\id LUK — URI originallytyped by N. Sampson for publishing, Re-keyboarded by Wycliffe Associates in UK for revision — Revised 2013 \h LUK \toc1 Anutuning midi kareng Luk wari yoku' \toc2 LUK \toc3 LUK \mt1 Anutuning midi kareng Luk wari yoku' \c 1 \s1 Midi ka ya Luk wari Tiofilas ga' yokngamgu' \p \v 1-2 O amina ka aming girii Tiofilas na guta' midi kareng umpang ganang i yokamotik. Midi ka ya tim Anutu wari aming indita' napa' girii ka Jisas ning iik ganang tinimgu' wara'ning, ka aming arantagim ka midi kareng wara'ning kane tanga ira napa' u munumung sini' kadofinga anganga ari'ni tubobu bibi' tugu' ganang u dabiksa' kuma' kasasu'neging anasa' ningging wara'ning. Ka aming fam adindu' midi ka u iyok waraga' sura kane girii kuma'sa' tanga yokyangaging. \v 3 Ka na midi wara'ning ki u nakdidima sini' titi waraga' kane kama paramu' sini' ira tanga ababanga naksasu'na sini' kuma' tanga wa kami nandu' guta' sura umpang ganang i yokamirik yang. \v 4 Wara' gu midi ka i kanga ning tanga midi ningyara' ka aming fam wari tim kuma' ganinga nakung waraga' sura o midi ka wa beng ba nakuk ning toutang. \s1 Anutuning kunung aming ensel wari Jon Baptis wari kagadofi waraga' togu' \p \v 5 Ka Herot wari kama tubo Judia tara' wara'ning aming girii king tanga mareiagu' ganang ka aming nua'ni wapni Sekaraia adi siring yak girii ning pris kane tanga itarugu'. Ka aming arantagim ka siring yak girii wara'ning kane tiaging wa arantagim ka Abaisa guk ka Eron guk wara'ning wari tiaging. Ka Sekaraia adi arantagim ka Abaisa wara'ning a tamni Elisabet undu' arantagim ka Eron wara'ning. \v 6 Ka imaraming adi Anutuning midi naknga ning tanga Anutuning kadapmang yaranga didimeng karengsa' tanga ikiagumu'. \v 7 Ka adi pingkek ikiagumu' wara' adi kama paramu' saba guk mo' ibenga ira anganga tanganda kuma' tugumu'. \p \v 8-9 Ka aming ka siring yak girii ning kane u tiaging wa fiking ka arantagim nua'ni wari tanga anganga arantagim nua'ni adibu titi ning tiaging wara' kama ka arantagim ka Abaisa wari titining ubu kadofiamgu'. U kanga arantagim ka wari pris anasining kadapmang yaranga Sekaraia u kasiranga toging. Ning tanga Sekaraia adi pris kane tonga siring yak iyung amanga iyung bane kabasi' ka Anutuga' napa' mupmu karesi tanga sangam ning wara'ganang amanga adenga Anutuga' sura napa' mupmu karesi u tanga sangamgu'. \v 10 Ning tinga ami taming fam adi fugang unggung kapmera ibang kane sa' mera fatiging. \v 11 Ka Anutuning kunung aming ensel nua'ni wari kadofinga basing alta ka Sekaraia wari Anutuga' napa' mupmu guk kareng tanga fasangamgu' ganang ka kafong kareng tara' u kadofinga adegu'. \v 12 Ka Sekaraia adi u kanga iguk aranga mutu tugu'. \v 13 Ka kunung aming ensel wari ning anigu', o Sekaria gu naga abarik yaraga' mutu mo' totang. Fikifiki gu Anutu wari napa' ni tagam ga' sura ibang fatugutang wa Anutu adi kuma'sa' nakamita' wara' adi kami yara'ganang wa sidita' napa' ni u kuma' samonga tara'. Ka wa ning, guning tamga Elisabet adi kaba guk ubu ira ning tanga saba ami ibewa'ga'. Ka saba wari kagadofi tinga wa wapni Jon ning yore'. \v 14 Ning tanga sidi saba wari kadofo' u kanga kabaksi' karengsa' naknga mesisiringa sa' tidemu'ga'. Ning tinga adi kadofo' wara'ganang wa aming kabi'mo' undu' kabaksi' kareng guk ira mesisiringa tanga ikni'ga'. \v 15 Ka saba kabasi' wari kadofinga giraga to' ganang wa Anutu wari aming wap guk ning kawa'ga'. Abanga adi ama kagaya wain kabi'guk mo' topno', sigesa' ira awa'. Ka mengni wari iibe munumung tinga wa Anutu wari adining mini unggo u kamingaminga mini unggo ning tang wara'guk ningsa' ira anganga girawa'ga'. \v 16 Ning tanga giranga ira anganga Juda aming u ininga Juda aming kabi'mo' adi adisining Anutu girii ning midi kareng u naknga kabaksi' faranga abanga Anutuning kapmik ganangsa' ubu ikni'ga'. \v 17 Adi Anutuning midi togadofi aming ning ira ning tanga kane tangkunang sini' ka tim profet Ilaija wari tanga yagu' ningsa' to'ga'. Ning tanga adi midi ka aming wari kadapmang kareng titi wara'ning u ina yareinga aming adi u naknga kabaksi' faranga aming ka sabase ga' bibi' nakiting adi sabase ga' tubobu naknga kafakafa tiapma ikni'ga'. A aming ka Anutuning midi ninak ga' bibi' naknga Anutuga' manda ukngama ikiting adindu' kabaksi' faranga Anutuning midi ga' ubu nakni'ga'. Ning tanga kadapmang didimeng tanga ira girii wari adisining bining ganang kagadofi waraga'sa' sura ikni' ning anigu'. \p \v 18 Ka Sekaraia wari ensel u ning anigu', beng sini' u torang na tanganda kuma' tirik a tamna undu' tangandang. Ka na o beng guk torang ning wa indining tanga toutik ning anigu'. \v 19 Ka ensel wari ning anigu', na wapna Gebriel, Anutu ganang sini' ira adining kunung aming tanga ikitik wara' Anutu ana nangkareinga abanga adining midi kareng i ganirik. \v 20 Midi ka naga i ganirik ya beng guk sini'. Inga' kama ka midi i torik yari beng guk kagadofi ning wari kadofo' ganang wa beng guk to'ga'. Ka Sekaraia gu midi i naknga o beng guk ning guk mo' tonga suktangkarang wara' kami gu maga wadigi' isefagabota'. Ning tanga gu midi guk mo' tonga midi map sige ningsa' ira anganga napa' wari beng guk kadofiinga ganangsa' wa maga wari tubobu karendagapma midi toya'ga' ning anigu'. \p \v 21 Ka Sekaraia wari iyung bane do kunung aming ensel guk midi ko fatogumu' ka aming fam ka fugang kapmera ibang fatoging wari fafong sini' kapmekgisifa tanga ning toging, ai, Sekaraia ya ko sini' wa nasi' tanga sepma fata' sam. \v 22 Ka inga' Sekaraia wari fugang afanga aming u midi iyang ga' nafek tanga kafatinting sa' tiamgu' u kanga inga' nakedanga ning toging, o idi iyung bane ganang do Anutuning napa' ni wari unda' kadofingaminga kanga' ning toging. \p \v 23 Ka kama ka wa Sekaraia wari siring yak girii ning kane tanga au ko adengamgu' wara' adi tubobu amanga siring yak girii ganang unggung sande fam kane ningsa' tanga anganga adining kama wari bingaminga yoringga' tubobu wa inga' mugogu'. \v 24-25 Ning tanga anga yoring ganang do kadofinga tamni guk ira anganga saba kabasi' wari tamni Elisabet ning kaba ganang u kadofigu'. Ka Elisabet wari saba kabasi' wari kaba ganang do kadofigu' u nakedanga ning togu', o beng sini' fikifiki na saba guk mo' ira megang naknga ira abutik. Ka kami yara'ganangsa' Anutu adi nagata' ai' dap kareng ning tanamara' wara' naning megang kuma' bira'. Ning tonga amine ngingeng guk mo' yangara fiabarugu', ananing yoring ganang unggungsa' mera anganga mayap 5 ning ibigu'. \s1 Ensel wari Maria kadofinga anigu' \p \v 26 Ka Elisabet wari kaba guk ira mayap 6 ning kuma' ibigu' ganang ka Anutu wari adining kunung aming ensel Gabriel u yong kabasi' Nasaret ka kama tubo Galili tara' waraga' anigareinga agu'. \v 27 Ka yong kabasi' Nasaret wara'ganang wa taming sababa nua'ni unggung itarugu'. Taming wara'ning wapni wa Maria. Ka adi ami nua'ni ka Josep ka girii Devit ning arantagim ganang kadofigu' u sangam ga' kuma' totangkaging. \v 28 Ka ensel wari Maria ganang kadofinga ning anigu', o taming, girii wari guganang ita'. Adi kafakafa tagapma napa' girii ka taming fam ganang tiam ning guk mokngang u tagamonga tara'. \v 29 Ka Maria adi midi ka u naknga sasuk mimeng tanga ning suku', o na taming sige ka adi midi ka ning guk wa indining tora'. \v 30 Ka ensel wari ning anigu', o Maria gu mutu mo' totang, Anutu wari guta' kaba karengsa' nakamara'. \v 31 Wara' ning ganotik, gu kabaka guk ira saba ami ibenga wapni Jisasa ning yore'. \v 32 Ka adi inga' giraga tanga wa aming sige mo' iro'. Adi aming girii ira wap guk ikinga aming wari Anutu girii ning mindingni ning anini'ga'. Ning tinga Anutu wari aming girii ka tim papangni Devit kamiinga yaptatoregu' ningsa' kamiinga \v 33 Jekop ning arantagim girii u adining tangkunangni ka bibi' titining guk mokngang wara'ganang fikifiki ningsa' yaptatoranga ira awa'. \p \v 34 Ka Maria wari ensel u ning anigu', ka na ami wa ko mo' sangamarik wa indining tanga napa' ka wari nagaganang urapsa' kadofinamota'. \v 35 Ka ensel wari ning anigu', udi giri torang de ka wa aming wari mo' tota'. Mokngang wa Anutuning mini ungggo wari gu ganang kadofinga mini unggo ning kigineng girii warisa' mungkupnagapma saba u tipkadofota'. Wara' inga' saba wari kagadofi to' ganang wa aming adi saba kuni' nua'ni naro'sa' iikning ning kanga wap Anutuning mindingni ning anini'ga'. \v 36 Ka wa gusa' mo'. I nake' guning kuyaga Elisabet ka saba guk mo' ibenga tanganda kuma' tara' ka aming wari pingkek ning aniting adi saba ami nua'ni wari adining kaba ganang kadofigu'. Ka Elisabet adi saba wara'guk ita' wa mayap 6 ning kuma' ibira'. \v 37 Beng sini' Anutu adi napa' ka ni mo' titining guk mokngang sini' wara' adi kuma'sa' tagamota' ning anigu'. \v 38 Ning tinga Maria wari aiga tanga ning togu', we' napa' u torang wa nagaganang girisa' kadofinamota'. Na taming Anutuning midi sa' nakngam ning, wara' adi napa' nagaganang tipkadofonga tara' u girisa' tanamota'. Maria wari ning tuguinga kunung aming ensel adi kagabi tanga mugo tugu'. \s1 Maria wari Elisabet anga kagu' \p \v 39 Ning tanga kabi'sini' sa' iya' Maria adi Elisabet ning midi u naknga yoring u urapsa' kabinga marara kuyangni Elisabet u kaunga kama karang ka kama tubo Judia tara' waraga' aregu'. \v 40 Aranga kadofinga ning tanga Sekaraia imaraming ning yong ganang amanga kuyangni Elisabet u kadofinga kanga kaba kareng ninak ning midi kabi' anigu'. \v 41 Ka Elisabet wari midi u nakinga saba kabasi' adining kaba ganang undu' iguk aranga tuntumurum girii tugu'. Ning tanga Anutuning mini unggo wari Elisabet ning kabaganang u amatona sini' tinga Elisabet wari kaba kareng siamo' naknga \v 42 mesisiringa titining midi ning togu', o Maria gu girii wari kareng tagaminga napa' girii kareng ka wa taming fam ganang mo' kadofiamara' guganangsa' kadofigamara'. Abanga saba kabasi' ka guning kabaka ganang u ita' undu' Anutu wari yotangkangaminga kigineng guk ita'. \v 43 O na taming sige ka indining tanga nagata' kafakafa tanama Anutu wari naganing girii ning mengni gu naganing yongganang i gangkareinga abarang. \v 44 Gu midi abanga nanirang u nakinga saba kabasi' naning kabakna ganang undu' kaba kareng naknga fungsa' marata' wara' na guning ki ka girii ning meng ning u wara'ganang nakedarik. \v 45 Abanga gu nasi' midi Anutu wari ganggu' wa gu u naknga waraga' bibi' guk mo' nakngamgung, gu aigangam tanga nakngam sa' tugung wa Anutu wari kafakafa sini' tagam waraga' karengsa' tugung ning togu' kuyangni Elisabet wari. \s1 Maria wari mesisiringa tugu' \p \v 46 Ka Maria adindu' kaba kareng naknga Anutuning wap bema aronga ning togu', na Anutuga' kabakna karengsa' naknga ning torik, Anutu wa girii beng guk sini' ikita'. \v 47 Na Anutu wari yotangkanaminga gi' ikitik waraga' kabakna karengsa' nakarik. \v 48-49 Na taming sige wap guk mokngang adining midi sa' nakngam ning ka adi nagata' ai' dap kareng sini' tanamara'. Inga' aming wari kami yara'ganang Anutu kigineng wari kareng i tanamara' yaraga' sura ning toyanting, o beng guk sini' taming ka wa Anutu wari karengsa' tangamara'. Wara' na waraga' sura adining wap bema aranga ning torik, Anutu wa kareng naro'sa' ikita' beng sini'. \v 50 Anutu adi aming ka adining midi naknga kapmik ikiting wara'siga' ai' dap beng sini' tiamita'. Ka adisita'sa' mo' tiamita', adi adisining sabase a papase wara'siga' undu' ko tiama auta'. \v 51 Adi kane kigineng titining tang guk. Ka aming ka anasining fuksi' bema aranga tang guk ning sura napa' ni tonga bak kukiting wa adi didipmi tinga papusana tanga wadigi' biting. \v 52 Aming girisi king arantagim ka tim iyak ning ikiting wa Anutu adi tipmakuratiap tita'. A aming sige ka wap guk mokngang wa adi yotangkayap tinga wap guk ubu ikiting. \v 53 Aming ka napa'ga' nafek tanga tatafak ikiting wa Anutu adi yotangkayap tanga fuksi' a urasi' ifitangka waraga' napa' kareng tiamita'. A aming ka kangasi tanga ikiting wa Anutu adi sige yangkagareinga mugoting. \v 54-55 Tim Anutu wari indining papani' Ebraham a papane fam adisita' bibiri' naknga kafakafa ningsa' tiapma ira anganga adisining iri undu' ningsa' tiapma ira au ga' kuma' togu' wara' kami Juda aming adining midi ninaksa' titam indita' kafakafa tanimara'. \v 56 Maria adi midi ka Anutuning wap bema ara ning u tonga anganga biinga kuyangni Elisabet guk unggung mayap famineng ning yagu'. Iya' ning tanga inga' yoringga' tubobu kabinga mugogu'. \s1 Elisabet wari Jon Baptis ibegu' \p \v 57 Ka kama ka Elisabet wari saba kabasi' u iibe ning udi kuma' kadofigu'. Ning tinga Elisabet wari saba ami ibegu'. \v 58 Ning tanga adining arantagim a amine fam ka yong dabik ikiaging wari u naknga adindu' kabaksi' karengsa' naknga ning toging, o girii wari kafakafa tangama ai' dap kareng tangamara'. \v 59 Ning tanga iya' kama 8 ning kabinga Juda aming anasining kadapmang yaranga saba kabasi' wara'ning fugu tapni u giknim dopmama wap iyok waraga' amise wari abanga bak tiging. Tanga ning tanga amine fam wari ananing beni ning wap Sekaraia unggung iyok ga' ning tonga tiging. \v 60 Ka mengni Elisabet wari ning yanggu', mokngang ya wapni wa Jon ning yokantam. \v 61 Ka adibu ning aniging, a guning amige indining ka ni wap ka Jon wara'guk mo' ikita'. Ka wa ka' sigesa' guk wa indining yokantam. \v 62 Ning tonga beni ubu aniging. Ka Sekaraia adi mini isefinga midi map itarugu' wara' kafasi' wari kafatinting sa' tangamging. \v 63 Ning tinga Sekaraia wari kudi iyok ning slet u bemam ga' kafatinting tiamgu'. Ning tinga u bemaminga Sekaraia wari saba kabasi' wara'ning wapni u Jon ning yora yamgu'. Ka aming adi imaraming fama' wari wap kubanik waraga'sa' tangkagumu' u yapma sasuk mimeng tiging. \v 64 Ning tanga didimeng ka wara'ganang kaga'sa' Sekaraia ning mini ka isefi tanga fiderugu' wari karendangam tinga midi tubobu tonga ning tanga kaba karengsa' naknga Anutuga' mesisiringa tangama animamangna tugu'. \v 65 Ning tinga amise a aming yong dabik ikiaging wari napa' girii ka aming wari titining guk mokngang wari dasi'ganang kadofigu' u kanga mutu tanga tonga yareging. Ning tanga midi ne u bema bema tiangainga aming ka kama tubo Judia karang tara' ira yariaging undu' dabiksa' kuma' naksasu'nanga yareging. \v 66 Ning tanga aming adi saba kabasi' ka wa Anutuning tangkunang guk iikning u kuma' kigedanga base tanga ning toging, o saba ka wa giraga tanga aming girii unda' iro'ga' ning tonga yareging. \s1 Sekaraia wari kaba karengsa' naknga Anutuning wap bema aregu' \p \v 67 Ka Anutuning mini unggo wari beni Sekaraia ning kaba ganang amatoneinga Sekaraia wari Anutuning wap bema aranga midi ka napa' inga' kagadofi ning waraga' ning tokadofigu', \v 68 o beng sini' Isrel aming indining Anutu wa girii kareng sini' wara' indi adining wapsa' bema arantam. Adi indi adining arantagim yotangkanipma manggara gi' kuknibinga iik wara'ning tinimonga tara' \v 69 wara' adi indi yotangkanip waraga' aming kigineng nua'ni ka Devit adining midi ninaksa' tarugu' wara'ning arantagim ganang sini' u anigaranimara'. \v 70 Ka u tanimara' wa midi ka timinggi' Anutu ana adining midi togadofi aming profet u ininga wari kuma' togadofiging unggungsa' yaranga tanimara'. \v 71 Ka Anutu adi aming indi yotangkanibinga aming ka indita' kabaksi' kadagnag sini' naknga bibi' naknima indining digirap ning ikiting wari indifikadaga guk mo' titi waraga' kuma' totangkagu'. \v 72 Beng sini' tim adi indining papane u kafakafa tiap ga' kuma' totangkagu' wara' adi adining midi totangka waraga' nakube guk mo' tita'. \v 73-74 Ka tim Anutu wari indining papani' Ebraham u beng guk sini' urang ganirik ning anitangkanga ning tanga ning anigu', inga' na guning papage arantagim ka adisining digirap wari mamareng girii kabiaminga ira ani' u manggara mamareng u tanga kayoima fabanga gi' kukyabinga ikni'. Ning tinga adi kadapmang ka digirap ga' mutu a kadapmang kadagang u kabisasu'nanga gi' ira naganing kane kareng unggungsa' ubu tanga ira ani'. \v 75 Ning tanga kadapmang didimeng kareng ka naga tanga ikitik ningsa' tanga ikni' ning anigu'. \v 76 Ka sabana kabasi' gu inga' giraga tanga Anutu girii ning midi togadofi aming profet ning ira tim anga napa' napa' u ifadidimanga yareinga girii adi mandang wara'ganang inga' giwara awa'. \v 77 Ning tanga gu ami taming u girii wari kagadofi waraga' yangnatama yareinga aming adi u naknga girii wari kadofinga adisining kadagang u tanga igukyama manggara gi' kukyabinga iik waraga' sura ikni'. \v 78 Beng sini' Anutu adi ai' dap a kafakafa gi' tinip ga'sa' ninak wara'ning tuang sini' wara' adi indi yotangkanip waraga' sura aming nua'ni anigaranimonga tara'. Ka inga' aming ka wari kagadofi to' ganang wa kadagang wari tanga kama kangkam ganang ningda'ning ikem i wadigi' tipsangandanimo'. \v 79 Kami yara'ganang wa gaa' kangkam ganang ira aming kungkumosi ningda'ning ikem. Ka kama ka inga' adi u yotangkanibonga tara' wara'ganang wa adining diok sangang ganang ka' ira adining kadapmang didimeng ganang kabakni' kugurang sa' naknga iknam ga' ning togu'. \p \v 80 Ning tanga ira anganga inga' saba kabasi' Jon wari giraga tinga adining sasuk kareng undu' kigineng dabiksa' kadofigu'. Ning tanga giranga tangkunang guk ira yong u kabinga anga kama bining sigesa' ka aming uwa kabi'guk mokngang wara'ganang anga ira fentarugu'. Ka inga' Juda aming ga' midi ituaim kane tonga wara'ganangsa' kadofisarendainga kaging. \c 2 \s1 Maria wari saba kabasi' Jisas ibegu' \r Mat 1:18-25 \p \v 1 Ka kama ka wara'ganang wa Romni aming girii ka wapni Ogastas wari aming dabiksa' ka kama kama indeng ira yareging adisining wapsi' u manggakyapsasu'na waraga' midi kamigu'. \v 2 Ka adi kadapmang ka aming wap manggakyap wara'ning wa tim guk mo' tiaging. Mokngang adi kama ka Kwirinias wari kama tubo Siria tara' wara'ning kiap tanga mareiagu' wara'ganangsa' wa wap manggakyap wara'ning kadapmang u munumung sini' kamigu'. \v 3 Ning tinga aming ka tim yaksing ki u ibinga anga kama yong nua'ni ganang ikiaging adi midi ka u naknga wap manggakyap waraga' sura marara yong u ibinga anasaning yaksing ki ganangga' tubobu abiging. \v 4-5 Ka Josep adi Maria u sangam ga' kuma' totangkaging. Ka adi girii Devit ning arantagim wara'ning iri wara' adindu' midi ka aming girii Ogastas wari aming wap manggakyap ga' togu' u naknga yong kabasi' Nasaret ka kama tubo Galili tara' u itarugu' u kabinga marara ananing yong ki ka tim papangni Devit wari timinggi' itarugu' ka Betlehem kama tubo Judia tara' waraga' abugu'. Ka tamni Maria undu' wap manggakyap waraga' kubap dabik abugumu'. Ka tamni udi kaba guk. \v 6-7 Ning tanga ababanga Betlehem yong u kadofiging. Ka imaraming adi nurum yak ganang dek ga' ning tonga sura abugumu'. Ka mokngang nurum yak udi aming kabi'mo' wari kuma' kadofinga tiptonanga dera yareging waraga' tanga maga yak ganang anga dekumu'. Ka Maria wari saba iibe ning kama wari kadofiinga kainga kagaya naku'. Ning tanga Maria wari saba ami mamaram ibegu'. Ibenga bema ning tanga kwi' wari tumura maga dang ning gafa ganang kufainga defagu'. \s1 Ensel wari maga yaptatora aming anga yangging \p \v 8 Ka tiim ka wara'ganang ka yong wara'ning du' ganang wa aming fam ka magasi' sipsip u yaptatoranga ikiaging. \v 9 Ka Maria wari saba ibegu' wara'ganang didimeng ka Anutuning kunung aming ensel nua'ni wari maga yaptatora aming wara'ganang girii ning diok kigineng guk kadofinga adegu'. Ka adi u kanga paparap senga mutu girii tiging. \v 10 Ka ensel wari ning yanggu', o sidi mutu mo' tinting. Na sidita' midi kareng bemsama abarik u sanotik i nakni'. Midi kareng ka ya sidi a aming kamaganangni dabiksa' sidi naknga kabaksi' karengsa' naknga iik wara'ning. \v 11 Ka midi kareng ka wa ning, kami tiim yara'ganangsa' wa yong ka Devit wari itarugu' ganang dota' taming nua'ni wari saba ami kuma' ibera'. Aming ka wa sidi tubobu manggara gi' kuksabinga iik wara'ning ka Anutu wari sidi yotangkasap waraga' kasiregu' wari kadofira'. Adi girii tim iyak a Kasira Aming beng sini'. \v 12 Ka sidi mamarak tanga yongganang do anga saba kabasi' u kwi' wari tumura maga ning gafa ganang kufainga defata' u kanga o beng sini' ba ninara' ning tonting ning yanggu'. \v 13 Ning tinga Anutuning kunung aming arantagim girii wari ubu kadofinga adigok dabik adenga Anutuning wap bema aranga mesisiringa tangama ning toging, \v 14 o aming kunim furo'ningni indi Anutuning kigineng girii waraga' mesisiringa tantam. A aming kamaganangni ka Anutuning kapmik ganang ikinga ai' dap tiamita' wa kabaksi' kugurang guk gi' ikanting ning toging. \s1 Maga yaptatora aming wari saba ginggiming Jisas u kadidimonga marara abiging \p \v 15 Ka Anutuning kunung aming ensel arantagim wari midi u ina ning tanga tubobu kuma' ibinga mugoinga maga yaptatora ning aming wari ning toging, ai indi napa' ka girii wari Betlehem yongganang kadofira' u ningtintingnara' wa sa'anga kanam, uri ma mayam. \v 16 Ning tonga urapsa' marara anga Betlehem yong u kadofinga yapking ka Josep imaraming Maria ya udi maga yak ganang unggung mareiagumu' a saba gingiming kabasi' Jisas undu' kwi' wari tumura maga ning gafa ganang kufaging udi unggung ningsa' ko deiagu' u anga kaging. \v 17 Ning tanga nasi' midi kareng ka Anutuning kunung aming wari saba kabasi' wari kadofigu' wara'ning u anga ininga naking waraga' Josep imaraming u ina yareging. \v 18 Ning tinga aming fam ka Josep imaraming guk unggung kubap mareiaging wari midi ka u naknga sasuk mimeng tiging. \v 19 A Maria adi midi u naknga kaba ganang kaminga suktangka tanga ira agu'. \v 20 Ning tanga maga yaptatora ning aming adi Josep imaraming u ibinga bingkingsi' ganangga' tubobu anga napa' didimengsa' ka ensel wari ininga naking ningsa' kadofigu' u kaging waraga' sura Anutuga' kabaksi' karengsa' naknga mesisiringasa' tanga tanga mugoging. \s1 Saba ginggiming Jisas u wap yoking \p \v 21 Ning tanga iya' kama 8 ning kabinga Juda aming anasining kadapmang yaranga saba ginggiming kabasi' wara'ning fugu tapni giknim u dopmama ning tanga wapni Jisas ning yoking. Ka wap ka Jisas wa saba u mengni ning kaba ganang do ko mo' kadofigu' ganang ka ensel wari Maria u wap ka u iyok waraga' timinggi' kuma' anigu' wara'ganang didimengsa' yoking. \s1 Tangandasi fama' Simion guk ka Ana guk wari Jisas kagumu' \p \v 22 Ning tanga iya' kane ka Moses ning kadapmang tang yaranga saba kabasi' guk ka mengni guk dabik u ifagidiba wara'ning tiaging udi kuma' duduregu' u kanga Josep imaraming wari saba kabasi' Jisas u Anutuga' kasiringam waraga' Jerusalem yongga' nagira aregumu'. \v 23 Ka midi tang ka Moses wari yoku' u yaranga tiaging wa ning yokinga fidegu', saba ami mamaram ibenga wa girii ga' tipkasiringamotang. U titi waraga' aregumu'. \v 24 Abanga kane nua'ni ka saba kabasi' guk ka mengni guk dabik u ifigidiba wara'ning u tiaging waraga' wa girii ning midi tangkunang ka ning yoking, Anutuga' amonga wa mimbep girisi fama' wa ma mimbep giming uyamang fama' u dipminga tangamotang ning yoking. Wara' adi kane fama' ka u titi waraga' saba kabasi' u nagira aregumu'. \p \v 25 Ka aming tangandang nua'ni undu' Jerusalem yongganang unggung itarugu' wapni Simion. Adi aming didimeng kareng Anutuning midi sa' naknga ning tanga kama ka Anutu wari Isrel aming yotangkayap wara'ning u kapmefatarugu'. Ka adi Anutuning mini unggo ning tang guk itarugu'. \v 26 Ka adi Anutuning mini unggo wari timinggi' sireng ning kuma' aniinga naknga itarugu', gu ko mo' kumare' ganang girii ning Kasira Aming wari kadofo' wa kuma' kaya'ga'. \v 27 Ka Josep imaraming Maria ya wari saba ginggiming kabasi' Jisas u bema siring yak iyung bane ganang amanga kane ka Moses ning kadapmang tang ganang yaranga tiaging u tangamonga aratugumu' wara'ganang didimeng ka Anutuning mini unggo wari Simion tangandang wara'ning kaba ganang amanga tipmarakinga adindu' siring yak iyung bane ganang amanga Josep ya u yaptuagu'. \v 28 Ning tanga Simion wari saba ginggiming kabasi' Jisas u kigedanga bimbem tugu'. Bema adenga Anutu u ning animamangnegu', \v 29-31 o girii guning napa' kareng girii ka tim gu naga kaga ga' nanggung wa kuma' kadofiinga kami naganing dana wari kuma' karik yang. Wara' na kabakna kareng guk mareia' kungkumak tonga wa girisa' kumarotik. Aming ka gu aming kabi'mo' dabiksa' indi yotangkanipma manggara kuknibinga kareng gi' giri iik waraga' sura anigaregung wa kuma' karik yang. \v 32 Adi aming arantagim nua'ni ka Juda mo' wara'siga' guning kadapmang kareng ka diok sangang da'ning u tipkadofiamo'. Ning tinga adindu' u kanga ning toni', o beng sini' adi Anutuning arantagim ka Isrel wara'sining bining ganang kadofigu'. Ning tonga Isrel arantagim ning wap u tipgirani' Simion wari ning togu'. \p \v 33 Ka Jisas ning mengbe adi midi ka Simion wari u togu' u naknga base tanga sasuk mimeng tugumu'. \v 34 Ning tanga Simion wari Anutu wari imaraming u yotangkayap waraga' ibang toyamgu'. Ibang u tonga biinga ning tanga Maria u ning anigu', i nake' saba kabasi' ka ya inga' adi giraga tanga kane ka Anutu wari titiga' tipkasiregu' u to' ganang wa Juda aming wari ning tini', aming ka adining kane u kanga adita' bibi' nakngamni' wa kadaga tini'ga' a aming ka adita' nakni' adi kareng gi' giri ikni'ga'. Aming ka wara'ning iikni wa Anutu ananing kadapmang didimeng wara'ning kamaga da'ning ikinga aming kabi'mo' adita' bibi' naknga anikadaga tini'. \v 35 Ka inga' adisining sasuk kadagang wa sireng ubu kadofasirendo'. Ning tinga kadagang wara'ning mamareng girii wari mengni guning kabaka wa suguk fasi' ningda'ning goro'ga' ning togu' Simion wari. \p \v 36 Ka taming tangandang nua'ni undu' Jerusalem yongganang unggung itarugu' wapni Ana. Ka adi profet midi tokadofi taming adining beni wa Fanuel ka adi arantagim ka Asa ning toyaging wara'ni. Tim adi ami kuma' sangamgu' ka gurak seven ningsa' iya' \v 37 ufini wari kabinga kumak tinga anapmo' tamkasa' kama paramu' ira agu'. Ka adi tanganda sini' kuma' tugu' gurakni 84 ning, ka adi kane nua'ni guk mo' tarugu'. Adi Anutuga' sura siring yak ganang u amanga nana tapni tanga tiim sidii ibang kanesa' tanga irarugu'. \v 38 Ka wara'ganang didimeng adindu' Josep imaraming u yapma abanga saba kabasi' u kigedanga Anutuga' mesisiringa tangamgu'. Ning tanga Jerusalem aming wari kadapmang ka Anutu wari yotangkayap titining waraga' sura ikiaging wara'siga' saba kabasi' wara'ning u tokadofiama yaregu'. \s1 Josep imaraming wari Nasaret ga' tubobu mugogumu' \p \v 39 Ka Josep imaraming adi saba kabasi' Jisas wara'ning kane ka girii ning midi tang ka Moses wari yoku' u yaranga tiaging wara'ning u kuma' tasasu'nanga ning tanga yaksing Nasaret ka kama tubo Galili tara' waraga' tubobu mafugumu'. \v 40 Afanga kadofinga yaksing ganang unggung ikinga saba kabasi' Jisas undu' girangtangka tanga sasuk kareng a Anutuning tangkunang wara'guk yagu'. \s1 Saba uyamang Jisas wari siring yak girii ganang amogu' \p \v 41 Ka Juda aming adi gurak kubanik kubanik fikifiki wa sande girii Pasova u kaunga Jerusalem yong girii ga' ariaging wara' Jisas ning mengbe adindu' ningsa' tiagumu'. \v 42 Ka Jisas wari giranga gurakni 12 ning kuma' yagu' ganang ka Jisas ning mengbe wari sande Pasova u aranga kaga waraga' sura Jisas u Jerusalem yongga' nua'bu nagira areging. \v 43 Aranga Jerusalem yong do kadofinga deia' marara sande u kanga afanga ning tanga yaksing Nasaret ga' tubobu mafiging. Ka Jisas adi mengbe u iyang guk mo' tanga Jerusalem yongganang kuta unggung defagu' \v 44 wara' imaraming adindu' kubap dabik kuma' ba mayam ning tonga mafu sa' tugumu'. Ning tanga afafanga kama gareinga kadak deking. Ka kama gareinga irosi tanga amiine a arantagimni fam u ina yaregumu'. \v 45 Ka mokngang katua guk mo' tugumu'. Ning tanga Jerusalem yongga' tubobu wenanga aregumu'. \v 46 Aranga kadofinga wenagisifa sa' tanga anganga kama famineng ganang wa siring yak girii ning iyung bane ganang u amanga katua tugumu'. Ka Jisas adi Juda ning yanggek aming girisi wari bak kura midi fatoging wara'sining bining amanga mera adisining midi u nakyama ning tanga adibu undu' Anutuning midi fam mera fainggeku' u amanga katuagumu'. \v 47 Ka aming girisi wari adining midi karengsa' yanggu' a sasukni girii u kanga base tiging. \v 48 Ka mengbe wari aming girisi guk marafaging u amanga kataunga ai, saba ka ya ning guk wa indining tara' ning togumu'. Ning tanga mengni Maria wari ning anigu', ai Jisas nasi'ga' tanga ning guk indaramatang. Babangga guk indi guta' tanga sura kabakni' mamareng naknga kane girii tanga wenanga abiamuk. \v 49 Ka Jisas adibu ning yanggu', wena guk wa nasi'ga' tanga fayariamu', Na naning sibeng ning yak yara'ganang kane guk ka sidi wara'guk mo' u nakedanga wenanga abanga naniamu'. \v 50 Ka imaraming adi midi wara'ning ki u nakeda guk mo' tugumu'. \v 51 Ning tanga mengbe ning midi u nakyam sa' tanga marara mengne bene u iwara yaksing Nasaret ga' kubap tubobu mugoging. Anga kadofinga ira mengne bene ning midi u ninak sa' tanga kadapmang kareng yaranga kafakafa sa' tanga ira agu'. Ka mengni Maria adi Jisas wari kadapmang karengsa' fatarugu' u kanga suktangka sa' tanga yagu'. \p \v 52 Ning tanga ira anganga Jisas wari giraga tanga aming sini' ikinga adining sasukni kareng undu' girii giranga kigineng guk kadofigu'. Ning tinga Anutu wari karengsa' kagu'. Ka aming adindu' Jisas ning kadapmang kareng u kanga adita'sa' nakiaging. \c 3 \s1 Jon Baptis wari midi tokadofigu' \r Mat 3:1-12; Mak 1:2-8; Jon 1:19-26 \p \v 1 Ka Romni aming girii nua'ni Sisa Taibirias wari Rom a kama kama dabiksa' ka adi bemgu' u katatoranga mera anganga gurak 15 ning kuma' kabigu' ganang ka aming girisi fam ka kama wara'ning fam ganang tanga ira yaptatoreging wara'sining wapsi' wa ning, Romni kiap girii ka Pontias Pailat adi kama tubo Judia tara' u katatoregu' a king Herot adi kama tubo Galili u katatoregu' a Herot ning kuyang kabasi' Filip undu' girii king tanga kama tubo Ituria guk ka Trekonaitis guk u yaptatoregu' a king Laisenias adi kama tubo Abilini u katatoregu'. \v 2 A Anas ya Kaiafas ya adi Juda ning pris girisi ning tim iyak tanga yagumu'. Ka aming girisi ka wari ning u tanga mera yareging ganang ka Sekaraia ning mindingni Jon Baptis adi yong u kuma' kabinga anga kama bining sigesa' ka aming uwa ni guk mokngang wara'ganang anapmo'sa' ikinga Anutu wari midi anigu'. \v 3 Ning tinga Jon adi kama bining sige u kabinga anga Jodan ama ganang tara' u yangara ami taming ga' midi tokadofiama yaregu'. Ning yanggu', o aming sidi kadapmang kadagang tanga iking u kabinga kabaksi' faranga abuinga Anutu wari sidining kadagang u suknakubesam tinga ama isamotik. \v 4 Ka inga' Jon Baptis wari kane ka aming u ininga iiksi' tipdidima wara'ning u tugu' waraga' wa timinggi' profet Aisaia wari midi ning kuma' tuguinga yoking, \q1 “aming nua'ni wari kama bining sigesa' ganang ira midi ning katira', ai aming sidi girii wari abubu waraga' kadapmang u kafakafa tipdidimangama yarani'. \v 5 Kadapmang ka kubak kungkong guk wa kama gira kuserik kafakafa tini'. A kadapmang ka kama bubo guk wa dinikubira tanga tiptatare kafakafa tini'. A kadapmang tingna undu' dinitatare kafakafa tanga yarani'. A kadapmang ka uningkim kuguru' guk wa kadara iguksasu'na tini'. \v 6 Ning tinga aming kabi'mo' adi Anutu wari yotangkayap wara'ning napa' beng guk wa wara'ganang kadofiinga kanting, ning togu' Aisaia wari.” \p \v 7 Ka Jon wari kane ka ama iyam ning u tanga ikinga aming kabi'mo' wari midi ka u naknga ama iyam ga' abuinga Jon wari ning ifang fainarugu', ka sidi kabaksi' sini' mo' faranga abing. Abanga ning sabarik ka sidi gimik kadagang ning mindine midi mandaga' tutugusi, sidi sasuk ka Anutu wari sidining kadagang waraga' kaba kagaya naknga sidifi titiga' sukita' u tipkura waraga'sa' tanga abing sabarik. \v 8 Ka sidi kabaksi sini' faranga wa kadapmang kareng sini' sa' tinga aming wari u kanga o adi kabaksi' beng sini' faranga ting, ning tonting. Ka sidi ning futuguting, a indi Ebraham ning arantagim wara' indi aming karesi. Ka sidi wap ka Ebraham ning arantagim wara'guk iik wa napa' girii ning mo' sukanting. Mokngang wa napa' girii mo'. Beng sini' Anutu adi kadagang ga' bibi' nakita' wara' adi sidining kadagang u kanga sidita' bibi' naksama aming karesi arantagim inga'ni ka wap Ebraham ning arantagim wara'guk iikga' sura uningkim ka i yabing i ininga girisa' marara iikning. Wara' sidi napa' usingsa' ka Ebraham ning arantagim ganang iking waraga' sasuk mimeng sini' mo' tinting. \v 9 I nakni', aming ka firi kadagasi dininga igukning kabi'sini' abota'. Adi abanga firi ka mindip guk mo' mindinga fisa' sige marafaking wa dindini tanga kudip ganang kura siabo'ga' ning yanggu'. \p \v 10 Ka aming wari Jon ning midi u naknga kabaksi' mamareng ubu naknga ning faniaging, ka indi nasi' kadapmang kareng sini' tanga kareng gi' ubu ikantam. \v 11 Ka Jon wari ning fainarugu', wa ning, aming ka fugu tasase ning kwi' fama' guk wa aming ka nafek tara' waraga' ni amota'. A aming ka nana guk adindu' aming ka nana ga' nafek guk titing waraga' fam sabaraimota' ningsa' tanga yaranting ning fainarugu'. \v 12 Ka aming takis mamanggesi fam undu' Jon wari ama iyam ga' unggung abiging. Adindu' Jon wari midi ka aming wari iiksi' tipdidima waraga' yangggu' u naknga Jon u ning anikaging, a yanggek aming, indi ya indining tantam. \v 13 Ka Jon wari ning yanggu', sidindu' ningsa', kubu tonga sidaning sasuk ganang sige nua'bu guk mo' yorafanga manggakanting. Mokngang sidi uningkim mambong takis mamanggak ning bagi ka gavman wari kuma' saninga manggakiting wara'ganang didimengsa' manggakanting. \v 14 Ka ami'ning aming soldia fam undu' ama iyam ga' unggung abiging wari Jon u ning anigaging, a indi ya indining da' tantam. Ka Jon wari yanggu', sidi aming fam mandaga' iramira sidi kubu titiga' sura a sidi kadagang indiramaking wara' uningkim mambong tonipni' ning iramira mambongsi' kubu sige titining guk mo' tinting. Mokngang sidi mambongsi' didimeng ka girisi' wari samara' unggungsa' manggaknanga ning tanga kane didimengsa' tinting ning yanggu'. \p \v 15 Ka aming kabi'mo' adi Jon Baptis wari kane kigineng sini' tugu' u kanga kabaksi' marara ning tonga yareging, ai, Kasira Aming ka yotangkanip titining urang udi kuma' abugu' ibanda'. \v 16 Ka Jon adi kuma' yapkedanga ning yanggu', a na aming sige ka naning kane wa ama isam ning wara' na ama sini' warisa' isamirik. A aming nua'ni ka naganing mandang abota' adi aming girii kigineng guk. Adining tangkunang wari naganing tang i tarafiro'ga'. Na ningyara' wari adining du'ganang iikning guk mokngang sini'. Aming ka wari abanga mini unggo sini' saminga mini ungggo ning tang wari kadagang ka sidining kabaksi' ganang ita' u kudip da'ning wadigi' danga tipsangando'ga'. \v 17 Ka aming ka wa kane ka aming yapkedanga tagagareyap wara'ning kigineng guk wa kabi'sini' abota'. Adi abanga kadapmang ka aming wari wit mindip kuru' sa' urang dopma manggeting ningda'ning tanga beng karesi unggungsa' dopma manggara ning tanga giwang a tutufuru wa manggara fonga bak kura kudip girii ka fikifiki ningsa' fadata' wara'ganang siabo'ga'. \p \v 18 Ka Jon adi Anutuning midi kareng u ituaima ning tanga midi karesi fam ka aming ning kabaksi' ifimarakinga aming wari u naknga nakeda tanga adisining kadagang u kabinga midi kareng ga'sa' ninak waraga' undu' kabi'mo' kuma' ina yaregu'. \s1 Herot wari Jon kalabus iyung bema dasigu' \p \v 19 Ka kama tubo wara'ning king Herot wari kadagang tanga kuyang kabasi' Filip ning tamni Herodias u iromkadara sanagu'. Waraga' tanga Jon wari kadagang ka wara'guk ka kadagang fam tanga irarugu' waraga' Herot u anga fanirugu'. \v 20 Wara' Herot wari kaba kadagang naknga ning tanga Jon u bema kalabus iyung dasigu'. Ning tinga Herot ning kadagang ka Jon bema dasigu' wari adining kadagang timini wara'guk yorafinga girii giragagu'. \s1 Jon Baptis wari Jisas ama ingamgu' \r Mat 3:13-17; Mak 1:9-11 \p \v 21 Ka Herot wari Jon u kalabus iyung ko mo' bema dasigu' ganang ka Jon wari ami taming fam u iyama anganga Jisas ubu ingamgu'. Ning tanga Jisas wari Anutuga' ibang aratuguinga kunim wari tubo kidagang tinga \v 22 Anutuning mini unggo wari yang mimbep da'ning igira didimeng ka Jisas wari adegu' ganang u arafugu'. U kanga ning tanga naking wa midi nua'ni wari kunim ganang kuta ning togu', gu naganing sabana kareng na guning kadapmang u karengsa' kanga guta' siamo' nakitik ning togu'. \s1 Jisas ning papane arantagim ning wap \r Mat 1:1-17 \p \v 23 Ka Jisas wari gurakni 30 ning kuma' ira ning tanga kaneni munumung sini' tipmarara tugu'. Ka aming wari Josep ananing mindingni sini' ba ning tonga suking. Ka Josep ning bene papane arantagim wa ning, Josep ning beni wa Hilai. \v 24 A Hilai ning beni wa Matat. Matat ning beni wa Livai. Livai ning beni wa Melkai. Melkai ning beni wa Janai. Janai ning beni wa Josep. \v 25 Josep ning beni wa Matatias. Matatias ning beni wa Emos. Emos ning beni wa Neam. Neam ning beni wa Eslai. Eslai ning beni wa Nagai. \v 26 Nagai ning beni wa Meat. Meat ning beni wa Matataias. Matataias ning beni wa Semen. Semen ning beni wa Josek. Josek ning beni wa Joda. \v 27 Joda ning beni wa Joanan. Joanan ning beni wa Resa. Resa ning beni wa Serababel. Serababel ning beni wa Sialtiel. Sialtiel ning beni wa Nerai. \v 28 Nerai ning beni wa Melkai. Melkai ning beni wa Edai. Edai ning beni wa Kosam. Kosam ning beni wa Elmedan. Elmedan ning beni wa Ea. \v 29 Ea ning beni wa Josua. Josua ning beni wa Eliesa. Eliesa ning beni wa Jorim. Jorim ning beni wa Matat. Matat ning beni wa Livai. \v 30 Livai ning beni wa Simion. Simion ning beni wa Juda. Juda ning beni wa Josep. Josep ning beni wa Jonam. Jonam ning beni wa Elaiakim. \v 31 Elaiakim ning beni wa Melia. Melia ning beni wa Mena. Mena ning beni wa Matata. Matata ning beni wa Natan. Natan ning beni wa Devit. \v 32 Devit ning beni wa Jesi. Jesi ning beni wa Obet. Obet ning beni wa Boas. Boas ning beni wa Salmon. Salmon ning beni wa Nason. \v 33 Nason ning beni wa Aminadap. Aminadap ning beni wa Admin. Admin ning beni wa Anai. Anai ning beni wa Hesron. Hesron ning beni wa Peres. Peres ning beni wa Juda. \v 34 Juda ning beni wa Jekop. Jekop ning beni wa Aisak. Aisak ning beni wa Ebraham. Ebraham ning beni wa Tera. Tera ning beni wa Naho. \v 35 Naho ning beni wa Serak. Serak ning beni wa Riyu. Riyu ning beni wa Pelek. Pelek ning beni wa Iba. Iba ning beni wa Sila. \v 36 Sila ning beni wa Kenan. Kenan ning beni wa Afaksat. Afaksat ning beni wa Sem. Sem ning beni wa Noa. Noa ning beni wa Lemek. \v 37 Lemek ning beni wa Metusala. Metusala ning beni wa Inok. Inok ning beni wa Jeret. Jeret ning beni wa Mahalalil. Mahalalil ning beni wa Kenan. \v 38 Kenan ning beni wa Inos. Inos ning beni wa Set. Set ning beni wa Adam. A Adam wa Anutu ana tugu' wara' adi Anutuning mindingni. \c 4 \s1 Setan wari Jisas anigagaregu' \r Mat 4:1-11; Mak 1:12-13 \p \v 1 Ka Anutuning mini unggo wari Jisas ganang amatonanga tangkunang amiinga Jisas adi Jodan ama u kabinga mugo tugu'. Ning tanga Anutuning mini unggo wari kama bining sigesa' waraga' nagira agu'. \v 2 Anga kadofinga kama bining sige wara'ganang kama paramu' sini' ka tiim sidii 40 ning ira agu'. Ka wara'ganang wa aming kadagang Setan wari Jisas u kadagang titiga' anigagareunga Jisas ganang kadofingamgu'. Ka Jisas adi kama paramu' u yagu' wa nana kabi'guk mo' nanga