\id MRK — URI originallytyped by N. Sampson for publishing, Re-keyboarded by Wycliffe Associates in UK for revision — Revised 2013 \h MAK \toc1 Anutuning midi kareng Mak wari yoku' \toc2 MAK \toc3 MAK \mt1 Anutuning midi kareng Mak wari yoku' \c 1 \s1 Jon Baptis wari midi tokadofigu' \r Mat 3:1-12; Luk 3:1-9,15-17; Jon 1:19-28 \p \v 1 Midi ka ya Anutuning mindingni Kasira Aming Jisas adining iikni wara'ning midi kareng. \v 2 Ka midi ka ya timinggi' Anutu wari profet Aisaia aniinga Aisaia wari tuguinga yoking wara'ganangsa' yaranga abanga kadofigu'. Midi ka u togu' wa ning, \q1 \v 3 “o sabana na aming nua'ni tim anigarotik, adi tim anga guning kadapmang kagaragamota'. Aming ka wa kama sigesa' ganang anga adenga ku ning kato'ga', ai girii ning kadapmang tipdidimangamni' adi abubu waraga', ning yoking.” \p \v 4 Ning tanga ira ababanga inga' aming wap Jon wari kadofigu'. Kadofinga ning tanga anga kama bining sigesa' ka aming guk mokngang wara'ganang naro' ira anga aming u ama iyamonga midi ning ina yaregu', ai aming sidi kadagang tanga iking u kabani'. Kadagang u kabinga kabaksi' faranga abuinga ama isamotik. Ning tinga Anutu wari sidining kadagang u suknakubesamota' ning ina yaregu'. \v 5 Ning tanga aming ka kama tubo Judia tara' a Jerusalem yong girii wara'ni kabi'mo' wari Jon ning midi nakonga marara abiging. Abanga kadofinga adisining kadagang u ifadaksasu'neinga Jon wari Jodan ama u iyamgu'. \p \v 6 Ka Jon Baptis wari kama sigesa' ganang ira fatarugu' wara'ning wa ning, adi kwi' kareng mo' kaminga fatarugu'. Mokngang, adi kwi' ka maga kamel ning dumni wari tanga muntofiging u kaminga ning tanga nip u tamtangka wara'ning wa maga giknim wari tama ning tanga nanani ka gitara' ka nana tiaging a nimi' ameng unggungsa' nanga tanga fentarugu'. \v 7 Ning tanga yangara midi tokadofi tanga ning fatorugu', aming ka ni naganing kumana ganang mandang abota' adining tangkunang wa naga narafiro'ga'. Adi aming girii sini' wap guk naga ningyara' mo'. \v 8 Na tatafak aming sigesa' wara' na ama warisa' isamarik a adi mini unggo wari isamo'ga' ning yanggu'. \s1 Jon Baptis wari Jisas ama ingamgu' \r Mat 3:13-17; Luk 3:21-22 \p \v 9 Ning tanga iya' Jisas adi yong kabasi' Nasaret ka kama tubo Galili tara' u itarugu' u kabinga abugu'. Abanga Jon Baptis ganang u kadofiinga Jon wari Jodan ama ganang ingamgu'. \v 10 Ka Jisas wari ama mang amogu' u kabinga marara adenga kunimganang kuta taranga degaranga kagu' ka kunim wari tubo kidagang tinga Anutuning mini unggo wari yang mimbe da'ning igira kadofinga didimeng ka ana adegu' ganang u afugu'. \v 11 Afuinga ning tanga naku' wa Anutu wari midi nua'ni kunimganang kuta ning togu', gu naganing sabana kareng na guning kadapmang wa karengsa' kanga guta' siamo' nakitik. \s1 Setan wari Jisas anigagaregu' \r Mat 4:1-11; Luk 4:1-13 \p \v 12 Ning tanga Anutuning mini unggo wari Jisas u anigareinga adi kama bining sigesa' u ironga agu'. \v 13 Anga kadofinga kama bining sigesa' wara'ganang kama paramu'sini' tiim sidii 40 ning u aming uwa guk mokngang Jisas anapmo' kubaniksa' keng baseni guksa' ikiaging. Ka wara'ganang aming kadagang Setan wari kadofinga Jisas u kadagang titiga' anigagaregu'. Anigagarenga taramira tanga anganga kabing mugoinga Anutuning kunung aming ensel wari afanga Jisas u yotangkangamging. \s1 Jisas wari kane munumung sini' tipmaragu' \r Mat 4:12-17; Luk 4:14-15 \p \v 14 Ning tanga iya' king aming wari Jon Baptis u bema kalabus iyung dasiging. Ning tinga Jisas adi kama tubo Galili ga' tubobu mugogu'. Anga kadofinga Anutuning midi kareng u tokadofinga yaregu'. \v 15 Ning togu', kama ka Anutu wari aming u manggara adining binging ganang gi' kukyabinga iik wara'ning wa kami kuma' kadofisamara' yang. Wara' aming sidi kadagangsi' u wadigi' kabisasu'nanga ning tanga abanga Anutuning midi kareng ingging sa' nakni', ning togu'. \s1 Jisas wari aming fama'gong fama'gong yapma inagiku' \r Mat 4:18-22 \p \v 16 Ning tanga kama nua'niganang ka Jisas wari Galili gwang gaga u yaranga agu'. Anganga aming fama' iguyangguk ka Saimon ya Andru ya u yaptuagu'. Adi ama ging wengmanggak ning kane tiagumu' wara' adi ama gwang wara'ganang anga ama ging kane fatugumu' u yaptuagu'. \v 17 Ka Jisas wari aming fama' u anga yaptuanga ning yanggu', ai aming fama' sidi ama ging wengmanggak kane ba titamu', ka ningwara' kane ka wa kagabi tanga nagok kubap manam. Ning tinga nagabu kane ka naning aming arantagim ka ama ging u manggakitamu' ningda'ning tanga inagikdemu' waraga' ubu sanggerotik. \v 18 Ning ininga adi ninaksa' tanga kanesi' u kabinga ning tanga Jisas ubu yaranga adigok kubap mugoging. \p \v 19 Ning tanga inagira gwang gaga u kabi'ning yaranga anganga aming fama' nua'bu yaptuaging wa Sebedi ning mindine fama' Jems ya Jon ya adi babangsi' Sebedi anagok ka kane aming fam guk bot furo'ning mera umben tiptatare kane fatiging u anga yaptuaging. \v 20 Yapma ning tanga Jisas wari katiang tugu'. Katianinga Jisas ning ku u naknga marara babangsi' Sebedi guk ka kane aming fam guk wa bot furo'ning ganang unggung ibinga bemkura abanga Jisas u yaranga adigok kudap mugoging. \s1 Jisas wari aming nua'nining mini unggo kadagang tanga kayongamgu' \r Luk 4:31-37 \p \v 21 Ka Jisas guk ka arantagimni guk wari Kapaneam yongga' aging. Anga kadofinga iya' ning tanga Juda ning mengkura ning kama wari kadofigu'. Wara'ganang ka Jisas wari siring yak ganang amanga aming u Anutuning midi kareng ituaima yaregu'. \v 22 Ka ami taming adi Jisas ning midi wa kigineng guk kuni' nua'ni sini' ka adisining sasuk amingning midi ningda'ning mo' naking waraga' tanga base tiging. \p \v 23 Ka kama ka wara'ganang aming nua'ni mini unggo kadagang guk adindu' siring yak iyung bane u amanga mareiagu' wari Jisas u kanga ku ning katigu', \v 24 ai Jisas Nasaretni gu nasi' tinibonga abangang, indifi tonga abangang wa. A na gu udi kuma' gapkedarik aming ka Anutu wari kasiringa gangkaregu' udi gusa' ning togu'. \v 25 Ka Jisas wari mini unggo kadagang u ning anikagaregu', a kabap mini unggo kadagang gu aming u kagabi te'. \p \v 26 Ka mini unggo kadagang wari aming u kabonga tantaramik tinga aming wari paparap girii tugu'. Ning tinga mini unggo kadagang wari ku bang katinga ning tanga aming u kabinga mugo tugu'. \v 27 Ning tinga aming ka siring yak ganang Jisas ning midi u mera fanaking wari Jisas wari mini unggo kadagang anikagaregu' u kanga base tanga ning tonga yareging, ai ya nasi' aming, adining kadapmang wa kuni' nua'ni sini' kayam sanem. Adining midi udi kigineng guk wara' adi mini unggo kadagasi inara' udi nakngam sa' tanga maing, ning toging. \v 28 Adi Jisas ning tangkunang u kanga waraga' midi tonga yareging wari kama tubo Galili tara' dabik u urapsa' feradanga mugoinga naksasu'neging. \s1 Jisas wari Pita ning ipmang taming tipkarendagu' \r Mat 8:14-15; Luk 4:38-39 \p \v 29 Ning tanga siring yak u kabinga fugang afanga Jisas guk ka Jems ya Jon ya wara'guk adi Saimon iguyangguk Andru ya adisining yak ganangga' mugoging. \v 30 Ka Saimon ning ipmang taming udi bagana fugu kagaya mamareng tanga defagu'. Ka Jisas wari anga kadofiinga waraga' aniging. \v 31 Jisas wari midi ka u naknga iyung amanga ning tanga taming wara'ning kafong u suronga wenga tipmarak tugu'. Ning tinga taming wara'ning bagana wari kaga' wara'ganang'sa' kabiinga karendanga marara Jisas se' anasita' nana siam kane tugu'. \s1 Jisas wari aming kabi'mo' ifakarendagu' \p \v 32-33 Ningtanga kibiri ganang yong wara'ni aming kabi'mo' wari amise fam ka bagana guk a masi' unggo kadagasi guk u inagira ning tanga abanga yak ka Jisas wari mareiagu' wara'ganang bak girii tiging. \v 34 Ning tinga Jisas wari aming bagana kuni' kuni' guk inagira aging u ifakarendasasu'nanga a aming ka masi' unggo kadagasi guk wa masi' unggo kadagasi u yangkagareimgu'. Ka masi' unggo kadagasi wari Jisas u kuma' kigedaging waraga' tanga Jisas wari yangkara tanga yangsefi tangkunang ning tugu', sidi naganing wap wa mo'sini' tonting. \s1 Jisas wari kane kama tubo Galili tara' unggung tanga yangagu' \r Luk 4:42-44 \p \v 35 Ning tanga deia' ka Jisas adi anapmo'sa' gaa' sini' marara yong ka u kabinga mugogu'. Anga kama ka aming guk mokngang wara'ganang kadofinga mera beni Anutuga' ibang futogu'. \v 36 Ka Saimon se' adi kamasa' marara denga adita' wenanga yareging. \v 37 Wenanga anga katuanga Jisas u ning aniging, ai aming kabi'mo' udi guta' siamo' toing kanga wenanga abem. \v 38 Ka Jisas wari ning yanggu', beng sini' na kane ka ningwaraga' afuguk de ka yong udi kubanik unggungsa' mo', yong fam ka ko adeing waraga' ubu anga midi ituaima yarotik. \v 39 Ning ina ning tanga yong ka u kabinga anga kama tubo Galili tara' unggung wara'ning yong yong u yangara adisining siring yakganang amanga Anutuning midi kareng ituaima yaregu'. Ning tanga aming masi' unggo kadagasi guk kabi'mo' wara'sining masi' unggo kadagasi u tanga igukima ning tugu'. \s1 Jisas wari aming bagana kadagang lepa guk u tipkarendagu' \r Mat 8:1-4; Luk 5:12-16 \p \v 40 Ka aming nua'ni bagana kadagang sini' ka kayong kafong ki natugupmuresi lepa guk wari Jisas ganang kadofinga manda upma mera Jisas u ning anigu', o beng sini' girii gu bibiri' napma yotangkanam te', ning gabarik ka gu nifikarenda sini' titining, ning anigu'. \v 41 Ka Jisas wari u kanga bibiri' siamo' kanga ning tanga aming u suronga ning anigu', we' kuma' yotangkagamarik, karenda te'. \v 42 Ning aniinga bagana kadagang wari urapsa' kabiinga kayong kafong wari kaga' karendanga fafandangeng karengsa' ubu mareiagu'. \v 43-44 Ning tanga Jisas wari aming u anisefi tangkunang ning tugu', napa' i tagamarik ya aming sige fam guk mo'sini' anga inotang, gu didimeng i anga pris ganangsa' kadofinga fuka i anatintingnotang. Ning tanga pris wari fuka karengsa' u gabinga gu ofa ka aming wari fuksi' tubobu karendainga tiam wara'ning kadapmang ka tim Moses wari togu' u yaranga titing u totang. Ning tinga aming adi o fuka urang udi beng sini' ba karendara' ning wa inga' gapma tonting, ning aninga anigaregu'. \v 45 Jisas adi midi anisefi tang ning kuma' tugu' de, ka mokngang bagana aming adi Jisas wari napa' girii sini' tangamgu' u kanga de danga kaba karengsa' naknga ning tanga anga aming yong yong u napa' Jisas wari u tangamgu' wara'ning midi u yangsasu'na sa' tanga yaregu'. Ka Jisas wari adining midi ne wari yong yong kuma' semiriku' u naknga aming wari adiganang bak girii titi waraga' tanga yongganang guk mo' anga kadofigu', adi kama bining sige wara'ganang anga ikinga aming yong ka tubo tubo ikiaging wari marara abanga fagayaging. \c 2 \s1 Jisas wari aming kayong kafong kungkumong tipmaragu' \r Mat 9:1-8; Luk 5:17-26 \p \v 1 Ka Jisas wari Kapaneam yongga' tubobu mugogu'. Anga kadofiinga aming wari adi tubobu kuma' agu' wara'ning midi ne u kuma' naking. \v 2 Naknga ning tanga abanga yak ka Jisas wari mareiagu' wara'ganang amanga kuking. Amanga kura bak girii tanga yak u tiptona sini' tanga fam ka fugang do mera yareging. \v 3 Ka Jisas wari yak iyung u adenga midi fianggu' ganang ka aming fama'gong fama'gong wari aming nua'ni bagana agik girii tanga kayong kafong kuma' kumoging u ipma bema Jisas kaunga abiging. \v 4 Ka adi aming u iyung bane bema ama ning kama guk mokngang, aming wari bak girii tanga kama kuma' tipkirikneging. U kanga Jisas wa indining tanga katuantam ning tonga yak furo'ning u kinga aranga yak ki kubing kuta kwetama ning tanga aming tagim u bema aranga aya wari tubo tofing tanga kamainga amanga Jisas ning mamamni ganang didimeng u deiagu'. \v 5 Ka Jisas wari bagana aming wara'ning amine wari Jisas ning kigineng ga' naktangka tanga kabaksi' kubaniksa' kufara kane tang sini' tiging u yapma bagana aming u ning anigu', sabana guning kadagang kuma' tipmiringa suknakubegamarik. \v 6 Ka Juda arantagim ning sasuk aming fam ka adisining bining ganang mareiaging wari Jisas ning midi u naknga anasa' ning toging, \v 7 ai aming ka ya midi ka Anutu anikige ningda'ning wa indining tora'. Aming kamaganangni ka ni aming ning kadagang waraga' wa midisa' tuguinga bibi'ning tangkunang guk mokngang. Anutu anapmo' kubanik warisa' wa aming ning kadagang tipmiriam ning tang guk ning toging. \v 8 Ka Jisas adi adisining sasuk ka banaksi' ganangsa' sura mareiaging u kuma' yapkedanga ning yanggu', ka sidi wa indining suknaming. \v 9 Na gu kadagang kuma' bira' ning u midisa' torik wa kadagang tirik wa, a dasi'ganang sireng sini' aninga tipmarakinga marara mugoinga kayaning wa giri unda'. \v 10 Ka sireng ning sanotik, Amingning Tim Iyak na aming ning kadagang u tipmiri wara'ning tangkunang guk wara' na sangtinting tinga kanga beng ba ning tutugu waraga' totik i kani', ning yanggu'. Ning tanga Jisas wari aming kayong kafong kungkumosi u ning anigu', \v 11 kuyana mamarak te'. Marara kwi'ga mambong i manggaknanga yakangga' karensa' maya', ning anigu'. \v 12 Ning tinga aming wari bagana aming u dabiksa' adenga arakafainga bagana aming wari dasi'ganang kaga' urapsa' karendanga maragu'. Marara ning tanga kwi'ni manggaknanga yoringga' mugo tugu'. Ning tinga aming adi Jisas wari napa' girii tugu' u kanga base tanga ning toging, o beng sini' indi tim napa' ka ningyara' guk mo' kanga ira abutam. Ning tonga Anutuning wap bema areging. \s1 Jisas wari Livai katuanga nagiku' \r Mat 9:9-13; Luk 5:27-32 \p \v 13 Ning tanga Jisas adi kama ka Galili gwang gaga tara' waraga' tubobu mugogu'. Ka aming arantagim kabi'mo' wari Jisas ganang abuinga Jisas wari Anutuning midi kareng yanggeku'. \v 14 Yanggera ning tanga ibinga kabi'ning nua'bu anganga aming nua'ni katuaging. Aming ka wa Alfias ning mindingni Livai, adi Juda aming ka adi Romni gavman ning kane aming ira takis mamanggak kane tarugu' wari ananing takis yak kabasi'ganang u mera kane fatugu' u anga katuanga Jisas wari ning anigu', ai abubu te'. Abanga naga naware'. Ning aniinga ninak sa' tanga marara kane fatugu' u kabinga Jisas ubu yaranga ning tanga adisigok mugoging. \p \v 15 Ning tanga iya' inga'ning Jisas guk ka arantagimni guk wari Livai ning yak ganang amanga aming takis mamanggesi a aming ka wap sansaramik titisi ning iniaging a aming fam ka Jisas u yaranga aging ning wara'siguk dabiksa' bak girii kura mera nana u naging. \v 16 Ka Juda ning sasuk aming fam ka Farisi arantagim ning wari Jisas wari aming kadagasi guk ka aming takis mamanggesi guk nana dabik mera naging u kanga anga Jisas ning arantagim u ning yangging, ai indining, adi aming kadagasi ka takis mamanggesi a aming sansaramik titisi wara'siguk nana kubap ba mera faning, ning yangging. \v 17 Ka Jisas adi adisining midi u naknga midi tipfaraim kabi' tanga ning yanggu', ning sanotik dokta adi kane girii wa bagana aming ifakarenda wara'ga'sa' titing. A aming kareng adi dokta ganang guk mo' auting wara' dokta adindu' aming karesi wara'guk mo' sukiting. Ka nandu' na aming karesi katiang ga' mo' afuguk, mokngang na aming kadagasi katiang ga' afuguk wara' na aming kadagasi guk mera nem yang ning yanggu'. \s1 Jisas wari nana tapni titi waraga' togu' \r Mat 9:14-17; Luk 5:33-39 \p \v 18 Ka Jon Baptis ning arantagim guk ka Farisi ning arantagim guk adi fiking nua'ni ganang Juda anasining kadapmang yaranga nana tapni tiging. Ka aming sige fam wari adisining kadapmang u kareng ning kanga abanga Jisas u ning anigaging, ai Jon ning arantagim a Farisi adi nana tapni ting yabem a guning arantagim adi tapni guk mo' tanga nanasa' ba ting, ning aniging. \v 19 Ka Jisas wari ning tipfaranga yanggu', indining, aming nua'ni wari taming kafauwe tonga tangsana tota' wa adining amine adi nana ka wa mo' nanting wa. Mokngang adi wara'ganang wa kabaksi' karengsa' naknga ning tanga nana wa nanasa' tinting. \v 20 Ka inga' aming fam wari aming ka kafauwe titining u abanga nagira auinga amine adi kabaksi' mamareng naknga ning tanga nana tapni wa wara'ganangsa' tanga biinga marekanting. \p \v 21 Ning tanga nua'bu yanggu', a nua'ni ka ning, kwi' timini damirik tota' wara'ning ginang wa kwi' inga'ni kareng wari mo' dopma muntofotang. Mokngang, ning totang wa inga'ni wari tang ko adeinga timini wari nua'bu ibaramara kadaga sini' tota'. \v 22 Abanga nua'ni ka ning, wain ama inga'ni kigineng guk wa maga giknim kandang timini wara'ganang mo' tagarotang. Mokngang, ning totang wa wain inga'ni wara'ning kigineng wari tanga kandang timini u ibaramak tanga wain ama kareng wari kamaganangsa' masasu'neinga kandang undu' wadigi' kadauta'. Wara' kadapmang kareng wa ning, wain ama inga'ni undu' maga giknim kandang inga'ni ganangsa' tagarotang wa giri karengsa' gi' adeuta'. Ka naning arantagim adindu' kadapmang inga'nisa' yaranga tinting ning yanggu'. \s1 Jisas wari sabat ning ki waraga' togu' \r Mat 12:1-8; Luk 6:1-5 \p \v 23 Ka fiking nua'ni mengkura ning kama sabat ganang Jisas guk ka arantagimni guk kadak mugoging. Anga wit feng ganang kadofinga arantagimni wari seksi' naknga wit u upma manggara buroma nanga nanga mugoging. \v 24 Ka Farisi arantagim fam wari wit manggara naging u yapma Jisas u ning aniging, ai arantagimga u yabe'. Kami ya mengkura ning kama urang udi, ka naga' tanga adi wit wa kama tapni ganang guk manggara naing. Juda aming indining kadapmang tangkunang wa ning, indi mengkura ning kamaganang wa napa'ni kabi'sini' ning guk mo' titam mokngang sini', ning aniging. \v 25-26 Ka Jisas adibu ning yanggu', a timinggi' papani' Devit adindu' segi kagaya naknga kadapmang ka ningyara' udi kuma'sa' tugu'. Ka indining, sidi midi ka adi u tugu' wara'ning ka umpang ganang kuma' yoking wara'guk mo' ba indangira kating. Wa ning tiging, tim aming wap Abiata wari pris girii yagu' ganang wa Devit guk ka adining ami'ning aming arantagim fam guk adi ami' tanga nana guk mokngang waraga' tanga seksi' kagaya sini' naknga abanga siring yak ganang amanga baret ka Anutuga' ning tonga kuma' animamangnanga kukngamging unggung manggara naging. Ka indining kadapmang wa ning titam, baret ka Anutuga' ning tonga kuma' kamingamting wa aming sige wari nana ning guk mokngang, wa pris girisi warisa' nana wara'ning. Ka Devit adi unggung amanga manggara arantagimni ga' undu' ima ning tanga naging. Ka sidi waraga' wa indining suking, Devit adi kadagang tugu' wa. Mokngang. \v 27 Ka sidi ning nakanting, Anutu adi mengkura ning kama sabat wa aming ga' mamareng iyam ning mo' kamigu'. Mokngang sini' adi mengkura ning kama wa aming wari kabaksi' ararangeng karengsa' naknga ning tanga mesisiringa sa' tanga marek waraga' kamigu'. \v 28 Beng sini' sanarik, mengkura ning kama wara'ning tuang wa Amingning Tim Iyak nagasa' itik wara' naga mengkura ning kamaganang napa'ni ka kadagang mo' ning kanga wa girisa' totik, ning yanggu'. \c 3 \s1 Jisas wari sabat ganang aming kafong kadagang tipkarendagu' \r Mat 12:9-14; Luk 6:6-11 \p \v 1 Ning tanga iya' mengkura ning kama sabat nua'ni ganang ka Jisas wari siring yak ganang u nua'bu amogu'. Ka aming nua'ni kafong tubo wadigi' kuma' kumara tangkagu' undu' siring yak iyung bane unggung amanga mareiagu'. \v 2 Ka aming fam ka Jisas ga' kabaksi' kadagang fanakngamiaging adindu' Jisas wari mengkura ning kamaganang u aming ni udep tipkarendainga wara'ganang animbenga bema midiganang kamintam ning tonga amanga mera kafatatoreging. \v 3 Ka Jisas wari aming kafong kadagang u tipkarendonga ning katinganggu', ai mamarak tanga ita' abanga adeya'. Ning aniinga anga adegu'. Ka Jisas adi aming amanga mareiaging wara'sining sasuksi' u kuma' yapkedagu' wara' tim ka ning yangkagu', \v 4 ai, Juda aming indining kadapmang tangkunang urang wa indining, mengkura ning kama wa kane kareng ka aming yotangkayap ga' titining wa ma kane kadagang ka aming didipmi ning u titi wara'ning, ma' ning yanggu'. Ka mokngang adi midi tubobu kabi'guk mo' toging marek sa' tiging. \v 5 Ka Jisas adi midi tubobu guk mo' toging u yapma kuma' yapkedagu' adisining kabaksi'ganang wa sasuk ka aming fam ga' bibiri' naknga yotangkayap titi wara'ning guk mokngang waraga' tanga adi kaba mamareng nakyama yapgurada tugu'. Ning tanga Jisas wari aming u ning anigu', kafaga kadagang u wetatare te'. Ning aniinga wetatare tinga kafong wari kaga' wara'ganangsa' karendagu'. \v 6 Ning tinga Farisi arantagim adi u kanga kabaksi' kadagang naknga marara fugang amanga anga Herot ning arantagim guk bak