\id 1JN NT0074.1J Waffa N.T. Revision - Stringer 10-Sep-87 \h 1 Yuvuaano \toc1 Yuvuaanoono aa tauraa yanaa aavaa fafaara reeravai \toc2 1 Yuvuaano \mt1 Yuvuaanoono aa tauraa yanaa aavaa \mt1 fafaara reeravai \ib \ip \it Aa tauraa yanaa Yuvuaano roo aavaki taara kua oyaivaitana vaivai. Gioonna kiaapuuya Anutuuqaata ari mmaapu Yisuu Kirisiinnaatama tasipama variateera kuaivaa Yuvuaano yamayamaa kua tioo iyani aa yanaa aavaa fafaara reeravai. Iya nuunama varida Anutuuqaaraata Yisuunnaraatama yaata utira nuunaiyauvaa vara haunoopiivoora tuqinnama haitatuukiateeraivaara Yuvuaano yamayamaa kuaivaa tioo fafaara reeravaivee. \it* \c 1 \s1 Kua kiaa kookieeraivoono variraivaa ti mmiravai \p \v 1 Kua kiaa kookieeraivoono variraivaa ti mmuuvaara na yanaivau fafaara raa ngii miaunoo. Ivo tauraa hama ngiau mmata uu suaivaki varioonnonno tuma ti tasipama mmatayaa kooyaa variravai. Varuduu ta tuqinnama inna haitatuuma teeda inna kuaivaa rikiada titi yaakuuyauvaadiri innayaa utiravai. \v 2 Ivo kooyaa ti tasipama varuduu ta inna teeda innara kuaivaa gioonna kiaapuuya kiaa mmiravai. Ivo tupatupaa variraivoono ari Koonna tasipama varuuvaa Anutuuqo kooyaa inna ti vitauduu ta inna tuqinnama toovaara ta ngii giaa ngii miaunnanoo. \v 3 Ta mmuakiaaya ti Napoovaatama inna Mmaapuuvo Yisuu Kirisiivaatama mmuaa ausa mmuaa tinnivai varada variaunnanoo. Ngia mmuaakaraama ti tasipama mmuaa ausa mmuaa tinnivai varada variateeraivaara vaa ta teeda rikiaunnaivaida ngiiita ngii giaa ngii miaunnanoo. \v 4 Ta mmuakiaaya ti sirigairaivo ti suvuakuaiveeraivaara na aa yanaa aavaa ngiiini fafaarakiaunoo. \s1 Anutuuqo mmeekia oyaivovee \p \v 5 Anutuuqaa Mmaapuuvoono aa kua aavaa ti kiaa ti mmuuvaa ta ngii giaa ngii mida kiaunnanoo: Anutuuqo mmeekiaivaki variraivaa oyaivovee. Hama upisiivo innaki vaivaivee, kiaunnavai. \v 6 Fai ta titiiyara kiaara: Ta Anutuuqaa tasipama mmuaa ausa mmuaa tinnivai varada yoketaama variaunnanoo, kiaa kiadaata upisi aataruuvau nuaida varida fai ta unnakuaivaa titiiyara kiaa kiada tomedaivaa iikiaaravai. \v 7 Anutuuqo ari mmeekiaivaki varineema fai mmeekia tai aataruuvaki ta hara kiada varida fai ta titiiyara titiiyara yoketaida mmuaa ausa mmuaa tinnivai varada variaaravai. Fai ta itaama varikio Anutuuqo ari Mmaapu Yisuunna kiauvaadiri ti mminnamminnaa maisa mmuakiaayauvai ruga kinai fai ta yoketaaya variaaravai. \p \v 8 Fai ta titiiyara kiaara: Hama mminnamminnaa maisaiyauvo tiiki vainoo, kiaa kiada ta titiiyara unnakua tikio fai hama kua kutaivo tiiki vainaravai. \v 9 Fai ta titi mminnamminnaa maisaiyauvaa Anutuuqaa kiaa kookieekio hama ivo ti pikieerainno safuuma iinno ti mminnamminnaa maisaiyauvaa ruga kioo mmuakiaa aataru maisa ta iiraiyauvaa ruga kinai fai ta yoketaaya variaaravai. \v 10 Fai ta titiiyara kiaara: Hama ta mminnamminnaa maisaiyauvaa iikiaunnavaivee, kiaa kiada ta Anutuuqaara kiaara: Anutuuqo unnakua tiraivovee, kiaaravai. Fai ta itaa kua tikio hama inna kuaivo ti aakiaana vainaravaivee. \c 2 \s1 Yisuu Kirisiiva tiiyara ari Koonnaata kua tiravai \p \v 1 Ni uru nnaakara karaasa ausa hanigieeraiyaso, sa ngia mminnamminnaa maisaivaa varaateeraivaara na aa kua aavaa ngiiini fafaarakiaunoo. Fai gioonna kiaapu voovoono mminnamminnaa maisaivaa varano vaidiivo tiiyara Kua Tiraivo ti Napoonnaata tiiyara yamaa kua yamaa kua tinaraivo varinoo. Tiiyara itaama kua tinaraivo inna