\id MRK \h MAKI \toc1 VenuwaꞋata Yamumuna MAKI giꞋetoladina amanadi \toc2 MAKI \mt1 VenuwaꞋata Yamumuna MAKI giꞋetoladina amanadi \ip Bana Maki, ana egana velugana Yoni-Maki hida VenuwaꞋata Yamumuna Yesu faꞋine gimidiꞋetoladina tu muliya Madiu Luke Yoni yadi buki hiꞋetoladina. Maki keke Yesu yana yoꞋo tuwelo kalivana tu kaliva halamanidiyao hivaitana Fita yana laumamala againe Maki Yesu kahihina ginogalini-yo giꞋetoladina. Atu Yelusalema againe gilakata faꞋina, Yesu yana gugai tauna giꞋitana. KaꞋi kwanatubulakahina kahihina Maki 14:51-52 againe gidadauda-ma bana Maki tauna. Kadu muliya Folo Banabasi yadi faisewa againe givelugadi. \ip Tu Maki nuwanuwana badi miLoma fafali moyaꞋaina hivehimeyedi-ma Yesu kahihina hinahalamanena. Badi miLoma faiwala kadu kaiwabu nuwadi givaina faꞋina, Yesu tofaiwala-moꞋa kadu kaliva yana waꞋabavehimeya ma Maki yana buki againe giseyemaunena be higa miLoma kadu moyaꞋaida adafaiweya kanahalamanena Yesu velemona Yaubada Natuna. Yesu yana aituha fifiwalana moyaꞋaina gilukahihiyena tu yana vehawala tufonaga giyakahina. SaꞋeyana ma Yesu yafune balauma moyaꞋaidi gifaiwalahegedi kadu Bana kaliva ada Toveluga ada Tokibababala ma gihawavemogatalena. \ip Tu buki ana lauyabu againe kahihi mali kaliva giꞋetoladina-ma [ ] hinagene gidadauda. \c 1 \s1 Yoni Tobafitaiso Yesu yana ela faꞋina givenuwaꞋata. \r Madiu 3:1-12 Luke 3:1-18 Yoni 1:19-28 \p \v 1 VenuwaꞋata Yamumuna Yesu Keliso Yaubada Natuna faꞋina hidede amine. \v 2-3 Tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Aiseya gahe saꞋeyana giꞋetoladina. Yaubada yana gahe Natuna againe giꞋetoladina gigayo, \q1 UꞋita, hida yaku tovenuwaꞋata. \q1 Bana ganaꞋiveninisena be wai ginanagona, \q1 ya eda kaliva aseꞋasediya ginakidewedewena. \q1 Kaliva agona hinanogalina \q1 walaꞋaiya ginakovakovadadana ginagayo, \q1 Kaiwabu yana eda wanavetauna, \q1 yana eda aseꞋasemiya wanaꞋihagihagiyena. \m Hidedemi Aiseya gigahe. \p \v 4 Ada gavaimi tuwai-moꞋena Aiseya gigaheye-vagahina, medemi gilakayemu velemoꞋena. FaꞋina Yoni walaꞋaiya yana ivemogatala gilakayemu gilulumamala gigayo, “Yami dewa koyona wanavenikohiyena be wanahagavilami-yo wanabafitaiso be Yaubada yami koyona ginayawelina.” Hidedemi Yoni gilulumamala. \v 5 Kaliva moyaꞋaidi Yudiya ana fafali kadu Yelusalema againe hitauya be hina Yoni yana laumamala hinanogalina. Yadi dewa koyona hiyau-yo gufa ana egana Yolidani againe gikivebafitaisoyedi. \v 6 Bana Yoni ma yana miyami kaliva koyokoyo-Ꞌavana amine. Aikeva kameli utuutuna againe hiyogona-ma giꞋosena ada gaiyona bulumakau kwafiline hiyogona ma goline gihifona. Ada anaga ma koloma kadu maꞋawa gufadi amine. \v 7 Ada gilulumamala gigayo, “Iya wai ganagona tu kaliva saꞋeyana wai ginamulina-ma gifaiwalahegeku. Bana kikaiwabu-moꞋena tu iya kwamana kabisoku faꞋina, keke akufaiweya Bana againe ganaveꞋagetoga be ganaꞋaiboꞋula-yo ana ageyafayafa adi abaꞋaiyauga ganayauni. \v 8 Iya gufa againe gakivebafitaisoyemi tu BanaꞋe ma AluꞋaluwa Mahalina againe ginakivebafitaisoyemi be ginavemagami.” Hidedemi Yoni gilulumamala. \x - \xo 1:8 \xt Mal 3:1, Lu 7:27, Ais 40:3 \xt Af 13:34, Lu 1:77 \xt Af 1:5\x* \s1 Yesu gibafitaiso tu Setani giꞋaladibidibiyena. \r Madiu 3:13-17, 4:1-11 Luke 3:21-22, 4:1-13 \p \v 9 Himiyami tu Yesu Nasaledi Galili ana fafaliya gitauya be Yoni againe giꞋela, ada Yoni Yolidani againe gikivebafitaisoyena. \v 10 Ada Yesu gibafitaiso gihavaina, gufeya giꞋaꞋalakahini tu auheꞋama lobama giꞋayavalini-yo Yaubada AluꞋaluwana ana ita vaita bunebune amine Bana againe gihobuꞋela ma giꞋitana. \v 11 Ada Yaubada agona lobameya gikova gigayo, “OꞋeni natuꞋaseꞋaseku, nuwaku ukiveyamumu-moꞋena.” \p \v 12 Yesu Yolidani againe gibafitaiso tu auheꞋama AluꞋaluwa Mahalina babigaga againe giwavina. \v 13 Ada aiyeta foti agaidiya babigaga againe gimiyami tu Setani giꞋalaꞋaladibidibiyena. Ada kevakeva walawalaꞋa hinafadiya gimiyami keke tamo kaliva tu lobama ana tovenuwaꞋata hiꞋela hiꞋitaveꞋavina. \x - \xo 1:13 \xt Yo 1:32 \xt Sam 2:7 \xt Hi 4:15\x* \s1 Yesu tobayauma gikovadi be hinavetomuliya. \r Madiu 4:12-22 Luke 5:1-11 \p \v 14-15 Tu Yesu Yoni valeyana ginogalina higa deliya hisena. Ada hidedemi ginogalini-yo gilowoga fafali ana egana Galili againe gina be Yaubada yana VenuwaꞋata Yamumuna gilulumamalena gigayo, “Yaubada yana aituha a gilakayemu. Tova kabisona kaliva yana itaveꞋavina againe hinamiyami be aseꞋasediya ginavehivehimeya. Au yami dewa koyona wanavenikohiyeni-yo wanahagavilami be VenuwaꞋata Yamumuna wanavetumaganena.” Hidedemi Yesu gilulumamala. \p \v 16 Tova saꞋeyana Yesu tobu ana egana Galili ana taliyeya ginauna tu Saimoni kadu taina Anidulu giꞋitadi. Alevatu hisesehobuyeni tu giꞋitadi faꞋina badi tobayauma. \v 17 Ada Yesu gigahedi gigayo, “WaꞋela wanamuliyeku be kaliva adi bayauma ganavehawalemi.” \v 18 Ada auheꞋama kaliva adiꞋiselu yadi alevatu hisehobuye-vagahini tu himuliyena. \p \v 19 Kadu ginauna tu matalaviseya Yemesa wataina Yoni Sebedi natuneyao giꞋitadi, wakeya hihiyoto yadi alevatu giꞋakaninina-ma hikikidewedewena. \v 20 Ada auheꞋama gikovadi be hinamuliyena. Au tamadi Sebedi yana tofaisewa buye wakeya himiyami-ma hinuyabuyabudi be Yesu himuliyena. \x - \xo 1:20 \xt Md 3:2 \xt Md 19:27\x* \s1 Yesu kaliva wayafunena gikiveyamumuna. \r Luke 4:31-37 \p \v 21 Hinauna tu Kafeneumi againe hiyemu. Ada sabati againe Yesu manuwa-abavehawala ana egana sinagogi againe giluku givebutu givehawala. \v 22 Ada yoꞋo yana vehawala faꞋina hiyaulowoga higayo, “Keke Mosese yana vehimeya ana tovehawala amine gidavehawala, au vaita tovehimeya velemoꞋena amine givehavehawala, yana vehawala aseꞋaseda giꞋonana.” \v 23-24 Higahegahe tu kaliva wayafunena yadi sinagogi againe giluku gikovaꞋawafatafata gigayo, “Yesu kwanaNasaledi gavadi ime agaimeya unagani-yo uꞋela? KaꞋi O uꞋela be ime yafune ama loi unamunuma-yo anabwavi? O ya inuba gahalamanena. OꞋeni Yaubada yana Kaliva Mahamahali.” \p \v 25 Tu Yesu yafune gihawatana gigayo, “GiꞋalove. Una, kaliva unuyabuyabuni.” \v 26 Yafune kaliva gikivefavefanina toyogina gitatawayana-yo ginuyabuyabuna. \p \v 27 Kaliva moyaꞋaidi hiꞋita-yo hiyaulowoga-moꞋa buye hiveꞋagahegahe higayo, “Hida hima gavaꞋana? Yana vehawala tuli-moꞋena kadu ana wavehimeya. Yafune nonogana hida kaliva gihawatadi-ma bonana hiꞋabina.” \v 28 Ada au Yesu valeyana Galili ana fafali matatabuna againe giveꞋaliyahega. \x - \xo 1:28 \xt Md 7:28 \xt Mk 5:7, Yo 6:69\x* \s1 Yesu toꞋaulolo moyaꞋaidi gisiveyawadi. \r Madiu 8:14-17 Luke 4:38-41 \p \v 29 Tu Yesu manuwa-abavehawala againe gihobu-yo gina Saimoni Anidulu yadi manuweya. Ada Yemesa Yoni badi buye hina manuweya hiluku. \v 30 Saimoni lawana adi iviya hidauda wowodi vaita ai, ada badi faꞋidiya Yesu himaduvenuwaꞋatana. \v 31 Au gina giꞋitadi nimadiya giꞋabi be gisivemidididi. Wowodi auheꞋama gituluna ada hivebutu adi wakawaka adiga hikidewedewena. \p \v 32 Mala gibogi kauwana giholu-yo kaliva yadi toꞋaulolo moyaꞋaidi kadu wayafunediyao Yesu againe hiꞋaliyedi. \v 33-34 Melala ana kaliva moyaꞋaidi Saimoni yana edaꞋawaneya hivagaꞋauta-Ꞌowoga, ada Yesu toꞋaulolo moyaꞋaidi yadi aulolo tulina tulina ma gisiveyawadi. Kadu yafune moyaꞋaidi kaliva hiluvaiyedi-ma giwavidi, ada yafune Bana inubana hihalamanena faꞋina gihawatadi be keke hinalukahihiyeni. \x - \xo 1:33-34 \xt Md 4:24 \xt Mk 3:11-12, Af 16:17-18\x* \s1 Yesu Galili ana fafaliya gilulumamala. \r Luke 4:42-44 \p \v 35 Tu aiyeta anavelu mala aimo keke gidalauni tu Yesu giꞋenohobu be gina melalagaga saꞋeyana againe giveꞋoveꞋoꞋola. \v 36-37 Saimoni tobohiyaneyao buye hina hilelena ada hinuhagana againe higayo, “Kaliva moyaꞋaidi O hilelele.” \p \v 38 Yesu gigayo, “WaꞋela be kana mali melaleya be kadu badi agaidiya ganalulumamala. Hidema faꞋina gahobuꞋela.” \v 39 Ada au Galili ana melala moyaꞋaina agaidiya ginunuwaliliuga, yadi manuwa-abavehawala agaidiya gilulumamala, adi yafune giwaviwavidi. \x - \xo 1:39 \xt Md 14:23, Lu 5:16 \xt Md 4:23-25\x* \s1 Yesu tovedawodawowo gikiveyamumuna. \r Madiu 8:1-4 Luke 5:12-16 \p \v 40 Tu tovedawodawowo saꞋeyana giꞋela Yesu againe tugana giveꞋetodonena be gihawayafeyafena gigayo, “KaꞋi nuwanuwa digo, afaiweya unakiveyamumuku.” \p \v 41 Gigahe-yo Yesu gihinekalikaliyena nimana gitunena kaliva giꞋabina gigayo, “Iya nuwanuwaku. Au unayamumu.” \v 42 Ada auheꞋama ana dawodawowo gihavaina be giyamumu. \p \v 43-44 Giyamumu tu Yesu gimaduꞋatuhegena ana hawata givelena gigayo, “Unogali. Keke tamo hakwadi unavenuwaꞋatani, au abaveyao ana tofaisewa againe unamaduna be wowo unavehawalena. Kadu ya yamumu faꞋina manuga luhei ada sifi, higa abaveyao Mosese boi tuwai-moꞋena givehimeyena amine ma unanauwedi be moyaꞋaidi o uyamumu velemoꞋena ma hinahalamanena.” \p \v 45 Atu kaliva gilowoga be gina yana yamumu valeyana givebutu kaliva moyaꞋaidi agaidiya gilukahihiyena, ada au valeyana ginauna. MoyaꞋaidi hiyoꞋoyoꞋo faꞋina, Yesu keke anafaiweya melaleya ginaluku kaliva matadiya. Au melalagaga agaidiya gimiyami. Atu kaliva melala tulina tulina agaidiya hitauya be Yesu againe hiyoꞋo. \x - \xo 1:45 \xt 1Veh 14:1-4 \xt Mk 7:36\x* \c 2 \s1 Yesu tovefela gisiveyawana. \r Madiu 9:1-8 Luke 5:17-26 \p \v 1 Aiyeta gavaiyehi himiyami tu Yesu Kafeneumi againe giyewana ada valeyana ginauna vaita yana manuweya gidamiyami. \v 2 Kaliva moyaꞋaidi Bana againe hivagaꞋauta be manuwa vetawana hibabalina, keke tamo abaga, kadu edaꞋawana keke tamo abaluku. Hidede amine hiyoꞋoyoꞋo tu Yesu badi agaidiya gilulumamala. \v 3 Kaliva tufoidi hiꞋela kaliva walogina giꞋaꞋuwana-ma hiꞋaliyena ana towahi kaliva adivefowa. \v 4 YoꞋo lakahina faꞋina keke adifaiweya tovefela Yesu liline hinaseni. Hidema faꞋina hilaka manuwa getane ada hami Yesu gimiyami amine hifolena. Manuwa getana hiꞋetovahivahini-yo tovefela waꞋivina hisehobuyena. \v 5 Ada Yesu yadi vetumagana giꞋita-yo tovefela againe gigahe gigayo, “Natuku, ya koyona ahe gayawelidi.” \p \v 6-7 Tu Mosese yana vehimeya ana tovehawala tufoidi medede againe hihiyoto-ma Yesu yana gahe hinogalini-yo nuwahinagediya hitoliluvaluva higayo, “Gavadi-yo hida kaliva gigahe vaita Bana tauna koyona adi toꞋaiyawela? Hima Yaubada gihawatagona. Yaubada anakaibe koyona ana toꞋaiyawela.” \p \v 8 Hidede amine nuwahinagediya hitoliluvaluva tu Yesu yadi nuwanuwa aseꞋasene gimaduꞋayaunena ada gigahedi gigayo, “Gavadi-yo medede amine aseꞋasemiya watoliluvaluva? \v 9 Gavaimi tovefela againe ganagahe-yo ginalakayemu? KaꞋi ganagayo, Ya koyona ahe gayawelina, o kaꞋi ganagayo, Umidi a ivi uꞋavalani be unaudadana. Hadema vehimeya vita-moꞋena? Me kaliva ana siveyawa vaita vita-moꞋena faꞋina kaꞋi ganavehimeya tu keke ginayamumu, au taumiyao amifaiweya wanaꞋitahalamanena kaliva adi siveyawa keke akufaiweya. \v 10-11 Atu hida kaliva ganasiveyawana be wanaꞋitani-yo Iya faꞋikuya wanagahe wanagayo, Velemodi. Bana TohobuꞋela kaliva yadi koyona adi aiyawela au ana tagalowalowa.” Ada au tovefela againe gigahe gigayo, “Ganagahe. Umidi a ivi uwahi be una ya manuweya.” \p \v 12 Au tovefela gimidi ana ivi gimaduꞋavalani-yo moyaꞋaidi matadiya gina gihobu. Kaliva moyaꞋaidi hiꞋita-yo hiyaulowoga Yaubada ana egana hikilakahina higayo, “Boi keke tamo hidede amine gavadi kadaꞋitani.” \x - \xo 2:12 \xt Lu 7:48 \xt 1Yn 1:9, Ais 43:25 \xt Md 9:33\x* \s1 Yesu Livai ana egana velugana Madiu \s1 gikovana be ginamuliyena. \r Madiu 9:9-13 Luke 5:27-32 \p \v 13 Tu Yesu kadu gihobu tobu ana egana Galili ana taliyeya gina. Kaliva moyaꞋaidi Bana againe hiyoꞋoyoꞋo ada givebutu givehawaledi. \v 14 Ginauna tu takesi ana toyaudi saꞋeyana giꞋitana ana egana Livai, Alifiyo natuna. Bana Livai takesi ana abayaudi againe gihiyoto. Ada giꞋita-yo gigahena gigayo, “Unamuliyeku.” Au bana Livai gimidi be gimuliyena. \p \v 15 Muliya Livai yana manuweya giluku be ginaꞋa. Ada tolameya giꞋauꞋa tu takesi ana toyaudi moyaꞋaidi kadu tokoyona velugadiyao Bana Yesu kadu ana tomuliya buye hiꞋenolukekela tu hiꞋauꞋa. FaꞋina badi kalivai-dina tufoidi moyaꞋaidi himuliyena. \v 16 Tu Mosese yana vehimeya ana tovehawala, higa Falisi adi loi, Yesu tokoyona kadu takesi ana toyaudi buye hiꞋauꞋa ma hiꞋitadi againe, ana tomuliya higahedi higayo, “GavaiꞋona-yo wama kaliva koyodiyao takesi ana toyaudi kadu tokoyona velugadiyao Bana badi buye hiꞋaꞋauꞋa?” \p \v 17 Yesu yadi gahe ginogalini-yo gigahedi gigayo, “Badi yadi aulolo keke ma keke doketa againe hinana tu toꞋaulolo ma nuwanuwadi doketa yana leme. Ada toyamumu keke doketa yana leme hinaleleni amine, meda anafaiweya Iya gahobuꞋela be keke toyamumu vehimeya hiꞋitaꞋitaveꞋavina-ma ganayowanidi. Au gahobuꞋela be tokoyona ganayowanidi be yaku leme againe hinanuwavilana.” \x - \xo 2:17 \xt Md 11:19, Lu 15:1-2 \xt Lu 19:10, 1Ti 1:15\x* \s1 Labewaviyo faꞋina Yesu hitoliluveluvena. \r Madiu 9:14-15 Luke 5:33-35 \p \v 18 Tova saꞋeyana Yoni ana tomuliya kadu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi hilabelabewaviyo. Kaliva tufoidi hiꞋela Yesu hitoliyena higayo, “Gavana faꞋina Yoni ana tomuliya kadu Falisi adi tomuliya hilabelabewaviyo be hinaveꞋoꞋola faꞋina, tu a tomuliya keke tamo tova hidalabelabewaviyo?” \p \v 19 Yesu gigahedi gigayo, “Nagi ana avemwamwala againe tonagi ana yoꞋo keke hinamiya-kawowo, au aꞋa hinaꞋauꞋa, faꞋina bana tonagi aimo badi buye himimiyami. Aimo tonagi buye himimiyami keke adifaiweya hinalabelabewaviyo. \v 20 Tu aimo tonagi hinanauwena lauveya ana toveya, au medema tovai-nadi ana yoꞋo hinamiya-kawowo, aꞋa keke hinaꞋani. Meda anafaiweya Iya yaku kaliva buye amimiyami faꞋina keke hidalabelabewaviyo.” Au hidedemi Yesu gigahedi. \x - \xo 2:20 \xt Yo 3:29\x* \s1 Yesu yana vehawala ivaguna keke kaliva yadi nuwanuwa tuwaina buye kanaveꞋatutamoꞋaini. \r Madiu 9:16-17 Luke 5:36-39 \p \v 21 Kadu Yesu gigayo, “Keke tamo hakwadi aikeva tuwaina kaleko ivaguna keke gufeya gidaꞋutuvini-ma againe ginabwadini. KaꞋi hidede amine gidabwadina digo aikeva ana bwadi gidaꞋakaninina, faꞋina kaleko ivaguna gidalautaina ada au kaliva ana aikeva gidakoyo-moꞋa. \v 22 Kadu keke tamo hakwadi oine ivaguna manugose kwafilidi tuwaina againe ginahiwani. KaꞋi hidede amine gidahiwana digo, oine ivaguna gidatubuga be kwafilidi tuwaina a gikwakwana-ma gidaꞋafolena, ada au oine kadu manugose kwafilidi gidakoyo. KaꞋi oine ivaguna digo, kadu kwafilidi ivaguna.” Au hidede amine Yesu gigahetalahobuhobu. \x - \xo 2:22 \xt 1Ko 10:21, 2Ko 6:16\x* \s1 Sabati ana vehimeya faꞋina. \r Madiu 12:1-8 Luke 6:1-5 \p \v 23 Sabati saꞋeyana againe Yesu witi ana faheya ginunudadana. Ana tomuliya buye hinauna tu tomuliya hivebutu witi nafona hikikikolukolu. \v 24 Ada Falisi higahena higayo, “UꞋita, gavadi-yo a tomuliya sabati ana vehimeya keke hidaꞋitaveꞋavini?” \p \v 25-26 Yesu gigayo, “Tokaiwabu Devida tuwai-moꞋena gimiyami-ma kahihina maꞋi wahawahawana o kaꞋi keke? Tova saꞋeyana abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu ana egana Abaiyata yana toveya, Devida tobohiyaneyao buye adiga keke be mafu gilaudi tu Yaubada yana manuweya giluku, aꞋa Yaubada matane hisena-ma givaina tu hawahawatana nonogana giꞋana kadu yana kalivamomo giveledi be buye hiꞋana. Mena aꞋai-nadi kaliva-kawowo faꞋidiya hawahawatana tu abaveyao ana tofaisewagaga adifaiweya hinaꞋana.” Hidedemi Yesu bonadi gifatana. \p \v 27 Kadu gigahedi gigayo, “Kaliva adi veluga faꞋina Yaubada veyawai ana tova gisena. Keke kaliva gidabubudi veyawai ana tova ana hawata faꞋina. \v 28 Au Iya TohobuꞋela aku egana tovehimeya, faꞋina Iya kadu sabati ana toꞋitaveꞋavina. Yaku kaliva sabati ana hawata hinaꞋitaveꞋavina o kaꞋi keke hinaꞋitaveꞋavini, medema Iya yaku abavehimeya.” Hidede amine Yesu gigahedi. \x - \xo 2:28 \xt 2Veh 23:25 \xt 1Sam 21:1-16 \xt 2Veh 5:14\x* \c 3 \s1 Yesu kaliva nimana koyona sabati againe gikiveyamumuna. \r Madiu 12:9-14 Luke 6:6-11 \p \v 1 Kadu tova saꞋeyana Yesu manuwa-abavehawala ana egana sinagogi againe giluku. Medede againe kaliva saꞋeyana gimiyami, nimana gifwalele-vagata. \v 2 Kaliva tufoidi nuwanuwadi Yesu yana dewa hinahawavekoyoyena faꞋina, Bana hiꞋitaꞋita-kwanekwanena be hinaꞋitana kaꞋi nimakoyo sabati againe ginakiveyamumuna o kaꞋi keke. \v 3 Yesu nimakoyo againe gigahe gigayo, “UꞋela weꞋai.” \p \v 4 Ada tolauboda agaidiya gigahe gigayo, “Yada buki-vehimeya sabati faꞋina gavaimi givehimeyeda? KaꞋi kaliva sabati againe kanakiveyamumuna o kaꞋi kanakivekoyona? KaꞋi kanalugolegolena o kaꞋi kanaluveꞋalikana?” Hidedemi Yesu