\id MAT  
\h SAN MATEO 
\toc1 En nda ngatꞌa tseꞌe Jesucristo jotsaꞌen kitsiꞌindu SAN MATEO 
\toc2 SAN MATEO 
\toc3 Mt. 
\mt2 En nda ngatꞌa tseꞌe Jesucristo jotsaꞌen kitsiꞌindu 
\mt1 SAN MATEO 
\c 1  
\s1 Xuta chingare Jesucristo 
\r Lc. 3:23-38 
\p  
\v 1 Kui= xujunbi xi ndibatꞌa jaꞌenre xuta chingare Jesucristo. Jesucristo jaꞌeni ntjere David xi jaꞌba je jaꞌeni ntjere Abraham. 
\p  
\v 2 Abraham, kui xi kuán naꞌenre Isaac. ꞌBa Isaac, kui xi kuán ngani naꞌenre Jacob. ꞌBa Jacob, kui xi kuán naꞌenre Judá ko ntsꞌe.  
\v 3 Judá, kui xi kuán ngani naꞌenre Fares ko Zara ꞌba Tamar xi kuán nare. ꞌBa Fares, kui xi kuán naꞌenre Esrom. ꞌBa Esrom, kui xi kuán naꞌenre Aram.  
\v 4 ꞌBa Aram, kui xi kuán naꞌenre Aminadab. ꞌBa Aminadab, kui xi kuán naꞌenre Naasón. ꞌBa Naasón, kui xi kuán naꞌenre Salmón.  
\v 5 Salmón, kui xi kuán naꞌenre Booz ꞌba Rahab xi kuán nare. Booz, kui xi kuán naꞌenre Obed ꞌba Rut xi kuán nare. ꞌBa Obed, kui xi kuán naꞌenre Isaí.  
\v 6 ꞌBa Isaí, kui xi kuán naꞌenre rey David. ꞌBa David, kui xi kuán naꞌenre Salomón ꞌba nare kui xi kuán chjunre Urías tsakaiñu. 
\p  
\v 7 ꞌBa Salomón, kui xi kuán naꞌenre Roboam. ꞌBa Roboam, kui xi kuán naꞌenre Abías. ꞌBa Abías, kui xi kuán naꞌenre Asa.  
\v 8 ꞌBa Asa, kui xi kuán naꞌenre Josafat. ꞌBa Josafat, kui xi kuán naꞌenre Joram. ꞌBa Joram, kui xi kuán naꞌenre Uzías.  
\v 9 ꞌBa Uzías, kui xi kuán naꞌenre Jotam. ꞌBa Jotam, kui xi kuán naꞌenre Acaz. ꞌBa Acaz, kui xi kuán naꞌenre Ezequías.  
\v 10 ꞌBa Ezequías, kui xi kuán naꞌenre Manasés. ꞌBa Manasés, kui xi kuán naꞌenre Amón. ꞌBa Amón, kui xi kuán naꞌenre Josías.  
\v 11 ꞌBa Josías, kui xi kuán naꞌenre Jeconías ko ntsꞌe, kui xi tjindu nixtjin nga xuta Israel kichani nangi Babilonia nga tjinduꞌñu. 
\p  
\v 12 ꞌBa jaskan nga je xuta Israel je kichani nga tjinduꞌñu nangi Babilonia, Jeconías kuán naꞌenre Salatiel. ꞌBa Salatiel, kui xi kuán naꞌenre Zorobabel.  
\v 13 ꞌBa Zorobabel, kui xi kuán naꞌenre Abiud. ꞌBa Abiud, kui xi kuán naꞌenre Eliaquim. ꞌBa Eliaquim, kui xi kuán naꞌenre Azor.  
\v 14 ꞌBa Azor, kui xi kuán naꞌenre Sadoc. ꞌBa Sadoc, kui xi kuán naꞌenre Aquim. ꞌBa Aquim, kui xi kuán naꞌenre Eliud.  
\v 15 ꞌBa Eliud, kui xi kuán naꞌenre Eleazar. ꞌBa Eleazar, kui xi kuán naꞌenre Matán. ꞌBa Matán, kui xi kuán naꞌenre Jacob.  
\v 16 ꞌBa Jacob, kui xi kuán naꞌenre Kuse. ꞌBa Kuse, kui xi kuán xiꞌinre María xi kuán nare Jesús xi Cristo ꞌmi. 
\p  
\v 17 ꞌBa ꞌbatsaꞌen teñujun kaꞌa xuta chinga jaꞌa jendibani Abraham kaꞌnda David. ꞌBa jaskan ꞌba nde teñujun kaꞌa xuta chinga jaꞌa jendibani David kaꞌnda nga kichani nga tjinduꞌñu xuta Israel nangi Babilonia. ꞌBa jaskan nga je kichani nga tjinduꞌñu xuta Israel nangi Babilonia, ꞌba nde ngiteñujun kaꞌa xuta chinga jaꞌa ngani kaꞌnda nga kitsin Cristo. 
\s1 Jotsaꞌen kitsin Jesucristo 
\r Lc. 2:1-7 
\p  
\v 18 ꞌBi= kuán nga kitsin Jesucristo: María xi kuán nare Jesús xi tijñangire kjua Kuse nga kuixanko. Tunga kionga kje tjindukojín xinkjin, María kisꞌeyaꞌmore kiꞌndi, kiꞌndi xi kitsjare Isennixtjintsjere Naꞌenchana.  
\v 19 ꞌBa Kuse xi xiꞌinre ku̱an, jngu xuta xi tsje tijña inimare. Ngatꞌa bi mejénre sikꞌaxki chjunre, tusa kuamejénre nga tafi sikꞌejña ngani.  
\v 20 ꞌBa kionga je ꞌbitsaꞌen kitsikjaꞌetsjen Kuse, jngu ankjere Naꞌenchana kuatsejenre ngaya nijñare ꞌba kitsure: 
\p —Kuse xi ntjere David, bi kuin nga kuenikue María chjunri. Ngatꞌa kiꞌndi xi kui tjiyaꞌmore, kui xi kitsjare Isennixtjintsjere Naꞌenchana.  
\v 21 ꞌBa sꞌe̱re jngu kiꞌndi xiꞌin, ꞌba Jesús kꞌuin_ri kiꞌndiu. Ngatꞌa kui= xi sikꞌangi naxinandare ngatꞌare jere. 
\p  
\v 22 ꞌBa kuán ngayéje kibi, tuxi kꞌuetjusunni ngayéje xi kitsu Naꞌenchana nga kitsikinchja nchja chinga profeta: 
\q1  
\v 23 Chjun xungu sꞌe̱yaꞌmore jngu kiꞌndi, 
\q1 jngu kiꞌndi xiꞌin sꞌe̱re, 
\q1 ꞌba Emanuel kꞌuin kiꞌndiu. 
\m Jaꞌen xi tsunire: Naꞌenchana tijña ngajinna. 
\p  
\v 24 ꞌBa kionga je jaꞌare Kuse nga kitsaꞌe chinire, ꞌba kitsaꞌen jo kitsure ankjere Naꞌenchana ꞌba tsikꞌejñako chjunre.  
\v 25 Tunga bi kitsiko kaꞌnda nga kitsin kiꞌndiu, ꞌba Jesús kitsure jaꞌenre. 
\c 2  
\s1 Nga nchja chjine faꞌekutsejenre kiꞌndi chi Jesús 
\p  
\v 1 Jesús kitsin Belén, naxinanda chi xi tijña ngajinre nangi Judea, nixtjin nga rey Herodes tjinre xa. ꞌBa kui nixtjinbiu jaꞌe naxinanda Jerusalén nchja chjine xi kutꞌaya ngatꞌare niñu xi jendibani ngitutsꞌian.  
\v 2 ꞌBa tsiningiya: 
\p —¿Ñá=ñu tijña reyre xuta judío xi je kitsin? Ngatꞌa kaꞌnda nangini̱ ña tju tsuꞌbiu, kjiꞌyee̱ niñure ꞌba kjuaꞌenichji_ri̱ kiꞌndiu. 
\p  
\v 3 ꞌBa kionga rey Herodes kjintꞌe kibi, ꞌñu kuafore ko ngatsiꞌi xuta naxinanda Jerusalén ngayeje.  
\v 4 ꞌBa ꞌbatsaꞌen rey Herodes kinchjare ngatsiꞌi xi ngakure naꞌmi ko nchja chjine tseꞌe kjuatexumo, ꞌba tsiningiyare ñá tsin Cristo.  
\v 5 ꞌBa nchjabiu kitsure: 
\p —Ngajin Belén, naxinanda chi xi tijña ngajinre nangi Judea. Ngatꞌa xuta chinga profeta ꞌba=tsaꞌen kitsiꞌindu enre Naꞌenchana: 
\q1  
\v 6 ꞌBa ji Belén, 
\q1 naxinanda chi xi tijña ngajinre nangire xuta Judá, 
\q1 bi ichi tetsju ngisai 
\q1 ngajinre naxinanda yaꞌe xi tseꞌe xutaxare xuta Judá. 
\q1 Ngatꞌa ngajinri kꞌuetjujin jngu xutaxa, 
\q1 xi sikuenda xutana̱ xi tseꞌe Israel. 
\p  
\v 7 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Herodes kinchjatꞌaxinre nchja chjinebiu ꞌba tsiningiyare mé fa nixtjin kuatsejen niñu.  
\v 8 ꞌBa kionga je jako, kitsikasen Belén ꞌba kitsure: 
\p —Tangiun ꞌba nda tinyisjo kiꞌndiu. ꞌBa kionga je ku̱asjainu, ndekꞌenu nijmi, tuxi ko an kuitsichjini_ra̱. 
\p  
\v 9 ꞌBa kionga nchja chjinebiu je yasen ñojon en xi kitsure rey Herodes, kitsaꞌen ngani ndiya. ꞌBa niñu xi tsabe nangire ña tju tsuꞌbiu, xi janda tjentitjunre kaꞌnda nga tsakasenꞌñu kixire ña kjijña kiꞌndiu. \fig Nga nchja chjine fechukore kjuatjo Jesús|src="LB00295B.TIF" size="col" ref="Matt 2:9-11" \fig* 
\v 10 ꞌBa kionga nchjabiu tsabe kui niñubiu, ꞌñu kuatsjare.  
\v 11 ꞌBa ꞌbatsaꞌen jaꞌasꞌen niꞌyo ꞌba tsabe kiꞌndiu ko María xi nare mani. Tsikinyakunchꞌintꞌare kiꞌndiu nga kitsichjire, ꞌba kiskjexꞌa kaxare nga kitsjare kjuatjo kiꞌndiu. Kitsjare oro ko tjingusja xi ꞌñu chjire ꞌba ko ngijngu tsajmi xi nda jen xi mirra ꞌmi.  
\v 12 ꞌBa ngatꞌa ngaya nijñare je kikꞌinyatitjunre nga bi nde kjuaꞌani ña tijña Herodes, kui kjua kjaꞌe ndiya kiskjebeni nchja chjinebiu nga kiji ngani nangire. 
\s1 Nga xichare Jesús fiko nangi Egipto 
\p  
\v 13 ꞌBa kionga je kiji nchja chjinebiu, jngu ankjere Naꞌenchana kuatsejenre Kuse ngaya nijñare ꞌba kitsure: 
\p —Tisetjen ꞌba chjube kiꞌndiu ko nare ꞌba tiyukue nangi Egipto. ꞌBa kio teni kaꞌnda nga an xin nganira̱ nga kjuendibai, ngatꞌa Herodes kuangisjai kiꞌndiu, tuxi sikꞌenni. 
\p  
\v 14 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Kuse tsisetjen, kiskjebe kiꞌndiu ko nare, ꞌba ngajñu ꞌetjuko nga kiji nangi Egipto.  
\v 15 ꞌBa kio tsikꞌejña kaꞌnda nga kꞌen Herodes. 
\p ꞌBa kuán tuxi kꞌuetjusunni enre Naꞌenchana xi kitsu nga kitsikinchja xuta chinga profeta: “Nangi Egipto kinchjani_ra̱ Kiꞌndina̱.” 
\s1 Nga Herodes tsikꞌen kiꞌndi xiꞌin 
\p  
\v 16 Kionga Herodes tsabe nga nchja chjinebiu ꞌejñure, ꞌñu kuastire ꞌba kitsja kjuaꞌñu nga kjuinikꞌen ngatsiꞌi kiꞌndi xiꞌin xi tjin Belén ko xi tjin ngandai naxinando. Kitsikꞌen ngatsiꞌi xi tjinre kaꞌnda jó nu, ngatꞌa ꞌexki nixtjin xi kitsu nchja chjinebiu nga tsabe niñu.  
\v 17 ꞌBa ꞌba=tsaꞌen ꞌetjusunni enre Naꞌenchana xi kitsiꞌindu xuta chinga profeta Jeremías nga kitsu: 
\q1  
\v 18 Kjinuꞌyare nangi Ramá jndare jngu chjun, 
\q1 xi tikjiꞌndaya ꞌba ꞌñu titsine. 
\q1 Raquel= xi tikjiꞌndatꞌa kiꞌndi nistire, 
\q1 ꞌba bi nde mejénnire nga kjuinije kakun, 
\q1 ngatꞌa je jesun kiꞌndi nistire. 
\s1 Xichare Jesús fiko naxinanda Nazaret 
\p  
\v 19 ꞌBa kionga je kꞌen Herodes, jngu ankjere Naꞌenchana kuatsejenre Kuse ngaya nijñare nangi Egipto ꞌba kitsure: 
\p  
\v 20 —Tisetjen, chjube kiꞌndiu ko nare ꞌba tꞌinko ngani nangire xuta Israel, ngatꞌa je jesun nchja xi mejénre sikꞌen kiꞌndiu. 
\p  
\v 21 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Kuse tsisetjen, kiskjebe kiꞌndiu ko nare, ꞌba jendiba ngani nangire xuta Israel.  
\v 22 Tunga kionga Kuse kjintꞌe en nga Arquelao tibatexuma nangi Judea ngaꞌndere Herodes xi naꞌenre mani, kitsakjun nga kuaje kio. Tunga kitsaꞌe chini titjúnre nga kikꞌinyare nga kuaje nangi Galilea.  
\v 23 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kikꞌejña naxinanda xi Nazaret ꞌmi. ꞌBa kuán tuxi kꞌuetjusunni enre Naꞌenchana xi kinchja nchja chinga profeta, nga Jesús xi kꞌuin xuta tseꞌe Nazaret. 
\c 3  
\s1 Nga Juan Bautista beꞌetitjun nijmi ngatꞌare Jesús 
\r Mr. 1:1-8; Lc. 3:1-9, 15-17; Jn. 1:19-28 
\p  
\v 1 ꞌBa kui nixtjinbiu, Juan Bautista jaꞌetsikjaꞌaxtiuya enre Naꞌenchana ngaꞌnde tꞌaxin xi tjin Judea.  
\v 2 ꞌBa kitsu: 
\p —Tikꞌantjaiyo kjuafaꞌetsjennu ꞌba ndiba ngañu ngixkun Naꞌenchana, ngatꞌa je tjimatiña nixtjin kionga kui kuatexuma. 
\p  
\v 3 Ngatꞌare Juan kinchja xuta chinga profeta Isaías nga ꞌbitsaꞌen kitsiꞌindu: 
\q1 Tjinuꞌyare jndare jngu xuta xi ꞌñu nchja ngaꞌnde tꞌaxin: 
\q1 “Tꞌenda_ru ꞌba kixi chjuꞌi_ru ndiyare Naꞌenchana.” 
\p  
\v 4 ꞌBa Juan yaja najñu xi kuandakoni ntsjare chakameyu ꞌba ko jngu tjiuxinjnde tikjakonire. ꞌBa naxkajndi ko ntsjenre tjiuchusera xi tjin ngijña kjine.  
\v 5 ꞌBa ꞌetju xutare naxinanda Jerusalén ko ngatsiꞌi xuta xi tjin nangi Judea ꞌba ko ngatsiꞌi xuta xi tjin ngandai ndaje Jordán nga jaꞌekasen ñojonre Juan.  
\v 6 ꞌBa kisatenda ngajin ndaje Jordán, kionga je yeꞌe nijmi je xi tjinre. 
\p  
\v 7 Tunga kionga Juan tsabe nga ne nkjin xuta fariseo ko nchja saduceo inyafaꞌe nga mejénre nga satenda, kitsure: 
\p —Jun ntjere tjiuye, ¿ꞌyá= xi ꞌba kitsunu nga kuiyu ngatꞌare kjuastire Naꞌenchana xi je tijña tiña?  
\v 8 Tusa ngatꞌare xi siꞌon takutsijion nga je kjinikꞌantjaiyo kjuafaꞌetsjennu ꞌba nga je jaꞌe ngañu ngixkun Naꞌenchana.  
\v 9 Bi yojonu ꞌbejñujin_ru nga kuixiun: “Ña= xi ntjere Abraham.” Ngatꞌa ꞌba xinkixi_nuu̱ nga kaꞌnda kui ndiojobi Naꞌenchana ku̱anre saꞌen ntjere Abraham.  
\v 10 Je tijñanda hachare Naꞌenchana nga kuate jamare yo. Meni ngayéje ya xi bi nda tu tsja, stisun ꞌba xanikjaꞌajin ndiꞌu.  
\v 11 An ko nanda batenda_nuu̱ tuxi xianire nga je kjinikꞌantjaiyo kjuafaꞌetsjennu ꞌba nga je jendiba ngañu ngixkun Naꞌenchana. Tunga xi ndiba jaskanre an, kui= xi ngisa tjinre kjuaꞌñu, kaꞌnda an bi bakinna̱ kuaꞌatuntsjaa̱ jndere. Kui ko Isennixtjintsjere Naꞌenchana ꞌba ko ndiꞌi kuatendaninu.  
\v 12 Kui jo=ni xuta xi tsitsje trigo. Kitjunre ntsja tsajmi xi basen ntjokoni, tuxi kꞌuejñatꞌaxinni trigo ꞌba kꞌuejñatꞌaxin xtjere. ꞌBa ꞌbatsaꞌen kuinyatjo trigo niꞌyare ña minyatjo, ꞌba kuaka xtjere ngajin ndiꞌi xi bi ꞌboya —kitsu Juan. 
\s1 Nga satenda Jesús 
\r Mr. 1:9-11; Lc. 3:21-22 
\p  
\v 13 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús ꞌetju nangi Galilea ꞌba jaꞌekun Juan ndaje Jordán, tuxi kui kuatendani.  
\v 14 Tunga Juan bi kitsikjain nga titjunre ꞌba kitsure: 
\p —An= xi ji kuatendanaa̱ tsakaiñu. ¿Jótsaꞌen nga an tendibachunnaa̱ nga kuatendara̱? 
\p  
\v 15 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Tu ꞌbara ngatꞌe ngandaꞌe, ngatꞌa nda= tjin nga sikꞌetjusan ngayéje xi mejénre Naꞌenchana. 
\p ꞌBa ꞌbatsaꞌen kitsikjain Juan.  
\v 16 Kionga je kisatenda Jesús, nga ꞌetjujin nando, kitjuꞌi ngankꞌa ꞌba tsabe Isennixtjintsjere Naꞌenchana joni jngu nise tiba nga jendibajennere.  
\v 17 ꞌBa kjinuꞌyare jngu jnda ngankꞌa xi kitsu: 
\p —Kui=bi xi Kiꞌndina̱ xi ꞌñu tsimijia̱n, xi ꞌñu tsja mana̱ ngatꞌare. 
\c 4  
\s1 Nga chutꞌayako Jesús 
\r Mr. 1:12-13; Lc. 4:1-13 
\p  
\v 1 ꞌBa jaskan Isennixtjintsjere Naꞌenchana kiko Jesús ngaꞌnde tꞌaxin, tuxi xutꞌayakoni ngatꞌare chanayiu. 
\p  
\v 2 ꞌBa kio tsikꞌejña kjindia yachan nixtjin ꞌba yachan nistjen, ꞌba jaskan kuabojore.  
\v 3 ꞌBa ꞌbatsaꞌen chanayiu jaꞌekutꞌayako ꞌba kitsure: 
\p —Tsa kjuakixi nga Kiꞌndire Naꞌenchana kuáin, ꞌba sji nga ndiojobi ngatjama niñuxtila. 
\p  
\v 4 Tunga Jesús kitsure: 
\p —ꞌBa=tsaꞌen kuaꞌindutꞌa enre Naꞌenchana: “Bi tu niñuxtila xi kꞌuendukunnire xuta, tusa ngayéje enre Naꞌenchana.” 
\p  
\v 5 ꞌBa ꞌbatsaꞌen chanayiu kiko Jesús naxinanda tsje Jerusalén ꞌba kitsikasensun ngaꞌndere ningu ña ngisa nkꞌa.  
\v 6 ꞌBa kitsure: 
\p —Tsa kjuakixi nga Kiꞌndire Naꞌenchana kuáin, tikintjaingi yojori ngaꞌe. Ngatꞌa ꞌba=tsaꞌen kuaꞌindutꞌa enre Naꞌenchana: 
\q1 Naꞌenchana kꞌuexare ankjelere nga sikuendari. 
\q1 Ko ntsja subanginiri, 
\q1 tuxi nijnguú ndiojo satengini ndsakui. 
\p  
\v 7 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —ꞌBa nde tsaꞌen kuaꞌindutꞌa enre Naꞌenchana: “Bi chutꞌayakuai Naꞌenchana xi Nairi.” 
\p  
\v 8 ꞌBa ꞌbatsaꞌen chanayiu kiko ngani ngijñacha xi ꞌñu nkꞌa. Kio yakure ngayéje naxinanda xi tjin ngasunꞌndio ꞌba kjuaje xi tjinre nga jngu jngu naxinando.  
\v 9 ꞌBa kitsure: 
\p —Sja yejera̱ kibi tsa kuisenkunchꞌintꞌanaa̱ nga sichjinaa̱. 
\p  
\v 10 Tunga Jesús kitsure: 
\p —Tisentꞌaxinnaa̱, Satanás, ngatꞌa ꞌba=tsaꞌen kuaꞌindutꞌa enre Naꞌenchana: “Tichji_ri Naꞌenchana xi Nairi, ꞌba tu kui tajngu tiꞌaxatꞌa_ri.” 
\p  
\v 11 ꞌBa ꞌbatsaꞌen chanayiu tsakasentꞌaxinre Jesús. ꞌBa jaꞌe ankjelere Naꞌenchana nga jaꞌekatesinre kui. 
\s1 Nga bꞌetutsꞌinre xare Jesús 
\r Mr. 1:14-15; Lc. 4:14-15 
\p  
\v 12 Kionga Jesús kjintꞌe nga Juan kjiya nduya, kiji ngani nangi Galilea.  
\v 13 ꞌBa Nazaret ꞌetjuni nga kikꞌejña Capernaum, naxinanda xi tijñandai ndachikun ña tsikꞌendu xuta xi ntjere Zabulón ko xi ntjere Neftalí.  
\v 14 ꞌBa kuán tuxi ꞌetjusunni enre Naꞌenchana xi kitsiꞌindu xuta chinga profeta Isaías: 
\q1  
\v 15 Nangire xuta xi ntjere Zabulón, 
\q1 ko nangire xuta xi ntjere Neftalí, 
\q1 nangi xi tiñare ngandai ndachikun, 
\q1 xi tijña xingunda ndaje Jordán, 
\q1 nangi Galilea, 
\q1 ña ꞌba nde tjindu xuta xi bi tseꞌe Israel. 
\q1  
\v 16 Xi tjindu ña jñu, 
\q1 kui= xi je tsabe jngu ndiꞌi je. 
\q1 Xi tjindungi nkꞌianre kjuabeya, 
\q1 kui= xi je kuatsejenre jngu ndiꞌi. 
\p  
\v 17 ꞌBa tsakaꞌanire kui nixtjinbiu Jesús kitsikjaꞌaxtiuya enre Naꞌenchana. ꞌBa kitsu nga jako xuta: 
\p —Tikꞌantjaiyo kjuafaꞌetsjennu ꞌba ndiba ngañu ngixkun Naꞌenchana, ngatꞌa je tjimatiña nixtjin kionga Kui kuatexuma. 
\s1 Kionga Jesús nchjare xutare xi tjun 
\r Mr. 1:16-20; Lc. 5:1-11 
\p  
\v 18 Kionga Jesús tsuꞌba ndai ndachikun Galilea, tsabe jó nchja xi ntsꞌe mani, kui xi Simón xi ꞌba nde Pedro ꞌmi ꞌba ko Andrés. Xi inyakanikjaꞌa naꞌya tire ngajin nando, ngatꞌa kui tsuba tjiuti.  
\v 19 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Jun naꞌen, ndetjennginu ꞌba an saꞌen_nuu̱ nchja xi ꞌbeku xuta. 
\p  
\v 20 ꞌBa ndekuini chubabiu nchjabiu ꞌendu naꞌya tire ꞌba kitjenngi Jesús. 
\p  
\v 21 ꞌBa ngubachire Jesús tsabe ngani jó nchja xi ꞌba nde ntsꞌe mani xi Santiago ko Juan xi kiꞌndire Zebedeo. Tjinduyako ngaya barku naꞌenre nga inyakjuya naꞌya tire. ꞌBa Jesús kinchjare nchjabiu.  
\v 22 ꞌBa ndekuini chubabiu nchjabiu ꞌejña barku ko naꞌenre ꞌba kitjenngifani Jesús. 
\s1 Nga Jesús bakuya ꞌba tsinda nkjin xuta 
\r Lc. 6:17-19 
\p  
\v 23 ꞌBa Jesús tsakꞌajme ngayéje naxinanda xi tjin nangi Galilea. Yakuya ngaya niꞌya sinagoga xi tjin kio, ꞌba kitsikjaꞌaxtiuya en ndare Naꞌenchana nga Naꞌenchana xi batexuma, ꞌba kitsinda ngayéje chiꞌin xi kunre xuta ko ña kjinere.  
\v 24 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kjintꞌe en ngatꞌare Jesús ngatsiꞌi xuta xi tjin nangi Siria. ꞌBa jaꞌeko ngatsiꞌi xuta xi inyafesun ngajinre, xi sefesun ngatꞌare nkjin kuya chiꞌin, xi kjine yojore, xi tjindujinre isennixtjin xi bi nda, xi inyafatse, ꞌba ko xi bi ma fi. ꞌBa Jesús kitsinda ngatsiꞌi xutabiu.  
\v 25 ꞌBa kitjenngi Jesús nkjin xuta xi jendibani nangi Galilea, nangi Decápolis, naxinanda Jerusalén, nangi Judea, ꞌba ko nangi xi tjin xingunda ndaje Jordán. 
\c 5  
\s1 Nga bakuya Jesús ngijñacha 
\p  
\v 1 Kionga Jesús tsabe nga tjimañajan nkjin xuta, tsijin jngu ngijñacha ꞌba kio tsekꞌejña tuxi kuakuyanire. ꞌBa kuañajantꞌare xutare. \fig Nga Jesús bakuya|src="CN01700B.TIF" size="col" ref="Matt 5:1" \fig* 
\v 2 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsu nga yakuyare: 
\p  
\v 3 —Ndaxure xuta xi xꞌan mare yojore, ngatꞌa ña batexuma Naꞌenchana kui= tseꞌe ku̱an. 
\p  
\v 4 ’Ndaxure xuta xi kjiꞌnda, ngatꞌa kui= xi sakure kjuaje kakun. 
\p  
\v 5 ’Ndaxure xuta xi ni̱ma̱ ꞌbaxje yojore, ngatꞌa kui= tseꞌe ku̱an ngasunꞌndio. 
\p  
\v 6 ’Ndaxure xuta xi ꞌñu mejénre nga kixi ku̱an ngixkun Naꞌenchana joni tsa bojore ꞌba xindare, ngatꞌa kui= xi ku̱aski. 
\p  
\v 7 ’Ndaxure xuta xi faꞌanimare xuta xi kjaꞌere, ngatꞌa kui= xi ꞌba nde xanima kakun. 
\p  
\v 8 ’Ndaxure xuta xi tsje tijña inimare, ngatꞌa kui= xi skue Naꞌenchana. 
\p  
\v 9 ’Ndaxure xuta xi baseko nga sꞌe̱re kjuaxiu ña tjin kjuachan, ngatꞌa kui= xi kiꞌndire Naꞌenchana kꞌuinre. 
\p  
\v 10 ’Ndaxure xuta xi tsjengicha tu kjuare nga kixi tjin xi inyatsaꞌen, ngatꞌa ña batexuma Naꞌenchana kui= tseꞌe ku̱an. 
\p  
\v 11 ’Ndaxunu jun kionga chꞌo kuetsunu xuta ꞌba tsjenngikenu ꞌba kuetsujun kuetsutꞌanu en ndesu nga tu kjuana̱= nini.  
\v 12 Tusa tsja ngatjasꞌenu ꞌba ꞌñu titsja_ru yojonu, ngatꞌa ne je chji xi xuntsjo ngankꞌaa. Ngatꞌa ꞌba=nde kuataꞌen nchja chinga profeta xi tjun kisꞌe nga ku̱anre jun. 
\s1 Nga Jesús ꞌejña chu̱ba̱ naxa ko ndiꞌu 
\r Mr. 9:50; Lc. 14:34-35 
\p  
\v 13 ’Jun jo=ni naxare ngasunꞌndio. Tunga tsa xaja jndare naxo, ¿jótsaꞌen ku̱axtia ngani? Ngu je ku̱an tsajmi xi tume chjire. Tu ngandetsian xanikjaꞌa ngisa ꞌba kio kuinyane xuta. 
\p  
\v 14 ’Jun jo=ni ndiꞌire ngasunꞌndio. Jngu naxinanda xi tijñasun jngu tjengi, bi ma sꞌejñaꞌmo.  
\v 15 ꞌBa kionga baka ndiꞌi xuta, bi ngi kaxa ꞌbejñangi. Tusa ꞌbejñankꞌa, tuxi tsitsejennire ndiꞌu xuta xi tjindu ngaya niꞌyo.  
\v 16 ꞌBa jun, ꞌba tsaꞌen ngatatsitsejen ndiꞌinu ngixkun xuta, tuxi skueni mé= xi nda teñoꞌon ꞌba sichjire Naꞌennu xi tijña ngankꞌaa. 
\s1 Nga bakuya Jesús ngatꞌare kjuatexumare Naꞌenchana 
\p  
\v 17 ’Bi nikjaꞌetsjion tsa an jaꞌekꞌejñatꞌaxia̱n kjuatexumo ko xi yakuya nchja chinga profeta. Bi jaꞌekꞌejñatꞌaxia̱n, tusa jaꞌetsikꞌetjusaa̱n.  
\v 18 Ngatꞌa ꞌba xinkixi_nuu̱. Yejerañu tjin ngisa ngankꞌaa ko tꞌanangiu nijnguú letra ꞌba nijnguú punto xi kuaꞌindutꞌa kjuatexumo xjaꞌaxinre kaꞌnda nga ku̱ajngu yeje.  
\v 19 ꞌBa mani, tsa tjin xi bi sikꞌetjusun ninga tu jngu kjuatexumachi xi kuaꞌindutꞌa kjuatexumo ꞌba tsa ꞌba tsaꞌen kuakuyare xuta xi yakꞌa ngayeje, kui= xi ꞌba nde ngisa ichi ku̱an ña batexuma Naꞌenchana. Tunga tsa tjin xi saꞌen jo tsu kjuatexumo ꞌba tsa ꞌba tsaꞌen kuakuyare xuta xi yakꞌa ngayeje, kui= xi ꞌba nde je ku̱an ña batexuma Naꞌenchana.  
\v 20 Ngatꞌa ꞌba texin_nuu̱. Tjinnere nga ngisa nda sikꞌetjusun ngiso mé= xi Naꞌenchana mejénre nga ko mare chjine kjuatexuma ko xuta fariseo. Tsa bi ꞌba siꞌon, niñajanni kjuitjasꞌion ña batexuma Naꞌenchana. 
\s1 Nga bakuya Jesús nga kunni tsa chꞌo kꞌuin_ra xingia 
\r Lc. 12:57-59 
\p  
\v 21 ’Je kjinuꞌyo nga ꞌbi kikꞌinre xuta xi kisꞌe nixtjin kuatse jan: “Bi nikꞌen. ꞌBa tsa tjin xi sikꞌen xuta, kui= xi siꞌanre kjua.”  
\v 22 Tunga an ꞌba texin_nuu̱ nga tuꞌyañu xi ku̱astike ntsꞌe, kui= xi siꞌanre kjua. ꞌBa tuꞌyañu xi chꞌo kuetsure ntsꞌe, kui= xi siꞌanre kjua ngixkun xutaxa. ꞌBa tuꞌyañu xi “chikun” kuetsure ntsꞌe, kui= xi ꞌbakore kjuaꞌa kjuanima ngaꞌnde ña ndiꞌi bi ꞌboya. 
\p  
\v 23 ’ꞌBa mani, tsa chjeri tebaꞌe altare Naꞌenchana ꞌba tsa kio kjuaꞌetsjenri nga tjinre kjua ntsꞌé ngatꞌa tsiji,  
\v 24 tꞌejñe chjeri ngankjain alto ꞌba titjunfara tikꞌendakuai kjua ntsꞌé. ꞌBa ꞌbatsaꞌen ndekaꞌe ngani chjeri yaꞌa. 
\p  
\v 25 ’Taꞌa fani tꞌendakuai kjua xi tifikꞌendakori kjua yejerañu nga tjenko ngisai ngaya ndiyo, tuxi bi singantsjaniri ngaya ntsja juez. Ngatꞌa tsa singantsjari ngaya ntsja juez, xi juez singantsja nganiri ngaya ntsja xi tsikuenda nduyo ꞌba kui xi kuayari nduyo.  
\v 26 Kjuakixi= xi texinra̱. Bi kꞌuetji kio kaꞌnda nga kꞌuechji ngayéje ton xi tjenri. 
\s1 Nga bakuya Jesús ngatꞌare kjuachajngi 
\p  
\v 27 ’Je kjinuꞌyo nga kikꞌinre xuta nixtjin kuatse jan: “Bi ñeꞌen kjuachajngi.”  
\v 28 Tunga an xin_nuu̱ nga tuꞌyañu xi skutsejenꞌa jngu chjun ꞌba sikjaꞌetsjen nga sisinre inimare, kui= xi je kitsaꞌenko kjuachajngi chjunbiu ngajin inimare. 
\p  
\v 29 ’ꞌBa mani tsa xkuin xi kixi xi titsaꞌen nga siꞌen je, tusa ꞌna̱xje ꞌba chanikjaꞌatꞌaxin. Ngatꞌa ngisa= nda ni ngatꞌari tsa chaja jngu kaꞌa yojori, tu ꞌba= ni tsa ngayéje yojori xanikjaꞌajin ngajin ndiꞌi ngaꞌnde ña faꞌa kjuanima xuta.  
\v 30 ꞌBa tsa ndsai xi kixi xi titsaꞌen nga siꞌen je, tusa tichatjin ꞌba chanikjaꞌatꞌaxin. Ngatꞌa ngisa= nda ni ngatꞌari tsa cha̱ja jngu kaꞌa yojori, tu ꞌba= ni ni tsa ngayéje yojori xanikjaꞌajin ngajin ndiꞌi ngaꞌnde ña faꞌa kjuanima xuta. 
\p  
\v 31 ’ꞌBa ꞌba nde kikꞌinre xuta ngayeje nixtjin kuatse jan: “Xuta xi sikꞌejña chjunre tjinnere nga sjare jngu xujun xi kuetsu nga je kitsikjetꞌa kjuabixanre.”  
\v 32 Tunga an xin_nuu̱. Tsa jngu xuta sikꞌejña chjunre ꞌba tsa chjunre bi kitsaꞌen kjuachajngi, kui= tsaꞌen nga saꞌen kjuachajngi chjunre. ꞌBa tsa kjaꞌe xuta kuixanko ngani chjun xi kitsikꞌejña xiꞌinre, kui xutabiu ꞌba nde tsaꞌen kjuachajngi. 
\s1 Nga bakuya Jesús nga kun ni nga nikꞌaxki ngatꞌare Naꞌenchana 
\p  
\v 33 ’ꞌBa ꞌba nde je kjinuꞌyo nga kikꞌinre xuta xi kisꞌe nixtjin kuatse jan: “Bi tu chu̱ba̱ nikꞌaxki ngatꞌa tseꞌe Naꞌenchana ꞌba tusa kuiyunengai en xi kꞌuin_ri. Tusa tikꞌetjusin mé= xi kꞌuin_ri Naꞌenchana.”  
\v 34 Tunga an xin_nuu̱ niñajanni nikꞌaxkiu ngatꞌare Naꞌenchana. Ninga bi nikꞌaxkiu ngatꞌare ngankꞌaa, ngatꞌa kio= yaxile ña batexuma kui.  
