\id MAT \h MADIU \toc1 VenuwaꞋata Yamumuna MADIU giꞋetoladina amanadi \toc2 MADIU \mt1 VenuwaꞋata Yamumuna MADIU giꞋetoladina amanadi \ip Bana Madiu Yesu yana yoꞋo tuwelo kalivana kadu ana egana velugana Livai. Yana faisewa ma takesi ana toyaudi Loma kabemani faꞋidiya tu Yesu gikovana be givetomuliya. \ip Madiu tauna yana yoꞋo miYuda faꞋidiya yana buki giꞋetoladina. Badi miYuda hinuwanuwa vaita tova kabisona Yaubada yana Tovegida yadi tokaiwabu amine badi agaidiya ginalakayemu. Taudiyao bonadi Hibeliu againe hivewagana Mesaiya tu bona Gilika againe Keliso. MiYuda adi tonagona Yesu inubana hifaniyena, kadu yoꞋoyoꞋo Bana faꞋine nuwadi givegafoꞋuyaꞋuya. Madiu nuwanuwana Yesu velemona Keliso kadu miYuda adi Tokaiwabu ma ginavehawaledi faꞋina, Yesu ana ita vaita tokaiwabu amine giseyemaunena. Kadu Veyao Tuwaina ana gahe moyaꞋaina Yaubada yana Tovegida faꞋina giyakahina be Yesu yana gugai againe gilakayemu velemoꞋena ma gigaheyena. SaꞋeyana ma Yesu yana laumamala Yaubada yana yoꞋogaga ana luku faꞋina, kadu yana gahetalahobuhobu moyaꞋaina mena Yaubada yana itaveꞋavina faꞋina giꞋetoladina. Ada Yaubada yana abavehimeya tova adamoya kaliva aseꞋasedeya ma faꞋina givenuwaꞋata. \c 1 \s1 Yesu bwaneneneyao faꞋina. \r Luke 3:23-38 \p \v 1 Yesu Keliso ana yoꞋo kahihina hidede amine, higa Bana Devida ana yoꞋoya gitubuyemu ada Devida Abelahamo ana yoꞋoya gitubuyemu. \li1 \v 2 Bana Abelahamo natuna Aisake \li1 ada Aisake natuna Yakobu, \li1 ada Yakobu natuneyao bana Yuda watobohiyaneyao. \li1 \v 3 Bana Yuda natuneyao Felesi kadu Sala tu hinadi ma Tema, \li1 ada Felesi natuna Hesiloni, \li1 ada Hesiloni natuna Lamu, \li1 \v 4 ada Lamu natuna Aminadabu, \li1 ada Aminadabu natuna Nasoni, \li1 ada Nasoni natuna Salamoni, \li1 \v 5 ada Salamoni natuna Bowasi tu Bowasi hinana ma Leyabi, \li1 ada Bowasi natuna Obedi tu Obedi hinana ma Luti, \li1 ada Obedi natuna Yese, \li1 \v 6 ada Yese natuna Kini Devida. \p Ma bana Devida natuna Solomoni tu Solomoni hinana ma boi nagona Yulaiya ginagidi. \li1 \v 7 Ada Solomoni natuna Lehobowamu, \li1 ada Lehobowamu natuna Abaiya, \li1 ada Abaiya natuna Esa, \li1 \v 8 ada Esa natuna Yehosafadi, \li1 ada Yehosafadi natuna Yolama, \li1 ada Yolama natuna Asaya, \li1 \v 9 ada Asaya natuna Yotama, \li1 ada Yotama natuna Ehasi, \li1 ada Ehasi natuna Hesekaiya, \li1 \v 10 ada Hesekaiya natuna Manasa, \li1 ada Manasa natuna Emoni, \li1 ada Emoni natuna Yosaiya. \li1 \v 11 Ada Yosaiya natuneyao Yekonaiya watobohiyaneyao badi himiyami miBabiloni hiꞋela miIsileli tufoidi moyaꞋaidi hikiveꞋavidi be yadi fafali againe hinauwedi ana toveya. \p \v 12 Atu miBabiloni miIsileli hinauwedi gihavaina, Yekonaiya natuna Saladiyeli gitubuga, \li1 ada Saladiyeli natuna Selubabela, \li1 \v 13 ada Selubabela natuna Abayada, \li1 ada Abayada natuna Elayakimu, \li1 ada Elayakimu natuna Eso, \li1 \v 14 ada Eso natuna Sedoki, \li1 ada Sedoki natuna Ekimu, \li1 ada Ekimu natuna Eliuda, \li1 \v 15 ada Eliuda natuna Eliyasa, \li1 ada Eliyasa natuna Matani, \li1 ada Matani natuna Yakobu, \li1 \v 16 ada Yakobu natuna Yosefa Meli moganedi \li1 ada Meli Yesu hivenatunena Bana hivewagana Keliso higa Yaubada yana Tovegida. \m \v 17 Ada au Yesu Keliso bwaneneneyao ana loi hidede amine. Bana Abelahamo hinunauwena Devida againe ma adi loi fotini. Kadu bana Devida bwaneneneyao hinunauwena miBabiloni hiꞋela miIsileli hikiveꞋavidi ana toveya ma adi loi fotini. Kadu miIsileli yadi miyavehaila Babiloni againe ana toveya hinunauwena Keliso Tauna gitubuga ma adi loi fotini. \s1 Yesu Keliso yana tubuga faꞋina. \r Luke 2:1-7 \p \v 18 Tu Yesu Keliso yana tubuga kahihina hidede amine. Hinana Meli Yosefa gisetago-moꞋena tu aimo keke buye hidamiyami buye hidadauda tu bana kwamayoku wahifugana ma giꞋayaunena, higa AluꞋaluwa Mahalina givehifugena. \v 19 Ada moganena Yosefa kaliva yamumuna, yana dewa giꞋitaꞋitaveꞋavina. Bana keke nuwanuwana Meli yoꞋo matadiya ginakivewowomumuni faꞋina ginuwanuwa vaita ginakilowekauyena, higa keke ginavekotuni. \v 20 Aimo hidedemi ginuwanuwa tu Kaiwabu yana tovenuwaꞋata saꞋeyana giꞋavayaunena bana againe gilakayemu gigayo, “Yosefa, Devida bwanenena oꞋeni. Bana Meli faꞋina keke unamatauta. Au unanagina be ya manuweya unanauwena, faꞋina kwamana giwahiwahina-ma AluꞋaluwa Mahalina givehifugena. \v 21 Ada kadu aimo natuna kaliva ginavenatunena, ada unavewagana Yesu higa tokibababala, faꞋina yana yoꞋo yadi dewa koyona againe ginakibababaledi.” Hidedemi tovenuwaꞋata gigahe. \p \v 22 Tu mena gaitoma moyaꞋaina gilakayemu be gavaimi tuwaina Kaiwabu bonana ana toꞋawatalatalaina awane gigahe, meda anafaiweya ginayemu velemoꞋena. \v 23 Bana toꞋawatalatalaina gigahe gigayo, \q1 WaꞋita, ulaulatanina saꞋeyana ginavehifuga be natuna kaliva ginavenatunena. Ada kwamana hinavewagana Imanuweli. \m Hidedemi gigahe tu mena egana ana kaivila ma Yaubada ide buye kamimiyami. \v 24 Ada au Yosefa giꞋenovilana againe gimidi be Yaubada yana tovenuwaꞋata givehimeyena amine gihuluva. Gina Meli givegaꞋaulena be yana manuweya ginauwena. \v 25 Buye himiyami tu keke buye hidadauda tu natudi kaliva hivenatunena. Ada Yosefa kwamana givewagana Yesu. \x - \xo 1:25 \xt Lu 1:27,35 \xt Lu 1:31 \xt Ais 7:14\x* \c 2 \s1 Ibadibadi adi tonuwahuya hiꞋela be Yesu hinaꞋitana. \p \v 1 Tu bana Helodi fafali ana egana Yudiya againe givehivehimeya ana toveya, Yesu Yudiya melalina ana egana Bedelihema againe gitubuga. Gimiyami tu ibadibadi adi tonuwahuya lauhanaga amine hiꞋela Yelusalema againe hilakayemu. \v 2 Hiyemu hitoliluvaluva higayo, “Omi miYuda ami kini a gitubuga-ma hai gimimiyami? Yuwa amiyami tu badibadi saꞋeyana higa bana kwamanai-nadi ana aituha lauhanaga amine aꞋitana faꞋina aꞋela be anahawadavadavana.” Hidemi higahe. \p \v 3 Tu Kini Helodi yadi gahe kini velugana faꞋina ginogalina againe aseꞋasena giꞋakolukoluna, kadu miYelusalema moyaꞋaidi himatamatauta higa vaita Helodi ginanuwakoyo lakahina. \v 4 Au Helodi abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala gikovavagaꞋauhidi be gitoliluveluvedi gigayo, “Gava melala againe Yaubada yana Tovegida Keliso ginatubuga?” \v 5 Badi higayo, “Bedelihema Yudiya ana fafali againe ginatubuga, faꞋina Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina saꞋeyana yana buki againe giꞋetoladi gigayo, \q1 \v 6 Ho miBedelihema, Yudiya ana fafali againe wamimiyami. Yami melala kabiꞋona tu ana egana lakahina Yudiya ana tonagona matadiya, faꞋina tovehimeya lakahina omi agaimiya ginatubuyemu, be yaku yoꞋo miIsileli ginaꞋitaveꞋavidi. \m ToꞋawatalatalaina yana gahe hidede amine.” \p \v 7 Tu Helodi mena gahe-nadi ginogalini-yo ibadibadi adi tonuwahuya giyowanikauyedi, ada gitoliyedi be higa vaita gava tova badibadi-nadi gimidiyemu ma ginahalamane-hagihagiyena. \v 8 Gihalamaneni tu Bedelihema againe giꞋiveninisedi gigahedi gigayo, “Wanana be kwamana wanalele-hagihagiyena ada ahe wananuhagana againe, wanayewaꞋela be wanavenuwaꞋataku be kadu iya akufaiweya ganana ganahawadavadavana.” \p \v 9 Badi tonuwahuya Kini buye hilukahihi gihavaina, hilowoga. Hinauna tu mena badibadi-nadi yana yemu lauhanaga amine himidiꞋitana-ma hiꞋita-havagilena. HiꞋitaꞋitani ginagonagoyedi tu kwamana yana abamiya getane giꞋalovena. \v 10 Ada badibadi hiꞋitana againe, nuwadi giꞋayauyauna be hivemwamwala keke kabiꞋona. \v 11 Ada manuweya hiluku kwamana hinana Meli buye himiyami-ma hiꞋitana, ada au hiꞋiboꞋula-moꞋa kwamana hihawadavadavana. Hidavadavani-yo adi fose hiꞋiyauga be yadi lokolokofou hivelena, gola kadu vanedimodimo luhei adi egana falanikisenisi ada mulo, fatadi lakahina. \v 12 Tu Yaubada avayauna againe gihawatadi be keke Helodi againe hinayewadi faꞋina mali edeya hinauna tu hiyewadi yadi melaleya. \x - \xo 2:12 \xt Yo 7:42 \xt Mai 5:2 \xt Ais 60:6\x* \s1 Yosefa kwamana hinana buye ginauwedi be \s1 Idifita againe hiꞋota. \p \v 13 Badi tonuwahuya hina tu Yosefa Kaiwabu yana tovenuwaꞋata saꞋeyana giꞋavayaunena bana againe gilakayemu gigayo, “Umidi, kwamana hinana buye unanauwedi be yuwa fafali ana egana Idifita againe wanaꞋota. Yuwadedei wanamiyami tu aimo iya ganavenuwaꞋata amine wanayewami. Yuwa wanamiyami, faꞋina bana Helodi kwamana ginalelelena be ginaluveꞋalikana faꞋina.” \p \v 14 TovenuwaꞋata hidedemi gigahe tu Yosefa gitowamidi, bogi nafone kwamana hinana buye ginauwedi be Idifita gava lauveya gihobuyedi. \v 15 Yuwadedei himiyami himiyami tu Helodi giꞋalika. Ada au Idifita againe hina himiyami faꞋina, Kaiwabu yana gahe bonana ana toꞋawatalatalaina saꞋeyana tuwai-moꞋena gigaheye-vagahina ma gilakayemu velemoꞋena gigayo, \q1 Natuku Idifita againe gayowanina be giꞋela. \x - \xo 2:15 \xt Hos 11:1\x* \s1 Tolugaviya weꞋoweꞋo hiluveꞋalikadi. \p \v 16 Badi hina Idifita tu bana Helodi ibadibadi adi tonuwahuya hiꞋaikau ma giꞋayaunena againe giꞋagoꞋuga-moꞋa. Yana tolugaviya givehimeyedi be hinana weꞋoweꞋo kaliva moyaꞋaidi Bedelihema melala againe kadu awaꞋawana melalai-dina agaidiya hinaluveꞋalika-Ꞌowodi. WeꞋoweꞋo kaliva adi malamala luhei kadu tufoidi aimoꞋu, mena tovai-nadi badibadi yana yemu tonuwahuya agaidiya gihalamanena-ma amine. \v 17 Meda weꞋoweꞋo hiluveꞋalika-Ꞌowodi faꞋina, Yaubada yana gahe bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Yelemaiya tuwai-moꞋena gigaheye-vagahina ma gilakayemu velemoꞋena gigayo, \q1 \v 18 Melala ana egana Lama againe vevine agodi hinogalina, hitagitagi hilulaukuhi Litiyeli bwanenediyao natudiyao hitagitagigidi. Hitagitagigidi tu hawavemoluva hikilowe-moꞋena, natudiyao hiꞋalika-Ꞌowoga faꞋina. \m Hidedemi Yelemaiya gigaheye-vagahina. \x - \xo 2:18 \xt Yel 31:15, Aba 35:19\x* \s1 Yosefa Meli kwamana buye Nasaledi hiyewadi. \p \v 19-20 Himiyami tu Helodi giꞋalika au Kaiwabu yana tovenuwaꞋata saꞋeyana Idifita againe Yosefa giꞋavayaunena bana againe gilakayemu gigayo, “Umidi, kwamana hinana buye unanauwedi be Isileli ana fafaliya wanayewami, faꞋina badi nuwanuwadi kwamana hinaluveꞋalikana-ma a hiꞋalika.” \p \v 21 Au Yosefa gitowamidi kwamana hinana buye ginauwedi be Isileli ana fafaliya hiyewadi. \v 22 Hilakayemu tu Yosefa bana Akileyo valeyana ginogalina, higa bana tamana Helodi ana hilafa Yudiya againe givehivehimeya. Hidedemi ginogalini-yo gimatauta be keke nuwanuwana medede againe hinamiya. Kadu ana avayauna saꞋeyana againe hawata ginogalina faꞋina, hilowoga be hina Galili ana fafali againe hitogavehaila. \v 23 E, Yosefa gina melala ana egana Nasaledi againe gimiyami. Nasaledi againe gimiyami faꞋina, Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina yadi gahe tuwai-moꞋena hiyakahi-vagahina ma gilakayemu velemoꞋena. Tokibababala faꞋina higahe higayo, \q1 BanaꞋe hinavewagana kwanamiNasaledi. \x - \xo 2:23 \xt Lu 2:39, Yo 1:45-46\x* \c 3 \s1 Yoni Tobafitaiso gilulumamala. \r Maki 1:1-8 Luke 3:1-18 Yoni 1:19-28 \p \v 1 Tu medema tovai-nadi Yoni Tobafitaiso gilakayemu ada givebutu Yudiya walaꞋaiya gilulumamala. \v 2 Gigahe gigayo, “Yami dewa koyona wanavenikohiyena be wanahagavilami, faꞋina Yaubada yana aituha a gilakayemu. Tova kabisona kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe hinamiyami be aseꞋasediya ginavehivehimeya.” \v 3 Boi tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Aiseya hida kaliva Yoni faꞋine gigaheye-vagahina gigayo, \q1 Kaliva agona hinogalina walaꞋaiya gikovakovadadana \q1 gigayo, Kaiwabu yana eda wanavetauna, \q1 yana eda aseꞋasemiya wanakidewedewena. \m Hidedemi bana Aiseya gigahe. \p \v 4 Tu bana Yoni yana miyami kaliva koyokoyoꞋavana amine. Ana aikeva ma kameli utuutuna againe hiyogona, ada gaiyona bulumakau kwafilina againe hiyogona-ma goline gihifona. Ada anaga ma koloma, kadu ana bwai ma maꞋawa gufadi. \v 5 Au kaliva moyaꞋaidi bana againe hiꞋela, miYelusalema be Yudiya ana fafali kalivadi, kadu gufa ana egana Yolidani ana fafali kalivadi moyaꞋaidi hiꞋela. \v 6 Yadi dewa koyona hiyauna be Yoni Yolidani againe gikivebafitaisoyedi. \p \v 7 Tu miYuda yadi tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi kadu Sadusi moyaꞋaidi hiꞋelaꞋela be hinabafitaiso. Yoni giꞋitadi-yo gidakeyedi gigayo, “Omi vaita oloto koyona ana egana vaiba natuneyao amine. Hakwadi givenuwaꞋatami-yo vaita Yaubada yana ilaꞋa omi agaimiya wadaꞋoseni? Keke amifaiweya Yaubada wanaꞋoseni. \v 8 Omi wagahe vaita yami koyona wadahegeni-yo wadahagavilami. Au dewa yamumuna wanafaisewani-yo yami hagavila au velemoꞋena ma anahalamanena. \v 9 Ada keke wananuwanuwa vaita taumiyao agaimiya wanagahe wanagayo, Ide Abelahamo bwaneneneyao faꞋina, kadu ide Yaubada natuneyao. Au gagahemi Yaubada anafaiweya ginakilowemi tu hida kabala agaidiya kaliva ginabubudi be Abelahamo ana yoꞋoya ginasedi. \v 10 KaduꞋe adamoya tamuyoko ahe hiyadalina be ai hinaluꞋinubadi, ada ai saꞋeyana saꞋeyana guwadi keke yamumuna ma hinataladi be aiꞋalaꞋalata againe hinahegedi. Ai-dina amine omiꞋiyao. \p \v 11 IyaꞋeku ma gufa againe gakivebafitaisoyemi higa iyaꞋiyaya vaita yami dewa koyona wadavenikohiyena be wadahagavilami. Iya wai ganagona tu kaliva saꞋeyana wai ginamulina-ma gifaiwalahegeku. Bana kikaiwabu-moꞋena tu iya kwamana kabisoku faꞋina, keke akufaiweya Bana againe ganaveꞋagetoga-yo ana ageyafayafa ganawahini. BanaꞋe ma AluꞋaluwa Mahalina againe tufoimi ginakivebafitaisoyemi be ginavemagami tu tufoimi aiꞋalaꞋalata againe ginakivebafitaisoyemi ma higa ginavematahiwadiyemi. \v 12 E, aimo ginaꞋela ada yana abasaibutu ana giꞋe lakahina ginaꞋabina be witi ana abavagakolukolu againe ginasibutuna. AꞋa-moꞋena yana kweda againe ginaꞋiveꞋaveꞋahina tu yogona ai giꞋalata-vagata ma againe ginaluveꞋalahina.” Hidedemi Yoni gilumamala. \x - \xo 3:12 \xt Ais 40:3 \xt Af 26:20 \xt Yo 8:33-40, Lo 4:12 \xt Yo 1:33, Af 1:5\x* \s1 Yoni Yesu gikivebafitaisoyena. \r Maki 1:9-11 Luke 3:21-22 Yoni 1:32-34 \p \v 13 Tu Yesu Galili ana fafaliya gitauya ada Yolidani againe gilakayemu be Yoni ginakivebafitaisoyena faꞋina. \v 14 Yoni ma nuwanuwana ginahawatana gigayo, “Gavadi-yo iya agaikuya uꞋela be unabafitaiso? Iya kwamana kabisoku be vaita O againiya gadaꞋela gadabafitaiso.” \p \v 15 Tu Yesu gigahena gigayo, “Auwe keke unanuwanuwa. Adamoya unakivebafitaisoyeku be au Yaubada kaliva givehimeyeda amine kanahuluva.” Hidedemi gigahe-yo Yoni givenogala be gikivebafitaisoyena. \p \v 16 Ada Yesu gibafitaiso gihavaina, avaleya gilaka ada auheꞋama lobama giꞋayavalina, ada Yaubada AluꞋaluwana ana ita vaita bunebune amine gihobuhobu tu Bana againe gihobuꞋela ma giꞋitana. \v 17 Ada Yaubada agona lobameya gikova gigayo, “Bana hidevama NatuꞋaseꞋaseku. Bana nuwaku gikiveyamumu-moꞋena.” \x - \xo 3:17 \xt Md 12:18, 17:5\x* \c 4 \s1 Setani Yesu giꞋaladibidibiyena. \r Maki 1:12-13 Luke 4:1-13 \p \v 1 Tu Yesu Yolidani againe gibafitaiso, muliya AluꞋaluwa Mahalina givehimeyena be ginauwena babigaga againe gilakavena be Setani ginaꞋaladibidibiyena faꞋina. \v 2 Ada uyadayada foti kadu bogi foti agaidiya keke tamo aꞋa gidaꞋuꞋani-yo mafu gilauna. \v 3 Au toꞋaladibidibi Setani Bana againe gilakayemu ada gigahena gigayo, “KaꞋi velemoꞋena OꞋeni Yaubada Natuna, hida kabala unavehimeyedi be hinaveꞋaꞋa.” \p \v 4 Tu Yesu gigayo, “Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe gigayo, \q1 Keke aꞋa-moꞋa gagana againe kaliva yawaimi wanavivaini, tu Yaubada bonana tova moyaꞋaina givelevelemi-ma againe yawaimi wanavaivaina.” \m Au hidedemi Yaubada bonana Yesu giyakahina. \p \v 5 KaduꞋe Setani Yesu Yelusalema againe ginauwena, manuwa-tafalolo ana uduꞋuduya gilakavena. \v 6 Ada gigahena gigayo, “KaꞋi OꞋeni velemoꞋena Yaubada Natuna, au babiya unaꞋauhifu, faꞋina Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe gigayo, \q1 Iya Yaubada yaku tovenuwaꞋata ganavehimeyedi be hinaꞋitaveꞋavi, ada nimadiya o hinakamohi be age keke kuga ginatalani.” \m Au hidedemi Yaubada yana gahe saꞋeyana Setani giyakahina. \p \v 7 Tu Yesu Setani againe gigahe gigayo, “Tu Yaubada bonana etoꞋetoladina kadu gigahe gigayo, \q1 KaꞋi o tauni vita againe unavetalaiye digo, keke Yaubada ya Kaiwabu yana leme ana veꞋoꞋola againe unagaluvaluvani.” \m Au hidedemi Yesu gigahe. \p \v 8 KaduꞋe, Setani oya tunugi-moꞋena kabune gilakavena, ada yoꞋo moyaꞋaidi fafali tulina tulina agaidiya Yesu againe givehawale-Ꞌowodi, kadu yoꞋoi-dina moyaꞋaidi adi kikaiwabu givehawalena. \v 9 Givehawaleni tu gigahena gigayo, “KaꞋi iya agaikuya unaꞋiboꞋula-moꞋa be unahawadavadavaku amine o, yaku abavehimeya hida yoꞋo moyaꞋaidi agaidiya ganavele.” Hidedemi Setani gigahe. \p \v 10 Tu Yesu gigahena gigayo, “Setani, auhe una. Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe gigayo, \q1 Yaubada yami Kaiwabu againe wanaꞋoduꞋodu, Bana anakaibe wanahawadavadavana.” \m Hidedemi Yaubada bonana Yesu giyakahina. \p \v 11 Ada au Setani ginuyabuyabuni tu Yaubada yana tovenuwaꞋata hiyemu be hilemena. \x - \xo 4:11 \xt Hi 2:18, 4:15 \xt 2Veh 8:3 \xt Sam 91:11,12\x* \x - \xo 4:11 \xt 2Veh 6:16 \xt 2Veh 6:13 \xt Hi 1:14\x* \s1 Yesu yana faisewa Galili againe givebutu. \r Maki 1:14-15 Luke 4:14-15 \p \v 12 Tu Yesu Yoni valeyana ginogalina higa deliya hisena. Ada hidedemi ginogalini-yo gilowoga fafali ana egana Galili againe gina. \v 13 Ada yana melala Nasaledi againe giyemu tu keke medede againe gidamiya, au kadu gilowoga be gina Kafeneumi melala againe gimiyami. Hida melala tobu ana egana Galili liline, fafali adi egana Sebuloni kadu Nafitalai agaidiya gidauda. \v 14 Hida fafali-dina agaidiya gina gimiyami be Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Aiseya yana gahe boi tuwai-moꞋena gigaheye-vagahina ma velemoꞋena ginalakayemu. Bana Aiseya gigahe gigayo, \q1 \v 15 Fafali ana egana Sebuloni kadu fafali ana egana Nafitalai medema tobu ana egana Galili waꞋamine Yolidani yuwa fafaline hidauda. Kadu fafali ana egana Galili ma keke miYuda tu yoꞋo tulidiyao kalivai-dina nuwadi keke mahamahalina ma medede againe himiyami. \v 16 Au hida fafali moyaꞋaina kalivai-dina tova uyuꞋuyuyuna againe himimiyami tu mahalina lakahina hinaꞋitana. Ada badi gaveyao yadi nuwanuwa uyuꞋuyuyuna againe himimiyami kadu aluꞋaluwadi vaita aliꞋalikadiyao amine gimimiyami, medema mahalina badi toꞋuyuyu ginatuvemahalidi nuwadi kadu aluꞋaluwadi ginamahalina. \m Au hidedemi bana Aiseya gigahe. \p \v 17 Tu Yesu Galili ana fafaliya giyewana ana toveya, givebutu gilulumamala gigayo, “Yami dewa koyona wanavenikohiyena be wanahagavilami, faꞋina tova kabisona kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe hinamiyami be aseꞋasediya ginavehivehimeya.” \x - \xo 4:17 \xt Ais 9:1-2\x* \s1 Yesu tobayauma laufuli gikovadi be hinamuliyena. \r Maki 1:16-20 Luke 5:1-11 \p \v 18 Tova saꞋeyana Yesu tobu ana egana Galili ana taliyeya ginauna tu kaliva saꞋeyana watobohiyana giꞋitadi. Kaliva saꞋeyana ana egana Saimoni kadu ana egana velugana Fita, kadu taina ana egana Anidulu. Ada alevatu hisesehobuyeni tu giꞋitadi, faꞋina badi tobayauma. \v 19 GiꞋitadi-yo gigahedi gigayo, “WaꞋela wanamuliyeku be kaliva adi bayauma ganavehawalemi.” \v 20 Ada auheꞋama kaliva adiꞋiselu yadi alevatu hisehobuye-vagahini tu himuliyena. \p \v 21 Kadu ginauna tu kaliva saꞋeyana watobohiyana giꞋitadi, adi egana Yemesa kadu Yoni Sebedi natuneyao. Au badi tamadi Sebedi buye waka againe hihiyoto yadi alevatu giꞋakaninina-ma hikidewedewena. \v 22 Au Yesu gikovadi ada auheꞋama yadi waka kadu tamadi buye hinuyabuyabudi tu Yesu himuliyena. \s1 Yesu gilulumamala kadu toꞋaulolo gisisiveyawadi. \r Maki 3:7-8 Luke 6:17-19 \p \v 23 Tu Yesu Galili ana fafaliya ginunuwaliwaliliuga, miYuda yadi manuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiya givehavehawala, VenuwaꞋata Yamumuna Yaubada yana yoꞋogaga ana luku faꞋina gilulumamalena, kadu kaliva yadi toꞋaulolo moyaꞋaidi yadi aulolo tulina tulina ma gisisiveyawadi. \v 24 Ada au Bana valeyana Siliya ana fafali matatabuna againe ginauna faꞋina yadi toꞋaulolo moyaꞋaidi Bana againe hiꞋaliyedi. E, toꞋaulolo yadi aulolo tulina tulina hiꞋaliyedi, kadu badi yadi aulolo againe hikoyo-moꞋa higa badi wayafunediyao kadu toletolediyao kadu badi walogidi giꞋaꞋuwa-moꞋa be nau hifaniyena amanadi hiꞋaliyedi ada Yesu gisiveyawadi. \v 25 Ada au kaliva moyaꞋai-moꞋedi Bana againe hiyoꞋoyoꞋo, miGalili kadu melala teni matatabudi adi egana lakahina Dekafolisi kalivadi, kadu miYelusalema miYudiya kadu fafali Yolidani yuwa fafaline kalivadi Yesu againe hiyoꞋoyoꞋo. \c 5 \s1 Yesu oya fafaline vemwamwala velemoꞋena faꞋina givehawala. \r Luke 6:20-23 \p \v 1 Tu Yesu yoꞋo giꞋitadi-yo oya fafaline gilaka, au givetogana ada ana tomuliyamomo Bana againe hivagaꞋauta. \v 2 HivagaꞋauta-yo au givebutu givehawaledi gigayo, \q1 \v 3 Gaveyao taudiyao nuwadiya hihawavekoyokoyoyedi, medema yadi vemwamwala gavatubuga! \q1 Gavadi-yo? Au Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami, aseꞋasediya givehivehimeya. \q1 \v 4 Gaveyao yadi watagiya himimiyami, medema aimo yadi vemwamwala gavatubuga! \q1 Gavadi-yo? Au Yaubada nuwadi ginakiveyamumuna. \q1 \v 5 Gaveyao umaumadiyao, medema yadi vemwamwala gavatubuga! \q1 Gavadi-yo? Au babi lobama ana matatabuna adi duꞋu hinanuhagana. \q1 \v 6 Gaveyao nuwanuwadi lakahina yadi nuwanuwa ginayegayega kaliva mafulauga o kaꞋi agotaina faꞋina nuwanuwadi lakahina aꞋa o gufa amine, medema yadi vemwamwala gavatubuga! \q1 Gavadi-yo? Au Yaubada yadi nuwanuwa amine ginaveledi, nuwanuwa yegayegana aseꞋasediya ginase-Ꞌowona. \q1 \v 7 Gaveyao tobohiyadiyao hihinekalikaliyedi, medema yadi vemwamwala gavatubuga! \q1 Gavadi-yo? Kadu Yaubada badiꞋiyao ginahinekalikaliyedi. \q1 \v 8 Gaveyao aseꞋasedi yegayegana, medema yadi vemwamwala gavatubuga! \q1 Gavadi-yo? Au Yaubada hinaꞋitahalamanena. \q1 \v 9 Gaveyao kaliva yadi vekwageya againe hikukuyedi, medema yadi vemwamwala gavatubuga! \q1 Gavadi-yo? Au Yaubada ginahawavenatunedi. \q1 \v 10 Gaveyao Yaubada yana nuwanuwa hidibudibumuhigena ada hidema faꞋina mali kaliva hikivekoyodi, medema yadi vemwamwala gavatubuga! \q1 Gavadi-yo? Au Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami, aseꞋasediya givehivehimeya. \q1 \v 11 KaꞋi kaliva hinahawavelaigemi kadu hinakivekoyomi omi wamulimuliyeku faꞋina, au yami vemwamwala gavatubuga! \q1 Kadu kaꞋi gaitoma moyaꞋaina faꞋina hinahawavekoyoyemi tu hinafwaya amine, kaꞋi hidedemi agaimiya hinahuluva omi aku tomuliya faꞋina, au yami vemwamwala gavatubuga! \q1 \v 12 Au nuwami ginayamumu kadu wanavemwamwala faꞋina aimo lobameya ami laufata lakahina wananuhagana. Boi tuwai-moꞋena kaliva Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina hikivekoyodi-yo adi laufata yamumuna lobameya hinuhagana amine, meda anafaiweya omiꞋiyao kaliva yadi kivekoyo faꞋina ami laufata lobameya wananuhagana. \x - \xo 5:12 \xt Ha 7:17 \xt Ef 4:2 \xt Ye 2:12-13 \xt 1Yn 3:2-3\x* \x - \xo 5:12 \xt 1Fi 3:14 \xt 1Fi 4:14 \xt Ye 1:2\x* \s1 Yesu lehaga kadu mahala faꞋina gilukahihi. \r Maki 9:50 Luke 14:34-35 \p \v 13 Omi vaita lehaga amine tomiyababi hinafadiya. Lehaga kevakeva yana madukoyo gihawatana amine, meda omiꞋiyao dewa koyona ana tubuga wanahawatana. Tu kaꞋi lehaga yana digadigaga gidahavaina digo, keke adafaiweya kadakivedigagi-havagileni, au keke-moꞋa. Ada kaꞋi lehaga yana digadigaga keke, kadu yana faisewa keke. Au kadahegena be kaliva hidavagavebabina. \p \v 14 Kadu omi vaita mahala amine tomiyababi hinafadiya. KaꞋi melala oya kabune hinaveꞋalahina amine, keke adifaiweya yadi manuwa hinasevauyeni, au kabuꞋavane gidauda. \v 15 KaꞋi kaliva lamufa ginakabuna amine, keke avaeka againe ginavetalabodani, keke. Au ana abasewadi againe ginaselakahina be moyaꞋaidi manuweya ginatuvemahalidi. \v 16 Meda anafaiweya yami mahala, higa yami dewa yamumuna, kabuꞋavane wanasena be kaliva moyaꞋaidi hinaꞋitana. Yami dewa yamumuna hinaꞋita-yo au Tamami lobameya gimimiyami-ma ana egana hinakilakahina. \x - \xo 5:16 \xt Yo 8:12 \xt Mk 4:21 \xt Ef 5:8-9, Yo 3:21, 1Fi 2:12\x* \s1 Mosese yana vehimeya faꞋina Yesu givehawala. \p \v 17 KaduꞋe keke wananuwanuwa vaita Iya gahobuꞋela be Mosese yana vehimeya kadu Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina yadi vehawala ganahawatani, keke. Au Iya gahobuꞋela be vehimeyai-nadi ana nuwanuwa ganaseyemaune-Ꞌowona ada au ganaꞋalakakikakilina. \v 18 Gagahe velemoꞋena lobama be babi ginaduva-vagata amine, meda hida vehimeyai-nadi ana nuwanuwa ginaduva-vagata. E, keke tamo vehimeya kabiꞋona o kaꞋi vehimeya kaliꞋuhona hinahawatani, au ana nuwanuwa matatabuna ginalakayemu-Ꞌowoga. \v 19 Ada au gava kaliva hida vehimeya ana nuwanuwa kabiꞋo-moꞋena keke ginadibumuhigeni, o kaꞋi kaliva ginavehawaledi be kadu badi keke hinadibumuhigeni, au medema ana egana kabiꞋona Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya. Tu gava kaliva hida vehimeya ginadibumuhigena kadu mali kaliva ginavehawaledi be hinadibumuhigena, medema ana egana lakahina Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya. \v 20 Kadu gagahemi badi tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala kebuladiya hihuluhuluva tunutunugina. KaꞋi yami huluva tunutunugina badi kalivai-dina yadi huluva keke ginatubuhegeni digo, keke amifaiweya Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya wanaluku. \x - \xo 5:20 \xt Lo 3:31 \xt Lu 21:33 \xt Ye 2:10 \xt Md 23:3, 2Ti 3:5\x* \s1 Yesu nuwakoyo faꞋina gilukahihi. \p \v 21 Tu boi tuwai-moꞋena kaliva lakahidiyao agaidiya vehimeya saꞋeyana giꞋela ada vehimeyai-nadi omi wahalamanena, higa gigayo, Keke kaliva unaluveꞋalikani, ada kaꞋi tamo hakwadi kaliva ginaluveꞋalikana, medema tovedewayauga matane ginamidi. \v 22 Hidemi vehimeya gigahe tu Iya gagahemi gava kaliva tobohiyana againe ginanuwakoyo amine, medema tovedewayauga matane ginamidi, faꞋina nuwakoyo kadu luveꞋalika au saꞋeyana Yaubada matane. Kadu gava kaliva tobohiyana againe ginagayo, O kwavakwava kwavakwava-moꞋe, medema abavedewayauga lakahina againe ginakotu. Kadu gava kaliva tobohiyana ginahawaveꞋiyohoyohoyena, medema ai giꞋalata-vagata againe hinahegena. \p \v 23-24 Medema faꞋina kaꞋi manuwa-tafalolo againe unaluku be unavebutu tolama againe ya velekawowo Yaubada matane unaseni tu tobohiya o againiya ginuwakoyo-ma nuwa ginaꞋafolena amine, au ya velekawowo ginamiya tu nagona unana tobohiya buye wanaveyao. Wanaveyao ginahavaina, o unayewa ya velekawowo unasena be Yaubada unahawadavadavana. \p \v 25 KaꞋi tamo hakwadi nuwanuwana o ginavekotu amine, unagaluvaluva abavedewayauga ana eda againe wananauna tu wanaveyao. KaꞋi keke wanamaduveyao, tovedewayauga againe ginahegenauwe ada tovedewayauga filisimani nimadiya ginaseni be deliya hinanauwe. \v 26 Gagahe velemoꞋena keke hinamaduyau. Tu nagona a laufata unase-Ꞌowona, muliya hinayau. \x - \xo 5:26 \xt Yem 20:13 \xt Ye 3:6, 1Yn 3:15 \xt Mk 11:25\x* \s1 Yesu kelele kadu viholili faꞋina gilukahihi. \r Maki 10:11-12 Luke 16:18 \p \v 27 Kadu hida vehimeya saꞋeyana tuwai-moꞋena hisena-ma wahalamanena. Higahe higayo, Keke unakelele. \v 28 Tu Iya gagahemi gava kaliva kwamayoku ginaꞋitaluvadigena be higa vaita buye hinadauda, medema aseꞋasene ahe gikelele. \v 29 KaꞋi mata iꞋataginiya koyona againe ginavebeꞋu, mata unamwamwalina be unahegena. KaꞋi talaini saꞋeyana unanuhegena tu lobameya unaluku, medema vita kabiꞋona tu kaꞋi wowo tauna abaga koyona againe ginaluku, medema vita lakahi-moꞋena. \v 30 Kadu kaꞋi nima iꞋataginiya koyona againe ginavebeꞋu, nima unabobona be unahegena. KaꞋi talaini saꞋeyana unanuhegena, medema vita kabiꞋona tu kaꞋi wowo tauna abaga koyona againe