\id MAT - Usarufa 
\h Máátiyu 
\toc1 Máátiyu 
\toc2 Máátiyu 
\mt1 Máátiyu  
\c 1  
\s1 Îtuma yauwéqma tiwiraí-nákóní títaubikoni anáábútáátî yíwîqa  
\p
\v 1 maannáma Ítuma yauwéqmataa tiwiraí-nákóní anáábútááe. Îtuma minnâ Tébitin-annabikene ánibo Tébitima minnâ Âabaraan-annabikene.   
\p
\v 2 Áabaraama minnâ Ááítekimma aboáé. ánibo Ááítekima Yáakobomma aboáé. ánibo Yáakoboma Yútaamma wení ábâqawaayugaraqa yeqtí yiboáé.  
\v 3 Yútaama Pérêtiyaa Téraati yiboámíye. ánibo yinóama Táámaae. ánibo Pérêtima Étaronimma aboáé. ánibo Étaronima Aráámma aboáé.  
\v 4 ánibo Arááma Aammínataamma aboáé. ánibo Aaammínataama Náátonimma aboáé. ánibo Náátonima Tárámonimma aboáé.  
\v 5 ánibo Tárámonima Bóáatima aboáé. anóama Aréaabie. ánibo Bóáatima Óbétimma aboáé. ánibo anóama Arútie. ánibo Óbétima Yétimma aboáé.  
\v 6 ánibo Yétima Tébitimma aboáé. Tébiti kínima máqte-marukaq yabíkái-kawaanare.  
\p ánibo Tébitima Tórómónimma aboáé. anóama naayóbáqa Yúrááíaama ánáakoma máqe-uraimanibo Tébiti moyámmá yabitiráine.  
\v 7 ánibo Tórómónima Aréábóamma aboáé. ánibo Aréábóama Abááíyaamma aboáé. ánibo Abááíyaa Étaamma aboáé.  
\v 8 ánibo Étaama Yeótabatimma aboáé. ánibo Yeótabatima Yóraamma aboáé. ánibo Yóraama Utááíamma aboáé.  
\v 9 ánibo Utááía Yótáámma aboáé. ánibo Yótááma Éaatimma aboáé. ánibo Yótááma Étékááiyamma aboáé.  
\v 10 ánibo Étékááiya Manáátaamma aboáé. ánibo Manáátaa Émonimma aboáé. ánibo Émonima Yótááíaamma aboáé.  
\v 11 ánibo Yótááíaama Yekóniyaa aboágáráq ábâqawaayugaraq yeqtí yiboábóana mi-kánáábíma Ítíráaeo-wayukama Bébírôniq móma ánná urááe.   
\p
\v 12 yemá Bébírôniq móma ánná owana Yekóniyaa Téyaatiomma aboámá máqe-uraiye. Téyaatio Térúbabeomma aboáé.  
\v 13 ánibo Térúbabema Áábiutimma aboáé. ánibo Áábiutima Irááíakimma aboáé. ánibo Irááíakima Étomma aboáé.  
\v 14 ánibo Étoma Tétokimma aboáé. ánibo Tétokima Ékimma aboáé. ánibo Ékima Éríútimma aboáé.  
\v 15 ánibo Éríútima Éríétaamma aboáé. ánibo Éríétaama Máátaanimma aboáé. ánibo Máátaanima Yáakobomma aboáé.  
\v 16 ánibo Yáakoboma Yótêbimma aboáé. ánibo Yótébima Máríaamma awaikóé. ánibo Máríaama Ítumma marákáraiye. miráitata yemá Metáíya yauwéqmataa tiwiraí-náré téta áwîqa kéyaae.   
\p
\v 17 miráitata Áabaraani máqten-anna-wayukama mamé yewana aqtóráqá Tébitikaq iráamma tiyááka umá kaayaqté-kaayaqte-yiboama máqe-uraae. ánibo máqtemma Tébitin-anna-wayukama máeta mi-kánááráqá Bébírôniqa ánnáma mó-uraama minnáma tiyááka umá kaayaqté-kaayaqte-yiboae. ánibo yemá Bébírôniq ánnáma mó-uraa-kanaarake Metáíya Îtuma mikáq pááq-uraimma minnágaraq mamá máqtemma tiyááka umá kaayaqté-kaayaqte-yiboae.   
\s1 Máríaama Ítumma marákáraiye.  
\p
\v 18 Ítuma yauwéqma tiwiraí-nákóní watáama pááq-uraimma mirá-uraiye. anóama Máríaae. yemá Yótêbiqtaba mayaíkáae téta aúyarakaraane. miráitata yenákámá mórabi íma uréire urááye. miráitata aónaama Áánúqtuni Aokaq-Áágómá Máríaakaq awaamérîq itanabóana ámûkarariq uráiye.  
\v 19 awaikómá Yótêbi wemá íráqôn-auyanakaraqnapoana ánáakoma Máríaama abarokáq timá agaeráq akaí-ááqá íma ítaraiye. miráitana wemmá aúpáq kaayonébáké waqtuwánéna aúyánámmá ítaraiye.  
\v 20 Yótêbima minnáyaba aúyánámmá itáíq-itaiq kéitana uyátárai-nakoni kaqtó-nakoma kainapáq iréna mi-káqtó-nákómá maará-tiraiye: “Yótêbio, Tébitin-annabike-nako, emá enánáakoma Máríaama mayaíyábá ikatîqa íuwo. itaao. min-íyápómá áyáqnobaqo máin-iyapoma minnâ Áánúqtuni Aokaq-Áágómá ámikaiye.  
\v 21 wemá inaamaí-íyápómá marakániye. miráinaama wení áwîqa Ítue té áwîqa yamámiyo. min-áwíkóní áaimma minnâ. wemá wení aarawaamá otaa-qtátáápí máapoana yemmá yiwirániye.   
\p
\v 22 maami-máqté-qtátááqá pááq imá minnáma uyátárai-nakoma amuné-wáyúkátí yóyaukaq téna maamin-áíkómá arammá iyaíno tiráine.  
\v 23 ítáaro. mórama aúgen-inikoma ámûkarariq kéena iyápóma inaamaímá marakániye. miráinata wení áwîqa Imáánuerie téta áwîqa yamáminoe. min-áwíkóní áaikoma mirá-uraiye. ‘Áánúqtuma ketáátê máiye.’” téna naayóbáqá Áánúqtuni amuné-nákómá tiráine.   
\p
\v 24 ánibo Yótêbima aú waguré máqena itó-urena uyátárai-nakoni kaqtó-nakoma timáminiq uráiye. miráitana Yótêbima wení ánáakoma mamá íráqôniq umá ákáraiye.  
\v 25 miráimanibo Yótêbima Máríaate íma naté náuraayana inaamaímá marákáraiye. min-íyápógóní áwîqa Îtue téna Yótêbima yamá ámikaiye.   
\c 2  
\s1 Îtumma marákáraine.  
\p
\v 1 Érôtima anó-kinimma mái-kanaaraqa Máríaama Îtumma Béqteremubaqa Yúría-marupaq marákáraiye. ánibo min-íyápómá marákátuwaitata anaaékaqa wiyóqtábá ítaraa-kayukama aabaúmá utaipáké Yérútáárebaq iréta maará-tiraae:  
\v 2 “aúgen-iyapoma pááq imá Ítíráaeo-wayukati kínimma mánin-iyapoma náakaraq máiyo? ketáámá wení wiyókómá aúge-kinimma pááq itana awaaméqá immá aabaú utaipáké aónatuweqtaaboataa ketáá wekáq nunamummá timákanataa kéyune.” téta tirááe.  
\v 3 Érôtima kínima min-áímmá ítátuwena wemá áaqa karáiye. máqtemma Yérútáare-wayukagaraq iyánáaq urááe.  
\v 4 Érôtima máqtemma anón-i-wayukama mamá káikuyikena uyáta-maqma anó-monoq-wayukagaraq áíkuyikarena aammá aúmatan-aimma yirááti-wayukaboana wemá ítama aónaraiye: “Metáíya yauwéqma waayúkama yiwiránîn-naqa náakaraq Áánûqtuni amuné-wáyúkámá tiráámma pááq íníyô?” téna ítama yimónaraiye.  
\v 5 miráitata yemá timá-ameta:  
\q1 “maakáq Béqteremubaqa Yúría-marupare.” téta timá ámikaae. naayóbáqá Áánúqtuni amuné-wáyúkámá maará téta aúbabi agatááne:   
\q1
\v 6 “keráwáqá Béqteremu-wayukao, Yútaa-wayukati marabáqá máamma paá-marukaqa íma mááe.  
\q1 keráwáqtí márûpake anómma yabíkái-naqa pááq íniye.  
\q1 miráínana wemá ketí Ítíráaeo-wayukaraq yabiíniye.”  
\m téna naayóbáqá tiráine.  
\v 7 miráitana Érôtima aabaú utai-náúkápáké wiyóqtábá ítaraa-kayukama yaákarena aúpáq yááyaraiye. ánibo wemá miráitana mi-káyúkáráq ita-ita umá káonena: “mi-kíyóqá pááq-urai-kanaarakemma náaraq-uma-kanaawaq yáuraiyo?” téna ítama yimónaraiye.  
\v 8 yimónatuwena Érôtima mi-káyúkámá timáyíkáitata Béqteremubaqa kégowana tiráiye: “keráwáqá uréraq min-íyápóyábá abáá-uma arútáaro. ánibo keráwáqá aónamareqa ketôpaq yauwéqma má-tima-timero. miráinaq kegáráq uréq wemmá omáqá aónanune.” téna tiráiye.  
\v 9 ánibo yemá kínin-aama ítátuweta kóuraae. aapaqá kéowana maami wiyóqá aabaúmá utaipáké aónaraa-waigoma mi-káyúkátí áqnáabaq wéqéna min-íyápómá máikaq ko máqe-uraiye.  
\v 10 wiyóqá káonaawana íyakoma íráqôniq uráiye.  
\v 11 miráitata min-náúpáq uyábéketa min-íyápógáráq anóama Máríaakaraq aónatuweta yemá awáúteta yiraayutaúmmá ayéta min-íyápógómmá omáqá aónaraae. ánibo yemá yeqtí kápiq-unamma ótureta yimuqá marakéta yaímma-yataaqa ámikaama mónekaraq íráqôn-akuqa i-kánámá íráqôn-akuqa i-mátáwékáráq ámikaae.   
\p
\v 12 ááqibo kainapáqá Áánúqtuma mi-káyúkámá timá-yimena Érôtinopaqa yauwéqma íoro téna timá yímikaiye. miráitata yemá óq-apake yaútúmeta yetí naaópaq kóuraae.   
\s1 Yótêbigaraq ánáakogaraq yenákátí iyápógaraq Íqtîbibaq kóuraae.  
\p
\v 13 wiyóqtábá ítaraa-kayukama yeqtí naaópaq kówana uyátárai-nakoni kaqtó-nakoma Yótêbinopaq kainapáq kukéna timá ámikaiye: “emá itóé iyápógaraq anóakaraq yiwíqme péqmare Íqtîbibaq kóaao. Érôtima iyápó abáá-uma ikamínénaboana abáá kéibo mibáq Íqtîbibaq márenaq keqnáámmá kemá timáménaa ‘kóaao’.” téna timá ámikaiye.  
\v 14 ánibo Yótêbima mikáké páátákáá itó-uma min-íyápógáráq anóakaraq yiwíqmena min-nókáámá Íqtîbibaq kóuraiye.  
\v 15 Yótêbima Íqtîbibaq máqe-urai-kanaaraq Érôtima pukái-kanaabima Íqtîbibake yeqtí máápaqa kóuraae. miráitana uyátárai-nakoma amuné-wáyúkátí yóyaukaq tiráimma áraimma pááq uráiye. maará-tiraine: “ketáanikoma Íqtîbibake yíkáae téq wemmá ááyaraune.” téna agamatán-áúbábí tiráine.   
\s1 Érôtima titata yemá netuqyaa-nóíyápómá yíkamma pukáane.  
\p
\v 16 ánibo íbêqa Érôtima ítaraiye wiyóqtábá ítaraa-kayukama aabaú utaipáké ye-káyúkámá Érôtimma amaníqá makááe. miráítana Érôtima anómma áyámma umáguraiye. wemá yaímma-wayukama timá yíkáitata Béqteremubaqa yaímma waaqókáq-márúpákégáráq inaamaí-íyápóráq áíqma yíkakaama miráuma pááqya-noiyapoma kaayarábi móra-karitimaatima yáurai-noiyapoma áíqma yíkakaae. minnáyababoata yíkakaae. wiyóqtábá ítaraa-kayukama Érôtimma timá ámikaamma áqnáabaqa wiyóqá aónaawana kaayaq-kárítímáátímá yáuraine.   
\p
\v 17 miráitana naayóbáqá móra-aimma Áánûqtuma tiráimma móra amuné-náqá Yérémáaiani óyaukaq tiráimma áráimma pááq uráiye. maará-tiraine:   
\q1
\v 18 “Aráámaa-marupake móra-aimma ítáawana min-áíkómá anón-ibiqa yaréta  
\q1 Arétéroma wení iyápóyaba ibiqá kéyarainatama aarawaamá íma kanaaráq mamá áyáqa paru ínóe.  
\q1 máqtemma wení iyápóma pukurááwanaboana ibiqá kéyarainata  
\q1 aarawaamá wenáyaqa íma mamá paru ínóe.”  
\m téna Yérémáiya naayóbáqá tiráine.   
\s1 Yótêbigaraq ánáakogaraq yenákátí iyápógaraq yauwéqmeta irááe.  
\p
\v 19 anaaékaqa Érôtima pukitana Íqtîbibaq uyátárai-nakoni kaqtó-nakoma kainapáq Yótêbinopaq kukáiye.  
\v 20 mi-káqtó-nákómá maará-tiraiye: “emá itóé iyápógaraq anóakaraq yiwíqme Ítíráaeobaq yauwéqme kóaao. wemá min-íyápómá ikamínéna i-náqá áqa pukuráiye.” téna tiráiye.  
\v 21 mirátitana Yótêbima iyápógaraq anóakaraq yiwíqmena Ítíráaeo-marabaq yauwéqme kóuraiye.   
\p
\v 22 miráimanibo wemá ítáimma Áákéreaatima Érôtini áanikoma aboání náápaamma mayéna anónnáma kínimma Yúría-wayukabi máqe-uraipoana Yótêbima min-áúkápáq wíyábá ikatîq uráiye. miráimanibo móra kainapáqá Áánûqtuma Yótêbimma ámááma ámikaitana Kááriri-aukapaq yiwíqmena kóuraiye.  
\v 23 wemá móra-maruqa Náátárêtibare te-márúpáq ko máqe-uraiye. miráitana naayóbáqá Áánúqtuni amuné-wáyúkámá agatáán-aikoma áraimma pááq uráiye. maará-tiraane: “yemá Náátárêtibake-nare téta tínóe.” téta Metáíyaqtaba tirááne.   
\c 3  
\s1 Yóáanema nommá peraí-nákómá watáama tiráiye.  
\p
\v 1 mi-kánááráqá Yóáanema nommá péqyikai-naqa pááq uráiye. ánibo wemá Yúríabaq kaqmáápaq máena watáama tiráiye.  
\v 2 wemá maará-tiraiye: “keráwáqá tirummá waéráaro. Áánúqtuma yabíkái-kanaama waaqókáq kéiye.” téna tiráiye.  
\v 3 maamin-náqá Yóáaneqtaba naayóbáqá Áánúqtuma amuné-náqá Áítáíyan óyaukaq tiráine. minnáma maará-tiraine:  
\q1 “waayúkama íma máa-kaqmaapaqa  
\q1 móra-nakoma anókaq ááyama kétiye.  
\q1 ‘uyátárai-nakoni aammá yokaa oro.’”  
\m téna Âítáíya naayóbáqá yirummá waeraíyábá tiráine.  
\v 4 Yóáanema móra oótiraa-kamma káámogoni áyáuraq wáqtôma tarôq umátamma itokéna aúkáapi purumakaakóní áúraq tarôq umátan-amurannama umátokaine. ánibo wemá karaanóbáké yaatárugaraq uwon ámûkaraq néwaine.  
\v 5 mi-kánáábímá yaímma-wayukama Yérútáárebake Yúríabaq-wayukama yaímma Yótaa-nokoni waaqókáké-káyúkágáráq Yóáanenopaq irááe.  
\v 6 miráitata yemá yeqtí kúmiq-yataaqtaba wemmá timá ámewana Yóáanema Yótaa-nopi nommá péqyikaraiye.   
\p
\v 7 Yóáanema aónaimma netuqyaammá Pérati-wayukagaraq Táátûti-wayukagaraq nommá peránátaae téta yewana wemá tiráiye: “keráwáqá iraakabayaakón áráakawaqa mááe. náawaq titaráq keráwáqá Áánûqtuni áyámma anaaékaq ínîqtabama kanaaráq péqmare kóino?  
\v 8 keráwáqtí kúmiq-yataapike tirummá waékáunataae téraq keqtáámá tiráátero.  
\v 9 Áánûqtuma maamin-óqtánápó mamá kanaaráq Áabaraani iyápóma aúqyikanipoaq ‘Áabaraama ketááí tináábúóé.’ ítero. mirá tíyakakemma táí-meyamma ímayanoe. kemá keráwáqá kétima-timune.  
\v 10 yaagóní áaipima Áánûqtuni kummá yáúkáiye. miráipoana máqte-tagoma arammá íma iyaínatama ayáama kunnápó áaipike agáutuweta irabí agatúwáánikaa umá agatuwánóe.  
\v 11 kemá Yóáanema nonnápó keráwáqá kébetikaune. mirá éqa ketáá tirummá waeráunataae téq kétiraateqtaae. miráimanibo móra-naqa tinaaé yínîn-nakoni akoqnáágoma ketí akoqnááma uyátáraiye. kemá íma kanaaráq umaataráunaboaq wení aítauq-anaama múte mayánúne. awaaméqá keráwáqtí kúmiq-yataapike waeraígáae téq kemá nopí tíkaraunamanibo wemá keráwáqá Áánûqtuni Aokaq-Áágópí tikániye. náayubi yeqtí kúmiq-yataapike íwaeraiyanama yemmá irabí yíkarainana iragómá yeqtí kúmiq-yataaqa kamá kautíniye.  
\v 12 wení ayáápimma yáumma matokéna wítima kugébatuwaniye. miráumatuwena wení wíti-naupaqa wítima mamá áíkuiniye. miráimanibo wítigoni átima iramá káíq-kaiq umá kain-írábí agatuwániye.” téna Yóáane Áánûqtuma kugébama agatuwánîqtaba tiráiye.   
\s1 Yóáanema Îtumma nommá pérakaraiye.  
\p
\v 13 mi-kánááráqá Îtuma Kááriri-maruqa yuwéna Yótaa-nopaq uráiye. Îtuma Yóáanenopaq uréna Yóáanema wenayáápike nommá pétikaikaae téna uráiye.  
\v 14 miráitana Yóáanema aúyánámmá ítáimma íma kanaaráq umaatarénaboana Îtumma nommá pérakane kéena tiráiye: “kanaaráq emá kemmá nommá pétikanone. nôraq itaawáq ketôpaqa kéyeno?” titana  
\v 15 Îtuma yauwéqma tiráiye: “ibáqyuwaao. mi-kánááráqá miráráá óyáae. miráoyanama máqte-qtataaqa Áánûqtuma akáinaiq óyúye.” mirá titana Yóáanema Îtun áama waréna wemmá nommá pérakaraiye.   
\p
\v 16 Îtumma nommá pérakatuwaitana páátákáá nopíké yuwéna aabayámmá ígitana aónaimma Áánûqtuni Aágoma kukáimma miráuma móra-numama máagoraa umá kukéna Îtukaqa ku máqe-uraiye.  
\v 17 ánibo móra-aikoma Áánûqtunopake tiráiye: “maannáma ketáanikoe. kemá weqtábá ôriq umá kétikaiye. ketí tíyakoma weqtábá íráqôniq kéiye.” téna tiráiye.   
\c 4  
\s1 Tááqtaama Îtumma makáqma aónaraiye.  
\p
\v 1 mi-kánááráqá Aágoma Îtumma awíqmena waayúkama íma máa-kaqmaapaq Tááqtaama makáqma aónaikaae téna uráiye.  
\v 2 miráitana Îtuma kaayaqté-kaayaqte-tiyaaka-wagaagaraq kaayaqté-kaayaqte-tiyaaka-nokaakaraq aáwaqa íma yaráiye. miráitana anaaékaqa Îtumma áama yaráiye.  
\v 3 Îtumma makáqma aónai-naqa Tááqtaama waaqókáq-amakaq iréna tiráiye: “emá Áánûqtuni áanikomo máemoema emá tinata maaráin-oqtakoma waéqma yammá auraíno.” téna áama yaitana naíkáae téna tiráiye.  
\v 4 miráimanibo Îtuma yauwéqma tiráiye: “ímiye. Áánûqtun-aama agamatá-kánnáágómá maará kétiye.  
\q1 ‘aáwakoma wenamáa waayúkagomma  
\q1 matúq-matuq umá  
\q1 mái-auwaraimma íaminiye. ímiye.  
\q1 máqten-aimma Áánûqtun óyaupike yínna-aikake  
\q1 waayúkama matúq-matuq umá  
\q1 mái-auwaraimma mayánóe.’  
\m mirá kétiye.” téna  
\v 5 Îtuma mirá-timatuwaitana Tááqtaama Îtumma awíqmena aokaq-márúqá Yérútáárebaq uréna anó-monoq-nakoni ámûraaq mó-ito-umakaraiye.  
\v 6 ánibo Tááqtaama Îtumma timá ámikaiye: “emá Áánûqtuni áanikomo máema kanaaráq maakáké yaúme memapí metenanamá móra-yataakoma ayáámá íayakaniye. Áánûqtuni agamatá-kánnáágómá mirá kétiye.  
\q1 ‘Áánûqtuma wení kaqtó-wayukama timá-yiminata  
\q1 emmá iyáánapo yáqtokaiyana  
\q1 móra-oqtakoma enaítaupimma íataraniye.’  
\m mirá kétiye.” téna Tááqtaama tiráiye.  
\v 7 Îtuma Tááqtaamma yauwéqma timá ámikaiye: “ááqibo Áánûqtuni agamatá-kánnáágógáráq maará kétiye. ‘uyátárai-nakomma íma makáqma aónaao. wemá minnâ ení Áánûqtue.’ máqtemma keqtááyábá mirá kétiye.” téna Îtuma tiráiye.   
\p
\v 8 Tááqtaama mikáké Îtumma awíqmena mórama uyátárain-anuraq utáiye. ánibo Tááqtaama wemá máqte-qtataakaq yabíkái-qtataaqa káraatena wení maa-márábín-íráqó-qtátáákáráq aráátiraiye.  
\v 9 miráitana Tááqtaama Îtumma timá ámikaiye: “emá araayutaúmmá ayé kekáq nunamummá timá tíkénaqa kanaaráq maami-máqté-qtátááqá emmá aménúne.” téna Tááqtaama tiráiye.  
\v 10 Îtuma wemmá timá ámikaiye: “Tááqtaao, emá paábaq kóaao. Áánûqtuni watáa agamatá-kánnáágómá kétiye.  
\q1 ‘emá uyátárai-nakokaq nunamummá tiyo.  
\q1 minnâ wemá ení Áánûqtue.  
\q1 wenamáa wení mayaímá mayaao.’  
\m máqtemma keqtááyábá mirá kétiye.” téna Îtuma tiráiye.   
\p
\v 11 miráitana Tááqtaama Îtumma ayuwéna kóuraiye. ánibo yaímma Áánûqtuni kaqtó-wayukama Îtumma aayáqtáá-kanaama aáwaqa íma naráitataboata yemá ya áwáqnaa urááe.   
\s1 Îtuma Kááriribaq áaimma átáma mayaímá matáiye.  
\p
\v 12 Îtuma ítáimma Érôtimma Yóáanema aabi mayákáitataboata wemmá ánná-naupaq ákáraae-aimma ítátuwena mikáké Kááriri-marupaq uráiye.  
\v 13 ánibo mikáké Náátárêtibaq yuwéna Kápéranabaqa ko máqe-uraiye. Kápéranabaqa Kááriri-nokaayukoni áwábaq Yáakoboni áanikoratama Tébirunigaraq Náábataarigaraq yeqtí min-áúkápáq wáiye.  
\v 14 miráitana móra-aimma Áánûqtuma amuné-náqá Áítáíyani óyaukaq tiráimma áraimma pááq uráiye. maará-tiraiye:   
\q1
\v 15 “Tébirunini-marukaq-wayukao,  
\q1 Náábataarini-marukaq-wayukao,  
\q1 únókááyúkóní áwábaq uréna  
\q1 Yótááni-nomma aqtátuwena  
\q1 maami Yéqtaaeo-wayukama mibáq kémae.  
\q1 yeqtí Kááriri-marukaa-marure.   
\q1
\v 16 yema kumayuq-yátáápí kémaeta  
\q1 anón-omma kamá tágaimma aónaraae.  
\q1 aarawaamá yemá puí-yátáákóní amakaq máiyana  
\q1 yekáqá ómmá táganiye.”  
\m téna Ááítáia agamatá-kánnáábí tiráine.  
\v 17 mi-kánááráqá Îtuma áaimma átáma átê-wataama Áánûqtuqtaba tiráiye. wemá maará-tiraiye: “Áánûqtuma yabíkái-kanaama waaqókáq kéibo keráwáqá tirummá waéráaro.” téna tiráiye.   
\s1 kaayaqté-kaayaqte-wayukama Îtun anaaé wáráa-kayukama yááyaraiye.  
\p
\v 18 Îtuma Kááriri-nokaayukon-awabaq uréire kéena wemá kaayaq-wátámá yimónaraiye. Tááímoniqtabama óq-awiqa Pítaae téta kéyaae. ábâkoma Áánarue. yenákámá aati-aatimá nokaayúpíké kúqônnapo noyááqa yamá kéyabiteye.  
\v 19 Îtuma yenákámá timá yímikaiye: “kenákámá ketinaaé wáráakao. miráíya kemá waayúkama yabitimáe ketôpaqa í-ááímmá tiráátenune.” téna tiráiye.  
\v 20 ánibo yenákámá páátákáá noyááqa yáqtorai-kuqomma yuwéta Îtun anaaé wakááye.   
\p
\v 21 wemá keqnáámmá kómare kéwena káqomma yewátámá Yêmitima Yéberimma áanikogaraq Yêmitima ábâkoma Yóáanekaraq ko yimónaraiye. yenákámá únópí-káárébí yetibomá Yéberigaraq yenákámá máeta kúqômma mamá aruta-aruta urááe. ánibo Îtuma mi-kááyáq-nákámá yááyaraiye.  
\v 22 páátákáá min-nákámá únópí-káárégáráq yiboákáráq kéyuweta Îtun anaaé wakááye.   
\s1 netuqyaa-káyúkábí Îtuma mayaí matáiye.  
\p
\v 23 wemá máqtemma Kááriri-aukapaq uréire kéena Îtuma mibáq yeqtí monoq-náúpáq yiráátiraiye. ánibo Áánûqtuma yabíkái-waigoni átê-wataama kétima-yimena máqtemma karí-wáyúkámá mamá kátobamayikena máqte-qtataakoma aarawaamá mamá táíq i-qtátááqá mamá arútáyikaraiye.  
\v 24 Îtuni watáagoma máqtemma Tíríaaq-aukapaq uráiye. miráitata máqtemma ókon-oko-kari-wayukama yíqa ôriq umá i-káyúkámá táí-aagoma yirunóbáqá mái-kayukama waayúkama iyáátánaa yúma aráákagurai-kayukama máqtemma yiwíqme irááe. mi-káyúkámá yiwíqme yewana Îtuma mamá arútáyikaraiye.  
\v 25 ánibo netuqyaa-káyúkámá Kááriribakemma Tekááporitiq-aukapakemma Yérútáárebakema ópakemma Yútaabakekaraq Yótaa-nopaq uráin-aukapakema netuqyaammá Îtun anaaé waqmé urááe.   
\c 5  
\s1 Îtuma anuraq watáama timá yímikaiye.  
\p
\v 1 Îtuma aónaimma netuqyaa-káyúkámá kéyeqtaba anuraq utáiye. wemá mikáq maraq máitata wení iyápó-annama wenôpaq irááe.  
\v 2 ánibo Îtuma mi-káyúkámá watáa timá-yimena tiráiye:   
\q1
\v 3 “mi-káyúkámá Áánûqtuma áwáqnaa ínîqtaba kéeta wemá yabíkái-marupaqa mánoqtababoata yemá yimuqá kémaraae.   
\q1
\v 4 mi-káyúkámá ibiqá kéyareta máe-kayukama Áánûqtuma yetí íyaqa mamá paru íníqtababoata yemá yimuqá kémaraae.   
\q1
\v 5 mi-káyúkámá yeqtí yíwîqa márúte yuwéta yíwîqa íma múte yaúyô-kayukama Áánûqtuma timá akoqnáá urái-qtataaqa yemá mayánôqtababoata yemá yimuqá kémaraae.   
\q1
\v 6 mi-káyúkámá Áánûqtuma ákái-qtataariq ónáae te-káyúkámá yemmá Áánûqtuma ógiqma yimínîqtababoata yemá yimuqá kémaraae.   
\q1
\v 7 mi-káyúkámá káqo-kayukayaba paru-yátááqá yimíya-kayukama Áánûqtuma yemmá paru-yátááqá yimínîqtababoata yemá yimuqá kémaraae.   
\q1
\v 8 mi-káyúkámá íyaqnobaqa íráqôniq kéi-kayukama Áánûqtumma yemá aónainoqtababoata yemá yimuqá kémaraae.   
\q1
\v 9 waayúka aúkáapimma mi-káyúkámá mamá kaayoné-í-ááímmá tarôq kéo-kayukama Áánûqtuma ‘ketí iyápó-annae.’ téna timá-yikaniqtababoata yemá yimuqá kémaraae.   
\q1
\v 10 mi-káyúkámá Áánûqtuni arupú-amma kéwareta miráiyakake mamá táíq umáyikaiyatama Áánûqtuma yabíkái-maruqa minnâ yeqtí márûqa wániqtababoata yemá yimuqá kémaraae.   
\m
\v 11 yemá aónáíyama keráwáqá ketinaaé kéwaraiyata keráwáqá táí-aimma timá-tiketa waqmá paábataa éta kaaqaari-túbí maréta kéráwákáq kéqokeriq kéowaqa keráwáqá timuqá maqmé kéuyoe.  
\v 12 miráráá umá yemá Áánûqtuni amuné-wáyúkámá áqnáabaqa waqmá táíq umáyíkáawata móra-mora urááne. keráwáqtí tíyakoma íráqôniq kéinaraq timuqá máráaro taákaq máráaro. keráwáqtí anó-meyamma Áánûqtuni márûpaqa wáiye.   
\s1 waayúkama úráá kamá tágama mááe.  
\p
\v 13 keráwáqá miráuma maa-márábí-káyúkátí úráá kamá mááe. miráimanibo úgóní akoqnááma paábaq kóínataama nôraq onanatááwáq keqnáammá úmá káníyô? mirán úmá máqte-qtataapimma kanaaráq íinipoata waayúkama paábaq mamá yúwáawana aarawaatí yítaukoma yamá yatámínikaa umá Áánûqtu móraiq íniye.  
\v 14 keráwáqá miráuma maa-márábí-káyúkáti ókáá kamá mááe. móra-maruqa anuraq wáinna-maruqa íma aúyoqma wániye.  
\v 15 móraiq umá waayúkama ómmá kúraqma móra tawegóní aménáápáqá íma kémaraae. ímiye. yemá paá ómmá kúraqma abarokáq makáawana ókómá kamá tágaitata naaúpaqo máe-kayukama kanaaráq aónainoe.  
\v 16 miráráá umá tágáaro. keráwáqtí tágama-yataakoma aarawaatí yúrakaqa ókáá kamá kétagainata máqte-kayukama káoneta keráwáqtí íráqôn-aaimma káoneta Áánûqtuma keqtibomá wení márûkaqa mái-nakoni áwîqa múte yaúyóro.   
\s1 Áánûqtuni aammá aúmatan-aimma  
\p
\v 17 Mótetini aammá aúmatan-aikaraq Áánûqtuni amuné-wáyúkátí yáagaraq kemá Îtuma mamá paábaq yuwániye ítero. ímiye. minnáyaba kemá paábaq matuwánááq íkukaunamanibo kemá paá maamin-áímmá maqmá ánatanaa kukáune.  
\v 18 kemá áraimma kétima-timune. maa-márágógáráq Áánûqtuni márûpakaraq ánatani-kanaaraqa pááqyamma agamatán-áínábi Áánûqtuni aammá aúmata-kanaabimma wáina-yataaqa móra íma aúyoraniye. máqtemma aammá aúmatan-aimma paá wáinana máqte-qtataaqa pááq umá ánataniye.  
\v 19 miráinana móra-nakoma maami aammá aúmatan-aipike móra pááqyan-aimma mamá paábaq yuwéna káqo-nakomma ‘mirá-uwo’ téna aráátina-nakoma min-nákóní áwîqa Áánûqtu yabíkái-marupaqa pááqya-qtataakaa umá wániye. ánibo móra-nakoma ámáan-aimma waréna waayúkati yúyánámmá mamá itó éna ‘ámáan-aimma wáráaro’ ténama wení áwîqa Áánûqtu yabíkái-marupaqa anón-awiqa wániye.  
\v 20 kemá keráwáqá kétima-timune. keráwáqtí arupú-aaikoma ámáan-aimma yirááti-wayukagaraq Pérati-wayukagaraq yeqtí arupú-aaikoqtaba téta íma uyátainaq keráwáqá kanaaráq Áánûqtu yabíkái-marupaqa íma uyáberanoe.   
\s1 áyámma í-ááímmá  
\p
\v 21 Mótetini áimma títaubikotaa matáan-aimma keráwáqá itaraae. minnâ ‘keráwáqá waayúka íma yíkamma púyoro.’ ánibo móra-nakoma waayúka yíkamma puyénama min-nákómá kanaaráq aamá ítama yainaí-áípí mániye.  
\v 22 miráimanibo kemá keráwáqá kétima-timune. náawabi móra-nakoma áyámma umákenama wemá aabi maéna ítama yainaí-yátáápí maíno. ánibo náawabi móra-nakomma áyoqa ayéna timá táíq umákenama wemá áqnáabaq anó-monoq-wayukayopaq ítama yainaí-áímmá ya itaíno. ánibo min-nákómá káqomma Áánûqturaa umá ítama yainénama min-nákómá kanaaráq iramá káíq-kaiq umá kain-írábí wíniye.  
\v 23 miráínaa emá Áánûqtukaq amí-yátááqá mamé iré aúyánámmá iténa móra-nakoma emmá timámi-aimma waínana Áánûqtukaq  
\v 24 amí-yátááqá paá amí-yááréráq mó make páátákáá aamá mó timá móra-tuyanakaq máráaro. mikáké yauwéqma iréraq Áánûqtukaq keráwáqtí amí-yátááqá mó áméro.   
\p
\v 25 móra-nakoma emmá aamá timákanena ínaka kenákámá aapaqá kéwekama páátákáá emá mamá móra-tiyakaq wetê máráakao. ímo miráinanama wemá aamá ítama yainaí-nákókáq awíqme mó-akainana aamá ítama yainaí-nákómá i-wáyúkátí iyáápi akáinata i-wáyúkámá emmá ánná-naupaq akaíyábáé.  
\v 26 kemá keráwáqá kétima-timune. emá nôrabi uráínna-anonnama máqtemma yauwéqma íamema emá kanaaráq ánná-naupakema íma kumá yaúbanone.   
\s1 kumari-ááímmá  
\p
\v 27 naayóbáqá pááq-urain-aimma ítaraane. minnâ ‘kumari-ááímmá ítaroq oro.’  
\v 28 miráimanibo kemá Îtuma maará téq keráwáqá kétima-timune. móra-nakoma móra-inimma aónáínana arunóbáqá weqtábá ákáin-nakoma minnâ wenamáárîq wení arunóbáqá mirán-ááíkómá mamá min-íníkáq kumari-ááímmá tarôq kéiye.  
\v 29 ánibo ítáaro. keráwáqtí móra-turakoma keráwáqá mamá kúmiq-yataapi kétiyuwainaqa kanaaráq mi-túrámmá kubíqma paábaq yúwáaro. keráwáqtí móra-tugoma íma wáinata keráwáqtí máqte-tugoma mamá iramá káíq-kaiq inírábí ítiyuwanoe.  
\v 30 ánibo keráwáqtí móra-tiyaakoma keráwáqá mamá kúmiq-yataapi kétiyuwainaqa kanaaráq keráwáqá mi-tíyáámmá kárama paábaq yúwáaro. keráwáqtí móra-aukapaq-tuma íma wáinatama iramá káíq-kaiq-irabima máqte-tugoma íwiniye.   
\s1 aaraukáqá mamá yataí-ááímmá  
\p
\v 31 naayóbáqá Mótetini maarán-áíkáráq pááq uráine. minnâ ‘móra-nakoma ánáakomma ayuwénama kanaaráq wemá móra-wannaama agamá kámena áqa maa káyuwaune tíno.’  
\v 32 miráimanibo kemá keráwáqá kétima-timune. móra-nakoma ánáakomma kumari-ááímmá ítaroq uráinna-inimma ayuwénama min-nákómá ánáakomma mamá kúmiq-yataapi káyuwaimma maará-uraiye. min-íníkómá keqnáámmá waamá mayénama kumari-ááímmá tarôq kéitana min-nákógáráq kumari-ááímmá tarôq kéiye. miráitata yenákámá Áánûqtun-aurakaq kumari-ááímmá tarôq kéoye.   
\s1 árain-aimma tí-ááíné.  
\p
\v 33 káqon-aimma ketááí títaubikoma titaq ítaraama maará-uraiye. ‘keráwáqá timá akoqnáá umákaiyan-aimma íma aratínómanibo keráwáqá móra-yataaqtaba áraine téq timá akoqnáá ínéqa kanaaráq keráwáqá tíya-qtataakoni anaaé waréraq uyátárai-nakoni aúrakaq áraimma tero.’  
\v 34 ááqibo kemá keráwáqá kétima-timune. keráwáqá yanaammá awaaméqá umátuweq áraine ítero. keráwáqá Áánûqtuni márûkon-awiqa yaananatáá akoqnáá umátikaikaae ítero. Áánûqtuni márûpaqa wení abíqtátárákémá aamá kétima-timiye.  
\v 35 ánibo keráwáqá móra-yataaqtaba maa-márágóní áwîqa yaananatáá akoqnáá umátikaikaae ítero. ímiye. maa-márámá Áánûqtuni pááqyan-abiqtataraa kéitana wemá aítauqa maqmá arage kéiye. ánibo keráwáqá Yérútááre-marukon-awiqa maqmá móra-yataaqtabama yánátaae ítero. ímiye. Yérútááre-maruqa minnâ anó-kinima uyátárai-nakoni márûre.  
\v 36 Áánûqtun-aurakaq tiqnókáq maqmá tenanatáá akoqnáá umátikaikaae téq ítero. keráwáqá kenamáárîq keráwáqtí tiqnótáuma mamá abutá tíqnótáúwábi kaatáu-tiqnotauma kanaaráq íma mamá auránoe.  
\v 37 miráimanibo keráwáqá maará tero. ‘owé. mirá-onune. ímiye. ímira-onune.’ tero. ókaraq aamá waayúkama awáágí-aimma minnâ Tááqtaanopake pááq kéiye.   
