\id JHN - Usarufa 
\h Yóáane 
\toc1 Yóáane 
\toc2 Yóáane 
\mt1 Yóáane  
\c 1  
\s1 Aagómá máiye.  
\q1
\v 1 maramá tarôq íma urái-tupaama Aagómá mi-kánááráqá máqe-uraitana Aagómá Áánûqtute maa-kááyáqá máqe-uraaye.   
\q1
\v 2 Aagómá Áánûqtugaraq máqe-uraayana Aagómá Áánûqtuma mimórámá máqe-uraiye.  
\q1 maramá tarôq íma urái-kanaama   
\q1
\v 3 Aanapó máqte-qtaataqa abarokáq aúkáiye.  
\q1 wenamáárîq máqte-qtataaqa abarokáq íaukaiye.   
\q1
\v 4 Aagómá áyaqnobake wemá kéqokeq-wamma aúwaraimma yímikaiye.  
\q1 miráipoata paá mááe.  
\q1 kéqokeq-karui-yataaqa tarôq uráiye.  
\q1 miráipoana paá wáiye.  
\q1 Aagómá wenáyaqnobaqa aúwaraimma wáqe-uraitana min-áúwáraímmá waayúkagoni arunóbáqá ómmá tágama wáqe-uraiye.   
\q1
\v 5 maan-ómmá kumayupí tágagiye.  
\q1 kumayupí tágagitana maan-ómmá mú mikákáá akoqnáá-kumayuqa wáiye.   
\p
\v 6 Áánûqtu móra-nakoma timákáraitana tágai-yataaqtaba timá yímikaiye. Áánûqtuni watáá-wataa-naqa wemá máqe-uraiye. maa-nákónáwîqa Yóáane téta ááyaraae.  
\v 7 maan-nákómá tágai-nakoqtabama timá-yiminena iráiye. iráitata wenáarake máqte-kayukama yirummá amínoe. ááqibo maamin-áítábá iráiye.  
\v 8 Yóáane tágainaqa wemá íma máiye. paá tágagi-aimma mamé iráiye.  
\v 9 árai-tagainaqa mararáq yínana máqte-kayukaraqa tágaginiye. maannáyaba Áánûqtuni áraimma tágai-yataaqtaba téna tiráiye.   
\q1
\v 10 mararáqá Aagómá máqe-uraitana Aanapó maramá Áánûqtu tarôq uráimma aarawaamá Aamá kéiteta íma ítaraae.   
\q1
\v 11 Aagómá wení waayúkaraq iráimma mi-káyúká weqtábámá íawikaae.   
\q1
\v 12 miráimanibo yaímma óq-wayuka weqtábámá kéyikainata  
\q1 Áánûqtu yemmá náápaamma yímikaitata wení iyápó aúkáae.  
\m maan-íyápó-ánnámá Áánûqtuni wenáwîkaq kéitaae.  
\v 13 yeráwáqá maqíkáraimma naaerákén-íyápóráá íma ákáraimibo Áánûqtu maqíkáraiye. waayúkati yimuq-yatááqnápó íma ákáraimibo Áánûqtu maqíkáraiye. aarawaabíké íma marákáraitana Áánûqtu wenamáárîq wení iyápó-annama maqíkáraiye.   
\q1
\v 14 Aagómá waékáimiye.  
\q1 Aagómá aúma wemá pááq uráiye.  
\q1 mararáq kukéna watáiye.  
\q1 ketááráqá kukéna watáiye.  
\q1 mirái-nakoma wení tágama-yataaqa Yóáane netuqyaa-káyúkágáráq aónaraae.  
\q1 Áánûqtuni kímora áanikoni tágama-yataaqa aónaraae.  
\q1 Aagómá aúgaraq-naqa wení tágama-yataaqa aboánôpake akoqnáá matáiye. maaminnâ tágama-yataaqa kaayoné-í-yátááqá ógikaima ôriq umá wáitana ááqibo maami-káayóné-í-yátááqá aati-aatimá paá wáiye.   
\p
\v 15 Yóáane wetábá mirá téna wenáá-wenaa tiráiye: “Aagómá aúgaraq yínítabama mirá téq kemá Yóaane timá tímikaune. Aagómá naayóbágá máqe-uraimma maramá tarôq íma urái-kanaama máqe-uraiye. miráipoaq wenáaimma yaaguyaqmé kéyune. ááqibo íbêq-kanaayataba Aagómá aúgaraq-naqa tinaaépaq kéinnama aanibo tágagiyabama min-náqá tinaaépaq íma kéiye. tágagiyabama uyátárai-naqa ketúbáqá máiye.” téna Yóáane tiráiye.   
\q1
\v 16 min-áúgáráq-náqá  
\q1 arunábáqá kaayoné-yátááqá ógikaiye.  
\q1 kaayoné-yátááqá ógikaipike ketáá matáunatae.  
\q1 ayúgutaipike ketáá matáunatae.  
\q1 wení kaayoné-yátááqá ókaraq-okaraq umá ketáá kétimitae.  
\q1 naayón-ámáán-áímmá yuwéna Áánûqtuma aúgen-amaan-aimma timá waéqma akoqnáá uráiye.   
\m
\v 17 Áánûqtuma Móteti aammá aúmakain-aikaraa aammá yawítíqtukain-aikaraqa ámikaitana káqo-qtataaqa kaayoné umá aati-aatimá wái-yataaqa Îtuma mamé iráiye.  
\v 18 móra-nakoma Áánûqtuma íma aónéwaimiye. Áánûqtu wemá wenamáa wení áanikoma máiye. wenamáa kímora áanikoma ákáin-iyapoma aati-aatimá amakaq máitana áanikoma wenaboáqtábámá paá tiráátiraiye.   
\s1 Yóáane nommá peráí-nákómá nóinabi timá yímikaiye.  
\p
\v 19 aanibo Yóáanenopaqa anó-monoq-wayukama Aríbaeti-annagaraq Yérútááre-wayukama timáyíkaraae. Yérútáárebake yaímma-wayukati yíwîqa Aríbaeti-annama monoq-káwáá-wáyúkámá máqe-uraae. Yóáanenopaqa kukéta ítama aónaraae: “emá náawabono?” téta tirááe.  
\v 20 Yóáane wemá paá tiráiye: “kemá Metáíya íma máune.” téna tiráiye.  
\v 21 móragaraq Aríbaeti-annama Yérútáárebake ítama aónaraae: “ááqibo emá paá náawabono? Irááiya máano?” téta ítaraae. Yóáane tiráiye: “ímiye” tiráiye. Aríbaeti-annama móragaraqa ítama aónaraae: “emá Áánûqtuni amuné-náqá máano?” téta ítaraae. Yóáane timá yímikaiye: “aaqáo” tiráiye.  
\v 22 Aríbaeti-annama ááqaanibo ítama aónaraae: “timá timiyo! é náawabono? timá tíminataa ketáá timátíkaa-kayukata mó timá-yimenunatae. etábámá enamáárîq nóinae kéteno?” téta ítama aónaraae.  
\v 23 wé Yóáane wetábá téna Áítáíyani watáama yauwéqma timá yímikaiye: “kemá paá aagómá kaqmáápaqa máune. ketáagoma pááqya-kanaama abarokáq kétaayaiye. uyátárai-nakoni aammá kaqmáápaqa mó tarôq oro! min-ánón-ámmá arupú oro!” mirá téna timá yímikaiye  
\v 24 Pérati-wayukayopake óq-wayukama iréta móragaraq ítama aónaraae:  
\v 25 “emá tirááne ‘kemá Metáíya íma máune. íma Írááiya máune. íma Áánûqtuni amuné-náqá máune.’ té emá timá tímikaanatae. ááqibo nôraq itaaq nommá kébeqyikaano?” tewana  
\v 26 Yóáane timá yímikaiye: “paá nokáráqá kébeqyikaune. maa taíbaq-wayukati aúkáapimma móra-naqa máitata yeráwáqá íma ítaraamanibo wemá  
\v 27 uyátárai-nakoma tinaaépaqa kéitaq ketí mú mikáq-náqá kemá wení maqné-náqá maqnégánópóaqa wení aítauq-anaan-annama íma kanaaráq uwaénúnamiye.” téna Yóáane Béqtanibaqa timá yímikaiye.  