ginaluku, medema vita lakahi-moꞋena. \p \v 31 Kadu vehimeya saꞋeyana tuwai-moꞋena hisena-ma higahe higayo, KaꞋi kaliva vavinena ginakilowedi amine, bana anafaiweya yadi fefe ginaveledi, higa bana tauna yadi nagi gidabana-ma ana iyaꞋiyaya. \v 32 Tu Iya gagahemi gava kaliva vavinena keke hidakelele tu ginakilowe-kawowodi, medema yana kilowa faꞋina badi vaita nagi ana vehimeya keke hidaꞋabini, higa kaꞋi kwamayoku hinanagi-havagi, au badi adi egana toꞋudo. Kadu kaliva velugana ginanagidi-ma bana ana egana toꞋudo. \x - \xo 5:32 \xt Yem 20:14 \xt 2Veh 24:1\x* \s1 Yesu wonadabadaba lakahina faꞋina gilukahihi. \p \v 33 KaduꞋe, tuwai-moꞋena kaliva lakahidiyao agaidiya vehimeya saꞋeyana giꞋela ada vehimeyai-nadi omi wahalamanena, higa gigayo, Yami wonadabadaba wanaꞋitaveꞋavina, au gavaimi Kaiwabu againe wawonadabadaba, medema wanahuluvina. \v 34 Tu Iya gagahemi yami gahe againe keke Tomiyagetane ana egana wanayakahini. E, yami gahe vaita velemoꞋena ma wanayemaunena faꞋina, keke lobama ana egana wanayakahini, faꞋina lobama medema Yaubada yana didigaꞋuꞋu. \v 35 Kadu keke babi ana egana wanayakahini, faꞋina medema Yaubada agena ana abasewadi. Kadu keke Yelusalema ana egana wanayakahini, faꞋina medema Yaubada yana melala kikaiwabuna. \v 36 Meda anafaiweya yami gahe vaita velemoꞋena ma wanayemaunena faꞋina, keke uꞋumi ana egana wanayakahini, faꞋina omiꞋiyao keke amifaiweya uꞋumi kukwauhina saꞋeyana wanakivesiuni o kaꞋi siusiuna saꞋeyana wanakivekwauhini, au hidedemi Yaubada anakaibe ana tagalowalowa. \v 37 Auwe, kaꞋi nuwanuwami yami gahe velemoꞋena ma tovanenega hinahalamanena, au wanagaheye-moꞋena. KaꞋi ehe digo, “Ehe.” KaꞋi keke digo, kadu “Keke.” KaꞋi Tamada ana egana buye wanayakahina, medema dewai-nadi inubana Setani againe. \x - \xo 5:37 \xt Yem 20:7 \xt Ye 5:12\x* \s1 Yesu koyona ana laufata faꞋina gilukahihi. \r Luke 6:27-31 \p \v 38 Kadu hida vehimeya saꞋeyana tuwai-moꞋena hisena-ma ahe wanogalina. Higahe higayo, KaꞋi tamo hakwadi o mata ginakifuwana, au kadu bana matana unakifuwana. Ada kaꞋi tamo hakwadi o nigo ginakimwanuna, au kadu bana nigona unakimwanuna, higa nimana unafatana. \v 39 Tu Iya gagahemi kaꞋi tamo hakwadi ginakivekoyomi, keke nimana wanafatani. KaꞋi tamo hakwadi navanavami iꞋatagimiya ginatafina, au navanavami iꞋimawamiya wanahawahegena be ginatafina. \v 40 Kadu kaꞋi tamo hakwadi nuwanuwana ginavekotumi be ami seti ginavaina faꞋina, au ami seti kadu ami aikeva vewabana buye wanavelena. \v 41 Kadu kaꞋi tolugaviya saꞋeyana ginakiveꞋavimi be yana lokoloko omi ginaveꞋavalami, higa vaita bai saꞋeyana wanawahina, au bai luhei wanawahina. \v 42 KaꞋi kaliva saꞋeyana tamo gavadi faꞋina ginaveꞋoꞋolemi, au wanavelena. KaꞋi kaliva saꞋeyana nuwanuwana tamo gavadi yami lokoloko faꞋina ginaveꞋoꞋola be aimo ginaveleyewena au wanahawahegena. \x - \xo 5:42 \xt Yem 21:24 \xt Lo 12:19 \xt 1Ko 6:7\x* \s1 Yesu tokivekoyo adi nuwakabubu faꞋina gilukahihi. \p \v 43 Kadu hida vehimeya saꞋeyana tuwai-moꞋena hisena-ma wanogalina. Higahe higayo, Badi buye wavetobohiyana-ma wananuwakabubuyedi tu badi hitalahagiyemi-ma wanakilowedi. \v 44 Tu Iya gagahemi badi hitalahagiyemi-ma wananuwakabubuyedi ada badi hikivekoyomi-ma faꞋidiya wanaveꞋoꞋola. \v 45 Hidede amine wanahuluva be kaliva hinahalamanena omi Tamami lobameya nunune wananauna. Au Bana givehimeya be yana kauwana tokoyona kadu toyamumu meda saꞋeyana gituvemahalidi, ada wehi giꞋiveninisena be toyegayegana kadu tokoyona meda saꞋeyana agaidiya gihobuhobu. \v 46 KaꞋi tonuwakabubugaga adi loi wananuwakabubuyedi tu keke tonuwalolona wananuwakabubuyedi, keke hida huluva faꞋina laufata yamumuna Yaubada nimane wananuhagani. Au takesi ana toyaudi kikiꞋafudiyao tu hidedemi taudiyao tobohiyadiyao hinuwakabubuyedi. Tu omiꞋiyao ma yami nuwakabubu badi takesi ana toyaudi yadi nuwakabubu gidatubuhegena. \v 47 Kadu kaꞋi tobohiyamiyaogaga wanalusiuleyedi tu kaliva-kawowo keke wanalusiuleyedi, keke wananuwanuwa vaita yami huluva yamumu-moꞋena. Au yoꞋo tulidiyao kalivai-dina nuwadi keke mahamahalina amanadi tu hidedemi tobohiyadiyaogaga hilusiuleyedi. \v 48 Au Tamami lobameya yana nuwanuwa mahamahali-Ꞌowogina ada meda gilubodami be yami nuwanuwa ginamahali-Ꞌowona. \x - \xo 5:48 \xt 1Veh 19:18 \xt Af 7:60, Lo 12:14,20 \xt Ef 5:1 \xt 1Fi 1:16\x* \c 6 \s1 Yesu veluga koyokoyo agaidiya faꞋina gilukahihi. \p \v 1 Tu wanaꞋitaveꞋavimi. Keke omi veꞋanuwanuwalakamiyao kaliva matadiya wanatafatafalolo be higa badi hinahawaveyamumuyemi faꞋina. KaꞋi hidede amine wanahuluva digo, keke ami laufata yamumuna Tamami lobameya ginavelemi. \v 2 Au kaꞋi koyokoyo wananuwakabubuyedi amine, keke kabuꞋavane kaliva matadiya wanavelugadi. Badi meyadi luhei koyokoyo hivelugadi againe, hiulega hiyuvena be kaliva moyaꞋaidi tomatawabuwabu hinavagaꞋauta. Manuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiya o kaꞋi melaleya hinavagaꞋauta be meyadi luhei yadi nuwakabubu hinaꞋitana, adi egana hinakilakahina. Keke badiꞋiyao amine omi wanahuluva faꞋina gagahemi velemoꞋena, badi meyadi luhei adi laufata ahe hinuhagana, higa kaliva hihawaveyamumuyedi. \v 3 Tu kaꞋi omiꞋiyao ma koyokoyo wananuwakabubuyedi amine, tobohiyamiyao keke-moꞋa wanavenuwaꞋatadi. \v 4 E, keke kaliva matadiya yami nuwakabubu wanaseyemauneni, au Tamami anakaibe matane wananuwakabubuyedi be BanaꞋe ami laufata aimo ginavelemi. \x - \xo 6:4 \xt Md 23:5 \xt Md 25:37-40 \xt Kl 3:23-24\x* \s1 Yesu veꞋoꞋola faꞋina gilukahihi. \r Luke 11:2-4 \p \v 5 KaduꞋe, kaꞋi Yaubada againe wanaveꞋoꞋola amine, keke badi meyadi luhei amine wanahuluva. BadiꞋiyao ma nuwanuwadi lakahina manuwa-tafalolo agaidiya o kaꞋi didigeya hinamidi hinaveꞋoꞋola be kaliva moyaꞋaidi hinaꞋitadi. Gagahe velemoꞋena adi laufata ahe hinuhagana, higa kaliva adi egana hikilakahina. \v 6 Tu omiꞋiyao ma Yaubada againe wanaveꞋoꞋola amine, yami manuwa vetawana againe amikaibe wanaluku, wana wanafalina be Tamami veuveuna againe wanaveꞋoꞋola, ada Tamami aseꞋasemi giꞋitaꞋitana-ma ami laufata aimo ginavelemi. \p \v 7 KaduꞋe wanaveꞋoꞋola againe, keke veꞋoꞋola-faꞋila aimo luhifufu-kawowo wanayakahini, badi yoꞋo tulidiyao kalivai-dina nuwadi keke mahamahalina ma hiyakahina amine. Badi hinuwanuwa vaita yadi veꞋoꞋola-faꞋila faꞋina Yaubada ginavenogaledi. \v 8 Au keke badi yadi dewa amine omi wanahuluva, faꞋina Tamami gavadi againe wakaliꞋuho-ma ahe gihalamanena. Aimo keke wadaveꞋoꞋola tu BanaꞋe yami nuwanuwa ahe gihalamanena. \p \v 9 Auwe wanaveꞋoꞋola againe, hidede amine wanagahe wanagayo, \q1 Tamama lobameya umimiyami, \q1 a egana mahamahalina anaveꞋamohimohinena. \q1 \v 10 Ya abavehimeya ana tova gidalakayemu aseꞋasemeya. \q1 Ya vehimeya lobameya hiꞋitaꞋitaveꞋavina amine, \q1 meda ime babiya adaꞋitaꞋitaveꞋavina. \q1 \v 11 Aiyeta saꞋeyana saꞋeyana amaga udavelevelema. \q1 \v 12 Ime nagona tobohiyameyao yadi koyona \q1 avenuwauluyena amine, \q1 meda yama koyona kadu O udavenuwauluyena. \q1 \v 13 Keke abaꞋaladibidibi againe unahawahegema tu \q1 kaliva koyona Setani againe unalugolegolema. \m Au hidede amine wanaveꞋoꞋola. \v 14 KaꞋi omi tobohiyamiyao yadi koyona omi agaimiya hifaisewana-ma wanavenuwauluyena, au kadu Tamami lobameya yami koyona ginavenuwauluyena. \v 15 Tu kaꞋi omi tobohiyamiyao yadi koyona omi agaimiya hifaisewana-ma keke wanavenuwauluyeni, au kadu Tamami lobameya yami koyona keke ginavenuwauluyeni. \x - \xo 6:15 \xt Lu 18:10-14 \xt Md 6:32 \xt Md 18:21-22\x* \x - \xo 6:15 \xt Lu 22:40, Yo 17:15, 2Te 3:3 \xt Mk 11:25-26\x* \s1 Yesu labewaviyo veꞋoꞋola faꞋina gilukahihiyena. \p \v 16 KaduꞋe, omi veꞋoꞋola faꞋina wanalabelabewaviyo againe, keke badi meyadi luhei amine magigimi wanaꞋivebwanebwaneneni. Badi adi bela hikivekoyona be moyaꞋaidi hinahalamanena higa hilabelabewaviyo. Gagahe velemoꞋena badiꞋiyao ma adi laufata ahe hinuhagana, higa kaliva hihawaveyamumuyedi. \v 17-18 Tu kaꞋi omi veꞋoꞋola faꞋina wanalabelabewaviyo amine, magigimi wanakolana ada wowomi wanabunamina be walabelabewaviyo ma kaliva keke hinahalamaneni faꞋina. Bana Tamami anakaibe ginahalamanena, Bana veuveuna amanadi, ada Tamami aseꞋasemi ana nuwanuwa giꞋitaꞋitana-ma ami laufata ginavelemi. \x - \xo 6:17-18 \xt Ais 58:5-9\x* \s1 Yesu lobama ana lokoloko faꞋina gilukahihi. \r Luke 12:33-34, 11:34-36, 16:13 \p \v 19 KaduꞋe, keke lokoloko moyaꞋaina hideꞋi babiya wanavagakokoni, faꞋina tumotumo hinakivekoyona o kaꞋi lokoloko ginabugaga o kaꞋi tokaiꞋafu adifaiweya hinaluku hinakiꞋafuna. \v 20 Au lokoloko hagihagina lobameya wanavagakokona, faꞋina wesede againe tumotumo o kaꞋi bugaga keke ginakivekoyoni, kadu tokaiꞋafu keke adifaiweya hinaluku hinavai-kawowowoni. \v 21 Ada au haꞋagaine yami lokolokofou ginadauda, au medede againe nuwami ginanunauyena tova moyaꞋaina. \p \v 22 KaduꞋe, matami vaita nuwami ana lamufa amine. KaꞋi matami itaꞋitaꞋeyana, au nuwami matatabuna mahamahalina. \v 23 Tu kaꞋi matami itaꞋitalugana, au nuwami matatabuna uyuꞋuyuyuna, nuwanuwaluga againe wamimiyami. Ada kaꞋi yami nuwahinage vaita uyuyu amine, au nuwami giꞋuyuyu-moꞋa. \p \v 24 Keke tamo hakwadi anafaiweya taubada luhei faꞋidiya ginafaisewa. KaꞋi adiꞋiselu faꞋidiya ginafaisewa digo, saꞋeyana againe ginanuwanuwakoyo tu saꞋeyana againe ginanuwanuwa hagihagina. Kadu saꞋeyana againe ginamiyaveꞋavina, tu saꞋeyana ginaꞋitatagona. Au keke amifaiweya wananuwanuwaluga. KaꞋi nuwanuwami Yaubada digo, Yaubada ana nuwanuwaꞋeya. KaꞋi mani digo, mani ana nuwanuwaꞋeya. \x - \xo 6:24 \xt Ye 5:1-6, 1Ti 6:9-10 \xt Lu 18:22, Kl 3:1-2\x* \s1 Yesu gigahe vaita Tamada yana itaveꞋavina \s1 kanavetumaganena. \r Luke 12:22-31 \p \v 25 Hidema faꞋina gagahemi, yami miyami faꞋina keke wanavenuwanauna vaita gavadi wanaꞋuꞋani, o kaꞋi gava bwai wanayuyuni. Kadu kaleko faꞋina keke wanavenuwanauna vaita gavadi againe wanavelifi. Gavadi wai ginagona-ma wananuwenuweni. KaꞋi yawaimi o kaꞋi aꞋa? Kadu kaꞋi wowomi o kaꞋi kaleko? Au yawaimi wai ginagona tu aꞋa wai gimulina, kadu wowomi wai ginagona tu kaleko wai gimulina. \v 26 Manuga hiyaveyavega-ma wanaꞋitadi. Keke hidafahafaha, keke hidayauyaudi kadu keke kweda hidayogoyogoni-yo aꞋa hidasewasewadi, tu au aiꞋadi Tamami lobameya adiga giveleveledi. Ada Tamami yana itaveꞋavina omi agaimiya yana itaveꞋavina manuga agaidiya gitubuhegena. \v 27 Kadu hakwadi agaimiya unavenuwanauna-yo afaiweya yawaini ana etowava babiya unakivetubugini? Keke-moꞋa afaiweya. \p \v 28 Ada gavadi-yo ami aikeva faꞋina wanavenuwanauna? Falafalawasi walaꞋaiya hikabukabu-ma wananuwenuwedi. Keke hidafifaisewa, keke doki hidaꞋalulauga. \v 29 Tu gagahemi, bana tokaiwabu ana egana Solomoni ana vaigau kikaiwabu-moꞋena tu hida falafalawasi adi vaigau bana ana vaigau hitubuhegena. \v 30 E, Yaubada isisiꞋu givevigauna, medema tova adamoya walaꞋaiya gikabu tu bogiyadi hinatuna be ginaꞋalahina. Yaubada isisiꞋu givevigauna tu medema gaitoma kabiꞋona. Tu omiꞋiyao ma gaitoma lakahi-moꞋena faꞋina ginaꞋitaveꞋavi-moꞋemi, ami vaigau ginavelemi. Wona velemona yami vetumagana kabiꞋona. \v 31 Au keke wanavenuwanauna wanagayo, Gavadi kanaꞋani? o, Gavadi kanayuni? o kaꞋi, Gavadi againe kanavelifi? \v 32 Au badi yoꞋo tulidiyao kalivai-dina Yaubada keke hidahalamaneni-ma hida gaitoma faꞋina hivenuwanauna, kadu tova moyaꞋaina hilelelena. Tu omiꞋiyao ma nuwanuwami hida gaitoma yami miya hagihagina faꞋina Tamami lobameya a gihalamanena. \v 33 Yaubada yana abavehimeya ana gaitoma againe wanamidihawahegemi kadu yana nuwanuwa tunutunugina wanamidilelena, ada au BanaꞋe ginaꞋitaꞋitaveꞋavimi be amiga ami bwai ami vaigau ginavelevelemi, au wanamiyami hagihagina. \v 34 Ada au keke bogiyadi faꞋina wanavenuwanauna vaita gava vita ginalakayemu. Tova adamoya ana vita au amifata. Keke tova adamoya ana vita bogiyadi ana vita wanaveꞋatutamoꞋaini. \x - \xo 6:34 \xt Fl 4:6, Hi 13:5, 1Fi 5:7 \xt Lu 12:6-7 \xt 1Kin 10:23\x* \x - \xo 6:34 \xt Sam 37:4,25, Lu 18:29-30\x* \c 7 \s1 Yesu dewa ana ailaga faꞋina gilukahihi. \r Luke 6:37-42 \p \v 1 KaduꞋe, keke tovehimeya amine yo tobohiya yana dewa unalagani be Yaubada kadu o keke ginalaga. \v 2 Au gavaiyaꞋamine tobohiya uhawavekoyoyena, medede amine Yaubada ginahawavekoyoye. Kadu gavaiyaꞋamine kaliva unaveledi, medede amine Yaubada ginavele. \p \v 3 Gavadi-yo ai ulana vaita koyona kabiꞋona amine tobohiya matane uꞋitaꞋitani, tu ai-moꞋena vaita koyona lakahina amine tauni mataniya keke udanuwenuweni? \v 4 KaꞋi ai-moꞋena o mataniya gidadauda, keke-moꞋa afaiweya tobohiya unagaheni unagayo, Tobohiyaku, ai ulana mataniya ganavaihegena. \v 5 O meya luhei. Nagona ai-moꞋena tauni mataniya unavaihegena, higa ya dewa koyo-moꞋena unahegena, ada au afaiweya unaꞋita-hagihagiyena be ai ulana tobohiya matane unavaihegena, higa yana dewa koyona faꞋina unakivetuvetununa. \p \v 6 Tu Yaubada yana gaitoma keke kaliva koyodiyao yadi huluva vaita galuꞋeta amine wanaveledi. KaꞋi badi agaidiya wanalukahihiyena, au hinahagaviladi be hinakivekoyomi. KaꞋi odoꞋodo yamumu-moꞋena bawe agaidiya wanahegena, au agediya hinavagagologolohina. Meda anafaiweya kaꞋi Yaubada bonana kaliva koyodiyao agaidiya wanahawavemogatalena, au hinahawaveꞋiyohoyohoyena. \x - \xo 7:6 \xt Lo 2:1, Ye 4:11-12\x* \s1 Yesu veꞋoꞋola toyogina faꞋina gilukahihi. \r Luke 11:9-13 \p \v 7 KaduꞋe, wanaveꞋoveꞋoꞋola be Yaubada ginavelemi. Wanalelele be wananuhagana. WanakikifisifisiꞋa be Yaubada wana ginayauna. \v 8 WaꞋita, gaveyao hiveꞋoveꞋoꞋola medema Yaubada nimane hinavaina, kadu gaveyao hilelele medema hinanuhagana, ada gaveyao hikikifisifisiꞋa medema agaidiya Yaubada wana ginayauna. \v 9 Omi kaliva wanogali! KaꞋi natumiyao hidaꞋela hidagayo, Kamaku, maꞋi aꞋa, kaꞋi kabala wadaveledi? Keke. \v 10 O kaꞋi hidaveꞋoꞋola hidagayo, Kamaku, tamo igana gadaꞋana, kaꞋi oloto wadaveledi? Keke. \v 11 Omi tokoyona tu nuwakabubu yamumuna natumiyao waveleveledi. Atu kaꞋi Tamada lobameya wanaveꞋoveꞋoꞋolena amine, BanaꞋe nuwakabubu yamumu-moꞋena ginavelevelemi. \v 12 GavaiyaꞋamine nuwanuwami kaliva omi hinahuluvimi, au medede amine kadu badi wanahuluvidi. Mosese yana vehimeya ana nuwanuwa kadu Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina yadi vehawala au hidede amine. \x - \xo 7:12 \xt Mk 11:24, Yo 14:13-14 \xt Ye 1:5, 1Yn 5:14-15\x* \x - \xo 7:12 \xt Ye 1:17 \xt Lu 6:31, Lo 13:8-10\x* \s1 Yesu eda luhei faꞋina gilukahihi. \r Luke 13:22-24 \p \v 13 KaduꞋe, edaꞋawana kabiꞋona againe wanaluku, faꞋina abaga koyona ana edaꞋawana lalafana kadu ana eda lakahina, ada kaliva moyaꞋaidi edai-nadi againe hinanauna. \v 14 Tu yawai-vagata ana edaꞋawana au kabiꞋona kadu eda vitana, ada keke kaliva moyaꞋaidi edai-nadi hidanuhagani. \x - \xo 7:14 \xt Yo 10:9, Af 14:22\x* \s1 Yesu kaliva yadi dewa ai guwana againe giluvefosena. \r Luke 6:43-45 \p \v 15 KaduꞋe, wanaꞋitaveꞋavimi be badi Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina veꞋalololodiyao wanahalamanedi. Kebuladiya sifi amidiya hihuluva higa vaita Yaubada yana kaliva tu kaliva-moꞋedi yadi nuwanuwa vaita galuꞋeta manimaninidiyao adi egana wolivi amine. \v 16 Au guwadi againe wanahalamanedi. Kelefi keke ai-kawowo againe kadakoluni, kadu fiki keke aboda againe kadakoluni. \v 17 KaꞋi ai yamumuna, au guwana yamumuna. KaꞋi ai koyona, au guwana koyona. \v 18 Ai yamumuna keke koyona ginaveguweni, kadu ai koyona keke yamumuna ginaveguweni. \v 19 Hai ai guwana keke yamumuna, medema hinatalana be aiꞋalaꞋalata againe hinahegena. \v 20 Ada au toꞋawatalatalaina veꞋalololodiyao, guwadi againe wanahalamanedi. \x - \xo 7:20 \xt Af 20:29, 2Fi 2:1 \xt Ye 3:12 \xt Yo 15:6\x* \s1 TobonaꞋabi gagana lobameya hinaluku. \r Luke 13:24-27 \p \v 21 Tu keke wananuwanuwa vaita kaliva gaveyao moyaꞋaidi aku egana hiyakayakahina higagayo, Kaiwabu, Kaiwabu, ma Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya hinaluku, keke. Au gaveyao Kamaku lobameya bonana hiꞋabiꞋabina, badiꞋiyaogaga Yaubada yana yoꞋo agaidiya hinaluku. \v 22 Aimo tova mulina vedewayauga ana toveya moyaꞋaidi Iya agaikuya hinagahe hinagayo, Kaiwabu, Kaiwabu, a eganeya Yaubada bonana alumamalena, kadu a eganeya yafune awavidi, kadu a eganeya aituha fifiwalana moyaꞋaina afifaisewana. \v 23 Hidedemi badi hinagahe tu Iya ganagahedi ganagayo, Omi keke gadahalamanemi. Omi tokoyona, au wana. \x - \xo 7:23 \xt Lu 6:46, Ye 1:22,25 \xt 2Ti 2:19\x* \s1 Yesu manuwa ana toꞋaiyogona adiꞋiselu faꞋidiya gilukahihi. \r Luke 6:47-49 \p \v 24 Ada au gaveyao hida bonaku hinogalina be hiꞋabiꞋabina, medema vaita kaliva nuwanuwahuyana amine. Bana kalivai-nadi yana manuwa kuga againe gikivemididina. \v 25 Muliya wehi gilugaga gufa gihobu bolimana lakahina gimadu be manuwa gitafitafina. Tu manuwa kuga againe gikivemididina faꞋina, keke gidabeꞋu. \v 26 Tu gaveyao hida bonaku hinogalina tu keke hidaꞋabiꞋabini, medema vaita kaliva kwavakwavana amine. Bana kalivai-nadi yana manuwa makameya giyogona, keke ogola gidaꞋaiyala. \v 27 Muliya wehi gilugaga gufa gihobu bolimana lakahina gimadu be manuwa gitafitafina, au manuwa gibeꞋu ada au giꞋayaweli-Ꞌowona. \p \v 28 Au hidedemi Yesu gigahe ada gilukahihi gihavaina, yoꞋo yana vehawala faꞋina hiyaulowoga. \v 29 Keke yadi buki-vehimeya ana tovehawala amine gidavehawala, au vaita tovehimeya velemoꞋena amine givehavehawala, yana vehawala aseꞋasedi giꞋonana. \x - \xo 7:29 \xt Lu 4:32, Yo 7:46\x* \c 8 \s1 Yesu tovedawodawowo gisiveyawana. \r Maki 1:40-45 Luke 5:12-16 \p \v 1 Tu Yesu oyeya gihobuꞋela ada yoꞋo keke kabiꞋona hivebwaꞋuliyena. \v 2 Au tovedawodawowo saꞋeyana Bana againe giꞋela, tugana giveꞋetodonena ada gigahena gigayo, “Kauveya, kaꞋi O nuwanuwa amine o afaiweya yaku aulolo unakolana.” \p \v 3 Gigahe-yo Yesu nimana gitunena be gikibwaꞋena ada gigahena gigayo, “Ika, Iya nuwanuwaku. Unayamumu.” Ada auheꞋama ana dawodawowo gihavaina. \v 4 Ada Yesu gigahena gigayo, “Unogali. Keke tamo hakwadi unavenuwaꞋatani, au abaveyao ana tofaisewa againe unamaduna ada wowo unavehawalena. GinaꞋita-yo manuga luhei kadu sifi higa abaveyao Mosese boi tuwai-moꞋena givehimeyena amine ma unanauwedi be moyaꞋaidi o uyamumu velemoꞋena ma hinahalamanena.” \x - \xo 8:4 \xt 1Veh 14:1-4, Mk 7:36\x* \s1 Yesu Loma togiyomatana ana agetoga gisiveyawana. \r Luke 7:1-10 \p \v 5-6 Gina tu Yesu Kafeneumi againe giluku ada Loma togiyomatana saꞋeyana Bana againe giꞋela, gihawayafeyafena gigayo, “Kauveya, aku agetoga manuweya gidadauda, giꞋaulolo lakahina walogina gisiꞋuwana ada givedivediwe.” \p \v 7 Bana Yesu gigayo, “GanaꞋela be ganasiveyawana.” \p \v 8 Bana togiyomatana gigahena gigayo, “Keke Kauveya, iya keke kaliva yamumuku yo yaku manuweya afaiweya unaluku. Au hidedei unamiya tu unavehimeya be O bonaniga aku agetoga ginasiveyawana. \v 9 Hidede amine afaiweya unavehimeya ma a gahalamanena, faꞋina iya kadu abavehimeya gahalamanena. Yaku tonagona yana vehimeya dibune gamimiyami, kadu yaku tolugaviyamomo yaku vehimeya dibune himimiyami. Yaku tolugaviya saꞋeyana gavehimeyena gagayo, Una, ada au gitowamidi be gina. Kadu velugana gagahena gagayo, UꞋela weꞋai, ada au giꞋela. Kadu aku agetoga againe gagahe gagayo, Hidedemi unafaisewa, ada au yaku vehimeya amine gifaisewa.” \p \v 10 Ada Yesu togiyomatana yana gahe ginogalini-yo giyaulowoga, ada kaliva hivebwaꞋuliyena-ma gigahedi gigayo, “Biyao! Wona velemona keke-moꞋa tamo kwanaIsileli yana wavetumagana gadanuhagani hidevama kwanaLoma yana vetumagana amine. \v 11 E, gagahemi tova mulina kaliva moyaꞋaidi fafali tulina tulina walaubeꞋuya kadu waꞋoyeya hinaꞋela, Yaubada yana abageya hinaluku be yana tolameya hinavetoga. Ide miIsileli bwanenedeyao Abelahamo Aisake Yakobu badi buye hinavetoga Yaubada yana avemwamwala hinaꞋana lobameya. \v 12 Tu ide omi miIsileli vaita Yaubada yana yoꞋo kalivadi tu keke wadavetumagana velemoꞋena faꞋina kabuꞋavane hinahegemi be umalovaneya wanamiyami, ada medede againe wanatagitagi lakahina kumimi wanahobeꞋuwana nuwami ginavekubokubo.” \p \v 13 Ada Yesu hidedemi gilukahihi gihavaina togiyomatana gigahena gigayo, “Unana ya manuweya ada gavadi faꞋina uvetumaganeku amine, au hidedemi ginalakayemu.” Ada au medema kauwanai-nadi togiyomatana ana agetoga giyamumu. \x - \xo 8:13 \xt Md 15:28 \xt Lu 13:28-29 \xt Md 25:30\x* \s1 Yesu kaliva vevine moyaꞋaidi gisiveyawadi. \r Maki 1:29-34 Luke 4:38-41 \p \v 14 Bana togiyomatana gina tu Yesu Fita yana manuweya giluku, ada Fita lawana giꞋitadi adi iviya hidadauda wowodi vaita ai. \v 15 Au nimadi giꞋabina ada wowodi auheꞋama gituluna, au himidi be hivebutu Yesu anaga hikidewedewena. \v 16 Ada mala gilavina kaliva moyaꞋaidi yafune hiluvaiyedi-ma tobohiyadiyao Yesu againe hiꞋaliyedi, ada yana vehimeya againe yafune giwavidi. Kadu toꞋaulolo moyaꞋaidi gisiveyawa-Ꞌowodi. \v 17 Ada hidedemi gifaisewa be Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Aiseya giyakahina-ma ginalakayemu velemoꞋena faꞋina. Boi tuwai-moꞋena bana Aiseya gigaheye-vagahina gigayo, \q1 Bana Tauna yada aulolo moyaꞋaina givaihegena, kadu ada vita gihawatana be ginahavaina. \m Hidedemi Aiseya gigahe. \x - \xo 8:17 \xt Ais 53:4\x* \s1 Kaliva adiꞋiselu Yesu ana muliya faꞋina higa-wayoga. \r Luke 9:57-62 \p \v 18 Tu Yesu yoꞋo lakahidi himidififina-ma giꞋitadi againe, ana tomuliya givehimeyedi be badi Bana buye tobu yuwa fafaline hinana. \v 19 Tu Mosese yana vehimeya ana tovehawala saꞋeyana Bana againe giꞋela gigahena gigayo, “Tovehawala, gahawahegeku be haꞋamine haꞋamine unana, iya kadu O buye kanana.” \p \v 20 Bana Yesu gigayo, “GaluꞋeta-walawalaꞋa adi wagou kadu manuga adi waꞋuba tu Iya TohobuꞋela yaku abamiya keke, kadu yaku abaveyawai keke. Au aku muliya vitana.” \p \v 21 Kadu kaliva velugana, higa ana tomuliya saꞋeyana, gigahena gigayo, “Kauveya, udahawahegeku be gadamiyami tu bana kamaku gadatauni-yo gadaꞋela gadamuliye.” \p \v 22 Bana Yesu gigahena gigayo, “Badi yawaidi ivaguna keke amanadi yadi toꞋalika hinatauna. OꞋeni ma auheꞋama unamuliyeku.” \x - \xo 8:22 \xt 2Ko 8:9\x* \s1 Yesu mala lakahina gihawatana be giꞋalovena. \r Maki 4:35-41 Luke 8:22-25 \p \v 23 Yesu gilukahihi gihavaina, wakeya giyage ana tomuliya buyeꞋi. \v 24 Ada auheꞋama mala koyona tobu againe gilakayemu, bolimanakouko gimadu ada lefo lakahina waka tabone giꞋayavalina. Tu bana Yesu ma giꞋenonuwaulu. \v 25 Badi tomuliya hina hiluvaguna higahena higayo, “Kauveya, unalugolegoleda, kabiꞋona kanaꞋalika.” \p \v 26 Bana Yesu gigahedi gigayo, “Gavadi-yo wamatautaveꞋine? Yami vetumagana au kabiꞋona.” Au gimidi bolimana lefo gihawatadi, ada au giꞋalove-Ꞌowona. \p \v 27 Ada tomuliya hiyaulowoga au hiveꞋagahegahe higayo, “Biyao! Bana hima gava kaliva? Taumadi, bolimana kadu lefo Bana bonana giꞋabina!” \x - \xo 8:27 \xt Md 14:31, Sam 89:9\x* \s1 Yesu kaliva adiꞋiselu wayafunediyao gikiveyamumudi. \r Maki 5:1-20 Luke 8:26-39 \p \v 28 Tu Yesu miGadala yadi fafali yuwa tobu fafaline gilakayemu, ada kaliva adiꞋiselu wayafunediyao edeya himaduhagana. Badi yadi abamiyami tomohuyehuyeya, ada yafune hiluvaiyedi faꞋina badi manimaninidiyao, au kaliva vevine moyaꞋaidi himatausedi faꞋina keke medema edai-nadi againe hidanauna. \v 29 Yesu hiꞋita-yo hikovaꞋawafatafata higayo, “OꞋeni Yaubada Natuna. Gavadi ime agaimeya unagani-yo uꞋela? Ime yafune ama vematahiwadi ana tova au aimo tova mulina tu kaꞋi O uꞋela be unamadu-kivetavetagigima?” Hidedemi higahe. \p \v 30 Tu yuwa oya fafaline bawe adi yoꞋo lakahina adiga hilelele. \v 31 Au yafune Yesu againe hiveꞋoꞋoladona higayo, “KaꞋi unawavima digo, udavehimeyema be yuwa bawe moyaꞋaidi adaluvaiyedi.” \p \v 32 Yesu gigahedi gigayo, “Au wana.” Ada au kaliva hinuyabuyabudi-yo bawe hiluvaiyedi, au bawe matatabudi awaloloya hiꞋotahobu, tobu againe hitowaꞋalika. \v 33 Tu bawe adi tolufolofologahi hiꞋota be hina melaleya, bawe valeyadi kaliva agaidiya hiꞋawatalatalainena, kadu kaliva wayafunediyao agaidiya gavadi gilakayemu-ma hilukahihiyena. \v 34 Ada au kaliva moyaꞋaidi hinu-Ꞌowoga be Yesu hinaꞋitana. Ada hiyemu hiꞋitana againe, higaheyaꞋayaꞋalina be yadi fafali ginanuyabuyabuna. \x - \xo 8:34 \xt Lu 4:34,41, Kl 2:15\x* \c 9 \s1 Yesu tovefela gisiveyawana. \r Maki 2:1-12 Luke 5:17-26 \p \v 1 Tu Yesu wakeya giyage tobu yuwa fafaline giyewana, ada Tauna yana melala againe giyemu. \v 2 Mededei kaliva saꞋeyana walogina giꞋaꞋuwana-ma gimiyami. Kaliva tufoidi bana kaliva ana iviya gidauda-ma Yesu againe hiꞋaliyena. Ada Yesu yadi vetumagana giꞋita-yo tovefela againe gigahe gigayo, “Natuku, keke unamatauta, au ya koyona ahe gayawelidi.” \p \v 3 Hidedemi gigahe-yo au Mosese yana vehimeya ana tovehawala tufoidi nuwahinagediya higahegahe higayo, “Hida hima kaliva Yaubada gihawatagona. Yaubada anakaibe koyona adi toꞋaiyawela.” \p \v 4 Tu Yesu yadi nuwanuwa a gihalamanena faꞋina gigahedi gigayo, “Gavadi-yo hidedemi nuwanuwa koyona aseꞋasemiya gidadauda? \v 5 Gavaimi tovefela againe ganagahe-yo ginalakayemu? KaꞋi ganagayo, Ya koyona ahe gayawelidi, o kaꞋi ganagayo, Umidi be unaudadana. Hadema vehimeya vita-moꞋena? Me kaliva ana siveyawa vaita vita-moꞋena, faꞋina kaꞋi ganavehimeya tu keke ginayamumu, au taumiyao amifaiweya wanaꞋitahalamanena kaliva adi siveyawa keke akufaiweya. \v 6 Tu hida kaliva ganasiveyawana be wanaꞋitani-yo Iya faꞋikuya wanagahe wanagayo, Velemodi. Bana TohobuꞋela ana wavehimeya be babiya kaliva yadi koyona adi aiyawela ana tagalowalowa.” Ada au tovefela againe gigahe gigayo, “Umidi, a ivi uwahi be una ya manuweya.” \v 7 Au tovefela gimidi be gina yana manuweya. \v 8 Ada yoꞋo hiꞋita-yo himatamatauta tu Yaubada ana egana hikilakahina higayo, “Taumadi! Yaubada hida abavehimeya lakahina, higa koyona ana abaꞋaiyawela, tomiyababi giveledi.” \x - \xo 9:8 \xt Lu 7:48-49 \xt Yo 17:2, 5:8\x* \s1 Yesu Madiu gikovana be Bana againe ginavetomuliya. \r Maki 2:13-17 Luke 5:27-32 \p \v 9 Tu Yesu gilowoga ada ginauna tu takesi ana toyaudi saꞋeyana giꞋitana, ana egana Madiu. Bana takesi ana abayaudi againe gihiyoto. Ada giꞋita-yo gigahena gigayo, “Unamuliyeku.” Au bana Madiu gimidi be gimuliyena. \p \v 10 Muliya Madiu yana manuweya Yesu giluku be ginaꞋa. Ada tolameya giꞋauꞋa tu takesi ana toyaudi moyaꞋaidi kadu tokoyona velugadiyao hiꞋela, ada Yesu kadu ana tomuliya buye hiꞋenolukekela tu hiꞋauꞋa. \v 11 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi tufoidi hiꞋitadi-yo au ana tomuliya agaidiya higahe higayo, “GavaiꞋona-yo yami tovehawala wama kaliva koyodiyao takesi ana toyaudi kadu tokoyona velugadiyao buye hiꞋaꞋauꞋa?” \p \v 12 Bana Yesu yadi gahe ginogalina ada yadi dewa faꞋina gigahedi gigayo, “Badi yadi aulolo keke ma keke doketa againe hinana tu toꞋaulolo ma nuwanuwadi doketa yana leme. \v 13 Tu omiꞋiyao ma wanana Yaubada bonana saꞋeyana ana nuwanuwa wanalelena be wanahalamanena higa gigayo, Keke nuwanuwaku kevakeva wanamunudi-yo abaveyao wanafaisewani, keke. Au Iya nuwanuwaku kaliva wanahinekalikaliyedi. Au hidemi Yaubada bonana. Ada toyamumu keke doketa yana leme hinaleleni amine, meda anafaiweya Iya gahobuꞋela be keke toyamumu vehimeya hiꞋitaꞋitaveꞋavina-ma ganakovadi. Au gahobuꞋela tokoyona ganakovadi be yaku leme againe hinahagaviladi faꞋina.” \x - \xo 9:13 \xt Lu 15:2, 19:7 \xt Md 12:7, 1Ti 1:15\x* \s1 Labewaviyo faꞋina Yesu hitoliluveluvena. \r Maki 2:18-20 Luke 5:33-35 \p \v 14 Himiyami tu Yoni Tobafitaiso ana tomuliya Yesu againe hiꞋela hitoliluvaluva higayo, “Gavana faꞋina imeꞋeyao kadu badi Falisi alabelabewaviyo be anaveꞋoꞋola faꞋina tu a tomuliya keke tamo tova hidalabelabewaviyo?” \p \v 15 Yesu gigahedi