\s1 táí-aaikoni anónnáma amí-yátááqá  
\p
\v 38 keráwáqá naayón-áímmá iráimma ítaraane. ‘enaúramma kubíqtuwaiyainaama anónnáma kubíqtuwaao.’ ánibo ‘enáwáyaamma ikámma óqtuwainaama anónnáma wenáwáyaamma ikámma óqtuwaao.’  
\v 39 miráimanibo kemá keráwáqá kétima-timune. móra-nakoma táí-yataariqo kéumatikainaqa wemmá yauwéqma awekémá íkuyakaaro. ímiye. móra-nakoma mórabaq táápáamo kéyuwituwainaqa kanaaráré kéteraq mórabaq-taapaama ámíyana mibákáráq yuwítuwaino.  
\v 40 ánibo móra-nakoma keráwáqá aamá matikéna keráwáqtí kúberai-unamma tíótaama mayánéna ínaqa kanaaráqíbo anó-tiotaagaraq áméro.  
\v 41 ánibo móra-nakoma akoqnáá éna keráwáqtê aammá uréire éna ummaamá mayánáae tínaqa kanaaráqíbo mamá ayáqtááq-amma uréire oro.  
\v 42 ánibo móra-nakoma keráwáqtábá móra-yataaqa ‘tímero’ tín-naqa kanaaráqíbo keráwáqá paá móra-yataaqa áméro. ánibo móra-nakoma téna atábááma umátikeq móra-yataaqa keráwáqá timénáae tín-naqa kanaaráqíbo keráwáqá tinaaémma íumakaaro.   
\s1 namuro-wáyúkámá tirummá yímero.  
\p
\v 43 keráwáqá maan-áímmá naayóbáqá iráimma ítaraane. ‘yaímma-wayukama keráwáqtí waaqókáq máiya-kayukama tirummá yiméraq kaayoné kéumayikeraq keráwáqtí namuro-wáyúkáma tíyamma umáyikáaro.’  
\v 44 miráimanibo kemá keráwáqá kétima-timune. keráwáqá keráwáqtí namuro-wáyúkágáráq tirummá yiméraq Áánûqtukaq nunamupí itáiyana keráwákáq táí-aaimma tarôq kéiya-kayukagaraq yíwáqnaa éna mamá paá umáyikaniye.  
\v 45 miráinaq Áánûqtuma wení márûpaq mái-nakoni iyápóma auránoe. Áánûqtuma wení aabaúmá mamá íráqô-kayukaraqa táí-wayukagaraq yeqtí yímûraaq aaqá kégamayikaiye. móraiq umá Áánûqtuma arupú-wayukarakaraq mamá íma arupú kéo-kayukarakaraq aaqá yumá paru kéumayikaiye.  
\v 46 ánibo keráwáqá timuqá kémaqyikaa-kayukama yenamáa yemmá tirummá yimíyanama minnáyaba Áánûqtu meyámmá ítiminiye. aqá táákiti-moneqa moyámmá máyáa-kayukagaraq mirá kéoe.  
\v 47 ánibo kéráwáqá keráwáqtí tíbâqawaaraa-kayukama yenamáa miráó-maaraa kétimayikeqa nói-qtataakakenaq uyátano? aqá yemá Áánûqtuni aamá íma ítáa-kayukagararaq mirá kéoe.  
\v 48 miráinaq máqte-qtataaqtabama keráwáqtí túyánápímmá aati-aatimá arupú umá máero. miráuma keqtibomá Áánûqtuma wení márûpaqa aati-aatimá kateko umá máinikaa umá keráwákáráq mútûq katekoîq umá pááq umá ánatagoro.” téna Îtuma timá yímikaiye.   
\c 6  
\s1 waayúkama áwáqnaa í-ááímmá  
\p
\v 1 óq-aimma Îtuma timá yímikaiye: “keráwáqá atéráaro. keráwáqá Áánûqtukaq móra-yataariq ínéqa íma abarokáq mirá kéiyata máqte-kayukama kanaaráq timónanoe. keráwáqa waayúkayopake anó-meyaqtaba abáá kéiyanama ánibo keráwáqá mirá éqa keráwáqá móra-meyamma Áánûqtuma keqtibomá wení márûpaq máin-nakoma keráwáqá anó-meyamma ítiminiye.   
\p
\v 2 ánibo keráwáqá móra-yataaqa áwáyoq-wayuka yimétaa yíwáqnaa ónáae téqa móra-naqa timákaiyana áqnáabaq kéwena anókaq ááyama ítíno. miráuma kaaqaari-wáyúkámá yeqtí monoq-náúpákáráq aapakáráq yemá mirán-ááímmá tarôq kéoe. yemá miráuma waabá-káyúkámá yeqtí yíwîqa múte yauwígáae téta mirá kéoe. kemá áraimma kétima-timune. mirá-káyúkámá yeqtí meyámmá minnâ áqa wáiye. káqomma anaaékaq íma mayánóe.  
\v 3 ánibo keráwáqá mórama áwáyoq-wayukama yíwáqnaa íné kéeqa kanaaráq aúpáq aúyoqma mirá-oro.  
\v 4 minnáyaba keráwáqtí túma íma mamé úyoro. ánibo keqtibomá Áánûqtuma aúpáq wái-qtataariq ommá káonaipoana wemá mi-wágóní íráqô-meyamma timíniye.   
\s1 nunamummá tí-ááímmá  
\p
\v 5 keráwáqá nunamummô kéteqa miráuma kaayaq-yóyáúkáráq-wáyúkáráá íoro. yeráwáqá itó-ureta nunamummá yeqtí monoq-náúpáqá tínétabi aapatáákaraqa miráuma waayúkama yimónaigaae téta miráoniq íoro. kemá keráwáqá áráimma kétima-timune. yemá mirá-káyúkámá yeqtí meyámmá áqa matááe. káqomma íma mayánóe.  
\v 6 miráimanibo keráwáqá nunamummô tínéqa keráwáqtí naaúpaq utéra oqtamá umá aúyaqmakeraq keqtibomá Áánûqtukaq nunamummá aúpáq aúyoqma tero. ánibo keqtibomá aúpáqá wái-qtataariq ónnama paá káonaipoana keráwáqá íráqô-meyamma timíniye.   
\p
\v 7 keráwáqá nunamummô kéteqa netuq-áímmá Áánûqtun áama íma ítáa-kayukama teníkáá umá ítero. yemá yeqtí yúyánápímmá miráuma netuq-áítáá tenana ‘Áánûqtuma ketááí táama itániye.’  
\v 8 téta mirá kétemanibo keráwáqá yeqtí yáaimma íma wáráaro. keqtibomá Áánûqtuma máqte-qtataaqa aqtórárîq o-qtátááqtábámá áqa ítaraiye. keráwáqá wekáqá íma móra-yataaqtaba ítaraawana wenókáá káonaiye.  
\v 9 keráwáqa maará téraq nunamummá tero.  
\q1 ‘keqtibotááo, emá yabíkáana-marukaq máanama enáwîkoma aokaq waíno.   
\q1
\v 10 ení yabi í-yátááqá maabáq kumíno.  
\q1 ení márûkaqa enaúyánámmá wáráanikaa umá maa-márábíkáráqá enaúyánámmá waránátaae.   
\q1
\v 11 íbêqa aáwaqtaba únnataama máqte-tupaama timiyo.  
\q1 ketááí otaa-qtátááqá mamá   
\q1
\v 12 paábaq kéyuwe awikátuwaao.  
\q1 miráuma otaa-qtátáárîq umátíkáa-kayukama yeqtí otaa-qtátááqá paábaq mamá kéyuwetaa tiwikátukaunataae.   
\q1
\v 13 emá keqtáá anómma makáqma aónai-yataaqa íma mamé. yéwaq  
\q1 Tááqtaaqtabama yabíqma akoqnáátaa umátikaao.’   
\m
\v 14 áre. ítáaro. keráwáqá káqo-yuti otaammá táí-yataaqa mamá paá umáyikaiyanama keráwákáráq keqtibomá Áánûqtuma wení márûpaq máena keráwáqtí otaammá táí-yataaqa mamá paá umátikaniye.  
\v 15 miráimanibo keráwáqá káqo-kayukati táí-otaa-qtataaqa íma mamá paá umáyikaiyanama kanaaráq keqtibomá Áánûqtuma wení márûpaq máena keráwáqtí táí-otaa-qtataaqa íma mamá paá umátikaniye.   
\s1 Áánûqtuqtaba ité aáwaqa awetái-aaimma  
\p
\v 16 ánibo keráwáqá aáwaqa awetá-ureq kanaaráq nunamummá tínéqa kaaqaari-wáyúkámá oníkáá umá táí-toiqa íma máráaro. yemá miráuma táí-yoiqa máráa-kayukama minnâ waayúkama yimónaamma yemá aáwaqa awetá-uraae. kemá áraimma kétima-timune. yemá yeqtí meyámmá áqa matááe. ókaraq meyámmá ímayanoe.  
\v 17 miráimanibo keráwáqá nunamummá tínópoaq aáwaqa awetá éqa kanaaráq keráwáqá tiqnópí tóiqa yotuwéraq tiqnótáuma mamá yaeq-yaeq oro.  
\v 18 miráinatama keráwáqa aáwaqa awetá-uraamma waayúkama íaonainoe. keqtibomá Áánûqtuma wenamáa wemá aónaniye. ánibo wemá móra-yataaqa aúpáq tarôq-o-qtataaqa káonaipoana keráwáqá meyámma timíniye.   
\s1 íráqô-qtataaqa mamá áíkui-aaimma  
\p
\v 19 keráwáqá íráqô-qtataaqa maa-márábímmá íma mamá áíkuyoro. maa-márábímmá kawanogómá kénaitana karogaro-nómmá káugitana máqte-qtataaqa mamá táíq kéitana moyá-káyúkámá kurumá yawítireta moyámmá kémayaae.  
\v 20 miráimanibo keráwáqá keráwáqtí íráqô-qtataaqa Áánûqtunopake mamá áíkuyoro. maami-qtátááqá kawanogómá íkénaitana karogaro-nómmá máqte-qtataakaqa ikáugitana moyá-káyúkámá kurumá yawítireta moyámmá íkémayaae.  
\v 21 keráwáqtí íráqô-qtataaqa kúmín-aukapaqa min-áúkápáqtábá aati-aatimá keráwáqá túyánámmá itéq mayánóe.   
\s1 aúgoni ómmá  
\p
\v 22 arukóní aúrakoma aúgoni óné. ánibo aúrakoma íráqôniq umá aónama kárutainanama ókómá máqtemma tirunóbáqá uyáberaniye.  
\v 23 ánibo keráwáqtí túrakoma táíq ínanama máqtemma keqtúraqa kumayuqá aurániye. miráinana min-ókómá keráwáqtí tirunóbáq wáin-okoma miráuma kumayukáá káurena mi-kúmáyúkómá mamá anómma aurániye.   
\s1 móra-nakoma kaayaq-káwáá-nákáqá mayaímá ímayaino  
\p
\v 24 móra-nakoma kanaaráq kaayaq-ánó-nákórátátí mayaímá móra-awaataq ímayaino. ánobo wemá móra-nakomma ítama táíq kéumakena móra-nakomma aati-aatimá yabíqma arútáyakaniye. ímo miráinanama móra-waigoqtaba kákainana móra-waigoqtabama íakaniye. keráwáqa mimórá táoqa Áánûqtukaq túyánámmá íma maréq mónekaqa túyánámmá íma kanaaráq maránóe.   
\s1 netuq-áúyánámmá itaí-ááímmá  
\p
\v 25 miráitaq keráwáqá kétima-timune. keráwáqá keráwáqtí móneqnapo meyánîq ínóbo aáwaqtababi noqtábábi kéeqa mirá-i-qtataaqo mayánôqtaba taíbaq-tuyanamma íma ítáaro. aúwaraikoma minnâ nonábi aáwakomma uyátá-maqma anómma kateko-yátááré. unáákáqtôyataba taíbaq-tuyanamma íitaaro. miráitana aúgoma minnâ unáákáqtôgomma uyátá-maqma wáiye.  
\v 26 keráwáqá numamá aónaaro. yemá ánáyumma íkeubeta yemá aáwaqa mamá aáwaq-naupaq íkémaraae. miráimanibo keqtibomá Áánûqtuma wení márûpake numagómmá aáwaqa kéyimiye. keráwáqá numagómmá íyaq uyátáraao? aáwaqa íyaq kétimiyo?  
\v 27 keráwáqtí aúkáapikema náawaq taíbaq-auyanamma maqmá akoqnáá umá iténa aqtó-kánáámá arúbama wení aúwarai-kanaaraqa wíníyô?   
\p
\v 28 ánibo keráwáqá nôraq itaráq unáákáqtôyabama netuq-túyánámmá kéitaao? keráwáqá túyánámmá ítama arútáaro. yaayúqnóbáqá wái-kiraati-yataakoma náaraq umábi kéuwibo aónaaro. yemá kammáa ígáaeta unáákáqtôma yenamáárîq íkáraataae.  
\v 29 miráimanibo kemá keráwáqá kétima-timune. naayóbáqá Tórómónima kíniboana wení íráqôn-otamma pááqyamma íma makáimanibo wemá íma íráqôn-unakaqtoma umátorena yaayúqnóbáké-kíráátí-yátáákóráá umá kéumatoraae.  
\v 30 owé. íbêqa námama yópí wái-qtataaqa aabáyaama yemá káráma irabí yuwánóe. ánibo mirá-káráá-qtátááqá minnâ Áánûqtuma ókon-okomma móqá amáyikaraiye. miráinaq keráwáqá aarawaamá wemá íyaq uyátá-maqma unáákáqtôma umátikaniyo? netuq-túyánámmá maami-qtátááqtábá kéitawanama keráwáqtí itáíq-itaiq umá yabi-í-yátáákómá pááqyamma wáiye.  
\v 31 miráinaq keráwáqá netuq-túyánámmá íma itéra ‘nóin-aawaraq nánúnataabiyo? nóin-nonaq nánúnataabiyo? ítero.  
\v 32 ímiye. máqtemma mi-qtátááqá Áánûqtun áama íma ítáa-kayukama mirá-qtátáákóní anaaé kéwaraae. miráimanibo keqtibomá Áánûqtuma wení márûpaq máena keráwáqá nói-qtataaqtababi ommá Áánûqtuma káonaiye.  
\v 33 miráimanibo keráwáqá túyánámmá ítama arútátuweraq Áánûqtuma yabíkái-qtataakoma máqte-qtataaqtaba uyátá-maqma tikaíno. ánibo keráwáqá wemá tiníq kéiyanama anaaékaqa maamin-óq-yátááqá keráwáqá timíniye.  
\v 34 miráinaq keráwáqá aabáyaayabama íma túyánámmá ítáaro. aabáyaa-kanaagoma wenamáárîq mi-kánááyábá taíbaq-ummaama wániye. móra-mora-kanaagoni ummaamá wé paá mi-kánáágónáé.” téna Îtuma tiráiye.   
\c 7  
\s1 móra-nakomma aamá ítama yainaí-nákóráá umá aamá ítama yainaí-ááímmá  
\p
\v 1 Îtuma óq-aimma timá yímikaiye: “keráwáqá yainaí-wáyúkáráá umá káqo-kayukama íma mamá yawááq-umayikaaro. anónnáma keráwáqá mamá yawááq-umatikanoe.  
\v 2 ánibo keráwáqá káqo-kayukama ítama yainaíyatama móraiq umá keráwáqá ítama yainaíyaniq umá keráwáqá ítama yainánoe.  
\v 3 nôraq itaráq keráwáqtí aanábógómá pááqyamma otaa-qtátáárîq kéowaqa keráwáqá anómma uyátá-maqma otaa-qtátáárîq kéoo? aanábógóní pááqyan-otaa-qtataaqa yaagetáraa umá wenaúrapi wáímanibo keráwáqtí anón-otaa-qtataaqa mútûq-yaraa umá túrakaq yawááq uráiye.  
\v 4 miráitaq keráwáqá tigaemá íyaq kéitaraq aanábógóqtábá maará kétimameo? ‘aanábô, enaúrapi táí-yataaq wáimma matuwánáae.’ téra kéteo?  
\v 5 kaayaq-tóyáúkáráq-wáyúkááo, áqnáabaq kenamáárîq túrapimma anó-qtataaqa wáimma paábaq matuwéro. anaaékaqa aanábógóní aúrapi wái-qtataaqa kanaaráq aónama aruté matuwaao.   
\p
\v 6 keráwáqá móra íráqômma aokaq-yátááqá áwáábiqa kéta iyákáá-kayukama íma yíméro. ánibo keráwáqá Áánûqtuni áama íráqô-pateturaa umá mamá pógomma íma yíméro. mi-pátétúmá pógoma yítauqnapo yamá mapátuweta waéqma túpuinoe.   
\s1 akoqnáá umá nunamummá tí-náqá  
\p
\v 7 móra-nakoma akáinana mayánénama ítama aónaino. akáinana aónanenama abáá íno. oqtamá íyakaiyaba akáinanama oqtaráq paké-pake tíno.  
\v 8 miráinata máqte-kayukama Áánûqtukaq nunamupí ítama aónétama yemá wekáké mayánoe. máqte-kayukama móra-yataaqtaba Áánûqtumma abáá kéetama wemmá paá aónanoe. ánibo máqte-kayukama nunamupí téta Áánûqtunopaq ónátae tíyanama wemá yemmá iyuwáinata uyáberanoe.  
\v 9 keráwápíké móra-nakoni áanikoma aboáqtábá téna ‘yammá timiyo’ tínanama aboámá óqtamma mayamíníyô? ímiye.  
\v 10 ánibo iyápógoma aboáqtábá ‘noyááqa timiyo’ tínanama aboámá táí-iraakabayaamma amíníyô? minnágaraq ímiye.  
\v 11 miráitaq keráwáqá táí-wayukama kanaaráq kéitaamanibo keráwáqtí iyápógoma íráqô-qtataaqa yimíyábá kéitaae. uyátá-maqma móraiq umá keqtibomá Áánûqtuma wení márûpaq máin-nakoma wení iyápó-annama wekáq ítama aónaayuma íráqô-qtataaqa yimíyábá kéitaiye.   
\p
\v 12 waayúkama nôrabi umátikaigaae tina-yátááríq kéumakaiyaama miráuma yekáráq móraiq umáyikaao. maaminnáma mákama Mótetini ámáan-aikaraq Áánûqtuni amuné-wáyúkágáráq tiráa-waigoni máqten-aaine.   
\s1 matúq-matuq umá mái-auwarain-amma  
\p
\v 13 keráwáqá pááqyan-amma wáráaro. aíta-marupaq uráin-aama anónapoana oyaaq uráitata netuqyaa-káyúkámá aarawaamá min-ámmá kéwaraabo min-ámmá íwáráaro.  
\v 14 káqon-amma matúq-matuq umá mái-auwaraimma mayaí-márúpáq uráin-akoma pááqyamma wáipoata yaímma arekáq-wayukama min-ámmá kammáa kaéta kéwaraae.   
\s1 ketáámá kaaqaari-ámúné-wáyúkátí yáaqa ikaténátaae.  
\p
\v 15 kaaqaari-ámúné-wáyúkáyábámá atéráaro. yemá yirunóbáqá abááq-íyákáá umá máapoata tipi-típigoni aúwaratima atáá-umaeta aúpáq-yááíkáráq keráwáqtôpaq kéye.  
\v 16 keráwáqá nôrabi iya-qtataaqa mikáq yeqtí yáaimma aónanoe. áwáábiq-annagoma íráqôn-aramma íkéiyaiye.  
\v 17 móraiq umá íráqô-tagoma íráqôn-aramma kéiyaiye. ánibo táí-yagoma táí-aramma kéiyaiye.  
\v 18 íráqô-tagoma táí-aramma kanaaráq íma iyániye. ánibo táí-yagoma íráqôn-aramma kanaaráq íma iyániye. waayúkagaraq móraiq urááe.  
\v 19 máqte-tagoma íráqôn-aramma íma iyaí-tagomma minnâ ayááma irabí kéiyaabotuwaae.  
\v 20 miráinaq keráwáqá aónaaro. kaaqaari-ámúné-wáyúkábíké keráwáqá áraimma yeqtí táí-yaaimma yimónainoe. táí-wayukama yirunóbáké íráqôn-aramma kanaaráq íma iyániye.   
\p
\v 21 máqte-kayukama ‘uyátárai-nako, uyátárai-nako,’ mirá kétepoaq Áánûqtuma yabíkái-marupaqa íuyaberanoe. ímiye. paá náayubi ketibomá Áánûqtuma wení márûpaq máin-nakoni anaaé warétama kanaaráq Áánûqtuma yabíkái-marupaqa uyáberanoe.  
\v 22 mikáq anó-kanaamo pááq ínna-kanaaraqa aarawaamá maará téta timá-timinoe. ‘uyátárai-nako, uyátárai-nako, enáwîkaqtaa ketáámá amuné kúme uréire éwaunataae. enáwîkaketaa ketáámá táí-aagomma waayúka yúbikema mamá paábaq yuwéwaunataae. ánibo enáwîkaketa ketáá netuqyaan-áwááméq-yátáárîqa uráunataae.’ téta mirá tíyaqa  
\v 23 ánibo mi táoqa kemá yemmá abarokáq maará-tima-yimenune. ‘kemá keráwáqtí túrakaqa íaonewaunamiye. keráwáqá táí-wayukaao, paábataa kóoro’ tenúne.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 naammá í-ááíkárátáé.  
\p
\v 24 waéqma itaí-áímmá Îtuma tiráiye: “kanaaráq móra-nakoma maamin-áímmá iténa waraína-nakoma wemá miráuma áá-íté-wainapoana wení naammá óqtan-amuraaq kéumaraiye.  
\v 25 ánibo aaqá yuréna nommá aúgítana anón-uwaama yoréna mirái-qtataakoma min-námmá awétáraiye. miráimanibo min-námmá íma kuturáiye. min-námmá óqtakaq wáitanaboana yáqtoqma akoqnáá uráiye.  
\v 26 miráimanibo móra-nakoma ketáama kéitenamanibo ímo warénama minnâ wemá miráuma áíbôqnaaboq inápóana wemá wení naammá kegéba-amuraaq naammá kéiye.  
\v 27 ánibo aaqá yitana nommá augéna uwááma anómma yokáiye. ánibo mirái-qtataakoma min-námmá awétátuwaitana min-námmá kuturáiye. ‘pau’ titana anómma mútûq yawítíguraiye.” téna  
\v 28 Îtuma maamin-áímmá timá ánatatuwaitata máqte-kayukama Îtun-aayaba iyánáaq éta yáaqa ôriq umá karáiye.  
\v 29 miráimanibo aamá yirááti-wayukaraa umá íma timá yímikaibo Îtuma akoqnááma náápaamma matokái-nakoraa umá aamá kétima-yimena yiráátiraiye.   
\c 8  
\s1 mórama kárú-naqa Îtuma mamá érákaraiye.  
\p
\v 1 Îtuma anubakémmá yuwéna kúmítata netuqyaammá aarawaamá ókaraq anaaé waqmé kukááe.  
\v 2 mikáqá móra-naqa kárúyamma ákái-nakoma amakaq iréna araayutaúmmá ayéna tiráiye: “uyátáráana-nako, kanaaráq emmá akáinaama emá kemmá mamá éqtikanone.” titana  
\v 3 Îtuma ayáámma árûqmarena tiráiye: “kemmá kétikaitaq miráona kéune. emmá érákaino.” titana mi-kárú-kárígómá ê mikáq ánataguraiye.  
\v 4 ánibo Îtuma mi-kárú-náqá timá ámikaiye: “emá atéqma arutaao. móra-nakomma timámenabo ímiye. emá uré enaúma anó-monoq-wayukama mó-yiraate naayóbáqá Mótetima tiráiniq umá Áánûqtukaq amí-yátááqá mó-amiyo. miráinata waayúkama aónéta ení karímá mikáq ánatagiye téta tero.” téna Îtuma timá ámikaiye.   
\s1 ááiq-i-wayukati kawáá-nákóni mayaí-náqá Îtuma mamá érákáraiye.  
\p
\v 5 Îtuma Kápérana-marupaq uyábéráitana anón ááiq-i-naqa Arómani-marupake Îtunopaq iréna inaa téna timá ámikaiye:  
\v 6 “ummaataráána-nako, ketí mayaí-náqá karímá mayéna naaúpaq waguréna máiye. ayáátákoma pukitana áíqa ôriq umá kéiye.” titana  
\v 7 Îtuma yauwéqma timá ámikaiye: “wemmá kemá ko mamá érakanune.” téna tiráiye.  
\v 8 miráitana ááiq-i-kawaa-nakoma yauwéqma timá ámikaiye: “ummaataráána-nako, kemá íráqôn-naqa íma máupo emá kanaaráq ketí naaúpaqa íma uyáberaao. emá paá aamá tinana ketí mayaí-náqá atóbáíno.  
\v 9 kegáráqá ketí anó-naapaamma wáiye. kemá mórama tiyááka ááiq-i-wayukati kawáá-náqá máune. miráitaq kegáráqá anó-kayukati yiménáápáqá máunata yemá yabítíkaraae. ketí timénáápáq máa-kayukama kemá timá-yimeq móra-naqtaba ‘emá waao’ túnanama wemá kanaaráq kéwiye. ánibo kemá káqo-waqtaba téq ‘emá maabáq iyo’ túnanama wemá kanaaráq kéiye. miráitaq kemá ketí mayaí-nákóqtábá ‘maa-máyáímá mayaao’ túnanama wemá paá kémayaiye.” téna titana  
\v 10 Îtuma min-áímmá ítátuwena iyánáaq uráiye. ánibo wení anaaé wáráa-kayukama maará téna Îtuma timá yímikaiye: “keráwáqá áraimma kétima-timune. mórama Aánûqtuni waayúkabike Ítíráaeobake-naqa maan-nákómá maaráuma arummá tímínikaa-naqa íaonaraune.  
\v 11 ánibo kemá keráwáqá kétima-timune. netuqyaa-káyúkámá aabaú utaipáké íyata yaímma aabaú kupéráipake íyata uréta Áabaraagaraq Ááítekigaraq Yáakobogaraq mórabi yagaroqtamá Áánûqtu yabíkái-marupaq máeta aáwaqa nánóe.  
\v 12 miráimanibo Ítíráaeo-wayukama Áánûqtuma wemá yabíkái-marupaqa yeqtí yítaubikoma máamanibo yaímma Ítíráaeo-wayukama marabí máa-yuma yemá máápaq anó-kumayuqnobaq máeta ibiqá yaréta yíwáyaamma akégúnanoe.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 13 ánibo Îtuma ááiq-kawaa-naqa timá ámikaiye: “emá íbêqa kóaao. emá arummá timénaboana mirá ónaiq umá mi-qtátááqá pááq íniye.” téna Îtuma tiráiye. ánibo ê mi-kágáámá mi-kárí-náqá wení karígómá ayúwáitana atóbaraiye.   
\s1 Pítaamma ánáakomma anóamma Îtuma mamá atóbamakaraiye.  
\p
\v 14 mikáké Îtuma Pitaani naaúpaq uyábékena aónaimma Pítaamma ánáakomma anóamma kokoqyámma ákáitana atípáaraq waguré máitana Îtuma aónaraiye.  
\v 15 ánibo Îtuma ayáákaq yáqtóráitana kokoqyámma érákáraiye. ánibo min-íníkómá itó-urena Îtuni aáwaqa mamá yokaa umákaraiye.   
\s1 netuqyaa-kárí-wáyúkámá Îtuma mamá atóbamayikaraiye.  
\p
\v 16 énaikaq taíbaq-wayukama táí-aagoma mái-kayukama yiwíqmeta Îtunopaq irááe. ánibo Îtuma paá aamá kétitana mi-káyúkábíkémmá waátá aágoma iyuwéna kóuraiye. ánibo Îtuma máqte-kari-wayukama mamá atóbamayikaraiye.  
\v 17 miráitana móra-aimma naayóbáqá Áánûqtuma móra amuné-náqá Áítáíyaan óyaukaq pááq íniye tiráimma minnâ pááq kéitana min-áíkómá maará-tiraiye: “wemá wenamáárîq ketááí karímá mamá paábaq kéyuwena ókon-okomma ketááí tiyáátáma íkui-yataaqa matukáiye.” téna agamatán-áúbágó tiráiye.   
\s1 Îtun anaaé waráné i-náqá  
\p
\v 18 netuqyaa-káyúkáma Îtuma ikúyakaraawana yimónawaaena wení iyápó-annama timá yímikaiye: “nokaayúkómmá meranábápáq méwíyataao.”  
\v 19 titana mórama ámáan-aimma yirááti-nakoma iréna Îtumma timá ámikaiye: “yirááti-nako, emá náakarabi wíné inabáqá kegáráq waqmé ónúne.” téna tiráiye.  
\v 20 Îtuma yauwéqma timá ámikaiye: “abááq-íyákáwákómá yeqtí ánáamma maínarunobaq wáitana numaráwákóní ánáamma wáimanibo Waayúkagoni Áráaqa kemá Îtuma kemá wagéqa tiqnómmá maqmá arage ónúna-namma íma wáiye.” téna Îtuma timá ámikaiye. miráitana Îtuni anaaé waráina-waigoma wení naammá móraiq umá wániyo?  
\v 21 ánibo káqomma móra iyápó-annabike-nako Îtumma timá ámikaiye: “ummaataráána-nako, kemá kanaaráq awé uráanana ketibomá puínaq mó-uqtamakatuwerabiyo?” mirá titana  
\v 22 Îtuma timá ámikaiye: “ibáqyuwaao. yemá pukáá-kayukama yenamáárîq matúq-matuq umá mái-auwaraiqtaba pukáiya-kayukama mamá arááq-yuma kanaaráq uqtamáyikanoe. emá paá ketinaaé ya waraao.” téna tiráiye.   
\s1 Îtuma anón-uwaagoqtaba titana áráwáá uráiye.  
\p
\v 23 mikáké Îtuma únópí-káárébí úítata wení iyápó-annama anaaé wakááe.  
\v 24 anómma únóníyámá mi-nókááyúpímmá kémetena únóníyágómá únópí-káárémá yawááq inena uráiye. miráimanibo Îtuma paá waguréna máqe-uraiye.  
\v 25 ánibo yemá Îtumma ko awáútureta tirááe: “uyátárai-nako, emá keqtáá tíwáqnaa uwo. ketáámá yubékonataa kéune.” téta tewana  
\v 26 Îtuma timá yímikaiye: “nôraq itaráq ikatîqa kéoo? keráwáqtí itáíq-itaiq umá yabi-í-yátááqá pááqyamiye.” timátuwena Îtuma itó-urena uwáágokaraq nokókáráq yiwáágúraiye. ánibo uwáágoma mó-áráwáá itana nokómá ókaraq íma noniyamá metaráiye.  
\v 27 minnáyabi iyápó-annama netuq-yúyánámmá kéiteta tirááe: “maaminnáma nóikaa-nare ténaq máitanawaq uwáágogaraq nokógáráqá wenáama kéwaraayo?” téta tirááe.   
\s1 kaayaq-nákábíké Îtuma táí-aama matukáiye.  
\p
\v 28 Îtuma yetê nokaayúkómmá meranábápáq Káátarini-wayukati marabáq atamá uráiye. ánibo kaayaq-nákámá táí-aagoma yenákábí mái-nakorata Îtumma ya aónaraaye. yenákámá pukáa-kayukati mararaapáqá máátíq-máatipaq máqeta irááye. yenákámá anómma abááqá amáguraayataboata waayúkama min-ákáqá íma uréire urááe.  
\v 29 ánibo min-nákórátámá anókaq ááyama wááqa kéyeta tirááye: “Áánûqtuni áaniko, emá kekárátámá nôraq umátikaneq kéono? kanaamá íma pááq-uraitaa keqtáámá tíqa í-yátááqá má-timinetaa kéono?” téta tirááye.  
\v 30 mórama pó-annama nékaq máeta aúmá narááe.  
\v 31 ánibo táí-aagoma Îtukaq inaa téta tirááe: “kanaaráq emá keqtáámô tíkamma waréma emá kanaaráq timátíkénataa ketáámá mera-pó-ánnátí yirunóbátáá kobéráano.” téta tirááe.  
\v 32 ánibo wemá mi-táí-áágómmá timá yímikaiye: “keráwáqá kóoro.” téna Îtuma titata yemá mi-kááyáq-nákámá iyuwéta pó-annati yirunóbáq uyábékaae. mi-pó-ánnámá máqtepaq péqmareta mórama áítabaq metamá kukááe. ánibo yemá nokaayúpítáá metaréta nommá nawíketa máqtepaq pukááe.   
\p
\v 33 ánibo pó-kawaa-wayukama péqmareta kóuraae. yemá anó-marupaq koyaréta yemá máqtemma min-áímmá tébakaq-wayukama timá yímikaae. miráitata kaayaq-nákábímá táí-aagoma pááq i kátáama tirááye.  
\v 34 ánibo min-ánó-márúpáké-káyúkámá netuqá iréta Îtuqtaba ya abáá-uraae. yemá Îtumma ya aónatuweta weqtábá mi-márábákémmá yuwéna káqo-marabaq kóikaae téta inaa tirááe.   
\c 9  
\s1 mórama aí-ayaamma táíq umági-naqa Îtuma mamá érákáraiye.  
\p
\v 1 Îtuma únópí-káárébí yetê nokaayúkómmá meran-ábápáq yauwéqma uréta Îtuni márûpaq koyarááe.  
\v 2 mibáq yaímma-wayukama móra-kari-naqa Îtunopaqa awíqmeta iráama mi-kárí-nákóní ayáátákoma pukuráitana kúkutaaraq waguráitata yaagumé irááe. ánibo Îtuma mi-káyúkámá yimónaimma wekáq itáíq-itaiq kéowanaboana Îtuma mi-kárí-nákómmá timá ámikaiye: “iyápógo, enáyakoma kaayoné íno. ení kúmiq-yataaqa kemá paábaq kématuwaune.” téna Îtuma titata  
\v 3 yaímma ámáan-aimma yirááti-wayukama yeqtí yúyánánóbáqá “maan-nákómá Áánûqtumma aamá káwaagiye.” téta tirááe.  
\v 4 miráitana mi-káyúkátí yúyánánóbáqá Îtuma yimónatuwena wemá tiráiye: “keráwáqá nôraq itaráq keráwáqtí túyánánóbáqá ítama táíq kéoo?  
\v 5 nóin-aikowaq ketí náápaamma yiráátiniyo? ánibo kemá téqa ‘ení kúmiq-yataaqa mamá paábaq yuwaúne’ mirá túnawaq íma oyaaqá kéi aqá ánibo ‘emá itó-uma uréire uwo’ túnna-waigoma minnâ íma oyaaqá éna ummaa kéyaiye.  
\v 6 Waayúkagoni Áráaqa náápaamma maa-márábímmá kanaaráq kúmiq-yataaqa mamá paábaq yuwánîqtaba yiráátenune.” téna tiráiye. miráitana Îtuma ayáátámma puki-nákómmá timá ámikaiye: “emá itó-ure ení kúkutaama mamé ení naaópaq kóaao.” téna tiráiye.  
\v 7 miráitana mi-kárí-nákómá itó-uma wení naaópaq kóuraiye.  
\v 8 ánibo aarawaamá miráimma aónéta ikatîq ôriq urááe. yeráwáqá aónaraae. Áánûqtuma mirán-ákóqnáámá ámikaiqtababoana yemá Áánûqtun-awiqa múte yaútaae.   
\s1 Îtuma Máátiyumma ááyaraiye.  
\p
\v 9 Îtuma mibáké kéwena aónaimma móra-naqa táákiti-moneqa mayaí-náúpáq máqe-uraimma min-nákóní áwîqa Máátiyuma mi-kátáámá agatái-nare. ánibo Îtuma Máátiyumma timá ámikaiye: “emá ketinaaé ya waraao.” titana wemá itó-uma Îtun anaaé wakáiye.   
\p
\v 10 anaaékaqa Îtuma naaúpaq máena aáwaqa kénaitata netuqyaa-káyúkámá táákiti-moneqa máyáa-kayukagaraq káqomma karere-káyúkágáráq ‘paátataare’ timá yíkáa-kayukagaraq Îtunopaq irááe. yemá Îtugaraq wení iyápó-annagaraq umá máeta aáwaqa narááe.  
\v 11 yemá Pérati-wayukama miráomma aónawaaeta yemá Îtuni iyápó-annama maará téta ítama aónaraae: “nôraq itanawáq keráwáqtí yirááti-nakoma kúmiq-wayukagaraq táákiti-moneqa máyáa-kayukatema aáwaqa kénaiyo?” téta ítama aónaraae.  
\v 12 Îtuma min-áímmá ítátuwena wemá maará téna aúpáq-áímmá tiráiye: “waayúkama karímá ímo máyáa-kayukama tótaa-wayukayopaq íma kéoe. ímiye. paá karí-wáyúkámá tótaa-wayukayopaqa kéoe.  
\v 13 keráwáqá uréraq Áánûqtuni watáama agamatá-kánnáábíkén-áímmá ko ítáaro. ‘naí-wámmá ikáma kekáq timíyábá kemá íkétikaibo kaayoné-yátááqtábá kemmá kétikaiye.’ téna agamatá-kánnáágómá kétiye.” téna Îtu timátuwena tiráiye: “arupú-wáyúkámúne tíya-kayukama yááyanaaq íkukaune. ímiye. kemá paá kúmiq-wayukayaba yááyanaa kukáune.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 aáwaqa awetái-aaimma  
\p
\v 14 mi-kánááráqá Yóáanema nommá peraí-nákóní iyápó-annama Îtunopaq iréta tirááe: “nôraq itataawáq ketáágáráq Pérati-wayukagaraqa nunamummô ténátaama aáwaqa awetá kéunatataa ení iyápó-annama nunamummá tí-kánááráqá aáwaqa íma awetá kéoo?”  
\v 15 téta mirá tewana Îtuma timá yímikaiye: “móra-nakoma aaramá mayáné kéenama omákáqá paá wení aanábó-wáyúkáté máenama kanaaráq áyakoma táíq íníyô? íma aokarîq kéiye. anaaékaqa mi aaramô mayáné i-náqá paábaq matuwaíyanama min-nákómá ókaraq wení aanábó-wáyúkátêma íma mániye. miráuma aaramá mayánéna i-nákóráá umá mi-kánáámá ínaqa kemá kónatama íyakoma táíq ínipoata yemá aáwaqa awetá-inoe.   
\p
\v 16 ítáaro. móra-nakoma wení naayó-kúbéráí-únámmá yakákitanama aúge-tabaraaberake maqmá aráátaimma íma aokarîq kéiye. miráinanama mi-tábáráábégómá keqnáámmá naayó-kúbéráí-únámmá yakáqma anó-kariq umáginiye.  
\v 17 keqnáámmá ítáaro. móra-nakoma naayó-mémégóní aúwarati-unapima wááéni-nomma aúgema íma áítewae kéiye. miráitata yemá aúge-kaaeni-nomma naayó-mémé-áúwárátíbí áíqtowanama íma aokarîq kéiye. miráitana méme aúwaratigoma yarákínana wááéni-nomma marabí aqtíma kugúbaginiye. miráimanibo áá ítaraa-kayukama aúge-memegoni aúwaratibi wááéni-nomma aqtímaraawana mákama íráqôniq umá paá kéwaiye.” téna Îtuma tiráiye. aúge-qtataakoma waéqma naayón-ááímmá íauraniye.   
\s1 móra-inikoma Îtuni wáqtôraq yáqtokaiye.  