Yisuu Kirisiiva safuuma variraivovee. \v 2 Ta Anutuuqaasi vira aataruuvaki ti mminnamminnaa maisaiyauvo suvuaiyauvaa rugaanaraivaara Yisuuva putiravai. Ivo hama ti mminnamminnaa maisaiyauvaa rugaanaraivaara nnaasu putiravai. Ivo mmuakiaa gioonna kiaapu mmata aavau variaiya mminnamminnaa maisaiyauvaatama rugaanaraivaara putiravai. \p \v 3 Ta Anutuuqaa kutaa teeda rikiaunnannee? Mo ta Anutuuqaa kuaivaa rikiada iikiaunnaivaara ta aikiooma kiaunnanoo: Vaa ta Anutuuqaa teeda rikiaunnavaivee, kiaunnavai. \v 4 Gioonna kiaapu voovoono tinoo: Vaa na inna tee rikiauvaivee, kiaa kioo Anutuuqaa kuaivaa rikioonnaata yaataraivoono unnakua tikio hama kua kutaivo innaki vaivai. \v 5 Fai gioonna kiaapu voovoono inna kuaivaa rikioo iino Anutuuqo innara mmuduuya ruaivo fai innaki vioo vioo pinaavai vainaravai. Ta Yisuu Kirisiiva varirayaama variaunnaivaara ta arinaima rikiada kiaunnanoo: Ta Anutuuqaa tasipama variaunnanoo, kiaunnavai. \v 6 Fai gioonna kiaapu voovoono ariiyara tinara: Na Anutuuqaa tasipama variauvaivee, tiivo Yisuu Kirisiiva varirayaama variaivee. \s1 Gioonna kiaapu voovoono ari seenaivaara \s1 mmuduuya ruaivo mmeekiaivaki varivai \p \v 7 Ni seena na ngiiiyara mmuduuya riraiyaso, aa na ngiiini fafaarakiau kua aavo hama karaasa kuavai. Nnaaruaa kuavai. Ngia tauraa Yisuunnara tuu kuaivaa rikioo suaivakidiri vauvoonno mmannammanna vakia roo ngioo ngioo aanna makee vainoo. Nnaaruaa kua ngia tauraa rikioo kuaivovee. \v 8 Itaama vaikiaina aanna makee na ivaara karaasa kuavaivee kiaa ngiiini fafaarakiaunoo. Upisi aataruuvo taikaanara iinno varikio mmeekia tuanaivo vaa too variivaara na kiaunoo: Karaasa kuavaivee, kiaunoo. Yisuu Kirisiiva uuvaara ii kua ivo kua kutaavai vaivai. Vaa ngia ivaa teeda rikiada kua kutaavaivee kiaavai. \p \v 9 Gioonna kiaapu voovoono tinoo: Vaa na mmeekiaivau variaunoo, kiaa kioo hama ari seenaiyara mmuduuya ruaivoono ivo mmannammanna upisiivaki hara kioo varivai. \v 10 Gioonna kiaapu voovoono ari seenaiyara mmuduuya ruaivo mmeekiaivau nnaasu hara kioo varivai. Hara kioo varikio hama mminnamminnaa maisaivo innaki vaikio rikioo hama inna seenaivo ivaara haruriraivootaivai. \v 11 Gioonna kiaapu voovoono hama ari seenaiyara mmuduuya ruoo ivo homo upisiivaki hara kioo varivai. Upisiivo inna avuuvaa rummua apu kiaivaara ivo nuainnonno taikio ivo kuanara aataruuvo hama inna too vaikio rikioo kumimakama nuaivai. \p \v 12 Ni uru nnaakaraso, Yisuuva ngiiiyara putuuvaara Anutuuqo ngii mminnamminnaa maisaiyauvaa vaa ruga kieeravai. Ivaaraina na yanaivaa ngiiini fafaara raunoo. \v 13 Yokovaayaso, hama ngiau mmata vauduu varuuvoono homo variivaa ngia teeda rikiaanoo. Ivaaraina na yanaivaa ngiiini fafaara raunoo. Vaidi karaasaso, vaa ngia mmagia maisaivaa yaataraavai. Ivaaraina na yanaivaa ngiiini fafaara raunoo. \p \v 14 Nnaakaraso, vaa ngia ngii Gioonna Anutuuqaa teeda rikiaavai. Ivaaraina na yanaivaa ngiiini fafaara raunoo. Yokovaayaso, hama ngiau mmata vauduu varuuvoono homo variivaa ngia teeda rikiaanoo. Ivaaraina na yanaivaa ngiiini fafaara raunoo. Vaidi karaasaso, ngia yaagueeqaida variaavo Anutuuqaa kuaivo ngiiiki vaikiai mmagia maisaivaa vaa ngia yaataraavai. Ivaaraina na yanaivaa ngiiini fafaara raunoo. \p \v 15 Mmata aavau diaa maisa aataru Anutuuqaa nnammutuaa iiraiyauvaara sa mmuduuya ruatee. Itaama iikiaa ivakidiri nnii aataruuyauvaaraatama sa mmuduuya