gigayo, “Nagi ana avemwamwala againe tonagi ana yoꞋo keke hinamiya-kawowo, au aꞋa hinaꞋauꞋa, faꞋina bana tonagi aimo badi buye himimiyami. Tu aimo tonagi hinanauwena lauveya ana toveya, au medema tovai-nadi ana yoꞋo hinamiya-kawowo, aꞋa keke hinaꞋani. Meda anafaiweya Iya yaku kaliva buye amimiyami faꞋina keke hidalabelabewaviyo.” Au hidedemi Yesu gigahedi. \x - \xo 9:15 \xt Lu 18:11-12 \xt Yo 3:29\x* \s1 Dewa tuwaina kadu dewa ivaguna keke gidalubodada be kanaveꞋatutamoꞋaini. \r Maki 2:21-22 Luke 5:36-39 \p \v 16 Kadu Yesu gigayo, “Keke tamo hakwadi aikeva tuwaina kaleko ivaguna aimo keke gufeya gidakola-yo gidakabiꞋo-ma againe ginabwadini. KaꞋi hidede amine ginabwadina, aikeva ana bwadi ginaꞋakaninina, ada au kaliva ana aikeva ginakoyo-moꞋa. \v 17 Kadu anafaiweya keke tamo hakwadi oine ivaguna manugose kwafilidi tuwaina agaidiya ginahiwani. KaꞋi hidede amine gidahiwana digo, oine ivaguna gidatubuga be kwafilidi tuwaina ahe gikwakwana-ma gidaꞋafolena, ada au oine babiya gidamadu-Ꞌowoga kadu kwafilidi gidakoyo. Au oine ivaguna kwafilidi ivaguna agaidiya hihiwana, ada au oine ginadauda yamumuna kadu kwafilidi keke ginakoyo.” Au hidedemi Yesu gigahetalahobuhobu. \x - \xo 9:17 \xt 1Ko 10:21, 2Ko 6:16\x* \s1 Tonagona natuna kwamayoku kahihina kadu kwamayoku \s1 Yesu ana kaleko bwatana gikibwaꞋena-ma kahihina. \r Maki 5:21-43 Luke 8:40-56 \p \v 18 Yesu aimo gilulukahihi tu tonagona saꞋeyana giꞋela Bana agene tugana giveꞋetodonena ada gigahena gigayo, “Adamoya natuku kwamayoku yawaina a gihavaina, tu udaꞋela nima bana againe udasena be yawaina gidatune-havagilena.” \v 19 Au Yesu gitowamidi be givebwaꞋuliyena, ada ana tomuliya buye hina. \p \v 20 Tu ginauna tu kwamayoku saꞋeyana Yesu muline giꞋela digo ana kaleko bwatana gikibwaꞋena. Bana yana vaikohi be dayagina tova moyaꞋaina gimadu-vagata. Tuwaina givebutu giꞋuꞋaulolo ada ginunauwena malamala tuwelo. \v 21 Au bana giꞋela gikibwaꞋena faꞋina nuwahinagene gigahe gigayo, “KaꞋi ana kaleko bwatana ganakibwaꞋena amine o ganayamumu.” \v 22 GikibwaꞋeni-yo Yesu gihagavilana be giꞋitana ada gigahena gigayo, “Natuku keke unamatauta. Uvetumaganeku faꞋina ubwaina.” Ada auheꞋama kwamayoku giyamumu. \p \v 23 Kadu ginauna tu tonagona yana manuweya giyemu-yo, alika ana butubutu ginogalina, yoꞋo hiveꞋalulaukuhi kadu tovekulele kwamana aliꞋalikana ana aitauna faꞋina yadi kulele hiyuveyuvena. \v 24 Ada Yesu giꞋitadi-yo gigahedi gigayo, “MoyaꞋaimi wana. Kwamana keke gidaꞋalika, au giꞋenonuwaulu.” Tu badi hivelaigena. \v 25 Au Yesu yoꞋo giwavidi be hihobu tu Bana giluku vetawaneya, kwamana nimane giꞋabina ada au gimidi. \v 26 Ada kwamana yana mididi-havagi valeyana medema fafali matatabuna againe ginauna. \x - \xo 9:26 \xt Md 14:36 \xt Mk 10:52, Lu 17:19 \xt Yo 11:11\x* \s1 Yesu tomatakoyo adiꞋiselu gisiveyawadi. \p \v 27 Tu Yesu gilowoga ada ginauna tu tomatakoyo adiꞋiselu hivebutu himuliyena, ada hikovaꞋawafatafata higayo, “Devida bwanenena O Yaubada yana Tovegida, unahinekalikaliyema.” \p \v 28 Ada Yesu manuwa hinagene giluku-yo tomatakoyo adiꞋiselu Bana againe hiꞋela, ada gitoliluveluvedi gigayo, “Iya akufaiweya ganasiveyawami ma kaꞋi velemoꞋena wavetumaganena?” \p Ada badi higayo, “Ika Kauveya.” \p \v 29 Au Yesu matadi gikibwaꞋena gigahedi gigayo, “Omi wavetumaganeku amine, yami yamumu wananuhagana.” \v 30 Yesu gigahe-yo matadi giꞋaleleyena. Ada gigahedonedi gigayo, “Yami yamumu inubana keke tamo hakwadi againe wanalukahihiyeni.” \v 31 Tu badi adiꞋiselu hilowoga ada kaliva moyaꞋaidi agaidiya hilukahihiyena, ada au Yesu valeyana medema fafali againe ginauna. \x - \xo 9:31 \xt Md 1:1 \xt Md 8:13, 15:28\x* \s1 Yesu kaliva awana giꞋabodana-ma gikiveyamumuna. \p \v 32 Badi kaliva adiꞋiselu hinauna tu kaliva saꞋeyana Yesu againe hiꞋaliyena. Bana yafune giluvaiyena faꞋina, awana giꞋabodana. \v 33 Ada Yesu yafune giwavi-yo kaliva awana gilaꞋana be givebutu gilukahihi. Au moyaꞋaidi hiyaulowoga higayo, “Keke tamo gavadi hidede amine boi hidedei Isileli againe gidalakayemu.” \p \v 34 Tu badi Falisi higayo, “Bana yafune yadi tovehimeya faiwala givelena be anafaiweya yafune ginawavidi.” \x - \xo 9:34 \xt Md 12:22 \xt Md 12:24, Mk 3:22\x* \s1 Yesu kaliva vevine moyaꞋaidi gihinekalikaliyedi. \p \v 35 Tu Yesu melala lakahidi kadu kabiꞋodi moyaꞋaidi agaidiya ginuwaliliuga, ada yadi manuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiya givehavehawala, VenuwaꞋata Yamumuna Yaubada yana yoꞋo ana luku faꞋina gilulumamalena, kadu toꞋaulolo moyaꞋaidi yadi aulolo tulina tulina ma gisisiveyawadi. \v 36 Ada yoꞋo giꞋitadi againe gihinekalikaliyedi, faꞋina sifi adi toꞋitaveꞋavina keke amanadi yadi nuwanuwa amine, meda badi yadi nuwanuwa gifani kadu higakowakowa. \v 37 Hidedemi giꞋitadi faꞋina ana tomuliya gigahedi gigayo, “AꞋa moyaꞋaina faha againe giboyalina, higa kaliva nuwadi ahe giludigadigaga be hinavetumaganeku, tu toyaudi higa tolaumamala keke moyaꞋaidi. \v 38 Hidema faꞋina faha ana Tovehimeya againe wanaveꞋoꞋola be yana tolaumamala ginaꞋiveninisedi ada kibababala ana eda hinavehawaledi.” \x - \xo 9:38 \xt Md 14:14, Mk 6:34 \xt Lu 10:2, Yo 4:35\x* \c 10 \s1 Yesu ana tomuliya tuwelo adi egana. \r Maki 3:13-19 Luke 6:12-16 \p \v 1 Tu Yesu ana tomuliya tuwelo gikovavagaꞋauhidi ada abavehimeya giveledi be adifaiweya yafune hinawavidi, kadu aulolo tulina tulina hinahawatana ada toꞋaulolo moyaꞋaidi hinayamumu. \p \v 2 Ada afositolo tuwelo higa bonana ana towahidadana, adi egana hidede amine. Nagona Saimoni tu ana egana velugana Fita kadu taina Anidulu, Yemesa kadu taina Yoni badi Sebedi natuneyao, \v 3 Filifi kadu Batolomiu, Tomasi kadu Madiu, bana takesi ana toyaudi amanadi, Yemesa Alifiyo natuna kadu Tadiyasi, \v 4 Saimoni bana yoꞋo miLoma hivenibainedi-ma kalivana, kadu Yudasi-Isikaliyota bana Yesu nibaineyao nimadiya gihawavemogatalena amanadi. \x - \xo 10:4 \xt Mk 6:7, Lu 9:1\x* \s1 Yesu ana tomuliya tuwelo yadi faisewa giveledi. \r Maki 6:7-13 Luke 9:1-6 \p \v 5 Hida kalivai-dina tuwelo Yesu giꞋiveninisedi be bonana hinawahidadanena, ada hidedemi givenuwaꞋatadi gigayo, “Keke yoꞋo tulidiyao yadi melala agaidiya wanana, kadu keke miSameliya yadi melala agaidiya wanana. \v 6 Au Yaubada yana sifi tonaufani miIsileli agaidiya wanana. \v 7 Wananauna tu wanalulumamala wanagayo, Yaubada yana aituha a gilakayemu. Tova kabisona kaliva yana itaveꞋavina againe hinamiyami be aseꞋasediya ginavehivehimeya. \v 8 Au hidedemi wanagahedi kadu toꞋaulolo wanasiveyawadi, toꞋalika wanasivemidididi tovedawodawowo wanakiveyamumudi kadu yafune kaliva hiluvaiyedi-ma wanawavidi. Hida faiwala gavele-kawowomi faꞋina, kadu yami veluga wanavele-kawowodi, keke laufata wanavaini. \v 9 Keke tamo mani, fefe o kaꞋi kabala wananauweni. \v 10 Keke vainuwana yamina faꞋina wananauweni, kadu keke ami aikeva ana hilafa o kaꞋi ami ageyafayafa o kaꞋi aiwala wananauweni. KaꞋi tofaisewa ginafaisewa hagihagina amine o badi givelugadi-ma hidaꞋitaveꞋavina, anaga o kaꞋi yana gavaꞋadi hidavelena. \p \v 11 Tu kaꞋi melala lakahina o kaꞋi kabiꞋona againe wanaluku amine, kaliva nuwana yamumuna wanalelena ada bana againe wanamiyami tu wanalowoga-havagi ana toveya. \v 12 Ada manuweya wanaluku againe, tonimanuwa wanamadulusiuleyena. \v 13 KaꞋi tonimanuwa nuwana yamumuna be ginavetobohiyanemi digo, yami lusiule banaꞋe kadu yana manuwa hinagena agaidiya ginaduva-vagata. Tu kaꞋi keke hinavetobohiyanemi digo, yami lusiule au kadu wanavaiyewena be yadi vemwamwala keke. \v 14 Ada kaꞋi tamo hakwadi keke ginavetobohiyanemi o kaꞋi bonami keke hinavenogaleni digo, bana kalivai-nadi o kaꞋi melalai-nadi wanahegedi againe fwayafwaya agemiya wanavagahegehegena, higa Yaubada yana ilaꞋa badi agaidiya ginayemu-ma ana iyaꞋiyaya. \v 15 Boi tuwai-moꞋena miSodoma kadu miGomola dewa koyo-moꞋena hififaisewana. Tu gagahemi velemoꞋena badi kalivai-dina omi yaku kaliva hinakilowemi faꞋina, adi matahiwadi miSodoma kadu miGomola adi matahiwadi ginatubuhegena aimo vedewayauga ana toveya. \x - \xo 10:15 \xt Yel 50:6, Md 15:24 \xt 1Ko 9:14, 1Ti 5:18\x* \x - \xo 10:15 \xt Af 13:51, 18:6 \xt Aba 19:24-28, Yu 1:7\x* \s1 Kaliva koyodiyao Yesu yana tofaisewa hinakivekoyodi. \r Maki 13:9-13 Luke 21:12-17 \p \v 16 Wanogali! GaluꞋeta manimaninidiyao adi egana wolivi sifi hikudayauyauledi. Au vaita sifi wolivi hinafadiya amine omi kaliva koyodiyao hinafadiya gaꞋiveninisemi. Oloto yadi ota amine, omi kadu wananuwanuwa-hagihagi be vita keke wananuhagani. Kadu bunebune amine wanahuluhuluva-hagihagi be keke tamo hakwadi wanakivekoyoni. \p \v 17 Kadu wanaꞋitaveꞋavimi, faꞋina aimo kaliva hinakiveꞋavimi be kotu againe hinahegenauwemi, kadu yadi manuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiya hinavekotumi be bulava againe hinalaulaumi. \v 18 Ada kabemani kadu kini agaidiya hinahegenauwemi, ada omi aku tomuliya faꞋina hinavedewayaugimi. Tu omi badi kini agaidiya kadu yoꞋo tulidiyao yadi tovehimeya agaidiya Iya faꞋikuya wanaꞋawatalatalaina. \v 19 Tu hinavekotumi ana toveya, keke wanavenuwanauna vaita kaꞋi gavaimi wanagahe o kaꞋi gava bonalaufata wanagaheyeni. Au medema tovai-nadi Yaubada ginaꞋalavelevelemi be wanagaheyena. \v 20 Ada hifufu wanagaheyena-ma keke taumiyao yami nuwanuwa againe ginalakayemu, au Tamami AluꞋaluwana awamiya ginalukahihi. \p \v 21 Au kaliva saꞋeyana tauna tobohiyana kaliva nimadiya ginahawavemogatalena be hinaluveꞋalikana faꞋina, kadu anafaiweya kwamana tamana natuna ginahawavemogatalena be hinaluveꞋalikana. Ada weꞋoweꞋo badi tamadiyao hinadiyao agaidiya hinavenibaina be alika tamadiyao hinadiyao hinanuhagana faꞋina. \v 22 Ada omi aku tomuliya faꞋina kaliva moyaꞋaidi omi agaimiya hinanuwanuwakoyo, tu gaveyao wanaꞋatuvefaꞋila-vagata, au Yaubada ginakibababalemi. \v 23 KaꞋi melala saꞋeyana againe hinakivekoyomi amine, au wanaꞋotayabuyabudi be melala velugana againe wanana. Ada gagahemi velemoꞋena miIsileli melalidi moyaꞋaina agaidiya aimo keke wananuwaliliugi-Ꞌowoni tu Iya TohobuꞋela ganayemu. \p \v 24 Bana tosikulu keke yana tovehawala yana nuwahuya gidatubuhegeni, kadu tofaisewa keke yana tovehimeya gidakaiwabuhegeni. \v 25 KaꞋi tosikulu yana tovehawala amine ginamiyami, au medema gilubodana, kadu kaꞋi tofaisewa yana tovehimeya amine ginamiyami, au medema gilubodana. E, kaꞋi Iya yami yoꞋo ana tonagona hiꞋihawadamaneku hivewagaku Biyelisibuli, higa yafune adi tokaiwabu, au omi yaku yoꞋo hinaꞋihawadamane-moꞋemi. \x - \xo 10:25 \xt Yo 10:12, Af 20:29 \xt Af 25:23 \xt Yo 14:26\x* \x - \xo 10:25 \xt Md 24:9,13, Yo 15:18-21 \xt Yo 13:16 \xt Md 12:24\x* \s1 Keke kaliva wanamatausedi, au Yaubada. \r Luke 12:1-9 \p \v 26 Tu keke hida kalivai-dina wanamatausedi. Gavadi gavadi adamoya sevasevauyana au medema aimo kabuꞋavane ginayemu, kadu kaliva yadi nuwahinage aimo kaliva moyaꞋaidi hinahalamanena. \v 27 Hida bonaku ami loi agaimiya vaita uyuyuya amine gadalukahihiyeni-ma aimo uyadeyadeya yoꞋoya wanahawavemogatalena, ada gavadi omi yaku yoꞋogaga gavehawalemi-ma aimo didigeya wanalulumamalena. \v 28 Badi wowomi hinakivekoyona be wanaꞋalika amanadi keke wanamatausedi. Badi wowomi kaꞋi hinaluveꞋalikana tu keke adifaiweya aluꞋaluwami hinakivekoyoni. Bana Yaubada wowomi kadu aluꞋaluwami abaga koyona againe anafaiweya ginaluveꞋalikana faꞋina, BanaꞋe wanamatausena. \v 29 Manuga mukumukudiyao luhei yabune amine fatadi wani toea, tu kaꞋi Tamami keke nuwanuwana hinaꞋalika, au keke saꞋeyana babiya ginabeꞋu-yo ginaꞋalika. \v 30 Tu omiꞋiyao ma utuutu uꞋumiya ana kilagalaga Tamami gihalamanena. Au keke wanamatauta faꞋina omi manuga wakaiwabuhegedi Yaubada matane. \v 31 KaꞋi Yaubada manuga mukumukudiyao giꞋitaꞋitaveꞋavidi, au omi kaliva ginaꞋitaꞋitaveꞋavi-moꞋemi, faꞋina keke wanamatauta. \p \v 32 Ada hai kaliva keke ginamatauta tu yoꞋo matadiya ginagahe ginagayo, Iya Yesu Keliso yana kaliva, medema faꞋine Iya kadu Kamaku matane lobameya ganagahe ganagayo, BanaꞋe yaku kaliva. \v 33 Tu hai kaliva ginamatauta be yoꞋo matadiya ginavekekeyeku ginagayo, Iya keke Yesu yana kaliva, medema faꞋine Iya kadu Kamaku matane lobameya ganagahe ganagayo, BanaꞋe keke yaku kaliva. \x - \xo 10:33 \xt Mk 4:22 \xt Ye 4:12 \xt Md 6:26 \xt Mk 8:38, 2Ti 2:12\x* \s1 Yesu ana vetomuliya againe venibaina kananuhagana. \r Luke 12:49-53, 14:25-27 \p \v 34 Keke wananuwanuwa vaita gadahobuꞋela-yo niwalova babiya gadaseni. Keke niwalova ganaseni faꞋina gadaꞋela, keke. Au Iya gahobuꞋela be venibaina ginalakayemu faꞋina. \v 35 E, Iya faꞋikuya \q1 kaliva tamana againe ginavenivenibaina, kadu kwamayoku hinadi agaidiya hinavenivenibaina, kadu kwamayoku lawadi buye hinaveꞋavenivenibaina. \v 36 Ada au kaliva nibaineyao tauna ana yoꞋo agaidiya hinatowamidi. \p \v 37 Hai tomuliya tama o kaꞋi hina wai hinagona ya nuwenuweya, keke afaiweya unamuliyeku. Kadu hai kaliva natu kaliva o kwamayoku wai hinagona ya nuwenuweya, keke afaiweya unamuliyeku. \v 38 Kadu hai tomuliya keke nuwanuwa tavagikuya unanunaudadana kadu Iya faꞋikuya alika unanuhagani, keke afaiweya unamuliyeku. \v 39 Ada hai kaliva nuwanuwa yawaini tauni unalugolegolena, au yawaini unanuhegena. Tu hai kaliva Iya faꞋikuya kaliva nimadiya yawaini unanuhegena, au yawai-vagahi unanuhagana. \x - \xo 10:39 \xt Mai 7:6 \xt Md 16:24-25, Mk 8:34-35, Yo 12:25\x* \s1 Yesu laufata yamumuna faꞋina gilukahihi. \r Maki 9:41 Yoni 13:20 \p \v 40 KaduꞋe, gaveyao omi yaku kaliva hinavetobohiyanemi, medema vaita Iya hinavetobohiyaneku, ada gaveyao Iya hinavetobohiyaneku, medema vaita BanaꞋe giꞋiveniniseku-ma hinavetobohiyaneni. \v 41 Kadu gaveyao Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina hinavetobohiyanena bana Yaubada yana kaliva faꞋina, au toꞋawatalatalaina ana laufata amine kadu badi adi laufata hinavaina. Kadu gaveyao kaliva yegayegana hinavetobohiyanena bana yana huluva yegayegana faꞋina, au kaliva yegayegana ana laufata amine kadu badi adi laufata hinavaina. \v 42 Ada kaꞋi tamo hakwadi gufa abayuyu yaku kwamana kabisona saꞋeyana unavelena bana yaku kaliva faꞋina, au wona velemona a laufata unavaina.” Au hidede amine Yesu ana tomuliya gikivetuvetunudi. \x - \xo 10:42 \xt Mk 9:37, Ga 4:14 \xt Md 25:40\x* \c 11 \s1 Yoni Tobafitaiso ana tomuliya tufoidi \s1 Yesu againe giꞋiveninisedi. \r Luke 7:18-23 \p \v 1 Yesu ana tomuliya tuwelo gikivetuvetunudi gihavaina, gilowoga be gina Galili melalai-dina agaidiya givehavehawala ada Yaubada bonana gilulumamaledi. \p \v 2 Tu Yoni Tobafitaiso deliya gimiyami, ada Keliso yana faisewa valeyana ginogalini-yo ana tomuliya tufoidi Bana againe giꞋiveninisedi be hinatoliluveluvena. \v 3 Badi hiꞋela Yesu againe higahe higayo, “Yoni gigahema vaita kaliva saꞋeyana higa Yaubada yana Tovegida ginaꞋela. KaꞋi OꞋeni bana kalivai-nina o kaꞋi kaliva saꞋeyana aimo anabodana?” \p \v 4 Yesu gigahedi gigayo, “Wanana ada gavaimi wanoganogalina kadu waꞋitaꞋitana-ma Yoni wanavenuwaꞋatana. \v 5 E, wanagahena higa vaita tomatakoyo matadi gimahalina tovefela hinunudadana tovedawodawowo yadi aulolo gihavaina totagakweu tagadi giꞋafolena toꞋalika himididi-havagi, kadu koyokoyo VenuwaꞋata Yamumuna Yaubada yana kibababala faꞋina hiꞋelaꞋela hinoganogalina. \v 6 Kadu Yoni yana toliluvaluva inubaku faꞋina wanagahena hai kaliva Iya faꞋikuya keke gidanuwaluga, medema yana vemwamwala gavatubuga!” \x - \xo 11:6 \xt Mal 3:1 \xt Md 8:2-4, 9:1-8, 23-26, 27-30, 32-33\x* \s1 Yesu Yoni Tobafitaiso faꞋina gilukahihi. \r Luke 7:24-35, 16:16 \p \v 7 Badi Yoni ana tomuliya hilowoga be hinauna tu Yesu yoꞋoyoꞋo agaidiya givebutu Yoni faꞋine gilukahihi gigayo, “Boi omiꞋiyao Yoni waꞋitana yamina babigaga againe ana toveya, wanuwanuwa ma vaita gavadi wadaꞋitani? IsisiꞋu bolimana againe gilewalewa amine, kaꞋi wana vaita kaliva kowakowana wadaꞋitani? \v 8 Keke hidede amine wadaꞋitani tu wana be kaꞋi gavadi wanaꞋitani? KaꞋi kaliva ana wavaigau vaita wadaꞋitani? Keke, faꞋina kaliva adi vaigau hagihagina ma tokikaiwabu yadi manuwa lakahina againe himimiyami. \v 9 Au wanagaheku, omi wana kaꞋi gavadi wadaꞋitani? KaꞋi wana be Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina wanaꞋitana? E, wona velemona toꞋawatalatalaina waꞋitana tu bana Yoni toꞋawatalatalaina moyaꞋaidi gikaiwabuhegedi. \v 10 Tuwai-moꞋena bana Yoni faꞋine Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe higa vaita Yaubada yana Tovegida againe gidagahe gidagayo, \q1 UꞋita, yaku tovenuwaꞋata ganaꞋiveninisena \q1 be bana wai ginanagona, \q1 ya eda kaliva aseꞋasediya ginakidewedewena. \m \v 11 Au gagahemi velemoꞋena Yoni Tobafitaiso kaliva moyaꞋaidi babiya hitubuyemu-ma gikaiwabuhegedi, tu gava kaliva ana egana kabisona Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya tu givetumagane-moꞋeku, medema bana Yoni ana egana ginakaiwabuhegena. \v 12 E, Yoni Tobafitaiso tomiyababi moyaꞋaidi gikaiwabuhegedi, faꞋina omi gaveyao kaliva koyomiyao yana laumamala fifiwalana aseꞋasemi giꞋonana be nuwanuwami lakahina Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya wanaluku. Nuwanuwami lakahina wanaluku faꞋina wayoꞋoyoꞋo wafifaiwala aluꞋaluwami givedivediwe be higa vaita Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya wanaluku. Ada au Yoni givebutu gilumamala ana toveya hidedemi wahuluhuluva wanunauwena adamoya Iya yaku toveya. \v 13 Ada boi tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina moyaꞋaidi kadu Mosese yana buki-vehimeya againe Yaubada yana yoꞋogaga ana luku faꞋina hilulukahihi be hinunauwena Yoni yana toveya. \v 14 Ada boi tuwai-moꞋena toꞋawatalatalaina moyaꞋaidi higaheye-vagahina vaita aimo tova mulina toꞋawatalatalaina saꞋeyana vaita Elaiya amine ginalakayemu. Ada kaꞋi nuwanuwami yaku venuwaꞋata wanavetumaganena digo, au hidedemi wanahalamanena higa Yoni au vaita bana Elaiya amine. \v 15 Kaliva watagami, au bonaku wadavenogalena. \p \v 16-17 Tu omi kaliva hida tovai-nadi babiya watubuyemu-ma gavadi amine yo ganahawaluveluvemi? Au omi weꞋoweꞋo amidiya, melaleya hihiyoto tu hivetavetaunega. YoꞋo saꞋeyana yoꞋo velugadi agaidiya hikovakova higayo, Modawa akalikalina tu omi keke wadavagavaga wadayeluyelu. Alulaukuhi vaita alika ana tova amine tu omi keke wadatagitagiya. Gavaimi anaga-yo nuwami anakiveyamumuni? Hidede amine weꞋoweꞋo higahe. \p \v 18 Meda anafaiweya Yoni giꞋela ada keke aꞋa yamumuna gidaꞋuꞋani kadu keke oine gidayuyuni, ada au omi wahawavekoyoyena vaita bana wayafunena. \v 19 Tu Iya TohobuꞋela gaꞋela ada aꞋa yamumuna gaꞋauꞋana kadu oine gayuyuna, ada au kadu Iya wahawavekoyoyeku wagayo, WaꞋita, Bana hima toꞋa-faꞋila oine ana toyu-faꞋila, kadu takesi ana toyaudi be tokoyona velugadiyao givetobohiyanedi. Hidedemi wagahe tu gavaimi anahuluva-yo nuwami anakiveyamumuni? Tu Yoni kadu IyaꞋeku amaꞋiselu Yaubada yana nuwahuya againe kaꞋi velemoꞋena afifaisewa ma yama faisewa guwana againe wanahalamanena.” Au hidedemi Yesu yoꞋo agaidiya gigahe. \x - \xo 11:19 \xt Mal 1:3, Mk 1:2, Yo 3:28 \xt Md 17:10-13\x* \x - \xo 11:19 \xt Md 3:4 \xt Lu 15:1-2\x* \s1 Melala keke hidanuwaviladi-ma Yesu givehoiyoiyedi. \r Luke 10:13-16 \p \v 20 KaduꞋe, melala tufoidi agaidiya Yesu yana aituha fifiwaladi moyaꞋai-moꞋedi gifaisewadi tu kaliva yadi dewa koyona keke hidavenikohiyeni-yo hidahagaviladi, faꞋina Yesu givebutu melalai-dina gihawavekoyoyedi. \v 21 Gigayo, “Hoiyoi miKolasini! Hoiyoi miBedasaida! Tova vita-moꞋena agaimiya ginalakayemu. Gavadi-yo? KaꞋi aituha fifiwaladi omi hinafamiya gafaisewadi-ma badi miTaiya miSaidoni kaliva koyodiyao hinafadiya gadafaisewadi digo, badi tuwai-moꞋena yadi dewa koyona hidahegena, hidaludabudabu hidaveꞋofu higa yadi nuwavilana ana iyaꞋiyaya hidaꞋiveyemaunina. \v 22 Au gagahemi aimo vedewayauga ana toveya omi miKolosini kadu miBedasaida ami matahiwadi miTaiya miSaidoni adi matahiwadi ginatubuhegena, faꞋina yaku aituha fifiwaladi waꞋitadi tu keke wadavetumaganeku. \v 23 Ada omi miKafeneumi ma nuwanuwami taumiyao ami egana wanakilakahina vaita lobameya wadalaka tu abaga koyona againe hinahegehobuyemi. KaꞋi hida yaku aituha fifiwaladi omi hinafamiya gafaisewadi-ma badi miSodoma hinafadiya boi tuwai-moꞋena gadafaisewadi digo, miSodoma yadi dewa koyo-moꞋena faꞋina keke hidakwaha-Ꞌowoga, au tova adamoya aimo hidamiyami. \v 24 Au gagahemi aimo vedewayauga ana toveya omi miKafeneumi ami matahiwadi miSodoma adi matahiwadi ginatubuhegena, faꞋina yaku aituha fifiwaladi waꞋitadi tu keke wadavetumaganeku.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 11:24 \xt Emo 1:9-10 \xt Aba 19:24-28, Yu 1:7 \xt Md 10:15\x* \s1 Veyawai Yesu againe kananuhagana. \r Luke 10:21-22 \p \v 25 Tu medema tovai-nadi Yesu Yaubada againe gilukahihi gigayo, “Kamaku, OꞋeni lobama be babi ana Kaiwabu. O againiya gavesiule faꞋina yaku vehawala ana nuwanuwa badi tonuwahuya agaidiya usevauyena be keke hinahalamaneni faꞋina, tu badi tonaufani vaita kwamana kabiꞋona amine agaidiya uhawavemogatalena. \v 26 Ika Kamaku, ya nuwanuwa yamumuna amine au ahe uhuluva.” Hidedemi Yesu giveꞋoꞋola. \p \v 27 Kadu Yesu gigayo, “Kamaku gaitoma moyaꞋaidi nimakuya gisedi. Keke tamo hakwadi Iya Yaubada Natuna gidahalamaneku, au Kamaku anakaibe gihalamane-moꞋeku, ada keke tamo hakwadi Kamaku gidahalamaneni, au Iya Natuna akukaibe gahalamane-moꞋena, kadu gava kaliva againe Iya nuwanuwaku Kamaku ganaꞋivemogatalina, au bana ginahalamanena. \p \v 28 Au gaveyao moyaꞋaimi wafaisewa-faꞋila be vainuwana vitana wawahiwahina faꞋina wowomi gilogilogi, au Iya agaikuya wanaꞋela be wanaveyawai. \v 29 Yaku vehimeya vaita ewa amine. Yaku ewa unavaina be vainuwana buye kanaꞋavalana, higa yaku vehimeya ana itaveꞋavina againe ganavelugami. Iya kaliva umaumaku, ada keke Tauku aku egana gadakilakahini faꞋina halamana Iya agaikuya wanavaina, ada aseꞋasemi ana vainuwana ganavetaigina. \v 30 Yaku ewa higa yaku vehawala keke vitana, kadu yaku vainuwana higa yaku vehimeya au ihayana.” Hidede amine Yesu gigahe. \x - \xo 11:30 \xt 1Ko 1:26-29 \xt Md 28:18, Yo 1:18, 3:35 \xt 1Yn 5:3\x* \c 12 \s1 Sabati ana vehimeya faꞋina. \r Maki 2:23-28 \p \v 1 Muliya sabati saꞋeyana againe Yesu witi ana faheya ginunudadana. Ana tomuliya buye hinunudadana, ada badi mafu gilaudi faꞋina hivebutu witi nafona hikikikolukolu be hiꞋauꞋa. \v 2 Tu badi tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi hiꞋitadi againe Yesu higahena higayo, “UꞋita, a tomuliyamomo sabati ana vehimeya keke hidaꞋitaveꞋavini.” \p \v 3-4 Bana gigahedi gigayo, “Ada tokaiwabu Devida tuwai-moꞋena gimiyami-ma kahihina maꞋi wahawahawana o kaꞋi keke? Tova saꞋeyana banaꞋe tobohiyaneyao buye mafu gilaudi tu Yaubada yana manuweya giluku, aꞋa Yaubada matane hisena-ma givaina tu hawahawatana nonogana giꞋana kadu yana kalivamomo buye hiꞋana. Mena aꞋai-nadi badi faꞋidiya hawahawatana tu abaveyao ana tofaisewagaga adifaiweya hinaꞋana. \v 5 Kadu abaveyao ana tofaisewa yadi dewa sabati againe yada buki-vehimeya againe maꞋi wahawahawana o kaꞋi keke? Badi manuwa-tafalolo againe hififaisewa sabati ana toveya. Sabati ana hawata faisewa faꞋina hiyaweyawelina nonogana adi vita keke. Meda anafaiweya aku tomuliyamomo adi vita keke. \v 6 Wanogali! Manuwa-tafalolo ana kaiwabu lakahina tu tokaiwabu saꞋeyana gilakayemu-ma manuwa-tafalolo ana kaiwabu gitubuhegena. \v 7 Yaubada yana gahe saꞋeyana ana nuwanuwa keke wadahalamaneni, gigayo, \q1 Keke nuwanuwaku kevakeva aku abaveyao faꞋina wanakabukabudi. Iya nuwanuwaku kaliva wanahinekalikaliyedi. \m KaꞋi mena gahe ana nuwanuwa maꞋi wadahalamanena digo, yaku kaliva adi vita keke amanadi keke wadahawavekoyoyedi, au wadahinekalikaliyedi. \v 8 Au Iya TohobuꞋela sabati ana toꞋitaveꞋavina. Kaliva yadi dewa sabati againe Iya gavehivehimeyena.” Au hidemi Yesu gigahe. \x - \xo 12:8 \xt 2Veh 23:25 \xt 1Sam 21:1-16 \xt Ail 28:9-10\x* \x - \xo 12:8 \xt Hos 6:6, Md 9:13\x* \s1 Yesu kaliva nimana koyona sabati againe gikiveyamumuna. \r Maki 3:1-6 Luke 6:6-11 \p \v 9 Tu Yesu faheya amine giꞋela gina yadi manuwa-abavehawala ana egana sinagogi againe giluku. \v 10 Kaliva saꞋeyana gimiyami nimana gifwalele-vagata. Kadu kaliva tufoidi himiyami, nuwanuwadi tamo gavadi koyona Yesu yana dewa againe hinanuhagani-yo hinahawavekoyoyena, faꞋina hitoliluveluvena higayo, “Yada buki-vehimeya kaliva ana siveyawa faꞋina gavaimi givehimeya? KaꞋi adafaiweya sabati againe kaliva kanasiveyawana o kaꞋi keke?” \p \v 11 Yesu gigahedi gigayo, “Tamo hakwadi agaimiya ya sifi kahuya sabati againe ginabeꞋu, kaꞋi unana unasilakahina o kaꞋi keke? Sabati againe nonogana unasilakahina. \v 12 Sifi au gaitoma lakahina tu kaliva ma gaitoma lakahi-moꞋena. Hidema faꞋina hai kaliva sabati againe tobohiyana ginaꞋihagihagiyena, medema sabati ana vehimeya giꞋitaveꞋavina.” \p \v 13 Hidedemi Yesu gigahedi tu nimakoyo againe gigahe gigayo, “Nima utune.” Nimana gitunena ada auheꞋama giyamumu nimana fafalina yamumuna amine. \v 14 Tu badi Falisi hilowoga be hina buye hivevai be higa Yesu hinaluveꞋalikana. \s1 Yesu Yaubada yana tofaisewa. \p \v 15 Tu Yesu Falisi yadi nuwanuwa gihalamanena againe, mena melala gihegena. YoꞋo lakahina hibwaꞋulina ada yadi toꞋaulolo moyaꞋaidi gisiveyawa-Ꞌowodi. \v 16 Gisiveyawadi tu gihawatadi be BanaꞋe yadi tosiveyawa keke kaliva agaidiya hinalukahihiyeni. \v 17 Gihawatadi be higa Yaubada yana gahe bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Aiseya tuwai-moꞋena gigaheye-vagahina ma a ginalakayemu velemoꞋena. Bana Yesu faꞋine Yaubada gigahe gigayo, \q1 \v 18 WaꞋita, Bana hidevama yaku tofaisewa gavegidena \q1 amanadi, yaku nuwanuwa Bana againe gasena \q1 ada Bana nuwaku gikiveyamumu-moꞋena. \q1 AluꞋaluwaku Bana againe ganasena be ginafaiwalavelena, \q1 ada yaku vehimeya tunutunugina yoꞋo tulidi tulidi ginavehawaledi. \q1 \v 19 Keke kaliva ginavekwageyedi o ginagaheꞋawafatafata. \q1 Keke tamo hakwadi Bana agona melaleya ginanogalini, \q1 faꞋina Bana umaumana. \q1 \v 20 Badi kowakowadiyao isisiꞋu giꞋafilina-ma amine \q1 keke ginakilowedi, au ginavelugadi, \q1 kadu badi matadi adobona lamufa noyaꞋaina gilewalewa-ma amine yawaidi keke ginaluvekweꞋuni, au ginavelugadi. \q1 E, yana faisewa againe ginafifaiwala ginafifaiwala tu Yaubada yana vehimeya tunutunugina mali nuwanuwa ginatubuhegena. \q1 \v 21 YoꞋo tulidi tulidi adi kibababala faꞋina BanaꞋe hinavetumaganena. \m Au hidedemi Aiseya gigaheye-vagahina. \x - \xo 12:21 \xt Ais 42:1-4 \xt Md 3:17 \xt Md 11:29, 2Ti 2:24\x* \s1 Falisi higahe vaita Biyelisibuli higa Setani Yesu gidaluvaiyeni. \r Maki 3:20-30 Luke 11:14-23 \p \v 22 Tu kaliva saꞋeyana gimiyami wayafunena faꞋina givematakoyo kadu agona gisebodana. Kaliva tufoidi bana kalivai-nadi Yesu againe hiꞋaliyena ada gisiveyawana, au awana gitaꞋala be givebutu gilukahihi kadu matana giyamumu be giꞋitalele. \v 23 Kaliva moyaꞋaidi hiyaulowoga hiveꞋatoliluvaluva higayo, “KaꞋi Bana hidevama Devida bwanenena higa Yaubada yana Tovegida?” \p \v 24 Tu Falisi kaliva yadi gahe hinogalini-yo buye hiveꞋagahegahe higayo, “Hida hima kaliva keke Tauna yana faiwala againe yafune gidawavidi. Au yafune adi tovehimeya ana egana Biyelisibuli yana faiwala againe giwavidi.” \p \v 25 Tu Yesu yadi nuwanuwa gihalamanena ada gigahedi gigayo, “Hai fafali ana melala tulina tulina buye hilulugaviya, medema taudiyao hinavehavaidi. Kadu hai melala o kaꞋi yoꞋo ana kaliva tova moyaꞋaina buye hivekwavekwageya, medema hinaꞋabiꞋotaꞋota be melala o kaꞋi yoꞋo ana egana ginahavaina. \v 26 Meda anafaiweya kaꞋi Setani tauna yana yoꞋo higa yafune