gitoliluvaluva tu badi hiveꞋamata. \p \v 5 Ada keke nimakoyo hidaꞋitanuwakabubuyeni faꞋina, Yesu aseꞋasena giꞋuꞋaulolo ada yana wanuwakoyo gilumataviledi tu nimakoyo againe gigahe gigayo, “Nima utune.” Nimana gitunena ada auheꞋama giyamumu. \v 6 Badi Falisi hihobu be hina Helodi yana yoꞋo kalivadi buye hivagaꞋauta hivevai be higa gavaiyaꞋamine Yesu hinaluveꞋalikani. \x - \xo 3:6 \xt Lu 13:14 \xt Md 9:13 \xt Md 22:15-16\x* \s1 Kaliva Yesu againe hiyoꞋoyoꞋo Galili ana tobu liline. \p \v 7-8 Tu Yesu mena melala gihege tu ana tomuliya buye hina Galili ana tobu liline, ada yoꞋo lakahi-moꞋena hibwaꞋulina. Fafali moyaꞋaina agaidiya hitauya, Galili ana fafali Yudiya ana fafali Yelusalema ana melala Idumiya ana fafali kadu melala moyaꞋaina yuwa Yolidani fafaline, kadu Taiya Saidoni adi melala moyaꞋaina agaidiya hitauya. Gavadi gavadi moyaꞋaina gififaisewana-ma valeyana hinogalina againe hivagaꞋauta. \v 9 Ada yoꞋo lakahi-moꞋedi faꞋina Yesu ana tomuliya gigahedi gigayo, “Waka kabiꞋona wanaꞋihagihagiyena faꞋina kaliva hiyoꞋoyoꞋo be kaꞋi hinavetuwahegeku, au ganayage.” \v 10 Kaliva moyaꞋaidi gisiveyawadi faꞋina toꞋaulolo adi aulolo tulina tulina hiveveꞋatuwahega be hinakibwaꞋeni-yo hinayamumu. \v 11 Ada badi wayafunediyao hiꞋita-yo agene hibeꞋu hitatawayana higayo, “Iyoi. OꞋeni Yaubada Natuna.” \v 12 Atu Yesu gihawatadi toyogina be Bana inubana keke hinahawavemogataleni. \s1 Yesu afositolo tuwelo givenuwadadanedi. \r Madiu 10:1-4 Luke 6:12-16 \p \v 13 Tu Yesu oyeya gilaka ada kaliva gaveyao nuwanuwana, medema giyowanidi be Bana againe hilakaꞋela. \v 14-15 Ada kaliva tuwelo givegidedi ada givewagadi afositolo higa bonana ana towahidadana. Givegidedi be higa badi Bana buye hinamiyami kadu ginaꞋiveninisedi be hinalulumamala, ada abavehimeya ginaveledi-yo yafune hinawavidi. \v 16 Ada kaliva tuwelo givenuwadadanedi-ma adi egana hidede amine. Saimoni tu ana egana velugana givelena-ma Fita. \v 17 Yemesa kadu taina Yoni Sebedi natuneyao tu adi egana velugana giveledi-ma Bowanedisi, higa ana kaivila atala natuneyao faꞋina yadi gahe vaita atala amine. \v 18 Kadu Anidulu Filifi Batolomiu Madiu Tomasi Yemesa Alifiyo natuna, kadu Tadiyasi, kadu Saimoni bana yoꞋo miLoma hivenibainedi-ma kalivana. \v 19 Kadu Yudasi-Isikaliyota bana Yesu nibaineyao nimadiya gihawavemogatalena amanadi. \x - \xo 3:19 \xt Lu 9:1 \xt Yo 1:42 \xt Lu 9:54\x* \s1 Tufoidi higahe vaita Biyelisibuli higa Setani \s1 Yesu gidaluvaiyeni. \r Madiu 12:22-37 Luke 11:14-23 \p \v 20 Yesu yana yoꞋo tuwelo givegidedi gihavaina, giyewana yana manuweya. KaduꞋe kaliva hiyoꞋoyoꞋo faꞋina, Bana ana tomuliya buye keke adifaiweya hinaꞋa. \v 21 Ma ana unuma hidedemi hinogalina againe, hilowoga be hinavegaꞋaulena faꞋina higahegahe higayo, “Givekabakabaleya.” \p \v 22 Ada Mosese yana vehimeya ana tovehawala Yelusalema againe hitauya-ma higahe higayo, “Biyelisibuli giluvaiyena. Bana Biyelisibuli yafune adi tovehimeya yana faiwala againe yafune giwaviwavidi.” \p \v 23 Hidede amine higahegahe faꞋina Yesu giyowanidi be hiꞋela, gahetalahobuhobu amine gilukahihiyedi gigayo, “Keke Setani tauna ginawavini, keke-moꞋa. \v 24 Hai fafali ana melala tulina tulina buye hilulugaviya, medema taudiyao hinavehavaidi. \v 25 Kadu hai yoꞋo ana kaliva tova moyaꞋaina buye hivekwavekwageya, medema hinaꞋabiꞋotaꞋota be yoꞋo ana egana ginahavaina. \v 26 Meda anafaiweya kaꞋi Setani tauna yana yoꞋo higa yafune ginavekwageyedi be ginawavidi digo, bana tauna yana yoꞋo ginavehavaidi ada au yana abavehimeya ginahavaina. \v 27 KaꞋi kaliva manimaninina yana manuweya ginamiyami, au keke tamo hakwadi anafaiweya ginaluku kaliva yana lokoloko ginavaini. Nagona kaliva manimaninina ginayogoni-yo yana lokoloko ginavaina. Meda anafaiweya Iya Setani ganayogoni-yo kaliva wayafunedi ganaꞋihagihagiyedi. \p \v 28 Gagahe velemoꞋena, Yaubada kaliva yadi dewa koyona tulina tulina ginayawelina, kadu gavadi gavadi yadi gahe-kawowo againe Yaubada hinahawatagona-ma ginavenuwauluyena. \v 29 Atu hai kaliva yana gahe-kawowo againe AluꞋaluwa Mahalina ginahawatagona, medema yana koyona Yaubada keke ginayawelini, keke-moꞋa. Au yana hawatagona ana vita ginawahi-vagahina.” \v 30 Yesu hidede amine gigahe, faꞋina AluꞋaluwa Mahalina yana faiwala againe yafune giwaviwavidi tu badi kaliva higahe vaita yafune Yesu gidaluvaiyeni. \x - \xo 3:30 \xt Mk 6:31 \xt Yo 10:20 \xt Md 9:34\x* \x - \xo 3:30 \xt 1Yn 3:8 \xt Hi 6:4-6\x* \s1 Yesu hinana kadu taineyao hilakayemu. \r Madiu 12:46-50 Luke 8:19-21 \p \v 31 Yesu gimiyami tu hinana kadu tobohiyaneyao hilakayemu. Melaleya himidimidi tu kaliva saꞋeyana higahena be Yesu ginagahena. \v 32 YoꞋo hitogafifina ada higahena higayo, “Hina kadu tobohiyamomo melaleya himimiyami, nuwanuwadi hinaꞋita.” \p \v 33 Bana Yesu gigayo, “HakwaꞋadi hinaku? Kadu gaveyao tobohiyakweyao?” \v 34 Ada badi hitogafifina-ma gilumataviledi-yo gigahe gigayo, “Hidema hinaku kadu tobohiyakweyao. \v 35 FaꞋina hai kaliva o vevine Yaubada yana nuwanuwa hiꞋitaꞋitaveꞋavina, medema tobohiyaku o nouku o hinaku.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 3:35 \xt Mk 6:3 \xt Yo 15:14\x* \c 4 \s1 Otova babi tulina tulina againe ana gahetalahobuhobu. \r Madiu 13:1-9 Luke 8:4-8 \p \v 1 KaduꞋe tova saꞋeyana Yesu givebutu Galili ana tobu ana taliyeya givehawala. Kaliva moyaꞋaidi hiyoꞋoyoꞋo ada himidififina faꞋina, tobuya waka againe giyage tu yoꞋo avaleya himidimidi. \v 2 Ada nuwanuwa tulina tulina gahetalahobuhobu amine givehawaledi, ada yana vehawala againe gigahedi gigayo, \v 3 “Wanogali. Kaliva saꞋeyana witi nafona yana faheya ginauwena be ginaꞋiyauyaulena. \v 4 Witi nafona giꞋiꞋiyauyaulena tu tufona edeya gibeꞋu au manuga hiꞋela be hiꞋana. \v 5 Tufona babi dabodabona againe gibeꞋu. Medede againe babi yamumuna keke lakahina gidadauda. Ada babi yamumuna keke vewabana faꞋina, witi nafona gimadukabu. \v 6 Ada kauwana gilaka againe witi tubuvaguna gikabuna be gibou, walamina keke gidavegilili velemoꞋena faꞋina. \v 7 Kadu tufona aboda againe gibeꞋu ada au yogo gifaiwala be witi gilufaveꞋalikana, keke tamo guwana. \v 8 Kadu tufona babi yamumuna againe gibeꞋu be gitabo yamumuna. Gitabotabo tu giboyalina ada witi guwana tufona teti (30) amine, tufona sikisiti (60) amine kadu tufona hanaledi (100) amine.” Yesu hidedemi gigahetalahobuhobu. \p \v 9 Kadu gigayo, “Omi kaliva watagami, au bonaku wadavenogalena.” \s1 Yesu gahetalahobuhobu inubana gilukahihiyena. \r Madiu 13:10-17 Luke 8:9-10 \p \v 10 Ada muliya yoꞋo a hina tu Yesu anakaibe gimiyami tu yana yoꞋo tuwelo kadu tomuliya velugadiyao tufoidi Bana buye himiyami-ma yana gahetalahobuhobu faꞋina hitoliluveluvena. \v 11 Gigahedi gigayo, “Yaubada yana itaveꞋavina ana nuwanuwa sevasevauyana omi agaimiya giyauna, tu badi kaliva-kawowo keke Yaubada yana yoꞋo agaidiya hidaluku-ma gahetalahobuhobu amine hinogalina. \v 12 Gahetalahobuhobugaga hinoganogalina, tuwai-moꞋena Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe amine gigayo, \q1 Tova moyaꞋaina bonaku hinaꞋitaꞋitana \q1 tu keke hinaꞋitahalamaneni. \q1 Kadu hinanoganogalina \q1 tu keke ana nuwanuwa hinahalamaneni. \q1 KaꞋi hidahalamanena digo, \q1 Iya agaikuya hidahagaviladi \q1 be yadi koyona gadavenuwauluyena.” \x - \xo 4:12 \xt 1Ko 2:10 \xt Ais 6:9-10, Yo 12:40\x* \s1 Yesu gahetalahobuhobu guwana ana iyauyaula faꞋina gikivetuvetunudi. \r Madiu 13:18-23 Luke 8:9-15 \p \v 13 Tu Yesu Veyao Tuwaina ana gahe giyakahini-yo au gigahedi gigayo, “Mena gahetalahobuhobu adamoya galukahihiyena-ma ana nuwanuwa maꞋi wahalamanena o kaꞋi keke? Gavaimi be gahetalahobuhobu velugana aimo ganalukahihiyena-ma wadahalamaneni? Yami halamana givekwalu. Mena gahetalahobuhobu saꞋeyana faꞋina ganakivetuvetunumi. \v 14 Guwana ana toꞋiyauyaula ma vaita Yaubada bonana kaliva aseꞋasediya gidaꞋiyauyauleni. \v 15 Kaliva tufoidi vaita witi nafona edeya gibeꞋu-ma amine. Yaubada bonana hinogalina tu Setani giꞋela be gava nuwanuwa tolaumamala kaliva aseꞋasediya gifahana-ma givaina. \v 16 Kadu meda anafaiweya kaliva tufoidi vaita nafona babi dabodabona againe gibeꞋu-ma amine. Yaubada bonana hinogalina be yadi wavemwamwala aseꞋasediya himadusena. \v 17 Atu bonana keke hidanuwa-nunauyeni walamina keke aseꞋasediya gidavegilili faꞋina, tova kabisonaga hiꞋatuvefaꞋila. KaꞋi tova vitana badi agaidiya ginalakayemu o kaꞋi yadi hawahega Yaubada againe faꞋina aulolo tagiya kaliva nimadiya hinanuhagana, au hinamadunuwayewa. \v 18-19 Kadu tufoidi vaita nafona abodeya gibeꞋu-ma amine. Yaubada bonana hinogalina tu babi ana gaitoma faꞋina hivenuwanauna, kadu tova moyaꞋaina mani lokoloko nuwadi givaivaina ada gavadi tulina tulina hiꞋitaꞋitaluvadigena faꞋina nuwadi giulu. Au mena gaitomai-dina Yaubada bonana gilufaveꞋalikana ada guwadi keke. \v 20 Atu tufoidi vaita nafona babi yamumuna againe gibeꞋu-ma amine. Yaubada bonana hinogalina be aseꞋasediya hisena, ada au yadi dewa againe guwadi hiseseyemaunena kaꞋi 30 o 60 o 100 amine.” Hidede amine Yesu gigahe. \x - \xo 4:20 \xt Kl 2:7 \xt Mk 10:21-22, 1Ti 6:9-10\x* \s1 Yaubada bonana ana venogala lamufa againe giluvefosena. \r Luke 8:16-18 \p \v 21 Kadu Yesu gigahedi gigayo, “Keke tamo hakwadi lamufa ginakabuni-yo avaeka hinagene o kaꞋi ivi dibune ginaseni, keke-moꞋa. Au ana abasewadi againe ginasena. \v 22 Gavadi gavadi moyaꞋaina tova adamoya keke iꞋivemogatalina medema aimo tova mulina kabuꞋavane ginalakayemu, kadu gavadi gavadi sevasevauyana medema aimo moyaꞋaidi hinahalamanena. \v 23 Hai kaliva taga afolegina, medema bonaku udavenogalena.” Hidedemi Yesu gigahe. \p \v 24 Kadu gigayo, “Yaubada yana nuwanuwa wananogalina, wananogali-hagihagiyena. KaꞋi Yaubada bonana ana nogala againe wanadibumuhiga, halamana wanavaina kadu Yaubada yami halamana ginakivetubugina. \v 25 FaꞋina hai kaliva Yaubada yana nuwanuwa ginogalina be giꞋitaꞋitaveꞋavina, medema againe kadu nuwanuwa moyaꞋaina ginayauna. Atu hai kaliva Yaubada yana nuwanuwa keke gidaꞋitaꞋitaveꞋavini, medema yana halamana kabiꞋona Yaubada ginavaihegena be ginamiya-kawowo.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 4:25 \xt Lu 6:38\x* \s1 Faha yana tabo ana gahetalahobuhobu. \p \v 26 Kadu gahetalahobuhobu saꞋeyana Yesu gilukahihiyena gigayo, “Kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami be aseꞋasediya givehivehimeya-ma yadi miyami hidede amine. Kaliva saꞋeyana yana faha againe nafona giꞋiyauyaulena. \v 27 Bogi gidada uyadayada gimimiya tu nafona gitabotabo be gilakalaka. Atu gavaiyaꞋamine yana faha gitabo ma keke gidahalamaneni. \v 28 Au babi tauna faha gikivetabona, nagona gikabu hinafane gitabo muliya aꞋa-moꞋena gisena. \v 29 AꞋa-moꞋena ginaboyalina againe, ilama tubuꞋoduna againe ginayaudi faꞋina aꞋa ana yaudi ana tova a gilakayemu.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 4:29 \xt Ha 14:15\x* \s1 Yaubada yana itaveꞋavina vaita masitada \s1 yana tubutubuga amine. \r Madiu 13:31-32,34 Luke 13:18-19 \p \v 30 Kadu Yesu gigayo, “Kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami be aseꞋasediya givehivehimeya-ma yadi tubutubuga gavaiyaꞋamine kanalukahihiyeni? Gava gahetalahobuhobu amine kanakivetuvetunu? \v 31-32 Masitada yana tabo amine kanalukahihiyena. Nafona tulina tulina adi loi againe masitada nafona kabikabiꞋona. Kaliva givaina be gifahana. Babiya gidauda tu gikabu, ada nafona kabikabiꞋona nonogana gikabu againe giveꞋaihala. E, laganina lakahina gisena be manuga hiꞋela aiwaꞋune hiveꞋuba.” Hidedemi Yesu gigahe. \p \v 33 Ada au Yesu gahetalahobuhobu moyaꞋaina hidede amine kaliva agaidiya gilumamalena. Yadi halamana gavaiyaꞋamine medemi givehawaledi. \v 34 YoꞋo agaidiya gahetalahobuhobugaga amine givehawaledi, keke gidagahe-moꞋedi. Tu Tauna ana tomuliya adikaibeꞋuyanina buye himiyami ana toveya, gaitoma moyaꞋaina faꞋina gikivetuvetunudi. \x - \xo 4:34 \xt Yo 16:25\x* \s1 Yesu mala lakahina gihawatana be giꞋalovena. \r Madiu 8:23-27 Luke 8:22-25 \p \v 35 Tu medema aiyetai-nadi mala gisilavina Yesu ana tomuliya gigahedi gigayo, “WaꞋela be yuwa kanadamana tobu fafaline.” \v 36 Yesu wakeya gimiyami tu ana tomuliya yoꞋo hihegedi-yo hiyage be hiwoiyedamanena. Kadu waka velugadiyao buye hilowoga. \v 37 Hinauna tu bolimana lakahina gimadu ada lefo waka againe gibifuwafuwana be gufa gilukuluku. \v 38 Tu Yesu ma waka muline ana fila againe giꞋenonuwaulu be gidauda. Badi tomuliya hiluvaguna higayo, “Tovehawala, gavana anada? KaꞋi keke udanuwanuwa kabisona kanaꞋalika?” \p \v 39 Au gimidi bolimana gihawatana, gigayo, “Mala auwe.” Kadu lefo gigahedi gigayo, “Au giꞋatago.” Ada auheꞋama bolimana giꞋatagona ada niwalova-Ꞌutuutu gisena. \p \v 40 Ana tomuliya gigahedi gigayo, “Gavadi-yo wamatautaveꞋine. Hai yami vetumagana?” \p \v 41 Ada au aseꞋasedi giꞋakolukoluna buye hiveꞋagahegahe higayo, “Bana hida gava kaliva? Taumadi, bolimana kadu lefo Bana bonana giꞋabina!” \x - \xo 4:41 \xt Md 14:31 \xt Sam 89:9\x* \c 5 \s1 Yesu kaliva wayafunena gikoyo-moꞋa ma gikiveyamumuna. \r Madiu 8:28-34 Luke 8:26-39 \p \v 1 Tu Yesu ana tomuliya buye Galili ana tobu yuwa fafaline hidamana be miGadala yadi fafaliya hiyemu. \v 2 Yesu wakeya gihobu tu kaliva saꞋeyana wayafunena aiboꞋuveya gitauya be Bana amine giꞋela. \v 3-4 Bana kalivai-nadi aiboꞋuveya giveꞋabaga ada keke tamo hakwadi anafaiweya bulava againe ginayogoni, higa-wayoga. FaꞋina bulava kainumula nonogana gidobona. E, nimana kadu agena bulava kainumula againe hiyogoyogona tova a gavaiyehi tu gififaiwala be bulava nimane giꞋatudobodobona, kadu bulava agene giꞋutudobodobona. Keke tamo hakwadi anafaiweya ginahawatani, au kaliva moyaꞋaidi gifaiwalahegedi. \v 5 Bogi uyadayada aiboꞋuveya kadu oyeya ginunudadana gikovakovaꞋawafatafata, kuga againe tauna gitalatalana. \p \v 6-7 Au kaliva aimo lauveya giꞋelaꞋela tu Yesu gidaꞋitana ma gimadu Bana agene giꞋiboꞋula-moꞋa gikovaꞋawafatafata agona lakahina gigayo, “Yesu, OꞋeni Yaubada Getane-moꞋane Natuna. Gavadi iya agaikuya unagani-yo uꞋela? Iya gaveꞋoꞋole, Yaubada matane unagahe be higa keke unakivetavetagigiku.” \v 8 Hidede amine gigahe faꞋina Yesu yafune gimidigahena gigayo, “O yafune hida kaliva unanuyabuyabuna.” \p \v 9 Bana kaliva gigahe-yo, Yesu gitoliyena gigayo, “Gavaimi a egana?” Bana gigayo, “Aku egana YoꞋo, faꞋina ime yafune moyaꞋaima kaliva aluvaiyena.” \p \v 10 Ada Yesu againe giveꞋoꞋoladona gigayo, “Yafune keke unawavidi be hida fafali hinanuyabuyabuni.” \p \v 11-12 Tu yuwa oya fafaline bawe adi yoꞋo lakahina adiga hilelele faꞋina yafune hihawayafeyafena higayo, “Udavehimeyema be yuwa bawe agaidiya unawavima-yo analuvaiyedi.” \v 13 Au gihawahegedi ada yafune kaliva hinuyabuyabuni-yo bawe hiluvaiyedi, au bawe adi yoꞋo luhei tausani (2,000) amine ma awaloloya hiꞋotahobu, tobu againe hitowaꞋalika. \p \v 14 Tu bawe adi tolufolofologahi hiꞋota be hina melala-moꞋena kadu awaꞋawanine mena gaitomai-dina hilukahihiyedi. Ada kaliva vevine hitauya be gavadi gilakayemu-ma hinaꞋitana. \v 15 Ada Yesu againe hiꞋela kaliva wayafunena hiꞋitana, medede againe gihiyoto uꞋuna a giyamumu be ana kaleko giꞋosena, boi yafune moyaꞋaidi adi egana YoꞋo hiluvaiyena-ma kalivai-nadi. HiꞋita-yo himatautaveꞋine. \v 16 Ada badi toꞋita gavadi kaliva boi wayafunena kadu bawe agaidiya gilakayemu-ma hilukahihiyena. \v 17 Ada au hivebutu Yesu higaheyaꞋayaꞋalina be higa yadi fafali ginanuyabuyabuna. \p \v 18 Yesu gina wakeya giyageyage tu kaliva boi wayafunena gihawayafeyafena gigayo, “Iya O buye kadana.” \v 19 Atu Yesu gihawatana gigayo, “Una ya melaleya be a unuma agaidiya unalukahihi. Gavadi lakahina Kaiwabu o faꞋiniya gigugaiyeni kadu gavaiyaꞋamine giꞋitanuwakabubuye ma unalukahihiyedi.” \v 20 Ada au kaliva gina be givebutu gavadi lakahina bana faꞋine Yesu gigugaiyena-ma melala teni adi fafali ana egana Dekafolisi agaidiya gilukahihiyena. Ada kaliva moyaꞋaidi hinogalini-yo hiyaulowoga. \x - \xo 5:20 \xt Mk 1:23 \xt Mk 1:24\x* \s1 Yailo natuna kwamayoku yana aulolo kahihina. \r Madiu 9:18-19 Luke 8:40-42 \p \v 21 Yesu wakeya giyage-yo kadu tobuya gidamana ada yuwa fafaline giyemu-yo yoꞋo lakahi-moꞋena taliyeya himadu Bana againe hivagaꞋauta. \v 22-23 Taliyeya gimiyami tu manuwa-abavehawala ana tonagona saꞋeyana giꞋela, ana egana Yailo. Ada bana tonagona Yesu giꞋita-yo agene giꞋiboꞋula-moꞋa gihawayafeyafena gigayo, “Natuku kwamayoku kabiꞋona giꞋaulolo lakahina kaꞋi ginaꞋalika. UdaꞋela nima bana againe udasena be gidabwaina, gidamiyami