\v 35 ꞌBa ninga bi nikꞌaxkiu ngatꞌare tꞌanangiu, ngatꞌa kio= ña sejñasun ndsaku. ꞌBa ninga bi nikꞌaxkiu ngatꞌare naxinanda Jerusalén, ngatꞌa kio= ña naxinandare Rey xi ꞌñu je.  
\v 36 Ninga bi nikꞌaxkiu ngatꞌare nindakú, ngatꞌa nijnguú ntsja ku manu nijmo asa nitibo.  
\v 37 ꞌBa nga xiubo, “jun” tixun tsa ꞌba tjin, ꞌba “junjun” tixun tsa bi ꞌba tjin. Ngatꞌa en xi sꞌejun sꞌetꞌa, kui= xi ndibanire chanayiu. 
\s1 Nga bakuya Jesús nga kun ni nga siꞌonngojo nganire xuta 
\r Lc. 6:29-30 
\p  
\v 38 ’ꞌBa nde je kjinuꞌyo nga kikꞌinre xuta nixtjin kuatse jan: “Tsa tjin xi siꞌonre xinkjin, kui= xi siꞌanngojo nganire, jngu tuxkun tsa jngu tuxkun ꞌba jngu ndeꞌñu tsa jngu ndeꞌñu.”  
\v 39 Tunga an xin_nuu̱ nga taꞌeꞌnde_ru xi chꞌo sikonu. Tsa tjin xi koꞌotꞌare tsa̱ kixiri, taꞌeꞌndefa_ri ngateꞌere xi skjun ngayeje.  
\v 40 Tsa tjin xi mejénre nga ko kjua kjuaꞌari chingari, taꞌe_ri ko chingantsjari ngayeje.  
\v 41 Tsa tjin xi kꞌueneri nga jngu kilómetro kꞌuikue chꞌare, tusa jó kilómetro tꞌikue.  
\v 42 Taꞌe_ri tsa tjin xi skuiꞌari tsajmiri, ꞌba xi skueyari tsajmiri, bi ꞌbechjaꞌnde_ri. 
\s1 Nga bakuya Jesús nga tjinnere nga simijáan xuta xi yakꞌa 
\r Lc. 6:27-28, 32-36 
\p  
\v 43 ’ꞌBa=nde je kjinuꞌyo nga kikꞌinre xuta xi kisꞌe nixtjin kuatse jan: “Timején amiguri, ꞌba ngatamastiche xi stikeri.”  
\v 44 Tunga an xin_nuu̱ nga tusa timijon kaꞌnda xi stikenu. Chjaꞌa_ru Naꞌenchana nga ngatatsichikuntaꞌen ngatꞌare xi nchjabojonu, nda tiko xi stikenu, ꞌba chjaꞌa_ru Naꞌenchana ngatꞌare xi chꞌo tsikonu ꞌba xi tjenngikenu.  
\v 45 ꞌBa tiꞌon tuxi ku̱anñu kiꞌndire Naꞌennu xi tijña ngankꞌaa. Ngatꞌa kui= xi tsikasenre tsuꞌbire ngatsiꞌi xuta ninga tsa nda xuta asa bi nda xuta. ꞌBa tsikaꞌare tsi ngatsiꞌi xuta ninga tsa kixi asa bi kixi.  
\v 46 Ngatꞌa tsa tu kui sa simijíon xi tsimejénnu, ¿ngu mé= xi kuejennu? Kaꞌnda xi kjebechjintjai tsajmi ngatꞌare Roma ꞌba tsaꞌen.  
\v 47 ꞌBa tsa tu amigunu sa siteꞌnda_ru, ¿ngu mé= xi teñaꞌani_ru? Kaꞌnda xuta xi tu tjin ꞌba tsaꞌen.  
\v 48 Niki xuta kixi fani ngatjamo, jotsaꞌen kixi Naꞌennu xi tijña ngankꞌaa. 
\c 6  
\s1 Nga bakuya Jesús ngatꞌare nga nda kuetsuba 
\p  
\v 1 ’Chutsejen_ru yojonu jo teñoꞌon ngixkun Naꞌenchana. Bi tu ngixkun xuta nda ñoꞌon, tsa tuxi skueninu. Ngatꞌa tsa ꞌba siꞌon, tume chji sjanu Naꞌennu xi tijña ngankꞌaa.  
\v 2 ꞌBa mani, kionga kuisekue xuta xi naꞌen chunre, bi nijmi ꞌbe ngatꞌare kibiu jotsaꞌen tsaꞌen xuta jó nkjain xi tjun tsikjane tjio ngaya niꞌya sinagoga ꞌba ngaya ndiyo, tuxi nda skueni xuta. Kjuakixi= xi xin_nuu̱ nga kui je kisakure chjire.  
\v 3 Tunga ji, kionga temisekue xuta xi naꞌen chunre, bi ngatjabe ndsai skjun mé= xi titsaꞌen ndsai kixi.  
\v 4 Tusa tisekoꞌmai. ꞌBa Naꞌenri xi be ngayéje xi teñaꞌanꞌmai, kui sjangojo nganiri chjiri. 
\p  
\v 5 ’ꞌBa kionga xuko Naꞌenchana, bi ꞌba ñoꞌon joni xuta jó nkjain xi matsjare minya nduju ngaya niꞌya sinagoga ꞌba ko ña bakjanki ndiyo kionga fako Naꞌenchana, tuxi skueni xuta. Kjuakixi= xi xin_nuu̱ nga kui je kisakure chjire.  
\v 6 Tunga ji, kionga xukuai Naꞌenchana, tjasꞌen ña ꞌmo chun ꞌba tꞌechje xuntjari, ꞌba chukoꞌmai Naꞌenri. ꞌBa Naꞌenri xi be mé= xi teñaꞌanꞌmai, kui sjangojo nganiri chjiri. 
\p  
\v 7 ’ꞌBa kionga xukuai Naꞌenchana, bi nichjen ndekui nde mani en xi tsajain ndiyare jotsaꞌen xuta xi bi judío xi tsikjaꞌetsjen nga ꞌbatsaꞌen ngisa nda kjuintꞌe naire tu ngatꞌare nga ꞌñu tsé nchja.  
\v 8 Ngu bi ꞌba ñoꞌon jun jotsaꞌen xutabiu. Ngatꞌa Naꞌennu je kui tjun be mé= xi machjennu kionga kje chjaꞌajín_ru.  
\v 9 ꞌBa mani, ꞌbitsaꞌen chuko Naꞌenchana: 
\q1 Naꞌenni xi teni ngankꞌaa, 
\q1 ngatjaꞌyakun jaꞌenri. 
\q1  
\v 10 Ngatjama ngaꞌe jngu ngaꞌnde xi batexumai. 
\q1 Ngatjama ngasun tꞌanangiu jotsaꞌen ji mejénri, 
\q1 jo tjima ngankꞌaa. 
\q1  
\v 11 Taꞌenii̱ niñu xi machjenni̱ kui nixtjinbi. 
\q1  
\v 12 Tichatꞌanii̱ je xi teñeꞌee̱n, 
\q1 jotsaꞌen ji̱n nichatꞌa_ri̱ xi chꞌo tsikoni̱. 
\q1  
\v 13 Bi baꞌeꞌnde nga xutꞌayakoni̱. 
\q1 Tusa tꞌejñatꞌaxinnii̱ xi chꞌo. 
\q1 Ngatꞌa ji xi batexumai, 
\q1 ꞌba ji xi tjinri kjuaꞌñu, 
\q1 ꞌba ji xi tjinri kjuaje xi bi kjuetꞌa. 
\q1 ꞌBa ngatjama. 
\p  
\v 14 ’Ngatꞌa tsa sichatꞌa_ru xuta xi chꞌo tsikonu, ꞌba=nde tsaꞌen sichatꞌanu Naꞌennu xi tijña ngankꞌaa.  
\v 15 Tunga tsa bi sichatꞌa_ru xuta xi chꞌo tsikonu, ꞌba=nde bi sichatꞌanu jenu Naꞌennu. 
\p  
\v 16 ’ꞌBa kionga kuetsuba kjindio, bi si ꞌbio nkjon jotsaꞌen xuta jó nkjain. Ngatꞌa kui= xi chꞌo beꞌe nkjain, tuxi skueni xuta nga tjindu kjindia. Kjuakixi= xi xin_nuu̱ nga je kisakure chjire.  
\v 17 Tunga ji, kionga kueni kjindie, tusa tsja tsaꞌen tꞌejen ꞌba nda chunkjain,  
\v 18 tuxi bi skueni xuta nga teni kjindie. Tu Naꞌenri sani skue, xi tijña ña ꞌma. ꞌBa Naꞌenri xi be mé= xi teñaꞌanꞌmai, kui sjangojo nganiri chjiri. 
\s1 Nga bakuya Jesús ngatꞌare kjuanyino 
\r Lc. 12:33-34 
\p  
\v 19 ’Bi ꞌbejñatjo tsajmi xi sinyinanu ngaꞌe tꞌanangiu, ña tsikjetsun tjiuxabi ꞌba ña tjuxa tsajmi ꞌba ña chacheje bakjanngi niꞌya ꞌba fikocheje.  
\v 20 Tusa ngankꞌaa tꞌejñatjo xi sinyinanu, kioña bi tsikjetsun tjiuxabi ꞌba bi tjuxa tsajmi ꞌba ña chacheje bi bakjanngi niꞌya ꞌba fikocheje.  
\v 21 Ngatꞌa ña tijña kjuanyinari, ꞌba=nde kio tijña inimari. 
\p  
\v 22 ’ꞌBa tuxkuin jo=ni jngu ndiꞌi xi tsitsejenre yojori. ꞌBa mani, tsa tuxkuin nda, ngayéje yojori matsejenre.  
\v 23 Tunga tsa tuxkuin bi nda, ngayéje yojori tijña jñu. Ngu tsa ndiꞌi xi tjin ngajinri jñu, ¡ne ꞌñu jñu ña teni! 
\p  
\v 24 ’Nijnguú chuꞌnda ma tsaꞌexatꞌare jó nai. Ngatꞌa jngu xi ku̱astike ꞌba xi ngijngu simején, asa jngu xi kixi saꞌexatꞌare ꞌba xi ngijngu siton. Kui kjuañu bi ku̱an siꞌaxatꞌani_ru Naꞌenchana ko kjuanyino. 
\s1 Nga bakuya Jesús nga Naꞌenchana tsikuenda kiꞌndire 
\r Lc. 12:22-31 
\p  
\v 25 ’Kui kjuañu ꞌba xin_nuu̱ nga bi nikjo ngatꞌare mé= xi machjennu nga kuetsubakun ngaꞌe ngasunꞌndebi, mé= xi xino asa mé= xi sꞌiu. ꞌBa nde bi nikjo ngatꞌare mé= xi machjenre yojonu, mé= najñu xi xojo. Ngatꞌa kjuabenichunnu, kui= xi ngisa chjire nga ko mare xichine. ꞌBa yojonu, kui= xi ngisa chjire nga ko mare najñu.  
\v 26 Chutsejenꞌo tjiunise xi tutjen ngankꞌaa. Kui bi ꞌbentje, ninga bi ꞌbeku ntje, ninga bi minyaku ntje ngaya niꞌyare. Tunga Naꞌennu xi tijña ngankꞌaa tsikjén. ꞌBa jun, ¿a bi ngisa chji_ru nga ko mare tjiunisio?  
\v 27 Ninga ꞌñu sikjo ngatꞌanu, bi ku̱annu kꞌuetjun_ru ngijngu hora ngisa kjuabenichunnu. 
\p  
\v 28 ’ꞌBa ¿ánñu mafoninu ngatꞌare najñunu? Chutsejenꞌo jótsaꞌen mankꞌa naxu ngi ngijño. Bi tsaꞌexa ꞌba bi tsinda nachjun.  
\v 29 Tunga an xin_nuu̱ nga ninga rey Salomón xi ꞌñu nyina kuán nixtjin kuatse jan, bi ꞌba kun najñu tsakaja joni naxu.  
\v 30 Tsa Naꞌenchana tsja tsikun ngijña xi tjin ngandaꞌe ꞌba xi nyujunni kuiti, ¿a bi ngisa sjanu najñu xi xojo jun xi ngisa ꞌñu chji_ru nga ko mare naxu? ¡Jun xi chuba makjainnu!  
\v 31 ꞌBa mani, bi nikjo tsa kuixun: “¿Mé= xi xina?”, “¿mé= xi sꞌia?” asa “¿mé= najñu xi xaja ngandaꞌe?”  
\v 32 Ngatꞌa ngayéje kibi, kui= xi mangisjai xuta xi bi judío, ꞌba Naꞌennu xi tijña ngankꞌaa je be nga machjennu ngayéje tsajmibi.  
\v 33 Tunga titjun tinyisjo nga siꞌon jotsaꞌen mejénre Naꞌenchana ña batexuma ꞌba xi kixi tjin ngixkun, ꞌba sakunu ngayéje tsajmibi yaꞌa.  
\v 34 ꞌBa ꞌbatsaꞌen, bi nikjo_ru yojonu mé= xi ku̱an nyujunni, ngatꞌa nyujunni sakuꞌnde nganinu nga sikjo. Ngayéje nixtjin tjinre kjuastire. 
\c 7  
\s1 Nga bakuya Jesús nga kun ni nga ñaꞌan_ra kjua xingia 
\r Lc. 6:37-38, 41-42 
\p  
\v 1 ’Bi nikaꞌanijiun je xuta xi yakꞌa, tuxi bi skaninejeninu Naꞌenchana.  
\v 2 Ngatꞌa jotsaꞌen sikaꞌanijiun je xuta xi yakꞌa, ꞌba=nde tsaꞌen skaninejenu Naꞌenchana. ꞌBa chu̱ba̱ xi sichjon nga kꞌuechubo, ndekui sichubakoninu Naꞌenchana.  
\v 3 ¿Ánñu ji techutꞌani xtje xi kjingi xkun ntsꞌé ꞌba bi yachisu xi kjingi tsiji techutꞌai?  
\v 4 Tsa yachisu xi kjingi tuxkuin, ¿jó tsaꞌen ku̱an kꞌuin_ri ntsꞌé: “Taꞌeꞌndena nga kꞌuaxjengia̱ xtje xi kjingi tuxkuin”?  
\v 5 ¡Xuta jó nkjain! Tjiꞌnaxjengifari yachisu xi kjingi tuxkuin, tuxi nda ku̱atsejenniri nga kjuiꞌnaxjengi xtje xi kjingi tuxkun ntsꞌé. 
\p  
\v 6 ’Bi baꞌe_ru tjiunaño tsajmi xi tsje, ꞌba bi chanikjoꞌo ngixkun tjiuchingo ndiojo tsjakun xi ꞌñu chji, tuxi bi kuaseneni tjiuba ndiojonu xi tsjakun, ꞌba tuxi bi sikuꞌbeni ꞌba skjankonu tjiubabiu. 
\s1 Nga bakuya Jesús nga xjaꞌa_ra Naꞌenchana mé= xi nda 
\r Lc. 11:9-13; 6:31 
\p  
\v 7 ’Chjoꞌo, ꞌba Naꞌenchana sjanu. Tinyisjo, ꞌba ku̱asjainu. Tikjanio xuntjo, ꞌba stjuꞌinu.  
\v 8 Ngatꞌa ngatsiꞌi xuta xi miꞌa, kui= xi xuntsja. ꞌBa xi mangisjai, kui= xi masjaire. ꞌBa xi tsikjane xuntjo, kui= xi tjuꞌire. 
\p  
\v 9 ’¿A tjin ngajinnu xi tu ndiojo= tsjare kiꞌndire, kionga miꞌare niñuxtila?  
\v 10 ꞌBa tsa tjiuti skuiꞌare, ¿a tu tjiuye tsjare?  
\v 11 Kaꞌnda jun xi chꞌokun manu baꞌe_ru xi nda kiꞌndinu. ꞌBa jó fani Naꞌennu xi tijña ngankꞌaa, ¿a bi ngisa sjare mé= xi nda xuta xi skuiꞌare? 
\p  
\v 12 ’ꞌBa mani tsuꞌba, jotsaꞌen nga jun mejénnú sikonu xuta, ꞌba=nde tsaꞌen tiko jun ngayeje. Ngatꞌa kio tjinnu kjuatexumo ꞌba ko xi yakuya nchja chinga profeta. 
\s1 Nga ꞌbejña kusun Jesús ngatꞌare xuntja xkju 
\r Lc. 13:24 
\p  
\v 13 ’Tjasꞌion xuntja xkju. Ngatꞌa teya= xuntja ꞌba mateꞌnde= ndiya xi fi ña cha̱ja xuta, ꞌba= ne nkjin xi kio faꞌasꞌen.  
\v 14 Tunga xkju= xuntja ꞌba ntꞌe= ndiya xi fi ña kꞌuendukun xuta, ꞌba ne chuba xi masjaire xuntjabiu. 
\p  
\v 15 ’Tikuendo yojonu ngatꞌare profeta ndesu. Kui xi faꞌekunnu nga tsimaña yojore joni chutsanga xi bi tsꞌen, tunga ngajin inimare tsꞌen= joni tjiundsejen xi ma tsixinu.  
\v 16 Xiañu jó kun nchjabiu kionga xio mé= xi saꞌen. Ngatꞌa mé= xi tsaꞌen xuta, kui jo=ni tu xi bajare jngu yantje. ¿A ngijña naꞌya xi bajare uva? ¿A yanaꞌya xi bajare tu higo?  
\v 17 Ngayéje ya xi nda, kui= xi bajare tu xi nda. ꞌBa ya xi bi nda, kui= xi bajare tu xi bi nda.  
\v 18 Jngu ya xi nda, bi ma bajare tu xi bi nda. ꞌBa jngu ya xi bi nda, bi ma bajare tu xi nda.  
\v 19 ꞌBa ngayéje ya xi bi bajare tu xi nda, kui= xi stisun ꞌba xanikjaꞌajin ndiꞌu.  
\v 20 ꞌBa mani, xiañu profeta ndesu kionga xio ture. 
\p  
\v 21 ’Bi ngatsiꞌi xuta xi tsuna̱: “Ji Naꞌen, ji Naꞌen”, kjuaꞌasꞌen ña batexuma Naꞌenchana. Tu kui sani xi tsikꞌetjusun jotsaꞌen mejénre Naꞌenna̱ xi tijña ngankꞌaa, kui= xi kjuaꞌasꞌen kio.  
\v 22 Kionga je kjuaꞌe nixtjinbiu, ne nkjin xi kuetsuna̱: “Ji Naꞌen, ji Naꞌen, kikꞌe_nii̱ nijmi ngatꞌare jaꞌenri joni nchja chinga profeta, ꞌba ko jaꞌenri kjiꞌnaxjee̱ isennixtjin xi bi nda, ꞌba nga ko jaꞌenri kjiñeꞌee̱n ne nkjin kjuakun.”  
\v 23 Tunga an singojo_ra̱ xutabiu: “Niñajanni tsaꞌbexkun_nuu̱. Tusa tinyantꞌaxinnu jun xi chꞌo kjiñoꞌon.” 
\s1 Nga ꞌbejña kusun Jesús ngatꞌare jó nchja xi kitsinda ndaba 
\r Lc. 6:47-49; Mr. 1:22 
\p  
\v 24 ’ꞌBa mani, ngatsiꞌi xuta xi inyantꞌe enbi ꞌba sikꞌetjusun, kui= xi singusunkuaa̱ joni xuta nkjin kakun xi kitsinda ndaba ngasun naxi.  
\v 25 ꞌBa ꞌbatsaꞌen tsaꞌa tsiu, ꞌba kuaje ndajio, ꞌba ntjo yeꞌere niꞌyo nga mejénre skanitsꞌin. Tunga bi kiskanitsꞌin ngatꞌa ngasun naxi= kuanda.  
\v 26 Tunga ngatsiꞌi xuta xi inyantꞌe enbi ꞌba bi sikꞌetjusun, kui= xi singusunkuaa̱ joni xuta xi tsajainre kjuafaꞌetsjen xi kitsinndasun ndaba ngasun tsumi.  
\v 27 ꞌBa ꞌbatsaꞌen tsaꞌa tsiu, ꞌba kuaje ndajio, ꞌba ntjo yeꞌere niꞌyo nga mejénre skanitsꞌin. ꞌBa kiskanitsꞌin ꞌba jekjua yeje niꞌyabiu. 
\p  
\v 28 ꞌBa kionga Jesús je kinchja yeje enbi, ꞌñu kuakunre ngatsiꞌi xuta ngatꞌare jotsaꞌen yakuya.  
\v 29 Ngatꞌa yakuya joni tsa xa nkꞌa tjinre. ꞌBa bi ꞌbatsaꞌen yakuya joni chjine kjuatexumo. 
\c 8  
\s1 Jesús tsinda jngu xuta xi chiꞌin feꞌndujun kunre 
\r Mr. 1:40-45; Lc. 5:12-16 
\p  
\v 1 Kionga Jesús jendejen ngani ngijñacho, ne nkjin xuta jendetjenngi.  
\v 2 ꞌBa kio jaꞌekun Jesús jngu xuta xi chiꞌin feꞌndujun kunre ꞌba tsakasenkunchꞌintꞌare ꞌba kitsure: 
\p —Ji naꞌen, tsa mejénri, ku̱an sitsjenaa̱ nga xjaꞌaxinnaa̱ chiꞌin xi kunna̱. 
\p  
\v 3 ꞌBa Jesús kitsu nga yanere ntsja xi tjiꞌmio: 
\p —Mejénna̱. Ngatamatsje ngani. 
\p ꞌBa ndekui ni chubabiu kuanda chiꞌin feꞌndujun xi kunre xutabiu.  
\v 4 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsure: 
\p —Tuꞌyá ꞌbe_ri nijmi. Tusa tꞌikaku_ri yojori naꞌmiu ꞌba taꞌe chje jotsaꞌen yatexuma Moisés, tuxi ꞌba tsaꞌen skuekixini xuta nga je kuandai. 
\s1 Nga tsinda Jesús jngu chuꞌndare xi ngakure chasoldadu 
\r Lc. 7:1-10 
\p  
\v 5 Kionga jaꞌasꞌen Jesús naxinanda Capernaum, jaꞌekun jngu ngakure chasoldadu nga jaꞌeketsꞌare jngu kjuanda.  
\v 6 ꞌBa kitsure: 
\p —Ji naꞌen, chuꞌndana̱ tjiꞌme nga kjijña niꞌyana̱. Bi nde ma fini ꞌba ne ꞌñu onre. 
\p  
\v 7 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —An= kjuitsindaa̱. 
\p  
\v 8 Tunga xi ngakure chasoldadu kitsu: 
\p —Naꞌen, bi bakinna̱ nga niꞌyana̱ kuitjasꞌen. Tu tꞌexasai ꞌba chuꞌndana̱ ku̱anda.  
\v 9 Ngatꞌa ꞌba=nde an, tjin= xi batexumana̱ ꞌba ꞌba=nde tjinna̱ chasoldadu xi batexuma_ra̱. Kionga jngu xin_ra̱: “Tꞌin”, ngu fi. ꞌBa kionga kjaꞌere xin_ra̱ “Jabi”, ngu ndiba. ꞌBa tsa jngu chuꞌndana̱ xin_ra̱: “Tiꞌen tsajmibi”, ngu tsaꞌen. 
\p  
\v 10 ꞌBa kionga Jesús kjintꞌe en xi kitsu xutabiu, tu ꞌba= kuánre ꞌba kitsure xuta xi tjenko: 
\p —Kjuakixi= xi xin_nuu̱. Nisajnguú xuta xi tseꞌe Israel ꞌbia̱ xi ꞌbitsaꞌen makjainre jotsaꞌen makjainre xutabi.  
\v 11 ꞌBa xin_nuu̱ nga ne nkjin xuta kjuendibani tuña ngaꞌndeñu nga kꞌuendutꞌako yamixa nga ñatjen kuakjenko Abraham ko Isaac ꞌba ko Jacob ña batexuma Naꞌenchana.  
\v 12 Tunga xuta xi tjinni nga tseꞌe ku̱an ña batexuma Naꞌenchana, kui= xi satetsojo ngandetsian ñá jñu chun, ngaꞌnde ña skiꞌnda xuta ꞌba ña kuajnga ndeꞌñu. 
\p  
\v 13 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsu nganire xi ngakure chasoldadu: 
\p —Tꞌin ngani niꞌyari, ꞌba ꞌba ngatjama jotsaꞌen mankjainri. 
\p ꞌBa ndekuini chubabiu kuanda chuꞌndare chasoldadu. 
\s1 Nga tsinda Jesús nachiꞌyare Pedro ꞌba ko nkjin xuta xi sefesun 
\r Mr. 1:29-34; Lc. 4:38-41 
\p  
\v 14 ꞌBa kionga Jesús jaꞌasꞌen ndaba Pedro, tsabe nga nachiꞌyare Pedro tikjijñasun nachan nga kunre chiꞌin ntꞌai.  
\v 15 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kitsiko ntsja chjunbiu, ꞌba kitjuxinre chiꞌinre, ꞌba tsisetjen ꞌba ꞌeyare xichine xuta xi echukun. 
\p  
\v 16 ꞌBa kionga je kuaꞌña, jaꞌechanitꞌare Jesús nkjin xuta xi tjindujinre isennixtjin xi bi nda. ꞌBa tu kui en xi kitsu kui tsꞌaxje isennixtjin xi bi nda, ꞌba kitsinda ngatsiꞌi xuta xi sefesun.  
\v 17 ꞌBa kuán tuxi ꞌetjusunni enre Naꞌenchana xi kitsu profeta Isaías: “Kui= xi kiko chiꞌinna ꞌba jaꞌaxin ña kjinena.” 
\s1 Nga fako Jesús nchja xi mejénre kuetjenngi 
\r Lc. 9:57-62 
\p  
\v 18 Kionga Jesús tsabe nga nkjin xuta kitsendaire, ꞌbatsaꞌen ꞌexa nga kjuaꞌaxtiu xingunda ndachikun.  
\v 19 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kitsitiñatꞌare jngu chjine kjuatexuma ꞌba kitsure: 
\p —Maestru, an kjuitjenngira̱ nituña ña kꞌuin. 
\p  
\v 20 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Tjiuba xi tjin ngi ngijño tjinre ngijo ña fikꞌenduya, ꞌba tjiunise xi tutjen ngankꞌaa tjinre ndaba. Tunga Kiꞌndire Xuta xiꞌiun, tsajainre ngaꞌnde ña tsikjaꞌaya. 
\p  
\v 21 ꞌBa ngijngu xutare Jesús kitsu ngani: 
\p —Naꞌen, taꞌeꞌndena nga titjunfara kuikꞌeyanijia̱n naꞌenna̱. 
\p  
\v 22 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Ndetjenngina. Tꞌejñe mikꞌion nga kui ngatꞌeyanijin mikꞌen xinkjin. 
\s1 Jesús tsikꞌexiu ntjoꞌñu ko ndachikun 
\r Mr. 4:35-41; Lc. 8:22-25 
\p  
\v 23 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús jaꞌasꞌen barku, ꞌba ko xutare ngayeje.  
\v 24 ꞌBa kionga tjenjin ndachikun taꞌa jendiba jngu ntjoꞌñu, kaꞌnda tsindiure nando niki yaꞌmo barku. Tunga Jesús kjijñafe.  
\v 25 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kintꞌe xutare nga kitsikjaꞌare ꞌba kitsure: 
\p —¡Naꞌen, tikꞌanginii̱! ¡Je tetiungijndia! 
\p  
\v 26 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —¿Ánñu tekunñu? ¡Á tsaꞌen chuba makjainninu! 
\p ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús tsisetjen ꞌba jatiko ntjo ko ndachikun, ꞌba kisꞌexiu.  
\v 27 ꞌBa nchjabiu kuakunre ꞌba kitsure xinkjin: 
\p —¿ꞌYá= tsé xutabi nga kaꞌnda ntjo ꞌba ko ndachikun tsikꞌetjusunnire? 
\s1 Jesús tsinda jó nchja xi tjindujinre isennixtjin xi bi nda 
\r Mr. 5:1-20; Lc. 8:26-39 
\p  
\v 28 ꞌBa kionga Jesús echu xingunda ndachikun, nangire xuta tseꞌe Gadara, kio kitsitiñatꞌare Jesús jó nchja xi tjindujinre isennixtjin xi bi nda. Kui tjindu ngajin tsju ꞌba ne tsꞌen ngayeje, kui kjua tuꞌyá nde manikakun faꞌa ndiyabiu.  
\v 29 ꞌBa nchjabiu kitsu nga kiskjiꞌndaya: 
\p —Ji Jesús, Kiꞌndire Naꞌenchana, ¿mé= xi tjinri ngatꞌa tsajain? ¿A tjen jaꞌenikjaꞌanii̱ kjuanima kionga kje fechujín nixtjin? 
\p  
\v 30 ꞌBa ngubare nkjin tjiuchinga inyakjine xka ngijña.  
\v 31 ꞌBa isennixtjinbiu ꞌetsꞌare Jesús nga kitsu: 
\p —Tsa kuiꞌnaxjejinnii̱ ngaꞌe, tusa taꞌeꞌndenii̱ nga kuitjasꞌenjin_ri̱ tjiuchingo. 
\p  
\v 32 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Tangiun. 
\p ꞌBa ꞌbatsaꞌen isennixtjinbiu ꞌetju ngajinre nchjabiu ꞌba jaꞌasꞌenjinre tjiuchingabiu. ꞌBa tu mangatsanga ngatsiꞌi tjiuchingo nga kitsikintjai yojore ña nkꞌa chun ngandai ndachikun, ꞌba kio jesun ngajin nando. 
\p  
\v 33 ꞌBa nchja xi inyatsikuenda tjiuchingo, tsanga. ꞌBa kionga echu ngajin naxinando, yeꞌe yeje nijmi mé xi kuán ꞌba mé xi kuánre nchja xi tjindujinre isennixtjin xi bi nda tsakaiñu.  
\v 34 ꞌBa ꞌbatsaꞌen ngatsiꞌi xutare naxinando kikun Jesús. ꞌBa kionga je jaꞌekun, ꞌetsꞌare nga ngatꞌetjujin ngani nangibiu. 
\c 9  
\s1 Nga tsinda Jesús jngu xuta xi bi ma fi 
\r Mr. 2:1-12; Lc. 5:17-26 
\p  
\v 1 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús jaꞌasꞌen jngu barku nga jaꞌaxtiu ndachikun, ꞌba echu ngani naxinandare.  
\v 2 ꞌBa kio jaꞌekun Jesús nchja xi yaꞌankꞌangi jngu xuta xi bi ma fi, xi kjiyare kuxta. ꞌBa kionga Jesús tsabe kjuamakjainre nchjabiu, kitsure xi tjiꞌmio: 
\p —Titsja_ri takuin, kiꞌndina̱. Je kuachatꞌari jeri. 
\p  
\v 3 ꞌBa yakꞌa chjine kjuatexuma ꞌbitsaꞌen kitsikjaꞌetsjen: “¿Jótsaꞌen ma kakun xutabi nga bi bekun Naꞌenchana nga ꞌbitsaꞌen tinchja?” 
\p  
\v 4 Tunga Jesús be= mé= xi inyatsikjaꞌetsjen nchjabiu ꞌba kitsure: 
\p —¿Ánñu ꞌbi chꞌo tsaꞌen tenikjaꞌetsjenñu?  
\v 5 ¿Ñáre xi ngojó enbi bi naꞌen tjinre nga xia̱n? ¿A kio=nga xia̱n: “Je kuachatꞌari jeri”? ¿Asa kio=nga xia̱n: “Tisetjen ꞌba titjajme”?  
\v 6 Tunga mejénna̱ nga xio nga Kiꞌndire Xuta xiꞌiun tjinre kjuaꞌñu ngaꞌe ngasunꞌndebi, nga ku̱an sichatꞌare jere xuta. 
\p ꞌBa ꞌbatsaꞌen kitsure xuta xi bi ma fi: 
\p —Tisetjen, chjube kuxtari ꞌba tꞌin ngani niꞌyari. 
\p  
\v 7 ꞌBa ꞌbatsaꞌen xi tjiꞌmio tsisetjen ꞌba kiji ngani ndaba.  
\v 8 ꞌBa kionga xutankjiun tsabe kibiu, kitsakjun ꞌba kitsichjire Naꞌenchana, ngatꞌa kitsikasen ngajinre xuta jngu xi tjinre kjuaꞌñu xi ꞌbatsaꞌen je. 
\s1 Nga Jesús nchjare Mateo 
\r Mr. 2:13-17; Lc. 5:27-32 
\p  
\v 9 ꞌBa kionga Jesús je ꞌetjuni kio, tsabe jngu xuta xi Mateo ꞌmi, xi tijña ngaꞌnde ña tjubechjintjai tsajmi, ꞌba kitsure: 
\p —Ndetjenngina. 
\p ꞌBa ꞌbatsaꞌen Mateo tsisetjen ꞌba kitjenngi Jesús. 
\p  
\v 10 ꞌBa ꞌbi kuán kionga Jesús tikjen ndaba, nkjin nchja xi kjebechjintjai tsajmi ko xuta je jaꞌe. Kui xi ñatjen tsikꞌendutꞌako Jesús ko xutare tꞌa yamixo.  
\v 11 ꞌBa kionga xuta fariseo tsabe kibi, kitsure xutare Jesús: 
\p —¿Ánñu maestrunu kjenkoni nchja xi kjebechjintjai tsajmi ko xuta je? 
\p  
\v 12 Tunga kionga Jesús kjintꞌe kibi, kitsure: 
\p —Xuta xi nda bi chjineki machjenre, tu kui sani xi sefesun.  
\v 13 Tanginchutꞌayo ꞌba ngatjamanu jó tsunire enre Naꞌenchana xi ꞌbitsaꞌen kuaꞌindutꞌa: “Kjuanima kakun xi mejénna̱, bi chje.” Ngatꞌa bi jaꞌekinchja_ra̱ xuta xi kixi, tu xuta je sani. 
\s1 Nga tsuya Jesús kjiaꞌañu kꞌuendu kjindia xutare 
\r Mr. 2:18-22; Lc. 5:33-39 
\p  
\v 14 ꞌBa ꞌbatsaꞌen xutare Juan jaꞌekun Jesús ꞌba tsiningiyare: 
\p —¿Ánñu ji̱n ko xuta fariseo ne kjitꞌa betsuba kjindiani̱ ꞌba xutari bi ꞌbendu kjindia? 
\p  
\v 15 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —¿A ma ba sꞌere xuta xi tjindu ngajin kjuabixan kionga tijñajin ngisare xi xiꞌiun? Tunga kjuaꞌe nixtjin nga xjaꞌaxinre xi xiꞌiun, ꞌba kio=nga kꞌuendu kjindia. 
\p  
\v 16 ’ꞌBa niꞌyá ꞌbextiuyakoni jngu najñu chingá ko ichi najñu xatse xi kje faꞌekujín. Ngatꞌa najñu xatsio faꞌeku ꞌba ꞌbetijnda najñu chingó, ꞌba ꞌba=tsaꞌen ngisa tse tijnda.  
\v 17 ꞌBa nde niꞌyá minya binu xatse ngaya jngu chitsa tjiuxin chinga. Ngatꞌa tsa ꞌba saꞌen, stijnda= chitsa tjiuxinbiu ꞌba tisten binu ꞌba kjuekjuakjin chitsa tjiuxinbiu. Kui kjuañu chitsa tjiuxin xatse xinyani binu xatse, ꞌba ꞌbatsaꞌen nda xinyatjo ngojó tsajmibiu. 
\s1 Nga Jesús tsinda jngu kiꞌndi chjun ko jngu chjun 
\r Mr. 5:21-43; Lc. 8:40-56 
\p  
\v 18 Yejerañu ꞌba titsu Jesús, tukjiaꞌa jaꞌe jngu xutaxa xi tsakasenkunchꞌintꞌare ꞌba kitsure: 
\p —Kiꞌndi chjunna̱ saꞌe fa kꞌen. Tunga tsa kꞌuikjane_ri ndsai, kꞌuejñakun ngani. 
\p  
\v 19 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús tsisetjen ꞌba kiko xutare nga kitjenngi xutabiu. 
\p  
\v 20 ꞌBa kio= kitsitiña ngastun Jesús jngu chjun xi kuatejó nu tjinre nga ꞌbakjanre jin ꞌba kitsiko ndai najñu xi yaja.  
\v 21 Ngatꞌa jaꞌba je ꞌbitsaꞌen kitsikjaꞌetsjen ngajinre: “Tsa tu ichifani ndai najñure sikua̱, ku̱anda=ngaña̱.”  