tanga Jisas u uuk waraga' midi kapmo' tonga naking. \s1 Aming kabi'mo' wari gwang gaga ganang bak girii tinga Jisas wari midi kareng yanggu' \p \v 7-8 Ning tanga Jisas guk ka arantagimni guk adi yong ka u kabinga Galili gwang ga' mugoging. Ka ami taming arantagim kabi'mo' wari Jisas wari kane tangkunang tanga yaregu' wara'ning midi ne u naknga Jisas u kadidima sini' tonga mandang iwara aging. Ka aming arantaim girii ka u aging wa kama tubo Judia tara' wara'ni a Jerusalem yong girii aming a Idumia tara' wara'ni a Jodan ama fugung tubo do ning tara' wara'ni a yong fama' ka Taia guk ka Saidon guk tara' wara'ni aming dabiksa' ka yong ka ning wari marara yaranga aging. \v 9-10 Anga Jisas ganang kadofinga bak girii tinga Jisas wari adisining bagana aming kabi'mo' u ifikarendagu' waraga' tanga bagana aming fam wari Jisas ning fugu u tifema karenda titiga' ning tonga aming fam u sungniapma sungniapma anganga Jisas u tipkagade sini' tiging. Ka Jisas adi aming kabi'mo' wari kadofinga tipkagade sini' tiging u yapma arantagimni u ning yanggu', sidi bot nua'ni bema tabanga du' kaninamni'. Ning ininga bot u bemama abuinga Jisas adi bot wara'ganang aranga mera gwang ganang adenga midi fianggu'. \v 11 Ka aming ka masi' unggo kadagasi guk adindu' masi' unggo kadagasi wari Jisas u kuma' kigedanga abanga Jisas ning kayong ganang u mandaksi' upma mera ku ning fakatiging, ai indi kuma' gapkedem gu udi Anutuning mindingni. \v 12 Ka Jisas adi yangsefi fatugu'. Ning fianggu', ai kabap naganing wap sirengsa' mo' tonting, ning fianggu'. \s1 Jisas wari arantagimni 12 ifakasirinagu' \r Mat 10:1-4; Luk 6:12-16 \p \v 13 Ning tanga Jisas wari ananing kane aming sini' ifakasirinonga aming fam katiana inagira ning tanga aming arantagim girii u ibinga anga kama bubo nua'ni ganang areging. \v 14 Aranga kadofinga ning tanga aming 12 ning ka adigok kane kubap tanga iik waraga' ifakasirinanga wap aposel u yamgu'. Ima ning tanga ning yanggu', aming arantagim ka sidi wa nagok kubap dabik ningsa' ira anganga inga' naganing midi bema ituanga yara waraga' sangkarok ga'. \v 15 Ning tanga tangkunang ka aming ning masi' unggo kadagasi tanga igukyam wara'ning undu' saminga tanga yarani'ga', ning yanggu'. \v 16-17 Ka aming arantagim ka u ifakasiregu' wara'sining wapsi' wa ning, Saimon (wa Jisas wari wapni inga'ni ka Pita ning anigu'), a Sebedi ning mindine fama' Jems ya Jon ya wa Jisas wari wapsi' nua'ni Boanesis ning idefigu', ka wap Boanesis wara'ning kini wa mungkurapbe. \v 18-19 Abanga Andru Filip Batolomiu Matyu Tomas a Jems nua'ni ka Alfias ning mindingni a Tadias a Saimon ka Selot arantagimni a Judas Iskeriot, aming ka wa inga' Jisas uuk titiga' tipkadofiaminga bemging ning u ifakasiregu'. \s1 Jisas wa Setan ning kane tara' ning animbeging \r Mat 12:24-32; Luk 11:14-23; 12:10 \p \v 20 Ning tanga Jisas wari arantagimni u inagiknanga yaksing ki ganangga' tubobu mugoging. Anga kadofiinga aming kabi'mo' wari adiganang bak girii nua'bu abanga tiging. Ning tinga Jisas se' adi u yapmengkanga kanesa' tanga nana kafakafa guk mo' nanga ikiaging. \v 21 Ka Jisas ananing amine adi Jisas wari kane tinga aming wari bak mimeng tinga nana kafakafa guk mo' nagu' wara'ning midi u naknga ai, adi kadapmang ka ning guk wa inga'sa' wa nasi' wari abanga kanga tara' ning tonga base tanga ning toging. Adi kane mimeng sini' tanga magi ma pipewa' ning tonga ninagik tonga marara abiging. \p \v 22 Ka Juda arantagim ning sasuk aming fam ka Jerusalem yong girii kuta ikiaging adindu' afanga Jisas wari amingning masi' unggo kadagasi tanga igukyamgu' u kanga ning toging, a indi kuma' kigedem masi' unggo kadagasi ning girisi' Bielsebul anasa' abanga amanga tangkunang amiinga tanga iguta' ning toging. \v 23 Ka Jisas wari u naknga fonga kukyapma midi tipfara tanga ning yanggu', indining, Setan adi ana unggung tipfaranga anigagareuta' wa. \v 24 Abanga aming arantagim ka ni tangkunang guk ikanting ka adi arok tanga tubo kidagang kuma' tinting wa adisining tangkunang udi ko irota' wa. Mokngang. \v 25 Abanga aming ana kurene arantagim undu' ningsa' adi arok tanga tubo kidagang da' tanga ikanting undu' mokngang adisining tangkunang wari bibi' tota'. \v 26 Ka Setan ning arantagim undu' ningsa', adi anasa' kura' anigagareng tinting wa adisining tangkunang wari bibi' tota'. Ning tanga adi wadigi' bisasu'nanting wara' adi anasa' kura' anigagareng guk mo' titing. \p \v 27 A nua'ni ka ning, aming nua'ni wari aming tangkunang ni ning yak ganang amanga mambong fam iromanggaknonga wa adi sigesa' mo' anga amota'. Mokngang adi tim ka aya tanga anga aming u bema kayong kafong ipma ipma kufara ning tanga wara'ganang inga' amota' wa giri manggaknota'. A adi ning guk mo' tanga sige anga ama sa' tota' wa yak tuang wari urota'. Ka naga aming kadagang Setan ning kane aming yangkagareunga undu' kugurang da'ning mo' totik kane girii sini' totik, ning yanggu'. \p \v 28 Ning ina ning tanga ning yanggu', beng sini' sanirik aming wari midi kadagang a nasi' kadagang fam tinting wa Anutu adi suknakubeyam guk tota'. \v 29 A kadagang ka aming wari Anutuning mini unggo kareng ning tangkunang u kuma' kanga a udi mini unggo kadagang anesa' tara' ning tonga anikige tinting wa Anutu adi suknakubeyam guk mo' tota'. Mokngang sini' adi kadagangsi' wara'guk ko ningsa' ira anting, ning yanggu'. \v 30 Juda ning sasuk aming fam a aming fam wari a udi mini unggo kadagang wari abanga amanga tara' ning toging u naknga wa Jidas adi midi tangkunang u yanggu'. \s1 Jisas ning mengne kuyane wari Jisas kaunga abiging \r Mat 12:46-50; Luk 8:19-21 \p \v 31 Ka Jisas wari midi u ina ina ning tanga adegu'. Ka Jisas ananing mengne kuyane wari Jisas u nagikantam ning tonga wenanga anga kadofinga yak wara'ning iming ganang anga adeging. Adenga ning tanga aming nua'ni anigareinga amanga togu'. \v 32 Ka aming kabi'mo' Jisas ning midi u mera fanaking wari naknga Jisas u ning aniging, ai mamangge kuyage udi guta' abanga fidenga fatoing apang. \v 33 Ka Jisas adibu ning yanggu', naganing mamangne kuyane wa indeng. \v 34-35 Ning ina aming u ifang yaranga ning tanga ning yanggu', beng sini' sanirik ami a taming ka Anutuning midi ninak sa' tota' wa naganing kuyana a kuyana taming a mamangna ning wa naganing midi mera naking yang, ning yanggu'. \c 4 \s1 Aming wari Anutuning midi itua wa wit mindip iipmi ning ningda'ning \r Mat 13:1-9; Luk 8:4-8 \p \v 1 Ka Jisas wari Galili gwang do anga ami taming ga' Anutuning midi kareng ituaim ning kane u nua'bu tugu'. Ka aming kabi'mo' kadofiging waraga' tanga Jisas adi bot ganang aranga mera gwang ganang naro' dokning anga mareiagu'. Ning tinga ami taming adi gwang gaga u mera yareging. \v 2 Ning tanga Jisas wari aming wari Anutuning midi ki u nakeda waraga' midi tipfara sa' tanga ina yaregu'. \v 3 Ning yanggu', sidi naga midi toutik i nakni' aming nua'ni wari nana tangkunang wit u feng ganang ipmonga karapnanga igura yarota'. \v 4 Ning tinga fam ka kadapmang ganang sirengsa' mangmarekanting wa yang wari ko mo' kadofiinga ganang urapsa' abanga yora nanting. A fam wa kama kareng mo' uningkim guk wara'ganang mangfanting. \v 5 Mangfanga kama fafageng kabi'guk waraga' tanga kagadofi udi giri urapsa' tinting. \v 6 Ka kama kareng sini' mo' wara' fini tangkunang guk mokngang. Ka inga' mayam girii danga wa tubobu urapsa' kaforanting. \v 7 A wit mindip fam ka munggwak mang mangfanting. Mangfanga ning tanga kagadofi udi giri tinting ka munggwak wari tanga kirida tanga beng guk mo' tinting. \v 8 A mindip fam wa giri kama kareng ganang mangfinting. Adi karesisa' kadofinga giranga beng undu' karesisa' tinting, \v 9 fam ka dandamesi gi' 30 ning a fam ka girisi 60 ning a fam ka girisi sini' 100 ning tanga yaranting. Aming ka sasuk guk wa midi i torik i kafakafa sura nakedota' ning yanggu'. \s1 Jisas wari midi tipfara sa' tugu' wara'ning ki \r Mat 13:10-17; Luk 8:9-10 \p \v 10 Ka Jisas wari midi u ina ning tanga anapmo'sa' mareiagu' ganang Jisas ananing arantagim 12 guk ka aming fam ka Jisas u kubap yaranga fengakiaging wari Jisas ganang anga ning anigaging, ai girii gam midi ka urang tonga yarangang wara'ning kini wa indining. \v 11 Ka Jisas wari ning yanggu', sidi naktangka kuma' ting wara' na Anutuning bining ning midi ki sireng sini' wa sidisa' fasanarik. A aming fam ka naktangka guk mo' tanga fugang ko iking wara'siga' wa ana inga' kuma' sura nakedanting ning tonga midi tipfaraim sa' tanga fainirik. \v 12 Ka aming ka wara'sining kadapmang waraga' midi tim ning kuma' tuguinga yoking, \q1 “adi kaga udi giri tinting ka adi kigeda sini' guk mo' tinting. A ninak undu' giri tinting ka nakeda sini' guk mo' tinting. Adi kigeda tanga a nakeda sini' tanga ning tanga kabaksi' farianing ganang wa Anutu wari adisining kadagang u tanga igukyamaro' ning yoking ning yanggu'.” \s1 Aming wari wit mindip iipmi wara'ning ki \r Mat 13:18-23; Luk 8:11-15 \p \v 13 Ka Jisas wari arantagimni u ning yanggu', ma' ka sidi midi wara'ning ki wa nakeda guk mo' ba ting. Ka ning wa midi fam ka inga' nua'bu toutik wa indining tanga nakedanting ga'. \v 14 Ka midi u tongak wara'ning kini wa ning sanotik, aming ka wit mindip manggara fonga feng ganang igura yarara' wa aming wari Anutuning midi kareng ituara'. \v 15 Ka fikingni ganang aming wari Anutuning midi ituaimota' ka aming ka kabaksi' ka kadapmang aming wari fikifiki fitipmi ning ningda'ning guk ikiting adi midi u naknga bemdasi guk mo' tinga Setan wari urapsa' ufafeimota'. \v 16-17 A aming fam ning kabaksi' ka kama uningkim guk ningda'ning ikiting adindu' ningsa' adi midi kareng u naknga kabaksi' udi giri marakota' ka naktangka guk mo' tinting. Adi midi u naknga mesisiringa sigesa' tanga ira ning tanga mamareng fam a mamareng ka adi Anutuning midi u yaranting waraga' tanga aming fam wari ifakadaga tonga tinting ganang wa adi o kagaya ma nimni' ning tonga waraga' mutu tanga Anutuning midi u urapsa' kabinting. \v 18-19 A aming fam ning kabaksi' wa mungwak base ningda'ning wara'guk ikiting wara' adi Anutuning midi kareng u kuma' naknga ning tanga adi sasuk mimeng ka adisining iiksi' wara'ning mamareng a uningkim mambong mimeng manggakna a mambong karesi fam ga' sasuk mimeng titi ning wari adisining kabaksi'ganang ira Anutuning midi u urapsa' ufafereinga adi sigesa' ikiting. Wara' aming arantagim ka ningwara' wa inga' adi bengsi' guk mokngang, fisa'. \v 20 A aming fam ning kabaksi' wa kama marang guk kareng ningda'ning adi midi u naknga naktangka tanga kabaksi' kubaniksa' kufara surotangkanga ira anting. Adi inga' adisining kanesi' kareng wara'ning bengni wa kareng sini' kadofo'ga' fam ka kabi' gi' a fam ka girisi a fam ka girisi sini' ning kadofasirendo'ga' ning yanggu'. \s1 Anutuning midi wa kamang diok ningda'ning \r Luk 8:16-18 \p \v 21 Ning tanga Jisas wari arantagimni u Anutuning midi kareng wara'ning kini u nua'bu yangnatamonga ning yanggu', tiim ganang aming wari kamang gareting wa adi kamang diok wa kabak wa ma napa'ni wari tungkum tanga kapmo' mo' sebiting. Mokngang adi kamang u garinga ning tanga bema sirengsa' tabinga napa'napa' fam ka kama kangkam ganang kapmo' adenting wari sirengsa' kadofiinga yapmanting. \v 22 Beng sini' kadapmang ka aming wari u titing ningda'ning wa inga' Anutu wari nasi' nasi' ki a sasuk ning ki a napa'napa' fam ning ki ka kami yara'ganang kapmo' adeing wa sirengsa' ubu ifakadofiinga yapni'ga'. \v 23 Sidi sasuk guk wa midi i torik ya kafakafa sura nakedanting. \p \v 24 Ning tanga nua'bu yanggu', midi ka i sanotik ya ninak sa' mo' tanga kabinting, mokngang sidi naknga bema titi tinting. Tanga aming fam ga' iminga Anutu wari fam nua'bu samota'. \v 25 Beng sini' nasi' tangkunang ka Anutu wari aming ni ga' amota' ka adi tangkunang wara'ning kane didimeng beng guksa' tota' wa Anutu adi tangkunang kabi'mo' nua'bu amota'. A aming ka nasi' tangkunang ka Anutu wari amota' u bema kane ni guk mo' tota' wa tangkunang ka wa kabasirangam tanga anganga kabasi'sini' ikinga inga' Anutu wari u tubobu irombemnainga adi nafek sa' tanga irota' ning yanggu'. \s1 Anutuning bining wari kagadofi wa aming wari napa' mindip iipmi ning ningda'ning \p \v 26-27 Ka Jisas wari midi nua'ni ning yanggu', Anutu wari adining bining u tipkadofi wara'ning tipfarani wa ning, aming wari napa' mindip feng ganang ipmiting wari kadofinga giragating wa aming wari mo' tinga kadofiting. Mokngang adi iipmi sa' tanga kabinga adi dama dek a kane fam ning u nakube sa' tanga kapmera fatingainga napa' mindip adi anasa' kadofinga giragating. \v 28 Giranga ning tanga tim munumung ka mundung sa' kadofinga sasa' tanga bapmo wari giranga aranga ning tanga beng wa wara'ganang inga' titing. \v 29 Tanga adeia' beng wari kuraga tanga karenda sini' tinga wa feng tuang adi beng dudop ning kama wari kadofota' u kanga wa dopma manggakna titing ning yanggu'. \s1 Anutuning bining wari kagadofi wa firi mastet ning mindip ka kababi'sini' ningda'ning \r Mat 13:31-32; Luk 13:18-19 \p \v 30 Ning tanga Jisas wari Anutuning bining wara'ning midi tipfara nua'bu tanga ning yanggu', \v 31 Anutuning bining wara'ning midi tipfarani nua'ni wa ning, sidi firi mastet wara'ning mindip kuma'sa' yabiting adi dandamesi da'ning ka firi mindip fam ningda'ning mo' yating, mokngang wa kababi'sini'. \v 32 Ka aming wari u manggara fonga kamaganang ipmiting wa adi kadofinga girisi sini' giranga bang bang tanga yang wari yori girisa' manga dekning guk ubu yating. Ning tanga nasi' nasi' fam ka nana titining irobiting u irafakiting. \p \v 33 Ka Jisas wari ami taming u midi tipfara sa' tanga ina abugu' wa adi Anutuning bining u nakeda waraga' tanga napa' kamaganangni ka adisining dasi' wari kuma' yapma tanga iikning unggungsa' yora ina yaregu'. \v 34 Adi midi tosirenda sini' ni guk mo' tiamgu', ka inga' ananing arantagimni sini' guk anasapmo'sa' mera wara'ganang wa giri sirengsa' fainarugu'. \s1 Jisas wari gugubik girii anisefiinga bigu' \r Mat 8:23-27; Luk 8:22-25 \p \v 35 Ning tanga kama kibiri dainga Jisas wari arantagimni u ning yanggu', sidi abubu tini' indi gwang fugung tubo do waraga' ubu mantam. \v 36 Ning ininga arantagimni adi aming arantagim girii u ibinga anga bot ka Jisas wari tim kuma' aranga mera aming ga' midi fiamgu' wara'ganang aranga mera Jisas u nagiknanga mugo tiging. Ka aming fam adi u yapma adisining bot ganang aranga mera Jisas se' u mandang iwara mugoging. \v 37 Ka Jisas se' adi bot ganang u aranga mera anganga gwang bining do aramugoinga gugubik kigineng girii wari marara abanga bot wara'ganang amanga beronga tugu'. \v 38 Ka Jisas adi bot ning basing mandang ganang do dama kareng sini' defagu'. Ka arantagimni wari gugubik girii u kanga mutu tanga Jisas u tipseganga ku katinga ning toging, ai girii bibi' tonga tem ya mo' wa karang, gu dama ka tangkunang sini' wa indining detang. \p \v 39 Ka Jisas wari u naknga seganga marara ning tanga gugubik girii u kanga midisa' ning togu', a bibi' te'. Ning tuguyinga gugubik kigineng girii wari kaga'sa' dagagu'. Ning tanga gwang sasabara girii undu' midisa' ning anigu', kugura tanga gi'sa' deire'. Ning aniinga kaga'sa' kuranga amanga gi'sa' ubu deiagu'. \v 40 Ning tanga arantagimni u ning yanggu', ai sidi mutu ba ting. Ma sabarik sidi nagata' naktangka ting waa. A sidi nagata' naktangka tang guk mo' ting sabarik ning yanggu'. \v 41 Ka arantagimni adi Jisas wari napa' girii tugu' u kanga base tanga anasa' ning toging, ai ya nasi' aming ya gugubik a gwang sasabara girii ka midisa' ininga bibi' guk ya ning toging. \c 5 \s1 Jisas wari aming magi pipeng ning mini unggo kadagang tanga kayongamgu' \r Mat 8:28-34; Luk 8:26-39 \p \v 1 Ning tanga anganga gwang fugung kama tubo Geresa tara' u kadofiging. \v 2 Kadofinga ning tanga bot u kabinga bemkura aramugoging ka aming mini unggo kadagang guk magi papeng nua'ni wari aming kungkumosi ning kama ginang ganang detarugu' u kabinga abanga Jisas ganang kadofigu'. \v 3-4 Aming ka wa mini unggo kadagasi wari taramakinga dama dekni wa kama ginang ka aming kungkumosi fonga fukukiabiaging ganang unggungsa' dera fentarugu'. Abanga adining tangkunangni wa kabasi' mo', fikifiki amine wari sen kigineng wari kayong kafong iip ga' ning tonga fatiaging udi mokngang, adi sen u udanga base bimanga famarugu'. Ning tinga bimbem guk mo' fatiaging. \v 5 Ning tanga tiim sidii fikifiki adi aming kungkumosi ning kusik ganang a kama bubo a gwaya base indeng u pipenga yangara ku katinga uningkim mini guk wari ananing fugu u dopma ning tanga fentarugu' u katuaging. \p \v 6-8 Aming ka wari Jisas u kamani sa' tabang kanga urapsa' unara abanga Jisas ning kayong ganang u manda upma marekinga Jisas wari ning anigu', mini unggo kadagang gu aming i kagabi te'. Ka aming wari ku ning katigu', o Jisas gu Anutu kigineng sini' adining mindingni gu nasi' tanabonga abarang. Anutu girii ning wap ganang beng guk sini' ning ganarik, gu napa'ni mo' tanabotang. \v 9 Ka Jisas wari ning anigagu', ka guning wapka wa nisi'. Ka aming wari ning togu', indi aming siamo' ikem wara' indining wapni' wa amingkure. \v 10 Ning tonga ning tanga Jisas u tangkunang ning anigagu', o bibiri' sini' gu mini unggo kadagasi wa kamani sini' mo' yangkagarenamotang. \v 11-12 Ning tinga mini unggo kadagasi wari maga arantagim girii ka kama kagarangga' ganang du' unggung fenga faminiging u yapma Jisas u ning anigaging, ka indi aming i kabinga wa indeng mantam gu indibi sa' tinga maga do wara'ganang anga amayapmantam wa giri. \v 13 Ning tuguinga Jisas wari nakiam sa' tanga ibiinga mini unggo kadagasi adi aming u kabinga anga wara'ganang ubu anga amayapking. Ning tinga maga wari kama karang u unara tabasinanga gwang ganang apa mangfanga ning tanga ama gwang u topnanga wadigi'sa' kumaksasu'neging. Ka maga u kumoging wara'sining nambasi' wa 2 tausen ning wari kumoging. \p \v 14 Ning tinga maga wara'sining yaptatora aming wari u kanga bima tanga yongganang ga' anga amise u ina a aming ka yong kababi' fam ganang ira yariaging u ina yaranga ning tiging. Ning tinga aming adi midi u naknga napa' ka u kadofigu' u ana sini' ubu kadidimonga marara abiging. \v 15 Abanga Jisas se' ganang u kadofinga ning tanga kaging wa aming ka mini unggo kadagasi wari amanga papenga fentarugu' udi tubobu kuma' karendanga sasukni natama ning tanga nip ubu tamnanga merafagu'. U kanga base tanga mutu tiging. \v 16 Ning tanga adeinga aming ka Jisas wari napa' u tinga yapking wari midi ka aming wari karenda tugu' a maga wari mangfanga kumoging wara'ning u ina yareging. \v 17 Ning tanga kama tubo Geresa yong ki wara'ni aming wari Jisas wari kama ka u kabinga mugo titi waraga' anadide tiging. \p \v 18 Ning tanga Jisas guk ka arantagimni guk adi aming u ibinga tubobu maunga bot ganang aranga mareiaging. Ka aming u karendagu' wari Jisas se' u mandang iwara abanga Jisas u ning anigu', o aming girii na sidigok kubap dabik mantam. \v 19 Ka Jisas wari ning anigu', mo' gu ingging yakangga' tubobu anga napa' ka Anutu wari guta' bibiri' naknga napa' girii tagamara' yara'ning midi waraga' amige fam u inotang. \v 20 Ning anisefinga kabinga mugoinga adi yoringga' tubobu anga kama tubo Dikapolis tara' wara'ning yong yong u yangara napa' tangkunang ka Jisas wari tangamgu' wara'ning midi u yangsasu'na tanga yaregu'. Ning tinga ami taming wari midi u naknga base tanga ikiaging. \s1 Jisas wari taming nua'ni tipkarendanga a taming kabasi' kungkumak tugu' u tipmarara ning tugu' \r Mat 9:18-26; Luk 8:40-56 \p \v 21 Ka Jisas guk ka arantagimni guk wari kama tubo Geresa u kabinga bot ganang tubobu anga Galili tara' u kadofiinga aming arantagim girii wari gwang gaga ganang u bak girii nua'bu abanga tiging. \v 22-23 Ka wara'ganang siring yak katatora ning aming girii nua'ni wapni Jairas wari abugu'. Abanga Jisas u kanga ning tanga Jisas ning kayong ganang manda upma irema mera ning anigu', o girii naganing yapna bagana mamareng sini' tara' kabi'sini' kungkumak tota' wara' gu anga suronaminga tubobu seranga marara ka' iknamo', ning anigu'. \v 24 Ka Jisas adi aming girii wara'ning midi u nakngam sa' tanga mandang yaranga agu'. Ning tinga ami taming kabi'mo' adindu' Jisas u mandang yaranga anga tipkagade sini' tang tanga aging. \p \v 25 Ka wara'ganang taming nua'ni ka bagana kadagang