\p
\v 18 téna Îtuma maamin-áímmá kétima-yimikaq mórama anó-kawaa-naqa Îtun-amakaq iréna araayutaúmmá ayéna timá ámikaiye: “ketiyáámûmma paá íbêq pukuráiye. ánibo emá kanaaráq iré ayáámma aneq mó márénana atóbama yauwéqma paá maíno.” téna anó-kawaa-nako tiráiye.  
\v 19 ánibo Îtuma itó-uma mi-káwáá-nákóní anaaé waqmé kéwitata wení iyápó-annama móraiq umá wakááe.   
\p
\v 20 uréire kéowana móra-inimma mikáqá máqe-uraimma máqte-tupaama inaautámma ákáitana inaaupaqá tiyááka umá kaayaq-kárítímáátímá máqe-uraiye. min-íníkómá Îtuni anaaépaq amakaq iréna Îtuni wáqtôgoni aqtóráq ayáámma yama yáqtokaiye.  
\v 21 min-íníkómá wenamáárîq wení aúyánánóbáqá maará-tiraiye: “Îtuni wáqtôraq tiyáámo ánékuyonanama túnobaq kanaaráq umátikaniye.” téna ánékukaiye.  
\v 22 Îtuma waéqma wemmá aónatuwena tiráiye: “ketiyáámuko, enáyakoma kaayoné íno. ení itáíq-itaiq umá yabi-í-yátáákómá emmá miráuma mamá érákáraiye. mi táoqa min-íníkóní karímá ánataguraiye.   
\p
\v 23 Îtuma mi-káwáá-nákóní naaúpaq iréna waayúkama ibiq-ímá kéteta aamá anón-aimma kétewana yimónaraiye.  
\v 24 ánibo Îtuma tiráiye: “keráwáqá maí abátíkáaro. pááqyan-inaaruma íma pukáiye. wemá paá aúmá waguráiye.” téna Îtuma mirá-tiraimma áraimma pukuráitataboata mi-káyúkáma wíráa umákaraae.  
\v 25 ánibo yemá aarawaamá waqmá paábaq yúwáawana Îtuma mi-náúpáq uténa pukáin-inaarugoni ayáákaq yáqtorena ayáátóráitana itó-uraiye.  
\v 26 mi kátáagoma min-áúkápáq máqte-marabaq wéyáwé uráiye.   
\s1 Îtuma kaayaqá yúgaroq-nakaraq aamá íti-nakaraq mamá atóbamayikaraiye.  
\p
\v 27 Îtuma mi-márúqá yuwéna kóuraiye. ánibo kaayaqá yúramma karoparái-nakorata Îtun anaaé waqmé kéweta anókaq ááyama tirááye: “áe, naayóbáqá ketááí kínima Tébitin-annabike-nako, emá kekárátá arummá umátikaao.”  
\v 28 téyana Îtuma naaúpaq uyábéráitata yúrammo karopági-nakama wenôpaq utááye. Îtuma min-nákámá timá yímikaiye: “kenákámá itáíq-itaiq kéoyaqtaba kemá kenákámá kanaaráq mamá atóbatikanuno?” téna ítáitata yenákámá Îtumma yauwéqma timá ámikaaye: “owé. uyátáráana-nako.” téta tirááye.  
\v 29 ánibo Îtuma min-nákátí yúrapi ayáámma kánekuyena tiráiye: “kenákámá itáíq-itaiq óya-qtataaqtaba kemá kanaaráq miráona-yataakoma pááq íno.” téna Îtuma timá yímikaiye.  
\v 30 ánibo yenákátí yúrakoma tágaraiye. Îtuma akoqnáá-aimma timá-yimena min-nákáyábá tiráiye: “atéráakao. móra-nakoma maamináyabama itaínabotekao.” téna tiráiye.  
\v 31 ááqibo min-nákámá máápaq yaúbareta máqtemma min-áúkápáq-márábáqá Îtuni watáama timáeta uréire urááye.   
\p
\v 32 yenákámá kóiye kéeta yaímma-wayukama móra-naqa táí-aagoma wepí máinapoana aamá ítitata wemmá yemá awíqmeta yewana Îtunopaq iráiye.  
\v 33 ánibo Îtuma táí-aagomma matúwáitana min-nákómá aamá áaimma átáma tiráiye. minnáyaba aarawaamá iyánáaq uréta netuq-yúyánámmá kéiteta tirááe: “naayóbáqá maakáqá Ítíráaeobaqa maamirá-qtátááqá íma pááq uráine.” téta tirááe.  
\v 34 miráimanibo yaímma Pérati-wayukama maará-tiraae: “wemá táí-aagoni kawáá-nákómá wemmá akoqnááma ámikaitana wemá táí-aagomma kanaaráq kématuwaiye.” téta tirááe.   
\s1 aarawaayábá Îtuma arummá kéumayikaiye.  
\p
\v 35 Îtuma anó-marupakaraq pááqya-marupakaraq uréire kéena wemá monoq-náúpáqá kéyiraatena Áánûqtuma yabíkái-qtataaqtaba átê-wataama kétima-yimena máqte-karimo máyáa-kayukama mamá atóbamayikaraiye.  
\v 36 wemá aónaimma netuqyaammá aarawaamá yimónatuwena arummá umáyíkaraiye. miráuma taíbaq-yuyanamma itéta ‘náawaq tíwáqnaa íníyô? náakaraq ónúnataabiyo?’ téta miráuma tipi-típigoma yeqtí kawáá-náqá íma máitata oníkáá urááe.  
\v 37 miráitana Îtuma wení iyápó-annama aúpáq-áímmá timá yímikaiye: “netuqyaammá aáwaqa yópímmá wáimanibo mamá áíkuyaba íma netuqyaammá mayaí-wáyúkámá mááe.  
\v 38 miráinaq keráwáqá Áánûqtukaq nunamummá kétiyana wemá yókóní aboámá yaímma mayaí-wáyúkáma timáyikainata wení waayúkama ko mamá áíkuyoro.” téna Îtuma timá yímikaiye.   
\c 10  
\s1 tiyááka umá títaupake kaayaqá iyápó-annati yíwîqa  
\p
\v 1 Îtuma tiyááka umá kaayaq-íyápó-ánná-wáyúkámá yááyamaena iréna yemmá akoqnááma yiména táí-aagoma kématuweta máqte-karima mamá paá kéeta yúgoni ummaa-yátááqá mamá paá ígáae téna yímikaiye.  
\v 2 tiyááka umá kaayaq-íyápó-ánnátí yíwîqa maará-uraiye. áqnáabaq-nakoni áwîqa Tááímonie káqon-awiqa Pítaae. ánibo ábâkoma Áánarue. ánibo Yêmitima Yéberimma áanikoboana ábâkoma Yóáane.  
\v 3 ánibo Píripima Paatááromiyue. ánibo Tómáátie. Máátiyuma mi-kátáámá agatái-nare. wemá táákiti-moneqa mayaí-náré. ánibo Yêmitima Áápiatimma áanikoe. ánibo Tááqtiatie.  
\v 4 ánibo móra-Taaimonima ítápéniti (indipendens) karuwaaq-náré. ánibo Yúqtaati Itikááriotie. wemá Îtumma awîqma namuro-wáyúkátí iyáápi makái-nare.   
\s1 Îtuma tiyááka umá kaayaq-wáyúkámá awaaméqá umáyikena yiwíkai-kayukama mayaímá yímikaiye.  
\p
\v 5 Îtuma tiyááka umá kaayaq-wáyúkámá timáyíkáitata kówana yímáamma yiména maará-tiraiye. “keráwáqá Yéqtaaeo-apaq káqon-anna-wayukabaqa íoro. Táméria-marupaqa ókaraq íma uyáberanomanibo  
\v 6 keráwáqá Ítíráaeo-tipi-tipi-annama máápaq oro. yemá Áánûqtuqtaba yeráwáqtí aammá yukááe.  
\v 7 keráwáqá uréraq aamá maará téraq mó tero: “Áánûqtuma yabíkái-kanaama waaqókáq kéiye.  
\v 8 miráinaraq keráwáqá karí-wáyúkámá mamá kátobamayikera pukáiya-kayukama mamá itómayikera kárú-wayukama mamá kátobamayikera táí-aagomma mamá paábaq kéyuwera oro. keráwáqá móra-yataaqa ketôpake mayaíyama minnâ keráwáqá paá yímero. miráinaraq keráwáqá maami-qtátááqá yemmá yiméraq keráwáqá íma meyámmá máyáaro.  
\v 9 keráwáqtí unáápímmá móneqa íma áítumaera uréire oro.  
\v 10 mónekaraq anó-moneq-awiqa yáíya-qtataakaraq ariroq-únápí áíti-unamma íma mamé uréire éra kaayaq-tíyótáámá íma kúberera títauq-anaamma íma kúberera yáumma amé uréire í-yátámá íma matóráaro. ímiye. mayaímá mayaína-nakomma kanaaráq wení aáwaqa áméro.   
\p
\v 11 móra anó-maruparabi pááqya-marupaq uyábereqa kanaaráq keráwáqá aónaiyana mi-márúkákémmá móra-nakoma arupú éna wení naaúpaqa máqeraq mi-márúqá yuwé kóine kéeqa ayuwé yero.  
\v 12 ánibo keráwáqá móra-naupaqa uyábereqa mi-náúpáq-wáyúkámá miráo-maarao-aimma téraq ‘kaayoné-yátááqá keráwáqtôpaq waíno’ timá yíkáaro.  
\v 13 ánibo mi-náúpáq-wáyúkámá keráwáqtábá yetê máigaae téta tíyaqa keráwáqtí kaayoné-yátáákómá yeqtôpaq wínîmanibo yemá keráwáqtábá máigaae téta íma tíyaqa keráwáqtí kaayoné-yátáákómá yuwéqma keráwáqtôpaq íno.  
\v 14 móra-nakoma keráwáqa tiwíqmena ímo wéna keráwáqtí táama íma itaínaqa ánibo keráwáqá mi-márúrábi min-námmá ibáqyuwera keráwáqtí tibíkáké káítôma popoq umátuwe kóoro.  
\v 15 kemá keráwáqá áraimma kétima-timune. aarawaamá ítama Áánûqtuni yainaí-kánááráqá Komóraa-marukake táí-wayukagaraq Tótôma-marukake táí-wayukati anónnáma táí-meyamma wáipoata miráumaraa mi-márúkáq-wáyúkámá yeqtí táí-meyamma pááq íniye.   
\s1 ókon-okomma ummaa-yátááqá pááq íniye.  
\p
\v 16 ítáaro. kemá keráwáqá miráuma tipi-típi áráakaa umá taáqa íwái-kama áwáábiq-iyakaa-kayukati aúkáapi timátikaunaq kéoe. miráinaraq keráwáqá miráuma iraakabayaakóráá umá yáakarera atéqma wiqmé kéweraq móra-yataariq ínéqa túyánámmá ítama arútátuwero. mimórá táoqa keráwáqá móra-numama máagoraa umá kaayoné umá máero.  
\v 17 keráwáqá waayúkayabama atéqma arútáaro. yemá yeqtí káánítôre-wayukaraq aamá ítama yainéta ánnáma timéta keráwáqá yeqtí monoq-náúpáqá tebûqa timéta ínóe.  
\v 18 ketíwîqa márúte yuwánéra kéowaa téta keráwáqá tiwíqmeta kínima anó-kamaani-wayukati yúrakaq wínóe. miráinaq keráwáqá aamá kétima-yimeqa Yéqtaaeo-wayukagaraq Îtíráaeo-annabike-kayukagaraq Áánûqtuni átê-wataama timá-yiminoe.  
\v 19 yemá keráwáqá tiwíqma aamá ítama yainaíyaqa keráwáqá ikatîq íéraq ‘ketáámá nóine ténúnô? ketáámá nóin-ainaq yauwéqma timá-yimenunataabiyo’ ítero. kíq-taoqa aamó tínón-aimma timínímma  
\v 20 kenamáa keráwáqá aamá ítinoe. ímiye. keqtibomá Áánûqtuni Aágoma keráwáqtí tóyaukaq aamá tíniye.   
\p
\v 21 mi-kánááráqá móra-nakoma ábâkomma awíqmena yaímma-wayukati iyáápi mó-marainata ikámma puínóe. ánibo aboámá áanikomma móraiq umá waayúkati iyáápi mó-marainata ikámma puínóe. ánibo iyápóma yinóboyuma komarummá íyataboata namuro-wáyúkámá yíkamma puínóe.  
\v 22 keqtábábóata yaímma-wayukama keráwáqá ítama táíq umátikanoe. minnâ móra-nakoma akoqnáá umá máqena aqtó-kánááráqó wénama min-nákómmá Áánûqtuma yauwéqma awiraínana wemá Áánûqtuna mániye.  
\v 23 ánibo yemá keráwáqá móra-marukaq táí-aaimma tarôq umátikaiyaqa kanaaráq mikákémá péqmarera káqo-marukaq oro. kemá áraimma kétima-timune. keráwáqá máqtemma Ítíráaeo-marupaqa íma mayaímá mamá ánataraiyaqtaba Waayúkagoni Áráaqa kemá kumónúne.   
\p
\v 24 tugaru-íyápógómá wení arááti-naqa íma kéuyataitana paá-mayaima máyáa-kayukama yeqtí kawáá-wáyúkámá íma kéuyataae.  
\v 25 mórama tugaru-íyápógómá wení arááti-naqa maínama minnâ kanaa íniye. ánibo paá-mayai-nakoma wení kawáá-náqá uyátá-maqma anómma maínama minnágaraqa kanaa íniye. kemá keráwáqtí kawáá-náqá kemmá táíq kéumatikaapoata keráwáqá anómma táíq umátikanoe. ketíwîqa Píétebue téta tíwîqa yaráamanibo kemmá táí-tiwiqa kéyetama keráwáqá náayuwabi ketí iyápó-annati tíwîqa uyátá-maqma anómma táí-tiwiqa yánoe.   
\s1 waayúkama Áánûqtuqtaba ikatîqa oro.  
\p
\v 26 miráinaq waayúkayaba keráwáqá íma ikatîqa oro. máqte-qtataaqa aúpáq wái-qtataakoma anaaékaqa abarokáq íniye. máqte-qtataaqa ánáákuma wáina-yataaqanibo anaaékaqa waayúkama aónainoe.  
\v 27 kemá Îtuma aamá kumayuqnóbáqô timá-timunama minnâ wágááma timá yíméro. ánibo aamá yaákareq táápikemo ítáama minnâ keráwáqá netuqyaa-káyúkátí yúrakaq itó-urera aamá timá yíméro.  
\v 28 waayúkama keráwáqtí túma tíkamma uqtánô-kayukayaba íma ikatíqa oro. keráwáqtí tirun-íyápómá íma tíkamma uqtánóe. ímiye. Áánûqtuqtaba ikátéro. keráwáqtí túgaraq tirun-íyápógáráq mákama kanaaráq Tááqtaani márûqa aítanobaq Áánûqtu kanaaráq tíkama aúyotuwaniqtaba Áánûqtuqtaba ikátéro.  
\v 29 keráwáqá kaayaq-númámá tarukíqa móneqa kímora-toeyaarake kanaaráq meyánîq ínoe. ánibo keqtibomá Áánûqtuma íakainanama kanaaráq móra miráuma pááqya-numama marabímmá íkuminiye.  
\v 30 ánibo keráwáré keráwáqtí tiqnótáuma máqtepaq Áánûqtuma yoráútukaiye.  
\v 31 miráinaq keráwáqá íma ikatíq oro. netuqá pááqya-numagoni meyámmá uyátáraapoana keráwáqá Áánûqtuma yabíqtíkáraiye.   
\s1 Îtuni áwîqa yaí-ááímmá  
\p
\v 32 móra-nakoma náawabi abarokáq timá tágena wemá kennaé téna máqte-kayukati yúrakaq tínna-nakomma ketêgaraq ketibomá Áánûqtun aúrakaq wení márûpaq wemmá móraiq umákanune.  
\v 33 ánibo móra-nakoma kemmá máqte-kayukati yúrakaq anaaémma umátikai-naqa kegáráq wemmá ketibon aúrakaq wení márûpaq tinaaémma umákanune.   
\s1 Îtuma mamá yainaí-tókórú-yákáráq kukáiye.  
\p
\v 34 maa-márábí kaayoné-yátááqá mamá maa-márábí-káyúkáyábá íma mamé kukáune. mirá túyánámmá íma ítáaro. kemá paá waayúkama yainaí-tókórú-yámmá ketáama íwáráa-kayukagaraq ketáama wáráa-kayukagaraq aúkáapike mamá yainanááq mamé kukáune.  
\v 35 ááiqa áanikokaraq yeqtibogáráq íyata ánibo ayáámukokaraq yinóakaraq íyata ánibo anáábukokaraq aítaakogaraq í-ááímmá átaraune.  
\v 36 waagóní we-áánínábóbí anómma uyátá-maqma namuromá aúqma mánoe.   
\p
\v 37 ánibo móra-nakoma anóayaa aboáyábá arummá uyátá-maqma yiménama wemá kennámá auráíyábá íma umaataráiye. móraiq umá móra-nakoma áanikoyaa ayáámukoyaba arummá uyátá-maqma yiménama wemá kennámá auráíyábá íma umaataráiye.  
\v 38 ánibo móra-nakoma wení kaapaq-yámá íma maména ketinaaé íma waréna puínéna yokaa íenama wemmá kennámá auráíyábá íma umaataráiye.  
\v 39 móra-nakoma maamin-áúwáráímmá yáqtoqma akoqnáá énama wení matúq-matuq umá mái-auwaraimma aúyorainimanibo móra-nakoma keqtábá puyénama wemá matúq-matuq umá mái-auwaraimma mayániye.   
\s1 móra-nakoma íráqô-meyamma kémayaiye.  
\p
\v 40 móra-nakoma náawabi keráwáqá mamá íráqôniq umátikenama wemá kekáráq mamá íráqôniq kéumatikaiye. ánibo móra-nakoma náawabi kekáráq mamá íráqôniq umátíkái-nakoma wemmá Áánûqtuma timátíkarai-naqa mamá íráqôniq kéumakaiye.  
\v 41 máqtemma náayuwabi Áánûqtuma timáyíkarai-kayukama mamá íráqôniq kéumaketama Áánûqtuma timákaraiqtaba mirá kéumakaapoata yemá timákarai-nakoni íráqô-meyamma yáíkaaq umá mayánóe. ánibo náayuwabi aónáíyamma mórama arupú-naqa ínata yeqtí yúyánánóbáqá téta ‘arupú-naqa áwáqnaa ónáátae téta min-náqá awíqmeta yeqtí naaú wétama yemá miráuma arupú-nakoni íráqô-meyamma yáíkaaq umá mayánóe.  
\v 42 taákaq máráaro. móra-nakoma náawabi paá-nakomma ketinaaé wáráa-kayukabike áwáqnaa ónáae téna paá yaugiq-nómmá aqtíma wemmá aménama kemá áraimma keráwáqá kétima-timune. anaaékaqa min-nákóní íráqô-meyamma áraimma mayániye.” téna Îtuma wení iyápó-annamma timáyíkaraiye.   
\c 11  
\s1 Yóáanema yaímma iyápó-annama Îtunopaq timáyíkaraiye.  
\p
\v 1 Îtuma wení tiyááka umá kaayaq-íyápó-ánnámá mayaímá mayánón-aimma miráuma timá yímikaiye. aamá timá ánatatuwaitata yemá mi-márúqá yuwéta min-áúkápáq-márúpáq uréta Îtuma aarawaamá kéyiraatena aamá timá yímikaiye.   
\p
\v 2 Yóáanema nommá peraí-nákómá ánná-naupaq máena yauwéqma yiwiraí-nákóní mayaíyábá ítaraiye. miráitana Yóáanema yaímma wení iyápó-annabike timáyíkáitata Îtunopaq urááe.  
\v 3 ánibo yemá Îtunopaq uréta ítama aónaraae: “emá maamin-nátábáwáq Yóáanema anaaékaq móra-naqa yíniye tiráinaraq máa káqo-natabataaq awé ónúnataabiyo?” tewana  
\v 4 Îtuma yauwéqma tiráiye: “keráwáqá uréraq Yóáanemma máqten-aimma itéq máqte-qtataaqa aónaamma mó-timamero.  
\v 5 minnâ yúramma koroparái-kayukama yúramma káonaawata yítauqa táíq urái-kayukama yítauq-uramma yamá uréire kéoe. ánibo kárúyamma yíkái-kayukama kátobaawata yaáqa atíragurai-kayukama aamá kéitaae. ánibo pukáa-kayukama kéitowata áwáyoq-wayukama Áánûqtuni átê-wataama aúgen-aimma kéitaawata kéoe.  
\v 6 ánibo móra-nakoma arummá kétimena keqtábá kaayaq-áúyánámmá íma itaí-waigoma wemá amuqá maraíno.” téna Îtuma tiráiye.   
\p
\v 7 Yóáaneni iyápó-annama kówana Îtuma Yóáaneqtaba taíbaq aarawaamá timá yímikaiye: “naayóbáqá waayúka íma máa-kaqmaapaq keráwáqá urááma nói-qtataaraq ko aónaneraq uráánabiyo? keráwáqá móra-naqa kaayaq-áúyánákáráq ókáráákáá uwáágoma yaropamátúwáimma aónaneraq uráánabiyo? ímiye.  
\v 8 keráwáqá nói-qtataaraq aónaineraq uráánabiyo? aqá móra-nakoma íráqôn-unakaqtoma makáitaraq aónaineraq uráánabiyo? ímiye. yemá íráqôn-unakaqtomo máráa-kayukama yemá anó-kini-kayukati naaúpaq kémaae.  
\v 9 miráimanibo nôraq itaráq urááô? móra Áánûqtuni amuné-náráq aónaineraq urááô? owé. kemá keráwáqá kétima-timune. minnâ amuné-nápóana wemá yaímma Áánûqtuni káqon-amune-wayukama uyátáraiye.  
\v 10 Áánûqtuni watáama agamatá-kánnáábí Áánûqtuma áanikomma maará téna timá ámikaiye.  
\q1 ‘ketááyabamo tínîn-naqa timákáanana ení áqnáabariq umá wíniye.  
\q1 wemá ení aammá awiyéna yokaa umákaniye.’  
\m téna Yóáaneqtaba agamatá-kánáábí tiráine téna kétiye.  
\v 11 kemá áraimma kétima-timune. máqtemma maa-márábí-káyúkábíké Yóáane uyátá-maqma mú mikáqá anómma máimanibo Áánûqtuma yabíni-kanaaraqa móra paá-naqa mánin-nakoma wemá Yóáanemma uyátáraiye.  
\v 12 Yóáanema nommá peraí-nákóní kanaaráké áaimma átárena yéqéna íbêqa Áánûqtuma yabíkáin-aukapaq uyáberanoqtaba anón-aaiqa kéoe. akoqnáá umá iraráá-káyúkámá Áánûqtuma yabíkái-qtataaqa yáqtoqma akoqnáá uréta mayánéta kéoe.  
\v 13 máqtemma Áánûqtuni amuné-wáyúkágáráq Mótetini ámáan-aikaraq yemá Áánûqtuma yabíkái-qtataaqtaba watáama mamá pááq umáeta Yóáaneni-kanaaraq irááe.  
\v 14 ánibo keráwáqá itánáae téqa kanaaráq ítáaro. Yóáane wemá Iráíyaraa-naqiye. min-náqá anaaékaq yíniye téta amuné kútaa-naqiye.  
\v 15 keráwáqá taáqa wáinaqa maamin-áímmá ítáaro!   
\p
\v 16 nóinnae téraq íbêq-wayukayabama aamá ténúnô? yemá miráuma pááqya-noiyaporaa umá márûq aúkáapi máeta yemá káqo-noiyapoma yááyama maará téta kéte.  
\v 17 ketáámá keráwáqtábátáá káoyamma kéyunataa keráwáqá imá íkeyaae. ketáámá yirummá í-ímá kétunataamanibo keráwáqá ibiqá íma kéyaraae.’ óqa tíkái-qtataaqa íma pááq kéiye.  
\v 18 Yóáane iráimma wemá aáwaqa íma néna wááéni-nomma íma naráitata yemá weqtábá ‘aíbôq-nare’ téta tirááe.  
\v 19 kemá Waayúkagoni Áráaqa iréq aáwaqa néq nommá néq únnayabama yemá maará kéte. ‘aónaaro. wemá aáwaqa ôriq umá netuqyaa naínápóana wemá wááéni-nomma netuqyaa kénaiye. ‘paátataare’ timá yíkáayuma táákiti-moneqa máyáa-kayukagaraq kúmiq-wayukagaraq wemá yeqtí aanábómíye.’ ááqibo anaaékaqa minnáyaba Áánûqtuni itaí-yátáákómá aónainoe.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 yaímma-marupaq yirummá íma waéráa-kayukama anómma tirunô.  
\p
\v 20 yaímma-marupaqa Îtuma awaaméq-yátáárîqa netuqyaapaq immá íma yirummá waékáae. miráitana mi-kánááráqá Îtuma aamá yiwáágéna  
\v 21 maará-tiraiye: “Tiyórátiniq-wayukao, náaraq-tai-yataaraq keráwápímmá pááq íníyô! Beqtáirapaq-wayukao, náaraq-tai-yataaraq keráwákáq pááq íníyô! anón-awaameq-yataariqa kemá keráwáqtí márûkaq únnaiq umá Tááyanabakaraq Tááíranapakaraq énama kanaaráq naayóbáqá Tááyanabaq-wayukagaraq Tááíranapaq-wayukagaraq yeqtí kúmiq-yataapike waeráunatae téta tiráá-tiraapoata yemá unáákáréq on-unapi yenamáárîq áítumatuweta káín ayáátóbí máeta yáaqa kaitata yirummá waékáae.  
\v 22 miráimanibo kemá keráwáqá kétima-timune. yirummá íwaekaapoata anaaékaqa keráwáqtí anónnáma táí-meyakoma yainaí-kánááráqá miráuma Tááyanabaq-wayukagaraq Tááíranapaq-wayukagaraq uyátá-maqma anómma pááq íniye.  
\v 23 ánibo keráwáqá Kápéranabaq-wayukao, keráwáqá Áánûqtuni márûpaqa tiwíqma yaúmeta uwínóe téra kéteo? keráwáqá iramá káíq-kaiq umá kain írábí kumínóe. minnâ kemá keráwáqtí márûpaq anón-awaameq-yataariq únnaiq umá Tótômabaq-marukaqa awaaméq-yátáárîq énama kanaaráq íbêqa Tótômabake táí-wayukama paá máneta oné.  
\v 24 miráimanibo kemá keráwáqá kétima-timune. anaaékaqa aarawaamá ítama yainaí-kánááráqá Áánûqtuma wení paru-yátááqá keráwáqá uyátá-maqma Tótômabaq-wayukama yimíniye.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 keráwáqá ketôpaq iréra aagaí-yátááqá ya máyáaro.  
\p
\v 25 mi-kánááráqá Îtuma maará-tiraiye: “ketiboó, emá yabíkáana-marupakaraq maa-márágáráq uyátáráana-nakoe. emá aamá íma ítaraa-kayukama aúyánápí wáin-aaimma aamá kéyiraatenamanibo ítaraa-kayukayopakemma mamá káuyoraane. minnáyataba kemá ‘tíkáiye’ kétune.  
\v 26 owé. ketiboó, emá ákáiniq kéone.   
\p
\v 27 ketibomá Áánûqtuma máqte-qtataaqa ketiyáápitaa makáiye. ánibo móra-nakoma min-íyápómá íaonaraiye. aboámá wenamáa min-íyápómá aónaraiye. ánibo móra-nakoma aboámmá Áánûqtumma íaonaraiye. kemá wení áanikoma kenamáa aónaraune. ááqibo wení áanikoma ákáinama yaímma-wayukama aboání áaimma kéyiraatiye.   
\p
\v 28 keráwáqá tíbô kégaitaq ummaa-yátááqá kémayaa-yuma ketôpaq íyaraq kemá keráwáqá aagaí-yátááqá tíméno.  
\v 29 kemá kaayoné kéeq ánibo ketúma íma mamé kéuyune. miráinaq keráwáqá keráwáqtí ummaamá ketê yaagumá mayéraq kepíké itaí-yátááqá ítareq agánoe.  
\v 30 ketê yaaguyabí-yamma oyaaq kéinaq ummaa-yátááqá keráwápí maráana-waigoma oyaaq íniye.” mirá téna Îtuma tiráiye.   
\c 12  
\s1 Tabaatiráq mayaímá mayaíyábá aammá aúkain-aimma  
\p
\v 1 anaaékaq móra-Tabaatiraqa Îtuma wíti-yokoni aúkáapi uréire uráiye. ánibo wení iyápó-annama yááyaba éta yemá wítigoni arammá putáqma narááe.   
\p
\v 2 ánibo Pérati-wayukama minnâ aónatuweta Îtuma timá ámikaae: “aónaao. maamirán-ááímmô tarôq kéeq mayaímá kémayaamma Tabaatiráqá aammá aúmakaae.”  
\v 3 téta tewana Îtuma yauwéqma timá yímikaiye: “keráwáqá Tébitima miráurain-aimma íyaq yoráútaao? naayóbáqá Tébitigaraq wení waayúkagaraq yááyaba uráátaba kétune.  
\v 4 yemá monoq-náúpáq utéta yammá Áánûqtukaq amí-yááréráq wáimma uyátá-maqma anó-monoq-nakoma yímitata narááne. mi-támmá anó-monoq-wayukama kanaaráq nánópoata paá-wayukama naíyábá aammá aúkaiye.  
\v 5 anó-monoq-wayukama yeqtí mayaímá anó-monoq-naupaqa Tabaatiráqá yemá aammá aúmakaama yawítíraamanibo minnâ íma otaa-qtátáárîq urááe. maami aammá aúmatan-aimma wannaabíkémá íyaq ítaraanabiyo? Áánûqtun-aurakaqa Tabaatiráqá aammá aúmatan-aimma íma yawítíraae.  
\v 6 kemá keráwáqá kétima-timune. maannámo mái-waigoma anó-monoq-namma uyátáraiye.  
\v 7 keráwáqá Áánûqtuni agamátá-kánnáábíkén-áímmá ítareqa táwî-aimma téq otaamá íkuineq oné. maami agamatá-kánnáábíkén-áíkómá maará kétiye. ‘naí-wámmá timíyábá íketikaimanibo kaayoné-yátááqtábá kétikaiye.’ téna Áánûqtuma tiráiye. aammá aúmatan-aimma íyawitiraa-kayukama íma mamá yawááq-umayikaaro.  
\v 8 Waayúkagoni Áráaqa Tabaatigóní uyátárai-napoana ketí iyápó-annama Tabaatiráqá mamá naráamma kanaaráq íye.   
\s1 Tabaatiráqá táíq uráin-ayaakaraq-naqa Îtuma mamá íráqôniq umákaraiye.  
\p
\v 9 Îtuma min-áúkápáqá yuwéna yeqtí monoq-náúpáq uráiye.  
\v 10 móra-naqa mibáqá máqe-uraimma ayáákoma aayámmá káguraiye. yaímma-wayukama Îtumma aabi mayakánétaboata wemmá ítama aónaraae: “Tabaatiráqá mayaímá kémayeta karí-wáyúkamá mamá atóbama-yikanunataabiyo?” téta ítama aónaraae.  
\v 11 ánibo Îtuma yauwéqma timá yímikaiye: “keráwápíké móra-nakoma tipi-típima makáitana mi-típí-típígómá Tabaatiráqá móra-maiqnobaq kumábékitanama kanaaráq min-nákómá íyaq paábaq múte kéyabitimatuwaiyo? owé.  
\v 12 ánibo móra-nakoma tipi-típima uyátáraiye. miráipoata ketááí ámáan-aikoma kanaaráré tiráipoataa Tabaatiráqá waayúkama yíwáqnaa ónúnataae.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 13 miráitana Îtuma min-áyáámmá aayá-kagurai-naqa timá ámikaiye: “ayáámma mamá arutaao.” téna titana min-nákómá ayááma mamá arupú itana ayáákoma keqnáámmá mamá íráqôniq umá móra-aukapaq-ayaakaa uráiye.  
\v 14 miráimanibo Pérati-wayukama Tabaatiráq Îtuma karí-náqá mamá atóbamakaitaba aónawaaeta Tabaatiráqá mayaíyá kémayaiyaa téta yemá móra-aukapaq áíkuteta Îtumma ikamí-áímmá téite urááe.   
\s1 Îtuma Áánûqtuni mayaínáq-úráné.  
\p
\v 15 miráimanibo Îtuma min-áímmó temá ítátuwenaboana Îtuma mi-márúqá yuwéna kóuraiye. miráitata netuqyaa-káyúkámá Îtun anaaé kéwaraawana máqtemma karí-wáyúkámá mamá atóbamayikaraiye.  
\v 16 akoqnáá umá Îtuma timá yímikaiye: “keqtábá íma mamá abarokáq umátíkáaro.” téna tiráiye.  
\v 17 miráitana Áánûqtuma móra-amune-naqa Áítáíyani óyaukaq naayóbáqá tiráimma íbêqa abarokáq kéiye. miráitana tiráin-aikoma maará-tiraiye:   
\q1
\v 18 “maannáma ketí mayaí-náqíye.  
\q1 kemá wemmá awaaméqá umákaraune.  
\q1 weqtábá kétikaitaq timuqá kémaraane.  
\q1 kemá ketí Aágomma wekáq máráanana wemá ketí yainaí-áímmá Yéqtaaeo-wayukama timá-yiminiye.   
\q1
\v 19 wemá aamá íyiwaagena anókaq aamá ítiniye.  
\q1 wemá aapaq uréire kéena anókaq aamá ítiniye.   
\q1
\v 20 móra-nakoma áyaqnobaqa ummaa kéyainanama yawenáina-waigoma okáráákáá umá íma akáginiye.  
\q1 ánibo móra-nakomma ummaa-yátááqá wáina-waigoma pááqyamma ókómá putinánéna iníkáá umá íma márúte yuwánóe.  
\q1 wemá paá watáama kétinana yainaí-yátáákómá arupú umá pááq íniye.   
\q1
\v 21 Yéqtaaeo-wayukama wekáq yirummá améta awé ínóe.”  
\m téna agamatá-kánnáágómá kétiye.   
\s1 “Îtuma Píétebukaraq mayaí kémayaiye” téta tirááe.  
\p
\v 22 mi-kánááráqá yemá móra-naqa awíqmeta Îtukaq iráama min-nákómá táí-aagoma wepí máipoana aúramma karopágitana óyaukogaraqa aúyakuraiye. ánibo min-náqá Îtuma mamá atóbamakaitana aamá tiréna aúramma aónarena uráiye.  
\v 23 minnáyaba netuqyaa-káyúkámá aónama iyánáaq éta tirááe: “maannáma Tébitimma áanikowabi Metáíya íyabiyo?” téta  
\v 24 tewata Pérati-wayukama min-áímmá ítátuweta tirááe: “táí-aagoni uyátárai-naqa Píétebuma Îtumma akoqnááma ámikaipoana táí-aagomma kématuwaiye.”  
\v 25 téta kétewana Îtuma yeqtí yúyánámmá iténa tiráiye: “móra-marukaq-wayukama yatákaaq umá kaayaq-ánnáíq uréta ááiqa íyana mi-márúkómá táíq umáginiye. ánibo móra-marukaq-annawabi móra-naupaq-annama keqnáámmá yáíkaaq umá kaayaq-ánnáíq umá ááiqa íyana naammá yawítíginikaa umáginoe.  
\v 26 móraiq umá Tááqtaama yabíkái-qtataaqa yáíkaaq uréta ááiqa íyanama páátákáá wemá yabi-í-yátáákómá naammá yawítiginikaa umáginoe.  
\v 27 ánibo keráwáqá maará kétee Píétebuma tíwâqnaa itaq táí-aagomma kématuwaupo timá tíméro. náawaq keráwáqtí tinaaé wáráa-kayukama yíwáqnaa itatawáq táí-aagomma kématuwaao? miráinata tinaaé wáráa-kayukama keqtáámá kétiraatemma keráwáqtí táama áraimma íma wáiye.  
\v 28 ítáaro. Áánûqtuni Aágoma tíwáqnaa kéitapoaq kemá táí-aagomma kématuwaune. miráitana keráwáqá kétiraatimma Áánûqtuma yabíkái-qtataaqa áqa keráwákáq pááq umá wáiye.   
\p
\v 29 náaraq umáwaq móra-nakoma newáqyáá-nakoni naaúpaqa uyábékena wení máqte-qtataaqa mayáníyô? wemmá mi-néwáqyáá-náqá ánnáma kúyakatuwenama wemá kanaaráq newáqyáá-nakoma Tááqtaani naaúpakema máqte-qtataaqa mayániye.   
\p
\v 30 móra-naqa ketí aanábóráá umá íma mái-nakoma wemá minnâ ketí namuro-náqíye. móra-nakoma náawabi íma tíwáqnaa éna waayúkama aíqma yorupénama wemá waqmá paábataa kéumatuwaiye.  
\v 31 miráitaq kemá keráwáqá kétima-timune. waayúkama máqten-akayaama tiréta kúmiq-yataariq uréta kéo-qtataaqa Áánûqtuma máqtepaq mamá paá umáyikena awikátuwaniye. miráimanibo móra náawabi Áánûqtuni Aokaq-Áágómmá táí-aimma timákainanama mirá-kúmíq-yátááqá Áánûqtuma íma mamá awikátuwaniye.  
\v 32 Waayúkagoni Áráaqa móra-nakoma timá táíq umákainanama wení kúmiq-yataaqa Áánûqtuma mamá paá umákena awikátuwaniye. miráimanibo móra-nakoma Áánûqtuni Aokaq-Áágóqtábá ‘Píetibuni aánapo kématuwaiye’ timákaiyanama mirá-kúmíq-yátááqá Áánûqtuma íma mamá paá umákena awikátuwaniye. íbêq-kanaarakaraq anaaéka-kanaarakaraqa wemá íma mirá-iniye.   
\s1 táí-yagoma táí-aramma itáiye.  
\p
\v 33 yaagómá íráqô-tama wáinanama arakógáráqá íráqôn-aramma iyániye. ánibo táí-yama wáinanama arakógáráq táí-aramma iyániye. keráwáqá aónamma nói-qtataakowabi mamá pááq kéimma káonaae nói-qtataakoni áainabi minnâ abarokáq kéiye.  
\v 34 keráwáqá iraakabayaakóní áráakawaro, keráwáqá táí-wayukama máamanibo náaraq umáwaq íráqôn-aimma tínô? aamá kéqokeq-aimma tin-nákómá wení óyaupima mimórá-áúyánámmá arunóbákáráq ógikaiye.  
\v 35 móra íráqô-nakoma wemá netuqyaa íráqôn-auyanamma arunóbáqá wáiye. miráitana wemá íráqôn-aaimma mamá pááq kéiye. ánibo táí-nakoma wení táí-auyanamma netuqyaa wáiye. miráitana wemá táí-aaimma mamá pááq kéiye.   
\p
\v 36 miráimanibo kemá keráwáqá kétima-timune. minnâ máqte-maqten-aimma aarawaamá kétemma anaaékaqa ítama yainaí-kánááráqá Áánûqtuma ítama aónéna yainániye.  
\v 37 keráwáqtí táarake Áánûqtuma keráwáqá ítama yainéna taáqa íma wáiyuwe otaammá kutáayuwe téna ítama yainániye.   
\s1 yaímma-wayukama anón-awaameq-yataaqa aónaineta tirááe.  