\v 22 Tunga Jesús kitsikuꞌbe ꞌba kiskutsejenꞌa chjunbiu ꞌba kitsure: 
\p —Tsja tꞌe_ri takuin, kiꞌndina̱. Kjuamakjainri je kitsindari. 
\p ꞌBa ndekuini chubabiu kuanda chjunbiu. 
\p  
\v 23 ꞌBa kionga Jesús echu ndaba xutaxabiu, tsabe nchja xi inyatsikjane tjio ko xutankjiun xi siꞌa inyatsaꞌen nga inyakjiꞌnda.  
\v 24 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Tinyatꞌaxiun. Ngatꞌa bi kijñakꞌen kiꞌndi chjunbi. Tu tikijñafe sani. 
\p ꞌBa xuta xi kuañajan kio tu tsejnuke=.  
\v 25 ꞌBa kionga je kjiꞌnaxje xuta, Jesús jaꞌasꞌen ña kjijña kiꞌndi chjunbiu. Kiskjebe ntsja ꞌba kiꞌndi chjunbiu tsisetjen ngani.  
\v 26 ꞌBa ngatsiꞌi xuta xi tjin nangibiu kjintꞌe en ngatꞌare xi kuán. 
\s1 Nga tsinda Jesús jó xuta ka 
\p  
\v 27 Kionga Jesús tiꞌbetju kio, kitsjenngire jó xuta ka xi kiskjiꞌndaya tjenngi ꞌba kitsure: 
\p —Ji ntjere David, chanima kakunni̱. 
\p  
\v 28 ꞌBa kionga Jesús jaꞌasꞌen ndaba, kio jaꞌekun xuta kabiu. ꞌBa Jesús tsiningiyare: 
\p —¿A makjainnu nga ku̱anna̱ saꞌaa̱n mé= xi mejénnú? 
\p ꞌBa nchjabiu kitsu: 
\p —Jun, naꞌen. 
\p  
\v 29 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsiko tuxkun nchjabiu ꞌba kitsure: 
\p —Ngatjama tsuꞌba jotsaꞌen jun makjainnu. 
\p  
\v 30 ꞌBa nchjabiu kuatsejen nganire. ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús ꞌñu ꞌenere nga kitsure: 
\p —Tuꞌyá ꞌbe_ru nijmi kibi. 
\p  
\v 31 Tunga kionga nchjabiu ꞌetju, yeꞌe tsiꞌire nijmi xuta xi tjin nangibiu ngatꞌare Jesús. 
\s1 Nga tsinda Jesús jngu xuta xi bi ma nchja 
\p  
\v 32 Kionga inyaꞌbetju ngaꞌndebiu xuta xi ka tsakaiñu, jaꞌe xuta xi jaꞌekanire Jesús jngu xuta xi bi ma nchja ngatꞌa tijñajinre isennixtjin xi bi nda.  
\v 33 ꞌBa kionga Jesús tsꞌaxje isennixtjin xi bi nda, kinchja ngani xuta nimo. 
\p ꞌBa xutankjiun kuakunre ꞌba kitsure xinkjin: 
\p —Nisañajanni ꞌyare ngajinre xuta Israel jngu tsajmi xi ꞌba kjiꞌi. 
\p  
\v 34 Tunga xuta fariseo kitsu: 
\p —Kui xutabi ma ꞌbaxje isennixtjin xi bi nda ngatꞌa xi ngakure isennixtjin xi bi nda kitsjare kjuaꞌñu. 
\s1 Nga faꞌanimare xuta Jesús 
\p  
\v 35 ꞌBa Jesús tsakꞌajme ngayéje naxinanda yaꞌe ko naxinanda chi xi kio tjin ꞌba yakuya ngaya niꞌya sinagogare. ꞌBa kitsikjaꞌaxtiuya en nda xi tsuyana nga Naꞌenchana xi batexuma, ꞌba kitsinda ngayéje kuya chiꞌin xi kunre xuta ko ña kjinere.  
\v 36 ꞌBa kionga Jesús tsabe xutankjiun, jaꞌanimare, ngatꞌa kjimafore ꞌba kjinikumare joni chutsanga xi tsajainre xi tsikuenda.  
\v 37 ꞌBa kio kitsure xutare: 
\p —Xuta xi tjin, jo=ni jngu tsujmi ntje xi ꞌñu tse, tunga chuba mani chuꞌnda.  
\v 38 ꞌBa ꞌbatsaꞌen tsuꞌba chjaꞌa_ru xi tseꞌe tsujmintjio, nga ngatatsikasen ngisa chuꞌnda tuxi kꞌueñajanni. 
\c 10  
\s1 Nga tsja xare Jesús apóstol xi tejó 
\r Mr. 3:13-19; Lc. 6:12-16 
\p  
\v 1 ꞌBa meni Jesús kinchjare xutare xi tejó ꞌba kitsjare kjuaꞌñu tuxi kꞌuaxjeni isennixtjin xi bi nda ꞌba tuxi sindani ngayéje kuya chiꞌin xi kunre xuta ko ña kjinere. 
\p  
\v 2 ꞌBi kikꞌin nchja chinga apóstol xi tejó: xi titjun Simón xi ꞌba nde kjiꞌyaxkunre Pedro, ꞌba ko Andrés xi ntsꞌe mani; Santiago ko Juan xi kiꞌndire Zebedeo;  
\v 3 Felipe ko Bartolomé; Tomás, Mateo xi kiskjebechjintjai tsajmi ngatꞌare Roma; Santiago kiꞌndire Alfeo, ꞌba ko Tadeo;  
\v 4 Simón xi mako nchja cananista ꞌba ko Judas Iscariote xi jaskan kitsingantsja Jesús. 
\s1 Nga Jesús tsuyare nchja chinga apóstol jótsaꞌen sikjaꞌaxtiuya enre Naꞌenchana 
\r Mr. 6:7-13; Lc. 9:1-6 
\p  
\v 5 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsikasen nchja xi tejó ꞌba kitsuyare mé= xi tjinnere nga saꞌen. Kitsure: 
\p —Bi mangiun nangi ña tsajain xuta xi tseꞌe Israel. ꞌBa nijnguú naxinanda xi tseꞌe Samaria bitjasꞌion.  
\v 6 Tusa tangiun ña tjindu xuta xi tseꞌe Israel xi kichaja joni chutsanga xi kitꞌaxin tajngu.  
\v 7 Tangiun ꞌba tꞌe_ru nijmi nga je tjimatiña nixtjin kionga Naꞌenchana kuatexuma.  
\v 8 Tindo xuta xi inyafesun, tikjaꞌaya_ru xuta xi je jesun, titsjio xuta xi kunre chiꞌin feꞌndujun, ꞌba ꞌnaxio isennixtjin xi bi nda xi tjindujinre xuta. Xi tu kikaꞌekjuatjonu, ꞌba=nde tsaꞌen taꞌe kjuatjo ngani_ru xuta xi yakꞌa. 
\p  
\v 9 ’Bi chꞌo ton xi oro ni ninga xi plata ninga kjaꞌe ngisa ton ngaya chitsanu.  
\v 10 ꞌBa bi chꞌo chitsa nga kuangiun, ninga jó nga najñu, ninga jnde, ninga yanise. Ngatꞌa xi tsaꞌexa tjinre ndiyare nga kuaꞌere mé= xi machjenre. 
\p  
\v 11 ’ꞌBa kionga kjuechu nituñare naxinandañu, tijnyisjo jngu xuta xi nda xuta ꞌba tetsubo ndaba kaꞌnda nga kꞌuetju ngañu naxinandabiu.  
\v 12 ꞌBa kionga kuitjasꞌion niꞌyo, ꞌbitsaꞌen titeꞌndo: “Ngatjasꞌenu kjuaxiu.”  
\v 13 ꞌBa tsa nda xuta xi kio tjindu, kui sakure kjuateꞌndanu xi tseꞌe kjuaxiu. Tunga tsa bi nda xuta, kuꞌbe=nganinu kjuateꞌndanu xi tseꞌe kjuaxiu.  
\v 14 ꞌBa tsa tjin xi bi skjebetjonu asa bi kuinya ñojon ennu, tusa tꞌetju niꞌyabiu asa naxinandabiu, ꞌba tꞌetsujmio chojo ndsakú.  
\v 15 ꞌBa xinkixi_nuu̱, kionga kjuaꞌe nixtjin nga ku̱anre kjua ngasunꞌndio, kui naxinandabiu ngisa= tse kjuanima kjuaꞌa nga ko mare naxinanda Sodoma ko naxinanda Gomorra. 
\s1 Nga tsuya Jesús nga sjengicha nchja chinga apóstol 
\p  
\v 16 ’Tenijin kakun. An tetsikasen_nuu̱ joni chutsanga ngajinre tjiundsejen. Ngu nkjinkakun ngatjamo tsuꞌba joni tjiuye, ꞌba indakjua ngatjamo joni tjiunise xi paloma ꞌmi.  
\v 17 Tikuendantsjo yojonu, ngatꞌa tjin= xi singantsjanu ngaya ntsja xutaxa ꞌba kuajanu ngaya niꞌya sinagogare.  
\v 18 ꞌBa tu ngatꞌana̱= nini kuekonu ngixkun chikun ꞌba ngixkun rey, tuxi sikixiyñu ngatꞌa tsaꞌan ngixkun nchjabiu ꞌba ngixkun xuta xi bi Israel tseꞌe.  
\v 19 Tunga kionga ku̱angantsjo, bi nikjo ngatꞌare mé= en xi kuixun asa jótsaꞌen kjuinukjuo. Ngatꞌa kui chubabiu kuaꞌenu en xi kjuinukjuo.  
\v 20 Ngatꞌa bi jun fa xi kjuinukjuo, tusa Isennixtjintsjere Naꞌennu xi kuinchjantjainu. 
\p  
\v 21 ’Xuta xi tjin ntsꞌe singantsja ntsꞌe nga kjuinikꞌen, ꞌba xi naꞌen ma singantsja kiꞌndire, ꞌba xi kiꞌndi ma ndekui skjankoni xichare ꞌba saꞌen nga kjuinikꞌen.  
\v 22 ꞌBa tu ngatꞌana̱= nini ku̱astike tsiꞌinu xuta. Tunga xi xukjuakore kaꞌnda nga kjuetꞌa, kui= xi kꞌuangi.  
\v 23 ꞌBa kionga xuta xi tjin jngu naxinanda sjenngikenu, tusa tiyu ꞌba tangiun kjaꞌe naxinanda. Ngatꞌa xinkixi_nuu̱. Nde kje fetꞌaninu nga tetsumo ngayéje naxinanda xi tjin nangire xuta xi Israel tseꞌe kionga kjuaꞌe ngani Kiꞌndire Xuta xiꞌiun. 
\p  
\v 24 ’Jngu xuta xi kutꞌaya bi ngisa nkꞌa ngisa nga ko mare xi bakuyare, ꞌba jngu chuꞌnda bi ngisa nkꞌa ngisa nga ko mare naire.  
\v 25 Nda= tjin tsa xi kutꞌaya ku̱anire ku̱an joni xi bakuyare. ꞌBa nda= tjin tsa chuꞌndo ku̱anire ku̱an joni naire. Tsa naꞌenre kiꞌndiu chanayi Beelzebú kikꞌinre, ¿a bi ngisa chꞌo kꞌuinre kiꞌndire? 
\s1 Nga tsuya Jesús ꞌyá= xi tjinnere nga kjuikuncha 
\r Lc. 12:2-9 
\p  
\v 26 ’ꞌBa mani, bi kun_ru xutabiu. Ngatꞌa tsajain tsajmi xi tijñatjo xi bi xiare, ꞌba tsajain tsajmi xi tijñaꞌmo xi bi sꞌejñatsejen.  
\v 27 Xi texin_nuu̱ ña jñu, ña tsejen tꞌe ngañu nijmi. ꞌBa ensen xi tenuꞌyo nga tenchjaa̱, kui xi ngatsja niꞌya tinyo nga tꞌetsiꞌi_ru nijmi xuta.  
\v 28 ꞌBa bi kun_ru xi tu yojo mare nikꞌen, tunga inima bi mare nikꞌen. Tusa kui tikuncho xi ku̱anre sikasen inimanu ko yojonu ngajin ndiꞌi xi bi ꞌboya. 
\p  
\v 29 ’¿A bi sateña jó tjiunise kiꞌndi nga tu chu̱ba̱ ton xkua? Tunga nijnguú tjiunise kuejen tꞌanangiu, tsa Naꞌennu bi mejénre.  
\v 30 ꞌBa kaꞌnda ngayéje ntsja ku tjixkire Kui.  
\v 31 Kui kjuañu bi kunñu, ngatꞌa jun ngisa= chji_ru nga ko mare nkjin tjiunise. 
\p  
\v 32 ’ꞌBa mani, ngatsiꞌi xi kuetsu ngixkun xuta nga tsaꞌan, ꞌba=nde xia̱n ngixkun Naꞌenna̱ xi tijña ngankꞌaa nga tsaꞌan ngayeje.  
\v 33 Tunga tuꞌyañu xi kuetsu ngixkun xuta nga bi tsaꞌan, ꞌba=nde xia̱n ngixkun Naꞌenna̱ xi tijña ngankꞌaa nga bi tsaꞌan ngayeje. 
\s1 Nga tsuya Jesús nga tu ngatꞌare kui kuakjanya xuta 
\r Lc. 12:51-53; 14:26-27 
\p  
\v 34 ’Bi ꞌbatsaꞌen nikjaꞌetsjion, tsa kjuaxiu jaꞌekꞌejñaa̱ ngasunꞌndebi. Bi kjuaxiu jaꞌekꞌejñaa̱, tusa kjuabixkjan.  
\v 35 Ngatꞌa jaꞌeña̱ tuxi kuakjanyani xuta, jngu xi kiꞌndi xiꞌin ma ku̱astike naꞌenre, ꞌba jngu xi kiꞌndi chjun ma ku̱astike nare, ꞌba xi kjaꞌnda ma ku̱astike nachiꞌyare.  
\v 36 ꞌBa ndekui ni xi sꞌendu ngaya jngu niꞌya ku̱astike xinkjin. 
\p  
\v 37 ’Xi ngisa ꞌñu tsimején naꞌenre asa nare nga ko mare an, bi bakinre nga xutana̱ ku̱an. ꞌBa xi ngisa ꞌñu tsimején nistire nga ko mare an, bi bakinre nga xutana̱ ku̱an.  
\v 38 ꞌBa xi bi kuaꞌa krure ꞌba kjuendetjenngina̱, bi bakinre nga xutana̱ ku̱an.  
\v 39 Xi sichjire kjuabenichunre ngaꞌe ngasunꞌndebi, bi sakure kjuabenichun xi kjuakixi. Tunga xi ngisa sichjina̱ nga ko mare kjuabenichunre ngaꞌe ngasunꞌndebi, sakure kjuabenichun xi kjuakixi. 
\s1 Nga tsuya Jesús ngatꞌare chji xi kuaꞌere xuta 
\r Mr. 9:41 
\p  
\v 40 ’Xuta xi kjebetjonu, an xi kjebetjona̱. ꞌBa xi kjebetjona̱, ꞌba=nde kjebetjo xi kitsikasenna̱.  
\v 41 Xi skjebetjo jngu profeta tu ngatꞌare nga jngu profeta kuán xutabiu, kui= xi kuaꞌere chjire joni jngu profeta. ꞌBa xi skjebetjo jngu xuta kixi tu ngatꞌare nga kixi xutabiu, kui= xi kuaꞌere chjire joni jngu xuta kixi.  
\v 42 ꞌBa tuꞌya xi sjare jngu vaso nanda nchꞌan tuñare xutabi tu ngatꞌare nga xutana̱, ꞌba xinkixi_nuu̱ nga kuaꞌere chjire xutabiu. 
\c 11  
\s1 Nga fako Jesús xutare Juan Bautista 
\r Lc. 7:18-35 
\p  
\v 1 ꞌBa kionga Jesús je jetꞌare nga kitsuyare xutare xi tejó mé= xi tjinnere nga saꞌen, ꞌba ꞌbatsaꞌen kikakuya ꞌba kitsikjaꞌaxtiuya enre Naꞌenchana ngajin naxinanda xi tjin ngaꞌndebiu. 
\p  
\v 2 ꞌBa Juan kjintꞌe en ngaya nduyo ngatꞌare mé= xi titsaꞌen Cristo. ꞌBa ꞌbatsaꞌen kitsikasen yakꞌa xutare,  
\v 3 tuxi skuiningiyanire: 
\p —¿A ji= ni xi techuya_ri̱? ¿Asa kjaꞌe= xi xuya_ri̱? 
\p  
\v 4 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Tangiun ꞌba tikꞌin_ru Juan mé= xi tenuꞌyo ꞌba teꞌyo ngaꞌe.  
\v 5 Xuta ka inyamatsejen nganire. Xi bi ma fi ma fi ngani. Xi chiꞌin feꞌndujun kunre inyamatsejen ngani ngatꞌare chiꞌinre. Xi xtaya inyantꞌe=ngani. Xi je jesun inyafaꞌaya nganire. Xuta xi ni̱ma̱ inyafaꞌaxtiuyare en ndare Naꞌenchana.  
\v 6 ¡Ndaxure xuta xi bi sꞌejñujinre ngatꞌana̱ ꞌba kuasentꞌaxin! 
\s1 Nga nchja Jesús ngatꞌare Juan Bautista 
\p  
\v 7 ꞌBa kionga je inyafi ngani xutare Juan, Jesús ꞌetutsꞌinre nga kinchja ngatꞌare Juan, ꞌba kitsure xutankjiun: 
\p —¿Mé= xi tsanginchutsejen_ru ngaꞌnde tꞌaxin? ¿A jngu yanaxu xi titsiteya ntjo?  
\v 8 Tsa bi kui, ngu, ¿mé= xi tsanginchutsejen_ru? ¿A jngu xuta xi yaja najñu xi tsja kjiꞌi? Tunga xi baja najñu xi tsja kun, kui= xi tjindu ndaba rey.  
\v 9 Tunga, ¿mé= xa ꞌetjuñu? ¿Asa tsanginchutsejen_ru jngu profeta? Jun, kui. ꞌBa xin_nuu̱ nga Juan xi ngisa je ngisa nga ko mare nchja chinga profeta xi yakꞌa. 
\p  
\v 10 Ngatꞌare Juan nga ꞌbitsaꞌen kuaꞌindutꞌa enre Naꞌenchana: 
\q1 An tetsikasentitjunra̱ xi yaꞌa enna̱. 
\q1 Kui xi kꞌuendatitjun ndiyari. 
\m  
\v 11 Kjuakixi= xi xin_nuu̱. Nijngu xuta xi tjin ngasunꞌndebi ngisa je ngisa nga ko mare Juan Bautista. Tunga kui xi ngisa ichi ꞌyare ña batexuma Naꞌenchana ngisa= je ngisa nga ko mare Juan. 
\p  
\v 12 ’ꞌNda ni nga yeꞌe nijmi Juan Bautista enre Naꞌenchana kaꞌnda ngandaꞌe ꞌñu timixkjanya ña batexuma Naꞌenchana, ꞌba xuta xi faꞌa ko kjuaꞌñu, kui= xi inyatsitseꞌe kio.  
\v 13 Ngayéje xi yakuya nchja chinga profeta ko xi kuaꞌindutꞌa kjuatexumo, kui= xi kitsutitjun ngatꞌa tseꞌe nixtjin kionga kuatexuma Naꞌenchana kaꞌnda nga ꞌetutsꞌinre nga yeꞌe nijmi Juan.  
\v 14 ꞌBa tsa mejénnú ku̱akjainnu ion, Juan= xi Elías xi tjinnere nga kjuaꞌe.  
\v 15 Xi tjin ñojon, ngatasen ñojon. 
\p  
\v 16 ’¿Tunga mé= xi singusunkua̱ xuta xi tjin ngandaꞌe? Jo=ni nchja nisti xi ꞌbendu ndetsin ꞌba tsure xinkjin nga kjiꞌndaya:  
\v 17 “Kjinikjaneri̱ son xi nda tsu, ꞌba bi kjicho. ꞌBa kijndari̱ son xi ba tsu, ꞌba bi kichiꞌndo.”  
\v 18 Ngatꞌa kionga jaꞌe Juan, ꞌechjonre yojore nga tsakjen ꞌba nga kitsꞌi binu, ꞌba xuta kitsu: “Isennixtjin xi bi nda tijñajinre.”  
\v 19 ꞌBa jaskan jaꞌe ngani Kiꞌndire Xuta xiꞌiun, kui xi nda kjen ꞌba ꞌbi binu, ꞌba xuta ꞌbi kitsu nganire: “Kui xutabi tse kjen ꞌba ꞌñu ꞌbi binu, jngu xuta xi nda yaꞌa nchja xi kjebechjintjai tsajmi ngatꞌare Roma ko xuta je.” Tunga kjuankjin kakunre Naꞌenchana makixiya ngatꞌare mé= xi tsaꞌen —kitsu Jesús. 
\s1 Nga bakuya Jesús ngatꞌare xuta xi bi kjintꞌe enre 
\r Lc. 10:13-15 
\p  
\v 20 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús ꞌetutsꞌinre nga jatiko xuta xi tjindu naxinanda ña je ngisa ꞌñu kitsaꞌen kjuakun, ngatꞌa xutabiu bi kitsikꞌantjaiya kjuafaꞌetsjenre nga jaꞌe ngani ngixkun Naꞌenchana. ꞌBa kitsure: 
\p  
\v 21 —¡Nimaxuni ngatꞌanu jun, xuta xi tseꞌe Corazín! ¡Nimaxuni ngatꞌanu jun, xuta xi tseꞌe Betsaida! Ngatꞌa tsa xuta xi tseꞌe Tiro ko xi tseꞌe Sidón tsabe kjuakun xi kuán ngajinnu, jeru ndaꞌe kitsikꞌantjaiyani kjuafaꞌetsjenre nga jaꞌe ngani ngixkun Naꞌenchana ꞌba tsakaja najñu kjue ꞌba ꞌeꞌa chojo nindaku.  
\v 22 Tunga an xin_nuu̱. Nixtjin nga ku̱anre kjua ngasunꞌndio, ngisa= tse kjuanima xjoꞌo nga ko mare xuta xi tseꞌe naxinanda Tiro ko xi tseꞌe naxinanda Sidón.  
\v 23 ꞌBa jun xuta xi tseꞌe Capernaum, tsa manu nga stunitjion kaꞌnda ngankꞌa, tusa Naꞌenchana sikꞌetukajennu kaꞌnda ngaꞌnde ña kjuaꞌa kjuanima xuta ꞌba ña bi ꞌboya ndiꞌi. Ngatꞌa tsa naxinanda Sodoma tsabe kjuakun xi kuán ngajinnu, tojo tijñaru ꞌnda ngandaꞌe tsakaiñu.  
\v 24 Tunga an xin_nuu̱. Kionga kjuaꞌe nixtjin nga ku̱anre kjua ngasunꞌndio, ngisa= tse kjuanima xjoꞌo nga ko mare xuta tseꞌe Sodoma —kitsu Jesús. 
\s1 Nga nchjare Jesús xuta nga kjuaꞌekun 
\r Lc. 10:21-22 
\p  
\v 25 ꞌBa kui nixtjinbiu ꞌbi kitsu Jesús: 
\p —An tetsjara̱ kjuanda, Naꞌen xi tseꞌe ngankꞌaa ꞌba ko tꞌanangiu. Ngatꞌa kikꞌejñatsejen_ri xuta xi bi mare xujun mé= xi kikꞌejñaꞌmo_ri xuta nkjin kakun ꞌba xi mankjinre mé= xi tjin.  
\v 26 Jun Naꞌen, ngatꞌa ꞌba=tsaꞌen kuatsjari. 
\p  
\v 27 ’Ngayéje xi tjin je kitsingantsjana̱ Naꞌenna̱. ꞌBa tuꞌyá bexkun Kiꞌndiu, tu Naꞌen sani xi bexkun. ꞌBa nde niꞌyá bexkun xi Naꞌen, tu Kiꞌndiu sani xi bexkun. ꞌBa xuta xi mejénre kuakutsejenre Kiꞌndiu ꞌyá= xi Naꞌen, kui xi skuexkun Naꞌen.  
\v 28 Ndechunnu ngatsiꞌu xi tifejndanu nga teñaꞌaxo ꞌba xi kichꞌanijiun chꞌa, ꞌba an sikjaꞌejndanu.  
\v 29 Ngisa ngiꞌnde teko yojonu ngatꞌana̱ ꞌba ngatjamo xutana̱, ngatꞌa tsjejndaña̱ ꞌba ni̱ma̱= kjiya kakua̱n, ꞌba kuasjainu ngaꞌnde ña sikjaꞌaya inimanu.  
\v 30 Ngatꞌa bi naꞌen tjinre nga ngiꞌnde kueko yojonu ngatꞌana̱ ꞌba nga xutana̱ kuon, ꞌba chꞌa xi sikaꞌanu kijna —kitsu Jesús. 
\c 12  
\s1 Nga nchja Jesús ngatꞌare nixtjin nga nikjaꞌaya 
\r Mr. 2:23-28; Lc. 6:1-5 
\p  
\v 1 Kui nixtjinbiu kionga nixtjin nga xutu, Jesús ko xutare jaꞌajin ngaꞌnde ña kjiꞌi tsujmi ntje. ꞌBa ꞌbatsaꞌen xutare kuabojore ꞌba ꞌetutsꞌinre nga kiskjetꞌo xujmare trigo ꞌba kiskine.  
\v 2 ꞌBa yakꞌa xuta fariseo nga tsabe mé= xi inyatsaꞌen nchjabiu, ꞌbi kitsure Jesús: 
\p —Chutsejen. Xutari inyatsaꞌen mé= xi bi ma ñaꞌan nixtjin nga nikjaꞌaya. 
\p  
\v 3 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —¿A kje ꞌbexkiyajíun ña kuaꞌindutꞌa mé= xi kitsaꞌen David, kionga kui ꞌba ko xi tjenko kuabojore?  
\v 4 Ngu jaꞌasꞌen ngaꞌnde tsjere Naꞌenchana ꞌba kiskine niñuxtila tsje xi tjindu kio, niñuxtila xi bi tixaꞌndere nga kui skine ninga nchja xi tjenko, xi tu naꞌmiu ma kjine.  
\v 5 ¿ꞌBa a kje ꞌbexkiyajíun ña kuaꞌindutꞌa xujun kjuatexumo ngatꞌare naꞌmi xi tjinre xa ngaya ningu? Kui xi tsaꞌexa nixtjin nga nikjaꞌaya ꞌba tume je tjinre.  
\v 6 ꞌBa xin_nuu̱ nga ngaꞌe tijña ngajinnu jngu xi ngisa je ngisa nga ko mare ningu.  
\v 7 Tunga kje mankjinnu enre Naꞌenchana xi ꞌbitsaꞌen kuaꞌindutꞌa: “Kjuanima kakun xi mejénna̱, bi chje.” Tsa mankjinnu ion, bi tu chu̱ba̱ xanineje_ru xi tsajainre je.  
\v 8 Ngatꞌa Kiꞌndire Xuta xiꞌiun batexumare kaꞌnda nixtjin nga nikjaꞌaya —kitsu Jesús. 
\s1 Nga tsinda Jesús jngu xuta xi jaꞌeku ntsja 
\r Mr. 3:1-6; Lc. 6:6-11 
\p  
\v 9 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús jaꞌasꞌen niꞌya sinagogare nchjabiu.  
\v 10 ꞌBa kio= tijña jngu xuta xi jaꞌeku ntsja. ꞌBa ꞌbatsaꞌen nchjabiu tsiningiyare Jesús, tuxi ku̱an kuangini: 
\p —¿A tixaꞌnde nga sindai nixtjin nga nikjaꞌaya? 
\p  
\v 11 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Tuꞌyani jun xi jngututu mani chutsangare, ꞌba tsa tjiubabiu kuintjaiya ngaya jngu ngojo nixtjin nga nikjaꞌaya, ¿a bi fi ꞌba ꞌbaxje?  
\v 12 Ngu ¿a bi ngisa chjire jngu xuta nga ko mare jngu chutsanga? ꞌBamani, tixaꞌnde nga ñaꞌan mé= xi nda tjin nixtjin nga nikjaꞌaya. 
\p  
\v 13 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsure xuta xi jaꞌeku ntsja: 
\p —Tjente ndsai. 
\p ꞌBa kui yejente ntsja, ꞌba kuanda joni ntsja xi ngijngu.  
\v 14 Tunga kionga xuta fariseo ꞌetju ngaꞌndebiu kuañajantꞌaxin ꞌba joyare jótsaꞌen ku̱an sikꞌenni Jesús. 
\s1 Nga tsinda Jesús nkjin xuta ngandai ndachikun 
\p  
\v 15 Tunga Jesús je be mé= xi mejénre saꞌen nchjabiu, kui kjua ꞌetjuni ngaꞌndebiu. ꞌBa nkjin xuta kitjenngi, ꞌba kitsinda ngatsiꞌi xi sefesun.  
\v 16 ꞌBa tsiꞌare xuta nga tuꞌyá ngateꞌere nijmi ngatꞌare kui.  
\v 17 Kitsu kibi tuxi kꞌuetjusunni enre Naꞌenchana xi kitsu xuta chinga profeta Isaías, kionga kitsu: 
\q1  
\v 18 Kui=bi xi chuꞌndana̱ xi je jaꞌajia̱n, 
\q1 xi tsimijaa̱n ꞌba xi tsja mare inimana̱ ngatꞌare. 
\q1 Kui xi sja_ra̱ Isennixtjinna̱, 
\q1 ꞌba sikjaꞌaxtiuyare xi bi judío, 
\q1 ngatꞌare xi kixi tjin. 
\q1  
\v 19 Bi skjosi ꞌba ninga bi skiꞌndaya, 
\q1 ꞌba niꞌyá kjuintꞌe jndare ngaya ndiyo. 
\q1  
\v 20 Bi skjetꞌo jngu yanaxu xi je kitsꞌokja, 
\q1 ꞌba bi sikꞌoya ndiꞌi xi tu titjuꞌndisa, 
\q1 kaꞌnda nga sijngu xi kixi tjin. 
\q1  
\v 21 ꞌBa xuta xi bi judío skunre ngatꞌare kui. 
\s1 Nga nchja Jesús ngatꞌare chanayi Beelzebú 
\r Mr. 3:19-30; Lc. 11:14-23; 12:10 
\p  
\v 22 ꞌBa ꞌbatsaꞌen jaꞌekun Jesús xuta xi jaꞌeko jngu xuta xi tijñajinre isennixtjin xi bi nda xi ka ꞌba bi ma nchja. ꞌBa Jesús kitsinda xutabiu, ꞌba kuatsejenre ꞌba kuán kinchja ngani.  
\v 23 ꞌBa xutankjiun kuakunre ꞌba kitsure xinkjin: 
\p —¿A kui= tsé xutabi xi Ntjere David xi techuya_ra? 
\p  
\v 24 ꞌBa kionga xuta fariseo kjintꞌe mé= xi inyatsu xuta, kitsu: 
\p —Kui xutabi ꞌbaxje isennixtjin xi bi nda ko kjuaꞌñure chanayi Beelzebú, xi ngakure isennixtjin xi bi nda. 
\p  
\v 25 Tunga Jesús be= mé= xi inyatsikjaꞌetsjen nchjabiu, kui kjua kitsunire: 
\p —Joni nituñare nangi ña batexuma jngu rey. Tsa skjanko xinkjin xuta xi tjin kio, ndekui sikixuyani xinkjin. ꞌBa tsa ngayéje naxinanda asa xuta xi tjin ngaya jngu niꞌya ku̱astike xinkjin, ngu bi tsé ku̱anre.  
\v 26 ꞌBa nde ꞌba= tsaꞌenni ngatꞌare chanayiu. Tsa ndekui Satanás kꞌuaxjeni yojore, ndekui tikjankoni yojore. ꞌBa tsa ꞌba saꞌen, ¿jótsaꞌen xukjuanire nga kuatexuma?  
\v 27 ꞌBa tsa ngatꞌare kjuaꞌñure chanayi Beelzebú teꞌbaxjeña̱ isennixtjin xi bi nda, ngu ¿ꞌyá= tseꞌe kjuaꞌñu xi ꞌbaxjekoni isennixtjin xi bi nda xi tjennginu? Ngu ndekui nchjabiu bakutsejenni nga bi kixi tetsubo.  
\v 28 Tunga tsa ko Isennixtjintsjere Naꞌenchana teꞌbaxjekuaa̱ isennixtjin xi bi nda, kui xi tsunire nga je ngajinnu tijña kjuaꞌñure Naꞌenchana nga tibatexuma. 
\p  
\v 29 ’¿A tjin= xi ku̱an kjuaꞌasꞌen ndaba jngu xuta xi ꞌñu taja ꞌba kjuaꞌare tsajmi xi tjinre? Tjinnere nga tjun kueꞌñu nga ku̱an kjuaꞌare mé= xi tjinre ndaba xuto. 
\p  
\v 30 ’Xi bi an makona̱, kui= xi ꞌbejñana̱ kjuanaꞌen. ꞌBa xi bi minyakona̱, kui= xi tsitsojoba. 
\p  
\v 31 ’Kui kjua xin_nuu̱ nga ku̱achatꞌare xuta ngayéje jere ko ngayéje en chꞌo tsu xi kuinchja. Tunga bi ku̱achatꞌare xi chꞌo tsaꞌen kuinchja ngatꞌare Isennixtjintsjere Naꞌenchana.  
\v 32 ꞌBa xi kuinchjakjantaꞌen Kiꞌndire Xuta xiꞌiun, kui= xi ꞌba nde ku̱achatꞌare. Tunga xi chꞌo tsaꞌen kuinchja ngatꞌare Isennixtjintsjere Naꞌenchana, kui xi bi ku̱achatꞌare ninga nixtjin ngandaꞌe ninga xi saꞌe ndiba. 
\p  
\v 33 ’Tsa ture yo nda, tjinnere nga kuixun nga nda yo ngayeje. ꞌBa tsa ture bi nda, tjinnere nga kuixun nga bi nda yo ngayeje. Ngatꞌa ture bakutsejen jó kun yo.  
\v 34 Jun ntjere tjiuye, ¿jótsaꞌen ku̱an kuixun xi nda tsa ndejun chꞌokunñu? Ngatꞌa xi tjin ngajin inimare xuta, kui= xi ꞌbetju tsꞌa.  
\v 35 Jngu xuta xi nda ꞌbaxje en xi nda ngajinre kjunda xi tijñatjo ngajin inimare. ꞌBa jngu xuta xi chꞌokun ꞌbaxje en xi chꞌo ngajinre kjuachꞌokun xi tijñatjo ngajin inimare.  
\v 36 ꞌBa an xin_nuu̱. Kionga kjuaꞌe nixtjin nga ku̱anre kjua ngasunꞌndio, kio= sja kuenda xuta ngatꞌare nga jngu jngu en xi tume chjire xi kinchja ngaꞌe ngasunꞌndebi.  
\v 37 Ngatꞌa ndekui ni en xi kjinukjuai saꞌenri kjua, tsa tjinri je asa bi tjinri je —kitsu Jesús. 
\s1 Nga nchja Jesús ngatꞌare xuta xi mejénre skue kjuakun 
\r Mr. 8:12; Lc. 11:29-32 
\p  
\v 38 ꞌBa ꞌbatsaꞌen yakꞌa chjine kjuatexuma ko xuta fariseo kitsure Jesús: 
\p —Ji maestru, mejénni̱ xie̱ jngu kjuakun xi ji siꞌen, xi kuakutsejen nga Naꞌenchana kitsikasenri. 
\p  
\v 39 Tunga Jesús kitsure: 
\p —¡Á tsaꞌen chꞌokunni ꞌba bi kixi inya ngixkun Naꞌenchana xuta xi tjin ngandaꞌe! Xi inyamiꞌa nga skue jngu kjuakun, tunga tu kui= xi kuataꞌen xuta chinga profeta Jonás nixtjin kuatse jan, tu kui sani kjuakunbiu xi sꞌejñatsejenre.  
\v 40 Ngatꞌa jotsaꞌen ján nixtjin ꞌba ján nistjen tsikꞌejñaya Jonás ngaya ngatsꞌa tjiuti jio, ꞌba=nde tsaꞌen ján nixtjin ꞌba ján nistjen sꞌeyanijin Kiꞌndire Xuta xiꞌiun.  