sigesa' ira segi kagaya sini' naknga yagu'. \p \v 3 Ka Setan wari Jisas u ning anigagaregu', ai gu Anutuning mindingni tangkunang guk. Ka gu seka nakarang wa gu midisa' tuguinga uningkim yari nana igikaminga naya'. \v 4 Ka Jisas wari ning anigu', mokngang na ning guk mo' totik. Anutuning midi ka umpang ganang yoking wa ning, nana warisa' aming wari ka' iyak titining guk mokngang. \p \v 5-6 Ning tanga Setan wari Jisas u nagira kama bubo nua'ni ka furo'ning sini' ganang ubu aranga adenga aming girisi ning tangkunang ka aming arantagim girisi yaptatora ning a adisining mambongsi' tangkunasi u urapsa' anatintingnanga yaranga ning anigu', nasi' nasi' tangkunasi u defata' yabarang wa nagata'sa' kuma' ibinamsasu'neging. Wara' naga aming ka ni ga' amonga wa naganing sasuk ganangsa' amimi sa' totik. \v 7 Ka gu mandaka upma mera o gu naganing girina ning nangmamangnotang wa na napa'napa' u yabarang u guta'sa' ibigaminga gusa' ubu yaptatorasasu'notang. \v 8 Ka Jisas wari ning anigu', mokngang Anutuning midi wa ning yoking, gu mandaka upma mesisiringa wa aming nua'niga' guk mo' tangamotang. Mokngang gu giriga Anutu kubaniksa' waraga'sa' tangama adining kapmik ganangsa' irotang ning anigu'. \p \v 9-11 Ning tanga Setan wari Jisas u nagira Jerusalem yongga' ubu aregumu'. Aranga kadofinga siring yak girii ning fugu furo'ning sini' ganang kuta aranga adenga Setan wari Jisas u ning anigu', gu Anutuning midi ka ning yoking waraga' sure', adi ananing kunung aming ensel u ininga wari kafakafa kuma' gaptatoranting. Abanga nua'ni ka ning yoking, kunung aming ensel wari kuma' surogapmanting wara' gu uningkim fasi' ganang furo'ning mangfotang wa gu fuka kabi'sini' guk mo' tipkadautang ning yoking. Ka gu Anutuning mindingni urang wang sa' kuragamagaya', Anutuning kunung aming wari kuma' surogapmanting. \v 12 Ka Jisas wari ning anigu', mokngang sini'. Ning ganotik, Anutuning midi ka tangkunang sini' wa ning yoking, gu guning Anutu girii wa girisa' u tota' ma mokngang wa, ning sura sige mo' taramira anidideutang ning anigu'. \v 13 Ning tinga Setan adi Jisas wari tarafiku' u kanga ning suku', a fiking nua'ni ganang ubu kuma' taramikawak. Ning tonga Jisas taramira yaregu' u kabinga ning tanga kagabi tanga mugo tugu'. \s1 Jisas wari kama tubo Galili tara' kane munumung tipmarara tugu' \r Mat 4:12-17; Mak 1:14-15 \p \v 14-15 Ning tanga iya' Anutuning mini unggo wari Jisas ganang ira tangkunang amiinga Jisas wari tangkunang guk ira kama tubo Galili provins ga' tubobu mugogu'. Anga ira ning tanga Juda aming ning siring yak ganang amanga Anutuning midi kareng u yanggera yaregu'. Ning tinga aming wari adining kane kareng u kanga adining wap bema aranga midi siamo' tonga yareinga Jisas ning kane wara'ning midi ne wari kama tubo wara'ning yong yong u dabiksa' mugoinga naksasu'nanga yareging. \s1 Jisas ananing yong ki Nasaret wari Jisas ga' bibi' nakngamging \p \v 16 Ka Jisas adi ananing yong ki Nasaret ka tim ana ira giraga tugu' wara'ganang tubobu anga kadofigu'. Anga kadofinga iya' mengkura ning kama sabat wari kadofigu'. Ka fikifiki Jisas adi ning turugu' wara' adi aming ka siring yak ganangga' mugoging wara'siguk kubap mugoging. Anga siring yak ganang amanga ning tanga Jisas wari Anutuning midi umpang u indangik ga' tuguinga \v 17 aming wari Anutuning midi umpang ka tim profet Aisaia wari yoku' u bema tabanga amiging. Amiinga adenga Jisas wari umpang u tananga midi nua'ni ka ning yoking u kanga indangikyamgu', \q1 \v 18 “ka Anutuning mini unggo wari nagaganang ira nangkareinga anga aming ka nafek tanga iking wara'siga' Anutuning midi kareng ituaimarik. Ning tanga aming ka kalabus kadagang ning kane kagaya ganang iking u udanga manggara kukyabinga kugurang gi' ubu ikanting. A aming ka degara guk mo' tanga iking wa degara ubu tinting. A aming ka mamareng girii guk ira kadaga sini' tanga iking wa na mamareng u tanga kayoima iik kugurang kareng kabiaminga sibim gi' ubu ikanting. \v 19 Ning tanga Anutuning mini unggo wari midi kareng ka Anutu wari aming tubobu manggakyabonga tara' wara'ning u yangtuang yara waraga' abarik ning yoking u indangikyamgu'.” \p \v 20 Ning tanga biinga Jisas wari midi umpang u kayopma kayopma bema umpang u katatora wara'ning tuang waraga' tubobu ima kwang meku'. Ning tinga ami taming kabi'mo' ka siring yak iyung bane u amanga mera yareging wari adining midi u naknga Jisas unggungsa' kafasaroging. \v 21 Ning tanga Jisas wari nua'bu marara midi ning togu', midi ka u indangikinga naking wa profet Aisaia wari timinggi' sini' yoku'. Ka kami yara'ganang wa midi ka wari beng guk kuma' kadofira'. \v 22 Ka aming wari adining midi kareng u naknga ning toging, ai midi karengsa' tora' nakem. Ka adi sasuk kareng ka ning wa indeng bemgu', ya Josep ning mindingni urang udi ning toging. \v 23 Ka Jisas wari ning yanggu', beng sini' na kuma' sabarik sidi naganing yong ki ning tonga midi nua'ni ka a dokta adi ananing fugu undu' girisa' tipkarendota' ning tuguting waraga' sura ning sura nafing, a adi kane tangkunang ka tim Kapaneam yongganang do tinga nakum ning wa ananing yong ki ganang ibu undu' girisa' tinga kantam ning suknaming. \v 24 Ka ning sanotik, aming kamaganangni adi kadapmang ka ni ka ning titing, midi tokadofi aming profet ning midi wa aming ka ananing yong ki sini' adi bibi' naknga nakyam guk mo' titing a aming yong fam adi giri nakyamiting. \v 25 Ka kadapmang ka profet ananing yong ki aming wari bibi' nakngam ning wa kami yara'ganang sidisa' mo' ting, mokngang wa timinggi' profet Ilaija wari yagu' ganang u tanga undu' ningsa' tanga ira abiging. Ka adi kadapmang ka ning u tanga yaging waraga' tanga kama ka Isrel aming indining kamaganang i gimak guk mo' tanga tugumung girii wari gurak famineng sini' tanga mayap 6 ning kadofiaminga yaging ganang \v 26 wa Anutu adi Ilaija wa tamkasa' siamo' ka Isrel ingging yaging u yotangkayap ga' mo' anigaregu'. Mokngang adi tamkasa' kubaniksa' ka Isrelni mo' arantagim nua'nining ka Sarafet yong kama tubo Saidon tara' do itarugu' u anga yotangkangam waraga'sa' anikareinga agu'. \v 27 Ka profet nua'ni Ilaisa wari yagu' wara'ganang undu' ningsa' Isrel aming kabi'mo' adi bagana kadagang ka kasi' kafasi' natugupmura lepa u tanga ikiaging wa Anutu adi adisining nua'ni guk mo' tipkarendagu'. Mokngang sini' adi aming ka Isrel mo' arantagim nua'nini wapni Neman kubaniksa' unggungsa' tipkarendagu'. Ka kami yara'ganang wa naganing yong ki sidi nagata' undu' ningsa' naknaming, Jisas wari ning yanggu'. \v 28 Ka aming ka siring yak iyung bane mera yareging wari midi ka Jisas wari anasining kadapmang waraga' unggung sura togu' u naknga kabaksi' kadagang sini' ubu naking. \v 29 Ning tanga marara Jisas u bema fugang amanga sam kadagang ka yong bibik ganang wara'ganang nagira tonga tarakama ga' ning tonga tiging. \v 30 Ka mokngang, Jisas adi aming anasining bining ganang unggung tafafaranga anganga ibinga mugo tugu'. \s1 Jisas wari aming nua'nining mini unggo kadagang tanga kayongamgu' \r Mak 1:21-28 \p \v 31 Ning tanga Jisas adi Kapaneam yong ka kama tubo Galili tara' waraga' mugogu'. Anga kadofinga iya' mengkura ning kama sabat ganang ka siring yak ganang amanga Anutuning midi yanggeku'. \v 32 Ka aming adi Jisas wari aming kigineng girii guk ning adenga midi u mutu kabi'guk mo' tanga kigineng sa' tokadofinga yaregu' u kanga base tiging. \v 33 Ka aming mini unggo kadagang guk nua'ni undu' unggung amanga mareiagu', ka wari Jisas u kanga ku bang ning katigu', \v 34 ai Jisas Nasaretni gu nasi' tanibonga abangang. Gu indifikadaga unda' tonga abangang. Na kuma' gapkedarik gu udi Anutuning aming didimeng sini' ka Anutu wari gangkareinga abarang. \v 35 Ka Jisas wari aming wara'ning mini unggo kadagang u ning anisefigu', kabap aming u kagabi tanga mugo te'. Ning tuguinga mini unggo kadagang wari aming u kabonga tantaramik tinga aming wari kamaganang unggung mangfugu'. Ning tanga mini unggo kadagang wari aming u kagabi tanga mugo tugu'. Ka aming u mangfugu' wa fugu ganang kagaya ni guk mo' bemgu' karengsa' giri kaging. \v 36 Ka aming wari Jisas wari mini unggo kadagang anikagaregu' u kanga base tanga ning toging, ai napa' girii sini' tara' kayam. Adining midi udi kigineng guk wara' adi mini unggo kadagasi inara' udi nakngam sa' tanga maing. \v 37 Ning tanga anga napa' u kaging waraga' amise fam ubu ina yareinga midi ne ka Jisas wari aming u tipkarendagu' wara'ning wari kama tubo wara'ning yong yong u sura mugoinga naksasu'neging. \s1 Jisas wari Pita ning ipmang taming tipkarendagu' \r Mat 8:14-15; Mak 1:29-31 \p \v 38 Ka siring wari bibi' tinga fugang kadofinga afanga ning tanga Jisas wari Saimon Pita ning yak ganangga' mugogu'. Anga kadofiinga aming wari ning aniging, o girii, Pita ning ipmangni udi bagana fugu kagaya mamareng tanga defata' ka gu yotangkangam te'. \v 39 Ning aniinga Jisas wari iyung ka taming wari bagana tanga defagu' ganang unggung amanga adenga bagana u anikagarengaminga bagana wari bingam tinga kaga'sa' karendagu'. Ning tanga fugu ararangeng karengsa' ubu naknga Jisas se' ga' nana siam kane tugu'. \s1 Jisas wari bagana aming kabi'mo' ifakarendagu' \r Mat 8:16-17; Mak 1:32-34 \p \v 40 Ning tanga defaging. Ka kibiri ganang ka aming wari amise fam ka bagana kuni' kuni' guk u Jisas wari ifakarendaim ga' sura inagira Jisas ganang abiging. Ning tinga Jisas wari bagana aming u suroyapma yareinga dabiksa' karendasasu'neging. \v 41 Ka aming masi' unggo kadagasi guk fam adi Jisas wari masi' unggo kadagasi u yangkagareyamgu' waraga' tanga barap nakngama Jisas u ku ning katinga yareging, ai indi kuma' gapkedem gu udi Anutuning mindingni. Ka Jisas adi wap ka Anutuning Kasira Aming ning u sirengsa' kuma' totuaging waraga' bibi' naknga yangsefi tangkunang sini' tugu'. \s1 Jisas wari yong fam u yangara Anutuning midi ituanga yaregu' \r Mak 1:35-39 \p \v 42 Ning tanga deia' kamindap gaa' sini' marara yong ka u kabinga kama base sige waraga' mugogu'. Ning tanga aming wari adita' wena tanga yareging. U wenanga anganga katua tanga Jisas u adisining yongganang unggungsa' iikga' anisefiging. \v 43 Ka Jisas wari ning yanggu', mo' na yong kubanik sidita'sa' mo' abuguk. Na Anutu wari kane ka kama yong yong dabik u yangara midi ka aming wari adining bining kareng ganang iik wara'ning u ina yara waraga' nangkareinga abuguk. \v 44 Ning ina ning tanga ibinga anga kama tubo Judia tara' wara'ning yong yong u yangara adisining siring yak ganang amanga Anutuning midi kareng u ituaima fiararugu'. \c 5 \s1 Pita wari ama ging siamo' manggegu' \r Mat 4:18-22; Mak 1:16-20 \p \v 1 Ka Jisas wari Genesaret gwang gaga u anga kadofiinga ami taming kabi'mo' wari Anutuning midi nakonga abanga Jisas ganang u bak girii tiging. \v 2 Ka Jisas adi midi adenga tugu ning kama guk mokngang waraga' tanga bot fama' ka aming ama ging mamanggak ning wari umben yotironga gaga fabang kuking u fonga yaptuagu'. \v 3 Fonga yapma ning tanga anga bot ka Saimon Pita ning wara'ganang aranga meku'. Ning tanga Jisas wari Pita u katinganinga anga Pita wari bot u gwang bining kabi'ning sungnanga tonga iragu'. Ning tinga Jisas adi wara'ganang mera ami taming kabi'mo' wara'siga' midi fiamgu'. \p \v 4 Ka Jisas wari midi u ina biinga ning tanga Saimon u ning anigu', amige fam do katiana abanga bot ganang arapma ning tanga gwang bining do anga ama ging ga' umben kamani'. \v 5 Ka Saimon wari ning anigu', ai girii kama ka idi ama ging kabi'guk mokngang gam. Indi kami tiim kuma' kamagisifanga anganga kubanik bemna guk mo' tanga kama sigesa' tipfangam. Ka gu torang wara' nua'bu kuma' kamigantam. \v 6 Ning tanga anga umben u bema gwang ganang kamainga ama ging kabi'mo' wari umben wara'ganang amanga to'na sini' tugu'. Ka ama ging kabi'mo' wari tanga mamarenga umben udi ibaramak tonga tugu'. \v 7 U kanga amise fam ka bot nua'ni ganang aging wari bot u bema anga yotangkayap titiga' katiangging. Ning tinga anga ama ging u wenga manggara bot fama' wara'ganang kura ifitona sini' tanga manggara abiging. Ka ama ging wara'ning mamareng wari tanga bot fama' udi amama tonga tugumu'. \v 8 Ka Saimon Pita adi ama ging kabi'mo' ka Jisas wari midi togu' wara'ganangsa' manggeging u kanga mutu tanga Jisas ning kayong ganang u manda upma mera Jisas u ning anigu', o girii na aming kadagang, na ningyara' wari gugok marek ning guk mokngang wara' gu ninibi tanga mugo te'. \v 9 Ning tinga aming dabiksa' ka bot ganang u mareiaging adindu' u kanga mutu tanga base tiging. \v 10 Ka Saimon ning amine fama' ka fikifiki adigok kane kubap dabik tiaging adi Sebedi ning mindine ka Jems ya Jon ya adindu' napa' girii u kanga base tugumu'. Ka Jisas wari Saimon u ning anigu', gu mutu mo' totang. Inga' gu aming arantagim girii ka naganing arantagim ganang iikga' wa kami ama ging i manggatang ningsa' tanga inagire'ga' ning anigu'. \v 11 Ning tanga bot ganang u mera anganga gwang gaga do kadofinga botsi' a napa' mambongsi' fam u ibisasu'nanga ning tanga Jisas ning kanesa' ubu tonga Jisas u yaranga mugoging. \s1 Jisas wari aming nua'ni bagana lepa guk u tipkarendagu' \r Mat 8:1-4; Mak 1:40-45 \p \v 12 Ka Jisas wari yong nua'ni ganang ubu anga kadofigu'. Ka yong wara'ni aming nua'ni ka bagana kadagang fugu udi tangkunasi siamo' guk wari Jisas u kanga anga Jisas ning kayong ganang mangfanga mungkupnanga mera ning togu', o girii gu girisa' nifikarendaning ning gabarik wara' gu bibiri' nabe'. \v 13 Ka Jisas adi nakngam sa' tanga fugu u suronga ning anigu', we' kuma' gifikarendarik. Ning aniinga udi kadagasi fugu ganang wari kaga'sa' bingaminga karenda tugu'. \v 14 Ning tanga Jisas wari aming u anisefi tang ning tugu', napa i tagamarik ya aming fam mo' sini' inotang. Gu i anga pris ganang didimengsa' kadofotang. Ning tinga pris wari karengsa' ubu kadofirang u gapma kadapmang ka tim Moses wari togu' u titing u yaranga Anutuga' sura napa' karesi tanga sangamotang. Ning tinga aming wari u gapma ning tonting, o beng sini' adi tubobu kuma' karendanga fugu kareng nua'bu kuma' ba bema ita'. \v 15 Ka Jisas adi aming u anisefi tangkunang kuma' tugu' de ka aming fam ka Jisas wari kane u tugu' udi kuma' kaging. Ka wari anga tonga yareinga Jisas ning kane wara'ning midi ne wari girii giranga anga kama yong yong u dabiksa' kuma' naksasu'neging. Ning tanga aming kabi'mo' wari Jisas ning midi u ninak a bagana guk wa bagana u tanga yugukyam waraga' sura Jisas ganang fabiaging. \v 16 Ka fikifiki Jisas adi kane u tanga anganga aming u ibinga ning tanga base ganang anapmo'sa' anga Anutuga' ibang tutugu ning tanga itarugu'. \s1 Jisas wari aming kayong kafong kungkumosi tipmaragu' \r Mat 9:1-8; Mak 2:1-12 \p \v 17 Ka inga' Jisas wari aming nua'ni ning yak ganang amanga ami taming fianggeku'. Ka Farisi arantagim a sasuk aming fam ka Jisas u kadidima waraga' ka yong yong kama tubo Galili a Judia tara' a Jerusalem yong girii wara'ni wari marara abiging ka adindu' dabik unggung marekinga yanggeku'. Ka Jisas adi kane wa Anutuning tangkunang guk tanga yangagu' wara' adi bagana aming ifakarenda ning undu' tugu'. \v 18 Ka Jisas wari aming u fianggeku' ganang ka yong wara'ni aming fam wari aming nua'ni bagana agik mamareng sini' tanga kayong kafong kuma' kumoging u Jisas wari tipkarenda ga' sura Jisas ganang ipma bema abiging. \v 19 Ka yak udi aming kabi'mo' wari kuma' amanga tiptoneging waraga' tanga iming ganang didimeng bema ama ga' tanafek tanga yak fugu furo'ning kuta bema areging. Aranga ning tanga yak mebik u kwetama aming basing u aya wari tofinga kamainga amanga Jisas ning mamamni ganang didimeng amanga deiagu'. \v 20 Ka Jisas wari bagana aming wara'ning amine wari Jisas ning kigineng ga' naktangka tanga kabaksi' kubaniksa' kufara kane tang sini' tiging u yapma bagana aming u ning anigu', kuyana guning kadagang wa kami kuma' bigamira'. \v 21 Ka Farisi arantagim a sasuk aming girisi fam wari midi ka Jisas wari kadagang kuma' bira' ning togu' u naknga yuguk aranga anasa' ning toging, ai adi midi ka Anutu anikige ning guk wa naga' tora'. Aming indi kadagang tanga yuguk ning tang guk mokngang. Anutu anapmo' kubaniksa' wa giri aming ning kadagang tanga yugukyam ning tangkunang guk ikita'. \v 22 Ka Jisas adi midi kapmo' toging u kuma' yapkedanga ning yanggu', indining, naga kadagang kuma' tanga kayogamirik ning u midisa' torik waraga' nakadanam ting wa. \v 23 A naga mamarak te' ning u sidining dasi'ganang sirengsa' aniinga marara mauta' wa giri wa. Mokngang, undu' tangkunang guk dabik ningsa'. \v 24 Ka na sidi Anutu wari tangkunang ka aming ning kadagang tipmiri wara'ning wa Amingning Tim Iyak nagata' kuma' namgu' ning u kanga nakeda waraga' napa' ni tasamotik i kani'. Ning ina ning tanga bagana aming u ning anigu', we' mamarak tanga kwi'ga mambong u manggaknanga yakang ga' mugo te'. \v 25 Ning aniinga bagana aming wari aming kabi'mo' ning dasi'ganang u urapsa' marara kwi'ni mambong u manggaknanga ning tanga yoringga' anga Anutuga' mesisiringa sa' tanga tanga mugogu'. \v 26 Ning tinga aming wari u kanga base tanga o kami napa' tangkunang sini' kadofira' kayam ning tonga Anutuning wap bema Anutuga' mesisiringa ubu tiging. \s1 Jisas wari Livai anga nagiku' \r Mat 9:9-13; Mak 2:13-17 \p \v 27 Ka Jisas wari yak ka u kabinga fugang afanga ning tanga yongganang u kadak kabi' arengagu'. Ka aming takis manggakiaging wara'ning kane aming nua'ni ka wapni Livai a wapni nua'ni Matyu u anga katuagu'. Adi takis mamanggak ning yak kabasi'ganang unggung mera kane fatugu' u kataunga ning anigu', gu abubu tanga nagok kubap manam. \v 28 Ning tinga Livai adi Jisas ning midi u ninaksa' tanga marara adining kaneni a mambong fam u ibisasu'nanga Jisas u yaranga adisigok kubap ubu mugoging. \p \v 29 Ning tanga Livai wari Jisas u kafakafa tangam ga' sura inga' ananing yak ganang unggung Jisas ga' tangsanangam girii tugu'. Ka Livai adi nana u abanga nana waraga' adining amine fam ka tim adigok kane dabik tiaging wara'ning kabi'mo' abanga aming sige fam undu' katianinga dabiksa' abanga Jisas guk nana dabik u mera naging. \v 30 Ka Firisi guk ka adisining sasuk aming girisi fam guk wari Jisas wari aming kadagasi ka kadapmang didimeng mo' titisi wara'siguk nana kubap naging u yapma Jisas ning arantagimni u ning yangging, ai sidi aming kadagasi guk nana kubap ba mera faning. Indi aming kadagasi ka takis mamanggesi a aming ka sansaramik titisi adisigok nana kubap kabi'guk mo' natam. \v 31 Ka Jisas adi Farisi wari midi u toging wara'ning u kuma' kanga midi tipfara tanga ning yanggu', beng sini' dokta adi aming karesi guk mo' yabiting. Mokngang adi aming ka bagana guk unggungsa' yabiting. \v 32 Ka nandu' ningsa'. Na aming ka kadapmang didimeng kuma' yaranga tanga iking u ifimarak ga' mo' abarik. Mokngang na aming ka kadagang tanga iking u ifimarakinga kabaksi' faranga kadagang u kabinga kadapmang kareng ganang ubu iik waraga' abarik ning yanggu'. \s1 Anutuga' sura nana tapni titi wara'ning midi \r Mat 9:14-17; Mak 2:18-22 \p \v 33 Ka aming sige fam ka anasigok unggung mareiaging wari Jisas u ning aniging, indi kadapmang ka Jon ning arantagim wari fating wa ning fiabem, adi Anutuga' sura ibang tounga wa adi nana tapni guk tanga fatuguting. Abanga Farisi arantagim adindu' ningsa' titing. Ka guning arantagim adi tapni guk mo' tanga nanga au sa' wa indining fating fiabem. \v 34 Ka Jisas wari midi tipfara tanga ning yanggu', sidi kadapmang ka aming wari kafauwe titiga' tangsana tanga titing waraga' sukni'. Adi ning titing, aming ka tangsana wara'ning nana u nana ga' ininga abuting adi aming ka kafauwe titining wari adisigok kubap ko marekiting ganang wa giri mesisiringa tanga nana sa' titing. \v 35 Ka inga' aming wari kafauwe titiga' abanga nagira auinga wa adi bibiri' naknga nana tapni wa wara'ganangsa' titing ning yanggu'. \p \v 36 Ka Jisas wari adining kadapmang inga'ni kigineng guk waraga' midi tipfaraim nua'bu tanga ning yanggu', kadapmang nua'ni ka ning. Kwi' timini ginang guk wa kwi' inga'ni wari guk mo' dopma muntofotang. Mokngang, ning wa kadagang kautang. Wa kwi' inga'ni kareng tipkadauta'. Abanga kwi' inga'ni ning dibing wari kwi' timini ganang garinga adeuta' wa kadagang kesini kautang. \v 37 A nua'ni ka ning, wain ama inga'ni kigineng guk wa maga giknim kandang ka timini wara'ganang mo' tagarotang. Mokngang ning wa wain ama inga'ni kagaya guk wara'ning kigineng wari tanga kandang u ibaramak tanga wain ama wari kwasina tinga kandang undu' wadigi' kadauta'. \v 38 Waraga' tanga wain ama inga'ni wa kandang inga'ni kareng wara'ganang didimengsa' tagarotang. \v 39 Abanga aming ka wain ama timini kuma' topnakabanga ikiting adi timini waraga'sa' kuma' nakiting. Wara' adi wain ama ka inga'ni u topnanga a ya kadagang ning tonga bibi' nakiting ning yanggu'. \c 6 \s1 Mengkura ning kama sabat ganang kane tapni titi wara'ning midi \r Mat 12:1-8; Mak 2:23-28 \p \v 1 Ka inga' Juda ning mengkura ning kama sabat nua'ni ganang ka Jisas guk ka arantagimni guk wari kibiri ganang ka kama nua'ni ga' maunga kadapmang ka wit feng bining u yaranga mugoging. Anganga arantagimni wari seksi' naknga wit mindip kabi' u urifara manggara fagira nang nanga mugoging. \v 2 Ka Farisi arantagim fam wari u yapma anga Jisas u ning aniging, ai mengkura ning kama ya kane kabi' titiga' wa tapni sini' urang udi. Ka guning arantagim adi wit mindip u manggara kane guk tanga naing yabem. \v 3 Ka Jisas wari ning yanggu', ka sidi bumara' ka tim indining papani' Devit wari nana kama tapni ganang kuking u manggara nagu' wara'ning yoking u mo' ba indangira nakiting. Ka wa Devit adi ning tugu', fiking nua'ni ganang ka arantagimni guk seksi' kagaya sini' naking. \v 4 Ka adi nana guk mokngang u kanga siring yak ganang amanga baret ka Anutuga' ning tonga kuma' totangkanga kukngamging tapni guk u manggara ana nanga a arantagimni ga' undu' upiaminga naging. Baret ka wa tapni guk aming wari nana ning guk mokngang, pris warisa' nana ning de ka Devit adi unggung nagu'. \v 5 Ning ina ning tanga ning yanggu', wara' sidi ning nakanting mengkura ning kama sabat wa Amingning Tim Iyak nagasa' katatorarik. Wara' nasi' kadapmang ka aming wari sabat ganang tinting u kigedotik. \s1 Jisas wari sabat ganang aming kafong kadagang tipkarendagu' \r Mat 12:9-14; Mak 3:1-6 \p \v 6 Ning tanga ira anganga mengkura ning kama sabat u nua'bu katuaging. Ka Jisas wari siring yak ganang u amanga ami taming fianggeku'. Ka aming nua'ni kafong kareng kungkumong guk adindu' unggung amanga Jisas ning midi u mera fanaku'. \v 7 Ka Farisi arantagim a sasuk aming fam adindu' Jisas wari aming ka ni sabat ganang tipkarendainga wara'ganang animbenga bimbem waraga' sura amanga mera fakafatatoreging. \v 8 Ka Jisas adi Farisi ning sasuk u kuma' yapkedanga aming kafong kadagang u ning anigu', gu mamarak tanga ita' abanga adeia'. Ning aniinga anga adegu'. \v 9 Ning tanga Jisas wari Farisi a sasuk aming u ning yangkagu', wa indining suking mengkura ning kama wa kane ka aming ifakadaga ga' titining wa ma kane kareng ka aming yotangkayap ga' u titining. \v 10 Ning ina ning tanga aming u ifang yaranga aming kafong kadagang u ning anigu', kafaga u wetatare te'. Ning aniinga wetatare tinga kafong kadagang wari kaga'sa' karendagu'. \v 11 Ka Farisi a sasuk aming arantagim adi u mengkura ning kama tapni tipkadaimgu' u kanga Jisas ga' kabaksi' kadagang sini' nakngamging. Ning tanga anasa' ning tonga naking, aming ka udi nasi' tantam sam. Tanga kadapmang udangaminga bibi' to ning toging. \s1 Jisas wari aposel 12 ifakasiregu' \r Mat 10:1-4; Mak 3:13-19 \p \v 12 Ning tanga iya' tiim nua'ni ganang ka Jisas wari beni Anutuga' ibang tounga kama bubo ganang anapmo'sa' aregu'. Aranga ibang u tonga anganga kamasa' tipfagagu'. \v 13 Tipfanga ning tanga arantagimni u katiana arantagimni wari aranga kainga aming 12 ka adining arantagim sini' ira adigok kane kubap titi waraga' ifakasiranga ning tanga wap ka aposel u yamgu'. \v 14 Ka aming ka Jisas wari u ifakasiregu' wara'sining wapsi' wa ning, Saimon wa Jisas wari wapni inga'ni Pita ning ubu yoku', a kuyangni kabasi' Andru a Jems iguyangguk Jon ya a Filip a Batolomiu. \v 15 A Matyu a Tomas a Jems ka Alfias ning mindingni a Saimon nua'ni ka Selot arantagimni. Arantagim ka wa Rom ning gavman tipkadaga waraga' kane kapmo' fatiaging wara'ning. \v 16 Abanga Judas ka Jems nua'nining mindingni a Judas nua'ni Iskeriot ning mindingni ka inga' Jisas tipkadofiaminga digirapni wari uuk titiga' bemging ning u ifakasirinagu'. \s1 Jisas wari ami taming yanggera a ifakarenda tanga ning tugu' \r Mat 4:23-25 \p \v 17 Ning tanga Jisas guk ka arantagimni guk wari kama bubo u kabinga afanga kama kubing kareng ka aming arantagim girii ka Jisas u yaranga fengaging wari faging wara'ganang u dabik adeging. Ka ami taming kabi'mo' ka kama yong yong ka kama tubo Judia tara' wara'ni a Jerusalem yong girini a gwang girii gaga Taia yong a Saidon yong wara'ni ning wari Jisas u kaunga marara abiging. \v 18 Ka adi Jisas ning midi u naknga a Jisas wari aming bagana guk u ifakarendaim waraga' sura abiging. Ning tinga Jisas wari midi kareng yanggera a bagana aming u ifakarendanga ning tanga aming ka masi' unggo kadagasi guk wa masi' unggo kadagasi u tanga yugukiama ning tugu'. \v 19 Ka aming kabi'mo' wari bagana aming u Jisas ning tangkunang ganangsa' karendaging u kanga adindu' Jisas u tifema karenda titiga' sura Jisas ganang u bak girii sini' tiging. \p \v 20 Ka Jisas wari arantagimni u ning yanggu', sidi kamaganang ning napa' karesi ga' nafek tanga ira wa waraga' mamareng mo' nakanting. Mokngang sidi kabaksi' karengsa' naknga ikanting. Aming ka tatafak ka sidi ningwara' wa Anutuning bining ganang ira kareng gi' ningsa' ira au wara'ning. \v 21 Abanga sidi tugumung ira nanaga' seksi' naknga undu' kabaksi' karengsa' naknga ikanting. Inga' sidi kabaksi' damdangsa' ira seksi' guk mo' nakni'ga'. A sidi kabaksi' mamareng guk naknga ira undu' kabaksi' karengsa' naknga ikanting. Inga' sidi kabaksi' ararangeng kareng guk ira mesisiringa sa' ubu tanga ikni'ga'. \v 22 Ka aming fam wari sidi Amingining Tim Iyak naga nawara naganing kane tanga ikanting waraga' tanga sidita' bibi' sini' naknga manda uksama ning tanga a sidi aming kadagasi ning saninga undu' sidi waraga' kabaksi' mamareng mo' nakanting. Mokngang sidi kabaksi' karensa' naknga ikanting. \v 23 Ka aming ka sidita' kadagang siramikanting wa tim adisining papase wari Anutuning profet arantagim undu' kadagang ningsa' iramikiaging. Wara' sidi adi kadagang ning siramakinga wa sidi ning sukanting, o indi kane ka ya tim profet wari tiaging ningwara' tem wara' inga' kunim yongganang anam wa Anutu wari indita' napa' kareng girii sini' kuma' kuknimgu' u nimo'ga'. Ning sura kabaksi' karengsa' naknga mesisiringa sa' tanga ikanting ning yanggu'. \p \v 24 Ning tanga aming ka mambongsi' kangasi titisi wa ning yanggu', a aming ka mambongsi' siamo' guk ira mambongsi' waraga'sa' naknga tanga iking sidi kabaksi' mamareng nakanting. Sidi napa' karesi manggara kareng gi' kuma' ira abing wara' sidi inga' wa Anutuning kafong ganang iik kareng guk mo' bemni'ga'. Mokngang fakara tini'ga'. \v 25 Sidi nana karesi kuma' nibera iking sidi kabaksi' mamareng nakanting. Inga' sidi fakara tanga seksi'sa' ubu naknga ikni'ga'. Sidi ararangeng karengsa' naknga mesisiringa sa' tanga iking sidi kabaksi' mamareng nakanting. Inga' sidi kabaksi' mamareng girii naknga mak sa' kara ikni'ga'. \v 26 Abanga sidi aming fam wari aming karesi ning sapma sidining wap sige bema areting undu' kabaksi' mamareng nakanting. Tim adisining papase wari profet mandaga' undu' yapkeda guk mo' tanga ningsa' iniaging. Wara' kami yara'ganang undu' aming kadagasi ning wap sa' bema areting ning yanggu'. \s1 Aming ka guning digirap waraga' naknga kafakafa tiap wara'ning midi \r Mat 5:38-48 \p \v 27 Ka Jisas wari aming arantagim ka adining midi ga' naking u ning yanggu', ka aming ka naganing midi naknga naning arantagim iking sidi naganing kadapmang yara waraga' wa ning sanotik, aming wari sidita' bibi' naksama digirap ikinga wa sidi kafakafa sa' tiapmanting. \v 28 Abanga aming wari midi kadagang ka kadaga titiga' saninga wa sidi banaksi' giptanga midi kadagang kura' tubobu guk mo' yangting. A adi sidita' bibi' naknga sangkige tinga wa sidibu Anutu wari yotangkayap ga' ibangsa' toyamting. \v 29 Abanga aming wari faasi' tubo u sidifiinga wa kabaksi' kadagang mo' nakanting, mokngang. Sidi kugurang ning kadapmang tanga faasi' tubo undu' kabiam sa' tinga sidifinting. A aming wari sidining saket sarombemnainga wa sidi iibi sa' tanga siotsi' nua'ni undu' yamting. \v 30 A aming ka ni sidining napa' ni amimi ga' saninga wa sidi ninaksa' tanga amimi sa' tinting. A adi sidining napa' ni wa sirombemnanga mugoinga wa sidi tubobu bemsama abu ga' guk mo' tonting. \v 31 Beng sini' kadapmang kareng ka gu aming fam wari guta' tagam ga' nakitang ning wa gu aming fam ga' undu' ningsa' tiamotang wa karengsa'. \p \v 32 Abanga kadapmang ka kura' nakngam ka sidaning amise ga'sa' tiam wa Anutuning de ganang wa wap guk mokngang. Kadapmang ka amise ga'sa' ninak ning ka ningwara' wa aming kadagasi ka Anutuning midi ga' manda ukngamiting adindu' fafong titing. \v 33 Abanga kafakafa ka aming wari tasaminga kura' tubobu tiam wara'ning undu' Anutu adi u kanga o karengsa' tara' ning guk mo' touta'. Mokngang kadapmang ka napa' kura' kura' titining ningwara' wa aming kadagasi adindu' fafong titing wara' wa napa' tangkunang mo'. \v 34 Abanga kadapmang ka aming ga' napa' ni imonga wa a adi aming ai' tita' wara' kura' tubobu kuma' namo' ning sura iyam wara'ning wa Anutu adi napa' kigineng ning mo' kata'. Mokngang wa aming ka Anutuning midi guk mo' nakiting wari amise ka ana ningwara' wara'siga' ima tubobu undu' didimeng ka ningwara'sa' iyam ga'sa' sura ikiting wara' wa napa' tangkunang mo'. \v 35 Ka sidi aming ka sidining digirap ka sidita' bibi' nakiting wara'siga' wa adi indita' bibi' nakiting wara' indindu' bibi' nakyamem ning guk mo' tonting. Mokngang sidi adisita' naknga kafakafa sa' tiapma ning tanga napa' ima undu' kura' tubobu sansam ga' guk mo' sura tubosa' iyam sa' tinting. Sidi kadapmang kareng ka ning u tinting wa inga' Anutu wari sidita' kafakafa girii sini' tasamo'ga'. Ka Anutu adi kadapmang kareng wa ning tita', adi aming kadagasi ka Anutu wari napa' karesi iminga Anutuga' asekna guk mo' tuguting wara'siguk kafakafa dabiksa' tiabita'. Ka sidi kadapmang kareng ka Anutu wari aming ka adita' guk mo' sukiting wara'siga' tubosa' tiamita' ningsa' tinting wa sidi Anutu girii sini' ning mindine arantagim ning kadapmang kareng beng sini' tanga ikanting. \v 36 Beng sini' Anutu adi aming ga' bibiri' siamo' nakita' wara' sidindu' aming fam ga' bibiri' siamo' ka sidaning babangsi' wari tita' ning nakyamting ning yanggu'. \s1 Aming tagagareyap wara'ning midi \r Mat 7:1-5 \p \v 37 Ka sidi aming fam wari kadagang tinga wa sidi kadapmang ka usingsa' tagagareyap ning u yaranga a adi aming kadagang ning u urapsa' mo' tonting. Mokngang Anutu wari sidining kadagang ka aming usingsa' tagagareyapmanting waraga' ma sapkedanga tagagaresabo'. Ka aming wari sidita' kadagang tasaminga wa sidi adisining kadagang waraga' sasuk mimeng sini' ko tanga ira kadagang u kura'bu tiam ga' guk mo' sukanting. Mokngang adisining kadagang ka sidita' tasam ning wa suknakubeyam tinting. Ning tinga Anutu girii adindu' sidining kadagang u suknakubesamo'ga'. \v 38 Beng sini' sidi kadapmang kareng ka ai' dap ning u tanga aming fam ga' kafakafa sa' tiamting wa Anutu adindu' ai' dap tanga kadapmang ka sidi aming ga' tiamting ningsa' tasama sidita' napa' karesi kabi'mo' ka napa' mambong kandang ganang dasito'na sini' tinga fam ka manfu guk urang titing ningda'ning tasamo'ga'. A sidi aming fam ga' kabi'sa' tiamting wa Anutu adindu' kabi' ningsa' tasamo'. \p \v 39 Ning ina ning tanga Jisas wari aming wari Anutuning kadapmang didimeng titi u nakeda waraga' midi tipfaraim kabi' tanga ning yanggu', ka wa ning, aming de kadagang guk wari de kadagang nua'ni ning kafong wenga kadapmang mo' anatintingnanga antamu'. Mokngang ning wa kama kadagang ganang fama' guk dabiksa' mangdipmota'. \v 40 Abanga sumatin ka skul tota' adi aninggek aming tisa u mo' tarafarota'. Mokngang adi skul u tanga anganga sasuk u bemsasu'nanga wa giri adining sasukni wari tisani guk dabiksa' wa inga' irota'. \p \v 41 A kadapmang nua'ni ka ning, aming ka de sasu girii guk wari amingni nua'ni ning de susu kabasi' u kanga tanga kayo titiga' arokngam mimeng mo' tota'. Mokngang adi susu girii ka ananing de ganang u tanga kayo waraga'sa' surota'. \v 42 Ka adi de susu girii wari ko fideinga amingni u o kuyana na yotangkagam tanga daga susu u tanga kayogamotik ning anota' wa didimeng mo', kadagang tara'. Adi tim ka susu girii ka anining de ganang isefinga fidera' u tanga kayonga kafakafa degaranga ning tanga susu kabasi' ka kuyangni ning de ganang wa inga' kanga tanga kayongamota' ning wa giri didimeng ning yanggu'. \s1 Aming ning iik wa firi wari mindip kareng a kadagang titi ning ningda'ning \r Mat 7:17-20; 12:33-35 \p \v 43 Ka Jisas wari aming ning kabaksi' waraga' midi tipfara nua'ni ning tugu', ka indi firi undu' kuma'sa' yabitam. Firi karesi ka mindip nana titining kuma' minditing wa firi mindip ka nana titining guk mokngang u mo' minditing. A firi ka kadagasi mindip sigening titing undu' firi mindip karesi ka nana titining wara'guk mo' minditing. \v 44 Wara' indi firi kareng wa ma kadagang ning wa mindipsi' unggungsa' yapkedatam. Abanga firi mindip karesi wa aya kusung guk baseni wa ma firi ka mindip kadagasi titing wara'ning giwang ganang guk mo' yabitam. Mokngang undu' giwangsi' ganang didimengsa' adeting yabitam. \v 45 Ka aming ning kabaksi' undu' ningsa'. Aming ka kaba ganang sasuk kareng guk irota' adi kane karengsa' tanga irota' kantam. A aming ka kaba ganang kadagang guk irota' wa adi fikifiki kadapmang kadagang sa' tanga ira auta' kantam. Beng sini' nasi' sasuk kareng wa ma kadagang ka aming ning kabaksi' ganang ikita' wa aming ana nasi' kadapmang tanga masi' wari togadofiting wara'gangangsa' yapma nakedatam. \s1 Aming ning iik wa kadapmang ka aming wari yak mama ning ningda'ning \r Mat 7:24-27 \p \v 46 Ka Jisas wari ami taming u ning yanggu', sidi fikifiki o gu naning girina ning wa giri fananing ka sidi naning midi wa kafakafa guk mo' fanaking. \v 47 Ka na aming ka naga nawara naganing midi ninaksa' titi u nakeda waraga' wa ning toutik, \v 48 ka sidi kadapmang ka aming wari yak kiginesi tanga mating wara'ning undu' kuma'sa' yabiting. Adi yak u maunga wa tim ka kwang mimeng unanga amanga ning tanga mangkap tangkunasi sini' ipmanga yak kigineng sini' mating. Ka inga' gugubik kigineng wari abanga ifamota' wa mokngang, tuntumurum kabi'guk mo' tanga tangkunang ningsa' adeuta'. \v 49 A aming ka naganing midi u naknga yara guk mo' titing adi yak ka kwang kafakafa guk mo' urang unanga tanga mating ningda'ning wari ikiting. Yak u kuma' tipkarendanga kabinga inga' gugubik kigineng wari kadofinga yak u ifaminga yak wari urapsa' tapating. Ning tanga napa'napa' ka kuma' ifakarendanga yareting wari wadigi' tubobu kadagating. \c 7 \s1 Jisas wari Romni ami' ning aming girii nua'ni yotangkangamgu' \r Mat 8:5-13 \p \v 1 Ka Jisas wari aming u midi u ina ina ning tanga Kapaneam yongga' ubu mugogu'. \v 2 Ka Romni aming girii nua'ni ka ami'ning aming arantagim yaptatorarugu' wara'ning ka Kapaneam yong u itarugu' ka adining kane aming kareng nua'ni ka adita'sa' nakarugu' wari bagana mamareng sini' ka kungkumak titiga' sa' tugu'. \v 3 Ka adi midi ne ka Jisas ning kane kigineng wara'ning u naknga anga Juda ning aming girisi fam u ning yanggu', sidi anga Jisas u aninamting. Ning tinga naganing kane aming bagana mamareng sini' tara' i abanga tipmaraknamota'. \v 4-5 Ning ininga anga Juda ning aming girisi wari Jisas u tangkunang sini' ning aniging, ai aming girii, Romni aming girii ka wa aming kareng sini' tita'. Adi aming arantagim nua'ni ning de ka adi Juda aming indita'sa' naknga yotangkanip tita'. Ning tanga adi siring yak magum u titi waraga' uningkim mambong girii sini' yotangkanipku'. Ka gu anga yotangkangam te' ning aniging. \v 6 Ka Jisas adi adisining midi u nakyam sa' tanga adisigok kubap aging. Anganga aming girii wara'ning yak ganang u kagadofi ga' dudure tinga aming girii wari u naknga amine fam u ning yanggu', ai sidi urapsa' anga girii do ning anini', ami'ning aming girii udi ning tora' na aming kareng mo' wara' girii adi naganing yak ganang ingging sini' mo' abota'. \v 7 Abanga na aming kareng mo', unggung anga kaga ning guk mokngang. Wara' adi kamani unggung ningsa' adenga midisa' tuguinga naning kunung aming yari karendanam tota'. \v 8 Abanga ning aninting, na aming girii tangkunang guk. Ka nandu' ami'ning girisi fam wara'ning kapmik ganang itik wara' na kadapmang ka midisa' tuguinga kane aming u midisa' ininga titining undu' fafong titik. Na naganing soldia arantagim u napa' ni ga' initik udi naknam sa' tanga titisa' titing. Naga u maya' ning toutik udi ausa' tota', a abubu te' ning toutik udi abubusa' tota'. Abanga aming ka naganing kunung tita' u kane ni titiga' anitik udi ninaksa' tanga tita'. Wara' girii adindu' unggung adenga midisa' tuguinga karendanamota'. Ning ina yangkareinga urapsa' anga Jisas u anisefinga midi ka u yanggu' u aninga yareging. \v 9 Ka Jisas wari midi ka aming girii wari togu' u abanga aniging udi kareng kuni' nua'ni sini' ka aming ka naktangka sini' tanga kabaksi' kubaniksa' kufara ikiting wari tutugu ning ning naku'. Ning tanga faranga aming arantagim girii ka mandang yaranga fengaging u ning yanggu', beng sini' aming ka wa arantagim nua'nini ka adining midi wa naktangka aming ning midi da'ning karengsa' nakarik. Fikifiki na Juda aming indining arantagim bining ganang aming sasuk kareng guk ka ni ningwara' guk mo' katuatik mokngang sini' ning yanggu'. \v 10 Ning tinga aming ka Jisas anga aniging wari Jisas ning midi u naknga tubobu anga aming girii ning yak iyung amanga kaging wa aming girii ning kunung aming udi kaga' wara'ganang tubobu urapsa' kuma' karendagu'. \s1 Jisas wari saba uyamang kungkumong tipmaragu' \p \v 11 Ka Jisas adi Kapaneam yong unggung kabi'ning iya' ning tanga yong ka u kabinga yong nua'ni ka wapni Nen waraga' ubu mugogu'. Ka ananing arantagimni guk ka aming sige arantagim girii ka Jisas u yaranga aging undu' kubap aging. \v 12 Ka Jisas se' wari anganga yong bibik u kadofinga yapking ka yong wara'ni aming wari saba uyamang nua'ni kumogu' u unafarafi titiga' barungnanga abiging. Ka yong wara'ni ami taming kabi'mo' undu' aming u bema dabik abiging. Ka aming u kumogu' wara'ning mengni wa tamkasa' itarugu'. Adi mindine fam guk mokngang kubaniksa' ka kuma' kumogu' unggungsa' wara' adindu' bibiri' sini' naknga mak kara kubap iwara aging. \v 13 Ka Jisas wari aming kungkumong u kanga aming wara'ning mengni u bibiri' kanga ning anigu', o simeng gu mak mo' karotang. \v 14 Ning aninga ning tanga ararenga anga aming tagim u surogu'. Ning tinga aming ka barung tiging wari ade tinga Jisas wari aming kungkumong u ning anigu', saba uyamang gu mamarek te'. \v 15 Ning aniinga saba uyamang wari kaga' wara'ganang urapsa' karendanga