amaa so ka kama paramu' gurak 12 ning sini' kuma' tanga yagu' adindu' Jisas u kanga marara mandang iwara anga aming bak girii tanga mugoging wara'ning bining ganang ira mugoging. \v 26 Taming ka wa baganani tangkunang waraga' tanga dokta ganang fikifiki anga uningkim mambong girii sige fagabarugu', ka dokta adi baganani wa tipmiringam guk mo' tiaging. Ning tinga bagana wari giraga giraga tugu'. \v 27-29 Ka adi Jisas wari napa'napa' tangkunasi tanga yaregu' wara'ning midi u kuma' naknga yagu wara' adi Jisas wari agu' u kanga baganani wari bingam waraga' sura ning suku', na Jisas ning kwi' kapmo'sa' tifema wara'ganang karendotik. Ning sura marara aming bak tanga aging wara'sining bining ganang amanga anga Jisas ning kwi' u kapmo'sa' tifemgu'. Tifeminga baganani wari kaga' wara'ganangsa' bingaminga taming adi fuguni ararangeng karengsa' ubu naknga ning suku', o bagana kuma' ba binabara'. \v 30 Ka Jisas adi tangkunangni dibing mugogu' u kuma' nakedanga farang yapma ning yangkagu', ai naganing kwi' ya nisi' wari tifemara'. \v 31 Ka arantagimni wari ning aniging, a girii aming kabi'mo wari guta' bak tanga tifemgabing wa ni' wari tifemnabara' ning guk wa indining torang ning aniging. \v 32 Ka Jisas adi aming titi sini' tugu' u katua waraga' ko deiangagu'. \v 33 Ka taming adi baganani wari Jisas u tifemgu' ganangsa' bigu' u nakedanga mutu tanga paparap tanga anga Jisas ning kayong ganang u mangmungkupnanga mera ning tanga midi ka tim bagana wari taramikinga tanga itarugu' a Jisas u tifeminga karendagu' wara'ning u ituangama yaregu'. \v 34 Ka Jisas wari ning anigu', o taming gu nagata' naktangka tarang warisa' tanga wadigi' kuma' karendarang, bagana ka wa nua' mo' bemgabo' mokngang. Gu tubobu anga kareng gi' ningsa' ubu ira autang ning anigu'. \p \v 35 Ka Jisas wari taming u midi ko aranigu' ganang ka aming fam ka aming girii Jairas ning yak ganang kane tiaging wari abanga kadofinga Jairas u ning aniging, ai Jairas yapka udi kuma' kumata' kanga abem, ka gu tisa wa sige ma nagira aya' ning toging. \v 36 Ka Jisas adi adisining midi u naknga Jairas u ning anigu', gu midi ka u abanga toing u naknga mutu mo' totang gu nagata' naktangka sa' te' ning anigu'. \v 37 Ning tanga Jisas wari aming arantagim girii wara'siguk ka ananing arantagimni fam guk wa unggung yangsefinga ning tanga arantagimni famineng sa' ka Pita a Jems iguyangguk Jon ya ning unggungsa' inagira ning tanga aging. \v 38 Ka siring yak katatora ning aming girii ning yak ka ibingini kabasi' wari defagu' ganang u kadofinga ning tanga yapking ka aming wari taming kabasi' kungkumong u mak kang kara napa' mumburang kabi'mo' fatiangaging. \v 39 U yapma Jisas wari yak iyung bane u amanga aming u ning yanggu', ai mak kara napa' mumburang guk wa nasi'ga' ting. Taming kabasi' ya kungkumak mo' tara, mokngang ya damasa' deta' ning yanggu'. \p \v 40 Ka aming adi kungkumak sini' tugu' udi kuma' kaging wara' adi Jisas wari midi ka damasa' deta' ning yanggu' u naknga midi fifiring ningda'ning naking. Ning tanga Jisas u kanggaga tanga anikige tiging. Ka Jisas wari aming ka mak anga mera fugoging u yangkagarenga ning tanga taming kabasi' wara'ning mengbe guk ka ananing arantagimni famineng ungungsa' inagira sababa kabasi' wara'ning iyung bane u amoging. \v 41 Amanga kadofinga Jisas wari sababa kabasi' kungkumak tanga defagu' wara'ning kafong u suronga Hibru anasining midiganang ning anigu', talita kumi. Ka midi ka u togu' wa sababa kabasi' mamarak te', ning anigu'. \v 42 Jisas wari midi u aninga suronga tipmarakinga taming kabasi' adi kaga'sa' seranga marara ning tanga kadap arengagu'. Ka taming kabasi' wara'ning gurakni wa 12 ning u tipmaragu'. Ning tinga saba kabasi' wara'ning mengbe wara'guk ka Jisas ning arantagim famineng guk adi napa' u kanga base tiging. \v 43 Ka Jisas wari ning yangsefigu', napa' i kaing ya aming fam mo'sini' yangting. Ning ina ning tanga mengbe u ning yanggu', giri nana kabi' amiinga nawa'. \c 6 \s1 Nasaret aming wari Jisas ga' bibi' nakngamging \r Mat 13:53-58; Luk 4:16-30 \p \v 1 Ning tanga Jisas adi yong ka u kabinga arantagimni u inagiknanga Jisas ananing yong ki Nasaret ga' tubobu mugoging. \v 2 Anga kadofinga iya' mengkura ning kama sabat wari kadofigu'. Wara'ganang ka Jisas wari siring yak ganang amanga aming u Anutuning midi kareng ituaimgu'. Ka aming kabi'mo' wari Jisas ning sasuk girii u kanga ning tonga yareging, ai aming ka ya midi a sasuk kareng ka ya inga'sa' wa indeng katuanga bema abanga tora'. Abanga napa' kane tangkunasi fam undu' tanga yarara' wa indining tanga tara'. \v 3 Indi mamaram mo' fafongsa' katam adi kamanda kane tita', adining mengni wa Maria yang a kuyane wa Jems a Joses a Judas a Saimon se', abanga kuyane taming undu' ingging i fengaking yang. Ning tonga aming sige ning kanga bibi' nakngamging. \v 4 Ka Jisas wari ning yanggu', beng sini' aming adi ning titing, midi tokadofi aming profet wa yong fam adi giri aming girii ning kanga adining midi nakngam sa' titing a aming ka ananing arantagim a yong ki sini' adi aming sige amisi'sa' ning kanga adining midi nakngam ga' bibi' nakiting. \v 5 Ka Jisas ananing yong ki aming adi Jisas ga' naktangka guk mo' tiging waraga' tanga Jisas adi yong ka wara'ganang wa kane tangkunang mirakel wa mimeng mo' tugu' mokngang, adi bagana aming kubanik kubaniksa' tanga ifimaragu'. \v 6 Aming ka Jisas ananing yong ki wari adita' naktangka guk mo' tiging u yapma Jisas adi waraga' sasuk mimeng tugu'. Ning tanga iibi tanga anga yong kababi' fam ka wara'ning du' ikiaging wara'siga' Anutuning midi kareng ituaima yaregu'. \s1 Jisas wari arantagimni 12 ga' kane ima yangkaregu' \r Mat 10:5-15; Luk 9:1-6 \p \v 7 Ning tanga Jisas wari arantagimni 12 u adining midi itua kane a adining kane fam u anga titi waraga' fama' fama' sabarayapma yangkaronga fabanga kukyapma ning tanga mini unggo kadagasi tanga iguk ning tangkunang u yamgu'. \v 8-9 Midi ka wa ning yanggu', fuksi' yotangka ning mambong guk mo' manggakanting. Nana a kwi' a ari' mambong guk mo' manggakanting, tasase a kasi' giknim ka kuma' ipmanga adeing unggungsa' tanga tong mangaknanga ningsa' tanga mani'. \v 10 Anganga yong nua'ni ganang kadofinga wa aming ka tim katisanota' wara'ning yongganangsa' anga dekanting, yak ka wara'ganangsa' deia' mugo tonga wara'ganangsa' kabinga mani'. \v 11 U deia' marara yong nua'niganang ubu anga kadofiinga yong ki wari kafakafa guk mo' tasapma sidining midi ga' bibi' naksaminga wa sidi adi sapkedanga o indi kadagang tangam wara' adi wadigi' ba indibinga maing ning tutugu waraga' kasi' susu u adisining dasi'ganang difimiama ning tanga iibi sa' tanga mani'. \v 12 Jisas wari arantagimni u ning ina yangkareinga mugoging. Anga yong yong u kadofinga dera yangara midi ning ina yareging, o aming sidi kadagang tanga iking u kabinga kabaksi' farani'. \v 13 Ning ina ning tanga aming ka masi' unggo kadagasi guk wara'sining masi' unggo kadagasi u tanga igukiama ning tanga bagana aming kabi'mo' u ibang toyama wel fuksi'ganang sufuraima ifakarenda ning tanga yangaging. \s1 Jon Baptis wari kungkumak tugu' \r Mat 14:1-12; Luk 3:19-20; 9:7-9 \p \v 14 Ka Jisas wari napa'napa' kane tangkunasi tanga yaregu' wara'ning midi ne wari kama tubo wara'ning yong yong u dabiksa' kuma' mugosasu'neinga naking. Ka aming girii Herot adindu' kuma' naku'. Ka aming adi ning toging, Jon Baptis urang kumogu' wari tubobu marara tangkunang girii guk tanga abara'. \v 15 A fam ka ning toging, profet timini Ilaija wari tubobu abanga tanga yarara'. A fam ka profet ka tim tanga yaging ningwara' wari abanga tara', ning tonga yareging. \p \v 16 Ka aming girii king Herot adindu' kuma' naknga ning togu', o udi Jon Baptis ka naga ininga kadare urang doptagaging warisa' tubobu marara tanga abara'. \v 17-19 Ka tim Herot wari ininga Jon Baptis gufadagaging wara'ning midi wa ning tiging, tim Herot wari kuyang kabasi' Filip ning tamni Herodias u iromkadara sanagu'. Ka Jon Baptis wari u kanga fikifiki ning anga fanirugu', a Herot gu kadagang tangang kuyaga kabasi' ning tamni ya nasiga' iromkadara sanangang ning fanirugu' waraga' tanga Herot ning tamni Herodias wari u naknga Jon ga' kaba kadagang sini' nakngama ning tanga ufini Herot u aniinga Herot wari arantagimni yangkareinga anga Jon u bema kayong kafong ipma ipma bema tabanga iyung dasiinga kalabus kane tanga itarugu'. Ning tanga Herot ning tamni Herodias wari Jon u uuk titiga' ning tonga faturugu' de ka ufini Herot adi bibi' fanakngamarugu'. \v 20 Ka Herot adi Jon ning midi u naknga Jon u aming didimeng kareng Anutu wari anigaregu' ning u kuma' kanga kigedanga mutu tanga Jon ning midi u ninak ga'sa' fanakarugu' wara' adi Jon u uuk titiga' bibi' naknga kafagafasa' faturugu'. Ka Jon adi Herot ning kadagang u sirengsa' faituarugu' waraga' tanga Herot adi susuk mimeng tanga kaba mamareng guk naknga itarugu'. \p \v 21 Ning tanga iya' inga' Herot wari kama ka mengni wari iibe tugu' wara'ning u katuanga tangsana tugu' ganang wa tamni Herodias wari Jon uuk ga' fasukarugu' wara'ning kadapmang guk kuma' adegu'. Ka Herot wari tangsana waraga' kiap girisi a ami'ning aming ning girisi fam a Galilini aming girisi fam u katiana abanga ning tanga tangsana wara'ning nana u mera naging. \v 22 Ka Herot ning tamni Herodias ning ibingini girii wari anapmo' amanga ning tanga aming girisi wari nana mera naging ganang u meyam tugu'. Ning tinga Herot guk ka aming girisi nana mera naging wari taming wari meyam tugu' wa karengsa' kanga ning tanga Herot wari taming sababa u ning anigu', ai karengsa' merang gabarik wara' na napa'ni gamotik. Ka gu nasiga' nakarang wa sirengsa' tuguinga gamok. \v 23 Ning aninga ning tanga midi tangkunang sini' nua'bu anigu', beng sini' torik nasi' nasi' gu naga ganggam ga' toutang wa na ganggam sa' totik. Gu naganing nasi' mambong girii u udagam ga' toutang wa na bining sini' udanga ganggam sa' totik ning anigu'. \v 24 Ning tinga sababa adi Herot ning midi u naknga mime aratugu' u kabinga fugang amanga mengni u ning anigagu', simeng nasi' nanam ga' anotik. Ka mengni Herodias wari Jon Baptis uuk ning kadapmang u katuanga ning anigu', Jon ning ki kati ga' nakarik ning anga ane'. \v 25 Ning aniinga tubobu urapsa' amanga Herot u ning anigu', na Jon Baptis ning ki kati kami sa' gafa ganang kaminam ga' nakarik. \v 26 Ka Herot adi sababa ning midi u naknga kaba mamareng sini' ubu naku'. Ka adi sababa waraga' napa'ni amimi sa' titi waraga' midi aming girisi fam ning dasi'ganang kuma' totangkagu' waraga' tanga Herot adi kubase' sini' aigangamgu'. \v 27 Aiganga ning tanga Herot wari aming nua'ni kaga' wara'ganangsa' anigareinga anga kalabus yak iyung bane u amanga ning tanga Jon u ugumogu'. \v 28 Ning tanga Jon ning ki kati u doptanga bema gafa ganang kaminga ning tanga bema tonga sababa waraga' amigu'. Ning tinga sababa adibu bema tonga mengni Herodias ga' amigu'. \v 29 Ning tinga Jon ning arantagim adi midi ka Jon u kuma' uking u naknga Jon ning bapmo u anga bema tonga kama ginang ganang kamiging. Ka inga' Herot adi kane tangkunang ka Jisas wari tanga agu' wara'ning midi ne u naknga base tanga a udi Jon urang ukuk warisa' abara' ning togu'. \s1 Jisas wari aming 5,000 ga' nana iminga naging \r Mat 14:13-21; Luk 9:10-17; Jon 6:1-13 \p \v 30 Ning tanga Jisas ning arantagim ka Jisas wari midi itua kane titiga' yangkaregu' wari kane u kuma' tasasu'nanga ning tanga Jisas kaunga tubobu abiging. Abanga kadofinga Jisas u nasi' nasi' midi ka adi kane tanga ingaging wara'ning u aninga yareging. \v 31 Ka Jisas wari adisining midi u naknga ning tanga aming wari adiganang bak girii fikifiki abanga fatinga adi nana a mengkura kafagafa guk mo' fatiaging waraga' tanga Jisas wari arantagimni u ning yanggu', indipmo'sa' kama nua'ni anga mengkura kafakafa tanga defakantam. \v 32 Ning ina ning tanga kama sigesa' aming guk mokngang waraga' maunga bot ganang aramugoging. \p \v 33 Ka Jisas se' adi aming bak siamo' fatiaging waraga' tanga kapmo' mantam ning tonga aramugoging ka aming kabi'mo' adi Jisas se' u kuma' fonga yapma ning tanga gwang gaga u unara yaranga anga kama ka Jisas se' wari anga kadofi ning u kuma' isefinga mera yareging. \v 34 Ka Jisas se' adi mandang inga' anga kadofinga bemkura anga ning tanga aming arantagim girii wari kuma' ipmefaging u yapking. Ka Jisas adi u yapma bibiri' yapku', adi aming nua'ni Anutuning kadapmang yangtinting ning guk mokngang waraga' tanga bibiri' yapma Anutuning midi u yanggeku'. \v 35 Ning tanga Jisas wari aming u Anutuning midi u yanggera anganga mayam de tipamoging. Ka Jisas ning arantagimni wari Jisas u ning aniging, ai girii kama kuma' garonga tara' yang ka kama ka ya nana guk mokngang sigesa' urang wang. \v 36 Ami taming ya yangkara tinga yong a kama fam ganang anga nana yapma tona yangakni'. \v 37 Ka Jisas wari ning yanggu', iyam tini' sida. Ka arantagimni adibu ning aniging, ai indi nana wa indeng kanga bema yamtam ya, aming arantagim kabasi' mo' adisita' nana stua ganang toiamtam udi moni girii 200 kina ning kabintam ning toging. \v 38 Ka Jisas wari ning yangkagu', ka sidi nana kafo kabi'guk wa, sa'anga yapkani'. Ning ininga anga yapma abanga ning aniging, indining nana kafo wa fama'sa', baret kababi' ka faiv a ama ging kafo wa fama' ningsa' adeing ning aniging. \v 39 Ning tonga Jisas wari kama bingking kareng u kanga arantagimni u ning yanggu', aming do ininga bak dawang dawang kura mera yarani'. \v 40 Ning ininga bak kababi' naro' naro' fam ka 100 a fam ka 50 ning kidanga kura mera yareging. \v 41 Ning tanga Jisas wari nana kafo baret a ama ging fama' u manggara kunim ganang kuta tarang degaranga adenga beni Anutu ga' ibang togu'. Tonga ning tanga arantagimni ga' upma iminga arantagimni wari u manggara aming ga' ima yareinga naging. Ning tanga ama ging kafo undu' ningsa' tanga yamging. \v 42 Ning tinga aming aming dabik didimengsa' nibera ning tanga dibing wa iibi tiging. \v 43 Ka Jisas ning arantagim wari aming wari nana dibing nanga ibiging u manggara fabanga bak tanga unup ari' ka 12 ning wara'ganang dasitoneging. \v 44 Ka aming nana u naging wa kabi'mo' ami a taming a sababi' ning dabiksa' wari naging ka adi ami ning namba sa' indangiking wa faiv tausen ning, taming a sababi' wara'guk mo' indangiking. \s1 Jisas wari gwang furo'ning tipminga mugogu' \r Mat 14:22-33; Jon 6:15-21 \p \v 45 Ning tanga kibiri sini' mayam de kuma' amanga sebonga tugu' ganang ka Jisas wari arantagimni u ning yanggu', Betsaida yongga' mantam. Ka sidi bot ganang aranga mera tim mani', na aming i yangkarasasu'nanga mandang kuma' autik. Ning ininga arantagimni adi bot ganang tim mugoging. \v 46 Ning tanga Jisas adi aming u yangkaranga adi mugosasu'neinga anapmo'sa' adenga kama bubo ganang ubu aregu'. Aranga mera beni Anutuga' ibang fatogu'. \v 47-48 Ning tinga kama kuma' garegu'. Ka Jisas adi arantagimni u fonga yapku' ka gaga kabi'guk mo' anga kadofiging mokngang, adi gugubik girii ga' tanga kane girii tanga gwang bining sa' ko famugoging. Ka Jisas adi u yapma urap mo' anga yapku', adi ibang tonga anganga tiim bining sini' inga' iwara anga gwang furo'ning tipminga agu'. Anganga kama kuma' faunga tugu' ganang arantagimni u anga yaptuagu'. Yaptuanga ning tanga gagaga dota' ning u irafiku'. \v 49-50 Ka arantagimni adi u kanga napa' kadagang ni ba kayam ning tonga ku ning katiging, ai u kani' wa nasi' wari aramara', udi aming uring unda' ning toging. Ka Jisas adi mutu tiging u kuma' fabanga yapkedanga ning katianggu', mutu mo' tinting nagasa' abarik. \v 51-52 Ning ina ning tanga abanga bot wara'ganang aranga marekinga gugubik girii fabagu' wa wara'ganang wadigi' bigu'. Ka arantagimni adi Jisas ning tangkunang u kigeda guk mo' tanga napa' Jisas wari tinga kaging waraga' sura base tanga sasuk mimeng ko tanga mafaging. Adi tim sidii ganang Jisas wari aming siamo'ga' nana tipkadofiaminga naging waraga' a inga' Jisas wari gwang furo'ning tipminga agu' undu' kigeda guk mo' tiging wara' adi Jisas u kanga base tiging. \s1 Jisas wari Genesaret yongganang bagana aming kabi'mo' ifakarendagu' \r Mat 14:34-36 \p \v 53 Ning tanga anga gwang gaga tubo yong Genesaret tara' do kadofiging. Anga kadofinga bemkura ning tanga bot u ara iptatangkaging, \v 54 ka aming yong wara'ni adi Jisas u urapsa' kuma' kigedaging. \v 55 Kanga ning tanga yong yong u unara anga bagana aming kabi'mo' u ipma manggakyapma abiging. \v 56 Ka Jisas adi kama ka wara'ganang wa bagana aming ifamarak ning kane sa' tanga agu', adi yong girisi a yong kababi' u anga kadofiinga wa aming wari bagana aming ipma manggara fabanga kama bining ka aming wari bak tiaging wara'ganang kura Jisas u ning faniaging, o girii guning kwi' sa' tifemting udi giri wa, wa kane girii sini' mo' totang. Ning aniinga Jisas adi aigaim sa' tinga bagana aming kabi'mo' wari Jisas ning kwi' sa' tifema karendanga yareging. \c 7 \s1 Anutuning kadapmang wari kadapmang kamaganangni u tarafita' \r Mat 15:1-9 \p \v 1 Ka Farisi arantagim guk ka sasuk aming fam ka Jerusalem yong girii u kabinga abiging wari Jisas ganang abanga kadofiging. \v 2 Ka wara'ganang wa adi Jisas ning arantagimni wari nana naunga kafasi' yotik ka Juda aming wari adisining kadapmang tang ganang yaranga tanga niaging ning guk mo' tanga naging u kuma' yapking. \p \v 3 Ka Farisi a Juda aming fam adi ning tiaging, nana naunga undu' kafasi' yotik ka kadapmang tang ka papase wari timinggi' kuma' tanga ira abiging u yaranga tiaging. \v 4 A maket ganang anga yangara abanga undu' kafasi' guk sa' yotikiaging. Abanga adisining sungkwang a gafa a kabak undu' kadapmang ka u yotik ningwara'ganangsa' yaranga yotik guk sa' tiaging. Yotira ning tanga nana wa inga' wara'ganang niaging. \v 5 Wara' Farisi a sasuk aming adi Jisas ning arantagim wari nana naunga kafasi' guk mo' yotira naging u yapma anga Jisas u ning anigaging, ai indining, guning arantagim adi Juda indining papane ning kadapmang tang wara'guk mo' sura kafasi' geng guk sansaramik sa' ba manggara ning. \v 6 Ka Jisas wari ning yanggu', a kuma' sabarik sidi aming fam wari aming karesi ba ning tonga sasap waraga'sa' sura fating. Tim profet Aisaia adi kuma' sapkedanga midi ka sidining kadapmang waraga' didimengsa' Anutuning midi ning kuma' yoksamgu', \q1 \v 7 “aming arantagim ka wa nagata' ibang wa masi' wari using sigesa' fatoing, nagata' kabaksi' guk mo' kufara toing. Adi naga nangmamangnem ning tonga aming kamaganangni ning kadapmang sa' yaranga tanga aming u ya Anutuning midi ning wa sige faining wara' na adisita' bibi' nakyamitik ning tuguinga yoku'.” \m \v 8 Ka beng sini' kuma' sabarik sidi Anutuning midi u kabinga ning tanga aming kamaganangni sidining kadapmang sa' ubu yaring. \p \v 9 Ning ina ning tanga ning yanggu', ka sidi sidaning kadapmang u yara waraga'sa' naknga unggungsa' surotangkanga Anutuning midi wa bema tipmakurati titing. \v 10 Ning tanga sidi kadapmang kesini nua'ni ka ning fating, tim Anutu wari adining midi tangkunang ka Moses aniinga Moses wari togu' wa ning, gu mamangga babangga kafakafa tiabotang a aming ka mengbe midi kadagang sansaramik inota' wa ugumak tinting ning yoku'. \v 11 Ka sidi kadapmang ka u togu' u kabinga aming ning fainiting, aming ka uningkim mambong guk wa adi Anutuga' amimi ga' kuma' totangkauta' wa mengbe wari yotangkayap titiga' aniinga wa adi ning inota', mo' uningkim mambong ya Anutuga' amimi ga' kuma' totangkangak wara' mo' samotik ning inota' ning fainiting. \v 12 Ning tanga sidi midi ka u tiptangkaunga ning fatuguting, a beng guk napa' ka Anutuga' amimi ga' ning tonga kuma' totangka wa mamangse babangse nua'bu yotangkayap ning guk mokngang. \v 13 Sidi aming u kadapmang kadagang ka ning u fayanggeking wa sidi Anutuning midi wari sigening ningda'ning ubu kagadofi ga' fating. Ka sidi kadagang wa u torik unggungsa' mo' fating mokngang, sidi kadagang fam undu' fating ning yanggu'. \s1 Kadagang wari aming ifakadaga wara'ning ki \r Mat 15:10-20 \p \v 14 Ka Jisas adi Juda aming girisi u ifang ina ning tanga ami taming sige ubu katiana ning yanggu', midi ka i sanotik ya kafakafa naknga suktangkanting. \v 15 Napa' sireng ning wari aming ning kabaksi' mang mo' amanga ifakadagating mokngang, napa' kadagang ka aming ning