\v 41 Xuta xi tsikꞌendu Nínive kuisetjenko xuta xi tjin ngandaꞌe, kionga kjuaꞌe nixtjin nga ku̱anre kjua ngasunꞌndio. ꞌBa kui= xi skanineje xuta xi tjin ngandaꞌe, ngatꞌa kui= xi kitsikꞌantjaiya kjuafaꞌetsjenre ꞌba jendiba ngani ngixkun Naꞌenchana kionga Jonás kitsikjaꞌaxtiuyare enre Naꞌenchana. Tunga xi tijña ngaꞌe ngisa= je ngisa nga ko mare Jonás.  
\v 42 ꞌBa reina xi yatexuma nangi Sabá ꞌba=nde kuisetjenko xuta xi tjin ngandaꞌe, kionga kjuaꞌe nixtjin nga ku̱anre kjua ngasunꞌndio. ꞌBa kui= xi skanineje xuta xi tjin ngandaꞌe, ngatꞌa kui= xi ꞌñu kjin jendibani nga jaꞌekasen ñojon kjuafaꞌetsjenre Salomón. Tunga xi tijña ngaꞌe ngisa= je ngisa nga ko mare Salomón. 
\p  
\v 43 ’Kionga jngu isennixtjin xi bi nda ꞌbetukajinre jngu xuta, ꞌbajmesun ngaꞌnde kixi nga mangisjai ngaꞌnde ña ku̱an sikjaꞌaya ꞌba bi masjaire.  
\v 44 ꞌBa kio tsu: “Tusa kjui ngaña̱ niꞌyana̱ ña ꞌetjaa̱.” ꞌBa kionga faꞌe ngani, je kjitiya ndaba nga faꞌasꞌen ngani, ꞌba kisꞌecha ꞌba je nda chun.  
\v 45 ꞌBa kio fikjaꞌa yatu ngisa isennixtjin xi bi nda xi ngisa chꞌokun ngisa nga ko mare kui, ꞌba ngatsiꞌi faꞌasꞌenjinre xuto. ꞌBa xutabiu ngisa chꞌokun ma nga ko mare ngatitjunre. ꞌBa ꞌba=nde ku̱anre xuta chꞌokun xi tjin ngandaꞌe ngayeje —kitsu Jesús. 
\s1 Nga tsuya Jesús ꞌyá= xi nare ꞌba ꞌyá= xi ntsꞌe 
\r Mr. 3:31-35; Lc. 8:19-21 
\p  
\v 46 ꞌBa kionga Jesús tifako ngisa xutankjiun, kio jaꞌe nare ko ntsꞌe ꞌba tsikinya ngandetsin nga mejénre kjuako tsakaiñu.  
\v 47 ꞌBa tjin xi kitsure Jesús: 
\p —Nari ko ntsꞌé inya ngandetsian. Mejénxure kjuakori. 
\p  
\v 48 —¿ꞌYá= xi nana̱ ꞌba ꞌyá= xi ntsꞌia̱? —kitsure xuta xi echukore ion. 
\p  
\v 49 ꞌBa kio yaku ko ntsja xutare ꞌba kitsu: 
\p —Kui=bi xi nana̱ ꞌba xi ntsꞌia̱.  
\v 50 Ngatꞌa tuꞌyañu xi sikꞌetjusun jotsaꞌen mejénre Naꞌenna̱ xi tijña ngankꞌaa, kui= xi ntsꞌia̱, xi ndichjaa̱ ꞌba xi nana̱ —kitsu Jesús. 
\c 13  
\s1 Nga Jesús ꞌbejña kjuakusun ngatꞌa tseꞌe xuta xi kjejndi xujma 
\r Mr. 4:1-9; Lc. 8:4-8 
\p  
\v 1 ꞌBa ndekuini nixtjinbiu Jesús ꞌetju niꞌyare ꞌba kikꞌejña ngandai ndachikun,  
\v 2 ꞌba ne nkjin xuta kuañajantꞌare. Kui kjua kikꞌejñayanire jngu barku, ꞌba ngatsiꞌi xutankjiun tsikinya ndai nando ña kixi chun.  
\v 3 ꞌBa nga ko kjuakusun ꞌejñare nga yakuyare nkjin kuya tsajmi, ꞌba kitsu: 
\p —Jngu xuta kiji nga kikjejndi xujma.  
\v 4 ꞌBa kionga je tikjejndi xujma, masen xujmare tsixu ndai ndiyo. ꞌBa jaꞌe tjiunisio ꞌba kiskine.  
\v 5 ꞌBa ngimasen xujmare tsixujin ndiojo ña bi tse nangi tjin. ꞌBa taꞌa jesu xujmo, ngatꞌa bi ꞌñu nanga nangiu.  
\v 6 Tunga kionga ꞌetju tsuꞌbiu, kitsichjanre ꞌba kixi, ngatꞌa bi ꞌñu nanga kiji jamare.  
\v 7 ꞌBa ngijngu kaꞌa xujma tsixu ngajin naꞌya. ꞌBa naꞌyo kuankꞌa ꞌba bi kitsjaꞌndere nga nda kuacha xujmabiu.  
\v 8 Tunga ngijngu kaꞌa tsixu ña nda nangi ꞌba nda chan kitsja. Tjin xujmo xi kitsja jngu sientu, ꞌba tjin xi kitsja yachute ko te, ꞌba tjin xi kitsja kate.  
\v 9 Xi tjin ñojon, ngatasen ñojon —kitsu Jesús. 
\s1 Nga tsu Jesús ánñu kjuakusun ꞌbejñani 
\r Mr. 4:10-12; Lc. 8:9-10 
\p  
\v 10 ꞌBa kio xutare kitsitiñatꞌare Jesús ꞌba kitsure: 
\p —¿Ánñu kjuakusun nichjenni kionga chukue xuta? 
\p  
\v 11 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Jun je kitsaꞌeꞌndenu nga ku̱ankjinnu mé= xi ꞌmo tijña ngatꞌare ña batexuma Naꞌenchana. Tunga xuta xi yakꞌa bi kitsaꞌeꞌndere nga ku̱ankjinre kibiu.  
\v 12 Ngatꞌa xi tjinre, ngisa= tse kuaꞌe ngisare ꞌba ngisa tse sꞌe̱re. Tunga xi tsajainre, kui= xi stukjaꞌaxinre kaꞌnda xi tjinchire.  
\v 13 Kui= kjua kjuakusun tsichjenña̱ kionga fakua̱ xutabiu. Ngatꞌa ninga inyakutsejenꞌa mé= xi tsaꞌan, bi machuyare. ꞌBa ninga inyantꞌe mé= xi xia̱n, bi basen ñojon ni̱ mankjinjínre.  
\v 14 Ngatꞌa nga ꞌba tsaꞌen xutabiu ꞌbetjusun enre Naꞌenchana xi kitsu xuta chinga profeta Isaías: 
\q1 Ninga nda kuinya ñojon, bi ku̱ankjinnu, 
\q1 ꞌba ninga nda xutsijon, bi ku̱achuyanu. 
\q1  
\v 15 Ngatꞌa je kuataja inimare xutabi, 
\q1 ꞌba kuaxtaya ꞌba ꞌechja tuxkun, 
\q1 tuxi bi skueni ꞌba bi kuintꞌeni, 
\q1 ꞌba tuxi bi ku̱ankjinnire, 
\q1 tsa chjen sikꞌantjaiya inimare ꞌba an sindaa̱. 
\p  
\v 16 ’Tunga jun, ¡ndaxure xkún ko ñojón! Ngatꞌa xkún be= ꞌba ñojón ntꞌe=.  
\v 17 Kjuakixi= xi xin_nuu̱ nga nkjin profeta ko xuta kixi xi kisꞌe nixtjin kuatse jan kuamejénre tsabe mé= xi teꞌyo ngandaꞌe, tunga bi tsabe. ꞌBa kuamejénre yasen ñojon mé= xi tenuꞌyo ngandaꞌe, tunga bi kjintꞌe. 
\s1 Nga tsuya Jesús mé= xi tsunire kjuakusun ngatꞌa tseꞌe xuta xi kjejndi xujma 
\r Mr. 4:13-20; Lc. 8:11-15 
\p  
\v 18 ’ꞌBamani tsuꞌba, tasen ñojon jó tsunire kjuakusun ngatꞌa tseꞌe xuta xi kjejndi xujma.  
\v 19 Kionga tjin xi ntꞌe ꞌba bi mankjinre enre Naꞌenchana xi tsuya nga kui= xi batexuma, ꞌbatsaꞌen ndiba chanayiu ꞌba faꞌaxin en xi je kisꞌentjejin inimare. Kui jo=ni xujma xi tsixu ndai ndiyo.  
\v 20 ꞌBa xujma xi tsixu ngajin ndiojo, kui joni xuta xi ntꞌe ion ꞌba taꞌa tsja tsaꞌen kjebe.  
\v 21 Tunga ngatꞌa bi ꞌñu tjinre jama ngajin inimare, bi kixi minya. ꞌBa kionga tu kjuare ion nini faꞌa kjuanima ꞌba tsjenngicha ngutjunfani tsichaja kjuamakjainre.  
\v 22 ꞌBa xujma xi tsixu ngajin naꞌyo, kui joni xuta xi kjebe ion, tunga tsajmi xi tjin ngasunꞌndebi ꞌñu tsikjo ꞌba kjuanyino ꞌbonachare. ꞌBa ꞌbatsaꞌen bi tixaꞌndere nga nda ku̱acha ion ngajin inimare xutabiu ꞌba bi tsja chan yaꞌa.  
\v 23 Tunga xujma xi tsixu ngajin nangi ña nda chun, kui joni xuta xi ntꞌe ion ꞌba mankjinre ꞌba nda chan tsja. Tjin xi tsja jngu sientu, ꞌba tjin xi tsja yachute ko te, ꞌba tjin xi tsja kate —kitsu Jesús. 
\s1 Nga Jesús ꞌbejña kjuakusun ngatꞌa tseꞌe trigo ko ngijña xi bi nda 
\p  
\v 24 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús ꞌejña ngani kjuakusunbi: 
\p —Ña batexuma Naꞌenchana nde ꞌba=nire joni jngu xuta xi nda xujma ꞌentje ngijñare.  
\v 25 Tunga kionga kjiyufe xuta, kio jaꞌe xuta xi stike ꞌba ꞌentje ngajin trigore ngijña xi bi nda ꞌba saꞌe kiji ngani.  
\v 26 ꞌBa kionga kuankꞌa trigo ꞌba kisꞌere tu, ꞌba nde kio kjiꞌyare ngijña xi bi ndo ngayeje.  
\v 27 ꞌBa kio chuꞌndare xi naire trigo jaꞌe ꞌba kitsure: “Naꞌen, ¿a bi xujma nda xi kikꞌentje ngijñari? Ngu, ¿ñá jendibanire ngijña xi bi nda?”  
\v 28 ꞌBa xi naire kitsure: “Jngu xuta xi stikena̱ xi ꞌba kitsaꞌen.” ꞌBa chuꞌndare kitsu nganire: “¿A mejénri nga kuechjune?”  
\v 29 Tunga kui kitsure: “Janjain, ngatꞌa tsa xjunio ngijña xi bi ndo, tu ko jamare trigo stjuneya.  
\v 30 Tusa janda ñatjen ngatamacha ꞌnda nga kjuechu chanre. Kui nixtjinbiu xin_ra̱ xi kuekjaꞌa tsujmi ntjio nga tjun ngatafuneya ngijña xi bi ndo ꞌba kuaꞌñu tuxi kuakani. ꞌBa saꞌe ngataminyatjo trigo ngaya niꞌyana̱.” 
\s1 Nga Jesús ꞌbejña kjuakusun ngatꞌa tseꞌe xujma mostaza ko naꞌyu sanre niñuxtila 
\r Mr. 4:30-32; Lc. 13:18-21 
\p  
\v 31 ꞌBa ꞌbatsaꞌen ngijngu kjuakusun ꞌejña ngani Jesús, ꞌba kitsu: 
\p —Ña batexuma Naꞌenchana nde ꞌba=nire joni jngu xujma mostaza xi kiskjebe jngu xuta ꞌba ꞌentje ngijñare.  
\v 32 ꞌBa kui xujmabi ngisa= ichi ngisa nga ko mare ngayéje xujma xi tjin. Tunga kionga je mankꞌa, kui= xi ngisa je ma ngisa nga ko mare ngayéje tsujmi ntje xi kisꞌentje. Kaꞌnda jngu ya mani yaꞌa, ꞌba kaꞌnda tjiunisio ma faꞌetsinda ndaba ngaꞌa tjiare. 
\p  
\v 33 ꞌBa nde ꞌejña ngani kjuakusunbi: 
\p —Ña batexuma Naꞌenchana nde ꞌba=nire joni jngu chjun xi kiskjebe ichi naꞌyu san ꞌba kitsikꞌatjijinko ꞌñu tsé naꞌyu. ꞌBa ꞌbatsaꞌen tsijin ngayéje naꞌyu —kitsu Jesús. 
\s1 ¿Ánñu kjuakusun tsichjenni Jesús? 
\r Mr. 4:33-34 
\p  
\v 34 ꞌBa= tsaꞌen jako Jesús xutankjiun. Ngayéje en xi yakuyare ko kjuakusun kitsichjen, ꞌba bi yakuyare tsa bi ko kjuakusun ꞌejñare.  
\v 35 ꞌBa kuán tuxi ꞌetjusunni enre Naꞌenchana xi kitsu nchja chinga profeta nga kitsu: 
\q1 Ko kjuakusun kuinchjaña̱, 
\q1 ꞌba xia̱n mé= xi ꞌmo tjindu, 
\q1 ꞌnda nga kuanda ngasunꞌndio. 
\s1 Jó tsunire kjuakusun ngatꞌa tseꞌe trigo ko ngijña xi bi nda 
\p  
\v 36 ꞌBa kionga Jesús je kitsikixantꞌa xutankjiun, jaꞌasꞌen ndaba, ꞌba kio xutare kitsitiñatꞌare ꞌba kitsure: 
\p —Tꞌinyachini̱ jó tsunire kjuakusun ngatꞌa tseꞌe ngijña xi bi nda xi kisꞌe ngajin trigo. 
\p  
\v 37 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Xuta xi ꞌbentje xujma xi ndo, kui= Kiꞌndire Xuta xiꞌiun.  
\v 38 ꞌBa ngaꞌnde ña sꞌentje, kui ngasunꞌndebi. ꞌBa xujma xi ndo, kui= xuta xi tseꞌe ña batexuma Naꞌenchana. ꞌBa ngijña xi bi ndo, kui= xuta xi tseꞌe chanayiu.  
\v 39 ꞌBa xuta stike xi ꞌentje ngijña xi bi nda, kui chanayiu. ꞌBa nixtjinre cho̱n, kui nixtjin kionga kjue ngasunꞌndio. ꞌBa xuta xi kuekjaꞌa tsujmintjio, kui= ankjele.  
\v 40 ꞌBa joni ko ngijña xi bi nda sꞌeku ꞌba sꞌetsojojin ndiꞌi, ꞌba=nde ku̱an kionga kjue ngasunꞌndio.  
\v 41 ꞌBa Kiꞌndire Xuta xiꞌiun sikasen ankjelere ña batexuma ꞌba skjaꞌaxin ngayéje xi tsikajngije ko ngatsiꞌi xi bi ntꞌe enre Naꞌenchana.  
\v 42 ꞌBa kꞌuetsojojin ña ꞌñu tjima ndiꞌi, kioña xuta skiꞌnda ꞌba ña kuajngaya ndeꞌñu.  
\v 43 ꞌBa ꞌbatsaꞌen xuta xi kixi kuaꞌna= joni tsuꞌbiu kioña batexuma Naꞌenre. Xi tjin ñojon, ngatasen ñojon. 
\s1 Nga Jesús ꞌbejña kjuakusun ngatꞌa tseꞌe jngu tsajmi xi ꞌñu chjire xi tijñaꞌmo 
\p  
\v 44 ’ꞌÑa batexuma Naꞌenchana nde ꞌba=nire joni jngu tsajmi xi ꞌñu chjire xi tijñaꞌmo jngu ngaꞌnde. Xi kuasjaire jngu xuta, ꞌba nde kio= ꞌejñaꞌmo ngani. ꞌBa ꞌñu tsja kisꞌere ngatꞌare kibiu ꞌba kikateña yeje xi tjinre ꞌba ko tonbiu tsatse ngaꞌndebiu. 
\s1 Nga Jesús ꞌbejña kjuakusun ngatꞌa tseꞌe ndiojo xi tsja kjiꞌi 
\p  
\v 45 ’ꞌBa nde ña batexuma Naꞌenchana nde ꞌba=nire joni jngu xuta xi bateña tsajmi xi timangisjai ndiojo xi tsja kun.  
\v 46 ꞌBa kionga je kuasjaire jngu xi ꞌñu chjire, kikateña ngayéje xi tjinre ꞌba ko tonbiu tsatse ndiojobiu. 
\s1 Nga Jesús ꞌbejña kjuakusun ngatꞌa tseꞌe naꞌya ti 
\p  
\v 47 ’ꞌBa nde ña batexuma Naꞌenchana nde ꞌba=nire joni jngu naꞌya ti xi kichanikjaꞌajin ndachikun ꞌba kiskaya ngayéje kuya ti xi tjin.  
\v 48 ꞌBa kionga je kitse naꞌyo, meni xi tsuba tjiuti ꞌbaxjejin ngandai nando, kioña ꞌbendu ꞌba kjaꞌajin xi nda ꞌba minya nisin ꞌba ꞌbetsojo xi bi nda.  
\v 49 ꞌBa=nde ku̱an kionga kjue ngasunꞌndio ngayeje. Kjuaꞌe ankjele nga sikꞌendutꞌaxinre xuta chꞌokun ko xi kixi.  
\v 50 ꞌBa ꞌbatsaꞌen xi chꞌokun kꞌuetsojojin ña ꞌñu tjima ndiꞌi, kioña xuta skiꞌnda ꞌba kuajngaya ndeꞌñu. 
\p  
\v 51 ’¿A je kuankjinnu ngayéje kibi? —kitsure Jesús nga tsiningiyare. 
\p —Jun —kitsu xutare. 
\p  
\v 52 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —ꞌBamani nga jngu jngu chjine kjuatexuma xi kisakuyare ngatꞌare ña batexuma Naꞌenchana, nde ꞌba=nire joni jngu xuta xi tjinre jngu niꞌya je, ña tjindutjore tsajmi xi ꞌñu chjire. ꞌBa ngajin tsajmibiu ꞌbaxje xi xatse ko xi chinga. 
\s1 Nga bakuya Jesús naxinanda Nazaret 
\r Mr. 6:1-6; Lc. 4:16-30 
\p  
\v 53 ꞌBa kionga Jesús je jetꞌare nga yakuya kjuakusun, ꞌetju ngaꞌndebiu.  
\v 54 ꞌBa kionga je echu ngani ña nangire, ꞌetutsꞌinre nga yakuya ngaya niꞌya sinagogare xuta xi tjin kio. ꞌBa xuta tu kuakunre, ꞌba tsure xinkjin: 
\p —¿Ñá kikjaꞌanire xutabi kjuankjinkakun? ¿Ñá= sakunire kjuaꞌñu tuxi tsaꞌenni kjuakun?  
\v 55 ¿A bi tsa kiꞌndire chjine yo kibi? ¿A bi nare xi María ꞌmi? ¿A bi ntsꞌe mani Santiago ko Kuse ko Simón ꞌba ko Judas?  
\v 56 ¿A bi ngaꞌe tjindujinna ndichja ngayeje? Ngu, ¿ñá= kikjaꞌanire kjuankjinkakun ko kjuaꞌñubiu? 
\p  
\v 57 Kui kjua kuachꞌonire ngatꞌare kui. Tunga Jesús kitsure: 
\p —Tuñañu ꞌyakun jngu profeta, tunga ña nangire fa ꞌba ña ndaba, tuꞌyá bekun. 
\p  
\v 58 ꞌBa bi nkjin kjuakun kitsaꞌen Jesús kio, ngatꞌa bi kuakjainre ngatꞌare kui xuta xi tjin kio. 
\c 14  
\s1 Jotsaꞌen kꞌen Juan Bautista 
\r Mr. 6:14-29; Lc. 9:7-9 
\p  
\v 1 ꞌBa kui nixtjinbiu Herodes xi tjinre xa nangi Galilea ꞌba nde kjintꞌe ngatꞌare mé= xi titsaꞌen Jesús.  
\v 2 ꞌBa kitsure nchja xi tsaꞌexatꞌare: 
\p —Juan Bautista= kibiu. Je jaꞌaya nganire ngajinre mikꞌen, kui= kjua tjinnire kjuaꞌñu nga tsaꞌen kjuakun. 
\p  
\v 3 Ngatꞌa Herodes jaꞌba je ꞌexa nga kjinduba Juan ꞌba kisꞌeꞌñu ꞌba kisꞌeya nduya. Tu kjuare Herodia= nini nga ꞌba kitsaꞌen. Kui xi chjunre Felipe, xi ntsꞌe mani Herodes.  
\v 4 Ngatꞌa Juan ꞌbi tsure Herodes: 
\p —Bi tixaꞌnderi nga kuenikue chjunre ntsꞌé. 
\p  
\v 5 ꞌBa Herodes kuamejénre nga sikꞌen Juan tsakaiñu, tunga tsakjun nga ꞌba saꞌen, ngatꞌa naxinando tsu nga Juan jngu profeta.  
\v 6 Tunga kionga tsꞌaxje sꞌire Herodes nga kichu nu, kiꞌndire Herodia kite ngixkun ngatsiꞌi xi jaꞌe sꞌibiu, ꞌba Herodes ꞌñu tsja kuánre.  
\v 7 Kui kjuañu kitsikꞌaxkini ngatꞌare Naꞌenchana nga sjare kiꞌndi chjunbiu tumeñu xi skuiꞌare.  
\v 8 ꞌBa jaꞌba je tjun inyaꞌa nare nga kitsure: 
\p —Ngaya jngu tiba tꞌeyana nindaku Juan Bautista ꞌba taꞌena. 
\p  
\v 9 ꞌBa ꞌbatsaꞌen rey Herodes kuabare, tunga ngatꞌa je kitsikꞌaxki ngatꞌare Naꞌenchana ngixkun ngatsiꞌi nchja xi tsikꞌendutꞌako yamixo, kui kjua ꞌexani nga kuaꞌere kiꞌndi chjunbiu mé= xi tjimiꞌa.  
\v 10 Ngu kitisin Juan Bautista ngaya nduyo.  
\v 11 ꞌBa ngaya jngu tiba kisꞌeya nindaku Juan ꞌba kitsaꞌere kiꞌndi chjunbiu, ꞌba kui kitsja nganire nare. 
\p  
\v 12 ꞌBa xutare Juan jaꞌekjaꞌa yojore ꞌba kikꞌeyanijin, ꞌba jaskan kikeꞌere nijmi Jesús mé xi kuán. 
\s1 Nga Jesús tsikjén ón mi xuta 
\r Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17; Jn. 6:1-14 
\p  
\v 13 ꞌBa kionga Jesús kjintꞌe mé xi kuán, tsikꞌejñayare jngu barku ꞌba kiji tajngu jngu ngaꞌnde tꞌaxin ꞌba ña kjin. Tunga kionga naxinando kjintꞌe nga je tifi Jesús, ꞌbatsaꞌen ꞌetju nangibiu ꞌba kiji ndsakuni nga kitjenngi.  
\v 14 ꞌBa kionga Jesús ꞌetukajen barku, tsabe xutankjiun ꞌba jaꞌanimare ꞌba kitsinda xi inyafesun.  
\v 15 ꞌBa kionga je tjimaꞌña, xutare Jesús kitsitiñatꞌare ꞌba kitsure: 
\p —Ne tꞌaxin ngaꞌe, ꞌba je ne ngixun ngayeje. Tusa tikixantꞌai xutankjiun ꞌba ngatji naxinanda xi tjindu tiña ngaꞌe, tuxi kuatseni xi skine. 
\p  
\v 16 Tunga Jesús kitsingojore: 
\p —Bi machjen nga kuaje. Tusa jun taꞌe_ru xi skine. 
\p  
\v 17 ꞌBa xutare kitsu nganire: 
\p —Tunga tu ón chi ma sani niñuxtila xi kichꞌee̱ ꞌba jó tjiuti. 
\p  
\v 18 ꞌBa Jesús kitsu: 
\p —Ndekonu ngaꞌe. 
\p  
\v 19 ꞌBa kio kitsure xutankjiun nga ngatꞌendujin xka ngijño, ꞌba kiskjebe nga ón niñuxtilo ꞌba ngojó tjiutiu. ꞌBa kiskutsejennkꞌa ꞌba kitsjare kjuanda Naꞌenchana, ꞌba saꞌe kitsixkua niñuxtilo ꞌba kitsjare xutare, tuxi sikaꞌbisunnire xutankjiun.  
\v 20 ꞌBa ngatsiꞌi tsakjen kaꞌnda nga̱ nda kitsere. ꞌBa kio ꞌeku xi xi tsꞌangiu, ꞌba tejó nisin kuán ngisa.  
\v 21 ꞌBa ónru mi kuán xuta xiꞌin xi kiskine niñuxtilo, kjaꞌere yanchjin ꞌba ko kiꞌndi nisti. 
\s1 Nga tsuꞌbasun Jesús ndachikun 
\r Mr. 6:45-52; Jn. 6:16-21 
\p  
\v 22 ꞌBa taꞌa Jesús ꞌexare xutare nga kuijin ngaya barku tuxi kuajetitjunni xingunda ndachikun, yejerañu titsikixantꞌa xutankjiun.  
\v 23 ꞌBa kionga Jesús je kitsikixantꞌa xuta, tsijin jngu nindu tuxi kuikjako tajnguni Naꞌenchana. ꞌBa tojo kio tijña tajngu nga kuajñu.  
\v 24 ꞌBa kui chubabiu, jeru masen ndachikun tjejin barku. ꞌBa tsindiure nando titsiteya, ngatꞌa ntjo ꞌbatsaꞌen tibeꞌe jotsaꞌen inyafi.  
\v 25 ꞌBa kionga je tjisꞌe isen, Jesús tsuꞌbasun ndachikun nga kintꞌe xutare.  
\v 26 ꞌBa kionga xutare tsabe nga ndibasun ndachikun, ꞌñu kitsakjun, ꞌba ꞌbi kitsu nga kiskiꞌndayakun: 
\p —¡Jngu isennixtjin ndiba kio! 
\p  
\v 27 Tunga taꞌa Jesús kitsure: 
\p —¡Tiꞌñu kakún! ¡An= ña̱! ¡Bi kun! 
\p  
\v 28 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Pedro kitsure: 
\p —Tsa kjuakixi nga ji, Naꞌen, tꞌexanaa̱ nga kjuisaa̱n nando nga kjuintꞌera̱. 
\p  
\v 29 —Jabi, tsuꞌba —kitsu Jesús. 
\p ꞌBa ꞌbatsaꞌen Pedro ꞌetukajen ngaya barku ꞌba kisun nando nga kintꞌe Jesús.  
\v 30 Tunga kionga tsabe nga ꞌñu tjima ntjo, kitsakjun. ꞌBa kionga je titiungijndiu, ꞌbi kitsu nga kiskiꞌndaya: 
\p —¡Naꞌen, tikꞌanginaa̱! 
\p  
\v 31 ꞌBa taꞌa Jesús kitsuba ntsja Pedro, ꞌba kitsure: 
\p —¡Á tsaꞌen chuba makjainniri! ¿Ánñu jó ján kikjani inimari? 
\p  
\v 32 ꞌBa kionga jaꞌasꞌen ngaya barku, kisꞌexiu ntjo.  
\v 33 ꞌBa xi tjinduya barku tsikinyakunchꞌintꞌare Jesús ꞌba kitsure: 
\p —Kjuakixi= nga ji xi Kiꞌndire Naꞌenchana. 
\s1 Nga tsinda Jesús xuta xi sefesun xi tjin nangi Genesaret 
\r Mr. 6:53-56 
\p  
\v 34 ꞌBa kionga je jaꞌaxtiu ndachikun, echu nangi Genesaret.  
\v 35 ꞌBa xuta xi kio tseꞌe tsabexkun Jesús, ꞌba nde yeꞌe tsiꞌire nijmi naxinanda xi kio tjindundaire ꞌba jaꞌekore ngatsiꞌi xi inyafesun.  
\v 36 ꞌBa ꞌetsꞌare tsa sjaꞌndere nga siko tetjun najñure. ꞌBa ngatsiꞌi xi kitsiko najñure Jesús kuanda. 
\c 15  
\s1 Nga bakuya Jesús ngatꞌare mé= xi tsijndire xuta ngixkun Naꞌenchana 
\r Mr. 7:1-23 
\p  
\v 1 ꞌBa ꞌbatsaꞌen yakꞌa xuta fariseo ko chjine kjuatexuma xi jendibani naxinanda Jerusalén kitsitiñatꞌare Jesús, ꞌba ꞌbi kitsure nga tsiningiyare: 
\p  
\v 2 —¿Ánñu bi tsikꞌetjusunni xutari kjuachinga xi yakuyana xuta chingana? Ngatꞌa bi titjun banejun ntsja nga kjen. 
\p  
\v 3 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —ꞌBa jun, ¿ánñu bi nikꞌetjusunñu kjuatexumare Naꞌenchana, nga tusa kjuachingare xuta chinganu nikꞌetjusun?  
\v 4 Ngatꞌa enre Naꞌenchana ꞌbitsaꞌen kuaꞌindutꞌa: “Chakuin naꞌenri ko nari”, ꞌba “Xi chꞌo kuetsure naꞌenre asa nare, kui xi tjinnere nga kjuinikꞌen.”  
\v 5 Tunga jun mixun nga tsa tjin xi kuetsure naꞌenre asa nare: “Bi ku̱an kuasekora̱, ngatꞌa ngayéje xi tjinna̱ xi ku̱an kuasekonira̱ tsakaiñu, je ꞌejñatꞌaxia̱n tuxi sjani_ra̱ Naꞌenchana”,  
\v 6 tsa tjin xi ꞌba kuetsu, bi nde tjinnenire nga kuaseko naꞌenre asa nare. ꞌBa ꞌba=tsaꞌen miyunio kjuatexumare Naꞌenchana tu ngatꞌare kjuachinganu.  
\v 7 ¡Xuta jó nkjain! Xuta chinga profeta Isaías kixi= kinchja ngatꞌa tsojon kionga kitsu: 
\q1  
\v 8 Kui xutabi tu tsꞌa bekunnina̱, 
\q1 tunga inimare kjin tjindu ngatꞌa tsaꞌan. 
\q1  
\v 9 Tumé chjinire chje xi tsjana̱, 
\q1 ngatꞌa tu kjuatexumare xuta= bakuya. 
\p  
\v 10 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kinchjare xutankjiun ꞌba kitsure: 
\p —Tasen ñojon ꞌba ngatamankjinnu.  
\v 11 Bi kui xi faꞌasꞌen ngaꞌa tsꞌa xuta xi tsijndire ngixkun Naꞌenchana, tusa xi ꞌbetjuni tsꞌa, kui= xi tsijndire. 
\p  
\v 12 ꞌBa ꞌbatsaꞌen xutare kitsitiñatꞌare Jesús ꞌba kitsure: 
\p —¿A ꞌyani nga xuta fariseo kuachꞌore ngatꞌare en xi kisji? 
\p  
\v 13 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Ngayéje tsujmi ntje xi bi kisꞌentje ngatꞌare Naꞌenna̱ xi tijña ngankꞌaa, stjune kaꞌnda ko jamare.  
\v 14 Ngu bi nisin_ru nchjabiu. Tu xuta ka= kui= xi baku ndiyare xuta ka. ꞌBa tsa jngu xuta ka kuaku ndiyare ngijngu xuta ka, ¿a bi tu jngu ngojo kuixuya ngojó? 
\p  
\v 15 ꞌBa Pedro kitsu: 
\p —ꞌBa tꞌinnii̱ jó tsunire kionga kisji nga bi kui xi faꞌasꞌen ngaꞌa tsꞌa xuta xi tsijndire ngixkun Naꞌenchana. 
\p  
\v 16 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —¿A tojo kje mankjiínnu jun ngayeje?  
\v 17 ¿A bi ꞌyo nga ngayéje xi faꞌasꞌen ngaꞌa tsꞌa xuta, kui xi fi ngaya ngatsꞌa ꞌba saꞌe ꞌbetju ngani?  
\v 18 Tunga xi ꞌbetju tsꞌa xuta, kui= xi ndibani ngajin inimare, ꞌba kui= xi tsijndire xuta ngixkun Naꞌenchana.  
\v 19 Ngatꞌa ngajin inimare xuta= ndibanire nga chꞌotsaꞌen tsikjaꞌetsjen, ꞌba nga tsikꞌen xinkjin, nga tsaꞌen chajngi, nga tsiskako yojore, nga tsaꞌen cheje, nga nchja en ndesu, ꞌba nga chꞌo tsure xinkjin.  
\v 20 Kui= xi tsijndire xuta ngixkun Naꞌenchana. Tunga tsa kuakjen ninga bi kuanejun ntsja, bi kui xi tsijndire xuta ngixkun Naꞌenchana. 
\s1 Nga Jesús tsinda kiꞌndi chjunre jngu chjun xi bi tseꞌe Israel 
\r Mr. 7:24-30 
\p  
\v 21 Nga Jesús ꞌetju kio, kijitꞌaxin nangi ña batexumare naxinanda Tiro ko nangi ña batexumare naxinanda Sidón.  
\v 22 ꞌBa jngu chjun xi kio tijña, xi ntjere xuta xi jendibani nangi Canaán, kitsitiñatꞌare ꞌba ꞌbi kitsu nga kiskiꞌndaya: 
\p —¡Ji naꞌen, ntjere David, ngatjasꞌeri kjuanima kakun ngatꞌana̱! ¡Kiꞌndi chjunna̱ ne ꞌñu tiꞌbenere jngu isennixtjin xi bi nda! 
\p  
\v 23 Tunga Jesús nijnguú en kitsingojore. ꞌBa ꞌbatsaꞌen xutare kitsitiñatꞌare ꞌba kitsure: 
\p —Tusa ꞌba tꞌin_ri chjunbiu nga ngatji, ngatꞌa tikjiꞌndaya tjenngina. 
\p  
\v 24 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Kitsikasenna̱ Naꞌenchana nga tu kui sa kjuikuan xuta xi tjin ngajinre xuta tseꞌe Israel, xuta xi kichaja joni chutsanga xi tsakasentꞌaxin tajngu. 
\p  
\v 25 ꞌBa ꞌbatsaꞌen jaꞌe chjunbiu ꞌba tsakasenkunchꞌintꞌare Jesús ꞌba kitsu: 
\p —¡Naꞌen, tisekochina! 
\p  
\v 26 ꞌBa Jesús kitsu: 
\p —Bi nda tjin tsa xjaꞌare niñuxtilare kiꞌndiu ꞌba kuaꞌere tjiunaño. 
\p  
\v 27 ꞌBa chjunbiu kitsu: 
\p —Jun naꞌen, tunga kaꞌnda tjiunaño kjine xi̱ xi bixungi ngi yamixare naire. 
\p  
\v 28 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsingojore ꞌba kitsu: 
\p —¡Á tsaꞌen ꞌñu makjainniri, na! ꞌBa ngatjama jotsaꞌen nga ji mejénri. 
\p ꞌBa ndekuini chubabiu kuanda kiꞌndi chjunre chjunbiu. 
\s1 Nga tsinda Jesús nkjin xuta xi sefesun 
\p  
\v 29 ꞌBa Jesús ꞌetju ngaꞌndebiu ꞌba echu ndai ndachikun Galilea, ꞌba ꞌbatsaꞌen tsijin jngu nindu ꞌba kio tsikꞌejña.  
\v 30 ꞌBa nkjin xuta jaꞌekun Jesús xi jaꞌeko xuta xi kututjun kun ndsaku, xi ka, xi ni̱má, xi kututjun ntsja, ꞌba ko nkjin ngisa xi inyafesun. ꞌBa ꞌendutꞌa tiñare Jesús, ꞌba kui kitsinda ngatsiꞌi.  
\v 31 ꞌBa kui= kjua kuakunnire xutankjiun, nga tsabe nga ma inyanchja xuta xi ni̱má, nga inyamanda xi kututjun kun ntsja, nga ma inyafi xi kututjun kun ndsaku, ꞌba nga inyamatsejen nganire xuta xi ka. ꞌBa xutankjiun kitsikixiya nga tjinre kjuaje Naꞌenre xuta Israel. 