tubobu seranga marara mera midi togu'. Ning tanga Jisas wari mengni u ning anigu', simeng giri, sabaga ka' tubobu kuma' ikamara'. Nagikna tanga mugo te'. \v 16 Ka aming adi Jisas wari aming kungkumong kaga'sa' tipmaragu' u napa' girii sini' ning kanga mutu tanga base tiging. Ning tanga Anutu animamangnanga ning toging, ai kami profet girii nua'ni ka Anutu wari aming indi yotangkanip ga' anigaregu' udi indiganang kuma' kadofira' yang. \v 17 Ning tinga midi ne ka Jisas wari kane kigineng u tugu' wara'ning wari kama tubo Judia tara' a yong yong dabiksa' u girii giranga mugoinga naksasu'nanga yareging. \s1 Jon Baptis wari Jisas kadidima waraga' arantagimni fam yangkaregu' \r Mat 11:2-19 \p \v 18 Ka Jon Baptis ning arantagim adindu' midi ne ka Jisas wari kane tangkunang tanga agu' wara'ning u naknga Jon u aniging. Ka Jon wari u naknga girii Jisas u kadidima sini' titi waraga' sura arantagimni fama' katiana \v 19 ning yanggu', sidi i anga Jisas u kadidima sini' tanga ning anintamu', yotangkanip titining aming girii nua'ni ka Jon wari mandang abubu ga' togu' udi kuma' abarang gusa' iba ma nua'ni ko wa kapmekantam. Ning ina yangkareinga agumu'. \v 20 Anga kadofinga Jisas u ning anigumu', indi Jon wari gu gapdidima ga' ningkarara' kanga abiamuk. Adi ning nina', do anga kafakafa kadidimademu' aming ka naga mandang abubu ga' urang fatorik ane' wa ma nua'ni udep. Ning nina' ning anigumu'. \v 21 Ka kama ka wara'ganang wa Jisas wari aming bagana kuni' kuni' guk ka bagana mamaresi guk a fuksi'ganang udi kadagasi guk a masi unggo kadagasi guk, abanga dasi' kadagasi guk ning u kuma' ifakarendanga yaregu' ganang anga anigumu'. \v 22 Wara' Jisas wari aming fama' u ning yanggu', ka sidi napa' ka naga kane tirik wara'ning wa dasi' wari kanga a masi' wari naknga ning kuma' tiamu' wara' sidi tubobu anga Jon u ning anintamu', kane ka Jisas wari tara' wa ning. Aming dasi' kadagasi wa tubobu degaring a aming kasi' kadagasi undu' karenda tanga kadak didimengsa' ubu yangaking a aming ka fuksi' ganang bagana kadagang lepa guk undu' karenda tanga fuksi' fafandangesi karesi sa' ubu iking. A aming masi' pipesi undu' natam tanga midi ninaksa' ubu ting a aming kungkumosi undu' tubobu ifaseriinga maraking. Abanga adi aming ka mambong ga' nafek tanga tatafak ikiting wara'siga' Anutuning midi kareng ituaima yarara'. Ning anga anintamu' ning yanggu'. \v 23 Ning ina ning tanga ning togu', beng sini' aming ka naga kane tangkunang tirik i kanga o beng guk sini' adi aming Anutu wari beng anigaregu' ning tonting adi sasuksi' kareng guk. \p \v 24 Ning tanga aming fama' ka Jon ning midi bema agumu' wari tubobu kuma' mugoinga Jisas wari Jon ning wap bema aronga ami taming u ning yanggu', ka tim sidi Jon kaunga kama bining sige ga' famayaging wa sidi aming beng wa aming sasuk fama' guk a aming baraganeng ka gugubik wari sigisap figira tipuwingna ningda'ning u kantam ning tonga u sura famayaging. \v 25 Abanga sidi aming kangasi ka kwi'ni a nasi' nasi' inga'ni sa'' tanga abara' u anga kantam ning tonga u famayaging. Mokngang, aming kangasi adi kama base sige ganang guk mo' dekiting. Adi napa' inga'ni sa' tanga yak karesi ganang unggung ningsa' ikiting. \v 26 Ka sidi dasi' wari ko mo' kanga wa aming girii profet u anga kantam ning sura mugoging undu' giri didimeng beng guksa' suking. Beng sini' Jon adi profet sini'. Ka adi profet ka tim kadofinga ira abiging u irafira profet tim iyak ning ita'. \v 27 Ka Jon wari kadofigu' waraga' wa tim profet nua'ni ka Malakai wari Anutuning midi ning kuma' yoku', na tim ka aming nua'ni ka tim anga guning kadapmang tipdidimagam waraga' anigareinga anga naning midi kareng u ituaima yarota'. Ning tinga gu mandang inga' wara'ganang aya' ning yoku'. \v 28 Ning ina ning tanga ning yanggu', ka Jon adi profet irafata' de ka aming sige wap guk mokngang ka nagata' naktangka tanga Anutuning bining ganang ikanting adi adisining iikning wap kareng wari Jon ning wap girii u tarafikanting ning yanggu'. \p \v 29 Ka aming sige arantagim guk ka aming ka takis manggakiaging ka aming Juda arantagim ning fugang iikisi ning iniaging wara'siguk ka adi tim Jon ning midi naknga beng guk ning tuguinga ama kuma' iyamgu' wara' inga' adi Jisas ning midi u naknga undu' o Anutuning kadapmang wa didimeng kareng beng guk sini' ning tonga Jisas ga' naktangka tiging. \v 30 A aming girisi arantagim ka Anutuning kane titi ning wap guk ka Farisi guk ka sasuk aming fam guk adi tim Jon wari ama iyam ga' bibi' Naking. Wara' adi inga' Jisas wari kadapmang kareng ka Anutu wari aming indi titiga' nakita' u yangtintingnegu' undu' kuma' kanga waraga' bibi' nakngamging. \p \v 31 Ka Jisas wari aming ka Anutuning kadapmang inga'ni kareng yangitintingnegu' waraga' bibi' naking wara'siga' midi tipfaraim ning tugu'. \v 32 Ka aming ka ningwara' wara'sining kadapmang wa sababi' wari yong bining mera sababi' amise fam ka napa'ga' igarang titisi u ning urang katianiting ningda'ning, a indi kabakni' kareng naknga mesisiringa tanga kandang figikem. Ka mokngang sidi mime ka waraga' mo' naknga mime guk mo' ting. Abanga indi mak kagak ning mime bibiri' toyam ka undu' mokngang, sidi bibi' naknga indigok dabik mo' toyam, ning urang titing ningda'ning ting. \v 33 Ning tanga Jisas wari aming ka adining midi ga' bibi' naking u ning yanggu', ka sidi aming midi tutubok tutugusi beng sini'. Tim Jon Baptis wari abanga nana tapni tanga nana karesi a wain ama u kabi'guk mo' nanga sigesa' yagu' u kanga wa sidi a, aming ka udi mini unggo kadagang guk kayam ning fanikigeging. \v 34 Ka inga' Amingning Tim Iyak nagabu abanga nana a ama u tapni guk mo' tanga nanga ausa' tirik u napma wa sidi ning fatoing, ai aming ka udi kadagang tara' adi nana a wain ama siamo' nuguta' kayam. Abanga adi fikifiki aming kadagasi ka aming takis mamanggesi a aming sansaramik titisi wara'siguk ngingeng kubap fengaking fagayam ning fatoing. \v 35 Ka midi beng guk sini' wa ning fideta', aming ka Anutu wari sasuk kuma' imara' adi Anutuning kane kigeda ning sasuk kareng guk. Wara' adi aming ning kane wa didimeng wa ma didimeng mo' ning wa sirengsa' kuma' kanga nakedanting ning yanggu'. \s1 Taming wari Jisas ning kayong ganang wel tagakngamgu' \p \v 36 Ka Farisi arantagim ning aming nua'ni ka wapni Saimon wari Jisas u adigok nana kubap angana ga' anigu'. Ning tinga Jisas wari Saimon ning yak ganang u amanga adisigok nana dabik mera naging. \v 37 Ka yong wara'ni taming nua'ni adi kadagang sansaramik fatarugu' ka adi aming wari Jisas udi Saimon ning yak ganang amanga adisigok nana kubap ning ning toging u naknga adining kadagang girii waraga' sura marara ananing iyung bane u amanga wel mupmu guk kareng tangkunang sini' ka uningkim diding guk kandang ganang tiging u bema Jisas kaunga agu'. \v 38 Anga Saimon ning yak iyung u amanga Jisas ning kayong ganang u upma mera ananing kadagang ga' sura mak kanga kogu'. Ning tinga mak ameng wari Jisas ning kayong ganang u mangfiging. Ka taming wari ananing ki sasa' paramu' wari urarafanangamgu'. Ning tanga Jisas ning kayong u bema tutu' yokngama wel mupmu adi' kareng bema agu' wari Jisas ning kayong ganang u tagara sufurungama yaregu'. \v 39 Ka Saimon wari u kanga ning suku', ai taming ya kadagang ka adi anikagare titiga' wa kagabi sa' wa indining tinga tangamara'. Adi profet sini' ganang wa giri taming i kigeda taro' ning sura mareiagu'. \v 40 Ka Jisas wari adining sasuk u kuma' kanga midi tipfara tangamonga ning anigu', Saimon midi kabi' ganotik. Ka Saimon wari anigu', we' girii tutugu te'. \v 41 Ning tuguinga Jisas wari ning anigu', wa ning. Aming fama' wari aming nua'niganang mambong dinau tanga sige manggakantamu', nua'ni adi girii 100 kina ning bemota' a nua'ni adi 10 kina sa' bemota'. \v 42 Ka dinausi' u tipmiri ning kadapmang nua'ni guk mokngang sini' wara' adi uningkim ga' nafek tanga kabiinga adisining dinau wari ko ningsa' fideuta'. Ka aming mambong tuang wari adisining dinau wari ko ningsa' fideuta' u kanga kaba ubu tipfaranga aming fama' u bibiri' yapma a na adisining dinau waraga' nua'bu mo' surotik ning tonga adisining wap u ifafeiaminga dinausi' wari wadigi' biuta'. Ka wa o gu nagata' bibiri' naknga kadapmang kareng sini' ba tanamarang ning wa mambong tuang wa aming ka indeng wari anota'. \v 43 Ka Saimon wari ning togu', mo' wa aming ka dinauni girii 100 kina ning tota' u udangamota' wari aninga tangamota'. Ka Jisas wari ning anigu', weng didimengsa' torang. \v 44 Ning tanga Jisas wari faranga taming u kafanga Saimon u ning anigu', ka Saimon gu taming yari naga ganang abanga napa' tanamara' u kanga waraga' suknamarang udi kuma' gabarik. Ka ning ganotik, na guning yak ganang i abangak ka gu Juda aming indining kadapmang didimeng yaranga kana yotik ning ama guk mo' giknamang. Ka gu taming i kaya' adi nagata' sura mak kara kana wa ananing de ameng wari' yotiknama ning tanga urarafinam undu' ki sasa' wari tara'. \v 45 Abanga na guning yak ganang i abangak ganang wa gu o kuma' abarang uba ning tonga kafana guk mo' wenamang. A taming adi nagata' siamo' naknga abanga naganing kana u bema tutu' mimeng yoknamara'. \v 46 Abanga gu kadapmang kareng tanga ganing wel mupmu guk ni bemnaminga kina mo' tagara sufurangak, mokngang. Ka taming adi nagata' kadapmang kareng tanam waraga' sura ananing napa' kigineng ka sanda mupmu guk kareng sini' unggung bema tabanga tagara sufurunama tipmirisasu'na sa' tara'. \v 47 Ka gu tim midi tipfara ka aming fama' wari mambong dinau u titining tanga ganak waraga' sure'. Wa sidi kadapmang fama' tanga iking waraga' sura tangak. Ka midi u tongak wara'ning kini wa ning, na taming yara'ning kadagang wa girii sini' u suknakubengamirik waraga' tanga adi nagata' kaba karengsa' naknga abanga tanamara'. A aming ka kadagang kabi'sa' tota' u suknakubengamotik wa adi nagata' mimeng mo' nakota', kabi'sa' nakota' ning anigu'. \v 48 Ning tanga Jisas wari taming u ning anigu', guning kadagang kuma' tanga kayogamirik. \v 49 Ning tuguinga aming fam ka nana kubap mera naging wari u naknga mepgugung tanga anasa' ning toging, ai aming ka midi ka kadagang kuma' tanga kayogamirik ning guk tora' ya nisi'. \v 50 Ning tanga Jisas wari taming u ning anigu', gu nagata' naktangka tarang u gapma wadigi' kuma' gifikarendarik wara' gu i anga kabaka kugurang sa' naknga ira autang. \c 8 \s1 Taming fam wari Jisas yaranga mugoging \p \v 1 Ka u kabi'ning iya' ning tanga Jisas wari arantagimni 12 u inagira anga yong girisi a yong kababi' u yangara Anutuning midi kareng ka aming wari Anutuning bining ganang ikinga Anutu wari kafakafa tiap wara'ning u tokadofiama ina yareging. \v 2 Ka taming fam ka tim masi' unggo kadagasi a bagana guk yaging ka inga' Jisas wari tubobu ifikarendagu' adindu' Jisas u yaranga kubap mugoging. Ka taming wara'sining wapsi' wa ning, Maria yong Magdalani ka tim Jisas wari mini unggo kadagasi 7 ning tanga igukngamgu'. \v 3 A nua'ni ka Joana wa king Herot ning kane aming arantagim u yaptatorarugu' wara'ning girii ka wapni Susa wara'ning tamni a Susana abanga taming fam undu' dabik iwara anga Jisas guk ka arantagimni guk u anasining uningkim mambong wari yotangkayapma tanga yangaging. \s1 Jisas wari Anutuning midi kareng itua wa aming wari wit mindip iipmi ningda'ning waraga' togu' \r Mat 13:1-9; Mak 4:1-9 \p \v 4 Ka yong yong wara'ni ami taming kabi'mo' wari abanga Jisas ganang u bak girii tinga Jisas wari midi tipfara ning tiamgu'. \v 5 Ka aming nua'ni wari nana wit mindip u manggara fonga feng ganang igura yarota'. Ka wit mindip udi feng ganangsa' mo' mangfanting. Mokngang fam ka kadapmang ganang mangfanga sirengsa' marekinga aming wari tipmidadage tinting. A fam ka yang wari yora nanting. Ning tinga kagadofi guk mo' tinting. \v 6 A mindip fam ka kama pamparangeng uningkim guk wara'ganang mangfanting. Mangfanga kagadofi udi giri kuma' tinting de ka mokngang, kama gom kareng mo', uningkim guk waraga' tanga mayam wari danga tubobu urapsa' kaforanting. \v 7 A fam ka kama ka munggwak guk wara'ganang mangfanting. Mangfanga kagadofi udi giri kuma' tinting. Ka munggwak wari giranga ipmusiinga kirida tanga fatinting. \v 8 Ka mindip fam wa kama gom kareng ganang feng bining sini' mangfanting. Mangfanga karesi kadofinga bong girisi giranga beng usap sini' ka ki kubanik kubanik wa wan handret wan handret ning dabiksa' tanga yaranting. Ka Jisas wari midi tipfara u tanga ina ning tanga ami taming u ning yanggu', aming ka sasuk guk wa midi u torik wara'ning ki u sura nakedanting. \p \v 9 Ka Jisas ananing arantagimni wari midi tipfara tiamgu' wara'ning kiga' nafek tanga Jisas u midi wara'ning kiga' anigaging. \v 10 Ka Jisas wari ning yanggu', na midi ki kapmo' ka Anutuning bining wara'ning wa sireng sini' wa sidisa' sanotik. A aming fam ga' wa midi tipfara sa' tanga inotik. Ning tinga adi kaga udi giri tinting ka mokngang kigeda sini' guk mo' tinting. Abanga adi ninak udi giri tinting ka adi nakeda sini' guk mo' tinting ning yanggu'. \s1 Midi tipfara ka wit mindip iipmi ga' togu' wara'ning ki \r Mat 13:18-23; Mak 4:13-20 \p \v 11 Ka Jisas wari arantagimni u ning yanggu', sidi midi tipfara tangak u naknging wara'ning kini wa ning. Wit mindip ka u ipmota' wa Anutuning midi kareng ipmira'. \v 12 Ka wit mindip ka kadapmang ganang mangfanting ning tongak wa aming ka Anutuning midi u naknga naktangka guk mo' tanga sasuksa' ko aratinga aming kadagang Setan wari Anutuning midi ga' naktangka tanga kareng gi' giri ma ikni' ning tonga adisining sasuksi' u urapsa' ufafeimita'. \v 13 A wit mindip ka kama pamparangeng uningkim guk ganang mangfanting ning tongak wa aming ka Anutuning midi kareng u naknga kabaksi' munumung ganangsa' wa giri marakiting. Ka adi naktangka sini' guk mo' tanga kabi'sini' ning ikinga mamareng fam wari adiganang kadofiaminga adi mamareng waraga' tanga Anutuning midi kareng u urapsa' kabiting. Adi uningkim ga' tanga ke wari kama mang guk mo' urang amoting ningda'ning titing. \v 14 A wit mindip ka mungwak mang mangfanting ning tongak wa aming ka Anutuning midi u kuma' naknga anga kabaksi' wari mambong karesi a napa' kamaganangni waraga'sa' naknga sasuk mimeng sini' tinga Anutuning midi kareng wari adisining kabaksi' ganang do giraga guk mo' tita'. \v 15 A wit mindip ka feng bining kama marang guk kareng ganang mangfanting ning urang tongak wa aming ka Anutuning midi kareng u naknga waraga' kabaksi' kubaniksa' kufara naktangka sini' tanga baratarak guk mo' naknga kane tangkunang ningsa' tanga ira auinga Anutuning midi kareng a kane kareng wari girii giragata'. \s1 Aming ning iik kareng wa kamang diok ningda'ning \r Mak 4:21-25 \p \v 16 Ka Jisas wari midi nua'ni ning yanggu', sidi kadapmang ka aming wari kamang gareting waraga' sukni'. Adi kamang u garinga bema napa' ni wari tungkum tanga kapmo' mo' sebiting. Mokngang adi kamang u garinga bema furo'ning sireng tabinga aming ka yak iyung u amoting wari sangang ganang sirengsa' degaranga marekiting. \v 17 Ka ning sanotik, Anutuning kadapmang kareng undu' kamang diok ningda'ning ikita'. Nasi' Anutuning sasuk kareng ning ki ka kami yara'ganang kapmo' ita' wa inga' diok ningda'ning sirengsa' ubu tokadofiinga naksasu'nani'ga'. \p \v 18 Ka beng sini' sanirik, sidi midi ka i torik ya ninak tanga suktangka kafakafa tinting. Aming ka naganing midi i naknga kaba guk kufara irota' adi Anutu wari midi ki mang mang fam kabi'mo' u amiinga naksasu'nanga irota'. A aming ka a na sasukna kareng guk giri ning tonga naganing midi u naknga waraga' kaba guk mo' kufarota' wa Anutu adi sasuk kareng kabi' ka adiganang kuma' adeuta' u tubobu irombemnota'. Ning tinga Anutuning sasuk kareng ga' nafek sini' tanga irota' ning yanggu'. \s1 Jisas ning mengne kuyane wari Jisas kaunga abiging \r Mat 12:46-50; Mak 3:31-35 \p \v 19 Ka Jisas ning mengne kuyane wari Jisas u kaunga abiging. Ka ami taming kabi'mo' wari Jisas ganang u bak girii sini' tiging waraga' tanga fugang unggung ningsa' anga adeging. \v 20 Ka aming fam wari yapma Jisas u ning aniging, guning mamangge kuyage gu gabonga abanga fideing dong. \v 21 Ka Jisas adi midi kadapmang nua'ni ka mengne ganang u yora yangtintingnonga ning yanggu', udi giri kuma' nakarik. Ka ning sanotik, naning mamangne kuyane wa unggung sa' mo', mokngang. Aming fam ka Anutuning midi naknga kadapmang didimeng karengsa' tanga ikanting undu' naning mamangne a kuyane ning ina yanggera ning tanga mengne wa inga' amanga yapku'. \s1 Jisas wari gugubik girii anisefiinga bigu' \r Mat 8:23-27; Mak 4:35-41 \p \v 22 Ka kama nua'ni ganang ka Jisas wari arantagimni u ning yanggu', gwang fugung tubo do waraga' ubu mantam. Ning ina ning tanga arantagimni guk bot nua'ni ganang aranga mera Galili gwang ganang u mugoging. \v 23 Ka Jisas udi dama naknga bot furo'ning ganang unggung dama kuma' deku'. Ka adi gwang bining do kadofiinga gugubik kigineng wari kadofinga gwang u figikinga gwang sasabara girii wari marara abanga bot ganang u amanga toneinga bot wari gwang ganang u amoinga kabi'sini' kadaga tonga tiging. \v 24 Ka Jisas ning arantagim wari u kanga mutu tanga Jisas u tipseganga ning aniging, ai girii mamarak te', bibi' tonga tem yang. Ning tinga marara Jisas wari gugubik kigineng a gwang sasabara girii u midisa' ininga gugubik kigineng a gwang sasabara girii abugu' wari kaga'sa' biinga gwang wari kugurang gi'sa' ubu deiagu'. \v 25 Ning tanga Jisas wari arantagimni u ning yanggu', sidi nagata' naktangka tangkunang sini' mo' ba ting. Ka arantagimni adi Jisas wari napa' girii tugu' u kanga base tanga mutu tanga ai, ya nasi' aming. Adi gugubik a gwang udi midisa' ininga nakngamsa' tanga bibi'sa' ting. Ning tonga waraga' sasuk mimeng ko tanga mera aging. \s1 Jisas wari aming nua'ni ning mini unggo kadagasi tanga igukngamgu' \r Mat 8:28-34; Mak 5:1-20 \p \v 26 Ning tanga bot ganang u mera anganga gwang fugung ka kama wap Gegesa ka Galili wara'ning tubo do ning tara' u kadofiging. Ka Gegesa wa aming arantagim nua'ni ka Juda mo' wara'sining kama u anga kadofiging. \v 27 Anga kadofinga ning tanga Jisas guk ka arantagimni guk wari bot u kabinga bemkura anga gaga u adeging. Ka kama tubo wara'ni yong aming nua'ni ka mini unggo kadagasi siamo' wari amanga magi tipipeinga fentarugu' wari Jisas ganang u abugu'. Aming ka wa yong guk mo' itarugu'. Adi magi pipenga fugu bi' sigesa' yangara anga kama ginang ka aming kungkumosi fonga iipmi ning wara'ganang dera base sa' bimanga fentarugu' wari abugu'. \v 28-29 Ka adi bima tanga fentarugu' waraga' tanga fikifiki amine wari som tanga bema sen wari kayong kafong u kuma' tofitangkanga fagabiaging de, ka mokngang adi mini unggo kadagasini wari yotangkangaminga sen tangkunasi u udanga ning tanga base nagira auinga bimanga famarugu'. Ka Jisas wari u kanga aming wara'ning mini unggo kadagasi u ning yangkagaregu', sidi aming i kagabi tanga mugo tini'. Ning tuguinga aming wari ku bang katinga Jisas ning kayong ganang u mangfanga mungkupnanga dera midi bang ning togu', ai Jisas gu nasi' tanabonga abarang. Gu Anutu girii ning mindingni, o bibiri sini' gu napa' ni mo' tanabotang ning togu'. \v 30 Ka Jisas wari ning anigu', ka gu wapka wa nisi'. Ka adi mini unggo kadagasi siamo' guk waraga' tanga adibu ning anigu', naning wapna wa aming kure. \v 31 Ning tuguinga mini unggo kadagasi ka aming wara'ganang ikiaging wari Jisas u ning aniging, o gu kama kadagang sini' ganang mo' ningkarotang. \v 32 Ning tanga maga siamo' ka kama kagarangga' ganang do mininga fengaging u fonga yapma Jisas u ning anigaging, gu indibi sa' tinga indi aming i kabinga maga do wara'ganang anga amayapnam. Ning tuguinga Jisas wari aigaimsa' tanga ibiinga \v 33 mini unggo kadagasi wari aming kabinga anga maga ganang ubu amayapking. Ning tinga maga wari uunak unara afanga sam kadagang ganang u tabasananga amanga gwang ganang apa mangfanga gwang u topnakadara wadigi' dabiksa' kumaksasu'neging. \p \v 34 Ka yong ki wara'ni aming fam ka magaa u yaptatoranga ikiaging wari napa' girii kadofigu' u kanga mutu tanga unara anga aming yong girii a yong kababi' fam u ina yareging. \v 35 Ning tinga yong aming wari u naknga napa' u kadidima sini' tonga marara abiging. Abanga kadofinga kaging ka aming magi pipenga fentarugu' udi Jisas wari mini unggo kadagasi u kuma' tanga igukngaminga magi tubobu natama ning tanga nip tamnanga Jisas ning kayong ganang unggung aming karengsa' ubu mareiagu'. U kanga ami taming wari mutu tiging. \v 36 Ning tinga aming fam ka unggung adenga Jisas wari aming u tipkarendagu' u kuma' kaging wari aming u napa' waraga' yangdidima sini' tanga yareging. \v 37 Ning tanga kama tubo Gegesa tara' wara'ning aming kabi'mo' wari Jisas wari napa' girii tugu' u kanga mutu tanga Jisas u ning aniging, ai mutu tem, indibi tanga mugo te'. Ning u napa'yanga anididenga anigareging. Ka Jisas guk ka arantagimni guk wari bot ganang u aranga tubobu mabonga tinga \v 38 aming u tipkarendagu' wari Jisas yaranga kubap mabu ga' ning tonga Jisas anigu'. Ka Jisas wari ning anisefigu', mo' gu ingging yakangga' tubobu maya'. \v 39 Anga ira napa' Anutu wari kareng tagamara' yaraga' ami taming fam u ina yarotang. Ning aniinga ninaksa' tanga ibinga yoringga' tubobu anga kama tubo wara'ning yong aming u midi ka Jisas wari napa' girii tangamgu' wara'ning u ina yareinga naksasu'neging. \s1 Jisas wari taming nua'ni tipkarendanga taming kabasi' kungkumak tugu' ubu tipmaragu' \r Mat 9:18-26; Mak 5:21-43 \p \v 40 Ka Jisas guk ka arantagimni guk wari gwang fugung kama tubo Galili tara' u tubobu abanga kadofiging. Ka yong aming kabi'mo' udi kapmefak tiging wara' adi Jisas wari tubobu kuma' abanga kadofigu' u kanga kabaksi' karengsa' nakngamging. \v 41-42 Ka yong wara'ni aming girii nua'ni ka siring yak katatoranga itarugu' wapni Jairas wari adining ibingini kubaniksa' ka gurakni 12 ning wari bagana mamareng sini' ka kabi'sini' kungkumak titiga'sa' tugu'. U kanga tipkarendangam titiga' sura abanga Jisas ning kayong ganang u upma mera Jisas u ning anigu', o girii gu naganing yak ganang abanga yotangkanam te'. Ka Jisas wari adining midi u nakngam sa' tanga adining yak ganangga' yaranga agu'. Ning tinga aming kabi'mo' wari Jisas u yaranga anga bak girii tanga tipkagade sini' tang tanga aging. \p \v 43 Ka taming nua'ni ka bagana kadagang amaa so guk tanga itarugu' adindu' Jisas u kubap yaranga aging. Adi bagana kadagang wara'guk kama paramu' sini' ka gurak 12 ning ira karenda titiga' sura fikifiki dokta ganang anga uningkim mambong girii fagabarugu' de, ka mokngang karenda guk mo' tugu'. \v 44 Ka adi Jisas u kanga karenda titiga' sura aming bak girii tanga aging wara'ning mang ganang anga Jisas ning saket u kabi'ning kapmo'sa' tifemgu'. Ning tinga adining bagana kadagang amaa so tanga fentarugu' wari kaga'sa' bigu'. \v 45 Ka Jisas adi taming wari tifemgu' udi sireng urapsa' kuma' nakedagu'. Ning tanga faranga aming kabi'mo' bak girii tiging u ning yanggu', nisi' wari tifemnabara'. Ka aming adi mo' naga mo' naga mo' ning tonga yareging. Ka Pita wari ning anigu', a girii, aming kabi'mo' wari guganang bak girii ting wa kuma'sa' yabarang. Ka gu ni' wari tifemnabara' ning guk wa indining torang. \v 46 Ka Jisas wari ning togu', aming nua'ni wari tifemnabinga naganing tangkunangna dibing bira' udi kuma'sa' nakedarik. \v 47 Ning tinga taming ka titifem tugu' wari Jisas wari sirengsa' kuma' nakedanga togu' u naknga o kapmo' ning tonga tifemak udi kuma' ba naptuanga tora' ning tonga mutu tanga paparap senga abanga Jisas ning kayong ganang u upma mera aming ning dasi'ganang u sireng ning ituagu', o girii na bagana guk wara' na karenda titiga' sura tifemgabinga bagana wari kaga'sa' kuma' binabara'. \v 48 Ka Jisas wari ning anigu', kuyana gu mutu mo' totang. Gu naga girisa' gifikarenda ning ning napma tifemnabarang warisa' tanga wadigi' kuma' karendarang. Tubobu girisa' mautang. Anga kareng gi' ningsa' ubu itarotang ning anigu'. \p \v 49 Ka Jisas wari taming u midi ko aranigu' ganang ka aming nua'ni ka siring yak ning girii Jairas ning yak ganang wari abanga Jairas u ning anigu', guning yapka udi wadigi' kuma' kumata' wara' gu girii mo' anotang, kane girii mimbiring sige ma kabingame'. \v 50 Ka Jisas wari midi ka aming wari Jairas abanga anigu' u naknga Jairas u ning anigu', gu midi ka u naknga waraga' kabaka mamareng mimeng mo' nakotang, gu sasuk ka tim naga girisa' tipkarendagam ning sura abanga ninang unggungsa' suktangkaya', yapka udi tubobu kuma' marara kareng giri irota'. \v 51 Ning aninga anga Jairas ning yak ka taming kabasi' kumogu' ganang u kadofinga Jisas wari aming kabi'mo' yaranga fengaging wa fugang unggung yangsefiinga adeging. Ning tanga ananing arantagimni famineng ka Pita a Jon iguyangguk Jems ya a taming kabasi' wara'ning mengne bene unggungsa' inagira yak iyung bane u amoging. \v 52 Ka ami taming kabi'mo' udi taming kabasi' waraga' kabaksi' mamareng naknga mak mera fukoging. Ka Jisas wari u yapma ning yanggu', ai mak mo' kaknganting, taming kabasi' ya kungkumak wadigi' mo' tara' dama sa' deta'. \v 53 Ka adi kungkumak wadigi' tugu' udi kuma' kaging wara' adi Jisas ning midi u naknga kanggaga tanga anikige tiging. \v 54 Ning tanga Jisas wari iyung bane ka taming kabasi' kungkumong wari defagu' ganang u amanga kafong u suronga ning togu', ai sababa kabasi' gu mamarak te'. \v 55 Ning tuguinga uringni wari tubobu amoinga sababa kabasi' wari urapsa' maragu'. Ning tanga Jisas wari mengne bene u ning yanggu', nana tabanga amiinga nawa'. Ning ininga mengni wari nana tabanga amiinga nagu'. \v 56 Ka taming kabasi' wara'ning mengbe adi Jisas wari napa' girii tugu' u kanga base tanga sasuk mimeng tugumu'. Ning tanga Jisas wari yangsefi tangkunang ning tugu', ka sidi naga napa' i tinga kaing yaraga' wa aming mo' sini' yangting ning yanggu'. \c 9 \s1 Jisas wari arantagimni 12 ga' kane yamgu' \r Mat 10:5-15; Mak 6:7-13 \p \v 1 Ka Jisas wari arantagimni 12 u inagira fonga kukyapma tangkunang ka masi' unggo kadagasi tanga igukyam a bagana kuni' kuni' ifakarenda wara'ning u yamgu'. \v 2 Ning tanga kane ka aming wari Anutuning bining kareng ganang ikinga Anutu wari kafakafa tiap wara'ning midi kareng u ituaima yara a bagana aming ifimarak ning u tanga yangak waraga' yangkaronga midi yanggu'. \v 3 Ning yanggu', sidi napa' fuksi' yotangka ning ka tong a ari' girisi' a nana a uningkim mambong abanga kwi' a fuksi' tasase undu' fama' fama' mo' manggakanting, kubanik kabaniksa' ka fuksi'ganang kuma' ipmanga adeing ningsa' tananga mani'. \v 4 Anganga yong nua'ni ganang kadofiinga aming nua'ni wari adining yak ganang dek ga' saninga adigok deia' nua'ni ganang ubu au ning guk mo' tinting. Mokngang sidi yak ka tim kuma unda' anga dekanting wara'ganang ningsa' iya' mugo ning tinting. \v 5 Ka sidi i anga yong nua'ni ganang kadofiinga yong aming ka wari sidita' bibi' naknga kafakafa guk mo' tasabinga wa sidi yong ka wara'ganang guk mo' dekni', sidi kagabi sa' tanga anga kasi' susu difimiama ibinga mani'. Ning tinga adi u kanga ning toni', o indining kadagang sa' ba. Ning tonga inga' Anutu wari kagaya kabiam waraga' sura kabaksi' mamareng nakni'. \v 6 Jisas wari ning ina yangkareinga arantagimni wari yong yong u yangara Anutuning midi kareng ituaima yaranga a bagana aming ifakarendanga ning tanga ingaging. \s1 King Herot wari Jisas ning kane kigineng wara'ning midi ne naku' \r Mat 14:1-2; Mak 6:14-16 \p \v 7-9 Ka aming fam wari midi ne ka Jisas wari kane tangkunasi kuni' kuni' tanga yangagu' wara'ning u naknga ning toging, o Jon Baptis urang kumogu' wari tubobu marara tanga abara', a fam ka profet Ilaija wari tubobu kadofinga tanga abara' ning toging. A aming fam ka profet girii timini nua'ni wari nua'bu marara tanga abara' ning tonga yareging. Ka Herot adi tim Jon Baptis wa kadare kuma' doptagagu' wara' adi midi ka aming wari toingaging u naknga a Jon Baptis wa naga ininga kadare kuma' urang doptagaging udi, a u abara' kanga toing wa nisi' ning tonga sasuk mimeng tanga Jisas u ananing de wari sini' ubu kadidima ga' suku'. \s1 Jisas wari aming 5 tausen ga' nana yamgu' \r Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Jon 6:1-13 \p \v 10 Ka Jisas ning aposel 12 ka tim Jisas wari kane anasapmo' tanga yangak ga' yangkaregu' wari kane u kuma' tasasu'nanga tubobu abanga kadofinga Jisas u midi ka adi kane tanga yangaging wara'ning u aninga yareging. Ning tanga Jisas wari arantagim 12 didimeng unggungsa' inagira kama bining ka Betsaida yong tara' waraga' ubu aging. \v 11 Ka aming arantagim girii wari Jisas se' wari mugoging u kuma' naknga marara mandang iwara anga yaptuaging. Ka Jisas adi u yapma yapgurida tanga yangkagare guk mo' tugu'. Mokngang adi kureng karengsa' abing ning tonga inagira fonga kukyapma ning tanga midi kareng ka aming wari Anutuning bining ganang iik wara'ning u ituaima yaranga a aming bagana guk u ifakarendanga ning tugu'. \v 12 Ka Jisas wari kane ka aming ga' midi ituaim a bagana aming ifimarak u ko fatinga kama kuma' kibiridagu'. Ka arantagimni wari u kanga Jisas u ning aniging, girii kama kuma' tara. Kama ka ya nana guk mokngang base sige urang wang wara' gu ami taming i yangkara tinga yongganang anga nana yapma nanga dekni'. \v 13 Ka Jisas wari ning yanggu', mo' nana wa sida yamni'. Ka arantagimni adibu ning toging, ai girii indi nana guk mokngang. Indi nana wa fama'sa' ka baret kababi' sini' ka faiv a ama ging kafo ka fama' ningsa' manggaram, ka wa aming arantagim girii ka ning yari nana ning guk mokngang sini'. Ma, adisita' nana toyamem ning tonga tanga uningkim mambong girii tipmiri ga' ning tonga ninarang wa. \v 14 Ka aming u abiging wara'sining nambasi' ka ami unggungsa' indangiking wa kabi' kabi'mo' arantagim girii sini' ka nambani faiv tausen ning wari kadofiging. Ning tanga Jisas wari arantagimni u ning yanggu', sidi aming do kidayapma bak kababi fifti fifti ning kukyabinga mera yarani'. \v 15 Ning ininga arantagimni wari aming u kidayapma yareinga bak kababi' kababi' kura mera yareging. \v 16 Ning tinga Jisas wari baret pumpungaresi kababi' sini' ka faiv a ama ging kafo undu' kababi' sini' ka fama'sa' u manggara adenga kunimganang kuta tarang degaranga Anutu animamangnegu'. Ning tanga arantagimni ga' upma iminga arantagimni wari manggara fonga aming wara'siga' sabaranga ima yareging. \v 17 Iminga aming kabi'mo' dabiksa' didimengsa' nibera dibing kunik girii ka iibi tiging. Ka Jisas ning arantagimni wari nana dibing nagaremira ibiging u manggara fonga bak kura unup ari' usap ka 12 ning dasitoneging. \s1 Pita wari Jisas u gu Kasira Aming girii ning anituagu' \r Mat 16:13-19; Mak 8:27-29 \p \v 18 Ka kama nua'ni ganang ka Jisas wari arantagimni u ibinga anapmo' dawang sasa'ning anga beni Anutuga' mesisiringa tanga ibang fatogu'. Ka arantagimni adi mandang inga' anga kaging. Ka Jisas wari ananing ki waraga' wa ning yangkagu', ka aming adi naga ya indining fanabing. \v 19 Ka arantagimni wari ning aniging, mo' wa aming fam ka Jon Baptis ning gapma fatoing a fam ka Ilaija wari tubobu abanga kane tangkunasi tara' ning fatoing a fam ka midi tokadofi aming profet timini nua'ni wari tubobu marara abara' ning fatoing ning aniging. \v 20 Ka Jisas wari yanggu', a sida wa indining fananing. Ka Pita wari ning anigu', mo' indi ning fagabem ka gu Anutuning Kasira Aming beng guk sini' ning anigu'. \v 21 Ka Jisas wari yangsefi tangkunang ning tugu', wap ka i toing ya aming fam guk mo' sini' yangting, sidasa' naknga ikni' ning yanggu'. \s1 Jisas wari ana kungkumak tanga tubobu mamarak waraga' togu' \r Mat 16:20-28; Mak 8:30—9:1 \p \v 22 Ka Jisas wari ning yanggu', beng sini' urang sanirik kadapmang ka Amingning Tim Iyak nagaganang kadofinam ning wa ning, inga' aming girisi a pris girisi a sasuk aming arantagim wari nagata' bibi' naknga manda uknama kadagang naramira nugumak tini'ga'. Ning tinga kama famineng ibinga Anutu wari tubobu nifimararo'ga'. \p \v 23 Ka Jisas wari ami taming u ning yanggu', aming ka naga nawara naganing kane tonga wa ananing sasukni u bema afasasu'nanga ning tanga nasi' mamareng ka aming fam wari naganing kane ga' tanga aminting u fikifiki kaba tiptangkanga bimbem sa' tanga nawara auta' wa giri. \v 24 Ka aming ka anata'sa' sura ananing iik wari kareng ningsa' ira au ga'sa' naknga ananing sasukni sa' yaranga irota' wa inga' adi kadaga to'ga'. A aming ka naganing kane ga'sa' sura adining iikni wa napa' sigening ning kanga nasi' mamareng girii u bimbem sa' tota' wa inga' adi gi' giri ira ka' iyak kareng ningsa' tanga awa'. \v 25 A aming ka ananing iik kamaganangni u tiptangka waraga'sa' sura mambong kamaganangni kabi'mo' unggungsa' manggaknanga irota' wa inga' adi kungkumak tota' ganang wa nasi' wari yotangkangaminga ka' irota', mokngang adi kadaga titining sa'. \v 26 Abanga aming ka amine wari anikige titi waraga' sura nagata' bibi' naknga naganing midi kabinga sige irota' wa inga' Amingning Tim Iyak naga wap girii bema sibeng Anutuning tangkunang kigineng girii a adining kunung aming arantagim girii wara'guk kamaganangga' tubobu afok ganang wa nandu' adita' guk mo' naknga adining wap guk mo' towak. \v 27 Ka beng sini' urang sanirik, aming ka i adeing fam sidi ko mo' kumakni' ganang kama kareng ka aming wari Anutuning bining ganang iikning wari kadofisirenda sini' to' udi kuma'sa' kani'ga' ning yanggu'. \s1 Jisas ning fugu wari girigik tinga kaging \r Mat 17:1-13; Mak 9:2-13 \p \v 28 Ka Jisas wari arantagimni midi u ina ning tanga iya' sande kubanik kabinga arantagimni famineng ka Pita a Jon iguyangguk Jems ya unggungsa' inagira ning tanga ibang tounga kama bubo ganang areging. \v 29 Aranga kadofinga Jisas wari ibang u aratuguinga nonda wari girigik tanga kuni' nua'ni sini' kadofigu'. Ning tinga kwi'ni undu' fafa' sini' fagagu'. \v 30-31 Ning tinga aming timini fama' ka Moses guk ka Ilaija guk wari diok kigineng girii guk urapsa' kadofinga Jisas guk u adenga midi ka inga' Jisas wari Jerusalem yongganang anga Anutuning sasuksa' yaranga tanga kungkumak wara'ning u tonga naking. \v 32 Ka Pita se' adi dasi' dama naknga dama dekantam ning tonga aratiging ganang ka diok girii wari Jisas wari ibang fatogu' ganang do kadofigu' u kanga tong kaging wa aming fama' wari kadofinga Jisas guk dabik adenga midi aratoging. \v 33 Ning tanga aming fama' Moses guk ka Ilaija guk wari Jisas u kabinga mugo tonga tinga Pita wari Jisas u ning urapsa anigu', o girii indi gugok i arapmam wa karengsa' nakem wara' indi sidita' yak kababi' famineng masamtam, nua'ni ka guta' a nua'ni ka Moses ga' a nua'ni ka Ilaija ga' ning masamtam. Ka Pita adi kafakafa guk mo' naknga midi u sige urapsa' togu'. \v 34 Ka Pita wari midi u ko aratogu' ganang ka mungkong girii wari afanga tumukyapku'. Ka Pita se' adi u kanga mutu tiging. \v 35 Ning tanga naking wa midi nua'ni ka mungkong mang wara'ganang u ning kadofigu', aming ka u kaing wa naganing sabana, Adi naganing kane titi waraga' kuma' tipkasireguk wara' sidi adining midi wa nakngam sa' tinting ning togu'. \v 36 Ning tanga mungkong wari tarara' tanga sangangsa' adeinga kaging wa Jisas anapmo'sa' ubu adegu'. Ka Jisas ning arantagimni adi napa' u kaging waraga' wa aming fam urap mo' anga yangging, adi inga' sini' yangging. \s1 Jisas wari saba uyamang nua'nining mini unggo kadagang tangkayongamgu' \r Mat 17:14-21; Mak 9:14-29 \p \v 37 Ning tanga kama bubo ganang unggung deia' tipfanga marara yongganangga' tubobu mafiging. Afanga kadofiinga aming kabi'mo' wari abanga Jisas ganang u bak girii tiging. \v 38 Ka aming nua'ni ka mindingni mini unggo kadagang guk wari Jisas u ning katinganggu', o girii gu naganing sabana i kaname', Na sabane mimeng mo' kubanik inggingsa' \v 39 ka adi fikifiki mini unggo kadagang wari amanga taramikinga paparap senga ku katinga mini fe siamo' dinita'. Ning tanga tipkadaga sini' tanga anganga adi kabi'sini' wadigi' kungkumak ga'sa' yainga wara'ganangsa' kabita'. \v 40 Ka na tangkayongam titiga' ning tonga guning arantagim abanga yangak. Ka mokngang, adi tangkayongam guk mo' tinging. \v 41 Ka Jisas wari ning togu', a aming ka sidi kabaksi' a sasuksi' udi didimeng guk mokngang. Na sidigok ingging kama paramu' sini' kuma' ira tasama abirik, ka mokngang sidi Anutuning tangkunang ga' naktangka kabi'guk mo' ting sabarik. Ka sidi naktangka sini' wa dari tini'ga' ning yanggu'. Ning tanga saba kabasi' magi pipeng wara'ning beni u ning anigu', sabaga u nagiknam tanga abe'. \v 42 Ning aniinga saba kabasi' u nagira Jisas kaunga ko arabugumu'. Ka mini unggo kadagang wari saba u taramakinga saba wari kamaganang mangfanga girigiri' tiangagu'. Ka Jisas wari mini unggo kadagang u anikagarengama saba kabasi' u tipkarendanga ning tanga beni u ning anigu', girisa' kuma' tipkarendagamarik. Nagikna tanga mugo te'. Ning aniinga beni wari saba kabasi' u nagiknanga yaksingga' mugo tugumu'. \v 43 Ning tinga aming kabi'mo' adi Anutuning tangkunang u kanga base tanga sasuk mimeng tiging. \s1 Jisas wari ana kungkumak waraga' nua'bu togu' \r Mat 17:22-23; Mak 9:30-32 \p Ka aming wari kane kiginesi ka Jisas wari tanga yaregu' u kanga waraga' base ko tanga adeging ka Jisas wari arantagimni u faranga yapma midi ka ana kungkumak ning waraga' nua'bu ning yanggu', \v 44 ka sidi midi ka i toutik ya kafakafa nakni', inga' aming kamaganangni wari Amingning Tim Iyak naga bemnapma tonga amingga' yamni'ga' ning yanggu'. \v 45 Ka arantagimni adi Jisas wari midi bupmosa' ka aming wari bimbem titiga' togu' u naknga midi wara'ning kiga' nafek tiging. Ka midi wara'ning ki wa Anutu ana tipfiferiam tugu' wara' adi nafek tiging. Ning tanga midi wara'ning kiga' Jisas u aniga ga' ning tonga suking ka kabibinga tanga anini guk mo' tiging. \s1 Jisas wari kadapmang ka aming girii iikning waraga' togu' \r Mat 18:1-5; Mak 9:33-37 \p \v 46 Ka inga' Jisas ananing arantagimni wari adisining nua'ni wari tim iyak aming ira arantagim fam u yaptatora waraga' anasa' aroking. \v 47 Ka Jisas adi adisining sasuksi' u kuma' yapkedanga midi inonga saba kabasi' nua'ni u nagira tabanga kambiafinga ning tanga \v 48 arantagimni u ning yanggu', ka ning sanotik aming wari tim iyak aming iik wara'ning kadapmang wa ning, aming ka nagata' naktangka tanga wa sababi' ka ningyara'siga' undu' naknga kafakafa sa' tiamting. A aming ka kafakafa ka sababi' ningyara'ga' tiamiting ningsa' Amingning Tim Iyak nagata' naknga tanamota' wa adi sibeng Anutu ka nangkara tinga afuguk waraga' guk tangamara'. Ka aming nua'ni wari tim iyak aming ning ira amine fam u yaptatoronga wa adi ananing kaba a sasukni u bema afanga amine fam ning kapmik ka saba kabasi' ningda'ning irota' wa Anutu wari adining bining ganang iikning aming girii ning kauta' ning yanggu'. \s1 Jisas wari aming ka kane kareng ni ka adining wap guk tonga titi wa kuyasi' ning kaga waraga' yanggu' \r Mak 9:38-40 \p \v 49 Ka arantagimni nua'ni ka Jon wari Jisas u ning anigu', ai girii gam indi aming nua'ni ning kangam ka adi guning wap tonga aming fam ning masi' unggo kadagasi u tanga fiugukyama'. Ka adi guning arantagim sini' ka indi ningyara' mo' wara' indi mini unggo kadagasi guning wap ganang sige guk mo' tanga yugurota' ning tonga anisefi tangam. \v 50 Ka Jisas wari ning anigu', anisefi guk wa naga' tinging. Aming ka kane kareng ningwara' tinga