\v 28 miráuraitana Yótaa-non-abapaqa mikáqá Yóáane nommá péqyikewaipaqa pááq uráiye.   
\s1 Áánûqtuni tipi-típi-araaqa  
\p
\v 29 miráuma aabáyaama Yóáanen-opaqa Îtuma kéitana Yóáane Îtumma aónarena maará téna abarokáq tiráiye: “aónaaro! maannáma Áánûqtuni tipi-típi áráakaa-naqa máiye. wemá maa-márábí-kúmíq-yátááqá kebó-yátáákáráq mamá matuwánéna kukáiye.”  
\v 30 wetábámá keráwáqá timá tímikaune: “tinaaépaq uyátárai-nakoma kéitana ketí mú mikáq-náqá kemá naayóbáqá pááq uráune wemá máqe-urainana miráipoana wemmá yaaguyaqmá kéyune.” téna Yóáane tiráiye.  
\v 31 Yóáane óqa tiráiye: “áqnáabaqa kemá kenamáárîqa íaonaraune.wemá náawabiyo? nóiqtaba kemá iráúnábô? nommá má kébeqyikaunaboata ááqibo miráuma Ítíráaeo-wayukama wemmá aónanoe.  
\v 32 Yóáane ókaraq tiráiye: “kemá Áánûqtuni Aágoma kégumita aónaraune máaraa kukéna Aágoma wekáqá ku máqe-uraiye.  
\v 33 aanibo kemá kenamáárîqa wemmá íma ítaraunamanibo kemô nokáráqá péqyikao téna timátíkáí-nakoma mémá-kánáábímá timá tímikaiye. ‘emá aónenanamo Áánûqtuni Aágoma kumínama móra-nakoni aúraqa ku máinama anaaékaqa min-nákómá Áánûqtuni Aágogaraqa pérakaniye.’ tena  
\v 34 kemá kenamáárîq aónareq tiráune. ‘min-náqá Áánûqtuni mú mikákáá-náqá máiye.’” téna Yóáane tiráiye.   
\s1 Îtuma wení áqnáae-noiyapoma  
\p
\v 35 aabáyaama Yóáane wenanaaé warááya-nakaratama máeta  
\v 36 áánibo Îtuma paá ureíre kéitata aónaraae. Yóáane abarokáq tiráiye: “aónaakao! maannáma Áánûqtuni tipi-típi-araare.” téna tiráiye.  
\v 37 kaayaq-nákórátá yegárágá ítaarayapoata Îtumma anaaé  
\v 38 waqmé kéoyana Îtuma waéqma yimónaraaye. maa-kááyáqá Îtuma ítama aónaraiye: “kenákámá nóiqtaba abáá kéoyo?” téna yenáká timá yímikaiye. aanibo yenákámá tirááye: “Aráábaeo, náakaraq kéwaeno? teta (Aráábae wenáaimma yirááti-naqa máiye.)  
\v 39 Îtuma tiráiye: “ketê iréka yaónaakao!” téna tiráiye. miráimanibo yenáká iréta Îtugaraqa mi-nókáámá máqe-uraaye aabaúmá énaikaqa waaqókáqá kaayaqté-kaayaqte (4.00 kiroki) inéna uráiye.  
\v 40 yenákábíké móra-nakoma wemá Yóáane ítaraipoana Îtuma anaaéma wakáiye wenáwîre Áánaru Tááímoni Pítaa wenábâkoe.  
\v 41 Áánaru páátákáá awaaómmá Tááímoni ko aónatuwena timá ámikaiye téna “Metáíya kerátámá aónarauye” (Metáíya wenáaimma Áánûqtunopake mú mikákáá mái-naqa).  
\v 42 Tááímoni Áánaru áwíqmena Îtukaqa uráiye. Îtuma wemmá aónarena tiráiye: “emá Tááímonio, Yóáanen áaniko, ení aúgen-awiqa Tépati wániye.” téna tiráiye. ááqibo paá Pítaa min-áwíqá ááyanunatae. Tépati wenáaimma “óqtamma” wáiye.  
\v 43 aabáyaama Kááriri-marupaqa Îtuma uínéna kéena kóuraiye. Píripima aónarena timá ámikaiye: “ketinaaé waraao!”  
\v 44 Píripi Beqtáirapake kéiye. mimórá-márúkáqá Áánaruyaa Pítaa yeqtí márûkare.  
\v 45 anaaékaq Píripi Natáániomma aónarena timá ámikaiye: “móra-nakoma Móteti Áánûqtuni amuné-nákáráq naayóbáq wetábá agatááe mimórá-nákómá aónaraunatae. wemá Îtuma Yótêbi wení áanikoma Náátárêtibake máiye.” Píripi téna tiráiye.  
\v 46 Natáánio íkéitamma maará wemá tiráiye: “Náátárêtibakenabiyo? aaqáo! mikáké íráqô-qtataaqa paá íma kéimiye.” téna tiráiye. Píripi timá ámikaiye: “enamáárîq iré aónaao!” téna tiráiye.  
\v 47 Îtunopaqa Natáánio kéena Îtuma káonaiye.wemmá káonena Îtuma abarokáqá tiráiye: “aónaaro! maan-nákómá Ítíráaeobake-nakoma máena wení agaemá íma wáiye.” téna Îtuma Natáánioqtabama mirá-tiraiye.  
\v 48 Natáánio ítama aónaraiye: “ketábámá náaraq umá ketí áaimma ítaraano?” téna tiráiye. ááqibo Îtuma tiráiye: “Píripi emmá íma ááyaraitaq yaa áménaapaqa máanaq túyánápí aónaraunamiye.” téna tiráiye. (mi-tágón-áwîqa “píki”).  
\v 49 aanibo Natáánio timá ámikena: “Aráábaeo, emá Áánûqtuni áanikoma máane. Ítíráaeo-mararaqa máqte-qtataakaqa anómma máane.” kétena tiráiye.  
\v 50 Îtuma yauwéqma tiráiye: “emá píki yaa áménaapaqa máanaqa aónaraune maará téqo túnnama minnáyabama kétima-timeno? múte anó-qtataaqa anaaékaq ôriq umá aónanoe.” Îtuma mirá téna  
\v 51 óq-aimma tiráiye: “áraine. keráwáqá abaayámmá yawákínaqa abo Áánûqtuni márûpake wení kaqtó-wayukama wíyokakaa-kama taígani mú mikáq-náqá Waayúkagon-Araakaq wenôpaqa kuké ute íyaq aónanoe.” téna tiráiye.   
\c 2  
\s1 Îtuni áqnáaen-awaameqa  
\p
\v 1 kaumo-yúpáámá ánatagitata móra-innima iyakánéta Kááriri-marukaq kéoe. pááqya márûkon-awiqa Kéinabare. Îtuma wenanóama mibáq máqe-uraiye.  
\v 2 Îtuma wení iyápó-annagaraqa min-íníkóní waayúkagaraq awaikóní waayúkagaraqa yááyaawata ya aónaraae.  
\v 3 wááéni-nomma ánatanena itana Îtuma anóama timá ámikaiye: “wááéni-nomma ánataguraiye.” wenanóama titana  
\v 4 Îtuma yauwêqma tiráiye: “aaragô! etábámá ketábámá nóinabiyo? ketí kanaamá íma pááq uráiye.” téna tiráiye.  
\v 5-6 wenanóama aáwaqa mamé kéye-kayukama maará téna timá yímikaiye: “timá-timinaiqa-oro!” téna Îtuqtabama tiráiye. abapaké móra óqta-tawema wáqe-uraae. Ítíráaeo-wayukati nommá peraí-ámmá yawítítukain-aiqtabama miráipoana min-óqtá-táwémá mibáq wáqe-uraae. móra-mora óqta-tawebima móraiq-moraiq umá waaqókákáá kaayaqté-kaayaqte káápaa-tawebima yaqmá ógiqma wáiye (113 aríta).  
