\id LUK \h LUKE \toc1 VenuwaꞋata Yamumuna LUKE giꞋetoladina amanadi \toc2 LUKE \mt1 VenuwaꞋata Yamumuna LUKE giꞋetoladina amanadi \ip Bana Luke keke Yesu yana yoꞋo tuwelo kalivana, kadu keke kwanamiYuda au yoꞋo tulidiyao kalivana adi egana lakahina miGilika. Bana yana melala kaꞋi Anidiyoka Siliya ana fafaliya, ada doketa yadi faisewa giꞋabina. Bona Gilika gihalamane-hagihagiyena, ada yana etoladi vaita kaliva nuwanuwahuyana. \ip Hida Luke yana buki nagona, ada giꞋetoladina be badi miGilika Yesu kahihina hinahalamanena be nuwadi ginavaina. Medema faꞋina yoꞋo tulidiyao kalivai-dina kahihidi tulina tulina giyakahidi, ada Yesu tomiyababi moyaꞋaida faꞋideya gihobuꞋela ma givehawala. Yana vekaliva kahihina matana matana gilukahihiyena, kadu yana hinekalikali keke yoꞋoyoꞋogaga au kadu kaliva vevine saꞋeyana saꞋeyana faꞋidiya giꞋawatalatalainena. KaduꞋe Yaubada ana hawadavadava, AluꞋaluwa Mahalina yana faiwala, veꞋoveꞋoꞋola, koyokoyo kadu wakalivadiyao ma nuwanuwai-dina faꞋidiya givenuwaꞋata. \ip Tu bana Luke tauna keke Yesu yana gugai ana toꞋita, tu badi toꞋita agaidiya halamana gilele-hagihagiyena be Kaiwabu Yesu ana vetumagana ana nuwanuwa velemoꞋena ide ginahawaveleveleda. \c 1 \p \v 1-4 Yo siule Kauveya Tiyofilo. Keke gavana faꞋina tu vaita gidalubodaku be Yesu kahihina matana matana amine o faꞋiniya gadaꞋetoladina be higa ana nuwanuwa kaliva yadi vehawala againe ahe unogalidi-ma nuwanuwai-dina au velemoꞋena ma unahalamanena. Boi badi kaliva Yesu yana gugai giveꞋinubena be ginauwena ana abalauyabu ma taudiyao matadiya hiꞋitana ada yana venuwaꞋata hilumamalena au gaitomai-dina hihawavelevelema. Kaliva tufoidi moyaꞋaidi hivegalena be gavadi gavadi hinafameya hilakayemu, medema kahihidi hiꞋetoladina, badi toꞋitai-dina hihawavelevelema amine. Siule Kauveya, badi hiꞋetoladina tu iya tauku kahihi matatabuna matana matana ana abaveꞋinuba be gina ana abalauyabu yaku waꞋidibumuhiga galele-hagihagiyena, faꞋina vaita gidalubodaku be kadu iya kahihi-nadi o faꞋiniya ganaꞋetoladina. \s1 Yoni yana tubuga faꞋina Gabeliyela Sakalaiya givenuwaꞋatana. \p \v 5 Kahihi-nadi hidede amine. Helodi Yudiya ana fafali givehimeyena ana toveya abaveyao ana tofaisewa saꞋeyana gimiyami ana egana Sakalaiya. Tofaisewai-dina yadi yoꞋo tulina tulina ada bana Sakalaiya Abaiya yana yoꞋo kalivana. Meda vavinena Elisabeti abaveyao ana tofaisewa adi yoꞋo kwamayokuna higa bana Eloni bwanenena. \v 6 Ada adiꞋiseluga yadi dewa yegayegana Yaubada matane. Kaiwabu yana vehimeya yana hawata moyaꞋaina hiꞋitaꞋitaveꞋavina, keke tamo adi wavita. \v 7 Tu Elisabeti kakalina faꞋina natudi keke, ada adiꞋiseluga hivesilakai-moꞋa. \p \v 8-9 Himiyami tu Sakalaiya yana yoꞋo yadi faisewa manuwa-tafalolo hinagene ana tova gilakayemu. Abaveyao ana tofaisewa yadi dewa amine kaliva saꞋeyana saꞋeyana adi egana kabala againe hiꞋetoladina digo gowa againe hidodo-yo tofaisewa saꞋeyana matana lowolowogina tu kabala givaina. Medema tovai-nadi Sakalaiya ana egana hivaina higa Kaiwabu yana manuwa-tafalolo againe gidaluku be vanedimodimo ana egana inisenisi gidakabuna. \v 10 Giluku be inisenisi gikabukabuni tu kaliva moyaꞋaidi melaleya hivagaꞋauta amanadi Yaubada hihawahawadavadavana. \v 11 Au Yaubada yana tovenuwaꞋata Sakalaiya againe auheꞋama gilakayemu, inisenisi ana abaꞋakabu iꞋatagine gimidi. \v 12 Ada Sakalaiya giꞋita-yo aseꞋasena giꞋakolukoluna kadu gimatautaveꞋine. \v 13 Tu tovenuwaꞋata gigahena gigayo, “Sakalaiya, keke unamatauta. Ya veꞋoꞋola Yaubada ahe ginogalina. Tu vavine Elisabeti natu kaliva ginavenatunena ada unavewagana Yoni. \v 14 Bana kwamana aimo ya abavemwamwala be ya abagakahikahi, kadu kaliva moyaꞋaidi yana tubuga faꞋina hinavemwamwala. \v 15 FaꞋina banaꞋe aimo ginakaiwabu Yaubada matane. Ana hawata ma oine kadu mali gufa laulaugina keke ginayuni. Hinana hinavenatunena ana toveya AluꞋaluwa Mahalina ginaluvaiye-vagahina. \v 16 Bana natu-nadi miIsileli tufoidi moyaꞋaidi Yaubada yadi Kaiwabu againe aseꞋasedi ginakiviviyena. \v 17 Bana wai ginanagoni tu Kaiwabu wai ginamulina. Yana wafaiwala kadu yana wanuwanuwa tuwai-moꞋena Elaiya Yaubada bonana giꞋawatalatalainena amine, meda bana ginafifaisewa. Yana laumamala againe kaliva aseꞋasedi natudiyao agaidiya ginakiviviyena be hinaveyao. Kadu todibutoyoga nuwadi ginakiviviyena be yadi dewa koyona hinahegeni-yo hinanuwanuwa-hagihagi. Au hidedemi Kaiwabu yana ela faꞋina kaliva aseꞋasedi ginakidewedewena.” TovenuwaꞋata yana gahe au hidede amine. \p \v 18 Tu bana Sakalaiya tovenuwaꞋata gitoliyena gigayo, “GavaiyaꞋamine ganahalamaneni ya gahe velemoꞋena o kaꞋi keke? FaꞋina hima gavekaliva kadu vavineku givekwamayoku.” \p \v 19 Au tovenuwaꞋata gigayo, “Iya Gabeliyela. Yaubada matane gamidimidi ma Bana loseyanina giꞋiveniniseku be againiya gaꞋela higa hida valeya hagihagina gadalukahihiyena. \v 20 Tu unogali! Yaku gahe keke udavetumaganeni faꞋina, ago ginasebodana. Lukahihi unafaniyena unanunauwena tu gaitomai-nadi gagaheyena-ma tova gilubodana againe ginalakayemu-yo agoseboda ginahavaina.” Au hidedemi tovenuwaꞋata gigahe. \p \v 21 Tu gava melaleya kaliva Sakalaiya hibodabodana, ada yana miyafaꞋila manuwa-tafalolo hinagene faꞋina aimo nuwadi ginauna. \v 22 Hibodaboda tu gilakayemu againe gahe keke anafaiweya. Au kaliva buye hiveꞋagahegahe higayo, “KaꞋi hima manuwa-tafalolo againe giꞋenoꞋita faꞋina agona gisebodana.” Gahe keke anafaiweya faꞋina uꞋune gilukahihi. \p \v 23 Ada ahe yana faisewa ana aituha giluyabuna, au giyewana yana manuweya. \v 24 Himiyami tu vavinena Elisabeti givehifuga ada vaikohi faifi agaidiya keke yoꞋoya gidanunaudadana au gimiyami yana manuweya. \v 25 Gigahe gigayo, “Ho Kaiwabu! Wona velemona Bana Tonuwakabubu! Boi kakaliku faꞋina yaku wawowomumu tu tova hidevama Kaiwabu gifaiwalaveleku-yo natuku ganuhagana, faꞋina yaku wowomumu yoꞋo matadiya givaihegena.” Au hidedemi Elisabeti gigahe. \x - \xo 1:25 \xt Yem 30:1,7-8 \xt Ail 6:2-3 \xt Md 11:14, 17:11-13, Mal 4:5-6\x* \s1 Yesu yana tubuga faꞋina Gabeliyela Meli givenuwaꞋatana. \p \v 26 Tu Elisabeti ahe vaikohi sikisi gihegedi againe, Yaubada yana tovenuwaꞋata ana egana Gabeliyela Galili ana melala saꞋeyana againe giꞋiveninisena, melala ana egana Nasaledi. \v 27 Ulaulatanina saꞋeyana againe giꞋiveninisena, kwamayoku-nadi kaliva ana egana Yosefa gisetagona. Bana Yosefa Devida bwanenena ada ulaulatanina ana egana Meli. \v 28 TovenuwaꞋata kwamayoku againe giꞋela gigayo. “Siule Meli, O Yaubada ginuwadoge-moꞋe! Bana Kaiwabu a Toveluga.” \p \v 29 Tu bana Meli tovenuwaꞋata yana gahe faꞋina aseꞋasena giꞋakolukoluna lakahina ada nuwana givegafoꞋuyaꞋuya gigayo, “Gavadi-yo hidedemi givesiuleyeku?” \v 30 Au tovenuwaꞋata gigahena gigayo, “Meli, keke unamatauta, faꞋina Yaubada yana nuwadoga againiya givetalaiyena. \v 31 Aimo unavehifuga be natu kaliva unavenatunena ada unavewagana Yesu. \p \v 32-33 Bana kikaiwabuna ada hinavewagana Tomiyagetane-moꞋane Natuna. Ada Yaubada Kaiwabu ginakivekaiwabuna be bwanenena Devida yana didigaꞋuꞋu ginavelena au Yakobu yana yoꞋo agaidiya ginavehimeya-vagata. E, yana abavehimeya ginaduva-vagata tova inaga inaga keke ana abalauyabu.” Au hidedemi tovenuwaꞋata gigahe. \p \v 34 Tu Meli gigayo, “Iya hima vineulatana keke moganeku tu gavaimi-yo ganavehifuga?” \p \v 35 Au tovenuwaꞋata gigayo, “AluꞋaluwa Mahalina ginaluvaiye be Tomiyagetane-moꞋane yana faiwaleya o ginayava. Hidema faꞋina kwamana unavenatunena ma Mahalina ana kwamana ada hinavewagana Yaubada Natuna. \v 36 WaꞋita, o hina Elisabeti givekauveꞋa-moꞋa tu givehifuga. E, bana kwamayoku hihawavekakalena-ma ahe yana vaikohi sikisi gihegedi. \v 37 Au mema gaitoma moyaꞋaidi vitadi au Yaubada ana tagalowalowa.” \p \v 38 Hidedemi gigahe-yo Meli gigayo, “Yamumuna. Iya Kaiwabu ana agetoga. Gavaimi ugaheyena medemi agaikuya gidalakayemu.” \x - \xo 1:38 \xt Md 1:18 \xt Md 1:21 \xt 2Sam 7:16-17, Ais 9:7\x* \x - \xo 1:38 \xt Md 1:20\x* \s1 Meli Elisabeti againe giwakawaka. \p \v 39-40 Gimiyami tu Meli gikidewadewa be gilowoga, Yudiya ana avalaꞋoya againe gimaduna ana melala saꞋeyana againe gihobudamana be higa Elisabeti ginaꞋitana. Sakalaiya yana manuweya giluku-yo Elisabeti gilusiuleyena. \v 41-42 Ada Elisabeti Meli yana lusiule ginogalina againe kwamana kamone gikolekole lakahina au AluꞋaluwa Mahalina Elisabeti giluvaiye-moꞋena be gikovaꞋawafatafata gigayo, “OꞋeni ma Yaubada ahe ginuwakabubuye-moꞋe. Ya vemwamwala mali vevine moyaꞋaidi yadi vemwamwala gitubuhegena kadu kwamana unavenatunena-ma Yaubada yana nuwakabubu lakahina ginanuhagana. \v 43 Gavadi-yo hida nuwakabubu lakahina iya ganuhagani, higa o yaku Kaiwabu hinana uꞋela agaikuya uwakawaka? \v 44 UꞋita, ya lusiule ago ganogalina againe kwamana kamokuya vemwamwala giꞋayauneni-yo gikolekole lakahina. \v 45 Gavadi unanuhagana Kaiwabu gigaheyena-ma uvetumaganena faꞋina, ya vemwamwala gavatubuga!” \s1 Meli yana kwelidavadava. \p \v 46 Tu Meli givebutu gikwelidavadava gigayo, \q1 AseꞋasekuya Kaiwabu gadavadavana, \q1 \v 47 kadu Yaubada aku Tokibababala againe \q1 aluꞋaluwaku givemwamwala lakahina \q1 \v 48 Iya ana agetoga nonogana \q1 giꞋitanuwakabubuyeku. \q1 Adamoya be aimo hinanunauwena \q1 kaliva adi hewahewa moyaꞋaidi \q1 yaku vemwamwala gavatubuga \q1 medema hinayakayakahina. \q1 \v 49 FaꞋina Bana Tofaiwala-moꞋa \q1 abayaulowoga iya faꞋikuya gifaisewana, \q1 Bana ana egana mahamahalina. \q1 \v 50 Gaveyao Bana hiveꞋamohimohinena \q1 medema agaidiya yana hinekalikali, \q1 adi hewahewa adi hewahewa. \q1 \v 51 Nimana yana faiwala ahe ginaseyemaunena. \q1 Gaveyao nuwahinagediya hiseselakalaka \q1 medema ahe ginaluyauyauledi. \q1 \v 52 Tokikaiwabu ahe ginakihobuyedi \q1 be yadi didigaꞋuꞋu hinahegena, \q1 tu tonuwahobu ginakilakahidi. \q1 \v 53 Nuwakabubu tulina agaidiya \q1 tomafulauga ahe ginaveꞋahiyauwadi, \q1 tu wakalivadiyao makagekagediyao \q1 ginawavidi be hinana. \q1 \v 54-55 Tuwai-moꞋena bwanenedeyao agaidiya \q1 yana veluga faꞋina giwonadabadaba, \q1 Abelahamo ana unumamomo buyeꞋi. \q1 Mena yana gahe keke havahavaina \q1 au yana hinekalikali againe \q1 nuwana ahe ginanunauyena, \q1 kadu yana wonadabadaba amine \q1 ide miIsileli ana agetogamomo \q1 ahe ginakiveꞋavida ada veluga faꞋina. \m Au hidedemi Meli yana kwelidavadava. \v 56 Ada auwe vaikohi tohiye amine Meli Elisabeti buye himiyami tu muliya giyewana yana melaleya. \x - \xo 1:56 \xt 1Sam 2:1, Ais 61:10 \xt Lu 11:27 \xt Sam 103:17\x* \x - \xo 1:56 \xt 1Sam 2:7 \xt Sam 107:9 \xt Ais 41:8-10, Mai 7:20, Aba 17:7\x* \s1 Yoni Tobafitaiso yana tubuga faꞋina. \p \v 57 Meli gina tu Elisabeti yana venatuna ana tova giyemu be kaliva givenatunena. \v 58 Tobohiyadiyao kadu yadi yoꞋo kalivadi valeyadi hinogalina higa Kaiwabu gihinekalikaliyedi lakahina, ada badiꞋe buye hivemwamwala. \p \v 59-60 Tu kwamana ana aiyeta eita givaidi againe hivagaꞋauta be Yaubada yana iyaꞋiyaya wowone hinatomogolohina. Hinuwanuwa vaita tamana ana egana amine hidaluwatuyena Sakalaiya ma hinana himadugahe higayo, “Keke-moꞋa! Egana kanavelena Yoni.” \p \v 61 Badi higayo, “Hima gavana-yo hida egana keke tamo ami yoꞋo agaidiya gidawahini tu hida kwamana ginawahini?” \p \v 62 Au tamana againe uꞋudi hilewalewana be higa hinahalamanena gava egana ginaluwatuyeni. \v 63 Au abaꞋetoladi giveꞋoꞋola be giꞋetoladina, “Ana egana Yoni.” Ada moyaꞋaidi hiyaulowoga. \v 64 Ada auheꞋama awana gitaꞋala be agona giꞋafolena ada givebutu gigahegahe Yaubada gidavadavana. \v 65 Au yadi yoꞋo buye himiyami-ma himatautaveꞋine. Ada Yudiya ana avalaꞋoya melalidi tulina tulina agaidiya gaitomai-dina moyaꞋaidi hilakayemu-ma faꞋidiya hilulukahihi. \v 66 Ada moyaꞋaidi valeyai-nadi againe nuwadi givegafoꞋuyaꞋuya higayo, “Hida kwamana aimo gavadi ginagani?” Au hidedemi higahe faꞋina Kaiwabu gifaiwalavelena ma hiꞋitana. \x - \xo 1:66 \xt Aba 17:10-12, Lu 1:13\x* \s1 Sakalaiya yana kwelidavadava. \p \v 67 Tu AluꞋaluwa Mahalina Yoni tamana Sakalaiya giluvaiyena be Yaubada yana venuwaꞋata gigaheye-vagahina gigayo, \q1 \v 68 Kaiwabu miIsileli yada Yaubada \q1 kanadavadavana faꞋina \q1 yana yoꞋo ahe ginaꞋitanuwakabubuyeda, \q1 ada vita agaidiya ginatutuvehobuda. \q1 \v 69 Ada Tokibababala fifiwalana \q1 yana tofaisewa Devida bwanenena ma \q1 ide faꞋideya ginaꞋiveyemaunina. \q1 \v 70 Tuwai-moꞋena falofita mahamahalidiyao \q1 Yaubada bonana hiꞋawatalatalainena \q1 ada yana wonadabadaba hidede amine. \q1 \v 71 Nibaideyao agaidiya ginakibababaleda, \q1 kadu gaveyao moyaꞋaidi hivenikohiyeda \q1 medema agaidiya ginalugolegoleda. \q1 \v 72-73 Kadu bwanenedeyao ginahinekalikaliyedi \q1 ada yana veyao mahamahalina \q1 kadu yana wonadabadaba buye \q1 bwaneneda Abelahamo againe gisena, \q1 medema againe nuwana ginanunauyena. \q1 \v 74 Gigahe vaita ide miIsileli \q1 nibaideyao nimadiya ginalugolegoleda \q1 be Bana againe adafaiweya kanafaisewa \q1 kanadavadavana keke yada wamatauta. \q1 \v 75 Kadu yada dewa mahamahalina \q1 be yada nuwanuwa yegayegana \q1 Bana matane adafaiweya kanamiyami \q1 yawaida ana aituheya. \m Au hidedemi Yaubada yana kibababala faꞋina Sakalaiya gigahe. \v 76 Kadu Sakalaiya natuna faꞋine gigaheye-vagahina yana gahe giꞋalavekwelina gigayo, \q1 O natuku, Tomiyagetane-moꞋane \q1 bonana ana toꞋawatalatalaina \q1 amine kaliva o hinavewaga. \q1 O wai unanagona be Kaiwabu \q1 yana eda unakidewedewena. \q1 \v 77 Kaiwabu yana yoꞋo unavenuwaꞋatadi \q1 yadi dewa koyodi hinahegedi-yo \q1 Kaiwabu yadi koyona ginayawelina \q1 be hidedemi adi kibababala hinavaina. \q1 \v 78 Au nuwakabubu hidedemi hinanuhagana \q1 faꞋina yada Yaubada Tohinekalikali-moꞋa. \q1 Kauwana gilaka be gituvemahalida amine, \q1 ada Tokibababala nuwada ginakivemahalina. \q1 \v 79 Kadu badi uyuyuya be alika liline \q1 himimiyami-ma ginakivemahalidi, \q1 ada aseniwalova ana eda againe \q1 moyaꞋaida ginasiviviyeda. \m Au hidedemi Sakalaiya natuna yana faisewa faꞋina gigaheye-vagahina. \v 80 Ada bana kwamana gilakalakata tu yana nuwanuwa againe giꞋaseꞋasevatu, ada babigaga againe gimiyami ginunauwena tu yana iveyemu ana tova miIsileli yadi yoꞋo matadiya. \x - \xo 1:80 \xt Sam 106:10 \xt Aba 17:7, 22:16-17 \xt Md 3:3, 11:10, Ais 40:3\x* \x - \xo 1:80 \xt Ais 60:1-2, 9:2, Md 4:16, Yo 8:12 \xt Md 3:1-6\x* \c 2 \s1 Yesu gitubuga. \r Madiu 1:18-25 \p \v 1 Tu Yoni kabiꞋone miLoma badi miYuda yadi fafaliya hivehivehimeya. Medema tovai-nadi Loma Tokaiwabu ana egana Sisa-Ogosito gimiyami. Bana givehimeya be fafali tulina tulina kalivadi adi egana hidaꞋetoladi be higa yana yoꞋo adi kilagalaga ginahalamanena. \v 2 Mena eganayaudi-nadi yaudi nagona ada bana Kwiliniyo Siliya ana fafali againe givehivehimeya ana toveya gilakayemu. \v 3 Au moyaꞋaidi eganayaudi faꞋina saꞋeyana saꞋeyana taudiyao yadi melaleya hina. \p \v 4 Tu kadu Yosefa Galili melalina ana egana Nasaledi againe gitauya Devida yana melala Yudiya againe gihobudamana, melala ana egana Bedelihema, faꞋina bana Devida bwanenena yana yoꞋo kalivana. \v 5 Bedelihema againe Meli buye hina eganayaudi faꞋina. Tu bana kwamayoku gisetago-moꞋena aimo keke buye hidamiyami tu givehifuga. \v 6 Yuwadedei himiyami tu yana venatuna ana tova a giyemu. \v 7 Au yana tomoꞋainagona givenatunena, kaleko vaita fai amine medema againe hifafana au yomuyomu adi kwame againe hiveꞋenobalina faꞋina wakawaka-manuwa gimaga-moꞋa be yadi abaga keke. \x - \xo 2:7 \xt Yo 7:42\x* \s1 Lobama ana tovenuwaꞋata toꞋitaveꞋavina sifi hiyemaunidi. \p \v 8 Tu Bedelihema awaꞋawanine toꞋitaveꞋavina sifi yadi sifi ubuleya himiyamiyatago-malalaugedi. \v 9 Himiyami tu Yaubada yana tovenuwaꞋata saꞋeyana giyemaunidi ada Kaiwabu yana mahalina veꞋakinamanamalina gituvemahali-Ꞌowodi yo himatautaveꞋine. \v 10 Tu tovenuwaꞋata gigahedi gigayo, “Keke wanamatauta, au wanogali! Valeya hagihagina agaimiya gaꞋaliyena be valeyai-nadi againe omi miIsileli ami yoꞋo vemwamwala lakahina wananuhagana. \v 11 AdamoꞋuya-moꞋa Devida yana melala againe Tokibababala omi faꞋimiya gitubuga, BanaꞋe Yaubada yana Tovegida Keliso Kaiwabu. \v 12 Yaku gahe au velemoꞋena ma ana iyaꞋiyaya hidede amine. Fwefweya kaleko vaita fai amine againe hifafana-ma wananuhagana, fwefweyai-nadi yomuyomu adi kwame againe gidadauda.” \p \v 13-14 Gigahe-yo auheꞋama lobama ana tolugaviya adi yoꞋo lakahi-moꞋena bana tovenuwaꞋata buye himiyami, Yaubada hidavadavana higayo, \q1 “Yaubada getane-moꞋane kanakivekaiwabuna, \q1 gava babiya kaliva gaveyao \q1 Yaubada yana nuwakabubu hinuhagana, \q1 medema agaidiya kukuya ginayemu.” \p \v 15 Au hidede amine lobama ana tovenuwaꞋata Yaubada hikwelidavadavani tu hinuyabuyabudi be lobameya hiyewadi. Hina-yo toꞋitaveꞋavina sifi buye hiveꞋagahegahe higayo, “WaꞋela be kanana Bedelihema againe kanahobu gaitoma ahe gilakayemu be Yaubada ide agaideya gigaheyena-ma kanaꞋitana.” \p \v 16 Au himaduna be hilele Meli Yosefa hinuhagadi kadu fwefweya buyeꞋi, Bana yomuyomu adi kwame againe gidauda. \v 17-18 Ada ahe hiꞋita-yo au kwamana kahihina gavaimi tovenuwaꞋata givenuwaꞋatadi medemi hiꞋawatalatalaina, ada gaveyao moyaꞋaidi toꞋitaveꞋavina sifi yadi gahe hinogalina, medema hiyaulowoga. \v 19 Tu mena gaitomai-dina agaidiya Meli nuwadi ginunauyena be tova moyaꞋaina hinuwanuwadadana. \v 20 Badi toꞋitaveꞋavina sifi ma hiyewadi Yaubada ana egana hikikilakahina, gaitoma moyaꞋaidi ahe hinogalidi be hiꞋitadi faꞋidiya hidavadavana. Yadi ita meda tovenuwaꞋata yana gahe amine. \s1 Yesu hiluwatuyena be manuwa-tafalolo againe hinauwena. \p \v 21 Tu kwamana ana aiyeta eita givaidi-yo Yaubada yana iyaꞋiyaya wowone hinatomogolohina ana toveya hivewagana Yesu, eganai-nadi aimo hinana keke hidavehifuga tu lobama ana tovenuwaꞋata giyakahina. \p \v 22-24 Tu tova giyemu be yadi yegayega faꞋina tafalolo saꞋeyana hinafaisewana Mosese yana buki-vehimeya againe Yaubada givehimeyedi amine. Kadu Yaubada yana vehimeya saꞋeyana tuwai-moꞋena Mosese giꞋetoladina-ma amine hihuluva. Vehimeyai-nadi ma kaliva tomoꞋainagona saꞋeyana saꞋeyana wanasevehailedi be Yaubada yana giba faꞋina. Au Yosefa be Meli kwamana Yelusalema againe hinauwena be Yaubada matane hinasena. Kadu abaveyao yadi yegayega faꞋina hinauwena, Yaubada buki-vehimeya againe gisena-ma amine, higa bunebune luhei o kaꞋi bututula kabiꞋodiyao luhei. \p \v 25 Tu kaliva saꞋeyana Yelusalema againe gimiyami ana egana Simiyoni. Bana kaliva yegayegana Yaubada gimatamatausena kadu Yaubada yana Tovegida miIsileli ginakibababaledi-ma yana yemu faꞋina gilulauboda. Ada AluꞋaluwa Mahalina bana againe gimiyami. \v 26 Ada boi AluꞋaluwa Mahalina bana againe gihawavemogatala higa vaita keke ginamaduꞋalika tu nagona Yaubada yana Tovegida Keliso ginaꞋitana. GinaꞋitani-yo ginaꞋalika. \v 27-28 Au kwamana hiꞋaliyena-ma tovai-nadi AluꞋaluwa Mahalina Simiyoni gigahena be manuwa-tafalolo againe giluku. Yosefa Meli kwamana Yesu hiꞋaliyena be hinahuluvina buki-vehimeya gigahe amine ma Simiyoni kwamana gifewana be Yaubada gidavadavana. \v 29 Yana kwelidavadava hidede amine. \q1 Kaiwabu-yo, adamoya iya ya tofaisewa \q1 yaku wanuwayamumu unavegaꞋauleku. \q1 \v 30 FaꞋina Tokibababala O uvegidena-ma \q1 tauku matakuya ahe gaꞋitana. \q1 \v 31 Kibababalai-nadi ana eda ukidewedewena \q1 yoꞋo tulina tulina matadiya \q1 \v 32 BanaꞋe yoꞋo tulidiyao yadi mahalina, \q1 kadu Bana faꞋine ya yoꞋo miIsileli \q1 kaiwabu lakahina ananuhagana. \m Au hidedemi Simiyoni yana kwelidavadava. \p \v 33 Tu kwamana tamana hinana Simiyoni yana gahe Yesu faꞋine hiyaulowogena. \v 34-35 Au Simiyoni giveꞋoꞋoledi be Yaubada ginanuwakabubuyedi tu hinana Meli gigahedi gigayo, “WaꞋita, hida kwamana Yaubada givegidena be miIsileli tufoidi moyaꞋaidi hinavenikohiyena-ma adi agolaufofola hinanuhagana tu tufoidi moyaꞋaidi Bana againe hinahawahegedi-ma adi kibababala hinanuhagana. Kadu Yaubada Bana ginasena iyaꞋiyaya faꞋina, higa kaliva tufoidi moyaꞋaidi hinahawavekoyoyeni-yo yadi nuwahinage kabuꞋavane ginayemu. Ada kadu omi aseꞋasemi ginaꞋuꞋaulolo vaita giyo gidaꞋonani.” \x - \xo 2:34-35 \xt 1Veh 12:1-4, Yem 13:2,12,15, 1Veh 12:8 \xt Ais 52:10\x* \x - \xo 2:34-35 \xt Ais 49:6, Yo 8:12 \xt Ais 8:14, 1Ko 1:23, 1Fi 2:6-8\x* \s1 Bana Ana Yesu faꞋine giꞋawatalatalaina. \p \v 36-37 KaduꞋe kwamayoku saꞋeyana gimiyami ana egana Ana, Fanuweli natuna Aseli yana yoꞋo kwamayokuna, ada bana Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina. Ulaulatanine ginagi ada malamala seveni moganena buye himiyami tu gisikwa-yo anakaibe gimiyami ma ana malamala eiti-fowa (84) givaidi. Ada au givekauveꞋa-moꞋa. Tu tova moyaꞋaina gitafatafalolo manuwa-tafalolo keke maꞋi gidahegehegeni, uyadayada be bogi Yaubada gihawadavadavana gilabelabewaviyo tu giveꞋoveꞋoꞋola. \v 38 Ada Meli Yosefa manuwa-tafalolo againe kwamana Yaubada matane hisena ma bai-nadi againe Ana giyemu, lilidiya gimidi be Yaubada givesiuleyena, kadu miYelusalema agaidiya kwamana faꞋine gigahegahe gigayo, “Hida kwamana ada Tokibababala, BanaꞋe faꞋine kalulauboda amanadi.” \p \v 39 Tu Yosefa Meli gavadi moyaꞋaina gilubodadi be hidafaisewani Yaubada yana vehimeya gigahe amine, medema hiluyabuni-yo Galili ana fafaliya hiyewadi be taudiyao yadi melala Nasaledi againe hilakayemu. \v 40 Ada kwamana gilakalakata tu nuwane gififaiwala kadu nuwana giꞋayauyauga-moꞋa. E, Yaubada yana nuwadogeya gimiyami. \x - \xo 2:40 \xt 1Ti 5:5 \xt Md 2:23\x* \s1 Kwamana Yesu tovehawala buye manuwa-tafalolo \s1 againe hiveꞋagahegahe. \p \v 41 Tu malamala saꞋeyana saꞋeyana hinana be tamana Yelusalema againe hinauna tafalolo ana egana lobama ana tovenuwaꞋata yana Abamaduviviya ana tova againe. \v 42 Bana Yesu ana malamala tuwelo givaidi againe badi buye hina tafalolo againe yadi dewa amine. \v 43 Ada tafalolo ahe gihavaini-yo hinana tamana hiyewadi tu kwamana Yesu Yelusalema againe gimiya, keke hidahalamaneni. \v 44 Tu badi hivaitana yoꞋo hinagediya buye hidanauna faꞋina, aiyeta saꞋeyana hinauna tu tobohiyadiyao kadu yadi yoꞋo agaidiya hivebutu hilelena. \v 45 Ada hiꞋiꞋavani-yo hiyewadi Yelusalema againe hilelena. \v 46 Hilelele tu aiyeta anaveto againe manuwa-tafalolo hinagene hinuhagana, tovehawala hinafadiya givetogani tu badi givanevanenegedi kadu gitotoliluveluvedi. \v 47 Au moyaꞋaidi yana nuwahuya yana bonalaufata hinogalini-yo aseꞋasedi giꞋalilihiwana. \v 48 Tu hinana tamana hiꞋitana againe hiyaulowoga. Badi hinana higahena higayo, “Natuku, gavadi-yo hidedemi uhuluvima? Tama be imaꞋe yama wanuwavita o alelele.” \p \v 49 Bana gigahedi gigayo, “Gavadi-yo waleleleku? Vaita omi wadahalamaneni gilubodaku be Kamaku yana manuweya gadamiyami.” \v 50 Tu yana gahe hilukayokayoyena. \p \v 51 Au Bana badi buye hina Nasaledi againe hiyewadi, ada buye himiyami tu bonadi giꞋabiꞋabina. Badi hinana ma gaitomai-dina moyaꞋaina agaidiya nuwadi ginunauyena. \v 52 Tu Yesu yana wanuwahuya gilakata ada Bana againe Yaubada be kaliva nuwadi giyamumu. \x - \xo 2:52 \xt Yem 12:1-14,24-27\x* \c 3 \s1 Yoni tobafitaiso yana laumamala. \r Madiu 3:1-10 Maki 1:1-6 Yoni 1:19-23 \p \v 1-2 Loma Tokaiwabu ana egana Sisa-Taibiliyo malamala fifitini givehivehimeya tu Yaubada bonana Yoni Sakalaiya natuna againe gilakayemu, bana babigaga againe gimiyami-tu. Medema tovai-nadi Fonitiyo-Failato Yudiya ana fafali givehivehimeyena, bana Helodi Galili ana fafali givehivehimeyena ada tobohiyana Filifi Ituliya be Tilakonaidi adi fafali givehivehimeyedi, kadu bana Laisaniya Abilene ana fafali givehivehimeyena. Au hidedemi tovehimeya adi loi, tu tovai-nadi againe Anasi be Kaiyafasi abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu. \v 3 Au Yaubada Yoni againe gigahe-yo Yoni gufa ana egana Yolidani awaꞋawanina moyaꞋaina agaidiya ginunudadana tu gilulumamala gigayo, “Yami dewa koyona wanavenikohiyena be wanabafitaiso. Wananuwavilana be Yaubada yami koyona ginayawelina.” \v 4 Boi tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Aiseya yana buki againe giꞋetoladina amine, meda Yoni gihuluva. Aiseya gigayo, \q1 Kaliva agona hinogalina walaꞋaiya gikovakovadadana \q1 gigayo, Kaiwabu yana eda wanavetauna \q1 yana eda aseꞋasemiya wanakidewedewena. \q1 \v 5 NuꞋawaꞋawahagana wanavetauna, \q1 oya lakahidi kabiꞋodi wanayalamoidi, \q1 eda nubalabaladi wanakivetuvetunudi, \q1 kadu eda dabodabodi wanaluꞋukeukedi. \q1 \v 6 WanaꞋihagihagi be kaliva moyaꞋaidi \q1 Yaubada yana kibababala hinaꞋitana. \m Au hidedemi Aiseya yana gahe. \p \v 7 Tu Yoni kaliva moyaꞋaidi bana againe hiyoꞋoyoꞋo be ginakivebafitaisoyedi-ma agaidiya gigahe gigayo, “Omi vaita oloto koyona ana egana vaiba natuneyao amine. Hakwadi givenuwaꞋatami-yo, vaita Yaubada yana ilaꞋa omi agaimiya wadaꞋoseni? Keke amifaiweya Yaubada wanaꞋoseni. \v 8 Omi wagahe vaita yami koyona wadahegeni-yo wadahagavilami. Au dewa yamumuna wanafaisewani-yo yami hagavila au velemoꞋena ma anahalamanena. Kadu keke wanavebutu taumiyao agaimiya wanagahe wanagayo, Ide Abelahamo bwaneneneyao faꞋina kadu ide Yaubada natuneyao. Au gagahemi Yaubada anafaiweya ginakilowemi tu hida kabala agaidiya kaliva ginabubudi be Abelahamo ana yoꞋoya ginasedi. \v 9 KaduꞋe adamoya tamuyoko ahe hiyadalina be ai hinaluꞋinubadi, ada ai saꞋeyana saꞋeyana guwadi keke yamumuna ma hinataladi be aiꞋalaꞋalata againe hinahegedi. Ai-dina amine omiꞋiyao.” \p \v 10 Au hidedemi Yoni gigahegahe tu yoꞋoyoꞋo higahena higayo, “Au gavadi anagani?” \p \v 11 Bana gigayo, “Hai kaliva ana aikeva luhei, medema gilubodana be kaliva ana aikeva keke ma gidavelena. Meda anafaiweya aꞋa gidafolakena.” \p \v 12 Kadu takesi ana toyaudi hiꞋela be hinabafitaiso ada higahena higayo, “Tovehawala, ime gavadi anagani?” \p \v 13 Yoni gigahedi gigayo, “Takesi ana manigaga wanayaudi, keke taumiyao faꞋimiya wanavai-kawowoni.” \p \v 14 Tu kadu tolugaviya tufoidi hitoliluveluvena higayo, “Kadu ime gavadi anagani?” Bana gigayo. “Keke kaliva yadi lokoloko wanalemadi kadu keke kaliva wanakiholiholidi. Fatami faꞋina wanavenuwakibokibo.” Au hidedemi Yoni gigahedi. \x - \xo 3:14 \xt Af 13:24, 19:4 \xt Ais 40:3-5 \xt Af 26:20, Yo 8:39\x* \x - \xo 3:14 \xt Md 7:15-20 \xt Lu 7:29\x* \s1 Yoni Tobafitaiso Yesu inubana faꞋina givenuwaꞋata. \r Madiu 3:11-12 Maki 1:7-8 Yoni 1:24-34 \p \v 15 Tu kaliva moyaꞋaidi Yaubada yana Tovegida Keliso yana yemu faꞋina hilulauboda, ada hivebutu Yoni faꞋine nuwahinagediya hinuwanuwa vaita kaꞋi bana Keliso-moꞋena o kaꞋi keke. \v 16 Yoni yadi nuwahinage gibonalaufata gigayo, “IyaꞋeku ma gufa againe gakivebafitaisoyemi tu kaliva saꞋeyana gifaiwalahegeku-ma giꞋelaꞋela. Bana kikaiwabu-moꞋena tu iya kwamana kabisoku faꞋina keke akufaiweya Bana againe ganaveꞋagetoga-yo ana ageyafayafa adi abaꞋaiyauga ganayauni. BanaꞋe ma AluꞋaluwa Mahalina againe tufoimi ginakivebafitaisoyemi be ginavemagami, tu tufoimi aiꞋalaꞋalata againe ginakivebafitaisoyemi mema higa vaita ginavematahiwadiyemi. \v 17 E, aimo ginaꞋela ada yana abasaibutu ana giꞋe lakahina ginaꞋabina be witi ana abavagakolukolu againe ginasibutuna. AꞋa-moꞋena yana kweda againe ginaꞋiveꞋaveꞋahina tu yogona ai giꞋalata-vagata ma againe ginaluveꞋalahina.” \v 18 Au hidedemi Yoni gilumamaledi kadu enohega tulina tulina amine Yaubada yana VenuwaꞋata Yamumuna faꞋina giluꞋageyedi. \p \v 19 Tu Yoni tovehimeya Helodi gidakeyena. Bana Helodi tobohiyana vavinena adi egana Helodiyasi giluhabuyedi faꞋina gidakeyena, kadu yana dewa koyona moyaꞋaina faꞋina