giwaviwavidi digo, bana tauna yana yoꞋo ginavehavaidi ada au yana abavehimeya ginahavaina. \v 27 Omi wagahe vaita Biyelisibuli yana faiwala againe yafune gadawavidi. KaꞋi Iya Biyelisibuli yana faiwala againe gawavidi digo, hakwadi yami kalivamomo faiwala giveledi-yo yafune hiwavidi? KaꞋi Biyelisibuli faiwala giveledi? Keke-moꞋa. Omi wagahe-kawowo ma taumiyao yami kalivamomo hinavenuwaꞋatami. \v 28 Atu kaꞋi Iya Yaubada AluꞋaluwana yana faiwala againe yafune gawavidi amine o Yaubada yana itaveꞋavina againe wavebutu wamimiyami aseꞋasemiya givehivehimeya. \v 29 KaꞋi kaliva manimaninina yana manuweya ginamiyami tu mali kaliva anafaiweya ginaluku kaliva yana lokoloko ginavaina? Keke-moꞋa. Nagona kaliva manimaninina ginayogoni-yo yana lokoloko ginavaina. Meda anafaiweya Iya Setani ganayogoni-yo kaliva wayafunedi ganaꞋihagihagiyedi. \p \v 30 Hai kaliva keke tobohiyaku, medema nibaiku. Kadu hai kaliva tomuliya adi yaudi againe keke gidavelugaku, medema gihuluva vaita kaliva gidawavidi be keke hinamuliyeku. Iya AluꞋaluwa Mahalina yana faiwala againe yafune gawavidi tu omi wagahe vaita Setani yana faiwala againe gadawavidi. \v 31 Medema faꞋina wanogali! Yaubada kaliva yadi dewa koyona tulina tulina ginayawelina, o kaꞋi yadi gahe-kawowo againe Yaubada hinahawatagona-ma ginavenuwauluyena. Atu hai kaliva yana gahe-kawowo againe AluꞋaluwa Mahalina ginahawatagona, medema yana koyona Yaubada keke ginayawelini, keke-moꞋa. \v 32 Hai kaliva Iya TohobuꞋela ginahawavekoyoyeku, medema yana koyona Yaubada ginayawelina. Atu hai kaliva AluꞋaluwa Mahalina ginahawatagona, medema yana koyona tova adamoya kadu tova mulina Yaubada keke ginayawelini, au yana koyonai-nadi ginaduva-vagata. \p \v 33 KaduꞋe, kaꞋi wanagahe vaita ai guwana yamumuna, kadu wanagahe vaita ai-moꞋena yamumuna. O kaꞋi wanagahe vaita ai guwana koyona kadu wanagahe vaita ai-moꞋena koyona. FaꞋina ai kaꞋi yamumuna o kaꞋi koyona ma guwana againe kahalamanena amine, kaliva kaꞋi yamumuna o koyona yana dewa againe wanahalamanena. \v 34 Omi vaita oloto koyodi amine. Omi kaliva koyomi faꞋina keke amifaiweya gahe hagihagina wanalukahihiyeni, keke-moꞋa. Gavadi aseꞋasemiya gidadauda medema awamiya ginalakayemu. \v 35 Kaliva yamumuna gidewadewa yamumuna bana nuwana yamumuna faꞋina. Meda anafaiweya kaliva koyona gidewadewa koyona bana nuwana koyona faꞋina. Au nuwada yada dewa givehimeyena. \v 36 Tu gagahemi, aimo tova mulina vedewayauga ana toveya kaliva yadi gahe-kawowo tulina tulina faꞋina Yaubada againe hinakotu. \v 37 KaꞋi yami gahe au velemoꞋena digo, Yaubada ginahawaveyamumuyemi. KaꞋi yami gahe au fwaya amine digo, Yaubada ginahawavekoyoyemi. E, yami gahe faꞋina ginavedewayaugimi.” Hidemi Yesu gigahe. \x - \xo 12:37 \xt Yo 7:31 \xt Md 9:34 \xt Af 10:38 \xt 1Yn 3:8\x* \x - \xo 12:37 \xt Hi 6:4-6 \xt Md 15:18\x* \s1 Tonagona nuwanuwadi Yesu aituha fifiwalana ginafaisewana. \r Maki 8:11-12 Luke 11:29-32 \p \v 38 Tu badi Falisi kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala tufoidi Yesu higahena higayo, “Tovehawala, nuwanuwama O nima ana iyaꞋiyaya unafaisewana be a inuba anahalamanena.” \p \v 39 Yesu gigayo, “Omi kaliva tova adamoya babiya watubuyemu-ma kaliva koyomi, keke Yaubada againe wadamiyaveꞋavina, faꞋina nimaku ana iyaꞋiyaya walelelena. Atu keke mena iyaꞋiyaya wanaꞋitani. Au iyaꞋiyaya saꞋeyanaga ganavehawalemi, higa iyaꞋiyaya Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Yona againe gilakayemu-ma amine. \v 40 E, bana Yona igana lakahina kamone aiyeta tohiye kadu bogi tohiye gidauda amine, meda anafaiweya Iya TohobuꞋela babi hinagene aiyeta tohiye kadu bogi tohiye ganamiyami. \v 41 Aimo tova mulina vedewayauga ana toveya miNiniva hinatowamidi be omi hinahawavekoyoyemi. FaꞋina badi miNiniva bana Yona yana laumamala hinogalina againe hivenogalena be hinuwaviladi. Tu omi wanogali! Bana Yona yana laumamala gaitoma lakahina tu tova adamoya yaku laumamala wanogalina-ma gaitoma lakahi-moꞋena tu omi keke wadavenogaleni. \v 42 KaduꞋe, tova mulina vedewayauga ana toveya fafali saꞋeyana wabolimaneya ana tokaiwabu kwamayoku hinatowamidi be omi hinahawavekoyoyemi. FaꞋina tuwai-moꞋena yuwa lauveya hitauya be miIsileli yada tokaiwabu Solomoni yana vehawala nuwahuyahuyana hinanogalina. Atu tova adamoya yaku vehawala Solomoni yana vehawala gitubuhegena tu omi keke nuwanuwami wananogalini.” \x - \xo 12:42 \xt Yo 6:30, 1Ko 1:22 \xt Yon 1:17 \xt Yon 3:5 \xt 1Kin 10:1-10\x* \s1 KaꞋi kaliva boi wayafunena ma AluꞋaluwa Mahalina keke ginaluvaiyeni, au yafune ginayewana. \r Luke 11:24-26 \p \v 43-44 Kadu Yesu gigayo, “KaꞋi yafune kaliva ginanuyabuyabuna amine, ginanauna aiꞋaveya abaveyawai ginalelena. KaꞋi ginalele-wayoga au ginagayo, Ganana be yaku abamiyami ganuyabuyabuna-ma againe ganayewaku. E, bana yafune ginalakayemu yana manuwa ginaꞋitana mena kakawana, ada manuwa yegayegana vaita tamo hakwadi gidaꞋihagihagiyeni. \v 45 Au kadu ginana tobohiyaneyao yafune seveni ginavegaꞋauledi be badi moyaꞋaidi kaliva hinaluvaiyena. Bana yafune nagona koyona tu yafune seveni koyo-moꞋedi. Nagona kaliva yana miyami koyona tu muliya yafune moyaꞋaidi hinaluvaiyena againe yana miyami au ginakoyo-moꞋa. Meda anafaiweya omi kaliva tova adamoya babiya watubuyemu-ma yami miyami ginakoyo-moꞋa.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 12:45 \xt 2Fi 2:20\x* \s1 Yesu hinana kadu taineyao hilakayemu. \r Maki 3:31-35 Luke 8:19-21 \p \v 46 Yesu aimo yoꞋo agaidiya gilulukahihi tu hinana kadu taineyao hilakayemu. Melaleya himidimidi nuwanuwadi hinaꞋitana. [ \v 47 Kaliva saꞋeyana givenuwaꞋatana gigayo, “Hina kadu taimomo buye wade melaleya himidimidi, nuwanuwadi yadi nuwanuwa hinalukahihiyena.”] \v 48 Yesu gigayo, “HakwaꞋadi hinaku? Kadu gaveyao tobohiyakweyao?” \v 49 Gigahe-yo ana tomuliyamomo givenimatunetuneyedi gigayo, “Hidema hinaku kadu tobohiyakweyao. \v 50 FaꞋina hai kaliva o vevine Kamaku lobameya yana nuwanuwa hiꞋitaꞋitaveꞋavina, medema tobohiyaku o nouku o hinaku.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 12:50 \xt Md 13:55 \xt Yo 15:14\x* \c 13 \s1 Otova babi tulina tulina againe ana gahetalahobuhobu. \r Maki 4:1-9 Luke 8:4-8 \p \v 1 Tu medema aiyetai-nadi Yesu manuweya gihobu gina tobu fafaline givetoga be higa ginavehawala. \v 2 Kaliva moyaꞋaidi hiyoꞋoyoꞋo ada himidififina faꞋina, waka againe giyage be givetoga tu yoꞋo taliyeya himidimidi. \v 3 Ada nuwanuwa tulina tulina gahetalahobuhobu amine givehawaledi. Gigayo, “Kaliva saꞋeyana witi nafona yana faheya ginauwena be ginaꞋiyauyaulena. \v 4 Witi nafona giꞋiꞋiyauyaulena tu tufona edeya gibeꞋu au manuga hiꞋela be hiꞋana. \v 5 Tufona babi dabodabona againe gibeꞋu. Medede againe babi yamumuna keke lakahina gidadauda. Ada babi yamumuna keke vewabana faꞋina witi nafona gimadukabu. \v 6 Tu kauwana gilaka againe witi tubuvaguna gikabuna be gibou, walamina keke gidavegilili velemoꞋena faꞋina. \v 7 Kadu tufona aboda againe gibeꞋu ada au yogo gifaiwala be witi gilufaveꞋalikana. \v 8 Atu tufona babi yamumuna againe gibeꞋu be gitabo yamumuna. Witi guwana ma tufona hanaledi (100) amine, tufona sikisiti (60) amine kadu tufona teti (30) amine. \v 9 Omi kaliva watagami, au bonaku wadavenogalena.” Hidedemi Yesu gigahetalahobuhobu. \s1 Yesu gahetalahobuhobu inubana gilukahihiyena. \r Maki 4:10-17 Luke 8:9-10 \p \v 10 Tu badi tomuliya Yesu againe hiꞋela hitoliluvaluva higayo, “Gavana faꞋina yoꞋo agaidiya gahetalahobuhobu amine uvehawaledi?” \p \v 11 Yesu gigayo, “Yaubada yana itaveꞋavina ana nuwanuwa sevasevauyana omi agaimiya giyauna tu badi kaliva-kawowo agaidiya keke gidayauni. \v 12 Hai kaliva Yaubada yana nuwanuwa ginogalina be giꞋitaꞋitaveꞋavina, medema againe kadu nuwanuwa moyaꞋaina ginayauna be Yaubada ana halamana bana againe ginatubuga-moꞋa. Atu hai kaliva Yaubada yana nuwanuwa keke gidaꞋitaꞋitaveꞋavini, medema yana halamana kabiꞋona Yaubada ginavaihegena be ginamiya-kawowo. \v 13 Yaku nuwanuwa hiꞋitaꞋitana tu keke hidaꞋitahalamaneni. Yaku gahe hivanevanenegena tu keke hidavenogaleni o kaꞋi hidahalamaneni. Keke hidanogali-hagihagiyeni faꞋina, yaku nuwanuwa gahetalahobuhobu amine gavehavehawaledi. \p \v 14 Tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Aiseya badi tomiya-kawowo faꞋidiya gigaheye-vagahina ada tova adamoya gilakayemu velemoꞋena. Gigayo, \q1 Tova moyaꞋaina bonaku wananoganogalina \q1 tu keke ana nuwanuwa wanahalamaneni. \q1 Kadu wanaꞋitaꞋitana tu keke wanaꞋitahalamaneni. \q1 \v 15 FaꞋina hida yoꞋo taudiyao nuwadi hikivefanina \q1 tagadi hiꞋivekuluna matadi hikiveꞋuyuyuna. \q1 Keke hidahawahegedi be matadi ganakivemahalina \q1 o kaꞋi tagadi ganakifolena o nuwadi ganakiyauna. \q1 Au keke nuwanuwadi Iya agaikuya \q1 hinahagaviladi be ganakiveyamumudi faꞋina. \m Au hidedemi Yaubada bana Aiseya awane gigahe. \p \v 16 Tu omi aku tomuliya ma matami sinasinahina, kadu tagami folefolegina faꞋina yami vemwamwala gavatubuga! \v 17 Au gagahemi velemoꞋena, tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina kadu kaliva yegayegadiyao moyaꞋaidi nuwanuwadi lakahina yaku faisewa omi waꞋitaꞋitana-ma hinaꞋitana, tu keke hidaꞋitani. Kadu nuwanuwadi yaku vehawala omi wanoganogalina-ma hinanogalina, tu keke hidanogalini.” \x - \xo 13:17 \xt 1Ko 2:10 \xt Md 25:29, Lk 8:18 \xt Ais 6:9-10, Yo 12:40\x* \x - \xo 13:17 \xt 1Fi 1:10-12\x* \s1 Yesu gahetalahobuhobu babi tulina tulina faꞋina \s1 gikivetuvetunudi. \r Maki 4:13-20 \p \v 18 Kadu Yesu ana tomuliya gigahedi gigayo, “Au wanogali. Gahetalahobuhobu guwana ana iyauyaula ana nuwanuwa wanahalamanena. \v 19 Witi nafona edeya gibeꞋu-ma ana nuwanuwa hidede amine. KaꞋi kaliva laumamala Yaubada yana itaveꞋavina faꞋina ginogalina tu keke ana nuwanuwa gidahalamaneni amine o bana againe kaliva koyona giꞋela be gavadi tolaumamala kaliva aseꞋasene gifahana-ma gilemana. \v 20 Kadu nafona babi dabodabona againe ana nuwanuwa amanadi kaliva Yaubada bonana ginogalina be yana wavemwamwala aseꞋasene gisena. \v 21 Tu bonana keke gidanuwa-nunauyeni ada walamina keke aseꞋasene gidavegilili faꞋina, tova kabisonaga giꞋatuvefaꞋila. KaꞋi tova vitana bana againe ginalakayemu o kaꞋi yana hawahega Yaubada againe faꞋina aulolo tagiya kaliva nimadiya ginanuhagana, yana hawahega Yaubada againe au ginamadunuwayewa. \v 22 Kadu nafona abodeya ana nuwanuwa amanadi kaliva Yaubada bonana ginogalina tu babi ana gaitoma faꞋina givevenuwanauna, kadu tova moyaꞋaina mani lokoloko nuwadi givaivaina faꞋina mena gaitomai-dina Yaubada bonana gilufaveꞋalikana ada guwana keke. \v 23 Atu nafona babi yamumuna againe ana nuwanuwa amanadi kaliva Yaubada bonana ginogalina be ana nuwanuwa gihalamanena, ada au yana dewa againe guwana giseseyemaunena. Kaliva saꞋeyana guwana kaꞋi hanaledi (100) amine, kadu saꞋeyana sikisiti (60) amine, kadu saꞋeyana teti (30) amine.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 13:23 \xt Kl 2:7 \xt Lu 12:16-21, 1Ti 6:9-10\x* \s1 Gahetalahobuhobu faha ana yogo faꞋina. \p \v 24 Tu Yesu kadu gahetalahobuhobu saꞋeyana gilukahihiyena gigayo, “Kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami be aseꞋasediya givehivehimeya-ma yadi miyami hidede amine. Kaliva saꞋeyana witi nafona yamumuna yana faheya giꞋiyauyaulena. \v 25 Tu bogi saꞋeyana moyaꞋaidi hidauda tu kaliva nibaina giꞋela yogo nafona witi ana iviya kadu giꞋiyauyaulena au gina. \v 26 Himiyami tu witi gitabo aꞋa-moꞋena gisena au kadu yogo gitabo. \p \v 27 Tu tofaha yana tofaisewa bana againe hiꞋela higahe higayo, Kauveya, witi nafona yamumuna ya faha againe ufahana. Gavadi-yo yogo gikabu? \p \v 28 Bana gigayo, Medema nibaiku nimana. Badi tofaisewa hitoliluvaluva higayo, KaꞋi ime anana yogo anahabuna? \p \v 29 Bana gigayo, Auwe, faꞋina kaꞋi yogo wanahabuhabuna amine kadu witi tubuvaguna buye wanahabuna. \v 30 Au witi kadu yogo buye ginadauda tu aꞋa-moꞋena ana aitalaga ana tova ginayemu. Medema tovai-nadi badi toꞋaitalaga ganavenuwaꞋatadi be higa vaita yogo hinamidiyaudi ada hinaꞋitavani-yo hinakabuna. Muliya witi hinatalana be yaku kweda againe hinasena.” Hidedemi Yesu gigahetalahobuhobu. \x - \xo 13:30 \xt Md 3:12\x* \s1 Yaubada yana itaveꞋavina masitada isi \s1 yadi tubutubuga amine. \r Maki 4:30-32 Luke 13:18-21 \p \v 31 Tu Yesu kadu gahetalahobuhobu saꞋeyana gilukahihiyena gigayo, “Kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami be aseꞋasediya givehivehimeya-ma yadi tubutubuga hidede amine. Kaliva saꞋeyana ai ana egana masitada nafona givaina be yana faha againe gifahana. \v 32 Mena masitada nafona ma kabikabiꞋona nafona tulina tulina adi loi againe. KabikabiꞋona nonogana ginakabu againe ana tubuga lakahina. E, ginaveꞋaihala be manuga hinaꞋela laganina againe hinaveꞋuba.” Hidedemi Yesu gigahe. \p \v 33 Tu Yesu gigahe-yo kadu gigahetalahobuhobu-havagi gigayo, “Kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami be aseꞋasediya givehivehimeya-ma yadi tubutubuga vaita isi amine. Kwamayoku saꞋeyadi isi hivaina be falawa wanauꞋana tohiye hivilana be falawa hinagene ginauna tu beledi matatabuna gitubuga.” Hidedemi Yesu gigahe. \s1 Yesu yoꞋo gahetalahobuhobugaga amine givehawaledi. \r Maki 4:33-34 \p \v 34 Yesu mena gaitomai-dina moyaꞋaina givehawaledi. Ada gahetalahobuhobugaga amine givehawaledi. Keke gahe-moꞋena amine gidavehawaledi, au yana vehawala gahetalahobuhobugaga amine. \v 35 Medede amine gihuluva be higa gavaimi tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina Yesu yana vehawala faꞋina gigaheye-vagahi, medema ginalakayemu velemoꞋena. Gigayo, \q1 Gahetalahobuhobu amine ganavehawaledi, \q1 gaitoma sevasevauyana babi ana abaveꞋinuba againe \q1 tova adamoya ganalukahihiyena. \x - \xo 13:35 \xt Sam 78:2\x* \s1 Yesu yogo ana gahetalahobuhobu faꞋina gikivetuvetunudi. \p \v 36 Tu Yesu yoꞋo gihegedi tu manuweya giluku. Ana tomuliya Bana againe hiꞋela higahe higayo, “Yogo ana gahetalahobohobu faꞋina unakivetuvetunuma.” \p \v 37 Yesu gigayo, “Bana kaliva witi nafona yamumuna gifahana-ma vaita Iya TohobuꞋela amine. \v 38 Faha ma vaita tomiyababi amine, ada nafona yamumuna vaita kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami be aseꞋasediya givehivehimeya amanadi amine. Yogo ma vaita badi kaliva Setani yana abavehimeya againe himimiyami-ma amine. \v 39 Ada kaliva nibaina yogo gifahana-ma vaita Setani tauna amine. Witi ana aitalaga ma vaita hida tova ana lauyabu amine, ada toꞋaitalaga ma vaita Yaubada yana tovenuwaꞋata amine. \v 40 Yogo hiyaudi be aiꞋalaꞋalata againe hikabuna amine, meda anafaiweya hida tova ana lauyabu againe ginalakayemu. \v 41-42 Iya TohobuꞋela yaku tovenuwaꞋata ganaꞋiveninisedi be gaveyao yaku itaveꞋavina againe himimiyami atu tobohiyadiyao koyona againe hivebeꞋudi kadu gaveyao koyona tulina tulina hififaisewana, medema hinasevehailedi be aiꞋalaꞋalata againe hinahegedi. Mena aiꞋalaꞋalata againe hinatagitagi lakahina, kumidi hinahobeꞋuwana nuwadi ginavekubokubo. \v 43 Koyodiyao hinasevehailedi tu yegayegadiyao Yaubada Tamadi yana itaveꞋavina againe hinamiyami be kauwana giveꞋakinamanamalena amine badi hinakaiwabu. Omi watagami, au bonaku wadavenogalena.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 13:43 \xt 1Ko 3:9 \xt Md 25:31-46 \xt Dan 12:3\x* \s1 Gahetalahobuhobu tulina tulina. \p \v 44 Kadu Yesu gigahetalahobuhobu gigayo, “Kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami be aseꞋasediya givehivehimeya-ma yadi hawahega hidede amine. Tuwai-moꞋena tamo hakwadi mani lokoloko hagihagina bokesiya giseni tu gava babi hinagene yana faheya gisevauyena. Gidauda ma kaliva saꞋeyana gifahafaha tu ginuhagana. Ginuhagani-yo givetaubodana au yana wavemwamwala gina yana lokoloko moyaꞋaina gikimonevedamaneni tu giyewana be mena fahai-nadi gikimonena.” Hidedemi Yesu gigahe. \p \v 45 Kadu gahetalahobuhobu saꞋeyana gilukahihiyena gigayo, “Kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami yadi hawahega hidede amine. Kaliva saꞋeyana ginana odoꞋodo hagihagina ginaꞋunena. \v 46 GinaꞋuneꞋune tu odoꞋodo hagihagi-moꞋena fatana lakahina ginanuhagani-yo ginana yana lokoloko matatabuna ginawahi be odoꞋodo-nadi ginakimonena.” Hidedemi Yesu gigahe. \p \v 47 Kadu saꞋeyana ma gigayo, “Yaubada yana itaveꞋavina ana nuwanuwa vaita alevatu tobuya hihegehobuyena-ma amine. Alevatu hihegehobuyeni-yo igana tulidi tulidi hinabayaumidi. \v 48 Alevatu ginamaga againe tobayauma avaleya hinataina au hinavetoga igana yamumudi foga againe hinadododi tu igana koyodi hinahegedi. \v 49-50 Meda anafaiweya hida tova ana lauyabu againe Yaubada yana tovenuwaꞋata hinahobuꞋela kaliva koyodi kaliva yamumudi hinafadiya hinamiyami-ma hinasevehailedi be aiꞋalaꞋalata againe hinahegedi. Mena aiꞋalaꞋalata againe hinatagitagi lakahina, kumidi hinahobeꞋuwana nuwadi ginavekubokubo.” \p \v 51 Hidedemi Yesu gigahetalahobuhobu tu ana tomuliya gitoliluveluvedi gigayo, “KaꞋi mena gahetalahobuhobu moyaꞋaina galukahihiyena-ma ana nuwanuwa wahalamanena?” Badi higayo, “Ika, ahalamanena.” \p \v 52 Au Yesu gigayo, “WaꞋita, hai Mosese yana vehimeya ana tovehawala agaikuya givetomuliya be Bana Yaubada yana itaveꞋavina ana nuwanuwa againe gakivetuvetununa, medema vaita tonimanuwa yana wakikaiwabu amine. Yaubada yana vehawala tuwaina kadu yaku vehawala ivaguna yana foseya giꞋiꞋihobuna be kaliva givehavehawaledi.” \s1 MiNasaledi Yesu hikilowena. \r Maki 6:1-6 Luke 4:16-30 \p \v 53-54 Tu Yesu hida yana gahetalahobuhobu gilukahihiyena gihavaina, mena fafali gihegena gina Tauna yana melala againe giyewana. Au yadi manuwa-abavehawala ana egana sinagogi againe giluku yoꞋo givehavehawaledi, ada badi kaliva hiyaulowoga buye hiveꞋagahegahe higayo, “Hida hima kaliva-kawowo nonogana givehavehawala. Hai yana nuwahuya givaini? Kadu hakwadi faiwala givele-yo hida abaveyaulowoga gifaisewadi? \v 55 Ide Bana kalivai-nadi inubana kahalamanena. Bana hida manuwa ana toꞋaiyogona natuna tu hinana adi egana Meli. Kadu tobohiyaneyao kahalamanedi Yemesa Yosefa Saimoni Yudasi. \v 56 Kadu nouneyao buye kamimiyami. E, bana hinafadeya gilakata tu hai yana kaiwabu givaini?” \v 57 Au hidedemi miNasaledi yadi waꞋagoꞋuga buye hiveꞋagahegahe tu hikilowena. Atu Yesu gigahedi gigayo, “Kaliva moyaꞋaidi Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina hiveꞋamohimohinena, tu tauna yana melala kadu tauna yana yoꞋo kalivai-dina keke hidaveꞋamohimohineni.” Hidedemi Yesu gigahe. \p \v 58 Ada badi yadi vetumagana keke faꞋina, kadu keke aituha fifiwalana moyaꞋaina badi hinafadiya gidafaisewani. \x - \xo 13:58 \xt Yo 7:15 \xt Yo 6:42\x* \c 14 \s1 Yoni Tobafitaiso giꞋalika. \r Maki 6:14-29 Luke 9:7-9 \p \v 1 Tu medema tovai-nadi Helodi, fafali ana egana Galili adi tovehimeya, Yesu valeyana ginogalina. \v 2 Au yana kalivamomo gigahedi gigayo, “Bana kalivai-nadi valeyana kanogalina-ma au Yoni Tobafitaiso. GiꞋalika tu gimididi-havagi. Medema faꞋina abaveyaulowoga valeyana kanogalina-ma anafaiweya gififaisewana.” \p \v 3-4 Helodi hidedemi gigahe faꞋina boi yana kaliva givehimeyedi be Yoni hikiveꞋavina ada hiyogona be deliya hisena. Helodi tobohiyana Filifi vavinena adi egana Helodiyasi giluhabuyedi faꞋina, bana Yoni Helodi gidakeyena gigayo, “Badi kwamayoku-dina unagidi faꞋina nagi ana vehimeya keke udaꞋitaveꞋavini.” Hidedemi gigahe faꞋina Helodi Yoni deliya gisena. \v 5 Ada Helodi nuwanuwana Yoni ginaluveꞋalikana, tu yoꞋo yadi nuwakoyo gimatausena faꞋina badi Yoni hiveꞋamohimohinena higa vaita bana Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina. Hidedemi hinuwanuwa faꞋina Helodi giga-wayoga. \p \v 6-7 Himiyami tu Helodi yana tubuga ana toveya yana aꞋa lakahina gitagova be yana yoꞋo buye hiꞋa. Hivemwamwala tu Helodiyasi natudi kwamayoku yoꞋo matadiya givagavaga. Helodi gimatamatawabuwabu tu nuwana giyamumu-moꞋa faꞋina kwamayoku againe giwonadabadaba gigayo, “Yaubada matane gagahe velemoꞋena be gavadi gavadi faꞋina unaveꞋoꞋola, medema ganevele.” \v 8 Au ulaulatanina hinana Helodiyasi Yoni yana dakeya hiꞋagoꞋugena faꞋina natudi hihawaveleveleni-yo gigayo, “Udavehimeya be Yoni Tobafitaiso uꞋuna hinanikehegeni-yo nauꞋa againe hinaꞋaliyena be bana aliꞋalikana ganaꞋitana.” \v 9 Kini Helodi kwamayoku yana veꞋoꞋola ginogalini-yo nuwana gikabubu tu ana wakawaka moyaꞋaidi matadiya giwonadabadaba faꞋina, givehimeya be Yoni uꞋuna hinavelena. \v 10-11 Au yana kalivamomo gigahedi be hina deliya Yoni uꞋuna hinikehegena, nauꞋa againe hiꞋaliyena ulaulatanina hivelena ada au hinana agaidiya ginauwena. \v 12 Ma Yoni ana tomuliya hiꞋela Yoni wowona hivaini-yo hinauwena be hitauna. Hitauna gihavaina, hina Yesu hivenuwaꞋatana. \s1 Yesu kaliva faifi tausani giveꞋadi. \r Maki 6:30-44 Luke 9:10-17 Yoni 6:1-15 \p \v 13 Tu Yesu Yoni yana alika valeyana ginogalini-yo yoꞋo gihegedi tu gina wakeya giyage, tobuya gidamana be melalagaga saꞋeyana againe ginahobu anakaibe ginamiyami. Atu yoꞋo Yesu ahe gina ma hinogalina againe, yadi melala tulina tulina hihegedi be agediya Yesu himuliyena. \v 14 Bana Yesu wakeya ginauna tu gidamanaꞋela gihobu tu yoꞋo lakahidi giꞋita-yo gihinekalikaliyedi ada yadi toꞋaulolo gisiveyawadi. \p \v 15 Tu mala gilavina againe ana tomuliya Yesu againe hiꞋela higahe higayo, “Hida melalagaga againe kamimiyami ada mala gibogibogi. Au yoꞋo unaꞋatuhegedi be melala agaidiya hinana adiga hinakimonena.” \p \v 16 Bana Yesu gigayo, “Auwe hinamiya. Omi wanaveꞋadi.” \p \v 17 Badi higayo, “GavaiyaꞋamine ime anaveꞋadi? Beledi kabiꞋodi faifigaga kadu igana luhei ime agaimeya.” \p \v 18 Yesu gigayo, “WaꞋaliyeni weꞋai.” \v 19 Ada au yoꞋo givehimeyedi be isisiꞋu againe hinavetoga. Hivetoga-yo aꞋa faifi kadu igana luhei givaidi digo lobameya giꞋitalele Tamana againe givesiule, au aꞋa gikihinehineni-yo ana tomuliya giveledi ada badi yoꞋo agaidiya hifolakena. \v 20 Ada au moyaꞋaidi hiꞋa be hiꞋahiyauwa, ada tomuliya hina adi tufo kwadakwada hikwakwana feyawa tuwelo hivemagadi. \v 21 Badi kaliva aꞋai-nadi hiꞋa-ma adi kilagalaga au 5,000 tu vevine weꞋoweꞋo buyeꞋi a gavaiyehi. \x - \xo 14:21 \xt Md 9:36, 15:32 \xt Md 15:38\x* \s1 Yesu niꞋu getane ginudadana. \r Maki 6:45-52 Yoni 6:16-21 \p \v 22 Tu tomuliya kwadakwada hikwakwana gihavaina, Yesu gigahedi be wakeya hinayage wai hinanagona be yuwa fafaline hinamididamana tu Bana Tauna gimiya be yoꞋo ginaꞋatuhegedi. \v 23-24 Ada ahe giꞋatuhegedi-yo anakaibe oyeya gilaka be Tamana againe ginaveꞋoꞋola. Ada au mala gibogi-moꞋa tu anakaibe gimiyami tu badi tomuliya ma wakeya wese gawaneya hinauna, ada bolimana lakahina gimadu be giluluveyeveyewana faꞋina lefo waka giluluvilavilana. \p \v 25 Ada mala kabisona ginalauna tu Yesu badi agaidiya giꞋelaꞋela niꞋu getane ginunudadana. \v 26 Badi tomuliya niꞋu getane ginunudadana ma hiꞋita-yo himatautaveꞋine hitatawayana higayo, “Iyoi! Mene balauma.” \v 27 Atu auheꞋama Yesu gigahedi gigayo, “WaꞋasevatu. Hima Iya gaꞋelaꞋela, keke wanamatauta.” \p \v 28 Au Fita gigahe gigayo, “Kauveya, kaꞋi velemoꞋena OꞋeni, au ugahe be niꞋu getane O againiya ganaꞋela.” \p \v 29 Yesu gigayo, “UꞋela.” Gigahe-yo Fita wakeya gihobu niꞋu getane Yesu amine ginudadana. \v 30 Atu matana gidavelowona ma bolimana giꞋitana au yana matauta giyemu, ada givebutu gikamokamomola-yo gikova gigayo, “Kauveya unakibababaleku.” \p \v 31 Ada auheꞋama Yesu nimana gitunena digo gisilakahina be gigahena gigayo, “O ya vetumagana kabiꞋona ma gavana faꞋina aseꞋase giꞋamalakibo?” \p \v 32 Ada waka againe hiyemu-yo hiyage tu bolimana giꞋatagona. \v 33 Au tomuliya wakeya himiyami-ma Yesu hihawadavadavana higayo, “Wona velemoꞋena OꞋeni Yaubada Natuna.” \x - \xo 14:33 \xt Lu 6:12, 9:28 \xt Lu 24:36-37 \xt Md 27:54\x* \s1 Yesu toꞋaulolo Genesaleda againe gisiveyawadi. \r Maki 6:53-56 \p \v 34 Tu tobuya hidamana-yo fafali ana egana Genesaleda againe hihobu. \v 35 Ada miGenesaleda Yesu hiꞋitayakahina againe, venuwaꞋata medema awaꞋawana melalina moyaꞋaina agaidiya hiꞋiveninisena be kaliva yadi toꞋaulolo Bana againe hiꞋaliyedi. \v 36 Au hihawayafeyafena be toꞋaulolo adifaiweya ana aikeva bwatanaga hinakibwaꞋena. Ada au gaveyao moyaꞋaidi hikibwaꞋena-ma hiyamumu. \x - \xo 14:36 \xt Md 9:20-21\x* \c 15 \s1 Yaubada yana vehimeya bwanenedeyao yadi dewa gitubuhegena. \r Maki 7:1-13 \p \v 1-2 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala tufoidi Yelusalema hitauya Yesu againe hiꞋela higahe higayo, “Gavadi-yo a tomuliya bwanenedeyao yadi dewa keke hidaꞋitaveꞋavini? Au ana toveya keke nimadi hidaꞋikolakola-yo hidaꞋauꞋa, au hiꞋaꞋa-kawowo.” \p \v 3 Yesu gigayo, “Kadu omiꞋiyao ma gavadi-yo taumiyao yami dewa tuwaina waꞋitaꞋitaveꞋavini-yo Yaubada yana vehimeya wayaweyawelini? \v 4 WaꞋita, Yaubada givehimeyeda gigayo, Tama be hina unaveꞋamohimohinedi. Kadu vehimeya saꞋeyana ma, Gava kaliva tamana o kaꞋi hinana ginaꞋihawadamanedi, medema anafaiweya gidaꞋalika. \v 5-6 Tu omiꞋiyao ma wagahe vaita kaꞋi kaliva tamana o hinana ginagahedi ginagayo, Gavadi gavadi againe vaita gadavelugami, medema Yaubada againe gahawahegena faꞋina keke omi ganavelugami. KaꞋi hidede amine ginagahe digo, ana vehimeya tamana o hinana adi veluga faꞋina gihavaina, au keke yana veluga againe ginaveꞋamohimohinedi. Omi hidedemi wagahe tu yami gahe keke gidalubodani, faꞋina Yaubada yana vehimeya tamamiyao o hinamiyao adi veꞋamohimohina faꞋina wayawelina be higa taumiyao yami vehawala wanakilakahina. \v 7 Omi meyami luhei. Tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Aiseya omi faꞋimiya gigaheye-vagahina ada au gigahe velemoꞋena gigayo, \q1 \v 8 Hida yoꞋo miIsileli kebuladiya hiveꞋamohimohineku \q1 tu aseꞋasedi Iya agaikuya keke hidahawahegeni. \q1 \v 9 Iya agaikuya hihawadavadava-kawowo. \q1 Yadi vehawala ma taudiyao yadi vehimeya hikilakahina \q1 ada hivewagana Iya Yaubada yaku vehimeya.” \m Hidedemi Yaubada Aiseya awane gigahe tu Yesu Aiseya yana gahe giyakahina. \x - \xo 15:9 \xt Yem 20:12 \xt Ais 29:13\x* \s1 Gavadi kaliva aseꞋasene gidadauda, medema gikivekoyona. \r Maki 7:14-23 \p \v 10 Tu Yesu yoꞋo gikovadi be Bana liline hiꞋela ada gigahedi gigayo, “Wanogali be wanahalamanena. \v 11 Gavadi awamiya giluku-ma keke Yaubada matane ginakivekoyomi. Gavadi gavadi koyona awamiya giyemuyemu, medema Yaubada matane gikivekoyomi.” \p \v 12 Hidedemi Yesu gigahe tu ana tomuliya Bana againe hiꞋela higayo, “KaꞋi uhalamanena mena ya gahe againe Falisi uꞋiveꞋagoꞋugadi?” \p \v 13 Yesu gigayo, “Ai saꞋeyana saꞋeyana Kamaku lobameya keke Tauna gidafahani-ma ganahabuna be ginahavaina. \v 14 Au badi Falisi faꞋidiya keke wananuwanuwa. Badi tokivetuvetunu nonogana hivematakoyo, Yaubada yana nuwanuwa keke hidaꞋitahalamaneni. KaꞋi tomatakoyo tomatakoyohiyana edeya ginanagoyena, au adiꞋiselu awalolo againe hinabeꞋu.” \p \v 15 Hidedemi Yesu gigahe tu Fita gigahena gigayo, “Mena gahetalahobuhobu ana nuwanuwa faꞋina unakivetuvetunuma.” \p \v 16 Yesu gigahedi gigayo, “A! KaꞋi omi tagami aimo keke gidaꞋafoleni? \v 17 Wanogali! AꞋa gavadi gavadi awamiya giluku, medema kamomi againe gihobu be walaꞋaiya wahegena. \v 18 Atu gavadi gavadi awamiya hiyemuyemu, medema aseꞋasemiya hiyemuyemu ada medema gaitomai-dina Yaubada matane hikivekoyomi. \v 19 FaꞋina gavadi gavadi koyona nuwahinagemiya wanuwenuwedi, medema yami dewa againe aimo wanaseyemaunedi, higa luveꞋalika kelele udo tulina tulina kaiꞋafu gahe-kawowo kaliva yadi dewa faꞋina kadu veyaina. \v 20 Mena gaitomai-dina Yaubada matane hikivekoyomi. Atu kaꞋi wanimabwanenemi aꞋa wanaꞋana, medema keke