wa kagabi sa' tinting, adi indining kane tipkadaga ning mo' wara' aming ka ningwara' wa indining amini' ning yanggu'. \s1 Sameriani aming wari Jisas ga' bibi' naking \p \v 51 Ka kama ka Anutu wari Jisas u kunim ganangga' tubobu nagira ara wara'ning kama udi kuma' duduregu'. Wara' Jisas adi sasukni wari Jerusalem yongga' mugo ga'sa' tanga marara arantagimni u inagiknanga Jerusalem ga' mugoging. \v 52 Ka adi kadapmang nua'ni ka Sameria aming ning yongganang tara' ayaging u yaranga mugoging. Anganga Jisas wari Sameria yong ki u anga ininga nana a yak dekning u tugunungnanga ipmek waraga' sura arantagimni fam u Sameria yong nua'niga' tim yangkareinga aging. \v 53 Ka Jisas se' adi Juda aming'. Ka Sameria aming adi Juda guk bak kabi'guk mo' tiaging wara' adi Jisas se' wari Juda ning yong girii Jerusalem waraga' maunga mugoging u kuma' nakedanga kafakafa tiapma adisining yak ganang inagira fonga kukyabinga dek ga' bibi' nakyamging. \v 54 Ka Jisas ning arantagim iguyangguk fama' ka Jems ya Jon ya adi Sameria wari Jisas ga' bibi' naknga kafakafa guk mo' tiapking u kanga kabaksi' kadagang naknga Jisas u ning anigumu', ai girii adi kadagang ning indaramiking wara' indi Anutuga' ibang tuguinga Anutu wari kudip kamiaminga yong i wadigi' dasasu'no'. \v 55 Ka Jisas adi midi kigesini togumu' u naknga faranga yapma aming fama' u ifangyang tugu'. \v 56 Ning tanga yong ka wa tatarafik sa' tanga kabinga yong nua'niga' mugo tiging. \s1 Jisas wari kadapmang ka aming wari adining kane titining waraga' togu' \r Mat 8:19-22 \p \v 57 Ka Jisas se' wari kadapmang bining ko aramugoging ganang ka aming nua'ni wari kadofinga Jisas u ning anigu', i nake' na gugok kane kubap tanga yangak ga' nakarik. Gu yong fam ga' indeng autang wa nagok kubap sa' antam ning togu'. \v 58 Ka Jisas wari ning anigu', ka gu kuma'sa' nakedarang kugwang baseni wa dama dekning kama ginangsi' guk. Abanga yang undu' yorisi' guksa' yating. A Amingning Tim Iyak na mengkura kafakafa titining yak a dama dekning kama guk mokngang wara' gu naga nawuronga wa waraga' sura kafakafa nakedanga nawurotang ning anigu'. \p \v 59 Ning tanga kabi'ning nua'bu anganga aming nua'ni ubu katuaging. Katuanga Jisas wari ning anigu', gu nagok kane kubap tanga anam. Ka aming wari ning togu', we' girii una kuma' giwarotik. Ka na sibeng tangandang ga' tanga sutik wara' na tim ka u anga katatoranga tanga tanga adi kumoinga bema kamiinga inga' kuma' giwarok. \v 60 Ka Jisas wari ning anigu', a babangga tangandang unafarafi ga' torang wa amine ka kungkumak titiningsa' wari kuma' unafarafini'. A gu nagok abanga kane ka aming wari Anutuning bining ganang ikinga Anutu wari kafakafa tiap wara'ning midi kareng u ituaima yara wara'ning u tantamuk ning anigu'. \v 61 Ning tanga kabi'ning anga aming nua'ni nua'bu katuaging. Ka aming ka wari Jisas u kanga ning anigu', o girii nandu' gu gigiwak ga' nakarik de ka na tim ka tubobu anga naganing amine do yapma midi kafakafa yangdidimanga ning tanga inga' kuma' giwara awak. \v 62 Ka Jisas wari ning anigu', ka beng sini' aming ka ni kane nua'ni titiga' kuma' touta' ka adi napa' fam ga' ubu sura kane ka kuma' tota' u tangkabi tangkabi ningsa' tanga fauta' wa mokngang. Aming ka kadapmang ka ningwara' titing adi Anutuning arantagim sini' ira Anutuning bining ning kane kareng titining guk mokngang ning yanggu'. \c 10 \s1 Jisas wari adining kane titiga' kane aming kabi'mo' 72 ning yangkaregu' \p \v 1 Ka Jisas wari yong girisi a yong kababi' fam ka inga' ana anga yangara kane tanga yara waraga' sura kane aming 72 ning u ifakasiringa fama' fama' sabarayapma tim yangkareinga yong kubanik kubanik tanga yareging. \v 2 Ka adi kane aming u yangkaranga midi tipfara kabi' ning tiamgu', nana ka feng ganang kuma' kuraing wa kabi'mo' siamo' sini' ka indi nana u manggara yak ganang dadasi wara'ning kane aming mimeng guk mokngang. Wara' sidi feng tuang ga' ibang tonting. Ning tinga feng tuang wari kane aming fam nua'bu yangkarasaminga anga yotangkasapma nana kuru' u manggara bak kura yaranting. \v 3 Ning ina ning tanga ning yanggu', ka kane ka ya kabasi' mo' mamareng guk wara' na sidi sangkararik ya maga sipsip nano wari kugwang baseni kagaya guk wara'sining bining ganang anasapmo'sa' urang auinga dipmiting ningda'ning tanga sangkareinga anting. \v 4 Ka sidi fuksi' yotangka ning mambong ka ari' a kasi' giknim su a napa' mambong fam ningwara'guk mo' manggakanting, sigesa' mani'. Anganga aming fam kadapmang bining ganang yaptuanga wa sidi tingginge tanga adisigok midi guk mo' adenga tonting, mugosa' tinting. \v 5 Anganga yong nua'niganang kadofinga wa tim ka Anutu adi yong aming wara'siga' kaba kugurang iminga kafakafa tasap waraga' ibang kabi' ka o Anutu wari sidita' kaba kugurang samota' ning tonting. \v 6 Ka aming ka sasuk karesi guk adi sidining ibang kabi' u naknga wa adisigok unggung dek ga' sangsefinting wang. A aming ka sasuk karesi guk mokngang wa sidining midi waraga' bibi' nakanting. Ning tinga midi sidi tonting wari adisigok mo' yotangkayapma sidata' unggung tubobu abota'. \v 7 Abanga aming ka sidi manggaksap ga' kuma' aiganga sinagirota' wara'ganangsa' dek ning tinting. Sidi yak fam ganang mo' dera dera yangakanting. Ning tanga aming wari nana saminga wa sidi a indi kura' wa nasi' wari toyapmantam ning guk mo' sukanting. Mokngang kane aming wa toyap titining, ka sidi kane aming wara' adi nana u samting wa kane tinting wara'ning tosap ningda'ning tinting. \v 8-9 Ka sidi yong girii nua'niganang anga kadofiinga aming fam wari nana ga' katisaninga wa sidi anga nana u nua'ni kanga igarang mo' tinting. Mokngang sidi nanasa' tinting. Ning tanga sidibu undu' yotangkayap tanga adisining bagana aming u ifakarendaima ning tanga ning yangting, kama ka aming wari Anutuning bining ganang iikning wari kadofisam wara'ning wa kuma' kadofonga tara' yang. \v 10 A sidi anga yong girii nua'niganang kadofiinga yong wara'ning aming wari sidita' bibi' nakinga wa sidi adisining dasi'ganang unggung adenga midi sireng ning yangting, \v 11 kama kareng ka aming wari Anutuning bining ganang iik wara'ning wa kuma' kadofonga tara'. Ka sidi indita' bibi' nakniming wara' indi kadapmang udanga wadigi' sibing maunga kani' susu difimisamem yang. Ning ina ning tanga kasi' giknim su u kifinga manggara yong wara'ning kama susu u difimiama ibing mugo tinting. \v 12 Ka beng sini' sanirik, inga' Anutu wari aming tagagareyabo' ganang wa yong ka midi karangkang titisi ningwara' wa Anutu wari mamareng girii sini' kabiamo'ga'. Mamareng girii ka u bemni' wa mamareng ka tim aming ka yong kadagang Sodom ganang ikiaging wari bemni' u tarafaro'ga' ning yanggu'. \s1 Jisas wari yong fam ka adining midi ga' manda ukngamging wara'siga' midi kigineng yanggu' \r Mat 11:20-24 \p \v 13 Ka Jisas wari yong fam ka adining midi ninak ga' bibi' fanakiaging waraga' ning togu', ka yong fama' ka Korasin guk ka Betsaida guk sidi aming midi tarakayo tuang beng sini' iking wara' sidi inga' mamareng girii sini' bemni'ga'. Na kane tangkunasi kuni' kuni' Juda aming sidining dasi'ganang kabi'mo' kuma' tanga abarik. Ka mokngang sidi napa' sigening ningda'ning kanga kabaksi' mo' faranga bibi' naknga fengaking. A naga kane tangkunasi kuni' kuni' ka sidita' i fatasamirik ning i tim ka aming arantagim nua'ni Juda mo' ka yong fama' ka Taia guk ka Saidon guk wara'siga' anga tiamonga tuguk wa adi kabaksi' timinggi' kuma' faronga tiging. Ning tanga adi adisining kadagang waraga' sura megang naknga fuksi' kwip sufurunga ning tanga kwi' babam kadagasi tama marafakianing. A sidi ya ning guk mo' ting sabarik. \v 14 Wara' ning torik, inga' Anutu wari aming tagagareyabo' ganang wa adi sidita' mamareng girii sini' samo'ga'. Beng sini' mamareng ka sidi bemni' wa mamareng ka yong fama' Saidon guk ka Taia guk wari bemni' u tarafaro'ga'. \v 15 Ka Kapaneam aming sidindu' ningsa'. Sidi aming karesi ning tonga sidining wap bema aranga a indi kunim yongganang maranam ga ning fatoing. Ka ning sanotik, mokngang sini' sidi kudip kadagang ganangsa' mamasasu'nani'ga' ning togu'. \p \v 16 Ning tanga Jisas wari kane aming 72 u ning yanggu', aming ka sidining midi ninak sa' tinting wa naganing midi naking. A aming ka sidining midi ninak ga' bibi' naknga sidita' manda uksamting wa nagata' manda uknama ning tanga sibeng ka nangkara tinga afuguk waraga' undu' ukngaming. Ning yangkareinga aging. \s1 Aming ka Jisas wari adining kane titiga' yangkaregu' wari tubobu abiging \p \v 17 Ning tanga kane aming 72 ning ka Jisas wari fama' fama' yangkaregu' wari kane u kuma' yangara tasasu'nanga tubobu abanga kadofinga kane tiging waraga' kabaksi' karengsa' naknga Jisas u ning aniging, o girii indi masi' unggo kadagasi tanga yuguronga guning wap fatoyam una. Adi naknim sa' tanga aming u ibinga mugoinga aming wari tubobu kaga'sa' fakarending. \v 18 Ka Jisas wari adisining midi u naknga ning yanggu', sidi mini unggo kadagasi u tanga igukinga aming kadagang Setan ning tangkunang wari tifik da'ning tanga sirengsa' mangfugu' udi kuma' kaguk. \v 19 Ka beng sini' na sidita' tangkunang fam undu' kuma' samguk wara' sidi nasi' kagaya ka gimik a siknanggik abanga napa' kagaya fam ka aming kadagang Setan wari sidi sifikadaga ga' ning tonga saramikota' u tarakayo wara'ning tang guk ubu kuma' iking. Wara' sidi kagaya ni bimbem ning guk mokngang. \v 20 Ka sidi masi' unggo kadagasi wari sidining midi naksam sa' ting u yapma waraga' kabaksi' karengsa' udi giri naknga toing. Ka ning sanotik, sidi kabaksi' kareng girii sini' wa sidi nagata' naktangka tinga Anutu wari sidi adining arantagim ning kuma' sabara' waraga' naknga fikifiki Anutuga' mesisiringa sa' tanga ikianting ning yanggu'. \s1 Jisas wari beni Anutu wari kafakafa yotangkangamgu' waraga' sura kaba kareng naknga mesisiringa tangamgu'. \r Mat 11:25-27; 13:16-17 \p \v 21 Ning tanga Anutuning mini unggo wari Jisas ganang amatoneinga Jisas wari kaba karengsa' naknga mesisiringa tanga Anutuga' animamangna ning tugu', o beng sini' sibeng gu kunim a kama wara'ning girii ka gu guning sasuk kareng wa sasuk aming ga' mo' imarang. Gu aming sige ga' imarang wara' na waraga' sura guta' mesisiringa tagama asekna ning torik. Ka gu u taranga wa sigesa' mo' tarang. Mokngang gu kuma' nakedanga didimengsa' tarang ning togu'. \v 22 Ka Jisas wari ibang u tonga biinga ning tanga aming u ning yanggu', ka na sibeng Anutu wari napa' napa' yaptatora waraga' kuma' nipmigu' ka aming adi Anutuning mindingni naganing ki sini' guk mo' fanakeding. Mokngang sibeng anapmo'sa' wa giri nakedanga ita'. Abanga adi sibeng ning iik wara'ning ki undu' nakeda guk mo' ting. Mindingni nagasa' wa giri naknga itik abanga aming ka mindingni naga kuma' yangtintingneinga naking adindu' sibeng ning iik u nakeding. \p \v 23 Ning tanga ananing arantagimni 12 u ning yanggu', ka sidi kane ka kami yara'ganang naga tinga kaing a midi ka naga tuguinga naking wa napa' girii sini' kadofiinga kaing. \v 24 Beng sini' tim profet a aming girisi king arantagim kabi'mo' adi napa' ka sidita' i tasaminga kaing a midi karesi ka i saninga naking i kaga a ninak waraga'sa' naknga ira abiging. Ka mokngang kaga guk mo' tiging. Ka kami yara'ganangsa' kadofiinga sidisa' kaing ning yanggu'. \s1 Sameriani aming wari digirapni kafakafa yotangkagu' \p \v 25 Ka Juda ning sasuk aming nua'ni wari Jisas u taramikonga abanga Jisas u ning anigagu', tisa na nasi' tanga ka' iik fikifiki ningsa' tanga irotik. \v 26 Ka Jisas wari ning anigu', a gu ka' iikning midi ka tim umpang ganang kuma' yoking wa indining indangira nakitang. \v 27 Ka sasuk aming wari ning togu', mo' wa ning yoking, gu Anutu girii ga' wa uriga a tangkunangga a sasuka ganang sini' kufara nakotang. Ning tanga aming fam ga' undu' kabaka guk siamo' naknga kafakafa ka ganing fuka yotangka ga' titang ningsa' tanga yotangkangamotang ning yoking ning togu'. \v 28 Ka Jisas wari ning anigu', weng midi ka u torang wa didimengsa' beng guk torang wara' gu midi ka unggungsa' yaranga totang wa ka' iyak kareng bema irotang. \v 29 Ka sasuk aming adi aming fam wari kadapmang ka u kuma' yaranga didimeng giri ba tanga ikita' ning kaga waraga' sura Jisas u nua'bu ning anigagu', ka midi ka aming fam ga' kafakafa tiamotang ning yoking wa nisi' aming ga' sura yoking. \p \v 30 Ka Jisas wari midi u sura nakeda waraga' midi tipfara nua'ni ka ning tangamgu'. Wa ning, Juda aming nua'ni wari Jerusalem yong u kabinga Jeriko yongga' mamota'. Ka kadapmang bining ganang ka kubu aming wari kadofinga aming u ukadanga kufara ning tanga kwi'ni mambong u iromanggaknanga kabinga mugoinga adi anapmo'sa' unggung kumaronga tanga defarota'. \v 31 Ka wara'ganang ka Juda ning pris nua'ni adindu' kadapmang ka unggung mandang yaranga amota'. Amanga aming ura kufara manting u katuanga de wari ningsa' tong kanga gagaga sa' tarafira kabinga mamota'. \v 32 Ka Livai arantagimni aming nua'ni ka siring yak giri tempel kane tota' undu' inga' mandang amota'. Amanga aming ura kufakanting u katuanga undu' ningsa' tota'. Adi de warisa' kanga gagaga sa' tarafira anga mugo tota'. \v 33 Ka Sameriani aming ka Juda wari yapgurada titing wara'ning nua'ni wari mandang inga' amota'. Amanga aming ura kufakanting u kanga bibiri' kauta'. \v 34 Ning tanga aming wara'ganang didimeng anga dongkini u kabinga bemkura amanga kafakafa tangama ananing wel marasin guk ka wain ama guk u manggara uuk tinting wara'ning gipmam ganang u ipmangama yaranga tumukngam tanga ning tota'. Ning tanga bema ananing dongki ganang u kaminga nagira anganga yongganang do kadofota'. Ning tanga yong wara'ning narum yak nua'niganang tonga kaminga nana fam tonga aminga ning tanga kafakafa katatoranga unggung tonga kamiinga derota'. \v 35 Deia' marara ning tanga yak wara'ning tuang ga' uningkim mambong dandameng aminga ning anota', aming i kafakafa katatora waraga' gamirik. Na mugo tirik, ka gu aming i yotangka ga' tanga guning uningkim mambong fam udep kabotang wa naga tubobu abanga ganang kura'bu kuma' gamok, ning anota'. Ka Sameria aming adi kadapmang kareng kuni' kuni' ka ning u tangamota'. \p \v 36 Ka Jisas wari midi u aninga anganga ning tanga Juda ning sasuk aming u ning anigu', ka gu indining nakarang nisi' wari aming uuk tiging u amingni sini' ningda'ning kanga yotangkauta'. \v 37 Ka sasuk aming adibu ning togu', mo' adining amingni sini' ningda'ning wa aming ka bibiri' kanga yotangkangam tota' wang. Ka Jisas wari ning anigu', beng guksa' torang. Ka gundu' kadapmang kareng ka adi u tota' ningsa' tanga aming kuni' kuni' yotangkayabotang ning anigu'. \s1 Jisas wari Mata iguyangguk Maria ya u anga yapku' \p \v 38 Ka Jisas guk ka arantagimni guk adi kadak ka u mugoging wa anganga yong nua'ni ka taming fama' iguyangguk Mata ya Maria ya wari ikiagumu' ganang u kadofiging. Ka Mata wari Jisas ga' kafakafa tangama adining yak ganangga' nagira agu'. \v 39 Tonga kaminga ning tanga adi nana tugunung kane fatugu'. A kuyangni Maria adi Jisas ganang unggung abanga mera Jisas wari midi fatogu' u kafakafa mera fanaku'. \v 40 Ka Mata adi nana kane tanga Jisas ning midi u kafakafa mo' naku'. Ning tanga kane u tanga anganga inga' kuyangni Mata ga' kaba mamareng kabi' naknga Jisas u ning anigu', ai girii Maria u kaya' yotangkanam guk mo' tara'. Ka gu anini tinga abanga yotangkanam to'. \v 41 Ka Jisas wari ning anigu', ka Mata gu sasuk mimeng ka napa' fam ga'sa' tanga kane kareng sini' nua'ni waraga' guk mo' sutang gabarik. \v 42 A kuyaga Maria adi kane kareng ka waraga' naganing midi mera fanakara' wara' na adi naning midi u ninak waraga' kadapmang mo' udangamotik ning anigu'. \c 11 \s1 Jisas wari arantagimni u ibang tutugu ning kadapmang yanggeku' \r Mat 6:9-15; 7:7-11 \p \v 1 Ka Jisas wari ibang tounga arantagimni u inagira ning tanga kama dawangsa' anga beni Anutuga' ibang fatogu'. Adi ibang u tonga biinga arantagimni nua'ni wari Jisas u ning anigu', girii gam, Jon Baptis adi arantagimni wa ibang tutugu ning kadapmang kafakafa kuma' yangdidimagu'. Ka indindu' gu ibang tutugu ning kadapmang didimeng u ningdidima ga' nakem ning anigu'. \p \v 2 Ka Jisas wari ning yanggu', sidi ibang tounga wa ibang ning kadapmang didimeng nua'ni ka naga i sanggerotik i yaranga toyanting. Wa ning, \q1 o sibengni' girii kunimganang ikitang aming indi guning wap girii wa kareng naro'sa' ning kantam. Iik didimeng kareng ka guning bining ganang iikning unggungsa' tipkadofinimotang. Kunim aming wari guning midi nakam sa' titing ningsa' ka aming kamaganangni indindu' ai'sa' tagamtam. \q1 \v 3 Gusa' nana a nasi' kami ning didimengsa' nimotang. \q1 \v 4 Aming wari indita' kadagang tinimging u kuma' tipdidimem ka sibeng gu indining kadagang u suknakubenim totang. Gu napa' ka kadaga titiga' kigineng sini' indiramik ning wa kagabi sa' mo' tinga indiramikota'. \p \v 5-6 Ibang u yanggera ning tanga ning yanggu', ibang ka Anutu wari napa'ni sansam ga' sura tutugu wara'ning wa kadapmang ka aming nua'ni wari amine wari dama kuma' dekinga tiim bining sini' ganang abanga kadofinga faba kadakngam ga' urang katiting ningda'ning. Wa ning, aming nua'ni wari amine yabonga abanga amingni nua'ni ganang tiim bining sini' kadofota'. Ka amingni wari u kanga nana amimi ga' ning tonga surota'. Ka adindu' nana guk mokngang waraga' tanga adi kuyangni nua'ni ning yak ganang anga dama kuma' derota' u tipseganga ning anota', ai kuyana indining amini' nua'ni abara' ka na nana guk mokngang wara' gu gabonga abarik yang. Ka gu nana ka ni bemname' sangam totik. \v 7 Ka kuyangni adi dama kuma' derota' wara' adi gurudang naknga ning anota', a kureng tiim guk wa nasi'ga' tonga fentang, kamindapsa' inga' kuma' sangamtam. Taming sababi' dama kuma' deking. Abanga nandu' dama detik a faba undu' kuma' isefingak. \v 8 Ka kuyangni adi amisi' wari kama kamani abanga segi kagaya nakota' waraga' sura kuyangni nua'ni wara'ning midi u nakngam guk mo' tanga mimeng sini' anidideuta'. Ning tinga kuyangni ka dama derota' adi kuyangni wari midi mimeng tonga dama daguguru taramarota' waraga' tanga inga' aigangam ubu tanga nana u bemamota'. Ka kuyangni adi o wa kuyani' yotangka ga' ba abanga tora' ning sura mo' bemamota'. Mokngang adi kuyangni wari midi mimeng tonga dama daguguru taramarota' waraga'sa' tanga marara amimi sa' tota' ning titing. \p \v 9 Ka beng sini' kadapmang ka Anutu wari yotangkasap tanga kadapmang karesi fam tasam waraga' ibang tutugu ning undu' ningsa' wara' sidi Anutu wari kadapmang kareng ka ni sangtintingna ga' sura aniganting wa Anutu adi kuma'sa' sangtintingnota'. Abanga adining sasuk waraga' wena ningda'ning tinting undu' Anutu adi kuma'sa' sangtintingneinga kanting. A sidi Anutu guk ngingeng kareng ning iikga' naknga adita' ibang ka faba ukngam ning ningda'ning aniganting wa adi kadapmang kuma'sa' tasaminga adigok ikanting. \v 10 Ka wa beng sini' urang torik, aming dabiksa' ka Anutu wari napa' ni iyam ga' sura kabaksi' kubaniksa' sura tonting wa ma adining sasuk kareng ga' wena tinting a adigok iikga' ibang ka faba kadakyam ga' ningda'ning katingangting wa Anutu adi nakyam sa' tanga kuma'sa' tiamota'. \v 11 Ka sidi kadapmang ka sidaning sabase ga' tiamting waraga' sukni'. Indining, sidi sabase wari keng ama ging iyam ga' saninga wa sidi mandaga' iramira napa' ka nana titining guk mokngang gimik u imiting. Mokngang. \v 12 Abanga adi kagare' mindip iyam ga' tuguinga wa sidi napa' kagaya guk siknanggik uba bema imiting. Mokngang sidi napa' kareng ka adi iyam ga' sura saniting unggung didimengsa' iminga nating. \v 13 Ka aming kamaganangni sansaramik adi' sidi sabase ga' kadapmang kareng ka ning u tiamiting. A babangsi' girii ka kunimganang ikita' adi ai'dap ning ki sini' wara' adi aming ka adita' ibang tonting waraga' napa' kigineng sini' ka adining mini unggo u imota' ning tita' ning yanggu'. \s1 Aming wari Jisas udi Setan ning kane tara' ning toging \r Mat 12:22-30; Mak 3:20-27 \p \v 14 Ka kama nua'ni ganang ka Jisas wari aming nua'ni ka mini unggo kadagang guk midi map fentarugu' u kanga aming wara'ning mini unggo kadagang u tanga kayongama tipkarendainga midi kaga'sa' togu'. Ka ami taming adi Jisas ning kane kigineng u mamaram sa' kanga base tiging. \v 15 Ka aming fam adi anikige tanga a indi kuma' kayam idi masi' unggo kadagasi ning girisi' Bielsebul ning tangkunang warisa' tanga tara' ning toging. \p \v 16 Ka aming fam ka anikige tiging adi Jisas wari fe' titi waraga' sura mandaga' taramikonga kane tangkunang nua'ni ubu titiga' aniging. Ning aniging, indi gu kane tangkunang nua'bu tinga kanga wa o Anutu wari adiganang beng sini' ita' ning tontam ning aniging. \v 17-18 Ka Jisas adi adisining sasuksi' mandaga' u kuma' yapkedanga ning yanggu', a sidi Bielsebul ning tangkunang wari tanga tirik ning ba toing. Ka waraga' wa ning toutik, aming dabiksa' ka gavman nua'ni ning kapmik ganang ikanting wari tubo kidagang tanga arantagim fama' ikanting wa adisining gavman undu' tang guk mo' ira kadaga tota'. Abanga aming arantagim ka ana kurene ning ikanting wara'ganang undu' ningsa', adi gi'sa' ikanting wa kigineng guk. A arantagim wari tubo kidagang tanga arantagim fama' ning ikanting wa adisining tangkunang undu' bibi' tinga kadaga tinting. Ka aming kadagang Setan ning arantagim undu' ningsa', adi anasa' tubo kidagang tanga marara fam ka mini unggo kadagasi u yotangkayap ga' tinting a fam ka mini unggo kadagasi u tanga yuguk ning kane tinting ning guk mo' titing, mokngang. \v 19 Abanga sidi sidining amise fam ka kane ka masi' unggo kadagasi tanga yugukiting waraga' sukni'. Adi nisi'ning wap kigineng tonga titing. Mokngang adi Anutuning wapsa' tonga titing. Wara' sidi u kanga ning nakedanting, o indi midi ka Bielsebul ning tangkunang wari tanga tara' ning toyam wa beng guk mokngang ning tonting. \v 20 Ka naga mini unggo kadagang tanga fiugukitik wa Anutu girii wari yotangkanabinga adining tangkunang warisa' fiugukitik wara' na ning torik, Anutuning bining ning kigineng wa kuma' kadofiinga kaing yang. \p \v 21 Ka waraga' wa midi nua'ni ka ning toutik. Ning, aming kigineng nua'ni ka adi mambongni kiginesi u manggara fabanga yoring ganang u dasinga ning tanga fikifiki suguk kwak tanga kigineng guk ningsa' ira auta'. \v 22 Ka inga' aming nua'ni ka tangkunangni girii guk kigineng sini' wari ubu kadofota'. Kadofinga aming wara'guk ami' tanga aming u ura adining tangkunangni u tipmiringama ning tanga suguk kwak ka adi adining tangkunangni ning yapdamdanga tanga irota' u iromkadara manggarota'. Ning tanga adining mambongni kiginesi fam undu' dabiksa' manggara arantagimni ga' sabaraimota'. \v 23 Ka beng sini' aming ka nagok dabik adenga yotangkanap mo' tota' wa naganing digirap ning irota'. Abanga aming ka sipsip bak fabang kukyap ning kane ka nagok dabik mo' tantamuk wa adi sipsip u iramira yubusara wara'ning aming ning ita'. \s1 Mini unggo kadagang wari aming ganang tubobu abota' wara'ning midi \r Mat 12:43-45 \p \v 24 Ka Jisas wari masi' unggo kadagasi waraga' nua'bu ning yanggu', kadapmang ka masi' unggo kadagasi wari aming ganang ikiting wara'ning wa ning. Tim mini unggo kadagang wari aming nua'ni ganang irota'. Ka inga' aming nua'ni wari anikagare tota'. Ning tinga mini unggo kadagang adi aming u kabinga kama nua'ni ganang anga aming nua'ni ganang iikga' ning tonga wenota'. Ka mokngang, kama ka wa kadagang. Adi yong iikning guk mokngang u kanga ning surota', a na yong ikinga nangkagareging ka tim urang tubobu unda' anga kautik. \v 25 Ning tonga tubobu abanga kauta' ka yak ka tim adi iya' kabinga mauta' udi kafakafa kuma' sumunga tipgidabanga kabinga fideuta'. \v 26 U kanga ningsa' kabinga masi' unggo kadagasi amine seven ning ka kadapmangsi' kadagasi sini' ubu inagiknonga tubobu mauta'. Anga inagira abanga aming wara'ning kaba ganang nua'bu amanga ikanting. Ka aming ka wa tim mini unggo kadagang kubaniksa' wari irota' ganang wa kadagang kabi'sa' tota'. Ka inga' wa kadapmang kadagang sini' ubu tanga irota', ning togu' Jisas wari. \s1 Kaba kareng ninak wara'ning midi \p \v 27 Ka ami taming kabi'mo' adindu' bak abanga kura Jisas ning midi u mera fanaking. Ka Jisas wari midi u tonga biinga taming nua'ni wari Jisas ning midi waraga' kaba karengsa' naknga ku ning katigu', o gu aming kareng, ka guning mamangga gigibe tugu' adi guning kadapmang kareng waraga' sura kaba karengsa' naknga mesisiringa sa' tota'. \v 28 Ka Jisas wari ning togu', mokngang nagata' kaba kareng ninak ning wa naganing simeng ninibe tugu' warisa' mo' nakota', wa aming ka Anutuning midi kareng naknga yara sini' tinting adindu' nagata' kabaksi' kareng naknga mesisiringa sa' tanga ikanting ning togu'. \s1 Aming wari Jisas wari kane tangkunang ni nua'bu tinga kaga waraga' aniging \r Mat 12:38-42; Mak 8:12 \p \v 29 Ka ami taming kabi'mo' wari Jisas wari kane tangkunang u nua'bu tiaminga kaga waraga' sura anga adiganang u bak girii nua'bu tiging. Ka Jisas wari adisining kabaksi' u kuma' yapkedanga ning yanggu', o aming kamaganangni sidining kadapmang wa kadagang karik. Sidi sasuk ka Anutu wari kane tangkunang dasi'ganang sireng sini' tinga kanga o beng sini' Anutu wari indita' naknga tinimara' ning tutugu waraga'sa' tanga nawara abing sabarik. Ka ning sanotik, na kane tangkunang ni nua'bu guk mo' totik, mokngang. Ka na kane tangkunang ka tim profet Jona wari tugu' unggungsa' wa giri tipkadofisaminga kani'ga'. \v 30 Ka kane tangkunang ka wa tim Jona wari Niniva yong u tanga yangtintingneinga aming wari kudi ka u kanga Anutuga' tubobu urang suking ningsa' ka inga' yara'ganang undu' Amingning Tim Iyak naga tinga kanga aming wari Anutuga' tubobu sukni'ga'. \v 31 Ka kadapmang ka midi ninaksa' titi wara'ning wa tim kwin taming girii ka kama tubo saut tara' u katatoranga itarugu' wari king Solomon ning sasuk kareng wara'ning midi ne u naknga abangka tonga kamani sini' unggung marara kane girii tanga abugu'. Ka inga' yara'ganang undu' aming nua'ni ka sasukni kareng sini' guk ka Solomon ning sasuk u tarafita' wari sidining bining ganang kuma' abanga ita'. Ka sidi adining midi ninak ga' bibi' naking, wara' inga' kama ka Anutu wari aming midiganang kukyapma tagagareyap to' ganang wa kwin taming wara'ning kadapmang kareng wari sidining kadagang u tipkadofisamo'ga'. \v 32 Abanga aming ka tim Niniva yong u ikiaging adindu' profet Jona ning midi u naknga kabaksi' fareging. Ka beng sini' aming nua'ni ka adining sasukni kareng wari Jona tarafita' wari sidigok ingging kuma' ita'. Ka mokngang, sidi adining midi ninak guk mo' ting wara' kama ka Anutu wari aming midiganang kukyapma tagagareyabo' ganang wa Niniva aming ning kadapmang kareng wari sidining kadagang u tipkadofisamo'ga'. \s1 Kadapmang kareng wa kamang diok ningda'ning ikita' \r Mat 5:15; 6:22-23 \p \v 33 Ka beng sini' aming wari kamang gareting wa adi garinga kapmo' sepma napa' ni wari tungkum mo' titing. Mokngang adi kamang u garinga bema furo'ning tabinga aming ka yak iyung u amoting wari sirengsa' desangandanga marekiting. \v 34 Ka aming ning de undu' ningsa'. De wa aming fugu a uringni wara'ning kamang diok ning ikita' wara' aming ka deni kareng guk irota' wa adi fuguni a uringni undu' karengsa' irota'. A de wari kadaga tota' wa aming ning fugu undu' kadaga tanga tangkunang guk mokngang ning irota'. \v 35 Ka aming sidi sasuksi' kareng ka kamang diok sangang ningda'ning u kafakafa katatoranting. Sasuksi' kareng ka kabaksi' ganang wari kadaga tinga sasuk kadagang guk gaa' kangkam ma ikni'. \v 36 A sidi sasuksi' kareng ka diok da'ning u kafakafa katatoreinga sidining kabaksi' ganang u to'na sini' tanga irota' wa karengsa'. Sasuk kadagang ka kama kangkam da'ning wari sasuk kareng ka u tipkadaga ning kama guk mokngang. Beng sini' sidi kadapmang ka u torik ning u tanga ikanting wa sasuk kareng guk giri ira diok kigineng guk ning ikanting. \s1 Jisas wari Judaning aming girisi ning kadapmang kadagang waraga' ituagu' \r Mat 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 20:45-47 \p \v 37 Ka Jisas wari midi ka u tonga biinga Farisi arantagim ning aming nua'ni wari Jisas u adining yak ganang adigok nana angana ga' anigu'. Ning tinga Jisas wari anga adining yak ganang u amanga adigok nana u mera naging. \v 38 Ka Jisas adi Juda ning kadapmang tapni fam ka nana tanga niaging u yaranga tanga kafong guk mo' yotira nagu'. Ka Farisi arantagim ning aming ka wari u kanga kigesini ning kanga sukadangam kabi' tanga mareiagu'. \v 39 Ka Jisas wari aming wara'ning sasukni u kuma' kigedanga midi kigineng ning anigu', ai Farisi arantagim sidi kadapmang tapni tang ka napa' fuksi' using ningsa' ka gafa wa ma sungkwang ning u yotik waraga' wa kigineng sini' giri tanga ikiting. A sidining kabaksi' mang ganang wa kadagang girii ka sasuk kadagang a aming nua'ni tipkadaga ga' sasuk ningwari to'na sini' tanga fata'. \v 40 Sidi aming masi' pipesi beng sini'. Anutu adi napa' kababi' fugang ning ka fukni' yaptatora ning unggungsa' kamigu' wara' sidi sasuk mimeng ka waraga'sa' fating. Mokngang, Anutu adi napa' girii sini' wa aming ning kaba u tugu'. Ka sidi waraga' sura kabaksi' u kafakafa katatoranga ikanting. \v 41 Ning tanga napa' karesi fam ka sidiganang iking u manggara amise fam ka napa'ga' nafek tanga tatafak ikiting wara'siga' ima yotangkayapmanting wa napa' isiotik titing wa beng guk ning tinting. \p \v 42 Ka beng sini' sanarik inga' Farisi arantagim sidi sidining kadagang waraga' mamareng bemni'ga'. Sidi sidining kadapmang tapni ka Anutuga' sura adita' napa' amimi ning u yaranga didik a napa' kababi'sini' karesi fam dabiksa' wa ni ka kagabi guk mo' titing, mokngang, didimengsa' udanga kukngamiting. Sidi ning wa giri titing ka sidi napa' girii sini' ka aming fam ga' kadapmang didimeng tiam a kadapmang ka Anutuga' siamo' beng guk sini' ninak ning wa kagabi fating. A sidi kadapmang ka wara'guk dabik tianing ganang wa giri Anutu wari didimengsa' ning karo'. \p \v 43 Abanga Farisi sidi kadapmang kadagang nua'ni ka ning fatiting, sidi aming arantagim wari aming girisi karesi ning sasap waraga' sura siring yak ganang amanga wa sidi fuksi' bema aranga tare karesi ka aming girisi wari mimek ning wara'ganangsa' marekiting. A kama ka aming wari bak titing ganang undu' ningsa' titing. Sidi ami taming wari sapma o aming girii ba ning tutugu waraga' sura sirengsa' arengating. Ka sidi kadapmang kadagang ka u titing waraga' wa inga' mamareng girii bemni'ga'. \v 44 Ka Farisi sidi kafakafa naknga tinting. Sidi kadapmang ka fuksi' bema ara ning u fating wa aming kungkumong ka kwang ganang mang apa kubudanga fainga aming wari iyap guk mo' tanga kusik using urang tipminga ingating ningda'ning tanga iking. Ka inga' sidi wara'ning mamareng girii bemni'ga' ning yanggu'. \p \v 45 Ka Juda ning kadapmang tang ning sasuk aming nua'ni wari Jisas wari midi kigineng sini' yanggu' u naknga Jisas u ning anigu', o gu midi mamareng ka wa Farisi arantagim sa' mo' inarang, sasuk aming indigok dabik ninarang nakarik ning togu'. \p \v 46 Ka Jisas wari sasuk aming u ning yanggu', ka sasuk aming sidindu' kadagang ningsa' fating, sidi ami taming ga' midi tang a kane u ima adi mamareng girii u sanga fainga sidi yotangkayap titiga' kadapmang kareng ni kabi'sini' guk mo' tiamiting mokngang sini', wara' sidindu' wara'ning mamareng girii bemni'ga'. \v 47 Abanga sidi profet arantagim ka timinggi' kuma' kumoging wara'siga' sura adisining kusiksi' u kamaranga kafakafa tanga napa' isasua karesi iropyama ning titing. Ning tanga sidi, a indi aming karesi wara' tem ning tuguting. Ka profet wa anasa' mo' kumoging, wa sidaning papase wari dipmikumoging. \v 48 Ka kadapmang ka sidi profet ning kusik kafakafa fatiting wa sidi papase ka profet u dipmiging u yotangkayapma o papase' adi karengsa' tanga dipmiging ning tutugu ning ningda'ning fating wara' sidi wara'ning mamareng girii bemni'ga'. \v 49 Ka beng sini' Anutu adi napa' ka inga' kagadofi u yapkeda wara'ning sasuk kareng guk ikita' wara' adi kuma' kanga midi ning ininga yoking, na profet a kane aming fam yangkarotik. Ka adi fam ka didipmi sini' tanga fam ka ifakadaga sa' tanga ibiinga mani'ga' ning yoking. \v 50 Ka aming arantagim ka inga' yara'ganang iking sidi mamareng girii ka timinggi' profet dipminga abiging ababanga kami yara'ganang undu' ningsa' ko tanga ira abing wara'ning u bemni'ga'. \v 51 Tim munumung sini' ka Ken wari kuyangni Abel u ugumogu' u tanga ababanga inga' ganang undu' Sekaraia wari siring yak ganang amanga Anutuning kane tanga afuinga iyung bane kabasi' ka Anutuning iyung tapni ning toyaging a alta ning tanga bining sini' unggung ugumoging. Ka adi u tiging wara'ning kadagang wara'guk ka profet fam dipmiting wara'guk dabiksa' wara'ning kadagang girii wa aming ka kami yara'ganang iking sidiganang ita' wara' sidi wara'ning mamareng girii bemni'ga'. \p \v 52 Beng sini' sasuk aming sidi sasuk kareng bimbem ga' bibi' naking wa sidi aming fam wari sidiganang sasuk bimbem ga' ning tonga tinting wara'ning kadapmang faisefiaming, wara' sidi waraga' undu' mamareng girii bemni'ga'. \p \v 53-54 Ka Jisas wari midi mamareng u ina ina ning tanga yak u kabinga mugo tinga Farisi arantagim guk ka Juda ning sasuk aming guk wari kabaksi' kadagang naknga banaksi' giptanga Jisas u midi kadagang animbenga ning tanga Jisas wari kadagang kabi' ni titi waraga' katatora tangkunang tanga marara mandang yaranga anga Jisas u midi mandaga' kabi'mo' animbenga yareging. \c 12 \s1 Jisas wari kadapmang mandaga' waraga' yangnatamgu' \r Mat 10:26,27 \p \v 1 Ka ami taming kabi' kabi'mo' wari Jisas se' ganang u abanga bak girii tanga ifikagade sini' tiging. Ka Jisas wari arantagimni 12 u ning yanggu', sidi Farisi ning yis ka kadapmang kadagang ka didimeng sini' mo' tanga ira midi karengsa' ka aming karesi da'ning tuguting waraga' kafakafa denga ikanting. \v 2 Beng sini' nasi' kadapmang a sasuk ka aming wari kami yara'ganang kapmo' tem ning tonga tasebing wa inga' sirengsa' kadofisirendo'ga'. \v 3 A nasi' midi kapmo' ka aming wari tiim ganang ningda'ning ira toing wa inga' kama da'ning fagainga sirengsa' tokadofiinga aming dabiksa' wari sirengsa' ubu naksasu'nani'ga'. Abanga yak iyung bane ganang mera midi sasagap kapmo'sa' tonting wa inga' aming wari sireng sini' ka yong bining ganang adenga tutugu ning ningda'ning nakni'ga'. \s1 Aming adi mutu wa Anutu girii ga'sa' tinting \r Mat 10:28-31 \p \v 4-5 Ka amine sidi mutu wa aming wari fuksi'sa' sidifikumak ning waraga' mo' sura tinting. Mokngang sidi mutu kubanik wa Anutuga'sa' tinting. Anutu anapmo' kubaniksa' wa aming ning fugu a uringni guk dabiksa' u kudip kadaganng ganang tipmirisasu'na wara'ning kigineng girii guk ikita' wara' sidi mutu wa adita'sa' tinting. \v 6 Beng sini' Anutu adi yang kababi'sini' ka aming wari sigening ningda'ning yapma moni 2 toea warisa' ka usapning tonga manggeting wara'siga' wa adi nakube guk mo' tita'. Mokngang adi kafakafa sa' yaptatoreta'. \v 7 Ka aming sidi wa napa' kababi' ka yang ningwara' mo'. Sidi napa' girisi adining de ganang sirengsa' ikiting wara' Anutu adi sidita' wa nakube guk mo' tota'. Adi nasi' nasi' kababi'sini' ka sidining fuksi'ganang iking kisi' sasa' dumni kubanik kubanik wara'ning nambani udi nafek guk mo' tanga ita', kuma'sa' naksasu'nanga ita'. Wara' aming sidi napa' niga' mutu mo' tinting. Mokngang, Anutu wari kuma'sa' saptatorota' ning yanggu'. \s1 Jisas wari adining midi itua ga' bibi' guk mo' ninak waraga' togu' \r Mat 10:32-33; 12:32; 10:19-20 \p \v 8 Ka Jisas wari arantagimni u nua'bu yanggu', beng sini' aming ka nagata' naktangka tanga naganing wap u aming fam ning bining ganang itua ga' mutu guk mo' naknga itua sa' tota' wa inga' Amingning Tim Iyak nandu' adita' kabakna karengsa' nakngama Anutuning kunim aming u ning inok, aming ka wa naganing arantagim. \v 9 A aming ka naganing wap a midi itua ga' mutu tanga bibi' naknga itua guik mo' tota' wa inga' nandu' Anutuning kunim aming u ning inok, aming ka wa naganing arantagim mo'. \p \v 10 Ka beng sini' aming ka midi kadagang ka Amingning Tim Iyak naga nangkadauta' ka inga' adi kaba tubobu kuma' tipfarota' wa giri Anutu wari adining kadagang wa suknakubengam guk tota'. A aming ka Anutuning mini unggo anikadauta' wa Anutu adi kadagang ka wa suknakube guk mo' tota', mokngang sini', kadagang ka wa ko ningsa' ira auta'. \p \v 11 Ka i nakni', inga' naning arantagim sidi aming fam wari manggaksapma fonga siring yak ning aming girisi a kiap wa ma king wara'ganang kuksabinga midi toni'ga'. Ka sidi adisining dimisi'ganang u adenga wa a nasi' midi indeng bema tontam ning tonga mutu tanga sasuk mimeng mo' tini', mokngang. \v 12 Kama ka wara'ganang wa nasi' midi kadapmang ka sidi tutugu ning wa Anutuning mini unggo warisa' sidining sasuksi' ganang kuma' tipkadofisaminga toni'ga' ning yanggu'. \s1 Aming ka kungkumakni guk mo' sura mambong kamaganangni manggakna waraga'sa' tanga iik wara'ning midi \p \v 13 Ka Jisas wari midi ka arantagimni yanggu' u tonga biinga aming nua'ni ka aming kabi'mo' Jisas ganang u bak girii abanga tiging wari Jisas u ning anigu', o tisa na sibeng udi kuma' kumogu' ka naganing kuyana adi nagata' guk mo' sura sibeng adi mambong wa anata'sa' kuma' manggaknagu'. Ka gu aming girii tangkunang guk wara' gu yotangkanap tanga kuyana u aniinga adi mambong u nagata' fam udanga namota'. \v 14 Ka Jisas wari ning anigu', mo' Anutu wari kane ka iguyangguk sidi tagagaresapma sidining mambong u sabarasam wara'ning waraga' mo' nipmugu', mokngang sini'. \v 15 Ning aninga ning tanga ami taming kabi'mo' wara'siguk dabik ubu yanggu', sidi sasuksi' kabaksi'ganang u kafakafa katatoranga ikanting, sidi mambong a napa' kamaganangni manggakna ga'sa' ma nakni'. Aming wari marek kareng titi wara'ning ki wa kadapmang ka mambong mimeng manggakna ga'sa' ninak wa mo', mokngang undu' ki a kadapmangni nua'ni ning yanggu'. \p \v 16 Ning tanga Jisas wari kadapmang ka aming wari mambong ga' siamo' ninak ning waraga' midi tipfara nua'ni ka ning tiamgu', ka aming kangasi nua'ni adi kamani girii guk. Ka adi fikifiki kama u dininga wit faipmota'. Ka wit wari karesi'sa' kadofinga garanga beng kabi'mo' tinting. \v 17 Ka feng tuang adi wit wari beng siamo' tinting u yapma ning touta', ai na wit i dopma kuguk wara'ning yak timini udi kababi'sa'. \v 18 Ka na kugwek tanga yak girisi ubu unda' mautik. Ning tanga mambongna tangkunasi fam wara'guk dabiksa' dasitangkanga kabiinga fideuta'. \v 19 Ning tanga sanagaming a mambong fam dabiksa' wari yak ganang u to'na sini' tanga iknaminga na fikifiki kane guk mo' tanga sigesa' mengkuranga mera nana kareng ningsa' nanga ira autik. Ning tonga kuma' tipdidimasasu'nanga tanga mera nauta'. \v 20 Ka Anutu wari ning anota', ai, gu aming sasuk guk mokngang. Gu guning kungkumak waraga' kabi'guk mo' sura tarang. Ka gu kungkumak wara'ning kama wa kami tiim sa' yang. Gu mambong kabi'mo' ka ganang fuka yotangka ga' sura kane tang tanga manggara fadasitang wa gu kane girii sige fatitang. Kami gu kumakinga aming nua'ni adibu manggaknota' ning anota'. \v 21 Ka beng sini' aming kangasi kabi'mo' adindu' ningsa' titing. Adi anasining fuksi' yotangka ga'sa' sura mambong kamaganangni unggungsa' manggara tatangkanga ikiting wa Anutu adi adining sasuk kareng waraga' tatafak ning yabita' ning