gidakedakeyena. \v 20 Helodi koyona moyaꞋaina gifaisewadi tu koyona saꞋeyana buye giveꞋatutamoꞋaina higa Yoni deliya gisena. \x - \xo 3:20 \xt Yo 3:28, Af 1:5, 13:25 \xt Md 14:3-4, Mk 6:17-18\x* \s1 Yoni Yesu gikivebafitaisoyena. \r Madiu 3:13-17 Maki 1:9-11 \p \v 21-22 Tu Yoni aimo keke deliya gidaluku tu kaliva moyaꞋaidi gikikivebafitaisoyedi ana toveya, kadu Yesu gikivebafitaisoyena. Yesu gibafitaiso gihavaina giveꞋoveꞋoꞋola tu lobama giꞋayavalina be AluꞋaluwa Mahalina ana ita vaita bunebune amine Bana againe gihobuꞋela. Au agoꞋago lobameya gikova gigayo, “OꞋeni NatuꞋaseꞋaseku. Nuwaku ukiveyamumu-moꞋena.” Au hidedemi Yaubada gigahe. \x - \xo 3:21-22 \xt Yo 1:32-34, Mad 17:5, Lu 9:35\x* \s1 Yesu bwaneneneyao faꞋidiya. \r Madiu 1:1-17 \p \v 23 Tu Yesu tauna ma ana malamala teti givaidi-yo yana faisewa givebutuna. Kaliva hivaitana Yesu tamana Yosefa tu Yosefa tamana Heli, \li1 \v 24 Heli tamana Matata, Matata tamana Livai, \li1 Livai tamana Meliki, Meliki tamana Yanai, \li1 Yanai tamana Yosefa, \v 25 Yosefa tamana Matatiya, \li1 Matatiya tamana Emosi, Emosi tamana Nahumi, \li1 Nahumi tamana Esilai, Esilai tamana Nagai, \li1 \v 26 Nagai tamana Madi, Madi tamana Matatiya, \li1 Matatiya tamana Semeini, Semeini tamana Yoseki, \li1 Yoseki tamana Yoda, \v 27 Yoda tamana Yowanani, \li1 Yowanani tamana Lesa, Lesa tamana Selubabela, \li1 Selubabela tamana Saladiyeli, Saladiyeli tamana Neli, \li1 \v 28 Neli tamana Meliki, Meliki tamana Adi, \li1 Adi tamana Kosami, Kosami tamana Elimadamu, \li1 Elimadamu tamana Eli, \v 29 Eli tamana Yosuwa, \li1 Yosuwa tamana Eliyesa, Eliyesa tamana Yolima, \li1 Yolima tamana Matata, Matata tamana Livai, \li1 \v 30 Livai tamana Simiyoni, Simiyoni tamana Yuda, \li1 Yuda tamana Yosefa, Yosefa tamana Yonama, \li1 Yonama tamana Elayakimu, \v 31 Elayakimu tamana Meleya, \li1 Meleya tamana Mena, Mena tamana Matata, \li1 Matata tamana Nadani, Nadani tamana Devida, \li1 \v 32 Devida tamana Yese, Yese tamana Obedi, \li1 Obedi tamana Bowasi, Bowasi tamana Salamoni, \li1 Salamoni tamana Nasoni, \v 33 Nasoni tamana Aminadabu, \li1 Aminadabu tamana Adimina, Adimina tamana Ani, \li1 Ani tamana Hesiloni, Hesiloni tamana Felesi, \li1 Felesi tamana Yuda, \v 34 Yuda tamana Yakobu, \li1 Yakobu tamana Aisake, Aisake tamana Abelahamo, \li1 Abelahamo tamana Tela, Tela tamana Naho, \li1 \v 35 Naho tamana Seluke, Seluke tamana Leu, \li1 Leu tamana Feleke, Feleke tamana Iba, \li1 Iba tamana Sila, \v 36 Sila tamana Kenani, \li1 Kenani tamana Afakesedi, Afakesedi tamana Semi, \li1 Semi tamana Nowa, Nowa tamana Lemeki, \li1 \v 37 Lemeki tamana Metusela, Metusela tamana Inoki, \li1 Inoki tamana Yaledi, Yaledi tamana Mahalalila, \li1 Mahalalila tamana Kenani, \v 38 Kenani tamana Inosi, \li1 Inosi tamana Seti, Seti tamana Adama, \li1 Adama tamana Yaubada. \c 4 \s1 Setani Yesu giꞋaladibidibiyena. \r Madiu 4:1-11 Maki 1:12-13 \p \v 1-2 Tu Yesu Yolidani againe gibafitaiso gihavaina, AluꞋaluwa Mahalina ahe giluvaiye-moꞋeni yo givehimeyena be babigaga againe gina aiyeta foti agaidiya gimiyamiyanana tu Setani giꞋalaꞋaladibidibiyena. Ada aiyetai-dina agaidiya keke tamo aꞋa gidaꞋuꞋani faꞋina mafu gilauna. \p \v 3 Au Setani giꞋela gigahena gigayo, “KaꞋi velemoꞋena OꞋeni Yaubada Natuna, hida kabala unavehimeyena be ginaveꞋaꞋa.” \p \v 4 Tu Yesu gigayo, “Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe gigayo, \q1 Keke aꞋa-moꞋa gagana againe kaliva yawaimi wanavivaini.” \p \v 5-6 KaduꞋe Setani giꞋela Yesu oyeya gilakavena, babi ana abavehimeya tulina tulina givehawalena ada auheꞋama Yesu giꞋitaꞋauhi-Ꞌowodi kadu gigahena gigayo, “Hida abavehimeya moyaꞋaina adi kikaiwabu buye O ganavele. Abavehimeyai-dina adi wakikaiwabu iya nimakuya hdadauda, ada hakwadi nuwanuwaku ganavelena, au ganavelena. \v 7 KaꞋi OꞋeni agaikuya unadavadava, abavehimeyai-dina matatabudi ganavele.” \p \v 8 Yesu gibonalaufata gigayo, “Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe gigayo, \q1 Yaubada yami Kaiwabu againe wanaꞋoduꞋodu, \q1 Bana anakaibe wanahawadavadavana.” \p \v 9-11 KaduꞋe Setani giꞋela Yelusalema againe ginauwena be manuwa-tafalolo ana uduꞋuduya gilakavena gigahena gigayo, “KaꞋi OꞋeni velemoꞋena Yaubada Natuna, au hidedei tu babiya unaꞋauhifu, faꞋina Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe gigayo, \q1 Iya Yaubada yaku tovenuwaꞋata ganavehimeyedi \q1 be hinaꞋitaveꞋavi, ada nimadiya \q1 o hinakamohi be age keke kuga ginatalani.” \m Au hidedemi Yaubada yana gahe saꞋeyana Setani giyakahina. \p \v 12 Yesu gibonalaufata gigayo, “Yaubada bonana etoꞋetoladina hidedemi gigahe gigayo, \q1 KaꞋi o tauni vita againe unavetalaiye digo, \q1 keke Yaubada ya Kaiwabu yana leme ana \q1 veꞋoꞋola againe unagaluvaluvani.” \m Au hidedemi Yesu gigahe. \p \v 13 Ada au Setani aladibidibi tulina tulina agaidiya Yesu gigaluvaluvana gihavaina, ginuyabuyabuna be kadu aimo mali aituheya. \x - \xo 4:13 \xt 2Veh 8:3 \xt Yo 12:31, 14:30 \xt 2Veh 6:13\x* \x - \xo 4:13 \xt Sam 91:11-12 \xt 2Veh 6:16, 1Ko 10:9 \xt Hi 2:18, 4:15\x* \s1 Yesu yana faisewa givebutuna. \r Madiu 4:12-17,23-24 Maki 1:14-15,39 \p \v 14 Tu AluꞋaluwa Mahalina yana faiwala Yesu againe gimiyami tu Galili ana fafaliya kadu giyewana, ada medema awaꞋawanina moyaꞋaina agaidiya ana valeya giveꞋaliyahega. \v 15 Yadi manuwa-abavehawala adi egana sinagogi agaidiya givehavehawala, ada moyaꞋaidi hidavadavana. \s1 MiNasaledi Yesu hikilowena. \r Madiu 13:53-58 Maki 6:1-6 \p \v 16 Tu Nasaledi againe Yesu giyemu, medema melalai-nadi againe gilakata. Ada sabati againe manuwa-abavehawala againe giluku yana dewa amine. Au gitowamidi be Yaubada bonana ginahawana. \v 17 Ada kaliva saꞋeyana buki tuwai-moꞋena Aiseya giꞋetoladina-ma givelena. Yesu buki givaina digo giluyagilina ada yana maita ginuhagana be gihawana-ma hidedemi gigahe. \q1 \v 18 Kaiwabu AluꞋaluwana agaikuya gimimiyami, \q1 givegideku be koyokoyo agaidiya \q1 valeya yamumuna ganalumamalena. \q1 Hida venuwaꞋata faꞋina giꞋiveniniseku, \q1 yogoyogonidiyao adi aiyauga hinavaina \q1 tomatakoyo hinaꞋita-havagi. \q1 Kadu giꞋiveniniseku be \q1 tonuwavita nuwadi ganakiveyamumuna. \q1 \v 19 Givegideku be kaliva ganavenuwaꞋatadi \q1 Yaubada yana nuwadoga ana tova a giyemu. \m Au hidedemi Aiseya yana gahe Yesu gihawana. \p \v 20 Tu Yesu gihawa gihavaina, buki giꞋuwana digo toleme giveleyeweni tu gihiyoto. Ada moyaꞋaidi manuwa-abavehawala againe himiyami-ma hiꞋitakwanekwanena. \v 21 Au Yesu givebutu gigahedi gigayo, “Adamoya mena Yaubada yana gahe wanogalina-ma gilakayemu velemoꞋena.” \p \v 22 Ada kaliva moyaꞋaidi hihawaveyamumuyena ada gahe nuwaꞋabiꞋabina amine gilukahihi faꞋina nuwadi givegafoꞋuyaꞋuya higayo, “Bana hidevama Yosefa natuna tu yana gahe ana nogala vaita kaliva saꞋeyana.” \p \v 23 Yesu gigahedi gigayo, “Gavaita yada gahegahe saꞋeyana agaikuya wanayakahina. Hidedemi wanagayo, O doketa faꞋina tauni unasiveyawa. Kafeneumi againe aituha fifiwalana ufaisewana be valeyana anogalina amine, meda hidei tauni ya melala againe unafaisewana. \p \v 24 Au hidedemi omi wanagaheku tu iya gagahemi velemoꞋena, kaꞋi falofita Yaubada bonana tauna yana yoꞋo agaidiya ginaꞋawatalatalainena, keke hinavenogaleni. Meda omi yaku yoꞋo wanahuluviku. \v 25-26 Wanogali! Omi wahalamanena tuwai-moꞋena Elaiya yana toveya keke maꞋita wehi gidalugaga ginunauwena malamala tohiye kadu hafuna, ada melala moyaꞋaina agaidiya loka lakahina gilakayemu. Medema tovai-nadi sikwa moyaꞋaidi Isileli ana fafaliya himiyami tu Elaiya yana yoꞋo miIsileli hikilowena faꞋina, Yaubada keke badi yadi sikwa agaidiya Elaiya gidaꞋiveniniseni be ginavelugadi. Au vinemiSalefadi sikwasikwadi adikaibe agaidiya giꞋiveninisena. Badi yadi melala keke Isileli ana fafaliya, au Saidoni ana fafaliya. \v 27 Meda anafaiweya tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Elaisa yana toveya, tovedawodawowo moyaꞋaidi Isileli ana fafaliya himiyami tu keke tamo badi agaidiya gidasiveyawani, au Neyamani anakaibe gisiveyawana ada bana keke kwanamiIsileli au kwanamiSiliya.” Au hidedemi Yesu miNasaledi gigahedi. \p \v 28 Tu kaliva moyaꞋaidi manuwa-abavehawala againe himiyami tu Yesu yana gahe miIsileli keke yadi wavetumagana ma faꞋidiya hinogalini-yo hinuwakoyoveꞋine. \v 29 Au hitowamidi Yesu hiwavina be melala gihegena. Yadi melala oya fafaline hiveꞋalahina faꞋina kabune hinauwena higa sefa againe hidatuwavelowona. \v 30 Tu Yesu yoꞋoyoꞋo hinafadiya ginu-moꞋa be gina. \x - \xo 4:30 \xt Ais 61:1-2 \xt 1Kin 17:1-24, 18:1 \xt 2Kin 5:1-14\x* \s1 Yesu kaliva wayafunena gikiveyamumuna. \r Maki 1:21-28 \p \v 31 Yesu gina tu Kafeneumi Galili ana fafali againe gihobuꞋela, ada sabati againe givebutu kaliva givehawaledi. \v 32 Ada yoꞋo yana vehawala faꞋina hiyaulowoga, faꞋina yana gahe aseꞋaseꞋiꞋonagina vaita tovehimeya velemoꞋena amine. \p \v 33-34 Tu mena manuwa-abavehawala againe kaliva saꞋeyana wayafunena gimiyami. Yafune koyona giluvaiyeni-yo gikovaꞋawafatafata gigayo, “Ha! Yesu kwanaNasaledi gavadi ime agaimeya unagani-yo uꞋela? KaꞋi O uꞋela be ime yafune ama loi unamunuma-yo anabwavi? O ya inuba gahalamanena. OꞋeni Yaubada yana Kaliva Mahamahalina.” \p \v 35 Yesu yafune gihawatana gigayo, “GiꞋalove. Una kaliva unuyabuyabuni.” Yesu gigahe-yo yafune yoꞋo hinafadiya kaliva gibaina be ginuyabuyabuna tu kaliva keke tamo vita gidanuhagani. \p \v 36 Kaliva moyaꞋaidi hiꞋita-yo hiyaulowoga-moꞋa buye hiveꞋagahegahe higayo, “Hima hida gava gahe yo yana wafaiwala kadu yana waꞋabavehimeya yafune givehimeyedi be kaliva hinunuyabuyabudi?” \v 37 Ada Yesu valeyana melala moyaꞋaina Kafeneumi awaꞋawanine giveꞋaliyahega. \x - \xo 4:37 \xt Md 8:28-29, Yo 6:69, Lu 8:28\x* \s1 Yesu toꞋaulolo moyaꞋaidi gisiveyawadi. \r Madiu 8:14-17 Maki 1:29-34 \p \v 38 Tu Yesu gimidi manuwa-abavehawala againe gihobu tu Saimoni yana manuweya giluku. Tu Saimoni lawana hiꞋaulolo lakahina wowodi vaita ai, ada badi faꞋidiya Yesu hiveꞋoꞋolena be ginavelugadi. \v 39 Au Yesu gina giꞋodutagodi au wowodi ana lukalalava gihawatana be gituluna. Ada auheꞋama himidi be hivebutu adi wakawaka adiga hikidewedewena. \p \v 40 Kauwana giholuholu tu gaveyao moyaꞋaidi agaidiya toꞋaulolo yadi aulolo tulina tulina himiyami, medema Yesu againe hiꞋaliyedi ada nimana badi agaidiya gisena be moyaꞋaidi gisiveyawa-Ꞌowodi. \v 41 Kadu yafune kaliva tufoidi moyaꞋaidi hiluvaiyedi-ma hinulovelovedi hikova higayo, “OꞋeni Yaubada Natuna.” Tu Yesu gihawatadi be keke hinagahe, faꞋina Bana Yaubada yana Tovegida ma hihalamanena. \x - \xo 4:41 \xt Md 8:29, Mk 3:11-12\x* \s1 Yesu Yudiya melalidi agaidiya gilulumamala. \r Maki 1:35-39 \p \v 42-43 Hida mala gilauna Yesu gilowoga be gina melalagaga againe be anakaibe ginamiyami faꞋina. Tu yoꞋo hivemulitawaina be Bana againe hiꞋela vaita hinasiveyewana tu gigahedi gigayo, “Gilubodaku be Yaubada yana abavehimeya ana VenuwaꞋata Yamumuna kadu mali melala agaidiya gadalumamalena. Hidema ana inuba faꞋina Yaubada givegideku be gahobuꞋela.” \v 44 Ada au manuwa-abavehawala ana egana sinagogi Yudiya melalidi agaidiya gilulumamala. \c 5 \s1 Yesu tobayauma gikovadi be hinamuliyena. \r Madiu 4:18-22 Maki 1:16-20 \p \v 1 Tova saꞋeyana Yesu tobu ana taliyeya gimidi gilulumamala tu yoꞋoyoꞋo hiveveꞋatuwahega be Bana liline hinayemu Yaubada bonana hinanogalina. Mena tobu ma ana egana Genesaleda yo Galili. \v 2 Ada waka luhei avaleya hibilakahidi-ma giꞋitadi. Tobayauma ahe hihobu yadi alevatu hiꞋikolakola. \v 3 Au waka saꞋeyana Saimoni yana waka medema againe giyage, ada giveꞋoꞋolena be maꞋi ginatalalaka. Au wakeya gihiyoto yoꞋo givehawaledi. \p \v 4 Givehawaledi gihavaina Saimoni againe gigahe gigayo, “NiꞋuya wanatalalaka be yami alevatu wanasehobuyena igana wanaveꞋonadi.” \p \v 5 Tu Saimoni gigayo, “Kauveya, bogi againe anaudadana-wayoga mala gilauna keke tamo igana adaveꞋonadi. Tu O ya vehimeya againe kadu alevatu ganasehobuyena.” \p \v 6 Saimoni tobohiyana buye alevatu hidasehobuyena ma igana keke saꞋeyadi hiyoꞋoyoꞋo ada moyaꞋai-moꞋedi hiveꞋonadi, iganeya yadi alevatu hivekaninina. \v 7 Au tobohiyadiyao waka velugana againe hiluwahiyedi be hinaꞋela hinavelugadi. HiꞋela tu waka luhei iganeya hivemagadi ada yadi waka kabisona hidaboluna. \p \v 8 Tu Saimoni-Fita giꞋitana againe tugana giveꞋetodonena Yesu againe giꞋiboꞋula gigayo, “Ho Kaiwabu, yaku dewa koyona faꞋina unanuyabuyabuku.” \v 9 Hidedemi gigahe faꞋina igana moyaꞋai-moꞋedi hiveꞋonadi againe aseꞋasena giꞋalilihiwana kadu tobohiyaneyao buyeꞋi. \v 10 Meda anafaiweya Yemesa Yoni, Sebedi natuneyao, aseꞋasedi giꞋalilihiwana Saimoni ahenao buye bayaumeya hififaisewa amanadi. Tu Yesu Saimoni gigahena gigayo, “Keke unamatauta. Tova adamoya be tova giꞋelaꞋela againe keke igana tu kaliva unaveꞋonadi be hinamuliyeku.” \v 11 Ada yadi waka avaleya hibilakahidi au gaitoma moyaꞋaidi hidibutoyogedi be Yesu againe hivetomuliya. \x - \xo 5:11 \xt Yo 21:2-6\x* \s1 Yesu tovedawodawowo gikiveyamumuna. \r Madiu 8:1-4 Maki 1:40-45 \p \v 12 Tova saꞋeyana Yesu melala saꞋeyana againe gimiyami tu tovedawodawowo-moꞋa Bana againe giꞋela. Kaliva Yesu giꞋita-yo giꞋiboꞋula-moꞋa be gihawayafeyafena gigayo, “Kauveya, kaꞋi O nuwanuwa amine o afaiweya yaku aulolo unakolana.” \p \v 13 Gigahe-yo Yesu nimana gitunena be gikibwaꞋena ada gigahena gigayo, “Ika, Iya nuwanuwaku. Unayamumu.” Ada auheꞋama ana dawodawowo gihavaina. \p \v 14 Au Yesu givehimeyena higa keke tamo hakwadi againe ginahawavemogatala. Gigayo, “Abaveyao ana tofaisewa againe unamaduna be wowo unavehawalena. Boi tuwai-moꞋena Mosese givehimeya amine, manuga luhei kadu sifi higa abaveyao faꞋina unanauwedi be moyaꞋaidi hinaꞋita-yo o ahe uyamumu velemoꞋena ma hinahalamanena.” \p \v 15 Tu Yesu valeyana giveꞋaliyahega-moꞋa ada yoꞋoyoꞋo hivagavagaꞋauta be bonana hinanogalina kadu yadi aulolo againe hinabwaina. \v 16 Atu Yesu yoꞋo ginunuyabuyabudi be ginauna melalagaga agaidiya giveꞋoveꞋoꞋola. \x - \xo 5:16 \xt 1Veh 14:1-4, Lu 17:12-14 \xt Mk 1:35\x* \s1 Yesu tovefela gisiveyawana. \r Madiu 9:1-8 Maki 2:1-12 \p \v 17 Tova saꞋeyana Yesu givehavehawala tu badi tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala Bana liline hihiyoto, badi Galili be Yudiya melalidi moyaꞋaina agaidiya kadu Yelusalema againe hitauya be hiꞋela amanadi. Ada Yaubada yana faiwala kaliva adi siveyawa faꞋina Yesu againe gimiyami. \v 18 Mededei kaliva saꞋeyana walogina giꞋaꞋuwana-ma gimiyami. Ada kaliva tufoidi bana kaliva ana iviya gidauda-ma hiwahina be higa hinalukuwena Yesu matane. \v 19 Tu yoꞋo lakahina faꞋina hilukuwe-wayoge keke adifaiweya. Au manuwa getane hilakavena be manuwa getana hikakina, ada tovefela waꞋivina kaliva hinafadiya hisehobuyena Yesu matane. \p \v 20 Yesu kaliva ana toꞋaliya yadi vetumagana giꞋita-yo tovefela gigahena gigayo, “Kusebo, ya koyona ahe gayawelidi.” \p \v 21 Tu vehimeya ana tovehawala be Falisi hivebutu nuwahinagediya higahegahe higayo, “Ha! Hida kaliva gigahe vaita Bana koyona adi toꞋaiyawela. Bana vaita hakwadi-yo Yaubada gihawatagoni, faꞋina Yaubada anakaibe koyona adi toꞋaiyawela?” \p \v 22 Hidede amine nuwahinagediya hitoliluvaluva tu Yesu yadi nuwanuwa giꞋayauneni-yo gigahedi gigayo, “Gavadi-yo aseꞋasemiya watoliluvaluva? \v 23 Gavaimi tovefela againe ganagahe-yo ginalakayemu? KaꞋi ganagayo, Ya koyona ahe gayawelidi, o kaꞋi ganagayo, Umidi be unaudadana. Hadema vehimeya vita-moꞋena? Me kaliva ana siveyawa vaita vita-moꞋena, faꞋina kaꞋi ganavehimeya tu keke ginayamumu, au taumiyao amifaiweya wanaꞋitahalamanena kaliva adi siveyawa keke akufaiweya. \v 24 Tu hida kaliva ganasiveyawana be wanaꞋitani-yo Iya faꞋikuya wanagahe wanagayo, Velemodi. Bana TohobuꞋela kaliva yadi koyona adi aiyawela ana tagalowalowa.” Ada au tovefela againe gigahe gigayo, “Againiya gagahe. Umidi, a ivi uwahi be una ya manuweya.” \p \v 25 AuheꞋama tovefela moyaꞋaidi matadiya gimidi, ivi gidudauvena-ma giꞋuwana ada giwahina be gina yana manuweya. Ginauna tu Yaubada ana egana gikikilakahina. \v 26 Au moyaꞋaidi hiꞋita-yo aseꞋasedi giꞋalilihiwana be Yaubada ana egana hikilakahina kadu himatautaveꞋine higayo, “Keke kanawona! Adamoya iyaꞋiyaya kaꞋitayauyogena.” \x - \xo 5:26 \xt Md 8:13\x* \s1 Yesu Livai gikovana be Bana againe ginavetomuliya. \r Madiu 9:9-13 Maki 2:13-17 \p \v 27 Muliya Yesu gilowoga ginauna tu takesi ana toyaudi saꞋeyana giꞋitana, ana egana Livai. Bana takesi ana abayaudi againe gihiyoto. Ada gigahena gigayo, “Unamuliyeku.” \v 28 Au gitowamidi gaitoma moyaꞋaidi gidibutoyogedi tu Yesu againe givetomuliya. \p \v 29 Tu muliya bana Livai yana manuweya avemwamwala lakahina Yesu faꞋine gisena, ada takesi ana toyaudi adi yoꞋo lakahina kadu mali kaliva badi buye hiꞋenolukekela be hiꞋauꞋa. \v 30 Tu Falisi be vehimeya ana tovehawala badi Falisi ahenao ma Yesu ana tomuliya agaidiya hiꞋalawoluwolu higayo, “GavaiꞋona-yo wama takesi ana toyaudi be tokoyona velugadiyao buye waꞋaꞋauꞋa?” \p \v 31 Ada Yesu yadi gahe ginogalini-yo gigahedi gigayo, “Badi yadi aulolo keke ma keke doketa againe hinana, tu toꞋaulolo ma nuwanuwadi doketa yana leme. \v 32 Ada toyamumu keke doketa yana leme hinaleleni amine, meda anafaiweya Iya gahobuꞋela be keke toyamumu vehimeya hiꞋitaꞋitaveꞋavina-ma ganakovadi. Au gahobuꞋela tokoyona ganakovadi be yaku leme againe hinahagaviladi faꞋina.” \s1 Labewaviyo faꞋina Yesu hitoliluveluvena. \r Madiu 9:14-15 Maki 2:18-20 \p \v 33 Tu Falisi Yesu higahena higayo, “Tova moyaꞋaina Yoni ana tomuliya hilabelabewaviyo tu hiveꞋoveꞋoꞋola kadu meda ime Falisi ama tomuliya hihuluhuluva, tu a tomuliya ma tova moyaꞋaina aꞋa hiꞋauꞋa bwai hiyuyu.” \p \v 34 Yesu gigayo, “Tonagi aimo ana yoꞋo buye hinamiyami ana toveya, keke amifaiweya ana yoꞋo kalivadi wanavehimeyedi vaita nagi ana avemwamwala againe hinamiya-kawowo be aꞋa keke hinaꞋani. \v 35 Tu aimo tonagi hinanauwena lauveya ana toveya, au medema tovai-nadi ana yoꞋo hinamiya-kawowo, aꞋa keke hinaꞋani. Meda anafaiweya Iya yaku kaliva buye amimiyami faꞋina keke hidalabelabewaviyo.” Au hidedemi Yesu gigahedi. \s1 Dewa tuwaina kadu dewa ivaguna keke gidalubodada be \s1 kanaveꞋatutamoꞋaini. \r Madiu 9:16-17 Maki 2:21-22 \p \v 36 KaduꞋe Yesu gahetalahobuhobu saꞋeyana badi agaidiya gilukahihiyena gigayo, “KaꞋi kaliva nuwanuwana aikeva gikoyo-ma ginabwadina digo, keke kaleko ivaguna againe kasimina ginasikaninini bwadi faꞋina. KaꞋi hidede amine gidahuluva, au kaleko ivaguna gisikaninina-ma gidakivekoyona, kadu bwadi kaleko ivaguna keke aikeva tuwaina gidalubodani faꞋina ana ita tulina. \v 37 Kadu keke tamo hakwadi oine ivaguna manugose kwafilidi tuwaina againe ginahiwani. KaꞋi hidede amine gidahiwana digo, oine ivaguna gidatubuga be kwafilidi tuwaina ahe gikwakwana-ma gidaꞋafolena ada au oine babiya gidamadu-Ꞌowoga kadu kwafilidi gidakoyo. \v 38 Au gilubodana be oine ivaguna kwafilidi ivaguna agaidiya hidahiwana. \v 39 Kadu keke tamo hakwadi oine tuwaina hinayuni-yo muliya nuwanuwana oine ivaguna ginayuni. Au ginagahe ginagayo, Oine tuwaina anayu hagihagi-moꞋena.” Au hidedemi Yesu kaliva yadi dewa tuwaina nuwadi giꞋabina-ma gigahetalahobuhobuyedi. \c 6 \s1 Sabati ana vehimeya faꞋina. \r Madiu 12:1-8 Maki 2:23-28 \p \v 1 Tu sabati saꞋeyana againe Yesu ana tomuliya buye witi ana faheya hinunudadana tu ana tomuliya hivebutu witi nafona hikikikolukolu be himutumutuvemavemauna tu hiꞋauꞋa. \v 2 Tu badi tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi hiꞋitadi-yo higayo, “Gavadiyo sabati ana vehimeya keke wadaꞋitaveꞋavini?” \p \v 3-4 Yesu gigahedi gigayo, “Ada tokaiwabu Devida tuwai-moꞋena gimiyami-ma kahihina maꞋi wahawahawana o kaꞋi keke? Tova saꞋeyana banaꞋe tobohiyaneyao buye mafu gilaudi tu Yaubada yana manuweya giluku aꞋa Yaubada matane hisena-ma givaina tu hawahawatana nonogana giꞋana kadu yana kalivamomo giveledi be hiꞋana. Mena aꞋai-nadi moyaꞋaidi faꞋidiya hawahawatana tu abaveyao ana tofaisewagaga adifaiweya hinaꞋana.” \v 5 Au hidedemi gigahedi kadu gigayo, “Iya TohobuꞋela sabati ana toꞋitaveꞋavina. Kaliva yadi dewa sabati againe Iya gavehivehimeyena.” \x - \xo 6:5 \xt 2Veh 23:25 \xt Yem 20:10 \xt 1Sam 21:3-6\x* \s1 Yesu kaliva nimana koyona sabati againe gikiveyamumuna. \r Madiu 12:9-14 Maki 3:1-6 \p \v 6 Kadu sabati saꞋeyana againe manuwa-abavehawala againe giluku be givehavehawala, ada kaliva saꞋeyana gimiyami nimana iꞋatagina gifwalele-vagata. \v 7 Tu Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu badi Falisi nuwanuwadi gaitoma saꞋeyana hinanuhagani-yo Yesu hinahawavekoyoyena faꞋina, hiꞋitaꞋita-kwanekwanena be hinaꞋitana kaꞋi nimakoyo sabati againe ginakiveyamumuna o kaꞋi keke. \v 8 Tu Yesu yadi nuwanuwa gihalamaneni-yo au nimakoyo againe gigahe gigayo, “Umidi be uꞋela weꞋai.” Au gitowamidi be gina Yesu liline. \p \v 9 Ada Yesu gigahedi gigayo, “Ganatoliluvaluva agaimiya. Yada buki-vehimeya sabati faꞋina gavaimi givehimeyeda? KaꞋi kaliva sabati againe kanakiveyamumuna o kaꞋi kanakivekoyona? KaꞋi kanalugolegolena o kaꞋi kanaluveꞋalikana?” \p \v 10 Ada moyaꞋaidi gilumataviledi tu nimakoyo againe gigahe gigayo, “Nima utune.” Au nimana gitunena ada auheꞋama giyamumu. \v 11 Tu vehimeya ana tovehawala be Falisi hinuwakoyoveꞋine, hivebutu hiveꞋagahegahe vaita gavaimi hinaga-yo Yesu hinaluveꞋalikani. \x - \xo 6:11 \xt Lu 14:1-5 \xt Yo 7:23 \xt Lu 11:53-54\x* \s1 Yesu ana tomuliya tuwelo givenuwadadanedi. \r Madiu 10:1-4 Maki 3:13-19 \p \v 12 Himiyami tu Yesu gina gilaka oyeya be ginaveꞋoꞋola, ada Yaubada againe giveꞋoꞋola-malalau. \v 13 Mala gilauna ana tomuliyamomo gikovadi be hiꞋela ada kaliva tuwelo agaidiya givenuwadadana be givewagadi afositolo higa bonana ana towahidadana. \v 14-16 Adi egana hidede amine. Saimoni tu Yesu givewagana Fita, taina Anidulu, Yemesa be Yoni, Filifi, Batolomiu, Madiu, Tomasi, Yemesa Alifiyo natuna, Saimoni bana hivewagana yoꞋo miLoma hivenibainedi-ma kalivana, Yudasi Yemesa natuna kadu Yudasi-Isikaliyota bana Yesu nibaineyao nimadiya gihawavemogatalena amanadi. \x - \xo 6:14-16 \xt Yo 6:70-71\x* \s1 Yesu kaliva moyaꞋaidi givelugadi. \r Madiu 4:23-25 \p \v 17 Tu Yesu ana yoꞋo tuwelo givenuwadadanedi gihavaina, buye hihobu babi lulubeꞋune himidi. Medede againe ana tomuliyamomo adi yoꞋo lakahina hivagaꞋauta kadu yoꞋoyoꞋo mali kaliva badi buye himiyami, Yelusalema be Yudiya melalidi moyaꞋaina agaidiya hitauya kadu Taiya be Saidoni adi fafaliya taliyeya hitauya amanadi. Badi hiꞋela be Yesu bonana hinanogalina kadu yadi aulolo againe ginasiveyawadi. \v 18 Badi wayafunediyao faꞋina vita hinuhagana-ma kalivai-dina Yesu gikiveyamumudi. \v 19 Ada moyaꞋaidi higaluvaluva vaita hinakibwaꞋena, faꞋina yadi kaibwaꞋe againe faiwala Yesu againe giyemu be medema againe adi siveyawa hivaina. \x - \xo 6:19 \xt Lu 8:46\x* \s1 Tufoidi yadi wavemwamwala tufoidi yadi watagiya. \r Madiu 5:1-12 \p \v 20 Tu Yesu ana tomuliya giꞋitadadanidi gigahedi gigayo, \q1 “Omi gaveyao venuwahobu ana koyokoyo, yami vemwamwala gavatubuga! \q1 Gavadi-yo? Aimo Yaubada yana itaveꞋavina againe wamimiyami, aseꞋasemiya givehivehimeya. \q1 \v 21 Omi gaveyao adamoya mafu gilaulaumi, yami vemwamwala gavatubuga! \q1 Gavadi-yo? Aimo Yaubada ginaveꞋahiyauwami. \q1 Omi gaveyao adamoya watagitagi, yami vemwamwala gavatubuga! \q1 Gavadi-yo? Aimo wanavelavelaiga. \q1 \v 22 Omi gaveyao kaliva hitalahagiyemi hivenikohiyemi hiꞋihawadamanemi kadu Iya TohobuꞋela yaku kaliva faꞋina hihawavekoyoyemi yami vemwamwala gavatubuga! \m \v 23 E, hidedemi hinahuluvimi ana toveya wanavemwamwala wanagakahikahi, faꞋina ami laufata lakahina aimo lobameya gidadauda. WaꞋita, omi hihuluvimi amine, meda bwanenediyao Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina hihuluvidi. \q1 \v 24 Tu hoiyoi omi gaveyao adamoya wakalivamiyao! \q1 Gavadi-yo? Yami abavemwamwala ahe babiya wanuhagana. \q1 \v 25 Hoiyoi omi gaveyao adamoya waꞋahiyauwa! \q1 Gavadi-yo? Aimo mafu ginalaulaumi. \q1 Hoiyoi omi yami waselakalaka wavelavelaiga! \q1 Gavadi-yo? Aimo wanaꞋaseꞋuꞋaulolo kadu wanatagitagi. \q1 \v 26 Hoiyoi omi kaliva moyaꞋaidi hinahawaveyamumuyemi-ma kalivai-mina! \q1 WaꞋita, bwanenediyao falofita fwayafwayadiyao hihawaveyamumuyedi, ada badi hihuluvidi amine meda omi hihuluvimi. \x - \xo 6:26 \xt Ais 66:2 \xt Ais 61:3, Ha 7:16-17 \xt Yo 16:2, 1Fi 4:14\x* \x - \xo 6:26 \xt Ye 5:1-6\x* \s1 Yesu tokivekoyo adi nuwakabubu faꞋina gilukahihi. \r Madiu 5:38-42 \p \v 27 Tu omi moyaꞋaimi wavanevanenegeku-ma agaimiya gagahe. Badi hitalahagiyemi-ma wananuwakabuyedi. Badi hivenikohiyemi-ma agaidiya wanaꞋigibagiba yamumuna. \v 28 Badi hiꞋalatabutabuyemi-ma faꞋidiya wanaveꞋoꞋola be higa Yaubada ginanuwakabubuyedi. Badi hikivekoyomi-ma faꞋidiya wanaveꞋoꞋola. \v 29 KaꞋi tamo hakwadi navanavami ginatafina au fafalina wanahawahegena be ginatafina. Kadu kaꞋi tamo hakwadi ami aikeva vewabana ginalemami, au ami seti keke wananuwaloloneni. \v 30 Gaveyao moyaꞋaidi tamo gavadi faꞋina hinaveꞋoꞋolemi, au wanaveledi. KaꞋi tamo hakwadi yami lokoloko ginavaina, au keke yaudiyewa faꞋina bana againe wanagahe. \v 31 GavaiyaꞋamine nuwanuwami kaliva omi hinahuluvimi, au medede amine kadu badi wanahuluvidi. \x - \xo 6:31 \xt 1Fi 3:9\x* \s1 Hakwadi keke agaimiya gidaꞋigibagiba, \s1 medema wananuwakabubuyena. \r Madiu 5:43-48 \p \v 32 KaꞋi tonuwakabubugaga wananuwakabubuyedi tu keke tonuwalolona wananuwakabubuyedi, medema huluvai-nadi faꞋina Yaubada keke ginahawaveyamumuyemi. WaꞋita, tokoyona badi hinuwakabubuyedi-ma kadu agaidiya hinuwakabubu. \v 33 Kadu kaꞋi kaliva tufoidi agaimiya hinaꞋigibagiba hagihagina ada badiꞋiyaogaga agaidiya meda omi wanaꞋigibagiba hagihagina, au medema huluvai-nadi faꞋina Yaubada keke ginahawaveyamumuyemi. WaꞋita, tokoyona toꞋigibagiba yamumuna agaidiya meda hiꞋigibagiba yamumuna. \v 34 Kadu kaꞋi yami mani o lokoloko badi kaliva adifaiweya hinaveleyewemi-ma wanaveledi tu badi keke adifaiweya hinaveleyewemi-ma agaidiya wananuwalolonena, au medema huluvai-nadi faꞋina Bana Yaubada keke ginahawaveyamumuyemi. WaꞋita, tokoyona mali tokoyona agaidiya hifolafolaka be higa aimo yadi folaka ana kiveyewa hinanuhagana. \p \v 35 Tu omi keke badi amine wanahuluva. Nibaimiyao wananuwakabubuyedi, agaidiya wanaꞋigibagiba yamumuna kadu wanafolafolaka tu yami folaka ana kiveyewa keke wananuwenuweni. KaꞋi hidedemi wanahuluva, au aimo ami laufata lakahina wananuhagana kadu ami ita vaita Tomiyagetane-moꞋane natuneyao amine. FaꞋina BanaꞋe badi tonuwalolona kadu badi yana nuwakabubu keke hidavesiuleyeni-ma ginuwakabubuyedi. \v 36 Tamami lobameya gihinekalikaliyemi amine, meda omi kaliva wanahinekalikaliyedi.” Au hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 6:36 \xt Lu 14:12-14 \xt Ef 4:32, Yem 34:6-7\x* \s1 Omi keke tovehimeya amine yo kaliva yadi dewa \s1 wanalagani. \r Madiu 7:1-5 \p \v 37 Kadu gigayo, “Keke tovehimeya amine yo mali kaliva yadi dewa wanalagani be Yaubada kadu omi keke ginalagami. Keke mali kaliva wanahawavekoyoyedi be Yaubada kadu omi keke ginahawavekoyoyemi. Mali kaliva yadi koyona wanavenuwauluyena be Yaubada kadu yami koyona ginavenuwauluyena. \v 38 Wanafolafolaka be Yaubada kadu agaimiya ginafolafolaka. Yana folaka hidede amine. Kaliva nauꞋa againe aꞋa ginadodona ginaꞋatudonedonena kadu ana tufo ginadodo-havagilena tu ginaꞋahiwahiwana au yami vainuwana againe ginabihiwana