ruatee. Fai ngia mmatayaa iira aataruuyauvaara mmuduuya rikio ngii Gioonna Anutuuqaara mmuduuya riraivo fai hama ngiiiki vainaravai. \v 16 Mmuakiaa mmatayaa iira aataruuyauvo hama Anutuuqaasidiri tiivai. Ngiingii mmammaiyauvo iikiataira aataruuvootama avuuvaadiri taavo ngii varaataira aataruuvootama ngiingiiiyara mannaka tira aataruuvootama hama Anutuuqaasidiri tiivai. Mmatayaa diaa aataruyauvaivee. \v 17 Mmatayaa iira aataruuyauvootama avuuvaadiri taavo varaataira aataruuvootama taikaanara iinoo. Gioonna kiaapu voovoono Anutuuqo yaata utiivaa rikioo iivoono fai tupatupaa varinaravaivee. \s1 Yisuu Kirisiinna nnammutuaivo vaa nninoo. \p \v 18 Ni uru nnaakaraso, ngiau mmata taikaanara suaivo vainima nninoo. Yisuu Kirisiinna nnammutuaivo nninaraivaara tuu kuaivaa vaa ngia rikiaavai. Aanna makee Yisuu Kirisiinna nnammutuaa kaayauya vaa ngiaavaivee. Iya ngiaivaara vaa ta teeda kiaunnanoo: Ngiau mmata taikaanara suaivo vaa vainima nninoo, kiaunnavai. \v 19 Ii gioonna kiaapu iya tauraa ti tasipama varida hama kutaa ausa hanigiada ti seena tuanaaya variaivaara iya ti pikiaavai. Iya vaa ausa hanigiaatiri. Homo ti tasipama variaatirivee. Iya mmuakiaaya hama ti seena tuanaaya variaivo kooyaa vakiaiveeraivaara ti pikiada kuaavai. \p \v 20 Mo Yisuu Kirisiiva Mmannasa Yoketaivaa vaa ngiiiki yapa kiaivai. Yapa kiaikio variivaara ngia mmuakiaaya kua kutaivaa rikiaavai. \v 21 Ngia yaata utida kiaanoo: Ta hama kua kutaivaa rikiaunnanoo, kiaivaara na ngiiini fafaarakiaunnee? Vaa ngia kua kutaivaa rikiaivaara na ngiiini fafaarakiaunoo. Vaa ngia teeda rikiaavai. Hama yopeema kua kutaivakidiri unnakuaivo nninaravai. Ivaara na ngiiini fafaarakiaunoo. \p \v 22 Gioonna kiaapu unnakua tiraivo inna gioononnee? Yisuu Kirisiinnara tinoo: Hama Anutuuqoono mmataama kioo vaidiivovee, tiivo inna unnakua tiraivovee. Itaa kua kiaa gioonna kiaapuuya Yisuu Kirisiinna nnammutuaaya varida Koonnaata Mmaapuuvaatama mmooka hanigia mmiaavai. \v 23 Gioonna kiaapu voovoono Mmaapuuvaa mmooka hanigia mmiivaa Koova hama inna tasipama varivai. Gioonna kiaapu voovoono Mmaapuuvaara kooyaa kutaavaivee tiivaa Koova inna tasipama varivai. \p \v 24 Ngia Yisuunnara toosa hara rikioo mmayaayaivaa ngiingii aakiaiyauvaki puaisa utuatee. Ngia toosa hara rikioo mmayaayaivo ngiingii aakiaiyauvaki mmannammanna vainanai fai ngia Mmaapuuvaata Koonnaatama tasipama mmannammanna variaaravai. \v 25 Yisuu Kirisiivaano ta tupatupaa variraivaa ti mminaraivaara nnaaru tiiyara kua kiaa teerama kieeravai. \p \v 26 Vaidi vooya ngii unnakua tida ngii iida teeda variaivaara na ii kua ivaa ngiiini fafaara raunoo. \v 27 Mo Yisuu Kirisiiva ari Mmannasa Yoketaivaa ngiiiki yapa kiaivai. Yapa kiaikio Mmannasa Yoketaivo mmannammanna ngiiiki varinono hama gioonna kiaapu voovoono vo kua voovai ngii giaa ngii mmioo ngii vitainaraivootainaravai. Mmannasaivoono mmuakiaa kuavai ngii giaa ngii mioo ngii vitainno varinoo. Ivoono ngii vitai kuaivo inna kutaa kuavai. Hama unnakuavai. Itaama vainai Mmannasaivo ngii giaa ngii mii kuaivaa rikiada iida Yisuunna tasipama variatee. \p \v 28 Inna aikioovai, ni uru nnaakaraso, ivo kava tiinara suaivaki hama inna avuuvaura mmamma maisakiaaraivaara inna tasipama variatee. Ta inna avuuvaura hama aatuuraida yaagueeqama diaaraivaara inna tasipama variatee. \v 29 Vaa ngia rikiaavai. Yisuu Kirisiiva safu tuanaavai varivai. Aa kua aavaata