hagihagina.” \v 24 Au Yesu gilowoga be tonagona buye hina. Ada yoꞋo lakahina hibwaꞋulina hinauna tu Yesu liline hiveveꞋatuwahega. \x - \xo 5:24 \xt Mk 7:32, Lu 13:13\x* \s1 Kwamayoku Yesu ana kaleko bwatana gikibwaꞋena kahihina. \r Madiu 9:20-22 Luke 8:43-48 \p \v 25 Tu kwamayoku saꞋeyana yoꞋo agaidiya ginauna, bana yana vaikohi be dayagina tova moyaꞋaina gimadu-vagata. Tuwaina givebutu giꞋuꞋaulolo ada ginunauwena malamala tuwelo. \v 26 Doketa moyaꞋaidi agaidiya ginauna ada yadi lumulamula againe aulolo lakahina ginuhagana. Yana mani matatabuna badi agaidiya gihavaina. Gilulumulamula tu doketa keke adifaiweya, au yana aulolo gitubuga-moꞋa. \v 27 Yesu valeyana ahe ginogalina faꞋina yoꞋo hinafadiya Bana wamuline giꞋela be ana kaleko bwatana gikibwaꞋena. \v 28 FaꞋina nuwahinagene gigahe gigayo, “KaꞋi ana kalekogaga ganakibwaꞋena, au ganayamumu.” \v 29 GikibwaꞋeni-yo auheꞋama dayagina giꞋagolohina, ada gava wowone giꞋayaunena yana aulolo a gihavaina. \p \v 30 Ada Yesu yana faiwala tamo hakwadi againe gina ma giꞋayaunena, au yoꞋo hinafadiya gihagavilana gitoliluvaluva gigayo, “HakwaꞋadi aku kaleko gikibwaꞋeni?” \p \v 31 Ada ana tomuliya higahena higayo, “YoꞋo hiveveꞋatuwahega-ma uꞋitadi. Gavadi-yo ugahe ugayo, HakwaꞋadi aku kaleko gisibutuni?” \p \v 32 Tu Yesu aimo giꞋitaꞋitalele be hakwaꞋadi gikibwaꞋeni-ma ginaꞋitana. \v 33 Au kwamayoku gavadi bana againe gilakayemu-ma gihalamaneni-yo yana wamatauta yana wavetatava giꞋela, Bana agene giꞋiboꞋula-moꞋa be tauna kahihina matatabuna gilukahihiyena. \v 34 Gilukahihi gihavaina Yesu gigahena gigayo, “Natuku, uvetumaganeku faꞋina ubwaina. Ya wanuwayamumu unana ya aulolo gihavai-moꞋena.” \x - \xo 5:34 \xt Mk 6:56 \xt Lu 6:19 \xt Mk 10:52, Lu 7:50, 17:19\x* \s1 Yesu Yailo natuna alikeya gisivemididina. \r Madiu 9:23-26 Luke 8:49-56 \p \v 35 Yesu aimo gilulukahihi tu kaliva tufoidi Yailo yana manuweya hitauya-ma hiyemu be higahena higayo, “Natu kwamayoku yawaina gihavaina. Au keke Tovehawala unaluveꞋavaleni-yo unaꞋaliye-kawowoni.” \v 36 Yesu bonadi keke gidavenogaleni, au manuwa-abavehawala ana tonagona againe gigahe gigayo, “Keke unamatauta, au unavetumaganeku.” \p \v 37 Ada kaliva moyaꞋaidi gihawatadi be keke hinabwaꞋulini. Fita ada Yemesa wataina Yoni adiꞋitotogaga ginauwedi. \v 38 Bana manuwa-abavehawala ana tonagona yana manuweya hiyemu-yo Yesu alika ana butubutu ginogalina, tagiya veꞋalulaukuhi. \v 39 Au manuweya giluku gigahedi gigayo, “GavaiꞋona-yo alika ana butubutu ganogalini? Gavadi-yo waveꞋalulaukuhi? Kwamana keke gidaꞋalika, au giꞋenonuwaulu.” \p \v 40 Ada badi hihawavelaigena. Atu Yesu moyaꞋaidi giwavidi be melaleya hihobu au kwamana tamana hinana kadu tomuliya adiꞋitoto Bana buye hiꞋela-ma vetawana kwamana gidauda-ma againe gilukuwedi. \v 41 Nimana giꞋabina ada gigahena gigayo, “Talida kumi.” Mena gahe ana kaivila bonadeya ma “Natuku, Iya gagahe umidi.” \v 42 Ada auheꞋama kwamana kwamayoku gimidi ginudadana. Ana malamala ma tuwelo. HiꞋita-yo aseꞋasedi giꞋalilihiwana. \p \v 43 Atu Yesu gihawatadi gigayo, “Keke gaveyao wanavenuwaꞋatadi, au gahawatami.” Kadu gigayo, “Tamo aꞋa kwamana wavele be giꞋani.” \x - \xo 5:43 \xt Yo 11:11 \xt Lu 7:14\x* \c 6 \s1 MiNasaledi Yesu hikilowena. \r Madiu 13:53-58 Luke 4:16-30 \p \v 1 Yesu Yailo yana fafali gihege tu gina Tauna yana melaleya. Ada ana tomuliya hivebwaꞋuliyena. \v 2 Ada sabati againe givebutu manuwa-abavehawala ana egana sinagogi againe givehawala. Ada tufoidi moyaꞋaidi yana vehawala hinogalini-yo hiyaulowoga higayo, “Hida hima kaliva-kawowo nonogana givehavehawala. Hida nuwahuya givaina-ma gavana ana inuba? Hai faiwala givaini-yo abaveyaulowoga gififaisewani? \v 3 Ide bana kalivai-nadi inubana kahalamanena. Bana Meli natudi, manuwa ana toꞋaiyogona, Yemesa Yosese Yudasi Saimoni tawadi. Kadu nouneyao buye kamimiyami.” Au hidedemi miNasaledi yadi waꞋagoꞋuga buye hiveꞋagahegahe tu hikilowena. \p \v 4 Ada Yesu gigahedi gigayo, “Kaliva moyaꞋaidi Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina hiveꞋamohimohinena tu tauna yana melala tauna yana yoꞋo tauna ana unuma kalivai-dina keke hidaveꞋamohimohineni.” \p \v 5 Ada medede againe keke tamo aituha fifiwalana anafaiweya gidafaisewani. Au toꞋaulolo tufoidiga agaidiya nimana gisena be gisiveyawadi. \v 6 Ada yana yoꞋo yadi vetumagana keke faꞋina, giyaulowoga. Ada au melala tulina tulina agaidiya ginunuwaliliuga tu givehavehawala. \x - \xo 6:6 \xt Yo 7:15 \xt Yo 6:42\x* \s1 Yesu yana yoꞋo tuwelo kaliva adi veluga faꞋina giꞋiveninisedi. \r Madiu 10:5-15 Luke 9:1-6 \p \v 7-8 Tu Yesu yana yoꞋo tuwelo giyowanidi be givebutu luhei luhei amine giꞋatuhegedi. Abavehimeya yafune faꞋidiya giveledi ada hidede amine givehimeyedi gigayo, “Keke tamo gavadi yamina againe wananauweni, keke aꞋa keke vainuwana keke mani ami foseya wananauweni, au yami aiwalagaga. \v 9 Ageyafayafa wanaꞋosena kadu ami aikeva saꞋeyanaga wanaꞋosena. \v 10 Hai tonimanuwa yana manuweya ginalukuwemi, medede againe wanamiyami tu wanalowoga-havagi ana toveya. \v 11 KaꞋi melala saꞋeyana againe wanayemu tu kaliva keke hinavetobohiyanemi ada yami laumamala keke hinavenogaleni digo, mena melalai-nadi wanahegena againe fwayafwaya agemiya wanavagahegehegena, higa Yaubada yana ilaꞋa badi agaidiya ana iyaꞋiyaya.” Hidedemi Yesu ana tomuliya givenuwaꞋatadi. \p \v 12 Ada au hilowoga be hina kaliva moyaꞋaidi agaidiya hilulumamala be higa yadi dewa koyona hinavenikohiyeni-yo Yaubada againe hinahagaviladi. \v 13 Yafune moyaꞋaidi hiwavidi ada toꞋaulolo moyaꞋaidi hibunamidi be higa hisiveyawadi. \x - \xo 6:13 \xt Lu 10:1 \xt Af 13:51, 18:6 \xt Ye 5:14\x* \s1 Yoni Tobafitaiso giꞋalika. \r Madiu 14:1-12 Luke 9:7-9 \p \v 14 Tu kini Helodi Yesu ana tomuliya yadi faisewa valeyana ginogalina, faꞋina melala moyaꞋaina agaidiya Yesu ana egana giveꞋaliyahega. Kaliva tufoidi higahegahe higayo, “Bana wadevama Yoni Tobafitaiso gimididi-havagi. Hidema faꞋina abaveyaulowoga tulina tulina gififaisewana.” \p \v 15 Kadu tufoidi higayo, “Bana hima toꞋawatalatalaina tuwaina ana egana Elaiya.” Kadu tufoidi higayo, “Hida hima Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina badi toꞋawatalatalaina tuwaidiyao amine.” \p \v 16 Atu Helodi yadi veꞋagahegahe ginogalina againe, gigahe gigayo, “Bana au velemodi Yoni Tobafitaiso. Iya gavehimeya be uꞋuna hinikehegena-ma kalivai-nadi gimididi-havagi.” \p \v 17-18 Helodi hidedemi gigahe faꞋina boi tobohiyana vavinena adi egana Helodiyasi givaidi ada bana Yoni Helodi gidakeyena gigayo, “Tobohiya Filifi vavinena uluhabuyedi faꞋina, nagi ana vehimeya keke udaꞋitaveꞋavini.” Hidedemi Yoni gigahe faꞋina Helodi yana kaliva giꞋiveninisedi be Yoni hikiveꞋavina ada hiyogona be deliya hisena. \v 19-20 Badi Helodiyasi yadi nuwakoyo Yoni againe hiluluꞋuyena ada higahegahe vaita kaliva hinaluveꞋalikana tu higa-wayoga, faꞋina Helodi Yoni giveꞋamohimohinena. Bana Yoni kaliva mahamahalina yana dewa yegayegana ma gihalamanena faꞋina, gilugolegolena. Nuwanuwana Yoni yana laumamala ginanogalina tu ana nogala againe nuwana givegafoꞋuyaꞋuya. \p \v 21 Helodiyasi himiyami himiyami tu yadi tova hagihagina gilakayemu. Helodi yana tubuga ana toveya yana aꞋa lakahina gitagova be yana yoꞋo buye hiꞋa. Ana toveluga kikaiwabudiyao kadu yana togiyomatana kadu Galili ana kaliva lakahidiyao giyowanidi be hiꞋela. \p \v 22 Hivemwavemwamwala tu Helodiyasi natudi kwamayoku giluku yoꞋo matadiya givagavaga. Helodi ana wakawaka buye himatamatawabuwabu tu nuwadi gikiveyamumu-moꞋena. Au kini kwamayoku gigahena gigayo, “Gavadi gavadi faꞋina unaveꞋoꞋola, medema ganavele.” \v 23 Kadu kwamayoku againe giwonadabadaba gigayo, “Yaubada matane gagahe velemoꞋena be gavadi gavadi faꞋina unaveꞋoꞋola au yaku abavehimeya hafuna amine ganavele.” \p \v 24 Ada ulaulatanina gihobu be gina hinana agaidiya gitoliluvaluva gigayo, “Gavadi faꞋina ganaveꞋoꞋola?” Badi higayo, “Yoni Tobafitaiso uꞋuna ana ainike faꞋina.” \p \v 25 Ada auheꞋama gimaduna Helodi againe giluku giveꞋoꞋolena gigayo, “Tova adamoya udavehimeya be Yoni Tobafitaiso uꞋuna hinanikehegeni tu nauꞋa againe hinaꞋaliyena be bana aliꞋalikana ganaꞋitana.” \p \v 26 Kini Helodi kwamayoku yana veꞋoꞋola ginogalini-yo nuwana gikabubu-moꞋa tu ana wakawaka moyaꞋaidi matadiya giwonadabadaba faꞋina, keke nuwanuwana yana wonadabadaba bana againe ginayawelini. \v 27-28 Au yana tolugaviya saꞋeyana gimaduꞋiveninisena be higa Yoni uꞋuna ginanikena be ginaꞋaliyena. Au gina deliya Yoni uꞋuna ginikena ada nauꞋa againe giꞋaliyena be ulaulatanina givelena. Ada ulaulatanina gina hinana giveledi. \v 29 Ada au Yoni ana tomuliya valeyana hinogalini-yo hiꞋela wowona hivaina be hinauwena tomohuyehuyeya hihuyana. \x - \xo 6:29 \xt Md 16:14\x* \s1 Yesu kaliva faifi tausani giveꞋadi. \r Madiu 14:13-21 Luke 9:10-17 Yoni 6:1-15 \p \v 30 Tu afositolo Yesu againe hiyewadi gavadi gavadi moyaꞋaina higugaiyena kadu hivehawalayena-ma hivenuwaꞋatana. \v 31 Ada kaliva nau ela keke yawaidi faꞋina, Yesu ana tomuliya buye keke adifaiweya hinaveyawai-yo hinaꞋa. Hidema faꞋina Yesu gigahedi gigayo, “IdeꞋeyaogaga waꞋela be kana melalagaga againe kanaveyawai.” \v 32 Au wakeya hiyage melalagaga againe hina adikaibe himiyami. \p \v 33 Tu tufoidi moyaꞋaidi yadina hiꞋitana-ma hiꞋitayakahidi, ada melala moyaꞋaina agaidiya hitauya agediya himaduna be Yesu ana tomuliya buye magigidi himadubodana. \v 34 Yesu wakeya gihobu ada yoꞋo lakahina giꞋitadi-yo giꞋitanuwakabubuyedi, faꞋina yadi miyami ana itaꞋita vaita sifi adi toꞋitaveꞋavina keke ma amine. Au givebutu gaitoma moyaꞋaina faꞋina gikivetuvetunu. \p \v 35 Ginunauwena tu mala gisilavina ada tomuliya Bana againe hiꞋela higayo, “Mala a gisilavina ada melalagaga againe kamimiyami. \v 36 YoꞋo unaꞋatuhegedi be melala edaꞋufoya kadu awaꞋawanidi agaidiya hinana adiga hinakimonena.” \p \v 37 Tu Bana gigayo, “Auwe, omi wanaveꞋadi.” Badi higayo, “Hima yoꞋo lakahina. Hai mani anavaini-yo anana aꞋa anakimoneni adifata amine? FaꞋina aꞋa fatana vaita kaliva saꞋeyana yana faisewa vaikohi eita fatana amine.” \p \v 38 Au Yesu gigahedi gigayo, “AꞋa gavaiyehi omi agaimiya? Wana waꞋita.” Ada hina hiꞋitana againe Yesu hivenuwaꞋatana higayo, “Beledi kabiꞋodi faifi kadu igana luhei.” \p \v 39 Hidede amine hivenuwaꞋata-yo Yesu gigahedi be yoꞋo hinavehimeyedi be higa unuma unuma amine isisiꞋu againe hinavetoga. \v 40 Au unuma unuma hanaledi o kaꞋi fifiti amine hivetoga. \v 41 Hivetoga-yo aꞋa faifi kadu igana luhei givaidi digo lobameya giꞋitalele Tamana againe givesiule, au aꞋa gikihinehineni-yo ana tomuliya giveledi be higa badi yoꞋo agaidiya hinafolakena. Kadu igana luhei gikihinehinena be moyaꞋaidi agaidiya hifolakena. \v 42 Ada au moyaꞋaidi hiꞋa be hiꞋahiyauwa. \v 43 Ada tomuliya hina aꞋa kadu igana ana tufo kwadakwada hikwakwana againe feyawa tuwelo hivemagadi. \v 44 Badi kaliva aꞋai-nadi hiꞋa-ma adi kilagalaga au 5,000. \x - \xo 6:44 \xt Lu 10:17 \xt Md 9:36 \xt Mk 8:1-9\x* \s1 Yesu niꞋu getane ginudadana. \r Madiu 14:22-23 Yoni 6:16-21 \p \v 45 Tu tomuliya kwadakwada hikwakwana gihavaina, auheꞋama Yesu gigahedi be wakeya hinayage wai hinanagona be yuwa fafaline melala ana egana Bedasaida againe hinamididamana tu Bana Tauna ginamiya be yoꞋo ginaꞋatuhegedi. \v 46 Ada ahe gilukafoiyedi-yo oyeya gilaka be Tamana againe ginaveꞋoꞋola. \p \v 47 Ada au mala gibogi-moꞋa tu badi tomuliya wakeya wese gawaneya hinauna tu BanaꞋe ma anakaibe avaleya gimiyami. \v 48 Bolimana lakahina gimadu be waka giluluveyeveyewana faꞋina tomuliya hiwoifaiwala-wayoga ma Yesu giꞋitadi. Ada mala kabisona ginalauna tu Yesu badi agaidiya giꞋelaꞋela, niꞋu getane ginunudadana tu au ginanuꞋatuvagavaga. \v 49 Tu Yesu niꞋu getane ginunudadana ma hiꞋita-yo hitatawayana hivaitana balauma hidaꞋitani. \v 50 FaꞋina tomuliya moyaꞋaidi hiꞋitana be himatautaveꞋine. AuheꞋama gigahedi gigayo, “WaꞋasevatu. Hima Iya gaꞋelaꞋela, keke wanamatauta.” \p \v 51-52 Ada Bana badi agaidiya wakeya giyage-yo bolimana giꞋatagona. Ada hiyaulowoga-moꞋa, faꞋina Yesu yana faiwala aꞋa ana kivetubuga againe keke hidaꞋitahalamaneni, nuwadi au abodana. \x - \xo 6:51-52 \xt Mk 1:35, Lu 5:16, 6:12 \xt Lu 24:36-37 \xt Mk 8:17\x* \s1 Yesu toꞋaulolo Genesaleda againe gisiveyawadi. \r Madiu 14:34-36 \p \v 53 Tu tobuya hidamanaꞋela-yo fafali ana egana Genesaleda againe hihobu waka hiluhifona. \v 54-55 Wakeya hidahobu ma kaliva Yesu hiꞋitayakahina ada medema awaꞋawana melalina moyaꞋaina agaidiya himaduna, hivebutu toꞋaulolo adi waꞋivi hiwahidi ada hai Yesu gimiyami valeyana hinogalina, medede againe hiꞋaliyedi. \v 56 Ada au hai Yesu giꞋelaꞋela kaꞋi melala kabiꞋona o lakahina o kaꞋi awaꞋawanine, medede againe toꞋaulolo hiꞋaliyedi be melala hinafane hisedi ada hihawayafeyafena be higa toꞋaulolo ginahawahegedi be ana kaleko bwatanaga hinakibwaꞋena. Ada gaveyao moyaꞋaidi hikibwaꞋena, medema hiyamumu. \x - \xo 6:56 \xt Mk 5:27-28\x* \c 7 \s1 Yaubada yana vehimeya bwanenedeyao yadi dewa \s1 gitubuhegena. \r Madiu 15:1-9 \p \v 1 Tova saꞋeyana tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala Yelusalema againe hitauya-ma Yesu againe hivagaꞋauta. \v 2 Himiyami tu ana tomuliya tufoidi hiꞋitadi adiga hiꞋauꞋa wanimabwanenedi, higa nimadi keke hidakolani Falisi yadi tafalolo-vehimeya amine. \v 3 FaꞋina badi Falisi kadu miYuda moyaꞋaidi bwanenediyao yadi dewa himulimuliyena. Keke hidamidiꞋa tu nagona nimadi hikolana tafalolo-vehimeya amine. \v 4 KaꞋi abakimokimone amine hinatauya keke hinamidiꞋa tu nagona adi kivebuta hinafaisewana. Ada kadu dewa tuwaina moyaꞋaina hiꞋitaꞋitaveꞋavina, higa gowa abaꞋaihiwaga nauꞋa kainumula ana ikolakola tafalolo-vehimeya amine. \p \v 5 Au Falisi kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala Yesu hitoliyena higayo, “Gavadi-yo a tomuliya bwanenedeyao yadi dewa amine keke hidahuluhuluva? FaꞋina wanimabwanenedi hiꞋauꞋa.” \p \v 6 Yesu gigayo, “Wona velemona tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Aiseya omi meyami lagalaganina faꞋimiya gigaheye-vagahina, ada au yana buki againe gigahe velemoꞋena gigayo, \q1 Hida yoꞋo miIsileli kebuladiya hiveꞋamohimohineku \q1 tu aseꞋasedi Iya agaikuya keke hidahawahegeni. \q1 \v 7 Iya agaikuya hihawadavadava-kawowo. \q1 Yadi vehawala ma taudiyao yadi vehimeya hikilakahina, \q1 ada hivewagana Iya Yaubada yaku vehimeya.” \m Hidedemi Yaubada Aiseya awane gigahe tu Yesu Aiseya yana gahe giyakahina. \p \v 8 Kadu gigayo, “Omi Yaubada yana vehimeya wadibudibutoyogena tu kaliva yadi dewa tuwaina againe wamiyaveꞋavina.” Hidemi Yesu gigahe. \p \v 9 KaduꞋe gigayo, “Wavaitana omi nuwahuyahuyamiyao beꞋena taumiyao yami dewa tuwaina waꞋitaꞋitaveꞋavina ada au Yaubada yana vehimeya wasehegena. \v 10 Yaubada bana Mosese awane givehimeyeda gigayo, Tama be hina unaveꞋamohimohinedi. Kadu vehimeya saꞋeyana ma, Gava kaliva tamana o kaꞋi hinana ginaꞋihawadamanedi, medema anafaiweya gidaꞋalika. \v 11-13 Tu omiꞋiyao ma wagahe vaita kaꞋi kaliva tamana o hinana ginagahedi ginagayo, Gavadi gavadi againe vaita gadavelugami, medema Yaubada againe gahawahegena. KaꞋi hidede amine ginagahe digo, omi wahawatana be keke tamo lokoloko, aꞋa o kaꞋi gavaꞋadi againe tamana hinana ginavelugadi. Au mena yami hawata faꞋina Yaubada yana vehimeya tamamiyao o hinamiyao adi veꞋamohimohina faꞋina wayawelina be higa taumiyao yami vehawala wanakilakahina. Kadu kaliva moyaꞋaidi hidede amine wahawaveleveledi. Mena yami vehawala saꞋeyana gayakahina tu vehawala moyaꞋaina againe meda anafaiweya Yaubada yana vehimeya wayawelina-ma keke gadayakahini.” \x - \xo 7:11-13 \xt Ais 29:13 \xt Yem 20:12\x* \s1 Gavadi kaliva aseꞋasene gidadauda medema gikivekoyona. \r Madiu 15:10-20 \p \v 14 Tu Yesu yoꞋo gikova-havagiledi be Bana liline hiꞋela ada gigahedi gigayo, “MoyaꞋaimi bonaku wananogalina be wanahalamanena. \v 15 Keke gavadi kabuꞋavane gidadauda-ma kaliva awane ginaluku-yo Yaubada matane ginakivekoyoni. Atu gavadi kaliva hinagene gidadauda tu kabuꞋavane ginayemu, medema Yaubada matane ginakivekoyona. [ \v 16 Hai kaliva taga afolegina, medema bonaku udavenogalena.] ” \p \v 17 Hidede amine Yesu gigahe tu yoꞋo gihegedi be giluku manuweya, au ana tomuliya yana gahetalahobuhobu faꞋina hitoliluveluvena. \v 18-19 Ada gigahedi gigayo, “A! Omi kadu tagami keke gidaꞋafoleni. Wanogali! Gavadi kabuꞋavane gidadauda-ma kaliva awane ginaluku, medema keke Yaubada matane ginakivekoyoni, faꞋina keke aseꞋasene gidaluku, au