\v 7 Îtuma tiráiye: “mirá-oro! mi-táwérápí nommá yábóro!” wemá téna tiráiye. aáwaqa mamé kéye-kayukama nommá yaqmá ógiqma ótaqa makááe.  
\v 8 Îtuma óq-aimma tiráiye: “íbêqa yaímma yaqmá aáwakaq-kawaa-naqa mó ámêro!” téna titana mirá-uraae.  
\v 9 aáwakaq-kawaa-nakoma wemá namá aónaraitana naréna wááeni-none téna ítaraiye. ááqibo náakakenabiyo téna íma ítaraiye. aanibo aáwaqa mamé kéye-kayukama yemá ítaraae. iyakánéta on-íníkóní awaikómá aáwakaq yabíkái-naqa ááyarena  
\v 10 timá ámikaiye: “máqte-kayukama íráqô-waaeni-nomma áqnáabaq-taoqa yímituwaitana anaaékaqa yeráwáqá aáwaqa kénaawata paá-waaeni yimínoe. ááqibo emá íráqô-waaeni-nomma maráánama íbêqa kéyimene.” téna tiráiye.  
\v 11 maa-qtátááqô Îtuma miráuraimma nommá wááeni-nomma aúkáitana kéena maannáma Îtuni áqnáabaq-awaameqa Kéinabaqa Kááriri-marukaqa mirá-uraiye. Îtuma wení iyápó-annama Îtuni tágama-yataaqa aónareta wemmá yirummá ámikaae.   
\s1 Îtuma Kápéranabaqa kóiye.  
\p
\v 12 anaaékaqa mirá-umaqtuwaawata Îtuma wenanóagaraq wenábâkogaraq wení iyápó-annagaraqa Kápéranabaqa urááe. mibáq pááqya-kanaama ko máqe-uraae.   
\s1 anó-monoq-naupake (tépo) Îtuma táígo-qtataaqtabama kuyúqtukaiye.  
\p
\v 13 ayú maqnánó-kanaama awaaraq kéitata min-áyú maqnánéta owana wenáwîqa kótámakini-kanaama (páátoba) miráipoana Îtuma Yérútáárebaqa utáiye.  
\v 14 anó-monoq-naupaqa waayúkama yetí purumakaamá tipi-típima máama meyámmá maránéta iráawana Îtuma aónaraiye. óq-wayukama maraq máeta óqtama waékáae.  
\v 15 kéwaeraawana Îtuma ánnama maténa pú yoqmá tebûqa yímiqma waqtúwáitata pípéban umáqtukaiye. monoq-naúpáké máqtemma purumakaakáráqá tipi-típigaraqa pípéban umáguraae. óqtama waékáa-kayukati yaaremá waéqtukaitana yeqtí móneqa kugúbaguraiye.  
\v 16 ááqaanibo máama meyámmámáráá-kayukama Îtuma timá yímikaiye: “maéqé páapaq kóoro!” téna wemá tiráiye: “ketiboní naammá íma mamá meyá-námmá aúráaro!” téna Îtuma timá yímikaiye.  
\v 17 Áánûqtutaba agatáinabi wení iyápó-annama yeráwáqá yúyánákáqá makááe. minnáma agatáimma mirá kétiye: “ení monoq-náútábámá tirupi irá kamáguraiye.” téna agatáimma minnâ yúyánákáqá makááe.  
\v 18 anó-monoq-naupaqa kuyúqtúwáitaba Ítíráaeo-wayukama Îtumma ítama aónaraae: “nóin-awaameraq umá tiráátinonataabiyo? náápaamma matokéaq mirá kéono? náápaamma náawa ámikaiyo? tiráátiyo!” téta ítama aónaraae.  
\v 19 Îtuma yauwéqma tiráiye: “keráwáqô, yawítítuwaiyaqa maa-mónóq-námá kaumo-yúpáá maéqa kemá móragaraqa múte itó-umaranune.” téna tiráiye.  
\v 20 Ítíráaeo-wayukama wenáama íma ítareta maará téta tirááe: “kanaaráq ayáqtáá-kanaama maa-mónóq-námmá umá múte itó-uyakaraae. kaayaqté-kaayaqte-wayukati yíyiyaamma naaikamá abapaké móra aúqa urááe (46 karitimaatimá). ááqibo miráinama kanaaráq kaumo-yúpáámá enamáa múte itó-umaranono?”. Ítíráaeo-wayukama téta tirááe.  
\v 21 áánibo anó-monoq-naqtaba Îtuma tiráíyábô wenaúyataba tiráiye.  
\v 22 anaaékaqa Îtuma pukáipikemo itó-urai-taoqa wení iyápo-annama wenáama yúyánákáqá makéta Áánûqtuqtaba agatáin-aikaraqa Îtun-aagaraqa áráitabaae téta tirááe.   
\s1 Îtuma waayúkati yáaimma kéitaiye.  
\p
\v 23 keqnáámmá kótai-kanaama itana Îtuma Yérútáarebaqa máqe-uraitata taíbaq-wayukama wení awaaméqá aónaraapoana wenáwîkaqa yirummá ámikaae.  
\v 24 Îtuma wenamáárîq yaímma-wayukati táí-yaaiqtabama ítaraipoana yemmá wenáaiqtabama yaákarena yiráátiraiye.  
\v 25 máqte-kayukati yirupimmá káonaipoana waayúkati yáaiqtabama káqowama wemmá kanaaráq ítimaminiye.   
\c 3  
\s1 Îtuyaa Níkótímati  
\p
\v 1 ááqibo Pérati-wayukabikemma anó-nakoma Níkótímati  
\v 2 Îtunopaqa nokáámma wemá iréna timá ámikaiye: “Aráábaeo, emá timá-yiminaqa Áánûqtunopake máane. minnâ ketáá kéitaunatae. Aánûqtu etê ímo máráinaama emá íma anómma uyáqtárain-awaameqa kanaaráq ínóne.” téna Níkótímati tiráiye.  
\v 3 Îtuma wenáaraqa yauwéqma tiráiye: “kemá áraimma kétima-amune. móra-nakoma íma móragaraq marakáinama wemá Áánûqtuni márûqa íaonaniye.” Îtuma mirá téna tiráiye.  
\v 4 Níkótímati Îtumma timá ámikaiye: “wemá náaraq umáwaq waayúkago ááyaqnobakemma yauwéqma marakániyo? wenanóani ááyaqnobaqa móragaraq ku peráínana ámûkarariq umá máena móragaraq marakáníyô?” téna Níkótímati Îtumma ítama aónaraiye.  
\v 5 Îtuma móragaraq tiráiye: “kemá áraimma kétima-amune. móra-nakoma íma Áánûqtuni márûpaqa wemá uyáberenamoenama wemmá nokáráq Áánûqtuni Aágogaraq marakániye.  
\v 6 aúgoma aúgomma ákáraitana Aágoma aágomma ákáraimiye.  
\v 7 íma karatiyo! kemó timámunayatabama keráwáqá móragaraq matikaíno!  
\v 8 uwáágoma uwáá yoqmá wemá náabarabi ónááe tipáqá kéuiye. wenáama kéitaane. ááqibo náakakena kéuiyo? náakaraq kéiyo té íma káonaane. mimóráráá waayúkama Áánûqtuni Aágoma kémaqyikaiye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 9 Níkótímati ítama aónaraiye: “náaraq umá maami-qtátáákómá pááq íníyô?” téna Níkótímati ítama aónaraiye.  
\v 10 Îtuma yauwéqma tiráiye: “Ítíráaeo-wayukati anó timá-yimi-naqa máanana ááqibo maami-qtátáákóqtábámá íyaq ítaraano?” Îtuma óq-wataama tiráiye:  
\v 11 “kemá áraimma kétima-amune. ketáá kéitauna-yataaqtaba kétunanataa káonauna-yataaqtabataa kétima-yimunatae. ááqibo keráwáqá ketáí táaraqa taákaq íma kémaraae.  