tuqinnama rikiaatee. Gioonna kiaapu voovoono safu aataruuvaa iinnonno Anutuuqaa nnaakara tuanaavai varivai. \c 3 \s1 Ngia Anutuuqaa raunna mmaapuya variaavai \p \v 1 Ti Napoovaano kaayauma tiiyara mmuduuya ruaivaara yaata utuatee. Iva kaayauma tiiyara mmuduuya ruoo tiiyara tinoo: Ni naunna maapuyavee, tiivai. Ta kutaa inna raunna mmaapuya variaunnanoo. Gioonna kiaapu hama ausa hanigieeraiya Anutuuqaa hama tuqinnama teeda rikiaivaaraida ta inna raunna mmaapuya variaunnaiya hama arinaima ti teeda rikiaanoo. \v 2 Boo, ni seena na ngiiiyara mmuduuya riraiyaso, ta aanna makee Anutuuqaa raunna mmaapuya variaunnanoo. Fai yapooma ta Anutuuqaa avuuvau dataama variaaraivaara hama ta tuqinnama rikiaunnanoo. Aqaa kua aavaa vaa ta rikiaunnavai. Fai yapooma Yisuuva kava tiinara suaivaki ta inna tuqinnama taaraivaara ta hanigiada innanikaraama variaaravee. \v 3 Gioonna kiaapu voovoono ii kua ivaa rikioo inna roosiima varinaraivaara faannairaivoono Yisuu Kirisiiva safuuma varineema ariiyara yaata utuoo safuuma varivai. \p \v 4 Mminnamminnaa maisa vareera aataruuvoono Anutuuqaa aataru safuuvaa hatokaivai. Itaama vaikio gioonna kiaapu voovoono mminnamminnaa maisaivaa varaivoono Anutuuqaa aataru safuuvaa hatokaivai. \v 5 Vaa ngia rikiaavai. Yisuu Kirisiiva gioonna kiaapuuya mminnamminnaa maisaiyauvaa rugaanaraivaara tiiravai. Hama mminnamminnaa maisaivo innaki vainoo. \v 6 Ivaara gioonna kiaapu voovoono Yisuu Kirisiinnaki hara kioo variivo hama mminnamminnaa maisaivaa mmannammanna varaivai. Gioonna kiaapu voovoono mmannammanna mminnamminnaa maisaivaa varaivoono hama inna arinaima too rikiaivaivee. \p \v 7 Ni uru nnaakaraso, vaidi voovoono unnakuaivaa ngii giaa ngii mioo tinara: Na safu vaidivaivee, kiaa kioo koonnama mmooriivaa iivo tii kuaivaa sa rikiaatee. Yisuu Kirisiivainno safu tuanaavai variraivovee. Gioonna kiaapu voovoono safu mmooriivaa iinno Yisuu Kirisiinna roosiima safuuma varivai. \v 8 Gioonna kiaapu voovoono mmannammanna mminnamminnaa maisaivaa varaivoono inna Sataangaa gioonna kiaapuvaivee. Sataango toosa hara mminnamminnaa maisaivaa varoo varia roo ngioo ngioo aanna makee iinno nnaasu varinoo. Sataangaa mmoori maisaiyauvaa tuayanna ruanaraivaara Anutuuqaa Mmaapuuvoono tiiravai. \p \v 9 Gioonna kiaapu voovoono Anutuuqaa raunna mmaapuvai variivoono hama mmannammanna mminnamminnaa maisaivaa varaivai. Anutuuqo inna Koova varikio inna variraivo mmannammanna innaki vaivaara ivo hama mmannammanna mminnamminnaa maisaivaa varaivai. \v 10 Anutuuqaa raunna mmaapuuya ari vookaraama variraivaa ngia arinaima teeda Sataangaa raunna mmaapuuya ari vookaraama variraivaa ngia arinaima taaraivaara aa kua aavaa rikiaatee. Gioonna kiaapu voovoono hama safu mmooriivaa iinno hama ari seenaivaara mmuduuya ruaivo inna hama Anutuuqaa raunna mmaapuvai. \s1 Ngiingii seenaiyara mmuduuya ruatee \p \v 11 Ngia Yisuunnara tuu kuaivaa rikioo suaivakidiri aa kua aavo vauvoonno mmannammanna vakia roo ngioo ngioo aanna makee vainoo. Ta titiiyara titiiyara mmuduuya ruaaravee. \v 12 Fai hama ta Kaingaa roosiima variaaravai. Ivo Sataangaa vaidivai varioo ari kata tuanaivaa ruputuduu putiravai. Aaniira Kaingo inna ruputiravainnee? Ivo ari mmooriivaa koonnama uuduu ari kataivo mmooriivaa safuuma uuvaara ivo inna ruputuduu putiravai. \p \v 13 Ni seenayaso, ivo itaama uuvaudiri rikiada fai gioonna kiaapu hama ausa