amine, meda Yaubada yana folaka lakahi-moꞋena agaimiya. KaꞋi omi lakahina amine wanafolaka, au Yaubada lakahina amine agaimiya ginafolaka. KaꞋi kabiꞋona amine, kadu kabiꞋona.” Au hidedemi Yesu gigahe. \p \v 39 Kadu Yesu hidedemi gigahetalahobuhobuyedi gigayo, “Gavaimi be tomatakoyo tomatakoyohiyana edeya ginanagoyeni? Keke adifaiweya faꞋina adiꞋiselu awalolo againe hinabeꞋu. \v 40 Tosikulu keke yana tovehawala yana nuwahuya gidatubuhegeni, tu tosikulu hinasikulu-Ꞌowoga yo yadi halamana yadi tovehawala yana halamana amine. \p \v 41 Gavadi-yo ai ulana vaita koyona kabiꞋona amine tobohiya matane uꞋitaꞋitani tu ai-moꞋena vaita koyona lakahina amine tauni mataniya keke udanuwenuweni? \v 42 KaꞋi ai-moꞋena o mataniya gidadauda-ma keke udaꞋitaꞋitani, au keke-moꞋa afaiweya tobohiya unagaheni unagayo, Tobohiyaku, ai ulana mata againe ganavaihegena. O meya luhei. Nagona ai-moꞋena tauni mataniya unavaihegena, higa ya dewa koyo-moꞋena unahegena, ada au afaiweya unaꞋita-hagihagiyena be ai ulana tobohiya matane unavaihegena, higa yana dewa koyona faꞋina unakivetuvetununa. \x - \xo 6:42 \xt Ye 2:13 \xt Gah 19:17 \xt Yo 13:16\x* \s1 Yesu kaliva yadi dewa ai guwana againe giluvefosena. \r Madiu 7:15-20 \p \v 43 WaꞋita, keke tamo ai yamumuna guwana koyona gidaveguweni. Meda anafaiweya ai koyona keke guwana yamumuna gidaveguweni. \v 44 Ai saꞋeyana saꞋeyana guwadi againe kahalamanena. FaꞋina fiki keke ai-kawowo againe kadakoluni, kadu kelefi keke aboda againe kadakoluni. \v 45 Meda kaliva yamumuna aseꞋasena yamumuna faꞋina dewa yamumuna amine gihuluhuluva, kadu kaliva koyona aseꞋasena koyona faꞋina dewa koyona amine gihuluhuluva. Gava nuwanuwa kaliva aseꞋasena givemagana au medede amine gigahegahe. \x - \xo 6:45 \xt Ye 3:10-12, Md 12:35\x* \s1 Manuwa ana toꞋaiyogona adiꞋiselu kahihidi. \r Madiu 7:24-27 \p \v 46 Gavadi-yo aku egana wayakayakahini wagagayo, Kaiwabu, Kaiwabu, tu keke bonaku wadaꞋabiꞋabini? \v 47 Gaveyao agaikuya hiꞋelaꞋela bonaku hinoganogalina be hiꞋabiꞋabina, medema manuwa ana toꞋaiyogona againe ganaluvefosena. \v 48 BanaꞋe ma anafaiweya kaliva manuwa giyogona. Nagona babi giyalana tunugina ogola givehobuna be kuga againe gibakina. Muliya gufa gihobu vaita manuwa gidaꞋalugeni tu kaliva giyogo-hagihagiyena faꞋina gidauda yamumuna. \v 49 Atu gaveyao bonaku hinoganogalina tu keke hidaꞋabiꞋabini, medema kaliva yana manuwa makameya giyogona, keke ogola gidaꞋaiyala. Tu muliya gufa gihobu againe manuwa auheꞋama gimadubeꞋu ada au giꞋayaweli-Ꞌowona.” Au hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 6:49 \xt Md 7:21 \xt Ye 1:22\x* \c 7 \s1 Yesu Loma togiyomatana ana agetoga gisiveyawana. \r Madiu 8:5-13 \p \v 1 Tu Yesu yana vehawala moyaꞋaina yoꞋo matadiya gilukahihiyena gihavaina, gina Kafeneumi againe. \v 2 Medede againe Loma togiyomatana saꞋeyana gimiyami, ada ana agetoga giꞋaulolo lakahina, kabisona gidaꞋalika. Ada togiyomatana nuwanuwana lakahina agetogai-nadi. \v 3 Ada Yesu valeyana ginogalini-yo miYuda adi tonagona tufoidi Bana againe giꞋiveninisedi be hinayowanina, togiyomatana ana agetoga ginasiveyawana faꞋina. \p \v 4-5 Yesu againe hiyemu-yo hiveꞋoꞋoladona higayo, “Hida togiyomatana kaliva hagihagina. Gilubodana be yana veꞋoꞋola udavenogalena, faꞋina nuwanuwana yada yoꞋo kadu tauna yana maniya yama manuwa-abavehawala Kafeneumi againe gikivemididina.” \p \v 6-7 Au Yesu badi buye hina. Hinauna tu manuwa hiꞋivedavedaꞋufona au togiyomatana tobohiyaneyao giꞋiveninisedi be bonana Yesu againe hinayakahina vaita tauna gidagayo, “Kauveya, keke Tauni unaꞋivewowologilogi, faꞋina iya keke kaliva yamumuku yo yaku manuweya afaiweya unaluku. Medema faꞋina keke tauku gadakilakahiku-yo againiya gadaꞋela. Au mededei unamiya tu unavehimeya be O bonaniga aku agetoga ginasiveyawana. \v 8 Hidede amine afaiweya unavehimeya ma a gahalamanena, faꞋina iya kadu abavehimeya gavaina. Yaku tonagona yana vehimeya dibune gamimiyami, kadu yaku tolugaviyamomo yaku vehimeya dibune himimiyami. Yaku tolugaviya saꞋeyana gavehimeyena gagayo, Una, ada au gitowamidi be gina. Kadu velugana gagahena gagayo, UꞋela weꞋai, ada au giꞋela. Kadu aku agetoga againe gagahe gagayo, Hidedemi unafaisewa, ada au yaku vehimeya amine gifaisewa.” \p \v 9 Ada Yesu togiyomatana bonana ginogalini-yo bana faꞋine giyaulowoga au gihagavilana yoꞋoyoꞋo himuliyena-ma agaidiya gigahe gigayo, “Biyao! Wona velemona keke-moꞋa tamo kwanaIsileli yana wavetumagana gadanuhagani hida kwanaLoma yana vetumagana amine.” \v 10 Ada au kaliva togiyomatana giꞋiveninisedi-ma hiyewadi manuweya hiluku-yo agetoga ahe gibwaina-ma hinuhagana. \x - \xo 7:10 \xt Yo 4:51\x* \s1 Yesu sikwa natudi alikeya gisivemididina. \p \v 11 Tu Yesu gimiyami tu gina melala ana egana Neini againe. Ana tomuliya kadu yoꞋo lakahina hivebwaꞋuliyena. \v 12 Melala tufone giyemuyemu tu toꞋalika hiwahiwahinauwena be hinahuyana. Bana toꞋalika sikwa natudi kwanatubuꞋeya ada yoꞋo lakahina sikwa hivebwaꞋuliyedi. \v 13 Ada Kaiwabu giꞋitadi-yo gihinekalikaliyedi gigahedi gigayo, “Keke wanatagiya.” \v 14 Au gina vaya gikibwaꞋena ada towahi himididi-vagata. Yesu toꞋalika gigahena gigayo, “Kwamana, umidi!” \p \v 15 Gigahe-yo toꞋalika gimidi givebutu gigahegahe, ada Yesu kwamana hinana giveleyewedi. \v 16 Au moyaꞋaidi himatautaveꞋine be Yaubada ana egana hikilakahina higayo, “Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina lakahina agaideya gilakayemu.” Kadu higayo, “Yaubada giꞋela be ide yana yoꞋo ginaꞋitanuwakabubuyeda.” \v 17 Ada au valeyai-nadi Yudiya melalina moyaꞋaina kadu awaꞋawanina moyaꞋaina gina giluyabuna. \x - \xo 7:17 \xt Lu 8:41-42,49-55 \xt 1Kin 17:21-24\x* \s1 Yesu Yoni Tobafitaiso yana toliluvaluva gifatana. \r Madiu 11:1-5 \p \v 18 Tu mena Yesu yana gugai moyaꞋaina faꞋina Yoni ana tomuliya hivenuwaꞋatana, bana Yoni aimo deliya gimiyami-tu. \v 19 Au Yoni ana tomuliya adiꞋiselu giyowanidi be Kaiwabu againe giꞋiveninisedi higa hinatoliluveluvena hinagayo, “Yaubada yana Tovegida ginaꞋela-ma ime abodabodana. KaꞋi OꞋeni bana kalivai-nina o kaꞋi kaliva saꞋeyana aimo anabodana?” \p \v 20 Ada badi kaliva adiꞋiselu ahe Yesu againe hiyemu-yo higahena higayo, “Yoni Tobafitaiso againiya giꞋiveninisema ada nuwanuwana ginahalamanena kaꞋi OꞋeni Yaubada yana Tovegida aimo ginaꞋela-ma kalivai-nina o kaꞋi kaliva saꞋeyana aimo anabodana.” \p \v 21 Ada medema tovai-nadi Yesu kaliva moyaꞋaidi yadi aulolo tulina tulina agaidiya gisiveyawadi. Badi wayafunediyao gikiveyamumudi kadu tomatakoyo tufoidi moyaꞋaidi matadi gikiveyamumuna. \v 22 Au Yesu Yoni yana kaliva gigahedi gigayo, “Wanana ada gavaimi wanogalina kadu waꞋitana-ma Yoni wanavenuwaꞋatana, higa tomatakoyo matadi gimahalina, tovefela hinunudadana, tovedawodawowo yadi aulolo gihavaina, totagakweu tagadi giꞋafolena, toꞋalika himididi-havagi, kadu koyokoyo VenuwaꞋata Yamumuna Yaubada yana kibababala faꞋina hiꞋelaꞋela hinoganogalina. \v 23 Kadu Yoni yana toliluvaluva inubaku faꞋina ma wanagahena hai kaliva Iya faꞋikuya keke gidanuwaluga medema yana vemwamwala gavatubuga!” Au hidedemi Yesu gigahedi. \x - \xo 7:23 \xt Ais 35:5-6, Md 15:30-31, Mk 7:32-37, Lu 5:12-13, 7:12-16\x* \s1 Yesu Yoni Tobafitaiso faꞋina gilukahihi. \r Madiu 11:7-19 \p \v 24 Badi Yoni ana tovenuwaꞋata ahe hina tu Yesu yoꞋoyoꞋo agaidiya givebutu Yoni faꞋine gilukahihi gigayo, “Boi omiꞋiyao Yoni waꞋitana yamina babigaga againe ana toveya, wanuwanuwa ma vaita gavadi wadaꞋitani? IsisiꞋu bolimana againe gilewalewa amine, kaꞋi wana vaita kaliva kowakowana wadaꞋitani? \v 25 Keke hidede amine wadaꞋitani tu wana be kaꞋi gavadi wanaꞋitani? KaꞋi kaliva ana wavaigau vaita wadaꞋitani? Keke, faꞋina kaliva adi vaigau kikaiwabuna kadu yadi walokoloko himimiyami-ma tokikaiwabu yadi manuwa lakahina againe himimiyami. \v 26 Au wanagaheku, omi wana kaꞋi gavadi wanaꞋitani? KaꞋi wavaitana Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina wanaꞋitani? E, wona velemona toꞋawatalatalaina waꞋitana tu bana Yoni ma toꞋawatalatalaina moyaꞋaidi gikaiwabuhegedi. \v 27 Tuwai-moꞋena bana Yoni faꞋine Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe higa vaita Yaubada yana Tovegida againe gidagahe gidagayo, \q1 UꞋita! Yaku tovenuwaꞋata ganaꞋiveninisena \q1 be bana wai ginanagona, \q1 ya eda kaliva aseꞋasediya ginakidewedewena. \m \v 28 Gagahemi bana Yoni kaliva moyaꞋaidi babiya hitubuyemu-ma gikaiwabuhegedi, tu gava kaliva ana egana kabisona Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya tu givetumagane-moꞋeku, medema Yoni ana egana ginakaiwabuhegena.” Au hidedemi Yesu gigahe. \p \v 29 Tu kaliva moyaꞋaidi kadu takesi ana toyaudi Yesu yana gahe hinogalina againe, higahe higayo, “Wona velemona Yaubada yana eda tunutunugina.” Hidedemi higahe faꞋina boi hihawahegedi be Yoni gikivebafitaisoyedi. \v 30 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi be Mosese yana vehimeya ana tovehawala Yoni yana bafitaiso hidibutoyogena, ada medema againe Yaubada yana inuba badi faꞋidiya hikilowena. \p \v 31 Kadu Yesu gigayo, “Tu omi kaliva hida tovai-nadi babiya watubuyemu-ma gavadi amine yo ganahawaluveluvemi? Yami huluva gava dewa againe ganaluvefoseni? \v 32 Au omi weꞋoweꞋo amidiya, melaleya hihiyoto tu hivetavetaunega. YoꞋo saꞋeyana yoꞋo velugadi agaidiya hikovakova higayo, \q1 Modawa akalikalina tu omi keke wadavagavaga wadayeluyelu. \q1 Alulaukuhi vaita alika ana tova amine tu \q1 omi keke wadatagitagiya. \q1 Gavaimi anaga-yo nuwami anakiveyamumuni? \p \v 33 Meda anafaiweya Yoni giꞋela ada keke aꞋa yamumuna gidaꞋuꞋani kadu keke oine gidayuyuni, ada au omi wahawavekoyoyena vaita bana wayafunena. \v 34 Tu Iya TohobuꞋela gaꞋela ada aꞋa yamumuna gaꞋauꞋana oine gayuyuna, ada au kadu Iya wahawavekoyoyeku wagayo, WaꞋita, Bana hima toꞋa-faꞋila oine ana toyu-faꞋila, kadu takesi ana toyaudi kadu tokoyona velugadiyao givevetobohiyanedi. Hidedemi wagahe tu gavaimi anahuluva-yo nuwami anakiveyamumuni? \v 35 Tu Yoni kadu IyaꞋeku amaꞋiselu Yaubada yana nuwahuya againe kaꞋi velemoꞋena afifaisewa ma yama faisewa guwana againe wanahalamanena.” Au hidedemi Yesu yoꞋo agaidiya gigahe. \x - \xo 7:35 \xt Mal 3:1, Lu 3:2-6 \xt Md 21:32 \xt Lu 5:30\x* \s1 Yesu kwamayoku udoꞋudona yana koyona giyawelina. \p \v 36 Tova saꞋeyana tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi kalivana Yesu giyowanina be buye hinaꞋa. Yesu giyemu-yo giluku Falisi yana manuweya giꞋenolukekela be ginaꞋa. \v 37 Mena melala againe kwamayoku saꞋeyadi himiyami yadi dewa udoꞋudona. Yesu Falisi yana manuweya giꞋauꞋa-ma valeyana hinogali-yo bunama hiwahina be hiꞋela, bunamai-nadi abaꞋaihiwaga kugakugana againe gidauda, kuga ana egana alabasita. \v 38 Au kwamayoku Yesu wakwaune hiꞋela Bana agene himidi hitagitagi tu hivebutu matailudi againe agena hivebutana, ada uꞋudi tunugina againe hiluvehavehayana. Kadu yadi waveꞋamohimohina agena hiveyaugina bunama againe hibunamina. \p \v 39 Tu bana Falisi Yesu giyowanina-ma giꞋitadi-yo nuwahinagene gigahe gigayo, “KaꞋi hida kaliva Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina velemona digo, gava kwamayoku hikibwaꞋeni ma gidahalamanena higa kwamayoku koyodi.” \p \v 40 Ada Yesu Falisi yana nuwahinage gihalamaneni-yo gigahena gigayo, “Saimoni, yaku nuwanuwa saꞋeyana againiya ganagaheyena.” Bana gigayo, “Tovehawala, au ugahe.” \p \v 41 Yesu givebutu gigahetalahobuhobuyena gigayo, “Wakalivana saꞋeyana kaliva luhei agaidiya mani givetalaiyena be aimo hinaveleyewena. Kaliva saꞋeyana K5000 amine gibuki, kadu saꞋeyana K500 gibuki. \v 42 Keke adifaiweya adi buki hinafatani againe, au adiꞋiselu adi buki giyawelina. Au unagaheku, kaliva adiꞋiselu adi tonuwakabubu againe hinuwanuwa tu hadema kaliva yana nuwanuwa lakahi-moꞋena?” \p \v 43 Saimoni gigayo, “Iya gavaita bana ana buki lakahi-moꞋena tu giyawelina-ma kalivai-nadi bana againe ginuwanuwa lakahi-moꞋena.” Yesu gigayo, “Ika, ugahe velemoꞋena.” \p \v 44 Gigahe-yo kwamayoku agaidiya gihagavilani tu Saimoni againe gigahe gigayo, “Hida kwamayoku ahe uꞋitadi. Ya manuweya galuku gawakawaka tu yada dewa wakawaka amine keke udahuluva. Keke udavehimeya-yo gufa hidaꞋaliyeni-yo ageku hidakolani tu hida kwamayoku matailudiya ageku hivebutana ada uꞋudiya hiluvehavehayana. \v 45 Veyauga againe keke udalusiuleyeku tu tova galuku againe badi hivebutu ageku hiveyaugi-faꞋilina. \v 46 UꞋuku bunama againe keke udabunamini tu badi ageku bunama wamagana againe hibunamina. \v 47 Hidema faꞋina againiya gagahe, kwamayoku yadi koyona moyaꞋaina tu Yaubada ahe giyawelidi faꞋina yadi nuwanuwa lakahina agaikuya hiseyemaunena. Tu gava kaliva yana koyona keke moyaꞋaina tu Yaubada giyawelina, medema yana nuwanuwa Yaubada againe kabiꞋona.” Au hidedemi Yesu Saimoni gigahena. \p \v 48 Tu kwamayoku agaidiya Yesu gigahe gigayo, “Yami koyona ahe gayawelidi.” \p \v 49 Hidedemi gigahe faꞋina wakawaka velugadiyao Bana buye hiꞋauꞋa-ma hivebutu hiveꞋagahegahe higayo, “Ha! Bana hima hida gava kaliva yo koyona giyawelidi?” \p \v 50 Tu Yesu kwamayoku gigahedi gigayo, “Wavetumaganeku faꞋina yami koyona adi aiyawela wanuhagana. Yami wanuwayamumu wanana.” \x - \xo 7:50 \xt Aba 18:4 \xt Md 9:2-6\x* \c 8 \s1 Vevine tufoidi Yesu hivelugana. \p \v 1-3 Yesu gimiyami tu hivebutu melala moyaꞋaina lakahidi be kabiꞋodi agaidiya ginunuwaliliuga, Yaubada yana itaveꞋavina ana VenuwaꞋata Yamumuna faꞋina gilulumamala. Ana tomuliya tuwelo hivebwaꞋuliyena kadu vevine tufoidi buyeꞋi, badi vevine-dina boi wayafunediyao kadu yadi waꞋaulolo tulina tulina tu Yesu gisiveyawadi. Vevine-moꞋedi hidede amine. Meli vineMagidala, bana yafune seveni hiluvaiyena tu Yesu giwavidi amanadi. Yowana bana Susa vavinena, kalivai-nadi Helodi yana manuwa hinagena adi toꞋitaveꞋavina. Susana kadu vevine velugadiyao moyaꞋaidi. Badi vevine-dina Yesu hibwaꞋulina be taudiyao yadi giba againe Yesu ana tomuliya buye hiꞋitaꞋitaveꞋavidi. \x - \xo 8:1-3 \xt Lu 24:10\x* \s1 Otova babi tulina tulina againe ana gahetalahobuhobu. \r Madiu 13:1-9 Maki 4:1-9 \p \v 4 Tu kaliva moyaꞋaidi melala tulina tulina agaidiya hitauya be Yesu againe hiyoꞋoyoꞋo, ada hida gahetalahobuhobu gilukahihiyena. \v 5 Gigayo, “Kaliva saꞋeyana yana otova witi nafona yana faheya ginauwena be ginaꞋiyauyaulena. Witi nafona giꞋiꞋiyauyaulena tu tufona edeya gibeꞋu be kaliva hivagavebabidi ada manuga hiꞋela be hiꞋana. \v 6 Kadu tufona babi dabodabona againe gibeꞋu. Ada babi keke dubadubana faꞋina gikabukabu tu giꞋawaꞋulodi. \v 7 Kadu tufona aboda againe gibeꞋu be aboda hinagene gikabu ada au yogo gifaiwala be witi gilufaveꞋalikana. \v 8 Atu tufona babi yamumuna againe gibeꞋu be gikabu ma gitabo yamumuna guwana hanaledi hanaledi amine.” Au hidedemi Yesu gigahetalahobuhobu tu gikovadona gigayo, “Omi kaliva watagami, au bonaku wadavenogalena.” \s1 Yesu yana gahetalahobuhobu faꞋina gikivetuvetunu. \r Madiu 13:10-23 Maki 4:10-20 \p \v 9 Muliya ana tomuliya gahetalahobuhobu-nadi ana kaivila faꞋina Yesu hitoliluveluvena. \v 10 Yesu gigayo, “Yaubada yana itaveꞋavina ana nuwanuwa sevasevauyana omi agaimiya giyauna tu mali kaliva agaidiya gahetalahobuhobugaga amine galukahihiyedi. Gagahetalahobuhobuyedi be higa hinaꞋitaꞋita tu keke hinaꞋitahalamaneni, kadu hinanoganogala tu keke hinahalamaneni. \p \v 11 Tu gahetalahobuhobu ana kaivila hidede amine. Otova anafaiweya Yaubada bonana. \v 12 Witi nafona edeya gibeꞋu-ma anafaiweya kaliva Yaubada bonana hinogalina tu muliya Setani gilakayemu be bona aseꞋasediya givaihegena be higa Yaubada keke hinavetumaganeni-yo adi kibababala hinanuhagani. \v 13 Witi nafona babi dabodabona againe gibeꞋu-ma anafaiweya kaliva Yaubada bonana hinogalina be yadi wavemwamwala aseꞋasediya hisena. Tu bonana keke hidanuwa-nunauyeni ada walamina keke aseꞋasediya gidavegilili faꞋina tova kabisonaga hivetumagana. Tu aladibidibi giyemaunidi ana toveya hinuwayewa. \v 14 Witi nafona abodeya ana nuwanuwa amanadi kaliva Yaubada bonana hinogalina tu tova hinunauwena againe hida babi ana vita ana kikaiwabu ana gakahikahi nuwadi givaina faꞋina, gaitomai-dina yadi vetumagana hilufaveꞋalikana, keke gidatabo. \v 15 Atu witi nafona babi yamumuna againe ana nuwanuwa amanadi kaliva Yaubada bonana hinogalina be yadi wanuwanuwa tunutunugina kadu yadi waꞋidibumuhiga hikidonena, ada yadi waꞋatuvefaꞋila guwadi hiseseyemaunena. Gahetalahobuhobu ana nuwanuwa au hidede amine.” \x - \xo 8:15 \xt Lu 10:21 \xt 1Fi 1:23 \xt Lu 18:18,22-24\x* \x - \xo 8:15 \xt Yo 6:28-29, Ye 1:22\x* \s1 Yaubada bonana ana venogala lamufa againe giluvefosena. \r Maki 4:21-25 \p \v 16 Kadu Yesu gigahedi gigayo, “Keke tamo hakwadi lamufa ginakabuni-yo avaeka hinagene o kaꞋi ivi dibune ginaseni. Au ana abasewadi againe ginasena be higa badi manuweya hiluku-ma matadi ginamahalina. \v 17 Gavadi gavadi moyaꞋaina tova adamoya keke iꞋivemogatalina medema aimo tova mulina kabuꞋavane ginalakayemu, kadu gavadi gavadi sevasevauyana medema aimo mahalina ginaꞋiveyemaunina be moyaꞋaidi hinahalamanena. \v 18 Hidema faꞋina Yaubada bonana wananogalina againe, wananogali-hagihagiyena. FaꞋina hai kaliva Yaubada yana nuwanuwa ginogalina be giꞋitaꞋitaveꞋavina, medema againe kadu nuwanuwa moyaꞋaina ginayauna. Atu hai kaliva Yaubada yana nuwanuwa keke gidaꞋitaꞋitaveꞋavini, medema yana halamana kabiꞋona Yaubada ginavaihegena be ginamiya-kawowo.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 8:18 \xt Md 25:20-29\x* \s1 Yesu hinana kadu taineyao hilakayemu. \r Madiu 12:46-50 Maki 3:31-35 \p \v 19 Tu Yesu hinana kadu taineyao hiꞋela hinaꞋitana tu yoꞋo lakahina faꞋina keke adifaiweya hidaꞋela Yesu liline. \v 20 Au tamo kaliva givenuwaꞋatana gigayo, “Hina be taimomo edaꞋawaneya himidimidi, nuwanuwadi O hinaꞋita.” \p \v 21 Tu Yesu yoꞋo agaidiya gigahe gigayo, “Badi gaveyao Yaubada bonana hinogalina be kadu hiꞋabiꞋabina, medema hinaku o kaikweyao.” \x - \xo 8:21 \xt Lu 11:27-28, Yo 1:11-13\x* \s1 Yesu mala lakahina gihawatana be giꞋalovena. \r Madiu 8:23-27 Maki 4:35-41 \p \v 22 Tova saꞋeyana Yesu ana tomuliya buye wakeya hiyage ada gigahedi gigayo, “Tobu yuwa fafaline kanadamana.” Au hilowoga. \v 23 Hinauna tu Yesu giꞋenonuwaulu. AuheꞋama bolimana lakahina oyeya gihobuꞋela be mala koyona tobu againe gilakayemu. Gufa waka hinagene gilukuluku ada abagilagi lakahina hinuhagana. \p \v 24 Badi tomuliya hina hiluvaguna higahena higayo, “Kauveya, Kauveya, kabisona kanaꞋalika!” Au Yesu gimidi bolimana lefo lakahidi gihawatadi, auheꞋama mala giꞋatagona bolimana giꞋalovena. \p \v 25 Tu ana tomuliya gigahedi gigayo, “Hai yami vetumagana waseni?” Badi hiyaulowoga yadi wamatauta hiveꞋagahegahe higayo, “Biyao! Bana hima gava kaliva yo bolimana lefo givehimeyedi ma bonana hiꞋabina?” \x - \xo 8:25 \xt Mk 9:20-24\x* \s1 Yesu kwanamiGadalini wayafunena gikiveyamumuna. \r Madiu 8:28-34 Maki 5:1-20 \p \v 26 Tu Yesu ana tomuliya buye miGadala yadi fafali againe hilakayemu, medema Galili ana fafali wamagigine. \v 27 Avaleya gihobu au kaliva saꞋeyana melaleya gitauya-ma gimaduhagana. Bana kaliva ma yafune hiluvaiyena ada lauva tunugina konekonena gimiyami. Kadu keke manuweya gidamiyami au tomohuyahuya agaidiya givemanuwa. \v 28-29 Tova moyaꞋaina yafune kaliva giluluvaiyena ada bulava kainumula againe nimana agena hiyogoyogona be hiꞋitaꞋitaveꞋavina tu au aiꞋadi bulava gigologolohina ada yafune kaliva giwavina be melalagaga agaidiya gimiyami. Tu Yesu giyemu-yo yafune givehimeyena be kaliva ginanuyabuyabuna. Kaliva Yesu giꞋitana againe, givebutu gikovakova Yesu agene giꞋawawa gikovaꞋawafatafata gigayo, “OꞋeni Yesu Yaubada Tomiyagetane-moꞋane Natuna. Gavadi iya agaikuya unagani-yo uꞋela? Againiya gahawayafayafa keke unakivetavetagigiku.” \p \v 30 Au Yesu gitoliluveluvena gigayo, “Gavaimi a egana?” Bana gigayo, “Aku egana YoꞋo.” Hidedemi gigahe faꞋina yafune moyaꞋaidi hiluvaiyena. \v 31 Au yafune Yesu hihawayafeyafena be keke kahu tunugi-vadavadaꞋaina againe ginawavidi. \p \v 32 Tu yuwa oya fafaline bawe adi yoꞋo lakahina adiga hilelele, ada yafune hihawayafeyafena be ginahawahegedi bawe hinaluvaiyedi. Au gihawahegedi. \v 33 Gihawahegedi-yo yafune kaliva hinuyabuyabuna be bawe hiluvaiyedi, ada bawe adi yoꞋo matatabudi awaloloya hiꞋotahobu be tobu againe hitowaꞋalika. \p \v 34 Tu bawe adi tolufolofologahi hida gaitoma hiꞋita-yo hiꞋota be hina, melala-moꞋena kadu awaꞋawanine mena gaitomai-dina hilukahihiyedi. \v 35 Kaliva hinogalini-yo hitauya be gavadi gilakayemu-ma hinaꞋitana. Ada Yesu againe hiyemu kaliva yafune hinuyabuyabuna-ma hinuhagana, bana Yesu agene gihiyoto uꞋuna a giyamumu be ana kaleko giꞋosena. HiꞋita-yo himatauta. \v 36 Ada badi toꞋita kaliva wayafunena gavaiyaꞋamine yana yamumu ginuhagani ma tomiyami agaidiya hilukahihiyena. \v 37 Hilukahihi gihavaina Gadala ana fafali kalivai-dina moyaꞋaidi Yesu hiveꞋoꞋolena be ginanuyabuyabudi, faꞋina himatautaveꞋine. Au wakeya giyage be giyewana. \p \v 38-39 Tu kaliva yafune hinuyabuyabuna-ma Yesu gihawayafeyafena gigayo, “Iya O buye kadana.” Tu Yesu giꞋatuveyewana gigayo, “Uyewa ya melaleya be gavadi lakahina Yaubada o faꞋiniya gigugaiyeni-ma kaliva agaidiya unalukahihiyena.” Ada au kaliva gina gavadi lakahina bana faꞋine Yesu gigugaiyena-ma kaliva moyaꞋaidi agaidiya gilukahihiyena, gina melala giluyabuna. \x - \xo 8:38-39 \xt Lu 4:34\x* \s1 Yailo natuna kwamayoku yana aulolo kahihina. \r Madiu 9:18-19 Maki 5:21-24 \p \v 40 Tu Yesu tobu fafaline giyewana againe, yoꞋo yuwadedei yadi wavemwamwala hilusiuleyena faꞋina moyaꞋaidi hiyoꞋo be hibodabodana. \v 41-42 Tu kaliva saꞋeyana giꞋela ana egana Yailo, bana manuwa-abavehawala ana tonagona saꞋeyana. Au Yesu againe giꞋiboꞋula-moꞋa gihawayafeyafena higa yana manuweya gidaꞋela, faꞋina natuna vinetubuꞋeya ana malamala tuwelo giꞋaliꞋalika. Ada au Yesu ginauna tu yoꞋo hiveveꞋatuwahega tu himidififina. \s1 Kwamayoku Yesu ana kaleko bwatana gikibwaꞋena kahihina. \r Madiu 9:20-22 Maki 5:25-34 \p \v 43 Yesu yoꞋo hinagediya ginauna tu kwamayoku saꞋeyana buye hinauna, bana yana vaikohi be dayagina tova moyaꞋaina gimadu-vagata. Tuwaina givebutu giꞋuꞋaulolo be ginunauwena malamala tuwelo, doketa agaidiya yana lokoloko moyaꞋaina givehavaina tu keke adifaiweya. \v 44 Kwamayoku Yesu wamuline giꞋela be ana kaleko bwatana gikibwaꞋena, ada auheꞋamanadi dayagina gihayahaya. \p \v 45 Au Yesu gigayo, “HakwaꞋadi gikibwaꞋeku?” MoyaꞋaidi hivekeke ada Fita gigahena gigayo, “Kauveya, yoꞋoyoꞋo himidififi be hiveveꞋatuwahega.” \p \v 46 Tu Yesu gigayo, “Keke tu tamo hakwadi gikibwaꞋeku be yaku faiwala bana againe gina ma a gaꞋayaunena.” \p \v 47 Au kwamayoku Yesu ahe gihalamanena ma giꞋitana againe, yana wavetatava giꞋela Yesu agene giꞋiboꞋula-moꞋa, ada kaliva moyaꞋaidi matadiya yana kaibwaꞋe inubana gihawavemogatalena kadu yana maduyamumu faꞋina gilukahihi. \v 48 Au Yesu gigahena gigayo, “Natuku, uvetumaganeku faꞋina ubwaina. Ya wanuwayamumu unana.” \x - \xo 8:48 \xt Lu 6:19\x* \s1 Yesu Yailo natuna alikeya gisivemididina. \r Madiu 9:23-26 Maki 5:35-43 \p \v 49 Yesu aimo gilulukahihi tu kaliva saꞋeyana manuwa-abavehawala ana tonagona ana egana Yailo yana manuweya gitauya-ma giyemu Yailo gigahena gigayo, “Natu kwamayoku yawaina gihavaina. Keke Tovehawala unaluveꞋavaleni-yo unaꞋaliye-kawowoni.” \p \v 50 Tu Yesu kwamana valeyana ginogalini-yo Yailo gigahena gigayo, “Keke unamatauta, au unavetumaganeku be natu ginayamumu.” \p \v 51 Ada manuweya giyemu-yo yoꞋo moyaꞋaidi luku faꞋina gihawatadi tu Fita Yoni Yemesa kadu kwamana tamana hinana badiꞋiyaogaga Bana buye hiluku. \v 52 Ada moyaꞋaidi hitagitagigina hitagitagilauhawa, tu Yesu gigahedi gigayo, “Auwe tagiya, kwamana keke gidaꞋalika au giꞋenonuwaulu.” \p \v 53 Kwamana velemoꞋena giꞋalika ma hihalamanena faꞋina moyaꞋaidi Yesu hihawavelaigena. \v 54 Tu Yesu kwamana nimana giꞋabina gikova gigayo, “VineweꞋoweꞋo, umidi.” \v 55 Au aluꞋaluwana kwamana againe giyewana ada auheꞋama gimidi. Ada Yesu givehimeya gigayo, “Tamo aꞋa kwamana wavele be giꞋani.” \v 56 Tu tamana hinana hiyaulowoga tu gihawatadi be gavadi gilakayemu-ma keke tamo hakwadi againe hinalukahihiyeni. \x - \xo 8:56 \xt Md 8:4\x* \c 9 \s1 Yesu yana yoꞋo tuwelo kaliva adi veluga faꞋina giꞋiveninisedi. \r Madiu 10:5-15 Maki 6:7-13 \p \v 1 Tu Yesu ana tomuliya tuwelo gikovavagaꞋauhidi ada faiwala kadu abavehimeya giveledi be adifaiweya yafune moyaꞋaidi hinawavidi kadu kaliva auloloya hinasiveyawadi. \v 2 Au giꞋatuhegedi be Yaubada yana itaveꞋavina faꞋina hinalumamala kadu toꞋaulolo hinakiveyamumudi. \v 3 Ada gigahedi gigayo, “Keke tamo gavadi yamina againe wananauweni, keke aiwala keke fose keke aꞋa keke mani wanawahini. Kadu keke aikeva luhei wananauweni. \v 4 Gava manuwa againe wanamidiluku, medede againe wanamiyami be wanalowoga. \v 5 Kadu gava melala againe wanayemu tu keke hinavetobohiyanemi, medema melalai-nadi wanahegena againe fwayafwaya agemiya wanavagahegehegena, higa Yaubada yana nuwakoyo badi agaidiya ana iyaꞋiyaya.” Au hidedemi Yesu ana tomuliya givenuwaꞋatadi. \p \v 6 Au hilowoga melala tulina tulina agaidiya hinuwaliliuga, Yaubada yana VenuwaꞋata Yamumuna hilumamalena, melala moyaꞋaina agaidiya kaliva hisiveyawadi. \x - \xo 9:6 \xt Lu 10:4-11, Af 13:51\x* \s1 Helodi Yesu faꞋine nuwana givegafoꞋuyaꞋuya. \r Madiu 14:1-2 Maki 6:14-16 \p \v 7-8 Tu bana Helodi Galili ana tovehimeya gaitoma moyaꞋaina gilakayemu-ma valeyadi ginogalina, ada kaliva moyaꞋaidi Yesu inubana hiꞋabigahegaheyena faꞋina Helodi nuwana givegafoꞋuyaꞋuya. Tufoidi higahe vaita Yoni Tobafitaiso alikeya gidamididi-havagi. Kadu tufoidi higahe vaita Elaiya gidayemuna-havagi. Kadu tufoidi higahe vaita Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina saꞋeyana tuwaina gimiyami-ma gidamididi-havagi. \v 9 Bana Helodi gigahe gigayo, “Iya gavehimeya be Yoni uꞋuna hinikehegena tu hida hima hakwaꞋadi-yo valeyana tulina tulina ganoganogalini?” Ada au tova gilelelena be higa Yesu ginaꞋitana. \x - \xo 9:9 \xt 1Kin 17:17-24 \xt Mk 6:27\x* \s1 Yesu kaliva faifi tausani giveꞋadi. \r Madiu 14:13-21 Maki 6:30-44 Yoni 6:1-15 \p \v 10 Tu afositolo hiyewadi-yo gavadi gavadi moyaꞋaina higugaiyena-ma Yesu hivenuwaꞋatana. Au ginauwedi be melala ana egana Bedasaida againe hitogavehaila be hinaveyawai. \v 11 Tu yoꞋoyoꞋo Yesu ana tomuliya buye hami hina ma hinogalina againe, himuliyedi. Hiyemu-yo Yesu gilusiuleyedi, ada Yaubada yana itaveꞋavina faꞋina gilukahihiyedi kadu gaveyao yadi waꞋaulolo medema gisiveyawadi. \p \v 12 Tu mala givebutu gisilavina tomuliya tuwelo Yesu againe hiꞋela higayo, “YoꞋo unaꞋatuhegedi be melala edaꞋuoya kadu awaꞋawanidi agaidiya hinana adiga hinakimonena abadauda hinalelena. FaꞋina hida melalagaga againe kamimiyami.” \p \v 13 Tu Bana gigahedi gigayo, “Auwe, omi wanaveꞋadi.” Badi higayo, “Beledi kabiꞋodi faifigaga kadu igana luhei ime agaimeya gidadauda. Hima gavana-yo hida yoꞋohala adiga anana anakimoneni?” \p \v 14 Hidedemi higahe faꞋina kaliva adi yoꞋo 5,000 amine. Tu Yesu ana tomuliya gigahedi gigayo, “Wanagahedi be hinahiyoto adi loi fifiti fifiti amine.” \v 15 Au hidedemi tomuliya hihuluva. YoꞋo higahedi be moyaꞋaidi hihiyoto. \v 16 Hihiyoto-yo Yesu aꞋa faifi kadu igana luhei givaidi digo lobameya giꞋitalele Tamana againe givesiule, au aꞋa gikihinehineni-yo ana tomuliya giveledi be higa yoꞋo agaidiya hinafolakena. \v 17 Ada au