\p
\v 38 mi-kánááráqá yaímma ámáan-aimma yirááti-wayukagaraq yaímma Pérati-wayukagaraq Îtumma timá ámikaae: “yirááti-nako, emá móra anón-awaameq-yataariq inataa aónatuwetaa ketáámá ekáq tirutáá áméno.” téta tirááe.  
\v 39 miráitana Îtuma yauwéqma timá yímikaiye: “táí-ini-naukaqa Áánûqtuqtaba íma ítaraan-ini-naukaqa anón-awaameq-yataaqtaba ítama káonaae. miráimanibo kemá móra anón-awaameq-yataaqa íyiraatenune. Áánûqtuni amuné-náqá Yónaani anón-awaameq-yataaqa wenamáa yiráátenune.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 40 naayóbáqá Yónaama anó-noyaakoni áyáqnobaqa kaumo-wágáágáráq kaumo-nókáámmá máqe-uraiye. miráumaraa Waayúkagoni Áráakoma maranóbáq kaumo-nókáákáráq kaumo-wágáágáráq mániye.” téna Îtuma wemá puyéna maranóbáq mániqtaba tiráiye.  
\v 41 ókaraq Îtuma tiráiye: “anaaékaqa Áánûqtuma aarawaamá yainániye. mi-kánááráqá Níníbeq-wayukama ítama yainaí-yátáápí itó-ureta keráwáqtí táí-taaiqtaba táí-tubi maránóe. minnâ Níníbeq-wayukama Yónaama tin-áímmá itéta yemá kúmiq-yataapike waékáae. maakáq mórama mái-waigoma wemá Yónaamma uyátáraunaqanibo keráwáqá tirummá íma kéwaeraae.  
\v 42 Áánûqtuma waayúkama ítama yainání-kanaaraqa anómma yabíkáin-inikoma kúínima aabaú kupérái-waigoni kaapaq-áúkápáké anómma yabíkáin-inikoma iréna ítama yainaí-yátáápí itó-urena keráwáqá táí-tubi marániye. mi-kúínímá maa-márágóní aqtóráq naayóbáqá máqe-urena Tórómónima wení itaí-yátáákóní áaimma titana kúínima itánáae téna minnáyaba iráine. miráimanibo maannámo máin-nakoma minnâ wemá Tórómónimma uyátáraiye.” téna wetábá wenamáárîq Îtuma tiráiye.   
\s1 waátágoma yauwéqma iráiye.  
\p
\v 43 Îtuma maará téna tiráiye: “móra-nakoma táí-aagoma ayúwáitanama wemá kokoq-márábáq uréire kéena móra-aukapaq aagánî-maruqtaba abáá kéiye. aagánî-maruqa íaonenama  
\v 44 min-áágómá wenaúyánápímmá kétiye. ‘kemá yauwéqma naayóbáqô kémauna-naupaq ko mánune.’ téna kétiye. mirá-timatuwena ko aónaimma min-námmá paá-namma wáitata kuyútuketa íráqôniq umá arútama wáitatamanibo kuyúqma agaro umákaae.  
\v 45 miráitana wemá káqomma abapaké kaayaqá táí-aagomma ko yiwíkaima táí-aaimma uyátá-maqma ókaraq tarôq ínéna itata yemá mi-táí-áágómá min-nákótê iréta yemá min-náúpáqá uyábéqma mááe. naayóbáqá min-nákómá uyátá-maqma anómma táíq umá máqe uráiniq umá íbêqa máiye. maa-kánááráqá máa-kayukabima móraiq umá miráuma táí-aaimma pááq íniye.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Îtuma anóagaraq wení ábâqawaayugarare.  
\p
\v 46 Îtuma aarawaamá watáa kétima-yimitana anóagaraq ábâqawaayuma iréta máápaq ya itó-uma máqe-uraae. yemá Îtute watáá-wataa tínéta urááe.  
\v 47 ánibo móra-nakoma Îtumma timá ámikaiye: “itaao. enanógaraq enábâqawaayuma máápaq ya awé uréta etê watáá-wataa tínéta kéoe.” téna Îtumma timá ámikaiye.  
\v 48 miráitana Îtuma yauwéqma min-náqá timá ámikaiye: “ketinógaraq ketíbâqawaagaraq yeqtábá kéteno?” timátuwena  
\v 49 Îtuma wení iyápó-annama ayáánapo awaaméqá umátuwena tiráiye: “aónaaro. maannáma ketinógaraq ketíbâqawaayue.  
\v 50 náayuwabi ketibomá Áánûqtuma wení márûpaq mái-nakoni aúyánámmá waráiyayuma minnâ yemá ketíbâqawaama maéta ketúmma maéta ketinóma mááe.” téna Îtuma tiráiye.   
\c 13  
\s1 móra-nakoma yópí ánáyumma yukái-waigoni wáeqma itaí-áíné.  
\p
\v 1 mi-kánááráqá Îtuma min-námmá yuwéna máápaq yaúbaraimma wemá nokaayúkóní áwabaq máena yiráátiraiye.  
\v 2 ánibo netuqyaa-káyúkámá amakaq ya áíkutaae. miráitana Îtuma móra-unopi-kaarebi uyáqtama máitata aarawaamá únón áwabaq itó-uma máqe-uraae.  
\v 3 ánibo Îtuma netuq-ááimmá téna waéqma itaí-áímmá téna waéqma itaí-áípí maqmá timá yímikaimma wemá maará-tiraiye: “ítáaro. móra-nakoma ánáyumma yópí móyukaiye.  
\v 4 min-nákómá ánáyumma mó yúwáitana yaímma aapi kuturáiye. miráitana numagómá ya áíqnatukaiye.  
\v 5 yaímma-anayukoma óqtamma wáin-aukapaq kuturáimma netuq-márámá íma wáqe-uraiye. maragómá íma anómma ummaatamá wáitanaboana námama páátákáá utamá anómma aúkáiye.  
\v 6 ánibo aaqá kégaitana aúgen-anuqa aayámmá kamágéna íma wáqe-uraiye.  
\v 7 yaímma áwáábiq-annagoni ááipi kuturáiye. ááqibo áwáábiq-annagoma mamá yawááq-umatukaiye.  
\v 8 yaímma-anayumma íráqô-marabi kuturéna arammá itáiye. yaímma-anayumma tiyááka naikamá-tiyaakama miráuma (100) arammá íyáitana yaímma-aramma abapaké móra-tiyaaka-aramma (60) íyáitana yaímma-aramma kaumo-tíyááká-árámmá (30) íyáitana urááe.  
\v 9 móra-nakoma aáqa wáinanama itaíno.   
\s1 Îtun-aaimma waéqma itaí-áípí aamá tiráiye.  
\p
\v 10 wení iyápó-annama Îtunopaq iréta timá ámikaae: “nôraq itaawáq waéqma itaí-áípímmá aamá kétima-yimeno?” téta Îtumma ítama aónaraae.  
\v 11 Îtuma yauwéqma timá yímikaiye: “Áánûqtuma yabíkái-qtataakoni aúpáq-áíkón áaimma Áánûqtuma keráwáqá tirááti-matukaiye. miráimanibo maa-káyúkámá ímiye.” téna tiráiye.  
\v 12 minnâ mórama Áánûqtunopake watáama matáina-waigoma min-ámúrááq móragaraq mayániye. miráinana wemá netuqyaa-qtátááqá kanaaráq marániye. ánibo móra-nakoma Áánûqtunopake pááqya-qtataaqa makáinanama minnámo matoraína-yataaqa paá aúyokiniye.  
\v 13 waéqma itaí-áímmá maamináyaba kemá kétune. maa-káyúkátí yúrakoma káonamanibo íkáonaae. ánibo yaákoma aamá kéitaimanibo íma ítama arutéta yúyánámmá kéitaae.  
\v 14 maami-nóínínáúkáqtábá naayóbáqá Áánûqtun-aama amuné-náqá Áítáíyama áraimma pááq íniye téna maará-tiraine.  
\q1 ‘keráwáqá aamá itánómanibo áaimma íma itánoe.  
\q1 keráwáqá túramma aónainomanibo móra-yataaqa íaonainoe.   
\q1
\v 15 maami-káyúkátí íyakoma akoqnáá umáguraitataboata yaákoma aamá itaíyábá yíbôgaitata yemá yúramma karoparááe.  
\q1 miráitana yúrakoma móra-yataaqa íma káonaitana yaákoma móra-yataaqtaba íma kéitaitataboata yúyánámmá íma kéitaae.  
\q1 yemá ketôpaqa íma ko yáútúmeta mamá íráqôniq umá tikaao téta íkéye.’  
\m téna agamatán-áúbábí Áítáíyama tiráine.  
\v 16 Îtuma ókaraq tiráiye: “miráimanibo keráwáqá íráqôniq umá mááe. keráwáqtí túrakoma móra-yataaqa káonaiye. ánibo keráwáqtí taákoma ketáama kéitaiye.  
\v 17 kemá Îtuma keráwáqá áraimma kétima-timune. naayóbáqá netuqyaammá Áánûqtuni amuné-wáyúkágáráq netuqyaammá wení arupú-wayukagaraq íbêqa keráwáqa aónaan-awaameq-yataaqa aónaiyaba ôriq umá yíkáraimanibo yemá íma aónaraane. ánibo yemá íbêqo ítáan-aimma itaíyábá ôriq umá yíkaraimanibo íma ítaraane.   
\s1 ánáyukoni waéqma itaí-áíkóní áaimma  
\p
\v 18 móra-nakoma yópí ánáyumma yuqmé yáútúrai-waigoni aúpáq-áímmá ítáaro.  
\v 19 máqte-kayukama Áánûqtuma yabíkái-qtataakoni watáama kéitetamanibo minnáyaba yúyánámmá íma ítáama yemá ánáyukaa aapi kuturáitana numagómá ááqmena kóuraiye. móraiq umá Áánûqtuma wení watáama íyáqnobaq uqmáráimma Tááqtaama iréna páátákáá paábaq kématuwaiye.  
\v 20 yaímma-anayumma óqta-marabi kuturáimma yemá miráuma páátákáá aamá mayéta yimuqá makáane.  
\v 21 miráimanibo ánûqa íma wáitanaboana pááqya-kanaama kémaiye. anaaékaqa Áánûqtun-aayaba makatí-kánáámá kéyitata yemá páátákáá aamá kéyuwaae.  
\v 22 ánibo yaímma-anayumma áwáábiq-annagaraapimo kukáimma miráuma waayúkama aamá kéitamanibo maa-márábín-aúwáráíqtábá móneqa mayaíyábá yeqtí yúyánápímmá anómma aúráitata Áánûqtun áama mamá kéyawaaq-umatuweta yemá arammá íyáinikaa íkéoe.  
\v 23 ááqibo yaímma-anayumma íráqô-marabimo kukáimma miráuma waayúkama Áánûqtun áama itéta waqmá yúyánámmá kéitaae. yirunóbáqá arammá miráuma mákatiyaaka-tiyaakama (100) íyáawata yaímma miráuma abapaké móra-tiyaakama (60) íyáawata yaímma kaumo-tíyáákámá (30) arammá kéyaae.” téna Îtuma timá yímikaiye.   
\s1 yópí táí-namama karútai-waigoni waéqma itaí-áímmá  
\p
\v 24 Îtuma káqomma waéqma itaí-áímmá timá-yimena tiráiye: “Áánûqtuma yabíkái-qtataakoma miráuma móra-nakoma íráqôn-anayumma wení yópí yúwáinikaa uráiye.  
\v 25 miráimanibo aarawaamá yúmô kéwagowanama min-nákóní namuro-nákómá nokáámma iréna karaa-qtatáákóní ayummá wítigoni aúkáapimma má-yuqmarena kóuraiye.  
\v 26 anaaékaqa mi wítigoma utaréna arammá iyánáae téna aónaimma karaa-qtatáákáráq mipí wáqe-uraiye.  
\v 27 ánibo mayaí-wáyúkámá yókóní aanábóráq uréta yemá timá ámikaae. ‘anó-nako, emá ení yópímá íráqôn-anayumma yukááne. ánibo nôraq itanawáq námagaraamma karútaiyo?’ téta tewana  
\v 28 ánibo wemá timá yímikaiye. ‘móra-namuro-wayukama mirá-uraae.’ téna titata mayaí-wáyúkámá timá ámikaae. ‘ketáámá námagaraamma ko yubónúnataabiyo?’ téta ítama aónaraae.  
\v 29 miráitana yón-áánábó-nákómá yauwéqma timá yímikaiye. ‘ímiye. námama yubíyapaq wítigaraq yayútuwaabo.  
\v 30 keráwáqá paá yuwaíyata mákama wáeta naí-kánááráq úyotao. ánibo naí-kánááráq uínaqa mi-máyáíráq-wáyúkámá maará téq timá-yimenune. ‘keráwáqá námagaraanokaa yúqma atáá-uma irabí agayaíq umáráaro. miráimanibo wítigomma paá mamá ketí aáwaq-naupataa umátíkáaro.’ téna tiráiye.” téna Îtuma waéqma itaí-áípí timá yímikaiye.   
\s1 pááqyan-anayukaraq yítigaraq yenákátí waéqma itaí-áímmá  
\p
\v 31 Áánûqtuma yabíkái-qtataakoma márû mikáq pááqyan-anayukaa (máqtaqti) uráiye.  
\v 32 miráitata waayúkama min-ánáyúmmá mamá yeqtí yópí uqmakáawana utamá máqtemma uqmakáa-qtataakoma uyátá-maqma anómma auréna yaagóráá uráiye. Áánûqtuma yabíkái-qtataakoma anómma auréna íniye. miráitana mi-tágóní amataqá numaráwákómá ánáamma má-uraiye.   
\p
\v 33 keqnáámmá Îtuma káqomma waéqma itaí-áímmá timá-yimena tiráiye: “Áánûqtuma yabíkái-qtataakoma miráuma yíqtiraa uráiye. móra-inikoma maami yíqtima maténa anó-taapepi makéna yakaráq yíqtigaraq waékáiye. ánibo anaaékaqa yakómá itóqma anómma aúkáiye.” téna Îtuma tiráiye. mórama yakaráq waéqma agayaíyana itoraí-kánámá yíqtiboana Áánûqtuma yabíkái-qtataakoma miráráá kéiye.   
\s1 Îtuma watáama tiráimma waéqma itaí-áípín áátuqma nôraq itanabi tiráiye.  
\p
\v 34 Îtuma máqten-aimma aarawaamá timá yímikaimma waéqma itaí-áípín áátuqma timá yímikaiye. móra-aimma abarokáq ítima-yimikaiye. ímiye. wemá paá waéqma itaí-áípín áátuqma tiráiye.  
\v 35 miráitana móra Áánûqtuni amuné-nákómá nóinabi naayóbáqá tiráimma íbêqa áraimma pááq kéiye. naayóbáqá maará-tiraine:  
\q1 “kemá tóyauqa ógaakeq aamá waéqma itaí-áímmá tenúne.  
\q1 maa-márámá paá kéitana aúpáq aúyoqma wáqe-urai-qtataaqtaba kemá timá-yimenune.”  
\m téna Áítáíya naayóbáqa tiráine.   
\s1 tái-namagaraama wítibi karútai-waigoni waéqma itaí-áíkóní áaimma  
\p
\v 36 Îtuma aarawaamá mikáq iyuwéna naaúpaq uráiye. wení iyápó-annama Îtunopaq iréta tirááe: “táí-namama yópímô karútai-waigoni waéqma itaí-áímmá keqtáá áaimma timá tímînaqtaa ítáano.” téta tirááe.  
\v 37 Îtuma maará téna tiráiye: “maamin-nákómá íráqôn-anayumma yúwáimma minnâ kemá Waayúkagoni Áráaqiye.  
\v 38 ánibo yómmá minnâ máqte-marure. íráqôn-anayumma minnâ miráuma Áánûqtumo yabíq yíkarai-kayukae. ánibo táí-namagaraamma minnâ miráuma Tááqtaani waayúkae.  
\v 39 mi-námúró-nákómá táí-namagaraamma yúwáimma minnâ Tááqtaae. aáwaqa yópíké ábu kaínata mayánô-kanaama minnâ anaaékaqa maa-márámá ánatani-kanaaraqa ketí kaqtó-wayukama Áánûqtunopake mirá-inoe.  
\v 40 ánibo yemá táí-namagaraamma yúqma áíkumareta máqtepaq irabí agatuwánómma minnâ miráráá umá anaaékaqa maa-márámô ánataniq-taoqa mirá-inoe.  
\v 41 Waayúkagoni Áráakoma ketí kaqtó-wayukama timáyikaanata kemá yabíkáuna-yataapike náayubi káqo-yuma kúmiq-yataapi mamá kéyikaa-kayukagaraq ókaraq táí-aaimma tarôq kéo-kayukagaraq yiwíqma áíkuinoe.  
\v 42 ánibo Waayúkagoni Áráakoni kaqtó-wayukama Áánûqtunopake mi-káyúkámá mamá anón-irabi yuwánóe. min-írábí yemá máeta anón-ibiqa yaréta yíwayaamma akégûnanoe.  
\v 43 mi-kánááráqá Áánûqtuni arupú-wayukama yeqtibomá Áánûqtuma yabíkáin-aukapaqa tágama aakáá kánóe. móra-nakoma aáqa wáinanama maamin-áímmá ítama arutaíno.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 móra-nakoma móneqa yawáánakaraq marabíké matái-waigoni waéqma itaí-áímmá  
\p
\v 44 Áánûqtuma yabíkái-qtataakoma miráuma anó-moneqa yawáánakaraq móra-yopi aúpáq makáánikaa kéiye. ánibo móra-nakoma mi-mónéq-yáwáámmá abatátuwena wemá yauwéqma yawááq-umarena amuqá ôriq umá kémarena wemá máqtemma makái-qtataaqa mamá káqo-kayukaraq maráitata yemá meyánîq urááe. miráitana wemá yauwéqma uréna mi-tópí móneqa wáitanaboana ko meyánîq uráiye.   
\s1 anó-moneq-awiqa yaa-púyákóní waéqma itaí-áímmá  
\p
\v 45 móragaraq Áánûqtuma yabíkái-qtataakoma miráuma íráqô-puyaqa móra-nakoma anó-moneq-awiqa yéna áíqma áíkuinikaa kéiye.  
\v 46 wemá aónaimma móra íráqô-puyaqa wáitana abatátuwena wení máqte-qtataaqa yaímma-wayukabaq mó kéyimena meyánîq uráiye. ánibo wemá minnârake móneqa maména mi-púyáqá ko meyánîq uráiye. móraiq umá Áánûqtuma yabíkái-qtataakoma máqtemma íráqô-qtataaqtaba ákái-qtataakomma uyátáraiye.   
\s1 kúqôkoni waéqma itaí-áímmá  
\p
\v 47 móragarare. Áánûqtuma yabíkái-qtataakoma miráuma nokaayúpí kúqômma yukéta noyááqa yáqtóráánikaa kéiye.  
\v 48 noyáákoma kúqômma ógikitata yemá áwábaq mi-kúqómmá yabiti máeta kéye. ánibo yemá áwábaq má-maketa íráqô-noyaaqa áíqma ókaq kémareta táíq i-nóyááqá áíqma paábataa kéyuwaae.  
\v 49 anaaékaqa maa-márágóní aqtó-kánááráqá miráráá umá móraiq ínóe. Áánûqtunopake kaqtó-wayukama kukéta íráqô-kayukabimo táí-wayukamo maíyamma kunáíqma  
\v 50 anón-irabitaa yuwánóe. min-írábímmá mi-káyúkámá máeta anón-ibiqa yaréta yíwáyaamma akégûnanoe.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 móra-nakoma íráqô-qtataaqa naayókáráq aúgekaraq makáiye.  
\p
\v 51 Îtuma maará téna ítama yimónaraiye: “keráwáqá maami-máqtén-áíkóní áaimma kéitaao?” téna titata yemá tirááe: “owé.” tewana Îtuma timá yímikaiye:  
\v 52 “miráitata máqtemma ámáan-aimma yirááti-wayukama Áánûqtuma yabíkái-qtataaqtabama ítaraapoata yemá miráuma kaayaqá naakóní anábóráá umá máitata wepíké aúgemma itaí-áíkáráq naayón-ítáí-áíkáráq matukááe.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Náátárêtiq-wayukama Îtumma anaaémma umákaraae.  
\p
\v 53 Îtuma waéqma itaí-áímmá timá ánatatuwena mi-márúqá yuwéna wení  
\v 54 márûpaq kóurena Áánûqtun-aama yeqtí yirááti-naupaq áíkuyikarena Îtuma timá yímikaiye. miráitata mi-káyúkámá karámareta tirááe: “maan-nákómá awaaméq-yátáárábi itaí-yátááqá náakakenaq matáíyô?  
\v 55 maamin-náqá íyaq naammá-í-nákóní áanikowabiyo? Máríaama anóa íyaq máiyo? ánibo Yêmitima Yótêbima Tááímonima Yúqtaatima máqtemma yemá wení ábâqawaayue.  
\v 56 máqtemma anaanoámá áúkoma ketáátê mááe. ánibo maamirái-qtataaqa náakakenaq matáíyô?”  
\v 57 yemá mirá-timatuweta Îtumma ítama táíq umákaraae. miráimanibo wemá timá yímikaiye. “Áánûqtuni amuné-nákóní áwîqa máqte-marupaqa wáimanibo wení naa márûpakaraq wenánnábíkáráqá wení áwîqa anómma íma wáiye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 58 mirá-timatuwena wenáama íma ítáawanaboana mi-márúkáqá taíbaq anón-awaameq-yataariqa íuraiye.   
\c 14  
\s1 Yóáanema nommá peraí-náqá pukuráiye.  
\p
\v 1 mi-kánááráqá anó-kinima Érôtima Îtuni watáama ítaraiye.  
\v 2 miráitana Érôtima wení kámááni-wayukama maará téna timá yíkaraiye: “min-náqá nommá peraí-náqá Yóáanemiye. wemá pukáipike yauwéqma itó-uraiye. miráitana anómma akoqnááma wenayáápike pááq kéiye.” téna Érôtima tiráiye.   
\p
\v 3 miráitana Érôtima titata wení ááiq-i-wayukama Yóáanemma yáqtoqma téni-annanapo atáá-umatuweta ánná-naupaq ákáraae. Erótiatima Píripimma ánáakokake miráuraimma Píripima Érôtimma ábâkoboana Érôtima awekémá kuyéna ánáakomma yabitiráine.  
\v 4 naayóbáqá Yóáanema Érôtimma maará téna timá ámikaine: “min-ínímô mayáánama íarutaiye.”  
\v 5 téna titana Érôtima áyáqtaba umátuwena Yóáanemma ikamínéna uráimanibo aarawaatí yáaqa ikátaiye. aarawaamá Yóáaneqtaba ‘Áánûqtuni amuné-náqíye’ tewanabóana ikatîq uráiye.   
\p
\v 6 móra-taoqa Érôtimma marákáraa-kanaama pááq itata waayúkama áíkutaae. miráitana mi-káyúkátí yúrakaq Erótiatima ayáámukoma imá yaráiye. ánibo min-ímô yaiqtábá Érôtima ôriq umá amuqá maréna  
\v 7 min-ínáárúgómmá maará téna Érôtima áraimma Áánûqtun aúrakaq timá akoqnáá umákaraiye: “emá keqtábá móra-yataaqa ‘timiyo’ tinna-yátááqá paá aménúne.” téna Érôtima tiráiye.  
\v 8 min-ínáárúgómmá anóama mirá té tiyó téna anóama timá-amitana maará-tiraiye: “emá Yóáanema nommá peraí-nákómmá ko ikámma aqnómmá aráqma móra-taapepi maré maakáq má timiyo.” téna tiráiye.  
\v 9 Erótiati mirá titana mi-kínímá Érôtini áyakoma ummaa yáguraiye. miráimanibo wení akoqnáá-aimma máqte-kayukama áíkuma máeta ítaraawanaboana Érôtima tiráiye: “mi-qtátááqá áméro.” téna tiráiye.  
\v 10 timátuwena wení ááiq-i-wayukama timáyíkáitata ánná-naupaqa uréta nommá peraí-náqá Yóáanemma ko ikámma ánûaramma aráqma  
\v 11 aqnómmá mamá móra-taapepi matuwéta mamé iréta min-ínáárúmá má ámikaae. miráitana min-áqnómmá anóama máipaq mamé itana anóama téna áraimma Yóáanema ‘pukiye’ tiráiye.  
\v 12 ánibo Yóáaneni iyápo-annama iréta Yóáaneni arááq-auma mamá uqtarááe. uqtamákátuwetama Îtumma mó-tima-amikaae.   
\s1 Îtuma miráuma netuqyaa-káyúkámá (5,000) aáwaqa yímikaiye.  
\p
\v 13 Îtuma min-áímmá ítátuwena mi-márúqá yuwéna móra-unopi-kaarebi waayúkama íma máa-kaqmaa-karaanobaq wenamáa kóuraiye. miráimanibo aarawaamá min-áímmá ítátuweta yeqtí márûqa yuwéta marabí Îtun anaaé waqméta urááe.  
\v 14 anaaékaqa Îtuma áwábaq ko máena netuqyaa-káyúkámá yimónaimma arummá ôriq umágitana kaayoné umá yíkátuwena karí-wáyúkámá mamá atóbamayikaraiye.   
\p
\v 15 énaikaqa Îtuni iyápó-annama marabí iréta tirááe: “aaqá kéekiye. maan-áúkápáqá waayúkama íma máán-aukapaqibo timá yíkénata kóoro. yemá máqte-marupaq uréire kéeta aáwaqa abáá-uma máyáaro.” téta tirááe.  
\v 16 mirá tewana Îtuma timá yímikaiye: “nôraq ínatawaq kóino? kenamáárîq keráwáqá aáwaqa yíméro.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 17 ánibo wení iyápó-annama timá ámikaae: “ketáámá netuq-ááwáqá íma matokáunataae. paá móra-tiyaapaq-yakaraq kaayaqá kátútai-noyaaqa matokáunataae.” téta tirááe.  
\v 18 ánibo Îtuma tiráiye: “kínna mamé ketôpaq yero.” téna tiráiye.  
\v 19 ánibo máqte-kayukama aápêkaq ‘maraq máero’ timátuwena móra-tiyaapaq-yamma kémayena kaayaq-nóyááqá kémayena uréna Áánûqtunopaq múte káonena Áánûqtukaq ‘tíkáiye’ tiráiye. mirá-timatuwena yammá mapákena iyápó-annama yímikaiye. miráitata iyápó-annama matéta aarawaamá yímíqme urááe.  
\v 20 ánibo máqtemma min-ááwáqá naawana yímûqa yaráiye. yaímma aqtó-átó-ááwâqá áíqma tiyááka umá kaayaq-kámáágúq-únámmá áíturaae.  
\v 21 waayúkama aáwaqo naráamma miráuma netuq-wáyúkámá (5,000) narááe. aara iyápógaraqa íma yoráutaae.   
\s1 nokaayúkóní ámûraaqa Îtuma uráiye.  
\p
\v 22 íbêqa Îtuma wení iyápó-annama maará téna timá yímikaiye: “áqnáabaq únópí-káárébí utéra nokaayúpí atátuweraq meran-ábápáq kéwiyaraq kemá waayúkama timá yíkáanata ‘koíyaro.’” téna Îtuma timá yímikaiye.  
\v 23 ánibo Îtuma aarawaamá timá yíkáitata kówana wenamáa anubaq nunamummá tínéna utáiye. énaikaqa wenamáa anubaqá máqe-uraiye.  
\v 24 wení iyápó-annamo kóon-unopi-kaaregoma nokaayúkóní aúkáapi kóitana uwááma anómma yokéna nokómá kárááto kéena únópí-káárémá awéqtaraiye.  
\v 25 aaqá iraránéna aabayaamá máráimma Îtuma nokaayúkóní ámûraaqa maréna wení iyápó-annayopaq iráiye.  
\v 26 nonánánaakaq Îtuma maré kéyitata iyápó-annama aónatuweta ikatîq ôriq urááe. miráitata yemá tirááe: “waátáma kéiye.” kéteta yemá ikatîqa ôriq umá kéeta wááqa yurááe.  
\v 27 ánibo Îtuma paátákáá yááyama tiraíye: “keráwáqtí tíyakoma kaayoné kéinaq máero. kemá Îtuma kéyune. keráwáqá-ikatîqa íoro.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 28 Pítaama maará téna yauwéqma tiráiye: “uyátáráana-nako, emô kéyema emá kemmá tááyenaq enôpaq nonánánaakaq ono.” téna tiráiye.  
\v 29 ánibo Îtuma tiráiye: “maabáq iyo.” titana mikáké Pítaama únópí-káárémá yuwéna nonánánaakaq Îtunopaq uráiye.  
\v 30 miráimanibo Pítaama anón-uwaama yóráiqtaba áaqa ikaténa nonnóbáq kumá yubékine uráiye. miráitana Pítaama wááqa kéyena tiráiye: “uyátáráana-nako, tíwáqnaa uwo!” téna Pítaama tiráiye.  
\v 31 Îtuma páátákáá Pítaamma káyaatoq-mayena tiráiye: “epímmá itáíq-itaiq i-yátááqá pááqyamma wáiye. nôraq itaawáq kaayaq-áúyánámmá kéitaano?” téna Îtuma Pítaamma ítama aónaraiye.  
\v 32 mirá-timatuwaitata yenákámá únópí-káárébí uyámetaayana uwáágoma mikáq yukáiye.  
\v 33 ánibo únópí-káárébímô máe-kayukama Îtuni anón-akoqnaama aónatuweta tirááe: “áraine. emá Áánûqtun-aanikoma máane.” téta tirááe.   
\s1 Kénnétáaretibaqa Îtuma taíbaq karí-wáyúkámá mamá íráqôniq umáyíkaraiye.  
\p
\v 34 yemá nokaayúmmá aqtátuweta Kénnétáaretiq-marabaq urááe.  
\v 35 min-áúkápáq-wáyúkámá maannâ Îtue téta ítaraae. ánibo mi-márúkóní waaqókáq máqte-kayukabaq aamá yúwáawana wéyáwé itata karí-wáyúkámá yiwíqmeta Îtunopataa irááe.  
\v 36 yemá Îtumma inaa téta iyuwáinata karí-wáyúkámá Îtuni paá wáqtôraq ánékuiyana ánibo máqtemma karí-wáyúkámá Îtuni wáqtôraqo ánékuyo-kayukati karígómá ánatagitata máqtemma kanaaráq atóbéqé urááe.   
\c 15  
\s1 Áánûqtuni aammá aúmatan-aikoma ketááí títaubikoni watáama uyátáraiye.  
\p
\v 1 mi-kánááráqá yaímma Pérati-wayukagaraqa aammá aúmatan-aimma yirááti-wayukagaraq yemá Yérútááre-maruqa yuwéta Îtunopaq iréta maará-tiraae:  
\v 2 “nôraq itatawáq ení iyápó-annama ketááí tináábútááma tímikaan-aaimma íma kéwaraao? aáwaqo nánétama iyáámma íma tete kéoe.”  
\v 3 tewana Îtuma yauwéqma timá yímikaiye: “nôraq itaráq keráwáqá keráwáqtí táaimma kéwareraq Áánûqtuni ámáan-aimma íma kéwaraao?  
\v 4 Áánûqtuma maará-tiraiye. ‘emá enanó-enaboni aménáápáq máao. ánibo móra-nakoma anóanabi aboámmá timá táíq umákainaama min-náqá ikamíyana puíno.’ téna tiráine.  
\v 5 miráimanibo keráwáqá maará kéte. ‘móra-nakoma mónerabi móra-yataaqa makénama anóbomma áwáqnaa kéimanibo ‘maannáma monoq-náúpáqtábáé.’ kétenama  
\v 6 anóaboamma ayuwaíno. mirán-ááímmá tarôq kéeq Áánûqtun-aama márúte kéyuweq keráwáqtí táama múte kéyauyoe.  
\v 7 keráwáqá kaayaq-tóyáúkáráq-wáyúkáo, Áánûqtuni amuné-náqá Áítáíya Áánûqtuqtaba áraimma naayóbáqá maará-tiraine.   
\q1
\v 8 ‘maan-ánná-ínínáúkáqá paá amegaa-yóyáúkáké tíwîqa múte kéyauyomanibo íyaqnobaqa keqtábá íma kéyikaiye.   
\q1
\v 9 yeqtábá Áánûqtuma maará-tiraine.  
\q1 ketí ámáan-aimma íkéwaraabo paá waayúkati ámáan-aimma kéwaretaboata keqtábámá paá oyaaq-yúyánámmá kéitaae.’  
\m téna Áítáíya tiráine.” téna Îtuma timá yímikaiye.   
\s1 waayúkama mamá táíqo i-qtátááré.  
\p
\v 10 mi-kánááráqá Îtuma aarawaamá yááyamae iréna iyáámma tete onáíqtábá timá yímikaiye: “keráwáqá itéraq túyánámmá ítama arútáaro.  
\v 11 óyauqnobaqa pérai-qtataakoma waayúkagomma mamá táíq íkéumakaiye. ímiye. ánibo túyánápíké pááq i-qtátáákómá waayúkama mamá táíq kéumakaiye.   
\p
\v 12 mi táoqa Îtuni iyápó-annama iréta tirááe: “Pérati-wayukama min-áímmá itéta ôriq umá íyaqtaba kéoe. minnáyabama emá ítaraano?” téta Îtumma ítama aónaraae.  
\v 13 Îtuma yauwéqma timá yímikaiye: “ketibomá mái-marupaqa wemá yabíkái-qtataaqa yokaa umá wáiye. mi tópímá máqte-qtataaqa wenamáárîq íuqmakaina-yataaqa áainakaraq yayútuwaniye.” téna tiráiye.  
\v 14 Îtuma ókaraq tiráiye: “keráwáqá iyuwáiyata máero. Pérati-wayukama yúramma karoparáakaa-kayukama aammá yirááti-wayukae. aúramma karoparáipoana káqo-nakomma aúramma karoparái-nakomma aammá aráátínata wenarááte-wenaraate íyamma íaoneta maipí metáyóye.” téna Îtuma tiraíye.  
\v 15 Pítaama Îtumma timá ámikaiye: “waayúkama íma mamá táíq in-áíkóní waéqma itaí-áímmá waéqma abarokáq tinataa ítáano.” téna Pítaama tiráiye.  
\v 16 ánibo Îtuma tiráiye: “keráwáqá miráuma káqo-yuma aamá íma ítama arútáa-yuraa kéoe. keráwáqá íyaq kéitaao?  
\v 17 máqte-qtataakoma tóyaupike kumábékena tíyapi kumitana tíyakoma mamá márúte ayá-máípímá kéyuwaiye.  
\v 18 ááqibo óyaupike paábaq yaúbagima mi-qtátááqá túyánápíkékáráq tirunóbákékáráq kéuyena mi-qtátáákómá keráwáqá mamá táwíqa kéiye.  
\v 19 móra-nakoma áyáqnobake úí-qtataaqa mirá-uraiye. táí-auyanamma iténa waayúka ikámma puyena aaraukáqá mamá yataéna kumari-ááímá mamá pááq éna moyámmá mayéna kaaqaari-áúbí maréna akáyáámá téna kéiye.  
\v 20 máqtemma mirái-qtataakoma waayúkama kanaaráq mamá táwîqa íniye. ááqibo móra-nakoma ayáámma íma tete éna aáwaqa ánékuqma naimmá minnágoma waayúkamá Áánûqtun aúrakaq mamá táwîqa íkéiye.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Kéinanai-inikoma áraimma Îtukaq arummá ámikaiye.  
\p
\v 21 mi-kánááráqá Îtuma maami-márúqá yuwéna Tááya-marupakaraq Tááírana-marupakaraq uráiye.  
\v 22 ánibo móra Yéqtaaeo-inimma Kéinabakepoana min-áúkápáq máin-inikoma iréna ááyama tiráiye: “umaataráána-nako, emá Tébitin-annabike íniye tiráan-nako, kemmá emá arummá umátikaao. ketiyáámukomma táí-aagoma mamá táíq kéumakaiye.” téna min-íníkómá tiráiye.  
\v 23 miráitana Îtuma móra-aimma yauwéqma íma timá ámikaiye. ánibo wení iyápó-annama Îtumma timá ámikaae: “maan-íníkómá aamá kárame kéyena tinaaétaa waqmé kéiye. emá timákénana ‘kóíno’.”  
\v 24 téta tewana Îtuma yauwéqma tiráiye: “Ítíráaeobake tipi-típi-anna-wayukama aúyokoqtabae téna Áánûqtuma timátíkáitaq kemá yenamáa yeráwáqtábá kukáune.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 25 ánibo min-íníkómá iréna Îtuni aítaupi araayutaúmmá ayéna tiráiye: “umaataráána-nako, kemmá tíwáqnaa uwo.” téna tiráiye.  
\v 26 ánibo Áánûqtun áama Ítíráaeo-wayukabi wáin-aiqtaba Îtuma yauwéqma tiráiye: “iyápógoni aáwaqa iyákómmá aménúnama minnâ íma arutániye.” téna tiráiye.  
\v 27 ánibo min-íníkómá tiráiye: “umaataráána-nako, emá áraimma kétenamanibo aáwaqa aqtó-átómá anó-nakoni yaareráké marabí kutimmá iyákómá kénaae.” téna tiráiye.  
\v 28 min-íníkómá mirá-timatuwaitana Îtuma yauwéqma tiráiye: “aaragô, emá arummá anómma timéne. nói-qtababi ákái-qtataaqa pááq umáminiye.” téna titana é mi táoqa ayáámukoni karígómá ánataguraiye.   
\s1 netuqyaa-kárí-wáyúkámá Îtuma mamá atóbamayikaraiye.  
\p
\v 29 íbêqa Îtuma mi-márúqá yuwéna Kááriri-nokaayukoni waaqókáq uréna anuraq ko máqe-uraiye.  
\v 30 ánibo netuqyaan-ánná-wáyúkámá ya ikúyakaraae. yemá máqte-kari-wayukama yítauqa táíq uráimma yúramma karoparáimma iyááqtámma kaékáimma yóyauqa aráápaguraimma yaímma-kari-wayukagaraqa Îtunopataa yiwíqmeta irááe. yemá mi-káyúkámá Îtun aítaupitaa máguyikaraae. ánibo Îtuma mamá atóbamayikaraiye.  
\v 31 miráitata aarawaamá iyánáaq éta yemá aónaamma yóyauqa aráápagurai-kayukama aamá kétewata iyáátámma kaékái-kayukama arupú kéowata yítauqa táíq urái-kayukama aammá uréire kéowata yúramma karoparái-kayukama yúramma káonaawata urááe. miráitataboata mi-káyúkámá Ítíráaeo-wayukati Áánûqtun-awiqa múte yaútaae.   
\s1 Îtuma miráuma netuqyaa-káyúkámá (4,000) aáwaqa yímikaiye.  
\p
\v 32 Îtuma wení iyápó-annama yááyamae iréna tiráiye: “maa-káyúkáyábá ôriq umá tirummá kéumayikaune. kaumo-yúpáámá ketê máqe-uraawanaboana yeqtí aáwaqa íma wáiye. yemá yáayaba kéiyanakaraq íma timáyíkáanata kóinoe. aapaqá yááyaba éta yúnááímmá íyábááé.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 33 ánibo wení iyápó-annama timá ámikaae: “maan-áúkápáqá waayúkama íma mááe. ketáámá náakakenaq netuq-ááwáqá mamátaawaq maami-nétúq-wáyúkámá yiménúnataabiyo?”  
\v 34 tewana Îtuma timá yímikaiye: “keráwáqá náaraq umá yanaq makááô?” titata yemá tirááe: “ketáámá abapaké kaayaq-yámmá maréta yaímma arekáq umá-noyaaqa makáunataae.” téta tirááe.  