\v 12 ímo itéq oweqa maa-márábi-qtátááqtábá timá-timunama Áánûqtuni márûpaq-yataaqtabama timá-timunama náaraq umá itánô?  
\v 13 ááqibo áraimma móra-nakoma Áánûqtuni márûpaqa aati-aatimá íma utáiye. paá kímora-nakoma Áánûqtuni márûpake kukáimma wenáwîqa Waayúkagon-Araaqune kemá.  
\v 14 kaqmáápaqa káápaa-augaraq-iraakabayaamma Móteti tarôq uráimma múte yaútaiye. waayúkama iraakabayaamá káonaawana yemmá Áánûqtu yíwáqnaa uráiye. móraiq umá Waayúkagon-Araaqa múte yaúteta kaapaq-yátáqá ikámakaae. waayúkama wemmá káonaawanama yemmá Áánûqtu yíwáqnaa kéiye. miráráá umá Waayúkagon-Araaqa múte yauwínoe.  
\v 15 miráipoata yeráwáqá Áánûqtuni áanikoma yirummá amétama yemmá káqon-auwaraimma yímikaiye.  
\v 16 owé. Áánûqtu máqte-marabi-kayukayatabama ámáabopike ákaraipoana wení kímora áanikoma yímikaiye. yeráwáqá wenáanikoma yirummá amétama yeráwáqá Áánûqtuni ayáápike íma aúyoretama ípuinoe. wenáanikoma aúgen-auwaraimma yimínama máqte-kanaama yeráwáqá paá mánoe. yirun-íyápómá matúq-matuq umá mánoe.  
\v 17 Áánûqtu wenáanikoma aarawaamá yawááq umáikaiyabae téna íkukaiye. paá aarawaamá atóbamaikaiyaba timákáitana kukáiye.  
\v 18 móra-mora-nakoma arummô amínanama Áánûqtu wemmá íma yawááq kéumakaiye. ááqibo móra-mora-nakoma íbêqa arummô ímo kámitanama Áánûqtu wemmá íbêqa yawááq kéumakaiye. miráipoana wemmá kímora Áánûqtuni áanikon-awikaqa arummá íkamitanama min-nákómá íkákaitana Áánûqtu wemmá yawááq kéumakaiye.  
\v 19 íbêqa Áánûqtu maannáyabama yawááq kéumaikaiye. ómmá anómma marabí tágaguraiye. ááqibo waayúkama kumayuq-yátááqtábá kéyikaitata ómmá yupayo umá tágaiqtaba íkéyikaiye. yeráwáqtí yáaimma táígoni kéopoana ómmá yupayo iqtábá íkéyikaiye.  
\v 20 móra-mora-nakoma táígo-qtataaqa kéenama ómmá yupayo iqtábá íkákaiye. wení mayáígómá abarokáq yínipoana ómmá yupayo ikáqá waaqókáq íkuminiye.  
\v 21 móra-mora-nakoma áraimma íráqô-qtataaqa kéenama ómmá kamá yupayo ikáqá yíniye. Áánûqtun anaaé kéwaraipoana wení mayáígómá ókáá kamá tágaginana wemá yupayo iqtábá áaqa íkegaiye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 22 anaaékaq Îtugaraq wení iyápó-annagaraq maréta Yúría-marukaq ko mááwana pááqya-kanaama mááwana mibáqá nommá péqyikaraae.  
\v 23 Înonibaq waaqókáqá Téiramapaq taíbaq nommá wáqe-uraitata Yóáane mibáq nommá kébeqyikaiye. waayúkama nommá peráíyábá kéyikaipoata wekáqá yíq-yiq kéoe.  
\v 24 Yóáane ánná-naupaqa íákaraabo.  
\v 25 maakáqá Înonibaq Yóáane wení iyápó-annama Ítírááéo-wayukagaraqa nóbíq-naabiq-aimma kétee. Ítírááéo-wayukati nommá peraí-ámmá yawíqtítukain-aiqtabama téta nóbíq-naabiq-aimma kétee.  
\v 26 Yóáanen-opaqa iréta tirááe: “Aráábaeo, min-nákómá egáráq Yótaa-non-abapaqa mimórá-nákómá wetábámá tímikaanatae.kanaaráqá wemá íbêqa nommá kéberakaipoana máqte-kayukama wenôpaqa yageg-yageg kéoe.  
\v 27 Yóáane maaráá téna yauwéqma tiráiye: “máqte-qtataaqa wení márûpake Áánûqtu ámikaipoana móra-nakoma kéqokeq-yataaqa paá íma mayáníbo.” Yóáane téna tiráiye:  
\v 28 “keráwáqá kenamáárîq tiníq umá kemá timá tímikaune. kemá Metáíya íma máune. paá timákai-naqa wenáaraqa áqnáabaq téqa tiráune. wágáábaqa maannáma timá tímikaune.  
\v 29 ítáaro! móra-nakoma ánáakoma kémayaitana yenáká yimuqá kémaraaye. maannáyaba min-nákóní ábárawaoma awé kéena káonena wegáráqá amuqá kémarakaiye. miráráá umá Îtuqtaba tíyaqnobaqa ógikaipike timuqá kémaqtuwaune.  
\v 30 wenáwîkoma íbêqa uíno ááqibo ketíwîkoma paá kumíkáae.  
\v 31 móra-nakoma yanaaké kéena wenáaimma máqte-qtataaqtabama yanaamá wáiye. káqo-nakoma marabíké kéena wemá paá marabí-qtátááqtábámá kétiye. móra-nakoma Áánûqtuni márûpakemo kéyenama  
\v 32 aónarena ítarai-qtataaqtaba Áánûqtuni márûpaqa wemá kétiye. ááqibo keráwáqá wenáaraqa taákaq íkemaraae.  
\v 33 waayúkama wenáaraqa yáqtoqma akoqnáá urétama yíyaqnobaqa mirá kétee. ‘Áánûqtu árai-naqa máiye.’ yíyaqnobaqa maami-káyúkámá mirá téta kétee.  
\v 34 móra-nakoma Áánûqtu timákaraitana wemá Áánûqtuni watáama kétiye. Áánûqtuni Aágogaraqa wenááyaqnobaq aati-aatimá ógiqma wáiye.  
\v 35 aboámá wenáanikoma kaayoné umákena máqte-qtataaqa wení akoqnááraq ámikaiye.  
\v 36 móra náawawaq Áánûqtuni áanikoqtabama arummá aménama áanikoma wemmá aúgen-auwaraimma amíniye. móra náawawaq áanikoqtabama kaúbîq kéena aúgen-auwaraimma íaonaniye. wekáqá Áánûqtuni áyámma umá watúq-watuq umá wániye.” Îtuma téna tiráiye.   
\c 4  
\s1 Îtuma Yúríabake kóiye.  
\p
\v 1-3 Yóáane netuqyaan-íyápó-ánnámá nommá péqyikaraiye. ááqibo Îtuma mú mikáq netuqyaan-íyápó-ánnámá nommá péqyikaraiye. Pérati-wayukama minnâ ítaraapoana Îtuma Yúríabake itátuwena kóuraiye. Îtuma nommá íma péqyikaraiye. paá wení iyápó-annama yenamáárîq waayúkama nommá péqyikaraae. Îtuma Kááriribaqa móragaraq yauweré uráiye.   
\s1 Îtuma Táméria-inikote watáá-wataa kétiye.  
\p
\v 4 Îtuma Táméria-marukaqa aúkáapi kótáma-kuraiye.  
\v 5 móra márûqa Táméria-wayukati márûkaqa iráiye. pááqya márûkon-awiqa Tékemabaq waaqókáq mi-márúqá Yáakoboma wenáanikoma Yótêbi ámikaiye.  