kamone gihobu be walaꞋaiya gihegena.” Mena yana gahe againe Yesu givehawaleda keke tamo aꞋa hawahawatana, au aꞋa moyaꞋaina hagihagina. \p \v 20 Kadu gigayo, “Gavadi gavadi kaliva againe hiyemuyemu, medema gaitomai-dina Yaubada matane hikivekoyona. \v 21-22 FaꞋina gavadi kaliva nuwahinagene gidadauda, higa gavadi gavadi koyona aseꞋasene ginuwenuwedi, medema yana dewa againe giseyemaunedi, nuwanuwa koyona, udo tulina tulina, kaiꞋafu luveꞋalika kelele italuvadiga, dewa koyo-moꞋena, fwaya vehimeya ana ivehawavelaiga, gaꞋumaꞋuma veyaina selakalaka, dewa kwavakwavana. \v 23 Mena dewai-dina koyodi moyaꞋaidi kaliva nuwahinagene hidadauda-yo yana dewa againe giseyemaunedi be Yaubada matane hikivekoyona.” Hidedemi Yesu gikivetunudi. \x - \xo 7:23 \xt Md 12:34 \xt Lo 1:29-31, Ga 5:19-21\x* \s1 VinemiFinisiya Yesu hivetumaganeni-yo natudi giyamumu. \r Madiu 15:21-28 \p \v 24 Tu Yesu mena melalai-nadi gihegena ana tomuliya buye hina Taiya Saidoni adi fafali againe. Manuwa saꞋeyana againe giluku, ada Bana medede againe gimiyami-ma keke nuwanuwana tamo hakwadi ginahalamaneni, tu keke anafaiweya sevasevauyana ginamiyami. \v 25 Au kwamayoku saꞋeyadi himiyami natudi kwamayoku kabiꞋona yafune giluvaiyena, ada Yesu valeyana hinogalini-yo Bana againe himaduna agene hiꞋiboꞋula-moꞋa. \v 26 Badi kwamayoku ma hawahawala keke vinemiYuda, melala ana egana Finisiya, Siliya ana fafali againe hitubuga. Ada Yesu hihawayafeyafena be yafune natudi giluvaiyena-ma ginawavina. \p \v 27 Bana gigahedi gigayo, “MiYuda badi vaita weꞋoweꞋo amine ganamidiveꞋadi, faꞋina kaꞋi weꞋoweꞋo adiga ganavaina be yoꞋo tulidiyao badi vaita galuꞋeta amine ganahegeveꞋabidi digo, medema keke gidalubodani.” \p \v 28 Badi higayo, “Ika Kauveya, ugahe velemoꞋena. Atu galuꞋeta tolama dibune weꞋoweꞋo adiga kwadakwadana gibeꞋubeꞋu-ma hiꞋauꞋana.” \p \v 29 Au gigahedi gigayo, “Yami wavetumagana bonaku wafatana faꞋina wanana yami manuweya. Yafune natumi ahe ginuyabuyabuna.” \v 30 Ada au hina yadi manuweya ada kwamana iviya gidauda-ma hinuhagana tu yafune a gina. \x - \xo 7:30 \xt Mk 9:17-18 \xt Yo 4:50-51\x* \s1 Yesu kaliva tagana abodana meyana daluna gisiveyawana. \p \v 31 Tu Yesu Taiya ana fafali gihegena ada gina Saidoni hinafane ginauna tu melala teni adi egana Dekafolisi amidiya ginuwaliliuga be Galili ana tobuya gihobu. \v 32 Medede againe kaliva saꞋeyana Bana againe hiꞋaliyena tagana abodana kadu meyana daluna. Ada hihawayafeyafena be nimana bana againe ginasena. \p \v 33-34 Au Yesu kaliva gisiꞋaliyeni tu yoꞋo himiyavehaila, ada nimalagolagona kaliva tagane gisena, kadu gikiwala be kaliva meyana gikibwaꞋena digo lobameya giꞋitalele au giyawaiꞋohi lakahina tu gigahena gigayo, “Efafada.” Ana kaivila bonadeya ma “GiꞋayau.” \v 35 Gigahe-yo auheꞋama kaliva tagana giꞋafolena, meyana giꞋayagilina ada gilukahihi yamumuna. \p \v 36 Au Yesu yoꞋo gihawatadi be keke tamo hakwadi againe hinalukahihiyeni. Gihawatadi a gavaiyehi tu badi tova moyaꞋaina hilulukahihiyena. \v 37 Ada au hiyaulowogahega-moꞋa higayo, “Gaitoma moyaꞋaina gififaisewana yamumuna. Kaliva tagadi abodana meyadi daluna nonogana anafaiweya gikiveyamumudi.” \x - \xo 7:37 \xt Mk 5:23\x* \c 8 \s1 Yesu kaliva fowa tausani giveꞋadi. \r Madiu 15:32-39 \p \v 1-3 Kadu tova saꞋeyana yoꞋo lakahina hivagaꞋauta be Yesu yana vehawala hinanogalina. Himiyami tu adiga gihavaina faꞋina, Yesu ana tomuliya giyowanidi be hiꞋela yana hinekalikali yoꞋo agaidiya giyemaunena gigayo, “Hida kaliva vevine hagihagidiyao. Aiyeta tohiye badi Iya buye amimiyami tu adamoya adiga keke. Ada kaꞋi mafu gilaudi tu ganaꞋatuhegedi be hinana yadi melaleya, au edeya matadi ginaluwaliwaliliuga be hinabeꞋu, faꞋina tufoidi lauveya hiꞋela.” \p \v 4 Ana tomuliya higayo, “Melalagaga againe kamimiyami. HaꞋagaine aꞋa kanavaini-yo hida yoꞋo lakahidi kanaveꞋadi?” \p \v 5 Yesu gigayo, “AꞋa gavaiyehi omi agaimiya gidadauda?” Badi higayo, “WeꞋa beledi kabiꞋodi seveni.” \p \v 6 Higahe-yo yoꞋo givenuwaꞋatadi be babiya hinavetoga. Hivetoga tu Yesu aꞋa seveni givaidi digo Tamana againe givesiule gikihinehinedi, au ana tomuliya giveledi be yoꞋo agaidiya hinafolakena. Ada au hifolakena. \v 7 Kadu igana kabiꞋodi tufoidi badi agaidiya gidauda. Ada Yesu givaidi be kadu Tamana againe givesiule-yo ana tomuliya givehimeyedi be yoꞋo agaidiya hinafolakena. \v 8 Au badi hiꞋa be hiꞋahiyauwa. Ada tomuliya hiveꞋadi tu adi tufo kwadakwadana feyawa seveni hivemagana. \v 9-10 Ada badi kaliva hiꞋa-ma adi kilagalaga 4,000. Ada Yesu giꞋatuhegedi-yo ana tomuliya buye wakeya hiyage be hina Dalimanuda ana fafali againe. \x - \xo 8:9-10 \xt Mk 6:44\x* \s1 Falisi aituha fifiwalana faꞋina hiveꞋoꞋola. \r Madiu 16:1-4 \p \v 11 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi tufoidi Yesu againe hiꞋela be hivebutu hivekwageyena. Nuwanuwadi hinavebauna faꞋina hiveꞋoꞋolena be tamo aituha fifiwalana ginafaisewana, higa vaita Yaubada againe gidaveꞋinuba. \v 12 Ada Yesu nuwahinagene giyawaiꞋohi tu gigahe gigayo, “Gavadi-yo omi kaliva tova adamoya babiya watubuyemu-ma nimaku ana iyaꞋiyaya waleleleni? Gagahe velemoꞋena keke tamo iyaꞋiyaya ganafaisewani-yo higa medede againe inubaku wanahalamaneni.” \v 13 Ada hidedemi gigahedi-yo gihegedi be kadu ana tomuliya buye wakeya hiyage-havagi, hivebutu yuwa fafaline hidamana. \x - \xo 8:13 \xt Md 12:38, Yo 6:30\x* \s1 Falisi kadu Helodi yana yoꞋo kalivadi yadi gahe \s1 vaita isi amine. \r Madiu 16:5-12 \p \v 14 Hiyage tu ana tomuliya nuwadi giulu be keke tamo aꞋa hidanauweni, au beledi kabiꞋona saꞋeyanaga wakeya gidauda. \v 15 Au Yesu givenuwaꞋatadi gigayo, “Taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be Falisi kadu Helodi yana yoꞋo kalivadi yadi isi keke nuwami ginavaini.” \p \v 16 Ada badi tomuliya hivebutu buye hiveꞋagahegahe higayo, “Keke tamo aꞋa agaideya faꞋina hidedemi gigahe.” \p \v 17 Yesu yadi nuwanuwa gihalamanena faꞋina gigahedi gigayo, “Gavadi-yo aꞋa nuwami giulu-ma faꞋina buye waveꞋagahegahe? KaꞋi tagami aimo keke gidaꞋafoleni-yo halamana wadavaini? KaꞋi nuwami aimo abodana? \v 18 Omi wamatami tu keke wadaꞋitahalamaneni. Omi watagami tu keke wadanogalini. Vaita yoꞋo-hala luhei adi veꞋa nuwami gidaꞋafoleni. \v 19 AꞋa faifi kaliva faifi tausani faꞋidiya gakihinehinena ana toveya, adi tufo wakwakwa feyawa gavaiyehi?” Badi higayo, “Feyawa tuwelo.” \p \v 20 Bana gigayo, “Kadu aꞋa seveni kaliva fowa tausani faꞋidiya gakihinehinena ana toveya, adi tufo wakwakwa feyawa gavaiyehi?” Badi higayo, “Feyawa seveni.” \p \v 21 Kadu gigahedi gigayo, “Gavadi-yo halamana aimo keke wadavaini? 5,000 o 4,000 gaveꞋadi amine, omi kadu akufaiweya ganaveꞋami.” \x - \xo 8:21 \xt Lu 12:1 \xt Mk 6:52 \xt Mk 6:41-44 \xt Mk 8:6-9\x* \s1 Yesu tomatakoyo Bedasaida againe gisiveyawana. \p \v 22 Tu Yesu ana tomuliya buye Bedasaida againe hiyemu tu kaliva tufoidi tomatakoyo saꞋeyana Yesu againe hiꞋaliyena ada hihawayafeyafena be ginakibwaꞋena. \v 23 Au Yesu tomatakoyo nimane giꞋabina be ginauwena melala kwaune. Kaliva matane gikiwala ada nimana bana againe giseni-yo gitoliyena gigayo, “KaꞋi mene tamo gavadi afaiweya unaꞋitana?” \p \v 24 Kaliva giꞋitalele gigayo, “Ehe, kaliva gaꞋitadi tu adi ita vaita ai hidanunaudadana.” \p \v 25 Kadu Yesu nimana kaliva matane gise-havagilena ada kaliva giꞋitadona, ada au giyamumu be gaitoma moyaꞋaina giꞋita-hagihagiyena. \p \v 26 Ada Yesu giꞋatuhegena gigayo, “Unana ya manuweya. Keke Bedasaida melaleya unaluku.” \s1 Fita Yesu inubana faꞋina gihawavemogatala. \r Madiu 16:13-20 Luke 9:18-20 \p \v 27 Tu Yesu gilowoga be Sisaliya-Filifai melalina amine ana tomuliya buye hina. Edeya hinauna tu gitoliluveluvedi gigayo, “Iya inubaku faꞋina kaliva gavaimi higahe? Iya vaita hakwaꞋadi?” \p \v 28 Ada badi higayo, “Tufoidi higahe vaita O Yoni Tobafitaiso. Kadu tufoidi higahe vaita O Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Elaiya. Kadu tufoidi higahe vaita O Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina kadu saꞋeyana.” \p \v 29 Ada gitoliyedi gigayo, “Tu omiꞋiyao Iya vaita hakwaꞋadi ma gavaimi wagahe?” \p Fita gigahena gigayo, “OꞋeni Yaubada yana Tovegida higa Keliso.” \p \v 30 Au gihawatadi be Bana inubana faꞋina keke tamo hakwadi againe hinaꞋawatalatalaina. \x - \xo 8:30 \xt Yo 6:69\x* \s1 Yesu yana aulolo yana alika faꞋina gigaheye-vagahina. \r Madiu 16:21-23 Luke 9:21-22 \p \v 31 Medema tovai-nadi Yesu givebutu ana tomuliya givehawaledi gigayo, “Iya TohobuꞋela aku vehimeya gavaina, higa aulolo moyaꞋaina kaliva nimadiya gananuhagana. Badi kaliva lakahidiyao kadu abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala hinakiloweku. Au kaliva hinaluveꞋalikaku tu aiyeta tohiye kanahegeni-yo au ganamididi-havagi.” \p \v 32-33 Ada mena yana aulolo yana alika faꞋina gigahemataꞋatadi. Au Fita gisiꞋaliyeni-yo givebutu gidakeyena tu Yesu gihagavilana ana tomuliya giꞋitadi tu Fita gidakeyena gigayo, “Setani o una kwaukuya. Mena ya nuwanuwa ulukahihiyena-ma keke Yaubada yana nuwanuwa. Au ya nuwanuwa tomiyababi yadi nuwanuwa amine.” Hidedemi Yesu Fita gidakeyena. \s1 Yesu ana muliya faꞋina vita kananuhagana. \r Madiu 16:24-28 Luke 9:23-27 Yoni 12:23-26 \p \v 34 Ada yoꞋoyoꞋo kadu ana tomuliya buye giyowanidi be Bana againe hiꞋela gigahedi gigayo, “Gava kaliva nuwanuwana tavagiku ginamafuna, medema gilubodana be tauna yana nuwanuwa gidavenuwauluyena ada Iya agaikuya gidavetomuliya-yo gidahawahegena be vita tulina tulina gidanuhagana. \v 35 Ada gava kaliva keke nuwanuwana Iya agaikuya ginahawahegeni tu taunaga faꞋine tova moyaꞋaina ginuwanuwa, medema yawaina ginanuhegena. Atu gava kaliva Iya givetumaganeku be yaku VenuwaꞋata Yamumuna gilumamalena faꞋina yawaina ginanuhegena, medema yawai-vagahina ginanuhagana. \v 36 KaꞋi kaliva babi ana lokoloko matatabuna ginavai-Ꞌowona tu tauna aluꞋaluwana yana miya hagihagina ginanuhegena digo, keke tamo gavadi hagihagina ginanuhagani. \v 37 KaꞋi aluꞋaluwana yana miya hagihagina ginanuhegena digo, keke tamo laufata anafaiweya ginaseni-yo yawaina kadu ginanuhagani. \v 38 Kaliva vevine tova adamoya babiya hitubuyemu-ma kaliva koyodi, keke Yaubada againe hidamiyaveꞋavina. Hai kaliva o yaku kaliva be bonaku uvetumaganena ma keke nuwanuwa badi yoꞋo matadiya unahawavemogataleni yadi hawavelaiga umatausena faꞋina, medema faꞋiniya aimo tova mulina Iya keke ganagahe vaita o yaku kaliva. E, Iya TohobuꞋela Kamaku yana wakikaiwabu yana tovenuwaꞋata mahamahalidiyao buye anayewaꞋela ana toveya, o faꞋiniya keke ganagahe vaita o yaku kaliva.” Hidemi Yesu yoꞋo kadu ana tomuliya gigahedi. \c 9 \p \v 1 Kadu gigahedi gigayo, “Gagahe velemoꞋena, tufoimi hidedei wamidimidi-ma aimo keke alika wananuhagani tu nagona Yaubada givebutu yana yoꞋo aseꞋasediya yana wafaiwala givehivehimeya ma wanaꞋitana.” \x - \xo 9:1 \xt Md 10:33\x* \s1 Yesu lobama ana nuya kikaiwabuna giꞋosena. \r Madiu 17:1-13 Luke 9:28-36 \p \v 2 Aiyeta sikisi himiyami tu Yesu Fita kadu Yemesa watobohiyana Yoni adiꞋitotogaga ginauwedi be oya lakahina againe gilakavedi. Ada medede againe wowona ana ita tulina gilakayemu. \v 3 Au ana kaleko giveꞋakinamanamalena kadu gikwaya-moꞋena, vaita keke tamo hakwadi babiya gimimiyami-ma anafaiweya gidakolani. \v 4 Ada Yaubada yana kaliva tuwai-moꞋena himiyami-ma adi egana Mosese kadu Elaiya badi matadiya hihobuꞋela Yesu buye hilulukahihi. \p \v 5 Ada Fita Yesu gigahena gigayo, “Yaku Tovehawala, ime hidedei amimiyami ma gilubodana. Vada tohiye anayogodi, saꞋeyana O faꞋiniya, saꞋeyana Mosese faꞋine kadu saꞋeyana Elaiya faꞋine.” \v 6 Hidede amine gigahe faꞋina vaita gavaimi ginagahe keke gidahalamaneni faꞋina banaꞋe tobohiyaneyao buye himatautaveꞋine. \p \v 7 Au buhibuhi tomuliya adiꞋitoto giwaꞋutagodi, ada buhibuhi hinagene agoꞋago saꞋeyana hinogalina gigayo, “Bana hidevama NatuꞋaseꞋaseku. Au bonana wanavenogalena.” \v 8 Ada auheꞋama hiꞋitalele ada keke tamo hakwadi hidaꞋitani. Au Mosese Elaiya hina tu Yesu anakaibe badi buye himiyami. \p \v 9 Ada oyeya hitauya hihobuhobuꞋela tu Yesu gihawatadi gigayo, “Tova adamoya yami ita faꞋina keke tamo hakwadi againe wanahawavemogatala. Aimo Yaubada Iya TohobuꞋela alikeya ginasivemididiku againe, au wanahawavemogatalena.” \v 10 Yadi ita keke tamo hakwadi againe hidalukahihiyeni tu taudiyaogaga buye hiveꞋagahegahe higayo, “Alikeya ginamididi-havagi ma gavaimi ana nuwanuwa?” \p \v 11 Ada Yesu hitoliyena higayo, “Gahe anogalina higa vaita Elaiya ginamidilakayemu tu muliya Yaubada yana Tovegida ginayemu. Gavana faꞋina Mosese yana vehimeya ana tovehawala hidede amine higahegahe?” \p \v 12 Yesu gigahedi gigayo, “Makewa Elaiya ginamidiyemu be Kaiwabu yana eda aseꞋasemiya ginakidewedeweni-yo muliya Yaubada yana Tovegida ginalakayemu. Atu Yaubada bonana etoꞋetoladina Iya TohobuꞋela faꞋikuya gavaimi gigahe? Gigahe vaita aulolo moyaꞋaina gananuhagana be kaliva hinakiloweku. \v 13 Ada Iya gagahemi, bana kaliva vaita Elaiya amine ahe gilakayemu ada kaliva gavaimi hinuwanuwa amine hikivekoyona, Yaubada bonana etoꞋetoladina tuwai-moꞋena Elaiya faꞋine gigahe amine.” Hidedemi Yesu gikivetuvetunudi. \x - \xo 9:13 \xt Mk 5:37 \xt Md 3:17, 2Fi 1:16-18 \xt Mal 4:5, Ais 53:3\x* \s1 Yesu kwamana wayafunena gisiveyawana. \r Madiu 17:14-21 Luke 9:37-43 \p \v 14 Tu Yesu ana tomuliya adiꞋitoto buye oyeya hihobu tomuliya velugadiyao agaidiya hihobuꞋela-yo yoꞋo lakahina himidififidi-ma hiꞋitadi, kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala buye hivekwavekwageya-ma hiꞋitadi. \v 15 Ada kaliva moyaꞋaidi Yesu hiꞋita-yo hiyaulowoga-moꞋa, ada Bana againe himadu be hinalusiuleyena. \p \v 16 Ada Yesu ana tomuliya gitoliyedi gigayo, “Gavadi faꞋina wavekwageyedi?” \p \v 17 Ada kaliva saꞋeyana yoꞋo agaidiya gigahena gigayo, “Tovehawala, natuku kaliva O againiya gaꞋaliyena faꞋina yafune giluvaiyeni-yo agona gisebodana. \v 18 Yafune giꞋabiꞋabina ana toveya, babiya gibaibaina ada awabugo giꞋalaꞋala-hiwahiwagena gadona giveveꞋatalaweno luluna gitoyotoyoga. Ada a tomuliyamomo gaveꞋoꞋoledi be yafune hinawavidi tu keke adifaiweya.” \p \v 19 Au Yesu gigahedi gigayo, “Omi kaliva tova adamoya watubuyemu-ma keke maꞋita wadavetumaganeku. Malamala gavaiyehi omi buye kanamiyami tu yami vetumagana ginayemu? Malamala gavaiyehi keke wanavetumaganeku tu ganaꞋatuvefaꞋilemi? Au kwamana waꞋaliye weꞋai.” \p \v 20 Au kwamana Bana againe hiꞋaliyena. Ada yafune Yesu giꞋita-yo auheꞋama kwamana gikivefavefanina. Au babiya gibeꞋu giꞋenoꞋeno-bwatabwatavilani tu awabugo giwahitoyogena. \v 21 Ada Yesu kwamana tamana gitoliyena gigayo, “Gava tova givebutu hidede amine gihuluhuluva?” Bana gigayo, “Tuwaina kabiꞋone givebutu. \v 22 Ada tova moyaꞋaina yafune aiya o kaꞋi gufeya givebevebeꞋuna be ginaluveꞋalikana. Atu kaꞋi afaiweya digo, unahinekalikaliyema be unavelugama.” \p \v 23 Yesu gigahena gigayo, “Gavadi-yo afaiweya uyakahini? Hai kaliva ginavetumaganeku, medema gaitoma moyaꞋaina anafaiweya ginafaisewana.” \p \v 24 AuheꞋama kwamana tamana gikova gigayo, “O gavetumagane. Atu yaku vetumagana kabiꞋona faꞋina udavelugaku be gidatubuga.” \p \v 25 Yesu yoꞋo hiꞋabiyemuyemu-ma giꞋitadi againe yafune gidakeyena gigayo, “O yafune kwamana tagana uꞋiveꞋabodana agona usebodana-ma gavehimeye be kwamana unanuyabuyabuna. Keke-moꞋa unaluvaiye-havagileni.” \v 26 Gigahe-yo yafune gitatawayana kwamana gikivefavefanidoneni tu ginuyabuyabuna. Ada kwamana ana bela vaita alika amine faꞋina moyaꞋaidi higayo, “Kwamana a giꞋalika.” \v 27 Atu Yesu nimane gisilakahina be gimidi. \p \v 28 Ada muliya Yesu manuweya giluku-yo ana tomuliya adikaibeꞋuyanina Bana buye himiyami tu hitoliluveluvena higayo, “Gavana faꞋina ime keke amafaiweya wada yafune-nadi adawavini?” \p \v 29 Yesu gigayo, “Mena yafune adi loi yadi faiwala lakahi-moꞋena faꞋina keke amifaiweya wanawavi-kawowodi. Au wanaveꞋoꞋola-faꞋila kadu au ana tova againe wanamiyami be Yaubada wanaveꞋoꞋolena amine, amifaiweya wanawavidi.” Au hidede amine Yesu gikivetuvetunudi. \x - \xo 9:29 \xt Mk 11:23 \xt Lu 17:5\x* \s1 Yesu yana alika yana mididi-havagi faꞋina gilukahihi-havagi. \r Madiu 17:22-23 Luke 9:44-45 \p \v 30 Medema melalai-nadi hihege tu Galili ana fafali hinafane hinauna, ada Yesu keke nuwanuwana hai gimiyami-ma kaliva hinahalamaneni. \v 31 Keke nuwanuwana hinahalamaneni faꞋina ana tomuliya givehavehawaledi gigayo, “Iya TohobuꞋela makewa kaliva nimadiya hinahegenauweku be hinaluveꞋalikaku. Atu aiyeta anaveto againe Yaubada