moyaꞋaidi hiꞋa be hiꞋahiyauwa, ada adi tufo tomuliya hikwakwana feyawa tuwelo kwadakwada againe hivemagadi. \s1 Fita Yesu inubana faꞋina gihawavemogatala. \r Madiu 16:13-20 Maki 8:27-30 \p \v 18 Tova saꞋeyana Yesu anakaibe gimiyami tu giveꞋoveꞋoꞋola ada ana tomuliya Bana liline himiyami. Au gitoliluveluvedi gigayo, “Iya inubaku faꞋina kaliva gavaimi higahe?” \p \v 19 Badi higayo, “Tufoidi higahe vaita O Yoni Tobafitaiso. Kadu tufoidi higahe vaita O Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Elaiya. Kadu tufoidi higahe vaita toꞋawatalatalaina saꞋeyana tuwaina gimiyami-ma gidamididi-havagi.” \p \v 20 Yesu gigayo, “Tu omiꞋiyao Iya vaita hakwaꞋadi ma gavaimi wagahe?” Fita gibonalaufata gigayo, “OꞋeni Yaubada yana Tovegida Keliso.” \x - \xo 9:20 \xt Mk 6:14-16 \xt Yo 6:68-69\x* \s1 Yesu yana aulolo yana alika gilukahihiyena. \r Madiu 16:21-23 Maki 8:31-33 \p \v 21 Fita Yesu inubana faꞋina hidedemi gigahe-yo Yesu ana tomuliya gihawatadi be Bana Yaubada yana Tovegida ma keke tamo hakwadi againe hinahawavemogataleni. \v 22 Kadu gigayo, “Iya TohobuꞋela aku vehimeya gavaina higa aulolo moyaꞋaina kaliva nimadiya gananuhagana. Kaliva lakahidiyao ada abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala hinakiloweku. Au kaliva hinaluveꞋalikaku tu aiyeta anaveto againe Yaubada ginasivemididiku.” \s1 Yesu ana muliya faꞋina vita kananuhagana. \r Madiu 16:24-28 Maki 8:34-38 Yoni 12:23-26 \p \v 23 Tu Yesu moyaꞋaidi agaidiya gigahe gigayo, “Gava kaliva nuwanuwana tavagiku ginamafuna, medema gilubodana be tauna yana nuwanuwa gidavenuwauluyena, ada Iya agaikuya gidavetomuliya-yo tova tova gidahawahegena be vita tulina tulina gidanunuhagadi. \v 24 Ada gava kaliva keke nuwanuwana Iya agaikuya ginahawahegeni tu taunaga faꞋina ginanuwanuwa tova moyaꞋaina, medema yawaina ginanuhegena. Atu gava kaliva ginahawahegena be aku vetumagana faꞋina yawaina ginanuhegena, medema yawai-vagahina ginanuhagana. \v 25 KaꞋi kaliva babi ana lokoloko matatabuna ginavai-Ꞌowona tu tauna yawaina o kaꞋi aluꞋaluwana yana miya hagihagina ginanuhegena digo, keke tamo gavadi yamumuna ginanuhagani. \v 26 FaꞋina hai kaliva keke nuwanuwana bana yaku kaliva be bonaku givetumaganena ma yoꞋo matadiya ginahawavemogataleni yadi hawavelaiga gimatausena faꞋina, medema faꞋine aimo tova mulina Iya keke ganagahe vaita bana yaku kaliva. E, Iya TohobuꞋela Tauku yaku wakikaiwabu Kamaku yana wakikaiwabu yana tovenuwaꞋata mahamahalidiyao yadi wakikaiwabu buye ganayewaꞋela ana toveya, bana faꞋine keke ganagahe vaita yaku kaliva. \v 27 Gagahe velemoꞋena agaimiya tufoimi hidedei wamidimidi-ma aimo keke alika wananuhagani tu nagona Yaubada yana abavehimeya yana yemu wanamidiꞋitana.” Hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 9:27 \xt Md 10:38-39 \xt Lu 12:9\x* \s1 Yesu lobama ana nuya kikaiwabuna giꞋosena. \r Madiu 17:1-8 Maki 9:2-8 \p \v 28 Mena gahegahe Yesu giyakahina be aiyeta eita amine himiyami tu Yesu Fita Yoni Yemesa ginauwedi be oyeya gilakavedi, higa wesedei ginaveꞋoꞋola faꞋina. \v 29 GiveꞋoveꞋoꞋola tu magigina ana ita tulina gilakayemu ada ana vaigau gikwayanuwanuwa. \v 30-31 Ada auheꞋama Yaubada yana kaliva luhei tuwai-moꞋena himiyami-ma adi egana Mosese kadu Elaiya yadi wamahalina veꞋakinamanamalina lobameya hihobuꞋela Yesu buye hilulukahihi. Yadi veꞋagahegahe againe Yesu Yelusalema againe ginaꞋalika be gavaiyaꞋamine Yaubada yana nuwanuwa alikai-nadi againe ginalakayemu velemoꞋena ma hilukahihiyena. \v 32 Tu Fita tobohiyaneyao buye hidauda faꞋina wowodi gifwalele, ada hiꞋenoviladi againe Yesu yana mahalina veꞋakinamanamalina hiꞋitana, kadu kaliva adiꞋiselu Bana buye himidimidi-ma hiꞋitadi. \v 33 Ada Mosese Elaiya hivebutu Yesu hinuyabuyabuni tu Fita Yesu gigahena gigayo, “Kauveya, ime O buye kamimiyami ma gilubodana. Vada tohiye anayogodi, saꞋeyana O faꞋiniya, saꞋeyana Mosese faꞋine, kadu saꞋeyana Elaiya faꞋine.” Tu gavaimi gigahegahe ma keke gidahalamaneni. \p \v 34 Aimo gigahegaheni tu buhibuhi gihobu tomuliya adiꞋitoto giwaꞋutagodi. Ada buhibuhi gikevadi againe himatauta. \v 35 Ada buhibuhi hinagene agoꞋago saꞋeyana hinogalina gigayo, “Bana hidevama Natuku Bana galuwafana amanadi. Au bonana wanavenogalena.” \v 36 Ada agoꞋago giꞋagolohini-yo Yesu anakaibe gimiyami ma hiꞋitana. Ada hiveꞋawaꞋibodena medema aiyetai-dina gavadi tamo hiꞋitana-ma keke tamo hakwadi againe hidalukahihiyeni. \x - \xo 9:36 \xt 2Fi 1:17-18 \xt Lu 13:33 \xt Md 12:17-18, Lu 3:22\x* \s1 Yesu kwamana wayafunena gisiveyawana. \r Madiu 17:14-21 Maki 9:14-29 \p \v 37 Bogi hida mala gilauna oyeya hihobuꞋela-yo yoꞋo lakahina Yesu himaduhagana. \v 38 Ada auheꞋama kaliva saꞋeyana yoꞋo agaidiya gikova gigayo, “Tovehawala, gahawayafeyafe be natuku udaꞋitanuwakabubuyena faꞋina bana kwanatubuꞋeyana. \v 39 Bana wayafunena ada yafune gikiveꞋavini-yo auheꞋama gikovaꞋawafatafata, ada yafune gikivefavefanina au awabugo giꞋalaꞋala-hiwahiwagena. Yafune gififaiwala giꞋiꞋivekiꞋonina ginunauwena keke gidamadunuyabuyabuni. \v 40 Ada a tomuliya gahawayafeyafedi be hinawavina tu keke adifaiweya.” \p \v 41 Au Yesu gigahedi gigayo, “Omi kaliva tova adamoya watubuyemu-ma yami nuwanuwa keke tunutunugina, keke maꞋita wadavetumaganeku. Malamala gavaiyehi omi buye kanamiyami be ganaꞋatuvefaꞋilemi tu yami vetumagana ginayemu? Au natu uꞋaliye weꞋai.” \p \v 42 Kwamana aimo giꞋelaꞋela tu yafune giꞋatagifatafata babiya gibaini-yo gikivefavefanina. Tu Yesu yafune gihawatana kwamana gikiveyamumuna be tamana giveleyewena. \v 43 Ada Yaubada yana faiwala lakahina faꞋina kaliva moyaꞋaidi hiyaulowoga. \p \v 44 Tu yoꞋo Yesu yana gugai moyaꞋaina faꞋina aimo hiyauyaulowoga tu Bana ana tomuliya gigahedi gigayo, “Hida bonaku wananogalina be utumiya wanasena. Iya TohobuꞋela makewa kaliva nimadiya hinahegenauweku.” \v 45 Tu mena yana gahe ana nuwanuwa hifaniyena. Yaubada nuwanuwai-nadi badi agaidiya gisevauyena be keke adifaiweya hinahalamaneni. Ada gahe-nadi ana toliluvaluva faꞋina himatauta. \x - \xo 9:45 \xt Lu 9:22\x* \s1 Hakwadi kikaiwabuna Yaubada matane? \r Madiu 18:1-5 Maki 9:33-41 Yoni 13:20 \p \v 46 Bana Yesu gigahe-yo ana tomuliya hivebutu hivekwageya higa hakwadi badi agaidiya kikaiwabu-moꞋena. \v 47-48 Yesu yadi nuwahinage giꞋayauneni-yo kwamana kabiꞋona giꞋabina be liline gisiꞋaliyena ada gigahedi gigayo, “Hai kaliva hida kwamana aku eganeya ginasiveꞋauyena, medema vaita Iya ginasiveꞋauyeku. Ada hai kaliva Iya ginasiveꞋauyeku, medema vaita BanaꞋe giꞋiveniniseku-ma ginasiveꞋauyena. FaꞋina gava kaliva moyaꞋaimi agaimiya ana egana kabiꞋo-moꞋena, medema makewaꞋe kikaiwabu-moꞋena.” \p \v 49 Yesu gigahe-yo Yoni gigahena gigayo, “Kauveya, kaliva saꞋeyana aꞋitana, bana yafune a eganeya giwaviwavidi tu ahawatana, faꞋina bana keke ime tomuliya ama yoꞋo kalivana.” \p \v 50 Yesu gigahedi gigayo, “Keke wanahawatani. WaꞋita, gava kaliva keke ami nibaina, medema tobohiyami.” \x - \xo 9:50 \xt Lu 22:24-27, 14:11\x* \s1 MiSameliya Yesu hikilowena. \p \v 51 Tu tova giluvedavedaꞋufo be Yaubada Yesu lobameya ginasilakahina, ada au yana waꞋatuvefaꞋila Tauna givehimeya be Yelusalema againe ginana. \v 52 Ada tomaduyowayowana giꞋiveninisedi be wai hinagona, miSameliya yadi melala saꞋeyana againe hiluku be higa Bana yana yemu faꞋina hinakidewadewa. \v 53 Tu miSameliya miYuda keke hidavetobohiyana, ada miSameliya hihalamanena Yesu yana nuwanuwa againe Yelusalema ana fou gitutuna be ginana faꞋina keke yadi melaleya hidavegaꞋauleni. \v 54 Ada ana tomuliya Yemesa be Yoni miSameliya yadi kilowa hinogalini-yo higayo, “Kauveya, gavaimi unuwanuwa? KaꞋi anavehimeya be aiꞋalaꞋalata lobameya ginahobuꞋela ginaꞋalayaweyawelidi?” \v 55 Tu Yesu gihagavilana be gidakeyedi. \v 56 Ada au mali melala againe hina. \x - \xo 9:56 \xt Lu 17:11\x* \s1 Kaliva adiꞋitoto Yesu ana muliya faꞋina higa-wayoga. \r Madiu 8:18-22 \p \v 57 Edeya hinauna tu kaliva saꞋeyana Yesu againe gigahe gigayo, “Gahawahegeku be haꞋamine haꞋamine unana, iya kadu O buye kanana.” \p \v 58 Bana Yesu gigayo, “GaluꞋeta-walawalaꞋa adi wagou kadu manuga adi waꞋuba tu Iya TohobuꞋela yaku abamiya keke, kadu yaku abaveyawai keke. Au aku muliya vitana.” \p \v 59 Kadu kaliva saꞋeyana againe gigahe gigayo, “Unamuliyeku.” Tu bana gigayo, “Kauveya, udahawahegeku be gadamiyami tu kamaku gadatauni-yo gadaꞋela gadamuliye.” \p \v 60 Tu Yesu gigahena gigayo, “Badi yawaidi ivaguna keke amanadi, yadi toꞋalika hinatauna. OꞋeni ma unana Yaubada yana yoꞋogaga ana luku faꞋina unalumamala.” \p \v 61 Kadu kaliva velugana gigayo, “Kauveya, iya ganamuliye tu udahawahegeku be nagona aku unuma gadalukafoiyedi.” \p \v 62 Yesu gigahena gigayo, “Gava kaliva givebutu Iya faꞋikuya gifaisewa tu muliya ginuwanuwaluga be tauna yana faisewa againe giyewana, medema Yaubada yana yoꞋo ana luku faꞋina keke anafata.” Au hidedemi Yesu bonana. \x - \xo 9:62 \xt Lu 14:26,33 \xt Fl 3:13\x* \c 10 \s1 Yesu tomuliya 72 giꞋatuhegedi. \p \v 1 Muliya Kaiwabu Yesu kadu tomuliya velugadiyao 72 givegidedi be melala lakahidi be kabiꞋodi agaidiya tomuliya luhei luhei amine giꞋatuhegedi be wai hinanagona. Tu Yesu Tauna melalai-dina agaidiya aimo ginana. \v 2 Gigahedi gigayo, “AꞋa moyaꞋaina giveꞋafa amine kaliva moyaꞋaidi himimiyami nuwadi ahe giludigadigaga be hinavetumaganeku, tu bonaku ana tolaumamala vaita faha ana toyaudi amine ma keke moyaꞋaidi. Medema faꞋina Tonifaha againe wanaveꞋoꞋola be yana tolaumamala ginaꞋiveninisedi be yana faha hinahegeꞋauꞋauta. \v 3 Au wanana be kaliva wanalumamaledi. Tufoidi hinavenibainemi faꞋina, omi vaita sifi kabiꞋodiyao amine tu badi galuꞋeta manimaninidiyao adi egana wolivi amine hinafadiya wanana. \v 4 Keke mani ana abasewadi keke fose keke ageyafayafa wananauweni, kadu keke edeya wananumidimidi kaliva buye wanalulukahihina. \p \v 5 Gava manuweya wanaluku againe yami gahe wanamidisena wanagayo, Siule, Yaubada yana nuwakabubu againe wanamiyami. \v 6 KaꞋi tonimanuwa nuwanuwana vetobohiyana, au yami gahenuwakabubu bana againe wasena-ma ginaduva-vagata. Tu kaꞋi keke amine, kadu yami lusiule wanavaiyewena be yadi vemwamwala keke. \v 7 Manuwa saꞋeyanaga againe wanamiyami, gava aꞋa gava bwai matamiya hinasena, medema wanaꞋana wanayuna. FaꞋina yaku tofaisewa gilubodadi be adi laufata hinavaina. E, keke mali manuweya wanaꞋabimiyamiyanana. \p \v 8 Gava melala againe wanaluku be hinavegaꞋaulemi be gavadi matamiya hinasena, medema wanaꞋana. \v 9 Kadu mena melalai-nadi againe toꞋaulolo wanasiveyawadi ada wanagahedi wanagayo, Yaubada lilimiya giꞋela, nuwanuwana yana itaveꞋavina againe wanamiyami be aseꞋasemiya ginavehivehimeya. \v 10-11 Tu gava melala againe wanaluku be hinadibutoyogemi, medema yadi edaꞋawaneya wanahobu wanagayo, Yami melala ana fwayafwaya agemeya gifotafotana-ma agaimiya avagavagahegehegena, higa Yaubada yana ilaꞋa agaimiya ginayemu-ma ana iyaꞋiyaya. Tu hidedemi wanahalamanena higa Yaubada lilimiya giꞋela, nuwanuwana yana itaveꞋavina againe wanamiyami be aseꞋasemiya ginavehivehimeya. Au hidedemi wanagahedi. \v 12 Boi tuwai-moꞋena miSodoma dewa koyo-moꞋena hififaisewana. Tu gagahemi badi kalivai-dina omi yaku kaliva hinakilowemi faꞋina, adi matahiwadi miSodoma adi matahiwadi ginatubuhegena aimo vedewayauga ana toveya.” \x - \xo 10:12 \xt Mk 6:7 \xt Yo 4:35 \xt Md 10:7-14 \xt 1Ko 9:6-7, 1Ti 5:18\x* \x - \xo 10:12 \xt Af 13:50-51 \xt Aba 19:24-25,27-28\x* \s1 Melala keke hidanuwaviladi-ma Yesu givehoiyoiyedi. \r Madiu 11:20-24 \p \v 13 Kadu Yesu gigayo, “Hoiyoi miKolasini! Hoiyoi miBedasaida! Tova vita-moꞋena agaimiya ginalakayemu. Gavadi-yo? KaꞋi aituha fifiwaladi omi hinafamiya gafaisewadi-ma badi miTaiya miSaidoni kaliva koyodiyao hinafadiya gadafaisewadi digo, badi tuwai-moꞋena yadi dewa koyona hidahegena hidaludabudabu hidaveꞋofu au hidahiyoto, higa yadi nuwavilana ana iyaꞋiyaya hidaꞋiveyemaunina. \v 14 Tu aimo vedewayauga ana toveya omi miKolasini kadu miBedasaida ami matahiwadi miTaiya miSaidoni adi matahiwadi ginatubuhegena, faꞋina yaku aituha fifiwaladi waꞋitadi tu keke wadavetumaganeku. \v 15 Ada omi miKafeneumi ma nuwanuwami taumiyao ami egana wanakilakahina vaita lobameya wadalaka tu abaga koyona againe hinahegehobuyemi.” \p \v 16 Ada au Yesu ana tomuliya agaidiya gigahe gigayo, “Hai kaliva omi givenogalemi, medema Iya givenogaleku tu hai kaliva omi gikilowemi medema Iya gikiloweku, ada hai kaliva Iya gikiloweku, medema BanaꞋe giꞋiveniniseku-ma gikilowena.” \x - \xo 10:16 \xt Yow 3:4-8, Emo 1:9-10, Sak 9:3-4 \xt Ais 14:13-15 \xt Yo 5:23\x* \s1 Tomuliya 72 yadi wavemwamwala hiyewadi. \p \v 17 Tu badi tomuliya 72 boi Yesu giꞋiveninisedi be yadi faisewa hiluyabuna-ma yadi wavemwamwala hiyewadi. Yesu againe higahe higayo, “Kauveya, badi yafune nonogana a eganeya avehimeyedi-ma bonama hiꞋabina.” \p \v 18 Yesu gigahedi gigayo, “Nama auheꞋama gisinamana amine, Setani yana faiwala giꞋagolohini-yo lobameya giꞋakakilina-ma gaꞋitana. \v 19 Wanogali! Yaku faiwala ahe gavelemi higa vaita oloto atagikwamana wanavagadi tu keke hinayovami. Hida yaku faiwala againe Setani yana faiwala wanavagatagona, ada keke tamo gavadi anafaiweya ginakivekoyomi. \v 20 Tu balauma koyodiyao wavehimeyedi be bonami hiꞋabina faꞋina, keke wanavemwamwala. Au ami egana lobameya Yaubada yana buki againe giꞋetoladina, hidema faꞋina wanavemwamwala.” \x - \xo 10:20 \xt Ais 14:12, Ha 12:8-9 \xt Sam 91:13 \xt Ha 3:5, 20:12\x* \s1 Yesu givemwamwala lakahina. \r Madiu 11:25-27, 13:16-17 \p \v 21 Medema tovai-nadi AluꞋaluwa Mahalina vemwamwala lakahina Yesu givelena ada Yesu gigayo, “Kamaku, OꞋeni lobama be babi ana Kaiwabu. O againiya gavesiule faꞋina yaku vehawala ana nuwanuwa badi tonuwahuya agaidiya usevauyena be keke hinahalamaneni faꞋina, tu badi tonaufani vaita kwamana kabiꞋona amine agaidiya uhawavemogatalena. Ika Kamaku, ya nuwanuwa hagihagina amine au ahe uhuluva.” Hidedemi Yesu giveꞋoꞋola. \p \v 22 Kadu Yesu gigayo, “Kamaku gaitoma moyaꞋaina nimakuya gisedi. Keke tamo hakwadi Iya Yaubada Natuna aku itaꞋita gidahalamaneni velemoꞋena, au Bana Kamaku anakaibe gihalamane-moꞋeku. Ada keke tamo hakwadi Kamaku ana itaꞋita gidahalamaneni velemoꞋena, au Iya Natuna akukaibe gahalamane-moꞋena, kadu gava kaliva againe Iya nuwanuwaku Kamaku ganaꞋivemogatalina, au bana ginahalamanena.” \p \v 23 Yesu hidedemi gigahe-yo ana tomuliya agaidiya gihagavilana badiꞋiyaogaga gigahedi gigayo, “Hida yaku gugai fifiwalana waꞋitahalamanena faꞋina yami vemwamwala gavatubuga! \v 24 FaꞋina agaimiya gagahe Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina kadu tokikaiwabu moyaꞋaidi nuwanuwadi yaku faisewa omi waꞋitaꞋitana-ma hinaꞋitana, tu keke hidaꞋitani. Kadu nuwanuwadi yaku vehawala omi wanoganogalina-ma hinanogalina, tu keke hidanogalini.” Au hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 10:24 \xt Lu 8:9-10 \xt Yo 3:35 \xt 1Fi 1:10\x* \s1 KwanaSameliya ana nibaina edeya givelugana-ma \s1 ana gahetalahobuhobu. \p \v 25 Tova saꞋeyana vehimeya ana tonuwahuya saꞋeyana nuwanuwana Yesu ginavebauna faꞋina gitowamidi be gitoliluveluvena gigayo, “Tovehawala, gavadi ganagani-yo yawai-vagahiku gananuhagani?” \p \v 26 Yesu gigahena gigayo, “Mosese yana buki-vehimeya againe gavaimi giꞋetoladini? Gavaimi uhawa?” \p \v 27 Bana gibonalaufata gigayo, “AseꞋase matatabuna kadu aluꞋaluwa matatabuna kadu ya faiwala matatabuna kadu nuwa matatabuna Yaubada ya Kaiwabu againe unahawahege-Ꞌowona be Bana againe unanuwanuwa lakahina. Kadu vehimeya saꞋeyana ma, Tauni unuwakabubuye amine tobohiyamomo unanuwakabubuyedi.” \p \v 28 Yesu gigayo, “Ubonalaufata yamumuna. Hidede amine unahuluva be yawaini velemoꞋena unanuhagana.” \p \v 29 Tu vehimeya ana tonuwahuya nuwanuwana tauna wowona ginahawalakalakahina faꞋina Yesu againe gigahe gigayo, “HakwaꞋadi tobohiyaku?” \p \v 30 Yesu gigahetalahobuhobuyena gigayo, “KwanmiYuda saꞋeyana Yelusalema againe gitauya be Yeliko againe gihobuhobu tu tomunugakaiꞋafu hiꞋela, ana vaigau hivehalilina be himunukoyokoyona vaita hidaluveꞋalikani tu hinuyabuyabuna. \v 31 Gimiyami tu abaveyao ana tofaisewa saꞋeyana mena edai-nadi againe ginauna ada kaliva giꞋita-yo ginuvekemena. \v 32 Meda anafaiweya manuwa-tafalolo ana tofaisewa saꞋeyana abagai-nadi againe giyemu ada kaliva giꞋita-yo kadu ginuvekemena. \v 33 Tu muliya kwanaSameliya miYuda adi nibaina ma mena edai-nadi amine ginauna tu kaliva gidauda-ma againe giyemu ada giꞋita-yo gihinekalikaliyena. \v 34 Kaliva againe gina ana koliya bunama kadu oine againe gilumulamulani-yo gifafana. Gifafana gihavaina yana yomuyomu againe gidodona digo wakawaka-manuwa againe giꞋaliyena be giꞋitaveꞋavina. \v 35 Bogi hida mala gilauna kabala luhei ana foseya giꞋihobuna tonimanuwa givele tu gigahena gigayo, Kaliva unaꞋitaveꞋavina ada mani gavaiyehi bana faꞋine unahegena, medema aimo ganayewaꞋela againe unagaheyena-ma ganafatana.” \p \v 36 Yesu gigahetalahobuhobu gihavaina vehimeya ana tonuwahuya gitoliluveluvena gigayo, “Gavaiyami? Kaliva adiꞋitoto agaidiya gava kaliva bana kaliva tomunugakaiꞋafu himununa-ma givetobohiyaneni velemoꞋena?” \p \v 37 Vehimeya ana tonuwahuya gigayo, “BanaꞋe ana tohinekalikali amanadi.” Yesu gigayo, “Kadu o unana meda unahuluva.” \x - \xo 10:37 \xt Md 22:34-40 \xt 2Veh 6:5 \xt Lo 10:5 \xt Yo 4:9\x* \s1 Yesu Mata be Meli agaidiya giwakawaka. \p \v 38 Tu Yesu ana tomuliya buye hinauna tu melala saꞋeyana againe hilakayemu. Medede againe kwamayoku saꞋeyana ana egana Mata yana manuweya givegaꞋauledi be hinaꞋa. \v 39 Kadu taina gimiyami ana egana Meli ada bana Kaiwabu agene gihiyoto yana vehawala givanevanenegena. \v 40 Tu Mata aꞋa ana kidewadewa againe giꞋidamodamo faꞋina Meli againe giꞋagoꞋuga. Au giꞋela Yesu againe gigahe, “Kauveya, uꞋita. Keke iya faꞋikuya udanuwanuwa tu kaiku nonogana gihiyoto be gimimiyami tu akukaibe gafififaisewa. Au udagahena be iya gidavelugaku.” \p \v 41 Tu Kaiwabu gigahena gigayo, “Ho Mata, gaitoma moyaꞋaina agaidiya nuwa ginanauna lakahina tu idamodamo againe uvedivediwe. \v 42 Au gaitoma saꞋeyanaga giluboda. Meli gavadi gilubodana-ma againe gihawahegena. Yaku gahe ana vanenega againe gihawahegena faꞋina keke ganahawatani.” \x - \xo 10:42 \xt Yo 11:1-2 \xt Yo 6:27\x* \c 11 \s1 Yesu veꞋoꞋola faꞋina givehawala. \r Madiu 6:5-14, 7:7-11 \p \v 1 Tova saꞋeyana Yesu giveꞋoveꞋoꞋola. GiveꞋoꞋola gihavaina ana tomuliya saꞋeyana gigahena gigayo, “Kauveya, bana Yoni ana tomuliya veꞋoꞋola givehawaledi amine, meda ime udavehawalema.” \p \v 2 Yesu gigahedi gigayo, “WanaveꞋoꞋola againe hidede amine wanagahe wanagayo, \q1 Tamama, a egana mahamahalina anaveꞋamohimohinena. \q1 Ya abavehimeya ana tova gidalakayemu aseꞋasemeya. \q1 \v 3 Aiyeta saꞋeyana saꞋeyana amaga udavelevelema. \q1 \v 4 Yama koyona O udavenuwauluyena, faꞋina gaveyao moyaꞋaidi agaimeya hikoyo \q1 medema yadi koyona kadu ime avenuwauluyena. \q1 Kadu keke aladibidibi againe unahawahegema.” \m VeꞋoꞋola faꞋina hidedemi Yesu givehawala. \p \v 5-6 Kadu gigahedi gigayo, “KaꞋi agaimiya kaliva saꞋeya udaꞋenonuwaulu tu bogi nafone tobohiya saꞋeyana againiya gidalakayemu ada keke tamo aꞋa againiya gidadauda, au tobohiya velugana yana manuweya udana udagahena udagayo, Kusebo, tobohiyaku saꞋeyana yanana againe agaikuya gilakayemu, ada keke tamo aꞋa agaikuya gidadauda-yo bana faꞋine ganakidewadewa, faꞋina aꞋa tohiye udaveleku. \p \v 7 Tu kaꞋi tobohiya vetawaneya gidagahe gidagayo, Keke unakiveꞋiveꞋitaku. Wana ahe gafalina natukweyao buye aꞋenobala. Au keke akufaiweya ganamidi tamo gavadi ganavele. \v 8 E gavaiyami? Keke-moꞋa ginamidi aꞋa ginavele bana tobohiya faꞋine tu ya veꞋoꞋola againe uꞋatuvefaꞋila be bana keke nuwanuwana wowomumu ginanuhagani faꞋina, ginamidi be gavadi nuwanuwa ma ginavele. \p \v 9 Ada Iya gagahemi, wanaveꞋoveꞋoꞋola be Yaubada ginavelemi. Wanalelele be wananuhagana. WanakikifisifisiꞋa be Yaubada wana ginayauna. \v 10 WaꞋita, gaveyao hiveꞋoveꞋoꞋola medema Yaubada nimane hinavaina, kadu gaveyao hilelele medema hinanuhagana, ada gaveyao hikikifisifisiꞋa medema agaidiya Yaubada wana ginayauna. \p \v 11 Omi kaliva wanogali! KaꞋi natumiyao hidaꞋela hidagayo, Kamaku, tamo igana gadaꞋana, ma kaꞋi keke igana tu oloto wadaveledi? Keke. \v 12 O kaꞋi hidaveꞋoꞋola hidagayo, Kamaku, tamo kamukamu foudi gadaꞋana, ma kaꞋi atagikwamana wadaveledi? Keke. \v 13 Omi tokoyona tu nuwakabubu hagihagina natumiyao waveleveledi. Atu kaꞋi Tamada lobameya wanaveꞋoveꞋoꞋolena amine, BanaꞋe AluꞋaluwa Mahalina agaimiya ginahawahegena ginahawahege-moꞋena.” \x - \xo 11:13 \xt Lu 18:5 \xt Yo 14:13-16\x* \s1 Yesu yana faiwala inubana kaꞋi Yaubada againe \s1 o kaꞋi Setani againe? \r Madiu 12:22-37 Maki 3:20-27 \p \v 14 Tova saꞋeyana Yesu kaliva wayafunena ginuhagana. Bana kalivai-nadi yafune giluvaiyena faꞋina, awana giꞋabodana. Ada Yesu yafune giwavi-yo kaliva awana gilaꞋana be givebutu gilukahihi. Au yoꞋo hiyaulowoga. \v 15 Tu tufoidi higayo, “Biyelisibuli Yesu gifaiwalaveleni-yo yafune giwaviwavidi, bana yafune adi tokaiwabu higa Setani.” \v 16 Kadu tufoidi nuwanuwadi hinavebauna faꞋina, higahena higayo, “Aituha fifiwalana unafaisewani-yo O ya inuba velemoꞋena Yaubada againe ma anahalamanena.” \p \v 17 Tu Yesu yadi nuwanuwa gihalamanena ada gigahedi gigayo, “Hai fafali ana melala tulina tulina buye hilulugaviya, medema taudiyao hinavehavaidi. Kadu hai yoꞋo ana kaliva tova moyaꞋaina buye hivekwavekwageya, medema hinaꞋabiꞋotaꞋota be taudiyao hinavehavaidi. \v 18 Meda anafaiweya kaꞋi Setani tauna yana yoꞋo ginavenibainedi, bana tauna yana yoꞋo ginavehavaidi ada au yana abavehimeya ginahavaina. Omi wagahe vaita Biyelisibuli higa Setani gidafaiwalaveleku-yo yafune gadawaviwavidi. KaꞋi Setani hidedemi gidafaiwalaveleku digo, ana nuwanuwa vaita tauna yana yoꞋo gidawaviwavidi. Hima keke hidedemi. \v 19 Hida wagahe vaita Biyelisibuli yana faiwala againe yafune gadawavidi. KaꞋi Iya Biyelisibuli yana faiwala againe gawavidi digo, hakwadi yami kalivamomo faiwala giveledi-yo yafune hiwavidi? KaꞋi Biyelisibuli faiwala giveledi? Keke-moꞋa. Omi wagahe-kawowo ma taumiyao yami kaliva hinavenuwaꞋatami. \v 20 Atu kaꞋi Iya Yaubada yana faiwala againe yafune gawavidi amine o Yaubada yana itaveꞋavina againe wavebutu wamimiyami aseꞋasemiya givehivehimeya. \p \v 21 KaꞋi kaliva fifiwalana yana wafuluma yana wagiyo yana manuwa giꞋitaꞋitaveꞋavina, au yana lokoloko moyaꞋaina ginada yamumuna. \v 22 Tu kaꞋi kaliva saꞋeyana gifaiwalahegena-ma ginaꞋela ginamununa be ginafaiwalahegehegena, au yana fuluma yana giyo givetumaganena-ma ginanauwena ada yana yabwana ginafolakena. \p \v 23 Hai kaliva keke tobohiyaku, medema nibaiku kadu hai kaliva tomuliya adi yaudi againe keke gidavelugaku, medema gihuluva vaita kaliva gidawavidi be keke hinamuliyeku.” \x - \xo 11:23 \xt Md 9:32-34 \xt Md 12:38, 16:1 \xt Kl 2:15\x* \s1 KaꞋi kaliva boi wayafunena ma AluꞋaluwa Mahalina keke \s1 ginaluvaiyeni, au yafune ginayewana. \r Madiu 12:43-45 \p \v 24 Kadu Yesu gigayo, “KaꞋi yafune kaliva ginanuyabuyabuna amine, ginanauna aiꞋaveya abaveyawai ginalelena. KaꞋi ginalele-wayoga au ginagayo, Ganana be yaku abamiyami ganuyabuyabuna-ma againe ganayewaku. \v 25 E, bana yafune ginalakayemu yana manuwa yegayegana ma ginanuhagana vaita tamo hakwadi gidaꞋihagihagiyeni. \v 26 Au kadu ginana tobohiyaneyao yafune seveni ginavegaꞋauledi be badi moyaꞋaidi kaliva hinaluvaiyena. Bana yafune nagona koyona tu yafune seveni koyo-moꞋedi. Nagona kaliva yana miyami koyona tu muliya yafune moyaꞋaidi hinaluvaiyena againe yana miyami ginakoyo-moꞋa.” \s1 Gaveyao yadi wavemwamwala velemoꞋena? \p \v 27 Yesu hidedemi gigahegahe tu kwamayoku saꞋeyadi yoꞋo agaidiya Bana againe hikova higayo, “Badi kwamayoku O hivenatune be hivehuhu amanadi yadi wavemwamwala.” \p \v 28 Tu Yesu gigayo, “Ika tu badi Yaubada bonana hinogalina be hiꞋabina amanadi yadi vemwamwala gavatubuga.” \x - \xo 11:28 \xt Lu 8:21, Ha 1:3\x* \s1 IyaꞋiyaya saꞋeyana Yona againe Yesu gilukahihiyena. \r Madiu 12:38-42 Maki 8:11-12 \p \v 29 Kaliva hiyoꞋoyoꞋo tu Yesu givebutu gigayo, “Omi kaliva tova adamoya babiya watubuyemu amanadi yami nuwanuwa koyo-moꞋena. Nimaku ana iyaꞋiyaya walelelena. Atu keke mena iyaꞋiyaya wanaꞋitani. Au iyaꞋiyaya saꞋeyanaga ganavehawalemi, higa iyaꞋiyaya Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Yona againe gilakayemu-ma amine. \v 30 FaꞋina gava iyaꞋiyaya tuwai-moꞋena Yona giyemaunena medema miNiniva faꞋidiya amine, meda Iya TohobuꞋela iyaꞋiyaya omi kaliva tova adamoya babiya watubuyemu amanadi faꞋimiya. \v 31 Aimo tova mulina vedewayauga ana toveya fafali saꞋeyana wabolimaneya ana tokaiwabu kwamayoku hinatowamidi be omi hinahawavekoyoyemi. FaꞋina tuwai-moꞋena yuwa lauveya hitauya be miIsileli yada tokaiwabu Solomoni yana vehawala nuwahuyahuyana hinanogalina. Atu tova adamoya yaku vehawala Solomoni yana vehawala gitubuhegena tu omi keke nuwanuwami wananogalini. \v 32 KaduꞋe tova mulina vedewayauga ana toveya miNiniva hinatowamidi be omi hinahawavekoyoyemi. FaꞋina badi miNiniva bana Yona yana laumamala hinogalina againe hivenogalena be hinuwaviladi. Tu omi wanogali! Bana Yona yana laumamala gaitoma lakahina, tu tova adamoya yaku laumamala wanogalina-ma gaitoma lakahi-moꞋena tu omi keke wadavenogaleni.” Au hidedemi Yesu yoꞋo gigahedi. \x - \xo 11:32 \xt Yon 3:4-10 \xt 1Kin 10:1-10\x* \s1 Nuwada ana lamufa faꞋina Yesu gilukahihi. \r Madiu 5:15-16, 6:22-23 \p \v 33 Kadu gigayo, “KaꞋi kaliva lamufa ginakabuna, keke ginasevauyeni o kaꞋi avaeka againe ginavetalabodani, keke. Au ana abasewadi againe ginaselakahina be badi manuweya hinaluku-ma matadi ginamahalina. \v 34 Matami vaita nuwami ana lamufa amine. KaꞋi matami itaꞋitaꞋeyana amine nuwami matatabuna mahamahalina. Tu kaꞋi matami itaꞋitalugana amine, nuwami matatabuna uyuꞋuyuyuna, nuwanuwaluga againe wamimiyami. \v 35 Medema faꞋina wanaꞋitaveꞋavimi nuwami vaita mahamahalina tu velemoꞋena uyuꞋuyuyuna. \v 36 Au kaꞋi nuwami matatabuna mahamahalina tu keke tamo uyuyu gidadauda, au omi velemona mahamahalimiga lamufa yana mahalina gituvemahalimi amine.” \x - \xo 11:36 \xt Lu 8:16\x* \s1 Yesu Falisi be vehimeya ana tovehawala gihawavekoyoyedi. \r Madiu 23:1-36 \p \v 37 Yesu gilukahihi gihavaina tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi kalivana Yesu giyowanina be buye hinaꞋa. Au giluku giꞋenolukekela be ginaꞋa. \v 38 Yesu keke gidavenimakola tu giꞋauꞋa. Bana Falisi giꞋita-yo giyaulowoga. \p \v 39 Au Kaiwabu gigahena gigayo, “Omi Falisi waꞋitami, ami gowa ami nauꞋa kwauna wakolakolana tu hinagena bwanebwanenena gidadauda amine, meda wowomi waꞋihagihagiyena tu nuwahinagemi kaiꞋafu nuwanuwa koyo-moꞋena againe gimaga. \v 40 Omi kwavakwavamiyao! Yaubada keke wowomiga gidabubuni. Au kadu nuwahinagemi gibubuna faꞋina luhei wanaꞋihagihagiyedi. \v 41 Gavadi gavadi ami foseya gidadauda, medema koyokoyo agaidiya wanafolakena be yami yegayega velemoꞋena ma moyaꞋaidi matadiya wanaseyemaunena. \p \v 42 Atu hoiyoi omi Falisimomo! Aimo vita lakahina wananuhagana. FaꞋina vehimeya kabiꞋona waꞋitaveꞋavina, higa gaitoma-kawowo naiyaꞋauꞋa saikuku mawa gavadi gavadi wamagana ami kevakeva ana kivehivehimala faꞋina wavaivaina be Yaubada yana tufo waseusena, tu vehimeya lakahina keke wadaꞋitaveꞋavini. Omi keke wadanuwanuwa tunutunugina kadu yami nuwanuwa keke Yaubada againe