\v 6 mibáq nááyóbáqá Yáakoboni nommá yabí-máíqá wáqe-uraima íbêqa paá wáiye. aanibo Îtumma ábô-kaitana nommá yabí-máíkáqá ya máqe-uraiye. aáwaqa naí-kánáámá waaqókáq kéitata  
\v 7-8 wení iyápó-annama aáwaqa ko meyánîq ínéta kóuraae. móra-inikoma Támériabake nommá yabínéna iráiye. Îtuma timá ámikaiye: “nommá tíminaq naano!” téna tiráiye.  
\v 9 ááqibo maamin-íníkómá yauwéqma tiráiye: “emá Ítírááéo-naqopo kemá Táméria-inimune. nôraq itaawáq kekáqá noqtábámá kéteno?” mirá téna timá ámikaiye.  
\v 10 anaaékaqa Îtuma maará tiráiye: “ááqibo emá Áánûqtunopake ámî-qtataaqtabama kéitaanama ekáqá náawabi noqtábámá ítama káonaiye emá kekáqá íténaq akoqnáá umá mái-nomma áméno.” Îtuma mirá téna timá ámikaiye.  
\v 11 Táméria-inikoma yauwéqma tiráiye: “anóko, maa-nómmá yabí-máíqá mémá-nóbáqá wáiye. ááqibo ení tawemá íma wáiye. náakakenaq maami kúmi-nomma yabínónô?  
\v 12 ketáái títaubikoma Yáakoboma mú mikáq anó-naqa amé méqa kéono? wemá maami-nómmá yabí-máíqá tímikaiqtaae. wemá áanimaakaraqa wení tipi-típigaraqa mipíké narááe.” min-íníkómá mirá téna tiráiye.  
\v 13 Îtuma waéqma itaí-áímmá wemmá timá ámikaiye: “máqtemmo maamipíké-nómmá naíyama óqa noqtábá yikániye.  
\v 14 máqtemma kemó yíména-nomma akoqnáá umá mái-nomma nétama anaaékaq ókaraq noqtábá íyikaniye. ááqibo kemó nommá amúnama arunóbáqá metiráá yubáma kumíniye. maami-métímá yubáma piri-piri téna kúminiye. máqtemma matúq-matuq umá mái-auwaraimma mayétama matúq-matuq umá mái-yataaqa matáápoana arunóbáqá ummaa íyaniye.” mirá téna tiráiye.  
\v 15 maamin-íníkómá timá ámikaiye: “anóko, mirá-nómmá timiyo! anaaékaq noqtábá ítikainaqa keqnáámmá maakáqá noqtábámá yauweré íyenune.” wemá téna tiráiye.  
\v 16 Îtuma yauwéqma timá ámikaiye: “enawaikómá ko ááyama timá amítuwe yauweré yekao.” Îtuma mirá-tiraiye.  
\v 17 maamin-íníkómá tiráiye: “ketiwaikómá íma máiye.” Îtuma akoqnáá umá tiráiye: “áraine. enawaikómá íma máiye kétene.  
\v 18 áraimma kétune. emá móra-tiyaapaq-naqa matáánamiye. áánibo íbêqa mayáánama minnâ enawaiqá íma máiye. áraiqtabama paá yaímma emá kétene. tébakaq kenamáa tiráune.” téna Îtuma tiráiye. maamin-íníkómá yauwéqma timá ámikaiye:  
\v 19 “uyátáráana-nako! Áánûqtuni amuné-náqá máane. maannâ aónanaa únnae.  
\v 20 itaao! ketááí títaubikoma maan-ánúráqá nunamummá Áánûqtukaqa tirááe. ááqibo emá ení waayúkagaraq miráuma kétee. ‘Yérútáárebaq mibáqá nunamummá mó tero!’” téna wemá tiráiye.  
\v 21 Îtuma minnáyaba óq-aimma tiráiye: “aaragô, itaao! óq-kanaama yínaamoema mi-kánááyábá íma anuraqá íma Yérútáárebaq nunamummá tinóne.  
\v 22 emá ení waayúkagaraq nunamuqtábámá íkéitaae. paá-wataama kétee. atóbamayikai-yataaqa Ítíráaeo-wayukarake kéipoana nunamummá-tí-yátááqtábá arupú umá ketáá kéitaunatae.  
\v 23 mi-kánáamá yíniye. áraimma mi-kánáámá íbêqa wáiye. waayúkama árai-nunamuqtabama yeráwáqá mútûq yirummá améta Áánûqtuni árain-aikaraqa nunamummá ketibotáá Áánûqtukaqa tínoe. owé. ketibotáá Áánûqtu yeráwáqá mútûq yirummá améta Áánûqtuni árain-aikaraqa téta mirá-káyúkábá Áánûqtuma kákaiye.  
\v 24 Áánûqtu wenamáárîq aágoma máipoana waayúkati yirunóbáqá aágoma Áánûqtu wenamáa maqikáné iné. Áánûqtu aágoma máinapoana máqtemma yetí aágogaraq wekáqá nunamummá tínobo. aágogaraq tétama mútûq yirummá ámiketa Áánûqtuni árain-aikaraq nunamummá tínobo.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 25 maamin-íníkómá timá ámikaiye: “Metáíya (Káríqto) kumínayaba kéitaune. wemá kuména máqte-qtataaqa kéitaipoana máqte-qtataatabama timá-timinitae.” téna tiráiye.  
\v 26 Îtuma abarokáq timá ámikaiye: “kemá kétima-amune minnâ kemúne.” téna tiráiye.  
\v 27 mikáqá wení iyápó-annama irááe. iréta Îtuma maamin-íníkótê watáá-wataa kétitata wení iyápó-annama ya káoneta yáaqtaba urááe. yeráwápíké móra-nakoma íma ítama aónaraiye: “nóiqtaba kákaiyo?” téna “nôraq itaa wetê watáá kéteno?” mirá téna móra-nakoma ítiraiye.  
\v 28 miráitana min-íníkómá no-táwémá mikáq yuwéna anó-marupaqa uréna mibáq waayúkama timá yímikaiye:  
\v 29 “iréra! móra-nakoma ya aónaaro! wemá máqte-qtataariq naayóbákáráq íbêkaraq kéuna-yataaqtaba wemá timá tímikaiye. wemá Metáíyawabiyo?” min-íníkómá téna tiráiye.  
\v 30 ááqibo waayúkama anó-marupake yuwéta Îtunopaqa kéowata  
\v 31 mi-kánááráqá wení iyápó-annama waku-waku tirááe: “Aráábaeo, pááqyamibo paá naao!” téta tirááe.  
\v 32 ááqibo Îtuma yauwéqma timá yímikaiye: “ketí kaawéqá wáitaq abo keráwáqá maannáyaba íkeitaae.” Îtunopaqa kéowata  
\v 33 mi-kánááráqá wení iyápó-annama wemmá kéitaimma wemmá kéitaimma urááe: “móra-nakoma aáwaqa maméta irááô?” wemmá kéitaimma wemmá kéitaimma urááe.  
\v 34 Îtuma miráráá téna timá yímikaiye: “ketí aáwaqa miráuma wáiye. kemá timátíkárai-nakoni aúyánámmá waránááre waqmá mayaímá tímikaimma mamá ánatanaare.” téna Îtuma tiráiye. Támériabake-kayukama kéowana Îtuma yimónarena óqa waéqma itaí-áímmá tiráiye:  
\v 35 “keráwáqá tiráama miráuma kétee. ‘kaayaqté-kaayaqte-wiyokoni mi-kánáágóní arupimmá yómmá anagánoe.’ abo kétune tú maréra! yómmá aónaaro! yókómá íbêqa anagégaiye.  
\v 36 íbêqa arammá kúqtín-nakoma wení ápêqa kémayaitana arammá watúq-watuq umá wánin-aramma kútúma ayúgutaiye. miráumaraa úbî-nakogaraq arammá kúqtín-nakogaraq yimuqá maráyóye.  
\v 37 tiráama áraine ‘móra-nakoma arammá ánayumma kéubitana káqo-nakoma arammá kútúma ayúgutaiye.’  