kabasi' mang ganang u kadofita' warisa' wa aming beng sini' ifakadagata'. \v 16 (Aming ka sasuk guk wa midi ka i torik i kafakafa sura nakota', ning yanggu'.) \p \v 17 Ka Jisas wari midi u ina ning tanga ami taming u ibinga anga yak nua'niganang amogu'. Ka ananing arantagimni wari mandang yaranga amanga midi ka u yanggu' wara'ning kiga' anigaging. \v 18 Ka Jisas wari ning yanggu', sidindu' nafek ba ting. Midi wara'ning ki wa ning, nana a napa' fam fugang ning ka aming wari nana titing wari aming ning kabaksi' mo' amanga ifakadagating. \v 19 Mokngang nana wa napa' fugang ning wara' aming wari nana tinga kadapmangni ganangsa' yaranga anga kadofinga mugota' ning yanggu'. Jisas wari aming wa nana wari mo' ifakadagating ning togu' wara' aming indi ning nakantam, nana a napa' fam wa nanasa' titining tapni guk mokngang. \v 20-21 Ning tanga nua'bu yanggu', aming ifikadaga wara'ning ki wa ning, aming anasa' kaba mang ganang do sasuk kadagang tipkadofiinga sasuk ka wari girii giranga ning tanga kadapmang kadagang titing. Adi kadapmang kadagang ka ning titing, ami a taming fam guk kadagang sansaramik fatiangak a kubu a aming nua'ni ura sep \v 22 a tamni a ufini kabinga kadagang titi a anata' mambong siamo' manggakna ga'sa' ninak a kaba kadagang ninak a mandaga' a fuksi' ganang kadapmang mumungguk kadagang titi a aming nua'nining napa' kamamarenga nakadangam titi a aming fam midi sige yangbe a fuksi' bema aranga maasi' pipe mandaga' titi ning wa kadagang beng sini' titing. \v 23 Beng sini' sanirik, sasuk kadagasi ka ningwari aming ning kabaksi'ganang do kadofinga ning tanga aming beng sini' ifakadagata' a napa' fugang ning wa aming tipkadaga ning guk mokngang ning yanggu'. \s1 Finisia taming wari Jisas ga' naktangka tugu' \r Mat 15:21-28 \p \v 24 Ning tanga Jisas adi yong ka u kabinga kama tubo Taia yong tara' waraga' ubu agu'. Anga kadofinga aming bak mimeng fatiaging waraga' tanga mengkura kabi' totik ning tonga yak nua'niganang amanga kapmo'sa' mareiagu'. \v 25-26 Ka yong wara'ni taming nua'ni adi ibingini kabasi' mini unggo kadagang wari amanga tipipenga faturugu' adi Jisas wari u agu' wara'ning midi udi kuma' naku' wara' urapsa' abanga Jisas ning kayong ganang u manda upma irema mera Jisas u ning anigu', o girii naganing yapna udi mini unggo kadagang guk ka gu u anga anikagarename'. Ka adi Juda taming mo' adi aming arantagim nua'ni Finisia kama tubo Siria tara' wara'ni \v 27 wara' Jisas adi kuma' kigedanga ning anigu', nana wa tim ka sababi'ga' imiting wara' na sababi'ning nana i bema tim ka kugwang ga' imotik wa didimeng mo' ning anigu'. \v 28 Ka taming adi kuma' nakedanga ning anigu', o beng sini' torang de girii ka kugwang adi sababi'ning nana kugo' ka nangifima titing undu' fafongsa' nating ning anigu'. \v 29 Ka Jisas wari adining naktangkani u kanga ning anigu', tangkunang sini' torang gabarik wara' yotangkagap tirik gi'sa' giri mautang, yapka ning mini' unggo kadagang wa kuma' tanga kayongamarik ning anigu'. \v 30 Ning tinga taming adi Jisas ning midi u ninaksa' tanga Jisas u kabinga yoring ga' tubobu anga kagu' wa beng guksa' ibingini wa mini unggo kadagang wari kabinga mugoinga kugurang kareng gi'sa' ubu defagu'. \s1 Jisas wari aming magi papeng tipkarendainga midi togu' \p \v 31 Ning tanga Jisas adi kama ka Taia tara' u kabinga anganga Saidon yong u tarafira Galili gwang ga' maunga mugogu'. \v 32 Ka kadapmang bining ka Dikapolis tara' u aramugogu' ganang ka aming fam wari aming nua'ni magi papeng midi kafagafa tutugu a ninak guk mokngang u nagira Jisas ana kaunga abiging u yaptuagu'. Ning tinga aming wari amisi' magi papeng u Jisas wari kafong wari suronga tipkarendaim ga' Jisas u tangkunang sini' aniging. \v 33 Ka Jisas adi adisining midi u nakyam sa' tanga aming magi papeng u nagira sasa' ning anasapmo'sa' anga ning tanga Jisas wari magi papeng wara'ning magi ginang u kafong yarimiyi wari sisingnanga a iguk songa bema mimbem ganang u gidengamgu'. \v 34 Ning tanga kunimganang kuta tarang degaranga adenga uring guk gimara midi o efata ning togu'. Ka midi wap ka efata u togu' wa tarara' te' ning togu'. \v 35 Ka Jisas wari midi u tuguinga magi guk ka mini guk dabiksa' wari kaga' wara'ganangsa' karendangamgu'. \v 36 Ning tanga Jisas wari amine nagira abu tiging u yangsefi tangkunang ning tugu', sidi napa' i tinga kaing ya aming fam mo'sini' anga yangting. Jisas adi yangsefi tangkunang ning kuma' tugu' de ka mokngang, adi napa' kuni' sini' tinga kaging waraga' tanga adi anga aming fam u ina yareging. \v 37 Ning tinga aming fam wari u naknga kabaksi' marara ning tonga yareging, ai beng sini' aming ka wa fikifiki napa' karesi tanga fiarara' fanakem. Ka kami aming magi papeng tipkarendainga midi naknga tutugu ning wa kaga'sa' udi beng wa tara' aa, ning toging. \c 8 \s1 Jisas wari aming 4,000 ga' nana iminga naging \r Mat 15:32-39 \p \v 1 Ka aming arantagim girii wari Jisas ganang bak girii nua'bu abanga tiging. Tanga anganga sanagimingsi' kuma' biamgu' u yapma Jisas wari arantagimni u ning yanggu', \v 2 ai aming ya nagaganang bak kama famineng sini' ting ka nanasi' kuma' biaming ka na yapbubure siamo' tirik. \v 3 Aming fam ka kamani sini' abiging ka indi yaksingga' tubobu sigesa' yangkarantam wa adi anga dasi' pimpiring dipminga kadapmang bining ganang kumade ma tini' ning yanggu'. \v 4 Ka arantagimni adibu ning toging, ka indining tantam nasi' indeng bema yamtam, ya kama bining sigesa' urang wang nana ni guk mokngang ning toging. \v 5 Ka Jisas wari ning yangkagu', sidining nana kafo baret kabi' wa indining adeing. Ka adibu ning aniging, mo' seven ningsa' adeing. \v 6 Ning tuguinga Jisas wari aming u ning yanggu', kwang mekni'. Ning tinga kwang meksasu'nanga yareinga Jisas wari baret fama'sa' u manggara adenga beni Anutuga' mesisiringa tugu'. Tanga ning tanga upma arantagimni ga' iminga arantagimni wari u manggara ami taming wara'siga' ima yareging. \v 7 Ning tanga ama ging kafo kababi'sini' fama'sa' ka aming wari manggeging undu' manggara fonga Anutuga' mesisiringa tanga ning tanga upma arantagimni ga' iminga aming ga' ima yareging. \v 8-9 Ka aming ka Jisas wari nana u iminga naging wa arantagim girii sini' ka fo tausen ning ningwari naging. Adi dabik didimengsa' nibera ning tanga dibing ka iibi tiging. Ka Jisas ning arantagim wari nana dibing nanga ibiangaging u manggara fabanga unup ari' seven ning sini' dasitoneging. Ning tanga Jisas wari ami taming u yangkara tinga mugo tiging. \v 10 Yangkaranga ning tanga arantagimni u inagiknanga bot ganang urapsa' aranga mera ning tanga kama tubo Dalmanuta ka gwang fugung waraga' mugoging. \s1 Aming wari Jisas ning kane tangkunang kaga ga'sa' toging \r Mat 16:1-4; Luk 12:54-56 \p \v 11 Ka Jisas guk ka arantagimni guk wari u anga kadofiinga Farisi arantagim wari Jisas u mandaga' taramikonga abiging. Abanga kadofinga Jisas u ning anigaging, gu Anutuning napa' tangkunang ka ni tinga kanga wa indi o beng sini' gu Anutuning tangkunang guk ba itang ning tontam ning aniging. \v 12 Ka adi adisining midi u naknga fikifiki adi kane tangkunang titi ga'sa' faniaging waraga' tanga kaba mamareng sini' naknga uring guk gimara ning togu', o aming sidi Anutu ana nangkaregu' ning guk mo' nakedanga napa' tangkunang tasaminga dasi' wari kaga waraga'sa' fananing wara' na kami napa' tangkunang ni guk mo' tasaminga kanting mokngang sini'. \v 13 Ning ina ning tanga iibi tanga bot ganang tubobu aranga arantagimni guk gwang fugung ga' mabu tiging. \s1 Farisi arantagim ning sasuk kadagang wara'ning midi tipfara \r Mat 16:5-12 \p \v 14-15 Ka gwang bining ko arabiging ganang ka Jisas wari Farisi a Herot ning kadapmang mandaga' waraga' arantagimni u yangnatamonga ning yanggu', ai sidi Farisi arantagim a Herot ning arantagim napa' yis waraga' kafakafa denga ikni' ning yanggu'. Ka arantagimni adi nakube tanga baret guk mo' manggeging, kubaniksa' bemging \v 16 wara' adi Jisas wari midi ka yis ga' togu' u naknga yis beng ga'sa' ba sura tora' ning tonga ning toging, ai baret urang nakubenga abangam waraga' unda' sura ninara'. \v 17 Ka Jisas adi sasuksi' kuma' yapkedanga ning yanggu', sidi baret ibinga mabinging waraga' sura sanirik ning tonga toing wa. Sidining sasuksi' wa indining wara' sidi naga midi fikifiki sana abarik wa nakeda guk mo' fating. \v 18-19 Dasi' ka kigeda tanga a masi' ka nakeda tanga ning titi guk mo' wa indining. Na nana tipkadofi ning tangkunang guk wara' indi nana ga' nafek tanga wa na midi mimeng mo' toutik mokngang, na kuma'sa' tipkadofotik. Sidi tim naga aming faiv tausen ning wara'siga' nana iminga naging udi kuma' ba nafeking. Ka adi nagaremik tanga ibiging u manggara wa ari' wa indining dasiging. Ka aranatagimni adibu ning aniging, mo' wa ari' 12 ning dasitonegum. \v 20 Ning tanga nua'bu yanggu', a nua'ni ka aming bak girii fo tausen ning waraga' baret 7 ning sa' iminga naging wa adi nagaremik tanga ibiging wara'ning dibing wa indining dasiging ari' wa. Ka adibu ning toging, mo' undu' ari' 7 ning sini' dasigum. \v 21 Ka Jisas wari ning yanggu', beng guksa' toing de ka sidi naganing tangkunang waraga' nakeda sini' tini', na yis beng ga' mo' sura tongak kini nua'ni sura tongak u sura nakedani' ning yanggu'. \s1 Jisas wari Betsaida yongganang aming de kadagang tipkarendagu' \p \v 22 Ning tanga abanga Betsaida yong u kadofinga mareiaging. Ka aming yong nua'nini wari aming de kadagang nua'ni u wenga nagira abanga Jisas wari suronga tipkarendaim titiga' aniging. \v 23 Ka Jisas adi nakyam sa' tanga aming de kadagang u wenga nagira tonga yong bibik ning u anasapmo'sa' adenga ning tanga Jisas wari de u iguk sombara sufurungama ning anigu', indining degaranga karang. \v 24 Ning aniinga degaranga ning togu', mo' aming udi giri yabarik ka yapkeda sini' mo' tirik, uringsa' ka firi ki da'ning arengaking yabarik. \v 25 Ning tuguinga Jisas wari de u nua'bu surogu'. Suroinga tangkunang sini' nua'bu degaregu' wa aming a napa'napa' fam u sireng sini' ubu yapku'. Ning tinga de wa wadigi' sini' karendagu'. \v 26 Ning tanga Jisas wari aming u anisefi tangkunang ning tugu', yongganang sirengsa' mo' autang yak ganang kapmo'sa' maya' ning anisefiinga mugogu'. \s1 Pita wari Jisas ning wap beng u anituagu' \r Mat 16:13-20; Luk 9:18-21 \p \v 27 Ning tanga Jisas guk ka arantagimni guk adi yong ka u kabinga yong kababi' ka yong girii wapni fama' guk aniaging Sisaria Filipai tara' waraga' ubu aging. Ka kadapmang bining ganang Jisas wari arantagimni u ning yangkagu', aming adi nagata' wa indining fatoing. \v 28 Ka adibu ning aniging, mo' adi ning faganing, Jon Baptis a fam ka Iliaja a fam ka profet girisi ka tim ikiaging ningwara' nua'ni ning fatoing ning aniging. \v 29 Ka Jisas wari ning yanggu', a sida wa indining fanabing. Ka Pita wari ning anigu', gu Anutuning Kasira Aming girii. \v 30 Ka Pita adi Jisas ning wapni bengsa' togu' waraga' tanga Jisas wari arantagimni u yangsefi tangkunang tanga ning yanggu', wap ka i toing ya aming fam wa mo'sini' yangting, sidisa' naknga ikni'. \s1 Jisas wari inga' kungkumak tanga tubobu mamarak waraga' togu' \r Mat 16:21-28; Luk 9:22-27 \p \v 31 Ning tanga arantagimni u midi sireng sini' ning ina yaregu', beng sini' ning sanotik inga' Amingning Tim Iyak nagaganang mamareng a kagaya girii wari kadofinamo'ga'. Aming wari nagata' bibi' naknga kadagang naramira bemnapma tonga aming fam ga' iminga nugumak sini' tini'ga'. Nukinga kumara kamaganang kama famineng ning ibinga tubobu seranga mararok ga'. \v 32 Jisas wari midi sirengsa' u iniinga naknga Pita adi midi ka waraga' bibi' naknga ning tanga anga Jisas ning kafong u wenga kabi'ning nagira tonga ning anisefigu', ai girii gu midi ka guguk tinga kungkumak guk wa indining torang, wa midi kadagang torang nakarik. \v 33 Ka Jisas wari arantagimni fam u faranga ifanga adenga Pita u ning kafanga anigu', a gu aming kamaganangni ning sasuksa' tanga Setan ning midi torang nakamarik wara' ning ganarik, gu Setan tataba te'. Gu Anutuning midi guk mo' sura nangsefi tonga tarang nakamirik ning anigu'. \p \v 34 Ning tanga Jisas wari ananing arantagimni guk ka aming sige fam ka unggung adeingaging u katiana fabanga kukyapma midi tangkunang ning yanggu', beng sini' aming ka ni naganing kane aming ning ironga wa adi sasukni ka iik kareng kamaganangni ga'sa' titi u udanga ning tanga mamareng girii sini' ka aming wari ugumak titi waraga' guk mo' sura nanawak sa' tota' wa karengsa'. \v 35 A aming ka ananing fugu wari gi' ningsa' iikga'sa' sura a nugumak matini' ning tonga mutu tanga sige ningsa' irota' adi inga' kungkumakni ganang wa kamaganang ingging wadigi'sa' bisasu'no'. A aming ka naga nawara sibeng Anutuning midi kane tanga irota' waraga' tanga aming fam wari mamareng aminga ugumak tinting wa adi uringni wa ka' kareng fikifiki ningsa' irota'. \v 36 A aming ka napa' kamaganangni karesi manggakna waraga'sa' sura tanga ira kangasi sini' kadofinga irota' wa adi inga' kungkumak tota' ganang wa mambongni wari uringni u yotangkangam ning guk mokngang. \v 37 Beng sini' aming ning uring wa napa' kabasi' mo', mokngang wa napa' girii kigineng sini'. A napa' mambong kamaganangni wa aming ning uring guk dabiksa' mo', wa napa' sige kuma' bisasu'na wara'ning. \v 38 Wara' sidi kafakafa sura nakanting, aming ka kadapmang sansaramik tanga Anutu beng guk kabinga Anutu mandaga'ga' mugo ning titing wa kabi'mo' kuma' iking. A aming ka naga nanawak ga' kuma' surota' de ka adi amine wari bibi' nakngam a midi anikige titi waraga' ubu sura bibi' nakota' wa adi inga' Amingning Tim Iyak naga kunim aming arantagim inagira sibeng Anutuning tangkunang kigineng girii guk ka diok girii guk tubobu afok ganang wa nandu' aming ka ningwara' wa kagabi tok ning yanggu'. \c 9 \p \v 1 Ning tanga Jisas wari nua'bu yanggu', beng sini' sanarik aming ka i adeing fam sidi ko mo' kumakinga ganang Anutuning bining wari tangkunang girii guk kadofasirendo' wa sidi kuma'sa' kani'ga' ning yanggu'. \s1 Jisas wari girigik tanga nua'ni kadofigu' \r Mat 17:1-13; Luk 9:28-36 \p \v 2 Midi u ina ning tanga iya' kama 6 ning ibinga ka Jisas wari arantagimni famineng ka Pita a Jems iguyangguk Jon ya ning unggungsa' inagira kama bubo girii nua'niganang naro' areging. Aranga kadofinga adenga ning tanga kaging ka Jisas ning fugu wari girigik tanga kuni' nua'ni sini' ubu kadofigu'. \v 3 Ning tinga adining kwi' kangkamani undu' fafa' sini' ka napa' kamaganangni ka ni ningwara'guk mo' ikita' ningwara' fagagu'. \v 4 Ning tanga yapking ka aming timini fama' ka Ilaija guk ka Moses guk wari urapsa' kadofinga abanga Jisas guk adenga midi aratoging. \v 5 U yapma ning tanga Pita wari Jisas u ning urapsa' anigu', o girii indi gugok arapmam yaraga' wa karengsa' nakem wara' indi sidita' yak kababi' famineng masamtam, nua'ni ka guta' a nua'ni ka Moses ga' a nua'ni ka Ilaija ga' ning, ning anigu'. \v 6 Ka Jisas ning arantagim famineng adi aming famineng wari adeging wara'sining diok kigineng girii u kanga paparap senga mutu tanga Pita wari midi ka u sige toingagu'. \v 7 Pita wari midi u tuguinga ning tanga mungkong fafa' girii wari afanga tumukyapma midi nua'ni ka kunim ganang kuta afugu' wari mungkong wara'ning mang ganang ning kadofigu', aming ka u kaing wa naganing sabana kareng na adita' siamo' nakitik wara' nasi' midi adi touta' wa sidi nakngam sa' tinting ning togu'. \v 8 Midi ka wari kadofinga biinga Jisas ning arantagimni famineng wari midi wa nisi' wari tora' ning tonga deyangaging ka mokngang kamasa', aming fama' kadofinga adegumu' undu' kuma' kabinga mugoinga Jisas anapmo'sa' ubu adegu'. \p \v 9 Ning tanga kama bubo u kabinga afanga kadapmang bining ganang Jisas wari arantagimni famineng u yangsefi tangkunang ning tugu', sidi napa' ka i kadofiinga kaing yaraga' wa aming fam guk mo'sini' yangting, sidasa' sura ikianting. Inga' Amingning Tim Iyak naga tubobu marakinga wara'ganangsa' wa giri ituani' ning yanggu'. \v 10 Ka midi ka Jisas wari u yangsefigu' wa inga' nua'bu guk mo' aniging. Ka anasa' wa giri ning toging, ai adi midi ka tubobu mamarak guk wa inding tora' ning tong tonga afiging. \v 11 Ning tanga Jisas u ning anigaging, girii sasuk aming wari midi nua'ni ka ning fatuguting, Kasira Aming wari abonga wa tim ka Ilaija wari abo u kani' ning guk wa nasi'ga' fatuguting ning anigaging. \v 12-13 Ka Jisas wari ning yanggu', midi ka wa beng guksa' Ilaija ning kane wa tim abanga kadapmang u tipdidima wara'ning. Ka aming ka ningwara' wa inga' ingging sini' kuma' kadofinga abanga tinga aming wari adita' bibi' nakngama adisining kabaksi' kadagang sa' yaranga kuma' urang ugumoging wang. Timinggi' sini' aming ka wari abubu waraga' wa Anutu wari midi kuma' tuguinga yoking wara' adi wara'ganangsa' yaranga abanga kadofiinga tiging. Ka adi midi nua'ni ka Amingning Tim Iyak wari abubu waraga' undu' ning yoking, \q1 “aming ka wari abuinga wa aming adi adita' bibi' nakngama kagaya girii aminga manda sini' ukngamni'ga' ning yoking ning yanggu'.” \s1 Jisas wari saba kabasi' ning mini unggo kadagang tangkayongamgu' \r Mat 17:14-21; Luk 9:37-43 \p \v 14 Ka Jisas guk ka arantagimni famineng guk adi kama bubo u kabinga afanga kadofinga anga arantagimni fam ibinga areging wara'ganang anga kadofiging. Anga kadofinga ning tanga yapking ka aming kabi'mo' wari bak girii tanga Juda ning sasuk aming fam wari Jisas ning arantagim guk arok fatiging. \v 15 Ka aming kabi'mo' ka bak unggung kura faging wari Jisas wari nondani u nua'ni da'ning ubu kadofinga abugu' u kanga urasi' fungyanga kafaging. Ning tanga unara abanga Jisas ganang bak girii tiging. \v 16 Ka Jisas wari aranatagimni ka unggung ibigu' u ning yanggu', sidi nasi'ga' fararoking. \v 17 Ka aming arantagim girii ka Jisas ganang bak tiging wara'ning nua'ni wari Jisas u ning anigu', o girii gu ingging ba ning tonga naganing sabana i nagira abangak. Adi mini unggo kadagang wari tanga midi guk mo' tuguta'. \v 18 Ning tanga fikifiki adi mini unggo kadagang wari taramikinga kamaganang mangfanga mini fe dininga katapana titi ning tita' waraga' tanga nagira abanga gu girosinga guning arantagim u inak. Ka adi kuma' tinging de ka mokngang, adi tipkarendanam guk mo' tinging ning anigu'. \v 19 Ka Jisas wari aming wara'guk ka arantagimni guk ning u ifang yanggu', o aming sidi naktangka kabi'guk mo' ting. Na kama paramu'sini' kuma' sanggera abarik ka na nua'bu ko mo' sanggerotik. Ning ina ning tanga aming u ning anigu', saba kabasi' u nagiknam tanga abe'. \v 20 Ning tinga aming wari saba kabasi' u anga nagira abuinga mini unggo kadagang wari Jisas u kanga saba kabasi' u nua'bu taramakinga saba kabasi' wari Jisas ning de ganang unggung kumara mangfanga mini fe dininga siringgananga ingagu'. \v 21 Ka Jisas wari u kanga saba kabasi' wara'ning beni u ning anigagu', kungkumak ya inga'sa' tara' wa. Ka beni wari ning anigu', mo' timinggi' ginggiming ganang bemgu' ka ningsa' tanga abuta'. \v 22 Fikifiki kadagang wari taramakinga kudip ganang a ama ganang udi mangfu sa' tita'. Ka gu girisa' yotangkanapning ning kanga wa giri kabubure tanga tipmaraknam totang ning anigu'. \v 23 Ka Jisas wari ning anigu', gu nagasa' yotangkagam ga' torang. Ka gu nagata' naktangka sa' totang wa gu nasi' nasi'ga' toutang wa na kuma'sa' tagaminga kadofigaminga kautang. \v 24 Ka saba kabasi' wara'ning beni wari Jisas u ning urapsa' anigu', o girii na naktangka kuma' tirik de ka tangkunang sini' mo' tirik wara' gu yotangkanap tanga tiptangkanam te'. \v 25 Ning tinga aming wari bak girii tonga tiging u yapma Jisas wari saba kabasi'ning mini unggo kadagang u urapsa' anigaregu'. Ning anigu', a mini unggo ka amingning maasi' a masi' isefiam titing gu aming i kagabi tanga wadigi'sini' maya' tubobu guk mo' abotang. \v 26 Ning aniinga mini unggo kadagang wari saba kabasi' u kabonga ku bang katinga saba kabasi' u taramakinga paparap girii tinga kagabi tanga mugo tugu'. Ning tinga saba kabasi' wari kungkumak da'ning tanga kugurangsa' deiagu'. Ka aming adi u kanga kungkumak ba tara' ning tonga base tanga toging. \v 27 Ka Jisas wari kafong wenga tipmarainga marara karang tangkunang sa' ubu adegu'. \p \v 28 Ning tanga Jisas wari aming bak tiging u ibinga anga yak nua'niganang iyung ubu amanga mareiagu'. Ka ananing