\v 35 ánibo Îtuma mi-káyúkámá timáyíkáitata yemá marabí maraq máqe-uraae.  
\v 36 ánibo Îtuma maami abapaké kaayaq-yámmá kémayena noyááqa kémaye uréna Áánûqtukaq ‘tíkáiye’ timátuwena mapákena iyápó-annama yímitata yemá matéta mi-káyúkámá yímíqme urááe.  
\v 37 máqte-kayukama namá kanaaráq umátuweta yimuqá makááe. yaímma aqtómá wáimma abapaké kaayaq-kámáágúq-únámmá áíqturaae.  
\v 38 aáwaqo naa-káyúkámá miráuma netuqyaa-káyúkáé (4,000). ánibo aarawáá iyápóma íyorautaae.   
\p
\v 39 ánibo Îtuma mi-káyúkámá timáyíkáitata kówana únópí-káárébí wemá uténa wení iyápó-annagaraq Máágataaniq-aukapaq-marabaq kóuraae.   
\c 16  
\s1 “anón-awaameq-yataaqa aonanaae” téta tirááe.  
\p
\v 1 Pérati-wayukagaraq Táátûti-wayukagaraq Îtunopaq iréta makáqma aónaineta urááe. Îtuma móra anón-awaameq-yataariq ínataa aónanataae téta tiráámanibo  
\v 2 Îtuma yauwéqma timá yímikaiye: “énaikaqa keráwáqá maará kéte. ‘aabayákómá karogarommá káuraitaqa íráqô-kanaama wániye.’ kétee.  
\v 3 ánibo aabáyaanapimma keráwáqá maará kéte. ‘konnákómá abúkitana aabayákómá karogarommá káuraipoana uwááma kéyorena aaqá yíniye.’ kétee. minnâ áraine. aabayákóní awaaméqá keráwáqá aónama kéyainaae. miráimanibo íbêqa maa-kánáágómá keqtábá awaaméqá immá íaonama kéyainaae.  
\v 4 íbêq-wayukama keráwáqá táí-noini-naukare. Áánûqtumma íaonaraa-kayukaraa-kayukae. kemmá anón-awaameq-yataaqtaba ítama káonaamanibo kemá móra awaaméq-yátáárîq onaq íaonainoe. keráwáqá paá Yónaani awaaméq-yátááqá mayánoe.” téna móraiq umá pukáipike itó-iniqtaba timátuwena Îtuma kóuraiye.   
\s1 Pérati-wayukagaraq Táátûti-wayukati yíqtigoni waéqma itaí-áímmá  
\p
\v 5 yemá iyápó-annama nokaayúmmá aqtátuweta kéwetamanibo yaímma yammá yiwikátuweta íma mayéta irááe.  
\v 6 ánibo Îtuma timá yímikaiye: “keráwáqá atéráaro! keráwáqá Pérati-wayukagaraq Táátûti-wayukati yammá itoraí-kánámá yíqtiyaba atéqma arútáaro.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 7 ánibo yeíyáá watáá-wataa téta: “ketáámá yammá íma mamé iráunataae. miráitanaboana kétiye.” téta iyápó-annama tirááe.  
\v 8 Îtuma ítarenaboana tiráiye: “nôraq itaráq keíyááma netuq-túyánámmá itéraq ketáámá yammá íyaq makáunataabiyo kéteo? keráwáqtí itáíq-itaiq umá mái-yataaqa pááqyamma wáiye.  
\v 9 kemá móra-tiyaapaq-yamma mapamúnata netuqyaa-káyúkámá (5,000) naráaqtabama íyaq túyánámmá kéitaao? náaraq umá kamaaguq-unanaq áíqturaanabiyo?  
\v 10 ánibo abapaké kaayaq-yámmá mapamúnata netuqyaa-káyúkáma (4,000) narááe. miráuma áíkuteta nátúwááwaq aqtó-átó-ááwáqá áíqma náaraq umá kamaaguq-unanaq áíqturaanabiyo?  
\v 11 nôraq itaráq keráwáqá íma kéitaao? kemá yaqtabá íma timá tímikaune. keráwáqá Pérati-wayukagaraq Táátûtiq-wayukagaraqti yíqtiyaba atéráaro.”  
\v 12 téna Îtuma móragaraq tiráiye. miráitata iyápó-annama mikáq ítaraae. Îtuma yakaráq waéqma agayaí-yíqtíyábá íkétiye. ímiye. wemá paá Pérati-wayukagaraq Táátûtiq-wayukati yááyaba ‘atéráaro!’ téna tiráiye.   
\s1 Pítaama Îtuqtaba “yauwéqmataa tiwiraí-náré” téna abarokáq tiráiye.  
\p
\v 13 Îtuma Tétáríá Píripai-aukapaq uréna mi-kánááráqá wení iyápó-annama ítama yimónéna tiráiye: “aarawaamá nóinae tétawaq Waayúkagoni Áráakoqtaba áwîqa kéyaao?” téna ítama yimónaraiye.  
\v 14 ánibo iyápó-annama tirááe: “yaímma-wayukama téta ‘Yóáanema nommá peraí-náré’ kétewata yaímma-wayukama téta ‘wemá Iráíyae.’ kétewata yaímma-wayukama téta ‘wemá Yérémáíyama káqomma Áánûqtuni amuné-náré’ kéte.” téta tirááe.  
\v 15 ánibo Îtuma iyápó-annama ítama yimónaraiye: “kenamáárîq keráwáqá keqtábámá náawae téraq tíwîqa kéyaao?” téna Îtuma ítama yimónaraiye.  
\v 16 Tááímoni Pítaama yaúwéqma tiráiye: “emá yauwéqma yiwiraí-náqá Metáíyae Áánûqtuma matúq-matuq umá máin-nakoni áanimone.” téna Tááímoni Pítaama tiráiye.  
\v 17 minnáyaba Îtuma yauwéqma tiráiye: “Tááímonio, Yóáaneni áaniko amuqá maraao. mórama maa-márábí-nákómá íma maamin-áímmá timá ámikaiye. ímiye. ketibomá wení márûpaq mái-nakoma wenamáa maaminnáma emmá aráátiraiye.  
\v 18 kemá kétima-amune. emá Pítaamone. ení áwîkoni áaimma óqtamone. miráuma akoqnáá-oqtan-amuraaq naammá umáráanikaa umá enápó kemá ke-ánná-wáyúkámá áaimma átáma mamá áíkuyikanune. ánibo puí-yátáákómá ketí waayúkama íuyataniye.  
\v 19 kemá emmá Áánûqtuni márûpaq uyáberai-naapaamma kámune. kíma matokéna uyábéráinikaa umá kanaaráq uínóne. nóinawabi té emá máqten-amaan-aimma té ‘mirá íoro. maará íoro.’ tinna-ámáán-áímmá minnágaraq Áánûqtuni márûpaqa paá wániye. ánibo ení ámáan-aimma ‘miráoro-maaraoro.’ tinna-ámáán-áímmá móraiq umá Áánûqtuni márûpakaraq paá wániye.  
\v 20 ánibo Îtuma wení iyápó-annayaba akoqnáá-aimma timá-yimena: “keqtábá ‘Metáíya yauwéqma tiwiraí-náré’ ítero.” téna Îtuma timá yímikaiye.   
\s1 Îtuma téna “pukéq itó-onune.” téna tiráiye.  
\p
\v 21 mi-kánááráké Îtuma áaimma átárena wení iyápó-annama abarokáq timá yíkaraiye: “kemá Yérútáárebaq ónáae. mibáq uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq kawáá-wáyúkágáráq ámáan-aimma yirááti-wayukagaraq yemá mirá umátikaiya-waigoma kemmá anómma tíqa íniye. yemá kemmá tíkamma puínomanibo kaumo-yúpáámá yauwéqma itó-ureq tú amá mánune.” téna tiráiye.  
\v 22 ánibo Pítaama Îtumma áwábaq awíqme uréna káwaagena tiráiye: “uyátáráana-nako, emá ímira-uwo. mi-qtátááqá íma pááq íno.” téna Pítaa tiráimanibo  
\v 23 Îtuma waéqma Pítaamma timá ámikaiye: “Tááqtaao, emá tinaaépaq yáwaao! emá ketúyánámmá mamá táíq-íné kéone. emá Áánûqtuni aúyánámmá íma kéitaane. emá paá waayúkati yúyánámmá kéitaane.” téna Îtuma tiráiye.   
\p
\v 24 mikáké Îtuma wení iyápó-annama timá yímikaiye: “móra-nakoma ketinaaé waránáae ténama wemá wení aúyánákóní akaí-yátááqá paábaq márúte yuwéna wení kaapaq-yámá maména puínéna yokaa énama tinaaé waraíno.  
\v 25 ánibo móra-nakoma wení maamin-áúwáráímmá yáqtoqma akoqnáá énama wení matúq-matuq umá mái-auwaraimma aúyokiniye. ááqibo móra-nakoma wení aúwaraimma keqtábáé téna puyénama wemá uyátá-maqma íráqôn-auwaraimma abatániye.  
\v 26 móra-nakoma maa-márábíké máqte-qtataaqtaba aúyánámmá itánîmanibo wení matúq-matuq umá mái-auwaraimma aúyokinanama mi-máqté-qtátáákómá náaraq umáq áwáqnaa íníyô? ánibo wení aúwaraimma nói-meyakakenaq yauwéqma meyánîq íníyô?  
\v 27 Waayúkagoni Áráaqa kemá ketiboní akoqnáá-tagama-yataakaraq kumónúnama ketí kaqtó-wayukate Áánûqtunopake kumónúnatae. mi-kánááráqá kemá aarawaatí máqten-aaiqtaba meyámmá yiménúne.  
\v 28 kemá áraimma kétima-timune. yaímma-wayukama maannámo máa-kayukama íma pukéta paá máeta aónaraiyana Waayúkagoni Áráaqa anó-kinimma aúqma máena kumíniye.” téna Îtuma tiráiye.   
\c 17  
\s1 Îtuni aúgoma mamá waéqma aokarîq uráiye.  
\p
\v 1 abapaké móra-kanaama yátámakitana Îtuma Pítaamma káwirena Yêmitiyaa mi-kátámá Yóáanete yiwíqmayaitata mórama uyátárain-anuraq utááe. yenamáa mibáq máqe-uraae.  
\v 2 ánibo Îtuni aúgoma yúrakaq mamá waéqma aokarîq uráiye. miráitana wení óikoma tágama aakáá kégaitana wení wáqtôgoma wayámmá kamá ókáá karáiye.  
\v 3 ánibo Mótetiyaa Íráíyama Áánûqtuni márûpake kumáeta Îtute watáá-wataa kéteyata yemá aónaraae.  
\v 4 Pítaama minnáma aónatuwena Îtumma timá ámikaiye: “uyátáráana-nako, ketáámá maakáq máunataama íráqône. emmá akáinaqa kanaaráq kemá kaumomá kogonaagó-namma maakáq ónúne. mórama ení naané mórama Mótetini naané mórama Íráiyani naané téq miráuma ónúne.” téna Pítaama tiráiye.  
\v 5 mirá kétena máiqtaba mórama aakáá kaikónnákómá kumma yawááq umáyikaraiye. ánibo móra-aikoma mi-kónnápíké maará-tiraiye: “maannáma ketáanikoma tikáin-iyapoe. wení áaiqtabama ôriq umá kétikaiye. keráwáqá wenáama ítáaro.” téna aagómá mi-kónnápiké tiráiye.  
\v 6 ánibo iyápó-annama min-áímmá ítátuweta ikatîq kéetaboata yemá yóipake marabi yiqá agurááe.  
\v 7 miráitana Îtuma yimakaq iréna yineq kánekuyena timá yímikaiye: “keráwáqá itó-oro. keráwáqá ikatîq íoro.” téna tiráiye.  
\v 8 ánibo yemá itó-uma aónaamma káqo-wamma íma aónaraabo paá Îtumma wenamáa aónaraae.   
\p
\v 9 min-ánúmá yuwéta kégumowana aapaqá Îtuma akoqnáá umá timá-yimena tiráiye: “keráwáqá maami-qtátááqá aónaamma móra-nakomma íma timámeraq yukáiyana Waayúkagon-Araaqa kemá pukéq itó-onna kanaaráq wino.” téna Îtuma timá yímikaiye.  
\v 10 ánibo yemá iyápó-annama Îtumma ítama aónéta tirááe: “nôraq itatawáq ámáan-aimma yirááti-wayukama Íráiyaqtaba Metáíyani áqnáabaq yíno kéteo?” téta tirááe.  
\v 11 ánibo Îtuma yauwéqma timá yímikaiye: “owé. áraine. Íráiyama iréna máqte-qtataaqa mamá yokaa íniye.  
\v 12 miráimanibo kemá kétima-timune. Íráíyaraa-naqa áqa iráitata waayúkama wemmá íaonama arútaraae. ímiye. yemá paá yeqtí yikaí-yátáákáké yúyánámmá kéwareta táí-aaimma ókon-okomma tarôq umákaraae. miráráá umá Waayúkagoni Áráaqa kemmá min-áwáátárîq umátikanoe.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 13 mirá-timatuwaitata Îtuma nommá peraí-náqá Yóáaneqtaba kétiyaa téta wení iyápó-annama ítaraae.   
\s1 Îtuma móra-iyapoma táí-aagoma arunóbáqá máin-iyapoma mamá atóbamakaraiye.  
\p
\v 14 Îtuma wení iyápó-annagaraq yemá netuqyaa-káyúkábí yauwéqma koyamá kéowana móra-nakoma Îtunopaq iréna arayutaúmmá ayéna tiráiye:  
\v 15 “uyataráána-nako, emá ketáanikomma arummá umákaao. wemmá augááyámma kákaiye. netuqyaa-kánáámá wemá irabí kégaugena nopí kémetagena kéiye.  
\v 16 ánibo kemá min-íyápómá awíqme ení iyápó-annayopaq únnama íma mamé érákáawaniq urááe.” téna tiráiye.  
\v 17 Îtuma yauwéqma timá ámikaiye: “keráwáqá min-ánná-wáyúkámá itáiq-itaiq í-yáqtááqá íma wáitana keráwáqtí tíyakoma íma kárutaiye. náaraq umá kanaawaq kemá keráwáqtêma máunaq Áánûqtuni akoqnááma matááô? náaraq umá kanaawaq kemá keráwáqtí ummaamá mayánúnô? keráwáqá min-íyápómá awíqmera maakáq ketôpaq yero.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 18 miráitana Îtuma mi-táí-áágómmá awáágítana min-iyápógómmá ayúwáitana ê kí-taoq wení karígómá ánatamakaraiye.   
\p
\v 19 ánibo iyápó-annama Îtunopaq aúpáq iréta timá ámikaae: “nôraq itataawáq ketáámá maami-táí-áágómmá kanaaráq íma kéwaqtuwaunataabiyo?” téta tewana  
\v 20 Îtuma yauwéqma timá-yimena tiráiye: “keráwáqtí itáíq-itaiq umá arummá timí-yátááqá pááqyapoaq keráwáqá kanaaráq ímira-inoe. kemá áraimma kétima-timune. karáwáqtí itáíq-itaiq umá arummá timí-yátááqá pááqyapoaq keráwáqá kanaaráq ímira-inoe. kemá áraimma kétima-timune. keráwáqtí itáíq-itaiq umá arummá timí-yátáákómá miráuma pááqyan-anayukoraa kéinaqa kanaaráq keráwáqá maan-ánúgómmá timákeraq ‘emá itó-uma merapaq waao’ tíyana kanaaráq wíniye. keráwáqá káqomma máqteniq inómanibo  
\v 21 mirá-táí-áágómmá matuwáiyaba paá nunamukáráq aáwaqa awetáigaraq yenamáa kanaaráq wániye.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Îtuma “puyéq itó-onune” téna móragaraq tiráiye.  
\p
\v 22 Kááriri-marupaq uréire kéeta Îtuma iyápó-annama timá-yimena tiráiye: “yemá Waayúkagon-Araaqa kemmá namuro-wáyúkátí iyáápi áaimma átáma maránóe.  
\v 23 miráiyata tíkamiyaq puyéq kaumo-kánáámá maéq itó-onune.” téna titata iyápó-annati íyakoma ummaa yáguraiye.   
\s1 Îtuma anó-monoq-nakoni táákiti-moneqa yukáiye.  
\p
\v 24 Îtuma wení iyápó-annagaraq anaaékaqa yemá Kápéranabaq koyaawana anó-monoq-naupaqtaba táákiti-moneqa máyáa-kayukama Pítaanopaq iréta maará téta timá ámikaae: “keráwáqtí tirááti-nakoma anó-monoq-naupaqtabama táákiti-moneqa kéyuwaiyo?” téta ítama aónaawana Pítaama yauwéqma tiráiye:  
\v 25 “owé.” téna tiráiye. ánibo Pítaama naaúpaq uyábéráitana áqnáabaq Îtuma Pítaamma ítama aónainoqtaba aamá timátuwena Pítaamma ítama aónaraiye: “Tááímonio, emá nóine té kéteno? maa-márábí-kíní-káyúkáráqá meyámmá táákiti-moneqa náayuwaq kámeo? maa-máráráké-káyúkáwábi óq-marabake-kayukabikena kémayaao?” téna Îtuma ítama aónaraiye.  
\v 26 Pítaama tiráiye: “óq-marabake-kayukabikene.” téna tiráiye. ánibo Îtuma timá ámikaiye: “miráitana maa-máráráké-káyúkámá táákiti-moneqa íma kéyuwaamanibo  
\v 27 Áánûqtuni iyápóboaqtaa táákiti-moneqa íma kanaaráq yiménúnataamanibo ketáámá maami-káyúkámá mamá íyamma íumayikanatae. miráinaq emá nokaayúpáq uré noyááqa mó-yaao. áqnáabaq yenna-nóyáákómmá óyauqa ógaarennama min-nóbáqá móneqa wániye. mi-mónéqá mayéma táákiti mayaí-wáyúkámá anó-monoq-naupaqa etê kerátáí táákitima mó yimiyo.” téna Îtuma tiráiye.   
\c 18  
\s1 Áánûqtuma yabíkái-marupaqa anómma náawaq maíyo?  
\p
\v 1 mi-kánááráqá iyápó-annama Îtunopaq iréta tirááe: “Áánûqtu yabíkái-marupaqa náawaq tébakaqa uyátá-maqma anómma máiyo?” téta tirááe.  
\v 2 Îtuma móra pááqyan-iyapoma awíqme iréna yeqtí aúkáapi má itó-umakaraiye.  
\v 3 ánibo Îtuma tiráiye: “kemá áraimma keráwáqá kétima-timune. keráwáqá íma waéqma pááqyan-iyaporaa éqa keráwáqá íma Áánûqtu yabíkái-marupaqa uyáberanoe. áraimma ímiye.  
\v 4 móra-nakoma wenaúma íma mamé uyéna maan-íyápóráá umá pááqyan-awiqa mayénama min-nákómá káqo-yuma uyátá-maqma Áánûqtu yabíkái-marupaqa mániye.  
\v 5 ánibo móra-nakoma ketíwîkaq maarán-iyápómá áwáqnaa énama kemmá móraiq umá tíwáqnaa kéiye.   
\s1 táí-aaikoma móra-nakoni arummá amí-yátááqá mamá táíq kéiye.  
\p
\v 6 maami pááqyan-iyapoma náayubi kekáq yirummá timíya-noiyapobike móra-nakoma ketôpakemma mamá paábaq waéq-yikenama min-nákómmá móra anón-oqtamma min-nákóní ánûwarapi kúmarena anó-nokoni aúkáapi iyaabótuwanimma minnâ pááqya-qtataare. Áánûqtuni táí-meyamma uyátá-maqma anómma mayániye.  
\v 7 maa-márábi-káyúkámá ketôpake yuwéta waéqma koíya-kayukama anaaékaqa táwíq umáginomanibo miráuma táí-aaimma pááq kéiye. áaqibo móra-nakoma ketôpake káqo-yuma mamá paábaq waéq-yikenama wemá uyátá-maqma anómma táwiq umáginiye.   
\p
\v 8 keráwáqtí tiyáákowabi títaukoma keráwáqá mamá kéwaerena kúmiq-yataapi mamá kétikainaqa tíyáánaa títauqa aráqma paábaq yúwáaro. minnâ keráwáqá keráwáqtí tiyáánaa títauqa paá wárainana kúmiq-yataapi tiwíqme kéwinatama anaaékaqa keráwáqá iramá káíq-kaiq éna íma putínáí-írábí iyaabótuwanoe.  
\v 9 ánibo túrakoma mamá waéqma kúmiq-yataapi kétikainaqa kubíqma paábaq yúwáaro. kímora-turamma wáinaqa kanaaráq matúq-matuq umá mái-auwaraimma mayáínóbo kaayaq-túrámmá wáinatama keráwáqá yaúma iramá káíq-kaiq-irabi iyaabótuwanoe.” téna Îtuma timátuwena.   
\s1 tipi-típima aúyokurai-waigoni waéqma itaí-áíné.  
\p
\v 10-14 ókaraq tiráiye: “keráwáqá atéráaro. pááqya-noiyapoyabama kemmá itáiq-itaiq umá paátataare téq íma keráwáqtí aúkáapikemma móra-tuyanamma ítáaro. kemá keráwáqá kétima-timune. ketibomá Áánûqtunopaqa mórá-mora-yuma yeqtí kaqtó-wayukama aati-aatimá paá mááe. minnâ ketibomá maami-nóíyápóbíké mórama aúyoraiyaba íkákaiye. Waayúkagon-Araakoma waayúkama Áánûqtunopaken-amma yuwéta aúyokuraa-kayukama yauwéqma yiwiránéna kukáiye. keráwáqá nóine téraq kéitaao? móra-nakoma miráuma taíbaq tipi-tipima (100) makáinana móra-tipi-tipima aúyokinanama íyaq abáá-iniyo? owé. miráuma abapaké kaayaqté-kaayaqte-tiyaakagaraq móra-tiyaama naikamá kaayaqté-kaayaqte (99)-tipi-tipima iyuwaínata anubaq máiyana móramo aúyoki-waigoqtaba ko abáá-iniye. kemá áraimma keráwáqá kétima-timune. mi aúyoki-tipi-tipima abatátuwena awirénama mimórámô aúyokitana awírái-waigoni amuqá anómma marániye. ánibo (99) tipi-típima íma aúyokoyuti yimuqá íma kémarainiq umá amuqá marániye. miráráá umá ketibomá Áánûqtuma wení márûpaq máin-nakoma maa pááqya-noiyapoti aúkáapike mórama aúyoraiyaba íma kákaiye.   
\s1 tíbâqawaama kúmiq-yataariq kéiyaqa mamá arupú umáyikai-aaine.  
\p
\v 15 ítáaro. enábâkoraa-nakoma emmá kúmiq-yataariq kéumakainaama kanaaráq emá uréyaq kenákámá kenammáa maéka wení kúmiq-yataaqa aráátiyo. ánibo wemá enáama itáinnama miráuma enábâkoraa-naqa yauwéqma awiránóne.  
\v 16 ááqibo wemá enáama íma itáinaama emá kaayarábi móra-naqa awiqma yagaroqtamá okao. miráuma ‘kaayarábi kaumo-wáyúkámá kanaaráq mimórá-áikáq aamá tínóe.’ téna Áánûqtuni agamatá-kánnáábí kétipoana min-áíkomá akoqnáá umá wániye.  
\v 17 miráimanibo wemá yeqti yáama ímo itaínaama kanaaráq monoq-náúpáq áíkuiya-kayukabi mó-tero. ánibo monoq-náú áíkuyo-kayukati yáama itáíyábágáráq íakainaama minnâ wemá aamá íitainapoana monoq-náú áikuyo-kayukayopaq íuwininiq umákáaro.   
\p
\v 18 kemá áraimma keráwáqá kétima-timune. máqte-qtataaqa maa-márábimô aúyaq-maraiyaq-qtataaqa Áánûqtuma wení márûpaqa aúyaq-maraniye. ánibo máqte-qtataaqa maa-márábimô timáyikaiya-qtataaqa Áánûqtuma wení márûpaqa timátikaniye.   
\p
\v 19 kemá ókaraq keráwáqá áraimma kétima-timune. yenákámá kaayaq-nákórátámá keráwáqti aúkáapikema kenákámá mimórá-túyánákáq maréka nunamummá tiyamma kanaaráq ketibomá Áánûqtuma wení márûpaqa máin-nakoma yenákámá yimíniye.  
\v 20 taákaq máráaro! paá kaayaq-nákówábi kaumo-nákómá ketíwîqtaba áikuma maiyaqa kanaaráq kemá yeqtí aúkáapi mánune.” téna Îtuma akoqnáá-aimma tiráiye.   
\s1 móra mayaí-nákómá wení aqtábááma íma yauwéqma kéyimi-waigoni waéqma itaí-áímmá  
\p
\v 21 mi-kánááráqá Pítaama Îtunopaq iréna timá-amena tiráiye: “uyátárai-nako. náaraq umábaraq ketíbâkoma kúmiq-yataariq umátikainaq kemá wení kúmiq-yataaqa mamá paábaq matuwéq tiwikátuwanuno? abapaké kaayapárábiyo?” téna Pítaama tiráiye.  
\v 22 Îtu maará téna yauwéqma timá ámikaiye: “abapaké mórabaqa ímiye. miráuma abapaké kaayaq-wáyúká aíyayaa-tiyaaka umá abapaké kaayapáq (77) wení kúmiq-yataaqa páabaq matuwéq awikátuwao.  
\v 23 miráinana Áánûqtuma yabikái-kayukama miráráá kéoe. kíniraa umá wení mayaí-wáyúkátê aqtábááma mamá arupú ínóe.  
\v 24 wemá aqtábááma áaimma átáma mamá arupú kéitata yemá móra-naqa awíqmeta wenôpaq irááe. min-nákóni aqtábááma ámikaamma miráuma netuqyaammá táwibaq-moneqa (10 tausen kina) aqtábááma wái-nare.  
\v 25 miráitana wení móneqa íma wáipoana anónnáma kanaaráq amíniye. miráitana kínima téna maami-nákáráq ánáakokaraq wení iyápógaraq wení máqte-qtataakaraq waayúkaraq maraíyata meyánîq kéiyaraq mirá-mónéqá mamá anónnáma aqtábááraq kínimma áméro tiráiye.  
\v 26 miráitana mi-máyáí-nákómá kínini aítaupi araayutaúmmá ayéna maará téna inaa tiráiye. ‘arummá umátike tiwé urénaro. kemá ení máqten-aqtabaaraq anónnáma ámíqma ánatanune.’ téna tínana  
\v 27 min-nákóní anó-nakoma arummá umákena wení aqtábááraq ayuwaítana anónnáma íma ámikaiye.   
\p
\v 28 ánibo mi-máyáí-nákómá máápaq yaúbarena aónaimma móra-mayai-naqa tiyáákama (100 kina) aqtábááma ámikai-nare. minnáqá ánûwarapi yáqtoqma akoqnáá umátokena tiráiye. ‘aqtábááma ámikaunaraqtaba páátákáá anónnáma timiyo.’ téna tiráiye.  
\v 29 miráitana min-nákómá wetê mórabi mayaímá mayáaya-nakoma wekáq araayutaúmmá aténa maará téna inaa tiráiye. ‘emá arummá umátike tiwé urénaro. kemá ení aqtábááraq anónná aménúne.’ téna tiráimanibo  
\v 30 wemmá paá íákaraiye. min-náqá ánna/-naupaq mó ákaraimma wemá ánná-naupaq máena wení aqtábááma meyánîq umá ánataniye tiráiye.  
\v 31 ánibo káqo-mayai-wayukama miráin-aaimma aónatuweta íyaqnobaq ítama táíq umátuweta yemá yeqtí anó-nakaq uréta miráin-aimma mó timá abarokáq urááe.  
\v 32 miráitana anó-nakoma mi-máyáí-náqá anón-aqtabaama wái-naqa ááyarena maará téna timá ámikaiye. ‘emá táí-mayai-naqone. áqnáabaqa kekáq ibiqá yaráánaq kemá ení máqten-aqtabaama yuqmá paátataakaa uráune.  
\v 33 kemá emmá tirummá umákaraune. emá nôraq itaawáq ení móra-mayai-nakomma arummá íkéumakaano?’ téna tiráiye.  
\v 34 ánibo wení anó-nakoma áyámma itana min-náqá i-wáyúkátí iyáápi máráitata i-wáyúkámá ánnábi ákáawana máena kammáa káena wení aqtábááma anónná yauwéqma aminiye.” téna Îtuma mi-kátáámá  
\v 35 timátuwena tiráiye: “keráwáqtí tiyaqnobaqa máqtemma tíbáqawaaraa-kayukati kúmiq-yataaqa íma mamá paábaq kéyuwaapoana ketibomá Áánûqtuma wení márûpaq máin-nakoma móraiq umá keráwáqtí kúmiq-yataaqa íma mamá paábaq matuwéna awikátuwaniye.” téna Îtuma tiráiye.   
\c 19  
\s1 aaraukáqá mamá yataí-ááíqtábá Îtuma tiráiye.  
\p
\v 1 Îtuma mi-máqtén-áímmá timá ánatatuwena Kááriri-maruqa yuwéna Yúría-marupaq yauwéqma Yótaa-nokomma móra-aukapaq uráiye.  
\v 2 netuqyaa-káyúkámá anaaé waqmé kéowana min-áúkápáqá karí-wáyúkámá Îtuma mamá atóbamayikaraiye.   
\p
\v 3 yaímma Pérati-wayukama Îtunopaq iréta wemmá makáqma aónaraae. yemá maará-tiraae: “ámáan-aikoni aúrakaqa máqte-kayukama yínááqa waqtuwaí-ááímmá kanaaráq yínááqa waqtuwánô?”  
\v 4 téta tewana Îtuma yauwéqma tiráiye: “keráwáqá maamin-áímmá íyaq yoráútaao? maará-tiraine. naayóbáqá Áánûqtuma máqte-qtataaqa tarôq uráine. naayóbáqá aaragáráq waagaráq tarôq uráine.  
\v 5 tarôq umá yikátuwena maará-tiraiye. ‘miráinana waagómá anóaboamma ayuwéna ánáakote yagaroqtamá maéta yenákámá móra-yuma aúqma máyoye.’ téna Áánûqtuma tiráine.  
\v 6 miráitata yenákámá íma kaayaq-wáyúkáráá umá mááye. ímiye. yenákámá miráuma mi-mórá-yúmá aúqma mááye. miráinata Áánûqtuma yarúyikarainnama íma yatáétao.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 7 ánibo Pérati-wayukama Îtumma timá-ameta tirááe: “nôraq itanawáq Mótetima ámáan-aimma timénataa waagómá aaraukáqá yataí-áúbámá agamá ‘aaragómmá ámítuwe waqtuwaao’ tiráíyô?” téta itama aónaraae.  
\v 8 ánibo Îtuma timá yímikaiye: “minnâ tirunóbáqá akoqnáá kéeq keráwáqá aamá arátéwana Mótetima keráwáqti aammá awiyéna ‘aaramá waqtúwáaro’ tiráine. miráimanibo naayóbáqa maramá áaimma átarai-kanaaraqa mirán-ámmá íma wáqe-uraine.  
\v 9 kemá maará téq keráwáqtábá kétune. móra-nakoni ánáakoma kumari-ááímmá íma tarôq kéinana awaikómá paábaq kéwatuwena káqon-inimmo mayainama min-nákómá kumari-ááímmá tarôq kéiye.” téna Îtuma tiráiye.   
\p
\v 10 ánibo Îtuni iyápó-annama Îtumma timá ámikaae: “miráinatama aaramá íma mayánóma minnâ uyátá-maqma kanaaráq íye.” téta wení iyápó-annama tirááe.  
\v 11 tewana Îtuma maará-tima-yimikaiye: “máqte-noininaukaqa maamin-áímmá kanaaráq íma mayánómanibo yaímma-wayukaraq Áánûqtu yímikaiye.  
\v 12 ítáaro. yaímma-wayukama aaramá íma kanaaráq mayánómma minnâ yaímma-wayukama yeqtí yúgoma aúyakurainatama kanaaráq iyápóma íma maqyikánómma yeqtí yinóama mirápáq maqyikáraipoatabi waayúkama yikáma kareremá aúqyíkaraipoata aaramá íma kanaaráq mayánóe. ánibo yaímma-wayukama aaramá íma máyáamma miráuma yeqtí yúyánákáráq yirukaráq máqte-qtataaqa Áánûqtumma kámetaboata yemá aaramá íkémayaae. miráineqa keráwáqá kanaaráq mirá-inoe. maaminnámo tiraatíyan-aimma máyáaro!’ téna Îtu tiráiye.   
\s1 Îtuma pááqya-noiyapoma wení kaayoné-yátááqá yímikaiye.  
\p
\v 13 mi-kánááráqá yaímma-wayukama pááqya-noiyapoma yiwíqmeta Îtunopaq irááe. wemá yineq ayáámma yínêkuyena nunamummá tíkáae téta irááe. miráimanibo Îtuni iyápó-annama aamá yiwááguraae.  
\v 14 ánibo Îtuma tiráiye: “keráwáqá pááqya-noiyapoma iyuwaíyata ketôpaq yero. keráwáqá íma yáqtoq-yikaaro. Áánûqtu yabíkái-marupaq mái-wayukama mirá-nóíyápótí márûqiye.” téna tiráiye.  
\v 15 mirá-timatuwena ayáámma pááqya-noiyapoti yineq árúqmakaiye. miráumatuwena Îtuma min-áúkápáqá yuwéna kóuraiye.   
\s1 maabu-nákóma netuq-ótámmá makáiye.  
\p
\v 16 móra-nakoma Îtunopaq iréna tiráiye: “yirááti-nako, kemá náaraq umáwaq íráqôn-aaimma tarôq éraq aati-aatimá matúq-matuq umá mái-auwaraimma mayánúnô?” téna ítama aónaraiye.  
\v 17 ánibo Îtuma timá ámikaiye: “nôraq itaawáq íráqô-qtataaqtabama kemmá ítama káonaano? aúyánánóbáqá arútama itaao. kímora-naqa wenamáa íráqô-naqiye. ánibo emá aúwaraimma mayánéma kanaaráq emá máqten-amaan-aimma waraao.” téna tiráiye.  
\v 18 ánibo min-nákómá Îtumma timá ámikaiye: “nóin-amaan-ainabiyo?” téna tiráiye. Îtuma tiráiye: “ámáan-aikoma maará-uraiye. waayúkama íma ikámma puyuwo. aaraukáqá íma mamá yataiyo. moyámmá íma mayaao. káqo-wamma kaaqaarimá ítimakaao.  
\v 19 emá enanó-enaboni aménáápáq mááo. enamáárîq arummá amé kaayoné ónaiq umá náawabi enamakaq maína-naqa arummá amé kaayoné umákaao.” téna tiráiye.  
\v 20 ánibo mi-mábú-nákómá Îtumma timá ámikaiye: “mi-máqtén-ámáán-áímmá kemá kéwaraune. kemá nói-qtataaqtabawaq aqtórárîqa kéuno?” téna ítama aónaraiye.  
\v 21 Îtuma yauwéqma timá ámikaiye: “emá kanaaráq umá ánatanaae téma emá uré ení máqte-qtataaqa waayúkaraq marénata meyánîq kéiya minnárake móneqa maté áwáyoq-wayukama yímituwema Áánûqtuni márûpaqa íráqô-qtataaqa maránóne. emá ketinaaé ya-waraao.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 22 mi-mábú-nákómá min-áímmá itáá ena áyákoma ummaa kéyaipaq kóuraiye. miráimma wemá taíbaq-yataaqa makáiqtababoana mirá-uraiye.   
\p
\v 23 ánibo Îtuma wení iyápó-annama timá yímikaiye: “kemá keráwáqá áraimma kétima-timune. móneqa netuqyaa makái-nakoma Áánûqtu yabíkái-marupaq uyáberaniqtabama kammáa kámagiye.  
\v 24 kemá keráwáqá ókaraq kétima-timune. móra-wamma káámoma oótiraa-kakoma wáqtô aráátai-waigoni aapimmá peránénama kammáa ainíkáá umá móneqa netuqyaa makái-nakoma Áánûqtu yabíkái-marupaq uyáberaniqtaba anómma uyátá-maqma kammáa kámagiye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 25 yemá iyápó-annama maamin-áímmá ítátuweta iyánáaq urááe. yé maará-tiraae: “miráinana náawaq Áánûqtuni-marupaq wemá kanaaráq uíníyô?” téta tirááe.  
\v 26 ánibo Îtuma yúrapi karákéna timá yímikaiye: “waayúkama kanaaráq mirá íinoe. Áánûqtu wenamáa máqte-qtataariq kanaaráq íniye.” téna   
\p
\v 27 Îtuma mirá-timatuwaitana Pítaama yauwéqma tiráiye: “éqtukenaro. ketáámá máqte-qtataaqa yuqmá ánatetaa enanaaé ya kéwaraunataae. miráinataa ketáámá nói-qtataaraq mayánúnataabiyo?” téna Pítaama tiráiye.  
\v 28 ánibo Îtuma timá ámikaiye: “kemá áraimma keráwáqá kétima-timune. anaaékaqa máqte-qtataakoma aúgeniq íni-kanaaraqa kemá Waayúkagoni Áráaqa akoqnááma mayéqa kínin-abitataraq mánune. mi-kánááráqá keráwáqá tiyááka umá kaayaqá ketinaaémo kéwaraiya-kayukama tiyááka umá kaayaq-ábítátáráq mánoe. keráwáqá Ítíráaeobake tiyááka úma kaayaq-ánná-wáyúkámá mamá yainánóe.  
\v 29 máqte-kayukama ketíwîqtaba itéta yeqtí naammá yuwéta yíbâqawaanabi yímanaatoinabi yinóanabi yiboánábi iyápóabi yeqtí yónábi yukáíya-kayukama yemá ókaraq netuqyaammá matéta íráqô-qtataaqa anónnáma yiméta yemá aati-aatimá matúq-matuq umá mái-auwaraimma mayánóe.  
\v 30 ááqibo netuqyaa-káyúkámá maa-márábí uyátá-maqma anómma máiya-kayukama anaaékaqa aqtóráqá íyata ánibo netuqyaa-káyúkámá íbêqa anaaékaqo kéiya-kayukama Áánûqtuni-marupaq uyátá-maqma anómma máno-kayukama wínóe.” téna Îtuma tiráiye.   
\c 20  
\s1 wááéni-yopi mayaímá mayaí-wáyúkámá  
\p
\v 1 Îtuma óq-aimma tiráiye: “Áánûqtuma yabíkái-qtataaqa mirá-uraiye. móra-nakoma anó-marama makáinikaa uráiye. ánibo aabáyaanapimma min-nákómá uréna wení wááéni-yopi mayaímá mayaí-wáyúkámá ko yiwíkaiye.  
\v 2 min-nákómá yaímma-mayai-wayukate aamá téite umátuweta móra-iyakaq maréta mayaírákémá ‘tiyááka-tiyaaka umá móneqa (1 kína) mayánúnataae’ tirááe. ánibo mirá-timatuweta wááéni-yopitaa mi-máyáí-wáyúkámá timáyíkaraiye.  
\v 3 miráuma aabaúgómmá aabayaaráq uyáwitana (9 kíróki) kawáá-nákómá ko aónaimma yaímma paá-wayukama paá itó-uma máákéti-marupitaa mááwana yimónaraiye.  
\v 4 ánibo min-nákómá mi-káyúkámá timá yímikaiye: “kanaaráq keráwákáráq wááéni-yopi mayaímá ko kémayaiyaq meyámmá arútâma timénúne.”  