alikeya ginakivemididiku.” \v 32 Hidede amine Yesu gigahe tu ana tomuliya mena yana gahe ana nuwanuwa hifaniyena, ada himatauta faꞋina keke hidaveꞋoꞋola be higa ginakivetuvetunudi. \x - \xo 9:32 \xt Mk 8:31 \xt Lu 18:34\x* \s1 Hakwadi kikaiwabuna Yaubada matane? \r Madiu 18:1-5 Luke 9:46-48 \p \v 33 Hinauna tu Kafeneumi againe hiyemu. Ada manuweya hiluku-yo Yesu ana tomuliya gitoliyedi gigayo, “Gavadi-yo edeya buye wavekwavekwageya?” \v 34 Tu badi hiveꞋamata. FaꞋina edeya hinauna tu hakwadi badi agaidiya kaiwabu againe wai ginago-moꞋena ma buye hivekwavekwageyena. \p \v 35 Ada Yesu givetoga be yana yoꞋo tuwelo gikovavagaꞋauhidi gigahedi gigayo, “Gava kaliva nuwanuwana kaiwabu againe wai ginanagona, medema gidanuwahobu be wai gidamulina kadu tobohiyaneyao agaidiya gidavetofaisewa.” \p \v 36-37 Ada Yesu kwamana kabiꞋona givaina digo ana tomuliya hinafadiya gisena, ada au gifewana be giwahina gigahedi gigayo, “Hai kaliva kwamana kabiꞋona bana hidevama amine aku eganeya ginasiveꞋauyena, medema vaita Iya ginasiveꞋauyeku. Ada hai kaliva Iya ginasiveꞋauyeku, medema keke vaita IyaꞋekugaga gidasiveꞋauyeku, au vaita BanaꞋe giꞋiveniniseku-ma buye gidasiveꞋauyema.” Hidedemi Yesu gikivetuvetunudi. \x - \xo 9:36-37 \xt Mk 10:43-44, Lu 22:24 \xt Yo 13:20\x* \s1 Gava kaliva keke nibaida, medema higa vaita tobohiyada. \r Luke 9:49-50 \p \v 38 Bana Yoni gigahena gigayo, “Tovehawala, kaliva saꞋeyana aꞋitana a eganeya yafune giwaviwavidi, ada bana keke yada yoꞋo kalivana faꞋina ahawatana.” \p \v 39 Atu Yesu gigahe gigayo, “Keke wanahawatani, faꞋina hai kaliva aituha fifiwalana aku eganeya gifaisewana, medema aimo keke anafaiweya ginamadu-hawavekoyoyeku. \v 40 Au gava kaliva keke ada nibaina, medema tobohiyada. \v 41 Gagahe velemoꞋena gava kaliva omi Iya Keliso yaku kaliva faꞋina ginanuwakabubuyemi be gufa-abayuyu ginavelemi, medema wona velemona ana laufata ginavaina. \x - \xo 9:41 \xt Ail 11:27-29 \xt Lu 11:23\x* \s1 Keke kaliva koyona againe kanavebeꞋudi. \r Madiu 18:6-9 Luke 17:1-2 \p \v 42 Tu kaꞋi kaliva saꞋeyana vaita kwamana amine givetumaganeku-ma dewa koyona againe wanavebeꞋuna, au vita lakahina wananuhagana. KaꞋi kuga vita-moꞋena odomiya hinaluhifona be lehageya hinahegehobuyemi-yo wanaꞋalika, medema vitana. Atu kaꞋi matahiwadi Yaubada againe ginanuhagana, au medema vita-moꞋena. \v 43-46 KaꞋi nima koyona againe ginavebeꞋu, au unanikehegena. KaꞋi nima fafalatamo unamiyami tu lobameya unaluku, au medema vita kabiꞋona. Atu nima luhei unamiyami tu abaga koyona againe unaluku, au medema vita lakahi-moꞋena. Kadu kaꞋi age koyona againe ginavebeꞋu, au unanikehegena. KaꞋi age fafalatamo unamiyami tu lobameya unaluku, au medema vita kabiꞋona. Atu age luhei unamiyami tu abaga koyona againe unaluku, au medema vita lakahi-moꞋena. \v 47 KaꞋi mata koyona againe ginavebeꞋu, au unamwamwalina. KaꞋi mata fafalatamo unamiyami tu Yaubada yana yoꞋo lobameya unaluku, au medema vita kabiꞋona. Atu mata luhei unamiyami tu abaga koyona againe unaluku, au medema vita lakahi-moꞋena. \v 48 Abaga koyona againe nawabuluma tokoyona wowodi hinaꞋauꞋana tova inaga inaga, ada ai giꞋalata-vagata faꞋina yadi aulolo keke ginahavaini. \v 49 Aulolo tulina tulina vaita ai alaꞋalata amine omi kaliva moyaꞋaimi ginaꞋalahi-luvaluvami be yami dewa vaita lehaga yamumuna amine giludigadigaga o kaꞋi keke ma ginaseyemaunena. \p \v 50 Lehaga gaitoma hagihagina. KaꞋi kanahiwavekibona, ana digadigaga ginahavaina ada keke adafaiweya kanakivedigagi-havagileni. Lehaga aꞋa againe kadodona be giludigadigaga amine, meda omi yami gahe wanakivedigagina be veyao againe tobohiyamiyao buye wanamiyami.” \x - \xo 9:50 \xt Lu 14:34, Kl 4:6, 1Te 5:13\x* \c 10 \s1 Yesu vevine adi kilowa faꞋina givehawala. \r Madiu 5:31-32, 19:1-12 Luke 16:18 \p \v 1 Tu Yesu Kafeneumi gihege tu Yudiya ana fafaliya gina be yuwa Yolidani fafaline gidamana, ada kaliva Bana againe kadu hiyoꞋoyoꞋo. Ada yana dewa tova moyaꞋaina amine kadu givehavehawaledi. \p \v 2 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi tufoidi Bana againe hiꞋela. Nuwanuwadi hinavebauna faꞋina hitoliluveluvena higayo, “Gavaimi unuwanuwa? KaꞋi kaliva nuwanuwana vavinena ginakilowena, yada buki-vehimeya gihawahegena o kaꞋi keke?” \p \v 3 Yesu gigayo, “Tuwai-moꞋena Mosese gavaimi givehimeyemi?” \p \v 4 Badi higayo, “Mosese kaliva gihawahegena be kilowa ana fefe ginaꞋetoladini-yo vavinena ginaveledi be ginawavidi.” \p \v 5 Yesu gigahedi gigayo, “Omi tagami kuluna faꞋina Mosese mena vehimeya vevine adi kilowa faꞋina givelemi. \v 6 Atu boi tuwai-lokalokana Yaubada babi gimidibubuna ana toveya, kaliva adi aibubuna faꞋina kahawana higa Yaubada kaliva gimidibubuna tu kwamayoku kaliva lulune gibubuna. \v 7-8 Kadu gigahe gigayo, \q1 Kwamayoku lulune gabubuna faꞋina, bana kaliva ma tamana hinana ginahegedi tu ginavemanuwa-damana be vavinena againe ginamiyaveꞋavina ada adiꞋiselu hinavewowotamoꞋai. \m Hidedemi Yaubada gigahe faꞋina, boi tulina tulina himiyami tu adamoya hivesaꞋeya. \v 9 Ada au kaꞋi Yaubada kaliva kwamayoku giveꞋatutamoꞋaidi amine o keke tamo hakwadi ginavemiyavehailidi.” Hidede amine Yesu Falisi bonadi gifatana. \p \v 10 Muliya Yesu ana tomuliya buye manuweya himiyami tu vevine adi kilowa faꞋina kadu hitoliluveluvena. \v 11 Ada gigahedi gigayo, “Hai kaliva vavinena ginakilowedi-yo kwamayoku velugadi ginanagidi, medema ana egana toꞋudo faꞋina vavinena givagavekoyodi. \v 12 Kadu meda anafaiweya hai kwamayoku moganedi hinaviholiliyeni-yo mali kaliva hinanagina, medema adi egana toꞋudo.” \x - \xo 10:12 \xt 2Veh 24:1 \xt Aba 1:27 \xt Aba 2:22-24, Ef 5:31\x* \x - \xo 10:12 \xt 1Ko 7:10-11\x* \s1 Yesu weꞋoweꞋo giꞋitanuwakabubuyedi. \r Madiu 19:13-15 Luke 18:15-17 \p \v 13 Himiyami tu weꞋoweꞋo Yesu againe hiꞋaliꞋaliyedi be ginakibwaꞋedi higa ginagahenuwakabubuyedi, atu ana tomuliya toꞋaliya hidakeyedi. \v 14 Yesu ginogalidi-yo ginuwakoyo gigahedi gigayo, “WeꞋoweꞋo keke wanahawatadi, au Iya agaikuya hinaꞋela faꞋina gaveyao vaita weꞋoweꞋo keke yadi wakikaiwabu amine, medema Yaubada yana itaveꞋavina againe hinamiyami be aseꞋasediya ginavehivehimeya. \v 15 Gagahe velemoꞋena gava kaliva Yaubada matane keke ginanuwahobu be kwamana kabiꞋona amine ginanuwanuwa, medema keke Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya ginaluku-yo be yana itaveꞋavina againe ginamiyami, keke-moꞋa.” \v 16 Ada au weꞋoweꞋo saꞋeyana saꞋeyana gifewadi be giwahidi, nimana badi agaidiya gisena au gigahe gigayo, “Yaubada ginanuwakabubuye.” \x - \xo 10:16 \xt Md 18:2-3\x* \s1 Kwanatubulakahina yana walokoloko Yesu gikilowena. \r Madiu 19:16-26 Luke 18:18-27 \p \v 17 Tu Yesu yanana Yelusalema againe gidalowoga ma kaliva saꞋeyana Bana againe gimadu giꞋiboꞋula-moꞋa be gitoliyena gigayo, “Tovehawala yamumu, gavaimi ganadewa-yo yawai-vagahiku gananuhagani?” \p \v 18 Ada Yesu gigahena gigayo, “Gavana faꞋina Iya uhawaveyamumuyeku? Keke tamo hakwadi yamumuna, au Yaubada anakaibeꞋu-moꞋa yamumuna. \v 19 Yaubada yana vehimeya ahe uhalamanena higa keke unaluveꞋalika keke unakelele keke unakaiꞋafu, tobohiya yana dewa faꞋina keke unagahe-kawowo, keke unaveꞋalololo yo tobohiya yana gaitoma ginavele tu aimo keke unafatani. Kadu saꞋeyana ma tama be hina unaveꞋamohimohinedi.” \p \v 20 Bana kaliva gigayo, “Tovehawala, mena vehimeyai-dina aimo kabiꞋokuya gavebutu gaꞋitaꞋitaveꞋavina be ganunauwena tova adamoya.” \p \v 21 Ada Yesu giꞋitadoneni tu yana nuwanuwa bana againe ginauna ada gigahena gigayo, “Dewa saꞋeyanaga againe ukaliꞋuho. Au unana ya lokoloko moyaꞋaina unakimonevedamanena be fatana koyokoyo agaidiya unafolakena ada au aimo laufata hagihagina lobameya unanuhagana. Unafolakeni-yo unaꞋela be Iya agaikuya unavetomuliya.” \v 22 Bana kaliva Yesu yana gahe ginogalini-yo gilumagibou ada yana wanuwavita gina, faꞋina yana lokoloko moyaꞋai-moꞋena. \p \v 23 Au Yesu ana tomuliya gilumataviledi gigahedi gigayo, “Badi wakalivadiyao yadi luku Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya au vita-moꞋena.” \v 24 Ana tomuliya yana gahe faꞋina hiyaulowoga. Atu Yesu gigahe-havagiledi gigayo, “Natukweyao, badi wakalivadiyao yadi luku Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya au vita-moꞋena. \v 25 KaꞋi yomuyomu lakahina ana egana kameli gaima matane ginaluku, medema vitana. Atu kaꞋi wakalivana Yaubada yana yoꞋo agaidiya ginaluku be yana itaveꞋavina againe ginamiyami, medema vita-moꞋena.” \p \v 26 Tomuliya mena yana gahe hinogalini-yo hiyaulowogahega-moꞋa ada higahe higayo, “Ha! Keke tamo hakwadi anafaiweya kibababala ginanuhagani.” \p \v 27 Yesu giꞋitakwanekwanedi gigayo, “Kaliva keke taudiyao adifaiweya kibababala hinanuhagani, atu medema Yaubada ana tagalowalowa. FaꞋina kaliva adi kibababala o kaꞋi gavadi gavadi moyaꞋaina au Yaubada ana tagalowalowa.” \x - \xo 10:27 \xt Yem 20:12-17 \xt Mk 8:34 \xt Mk 4:18-19 \xt Lu 1:37\x* \s1 Yesu hawahega ana laufata faꞋina gilukahihi. \r Madiu 19:27-30 Luke 18:28-30 \p \v 28 Tu Fita givebutu Yesu gigahena gigayo, “UꞋita ime gaitoma moyaꞋaina ahegena be O againiya avetomuliya.” \p \v 29-30 Yesu gigayo, “Gagahe velemoꞋena, gava kaliva yana manuwa gihegena o kaꞋi tobohiyaneyao o nouneyao o hinana o tamana o natuneyao o yana babi Iya faꞋikuya kadu yaku VenuwaꞋata Yamumuna ginalumamalena faꞋina ginuyabuyabudi, medema tova adamoya ana laufata lakahi-moꞋena gavadi gavadi hagihagina wona velemona ginavaina, manuwa tobohiyaneyao nouneyao hinaneyao natuneyao ada babi ginanuhagadi. Kadu bana yaku kaliva faꞋina aulolo tulina tulina kaliva nimadiya ginanuhagana. Tova adamoya au hidede amine ginanuhagana, ada kadu tova mulina yawai-vagahina ginanuhagana. \p \v 31 Tu badi adamoya vaita wai hidanagoni-ma aimo wai hinamulina, kadu badi adamoya vaita wai hidamulini-ma aimo wai hinanagona.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 10:31 \xt Mk 1:16-20, Lu 5:28\x* \s1 Tova anaveto Yesu yana alika faꞋina gilukahihi. \r Madiu 20:17-19 Luke 18:31-34 \p \v 32 Tu Yesu ana tomuliya edeya ginagoyedi tu hinauna Yelusalema againe, ada badi tomuliya nuwadi givegafoꞋuyaꞋuya ada mali kaliva wai himuli-moꞋena ma himatauta. Au Yesu yana yoꞋo tuwelo gisiꞋaliyedi be gavaimi Bana againe ginalakayemu-ma givenuwaꞋatadi. \v 33-34 Gigahedi gigayo, “WaꞋita, Yelusalema againe kananauna ada Iya TohobuꞋela badi abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala nimadiya hinahegenauweku, be badi alikeya hinahegeku. Au yoꞋo tulidi keke miYuda nimadiya hinahegenauweku ada badi hinahawavelaigeku, hinakiwaliku hinamunukoyokoyoku tu hinaluveꞋalikaku. Atu tova anaveto againe ganamididi-havagi.” Hidedemi Yesu givenuwaꞋatadi. \x - \xo 10:33-34 \xt Mk 8:31, 9:31\x* \s1 Yemesa Yoni hiveꞋoꞋola be Yesu buye hinakaiwabu. \r Madiu 20:20-28 \p \v 35 Tu medema tovai-nadi Yemesa Yoni Sebedi natuneyao Yesu againe hiꞋela higayo, “Tovehawala, yama nuwanuwa saꞋeyana analukahihiyena be udanuwakabubuyema.” \p \v 36 Bana Yesu gitoliyedi gigayo, “Gavadi nuwanuwami omi faꞋimiya ganagani?” \p \v 37 Badi higayo, “Udahawahegema be aimo tova mulina unakaiwabu-moꞋa againe ime amaꞋiselu buye adakaiwabu, higa iꞋataginiya kadu iꞋimawaniya adavetoga.” \p \v 38 Atu Yesu gigahedi gigayo, “Gavadi waveꞋoꞋolena-ma ana nuwanuwa keke wadahalamaneni. Aimo tagiya aulolo ana gowa ganayuyena. Iya ganayuyena amine, kaꞋi kadu omi amiꞋiselu amifaiweya wanayuyena o kaꞋi keke? Kadu bafitaiso amine aulolo againe hinaꞋutuviku. KaꞋi omi amifaiweya kadu mena aulolo lakahi-moꞋena wanawahina.” \p \v 39 Badi Yemesa Yoni higayo, “Au ime amafaiweya.” Ada Yesu gigayo, “Wona velemona yaku tagiya yaku aulolo ana gowa Iya ganayuyena-ma kadu omi wanayuyena. Kadu aulolo againe ganabafitaiso amine, meda omi mena aulolo againe wanabafitaiso. \v 40 Atu gaveyao iꞋatagikuya iꞋimawakuya hinavetoga, medema keke yaku abavehimeya. Au gaveyao faꞋidiya Yaubada mena abavetoga kikaiwabuna gikidewedewena, medema hinavaina.” \p \v 41 Tu tomuliya velugadiyao teni, tobohiyadiyao Yemesa Yoni yadi veꞋoꞋola hinogalina againe, hivebutu hinuwakoyoyedi. \v 42 Au Yesu gikovavagaꞋauhidi gigahedi gigayo, “Omi wahalamanena gaveyao yoꞋo tulidiyao agaidiya hivewagadi tovehimeya, medema yadi waꞋagodadaga yadi yoꞋo hiꞋitaꞋitaveꞋavidi, kadu yadi tokikaiwabu yadi waselakalaka kaliva koyokoyodiyao higahegahedi. \v 43 Tu omiꞋiyao ma keke medede amine wanahuluhuluva. Au gaveyao omi agaimeya nuwanuwami wanakikaiwabu, au gilubodami be tobohiyamiyao agaidiya wanavetofaisewa. \v 44 Kadu gaveyao nuwanuwami wanavetonagona, medema tobohiyamiyao moyaꞋaidi agaidiya wanaveꞋagetoga. \v 45 Meda anafaiweya Iya TohobuꞋela keke omi tomiyababi agaimiya gadaꞋela be omi wanavelugaku faꞋina. Au gaꞋela be Iya omi ganavelugami ada yawaiku ganahawahegena be mena yaku laufata againe moyaꞋaimi yami koyona faꞋina yogoyogonimiyao wamimiyami-ma ganayaumi.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 10:45 \xt Mk 14:36 \xt Af 12:2, Ha 1:9 \xt Mk 9:35 \xt 1Ti 2:5-6\x* \s1 Yesu tomatakoyo ana egana Batimiyo gikiveyamumuna. \r Madiu 20:29-34 Luke 18:35-42 \p \v 46 Tu Yesu ana tomuliya buye hinauna tu melala ana egana Yeliko againe hiyemu. Himiyami tu kadu hilowoga. YoꞋo lakahina badi buye hilowolowoga tu tomatakoyo saꞋeyana ana egana Batimiyo, bana higa Timiyo natuna, edeya gihiyoto be tonaudadana agaidiya mani giveꞋoveꞋoꞋola. \v 47 Ada Yesu kwanaNasaledi ginauna ma ginogalini-yo givebutu gikovakova gigayo, “Yesu, O Devida bwanenena, udaꞋitanuwakabubuyeku.” \p \v 48 Kaliva moyaꞋaidi hidakeyena be higa ginaveꞋamata. Atu bana kadu agona gilakata-moꞋa gikovadona gigayo, “O Devida bwanenena udaꞋitanuwakabubuyeku.” \p \v 49 Au Yesu ginumidi gigayo, “Wayowanini be giꞋela.” Ada tomatakoyo hiyowanina higayo, “UꞋasevatu be umidi faꞋina Bana giyowani.” \v 50 Au ana aikeva givehalilina digo gitowamidi be Yesu againe giꞋela. \p \v 51 Au Yesu gigahena gigayo, “Gavadi nuwanuwa o faꞋiniya ganagani?” Ada tomatakoyo gigayo, “Tovehawala, nuwanuwaku gadaꞋitalele.” \p \v 52 Au Yesu gigayo, “Unana, uvetumaganeku faꞋina uyamumu.” Ada auheꞋama matana giꞋitalele ada Yesu edeya gimuliyena. \x - \xo 10:52 \xt Md 9:27 \xt Mk 5:34\x* \c 11 \s1 Yesu doniki kwaune Yelusalema againe giyemu. \r Madiu 21:1-11 Luke 19:28-40 Yoni 12:12-19 \p \v 1 Yesu ana tomuliya buye Yelusalema hiꞋivedaꞋufona tu melala luhei Bedefegi kadu Bedani oya Olive againe hiyemu. Medede againe hiyemu tu ana tomuliya adiꞋiselu gigahedi be wai hinanagona. \v 2 Gigahedi gigayo, “Omi wai wananagona yuwa melala againe wanaluku, ada wanalukuluku tu doniki natudi ai againe hiluhifona-ma wanamaduꞋitana. Mena doniki kwaune keke tamo hakwadi boi gidayage. Au wanayauna be wanaꞋaliyena. \v 3 Ada kaꞋi tamo hakwadi ginagahe ginagayo, Gavana faꞋina wayauyauni? au wanagahena wanagayo, Yama Kaiwabu nuwanuwana meꞋama ada aimo tova kabiꞋona ginaveleyewemi. \p \v 4 Au tomuliya adiꞋiselu hina doniki natudi manuwa edaꞋawaneya gava melaleya hiluhifona-ma hinuhagana, ada au hiyauna. \v 5 Ada badi tolauboda medede againe himidimidi-ma higahedi higayo, Gavadi wagagauga? Gavana faꞋina doniki natudi wayauyauni?” \v 6 Ada Yesu gigahe amine higahedi, ada au hihawahegedi be hina. \v 7 Au doniki natudi Yesu againe hiꞋaliyena, adi aikeva kwaune hiyavelina be Bana giyage. \v 8 Ada kaliva moyaꞋaidi yoꞋo agaidiya adi aikeva edeya hiyaveyavelina, kadu tufoidi ai laganina walukulukumina faheya hikuyana-ma edeya hiyaveyavelina. \v 9-10 Ada kaliva tufoidi wai hinagona tufoidi wai himulina, ada Yesu buye hinauna tu hikovakova higayo, \q1 “Hosana, O adavadava. \q1 Kaiwabu ana eganeya uꞋelaꞋela-ma au Yaubada ginanuwakabubuye. \q1 Tuwai-moꞋena bwaneneda Devida yoꞋo moyaꞋaidi givehimeyedi amine, \q1 OꞋeni Devida bwanenena unavehimeyema. \q1 Yaubada ya abavehimeya ginanuwakabubuyena, \q1 kadu tomiyalobama o hinadavadava \q1 yadi hosana hinayakahina.” \p \v 11 Ada Yesu Yelusalema againe gilakayemu gina manuwa-tafalolo lakahina againe giluku ada gaitoma moyaꞋaina gilumatavilena. Kadu gihobu ada mala ahe gilavina faꞋina yana yoꞋo tuwelo buye Bedani againe hina. \x - \xo 11:11 \xt Sam 118:25-26\x* \s1 Yesu ai ana egana fiki giꞋalatabutabuyena. \r Madiu 21:18-19 \p \v 12 Bogi hida mala gilauna Bedani againe hitauya Yelusalema againe hinauna tu Yesu mafu gilauna. \v 13 Yuwa lauveya ai ana egana fiki walukulukumina giꞋita-yo gina be kaꞋi tamo guwana gisena-ma ginaꞋitana. GidaꞋita ma lukuminaga gidauda, faꞋina