hanigieeraiya ngiiiyara hama mmuduuya ruaaraivaara sa nnikiaraakiatee. \v 14 Vaa ta rikiaunnavai. Ta titi seenaiyara mmuduuya ruaunnaivaara ta putira aataruuvaa pikiada tupatupaa variraivaa varaunnavai. Hama gioonna kiaapu voovoono ari seenaiyara mmuduuya ruaivaaki putira aataruuvo mmannammanna innaki vainoo. \v 15 Gioonna kiaapu voovoono hama ari seenaiyara mmuduuya ruaivoono inna vaidiiya ruputuaani putira vaidiiya roosiima varinoo. Vaa ngia taavai. Itaama ii vaidiivaaki hama tupatupaa variraivo innaki vaivai. \v 16 Yisuu Kirisiiva ari variraivaa pikioo tiiyara putiravai. Ivo itaama uuvaara mmuduuya rira aataruuvaa kooyaa ta taunnavai. Teetama ti variraivaa pikiada ti seenaiyara mmuduuya rida iyara putuaaraivo inna yoketaa aataruvai. \v 17 Mo vaidi voovoono ari mminnamminnaa mmatayaa diaiyauvo aikiooma vaikioonnaata ari seenaivo hama mminnamminnaataivaa too hama innara boo tioo ari ausaivaa inna mmiivoono dataama kioo ariiyara tinara: Na Anutuuqaara mmuduuya ruauvaivee, tinarannee? Hama yopeemavee. \v 18 Ni uru nnaakaraso, sa mmanna avaiyauvaadiri kiatee: Ta ngiiiyara mmuduuya ruaunnanoo, kiatee. Kua kutaa tuanaa ngiingii seenaiyara mmuduuya rida ausa mmida iyara tuqinnaatee. \s1 Ta Anutuuqaa avuuvau yaagueeqama \s1 dida vakiaaravai \p \v 19-20 Itaama vainai fai ta gioonna kiaapuuyara mmuduuya rida tuqinnakio rikioo ta kua kutaa aataruuvaa iikiaunnaivo kooyaa vainai arinaima rikiaaravai. Fai ta itaama iikio vo aataru voovai ta iikiaunnaivaara ti ausaiyauvaki ta koonnama iikiaunnavaivee kiaa kiada mmuaararaivaa varada fai ta Anutuuqaa avuuvau hama ivaara pinaama yaata utuaaravai. Anutuuqo ti ausaiyauvaki vai mmuaararaivaa yaataroo mmuakiaa mmoori aataruuyauvaata mmuakiaa kuaiyauvaatama too rikiaivaara hama ta ivaara pinaama yaata utuaaravai. \v 21 Boo, ni seena na ngiiiyara mmuduuya riraiyaso, fai ta titi aakiaiyauvaki hama koonnama variaunnaivaara mmuaararaivaa varada fai ta Anutuuqaata kua tida inna avuuvau yaagueeqama dida vakiaaravai. \v 22 Dida vaida ta Anutuuqaa yoketai mmooriivaa iida inna kuaivaa rikiada iikiaunnaivaara ivo mmuakiaa kuavai ta inna yaparakiaunnaivaa ti mminai ta varaaravai. \v 23 Aa kua aavaa ivo yaagueeqama ti kiaa ti mmioo tinoo: Ni Maapu Yisuu Kirisiinnara kutaavaivee kiaa kiada ngiingiiiyara ngiingiiiyara mmuduuya ruatee, tiivai. Vaa Yisuu Kirisiiva ivaara yaagueeqama ti kiaa ti mmiravai. \v 24 Mmuakiaa gioonna kiaapuuya Anutuuqaa kuaivaa iikiaiya Anutuuqaa tasipama variaavo ivo iyaki varivai. Anutuuqo tiiki variivaa vaa ta rikiaunnavai. Ivo ari Mmannasa Yoketaivaa ti mmiivaara ivo tiiki variivaara vaa ta rikiaunnavai. \c 4 \s1 Mmannasa kua kutaivoota mmannasa unnakuaivootama variaavai \p \v 1 Ni seena na ngiiiyara mmuduuya riraiyaso, kaayau unnakua forofetaiya mmuakiaa mmatavau nookiaavai. Itaama vai ivaara mmuakiaa gioonna kiaapuuya ngiariiyara kiaanoo: Mmannasa Yoketaivo ti aakiaiyauvaki varinoo, kiaiya sa iya kiaa kuaiyauvaara akiairaama kutaavaivee kiatee. Tauraa iya iida taaree kiaa tuqinnama teeda rikiaatee. Mmannasaivo iyaki variivo Anutuuqaasidiri tiivainnee? Vara hama Anutuuqaasidiri tiivainnee? \v 2 Kutaa Anutuuqaa Mmannasaivo iyaki variivaa ngia arinaima rikiaaree kiaa ataama tuqinnama teeda rikiaatee. Gioonna kiaapu voovoono kooyaa tinoo: Yisuu Kirisiiva Anutuuqo mmataama kioovoono vaa innasidiri tioo vaidivai varivaivee, tiivaaki