yanggu'. \s1 Fuksi' yotangka ning mambong waraga' sasuk mimeng mo' titi wara'ning midi \r Mat 6:25-34 \p \v 22 Ka Jisas wari fukni' yotangka ning mambong ga' nafek tanga sasuk mimeng titi waraga' ka arantagimni u ning yanggu', ka sidi mamareng ka nana a kwi'ga' nafek titining wara'guk ira wa kabaksi' mamareng naknga sasuk mimeng tanga ai, kwi' wa indeng bemtam a nana wa nasi' nanga ikantam ning mo' toyanting. \v 23 Beng sini' aming wari damdang sa' naknga tangkunang guk kareng giri iik wara'ning wa kadapmang ka nana a mambong manggakna wari ifitangkainga iik ning guk mokngang undu' kini nua'ni. Wara' nana guk ka tasase guk wa napa' kabasi' a aming sidining kabaksi' a sasuk wa napa' girii sini'. \v 24 Ka sidi kadapmang ka yaang wari tanga ikiting waraga' sura nakedanting. Yaang adi fuksi' yotangka ga' sura feng kane tanga nana yak ganang manggara dadasi ka aming sidi titing ning guk mo titing. Mokngang, yaang adi sigesa' ira Anutu warisa' yotangkayabinga yapma nanga damdang sa' giri ikiting. Ka yaang wa napa' kababi' unggung ka Anutu adi kafakafa sini' yaptatoreta'. A aming sidi wa Anutu wari napa' girii ning sabita' wara' adi kuma'sa' yotangkasabinga ikanting. \v 25 Ka sidi sidining iiksi' waraga' wa kuma'sa' naking, sidi ka' kama paramu' ko ira au ga' naknga wa sidi iiksi' u nua'bu yorafa waraga' napa' ni sidaning tang ganangsa' tinga paramunda ning guk mokngang sini'. Sidining ka' iik wa Anutu warisa' katatoranga ita'. \v 26 Beng sini' napa' napa' dabiksa' u defata' wa Anutu warisa' yaptatoranga ikita' wara' sidi sidining iiksi' u yotangka waraga' sasuk mimeng mo' tinting. \v 27 Abanga sidi napa' isasua daberim karesi waraga' sukanting. Isasua adi daberim wa kane girii ka aming wari kwi' karesi tanga mantofinating ning guk mo' titing. Mokngang wa Anutu warisa' ifikadofiinga daberim karesi kuni' kuni' kabi'mo' u kadofiting. Ka tim king Solomon wari aming kangasi ira tanga itarugu' undu' kuma'sa' nakitam, Solomon adi kwi' inga'ni karesi kuni' kuni' tanga itarugu' de ka adining kwi' nua'ni ka kudini kareng sini' ka isasua ning daberim ningwara' sini' guk mo' yagu. Mokngang, daberim warisa' adining kwi' u tarafikiting. \v 28 Ka daberim wa napa' kama paramu' iikning mo' unggung ka Anutu warisa' tiabinga kadofiting. Daberim adi sidii kubaniksa' kadofinga adeia' tubobu urapsa' kaforanga mangfuinga aming wari sumu tanga fonga bak tanga kudip seting. Ka aming sidi daberim ningwara' mo', sidi Anutu wari napa' girii ning sabita' wara' adi aming ka naktangkasi' girii guk mokngang sidindu' kuma'sa' yotangkasabinga karengsa' giri ikanting. \p \v 29 Ka sidi napa' fuksi' yotangka ning waraga' nafek tanga a nana wa indeng kanga nantam ning tonga kabaksi' mamareng naknga sasuk mimeng mo' tanga ikanting, mokngang. \v 30-31 (Kadapmang ka napa' fuksi' yotangka ning u manggakna waraga' sasuk mimeng titi ningwara' wa aming kamaganangni ka Anutuga' naktangka guk mo' titing wari tanga ikiting, wara' sidi kadapmang ka wa mo' tinting.) Beng sini' sidining babangsi' Anutu adi sidi nasi'ga' nafek tinting udi kuma'sa' kanga yotangkasabota'. Wara' sidi sasuk ka adining kane ka aming wari adining bining ganang iik wara'ning waraga'sa' tanga ning tanga adining midi u ninaksa' tinting wa Anutu wari yotangkasap tanga napa' ka sidi nafek titing undu' kuma'sa' saminga bemnanting ning yanggu'. \s1 Jisas wari aming indi mambong tangkunang ningda'ning ka Anutuning kadapmang kareng unggungsa' titi waraga' togu' \r Mat 6:19-21 \p \v 32 Ka Jisas wari arantagimni u nua'bu ning yanggu', sidi aming arantagim girii mo' de ka sidi mutu mo' tinting. Sidi Anutuning sipsip arantagim ka Anutu wari yotangkasap tanga adining bining ganang kuksabinga iik waraga' kuma' totangkagu' wari iking. \v 33 Ka sidi sasuk mimeng ka mambong kamaganangni ga' titi ning wa kagabi tanga kadapmang kareng ka ning tinting, sidi mambongsi' u manggara fonga aming fam ga' ima ning tanga mambong wara'ning uningkim u manggara aming ka mambong ga' nafek tanga tatafak iking u yotangkayapma wara'siga' sabaranga ima yaranting. Ning tanga sidi kunimganangni mambong tangkunang ka kadaga guk mo' tita' u manggara bak gi' kuguk waraga' sura wara'ning kane sa' tinting. Ka mambong ka u torik wa tangkunang beng sini'. Mambong ka wa nua'bu bibi' a kubu aming wari kubuna wa ma kagayang wari nadamirik ning titining guk mokngang sini'. Mambong ka wa fikifiki fafandangeng kareng a kigineng ningsa' ira au wara'ning. \v 34 Beng sini' aming ka mambongsi' guk adi fikifiki sasuksi' kigineng wa kama ka mambongsi' tangkunasi' kuknainga fideting waraga'sa' fatiting. Ka aming ka tatafak aming yotangkayapmanting sidindu' ningsa' sidi kane ka u tinting wa kunimganangni mambong tangkunasi u manggara bak kuknanting ning yanggu'. \s1 Kane aming wari girisi' kapmera tugunung tanga ade wara'ning midi \p \v 35 Ka Jisas wari ana kapmek waraga' arantagimni u ning yanggu', sidi girisi' kapmera nip tamtangkanga a kamang garinga ning tanga adenting. \v 36 Sidi kadapmang ka kane aming wari amingsi' girii wari taming kafauwe ning tangsana u kabinga abanga faba kadakngam ga' katianinga urapsa' urang kadakyamiting ningda'ning tanga ka'sa' adenting. \v 37 Aming girisi' wari tubobu abanga kaneni aming wari adi kapmera ka' ningsa' ikanting u yapma kaba karengsa' nakyama kafakafa tiamonga ning inota', sidi aming naning kane sa' tanam ning de, ka sidi kwang mekinga naga kane fam tasamotik. Ning ininga kane aming adi aming girisi da'ning kwang mera mengkuranga marekinga aming girii wari nana u sabaranga ima yareinga mera nanting. \v 38 Beng sini' aming girisi' wari tiim bining wa ma inga'sini' ka 3 klok tiim bining ganang u kadofota'. Ka kane aming wari ka' ningsa' ko kapmefakanting wa adi aming girii wari karengsa' yabota' waraga' sura kabaksi' karengsa' nakanting. \v 39 Abanga nua'ni ka ning, aming yak tuang nua'ni adi kubu aming wari mambongna ma abanga nuromkubuno' ning tonga fikifiki som tang ningsa' tanga ira auta' wa kubu aming wari mo' kadofingaminga kaba kugurang guk ningsa' irota'. \v 40 Ka Amingning Tim Iyak naga tubobu abubu wara'ning undu' ningsa', sidi kama ka naga abubu wara'ning wara'guk mo' naking. Sidi ko ba ning tonga nakeda guk mo' tanga ikni' wara'ganang kubu aming da'ning kaga' urapsa' ma kadofisamok wara' sidi kafakafa suktangkanga som tang ningda'ning tanga ka'sa' ikanting ning yanggu'. \s1 Girii ning arantagim wari kane didimeng tanga iik wara'ning midi tipfara \r Mat 24:45-51 \p \v 41 Ning tanga Pita wari Jisas u ning anigu', ka girii gu midi tipfara ka aming wari aming girii kapmek wara'ning u tanga torang wa indita'sa' sura torang wa ma aming fam ga' guk dabik sura u torang. \v 42 Ka Jisas wari arantagimni wari nakeda titi waraga' midi tipfara kabi' nua'bu tanga ning togu', kadapmang ka wara'ning wa kane aming kareng wari girini ning midi ninak sa' tanga titining ninda'ning. Wa ning, aming girii wari yong kamani maunga kane amingni ga' kane ka adining yak u katatorangama a kane aming fam u yaptatoranga nana didimengsa' sabaraim ning u tanga iik waraga' kaminga ning tanga mauta'. \v 43 Ka kane aming adi kane ka girini wari titiga' anota' u didimengsa' kuma' tanga irota' wa adi girini wari tubobu abota' ganang girini u kanga kaba karengsa' naknga mesisiringa tota'. \v 44 Beng sini' kane aming ka midi ninak sa' tanga kane didimengsa' tanga irota' wa girii wari tubobu abanga adining kane didimeng u kanga kaba karengsa' naknga bema napa' napa' dabiksa' u yaptatora wara'ning tim iyak aming girii kamiinga tanga irota'. \v 45 A kane aming ka wari midi ka girini wari kane titiga' anota' u kuma' naknga karangkang tanga kane u tasasu'na guk mo' tanga ning touta', a girii udi urap mo' abo'ga' nakarik inga' sini' abo'ga' ning tonga kane u kabinga suknakube sa' tanga sige ira nana karengsa' nanga ning tanga ama kagaya topnanga papenga fugu bema aranga kane ami fam u dipminga a kane taming udi didipmi ning fatota'. \v 46 Ning tanga kadapmang kadagang u tanga ira anganga kama ka girini wari tubobu abubu ning waraga' nakube kuma' tota' ganang ka girii wari abota'. Abanga kadofinga adining kadapmang kadagang u kanga kaba kadagang sini' naknga bane giptanga kane aming u bema kadagang sini' urota'. Ura ura ning tanga bema tonga aming kadagasi ka midi karangkang titisi wara'siguk dabik dawang naro' tarayabota'. \p \v 47 Beng sini' urang torik kane aming ka girii ning sasuk a midi u kuma' kasasu'nanga irota' ganang ka inga' girini wari kabinga mugoinga adi girini ning sasuk u kafakafa guk mo' yaranga tanga biritarak naknga sige ira auta' wa aming girii wari mimeng sini' ura tipkadaga sini' tota'. \v 48 A kane aming ka girii ning sasuk kafakafa guk mo' kanga irota' wari kadagang kabi' tota' undu' dabik ningsa' uuk ning de, ka adi kafakafa guk mo' naknga tara' wara' aming girii adi kabi' gi' urota'. Abanga aming ka girii wari adining kane u kafakafa tangam ga' sura adining sasuk kareng kuma' amisasu'nota'. Ka adi kane u kafakafa guk mo' tota' wa girii adi midi kugurang sa' ka a, kafakafa guk mo' nakedanga tarang wara' giri, ning guk mo' anota'. Mokngang sini', adi sasuk guk kuma' ira kadapmang kadagang ka u tara' wara' girii adi aming ka waraga' kaba kadagang nakngama barap girii tota' ning togu' Jisas wari. \s1 Jisas ning midi wa aming kidayapma arantagim fama' ning ifikadofita' \r Mat 10:34-36 \p \v 49 Ka Jisas wari arantagimni u ning yanggu', ka naga kamaganang i afuguk wa na kane kigineng ka kudip da'ning u seda waraga' afuguk. Wara' na kane ka u tinga wara'ning kigineng wari kudip ningda'ning mambaya' girii kadofinga kadagang u urapsa' danga tipmirisasu'na ga' nakarik. \v 50 Ka na inga' mamareng girii nua'ni wari mungkupnanabinga ama mang amanga putip titining ningda'ning tok ga'. Wara' na fikifiki mamareng ka waraga' sura kabakna mamareng naknga sasuk mimeng tanga gi' guk mo' itik. Ka ning torik, ningwara' mamareng ka wa urap kadofinga biwa'. \v 51 Ka aming sidi nagata' wa ning ma sukni', a adi kane ka aming wari kagaya tanga iking u tipmirisasu'nanga manggara fabanga kuknibinga sibim kareng gi' iik waraga'sa' unda' afugu'. Mokngang, na aming kidayabinga arantagim fama' ning ubu iik waraga' guk afuguk. \v 52 Ka aming kidayap wara'ning ki wa ning, kami naga afanga kane tirik yara'ganang wa aming ana kurene faiv ning ka yak kubanik ganang kafakafa ga'sa' kuma' ikiting. Ka inga' naganing midi wari adiganang auinga adisining aming fama' wari nagata' naktangka tantamu' wa amise famineng wari adisita' bibi' nakyamting. Ning tanga tubo kidagang tanga fama' undu' naro' a famineng undu' naro' ning ikanting. \v 53 Beng sini' aming adi kami yara'ganang wa kadapmang ka ning u tinting. Adi tubo kidagang tanga beni wari mindingni kagurudota', a mindingni undu' beni kagurudanga naro' irota'. Abanga mengni wari ibingini ga' bibi' nakngamota' a nabingi taming tangandang wari nabingini kagurudota'. Ning tanga adi dadawang sa' ikanting ning togu'. \s1 Jisas wari tubobu abong tinga napa' fam kadofo' u kigeda wara'ning midi \r Mat 16:2-3; Mak 8:11-13 \p \v 54 Ka Jisas wari ami taming u midi nua'ni ka ning yanggu', ka aming sidi kadapmang ka napa ni wari kadofonga tinga kigedanga tugu wara'ning undu' fafongsa' titing. Sidi mungkong kangkam ka mayam de ararap tara' do kangkamareta' u kanga wa o gimak ba urota' ning tuguinga undu' gimak bengsa' ukita'. \v 55 Abanga sidi gugubik kigineng ka saut tara' do abuta' u kanga wa ning tuguting, o mayam ubu ba dauta' ning tuguting undu' mayam bengsa' data'. \v 56 Ka sidi aming nakedasi ning ira napa' ka ning wa giri yapkedanga tuguting. Ka kami yara'ganang Anutu wari kane tangkunang tara' wa sidi kigeda guk mo' wa indining ting. Wara' ning torik, sidi aming nakedasi mo' ning yanggu'. \s1 Aming indi kuyane fam guk mamareng urapsa' tipdidima wara'ning midi \r Mat 5:25-26 \p \v 57 Ka Jisas wari kadapmang ka Anutu wari aming ning kadagang suknakube waraga' inonga midi tipfara kabi' tanga aming u ning yanggu', ka sidi Anutu girii wari sidining kadagang u suknakubesam wara'ning kadapmang kareng urapsa' katua waraga' sukanting. \v 58 Wa ning, gu aming nua'niga' kadagang tangamotang ka adi kaba kagaya naknga midi kigineng kot ganang gipmonga ginagira auta'. Ka gu kadapmang bining ko anga ganang wa sasuk kareng urapsa' katuanga aming wara'ning kaba kagaya u tipmiri waraga' kane tanga adigok midi tontamu' wa giri, aming wari kaba kuranga tubobu sura tipfaranga gigibi tinga yongga' tubobu mabotang. A gu kadapmang kareng ka ning u urap mo' sura adining kaba kagaya u urap mo' tipkurotang wa aming adi ginagira tonga jas ganang gipmota'. Ning tinga jas wari guning kadagang u kanga adibu plisman ga' iminga plisman adibu bemgapma tonga iyung kane kalabus ganang gipminting. \v 59 Ning tinga gu kalabus iyung ganang u ira guning kadagang wara'ning toni u tipmiri waraga' kane kagaya ningsa' tanga fautang. Ka sidi Anutu girii ning kot kigineng ganang ma adeni' wara' sidi waraga' sura kadapmang kareng ka Anutu wari sidining kadagang suknakubesam wara'ning u tinting ning yanggu'. \c 13 \s1 Aming ka kaba faranga adining kadapmang kadagang u mo' kabota' wa kadaga sa' to'ga' \p \v 1 Ka kama ka wara'ganang aming fam ka Jisas ganang abiging wari Jisas u ning aniging, ka gu kadagang ka kiap Pailat adining soldia fam yangkareinga anga siring yak girii ganang amanga Galili aming fam ka Anutuga' ofa tangamonga maga dipmonga tiging ganang didimeng gufadayapking waraga' wa gu indining sutang. \v 2 Ka Jisas wari ning yanggu', ka sidi waraga' wa ning unda' fasukiting, a adi kadagang girii tiging wara' gufudayapking a aming fam indi kadagang guk mokngang wara' kareng giri ikem. \v 3 Mokngang sini', aming dabik sidindu' kadagang guk ningsa' iking. Ka kami yara'ganang sidi kabaksi' faranga kadagangsi' u mo' kabinting wa sidindu' dabik ningsa' bisasu'nani'ga'. \v 4 Abanga nua'ni ka tim Jerusalem yong bibik ganang gwang wap ka Silom gaga wara'ganang yak paramu' maging wari tapanga manga aming 18 ning urang dipmigu' waraga' undu' sidi ning unda' fatuguting, a aming ka wa kadagang girii guk wara' adi yak wari tapanga dipmigu' wang. Mokngang. \v 5 Beng guk sini' urang sanirik, sidindu' kadagang guk. Ka kami sidi kabaksi' guk mo' faranga sidining kadagang u mo' kabinting wa sidindu' u kumoging ningsa' kumara bisasu'nani'ga'. \s1 Aming ka iikni ganang ka firi ka beng guk mo' urang titing ningda'ning irota' wa tipmiri titi wara'ning \p \v 6 Ka Jisas wari midi tipfara nua'ni ka aming adisining iiksi' ning kadapmang kafakafa katatora wara'ning ka ning tugu', ka aming girii nua'ni wari firi ka mindip nana titining nua'ni u feng bining ganang iropma kabinga mauta'. Anga iya' inga' firi udi mindip kuma' unda' tara' ning tonga firi mindip u manggaknonga mabota'. Abanga kauta' ka firi udi beng guk mo' mindota', fisa' marafarota'. \v 7 Ka feng tuang adi u kanga kane amingni u ning anota', na firi idi beng guk udep mindira' ning tonga yangkweng gurak famineng sini' sige tanga karik ka mokngang, beng guk mo' tanga fisa' marafata'. Wara' gu diningkayo totang, adi kama marang sige tipmirira' karik. \v 8 Ka kane aming ka feng u katatoranga irota' wari feng tuang u ning anota', o girii ko urap mo' dininga kayontamuk. Naga kau kuma manggara kama guk tipfaranga ki ganang u kura kama gira mugurotik. Ning tanga gurak kubanik ning kapmeia' kanga inga' kuma' dininga kayodam. \v 9 A naga kane u tinga beng guk kuma' udep mindota' wa giri kagabi sa' tinga ningsa' ira awa' ning touta' ning yanggu'. \s1 Jisas wari sabat ganang taming nua'ni tipkarendagu' \p \v 10 Ning tanga iya' inga' sabat ganang Jisas wari siring yak nua'ni ganang amanga ami taming u midi kareng fianggeku'. \v 11 Ka taming nua'ni ka mini unggo kadagang wari adiganang kama paramu' gurak 18 ning sini' ira taramakinga siging dindimenga kadak didimeng guk mo' fentarugu' undu' unggung amanga mareiagu'. \v 12 Ka Jisas wari taming u kanga bibiri' kanga katingana ning anigu', taming kami guning bagana wadigi' kuma' tipmirigamarik. \v 13 Ning aninga sasaro' tinga taming ning siging wari urapsa' karendanga tatare tugu'. Ning tinga taming adi karang didimengsa' ubu marara adenga kaba karengsa' naknga Anutu animamangnanga mesisiringa tugu'. \v 14 Ka siring yak wara'ning aming girii nua'ni wari Jisas wari taming u sabat tapni ganang tipkarendagu' u kanga kaba kadagang naku'. Ning tanga ami taming u ning yanggu', ai, sabat ya kama tapni mengkura titi wara'ningsa' ka aming sidi baganasi' u tanga yuguksam ga' naknga wa kama bining sige ka 6 ning wara'ganangsa' abuinga tasamting. A mengkura ning kama tapni ganang abanga ting ya kareng sini' mo' karik ning togu'. \v 15 Ka girii Jisas wari ning anigu', beng sini' sidi yaptatora aming mandaga' ning sabarik. Sidi kama tapni sabat ganang wa kane ka magasi' kau a dongki wa ama topna ga' udi fafongsa' fadara ipmiting. \v 16 A naga taming i tipkarendarik ya maga u fadara ipmiting ningwara' mo', mokngang sini'. Ya Ebraham ning iri kareng ka aming kadagang Setan wari kama paramu' gurak 18 ning sini' bema tofitangkainga ikita' u kami sabat ganang fadara kamirik wara' na didimeng giri tirik ning togu'. \v 17 Ning tinga aming girisi arantagim ka Jisas ga' bibi' nakngamging adi kadapmang ka ningwara' wa bengsa' tanga ikiaging waraga' tanga Jisas ning midi u naknga megang girii naking. A ami taming sige ka Jisas ning midi u mera fanaking adi Jisas wari kane kareng beng guk tanga yaregu' u kanga Jisas ga' kabaksi' karengsa' nakngamging. \s1 Anutuning midi wa napa' kababi'sini' ningda'ning kadofinga giragata' \r Mat 13:31-33; Mak 4:30-32 \p \v 18 Ka Jisas wari aming u ning yanggu', na midi ka aming wari Anutuning bining ganang iik waraga' sanotik. Ka aming wari Anutuning bining ganang iik wara'ning wa tim ka napa' kabasi' ning kanting. Ka inga' ganang wa napa' girii sini' ning kani'ga'. \v 19 Ka sidi firi mastet ning mindip wa kuma'sa' yabiting. Mastet ning mindip wa girisi mo' kababi'sini' yating, ka aming wari u bema tonga ipmota' wa wari kadofinga giranga firi kabasi' mo' ubu ikinga yang wari yori guk manga dekiting. \p \v 20-21 Abanga sidi napa' nua'ni ka yis undu' kuma' yabiting. Yis wa napa' kababi'sini' ka sigening ningda'ning yating. Ka taming wari baret songa wa adi plaua mimeng gira ning tanga yis wa kabi'sini' sa' kamota' warisa' tanga girii bekinga seting ning yanggu'. \s1 Anutu ganang au wara'ning kadapmang wa kabasi'sini' ka iming tugo ningda'ning \r Mat 7:13-14,21-23 \p \v 22 Ka Jisas wari yong ka u kabinga ning tanga Jerusalem yong girii ga' maronga mugogu'. Anga yong kababi' a yong girisi u dera Anutuning midi yanggera agu'. \v 23 Ka yong nua'ni ganang ka aming nua'ni wari Jisas u ning anigagu', girii gam, Anutu adi kafakafa wa aming fama'sa' unda' tiabo'ga'. \v 24 Ka Jisas wari ning togu', kadapmang ka aming wari Anutuning yongga' mugo wara'ning wa kabasi' ka iming tugo sini' ningda'ning adeta' wara' kane girii tanga mugoning. Ka sidi waraga' sura kane tangkunang sini' tinting. Beng sini' torik, aming kabi'mo' wari iming ka wara'ganang mugo ga' ning tonga tinting de, ka mokngang adi sang titi' tinting. \p \v 25 Ka inga' wa kadapmang nua'ni ka ning tini'ga', yak tuang wari marara faba u kuma' isefitangkawa' ganang ka sidi inga'ga' anga kadofinga faba u ura ning katingangni', girii, faba i kadaknime', o giri faba i kadaknime'. Ka adibu ning sano', sidi indeng wara'ni wari abing. Na sidigok mo' sabitik. \v 26 Ka sidibu ning toni', o indi guning amige ka tim gu anga ninggera ira gugok nana kubap urang nagum wang wari abem. \v 27 Ka aming girii yak tuang adibu ning sano', a sidi indeng abing na sidigok mo' sabitik. Sidi aming kadagang titisi wari abanga toing nakarik, uri fong mugo tini'. \v 28 Adi kuma' sangkagareinga adenga fonga yapni' ka Ebraham a Aisak a Jekop a profet timini fam dabiksa' udi Anutuning yong kareng ganang marekni'. Ka sidi u fonga yapma kabaksi' mamareng sini' naknga kafasi' ki singa ku katinga yangakni' de, ka mokngang aming girii adi faba u kadaksam guk mo' tinga sidi fugang unggung ningsa' ikni'ga'. \v 29 Ning tinga aming kabi'mo' ka Juda mo', arantagim nua'ni ka kama kamani ka mayam de ararap tara' a mayam de amama tara' ikiting a not a saut tanga u ira yareting wari abanga yak iyung u amanga ning tanga Anutuning bining kareng ganang mera kabaksi' karengsa' naknga mesisiringa sa' tanga nana u mera nani'ga'. \v 30 Ka kama ka wara'ganang wa tipfara ning to'ga', aming ka sige ikiting adi inga' wap guk ikni', a aming ka tim wap guk ikiting adibu wap guk mokngang sige ikni' ning yangggu'. \s1 Jisas wari Jerusalem aming wari Anutuga' kabaksi' guk mo' fareging u yapma kaba mamareng naknga mak kogu' \r Mat 23:37-39 \p \v 31 Ka kama ka Jisas wari aming midi u fianggu' wara'ganang didimeng ka Farisi arantagim ning aming fam ka Jisas ga' nakiaging wari abanga Jisas u ning aniging, ai, king Herot udi gugumak tonga tora' naknga abem. Ka gu kama ka i kabinga yong nua'ni ga' muto te'. \v 32 Ka Jisas wari ning yanggu', sidi tubobu anga aming ka kugwang kadagang da'ning wa ning anini', na kane guk. Kami na kane ka masi' unggo kadagasi tanga yugukyam a bagana aming ifakarenda wara'ning u ko totik. A kamindap undu' ningsa' ko totik ga'. A sara wa kane ari' tok. \v 33 Ka sidi naga urap mugo ga' naning wa kane ya kama nua'ni ga' mo' anga tirik, ya Jerusalem ga' anga tanga famarik. Beng sini' profet wa kama nua'ni ganang uuk ning guk mokngang, wa Jerusalem yong ganangsa' uukning. Wara' na Jerusalem ga' famarik yang ning yanggu'. \p \v 34 Ning tanga Jerusalem aming ga' sura ning togu', Jerusalem aming sidi Anutuning midi tokadofi aming profet u dipmikumara fabing. Abanga sidi Anutuning aming ka Anutu wari sidita' sasuk sansam ga' ning tonga yangkarasamita' undu' uningkim kwak wari dipmikumakiting. Ka beng sini' na fikifiki sidi yotangkasap ga' sura kagare' wari nano firisi' kapmik ganang urang fabanga kiripyabiting ningda'ning tasabonga fatirik. Ka mokngang sidi nagata' bibi' fanaknaming. \v 35 Ka sidi kadapmang ka ning u tanga fabing wara' Anutu adi sidining yong i kuma' kabiinga samap sigesa' ubu adera'. Beng sini' urang sanirik sidi naganing nondakna nua'bu guk mo' napmanting, Mokngang sidi narosi ningsa' tanga ira anganga inga' sini' afuinga napma o beng sini' indi adining wap bema arantam, adi Anutu wari yotangkangaminga kigineng girii guk afara' ning toni' wara'ganangga'sa', ning yanggu'. \c 14 \s1 Jisas wari bagana aming nua'ni ka fugu bibek guk u tipkarendagu' \p \v 1 Ka Farisi arantagim adi Jisas wari kane ka bagana aming ifikarenda ning u sabat tapni ganang tugu' u kanga nua'bu tinga midiganang bema kami waraga' sura Jisas ga' som tang tanga fakiaging. Ka sabat nua'ni ganang ka Farisi ning aming girii nua'ni wari Jisas u adigok nana angana ga' anigu'. Ning tinga Jisas wari aming girii wara'ning yak ganang u anga adisigok nana u mera naging. \v 2 Ka adi nana u mera naging ganang ka bagana aming nua'ni kayong kafong fugu bibek guk wari Jisas kaunga unggung agu'. \v 3 Ka Jisas wari bagana aming u kanga tipkarenda titiga' sura sasuk aming a Farisi arantagim ning aming fam ka anagok nana kubap mera nagging u ning yangkagu', ka ma', Juda indining kadapmang tapni wa indining, indi sabat ganang wa bagana aming ka ni guk mo' tipkarendantam wa. \v 4 Ka aming adi midi tubobu guk mo' aniging, mareksa' tiging. Ning tanga Jisas wari bagana aming u adisining dasi'ganang unggung kaga'sa' tipkarendanga anigara tinga yoringga' tubobu mugogu'. \v 5 Ning tanga Jisas wari Farisi aming u ning yanggu', ka sidi sidining saba kabasi' wa ma maga kau ni wari kwang ganang mantapanga fideuta' wa indining titing. A kami ya sabat tapni kane titining guk mokngang wara' kureng fidera' kamindapsa' kuma' wenga bemtam ning u tonga ibiting. Mokngang, sidi base tanga yotangkangam titining kane wa sabat ganang kaga'sa' undu' fafong titing. Ka sidi magasi'ga' tiamting ningsa' nandu' aming mamareng guk u sabat ganang girisa' yotangkaimotik ning yanggu'. \v 6 Ka Farisi aming adi midi tubobu anini ga' nafek tanga marek sa' tiging. \s1 Aming wari fugu bema afu ning kadapmang titi wara'ning midi \p \v 7 Ka Jisas wari Farisi aming midi u ina ning tanga nana u mera naging. Ka aming fam ka nana u nonga aging udi tare karesi ka aming girisi wari mimek ning wara'ganangsa' anga mera naging. Ka Jisas wari u yapma midi tipfaraim tanga ning yanggu'. \v 8-9 Wa ning, aming nua'ni wari taming kafauwe titiga' tangsana girii tota'. Tanga aming wari adining nana u angana waraga' katianota'. Ka adi aming girii sini' nua'ni undu' kuma' katinganota' wara' aming sige ka tim auta' adi anga tare kareng ka aming girii wari marek ning wara'ganang urapmo' merota'. Adi urapsa' anga merota' wa inga' aming girii wari kadofiinga tangsana tuang wari aming ka tim merota' u ning anota', aming gu tabangam tanga tare ka u kabinga dota' anga mere'. Ning aniinga adi tare kareng ka kuma' merota' u kabinga marara adi marek ning kama guk mokngang u kanga anga gaga sini' dota' merota'. Ning tanga adi tare kareng u aming bane ning dasi'ganang aniinga kabota' waraga' sura megang girii naknga marafarota'. Ka sidi waraga' sura kadapmang ka fuka bema aranga aming girisi ning tare kareng ganang mimek ga'sa' ninak wara'ning wa mo' tianting. \v 10 Ka tare kareng ganang mimek wara'ning kadapmang kareng wa ning, aming fam wari tangsana tanga katisaninga wa sidi fuksi' bema afanga anga tim ka tare sige wa ma kamaganang mekanting. Ka inga' tangsana tuang anasa' sapma o amine gu tare ka uta' wara'ganang mere' ning tuguinga marara anga tare kareng wap guk wara'ganang wa inga' mekanting. Ning tinga aming fam ka nana kubap nana ga' anga marekanting wari aming wap guk ning sabinga sidi kabaksi' karengsa' naknga marekanting. \v 11 Beng sini' aming ka ananing wap bema ara ning kadapmang sa' tanga irota' wa inga' Anutu adi tipmikurata tinga aming sige ning kadofo'. A aming ka ananing wap bema afu ning kadapmang tanga irota' wa Anutu wari yotangkangam tinga adi aming wap guk ning iro' ning yanggu'. \s1 Jisas wari kadapmang ka aming wari kafakafa ka aming wap guk waraga'sa' tiamiting waraga' togu' \p \v 12 Ning tanga Jisas wari aming yak tuang ka nana ga' katianggu' u ning anigu', ka gu tangsana nua'bu tanga wa gu kura' tubobu tagam waraga' sura aming ka ganing tuang babangge mamangge kuyage namage a kagage wa ma aming kangasi fam ka ganing yongganangni ning unggungsa' mo' katianarotang. Kadapmang ka ganing tuang sa' katiang wara'ning wa napa' girii mo'. \v 13 Wara' gu tangsana nua'bu tanga wa gu aming fam ka guning arantagim mo', wa ma tatafak aming ka aming kasi' ginggebingesi a dasi' kadagasi undu' katiang sa' tarotang. \v 14 Ka gu napa' kareng u tiama adi kura' tubobu guk mo' tagaminga wa gu waraga' kabaka mamareng mo' nakarotang. Mokngang gu napa' tubosa' undu' girisa' tiamotang. Ka gu napa' tubosa' u tiamotang wara'ning tuboni wa inga' Anutu wari naktangka aming tubobu ifimararo' ganang napa' kareng sini' kuma'sa tagamo'ga'. Wara' gu waraga' sura kabaka karengsa' naknga tanga irotang ning anigu'. \s1 Aming wari Anutuning bining ganang iik wara'ning wa kadapmang ka aming girii king nua'ni ning mindingni wari taming kafauwe titiga' tangsana kareng titining ningda'ning \r Mat 22:1-10 \p \v 15 Ka aming ka Jisas guk nana u kubap mera naging wara'ning nua'ni wari midi ka u naknga Jisas u ning anigu', beng sini' aming fam indi inga' Anutuning bining ganang mera kabakni' karengsa' ka aming wari tangsana girii ning bining ganang urang mera nakiting ningda'ning naknga mareknam ga' ning togu'. \v 16 Ka Jisas wari aming wara'ning midi u naknga kadapmang ka aming wari Anutuning bining ganang marekning waraga' midi tipfara tanga ning togu'. Wa ning, aming girii nua'ni wari tangsana girii tonga tota'. Ka adi tangsana wara'ning nana u anga nana waraga' aming fam tim kuma' ina ibinga yarota'. \v 17 Ning tanga iya' tangsana beng titi wara'ning kama wari kadofiinga aming girii tangsana tuang wari kane aming anigarota'. Anigareinga anga aming ka tim guk kuma' ina ibinting u ning ina yarota', ai aminese', tangsana urang sanggum wa kami kuma' kadofira' kanga sinagik tonga abarik yang. \v 18 Ka aming tangsana waraga' au ning adi kanesi'ga' sura bibi' ubu naknga kane aming u midisa' aninga yaranting. Aming nua'ni adi kane aming u ning anota', o amina bibiri' sini' na mo' unda' autik. Kap sa' kama dibing nua'ni inga' toguk wara' na kami kama u anga kadidimautik. \v 19 A aming nua'ni adi ning anota', o bibiri' sini' amina, na feng ning kama dininam wara'ning maga kau ka sara toguk u anga yabonga aratirik yang wara' mo' autik. \v 20 Ka aming nua'ni adindu' ningsa' touta', o amina na taming kafauwe udi inga'sini' tanga maretik wara' bibiri' sini' mo' autik, ningsa' aninga yaranting. \v 21 Ning tinga kane aming adi tubobu anga aming girini u ning anota', o mokngang, dabiksa' adi kanesi'ga' ubu sura bibi' naknga mo' antam ningsa' tonga yaring kanga nagapmo' abarik. Ka aming girii tangsana tuang adi midi ka u naknga kaba kadagang sini' naknga ning touta', a na aming karesi wari abubu ga' ning tonga katianak. Ka adi bibi' ba naking. Girisa', ningwara' aming kadagasisa' ubu kuma' yapma inagikantam. Ning tonga kane amingni u ning anota', gu tubobu anga kadapmang kababi' u yaranga yangara tatafak aming kadagasi kasi' kafasi' ginggebingesi a dasi' kadagasi ka yong kababi' ganang kapmo' indeng iking unggungsa' yapma inagira abe'. Ning aninga anikareinga auta'. \v 22 Anga yong kababi' u yangaksasu'nanga aming u inagira anga aming girii u ning anota', girii na guning midi u yaranga didimengsa' kuma' tanga inagira abarik. Ka yak iyung ya to'na guk mo' tara' karik. \v 23 Ka aming girii wari ning anota', beng sini' torang nandu' naganing iyung bane i aming wari mekto'na sini' titiga' nakarik. Wara' gu tubobu anga kadapmang u yaranga yangara aming fam ka feyang yak ganang indeng deking u yapma ininga abani'. Adi abubu sa' tinting, na nana a kama fam sige fade ga' bibi' nakarik. \v 24 Beng guk sini' urang torik aming ka tim naganing nana yaraga' abubu ga' kuma' yangguk ka bibi' naking adi naganing nana i kabi'sini' nana ning guk mokngang sini'. Ning touta' ningda'ning ning yanggu'. \s1 Aming wari Jisas ga' naktangka tonga wa tim ka mamareng waraga' kafakafa surota' \r Mat 10:37-38 \p \v 25 Ka ami taming arantagim girii wari Jisas u yaranga aging. Ka Jisas wari u yapma faranga adenga midi kigineng nua'ni ning yanggu', \v 26 aming ka naga naura naganing arantagim ira naganing kane tonga wa adi ananing napa' tangkunangni ka beni a mengni a kuyane a tamni a mindine ibingine mambong wara'siga' sasuk mimeng mo' tota'. Abanga kadapmang ka ananing sasuksa' yaranga tanga iikning undu' kagabi tanga naurota' wa adi naganing arantagim sini'. A adi ning guk mo' tanga naurota' wa adi naganing arantagim sini' mo' irota'. \v 27 Beng sini' aming ka naga naura mamareng fam ka ana uuk ning firi ugari ningda'ning wara'guk mo' sanga ira naurota' wa naganing arantagim sini' mo' irota', mokngang. Wara' aming ka naga nauronga wa adi tim ka mamareng a kagaya udi girisa' u bimbemning ningwaraga' kafakafa sura naknga ning tanga inga' naurota'. \v 28 Ka sidi kadapmang ka aming wari yak kareng manonga titining waraga' sukanting. Wa ning, aming nua'ni wari yak kareng manonga wa adi tim ka adining uningkim mambong waraga' kafakafa mera tanga kadidimota'. Adining uningkim mambong wa yak ka ningwara' udi girisa' manga tipmiri ning wa ma mokngang ning u tanga kadidimanga inga' tota' wa adi didimeng girisa' tanga tipmirota'. \v 29 A adi kafakafa guk mo' sura parap marara mama sa' tota' wa simen sa' garota' ganang uningkim wari bingaminga adi tipmarak ga' nafek tanga kagabi tota'. \v 30 Ning tinga amine fam wari u kanga anikige tanga ning tonting, magayam adi tangkunang guk naknga tipmarara' wa indeng tipmirira' wa. \v 31 Abanga nua'ni ka ning, aming girii king nua'ni wari king nua'nining arantagim guk ami' titiga' touta'. Ka adining soldia arantagim wa mimeng sini' mo' ten tausen ningsa', a king nua'nining soldia arantagim wa usap sini' ka tuwenti tausen ning. Wara' adi adining soldia arantagim ka mimeng mo' u yangkara sa' mo' tota'. Mokngang, king adi tim ka kafakafa ning surota', o king ka wa adining soldia wa arantagim girii sini' a naganing soldia ya arantagim girii sini' mo' wara' indi arantagim ka wara'siguk ami' titi wa indi iirafik ning guk mokngang unda'. \v 32 Ka king ka ami' tipmarak ga' touta' wari mokngang ning sura wa adi king nua'ni wari ami'ga' ko mo' abuinga ganang adi kane aming fam urapsa' yangkareinga anga king nua'ni wara'guk midi tonga naknga adining kaba u tipkuranga ami' guk mo' tinting. \v 33 Ka aming sidindu' ningsa', sidi naga nauronga wa sidining amise a mambongsi' tangkunasi u iibi sini' mo' tanga nawakanting wa sidi naganing arantagim sini' ning mo' ikanting ning yanggu'. \s1 Jisas wari aming wari naktangka tang guk mokngang ka firing marang guk mokngang ningda'ning mo' iik waraga' togu' \r Mat 5:13; Mak 9:50 \p \v 34 Ka sidi firing undu' kuma'sa' tanga yabiting. Firing wa nana ganang kura tipmarandanga nana ningwara'ning. Ka inga' firing wari timinira tanga marangni wari gisifa tota' ganang wa aming adi firing ning marang u nua'bu tipkadofi ning guk mokngang. \v 35 Abanga firing ka ningwara' wa kane nua'ni ka feng tipkarenda waraga' kamaganang kuguk ning guk mokngang. Wara' firing wari timinira tanga marangni wari gisifa tinga wa kaneni guk mokngang ning yapma sigesa' kura yugukiting. Ka naktangka aming sidi midi ka waraga' sura naktangka tangkunang tanga ikanting. Sidi naktangka kabinga firing marang guk mokngang ningda'ning sigesa' ma ikni' ning yanggu'. \c 15 \s1 Aming wari maga sipsip ningda'ning kadaga wara'ning midi tipfara \r Mat 18:12-14 \p \v 1 Ka aming takis mamanggesi guk ka aming sansaramik titisi ka Farisi wari kadapmang mumungguk titisi ning yapma bibi' nakiamiaging wari Jisas ning midi nakonga Jisas ganang ungung abiging. \v 2 Ka Farisi arantagim a Juda ning kadapmang tapni ning sasuk aming wari Jisas wari aming kadagasi u yangkagare guk mo' tugu' u kanga anasa' ning toging, ai fikifiki adi aming kadagang titisi wa yangkagare guk mo' tanga ngingeng kubap mera adisigok nana kubap nana ning guk wa indining fatara' ning toging. \v 3 Ka Jisas wari Farisi wari midi ka u toging u yapma midi tipfara nua'ni ning tiamgu', \v 4 wa ning, aming nua'ni adi maga sipsip 100 ning ikngamting. Ka kubanik wari kapmo' surofara anga sebota'. Ka tuang wari sipsip u indangira yabota' ka kubanik wara'guk mokngang u kanga wa adi a kureng manga' ning touta' wa. Mokngang adi kubaniksa' u urosinga wa uring fungyanga base tanga wena tanga yarota'. Wenanga anganga katua sa' tota'. \v 5 Katuanga kaba karengsa' naknga ning tanga sipsip u bema barungnanga yongga' tubobu mabota'. \v 6 Ababanga yongganang i kadofinga adining amine a aming fam ka yong wara'ning dabiksa' u katiana fabanga kukyapma ning inota', maga urang sasu'negu' irosinga fuwenetik wa kami kuma' anga katuanga bema abarik yang. Wara' indi dabiksa' kabakni' karengsa' naknga tangsana tanga defakantam. \v 7 Ka beng sini' torik kadapmang ka u titing ningsa' ka Anutuning yongganang wa kunim aming adindu' ningsa' titing. Kunim aming adi aming kamaganangni ka kadapmang didimeng giri kuma' tanga ira kadagang guk mokngang ning ikiting wara'siga' wa adi kabaksi' kareng kabi'gi' nakiting. A aming ka tim kadapmang kadagang tanga ira kadagang guk ikita' wari kaba tubobu tipfaranga inga' kadapmang kareng ubu tota' waraga' wa kunim aming adi kabaksi' kareng siamo' naknga mesisiringa girii beng sini' titing ning yanggu'. \s1 Aming wari taming ning napa' tangkunang moni mangfangaminga wena ning ningda'ning titi wara'ning midi tipfara \p \v 8 Abanga nua'ni ka ning, taming nua'ni adi uningkim mambongni ten guk ka nua'ni wari mangfangam tota', wa taming adi waraga' sura kamang garinga sumu tanga wena tangkunang sini' fatota'. Tanga anganga uningkim u katuanga bema tanga wa kaba karengsa' nakota'. \v 9 Ning tanga tangsana kabi' tanga ananing amine a aming fam ka yong wara'ni u katiana ning inota', uningkim kubanik urang mangfanamgu' wa kami kuma' katuarik wara' naganing amine sidi abubu tanga nagok kabakni' karengsa' naknga tangsana tirik i mera nantam. Ning ina tanga marekanting. \v 10 Ka Anutuning yongganang undu' ningsa' titing. Anutuning kunung aming ensel adi aming ka tim kadagang tota' wari kaba faranga tubobu abota' waraga' wa kabaksi' kareng girii sini' nakiting ning yanggu'. \s1 Aming ka beni kabinga kadagang tanga ira kaba faranga tubobu abubu wara'ning midi \p \v 11 Ka Jisas wari midi tipfara ka tim kuma' tiamgu' wara'ning unggung ka nua'bu ning yanggu', ka aming nua'ni adi mindine fama' guk. \v 12 Ka mindingni mandangni wari babangsi' u ning anota', ai sibeng gu inga' indita' guning mambong u sabaranim ga' urang togung wa kami sabaranima nagata' undu' nanam titiga' nakarik. Ka babangsi' adi mindingni ning midi u naknga aiga tanga mindine fama'ga' mambong u sabaraimota'. \v 13 Ka mindingni mandangni adi beni wari mambong u amiinga manggaknanga kabi'sini' sa' iya' bene kuyane u ibinga marara yong kamani ironga mauta'. Anga ira beni ga' suknakubenga kadapmang kadagang sansaramik tanga uningkim mambong u waraga' kuma' tipmirisasu'nanga sigesa' irota'. \v 14 Ka adi mambong kabi'guk mokngang sigesa' irota' wara'ganang ka kama tugumung wari yong ka wara'ganang u kadofota'. Ka adi uningkim mambong wa kuma' kayosasu'nota' wara' adi nana napa' tona ga' nafek sini' tanga sigesa' irota'. \v 15 Ning tanga nasi' notik ning tonga aming kama unggungni nua'ni u anga kainga aming ka wari adining maga yaptatorangam wara'ning kane kadagang ga' nagira tonga kamota'. Ning tanga adi kane mumungguk kadagang u tanga ira dama undu' maga guk unggung dabik dekiaging. \v 16-17 Ka adi kane kadagang u tanga irota' ganang wa aming uwa ni guk mokngang anapmo' kubaniksa' irota'. Ka nana guk mokngang wara' adi segi kagaya sini' naknga maga ning nana kugo' udi manggara na titiga'sa' fiabota'. Ka aming ka ni nana kabi'guk mo' amiinga nauta'. Adi nafek ningsa' tanga ira anganga ananing iik kadagang waraga' sura tubobu suknatama ning touta', ai na aming mana pipeng ba. Nasi'ga' tanga na kama kamani i abanga saba kabak ningda'ning ira kane kadagang tanga mambong ga' nafera a tugumung ira sekna kagaya naknga itik. Sibeng ning kane aming dabiksa' adi nana nibek tanga karengsa' iking a na ananing mindingni sini' ka na iik kadagang ba tirik. \v 18 Ningwara' kami na kama ka i kabinga sibeng ning yongganangga' tubobu mautik. Anga sibeng ganang do kadofinga ning anotik ga', o sibeng na Anutuganang kadagang tuguk a guganang undu' kadagang tuguk. \v 19 Wara' naga ningyara' wari guning sabaga kareng ka tim urang yaguk ningwara' nua'bu iik ning guk mokngang. Gu kane aming sige slev ningsa' ubu napma bema nipmiinga tagama irotik ning toutik. \v 20 Ning tonga ning tanga marara yong ka u kabinga beni kaunga tubobu mauta'. \p Anganga yongganang do kadofinga beni ning yak ganang sini' ko mo' kadofinga kamani ko ara mauta' ganang ka beni wari tonga kanga bibiri' naknga urapsa' unara