medema keke fiki yana tova yoyo. \v 14 Au ai againe gigahe gigayo, “Aimo tova mulina kadu keke unayoyo be kaliva guwa ginaꞋani, keke-moꞋa.” Hidedemi Yesu ai giꞋalatabutabuyena tu tomuliya hinogalina. \x - \xo 11:14 \xt Mk 11:20\x* \s1 Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe giluku. \r Madiu 21:12-17 Luke 19:45-48 Yoni 2:13-17 \p \v 15 Hinauna tu Yelusalema againe hilakayemu, au Yesu manuwa-tafalolo lakahina ana edaꞋawaneya giluku givebutu badi mene manuwa-tafalolo againe hilukimokimone-ma giwavidi, mani tulina tulina ana tosenisi yadi tolama givetalaꞋafufuna kadu kaliva bunebune abaveyao faꞋina hikimonevedamanedi-ma yadi abavetoga gituwabwatavilana. \v 16 Ada kaliva moyaꞋaidi gihawatadi be keke tamo lokoloko kimone faꞋina manuwa-tafalolo ana edaꞋawaneya hinaselukuweni. \p \v 17 Au givebutu yoꞋo givehawaledi gigayo, “Yaubada bonana etoꞋetoladina gavaimi gigahe ma maꞋi wahalamanena o kaꞋi keke? Gigayo, \q1 Yaku manuwa hinavewagana abaveꞋoveꞋoꞋola ana manuwa yoꞋo tulina tulina faꞋidiya. \m Tu omiꞋiyao ma vaita tokaiꞋafu yadi abaga amine wafaisewana.” Hidede amine Yesu gidakeyedi. \p \v 18 Tu badi abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala Yesu yana dakeya hinogalina, au himatausena faꞋina hivebutu eda hilelena be higa hinaluveꞋalikana. Kaliva moyaꞋaidi Yesu yana vehawala nuwadi giꞋabina be hiyaulowoga faꞋina, mena kaliva kikaiwabudiyao Yesu himatausena. \p \v 19 Ada au mala gisilavina Yesu ana tomuliya buye hilowoga be Yelusalema hihegena. \x - \xo 11:19 \xt Ais 56:7 \xt Mk 14:1\x* \s1 Yesu vetumagana be veꞋoꞋola faꞋina givehawala. \r Madiu 21:20-22 \p \v 20 Bogi hida mala gilauna kadu hitauya ada edeya hinauna tu ai ana egana fiki hiꞋitana, ai lukumina matatabuna giꞋawaꞋulona tu walamina giwelolona. \v 21 Fita nuwana giꞋafolena ada Yesu againe gigahe gigayo, “Tovehawala uꞋita. Fiki uꞋalatabutabuyena-ma a giꞋawaꞋulona.” \p \v 22 Yesu gigahedi gigayo, “Yami vetumagana Yaubada againe wanasena. \v 23 Gagahe velemoꞋena hai kaliva ginavetumaganadona, medema hida oya againe anafaiweya ginagahe ginagayo, Una lehageya utowa. KaꞋi aseꞋasena keke ginaꞋamalakibo tu ginavetumagana vaita gavaimi gigahe amine ginalakayemu velemoꞋena, au givetumagana amine ginanuhagana. \v 24 Yami vetumagana amine wananuhagana faꞋina kadu ganagahe. Gavadi gavadi faꞋina waveꞋoꞋola, wanavetumagana be higa vaita medema ahe wavaina, ada au gavadi faꞋina waveꞋoꞋola-ma wananuhagana. \v 25 WaveꞋoꞋola tova, kaꞋi tamo hakwadi omi agaimiya gikoyo, au yana koyona wanavenuwauluyena be higa Tamami lobameya gimimiyami-ma kadu yami koyona ginavenuwauluyena. [ \v 26 Atu kaꞋi omi tobohiyamiyao yadi koyona keke wanavenuwauluyeni, kadu keke Tamami lobameya gimimiyami-ma yami koyona ginavenuwauluyeni.] ” \x - \xo 11:26 \xt Mk 11:14 \xt Lu 17:6 \xt Md 7:7, Yo 14:13-14 \xt Md 6:14-15\x* \s1 Yesu yana abavehimeya inubana faꞋina hitoliluveluvena. \r Madiu 21:23-27 Luke 20:1-8 \p \v 27 Tu Yesu ana tomuliya buye Yelusalema againe kadu hilakayemu. Ada Yesu manuwa-tafalolo lakahina ana edaꞋawaneya ginunudadana tu abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu kaliva lakahidiyao Bana againe hiꞋela. \v 28 Ada hitoliluveluvena higayo, “O ugahema, haꞋagaine ya abavehimeya uvaini-yo mena gaitoma tulina tulina boiyesedi hidei manuwa-tafalolo lakahina againe ufifaisewadi? HakwaꞋadi mena abavehimeya givele-yo hidedemi uhuluva?” \p \v 29 Yesu gigayo, “Yaku toliluvaluva saꞋeyana omi agaimiya ganasena. KaꞋi bonaku wanafatana amine o yaku abavehimeya inubana faꞋina ganavenuwaꞋatami. \v 30 HakwaꞋadi abavehimeya Yoni Tobafitaiso givele-yo kaliva gikivebafitaisoyedi? KaꞋi yana abavehimeya Yaubada againe giveꞋinuba o kaꞋi kaliva agaidiya? Bonaku wafata.” \p \v 31 Yesu gigahe-yo badi hivebutu buye hivekwageya higayo, “KaꞋi kanagahe vaita Yoni yana abavehimeya Yaubada againe gidaveꞋinuba au Bana ginagahe ginagayo, KaꞋi Yaubada againe digo, gavadi-yo Yoni yana gahe keke wadavetumaganeni? \v 32 Tu kaꞋi kanagahe vaita kaliva agaidiya gidaveꞋinuba....” A! Mema yoꞋo himatausedi higa vaita gavaimi hinakivekoyodi, faꞋina moyaꞋaidi hinuwanuwa vaita Yoni Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina. \p \v 33 Hidedemi tonagona hinuwanuwa faꞋina Yesu yana toliluvaluva hidede amine hifatana higayo, “KaꞋiwa. Ime keke adahalamaneni.” \p Ada Yesu gigayo, “Omi keke wadagaheku faꞋina, meda anafaiweya Iya keke ganavenuwaꞋatami hadeꞋagaine yaku abavehimeya giveꞋinuba-yo hida gaitoma gafifaisewani.” Hidede amine Yesu miYuda adi tonagona agaidiya gigahe. \x - \xo 11:33 \xt Yo 2:18 \xt Md 21:46\x* \c 12 \s1 Faha ana toꞋitaveꞋavina koyodiyao adi gahetalahobuhobu. \r Madiu 21:33-46 Luke 20:9-19 \p \v 1 Tu Yesu givebutu badi miYuda adi tonagona agaidiya gahetalahobuhobu amine gilukahihiyedi. Gigayo, “Kaliva saꞋeyana ai guwana ana egana kelefi yana babi againe gifahana. Faha giꞋalana, kahu giyalana be aimo guwana ana abavagafuwafuwa faꞋina, kadu kweda tunugina faha ana itaveꞋavina faꞋina giyogona. Kelefi ana faha gikidewedewena gihavaina, kaliva tufoidi faha ana toꞋitaveꞋavina gisedi tu yana melala gihegena gina mali fafaliya ginunudadana. \v 2 Himiyami tu kelefi ana aikolu ana tova giyemu againe, tonifaha ana agetoga faha ana toꞋitaveꞋavina agaidiya giꞋiveninisena be yana faha againe ana guwa ginavaina. \v 3 Badi toꞋitaveꞋavina ana agetogai-nadi hikiveꞋavina digo himunukoyokoyona be makagekagena hiwavina. \v 4 Au kadu agetoga velugana giꞋiveninisena tu toꞋitaveꞋavina agetoga uꞋune hilaulauna ada hikivekoyo-moꞋena. \v 5 Kadu agetoga saꞋeyana giꞋiveninisena tu toꞋitaveꞋavina hiluveꞋalikana. Meda anafaiweya agetoga kadu moyaꞋaidi hikivekoyodi. Tufoidi himunukoyokoyodi, tufoidi hiluveꞋalikadi. \p \v 6 Tu kaliva saꞋeya-moꞋena gimiyami, higa tonifaha natuna natuꞋaseꞋasena. Muliya-moꞋane banaꞋe badi toꞋitaveꞋavina agaidiya giꞋiveninisena ada gigahe gigayo, Natuku be hinaveꞋamohimohinena. \p \v 7 Giyemu-yo wama toꞋitaveꞋavina taudiyao hiveꞋagahegahe higayo, Hida hima bana ana hilafa. WaꞋela be kanaluveꞋalikana ada yana babi taudeyao kanavaina. \v 8 Au hikiveꞋavina digo hiluveꞋalikana be ala kwaune hihegevihilena. \p \v 9 Tonifaha gavaimi ginaga? Au ginayewaꞋela be badi toꞋitaveꞋavina ginaluveꞋalikadi ada yana faha toꞋitaveꞋavina velugadiyao nimadiya ginasena. \v 10 Tu gahe saꞋeyana Veyao Tuwaina ana bukiya maꞋi wahawahawa o kaꞋi keke? Gigayo, \q1 Ogola manuwa ana toꞋaiyogona hikilowena-ma \q1 au holiliꞋabi manuwa hinafane-moꞋane gimidimidi. \q1 \v 11 Kaiwabu yana vehimeya againe au hidemi gilakayemu, \q1 ada medema giluboda-moꞋena ide matadeya.” \m Hidedemi Yesu Yaubada yana gahe Natuna ana kilowa faꞋina giyakahina. \p \v 12 Au miYuda adi tonagona Yesu badi faꞋidiya mena gahetalahobuhobu gilukahihiyena ma hiꞋayaunena faꞋina, hivebutu eda hilelelena be higa hinakiveꞋavina. Atu yoꞋo himatausedi faꞋina hinuyabuyabuna be hina. \x - \xo 12:12 \xt Hi 13:12 \xt Sam 118:22-23, 1Fi 2:6-8\x* \s1 Yesu takesi ana sewadi faꞋina hitoliluveluvena. \r Madiu 22:15-22 Luke 20:20-26 \p \v 13 Muliya miYuda adi tonagona yadi kalivamomo higa Falisi tufoidi kadu Helodi yana yoꞋo kalivadi tufoidi hiꞋiveninisedi be yadi toliluvaluva againe hinavebauna be higa tamo gavadi koyona ginagaheyena. \v 14 Hiyemu-yo higahena higayo, “Tovehawala, ime ahalamanena O ya gahe velemoꞋena, keke udaveꞋalololo. Ada kaliva ya vehawala faꞋina gavaimi hinagahe ma keke udamatauseni. Kadu kaliva yadi kikaiwabu keke udanuwenuweni, au ugahe-moꞋedi be Yaubada yana eda faꞋina uvehavehawala velemoꞋena. Au anatoliye, kwanaLoma yada tokaiwabu lakahina Sisa againe takesi kanasena, kaꞋi medema gilubodana o kaꞋi keke? KaꞋi mena takesi kadasena o kaꞋi keke?” \p \v 15 Hidedemi hitoliluvaluva tu Yesu yadi veꞋalololo aseꞋasediya giꞋita-yo gigayo, “Gavadi-yo wanuwanuwa vaita wanavebauku? Mani kabala waꞋaliye be ganaꞋitana.” \p \v 16 Au kabala hiꞋaliyena. Bana gitoliyedi gigayo, “Hida hakwadi magigina? Kadu hakwadi ana egana mene kabala againe hikilumini?” Badi higayo, “Bana Sisa.” \p \v 17 Au Yesu gigahedi gigayo, “Hadema Sisa yana lokoloko, medema Sisa againe wanasena. Kadu hadema Yaubada yana lokoloko, medema Yaubada againe wanasena.” Ada au yana bonalaufata giveyaulowogidi. \x - \xo 12:17 \xt Lo 13:7\x* \s1 ToꞋalika yadi mididi-havagi faꞋina Yesu hitoliyena. \r Madiu 22:23-33 Luke 20:27-40 \p \v 18 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Sadusi tufoidi Yesu againe hiꞋela be hinatoliluveluvena. BadiꞋiyao ma higahe vaita aimo tova mulina toꞋalika keke hinamididi-havagi. \v 19 Badi higayo, “Tovehawala, Mosese yana buki-vehimeya againe hidede amine giꞋetoladi. KaꞋi kaliva saꞋeyana kwamayoku ginanagina ada natudi keke tu ginaꞋalika, au kaliva tobohiyana yana vayasi anafaiweya gidanagina be tobohiyana ana hilafa faꞋina natuneyao ginaꞋivetubugidi. Au hidede amine Mosese givehimeya. \v 20 Au kaliva tobohiyaneyao adi yoꞋo seveni himiyami tu tomoꞋainagona kwamayoku ginagina ada natudi keke tu giꞋalika. \v 21-22 Ada taina yana vayasi ginagina ada natudi keke tu giꞋalika. Meda anafaiweya kaliva anaveto ginagina ada natudi keke tu giꞋalika, ada hinunauwena hinunauwena tu taina kaliva anaveseveni natuna keke tu giꞋalika. Muliya-moꞋane kwamayoku giꞋalika. \v 23 Au aimo tova mulina kaliva hinamididi-havagi ana toveya bana kwamayoku-nadi ma gava kaliva vavinena? FaꞋina kaliva adiveseveni kwamayoku saꞋeyana hinagina.” \p \v 24 Tu Yesu gigayo, “Yaubada bonana ana vehawala kadu Yaubada yana faiwala maꞋi wanuwenuwena o kaꞋi keke? Keke wadahalamaneni faꞋina, omi keke wadanuwanuwa tunutunugina. \v 25 Tova mulina toꞋalika hinamididi-havagi ana toveya, lobama ana tovenuwaꞋata himimiyami amine meda kaliva hinamiyami. Kaliva vevine keke hinanaginagi keke hinavenavenagi. \v 26 Tu toꞋalika yadi mididi-havagi faꞋina ganagahe. Yaubada yana gahe saꞋeyana Mosese yana buki againe maꞋi wahawahawana o kaꞋi keke? Ai giyabelina tu keke gidaꞋalahini-ma kahihina againe Yaubada Mosese gigahena gigayo, Iya Abelahamo yana Yaubada gamimiyami, kadu Aisake yana Yaubada gamimiyami, kadu Yakobu yana Yaubada gamimiyami. Hidedemi Yaubada gigahe. \v 27 Badi kaliva wavewagadi aliꞋalikadiyao ma Yaubada yawayawadiyao giꞋitaꞋitadi. Au BanaꞋe kaliva aluꞋaluwadi yawayawana yadi Yaubada, keke aliꞋalikadiyao yadi Yaubada. Gavadi-yo wagahe vaita kaliva aluꞋaluwadi wowodi buye gidaꞋalika? Keke wadanuwanuwa tunutunugina, keke-moꞋa.” Hidemi Yesu Sadusi gigahedi. \x - \xo 12:27 \xt Af 23:8 \xt 2Veh 25:5 \xt Yem 3:2-6\x* \s1 Hadema vehimeya lakahi-moꞋena? \r Madiu 22:34-40 Luke 10:25-28 \p \v 28 Tu badi Sadusi Yesu buye hivekwavekwageya tu Mosese yana vehimeya ana tovehawala saꞋeyana givanevanenega. Yesu Sadusi bonadi gifatana hagihagina ma ginogalini-yo kadu bana gitoliluveluvena gigayo, “Ada vehimeya moyaꞋaina Yaubada gisena-ma hadema vehimeya lakahi-moꞋena?” \p \v 29 Yesu gigayo, “Vehimeya lakahi-moꞋena hidede amine. MiIsileli kanogali. Yaubada yada Kaiwabu au Kaiwabu anakaibeꞋu-moꞋa. \v 30 AseꞋase matatabuna kadu aluꞋaluwa matatabuna kadu nuwa matatabuna kadu ya faiwala matatabuna Yaubada ya Kaiwabu againe unahawahege-Ꞌowona be Bana againe unanuwanuwa lakahina. \v 31 Kadu vehimeya anavelu ma hidede amine. Tauni unuwakabubuye amine, tobohiyamomo unanuwakabubuyedi. Au mena vehimeyai-dina luhei vehimeya lakahi-moꞋedi. Kadu keke tamo vehimeya gidakaiwabuhegedi.” \p \v 32 Bana Mosese yana vehimeya ana tovehawala Yesu againe gigahe gigayo, “Tovehawala, ugahe yamumuna. Wona velemona Yaubada anakaibeꞋu-moꞋa kadu keke tamo Yaubada velugana O ugahe amine. \v 33 KaꞋi aseꞋaseda matatabuna, kadu nuwada matatabuna kadu yada faiwala matatabuna Yaubada againe kanase-Ꞌowona be Bana faꞋine kananuwanuwa lakahina, kadu taudeyao kananuwakabubuyeda amine tobohiyadeyao kananuwakabubuyedi, au medema giluboda-moꞋena. KaꞋi kevakeva abaveyao faꞋina kanakabukabuna o yada yomuyomu yada faha Yaubada againe kanahawahegena, medema gilubodana. Atu kaꞋi mena vehimeyai-dina luhei kayakahina-ma kanaꞋitaꞋitaveꞋavina medema giluboda-moꞋena.” \p \v 34 Ada Yesu mena tovehawala yana bonalaufata au nuwahuyahuyana ma ginogalina againe, gigahena gigayo, “Vaita tova kabiꞋona Yaubada againe unahawahege be yana yoꞋogaga agaidiya unaluku-yo BanaꞋe aseꞋaseniya ginavehivehimeya.” Hidedemi Yesu tovehawala bonana gifatana yamumuna yo kaliva velugadiyao himatauta be toliluvaluva kadu keke velugana Bana againe hidaseni. \x - \xo 12:34 \xt 2Veh 6:5 \xt 1Veh 19:18, Lo 13:9-10, Ga 5:14 \xt Hos 6:6\x* \s1 Keliso inubana faꞋina. \r Madiu 22:41-46 Luke 20:41-44 \p \v 35 Muliya Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe givehavehawala tu gigahe gigayo, “Gavadi-yo Mosese yana vehimeya ana tovehawala higahe vaita Yaubada yana Tovegida ana egana Keliso Devida bwanenena? \v 36 FaꞋina tuwai-moꞋena AluꞋaluwa Mahalina Devida gikivetuvetununi-yo bana tauna gigahe gigayo, \q1 Bana Yaubada Kaiwabu iya yaku Kaiwabu gigahena gigayo, \q1 Nima iꞋatagikuya unahiyoto, O unamiyami tu \q1 nibaimomo ageyafayafaniya ganasedi. \m \v 37 Au hidede amine Devida tauna Keliso givewagana yaku Kaiwabu, tu gavaiyaꞋamine yana Kaiwabu kadu bana bwanenena muliya gitubuga amanadi?” Hidede amine Yesu givehawala ada kaliva hiyoꞋoyoꞋo-ma yadi wavemwamwala bonana hinogalina. \x - \xo 12:37 \xt Sam 110:1, Af 2:34-35\x* \s1 Yesu Mosese yana vehimeya ana tovehawala \s1 gihawavekoyoyedi. \r Madiu 23:1-12 Luke 11:43, 20:45-47 \p \v 38 Tu Yesu yana vehawala againe kadu gigahe gigayo, “Taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be Mosese yana vehimeya ana tovehawala yadi dewa keke nuwami ginaꞋabini. Nuwanuwadi aikeva tunugina hinaꞋoseni-yo abakimokimone againe hinanunudadana be kaliva hinalusiuleyedi kadu hinagayo, Velemodi. \v 39 Nuwanuwadi manuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiya kadu avemwamwala againe abavetoga kikaiwabuna againe hinavetoga. \v 40 Ada sikwasikwadiyao yadi lokoloko hilemadi, ada hiveꞋoveꞋoꞋola-faꞋila be higa kaliva hinahawaveyamumuyedi. Yadi koyona veꞋoꞋola-faꞋila againe hikevana faꞋina adi vita gavatubuga hinanuhagana.” Hidedemi Yesu tovehawala tovehawalai-dina yadi dewa faꞋina givenuwaꞋata. \s1 Sikwa saꞋeyadi yadi velekawowo faꞋina. \r Luke 21:1-4 \p \v 41 Ada Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe givetoga ada velekawowo ana abavedodoga gihagana. YoꞋo yadi velekawowo hidododona-ma gilubodedi. Wakalivadiyao moyaꞋaidi hiꞋela mani lakahina hidodona. \v 42 Tu sikwa koyokoyodi hiꞋela kabala kukwauhina luhei hidodona, fatana vaita toea saꞋeyana amine. \p \v 43 Au Yesu ana tomuliya gikovavagaꞋauhidi be gigahedi gigayo, “Gagahe velemoꞋena mena kaliva moyaꞋaidi yadi velekawowo mani lakahina hidodona tu hida sikwa koyokoyodi yadi velekawowo kabiꞋona againe hitubuhegedi. \v 44 FaꞋina badi wakalivadiyao yadi mani tufonaga hidodona ada yadi tufo lakahina aimo gidadauda, tu badi sikwa koyokoyodi yadi mani matatabuna hidodo-Ꞌowona, au gavadi againe adiga o adi kaleko hidakimonena mani-nadi Yaubada againe hihege-Ꞌowona.” \x - \xo 12:44 \xt 2Ko 8:12\x* \c 13 \s1 Yesu manuwa-tafalolo ana lauyawela faꞋina gilukahihi. \r Madiu 24:1-2 Luke 21:5-6 \p \v 1 Yesu manuwa-tafalolo lakahine gihobuhobu tu ana tomuliya saꞋeyana manuwa giyofena gigayo, “Tovehawala uꞋita. Manuwa ana kabala gavatubuga! Aiyoi, hima ana aiyogona tulina tulina manuwa vewaga!” \p \v 2 Yesu gigahena gigayo, “Ika, wadema manuwa adi ita vewaga faꞋina ganagahe. Kabala againe hikivetalana tu aimo keke tamo kabala kabalahiyana tabone ginada, au moyaꞋaina hinatutuyauyaulena.” \x - \xo 13:2 \xt Lu 19:44\x* \s1 Tova mulina aulolo tagiya lakahina babiya ginalakayemu. \r Madiu 24:3-22 Luke 21:7-19 \p \v 3 Tu Yesu gina oya Olive againe gilaka givetoga ada manuwa-tafalolo lakahina gihagana. Au badi Fita Yemesa Yoni Anidulu adikaibeꞋuyanina Bana againe hiꞋela hitoliyena higayo, \v 4 “UnavenuwaꞋatama, gava tova manuwa-tafalolo ana lauyawela ulukahihiyena-ma ginalakayemu? Mena gaitomai-dina gavadi gavadi hinalakayemu ma gava aituha anaꞋita-yo anahalamane-hagihagiyeni?” \p \v 5 Au Yesu givebutu aituha faꞋina givenuwaꞋatadi gigayo, “Taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be keke tamo hakwadi yana fwaya againe ginanuwaꞋabiyemi. \v 6 FaꞋina aimo tufoidi moyaꞋaidi hinaꞋela aku egana hinayakahina hinagayo, Kaliva Yaubada givegidena-ma iya kaliva-moꞋeku. Hidedemi