\v 5 titata yemá urááe. móraiq umá wágááwabi énaikaqa (miráuma 12 kírókigaraq 3 kírókigaraq) wemá uráiye.  
\v 6 ánibo énaikaq (aabaúgómá 5 kíróki) keqnáámmá ko aónaimma yaímma-wayukama paá itó-uma mááwana min-nákómá timá yímikaiye: “nôraq itaráq íbêq-wagaama paámá itó-uma mááo?”  
\v 7 téna titata mi-káyúkámá timá ámikaae: “móra-nakoma móra-mayaima íma kétimitaqtaae.” téta tirááe. ánibo min-nákómá timá yímikaiye: “keráwákáráq wááéni-yopi mayaímá ko máyáaro.” téna tiráiye.   
\p
\v 8 aabaúgómá énaikariq itana wááéni-yokoni aboámá wení mayaíráq-káwáá-náqá timá ámikaiye: “emá mayaíráq-wáyúkámá yááyare meyámmá yimiyo. emá anaaékaq mayaí ya matáiya-kayukarake áaimma átáma meyámmá yímike áqnáabaq-wayukaraq waao.” téna tiráiye.  
\v 9 ánibo énaikaqa (5 kíróki) mayaímá áaimma átáma máyáa-kayukagaraq iréta meyámmá móneqa tiyááka-tiyaaka umá matááe.  
\v 10 áqnáabaq áaimma átáma mayaímá matáá-kayukama iréta ‘ketáámá anó-moneqa mayánúnataae’ téta yúyánápí tirááe. miráimanibo ímiye. yegáráq meyámmá tiyááka-tiyaaka umá móraiq umá matááe.  
\v 11 yemá miráuma meyámmá maméta yókóní aboámmá awáágúraae.  
\v 12 yemá mirá-tiraae: “mi-káyúkámá yinaaémo mayaí máyáa-kayukama yemá pááqya-kanaama mayaí matááe. miráuraawaa emá yemmá móraiq umá ketááí meyákáá umá kéyimene. ánibo ketáámá ayáqtáá-kanaama anó-naqa kaikáq ummaa-máyáímá kémayetaa aaqá káutaune.” téta tirááe.  
\v 13 mirá-timatuwaawana yókóní aboámá yeqtí aúkáapike móra-nakomma timá ámikaiye: “ketí aanábó-nákô, emmá íma mamá táíq umákaraune. meyámmá móneqa tiyáákama mayáánayaba íyaq aamá timá móra-tiyakaq makáúyô?  
\v 14 máqtemma keráwáqá paá mamé kóoro! kemá meyámmá keráwáqá timúnna-meyakaa umá móraiq umá tinaaémo íya-kayukama meyámmá yiménúne.  
\v 15 nôraq inábiyo? ketí móneqnapo nôrabi ónááqa paá miráonu íyabiyo? kemá yemmá íráqô-qtataariq kéumayikaunaraq minnáyaba kárún-aaimma kéteo?” téna yókóní aboámá tiráiye.  
\v 16 miráuma anaaékaqo iráa-kayukama anó-nakoma uyátá-maqma anómma yímikaiye. áqnáabaqo iráa-kayukama anó-nakoma yemmá márû mikákáá pááqyamma yímikaiye. miráitaq kemá kétune. anaaékaq iráiya-kayukama áqnáabaq wíyata ánibo áqnáabaq iráiya-kayukama aqtóúrákáq wínóe.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Îtuma kaumobáq téna “puyéq itó-onune” tiráiye.  
\p
\v 17 Îtuma Yérútáárebaq uwíné kéena wení tiyááka umá kaayaq-íyápó-ánnámá yiwíq-mayaitata wetê kóuraae. ánibo yemá aapaq kéweta Îtuma maará téna timá yímikaiye:  
\v 18 “ítáaro. íbêqa ketáá Yérútáárebaq uyónúnatae. mikáqá kemmá Waayúkagoni Áráaqa yemá uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq ámáan-aimma yirááti-wayukagaraq yeqtí iyáápi maráiyata yemá aabi matikéta tíkamma puí-áímmá téite éta yawááq-umatikanoe.  
\v 19 mirá éta yemá kemmá káqon-anna-wayukama Yéqtaaeo-wayukama yimíyata akáyáámmá timátiketa tebûqa timéta kaapaq-yátáq tíkamma ítikanoe. miráiyaq pukéq kaumo-kánáámá ánatainaq pukáanabike itó-uma paá mánune.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Yêmitiyaa Yóáanema anómma mayéta urááye.  
\p
\v 20 Yéberima áanikokaratama yinóama yiwíqmena Îtunopaq iráiye. min-íníkómá Îtuni aítaupi araayutaúmmá aténa móra-yataaqtaba Îtukaq akoqnáá umá ítama aónaraiye.  
\v 21 Îtuma timá ámikaiye: “emmá nóiqtabaq kákaiyo?” téna ítáitana min-íníkómá wemmá timá ámikaiye: “emá anaaékaqa anó-kinimma máinona-kanaaraqa ketí maa-kááyáq-íyápógórátámá enamakaq mááyoye. té minnáyaba akoqnáá umá timá-timiyo.”  
\v 22 mirá téna timátúwáitana Îtuma yauwéqma maará-tiraiye: “emá akoqnáá umá ítama aónáána-yataaqtabama íitaraane. káápuma awaaméqá tú-tiqa éna ummaa ôriq umá yáni-kaapubikema kanaaráq náyóyô?” téna titata yenákámá yauwéqma tirááye: “mipíké kerátá kanaaráq nayúye.” téta tirááye.  
\v 23 ánibo Îtuma kaayaq-nákámá timá yímikaiye: “áraine. kenákámá ketí káápubike aíqa í-yátááqá nayóye. miráimanibo náawaq kanaaráq ketimakaq mániyo? maamin-áímmá kennámá íma wáiye. ímiye. min-ábíqtátámá yaímma-wayukayaba ketibomá Áánûqtuma yokaa umáyíkaraiye.” téna Îtuma tiráiye.   
\p
\v 24 iyápó-annabike tiyááka-wayukama min-áímmá ítátuweta kaayaq-wátámá Yêmitiyaa Yóáanema yiwáágúraae.  
\v 25 ánibo Îtuma iyápó-annama máqtemma yááyarena timá yímikaiye: “keráwáqá káonaawata waayúkati kíni-kayukama yemmá mamá márúte yuwéta anómma máeta kéyabiqyikaae. ánibo yemá anó-kayukama akoqnáá umá aarawaayábá yeqtáama itaígáae kéte.  
\v 26 miráimanibo mirán-ááímmá keráwápimmá íma waíno. ímiye. keráwáqtí aúkáapike móra-nakoma anómma uyátá-maqma mánaae ténama wemá kanaaráq mayaí-nákáá umá máena keráwáqá tíwáqnaa íno.  
\v 27 móra-nakoma keráwáqtí áqnáabaq-naqa mánaae ténama wemá kanaaráq paá keráwáqtí kaqtó-nakaa umá maíno.  
\v 28 kemá Waayúkagoni Áráakoma móraiq kéune. kemmá waayúkama mamá tíwáqnaa ígáae téq íkukaune. ímiye. kemá yekáq mayaímá mayéq yíwáqnaa kéeq netuqyaa-káyúkámá ketúnapo yemmá meyánîq umá yauwéqma yiwiránáá kukáune.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 kaayaqá yúramma karoparái-nakama Îtuma mamá atóbamayikaraiye.  
\p
\v 29 yemá Yérikoqa yuwéta kóuraae. ánibo taíbaq-wayukama Îtun anaaé wakááe.  
\v 30 kaayaqá yúramma karoparái-nakorata aanáwábaq máeta Îtuqtaba kéiye-aimma ítátuweta yenákámá ááyama tirááye: “umaataráána-nako, emá Tébitin-annabike-nako, kekárátámá arummá umátikaao.” téta tirááye.  
\v 31 ánibo aarawaamá ‘páátí máákao’ téta tirááe. miráimanibo yenákámá uyátá-maqma anókaq ááyama tirááye: “umaataráána-nako, Tébitin-annabike-nako, kekárátá arummá umátikaao.” téta tirááye.  
\v 32 ánibo Îtuma mikáq kepágurena min-nákámá yááyama tiráiye: “kenákámá nôraq umátikaikaae téka kéteyo?” téna tiráiye.  
\v 33 ánibo min-nákórátá Îtumma timá ámikaaye: “umaataráána-nako, emá kerátáí túramma mamá kabári-tikaikaae téka kétuye.” téta tirááye.  
\v 34 ánibo Îtuma min-nákámá arummá umáyikena min-nákátí yúrapi ayáánapo yínékuitana é mikáq yúramma aónaraaye. miráitata yenákámá Îtun anaaé waqméta urááye.   
\c 21  
\s1 Îtuma anó-kiniraa umá Yérútááre-marupaq uyábékaiye.  
\p
\v 1 yemá Yérútáárebaq waaqókáq iréta Béqtápégibaq yayátuweta Óríbêti-anuraq irááe. miráitana Îtuma wení iyápó-annabike kaayaqá timáyikena áqnáabaqa  
\v 2 timá yímikaiye: “kenákámá pááqya-marupaq uréka mikáq aónaakao. mikáqá mórama oótiraa-kamma áráakaraq ánnáma kú-yakaraae. miráinaka ánná ayútuweka awíqme ketôpaq yekao.  
\v 3 ánibo móra-nakoma kenákáyábá móra-aimmo tínakama maará-tima-amekao. ‘anó-nakoma maamin-oótíráákáqtábá kéiye.’ mirá tíyanama wemá páátákáá timínaka awíqma íyóye.” tena Îtuma tiráiye.   
\p
\v 4 mi-qtátááqá áraimma pááq imá naayóbáqá Áánûqtuni watáama Tékáráiyama amuné-nákómá anaaékaq pááq íniye téna maará-tiraine:   
\q1
\v 5 “keráwáqá aarawaamá Yérútáárebaq áíkuyo-kayukama maará téra timá yíméro. aónaaro. keráwáqtí kínimma keráwáqtôpaq kéimanibo  
\q1 wemá kaayoné-ááímmá tarôq kéena oótiraa-kakoni ámûraaq máena kéiye. ótamma mayaí-ótíráá-kákóní áráakon ámûraaq máena kéiye.”  
\m téna tiráiniq uráiye.   
\p
\v 6 maami kaayaq-íyápó-ánnábíké-nákórátámá Îtuma timá yímíniq áqnáabaq mó-ureta  
\v 7 yenákámá oótiraa-kamma anóakaraq áráakaraq awíqmeta iréta yeqtí kúberai-unamma ayúqma ámûraaq abákáraae. ánibo Îtuma min-ótíráá-kákóní ámûraaq uyáqtama máqe-uraiye.  
\v 8 netuqyaammá aarawaamá yeqtí kúberai-unamma ayúqma aapitáá wíqmaketa miráuma éwaoniq umá omáqá kémayeta yaímma-wayukama kóbé-tágóní amamá ánagaraq ayáama aapitáá wíqmakaae.  
\v 9 ánibo aarawaamá áqnáabaq o-káyúkágáráq anaaé o-káyúkágáráqá maará téta ááyama tirááe:  
\q1 “otáánaa, yauwéqmetaa tiwiraí-nákô, Tébitin áráako, Áánûqtuma íráqôniq umákaino. maan-nákómá uyátárai-nakoni áwîkaq kéiye. otáánaa yanaa uyátárai-naqiye.”  
\m téta tirááe.   
\p
\v 10 Îtuma Yérútáárebaq uyáberaitata mi-márúpáké-káyúkámá máqtemma iyánáaq umáreta anókaq tirááe: “maan-náqá náawabiyo?” téta tirááe.  
\v 11 ánibo aarawaamá aakaq uréire o-káyúkámá tirááe: “wemá Áánûqtuni amuné-náqá Îtue Náátárêtibaq Kááriribake-nare.” téta tirááe.   
\s1 anó-monoq-naupaq máqte-qtataaqa meyámmá máráa-kayukama Îtuma waqtukáiye.  
\p
\v 12 Îtuma anó-monoq-naupaq uyábékena mi-káyúkámá meyánîq kéowana waqtukáiye. wemá móneqa makéta waerémáa-taaregaraq numamá makéta maraq máeta meyánîq émáan-abiqtatagaraq máqtepaq ayáú-tááyáú umá pípéban umátukaiye.  
\v 13 Îtuma miráumatuwena timá yímikaiye: “Áánûqtuni watáa agamatán-áíkómá maará kétiye. ‘ketí naakóqtábámá nunamummá tí-náné tínóe.’ miráimanibo keráwáqá mamá moyá-káyúkátí aúpáq-márúkáá kéoe.” téna Îtuma tiráiye.   
\p
\v 14 Îtuma anó-monoq-naupaq máitata yaímma-wayukama yúramma karopágitana yimúqtámmá akúgitata máe-kayukama wenôpaq yewana mamá atóbamayikaraiye.  
\v 15 miráimanibo uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq ámáan-aimma yirááti-wayukagaraq yemá Îtuma anón-awaameq-yataariq immá káoneta anó-monoq-naupake iyápóma anókaq ááyama téta “otáánaa Tébitin áráakoe.” téta temmá ítátuweta íyaqa ítama táíq kéeta  
\v 16 Îtumma timá ámikaae: “maamin-áímmô téta enáwîqa múte yaúyomma áraq kéitaano?” téta ítama aónaraae. ánibo Îtuma yemmá timá yímikaiye: “owé. kéitaune. keráwáqá maarán-áímmá Tébitima ibí naayóbáqá maará-tiraimma íyaq yoráútaao? ‘Áánûqtuo, emá pááqya-noiyapogaraq náákaqo máraiya-noiyapogaraq yeqtí yóyaupike ení áwîqa múte yaúma kánataae.’ téna ibí tiráine.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 17 ánibo Îtuma iyuwéna márûpaq yaúbarena mi-nókáámmá Béqtanibaq ko máqe-uraiye.   
\s1 Îtuma aamá titana píki arakaráq-yámá aayákaraiye.  
\p
\v 18 aabáyaanapimma nokáápaq yaúbatuwena Îtuma yauwéqma márûpaq itana áama yaráiye.  
\v 19 ánibo Îtuma móra píki-yama aakaq aónatuwena ááipaq uráiye. ánibo mórama naí-yátááqá arammá íaonaraiye. ímiye. áná-aatuqma wáqe-uraiye. mi-píkí-yágómmá maará-tima-amikaiye: “ókaraq arammá íma iyaao. áraimma ímiye.” titana páátákáá maami-píkí-yágómá aayá-kaguraiye.  
\v 20 iyápó-annama minnáma aónatuweta iyánáaq urááe. miráitata yemá tirááe: “nôraq itanawáq píki-yagoma páátákáá aayámmá kégagiyo?” téta tirááe.  
\v 21 ánibo Îtuma yauwéqma timá yímikaiye. kemá áraimma keráwáqá kétima-timune. keráwáqá tirummá timéq kaayaq-tíyáqá íma wáinanama kanaaráq keráwáqá kemá píki-yaraq únaikaa ínóe. keráwáqá mimórá maami-qtátáárîq íinoe. ímiye. keráwáqá téq maan-ánúgóqtábá ‘emá meqtátuwe únópí kumuwo’ tíyanama kanaaráq mirá-iniye.  
\v 22 ánibo keráwáqá tirummá ámíqma itáíq-itaiq kéeq nunamummá téq máqte-qtataaqa mayánáae tíya-qtataaqa paá mayánóe.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 “náawaq náápaamma ámikaiyo?” téta Îtumma ítama aónaraae.  
\p
\v 23 Îtuma yauwéqma anó-monoq-naupaq uréna aarawaamá yiráátiraiye. ánibo uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq anó-kawaa-wayukagaraq Îtunopaq iréta tirááe: “emá nói-naapaanaq yokéyaq maami-máyáímá kémayaano? náawaq maami-náápáámmá ámikaiyo?” téta tirááe.  
\v 24 ánibo Îtuma yeqtáaraq yauwéqma maará-tiraiye: “kegáráqá kemá keráwákáq móra-yataaqtaba ítama aónanaa kéune. keráwáqá yauwéqma ketáaraqo tíyaqa kanaaráq keráwáqá kemá timá-timenune kemá nói-naapaanaq yokéraq maami-máyáímá kémayauno.  
\v 25 timá tíméro. Yóáanema nommá waayúkama péqyikaraimma náakakena mi-náápáámmá matáíyô?” mi-qtátááqá Áánûqtunopake-qtataarabi paá waayúkati minnáwabiyo?” téna tiráiye. yemá min-áímmá ítátuweta yeíyáá aamá maará-tiraae: “ketáá téqtaa minnâ Áánûqtunopake-qtataare tenanatáámá maará ténataa timá-timiniye. ‘nôraq itaráq keráwáqá wekáqá íma itáíq-itaiq kéo?’ téna tíniye.” téta tirááe.  
\v 26 ánibo ketáá téqtaa minnâ ‘paá waayúkagon-amiye.’ téqtaama aarawaatí yáaqa ikaténúnatae. minnáma yemá ‘Yóáaneqtaba Áánûqtuni amuné-náré.’ téta kéte.” téta tirááe.  
\v 27 miráitata yemá Îtun áaraq yauwéqma maará-tiraae: “ketáá íaonoraunatae.” téta tirááe. ánibo Îtuma yauwéqma timá yímikaiye: “kegáráqá íma timá-timenunama kemá nói-naapaanabi matokéq maami-máyáímá kémayaune.” téna tiráiye.   
\s1 móra-nakoma kaayaq-íyápómá yíkarai-waigoni waéqma itaí-áíné.  
\p
\v 28 Îtuma tiráiye: “miráimanibo keráwáqá nóinae kéteo? móra-nakoma kaayaq-íyápómá yíkaraiye. ánibo min-nákómá áqnáabaq-iyapogonopaq uréna timá ámikaiye. ‘ketáaniko, íbêqa emá uré wááéni-yopi mayaímá ko mayaao.’ tiráiye.  
\v 29 ánibo min-íyápógómá yauwéqma tiráiye. ‘ítíkáiye.’ timátuwena anaaékaqa aúyánámmá waéqma itáá ena uráiye.  
\v 30 ánibo keqnáámmá yiboámá uréna móra-aanikokaqa mimórá-áímmá mó-tiraiye. ánibo min-íyápógómá yauwéqma tiráiye. ‘owé. ketiboó.’ mirá-timatuwena íuraiye.  
\v 31 min-íyápórátábíkémá náawaq yiboání aúyánámmá wakáíyô?” titata yemá “áqnáaekoe.” téta tirááe. ókaraq Îtuma timá yímikaiye: “kemá keráwáqá áraimma kétima-timune. táákiti-moneqo máyáa-kayukagaraq kumari-nóíníkáráq yirummá kéwaeraapoata keráwáqtí túbáqá áqnáabaq Áánûqtuma yabíkái-qtataaqa mayánóe.  
\v 32 minnâ Yóáane nommá peraí-náqá keráwákáq iréna arupú-amma má tiráátiraimanibo minnáyaba keráwáqá wenáama íma ítaraae. ááqibo táákiti-moneqa mayaí-wáyúkágáráq kumari-nóíníkáráq wenáama ítaraae. keráwáqá minnáma aónaraamanibo túyánámmá waéqma itáá eq wenáama íma ítaraae.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 táí-wayukama wááéni-yokaq yabíyé-waigoni waéqma itaí-áíné.  
\p
\v 33 káqomma waéqma itaí-áímmá Îtuma tiráiye: “ítáaro. móra waéqma itaí-áímmá tenúne. móra-nakoma wení anó-marama wáitana wááéni-yomma yoqmaréna kurumá umá ikúmakaiye. ánibo arunóbáqá wááéni-nomma kaí-táápékóní maiqá uqmaréna ayáqtááq-namma wení yókáq kawáá-ínámmá umákaiye. miráitana mi-tókóní aboámá wení yómmá yaímma-wayukati iyáápi maréna ‘kawáá oro.’ tiráiye. ánibo mirá-timatuwena móra-aukapaq marabaq ayáqtááq-amma kóuraiye.  
\v 34 anaaékaqa wááéni-yokoma ábû kaí-kánááráqá wení mayaí-wáyúkámá timá yíkáitata wááéni-yopima mayaímô máyáa-kayukayopaq urááe. wení wááéni-yopike yaímma mamá maraíyata mamé ígáae téna timá yíkáitata urááe.  
\v 35 mi-tókáqô mayaí máyáa-kayukama yiwíketa móra-naqa yáánápó ikaméta móra-naqa ikámówana púítata móra-waigomma óqtatannapo ikámma waréta urááe.  
\v 36 mi-tókóní aboámá óqa mayaí-wáyúkámá timáyíkáitata irááe. áqnáabaqa pááqya-kayukama timá yíkáitata iráábo íbêqa netuqyaakáá timá yíkáitata írááe. ánibo wááéni-yopima mayaí máyáa-kayukama keqnáámmá áqnáabaqo uráániq umá yíkaraae.  
\v 37 anaaékaqa mi-tókóní aboamá maará-tiraiye. ‘yemá kanaaráq ketí iyápógon áama itánóe.’ téna timátuwena wenáanikomma timákáitana mi-káyúkáyópáq uráiye.  
\v 38 miráimanibo wááéni-yokaq mayaímá máyáa-kayukama áanikomma aónatuweta yeíyáá maará-tiraae. ‘maan-nákómá wemá aboání máqte-qtataaqa mayániye. mayaíyataao. maamin-náqá ikámónanataa puínataa wení yómmá mayánúnatae.’ téta tirááe.  
\v 39 miráitata min-íyápómá yáqtoketa mi-tópíké márúte waqmá paábaq yukéta ikámówana pukáiye.   
\p
\v 40 ánibo keráwáqá nóinaeq kéteo? anaaékaqa wááéni-yokoni aboámá iréna wááéni-yopimo mayaí máyáa-kayukabima nôraq má-umayikaniyo?” téna Îtuma tiráiye.  
\v 41 ánibo yemá timá ámikaae: “wemá mi-táí-wáyúkámá arááq yíkamma uqtátuwena wááéni-yomma mamá káqon-anna-wayukama yimínata kawáá uréta arammá ábûma kaíkánááráqá yemá ábûma kaínatama aanábógómmá yaímma mamá amínoe.” téta tirááe.  
\v 42 ánibo Îtuma timá yímikaiye: “keráwáqá naayóbáq Tébitima Áánûqtuni watáama agamatá-kánnáábí tirái-kannaama íyaq yoráúma ítaraao? maará-tiraine.  
\q1 ‘maamin-óqtámmá naammá í-máyáí-wáyúkámá paábaq matúwááma íbêqa naakóní áwáámoyakaqa anómma akoqnáá-oqtamma wáiye.  
\q1 uyátárai-nakoma maami-qtátááqá mamá pááq-umaraitataa ketáá aónáúnataama íráqôniq kéiye.’  
\m téna agamatá-kánáábímmá kétiye.  
\v 43 miráitaq kemá keráwáqá kétima-timune. Áánûqtuma yabíkái-qtataaqa mi-kánáámá kánatagitana móra-anna-wayukama maami-kánááyábá íráqôn-aramma mamá pááq kéiya-kayukama yimíniye.  
\v 44 móra-nakoma min-óqtákóní ámûraaqo metaína-nakoma wemá yubámma púbúyaginiye. minnágoma móra-nakoni ámûraaqo kumína-waigoma min-nákómmá igárîq umá obamá aúqtuwaniye.” téna Îtuma tiráiye.   
\p
\v 45 uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq Pérati-wayukagaraq Îtuma waéqma itaí-áímmá timmá ítáamma Îtuma yepí maqmá kétitataboata ítaraae.  
\v 46 yemá ítátuweta Îtumma yáqtoraneta ommánibo yemá aarawaatí yáaqa ikátaae. aarawaamá téta Îtuqtaba ‘Áánûqtuni amuné-náqíye’ tewataboata ikatîq urááe.   
\c 22  
\s1 aaramá iyakaíráq anón-aawakoni waéqma itaí-áímmá  
\p
\v 1 Îtuma keqnáámmá waéqma itaí-áímmá tiráiye:  
\v 2 “Áánûqtuma yabíkái-qtataakoma miráuma móra-kinini áaikoraa uráiye. kínimma áanikoma aaramá mayánéna itana kínima anón-aawaqa yokaa uráiye.  
\v 3 naayóbáqá yaímma min-ááwákáqó yíno-kayukama timá yíkaraine. ánibo aáwaqa naí-kánááráqá kínima wení mayaí-wáyúkámá timáyíkáitata uréta naayóbáqô timáyíkarai-kayukama ko yááyama yiwiránéta iráámanibo mi-káyúkámá íyábá íma yíkaraiye.  
\v 4 keqnáámmá káqo-mayai-wayukama timáyíkátuwena tiráiye. ‘keráwáqá uréra kemá yááyarauna-wayukama maará téraq mó-tima-yimero. aáwaqa yokaa umátukaune. awai-púrúmáákáámmá kéikameq aínógaraqa naí-wámmá ikámakaune. ánibo máqte-qtataaqa yokaa umátukaune. keráwáqá aaramá iyakaí-ááwákáq yero.’ téna tiráiye.  
\v 5 ááqibo mayaí-wáyúkámá uréta min-áímmá mó-tima-yimemanibo mi-káyúkámá min-áíkáq itaíyábá yíbô kaitata wéyáwé umáguraae. móra-nakoma wení yópáq kóitana móra-waigoma wení mayaíráq kóuraiye.  
\v 6 yaímma-wayukama kínima timáyíkáitata o-máyáí-wáyúkámá yáqtoketa táíq kéumayiketa yíkamowata pukááe.  
\v 7 miráitana kínima wení ááiq-i-wayukama timáyíkáitata uréta mayaí-wáyúkámá yíkamma púyó-kayukama ko yíkamma ánatatukaae. miráumatuweta yeqtí márûqa iramá agamá kaútukaae.  
\v 8 miráitana kínima wení mayaí-wáyúkámá timá yímikaiye. ‘aaramá iyakaí-ááwáqá yokaa umákaunataamanibo waayúkama yááyauna-wayukama kanaaráq íuraapoata íyinoe.  
\v 9 miráinaq keráwáqá anón-akaq uréire kéera waayúkama yimónáíya-kayukama yááyama yiwíqmera aaramá iyakaí-ááwákáq yero.’  
\v 10 téna kínima timátúwáitata mayaí-wáyúkámá máqten-apaq wéyáwé uréta aarawaamá yimónaa-kayukama táíq uráa-kayukagaraq íráqôniq uráa-kayukagaraq mamá yoruparááe. ánibo aaramá iyakaí-náúpáqá taíbaq-wayukama ya ógikaae.   
\p
\v 11 aarawaamá maraq ya máewana kínima uténa yimónaraiye. móra-naqa aónaimma aaramá iyakaí-kánááráq íráqôn-unakaqtoma íumatokaitana aónaraiye.  
\v 12 ánibo kínima min-náqá timá ámikaiye. ‘ketí aanábó-nákô, nôraq itaawáq emá aaramá iyakaí-kánááráq-únákáqtôma íma umátore paá maan-náúpáqá utáánô?’ titana min-nákómá aamá ítiraiye.  
\v 13 miráitana kínima wení mayaí-wáyúkámá maará téna timá yímikaiye. ‘keráwáqá maamin-náqá yáqtoqma aíyayaakaq atáá-umatuwera máápaq márú iyaabótuwaiyana mibáq kumayuqnóbáq maíno. kumayuqnóbáq waayúkama wááqa kéyeta yíwáyaamma akégúnanoe.’  
\v 14 ítáaro. Áánûqtuma máqte-kayukama kéyaayaimanibo wemá móra-mora-waigomma aónama awaaméqá kéumaraipoana wemá Áánûqtuma yabíkái-marupaqa uyáberaniye.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 “Títaamma táákiti-moneqa amiyo” téta ítama aónaraae.  
\p
\v 15 Pérati-wayukama aamá ko téite umá tirááe. “ketáámá nóin-ainaq tenanatááwáq Îtumma wenáagoma íarutainataawaq yáqtoranunataabiyo?” téta tirááe.  
\v 16 ánibo yemá yaímma yeqtí iyápó-annagaraq Érôtini waayúkagaraq timáyíkáawata Îtunopaq uréta tirááe: “yirááti-nako, emá áraimma téna-naqone. ketáámá káonaunatae. ánibo emá árain-aikake aarawaamá Áánûqtuni áaimma kéyiraatene. emá móra-nakoma mirá-maara uwo tináíqtábámá aúyánámmá íma kéitaane. ímiye. emá máqte-kayukama mimórá-áín áátuqma kétima-yimene.  
\v 17 miráinaa emá keqtáá timá-timiyo. emá nóine kéteno? kanaaráq táákiti-moneqa uyátá-maqma anó-nakoma Títaamma aménúnataabiyo?” téta tirááe.  
\v 18 miráimanibo Îtuma yeqtí táí-yaaimma aónatuwena tiráiye: “keráwáqá kaayaq-tóyáúkáráq-wáyúkáé. nôraq itaráq kemmá makáqma kaónaao?  
\v 19 keráwáqá mórama táákiti-moneqa tiráátero.” mirá titata yemá móra-moneqa mamá aráátiraae.  
\v 20 ánibo Îtuma yemmá ítama aónaraiye: “maami-mónékáqá amammá waéna áwîqa waéna uráimma minnâ náawanabiyo?” téna tiráiye.  
\v 21 ánibo yemá tirááe: “Títaannae.” téta tirááe. ánibo Îtuma timá yímikaiye: “miráuma Títaannama kanaaráq Títaamma áméro. ánibo Áánûqtunnama Áánûqtumma áméro.” téna tiráiye.  
\v 22 yemá min-áímmá ítátuweta iyánáaq urááe. ánibo yemá Îtumma ayuwéta kóuraae.   
\s1 waayúkama pukéta itó-oqtaba yemá Îtumma ítama aónaraae.  
\p
\v 23 mi táoqa Táátûti-wayukama Îtunopaq irááe. yemá min-ánná-wáyúkámá téta pukáa-kayukama íma kéito-owe téwaone. yemá Táátûti-wayukama iréta Îtumma ítama aónaraae.  
\v 24 yemá maará-tiraae: “yirááti-nako, Móteti maará-tiraine. ‘móra-nakoma wení iyápóma íma marákéna pukínanama kanaaráq ábâkoma ánáakomma maténa iyápóma akaínana awaaóní anónnáma mániye.’ tiráimanibo  
\v 25 naayóbáqá abapaké kaayaq-wátánónáámá keqtáábí máqe-uraane. ánibo áqnáaekoma móra-inimma mamaré máqena pukuráimanibo mórama iyápóma íma marákáraiye. miráitana ábâkoma awaaóní ánáaqa mayákaraine.  
\v 26 ábâkoma móraiq umá iyápóma íma marákáraiye. miráuma pukitana káqomma yíbâkoma mayákareta puku-puku umá ánataguraae.  
\v 27 máqtemma miráumma puqmá ánatagoana anaaékaq min-íníkógáráq pukuráiye.  
\v 28 ánibo emá kétene pukáiya-kayukama itó-ino-kanaaraqa min-íníkómá abapaké kaayaq-wátánónáábímá náawani ánáaraq mániyo? emá aónaraane. máqtemma min-ínímmá matááne.” téta tirááe.   
\p
\v 29 ánibo Îtuma yauwéqma yemmá timá-yimena tiráiye: “keráwáqá Áánûqtuni watáá agamatá-kánnáábímmá íyaq aónaraao? ánibo keráwáqá Áánûqtuni akoqnáágaraqa íyaq aónaraao? miráitaq keráwáqá yobonaabo-áímmá kéte.  
\v 30 pukáa-kayukama itó-i-kanaaraqa aaramá íma mayéta aaraukárîq í-wátáámá ítinoe. ímiye. yemá paá Áánûqtuni márûpake kaqtó-wayukaraa umá mánoe.  
\v 31 miráimanibo pukáapike itó-inon-aimma keráwáqá ítama aónanaae. maamin-áímmá Áánûqtuma naayóbáqá timá tímikaimma íyaq ítaraao? Áánûqtuma maará-tiraine.  
\v 32 ‘naayóbáqá ibêkaraqa kemá Áabaraani Áánûqtue. wení áráaqa Ááítekima Yáakoboma kemá yeqtí Áánûqtumune.’ miráuma matúq-matuq umá mái-auwaraiqtaba pukáiya-kayukama yeqtí Áánûqtuma íma maíye. ímiye. wemá minnâ waayúkama pukáamanibo paá matúq-matuq umá yúwaraa-kayukati Áánûqtue.” téna tiráiye.  
\v 33 aarawaamá min-áímmá ítátuweta Îtun áayaba iyánáaq urááe.   
\s1 Áánûqtuni áqnáabaq-amaan-aine.  
\p
\v 34 min-áíqtábámá Îtuma Táátûti-wayukati yóyauqa mamá aúyaqyikaraiye. ánibo yemá Pérati-wayukama minnâ itáá eta wenamakaq ya áíkutaae.  
\v 35 ánibo mi-káyúkátí aúkáapimma mórama ámáan-aimma ítarai-naqa máena Îtumma makáqma aónéna maará téna ítama aónaraiye:  
\v 36 “yirááti-nako, nóin-amaan-aikowaq káqon-amaan-aimma uyátá-maqma anómma wáiyo?” téna ítama aónaraiye.  
\v 37 ánibo Îtuma timá ámikaiye: “uyátárai-naqtaba tikaíno. Áánûqtumma máqte-tugaraq máqten-aaikaraq máqte-tuyanakaraq áméro.  
\v 38 maamin-ámáán-áímmá minnâ uyátá-maqma anómma katekoé.  
\v 39 ánibo anaaékaq-amaan-aikoma móraiq uráiye. minnágoma mirá-uraiye. ‘kenamáárîq keráwáqtábá tíkáiniq umá móraiq umá móra náayubi keqtimakaq maíyayuyaba tikaínaq kaayoné umáyíkáaro.’  
\v 40 maami-kááyáq-ámáán-áíkómá Mótetini ámáan-aikaraq Áánûqtuni amuné-wáyúkátí yáagaraqa yeqtí yáaimma ábokaa umá waíye.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Îtuma Pérati-wayukaraq “Metáíyama yauwéqma tiwiraí-náré” téna ítama aónaraiye.  
\p
\v 41 yemá Pérati-wayukama paá áíkumareta máawana Îtuma maará téna ítama yimónaraiye:  
\v 42 “Metáíyaqtabama keráwáqá nóine kéteo? wé náawani iyápó-annabikene kéteo?” titata ánibo yé timá ámikaae: “Tébitini iyápó-annabike-nakoe.” téta tirááe.  
\v 43 mikáké Îtuma timá yímikaiye: “kanaaráqîbo nôraq itanawáq Aokaq-Áágómá titana Tébitimma anaaékaq yínîn-nakoqtaba ‘uyátárai-nakoe’ tiráíyô naayóbáqá Tébiti maará-tiráine.   
\q1
\v 44 ‘ketí uyátárai-nakomma uyátárai-nakoma maará téna timá ámikaiye. emá ketiyáánurapaq maraq márenaq anaaékaqa kemá ení namuro-wáyúkámá enaítauq aménáápáq yikánúne. téna tiráine.   
\m
\v 45 Tébitima wenamáárîq ‘uyátárai-nako’ tiráimanibo Tébitima naayóbáqá pukuráine. ánibo náaraq itanawáq wemá Tébitin-annabikema anaaékaq kanaaráq yíníyô?” téna Îtuma tiráiye.  
\v 46 móra-nakoma maamin-áíkáqá Îtumma íma timá ámikaiye. ánibo mi-kánááráqá yemá áaimma átáma Îtuni áaqa ikatéta anaaékaqa móra-aimma íma Îtukaqa ítama aónaraae.   
\c 23  
\s1 yirááti-wayukagaraq Pérati-wayukagaraqa yeqtí yáaimma  
\p
\v 1 anaaékaqa Îtuma aarawaagáráq wení iyápó-annagaraq watáama timá-yimena  
\v 2 maará-tiraiye: “aammá aúmatan-aimma yirááti-wayukagaraq Pérati-wayukagaraqa Mótetini ámáan-aimma ítaraa-kayukae.  
\v 3 miráitata máqten-aimma yemá timá tímémma keráwáqá ítama arutéraq anaaé waránómanibo yemá oníkaa íoro. yemá netuq-áímmá kétetamanibo yemá min-áímmá íma anaaé kéwaraae.  
\v 4 yeqtí watáarake yemá anón-ataanamma atáá-uma waayúkati yíbúkaq káqyiketamanibo yemá móra iyáamma ánékuqma waayúkama yíwáqnaa umá yiráátéta ummaa-yátááqá mayaíyábá íma kéitaae.  
\v 5 yemá máqte-qtataariq ommá minnâ waabá-káyúkámá timónaigaae téta mirá kéoe. waayúkama yeqtí íráqôn-aaimma aónaamma Áánûqtuni watáama agamatá-kánnáábíké yaímma-wataama agatuwéta yúwáayakaq káqtoraae. ayáqtááq-waqtoma marabí yuyu umá kéitoraae.  
\v 6 yemá omáq-óní aáwakoni-amakaq íráqô-kannaaraqa máiyaba kéyikaitata yirááti-naupaqa yenamáa aokaq-ábíqtátáráq máiyaba kéyikaiye.  
\v 7 waabá-káyúkátí aúkáapimma yeqtábá ‘anó-nako’ ‘yirááti-nako’ téta tíyábá ôriq umá kéyikaiye.  
\v 8 miráimanibo waayúkama keráwáqtábá ‘yirááti-nare’ ítero. ímiye. kímora-nakoma keráwáqtí tirááti-naqa maínaq keráwáqá paá ábâqawaaraa umá máero. Pérati-wayukama mirá kéoe.  
\v 9 ááqibo móra maa-márábíké anó-nakoqtaba ‘ketiboé’ ítero. ímiye. paá kímora-naqa Áánûqtuma keqtibobóana wení márûpaq máiye.  
\v 10 ánibo keráwáqtábámá ‘áqnáabaq-nare’ ítero. ímiye. keráwáqtí áqnáabaq-naqa kímora máimma Metáíya yauwéqmataa tiwiraí-náré.  
\v 11 miráimanibo keráwáqtí aúkáapike anó-nakoma paá keráwáqtí mayaí-náqá maíno.  
\v 12 móra-nakoma wení áwîqa múte yauwína-nakoma anaaékaqa wení áwîkoma pááqyamma wániye. ánibo móra-nakoma wení áwîqa mamé kumína-nakoma wemá anaaékaqa anón-awiqa mayániye.   
\s1 yirááti-wayukama táí-aaimma tarôq oqtábá Îtuma timá yímikaiye.  
\p
\v 13 keráwáqá ámáan-aaimma yirááti-wayukagaraq Pérati-wayukagaraq keráwáqá atéráaro! keráwáqá kaayaq-tóyáúkáráré. aarawaatí yóípimma Áánûqtuma yabíkái-qtataakomma oqtamá káuyaraae. keráwáqá kenamáárîq íma kémayaae. ánibo aarawaamá mayánéta kéomma minnâ keráwáqá íma iyúwááwata kémayaae.   
\p
\v 14 keráwáqá ámáan-aimma yirááti-wayukagaraq Pérati-wayukagaraq keráwáqá atéráaro! keráwáqá kaayaq-tóyáúkáráré. ketoq-nóínítí naammá kémayeq waabá-káyúkátí yaákaqa keráwáqá ayáqtááq-nunamumma kéte. miráipoaq keráwáqá áraimma anómma táí-meyamma mayánóe.   