\s1 Nga Jesús tsikjén ñujun mi xuta 
\r Mr. 8:1-10 
\p  
\v 32 ꞌBa Jesús kinchjare xutare ꞌba kitsure: 
\p —Faꞌanima=na̱ xutabi, ngatꞌa je ján nixtjin tjinre nga tjindukona̱ ngaꞌe ꞌba je bi nde tjinnire xichine. ꞌBa bi mejénna̱ nga kꞌuete kjindia, ngatꞌa tsa chjen ngaya ndiyo kueyaya. 
\p  
\v 33 Tunga xutare kitsingojore: 
\p —¿Joni ngaꞌnde kibi kioña tuꞌyá tjin, ñá=ñu sakuna xi chine ꞌba kuaꞌera ꞌba tuku kjiꞌi xuta? 
\p  
\v 34 ꞌBa Jesús tsiningiyare: 
\p —¿Jó tjin niñuxtila kichꞌo? 
\p ꞌBa xutare kitsingojo: 
\p —Yatu ꞌba jó ján tjiuti. 
\p  
\v 35 ꞌBa meni Jesús ꞌexa nga xutankjiun ngatꞌendu tꞌanangiu.  
\v 36 ꞌBa kiskjebe nga yatu niñuxtilo ꞌba ko tjiutiu, ꞌba kitsjare kjuanda Naꞌenchana, ꞌba saꞌe kitsixkua ꞌba kitsjare xutare, ꞌba xutare kitsjare xutankjiun.  
\v 37 ꞌBa kiskine tsiꞌi kaꞌnda nga̱ nda kitsere. ꞌBa kionga je kiskjaꞌañajan xkua xi tsꞌangi, yatu nisinya kitsere.  
\v 38 ꞌBa xi kiskine niñuxtilo ñujun mi xuta xiꞌin, ꞌba kjaꞌere yanchjin ko nisti kiꞌndi.  
\v 39 ꞌBa kionga Jesús je kitsikixantꞌa xutankjiun, jaꞌasꞌen ngani ngaya barku ꞌba kiji nangi Magdala. 
\c 16  
\s1 Nga xuta fariseo ko xuta saduceo miꞌa jngu kjuakun 
\r Mr. 8:11-13; Lc. 12:54-56 
\p  
\v 1 ꞌBa xuta fariseo ko xuta saduceo jaꞌe tuxi skutꞌayakoni Jesús. ꞌBa tsiꞌare nga saꞌen jngu kjuakun xi kuakutsejen nga Naꞌenchana kitsikasen. 
\p  
\v 2 Tunga Jesús kitsingojore: 
\p —Kionga mangixun, mixun: “Nda= chun ku̱an, ngatꞌa chun tsjetsje ngankꞌaa.”  
\v 3 ꞌBa nga tajñu, mixun ngañu: “Chꞌo chun ku̱an ngandaꞌe, ngatꞌa yufi inya ngankꞌaa.” Mankjinnu mé= xi matsejen ngankꞌaa, tunga, ¿ánñu bi kjimankjinninu xi tisꞌejñatsejen ngandaꞌe?  
\v 4 Xuta xi tjin ngandaꞌe inyamiꞌa nga mejénre skue jngu kjuakun, ngatꞌa chꞌokun ꞌba bi kixi inya ngixkun Naꞌenchana. Tunga tume kuakure tu kui sani xi kuataꞌen profeta Jonás nixtjin kuatse jan, kui kjuakunbiu xi sꞌejñatsejenre —kitsu Jesús ꞌba tsakasentꞌaxinre xutabiu. 
\s1 Nga Jesús ꞌbejña kjuakusun ngatꞌa tseꞌe naꞌyu sanre xuta fariseo ko xuta saduceo 
\r Mr. 8:14-21 
\p  
\v 5 ꞌBa kionga xutare jaꞌaxtiu xingunda ndachikun, kichiyajinre nga tsakaꞌa niñuxtila.  
\v 6 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Chutsijon ꞌba tikuendo yojonu ngatꞌare naꞌyu sanre xuta fariseo ko xuta saduceo. 
\p  
\v 7 ꞌBa xutare jonijmiko xinkjin ꞌba kitsu: 
\p —Ngatꞌa kichiyajinna nga kichꞌa niñuxtila kui= kjua ꞌba titsuni. 
\p  
\v 8 ꞌBa Jesús tsabe mé= xi inyatsure xinkjin ꞌba kitsure: 
\p —¿Ánñu teꞌmini_ru xingiu nga bi kichꞌo niñuxtila? ¡Á tsaꞌen chuba makjainninu!  
\v 9 ¿A tojo kje mankjinnu? ¿A bi faꞌetsjennu nga ón niñuxtila yakjanyaa̱ ngajinre ón mi xuta ꞌba jó tjin nisin kjinitsio xkuare?  
\v 10 ¿ꞌBa a bi faꞌetsjennu nga yatu niñuxtila yakjanyaa̱ ngajinre ñujun mi xuta ꞌba jó tjin nisinya kjinitsio xkuare?  
\v 11 ¿Jó tjinnire nga bi mankjinnu nga bi ngatꞌare niñuxtila nga tenchjaa̱? Tunga chutsejen_ru yojonu naꞌyu sanre xuta fariseo ko xuta saduceo —kitsu Jesús. 
\p  
\v 12 ꞌBa ꞌbatsaꞌen xutare kuankjinre xi Jesús titsu, nga bi ngatꞌare naꞌyu sanre niñuxtila xi tjinnere nga sikuenda yojore, tu kui xi bakuya xuta fariseo ko xuta saduceo. 
\s1 Nga tsu Pedro nga Jesús= xi Cristo 
\r Mr. 8:27-30; Lc. 9:18-21 
\p  
\v 13 ꞌBa kionga Jesús echu nangi xi tijñandaire Cesarea, ña tjinre xa Filipos, tsiningiyare xutare: 
\p —¿Jó tsu xuta, ꞌyá= xi Kiꞌndire Xuta xiꞌiun? 
\p  
\v 14 ꞌBa xutare kitsingojore: 
\p —Tjin xi tsu nga Juan Bautista= ꞌba tjin xi tsu nga Elías. ꞌBa tjin yakꞌa xi tsu nga Jeremías asa kjaꞌe ngijngu profeta. 
\p  
\v 15 ꞌBa Jesús kitsu nganire: 
\p —ꞌBa jun, ¿jó mixun nga ꞌyá=niña̱ an? 
\p  
\v 16 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Simón Pedro kitsingojore: 
\p —Ji= ni xi Cristo, Kiꞌndire Naꞌenchana xi tijñakun. 
\p  
\v 17 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —¡Ndaxuri, Simón, kiꞌndire Jonás! Ngatꞌa bi xuta ngasunꞌndebi ꞌejñatsejenri kibiu, tu Naꞌenna̱ xi tijña ngankꞌaa.  
\v 18 ꞌBa an xinra̱ nga kꞌuinri Pedro, ꞌba ngasun ndiojobiu sindaa̱ ninguna̱; ꞌba ngaꞌñure kjuabeyo bi ku̱an saꞌenre xuta xi tsaꞌan.  
\v 19 ꞌBa sjara̱ llavere ña batexuma Naꞌenchana. ꞌBa ngayéje xi kꞌuechjaꞌnde ngaꞌe ngasunꞌndebi, ꞌba=nde sꞌe̱chjaꞌnde ngankꞌaa. ꞌBa ngayéje xi kuaꞌeꞌnde ngaꞌe ngasunꞌndebi, ꞌba=nde kuaꞌeꞌnde ngankꞌaa. 
\p  
\v 20 ꞌBa kio Jesús ꞌñu ꞌenere xutare nga tuꞌyá ngateꞌere nijmi nga kui xi Cristo. 
\s1 Nga beꞌe nijmi Jesús nga kueya 
\r Mr. 8:31–9:1; Lc. 9:22-27 
\p  
\v 21 ꞌBa kaꞌnda kui nixtjinbiu tsakaꞌanire Jesús nga yeꞌekixire nijmi xutare nga tjinnere nga kuaje Jerusalén, ꞌba nga ne tse kjuanima kjuaꞌaxtiu ngaya ntsja nchja chingare naxinando ko xi ngakure naꞌmi ꞌba ko chjine kjuatexuma, ꞌba nga kjuinikꞌen, ꞌba nga xi majánni nixtjin kjuaꞌaya nganire ngajinre mikꞌen.  
\v 22 ꞌBa kio Pedro kikotꞌaxin Jesús ꞌba ꞌetutsꞌinre nga jatiko ꞌba kitsure: 
\p —¡Naꞌen, Naꞌenchana ngatꞌejñatꞌaxin ngayéje kibiu! ¡Tumé ku̱anri! 
\p  
\v 23 Tunga Jesús kitsikuꞌbeya ꞌba kitsure Pedro: 
\p —¡Tisentꞌaxinnaa̱, Satanás! Ji xi teꞌbejñanaa̱ kjuanaꞌen. Ngatꞌa bi nikjaꞌetsjen mé= xi tseꞌe Naꞌenchana, tusa mé= xi tseꞌe xuta ngasunꞌndebi. 
\p  
\v 24 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kitsure xutare: 
\p —Tsa tjin xi mejénre sjenngina̱, ngatatsichiyajin yojore ko mé= xi mejénre ꞌba ngataꞌanijin krure ꞌba ngatjandetjenngina̱.  
\v 25 Ngatꞌa xi mejénre sikꞌangi tajngu yojore nga kꞌuejñakun, kui= xi tusa kueya. Tunga xi kueya tu kjuana̱ ni, kui= xi tusa sakure kjuabenichun.  
\v 26 Ngatꞌa, ¿mé= xi saꞌenire xuta tsa saꞌen ngayéje xi tjin ngasunꞌndio, ꞌba tsa sichaja inimare? ¿ꞌBa jó tjin ku̱an kꞌuechjintjai inimare xuta?  
\v 27 Ngatꞌa Kiꞌndire Xuta xiꞌiun kjuaꞌeko kjuajere Naꞌenre ꞌba kjuaꞌeko ankjelere, ꞌba kio kꞌuechjire xuta mé= xi kitsaꞌen nga jngu jngu.  
\v 28 Kjuakixi= xi texin_nuu̱. Nga yakꞌa xi inya ngaꞌe bi kueya kaꞌnda nga skue nga kjuaꞌekatexuma Kiꞌndire Xuta xiꞌiun. 
\c 17  
\s1 Nga Jesús ꞌbantjaiya isenre 
\r Mr. 9:2-13; Lc. 9:28-36 
\p  
\v 1 Kionga je jaꞌa jon nixtjin, Jesús kikotꞌaxin Pedro ko Santiago ꞌba ko Juan xi ntsꞌe mani Santiago ꞌba tsijin jngu nindu nkꞌa.  
\v 2 ꞌBa kio ngixkun nchjabiu, Jesús tsꞌantjaiya isenre. Nkjain tsaꞌna joni tsuꞌbiu, ꞌba najñure tiba xu xu kuán joni ndiꞌi.  
\v 3 ꞌBa kio nchjabiu tsabe nga Moisés ko Elías inyafako nijmi Jesús.  
\v 4 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Pedro kitsure Jesús: 
\p —Naꞌen, ¡á ndani nga ngaꞌe tetsuba! Tsa mejénri, sindaa̱ ján niꞌya kiꞌndi ngaꞌe, jngu xi tsiji ko jngu xi tseꞌe Moisés ꞌba ko jngu xi tseꞌe Elías. 
\p  
\v 5 ꞌBa yejerañu tinchja Pedro, jngu yufi xi ꞌna jaꞌetsinkꞌianre nchjabiu, ꞌba ngajin yufibiu ꞌetjujin jngu jnda xi kitsu: 
\p —Kui=bi xi Kiꞌndina̱ xi ꞌñu tsimijaa̱n ꞌba xi tsja tjinna̱ ngatꞌa tseꞌe. Tasen ñojon_ru kui. 
\p  
\v 6 ꞌBa kionga kjintꞌere jndabiu xutare, kitsikindi nkjain ꞌnda tꞌanangiu ꞌba ꞌñu kitsakjun.  
\v 7 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsitiñatꞌare ꞌba kitsiko, ꞌba kitsure: 
\p —Tisetjion ꞌba bi kun. 
\p  
\v 8 ꞌBa kionga kiskjenitjen ngani nkjain nchjabiu, tuꞌyá nde tsabeni. Tu Jesús tajngu sejña yaꞌa. 
\p  
\v 9 ꞌBa kionga je inyandibajen ngani nindu, Jesús ꞌenere nchjabiu, ꞌba kitsure: 
\p —Tuꞌyá ꞌbe_ru nijmi mé= xi kjiꞌyo, kaꞌnda nga Kiꞌndire Xuta xiꞌiun kjuaꞌaya nganire ngajinre mikꞌen. 
\p  
\v 10 ꞌBa xutare Jesús tsiningiyare: 
\p —¿Ánñu chjine kjuatexuma tsuni nga Elías tjinnere nga tjun kjuaꞌe? 
\p  
\v 11 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Kjuakixi= nga Elías tjun kjuaꞌe ꞌba nga kui kꞌuenda ngayéje.  
\v 12 Tunga an xin_nuu̱ nga Elías je jaꞌe, tunga xuta bi tsabexkun, tusa kitsiko jotsaꞌen kui kuamejénre. ꞌBa ꞌba=nde tsaꞌen Kiꞌndire Xuta xiꞌiun kjuaꞌa kjuanima ngaya ntsja xutabiu. 
\p  
\v 13 ꞌBa ꞌbatsaꞌen xutare kuankjinre nga ngatꞌare Juan Bautista= kinchja nga ꞌba kitsu. 
\s1 Nga tsinda Jesús jngu chanaꞌen xi tijñajinre isennixtjin xi bi nda 
\r Mr. 9:14-29; Lc. 9:37-43 
\p  
\v 14 ꞌBa kionga jaꞌe ngani ña inya xutankjiun, jngu xuta kitsitiñatꞌare Jesús ꞌba tsakasenkunchꞌintꞌare, ꞌba kitsure: 
\p  
\v 15 —Naꞌen, ngatjaꞌanimachiri kiꞌndina̱, ngatꞌa tjin= nixtjin nga ꞌmexkjuen ꞌba fatse ꞌba ne ꞌñu faꞌa kjuanima. ꞌBa nkjin ndiya kajin ndiꞌi asa nanda.  
\v 16 ꞌBa jaꞌeko_ra̱ xutari, tunga bi kuánre kjininda. 
\p  
\v 17 ꞌBa meni Jesús kitsingojo: 
\p —¡Xuta xi tjin ngandaꞌe tsajainre kjuamakjain ꞌba xtan koni! ¿Kjiaꞌá= ꞌnda kuatejñajin_nuu̱? ¿Kjiaꞌá= ꞌnda xukjuako_nuu̱? Ndekonu kiꞌndibiu ngaꞌe. 
\p  
\v 18 ꞌBa Jesús jatiko isennixtjin xi bi ndo, ꞌba ꞌetjukajinre kiꞌndibiu. ꞌBa ndekuini chubabiu kuanda. 
\p  
\v 19 ꞌBa ꞌbatsaꞌen xutare Jesús kitsitiñatꞌare ꞌba tsiningiyatꞌaxinre: 
\p —¿Ánñu bi kuán kjiꞌnaxjeni̱ ji̱n isennixtjinbiu? 
\p  
\v 20 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Ngatꞌa ne chuba makjainnu, ꞌba xinkixi_nuu̱, tsa tjinchinu kjuamakjain ninga tu ichisa joni xujma mostaza, ku̱an kꞌuin_ru nindubi: “Texin ngaꞌe ꞌba kjaꞌe ngaꞌnde tꞌin”, ꞌba nindu kuetukaxin. ꞌBa tume naꞌen ku̱annu tsa ꞌba tsaꞌen ku̱akjainnu.  
\v 21 Tunga isennixtjin joni kibi bi tu chu̱ba̱ ꞌbetju. Kio=nga chukua Naꞌenchana ꞌba nga betsuba kjindia, kio=nga ꞌbetju. 
\s1 Nga beꞌe ngani nijmi Jesús nga kueya 
\r Mr. 9:30-32; Lc. 9:43-45 
\p  
\v 22 ꞌBa kionga Jesús tsuꞌbako xutare nangi Galilea, kitsure: 
\p —Kiꞌndire Xuta xiꞌiun ku̱angantsja ngaya ntsja xuta,  
\v 23 ꞌba kjuinikꞌen. Tunga xi majánni nixtjin kjuaꞌaya nganire ngajinre mikꞌen. 
\p ꞌBa xutare ꞌñu kuabare nga ꞌba kitsu Jesús. 
\s1 Nga Jesús ꞌbechjintjai ningu 
\p  
\v 24 ꞌBa kionga Jesús ko xutare echu naxinanda Capernaum, xuta xi kjebechjintjai ningu xi kjijña naxinanda Jerusalén kitsitiñatꞌare Pedro, ꞌba tsiningiyare: 
\p —¿A bi ꞌbechjintjai ningu maestruri? 
\p  
\v 25 ꞌBa Pedro kitsingojo: 
\p —Jun, ꞌbechjintjai. 
\p ꞌBa kionga Pedro jaꞌasꞌen niꞌya ña tijña Jesús, Jesús tjun kitsure: 
\p —¿Jó sji ji, Simón? Rey xi tjin ngasunꞌndebi, ¿ꞌyá= xi tsikꞌechjintjai? ¿A xi tujngu naxinandare, asa xuta xi kjaꞌere? 
\p  
\v 26 ꞌBa Pedro kitsingojore: 
\p —Xuta xi kjaꞌere. 
\p ꞌBa Jesús kitsu ngani: 
\p —Ngu, xi tujngu naxinandare tume ꞌbechji, tsuꞌba.  
\v 27 Tunga tuxi bi chꞌo ku̱anire nchjabiu, tusa tꞌin ngandai ndachikun ꞌba chanikjaꞌajin tsitin. Tjiuti xi tjun skatꞌa, chjuꞌi tsꞌa. ꞌBa kio ku̱asjairi jngu ton xi ku̱an kꞌuechjintjaini jó xuta. Chjube tonbiu ꞌba tꞌikꞌechjintjai ngatꞌari ꞌba ngatꞌana̱. 
\c 18  
\s1 Nga tsu Jesús ꞌyá= xi ngisa chjire ña batexuma Naꞌenchana 
\r Mr. 9:33-37; Lc. 9:46-48 
\p  
\v 1 ꞌBa ndekuini nixtjinbiu xutare Jesús kitsitiñatꞌare ꞌba tsiningiyare: 
\p —¿ꞌYá= xi ngisa chjire ña batexuma Naꞌenchana? 
\p  
\v 2 ꞌBa Jesús kinchjare jngu kiꞌndi chi ꞌba kitsikasen ngamasenre xutabiu,  
\v 3 ꞌba kitsure: 
\p —Kjuakixi= xi xin_nuu̱. Tsa bi siꞌindo inimanu ꞌba sikꞌantjaiyo yojonu joni jngu chiꞌndi chi, bi kuitjasꞌion ña batexuma Naꞌenchana.  
\v 4 Kui kjuañu, tuꞌyañu xi kꞌuaxjenima yojore joni chiꞌndi chibi, kui= xi ngisa chjire ña batexuma Naꞌenchana.  
\v 5 ꞌBa xi skjebetjo ngatꞌana̱ jngu chiꞌndi chi joni kibi, kui xi an tikjebetjona̱. 
\s1 Nga bakuya Jesús ngatꞌare xuta xi tsikajngi je xuta xi kjaꞌere 
\r Mr. 9:42-48; Lc. 17:1-2 
\p  
\v 6 ’ꞌBa tuꞌyañu xi sikajngi je jngu chiꞌndi chi joni kibi xi makjainre ngatꞌana̱, tusa ngisa ndani ngatꞌare tsa sꞌe̱tꞌa ngisin jngu ndiojo tse ꞌba xanikjaꞌajin ña nanga ndachikun.  
\v 7 ¡Nimaxuni xuta xi tjin ngasunꞌndebi, ngatꞌa tjin= mé= xi tsikajngi je! Ngatꞌa sꞌe̱ntsjai mé= xi sikajngi je xuta. Tunga, ¡nimaxuni xuta xi sikajngi je xuta xi kjaꞌere! 
\p  
\v 8 ’ꞌBa mani, tsa ndsai asa ndsakui tsikajngijeri, tusa tichatjin ꞌba chanikjaꞌatꞌaxin. Ngatꞌa ngisa= ndani ngatꞌari tsa kutu ntsja asa kutu ndsaku tetsji nga kuitjasꞌen ña kꞌuendukunntsjai xuta, ꞌba bi ngojó ndsai asa ngojó ndsakui xanikjaꞌajinri ngajin ndiꞌi ña bi ꞌboya.  
\v 9 ꞌBa tsa tuxkuin xi tsikajngijeri, tusa ꞌna̱xje ꞌba chanikjaꞌatꞌaxin. Ngatꞌa ngisa= ndani ngatꞌari tsa tu jngusa tuxkuin kuitjasꞌen ña kꞌuendukunntsjai xuta, ꞌba bi ngojó tuxkuin xanikjaꞌajinri ngajin ndiꞌi ña bi ꞌboya. 
\s1 Nga ꞌbejña kusun Jesús ngatꞌare chutsanga xi kichaja 
\r Lc. 15:3-7 
\p  
\v 10 ’Tꞌejin kakún. Bi ꞌnaxjengiu jngu chiꞌndi chi joni kibi. Ngu xin_nuu̱ nga ankjelere kiꞌndibiu xi tjindu ngankꞌaa, kui= xi tjinduntsjai ngixkun Naꞌenna̱ xi tijña ngankꞌaa. \fig Chutsanga xi kichaja tsakaiñu|src="LB00001B.TIF" size="col" ref="Matt 18:10-14" \fig* 
\v 11 Ngatꞌa Kiꞌndire Xuta xiꞌiun jaꞌetsikꞌangi xi je kichaja tsakaiñu. 
\p  
\v 12 ’¿Jó mixun jun? Tsa jngu xuta tjinre jngu sientu chutsanga, ꞌba tsa jngu cha̱jare, ¿a bi sikꞌendu xi yachute ko yachan ñajan ngajin ngijño ꞌba kuekangisjai xi kichajo?  
\v 13 Kjuakixi= xi xin_nuu̱. Tsa ku̱asjaire xi kichajo, ngisa= tsja ku̱anre ngatꞌare kui, nga ko mare xi yachute ko yachan ñajan xi bi kichajo.  
\v 14 ꞌBa nde tsaꞌen bi mejénre Naꞌennu xi tijña ngankꞌaa nga nijnguú kiꞌndi chi joni kibi xaja. 
\s1 Nga bakuya Jesús ngatꞌare kjuanichatꞌa 
\r Lc. 17:3 
\p  
\v 15 ’ꞌBa tsa ntsꞌé chꞌo tsikori, tꞌichin ꞌba chuko nijmi tajngui ꞌba ꞌba tꞌin_ri nga bi nda tjin mé= xi titsaꞌen. ꞌBa tsa kjuintꞌe enri, je nda kichꞌa ngani ntsꞌé.  
\v 16 Tunga tsa bi kjuintꞌe enri, tꞌikue jngu asa jó xuta xi kjaꞌere, tuxi ꞌbatsaꞌen sꞌe̱ni jó asa ján xi sikixiya mé= xi ku̱an.  
\v 17 Tunga tsa ꞌba nde bi kjuintꞌe enre xutabiu, tꞌe_ri nijmi ngatsiꞌi xi mañajan ningu. ꞌBa tsa ꞌba nde bi kjuintꞌe enre xi mañajan ningu, tu ngatjaꞌyani joni xuta xi bi tseꞌe Israel asa xi kjebechjintjai tsajmi. 
\p  
\v 18 ’ꞌBa xinkixi_nuu̱, mé= xi kꞌuechjaꞌndio ngaꞌe ngasunꞌndebi, ꞌba=nde sꞌe̱chjaꞌnde ngankꞌaa. ꞌBa xi kuaꞌeꞌndio ngaꞌe ngasunꞌndebi, ꞌba=nde kuaꞌeꞌnde ngankꞌaa. 
\p  
\v 19 ’ꞌBa ꞌba nde xin_nuu̱. Tsa jó kuon xi tujngu kjiyuju kakún ngaꞌe ngasunꞌndebi ngatꞌare mé= xi mejénnú ꞌba xjaꞌa_ru Naꞌenna̱ xi tijña ngankꞌaa, kui= xi sjanu mé= xi xjoꞌo.  
\v 20 Ngatꞌa ña jó asa ján xuta ku̱añajan ngatꞌare jaꞌenna̱, kio= tesiaa̱n ngamasenre xutabiu —kitsu Jesús. 
\p  
\v 21 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Pedro kitsitiñatꞌare Jesús ꞌba tsiningiyare: 
\p —Naꞌen, ¿jó tjin ndiya sichatꞌa_ra̱ ntsꞌia̱, tsa chꞌo sikona̱? ¿A kaꞌnda yatu ndiya? 
\p  
\v 22 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Bi texinra̱ tsa yatu ndiya, tusa yachute ko kan ndiya xi yatu. 
\s1 Nga ꞌbejña kusun Jesús ngatꞌare chuꞌnda xi bi kitsichatꞌare xi tu jngu chuꞌnda ma 
\p  
\v 23 ꞌBa Jesús kitsu: 
\p —ꞌBa mani, ña batexuma Naꞌenchana, ningusunkoña joni jngu rey xi kuamejénre kitsaꞌenko kuenda chuꞌndare.  
\v 24 ꞌBa kionga je tiꞌbetutsꞌinre nga titsaꞌen xki, jaꞌenikasen ngixkun jngu xi ꞌñu tsé tjenre tseꞌe.  
\v 25 Tunga xutabiu tsajainre ton xi kꞌuechjini xi tjenre. ꞌBa ꞌbatsaꞌen xi naire ꞌexa nga sateña xutabiu, chjunre, ko kiꞌndire, ꞌba ko ngayéje xi tjinre, tuxi ꞌbatsaꞌen ku̱achjini xi tjenre.  
\v 26 ꞌBa ꞌbatsaꞌen chuꞌndabiu tsakasenkunchꞌin ngixkun naire ꞌba ꞌetsꞌare: “Naꞌen, ngatjasꞌechiri kjuaje kakun ngatꞌana. Kꞌuechji yejera̱ tonri”, kitsure.  
\v 27 ꞌBa rey jaꞌanimare chuꞌndare ꞌba kitsure: “Je bi nde tjenniri tsaꞌan.” ꞌBa kitsikꞌejñandai.  
\v 28 Tunga kionga ꞌetju chuꞌndabiu ngaꞌndebiu, kio kisatejin kjaꞌe chuꞌnda xi tu jngu chuꞌnda ma xi tjenchire tseꞌe. Xi yastisin ꞌba kiskanijndusin ꞌba kitsure: “¡Tꞌechji tonna̱ xi tjenri!”  
\v 29 ꞌBa ꞌbatsaꞌen tsakasenkunchꞌintꞌare chuꞌnda xi tu jngu chuꞌnda ma, ꞌba ꞌetsꞌare: “Ngatjasꞌechiri kjuaje kakun ngatꞌana̱. Kꞌuechjiyejera̱ tonri”, kitsure.  
\v 30 Tunga xi ngijngu bi kuakjainre. Tusa nduya ꞌete kaꞌnda nga kꞌuechji ngayéje xi tjenre.  
\v 31 ꞌBa kionga chuꞌnda xi yakꞌa tsabe kibi, ꞌñu on kuán kakun ꞌba yeꞌere nijmi naire mé xi kuán.  
\v 32 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kinchja nganire naire chuꞌndabiu ꞌba ꞌbi kitsure: “Chuꞌnda chꞌokun, an nimé kiskjebechjira̱ ton xi tjenri tsaꞌan, tu ngatꞌare nga kikꞌetsꞌanaa̱.  
\v 33 Ngu, ¿a bi ꞌba nde tjinnere nga jaꞌanimari tsakaiñu chuꞌnda xi tu jngu chuꞌnda mo, jotsaꞌen jaꞌanimara̱ ji?”  
\v 34 ꞌBa ꞌñu sti kuánre naire. ꞌBa kitsingantsja chuꞌndabiu ngaya ntsja nchja xi tsikuenda nduya, kaꞌnda nga̱ kꞌuechji ngayéje ton xi tjenre. 
\p  
\v 35 ꞌBa Jesús kitsu ngisa: 
\p —ꞌBa=nde sikonu Naꞌenna̱ xi tijña ngankꞌaa, tsa bi ko ngayéje inimanu sichatꞌa_ru ntsꞌio nga chꞌo sikonu. 
\c 19  
\s1 Nga bakuya Jesús ngatꞌare nga tsikꞌendu xinkjin xuta 
\r Mr. 10:1-12; Lc. 16:18 
\p  
\v 1 Kionga je ꞌba kitsu Jesús, ꞌetju nangi Galilea ꞌba kiji ngaꞌnde xi tjin nangi Judea, ꞌba echu xingunda ndaje Jordán.  
\v 2 ꞌBa ꞌñu nkjin xuta kitjenngi, ꞌba kio kitsinda xi inyafesun. 
\p  
\v 3 ꞌBa yakꞌa xuta fariseo kitsitiñatꞌare Jesús, ꞌba tsiningiyare tuxi skutꞌayakoni, ꞌba kitsure: 
\p —¿A ma jngu xuta tsikꞌejña chjunre tume kjuañu? 
\p  
\v 4 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —¿A kje ꞌbexkiyajíun enre Naꞌenchana ña kuaꞌindutꞌa jotsaꞌen Naꞌenchana kitsinda xuta kaꞌnda nga tutsꞌinre? ꞌBi tsaꞌen kuaꞌindutꞌa: “Xiꞌin ko chjun kitsinda.”  
\v 5 ꞌBa nde kuaꞌindutꞌa ña kitsu: “Kui= kjuañu jngu xuta kꞌuejñani naꞌenre ko nare ꞌba kꞌuejñako chjunre. ꞌBa ngojó tu jngu sani ku̱an.”  
\v 6 ꞌBa bi nde jó mani yaꞌa, tu jngu sani. ꞌBamani, xi Naꞌenchana je ꞌeꞌñu, bi xuta ngasunꞌndebi ngatakjejnda. 
\p  
\v 7 ꞌBa xutabiu tsiningiya ngani: 
\p —Tunga tsa ꞌbatsaꞌen tijña, ¿ánñu Moisés kitsjaꞌndeni nga jngu xuta ku̱an skjenitjenni jngu xujun xi tsu nga kitsikjetꞌa kjuabixanre, ꞌba ꞌbatsaꞌen ku̱an sikꞌejña chjunre? 
\p  
\v 8 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Ngatꞌa taja= inimanu, kui= kjuañu Moisés kitsijoꞌoni nga ku̱an sikꞌejño chjunnu. Tunga bi ꞌba tsaꞌen kisꞌenda kaꞌnda nga tutsꞌinre.  
\v 9 Ngu an xin_nuu̱. Tsa jngu xuta sikꞌejña chjunre ꞌba tsa chjunre bi chajngi kitsaꞌentꞌare, ꞌba kjaꞌe chjun kꞌuejñako ngani, kui= xi kjuachajngi titsaꞌentꞌare chjunre. ꞌBa tsa kjaꞌe xuta kuixanko ngani chjun xi kitsikꞌejña xiꞌinre, kui xutabiu xi ꞌba nde kjuachajngi titsaꞌen. 
\p  
\v 10 ꞌBa xutare kitsure: 
\p —Tsa ꞌbatjin ngatꞌare xuta xi tjinre chjun, tusa nda tjin tsa bi kuixanko. 
\p  
\v 11 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Bi ngatsiꞌi xuta mankjinre kibi, tu kui sani xi Naꞌenchana je kitsjare nga ku̱ankjinre.  
\v 12 Ngatꞌa tjin= xuta xi je ꞌbatsaꞌen kitsin nga bi ku̱an kuixan. ꞌBa tjin= xi xuta ꞌba kitsiko. ꞌBa tjin= xi ꞌbechjaꞌndere yojore tu ngatꞌare ña batexuma Naꞌenchana. Xi ku̱an ku̱ankjinre kibi, ngatamankjinre. 
\s1 Nga Jesús tsichikuntaꞌen kiꞌndi nisti 
\r Mr. 10:13-16; Lc. 18:15-17 
\p  
\v 13 ꞌBa ꞌbatsaꞌen jaꞌeko kiꞌndire xuta, tuxi Jesús kuanenire ntsja ꞌba kjuako Naꞌenchana ngatꞌare kui, tunga xutare Jesús jatiko xuta xi inyafaꞌeko kiꞌndire.  
\v 14 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsu: 
\p —Taꞌeꞌnde_ru nisti kiꞌndiu nga ngatjendekunna̱, ꞌba bi ꞌbechjaꞌnde_ru. Ngatꞌa xuta xi ꞌba kun joni kiꞌndi nisti, kui= xi tseꞌe ña batexuma Naꞌenchana. 
\p  
\v 15 ꞌBa kionga Jesús je yanere ntsja kiꞌndi nistiu, ꞌetju ngaꞌndebiu. 
\s1 Nga fako nijmi Jesús jngu chanaꞌen nyina 
\r Mr. 10:17-31; Lc. 18:18-30 
\p  
\v 16 ꞌBa ꞌbatsaꞌen jngu chanaꞌen kitsitiñatꞌare Jesús, ꞌba kitsure: 
\p —Maestru, ¿mé= xi tjinnere nga nda saꞌaa̱n, tuxi ku̱an sꞌe̱nina̱ kjuabenichun xi bi fetꞌa? 
\p  
\v 17 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —¿Ánñu an techjaningiyaninaa̱ ngatꞌare xi nda? Xi nda tu jngu ma sani. Tunga tsa mejénri sꞌe̱ri kjuabenichun xi bi fetꞌa, tikꞌetjusin xi kuaꞌindutꞌa kjuatexumo. 
\p  
\v 18 —¿Ñáre ñu? —kitsu chanaꞌenbiu. 
\p ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Bi nikꞌen. Bi ñeꞌen kjuachajngi. Bi cheje ñeꞌen. Bi nukjuai en ndesu ngatꞌare xuta xi kjaꞌere.  
\v 19 Chakuin naꞌenri ko nari. ꞌBa timején xingi jofatsaꞌen nimején yojori. 
\p  
\v 20 —Ngayéjebiu je kitsikꞌetjusaa̱n —kitsu chanaꞌenbiu—. ¿Mé= xi chaja ngisana̱? 
\p  
\v 21 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Tsa mejénri ku̱ain jotsaꞌen mejénre Naꞌenchana, tꞌin ꞌba tateñe ngayéje xi tjinri ꞌba taꞌe_ri xuta ni̱ma̱, ꞌba ꞌbatsaꞌen sꞌe̱ri kjuanyina ngankꞌaa. ꞌBa saꞌe ndetjenngina. 
\p  
\v 22 Tunga kionga chanaꞌenbiu kjintꞌe enbiu, tu ndusin kisꞌere nga kiji, ngatꞌa ne nyina. 
\p  
\v 23 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsure xutare: 
\p —Kjuakixi= xi xin_nuu̱. Ne naꞌen tjinre tsa jngu xuta nyina kjuaꞌasꞌen ña batexuma Naꞌenchana.  
\v 24 ꞌBa xin ngani_nuu̱ nga tusa bi naꞌen tjinre nga jngu chakameyu kjuaꞌasꞌen ntsꞌanre nindu, nga jngu xuta nyina kjuaꞌasꞌen ña batexuma Naꞌenchana. 
\p  
\v 25 ꞌBa kionga xutare kjintꞌe kibiu, niki ꞌñu= kuakunre, ꞌba kitsu: 
\p —Tsa ꞌbatjin, ¿ꞌyá= xi ku̱anre kjuinikꞌangi tsuꞌba? 
\p  
\v 26 ꞌBa Jesús kiskutsejenꞌa xutabiu, ꞌba kitsure: 
\p —Xuta niñajanni ku̱anre ꞌba saꞌen, tunga Naꞌenchana tumeñu mare ñaꞌan. 
\p  
\v 27 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Pedro kitsure: 
\p —Ji̱n je kikꞌejña yejee̱ xi tjinni̱ ꞌba tjenngiri ngandaꞌe. Ngu, ¿mé= xi sakuni̱? 
\p  
\v 28 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Kjuakixi= xi xin_nuu̱. Tuꞌyañu xi tjenkona̱ ngandaꞌe, kionga kjuaꞌe nixtjin nga ku̱axatse ngayéje xi tjin ꞌba nga kuakutsejen Kiꞌndire Xuta xiꞌiun kjuajere nga kꞌuejña ngaꞌnde ña saꞌenre kjua xuta, ꞌba nde kui nixtjinbiu kuetsubo ngaꞌnde xi tejó mani nga siꞌan_ru kjua ntjere xuta tseꞌe Israel xi tejó kaꞌa mani.  