Anutuuqaasidiri tii Mmannasa Yoketaivo innaki varivai. \v 3 Gioonna kiaapu voovoono Yisuunnara itaa kua tii kuaivaara hamavee tiivaaki hama Anutuuqaasidiri tii Mmannasa Yoketaivo innaki varivai. Innaki varii mmannasaivo Yisuu Kirisiinna nnammutuaivaasidiri nniivai. Ivo nninaraivaara vaa ngia rikiaavo aanna makee mmata aavau varinoo. \p \v 4 Ni uru nnaakaraso, ngia Anutuuqaaniyavee. Vaa ngia forofetaa unnakuaiya yaatarakiaavai. Ii Mmannasa Yoketaa ivo ngii aakiaana variivoono yaagueeqainno vaa ari vo mmannasaivo vaidi kumimakaiya aakiaana variraivaa yaatara kiaivaara ngia unnakua forofetaiya yaatarakiaavai. \v 5 Unnakua forofetaiya inna vaidi kumimakaiyaniyavee. Ivaara iya mmatayaa diaa mmooriivaara kua kiaani gioonna kiaapu kumimakaiya iya kuaivaa rikiaavai. \v 6 Ta aanna Anutuuqaaniyavee. Gioonna kiaapu voovoono Anutuuqaa too rikiaivoono ta kiaunna kuaivaa rikiaikio Mmannasa kua kutaivo innaki varivai. Gioonna kiaapu voovoono hama Anutuuqaanivai variivoono ta kiaunna kuaivaa hama rikiaikio unnakua tira mmannasaivo innaki varivai. Fai ta itaama tuqinnama arinaima teeda ta gioonna kiaapuuyaki Mmannasa kua kutaivo variiyaatama unnakua tira mmannasaivo variiyaatama arinaima taaravai. \s1 Mmuduuya riraivaa oyaivo Anutuuqovee \p \v 7 Ni seena na ngiiiyara mmuduuya riraiyaso, mmuduuya rira aataruuvo Anutuuqaasidiri tiivaara kii ta titiiyara titiiyara mmuduuya ruaaravee. Gioonna kiaapu voovoono ari seenaiyara mmuduuya ruaivoono inna kutaa Anutuuqaa raunna mmaapuvai varinoo. Vaa ivo Anutuuqaa too rikiaivai. \v 8 Mmuduuya rira oyai tuanaivo Anutuuqovee. Itaama vaivaara gioonna kiaapu voovoono hama ari seenaiyara mmuduuya ruaivo kutaa hama Anutuuqaa too rikiaivai. \v 9 Anutuuqo tiiyara mmuduuya ruaivo ataama kooyaa vainoo. Ivo ari Mmaapu mmuaa tuanaa ivaa titooduu mmatayaa tioo tiiyara putiravai. Ta innara kutaavaivee kiaa kiada tupatupaa variraivaa varaateeraivaara Anutuuqo inna titooduu tiiravai. Ivo itaama iinno tiiyara mmuduuya riraivaa kooyaa ti vitaivai. \v 10 Mmuduuya rira aataruuvo ataama vainoo. Ta Anutuuqaara mmuduuya ruaunnaivo inna hama kutaa tuanaa mmuduuya rira aataruuvovee. Anutuuqo tiiyara mmuduuya ruoo ari Mmaapuuvaa titooduu mmatayaa tioo tiiyara putiravai. Ti mminnamminnaa maisaiyauvaa irisaiyauvo sa tiisi ngiaiveeraivaara ivo tiiyara putiravai. Inna mmuduuya rira aataru tuanaivovee. \p \v 11 Ni seena na ngiiiyara mmuduuya riraiyaso, Anutuuqo itaama tiiyara mmuduuya ruaivaara teeta ti seenaiyara mmuduuya ruaaravee. \v 12 Hama gioonna kiaapu voovoono kooyaa Anutuuqaa taivai. Fai ta titi seenaiyara mmuduuya rikio Anutuuqo tiiki varioo ari mmuduuya riraivaa tiiki yapano pinaavai suvuainaravai. \p \v 13 Vaa ta rikiaunnavai. Ta Anutuuqaaki variaunnano ivo tiiki varivai. Ta ivaa rikiaunna oyaivo ataama vainoo. Ivo ari Mmannasa Yoketaivaa ti mmiivaara ta innaki variaunnano ivo tiiki varivai. \v 14 Ti Napoova ari Mmaapuuvaa titooduu gioonna kiaapu mmatayaa variaiya vitoo yoketaivau yapaanaraivaara tiiravai. Vaa ta ivaa teeda gioonna kiaapuuya kiaa mmiaunnanoo. \v 15 Gioonna kiaapu voovoono kooyaa tinoo: Yisuuva Anutuuqaa Mmaapuvaivee, tiivaaki Anutuuqo varikio ivo Anutuuqaaki varivai. \v 16 Anutuuqo tiiyara mmuduuya ruaivaara vaa teteenoo ivaa rikiada ivaara kutaavaivee kiaunnavai. Anutuuqo mmuduuya rira oyaivovee. Gioonna kiaapu voovoono ari seenaiyara mmuduuya ruaivoono