arantagimni wari anasapmo'sa' mareiaging ganang Jisas u ning anigaging, ai girii nasi' wari tanga indi mini unggo kadagang wa tangkayo guk mo' tangam. \v 29 Ka Jisas wari ning yanggu', napa' tangkunasi ningwara' wa sigesa' tanga yuguk ning guk mokngang, ibang warisa' wa napa' ningwara' u tanga kayoutang ning yanggu'. \s1 Jisas wari inga' ana kungkumak tanga tubobu mamarak waraga' nua'bu togu' \r Mat 17:22-23; Luk 9:43-45 \p \v 30 Ning tanga Jisas wari aranatagimni u inagiknanga yong ka u kabinga marara yong kababi' fam ka Galili unggung ikyangakiaging waraga' ubu mugoging. \v 31 Ka fikifiki aming wari Jisas ganang bak sa' fatinga Jisas wari arantagimni kafakafa guk mo' fianggeturugu' waraga' tanga kadapmang bining ganang anga arantagimni u yanggeronga ning yanggu', kapmo'sa' famantam. Ning ina ning tanga anga midi ning yanggera yaregu', inga' aming fam wari Amingning Tim Iyak naga bemnapma aming fam ning kafasi' ganang iminga adibu bemnapma tonga kadagang naramira ning tanga nugumak tini'ga'. Nukinga kumara deia' kama famineng ning ibinga inga' tubobu seranga mararok ga' ning yanggu'. \v 32 Ka arantagimni adi Jisas ning midi u naknga midi wara'ning ki guk mo' nakedanga ning suking, o indi midi wara'ning kiga' nua'bu mo' anigantam soning ma to' ning sura sige ade sa' tiging. \s1 Aming wari girii iyak wara'ning midi \r Mat 18:1-5; Luk 9:46-48 \p \v 33 Ning tanga anga Kapaneam yong do kadofinga Jisas wari yak nua'niganang amanga mera ning tanga arantagimni u ning yanggu', sidi kadapmang ganang do wa nasi'ga' tonga arora fabanging. \v 34 Ka arantagimni adi kadapmang ganang wa midi ka a na girii tim iyak a naga sirafatik ning tonga arora famugoging waraga' tanga adi kuma' nakedanga megang naknga midi tubobu guk mo' aniging. \v 35 Ning tanga Jisas wari arantagimni u fong kukyapma dabiksa' kura marekinga ning yanggu', beng sini' ning sanotik aming ka amine fam irafara girii tim iyak aming ning ironga wa adi ananing sasukni a fugu u bema afasasu'nanga ning tanga tim ka amine ning kane aming ning ira tiamota' wa giri. \v 36 Ning ina ning tanga saba kabasi' nua'ni u wenga nagira tonga kambiafinga mera arantagimni u ning yanggu', \v 37 aming ka ni nagata' sura saba kabasi' ka i kaing ningyara'ga' kafakafa tangamota' wa adi nagata' tanamara'. Ning tinga sibeng Anutu ka nangkara tinga afuguk adindu' u kanga o adi naganing sabana ga' sura tangamara' wa nagata' tanamara' ning touta' ning yanggu'. \s1 Aming ka kane kareng tota' wa indining amini' \r Luk 9:49-50 \p \v 38 Ka Jisas wari arantagimni midi u ina ina ning tanga mareiaging. Ka arantagimni nua'ni ka Jon wari Jisas u ning anigu', girii gam indi aming nua'ni ning kangam ka adi guning wap tonga aming ning masi' unggo kadagasi u tanga fayugukyama', ka adi guning arantagim mo' waraga' tanga indi anisefi tangam ning anigu'. \v 39-40 Ka Jisas wari ning yanggu', anisefi guk wa nasi'ga' tinging, aming ka napa' kareng naganing wap ganang tonga tinga wa adi nagata' naknga tara' wara' sidi aming ka ningwara' u kanga wa kagabi sa' tinting. Beng sini' aming ka kane kareng ka ningwara' u tinga kanga wa sidi ning nakedanting, adi indining amini'sa' indining digirap mo'. \v 41 Ka ning sanotik, aming ka ni sidi Kasira Aming ning kane tinga nasi' kabi'sini' ning yotangkasabota' wa Anutu adi kuma'sa' kara' wara' adi waraga' suknakube guk mo' tota', inga' wa adi aming ka waraga' kafakafa wa napa' kabi'sini' waraga'sa' tanga tangamo'ga' ning yanggu'. \s1 Kadagang wari aming ning sasuk kareng ifakadagata' \r Mat 18:6-9; Luk 17:1-2 \p \v 42 Ka Jisas wari arantagimni u midi nua'ni ning yanggu', aming ka ni aming ka naktangkani tangkunang guk mokngang ka saba kabasi' ningyara' da'ning wara'ning naktangka u tipkadangamonga tinga wa aming fam wari u kanga urapsa' bema ugumak sini' tinting. A mokngang wa uningkim girii bema kadare ganang tofinga bema gwang ganang kuragamainga wadigi' kumarota'. Ning tinting wa kadapmang udagainga aming ka ifakadaga tonga tota' wari inga' kagaya girii sini' mo' bemo'. \v 43 Kadagang wari aming tipkadaunga tinga kadapmang udaga wara'ning wa ning, kafaga fugung wari kadagang ga' ginagara aunga tinga wa gu urapsa' doptanga kayoutang. Ning tanga gu kafaga fugung guksa' ira kane girii totang de ka gu inga' Anutuning yongganang wa marek kareng katuaya'. A gu kagabi sa' tanga kadagang ningsa' tanga ira autang wa bibiri' sini' gu kafaga karesi fama'guk dabiksa' kudip kadagang ganang anga kagaya girii beme'ga'. \v 44 (Beng sini' kama ka wa kudip girii udi kungkumak guk mo' tita', abanga ging kadagasi undu' bibi' guk mo' tita' mokngang fikifiki ka' ningsa' fadetamu'.) \v 45 Ka kaga undu' ningsa', kaga wari kadagang titiga' ginagira aunga tinga undu' gu kaga fugung u urapsa' doptanga kayoutang. Ning tanga gu kaga fugung guksa' irotang de ka gu inga' Anutuning yong kareng ganang wa marek kareng katuaya'. A gu kagabisa' tanga kadagang ningsa' tanga ira autang wa bibiri' sini' gu kaga karesi fama' guk dabiksa' kudip kadagang ganang anga kagaya girii beme'ga'. \v 46 (Beng sini' kama ka wa kudip girii udi kungkumak guk mo' tita', abanga ging kadagang undu' bibi' guk mo' tita' mokngang fikifiki ka' ningsa' fadetamu'.) \v 47 A daga undu' ningsa', daga wari kadagang titiga' ganggagareinga wa daga fugung u wadigi' kadara kayoutang. Ning tanga gu daga fugung sa' guk kane girii totang de ka gu inga' Anutuning yong kareng ganang wa gi' giri ire'. A gu kagabi sa' tanga kadagang ningsa' tanga ira autang wa bibiri' sini' gu daga karesi fama' guk dabiksa' kudip kadagang ganangsa' anga kagaya girii beme'ga'. \v 48 Beng sini' kama ka wa kudip girii a ging udi bibi' guk mo' tita', fikifiki ningsa' ira auta'. \p \v 49 Abanga nua'ni ka ning, aming wari keng bataga titi ganang waraga' tanga firing siamo' kukiting. Ka aming wari Anutuganang iikning wa kadapmang ka aming wari keng bataga ma to' ning tonga firing siamo' urang kukiting ningda'ning Anutu adi indifikarenda titining napa' ni guksa' tinimota'. Napa' ka wa mamareng ni indiganang kadofanimota' u kabanim sa' tinga bemtam. \v 50 Ka indi napa' mamareng u bemtam wa indining napa' marang guk ka firing ningda'ning. Indi firing wa kuma'sa' yabitam adi tim inga'ni ganang wa marang guk yating ka inga' timinira tanga marang wari bibi' tinga wa iibi tinga sigesa' fideting. Ka sidining kabaksi'ganang undu' ningsa' sidi napa' kareng marang guk ningda'ning ira wa sidi kuyase fam guk kabasi' kubaniksa' kufara ning tanga kugurang gi'sa' ikanting ning yanggu'. \c 10 \s1 Jisas wari ufi imaraming kuma' tanga iik u mo udaga waraga' togu' \r Mat 19:1-12; Luk 16:18 \p \v 1 Ning tanga Jisas adi kama tubo Galili u kabinga marara kama tubo Judia tara' waraga' ubu agu'. Anga Jodan ama u yama anga kadofinga aming wari adiganang bak girii abanga tinga kadapmang ka fikifiki fianggetarugu' ning u kama tubo wara'ganang ubu tanga yanggeku'. \p \v 2 Ka Juda ning sasuk aming ka Farisi arantagim wari Jisas u mandaga' taramaronga anga ning anigaging, ai Juda aming indining kadapmang tang ka aming wari tamni kagabi wara'ning wa indining adera' karang. \v 3 Ka Jisas adibu ning yangkagu', a wara'ning midi ka tim Moses wari yoku' wa indining. \v 4 Ka adibu ning toging, Moses wari yoku' wa ning, aming ka ni tamni kabonga wa sigesa' mo' kabota', adi tim ka midi dibing kabi' umpang ganang yora yora aminga ning tanga wara'ganang inga' anigarota' wa giri ning yoku'. \v 5 Ka Jisas wari ning yanggu', a Moses adi taming kagabi' ga' aigasam titining guk mokngang ka adi sidi aming midi ninak ning guk mokngang midi karangkang titisi waraga' tanga wa midi ka umpang iyok ga' u togu' wang. \v 6 Ka midi ka wara'ning ki sini' wa ning fideta', timinggi' sini' Anutu wari napa'napa' munumung sini' tugu' ganang wa adi ami tanga a taming tanga ning tugu'. \v 7-8 Tanga ning togu', ami a taming wari mengbe guk ira anganga ami a taming sangama ning tanga mamangse babangse u ibinga abanga kabaksi' kubaniksa' kufara ning tanga napa' kubaniksa' ning ubu kadofinga iik waraga' tiabirik ning togu'. \v 9 Wara' napa' ka Anutu wari wadigi' ning tonga kuma' iptatangkayap wa aming wari nua'bu udayap guk mokngang sini' ning yanggu'. \p \v 10 Jisas adi midi u ina ning tanga ibinga yak iyung bane ganang amogu'. Ka ananing arantagimni wari mandang yaranga amanga midi ka u togu' wara'ning ki ga' anigaging. \v 11 Ka Jisas wari ning yanggu', aming ka tamni kabinga taming nua'ni sanota' wa adi tamni ka kagabi tota' waraga' kadagang tangamara'. \v 12 A taming undu' ningsa' ufini timini u kabinga ami inga'ni sangamota' wa adi ami taming fama' wari kabaksi' kubiniksa' iik wara'ning u tipkadaga sini' tara' ning yanggu'. \s1 Jisas wari sababi' Anutu wari kafakafa tiap waraga' ibang toyamgu' \r Mat 19:13-15; Luk 18:15-17 \p \v 13 Ka fiking nua'ni ganang aming fam wari Jisas wari sababi' u kisi' suroyapma ibang toyam waraga' ning tonga Jisas ga' inagikngama abiging. Ka Jisas ning arantagimni wari yapma ifangyang tanga yangsefi tiging. \v 14 Ka Jisas adi arantagimni wari yangsefi tiging u yapma ning yanggu', ai yangsefi guk wa naga' ting, iibi sa' tinga nagaganang i abani'. Sidi wara'ning ki guk mo' naknga yangsefing, sababi' karesi ningyara' wa Anutuning midi ninak sa' tanga Anutuning bining ganang iik wara'ning ningda'ning iking. \v 15 Beng sini' sanirik aming ka Anutuning kapmik ganangsa' ironga wa adining kabani wa saba kabasi' ningda'ning naktangkanga irota' wa giri, a mokngang wa adi Anutuning bining anga kaga ning guk mokngang ning yanggu'. \v 16 Ning ina ning tanga saba kababi' u fabanga kukyapma kisi' suroyapma Anutu wari yotangkayap waraga' ibang toyamgu'. \s1 Aming mambong siamo' guk adi Anutu ganang au ning kadapmang guk mokngang \r Mat 19:16-30; Luk 18:18-30 \p \v 17 Ka Jisas wari sababi'ga' ibang u toima ning tanga ibinga marara mugo tonga tinga aming nua'ni wari urapsa' unara abanga kadofinga Jisas ning kayong ganang u manda upma irema mera Jisas u ning anigu', o yanggek aming kareng na indining da'ning tanga ka' iik kareng fikifiki ningsa' irotik. \v 18 Ka Jisas adibu adining naktangkani u kadidimonga ning anigu', ka gu aming kareng ning guk wa naga' nanarang, midi wap ka kareng wa Anutu kubaniksa' urang anitam udi. \v 19 Ka gu midi ka ka' ningsa' iikga' torang wara'ning kadapmangni wa gu kuma'sa' nakitang midi tangkunang Anutu wari kaminga yaregu' wa ning, gu aming nua'ni mo' ura sebotang a gu tamga kabinga sansaramik mo' totang a kubu mo' totang a gu midi mandaga' mo' toutang a gu aming nua'ni mo' taramikotang ning tanga mamangga babangga kafakafa tiabotang ning tuguinga yoking. \v 20 Jisas wari midi ka u tuguinga aming wari ning togu', o girii beng sini' na timinggi' kabasi' ganang midi ka u tonga yararang u naknga yara tanga didimeng ningsa' ko ira abutik yang ning anigu'. \v 21 Ka Jisas adi aming Anutuning kadapmang didimengsa' kuma' tanga yagu' u kanga adita' kaba karengsa' naknga ning anigu', kadapmang didimeng wa giri yaranga ikitang ka napa' kubaniksa' wa titi guk mo' fatitang unggungsa' totang wa ning, gu i anga nasi' nasi' mambongga u manggara fonga tatafak amingga' yamsasu'notang. Beng sini' gu ning totang wa inga' kunim furo'ning ganang wa napa'niga' nafek guk mo' te' mokngang. Wara' gu u tanga inga' wara'ganang nawara abotang ning anigu'. \v 22 Ka aming adi kangasi mambongni kabi'mo' waraga' tanga adi Jisas ning midi u naknga mambongni girii u kagabi ga' bibi' naknga kaba mamareng sini' naknga ning tanga munggufa tanga Jisas u kabinga yoringga' mugo tugu'. \p \v 23 Ning tanga aming wari mugoinga Jisas wari arantagimni u ning yanggu', beng sini' sanirik aming ka mambongni siamo' guk adi kunim yongga' mugo wara'ning kadapmang u yara waraga' wa sia da'ning mo' tota' mokngang, kane girii sini' tota' ning yanggu'. \v 24 Ka arantagimni adindu' midi ka u mamareng ning sura naknga base tiging waraga' tanga Jisas wari ning nua'bu yanggu', o sabane beng guk sini' urang sanirik aming wari Anutuning bining ganang ironga wa siasa' mo' tanga anting mokngang. \v 25 Midi ka wara'ning kamaga ni wa maga girisi wari ginang kabasi'sini' ganang aunga yotekna tanga kane girii sini' urang titing ningda'ning tinting. Ka aming ka mambong mimeng guk wari Anutuning bining ganang iikga' undu' kane girii ka ningsa' tinting ning yanggu'. \v 26 Ka arantagimni adi Jisas ning midi u naknga ning tanga anasa' ning toging, ai midi ka wa bagi da' tara' nakem, aming wari kunimganang mugoning guk mokngang ba ning toging. \v 27 Ka Jisas wari u naknga faranga yapma ning yanggu', beng sini' aming sidi kadapmang guk mokngang ning sura naknga toing ka ning sanotik, Anutu adi napa'napa' aming wari mo' titing wa adi kuma'sa' tita' wara' adi aming wari adining bining iikning kadapmang undu' adisa' tiaminga anting ning yanggu'. \p \v 28 Ning tanga adeging ka Pita wari Jisas u ning anigu', o beng sini' girii indi mambong ga' sasuk mimeng guk mo' tugum mokngang, indi mambongni' u ibinga marara gusa' giwara abanga wa gugok kane i tanga fengakem yang. \v 29 Ka Jisas wari ning yanggu', beng sini' kafakafa nakni' aming ka naga a Anutuning midi kareng ga' sura marara ananing yoring a mengbe kuyane a mindine fening a magani mambong u ibinga mauta' adi nafek guk mo' tanga irota' mokngang, adi inga'ni nua'bu wa kamaganang ingging kuma'sa' yaptuauta'. \v 30 Tim wa adi mambongni fama'sa' ikngamting ka inga' adi kane u tanga irota' ganang wa Anutu wari yak a mengbe a kuyane mindine ibingine a feng a maga kabi'mo' kuma'sa' ibingaminga yaptuauta'. Ka adi kamaganang i ira wa napa' kareng unggungsa' mo' katuauta' mokngang, adi napa' mamareng undu' bemota'. Adi naganing kane tinga aming fam wari waraga' tanga kagaya aminting, ka inga' adi kunim yongganang wa marek sibim kareng bema marero'. \v 31 Beng sini' sanirik, aming fam ka kami yara'ganag tim iyakning ningda'ning iking adi inga' mandang ubu ikni'ga', a aming fam ka wap guk mokngang sige ningda'ning iking adibu inga' wa girisi ira wap guk ikni' ning yanggu'. \s1 Jisas wari inga' ana kungkumak tanga tubobu mamarak waraga' nua'bu togu' \r Mat 20:17-19; Luk 18:31-34 \p \v 32 Ka Jisas wari arantagimni midi u ina ning tanga kama ka u kabinga ning tanga Jerusalem yong girii ga' maronga Jerusalem ning kadapmang u yaranga mugoging. Ka Jisas adi tim a arantagimni adi mandang ning ira famugoging. Ka Jisas ning arantagimni adi Jisas wari kagaya ni bimbem ga' mutu kabi'guk mo' tugu' kane tangkunang sa' tanga agu' u kanga base tiging. Ka aming fam ka adisigok kubap mugoging adi napa'ni kagadofi ga' da'ning u kanga mutu guk tanga iwara aging. Ka Jisas wari mamareng girii ka adiganang kadofingam ga' kuma' duduregu' wara'ning midi u ari' inonga arantagimni 12 unggungsa' katiana fonga kukyapma ning yanggu', \v 33 idi Jerusalem ga' urang marem. Aming wari Amingning Tim Iyak naga pris a sasuk aming girisi ganang nifikadofiinga wari bemnapma midiganang nipminga nugumak titi waraga' toni'ga'. Ning tanga ninagira tonga aming arantagim nua'nining kafasi'ganang ubu nipmini'ga'. \v 34 Ning tinga adibu bemnapma tonga iyung dasinapma napguruda tanga nangkige tanga iguk sombaknapma ning tanga nugumak tini'ga'. Nugumakinga kumara deia' kama famineng ning ibinga tubobu seranga mararok ga' ning yanggu'. \s1 Jems iguyangguk Jon ya wari girii iyak waraga' Jisas anigumu' \r Mat 20:20-28 \p \v 35 Ka Jisas wari midi u ina ning tanga mugoging. Anganga Sebedi ning mindine fama' ka Jems ya Jon ya wari Jisas u ning anigagumu', girii gam gu napa'ni ka indi tinim ga' sura gangtuamuk udi girisa' u tinimotang. \v 36 Ka Jisas wari ning yanggu', nasi' tasam ga' naknga toyamu'. \v 37 Ka adibu ning anigumu', mo' inga' gu girii ira napa'napa' dabiksa' yaptatoranga marere' ganang wa gu ni ka kafaga kareng ganang tara' a ni ka kafaga kesini ganang tara' ning fonga kuknipma gugok girii dabik udi giri tanga mareknam wa. \v 38 Ka Jisas wari ning yanggu', a sidi kafakafa guk mo' nakedanga naniamu'. Sidi nagok girii dabik iikga' udi giri toyamu' ka sidi tim ka kagaya a mamareng ka naga bimbem ning u nagok dabik udi girisa' u bemtam. \v 39 Ka iguyangguk wari ning anigumu', ade indi gugok kagaya udi girisa' bimbem ning. \v 40 Ka Jisas wari ning yanggu', beng guk toyamu' kagaya a mamareng ka naga bemotik wa sidindu' kuma'sa' bemtamu' ka sidi naganing kafana kareng ganang marek ga' toyamu' wa naganing kane mo', mokngang wa sibeng Anutu warisa' yapma ibara' unggungsa' manggara kukyabo' ning yanggu'. \p \v 41 Ka Jisas ning arantagimni fam adi midi ka girii iikga' anigagumu' u naknga nakadayam tanga aming fama' iguyangguk u ifangyang tiging. \v 42 Ning tanga Jisas wari arantagimni dabiksa' ubu yanggu', sidi kadapmang ka aming girisi kamaganangni wari titing wara'ning wa kuma'sa' naking aming girisi adi tangkunang guk wara' nasi' midi adi tuguting wa aming adi nakyam sa' tanga adisining kapmik ganangsa' ikiting. \v 43 Ka sidi kadapmang ka u titing u mo' yaranting mokngang. Aming ka ni ka sidining bining ganang wari girii iikga' naknga wa adi ananing fugu bema afanga ning tanga kadapmang ka amine ning kapmik ganang iikning ningda'ning tanga irota'. \v 44 Abanga tim iyak aming ning ironga undu' amine ning kane aming sige ningda'ning irota'. \v 45 Ka Amingning Tim Iyak nandu' ningsa' na aming wari naganing kane tanaminga gi' marek waraga' mo' sura afuguk mokngang sini', na aming kabi'mo' u yotangkayapma kadaga titining ganang iking u udanga tubobu manggakyap waraga' naning fukna i kabiaminga nugumak waraga' afuguk yang ning yanggu'. \s1 Jisas wari aming de kadagang Batimias tipkarendagu' \r Mat 20:29-34; Luk 18:35-43 \p \v 46 Midi u ina ning tanga anga Jeriko yong u kadofiging. Kadofinga ning tanga Jisas ananing arantagimni guk ka aming sige fam kabi'mo' wara'guk dabik yong u kabinga aramugoging. Ka aming de kadagang nua'ni adi fikifiki kadapmang gaga ganang mera aming fam wari mambong amimi ga' fagatianarugu'. Ka adi Timias ning mindingni wapni Batimias wari kadapmang ganang u merafagu'. \v 47 Ka adi aming fam wari Jisas Nasaretni wari abara' ning toging u naknga ku ning katigu', oi Jisas Devit ning mindingni gu napbubure tanga nifikarenda te'. \v 48 Ka aming fam wari kafangani tanga anisefi tiging. Ka aming de kadagang adi nakyam guk mo' tanga ku bang sini' ning nua'bu katigu', ai Devit ning mindingni napbubure tanga nifikarenda te'. \v 49 Ka Jisas wari adining ku u naknga anga adenga ning yanggu', anigara tinga abo'. Ning ininga aming fam wari de kadagang u ning aniging, ai kafakafa tagamonga tora' mamarak te'. \v 50 Ning aniinga aming de kadagang wari u naknga fungsa' marara saketni u kifinga kayonga ning tanga Jisas kaunga abugu'. \v 51 Abanga Jisas ganang kadofinga adeinga Jisas wari ning anigagu', nasi' tagam ga' ning tonga fakatinanarang. Ka aming wari ning togu', o girii dana i tubobu tipkarendanaminga degarok. \v 52 Ka Jisas wari adining naktangkani u kanga ning anigu', gu tubobu gi'sa' maya' ganing naktangka ka naga gifikarenda ga' tarang warisa' tanga tubobu kuma' karendarang. Ning aniinga de wari kaga' urapsa' karendanga ning tanga kaba karengsa' naknga Jisas se' u iwara adisigok kubap mugoging. \c 11 \s1 Jisas wari Jerusalem ganang kadofiinga aming wari adining wap bema aranga mengnagik tiging. \r Mat 21:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19 \p \v 1 Ning tanga anganga yong kababi' fama' ka Betfasi guk ka Betani guk Jerusalem yong girii du' ka kama bubo kabasi' wapni Oliv ning aniaging u kadofiging. Anga kadofinga ning tanga Jisas wari arantagimni fama' dongki ka ni anga bemama abu waraga' tim yangkaregu'. \v 2 Adi ning ina yangkaregu', sidi yong kabasi' do anga yong bibik ganang kadofinga dongki uyamang nua'ni ka aming wari mimek guk mo' fatiting ka aya wari kuma' tofanga iraring u anga bema abademu'. \v 3 Ka sidi dongki u bemtamu' ganang aming ka ni wari ai nasiga' bemiamu' ning udep saninga wa ning anintamu', mo' girii adi kane kabi'guk wara' adi ningkarara' kanga abanga fadakiamuk. Adi kane kabi' u tanainga tubobu urapsa' kuma' bema abantam ning anintamu' ning ina yangkareinga agumu'. \v 4 Anga kadofinga kagumu' ka dongki uyamang nua'ni udi yak iming ganang kuma' tabanga tofinga irakinga fidegu'. U kanga anga aya u