wadaseuseni. Mena vehimeya lakahina nuwanuwa tunutunugina Yaubada ana nuwanuwa wadaꞋitaveꞋavina tu kadu vehimeya kabiꞋona wanaꞋitaveꞋavina, higa Yaubada yana tufo wanaseusena. \p \v 43 Hoiyoi omi Falisimomo! Aimo vita lakahina wananuhagana. FaꞋina nuwanuwami manuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiya abavetoga kikaiwabuna againe wanavetoga, kadu kaliva abakimokimone againe yadi waveꞋamohimohina hinalusiuleyemi. \p \v 44 Hoiyoi omi Falisimomo! Aimo vita lakahina wananuhagana. FaꞋina omi vaita lahi keke ana tutuꞋala be kaliva hivagavagana vaita babi-kawowo, tu hinagena gilada. Meda kaliva wowomi hiꞋitaꞋitana vaita hagihagimiyao tu aseꞋasemiya bwanene gidadauda.” Au hidedemi Yesu gigahe. \p \v 45 Tu vehimeya ana tonuwahuya saꞋeyana gigahena gigayo, “Tovehawala, mena ya gahe againe vaita udagahe kadu ime kaliva koyomeyao.” \p \v 46 Yesu gigayo, “Meda hoiyoi omi vehimeya ana tonuwahuya! Kadu omi aimo vita lakahina wananuhagana. Yami vehawala tulina tulina au vitana, vaita vainuwana lakahina kaliva wadaveꞋavalani tu taumiyao mena vehimeya ana itaveꞋavina againe keke maꞋita wadavelugadi. \p \v 47 Hoiyoi omiꞋiyao, aimo vita lakahina wananuhagana! FaꞋina Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina tuwai-moꞋena bwanenemiyao hiluveꞋalikadi-ma adi tomohuyahuya wakidewedewena. \v 48 Hidedemi wakidewedewena faꞋina bwanenemiyao yadi luveꞋalika omi wahalamanena ma waseyemaunena, kadu mena yadi dewa koyona wahawaveyamumuyena. Badi Yaubada yana kaliva hiluveꞋalikadi tu omi adi tomohuyahuya wakidewedewena. \v 49 Au hidedemi wahuluva faꞋina tuwai-moꞋena Yaubada Tonuwahuya-moꞋa gigahe gigayo, Bonaku ana toꞋawatalatalaina kadu ana towahidadana agaidiya ganaꞋiveninisedi. Tufoidi hinakivekoyodi tufoidi hinaluveꞋalikadi. \v 50-51 Tuwai-lokalokana Yaubada babi gimidibubuna ana toveya be hinunauwena tova adamoya badi bwanenemiyao Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina moyaꞋaidi hiluluveꞋalikadi. Ebeli ana luveꞋalika againe hivebutu be Sakalaiya againe hinunauwena, bana atudidiga liline manuwa-tafalolo ana edaꞋawaneya hiluveꞋalikana amanadi. Taumadi gagahemi omi kaliva tova adamoya babiya watubuyemu-ma bwanenemiyao yadi luveꞋalika ana laufata omi wanawahina. \p \v 52 Hoiyoi omi vehimeya ana tonuwahuya! Aimo vita lakahina wananuhagana. Yaubada ana halamana ana kihi waꞋabina. Kaliva nuwanuwadi Yaubada yana nuwanuwa hinahalamanena tu omi badi agaidiya keke wadayauni. Omi keke Yaubada ana halamana againe wadahawahegemi, ada badi nuwanuwadi hinahalamanena-ma wahawatadi.” Au hidedemi Yesu vehimeya ana tonuwahuya gidakeyedi. \p \v 53-54 Yesu gilukahihi gihavaina Falisi yana manuweya gihobu be gina. Tu badi Falisi kadu vehimeya ana tonuwahuya hivebutu yadi waꞋagoꞋuga hiꞋawaꞋawalavena kadu hitoliꞋuyeꞋuyena be higa yana bonalaufata againe hinavebauna. \x - \xo 11:53-54 \xt Lu 14:1 \xt Md 15:1-2 \xt Aba 4:8, 2Kah 24:20-21\x* \x - \xo 11:53-54 \xt Lu 6:11, 19:47, 20:19, 22:2\x* \c 12 \s1 Keke kaliva wanamatausedi, au Yaubada. \r Madiu 10:26-31 \p \v 1 Tu Falisi hidedemi hihuluva tu kaliva moyaꞋai-moꞋedi hiyoꞋoyoꞋo be hiveveꞋagevagatagona. HiyoꞋoyoꞋo tu nagona Yesu givebutu ana tomuliya agaidiya gilukahihi gigayo, “Falisi ahenao meyadi luhei. Yadi dewa vaita isi keke kadaꞋitani tu falawa hinagene ginauna-ma amine. Taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be yadi nuwaluga keke agaimiya ginadamana. \v 2 Yadi nuwaluga keke adifaiweya hinasevauye-vagahini. Gavadi gavadi adamoya sevesevauyana, au medema aimo kabuꞋavane ginayemu. Kadu kaliva yadi nuwahinage aimo kaliva moyaꞋaidi hinahalamanena. \v 3 Medema faꞋina gavadi uyuyuya wagahekauyena, medema aimo kaliva yoꞋoya hinanogalina. Kadu gava bona vetawaneya waꞋalakululuyena, medema aimo kabuꞋavane didigeya kaliva agodi lakahina hinalukahihiyena. \p \v 4 Tobohiyakweyao ganagahe agaimiya. Badi wowomi hinakivekoyona be wanaꞋalika amanadi keke wanamatausedi, tu muliya kadu keke tamo adifaiweya agaimiya gavadi hinagani. \v 5 HakwaꞋadi wanamatausena-ma ganavehawalemi. E, Bana Yaubada wanamatausena, faꞋina wowomi hinaluveꞋalikani-yo Bana anafaiweya ginavehimeya be aluꞋaluwami abaga koyona againe ginahegena. Ika, gagahemi BanaꞋe wanamatausena. \v 6 Manuga mukumukudiyao faifi yabune amine fatadi toea luhei amine tu keke tamo manuga saꞋeyana Yaubada gidavenuwauluyeni. \v 7 Tu wanogali! Utuutu uꞋumiya ana kilagalaga Tamami gihalamanena. Au keke wanamatauta faꞋina Yaubada matane omi manuga wakaiwabuhegedi.” \x - \xo 12:7 \xt Md 16:12 \xt Ye 4:12 \xt Lu 12:24\x* \s1 Hawavemogatala o vekeke Yesu faꞋine yoꞋo matadiya. \r Madiu 10:32-33, 12:32, 10:19-20 \p \v 8 “Kadu gagahemi hai kaliva keke ginamatauta tu yoꞋo matadiya ginagahe ginagayo, Iya Yesu yana kaliva, medema faꞋine Iya TohobuꞋela Yaubada yana tovenuwaꞋata matadiya ganagahe ganagayo, BanaꞋe yaku kaliva. \v 9 Tu hai kaliva ginamatauta be yoꞋo matadiya ginavekekeyeku ginagayo, Iya keke Yesu yana kaliva, medema faꞋine Yaubada yana tovenuwaꞋata matadiya ganamidi ganagahe ganagayo, BanaꞋe keke yaku kaliva. \p \v 10 Gava kaliva Iya TohobuꞋela ginahawavekoyoyeku, medema yana koyona Yaubada ginayawelina, tu gava kaliva AluꞋaluwa Mahalina againe ginagaheꞋihawadamana, medema yana koyona Yaubada keke-moꞋa ginayawelini. \p \v 11 Ada omi wamuliyeku faꞋina aimo manuwa-abavehawala againe hinanauwemi be tonagona kadu tovehimeya agaidiya hinavekotumi ana toveya, keke wananuwanuwa lakahina vaita gavaimi wanabonalaufata o kaꞋi gavaimi wanagahe. \v 12 FaꞋina medema bai-nadi againe AluꞋaluwa Mahalina gavaimi wanagahe ma ginaꞋalavelevelemi.” \x - \xo 12:12 \xt Lu 9:26 \xt Md 12:23-25,28,31 \xt Lu 21:12-15\x* \s1 Wakalivana kwavakwavana ana gahetalahobuhobu. \p \v 13 Yesu gilulukahihi tu kaliva saꞋeyana yoꞋo agaidiya gigahena gigayo, “Tovehawala, kawaku unagahena be tamama laꞋovina ginafolake-hagihagiyena, bana tufona iya tufona.” \p \v 14 Tu Yesu gigayo, “Kaliva unogali! HakwaꞋadi aku vehimeya giseni-yo kaliva laꞋovina ganafolakeni?” \v 15 Au moyaꞋaidi agaidiya Yesu gigahe gigayo, “Taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be italuvadiga tulina tulina keke nuwami ginavaini. Kaliva yawaina velemoꞋena keke lokoloko kikaiwabuna moyaꞋaina againe gidaveꞋinuba.” \p \v 16 Kadu Yesu hida gahetalahobuhobu gilukahihiyena gigayo, “Wakalivana saꞋeyana gimiyami yana babi againe aꞋa moyaꞋaina giyaudi. \v 17 Au nuwahinagene ginuwanuwa gigayo, O hima yaku faha lakahina be yaku bolu gimaga-moꞋa. Gavaimi ganagani? \v 18 Au tauna yana nuwahinage gifatana gigayo, O bolu kabiꞋona ganayawelini tu velugana lakahina ganayogona be medema againe yaku faha yaku lokoloko moyaꞋaina ganaꞋiveꞋaveꞋahina. \v 19 Ada agaikuya ganagahe ganagayo, Keke fwaya! Yaku faha yaku lokoloko lakahina kadu moyaꞋai-moꞋena, malamala moyaꞋaina akufata. Yaku wagakahikahi yaku wavemwamwala ganamiyami, ganaꞋaꞋa-moꞋa ganayuyu-moꞋa. Au hidedemi gigahe. \v 20 Tu wakalivana yana nuwahinage Yaubada gifatana gigayo, O kwavakwava! AdamoꞋuya-moꞋa ya tova ginahavaina be mene gaitoma moyaꞋaina tauni faꞋiniya ukidewedewena-ma ginavelaꞋova.” \p \v 21 Ada Yesu yana gahetalahobuhobu hidedeiya giluyabuna gigayo, “Gaveyao babi ana kikaiwabu taudiyao faꞋidiya hiꞋiveꞋaveꞋahina, medema vaita wakalivana kwavakwavana amine. Badi kalivai-dina keke yadi walokoloko Yaubada againe.” \x - \xo 12:21 \xt 1Ti 6:9-10 \xt 1Ti 6:17 \xt Ye 4:13-15 \xt Md 6:19-21\x* \s1 Yesu gigahe vaita Tamada yana itaveꞋavina \s1 kanavetumaganena. \r Madiu 6:25-34 \p \v 22 Tu Yesu ana tomuliya gigahedi gigayo, “Hidema faꞋina gagahemi, yami miyami faꞋina keke wanavenuwanauna vaita gavadi wanaꞋuꞋani. Kadu kaleko faꞋina keke wanavenuwanauna vaita gavadi againe wanavelifi. \v 23 Au yawaimi gaitoma lakahina tu aꞋa gaitoma kabiꞋona, kadu wowomi gaitoma lakahina tu kaleko gaitoma kabiꞋona. \v 24 Bwayobwayo yadi dewa wananuwenuwena. Keke hidafahafaha, keke hidayauyaudi kadu keke kweda hidayogoyogoni-yo aꞋa hidasewasewadi tu au aiꞋadi Yaubada adiga giveleveledi. Ada Yaubada yana itaveꞋavina omiꞋiyao be manuga agaidiya. Tu omi ami itaveꞋavina manuga adi itaveꞋavina gitubuhegena. \v 25 Kadu hakwadi agaimiya unavenuwanauna-yo afaiweya yawaini ana etowava babiya unakivetubugini? Keke-moꞋa afaiweya. \v 26 KaꞋi mena gaitoma kabisona keke afaiweya gavadi-yo uvenuwanauna mali gaitoma faꞋidiya? \p \v 27 Falafalawasi walaꞋaiya hikabukabu-ma wananuwenuwedi. Keke hidafifaisewa, keke doki hidaꞋalulauga. Tu gagahemi bana tokaiwabu ana egana Solomoni ana vaigau kikaiwabu-moꞋena tu hida falafalawasi adi vaigau bana ana vaigau gitubuhegena. \v 28 E, Yaubada isisiꞋu givevigauna, medema tova adamoya walaꞋaiya gikabu tu bogiyadi hinatuna be ginaꞋalahina. Yaubada isisiꞋu givevigauna tu medema gaitoma kabiꞋona. Tu omiꞋiyao ma gaitoma lakahi-moꞋemi faꞋina, ginaꞋitaveꞋavi-moꞋemi ami vaigau ginavelemi. Wona velemona yami vetumagana kabiꞋona. \v 29 Amiga faꞋina keke wananuwanuwa vaita kaꞋi gavadi wanaꞋani o gava bwai wanayuni, kadu gaitoma moyaꞋaina againe keke nuwami ginanauna. \v 30 Au fafali tulina tulina kalivai-dina Yaubada keke hidahalamaneni-ma hida gaitoma faꞋina hinuwanuwa lakahina, kadu tova moyaꞋaina hilelelena. Tu omiꞋiyao ma nuwanuwami hida gaitoma yami miya hagihagina faꞋina Tamami a gihalamanena. \v 31 KaꞋi Yaubada yana abavehimeya ana nuwanuwa faꞋina wanamidihawahegemi, au BanaꞋe ginaꞋitaꞋitaveꞋavimi amiga ami bwai ami vaigau ginavelevelemi be wanamiyami yamumuna. \x - \xo 12:31 \xt Sam 147:9, Lu 12:7 \xt 1Kin 10:23-25\x* \s1 Yesu lobama ana lokoloko faꞋina gilukahihi. \r Madiu 6:19-21 \p \v 32 Yaku sifi, keke wanamatauta. Au aiꞋadi keke moyaꞋaimi tu Tamami givenuwadadanemi be yami wakaiwabu Bana buye wanavehimeya. \v 33 Taumiyao yami lokoloko wanakimonevedamanena be fatana koyokoyo agaidiya wanafolakena. Au ami laufata lobama ana lokoloko wanavaina, lokoloko-nadi miyamiya-vagahina. Wesede againe tokaiꞋafu keke ginakiꞋafuni kadu tumotumo keke hinaꞋonani, au fose vewabana againe ginadauda higa aimo keke ginakoyo. \v 34 Ada au haꞋagaine yami lokolokofou ginadauda, au medede againe nuwami ginanunauyena tova moyaꞋaina. \x - \xo 12:34 \xt Yo 10:11,27,28\x* \s1 Tofaisewa yadi kauveya himiyamiyabodana. \p \v 35-36 Tu wanakidewadewa be yami Kaiwabu yana yewaꞋela faꞋina wanamiyabodana. Tofaisewa dibudibumuhigidiyao wanaveꞋuꞋuledi. Kauveya saꞋeyana gina nagi ana avemwamwala againe be ginayewana, ada yana tofaisewa hikidewadewa adi kaleko hiluhivigena, yadi lamufa hikabuna be yadi kauveya faꞋina himiyamiyaboda. Ginalakayemu-yo wanafali againe ginakifisifisiꞋa auheꞋamanadi wana hinayauna be ginaluku. Meda anafaiweya kadu omi wanamiyamiyaboda. \v 37 Tofaisewa gaveyao matadi keke gidaneganega au hivanevanenega tu yadi kauveya gilakayemu, medema yadi vemwamwala gavatubuga! Wona velemona gagahemi yadi kauveya tauna ana kaleko ginaluhivigena, adi ivi ginayavelina, adiga ginakidewedewena be hinaꞋa. \v 38 KaꞋi yadi kauveya yana ela bogi nafone o kaꞋi kamukamu ginakwage ada medema bai-nadi yana tofaisewa aimo hilulauboda, au yadi vemwamwala gavatubuga! \v 39 Atu hidedemi wanahalamanena. KaꞋi tonimanuwa tokaiꞋafu yana ela ana kauwana gidahalamanena digo, keke matana gidalowoni au gidalulauboda be tokaiꞋafu keke anafaiweya gidaluku yana manuweya. \v 40 Meda anafaiweya omi taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be wanalulauboda. FaꞋina gava kauwana Iya TohobuꞋela ganayewaꞋela ma keke wadahalamaneni. KaꞋi wanamiya-kawowo wanagayo, Keke adamoya ginaꞋela, au medema tovai-nadi ganavefutaꞋami.” Au hidedemi Yesu givenuwaꞋatadi. \x - \xo 12:40 \xt Md 25:1-13, Mk 13:32-37\x* \s1 Tofaisewa bonabonaꞋabina o dibudibutoyogina \s1 ana gahetalahobuhobu. \r Madiu 24:45-51 \p \v 41 Ada Fita gitoliluvaluva gigayo, “Kauveya, mena gahetalahobuhobu ulukahihiyena-ma gaveyao faꞋidiya? KaꞋi ime tomuliyagaga faꞋimeya o kaꞋi kaliva moyaꞋaima faꞋimeya?” \p \v 42 Ada Kaiwabu Yesu gigayo, “Gavaiyami? Gava tofaisewa ginadewadewa be bana faꞋine hinagahe hinagayo, Wada tofaisewa bonabonaꞋabina yana wanuwahuya gifififaisewa? Yana kauveya ginavegidena be ginagahena ginagayo, Iya ganana tu o aku agetoga unaꞋitaveꞋavidi, aiyeta saꞋeyana saꞋeyana adiga unaveleveledi. \v 43 KaꞋi gavaimi yana taubada givehimeyena medemi ginadewadewa tu yana taubada ginayewaꞋela bonana bana giꞋabiꞋabina-ma ginaꞋitana, au bana tofaisewai-nadi vemwamwala ginanuhagana. \v 44 Gagahe velemoꞋena agaimiya kaliva lakahina yana lokoloko matatabuna ana toꞋitaveꞋavina bana tofaisewai-nadi ginasena. \v 45 Tu kaꞋi bana tofaisewai-nadi nuwahingene ginagahe ginagayo, Hima yaku taubada givekwalu lakahina, kaꞋi keke ginamaduꞋela, au ginavebutu agetoga kaliva vevine ginamunukoyokoyodi kadu ginaꞋaꞋa-faꞋila gufa laulaugina ginayuyu-faꞋila yo uꞋuna ginavekwavakwava. \v 46 E, kaꞋi tofaisewa hidede amine ginahuluva, au yana taubada yana ela againe ginavefutaꞋana. Yana aiyeta o kaꞋi yana kauwana tofaisewa keke gidahalamaneni tu yana taubada ginayewaꞋela, ada au ginamunukoyokoyona ada ginahegenauwena be badi toꞋidibutoyoga adi matahiwadi amine bana ginanuhagana. \p \v 47 Bana tofaisewa yana taubada yana nuwanuwa gihalamanena tu keke gidakidewadewa be nuwanuwai-nadi amine gidahuluva, bana kalivai-nadi ginamunukoyokoyona. \v 48 Tu gava tofaisewa yana taubada yana nuwanuwa keke gidahalamaneni ada tamo koyona gifaisewana, medema ginamununa kabiꞋona. Gaveyao moyaꞋaidi agaidiya Yaubada abavehimeya lakahina ginasena, medema gilubodana be yadi faisewa yamumu-moꞋena hinaseyemaunena. Kadu gava kaliva againe Yaubada faisewa lakahina amine ginavelena, medema yana faisewa guwana lakahina amine ginaveleyewena.” Au hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 12:48 \xt Md 25:19-21 \xt Ye 4:17\x* \s1 Yesu gihobuꞋela be venibaina babiya ginasena. \r Madiu 10:34-36 \p \v 49 Kadu Yesu gigayo, “GahobuꞋela be higa aiꞋalaꞋalata babiya ganaꞋaliyeni-yo tomiyababi matahiwadi hinanuhagana. Nuwanuwaku lakahina mena aku vehimeya ganamaduluyabuna. \v 50 Bafitaiso saꞋeyana gananuhagana higa tagiya aulolo againe hinaꞋutuviku. Yaku aseꞋuꞋaulolo gavatubuga gananunauwena bafitaiso-nadi ginahavaina ana maka. \v 51 KaꞋi mene wanuwanuwa vaita gadahobuꞋela-yo niwalova babiya gadaseni? Keke niwalova ganaseni faꞋina gadaꞋela, keke. Au Iya gahobuꞋela be venibaina ginalakayemu faꞋina. \v 52 Adamoya be ginanunauwena tova mulina kaꞋi manuwa saꞋeyana hinagene kaliva faifi hinamiyami, kaliva adiꞋiselu adiꞋitoto buye hinavekwageya, kadu kaliva adiꞋitoto adiꞋiselu hinavenibainedi. \v 53 Yadi venibaina hidede amine. Kaliva natuna kaliva againe ginavenibaina, meda natuna tamana againe ginavenibaina. Kadu kwamayoku natudi kwamayoku againe hinavenibaina, meda natudi hinana agaidiya ginavenibaina. Kadu kwamayoku be lawadi buye hinaveꞋavenivenibaina. E, aku vetumagana faꞋina hidedemi hinavenibaina.” Au hidedemi Yesu givenuwaꞋatadi. \x - \xo 12:53 \xt Lu 9:22, 2:34\x* \s1 Aituha tulina tulina ana iyaꞋiyaya ana halamana faꞋina \s1 Yesu gilukahihi. \r Madiu 16:2-3, 5:25-26 \p \v 54 Kadu yoꞋoyoꞋo agaidiya Yesu gigahe gigayo, “Buhibuhi oya gikevana ma waꞋitana againe wagayo, Hima wehi ginalugaga. Ada au gilugaga. \v 55 Ada bolimana gimadu ma waꞋayaunena againe wagayo, Hima kauwana lakahina ginakabuna. Ada au gikabuna. \v 56 Omi meyami lagalaganina! Wehi be kauwana adi iyaꞋiyaya wahalamanena. Tu gavadi-yo vita lakahina hida tovai-nadi ginalakayemu-ma ana iyaꞋiyaya keke wadaꞋitahalamanedi? \p \v 57 KaduꞋe gavadi-yo dewa tunutunugina keke taumiyao wadanuwenuweni-yo medede amine wadahuluva? \v 58 KaꞋi kaliva saꞋeyana ginasimane be tovedewayauga againe buye wanana, au edeya wananauna tu unagaluvaluva be wanaveyao. KaꞋi keke wanamaduveyao, tovedewayauga againe ginasimadumaduge ada tovedewayauga filisimani nimadiya ginaseni be deliya hinanauwe. \v 59 Gagahe againiya, keke hinamaduyau. Tu nagona a laufata unase-Ꞌowona muliya hinayau.” Au hidedemi Yesu gigahe. \c 13 \s1 KaꞋi keke nuwavilana digo, alika. \p \v 1 Tu medema tovai-nadi kaliva tufoidi hiꞋela miGalili faꞋidiya Yesu hivenuwaꞋatana, higa yomuyomu yadi abaveyao faꞋina Yaubada matane hiseusena tu Failato yana vehimeya againe tolugaviya hiluveꞋalikadi, ada badi dayagidi kadu yomuyomu dayagidi hiveꞋatutamoꞋaina. \v 2 Au Yesu gigahedi gigayo, “Gavaimi wanuwanuwa? KaꞋi badi hidevama miGalili tolugaviya hiluveꞋalikadi-ma faꞋina omi wavaita miGalili velugadiyao moyaꞋaidi dewa koyona againe hidatubuhegedi? \v 3 Gagahemi keke medede amine. Atu kaꞋi omi keke wananuwavilani, kadu omi moyaꞋaimi wanaꞋalika. \v 4 Kadu kaliva eitini valeyadi wanogalina, higa manuwa tunugi-vadavadaꞋaina Sailomu againe gibeꞋu be giꞋalatagodi ada hiꞋalika-Ꞌowoga. Gavaiyami? Badi kalivai-dina hidede amine hiꞋalika faꞋina, kaꞋi omi wavaita miYelusalema velugadiyao moyaꞋaidi dewa koyona againe hitubuhegedi? \v 5 Gagahemi keke medede amine. Atu kaꞋi omi keke wananuwavilami, kadu omi moyaꞋaimi wanaꞋalika.” \x - \xo 13:5 \xt Yo 8:24\x* \s1 Yaubada keke nuwanuwana kaliva \s1 ginamaduvematahiwadiyedi ma Yesu givehawala. \p \v 6 Kadu gahetalahobuhobu saꞋeyana badi agaidiya Yesu gilukahihiyena gigayo, “Kaliva saꞋeyana ai veguveguwana ana iviya fiki gifahana be gitabo. Tova moyaꞋaina ginauna guwana gilelelena tu keke tamo gidaseni. \v 7 Medema faꞋina faha ana toꞋitaveꞋavina againe gigahe gigayo, UꞋita, malamala tohiye gaꞋelayewayewaku tu fiki guwana hida ai againe galele-wayoga. Au unatalana. Babi yamumuna giꞋaꞋa-kawowona. \p \v 8 Tu toꞋitaveꞋavina gigayo, Kauveya, gimiya malamala saꞋeya-moꞋena beꞋena ai inubana bulumakau uledi buye ganatalavetauna. \v 9 KaꞋi malamala yuwa giꞋelaꞋela againe ginayoyo digo, au yamumuna. Tu keke digo, au kanatalana.” Gahetalahobuhobu au hidede amine. \s1 Kwamayoku ginukwauꞋubuꞋubu-ma Yesu gikiveyamumuna. \p \v 10-11 Tu sabati saꞋeyana againe Yesu manuwa-abavehawala againe givehavehawala tu kwamayoku saꞋeyana gimiyami, yafune giluvaiyeni-yo malamala eitini ginunukwauꞋubuꞋubu, mididi-moꞋa keke anafaiweya. \v 12 Yesu kwamayoku giꞋita-yo gikovana be giꞋela ada gigahena gigayo, “Kwamayoku, ya aulolo a gihavaina.” \v 13 Gigahe-yo nimana bana againe gisena ada auheꞋama gimididi-moꞋa be Yaubada gihawadavadavana. \p \v 14 Tu manuwa-abavehawala ana tovehimeya ginuwakoyo, faꞋina sabati againe Yesu kwamayoku gisiveyawana. Au yoꞋo gigahedi gigayo, “Faisewa ana aiyeta sikisi hidadauda. Medema aiyetai-dina agaidiya siveyawa faꞋina wanaꞋela. Keke sabati againe wanaꞋela.” \p \v 15 Kaiwabu gibonalaufata gigayo, “Omi meyami luhei. WaꞋita, moyaꞋaimi sabati againe yami yomuyomu wayaudi-yo wasehobuyedi be gufa wanaveyudi faꞋina. \v 16 Au hidedemi yami yomuyomu wahuluhuluvidi tu gavaiyami? Hida kwamayoku Abelahamo bwanenena ma Setani giyogona be ginunauwena malamala eitini. KaꞋi gilubodana be yana aulolo giyogona-ma sabati againe kanayauna o kaꞋi keke? MakewaꞋe gilubodana.” \p \v 17 Yesu au hidedemi gigahe-yo nibaineyao moyaꞋaidi hiwowomumu tu yoꞋoyoꞋo yana gugai yauyaulowogidi faꞋidiya hivemwamwala. \x - \xo 13:17 \xt Lu 6:1-6, 14:1-6\x* \s1 Yaubada yana itaveꞋavina vaita masitada isi \s1 yadi tubutubuga amine. \r Madiu 13:31-33 Maki 4:30-32 \p \v 18 Kadu Yesu gitoliluvaluva gigayo, “Kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami be aseꞋasediya givehivehimeya-ma yadi tubutubuga gavaiyaꞋamine? Gavadi ana tubutubuga amine ganahawaluveluveni? \v 19 Me masitada yana tabo amine kanalukahihiyena. Masitada nafona kabikabiꞋona tu kaliva givaina ada yana faheya gifahana be gikabu. Gikabukabu tu giveꞋaihala ada laganina againe manuga adi uba hiyogona.” Au hidedemi Yesu gigahetalahobuhobu. \p \v 20 Kadu gigahe-havagi gigayo, “Kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe himimiyami be aseꞋasediya givehivehimeya-ma gavadi ana tubutubuga amine ganahawaluveluvedi? \v 21 Me yadi tubutubuga vaita isi amine. Kwamayoku saꞋeyadi isi hivaina be falawa wanauꞋana tohiye hivilana be falawa hinagene ginauna tu beledi matatabuna gitubuga.” Hidedemi Yesu gigahe. \s1 Lobama ana edaꞋawana kabiꞋona. \r Madiu 7:13-14,21-23 \p \v 22 Yesu ginauna Yelusalema tu melala lakahidi be kabiꞋodi agaidiya givehavehawalana. \v 23 Ada kaliva saꞋeyana gitoliluveluvena gigayo, “Kauveya, kaꞋi Yaubada kaliva tufoidiga ginakibababaledi o kaꞋi moyaꞋaida?” \p \v 24 Yesu gigahedi gigayo, “Wanavedivediwe be lobama ana edaꞋawana kabiꞋona againe wanaluku. WaꞋita, gagahemi kaliva moyaꞋaidi hinagaluvaluva be hinaluku tu hinamaduꞋava. \v 25 FaꞋina lobama ana tovehimeya ginatowamidi be wana ahe ginafalini-yo au wana kwaune wanamidi wanakifisifisiꞋa wanagayo, Kauveya, wanafali uyau be aluku. Tu bana ginabonalaufata ginagayo, Omi kaliva gaveyao ma keke gadahalamanemi? \p \v 26 Au omi wanavebutu wanagayo, O buye kaꞋauꞋa kayuyu ada yama melala againe uvehavehawala ma kalivai-mana. \p \v 27 Tu Bana ginagayo, Gagahemi omi kaliva gaveyao ma keke gadahalamanemi. Au wana, omi moyaꞋaimi tokoyona. \p \v 28 E, aimo Yaubada yana itaveꞋavina lobameya ide miIsileli bwanenedeyao Abelahamo Aisake Yakobu kadu Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina moyaꞋaidi wanaꞋitadi. Badi wanaꞋitadi tu omiꞋiyao ma ginawavimi be kabuꞋavane wanamiyami, ada wanatagitagi lakahina, kumimi wanahobeꞋuwana nuwami ginavekubokubo. \v 29 Ada kaliva walaubeꞋuya waꞋoyeya wabolimaneya wayavalaseya hinaꞋela, Yaubada yana abageya hinaluku be yana tolameya hinavetoga yana avemwamwala hinaꞋana. \v 30 Ika, fanifanidiyao vaita wai hidamulini-ma wai hinanagona tu kikaiwabudiyao vaita wai hidanagoni-ma wai hinamulina.” \x - \xo 13:30 \xt Lu 6:46 \xt Md 8:11-12\x* \s1 Yesu miYelusalema yadi kilowa faꞋina gitagiꞋuvadi. \r Madiu 23:37-39 \p \v 31 Yesu hidedemi gigahe-yo medema bai-nadi tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi tufoidi Bana againe hiꞋela higayo, “Helodi nuwanuwana O ginluveꞋalika faꞋina unana mali fafaliya.” \p \v 32 Yesu gigahedi gigayo, “Adamoya kadu bogiyadi yafune gawaviwavidi toꞋaulolo gasisiveyawadi tu tova anaveto yaku faisewa ganavehavaina. Au wanana hida yaku gahe wadema toꞋaikau vaita galuꞋeta ana egana fokesi amine wanalukahihiyena. \v 33 Hidedemi wanagahena tu iyaꞋeku ma gilubodaku be adamoya bogiyadi kadu aiyeta anaveto yakuna Yelusalema againe gananunauwena. Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina moyaꞋaidi Yelusalema againe hiluveꞋalikadi ada kadu Iya gilubodaku be medede againe ganaꞋalika. \p \v 34 Ho miYelusalema miYelusalema, omi Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina waluveꞋalikadi kadu yana tolaumamala omi agaimiya giꞋiveninisedi-ma watutuveꞋalikadi. Kamukamu natudiyao hikokodi ofadiya hilutagodi amine, meda tova a gavaiyehi Iya nuwanuwaku vaita gadakova-vagaꞋauhimi be gadalugolegolemi tu omi wakiloweku. \v 35 WaꞋita, Yaubada ginanuyabuyabumi be ami tolugolagola keke amine wanamiyami. Au gagahemi aimo keke wanaꞋitaku wanamiyami wananunauwena tu ganaꞋela-havagi yo wanagahe wanagayo, Bana Kaiwabu ana eganeya giꞋela-ma kanahawadavadavana.” Au hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 13:35 \xt 2Kah 25:18-19\x* \c 14 \s1 Yesu kaliva wowona gitubukoyo-ma gisiveyawana. \p \v 1 Tu sabati saꞋeyana Yesu gina tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi adi yoꞋo kalivana kikaiwabuna againe be ginaꞋa, ada kaliva hiꞋitakwanekwanena. \v 2 Ada medema manuwai-nadi againe kaliva saꞋeyana gimiyami, wowona gitubukoyo. \v 3 Au Yesu badi Falisi kadu Mosese yana vehimeya ana tonuwahuya gitoliluveluvedi gigayo, “KaꞋi yada buki-vehimeya gihawahegeda be sabati againe kaliva kanasiveyawana o kaꞋi keke?” \v 4 Tu hiveꞋamata. Au Yesu kaliva giꞋabina be gisiveyawana ada gigahena gigayo, “Au unana.” \p \v 5 Kadu gitoliluveluvedi gigayo, “KaꞋi kaliva saꞋeyana agaimiya sabati againe natu o kaꞋi ya yomuyomu folufolu againe ginabeꞋu, sabati nonogana auheꞋamanadi unasilakahina o kaꞋi keke? MakewaꞋe unasilakahina.” \v 6 Au hidedemi gigahe tu keke tamo bonalaufata adifaiweya. \x - \xo 14:6 \xt Lu 13:10-16\x* \s1 Nuwahobu kadu nuwadoga faꞋina Yesu givehawala. \p \v 7 Kaliva Yesu buye Falisi againe hiꞋela be hinaꞋa tu wakawaka tufoidi abavetoga kikaiwabuna againe himaduhiyoto-ma giꞋitadi-yo gigahetalahobuhobuyedi. \v 8-9 Gigayo, “KaꞋi tamo hakwadi kwamayoku kedukeduna ginatagovena againe ginayowani digo, keke didigaꞋuꞋuya unahiyoto. KaꞋi mededei unahiyoto tu kaꞋi kaliva velugana gikaiwabuhege-ma muliya ginalakayemu, ada toniꞋinuba amiꞋiselu giyowanimi-ma againiya ginaꞋela ginagayo, Hei uhobu, didigaꞋuꞋu kaliva lakahina ana ivi. KaꞋi gidawavi, o udawowomumu udana didiga kumine udahiyoto. \v 10 Atu tamo hakwadi ginayowani againe, didiga kumine unahiyoto be higa aimo toniꞋinuba againiya ginaꞋela ginagayo, Kusebo, uꞋela didigaꞋuꞋu againe unahiyoto. Ada au hidede amine wakawaka velugadiyao moyaꞋaidi matadiya kaiwabu unanuhagana. \v 11 FaꞋina hai kaliva tauna ana egana ginakilakahina, Yaubada mena kaliva ginakivewowomumuna. Hai kaliva tauna ginanuwahobu, medema ana egana Yaubada ginakilakahina.” Au hidedemi Yesu gigahedi. \p \v 12 Tu kaliva Yesu au faꞋina giyowanina-ma againe gigahe gigayo, “Avemwamwala unasena ana toveya, keke a kusebomomo o tobohiyamomo, keke ya yoꞋo kalivai-dina o kaꞋi wakalivadiyao unayowanidi. KaꞋi badi unayowanidi digo, aimo ya nuwakabubu hinafatana ada au a laufata unavaina. \v 13 Atu avemwamwala unasena ana toveya, koyokoyo felafela tonubeꞋubeꞋu tomatakoyo unayowanidi. \v 14 Badi keke adifaiweya ya nuwakabubu hinafatani faꞋina, vemwamwala gavatubuga ma unanuhagana. Aimo tova mulina Yaubada badi yegayegadiyao alikeya ginasivemidididi ana toveya, a laufata ginavele.” Au hidedemi Yesu gigahe. \x - \xo 14:14 \xt Md 23:2-3,6 \xt Lu 18:9-14 \xt Lu 6:32-35\x* \s1 Avemwamwala lakahina ana gahetalahobuhobu. \r Madiu 22:1-10 \p \v 15 Tu kaliva saꞋeyana Yesu buye hiꞋauꞋa-ma yana gahe ginogalini-yo gigahena gigayo, “Badi aimo Yaubada yana abageya hinaluku be yana tolameya hinavetoga yana avemwamwala hinaꞋana-ma yadi vemwamwala gavatubuga!” \p \v 16 Yesu gahetalahobuhobu amine gigahena gigayo, “Kaliva saꞋeyana avemwamwala lakahina gisena ada kaliva moyaꞋaidi giyowanidi. \v 17 Avemwamwala ana tova gilakayemu againe, yana tomaduyowayowana giꞋiveninisena be kaliva avemwamwala againe giyowanidi-ma ginagahenauwedi ginagayo, Kidewadewa ahe gihavaina, au wanaꞋela. \p \v 18 Atu moyaꞋaidi hivebutu gavadi gavadi yadi nuwanuwa gisebodana faꞋina hiyakayakahina, yadi gahe leleleya. Kaliva nagona gigahe gigayo, Adamoya babi saꞋeyana gakimonena ada gilubodaku be ganana ganaꞋitana faꞋina siule lakahina keke akufaiweya ganaꞋela. \p \v 19 Kadu kaliva anavelu gigayo, Adamoya okesi luhei luhei adi yoꞋo matatabuna teni gakimonedi be gananauna ganagaluveluvedi abakeyova hinatai-hagihagiyena o kaꞋi keke. FaꞋina siule lakahina, keke akufaiweya ganaꞋela. \p \v 20 Kadu saꞋeyana ma gigayo, Adamoya kwamayoku ganagina faꞋina keke akufaiweya ganaꞋela. \p \v 21 Ada tomaduyowayowana yana kauveya againe giyewana kaliva bonadi gilukahihiyena. Au toniꞋinuba yana wanuwakoyo ana agetoga gigahena gigayo, Unamaduna melala kadu eda agaidiya be koyokoyo felafela tonubeꞋubeꞋu tomatakoyo unavegaꞋauledi be hinaluku yaku manuweya. \p \v 22 Ada tomaduyowayowana gina be giyewana yana