Anutuuqaaki varikio ivo innaki varinoo. \v 17 Mmuduuya rira aataruuvo tiiki vainno pinaavai suvuaivaa oyaivo ataama vainoo. Fai Anutuuqo ti yaparaira suaivo tiisi nninai rikiada hama ta aatuukiaaravai. Fai ta yaagueeqakiaaravai. Ta mmatayaa variaunna suaivaki Yisuu Kirisiiva varuneema ta variaunnano ti mmuduuya riraivo vaivaara fai ta hama aatuukiaaravai. Fai ta yaagueeqakiaaravai. \v 18 Gioonna kiaapu voovoono mmuduuya riraivo innaki vairaivoono hama aatuuvai. Mmuduuya riraivo innaki vainno pinaavai suvuai kiaikio rikioo hama aatuuraivo innaki vaivai. Irisai maisaivaa varaanaraivaara vaidiivo aatuuvai. Gioonna kiaapu voovoono aatuunno varikio hama mmuduuya riraivo innaki pinaavai suvuaivai. \p \v 19 Anutuuqo tauraa tiiyara mmuduuya ruuvaara ta innara mmuduuya ruaunnavai. \v 20 Fai gioonna kiaapu voovoono tinara: Na Anutuuqaara mmuduuya ruauvaivee, tiivo hama ari seenaivaara mmuduuya rirama kioo ivo unnakuavai tiivai. Fai ivo ari seenaivaa vaa kooyaa taivaara hama mmuduuya rirama kioo Anutuuqaa hama ivo kooyaa taivaara fai hama yopeema mmuduuya rinaravaivee. \v 21 Aa na tinara kua aavaa Yisuu Kirisiivaano tii kuavai. Gioonna kiaapu voovoono Anutuuqaara mmuduuya ruaivoono ari seenaiyaraatama mmuduuya ruaivee. \c 5 \s1 Mmatayaa iira aataruuyauvaa ta yaataraaravai \p \v 1 Anutuuqo mmataama kioo vaidiivo inna Yisuuvavee tiraivaara kutaavaivee tiivoono Anutuuqaa raunna mmaapu tuanaavai varinoo. Gioonna kiaapu voovoono kutaa tuanaa Koonnara mmuduuya ruaivoono raunna mmaapuuyaraatama mmuduuya ruaivai. \v 2 Ta Anutuuqaara mmuduuya rida inna avaivaa rikiada iikiaunnaivaara ta aa kua aavaa arinaima rikiaunnavai. Ta inna raunna mmaapuuyaraatama mmuduuya ruaunnavai. \v 3 Anutuuqaara mmuduuya rira aataruuvo ataama vainoo. Ta inna avaivaa rikiada iikiaunnavai. Ivo tii kuaivo hama ti mmuaararainoo. \v 4 Anutuuqaa raunna mmaapu mmuakiaaya mmuaavai mmuaavai mmatayaa iira aataruuyauvaa aikiooma yaataraaraivaara hama Anutuuqo tii kuaivo iya mmuaararainoo. Ta dataama mmatayaa iira aataruuyauvaa yaataraaraivo ataama vaikiai ta rikiaunnavai. Ta Yisuu Kirisiinnara kutaavaivee kiaa kiada yaataraaravai. \v 5 Dee gioonna kiaapu voovoono fai mmatayaa iira aataruuyauvaa yaataraanarannee? Anutuuqaa Mmaapuuvo inna Yisuuvavee tiraivaara kutaavaivee tiivoono fai yaataraanaravai. \s1 Anutuuqo Yisuu Kirisiinnara kua kutaivaa tiravai \p \v 6 Yisuu Kirisiivaano mmatayaa tiiravai. Tioo nnooriivaa vara kioo yatari sagaivau putuduu inna kiauvo tiiravai. Ivo hama nnooriivaa varaanaraivaara nnaasu tiiravai. Ivo nnooriivaa varaanaraivaaraatama ari kiauvaa tusaanaraivaaraatama tiiravai. \v 7 Mmannasa Yoketaivo ariinoo Yisuuva Anutuuqaa Mmaapuvai variivaara kua kutaavaivee tiivai. Ivo kua kutaa tira oyaivaara itaa kua tiivai. \v 8 Ii taaravooma aataru ido kooyaa vaivaara ta kiaunnanoo: Anutuuqaa Mmaapuuvo inna Yisuuvavee, kiaunnavai. Mmannasaivo tuuvaaraatama nnoori varoovaaraatama Yisuuva putuduu inna kiauvo tuuvaaraatama ta kiaunnanoo: Anutuuqaa Mmaapuuvo inna Yisuuvavee, kiaunnavai. Taaravooma aataruudo mmuaavaara ti vitaakiaavai. \v 9 Ta vaidiiya tira kuaivaara kutaavaivee kiaunnavai. Anutuuqo tira kuaivoono vaidiiya tira kuaivaa yaataraivai. Yaataraivaara ta Anutuuqo ti vitaira aataruuvaara kutaavaivee kiaaravee. Ii taaravooma aataru idaa Anutuuqo ari Mmaapuuvaara ti kiaa ti mmioo ti vitairavai. \v 10 Ivaara gioonna