arafadagumu'. \v 5 Ka aming fam ka unggung mareiaging wari yapma ning yangging, ai dongki wa nasiga' fadakiamu'. \v 6 Ka adi midi ka Jisas wari kuma' yanggu' u ininga iibi sa' tiging. \v 7 Ibiinga fadara bema anganga Jisas ganang do kadofinga ning tanga anasining kwi' u manggara dongki wara'ning fugu furo'ning u ingaminga Jisas wari wara'ganang aranga meku'. \v 8 Jisas wari dongki furo'ning wara'ganang aranga mera aramugoinga aming kabi'mo' wari Jisas ning wap bema aronga anasining kwi' a fam ka firi yongni karesi ning sasa' u doptanga manggara fabanga kadapmang ganang u ingama yareinga Jisas adi wara'ning furo'ning ganangsa' mera tipminga aramugogu'. \v 9 Ning tanga Jisas wa bining kaminga aming fam ka tim a fam ka mandang ning ira ning tanga kabaksi' karengsa' naknga mesisiringa tanga Anutu animamangnanga ku ning katiging, o Anutu kareng gu indita' kafakafa tinima girini' i anigaranimarang. \v 10 Adi Devit ning iri, tim Devit wari kafakafa sa' urang yaptatoregu' ningsa' adibu niptatora wara'ning kama kuma' faranimara'. A Anutu kareng gu kafakafa beng sini' tinima girini' kareng tipkadofiinga abara' ning kating katinga nagira aging. \p \v 11 Ning tanga nagira anganga Jerusalem yong girii bining do kadofinga Jisas wari siring yak girii wara'ganang amogu'. Amanga ning tanga aming wari kane fatiging u kuruma yapyangara yapyangara ning tanga kama kuma' garonga tugu' u kanga Jisas wari arantagimni 12 u inagira ning tanga yong kabasi' Betani u deronga tubobu mabiging. \s1 Jisas wari firi aniinga kafora tugu' \r Mat 21:18-19 \p \v 12 Abanga kadofinga deia' kama fagainga marara Jerusalem yong girii ga' tubobu aging. Ka Jisas adi segi naku' \v 13 wara' adi kadapmang bining ganang anga firi mindip nananing ka fik udi beng guk ba ning tonga mindip u manggara nana ga' ning tonga kagu' ka mokngang, kama mindip titining mo' faregu' wara' adi sasa' sigesa' ko fidegu'. \v 14 Ka firi wari sigesa' fidegu' u kanga Jisas wari ning anigu', a ningwara' gu mindip nua' mo' tiame' ning anigu'. Ka arantagimni adindu' Jisas wari midi ka firi u anigu' u kuma' naknga ning tanga mugoging. \s1 Jisas wari aming ka siring yak ganang mambong isito fatiging u yangkagaregu' \r Mat 21:12-17; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22 \p \v 15 Ning tanga anganga Jerusalem yong u kadofinga Jisas wari siring yak girii ning sinim iyung u nua'bu amogu'. Amanga ning tanga yapku' ka aming wari napa'napa' manggara famanga kura fatonaging. U yapma yangkagare tanga yaregu'. Ning tinga fam ka siring yak girii tempel ning moni u iminga kura'bu moni sini' iyam a fam ka yang iri u manggara fonga kukinga aming fam wari abanga tona ning fatiging wara'sining basingsi' kababi' ka napa' u kura to wara'ning u manggara kwasinaimsasu'nanga yaregu'. \v 16 Ning tanga aming fam ka siring yak ning sinim iyung unggung napa' mambong ko manggara yangaging wa kafong wari kusefiapma yangkura tugu'. \v 17 Ning tanga aming ka unggung adeging u ning ifang yanggu', tim midi ka Anutu wari tuguinga yoking wa ning, naganing yak girii kareng wa aming dabik wari nagata' ibang tonam wara'ning wapsa' adeuta' ning yoking. Ka sidibu aming kadagasi ning yak kapmo' ubu tipigironga fating ning yanggu'. \p \v 18 Ka Juda ning pris a sasuk aming girisi adi Jisas wari aming siring yak ganang yangkagaregu', a midi kareng ituainga aming kabi'mo' wari adining midi u kuni' nua'ni sini' naknga kabaksi' marara fabiaging wara'ning midi u naknga aming wari adisa' ma yarasasu'nani' ning tonga mutu tanga uuk titi waraga' midi tonga naking. \p \v 19 Ning tanga kama gareinga Jisas guk ka arantagimni guk adi Jerusalem yong girii u kabinga yong kabasi' ka dek tiaging waraga' tubobu mugoging. \s1 Aming ka ibang tounga naktangka sini' tanga touta' wa napa' beng guk katauta' \r Mat 21:20-22 \p \v 20 Anga deia' kamindapking tubobu marara abiging. Abanga kadapmang ganang firi ka Jisas wari midi anigu' u tonga kaging ka firi udi kafora tonga sasa' piriring sa' tabemgu'. \v 21 Ka Pita adi midi ka Jisas wari firi u anigu' udi kuma' naku' wara' adi waraga' suknatama Jisas u ning anigu' ai girii gu kap midi tangkunang firi urang anigugng wa kafora tonga tara' u kaya'. \v 22 Ka Jisas wari ning yanggu', beng sini' sanirik sidi sasuk tangkunang ka o Anutu adi beng guksa' kuma' tota' ningsa' suktangkanga tinting. \v 23 Aming ka Anutuga' naktangka tota' adi napa' ka naga i tinga kaing ningyara' udi girisa' tota'. Adi napa' girii sini' ka kama bubo do wari danga gwang ganang mangfu ga' tounga kaba kubiniksa' kufara touta' wa Anutu wari kuma'sa' tangaminga kadofota'. \v 24 Beng sini' sanirik sidi Anutu wari napa'ni tasam ga' naknga wa sidi kabaksi' a sasuksi' kubaniksa' ka Anutu adi girisa' titining ningsa' suktangkanga tinting wa napa' wari beng guksa' kadofisamota'. \v 25 Ka sidi Anutuga' ibang tounga wa sidi tim ka aming fam wari kadagang sidiganang tota' u anga tipdidimanga ning tanga Anutuga' ibang wa inga' tonting wa babangsi' girii ka kunimganang ikita' Anutu adindu' sidining ibang u naksam tanga sidining kadagang u kuma' suknakubesamota'. \v 26 A sidi tim ka ning guk mo' tanga kadagang wari sidining kabaksi'ganang ko fideinga ibang sa' tonting wa Anutu adi sidining kadagang undu' mo' suknakubesamota' ning yanggu'. \s1 Juda aming wari Jisas u adining kane waraga' anigaging \r Mat 21:23-27; Luk 20:1-8 \p \v 27 Ka Jisas wari arantagimni midi u ina ina ning tanga mugoging. Anganga Jerusalem yong girii u kadofinga Jisas adi siring yak girii ganang nua'bu anga amanga arengagu'. Ka Juda ning pris a sasuk aming girisi a aming girisi fam ka unggung mareiaging wari u kanga anga Jisas u ning anigaging, \v 28 ai gu nasi' wap guk wara' gu kane i tanga fiararang a. Nisi' wari gipmigu' nining tinga naknam. \v 29 Ka Jisas wari ning yanggu', we' ningwara' tim ka naga midi nua'ni sangkautik u naninga wara'ganang inga' kuma' sanotik ning ina ning tanga ning yanggu', \v 30 ka tim Jon Baptis wari ama iyam kane kadofinga tugu' wa tangkunang wa nisi' wari amiinga tugu', wa aming warisa' kaminga tugu' wa ma Anutu ana u kamigu' wara'ning u naninga nakok. \v 31 Ka adi midi tubobu guk mo' aniging, adi fe' ma tanam ning tonga anasa' midi kapmo' ning toging, indi Anutu wari kaminga tugu' ning tontam wa adi ning ma nino', ka naga' tanga sidi Jon ning midi u naknga kabaksi' guk mo' fareging. \v 32 A indi aming warisa' kamiinga tugu' ning tontam wa aming arantagim adi Jon wa Anutuning kane aming sini' ning kuma' kaging wara' adi indining midi u naknga kabaksi' kadagang ma naknimni' ning tonga naknga \v 33 Jisas u ning aniging, o nafek ba tem. Ka Jisas wari ning yanggu', sidi nafek ting ning naning wara' nandu' kane i nisi' wari nipminga tirik wara'ning undu' mo' sanotik, ning yanggu'. \c 12 \s1 Kane aming kadagasi wari girii ning feng katatora wara'ning midi tipfara \r Mat 21:33-46; Luk 20:9-19 \p \v 1 Ka Jisas wari Juda arantagim ning aming girisi wara'siga' midi tipfaraim ning tugu', aming nua'ni wari grep mindip feng tanga sinim ipma a grep mindip giming u manggara fonga tipmiinga ameng wari kadofinga bekinga gigik waraga' kama kwang unanga ning tanga aming wari som titiga' yak kabasi' sinim furo'ning u manga kabota'. Ning tanga adi kane aming fam ka adining feng u katatoranga anata' manggara kukngama dibing ka anasita' manggakna ning titi waraga' manggara kukyapma ibinga ning tanga feng tuang adi kama kamani anga irota'. \v 2 Anga iya' inga' grep mindip giming mamanggak ning kama farota' u kanga feng tuang wari aming ka feng katatoranga ikanting u abanga yapma uningkim mambong dibing u bemama au waraga' kane aming ka ni anigareinga auta'. \v 3 Anga kadofiinga kane aming ka feng u katatoranga ikanting wari aming u bema fifefi tanga sige anigareinga tubobu mauta'. \v 4 Anga kadofiinga feng tuang wari u kanga aming nua'ni ubu anigarota'. Ka wari anga kadofiinga undu' ningsa' taramikanting, adi aming u bema ki kati bane ura ning tanga kadagang taramikanting. \v 5 Ning tinga feng tuang wari u kanga kane aming nua'ni ubu anigareinga auta'. Anga kadofiinga aming ka feng u katatoranga ikanting wari aming ka u bema wadiging sini' ugumakanting. Ning tinga kane aming fam nua'bu yangkarota' undu' ningsa' tanga fam ka dipming ibi tanga fam ka dipmigumak sini' titi ning tinting. \v 6 Kadapmang ka ningwara'sa' tanga anganga kane aming wari bisasu'neinga feng tuang wari kane aming ga' nafek tanga ananing mindingni kubaniksa' ka adita' siamo' nakota' ubu anigara ga' sura ning touta', a na kane aming yangkararik ka adi ning ting wara' na naganing sabana sini' ubu anigarotik. Ning tinga adi ananing nonda sini' kanga o ananing mindingni wari abara' ning tonga kagabi sa' tinting. Ning tonga ari'sini' wa ananing mindingni kareng kubaniksa' u anigareinga auta'. \v 7 Anga kadofiinga undu' ningsa' aming ka feng u katatoranga ikanting wari ananing mindingni ning nonda u kanga ning tonting, ai feng tuang ananing mindingni wari ubu abara' sam indi ugumak tanam. Ning tanga feng yari tuang guk mo' ikinga indita' wadigi' sini' ubu bemnantam. \v 8 Ning tonga naknga marara feng tuang ning mindingni u ugumara bema feng wara'ning sinim fugang do kuragamanting. \p \v 9 Ka wa indining, feng tuang adi aming ka wa iibi tota' wa. Mokngang adi kane aming timini ka u wadigi' dipmisasu'nanga ning tanga kane aming inga'nisa' ubu kukyabota'. \v 10 Ka sidi midi ka u torik wara'ning waraga' ka Anutu wari tim tuguinga yoking wara'guk mo' unda' indangira nakiting. Midi ka wa ning yoking, \q1 “aming wari uningkim yak maunga wa uningkim karesisa' yapma manggara nua'ni wa kadagang kanga kabing. Ka Anutu adi uningkim ka aming wari kadagang ning tonga kabing wa adibu bema yak ning mangkap kigineng girii tim iyak ning irata'. \v 11 Ka wa napa' girii sini' ka Anutu warisa' tara' wara' indi u kanga kabakni' karengsa' nakem ning yoking ning yanggu'.” \p \v 12 Ka Juda ning sasuk aming girisi adi Jisas wari midi tipfara ka u anasita' sura tiamgu' u kuma' sura nakedanga kabaksi' kadagang nakngama bimbem titiga' ning tonga kuma' suking. Ka ami taming kabi'mo' wari Jisas ning midi u naknga adita' naking waraga' tanga adi kadagang ning ma nipni' ning tonga kagabi tanga mugo tiging. \s1 Farisi arantagim wari takis kuguk ning kadapmang waraga' Jisas anigaging \r Mat 22:15-22; Luk 20:20-26 \p \v 13 Ning tanga Juda ning aming girisi wari Jisas bimbem wara'ning kadapmang ga' wena tanga midi mandaga' fam taramakinga Jisas wari fe' tinga midi ganang bema kami waraga' sura Farisi arantagim a Herot ning arantagim fam u yangkareinga Jisas kaunga aging. \v 14 Yangkareinga anga Jisas ganang kadofinga mandaga' taramironga ning anigaging, o beng sini' yanggek aming indi guning kadapmang u kuma'sa' kayam gu midi beng guksa' tugutang, Anutuning midi ning nasi' kadapmang wa didimengsa' tugutang, aming fam ga' mutu tanga tipfara kabi'guk mo' titang wara' indi napa' niga' gangtam u nine'. Ka Juda aming indining kadapmang tang wa indining, Romni girii Sisa ga' takis girisa' amimi ga' tuguta' wa ma mo' amimi ning, wara'ning u nakdidimanga wa giri wara'ganangsa' yaranga tantam ning aniging. \v 15 Ka Jisas adi mandaga' taramikonga abanga aniging u kuma' yapkedanga ning yanggu', a sidi mandaga' naramikonga ting sabirik. Ka uningkim mambong moni ka ni naminga kawak. \v 16 Ning ininga uningkim moni u bema amiinga kanga ning yanggu', aming uuring ka uningkim ganang ya nisi'ning nonda tiging a wap ya nisi'ning yoking. Ka adibu ning toging, mo' wa Romni girii Sisa ning wap a uuring tiging. \v 17 Ka Jisas wari ning yanggu', didimengsa' toing ka ning sanotik, napa' ka Sisa ga' amimi ning undu' adita'sa' amintam a napa' ka Anutuga' amimi ning undu' Anutuga' didimengsa' amintam ning yanggu'. Ning tinga adi Jisas ning midi u naknga ning toging, ai aming sasuk guk ning midi tora' nakem ning tonga base tiging. \s1 Aming wari tubobu mamarak waraga' Jisas anigaging \r Mat 22:23-33; Luk 20:27-40 \p \v 18 Ning tinga aming arantagim ka aming kungkumosi udi tubobu guk mo' marakiting ning toyaging wapsi' Satyusi adibu abiging. Abanga Jisas ganang kadofinga Jisas u ning anigaging, \v 19 ai yanggek aming gam tim Moses wari midi yoknimgu' wa ning, aming ka ni taming sananga saba guk mo' ibenga kumarota', ning tinga adining tamkasa' wa kuyang mandangni adibu sanota'. Sananga saba ibenga aming ka kungkumak tota' wara'ning uni yokantamu' ning yoknimgu'. \v 20 Ka indining, se'kuyane seven ning ikanting ka kuyasi' timini wa taming u sananga saba guk mo' ibenga kungkumak tota'. \v 21 Ning tinga adining tamkasa' wa kuyang mandangni adibu sanota' undu' ningsa' saba guk mo' ibenga ganang kumarota'. Ning tinga kuyasi' biningni nua'ni wari ubu sanota' undu' ningsa' saba guk mo' ibenga sigesa' kumarota'. \v 22 Ning tinga kuyase fam adindu' ningsa' tinting, adi taming ka kubanik unggungsa' sananga saba guk mo' ibenga ganang kumara kumara anganga mandang ari' sini' wa tamsi' wari kumarota'. \v 23 Ka gu waraga' wa indining sutang aming kungkumosi wari tubobu marakni' ganang wa aming arantagim ka wari tubobu marara wa taming wara'ning ufini tuang sini' wa indeng wari irota', mokngang da'ning nakem ning aniging. \p \v 24 Ka Jisas wari ning yanggu', a sidi Anutuning midi a adining tangkunang kigeda guk mo' ting sabarik wara' sidi fe' sini' tanga Anutu adi aming tubobu ifamarak ning guk mokngang ning sura toing. Ka ning sanotik Anutu adi aming kungkumosi tubobu ifamarak wara'ning tangkunang guk beng sini' ita'. \v 25 Wara' inga' Anutu wari aming kungkumosi tubobu ifamarak ganang wa adi imaraming ning nua'bu mo' ikni', mokngang adi Anutuning kunung aming ensel arantagim ningsa' ubu ikanting. \v 26 Midi ka Anutu wari aming tubobu ifamarak wara'ning wa tim Anutu ana Moses aniinga Moses wari kuma' yoku' ka sidi wara'guk mo' faindangikiting. Midi ka wa Anutu ana afanga firi sasa' ka' ganang kudip da'ning danga Moses u ning anigu', na Ebraham ning Anutu a Aisak ning Anutu a Jekop ning Anutu wari itik ning anigu' u yoku'. Aming wap ka u togu' wa inga'ni mo' timinggi' sini' kuma' ira kumoging ka Anutu wari tubobu ifamarakinga adi ka' iyak nua'bu tinting u yapma wa adisining Anutu itik ning togu' wang. \v 27 Wara' sidi ning nakanting, aming arantagim ka Anutu wari adisining Anutu ning ikita' wa aming kungkumosi mo' mokngang, wa aming ka ka' ningsa' ikiting u yaptatoreta' wara'ning Anutu. Wara' sidi sasuk ka aming kungkumosi udi tubobu mamarak ning guk mokngang ning u tanga ikiting wa beng guk mokngang fe' sini' titing ning yanggu'. \s1 Anutuning kadapmang tang wara'ning midi tim iyak sini' \r Mat 22:34-40 \p \v 28 Ka Jisas wari Satyusi arantagim guk midi u ko fatoging ganang ka sasuk aming nua'ni adindu' abugu'. Ka adi Jisas wari midi tubobu karengsa' yanggu' u naknga Jisas u ning anigagu', o yanggek aming nasi' midi tang wari Anutuning midi tangkunang lo fam u irafara girii sini' adera'. \v 29 Ka Jisas wari ning anigu', midi tang wara'ning midi girii sini' yoking wa ning, o Isrel aming sidi ning nakanting sidining girisi' wa Anutu girii kubanik unggungsa'. \v 30 Sidi kabaksi' a sasuksi' a urisi' a fuksi' wa Anutu girii ga'sa' kufara ning tanga adita'sa' naknga ikanting. \v 31 A midi girii nua'ni ka ning, gu aming fam ga' siamo' naknga kafakafa sini' ka ganing fuka tanga katatoreta' ningsa' tiamting ning yoking. Ka midi fama' ka wa midi ka ni wara'guk mo' irafata' ning anigu'. \v 32 Ka sasuk aming adi Jisas ning midi u naknga ning togu', o beng sini' torang girii indining girini' wa Anutu girii kubaniksa' nua'ni guk mokngang \v 33 wara' indi kabakni' a sasukni' urini' a fukni' dabiksa' wa Anutuga'sa' amisasu'nanga nakngamtam. Ning tanga nua'ni ka aming fam ga' siamo' naknga kafakafa ka indining fukni'ga' titam ningsa' tiamtam. Indi midi fama' u yaranga tantam wa kadapmang fam ka Anutuga' nana a keng tangsangam a napa' karesi fam manggara fonga kukngam ning titam u tarafarota' ning togu'. \v 34 Ka Jisas wari ning anigu', o ning nakamarik ka guning midi wa aming ka Anutuga' naktangka tanga Anutuning bining ganang iikning midi torang ning anigu'. Ning tinga aming fam adi Jisas ning sasuk girii u kanga a nua' mo' anintam ning tonga ningsa' adeging. \s1 Jisas wa Anutuning Kasira Aming beng \r Mat 22:41-46; Luk 20:41-44 \p \v 35 Ka fiking nua'niganang Jisas wari siring yak ganang amanga Anutuning midi kareng yanggera ning tanga ning yanggu', sidining sasuk aming adi midi nua'ni ka ning fasaniting, Anutu wari Kasira Aming anigaranim ga' togu' wa Devit ning arantagim ganangsa' kadofo'ga'. \v 36 Ka sidi midi ka tim Anutuning mini unggo wari aninga Davit anasa' ning yoku', Kasira Aming wa naganing girina ning togu' waraga' sukni'. Ka midi ka u togu' wa ning yoking, \q1 “Anutu girii wari naning girina u ning anira', abubu te'. Abanga naganing mamamna ganang i marekinga aming ka guta' bibi' naking wa na manggara fabanga guning kapmik ganangsa' kukyabotik ning yoku'.” \m \v 37 Ka sidi midi ka waraga' wa indining suking, Devit ana wa Kasira Aming wa girii ning anigu'. Ka sidining sasuk aming adindu' Devit ning irini ning wa giri fatuguting ka adi wara'ning ki guk mo' u naknga fatuguting ning yanggu'. Ning tinga aming arantagim sige kabi'mo' ka bak tanga Jisas ning midi u mera fanaking adi Jisas ning midi u marang guk kareng ning naknga kabaksi' karengsa' naking. \s1 Jisas wari sasuk aming ning kadapmang kadagang waraga' togu' \r Mat 23:1-36; Luk 11:37-54; 20:45-47 \p \v 38 Ka Jisas wari ami taming sige ubu yanggeronga midi ning yanggu', sidi kafakafa sura ikni' sidining sasuk aming girisi adi aming wari karengsa' iyap ga' ning tonga fuksi' bema aranga kwi' paramusi' karesi u ipmanga ning tanga kama ka aming wari bak titing wara'ning bining ganang u arengating. \v 39 Abanga adi siring yak ganang amanga undu' ningsa' titing adi amanga aming fam u irafiksasu'nanga anga tare karesi ka aming girisi wari mimekning ka tim do adeting wara'ganangsa' aranga marekiting. Abanga kama tangsana girii ganang a midi bak ganang undu' ningsa' titing. \v 40 Abanga adi tamkasa' tangkunang guk mokngang u mandaga' iramira ning tanga adisining mambong sige iromanggakniabiting. Adi kadagang girii ka ning u kuma' tanga ira megang guk mo' naknga Anutuga' ibang paramu' sini' wa sigesa' tuguting beng guk mokngang. Adi kadapmang kadagang ka ning u titing waraga' tanga inga' adi Anutuganang kagaya girii sini' katuani'ga' ning yanggu'. \s1 Tatafak taming wari Anutuga' uningkim ofa kamigu' \r Luk 21:1-4 \p \v 41 Ka Jisas wari midi u ina ning tanga mareia' yapku' ka aming wari Anutuga' uningkim mambong kolekta u fuguking. Ka ami taming fam adi aming kangasi wara' adi uningkim girisi girisi fuguking. \v 42 Ka inga' tamkasa' nua'ni wari abugu' adi nafek sini' tanga itarugu' mambongni guk mokngang wara' adi uningkim mambong kababi'sini' ka 2 toea u bema tabanga kamigu'. \v 43 Ka Jisas adi taming u kanga arantagimni u katiana ning yanggu', sidi taming i kani' adi tatafak mambongni guk mokngang sini' de ka adi mambongni kabi'sini' wa wadigi'sa' bema tabanga kamira' dibing ka nana tona ga' guk mo' kabira' wara' adi aming ka mambong girisi kura yaring u irafata'. \v 44 A aming ka mambong girisi girisi kuking adi dibing kunik girii wa anasita' unggung udanga kabinanga ning tanga dibingsa' manggara fabanga kuking a tamkasa' adi ning mo' tara' wara' ning torik adi aming fam u irafik sini' tara' ning yanggu'. \c 13 \s1 Jisas wari inga' siring yak girii tempel wari kadaga titi waraga' togu' \r Mat 24:1-2; Luk 21:5-6 \p \v 1 Ka Jisas guk ka arantagimni guk wari siring yak girii u kabinga amanga fugang kadofinga aramugoging ka Jisas ning arantagimni nua'ni wari siring yak girii tempel u tubobu tong kanga Jisas ning anigu', ai girii siring yak girii i kaya' karengsa' tiging, uningkim girisi girisi wari wadigi' sini' tiptangkanga yareging karik. \v 2 Ka Jisas wari ning anigu', beng sini' gu yak girii kareng kigineng sini' karang kadaga titining guk mokngang ning kanga torang. Ka sireng ning ganotik, inga' yak ka ya i adera' ningsa' mo' adewa'ga' mokngang sini', uningkim girisi girisi ka yak fugu ganang u adeing wa kubanik guk mo' garanga adewa'ga' dabiksa' kuma' itatarasasu'nanga ipmainga mangfasasu'nani'ga' ning