anga bedirik tota'. Bedirira mak kanga karota'. \v 21 Ka mindingni wari ning anota', o sibeng na guning sabaga ka tim urang ikaruguk ning nua'bu mo' irotik. Mokngang na Anutu ganang a gu ganang undu' kadagang girii kuma' tuguk wara' guning sabaga ning nua' mo' napma nanotang. \v 22 Ka mokngang, beni adi irosi tanga fikifiki adining nonda guk mo' kanga ira auta' wara' adi bibiri' naknga midi ka mindingni wari anota' u nakngam guk mo' tanga adining kane aming u ning katianota', ai sidi urapsa' unara anga kwi' kangkama inga'ni guk ka su a tungkum kareng ka gi' dasinga kuguk fideing wara'guk manggara fabanga ipmangamni'. \v 23 Ning tanga bulmakau uyamang bokni sa' ubu anga ura bema abani'. Kabakni' karengsa' nakem wara' indi dabiksa' tangsana tanga defakantam. \v 24 Beng sini' naganing sabana ka ya timinggi' sini' nibigu' wara' na irositangka sini' tanga ira wadigi' kuma' udep kumara nibigu' ning tonga ikitik. Ka adi ka' giri abanga nabinga tubobu kuma' bemnarik wara' indi kabakni' karengsa' nakantam. Ning ina kafakafa tangama bema tonga kaminga tangsana tanga mesisiringa girii tanga marafakanting. \p \v 25 Ka beni wari mindingni u bema kaminanga tangsana tanga marafakanting ganang ka mindingni tangandang udi feng ganang do fenganga' yongga' tubobu mabota'. Abanga yongganang u kadofinga ning tanga nakota' ka beni ning yak iyung bane ganang wa mime bibiri' ka kabaksi' kareng naknga tutugu ning u tonga faukanting wari' fakadofi sa' tota'. \v 26 U naknga beni ning kane aming nua'ni katingana ning anikauta', ai mime ka sibeng ning yak ganang do wa nasi' tanga fatoing a. \v 27 Ka kane aming wari ning anota', mo' kuyaga urang mugogu' wari tubobu abanga kadofara' kanga babangga wari ka' tubobu bema kaminanga kaba karengsa' naknga bulmakau bokni sa' ura tangsana tanga mesisiringa tanga wa mime u mera fatoyam wang. \v 28 Ka mindingni tangandang adi midi ka u naknga kaba kadagang naknga yak iyung wara'guk mo' anga amota', adi fugangsa' anga fideuta'. Ka beni wari fugangsa' anga fideuta' u kanga afanga midi kafakafa anididimanga yak iyung u amama ga' anota'. \v 29 Ka mokngang, mindingni adi barap tangkunang sini' tota' wara' adi beni u ning anota', sibeng na gugok ingging ira guning kane aming sige slev ningda'ning ira kane girii kama paramu' sini' tagama ira abarik. Abanga na guning midi undu' karangkang guk mo' titik mokngang sini'. Ka na kane girii ka ning u tagama ira abutik waraga' wa sibeng gu nasi'guk namitang. Abanga gu naga kabakna kareng naknga naganing amine guk tangsana titiga' keng ni namgung wa indeng, wara' gu kami tangsana u tanga defatang. \v 30 Ka sabaga ka u abuinga kanga tangamarang wa adi kane guk mo' tagamita'. Mokngang, adi taming kadagasi guk kadapmang kadagang sansaramik tanga uningkim mambong girii amigung u sansaramik sa' kayosasu'nanga tipmiringa abara'. Ka gu adita' kabaka kareng naknga marara maga boknisa' ba ura tanga sangamarang. \v 31-32 Ka beni wari ning anota', o ning nake' gu fikifiki nagok ingging kubap kuma' ikitamuk wara' naning napa'napa' wa guning sa'. A kuyaga ya timinggi' kuma' urang indibinga mugogu' irosinga ikitam wang. Indi wadigi' kuma' ba kumogu' ning tonga irosinga ikitam. Ka adi kami ka' tubobu abanga kadofiinga bemnem wara' gu a naga indi dabiksa' indi kabakni' kareng sini' naknga mesisiringa girii tantamuk ning anota'. \c 16 \s1 Kane aming ka ananing fugu yotangka waraga' sasuk guk tanga iik wara'ning midi tipfara \p \v 1 Ka Jisas wari arantagimni ga' midi tipfaraim nua'ni ka ning tiamgu'. Wa ning, aming kangasi nua'ni adi adining kane u katatorangam waraga' kane aming nua'ni ka tim iyak aming ning kamiinga tanga irota'. Ka adi kane kafakafa sini' mo' tota' u kanga kane aming sige fam wari aming girii u ning anga aninting, ai girii guning kane katatora ning aming ka wa kane kafakafa sa' mo' fatara'. Mokngang adi guning mambong fam ka sige guk kura fayuguta'. \v 2 Ka aming girii kane tuang wari midi ka u naknga kane katatora aming u katingana ning anota', na gu naganing kane kafakafa mo' katatoranga tarang wara'ning midi udi kuma'sa' nakarik wara' na gigibi totik. Gu naganing kane nua'bu mo' totang. Ka naganing napa'napa' mambong wara'ning dinau ka umpang ganang yora fakabitang u anga bemnama abe', kanga tipdidima totik. \v 3 Ka kane katatora aming adi aming girii wari anikagare titiga' anota' u naknga sasuk mimeng tanga ning touta', ai aming girii udi nangkagare tonga tora' ka na indining totik. Na feng kane titining tangkunang guk mokngang. Abanga na sige ikinga amane wari'sa' yotangkanap undu' megang wara' na adi nangkagare tinga iik waraga' kadapmang kareng nua'ni ka ning unda' totik. \v 4 Wa i anga aming fam ka girii ganang dinau guk u urapsa' yotangkaima adisining dinausi' u dibing ka udaim totik. Na ning totik wara' naga sige ikinga wa aming ka wari yotangkanapni'. \v 5 Ning tonga urapsa' anga aming ka tim girii ganang mambong dinau guk u katiana ning yangkanga yarota', gu naganing girii ganang dinau wa indining tugung. \v 6 Ka aming nua'ni wari ning anota', na adi ganang dinau wa sana titining wel kandang ka 100 ning manggeguk wari fidera'. Ka kane katatora aming wari ning anota', ka guning dinau wara'ning wap wa yang. Gu 100 ya ifafe tanga 50 ningsa' ubu yore' ning aniinga tota'. \v 7 Ning tanga aming nua'ni ubu anigauta', a gu wa naganing girii ganang dinau wa indining tugung. Ka aming wari ning touta', naganing dinau wa wit bek 100 ning aninga manggeguk fidera'. Ka kane katatora aming wari ning anota', ningwara' gu 100 i ifafenga 80 ningsa' ubu yore'. Ning tanga adi aming kubanik kubanik dabiksa' ka adining girii ganang dinau guk udi yotangkayap tanga ningsa' tiama yarota'. \v 8 Ka aming girii kane tuang adi kane aming kadagang u kuma' anikagareuta'. Ka kane aming wari ananing fugu yotangka waraga' sura kadapmang kareng urapsa' kuma' tanota' u kanga aming girii wari ning touta', o adi aming kadagang de ka adi sasukni kareng guk ba kuma' nakedanga tara' ning touta'. Ka beng sini' aming kamaganangni kabi'mo' adi anasining marek kareng ka fuksi'ning u katua waraga' sura kane tangkunang tanga kadapmang kuni' kuni' siamo' nakedanga titing. A aming ka Anutuning kane suronga tanga ikiting adi kane tangkunang sini' ka aming kamaganangni wari u titing ning guk mo' titing. Mokngang adi tabarataraka da'ning titing wara' adi aming kamaganangni ning kane tangkunang wari irafikita' ning yanggu'. \p \v 9 Ning ina ning tanga ning yanggu', ka sidi uningkim mambong kamaganangni wara'guk iking wa sidi sidaning fuksi' yotangka ga'sa' mo' sura kayonting. Mokngang sidi aming fam u yotangkayabinga sidigok kabaksi' kubaniksa' kufara iik wara'ning kane undu' titing. Ning tinga inga' sidining iiksi' wari bibi' to' ganang wa Anutu wari sidining kadapmang kareng u kanga sidita' kaba karengsa' naknga kafakafa tasapma manggara adining yong kareng ganang kuksabinga ikni'. \v 10 Abanga kadapmang nua'ni ka ning, aming ka ananing nasi' kane kabasi' u kafakafa sa' kuma' katatoranga tanga irota' wa inga' kane girii kabingamting undu' kafakafa sa' tota'. A aming ka tim ananing nasi' kane kabasi'ganang didimeng mo' tanga ira midi mandaga' a kuba ning guk tanga irota' wa inga' aming wari kane girii ni titiga' kaminting ganang undu' adi kadapmang kadagang ka unggungsa' yaranga tanga kane u kafakafa guk mo' katatoranga tota' ning titing. \v 11 Ka Anutu ganang iikning undu' ningsa'. Sidi napa' mambong kamaganangni guk ira aming fam u kafakafa mo' yotangkayapmanting ganang ka Anutu wari adining mini unggo u samota' wa sidi kadapmang didimeng undu' mo' yaranga tinting, mokngang. \v 12 Abanga sidi aming nua'ni ning kane kafakafa guk mo' katatoranga tinting wa Anutu adi napa' kigineng ni ka sida sini' katatoranga tanga iik wara'ning undu' mo' samota'. \p \v 13 Beng sini' aming ka aming girisi fama' ning kane ira tiamiting adi kabaksi' kubaniksa' guk mo' kufara tiamiting. Mokngang adi girini nua'ni ga' wa kaba guk kufara adita' siamo' naknga tangamota' a aming girii nua'ni ga' wa mokngang, manda da'ning ukngama usingsa' sige fatangamota' ning titing. Ka sidindu' ningsa', sidi uningkim mambong kamaganangni ga'sa' siamo' nakanting wa sidi napa' kigineng sini' ka Anutu girii kareng waraga' kabaksi' kubaniksa' kufara ninak ning guk mokngang ning yanggu'. \s1 Jisas wari kadapmang kareng guk ka Moses ning midi tang waraga' togu' \p \v 14 Ka Farisi arantagim adi uningkim mambong kamaganangni waraga' siamo' naknga ikiaging. Wara' adi midi ka Jisas wari uningkim mambong kamaganangni ga' siamo' mo' ninak wara'ning togu' u naknga kabaksi' kadagang naknga Jisas u anikige tiging. \v 15 Ka Jisas wari ning yanggu', a aming ka sidi napa' kareng aming ning dasi'ganang sireng tinga aming wari karengsa' ning sapma sidining wap bema ara waraga'sa' fanaking. Ka Anutu adi aming ning wap bema ara wara'ning wa kadapmang nua'ni tita'. Wa ning, napa' ka aming wari kareng ning kanga wap bema areting wa Anutu adi napa' sigening ning kata' wara' Anutu adi sidining kadagang ka sidaning wap bema ara wara'ning ka kabaksi'ganang ita' wa kuma'sa' kara'. \p \v 16 Ka kadapmang ka aming wari Anutuganang anga iik wara'ning wa tim Jon Baptis wari ko mo' kadofigu' u tanga wa Moses ning midi tang guk ka profet ning midi guk wari yagumu'. Ka inga' kama ka Jon Baptis wari kadofinga midi kareng ka aming wari Anutuning bining ganang iik wari kagadofi wara'ning u ituagu' u tanga ababanga kami naga kadofinga itawarik yara'ganang undu' aming kabi'mo' wari midi ka u naknga Anutuning bining ganang iikga'sa' naknga aming wari faba iming ganang urap tanga mamok ning tonga kura' urakayong guk urang tanga mamoting ningda'ning tanga mabing. \v 17 Ka na midi ka u torik wa Moses ning kadapmang tang u tipmikurita wara'ning mo' sura torik. Mokngang, Moses ning kadapmang tang wa Anutuning napa' kigineng ka bibi' titining guk mokngang. Beng sini' inga' kama kunim wari wadigi' biwa' ganang wa Moses ning kadapmang tang wara'ning midi dibing fam dabiksa' wa ni ka bibi' kabi'sini' guk mo' to'ga'. Mokngang, midi wara'ning dabiksa' wa tangkunang ningsa' ko ira awa' ning yanggu'. \p \v 18 Ka Jisas wari kadapmang ka ufi imaraming tanga iikning waraga' midi nua'ni ka ning yanggu', ka aming ka tamni kabinga taming nua'ni sanota' wa adi ufi imaraming tanga iik wara'ning kadapmang didimeng u tipkadanga kadagang tara'. Abanga aming ka taming ka kadagang tinga ufini wari kagabi tota' u sanota' undu' kadagang tara' ning yanggu'. \s1 Aming kangasi guk ka tatafak aming Lasaras guk wara'sining iiksi' ning midi \r Mat 5:31-32; 19:9; Mak 10:11-12 \p \v 19 Ka Jisas wari kadapmang ka aming wari kangasi sini' tanga ira aming nua'ni yotangka ga' sasuk guk mo' titi waraga' midi tipfara ka ning tiamgu', ka aming kangasi nua'ni adi fikifiki kwi' a tasaseni udi inga'ni inga'ni karesi karesi sini'sa' faipmota'. Abanga adi nana undu' fikifiki karesi karesisa' nanga irota'. \v 20 Ka tatafak aming kadagang nua'ni fugu udi adi' ka wapni Lasaras undu' unggung irota'. \v 21 Ka fikifiki Lasaras adi segi kagaya naknga aming kangasi wari nana dibing nanga kwasina u manggara nana waraga' sura anga aming kangasi wara'ning yak iming ganang mera fatota', Ning tinga kugwang wari adining udi fugu ganang u fipnanga fiaranting. \v 22 Ning tanga Lasaras adi marek kadaga ningsa' tanga ira anganga inga' kungkumak tota'. Kumakinga Anutuning kuning aming ensel wari bema tonga yong kareng ka papangni Ebraham wari irota' wara'ganang kaminga Ebraham guk kunim ning tangsana girii wara'ning bining ganang mera nana nabek a napa'ga' nafek guk mo' ubu tanga irota'. Ka inga' aming kangasi ka undu' kungkumak tinga unafarafi tinting. \v 23 Ka aming kangasi adi kungkumak tota' ganang wa kudip kadagang ganang anga ira fikifiki kagaya girii ningsa' bema ira auta'. Adi kagaya u bema ira anganga ning tanga tonga kauta' ka papangni Ebraham udi aming kadagang Lasaras urang wara'guk yong kareng ganang marek kugurang kareng tanga kamani sini' marafakantamu'. \v 24 U kanga yotangkangam titiga' sura ku ning tonga katinganota', o papa Ebraham gu bibiri' napma yotangkanam te', fukna kagaya ya mokngangsa' ba nakarik. Gu Lasaras u anigaranaminga afanga kafong ama ganang farafinga mambapna i susungenaminga kugurang kabi'ning guk nakok. \v 25 Ka Ebraham wari ning anota', o papana bibiri' sini' gu kafakafa sura nakedanga toya'. Tim gu ka' ira kamaganang ko yagung u tanga wa gu napa' fuka yotangka ning wa karesi karesisa' tanga nana nabek ning tanga kabaka kareng guksa' ikarugung. A Lasaras adi tasase kadagasi a nana ga' nafek ning tanga ira fikifiki adi kaba mamareng girii guk itarugu'. Ka kami yong ka yara'ganang wa adi marek kareng sini' tanga kaba ararangeng karengsa' ubu naknga ita'. A aming ka tim kabaka kareng guk naknga yagung gubu kabaka mamareng a kagaya girii bema itang. \v 26 Abanga napa' nua'ni ka indi a sidi ning tanga bining ganang wa Anutu wari kama sam girii ka bagi tangkunang ning kuma' kamigu' wara' indi u anga sap a sidi abanga nip ning ga' ning tonga tantam udi kadapmang guk mokngang sini' ning anota'. \v 27 Ka aming kangasi wari ning touta', o bibiri' sini' papa, ningwara' gu Lasaras u anigareinga adi naganing yongganang do anga naganing kuyane faiv ning ka ka' ko iking u kudip kadagang ning kagaya girii yaraga' yangnatamota'. \v 28 Ning tinga adi kabaksi' faranga kadagang u kabinga karengsa' ikanting wara' adi inga' kagaya girii yara'guk mo' bemni' ning touta'. \v 29 Ka Ebraham wari ning anota', ka gu kuyage ga' sura torang udi giri. Ka adi Moses ning midi a profet ning midi wara'guk kuma' ikiting wara' adi u kuma' kanga nakedanga tanga ikanting. \v 30 Ka aming kangasi wari anota', o papa, Moses a profet ning midi udi giri ikita' de ka mokngang. Adi kafakafa guk mo' nakiting. Wara' aming nua'ni ka kungkumak tanga napa' i kuma' kadidimota' wari tubobu marara anga yangdidima sini' tota' wa giri, adi mutu tanga anasining iiksi' u tipdidimanting. \v 31 Ka Ebraham wari ning anota', ka adi Moses a profet ning midi wa kuma'sa' kating, ka adi kafakafa yara waraga' bibi' naknga ikiting. Ka aming nua'ni wari kungkumak tanga napa' u kasasu'nanga marara tubobu anga inota' undu' adi nakngam guk mo' tinting. Mokngang ning anota' ning yanggu' Jisas wari. \c 17 \s1 Kadagang wari aming ning naktangka tipkadaga wara'ning midi \r Mat 18:6-7,21-22; Mak 9:42 \p \v 1 Ka Jisas wari arantagimni u ning yanggu', ka beng sini' aming sidi siramikinga kadagang titi wara'ning wa kadapmang kuni' kuni' kabi'mo' kadofisamarota' de. Ka aming ka kadagang ka aming nua'ni kadapmang kadagang titiga' anidideinga tota' wa adi inga' kagaya girii beng sini' bemo'ga'. \v 2 Aming ka ningwara' wari ira naktangka aming ka sasuksi' tangkunang guk mokngang u iramikinga adi urapsa' mangfanga kadagang tanga kadaga ma tini' wara' aming ka ningwara' wa ka' ko mo' kabinga irota', kungkumak sa' tota'. Ka aming ka kadapmang ka ningwara' u tota' wa adi kadagang girii sini' tara' wara' sidi kadapmang u urapsa' udangama bimbem tanga uningkim mamareng girii bema kadare ganang tofinga gwang ganang kuragamainga wadigi' biwata'. Ka sidi kadapmang kadagang ka ningwara' u mo' titi waraga' wa kafakafa suktangkanga ikanting. \v 3 Ka sidi amisi' nua'ni wari kadagang tinga wa aninga tipdidima tinting. Ka adi sidining midi u naknga kaba faranga kadagang u kabiinga wa sidindu' adining kadagang waraga' suknakubengam tinting. \v 4 Ka kadagang suknakubengam wara'ning wa kubaniksa' tota' ungungsa' mo' suknakubengamotang. Mokngang wa kuyaga wari guganang kadagang fikifiki tanga kaba tubobu faranga adining kadagang u suknakubengam waraga' ka sidii kubanik ganang wa seven ning sini' ganota' undu' girisa' suknakubengamotang ning yanggu'. \s1 Naktangka wa kigineng girii guk \p \v 5 Ka Jisas ning aposel arantagim 12 wari Jisas ning midi ka u naknga Jisas u ning aniging, ka girii indi naktangka tang guk mokngang ka gu yotangkanip tinga indi naktangka kigineng guk iikga' nakem. \v 6 Ka Jisas wari ning yanggu', beng sini' kigineng iik wa aming ka naktangkani tangkunang guk warisa' kigineng guk iikning mo'. Sidindu' kuma'sa' naking, firi mindip fam wa kabasi' sini' de ka inga' wari girii girauta'. Ka aming ka naktangkani kabasi'sini' ka mindip kabasi' ka ningwara' guk irota' undu' kane kareng tangkunang girisa' tota'. Adi kane girii ka firi girii yari ki guk tamara anga gwang bining do kadofinga marek waraga' touta' wa firi udi didimengsa' beng guksa' kuma' tamara anga marerota' kanting ning yanggu'. \s1 Naktangka aming wa Anutuning kane amingsa' ka slev ningda'ning \p \v 7 Ka sidi sasuk ka aming girisi ka kane aming slev guk wari titing waraga' sukni'. Wa ning, aming girii adi kane aming wari kane ka feng iirop ning kama dindini wa ma maga yaptatora wara'ning u tanga anganga kibiri yak ganangga' tubobu mabota' wa aming girii adi kagabi sa' tinga nana nanga mengkura urapsa' mo' tota'. \v 8 Mokngang, aming girii adi kane aming wari yak ganang u abanga kadofiinga wa ning anota', ai gu tim ka nagata' nana u sanama iya' naga nana a ama u mera nainga gu inga' kuma' sanga naya'. \v 9 Ning tinga kane aming adi girini ning midi u naknga kaba tiptangkanga kane u titisa' tota'. Ka kane aming sige slev adi kane girii ka ning u tangamota' ka girini wari o asekna karengsa' tanamarang ning guk mo' anota' wa adi waraga' sasuk mimeng guk mo' tota'. Mokngang, adi kane aming sige slev wara' adi ananing kane ningsa' kanga tota' ning titing. \v 10 Ka sidindu' ningsa' sidi Anutuning kane aming sige slev ning iking wara' sidi nasi' kane ka Anutu wari sidi titiga' kuma' sura samira' u tonga wa sidi o indi kane u tantam ganang wa Anutu wari indining wap bema arota' ning sura kane u tinting. Mokngang sidi ning sura tinting, a indi kane amingsa', indi kane u titiga' bibi' mo' nakem, indi titisa' tantam. Ning tonga kane u tasasu'na waraga'sa' sura tanga ira au sa' tinting ning yanggu'. \s1 Jisas wari aming bagana kadagang lepa guk ka 10 ning u ifakarendagu'. \p \v 11 Ka Jisas wari Jerusalem ga' anga kadapmang nua'ni ka Sameria a Galili tara' mayaging u yaranga mugogu'. \v 12 Anganga yong nua'ni ganang kagadofi ga' dudure tanga yapku' ka aming 10 ning ka bagana tangkunang lepa kasi' kafasi' ki natugupmuresi guk wari abiging. Abanga Jisas wari agu' u kuma' tabang kanga bagana kadagang waraga' tanga kamani sa' adenga \v 13 ku ning tabanga katinganging, o girii Jisas gu nipbubure tanga yotangkanip te'. \v 14 Ka Jisas wari adisining ku u naknga fonga yapma ning yanggu', girisa' kuma' yotangkasabarik. Ka sidi i anga Juda indining kadapmang ka bagana aming wari tubobu kuma' karenda wara'ning titam u yaranga pris ganang kadofinga fuksi' u yangtintingneinga sapmanting. \v 15 Ning ininga aramugoging. Anga yapking ka fuksi' udi tubobu kuma' karendayapking. U kanga aming nua'ni adi bagana kadagang wari kaga'sa' kabinga aming karengsa' tubobu yagu' waraga' sura Jisas ga' kaba karengsa' naknga amine fam u ibinga Jisas kaunga tubobu abanga Anutuning wap bema aranga mesisiringa tang tanga abugu'. \v 16 Tanga ababanga Jisas ganang kadofinga Jisas ning kayong ganang u mang mungkupnanga mera Jisas u asekna ning aninga adining wap bema aregu'. Ka aming ka tubobu u abugu' wa Judani mo', Sameriani aming wari abugu'. \v 17-18 Ka Jisas wari nakeda tanga tubobu abanga adining wap bema aregu' u kanga ning togu', na aming bagana kadagang guk wa ten ning dabiksa' ifikarendangak ka nakeda tanga tubobu wa aming kubaniksa' ka yong nua'nini gapmo' ba abarang. Aming dabik ka nain ning wa indeng anga maing. Nagabu Anutuga' kabaksi' kareng naknga mesisiringa wa sidi dabik udep abanga tangamting ning tonga aderik. \v 19 Ning tonga ning tanga aming u ning anigu', giri, gu nagata' naktangka tarang warisa' tanga kami wadigi' kuma' karendarang. Mamarak tanga yakangga' mugo te'. \s1 Jisas wari aming wari kadapmang ka Anutuning bining wari kadofiinga kigeda waraga' yanggu' \r Mat 24:23-28,37-41 \p \v 20 Ka Farisi arantagim wari Jisas u ning abanga anikaging, ai kama ka Anutu wari aming dabik indi manggaknipma fonga adining bining ganangsa' kuknipma niptatoreinga gi' iik wara'ning urang wa dari kadofo'ga'. Ka Jisas wari ning yanggu', kama ka Anutu wari aming adining bining ganang kukyapma yaptatora wara'ning wa aming wari dasi' wari sareng sini' kaga ning guk mokngang, wa kapmo'sa' ikita'. \v 21 Kama ka wa sarengsa' adeinga aming wari kanga ai i adera' yang a do adera' wang ning tutugu ning guk mokngang. Beng guk sini' sanirik Anutuning bining wa sidining bining ganang ingging kuma' kadofinga ita' ka sidi kigeda guk mo' tanga iking ning yanggu'. \p \v 22 Ning tanga Jisas wari ananing arantagimni ubu yanggu', ka inga' na sidigok mo' ikinga sidi naganing nondakna narosi tanga ira Amingning Tim Iyak naga nua'bu abanga saptatora waraga' siamo' naknga ikni', ka mokngang na urap mo' abok. \v 23 Ka kama ka naga urap mo' abok wara'ganang wa aming fam wari ai', Jisas urang udi tubo ning tara' kuma' abara'. Wa ma ita' ingging kuma' abara' yang ning tonga yarani'. Ka sidi u naknga nagata' sura bengsa' ba ning tonga mo' marara tini', mokngang. \v 24 Kama ka Amingning Tim Iyak naga abubu wara'ning wa kadapmang ka tifik wari kama kama dabik kaga' urapsa' urang diokinga kating ningsa' tanga kaga' urapsa' kadofok ga'. \v 25 Ka tim ka na kagaya girii bemotik. Ning tinga aming arantagim ka i iking yari nagata' bibi' naknga manda uknama ikni'ga'. \v 26 Ka kama ka Amingning Tim Iyak naga abubu wara'ning wa kadapmang ka timinggi' Noa wari yagu' u tanga ka aming wari kama ka Anutu wari tagagareyap ning wari kagadofi waraga' suknakubenga tanga ikinga urang kadofiaminga tiging ningsa' kadofo'ga'. \v 27 Kama ka u tanga wa ama gibung girii wari kadofonga tinga Noa wari waraga' sura sip fatarugu' wa ami taming adi suknakube sa' tanga nana nasi' kareng nanga marek kareng tanga taming kafauwe ning unggungsa' tanga ira aging. Ira anganga ama gibung girii wari kadofiinga Noa kurene wari sip iyung amoinga adi bisasu'na sa' tiging. \v 28 Abanga tim Lot wari yong kadagang Sodom u itarugu' u tanga undu' adi ningsa' tiging. Kudip wari yong ka u dada ga' dudure kuma' tugu', ka yong wara'ning aming adi wara'guk mo' sura marek kareng tanga nana nasi' kareng nanga a maket titi a mambong inga'ni tona a feng kane a yak inga'ni kareng mana ning unggungsa' tanga ira aging. \v 29 Tanga ira anganga kama ka Lot wari Sodom yong u kabinga bima tanga mugogu' wara'ganangsa' ka Anutu wari kudip guk ka uningkim kuguduguk guk u kwasineinga Sodom yong wari danga dabiksa' bisasu'neging. \v 30 Ka kama ka Amingning Tim Iyak naga tubobu abok wara'ning undu' ningsa' kadofiinga kani'ga'. Aming kabi'mo' wari mambong ga'sa' sura suknakube sa' kuma' tanga ikni' wara'ganang kadofok ga'. \p \v 31 Ka kama ka naga abok wara'ganang wa ning tini', aming ka yak fugang marero' adi napa' u kanga parap marara mambongni bemnonga iyung bane mo' amo'. Abanga aming ka feng ganang anga fato' adindu' mambong ni bemnotik ning tonga yongganangga' tubobu mo' unara abo'. Mokngang adi tubosa' bimanga mawa'. \v 32 Ka wara'ning wa kadapmang ka tim Lot wari urang tugu' waraga' sukanting. Lot ning tamni adi kama kadagang wari kadofiinga bima tanga abanga mambongni tangkunasi fam waraga' sura yong u tubobu faranga kanga kadaga wadigi' tugu'. \v 33 Ka adi u tanga kadagagu' ningsa' ka aming ka napa' mambong ka fugu yotangka ning waraga'sa' sura fikifiki wara'ning kanesa' tanga irota' wa inga' adi fakara tanga kadaga to'ga'. A aming ka kadapmang ka ananing fugu yotangka ning waraga'sa' sasuk ning u kabinga aming fam yotangkayap ga' tanga mamareng girii bema kumarota' wa adi inga' iik kareng ka ka' ningsa' iikning u bema iro'. \v 34 Beng sini' urang torik, kama ka naga abok wara'ganang wa na kadapmang nua'ni ka ning tok, aming fama' ka basing kubaniksa' ganang deiakdemu' wa na kubaniksa' bemnanga kubanik ka unggung kabok. \v 35 Abanga taming fama' ka sanggom mera fakarakdemu' undu' ningsa', na kubaniksa' bema nua'ni wa kagabi tok. \v 36 A aming fama' ka feng kane fatademu' undu' na kubaniksa' bema nua'ni wa unggung kagabi ningsa' tanga yarokga' ning yanggu'. \v 37 Ka arantagimni wari midi ka u naknga ning aniging, ka girii, kadapmang ka aming kidanga manggakyap ga' u torang wa kama wa indeng tara' abanga tiabe'ga'. Ka Jisas wari ning yanggu', sidi yang mangambeng wari keng kubungni waraga' tanga bak kukiting u yapma wa nakeda sa' tanga o napa' kubungni unda', ning undu' beng guksa' tuguting. Ka kama ka wari kadofonga napa' ni kadofo' undu' sidi kuma'sa' kigedanga nakedani'ga' ning yanggu'. \c 18 \s1 Anutuga' ibang tutugu ning kadapmang wa taming wari jas ganang midi fikifiki anga tutugu ning ningda'ning \p \v 1 Ka Jisas wari kadapmang ka Anutuga' ibang tutugu baritarak guk mo' naknga fikifiki ningsa' tonga ira au waraga' arantagimni u yangdidimonga midi tipfara tanga ning yanggu', \v 2-3 ka yong nua'ni ganang wa tamkasa' nua'ni guk irota', Ka aming nua'ni wari tamkasa' waraga' mamareng famota'. Ka taming adi mamareng u tipdidimangam wara'ning aming nua'ni guk mokngang wara' adi yong wara'ning aming girii nua'ni ka aming ning mamareng u naknga tipdidimayam ning wara'ganang anga ning anota', o aming girii gu yotangkanap tinga aming ka wari nagata' mamareng nua'bu mo' namota'. Ning udi fikifiki anga fanota'. Ka aming girii ka udi Anutuga' guk mo' naknga aming kafakafa tiap ga' undu' bibi' naknga ananing sasuk ganangsa' tanga irota'. \v 4 Ka aming girii adi taming wari yotangkangam titiga' fikifiki anga fanota' u kanga tim ka bibi' nakngamota'. Ka inga' ubu sura ning touta', a na kadapmang ka aming yotangkayap ning wara'guk mo' titik. Ka tamkasa' adi fikifiki yotangkangam titiga'sa' abanga fananara'. \v 5 Ka nagabu kagabi sa' totik wa adi ko ningsa' abanga fananinga nakguridangam sini' ma tok. Wara' na nagata' kane girii kabinam u udaga waraga'sa' tanga kubase' yotangkangamotik ning tonga tamkasa' u yotangkangam tota'. \v 6 Ka Jisas wari midi tipfara u ina ning tanga ning yanggu', beng sini' aming girii kamaganangni adi aming kadagang ai' dap titiing mo' de ka adi taming wari fikifiki anota' u kanga undu' aigangam tanga kuma'sa' yotangkangamota'. \v 7 Ka aming girii adi ai' dap wa kadapmang ka taming wari adita' kane girii amimi wara'ning u udaga waraga'sa' tanga tangamota'. A aming girii ka Anutu adi aming girii kamaganangni ningwara' mo'. Adi ai' dap ning ki beng sini' ikita' wara' adi aming ka ananing arantagim ning ikanting wari mamareng guk ira yotangkaim titiga' sura tiim sidii fikifiki katingana ira anting wa Anutu adi yotangkayap titiga' bibi' guk mo' nakota', mokngang sini'. \v 8 Anutu adi adisining ibang u nakyam sa' tanga adi nasi' mamareng guk ira tonting u urapsa' kuma' yotangkaima tipdidimaiminga adi kabaksi' kareng guk ubu ikanting. Ka sidi waraga' sura naktangka tanga ira wa sidi Anutuga' ibang fikifiki ningsa' tonga ira anting. Inga' Amingning Tim Iyak naga kamaganangga' tubobu abok ganang wa na aming fam ka naktangka tangkunang tanga ibang ko ningsa' tonga ira ausi wara'guk mo' ma yabok ning yanggu'. \s1 Jisas wari ibang beng guk tutugu wara'ning waraga' aming fama' wara'sining kadapmang u yora togu' \p \v 9 Ka Jisas wari Juda aming fam ka kadapmang didimeng giri tanga ikem ning tonga anasining wap bema aranga aming fam wa kadagasi ning yabiaging wari nakedanga adisining iiksi' u tipdidima waraga' sura midi nua'ni ka ning yanggu'. \v 10 Wa ning, aming fama' nua'ni ka Farisi a nua'ni ka aming kadagang takis mamanggeng wari siring yak girii tempel ganang amanga Anutuga' ibang tontamu'. Ka Farisi adi tim mauta' a aming takis mamanggeng ka Farisi wari kadapmang mumungguk titiing ning yapma bibi' nakyamiting adi mandang mauta'. \v 11 Anga siring yak iyung u amanga adenga Farisi adi aming kadapmang didimengsa' titiing wara' adi iikni ganang wa kadagang ni guk mokngang ning sura naknga Anutuga' ibang ning touta', o Anutu na aming ka kadapmang kadagang ka kubu a ami taming fam guk sansaramik titi a kadagang fam ka ning u tanga ikiting ka i adera' ningyara' mo'. Abanga na kadapmang mumungguk kadagang titiing ka aming ka do abanga adera' ningwara' mo' wara' na asekna ning torik. \v 12 Na kadapmang didimeng tanga sande kubanik kubanik fikifiki guta' sura nana tapni kama fama' ning sini' titik. Abanga na fiki uningkim mambong a napa' mambong fam manggetik undu' guta' sura ten ning indangira wa guta' kubanik didimengsa' udanga gamitik ning touta'. \v 13 Ka aming takis mamanggeng adi wap aming kadagang wara'guk irota' wara' adi anga adining kadagang waraga' sura kaba mamareng naknga siring yak iyung bane sini' do mo' agu'. Mokngang adi iming ganang gaga sa' amanga mungkupna tanga mera ananing mamamni u ura kaba guk kufara Anutuga' ibang ning touta', o Anutu na aming kadagang tuang beng sini' tanga ikitik wara' gu bibiri' napma yotangkanam te' ning touta'. \v 14 Ka beng sini' urang sanirik, Anutu adi ibang tutugu ning kadapmang ka aming takis mamanggeng wari tanga touta' wa didimeng ning kanga adita' nakota'. A ibang ning kadapmang ka Farisi wari tanga touta' wa Anutu adi didimeng mo' kanga bibi' nakngamota'. Beng sini' aming ka kadapmang ka ananing wap bema ara wara'ningsa' tanga irota' wa Anutu adi napa' sigening ning kanga adining wap bema afota'. A aming ka kaba bema afanga kadapmang ka ananing wap bema afu wara'ning u tanga irota' wa Anutu adi didimeng ning kanga adita' naknga adining wap bema arota' ning yanggu' Jisas wari. \s1 Jisas wari sababi' u adiganang fabanga kukyapma kisi' suroyapma ibang toyamgu' \r Mat 19:13-15; Mak 10:13-16 \p \v 15 Ning tanga yong unggungni aming wari Jisas wari adisining sababi' u kisi' suroyapma ibang totangkaim waraga' sura Jisas ga' sababi' u inagikngama abiging. Ka Jisas ning arantagimni adi u yapma yangkagare tiging. \v 16 Ka Jisas wari yangkagare tiging u yapma sababi' u katiana fonga kukyapma arantagimni u ning yanggu', sidi yangsefi mo' tinting. Anutuning bining wa aming kabaksi' kareng guk ka saba kababi' ningyara' wari iik ning. \v 17 Beng sini' sanirik aming ka Anutuning bining ganang iikga' naknga wa adi kabaksi' inga'ni kareng guk ka sababi' ningyara' naktangkanga ikanting wa giri, Anutuning bining ganang ikanting. A adi ning guk mo' tinting wa adi Anutuning bining ganang iikning guk mokngang sini' ning yanggu'. \s1 Aming girii nua'ni mambongni siamo' guk wari gi' iikning kadapmang waraga' Jisas anigagu' \r Mat 19:16-30; Mak 10:17-31 \p \v 18 Ning tanga unggung mareiaging. Ka Juda ning aming girii nua'ni wari abanga Jisas u ning anikagu', o ninggek aming girii kareng na indining da'ning tanga ka' iik fikifiki ningsa' irotik. \v 19 Ka Jisas wari adining sasukni u kadidima waraga' ning anigu', ai gu aming kareng ning guk wa indining nanarang. Wap ka kareng wa Anutu kubaniksa' urang anitam udi. \v 20 Ka gu nasi' kareng ni titiga' sura abanga torang. Kadapmang kareng ka aming wari tanga kareng iik wara'ning wa midi ka Anutuning midi tang wari tonga yareta' wa gundu' kuma'sa' nakitang. Ka midi ka u tuguta' wa ning, gu tamga a ufiga kabinga kadagang sansaramik mo' totang a aming mo' ugumarotang a kubu mo' totang a midi mandaga' mo' toutang. Ning tanga gu mamangga babangga ning kapmik irotang ning tuguta' u yaranga totang wa napa' kareng sini'. \v 21 Ka aming wari ning togu', o beng sini' midi kadapmang ka u torang wa na timinggi' kabasi' ganang yaranga tanga ababanga kami yara'ganang undu' didimeng ko ningsa' tanga itik yang. \v 22 Ka Jisas wari ning anigu', ka gu kadapmang tang u yaranga didimengsa' udi giri tanga ikitang, ka gu napa' tangkunang kubaniksa' wa kagabi fatitang. Napa' ka wa ning, gu i anga guning mambong dabik u manggara fonga aming fam ga' ima yaranga mambong wara'ning uningkim u manggara tatafak aming ga' sabaraimsasu'notang. Ning tanga gu naga nawara abotang. Gu kadapang ka u ganirik u totang wa inga' gu Anutuning yongganang napa' kareng sini' katuaya' ning anigu'. \v 23 Ka aming girii adi mambongni siamo' guk, aming kangasi sini'. Wara' adi midi ka Jisas wari mambongni u sabaraim ga' anigu' u naknga kaba mamareng naknga bibi' naknga Jisas u kabinga mugo tugu'. \v 24 Ka aming kangasi wari kaba mamareng naknga mugo tinga Jisas wari ning yanggu', beng sini' torik aming ka mambongsi' siamo' guk adi Anutuning bining ning kadapmang u yaranga au waraga' wa kane girii sihni' tinting. \v 25 Ka wara'ning wa sidi maga girisi kamel waraga' sukanting. Maga girii wari napa' ginang kabasi' sini' ganang au ning guk mokngang kirikna tota'. Ka aming ka mambong siamo' guk undu' ningsa'. Adi mambongsi' waraga' sura Anutuning bining iikga' wa kane girii sini' tintin, ning yanggu'. \v 26 Ka aming wari u naknga fam ka ning toging, ai, ka gu midi ka mamareng ning guk torang aming kamaganangni ka ni Anutuning bining ganang guk mo' unda' iro'ga'. \v 27 Ka Jisas wari ning yanggu', beng sini' napa' ka aming wari mo' titining ning kating wa Anutu adi girisa' titining ning kata'. Wara' Anutu warisa' kuma' tiaminga ikanting ning yanggu'. \v 28 Ka Pita wari Jisas u ning anigu', girii, a guning arantagim indi ya indining. Indi guning kane ga' sura marara indining yak ning ki a mambongni' tangkunasi a mamangne babangne u ibisasu'nanga abanga gu giwara guning kane ubu tanga yangakem yang. \v 29 Ka Jisas wari arantagimni dabik u ning yanggu', beng guk sini' sanirik aming ka Anutuning bining ning kane titiga' saimo' naknga marara adining yong ki a yak a tamni a mindine ibingine mambong a kuyane a mengbe u ibinga mauta' wa adi napa' niga' nafek guk mo' tanga irota' mokngang. \v 30 Adi napa' mambong ka u ibota' wara'ning tuboni wa Anutu wari napa' fam kabi'mo' ubu aminga auta'. Ning tinga adi kamaganang ingging irota' ganang wa napa' niga' nafek guk mo' tanga ira anganga inga' Anutuning yongganang undu' napa' girii sini' ka ka' fikifiki ningsa' iik u amiinga tanga iro' ning yanggu'. \s1 Jisas wari ana kungkumak tanga tubobu mamarak waraga' nua'bu togu' \r Mat 20:17-19; Mak 10:32-34 \p \v 31 Ka Jisas wari arantagimni 12 u inagira naro' fonga kukyapma ning yanggu', i nakni' idi Jerusalem yongga' wadigi' urang famayam. Ka midi ka tim profet wari napa' napa' ka inga' Amingning Tim Iyak wari titi waraga' urang yoking wa kami yara'ganang beng guk kuma' kadofonga tara'. \v 32 Ka adi Amingning Tim Iyak u bema tonga aming arantagim nua'ni ka Juda mo' waraga' iminga wari bema midi kadagang aninga anikige tanga yuguk sombakni'ga'. \v 33 Ning tanga aya tangkunang wari fefinga ugumak tini'ga'. Ugumakinga kumara deia' kama fama' ibinga famineng ning fawa' ganang wa adi ka' tubobu seranga mararo'ga' ning yanggu'. \v 34 Ka arantagimni ning sasuksi' ganang wa midi ka wara'ning kini udi mang sini' ningda'ning adegu' wara' adi Jisas ning midi u naknga midi wara'ning kiga' nafek tiging. \s1 Jisas wari aming de kadagang nua'ni tipkarendagu' \r Mat 20:29-34; Mak 10:46-52 \p \v 35 Ka Jisas guk ka arantagimni a aming sige fam wara'siguk wari anga Jeriko yong u kadofinga aramugoging, ka aming de kadagang nua'ni udi unggung merafagu'. Adi fikifiki kadapmang gaga ganang u mera aming wari mambong fam amimi waraga' fakatianarugu'. \v 36 Ka adi aming kabi'mo' ka Jisas yaranga aging wari midi ganggarang tonga aging u naknga amine u ning katianggu', ai do wa nasi' tanga tonga maing nakarik. \v 37 Ka amine yong ki unggungni wari ning aniging, wa Jisas Nasaretni wari abara'. \v 38 Ka adi Jisas Nasaretni ning toging u naknga yotangkangam titiga' sura ku ning katigu', ai Jisas Devit ning mindingni gu napbubure tanga yotangkanap te'. \v 39 Ka aming fam ka tim abiging wari kuguruda tanga ai, kabap ning anisefiging. Ka mokngang adi nakyam guk mo' tanga ku bang sini' nua'bu katigu', o Devit ning mindingni gu bibiri' napma yotangkanap te'. \v 40 Ka Jisas wari adining ku u naknga bibiri' naknga abanga adenga ning yanggu', aming u i nagiknama abani'. Ning ininga nagikngama abuinga Jisas wari aming de kadagang u ning anigagu', ka gu nasi' tagam ga' naknga fakatinanarang. \v 41 Ka aming de kadagang wari ning togu', o girii na dana nua'bu karendanam ga'sa' nakarik. \v 42 Ning tuguinga Jisas wari ning anigu', we' tubobu kuma' karendagabara', degara te'. Ganing naktangka tang ka nagata' kabaka kubaniksa' kufara tarang warisa' tanga kami gu wadigi' kuma' karendarang ning anigu'. \v 43 Ning tinga de kadagang udi kaga' urapsa' karendainga karengsa' ubu degaranga marara Jisas u yaranga anga kaba karengsa' naknga Anutuning wap bema aranga mesisiringa tanga tanga mugogu'. Ka ami taming fam adindu' Jisas wari napa' girii tugu' u kanga Anutuning wap bema aranga mesisiringa tiging. \c 19 \s1 Aming nua'ni Sakias wari Jisas kagu' wara'ning midi \p \v 1 Ning tanga anga Jisas wari Jeriko yong bining u kadofinga aramugogu'. \v 2 Ka yong wara'ni aming nua'ni wapni Sakias ka adi kane aming arantagim ka takis manggakiaging u yaptatorarugu' wara'ning aming girii ira mambong kanggasi tanga itarugu'. \v 3 Ka adi aming kabi'mo' wari Jisas u kanga abanga adiganang bak girii tiging u yapma adindu' Jisas u kafakafa sini' kadidima ga' sura abugu'. Ka mokngang, adi aming pumpurum sini' wara' adi Jisas u kaga ga' ning tonga tugu', udi mokngang kaga guk mo' tugu'. \v 4 Ning tanga kadapmang ka Jisas wari au ga' wara'ganang tim unara anga firi nua'ni ka wapni sikamo wara'ganang furo'ning aranga mera fadegaregu'. \v 5 Ka Jisas wari anganga adiganang u kadofinga tarang kanga adenga ning anigu', ai Sakias gu afufu te'. Kami na gugok guning yak ganangga' mantamuk. \v 6 Ka Sakias adi Jisas ning midi u naknga urapsa' afanga Jisas u kanga kaba karengsa' naknga ning tanga Jisas u nagiknanga adining yak ganangga' mugogumu'. \v 7 Ka aming kabi'mo' adi Jisas wari Sakias ning yak ganangga' mugogumu' u kanga kabaksi' kadagang naknga ai' adi aming kadagang ning yak ganang guk wa nasi'ga' mara' ning tonga yareging. \v 8 Ka Jisas adi Sakias guk adining yakang ganang u kuma' anga kadofinga mareiagumu'. Ka Sakias wari Jisas u ning anigu', o girii tim kadagang tanga ikitik. Ka kami na kabakna ubu kuma' fararik wara' na naganing napa' napa' mambong girii i bining didimeng udanga manggara tatafak aming u yotangkayapma yarotik. Abanga aming ka naga tim takis manggara mandaga' iramira uningkim mambong girii naminga dibing ka nagata' kubu tanga famanggaknatik wa na ning torik, kami kura'bu uya' ka girii sini' kuma' imotik. \v 9 Ka Jisas wari ning anigu', o beng sini' kami Anutu wari aming ka yak ka yara'ganang iking u kuma' manggakniabara'. Gu aming kadagang ning gapma aming fugang iikning ning ganiting de, ka kami gu Ebraham ning arantagim didimeng sini' ubu kuma' kadofirang. \v 10 Amingning Tim Iyak naga kama ganangga' afuguk wa aming ka Anutuning kadapmang didimeng kabinga kadaga titi ningsa' iking u yapma inagira fabanga kukyabinga gi' ubu iik waraga'sa' tanga afuguk ning anigu'. \s1 Jisas wari aming wari Anutuning midi u iminga bema kane aming karesi ka aming girii king wari uningkim iminga kane tang urang titing ningda'ning titi waraga' togu' \r Mat 25:14-30 \p \v 11 Ka Jisas wari midi ka Sakias anigu' u naknga Jisas ananing arantagim guk ka aming fam guk wari ning suking, o ya Jerusalem