hinagahe be kaliva moyaꞋaidi yadi fwaya againe hinanuwaꞋabiyedi. \v 7 Kadu aituha saꞋeyana ma gaviya moyaꞋaina ginalakayemu ada kaliva yadi veꞋamunumunuga butudi wananogalina, kadu hai lauveya hinalulugaviya medema valeyadi wananogalina. Hidedemi wananogalina amine keke aseꞋasemi ginaꞋakolukoluni. Mena gaitomai-dina anafaiweya hidalakayemu tu tova ana lauyabu au aimo muliya-moꞋane ginalakayemu. \v 8 YoꞋo saꞋeyana mali yoꞋo buye hinaveꞋamunumunuga, kadu fafali saꞋeyana mali fafali buye hinalulugaviya. LiꞋuliꞋu lakahina fafali tulina tulina agaidiya hinalakayemu, kadu meda anafaiweya loka moyaꞋaina. Venatuna ana tova ginaluvedaꞋufo againe kwamayoku hinavefahedi-yo yadi aulolo ginavebutu amine, meda anafaiweya mena gaitomai-dina galukahihiyedi-ma hinalakayemu againe aulolo tagiya lakahina ginavebutu. \p \v 9 Atu taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi faꞋina aimo kaliva hinakiveꞋavimi be kotu againe hinahegenauwemi, kadu yadi manuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiya hinavekotumi be bulava againe hinalaulaumi. Ada hinahegenauwemi be kabemani kadu kini matadiya wanamidi ada omi aku tomuliya faꞋina hinavedewayaugimi. E, badi matadiya wanamidi be Iya faꞋikuya wanaꞋawatalatalaina. \v 10 Ada yaku kaliva Yaubada yana VenuwaꞋata Yamumuna yoꞋo tulidi tulidi agaidiya hinalumamalena be babi matatabuna hinaluyabuna. Hidedemi yoꞋo moyaꞋaidi hinavenuwaꞋatadi tu muliya tova ana lauyabu ginalakayemu. \v 11 Tu hinakiveꞋavimi be hinavekotumi ana toveya, keke yami wamatauta wanavenuwanauna-vagata vaita kaꞋi gavaimi wanagahe. Au medema tovai-nadi gavaimi Yaubada ginaꞋalavelevelemi, medema wanagaheyena. FaꞋina hifufu wanagaheyena-ma keke taumiyao yami nuwanuwa againe ginalakayemu, au AluꞋaluwa Mahalina awamiya ginalukahihi. \p \v 12 Ada kaliva saꞋeyana tauna tobohiyana kaliva nimadiya ginahawavemogatalena be hinaluveꞋalikana faꞋina, kadu anafaiweya kwamana tamana natuna ginahawavemogatalena be hinaluveꞋalikana. Ada weꞋoweꞋo badi tamadiyao agaidiya hinavenibaina be tamadiyao hinadiyao alika hinanuhagana faꞋina. \v 13 Ada omi aku tomuliya faꞋina kaliva moyaꞋaidi omi agaimiya hinanuwanuwakoyo, tu gaveyao wanaꞋatuvefaꞋila be Yaubada againe wanamiyamiyaveꞋavina tu alika ana maka, medema ginakibababalemi. \p \v 14 Tu aimo abakivekoyo koyo-moꞋena abaga hawahawatana againe hinakivemididina-ma wanaꞋitana againe omi Yudiya ana fafali againe wanamiyami-ma au oyeya wanaꞋota. (E, omi tohawa wanaꞋitanuwenuwena.) \v 15 Hai kaliva yana tolameya ginamiyami, medema keke yana manuweya ginaluku be higa yana lokoloko ginavaini. Au ginamaduꞋota. \v 16 Hai kaliva yana faheya ginamiyami, medema keke melaleya ginayewani be higa ana lifi ginavaini. Au ginamaduꞋota. \v 17 Hoiyoi vevine wahifugadiyao kadu vevine aimo hivehuvehuhu amanadi! Mena ota ana toveya vita lakahina hinanuhagana. \v 18 Yaubada againe wanaveꞋoꞋola be higa mena gaitoma koyona keke wehi ana toveya ginalakayemu. KaꞋi wehi digo gavaimi be oyeya wadaꞋota? \v 19 FaꞋina medema aiyetai-dina agaidiya vita lakahi-moꞋena ginalakayemu. Mena vitai-nadi ma boi tuwai-lokalokana Yaubada babi gimidibubuna ana toveya kadu tova hinafane keke hidanuhagani. Kadu aimo tova mulina keke hidede amine hinanuhagani. \v 20 Tu Kaiwabu mena tova vita-moꞋena galukahihiyena-ma ana aiyeta yana nuwanuwa againe ahe gidabana be ginakaliꞋuho. KaꞋi keke gidadabani digo, kaliva moyaꞋaidi hidabwavi. Atu Tauna yana kaliva giluwafadi be yana yoꞋogaga agaidiya hiluku-ma adi lugolagola faꞋina mena tovai-nadi hinafane ginadabana be ginakaliꞋuho. \x - \xo 13:20 \xt Mk 13:21-22, 1Yn 2:18 \xt Md 10:17-22 \xt Md 28:19\x* \x - \xo 13:20 \xt Yo 15:18-21 \xt Dan 11:31 \xt Dan 12:1\x* \s1 Yesu keliso-fwayafwaya faꞋidiya givenuwaꞋata. \r Madiu 24:23-28 Luke 17:23-24 \p \v 21 Tu kaꞋi tamo hakwadi ginagahemi ginagayo, WaꞋela hida kalivai-nadi givekeliso-ma wanaꞋitana, o kaꞋi ginagayo, Wanana yuwa kaliva givekeliso-ma wanaꞋitana. KaꞋi hidede amine ginagahe o keke bonana wanavetumaganeni. \v 22 Au tova mulina toveꞋalololo hinalakayemu be hinagahe vaita hidavekeliso o kaꞋi hidavefalofita higa Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina. Aituha fifiwaladi ada abaveyaulowoga badi hinafaisewadi be hinagaluvaluva kaꞋi yadi fwaya againe Yaubada yana kaliva hinanuwaꞋabiyedi. E, kaliva vevine Yaubada giluwafadi be yana yoꞋogaga agaidiya hiluku-ma hinagaluvaluvadi vaita hinanuwaꞋabiyedi. \v 23 Au taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi. ToveꞋalololo yadi dewa faꞋina gavenuwaꞋata-vagahimi.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 13:23 \xt 2Te 2:9, Ha 13:13\x* \s1 TohobuꞋela yana yemuna-havagi faꞋina. \r Madiu 24:29-35 Luke 21:25-33 \p \v 24 Tu Yesu kadu gigayo, “Mena vita lakahi-moꞋena ana tova ginahavaini-yo kauwana ginaꞋuyuyu kadu vaikohi ana mahalina ginakweꞋu. \v 25 Ibadibadi lobameya ginaꞋakolukoludi be hinabeꞋu, ada lobama ana gaitoma fifiwaladiyao adi iviya ginaꞋatuliyeliyedi. \p \v 26 Hidedemi lobama ana loi hinahuluva tu Iya TohobuꞋela buhibuhi againe gayewayewaꞋela-ma hinaꞋitaku. Yaku wafaiwala lakahina kadu yaku wamahalina veꞋakinamanamalina gayewayewaꞋela-ma hinaꞋitaku. \v 27 Au yaku tovenuwaꞋata ganaꞋiveninisedi be kaliva vevine Yaubada giluwafadi-yo yana yoꞋogaga agaidiya hiluku-ma hinavagaꞋauhidi. Fafali tulina tulina wabolimaneya wayavalaseya walaubeꞋuya waꞋoyeya, kaꞋi hai yuwa babi analauyabu o wese lobameya hinamiyami-ma hinavagaꞋauhidi be Iya TohobuꞋela agaikuya hinavegaꞋauledi. \p \v 28 WaꞋita, lalava ana dewa wananuwenuwena be enohega wanavaina. Lalava ginatafa ma kaꞋita-yo kagayo, Kauwana yana tova giluvedavedaꞋufo. \v 29 Meda anafaiweya mena aituhai-dina hinalakayemu ma wanaꞋitana againe, au wanahalamanena yaku yewaꞋela giluvedaꞋufo-moꞋa. \v 30 Gagahe velemoꞋena hida tova ana yoꞋo keke moyaꞋaidi hinaꞋalika-Ꞌowoga tu nagona mena gaitomai-dina moyaꞋaina hinalakayemu. \v 31 Lobama be babi ginayawowola tu bonaku keke ginayawowola, au ginaduva-vagata. \x - \xo 13:31 \xt 2Fi 3:10, Ha 6:12-13 \xt Md 26:64 \xt 1Te 4:16-17\x* \s1 Yesu yana yewaꞋela ana tova keke tamo hakwadi \s1 gidahalamaneni. \r Madiu 24:36-44 Luke 21:34-38 \p \v 32 Tu yaku tova kaꞋi gava aiyeta o gava bai ganayewaꞋela-ma keke tamo hakwadi gidahalamaneni. Badi tovenuwaꞋata lobameya keke hidahalamaneni, kadu Iya Yaubada Natuna keke gadahalamaneni. Au Kamaku anakaibe gihalamanena. \v 33 Yaku yewaꞋela tova keke wadahalamaneni faꞋina, aseꞋasemi wanakidewedewena be wanalulauboda. \v 34 Yaku yewaꞋela ana dewa ganalukahihiyena. Vaita kaliva lakahina mali fafaliya ginana amine IyaꞋeku. Ana agetoga givehimeyedi be yana manuwa kadu yana faha hinaꞋitaveꞋavina. Kaliva saꞋeyana saꞋeyana yadi faisewa giveledi, ada edaꞋawana ana toꞋitaveꞋavina againe gigahe gigayo, Keke unadauda au unalulauboda. \p \v 35-36 Meda anafaiweya omi wanalulauboda faꞋina Iya tonimanuwa amine yaku yewaꞋela ana kauwana keke wadahalamaneni. KaꞋi mala ginabogi o bogi nafone o kamukamu ginakwage o mala ginalauna, kauwana gavaiyaꞋamine be Iya ganaꞋela. Hidema faꞋina wanalulauboda be keke ganavefutaꞋami-yo omi wadadauda ma gananuhagami. \v 37 Ada gavaimi omi agaimiya gagahe amine, meda kaliva moyaꞋaidi agaidiya gagahe be wanalulauboda.” Hidedemi Yesu ana tomuliya givenuwaꞋatadi. \x - \xo 13:37 \xt Af 1:7 \xt Md 25:13 \xt Lu 12:37-38\x* \c 14 \s1 MiYuda adi tonagona hivevai be Yesu hinaluveꞋalikana. \r Madiu 26:1-5 Luke 22:1-2 Yoni 11:45-54 \p \v 1 Tu aiyeta luhei hinahegedi tu tafalolo ana egana lobama ana tovenuwaꞋata yana Abamaduviviya ginayemu. Medema tafalolo-nadi ana toveya beledi keke waꞋisina hiꞋauꞋana. Ada abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala eda hilelelena be Yesu hinakiveꞋavikauyeni-yo hinaluveꞋalikana. \v 2 Ana kiveꞋavina faꞋina hinuwanuwa higayo, “KaꞋi yoꞋo hinaveꞋatalalakalaka faꞋina, keke tafalolo lakahina ana toveya kanakiveꞋavini.” \x - \xo 14:2 \xt Yem 12:1-27, Mk 10:33-34\x* \s1 Kwamayoku saꞋeyana Yesu Bedani againe gibunamina. \r Madiu 26:6-13 Yoni 12:1-8 \p \v 3 Tu Yesu Bedani melaleya gina Saimoni againe giwakawaka. Bana boi givedawodawowo faꞋina hivewagana tovedawodawowo. Au Yesu Saimoni yana manuweya giꞋenolukekela giꞋauꞋa tu kwamayoku saꞋeyana giꞋela, bunama yamumu-moꞋena ana egana nado giꞋaliyena fatana lakahina. Mena bunamai-nadi abaꞋaihiwaga kugakugana againe gidauda, kuga ana egana alabasita. Ada kwamayoku abaꞋaihiwaga gikidobona digo Yesu uꞋuna gibunamina. \p \v 4 Atu kaliva tufoidi hiꞋita-yo hinuwakoyo higayo, “Gavadi-yo hida bunama hidede amine gihiwa-kawowoni? \v 5 KaꞋi hida bunama gidakimonevedamanena o mani lakahina vaita kaliva saꞋeyana yana faisewa malamala saꞋeyana fatana amine gidavaina be koyokoyo gidaveledi.” Au kwamayoku higolahegehegena. \p \v 6 Tu Yesu gigayo, “Au gimiya. Gavadi-yo hida kwamayoku waꞋivewowomumuni? Ginuwakabubuyeku faꞋina yana gugai kanahawaveyamumuyena. \v 7 Tova moyaꞋaina koyokoyo hinafamiya himimiyami ada gava tova nuwanuwami wananuwakabubuyedi, au amifaiweya wananuwakabubuyedi. Tu IyaꞋeku ma aimo keke buye kanamiyami tova moyaꞋaina. \v 8 BanaꞋe ma gavadi anafaiweya, medema gigugaiyena. Hida bunamai-nadi wowoku againe gihiwa-vagahina be aku aihuya faꞋina gikidewedeweku. \v 9 Gagahe velemoꞋena fafali haꞋamine haꞋamine kibababala ana VenuwaꞋata Yamumuna hinalulumamalena, meda yana huluva yamumuna Iya agaikuya ma hinalukahihiyena be ana abanuwaꞋuduꞋudu faꞋina.” \x - \xo 14:9 \xt Yo 19:40\x* \s1 Yudasi Yesu nibaineyao agaidiya ginahawavemogatalena. \r Madiu 26:14-16 Luke 22:3-6 Yoni 11:45-54 \p \v 10 Yesu gigahe-yo Yudasi-Isikaliyota yoꞋo tuwelo kalivana gina abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao agaidiya be higa badi nimadiya ginahawavemogatalena. \v 11 Badi yana nuwanuwa hinogalina againe hivemwamwala, ada higahena vaita mani hinavelena. Au Yudasi givebutu tova hagihagina gilelena be Yesu nibaineyao agaidiya ginahawavemogatalena. \s1 Yesu ana tomuliya buye Abamaduviviya aꞋana hiꞋana. \r Madiu 26:17-25 Luke 22:7-13 \p \v 12 Tu tafalolo ana egana Beledi keke WaꞋisina ana aiyeta nagona giyemu. Medema aiyetai-nadi Abamaduviviya ana sifi kabiꞋodi yadi abaveyao faꞋina himunumunudi. Kadu tovai-nadi tomuliya Yesu againe hiꞋela higayo, “Yada tafalolo ana egana lobama ana tovenuwaꞋata yana Abamaduviviya giluvedaꞋufo. HaꞋagaine nuwanuwa ime anana Abamaduviviya aꞋana anakidewedeweni-yo kanaꞋa?” \p \v 13-14 Au Yesu ana tomuliya adiꞋiselu giꞋiveninisedi gigahedi gigayo, “Wanana Yelusalema ana melaleya ada kaliva gufa watuwavina giꞋavalana-ma ginamaduhagami. Wanamuliyena be gava manuwa againe ginaluku, medede againe tonimanuwa wanagahena wanagayo, Tovehawala gigahe gigayo, Hadema vetawana Iya faꞋikuya uhawahegeni be Abamaduviviya aꞋana aku tomuliya buye anaꞋani? \v 15 Hidede amine wanagahe tu vetawana lakahina manuwa getane ivi ahe hiꞋiyaveyavela-ma bana ginavehawalemi. Medede againe aꞋa wanakidewedewena ide faꞋideya.” \p \v 16 Ada au tomuliya adiꞋiselu hilowoga be Yelusalema againe hina, ada Yesu gilukahihiyena amine hinuhagana. Au Abamaduviviya aꞋana hikidewedewena. \p \v 17 Mala gibogi Yesu yana yoꞋo tuwelo buye hiluku manuweya. \v 18 Ada hiꞋenolukekela hiꞋauꞋa tu Bana gigayo, “Gagahe velemoꞋena mene kaliva saꞋeyana agaimiya badi nibaikweyao agaidiya ginahawavemogataleku, bana buye kaꞋaꞋauꞋa-ma kalivai-nadi.” \p \v 19 Au hiꞋaseꞋuꞋaulolo hivebutu saꞋeyana saꞋeyana hitoliluveluvena higayo, “IyaꞋeku ma kaꞋi keke?” Hidemi higahe. \p \v 20 Yesu gigayo, “Kaliva saꞋeyana omi yoꞋo tuwelo agaimiya bana aꞋa nauꞋa againe Iya buye aꞋutuvina kalivai-nadi. \v 21 FaꞋina Iya TohobuꞋela ganaꞋalika Yaubada bonana etoꞋetoladina gigaheyena amine. Tu hoiyoi kaliva Iya TohobuꞋela nibaikweyao agaidiya ginahawavemogataleku amanadi! Bana vita lakahina ginanuhagana. KaꞋi bana kalivai-nadi keke gidatubuga, medema gidalubodana faꞋina keke vita gidawahini.” \x - \xo 14:21 \xt Yem 12:14-20 \xt Sam 41:9\x* \s1 Yesu sakalameni ana dewa giseyemaunena. \r Madiu 26:26-30 Luke 22:14-20 1 Kolinita 11:23-25 \p \v 22 Tu au ana toveya Yesu aꞋa givaina digo Yaubada againe givesiule gikihinena au ana tomuliya giveledi gigayo, “Hida wowoku, au wavaini.” \p \v 23 Ada gowa givaina digo givesiule giveledi be moyaꞋaidi hiyuyena. \v 24 Ada gigahedi gigayo, “Hida dayagiku gimadumadu-ma moyaꞋaidi faꞋidiya, higa Yaubada yana veyao omi agaimiya gisena-ma ana iyaꞋiyaya. \v 25 Gagahe velemoꞋena agaimiya hida babi ana oine aimo keke ganayu-havagileni tu tova mulina Yaubada yana avemwamwala ginasena ana toveya, oine ivaguna ganayuna. Mena abavemwamwalai-nadi badi yana itaveꞋavina againe himimiyami-ma faꞋidiya ginasena.” Hidedemi Yesu givenuwaꞋatadi. \p \v 26 Ada au kwelidavadava hikweliyena. Hikweliyena gihavaina, hina oya Olive againe hilaka. \x - \xo 14:26 \xt Yem 24:8, 1Ko 10:16, Yo 6:54-56\x* \s1 Yesu Fita yana vekeke faꞋina gigaheye-vagahina. \r Madiu 26:31-35 Luke 22:31-34 Yoni 13:36-38 \p \v 27 Tu Yesu gigahedi gigayo, “Omi moyaꞋaimi wanaꞋotayabuyabuku, faꞋina tuwai-moꞋena Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe gigayo, \q1 Sifi adi toꞋitaveꞋavina ganamununa \q1 ada sifi hinaꞋabinauna. \m \v 28 Tu Yaubada ahe ginasivemididiku-yo Galili againe wai gananagona.” \p \v 29 Au Fita gigahena gigayo, “KaꞋi badi moyaꞋaidi hinaꞋotayabuyabu digo, iya keke ganaꞋotayabuyabu.” \p \v 30 Yesu gigayo, “Gagahe velemoꞋena againiya, hidema bogi-nadi kamukamu keke ginakwage luhei tu nagona o unamidivekekeyeku tohiye.” \p \v 31 Atu Fita gigahe toyogina gigayo, “KaꞋi nuwanuwadi iya O buye hinaluveꞋalikada, au keke-moꞋa ganavekekeye.” Ada tomuliya moyaꞋaidi kadu hidede amine higahe. \x - \xo 14:31 \xt Yo 16:32, Sak 13:7 \xt Mk 16:7 \xt Mk 14:66-72\x* \s1 Yesu Gedasemani againe yana watagiya giveꞋoꞋola. \r Madiu 26:36-46 Luke 22:39-46 \p \v 32 Tu Yesu ana tomuliya buye hina abaga saꞋeyana ana egana Gedasemani againe himiyami tu gigahedi gigayo, “Hidedei unahiyoto tu ganana ganaveꞋoꞋola.” \v 33 Ada Fita Yemesa Yoni buye ginauwedi be hinavebwaꞋuliyena, au givebutu giꞋaseꞋuꞋaulolo lakahina be givedivediwe. \v 34 Gigahedi gigayo, “GaꞋaseꞋuꞋaulolo lakahina vaita yawaiku gidaꞋalagolohini. Hidedei wanamiyami wanavanevanenega.” \p \v 35 Au gina matalaviseya babiya giꞋoduveꞋuveꞋumagigi, givebutu giveꞋoꞋola vaita kaꞋi ihayana be aulolo ana aituha keke ginaꞋayauneni. \v 36 Kadu gigayo, “KamaꞋaseꞋaseku, gaitoma moyaꞋaina a tagalowalowa. KaꞋi hida aulolo ana gowa udavaihegeni, tu keke yaku nuwanuwa au OꞋeni ya nuwanuwa amine unahuluva.” \p \v 37 Ada giyewana ana tomuliya adiꞋitoto hidauda-ma gihagadi, ada Fita againe gigahe gigayo, “Saimoni, kaꞋi o udadauda? Bai saꞋeyanaga kaꞋi keke afaiweya unavanevanenega? \v 38 Au wanavanevanenega wanaveꞋoveꞋoꞋola be keke aladibidibi againe wanaluku. AseꞋasemi gihawahegena tu wowomi gifwalele.” Hidedemi Yesu gigahe. \p \v 39 Kadu tova anavelu gina giveꞋoꞋola-havagi yana veꞋoꞋola nagona amine. \v 40 GiveꞋoꞋola gihavaina, kadu giyewana badi hidauda-ma gihagadi matadi gineganega-moꞋa faꞋina. Giluvagudi tu hiwowomumu faꞋina keke tamo gavadi hidagaheye. \p \v 41 Kadu gina giveꞋoꞋola tova anaveto ada giyewana gigahedi gigayo, “KaꞋi aimo wadadauda waveyaveyawai? AuweꞋi. Tova a gilakayemu be Iya TohobuꞋela tokoyona nimadiya kaliva saꞋeyana ginahawavemogataleku. \v 42 Wamidi be kana. Ake! WaꞋita, kaliva nibaikweyao agaidiya ginahawavemogataleku-ma a giyemu.” \x - \xo 14:42 \xt Yo 12:27 \xt Hi 5:7-8 \xt Yo 6:38\x* \s1 Yesu nibaineyao hikiveꞋavina. \r Madiu 26:47-56 Luke 22:47-53 Yoni 18:3-11 \p \v 43 Ada aimo gigahegaheni Yudasi giyemu, bana Yesu ana yoꞋo tuwelo kalivana, kadu yoꞋo yadi wafeto yadi wafuluma buyeꞋi, badi abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu kaliva lakahidiyao hiꞋiveninisedi be hiꞋela. \p \v 44 Tu tohawavemogatala aituha yoꞋo boi giveledi gigayo, “Kaliva veyauga againe ganalusiuleyena-ma bana kalivai-nadi wanakiveꞋavina be wananauwe-hagihagiyena.” \v 45 Yudasi giyemu-yo auheꞋama Yesu againe gina veyaugeya gilusiuleyena gigayo, “Aku Tovehawala siule.” \v 46 Gigahe-yo yoꞋo Yesu hikiveꞋavina. \v 47 Tu kaliva saꞋeyana Yesu liline gimidimidi-ma yana feto lakahina gisiwakana digo abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu ana agetoga gilauna tagana giluyoꞋena. \p \v 48 Ada Yesu yoꞋo gigahedi gigayo, “Vaita Iya tomunugakaiꞋafu amine yo aku munuga faꞋina waꞋela wafetomiyao