\p
\v 15 keráwáqá ámáan-aimma yirááti-wayukagaraq Pérati-wayukama keráwáqá atéráaro! keráwáqá kaayaq-tóyáúkáréré. keráwáqá únópínábi paá-marabaqa uréire kéeq móra-naqa awíqma keráwáqtí iyápó-annama káurakaae. miráimanibo keráwáqá wemmá uyátá-maqma táí-aaipi mamá kákaae. min-nákómá keráwáqtí iyápó-annama aúkuraipoaqa wemmá keráwáqá mamá iramá káíq-kaiq inírábí-wí-náqá káurakaamma miráuma keráwákáá kéoe.   
\p
\v 16 keráwáqá túramma karoparáitaq káqo-yuma aammá yiráátine kéo-kayukama atéráaro. keráwáqá árain-aimma timá akoqnáá kéomanibo íkewaraae. keráwáqá maará téq kéyiraate. miráráá umá móra-nakoma aokaq-nákóní áwîqa yéna yanaané téna akoqnáá íma immá ‘paátataaqiye’ kétemanibo móra-nakoma áwáárara kai-qtátááqá aokaq-náúpáqtábá téna yanaan-áímmá timá akoqnáá ínna-nakoma kanaaráq tiníq íno.  
\v 17 keráwáqá aíbôqnaaboq umá túramma karopágurai-kayukae. nói-qtataaraq uyátá-maqma anómma wáiyo? aokaq-náúpáké áwáárara kai-qtátáákóáq anó-monoq-naupaqa áwáárara kai-qtátááqá mamá aokarîq immá minnâ uyátá-maqma anónabiyo?  
\v 18 ánibo keráwáqá maará téq kéyiraate. móra-nakoma Áánûqtukaq amí-yátááqá amí-yáárégóní áwîqa yamá yanaané téna akoqnáá ínnama paátataare. miráimanibo amí-yátááqá amí-yááréráq wáinanama téna áwîqa yamá yanaa akoqnáá ínna-waigoma kanaaráq tínaiq íno.  
\v 19 keráwáqá túgaroqa mááe. nói-qtataaraq anómma wáiyo? Áánûqtukaq amí-yátááráq uyátá-maqma anómma wái amí-yááréráq aokaq-náúpáq wái-taaregoaq uyátá-maqma minnâ anónabiyo?  
\v 20 miráitana móra-nakoma Áánûqtukaq amí-yááréyábá yanaa áwîqa yamá akoqnáá éna áraine ténama wemá yaarerákáráq máqte-qtataaqa wái-qtataakaraq wenáama mamá akoqnáá kéiye.  
\v 21 ánibo móra-nakoma aokaq-nákóní áwîqa yanaa yamá áraine téna akoqnáá énama anó-monoq-nakaraq aanábómá Áánûqtutabagaraq wenáama timá akoqnáá kéiye.  
\v 22 ánibo móra-nakoma Áánûqtuni márûpare téna áwîqa yátuwena yanaané téna árain-aimma timá akoqnáá immá minnâ Áánûqtuni abíqtátágáráq min-náqá abíqtátáráqô mái-nakokaraq wenáama timá akoqnáá kéiye. keráwáqá túyánámmá kéite paátataare te-qtátáákómá minnâ akoqnáá-yataaqiye.   
\p
\v 23 keráwáqá ámáan-aimma yirááti-wayukagaraq Pérati-wayukagaraq keráwáqá atéráaro! keráwáqá kaayaq-tóyáúkáráré. máqte-qtataaqa yópíkén-ááwáqá tiyáákabike yaímma móra-aukapaqa Áánûqtukaq kámemanibo keráwáqá anón-amaan-aimma máqtepaq yukáama miráuma uyátá-maqma anómma anó-kayukarakaraq pááqya-kayukarakaraq arupú-aain-aikaraq kaayoné-áíkáráq itáíq-itaiq umá arummá amí-áíkáráq íkéwaraae. maamin-ámáán-áímmá íma yuwaínópoaq máqten-amaan-aimma paá waraínoe.  
\v 24 keráwáqá túramma karoparáitaq káqo-yuma aammá yiráátineq kéoe. keráwáqá waatimmá nawíkaiyaba ítíkaitaq aáwapike kugétama kéyuwaamanibo pógoma keráwáqtí aáwapi uréire immá íkaonaae.” téna waéqma itaí-áípí tiráiye.   
\p
\v 25 keráwáqá ámáan-aimma yirááti-wayukagaraq Pérati-wayukagaraq keráwáqá atéráaro! keráwáqá kaayaq-tóyáúkáráq-wáyúkáé. keráwáqá nommá naí-náwígónábi aáwaqa ikánai-taapekomma amegaa-áúráq tete oníkáá umá íráqôniq kéowata kétimonaamanibo keráwáqtí tirunóbáqá ááiqa í-yátáákáráq aúyababa umá mayaí-yátááqá keráwápímmá ógikaiye.  
\v 26 keráwáqá Pérati-wayukao, keráwáqá túramma karoparái-kayukae. áqnáabaq-yataaqa keráwáqtí tirunóbákémá miráuma nommá naí-náwíbíkékáá umá araatámma tete íyana amegaa-áúgógáráqá íráqôniq íno.   
\p
\v 27 keráwáqá ámáan-aimma yirááti-wayukagaraq Pérati-wayukagaraq atéráaro! keráwáqá kaayaq-tóyáúkáráq-wáyúkámá mááe. keráwáqá miráuma pukáa-kayukati aúge-mararaakaa urái-kayukamoe. amegaa-áúráqá íráqôniq umá wáipoata waayúkama aónainobo arunóbáqá pukáa-kayukati iyáátákaraq kabiramá táwîgoniq i-qtátááqá ógikaiye.  
\v 28 keráwákáráqá móraiq urááe. waayúkama keráwáqtí amegaa-túráq káoneta keráwáqá arupú-wayukawaq máawaa kétemanibo keráwáqtí tirunóbáqá kaaqaari-tí-ááímmá waéna ámáan-aimma aratí-ááímmá ógikaiye.   
\s1 yirááti-wayukama táí-meyamma mayánóqtaba Îtuma tiráiye.  
\p
\v 29 keráwáqá ámáan-aimma yirááti-wayukagaraq Pérati-wayukagaraq atéráaro! keráwáqá kaayaq-tóyáúkáráq-wáyúkámá mááe. Áánûqtuni amuné-wáyúkámá naayóbáq pukáa-kayukayaba íráqô-mararaamma tarôq kéumayikeqa arupú-wayukati-mararaakaq íráqôniq umá wíráatima kéumayikaae.  
\v 30 ánibo keráwáqá maará kéte. ‘ketáámá naayóbáqá tináábútááma máqe uráá-kanaaraqo máqe uráunarakaa kanaaráq ketáámá íma yíwáqnaa onatatáá amuné-wáyúkámá yíkamma puínéta oné.’ téq  
\v 31 min-áímmô kétema minnâ keráwáqá keráwáqtí táaimma abarokáq umá kétema keráwáqá Áánûqtuni amuné-wáyúkámá yíkamma utaí-ánnábíké-káyúkámóe.  
\v 32 kanaaráq keráwáqtí tináábútááti yáaimma áaimma átáma paá miráuma ánataaro.  
\v 33 keráwáqá iraakabayaakáráq iraakabayaakóní áráakaware. Áánûqtuma ítama yainéna Tááqtaani-marupaq iramá káíq-kaiq in-áúkápáq yawááq umátikaniye. náaraq umáwaq péqmare kóiyana ítama yainaí-yátáákómá íma yáqtoraniyo? ímiye. keráwáqá íma péqmareq kóinoe.  
\v 34 miráinaq keráwáqá ítáaro. kemá Áánûqtuni amuné-wáyúkágáráq aamá ítaraa-kayukagaraq yirááti-wayukagaraq timáyíkáánata keráwáqtôpaq wínóe. yeqtí aúkáapikema yaímma-wayukama keráwáqá yíkamiyata képuiyaq yaímma-wayukama kaapaq-yátáq yíkamma kéiyikeq yaímma-wayukama keráwáqtí yirááti-naupaqa tebûqa yimínóe. ánibo mirágêq yemmá móra-marukake waqmá káqo-marupaq iyuwánóe.  
\v 35 miráinana arupú-wayukama maa-márábí máraiyata yíkamma pukáiya-kayukati anónnáma máqtemma minnâ keráwápí wániye. owé. arupú-naqa Éboma pukáikake yéqéna Tékáráíyama Berekáíyani áanikomma anó-monoq-naupaqa Áánûqtukaq amí-yáárégáráq waayúkama máirakaraq aúkáapi ikákaane. aúkáapi ikámówana pukáimma mi-wágóní anónnáma keráwápí aráápama wániye.  
\v 36 kemá keráwáqá áraimma kétima-timune. máqtemma mi-wágóní anónnáma maannáma íbêqo máa-kayukama táí-meyamma mayánóe.   
\s1 Îtuma Yérútáárebaq ibiqá yakáiye.  
\p
\v 37 keráwáqá Yérútáárebaq-wayukao. keráwáqá Áánûqtuni amuné-wáyúkámá yíkamma kébuyeq keráwáqtôpaq Áánûqtuma mayaí-wáyúkámá timáyíkái-kayukama óqtatanapo kéyikamoe. netuqyaa-kánáámá keráwáqá mamá kokórigoma áráákawaqa aáyanobataa áíkuinikaa umá áíkutikanaae téq túnnamanibo keráwáqá minnáyaba íma kétikaiye.  
\v 38 keráwáqá ítáaro. íbêqa keráwáqtí márûqa yuwéq paábaq kóíyana paá-maruqa wániye.  
\v 39 owé. kemá maará téq keráwáqá kétima-timune. keráwáqá ókaraq kemmá ítimoneq anaaékaqa maará tínoe. ‘maan-náqá uyátárai-nakoni áwîkaq i-náqá Áánûqtuo, wemmá íráqôniq umákaao. téq tínoe. mi táoqa ókaraq kemmá timónanoe.” téna Îtuma tiráiye.   
\c 24  
\s1 “anó-monoq-namma táíq íniye” téna Îtuma tiráiye.  
\p
\v 1 Îtuma anó-monoq-naupake yuwéna kóitata wení iyápó-annama wenôpaq irááe. yemá Îtumma yaímma anó-monoq-namma aráátineta uráámanibo  
\v 2 Îtuma yauwéqma timá-yimena tiráiye: “keráwáqá maami-máqté-qtátááqá aónaraao? kemá áraimma keráwáqá kétima-timune. yemá káqomma móra-oqtamma íma yuwaíyana maan-óqtákóní ámûraaqa káqon-oqtamma wániye. namuro-wáyúkámá maamin-óqtámmá máqtepaq yubámma paábaq yuwánóe.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 netuqyaan-úmmáá-yátááqá pááq ínîqtaba Îtuma tiráiye.  
\p
\v 3 Óríbêti-anuraq máitata wení iyápó-annama yenamáa Îtunopaq iréta tirááe: “emá keqtáá timá-timiyo. min-óqtámmá paábaq yubámma yuwánô-kanaama nói-kanaararaq mi-qtátááqá pááq íníyô? nóin-awaameraq áqnáabaqa pááq ínataa ketáá káonetaa emá yauwéqma kéguminana maa-márámá ánatanena kéiye tenúnataabiyo?” téta wení iyápó-annama tirááe.   
\p
\v 4 Îtuma yauwéqma yemmá timá-yimena tiráiye: “keráwáqá atéráaro. móra-nakoma keráwáqá kaaqaari-áímmá timá-timena makatínéna íniye.  
\v 5 netuqyaa-káyúkámá iréta ketíwîkaq iréta maará tínoe. ‘kemá Metáíyama yauwéqma yiwiraí-náqúne’ kéteta aarawaamá kaaqaari-áímmá timá-yimeta yemmá makatínoe.  
\v 6 ánibo keráwáqá ááiqa éta aamá karaíyamma itéq ááiqa kéiyaq uwáá-aimma itánóe. keráwáqá atéráaro! minnáyabama íma iyánáaqa oro. mirá-qtátááqá pááq ínimanibo aqtó-kánáámá íma wániye.  
\v 7 móra-anna-wayukama káqon-anna-wayukama ááiqa umáyikanoe. miráiyata móra-kinini waayúkama móra-kinini waayúkate ááiqa ínóe. yaímma-aukapaqa waayúkama anómma yáayaba kéiyata anómma márúma yorániye.  
\v 8 mi-maqté-qtátáákómá miráuma aaragómá iyápó marakánéna itana áqnáabaq aíqa iníkáá íniye.   
\p
\v 9 mi-kánááráqá kéráwáqá tíq í-yátááqá timéta ummaa-yátááqá timéta tíkamma utánóe. miráiyata ketíwîqa keráwápí wáipoata máqtemma aarawaamá ítama táíq umátikainoe. minnâ ketíwîqa keráwápí wáipoata mirá-inoe.  
\v 10 ánibo mi-kánááráqá netuqyaa-káyúkámá itáíq-itaiq umá arummá amí-yátááqá yuwéta yíbâqawaamma mamá namuro-wáyúkátí iyáápi maréta yegáráqá namuroîq umáyiketa ítama táíq umáyikanoe.  
\v 11 ánibo kaaqaari-ámúné-wáyúkámá netuqyaa pááq uréta taígani-kayukama makatínoe.  
\v 12 táí-aaikoma anómma pááq kéinata taíbaq-wayukama kaayoné-yátááqá yuqmá ánatanoe.  
\v 13 miráimanibo móra-nakoma akoqnáá umá máqena aqtó-kánááráq kekáq aúyánámmá iténa kémainana wemmá Áánûqtuma yauwéqma awirániye.  
\v 14 máqte-marabaqa Áánûqtuma yabíkái-qtataakoni aúgemma átê-wataama abarokáq timáeta wéyáwé umátuwaiyata máqten-anna-wayukama kéitaiyana mi táoqa aqtó-kánáámá pááq íniye.   
\s1 anómma táí-yataaqa pááq íniye.  
\p
\v 15 ánibo anómma táíq í-yátááqá aokaq-márúkáq itó-urainaq aónainomma naayóbáqá Áánûqtuni amuné-náqá Táánioma tirái-qtataaqa áraimma pááq íniye. náawabi maamin-áímmá yorauténama wemá aúyánámmá ítama arutaíno.  
\v 16 maami-kánááráqá aarawaamá Yúríabaq máraiya-kayukama péqmareta anubaq kóoro.  
\v 17 ánibo móra-nakoma márûkaq yaúbama máqe-ina-waigoma óqa íma wení naaúpaq uyábékena táítawaa-yataaqa mayaíno.  
\v 18 ánibo móra-nakoma yópáq máqe-ina-nakoma íma yauwéqma uténa wení kúberai-unamma mayaíno.  
\v 19 mi-kánááráqá yímûkaraq-noinimma iyápóma náámma kéyime-noinikaraqa tirunô.  
\v 20 keráwáqá mi-kánááráqá nunamummá téqa yaugi-kánáárárábi Tabaatiráqá táaqa kaínaq íma pékinoe.  
\v 21 mi-kánááráqá uyátá-maqma anómma ummaa-yátááqá pááq íniye. naayóbáqá aúge-marama pááq-uraikaqa yéqéna íbêkaraq mirán-úmmáá-yátááqá íma pááq uráine. ánibo anaaékakaraqa mirán-úmmáá-yátááqá móragaraq íma wániye.  
\v 22 Áánûqtuma mi-kánáámá íma mamá awaararîq ínatama máqtemma aarawaamá aúyokinoe. miráimanibo Áánûqtuma aarawaamá awaaméqá umáyíkárenaboana aúyánámmá ítaraiye. miráitana Áánûqtuma maami-kánáámá mamá awaararîq kéiye.   
\p
\v 23 mi-kánááráqá móra-nakoma téna “aónaaro. Metáíyama yauwéqma tiwiraí-náqá maa maíye. merapaq máiye” tínaqa keráwáqá min-áímmá íma ítáaro.  
\v 24 ánibo yaímma kaaqaari-Métáíyágáráq kaagaari-ámúné-wáyúkámá itó éta anón-awaameq-yataaqa tarôq éta ókon-okomma mayaímá mayánóe. yemá mirá étama Áánûqtuma yiwíkai-kayukama wenôpake makatéta paábaq waqmá tiyuwánoe.  
\v 25 ítáaro. maaminnáma pááq ínîqtaba keráwáqá timá tímikaune.   
\p
\v 26 miráinata yemá téta “aónaaro. Metáíyama waayúka íma máa-kaqmaapaq máiye.” tíyaqa keráwáqá min-áúkápáqá íoro. ánibo yemá téta “aónaaro. wemá maabáq aúpáq máiye.” tíyaqa yeqtáama íma ítáaro.  
\v 27 aabayákáq aabáyuraa yoqména yáútínikaa umá páátákáá kemá Waayúkagon Áráaqa kumónúne.   
\p
\v 28 pukáa-kayukati arááq-yuma wáipaqa akikígómá ya áíkuiniye.   
\s1 anaaékaq Waayúkagoni Áráaqa Îtuma kumíniye.  
\p
\v 29 mi-kánáágóní ummaa-yátááqá ánataginana páátákáá aabaúgoma mamá kumayuqá káurainana wíyomma wíyokoma íma kamá kétagainana aabayákákémá yaímma wiyóqá yaráqmena kumínatama tébakaq aabayákáqá wáiya-qtataakoma yaráqma pípéban umáginoe.  
\v 30 mi-kánááráqá Waayúkagon Áráakoni awaaméqá aabayákáq pááq kéinana maa-márábín-ánná-wáyúkámá yáaqa kégainata ibiqá kéyareta waayúkagoni Áráaqa Áánûqtunopake konnákóní ámûraaq kéguminata aónainomma akoqnáágaraq tágama-yataakaraq kumíniye.  
\v 31 ánibo weróq-anabike anókaq yúgayaiyana anómma áama anó-kaapaukaa kétinata wení kaqtó-wayukama Áánûqtunopake timáyikainata wetábá awaaméqá umáyíkaraina-wayukama mamá áíkuinoe. ánibo yemá máqte-maragoni aqtóbáké yiwiránóe.   
\s1 yaamá minnâ kanaamá aónama yainaí-yáé.  
\p
\v 32 keráwáqá píki arakaráq-yáráq aónaaro. amagómá anommá wáitana aúgen-anama kéyaitaq keráwáqá káonaae íbêqa íráqôn-abayaqa téna aaqá kánéna kéiye.  
\v 33 miráraa umá anaaékaqa máqte-qtataaqa pááq ínimma keráwáqá mikáq aónainoe. áaimma átama Waayúkagoni Áráaqa kumínî-kanaagoma waaqókáq wáiye.  
\v 34 keráwáqá kemá áraimma kétima-timune. maamin-ánnámá íma pukáiyana maami-máqté-qtátááqá pááq íniye.  
\v 35 aabaya-márúkáráq maragáráqá ánatanimanibo ketáama íma ánataniye.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 móra-nakoma nóin-aabauwabi kanaamá íma kéitaiye.  
\p
\v 36 Îtuma óq-aimma tiráiye: “móra-nakoma mi-kánááyábámá íma kéitaiye. Áánûqtuni márûpake kaqtó-wayukagaraqa Áánûqtuni áanikogaraq íma kéitaae. aboámá Áánûqtu wenamáa minnáyabama kéitaiye.  
\v 37 naayóbáqá Nóaani kanaaráqá táí-aaimma tarôq uráamma móraiq umá mirán-ááímmá Waayúkagon Áráaqa yauwéqma kumínî-kanaaraqa tarôq ínoe.  
\v 38 naayóbáqá anó-nomma íautaikaqa yemá anón-aawaqa néta aíbôq-nomma néta aaramá mayéta aaraukárîq í-wátáámá téta miráuqte kéuyowana Nóaama wení únópí-káárébí uyábékaiye.  
\v 39 yemá minnáyaba yúyánámmá íma itéta paá miráuma máawana anó-nomma auténa máqtemma aarawaamá yawááq-umatukaiye. Waayúkagon-Araaqa yauwéqma kumínî-kanaaraqa mirá-inoe.  
\v 40 mi-kánáaráqá kaayaq-nákámá yópí máqe-iya-nakoratama Áánûqtuma móra-naqa awiréna móra-naqa ayuwániye.  
\v 41 móraiq umá kaayaq-íníkórátá yammá anémáíyapikema Áánûqtuma móra-inimma káwirena móra-inimma mikáq ayuwániye.  
\v 42 miráinaq keráwáqá atéráaro! keráwáqtí anómma uyátárai-naqa kumínî-kanaama íma kéitaae.  
\v 43 keráwáqá maamináyaba túyánámmá ítáaro. naakóní aanábó-nákómá itáinama moyá-náqá nói-kanaararabi yíné ínanama wemá íma aúma waínímanibo wemá paá itó-uma máena wení naakáqá yabíqtuwena mániye.  
\v 44 Waayúkagoni Áráaqa móra-kanaaraq íma kumíniye tíya-kanaaraqa kumíniye. miráinaq keráwákáráq yokaa oro.   
\s1 táí-mayai-nakaraq íráqô-mayai-nakoratai waéqma itaí-áímmá  
\p
\v 45 móra-mayai-nakoma íráqón-auyanamma wáitana wení mayaíráqá yabíqma kárutaitanaboana anó-kawaa-nakoma min-nákóqtábá wení yaímma mayaí-wáyúkágáráq yabíkéna wení kanaaráq aáwaqa yimíkáae tíniye.  
\v 46 anaaékaqa wení anón-nakoma yauwéqma iréna min-náqá aónáínama naayóbáqô timá ámikainaiqo énama kanaaráq mi-máyáí-nákómá amuqá ôriq umá maráiniye.  
\v 47 kemá keráwáqá áraimma kétima-timune. mi-máyáí-nákómmá wení anón-nakoma téna “emá ketí máqte-qtataakaq anómma yabíqma mááo.” téna timákaniye.  
\v 48 miráimanibo mi-táí-máyáí-nákómá wení áyaqnobaqa téna ‘ketí anón-nakoma páátákáá yauweréna íyiniye.’ kétena  
\v 49 wení móra-mayai-wayukama áaimma átáma kéyikamena anón-aawaqa kénena aíbôq-nomma naa-káyúkátê aíbôq-nomma kénena neginaagí kéena  
\v 50 mi-máyáí-nákómá wení anón-nakoma yíniye téna aúyánámmá íma ítáina-kanaaraq yíniye.  
\v 51 miráitana mi-máyáí-nákóní anón-naqa iréna min-nákómmá mamá táíq umá kátuwena mamá kaayaq-yóyáúkáráq-wáyúkátê táí-meyamma mayániye. miráitana wemá min-áúkápáqá máena wááqa yéna áwayaamma akégúnaniye.” téna Îtuma tiráiye.   
\c 25  
\s1 tiyááka-noinaaruti waéqma itaí-áímmá  
\p
\v 1 Îtuma óqa waéqma itaí-áímmá tiráiye: “maami-kánááráqá Áánûqtuma yabíkái-qtataakoma kumína-kanaama miráuma tiyáákaa-noinaaruraa uráiye. móra-naqa íbêqa aaramá máyái-nakoma yínéna miráitata min-nóínáárúmá yeqtí-ómmá kúraqme uréta aapaké min-náqá ko awíqme yínéta urááe.  
\v 2 ánibo móra-tiyaapaq-noinaaruma aíbôqnaaboq owata móra-tiyaapaq-noinaaruma áá itéta yúyánámmá íráqôniq umá ítaraae.  
\v 3 aíbôqnaaboq o-nóínáárúmá ómmá kúrarai-yataaqa mamé yemánibo matawé-nokaraq íma maméta irááe.  
\v 4 miráimanibo yúyánámmô ítáa-noinaaruma yemá yeqtí áráamubima matawé-nokaraq aqtíma matoréta irááe.  
\v 5 minnámo aaramá máyái-naqa paátákáámá íma itana máqte-noinaaruti yúrakoma yúgábaaq itata yúmá wagurááe.   
\p
\v 6 nokáán-aukaama móra-nakoma ááyama tiráiye. ‘aaramô mayaí-náqá áqa iyé. ánibo keráwáqá aapaké ko awíqmera yero.’ téna tiráiye.  
\v 7 min-nóínáárúmá máqtepaq itó-ureta yeqtí ómmá mamá yokaa urááe.  
\v 8 ánibo yemá aíbôqnaaboq o-nóínáárúmá aa ítaraa-noinaaruma timá yímikaae. ‘keráwáqá matawé-nomma yaímma tíméro. ketááí ókómá putíkinena kéiye’. téta tirááe.  
\v 9 ánibo aa ítaraa-noinaaruma yauwéqma timá yímikaae. ‘ímiye. maami-mátáwé-nókómá keqtáágáráq keráwákáráqá íma umaatátikaniqtaae. keráwáqá kanaaráq títúwaapaq uréra meyánîq oro.’ téta tirááe.  
\v 10 ánibo min-nóínáárúmá títúwaapake meyánîq ínéta kóuraawana aaramô máyái-naqa iráiye. miráitata yokaa umáreta máqeo-noinaaruma min-nákógáráq anón-aawaqo yokaa umáráa-naupaq uyábékuraae. miráowana oqtagómá aúyakuraiye.   
\p
\v 11 anaaékaqa tébakaq-noinaaruma iréta tirááe. ‘uyátárai-nako, uyátárai-nako, emá keqtáá oqtamá ítikaao.’ téta tirááe.  
\v 12 miráitana uyátárai-nakoma tiráiye. ‘kemá keráwáqá áraimma kétima-timune. kemá keráwáqá ítimonaraune.’ téna tiráiye.  
\v 13 miráinaq keráwáqá atéráaro! nói-kanaawabi nóin-aabaurarabiyo keráwáqá íma kéitaae.” téna Îtuma waéqma itaí-áípí tiráiye.   
\s1 mayaí-wáyúkáma amuq-yáúgáráq máyáa-waigoni waéqma itaí-áíné.  
\p
\v 14 káqomma waéqma itaí-áímmá Îtuma tiráiye: “móra-nakoma óq-aukapaq ayáqtááq-amma wínéna iníkáá kéena miráitana min-nákómá wení mayaí-wáyúkámá yááyarena wení máqte-qtataaqa iyáápi makáiye.  
\v 15 min-nákómá móra-mora-mayai-wayukati yáainaa akoqnááma aónawaaena wení móneqa yáátáá umá yímikaiye. ánibo móra-waigomma miráuma netuqyaa-mónéqá (5,000) aména móra-waigomma miráuma netuqyaa-mónéqá (2,000) aména móra-waigomma miráuma netuqyaammá (1,000) aména uráiye. miráuma yímiqtuwena wemá kóuraiye.  
\v 16 miráumatuwena kóitatama netuqyaa-mónéqô (5,000) máyái-nakoma páátákáá uréna minnárake móneq-mayaima maténa amuq-yáúmá miráuma káqomma ámûraaq netuqyaa-mónéqá (5,000) matáiye.  
\v 17 ánibo móra-nakoma netuqyaa-mónéqô (2,000) máyái-nakoma wegáráq amuq-yáúmá miráuma mi-mónékáké mayaímá maténa káqomma netuqyaa-mónéqá amuq-yáúmá (2,000) ámûraaq matáiye.  
\v 18 miráitana móra-waigoma netuqyaa-mónéqá (1,000) matái-nakoma marabí maiqá mó-ukena wení anó-nakoni móneqa aúpáq utamákaraiye.   
\p
\v 19 ayáqtáá-kanaama kóitana anaaékaqa mi-máyáí-nóíyápótí anó-naqa yauwéqma iráiye. miráitana wemá naayóbáqá móneqa yímikai-kayukate watáama timá arutánéna uráiye.  
\v 20 ánibo min-nákómá móneqa miráuma netuqyaa-mónéqá (5,000) matái-nakoma iréna wení móneqa (5,000) amuq-yáúgáráq (5,000) mamé iréna tiráiye. ‘uyátárai-nako, emá netuqyaa-mónéqá miráuma (5,000) tímikaanamiye. aónaao. íbêqa minnárake mayaímá matéq amuq-yáúmá káqomma 5,000 matáune.’ téna tiráiye.  
\v 21 wení anó-nakoma timá ámikaiye. ‘emá amúna-yataaqa yabíqma akoqnáá kée íráqô-mayai-naqa máane. maa pááqyaa-qtataakaraq yabíqma akoqnáá uráánaboaq kemá emmá anó-qtataaqtaba yabi íkáae téq kawáámá kémayamune. maabáq iyo. emá ení anó-nakote amuqá kémare iyo.’ téna tiráiye.  
\v 22 keqnáámmá káqo-nakoma netuqyaa-mónéqá (2,000) matái-nakogaraq iréna tiráiye. ‘uyátáráana-nako, emá naayóbáqá netuqyaa-mónéqá (2,000) tímikaanae. aónaao. íbêqa minnárake móneq-mayaima matéq amuq-yáúmá káqomma 2,000 matáune.’ téna tiráiye.  
\v 23 ánibo wení anó-nakoma tiráiye. ‘emmá amúna-yataaqa yabíqma akoqnáá kée íráqô-mayai-naqa máane. maa pááqya-qtataakaraq yabíqma akoqnáá uráánaboaq kemá emmá anó-qtataaqtaba yabi íkáae téq kawáámá kémayamune. maabáq iyo. emá ení anó-nakote amuqá maqmé iyo.’ téna tiráiye.  
\v 24 ánibo móra-naqa netuqyaa-mónéqá (1,000) matái-nakoma wegáráq iréna maará-tiraiye. ‘uyátáráana-nako, kemá emmá aónaraune. iragayá-náqône. káqo-nakoma yómmá yoqmáráimma ábû kaí-kánááráqá kémayaane. ánibo káqo-nakoma móra-aukapaq-marabima ánáyumma uqmáráipikemma arammá kégutone.  
\v 25 miráitana kemmá táaqa kaitaq ení móneqa maranóbáq utamákaune. aónaao. ennámá maa waíbo mayaao.’ téna tiráiye.  
\v 26 miráimanibo wení anó-nakoma maará téna timá ámikaiye. ‘emá táí-mayai-naqone. emá ayáátámma íguyona-naqone. áraimma timónaraane káqo-wama yómmá yoqmáráipike aáwaqa kémayeq káqo-nakoma móra-aukapaq-marabi ánáyumma yuqmáráipike arammá kégutune. mirá kéuno?’  
\v 27 kanaaráqíbo nôraq itaawáq ketí móneqa móneq-naupaq íma tíkaraano? miráitaq kemá yauwéqma iréq ketí mónekaraq yaímma amuq-yáúgáráqá matáune.  
\v 28 kanaaráq íbêqa keráwáqá maami-mónéqá 1,000 yabíma maan-nákómá móneqa 10,000 makái-nakomma áméro.  
\v 29 minnâ máqte-kayukama matokáiya-kayukama min-ámúrááq ókaraq yimínata mayánóe. miráimanibo móra-nakoma pááqya-qtataaqo matokáina-nakomma wenôpake yabímayaniye.  
\v 30 ánibo maami-táí-máyáí-náqá waqmá máápaq kumayuqnóbáq yúwáaro. miráinata min-áúkápáqá wááqa anómma yéta yíwayaamma akégúnainoe.’ téna anó-nakoma tiráiye.” téna Îtuma maami waéqma itaí-áípí tiráiye.   
\s1 Waayúkagoni Áráaqa Îtuma máqten-anna-wayukama mamá yainániye.  
\p
\v 31 ókaraq Îtuma tiráiye: “anaaékaqa Waayúkagoni Áráaqa wení tágama-yataakaraq kínima máena kumínata máqtemma wení kaqtó-wayukagaraq Áánûqtunopake kumínómma mi-kánááráqá anón-akoqnaagaraq wemá yabíkáin-abiqtataraq mániye.  
\v 32 ánibo máqten-anna-wayukama aúbáq ya áíkuinoe. wemá yaímma kaayaq-ánnáíq umáyikena miráuma tipi-típi-kawaa-nakoma tipi-típima yaímma merapaq akéna mémema maabáq akéna iníkáá íniye.  
\v 33 wemá tipi-típi-annama áíqma ayáánurapaq yikéna méme-annama áíqma ayáánepaq yikániye.  
\v 34 miráinana Waayúkagoni Áráaqa anó-kinimma máena ayáánurapaqo maíya-kayukama maará téna timá-yiminiye. ‘yero. ketibommá ákái-kayukao, keráwáqti waaroqá ketibonôpake ya máyáaro. naayóbáqá maa-márámá aúgemma pááq kéitana ketibomá keráwáqtí márûqa tarôq umá yokaa umátíkátuwena keráwáqá aúyatikaraine.  
\v 35 naayóbáqá kemá táayaba kéunaq keráwáqá aáwaqa tímikaane. kemmá nonáá tíkáitaq nommá tímikaane. kemá káqo-marupake-napoaq keráwáqá tiwíqme keráwáqtí naaópaq urááne.  
\v 36 kemá wáqtôma íma itokáunaq wáqtôma tímikaane. kemmá karímá tíkáitaq mamá íráqôniq umátíkaraane. kemá ánná-naupaq máunaq ya timónaranne.’  
\v 37 miráinata yemá arupú-wayukama maará téta Waayúkagon-Araakomma yauwéqma timá áminoe. ‘uyátáráana-nako, emá nói-kanaararaq ááyabama kéonataawaq aáwaqa ámikaunataabiyo?’ nói-kanaararaq nonáá ákáitataa nommá ámikaunataabiyo?’  
\v 38 minnáyaba ítama aónainoe. ‘nói-kanaararaq ketáámá aónáunataama emá káqo-marupake-napoataa ketáámá awíqmetaa ketááí-naaupaqa iráunataabiyo? ánibo nói-kanaararaq ení wáqtôma íma itokáánataa ketáámá wáqtôma ámikaunataabiyo?  
\v 39 nói-kanaararaq ketáámá emmá aónáunataama emmá karímá ákarai ánná-naupaqa máanataa ketáámá ko aónaraunataabiyo?’ téta ítama aónainoe.  
\v 40 ánibo anó-kinima máena maara téna yemmá timá-yiminiye. ‘kemá keráwáqá áraimma kétima-timune. keráwáqá mórama ketinaaé wáráa-kayukabike márû mikákáá umá maína-nakomma mirá-umayikaraamma minnâ kemmá móraiq umátíkaraae.’   
\p
\v 41 miráinana mikáké wemá téna ayáánepaq maíya-kayukama timá-yiminiye. ‘ketôpake paábaq kóoro. Áánûqtuma keráwáqá yawááq-umatukaiye. keráwáqá yuwéraq iramá aati-aatimá káíq-kaiq inírábí oro. min-írámá ketibomá Áánûqtuma Tááqtaagaraq wení kaqtó-wayukagaraq yokaa umáyíkaraine.  
\v 42 naayóbáqá kemá táayaba kéunaqa aáwaqa íma tímikaane. kemmá nonáá kétikaitaq máunaqa nommá íma tímikaane.  
\v 43 kemá káqo-marupake-napoaq kemmá íma tiwíqme keráwáqtí naaúpaqa urááne. ketí wáqtôma íma wáitaqa keráwáqá kemmá wáqtôma íma tímikaane. kemmá karímá tíkáitaq ánná-naupaq máunaq keráwáqá íma ya timónaraane.’  
\v 44 miráinata yegáráqá maará téta yauwéqma tínoe. ‘uyátáráana-nako, nói-kanaararaq ketáámá emmá aónáunaataa emá áayaba éabi nonáá ákáitaawabi emá káqo-marupake-narabi emá wáqtôma íma makéyabi emmá karímá ákáitaawabi emá ánná-naupaq máanataawaq ketááma emmá íma mamá íráqôniq umá káraunataabiyo?’ téta tínoe.  
\v 45 ánibo kínima yauwéqma maará téna timá-yiminiye. ‘kemá keráwáqá áraimma kétima-timune. keráwáqá móra ketinaaé wáráa-kayukabike márû mikákáá umá maína-nakomma miráuma yíkáiyaba íma yíwáqnaa ónúne tiráámma minnâ kemmá móraiq umátíkaraae.’  
\v 46 miráinata min-ánná-wáyúkámá táí-meyamma ko mayánómma minnâ yíqa í-yátááqá watúq-watuq umá wánibo arupú-wayukama matúq-matuq umá mái-auwaraimma ummayéta aati-aatimá matúq-matuq umá mánoe.” téna Îtuma tiráiye.   
\c 26  
\s1 anó-kayukama aamá téite umá Îtumma ikámma puínéta urááe.  
\p
\v 1 Îtuma maami-máqtén-áímmá timá ánatatuwena mi-kánááráqá wení iyápó-annama maará téna timá yímikaiye:  
\v 2 “kaayaq-kánáámá yáwínana kótámaki-aawaqa naí-kánáámá pááq íniye. maannâ kéitaae. ánibo yemá kemmá Waayúkagoni Áráaqa waayúkati iyáápi maraíyata kaapaq-yátáq tíkaminoe.” téna tiráiye.   
\p
\v 3 mi-kánááráqá uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq Ítíráaeobake anó-kayukagaraq mú mikákáá anó-monoq-nakoni naaúpaq áíkutaamma min-nákóní áwîqa Kááyapatie.  
\v 4 ánibo yemá kaaqaari-áímmá téite umá wááyáímmá téta Îtumma aupaq yáqtoqma ikamínôn-aimma tirááe.  
\v 5 miráráá umá yemá tirááe: “ayúmá maqmá naíyan-onitaakaqa mirá-qtátáárîqa íonunataae. aarawaamá ááiq-yataaqa mamá pááq íyábae.” téta tirááe.   
\s1 aaragómá átê-akuq matawemma Îtuni aqnópí atíyakaraiye.  
\p
\v 6 Béqtanibaqa Tááímonima kárû-naqa wení karímá ánataguraitana wení naaúpaqa Îtuma máqe-uraiye.  
\v 7 ánibo móra-inikoma Îtunopaq iráimma mórama íráqôn-oqta-motorebima anó-moneq-awiqa yaan-áté-ákúq-mátáwémmá mamé iráiye. Îtuma yaareráq máitana min-íníkómá átê-kuyumma i-mátáwémmá Îtun aqnópí atíyakaraiye.  
\v 8 yemá iyápó-annama miráimma aónatuweta ítama táíq urááe. miráitata yemá maará-tiraae: “nôraq itanawáq maamin-ákúq-mátáwémmá áyókima kéiyo?  
\v 9 maamin-áté-ákúq-mátáwémmá waayúkama kéyimetaa anó-moneqa matétaa áwáyoq-wayukama nôraq itataa íkéyimunataabiyo?” téta tirááe.  
\v 10 Îtuma yeqtáama ítarenaboana maará-tima-yimikaiye: “nôraq itaráq maan-íníkómmá ítama ummaamá kéyamakaao? wemá kemmá íráqô-qtataariq umátíkaraiye.  
\v 11 aati-aatimá áwáyoq-wayukama keráwáqtê mánomanibo kemá aati-aatimá keráwáqtê íma mánune.  
\v 12 maan-íníkómá átê-akuq-matawemma ke tineq aqtítikaimma wemá miráuma kemmá uqtamátikanokaqtaba yokaa kéumatikaiye.  
\v 13 kemá keráwáqá áraimma kétima-timune. máqten-aukapaq-marabaqa maamin-áté-wátáámá abarokáq timáeta wéyáwé kéete maamin-íníkómá maami-qtátáárîqo íqtábá yúyánámmá itánóe.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Yúqtaatima Îtumma mamá anó-kayukati iyáápi yimínéna timá akoqnáá uráiye.  
\p
\v 14 mi-kánááráqá tiyááka umá abapaké kaayaq-íyápó-ánnábíké móra-waigoni áwîqa Yúqtaati Itikáárioti wemá uyátá-maqma anó-monoq-wayukayopaq uráiye.  