\v 29 ꞌBa tuꞌyañu xi tu ngatꞌana̱ ꞌejña a ndaba= a ntsꞌe= a ndichja= a naꞌenre= a nare= a kiꞌndire asa nangi xi tjinre, kui xutabiu ngijngu sientu kaꞌa ngisa xi ꞌejña kuaꞌere, ꞌba ꞌba nde sakure kjuabenichun xi bi fetꞌa.  
\v 30 Tunga nkjin= xuta xi tjun ma ngandaꞌe, kui= xi fetꞌani ku̱an. ꞌBa nkjin= xuta xi fetꞌani ngandaꞌe, kui= xi tjun ku̱an. 
\c 20  
\s1 Nga ꞌbejña kusun Jesús ngatꞌa tseꞌe nchja xi kitsaꞌexa ngajin ña tintje uva 
\p  
\v 1 ꞌBa Jesús kitsu: 
\m —Ngatꞌa ña batexuma Naꞌenchana, nde ꞌba=nire joni jngu xuta xi tse nangi tjinre. Xi tajñu ꞌetju, nga kikajngi chuꞌnda, tuxi saꞌexajinni ña tintjere uva.  
\v 2 ꞌBa kionga je kisꞌendakore chuꞌnda nga kꞌuechjire jotjin jenre xuta nga jngu nixtjin, kitsikasen ña tintjere uva.  
\v 3 ꞌBa mejen chuba ñajan nga tajñu, xutabiu kiji ngani ña ma ndetsin ꞌba tsabe kjaꞌe xuta xi kio inya, xi tsajainre xajín.  
\v 4 ꞌBa kitsure: “Tusa tangin ñaꞌaxo ngajin ña tintjena̱ uva ngayeje, ꞌba nda tjin kꞌuechji_nuu̱”, kitsure nchjabiu. ꞌBa kui kiji.  
\v 5 ꞌBa nde kiji ngani xutabiu mejen nga nyusen, ꞌba mejen chuba ján nga kuangixun, ꞌba nde ꞌba= kitsaꞌen ngani.  
\v 6 ꞌBa je mejen chuba ón nga kuangixun kiji ngani ña ma ndetsin, ꞌba kio tsabe kjaꞌe xuta xi tsajainre xajín. ꞌBa kitsure: “Jun naꞌen, ¿ánñu i kafaꞌañu nixtjin nga bi kañaꞌaxo?”  
\v 7 ꞌBa nchjabiu kitsu: “Ngatꞌa tuꞌyá titsja xani̱.” ꞌBa kui kitsure: “Tusa tangin ñaꞌaxo ngajin ña tintjena̱ uva ngayeje.”  
\v 8 ꞌBa kionga je kuajñu, xi naire uva jako xuta xi kutsejenre chuꞌndo ꞌba kitsure: “Nukjua_ri chuꞌndo ꞌba tꞌechji_ri nixtjin xi katsaꞌexa. Tꞌetutsꞌinni_ri xi jaskan kafaꞌasꞌen ꞌba tikjetꞌani xi tjun kafaꞌasꞌen.”  
\v 9 ꞌBa jaꞌe chuꞌnda xi jaꞌasꞌen je mejen chuba ón nga kuangixun ꞌba kuachjire nga jngu jngu jotjin jenre xuta nga jngu nixtjin.  
\v 10 ꞌBa kionga jaꞌe chuꞌnda xi tjun jaꞌasꞌen, kitsikjaꞌetsjen nga ngisa tse kuaꞌere. Tunga jotjin jenre xuta nga jngu nixtjin kikaꞌere nga jngu jngu ngayeje.  
\v 11 ꞌBa kionga je kiskjebechji, josiko xi naire uva.  
\v 12 ꞌBa kitsure: “Nchjabi xi kafetꞌani nga kafaꞌasꞌen, tu jngu hora= katsaꞌexasa. Tunga nde ngusun tjin kikꞌechjini_ri joni ji̱n xi tsaꞌa nixtjin kachukjuakoni xa ko ndaba.”  
\v 13 Tunga xi naire xo ꞌbitsaꞌen kitsingojore chuꞌnda xi ꞌba titsure: “Amigu, tumé tekjaꞌara̱. ¿A bi ꞌbatsaꞌen kasꞌendanina nga ꞌbatjin kꞌuechjira̱ jotjin jenre xuta nga jngu nixtjin?  
\v 14 Ngu chjube tonri ꞌba tꞌin. Mején=na̱ nde ꞌbatjin kꞌuechjini_ra̱ xi jaskan kafaꞌasꞌen jotjin teꞌbechjira̱ ji.  
\v 15 ¿A bi tjinna̱ ndiyare nga sikua̱ tonna̱ jotsaꞌen mejénna̱? ¿Asa maxinri ngatꞌa nda= ña̱ xuta?”  
\v 16 Ngu xi fetꞌani ma ngandaꞌe, kui xi tjun ku̱an. ꞌBa xi tjun ma ngandaꞌe, kui= xi fetꞌani ku̱an ngani —kitsu Jesús. 
\s1 Nga Jesús beꞌe nijmi xi majánni ndiya nga kueya 
\r Mr. 10:32-34; Lc. 18:31-34 
\p  
\v 17 ꞌBa kionga Jesús tjenya ndiya xi fini naxinanda Jerusalén, kinchjatꞌaxinre xutare xi tejó, ꞌba kitsure: 
\p  
\v 18 —Tasen ñojon. Jun je teꞌyo nga mangian naxinanda Jerusalén ña Kiꞌndire Xuta xiꞌiun ku̱angantsja ngaya ntsja xi ngakure naꞌmi ko nchja chjine kjuatexuma. Kui= xi kꞌuexa nga kjuinikꞌen  
\v 19 ꞌba singantsjare xuta xi bi tseꞌe Israel, xi sisubare, kuajare ꞌba kuatꞌa kru. Tunga xi majánni nixtjin kjuaꞌaya nganire ngajinre mikꞌen. 
\s1 Nga nare Santiago ko Juan miꞌare jngu kjuanda Jesús 
\r Mr. 10:35-45 
\p  
\v 20 ꞌBa kio kitsitiñatꞌare Jesús nare kiꞌndire Zebedeo ꞌba tjenko nchja nistire, ꞌba tsakasenkunchꞌintꞌare Jesús tuxi skuiꞌanire jngu kjuanda.  
\v 21 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —¿Mé= xi mejénri? 
\p ꞌBa chjunbiu kitsu: 
\p —Kionga kuatexumai, taꞌeꞌnde nga jngu kiꞌndina̱ ngatꞌejña ngate kixiri ꞌba jngu ngate skjunri. 
\p  
\v 22 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Jun bi ꞌyo mé= xi chjoꞌo. ¿A ku̱annu kuitjaxtiu kjuanima xi an kjuaꞌaxtia̱? 
\p ꞌBa nchjabiu kitsingojo: 
\p —Jun. Ku̱anni̱. 
\p  
\v 23 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Kjuakixi= nga kuitjaxtiu kjuanima xi an kjuaꞌaxtia̱. Tunga tsa ngate kixina̱ asa ngate skjunna̱ kuetsubo, bi an ꞌbakona̱ nga sja_nuu̱, tu kui= xuta xi Naꞌenna̱ je ꞌendare ngaꞌndebiu kuaꞌere. 
\p  
\v 24 ꞌBa kionga xutare xi ngitio kjintꞌe kibiu, kuastike xuta xi jó.  
\v 25 Tunga Jesús kinchjare ꞌba kitsure: 
\p —Jotsaꞌen jun je ꞌyo nga xi ngakure xuta xi bi Judío ꞌñu mejenre xutare, ꞌba xi batexuma ko kjuaꞌñure tsaꞌen nga kjuinikꞌetjusun enre.  
\v 26 Tunga ngajinnu bi ꞌba ku̱an. Tusa xi mejénre nga xiakun ngajinnu, tjinnere kuatesinre xi yakꞌa.  
\v 27 ꞌBa xi mejénre nga tjun ku̱an ngajinnu, tjinnere ku̱an chuꞌndare xi yakꞌa.  
\v 28 Ngatꞌa ninga Kiꞌndire Xuta xiꞌiun bi jaꞌe tuxi satesinnire. Tusa jaꞌekatesinre xuta ꞌba tuxi sjani yojore nga kꞌuechjintjai nkjin xuta. 
\s1 Nga tsinda Jesús jó xuta ka 
\r Mr. 10:46-52; Lc. 18:35-43 
\p  
\v 29 Nga inyaꞌbetju Jericó Jesús ko xutare, ꞌñu nkjin xuta kitjenngi.  
\v 30 ꞌBa jó xuta ka xi tjindu ndai ndiyo, nga kjintꞌe nga Jesús tifaꞌa kio, kiskiꞌndaya: 
\p —¡Naꞌen, ntjere David, ngatjaꞌanimari ngatꞌani̱! 
\p  
\v 31 ꞌBa xutankjiun jatiko, tuxi xiu kꞌuenduni, tunga ngisa= ꞌñu kiskiꞌndaya ngisa: 
\p —¡Naꞌen, ntjere David, ngatjaꞌanimari ngatꞌani̱! 
\p  
\v 32 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús tsakasenꞌñu ꞌba kinchjare nchjabiu, ꞌba kitsure: 
\p —¿Mé= xi mejénnú nga saꞌaa̱n ngatꞌanu? 
\p  
\v 33 ꞌBa nchjabiu kitsingojore: 
\p —Naꞌen, mejénni̱ nga ku̱atsejen nganini̱. 
\p  
\v 34 ꞌBa Jesús jaꞌanimare nchjabiu ꞌba kitsiko tuxkun. ꞌBa ndekuini chubabiu kuatsejenre ꞌba kitjenngi Jesús. 
\c 21  
\s1 Nga Jesús faꞌasꞌen naxinanda Jerusalén 
\r Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40; Jn. 12:12-19 
\p  
\v 1 ꞌBa kionga je inyatsitiñatꞌare naxinanda Jerusalén ꞌba echu Betfagé, ngaꞌnde xi tjindutꞌare tjenngi ya Olivo, ꞌba kio Jesús kitsikasen jó xutare,  
\v 2 ꞌba kitsure: 
\p —Tangiun naxinanda chi xi tijña nguba kio. Kio xio jngu naburra xi kjitꞌaꞌñu ko kiꞌndi burrure. Chjundo ꞌba ndekonu ngaꞌe.  
\v 3 ꞌBa tsa ꞌyá= xi jo kuetsunu, ꞌbi tꞌin_ru: “Naꞌennaxu sichjen, ꞌba taꞌa sja ngani.” 
\p  
\v 4 ꞌBa kuán tuxi ꞌetjusunni enre Naꞌenchana ña xuta profeta ꞌbi kitsu: 
\q1  
\v 5 ꞌBa tꞌin_ru naxinanda Sión: 
\q1 “Chutsijon, je ndibakunnu Reynu, 
\q1 xi inda kjiya inimare ꞌba tijñakjare jngu chaburru, 
\q1 jngu kiꞌndi burru, kiꞌndire tjiunaxin xi baꞌanijin chꞌa.” 
\p  
\v 6 ꞌBa ꞌbatsaꞌen ngojó xutare kiji ꞌba kitsaꞌen mé= xi kitsure Jesús.  
\v 7 ꞌBa ꞌbatsaꞌen jaꞌeko naburra ko kiꞌndi burrure, ꞌba yanere najñure ꞌba tsikꞌejñakjare Jesús.  
\v 8 ꞌBa nkjin xuta inyabayujuya ndiyo najñure, ꞌba tjin xi tsate tjiare ya ꞌba yayuju ngaya ndiyo.  
\v 9 ꞌBa ngatsiꞌi xuta xi tjen titjun ko xi tjenngi, kiskiꞌndaya: 
\p —¡Ngatjasꞌere kjuaje ntjere David! ¡Ngatatsichikuntaꞌen Naꞌenchana xi ndibani ngatꞌare jaꞌenre! ¡Ngatjasꞌe kjuaje ngankꞌaa! 
\p  
\v 10 ꞌBa kionga Jesús jaꞌasꞌen naxinanda Jerusalén, kuakunre ngatsiꞌi naxinando, ꞌba kitsu: 
\p —¿ꞌYá= tsé kibi? 
\p  
\v 11 ꞌBa xutankjin xi tjenko Jesús kitsu: 
\p —Xuta chinga profeta Jesús, xuta xi tseꞌe Nazaret. 
\s1 Nga ꞌbaxje Jesús xuta xi inyabateña tsajmi ndetsinre ningu 
\r Mr. 11:15-19; Lc. 19:45-48; Jn. 2:13-22 
\p  
\v 12 ꞌBa Jesús jaꞌasꞌen ndetsinre ningu ꞌba tsꞌaxje ngatsiꞌi xi kio inyabateña ko xi inyabatse, ꞌba tsoꞌotsakjan yamixare nchja xi inyatsikꞌantjaiya ton ko yaxilere xi inyabateña paloma.  
\v 13 ꞌBa kitsure: 
\p —ꞌBitsaꞌen kuaꞌindutꞌa enre Naꞌenchana: “Niꞌyana̱, kui= xi ku̱an niꞌya ña xuta ma fakona̱.” Tunga jun, ngijore chacheje kjiñoꞌon. 
\p  
\v 14 ꞌBa kitsitiñatꞌare Jesús ndetsinre ningu xuta ka ko xi bi ma fi, ꞌba kui kitsinda.  
\v 15 Tunga xi ngakure naꞌmiu ko nchja chjine kjuatexuma kuastire nga tsabe kjuakun xi kitsaꞌen Jesús ꞌba nga kjintꞌe jndare nisti kiꞌndi xi inyakjiꞌndaya ndetsinre ningu nga inyatsu: “¡Ngatjasꞌere kjuaje ntjere David!”  
\v 16 ꞌBa nchjabiu kitsure Jesús: 
\p —¿A tenuꞌya=ni mé= xi inyatsuri nisti kiꞌndiu? 
\p ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Jun, tentꞌeña̱. ꞌBa ¿a kje ꞌbexkiyajíun enre Naꞌenchana ña kuaꞌindutꞌa kibi? ꞌBi tsaꞌen kuaꞌindutꞌa: 
\q1 Son xi ꞌbetju tsꞌa nisti kiꞌndi ko kiꞌndixu, 
\q1 kui son xi ꞌendare Naꞌenchana tuxi sichjinire. 
\p  
\v 17 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús tsakasentꞌaxinre ꞌba ꞌetjujin naxinando ꞌba kiji Betania ña jaꞌare nistjen. 
\s1 Nga Jesús chꞌo tsure ya higuera xi tsajainre tu 
\r Mr. 11:12-14, 20-26 
\p  
\v 18 ꞌBa nga tajñu kionga Jesús tifi ngani ngajin naxinando, kuabojore.  
\v 19 ꞌBa nga tsabe jngu ya higuera xi sejña ndai ndiyo, kiji ña sejña, tumé tu kuasjaiꞌare, tu suba xka= yajare. ꞌBa ꞌbatsaꞌen kitsure ya higuerabiu: 
\p —¡Niñajan nde ngatjasꞌeniri tu! 
\p ꞌBa taꞌa kixi yabiu.  
\v 20 ꞌBa kionga xutare tsabe mé xi kuán, tu kuakunre, ꞌba tsiningiyare Jesús: 
\p —¿Jó kuánnire nga taꞌa kixi ya higuerabiu? 
\p  
\v 21 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Kjuakixi= xi xin_nuu̱. Tsa makjainnu ꞌba bi jó ján kjuo kakún, bi tu kibi xi kitsikuaa̱ ya higuera ku̱annu siꞌaa̱n, kaꞌnda kui nindubi ku̱an kꞌuin_ru: “Texin kio ꞌba chanikjaꞌajin yojori ndachikun”, ꞌba ꞌba= ku̱an yaꞌa.  
\v 22 Tsa makjainnu, sakunu tumeñu xi xjaꞌa_ru Naꞌenchana kionga xuko. 
\s1 Nga miningiyare xuta xa Jesús ꞌyá= xi kitsjare kjuaꞌñu 
\r Mr. 11:27-33; Lc. 20:1-8 
\p  
\v 23 ꞌBa Jesús jaꞌasꞌen ngani ndetsinre ningu, ꞌba kionga tibakuya kio, kitsitiñatꞌare xi ngakure naꞌmiu ko nchja chingare naxinando, ꞌba kitsure: 
\p —¿Mé= kjuaꞌñu xi tjinri nga ma ꞌba teñeꞌen? ꞌBa ¿ꞌyá= xi kitsjari kjuaꞌñubiu? 
\p  
\v 24 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —ꞌBa nde an skuiningiya_nuu̱ jngu tsajmi, ꞌba tsa singojonu, ꞌba nde an xin_nuu̱ ꞌyá xi kitsjana̱ kjuaꞌñu nga ꞌbi tsaꞌaa̱n.  
\v 25 ¿ꞌYá= xi kitsikasen Juan Bautista nga jaꞌekatenda xuta? ¿A Naꞌenchana, asa xuta ngasunꞌnde? 
\p ꞌBa ꞌbatsaꞌen joyare nchjabiu kibiu, ꞌba kitsure xinkjin: 
\p —Tsa kuixan nga Naꞌenchana kitsikasen, ngu kui kuetsu=na: “¿ꞌBa ánñu bi kuakjainninu xi kitsu Juan?”  
\v 26 ꞌBa tsa kuixan nga xuta kitsikasen, ngu kjuendene tsiꞌina naxinando, ngatꞌa ngatsiꞌi tsu= nga Juan jngu profeta. 
\p  
\v 27 ꞌBa ꞌbitsaꞌen kitsingojore Jesús: 
\p —Bi ꞌyee̱. 
\p ꞌBa nde Jesús kitsingojore: 
\p —Ninga an bi ꞌba xin_nuu̱ ꞌyá= xi kitsjana̱ kjuaꞌñu nga ꞌbi tsaꞌaa̱n. 
\s1 Nga ꞌbejña kusun Jesús ngatꞌa tseꞌe xuta xi tjinre jó kiꞌndi xiꞌin 
\p  
\v 28 ꞌBa Jesús tsiningiya ngisare: 
\p —¿Jó mixun jun ngatꞌare kibi? Jngu xuta kisꞌere jó kiꞌndi xiꞌin. ꞌBa kitsitiñatꞌare xi titjun, ꞌba kitsure: “Naꞌenna̱, tꞌiñaꞌaxai ña tjintjena uva ngandaꞌe.”  
\v 29 ꞌBa kiꞌndire kitsingojore: “Bi mejénna̱ kjuia̱.” Tunga jaskan kitsikꞌantjaiya kjuafaꞌetsjenre ꞌba kiji.  
\v 30 ꞌBa kitsitiñatꞌa nganire kiꞌndire xi ngijngu ꞌba nde ꞌba= kitsu nganire jo kitsure xi titjun. Tunga kui kitsu: “Joꞌo naꞌen, saꞌe kjuia̱.” Tunga bi kijini.  
\v 31 ꞌBamani, ¿ñáre ngojó kitsaꞌen xi mejénre naꞌenre? 
\p ꞌBa nchjabiu kitsu: 
\p —Xi tjun. 
\p ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Kjuakixi= xi xin_nuu̱ nga nchja xi kjebechjintjai tsajmi ngatꞌare Roma ko yanchjin ska, kui tjun kjuaꞌasꞌen ña batexuma Naꞌenchana nga ko mare jun.  
\v 32 Ngatꞌa Juan Bautista jaꞌekakuyanu mé= xi kixi tjin, ꞌba jun bi kuakjainnu. Tunga nchja xi kjebechjintjai tsajmi ko yanchjin sko, tusa kui kuakjainre. ꞌBa jun, ninga kjiꞌyo ngayéje kibiu, bi kjinikꞌantjaiyo kjuafaꞌetsjennu ꞌba kuakjainnu. 
\s1 Nga ꞌbejña kusun Jesús ngatꞌa tseꞌe nchja xi tsaꞌexako uva 
\r Mr. 12:1-12; Lc. 20:9-19 
\p  
\v 33 ꞌBa Jesús kitsu: 
\p —Tasen ñojon ngijngu kjuakusun: Jngu xuta nyina ꞌentje uva, ꞌba ꞌenchꞌare, ꞌba kiskjuꞌngi jngu ngaꞌnde ña sitsꞌiungi uva, ꞌba kiskjenitjen jngu torre, tuxi ku̱an sikuenda yejeni ngaꞌndebiu. 
\p ’ꞌBa saꞌe kitsikeyare ngaꞌndio nchja xi mare tsaꞌexako uva ꞌba kui kjin kiji.  
\v 34 ꞌBa kionga je echu chanre, xutabiu kitsikasen chuꞌndare, tuxi skuiꞌanire nchja xi tsaꞌexako uvare chan xi ꞌbakore.  
\v 35 Tunga nchjabiu kitsuba nchja chuꞌndare xutabiu. Jngu xi yeꞌere, ꞌba jngu kitsikꞌen, ꞌba jngu yeꞌere ndiojo.  
\v 36 ꞌBa ngisa nkjin chuꞌndare xutabiu kitsikasen ngani nga ko mare nga tutsꞌinre, tunga nde ꞌba= kitsiko ngani nchjabiu. 
\p  
\v 37 ’Ngu xi kuánñu kitsikasen kiꞌndire xutabiu, ꞌba ꞌbitsaꞌen kitsikjaꞌetsjen: “Skuekun nchjabiu kiꞌndina̱.”  
\v 38 Tunga kionga nchjabiu tsabe nga titsitiñatꞌare kiꞌndire xutabiu, ꞌbi kitsure xinkjin: “Kui=bi xi xuntsja yeje xi tjinre naꞌenre. Tusa sikꞌian, tuxi tsajan ku̱anni xi xuntsja.”  
\v 39 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kitsuba nchjabiu kiꞌndire xutabiu ꞌba kikotꞌaxin ngaꞌnde ña tintje uva ꞌba kitsikꞌen. 
\p  
\v 40 ’ꞌBa mani, kionga kjuaꞌe xi naire ña tjintje uva, ¿mé= xi siko xuta xi tsaꞌexako uva? —kitsu Jesús. 
\p  
\v 41 ꞌBa kui kitsingojore: 
\p —Bi kjuaꞌanimare nga sikꞌen nchja chꞌokunbiu. ꞌBa kjaꞌe xuta sikeya nganire ngaꞌnde ña tintjere uva, xi sjare chan xi ꞌbakore kionga kjuechu chanre. 
\p  
\v 42 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —¿A kje ꞌbexkiyajíun enbi xi kuaꞌindutꞌa enre Naꞌenchana? Ngu ꞌbi tsu: 
\q1 Ndiojo xi nchja chjinexjo tsꞌaxjengi, 
\q1 kui= xi je kuán ndiojo titjun. 
\q1 Naꞌenchana xi ꞌba kitsaꞌen, 
\q1 ꞌba tu makun=na nga ꞌyaña. 
\m  
\v 43 Kui= kjuañu ꞌba texinni_nuu̱. Xjaꞌanu ña batexuma Naꞌenchana, ꞌba kuaꞌe=re ngaꞌndebiu xuta xi kjaꞌere xi sja tu.  
\v 44 ꞌBa ngatꞌare ndiojo xi nchja enre Naꞌenchana, tsa tjin xi skasun ndiojobiu, niki ku̱axkua. ꞌBa xi kuejenere ndiojobiu, niki ku̱axi —kitsu Jesús. 
\p  
\v 45 ꞌBa kionga xi ngakure naꞌmiu ko xuta fariseo kjintꞌe kjuakusun xi kitsu Jesús, kuankjinre nga ngatꞌare kui tinchja.  
\v 46 ꞌBa kuamejénre kitsuba tsakaiñu, tunga kitsakjunke xutankjiun, ngatꞌa xutankjiun tsu nga Jesús jngu profeta. 
\c 22  
\s1 Nga Jesús tsu kjuakusun ngatꞌa tseꞌe jngu sꞌi kjuabixan 
\p  
\v 1 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kinchja ngani Jesús nga ꞌejñare kjuakusun xuta, ꞌba kitsure: 
\p  
\v 2 —Ña batexuma Naꞌenchana nde ꞌba=nire joni jngu rey xi tsꞌaxje jngu sꞌi kionga tsixan kiꞌndire.  
\v 3 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kitsikasen chuꞌndare nga kuekinchjare xuta xi kitsikjintꞌe. Tunga xutabiu bi kuakjainre jendiba.  
\v 4 ꞌBa nde kjaꞌe chuꞌndare kitsikasen ngani, ꞌba kitsure: “ꞌBa tꞌin_ru xuta xi je kitsikjintꞌia̱, nga je tijñandana̱ xi chine ꞌba nga je kafesun tjiundija yaꞌena̱ ꞌba ko kiꞌndi ndijana̱ xi je nda kun. Je tijñanda yeje. ꞌBa tꞌin_ru nga ngatjendiba sꞌiu.”  
\v 5 Tunga xi kjinikjintꞌe bi kuenda kitsaꞌen. Jngu xi tu ngijña= kiji, ꞌba xi ngijngu tu tsajmi= kikatseya,  
\v 6 ꞌba tjin xi tu chuꞌndare rey kitsuba ꞌba kitsiꞌonre ꞌba kitsikꞌen.  
\v 7 Kionga kjintꞌe rey mé xi kuán, ꞌñu kuastire ꞌba ꞌexare chasoldadure nga kitsikꞌen xuta xi ꞌba kitsaꞌen ꞌba yaka naxinandare.  
\v 8 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kitsure rey chuꞌndare: “Je tijñanda sꞌi tseꞌe kjuabixan, tunga xi kitsikjintꞌia̱ bi ꞌbakore nga kjuaꞌe.  
\v 9 ꞌBamani tsuꞌba, tangiun ña bakjanki ndiyo ꞌba tuꞌya xi skajiun ꞌba tꞌin_ru ngatjendiba sꞌiu.”  
\v 10 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kiji chuꞌndabiu ña bakjanki ndiyo. ꞌBa kikotsiꞌi xi kisatejin, xi nda ninga xi bi nda. ꞌBa ꞌbatsaꞌen kitsitse xuta ngaꞌnde ña tjiꞌbetju sꞌi kjuabixon. 
\p  
\v 11 ’ꞌBa kionga jaꞌasꞌen rey tuxi skueni xuta xi kjinikjintꞌe, kio tsabe jngu xuta xi bi yaja najñu tseꞌe kjuabixan.  
\v 12 ꞌBa kitsure: “Ji naꞌen, ¿jó tsaꞌen tsitjasꞌenni ngaꞌe tsa bi kicheje najñu tseꞌe kjuabixan?” Tunga kui tu xiu= tsikꞌejña.  
\v 13 ꞌBa ꞌbatsaꞌen rey kitsure nchja xi inyabatesin yamixo: “Tꞌeꞌñu ndsaku ko ntsja xutabiu ꞌba chanikjoꞌo ngandetsian ña jñu chun, ngaꞌnde ña skiꞌnda xuta ꞌba ña kuajnga ndeꞌñu.”  
\v 14 Ngatꞌa nkjin= mani xi nikjintꞌe, tunga tu chuba mani xi tukjaꞌajin. 
\s1 Nga bakuya Jesús ꞌyá= xi tjinnere nga sꞌe̱chjire 
\r Mr. 12:13-17; Lc. 20:20-26 
\p  
\v 15 ꞌBa ꞌbatsaꞌen xuta fariseo kikꞌendako xinkjin, tuxi saꞌenni nga kuinchja Jesús jngu en xi ku̱an kuangi.  
\v 16 ꞌBa kitsikasen xuta xi tseꞌe nchjabiu ko yakꞌa xutare Herodes xi ꞌbi jaꞌetsure: 
\p —Maestru, ꞌya=ni nga kjuakixi= xi sji ꞌba nga ko kjuakixi bakuye ndiyare Naꞌenchana ꞌba nga bi kuenda ñeꞌen mé= xi tsu xuta, ngatꞌa bi tu isenre xuta ꞌmini_ri.  
\v 17 Kui kjua ꞌba tꞌinni̱, ¿jó sji? ¿A tixaꞌnde nga kꞌuechjintjai_ra xuta ngaku romano asa bi tixaꞌnde? 
\p  
\v 18 Tunga Jesús je be mé= kjuafaꞌetsjen chꞌo xi yaꞌa nchjabiu, ꞌba kitsure: 
\p —Xuta jó nkjain, ¿ánñu an techutꞌayakoninu?  
\v 19 Takunu jngu ton xi machjintjaini tsajmi. 
\p ꞌBa ꞌbatsaꞌen jaꞌekore nchjabiu jngu ton denario.  
\v 20 ꞌBa Jesús tsiningiyare: 
\p —¿ꞌYá= tseꞌe isen xi kjitꞌa ngaꞌe ꞌba ꞌyá= tseꞌe jaꞌen xi kuaꞌindutꞌa? 
\p  
\v 21 ꞌBa nchjabiu kitsure: 
\p —Tseꞌe xuta ngaku romano. 
\p ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsure: 
\p —Ngu, taꞌe_ru xuta ngaku romano xi kui tseꞌe, ꞌba taꞌe_ru Naꞌenchana xi tseꞌe kui. 
\p  
\v 22 ꞌBa kionga nchjabiu kjintꞌe kibi, tu kuakunre ꞌba kiji. 
\s1 Nga bakuya Jesús ngatꞌa tseꞌe kjuafaꞌaya 
\r Mr. 12:18-27; Lc. 20:27-40 
\p  
\v 23 ꞌBa ndekuini nixtjinbiu, yakꞌa xuta saduceo jaꞌekun Jesús. Kui= nchjabiu tsu nga mikꞌen bi nde faꞌayanire. ꞌBa ꞌbitsaꞌen tsiningiyare: 
\p  
\v 24 —Ji naꞌen, Moisés ꞌbi kitsu nixtjin kuatse jan: “Tsa tjin xi kueya ꞌba bi sꞌe̱kore kiꞌndi chjunre, ntsꞌe= tjinnere nga kꞌuejñako ngani chjun kꞌanbiu, tuxi sjanire kiꞌndi ntsꞌe xi kꞌion.”  
\v 25 Ngu kisꞌe ngaꞌe ngajinni̱ yatu nchja xi ntsꞌe mani. Xi titjun tsixan ꞌba kꞌen. Ngatꞌa bi kisꞌere kiꞌndi, chjun kꞌanre tsikꞌejñako ngani ntsꞌe.  
\v 26 Tunga nde kꞌen ngani ntsꞌe xi majóni, xi majánni ngayeje, kaꞌnda xi mayatuni.  
\v 27 ꞌBa jaskan kꞌen chjunbiu ngayeje.  
\v 28 Ngu, nixtjin nga kjuaꞌaya nganire xuta ngajinre mikꞌen, ¿ñáre nga yatu nchjabiu ku̱an xiꞌinre chjunbiu? Ngatꞌa ngatsiꞌi tsikꞌenduko. 
\p  
\v 29 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Tjijñunu, ngatꞌa bi ꞌyo mé= xi kuaꞌindutꞌa enre Naꞌenchana ninga kjuaꞌñure kui.  
\v 30 Ngatꞌa kionga kjuaꞌaya nganire xuta ngajinre mikꞌen, bi nde kuixanni ninga bi nde sikixanni kiꞌndire ngayeje. Ngu joni ankjele xi tjindu ngankꞌaa ku̱an.  
\v 31 Tunga ngatꞌare nga kjuaꞌaya nganire xuta ngajinre mikꞌen, ¿a kje ꞌbexkiyajíun mé= xi tsu enre Naꞌenchana? Nga kitsu:  
\v 32 “An= ña̱ Naꞌenre Abraham, Naꞌenre Isaac ꞌba Naꞌenre Jacob.” ꞌBa Naꞌenchana bi Naꞌenre mikꞌen kuán, tu tseꞌe sani xi tjindukun. 
\p  
\v 33 ꞌBa kionga xutankjiun kjintꞌe kibi, tu kuakunre jotsaꞌen yakuya Jesús. 
\s1 Nga bakuya Jesús ñáre kjuatexuma xi ngisa tjun tijña 
\r Mr. 12:28-34 
\p  
\v 34 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kuañajanko xinkjin xuta fariseo nga kjintꞌe nga tu xiu= kitsikꞌendu nchja saduceo Jesús.  
\v 35 ꞌBa jngu xi ndekuini nchjabiu, xi ꞌñu be kjuatexuma, tsiningiyare Jesús tuxi skutꞌayakoni, ꞌba ꞌbitsaꞌen tsiningiyare: 
\p  
\v 36 —Maestru, ¿ñáre kjuatexuma xi ngisa tjun tijña ngajinre ngayéje kjuatexuma? 
\p  
\v 37 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —“Timején Naꞌenchana xi Naꞌenri ko ngayéje inimari, ko ngayéje yojori, ꞌba ko ngayéje kjuafaꞌetsjenri.”  
\v 38 Kui= kjuatexumabi xi ngisa tjun tijña.  
\v 39 ꞌBa xi majóni nde ꞌba=tsaꞌen tjun tijñani, xi tsu: “Timején xingi jotsaꞌen nimején yojori.”  
\v 40 Ngojó kjuatexumabi, kio= ndibanire ngayéje xi tsu kjuatexumo ko xi kitsiꞌindu nchja chinga profeta. 
\s1 Nga miningiya Jesús ꞌyá= ntje ndibanire Cristo 
\r Mr. 12:35-37; Lc. 20:41-44 
\p  
\v 41 ꞌBa kionga nchja fariseo inya ngisa,  
\v 42 Jesús tsiningiyare: 
\p —¿Jó mixun jun ngatꞌare Cristo? ¿ꞌYá= ntje ndibanire? 
\p ꞌBa nchjabiu kitsingojo: 
\p —Ntjere David. 
\p  
\v 43 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsure: 
\p —Ngu, ¿ánñu David kitsuni nga Cristo xi Naꞌenre mani, nga kitsikinchja Isennixtjintsjere Naꞌenchana? Ngatꞌa David kitsu: 
\q1  
\v 44 Naꞌenchana kitsure Naꞌenna̱: 
\q1 “Teni ngate kixina̱, 
\q1 kaꞌnda nga xi bi nda yaꞌari ngi ndsakui sikꞌendaa̱.” 
\m  
\v 45 Ngu, ¿jótsaꞌen ntjere David kjuendibani Cristo nga ndekui David Naꞌenna̱ tsure? 
\p  
\v 46 ꞌBa niꞌyá kuán kitsingojore Jesús. ꞌBa tsakaꞌanire kui nixtjinbiu niꞌyá nde kuánni kakun nga tsiningiya ngisare Jesús. 
\c 23  
\s1 Nga baneje Jesús xuta fariseo ko chjine kjuatexumo 
\r Mr. 12:38-40; Lc. 11:37-54; 20:45-47 
\p  
\v 1 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsure xutankjiun ko xutare: 
\m  
\v 2 —Chjine kjuatexuma ko xuta fariseo, kui= xi tjinre xa ngandaꞌe joni Moisés nixtjin kuatse jan, ngatꞌa kui= xi tsuya kjuatexumo.  
\v 3 ꞌBamani tsuꞌba, tikꞌetjusun ꞌba tiꞌon ngayéje xi kuetsunu. Tunga bi ꞌba ñoꞌon jotsaꞌen kui, ngatꞌa bi tsikꞌetjusun mé= xi tsu.  
\v 4 ꞌBa baꞌñu chꞌa xi naꞌenre nga kana, xi bi ma chꞌanijin tajngua, ꞌba basun tjiare xuta. Tunga kui ni̱ ꞌbi=tjin ntsja tsikꞌakore.  
\v 5 Tusa tsaꞌen yeje tsajmi tuxi xuta skueni jotsaꞌen bekun Naꞌenchana. ꞌBamani tsiteya ngisa kaxa ña bayuya xujun xi kuaꞌindutꞌa enre Naꞌenchana ꞌba ꞌbetꞌa stjen ko tjiare, ꞌba tsinduju ngisa ntsjaꞌare najñure.  
\v 6 ꞌBa matsjare ꞌbendu ngaꞌnde xi ngisa nda ña tjima jngu sꞌi ꞌba matsjare ꞌbendusun yaxile xi inyatitjun niꞌya sinagoga.  
\v 7 ꞌBa matsjare nga nda niteꞌndare ngajin ndetsin ꞌba nga maestru kꞌuinre ngayeje. 
\p  
\v 8 ’Tunga jun, bi baꞌeꞌndio nga maestru kuetsunu xuta, ngatꞌa tu jngu ma sani maestrunu, ꞌba ntsꞌio chubo ngatsiꞌu.  
\v 9 ꞌBa tuꞌyá naꞌen ꞌmi_ru ngaꞌe tꞌanangiu, ngatꞌa tu jngu ma sani Naꞌennu, xi tijña ngankꞌaa.  