Yaubada matane ginakivekoyomi.” \x - \xo 15:20 \xt Md 12:34 \xt Md 23:16 \xt Ga 5:19-21\x* \s1 VinemiKenani Yesu hivetumaganeni-yo natudi giyamumu. \r Maki 7:24-30 \p \v 21 Tu Yesu mena melalai-nadi gihegena ana tomuliya buye hina Taiya Saidoni adi fafali againe. \v 22 Mena fafali-nadi gimiyami tu vinemiKenani saꞋeyadi yoꞋo tulidi keke Yuda kwamayokuna Bana againe hiꞋela hikovaꞋawafatafata higayo, “Ho Kauveya, OꞋeni Devida bwanenena ma udahinekalikaliyema. Natuku kwamayoku wayafunena gimimiyami, uꞋuna gikoyo-moꞋa.” \p \v 23 Kwamayoku hikovakova tu Yesu giveꞋamasedi. Ana tomuliya Bana againe hiꞋela higayo, “Au yadi veꞋoꞋola unavenogalena be adifaiweya hinana yadi manuweya. FaꞋina himulimuliyeda tu hikovakovaꞋawafatafata be dibuda hivetoyogina.” \p \v 24 Yesu badi mali yoꞋo kwamayokuna faꞋidiya gigayo, “Yaubada keke yoꞋo tulidiyao agaidiya gidaꞋiveniniseku. Au miIsileli yami yoꞋo agaimiya giꞋiveniniseku, gaveyao vaita sifi nunuhegediyao hiꞋabiꞋabinauna amine.” \p \v 25 Gigahe-yo kwamayoku hiꞋela Yesu againe hiꞋiboꞋula-moꞋa higayo, “Kauveya, udavelugama.” \p \v 26 Gigahedi gigayo, “KaꞋi miYuda badi vaita weꞋoweꞋo amine adiga ganavaina be yoꞋo tulidiyao badi vaita galuꞋeta amine ganahegeveꞋabidi digo, medema keke gidalubodani.” \p \v 27 Badi higayo, “Ika Kauveya, ugahe velemoꞋena. Atu galuꞋeta nonogana wagadi adiga kwadakwadana babiya gibeꞋubeꞋu-ma hiꞋauꞋana.” \p \v 28 Hidedemi higahe-yo au Yesu gigayo, “Omi kwamayoku yami wavetumagana. Au omi waveꞋoꞋoleku amine ginalakayemu.” Ada medema kauwanai-nadi kwamayoku natudi giyamumu. \x - \xo 15:28 \xt Md 8:10,13\x* \s1 Yesu toꞋaulolo moyaꞋaidi gisiveyawadi. \p \v 29 Tu Yesu mena fafali-nadi gihegena tu gina Galili ana taliya againe ginudadana. Ginauna tu oyeya gilaka be givetoga. \v 30 Ada yoꞋo lakahidi Bana againe hiꞋela yadi toꞋaulolo moyaꞋaidi hiꞋaliyedi, tovefela tomatakoyo totubukoyo toꞋagoseboda Yesu agene hisedi be Yesu gisiveyawadi. \v 31 Badi yoꞋo ma hiyaulowoga. ToꞋagoseboda hilulukahihi totubukoyo hiyamumu tovefela hinunudadana tomatakoyo hiꞋitaꞋitalele ma hiꞋitadi-yo hiyaulowoga, ada au miIsileli yadi Yaubada ana egana hikilakahina. \s1 Yesu kaliva fowa tausani giveꞋadi. \r Maki 8:1-10 \p \v 32 Tu Yesu ana tomuliya gikovadi be hiꞋela-yo gigahedi gigayo, “Mene yoꞋo aiyeta tohiye Iya buye kamiyami tu adamoya adiga keke faꞋina gahinekalikaliyedi, keke nuwanuwaku mafu ginalaulaudi ma ganaꞋatuhegedi. KaꞋi mafu ginalaulaudi tu hinanauna, au edeya matadi ginaluwaliwaliliuga be hinabeꞋu.” \p \v 33 Ana tomuliya higahena higayo, “Melalagaga againe kamimiyami. HaꞋagaine aꞋa kanavaini-yo hida yoꞋo lakahidi kanaveꞋadi?” \p \v 34 Yesu gigayo, “AꞋa gavaiyehi omi agaimiya gidadauda?” Badi higayo, “WeꞋa aꞋa seveni kadu igana kabiꞋodiyao tufoidi.” \p \v 35 Higahe-yo yoꞋo givenuwaꞋatadi be babiya hinavetoga. \v 36 Hivetoga tu Yesu aꞋa seveni kadu igana givaidi digo Tamana againe givesiule gikihinehinedi, au ana tomuliya giveledi be yoꞋo agaidiya hifolakena. \v 37 MoyaꞋaidi hiꞋa be hiꞋahiyauwa. Tomuliya hiveꞋadi tu adi tufo kwadakwadana hiyaudi feyawa seveni hivemagana. \v 38 Badi kaliva aꞋai-nadi hiꞋa-ma adi kilagalaga 4,000 tu vevine weꞋoweꞋo buyeꞋi a gavaiyehi. \v 39 Ada au Yesu yoꞋo giꞋatuhegedi gihobu wakeya giyage gina Magidala ana fafali againe gidamana. \x - \xo 15:39 \xt Md 14:14\x* \c 16 \s1 Yesu kaliva yadi veꞋoꞋola aituha fifiwalana faꞋina \s1 keke gidavenogaleni. \r Maki 8:11-13 Luke 12:54-56 \p \v 1 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi yoꞋo luhei, Falisi kadu Sadusi tufoidi Yesu againe hiꞋela be hinavebauna. Nuwanuwadi hinavebauna faꞋina hiveꞋoꞋolena be tamo aituha fifiwalana ginafaisewana higa vaita Yaubada againe gidaveꞋinuba. \p \v 2 Yesu gigayo, “Mala gibobogi omi wagagahe wagagayo, Mala giyabelina faꞋina, bogiyadi mala yamumuna. \v 3 Kadu mala gilalaulauna wagagayo, Mala giyabelina tu uyuꞋuyuyuna faꞋina, wehi ginalugaga. Hidedemi mala ana iyaꞋiyaya waꞋitahalamanena, tu Yaubada nimana ana iyaꞋiyaya higa gavadi gavadi hida tova againe ginalakayemu-ma keke wadaꞋitahalamaneni. \v 4 Omi kaliva tova adamoya babiya watubuyemu-ma kaliva koyomi, keke Yaubada againe wadamiyaveꞋavina faꞋina nimaku ana iyaꞋiyaya walelelena. Atu keke mena iyaꞋiyaya wanaꞋitani. Au iyaꞋiyaya saꞋeyanaga ganavehawalemi, higa iyaꞋiyaya Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Yona againe gilakayemu-ma amine, aiyeta tohiye bogi tohiye.” Hidedemi gigahe tu gihegedi be gina. \x - \xo 16:4 \xt Md 12:38, Yo 6:30 \xt Yon 1:17\x* \s1 Falisi Sadusi yadi gahe vaita isi amine. \r Maki 8:14-21 \p \v 5 Tu Yesu ana tomuliya buye tobuya hidamana tu badi tomuliya nuwadi giulu be keke tamo aꞋa hidanauweni. \v 6 Au Yesu gigahedi gigayo, “Taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be Falisi kadu Sadusi yadi isi keke nuwami ginavaini.” \p \v 7 Badi tomuliya hivebutu buye hiveꞋagahegahe higayo, “Keke tamo beledi kadaꞋaliyeni faꞋina hidedemi gigahe.” \p \v 8 Yesu yadi nuwanuwa gihalamaneni-yo gigahedi gigayo, “Omi kaliva yami vetumagana gavakabiꞋo. Gavadi-yo aꞋa nuwami giulu-ma faꞋina buye waveꞋagahegahe? \v 9 KaꞋi tagami aimo keke gidaꞋafoleni? Boi kaliva faifi tausani aꞋa faifi againe gaveꞋadi-ma maꞋi wanuwenuwena o kaꞋi keke? Adi tufo wakwakwa feyawa gavaiyehi? \v 10 Kadu kaliva fowa tausani aꞋa seveni againe gaveꞋadi-ma maꞋi wanuwenuwena o kaꞋi keke? Adi tufo wakwakwa feyawa gavaiyehi? 5,000 o 4,000 gaveꞋadi amine omi kadu akufaiweya ganaveꞋami. \v 11 Gavadi-yo yaku gahe keke wadahalamaneni? Keke aꞋa-moꞋena faꞋina gadagahe. E, taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be Falisi kadu Sadusi yadi isi keke nuwami ginavaini. Hidedemi gagahetalahobuhobu.” \v 12 Gigahe-yo au hihalamanena higa keke vaita isi falawa againe hivilana-ma faꞋina taudiyao hinaꞋitaveꞋavidi. Au Falisi kadu Sadusi yadi vehawala faꞋina givenuwaꞋatadi. \x - \xo 16:12 \xt Lu 12:1 \xt Md 14:17-21 \xt Md 15:34-38\x* \s1 Fita Yesu inubana faꞋina gihawavemogatala. \r Maki 8:27-30 Luke 9:18-20 \p \v 13 Tu Yesu ana tomuliya buye hinauna tu Sisaliya-Filifai ana fafaliya hilakayemu-yo gitoliluveluvedi gigayo, “Iya TohobuꞋela inubaku faꞋina kaliva gavaimi higahe? Iya vaita hakwaꞋadi?” \p \v 14 Badi higayo, “Tufoidi higahe vaita O Yoni Tobafitaiso. Kadu tufoidi higahe vaita O Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Elaiya. Kadu tufoidi higahe vaita O Yelemaiya o kaꞋi Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina kadu saꞋeyana.” \p \v 15 Yesu gigayo, “Tu omiꞋiyao Iya vaita hakwaꞋadi ma gavaimi wagahe?” \p \v 16 Saimoni-Fita gigahena gigayo, “OꞋeni Yaubada yana Tovegida higa Keliso. O Yaubada Tomiya-vagata Natuna.” \p \v 17 Yesu gigayo, “Saimoni Yona natuna, oꞋeni kaliva ya wavemwamwala. Inubaku uyakahina-ma keke tamo kaliva o againiya gidahawavemogataleni. Au Kamaku lobameya gimimiyami-ma gihawavemogatalena. \v 18 Kadu Iya ganagahe. OꞋeni Fita, a egana ana kaivila ma kuga. O unaveꞋogola ada tovetumagana ami yoꞋo higa yaku manuwa mena kuga giveꞋogola-ma againe ganakivemididimi. AbaꞋalika ana tofaiwala koyodiyao nuwanuwadi yaku manuwa hinaluyaweyawelimi tu keke adifaiweya, hinaga-wayoga. \v 19 Kadu yaku manuwa ana kihi higa yaku yoꞋogaga yadi luku o unaꞋitaveꞋavina. Gava dewa babiya unahawatana, medema kadu lobameya hinahawatana. Ada gava dewa babiya unahawahegena, medema kadu lobameya hinahawahegena.” Hidedemi Yesu gigahe. \v 20 Kadu ana tomuliya gihawatadi be Bana au Yaubada yana Tovegida Keliso ma keke tamo hakwadi againe hinaꞋawatalatalaineni. \x - \xo 16:20 \xt Mk 6:14-15 \xt Yo 6:69 \xt Md 17:5\x* \x - \xo 16:20 \xt 1Ko 3:11, Af 4:10-12, Ef 2:20 \xt Yo 20:23\x* \s1 Yesu yana aulolo yana alika gilukahihiyena. \r Maki 8:31-33 Luke 9:21-22 \p \v 21 Ada medema tovai-nadi Yesu givebutu gavadi aimo Bana againe ginalakayemu-ma ana tomuliya gikivetuvetunudi gigahedi gigayo, “Aku vehimeya gavaina higa ganana Yelusalema againe kaliva lakahidiyao ada abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala nimadiya aulolo tagiya moyaꞋaina gananuhagana. E, nibaikweyao nimadiya hinahegenauweku be badi hinaluveꞋalikaku tu aiyeta anaveto againe Yaubada ginasivemididiku.” Au hidedemi Yesu givenuwaꞋatadi. \p \v 22 Tu bana Fita Yesu gisiꞋaliyena ada givebutu gidakeyena gigayo, “Kauveya, keke hidedemi unanuwanuwa. Au Yaubada ginahawatadi. Mena aulolo alika ulukahihiyena-ma keke unanuhagani, keke-moꞋa.” \p \v 23 Tu Yesu gihagavilana Fita againe gigahe gigayo, “Setani, o una kwaukuya. Mena ya nuwanuwa ulukahihiyena-ma keke Yaubada yana nuwanuwa faꞋina yaku eda usebodana. Au o unuwanuwa tomiyababi hinuwanuwa amine.” Hidedemi Yesu Fita gidakeyena. \s1 Yesu ana muliya faꞋina vita kananuhagana. \r Maki 8:34-38 Luke 9:23-27 Yoni 12:23-26 \p \v 24 Tu Yesu ana tomuliya agaidiya gigahe gigayo, “Gava kaliva nuwanuwana tavagiku ginamafuna, medema gilubodana be tauna yana nuwanuwa gidavenuwauluyena, ada Iya agaikuya gidavetomuliya-yo gidahawahegena be vita tulina tulina gidanuhagana. \v 25 Ada gava kaliva keke nuwanuwana Iya agaikuya ginahawahegeni tu taunaga faꞋina ginanuwanuwa tova moyaꞋaina, medema yawaina ginanuhegena. Atu gava kaliva ginahawahegena be aku vetumagana faꞋina yawaina ginanuhegena, medema yawai-vagahina ginanuhagana. \v 26 KaꞋi kaliva babi ana lokoloko matatabuna ginavai-Ꞌowona tu tauna aluꞋaluwana yana miya hagihagina ginanuhegena digo, keke tamo gavadi yamumuna ginanuhagani. KaꞋi aluꞋaluwana yana miya yamumuna ginanuhegena digo, keke tamo laufata anafaiweya ginaseni-yo yawaina kadu ginanuhagani. \v 27 FaꞋina aimo Iya TohobuꞋela Kamaku yana kikaiwabu ganavaini-yo ganahobuꞋela-havagi. E, yaku tovenuwaꞋata buye anahobuꞋela be kaliva saꞋeyana saꞋeyana yadi dewa amine badi agaidiya ganalaufata. \v 28 Kadu gagahe velemoꞋena, tufoimi hidedei wamidimidi-ma aimo keke alika wananuhagani tu nagona Iya TohobuꞋela yaku waꞋabavehimeya ganayemu ma wanamidiꞋitaku.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 16:28 \xt Lu 14:27 \xt Lo 2:6, Ha 22:12\x* \c 17 \s1 Yesu lobama ana nuya kikaiwabuna giꞋosena. \r Maki 9:2-13 Luke 9:28-36 \p \v 1 Aiyeta sikisi himiyami tu Yesu Fita kadu Yemesa watobohiyana Yoni adiꞋitoto ginauwedi be oya lakahina againe gilakavedi. \v 2 Ada medede againe wowona ana ita tulina gilakayemu, magigina kauwana amine giveꞋakinamanamalena ada ana kaleko mahalina amine gikwaya-moꞋena. \v 3 Ada auheꞋama Yaubada yana kaliva tuwai-moꞋena himiyami-ma adi egana Mosese kadu Elaiya badi matadiya hihobuꞋela Yesu buye hilulukahihi. \p \v 4 Au Fita Yesu gigahena gigayo, “Kauveya, ime hidedei amimiyami ma gilubodana. KaꞋi O nuwanuwa amine o vada tohiye ganayogodi, saꞋeyana O faꞋiniya saꞋeyana Mosese faꞋine kadu saꞋeyana Elaiya faꞋine.” \p \v 5 Aimo gilulukahihi tu buhibuhi mahamahalina tomuliya adiꞋitoto giwaꞋutagodi, ada agoꞋago saꞋeyana buhibuhi hinagene hinogalina gigayo, “Bana hidevama NatuꞋaseꞋaseku. Bana nuwaku gikiveyamumu-moꞋena. Au bonana wanavenogalena.” \p \v 6 Atu tomuliya hinogalini-yo himatautaveꞋine babiya hivetalaꞋuboꞋubo. \v 7 Tu Yesu badi agaidiya giꞋela gikibwaꞋedi gigayo, “Wamidi. Au keke wanamatauta.” \v 8 Au hiꞋitalele tu Yesu anakaibe hiꞋitana, badi velugadiyao a hina. \p \v 9 Ada oyeya hitauya hihobuhobuꞋela tu Yesu givehimeyedi gigayo, “Tova adamoya yami ita faꞋina keke tamo hakwadi againe wanahawavemogatala. Aimo Yaubada Iya TohobuꞋela alikeya ginasivemididiku againe, au wanahawavemogatalena.” \p \v 10 Ma ana tomuliya hitoliluveluvena higayo, “Gahe anogalina higa vaita Elaiya ginamidilakayemu tu muliya Yaubada yana Tovegida ginayemu. Gavana faꞋina Mosese yana vehimeya ana tovehawala hidede amine higahegahe?” \p \v 11 Yesu gigayo, “Makewa bana Elaiya ginamidiyemu be Kaiwabu yana eda aseꞋasemiya ginakidewedeweni-yo muliya Yaubada yana Tovegida ginalakayemu. Hidedemi tuwai-moꞋena toꞋawatalatalaina givenuwaꞋata. \v 12 Atu Iya gagahemi, bana kaliva vaita Elaiya amine ahe gilakayemu ada kaliva hifaniyena be gavaimi hinuwanuwa amine hikivekoyona. Meda anafaiweya Iya TohobuꞋela vita tulina tulina badi nimadiya gananuhagana.” \v 13 Ada au ana tomuliya hihalamanena bana Elaiya giyakahina-ma higa vaita Yoni Tobafitaiso faꞋine gidalukahihi. \x - \xo 17:13 \xt 2Fi 1:16-18 \xt Md 3:17 \xt Mal 4:5\x* \x - \xo 17:13 \xt Md 11:14 \xt Lu 1:17\x* \s1 Yesu kwamana wayafunena gisiveyawana. \r Maki 9:14-29 Luke 9:37-45 \p \v 14 Tu Yesu ana tomuliya adiꞋitoto buye oyeya hihobu be yoꞋo agaidiya hihobuꞋela-yo kaliva saꞋeyana Bana againe giꞋela tugana giveꞋetodonena gigayo, \v 15 “Kauveya, natuku kaliva toletolena udaꞋitanuwakabubuyena, yana aulolo lakahi-moꞋena. Tova moyaꞋaina aiya o kaꞋi gufeya gibeꞋubeꞋu. \v 16 A tomuliya agaidiya gaꞋaliyena tu keke adifaiweya hidasiveyawani.” \p \v 17 Yesu gigayo, “Omi kaliva tova adamoya watubuyemu-ma yami nuwanuwa keke tunutunugina, keke maꞋita wadavetumaganeku. Malamala gavaiyehi omi buye kanamiyami tu yami vetumagana ginayemu? Malamala gavaiyehi omi keke wanavetumaganeku tu ganaꞋatuvefaꞋilemi? Au kwamana waꞋaliye weꞋai.” \v 18 GiꞋaliyeni tu Yesu yafune gidakeyena be kwamana ginuyabuyabuna, ada auheꞋama giyamumu. \p \v 19 Tu muliya ana tomuliya adikaibeꞋuyanina Bana buye himiyami tu hitoliluveluvena higayo, “Gavana faꞋina ime keke amafaiweya wada yafune-nadi adawavini?” \p \v 20 Yesu gigayo, “Yami vetumagana aimo kabikabiꞋona faꞋina keke amifaiweya wadawavini. Tu gagahe velemoꞋena, kaꞋi yami vetumagana ana tubuga vaita masitada nafona kabikabiꞋona tu gikabukabu lakahina amine, au amifaiweya mena oya againe wanagahe wanagayo, Una yuwa unamidi, ada au ginana. E, yami vetumagana medede amine ginakabukabu-yo gaitoma moyaꞋaina ami tagalowalowa. [ \v 21 Atu mena yafune adi loi ma yadi faiwala lakahi-moꞋena faꞋina keke amifaiweya wanawavi-kawowodi. Au wanaveꞋoꞋola-faꞋila kadu au ana tova againe wanamiyami be Yaubada wanaveꞋoꞋolena amine, amifaiweya wanawavidi.] ” \x - \xo 17:21 \xt Mk 11:23\x* \s1 Yesu yana alika yana mididi-havagi faꞋina gilukahihi-havagi. \r Maki 9:30-32 Luke 9:44-45 \p \v 22-23 Tu muliya Galili ana fafaliya tomuliya Yesu againe hivagaꞋauta-yo gigahedi gigayo, “Iya TohobuꞋela makewa kaliva nimadiya hinahegenauweku be hinaluveꞋalikaku. Atu aiyeta anaveto againe Yaubada alikeya ginakivemididiku.” Hidedemi Yesu gigahe-yo ana tomuliya nuwadi gikabubu. \x - \xo 17:22-23 \xt Md 16:21\x* \s1 Manuwa-tafalolo lakahina ana takesi faꞋina. \p \v 24 Yesu ana tomuliya buye hinauna tu Kafeneumi againe hilakayemu, ada manuwa-tafalolo lakahina ana takesi ana toyaudi Fita againe hiꞋela hitoliluvaluva higayo, “KaꞋi Bana yami Tovehawala manuwa-tafalolo ana takesi giseusena o kaꞋi keke?” \p \v 25 Fita gigayo, “Ika, giseusena.” Gigahe-yo gina giluku manuweya tu takesi faꞋina keke tamo gidagahe. Au Yesu gimidigahe gigayo, “Saimoni, gavaimi unuwanuwa? Babi ana tovehimeya ma gaveyao agaidiya takesi tulina tulina hivivaini? KaꞋi natudiyao agaidiya o kaꞋi mali yoꞋo agaidiya hivaivaina?” \p \v 26 Fita gigayo, “Mali yoꞋo agaidiya hivaivaina.” Yesu gigayo, “Ugahe velemoꞋena. FaꞋina tovehimeya natudiyao takesi keke hidaseuseni. \v 27 Meda anafaiweya gilubodaku be keke takesi Kamaku yana manuwa faꞋina ganaseni. Atu keke nuwanuwada mena toyaudi kanaꞋiveꞋagoꞋugadi faꞋina, unana tobuya unavemaina. Au igana ginamidiꞋalata-ma unataina ada awana unakilaꞋana be mani unanuhagana. Mani-nadi unanauwena be yada takesi unasena, medema au adaꞋiselu adafata.” \x - \xo 17:27 \xt Yem 30:13\x* \c 18 \s1 Hakwadi kikaiwabuna Yaubada matane? \r Maki 9:33-37 Luke 9:46-48 \p \v 1 Tu medema tovai-nadi ana tomuliya Yesu againe hiꞋela higahe higayo, “HakwaꞋadi Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya kikaiwabu-moꞋena?” \p \v 2 Yesu kwamana kabiꞋona giyowanina be giꞋela ada ana tomuliya hinafadiya gisena. \v 3 Kwamana gimidi tu Yesu gigayo, “Gagahe velemoꞋena kaꞋi keke wananuwavilami be kwamana keke yana wakikaiwabu amine wananuwanuwa, kadu keke Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya wanaluku, keke-moꞋa. \v 4 FaꞋina hai kaliva ginanuwahobu be hida kwamana keke yana wakikaiwabu amine ginanuwanuwa, medema Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya gikaiwabu-moꞋa. \v 5 Kadu hai kaliva kwamana kabiꞋona bana menevaꞋama amine aku eganeya ginasiveꞋauyena, medema vaita Iya ginasiveꞋauyeku. \x - \xo 18:5 \xt Lu 22:24 \xt Md 19:14 \xt Mk 10:43-44 \xt Yo 13:20\x* \s1 Keke koyona againe kaliva kanavebeꞋudi. \r Maki 9:42-47 Luke 17:1-2 \p \v 6 Atu kaꞋi kaliva saꞋeyana vaita kwamana amine givetumaganeku-ma dewa koyona againe wanavebeꞋuna, au vita lakahina wananuhagana. KaꞋi kuga vita-moꞋena odomiya hinaluhifona be lehageya hinahegehobuyemi-yo wanaꞋalika, medema vitana. Atu kaꞋi matahiwadi Yaubada againe wananuhagana, au medema vita-moꞋena. \p \v 7 Hoiyoi! Tova moyaꞋaina aladibidibi tulina tulina tomiyababi agaidiya gilakalakayemu-yo hibeꞋubeꞋu. Wona velemona koyona ana abavebeꞋu moyaꞋaina ginalakayemu tu badi gaveyao koyona againe kaliva hinaꞋaladibidibiyedi, medema vita lakahina hinanuhagana. \v 8 KaꞋi nima o age koyona againe ginavebeꞋu, au unanikehegena. KaꞋi nima o age fafalatamo unamiyami tu lobameya unaluku, au medema vita kabiꞋona. Atu nima luhei o age luhei unamiyami tu ai giꞋalata-vagata ma againe hinahege, au medema vita lakahi-moꞋena. \v 9 Kadu kaꞋi mata koyona againe ginavebeꞋu, au unamwamwalina be unahegena. KaꞋi mata fafalatamo unamiyami tu lobameya unaluku, medema vita kabiꞋona. Atu kaꞋi mata luhei unamiyami tu abaga koyona aiꞋalaꞋalata againe hinahege, medema vita lakahi-moꞋena. \s1 Kaliva yana sifi ginuhegena-ma ana gahetalahobuhobu. \r Luke 15:1-7 \p \v 10 KaduꞋe, badi vaita yaku weꞋoweꞋo amine ma keke tamo wanaꞋawalavedi. Gagahemi Yaubada yana tovenuwaꞋata yaku weꞋoweꞋo adi toꞋitaveꞋavina faꞋina gisedi, ada tova moyaꞋaina Kamaku matane lobameya himimiyami ada weꞋoweꞋo-dina hilulugolegoledi. [ \v 11 Ada au Iya TohobuꞋela gahobuꞋela be badi Yaubada yana eda hifaniyena-ma ganakibababaledi.] \p \v 12 Gavaimi wanuwanuwa? Kaliva saꞋeyana yana sifi wani hanaledi (100) hinamiyami tu sifi saꞋeyana ginu-kawokawowo. KaꞋi yana sifi naeniti-naeni (99) oyalulaubeꞋuna againe adiga hilelele-ma ginanuyabuyabudi tu sifi ginu-kawokawowo ma ginalelena o kaꞋi keke? Au ginalelena. \v 13 Ada kaꞋi ginanuhagana amine, wona velemona bana sifi saꞋeyana faꞋine ginavemwamwala-moꞋa tu sifi velugadiyao faꞋidiya yana vemwamwala keke lakahina. \v 14 Meda anafaiweya Tamada lobameya gimimiyami-ma keke nuwanuwana yana kwamana saꞋeyanaga ginanuhegeni. \x - \xo 18:14 \xt Lu 19:10\x* \s1 Kaliva gikoyo-ma ana kivetuvetunu faꞋina. \p \v 15 KaꞋi tobohiya o againiya ginakivekoyo, unana yana koyona faꞋina unakivetuvetununa. Keke yoꞋo matadiya unagaheni, au amiꞋiseluga wanalukahihiyena. KaꞋi ginavenogale, au tobohiya aseꞋasena ahe unakiviviyena be wanaveyao. \v 16 Atu kaꞋi keke ginavenogale, au kaliva saꞋeyana o luhei unanauwedi be gavadi gavadi tobohiya buye wanavekwageyena, medema toꞋita luhei o kaꞋi tohiye hinanogalina be aimo ya gahe faꞋina adifaiweya hinaꞋalakakila. \v 17 Kadu kaꞋi yadi gahe keke ginavenogaleni, au tovetumagana adi yoꞋo moyaꞋaidi matadiya unalukahihiyena. Ada kaꞋi kadu yadi kivetuvetunu keke ginavenogaleni, au wanakilowena be bana vaita tomiya-kawokawowo o takesi ana toyaudi koyona amine omi matamiya ginamiyami. \p \v 18 Yaubada gihalamaneku tu gagahegahe. Gava dewa babiya wanahawatana, medema kadu lobameya hinahawatana. Ada gava dewa babiya wanahawahegena, medema kadu lobameya hinahawahegena. \p \v 19 Kadu wanogali! KaꞋi amiꞋiselu omi tovetumagana agaimiya tamo gavadi faꞋina yami nuwanuwa saꞋeyana wanaveꞋatutamoꞋaina be hidei babiya Yaubada againe wanaveꞋoꞋola, au Kamaku lobameya gimimiyami-ma yami nuwanuwa amine ginavelemi. \v 20 FaꞋina kaꞋi amiꞋiselu o amiꞋitoto aku eganeya wanavagaꞋauta, au Iya omi buye kanamiyami.” Au hidedemi Yesu givehawala. \x - \xo 18:20 \xt Lu 17:3, Ga 6:1 \xt Yo 8:17 \xt Yo 20:23 \xt Yo 15:7\x* \s1 Kaliva tobohiyaneyao yadi koyona keke gidayawelini-ma \s1 ana gahetalahobuhobu. \r Luke 17:3-4 \p \v 21 Tu Fita Yesu againe giꞋela gitoliluvaluva gigayo, “Kauveya, tova gavaiyehi tobohiyaku iya agaikuya ginakivekoyo tu yana koyona ganavenuwauluyeni? KaꞋi tova seveni o kaꞋi gavaiyaꞋamine?” \p \v 22 Yesu gigayo, “Ganagahe. Keke tova sevenigaga, au tova seveniti (70) kadu seveniti a gavaiyehi yana koyona unavenuwauluyena. \p \v 23 Hidedemi kaliva yadi koyona wanavenuwauluyena faꞋina omi Yaubada yana itaveꞋavina againe wamimiyami tu aseꞋasemiya givehivehimeya-ma yami miyami ganalukahihiyena. Kini saꞋeyana gimiyami tu nuwanuwana yana tofaisewa adi buki hinafatana. \v 24 Givebutu giyowanidi tu kaliva saꞋeyana hivegaꞋaulena ana buki lakahi-moꞋena vaita wani hanaledi tausani kina (K100,000) a gavaiyehi amine. \v 25 Au bana tofaisewai-nadi keke anafaiweya ginalaufata faꞋina yana taubada gigahe gigayo, Gavaimi be wakalivana saꞋeyana mena kaliva kadu vavinena natudiyao, yadi yomuyomu yadi lokoloko matatabudi ginakimone-Ꞌowodi yo yaku mani ganavaina? \p \v 26 Hidedemi givehimeya tu tofaisewai-nadi yana taubada againe giꞋiboꞋula-moꞋa giveꞋoꞋola gigayo, Ho Kauveya, udaꞋatuvefaꞋileku be ya mani tova tova ganalulaufata be ganaluyabuna. \v 27 Au tofaisewa yana taubada gihinekalikaliyena, ana buki giyawelini tu gihawahegena be gina. \p \v 28 Gina tu tobohiyana tofaisewa velugana giꞋitana bana againe gibuki kabiꞋona ma vaita kina hanaledi saꞋeyana (K100) amine. GiꞋita-yo odone gikiveꞋavina be givebutu agona gikikibahina gigayo, A buki unamadufatana. \p \v 29 Au tobohiyana bana againe giꞋiboꞋula-moꞋa gihawayafeyafena gigayo, Tobohiyaku, udaꞋatuvefaꞋileku be ya mani tova tova ganalulaufata. \p \v 30 Tu yana veꞋoꞋola keke gidavenogaleni. Au gina deliya gihegenauwena be ginamiyami tu ana buki ginalulaufata. \v 31 Badi tofaisewa velugadiyao gavadi gilakayemu-ma hiꞋitana againe, aseꞋasedi giꞋuꞋaulolo lakahina ada hina yadi taubada tofaisewa koyona yana dewa matatabuna faꞋina hivenuwaꞋatana. \p \v 32 Au kaliva lakahina yana tofaisewa giyowanina be giꞋela gigahena gigayo, O tofaisewa koyo-moꞋe. UveꞋoꞋoleku toyogina faꞋina a buki lakahi-moꞋena au matatabuna gayawelina. \v 33 Iya gahinekalikaliye amine, oꞋeni tobohiya udahinekalikaliyena. Gavadi-yo keke udanuwakabubuyeni? \v 34 Au yana taubada ginuwakoyo keke kabiꞋona, ada deli ana toꞋitaveꞋavina manimaninidiyao nimadiya gisena be vita hinavelena. Hidedemi hinanunauwena tu ana buki matatabuna ginalaufata-Ꞌowoga.” \p \v 35 Au hidedemi Yesu gigahetalahobuhobu. Kadu gigayo, “KaꞋi omiꞋiyao mena tofaisewai-nadi amine keke tobohiyami wanahinekalikaliyeni-yo yana koyona wanayawelini, au Kamaku lobameya gimimiyami-ma meda anafaiweya vita lakahina ginavelemi.” \x - \xo 18:35 \xt Md 6:15, Ef 4:32, Kl 3:13\x* \c 19 \s1 Yesu vevine adi kilowa faꞋina givehawala. \r Maki 10:1-12 Luke 16:18 \p \v 1 Tu Yesu koyona adi aiyawela faꞋina gilukahihi gihavaina, Galili ana fafali gihege tu gina Yudiya ana fafaliya Yolidani yuwa wafafaline gimiyami. \v 2 YoꞋo lakahidi hibwaꞋulina ada medede againe yadi toꞋaulolo gisiveyawadi. \p \v 3 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi tufoidi Bana againe hiꞋela ana vebau faꞋina. Hitoliluveluvena higayo, “Gavaimi unuwanuwa? KaꞋi kaliva nuwanuwana gavadi gavadi faꞋina vavinena ginakilowena ma yada buki-vehimeya gihawahegena o kaꞋi keke?” \p \v 4 Yesu gigayo, “KaꞋi Yaubada bonana nagi faꞋina maꞋi wahawahawana o kaꞋi keke? Boi tuwai-lokalokana babi ana abaveꞋinuba ana toveya Yaubada kaliva gibubuna tu kwamayoku kaliva lulune gibubuna. \v 5 Kadu gigahe gigayo, \q1 Kwamayoku kaliva lulune gabubuna faꞋina, bana kaliva ma hinana tamana ginahegedi tu ginavemanuwa-damana be vavinena againe ginamiyaveꞋavina ada adiꞋiselu hinavewowotamoꞋai. \m \v 6 Hidedemi Yaubada gigahe faꞋina, boi tulina tulina himiyami tu adamoya hivesaꞋeya. Ada au kaꞋi Yaubada kaliva kwamayoku giveꞋatutamoꞋaidi amine o keke tamo hakwadi ginavemiyavehailidi.” \p \v 7 Badi Falisi higayo, “Yamumuna tu gavadi-yo Mosese vehimeya giseni higa vaita kaliva kilowa ana fefe vavinena ginaveledi-yo ginawavidi?” \p \v 8 Yesu gigayo, “Omi tagami kuluna faꞋina Mosese yana vehimeya againe gihawahegemi be vavinemiyao wanakilowedi. Atu boi tuwai-moꞋena Yaubada kaliva vevine gimidibubudi ana toveya, keke kilowa faꞋina gidahawahegemi. \v 9 Ada Iya gagahemi, hai kaliva vavinena keke hidakelele tu ginakilowedi-yo kwamayoku velugadi ginanagidi, medema ana egana toꞋudo.” \p \v 10 Tu Yesu ana tomuliya higahena higayo, “KaꞋi Yaubada kwamayoku yadi kelelegaga faꞋina kaliva gihawahegena be anafaiweya ginakilowedi digo, au gilubodana kaliva keke ginanagi.” \p \v 11 Bana gigayo, “Mena gahe higa vaita kaliva keke ginanagi ma keke moyaꞋaidi adifaiweya hinamuliyeni, tu gaveyao agaidiya Yaubada mena vehimeya gisena medema adifaiweya hinamuliyena. \v 12 Nuwanuwa tulina tulina faꞋina kaliva tufoidi keke hinanagi. Tufoidi hitubuga-ma tubudamadamadiyao be keke adifaiweya hinanagi. Kadu tufoidi mali kaliva hikivetabovihilidi be keke adifaiweya hinanagi-yo kwamana hinaꞋivetubugini. Kadu tufoidi Yaubada yana faisewa faꞋina taudiyao nagi hikilowena. Gaveyao mena yaku gahe adifaiweya hinamuliyena, medema hinamuliyena.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 19:12 \xt Aba 1:27 \xt Aba 2:24, Ef 5:31 \xt 2Veh 24:1-4\x* \x - \xo 19:12 \xt Md 5:32 \xt 1Ko 7:1-2, 7-9\x* \s1 Yesu weꞋoweꞋo giꞋitanuwakabubuyedi. \r Maki 10:13-16 Luke 18:15-17 \p \v 13 Himiyami tu weꞋoweꞋo Yesu againe hiꞋaliyedi be nimana badi agaidiya ginase tu ginaveꞋoꞋoledi. Atu ana tomuliya badi toꞋaliya hidakeyedi. \v 14 Bana Yesu gigayo, “WeꞋoweꞋo keke wanahawatadi, au Iya agaikuya hinaꞋela faꞋina gaveyao vaita weꞋoweꞋo keke yadi wakikaiwabu amine, medema Yaubada yana itaveꞋavina againe hinamiyami be aseꞋasediya ginavehivehimeya.” \v 15 Gigahe-yo nimana weꞋoweꞋo agaidiya giseni tu gilowoga be gina. \x - \xo 19:15 \xt Md 18:2-3\x* \s1 Kwanatubulakahina yana walokoloko Yesu gikilowena. \r Maki 10:17-27 Luke 18:18-27 \p \v 16 Tova saꞋeyana kwanatubulakahina saꞋeyana Yesu againe giꞋela gigayo, “Tovehawala, gavadi yamumuna ganagani-yo yawai-vagahiku gananuhagani?” \p \v 17 Yesu gigayo, “Gavana faꞋina gavadi yamumuna ma Iya agaikuya utoliluvaluva? Kaliva saꞋeyana gimimiyami, Bana anakaibeꞋu-moꞋa yamumuna. KaꞋi nuwanuwa yawai-vagahi againe unamiyami, au Yaubada yana vehimeya unaꞋitaꞋitaveꞋavina.” \p \v 18 Bana gigayo, “Hadema vehimeyai-dina?” Yesu gigayo, “Keke unaluveꞋalika keke unakelele keke unakaiꞋafu, tobohiya yana dewa faꞋina keke unagahe-kawowo. \v 19 Tama be hina unaveꞋamohimohinedi, kadu tauni unuwakabubuye amine tobohiyamomo unanuwakabubuyedi.” \p \v 20 Bana kwanatubulakahina gigayo, “Mena vehimeyai-dina matatabudi gaꞋitaꞋitaveꞋavidi. Kadu gava dewa aimo keke gadamuliyeni-yo gadayegayega-moꞋa?” \p \v 21 Yesu gigayo, “KaꞋi nuwanuwa unayegayega-moꞋa, au unana ya lokoloko moyaꞋaina unakimonevedamanena be fatana koyokoyo agaidiya unafolakena ada au aimo laufata hagihagina lobameya unanuhagana. Unafolakeni-yo unaꞋela be Iya agaikuya unavetomuliya.” \p \v 22 Au kwanatubulakahina Yesu yana gahe ginogalini-yo yana wanuwavita gina faꞋina yana lokoloko moyaꞋai-moꞋena. \p \v 23 Tu Yesu ana tomuliya gigahedi gigayo, “Gagahe velemoꞋena badi wakalivadiyao yadi luku Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya au vita-moꞋena. \v 24 Kadu ganagahe. KaꞋi yomuyomu lakahina ana egana kameli gaima matane ginaluku, medema vitana. Tu kaꞋi wakalivana Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya ginaluku be yana itaveꞋavina againe ginamiyami, medema vita-moꞋena.” \p \v 25 Tomuliya mena gahe hinogalini-yo aseꞋasedi giꞋalilihiwana higayo, “Ha! Keke tamo hakwadi anafaiweya kibababala ginanuhagani.” \p \v 26 Yesu giꞋitakwanekwanedi gigayo, “Kaliva keke taudiyao adifaiweya kibababala hinanuhagani, atu Yaubada ma kaliva adi kibababala o kaꞋi gavadi gavadi moyaꞋaina au ana tagalowalowa.” \x - \xo 19:26 \xt Yem 20:12-16, Lo 13:9 \xt Md 6:20, Af 2:45 \xt Md 13:22\x* \s1 Yesu hawahega ana laufata faꞋina gilukahihi. \r Maki 10:28-31 Luke 18:28-30 \p \v 27 Tu Fita Yesu againe gigahe gigayo, “UꞋita, ime gaitoma moyaꞋaina ahegena be O againiya avetomuliya. Yama hawahega ana laufata aimo gavaimi ananuhagani?” \p \v 28 Yesu gigahedi gigayo, “Gagahe velemoꞋena, aimo tova mulina gaitoma moyaꞋaina ivaguna kadu hagihagina ginalakayemu be Iya TohobuꞋela yaku didigaꞋuꞋuya yaku wakikaiwabu ganavetoga ana toveya, omi aku tomuliya kadu didigaꞋuꞋu tuwelo agaidiya wanavetoga be miIsileli ami yoꞋo tuwelo kalivai-dina wanavedewayaugidi. \v 29 Kadu gaveyao moyaꞋaidi yadi manuwa o kaꞋi noudiyao o tobohiyadiyao o tamadiyao o hinadiyao o natudiyao o yadi babi Iya faꞋikuya hinanuyabuyabudi, medema adi laufata lakahi-moꞋena gavadi gavadi yamumuna hinavaina, kadu yawai-vagahidi hinanuhagana. \p \v 30 Tu badi adamoya vaita wai hidanagoni-ma aimo wai hinamulina, kadu badi vaita wai hidamulini-ma aimo wai hinanagona.