\v 38 ááqibo keráwáqá arammá kútúma ayúmá kúyoro téqa timá tíkaraune. ááqibo min-áráqtábámá keráwáqá íma uqmakéqa íma kawáá urááe. káqo-yuma maamin-árákáqtábá ôriq umá mayaímá matááwaqa ááqibo keráwáqá paá ya ayúgéguyoe.” téna Îtuma tiráiye. Îtuma mi-kátáagóní áaimma abarokáq ítiraiye. mirá-uraiye. ánayumma wení watáama wáiye. waayúkama yókáá mááe. móra-nakoma Îtuni watáama waayúkati yirupi kéubitana anaaékaq káqo-nakoma wení iyápó-annabike íráqôn-aaimma arakáá waayúkati yirupiké aónaniye.   
\p
\v 39 maamin-íníkóní watáaboana netuqyaa Táméria-wayukama anó-marupake Îtuqtabama yirupi kéitaae. min-íníkó tiráiye: “wemá timá tímikaiye kemá máqte-qtataariq naayóbákáráq íbêkaraq kéuna-yataaqtaba wemá timá tímikaiye.” téna máqtemma min-íníkó timá yímikaiye.  
\v 40 miráipoana maami Táméria-wayukama Îtunopaqa kégumeta inaa-inaa tirááe: “ketáátê ya mááo!” téta tirááe. kaayaq-yúpáámá yéráwátê máqe-uraimma wení watáama tiráitata  
\v 41 óq-wayukama netuqyaamá yirummá ámikaae.  
\v 42 anaaékaqa maamin-íníkómmá yemá timá ámikaae: “áqnáabaq emá ténayababoaqtaa Îtuqtabama tirummá ámikaunatae. íbêqa ketáá kenamáárîq ítaraunatae. tirupi kéitaunatae maan-nákómá áraine wemá máqtemma yirummá amíya-kayukama yeqtí atóbamaqyikai-naqa máiye.” mirá téta tirááe.   
\p
\v 43 kaayaq-yúpáámá ánatagitana wemá iyuwéna Kááriribaqa kégoena  
\v 44 Îtuma wenamáárîq tiráiye: “Áánûqtuni amuné-nákómá wenamáápaqa íma anón-awiqa wáiye.” téna tiraiye.  
\v 45 Kááriribaqa itata mibáq-wáyúkámá wemmá yiqtábá yimuráámuq marákáraae. yeráwáqá yenamáárîq ayú maqnánó-kanaabimma Yérútáárebaq máqe-uraawana máqte-qtataariq kéi-qtataariq mibáq immá aónaraae.  
\v 46 anaaékaq Îtuma môragaraq Kéinabaqa Kááriri-marukaqa yauweré iráiye. mibáq áqnáabaqa nommá waéqma wááéni-nomma aúkáiye. móra-ano-naqa Kápéranabake wenáanikoma karímá ákaraiye.  
\v 47 Îtuma Yúríabake Kááriribaqa yináímmá ítátuwena miráipoana Îtunopaqa min-ánó-nákómá ko tiráiye: “ketáanima puiné kéibo. iré mamá atóbamakao!” téna min-ánókómá timá ámikaiye.  
\v 48 maaráá Îtuma tiráiye: “paá kéqokeq-awaameqa íaonareq keráwáqá tirummá íaminoe.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 49 anó-nakoma mibáq tiráiye: “anoko! ketí iyápómá puínabo kuké aónaao!” téna tiráiye.  
\v 50 Îtuma timá ámikaiye: “kóaao! ení áanikoma paá mániye.” téna tiráiye. miráuma min-ánó-nákómá Îtun áama ítama arupi maréna Îtunopake kóuraiye.  
\v 51 min-ánókómá kégumitata wení kaqtó-wayukama aapaq wenaitaatán uréta timá ámikaae: “ení iyápóma íbêqa paá máiye.” téta tirááe.  
\v 52 min-íyápógóní aboámá ítama aónaraiye: “nóin-aabauma wení kokoq yámma ánatayakaraiyo?” téna ítama aónaraiye. kaqtó-wayukama minnáma yauwéqma tirááe: “aabaúmá yotéqma móraitana kokoq yámma ánatamakaraiye.” téta tirááe.  
\v 53 min-ábáúmá mimórá-kánááráq Îtuma timá ámikaiye: “enáanikoma paá mániye.” téna aboámá aákaq makáiye. aboágáráq máqten-araabanogaraq ábâqawaagaraqa yirupi kéitaae.  
\v 54 áqnáabaq-awaameq-yataaqa Kéinabaq wááéni-nokaq uráiye. ááqibo Yúríabake yuwéna Îtuma Kááriribaq mikáq keqnáámmá mi káqon-awaameqa uráiye.   
\c 5  
\s1 Tabaati-yúpááyábámá  
\p
\v 1 anaaékaq Ítíráaeo-wayukati óq-oniqtabama Îtuma Yérútáárebaq utáiye.  
\v 2 Yérútáárebaq mibáq nokaayúkáqá wenáwîqa Batétara waaqókáq tipi-típigoni oqtaráqá wáiye. mi-nókááyún áwábaqa móra-tiyaapaq púgágîq-nama wáqe-uraiye.  
\v 3 mi púgágîq-naupaqa taíbaq-wayukama yipaq atááe. yaímma yúrama karoparáiye. yaímma yítauqa arúkeq-arukeqa urááe. yaímma yítauqa yabitimáguraiye. tébakaq-wayukama yíyiyaa-kareremma urááe. nommá karááqto ínayabae téta awé urááe. áqnáabaq náawabi nommá karááqto ipí kukáitana wení áiyayaakoma akoqnáá íniye téta waayúkama yúyánápí ítaraae.  
\v 4 yúyánápíké tiráama kaqtó-wamma Áánûqtunopake móra-mora-taoqa nommá waéqma uréire uráiye.  
\v 5 abo mórama karí-náqá kaumo-tíyáákágáráq abapaké kaumo aúqá (38 karitimaatimá) karí maéna máqe-uraiye.  
\v 6 Îtuma aúyánámmá ítaraiye min-nákómá karímá naayóbáq matáiye. ááqibo mibáq min-náqá aipaq atáitana aónatuwena Îtuma ítama aónaraiye: “emá atóbaiyaba kákaiyo?” téna Îtuma ítama aónaitana  
\v 7 karí-nákómá yauwéqma tiráiye: “anón-nako! yaímma-wayukama kemmá íma tiyáátoqma nokayúpímmá nommá karááqto ipímmá tikéwae íkéoe. kenamáárîq mi-nópímô kumónae téqo kéunama káqo-yu yenókáá ketí aammá kunaúyakewae kéoe.” téna tiráiye.  
\v 8 Îtuma timá ámikaiye: “itóaao! itó éyaq ení yuwaiqá yawátama mamé minnágaraq uréire uwo!” téna akoqnáá umá tiráiye.  
\v 9 páátákáá min-nákómá kátobakena wení yuwaikáráq yawátamena kóuraiye. aanibo mi-túpáámá Taabati-yúpáámá aagaí-yúpáámá wáqe-uraiye.  
\v 10 miráipoana Ítíráaeo anó-monoq-wayukama timá amíqmeta urááe: “íbêq-yupaama Tabaati-yúpááráré. emá ení yuwaikáráq íma mamé uréire uwo aagaí-yúpááráré!” téta timá ámikaae.  
\v 11 wemá timá arútá-yimikaiye: “mamá atóbatikai-nakoma ení yuwaiqá yawátáma mamé waao titaq mamé kéyune.” téna timá yímikaiye.  
\v 12 anó-monoq-wayukama ítama aónaraae: “min-nákómá timákáitaa mamé yénama náawabiyo?” téta ítama aónaraae.  
\v 13 ááqibo atóbai-nakoma íma ítama arútaraiye Îtuqtabama náawabiyo téna Îtuma taígani-kayukabike péqma yútúgitana atóbai-nakoma íaonaraiye. Îtuqtabama íma ítaraiye wé náawabiyo.  