\v 10 Ninga bi baꞌeꞌndio nga nai kuetsunu xuta, ngatꞌa tu jngu ma sani nainu, xi Cristo.  
\v 11 Xi mejénre nga xiakun ngajinnu, kui= xi tjinnere nga saꞌexatꞌare xi yakꞌa.  
\v 12 Ngatꞌa xi tu kui tajngu nkꞌa ꞌbaxje yojore, kui= xi kjuiꞌnaxjenima. ꞌBa xi kꞌuaxjenima yojore, kui= xi sakure kjuaje. 
\p  
\v 13 ’¡Nimaxuni ngatꞌanu, chjine kjuatexuma ko xuta fariseo, xi jó nkjon! Ngatꞌa ꞌbechjaꞌndeñu tuxi xuta bi kjuaꞌasꞌenni ña batexuma Naꞌenchana. ꞌBa ninga jun bi bitjasꞌion, ꞌba ninga bi baꞌeꞌnde_ru xuta xi mejénre kjuaꞌasꞌen. 
\p  
\v 14 ’¡Nimaxuni ngatꞌanu, chjine kjuatexuma ko xuta fariseo, xi jó nkjon! Ngatꞌa chjaꞌa_ru niꞌyare yanchjin kꞌon ꞌba tuxi kꞌueꞌmotaꞌenñu yojonu ꞌñu tsé chuko Naꞌenchana. Tu kjuare kibiu ꞌñu tsé kjuanima kuitjaxtiu. 
\p  
\v 15 ’¡Nimaxuni ngatꞌanu, chjine kjuatexuma ko xuta fariseo, xi jó nkjon! Ngatꞌa fenu nga betsumo ngasunꞌndio ko ndachikun nga minyisjo xuta xi ku̱an ku̱akjainre jotsaꞌen makjainnu. ꞌBa kionga je masjaijngunu, ñoꞌon nga kui xutabiu ngisa ꞌñu saꞌen ngisa mé= xi tseꞌe chanayiu nga ko mare jun. 
\p  
\v 16 ’¡Nimaxuni ngatꞌanu, jun xuta ka xi baku ndiya_ru xuta! Xi mixun: “Tsa tjin xi sikꞌaxki ngatꞌare ningu, bi tjinnere nga sikꞌetjusun enre. Tunga xi sikꞌaxki ngatꞌare ton xi oro ni xi tjin ngaya ningu, kui= xi tjinnere nga sikꞌetjusun enre.”  
\v 17 Jun xuta chikun ꞌba ka. ¿Ñáre xi ngisa chjire? ¿A ton xi oro ni=, asa ningu ña tijña Naꞌenchana xi tsichikuntaꞌen ton xi oro ni?  
\v 18 ꞌBa nde mixun: “Tsa tjin xi sikꞌaxki ngatꞌare altar, kui bi tjinnere nga sikꞌetjusun enre. Tunga xi sikꞌaxki ngatꞌare chje xi tijñasun altar, kui= xi tjinnere nga sikꞌetjusun enre.”  
\v 19 Jun xi xuta ka kuon. ¿Ñáre xi ngisa chjire? ¿A chje=, asa altar ña Naꞌenchana tsichikuntaꞌen chje=?  
\v 20 ꞌBamani tsuꞌba, xi tsikꞌaxki ngatꞌare altar, kui= xi je titsikꞌaxki ngatꞌare altar ko xi kio tjindusun.  
\v 21 ꞌBa xi tsikꞌaxki ngatꞌare ningu, kui= xi je titsikꞌaxki ngatꞌare ningu ko Naꞌenchana xi kio tijña.  
\v 22 ꞌBa xi tsikꞌaxki ngatꞌare ngankꞌaa, kui= xi titsikꞌaxki ngaꞌnde ña tsaꞌen kjua Naꞌenchana ko Naꞌenchana xi kio tijña. 
\p  
\v 23 ’¡Nimaxuni ngatꞌanu, chjine kjuatexuma ko xuta fariseo, xi jó nkjon! Ngatꞌa baꞌe_ru Naꞌenchana jngu kaꞌa tsujmi ntje xi tsjare jnda xi chine joni menta, anis, ꞌba ko comino jotsaꞌen kuaꞌindutꞌa kjuatexumo; tunga nichiyajinñu xi ngisa chjire xi ꞌba nde bakuya kjuatexumo: nga kixi kuon ngixkun Naꞌenchana, nga sꞌe̱nu kjuanima kakun, ꞌba nga kixi ku̱akjainnu enre Naꞌenchana. Ki=bi xi tjinnere kjiñoꞌon tsakaiñu, ꞌba bi kjinichiyajiun nga siꞌon xi kjaꞌere.  
\v 24 Xuta ka xi baku ndiya_ru xuta. Xi nikaꞌangiu tjiunatse ꞌba tusa chakameyu tjujion. 
\p  
\v 25 ’¡Nimaxuni ngatꞌanu, chjine kjuatexuma ko xuta fariseo, xi jó nkjon! Ngatꞌa jun jo=ni tasa ko tiba xi tu ngandetsinre jejun, tunga ngajin kjuafaꞌetsjennu kitse kjuacheje ꞌba ko nga bi ꞌbechjaꞌnde_ru mé= xi mejénre yojonu.  
\v 26 Xuta fariseo ka, titjun taneye ngaya taso, ꞌba ꞌbatsaꞌen ku̱atsje ngastun ngayeje. 
\p  
\v 27 ’¡Nimaxuni ngatꞌanu, chjine kjuatexuma ko xuta fariseo, xi jó nkjon! Ngatꞌa jun jo=ni tsju xi tiba kjinikꞌiya, xi tsja tsaꞌen ꞌyare ngasunnkꞌare, tunga ngayare kitse nindare mikꞌen ko ngayéje xi jndi.  
\v 28 Jun= xi ꞌba kun, xi ngixkun xuta tsje minyo, tunga ngajin inimanu kitse kjuajonkjain ko kjuachꞌokun. 
\p  
\v 29 ’¡Nimaxuni ngatꞌanu, chjine kjuatexuma ko xuta fariseo, xi jó nkjon! Xi nindo tsjure profeta ꞌba nindachun tsjure xuta kixi xi kisꞌe nixtjin kuatse jan.  
\v 30 ꞌBa saꞌe mixun: “Tsa ñara tsiketsuba nixtjin nga tsikꞌendu xuta chingana, biru ña kuáan xuta xi tsikinyako nga kitsikꞌen nchja chinga profeta.”  
\v 31 Nga ꞌba mixun, nde jun= ꞌbetaꞌenñu nijmi yojonu nga jun xi ntjere xuta xi kitsikꞌen nchja chinga profeta.  
\v 32 Ngu, tusa tikjetꞌo mé= xi nchja chinganu ꞌetutsꞌinre. 
\p  
\v 33 ’¡Jun tjiuye ko ntjere tjiuye! ¿Jótsaꞌen ku̱an kuiyuñu nga bi kuangiun ngajin ndiꞌi xi bi ꞌboya?  
\v 34 Kui kjuañu, an sikasenni_nuu̱ nchja chinga profeta ko nchja nkjikakun ko chjine kjuatexuma. Tunga yakꞌa sikꞌion ꞌba kꞌuetꞌo kru, ꞌba yakꞌa kjua_ru ngaya niꞌya sinagoganu ꞌba sjengicho xki naxinanda ña kui kuaje.  
\v 35 Tuxi jun xꞌanijinñu jinre xuta kixi xi je kitisten ngasun tꞌanangiu. Chꞌanira jinre Abel, kaꞌnda tseꞌe Zacarías kiꞌndire Berequías, xi jun kjinikꞌion tꞌa altar xi kjijña ngankjain ningu.  
\v 36 ꞌBa xinkixi_nuu̱, nga ngayéje kibi skane=re xuta xi tjin ngandaꞌe. 
\s1 Nga Jesús kjiꞌnda ngatꞌare Jerusalén 
\r Lc. 13:34-35 
\p  
\v 37 ’¡Jun xuta tseꞌe Jerusalén, xi nikꞌion nchja chinga profeta ꞌba ꞌbe_ru ndiojo xuta xi nikasennu! ¡A tu nkjin ndiya kuamejénna̱ nga sikꞌenduku_nuu̱ jotsaꞌen tjiuxaꞌndo nga ꞌbendungitsꞌu kiꞌndire, tunga bi kuakjainnu!  
\v 38 Ngu ngandaꞌe, je kjuinikumare niꞌyanu.  
\v 39 Ngatꞌa ꞌba xin_nuu̱ nga baꞌanire ngandaꞌe, bi nde xianinu kaꞌnda nga kuixun: “Ngatjatsichikuntaꞌen Naꞌenchana xi ndiba ngatꞌare jaꞌenre.” 
\c 24  
\s1 Nga beꞌe nijmi Jesús mé= xi ku̱an nga kjue ngasunꞌndio 
\r Mr. 13:1-23; Lc. 21:5-24; 17:22-24 
\p  
\v 1 Nga Jesús ꞌetju ningu, ꞌba kionga je tifi, xutare kitsitiñatꞌare ꞌba yakure xjore ningu.  
\v 2 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —¿A teꞌyañu ngayéje kibi? Ngu ꞌba xinkixi_nuu̱ nga nijnguú ndiojo sꞌe̱jñasunre ngijngu ndiojo. Kuixuya yeje. 
\p  
\v 3 ꞌBa kionga Jesús tijña tjenngi ya Olivo, xutare kitsitiñatꞌare tuxi skuiningiya tꞌaxinnire ꞌba kitsure: 
\p —ꞌBa tꞌinnii̱ kjiaꞌañu nga ꞌba ku̱an ꞌba mé= chuba xi sꞌe̱ nga kjuaꞌe=, ꞌba nga kjue ngasunꞌndio. 
\p  
\v 4 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Chutsejen_ru yojonu nga tuꞌyá ngatꞌejñunu.  
\v 5 Ngatꞌa ne nkjin xi yaꞌa jaꞌenna̱ kjuaꞌe ꞌba kuetsu: “An= ña̱ xi Cristo”, ꞌba ne nkjin xuta kꞌuejñure.  
\v 6 ꞌBa kjuinuꞌyañu en nga i nga jaan tjin kjuachan ꞌba nga xuta kueꞌe nijmi ngatꞌare kjuachan xi tjima, tunga bi kun. Ngu tjinne=re nga ꞌba ku̱an, tunga kje kjuejin ngasunꞌndio yaꞌa.  
\v 7 Ngatꞌa naxinanda skjanko kjaꞌe naxinanda, ꞌba chikun skjanko kjaꞌe chikun. ꞌBa tuchuña= ngaꞌnde sꞌe̱ kjindia ko chon.  
\v 8 Tunga ngayéje kibi tu kui= xi saꞌe ꞌbetutsꞌinre kjuanima xi sꞌe̱. 
\p  
\v 9 ’ꞌBa ku̱angantsjañu tuxi siꞌonninu ꞌba sikꞌennu, ꞌba tu kjuanna̱= nini nga ngatsiꞌi xuta ngasunꞌndio ku̱astikenu.  
\v 10 ꞌBa kui nixtjinbiu ne nkjin xi sichaja kjuamakjainre, ꞌba singantsja ꞌba ku̱astike xinkjin ngayeje.  
\v 11 ꞌBa nde sꞌe̱ nkjin profeta ndesu xi kꞌuejñure nkjin xuta.  
\v 12 ꞌBa nkjin xuta bi nde simejénni xinkjin, ngatꞌa ngisa= ꞌñu sꞌe xi kjuachꞌo.  
\v 13 Tunga xi xukjuakore kaꞌnda nga̱ kjuetꞌa, kui= xi kꞌuangi.  
\v 14 ꞌBa en ndare Naꞌenchana kjuaꞌaxtiuya ngayéje ngasunꞌndio, meni ngatsiꞌi naxinanda xi tjin skueni nga Naꞌenchana xi batexuma, ꞌba kio kjue ngasunꞌndio yaꞌa. 
\p  
\v 15 ’ꞌBamani kionga xio nga sasen ngaꞌnde tsjere Naꞌenchana tsajmi xi chꞌotjin ꞌba xi sikjekjua jo kitsu xuta chinga profeta Daniel (xi tiꞌbexkiya enbi, ngatamankjinre),  
\v 16 ngu kui nixtjinbiu, ngatsiꞌi xi tjindu nangi Judea ngatanga ña tjin nindu.  
\v 17 ꞌBa xi tjindu ngatsja ndaba, bi ngatꞌetukajen tuxi kjuaꞌekꞌaxjeni tsajmire.  
\v 18 ꞌBa xi ngijña titsaꞌexa, bi nde ngatjendibani ndaba tuxi kjuaꞌekjaꞌani najñure.  
\v 19 ꞌBa ¡nimaxuni yanchjin xi titsuyaꞌmore kiꞌndi asa xi tjinre kiꞌndi xi saꞌe baki kui nixtjinbiu!  
\v 20 Chjaꞌa_ru Naꞌenchana jun nga bi nixtjinre nchꞌan ninga bi nixtjin nga nikjaꞌaya nga ꞌba ngatjama.  
\v 21 Ngatꞌa ꞌñu tsé kjuanima sꞌe̱ kui nixtjinbiu joni xi kje nisa jngu ndiyajín sꞌe kaꞌnda nga Naꞌenchana kitsinda ngasunꞌndio kaꞌnda ngandaꞌe, ꞌba xi niñaja nde sꞌe̱ni.  
\v 22 ꞌBa tsa Naꞌenchana bi sichuba kui nixtjinbiu, tuꞌyá kꞌuangi. Tunga je kitsichuba tu kjunda tseꞌe xuta xi je kiskjaꞌajin. 
\p  
\v 23 ’ꞌBa tsa tjin xi kuetsunu kui nixtjinbiu: “Chutsijon, ngaꞌe tijña Cristo”, asa kuetsunu: “Ngajaan tijña”, bi ngatamakjainnu.  
\v 24 Ngatꞌa nkjin= kjuaꞌe xi cristo ꞌba xi profeta kuetsure yojore tunga bi kui ni. ꞌBa saꞌen nkjin kuya chu̱ba̱ ko kjuakun tuxi kꞌuejñunire xuta, ꞌba kaꞌnda xuta xi Naꞌenchana je jaꞌajin tsa ku̱an.  
\v 25 Jun je ꞌba texintitjun_nuu̱ mé= xi ku̱an.  
\v 26 Ngu, tsa ꞌbi kꞌuinu: “Ngajaan tijña Cristo ngaꞌnde tꞌaxin”, bi mangiun. ꞌBa tsa kꞌuinu: “Ngaꞌe tijña ngaya niꞌyo”, bi ngatamakjainnu.  
\v 27 Ngatꞌa jo ma nga baꞌna ꞌnda ngitutsꞌian ꞌba matsejen kaꞌnda ña ntjai tsuꞌbiu, ꞌba= ku̱an nga kjuaꞌe Kiꞌndire Xuta xiꞌiun.  
\v 28 Ña kjijña mikꞌen, kio= mañajan tjiunike. 
\s1 Nga kjuaꞌe Kiꞌndire Xuta xiꞌiun 
\r Mr. 13:24-37; Lc. 21:25-33; 17:26-30, 34-36 
\p  
\v 29 ’Tunga taꞌa kionga je kjuaꞌa nixtjin tseꞌe kjuanima, tsuꞌbiu sꞌe̱jñu, ꞌba so bi nde sjani ndiꞌire, ꞌba niñu kuixungi ngankꞌaa, ꞌba ngaꞌñu xi tjin ngankꞌaa kjuatse.  
\v 30 ꞌBa meni ku̱atsejen ngankꞌaa mé= xi kuakutsejen nga je tjindiba Kiꞌndire Xuta xiꞌiun, ꞌba kio= skiꞌndayakun ngatsiꞌi xuta xi tjin ngasunꞌndio, ꞌba skue Kiꞌndire Xuta xiꞌiun nga tjindibajin yufi ko ꞌñu tsé kjuaꞌñu ko kjuaje.  
\v 31 ꞌBa sikasen ankjelere kionga ꞌñu kjuane tjio, tuxi sikinyakuni xuta xi je kiskjaꞌajin xi tjindu nitu ñañu, kaꞌnda ngaꞌnyukjinre ngasunꞌndebi ꞌba kaꞌnda ngaꞌnyukjinre ngankꞌaa. 
\p  
\v 32 ’Ngatjamanu kjuakusun ngatꞌa tseꞌe ya higo. Kionga je ꞌbetju nganire ntsꞌen tjiare yo ꞌba kjaꞌe xka ꞌbetju nganire, je ꞌyo nga nixtjinre chundaba matiña.  
\v 33 ꞌBa nde ꞌba tsaꞌenni kionga je xio nga ꞌba tjima, ngatjaꞌyo nga Kiꞌndire Xuta xiꞌiun je sejñaxtiu xuntja niꞌya.  
\v 34 ꞌBa xinkixi_nuu̱ nga ꞌba= ku̱an ngayéje xi texia̱n kionga kje fesunjín xuta xi tjin ngandaꞌe.  
\v 35 Ngankꞌaa ꞌba ko tꞌanangiu kjuetꞌa, tunga enna̱ bi kjuetꞌa. 
\p  
\v 36 ’Tunga mé= nixtjin ꞌba mé= chuba nga ꞌba ku̱an, tuꞌyá be, ninga ankjele xi tjindu ngankꞌaa ꞌba ninga Kiꞌndire Naꞌenchana. Tu Naꞌenchana sani xi be. 
\p  
\v 37 ’Jó kuán nixtjin nga tsikꞌejña Noé, ꞌba= ku̱an nga kjuaꞌe ngani Kiꞌndire Xuta xiꞌiun.  
\v 38 Ngatꞌa kui nixtjinbiu, kionga kje baꞌajín tsiꞌñu xi kitsikjesun xuta, tu inyakjen ꞌba inyaꞌbi ꞌba inyabixan ꞌba inyatsikixan kiꞌndire xuta, kaꞌnda nga Noé jaꞌasꞌen barku.  
\v 39 Bi tsabe xuta mé= xi ku̱an kaꞌnda nga tsaꞌa tsiꞌñu ꞌba kio kitsikje ngatsiꞌi. ꞌBa ꞌba=nde ku̱an kionga kjuaꞌe Kiꞌndire Xuta xiꞌiun.  
\v 40 ꞌBa kui nixtjinbiu jó xuta xi inyatsaꞌexa ngijña, jngu stjube ꞌba jngu sꞌe̱jña.  
\v 41 ꞌBa jó yanchjin xi tu jngu natsi inyaꞌbo, jngu stjube ꞌba jngu sꞌe̱jña. 
\p  
\v 42 ’Tetsubachun tsuꞌba, ngatꞌa bi ꞌyo kjiaꞌañu kjuaꞌe Naꞌennu.  
\v 43 Ngatjaꞌyo kibi: Tsa jngu xuta be jófa chun nga jñu kjuaꞌe chacheje ndaba, kꞌuejñakun ꞌba bi sjaꞌnde tsa chacheje kuakjangi ndaba.  
\v 44 ꞌBa kui kjuañu, tetsubando jun ngayeje, ngatꞌa Kiꞌndire Xuta xiꞌiun kjuaꞌe kionga jun bi techuya_ru. 
\s1 Nga Jesús ꞌbejña kjuakusun ngatꞌa tseꞌe chuꞌnda xi kixi ꞌba ko xi bi kixi fiko xare 
\r Lc. 12:41-48 
\p  
\v 45 ’¿ꞌYá= chuꞌnda xi kixi fiko xare ꞌba xi nkjikakun, kui= xi naire kitsikeꞌnda nga kui xi sjare xichine chuꞌnda xi yakꞌa nga chubare fa?  
\v 46 ¡Ndaxure chuꞌnda xi ꞌba titsaꞌen kionga kjuaꞌe xi naire!  
\v 47 ꞌBa xinkixi_nuu̱ nga naire sikꞌenda ngayéje xi tjinre.  
\v 48 Tunga tsa chuꞌnda chꞌokun, ꞌba tsikjaꞌetsjen nga naire kꞌuandaya ngisare nga kjuaꞌe,  
\v 49 ꞌba saꞌe kuajare chuꞌnda xi yakꞌa, ꞌba skine ꞌba kꞌuiko xuta chꞌi;  
\v 50 ꞌba nixtjin nga bi skuyare ꞌba chu̱ba̱ xi bi be, kjuaꞌe naire chuꞌndabiu.  
\v 51 ꞌBa naire ꞌñu sikjaꞌa kjuanima ꞌba ngusun siko joni xuta jó nkjain. ꞌBa kio skiꞌnda ꞌba kuajnga ndeꞌñu. 
\c 25  
\s1 Nga Jesús ꞌbejña kjuakusun ngatꞌa tseꞌe yanchjin xungu xi te mani 
\p  
\v 1 ’ꞌBa kui nixtjinbiu nga kuatexuma Naꞌenchana nde ꞌba= ku̱anni joni yanchjin xungu xi te xi kiskjebe ndiꞌire xi machjenre aseti nga kikuyare xiꞌin xi kuixan.  
\v 2 Ón xi chikun, ꞌba ón xi nkjikakun.  
\v 3 Xi chikun nga kiskjebe ndiꞌire, bi tsakaꞌa ngisa aseti.  
\v 4 Tunga xi nkjikakun, tsakaꞌa ngisa aseti nga kiskjebe ndiꞌire, tuxi kuinya ngisanire ndiꞌire.  
\v 5 ꞌBa ngatꞌa xi xiꞌiun tjiꞌbandayare, kui kjua ngatsiꞌi kuanijñanire ꞌba tsakjayufe.  
\v 6 ꞌBa jeru mején masen nistjen, tjin xi kiskiꞌndaya nga kitsu: “¡Je ndiba xi xiꞌiun! ¡Tꞌetju nga xjubetjo!”  
\v 7 ꞌBa ꞌbatsaꞌen tsisetjen yanchjin xungubiu ꞌba ꞌendunda ndiꞌire.  
\v 8 ꞌBa xi chikun kitsure xi nkjikakun: “Taꞌechinii̱ asetinu, ngatꞌa je tjiꞌbo ndiꞌini̱.”  
\v 9 Tunga xi nkjikakun kitsure: “Janjain, ngatꞌa tsa chjen, bi ku̱annini̱ ninga jun ngayeje. Tusa tanginkinda_ru yojonu ña sateña.”  
\v 10 ꞌBa kionga xi chikun inyafikatse aseti, tukjiaꞌa jaꞌe sani xi xiꞌiun. ꞌBa xi tjindunda jaꞌasꞌenko ña tjima sꞌi tseꞌe kjuabixan, ꞌba kisꞌechja xuntja niꞌyo.  
\v 11 ꞌBa jaskan jaꞌe yanchjin xungu xi ngi ón, ꞌba kitsu: “¡Naꞌen, Naꞌen, chjuꞌinii̱ xuntjo!”  
\v 12 Tunga xi xiꞌiun kitsure: “Kjuakixi= xi xin_nuu̱ nga bi ꞌbexkun_nuu̱.” 
\p  
\v 13 ’ꞌBamani tetsubachun tsuꞌba, ngatꞌa bi ꞌyo mé= nixtjin ꞌba mé= chuba nga kjuaꞌe Kiꞌndire Xuta xiꞌiun. 
\s1 Nga Jesús ꞌbejña kjuakusun ngatꞌa tseꞌe chuꞌnda xi kjinikeꞌnda ton 
\p  
\v 14 ’ꞌBa ꞌba nde ku̱an nga kuatexuma Naꞌenchana, jo=ni jngu xuta xi je mejen kuaje kjaꞌe nangi, ꞌba kinchjare chuꞌndare ꞌba kitsikeꞌnda ton xi tjinre kui. 
\p  
\v 15 ’Jngu xi kitsingantsja ón mi ton, ꞌba jngu kitsingantsja jó mi, ꞌba jngu kitsingantsja jngu mi. Kitsingantsja nga jngu jngu jotsaꞌen nga ku̱anre saꞌexako tonre. ꞌBa ꞌbatsaꞌen kui kjin kiji.  
\v 16 Chuꞌnda xi kjiningantsja ón mi ton kitsaꞌexako tonbiu ꞌba ngijngu kaꞌa ꞌbakjiꞌi kejensunre.  
\v 17 ꞌBa xi jó mi kjiningantsja ꞌba nde jó mi kitsaꞌensun ngisa.  
\v 18 Tunga xi jngu mi kjiningantsja kiskjuꞌngi nangiu ꞌba ꞌeyanijin tonre naire. 
\p  
\v 19 ’ꞌBa kionga je jaꞌa nkjin nixtjin, jaꞌe ngani naire chuꞌndabiu ꞌba kitsaꞌenko kuenda.  
\v 20 Xi ón mi ton kjiningantsja kui tjun jaꞌe, ꞌba ngi ón kitsjasun ngisare naire ꞌba kitsure: “Naꞌen, ón mi ton kjinikeꞌndanaa̱, ꞌba ngaꞌe tijña ngiꞌón xi kitsaꞌensun ngisaa̱.”  
\v 21 ꞌBa meni naire kitsure: “Nda tjin, jngu=ni chuꞌnda xi nda ꞌba xi kixi fiko xare. Kixi= kꞌiku̱e xachi xi kitsjare, kui kjuañu ngandaꞌe ngisa= tse sikeꞌndara̱. Tjasꞌen ꞌba titsjai joni nairi.”  
\v 22 ꞌBa ꞌba nde jaskan jaꞌe xi kjiningantsja jó mi ton ꞌba kitsu: “Naꞌen, jó mi ton kjinikeꞌndanaa̱, ꞌba ngaꞌe tijña ngijó xi kitsaꞌensun ngisaa̱.”  
\v 23 ꞌBa naire kitsure: “Nda tjin, jnguni chuꞌnda xi nda ꞌba xi kixi fiko xare. Kixi= kꞌiku̱e xachi xi kitsjare, kui kjuañu ngandaꞌe ngisa= tse sikeꞌndara̱. Tjasꞌen ꞌba titsjai joni nairi.”  
\v 24 Tunga ꞌba nde jaꞌe xi jngu mi ton kjiningantsja ꞌba kitsu: “Naꞌen, ꞌbeña̱ nga jnguni xi ꞌñu mejenre xuta, ꞌba nga ji michjaꞌe chan xi bi ji kikꞌentje ꞌba ꞌbekui ña bi ji kichjujndi.  
\v 25 Kui kjuañu kitsakjunña̱ ꞌba kikꞌeyanijia̱n tonri ngajin nangiu. Tunga ngaꞌe tijña xi tsiji.”  
\v 26 ꞌBa naire kitsure: “Jngu= ni chuꞌnda chꞌokun ꞌba xi tseꞌé. Tsa ꞌye nga fikjaꞌaa̱ chan xi bi an ꞌbentjia̱ ꞌba nga ꞌbekua̱ ña bi an kjejndia̱,  
\v 27 tsa tusa kꞌikori tonna̱ nchja xi tseꞌe banco. Meni kionga jaꞌaa̱, kixuntsjaa̱ tonna̱ ꞌba ko kiꞌndire tsakaiñu.”  
\v 28 ꞌBa meni kitsure xutabiu nchja xi kio inya: “Chjaꞌá_ru tonre xi jngu mi, ꞌba taꞌe_ru xi te mi mani tseꞌe.  
\v 29 Ngatꞌa xi tjinre ngisa= tse kuaꞌe ngisare ꞌba ngisa tse sꞌe̱re. Tunga xi tsajainre, tusa stjukjaꞌare kaꞌnda xi ichi tjinre.  
\v 30 ꞌBa chuꞌndabi xi tumé chjire, chanikjoꞌo ngandetsian ña jñu chun, ña skiꞌnda xuta ꞌba ña kuajnga ndeꞌñu.” 
\s1 Nga Jesús tsuya jótsaꞌen siꞌanre kjua xuta 
\p  
\v 31 ’ꞌBa kionga Kiꞌndire Xuta xiꞌiun kjuaꞌe, kjuaꞌe ko kjuajere ko ngatsiꞌi ankjelere ꞌba kio kꞌuejñasun ngaꞌnde ña kuakutsejen kjuajere.  
\v 32 ꞌBa ngatsiꞌi xuta xi tjin ngasunꞌndio ku̱añajan ngixkun kui, ꞌba sikinyatꞌaxinre xinkjin jotsaꞌen xi tsikuenda chutsanga nga tsikinyatꞌaxinre natendsu.  
\v 33 ꞌBa ngate kixire sikinya chutsango ꞌba ngate skjunre sikinya natendsu.  
\v 34 ꞌBa rey kuetsure xi inya ngate kixire: “Jabiu jun, xi je kitsichikuntaꞌennu Naꞌenchana. Ngataxuntsjo ngaꞌnde ña kui batexuma, ngaꞌnde xi kisꞌendanu ꞌndani nga ngasunꞌndio kitsaꞌen.  
\v 35 Ngatꞌa nga kuabojona̱, kitsaꞌenuu̱ xi chine. Nga kuaxindana̱, kitsaꞌenuu̱ nanda. Nga tsuꞌbasaa̱n nanginu, kichjubetjonuu̱ niꞌyanu.  
\v 36 ꞌBa nga tsajainna̱ najñu, kitsaꞌenuu̱ najñu xi tsakajaa̱. Nga tebeyaa̱, jaꞌeketsubaꞌndanuu̱. ꞌBa nga kisꞌeyaa̱ nduya, tsangichutsejennuu̱.”  
\v 37 ꞌBa kio xuta kixi kuetsu: “Naꞌen, ¿kjiaꞌáñu kjiꞌyari̱ nga kuabojori ꞌba kitsaꞌeri̱ xi chine, asa nga kuaxindari ꞌba kitsaꞌeri̱ nanda?  
\v 38 ꞌBa ¿kjiaꞌáñu kjiꞌyari̱ nga nangin tsutjasin ꞌba kichjubetjori̱ niꞌyani̱, asa nga tsajainri najñu ꞌba kitsaꞌeri̱ najñu xi xeje?  
\v 39 ꞌBa ¿kjiaꞌáñu kjiꞌyari̱ nga tebeye asa nga kisꞌeye nduya ꞌba tsangichutsejenri̱?”  
\v 40 ꞌBa rey singojore: “Kjuakixi= xi xin_nuu̱. Jotsaꞌen nda kjiniko tuꞌya ntsꞌia̱ xi tjindu ngaꞌe, an xi ꞌba kjinikonuu̱.” 
\p  
\v 41 ’ꞌBa ꞌbatsaꞌen rey kuetsu nganire xi tjindu ngate skjunre: “Tinyatꞌaxinnuu̱, xi ꞌbakore kjuachꞌo xi tsikasennu Naꞌenchana. Tangiun ngaꞌnde ña bi ꞌboya ndiꞌi ña kisꞌendare chanayiu ko ankjelere.  
\v 42 Ngatꞌa nga kuabojona̱, bi kitsaꞌenuu̱ xi chine. ꞌBa nga kuaxindana̱, bi kitsaꞌenuu̱ nanda.  
\v 43 Nga tsuꞌbasaa̱n nanginu, bi kichjubetjonuu̱ niꞌyanu. ꞌBa nga tsajainna̱ najñu, bi kitsaꞌenuu̱ najñu xi kuajaa̱. ꞌBa nga tebeyaa̱ ꞌba nga kisꞌeyaa̱ nduya, bi tsangichutsejennuu̱.” 
\p  
\v 44 ꞌBa ꞌbatsaꞌen kui ꞌba nde kuetsure: “Naꞌen, ¿kjiaꞌáñu kjiꞌyari̱ nga kuabojori, nga kuaxindari, nga tsutjasin nangini̱, nga tsajainri najñu, nga tebeye, asa nga kisꞌeye nduya, ꞌba bi tsikisekori̱?”  
\v 45 ꞌBa ꞌbatsaꞌen rey singojo nganire: “Kjuakixi= xi xin_nuu̱. Jotsaꞌen bi nda kjiniko tuꞌyañu ngajinre xutabi, ninga aán ꞌba kjinikonuu̱.” 
\p  
\v 46 ꞌBa kui xutabiu kuaje ña kjuaꞌantsjai kjuanima xuta, tunga xuta kixi sakure kjuabenichun xi bi fetꞌa. 
\c 26  
\s1 Nga xutaxo foyare nga suba Jesús 
\r Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2; Jn. 11:45-53 
\p  
\v 1 Kionga Jesús je yakuya ngayéje kibiu, ꞌbi kitsure xutare: 
\m  
\v 2 —Je ꞌyo nga jó nixtjin chaja ngisa nga kꞌuetju sꞌi pascua, ꞌba Kiꞌndire Xuta xiꞌiun ku̱angantsja tuxi sꞌe̱tꞌani kru. 
\p  
\v 3 ꞌBa kui nixtjinbiu naꞌmi titjun ko nchja chingare naxinando kuañajan ngantja ndaba naꞌmi titjun Caifás.  
\v 4 ꞌBa kio joyare jótsaꞌen kꞌuejñure Jesús tuxi ku̱an skaninejeni ꞌba sikꞌen.  
\v 5 Tunga ꞌbi kitsure xinkjin: 
\p —Bi ngajin sꞌiu kjuinduba, tuxi bi siꞌa saꞌenni naxinando. 
\s1 Nga Jesús sꞌestejunre nanda xi ixi jen 
\r Mr. 14:3-9; Jn. 12:1-8 
\p  
\v 6 ꞌBa kionga Jesús tijña naxinanda Betania ndaba Simón xi xuta feꞌndujun ꞌmire,  
\v 7 kitsitiñatꞌare jngu chjun xi yaꞌa jngu lameta xi alabastro nini xi kitse nanda xi ixi jen ꞌba xi ꞌñu chji. ꞌBa yejerañu nga Jesús tijñatꞌa yamixo, chjunbiu ꞌestejunre nindaku nandabiu.  
\v 8 ꞌBa nga xutare Jesús tsabe kibiu, kuakjanre ꞌba kitsu: 
\p —¿Ánñu kitistentonni nandabiu?  
\v 9 Ngatꞌa kuáan ꞌñu chji kichꞌani tsakaiñu tsa kisateña ꞌba ku̱an kuaꞌere xuta ni̱ma̱ tonre. 
\p  
\v 10 Tunga Jesús tsabe mé= xi inyatsu, ꞌba kitsure: 
\p —¿Ánñu jun tenistini_ru chjunbi? Nda= tjin xi kitsikona̱.  
\v 11 Ngatꞌa xuta ni̱ma̱ tu i= kꞌuendujinntsjainu, tunga an bi ngaꞌe kuatejñajinntsjai_nuu̱.  
\v 12 Ngatꞌa nga ꞌestejunna̱ nanda xi ixi jen chjunbi, je ꞌejñanda yojona̱, tuxi sꞌe̱yanijinña̱.  
\v 13 ꞌBa xinkixi_nuu̱ nga nituña ngaꞌndere ngasunꞌndio ña kjuaꞌaxtiuya en ndare Naꞌenchana, ꞌba=nde kjuinukjua mé= xi kitsaꞌen chjunbi ꞌba ꞌba=tsaꞌen kjuinikjaꞌetsjenya. 
\s1 Nga Judas tsingantsja Jesús 
\r Mr. 14:10-11; Lc. 22:3-6 
\p  
\v 14 ꞌBa jngu xutare Jesús xi tejó, xi Judas Iscariote ꞌmi, kikun naꞌmi titjun  
\v 15 ꞌba kitsure: 
\p —¿Mé= xi kuaꞌenuu̱ tsa singantsja_nuu̱ Jesús? 
\p ꞌBa nchjabiu ꞌendako xinkjin ꞌba kitsjare kate ton xi plata ni.  
\v 16 ꞌBa tsakaꞌanire kui nixtjinbiu nga Judas tsangisjai ndiya jófatsaꞌen ku̱an singantsjani Jesús. 
\s1 Nga kjenko xutare Jesús 
\r Mr. 14:12-25; Lc. 22:7-23; Jn. 13:21-30; 1 Co. 11:23-26 
\p  
\v 17 Nixtjin nga ꞌbetutsꞌinre sꞌi pascua, nga chine niñuxtila xi tsajainre naꞌyu san, xutare Jesús kitsitiñatꞌare ꞌba kitsure: 
\p —¿Ñá=ñu mejénri nga kuekꞌendai xi xina sꞌi pascua? 
\p  
\v 18 ꞌBa kui kitsure: 
\p —Tangiun ngajin naxinando ꞌba tangiun ndaba kui xutabiu ꞌba ꞌbi tꞌin_ru: “Maestru tsu: Je tjimatiña chubana̱, ꞌba niꞌyari kjuikꞌaxjia̱ sꞌi pascua nga ko xutana̱.” 
\p  
\v 19 ꞌBa xutare kitsaꞌen xi kitsure, ꞌba ꞌenda xi skine sꞌi pascua. 