yong girii u kagadofi ga' dudure kuma' tem. Ka indi yong girii do kadofintam ganang wa Jisas adi Anutuning bining munumung sini' unda' tipkadofo'ga'. Ka Jisas adi kuma' yapkedanga midi tipfara tanga ning yanggu', \v 12 Wa ning, aming girii king nua'ni ka adi tim ka aming arantagim kamaganang unggungsa' yaptatoranga irota'. Ka inga' aming ka kama nua'ni ganang ikanting wari adisining girii king ira adindu' yaptatora waraga' naknga katinganinga marara wap ka adisining king ning guk ubu iik wara'ning u bemonga kama kamani u auta'. Anga wap ka u bema tubobu abanga mera kama fama' guk ubu yaptatorota'. \v 13 Ka aming girii king adi wap ka u bemonga aunga wa adi tim ka adining kane aming ten ning u katiana abuinga aming kubanik kubanik wara'siga' 20 kina 20 kina ning u dabiksa' ima yarota'. Ning tanga ning inota', sidi uningkim i samarik ya manggara fonga sige mo' kukinga fidenting. Sidi i manggara fonga uningkim yari kane tanga uningkim yara'ning dibing kunik ka' nua'bu ifakadofinga yaranting. Ka inga' naga tubobu abok ganang wa na uningkim i kuma' ifigaranting wara' girii bemnok. Ning ina ning tanga ibinga mauta'. \v 14 Ka aming arantagim ka ananing yong ki ganang tim yaptatorota' adi adita' guk mo' nakanting wara' adi aming girii wari kuma' mugoinga kabaksi' kadagang naknga aming nua'ni mandang inga' aninga kamiinga anga king u ning anota', indi gu niptatora ga' bibi' nakem. Ka king adi midi ka u naknga midi tubobu guk mo' anota', adi ningsa' kabiamota'. \v 15 Ka adi inga' wap ka kama wara'ning king u bema yong kini ga' tubobu mabota'. Abanga kadofinga mera kane aming ka tim uningkim mambong ima mauta' wara'sining kanesi' u kadadima waraga' sura kane aming u urapsa' katianota'. \v 16 Katianinga abanga adenga kane aming nua'ni wari ning anota', o girii tim gu 20 kina urang namgung wa na kane tang tanga 200 kina ning kuma' tipkadofigamarik. \v 17 Ka girini wari adining midi u naknga kaba karengsa' nakngama ning anota', o karengsa' gu tim napa' kabasi' gamguk ka kafakafa sa' katatoranga tanga ikitang wara' kami na napa' girii ubu gaminga gu yong girisi ten ning u yaptatora wara'ning kigineng guk ubu ira yaptatorotang. \v 18 Ning tanga aming nua'ni adibu anota', o girii tim gu nagata' 20 kina namgung wa na kane tangkunang tanga ka' nua'bu wa dandameng sini' ka 100 kina ning kuma' tipkofigamarik. \v 19 Ka girii wari ning anota', o karengsa' tarang. Gu kane aming kareng gu didimengsa' giri taranga wara' na gundu' aming girii gipmotik. Ning tinga gu yong girisi ka faiv ning u yaptatorotang. \p \v 20 Ning tanga kane aming nua'ni adibu anota'. O girii gu tim nagata' 20 kina urang namgung wa na bema tonga kwi' kugo' wari yananga kapmo' gi' sepkaminga fideta'. Ka kami gata' didimengsa' tubobu bemgamarik yang. \v 21 Girii na gu kuma'sa' gabitik gu aming kagaya, nana a nasi' fam ka gu tanga nanga ikitang wa gu ganing tangkunangsa' mo' tanga ikitang. Mokngang gu aming wari tanga ifikadofigaminga manggakna sa' titang. Gu kadapmang ka ning u titang gabitik waraga' tanga na uningkim namgung wa gi' bema yananga kamigamguk ning touta'. \v 22 Ka girii wari ning anota', ai, gu kane aming kadagang sini'. Midi ka ganing maga wari u torang warisa' gata' mamareng gamara'. Beng ba, gu naga idi aming kadagang ira kadapmang ka aming fam ning napa' iromanggakniap a aming ning feng u nagata'sa' sura manggakna ning ba titik nabitang. Wara' gu nagata' mutu tanga uningkim u sige sebinga fideta'. \v 23 Ka gu nasi'ga' tanga naganing uningkim ya sige sebinga fideta'. Gu bema tonga kane tanga tipgaranam titiga' wa. \v 24 Aming girii wari ning kafanga aning aninga ning tanga kane aming fam u ning inota', sidi 20 kina u iromkadak tanga bema tonga kane aming ka kane tangkunang tanga 200 kina guk kuma' tipkadofigu' waraga' nua'bu amini'. \v 25 Ka kane aming fam adibu ning aninting, ai girii adi mambong girii 200 kina ning kuma' bemgu' ka gu 20 kina nua'bu guk wa indining amonga torang. Ka aming girii wari ning inota', naga kuma' torik amimi sa' tini'. \v 26 Beng sini' torik naganing kadapmang wa ning, aming ka naga napa' amotik ka tangkunang surouta' wa na fam nua'bu amotik. A aming ka naga napa' kabasi' amotik ka adi kafakafa guk mo' katatorota' wa na irombem tinga adi nafek sini' tota' ning titik. \v 27 Ka aming arantagim ka tim naga adisining girisi' ning ira yaptatora ga' bibi' urang naknamging wa sidi inagik tanga fabanga naganing dana ganang ingging dipmikumakni' ning inota' ning yanggu' Jisas wari. \s1 Jisas wari Jerusalem yong girii u kadofiinga aming wari aming girii king ning kanga mengnagik tiging \r Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Jon 12:12-19 \p \v 28 Ka Jisas wari midi ka u ina biinga ning tanga adi Jerusalem yongga' tim ira mugoinga arantagimni guk ka aming fam guk adi mandang ira ning tanga mugoging. \v 29 Anganga yong kababi' fama' ka Betfasi guk ka Betani guk ka Jerusalem yong girii du' ka kama bubo wap Oliv ganang adeyagumu' waraga' arantagimni fama' tim yangkareinga agumu'. \v 30 Ning yanggu', sidi yong kabasi' do anga dongki uyamang nua'ni kuni'sa' ka aming wari tim guk mo' meking ka adi aya wari kuma' tofinga irakinga fidera' u kanga fadara bemnama abantamu'. \v 31 Ka aming tuang wari sapma ai, dongki wa nasi'ga' fadakiamu' ning udep saninga wa sidi ning anintamu', mo' girii wari dongki yara'ganang kane tonga ningkarara' kanga abanga fadakiamuk ning tontamu'. \v 32 Jisas wari aming fama' u ning ina yangkareinga anga kadofinga nasi' midi ka Jisas wari yanggu' u didimengsa' yapma \v 33 ning tanga dongki ning aya u arafadagumu'. Ka dongki tuang wari yapma ning yangging, ai dongki wa nasi'ga' fadakiamu'. \v 34 Ka adibu ning yanggumu', mo' girii wari kane tonga ningkarara' kanga abanga fadakiamuk. \v 35 Ning tanga dongki u fadara bema ababanga Jisas ganang kadofinga anasining kwi' u manggara dongki ning fugu faro'ning ingamging. Inga ning tanga Jisas u bema dongki furo'ning u kamiinga meku'. \v 36 Ning tinga aming dabik ka Jisas u yaranga kubap mugoging wari anasining kwi' u manggara kadapmang ganang u ingama yareinga Jisas adi dongki wara'ganang mera kwi' furo'ningsa' tipminga aramugogu'. \v 37 Ning tanga kadapmang u yaranga anganga Jerusalem yong girii u dudure tanga kadapmang bining ka kama bubo Oliv u kabinga amayaging u kadofinga aming arantagim girii ka Jisas ga' fanakiaging wari Jisas wari kane tangkunang mirakel tinga fakayaging waraga' sura kabaksi' karengsa' naknga mesisiringa tanga Anutuning wap bema aranga ku bang ning katiging, \v 38 o karengsa' indi gu Anutu girii wari aming girii gipminga indiganang abarang waraga' kabakni' karengsa' nakem. O beng sini' kami Anutu wari indita' kaba kugurang kuma' naknima ai' dap tinimara' wara' indi kabakni' karengsa' naknga Anutu girii ning wap bema arantam ning kating katinga abiging. \v 39 Ka Farisi arantagim ning aming fam ka aming ku katiging wara'sining bining unggung adeging adi aming kabi'mo' wari Jisas ning wap bema areging u kanga kigesini naknga Jisas u ning aniging, ai yanggek aming, adi kadapmang ka wa kareng mo' ting yabem. Gu arantagimga u sangsefi te'. \v 40 Ka Jisas adibu ning yanggu', naga aming u yangsefotik wa ku ka u kating ning udi uningkim adibu undu' kuma'sa' marara katinting ning yanggu'. \s1 Jisas wari Jerusalem aming ga' kaba mamareng naknga mak kogu' \p \v 41 Ka Jisas wari Jerusalem yong girii bibik u anga kadofinga Juda aming ka Jerusalem yong ki ikiaging wari adining midi tarakayonga ira abiging waraga' sura kaba mamareng naknga mak kara midi ning togu', \v 42 o bibiri' sini' Jerusalem aming gu mamareng bimbem wara'ning kama wa kuma' dudurera'. Ka na kamisa' gu guning kadapmang u kafakafa sura gi' iikga' nakarik. Ka mokngang, kadapmang ka gu napa' waraga' sura kabaka faranga naga yotangkasap ga' ninang wara'ning wa gu sareng kaga ning guk mokngang, kapmo' adera' wara' gu kaga guk mo' tarang. \v 43 Ka inga' kama mamareng ka ning kadofigamo'. Guning digirapka wari kadofinga kadapmang a base indeng u isefigamsasu'nani'. Ning tanga ami'ga' kwang unanga du' sini' unggung ira gukni'ga'. \v 44 Adi gura gifikadaga sini' tanga yak undu' dipmisasu'nanga ning tanga yak wara'guk wadigi' kuma' ifikadagamsasu'nani'. Ning tinga yak wa ma sinim ning uningkim ka ni furo'ning unggung ko guk mo' garinga adewa'. Mokngang sini', uningkim dabiksa' wa adi ifikadasasu'na tinga kamaganangsa' kuma' mangfasasu'nani'ga'. Beng sini' gu Anutu wari yotangkagap tonga abara' wa gu kafakafa guk mo' kigedanga adining midi ninak ga' bibi' nakngama manda ukngamarang wara' inga' gu mamareng ka ning u beme'. \s1 Jisas wari tempel ganang amanga aming ka mambong maket fatiging u yangkaregu' \r Mat 21:12-17; Mak 11:15-19; Jon 2:13-22 \p \v 45-46 Ka Jisas wari midi ka u tonga biinga ning tanga anga Jerusalem yong u kadofinga siring yak girii tempel wara'ganang amanga yapku' ka aming wari napa' mambong u manggara fabanga maket tanga kura fatonaging. U yapma barap naknga aming u yangkagare tanga ning yanggu', Anutuning midi ka siring yak yara'ga' wa ning yoking, naganing yak wa nagata' ibang tutugu wara'ningsa' ning yoking. Ka sidi yak ka kubu aming wari kapmo' sepma iikning ningda'ning tipigironga ting sabarik ning yanggu'. \p \v 47 Ka Jisas wari aming u yangkagarenga ning tanga fikifiki adi siring yak girii wara'ganang amanga aming u midi kareng fianggetarugu'. Ka Juda ning pris girisi a sasuk aming a ami taming wara'sining tim iyak aming fam wari u kanga kabaksi' kadagang naknga Jisas u uuk titiga' bemtam ning tonga fatiaging. \v 48 Ka mokngang, fikifiki ami taming kabi'mo' wari adining midi u kafakafa sini' nakonga anga adiganang bak siamo' fatiaging wara' adi Jisas anapmo'sa' adeinga bimbem ning kadapmang kabi'guk mo' kanga bimbem guk mo' tiging. \c 20 \s1 Juda aming wari Jisas u anikige tonga wap girii wa nisi' wari amigu' waraga' anigaging \r Mat 21:23-27; Mak 11:27-33 \p \v 1 Ka Jisas adi Jerusalem yong ganang unggung ko ira ning tanga siring yak girii tempel ganang u amanga ami taming ga' midi kareng faituaimgu'. Ka pris girisi a Juda ning kadapmang tang ning sasuk aming a aming wara'sining tim iyak aming fam wari Jisas ganang u abanga \v 2 ning anigaging, ai gu kane ka u tanga fiararang wara'ning wap guk wa. A gu kane ka u titiga' wa nisi' wari gipmigu', wa nining tinga naknam. \v 3 Ka Jisas wari ning yanggu', ka ningwara' nandu' napa' nua'ni ga' sangkautik. \v 4 Ka sidi tim Jon Baptis wari kadofinga aming ama iyama yaregu' waraga' wa indining fasukiting, Anutu wari kamiinga tugu' wa ma aming warisa' kamiinga tugu'. \v 5 Ka aming girisi adi Jisas ning midi u naknga anasa' ning toging, indi weng Anutu wari kamigu' ning tontam wa adi ning ma nino', ka nasi'ga' tanga sidi Jon ning midi wa nakngam guk mo' tiging. \v 6 A indi aming warisa' kamiinga tugu' ning tontam wa aming kabi'mo' adindu' Jon ning kane kuma' kanga o adi profet beng ning tonga Jon ga' naktangka kuma' tiging. Wara' aming adi indining midi u naknga kabaksi' kadagang naknima uningkim kwak wari ma indifini'. \v 7 Ning tonga naknga Jisas u ning aniging, indi Jon ning kane wara'ning ki guk mo' nakedem. \v 8 Ka Jisas wari ning yanggu', sidi nafek ting ning naning wara' nandu' nisi' wari nipmiinga tirik wara'ning kini undu' mo' sanotik ning yanggu'. \s1 Jisas wari Farisi wari Juda arantagim kafakafa guk mo' yaptatoreging waraga' midi tipfara tiamgu' \r Mat 21:33-46; Mak 12:1-12 \p \v 9 Ka Jisas wari ami taming u midi tipfara nua'ni ka ning tanga yanggu', ka aming girii nua'ni wari grep mindip feng tota'. Tanga kane aming fam manggara fonga feng u katatora waraga' kukyabinga tanga ikanting. Ning tanga aming girii adi kama ka u kabinga anga kama kamanii nua'ni ganang unggung fafong irota'. \v 10 Ka aming girii grep feng tuang wari grep feng wari mindip mimindi ning kama wari kadofota' u kanga ning touta', o grep wari beng titining kama kuma' kadofira' karik wara' na kane aming ka ni anigarotik. Adi anga aming ka grep feng katatoranga iking u yapma grep wara'ning uningkim mambong guk udep bema kaming u bemnama abota'. Ning tonga kane aming nua'ni anigareinga abota'. Abanga kadofinga nasi' midi ka girini wari aninga kamota' u inota'. Ka aming ka feng u katatoranga ikanting adi feng tuang ning midi u naknga bibi' nakngamting. Ning tanga marara kane aming u bema uuk tanga tubobu sige anigareinga mauta'. \v 11 Anga aming girii feng tuang ganang do kadofiinga aming girii wari sigesa' auta' u kanga kane aming nua'ni ubu anigarota'. Ka wari anga kadofiinga undu' adi ningsa' taramikanting. Adi kane aming u bema uuk tanga kadapmang kadagang sini' taramira ning tanga tubobu sigesa' anigareinga auta'. \v 12 Ning tinga aming girii wari u kanga kane aming nua'ni ubu anigareinga auta' undu' ningsa'. Adi aming u bema uuk tanga anigara tinga tubobu sigesa' auta'. \v 13 Ka aming girii feng tuang adi aming ka feng u katatoranga ikanting wari kadapmang kadagang ka ning u tanga abinting u kanga kaba mamareng naknga ning touta', ai na kane aming fayangkararik ka adi ning ba ting. Aming fam ning nondaksi' yapma udep ting ningwara' na naganing sabana kubaniksa' ingging kuma' anigarotik. Ning tinga adi sabana ning nonda sini' kanga wa giri adining midi nakngamsa' udep tinting. Ning tonga ananing mindingni unggung sini' ubu anigareinga abota'. \v 14 Abanga kadofiinga aming ka feng u katatoranga ikanting wari feng tuang ananing mindingni u kanga ning tonting, ai feng tuang ananing mindingni ana sini' uba abara' sam. Indi bimbem tanga ugumak tanam. Ugumara ning tanga feng ya indita' wadigi' ubu bemnanga katatoranantam. \v 15 Ning tonga igiranga aming dabiksa' marara feng tuang ning mindingni u bema tamanga feng wara'ning sinim gaga ganang kaminga ugumakanting. Ka inga' feng tuang wari tubobu abota' ganang wa indining, adi aming arantagim ka mindingni ugumara feng irombemnanting udi iibi tota' wa. \v 16 Mokngang sini', aming girii adi abanga aming ka kadapmang kadagang tanga ikanting wa dipmisasu'na tota'. Ning tanga feng u katatora waraga' wa aming arantagim inga'ni sa' ubu manggara kukyabota' ning yanggu'. Ka aming adi Jisas wari midi tipfara tanga yanggu' wara'ning kini u nakeda guk mo' tanga ning toging, ai adi kadapmang ka ning guk wa indining tinting. Ning wa indi kadagang nakem ning toging. \v 17 Ka Jisas wari aming u ifang yaranga ning yanggu', ka adi midi nua'ni ka tim Anutuning midi umpang ganang ning yoking, \q1 “yak mama ning uningkim nua'ni ka tim aming wari kadagang ning kanga kabiging wa inga' aming fam adibu uningkim ka wa kigineng kareng sini' ning kanga bema yak ning mangkap tim iyak kigineng ning ubu kamiinga ita' ning yoking.” \m Ka sidi midi ka wara'ning kini waraga' sura nakedanting. \v 18 Ka uningkim ka wa fasi' sini' a mini siamo ikita'. Ka aming ka ni uningkim ka wara'ganang manga urota' wa uningkim ka wari adining fugu u wadigi' dopsasu'geinga kugo'sa' kadofota'. Abanga uningkim ka wari aming nua'ni ning fugu furo'ning mangfota' udi aming u wadigi' upapekaranga kayoinga kugo'sa' kadofota' ning yanggu'. \s1 Juda ning aming girisi wari Jisas wari midi fe' tinga bimbem waraga' sura Rom ning girii ga' takis amimi waraga' sige anigaging \r Mat 22:15-22; Mak 12:13-17 \p \v 19 Ka sasuk aming a pris girisi adi Jisas wari midi ka u togu' wa anasita' unggung sura togu' ning u kuma' nakedanga Jisas ga' kabaksi' kadagang nakngamging. Ning tanga bimbem titiga'sa' kuma' suking. Ka ami taming kabi'mo' ka Jisas ning midi nakonga Jisas ganang bak girii tiging waraga' tanga kagabi tiging. \v 20 Ka adi Jisas u bimbem ga' ning tonga fatiaging, ka mokngang fe'sa' fatiaging. Ning tanga adi indining tanga bemtam sam ning tonga Jisas u bimbem ning kadapmang u katua waraga' aming fam u inagira fonga ning yangging, sidi anga Jisas u midi mandaga' taramikinga adi fe' tinga indi wara'ganang bema tonga kiap ning kot ganang kamintam. Ning ina yangkareinga aging. \v 21 Anga Jisas ganang u kadofinga mandaga' taramironga ning aniging, ai yanggek aming, indi ning fagabem ka nasi' kadapmang a midi ka gu faninggetang udi didimengsa'. Abanga gu midi ka nasi' kadapmang ka Anutu wari aming girisi wa ma aming sige indi titiga' nakita' u ituanimonga undu' gu megang a mutu tanga tipfara da'ning guk mo' tanga tugutang. Mokngang gu kadapmang kubaniksa' yaranga didimengsa' ituanimitang. \v 22 Ka kami indi napa' nua'ni ga' gangkaunga abem undu' gu sarengsa' nininga naknam. Ka Juda aming indining kadapmang tang wa indining adera', Juda aming indi Romni girii Sisa ga' takis udi girisa' amintam wa ma mokngang ning anigaging. \v 23 Ka Jisas adi mandaga' tantaramik ning sasuk ka adisining kabaksi' ganang udi kuma' yapkedagu' wara' adi didimengsa' ning yanggu', \v 24 ningwara' uningkim ka ni namni'. Ning ininga bema amiinga Jisas wari uningkim u bema yangtintingnanga ning yangkagu', aming uuring ka uningkim ganang i adera' ya nisi'ning uuring tiging. Ka adibu ning toging, mo' wa Romni girii Sisa ning uuring tiging. \v 25 Ka Jisas wari ning yanggu', wa giri didimeng toing wara' ning sanotik, napa' ka Sisa ga' amimi wara'ning wa adita' aminting. A napa' ka Anutuning undu' Anutuga' didimengsa' aminting ning yanggu'. \v 26 Ka aming adi Jisas wari aming kabi'mo' ning dasi'ganang fe' tinga bimbem waraga' sura anga aniging. Ka mokngang, Jisas adi sasuk guk wara' adi Jisas ning midi warisa' irafiku' u kanga kagabi tanga mugo tiging. \s1 Satyusi arantagim wari aming kungkumosi wari tubobu mamarak waraga' Jisas u anigaging \r Mat 22:23-33; Mak 12:18-27 \p \v 27 Ka Juda aming ning aming arantagim wap guk nua'ni ka Satyusi ning iniaging ka adi naktangka aming kungkumosi wa tubobu mamarak ning guk mokngang ning tanga ikiaging, ka wari Jisas ganang kadofinga \v 28 kadapmang ka aming kungkumosi wari tubobu mamarak ning waraga' nakdidimonga didimeng u ninota', ma fe' u tota' ning sura Jisas u ning aniging, tisa gam gu midi nua'ni ka tim Moses wari aming wari taming sananga saba guk mo' ibenga kungkumak waraga' ka Juda aming indita' yoknimgu' wa gundu' fafongsa'. Ka midi ka Moses wari u yoku' wa ning togu', aming ka ni taming sananga saba guk mo' ibenga ganang kumarota' wa kuyangni wari taming u sananga saba tipkadofinga kuyangni ka kungkumak tota' wara'ning uni yokantamu' ning yoku'. \v 29 Ka gu midi ka inga' aming kungkumosi wari tubobu mamarak ga' fatorang wa indining. Aming se'kuyane ka seven ning ikanting. Ka kuyasi' timini wari taming sananga saba guk mo' ibenga ganang kumarota'. \v 30 Ning tinga kuyangni nua'ni adibu adining taming u sanota' undu' ningsa' tanga saba guk mo' ibenga kumarota'. \v 31 Kumakinga kuyasi' biningni adibu adisining tamkasa' u sananga undu' ningsa', adi saba guk mo' ibenga sigesa' kabinga kumarota'. Ning tinga kuyasi' biningni nua'ni adibu sanota' undu' ningsa' tanga sigesa' kabinga kumarota'. Ka aming se'kuyane seven ning dabiksa' adi ningsa' tanga kumara kumara anganga kumaksasu'na tinga \v 32 inga' tamsi' undu' kungkumak tota'. \v 33 Ami wa usap a taming wa kubaniksa' ning adeing ka gu waraga' wa indining sutang. Inga' aming kungkumosi wari tubobu marakni' ganang wa taming wara'ning ufini sini' wa indeng u todidimainga naknam ning aniging. \p \v 34 Ka Jisas wari ning yanggu', beng sini' ning sanotik, kamaganang i ira wa kadapmang ka ufi imaraming iikning guk wara' sidi taming a ami saniapma ufi imaraming tanga iking. \v 35 Ka inga' kama ka aming ka Anutu wari ka' iikga' kuma' ifakasiregu' wari tubobu marara ikni' ganang wa adi imaraming ning guk mo' ikni'. \v 36 Mokngang adi Anutu wari ifimarakinga Anutuning mindine arantagim ning ira naro' naro'sa' ka adining kunung aming ensel wari urang ikiting ningsa' ira kungkumak guk mo' tanga ka' fikifiki ningsa' ira ani'. \v 37 Ka midi ka aming kungkumosi wari tubobu marara ka' iik wara'ning wa tim Moses wari undu' kuma'sa' kanga yoknimgu'. Ka midi ka wa Anutu wari firi nua'ni ganang kadofinga adenga Moses ning de ganang firi sasa' wari kudip da'ning tanga midi ning anigu', na Ebraham a Aisak a Jekop adisining Anutu wari itik. Ning togu' u yoknimgu' undu' kuma'sa' katam. \v 38 Ka aming ka wari kungkumak tanga wadigi'sa' kuma' bisasu'nianing ganang wa Anutu adi na adisining Anutu itik ning guk mo' tounga tugu'. Mokngang adi anagok unggung ka' yaging u yapma wa u togu' wang. Wara' indi midi wap ka itik ning togu' u kanga ning tontam, o beng sini' Anutu wa napa' kungkumosi sige wara'sining Anutu mo', adi napa' napa' ka ka' iik guk u yaptatoreta' wara'sining Anutu. Wara' adi inga' aming kungkumosi tubobu kuma'sa' ifimararo'ga' ning yanggu' Jisas wari. \v 39 Ka Farisi arantagim adi aming kungkumosi udi tubobu kuma' marakni' ning toyaging wara' adisining sasuk aming fam ka unggung adeging adi Jisas wari midi ka adisining sasuk ganang didimengsa' togu' u naknga kabaksi' karengsa' naknga o tisa gu midi karengsa' torang nakem ning toging. \v 40 A aming ka anga aniga' tiging Satyusi arantagim adi Jisas wari iirafik tugu' u kanga o kureng nua'bu mo' anigantam ning tonga kagabi tanga mugo tiging. \s1 Jisas wari wap ka Kasira Aming wara'ning ki waraga' togu' \r Mat 22:41-46; Mak 12:35-37 \p \v 41 Ka Jisas wari Juda aming u ananing ki waraga' yangnatamonga ning yanggu', ka ma' sidi Kasira Aming wa Devit arantagim ganangsa' kadofo'ga' ning fatuguting wa. \v 42 Ka Devit adi aming girii de, ka adi Kasira Aming waraga' sura umpang wap ka Sam wara'ganang wa midi nua'ni ka ning yoku', \q1 “Anutu girii wari naganing girina u ning anira', gu naganing kafana kareng ganang i abanga mareke'. \v 43 Ning tinga na aming arantagim ka guta' bibi' naknga guning digirap ning iking wa manggara fabanga guning kaga kapmik ganangsa' kukyabinga gusa' tipmikuritiapma yaptatoreinga adi tangkunang guk mokngang ning ikanting ning yoku'.” \m \v 44 Ka sidi Kasira Aming wa Devit ning iri ka aming kamaganangsa' wari kadofo' ning fatuguting. Ka sidi midi ka Devit wari girii wari naning girina anira' ning togu' waraga' sukanting ning yanggu'. \s1 Jisas wari Juda ning yanggek aming ning kadapmang kadagang u sireng tokadofigu' \r Mat 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 11:37-54 \p \v 45 Ning tanga ami taming kabi'mo' ka Jisas ning midi mera fanaking undu' unggung ko mareiaging ganang ka Jisas wari arantagimni u ning yanggu', \v 46 ka sidi sasuk aming wa aming karesi sa' ning tonga ma yapni' wara' na ning sangnatamotik, beng sini' sasuk aming adi aming wari aming karesi ning iyap waraga'sa' naknga kwi' inga'ni karesi ipmanga anga maket ganang a kama ka aming wari bak titi ganang u fideyangating. Abanga adi siring yak iyung bane ganang a kama tangsana titi ganang wa adi tare karesi ka aming girisi wap guk wari mimek ning wara'ganangsa' anga marekiting. \v 47 Abanga adi tamkasa' u mandaga' iramira adisining yak a mambong fam u iromanggakniabiting. Adi kadapmang mandanga' ka ning u kuma' tanga ira siring yak iyung amanga ibang tuguting ganang wa aming wari aming karesi ning iyap waraga' sura ibang paramu' sini' sige tonga auting. Ka adi kadapmang kadagang ka ning u titing wara' inga' Anutu wari mamareng girii sini' kabiamo'ga' ning yanggu'. \c 21 \s1 Jisas wari tatafak taming nua'ni wari Anutuga' uningkim kabi'sini' kamigu' u kanga ofa kangkami ning ki waraga' togu' \r Mak 12:41-44 \p \v 1 Ka Jisas wari siring yak girii tempel ganang u amanga mera yapku' ka aming kangasi fam wari Anutuga' uningkim ofa u fakamiging. \v 2 Ka tamkasa' nua'ni ka tatafak sini' itarugu' adindu' uningkim mambong kababi' sini' fama' ka 2 toea ningsa' kamigu'. \v 3 Ka Jisas wari aming ka mambong fakamiging u fonga yapma tamkasa' u kanga ananing arantagimni u ning yanggu', beng sini' sanirik sidi tamkasa' do kani'. Adi uningkim girii mo' kamira' de ka adi aming ka uningkim mambong girii kaming u irafita'. \v 4 Wa ning, aming ka uningkim mambongsi' guk adi dibing kunik wa unggung udanga kabinanga Anutuga' dibingsa' tabanga kaming. A tamkasa' adi ning mo' tara'. Mokngang adi Anutuning kane u yotangka waraga' kaba guk sini' kufara adining uningkim kabi'sini' wa adi ananing fugu yotangka ga' guk mo' sura wadigi'sa' kuma' bema tabanga kamira' wara' adi aming kangasi u irafita' ning yanggu'. \s1 Jisas wari inga' siring yak tempel wari kadaga waraga' yanggu' \r Mat 24:1-2; Mak 13:1-2 \p \v 5 Ka inga' aming fam wari siring yak girii tempel u daranga kanga ning toging, ai yak girii ya uningkim tangkunasi a uningkim diding guk karesi sini' ka aming wari Anutuga' sura fabanga fugukiting wari' wadigi' sini' tiging wara' karengsa' kayam ning toging. \v 6 Ka Jisas wari ning yanggu', sidi yak girii ya uningkim karesi warisa' tiging u kanga napa' kigineng sini' ning udi giri kanga toing. Ka beng sini' ning sanotik, inga' mamareng nua'ni wari kadofiinga aming fam wari yak girii ning uningkim a napa' karesi u yapma toing udi wadigi' kuma' tipkadanga itataranga ipmasasu'neinga kamaganangsa' mangfani'ga'. Ning tinga uningkim kareng ka ni ka gipmamni ganang ning guk mo' garinga adewa', mokngang sini' ning yanggu'. \s1 Jisas wari inga' aming wari arantagimni wara'siga' mamareng kuni' kuni' iyam waraga' yangnatamgu' \r Mat 24:3-14; Mak 13:3-13 \p \v 7 Ka aming adi Jisas ning midi u naknga base tanga sasuk mimeng tanga Jisas u ning anigaging, ka tisa mamareng ka u torang wa kama wa nasi' ganang sini' kadofo'ga'. Abanga indi kanga o kama ka urang udi kuma' kadofonga tara' ibanda' ning nakedanga tutugu waraga' wa tim wa nasi' kudi wari kadofanimo'ga' ning aniging. \v 8 Ka Jisas wari ning yanggu', beng sini' sidi midi ka i torik yaraga' sura aming ka mandaga' tuang wara'siga' kafakafa suktangkanga ikanting. Inga' aming kabi'mo' ka ningwara' wari abanga mandaga' siramikonga ning sangni'. Kasira Aming wa nagasa' kuma' abarik yang. A kama ka tim urang toguk wa kami kuma' kadofonga tara' yang ning sangni'. Ka sidi adisining midi u naknga ai, Kasira Aming urang udi kuma' abara' ibanda' ning tonga mo' marara iwakni', mokngang. \v 9 Abanga kama ka wara'ganang wa sidi aming kama yong fam wari ami' girii tanga yarani' wara'ning midi ne undu' nakni'. Ka sidi u naknga o kama ari' urang udi kuma' kadofonga tara' ibanda' ning tonga mutu mo' tini'. Mokngang napa' mamareng udi giri tim kadofo' a kama ka kama yari ari' bibi'ning wa urapmo' inga'sini' kadofo'ga' ning yanggu'. \v 10 Ning tanga Jisas wari nua'bu ning yanggu', beng sini' urang sanirik kama ka wara'ganang wa sidi kudi nua'ni ka ning kadofo' kani'. Kama yara'ning kama dibing fam dabiksa' wara'ning aming arantagim girii nua'ni wari aming arantagim girii nua'ni guk ami' ning tanga yarani'. \v 11 Abanga kining girii a kama tugumung girii iik a bagana kadagang kuni' kuni' ning wari kama dibing fam ganang u kadofinga yaro'. Ning tanga kunim ganang kutandu' napa' girisi girisi a kudi kuni' kuni' ka aming sidi kanga mutu titining wari undu' kadofiinga kani'ga'. \p \v 12 Ka napa' napa' u tonga yararik wari ko mo' kadofo' ganang wa tim ka aming wari naganing arantagim sidi nagata' naktangka tini' u sapma sidita' bibi' naknga naganing wap u tipkadaga ga' sura manggaksap tanga kadagang saramira sidifi tini'ga'. Ning tanga sinagira fonga siring yak iyung ganang kuksabinga midi fatoni'ga'. Abanga adi fiking ni ka sidita' kabaksi' kadagang naksama sinagira fonga aming girisi king a gavman ning girisi fam wara'sining dimisi' ganang sifikadofini'ga'. \v 13 Ka sidi nasi' midi tontam ning tonga sasuk mimeng mo' tini'. Mokngang sidi kama ka wara'ganang wa aming girisi ga' Anutuning midi kareng ituaim ning kadapmang guk ning kanga tangkunangsa' adenga ituaim sa' tini'. \v 14 Ka kama ka aming wari midiganang u kuksapni' ganang wa sidi nasi' midi ka sidi tutugu ning waraga' sasuk mimeng mo' tini'. Mokngang \v 15 wa nagasa' midi kadapmang didimeng u sidining sasuksi' ganang kamisama sifadidimainga sidi midi wa didimengsa' kuma' toni'ga'. Ning tinga aming ka sidita' digirap tonga midiganang fonga kuksapni' adi sidining midi kadapmang didimeng u naknga karangkayosam guk mo' tini'. Mokngang adi mera naksamsa' tini'ga'. \v 16 Ka aming ka sidita' digirap ira midiganang kuksap ga' sifikadofi wa aming fam warisa' mo' tini'. Mokngang wa arantagim ka sidaning tuang sini' ka mamangse babangse a kuyase amaa dabik a amise yong dabik ana undu' sifikadofani'ga'. Ning tinga digirapsi' adibu manggaksapma kadapmang kadagang siramira fam ka sidifikumak sini' tini'ga'. \v 17 Beng sini' sidi nagata' naktangka tanga wap ka naganing arantagim ning guk ikni' u sapma kabaksi' kadagang naknga sidita' bibi' sini' naknga kadagang kuni' kuni' kabi'mo' ning saramikni' de. \v 18 Ka adi urisi' guk mo' sifikadani'. Mokngang urasi' wa kareng ningsa' ko iro'. \v 19 Ka sidi napa' mamareng girii ka u tonga yararik wari kadofo' wara'ning bining ganang ira kabaksi' u tiptangkanga tangkunang ko ningsa' ira ani' wa sidining ka' iiksi' wa bibi' guk mo' to'. Mokngang sidi ka' ningsa' ko ira ani' ning yanggu' Jisas wari. \s1 Jisas wari inga' Jerusalem yong girii wari kadaga waraga' yanggu' \r Mat 24:15-21; Mak 13:14-19 \p \v 20 Ka Jisas wari inga' Jerusalem yong girii wari wadigi' kadaga waraga' aming u ning yanggu', ka sidi inga' yong nua'ni ning ami'ning aming soldia arantagim girii wari kadofinga abanga Jerusalem yong girii i karamaknga du'sa' adeni' u kanga nakeda tanga ning toni', o yong i tipkadaga wara'ning kama urang udi kuma' kadofira' iba. \v 21 Ka sidi u kigedanga aming ka kama tubo Judia tara' u ikni' sidi marara bima tanga kama karang base do marani'. A aming ka yong girii ganang ingging marakni' sidindu' base ga' urapsa' bimanga mani'. A aming ka yong girii gaga base indeng ikni' sidi napa' u kanga marara yong bane ganangga' tubobu mo' abani'. Sidi base ga'sa' bimanga mani'. \v 22 Kama ka wara'ganang wa Anutu wari aming wari kadagang tanga ikiting waraga' mamareng kura'bu kamiamo'ga'. Ning tinga Anutuning midi ka napa' u kadofo' waraga' ka umpang ganang timinggi' kuma' yoking fideta' wari kama ka wara'ganang wa beng guk ning kadofo'. \v 23 Beng sini' kama ka wara'ganang wa Anutu wari Juda aming ka kami yara'ganang iking yara'sining kadagang waraga' kaba kagaya nakita' u kura' tubobu tiaminga ami taming adi mamareng girii bemni'ga'. Ka mamareng wari kadofo' ganang wa taming ka kabaksi' guk a saba ginggiming inga' ibenga deiakni' waraga' wa ning torik, bibiri' sini' adi mamareng girii sini' bimbem ning. \v 24 Ka wara'ganang wa kama dibing fam ning aming arantagim ka Anutuga' kabi'guk mo' nakedanga ikiting wari abanga Juda aming i dipmisasu'nanga ning tanga fam ka manggakyap tanga inagira fonga anasining kama indeng indeng wara'ganang kukyapma yaptatorani'ga'. Ning tanga adisining yong girii kareng Jerusalem ya adisining digirapsi' ka aming arantagim nua'ni wari sansaramik sa' ubu tanga ira tipminga yangakni'. Kama paramu' sini' ningsa' tanga ira anganga inga' Anutu ana tubobu udayabinga ganangsa' kabinga mani'ga'. \s1 Jisas wari inga' Amingning Tim Iyak ana tubobu abonga tinga napa' fam kagadofi waraga' togu' \r Mat 24:29-31; Mak 13:24-27 \p \v 25 Ka inga' kama ka Amingning Tim Iyak naga tubobu afonga tok wara'ganang wa Anutu wari mayam mayap a bam u ififareinga kuni' sini' ubu dainga yapni'ga'. Abanga gwang undu' tipmarakinga sasabara girii wari marara gigii sa' aratowa'. Ning tinga aming kabi'mo' adi napa' u kanga a gwang sasabara girii wara'ning gigii u naknga mutu tanga kabaksi' mamareng girii naknga paparap senga yarani'ga'. \v 26 Ning tanga adi bam a napa' napa' ka kunimganang kuta ikiting wari tuntumurum tanga kadapmangsi' ganang didimeng mo' yaranga sansaramik sa' yangakni' u faranga yapma mutu sini' tanga kabaksi' mamareng girii naknga mamareng a mutu wari ifikadaga sini' tinga adi kadaga sini' tini'ga'. \v 27 Ka napa' mamareng ka u torik wari kadofiinga napni' wa Amingning Tim Iyak naga mungkong ganang tangkunang girii a diok kigineng guk arafok ga'. \v 28 Ka napa' u tonga yararik wari munumung ko arakadofiinga aming fam kabi'mo' wari u kanga mutu tini' wa aming ka nagata' naktangka ting sidi mutu mo' tini'. Mokngang sidi u kanga nakeda tanga kabaksi' tiptangkanga dasi' kunimganang kuta taranga degaranga adenga o indi kugurang gi' marek wara'ning kama urang udi kuma' kadofanimara' yang ning tonga ade sa' tini' ning yanggu'. \s1 Anutuning bining wari kagadofi ning kama wa aming wari firi fam ning sasa' yapkedating ningda'ning titi wara'ning \r Mat 24:32-35; Mak 13:28-31 \p \v 29 Ning tanga Jisas wari kama ka ana tubobu abubu ning wari kadofonga tinga napa' fam kadofo' u kanga nakeda waraga' aming u ning yanggu', ka sidi kadapmang ka firi wap fik a firi fam wari tinga yabiting waraga' sukanting. \v 30 Wa ning, sidi firi wari sasa' timini afasasu'nanga inga'ni kadofonga titing u yapma wa sidi o mayam ning kama ba kadofira' ning nakedanga tuguting. \v 31 Ka sidi kadapmang ka firi u yapkedanga tuguting ningsa' ka napa' napa' ka naga u tonga yararik wari kadofinga yaro' u kanga nakeda sa' tanga ning toni', o kama ka Anutu wari aming dabik adining bining ganang manggara kuknipma niptatoreinga iik wara'ning urang udi kuma' kadofasirendonga tara' yang ning toni'. \v 32 Beng sini' urang sanirik, kama ka u torik wa aming ka kami yara'ganang iking wa fam ka ko mo' kumakni' ganang kadofo'ga'. \v 33 Ka kama a kunim a napa' napa' tangkunasi fam u defata' wa tubobu wadigi' kuma'sa' bisasu'no'. A napa' kigineng ka naganing midi kareng a nasi' kadapmang didimeng ka naga kamitik wa kadaga a bibi' kabi'guk mo' to', mokngang sini' wa kareng a tangkunang ko ningsa' ira awa'ga' ning yanggu'. \s1 Jisas wari arantagimni wari iiksi' kafakafa katatoranga kapmera iik waraga' yanggu' \p \v 34 Ka Jisas wari midi u tonga ning tanga ananing arantagimni ubu yanggu', ka naganing arantagim sidi kama ari' ka wari kagadofi waraga' sura kafakafa suktangkanga ikanting. Sidi kamaganang ning napa' tangkunasi ka fuksi' yotangka ning nana kareng nibek a ama kagaya siamo' topna ning waraga'sa' ma sura ikni'. Sidi napa' ka ningwaraga'sa' sura ikanting wa kama ka Anutu wari manggaksap titining wari kaga' urapsa' kadofo' wa sidi tugunung titiga' nafek tanga sige marek sa' ma tini' wara' sidi kafakafa suktangkanga tanga ikanting. \v 35 Ka kama ka wa kamaganang yara'ning kama dibing fam dabiksa' ka indeng ira yareting wara'guk dabiksa' kaga' urapsa' kadofinga yaro'ga'. \v 36 Ka sidi waraga' sura fikifiki Anutuga' ibang tangkunang tonga ira anting. Ning tinga Anutu wari yotangkasap tinga sidi tangkunang guk giri ikanting wara' napa' mamareng ka u torik wari mo' sifikadauta'. Ning tanga inga' sidi Amingning Tim Iyak naganing dimina ganang ararangeng karengsa' naknga sasoeng sa' adeni' sabok ning yanggu'. \p \v 37 Ning tanga fikifiki Jisas adi siring yak girii tempel wara'ganang amanga ami taming u Anutuning midi kareng fianggetarugu'. Yanggera anganga kama garonga tinga wa adi Jerusalem yong girii u kabinga ning tanga kama bubo wapni Oliv u deronga famarugu'. \v 38 Ka ami taming kabi'mo' adi Jisas ning midi u karengsa' naknga kabaksi' marara fikifiki siring yak girii ga' kamindap gaa' sini' timsa' marara fabiaging. \c 22 \s1 Judas wari Jisas u uuk titiga' tipsirendaim waraga' Juda aming girisi anga yanggu' \r Mat 26:1-4,14-16; Mak 14:1-2,10-11; Jon 11:45-53 \p \v 1 Ka Juda aming wari tim Anutu wari yotangkayap tugu' waraga' sura baret yis guk mo' sanga niaging wara'ning sande girii wapni Pasova wari kagadofi ga' dudure kuma' tugu'. \v 2 Ka pris girisi a sasuk aming wari Jisas ga' bibi' naknga bak kura Jisas u ugumak waraga' midi tonga naking. Ka adi Jisas u ami taming ning dasi'ganang sarengsa' uuk wa aming wari adisita' bibi' nakyam waraga' sura kapmo'sa' ura tafafera da'ning titi wara'ning kadapmang u katua waraga' tonga naking. \s1 Judas wari Jisas tipkadofi ga' midi totangka tugu' \r Mat 26:14-16; Mak 14:10-11 \p \v 3 Ka aming kadagang Setan wari Jisas ning arantagim 12 wara'ning nua'ni ka wapni Judas Iskariot wara'ganang ira sasuk kadagang ka Jisas u tipkadofaim wara'ning u kuma' amigu'. \v 4 Ning tinga Judas adi kadapmang ka Jisas u tipkadofaiminga bimbem wara'ning u sura kataunga ning tanga marara sasuk aming a aming arantagim ka siring yak girii tempel u katatoranga som tanga ikiaging wara'sining girisi u yabonga agu'. Anga aming girisi wara'ganang kadofinga kama ka Jisas wari fagu' u yangdidimanga yaregu'. \v 5 Ning tinga aming girisi adi Judas ning midi u naknga kabaksi' karengsa' naknga Judas u to tanga uningkim mambong amimi waraga' totangkaging. \v 6 Ka Judas adi aming girisi wari uningkim amimi ga' toging u naknga waraga' aiga sa' tugu'. Ning tanga adi kama ka Jisas wari aming fam guk mo' anapmo' kubaniksa' adeinga kanga anga ininga abanga bimbem waraga' sura Jisas u kafatatora tangkunang tugu'. \s1 Jisas ning arantagim fama' wari tangsana Pasova u nana waraga' tugunung tugumu' \r Mat 26:17-25; Mak 14:12-21; Jon 13:21-30 \p \v 7 Ning tanga iya' sande girii Pasova ka Juda aming wari Anutuga' sura baret yis guk mo' sanga nana a sipsip uyamang dipminga sana ning tiaging wara'ning kama didimeng udi kuma' kadofigu'. \v 8 Ka Jisas wari nana Pasova u sangana waraga' sura ananing arantagimni fama' ka Pita guk ka Jon guk u ning yanggu', sidi yongganang do tim anga yak nua'ni ganang amanga indi mera nantam waraga' nana Pasova tugunung tantamu' ning ina yangkaregu'. \v 9 Ka adibu ning anigumu', ka girii, yak wa indeng wara'ganang tantamuk ga'. \v 10 Ka Jisas wari ning yanggu', sidi anga yong girii do kadofinga kantamu' ka aming nua'ni ama kandang gira barungnanga abota' u kanga aming ka u yaranga anga yak ka adi anga amota' wara'ganang adigok dabik amanga \v 11 yak tuang u ning anintamu', ai, girii udi arantagimni guk nana merana wara'ning iyung ka ni kabingam ga' tora'. \v 12 Ning aniinga adi yak wara'ning basing nua'ni ka using kuta adera' u sinagira aranga iyung bane girii nua'ni u sangtintingnota'. Ning tinga sidi nana tugunung wa iyung bane ka wara'ganang tantamu' ning yanggu'. \v 13 Jisas wari ning ina yangkareinga anga nasi' ka adi kuma' yanggu' wara'ganang didimengsa' kadofaiminga tanga yaranga anga yak wara'ganang amanga tangsana Pasova u tugunungnegumu'. \s1 Jisas wari arantagimni guk nana nanga ama gom ning ki munumung sini' tanga yamgu' \r Mat 26:26-30; Mak 14:22-26; 1 Kor 11:23-25 \p \v 14 Ka Jisas adi arantagimni fam guk inga' anga kadofinga yak iyung u amanga nana Pasova u naunga kura mareiaging. \v 15 Ka Jisas wari adining aposel arantagim 12 u ning yanggu', na kagaya bimbem ning. Wara' na tim ka sidigok dabik mera nana Pasova i nana waraga' siamo' nakarik. Ning tanga kagaya wa inga' kuma' bemotik. \v 16 Ka beng sini' urang sanirik, na kamaganang i ira sidigok nana kubap nanga ira abutam wara'ning nana ari' wa kami mera nantam yang. Sidi nagok nana kubap nua'bu guk mo' nanga ira anganga inga' indi dabik ngingeng beng guk kareng ka Anutuning bining ganang u kura mera nanam waraga' sa' ira anting ning yanggu'. \v 17 Ning tanga Jisas wari wain ama u bema kap ganang tagara beni Anutuga' ibang asekna ning tonga arantagimni u ning yanggu', sidi dabiksa' ama i bema topnanga yarani'. \v 18 Beng sini' torik wain mindip ama ka ningyara' wa na sidigok kamaganang i nua' mo' topnok. Mokngang na