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 19:30 \xt Md 4:18-20 \xt Ha 3:21\x* \c 20 \s1 Faha ana tofaisewa adi gahetalahobuhobu. \p \v 1 KaduꞋe Yesu gigahe gigayo, “Yaubada yana yoꞋogaga ana luku hidede amine. Tonifaha lakahina gimiyami tu mala gilauna gihobu be gina yana faha ana tofaisewa ginaleledi. \v 2 Kaliva tufoidi ginuhagadi-yo adi laufata buye hilukahihiyena higa vaita aiyeta saꞋeyana fatana ginaveledi, ada au yana faha againe giꞋiveninisedi. \p \v 3 Gimiyami tu kauwana gilaka au gina kaliva velugadiyao melaleya himiyamiya-kawowo ma giꞋitadi. \v 4 Gigahedi gigayo, Kadu omiꞋiyao ma wanana yaku faheya wanafaisewa be fata hagihagina ganavelemi. \p \v 5 Au badi hina tu kauwana getadeya kadu kauwana giwahivekenana amine gina kaliva givaidi. \v 6 Ada mala gilavina amine kadu gihobu kaliva tufoidi melaleya himiyamiya-kawowo giꞋitadi-yo gigahedi gigayo, Gavadi-yo wamiyamiya-kawowo tu mala a gilavina? \p \v 7 Badi higayo, Keke tamo hakwadi faisewa gidavelema. Bana gigayo, Au kadu omi wanana yaku faheya wanafaisewa. \p \v 8 Badi hina tu mala a gibogi-yo tonifaha yana tofaisewa adi toꞋitaveꞋavina gigahena gigayo, Tofaisewa unayowanidi be adi laufata unaveledi. Badi wai himulina-ma unamidiveledi unanunauwena tu badi wai hinagona-ma muliya unaveledi. \p \v 9 Au badi wai himulina-ma hiꞋela be aiyeta saꞋeyana fatana aiyeta saꞋeyana fatana hivaina. \v 10 Atu badi wai hinagona-ma hiꞋela be yadi mani hinavaina againe, hinuwanuwa vaita adi laufata ginaꞋalalaka tu kadu badi aiyeta saꞋeyana fatana hivaina. \v 11-12 Yadi mani hivaini-yo hivebutu tonifaha againe hiꞋalawoluwolu higayo, Hida hima kaliva wai himulina-ma bai saꞋeyanaga hifaisewa tu imeꞋeyao ma malalaugeya avebutu anunauwena kauwana lakahina gikabuma tu ama laufata badi adi laufata amine. \p \v 13 Tonifaha tofaisewa saꞋeyana gigahena gigayo, Tobohiyaku, unogali. Keke o againiya gadakivekoyo. A laufata buye kalukahihiyena tu kagahe vaita aiyeta saꞋeyana fatana ganavele. \v 14 Au ya mani uvaini be una. Iya nuwanuwaku kaliva wai gimulina-ma aiyeta saꞋeyana fatana ya mani amine ganavelena. \v 15 Yaku mani gavadi gavadi againe ganaseni-ma iya tauku akufaiweya ganavehimeyena. Gavadi-yo iya gafolafolaka faꞋina o ugaꞋumaꞋuma?” \p \v 16 Hidedemi Yesu gigahetalahobuhobu kadu yana gahe giluyabuna gigayo, “Au badi wai hinagona-ma wai hinamulina tu badi wai himulina-ma wai hinanagona.” \s1 Tova anaveto Yesu yana alika faꞋina gilukahihi. \r Maki 10:32-34 Luke 18:31-34 \p \v 17-18 Tu Yesu Yelusalema againe ginauna tu ana tomuliya tuwelo gisiꞋaliyedi gigahedi gigayo, “WaꞋita, Yelusalema againe kananauna ada Iya TohobuꞋela abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala nimadiya hinahegenauweku, be badi alikeya hinahegeku. \v 19 Nuwanuwadi alikeya hinahegeku faꞋina yoꞋo tulidiyao nimadiya hinahegenauweku be badi hinahawavelaigeku kadu hinamunukoyokoyoku ada kelose againe hinatutuvefoseku. Atu tova anaveto againe Yaubada alikeya ginasivemididiku.” Hidedemi Yesu givenuwaꞋatadi. \x - \xo 20:19 \xt Md 16:21, 17:22-23\x* \s1 Yemesa Yoni hinadi hiveꞋoꞋola be natudiyao hinakaiwabu. \r Maki 10:35-45 \p \v 20 Tu medema tovai-nadi Sebedi vavinena wanatudiyao Yesu againe hiꞋela hiꞋiboꞋula-moꞋa be higa tamo gavadi faꞋina hinaveꞋoꞋola. \p \v 21 Bana gigayo, “Gavadi-yo waꞋela?” Badi higayo, “Udavehimeya be tova mulina unakaiwabu-moꞋa againe, hida natukweyao adiꞋiselu buye wadakaiwabu higa iꞋataginiya kadu iꞋimawaniya hidavetoga.” \p \v 22 Yesu gigahedi gigayo, “Gavadi waveꞋoꞋolena-ma ana nuwanuwa keke wadahalamaneni. Aimo tagiya aulolo ana gowa ganayuyena. Iya ganayuyena amine, kaꞋi kadu omi amiꞋiselu amifaiweya wanayuyena o kaꞋi keke?” Badi higayo, “Ime amafaiweya anayuyena.” \p \v 23 Yesu gigayo, “Wona velemona yaku tagiya yaku aulolo ana gowa againe wanayu tu gaveyao iꞋatagikuya iꞋimawakuya hinavetoga, medema keke yaku abavehimeya. Au gaveyao faꞋidiya Kamaku mena abavetoga kikaiwabuna gikidewedewena, medema hinavaina.” \p \v 24 Tu tomuliya velugadiyao teni Sebedi natuneyao adiꞋiselu yadi veꞋoꞋola hinogalina againe hinuwakoyoyedi. \v 25 Au Yesu gikovavagaꞋauhidi gigahedi gigayo, “Omi wahalamanena yoꞋo tulidiyao yadi tovehimeya yadi waꞋagodadaga hiꞋitaꞋitaveꞋavidi, kadu yadi tokaiwabu yadi waselakalaka kaliva koyokoyodiyao higahegahedi. \v 26 Tu omiꞋiyao ma keke medede amine wanahuluhuluva. Au gaveyao omi agaimiya nuwanuwami wanakikaiwabu, medema tobohiyamiyao agaidiya wanavetofaisewa. \v 27 Kadu gaveyao nuwanuwami wanavetonagona, medema tobohiyamiyao agaidiya wanaveꞋagetoga. \v 28 Meda anafaiweya Iya TohobuꞋela keke omi tomiyababi agaimiya gadaꞋela be omi wanavelugaku faꞋina. Au gaꞋela be Iya omi ganavelugami ada yawaiku ganahawahegena be mena yaku laufata againe moyaꞋaimi yami koyona faꞋina yogoyogonimiyao wamimiyami-ma ganayaumi.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 20:28 \xt Md 26:39 \xt Lu 22:25-26 \xt Lu 22:27, Fl 2:7\x* \s1 Tomatakoyo adiꞋiselu hiyamumu. \r Maki 10:46-52 Luke 18:35-43 \p \v 29 Tu Yesu ana tomuliya buye melala ana egana Yeliko hilowolowoga tu yoꞋo lakahidi hivebwaꞋuliyena. \v 30 Tomatakoyo adiꞋiselu edeya hihiyoto tu Yesu lilidiya ginauna ma hinogalini-yo hivebutu hikovakova higayo, “Kauveya, O Devida bwanenena, udaꞋitanuwakabubuyema.” \p \v 31 Kaliva yoꞋoyoꞋo agaidiya hidakeyedi be higa hinaveꞋamata. Tu badi kadu agodi gilakata-moꞋa hikovadona higayo, “Kauveya, O Devida bwanenena, udaꞋitanuwakabubuyema.” \p \v 32 Au Yesu ginumidi ada giyowanidi be hiꞋela ada gigayo, “Gavadi nuwanuwami omi faꞋimiya ganagani?” \p \v 33 Badi higayo, “Kauveya, matama gidaꞋitalele.” \p \v 34 Au Yesu gihinekalikaliyedi matadi gikibwaꞋena ada auheꞋama matadi giꞋitaꞋitalele ada Yesu himuliyena. \x - \xo 20:34 \xt Md 9:27\x* \c 21 \s1 Yesu doniki kwaune Yelusalema againe giyemu. \r Maki 11:1-11 Luke 19:28-40 Yoni 12:12-19 \p \v 1 Yesu ana tomuliya buye Yelusalema againe hinauna tu Bedefegi oya Olive againe hiyemu. Mededei hiyemu tu ana tomuliya adiꞋiselu gigahedi be wai hinanagona. \v 2 Gigahedi gigayo, “Omi wai wananagona yuwa melala againe wanaluku, ada doniki wanatudi ai againe hiluhifodi-ma wanamaduꞋitadi. Au wanayaudi be Iya agaikuya wanaꞋaliyedi. \v 3 Ada kaꞋi tamo hakwadi ginagahe vaita gavadi wanagani, au wanagahedi wanagayo, Yama Kauveya nuwanuwana meꞋama. Ada au ginahawahegedi be wanaꞋaliyedi.” \p \v 4 Hidede amine hihuluva be gavaimi tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina gigaheye-vagahina, medema ginalakayemu velemoꞋena. Gigayo, \q1 \v 5 MiSaiyoni unagahedi unagayo, \q1 WaꞋita, yami tokaiwabu omi agaimiya giꞋelaꞋela, \q1 BanaꞋe kaliva umaumana doniki kwaune ginanauna. \q1 E, yana wanuwahobu doniki natudi againe giyage be ginanauna. \m Hidedemi toꞋawatalatalaina miYelusalema adi egana velugana miSaiyoni faꞋidiya gigahe. \p \v 6 Tu tomuliya adiꞋiselu hina ada Yesu givehimeyedi amine hidewa. \v 7 Doniki wanatudi hiꞋaliyedi, adi aikeva kwaudiya hiyavelina be Yesu giyage. \v 8 Kadu yoꞋo lakahi-moꞋedi hiꞋela, tufoidi adi aikeva edeya hiyaveyavelina kadu tufoidi ai laganina hikuyana be edeya hiyaveyavelina. \v 9 Ada yoꞋo tufoidi wai hinagona tufoidi wai himulina, ada Yesu buye hinauna tu hikovakova higayo, \q1 “Hosana, Devida bwanenena O adavadava. \q1 Kaiwabu ana eganeya uꞋelaꞋela-ma au Yaubada ginanuwakabubuye. \q1 Kadu tomiyalobama O hinadavadava, \q1 yadi vesiule hinayakahina.” \p \v 10 Hinauna tu hidedemi hikovakova, ada Yesu Yelusalema againe giluku-yo melala kalivai-dina moyaꞋaidi hiyoꞋoyoꞋo hilahalahaga higayo, “Bana hima hakwaꞋadi?” \p \v 11 Badi yoꞋo Yesu hibwaꞋulina-ma higayo, “Bana hidevama Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Yesu, kwanaNasaledi Galili ana fafaliya gitauya.” \x - \xo 21:11 \xt Sak 9:9 \xt Sam 118:26\x* \s1 Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe giluku. \r Maki 11:15-19 Luke 19:45-48 Yoni 2:13-17 \p \v 12 Tu Yesu manuwa-tafalolo lakahina ana edaꞋawaneya giluku be badi mene manuwa-tafalolo againe hilukimokimone-ma giwavidi, mani tulina tulina ana tosenisi yadi tolama givetalaꞋafufuna kadu kaliva bunebune abaveyao faꞋina hikimonevedamanedi-ma yadi abavetoga gituwabwatavilana. \v 13 Gigahedi gigayo, “Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe gigayo, \q1 Yaku manuwa hinavewagana abaveꞋoveꞋoꞋola ana manuwa. \m Tu omiꞋiyao ma vaita tokaiꞋafu yadi abaga amine wafaisewana.” Hidedemi Yesu gidakeyedi. \p \v 14 Bana manuwa-tafalolo againe gimiyami tu tomatakoyo kadu tovefela Bana againe hiꞋela be gisiveyawadi. \v 15 Atu abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala abaveyaulowoga Yesu gifaisewadi-ma hiꞋita-yo hinuwakoyo. Kadu weꞋoweꞋo hiꞋitadi, manuwa-tafalolo ana edaꞋawaneya hiluku hikovakova higayo, “Hosana, Devida bwanenena kanadavadavana.” Ada hinogali-yo meda hinuwakoyo. \p \v 16 Yesu hitoliyena higayo, “WeꞋoweꞋo yadi gahe unogalina o kaꞋi keke?” Yesu gigayo, “E, Iya ganogalina tu Yaubada yana gahe saꞋeyana maꞋi wahawahawana o kaꞋi keke? Gigayo, \q1 WeꞋoweꞋo kadu fwefweya uꞋalaveleveledi be hinahawadavadava-moꞋe.” \p \v 17 Au Yesu ginuyabuyabudi be gina Yelusalema gihegena tu melala ana egana Bedani againe gina ginauda. \x - \xo 21:17 \xt Ais 56:7 \xt Sam 8:2\x* \s1 Yesu ai ana egana fiki giꞋalatabutabuyena. \r Maki 11:12-14,20-24 \p \v 18 Bogi gida tu mala gilauna Yesu giꞋenohobu Yelusalema againe ginauna tu mafu gilauna. \v 19 Ai ana egana fiki edeya giꞋita-yo gina guwana gilele tu lukuminaga gidauda. Au ai againe gigahe gigayo, “Aimo tova mulina kadu keke unayoyo, keke-moꞋa.” AuheꞋama ai gimaduꞋawaꞋulona. \p \v 20 Ana tomuliya hiꞋita-yo hiyaulowoga higayo, “GavaiyaꞋamine fiki gimaduꞋawaꞋuloni?” \p \v 21 Yesu gigayo, “Gagahe velemoꞋena kaꞋi wanavetumaganeku be keke aseꞋasemi ginaꞋamalakibo, au fiki againe gafaisewana-ma amine aimo kadu omi amifaiweya wanafaisewana. Kadu keke mededemagaga. Au hida oya againe amifaiweya wanagahe wanagayo, Una lehageya utowa, ada au ginana ginatowa. \v 22 KaꞋi yami wavetumagana Yaubada againe wanaveꞋoꞋola, au gavaimi waveꞋoꞋola medema wananuhagana.” Hidedemi Yesu gigahedi. \x - \xo 21:22 \xt Lu 17:6 \xt Md 7:7, Yo 14:13-14\x* \s1 Yesu yana abavehimeya inubana faꞋina hitoliluveluvena. \r Maki 11:27-33 Luke 20:1-8 \p \v 23 Tu Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe giyewana giluku givehavehawala tu abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu miYuda yadi kaliva lakahidiyao Bana againe hiꞋela hitoliluvaluva higayo, “O ugahema, haꞋagaine ya abavehimeya uvaini-yo mena gaitoma tulina tulina ufifaisewadi? HakwaꞋadi mena abavehimeya givele?” \p \v 24 Yesu gigayo, “Kadu yaku toliluvaluva saꞋeyana omi agaimiya ganasena. KaꞋi bonaku wanafatana amine o Iya kadu yaku abavehimeya inubana faꞋina ganavenuwaꞋatami. \v 25 Yoni Tobafitaiso yana faisewa ma hakwadi abavehimeya Yoni givele-yo kaliva gikivebafitaisoyedi? KaꞋi yana abavehimeya Yaubada againe giveꞋinuba o kaꞋi kaliva agaidiya?” \p Yesu gigahe-yo badi hivebutu buye hivekwageya higayo, “KaꞋi kanagahe vaita Yoni yana abavehimeya Yaubada againe gidaveꞋinuba au Bana ginagaheda ginagayo, KaꞋi Yaubada againe digo, gavadi-yo Yoni yana gahe keke wadavetumaganeni? \v 26 Tu kaꞋi kanagahe vaita kaliva agaidiya gidaveꞋinuba, au yoꞋo kamatausedi higa vaita gavaimi hinakivekoyoda, faꞋina moyaꞋaidi hinuwanuwa vaita Yoni Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina.” \p \v 27 Hidedemi tonagona hinuwanuwa faꞋina Yesu yana toliluvaluva hidemi hifatana higayo, “KaꞋiwa. Ime keke adahalamaneni.” Bana gigayo, “Omi keke wadagaheku faꞋina, meda anafaiweya Iya keke ganavenuwaꞋatami hadeꞋagaine yaku abavehimeya giveꞋinuba-yo hida gaitoma gafifaisewadi. \x - \xo 21:27 \xt Yo 2:18 \xt Md 21:46\x* \s1 Kaliva natuneyao luhei adi gahetalahobuhobu. \p \v 28 Ganagahe tu wanavanenega. Kaliva saꞋeyana gimiyami natuneyao kaliva luhei. Gina tomoꞋainagona gigahena gigayo, Natuku, adamoya unana yaku faha againe unafaisewa. \v 29 Bana gidibutoyoga be gimiyami tu muliya nuwana giꞋavilana be gina gifaisewa. \p \v 30 Au kaliva gina kwamaneya meda anafaiweya gigahena vaita ginana faheya. Bana gigayo, Yamumuna, ganana. Tu keke gidana. \p \v 31 Hadema kaliva tamana yana nuwanuwa giꞋitaveꞋavini?” Badi higayo, “Bana gimidigahena-ma.” \p Yesu gigahedi gigayo, “Gagahe velemoꞋena, badi koyodiyao higa takesi ana toyaudi kadu vevine yamayamadadadiyao omi tonagona tafatafalolomiyao hitubuhegemi be Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya himidiluku. \v 32 WaꞋita, Yoni Tobafitaiso omi agaimiya gilakayemu be eda yegayegana ginavehawalemi, tu yana laumamala keke wadavetumaganeni. Atu badi koyodiyao higa takesi ana toyaudi kadu vevine yamayamadadadiyao hivetumaganena. Badi hivetumaganena be omi waꞋitadi, tu au aiꞋadi keke-moꞋa wadanuwavilani-yo wadavetumaganeni.” Hidedemi Yesu kaliva lakahidiyao gigahedi. \x - \xo 21:32 \xt Lu 7:29-30\x* \s1 Faha ana toꞋitaveꞋavina koyodiyao adi gahetalahobuhobu. \r Maki 12:1-12 Luke 20:9-19 \p \v 33 Kadu Yesu gigayo, “Gahetalahobuhobu kadu saꞋeyana wananogalina. Kaliva lakahina ai guwana ana egana kelefi yana babi againe gifahana. Faha giꞋalana, kahu giyalana be aimo guwana ana abavagafuwafuwa faꞋina, kadu kweda tunugina faha ana itaveꞋavina faꞋina giyogona. Kelefi ana faha gikidewedewena gihavaina, kaliva tufoidi faha ana toꞋitaveꞋavina gisedi tu yana melala gihegena gina mali fafaliya ginunudadana. \v 34 Himiyami tu kelefi ana aikolu ana tova giyemu againe, tonifaha ana agetoga faha ana toꞋitaveꞋavina agaidiya giꞋiveninisedi be ana guwa hinavaina. \p \v 35 Badi toꞋitaveꞋavina agetoga hikiveꞋavidi, saꞋeyana himunukoyokoyona, saꞋeyana hiluveꞋalikana kadu saꞋeyana hitutuveꞋalikana. \v 36 Au kadu agetoga velugadiyao tufona moyaꞋaidi giꞋiveninisedi tu toꞋitaveꞋavina meda anafaiweya hikivekoyodi. \v 37 Muliya-moꞋane natuna badi agaidiya giꞋiveninisena. Gigahe gigayo, Natuku be hinaveꞋamohimohinena. \p \v 38 Tu toꞋitaveꞋavina tonifaha natuna hiꞋita-yo taudiyao hiveꞋagahegahe higayo, Hida hima bana ana hilafa. WaꞋela be kanaluveꞋalikana ada yana babi kanavaina. \v 39 Au hikiveꞋavina ala kwaune hituwaꞋatugena be hiluveꞋalikana. \v 40 Wananuwanuwa. Tonifaha ginayewaꞋela ana toveya, badi toꞋitaveꞋavina gavaimi ginahuluvidi?” \p \v 41 Hidedemi Yesu gitoliluvaluva tu badi kaliva lakahidiyao hifatana higayo, “Makewa wadema kaliva koyo-moꞋedi ginamunukoyokoyodi tu hinaꞋalika. Ada toꞋitaveꞋavina velugadiyao ginavegidedi be yana faha hinaꞋitaveꞋavina, ada tova tova guwana ginaboyalina amine ana guwa hinavelevelena.” \p \v 42 Yesu gigahedi gigayo, “Gahe saꞋeyana Veyao Tuwaina ana buki againe maꞋi wahawahawana o kaꞋi keke? Gigayo, \q1 Ogola manuwa ana toꞋaiyogona hikilowena-ma \q1 au holiliꞋabi manuwa hinafane-moꞋane gimidimidi. \q1 Kaiwabu yana vehimeya againe au hidemi gilakayemu, \q1 ada medema gilubode-moꞋena ide matadeya.” \p \v 43 Hidedemi Yesu Yaubada yana gahe Natuna ana kilowa faꞋina giyakahina tu yana gahe giluyabuna gigayo, “Gagahemi Yaubada omi miYuda ginahawatami be yana faha ginalemami. Au yoꞋo tulidi ginavegidedi be Yaubada yana faha hinaꞋitaveꞋavina, higa badi guwadi yamumuna yadi dewa againe hinaseyemaunena-ma kalivai-dina. [ \v 44 Gava kaliva mena ogolai-nadi againe ginabeꞋu, medema luluna ginaꞋadobona, atu gava kaliva ogola ginaꞋalatagona, medema luluna ginaꞋamuhumuhuna.] ” Hidedemi Yesu gigahe. \p \v 45 Tu badi abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Falisi Yesu yana gahetalahobuhobu hinogalina againe, badi faꞋidiya gilulukahihi ma hiꞋayaunena. \v 46 Au eda hilelena be higa hinakiveꞋavina, tu moyaꞋaidi hinuwanuwa vaita Yesu Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina faꞋina yoꞋo himatausedi, au higa-wayoga keke adifaiweya. \x - \xo 21:46 \xt Hi 13:12 \xt Sam 118:22-23, 1Fi 2:6-8\x* \c 22 \s1 Nagi ana avemwamwala ana gahetalahobuhobu. \r Luke 14:15-24 \p \v 1-2 Tu Yesu gahetalahobuhobu amine kadu givehawaledi gigayo, “Kaliva yadi luku Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya hidede amine. Tokaiwabu saꞋeyana natuna kaliva ginanagi ada ana avemwamwala gikidewedewena. \v 3 Gikidewedewena gihavaina, yana tomaduyowayowana giꞋiveninisedi be badi boi avemwamwala faꞋina givenuwaꞋatadi-ma hinaꞋela tu hidibutoyoga. \p \v 4 Au yana tomaduyowayowana kadu velugadiyao giꞋiveninisedi be badi boi avemwamwala againe giyowanidi-ma hinavenuwaꞋatadi hinagayo, Yaku avemwamwala ahe gakidewedewena. Bulumakau lakahidi kadu bulumakau natudiyao gaveveꞋahiyauwadi-ma ahe himunudi be hivekamoga. Gaitoma moyaꞋaina ahe hikidewedewena. Au natuku yana nagi ana avemwamwala againe wanaꞋela. \p \v 5 Hidedemi hivenuwaꞋatadi tu yadi gahe keke hidavenogaleni, au yadi faiseweya hiꞋabinauna. Kaliva saꞋeyana gina yana faheya, kadu saꞋeyana gina yana sitoweya. \v 6 Kadu kaliva tufoidi tokaiwabu ana agetoga hikiveꞋavidi-yo himunukoyokoyodi be hiluveꞋalikadi. \v 7 Bana tokaiwabu valeyadi ginogalini-yo giꞋilaꞋa. Au yana tolugaviya giꞋiveninisedi be mena toluveꞋalika hiluveꞋalikadi ada yadi melala hikabuna. \p \v 8 Badi tolugaviya hina tu ana agetoga kadu giyowanidi be gigahedi gigayo, Yaku avemwamwala ahe gakidewedewena tu badi gayowanidi-ma hidibutoyoga faꞋina iya kadu gadibutoyogedi, keke adifaiweya hinaꞋela. \v 9 Au eda lakahina melala hinafane wanana be gaveyao moyaꞋaidi wananuhagadi, medema yaku avemwamwala againe wanayowanidi. \v 10 Hidedemi gigahedi tu badi tomaduyowayowana hilowoga be eda lakahina againe hina kaliva moyaꞋaidi yamumudiyao kadu koyodiyao hivegaꞋauledi be avemwamwala ana manuwa-abavagaꞋauta hivemagana. \p \v 11 Atu bana tokaiwabu giluku be yana wakawaka gidaꞋitadi ma kaliva saꞋeyana giꞋitana nagi ana vaigau keke gidaꞋoseni. \v 12 Au gigayo, Tobohiyaku, gavadi-yo nagi ana vaigau keke udaꞋoseni tu yaku avemwamwala againe uluku? Kaliva meyana gibou. \p \v 13 Au tokaiwabu ana agetoga gigahedi gigayo, Nimana agena wanayogona be melaleya umalovana againe wanahegena. Medede againe ginatagitagi lakahina, kumina ginahobeꞋuwana be nuwana ginavekubokubo.” \p \v 14 Kadu Yesu yana gahe giluyabuna gigayo, “Yaubada moyaꞋaidi giyowanidi tu tufoidi moyaꞋaidi keke hidavenogaleni faꞋina tufoidiga giluwafadi be yana yoꞋogaga agaidiya hinaluku.” \x - \xo 22:14 \xt Lu 13:28\x* \s1 Yesu takesi ana sewadi faꞋina hitoliluveluvena. \r Maki 12:13-17 Luke 20:20-26 \p \v 15 Tu badi Falisi Yesu yana gahe hinogalini-yo hilowoga hina hivevai be yadi toliluvaluva againe hinavebauna be higa tamo gavadi koyona ginagaheyena. \v 16 Adi tomuliya kadu Helodi yana yoꞋo kalivadi tufoidi hiꞋiveninisedi be Yesu againe hiꞋela higayo, “Tovehawala, ime ahalamanena O ya gahe velemoꞋena, keke udaveꞋalololo. Yaubada yana eda faꞋina uvehavehawala velemoꞋena. Ada keke kaliva udamatausedi faꞋina kaliva yadi kikaiwabu keke udanuwenuweni, au ugahe-moꞋedi. \v 17 Au anatoliye be ya nuwanuwa saꞋeyana anahalamanena. KwanaLoma yada tokaiwabu lakahina Sisa againe takesi kanasena, kaꞋi medema gilubodana o kaꞋi keke?” \p \v 18 Tu Yesu yadi veꞋalololo aseꞋasediya giꞋita-yo gigayo, “Omi kaliva meyami luhei, gavadi-yo wanuwanuwa vaita wanavebauku? \v 19 Kabala yami takesi faꞋina wanasena-ma wanavehawaleku.” Au kabalai-nadi hivehawalena. \v 20 Au gitoliluveluvedi gigayo, “Hida hakwadi magigina? Kadu hakwadi ana egana mene kabala againe hikilumini?” \p \v 21 Badi higayo, “Bana Sisa.” Au Yesu gigahedi gigayo, “Hadema Sisa yana lokoloko, medema Sisa againe wanasena. Kadu hadema Yaubada yana lokoloko, medema Yaubada againe wanasena.” \p \v 22 Ada au yana bonalaufata hinogalini-yo hiyaulowoga. Au hihegena be hina. \x - \xo 22:22 \xt Lo 13:7\x* \s1 ToꞋalika yadi mididi-havagi faꞋina Yesu hitoliyena. \r Maki 12:18-27 Luke 20:27-40 \p \v 23 Tu medema aiyetai-nadi tonagona tafatafalolodiyao adi egana Sadusi tufoidi Yesu againe hiꞋela be hinatoliluveluvena. BadiꞋiyao ma higahe vaita aimo tova mulina toꞋalika keke hinamididi-havagi. \v 24 Badi higayo, “Tovehawala, Mosese yana buki-vehimeya againe hidede amine giꞋetoladi. KaꞋi kaliva saꞋeyana natuna keke tu ginaꞋalika, au tobohiyana yana vayasi anafaiweya gidanagina be tobohiyana ana hilafa faꞋina natuneyao ginaꞋivetubugidi. Au hidede amine Mosese givehimeya. \v 25 Au kaliva tobohiyaneyao adi yoꞋo seveni ime agaimeya himiyami. TomoꞋainagona ginagi tu giꞋalika ada natuna keke faꞋina, taina yana vayasi ginagina. \v 26 Meda anafaiweya taina natuna keke tu giꞋalika ada hinunauwena hinunauwena tu taina kaliva anaveseveni natuna keke tu giꞋalika. \v 27 Muliya-moꞋane kwamayoku giꞋalika. \v 28 Au kaliva adiveseveni kwamayoku saꞋeyana hinagina faꞋina, aimo tova mulina kaliva hinamididi-havagi ana toveya bana kwamayoku-nadi ma gava kaliva vavinena?” \p \v 29 Atu Bana Yesu gigayo, “Yaubada bonana ana vehawala kadu Yaubada yana faiwala keke wadahalamaneni faꞋina, omi keke wadanuwanuwa tunutunugina. \v 30 Tova mulina toꞋalika yadi mididi-havagi ana toveya, lobama ana tovenuwaꞋata himimiyami amine meda kaliva hinamiyami. Kaliva vevine keke hinanaginagi keke hinavenavenagi. \v 31 Tu toꞋalika yadi mididi-havagi faꞋina ganagahe. Yaubada omi agaimiya gavaimi gigahe ma maꞋi wahawahawana o kaꞋi keke? \v 32 Gigayo, IyaꞋeku Abelahamo yana Yaubada gamimiyami, kadu Aisake yana Yaubada gamimiyami, kadu Yakobu yana Yaubada gamimiyami. Hidedemi Yaubada gigahe. Badi kaliva wavewagadi aliꞋalikadiyao ma Yaubada yawayawadiyao giꞋitaꞋitadi. Au BanaꞋe kaliva aluꞋaluwadi yawayawana yadi Yaubada, keke aliꞋalikadiyao yadi Yaubada.” \p \v 33 Ada au yoꞋo hivanevanenega-ma mena yana vehawala hinogalini-yo hiyaulowoga. \x - \xo 22:33 \xt Af 23:8 \xt 2Veh 25:5 \xt Yem 3:6\x* \s1 Hadema vehimeya wai ginago? \r Maki 12:28-34 Luke 10:25-28 \p \v 34 Tu Falisi Yesu yana bonalaufata hagihagina againe badi Sadusi yadi gahe givetufagolohina ma hinogalina againe buye hivagaꞋauta. \v 35 Bana Falisi saꞋeyana buki-vehimeya ana tonuwahuya ma yana toliluvaluva saꞋeyana giyakahina be higa Yesu ginavebauna. \v 36 Gigayo, “Tovehawala, yada buki-vehimeya againe hadema vehimeya wai ginago?” \p \v 37 Yesu gigayo, “AseꞋase matatabuna, kadu aluꞋaluwa matatabuna kadu nuwa matatabuna Yaubada ya Kaiwabu againe unahawahege-Ꞌowona be Bana againe unanuwanuwa lakahina. \v 38 Mena vehimeyai-nadi wai ginagona kadu vehimeya lakahi-moꞋena. \v 39 Kadu vehimeya lakahina anavelu ma vehimeya nagona ana nuwanuwa amine, higa tauni unuwakabubuye amine tobohiyamomo unanuwakabubuyedi. \v 40 Mena vehimeyai-dina luhei au vehimeya lakahina. Mosese kadu Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina yadi vehawala matatabuna againe vehimeyai-dina matana matana faꞋina hikivetuvetunuda.” \x - \xo 22:40 \xt 2Veh 6:5 \xt 1Veh 19:18, Lo 13:9-10, Ga 5:14\x* \s1 Keliso inubana faꞋina. \r Maki 12:35-37 Luke 20:41-44 \p \v 41-42 Tu badi Falisi aimo seꞋeyaine hivagaꞋauta tu Yesu gitoliluveluvedi gigayo, “Yaubada yana Tovegida ana egana Keliso faꞋina gavaimi wanuwanuwa? BanaꞋe hakwadi bwanenena?” Badi higayo, “BanaꞋe Devida bwanenena.” \p \v 43 Yesu gigayo, “KaꞋi BanaꞋe Devida bwanenena au gavadi-yo tauna bwanenena aimo ginatubuyemu-ma givewagani Kaiwabu? FaꞋina tuwai-moꞋena AluꞋaluwa Mahalina yana kivetuvetunu againe Devida gigahe gigayo, \q1 \v 44 Bana Yaubada Kaiwabu iya yaku Kaiwabu gigahena gigayo, \q1 Nima iꞋatagikuya unahiyoto. O unamiyami tu \q1 nibaimomo ageyafayafaniya ganasedi. \m \v 45 Au hidede amine Devida Keliso givewagana yaku Kaiwabu, tu gavaiyaꞋamine yana Kaiwabu kadu bana bwanenena muliya gitubuga amanadi?” \v 46 Hidedemi Yesu gigahe tu keke tamo hakwadi anafaiweya bonana gidafatani, au hiveꞋamata. Ada medema aiyetai-nadi toliluvaluva kadu keke velugana hidaseni, au himatauta faꞋina hiꞋilova. \x - \xo 22:46 \xt Sam 110:1, Af 2:34-35\x* \c 23 \s1 Tonagona tafatafalolodiyao yadi veꞋalololo faꞋina \s1 Yesu givenuwaꞋata. \r Maki 12:38-39 Luke 11:43,46, 20:45-46 \p \v 1-2 Tu Yesu yoꞋoyoꞋo kadu ana tomuliya agaidiya gigahe gigayo, “Badi Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi au Mosese ana hilafa, yana vehimeya faꞋina kaliva hikikivetuvetunudi. \v 3 Badi Mosese ana hilafa faꞋina gavadi gavadi hivehawala, medema wanavenogalena be wanamuliyena. Atu gavaimi hidewadewa medemi keke wanamuliyeni, faꞋina kebuladiya higahe yamumuna tu aseꞋasedi tulina faꞋina keke hidadewadewa yamumuna. \v 4 Yadi vehawala tulina tulina au vitana, vaita vainuwana lakahina uꞋumiya hidaseni tu taudiyao mena vehimeya ana itaveꞋavina againe keke maꞋita hidavelugami. \p \v 5 Gavadi gavadi hififaisewadi, medemi hidewadewa be kaliva hinaꞋita-yo adi egana hinakilakahina. WaꞋitadi, vehimeya saꞋeyana himuliyena higa Yaubada yana vehimeya tufona hiꞋetoladini tu foseya hidodona be uꞋudiya o nimadiya hiluhifona. Tu badi adi fose ma lakahina hiꞋosena be kaliva hinaꞋitadi. Kadu adi aikeva mataꞋoloꞋolona tunugi-moꞋena hisena be kaliva hinagayo, Velemodi. \v 6 Nuwanuwadi avemwamwala againe kadu manuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiya abavetoga kikaiwabuna againe hinavetoga. \v 7 Kadu nuwanuwadi kaliva abakimokimone againe hinalusiuleyedi kadu yadi wawowomumu hinavewagadi kauveya. \p \v 8 Tu omiꞋiyao ma moyaꞋaimi yami yoꞋo saꞋeyana ada IyaꞋeku yami Kaiwabu lakahina faꞋina keke wananuwanuwa be higa vaita hinahawavelakahiyemi. \v 9 Kadu Tamami lobameya gimimiyami-ma saꞋeyanaga faꞋina keke tamo hakwadi gava babiya wanahawavetamaneni. \v 10 Kadu yami tovehawala saꞋeyanaga higa IyaꞋeku Keliso faꞋina keke wananuwanuwa be higa vaita kaliva hinavewagami tovehawala. \v 11 Gava kaliva agaimiya kikaiwabu-moꞋena, medema omi agaimiya anafaiweya gidaveꞋagetoga. \v 12 Hai kaliva tauna ana egana ginakilakahina, Yaubada mena kaliva ginakivewowomumuna. Hai kaliva tauna ginanuwahobu, medema