\v 14 anaaékaq min atóbamakai-nakoma Ítíráaeo-wayukati anó-monoq-naopaqa Îtuma aónatuwena timá ámikaiye: “aákaq maraao! emá kátobaane. móragaraq ení kebó-yátááqá kúmiq-yataaqa íma uwo! íbêqa pááqya-karima matááne. anaaékaq anópi wíyátábámá yabíqma arutaao!” téna Îtuma timá ámikaiye.  
\v 15 min atóbai-nakoma yuwéna Ítíráaeo anó-monoq-wayukama timá yímikaiye: “min-nákómá wenamáárîq kemmá atóbamatikaraiye.” téna Îtuqtabama timá yímikaiye.  
\v 16 karí kátobamayikena mirá-qtátáárîq Îtuma kéinapoana Tabaati-yúpááráqá anó-monoq-wayukama wemmá áaimma átáma waqmá ikamínéta abáá-uraae.  
\v 17 ááqibo Îtuma yauwéqma timá yímikaiye: “ketiboó, íbêqa mayaí kémayaitaqa miráipoana mayaímá mimóráíq umá kémayaune.” téna tiráiye.  
\v 18 min-áíqtábá Ítíráaeo anó-monoq-wayukama ókaraq-okaraq umá wemmá abáá-uma uréire urááe. Tabaatiráqá aammá aúmakaan-aimma araténa Áánûqtutaba “kenamáa ketiboé” téna tiráiye. min-áíkómá mamá wekáráq Áánûqtukaraq móraiq uráitata anó-monoq-wayukama abáá-uma ikamínéta urááe.  
\v 19 Îtuma maannáyaba yauwéqma tiráiye: “kemá túyánámmá ítama kateko umá keráwáqá kétima-timune. áanikoma wenamáa wenamáárîq máqte-qtataaqa íma íné imíye. paá aboámá kéi-qtataaqa káonena minnáma áanikoma mimóráíq kéiye.  
\v 20 aboámá áanikomma ôriq umá weqtábámá amuqá kémarakaipoana kákaitana aboámá máqte-qtataariq kéi-qtataaqtabama áanikomma káraatiye.  
\v 21 aboámá pukáipike kátobamakaitana paá áanikomma pukáípike mimórá miráuma kátobamakaiye. miráuma móraiq umá aúwaraimma aboámá ámikaitana paá áanikoma móraiq umá aúwaraimma mórá náawanabi ákái-naqa ámikaiye.  
\v 22 ítáaro! aboámá máqte-kayukama yawááq íma umáyikaniye. ímiye! áanikoma yawááq-umayikai-aiqtaba wemmá ayuwáinana tíniye.  
\v 23 miráipoana wé náayuwabi áanikoqtabama áwîqa múte kéyauyowana miráuma móraiq umá aboán áwîkaa kéuwiye. náayuwabi áanikon-awiqa múte íkéyauyowana miráuma móraiq umá aboámá wemmá timákái-naqa wenáwîkaa íkéuwiye.  
\v 24 kemá túyánámmá ítama ôriq umá kateko umá keráwáqá kétima-timune. náawabi ketáama iténama kemmá timátíkárai-naqa arummá aménama aúgen-auwaraimma matúq-matuq umá mái-yataaqa kémayaiye. wemá íma yawáá kéena ímiye! arummá amína-nakoma áqnáabaq arun-íyápómá pukáipike itó-urena matúq-matuq umá paá mániye.  
\v 25 kemá túyánámmá ítama ôriq umá kateko umá keráwáqá kétima-timune. mi-kánáámá yínatama áraine. mi táoqa áaimma kátenama mibáq yirun-íyápómá pukuráá-kayukama Áánûqtuni áanikon-aama itétama náayu-naayubi yirummá amétama yeráwáqá matúq-matuq umá paá mánoe.” Îtuma téna tiráiye. óq-wataama timá yímikaiye:  
\v 26 “áraine. ketibomá Áánûqtu wenamáárîq aúwarai-qtataaqa áqnáabaq pááq-urainapoana miráuma móraiq umá kemá áanikoma aúwarai-qtataaqa móraiq umá tirunóbáqá wáiye.  
\v 27 kemá Waayúka-Araakoma máunaboana ketibomá kemmá áanikoma akoqnáá-yataaqa tímikaitaq waayúkama mamá yainánúne.  
\v 28 maannáyaba íma iyánáaq uwo! ááqibo mi-kánáámá yínatama yúma pukuráá-kayukama maiqnóbáq máetama áama itánópoata  
\v 29 muríánóbákénábi maiqnóbákémá utátuweta uínoe. máqte-kayukama itó-inoe. yaímma íráqô-qtataariqo uráá-kayukama paá matúq-matuq umá mánoe. tébakaq-wayukama táígo-qtataariqo uráá-kayukama yawááq-uma-ikanune.  
\v 30 kenamáa kenamáárîq máqte-qtataaqa íma onááq únnae. kemá tíkái-qtataariqa íkeune. ááqibo timátíkái-nakoni ákái-qtataariqa kéune. miráipoana paá kéiteq ítama kéyainaunana ketí yaináuna-yataakoma arupú kéiye.” téna tiráiye.  
\v 31 Îtuma óq-aimma tiráiye: “keráwáqá kemmá kenamáárîq áraimmo timá tímênaqa tirummá íaminobo paá kaayaq-wáígóbi kaumo-wáígómô timá-timiyaatama mikáq itánúnatae.  
\v 32 ááqibo óq-nakoma ketibomá wemá ketáaiqtabama áraimma keráwáqá kétima-timitaq wenáama árain-aimma kétítaqtaa ketáá kéitaunatae. kenamáa ketábámá íketune.  
\v 33 keráwáqá Yóáane nommá peraí-nákónôpaqa taíbaq-wayukama timáyíkaraiye. mi-káyúkámá Yóáanema ítama aónaraawana wemá arupú umá yauwéqma tiráiye.  
\v 34 paá-wayukama Yóáane máqe-uraipoana wenáayabama kemá túyánámmá íkéitaune. maamin-áímmô túnnama keráwáqá tíwâqnaa umá atóbamatikaiyabae téq kétune.  
\v 35 Yóáane wemá ókáá kamá tágaraitaq pááqya-kanaama keráwáqá min-ópí timuqá kémaraae.  
\v 36 Yóáane ketáaiqtabama akoqnáá umá ítaraiye. ááqibo óq-yataakoma ketí mayaímá mú mikáq akoqnáá umá keqtábámá kétee. mayaímá mamá ánataao téna ketibomá tímikaitaq maami-máíyáímô mayáunama áraimma ketibó timá tíkaraitaq káonaae. ketibomá mayaao téna timátíkáitaq iráune.  
\v 37 aanibo ketibomá timátíkáimma wenamáárîq káqo-yu ketáaiqtaba timá yímikaiye.  
\v 38 wenáama aati-aatimá íkéiteqa wenóíkaqa aati-aatimá íkaoneqa kemmá timátíkárái-nakaq tirummá íkamepoaqa keráwáqá ketiboní aagómá watúq-watuq umá tirupi íma wáiye.  
\v 39 Áánûqtun áama agamatán-áípí ketáaiqtaba kétiye. keráwáqá anó-monoq-wayukamo maamin agamatán-aimma abáá-abaa kéeqa áaimma íkeitaabo watáama paá kéyorautopoaqa min-aúgén-áúwáráímmá mayánúne téq túyánámmá kéitaae. ááqibo paá kéyorautopoana keráwáqa min-aúgén-áúwáráímmá íma yíniye.  
\v 40 ókaraq-okaraq timá yímíkaimanibo máqtemma keráwáqá ketôpaqa iréq maamin-áúwáráímmá mayáítááqá íma kéitaae.  
\v 41 kemá íma keráwáqtábámá ketíwîqa múte yaúyóro téqa íketune.  
\v 42 minnâ keráwáqtí táaimma káoneqa Áánûqtuni akaí-yátááqá tirupi íma wáiye.  