kiaapu voovoono Anutuuqaa Mmaapuuvaara kutaavaivee tiivo vaa Anutuuqo ti vitauvaara ari aakiaivaki arinaima rikiaivai. Gioonna kiaapu voovoono hama Anutuuqaara kutaavaivee tiivo ivo Anutuuqaara unnakua tiraivovee tiivai. Anutuuqo ari Mmaapuuvaara ti kiaa ti mmuu kuaivaara ivo hama kutaavaivee tiivaivee. Ivaara ivo Anutuuqaara unnakua tiraivovee tiivai. \v 11 Ii kua kutaa ivaa Anutuuqo ti kiaa ti mmuuvaa oyaivo ataama vainoo. Anutuuqo tupatupaa variraivaa ti mmivaivee. Inna Mmaapuuvo putuuvaara ta tupatupaa variraivaa varaunnavai. \v 12 Gioonna kiaapu voovoono inna Mmaapuuvaara kutaavaivee tiivoono vaa tupatupaa variraivaa varaivai. Gioonna kiaapu voovoono hama inna Mmaapuuvaara kutaavaivee tiivoono hama tupatupaa variraivaa varaivaivee. \s1 Ta tupatupaa variraivaa variaunnavai \p \v 13 Ngia Anutuuqaa Mmaapuuvaara kutaavaivee kiaiya na ngiiini ii kua iyauvaa fafaarakiaunoo. Ngia tupatupaa variraivaa vaa varaivaara ngia tuqinnama rikiaateeraivaara na ngiiini fafaarakiaunoo. \v 14 Ta Anutuuqaata kua tida hama ta biribiriida inna tasipama kua kiaunnanoo. Hama aaniivaara ta itaa kua kiaunnavai. Ta inna yaata utiraivaugiataama mminnaa voovaara yaaku varada inna yaparaikio ivo ti kuaivaa rikiaanaraivaara ta hama biribiriida inna tasipama kua kiaunnanoo. Ta yaagueeqama inna tasipama kua kiaunnanoo. \v 15 Vaa ta rikiaunnavai. Ivo ta yaaku varada yaparakiaunna kuaiyauvaa mmuakiaa suai rikiaivai. Itaama vaikiai aa kua aavaaraatama vaa ta rikiaunnavai. Ta inna yaparakiaunnaivaa ivo ti mmivai. \p \v 16 Fai gioonna kiaapu voovoono ari seena voovai teeno ivo mminnamminnaa maisaivaa varano too Anutuuqo ivaa rugaanaraivo vaino rikioo fai ivo Anutuuqaata kua tioo ivaara yaaku varano fai Anutuuqo tupatupaa variraivaa inna seenaivaa mminaravai. Gioonna kiaapu voovoono mminnamminnaa maisaivaa varaivaa Anutuuqo rugaanaraivo vaivaara nnaasu na itaa kua kiaunoo. Gioonna kiaapu voovoono Yisuu Kirisiinnara ooqoo kiaa kioo mminnamminnaa maisaivaara nnaasu yaata utuoo varaivaa hama Anutuuqo rugaanaraivootaivai. Fai ivo ivaa iinno irisaivaa varoo eeyaara putinaravai. Gioonna kiaapu voovoono ivaara yaaku varoo Anutuuqaata kua tiivaa hama na ivaara yaaku varaanee kiaunoo. \v 17 Mmuakiaa aataruvai ta tomedama iikiaunnaivaara ta mminnamminnaa maisaivaa varaunnavai. Fai mminnamminnaa maisaiyauvo vaino Anutuuqo ruganai fai ta hama ikiaivaki tupatupaa variaaravai. \p \v 18 Vaa ta rikiaunnavai. Anutuuqaa raunna mmaapu voovoono hama mmannammanna mminnamminnaa maisaivaa varaivai. Anutuuqaa Mmaapuuvo tuqinnama inna haitatuukio hama Sataango yopeema innayaa utiivaara ivo hama mmannammanna mminnamminnaa maisaivaa varaivai. \p \v 19 Vaa ta rikiaunnavai. Ta Anutuuqaa raunna mmaapuya variaunnano Sataango mmuakiaa mmatayaa diaa gioonna kiaapuuya keetavai varioo iyara diivaivee. \p \v 20 Vaa ta rikiaunnavai. Anutuuqaa Mmaapuuvo vaa tuuvoono ti tasipaikiai ta innara arinaima rikiaunnavai. Ta Anutuuqo kutaa tuanaa variivaa teeda rikiaateeraivaara ivo ti tasipaikiai ta innara arinaima rikiaunnavai. Ta Anutuuqo kutaa tuanaa variivaaki variaunnanoo. Ta inna Mmaapu Yisuu Kirisiinnaki variaunnaivaara ta Anutuuqo kutaa tuanaa variivaaki variaunnanoo. Yisuu Kirisiiva inna Anutuuqo tuanaivovee. Innasidiri ta tupatupaa variraivaa varaunnavai. \p \v 21 Ni uru nnaakaraso, mmannammanna unnakua anutuuyauvaa mmooka hanigia mmiatee.