ana egana Yaubada ginakilakahina. \x - \xo 23:12 \xt Md 6:1, Yem 13:9 \xt Mk 9:35, Lu 22:26 \xt Gah 29:23, Lu 18:14\x* \s1 Yesu Falisi meyadi luhei gihawavekoyoyedi. \r Luke 11:39-42,44,52 \p \v 13 Hoiyoi Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu Falisimomo! Omi meyami luhei ma vita lakahina wananuhagana. FaꞋina badi nuwanuwadi Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya hinaluku be aseꞋasediya ginavehivehimeya-ma magigidi wanubodana. Omi taumiyao keke wadaluku kadu badi nuwanuwadi hinaluku-ma wahawatadi. [ \v 14 Hoiyoi Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu Falisimomo! Omi meyami luhei ma vita lakahina wananuhagana. FaꞋina sikwasikwadiyao yadi lokoloko walemadi ada waveꞋoveꞋoꞋola-faꞋila be higa kaliva hinahawaveyamumuyemi. Yami koyona veꞋoꞋola-faꞋila againe wakevana faꞋina ami vita gavatubuga wananuhagana.] \p \v 15 Hoiyoi, Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu Falisimomo! Omi meyami luhei ma vita lakahina wananuhagana. Yamina avaleya kadu lehageya lauva lakahina wanunauwena be higa vaita kaliva saꞋeyanaga wananuhagani-yo omi agaimiya ginavetomuliya ada yami dewa tuwaina ginaꞋitaꞋitaveꞋavina. Ada ahe wanavehawaleni-yo yana dewa koyona yami dewa koyona ginatubuhegena. AiꞋalaꞋalata againe omi vita lakahina wananuhagana, tu bana ami tomuliya gikoyo-moꞋa ma vita lakahi-moꞋena ginanuhagana. \p \v 16 Hoiyoi omi tokivetuvetunu matami uyuꞋuyuyuna ma vita lakahina wananuhagana! FaꞋina omi wagahe wagayo, Gava kaliva manuwa-tafalolo lakahina ginayakahini-yo ginawonadabadaba, medema gahe-kawowo. Atu gava kaliva manuwa-tafalolo ana vaigau ginayakahini-yo ginawonadabadaba, medema gahe velemoꞋena. Au gavaimi giwonadabadaba, medemi gidadewadewa. Hidedemi wagahe. \v 17 Omi kaliva natuneyao. Gahe wananogalina kadu matami ginamahalina. Manuwa-tafalolo gaitoma sevesevehailana. KaꞋi keke sevesevehailana digo, ana vaigau kadu gaitoma-kawowo. Hadema gaitoma lakahi-moꞋena, kaꞋi vaigau o kaꞋi manuwa-moꞋena? \v 18 Kadu wagahe wagayo, Gava kaliva manuwa-tafalolo ana atudidiga ginayakahini-yo ginawonadabadaba, medema gahe-kawowo. Atu gava kaliva abaveyao manuwa-tafalolo ana atudidiga againe gidauda-ma ginayakahini-yo ginawonadabadaba, medema gahe velemoꞋena. Au gavaimi giwonadabadaba, medemi gidadewadewa. Hidedemi wagahe. \v 19 Omi kaliva matami abodana. Manuwa-tafalolo ana atudidiga gaitoma sevesevehailana. KaꞋi keke sevesevehailana digo, abaveyao atudidiga againe gidauda-ma kadu gaitoma-kawowo. Hadema gaitoma lakahi-moꞋena, kaꞋi abaveyao o kaꞋi atudidiga-moꞋena? \v 20 Au wanogali! Gava kaliva yana wonadabadaba againe manuwa-tafalolo ana atudidiga giyakahina, medema atudidiga-moꞋena tu kadu abaveyao atudidigeya gidauda-ma giyakahina. Wonadabadaba luhei tu adi nuwanuwa au saꞋeyana. \v 21 Ada gava kaliva yana wonadabadaba againe manuwa-tafalolo giyakahina, medema manuwa-tafalolo moꞋena tu kadu BanaꞋe manuwa-tafalolo againe gimimiyami-ma giyakahina. Wonadabadaba luhei tu adi nuwanuwa au saꞋeyana. \v 22 Ada gava kaliva yana wonadabadaba againe lobama giyakahina, medema Yaubada yana abamiyami kikaiwabuna tu kadu Yaubada Tauna giyakahina. Wonadabadaba luhei tu ana nuwanuwa au saꞋeyana. \p \v 23 Hoiyoi Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu Falisimomo! Omi meyami luhei ma vita lakahina wananuhagana. FaꞋina vehimeya kabiꞋona waꞋitaveꞋavina, higa gaitoma-kawowo naiyaꞋauꞋa saikuku mawa gavadi gavadi wamagana ami kevakeva ana kivehivehimala faꞋine wavaivaina be Yaubada yana tufo waseusena, tu vehimeya lakahina keke wadaꞋitaveꞋavini. Omi keke wadanuwanuwa tunutunugina, kaliva keke wadaꞋitanuwakabubuyedi kadu gavaimi gavaimi wagahegahe medema keke wadanuwa-nunauyeni. Mena vehimeyai-dina lakahina, nuwanuwa tunutunugina, itanuwakabubu, gahe ana nuwanunauya wadaꞋitaveꞋavina tu kadu vehimeya kabiꞋona wanaꞋitaveꞋavina, higa Yaubada yana tufo wanaseusena. \v 24 Omi tokivetuvetunu matami abodana. Dewa kabiꞋona waꞋitaꞋitaveꞋavina tu dewa lakahina keke maꞋi wadanuwenuweni. Omi keke nuwanuwami kevakeva koyodi wanaꞋani faꞋina, kaꞋi namokilikili ami bwaiya ginatowa, au wamaduvaihegena tu kaꞋi kevakeva ana egana kameli bwaiya ginatowa, kevakeva koyona nonogana watonona. Mena gahetalahobuhobu gayakahina-ma yami dewa gihawavemogatalena. \p \v 25 Hoiyoi Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu Falisimomo! Omi meyami luhei ma vita lakahina wananuhagana. FaꞋina ami gowa ami nauꞋa kwauna wakolakolana tu hinagena bwanebwanenena gidadauda amine, meda wowomi waꞋihagihagiyena tu nuwahinagemi kaiꞋafu mataꞋalalaka againe gimaga. \v 26 O Falisi mata abodana. Nagona gowa nauꞋa hinagena unakolana ada au kadu kwauna yegayegana ginayemu. \p \v 27 Hoiyoi Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu Falisimomo! Omi meyami luhei ma vita lakahina wananugahana. FaꞋina yami dewa vaita lahi kaliva hivevigauna amine. Getana ana ita yamumuna tu lahi hinagene toꞋalika luluna kadu magana koyona gidadauda. \v 28 Meda anafaiweya omi ami ita vaita yegayegamiyao kaliva matadiya tu nuwahinagemiya veꞋalololo dewa koyona tulina tulina gidadauda. \x - \xo 23:28 \xt Md 5:34 \xt Lu 16:15\x* \s1 Yesu Falisi adi matahiwadi gilukahihiyena. \p \v 29-30 Hoiyoi Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu Falisimomo! Omi meyami luhei ma vita lakahina wananuhagana. Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina tuwai-moꞋena hiꞋalika-ma adi tomohuyahuya wakidewedewena, kadu Yaubada yana kaliva yegayegadiyao adi lahi wavevigauna wagayo, KaꞋi ideꞋeyao bwanenedeyao yadi toveya kadamiyami digo keke badi amine kadahuluva, au keke toꞋawatalatalaina kadaluveꞋalikadi. \v 31 Hidede amine wagahe faꞋina au taumiyao wahawavemogatala higa vaita omi badi toꞋawatalatalaina hiluveꞋalikadi-ma bwanenediyao. \v 32 Bwanenemiyao hivebutu Yaubada yana toꞋawatalatalaina hiluveꞋalikadi. Au wamadu bwanenemiyao yadi faisewa wavaini be waluyabuni, toꞋawatalatalaina wanaluveꞋalika-Ꞌowodi. \p \v 33 Omi vaita oloto amine. E, omi oloto koyodiyao adi yoꞋo. WanaꞋota tu keke amifaiweya koyona ana laufata wanaꞋotayabuyabuni, keke-moꞋa. Au aimo abaga koyona againe wanaluku. \v 34 Hidema faꞋina wanogali! Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina kadu tonuwahuya kadu yaku vehimeya ana tovehawala omi agaimiya ganaꞋiveninisedi. Tufoidi aimo wanaluveꞋalikadi o kaꞋi kelose againe wanatutuvefosedi. Tufoidi yami manuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiya bulava againe wanalaudi, kadu tufoidi melala tulina tulina agaidiya wanavenevenegadi. \v 35 Ada au badi Yaubada yana kaliva yegayegadiyao moyaꞋaidi hiluveꞋalikadi-ma adi matahiwadi omi miYuda agaimiya ginalakayemu. Boi tuwai-moꞋena Keni tobohiyana yana dewa yegayegana ana egana Ebeli giluveꞋalikana. Bana againe luveꞋalika giveꞋinuba ada hinunauwena hinunauwena tu omi miYuda Sakalaiya Belekaiya natuna atudidiga liline manuwa-tafalolo ana edaꞋawaneya waluveꞋalikana. \v 36 Wanogali! Mena luveꞋalika moyaꞋaina ana laufata omi tova adamoya babiya watubuyemu-ma agaimiya ginalakayemu.” Hidedemi Yesu Falisi gigahedi. \x - \xo 23:36 \xt Af 7:52 \xt Md 3:7 \xt 1Te 2:15 \xt Aba 4:8, Hi 11:4\x* \s1 Yesu miYelusalema yadi kilowa faꞋina gitagiꞋuvadi. \r Luke 13:34-35 \p \v 37 Tu Yesu kadu gigayo, “Ho miYelusalema miYelusalema, omi Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina waluveꞋalikadi kadu yana tolaumamala omi agaimiya giꞋiveninisedi-ma watutuveꞋalikadi. Kamukamu natudiyao hikokodi ofadiya hilutagodi amine, meda tova a gavaiyehi Iya nuwanuwaku vaita gadakovavagaꞋauhimi be gadalugolegolemi tu omi wakiloweku. \v 38 WaꞋita, Yaubada ginanuyabuyabumi be amikaibe wanamiyami ami tolugolagola keke. \v 39 Au gagahemi aimo keke-moꞋa wanaꞋita-havagileku. Wanamiyami wananunauwena tu ganaꞋela-havagi yo wanagahe wanagayo, Bana Kaiwabu ana eganeya giꞋela-ma kanahawadavadavana.” Au hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 23:39 \xt Af 7:59 \xt Sam 118:26\x* \c 24 \s1 Yesu manuwa-tafalolo ana lauyawela faꞋina gilukahihi. \r Maki 13:1-2 Luke 21:5-6 \p \v 1 Tu Yesu manuwa-tafalolo lakahine gihobu, ada ginauna tu ana tomuliya Bana againe hiꞋela be higa manuwa-tafalolo ana aiyogona tulina tulina vewaga hinavehawalena. \v 2 Bana gigayo, “Wadema manuwa ana ita vewaga faꞋina ganagahe. Kabala againe hikivetalana tu aimo keke tamo kabala kabalahiyana tabone ginada, au moyaꞋaina hinatutuyauyaulena.” \x - \xo 24:2 \xt Lu 19:44\x* \s1 Tova mulina aulolo tagiya lakahina babiya ginalakayemu. \r Maki 13:3-20 Luke 21:7-24 \p \v 3 Tu Yesu gina oya Olive againe gilaka givetoga tu ana tomuliya adikaibeꞋuyanina Bana againe hiꞋela hitoliyena higayo, “UnavenuwaꞋatama gava tova manuwa-tafalolo ana lauyawela ulukahihiyena-ma ginalakayemu? Ya yewaꞋela-havagi kadu hida tova ana lauyabu ginaluvedaꞋufo againe, gava aituha anaꞋita-yo anahalamane-hagihagiyeni?” \p \v 4 Yesu gigayo, “Aituha hidede amine. Taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be keke tamo hakwadi yana fwaya againe ginanuwaꞋabiyemi. \v 5 FaꞋina aimo kaliva moyaꞋaidi hinaꞋela aku egana hinayakahina hinagayo, IyaꞋeku Keliso higa Yaubada yana Tovegida. Hidedemi hinagahe be kaliva moyaꞋaidi yadi fwaya againe hinanuwaꞋabiyedi. \v 6 Kadu aituha saꞋeyana ma gaviya moyaꞋaina ginalakayemu ada kaliva yadi veꞋamunumunuga butudi wananogalina, kadu hai lauveya hinalulugaviya medema valeyadi wananogalina. Atu wanogali! Keke aseꞋasemi ginaꞋakolukoluni. Mena gaitomai-dina anafaiweya hidalakayemu tu tova ana lauyabu au aimo muliya-moꞋane ginalakayemu. \v 7 YoꞋo saꞋeyana mali yoꞋo buye hinaveꞋamunumunuga, kadu fafali saꞋeyana mali fafali buye hinalulugaviya. Loka ada liꞋuliꞋu lakahina fafali tulina tulina agaidiya hinalakayemu. \v 8 Venatuna ana tova ginaluvedaꞋufo againe, kwamayoku hinavefahedi-yo yadi aulolo ginavebutu. Meda anafaiweya mena gaitomai-dina galukahihiyedi-ma hinalakayemu againe, aulolo tagiya lakahina ginavebutu. \p \v 9 Tova ana lauyabu ana aituha kadu saꞋeyana ma au hinakiveꞋavimi hinahegenauwemi be vita lakahina kadu alika wananuhagana. Kadu Iya wavetumaganeku faꞋina yoꞋo moyaꞋaidi omi agaimiya hinavenivenibaina. \v 10 Ada medema tovai-nadi tufoidi moyaꞋaidi yadi vetumagana hinahegena be hinanuwayewa. Ada tobohiyadiyao nibaidiyao agaidiya hinahawavemogataledi kadu hinavenikohiyedi. \v 11 Ada falofita fwayafwayadiyao moyaꞋaidi hinalakayemu be kaliva moyaꞋaidi yadi fwaya againe hinanuwaꞋabiyedi. \v 12 Ada koyona tulina tulina ginaveꞋaliyahega faꞋina, tovetumagana tufoidi moyaꞋaidi yadi hawahega tobohiyadiyao faꞋidiya ginahavaina. \v 13 Atu hai kaliva ginaꞋatuvefaꞋila be Yaubada againe ginamiyamiyaveꞋavina tu alika ana maka, medema ganakibababalena. \v 14 Ada yaku kaliva hida VenuwaꞋata Yamumuna yoꞋo tulidi tulidi agaidiya hinalumamalena be babi matatabuna hinaluyabuna. E, kaliva hinavenuwaꞋatadi be higa Yaubada yana itaveꞋavina againe adifaiweya hinamiyami be aseꞋasediya ginavehivehimeya. Hidedemi yoꞋo moyaꞋaidi hinavenuwaꞋata-Ꞌowodi tu muliya tova ana lauyabu ginalakayemu.” Hidedemi Yesu tova ana lauyabu faꞋina gilukahihi. \p \v 15 Kadu gigayo, “Au aimo abakivekoyo koyo-moꞋena abaga tafatafalolona againe ginamidi-ma wanaꞋitana. Medema tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Daniyela gigaheye-vagahina. (E, omi tohawa wanaꞋitanuwenuwena.) \v 16 Abakivekoyo koyo-moꞋena abaga tafatafalolona againe wanaꞋitana againe, omi Yudiya ana fafali againe wanamiyami-ma au oyeya wanaꞋota. \v 17 Hai kaliva yana tolameya ginamiyami, medema keke yana manuweya ginaluku be higa yana lokoloko ginavaini. Au ginamaduꞋota. \v 18 Hai kaliva yana faheya ginamiyami, medema keke melaleya ginayewani be higa ana lifi ginavaina. Au ginamaduꞋota. \v 19 Hoiyoi vevine wahifugadiyao kadu vevine aimo hivehuvehuhu amanadi! Mena ota ana toveya vita lakahina hinanuhagana. \v 20 Yaubada againe wanaveꞋoꞋola be higa mena gaitoma koyona keke wehi ana tova o sabati againe ginalakayemu. Naudadana sabati againe hawata gidadauda faꞋina, kaꞋi sabati o wehi digo gavaimi be oyeya wadaꞋota? \v 21 Kadu medema tovai-nadi vita lakahi-moꞋena ginalakayemu. Mena vitai-nadi ma boi tuwai-moꞋena babi ana abaveꞋinuba againe kadu tova hinafane keke hidanuhagani. Kadu aimo tova mulina keke hidede amine hinanuhagani. \v 22 Tu Yaubada mena tova vita-moꞋena galukahihiyena-ma ana aiyeta gidabana be ginakaliꞋuho. KaꞋi keke gidadabani digo, kaliva moyaꞋaidi hidabwavi. Atu Tauna yana kaliva giluwafadi be yana yoꞋogaga agaidiya hiluku-ma adi lugolagola faꞋina mena tovai-nadi ginadabana hinafane be ginakaliꞋuho. \x - \xo 24:22 \xt Md 24:23-24, 1Yn 2:18 \xt Md 10:22, Yo 16:2 \xt 1Yn 4:1\x* \x - \xo 24:22 \xt Md 28:19 \xt Dan 11:31 \xt Dan 12:1\x* \s1 Yesu keliso-fwayafwaya faꞋidiya givenuwaꞋata. \r Maki 13:21-23 Luke 17:23-24 \p \v 23 Tu kaꞋi tamo hakwadi ginagahemi ginagayo, WaꞋela hida kalivai-nadi givekeliso-ma waꞋita, o kaꞋi ginagayo, Wanana yuwa kaliva givekeliso-ma waꞋita. KaꞋi hidede amine ginagahe o keke bonana wanavetumaganeni. \v 24 Au tova mulina toveꞋalololo hinalakayemu be hinagahe vaita hidavekeliso o kaꞋi hidavefalofita. Aituha fifiwaladi ada abaveyaulowoga badi hinafaisewadi be hinagaluvaluva vaita Yaubada yana kaliva kaꞋi yadi fwaya againe hinanuwaꞋabiyedi. E, kaliva vevine Yaubada giluwafadi be yana yoꞋogaga agaidiya hiluku-ma hinagaluvaluvadi vaita hinanuwaꞋabiyedi. \v 25 Wanogali! ToveꞋalololo yadi dewa faꞋina gavenuwaꞋata-vagahimi. \p \v 26 KaduꞋe, kaꞋi tamo hakwadi ginavenuwaꞋatami ginagayo, Wanana bana yuwavaꞋama givekeliso be walaꞋaiya gimimiyami-ma wanaꞋitana, kaꞋi hidede amine ginagahe o keke wanana wanaꞋitani. O kaꞋi ginagahe ginagayo, Bana givekeliso-ma mene vetawaneya gimimiyami, au keke bonana wanavetumaganeni. \v 27 Keke wanavetumaganeni faꞋina Iya TohobuꞋela nama gisinamana amine ganahobuꞋela-havagi. Nama gisinamana be auheꞋama lobama fafalina fafalina gituvemahali-Ꞌowona amine, meda Iya kaliva moyaꞋaidi matadiya ganahobuꞋela-havagi. \v 28 Hai ubula siyona gilakalaka, medede againe manusiyo hinavagaꞋauta.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 24:28 \xt 2Te 2:9, Ha 13:13\x* \s1 TohobuꞋela yana yemuna-havagi faꞋina. \r Maki 13:24-31 Luke 21:25-33 \p \v 29 Tu Yesu kadu gigayo, “Mena tovai-nadi ana vita lakahi-moꞋena ginahavaini-yo kauwana ginaꞋuyuyu kadu vaikohi ana mahalina ginakweꞋu. Ibadibadi lobameya ginaꞋakolukoludi be hinabeꞋu ada lobama ana gaitoma fifiwaladiyao adi iviya ginaꞋatuliyeliyedi. \p \v 30 Hidedemi lobama ana loi hinahuluva tu Iya TohobuꞋela aku aituha lobameya ginalakayemu, ada tomiyababi adi yoꞋo tulina tulina yadi watagiya kumidi hinahobeꞋuwana. Ada Iya TohobuꞋela buhibuhi tabone lobameya gayewayewaꞋela-ma hinaꞋitaku. Yaku wafaiwala kadu yaku wamahalina veꞋakinamanamalina gayewayewaꞋela-ma hinaꞋitaku. \v 31 Yaubada yana tovenuwaꞋata ganavehimeyena be hiulega ginayuvedonena, ada yaku tovenuwaꞋata moyaꞋaidi ganaꞋiveninisedi be kaliva vevine Yaubada giluwafadi-yo yana yoꞋogaga againe hiluku-ma hinavagaꞋauhidi. Fafali tulina tulina wabolimaneya wayavalaseya walaubeꞋuya waꞋoyeya, lobama inubane kadu ana lauyabu againe hinavagaꞋauhidi be Iya TohobuꞋela agaikuya hinavegaꞋauledi. \p \v 32 WaꞋita, lalava ana dewa wananuwenuwena be enohega wanavaina. Lalava ginatafa ma kaꞋita-yo kagayo, Kauwana yana tova giluvedavedaꞋufo. \v 33 Meda anafaiweya mena aituhai-dina galukahihiyedi-ma wanaꞋitadi againe, au wanahalamanena yaku yewaꞋela giluvedaꞋufo-moꞋa. \v 34 Gagahe velemoꞋena hida tova ana yoꞋo keke moyaꞋaidi hinaꞋalika-Ꞌowoga tu nagona mena gaitomai-dina moyaꞋaidi hinalakayemu. \v 35 Lobama be babi ginayawowola tu bonaku keke ginayawowola, au ginaduva-vagata. \x - \xo 24:35 \xt 2Fi 3:10, Ha 6:12-13 \xt Ha 1:7, Md 26:64\x* \x - \xo 24:35 \xt 1Ko 15:52, 1Te 4:16\x* \s1 Yesu yana yewaꞋela ana tova keke tamo hakwadi \s1 gidahalamaneni. \r Maki 13:32-37 Luke 17:26-27,30-31,35 \p \v 36 Tu yaku tova kaꞋi gava aiyeta o gava bai ganayewaꞋela ma keke tamo hakwadi gidahalamaneni. Badi tovenuwaꞋata lobameya keke hidahalamaneni, kadu Iya Yaubada Natuna keke gadahalamaneni. Au Kamaku anakaibe gihalamanena. \v 37 Boi tuwai-moꞋena Nowa yana toveya kaliva vevine hidewadewa amine, meda anafaiweya Iya TohobuꞋela yaku yewaꞋela ana toveya kaliva hinadewadewa. \v 38 FaꞋina boi tuwai-moꞋena mala aimo keke gidatuwa-moꞋa kaliva vevine himiyami aꞋa hiꞋauꞋa bwai hiyuyu hinaginagi hivenavenagi au yadi havivila tulina tulina hinunauwena tu Nowa waka againe giyage aiyetai-nadi. \v 39 Nowa giyage tu gavadi ginalakayemu-ma keke hidanuwenuweni. Au himiyamiya-kawowo tu mala gituwaꞋafufudi-yo moyaꞋaidi hibwavi-Ꞌowoga. Meda anafaiweya Iya TohobuꞋela yaku yewaꞋela ana toveya kaliva vevine hinadewadewa. \v 40 Kaliva luhei faheya hinamiyami tu saꞋeyana gananauwena saꞋeyana ginamiya. \v 41 Vevine luhei gufeya hinaꞋiꞋivilavila tu saꞋeyadi gananauwedi saꞋeyadi hinamiya. \p \v 42 Gava tova Iya yami Kaiwabu ganayewaꞋela be yaku kaliva gananauwedi ma keke wadahalamaneni faꞋina, aseꞋasemi wanakidewedewena be wanalulauboda. \v 43 Atu hidede amine wanahalamana. KaꞋi tonimanuwa tokaiꞋafu yana ela ana kauwana gidahalamanena digo, keke matana gidalowoni au gidalulauboda be tokaiꞋafu keke anafaiweya gidaluku yana manuweya. \v 44 Meda anafaiweya omi taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be wanalulauboda. FaꞋina gava kauwana Iya TohobuꞋela ganayewaꞋela ma keke wadahalamaneni. KaꞋi wanamiya-kawowo wanagayo, Keke adamoya ginaꞋela, au medema tovai-nadi ganavefutaꞋami. \x - \xo 24:44 \xt Af 1:7, 1Te 5:1-2 \xt Aba 6:5-8 \xt Aba 7:6-23\x* \x - \xo 24:44 \xt Md 25:13 \xt Ha 3:3\x* \s1 Tofaisewa bonabonaꞋabina o dibudibutoyogina \s1 ana gahetalahobuhobu. \r Luke 12:41-48 \p \v 45 Tofaisewa kahihina ganalukahihiyena be wananuwenuwena. Gavaimi gidewadewa bana faꞋine higahe higayo, Wada tofaisewa bonabonaꞋabina yana wanuwahuya gifififaisewa? Yana kauveya givegidena be gigahena gigayo, Iya ganana tu o aku agetoga unaꞋitaveꞋavidi, aiyeta saꞋeyana saꞋeyana adiga unaveleveledi. \v 46 KaꞋi gavaimi yana taubada givehimeyena medemi ginadewadewa tu yana taubada ginayewaꞋela bonana giꞋabiꞋabina-ma ginaꞋitana, au bana tofaisewai-nadi vemwamwala ginanuhagana. \v 47 Gagahe velemoꞋena agaimiya kaliva lakahina yana lokoloko matatabuna ana toꞋitaveꞋavina bana tofaisewai-nadi ginasena. \v 48 Atu kaꞋi bana tofaisewai-nadi au kaliva koyona o nuwahinagene ginagahe ginagayo, Hima yaku taubada givekwalu lakahina. KaꞋi keke ginamaduꞋela. \v 49 Ada au ginavebutu tobohiyaneyao higa tofaisewa velugadiyao ginamunumunudi, ada badi gufa koyona ana toyu-faꞋila buye hinaꞋauꞋa hinayuyu. \v 50 KaꞋi hidede amine bana tofaisewai-nadi ginahuluva, au yana taubada yana ela againe ginavefutaꞋana. Yana aiyeta o kaꞋi yana kauwana tofaisewa keke gidahalamaneni tu yana taubada ginayewaꞋela. \v 51 Au ginamunukoyokoyona ada ginahegenauwena be badi meyadi luhei adi matahiwadi amine bana ginanuhagana. E, bana badi buye hinatagitagi lakahina, kumidi hinahobeꞋuwana nuwadi ginavekubokubo.” Au hidedemi Yesu yana yewaꞋela faꞋina gigahetalahobuhobu. \x - \xo 24:51 \xt Md 25:21,23\x* \c 25 \s1 Ulaulatana adiveteni adi gahetalahobuhobu. \p \v 1 Tu Yesu yana yewaꞋela faꞋina gigahetalahobuhobu gigayo, “Kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami be aseꞋasediya givehivehimeya yadi ihuluhuluva hidede amine. Ulaulatana teni himiyami tu yadi lamufa hivaidi ada hilowoga be hina, tonagi yana kwamayoku tamana yana manuweya ginavegaꞋaulena-ma hinabodabodana. \v 2 Vevine faifi kwavakwavadiyao tu faifi nuwanuwahuyadiyao. \v 3 Badi kwavakwavadiyao yadi lamufa hinauwena tu keke gufa yadi abaꞋaihiwaga againe hidanauweni. \v 4 Badi nuwanuwahuyadiyao ma yadi lamufa kadu gufa yadi abaꞋaihiwaga againe hinauwena. \v 5 Tonagi givekwalu lakahina faꞋina vevine edeya hibodaboda tu matadi gineganega ada au hiꞋenonuwaulu. \p \v 6 Hidauda tu bogi nafone kaliva agodi hikovadona higayo, Tonagi giyemuyemu. WaꞋela be wamadubodebodeni. \v 7 Au ulaulatana himidi yadi lamufa hikilakahidi. \p \v 8 Badi kwavakwavadiyao tobohiyadiyao nuwanuwahuyadiyao higahedi higayo, Ali maꞋi gufa yama lamufa gikweꞋukweꞋu. \p \v 9 Badi higayo, Keke. KaꞋi hima omiꞋiyao imeꞋeyao keke adafata. Au wanana sitowa againe yami gufa wanakimonena. \p \v 10 Badi hinauna yadi gufa hinakimonena tu tonagi a giyemu. Ulaulatana ahe hikidewadewa-ma bana buye hiluku be avemwamwala hinaꞋana. Ada au wana hifalina. \p \v 11 Muliya velugadiyao hilakayemu hikova higayo, Kauveya, Kauveya, wanafali uyau ime ayemu. \p \v 12 Tu bana gigayo, Gagahe velemoꞋena keke gadahalamanemi.” \p \v 13 Ada au Yesu yana gahe giluyabuna gigayo, “Wanogali! Yaku yewaꞋela ana tova o kaꞋi ana kauwana keke wadahalamaneni faꞋina wanalulauboda.” \x - \xo 25:13 \xt Lu 12:35 \xt Lu 13:25-27 \xt Lu 12:40\x* \s1 Tofaisewa yadi lukimokimone adi gahetalahobuhobu. \r Luke 19:11-27 \p \v 14 Kadu Yesu gigahetalahobuhobu gigayo, “Kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami be aseꞋasediya givehivehimeya-ma yadi ihuluhuluva ganalukahihiyena. Kaliva lakahina mali fafali againe ginana faꞋina, yana tofaisewa giyowanidi be yana lokoloko nimadiya gisena higa hinaꞋitaveꞋavina. \v 15 Kaliva saꞋeyana K5,000 amine givelena, kadu saꞋeyana K2,000 amine givelena, kadu saꞋeyana K1,000 amine givelena. Gavaimi gavaimi adifaiweya hinafaisewa, medemi giveledi. Gifolaka gilowoga be gina. \v 16 Gina tu tofaisewa K5,000 givelena-ma gififaisewa gififaisewa tu yana veꞋatutamoꞋai kadu K5,000 ginuhagana. \v 17 Meda anafaiweya tofaisewa anavelu K2,000 givelena-ma yana faisewa againe kadu K2,000 giveꞋatutamoꞋaina. \v 18 Atu tofaisewa K1,000 givelena-ma gina kahu giyalana be yana taubada yana mani gikumulina. \p \v 19 Himiyami lauva tunugina tu mena tofaisewai-dina yadi taubada giyewana ada giyowanidi be yadi faisewa faꞋina hinavenuwaꞋatana. \v 20 Bana kaliva K5,000 givelena-ma kadu yana veꞋatutamoꞋaina buye giꞋaliyena K5,000. Gigayo, Kauveya, K5,000 uveleku be gaꞋitaveꞋavina. UꞋita, yaku veꞋatutamoꞋaina kadu K5,000 ganuhagana. \p \v 21 Yana kauveya gigayo, O tofaisewa hagihagi, bonaku gavele-ma uꞋabina. Gaitoma kabikabiꞋona ufaisewa-hagihagiyena faꞋina abavehimeya moyaꞋaina nimaniya ganasena. Agaikuya uꞋela buye kanavemwamwala. \p \v 22 Kadu bana kaliva K2,000 givelena-ma giꞋela gigayo, Kauveya, K2,000 uveleku be gaꞋitaveꞋavina. UꞋita, yaku veꞋatutamoꞋaina kadu K2,000 ganuhagana. \p \v 23 Yana kauveya gigayo, O tofaisewa hagihagi, bonaku gavele-ma uꞋabina. Gaitoma kabikabiꞋona ufaisewa-hagihagiyena faꞋina abavehimeya moyaꞋaina nimaniya ganasena. Agaikuya uꞋela buye kanavemwamwala. \p \v 24 Au bana kaliva K1,000 givelena-ma giꞋela gigayo, Kauveya, a gahalamane. O kaliva nuwa koyona. Keke udafahafaha tu uꞋiꞋaiyala-kawowo. Keke udafifaisewa tu uyauyaudi-kawowo. \v 25 Medema faꞋina gamatauta. Gana ya mani kahuya gasevauyena. UꞋita, hidei ya lokoloko. \p \v 26 Au yana taubada gigayo, O tofaisewa koyo, dibu toyogina. O ugahe vaita udahalamaneku. Iya keke gadafahafaha tu gaꞋiꞋaiyala-kawowo kadu keke gadafifaisewa tu gayauyaudi-kawowo. \v 27 Hidede amine iya faꞋikuya unuwanuwa faꞋina, vaita udana yaku mani banika againe udaseni be higa iya gayewaꞋela againe, yaku mani ana veꞋatutamoꞋaina buye gadavaina. \v 28 Yaku mani K1,000 gavelena-ma wanavaiyewena be kaliva againe K10,000 gidadauda-ma wanavelena. \p \v 29 Hai kaliva yana halamana o kaꞋi yana faisewa Yaubada givelena-ma giꞋitaꞋitaveꞋavina, medema yana halamana o yana abavehimeya ginaveꞋatutamoꞋaina be ginatubuga-moꞋa. Atu hai kaliva yana gavaꞋadi Yaubada givelena-ma keke gidaꞋitaveꞋavini, medema yana halamana kabiꞋona Yaubada ginavaihegena be ginamiya-kawowo. \v 30 Ada au wama kaliva koyona keke gidadibudibumuhiga amanadi, melaleya wanahegehobuyena be umalovaneya ginamiyami. Medede againe kaliva hinatagitagi lakahina kumidi hinahobeꞋuwana nuwadi ginavekubokubo.” Au hidedemi Yesu gigahetalahobuhobu. \x - \xo 25:30 \xt Lo 12:6 \xt Lu 16:10 \xt Mk 4:25\x* \s1 Tova mulina Tokaiwabu Yesu ginavedewayaugida. \p \v 31 Kadu Yesu gigayo, “Aimo tova mulina Iya TohobuꞋela yaku wamahalina veꞋakinamanamalina ganayewaꞋela. Lobama ana tovenuwaꞋata Iya buye anaꞋela vedewayauga ana abavetogeya yaku wakikaiwabu ganavetoga. \v 32 Tomiyababi yami yoꞋo tulina tulina Iya agaikuya wanavagaꞋauta. Ada yomuyomu adi toꞋitaveꞋavina yana yomuyomu sifi fafaline kadu manugose fafaline ginasevehailedi amine, meda Iya tomiyababi yoꞋo luhei amine ganasevehailemi. \v 33 Yaku sifi iꞋatagikuya ganasedi tu badi manugose ma iꞋimawakuya ganasedi. \p \v 34 Au Iya Tokaiwabu badi iꞋatagikuya hinamiyami-ma ganagahedi ganagayo, Omi Kamaku ginuwakabubuyemi-ma waꞋela yami abaga kikaiwabuna againe wanaluku be yami wavemwamwala wanamiyami. Boi tuwai-moꞋena aimo babi keke gidabubuni againe, mena abagai-nadi omi faꞋimiya gikidewedewena. \v 35 FaꞋina mafu gilauku-yo aꞋa waveleku, agoku gitaina-yo bwai waveleku, Iya gavekwanahawahawala-yo yami manuweya walukuweku. \v 36 Aku aikeva keke-yo aikeva waveleku, gaꞋaulolo-yo waꞋitaveꞋaviku, deliya gamiyami-yo waꞋela wamadubodaku. \p \v 37 Hidede amine kaliva yegayegadiyao ganagahedi tu badi hinagayo, Kauveya, gava tova aꞋita mafu gilau-yo aꞋa avele, o kaꞋi ago gitaina-yo bwai avele? \v 38 Gava tova aꞋita O uvekwanahawahawala-yo yama manuweya alukuwe, o kaꞋi a aikeva keke-yo a aikeva avele? \v 39 Gava tova aꞋita uꞋaulolo-yo aꞋitaveꞋavi o kaꞋi deliya umiyami-yo aꞋela amaduboda? \p \v 40 Iya Tokaiwabu ganagayo, Gagahe velemoꞋena gavadi gavadi hida kwamana kabiꞋona tobohiyakweyao agaidiya wavelugana, medema vaita Iya wadavelugaku. \p \v 41 Tu badi iꞋimawakuya hinamiyami-ma ganagahedi ganagayo, Wana, omi Yaubada giꞋalatabutabuyemi amanadi wana. Ai giꞋalata-vagata againe wanaluku, Yaubada Setani yana yoꞋo tomiyalobama buye faꞋidiya gikidewedewena amanadi. \v 42 FaꞋina mafu gilauku-yo keke aꞋa wadaveleku, agoku gitaina-yo keke bwai wadaveleku. \v 43 Kadu Iya gavekwanahawahawala-yo keke yami manuweya wadalukuweku, aku aikeva keke-yo aku aikeva keke wadaveleku, gaꞋaulolo be deliya gamiyami-yo keke wadaꞋitaveꞋaviku. \p \v 44 Hidedemi ganagahedi tu kadu badi hinagayo, Kauveya, gava tova aꞋita mafu gilau o ago gitaina o uvekwanahawahawala o a aikeva keke o uꞋaulolo o kaꞋi deliya umiyami-yo keke adaveluga? \p \v 45 Ada au Iya ganagahedi ganagayo, Gagahe velemoꞋena gavadi gavadi hida kwamana kabiꞋona tobohiyakweyao agaidiya keke wadavelugani, medema vaita Iya keke wadavelugaku. \p \v 46 Au badi hinana matahiwadi ana abageya hinamiyamiya-vagata, tu badi yegayegadiyao hinana yawai-vagata ana abageya hinamiyamiya-vagata.” Hidede amine Yesu gigahe. \x - \xo 25:46 \xt Md 16:27 \xt Lu 12:32 \xt Gah 19:17, Hi 6:10\x* \x - \xo 25:46 \xt Ha 12:7, 20:10, Md 7:23\x* \c 26 \s1 Kaliva lakahidiyao hivevai be Yesu hinaluveꞋalikana. \r Maki 14:1-2 Luke 22:1-2 Yoni 11:45-54 \p \v 1-2 Tu Yesu hida gaitoma moyaꞋaina givehawala gihavaina, ana tomuliya agaidiya gigahe gigayo, “Aiyeta luhei kanahegedi-yo tafalolo ana egana lobama ana tovenuwaꞋata yana Abamaduviviya ginayemu ma wahalamanena, ada kaliva Iya TohobuꞋela hinahegenauweku be kelose againe hinatutuvefoseku.” \p \v 3 Tu abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu kaliva lakahidiyao bana abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu yana