wafulumamiyao. \v 49 Tova tova manuwa-tafalolo lakahina againe Iya omi buye kamiyami gavehavehawala tu keke wadakiveꞋaviku. Atu gavaimi tuwai-moꞋena Veyao Tuwaina ana buki Iya faꞋikuya gigahe, medema gidalakayemu velemoꞋena.” \v 50 Yesu hidede amine gigahe-yo ana tomuliya moyaꞋaidi hiꞋotayabuyabuna. \p \v 51-52 Tu kwanatubulakahina saꞋeyana Yesu gibwaꞋubwaꞋulina, ana vaigau kaleko kwayakwayana saꞋeyanaga giꞋosena. Ada kaliva tufoidi hikiveꞋavina againe, ana kaleko kwayakwayana gimadulovena be konekonena giꞋota. \x - \xo 14:51-52 \xt Yo 18:20 \xt Md 26:31, Yo 16:32\x* \s1 Yesu miYuda yadi Koniselo agaidiya hinauwena. \r Madiu 26:57-68 Luke 22:54-55,63-71 Yoni 18:12-14,19-24 \p \v 53 Tu badi kaliva Yesu hikiveꞋavina-ma abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu againe hinauwena. Ada abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao moyaꞋaidi kadu kaliva lakahidiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala ahe hivagaꞋauta. \v 54 Bana Fita wai gimulina lauveya giꞋela, tokaiwabu yana edaꞋawana-moꞋena againe giluku. Ada tuilala buye aliꞋauya hivetoga be ai givevevala. \p \v 55-56 Tu abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu miYuda yadi Koniselo moyaꞋaidi togahe hileledi be higa Yesu hinahawavekoyoyeni-yo adifaiweya alikeya hinahegena. Togahe-kawowo moyaꞋaidi hihawavekoyoyena tu yadi gahe tulina tulina. Au keke tamo hakwadi toꞋita velemoꞋena hidahagani. \p \v 57-58 Ada kaliva tufoidi hitowamidi gahe-kawowo amine hihawavekoyoyena higayo, “Yana gahe anogalina gigayo, Hida Yaubada yana manuwa kaliva hiyogona-ma ganayawelina, ada aiyeta tohiye kanahegeni-yo au kadu velugana keke kaliva hinayogoni-ma ganakivemididina. Hidedemi gigahe ma anogalina.” \v 59 Atu kadu badiꞋiyao yadi gahe tulina tulina, keke gahe saꞋeyanaga hidagaheyeni. \p \v 60 Au abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu tovedewayauga hinafadiya gitowamidi Yesu againe gigahe gigayo, “KaꞋi bonalaufata keke afaiweya? Gavadi-yo hida kaliva yadi hawavekoyo keke udafatani?” \v 61 Tu Yesu giveꞋamata, keke tamo bonalaufata gidayakahini. Au tokaiwabu kadu gitoliyena gigayo, “KaꞋi velemoꞋena O Keliso BanaꞋe kadavadavana-ma Natuna, higa kaliva Yaubada givegidena be yada yoꞋo ginanagoyeda kalivai-nadi o kaꞋi keke?” \p \v 62 Yesu gigayo, “Ika, Iya kalivai-kuna. Ada Iya TohobuꞋela abavetoga kikaiwabuna Tofaiwala-moꞋa iꞋatagine ganahiyoto-ma wanaꞋitaku. E, buhibuhi againe lobameya ganaꞋelaꞋela-ma wanaꞋitaku.” \p \v 63-64 Yesu hidede amine gigahe-yo abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu ginuwakoyo, tauna ana vaigau gikaninina gigayo, “Auwe. Kaliva kadu velugadiyao yana dewa hinalukahihiyena-ma aimo keke kanaleledi. Yaubada gihawatagona ma a wanogalina. Gavaimi wanavehimeya?” Au moyaꞋaidi hihawavekoyoyena higa vaita yana hawatagona faꞋina gidaꞋalika. \v 65 Au tufoidi hivebutu Bana againe hikiwakiwala, ada magigina hikevana au hitutuꞋatugeni tu hihawavelaigena higayo, “Yoi! Hakwadi gimunumunu-ma mene uꞋayauneni?” Ada tuilala hinauwedi be himunukoyokoyona. \x - \xo 14:65 \xt Yo 2:19-21 \xt Mk 15:5, Ais 53:7 \xt Mk 13:26, Dan 7:13\x* \x - \xo 14:65 \xt Yo 19:7, 1Veh 24:16 \xt Ais 53:5\x* \s1 Fita Yesu givekekeyena. \r Madiu 26:69-75 Luke 22:54-62 Yoni 18:15-18,25-27 \p \v 66-67 Tu Fita gava melaleya gihiyoto tu abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu ana agetoga kwamayoku saꞋeyana giꞋela, ada Fita ai againe givevevala-ma giꞋita-yo giꞋitakwanekwanena gigahena gigayo, “Kadu oꞋeni Yesu kwanaNasaledi buye wamiyami.” \p \v 68 Atu bana givekeke gigayo, “Iya keke. Keke gadahalamane gavadi ugahegaheye.” Au gina yuwa abanauna againe ada kamukamu gikwage. \p \v 69 Abanauna againe gimiyami tu bana agetogai-nadi giꞋita-yo au givebutu tolauboda agaidiya gigahe-havagi gigayo, “Hida hima kaliva au Yesu yana yoꞋo kalivana.” \p \v 70 Atu Fita givekeke-havagi. Himiya kabisona tu badi tolauboda bana againe kadu higahe higayo, “Au makewa oꞋeni saꞋeya agaidiya, faꞋina o kadu kwanaGalili.” \p \v 71 Au Fita gigayo, “KaꞋi keke gadagahe velemoꞋena digo, Yaubada gidahawaveꞋaviku. Bana kalivai-nadi wagaheyena-ma keke gadahalamaneni.” \p \v 72 Gigahe-yo auheꞋama kamukamu gikwage-havagi. Ada Fita Yesu yana gahe nuwana giꞋafolena gigayo, “Kamukamu keke ginakwage luhei tu nagona unamidivekekeyeku tohiye.” Au nuwana giꞋafoleni tu givebutu gitagitagi. \x - \xo 14:72 \xt Mk 14:30\x* \c 15 \s1 Failato Yesu givedewayaugina. \r Madiu 27:1-2,11-14 Luke 23:1-5 Yoni 18:28-38 \p \v 1 Tu mala gilauna abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao badi kaliva lakahidiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu miYuda yadi Koniselo velugadiyao hikovavagaꞋauhidi be buye hivevai. Ada au Yesu hiyogona be hinauwena tovehimeya kwanaLoma ana egana Failato againe hihegeꞋaliyena. \p \v 2 Ada Failato Yesu gitoliyena gigayo, “KaꞋi miYuda yadi tokaiwabu OꞋeni?” Yesu gigayo, “Au ugahe amine IyaꞋeku.” \p \v 3 Ada abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao gaitoma moyaꞋaina faꞋina hihawavekoyoyena. \v 4 Ada Failato gitoliluvaluva-havagi gigayo, “KaꞋi keke tamo bonalaufata unagaheye? UꞋita, yadi hawavekoyo gavadawana O againiya.” \p \v 5 Atu yadi hawavekoyo faꞋina keke tamo bonalaufata kadu gidagaheye. Hidema faꞋina Failato nuwana givegafoꞋuyaꞋuya. \x - \xo 15:5 \xt Mk 14:61, Ais 53:7\x* \s1 Failato Yesu alika againe gihawahegena. \r Madiu 27:15-26 Luke 23:13-25 Yoni 18:39-19:16 \p \v 6 Tu tafalolo ana egana lobama ana tovenuwaꞋata yana Abamaduviviya ana toveya, Failato yana dewa ma yogoyogonina saꞋeyana, kaꞋi hakwadi yoꞋo hiveꞋoveꞋoꞋolena, medema giyauyauna. \v 7 Ada medema tovai-nadi tovekwageya himiyami, boi tova saꞋeyana hiveꞋatalalakalaka be kaliva hiluveꞋalikadi. Ada tovekwageyai-dina agaidiya kaliva saꞋeyana ana egana Balaba. \v 8 Au yoꞋo Failato againe hivagaꞋauta hivebutu hiveꞋoꞋolena higayo, “Abamaduviviya ana toveya kaliva uyauyaudi amine, tova adamoya kaliva saꞋeyana unayauna.” \p \v 9 Bana gigayo, “KaꞋi nuwanuwami omi miYuda yami tokaiwabu ganayauna be agaimiya ganahawahegena?” \v 10 FaꞋina gihalamanena badi abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao yadi gaꞋumaꞋuma faꞋina bana againe hihegeꞋaliyena. \v 11 Atu abaveyao ana tofaisewa yoꞋo hivagadonedi be Failato hinaveꞋoꞋolena higa keke Yesu tu Balaba ginayauna. \p \v 12 Au Failato gigahe-havagiledi gigayo, “Au Yesu againe gavaimi ganaga, Bana wavewagana ide miYuda yada tokaiwabu?” \p \v 13 Badi kadu hikova-havagi higayo, “Kelose againe hinatutuvefosena.” \p \v 14 Bana gigayo, “A! Gavadi yana koyona?” Tu badi kadu agodi gilakata-moꞋa hikovakovadona higayo, “Kelose againe hinatutuvefosena.” \p \v 15 Au Failato nuwanuwana yoꞋo nuwadi ginakiveyamumuna faꞋina, Balaba giyauna be agaidiya gihawahegena. Tu givehimeya be tolugaviya bulava hakahakaluluna againe Yesu hinalaulauna. Hilauna gihavaina, givehimeyedi be kelose againe hinatutuvefosena. \x - \xo 15:15 \xt Yo 11:47-48, 12:19 \xt Af 3:14\x* \s1 Tolugaviya Yesu hihawavelaigena. \r Madiu 27:27-31 Yoni 19:1-3 \p \v 16 Ada tolugaviya Yesu hinauwena tovehimeya yana manuwa lakahina ana edaꞋawaneya hilukuwena, ada yadi yoꞋo moyaꞋaidi hikovavagaꞋauhidi. \v 17 Ada aikeva likelikena tovehimeya adi vaigau amine hiveꞋosena, ada badau bulava hakahakaluluna againe hiꞋetowaliwalina be uꞋune hisena. \v 18 Ada hivebutu hilusiuleyena higayo, “Siule siule miYuda yadi tokaiwabu.” \v 19 Ada aiwala hivaina be uꞋuna hilaulauna, kadu hikiwakiwalitagona kadu Bana magigine tugadi hiveveꞋetodonena be higa vaita hinadavadavana. \v 20 Hihawavelaigena gihavaina, ana aikeva likelikena hivehalilina digo Tauna ana aikeva hiveꞋosena ada hinauwena be kelose againe hinatutuvefosena. \x - \xo 15:20 \xt Lu 23:11 \xt Ais 50:6\x* \s1 Yesu kelose againe hitutuvefosena. \r Madiu 27:32-44 Luke 23:26-43 Yoni 19:17-24 \p \v 21 Edeya hinauna tu kwanaSailini himaduhagana, ana egana Saimoni. Bana Alekisanida be Lufasi tamadi, ada walaꞋaiya gitauya be Yelusalema againe ginauna. Au bana hikiveꞋavina be higa Yesu ana kelose ginaꞋavalana. \v 22 Ada abaga ana egana Goligota againe hiꞋaliyena. Goligota ana kaivila bonadeya ma utouto. \v 23 Hiyemu-yo oine mulamula ana egana mulo buye hivilaꞋatutamoꞋaina-ma hitunena be ginayuni-yo yana aulolo maꞋi ginaꞋatagona. Atu Yesu gikilowena. \v 24 Ada kelose againe hitutuvefosena au kabala hihegelakahina be iyaꞋiyaya higaheyena higa hakwadi hakwadi ana kaleko hinavaini ma hinahalamanena. \p \v 25 Kauwana a givekuveꞋine againe hikivekelosena. \v 26 Tu ana hawavekoyo ana fefe hiꞋetoladina be hisena. Etoladi gigayo, “Hidevama miYuda yadi tokaiwabu.” \v 27 Kadu tomunugakaiꞋafu luhei adi kelose againe hitutuvefosedi, saꞋeyana Yesu iꞋatagine kadu saꞋeyana iꞋimawane. \p [ \v 28 TomunugakaiꞋafu Yesu buye hikivekelosedi faꞋina gavaimi Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina tuwai-moꞋena gigaheye-vagahina, medema a gilakayemu velemoꞋena gigayo, \q1 Hinuwanuwa vaita BanaꞋe tokoyona adi loi kalivana.] \p \v 29-30 Kaliva kelose againe hinauna-ma uꞋudi hilewalewana hihawaluvetonovena higayo, “Ahaiye! O ugahe vaita manuwa-tafalolo udayawelina be aiyeta tohiye againe kadu udakivemididina. Au Tauni udakibababale be kelose againe udaꞋetoyau.” \p \v 31-32 Meda anafaiweya abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala hihawavelaigena buye hiveꞋagahegahe higayo, “Mali kaliva gikibababaledi tu Tauna keke anafaiweya ginakibababaleni. KaꞋi OꞋeni velemoꞋena Yaubada yana Tovegida ide miYuda yada tokaiwabu amanadi, au adamoya kelose againe auheꞋama udahobu be ime anaꞋita-yo anadava.” Hidedemi miYuda adi tonagona hihawavelaigena, ada kadu badi Bana buye kelose againe hitutuvefosedi-ma hivebutu hihawaluvetonovena. \x - \xo 15:31-32 \xt Sam 22:18 \xt Ais 53:12 \xt Sam 22:7, Yo 2:19\x* \s1 Yesu giꞋalika. \r Madiu 27:45-56 Luke 23:44-49 Yoni 19:28-30 \p \v 33 Kauwana getadiya tu umalovana babi matatabuna giꞋuyuyubodena be ginunauwena mala gilavina againe. \v 34 Au mala gilavina Yesu gikovaꞋawafatafata gigayo, “Elai Elai lama sabakitani?” “Ho yaku Yaubada yaku Yaubada, gavana faꞋina unuyabuyabuku?” Bonana ana kaivila au hidede amine. \p \v 35 Ada tolauboda tufoidi hinogalini-yo higayo, “Wanogali, Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina Elaiya faꞋine gikovakova.” \v 36 Ada kaliva saꞋeyana gimadu balou givaina digo oine golagolana againe giꞋutuvina ai againe giꞋetokwanena ada gitunena be higa ginayuna, ada gigayo, “Kanaboda be kanaꞋitana, kaꞋi Elaiya ginaꞋela be ginaꞋetoyauna o kaꞋi keke.” \p \v 37 Tu Yesu gikovaꞋawafatafata-yo yawaina gihavaina. \v 38 GiꞋalika-yo manuwa-tafalolo vetawana-tabu ana abaseboda kaleko giꞋahailugana be higa vaita abaluku Yaubada againe giꞋayauna. \v 39 Tu tolugaviya adi togiyomatana Yesu magigine gihaga-ma yana kova ginogalina ada gavaiyaꞋamine giꞋalika ma giꞋitana againe, gigahe gigayo, “Wona velemona hida hima kaliva Yaubada Natuna.” \p \v 40 Kadu vevine tufoidi himidilauva be hilulauboda. Badi agaidiya saꞋeyana Meli vineMagidala, saꞋeyadi Meli Yemesa kabiꞋo be Yosese hinadi, kadu saꞋeyadi Salome. \v 41 Boi Yesu Galili ana fafaliya gimiyami ana toveya badi vevine-dina hibwaꞋulina be tova moyaꞋaina hiꞋitaꞋitaveꞋavina. Kadu vevine velugadiyao moyaꞋaidi Yelusalema againe Bana buye hiꞋela-ma kadu hilulauboda. \x - \xo 15:41 \xt Sam 22:1 \xt Sam 69:21 \xt Yem 26:31-33, Hi 10:19-20\x* \x - \xo 15:41 \xt Lu 8:2-3\x* \s1 Yesu tomohuyehuyeya hihuyana. \r Madiu 27:57-61 Luke 23:50-56 Yoni 19:38-42 \p \v 42-43 Mala gisilavina tu Yosefa kwanaAlamadiya giyemu. Bana kaliva kikaiwabuna miYuda yadi Koniselo agaidiya, ada kadu bana tauna Yaubada yana aituha ginalakayemu faꞋina gilulauboda, higa kaliva yana itaveꞋavina againe hinamiyami be aseꞋasediya ginavehivehimeya. Ada medema tovai-nadi Abamaduviviya ana kidewadewa ana tova higa bogiyadi sabati. Hidema faꞋina Yosefa giꞋasevatu be gina Failato againe giluku Yesu wowona faꞋina giveꞋoꞋola. \v 44 Ada Failato Yesu ahe giꞋalika ma ginogalina againe nuwana givegafoꞋuyaꞋuya. Au tolugaviya adi togiyomatana giyowanina be giꞋela gitoliyena kaꞋi Yesu ahe giꞋalika o kaꞋi keke. \v 45 Bana tonagona givenuwaꞋatana higa vaita a giꞋalika, au Yesu wowona Yosefa againe gihawahegena. \v 46 Au Yosefa gina kaleko kwayakwayana gikimoneni-yo gina wowona gikakilina, kalekoya gifafana be tomohuyahuya kuga hinagene giyalana-ma againe giselukuwena. Ada au kabala lakahina againe tomohuyahuya ana edaꞋawana giveꞋenobodana. \v 47 Meli vineMagidala kadu Meli Yosese hinana hai wowona gihuyana-ma hiꞋitana. \c 16 \s1 Yesu gimididi-havagi. \r Madiu 28:1-10 Luke 24:1-12 Yoni 20:1-10 \p \v 1 Tu sabati, higa Satadei, a hihegena tu Meli vineMagidala kadu Meli Yemesa hinana kadu Salome hina vanedimodimo hikimonena be hinana Yesu wowona hinabunamina. \v 2 Au tafaloloya kauwana giyemuna-moꞋa ma hilowoga be hina tomohuyehuyeya. \v 3 Edeya hinauna tu buye hiveꞋagahegahe higayo, “Hakwadi kabala tomohuyahuya ana edaꞋawana giꞋenobodana-ma ginaveꞋawawani ide faꞋideya?” \p \v 4 Mena kabalai-nadi ma lakahi-moꞋena. Tu hiꞋitalele againe, tamo hakwadi kabala giveꞋawawana ma hiꞋitana. \v 5 Au tomohuyehuyeya hiluku-yo kwanatubulakahina saꞋeyana hiꞋitana, vaigau kwayakwayana giꞋosena ada tomohuyahuya iꞋatagine gihiyoto. HiꞋita-yo aseꞋasedi giꞋakolukoluna. \p \v 6 Bana gigahedi gigayo, “Keke wanamatauta. A gahalamanena Yesu kwanaNasaledi hikivekelosena-ma walelelena. Keke hidede againe gidamiyami, au gimididi-havagi. WaꞋela be abaga hisena-ma waꞋita. \v 7 WanaꞋita-yo au wanamaduna ana tomuliya Fita buye wanagahedi wanagayo, Yesu Galili againe wai ginagona yuwadedei wanaꞋitana boi gigaheyena amine.” \p \v 8 Au vevine himadulowoga tomohuyahuya hiꞋotayabuyabuna, faꞋina aseꞋasedi giꞋakolukoluna kadu hivetatava. Ada himatauta faꞋina, keke tamo hakwadi hidavenuwaꞋatani. \x - \xo 16:8 \xt Mk 14:28\x* \s1 Yesu Meli vineMagidala againe Tauna giꞋivemogatalina. \r Madiu 28:9-10 Yoni 20:11-18 \p [ \v 9 Tu mala gilauna tafaloloya Yesu ahe gimididi-havagi yo Meli vineMagidala againe Tauna gimidiꞋivemogatalina. Bana Meli-nadi boi yafune seveni hiluvaiyena tu Yesu giwavidi. \v 10-11 Au Meli gina be badi boi Yesu buye himiyami-ma givenuwaꞋatadi. Badi yadi wanuwavita hitagitagi tu givenuwaꞋatadi gigayo, “Yesu yawayawana gimimiyami. Iya tauku gaꞋitana.” Tu yana gahe keke hidavetumaganeni. \x - \xo 16:10-11 \xt Lu 8:2\x* \s1 Yesu edeya gilakayemu tomuliya adiꞋiselu agaidiya. \r Luke 24:13-35 \p \v 12 Muliya Yesu ana ita tulina amine tomuliya adiꞋiselu agaidiya giyemu. Badi melala kabiꞋona walaꞋaiya hinauna tu Yesu badi agaidiya Tauna giꞋivemogatalina. \v 13 Au Yelusalema againe hiyewadi be tomuliya velugadiyao hivenuwaꞋatadi tu badi yadi gahe keke hidavetumaganeni. \s1 Yesu yana yoꞋo ileveni agaidiya gilakayemu. \r Madiu 28:16-20 Luke 24:36-49 Yoni 20:19-23 Afositolo 1:6-8 \p \v 14 Muliya-moꞋane yana yoꞋo ileveni hiꞋauꞋa tu badi agaidiya Tauna giꞋivemogatalina. Ada gidakeyedi yadi vetumagana keke kadu tagadi gikulu faꞋina, badi ahe gimididi-havagi yo hiꞋitana-ma yadi gahe keke hidavetumaganeni. Hidema faꞋina gidakeyedi. \p \v 15 Kadu gigahedi gigayo, “Fafali moyaꞋaina agaidiya wanana be kibababala ana VenuwaꞋata Yamumuna kaliva moyaꞋaidi agaidiya wanalulumamalena. \v 16 Gava kaliva ginavetumaganeku-yo ginabafitaiso, medema kibababala ginanuhagana. Atu gava kaliva keke ginavetumaganeku, medema aimo matahiwadi ginanuhagana. \v 17-18 Ada badi hivetumaganeku-ma faiwala ana iyaꞋiyaya hidede amine hinaseyemaunena. Aku eganeya yafune hinawaviwavidi, meya tulina tulina agaidiya hinalulukahihi. KaꞋi oloto hinasilakahina o kaꞋi gufa laulaugina hinayuna digo, keke hinabwavi. Nimadi toꞋaulolo agaidiya hinaseni-yo hinayamumu. Vetumagana ana iyaꞋiyaya au hidede amine.” \x - \xo 16:17-18 \xt Af 2:38, 16:31-33 \xt Af 2:4, 8:7, 28:3-6, Lu 10:19\x* \s1 Yesu lobameya gilaka. \r Luke 24:50-53 Afositolo 1:9-11 \p \v 19 Tu Kaiwabu Yesu ana tomuliya agaidiya gigahe gihavaina, Yaubada lobameya gisilakahina ada abavetoga kikaiwabuna Yaubada iꞋatagine gihiyoto. \v 20 Badi tomuliya ma hitauya fafali tulina tulina agaidiya hilumamala, ada Kaiwabu gifaiwalaveledi be aituha fifiwalana hififaisewani-yo kaliva yadi laumamala faꞋina higahe higayo, “Velemodi.” Au hidede amine.] \x - \xo 16:20 \xt Af 2:33-34, Ef 1:20 \xt Af 14:3, Hi 2:3-4 \x*