kauveya gigahena gigayo, O uvehimeya amine kaliva ahe gavegaꞋauledi tu yoꞋo aimo kabiꞋona. \p \v 23 Au kauveya ana agetoga gigahena gigayo, Kadu unana eda lakahina againe ada eda kabiꞋona walaꞋaiya kaliva unasiveꞋauyedi be hinaꞋela yaku manuwa hinavemagana. \v 24 Wona velemona gagahe badi kalivai-dina gamidiyowanidi-ma agaidiya keke tamo hakwadi yaku avemwamwala aꞋana kasimina ginavaini.” Au hidedemi Yesu yana gahetalahobuhobu. \x - \xo 14:24 \xt Ha 19:9 \xt 1Ko 7:33\x* \s1 Yesu ana vetomuliya keke ihayana. \r Madiu 10:37-38 \p \v 25-26 Tu yoꞋoyoꞋo Yesu buye hinauna ada badi agaidiya gihagavilana gigahedi gigayo, “Gava kaliva Iya agaikuya unaꞋela be unavetomuliya, giluboda be tama hina vavine natumomo tobohiyamomo noumomo unavenikohiyedi kadu tauni ya nuwanuwa unavenikohiyeni-yo nuwa agaikuya unase-Ꞌowona. KaꞋi keke hidede amine unavenikohiyedi, kadu keke afaiweya agaikuya unavetomuliya. \v 27 Kadu hai kaliva keke nuwanuwana tavagikuya ginanunaudadana kadu Iya faꞋikuya alika againe ginahawahegeni, medema keke anafaiweya Iya agaikuya ginavetomuliya. \p \v 28 KaꞋi nuwanuwami vetomuliya digo, nagona wananuwanuwa-hagihagi kaꞋi amifaiweya o kaꞋi keke. WaꞋita, kaꞋi kaliva saꞋeyana agaimiya nuwanuwana manuwa tunugi-vadavadaꞋaina ginakivemididina, gavaimi ginaga? Nagona yana mani ginahawana be ginahalamanena kaꞋi mani manuwa anafata o kaꞋi keke. \v 29-30 KaꞋi yana mani faꞋina keke ginanuwanuwa-hagihagi, tu yana manuwa ginayalalakahina, au yana mani ginahavaina faꞋina faꞋisewa ginaꞋilovena. Ada au gaveyao moyaꞋaidi hinaꞋita-yo hinahawavelaigena hinagayo, WaꞋita, wama kaliva givebutu manuwa gidayogona tu gimaduhegena. \p \v 31 KaduꞋe, kaꞋi tokaiwabu saꞋeyana mali tokaiwabu yana yoꞋo 20,000 buye gaviya faꞋina hiꞋelaꞋela ma valeyadi ginanogalina, gavaimi ginaga? Nagona ginanuwanuwa kaꞋi yana yoꞋo 10,000 anafaiweya yoꞋo 20,000 hinalugaviyadi o kaꞋi keke. \v 32 KaꞋi keke adifaiweya digo, tomaduyowayowana ginaꞋiveninisedi hinana mali tokaiwabu hinamidilauveni tu hinakova hinagayo, Ama tokaiwabu nuwanuwana veyao. \v 33 Meda anafaiweya kaꞋi keke wanahawahega be yami gaitoma moyaꞋaidi Iya faꞋikuya wanavekwaulaugedi, kadu keke amifaiweya Iya agaikuya wanavetomuliya. \x - \xo 14:33 \xt Lu 18:28-30 \xt Lu 9:23 \xt Md 5:27-28\x* \s1 Yesu givehawala ana muliya ana venuwakibokibo faꞋina. \r Madiu 5:13 Maki 9:50 \p \v 34 Lehaga gaitoma hagihagina. Tu kaꞋi lehaga yana digadigaga gidahavaina digo, keke adafaiweya kadakivedigagi-havagileni, au keke-moꞋa. \v 35 KaꞋi lehaga ana digadigaga keke, aꞋa o kevakeva ana iveyamumu faꞋina yana faisewa keke. Au kadahegena. Omi watagami bonaku wadavenogalena.” Au hidedemi Yesu givehawala. \c 15 \s1 Kaliva sifi saꞋeyana ginuhegena-ma ana gahetalahobuhobu. \r Madiu 18:12-14 \p \v 1 Tova saꞋeyana takesi ana toyaudi kadu tokoyona velugadiyao moyaꞋaidi Yesu againe hiyoꞋoyoꞋo be bonana hinanogalina. \v 2 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala hivebutu hiꞋalawoluwolu higayo, “Medema kaliva tokoyona givevetobohiyanedi buye hiꞋauꞋa.” \p \v 3-4 Au hidede amine higahe faꞋina Yesu hida gahetalahobuhobu agaidiya gilukahihiyena gigayo, “KaꞋi kaliva saꞋeyana agaimiya yana sifi 100 tu saꞋeyana gidanuhegena, gavaimi gidagani? Au sifi 99 ubuleya gidanuyabuyabudi tu sifi ginuhegena-ma gidalelena. Gidalelelena gidanunauwena tu gidanuhagana. \v 5 Ada ahe gidanuhagana againe, gidaꞋavalana be yana wavemwamwala gidanauwena yana manuweya. \v 6 Ada ahe gidayemu-yo tobohiyaneyao be yana yoꞋo gidakovavagaꞋauhidi gidagahedi gidagayo, Omi buye kanavemwamwala, faꞋina yaku sifi ganuhegena-ma ahe ganuhagana. \v 7 Gagahemi meda anafaiweya tokoyona saꞋeyana yana nuwavilana faꞋina vemwamwala lakahi-moꞋena lobameya ginalakayemu, tu yamumudiyao 99 au yegayegadiyao faꞋina keke hidanuwavilani-ma badi faꞋidiya vemwamwala maꞋita.” Au hidedemi Yesu gigahetalahobuhobu. \x - \xo 15:7 \xt Lu 5:29-30 \xt Lu 19:10\x* \s1 Kwamayoku yadi mani siliva teni tu saꞋeyana \s1 hinuhegena-ma ana gahetalahobuhobu. \p \v 8 Kadu Yesu gigayo, “KaꞋi kwamayoku yadi siliva teni tu saꞋeyana hidanuhegena digo, gavaimi hidagani? Lamufa hidakabuna manuwa matatabuna hidagili-Ꞌowona be hidalelena. Hidalele-hagihagiyena hidanunauwena tu hidanuhagana. \v 9 Ada ahe hidanuhagana againe tobohiyadiyao be yadi yoꞋo hidakovavagaꞋauhidi hidagayo, Omi buye kanavemwamwala faꞋina yama mani siliva anuhegena-ma ahe anuhagana. \v 10 Gagahemi meda anafaiweya tokoyona saꞋeyana yana nuwavilana faꞋina Yaubada yana tovenuwaꞋata hivemwamwala.” \s1 Yaubada yana hinekalikali tokoyona faꞋidiya Yesu givehawala. \p \v 11 Kadu gahetalahobuhobu anaveto Yesu gilukahihiyena gigayo, “Kaliva saꞋeyana natuneyao luhei. \v 12 Ada kwamaneya tamana againe gigahe gigayo, Kamaku, lokoloko aku duꞋu ma udaveleku. Au yana lokoloko natuneyao agaidiya gifolakena. \p \v 13 Himiyami aiyeta keke moyaꞋaina tu kwamaneya yana lokoloko moyaꞋaina givagakokona, gilowoga be gina lauveya mali fafali againe gimiyami. Medede againe gakahikahi tulina tulina agaidiya yana mani giluyauyaulena. \v 14 Tu ahe yana mani givehavaidi-yo mena fafali-nadi againe lokabudubudula gilakayemu, au givebutu mafu gilaulauna anaga keke. \v 15 Au gina melalai-nadi ana kaliva-lakata saꞋeyana againe giveꞋagetoga. Ada givegidena be ginana yana babi saꞋeyana againe yana bawe ginaꞋitaveꞋavidi. \v 16 Ada nuwanuwana lakahina bawe adi bini aꞋa fwayafwayana againe ginaꞋahiyauwa tu keke tamo hakwadi maꞋi aꞋa gidaveleni. \p \v 17 Gimiyami tu nuwanuwa ayaugina a givaina be giꞋayaunena againe gigayo, Kwavakwavaku. Kamaku yana tofaisewa yuwa adi waga tu iyaꞋeku ma hidedei mafulaugeya ganaꞋalika. \v 18 Ganamidi be kamaku againe ganana ada bana againe ganagahe ganagayo, Kamaku ahe gakoyo Yaubada matane kadu o mataniya. \v 19 Keke gidalubodaku be unahawavenatuneku. Au unavehimeyeku be ya tofaisewa amine ganamiyami. Au hidedemi tauna nuwahinage gigahe. \v 20 Au gitowamidi be gilowoga tamana againe. \p Aimo lauveya giꞋelaꞋela tu tamana giꞋitana be gihinekalikaliyena. Au gimadu giꞋatulauhina giveyaugina. \p \v 21 Au kwamana gigahe gigayo, Kamaku, Yaubada matane kadu o mataniya ahe gakoyo ada keke gidalubodaku be unahawavenatuneku. \p \v 22 Au hidedemi gigahe tu tamana ana agetoga gigahedi gigayo, Wamadu, vaigau yamumu-moꞋena waꞋaliye be waveꞋoseni, kadu nimalukabubu nimane wahifo, ageyafayafa agene waseni. \v 23 Bulumakau natudi veveꞋahiyauwana waꞋaliyeni be wamunu. Avemwamwala againe kanavemwamwala-moꞋa. \v 24 FaꞋina natuku vaita gidaꞋalika tu ahe giyemu-havagi, kadu vaita gadanuhegeni tu ahe ganuhagana. Au hivebutu hikidewadewa be hivemwamwala. \p \v 25 Badi yadi wavemwamwala hiꞋauꞋa tu tomoꞋainagona faheya gimiyami be giyewayewana melaleya. Manuwa liline giyemu tu alata kadu vaga ginogalina. \v 26 Au agetoga saꞋeyana giyowanina be giꞋela ada gitoliluveluvena gigayo, Wada gavaimi-yo modawa butuna ganogalini? \v 27 Ma agetoga gigayo, Me o taini a giꞋela ada tama gigahe be bulumakau veveꞋahiyauwana ahe amununa, higa natuna wayawaina ginuhagana faꞋina. \p \v 28 Au tomoꞋainagona giꞋilaꞋa ada manuwa ana luku gidibutoyogena. Medema faꞋina bana tamana gihobu gihawanuwenuwena vaita ginaluku. \v 29 Tu tamana againe gibonalaufata gigayo, UꞋita, hida malamala moyaꞋaina againiya gaveveꞋagetoga. Ya vehimeya keke tamo gadadibutoyogeni tu keke tamo udaveleku, keke-moꞋa. Keke tamo kevakeva kabiꞋona manugose natudi amine udaveleku-yo tobohiyakweyao buye adavemwamwala. \v 30 Tu wama natu ya lokoloko vevine yamayamadadadiyao agaidiya gihebana amanadi bana faꞋine bulumakau veveꞋahiyauwana umununa. \p \v 31 Tamana gigahena gigayo, Ho natuku, tova moyaꞋaina o iya buye kamimiyami. Yaku gaitoma moyaꞋaina kadu ya gaitoma. \v 32 Au gilubodada be kanaꞋavemwamwala, faꞋina taini vaita gidaꞋalika tu giyemu-havagi, kadu vaita kadanuhegeni tu ahe kanuhagana.” Au hidedemi Yesu yana gahetalahobuhobu. \x - \xo 15:32 \xt Gah 29:3 \xt Gah 23:21 \xt Kl 2:13 \xt Yon 3:10, 4:1\x* \x - \xo 15:32 \xt Isi 33:11\x* \c 16 \s1 Lokoloko ana toꞋitaveꞋavina nuwahuyahuyana tu koyona. \p \v 1 KaduꞋe Yesu ana tomuliya agaidiya gigahetalahobuhobu gigayo, “Wakalivana saꞋeyana gimiyami, yana giba ana toꞋitaveꞋavina valeyana ginogalina higa kaliva tufoidi hiꞋawatalatalainena vaita yana giba gihebahebana. \v 2 Au gikovana be giꞋela-yo gitoliluveluvena gigayo, Higa tamo gavadi ugana-ma ganogalina? Ya faisewa ana valeya unaꞋihagihagiyena be yaku giba ana itaveꞋavina againe ya vemadu ganahalamanena. Valeya koyona ganogalina faꞋina ya faisewa ganadabana. \p \v 3 Wakalivana hidedemi gigahe-yo yana giba ana toꞋitaveꞋavina nuwahinage gigahe gigayo, Yaku taubada yaku faisewa ginalemaku. Gavaimi ganaga? FaꞋina iya hima faha againe keke fifiwalaku, kadu aꞋa lokoloko ana veꞋoꞋola againe wowomumu gananuhagana. \v 4 Oo! Nuwaku giꞋafolena. Hidemi hidemi ganahuluva be yaku faisewa yaku taubada ginadabani-yo kaliva hinavetobohiyaneku be agaidiya ganamiyami. \p \v 5-6 Au hidedemi gigahe-yo kaliva saꞋeyana saꞋeyana yana taubada againe hibuki-ma giyowanidi. Kaliva nagona giꞋela gigahena gigayo, Yaku taubada againe a buki gavaiyehi? Bana gigayo, Olive gufana dolomu 100. ToꞋitaveꞋavina gigayo, A buki ana fefe uvaini uhiyoto be 100 unayawelina be 50 unamaduꞋetoladina. \p \v 7 Kadu kaliva anavelu gitoliyena gigayo, Kadu oꞋeni a buki gavaiyehi? Bana gigayo, Witi wabaikina 100. Kadu toꞋitaveꞋavina gigayo, A buki ana fefe uvaini be 100 uyawelini tu 80 uꞋetoladini. Au hidedemi toꞋitaveꞋavina gihuluva. \p \v 8 Tu yana taubada mena valeyana ginogalina againe gigahe gigayo, Yana dewa koyona tu kaliva adi buki gikivekabiꞋona faꞋina yana wanuwanuwa gihuluva.” Kadu Yesu gigayo, “WaꞋita, badi babi ana kikaiwabugaga hinuwenuwena-ma yadi wanuwanuwa tobohiyadiyao nuwadi hikivedivedigagina be aimo tova mulina faꞋina hinakidewadewa. Tu badi mahalina ana kaliva ma keke hidanuwanuwa lakahina higa vaita tobohiyadiyao nuwadi ana kivedivedigaga guwana hinanuhagani. \v 9 Gagahemi babi ana kikaiwabu wanafolafolakena be medema againe kaliva wanavetobohiyanedi. Ada au aimo kikaiwabu-nadi ginahavaina ana toveya, abaga miyamiya-vagahina againe wanaluku be wanamiyami.” Au hidemi Yesu gigahe. \x - \xo 16:9 \xt Lu 12:33\x* \s1 Babi ana kikaiwabu faꞋina gavaimi kananuwanuwa? \p \v 10 Kadu Yesu gigayo, “Hai kaliva vehimeya kabiꞋona yana waꞋidibumuhiga giꞋitaveꞋavina, kadu medema adafaiweya vehimeya lakahina kanavelena. Tu hai kaliva vehimeya kabiꞋona keke gidaꞋitaveꞋavini, kadu medema vehimeya lakahina keke ginaꞋitaveꞋavini. \v 11 Au kaꞋi babi ana kikaiwabu keke yami waꞋidibumuhiga wadaꞋitaveꞋavini, hakwaꞋadi lobama ana kikaiwabu ginavelemi-yo wanaꞋitaveꞋavini? Au keke tamo. \v 12 Kadu kaꞋi gava kaliva yana giba keke yami waꞋidibumuhiga wanaꞋitaveꞋavini, hakwaꞋadi giba taumiyao faꞋimiya ginavelemi-yo wanaꞋitaveꞋavini? Au keke tamo. \p \v 13 Tofaisewa keke anafaiweya taubada luhei faꞋidiya ginafaisewa. KaꞋi adiꞋiselu faꞋidiya ginafaisewa digo, saꞋeyana againe ginanuwanuwakoyo tu saꞋeyana againe ginanuwanuwa yamumuna, kadu saꞋeyana againe ginamiyaveꞋavina tu saꞋeyana ginaꞋitatagona. Au keke amifaiweya wananuwanuwaluga. KaꞋi nuwanuwami Yaubada digo, Yaubada ana nuwanuwaꞋeya. KaꞋi mani digo, mani ana nuwenuweꞋeya.” Au hidede amine Yesu gigahe. \p \v 14 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi mani nuwadi givaina faꞋina, mena Yesu yana gahe babi ana kikaiwabu faꞋina hinogalina againe Yesu hihawavelaigena. \v 15 Bana Yesu gigahedi gigayo, “Omi wafolafolaka be higa mali kaliva hinagayo, Badi kaliva yegayegadiyao, tu Yaubada aseꞋasemi gihalamanena. Gavadi agaimiya kaliva hihawaveyamumuyedi, medema vaita iyohoyoho Yaubada matane.” \x - \xo 16:15 \xt Md 25:21 \xt Md 6:24 \xt Md 23:27-28 \xt Lu 18:9-14\x* \s1 Mosese yana vehimeya faꞋina. \r Madiu 11:12-13, 5:31-32, 19:9 Maki 10:11-12 \p \v 16 Kadu Yesu Falisi agaidiya gigayo, “Tuwai-moꞋena Yaubada yana vehimeya Mosese givelena kadu yana nuwanuwa bonana ana toꞋawatalatalaina giveledi be hidedemi ginauna Yoni Tobafitaiso yana toveya. Yoni gilakayemu-yo Yaubada yana yoꞋogaga ana luku faꞋina yana kaliva hilulumamala, ada kaliva moyaꞋaidi hififaiwala aluꞋaluwadi givedivediwe be higa hinaluku. \v 17 Ihayana be lobama babi anafaiweya ginahavaidi tu keke tamo Yaubada yana vehimeya ginaꞋawowolini. \p \v 18 Hai kaliva vavinena ginakilowedi-yo kwamayoku velugana ginanagina, medema ana egana toꞋudo. Kadu hai kaliva kwamayoku moganedi gikilowedi-ma ginanagidi, medema ana egana toꞋudo.” Au hidedemi Yesu givehawala. \x - \xo 16:18 \xt Md 5:18 \xt 1Ko 7:10-11\x* \s1 Wakalivana be Lasalo kahihidi. \p \v 19 Kadu Yesu gigahetalahobuhobu gigayo, “Wakalivana saꞋeyana gimiyami, kaiwabu adi vaigau yabeyabelina be kwayakwaya-moꞋena againe givivaigau kadu aiyeta saꞋeyana saꞋeyana aꞋa kevakeva bunabunavina giꞋauꞋana. \v 20 Yana miyami yamumunaga tu koyokoyo saꞋeyana ana egana Lasalo wowona kolikoliyana gimiyami, tova be tova tobohiyaneyao wakalivana yana edaꞋawaneya hiꞋaliꞋaliyena. \v 21 Ada nuwanuwana wakalivana ana awamukumuku gibeꞋubeꞋu-ma ginaꞋauꞋa. Ada galuꞋeta hiꞋelaꞋela ana koliya hiyamoyamona. \p \v 22 Himiyami tu bana koyokoyo giꞋalika be aluwana lobama ana tovenuwaꞋata hinauwena be Abelahamo liline hisena. Tu muliya kadu wakalivana giꞋalika be hitauna. \v 23 Ada bana abaga koyona againe givedivediwe tu gidaꞋitalele ma yuwa lauveya Lasalo Abelahamo buye hivetogalugedi-ma giꞋitadi. \v 24 Au gikova gigayo, Ho kamaku Abelahamo, udahinekalikaliyeku be Lasalo udaꞋiveninisena ada nimatabona gufa againe gidaꞋutuvini-yo meyaku gidakiveduvedubana be gidatuluna, faꞋina aiꞋalaꞋalata againe gavedivediwe lakahina. \p \v 25 Tu Abelahamo gigayo, Boi babiya ya walokoloko umiyami tu bana Lasalo yana miyami keke yamumuna medema tovai-nadi unanuwenuwena. Tu adamoya bana yana wanuwayamumu gimimiyami tu o ya waꞋaseꞋuꞋaulolo umimiyami. \v 26 KaduꞋe hahavi lakahina gilugolohina faꞋina gaveyao nuwanuwadi omi agaimiya hinadamana-ma keke adifaiweya. Meda keke tamo hakwadi ime agaimeya ginadamana. \p \v 27-28 Ada wakalivana gigayo, Auwe tu kamaku, gahawayafeyafe gavaimi udagahe be Lasalo udaꞋiveninisena kamaku yana yoꞋo agaidiya, faꞋina tobohiyakweyao faifi himimiyami-ma gidaꞋagoꞋabiyedi be hida hima aulolo lakahina ana abageya keke hinaꞋela. \p \v 29 Tu Abelahamo gigayo, Auwe, Mosese yana buki-vehimeya be Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina yadi buki tobohiyamomo agaidiya hidadauda. Gilubodadi be bonai-dina hidavenogaledi. \p \v 30 Tu kadu bana gigayo, Keke kamaku Abelahamo, kaꞋi keke hinavenogaledi. Atu tamo hakwadi alikeya gidamididi-havagi be gidana agaidiya, au makewa hidanuwavilana. \p \v 31 Bana Abelahamo gigayo, Mosese be toꞋawatalatalaina bonadi hikilowena, kadu meda kaꞋi tamo hakwadi gidamididi-havagi digo, bonana keke hinavenogaleni.” Au hidedemi Yesu Falisi gigahedi. \x - \xo 16:31 \xt Yo 11:45-48\x* \c 17 \s1 ToꞋaladibidibi be tokoyona adi kivetuvetunu faꞋina. \r Madiu 18:6-7,21-22 Maki 9:42 \p \v 1 KaduꞋe Yesu ana tomuliya agaidiya gigahe gigayo, “MakewaꞋe koyona ana abavebeꞋu moyaꞋaina ginalakayemu tu hoiyoi bana kaliva koyona againe ginaꞋaladibidibiyedi-ma vita lakahina ginanuhagana! \v 2 KaꞋi kuga vita-moꞋena bana odone hidaluhifona be lehageya hidahegehobuyeni-yo gidaꞋalika, au gidalubodana be gidamaduꞋalika-yo keke anafaiweya tamo kaliva kowakowana koyona againe ginavebeꞋuni-yo matahiwadi lakahina Yaubada nimane ginanuhagani. \v 3 Medema faꞋina taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi. Ada kaꞋi tobohiyami ginahuluva koyona, au wanadakeyena be kaꞋi nuwana ginaꞋavilana, au kadu yana koyona wanavenuwauluyena. \v 4 Ada kaꞋi aiyeta saꞋeyana againe yana koyona seveni agaimiya ada kadu tova seveni agaimiya, ginaꞋelayewayewa ginagahegahe higa vaita yana koyona wadavenuwauluyena, au gilubodami be yana koyona wadavenuwauluyena.” \p \v 5 Au hidedemi Kaiwabu Yesu koyona ana venuwauluya moyaꞋaina faꞋina gigahe-yo afositolo higahena higayo, “Kauveya, udavelugama be yama vetumagana udakivetubugina.” \p \v 6 Ada Kaiwabu gigayo, “KaꞋi yami vetumagana ana tubuga vaita masitada nafona kabikabiꞋona tu gikabukabu lakahina amine, au amifaiweya hida aihala againe wanagahe wanagayo, Tauni unahabu be unana lehageya unamidi, au bonami gidavenogalena. \x - \xo 17:6 \xt Md 18:15 \xt Mk 9:24 \xt Md 17:20\x* \s1 Agetoga yadi faisewa faꞋina. \p \v 7-8 KaꞋi kaliva saꞋeyana agaimiya ana agetoga gidavehimeyena be yana faheya gidafifaisewa o kaꞋi yana sifi gidaꞋitaꞋitaveꞋavidi ma gidayewana melaleya againe, bana againe gavaimi gidagahe? KaꞋi gidagayo, AuheꞋama uꞋela uhiyoto be uꞋa? Keke-moꞋa hidede amine gidagahe. Au gidagayo, Akuga ukidewadewa be unavaigau-yo unahaulili, aku bwai unahiwana be ganaꞋa ganayu. Tu muliya-yo o unana unaꞋa. Au hidedemi gidagahe. \v 9 Kadu agetoga yana kauveya givehimeyena amine gihuluva faꞋina, kaꞋi yana kauveya bana againe ginavesiule? Keke-moꞋa. \v 10 Meda anafaiweya omiꞋiyao. KaꞋi ami vehimeya matatabuna ganavelemi-ma wanafaisewa-Ꞌowodi amine gilubodami be wanagayo, Ime agetoga hawaveyamumu keke ama lauboda, faꞋina ama vehimeyagaga amine afaisewa.” Au hidedemi Yesu gigahe. \s1 Yesu tovedawodawowo teni gisiveyawadi. \p \v 11 Yesu Yelusalema againe ginauna tu Sameliya Galili ana fafali hinafadiya amine ginauna. \v 12-13 Ada melala saꞋeyana againe giyemuyemu tu tovedawodawowo teni himadubodebodena. Yuwa himidilauva tu hikovaꞋawafatafata higayo, “Yesu Kauveya, udahinekalikaliyema.” \p \v 14 Yesu giꞋitadi-yo gigahedi gigayo, “Wanana abaveyao ana tofaisewa agaidiya wowomi wanavehawaledi be wabwaina ma hinaꞋitana.” Ada edeya hinauna tu hiyamumu. \p \v 15 Tu kaliva saꞋeyana agaidiya yana yamumu giꞋita-yo au Yesu againe giyewana, agona lakahina Yaubada gihawadavadavana. \v 16 Au Yesu agene giꞋiboꞋula-moꞋa be givesiuleyena. Hida kaliva au kwanamiSameliya badi miYuda hivenibainedi amanadi. \v 17-18 Bana Yesu gigahe gigayo, “Tovedawodawowo teni matatabudi gasiveyawadi. Tu hai kaliva naeni himimiyami? Gavadi-yo bana hida keke kwanamiIsileli anakaibe giyewa-yo Yaubada gihawadavadavani?” \v 19 Ada kaliva againe gigahe gigayo, “Au umidi be unana. Uvetumaganeku faꞋina ubwaina.” \x - \xo 17:19 \xt 1Veh 13:45-46 \xt 1Veh 14:1-4, Lu 5:14 \xt Yo 4:9\x* \s1 Yaubada yana abavehimeya yana yemu faꞋina. \p \v 20 Tu tova saꞋeyana tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi Yesu againe hitoliluvaluva higayo, “Gava tova Yaubada yana abavehimeya kaliva agaideya ginalakayemu?” Bana gigayo, “Keke tamo iyaꞋiyaya adafaiweya kanaꞋitana-ma againe Yaubada yana abavehimeya ginalakayemu. \v 21 Kadu keke kaliva hinagahe hinagayo, Hidede againe Yaubada yana abavehimeya giyemu, o kaꞋi hinagayo, Wadedei giyemu. FaꞋina Yaubada kaliva aseꞋasediya ahe givebutu givehivehimeya.” \x - \xo 17:21 \xt Yo 3:3, 18:36\x* \s1 Yesu yana yewaꞋela faꞋina gilukahihi. \r Madiu 24:23-27,36-41 \p \v 22 Yesu hidedemi Falisi agaidiya gigahe-yo ana tomuliya gigahedi gigayo, “Aimo tova giꞋelaꞋela be againe wanagahe wanagayo, Ho nuwanuwama Bana TohobuꞋela yana ivemogatala ana aiyeta saꞋeyana anaꞋitana! Hidedemi wanagahe tu keke wanaꞋitani. \v 23 Ada muliya valeya wananogalina vaita ahe gadaꞋivemogataliku ada kaliva hinagayo, Bana yuwa giꞋela, o kaꞋi hinagayo, WaꞋita hidei giꞋela. Yadi gahe keke wanamuliyeni. \v 24 FaꞋina nama gisinamana be auheꞋama lobama fafalina kadu fafalina gituvemahali-Ꞌowona amine, meda kaliva moyaꞋaidi hinamaduꞋitaku Iya TohobuꞋela yaku yewaꞋela ana tova. \v 25 Tu aku vehimeya gavaina higa kaliva tova adamoya himimiyami-ma hinakiloweku be aulolo moyaꞋaina badi nimadiya gananuhagana. \p \v 26-27 Boi tuwai-moꞋena Nowa yana toveya kaliva vevine himiyamiyabaubau, aꞋa hiꞋauꞋa bwai hiyuyu hinaginagi hivenavenagi, au yadi havivila tulina tulina hinunauwena tu Nowa waka againe giyage aiyetai-nadi. Giyage tu mala gituwa be moyaꞋaidi gituwaꞋafufudi. Meda anafaiweya Iya TohobuꞋela yaku yewaꞋela ana toveya kaliva vevine hinadewadewa. \p \v 28-29 Meda boi tuwai-moꞋena Lota yana toveya kaliva himiyamiyabaubau, hiꞋauꞋa hiyuyu hilulukimokimone hifahafaha himanumanuwaiyogona, tu auheꞋama Lota gimidi Sodoma gihege-yo aiꞋalaꞋalata kadu gaitoma yagoyagona alamatafifailina lobameya giꞋililihiwana be moyaꞋaidi giveꞋalayauyaule-Ꞌowodi. \v 30 Meda anafaiweya kaliva agaidiya ginalakayemu Iya TohobuꞋela ganaꞋivemogataliku ana toveya. \p \v 31 Tu medema aiyetai-nadi hai kaliva yana tolameya ginamiyami, medema keke yana manuweya ginaluku be higa yana lokoloko ginavaini. Meda anafaiweya hai kaliva yana faheya ginamiyami, medema keke anafaiweya melaleya ginayewani. \v 32 Lota vavinena agaidiya nuwami ginanunauyena. Badi hiꞋotaꞋota tu hihagaviladi faꞋina hiꞋalika. \v 33 Gava kaliva keke Iya agaikuya ginahawahegeni tu taunaga yana miyami babiya ginanuwenuwena, medema yawaina ginanuhegena. Atu gava kaliva yawaina alikeya gihawahegena, medema yawai-vagahina ginanuhagana. \v 34 Gagahemi bogi-nadi againe kaliva luhei ivi saꞋeyana againe hinadauda tu saꞋeyana gananauwena saꞋeyana ginamiya. \v 35 Vevine luhei gufeya hinaꞋiꞋivilavila tu saꞋeyadi gananauwedi saꞋeyadi hinamiya. [ \v 36 Kaliva luhei faheya hinamiyami tu saꞋeyana gananauwena saꞋeyana ginamiya.] ” \p \v 37 Hidedemi Yesu gigahe-yo ana tomuliya hitoliyena higayo, “Kauveya, hida gaitomai-dina haꞋagaine hinalakayemu?” Bana gigayo, “Hai ubula siyona gilakalaka, medede againe manusiyo hinavagaꞋauta.” Hidedemi Yesu givenuwaꞋatadi. \x - \xo 17:37 \xt Lu 21:7-8 \xt Mk 13:15-16 \xt Aba 7:6-23\x* \c 18 \s1 AtuvefaꞋila veꞋoꞋola againe faꞋina Yesu gigahetalahobuhobu. \p \v 1 Tu Yesu ana tomuliya agaidiya gigahetalahobuhobu be ginavehawaledi higa tova moyaꞋaina hinaveꞋoveꞋoꞋola, be yadi atuvefaꞋila againe keke-moꞋa hinaꞋilova. \v 2 Gigayo, “Melala saꞋeyana againe tovedewayauga saꞋeyana gimiyami, ada Yaubada keke gidamatauseni kadu kaliva keke gidanuwenuwedi. \v 3 Kadu mena melalai-nadi againe sikwa saꞋeyadi himiyami, ada tova moyaꞋaina tovedewayauga againe hiꞋelaꞋelayewayewa higahegahe higayo, Kaliva saꞋeyana agaimeya gidewa koyona ada kotu againe o udavehimeya be agaimeya gidalaufata. \p \v 4-5 Tova moyaꞋaina yadi veꞋoꞋola gidibudibutoyogena ginunauwena tu muliya tauna nuwahinagene gigahe gigayo, Yaubada keke gadamatauseni kadu kaliva keke gadanuwenuwedi tu hida sikwa tova moyaꞋaina dibuku hivevetoyogina faꞋina ganavelugadi. KaꞋi keke ganavehimeya be nibaidi agaidiya ginalaufata, au yadi elayewayewa againe wowoku ginalogilogi.” Au hidedemi Yesu gigahetalahobuhobu. \p \v 6 Kadu Kaiwabu gigayo, “Tovedewayauga koyona yana gahe wananuwenuwena. \v 7-8 Bana tovedewayauga koyona nonogana kwamayoku givelugadi. Bana Yaubada kaliva hagihagi-moꞋena ma kaꞋi yana kaliva luluwafadiyao bogi uyadayada Bana againe hitagitagi-faꞋila ma kaꞋi ginavelugadi o kaꞋi keke? KaꞋi yana veluga againe ginavekwalu? Keke-moꞋa, au gagahemi adi veluga faꞋina ginavehimeya, e ginamaduvehimeya. Atu Iya TohobuꞋela babiya ganayewaꞋela ana toveya, kaꞋi kaliva yadi wavetumagana hiveꞋoveꞋoꞋola-ma gananuhagadi o kaꞋi keke?” Au hidemi Yesu gigahe. \x - \xo 18:7-8 \xt Kl 4:2 \xt Lu 11:5-9 \xt Ha 6:9-11\x* \s1 Falisi be takesi ana toyaudi yadi veꞋoꞋola \s1 ana gahetalahobuhobu. \p \v 9 Tu kaliva tufoidi taudiyao hivetumaganedi vaita badi yegayegadiyao tu mali kaliva moyaꞋaidiyao hiꞋitatagodi. Hidedemi hinuwanuwa faꞋina Yesu badi agaidiya gigahetalahobuhobu. \v 10 Gigayo, “Kaliva adiꞋiselu manuwa-tafalolo againe hiluku be hinaveꞋoꞋola. SaꞋeyana tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi yadi yoꞋo kalivana tu saꞋeyana takesi ana toyaudi. \v 11 Falisi gimidi tauna faꞋine giveꞋoꞋola gigayo, Yaubada yo, againiya gavesiule faꞋina yaku dewa keke mali kaliva moyaꞋaidi yadi dewa amine. Badi toꞋalasebaseba, vehimeya ana todibutoyoga, toꞋudo. Kadu gavesiule faꞋina iya keke wada takesi ana toyaudi kikiꞋafuna amine. \v 12 Wiki saꞋeyana saꞋeyana hinagene aiyeta luhei galabelabewaviyo be higa ganaveꞋoꞋola faꞋina. Gava lokoloko o kaꞋi mani gavaivaina-ma gadakadi adi yoꞋo teni tu saꞋeyana O Yaubada gavelevele. Au hidedemi Falisi gigahe. \p \v 13 Tu takesi ana toyaudi yuwa maꞋi lauveya gimidi, yana wawowomumu faꞋina keke lobameya gidaꞋitavedadaga au odona giꞋaweweni tu gigahe gigayo, Ho Yaubada, iya tokoyona tu udahinekalikaliyeku. Hidedemi gigahe. \p \v 14 Gagahemi hida kalivai-nadi Yaubada matane gisena yegayegana tu gina yana manuweya, tu bana Falisi ma keke. FaꞋina hai kaliva tauna ana egana ginakilakahina, Yaubada mena kaliva ginakivewowomumuna. Atu hai kaliva tauna ginanuwahobu, medema ana egana Yaubada ginakilakahina.” Au hidedemi Yesu gigahedi. \x - \xo 18:14 \xt Lu 16:15 \xt Md 23:23,28\x* \s1 Yesu weꞋoweꞋo giꞋitanuwakabubuyedi. \r Madiu 19:13-15 Maki 10:13-16 \p \v 15 Himiyami tu fwefweya nonogana Yesu againe hiꞋaliꞋaliyedi be ginakibwaꞋedi higa ginagahenuwakabubuyedi, atu ana tomuliya hiꞋitadi-yo toꞋaliya hidakeyedi. \v 16 Tu Yesu weꞋoweꞋo gikovadi be Bana againe hinaꞋela ada ana tomuliya gigahedi gigayo, “WeꞋoweꞋo keke wanahawatadi au Iya agaikuya hinaꞋela faꞋina gaveyao vaita weꞋoweꞋo keke yadi wakikaiwabu amine, medema Yaubada yana itaveꞋavina againe hinamiyami be aseꞋasediya ginavehivehimeya. \v 17 Gagahe velemoꞋena gava kaliva Yaubada matane keke ginanuwahobu be kwamana kabiꞋona amine ginanuwanuwa, medema keke Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya ginaluku be yana itaveꞋavina againe ginamiyami, keke-moꞋa.” \s1 Kwanatubulakahina yana walokoloko Yesu gikilowena. \r Madiu 19:16-26 Maki 10:17-27 Madiu 19:27-30 Maki 10:28-31 \p \v 18 Ada tonagona saꞋeyana Yesu gitoliluveluvena gigayo, “Tovehawala yamumu, gavaimi ganadewa-yo yawai-vagahiku gananuhagani?” \p \v 19 Ada Yesu gigahena gigayo, “Gavana faꞋina Iya uhawaveyamumuyeku? Keke tamo hakwadi yamumuna, au Yaubada anakaibeꞋu-moꞋa yamumuna. \v 20 Yaubada yana vehimeya ahe uhalamanena higa keke unakelele keke unaluveꞋalika keke unakaiꞋafu, tobohiya yana dewa faꞋina keke unagahe-kawowo. Kadu saꞋeyana tama be hina unaveꞋamohimohinedi.” \p \v 21 Bana kaliva gigayo, “Mena vehimeyai-dina aimo kabiꞋokuya gavebutu gaꞋitaꞋitaveꞋavina be ganunauwena tova adamoya.” \p \v 22 Ada Yesu yana gahe ginogalini-yo gigahena gigayo, “Dewa saꞋeyanaga againe aimo ukaliꞋuho. Unana ya lokoloko matatabuna udakimonevedamanena be fatana koyokoyo agaidiya udafolakena, ada au aimo laufata hagihagina lobameya unanuhagana. Unafolakeni-yo unaꞋela be Iya agaikuya unavetomuliya.” \p \v 23 Bana kaliva Yesu yana gahe ginogalini-yo nuwana givita-moꞋa, faꞋina bana yana walokoloko. \v 24 Yesu yana nuwavita giꞋita-yo gigahe gigayo, “Badi wakalivadiyao yadi luku Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya au vita-moꞋena. \v 25 KaꞋi yomuyomu lakahina ana egana kameli gaima matane ginaluku, medema vitana. Atu kaꞋi wakalivana Yaubada yana yoꞋo agaidiya ginaluku be yana itaveꞋavina againe ginamiyami, medema vita-moꞋena.” \p \v 26 Badi gahe-nadi hinogalini-yo higahena higayo, “Ha! Keke tamo hakwadi anafaiweya kibababala ginanuhagani.” \p \v 27 Tu Yesu gigayo, “Kaliva adi kibababala keke taudiyao adifaiweya, atu medema Yaubada ana tagalowalowa.” \p \v 28 Au Fita gigayo, “UꞋita, ime yama melala ahegedi