manuwa againe hivagaꞋauta. Tokaiwabu ana egana Kaiyafasi. \v 4 HivagaꞋauta buye hivevai be higa Yesu hinakiveꞋavikauyena be hinaluveꞋalikana. \v 5 Higayo, “KaꞋi yoꞋo hinaveꞋatalalakalaka faꞋina, keke tafalolo lakahina ana toveya kanakiveꞋavini.” \x - \xo 26:5 \xt Yem 12:1-27, Md 20:18\x* \s1 Kwamayoku saꞋeyana Yesu Bedani againe gibunamina. \r Maki 14:3-9 Yoni 12:1-8 \p \v 6 Tu Yesu Bedani melaleya gina Saimoni againe giwakawaka. Bana boi givedawodawowo faꞋina hivewagana tovedawodawowo. \v 7 Saimoni yana manuweya himiyami tu kwamayoku saꞋeyana Yesu liline giꞋela bunama yamumu-moꞋena fatana lakahina giꞋaliyena. Mena bunamai-nadi abaꞋaihiwaga kugakugana againe gidauda, kuga ana egana alabasita. Ada Yesu giꞋenolukekela giꞋauꞋa tu uꞋuna gibunamina. \p \v 8 Tu ana tomuliya hiꞋita-yo hinuwakoyo higayo, “Gavadi-yo hidede amine gihiwa-kawowoni? \v 9 KaꞋi hida bunama gidakimonevedamanena o mani lakahina gidavaina be koyokoyo gidaveledi.” \p \v 10 Tu Yesu yadi nuwanuwa gihalamanena faꞋina gigahedi gigayo, “Gavadi-yo hida kwamayoku waꞋivewowomumuni? Ginuwakabubuyeku faꞋina yana gugai kanahawaveyamumuyena. \v 11 Tova moyaꞋaina koyokoyo hinafamiya himimiyami tu Iya keke aimo omi buye tova moyaꞋaina kanamiyami. \v 12 Tova kabisona ganaꞋalika faꞋina hida bunamai-nadi wowokuya gihiwana be aku aihuya faꞋina gikidewedewe-vagahiku. \v 13 Gagahe velemoꞋena fafali haꞋamine haꞋamine kibababala ana VenuwaꞋata Yamumuna hinalulumamalena, meda yana huluva hagihagina Iya agaikuya ma hinalukahihiyena be ana abanuwaꞋuduꞋudu faꞋina.” \x - \xo 26:13 \xt Yo 19:40\x* \s1 Yudasi Yesu nibaineyao agaidiya ginahawavemogatalena. \r Maki 14:10-11 Luke 22:3-6 \p \v 14-15 Yesu gigahe-yo kaliva saꞋeyana yoꞋo tuwelo agaidiya, ana egana Yudasi-Isikaliyota, gina abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao agaidiya gigahe gigayo, “KaꞋi Yesu omi agaimiya ganahegeꞋaliyena o mani gavaiyehi wadaveleku?” Au kabala siliva teti (30) hivelena. \v 16 Medema tovai-nadi Yudasi givebutu tova yamumuna gilelele be Yesu nibaineyao agaidiya ginahawavemogatalena. \s1 Yesu ana tomuliya buye Abamaduviviya aꞋana hiꞋana. \r Maki 14:22-26 Luke 22:7-13 \p \v 17 Tu tafalolo ana egana Beledi keke WaꞋisina giyemu, ada ana aiyeta nagona againe tomuliya Yesu againe hiꞋela higayo, “Yada tafalolo ana egana Abamaduviviya giluvedaꞋufo. HaꞋagaine nuwanuwa ime Abamaduviviya aꞋana anakidewedeweni-yo kanaꞋa?” \p \v 18 Gigayo, “Wanana Yelusalema ana melaleya kaliva saꞋeyana againe wanagahe wanagayo, Tovehawala gigahe gigayo, Yaku tova a giluvedaꞋufo. IyaꞋeku aku tomuliya buye anaꞋela be Abamaduviviya aꞋana ya manuweya anaꞋana.” \v 19 Au tomuliya Yesu givehimeyedi amine hina be Abamaduviviya aꞋana hikidewedewena. \p \v 20 Mala gibogi Yesu ana tomuliya buye hiꞋenolukekela be hinaꞋa. \v 21 Ada hiꞋauꞋa tu Bana gigayo, “Gagahe velemoꞋena kaliva saꞋeyana agaimiya nibaikweyao agaidiya ginahawavemogataleku.” \p \v 22 Au hiꞋaseꞋuꞋaulolo hivebutu saꞋeyana saꞋeyana hitoliluveluvena higayo, “Kauveya, iyaꞋeku ma kaꞋi keke?” Hidedemi higahe. \p \v 23 Yesu gigayo, “Bana aꞋa nauꞋa againe Iya buye anaꞋutuvina-ma kalivai-nadi nibaikweyao agaidiya ginahawavemogataleku. \v 24 Iya TohobuꞋela ganaꞋalika Yaubada bonana etoꞋetoladina gigaheyena amine. Tu hoiyoi kaliva Iya TohobuꞋela nibaikweyao agaidiya ginahawavemogataleku amanadi! Bana vita lakahina ginanuhagana. KaꞋi bana kalivai-nadi keke gidatubuga, medema gidalubodana faꞋina keke vita gidawahini.” \p \v 25 Au bana tohawavemogatala Yudasi gigayo, “Tovehawala, iyaꞋeku ma kaꞋi keke?” Yesu gigayo, “Au ugahe amine oꞋeni.” \x - \xo 26:25 \xt Yem 12:14-20 \xt Yo 17:1 \xt Sam 41:9\x* \s1 Yesu sakalameni ana dewa giseyemaunena. \r Maki 14:22-26 Luke 22:14-20 1 Kolinita 11:23-25 \p \v 26 Tu au ana toveya Yesu aꞋa givaina digo Yaubada againe givesiule gikihinena au ana tomuliya giveledi gigayo, “Hida wowoku, wavaini be waꞋa.” \p \v 27-28 Ada gowa givaina digo givesiule giveledi gigayo, “MoyaꞋaimi wayuyeni. Hida dayagiku gimadumadu-ma moyaꞋaidi faꞋidiya be yadi koyona Yaubada ginayawelina faꞋina, higa Yaubada yana veyao omi agaimiya gisena-ma ana iyaꞋiyaya. \v 29 Gagahemi hida babi ana oine tova adamoya buye kayuyuna-ma aimo keke ganayu-havagileni tu tova mulina Kamaku yana avemwamwala ginasena ana toveya, oine ivaguna Iya omi buye kanayuna. Mena avemwamwalai-nadi badi yana itaveꞋavina againe himimiyami-ma faꞋidiya ginasena.” Hidedemi Yesu givenuwaꞋatadi. \p \v 30 Ada au kwelidavadava hikweliyena. Hikweliyena gihavaina, hina oya Olive againe hilaka. \x - \xo 26:30 \xt Yo 6:54-56 \xt Yem 24:8, 1Ko 10:16\x* \s1 Yesu Fita yana vekeke faꞋina gigaheye-vagahina. \r Maki 14:27-31 Luke 22:31-34 Yoni 13:36-38 \p \v 31 Tu Yesu gigahedi gigayo, “Bogi hidevama moyaꞋaimi Iya faꞋikuya wanamatauta be wanaꞋotayabuyabuku, faꞋina tuwai-moꞋena Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe gigayo, \q1 Sifi adi toꞋitaveꞋavina ganamununa \q1 ada sifi adi yoꞋo hinaꞋabinauna. \m \v 32 Tu Yaubada ahe ginasivemididiku-yo Galili againe wai gananagona.” \p \v 33 Au Fita gigahena gigayo, “KaꞋi badi moyaꞋaidi hinaꞋotayabuyabu digo, iya keke ganaꞋotayabuyabu, keke-moꞋa.” \p \v 34 Yesu gigayo, “Gagahe velemoꞋena againiya, hidema bogi-nadi kamukamu keke ginakwage tu nagona o tauni unamidivekekeyeku tohiye.” \p \v 35 Fita gigayo, “KaꞋi nuwanuwadi iya O buye hinaluveꞋalikada, au keke-moꞋa ganavekekeye.” Ada tomuliya moyaꞋaidi kadu hidede amine higahe. \x - \xo 26:35 \xt Yo 16:32, Sak 13:7 \xt Md 28:7 \xt Md 26:69-75\x* \s1 Yesu Gedasemani againe yana watagiya giveꞋoꞋola. \r Maki 14:32-42 Luke 22:39-46 \p \v 36 Tu Yesu ana tomuliya buye hina abaga saꞋeyana ana egana Gedasemani againe himiyami tu gigahedi gigayo, “Hidedei wanahiyoto tu yuwa ganana ganaveꞋoꞋola.” \v 37 Ada Fita kadu Sebedi natuneyao luhei buye ginauwedi be hinavebwaꞋuliyena, au givebutu giꞋaseꞋuꞋaulolo be givedivediwe. \v 38 Gigahedi gigayo, “GaꞋaseꞋuꞋaulolo lakahina vaita yawaiku gidaꞋalagolohini. Hidedei wanamiyami Iya faꞋikuya wanavanevanenega.” \p \v 39 Au gina matalaviseya babiya giꞋoduveꞋuveꞋumagigi, givebutu giveꞋoꞋola gigayo, “Ho Kamaku, kaꞋi ya nuwanuwa amine hida aulolo ana gowa udavaihegena tu keke yaku nuwanuwa au OꞋeni ya nuwanuwa amine unahuluva.” \v 40 Ada giyewana ana tomuliya adiꞋitoto hidauda-ma gihagadi, ada Fita againe gigahe gigayo, “A! Bai saꞋeyanaga kaꞋi keke afaiweya Iya faꞋikuya unavanevanenega? \v 41 Au wanavanevanenega wanaveꞋoveꞋoꞋola be keke aladibidibi againe wanaluku. AseꞋasemi gihawahegena tu wowomi gifwalele.” Hidedemi Yesu gigahe. \p \v 42 Kadu tova anavelu gina giveꞋoꞋola-havagi gigayo, “Ho Kamaku, kaꞋi hida aulolo ana gowa keke afaiweya unamaduvaihegeni tu nagona ganayuyena, au ya nuwanuwa amine unahuluva.” \v 43 GiveꞋoꞋola gihavaina, kadu giyewana badi matadi gineganega-moꞋa faꞋina hidauda-ma gihagadi. \v 44 Au kadu ginuyabuyabu-havagiledi gina giveꞋoꞋola tova anaveto ahe giveꞋoꞋola amine. \p \v 45 Kadu ana tomuliya agaidiya giyewana gigahedi gigayo, “KaꞋi aimo wadadauda waveyaveyawai? WaꞋita, tova ahe gilakayemu be Iya TohobuꞋela tokoyona nimadiya kaliva saꞋeyana ginahawavemogataleku. \v 46 Wamidi be kana. Ake! WaꞋita, kaliva nibaikweyao agaidiya ginahawavemogataleku-ma a giyemu.” \x - \xo 26:46 \xt Yo 12:27 \xt Hi 5:7-8 \xt Hi 4:15\x* \s1 Yesu nibaineyao hikiveꞋavina. \r Maki 14:43-50 Luke 22:47-53 Yoni 18:3-11 \p \v 47 Ada aimo gigahegaheni Yudasi giyemu, bana Yesu yana yoꞋo tuwelo kalivana, kadu yoꞋo lakahina yadi wafeto yadi wafuluma buyeꞋi, badi abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu kaliva lakahidiyao hiꞋiveninisedi be hiꞋela. \v 48 Tu tohawavemogatala aituha yoꞋo boi giveledi gigayo, “Kaliva veyauga againe ganalusiuleyena-ma bana kalivai-nadi wanakiveꞋavina.” \v 49 Ada auheꞋama Yesu liline gimaduna gigayo, “Aku Tovehawala siule!” Gigahe-yo giveyaugina. \p \v 50 Yesu gigahena gigayo, “Kusebo, ya nuwanuwa unamadugana.” Gigahe-yo yoꞋo hiꞋela Yesu hikiveꞋavina. \v 51 Au kaliva saꞋeyana Yesu buye himiyami-ma nimana gitunena, yana feto gisiwakana digo abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu ana agetoga gilauna be tagana giluyoꞋena. \p \v 52 Tu Yesu gigahena gigayo, “Ya feto uvaiyeweni ana foseya useni. Gaveyao moyaꞋaidi feto againe atagidi hiludakana, medema feto againe hinaꞋalika. \v 53 KaꞋi inubaku aimo keke wadahalamaneni? KaꞋi nuwanuwaku digo, akufaiweya Kamaku againe ganaveꞋoꞋola be auheꞋama lobama ana tovenuwaꞋata tausani a gavaiyehi ginaꞋiveninisedi be hinalugolegoleku. \v 54 Tu kaꞋi meda anafaiweya lugolagola faꞋina gadaveꞋoꞋola digo, gavaiyaꞋamine-yo Veyao Tuwaina ana buki yaku alika faꞋina gigaheye-vagahina ma gidalakayemu?” \p \v 55 Ada medema tovai-nadi Yesu yoꞋoyoꞋo agaidiya gigahe gigayo, “Vaita Iya tomunugakaiꞋafu amine yo aku munuga faꞋina waꞋela wafetomiyao wafulumamiyao. Tova tova manuwa-tafalolo lakahina againe gahiyoto gavehavehawala tu keke wadakiveꞋaviku. \v 56 Atu hida gaitoma moyaꞋaina giyemu be gavaimi tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina Veyao Tuwaina ana buki againe hiꞋetoladi, medemi ginalakayemu velemoꞋena.” Hidedemi gigahe-yo tomuliya moyaꞋaidi hiꞋotayabuyabuna. \x - \xo 26:56 \xt Yo 18:26 \xt Md 26:31, Yo 16:32\x* \s1 Yesu miYuda yadi Koniselo agaidiya hinauwena. \r Maki 14:53-65 Luke 22:54-55,63-71 Yoni 18:12-14,19-24 \p \v 57 Tu badi kaliva Yesu hikiveꞋavina-ma abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu againe hinauwena, tokaiwabu ana egana Kaiyafasi. Bana againe buki-vehimeya ana tovehawala kadu kaliva lakahidiyao ahe hivagaꞋauta. \v 58 Bana Fita wai gimulina lauveya au tokaiwabu yana edaꞋawaneya giꞋela be giluku, tuilala buye hivetoga be gavadi Yesu againe hinagana, medema ginaꞋitana. \p \v 59 Tu abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu miYuda yadi Koniselo moyaꞋaidi togahe-kawowo hileledi be higa Yesu hinahawavekoyoyena. Au yadi fwaya againe vaita adifaiweya alikeya hinahegena. \p \v 60-61 Togahe-kawowo moyaꞋaidi hihawavekoyoyena tu keke tamo hakwadi toꞋita velemoꞋena hidahagani. Hinauwena hinauwena kaliva adiꞋiselu hitowamidi higayo, “Bana hima hida kaliva gigahe gigayo, Yaubada yana manuwa akufaiweya ganayawelina be aiyeta tohiye againe kadu ganakivemididina.” \p \v 62 Au abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu gitowamidi Yesu againe gigahe gigayo, “KaꞋi bonalaufata keke afaiweya? Gavadi-yo hida kaliva yadi hawavekoyo keke udafatani?” \p \v 63 Tu Yesu giveꞋamata. Ada bana tokaiwabu gigahena gigayo, “Gavehimeye be Yaubada Tomiya-vagata ana egana unayakahini-yo ime agaimeya unahawavemogatala. KaꞋi velemoꞋena O Keliso Yaubada Natuna, BanaꞋe Yaubada givegidena be yada yoꞋo ginanagoyeda amanadi o kaꞋi keke?” \p \v 64 Yesu gigayo, “Au ugahe amine IyaꞋeku. Atu moyaꞋaimi gagahemi tova giꞋelaꞋela be Iya TohobuꞋela abavetoga kikaiwabuna Tofaiwala-moꞋa iꞋatagine ganahiyoto ma wanaꞋitaku. E, buhibuhi tabone lobameya ganaꞋelaꞋela ma wanaꞋitaku.” \p \v 65-66 Yesu hidede amine gigahe-yo abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu ginuwakoyo, tauna ana vaigau gikaninina gigayo, “A! Yaubada gihawatagona. Kaliva kadu velugadiyao yana dewa hinalukahihiyena-ma aimo keke kanaleledi. Yana hawatagona a wanogalina. Gavaimi wanavehimeya?” Higayo, “Yaubada gihawatagona faꞋina gidaꞋalika.” \p \v 67-68 Au Yesu magigine hikiwakiwala hitutuꞋatugena, ada tufoidi hitafitafini tu hihawavelaigena higayo, “Yoi, waꞋita! O Yaubada yana Tovegida. Hakwadi gimunumunu-ma mene uꞋayauneni?” \x - \xo 26:67-68 \xt Yo 2:19-21 \xt Ais 53:7 \xt Dan 7:13, Md 24:30\x* \x - \xo 26:67-68 \xt Yo 10:33, 19:7, 1Veh 24:16 \xt Ais 53:5\x* \s1 Fita Yesu givekekeyena. \r Maki 14:66-72 Luke 22:54-62 Yoni 18:15-18,25-27 \p \v 69 Tu Fita melaleya gihiyoto tu agetoga kwamayoku bana againe giꞋela gigayo, “Kadu oꞋeni Yesu kwanaGalili buye wamiyami.” \p \v 70 Atu moyaꞋaidi matadiya givekeke gigayo, “Keke gadahalamane gavaimi ugahegahe.” \p \v 71 Au gina abaluku againe tu agetoga kwamayoku velugana giꞋitana be tolauboda agaidiya gigayo, “Hidema kaliva Yesu kwanaNasaledi buye himiyami.” \p \v 72 Kadu givekeke-havagi gigayo, “Yaubada! Kaliva iya keke gadahalamaneni.” \p \v 73 Himiya kabisona tu tolauboda Fita againe hiꞋela higayo, “Au makewa o saꞋeya agaidiya. Meya ana nogala againe ahalamane.” \p \v 74 Au Fita gigayo, “KaꞋi keke gadagahe velemoꞋena digo, Yaubada gidahawaveꞋaviku. Bana kalivai-nadi keke gadahalamaneni.” Gigahe-yo auheꞋama kamukamu gikwage. \v 75 Ada Fita Yesu yana gahe nuwana giꞋafolena gigayo, “Kamukamu keke ginakwage tu nagona unamidivekekeyeku tohiye.” Au gina yuwa kabuꞋavane gitagitagi agona lakahina. \x - \xo 26:75 \xt Md 26:34\x* \c 27 \s1 Yudasi tauna givenuwahegena. \r Afositolo 1:18-19 \p \v 1 Tu mala gilauna abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu kaliva lakahidiyao moyaꞋaidi hivagaꞋauta buye hilulukahihi be higa Yesu alika againe hinahegena. \v 2 Ada au hiyogona be hinauwena tovehimeya kwanaLoma ana egana Failato againe hihegeꞋaliyena. \p \v 3 Tu Yudasi Yesu ana tohawavemogatala Yesu alikeya hidahegena ma giꞋita-yo au nuwana giꞋavilana be kabala siliva teti abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu kaliva lakahidiyao agaidiya giꞋaliyena higa gidaveleyewedi. \p \v 4 Gigahedi gigayo, “Iya gakoyo, faꞋina kaliva hagihagina ana vita keke ma nimamiya gahawavemogatalena be ginaꞋalika.” Badi higayo, “Gavadi-yo ime agaimeya uꞋela? Tauni a vita unawahina.” Hidedemi higahe. \p \v 5 Au kabala siliva manuwa-tafalolo againe gihegelukuweni tu gilowoga be gina tauna odona bulava againe giꞋiꞋina be gisibahina. \v 6 Tu abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao hina siliva hivaina higayo, “Hida dayaga ana mani faꞋina kaꞋi velekawowo ana abasewadi manuwa-tafalolo againe kanadodona, medema keke gidalubodani.” \v 7 Ada mena mani-nadi faꞋina buye hilukahihi ada yadi nuwanuwa againe hina avaeka ana toꞋaibubuna yana babi hikimonena be higa hawahawala adi didikula faꞋina. \v 8 Mena babi-nadi dayaga ana mani againe hikimonena faꞋina, tuwaina kadu adamoya hivewagana Dayaga ana Babi. \v 9-10 Medema tovai-nadi gavaimi tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Yelemaiya gigaheye-vagahina, medemi gilakayemu velemoꞋena gigayo, \q1 MiIsileli kaliva fatana hisena kabala siliva teti. Ada mena silivai-nadi hivaina be hina avaeka ana toꞋaibubuna yana babi hikimonena, boi Yaubada givehimeyeku amine. \m Hidedemi Yelemaiya gigahe. \x - \xo 27:9-10 \xt Md 26:14-15 \xt Sak 11:12-13\x* \s1 Failato Yesu givedewayaugina. \r Maki 15:1-5 Luke 23:1-5 Yoni 18:28-38 \p \v 11 Tu Yesu hinauwena tovehimeya kwanaLoma matane gimidimidi ada tovehimeya gitoliluveluvena gigayo, “KaꞋi OꞋeni miYuda yadi tokaiwabu?” Yesu gigayo, “Au ugahe amine IyaꞋeku.” \p \v 12 Ada abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu kaliva lakahidiyao hihawavekoyoyena tu keke tamo bonalaufata Yesu gidagaheye. \v 13 Au Yesu giveꞋamata faꞋina Failato gigahena gigayo, “Yadi hawavekoyo gavadawana O againiya, kaꞋi keke udanogalini?” \v 14 Atu yadi hawavekoyo faꞋina keke tamo bonalaufata kadu gidagaheye. Hidema faꞋina tovehimeya nuwana givegafoꞋuyaꞋuya lakahina. \x - \xo 27:14 \xt Md 26:63, Ais 53:7\x* \s1 Failato Yesu alika againe gihawahegena. \r Maki 15:6-15 Luke 23:13-25 Yoni 18:39-19:16 \p \v 15 Tu tafalolo ana egana lobama ana tovenuwaꞋata yana Abamaduviviya ana toveya tovehimeya kwanaLoma yana dewa ma yogoyogonina saꞋeyana, kaꞋi hakwadi yoꞋo hiveꞋoveꞋoꞋolena, medema tovehimeya giyauyauna. \v 16 Ada medema tovai-nadi yogoyogonina saꞋeyana moyaꞋaidi hihalamanena-ma deliya gimiyami, ana egana Balaba. \v 17 Au yoꞋo ahe hivagaꞋauta-yo Failato gigahedi gigayo, “KaꞋi hakwadi nuwanuwami ganayauni, kaꞋi Balaba o kaꞋi Yesu Bana hivewagana Keliso Yaubada yana Tovegida?” \v 18 FaꞋina gihalamanena badi yadi gaꞋumaꞋuma faꞋina bana againe hihegeꞋaliyena. \p \v 19 Tu Failato vedewayauga ana abavetoga againe gimiyami tu vavinena venuwaꞋata hiꞋiveninisena higayo, “Bogi againe wadema kalivai-nadi aꞋavayaunena be avedivediwe lakahina. Bana kaliva tunutunugina ana vita keke, faꞋina keke tamo gavadi Bana faꞋine unavehimeye.” \p \v 20 Tu abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu kaliva lakahidiyao yoꞋo hivagadonedi be Failato hinaveꞋoꞋolena higa Balaba ginayauna tu Yesu alika againe ginahegena. \p \v 21 Bana tovehimeya gigahe gigayo, “Hadema kaliva nuwanuwami ganayauni?” Badi higayo, “Nuwanuwama Balaba.” \p \v 22 Failato gigayo, “Au Yesu againe gavaimi ganaga, Bana hivewagana Yaubada yana Tovegida?” MoyaꞋaidi higayo, “Kelose againe gidaꞋalika.” \p \v 23 Bana gigayo, “A! Gavadi yana koyona?” Tu badi kadu agodi gilakata-moꞋa hikovakovadona higayo, “Kelose againe gidaꞋalika.” \p \v 24 Tu Failato gigahe-wayoga ada kaliva hivebutu hiveꞋatalalakalaka ma giꞋitana againe, gufa givaina digo yoꞋo matadiya nimana gikolana gigayo, “Hidema kalivai-nadi ana luveꞋalika ana vita iya keke ganawahini, au omi taumiyao mena vitai-nadi wanawahina.” \p \v 25 Ada kaliva moyaꞋaidi higayo, “Ana luveꞋalika ana vita au ime anawahina kadu natumeyao hinawahina.” \p \v 26 Hidedemi higahe-yo Balaba giyauna be badi agaidiya gihawahegena. Tu givehimeya be tolugaviya bulava hakahakaluluna againe Yesu hinalaulauna. Hilauna gihavaina, givehimeyedi be kelose againe hinatutuvefosena. \x - \xo 27:26 \xt Yo 11:47-48, 12:19 \xt Af 3:14\x* \s1 Tolugaviya Yesu hihawavelaigena. \r Maki 15:16-20 Yoni 19:1-3 \p \v 27 Ada tolugaviya Yesu hinauwena tovehimeya yana manuwa lakahina ana edaꞋawaneya hilukuwena, ada yadi yoꞋo moyaꞋaidi hikovavagaꞋauhidi be Yesu himidififina. \v 28 Ada ana kaleko hivehalilina be aikeva yabeyabelina tovehimeya adi vaigau amine hiveꞋosena. \v 29 Ada badau bulava hakahakaluluna againe hiꞋetowaliwalina be uꞋune hisena, kadu aiwala nimana iꞋatagine hiveꞋabina vaita Bana tovehimeya amine. Au Bana magigine tugadi hiveveꞋetodonena be hihawahawavelaigena higayo, “Hoiyoi, siule siule miYuda yadi tokaiwabu!” \v 30 Au hikiwakiwalitagona, yana aiwala hivaina be uꞋuna hilaulauna. \v 31 Hihawavelaigena gihavaina, ana aikeva yabeyabelina hivehalilini tu Tauna ana aikeva hiveꞋosena, ada hinauwena be kelose againe hinatutuvefosena. \x - \xo 27:31 \xt Ais 50:6\x* \s1 Yesu kelose againe hitutuvefosena. \r Maki 15:21-32 Luke 23:26-43 Yoni 19:17-24 \p \v 32 Hinauna tu kaliva saꞋeyana kwanaSailini himaduhagana, ana egana Saimoni. Au bana hikiveꞋavina be higa Yesu ana kelose ginaꞋavalana. \v 33 Ada abaga ana egana Goligota againe hiꞋela. Goligota ana kaivila bonadeya ma utouto. \v 34 Hiyemu tu oine be gufa golagola-moꞋena hivilaꞋatutamoꞋaina-ma hitunena be ginayuni-yo yana aulolo maꞋi ginaꞋatagona. Atu Yesu giyuluvaluvani-yo gikilowena. \v 35 Ada kelose againe hitutuvefosena gihavaina, kabala hihegelakahina be iyaꞋiyaya higaheyena higa hakwadi hakwadi ana kaleko hinavaini ma hinahalamanena. Au hidede amine ana kaleko taudiyao agaidiya hifolakena. \v 36 Hifolakena gihavaina hihiyoto be himiyamiyatagona. \v 37 Tu ana hawavekoyo fefe againe hiꞋetoladina be uꞋuna getane hisena. Etoladi gigayo, “Hidevama Yesu miYuda yadi tokaiwabu.” \v 38 Kadu tomunugakaiꞋafu luhei adi kelose againe hitutuvefosedi, saꞋeyana Yesu iꞋatagine kadu saꞋeyana iꞋimawane. \p \v 39-40 Tu kaliva kelose againe hinauna-ma uꞋudi hilewalewana hihawaluvetonovena higayo, “O ugahe vaita manuwa-tafalolo udayawelina be aiyeta tohiye againe kadu udakivemididina. Au Tauni udakibababale. KaꞋi OꞋeni Yaubada Natuna, kelose againe udaꞋetoyau.” \p \v 41-42 Meda anafaiweya abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu kaliva lakahidiyao buye hihawavelaigena higayo, “Mali kaliva gikibababaledi tu Tauna keke anafaiweya ginakibababaleni. Vaita BanaꞋe miIsileli yada tokaiwabu. KaꞋi adamoya kelose againe auheꞋama ginahobu digo, ime anadavana. \v 43 Yaubada givetuvetumaganena. KaꞋi Yaubada nuwanuwana BanaꞋe, auheꞋama gidakibababalena faꞋina Bana gigayo, Iya Yaubada Natuna.” \v 44 Meda anafaiweya tomunugakaiꞋafu Bana buye kelose againe hitutuvefosedi-ma hivebutu hihawaluvetonovena. \x - \xo 27:44 \xt Sam 69:21 \xt Sam 22:18 \xt Ais 53:12\x* \x - \xo 27:44 \xt Sam 22:7, Yo 2:19 \xt Sam 22:8, Yo 5:18\x* \s1 Yesu giꞋalika. \r Maki 15:33-41 Luke 23:44-49 Yoni 19:28-30 \p \v 45 Tu umalovana babi matatabuna giꞋuyuyubodena, uyadayada givebutuna be ginunauwena mala gilavina againe. \v 46 Au mala gilavina Yesu gikovaꞋawafatafata gigayo, “Elai Elai lama sabakitani?” “Ho yaku Yaubada yaku Yaubada, gavana faꞋina unuyabuyabuku?” Bonana ana kaivila au hidede amine. \p \v 47 Ada tolauboda tufoidi hinogalini-yo higayo, “Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina Elaiya faꞋine gikovakova.” \v 48 AuheꞋama kaliva saꞋeyana gimadu balou givaina digo oine golagolana againe giꞋutuvina ai againe giꞋetokwanena gitunena be higa ginayuna. \v 49 Tu tufoidi higayo, “Au gimiya. Kanaboda be kanaꞋitana, kaꞋi Elaiya ginaꞋela be ginakibababalena o kaꞋi keke.” \p \v 50 Yesu kadu gikovaꞋawafatafata-yo aluꞋaluwana gihawahegehegena. \p \v 51-52 GiꞋalika-yo manuwa-tafalolo vetawana tabu ana abaseboda kaleko giꞋahailugana be vaita abaluku Yaubada againe giꞋayauna, kadu babi giliꞋuliꞋuna kuga giꞋadobona tomohuyahuya giꞋayauna be Yaubada yana kaliva tufoidi moyaꞋaidi tuwaina hiꞋalika-ma himididi-havagi. \v 53 Au tomohuyahuya hihege tu Yesu ahe gimididi-havagi yo Yelusalema againe hina moyaꞋaidi hiyemaunidi. \p \v 54 Tu bana tolugaviya adi togiyomatana be badi Yesu buye hiꞋitaꞋitaveꞋavina-ma liꞋuliꞋu kadu gaitoma moyaꞋaina gilakayemu-ma hiꞋitana againe, himatautaveꞋine higayo, “Wona velemoꞋena Bana hidevama Yaubada Natuna.” \p \v 55 Kadu vevine moyaꞋaidi himidilauva be hilulauboda, badi Galili againe hitauya Yesu hibwaꞋulina be tova moyaꞋaina hiꞋitaꞋitaveꞋavina. \v 56 Badi vevine agaidiya saꞋeyana Meli vineMagidala, saꞋeyadi Meli Yemesa Yosefa hinadi, kadu saꞋeyadi Sebedi natuneyao hinadi. \x - \xo 27:56 \xt Sam 22:1 \xt Yem 26:31-33, Hi 10:19-20 \xt Lu 8:2-3\x* \s1 Yesu tomohuyehuyeya hihuyana. \r Maki 15:42-47 Luke 23:50-56 Yoni 19:38-42 \p \v 57 Tu mala a gibogi kaliva wavaikuwana giꞋela, kwanaAlimadiya ana egana Yosefa, bana kadu Yesu ana tomuliya. \v 58 Bana Failato againe gina Yesu wowona giveꞋoꞋolena. Au Failato givehimeya be Yesu wowona Yosefa hinavelena. \v 59-60 Ada wowona givaina digo kaleko kwayakwayana ivaguna againe gifafana be tauna yana tomohuyahuya ivaguna kuga hinagene giyalana-ma againe giselukuwena, ada kabala lakahina againe tomohuyahuya ana edaꞋawana giveꞋenobodani-yo gilowoga be gina. \v 61 Meli vineMagidala kadu wagakoyona buye hihiyoto tomohuyahuya magigine hivehagadi. \x - \xo 27:61 \xt 2Veh 21:22-23 \xt Ais 53:9\x* \s1 Tolugaviya Yesu ana tomohuyahuya hiꞋitaveꞋavina. \p \v 62-63 Bogi hida mala gilauna higa Abamaduviviya ana kidewadewa ana tova a hihegena againe, abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Falisi Failato againe hivagaꞋauta higayo, “Kauveya, Bana wama toveꞋalololo yana gahe nuwama ginunauyena higa aimo yawayawana gimiyami tu gigayo, Aiyeta tohiye ginahavaina au ganamididi-havagi. \v 64 Kadu gigahe vaita Bana Tauna Keliso Yaubada yana Tovegida, ada mena yana fwaya koyona. Atu kaꞋi tova adamoya ana tomuliya hinaꞋela wowona hinakiꞋafuna be hinanauweni tu yoꞋo hinagahedi vaita Yesu gidamididi-havagi digo, mena fwaya wai ginamulina-ma au koyo-moꞋena. Hidema faꞋina udavehimeya be ya kalivamomo ana tomohuyahuya aiyeta tohiye hinaꞋitaveꞋavi-hagihagiyena be ana tomuliya keke adifaiweya wowona hinakiꞋafuni.” \p \v 65 Failato gigahedi gigayo, “Tolugaviya gahawahegedi. Au wananauwedi ada gavaimi be tomohuyahuya wanaꞋitaveꞋavi-hagihagiyeni, mededemi wanadewadewa. Ana itaveꞋavina aimo taumiyao.” \v 66 Au hilowoga tomohuyahuya ana seboda kabala hisedonena bulava againe hisiveꞋaveꞋavina, ada tolugaviya higahedi be higa hinaꞋitaveꞋavi-hagihagiyena. \x - \xo 27:66 \xt Md 16:21, Yo 2:19-21\x* \c 28 \s1 Yesu gimididi-havagi. \r Maki 16:1-8 Luke 24:1-12 Yoni 20:1-10 \p \v 1 Tu sabati higa Satadei a hihegena mala givebutu gilaulauna tafalolo, Meli vineMagidala wagakoyona buye hina be tomohuyahuya hinaꞋitana. \v 2 Ada auheꞋama babi giliꞋuliꞋu lakahina, au Kaiwabu yana tovenuwaꞋata lobameya gihobuꞋela kabala giveꞋawawana be tabone gihiyoto. \v 3 Ana itaꞋita vaita nama amine, ana vaigau kwayakwaya-moꞋena vaita howahowa amine. \v 4 Tolugaviya tomohuyahuya hiꞋitaꞋitaveꞋavina-ma tovenuwaꞋata faꞋina himatautaveꞋine hivetatava au hibeꞋu vaita hidaꞋalika. \p \v 5 Tu lobama ana tovenuwaꞋata vevine agaidiya gigahe gigayo, “Keke wanamatauta. A gahalamanena Yesu hikivekelosena-ma walelelena. \v 6 Bana keke hidedei gidamiyami, au gimididi-havagi boi gigaheyena amine. WaꞋela be abaga gidauda-ma waꞋita. \v 7 WanaꞋitani-yo wanamaduna ana tomuliya wanagahedi wanagayo, Yesu alikeya ahe gimididi-havagi ada Galili againe wai ginagona, yuwadedei wanaꞋitana. Wanogali, ahe gavenuwaꞋatami.” \p \v 8 Au tomohuyehuyeya himadulowoga yadi wamatauta tu kadu yadi wavemwamwala keke kabisona. Himadu be Yesu ana tomuliya hinagahedi. \v 9 Hinauna tu auheꞋama Yesu gimaduhagadi be gilusiuleyedi. Au Bana againe hiꞋela hiꞋiboꞋula-moꞋa, agena hiꞋabina be hidavadavana. \v 10 Tu Yesu gigayo, “Keke wanamatauta. Wanana be tobohiyakweyao wanagahedi hinana Galili againe hinaꞋitaku.” \x - \xo 28:10 \xt Md 16:21 \xt Md 26:32 \xt Hi 2:11\x* \s1 Tolugaviya abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao \s1 hivenuwaꞋatadi. \p \v 11 Badi vevine hinauna tu tolugaviya tomohuyahuya hiꞋitaꞋitaveꞋavina-ma tufoidi hilowoga melala-moꞋena againe hiluku be gaitoma moyaꞋaina gilakayemu-ma abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao agaidiya hilukahihiyena. \v 12 Au abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu kaliva lakahidiyao buye hivagaꞋauta be hivevai. Buye hiveꞋanuwanuwa-yo mani lakahina tolugaviya hiveledi be higa awadi hinaveꞋibodana. \v 13 Higayo, “Kaliva wanagahedi vaita ana tomuliya bogi againe hidaꞋela wowona hidakiꞋafuni aimo omi wadauda-tu. \v 14 Tu kaꞋi tovehimeya kwanaLoma hidedemi ginanogalina be ginanuwakoyoyemi, ime nuwana anaꞋiveyamumuna be keke vita ginalakayemu agaimiya.” \v 15 Au tolugaviya mani hivaina ada hivehimeyedi amine hihuluva. Ada au Yesu wowona ana kaiꞋafu kahihi-nadi miYuda hivebutu hilukahihiyena be hinunauwena tova adamoya. \x - \xo 28:15 \xt Md 27:64\x* \s1 Yesu vehawala ana vehimeya ana tomuliya giveledi. \r Maki 16:14-18 Luke 24:36-49 Yoni 20:19-23 Afositolo 1:6-8 \p \v 16 Tu tomuliya ileveni Galili againe hina oyai-nadi boi Yesu giyakahina-ma againe hilaka. \v 17 Hiyemu tu Yesu hiꞋitana againe hiꞋiboꞋula-moꞋa be hidavadavana tu tufoidi aseꞋasedi giꞋamalakibo. \v 18 Au Yesu lilidiya giꞋela gigahedi gigayo, “Abavehimeya moyaꞋaina lobameya kadu babiya Kamaku givele-Ꞌowoku. \v 19 Abavehimeya hidede amine giveleku faꞋina, wanana yoꞋo fafali moyaꞋaina agaidiya wanavehawaledi be hinavetomuliya. Wanakivebafitaisoyedi Tamada ana eganeya Natuna ana eganeya AluꞋaluwa Mahalina ana eganeya. \v 20 Wanavehavehawaledi be vehimeya moyaꞋaina gavelemi-ma hinaꞋitaveꞋavina. Ada wanogali! Tova moyaꞋaina Iya omi buye kanamiyami tova ana lauyabu maka.” Hidede amine Yesu ana tomuliya givenuwaꞋatadi. \x - \xo 28:20 \xt Md 11:27, Yo 13:3, Ef 1:21-22 \xt Af 1:8 \xt Yo 14:23, Hi 13:8 \x*