\v 15 ánibo wemá maará mó tiráiye: “keráwáqá nói-qtataaraq timínóqtabawaq kemá Îtumma awíqma keráwáqtí tiyáápimma maránúnô?” téna tiráiye. ánibo yemá móneqa miráuma kaumo-yátámá (30) ámikaae.  
\v 16 mi-kánááráké áaimma átárena móra-kanaaraqa Îtumma mamá namuro-wáyúkátí iyáápimmo maránîqtaba abáá-uraiye.   
\s1 Îtuma kótámaki-aawaqa wení iyápó-annate naráiye.  
\p
\v 17 áqnáabaq-yupaama kótámaki-kanaaraqa yammá íma itoraí-ómákáqá iyápó-annama Îtunopaq iréta tirááe: “náakaraq mamá yokaa kéumakaanataawaq kótámaki-aawaqa naínónô?” téta tirááe.  
\v 18 ánibo Îtuma tiráiye: “keráwáqá anó-marupaq uyábékeraq móra-nakokaqa maará-tero. ‘yirááti-nakoma téna ketí kanaamá waaqókárîq kéiye. miráipoaq ketí iyápó-annate kótámaki-aawaqa ení-naaupaq nánáá kéune.’ tiyé téraq mó-tima-amero.” téna tiráiye.  
\v 19 ánibo Îtuma tinîq umá iyápó-annama kótámaki-aawaqa yokaa urááe.   
\p
\v 20 ánibo énaikaqa Îtuma wení tiyááka umá kaayaq-íyápó-ánnáté aáwaqa nai-yááréráq máqe-uraae.  
\v 21 yemá aáwaqa kéneta máawana Îtuma tiráiye: “kemá keráwáqá áraimma kétima-timune. keráwápíké móra-nakoma kemmá mamá namuro-wáyúkábí marániye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 22 ánibo yemá netuq-yúyánámmá ítaraae. káqowa-kaqowama wenita-wenita éta Îtumma timá ámikaae: “uyátáráana-nako, keyábiyo?” kétimma “keyábiyo?” kétimma urááe.  
\v 23 miráimanibo Îtuma yauwéqma tiraíye: “min-nákómá aáwaq-taapepi ayáámma ketê ánékuina-naqa minnâ wemá kemmá mamá namuro-wáyúkátí iyáápi marániye.  
\v 24 owé. minnâ Waayúkagoni Áráaqa ‘puíniye’ téna Áánûqtuni agamatá-kánnáágómá tiráiniq íniye. miráimanibo min-nákómá wemmá mamá namuro-wáyúkátí iyáápi marání-nakoni táí-meyamma ôriq umá wániye. wemmá anóama íráqôniq umá íma marákáraitanaboana kemmá mamá namuro-wáyúkátí iyáápi maraínata tíkaminoe.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 25 Yúqtaatima namuro-wáyúkátí iyáápi Îtumma maránín-nakoma maará-tiraiye: “yirááti-nako, keábiyo?” titana Îtuma tiráiye: “emá enamáárîq kétene.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Îtuma iyápó-anna wení ákaq-aawaqa yímikaiye.  
\p
\v 26 yemá aáwaqa kéneta máawana Îtuma yammá maténa Áánûqtukaq “tíkáiye” timátuwena mapámma iyápó-annama yímikaiye. ánibo wemá tiráiye: “keráwáqá mamá naaro. maaminnáma ketúmiye.” téna tiráiye.  
\v 27 ánibo móra-nawibike wááéni-nomma maténa Áánûqtukaq “tíkáiye” timátuwena kéyimena tiráiye: “keráwáqá máqtemma maaminnâ naaro.  
\v 28 maannáma ketí naaebóaq timá akoqnáá ínoe. taíbaq aarawaatí kúmiqa mamá paá íkáae téq maami-nááémá aqtí énana kumíniye.  
\v 29 keráwáqá kemá kétima-timune. íbêkaraqa anaaékakaraq maa-márábímmá wááéni-nomma ínanune. ketibomá Áánûqtu yabíkái-marupaqa keráwákáráq móragaraq kegárátáá nommá nanúnataae.” téna tiráiye.  
\v 30 yemá móra imá timátuweta yemá máápaq kumá yaúbareta Óríbêti-anubaq urááe.   
\s1 Îtuma téna Pítaaqtaba “anaaéma umátikaniye” tiráiye.  
\p
\v 31 Îtuma wení iyápó-annamma timá yímikaiye: “keráwáqá ibêq-nokaamma kenamáa tiyuwéq peréqé wínóe. miráuma Áánûqtuni watáama agamatán-áíkómá téna ‘kemá tipi-típi-kawaa-naqa ikámónata tipi-típi áráakawaqa pípéban umáginoe’ mirá téna ágámátán-áíkómá kétiye.  
\v 32 miráimanibo kemmá pukáanabike keqnáámmá itó-umatikainaq Kááriri-marupaq keráwáqtí áqnáabaq ónúne.” téna tiráiye.  
\v 33 Pítaama yauwéqma tiráiye: “máqte-kayukama emmá ayuwéta kóíyaqa kemá emmá íayuwanune.” téna Pítaama tiráiye.  
\v 34 Îtuma Pítaamma timá ámikaiye: “kemá áraimma kétimamune. íbêq-nokaamma kokórigoma áama íma tiráínaa emá kaumobáq ketíwîqtabama íaonaraune té wakaránóne.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 35 Pítaama Îtumma timá ámikaiye: “kekáráq tíkaminomma enáwîqa íma aúpáq yuwánune. áraimma ímiye.” téna titata máqtemma wení iyápó-annama mimórá áín áátuqma tirááe.   
\s1 Îtuma Keqtêmani-yopaq nunamummá mó-tiraiye.  
\p
\v 36 mikáké Îtuma wení iyápó-annate Keqtêmanibaq urááe. mibáq wení iyápó-annama Îtuma timá yímikaiye: “keráwáqá maakáq yayááikaq maraq máiyaraq kemá mérápáq uréq nunamummá mó-teno.” téna tiráiye.  
\v 37 ánibo Îtuma Pítaakaraq Yéberini kaayaq-íyápórátágáráq yiwíqmeta urááe. Îtumma mibáq áyakoma anómma ummaa kéyaitana áúnobaqa anón-ummaa yágitana  
\v 38 timá yímikaiye: “ketíyakoma anómma ummaa kéyagiye. miráuma kemá puyónúnaiq kéiye. keráwáqá maakáq máera kawáá urááiyaro.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 39 wemá pááqyamma abákáq uréna marabí aipaké aguréna nunamummá téna tiráiye: “ô ketiboó, emmá akaínaama kanaaráq káápuma tíqa ínímma paábaq matuwaao. miráimanibo kemmá tíkái-qtataaqa íma waraao. ímiye. emá enamáárîq enaúyánámmá waraao.” téna tiráiye.   
\p
\v 40 ánibo Îtuma wení iyápó-annayopaq yauwéqma iréna aónaimma yúmá wagurááe. wemá Pítaamma awáuturena timá ámikaiye: “nôraq íyô? keráwáqá keqtábá pááqya-kanaama kanaaráq íma yabíqma máéwaniraq kéoo?  
\v 41 keráwáqá yabíqma arútárera nunamummá tero. keráwáqá makáqma aónai-yataakoma keráwápí pááq íyábámíye. áraine. keráwáqtí aágoma keráwáqtábá kákaimanibo keráwáqtí túgoma akoqnááma íma wáitanaboana íkakaiye.” téna tiráiye.   
\p
\v 42 Îtuma yauwéqma anaaékaqa uréna móragaraq nunamummá téna tiráiye: “ketiboó, maami-káápúgómá tú-tiqa íyábá ketôpake kanaaráq íma mamá tiyúwénana kóínaama emá enamáárîq ení áuyánámmá waraao.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 43 ánibo keqnáámmá yauwéqma yaónaimma yúmá waguréta máqe-uraae. yúrakoma íma kanaaráq karáqma aónaawaniq urááe.   
\p
\v 44 ánibo Îtuma iyápó-annama iyuwéna keqnáámmá kaumobáq uréna nunamummá tiráiye. mi-núnámúmmá wágáabaqo tináíkáq keqnáámmá tiráiye.  
\v 45 anaaékaq wení iyápó-annayopaq iréna timá yímikaiye: “keráwáqá keqnáámmá waguréraq káágaao? aónaaro. kanaamá pááq-umaguraipoata kemmá Waayúkagoni Áráaqa mamá kúmiq-wayukati akoqnáábi maránóe.  
\v 46 keráwáqá itó íyataa kóono. aónaaro. kemmá mamá namuro-wáyúkátí iyáápimmo maránô-kayukama áqa irááe.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Yúqtaatima Îtumma mamá namuro-wáyúkátí iyáápi makáiye.  
\p
\v 47 Îtuma aamá kétinakaraq Yúqtaatima tiyááka umá kaayaq-ánná-wáyúkábíké wemá iráiye. netuqyaa-káyúkámá tokóru-yakaa-puma mútûq-yamma maméta irááe. uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq Îtíráaeo-anna-wayukati anó-kayukagaraq timáyíkáawata irááe.  
\v 48 ánibo min-nákómá Îtumma mamá namuro-wáyúkátí iyáápimmo maránín-nakoma móra awaaméq-áímmá téna tiráine: “kemá móra-naqa ámóqnaannama minnâ Îtue. keráwáqá wemmá yaqtóráaro.” téna Yúqtaatima timátuwena  
\v 49 máqtemma yagáikuyowana páátákáá Îtunopaq Yúqtaatima iréna tiráiye: “yirááti-nako, kaayoné-yátááqá etê waíno.” téna mirá-timatuwena Îtumma ámóqnaraiye.  
\v 50 Îtuma timá ámikaiye: “ketí aanábógô, nôrabi ónáae ténaiqa páátákáá mirá uwo.” téna titata yemá waaqókáq iréta iyáámma ánékuqma Îtumma yáqtoqma akoqnáá urááe.  
\v 51 móra-naqa Îtute yagaroqtamá máqei-nakoma ayáámma yúwáitana kúmitana wení tokóru-yakaa-puma matáiye. mú mikákáá anó-monoq-nakoni kaqtó-nakomma ikámma aáqa yakátúwáitana marabí kuturáiye.  
\v 52 miráimanibo Îtuma min-náqá timá ámikaiye: “ení tokóru-yakaa-puma wení amáákaq maraao. máqte-kayukama tokóru-yakaa-punapo ááiqa íyamma káqo-kayukama tokóru-yakaa-punapo yemmá yíkamma puínoe.  
\v 53 aqá kemá ketibommá ááyaanana netuqyaammá kaqtó-wayukama Áánûqtunopake tiyááka umá kaayaq-ánnámá ááiq-i-wayukama uyátá-maqmagaraq timínímma minnáyaba páátákáá íyaq ítaraano?  
\v 54 miráimanibo kemá miráonanama Áánûqtuni agamatán-áíkómá náaraq umáwaq arammá iyáníyô? Áánûqtuni watáama agamatán-áíkómá maami-qtátááqá pááq íniqtaba kétiye.” téna Îtuma tiráiye.   
\p
\v 55 é mi táoqa Îtuma mi-káyúkámá timá yímikaiye: “keráwáqá kemmá moyá-nákáá umá ya kéyatoreq tokóru-yakaraq mútûq-yakaraq maméraq tibá umáeraq kéyeo? máqte-kanaaraqa kemá anó-monoq-naupaq máeq aarawaamá kéyiraatunaqa miráuma kemmá íma yáqtokaamiye.  
\v 56 miráimanibo Áánûqtuni amuné-wáyúkámá maami-máqté-qtátááqtábá Áánûqtuni agamatá-kánnáábí keqtábá agatáamma íbêqa pááq kéoe.” téna Îtuma tiráiye. ánibo máqtemma wení iyápó-annama Îtumma ayuwéta wéyáwé umáguraae.   
\s1 yemá káánítôre-wayukati yúbáq Îtumma ítama yáíkaae.  
\p
\v 57 Îtumma yaqtóráa-kayukama wemmá awíqmeta mú mikákáá anó-monoq-naqa Kááyapatikaq wení naaúpaq urááe. ánibo ámáan-aimma yirááti-wayukagaraq anó-kayukagaraq mibáq áíkumareta máqe-uraae.  
\v 58 Pítaama Îtumma anaaé waqména wimánibo wemá nékaq ko máqe-uraiye. mú mikákáá anó-monoq-nakoni naakóní kurunóbáq wemá uyábékena i-wáyúkáté máqe-urena mi-qtátááqô pááq immá aónanaae téna máqe-uraiye.  
\v 59 uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq máqtemma káánítôre-wayukagaraq kaaqaari-áúbí maráiyata Îtumma ikámma puínôqtaba abáá-uraae.  
\v 60 netuqyaa-káyúkámá iréta Îtumma kaaqaari-áúbí má-makaamanibo yemá móra ikámma puínôn-aaimma íabaa-uraae. anaaékaq kaayaq-nakórátámá iréta  
\v 61 yenákámá maará-tiraaye: “maan-nákómá maará-tiraiye. ‘kemá kanaaráq Áánûqtuni anó-monoq-namma yawítítukeq kaumo-yúpáámá kóinaq keqnáámmá kanaaráq umá ánatanune.’ téna Îtuma tiráiye.” téta min-nákórátámá tirááye.   
\p
\v 62 ánibo mú mikákáá anó-monoq-nakoma itó-urena Îtumma timá ámikaiye: “maamin-áímmá enaúbimo máráátabama nóine kéteno?” téna tiráimanibo  
\v 63 Îtuma aamá ítiraiye. ánibo mú mikákáá anó-monoq-nakoma Îtumma móragaraq timá ámikaiye: “kemá emmá Áánûqtu matúq-matuq umá mái-Aanuqtun áwîkaq ítama káonaune. emá yauwéqma yiwiraí-náqá Metáíyama Áánûqtuni áanikowaq máanaa emá keqtáá timá-timiyo.” téna tiráiye.  
\v 64 Îtuma timá ámikaiye: “emá ténnama mi*** emíye. miráimanibo kemá keráwáqá kétima-timune. íbêkaraq anaaékakaraqa Waayúkagoni Áráaqa akoqnáá-Aanuqtuni amakaq máenaq keráwáqá aónainoe. ánibo wemá Áánûqtuni márûpake konnákáq máena kumíniye.” téna Îtuma yauwéqma tiráiye.  
\v 65 mirá-timatuwaitana mú mikákáá anó-monoq-nakoma áyámma ôriq umá itanabóana wenamáárîq wení wáqtôma yakáqnáákáq umátuwena tiráiye: “Áánûqtumma áyôqa káyaiye tiráiye. óqa káqo-kayukama íma yiwíráanatataa wení áayabama má-tinoe. ímiye. wemá Áánûqtumma áyôqa ayéna timá táíq umákáitaq keráwáqá íbêq kéitaae.  
\v 66 keráwáqá nói-tuyananaq kéitaao?” téna titata yemá tirááe: “wepímmá otaa-qtátááqá wáipoana paá puíkáae.” téta tirááe.  
\v 67 ánibo mikáké Îtuni óipi wiráátima kéwiraketa ikákaae. yaímma-wayukama Îtumma aápáaraq kéyeta  
\v 68 tirááe: “Metáíyao, amuné-áímmá keqtáá timá-timiyo. emmá náawaq kéikamiyo?” téta aábê-aimma tirááe.   
\s1 Pítaama téna “Îtumma íaonaraune” tiráiye.  
\p
\v 69 Pítaama máápaq máqe-uraimma wemá naakóní kurugóní arunóbáq máqe-uraimma mórama mayaí-ínímmá wenamakaq iréna tiráiye: “emá egáráq Îtuma Kááriribake-nakotema máqe-uraane.” téna tiráiye.  
\v 70 miráimanibo Pítaama máqte-kayukati yúrakaq wakaréna maará-tiraiye: “keráwáqá mamin-áímmô temmá kemá íma ítaraune.” téna tiráiye.  
\v 71 mirá-timatuwena oqtabí kumá yaúbama ko itó-uraiye. ánibo káqomma mayaí-íníkómá Pítaamma aónatuwena waaqókáqô máe-kayukama maará téna timá yímikaiye: “maan-nákómá Îtuma Náátárêtibake-nakote máqe-uraine.” téna tiráiye.  
\v 72 keqnáámmá Pítaama wakaréna tiráiye: “áráinurane. Áánûqtuni aúrakaqiye. kemá maan-náqá íma aónaraune.” téna tiráiye.  
\v 73 anaaékaqa pááqya-kanaama yaímma-wayukama waaqókáq itó-uma máe-kayukama Pítaamma maará téta má-tima-amikaae: “áraine. emá Kááriribake-naqone. emá aamá téna-waigoma emmá mamá abarokáq kákaiye.” téta tirááe.  
\v 74 ánibo íbêqa Pítaama aamá akoqnáá umá téna tiráiye: “árainurane. kaaqaari-áímmá kétenanama Áánûqtuma kemmá tíkaminiye. kemá maan-náqá íma aónaraune. áraimma ímiye.” téna timátúwáitana kokórigoma áama tiráiye.  
\v 75 ánibo Îtuma tiráiniq itana Pítaama yauwéqma aúyánámmá ítaraiye. Îtuma téna “kokórigoma áama íma tiráínaa keqtábá íaonaraune té kaumobáq tínóne.” téna tiráine. miráitana Pítaama máápaq yaúbarena ibiqá yakáiye.   
\c 27  
\s1 yemá Îtumma awíqmeta Pááíratikaq urááe.  
\p
\v 1 aaqá irákitata máqtemma uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq Ítíráaeobake anó-kayukagaraq Îtumma ikámma puínéta waayaímmá tirááe.  
\v 2 yemá Îtumma ánnáma atáá-umatuweta awíqmeta anó-kamaani-naqa Pááíratimma mó ámikaae.   
\s1 Yúqtaatima pukuráiye.  
\p
\v 3 Yúqtaati wemmá mamá namuro-wáyúkátí iyáápimmo makái-nakoma Îtumma aónaimma yemá aamá timá uyáteta anón-ummaa-yataaqa mayámikaae. miráitana Yúqtaatima aúyánámmá waéqma itáá ena móneqa kaumo-yátámá maména uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq anó-kayukayopaqa yauwéqma iráiye.  
\v 4 miráitana wemá tiráiye: “kemá kúmiq-yataariq uráune. mórama otaa-qtátááqá íma wái-naqa mamá keráwáqtí tiyáápi makáunaboana puíniye.” téna tiráiye. ánibo yemá tirááe: “minnâ ketáái otaammá íma wáiye. emá enamáa ení otaammíye.” téta tirááe.  
\v 5 ánibo Yúqtaatima mi-mónéqá anó-monoq-naupaq mó kéiyaabotuwena máápaq wenamáárîq ánnáma amáguraiye.   
\p
\v 6 yemá uyátá-maqma anó-monoq-wayukama mi-mónéqá matéta tirááe: “maami-mónéqá waayúkama ikámma uqtaí-méyámíye. maami-mónéqá anó-monoq-naupake-monekaraqa mórabi íma maránúnatae. keráwáqtí aúmatan-aimma mirá kétiye.” téta tirááe.  
\v 7 ánibo yemá móra-aimma téite umátuweta mi-mónéqnápó tawemá tarôq í-nákóní maramá meyánîq urááe. káqo-mapake-kayukati máátíq-máatiq-marama tarôq umáyíkaraae.  
\v 8 miráitata min-áúkápáq-márágóní áwîqa “naae-máráé.” téta áwîqa yarááwata min-áwíqá íbêqa paá wáiye.   
\p
\v 9 miráitana naayóbáqá Áánûqtuma amuné-náqá Yérémáíyani óyaukaq tiráimma áraimma pááq uráimma maará-tiraine. “yemá kaumo-tíyááká-mónéqá matááe. yemá Ítíráaeo-wayukama awaaméqá maréta maamin-náqá meyánîq í-méyáné tirááe.  
\v 10 ánibo maami-mónéqnápó tawemá tarôq í-nákóní maramá meyánîq urááe. miráuma uyátárai-nakoma timá tímikainiq ínóe.” téna Yérémáíyama tiráine.   
\s1 Pááíratima Îtumma ítama aónaraiye.  
\p
\v 11 yemá Îtumma mamá anó-kamaani-nakoni aúbáq itó-umakaraae. ánibo wemá Îtumma maará téna ítama aónaraiye: “emá Ítíráaeo-wayukati anó-kininaq máano?” titana Îtuma tiráiye: “emá ténnama minnâ emíye.” téna tiráiye.  
\v 12 Îtuma paá otaa-qtátáárîqa íurenaboana uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq anó-kayukagaraq yeqtí yáaraqa Îtuma móra-aimma yauwéqma ítiraiye.  
\v 13 miráitana Pááíratima Îtumma timá ámikaiye: “aqá emá máqte-qtataaqtaba aamá timákaan-aimma íyaq ítaraano?” téna tiráiye.  
\v 14 ánibo Îtuma Pááíratimma móra yauwéqma aamá íma timá ámitana anó-kamaani-nakoma iyánáaq uráiye.   
\s1 Pááíratima Îtumma ikámma kaapaq-yátáq íyakanoqtaba tiráiye.  
\p
\v 15 máqte-karitimaatiraq ayú maqnaí-kánááráqá anó-kamaani-nakoma móra-mora-naqa ánná-naupake ayúbakewaine. aarawaamá yenamáárîq ‘min-náqá ayuwaao’ tewana Pááíratima minnámo te-náqá ayúwáitana wéwaine.  
\v 16 ánibo mi-kánááráqá mórama táí-naqa áwîqa Baráábatie ánná-naupaqa máqe-uraiye.  
\v 17 aarawaamá áíkuyowana Pááíratima timá yímikaiye: “kemá náawanaq ayúwáananawaq keráwáqtôpaqa wíkáae téraq keráwáqá kéteo? kemá Baráábatinaq ayuwánú Îtumma yauwéqma tiwirái-náré te-náráq ayuwánúnô?” téna ítama yimónaraiye.  
\v 18 Pááíratima ítáimma yemá áyoqa káyetaboata Îtumma íyámma umáketa aabi mayákáraae.   
\p
\v 19 Pááíratima aamá ítama yainaí-ábíqtátáráq máitana ánáakoma maará téna aamá yúwáitana iráiye: “maamin-árúpú-nákómmá móra-yataariq íumakaao. nokáámma wekáq mórama kaimmá aónatuweq anómma ítama ummaa kéyaune.” téna tiráiye.   
\p
\v 20 yemá anó-monoq-wayukagaraq anó-kayukagaraq aarawaamá íyaqa timá utaéta Pááíratima ááyama tíyana “Baráábatimma ánnábike káyuweta Îtumma ikámma púyoro.” téta tirááe.  
\v 21 ánibo anó-kamaani-nakoma ókaraq maará-tiraiye: “maa-kááyaq-nákábíkémá náawanaq ayúwáananawaq keráwáqtôpaqa wíkáae kéteo?” téna ítama aónaitata yemá “Baráábatine.” tirááe.  
\v 22 Pááíratima timá yímikaiye: “miráinaqa Îtumma yauwéqma yiwiraí-náré ten-náqá kemá náaraq ónúnô?” titata máqte-kayukama téta: “ikámma kaapaq-yátáq íyakaao.” téta tirááe.  
\v 23 ánibo Pááíratima tiráiye: “nôraq inábiyo? wemá nóin-otaanaq kutáíyô?” titata yemá ókaraq ááyama tirááe: “kaapaq-yátáq ikámmá íyakaaro.” téta tirááe.  
\v 24 Pááíratima mikáq ítaraiye. wenáagoma íma kanaaráq itana anón-aaiqa ínéta urááe. miráitana máqte-kayukati yúrakaq nommá maténa ayáámma tete uráiye. miráumatuwena tiráiye: “kepímmá maan-náqá ikámma puí-ánónnámá íma wáiye. keráwáqtí minnáe.” téna Pááíratima tiráiye.  
\v 25 ánibo máqtemma aarawaamá yauwéqma tirááe: “mi-wágóní anónnáma keqtáábí yéna ketááí iyápóbi yíniye.” téta tirááe.  
\v 26 miráitana Pááíratima Baráábatimma ayúwáitana yeqtôpaq uráiye. ánibo wemá Îtumma tebûqa ámíqtuwena ááiq-i-wayukama ikámma kaapaq-yátáq íyakaigaae tena iyáápi yímikaiye.   
\s1 ááiq-i-wayukama Îtumma akáyáámmá timákaraae.  
\p
\v 27 anó-kamaani-nakoni ááiq-i-wayukama Îtumma awíqmeta kámááni-naupaq utéta min-ánná-ááíq-i-wáyúkámá máqtemma Îtun-amakaq yaikútaae.  
\v 28 ánibo yemá wení unáákáqtôma ayútuketa mórama karogaron-únákáqtómá umáketa “anó-kinine” teta awaaméqá umákaraae.  
\v 29 kínini náápaakaraq kámokaa umá mórama áwáábiq-annarake atoyumá kámoqa tarôq umátuweta aqnókáq kúberakaraae. ánibo kínini náápaakaraq yataraa umá yemá móra-yatama ayáánurapaq-ayaapi yorákaraae. ánibo yemá Îtun-amakaq yiraayutaúmmá ayéta akáyáámmá timáketa tirááe: “Ítíráaeo-wayukati kínio wení mái-auwaraimma ayáqtáákaq maíno.” téta aati-aatimá kíniqtaba téwaon-aimma tirááe.  
\v 30 ánibo yemá wiráátima kéwiraketa mi-tátámá yabíteta aqnókáq ikákaae.  
\v 31 ááiq-i-wayukama akáyáámmá timá kátuweta minnámo umákáan-unakaqtoma káyutuweta wení unáákáqtôma ayúqtúwáámma mamá umákaraae. mikáké kaapaq-yátáq ikámma aráápaneta awíqme kóuraae.   
\s1 yemá Îtumma ikámma kaapaq-yátáq arááparaae.  
\p
\v 32 yemá kéweta aapaqá aónaamma mórama Tairínibake-naqa áwîqa Tááímonimma aónaraae. ánibo min-nákóqtábá Îtuni kaapaq-yámá mayaíkáae téta wakúyakaraae.  
\v 33 yemá móra-marukaq iráamma mi-márúkóní áwîqa Íbaru-aipimma Kórákóta-anue. min-áwíkóní áaimma mirá-uraiye. aqnón-ayaata-marupare  
\v 34 aíqa íma íkáae tétaboata yemá wááéni-nomma ikaaq-yátáákáráq awígíyoq umáráa-nomma Îtumma naíkáae téta ámíkaamanibo Îtuma namá aónawaaena íma naráiye.   
\p
\v 35 ánibo yemá Îtumma kaapaq-yátáq níri amá íyakatuweta Îtuni unáákáqtôraq aábêmma yamá náawabi uyátainna-waigoma mayániye tirááe.  
\v 36 ánibo yemá mi-márúkáq máeta Îtumma yabíqtuweta máqe-uraae.  
\v 37 naayóbáqá Îtuni aqnókáqá aamá ítama kéyaineta tiráan-aimma agatáámma yemá maará téta agatááe: “maannáma Îtue Ítíráaeo-wayukati kínie.” téta agatááe.  
\v 38 Îtuni amakaqá kaayaqá ááiq-nakaraq moyá-nákáráq níri amá íyikaraae. mórama Îtuni ayáánurapaq íyaketa mórama ayáánepaq íyaketa urááe.   
\p
\v 39 ánibo aarawaamá aakaqá kótayata kéeta timá yawááq-umaketa yemá yiqnótáq yumátuweta tirááe:  
\v 40 “emá anó-monoq-namma yawítítuke kaumo-yúpáámá keqnáámmá umá ánatainaqopo enamáárîq íbêqa emmá áwáqnaa uwo. emá Áánûqtuni áanikomo máema kanaaráq kaapaq-yátáké yuwé marabí kumuwo.” téta tirááe.  
\v 41 uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq ámáan-aimma yirááti-wayukagaraq anó-kayukagaraq aábê-aimma téta maará-tiraae:  
\v 42 “wemá káqo-kayukama yíwáqnaa éwaimanibo wemá wenamáárîq íma kanaaráq áwáqnaa kéiye.” wemá íyaq Ítíráaeo-wayukati kíniyabiyo? kanaaráq wemá kaapaq-yáráké yuwéna marabí kumínataa ketáá itéqtaa tirummá ámeno.  
\v 43 wemá Áánûqtukaq arummá kámena tiráiye: “kemá Áánûqtumma áanikomune.” tiráibo kanaaráq Áánûqtumma akaínanama áwáqnaa íno.” téta tirááe.  
\v 44 kaayaq-nákámá ááiq-nakaraq moyá-nákáráq wení kaapaq-yágóní amakaq íyikaa-nakorata yenákágáráq móraiq umá Îtumma timá yawááq-umakaraaye.   
\s1 Îtuma pukáiye.  
\p
\v 45 aabaúgómá aáwaqa naí-kánáá itana máqte-marabaqa aaqá ékurena wáitana aabaúgómá kaumotá uráiye.  
\v 46 ánibo aabaúgómá kaumotá ínéna kéitana Îtuma anókaq ááyama wááqa yená tiráiye: “eri, eri, aréma taabaakatááni?” téna Íbaru-aipi mirá-tiraimma minnâ maará-tiraiye: “ketí Áánûqtuo, ketí Áánûqtuo, nôraq itaawáq kemmá tiyuwáánô?” téna tiráiye.  
\v 47 miráimanibo yaímma-wayukama waaqókáq itó-uma máe-kayukama yemá min-áímmô timmá ítátuweta tirááe: “maan-nákómá Iráíyamma kááyaiye.” téta tirááe.  
\v 48 ánibo mi-káyúkábíké móra-nakoma páátákáá aináámmá yáákátena ikaaq-wááéní-nópí yamá atímma óqtátábí apirátuwena Îtuqtaba naíkáae téna ámikaiye.  
\v 49 miráimanibo yaímma-wayukama tirááe: “awé uráiyata aónatuwetaao. Áánûqtuni amuné-náqá Iráíyama pukáipike ya áwáqnaa íní íyabiyo?” téta tirááe.  
\v 50 Îtuma anókaq ááyama keqnáámmá wááqa yumátuwena arun-íyápómá yúwáitana kóitana pukáiye.   
\p
\v 51 é mi táoqa anó-tabaraabegoma anó-monoq naupaq ikáqnûqtuwena wáqeimma yakáqma yanaapáq-áqtóbáké napaq-áqtóbáq kukéna mamá kaayaq-áqtóîq uráiye. mirá kéitana márûma kéyitana anón-oqtamma kíqtígitana  
\v 52 máátíq-máatikoma yawákitana taíbaq Áánûqtuni waayúkama naayóbáqá pukuráa-kayukama yeqtí yúgaraq itó-uraae.  
\v 53 yemá máátíq-máatipakemma yuwéta anaaékaqa Îtuma pukáipike itó-uma kóitata yemá aokaq-márúqá Yérútáárebaq anó-marukaq úyówata netuqyaa-káyúkámá pukáa-kayukama yimónaraae.   
\p
\v 54 ááiq-i-wayukati kawáá-nákáráq ááiq-i-wayukama mikáq máeta Îtumma kawáá umátuweta máqeo-kayukama márûma yimmá aónéta máqte-qtataaqa pááq-imma káoneta yáaqtaba kéeta yemá maará-tiraae: “áraine. maan-náqá Áánûqtuni áanikoma maéwaine.” téta tirááe.  
\v 55 taíbaq aaramá mikáq máqeo-noinimma Îtumma anaaé waqméta Kááriri-maruqa yuwéta ya áwáqnaa ínéta irááe. yemá mi-nóínímmá nékakaa itó-uma máeta karáqtuwe máqe-uraae.  
\v 56 mi-nóínítí aúkáapike móra-inimma Máríaa Máátarinie. mórama minnâ Máríaama Yêmitiyaa Yótêbiti yinóae. ánibo mórama kaayaq-íyápórátátí yinóama Yéberimma áanikoratae.   
\s1 yemá Îtuni arááq-auma mamá óqtakoni muríánóbáq makááe.  
\p
\v 57 énaikaq mórama netuqyaa-mónéqá makái-naqa Aarimatéabake iráimma wení áwîqa Yótêbima iráiye. wegáráqá Îtuni iyápó-annama máqe-uraine.  
\v 58 wemá Îtuni arááq-auma mayánîqtaba Pááíratikaq ya ítaraiye. miráitana Pááíratima ááiq-i-wayukayaba titana Îtuni arááq-auma Yótêbimma ámikaae.  
\v 59 ánibo Yótêbima Îtuni arááq-auma maténa wayámmá aúge-tabaraaberake múqmúma útúyakatuwena  
\v 60 Îtuni arááq-auma maména óqtama wení mayaí-wáyúkátê wenamáárîq wetábá aúgemma kubáumakai-maipi mó uqtamákarena anón-oqtamma waéqma ótaq aúyaqmarena kóuraiye.  
\v 61 Máríaa Máátarinigaraq káqo-Mariaagaraq yenákámá maraq máeta muríámmá wáin-aukapaq yóíqa umátuweta máqe-uraaye.   
\s1 ááiq-i-wayukama máátíq-máatikaq yabituwe máqe-uraae.  
\p
\v 62 aabáyaama Tabaatiráq yokaa í-yátááqá ánatagitata uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq Pérati-wayukagaraq Pááíratinopaq koma áíkuteta  
\v 63 maará-tiraae: “anó-nako, Îtuma kaaqaari-nákómá paámô máenama maará-tiraine. ‘kaumo-kánáámá ánataginaq pukáánabike yauwéqma itó-onune.’ téna tiráimma paá taákaq wáiqtaae.  
\v 64 miráinaa emá ááiq-i-wayukama timá yíminata mi-máátíq-máátíkóní ótaqa yabíkáiyana kaumo-kánáámá yáwíno. miráinata wení iyápó-annama kanaaráq íureta arááq-auma moyámmá matéta máqte-kayukama timá-yimeta ‘Ituma pukáipike itó-uma kóuraiye.’ téta kaaqaari-áímmá timá-yimiyabae. ánibo anaaékaq kaaqaari-áíkómá áqnáabaq kaaqaari-áímmá uyátaiyabae.” téta tirááe.  
\v 65 Pááíratima timá yímikaiye: “keráwáqá yaímma kawáá ínó-kayukama yíwíkeraq mi-múríámmá ko aúyaqma akoqnáá umá keráwáqá teníq umáráaro.” téna tiráiye.  
\v 66 miráitata yemá uréta mi-múríákóní ótaqa anón-oqtanapo káwéqa yamá akoqnáá umáreta awaaméqá umáketa yaímma ááiq-i-wayukama kawáá umáyíkaraae.   
\c 28  
\s1 Îtuma yauwéqma itó-uraiye.  
\p
\v 1 Tabaatimá ánatagitana Tótaagoni áqnáabaq-kanaabimma Máríaa Máátarinigaraq káqo-Mariaa yenákámá muríákóní ótaq aónayeta irááye.  
\v 2 páátákáá é mikáq anó-maruma yokáiye. uyátárai-nakoni kaqtó-nakoma Áánûqtunopake kukéna anón-oqtamma kunaukáqma waéqmarena ámûraaq máqe-uraiye.  
\v 3 óíkoma tágama konnákómá tágainikaa umá tágaitana wení wáqtôgoma wayámmá karáiye.  
\v 4 yemá ááiq-i-wayukama áaqa ikatéta anómma iyánáaq umá aqteqte umáreta waayúkama pukáa-kayukaraa umáguraae.   
\p
\v 5 mi-káqtó-nákómá kaayaq-íníkámá maará timá yímikaiye: “kenákámá ikatîq íokao. Îtumma ikámma kaapaq-yátáq aráápamaretaa-nakoqtaba ya abáá kéoyaq kemá káonaune.  
\v 6 wemá maapímmá íma máibo wemá itó-umaguraiye. miráuma wemá naayóbáqá tiráiniq uráiye. Îtuma waguré máqe-urai-marukaqa kenákámá iréka ya aónatuweka  
\v 7 páátákáá uréka wení iyápó-annama Îtuqtaba pukáipike itó-umaguraiye téka mó-tima-yimekao. ‘ítáákao. Îtuma Kááriri-marupaq áqnáabaq kéwipoaq keráwáqá min-áúkápáq wemmá aónainoe!’ timá-timuna-aimma taákaq máráákao.” téna kaqtó-nakoma tiráiye.  
\v 8 ánibo min-íníkórátá ikatîq kéetamanibo anómma yimuqá maqméta páátákáá máátíq-máatipakemma yuwéta Îtuni iyápó-annama timá-yimineta uyaaté kóuraaye.   
\p
\v 9 aapaqá Îtuma páátákáá abarokáq uréna yimónatuwena tiráiye: “kaayoné-yátááqá kenákátê waíno.” téna tiráiye. ánibo min-íníkórátá Îtuni amakaq uréta aítaukaq yáqtoketa wenáwîqa múte yaútaaye.  
\v 10 Îtuma min-íníkórátámá timá-yimena tiráiye: “kenákámá ikatîqa íokao. kenákámá uréka tíbâqawaayuma mó-tima-yimiyata Kááriribaq oro. yemá mibáq kemmá timónanoe.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 ááiq-i-wayukati yáama  
\p
\v 11 kaayaq-íníkámá aapaq kéoyaqtaba yaímma ááiq-i-wayukama máátíq-máatikaq yabíqtuwe máqeo-kayukama anó-marupaq uréta máqte-qtataaqo pááq-itaba anó-monoq-wayukama mó-tima-yimikaae.  
\v 12 ánibo anó-monoq-wayukama anó-kayukate áíkuteta móra-aimma timá ítaraae. minnâ yemá móneqa nétuqyaa ááiq-i-wayukama kéyimeta  
\v 13 tirááe: “keráwáqá maará-tero. ‘wení iyápó-annama nokáa iréta arááq-auma moyámmá tútáá waguráunayaba maméta kóuraae.’ tero.  
\v 14 anó-kamaani-nakoma maamin-áímmô itaínataama kanaaráq ketáá yaímma-aimma timá yíménataa keráwáqá aamá íma mayánóe.” téta uyátá-maqma anó-monoq-wayukagaraq anó-kayukagaraqa tirááe.  
\v 15 miráitata ááiq-i-wayukama mi-mónéqá maméta minnámo teníq urááe. ítáaro. min-áíkómá máqtemma Íbaru-aukapaq wéyáwé itata ítaraapoata íbêkaraqa mimórá-áímmá paá kéte.   
\s1 Îtuma wení iyápó-anna-wayukati yúrakaq iráiye.  
\p
\v 16 yemá tiyááka umá móra-iyapo-annama Kááriri-anuraq uréta Îtuma “mibáq oro.” téna tiráin-anuraq urááe.  
\v 17 yemá Îtumma aónatuweta Îtuni áwîqa múte yaútaamanibo yaímma-iyapo-annama kaayaq-yúyánámmá ítaraae.  
\v 18 ánibo Îtuma waaqókáq iréna watáama timá-yimena tiráiye: “Áánûqtuma kemmá máqte-naapaamma wení márûpakaraq maa-márábíkáráq tímikaiye.  
\v 19 miráinaq keráwáqá uréraq máqten-anna-wayukama ko mamá ketí iyápó-annaiq umáyíkáaro. ánibo ketiboní áwîkakaraq áanikoma ketí tíwîkakaraq Áánûqtuni Aokaq-Áágóní áwîkakaraq nommá péqyikaaro.  
\v 20 keráwáqá naayóbáqá máqte-qtataaqtaba timá tímikaunaiq umá kéiteraq wáráaro. kemá keráwáqtê máqte-tupaama máraanana maa-kánáágóní aqtóráq wíniye.” téna Îtuma wení iyápó-annama timá yímikaiye.