anigu'. \s1 Jisas wari inga' mamareng girii kagadofi waraga' togu' \r Mat 24:3-14; Luk 21:7-19 \p \v 3 Ning tanga anga Jerusalem yong girii u kabinga amanga kama bubo kabasi' Oliv u areging. Aranga kadofinga mareiaging. Ka Jisas adi dokning anga mera fasa' tanga siring yak girii tempel u tonga arakafagu' ka arantagimni fama'gong fama'gong ka Jems iguyangguk Jon ya a Pita iguyangguk Andru ya ning wari mandang yaranga anga Jisas u ning anigaging, \v 4 ai girii gam gu mamareng ka siring yak girii wari kadaga a mamareng fam wari kagadofi waraga' tongang wa dari kadofo'ga'. Nasi' wari kadofiinga kanga o kuma' ba kadofonga tara' ning wa wara'ganang nakedanga tonam ning aniging. \p \v 5 Ka Jisas wari ning yanggu', ka wara'ning wa ning sangnatamotik, mandaga' aming fam wari kadofinga abanga mandaga' ma siramikni' wara' sidi kafakafa naknga suktangkanga ikanting. \v 6 Kama ka wara'ganang wa mandaga' aming kabi'mo' wari kadofinga abanga mandaga' ning saramikni'ga', na Jisas urang wari abarik ning sana yareinga aming kabi'mo' wari bengsa' ba ning tonga adisa' manga iwaksasu'nani'ga'. \v 7 Ning tinga midi ka ami' girii wari kadofo' u naknga ning tanga kani' wa ami' nua'ni ka sidiganang ingging kadofinga arabo'ga'. Ka sidi u kanga mutu tanga ning mo' toni', o kama wari bibi' titining urang udi kuma' kadofira' ibanda'. Mokngang napa' ka wa kagadofi titiningsa' wara' wa tim sige kadofinga biwa', a kama wari wadigi' bibi'ning wa ko'. \v 8 Ning tanga mamareng ka kamaganang yara'ning aming arantagim girii wari tubo kidagang tanga ami' titi a aming kama nua'nining wari aming kama dibing nua'nining guk ami' a kining a tugumung girii wari yong yong u kadofinga yaro'ga'. Ka sidi u kanga nakeda tanga ning toni', o mamareng girii tim kadofiinga aming wari u kanga kagaya girii ka taming wari saba ibeunga urang minditing ningda'ning ninak wara'ning wa kuma' ara kadofinimara' yang. \p \v 9 Ka sidi kafakafa suktangkanga ikanting inga' aming wari ning siramikni'ga', adi sinagira fonga midiganang kuksap a siring yak ganang amanga midi ara ituani' unggung manggaksapma fefisap tini'. Ning tanga naganing kane tinga aming fam wari manggara fonga gavman ning aming girisi a king ganang midi tosam ning tini'. Ka sidi wara'ganang wa yapsara tanga mutu mo' tini', mokngang sidi naganing midi kareng itua ning kama guk ning kanga kura'bu wa naganing midi kareng u ituaimni'. \v 10 Ning tanga anganga aming aming wari naganing midi u dabiksa' naksasu'neinga wa napa'napa' wari bisasu'na wara'ning kama ari' wa inga' wara'ganangsa' kadofo'. \v 11 Ka sidi aming wari midi ganang manggara sipmiinga wa sidi a nasi' midi tontam ning tonga sasuk mimeng mo' tini', mokngang nasi' midi ka sidi tutugu wara'ning sasuk wa Anutuning mini unggo warisa' kuma' samo' wara'ganangsa' yaranga toni'ga'. \v 12 Abanga kama ka wara'ganang undu' napa' mamareng nua'ni ka ning tini', kuyase fam wari kuyase fam ka nagata' naktangka tini' waraga' bibi' nakyama midiganang ifikadofiinga aming wari didipmi titi a babangsi' wari mindine ka naktangka titi u fonga ifikadofiinga didipmi a mindine undu' ningsa' anasining babangsi' unggung tipkadofiaminga ugumak ning tanga yarani'ga'. \v 13 Beng guk sini' aming kabi'mo' wari sidi naganing kane tini' u sapma sidita' kabaksi' kadagang sini' naksama ning tanga kadapmang kadagang ka ning u siramira yarani'ga'. Ka aming ka naganing midi a wap u kagabi guk mo' tanga tangkunang ningsa' surotangkanga tanga ira awa' wa na gi' bema kamiinga adi iik kareng ka ka' fikifiki ningsa' wara'ganang ira awa'. \s1 Jisas wari napa' kadagang sini' wari kagadofi waraga' togu' \r Mat 24:15-28; Luk 21:20-24 \p \v 14 Aming ka midi ka i toutik i indangira wa kafakafa sura nakedota'. Ka kama ka wari kadofonga wa tim ka napa' kadagang sini' nua'ni wari kama tapni tangkunang sini' ka adi iikning guk mokngang wara'ganang kadofinga adewa' u kani'ga'. Ka sidi u kanga wa unggung mo' marekni', mokngang sidi nakeda tanga aming ka kama tubo Judia tara' ikni' dabiksa' sidi marara bima tanga kama karang kamani do bimanga marani' wa giri gi' ikni'. \v 15 A aming ka fugang marero' adi napa' u kanga marara napa'ni bemnanga iwak ning tonga yak iyung mo' amo', mokngang adi bima sa' tanga mawa'. \v 16 A aming ka feng ganang anga fato' undu' ningsa', adi kwi'ni bemnonga yong ganangga' tubobu mo' unara abo', mokngang adindu' tubosa' bimanga mawa'. \v 17 A taming ka saba kabaksi' ganang a saba ginggiming inga' ibenga deiro' wara'siga' wa ning torik, bibiri' sini' adi mamareng girii guk kubase'sini' bimanga marani'ga'. \v 18 Ka mamareng girii ka wa kama ka gimak a sibim girii wari kadofita' wara'ning bining ganang ma kadofisamo' wara' sidi waraga' sura Anutuga' ibang tangkunang tonga ira anting. Ning tinga mamareng ka wa kama sige ganang kadofisaminga sidi sia da' tini'. \v 19 Beng sini' mamareng ka ningwara' wa tim guk mo' kadofigu' mokngang, abanga inga' mamareng ka wari kadofinga biinga undu' mo' kadofo', mokngang bining wara'ganangsa' mamareng ka ningwara' wari kadofo'ga'. Tim Anutu wari kama a napa'napa' tugu' ganang u ira ababanga kami yara'ganang undu' mamareng ka ningwara' guk mo' katam kugurang karengsa' ira abutam. \v 20 Ka mamareng girii ka wari kadofo' wa urap bibi'ning guk mokngang, wa mamareng ningsa' kadofinga anganga Anutu warisa' udagainga bining biwa'ga'. A adi mo' udaga wa aming kabi'mo' bisasu'nasa' titining, a Anutu adi aming karesi kubanik kubanik ka kuma' ifakasirinanga ibinagu' wara'siga' sura wa adi pumpurum da' udawa' wang. \p \v 21 Ka wara'ganang aming fam wari yangara ning saninga ai, Kasira Aming urang udi kuma' abara' yang wa ma Kasira Aming ka do arabara' wang, ning sana yareinga wa sidi mo'sini' nakyamni'. \v 22 Beng sini' kama ka wara'ganang wa mandaga' aming kabi'mo' wari kadofinga abani'ga'. Abanga ning toni', na Anutuning Kasira Aming a fam ka na midi togadofi aming profet girii ning tonga napa'napa' tangkunasi' fam u beng sini' da'ning tanga yarani'ga'. Ning tinga aming arantagim ka Anutu wari ifakasirineinga adita' naktangka kuma' tanga ikni' adindu' bengsa' ba ning tonga manga iwak sa' titiga' da'ning tini'ga'. \v 23 Ka sidi bengsa' ba ning tonga ma manga iwakni' wara' sidi kafakafa suktangkanga ikanting. Midi ka mamareng wari kadofonga tinga napa' fam wari tim kadofinga yapkeda wara'ning wa kuma' sana yararik wang wara' sidi napa' ka wari arakadofiinga kanga wa sidi nakeda sa' tini' ning yanggu'. \s1 Jisas wari inga' ana tubobu afufu waraga' togu' \r Mat 24:29-31; Luk 21:25-28 \p \v 24 Ning tanga ning yanggu', napa' mamareng girii ka u tonga yararik wari binga kani' wa mayam de wari wadigi' kangkamaro'. Ning tinga mayap undu' kangkamara to'. \v 25 Ning tinga napa'napa' ka kunimganang kuta ikiting undu' tuntumurum tanga yaranga bam wa dura mangfu tini'ga'. \v 26 Ning tanga anganga napni' ka ari'sini' wa Amingning Tim Iyak naga tangkunang girii guk ka diok kigineng girii guk kunimganang kuta arafok. \v 27 Afanga naganing kuning aming ensel arantagim u yangkareinga anga kamaganang yara'ning yong yong u yangaksasu'nanga aming ka Anutu wari adita' kuma' ifakasiringa ibo' unggungsa' inagira abani'ga ning yanggu'. \s1 Firi fam wa kama kareng fara waraga' kamaga guk titing \r Mat 24:32-35; Luk 21:29-33 \p \v 28 Ning ina ning tanga ning yanggu', ka sidi kama kareng daunga tinga wa firi fam undu' kuma'sa' yapkedating adi sasa' piriring tanga afuinga yapma wa sidi o kama kareng kuma' ba faronga tara' ning wa wara'ganang tuguting. \v 29 Ka napa'napa' ka naga u tonga yararik wari kadofinga arayaro' undu' firi u yapkedating ningsa' kanga nakedanga o girini' kabi'sini' afota' ning tonga dengyak sa' tini'. \v 30 Beng sini' sanirik ami taming ka kami yara'ganang iking wari dabiksa' ko mo' kumaksasu'neinga ganang napa' ka u torik wari bining ganang kadofo' u kuma'sa' kani'ga'. \v 31 Beng guk sini' torik kunim a kama a napa'napa' dabiksa' wa wadigi' kuma'sa' bisasu'naning a naganing midi wa mokngang fikifiki ko ningsa' ira au wara'ning ning yanggu'. \s1 Jisas wari tubobu afufu wara'ning kama wa Anutu warisa' naknga ita' \r Mat 24:36-44; Luk 17:26-30,34-36 \p \v 32 Ning tanga nua'bu yanggu', beng sini urang sanirik kama ka Amingning Tim Iyak naga tubobu afufu wara'ning wa aming ka ni wara'guk mo' nakedara' mokngang sini'. Kunim aming undu' wara'guk mo' naking mokngang, a mindingni naga undu' wara'ning guk mo' nakedarik, mokngang sibeng Anutu anapmo' kubanik warisa' wa giri naknga ita'. \v 33 Ka sidi kama ka naga afufu wara'ning wara'guk mo' nakeding wara' sidi tugunung tanga sidining kadapmangsi' u tipdidimanga nipmekanting. \v 34 Ka naga tubobu afufu wara'ning wa kadapmang ka aming girisi wari kane aming ga' kane urang ima mugoting ningda'ning. Adi ning titing, aming girii wari kamani maunga wa adi kane amingni wara'siga' kane ima yaranga ning tanga kane aming ka adining yak katatora ning u ning anota', gu som tangkunang tanga irotang. Ning aninga ning tanga ibinga mugoting. \v 35 Ka sidindu' ningsa' sidi yak tuang ning kane aming arantagim ningda'ning iking a na yak tuang wara' sidi naganing napa' samirik ya kafakafa yaptatoranga tanga ikianting naga' tanga sidi kama ka naga tubobu afufu wara'ning guk mo' naking kibiri wa ma tiim bining wa ma kamindap gaa' sini' wa ma mayam kuma' kadofiinga ganang udep abok wara' sidi sasuk tangkunang tanga som da'ning tanga ikanting. \v 36 Ka na ko da' mo' tok, urapsa' afok ka sidi tugunung wa indining tanga tini'ga'. Mokngang, tugunung titining kama guk mokngang wara' sidi tugunung tim tanga nipmeiakni' wara' siasa' tini'. \v 37 Beng sini' midi ka i torik ya sidisa' mo' sanirik, mokngang ya aming dabiksa' inirik wara' midi ka i naknga tugunung tanga ikanting ning yanggu'. \c 14 \s1 Aming girisi wari Jisas ugumak ga' toging \r Mat 26:1-5; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53 \p \v 1 Ka sande girii wapni Pasova ka baret yis guk mo' sanga niaging wari kagadofi ga' kama fama'sa' ko adegu' ganang ka pris girisi a sasuk aming wari bak kura ning tanga Jisas u mandaga' taramira ugumak titiga' bimbem wara'ning kadapmang katua waraga' midi tonga naking. \v 2 Ka adi ning toging, indi bimbem tonga wa sande girii ganang didimeng mo' bemtam, wa aming arantagim wari u kanga a ning guk wa naga' ting ning tonga kabaksi' kadagang naknga banaksi' giptanga marara indi indifantam ning tonga tanga anasa' ma amini' ning toging. \s1 Taming nua'ni wari Jisas ga' sanda kareng tagakngamgu' \r Mat 26:6-13; Jon 12:1-8 \p \v 3 Ka Jisas adi Betani yong u anga aming nua'ni ka tim bagana kadagang lepa kayong kafong natugupmuranga tanga karendagu' wapni Saimon adining yak ganang amogu'. Amanga ning tanga aming fam guk nana kubap mera naging. Ka taming nua'ni wari iyung amanga ananing wel mupmu adi' karengsa' ka uningkim mambong girii warisa' toyaging u kandang guk bema afanga de u dura ning tanga Jisas ning ki ganang u tagara sufurungama yaregu'. Wel ka wa tim aming kungkumosi ning fuksi'ganang sufuraimiaging ningwara' u tagakngamgu'. \v 4 Ka aming fam wari kigesini kanga ning toging, ai ya ning guk wa naga' tara' wel kareng toni girii ka sigesa' guk wa nasi'ga' tagakngamara'. \v 5 Wel kandang ka ning ya aming fam ga' ima uningkim mambong manggara tatafak aming arantagim u yotangkayabaro' wa karengsa' ning toging. Ning tanga taming u kafangani tiging. \v 6 Ka Jisas wari ning yanggu', ai sidi nagata' kareng tanamonga tara' wa anisefi mo' tinting kagabi sa' tini'. \v 7 Ka ning sanotik, sidi tatafak aming yotangkayap ga' beng sini' sura toyaning ganang wa ning nakni', adi sidigok ingging kama paramu' ko iikning wara' sidi tatafak aming u yotangkayabonga wa inga' yotangkayapmanting a na ya kama paramu' iikning mo', inga' ingging kuma' sibinga mautik. \v 8 Wara' taming wari napa' i tanamara' ya girisa' tanamara', adi wel tagaknamara' ya inga' naga kungkumak tinga kama ginang ganang tonga nipmifaronga tanamni' wara'ning tigigira tanamara'. \v 9 Beng sini' sanirik inga' aming kama yong yong wari naganing midi naknga a kami taming wari kareng tanamara' yara'ning midi naknga ning tini'ga' ning yanggu'. \s1 Judas wari Jisas iminga uuk ga' totangkagu' \r Mat 26:14-16; Luk 22:3-6 \p \v 10 Ka Jisas ananing arantagim nua'ni wapni Judas Iskeriot adi Jisas u tipkadofiam wara'ning midi tounga pris girisi yabonga ibinga agu'. \v 11 Anga aming girisi ganang u kadofinga midi ka Jisas u tipsarendaiminga bimbem wara'ning u yanggu'. Ning tinga aming girisi adi Judas ning midi u naknga kabaksi' karengsa' naknga Judas ga' uningkim mambong amimi waraga' midi totangkaging. Ka Judas adi tubobu ibinga anga Jisas u tipkadofiam ning kadapmang waraga' indining da'ning tanga tipkadofiamotik sam ning tonga sasuk mimeng tanga agu'. \s1 Jisas wari arantagimni guk nana Pasova u tanga naging \r Mat 26:17-25; Luk 22:7-14,21-23; Jon 13:21-30 \p \v 12 Ka sande girii Pasova ka baret yis guk mo' sanga nana a Pasova waraga' sipsip u dipming dop ning tiaging wari kuma' kadofonga tugu' u kanga arantagimni wari Jisas u ning aniging, girii indi guta' Pasova ning tangsana wa indeng anga tagamtam. \v 13 Ka Jisas wari u naknga arantagimni fama' tim yangkaronga ning yanggu', sidi Jerusalem yong girii ga' tim ademu'. Anga kadofinga kantamu' ka aming nua'ni ka ama gira barungnanga ara abota' u katuanga adigok manting. \v 14 Anga yak ganang dabik amanga ning tanga yak wara'ning tuang u ning anintamu', ninggek aming udi ning tora' na arantagimna guk tangsana Pasova wa indeng tanga mera nantam ning anintamu'. \v 15 Ning tinga yak wara'ning tuang wari sinagira fonga iyung bane nua'ni ka tangsana wara'ning napa' kuma' fideing u sangtintingneinga yapma nana tugunung kafakafa tantamu' ning yangggu'. \v 16 Ning ininga agumu'. Anga yong girii do kadofinga ning tanga napa'napa' ka Jisas wari yanggu' udi beng guksa' kadofiinga yapma ning tanga nana tugunung kane u tugumu'. \p \v 17 Ning tanga Jisas guk ka arantagimni fam guk adi kibiri inga' anga kadofinga yapma ning tanga yak ka nana segumu' wara'ganang amanga arantagim 12 dabiksa' nana u mera naging. \v 18 Ka adi nana u ko mera naging ganang ka Jisas wari arantagimni u ning yanggu', beng sini' na sireng ning sanotik kami aming ka nana kubap mera nem dabiksa' sidining nua'ni wari anga naganing digirap ganang naganing wap u tipkadofiamota' ning yanggu'. \v 19 Ka arantagimni adi midi ka u naknga kabaksi' mamareng naking. Ning tanga ning tonga yareging, ai girii nagata' u torang, naga mo' ning toging. \v 20 Ka Jisas wari ning yanggu', aming nua'ni mo' aming ka nagok nana dabik ka gafa kubaniksa' ganang mera niamuk anasa' nifikadofota'. \v 21 Beng sini' kadapmang ka Amingning Tim Iyak naga kungkumak titi wara'ning wa tim umpang ganang kuma' yoking wara' na u yaranga kungkumak sa' titining de ka aming ka naga nifikadofota' wa kagaya girii bimbem ning wara' na ning torik, bibiri' sini' aming ka wa mengni wari mo' ibeunga tugu' wa karengsa' adi kagaya girii wara'guk mo' bemaro' ning yanggu'. \s1 Jisas wari arantagimni ga' gom yamgu' \r Mat 26:26-30; Luk 22:15-20; 1 Kor 11:23-25 \p \v 22 Ning tanga nana u ko mera naging ka Jisas wari baret dibing u bema Anutuga' mesisiringa tanga ning tanga upma arantagimni ga' ima yaranga ning yanggu', nana tini' ya naganing fukna gom samarik. \v 23 Ning tanga wain ama kap ganang ubu bema undu' Anutuga' mesisiringa ningsa' tanga arantagimni ga' iminga bema topnanga yareging. \v 24 Adi u topnainga ning yanggu, ama ka i topning ya naganing fukna amaa kwasanira' wara'ning u topning. Amaa ka yarisa' Anutuning midi ka aming dabik sidi yotangkasap wara'ning u kuma' iptatangkara'. \v 25 Beng guk sini' ning sanotik, kami na sidigok kamaganang i ira tanga nanga abutam wara'ning ari'sini' tanga topnem. Inga' nua'bu guk mo' nanga sige ningsa' ira anganga sibeng Anutuning yongganang do fabang kuksapma kabakni' ararangeng karengsa' naknga tanga wain ama inga'ni nua'ni mera nanam waraga'sa ikantam. \v 26 Ning ina ning tanga siring kubanik nua'bu tonga marara fugang kadofinga afanga yong u kabinga kama bubo kabasi' ka Oliv waraga' mugoging. \s1 Jisas wari inga' Pita wari adining wap isisebe waraga' Pita anigu' \r Mat 26:31-35; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38 \p \v 27 Ka Jisas wari arantagimni u ning yanggu', sireng ning sanotik sidi dabik kuma'sa' nibinga bimanga mani'ga'. Adi kadapmang ka wari kagadofi waraga' tim Anutuning midi ning kuma' yoking, na maga yaptatora aming u ukinga magani wari sansaramik bimanga papusinanga mani' ning yoking. \v 28 Beng sini' kuma' kumarok de ka naga tubobu marara wa na tim anga kama tubo Galili do sipmerok. Ka sidi mandang inga' anga naptuani' ning yanggu'. \v 29 Ka Pita adibu ning anigu', ai girii aming fam wa giri gigibi tini' a na gigibi guk mo' tok mokngang sini'. \v 30 Ka Jisas wari ning anigu', beng sini' ganirik Pita gu kami tiim yara'ganangsa' kagare' wari ku fama' ko mo' katiinga gu naganing wap wa famineng ning sini' isisebeutang ga'. \v 31 Ka Pita wari tangkunang sini' nua'bu ning togu', a mokngang sini' girii na guning wap isisebe guk mokngang, nandu' udep nuronga tinga wa na gugok tangkunang dabiksa' adenga tanga kumakantamuk. Ning tinga arantagimni fam dabiksa' adindu' ningsa' tonga yareging. \s1 Jisas wari gwaya binking Getsemani ganang ibang togu' \r Mat 26:36-46; Luk 22:39-46 \p \v 32 Ning tanga Jisas wari arantagimni u inagira anga gwaya kabasi' binking kareng wapni Getsemani u famanga kukyapma ning yanggu', ingging marekni' na dota' anga ibang toutik. \v 33 Ning ina ning tanga arantagimni famineng ka Pita Jems a Jon ning unggungsa' inagira aging. Anga Jisas wari kaba mamareng girii naknga \v 34 ning yanggu', o mokngang kabakna mamareng girii sini' nakarik kungkumak titiningsa' wara' sidi ingging nipmera naga yotangkanama ka' ningsa' marekni' ning yanggu'. \v 35 Ning tanga kabi'ning ibinga anga ning tanga mamareng u tatarafik wara'ning kadapmang waraga' beni Anutu anonga kamaganang mangfanga mungkupna tanga dera \v 36 ibang ning togu', o naning sibeng gu kagaya i mo' bimbemning ning udep sutang wa giri usefinam totang. Ka na naganing sasuk mo' yarotik guning sasuk sa' yaranga totik. \p \v 37 Ning tonga tubobu abanga yapku' ka arantagimni famineng udi dama sa' defaging. U yapma Jisas wari Pita u ning anigu', ai Saimon gu dama sa' ba defatang, tangkunang mera som kabi'guk mo' wa indining tarang ning anigu'. \v 38 Ning tanga famineng dabiksa' ubu yanggu', sidi dama mo' dekanting mamareng kadofota' mangfu ma tini', som tangkunang tanga ibang toni'. Beng sini' kabaksi' wa giri yotangkanap ga' suking de ka fuksi' warisa' tanga baragana ting. \p \v 39 Ning tanga tubobu ibinga anga ibang ka tim togu' ningsa' unggung nua'bu togu'. \v 40 Tonga ning tanga abanga yapku' ka arantagimni udi dama tangkunang sini' deking. Adi kwang mareiaging u mokngang, dama wari tanga fuksi' baragana sini' tanga dama ubu manga deking. Ning tanga seganga marara Jisas u kanga megang naknga midi guk mo' aniging. \p \v 41 Ka Jisas adi ningsa' yapma ibinga tubobu anga ibang nua'bu togu'. Tonga ning tanga abanga yapma ning yanggu', ai sidi mengkura kafakafa tanga dama ko ba defaking. Ka i kani' kabi'sini' aming nua'ni wari Amingning Tim Iyak naga ninagira tonga aming kadagang titisi ning kafasi'ganang nipmota'. \v 42 Mamarak tanga mugo tanam, aming nifikadofi titining kuma' kadofira' do kani' ning yanggu'. \s1 Juda wari Jisas tipkadofiaminga bemging \r Mat 26:47-56; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12 \p \v 43 Ning tanga Jisas wari arantagimni famineng u midi ko araininga ananing arantagimni nua'ni Judas ka tipkadofi tugu' wari abanga kadofigu'. Adi aming arantagim girii ka pris a sasuk aming a aming girisi fam wari Jisas bimbem waraga' yangkareinga kwak suguk tanga marara abiging u inagira abanga kadofingamging. \v 44 Ka aming tipkadofi tugu' Judas adi aming u tim ning kuma' yanggu', aming ka naga suronga tutu' yorama aratotik u kanga wara'ganangsa' anga bemting. \v 45 Ning kuma' yanggu' wara' Judas adi Jisas ganang u kadofinga o girii wa' ning tonga suronga tutu' yorama tanga aratugu'. \v 46 Ning tinga digirapni adi wara'ganang kadofinga bemging. \v 47 Ning