\p  
\v 20 ꞌBa nga je kuajñu, Jesús tsikꞌejñatꞌako yamixo ko xutare xi tejó.  
\v 21 ꞌBa kionga je inyakjen, ꞌbi kitsure: 
\p —ꞌBa fa xinkixi_nuu̱ nga jnguñu jun xi singantsjana̱. 
\p  
\v 22 ꞌBa xutare ꞌñu kuafore ꞌba ꞌetutsꞌinre nga tsiningiyare nga jngu jngu: 
\p —Naꞌen, ¿a an ña̱? 
\p  
\v 23 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Jngu xi ndekui tiba tsikaꞌnyijinni niñuxtilare ko an, kui= xi singantsjana̱.  
\v 24 Ngatꞌa ꞌba= ku̱anre Kiꞌndire Xuta xiꞌiun jotsaꞌen kuaꞌindutꞌa enre Naꞌenchana ngatꞌare kui. Tunga, ¡nimaxuni xuta xi singantsja! Tusa ngisa nda kuánre tsa bi kitsin tsakaiñu. 
\p  
\v 25 ꞌBa Judas xi singantsja, tsiningiyare: 
\p —¿A an= ña̱, maestru? 
\p —Ji xi je ꞌba kisji —kitsure Jesús. 
\p  
\v 26 ꞌBa nga inyakjen, Jesús kiskjebe niñuxtilo ꞌba kionga je kitsjare kjuanda Naꞌenchana, kitsijoya ꞌba kitsjare xutare, ꞌba kitsure: 
\p —Chjubio ꞌba chino, kui=bi xi yojona̱. 
\p  
\v 27 ꞌBa kiskjebe=ni jngu chutsin ꞌba kionga je kitsjare kjuanda Naꞌenchana, kitsjare xutare, ꞌba kitsu: 
\p —Tꞌiu ngatsiꞌiu xi inya chutsinbi.  
\v 28 Ngatꞌa kui=bi xi jinna̱, xi tseꞌe kjua xatse xi tiꞌbendakoni Naꞌenchana ko xutare. Kui xi tistenntjaire nkjin xuta, tuxi ku̱achatꞌanire jere.  
\v 29 ꞌBa an xin_nuu̱ nga bi nde kꞌuiña̱ binu, kaꞌnda nga kjuaꞌe nixtjin nga kꞌui ngañaa̱ ko jun binu xatse ña batexuma Naꞌenna̱. 
\s1 Nga Jesús tsuyatitjun nga Pedro kuetsu nga bi xutare kuán kui 
\r Mr. 14:26-31; Lc. 22:31-34; Jn. 13:36-38 
\p  
\v 30 ꞌBa kionga je kise jngu son xi tseꞌe Naꞌenchana, kiji tjengi tseꞌe ya Olivo. 
\p  
\v 31 ꞌBa Jesús kitsure xutare: 
\p —Kui nistjenbi ngatsiꞌu sichajañu kjuamakjainnu ngatꞌa tsaꞌan. Ngatꞌa ꞌbi=tsaꞌen kuaꞌindutꞌa enre Naꞌenchana: “Sikꞌen=ña̱ xi tsikuenda chutsango, ꞌba kui tuchuña= kꞌuetsumaba.”  
\v 32 Tunga nga kjuaꞌayana̱ ngajinre mikꞌen, kjuititjun_nuu̱ nangi Galilea. 
\p  
\v 33 ꞌBa Pedro kitsure: 
\p —Nisi ngatsiꞌi sichaja kjuamakjainre ngatꞌari, an niñajanni sichajaa̱. 
\p  
\v 34 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —ꞌBa fa xinkixira̱ nga ndekuini nistjenbi, kionga kje kjiꞌndajín chaxicho, ji je ján ndiya kisji nga bi xutana̱ kuáin. 
\p  
\v 35 ꞌBa Pedro kitsu ngani: 
\p —Bi xia̱n nga bi xutari kuán, nisi tjinnere nga kueyakora̱. 
\p ꞌBa ngusun kitsu ngatsiꞌi xutare. 
\s1 Nga Jesús fako Naꞌenchana jngu ngaꞌnde ña Getsemaní ꞌmi 
\r Mr. 14:32-42; Lc. 22:39-46 
\p  
\v 36 ꞌBa Jesús echu ko xutare jngu ngaꞌnde ña Getsemaní ꞌmi, ꞌba kitsure: 
\p —Tetsubo ngaꞌe yejerañu tefikjakuaa̱ Naꞌenchana kio yo. 
\p  
\v 37 ꞌBa kiko Pedro ko ngojó kiꞌndire Zebedeo, ꞌba ꞌetutsꞌinre nga ꞌñu ba kisꞌere ꞌba kuafore.  
\v 38 ꞌBa kitsure xutare: 
\p —Kjuaba kitsejin inimana̱ joni tsa kui xi je sikꞌenna̱. Tetsubo ngaꞌe ꞌba tetsubachunkonu. 
\p  
\v 39 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kiji ngubachire ꞌba kio yejen tsindi nkjain ꞌnda tꞌanangiu, ꞌba kitsu nga jako Naꞌenchana: 
\p —Naꞌen, tsa ku̱an kꞌuejñatꞌaxinnaa̱ kui kjuanimabi, tꞌejñatꞌaxinnaa̱. Tunga bi ngatjama xi an mejénna̱, tusa xi ji mejénri. 
\p  
\v 40 ꞌBa jaskan Jesús jendiba ngani ña tjindu xutare, ꞌba kjiyufe nga echu. ꞌBa kitsure Pedro: 
\p —¿A nijnguú chu̱ba̱ kichukjuanu nga tsiketsubachunkonu?  
\v 41 Tetsubachun ꞌba chuko Naꞌenchana, tuxi bi xutꞌayakoninú. Inimanu je tijñanda, tunga yojonu inda ngisa. 
\p  
\v 42 ꞌBa Jesús kiji ngani xi majóni ndiya, ꞌba ꞌbitsaꞌen jako Naꞌenchana: 
\p —Naꞌen, tsa bi ku̱an stukjaꞌaxinna̱ nga kjuaꞌaxtia̱ kjuanimabi, ngatjama jotsaꞌen ji mejénri. 
\p  
\v 43 ꞌBa nga jaꞌe ngani ña tjindu xutare, nde kiyufe=ngani, ngatꞌa nijño inyaꞌbechja tuxkun.  
\v 44 ꞌBa kui kitsikꞌendu ꞌba kikjako ngani Naꞌenchana xi majánni ndiya, ꞌba ndekuini en kinchja ngani.  
\v 45 ꞌBa ꞌbatsaꞌen jendiba ngani ña tjindu xutare, ꞌba kitsure: 
\p —¿A tojo tetsjujñafe=ñu ꞌba tenikjaꞌaya=ñu? Je jaꞌe chu̱ba̱ nga Kiꞌndire Xuta xiꞌiun ku̱angantsja ngaya ntsja xuta je.  
\v 46 Tisetjion, tangian nde. Chutsijon, je ndiba tiña xi titsingantsjana̱. 
\s1 Nga nduba Jesús 
\r Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53; Jn. 18:2-11 
\p  
\v 47 ꞌBa nde saꞌe= tinchja=ni Jesús kionga jaꞌe Judas, jngu xutare xi tejó. ꞌBa tjenko nkjin xuta xi yaꞌa kicha ko ya. Xi kitsikasen naꞌmi titjun ko nchja chingare naxinando.  
\v 48 ꞌBa Judas inyaꞌatitjun nchjabiu ꞌba kitsure: 
\p —Xi kꞌuendsuꞌaa̱ nga siteꞌnda_ra̱, kui=biu ꞌba ndubo. 
\p  
\v 49 ꞌBa taꞌa kitsitiñatꞌare Jesús ꞌba kitsure: 
\p —ꞌNda naꞌen, maestru. 
\p ꞌBa ꞌendsuꞌa.  
\v 50 ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Amigu, tijngui xa xi jaꞌeni. 
\p ꞌBa kio nchja xi yakꞌa kitsitiñatꞌare Jesús ꞌba kitsuba. 
\p  
\v 51 Tunga jngu xuta xi tjenko Jesús tsꞌaxje kichare, ꞌba tsatetꞌa ñojon chuꞌndare naꞌmi titjun.  
\v 52 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Chꞌatjai kichari ngaꞌndere. Ngatꞌa ngatsiꞌi xi kicha kjanni, ꞌba=nde kicha kueyani.  
\v 53 ¿A bi ꞌye nga ku̱an skuiꞌa_ra̱ Naꞌenna̱ nkjin mi ankje, ꞌba kui sikasenfani ngandaꞌe?  
\v 54 Tunga tsa ꞌba saꞌaa̱n, ¿jótsaꞌen kꞌuetjusunni xi kuaꞌindutꞌa enre Naꞌenchana? Ngatꞌa ꞌba=tsaꞌen kuaꞌindutꞌa nga tjinnere nga ꞌba ku̱an. 
\p  
\v 55 ꞌBa Jesús tsiningiyare nchjabiu: 
\p —¿Ánñu ko kicha ko ya kichꞌañu nga jaꞌechjaꞌanuu̱, joni tsa jngu chacheje kuán? Nyujun, nyujun tsakatejñajinntsjai_nuu̱ nga yakuya ndetsinre ningu, ꞌba bi kjindubanuu̱.  
\v 56 Tunga ngayéje kibi tjima, tuxi kꞌuetjusunni enre Naꞌenchana xi kitsiꞌindu nchja chinga profeta. 
\p ꞌBa ꞌbatsaꞌen tsanga ngatsiꞌi xutare Jesús ꞌba kitsikꞌejña tajngu. 
\s1 Nga ñaꞌanre kjua Jesús ngixkun xutaxa titjun judío 
\r Mr. 14:53-65; Lc. 22:54-55, 63-71; Jn. 18:12-14, 19-24 
\p  
\v 57 ꞌBa nchja xi kitsuba Jesús ndaba Caifás kiko xi naꞌmi titjun. Ña je kuañajan chjine tseꞌe kjuatexuma ko nchja chingare naxinando.  
\v 58 ꞌBa Pedro kjin kitjenngi Jesús kaꞌnda nga echu ngandetsin ndaba naꞌmi titjun. Jaꞌasꞌen ꞌba kio tsikꞌejñajinre nchja xi kio tsikuenda, tuxi skueni mé= xi ku̱an. 
\p  
\v 59 ꞌBa naꞌmi titjun ko ngatsiꞌi xutaxa tsangisjai jngu xuta xi kuinchja en ndesu ngatꞌare mé= xi kitsaꞌen Jesús, tuxi ku̱an siꞌannire kjua ꞌba kjuinikꞌen.  
\v 60 Tunga bi kuasjaire, ninga jaꞌe nkjin xuta xi kinchja en ndesu ngatꞌare kui. Tunga tuchan jaꞌe jó  
\v 61 xi ꞌbi kitsu: 
\p —Kui xutabi kitsu: “An ku̱an=na̱ sikixuyaa̱ ningure Naꞌenchana ꞌba ján nixtjin skjenitjen ngañaa̱.” 
\p  
\v 62 ꞌBa ꞌbatsaꞌen naꞌmi titjun tsisetjen ꞌba tsiningiyare Jesús: 
\p —¿A tumé singuaje ngatꞌare mé= xi inyabanejeri? 
\p  
\v 63 Tunga Jesús xiu tsikꞌejña. ꞌBa naꞌmi titjun kitsure: 
\p —Ngatꞌare Naꞌenchana xi tijñakun teꞌbenera̱ nga sji xi kjuakixi. ꞌBa tꞌinnii̱ tsa ji xi Cristo xi Kiꞌndire Naꞌenchana. 
\p  
\v 64 ꞌBa Jesús kitsure: 
\p —Ji xi je ꞌba kisji. ꞌBa an xin_nuu̱ nga ꞌndani ngandaꞌe xiañu Kiꞌndire Xuta xiꞌiun nga kꞌuejña ngate kixire Naꞌenchana xi tjinre kjuaꞌñu ꞌba nga yufi kjuendejinni ngankꞌaa. 
\p  
\v 65 ꞌBa kio naꞌmi titjun ꞌejnda najñu xi yaja tuxi kjiꞌyanire nga ꞌñu chꞌo kisꞌere inimare, ꞌba kitsu: 
\p —¡Je chꞌo kitsure Naꞌenchana xutabi! ¿Jótsaꞌen ku̱achjen ngisana xi skaninejere? Jun je kjinuꞌyo nga chꞌo kitsu ngatꞌa tseꞌe Naꞌenchana nga ꞌba kitsu.  
\v 66 ¿Jó mixun jun? 
\p ꞌBa nchjabiu kitsingojo: 
\p —Tjin=re je ꞌba kjuabeya machjenre. 
\p  
\v 67 ꞌBa ꞌbatsaꞌen ꞌetiajun nkjain Jesús ꞌba yeꞌere, ꞌba tjin xi tsoꞌojin nkjain.  
\v 68 ꞌBa nga inyatsure: 
\p —Ji xi Cristo, tsa profeta kuáin, ꞌba tꞌinni̱ ꞌyá= xi yeꞌeri. 
\s1 Nga Pedro tsu ngani nga bi xutare Jesús kuán 
\r Mr. 14:66-72; Lc. 22:56-62; Jn. 18:15-18, 25-27 
\p  
\v 69 ꞌBa yejerañu nga Pedro tijña ngandetsin ndaba naꞌmi titjun, kio kitsitiñatꞌare jngu chjun chuꞌndare ꞌba kitsure: 
\p —Ko tsé ji tsutjakuai Jesús xi tseꞌe Galilea. 
\p  
\v 70 Tunga Pedro ꞌeꞌmotaꞌen yojore ngixkun ngatsiꞌi xi kio tjindu ꞌba kitsu: 
\p —Bi ꞌbia̱ mé= xi teꞌmi_ri. 
\p  
\v 71 ꞌBa kiji ngani ña tijña xuntja ngandetsian, ña kjaꞌe chjun chuꞌnda tsabe ngani ꞌba yeꞌere nijmi xi yakꞌa: 
\p —Ko xutabiu tsakꞌajmeko Jesús tseꞌe Nazaret. 
\p  
\v 72 ꞌBa nde ꞌeꞌmotaꞌen ngani yojore Pedro, kaꞌnda kitsikꞌaxki= ngatꞌare Naꞌenchana nga kitsu: 
\p —¡Bi ꞌbexkua̱n xutabiu! 
\p  
\v 73 ꞌBa sangutjun, xuta xi kio tjindu kitsitiñatꞌare Pedro ꞌba kitsure: 
\p —Kjuakixi jngu=ni xi kui nchjabiu. Ngatꞌa jotsaꞌen nukjuai kui baku nga kui= ni. 
\p  
\v 74 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Pedro ꞌetutsꞌinre nga chꞌo kitsu nga kitsikꞌaxki ngatꞌare Naꞌenchana ꞌba kitsu: 
\p —¡Bi ꞌbexkua̱n xuta xi teꞌmi_ru! 
\p ꞌBa ndekuini chubabiu kiskiꞌnda chaxicho.  
\v 75 ꞌBa kio Pedro jaꞌetsjenre mé= xi Jesús kitsure: “Kionga kje kjiꞌndajín chaxicho, ji je ján ndiya kisji nga bi xutana̱ kuáin.” ꞌBa kui ꞌetju ngaꞌndebiu, ꞌba ꞌñu kiskiꞌnda. 
\c 27  
\s1 Nga Pilato ningantsjare Jesús 
\r Mr. 15:1; Lc. 23:1-2; Jn. 18:28-32 
\p  
\v 1 ꞌBa kionga je kisꞌe isen, ngatsiꞌi xi ngakure naꞌmi ko nchja chingare naxinando joyare jótsaꞌen ku̱an kjuinikꞌenni Jesús.  
\v 2 ꞌBa tjiꞌñure nga kiko ꞌba kitsingantsjare Pilato, xuta ngaku Romano. 
\s1 Nga tsikꞌen yojore Judas 
\p  
\v 3 ꞌBa Judas, xi kitsingantsja Jesús, nga tsabe nga ꞌexa xutaxo nga kjuinikꞌen, ꞌñu on kuánre ꞌba kikani nganire xi ngakure naꞌmiu ko nchja chingare naxinando nga kate tonbiu xi plata ni.  
\v 4 ꞌBa kitsure: 
\p —Je kiskjejia̱ ngatꞌa kitsingantsjaña̱ jngu xuta xi tsajainre je nga kjuinikꞌen. 
\p Tunga nchjabiu kitsingojore: 
\p —ꞌBa ji̱n, ¿mé= kuendani̱ kibiu? Tu kuenda tsiji. 
\p  
\v 5 ꞌBa kio Judas ꞌetsojoya ton ngaya ningu ꞌba kiji nga kiskanijndusin yojore. 
\p  
\v 6 ꞌBa xi ngakure naꞌmiu ꞌeñajan tonbiu, ꞌba kitsure xinkjin: 
\p —Kui tonbi jinre xuta= kisꞌengini, ꞌba kjuatexumo bi tsjaꞌnde nga kꞌueya kaxa tseꞌe ton chje. 
\p  
\v 7 ꞌBa ꞌendako xinkjin nchjabiu nga ko kui tonbiu kuatse jngu nangi xi xuꞌbare xuta xi Tsinda Tiji ꞌmi, tuxi kio sꞌe̱yanijinni xuta xi xin ndibani.  
\v 8 Kui kjuañu Ngaꞌnde Jin ꞌmini nangibiu kaꞌnda ngandaꞌe.  
\v 9 ꞌBa ꞌbatsaꞌen ꞌetjusun enre Naꞌenchana xi kitsu profeta Jeremías: “Kiskjebe nchjabiu nga kate ton xi plata ni, chji xi ꞌenda nchja xi tseꞌe Israel nga ꞌba tjin chjire xutabiu.  
\v 10 ꞌBa ko kui tonbiu tsatseni xuꞌbare xuta xi Tsinda Tiji ꞌmi, jofatsaꞌen kitsuna̱ Naꞌenchana.” 
\s1 Nga Jesús ñaꞌanre kjua ngixkun Pilato 
\r Mr. 15:2-5; Lc. 23:3-5; Jn. 18:33-38 
\p  
\v 11 Ngu Jesús sejña ngixkun xuta titjun Pilato, ꞌba kui ꞌbitsaꞌen tsiningiyare: 
\p —¿A ji= ni reyre xuta judío? 
\p ꞌBa Jesús kitsingojore: 
\p —Ji xi je ꞌba kisji. 
\p  
\v 12 ꞌBa kionga xi ngakure naꞌmiu ko nchja chingare naxinando inyabaneje, Jesús nijnguú en kinchja.  
\v 13 ꞌBa kio Pilato kitsure: 
\p —¿A bi tenuꞌye mé= xi inyatsu ngatꞌari? 
\p  
\v 14 Tunga Jesús nijnguú en kitsingojore. Kui kjua tu ꞌba= kuánkjinnire xuta titjun. 
\p  
\v 15 ꞌBa xuta titjun je ngare nga ngajin xki sꞌi pascua tsikꞌejñandai jngu xuta nduya xi naxinando skuiꞌa.  
\v 16 ꞌBa kui nixtjinbiu tijña nduya jngu xuta xi bexkun tsiꞌi xuta ngatꞌa chꞌo kitsaꞌen, xi Barrabás ꞌmi.  
\v 17 ꞌBamani, kionga je kuañajanni xuta, Pilato tsiningiyare: 
\p —¿ꞌYá= xi mejénnú nga sikꞌejñandai_nuu̱? ¿A Barrabás=, asa Jesús xi Cristo ꞌmi=? 
\p  
\v 18 Ngatꞌa Pilato kuankjinre nga tu kjuaxinkakun= nga kjiningantsjare Jesús. 
\p  
\v 19 ꞌBa nga Pilato tijñasun ngaꞌnde ña tsaꞌen kjua, jaꞌekꞌinre en xi kitsikasen chjunre: “Bi ji nungijin kjua yojori ngatꞌare xutabiu xi tumé je tjinre. Ngatꞌa saꞌe ngajñu ne chꞌotsaꞌen kabaꞌe chinina̱ ngatꞌare kui.” 
\p  
\v 20 Tunga xi ngakure naꞌmiu ko nchja chingare naxinando, inyaꞌa xuta xi kio kuañajan, nga skuiꞌa nga kjuinikꞌejñandai=re Barrabás, ꞌba nga kjuinikꞌen Jesús. 
\p  
\v 21 ꞌBa xuta titjun tsiningiya nganire: 
\p —¿Ñáre ngojó nchjabi mejénnú nga sikꞌejñandaa̱? 
\p ꞌBa xutankjiun kitsu: 
\p —Barrabás. 
\p  
\v 22 ꞌBa Pilato tsiningiya nganire: 
\p —¿ꞌBa mé= xi sikua̱ Jesús xi Cristo ꞌmi? 
\p ꞌBa ngatsiꞌi kitsu: 
\p —¡Kru tjatꞌai! 
\p  
\v 23 Tunga Pilato kitsu nganire: 
\p —Ngu, ¿mé= kjua xi chꞌo tjin xi kitsaꞌen kui? 
\p Tunga xutankjiun ngisa ꞌñu kiskiꞌndaya ꞌba kitsu: 
\p —¡Kru tjatꞌai! 
\p  
\v 24 ꞌBa Pilato tsabe nga tumé tisaku ndiyare, nga tusa ꞌñu inyakjiꞌndaya ngisa xutankjiun nga inyamakjanre. Kui kjuañu kiskjebeni nanda ꞌba yanejun ntsja ngixkun xutankjiun ꞌba kitsu: 
\p —Bi kuenda tsaꞌan ngatꞌare jinre xutabi, tu kuenda tsojon. 
\p  
\v 25 ꞌBa ngatsiꞌi xuta kitsingojo: 
\p —Ji̱n ko kiꞌndini̱ ngatamajeni̱ ngatꞌare jinre xutabi. 
\p  
\v 26 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Pilato kitsikꞌejñandaire Barrabás, ꞌba saꞌe ꞌexa nga sꞌe̱re Jesús, ꞌba kitsingantsja tuxi sꞌe̱tꞌani kru. 
\p  
\v 27 ꞌBa meni chasoldadure xuta titjun kiko Jesús niꞌya masen xi pretorio ꞌmi, ꞌba saꞌe kinchja tsiꞌire chasoldadu xinkjin nga tsikinyandai tsiꞌire.  
\v 28 ꞌBa tsꞌaxjere najñure Jesús ꞌba kitsikꞌejñaxte jngu najñu ini.  
\v 29 ꞌBa kitsinda jngu corona xi naꞌya ni ꞌba ꞌesun nindaku, ꞌba ntsja kixi kitsikaꞌa jngu yantꞌe joni yanise. ꞌBa tsinyakunchꞌin ngixkun ꞌba tsejnuke nga kitsure: 
\p —ꞌNda naꞌen, reyre xuta judío. 
\p  
\v 30 ꞌBa nde ꞌetiajunre, ꞌba ndekuini ya xi yaꞌa tsoꞌontjai nindaku.  
\v 31 ꞌBa jaskan nga je ꞌbatsaꞌen tsejnuke, jaꞌaxinre najñu ini xi kitsikꞌejñaxte, ꞌba kitsikaja ngani xi najñure fa Jesús. ꞌBa ꞌetjuko tuxi kuatꞌani kru. 
\s1 Nga sꞌetꞌa kru Jesús 
\r Mr. 15:21-32; Lc. 23:26-43; Jn 19:17-27 
\p  
\v 32 ꞌBa kionga je ꞌetju kio, kisatejin jngu xuta xi Simón ꞌmi xi nangi Cirene tseꞌe. Xi chasoldadu kitsikaꞌakjuaꞌñu krure Jesús. 
\p  
\v 33 ꞌBa meni echu ngaꞌnde xi Gólgota ꞌmi. (En xi tsunire: ngaꞌndere nindaku mikꞌen.)  
\v 34 ꞌBa Jesús kitsaꞌere binu xi ko tsajmi sja tsꞌatjijin, tunga kionga je kiskutꞌa, bi kitsꞌini. 
\p  
\v 35 ꞌBa kionga Jesús je yatꞌa kru, chasoldadu kitsiskaya najñure Jesús tuxi skueni ñáre xi kꞌuakore ꞌba kitsikꞌabire xinkjin.  
\v 36 ꞌBa saꞌe kio tsikꞌendu tuxi sikuendani.  
\v 37 ꞌBa ngasun nindaku kisꞌetꞌa jngu yate ña kuaꞌindutꞌa mé= kjua tjinikꞌenni. ꞌBa ꞌbitsaꞌen kuaꞌindutꞌa yatio: “Kibi= xi Jesús xi reyre xuta judío.” 
\p  
\v 38 ꞌBa ñatjen kisꞌetꞌako kru Jesús jó chacheje, jngu ngate kixire ꞌba jngu ngate skjunre.  
\v 39 ꞌBa xuta xi kio inyafaꞌa chꞌo inyatsure Jesús nga inyatsikꞌatji nindaku: 
\p  
\v 40 —Ji xi sikjekjuai ningu ꞌba nga ján nixtjin xjunitjen ngani tsakaiñu, ngu tsa Kiꞌndire Naꞌenchana kuáin, tikꞌangi yojori ꞌba tꞌetukajentꞌai kru. 
\p  
\v 41 ꞌBa ꞌba=nde tsaꞌen inyabejnuke xi ngakure naꞌmiu ko chjine kjuatexuma ꞌba ko nchja chingare naxinando nga inyatsure xinkjin: 
\p  
\v 42 —Kui xutabi kitsikꞌangi= kjaꞌe xuta, tunga bi mare nikꞌangi tajngu yojore. Ngatꞌetukajentꞌa kru ngandaꞌe tsa kui xi reyre xuta tseꞌe Israel, tuxi ꞌbatsaꞌen ku̱akjainnina ngatꞌare kui.  
\v 43 ꞌÑu makjainre ngatꞌare Naꞌenchana, ngu ¡Naꞌenchana ngatatsikꞌangi ngandaꞌe tsa kjuakixi nga ꞌñu tsimején! Ngatꞌa ꞌba= kitsuna nga kui xi Kiꞌndire Naꞌenchana. 
\p  
\v 44 ꞌBa chacheje xi ñatjen kisꞌetꞌako kru, ꞌba nde chꞌo inyatsure. 
\s1 Nga ꞌme Jesús 
\r Mr. 15:33-41; Lc. 23:44-49; Jn. 19:28-30 
\p  
\v 45 ꞌBa ꞌnda nga nyusen ꞌba kaꞌnda chu̱ba̱ ján nga kuangixun, ngayéje ngasunꞌndio kisꞌejñu.  
\v 46 ꞌBa nga je mején chu̱ba̱ ján Jesús ꞌñu kiskiꞌndaya, ꞌba kitsu: 
\p —Elí, Elí, ¿lama sabactani? (En xi tsunire: Ji Naꞌen, ji Naꞌen, ¿ánñu kjinikumaninaa̱?) 
\p  
\v 47 ꞌBa yakꞌa xuta xi kio inya kjintꞌere ꞌba kitsure xinkjin: 
\p —Profeta Elías tinchjare kui. 
\p  
\v 48 ꞌBa taꞌa, jngu xuta xi kio sejña tsangatsanga nga kitsikaꞌnyi jngu tsanga ko binu san. ꞌBa jngu yanaxu ꞌeku ꞌba kitsitiñatꞌare Jesús tuxi kꞌuini tsakaiñu.  
\v 49 Tunga xi yakꞌa kitsu: 
\p —¿Mé= ñaꞌanni? Xutsijan tsa Elías kjuaꞌekꞌajentꞌa kru. 
\p  
\v 50 ꞌBa Jesús, ꞌñu kiskiꞌndaya ngani ꞌba kꞌen.  
\v 51 ꞌBa jó ya kuán najñu xi kitjenchja ngaꞌnde xi ꞌñu tsje tseꞌe ningu, jendibajenni ꞌnda ngankꞌare kaꞌnda ngiꞌndere nga kitijndajen. ꞌBa nangiu jatse, ꞌba naxi tsakjan.  
\v 52 ꞌBa tsjure mikꞌen kitjuꞌi, ꞌba nkjin xuta xi kuakjainre ngatꞌa tseꞌe Naꞌenchana jaꞌaya nganire.  
\v 53 ꞌBa ꞌetju tsjure, kionga je jaꞌaya nganire Jesús, ꞌba jaꞌasꞌen naxinanda tsje Jerusalén ña nkjin xuta yakure yojore. 
\p  
\v 54 ꞌBa kionga xi ngakure chasoldadu ꞌba ko xi ñatjen inya nga inyatsikuenda Jesús tsabe nga jatse nangiu ꞌba ko ngayéje xi kuán, ꞌñu kitsakjun ꞌba kitsu: 
\p —Kjuakixi=nini nga kui xutabi Kiꞌndire Naꞌenchana. 
\p  
\v 55 ꞌBa kio inya nkjin yanchjin xi kjin inyakutsejen xi ꞌnda nangi Galilea jendetjengini Jesús nga tsikinyako.  
\v 56 ꞌBa xi inya ngajinre yanchjinbiu María Magdalena, María nare Santiago ko Kuse, ꞌba ko nare kiꞌndire Zebedeo. 
\s1 Nga sꞌeyanijin Jesús 
\r Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56; Jn. 19:38-42 
\p  
\v 57 ꞌBa kionga je tjimaꞌña, jaꞌe jngu xuta nyina xi Kuse ꞌmi xi tseꞌe nangi Arimatea. Xi ꞌba nde xutare Jesús kuán.  
\v 58 ꞌBa meni Kuse kikun Pilato ꞌba tsiꞌare yojore Jesús. ꞌBa Pilato ꞌexa nga kuaꞌere. 
\p  
\v 59 ꞌBa Kuse kiskjebe yojo, ꞌba jngu najñu xi tjibe kjiꞌi ꞌba xi tsjekoni yaxtejun.  
\v 60 ꞌBa kio jngu tsju xatse xi kui tseꞌe yajñaya, xi kiskjuꞌngitꞌa naxiu. ꞌBa kionga je kiskanitikja jngu ndiojo tse xi ꞌechjaxtiukoni tsju, kiji.  
\v 61 ꞌBa María Magdalena ꞌba ko María xi ngijngu ngankjain tsju tsikꞌendu. 
\s1 Nga chasoldadu inyatsikuenda ngatja tsju 
\p  
\v 62 ꞌBa nga kuanyujun, kionga je jaꞌa nixtjin nga sꞌenda mé= xi machjen sꞌi pascua, xi ngakure naꞌmiu ko nchja fariseo kikun Pilato,  
\v 63 ꞌba kitsure: 
\p —Naꞌen, faꞌetsjenni̱ nga ꞌbi kitsu xuta ndesubiu nga tijña ngisa: “Nga je kjue ján nixtjin, kjuaꞌaya nganina̱ ngajinre mikꞌen.”  
\v 64 ꞌBamani tsuꞌba, tꞌexai nga nda ngatamakuenda tsju kaꞌnda nga kjue nixtjin xi majánni. Tsa chjen ngajñu kjuaꞌe xutare ꞌba kuekocheje yojore, ꞌba saꞌe kuetsure xuta nga je jaꞌaya nganire ngajinre mikꞌen. Tsa ꞌba saꞌen nchjabiu, en ndesu xi jaskan ngisa= chꞌo ngisa nga ko mare xi tjun. 
\p  
\v 65 ꞌBa Pilato kitsure: 
\p —Teko chasoldadu ꞌba nda tikuendo tsju jotsaꞌen nga ngisa nda ku̱annu. 
\p  
\v 66 ꞌBa meni nchjabiu kiji ꞌba ꞌenere sello ndiojo xi tjichjakoni tsju ꞌba kio kitsikinyaxtiu chasoldadu. 
\c 28  
\s1 Nga Jesús faꞌaya nganire ngajinre mikꞌen 
\r Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12; Jn. 20:1-10 
\p  
\v 1 ꞌBa kionga jaꞌa nixtjin nga nikjaꞌaya, nga tjisꞌe isen ꞌbetutsꞌinre semana, María Magdalena ko María xi ngijngu kikutsejen tsju.  
\v 2 ꞌBa tukjiaꞌa kuán jngu chon xi ꞌñu, ngatꞌa jngu ankjere Naꞌenchana jendejenni ngankꞌaa nga jaꞌekjaꞌaxin ndiojo xi tixtiuchjákoni tsju ꞌba kio tsikꞌejñasun.  
\v 3 ꞌBa ankjebiu ꞌñu ꞌna chuꞌa joni ndiꞌi nga baꞌna, ꞌba najñure tiba xu xu kjiꞌi joni nchꞌan.  
\v 4 ꞌBa chasoldadu ꞌñu kitsakjun nga tsabe ankjebiu. Se jatse= ꞌba joni xi jesun tsaꞌen kisꞌendu. \fig Nga Jesús fako Naꞌenchana|src="CNO1810F.TIF" size="col" ref="Matt 28:1-4" \fig* 
\v 5 ꞌBa meni ankjebiu kitsure yanchjinbiu: 
\p —Bi kun. ꞌBeña̱ nga Jesús xi kisetꞌa kru teminyisjo.  
\v 6 Bi nde ngaꞌe tijñani, je jaꞌaya nganire ngajinre mikꞌen jotsaꞌen nga kitsu. Ndechutsijon ngaꞌnde ña kisꞌejña.  
\v 7 Tunga tanginfañu ꞌba ꞌbi tikꞌin_ru xutare: “Je jaꞌaya nganire ngajinre mikꞌen, ꞌba kui tifititjunnu nangi Galilea. ꞌBa kio xio.” Je kixin_nuu̱ en xi tjinni nga ꞌba xin_nuu̱. 
\p  
\v 8 ꞌBa taꞌafani ꞌetju yanchjinbiu ña tijña tsju, inyatsakjukoni ꞌba nde ꞌñu tsja titsubakonire ngayeje. ꞌBa tu mangatsanga nga kikeꞌere nijmi xutare Jesús.  
\v 9 ꞌBa nga inyafi, kio kisatejin Jesús ꞌba kitsiteꞌndare. ꞌBa kitsitiñatꞌare ꞌba kitsubakja ndsaku nga kitsichjire. 
\p  
\v 10 ꞌBa ꞌbatsaꞌen Jesús kitsure: 
\p —Bi kun, ꞌba tikꞌin_ru ntsꞌia nga ngatji nangi Galilea, ꞌba kio skuena̱. 
\s1 Nga chasoldadu beꞌe nijmi mé xi kuán 
\p  
\v 11 ꞌBa yejerañu nga inyafi yanchjinbiu, yakꞌa chasoldadu kiji ngajin naxinando nga kikeꞌere nijmi xi ngakure naꞌmiu ngayéje xi kuán.  
\v 12 ꞌBa xi ngakure naꞌmiu kuañajanko nchja chingare naxinando ꞌba ꞌendako xinkjin. ꞌBa tse ton kitsjare chasoldadu  
\v 13 ꞌba ꞌbi kitsure: 
\p —ꞌBi tixun: “Saꞌe ngajñu nga tetsjujñafee̱, xutare Jesús kafaꞌe ꞌba kafikocheje yojore.”  
\v 14 ꞌBa tsa xuta titjun kjuintꞌe kibiu, ji̱n= ꞌyee̱ jotsaꞌen xuko nijmi kui. ꞌBa bi kjua skajiun. 
\p  
\v 15 ꞌBa meni chasoldadu kiskjebe ton ꞌba ꞌba kitsaꞌen jotsaꞌen kikꞌinre. ꞌBa kui enbi xi tojo chuba nijmi ngisa ngajinre xuta judío kaꞌnda nixtjin ngandaꞌe. 
\s1 Nga Jesús tsja xare xutare 
\r Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49; Jn. 20:19-23 
\p  
\v 16 ꞌBa meni xutare xi tejngu kiji nangi Galilea, nindu ña Jesús kitsure.  
\v 17 ꞌBa nga tsabe Jesús, kitsichjire, ninga tjin xi jó ján kjiyuju kakun tsa kui.  
\v 18 ꞌBa Jesús kitsitiñatꞌare ꞌba kitsure: 
\p —Naꞌenchana je kitsjana̱ kjuaꞌñu nga kuatexuma yejia̱ ngankꞌaa ꞌba ko tꞌanangiu.  
\v 19 ꞌBamani tsuꞌba, tangiun ꞌba tiꞌon xutana̱ ngatsiꞌi naxinanda xi tjin ngasunꞌndio. Tatendo nga ko jaꞌenre Naꞌenchana, ko Kiꞌndiu ꞌba ko Isennixtjintsjere Naꞌenchana.  
\v 20 ꞌBa takuya_ru nga ngatatsikꞌetjusun ngayéje xi je ꞌene_nuu̱. ꞌBa kuatejñakontsjai_nuu̱ kaꞌnda nga kjue ngasunꞌndio.