be O againiya avetomuliya.” \p \v 29-30 Yesu gigahedi gigayo, “Gagahe velemoꞋena gava kaliva yana melala gihegena o vavinena o tobohiyaneyao o tamaneyao o hinaneyao o natuneyao ginuyabuyabudi be higa Yaubada yana yoꞋogaga ana luku faꞋina kaliva ginavenuwaꞋatadi, medema tova adamoya ana laufata lakahina, lakahi-moꞋena gavadi gavadi yamumuna ginavaina, ada kadu tova mulina yawai-vagahina ginanuhagana.” \x - \xo 18:29-30 \xt Yem 20:12-16 \xt Lu 12:33\x* \s1 Tova anaveto Yesu yana alika faꞋina gilukahihi. \r Madiu 20:17-19 Maki 10:32-34 \p \v 31 Tu Yesu vetomuliya ana laufata faꞋina hidedemi gigahe-yo yana yoꞋo tuwelo gisiꞋaliyedi be gigahedi gigayo, “WaꞋita, Yelusalema againe kananauna ada gavadi gavadi Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina Iya TohobuꞋela faꞋikuya hiꞋetoladina, medema matatabuna ginalakayemu. \v 32-33 Au yoꞋo tulidiyao kalivai-dina agaidiya hinahegenauweku be hinahawavelaigeku ada hinaꞋihawadamaneku hinakiwaliku hinamunukoyokoyoku tu hinaluveꞋalikaku. Atu tova anaveto againe ganamididi-havagi.” \p \v 34 Au hidedemi Yesu givenuwaꞋatadi tu tomuliya yana gahe matatabuna hifaniyena. E, bonai-nadi ana nuwanuwa sevasevauyana badi agaidiya, ada gavaimi Yesu gigaheyena-ma keke hidahalamaneni. \s1 Yesu tomatakoyo Yeliko againe gikiveyamumuna. \r Madiu 20:29-34 Maki 10:46-52 \p \v 35 Tu Yesu Yeliko liline giyemuyemu tu tomatakoyo edeya gihiyoto leme faꞋina giveꞋoveꞋoꞋola. \v 36 Au yoꞋo hinauna-ma butudi ginogalini-yo gitoliluvaluva gigayo, “Omi gaveyao?” \v 37 Kaliva higahena higayo, “Yesu kwanaNasaledi ginanauna.” \p \v 38 Bana gikova gigayo, “Yesu, O Devida bwanenena gavaimi udaꞋitanuwakabubuyeku.” \p \v 39 Kaliva wai hinagona-ma hidakeyena be higa ginaveꞋamata, tu bana kadu agona gilakata-moꞋa gikovadona gigayo, “O Devida bwanenena gavaimi udaꞋitanuwakabubuyeku.” \p \v 40-41 Au Yesu ginumidi givehimeya be tomatakoyo Bana againe hinavegaꞋaulena. Ada ahe Yesu liline giꞋela-yo gitoliyena gigayo, “Gavadi nuwanuwa o faꞋiniya ganagani?” Bana gigayo, “Kauveya, nuwanuwaku gadaꞋitalele.” \p \v 42 Au Yesu gigahena gigayo, “Mata ginaꞋitalele. Uvetumaganeku faꞋina ubwaina.” \v 43 AuheꞋama matana giꞋitaꞋitalele ada Yesu gimulimuliyena tu Yaubada ana egana gikikilakahina. Ada kaliva moyaꞋaidi hiꞋita-yo kadu badi Yaubada hihawadavadavana. \x - \xo 18:43 \xt Md 2:23 \xt Md 1:1\x* \c 19 \s1 Sakiusa kahihina. \p \v 1 Tu Yesu Yeliko melala againe giluku be ginanauna. \v 2 Medede againe kaliva saꞋeyana gimiyami ana egana Sakiusa, ada bana takesi ana toyaudi kikaiwabuna yana walokoloko. \v 3 Ada nuwanuwana gavaimi Yesu ana itaꞋita ma ginaꞋitana, tu bana kaliva kaliꞋuhona ada kaliva hiyoꞋoyoꞋo faꞋina keke anafaiweya gidaꞋitani. \v 4 Au wai gimadunagona aihala ana egana sikomoli againe gilaka be ginaꞋitana, faꞋina edai-nadi againe Yesu giꞋelaꞋela. \p \v 5 Yesu ai-nadi inubane giyemu-yo givedadaga gigahena gigayo, “Sakiusa, umaduhobu faꞋina adamoya gilubodaku be ya manuweya buye kanamiyami.” \v 6 AuheꞋama gimaduhobu yana wavemwamwala givegaꞋaulena be hina yana manuweya. \v 7 Ada kaliva moyaꞋaidi hiꞋitana againe hivebutu hiꞋalawoluwolu higayo, “Bana kaliva koyona nonogana againe giluku giwakawaka.” \p \v 8 Tu Sakiusa gitowamidi Kaiwabu againe gigahe gigayo, “Kauveya uꞋita, adamoya yaku lokoloko ganalugolohina, tufona koyokoyo faꞋidiya tufona iya faꞋikuya. Kadu kaliva gaveyao yadi mani gavai-kawowona, medema ganaveleyewedi. KaꞋi saꞋeyana amine gavaina, au fowa amine ganaveleyewedi.” \p \v 9 Yesu gigahena gigayo, “Adamoya hida yoꞋo yadi koyona ana aiyawela hinuhagana, faꞋina hida kaliva takesi ana toyaudi nonogana bana Abelahamo yana yoꞋo kalivana. \v 10 WaꞋita, Iya TohobuꞋela gahobuꞋela be badi Yaubada yana eda hifaniyena-ma ganaleledi kadu ganakibababaledi.” \x - \xo 19:10 \xt Yem 22:1 \xt Af 16:31 \xt 1Ti 1:15\x* \s1 Tofaisewa yadi lukimokimone ana gahetalahobuhobu. \r Madiu 25:14-30 \p \v 11 Yesu yana yoꞋo buye kabisona Yelusalema againe hinayemu ada yoꞋoyoꞋo hinuwanuwa vaita Yaubada yana abavehimeya kaliva agaidiya auheꞋama ginaꞋivemogatalina. Medema faꞋina Yesu yana gahe aimo hinuwenuwena tu givebutu gahetalahobuhobu gilukahihiyena. \v 12 Gigayo, “Kaliva kikaiwabuna saꞋeyana fafali lauveya ginana be tokaiwabu adi maka ginavaina be ginayewana. \v 13 Ginana faꞋina yana tofaisewa teni gikovadi be saꞋeyana saꞋeyana K100 giveledi ada gigahedi gigayo, Hida mani lukimokimone againe wanakivetubugina be wananunauwena yaku yewaꞋela ana toveya. \p \v 14 Gina tu yana melala kalivadi hivenikohiyena ada tovenuwaꞋata hiꞋiveninisedi be hivemulitawaina higa tokaiwabu lakahina hinagahena hinagayo, Keke nuwanuwama hida kaliva agaimeya ginavetokaiwabu. \p \v 15 Hidedemi higahe tu au aiꞋadi tokaiwabu adi maka givaina be giyewana yana melaleya. Giyemu-yo yana tofaisewa mani giveledi-ma giyowanidi be higa gavaiyehi yadi lukimokimoneya ana tufo buye hivaini-ma ginahalamanena. \p \v 16 Au tofaisewa nagona giꞋela gigayo, Kauveya, ya mani K100 gaveꞋatutamoꞋaina be K1,000 gilakayemu. \p \v 17 Yana tovehimeya gigahena gigayo, O tofaisewa hagihagi. Gaitoma kabikabiꞋona ya waꞋidibumuhiga uꞋitaveꞋavina faꞋina, abavehimeya melala teni agaidiya unavaina. \p \v 18 Tofaisewa anavelu giꞋela gigayo, Kauveya, ya mani K100 gaveꞋatutamoꞋaina be K500 gilakayemu. \p \v 19 Yana tovehimeya gigahena gigayo, Kadu oꞋeni abavehimeya melala faifi agaidiya unavaina. \p \v 20-21 Muliya kadu tofaisewa saꞋeyana giꞋela gigayo, Kauveya, hidei ya mani, kalekoya gakevana be gidauda. O kaliva nuwa koyona faꞋina gamatause. Mali kaliva gififaisewa tu o fata uvaivaina, kadu mali kaliva gifahafaha tu o aꞋa uyauyaudi-kawowo. \p \v 22-23 Yana tovehimeya gigahena gigayo, O tofaisewa koyo. Tauni ya gahe amine ganavedewayaugi. O ugahe va ita udahalamaneku iya kaliva nuwaku koyona. Mali kaliva gififaisewa tu iya fata gavaivaina, kadu mali kaliva gifahafaha tu iya aꞋa gayauyaudi-kawowo. Hidedemi o ugahe tu gavadi-yo yaku mani banika againe keke udaseni? KaꞋi udasena digo, yaku mani ana veꞋatutamoꞋai gadavaina yaku yewaꞋela ana toveya. \p \v 24 Au ana agetoga liline himidimidi-ma agaidiya gigahe gigayo, Yana mani K100 wanalemana be bana K1,000 giꞋabina-ma wanavelena. \p \v 25 Badi higayo, Kauveya, yana mani ahe lakahina K1,000. \p \v 26 Tu bana gigayo, Gagahemi hai kaliva yana halamana o kaꞋi yana faisewa Yaubada givelena-ma giꞋitaꞋitaveꞋavina, medema yana halamana o yana abavehimeya ginakivetubugina. Atu hai kaliva yana gavaꞋadi Yaubada givelena-ma keke ginaꞋitaveꞋavini, medema yana halamana kabiꞋona Yaubada ginavaihegena be ginamiya-kawowo. \v 27 Ma hida nibaikweyao keke nuwanuwadi badi agaidiya ganavetokaiwabu-ma wanakiveꞋavidi be wanaꞋaliyedi matakuya wanaluveꞋalikadi.” Gahetalahobuhobu au hidede amine. \x - \xo 19:27 \xt Lu 16:10-11\x* \s1 Yesu doniki kwaune Yelusalema againe giyemu. \r Madiu 21:1-11 Maki 11:1-11 Yoni 12:12-19 \p \v 28 Yesu gilukahihi gihavaina, ana tomuliya edeya ginagoyedi Yelusalema againe hinauna-tu. \v 29 Melala luhei Bedefegi kadu Bedani oya ana egana Olive againe hiꞋivedaꞋufodi tu ana tomuliya adiꞋiselu gigahedi be wai hinanagona. \v 30 Gigahedi gigayo, “Omi wai wananagona yuwa melala againe wanaluku, ada wanalukuluku tu doniki natudi ai againe hiluhifona-ma wanaꞋitana. Mena doniki kwaune keke tamo hakwadi boi gidayage. Au wanayauna be wanaꞋaliyena. \v 31 Ada kaꞋi tamo hakwadi ginagahe ginagayo, Gavana faꞋina wayauyauni? au wanagahena wanagayo, Yama Kaiwabu nuwanuwana meꞋama.” \p \v 32 Au tomuliya adiꞋiselu giꞋiveninisedi-ma hilowoga be hina, ada Yesu gigaheyena amine hinuhagana. \v 33 Ada doniki natudi hiyauyauni waganeyao higahedi higayo, “Gavana faꞋina doniki wayauyauni?” \p \v 34 Badi higayo, “Yama Kaiwabu nuwanuwana faꞋina.” \p \v 35 Au doniki natudi Yesu againe hiꞋaliyena ada adi aikeva kwaune hiyavelini-yo Bana giyage. \v 36 Ada ginauna tu kaliva adi aikeva edeya hiyaveyavelina. \p \v 37 Ada Yelusalema liline oya Olive ana eda gihobu againe giyemu-yo ana tomuliya yadi yoꞋo lakahina hivebutu yadi wavemwamwala Yaubada hihawadavadavana agodi lakahina, Yesu yana gugai fifiwalana tulina tulina hiꞋitana-ma faꞋina hivesivesiule higayo, \q1 \v 38 “O Tokaiwabu Kaiwabu ana eganeya uꞋelaꞋela-ma \q2 au Yaubada ginanuwakabubuye. \q1 Kukuya ana toniꞋinuba lobameya kanadavadavana, \q2 Tomiyagetane-moꞋane kanakivekaiwabuna.” \p \v 39 Au hidedemi Yesu ana tomuliya hidavadava tu Falisi tufoidi yoꞋo agaidiya higahena higayo, “Tovehawala, a tomuliyamomo unahawatadi.” \p \v 40 Bana gigayo, “Gagahemi kaꞋi badi hidaveꞋawaꞋibodeku digo, kuga aku davadava faꞋina auheꞋama hidakovakova.” \x - \xo 19:40 \xt Sam 118:26 \xt Md 21:14-16\x* \s1 Aimo miYelusalema nibaidiyao melala hinaluyaweyawelina. \p \v 41 Tu Yesu Yelusalema giꞋivedavedaꞋufona be melala-moꞋena giꞋitana againe givebutu gitagiꞋuvadi. \v 42 Gigayo, “Hoiyoi miYelusalema! Vaita adamoya kukuya ana eda wadahalamaneni tu tova hidevama matami giꞋitahowahowa eda wafaniyena. \v 43-44 Aimo tova vitana agaimiya ginayemu, nibaimiyao boda hinadudauvina be hinabodabodafifimi-yo melala hinaluyaweyawelina, omiꞋiyao kadu natumiyao melala ana alahinageya hinaluyaweyaweli-Ꞌowomi. Keke tamo kabala hikivetalana-ma aimo kabalahiyana tabone ginada, au moyaꞋaina hinatutuyauyaulena. Au hidedemi hinahuluvimi, faꞋina Yaubada giꞋela be ginakibababalemi-ma ana tova wafaniyena.” \x - \xo 19:43-44 \xt Lu 13:34-35\x* \s1 Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe giluku. \r Madiu 21:12-17 Maki 11:15-19 Yoni 2:13-17 \p \v 45-46 Yesu miYelusalema gitagiꞋuvadi gihavaina, manuwa-tafalolo lakahina ana edaꞋawaneya giluku be givebutu tolukimokimone giwavidi gigahedi gigayo, “Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe gigayo, \q1 Yaku manuwa hinavewagana abaveꞋoveꞋoꞋola ana manuwa. \m Hidedemi gigahe tu omiꞋiyao ma vaita tokaiꞋafu yadi abaga amine wafaisewana.” Hidedemi Yesu gidakeyedi. \p \v 47 Ada au aiyeta saꞋeyana saꞋeyana agaidiya manuwa-tafalolo againe givehavehawala. Atu badi abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu yoꞋo adi tonagona eda hilelena be higa hinaluveꞋalikana. \v 48 Tu eda hilele-wayoga keke adifaiweya, faꞋina yoꞋo moyaꞋaidi Yesu bonana hivenovenogalena keke nuwanuwadi tamo gahe hinanogalibabuni. \x - \xo 19:48 \xt Md 21:46\x* \c 20 \s1 Yesu yana abavehimeya inubana faꞋina hitoliluveluvena. \r Madiu 21:23-27 Maki 11:27-33 \p \v 1-2 Tova saꞋeyana Yesu manuwa-tafalolo againe kaliva givehavehawaledi kadu Yaubada yana VenuwaꞋata Yamumuna faꞋina gilulumamaledi tu abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao be Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu kaliva lakahidiyao buye Bana againe hiꞋela higayo, “O ugahema, haꞋagaine ya abavehimeya uvaini-yo boiyesedi mena gaitoma tulina tulina ufifaisewadi? HakwaꞋadi mena abavehimeya givele-yo hidedemi uhuluva?” \p \v 3-4 Yesu gigayo, “Kadu toliluvaluva saꞋeyana agaimiya ganasena. Au omi wanagaheku, hakwaꞋadi abavehimeya Yoni Tobafitaiso givele-yo kaliva gikivebafitaisoyedi? KaꞋi yana abavehimeya Yaubada againe giveꞋinuba o kaꞋi kaliva agaidiya?” \p \v 5 Yesu gigahe-yo badi buye hiveꞋagahegahe higayo, “KaꞋi kanagahe vaita Yoni yana abavehimeya Yaubada againe gidaveꞋinuba au Bana ginagayo, KaꞋi Yaubada againe digo, gavadi-yo Yoni yana gahe keke wadavetumaganeni? \v 6 Tu kaꞋi kanagahe vaita kaliva agaidiya gidaveꞋinuba, kaliva moyaꞋaidi hinatutuveꞋalikada, faꞋina badi hinuwaveꞋavina vaita Yoni Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina.” \p \v 7 Hidedemi hinuwanuwa faꞋina Yesu yana toliluvaluva hidemi hifatana higayo, “KaꞋiwa. Ime keke adahalamaneni.” \p \v 8 Au Yesu gigahedi gigayo, “Omi keke wadagaheku faꞋina, meda anafaiweya Iya keke ganavenuwaꞋatami hadeꞋagaine yaku abavehimeya giveꞋinuba-yo hida gaitoma gafifaisewadi.” Au hidemi Yesu gigahe. \s1 Faha ana toꞋitaveꞋavina koyodiyao adi gahetalahobuhobu. \r Madiu 21:33-46 Maki 12:1-12 \p \v 9 Tu Yesu badi tonagona bonadi gifata-yo yoꞋo agaidiya gahetalahobuhobu hidede amine gilukahihiyena gigayo, “Kaliva saꞋeyana ai guwana ana egana kelefi yana babi againe gifahana, ada kaliva tufoidi faha ana toꞋitaveꞋavina gisedi tu yana melala gihegena gina mali fafaliya gimiyami lauva tunugina. \v 10 Himiyami tu kelefi ana aikolu ana tova giyemu againe, tonifaha ana agetoga faha ana toꞋitaveꞋavina agaidiya giꞋiveninisena be yana faha guwana tufona hinavelena faꞋina. Atu toꞋitaveꞋavina agetoga himununa be makagekagena hiwavina. \v 11 Au kadu agetoga velugana giꞋiveninisena tu toꞋitaveꞋavina himununa be hikivekoyo-moꞋena au makagekagena hiwavina. \v 12 Kadu agetoga anaveto giꞋiveninisena ada hida kalivai-nadi hiꞋivekiꞋonina be ala kwaune hihegevihilena. \p \v 13 Au tonifaha gigahe gigayo, Gavadi ganagani? Natuku natuꞋaseꞋaseku ganaꞋiveninisena. KaꞋi banaꞋe hinaveꞋamohimohinena. Hidemi gigahe. \p \v 14 Tu toꞋitaveꞋavina hiꞋita-yo taudiyao hiveꞋagahegahe higayo, Hida hima bana ana hilafa. KanaluveꞋalikana be higa yana babi taudeyao kanavaina. \v 15 Au ala kwaune hituwaꞋatugena be hiluveꞋalikana.” \p Au hidedemi Yesu gigahe tu gitoliluvaluva gigayo, “Wananuwanuwa. Tonifaha badi toꞋitaveꞋavina agaidiya gavaimi ginaga? \v 16 Au ginayewaꞋela be ginaluveꞋalikadi ada yana faha toꞋitaveꞋavina velugadiyao nimadiya ginasena.” Tovanenega hinogalini-yo higahe higayo, “Au keke, keke-moꞋa.” \p \v 17 Au Yesu giꞋitadonedonedi gigayo, “Omi wavekeke vaita gava vita galukahihiyena-ma keke ginalakayemu tu omi wakiloweku ma kahihiku Yaubada bonana etoꞋetoladina giyakahina. Bonai-nadi ana nuwanuwa maꞋi wahalamanena o kaꞋi keke? Gigayo, \q1 Ogola manuwa ana toꞋaiyogona hikilowena-ma \q1 au holiliꞋabi manuwa hinafane-moꞋane gimidimidi. \m \v 18 WaꞋita, gaveyao moyaꞋaidi ogolai-nadi againe hinabeꞋu-ma luludi hinadobona, atu hai kaliva ogola ginaꞋalatagona, medema ginafuwa-moꞋena.” Au hidemi Yesu gigahe. \p \v 19 Tu badi Mosese yana vehimeya ana tovehawala kadu abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao mena gahetalahobuhobu badi faꞋidiya Yesu gigaheyena-ma hiꞋayaunena faꞋina, nuwanuwadi medema bai-nadi againe hinakiveꞋavina. Atu yoꞋo himatausedi faꞋina, higa-wayoga keke adifaiweya. \x - \xo 20:19 \xt Sam 118:22 \xt Ais 8:14-15 \xt Lu 19:47-48\x* \s1 Yesu takesi ana sewadi faꞋina hitoliluveluvena. \r Madiu 22:15-22 Maki 12:13-17 \p \v 20 Tu badi miYuda adi tonagona keke adifaiweya Yesu hinamadukiveꞋavini faꞋina, aimo hilulubodena ada yadi kaliva tufoidi hivegidedi be yoꞋo hinafadiya hinanaukau tu vaita kaliva velemodi amine hinahuluva. Nuwanuwadi Yesu tamo yana bonalaufata againe hinavebauna be higa adifaiweya kabemani yana wafaiwala ma yana abavehimeya againe hinahegenauwena. \v 21 Au tonaukau hitoliluveluvena higayo, “Tovehawala, ime ahalamanena ya gahe ya vehawala au tunutunugina, kadu kaliva moyaꞋaidi uꞋitadi leleleya tu Yaubada yana eda faꞋina uvehavehawala velemoꞋena. \v 22 Au anatoliye, kwanaLoma yada tokaiwabu lakahina Sisa againe takesi kanasena, kaꞋi medema gilubodana o kaꞋi keke?” \p \v 23-24 Hidedemi hitoliluvaluva tu Yesu yadi nuwanuwakau giꞋayaunena ada gigahedi gigayo, “Mani kabala wanavehawaleku. Hida hakwadi magigina? Kadu hakwadi ana egana mene kabala againe hikilumini?” Badi higayo, “Bana Sisa.” \p \v 25 Bana gigahedi gigayo, “Au hadema Sisa yana lokoloko, medema Sisa againe wanasena. Kadu hadema Yaubada yana lokoloko, medema Yaubada againe wanasena.” \p \v 26 Au keke adifaiweya Yesu yana bonalaufata againe hinavebauni-yo ginakoyo kaliva matadiya. Ada yana bonalaufata faꞋina hiyaulowoga ada au hiveꞋamata. \s1 ToꞋalika yadi mididi-havagi faꞋina Yesu hitoliyena. \r Madiu 22:23-33 Maki 12:18-27 \p \v 27 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Sadusi tufoidi Yesu againe hiꞋela be hinatoliluveluvena. BadiꞋiyao ma higahe vaita aimo tova mulina toꞋalika keke hinamididi-havagi. \v 28 Badi higayo, “Tovehawala, Mosese yana buki-vehimeya againe hidede amine giꞋetoladi. KaꞋi kaliva saꞋeyana kwamayoku ginanagina ada natudi keke tu ginaꞋalika, au kaliva tobohiyana yana vayasi anafaiweya gidanagina be tobohiyana ana hilafa faꞋina natuneyao ginaꞋivetubugidi. Au vehimeya hidede amine Mosese giveleda. \v 29 Au kaliva tobohiyaneyao seveni himiyami tu tomoꞋainagona kwamayoku ginagina ada natudi keke tu giꞋalika. \v 30-31 Ada taina yana vayasi ginagina ada natudi keke tu giꞋalika. Meda anafaiweya kaliva anaveto be hinunauwena tu taina kaliva anaveseveni natuna keke tu giꞋalika. \v 32 Muliya-moꞋane kadu kwamayoku giꞋalika. \v 33 Au kaliva adiveseveni kwamayoku saꞋeyana hinagina faꞋina, aimo tova mulina kaliva hinamididi-havagi ana toveya bana kwamayoku-nadi ma gava kaliva vavinena?” \p \v 34 Tu Yesu bonadi gifatana gigayo, “Badi kaliva vevine hida aituhai-nadi babiya himimiyami-ma hinaginagi hivenavenagi. \v 35-36 Atu badi gaveyao Yaubada givehawadi vaita gilubodadi be alikeya hinamididi-havagi be aimo tova mulina aituhai-nadi againe hinamiyami, medema keke hinanagi, kadu keke hinaꞋalika-havagi faꞋina yadi miyami badi lobama ana tovenuwaꞋata yadi miyami amine. Kadu Yaubada alikeya ginasivemidididi faꞋina, badi Yaubada natuneyao. \v 37 Omi wagahegahe vaita toꞋalika keke hinamididi-havagi tu kaliva velemona hinamididi-havagi ma Mosese tauna yana buki againe givehawaleda. WaꞋita, ai giyabelina tu keke gidaꞋalahini ma kahihina againe Mosese Kaiwabu givewagana Abelahamo yana Yaubada kadu Aisake yana Yaubada kadu Yakobu yana Yaubada, badi kalivai-dina aluꞋaluwadi yawayawadi himimiyami amanadi. \v 38 Bana Yaubada ma keke aliꞋalikadiyao yadi Yaubada, au kaliva aluꞋaluwadi yawayawana yadi Yaubada, faꞋina badi kalivai-dina tuwai-moꞋena hiꞋalika-ma adamoya wayawaidi Yaubada matane himimiyami.” \p \v 39 Hidedemi Yesu gigahe-yo Mosese yana vehimeya ana tovehawala tufoidi higahe higayo, “Tovehawala, ubonalaufata yamumuna.” \v 40 Yesu bonadi gifatana yamumuna faꞋina badi tonagona tafatafalolodiyao toliluvaluva kadu keke velugana hidaseni, au himatauta faꞋina hiꞋilova. \x - \xo 20:40 \xt 2Veh 25:5 \xt Yem 3:6\x* \s1 Keliso inubana faꞋina. \r Madiu 22:41-46 Maki 12:35-37 \p \v 41 Tu Yesu tonagona tafatafalolodiyao agaidiya toliluvaluva gisena gigayo, “Gavadi-yo tovehawala higahe vaita Yaubada yana Tovegida ana egana Keliso Devida bwanenena? \v 42-43 Bana Devida tauna Same ana buki againe gigahe gigayo, \q1 Bana Yaubada Kaiwabu iya yaku Kaiwabu gigahena gigayo, \q1 Nima iꞋatagikuya unahiyoto. O unamiyami tu \q1 nibaimomo ageyafayafaniya ganasedi. \m \v 44 Au hidede amine Devida Keliso givewagana yaku Kaiwabu, tu gavaiyaꞋamine yana Kaiwabu kadu bana bwanenena muliya gitubuga amanadi?” \x - \xo 20:44 \xt Sam 110:1\x* \s1 Yesu Mosese yana vehimeya ana tovehawala \s1 gihawavekoyoyedi. \r Madiu 23:1-12 Maki 12:38-40 Luke 11:43 \p \v 45-46 Yesu au hidemi givehawala ada kaliva moyaꞋaidi aimo hivanevanenega tu ana tomuliya givenuwaꞋatadi gigayo, “Taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be Mosese yana vehimeya ana tovehawala yadi dewa keke nuwami ginaꞋabini. Nuwanuwadi aikeva tunugina hinaꞋoseni-yo abakimokimone againe hinanunudadana be kaliva hinalusiuleyedi kadu hinagayo, Velemodi. Nuwanuwadi manuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiya kadu avemwamwala againe abavetoga kikaiwabuna againe hinavetoga. \v 47 Ada sikwasikwadiyao yadi lokoloko hilemadi ada hiveꞋoveꞋoꞋola-faꞋila be higa kaliva hinahawaveyamumuyedi. Yadi koyona veꞋoꞋola-faꞋila againe hikevana faꞋina adi vita gavatubuga hinanuhagana.” Au hidedemi Yesu givenuwaꞋata. \c 21 \s1 Sikwa saꞋeyadi yadi velekawowo faꞋina. \r Maki 12:41-44 \p \v 1 Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe givetoga ada giꞋitalele be wakalivadiyao yadi velekawowo abavedodoga againe hiseusena-ma giꞋitadi. \v 2 Kadu sikwa koyokoyodi giꞋitadi, hiꞋela kabala kukwauhina luhei hidodona. \v 3 Au gigahe gigayo, “Gagahe velemoꞋena wakalivadiyao yadi velekawowo mani lakahina hidodona tu hida sikwa koyokoyodi yadi velekawowo kabiꞋona againe hitubuhegedi. \v 4 FaꞋina badi wakalivadiyao yadi mani tufonaga hidodona ada yadi tufo lakahina aimo gidadauda, tu badi sikwa koyokoyodi gavadi againe adiga o adi kaleko hidakimonena-ma mani-nadi matatabuna hidodo-Ꞌowona.” \x - \xo 21:4 \xt 2Ko 8:12\x* \s1 Tova mulina aulolo tagiya lakahina babiya ginalakayemu. \r Madiu 10:17-22, 24:1-14 Maki 13:1-13 \p \v 5 Tu Yesu ana tomuliya tufoidi manuwa-tafalolo lakahina hiyofeyofena higayo, “UꞋita, manuwa ana kabala gavavewaga! Kaliva yadi abahawahega againe manuwa hivevigauna.” \v 6 Bana Yesu bonadi ginogalini-yo gigahe gigayo, “Hida manuwa waꞋitaꞋitana-ma tova giꞋelaꞋela be badi nibaimiyao hinaluyaweyaweli-Ꞌowona. Kabala againe hikivetalana tu aimo keke tamo kabala kabalahiyana tabone ginada, au moyaꞋaina hinatutuyauyaulena.” \p \v 7 Badi higayo, “Tovehawala, gava tova hidedemi ginalakayemu? Gava aituha anaꞋita-yo anahalamaneni mena gaitomai-dina ulukahihiyedi-ma kabisona hinalakayemu?” \p \v 8 Yesu gigayo, “Aituha hidede amine. Taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be keke tamo hakwadi yana fwaya againe ginanuwaꞋabiyemi. FaꞋina aimo kaliva moyaꞋaidi hinaꞋela aku egana hinayakahina hinagayo, Kaliva Yaubada givegidena-ma iya kaliva-moꞋeku. Kadu hinagayo, Keliso yana yewaꞋela ana tova giluvedaꞋufo-moꞋa. Tu bonadi keke wanavenogaleni. \v 9 Kadu aituha saꞋeyana ma gaviya kadu vekwageya moyaꞋaina valeyadi wananogalina againe keke aseꞋasemi ginaꞋakolukoluni lakahina. Mena gaitoma anafaiweya gidalakayemu tu tova ana lauyabu keke auheꞋama ginamadulakayemu.” Au hidemi Yesu givenuwaꞋatadi. \p \v 10 Kadu Yesu gigayo, “YoꞋo saꞋeyana mali yoꞋo buye hinaveꞋamunumunuga, kadu fafali saꞋeyana mali fafali buye hinalulugaviya. \v 11 Fafali tulina tulina agaidiya liꞋuliꞋu lakahina kadu lokabudubudula kadu aulolo koyona nudamadamanina hinalakayemu. Ada abamatauta kadu iyaꞋiyaya aseꞋasekolukoludi lobameya hinalakayemu. \p \v 12 Tu hida gaitomai-dina aimo keke hinalakayemu tu nagona hinakiveꞋavimi be hinakivekoyomi, kadu manuwa-abavehawala ana tonagona agaidiya hinahegenauwemi o kaꞋi deliya hinasemi. Kadu omi yaku kaliva faꞋina kini be kabemani matadiya hinahegeliyemi be hinavedewayaugimi. \v 13 Au higa tova yamumuna be Iya faꞋikuya wanaꞋawatalatalaina. \v 14-15 Kadu yami bonalaufata aimo kotu againe faꞋina keke wanavenuwanauna, faꞋina kotu againe wanamidi ana toveya ganaꞋalavelevelemi kadu gananuwahuyavelemi be nibaimiyao agaidiya keke tamo hakwadi anafaiweya yami gahe ginamadubodani o kaꞋi ginaveleꞋatuyewemi. \v 16 Ada tamamiyao hinamiyao o tobohiyamiyao o tubudelideli o ami kusebo nonogana tovehimeya agaidiya hinahegenauwemi, ada hinavehimeya be tufoimi hinaluveꞋalikami. \v 17 E, omi yaku kaliva faꞋina moyaꞋaidi hinavenikohiyemi. \v 18 Atu uꞋumi keke tamo ginaꞋagologolohi, au yamumumiyao wanamiyami. \v 19 Ada yami atuvefaꞋila againe yawai-vagahimi wananuhagana. \x - \xo 21:19 \xt Lu 19:43-44 \xt Lu 12:11-12\x* \s1 Yelusalema ana lauyawela faꞋina gigaheye-vagahina. \r Madiu 24:16-21 Maki 13:14-19 \p \v 20 Tu tolugaviya adi yoꞋo moyaꞋaina Yelusalema hinabodafifina-ma wanaꞋitadi ana toveya, au wanahalamanena melalai-nadi ana lauyawela giluvedaꞋufo. \v 21 Medema tovai-nadi omi Yudiya ana fafaliya wanamiyami-ma au oyeya wanaꞋota, kadu omi melala hinagene wanamiyami-ma melala wananuyabuyabuna, ada omi walaꞋaiya wanamiyami-ma keke wanayewami melaleya. \v 22 FaꞋina hida aiyetai-dina agaidiya Yaubada miYuda ginavematahiwadiyemi be higa gavaimi Bana bonana etoꞋetoladina gigaheye-vagahini, medema ginalakayemu velemoꞋena. \v 23 Hoiyoi vevine wahifugadi kadu vevine natudiyao aimo hivehuvehuhudi amanadi! FaꞋina medema tovai-nadi mulolova lakahina omi miYuda yami fafali againe ginalakayemu, ada Yaubada yana ilaꞋa wananuhagana. \v 24 Nibaimiyao feto againe tufoimi hinaluveꞋalikami, tufoimi hinakiveꞋavimi be fafali tulina tulina agaidiya hinanauwemi. Ada yoꞋo tulidiyao Yelusalema hinavagatagona be hinanunauwena tu yoꞋo tulidiyao yadi abavehimeya ana tova Yaubada gisena-ma ginahavaina ana maka. \x - \xo 21:24 \xt Lu 19:41-44 \xt Dan 9:25-26 \xt Lo 11:25, Dan 8:13, Ais 63:18-19\x* \s1 TohobuꞋela yana yemuna-havagi faꞋina. \r Madiu 24:29-36 Maki 13:24-33 \p \v 25 KaduꞋe iyaꞋiyaya kauwana vaikohi ibadibadi agaidiya hinalakayemu. Babi againe yoꞋo tulina tulina aseꞋasedi ginaꞋuꞋaulolo, lehaga mala yadi wainefa faꞋina nuwadi ginavegafoꞋuyaꞋuya. \v 26 Kaliva yadi matauta faꞋina hinaꞋenotaꞋu, kodulele babiya ginalakayemu-ma faꞋina asekolukolu againe keke maꞋita hinaꞋilova. Hinamatauta faꞋina lobama ana gaitoma fifiwaladiyao adi iviya ginaꞋatuliyeliyedi. \v 27 Hidedemi lobama ana loi hinahuluva tu Iya TohobuꞋela buhibuhi tabone gayewayewaꞋela-ma hinaꞋitaku. Yaku wafaiwala kadu yaku wamahalina veꞋakinamanamalina gayewayewaꞋela-ma hinaꞋitaku. \v 28 Hida gaitomai-dina hinavebutu hinalakayemu wanamididi-moꞋa wanavedadaga, faꞋina ami tutuvehobu tova kabiꞋona wananuhagana.” Au hidedemi Yesu givenuwaꞋata. \p \v 29 Kadu Yesu badi agaidiya gigahetalahobuhobu gigayo, “Lalava kadu ai moyaꞋaina adi dewa wananuwenuwena. \v 30 Ai hinatafa ma taumiyao nuwamiya waꞋitahalamanena wagayo, Kauwana yana tova giluvedavedaꞋufo. \v 31 Meda anafaiweya mena aituhai-dina hinalakayemu ma wanaꞋitadi againe, au wanahalamanena tova kabisona kaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe hinamiyami be aseꞋasediya ginavehivehimeya. \p \v 32 Gagahe velemoꞋena hida tova ana yoꞋo keke moyaꞋaidi hinaꞋalika-Ꞌowoga tu nagona mena gaitomai-dina moyaꞋaina hinalakayemu. \v 33 Lobama be babi ginayawowola tu bonaku keke ginayawowola, au ginaduva-vagata. \p \v 34 Tu taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be higa abavemwamwala kwavakwavana kadu gufa laulaugina yana ivekwava kadu babi ana gaitoma ana venuwanauna keke nuwami ginavaini-yo yaku yewaꞋela ana tova dai amine ginavefutaꞋami. \v 35 FaꞋina tovai-nadi tomiyababi moyaꞋaidi fafali tulina tulina agaidiya ginavefutaꞋadi. \v 36 Tova moyaꞋaina wanavanevanenega kadu wanaveꞋoveꞋoꞋola be higa Yaubada ginafaiwalavelemi-yo mena vitai-dina hinalakayemu-ma agaidiya wanaꞋatuvefaꞋila, kadu Iya TohobuꞋela matakuya amifaiweya wanamidi.” Au hidedemi Yesu givenuwaꞋata. \p \v 37 Tu aiyeta saꞋeyana saꞋeyana agaidiya Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe givehavehawala, ada mala gibobogi gilolowoga ginana oya Olive ginunauda. \v 38 Ada kaliva moyaꞋaidi manuwa-tafalolo againe hiꞋenoꞋenohobu be bonana hinanogalina. \x - \xo 21:38 \xt Ais 13:6-13, Yow 2:1-2, Ha 6:12-14 \xt Md 16:27\x* \x - \xo 21:38 \xt Lo 13:10-14\x* \c 22 \s1 Yudasi Yesu nibaineyao agaidiya ginahawavemogatalena. \r Madiu 26:1-5,14-16 Maki 14:1-2,10-11 Yoni 11:45-54 \p \v 1 Tu tafalolo ana egana lobama ana tovenuwaꞋata yana Abamaduviviya giluvedavedaꞋufo. Medema tovai-nadi beledi keke waꞋisina hiꞋauꞋana, faꞋina tafalolo-nadi ana egana velugana Beledi keke WaꞋisina. \v 2 Ada badi abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala eda hilelelena be gavaimi Yesu hinaluveꞋalikani, tu yoꞋo himatausedi. \v 3 Hidemi hinuwanuwa tu Yudasi-Isikaliyota aseꞋasene Setani giluku, bana Yesu yana yoꞋo tuwelo kalivana. \v 4 Au gina abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu tuilala adi tonagona buye hilulukahihi be gavaimi Yesu badi agaidiya ginahawavemogataleni. \v 5 Au badi nuwadi giyamumu ada higahe higa vaita mani hinavelena. \v 6 Ada bana gigayo, “Au yamumuna.” Au gina tu tova yamumuna gilelena be badi agaidiya ginahawavemogatalena yoꞋo keke hinavagaꞋauta againe. \x - \xo 22:6 \xt Yem 12:21-27 \xt Yo 13:2\x* \s1 Tomuliya Abamaduviviya aꞋana hikidewedewena. \r Madiu 26:17-19 Maki 14:12-16 \p \v 7 Himiyami tu tafalolo ana egana Beledi keke WaꞋisina ana tova giyemu, medema tovai-nadi Abamaduviviya ana sifi kabiꞋodiyao himunumunudi. \v 8 Au Yesu Fita be Yoni giꞋiveninisedi gigahedi gigayo, “Wana Abamaduviviya aꞋana wakidewedeweni be buye kanaꞋa.” \p \v 9 Higahena higayo, “HaꞋagaine nuwanuwa anakidewedeweni?” \p \v 10 Bana gigayo, “Wanogali! Melala againe ahe wanayemu-yo kaliva gufa watuwavina giꞋavalana-ma ginamaduhagami. Au wanamuliyena be gava manuwa againe ginaluku mededei buye wanaluku. \v 11 Au tonimanuwa wanagahena wanagayo, Tovehawala gigahe gigayo, Hadema vetawana Iya faꞋikuya uhawahegeni be Abamaduviviya aꞋana aku tomuliya buye anaꞋani? \v 12 Ada vetawana lakahina manuwa getane ivi ahe hiꞋiyaveyavela-ma ginavehawalemi. Mededei wanakidewadewa.” \p \v 13 Au tomuliya adiꞋiselu hina ada Yesu gilukahihiyena amine hinuhagana. Au Abamaduviviya aꞋana hikidewedewena. \s1 Yesu ana tomuliya buye hiꞋa tu sakalameni ana dewa \s1 giseyemaunena. \r Madiu 26:20-30 Maki 14:17-26 1 Kolinita 11:23-25 \p \v 14 Tu au ana tova ahe gilakayemu againe, Yesu giꞋenolukekela ada badi afositolo Bana buye hiꞋenolukekela. \v 15 Ada gigahedi gigayo, “Iya nuwanuwaku lakahina hida Abamaduviviya aꞋana omi buye kanaꞋana. Nagona kanaꞋa, muliya yaku tagiya ginalakayemu. \v 16 E, gagahemi Abamaduviviya aꞋana keke-moꞋa kadu ganaꞋa-havagileni tu tova mulina hida aꞋa ana nuwanuwa badi Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya hinaluku-ma nuwahinagediya ginalakayemu velemoꞋena yo ganaꞋana.” \p \v 17 Gigahe-yo au gowa givaina digo Yaubada againe givesiule gitunena gigayo, “Hida wavaini be agaimiya wanafolaka. \v 18 E, gagahemi aimo keke tamo oine ganayu-havagileni tu tova mulina Yaubada yana avemwamwala ana tova ginalakayemu, kadu oine ganayuna. Mena avemwamwalai-nadi badi yana yoꞋogaga agaidiya hiluku-ma faꞋidiya gisena.” \p \v 19 Au aꞋa givaina digo givesiule gikihinena au ana tomuliya giveledi gigayo, “Hida wowoku gahawahegena-ma omi faꞋimiya. Hidede amine tova moyaꞋaina wananuwa-nunauyeku.” \p \v 20 Meda anafaiweya hiꞋa gihavaina gowa givaina gigayo, “Hida gowa dayagiku omi faꞋimiya ginamadu be Yaubada yana veyao ivaguna omi agaimiya gisena-ma ana iyaꞋiyaya. \v 21 Tu waꞋita, banaꞋe nibaikweyao agaidiya ginahawavemogataleku-ma, weꞋa buye atogaluga be aꞋaꞋauꞋa. \v 22 Au Iya TohobuꞋela ganaꞋalika tuwai-moꞋena Yaubada givehimeya amine, tu hoiyoi bana kaliva nibaikweyao agaidiya ginahawavemogataleku amanadi! BanaꞋe vita lakahina ginanuhagana.” \v 23 Au hivebutu hiveꞋatolitoli higa vaita hakwadi badi agaidiya medede amine ginahuluva. \x - \xo 22:23 \xt Yel 31:31-34 \xt Sam 41:9, Yo 13:21-22 \xt Af 2:23\x* \s1 Tomuliya kaiwabu hivekwageyena. \p \v 24 KaduꞋe, ana tomuliya kaiwabu hivekwageyena kaꞋi hakwadi badi agaidiya kaiwabu againe wai ginago-moꞋeni kaliva matadiya. \v 25 Ada Yesu gigahedi gigayo, “YoꞋo tulidiyao adi tokikaiwabu yadi waꞋagodadaga hiꞋitaꞋitaveꞋavidi, kadu yadi tovehimeya taudiyao hivewagadi tonuwakabubu. \v 26 Tu omiꞋiyao ma keke medede amine wanahuluhuluva. Hai kaliva kikaiwabu-moꞋena, medema ginavekwana-weꞋoweꞋo. Kadu hai tonagona, medema tobohiyaneyao agaidiya ginaveꞋagetoga. \v 27 FaꞋina hakwadi kikaiwabu-moꞋena? KaꞋi banaꞋe givetoga be giꞋauꞋa amanadi o kaꞋi banaꞋe giveꞋagetoga amanadi? Au banaꞋe givetoga giꞋauꞋa amanadi, tu IyaꞋeku agetoga amine hinafamiya gamimiyami. \v 28 Tu omiꞋiyao vita tulina tulina ganuhagana-ma agaidiya lilikuya wamidi be wavelugaku kalivai-mina. \v 29 Ada Kamaku abavehimeya giveleku amine, meda abavehimeya omi ganavelemi. \v 30 Tova mulina yaku waꞋabavehimeya ganamiyami ana toveya, yaku tolameya wanaꞋauꞋa wanayuyu kadu didigaꞋuꞋuya wanavetoga miIsileli ami yoꞋo tuwelo kalivai-dina wanavedewayaugidi.” \x - \xo 22:30 \xt Md 20:25-28 \xt 1Fi 5:1-5 \xt Yo 13:12-15\x* \x - \xo 22:30 \xt 2Ti 2:12 \xt Md 19:28\x* \s1 Yesu Fita yana vekeke faꞋina gilukahihi. \r Madiu 26:31-35 Maki 14:27-31 Yoni 13:36-38 \p \v 31 Kadu gigayo, “Ho Saimoni, Saimoni! Setani giveꞋoꞋola be vehimeya givaina higa witi hisibutuna be yogo hinasevehailena amine, omi gaveyao yogo ma ginasibutumi. \v 32 Tu o faꞋiniya gaveꞋoꞋola be ya vetumagana Yaubada againe keke ginahavaini. Ada aimo Iya agaikuya ahe unahagavila againe tobohiyamomo aseꞋasedi unakivevatuna.” \p \v 33 Tu Fita gigahena gigayo, “Kauveya, iya gahawahegeku be O unaluku deliya kadu iya buye kanaluku. KaꞋi O unaꞋalika kadu iya buye kanaꞋalika.” \p \v 34 Yesu gigayo, “Fita o ganagahe. Tova adamoya kamukamu keke ginakwage tu nagona unamidivekekeyeku tohiye vaita keke udahalamaneku.” \p \v 35 Hidemi gigahe, kadu moyaꞋaidi gigahedi gigayo, “Boi melala tulina tulina agaidiya gaꞋiveninisemi be keke yami mani ana fose, keke yami vainuwana, keke ami ageyafayafa wana ana toveya, kaꞋi tamo gavadi againe wakaliꞋuho?” Au higayo, “Keke tamo gavadi.” \p \v 36 Au Bana gigayo, “Tova adamoya hakwadi yana wamani, au gidavaina be gidanauwena, meda anafaiweya vainuwana. Kadu hakwadi yana feto keke, au ana aikeva gidatunedamanena be yana feto gidakimonena. \v 37 FaꞋina agaimiya ganagahe, gavaimi tuwai-moꞋena Veyao Tuwaina ana buki Iya faꞋikuya gigaheye-vagahina, anafaiweya medemi gidalakayemu velemoꞋena gigayo, \q1 Hivaita banaꞋe tokoyona adi yoꞋo kalivana. \m E, gavaimi tuwai-moꞋena Aiseya Iya faꞋikuya giꞋetoladina, medemi adamoya gilakalakayemu.” \p \v 38 Yesu gigahe-yo badi higayo, “Kauveya uꞋita, hideꞋi feto luhei.” Bana gigayo, “Au adafata.” \x - \xo 22:38 \xt Yob 1:6-12, 2:1-6 \xt Yo 17:9,11,15, 21:15-17\x* \x - \xo 22:38 \xt Lu 9:3 \xt Ais 53:12, Lu 23:32-33\x* \s1 Yesu yana wavedivediwe Tamana againe giveꞋoꞋola. \r Madiu 26:36-46 Maki 14:32-42 \p \v 39 Tu Yesu Yelusalema gihegena be gina oya Olive againe yana huluva tova moyaꞋaina amine. Ada ana tomuliya hivebwaꞋuliyena. \v 40 Ada ahe hiyemu-yo gigahedi gigayo, “WanaveꞋoveꞋoꞋola be keke aladibidibi againe wanaluku.” \v 41-42 Au gina kabala kaꞋatugena ana lauva amine be tugana giveꞋetodonena giveꞋoveꞋoꞋola gigayo, “Kamaku, kaꞋi ya nuwanuwa amine digo, hida aulolo ana gowa udavaihegena tu keke yaku nuwanuwa amine, au ya nuwanuwa amine unahuluva.” \v 43 Hidede amine giveꞋoꞋola-yo lobama ana tovenuwaꞋata saꞋeyana giyemu gilemena. \v 44 Tu aseꞋasena giꞋauloloveꞋine faꞋina, yana veꞋoꞋola againe gifaiwala-moꞋa au gihitana ana hitana vaita dayaga babiya gidahelohelolo amine. \p \v 45-46 Ada giveꞋoꞋola gihavaina, gimidi ana tomuliya agaidiya giyewana, badi yadi wanuwavita faꞋina hidauda-ma gigahedi gigayo, “Gavana faꞋina wadadauda? Wamidi wanaveꞋoveꞋoꞋola be keke aladibidibi againe wanaluku.” \s1 Yesu nibaineyao hikiveꞋavina. \r Madiu 26:47-56 Maki 14:43-50 Yoni 18:2-11 \p \v 47 Gigahegaheni yoꞋo hilakayemu, ada kaliva ana egana Yudasi ginagoyedi, bana Yesu yana yoꞋo tuwelo kalivana. Au Yesu liline giꞋela be higa ginaveyaugina. \v 48 Tu Yesu gigahena gigayo, “Yudasi, kaꞋi hima veyauga againe Iya TohobuꞋela nibaikweyao agaidiya unahawavemogataleku?” \p \v 49 Au Yesu ana tomuliya gavadi ginalakayemu ma hiꞋita-yo higayo, “Kauveya, kaꞋi feto againe kanamunudi?” \v 50 Ada tomuliya saꞋeyana abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu ana agetoga gilauna tagana waꞋiꞋatagine giluyoꞋena. \p \v 51 Tu Yesu gigayo, “Auwe gimiya.” Au tagana gikivefosena be gisiveyawana. \p \v 52 Ada abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu tuilala kadu kaliva lakahidiyao hiꞋela vaita hidakiveꞋavina be hidanauwena-ma agaidiya Yesu gigahe gigayo, “Vaita Iya tomunugakaiꞋafu amine yo waꞋela wafetomiyao wafulumamiyao. \v 53 Tova tova manuwa-tafalolo againe omi buye kamiyami tu keke wadakiveꞋaviku. Atu tova adamoya ma yami tova higa umalovana yana abavehimeya giyemu.” \x - \xo 22:53 \xt Lu 19:47-48\x* \s1 Fita Yesu givekekeyena. \r Madiu 26:57-58,69-75 Maki 14:53-54,66-72 Yoni 18:15-18,25-27 \p \v 54 Yesu gigahe-yo au hikiveꞋavina be hinauwena abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu yana manuweya. Bana Fita wai gimulina lauveya. \v 55 Atu ahe hiyemu be manuwa edaꞋawana hinafane ai hikulina digo buye hihiyoto-ma againe, Fita giꞋela badi buye hihiyoto. \v 56 Gihiyoto tu agetoga kwamayoku saꞋeyana ai mahaline Fita giꞋitana, ada giꞋitadonedonena gigayo, “Hei! Hidema kalivai-nadi kadu BanaꞋe buye himiyami.” \p \v 57 Tu gihawavekema gigayo, “Kwamayoku, Bana kalivai-nadi iya keke gadahalamaneni.” \p \v 58 Himiyami tu kadu kaliva saꞋeyana Fita giꞋitana gigahe gigayo, “Kadu oꞋeni saꞋeya agaidiya.” Fita gigayo, “Kaliva iya keke.” \p \v 59 Bai saꞋeyana himiyami tu kadu kaliva velugana gigahedona gigayo, “Au makewa hidema kalivai-nadi BanaꞋe buye himiyami, faꞋina bana kadu kwanaGalili!” \p \v 60 Tu Fita gigayo, “Kaliva, gavaimi ugahegahe ma iya keke gadahalamane.” Ada auheꞋama aimo gigahegaheni kamukamu gikwage. \v 61 Ada Kaiwabu gihagavilana be Fita giꞋitadonena. Au Fita Kaiwabu yana gahe nuwana giꞋafolena gigahena gigayo, Kamukamu keke ginakwage tu nagona unamidivekekeyeku tohiye. \v 62 Ada gina yuwa kabuꞋavane gitagitagi agona lakahina. \x - \xo 22:62 \xt Lu 22:34\x* \s1 Yesu miYuda yadi Koniselo agaidiya hinauwena. \r Madiu 26:57-68 Maki 14:53-65 Yoni 18:12-14,19-24 \p \v 63 Tu badi kalivai-dina Yesu hikiveꞋavina-ma hivebutu hihawahawavelaigena himunumununa. \v 64 Kadu matana kalekoya hisebodana au hitoliluvaluva higayo, “Hakwadi gimunumunu-ma mene uꞋayauneni?” \v 65 Kadu wonakoyokoyo moyaꞋaina againe hiꞋihawadamanena. \p \v 66 Tu mala gilauna abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala higa miYuda yadi Koniselo hivagaꞋauta, ada Yesu hinauwena yadi vagaꞋauta againe. \p \v 67 Au higayo, “KaꞋi makewa O Keliso Yaubada yana Tovegida, au agaimeya udahawavemogatala.” \p Tu gigahedi gigayo, “KaꞋi ganahawavemogatala, keke-moꞋa wanavetumaganeku. \v 68 Kadu kaꞋi agaimiya ganatoliluvaluva, keke bonaku wanalaufata. \v 69 Tu tova adamoya Iya TohobuꞋela abavetoga kikaiwabuna Yaubada Tofaiwala-moꞋa iꞋatagine ganahiyoto be ganamiyami.” \p \v 70 Au moyaꞋaidi hitoliyena higayo, “KaꞋi OꞋeni Yaubada Natuna?” Ada gigahedi gigayo, “Wagahe amine IyaꞋeku.” \p \v 71 Au higayo, “Kadu kaliva velugadiyao yana hawatagona Yaubada againe hinahawavemogatalena-ma keke kanalele. Au taudeyao Bana Tauna awane ahe kanogalina.” \x - \xo 22:71 \xt Yo 10:24-26 \xt Af 7:56\x* \c 23 \s1 Yesu ana vedewayauga Failato matane. \r Madiu 27:1-2,11-14 Maki 15:1-5 Yoni 18:28-40 \p \v 1 Tu badi miYuda yadi Koniselo moyaꞋaidi hitowamidi be Yesu Failato againe hinauwena. \v 2 Ada hivebutu hihawavekoyoyena higayo, “Hidema kalivai-nadi anuhagana, Bana ime miYuda yama yoꞋo ginuwaꞋabiyedi be omi miLoma hinavekwageyemi. Gihawatama higa vaita Loma Tokaiwabu lakahina Sisa againe keke takesi anaseni. Kadu gigahe vaita Tauna Yaubada yana Tovegida Keliso, higa vaita BanaꞋe tokaiwabu lakahina.” \p \v 3 Au Failato gitoliyena gigayo, “KaꞋi OꞋeni miYuda adi Tokaiwabu?” Yesu gigayo, “Au ugahe amine IyaꞋeku.” \p \v 4 Tu Failato abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao be yoꞋoyoꞋo agaidiya gigahe gigayo, “Keke tamo koyona hida kalivai-nadi againe gadanuhagani.” \p \v 5 Tu badi kaliva hikwagekwageye-moꞋena higayo, “Yana vehawala againe yoꞋo nuwadi gisigadagadalina. Galili againe givebutu tu ginauwena Yudiya ana fafali matatabuna agaidiya au giꞋela hidedei.” \x - \xo 23:5 \xt Lu 20:20-26\x* \s1 Yesu ana vedewayauga Helodi matane. \p \v 6 Tu Failato hidedemi ginogalina againe, gitoliluvaluva gigayo, “KaꞋi hida kalivai-nadi kwanaGalili?” \v 7 Galili ma Helodi yana abavehimeya againe gidauda, ada ahe gihalamanena bana kwanaGalili au Helodi againe giꞋiveninisena, medema tovai-nadi bana tauna Yelusalema againe gimiyami. \p \v 8 Helodi Yesu giꞋitana againe au nuwana giyamumu lakahina, lauva tunugina nuwanuwana ginaꞋitana faꞋina. Yesu valeyana moyaꞋaina ginogalina ada ginuwanuwa higa nimana ana iyaꞋiyaya saꞋeyana ginafaisewana be ginaꞋitana. \v 9 Au toliluvaluva moyaꞋaina Yesu againe giyakahina, tu keke gidabonalaufata. \v 10 Abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala himidimidi, yadi waꞋagoꞋuga hihawahawavekoyoyena. \v 11 Ada Helodi yana tolugaviya buye hihawaveꞋiyoyohoyena kadu hihawavelaigena. Au vaigau yamumu-moꞋena hiveꞋoseni-yo Failato againe giveyewana. \v 12 Ada medema aiyetai-nadi Helodi Failato buye hiveyao, tuwaina ma hiveꞋavenivenibaina. \x - \xo 23:12 \xt Lu 9:9\x* \s1 Failato Yesu alika againe gihawahegena. \r Madiu 27:15-26 Maki 15:6-15 Yoni 19:1-16 \p \v 13 Tu Helodi Yesu Failato againe giveyewana tu Failato abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao be miYuda adi tonagona velugadiyao kadu yoꞋo buye gikovavagaꞋauhidi. \v 14 Au gigahedi gigayo, “Hidema kalivai-nadi iya agaikuya wahegeꞋaliyena, vaita yoꞋoyoꞋo nuwadi gidasigadagadalini tu waꞋita, matamiya gatoliluveluvena ma keke tamo vita yami hawavekoyo amine Bana againe gadanuhagani. \v 15 Meda anafaiweya Helodi yana koyona gilele-wayoge, au ime agaimeya giveyewana. Keke tamo gavadi koyona gidafaisewani tu gadamiyaluveꞋalikana. \v 16 FaꞋina ganavehimeya be tolugaviya bulava againe hinalauni-yo ganayauna.” \p [ \v 17 Tu miLoma adi vehimeya saꞋeyana ma tafalolo ana egana lobama ana tovenuwaꞋata yana Abamaduviviya againe yogoyogonina saꞋeyana gidayauyauna be miYuda agaidiya gidahawahawahegena.] \v 18 Au moyaꞋaidi tamotamoꞋaine hikova higayo, “Wadema kalivai-nadi uluveꞋalikani tu Balaba uyau.” \v 19 Bana Balaba ma tobohiyaneyao buye Yelusalema againe hiveꞋatalalakalaka be kaliva hiluveꞋalikadi, ada medema faꞋina Balaba deliya hisena. \p \v 20 Failato nuwanuwana Yesu ginayauna faꞋina yoꞋoyoꞋo gigahe-havagiledi. \v 21 Tu hihawahawayaꞋala higayo, “Wanakivekelosena, wanakivekelosena.” \p \v 22 Au tova anaveto gigahedi gigayo, “A! Gavadi yana koyona? Keke tamo gadanuhagani tu gadamiyaluveꞋalikana. Au ganavehimeya be hinalauni-yo ganayauna.” \p \v 23 Tu higahegaheyaꞋayaꞋala agodi lakahina againe hikovakova higa vaita kelose againe ginaꞋalika. Au yadi kovadona-luyaꞋayaꞋala againe Failato bonadi giꞋabina. \v 24 Au gihawahegedi be yadi veꞋoꞋola amine givehimeya. \v 25 Kaliva vekwageya luveꞋalika faꞋina deliya hisena-ma giyauna, banaꞋe hiveꞋoꞋolena kalivai-nadi, tu Yesu givetalaiyena be gavaimi hinuwanuwa amine hinahuluvina. \s1 Yesu kelose againe hitutuvefosena. \r Madiu 27:32-43 Maki 15:21-32 Yoni 19:17-24 \p \v 26 Tu Yesu hinauwena. Hinauna tu kaliva saꞋeyana, kwanaSailini ana egana Saimoni himaduhagana. Bana walaꞋaiya gitauya be Yelusalema againe ginauna. Au hikiveꞋavina digo kelose hiveꞋavalani tu higayo, “UlauꞋavala be Yesu muline una.” \p \v 27 Ada yoꞋo lakahina hivebwaꞋuliyena, vevine buyeꞋi. Ada badi vevine aseꞋasedi hiꞋatuꞋatutagona tu Yesu faꞋine hitagitagiꞋawafatafata. \v 28 Yesu badi agaidiya gihagavilana gigayo, “MiYelusalema vevine, keke Iya faꞋikuya wanatagiya. Au taumiyao faꞋimiya wanatagi, kadu natumiyao faꞋidiya wanatagi. \v 29 Wanogali! Aimo tova vitana ginayemu be wanagahe wanagayo, Badi kakalidiyao ma hagihagidiyao! Vevine keke hidavenatuna keke hidavehuvehuhu-ma hagihagidiyao! \v 30 Au hinavebutu oya agaidiya hinagahe hinagayo, Ho oya, wadadobomi be wadavetalabodama. Kadu oya kabiꞋodi agaidiya hinagayo, Wadasevauyema. \v 31 KaꞋi Iya vaita ai mahiꞋina amine aku vita keke ma hidedemi hinahuluviku, aimo miYelusalema vaita ai bouna amine adi vita lakahina ma hinakivekoyo-moꞋedi.” \p \v 32 Kadu kaliva adiꞋiselu tokoyona-moꞋa ma buye hinauwedi be hinaluveꞋalikadi. \v 33 Ada ahe oya ana egana Utouto againe hiyemu-yo Yesu hikivekelosena, kadu tokoyona-moꞋa buyeꞋi, saꞋeyana waꞋiꞋatagine, saꞋeyana waꞋiꞋimawane. \v 34 Ada Yesu gigahe gigayo, “Kamaku, yadi koyona keke unalaufata, badi hima fanifanidiyao.” Au kabala hihegelakahina be gava iyaꞋiyaya higaheyena-ma ginalakayemu, medema kalivai-dina Yesu ana kaleko hinavaina. \p \v 35 Ada yoꞋo himidimidi hilulauboda tu adi tonagona hihawaluvetonovena higayo, “WaꞋita, mali kaliva gikibababaledi. KaꞋi bana velemona Keliso, Yaubada givegidena-ma digo, Tauna gidakibababalena!” Hidemi higahe. \p \v 36-37 Kadu tolugaviya hihawahawavelaigena, hiꞋelaꞋela vaita oine golagolana hidaveleni higayo, “KaꞋi OꞋeni miYuda adi Tokaiwabu digo, Tauni unakibababale.” \p \v 38 Kadu Bana uꞋuna getane hida hifufu hiꞋetoladina, “Hidevama miYuda adi Tokaiwabu.” \x - \xo 23:38 \xt Hos 10:8, Ha 6:16 \xt Sam 22:18, Md 5:44\x* \x - \xo 23:38 \xt Sam 22:7-8 \xt Sam 69:21\x* \s1 Tokoyona luhei kelose againe Yesu buye hilukahihi. \r Madiu 27:44 Maki 15:32 Yoni 19:18 \p \v 39 Tokoyona saꞋeyana kelose againe hitutuvefosena-ma, givebutu gihawaluvetonovena gigayo, “Vaita Yaubada yana Tovegida OꞋeni. Au Tauni unakibababale, kadu amaꞋiselu buyeꞋi!” \p \v 40 Tu bana velugana tobohiyana gidakeyena gigayo, “KaꞋi keke Yaubada udamatauseni? MoyaꞋaida kelose againe kanagilagi. \v 41 AdaꞋiselu ma yada dewa ana vita kawahiwahina tu hidema kalivai-nadi keke tamo gavadi koyona gidagani.” \v 42 Au Yesu againe gigahe gigayo, “Ho Yesu, tovai-nadi ya wakikaiwabu unayemu, udanuwa-nunauyeku.” \p \v 43 Yesu gigayo, “Gagahe velemoꞋena againiya, adamoya oꞋeni Iya buye Yaubada yana abamiyami Faladaisi againe kanamiyami.” \s1 Yesu giꞋalika. \r Madiu 27:45-56 Maki 15:33-41 Yoni 19:28-30 \p \v 44 Ada au kauwana getadiya gilaka tu umalovana babi moyaꞋaina giꞋuyuyubodena be ginauwena mala gilavina bai tohiye amine, kauwana gikibodana faꞋina. \v 45 Ada manuwa-tafalolo vetawana-tabu ana abaseboda kaleko giꞋahailugana be higa vaita abaluku Yaubada againe giꞋayauna. \v 46 Au Yesu gikovaꞋawafatafata gigayo, “Kamaku, aluꞋaluwaku nimaniya ganasena.” Gigahe-yo yawaina gihavaina. \p \v 47 Tu togiyomatana gavadi gilakayemu-ma giꞋitana againe, givebutu Yaubada gihawadavadavana gigayo, “Wona velemona hidema kalivai-nadi yegayegana.” \v 48 Kadu yoꞋoyoꞋo moyaꞋaidi medede againe matawabuwabu faꞋina hivagaꞋauta-ma huluvai-nadi hiꞋitana againe, hiyewayewadi aseꞋasedi hiꞋatuꞋatutagona. \v 49 Ada Yesu tobohiyaneyao moyaꞋaidi kadu vevine Galili againe hitauya be hivebwaꞋuliyena-ma, himidilauva gaitomai-dina hilakayemu-ma hiꞋitadi. \x - \xo 23:49 \xt Lu 18:31, Emo 8:9 \xt Hi 9:2-3,6-8 \xt Sam 31:5\x* \s1 Kaliva Yesu tomohuyehuyeya hihuyana. \r Madiu 27:57-61 Maki 15:42-47 Yoni 19:38-42 \p \v 50 Tu kaliva saꞋeyana ana egana Yosefa gimiyami kwanaAlimadiya, medema Yudiya melalina. Ada bana miYuda yadi Koniselo kalivana tu bana kaliva hagihagina yana dewa tunutunugina. \v 51 Tu Koniselo yadi vevai be yadi dewa Yesu yana alika faꞋina keke gidavenogaleni. Au Yaubada yana Tovegida Tauna yana ela faꞋina gibodaboda. \v 52 Bana kalivai-nadi gina Failato againe Yesu wowona giveꞋoꞋolena. \v 53 Au gikakilina digo kaleko kwayakwayana againe gifafana au tomohuyahuya boi kuga hinagene hiyalana-ma againe gisena, medede againe keke tamo toꞋalika boi hidaseni. \v 54 Tafalolo ana abakidewadewa ana aiyeta gihavahavaina tu sabati kabisona ginavebutu. \p \v 55 Au Yosefa Yesu wowona gihuyana againe vevine hivebwaꞋuliyena, badi boi Galili againe Yesu buye hitauya. Tomohuyahuya hiꞋitana kadu gavaiyaꞋamine Yesu wowona gisena-ma hiꞋitana. \v 56 HiꞋita-yo au hiyewadi manuweya, vanedimodimo bunama buye hikidewedewena. Tu sabati againe hiveyawai, Yaubada yana vehimeya amine. \c 24 \s1 Yesu gimididi-havagi. \r Madiu 28:1-10 Maki 16:1-8 Yoni 20:1-10 \p \v 1 Tu sabati higa Satadei hihege tu tafaloloya mala giwedala vevine vanedimodimo hiꞋihagihagiyena-ma hivaina be hina tomohuyehuyeya. \v 2 Hiyemu-yo kabala tomohuyehuyeya tamo hakwadi ahe giveꞋawawana-ma hiꞋitana. \v 3 Tu hiluku againe Kaiwabu Yesu wowona hiꞋiꞋavana. \v 4 Ada mema nuwadi givevegafoꞋuyaꞋuya tu kaliva adiꞋiselu giluꞋafuneunedi lilidiya himidi, adi vaigau veꞋakinamanamalidi. \v 5 Au vevine himatauta be babiya hiꞋiboꞋula-moꞋa tu kaliva higahedi higayo, “Gavana faꞋina yawayawana waleleleni toꞋalika yadi abageya? \v 6 BanaꞋe keke hidedei gidamiyami, au gimididi-havagi. Yana gahe agaimiya boi Galili againe aimo gimiyami tu gigahemi, medema nuwami ginanunauyena. \v 7 Gigayo, Iya TohobuꞋela kaliva koyodiyao nimadiya hinahegenauweku ada kelose againe hinatutuvefoseku, ada aiyeta anaveto ganamididi-havagi. Hidedemi gigahe.” \v 8 Au yana gahe againe vevine nuwadi ginauna. \p \v 9 Ada tomohuyehuyeya hitauya be hiyewadi melaleya, hida gaitoma moyaꞋaina tomuliya ileveni kadu kaliva velugadiyao moyaꞋaidi agaidiya hilukahihiyena. \v 10 Vevine ma Meli vineMagidala, Yowana, Meli Yemesa hinana kadu mali vevine hibwaꞋulidi-ma gaitoma hidevama afositolo agaidiya hilukahihiyena. \v 11 Tu afositolo hivaita badi vevine hidagahe-kawowo faꞋina yadi gahe keke hidavetumaganeni. \v 12 Atu Fita gitowamidi be gimadu tomohuyehuyeya. Giyemu-yo giꞋiboꞋula be gilukenala againe, toꞋalika yana lifigaga giꞋitana. Au ginauna manuweya tu nuwana givevegafoꞋuyaꞋuya gaitomai-nadi ahe giyemu-ma faꞋina. \x - \xo 24:12 \xt Lu 9:22, 18:31-33 \xt Lu 8:2-3\x* \s1 Yesu Emeusa ana edeya gilakayemu. \r Maki 16:12-13 \p \v 13 Tu medema aiyetai-nadi tomuliya luhei agaidiya melala ana egana Emeusa hinauna, Yelusalema ana lauva kilomita ileveni. \v 14 Ada hida gaitoma moyaꞋaina ahe gilakayemu-ma faꞋina buye hilukahihi. \v 15 Buye hilulukahihi hiveveꞋatolitoli tu Yesu Tauna lilidiya giyemu be buye hinauna. \v 16 Tu matadi giluhowahowa be hifaniyena. \v 17 Ada gigahedi gigayo, “Medema gavaimi waveveꞋagahegahe tu wananauna?” Au walumagiboudiyao himidi-vagata. \p \v 18 Kaliva saꞋeyana ana egana Kaliyofasi gigahena gigayo, “OꞋeni, wakawaka Yelusalema againe umimiyami tu gaitomai-dina tova hidevama hiyemu-ma kaꞋi O akaibe keke udahalamanedi?” \p \v 19 Bana gigayo, “Gava gaitoma!” \p Badi higayo, “Yesu kwanaNasaledi faꞋine, BanaꞋe ma Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina, gugai be gahe againe gifaiwala Yaubada matane kadu kaliva moyaꞋaima matameya. \v 20 Kadu abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu ama tonagona badi miLoma agaidiya hihegenauwena be alika againe hinahegena, ada au hikivekelosena. \v 21 Tu ime anuwaveꞋavina vaita BanaꞋe miIsileli nibaideyao agaidiya ginakibababaleda. KaduꞋe Yesu a giꞋalika tu aiyeta tohiye ahe kahegedi. \v 22-23 Ada vevine tufoidi yama yoꞋo agaidiya yadi gahe againe aseꞋasema giꞋalilihiwana. Badi hiꞋenohobu be hina tomohuyehuyeya tu wowona hiꞋiꞋavana au hiꞋela higayo, Lobama ana tovenuwaꞋata aꞋitadi, badi higahema Yesu yawayawana gimimiyami. \v 24 Kadu tufoidi ime buye amiyami-ma hilowoga be hina. Ada vevine higaheyena amine hiꞋitana tu BanaꞋe keke hidaꞋitani.” \p \v 25 Hidedemi kaliva higahe-yo Yesu gigahedi gigayo, “Kwavakwavamiyao! Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina yadi gahe moyaꞋaina Veyao Tuwaina ana buki againe gidadauda-ma aseꞋasemi givenogale-Ꞌabobowena. \v 26 Keliso Yaubada yana Tovegida ana vehimeya ma aulolo kaliva nimadiya ginanuhagana, ada muliya yana wakikaiwabu ginamiyami. Mena toꞋawatalatalaina yadi gahe maꞋi wanuwenuwena o kaꞋi keke?” \v 27 Ada Yesu givebutu gahe moyaꞋaina Tauna faꞋine Veyao Tuwaina ana bukiya gidadauda-ma gahe-nadi faꞋina gikivetuvetunudi. Givebutu Mosese yana buki agaidiya kadu Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina yadi etoladi agaidiya be ginunauwena buki moyaꞋaina giluyabuna. \p \v 28 Tu melala againe hinauna-ma liline hiyemu-yo Yesu gihuluva vaita ginanulovedi. \v 29 Tu yadi gaheya hisiveyewana higayo, “Mala a gilavina kabiꞋona ginabogi faꞋina au buye kanamiyami.” Au giluku buye himiyami. \v 30 Ada hiꞋenolukekela hiꞋauꞋa tu Yesu aꞋa givaina digo Yaubada againe givesiule gikihinena ada giveledi. \v 31 Au matadi gimahalina be hihalamane-moꞋena, auheꞋama giluꞋamuvedamana. \v 32 Ada buye hiveꞋagahegahe higayo, “Wona velemoꞋena ada ayauna giyamuyamumu edeya kanauna tu Bana ide buye kalulukahihi be Yaubada bonana faꞋina gikivetuvetunuda.” \p \v 33-34 AuheꞋama adiꞋiselu hitowamidi Yelusalema againe hiyewadi, yoꞋo ileveni hinuhagadi kaliva velugadiyao buye hivagaꞋauta higahegahe higayo, “Makewa Kaiwabu ahe gimididi-havagi ada Saimoni againe gilakayemu.” \v 35 Au kaliva adiꞋiselu gaitoma edeya gilakayemu-ma hilukahihiyena, kadu higayo, “AꞋa gikihinena againe ahalamanena.” \x - \xo 24:35 \xt Af 13:27 \xt Lu 1:68, 2:25, Af 1:6 \xt Lu 24:1-11\x* \x - \xo 24:35 \xt Ais 53:12, Sam 22:1,7-8,16-18, 69:21 \xt Lu 24:16\x* \s1 Yelusalema againe Yesu ana tomuliya agaidiya gilakayemu. \r Madiu 28:16-20 Maki 16:14-18 Yoni 20:19-23 Afositolo 1:6-8 \p \v 36 Aimo hilulukahihi tu Yesu Tauna giluꞋafuneunena hinafadiya gimidi gigahedi gigayo, “AseꞋasemi ginaꞋilova.” \p \v 37 Tu aseꞋasedi giꞋakolukoluna ada himatautaveꞋine, hivaita balauma hidaꞋitaꞋitani. \v 38 Tu Yesu gigahedi gigayo, “Gavadi-yo waꞋaseꞋuꞋaulolo? Gavana faꞋina aseꞋasemi giꞋamalakibo? \v 39 Nimaku ageku wanaꞋitana. Hima Iya Tauku. Wanakidadaniku be wanaꞋitaku. Balauma keke wawowona keke waluluna tu weꞋa wawowoku waluluku.” \p \v 40 Gigahe-yo nimana agena givehawaledi. \v 41 Tu badi hivemwamwala lakahina kadu nuwadi giyaulowoga faꞋina, aimo keke hidavetumagane-moꞋeni tu Yesu gigahedi gigayo, “KaꞋi mene tamo aꞋa?” \v 42-43 Au igana kabukabunina hivelena ada givaina be matadiya giꞋana. \s1 Yesu nuwadi gikiyauyauga be Yaubada bonana hihalamanena. \r Afositolo 1:2-5 \p \v 44 Ada gigahedi gigayo, “Boi aimo buye kamiyami tu gavenuwaꞋatami-ma hidede amine. Gilubodana be gavadi moyaꞋaina boi tuwai-moꞋena Iya faꞋikuya Veyao Tuwaina ana bukiya hiꞋetoladina, medema gidalakayemu velemoꞋena. Gahe-nadi Mosese yana buki-vehimeya againe giꞋetoladina, kadu Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina hiꞋetoladina, kadu Yaubada yana kaliva Same againe hiꞋetoladina.” \p \v 45 Au Yesu nuwadi gikiyauyauga be Yaubada bonana ana nuwanuwa hinahalamanena. \v 46 Ada gigahedi gigayo, “Hidede amine hiꞋetoladi higa Iya Keliso ganatagi tu aiyeta anaveto againe alikeya ganamididi-havagi. \v 47 Kadu yaku kaliva nuwavilana be koyona ana abaꞋaiyawela aku eganeya hinalulumamalena. Hinavebutu Yelusalema againe hinaꞋavalalakahina be hinanunauwena fafali moyaꞋaina agaidiya. \v 48 Gaitoma hidevama ana tohawavemogatala omiꞋiyao. \v 49 Ada wanogali! Abahawahega Kamaku giwonadabedabemi-ma ganaꞋiveninisena higa AluꞋaluwa Mahalina, tu hidei melaleya wanabodaboda tu lobama yana faiwala againe ginaveꞋosemi.” \x - \xo 24:49 \xt Lu 24:27 \xt Yo 15:26, 16:7\x* \s1 Yesu gilaka lobameya. \r Maki 16:19-20 Afositolo 1:9-11 \p \v 50 Tu Yelusalema hitauya be Bedani tufone givegaꞋauledi, ada nimana gikilakahina be gigahenuwakabubuyedi. \v 51 Gigahegaheyeni Yaubada lobameya gisilakahina be ginuyabuyabudi. \v 52 Au hihawadavadavana be yadi wavemwamwala Yelusalema againe hiyewadi. \v 53 Ada tova moyaꞋaina manuwa-tafalolo againe himiyami be Yaubada hihawadavadavana. \p (Yesu kahihina iya Luke gaꞋetoladina-ma au hidede amine.) \x - \xo 24:53 \xt Yo 14:28\x*