tinga Jisas ning arantagimni nua'ni wari u yapma adining kwak bainat u weng bema pris arantagim ning girisi' adining kane aming u gufadaga ga' ning tonga tugu' ka mokngang, fe' tanga magi sa' gufadagagu'. \v 48 Ka Jisas wari aming arantagim ka bimbem tiging u ning ifang yanggu', ai na aming kadagang wa wara' sidi naga bemnabonga wa suguk kwak tanga kapmo'sa' abing. \v 49 Sidi kami tiim yara'ganangsa' wa indining tanga kadofinga bemnabing. Bemnap titiga' naknga wa na fikifiki siring yak girii ganang amanga aming fainggekitik wara'ganang sirengsa' kuma' bemnabonga tiging. Beng sini' napa' yaraga' wa tim Anutuning midi kuma' yoking wara' sidi wara'ganang didimengsa' yaranga ba tanabonga ting ning yanggu'. \v 50 Ning tinga arantagimni dabiksa' adi mutu tanga Jisas u kabinga bima tanga mugoging. \s1 Jon Mak wari bima tugu' \p \v 51 Ka saba uyamang nua'ni adi nip fafa' tama ning tanga Jisas ning kumo ganang unggung anapmo'sa' kuma' yaranga anga adegu'. \v 52 Ka aming wari bimbem tantam ning tonga bemging ka mokngang, kasi ururup tanga kwi'ni sa' iromfadakinga fugu bi' sigesa' bimanga mugogu'. \s1 Juda ning kaunsil arantagim wari Jisas u midiganang kamiging \r Mat 26:57-68; Luk 22:54-55,63-71; Jon 18:13-14,19-24 \p \v 53 Ning tanga aming ka Jisas bemging wari Jisas u nagira pris girii tim iyak ning yak ganangga' aging. Ka pris girisi a aming girisi a sasuk aming adi yak ka wara'ganang abanga bak kuma' kura ipmeking. \v 54 Ka Pita adi aming wari Jisas nagira aging u kanga mandang iwara anga dokning ira famugogu'. Anganga pris girii ning yak wara'ning sinim iyung bane ganang unggung amanga Jisas u yak iyung u nagira amoinga Pita adi plisman ka pris girii ning yak katatora ning wara'siguk sinim iyung unggung kudip sanga mareiaging. \v 55 Ka pris girisi a Juda ning kaunsil girisi arantagim ka bak tanga Jisas u kapmeking wari Jisas ning kadagang u katuanga wara'ganang ugumak ga' ning tonga aming fam katianinga anga Jisas u midi mandaga' fam sige animbenga yareging. Ka mokngang midi mamareng sini' ni ka ugumak titining guk mo' katuaging. \v 56 Aming siamo' wari midi kadagasi kabi'mo' animbenga yareging ka mokngang, adi midi kubaniksa' mo' toging, kuni' kuni' toging wara' adisining midi wa beng guk mokngang ning tugu'. \v 57 Ning tanga aming fam wari midi ka tim Jisas ana siring yak girii tempel u kwetataranga ning tanga tubobu tipmarak ga' yanggu' wara'ning waraga' sige animbeunga tipfara tanga ning toging, aming ka idi tim midi nua'ni ka ning togu', \v 58 na siring yak girii tempel idi kuma' kwetataranga kama faminengsa' tempel nua'ni ka aming wari titining guk mokngang u tanga mawak ga' ning togu' ning toging. \v 59 Ka mokngang adisining midi ka u animbeingaging undu' beng guk mokngang fisa' toging. \p \v 60 Ka Juda ning pris girii wari ubu marara adenga Jisas u ning anigagu', indining, gu midi u toing wara'ning tuboni guk mokngangsa' ba, tubo guk udep wa tutugu tinga naknam. \v 61 Ka mokngang Jisas adi midi tubobu guk mo' togu', sigesa' aradegu'. U kanga nua'bu anigagu', ma' Anutu girii ka kadagang ni guk mokngang adining mindingni Kasira Aming udi gu uba. \v 62 Ka Jisas wari togu', weng u torang warisa' aderik. Inga' Amingning Tim Iyak na Anutu kigineng ning kafong kareng ganang tangkunang guk marerok u napni'. Ning tanga tubobu undu' mungkong ganang sa' afok ning togu'. \v 63-64 Ning tinga aming girii wari u naknga bane giptanga ananing kangkama u ibaramara ning togu', ai kareng guk mo' nakarik midi ka wa Anutu anikige ningda'ning kadagang sini' tora' nakarik. Midi wa ana kuma' tuguinga nakem una, midi nua'ni wa nasi' nakonga. Sidi wa indining suking aming fam nua' mo' yangkantam, ning yanggu'. Ning tinga aming wari u naknga a wa kungkumak titining sa' ning tonga yareging. \v 65 Ning tanga aming wari Jisas u iguk sombara kwi' dibing bema Jisas ning de u iptasefangama uuk tanga ning anikigeging, a gu profet urang udi. Ka gu profet sini' ganang wa nisi' nisi' wari guking wapsi' u nine' ning aniging. Ning tinga polis ka siring yak girii u katatoriaging adibu tubosa' nagira tafanga fangi u pipeging. \s1 Pita wari Jisas ning wap isisebegu' \r Mat 26:69-75; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18,25-27 \p \v 66-67 Ka Pita adi kudip sanga mareiaging ganang unggung ko merafagu'. Ka pris girii ning kunung taming nua'ni wari anga kanga ning anigu', a gu udi kuma' gapkedarik Jisas Nasaretni guk fengating. \v 68 Ka Pita adi isasura tanga ning togu', a gu sige torang na u torang wa nafek sa' ba tirik. Ning tonga marara sinim fugang amanga isisa unggung tigiringa adegu'. Adenga naku' wa kagare' wari ku katigu'. \v 69 Ning tinga taming wari nua'bu kanga aming fam u yanggu', ai aming i fidera' idi adining arantagim udi. \v 70 Ka Pita adi isasura tanga nua'bu tugu'. Ning tanga kabi'ning adeia' aming fam ka unggung adeging wari nua'bu aniging, a gu udi kuma' gapkedem Galili aming adining arantagmni. \v 71 Ka Pita adi isasura tangkunang sini' nua'bu tanga midi tangkunang ning yanggu', beng sini' Anutu ganang kuta urang sanirik na aming ka wara'guk mo' sini' katik. \v 72 Ning tuguinga kagare' wari ku nua'bu katigu'. U naknga Pita adi midi ka tim Jisas wari adining wap famineng sini' u isisebegu' waraga' anigu' wara'ning u suknatama ning tanga adining kadagang waraga' sura kaba mamareng girii naknga mak fidenga fakogu'. \c 15 \s1 Jisas u nagira tonga kiap Pailat ganang kamiging \r Mat 27:1-2,11-14; Luk 23:1-5; Jon 18:28-38 \p \v 1 Ning tanga kama fagainga pris girisi a aming girisi fam a sasuk aming a Juda ning kaunsil girisi arantagim wari bak kura midi nua'ni totangkaging. Tonga naknga ning tanga Jisas ning kafong u ipma bema tonga Romni kiap girii Pailat ning kafong ganang ubu kamiinga adegu'. \v 2 Ka Pailat wari Jisas u ning anigagu', ma' gu Juda ning girii wa. Ka Jisas wari ning anigu', weng ga kuma' torang una ningsa'. \v 3 Ning tinga pris girisi wari midi sige fam kabi'mo' animbenga yareging. \v 4 Ka Pailat wari u naknga Jisas u ning anigu', indining, adi midi kabi'mo' gangbeing wa gu midi tuboni guk mo' toutang wa. \v 5 Ka mokngang Jisas adi midi guk mo' togu', sige arade sa' tugu'. U kanga Pailat adi sasuk mimeng tugu'. \s1 Pailat wari Jisas u firi ganang ugari waraga' togu' \r Mat 27:15-26; Luk 23:13-25; Jon 18:39—19:16 \p \v 6 Ka kiap Pailat adi Juda aming ning kabaksi' ifakarenda waraga' sura kadapmang nua'ni ka ning tarugu', adi gurak kubanik kubanik ka sande girii Pasova wara'ganang fikifiki aming kalabus kane tanga ikiaging u kubanik ning fadara kamiam ga' aniinga fadara ipmiamarugu'. \v 7 Ka wara'ganang aming kadagang titiing nua'ni undu' kalabus iyung unggung fidegu' wapni Barabas. Adi tim amine fam guk Romni gavman tipkadaga ga' sura ami' tanga aming fam dipmakumoging waraga' tanga tabanga dasiinga Barabas adi iyung kane kalabus u tanga itarugu'. \v 8 Ka ami taming kabi'mo' wari bak girii tanga Pailat u ning katingangging, indi gu kadapmang ka aming kubanik fadara kamanim ning urang titang u nua'bu tinim ga' nakem ning katiging. \v 9-10 Ka Pailat adi pris arantagim wari Jisas ga' nakadangam tanga tonga amiging udi kuma' yapkedagu' wara' adi ami taming u ning katianggu', sidi Juda ning girii i kabisaminga mugo ga' naking wa ma. \v 11 Ka pris girisi arantagim adi ami taming u Barabas ga'sa' tutugu ga' kuma' yangging wara' adi Barabas u kabiam waraga'sa' katingangging. \v 12 Ning tanga Pailat wari nua'bu yanggu', a aming ka Juda sidi sidining girisi' ning faniting ya indining totik. \v 13 Ka adibu ning katiging, wa firi ugari ganang bema ugare'. \v 14 Ka Pailat wari ning yanggu', ka nasi' kadagang tanga' wara' na firi ganang ugarotik. Ka adibu nua' katiging, a wa firi ganang ugare' ning udi kabi'mo' katinga yareging. \v 15 Ning tinga Pailat adi u yapma mutu tanga adisining kabaksi' u ifikura waraga' Barabas u kabiamgu'. Ning tanga Jisas wa ananing ami'ning aming fam ga' ima ning yanggu', i fifefi tanga nagira tonga firi ganang ugarini'. \s1 Rom ning soldia wari Jisas anigigeging \r Mat 27:27-31; Jon 19:2-3 \p \v 16 Ning ininga Pailat ning ami'ning aming wari Jisas u nagira gavman ning yak wara'ning sinim iyung nagira afanga ning tanga ami'ning aming fam u dabiksa' katiana abanga Jisas ganang u bak girii tiging. \v 17 Tanga Jisas u megang bimbem ning kadapmang taramironga adining kwi' kangkama timini u kifangama ning tanga kwi' giming kareng ka aming girisi king warisa' ipmanga yangakiaging ningwara' ubu kamingamging. Ning tanga king ning mungkup tigigira ning tonga aya kusung guk u gusinga bema ki ganang u kamingama ning tanga \v 18 midi anikige ning tiging, o Juda ning aming girii i kani'. \v 19 Ning aninga ning tanga kwak kabasi' wari ki kati kuta ura iguk sombara ning tanga Jisas ning wap bema ara mandaga' tanga adining kayong ganang u mandaksi' sige upma mareking. \v 20 Adi kadagang ningsa' taramira anganga ning tanga midi anikige tiging u kabinga kwi' giming kareng kamingamging u tubobu iromkifing bema ananing kwi' kangkamani timini u tubobu bema dasingamging. Ning tanga ugari titi waraga' nagira aging. \s1 Jisas u firi ganang bema ugariging \r Mat 27:32-44; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27 \p \v 21 Ka aming nua'ni wapni Saimon ka Aleksanda ya Rufus ya ning babangsi' ka kama tubo Sairini tara' u ikarugu' ka adi yoring kabinga Jerusalem yong girii ga' mabugu', ka yong bibik u arabugu' u katuaging. Katuanga ning tonga katingangging, ai i abanga aming yara'ning firi ugari i barungnangama ning tanga anam. Ka adi midi tangkunang sini' aniging waraga' tanga abanga Jisas ning firi ugari u barungnangama ning tanga aging. \v 22 Anganga kama wap Golgota u kadofiging. Ka wap ka Golgota wara'ning ki wa aming ki kati ning aniaging u kadofiging. \v 23 Kadofinga ning tanga ugari tinga kagaya mimeng ninak u tipkura waraga' ning tonga wain ama ka ama kiptang nua'ni guk kuma' tanga bema aging u tagara amiging. Ka mokngang Jisas adi bibi' naknga topna guk mo' tugu'. \v 24 Ning tanga Jisas u bema firi ugari ganang ugariging. Ugaringa kabinga ning tanga Jisas ning kwi' kangkamani kifang kufaging u tanga bemna waraga' kat tiging. \v 25 Ka kama ka Jisas u ugaringa wa 9 klok kamindapking ganang ugariging. \v 26 Ugaringa ning tanga firi dibing bema finga kudi ning yoking, YA JUDA NING GIRISI'. Ning yora bema Jisas ning ki ganang using u tapking. Midi dibing kabi' ka u yoking wa Jisas ugumoging wara'ning ki u yora tapking. \v 27 Ning tanga kubu aming kadagasi fama' undu' inagira fabanga Jisas ning gagaa ganang ugariapking, nua'ni ka kafong kareng ganang tara' a nua'ni ka kafong kesini ganang tara' ning ugariapking. \v 28 (Ka adi napa' ka u kadofigu' waraga' wa timinggi' Anutuning midi umpang ganang ning kuma' yoking, adi aming kadagasi guk adeinga adisigok dabiksa' ning kanga indangikyabing wara' wara'ganang didimengsa' kadofigu'.) \p \v 29 Ning tinga ami taming wari unggung tarafira yangara darang kanga sunumpup tangama midi anikige ning tiging, ai ma gabem gu siring yak girii kwetataranga kama famineng ganang kaga'sa' tipmarak ga' urang fatugutang wa indining. \v 30 Gu tangkunang guk udep wa giri, ganing fuka u yotangkanga firi ugari u kaga' urapsa' kabinga afuinga gapnam ning anikigenga tarafira yangaging. \v 31 Ning tinga pris a sasuk aming fam adindu' anikige tanga ning toging, a adi aming fam wa giri fayotangkaimita' a ananing fugu yotangkara' wa indeng. \v 32 Adi na Kasira Aming Isrel ning aming girii ning fatuguta' ka adi ugari u kabinga afuinga kanga wa giri o adi aming girii beng sini' ba ning wa wara'ganang tontam ning aniging. Ka aming kadagasi fama' ka Jisas ananing gagaa ganang ugariapking adindu' anikige ningsa' tugumu'. \s1 Jisas wari kungkumak wadigi' tugu' \r Mat 27:45-56; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30 \p \v 33 Ka adi Jisas u bema firi ganang ugaringa ning tanga anganga 12 klok sidii sini' mayam de wari kangkamara tanga kama yong yong dabiksa' kama garinga yaregu'. Garinga anganga 3 klok kibiri wa kama wari tubobu fagagu'. \v 34 Fagainga Jisas wari kungkumak tonga ku ning katigu', ilai ilai lama sabaktani. Ka midi ka wara'ning kini wa o naning Anutu naga' nibirang ning togu'. \v 35 Ning tinga aming fam ka unggung ko fideging wari ku ka ilai u katigu' u naknga profet Ilaija ba katinganara' ning tonga ning toging, ai Ilaija katinganara' u nakni'. \v 36 Ning tonga aming nua'ni wari unara anga wain ama kiptang u bema abanga napa' ni wari tabara kuyang ganang tanga bema Jisas ning mini ganang u gidengamging. Ning tanga ning togu', ko do adeia' kanga inam, Ilaija wari udep yotangkangama tataranga kamota'. \v 37 Ning tanga Jisas wari ku bang sini' nua'bu ari' katinga kungkumak wadigi' tugu'. \p \v 38 Ka Jisas wari kumogu' wara'ganang didimeng sini' ka siring yak girii ning kwi' girii ka iyung bane kabasi'ning bagi tabinga isefinga fiderugu' wari anasa' using kuta ibaramara amanga kaing apa dapmagu'. Ning tanga tubo kidagang tinga iyung bane kabasi' wari sangangsa' ubu adegu'. \v 39 Ka ami'ning aming yaptatora wara'ning girii nua'ni adi Jisas ning ugari ganang unggung ko fidegu' wari Jisas wari kungkumak tonga ku katigu' u naknga ning togu', o idi Anutuning mindingni beng sini' karik. \p \v 40 Ka taming fam undu' dokning kura fidenga tabanga fakafaging. Ka taming u fideging wara'sining fam ning wapsi' wa ning, Maria ka yong Magdalani a Maria ka Jems nua'ni ya Joses ya adisining mamangsi' a Salomi abanga taming fam ning wari fideging. \v 41 Taming arantagim ka wa tim Jisas wari kane ka kama tubo Galili do ira tanga yaregu' u tanga yotangkangam fatiaging, ka inga' Jisas wari Jerusalem yong girii ga' areinga undu' kubap yaranga areging wari fidenga fakaging. \s1 Jisas ning fugu u kama ginang ganang kamiging \r Mat 27:57-61; Luk 23:50-55; Jon 19:38-42 \p \v 42-43 Ka Jisas wa Juda ning sande girii Pasova kayaging wari kamindapning kagadofi ga' yainga kami ning uking wara' Juda ning kaunsil arantagim wara'ning aming nua'ni wapni Josep ka yong Aramatiani adi aming ning dasi'ganang wap kareng guk itarugu' wari kibiri kaga' wara'ganangsa' Jisas ning fugu u bema tonga kama ginang ganang dadasi waraga' midi tounga kiap Pailat kaunga agu'. Ka Josep adi naktangka aming adi kama ka inga' aming wari Anutuning bining ganang iik wari kagadofi waraga'sa' sura itarugu' ka wari anga ananing fugu ga' mutu guk mo' tanga Pailat u ning anigagu', na Jisas ning fugu u bimbem ga' ning tonga abarik. \v 44 Ka Pailat adi u naknga iguk da'ning aranga ning anigu', beng torang wa, kuma' u kumara', urapsa' wa indining tanga kumara'. Ning tonga ami'ning aming yaptatora ning girii nua'ni u katingana ning anigagu', ma' aming urang ugaringing udi kuma' u kumara'. \v 45 Ka adi ning anigu', weng kuma' kumara'. Ning aniinga naknga Pailat wari Josep ga' aigangam sa' tugu'. \v 46 Ning tinga Josep wari aming fam ganang kwi' fafa' inga'ni kareng u tonga bema abanga Jisas ning fugu kungkumong firi ugari ganang fidegu' u tatarang bema kamanga ning tanga kwi' fafa' wari tumuku'. Tumura ning tanga bema tonga kama ginang ka tim kuma' unanga kabiging wara'ganang kufara ning tanga kama ginang wara'ning de wa uningkim pampangareng girii nua'ni u tipdaranga tabanga isefi tangkanga kabigu'. \v 47 Ka taming fama' ka Maria Magdalani guk ka Maria Joses ning mengni guk adindu' kubap yaranga anga kuma' fidenga fakagumu'. \c 16 \s1 Jisas wari tubobu seranga maragu' \r Mat 28:1-8; Luk 24:1-12; Jon 20:1-10 \p \v 1 Ka Juda ning sande girii Pasova wari kadofigu'. U kanga defafa' ka kibiri ganang taming famineng ka Maria Magdalani a Maria ka Jems ning mengni a Salomi ning wari Jisas ning fugu ganang sufurangam waraga' sura napa' mupmu guk karesi anga yapma toging. \v 2 Tonga ning tanga fabang kura deia' sande kamindap gaa' sini' marara Jisas ning fugu ka kama ginang ganang dasinga kufaging u kaunga aging. \v 3 Ka kama ginang ka Jisas ning fugu u tonga kufaging wara'ning deni udi uningkim girii sini' wari isefiging wara' adi kadap anga ning toging, ai indi taming sa' mayam ya, kama ginang de wa nisi' ami wari yotangkanga ning tonga tonga aramugoging. \v 4 Ning tanga anganga kadofinga dokning ira tonga kaging wa uningkim pampangareng girii ka kama ginang de isefiging udi kuma' daranga anga dokning adeinga kama ginang wari sigesa' adegu'. \v 5 U kanga anga kama ginang iyung bane u amanga ning tanga kaging wa aming saba uyamang nua'ni wari kwi' fafa' guk kafong kareng ganang tara' mareiagu'. U kanga base tanga adeging. \v 6 Ka aming wari ning yanggu', sidi mutu mo' tinting, na kuma' sapkedarik sidi Jisas Nasaretni ugariging u kaunga abing. Ka ning sanotik Jisas wa ingging ko mo' defata', tubobu kuma' seranga marara'. Abubu tanga kama gipmam tabanga kufak tiging ya sa'kani'. \v 7 Ka sidi i kadidimanga tubobu anga Jisas ananing arantagimni ka Pita se' u yangting. Ka Jisas adi Galili do sipmeronga tim kuma' manga' wara' arantagimni adi mandang yaranga anga Galili do kuma' katuani' ana tim kuma' yanggu' ningsa' ning yanggu'. \v 8 Ning tinga taming adi u kanga kama ginang u kabinga afanga mutu tanga tubobu bimanga mugoging. Ka adi napa' girii u kanga mutu girii tiging waraga' tanga aming fam guk mo' yangging. \s1 Jisas wari Maria Magdalani ganang kadofiinga kagu' \r Jon 20:11-18 \p \v 9 (Ka Jisas adi tubobu kuma' marara anga sande kamindapking ganang tim munumung sini' ka Maria Magdalani wara'ganang kadofigu'. Taming ka wa tim Jisas ana mini unggo kadagasi seven ning tanga igukngamgu' wara'ganang kadofigu'. \v 10 Ning tinga taming wari u kanga Jisas ananing arantagimni u inonga agu'. Ka arantagimni adi Jisas ga' sura mak kara kabaksi' mamareng naknga merafaging u anga yapma ning yanggu', ai Jisas urang udi tubobu kuma' marara' kanga abarik ning sanem. \v 11 Ka adi a wa wadigi' kuma' urang kumogu' udi, ning tonga adining midi nakngam guk mo' tiging. \s1 Arantagimni fama' wari Jisas kadapmang ganang kagumu' \r Luk 24:13-35 \p \v 12 Ka inga' Jisas wari kadapmang nua'ni ubu tanga arantagimni fama' wari yong girii u kabinga aramugogumu' ganang kadofiamgu'. \v 13 Ka aming fama' adi u kanga anga Jisas ning arantagimni u yanggumu' ka adindu' nakyam guk mo' tiging. \s1 Jisas wari arantagimni dabiksa' ganang kadofinga kane yamgu' \r Mat 28:16-20; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23 \p \v 14 Ning tanga nua'bu ari' wa arantagimni 11 dabiksa' wari yak nua'niganang nana kura mera naging wara'ganang kadofiamgu'. Kadofinga ning ifang yanggu', sidi naktangka tangkunang guk mo' ba tanga ikiting wara' sidi naga aming fam ganang kadofarik u napma abanga saninga ninak kabi'guk mo' ting. \v 15 Ning ina ning yanggu', sidi naganing midi kareng i bema anga yong yong ka kama kama dabiksa' u yangara ituaima yarani'. \v 16 Ning tinga aming ka midi u naknga nagata' naktangka tinga ama ingamni' wa Anutu wari yotangkangaminga adi kadaga guk mo' to'. A aming ka naganing midi kuma' naknga naktangka guk mo' to' wa adi wadigi' bisasu'na wara'ning. \v 17 Ka aming ka nagata' naktangka tini' wa na yotangkayap tanga tangkunang iminga napa' tangkunasi fam guk tanga yarani'ga'. Aming fam ka naganing wap tonga masi' unggo kadagasi tanga igukyam wara'ning tangkunang imok a fam ka midi tipfara tanga midi nua'niganang tutugu wara'ning u imok. \v 18 Iminga adi tangkunang ka wara'guk ira gimik kagaya wa ma napa' kiptang kadagang ni ka nakeda guk mo' u tanga topnanting udi wari tanga kungkumak guk mo' tini'ga'. A aming fam wa tangkunang ka bagana aming u suroyap sa' tinga karenda wara'ning u imok ga', ning yanggu'. \s1 Anutu wari Jisas kunimganang ga' tubobu nagira aregu' \r Luk 24:50-53; Ap 1:9-11 \p \v 19 Ka Girii Jisas wari arantagimni ga' midi ari' u ima ima ning tanga adeinga beni Anutu wari kunim furo'ning ga' tubobu wadigi' nagira aregu'. Nagira taranga adining kafong kareng ganang kamiinga girii ira marekita'. \v 20 Ka arantagimni adi Jisas ning midi kareng u bema anga kama yong yong dabiksa' u yangara ituasasu'nanga yareging. Ka Jisas adi iibi sini' mo' tugu', mokngang adi arantagimni u ko yotangkayapma aming wari adining midi u naknga beng guk toing ning tutugu waraga' tanga napa' tangkunasi fam titi waraga' ifitangkainga tanga yareging.)