inga' Anutuning bining wari sareng kadofo' ganang fabanga kuksapma mera topnanam waraga'sa' irotik. \v 19 Ning ina ning tanga gom imonga nana kafo baret bema Anutuga' ibang asekna ning aninga ning tanga arantagimni wara'siga' upma ima yaranga ning yanggu', nana ka i samarik ya naganing fukna gom ka naga sidi yotangkasap ga' sura naganing fukna ingging kabiaminga nukanting wara'ning kamaga tanga samarik. Sidi i bema nanga nagata' tubobu suknatam tinga wari sidining iiksi' u sifitangkauta' ning ininga naging. \v 20 Adi u nanga marekinga ama ubu imonga undu' ningsa' tugu' adi ama u tagara kaminga ning tanga ning yanggu', sidi ama i bema topnani'. Ama ka i samarik ya naga sidi yotangkasap ga' sura naganing fukna amaa kwasinotik wara'ning kamaga tanga samarik. Amaa ka yarisa' wa kami Anutu wari sidi yotangkasabinga kareng gi' giri iik wara'ning midi totangka inga'ni tanga iptara'. \p \v 21 Ka aming nua'ni ka naga mamareng waraga' nifikadofi ning wa aming ka indigok ingging kubap kuma' marekem wari'sa' tota'. \v 22 Beng sini' Amingning Tim Iyak naga inga' mamareng u bimbem waraga' wa kadapmang ka na sibeng Anutu ana timinggi' kuma' kanga tanga kabigu' wara'ganangsa' yaranga totik de. Ka aming ka naganing digirapna ganang nifikadofota' waraga' wa ning torik, bibiri' sini' adi ana kadaga wara'ning kadapmang tota' ning togu'. \v 23 Ka arantagimni adi Jisas wari midi mamareng ka anasining bining ganang unggung yora togu' u naknga kabaksi' mamareng naknga base tanga anasa' kura' anigang tanga ning toging, ai kadapmang kadagang ka ning wa nisi' wari tota' waraga' tora' ning tonga yareging. \s1 Jisas ning arantagim wari adisining nua'ni wari tim iyak ning ira yaptatora waraga' anasa' arok tiging \p \v 24 Ning tanga kama ka wara'ganangsa' arantagimni wari aming ka ni adisining bining ganang wari fam u irafira tim iyak aming ning ira yaptatora waraga' arok tiging. \v 25 Ka Jisas wari arantagimni wari wap girii bimbem ga' arok tiging u yapma ning yanggu', ka sidi aming girisi iikga' toing wa ning sanotik, aming girisi king kamaganangni adi tangkunang guk ikiting wara' adi girii wa anasining tang ganangsa' ira yaptatoreinga aming wari girii kareng ning yapma adisining wap bema areting. \v 26 Ka naganing arantagim sidi tim iyak aming wa ma aming wap guk ning ironga wa kadapmang ka adi u titing ning mo' tinting. Mokngang aming ka tim iyak aming ironga wa adi fugu a kabani u bema afanga aming sige wap guk mokngang ning ira amine fam yotangkayap wara'ning kaba guk ira adisining kane aming sige slev ning ira tota' wa giri. \v 27 Ka sidi kamaganang yara'ning kadapmang wa kuma'sa' naking. Wa ning, nana tugunung wa aming girisi wari guk mo' titing, mokngang. Adi marek sa' tinga nana tugunung kane wa kanesi' aming warisa' tiamiting. A naganing kadapmang ka aming wari girii iikning wa nua'ni ka ning, tim ka aming wari kane aming sige ning ira tota'. Wara' na kadapmang ka u yaranga tanga nasi' kane ga' wa na aming girii ningda'ning mera sidisa' mo' saninga tanamiting. Mokngang na naganing kabakna a wap girii u bema afanga sidining kane aming ningsa' ira yotangkasabitik. \p \v 28 Ka sidindu' nasi' mamareng wari kadofinamita' wa sidi mo' nibiting. Mokngang sidi nagok ira kuma'sa' yotangkanabiting. \v 29 Ka sidi nagok ira kadapmang kareng ka ning u kuma' tanga iking wara' na sibeng Anutu wari aming yaptatora ning girii nipmigu' ning wa nagabu sidindu' sipmotik. \v 30 Ning tinga inga' kama ka naga aming dabik mera yaptatorok ganang wa sidindu' nagok dabik mera nana kubap nanga ning tanga Isrel ning papase timini ka 12 wara'sining arantagim dabik u yaptatoranam ning yanggu'. \s1 Jisas wari Pita wari adining wap isisebe waraga' sareng totuagu' \r Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Jon 13:36-38 \p \v 31 Ning tanga Jisas wari inga' mamareng wari kadofingaminga arantagimni wari bima titi waraga' Pita u ning anigu', i nake' Saimon, Setan wari sidi siramira kadapmang ka aming wari wit beng tagagarenga urang titing ningda'ning tasabinga sidining naktangka wari sareng kadofiinga sapkeda waraga' Anutu adindu' aiga kuma' tara' karik. \v 32 Ka na waraga' sura Anutu wari Saimon gu gifitangkainga mangfu guk mo' titi waraga' wa na ibang undu' kuma' togamarik. Ka inga' gu kabaka faranga nagata' tubobu sura naktangka tanga kuyage fam yara'sining yotangkayap aming ning ire'ga'. \v 33 Ka Pita wari ning anigu', a girii na idi mangfu titi guk mokngang gam. Na tangkunang guk wara' gu iyung kane kalabus ganang gipminting wa ma nasi' mamareng ni bemotang udi mo' gibotik, nagok kubapsa' tantamuk. Abanga kungkumak totang undu' na guta' tanga gugok dabik kumakantamuk ning togu'. \v 34 Ka Jisas wari ning anigu', o Pita beng guk sini' urang ganarik kami tiim yara'ganangsa' anganga kama faunga kagare' wari ku munumung ko mo' katota' ganang wa aming wari naganing arantagim ning u kuma' gapkedanga ganinga gu naganing wap waraga' isasura tangkunang famineng ning sini' totang ga' ning anigu'. \s1 Jisas wari kama ka mamareng wari kagadofi waraga' arantagimni u ifitangkagu' \p \v 35 Ning tanga Jisas wari arantagimni dabik ubu yanggu', ka sidi tim naga Anutuning midi itua kane ga' sangkareguk u tanga wa fuksi' yotangka ning napa' mambong ka ari' a uningkim mambong a kasi' giknim su a kwi' ning wara'guk mo' manggara sigesa' aging udi anga inga' napa' nafek guk tiging wa. Ka adibu ning toging, mokngang indi midi ituagum wa ami taming wari karengsa' naknga yotangkaniminga mambong a nana ni ga' nafek guk mo' tanga karengsa' giri tanga yangagum. \v 36 Ka Jisas wari ning yanggu', beng sini' kami ya kama ka tim u sangkareguk kama kareng ningwara' mo' kadofota'. Wara' sidi nakeda tanga ari' a nasi' mambongsi' fam wara'guk kubap manggakanting. A aming ka bainat guk mokngang adi ananing saket kareng wa ma mambong tangkunang ni u bema tonga aming fam ga' ima kura'bu wa bainat u amiinga bemnota'. \v 37 Ka kama mamareng u kadofota' waraga' wa adi midi nua'ni ka tim Anutuning midi umpang ganang ning kuma' yoking, adi aming wari aming kadagang ka kubu a aming dipming sep titiing wara'guk dabiksa' kaing. Ka beng sini' midi ka u yoking a midi fam dabiksa' ka nagata' sura yoking wa kami yara'ganang wari nagaganang beng guk kadofota'. \v 38 Ka arantagimni adi Jisas ning midi u naknga bainat beng ga' ba sura tora' ning tonga ning aniging, girii, bainat fama' wa giri yang. Ka Jisas adi yangtua guk mo' tanga giri ningsa' yanggu'. \s1 Jisas wari kama bubo kabasi' Oliv ganang aranga ibang fatogu' \r Mat 26:36-46; Mak 14:32-42 \p \v 39 Ka Jisas wari midi u ina ina ning tanga marara yak u kabinga fugang kadofinga afanga kadapmang ka ana fikifiki fatarugu' ning u nua'bu tonga arantagimni u inagiknanga kama bubo Oliv ga' mugogu'. \v 40 Ning tanga anga kadofinga Jisas wari arantagimni u ning yanggu', napa' sansaramik titining wari kadofinga siramikinga kadaga ma tini' wara' sidi dabiksa' ibang tangkunang toni'. \v 41 Ning ina ning tanga arantagimni u ibinga anapmo'sa' kabi'ning anga kaba mamareng sini' naknga mangmungkupnanga mera Anutuga' ibang ning togu', \v 42 o sibeng kagaya i kadofinamonga tara' ya gu tubobu udi girisa' usefinamotang. Ning tinga mo' kadofinamota'. Ka wa naganing sasuk mo' ganing sasuksa' wara' gu nasi' tonga wa girisa' totang ning togu'. \v 43 (Ning tinga Anutuning kunim aming nua'ni wari urapsa' afanga yotangkangam tugu'. \v 44 Ning tanga Jisas adi kaba a fugu mamareng girii sini' naknga ibang tangkunang sini' tonga agu'. Ning tinga fugu mandagam wari aming wari fuksi' gufiinga amaa urang kadofiting ningda'ning kabi'mo' kadofiging.) \p \v 45 Ibang u tonga biinga ning tanga marara arantagimni yabonga tubobu abugu'. Abanga kadofinga yapku' ka arantagimni udi kabaksi' mamareng girii naknga fengaging wara'ning ka adi fuksi' baraganeng naknga dama defaging. \v 46 U yapma yubusega tanga ning yanggu', ai mamarak tini' dama guk wa nasi'ga' defaking. Mamarak tanga kigineng adenga ibang tangkunang toni', napa' mamareng ka sansaramik sa' titining wara'ganang ma kadani' ning yanggu'. \s1 Juda ning plisman arantagim wari Jisas kadofinga bemging \r Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Jon 18:3-12 \p \v 47 Ka Jisas wari arantagimni u midi ko araininga aming arantagim ka Jisas u bimbem ga' abiging udi kuma' kadofiging. Ka Jisas ananing arantagimni 12 wara'ning nua'ni ka tipkadofiam titiga' yanggu' wapni Judas adi aming u ibinga tim abanga Jisas u bedirira tutu' tangamgu'. \v 48 Ka Jisas adi kuma' kigedanga ning anigu', aa gu aming wari Amingning Tim Iyak naga kadapmang ka yara'ganang napkedanga abanga bemnap waraga' ba abanga tarang. \v 49 Ning tinga Jisas ning arantagimni adi aming arantagim girii wari kadofinga Jisas bemonga tiging u kanga Jisas u ning aniging, ai girii indu' bainat guk kura'bu undu' girisa' dipmintam. \v 50 Ka adining arantagimni nua'ni adi bainatni u urapsa' wenga bema pris arantagim ning tim iyak girisi' ka wapni Kaiafas ning kane aming wara'ning magi kafong kareng tara' u urapsa' kuma' doptagagu'. \v 51 Ka Jisas wari u kanga ai ning mo' totang, kagabi te' ning anisefinga ning tanga aming wara'ning magi u suroinga magi wari tubobu kaga'sa' karendagu'. \p \v 52 Ning tanga Jisas wari pris girisi guk ka aming arantagim ka siring yak girii u katatoriaging a aming girisi fam ka bimbem tonga aging u ning yanggu', aa na idi aming digirap titiing ba wara' sidi kami naga bemnabonga kwak suguk tanga maraknaming. \v 53 Na fikifiki siring yak girii ganang unggung anga famotik ka sidi bemnap ga' naknga wa ning ganang kuma' bemnabonga tiging. Ka indining tanga sidi kami tiim yara'ganangsa' bemnabonga abing. Beng sini' tiim kangkam ya aming kadagang Setan guk sidining kama sini' wara' sidi kamisa' bemnabonga abing yang ning yanggu'. \s1 Pita wari Jisas ning wap isisebegu' \r Mat 26:57-58,69-75; Mak 14:53-54,66-72; Jon 18:12-18,25-27 \p \v 54 Ka Jisas wari midi u ina adeinga aming ka bimbem titiga' marakngamging wari Jisas u bema nagira anga pris arantagim ning girisi' Kaiafas wara'ning yak ganang u tonga kamiging. Ka Pita adindu' aming wari Jisas u nagira auinga mandang kubap yaranga anga bangap naro' ira ira famugogu'. \v 55 Anganga yak ganang u kadofinga Jisas u yak iyung bane nagira amoinga aming fam adi sibim naknga yak wara'ning sinim iyung bane unggung kudip sanga merafaging. Ka Pita adindu' aming wara'siguk kudip u dabik sanga mareiaging. \v 56 Ka Kaiafas ning kunung taming nua'ni wari Pita u kanga kagafa mimeng tanga ning togu', a idi kuma' kigedarik aming ka idi Jisas guk kubap fengating u fagatik. \v 57 Ka Pita adi isasura tanga ning togu', a na aming ka u torang wara'guk mo' sini' katik. \v 58 Ning tanga kabi'ning nua'bu mareia' aming nua'ni wari ubu kanga anigu', a gu udi kuma' gapkedem Jisas ning arantagim wara'ning nua'ni wari merafatang. Ka Pita adi isasura nua'bu tanga ning togu', a mokngang na adining arantagim mo'. \p \v 59 Ning tanga fafong da'ning mareia' aming nua'ni wari nua'bu kanga togu', a na midini kuma' nakedarik idi Galili aming Jisas guk beng fengating. \v 60 Ka Pita wari togu', beng sini' urang torik na aming ka u torang wa nafek sini' tirik. Pita wari Jisas ning wap ari' u isisebenga ning tanga naku' wa kagare' wari ku katigu'. \v 61 Ka Jisas ana undu' tuboning u tonga kamiinga kuma' tabanga fagagu' wara' Pita adi kagare' wari ku katigu' u naknga tonga kagu' ka Jisas wari kagafa tugu'. U kanga midi ka tim Jisas wari adining wap u isisebegu' waraga' anigu' waraga' tubobu suknatamgu'. \v 62 Ning tanga kaba mamareng naknga sinim fugang amanga adining kadagang waraga' sura mak fidenga fakogu'. \s1 Juda aming wari Jisas u kadagang taramiking \r Mat 26:67-68; Mak 14:65 \p \v 63-64 Ning tanga aming ka Jisas u bemging wari Jisas u kadagang taramikonga kwi' kugo' bema Jisas ning de u iptasefingama uuk tanga anigige ning tiging, a gu profet urang udi. Ka gu profet sini' ganang wa aming guguk tara' wara'ning wap u didimengsa' nininga naknam. \v 65 Ning aninga ning tanga midi kadagasi fam kabi'mo' undu' yora anikigenga yareging. \s1 Juda ning kaunsil girisi arantagim wari Jisas u midiganang bema kamiging \r Mat 26:59-66; Mak 14:55-64; Jon 18:19-24 \p \v 66 Ning tanga kama fagainga Juda ning kaunsil arantagim a pris girisi a sasuk aming ning wari bak tanga Jisas u bema midiganang kamiging. \v 67 Kaminga ning anigaging, ka gu Mesaia Kasira Aming sini' udep wa ningtua sini' tinga naknam. Ka Jisas wari ning yanggu', naga sangtua totik wa sidi naganing midi udi sigening ningda'ning naknamting. \v 68 Abanga naga midi ki fam waraga' sangkautik undu' sidi midi tubobu ninang ga' nafek tinting wara' na mo' sanotik. \v 69 Ka kabi'sini' Amingning Tim Iyak adi aranga Anutu kigigeng ning kafong kareng ganang u mera aming dabik ning girii ira yaptatorota'. \v 70 Ka kaunsil arantagim wari midi ka u naknga ning aniging, aa gu Anutuning mindingni ning ba torang. Ka Jisas wari yanggu', sida kuma' toing una udi didimengsa' toing. \v 71 Ka aming girisi wari Jisas ning midi u naknga ning toging, ai indi nua'bu wa nasi'ga' nakdidimonga kapmekantam. Midi kadagang wa ananing mini wari sini' kuma' tora' nakem yang. Indi aming fam nua'bu mo' yangkantam ning toging. \c 23 \s1 Juda aming wari Jisas u bema tonga kiap Pailat ning midiganang kamiging \r Mat 27:1-2,11-14; Mak 15:1-5; Jon 18:28-38 \p \v 1 Ning tanga Juda ning aming girisi wari Jisas wari midi ka na Anutuning mindingni ning tutugu ningda'ning togu' midi kadagang ning u naknga Jisas u nagira Romni kiap Pailat ganang ubu aging. \v 2 Anga kiap Pailat ning de ganang u kamiinga adeinga midi ki guk mokngang ka ning tongamging, indi aming ka idi ning fakayam ka adi Juda indining amine kabi'mo' u mandaga' ning iramira fiarara', sidi Romni girii Sisa ning uningkim takis wa mo' kaminting. Abanga adi midi nua'ni ka ning fatora', na Anutuning Kasira aming girii. \v 3 Ka Pailat wari u naknga Jisas u ning anigagu', ka ma' gu Juda ning girii beng wa. Ka Jisas wari ning anigu', ga kuma' torang una ningsa'. \v 4 Ning tanga Pailat wari pris girisi guk ka aming arantagim girii guk u ning yanggu', na aming yara'ning kadagang girii ka ni ka kagaya amimi ning guk mo' karik. \v 5 Ka aming girisi adi u naknga midi tangkunang ning toging, a mokngang adi kadagang fatita'. Adi kane ka ami taming u aming girisi ning midi karangkang titi waraga' yanggek wara'ning wa tim kama tubo Galili do tipmarara tanga ababanga kama tubo Judia tara' i tasasu'nanga ning tanga wa Jerusalem yong girii ganang ibu tara' yang ning toging. \s1 Pailat wari mamareng ka Jisas u midiganang sige kangkami ning u tarafironga Jisas u Herot ga' ubu anigarangamgu' \p \v 6 Ka kiap Pailat wari adisining midi u naknga ning yanggu', ka ma' idi Galili aming wa. \v 7 Ka adibu weng Galili aming ning toging. Ka kama tubo Galili u katatorarugu' wara'ning king Herot undu' Jerusalem yong girii ganang unggung kuma' anga yagu'. Wara' Pailat adi aming wari Galili aming ning toging u naknga aming u ning yanggu', ningwara' king Herot ga' ubu nagikngama auinga nakngamo'. Ning ininga aming wari Jisas u nagira king Herot ubu kaunga aging. \v 8 Ning tanga nagira anga Herot ganang u kadofiging. Ka Herot adi timinggi' Jisas wari kane tangkunang mirakel tanga fiararugu' wara'ning midi ne u naknga Jisas u kaga ga'sa' fanakarugu'. Ka mokngang, kaga guk mo' fatarugu' wara' adi Jisas u kanga kaba karengsa' naknga o girisa' nagiknama abing. Kami adi napa' u naganing dana ganang sini' ubu tinga kautik ning suku'. \v 9 Ning tanga king Herot wari Jisas u adining midiganang kaminga midi kadapmang kuni' kuni' kabi'mo' aniganga yaregu'. Ka mokngang, Jisas adi midi tubobu kabi'guk mo' togu'. \v 10 Ka pris girisi a sasuk aming arantagim adindu' du' unggung adenga midi mandaga' ki guk mokngang sige kabi'mo' u kigineng sini' animbenga yareging. \v 11 Ning tinga Herot guk ka adining ami'ning aming arantagim guk adindu' Jisas u kaguruda tanga anikigenga kadagang taramiking. Ning tanga kangkama kareng ka aming girisi king warisa' ipmayaging u bema tabanga sige kamingama anigara tanga kiap Pailat ga' tubobu nagikngama au ga' yangging. \v 12 Ka Herot guk ka kiap Pailat guk wa tim adi digirap ningda'ning naro' naro'sa' ikiagumu'. Ka inga' aming wari Jisas u bema adisining midiganang kamiinga Pailat wari nakngama Herot ga' ubu anigarangam a Herot adibu nakngama undu' Pailat ga' tubobu anigarangam ning u tugumu' wara'ganangsa' wa adi kabaksi' kubaniksa' ning ubu yagumu'. \s1 Kiap Pailat wari Jisas u bema tonga firi ganang ugari waraga' togu' \r Mat 27:15-26; Mak 15:6-15; Jon 18:39—19:16 \p \v 13 Ning tanga Jisas u nagira kiap Pailat ganang tubobu abanga kadofinga adeging. \v 14 Ka Pailat wari pris girisi a aming girisi a ami taming sige wara'guk dabik u katiana abanga adiganang u bak kura adeinga ning yanggu', i nakni' sidi aming yaraga' wa ning tonging, adi ami taming ning kadapmang kareng tipkadanga fiarara'. Ka na waraga' wa sidining dasi'ganang kuma' anigangak. Ka mokngang, na midi ka sidi napa' sansaramik tanga fiarara' ning fatoing wara'ning ki sini' guk mo' katuarik. \v 15 Abanga Herot adindu' adining kadagang ni guk mo' katuanga wa nagata' tubobu anigaranamira' yang. Ka sidi ugumak titiga' toing wa adi nasi' kadagang guk tugu' wara' ugumakantam. Na adining kadagang ni gu mo' katuarik wara' na ugumak titiga' sige guk mo' aigasamotik, mokngang sini'. \v 16 Wara' ning torik, na naganing arantagim u ininga wari natam titiga' fifefi sa' tanga kabiinga mugo tota' ning yanggu'. \p \v 17 Ka Romni kiap ka Juda ning kamaganang u ikiaging adi gurak kubanik kubanik fikifiki wa Juda aming ning kabaksi' ifikarenda waraga' sura Juda ning sande girii Pasova wara'ganang adisining aming fam ka iyung kane kalabus ganang iik u kubanik ning ka sige fadara kabiaminga mugo waraga' kuma' totangkaging. \v 18 Ka adi sande Pasova fikifiki wa kadapmang ka u yaranga tiamiaging wara' kama ka wara'ganang wa Juda aming adi Jisas wa sige ma kabiinga mawa' ning tonga ku ning katiging, gu Jisas wa ugumak te' a Barabas wa sige kabaniminga mawa' ning katiging. \v 19 Ka Barabas ka wa aming kareng mo', adi tim Jerusalem yong girii aming fam wara'sining kabaksi' u ifimarakinga adi gavman ga' digirap tanga marara ami' girii tiging. Abanga adi aming nua'ni ura sepku' waraga' tanga Romni gavman wari bema tonga kalabus iyung dasiinga tanga itarugu' u kabiam ga' toging. \v 20 Ka Pailat adi Jisas ugumak titining ki guk mo' kagu'. Wara' adi Jisas u sige kabiinga mugo ga' sura aming u midi ka tim kuma' yanggu' unggung nua'bu yanggu'. \v 21 Ka aming arantagim girii adi Pailat ning midi u naknga sige kabiinga mugo ga' bibi' naknga ku ning katiging, a gu Jisas wa mo' kabotang ugari tini' firi ganang ugarini', ning u dabiksa' kating yareging. \v 22 Ning tanga Pailat wari aming u midi ka tim kuma' yanggu' unggung ka gipmam ganang nua'bu yanggu', ka adi nasi' kadagang tugu', kadagang ni guk udep tugu' wa ninang tinga nakok. Na adi ugumak ning kadagang ni guk mo' karik mokngang sini' wara' na naganing arantagimna ina fifefi sa' tanga kabiinga mauta', ning yanggu'. \v 23-24 Ka mokngang aming arantagim girii adi Jisas u ugumak titiga' naknga ku bang sini' ning nua'bu katiging, a wa firi ganang ugarini' firi ganang ugarini', ning u kabi'mo' katinga yareging. Ning tanga adisining ku bang katiging wari tanga Pailat ning sasuk u bema afanga kaba tipfareinga adi uuk titiga' aigaim ubu tugu'. \v 25 Ning tanga Pailat adi adisining sasuk u yaranga aming kadagang Barabas ka tim aming ifimarakinga ami' girii tiging a aming dipming sep titiing wa kabiam tanga Jisas wa Juda aming arantagim wari napa' anasining sasuksi' ganangsa' tonga tantaramik waraga' soldia ning kafasi'ganang kabiamgu'. \s1 Jisas u firi ganang ugariging \r Mat 27:32-44; Mak 15:21-32; Jon 19:17-27 \p \v 26 Ning tanga soldia wari Jisas u firi ganang ugari waraga' ananing firi ugari u bema barungnangama nagira aging. Anganga kadapmang bining ganang yong Sairini wara'ni aming nua'ni ka wapni Saimon u katuaging. Adi yoring u kabinga abanga Jerusalem yong girii u kabi'sini' kagadofi ga' dudure kuma' tugu' u katuanga suronga ning aniging, gu Jisas ning firi ugari i barungnangama aya'. Ning tinga Saimon adi nakyam sa' tanga Jisas ning firi ugari u bema barungnanga adisigok kubap aging. \p \v 27 Ka aming arantagimni kabi'mo' ka Jisas ga' naknga yaranga fengakiaging adindu' kubap iwara anga taming fam adi Jisas ga' sura mak kara famugoging. \v 28 Ka Jisas wari adisining mak u naknga faranga yapma ning yanggu', Jerusalem taming sidi bibiri' wa nagata' mo' naknga kakanting. Mokngang sidi kabaksi' mamareng a bibiri' beng ka mamareng girii ka inga' sidi a sidining sabase ganang kadofisamo' waraga' naknga kakni'. \v 29 Beng sini' kama ka wara'ganang wa aming wari taming ka kami yara'ganang saba guk mo' ibenga sigesa' iking u yapma ning toni'ga', o adi saba guk mokngang wara' mamareng wa anasa' beming wara' sia da'ning yabem. A aming fam indi saba guk wara' indi mamareng girii sini' bemem ning toni'ga'. \v 30 Ning tanga kama ka wara'ganang wa adi kama kadagang sini' kadofiamo' u kanga kabaksi' mamareng girii naknga kama bubo u ning yangni', o kama bubo sidi urapsa' danga abanga farafanipsasu'na tini'. Ning tinga indi bisasu'na tanga mamareng girii i kabinam ning toni'ga'. \v 31 Beng sini' na aming didimeng kareng ka firi ka' ameng guk ka kudip wari dada ning guk mokngang ningda'ning unggung ka adi kami kadagang naramikonga ting. A aming ka kadagang titisi sidi firi kafo ningda'ning iking wara' sidi mamareng wari kudip da'ning wadigi'sa' dasapsasu'no'ga'. Wara' sidi mak wa waraga' sura kakni' ning yanggu'. \p \v 32 Ka adi aming kadagang titisi fama' undu' Jisas guk dabik ugariap waraga' kubap inagiking. \v 33 Inagira ning tanga anganga kama wap ka Golgota ka ki kati ganang ning aniaging u kadofinga aming famineng u manggara firi ugari ganang ugariapking, Jisas ana ka bining a aming fama' wa nua'ni ka Jisas ning gagaa ka kafong kareng ganang tara' a nua'ni ka kafong kesini ganang tara' ning ugariabinga adeging. \v 34 Ka Jisas adi firi ugari ganang u tapma adenga beni Anutuga' ibang ning togu', o sibeng adi napa' i ting ya kafakafa guk mo' naknga ting wara' gu adisining kadagang wa suknakubeyam te' ning togu'. Ning tanga aming arantagim ka Jisas se' ugariapking adi Jisas ning kwi' a kangkama karesi u tanga manggakna waraga' kat tiging. \v 35 Ka aming arantagim sige kabi'mo' undu' unggung adenga Jisas se' ugariapking u fidenga fiapking. Ka Juda ning aming girisi adindu' unggung adenga Jisas u kanga anikige ning tiging, a adi Anutuning Kasira Aming sini' udep wa aming fam yotangkaimita' ning wa kami ananing fugu ubu yotangkanainga kanam ning toging. \v 36 Ning tinga Rom ning soldia ka fonga ugariap tiging adindu' unggung adenga wain ama kiptang ka viniga u yogubura aminga anikige ning tiging, \v 37 ai, gu Juda ning girii beng udep wa ganing fuka ubu yotangkanainga gapnam. \v 38 Ka adi tim midi pumpurum kabi' ka parang dibing ganang ning kuma' yoking, aming ka ya Juda ning girii. Ning yora bema Jisas ning firi ugari furo'ning ka Jisas ning ki ganang didimeng tapking waraga' sura wa soldia adi midi anikige ka u tiging wang. \p \v 39 Ka aming kadagasi fama' ka Jisas guk dabik ugariapking wara'ning nua'ni wari Jisas u ning anikigegu', ai, gu Kasira Aming urang udi gu ganing fuka yotangkanga a indi yotaangkanipma ning guk mo' wa indining tarang. \v 40 Ka amingni nua'ni wari adining midi u naknga ning kafanga anigu', ai gu midi kadagang torang. Gu kami indi dabiksa' kungkumak tanga Anutuning de ganang adentam wara'guk mo' u sura torang. \v 41 Gugok ka nagok indi indining kadagang girii wara'ning kagaya didimeng bemiamuk. A adi kadagang ni guk mokngang kagaya sigesa' bemara' waraga' sure' ning anigu'. \v 42 Ning tanga Jisas ubu anigu', o Jisas inga' gu yong kareng ganang mera girii ira aming yaptatore' ganang wa gu nagata' undu' sure'. \v 43 Ka Jisas wari ning anigu', beng sini' ganirik kami kaga'sa' gu nagok yong kareng paradis ganang anga marekantamuk ning anigu'. \s1 Jisas wari firi ugari ganang u adenga kungkumak tugu' \r Mat 27:45-56; Mak 15:33-41; Jon 19:28-30 \p \v 44 Ning tanga Jisas u ugaringa anganga kama wari sidii sini' ka 12 klok didimeng kadofinga mayam de wari kangkamara tanga kama kama dabiksa' kama garinga yaregu'. Garinga kangkamaranga anganga kama wari 3 klok kibiri ning kadofiinga wa kama kangkam wari tubobu fagagu'. \v 45 Ning tinga kama ka wara'ganang kaga'sa' siring yak girii tempel ning kwi' girii ka iyung bane kabasi' tapni wara'ning bagi tapsaseinga fiderugu' wari bining unggung ibaramara tubo kidagang tinga iyung kabasi' tapni wari sangangsa' ubu fidegu'. \v 46 Ning tanga Jisas wari kungkumak tonga ku ning katigu', o sibeng naganing urana guning kafaga ganang kuma' kabirik wang. Ning tonga kungkumak wadigi' tugu'. \v 47 Ka Romni soldia arantagim wara'sining yaptatora aming girii nua'ni adi Jisas ning midi ka u naknga kaba ubu faranga Anutuning wap bema aranga ning togu', o beng sini' aming ka idi aming didimeng beng guk karik ning togu'. \v 48 Ning tinga ami taming kabi'mo ka Jisas se' ugariapking u yabonga aging adi napa' girii ka Jisas ning kungkumak ganang kadofigu' u kanga base ubu tanga kafasi' ki singa yaksingga' tubobu mugoging. \v 49 Ka Jisas ning amine a taming fam ka tim Jisas yaranga Galili yong u kabinga Jerusalem yongga' kubap areging dabiksa' adindu' aming wari Jisas u uronga nagira aging wa mandang iwara anga dokning adenga napa'napa' ka Jisas u ura ganang tiging wa adi kuma'sa' fonga fiapking. \s1 Aming nua'ni wari Jisas ning fugu kungkumong u bema tonga kama ginang ganang dasinga kufagu' \r Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Jon 19:38-42 \p \v 50-52 Ka yong Arimatiani Juda aming nua'ni ka wapni Josep wari Jisas ning fugu kungkumong u bema tonga unafarafi waraga' sura kiap Pailat u anga anonga agu'. Ka Josep adi aming didimeng kareng adi Anutuning midi u naknga kama ka inga' Anutu wari aming dabik u adining bining ganang fonga kukyapma yaptatora wara'ning wari kagadofi waraga'sa' sura itarugu'. Abanga adi Juda ning kaunsil arantagim wara'ning nua'ni ka adi tim bak kura kaunsil fam wari Jisas uuk ga' midi totangkaging wa adi kadapmang ka waraga' bibi' nakyama aiga guk mo' tugu' wari agu'. \v 53 Anga kadofinga Pailat u anigu'. Ka adi aigangam sa' tinga anga Jisas ning fugu kungkumong firi ugari ganang ukinga kumara fidegu' u tataranga bema kwi' fafa' wari tumura ning tanga bema tonga kama ginang ka tim kuma' unanga kabiging wara'ganang dasinga kufagu'. Ka kama ginang ka wa kama bubo ganang dabak uneging. Ka adi aming kungkumong nua'ni tim guk mo' tonga kufaging, inga'ni sa' sige unanga kabiging wara'ganang tonga kufagu'. \v 54 Ka kama ka Jisas ning fugu u tonga kamigu' wa fraide kibiri ka Juda aming wari adisining mengkura ning kama sabat u kanga defak waraga' tugunung ari' tiaging wara'ganang didimeng bema tonga kamiging. \p \v 55 Ka taming fam ka tim Jisas guk kama tubo Galili do kabinga Jerusalem yongga' kubap dabik areging adindu' Josep u yaranga anga Josep wari Jisas ning fugu kama ginang ganang dasonga tugu' u adenga kadidimaging. \v 56 Kanga ning tanga anga taming adi Jisas ning fugu kungkumong wara'ganang sufurungam waraga' sura napa' mupmu guk karesi ka sanda a wel a firi amum mupmu guk karesi fam u yapma manggeging. Ka adi mengkura ning kama sabat ganang wa kane titiga' tapni tang tiaging wara' adi sabat udi kuma' kadofigu' u kanga tugunung sa' tanga fonga kura. \c 24 \s1 Jisas wari kama ginang u kabinga tubobu maragu' \r Mat 28:1-10; Mak 16:1-8; Jon 20:1-10 \p \v 1 Ka Juda aming adisining mengkura ning kama sabat kadofigu' wari biinga taming fam ka Jisas ning fugu ganang sufurangam ga' napa' mupmu guk ka kuma' fonga kura deking wari sande kamindap gaa' sini' marara napa' mupmu guk tugunungneging u manggara Jisas ning fugu kama ginang ganang u kaunga aging. \v 2 Anga kama ginang ganang do kadofinga kaging ka uningkim pampangareng girii ka tim Jisas ning kama ginang u tipdaranga tabanga isefiging udi kuma' kadara kama ginang u kabinga daranga anga dokning defagu'. \v 3 U kanga anga kama ginang iyung u mindigera amanga Jisas ning fugu u kaga ga' ning tonga deyangaging wa mokngang kamasa'. \v 4 U kanga ai, ya indeng manga' ning tonga kama ginang iyung unggung ko basenga fideyangaging ka aming fama' wari anaganang ungung urapsa' kadofinga adegu'. Ka adisining kwi'si' wa diok kigineng guk. \v 5 Ka taming adi aming fama' wara'sining diok kigineng u kanga desansoringa tanga mutu tanga mungkupna sa' tanga adeging. Ning tinga aming fama' wari midi ning yanggumu', sidi aming ka ka' ningsa' ikita' adita' wa aming kungkumosi ning kama ganang yara'guk wa nasi'ga' abanga fawening. \v 6 Jisas adi kama ginang ganang ingging ko mo' defata'. Tubobu kuma' marara manga'. Sidi midi ka tim adi Galili do yaging u tanga sanggu' waraga' sura nakedani'. \v 7 Adi ning togu', inga' aming nua'ni wari Amingning Tim Iyak u tipkadofiaminga aming kadagasi arantagim wari bema tonga firi ganang ugariinga kungkumak to'ga'. Kumara kama fama' ibinga nua'bu fawa' ganang uya' ka tubobu mararo' ning urang sanggu' waraga' sukni' ning yanggumu'. \v 8 Ning tinga taming adi adisining midi u naknga midi ka tim Jisas ana yanggu' waraga' tubobu sura nakedanga o beng guk ning tonga kama ginang u kabinga yongga' tubobu mugoging. \v 9 Anga yongganang do kadofinga Jisas ning arantagim 11 guk ka naktangka aming fam guk dabik u napa' u kaging wara'ning midi u ininga naking. \v 10 Ka taming ka Jisas ning kama ginang u kanga anga aposel arantagim yangging wara'sining fam ning wapsi' wa Maria ka yong Makdalani a Joana a Maria ka Jems ning mengni abanga taming fam ka Jisas se' guk fengakiaging undu' dabik aging. \v 11 Ka aposel arantagim adi midi ka taming wari anga yangging u naknga ai, beng guk unda' ning sura naktangka guk mo' tiging. Mokngang adi midi sigening da'ning naknga mareiaging. \v 12 Ka Pita adi taming ning midi u naknga kadidima tonga marara urapsa' unara anga Jisas ning kama ginang ganang donggung mindigera amanga deyangagu' ka mokngang, aming beng guk mo' kagu'. Kwi'ni ka gipmam defak tugu' ganang ibinga mugogu' unggungsa' yapku'. \s1 Jisas wari naktangka aming fama' kadapmang ganang yaptuagu' \r Mak 16:12-13 \p \v 13-14 Ning tanga kama ka wara'ganangasa' ka naktangka aming fama' wari amise fam u ibinga Jerusalem yong girii u kabinga yong kabasi' Emeas ga' mugogumu'. Ka kadapmang ka yong kabasi' waraga' ayaging udi paramu' gi' ka 11 kilomita ning ayaging. Ka adi u yaranga anga nasi' nasi' ka Jisas ura ganang tiging wara'ning midi u tong tonga famugogumu'. \v 15 Ka adi midi u tonga famugogumu' ganang ka Jisas udi sigisi' ganang unggung kadofinga iwara aramugogu'. \v 16 Ka adi u kanga faranga kanga aming nua'ni ba ning tonga kafera adegumu'. \v 17 Ka Jisas wari ning yangkagu', sidi midi wa nasi'ga' tonga fabayamu'. \v 18 Ka aming fama' adi Jisas uking waraga' sura kabaksi' mamareng naknga tonga famugogumu'. Wara' adi Jisas wari yangka tugu' u naknga aming nua'ni ka wapni Kliopas wari Jisas u ning anigu', ai, gu Jerusalem yongga' wa kamisa' abarang wa, a napa' girii nua'ni ka Jerusalem yong girii ganang i kadofigu' udi gu mo' ba kagung. Aming yong indeng wara'ni dabiksa' ka Jerusalem yongganang ingging fagum indi napa' ka u kuma'sa' kasasu'negum ning anigu'. \v 19 Ka Jisas wari nua'bu yanggu', nasi' kadofigu'. Ka adibu ning anigumu', mo' sara aming wari Jisas Nasaretni ugumoging waraga' tonga fabayamuk gam. Ka aming ka wa indi Anutuning profet nua'ni fagatam. Adi Anutu girii ning de ganang a ami taming ning dasi'ganang kane kigineng a midi itua tangkunang tanga yareinga ami taming dabik adi kuma'sa' fagating. \v 20 Ka indining pris girisi guk ka aming girisi fam guk wari bema Romni gavman ning kiap Pailat ga' amiinga kiap wari kungkumak titiga' tuguinga bema tonga firi ganang ugariging. \v 21 Ka indibu aming ka udi tim aming girii nua'ni ka inga' Juda aming indi gavman nua'ni ning kapmik ganang ira kane kagaya tanga ikitam u tubobu udanga manggaknip ning wari abubu ga' urang fatuguting ubadep ning tonga yaranga fengatam. Ka mokngang kuma' ugumoging. Ka adi u uking wara'ning wa kama fama'sa' mayamu' a famineng ning uya' kami fanga' yang. \v 22 Abanga napa' nua'ni ka undu' kami kamindapking ganang ka taming fam ka indining arantagim ganang wari gaa' marara anga Jisas ning kama ginang ganang do amanga \v 23 kamasa' denga abanga nining waraga' undu' sasuk mimeng ko tanga fengakem. Adi ning abanga tonging, indi kama ginang ganang wa Jisas ning fugu guk mo' kayam. Ka Anutuning kunim aming ensel warisa' adenga ning niniamu', aming ka u kaunga abing wa ingging ko mo' defata', ka' tubobu kuma' marara ita' ning tonging. \v 24 Ka indi adisining midi u naknga aming fam wari kadidima sini' tonga marara anga Jisas ning kama ginang ganang do amanga Jisas ning fugu ga' ning tonga denging undu' mokngang kamasa', kaga guk mo' tinging. Adi napa' ka taming wari tim kuma' yapma abanga tonging unggung didimengsa' yapma yaranging ning aninga yaregumu'. \p \v 25 Ka Jisas wari ning yanggu', a sidi sasuksi' guk mokngang. Sidi midi ka tim profet wari umpang ganang kuma' yoking wara'guk mo' ba indangira nakitamu'. \v 26 Midi wa ning urang yoking udi, Kasira Aming adi tim ka kagaya bema ning tanga aming girii wa inga' iro' ning yoking. \v 27 Ning ina ning tanga midi tangkunasi fam ka tim Anutu wari inga' Jisas ana kadofinga kane a kungkumak ka u tugu' waraga' tim Moses a profet fam ininga umpang tang ganang kuma' yoking wara'ning ki u yangdidimanga yaregu'. \p \v 28 Ning tanga Jisas wari midi u ina ina anganga yong kabasi' u kadofinga aming fama' wari yong waraga' mugoinga Jisas adi kadapmang ka yaranga au tiging u ko yaranga maunga tugu'. \v 29 Ka kama udi kuma' kibiridagu' wara' aming fama' adi Jisas wari ko maunga tugu' u kanga ning anisefigumu', ai amina, mayam de kuma' mara' i kaya'. Mo' mautang, indigok ingging anga deknam. Ning aniinga nakyam sa' tanga aming fama' u iwara adisining yongganangga' mugoging. \v 30 Anga yongganang kadofinga mareia' nana naunga tiging. Ka Jisas wari nana kafo baret u bema Anutuga' ibang asekna ning tonga adisita' upma yamgu'. \v 31 Ning tinga aming fama' adi kadapmang ka nana tanga yamgu' wara'ganang urapsa' kigedanga nakedagumu'. Ka Jisas adi urapsa' tafaferanga ibinga mugoinga aming fama' adi adining nonda nua'bu guk mo' kagumu'. \v 32 Ning tanga aming fama' adi u kanga nakeda tanga ning togumu', ai beng sini' idi Jisas ane' unda' gam. Adi kadapmang ganang do Anutuning midi umpang ka tim profet yoking wara'ning ki u ningdidimanga fabanga' ganang u tanga wa indi adining midi wari kabakni' guk indifimarakinga karengsa' nakngamuk ning togumu'. \p \v 33 Ning tong tonga marara Jisas ning arantagim u inonga Jerusalem yong girii ga' tiim kaga'sa' tubobu agumu'. Anga kadofinga Jisas ning arantagim 11 guk ka naktangka aming fam guk u anga yapma nasi' midi ka adi tanga agumu' wara'ning u ko inonga tugumu' ka adi aming fama' u ning urapsa' yangging, \v 34 ai, girii urang udi tubobu beng marara' Saimon Pita wari ubu kuma' anga kanga abanga ninara' yang. \v 35 Ning tinga aming fama' adindu' nasi' midi ka Jisas wari kadapmang ganang kadofinga tiamgu' a nana ibang tonga iminga kigedagumu' wara'ning u ina yaregumu'. \s1 Jisas wari arantagimni ganang kadofiinga kaging \r Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Jon 20:19-23 \p \v 36 Ka arantagimni wari nasi' midi ka Jisas wari tubobu marara adiganang kadofiama napa' fam tiaminga kaging wara'ning u ko mera aratoging ka Jisas wari urapsa' kadofinga adisining bining ganang unggung adegu'. \v 37 Ka arantagimni adi u kanga aming uring ba ning tonga mutu girii tanga mareiaging. \v 38 Ka Jisas wari ning yanggu', ai sidi nagata' mutu tanga sasuk mimeng mo' tinting. Na aming uring mo', naga urang warisa' abanga aderik. \v 39 Sidi naganing kana kafana nil gipmam i abanga yapma sasaro' tanga nakni'. Aming uring adi fuksi' gom a kati guk mo' yating. \v 40 Ning ina ning tanga kayong kafong u yangtintingneinga arantagimni dabiksa' marara kasasu'neging. \v 41 Ka arantagimni adi Jisas u kanga kabaksi' karengsa' udi giri naking de ka adi o Jisas ana beng sini' ba ning guk mo' naktangkaging. Mokngang, adi sasuk usap ko tiangaging. Ka Jisas adi kigeda sini' titiga' sura yangitintingna sini' tonga ning yanggu', sidi nana dibing guk udep nanga kuring wa bemnam tini', nana totik. \v 42-43 Ning ininga arantagimni wari ama ging kafo dibing nanga kamiging u bema tabanga amiinga adisining dasi'ganang unggung mera nainga adi dabiksa' kasasu'neging. \p \v 44 Ning tanga Jisas wari midi ning yanggu', ka sidi napa' ka nagaganang i kadofinaminga kaing yaraga' wa na sidigok kubap ira yangatam u tanga kuma'sa' sana abutik. Napa' yara'ning midi wa Moses ning midi kadapmang tang ganang a midi umpang ka profet fam wari yoking abanga midi dibing fam ka umpang wap ka Sam wara'ganang u yora yareging wari tuguting wa adi nagata'sa' sura yoking. Ka na midi ka wara'ning bengni wari kagadofi ga' urang sanitik wa kuma' kadofira' yang ning yanggu'. \v 45 Ning tinga arantagimni adi Jisas wari yangdidimanga yaregu' u naknga Anutuning midi ka tim profet wari yora yareging wara'ning ki wa inga' sura nakedaging. \v 46 Ning tinga Jisas wari ning yanggu', beng sini' midi nua'ni ka timinggi' Anutuning midi umpang tang ganang yoking wa ning fideta', Kasira Aming adi kagaya bema kungkumak tanga kama famineng ning ibiinga wa Anutu wari tubobu tipmararo'ga'. \v 47 Ning tinga aming wari adining wap a midi u bema anga aming wari midi ka u naknga kabaksi' fareinga Anutu wari adisining kadagang u suknakubeyam waraga' ina yarani'ga' ning yoking. \v 48 Ka sidi naganing midi i bema ituanga yara wara'ning wa tim munumung ka Jerusalem yong girii ganang ingging tipmarara tinting. Tanga anganga kama dibing dabiksa' u tasasu'nanga yarani' ning yanggu'. \v 49 Ka na tim ka sidi yotangkasap ning napa' tangkunang nua'ni ka tim sibeng Anutu wari sidita' sansam ga' totangkagu' u aranga anigarasamotik. Wara' sidi yong fam ga' wa urap mo' papusinanga manting, sidi Jerusalem yong girii ganang ingging bak dabiksa' kura ikni'. Iya' inga' tangkunang wari sidiganang afuinga u bema wa giri yong fam ga' ubu mani' ning yanggu'. \s1 Anutu wari Jisas u kunim ganangga' tubobu nagira aregu' \r Mak 16:19-20; Ap 1:9-12 \p \v 50 Ka Jisas wari midi ari' u ina ina ning tanga arantagimni u inagira Jerusalem yong girii u kabinga yong kabasi' Betani waraga' inagira aging. Anga kadofinga arantagimni u fonga bak kukyapma Anutu wari yotangkayap waraga' kisi' u suroyapma ibang totangkayamgu'. \v 51 Jisas wari ibang u ko aratuguinga beni Anutu wari kunim ganangga' nagira areinga iibi tugu'. \v 52 Ning tinga arantagimni adi u kanga o adi indining girini' beng guk ning tonga kabaksi' karengsa' naknga mesisiringa girii tanga Jerusalem yongga' tubobu mugoging. \v 53 Anga kadofinga Jerusalem yongganang unggung ira fikifiki siring yak girii tempel ganang u amanga Anutuning wap bema aranga mesisiringa sa' tanga ikiaging.