\v 43 ketiboní náápaakaraq mamé kéyune. ááqibo keráwáqá kemmá íkétiwiraae. móra-nakoma paá wení náápaakaraq mamé yínaqa keráwáqá wemmá awiránóe.  
\v 44 keráwákáán uráá-kayukama náaraq umáwaq tirummá kanaaráq timínô? kanaaráq ítiminoe. keráwáqá yiyuwáíyata keráwáqtí tíwîqa wenámí-kenamin umá múte yaúyóro.  
\v 45 kemá keráwáqá ketibon-áúbáqá túbi marániye ítero. Móteti tirummá umátikena tíwâqnaa íniye téq túyánámmá kéitaao Móteti wenamáa keráwáqtí túbi marániye.  
\v 46 keráwáqá Mótetima tirummô kámeqa kemmá tirummá timínoe. ááqibo wení aúbabi keqtábámá agatáiye.  
\v 47 agatáímma tirummô íkámeqa náaraq umáwaq ketáama tirummá amínéq onábiyo?” téna Îtuma tiráiye.   
\c 6  
\p
\v 1 anaaékaq Îtuma anó-nokayukon áwîqa Kááriribaqa nopí-káárébí meran-ábápáq uráiye.  
\v 2 ááqibo Îtuma kégoitata karí atóbamayikain-awaameqa aónawaeta taíbaq-wayukama anaaé wakááe. miráitata  
\v 3 Îtuma anuraqá wení iyápó-annagaraq umáqe-uraae.  
\v 4 Ítíráaeo-wayukati kótámaki-kanaama waaqókárîq uráiye.  
\v 5 Îtuma múte aónaimma taígani-kayukama wenôpaqa kéyewana káonena Píripiqtaba timá ámikaiye: “náakakena taíbaq-awaaqa meyáníq umátaawaq maami-káyúkámá yiménúnataabiyo?” téna Îtuma Píripimma ítama aónaraiye.  
\v 6 Îtuma wemô miráini-qtataaqa ítáreboana paá Píripimma kumá yumá ítarena  
\v 7 Píripi yauwéqma Îtumma timá ámikaiye: “abapaké kaayaq-wíyókón arupi óqta-mayaima mamátaa móra-mora-nakoma móra-mutaaqa yínî-kaaweqa yiménúnatae.” téna yauwéqma tiráiye.  
\v 8 Îtuni iyápó-annabike móra-waigon-awiqa Áánaru Tááimoni Pítaan ábâkoma Îtumma timá ámikaiye:  
\v 9 “móra-iyapogoma móra-tiyaapaq-yakaraq kaayaqá káqtútai-noyaakaraqa matokáiye” téna “ááqibo kágínagoma íma maami-máqté-káyúkábímmá kanaaráq íiniye.” téna Áánaru tiráiye.  
\v 10 tiyáápaq-tiyaapaq-tiyaakagaraq-wayukama (5,000) máqe-uraawana íráqôn-aapeqa netuqyaa wáitana wení iyápó-annama timá yímikaiye: “máqte-kayukama tíyata maraq máero.” téna tiráiye.  
\v 11 ááqibo Îtuma yammá maténa “Áánûqtuo, maan-ááwáqô timénayabataa timuqá kémarakaune” timátuwena mikáq-mikaq umá yímíqme uréna keqnáámmá káqtútai-noyaaqa maténa mikáq-mikaq umá yímíqme uráiye.  
\v 12 yeráwáqá kanaaráq umá mi-kááwéqá mamá yáawana wení iyápó-annama timá yímikaiye: “aqtó-átómá aíqma aíkuyoro yaímma páabaq íyúwáaro.” téna tiráiye.  
\v 13 waayúkama móra-tiyaapaq-yamma nátuweta aqtó-átómá tiyááka uréna títaupake kaayaq-kámáágúq-únámá aíqtuma ógiqmakaae.  
\v 14 waayúkama min-ánón-áwááméqá immá káoneta tirááe: “áraine. maan-nákómá Áánûqtuni amuné-náqá marabí ku máiye.” téta tirááe.  
\v 15 Îtuma mi-qtátáátábámô kéitenama anuraqá páátákáá wenamáa utáiye. wemmá awíqmeta koma yeráwáqtí anón-naqa tarôq umá máena yabíqyikaikaae téta kétewana Îtuma ítátuwena páátákáá yiyuwéna anuraq utáiye.  
\v 16 Îtuma anuraq máitana aaqá enánéna yúmárán immá wení iyápó-annama yenamáa Kááriri-nokayukaq kukááe.  
\v 17 nopí-káárébí utéta aqtamá Kápéranabaq wínéta urááe. Îtuma paá anuraq máena yeráwáqtôpaqa íiraiqtaba aaqá ékáiye.  
\v 18 akoqnáá-uwaa kéyoraitana nokómmá ôriq umá karááqto uráiye.  
\v 19 ayau-yatáráké non aúkáapi warárítuqme kéyeta nopí-káárébíké Îtuma non ámûraaqa yetôpaq kéitata aónaraae. yeráwáqá ikatîq urááe.  
\v 20 ááqibo Îtuma timá yímikaiye: “kemíbo ikatîq íoro!” téna tiráiye.  
\v 21 yeráwáqá Îtumma nopí-káárébí auwiránéta urááe. kéowana ááqibo páátákáá yeqtí nopí-káárégómá min-ábápáq wínéta opáqá áqa irááe.  
\v 22 íbêqa iyápó-annama yuwéta nópí-káárébímô kéowatama taígani-kayukama yimónaraae. óq-aabayaanapimma yeráwáqá mi-káyúkámá aónaraamma kímora nopí-káárábímmá iyápó-annama yenamáa máeta kóuraae.  
\v 23 Îtuma móra-tiyaapaq-yakaraq kaayaq-nóyáákáráq yímikai-marukaqa waaqókáqá Táíbíriati mibáké káqo-nopi-kaarema irááe.  
\v 24 maa-táígání-káyúkámá Îtugaraq wení iyápó-annagaraq aónaamma íma máawata miráitata yeráwáqá Kápéranabaqa nopí-káárébí maréta Îtumma abáá ineta urááe.   
\s1 Îtuma tirukóní-aawaqtabama watáá-wataa kétiye.  
\p
\v 25 “aanibo yeráwáqô Îtummo káonetama nokómmá meran-ábápáq máitata ítama aónaraae: “Aráábaeo, náa-taoraq maamibáqá yénnabiyo?” téta Îtumma ítama aónaraae.  
\v 26 Îtuma yauwéqma tiráiye: “áraimma kétima-timune. keqtábámô tibáá kéomma kemô anón-awaameq-yataariq únnayataba íma tibáá kéobo ááqibo kemô timúna-kaaweqa namá tímûqa yaitaq ókaraq kaawéqá timíkáae téqa tibáá kéoe.   
\s1 kemá keráwáqtí aáwaqune.  
\p
\v 27 keráwáqá wáqena kabiránin-aawakoni mayaímá íma máyáaro. máqte-kabirani-qtataakoma íma mamá túbáqá máráaro! keráwáqá aáwakoma watúq-watuq umá wánin-aawakoma kétikaiyo. kemá Waayúkagon-Araaqa ketôpaq ketibomá Áánûqtu wenáwîqa ikámakaipoana mirán-ááwáqá watúq-watuq umá wánin-aawaqa timénúne.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 28 Îtumo kaawéqtábámô timá waayúkama íma ítama arútareta yeráwáqá Îtumma ítama aónaraae: “náaraq umátaawaq Áánûqtuni mayaímá wení amuq-yatááqá kanaaráq mayanúnataabiyo?” mi-káyúkámá mirá téta Îtumma ítama aónaraae.  
\v 29 Îtuma yauwéqma tiráiye: “maami-máyáímá Áánûqtuni mayaíyé. keráwáqtábá timákáitana kúminakaq tirummá áméro.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 30 waayúkama timá ámikaae: “nóin-anon-awaameqa inataawáq ketáámá emmá tiruqtáá aménúnataabiyo? ení mayaímá nóinabiyo?  
\v 31 ketááí títaubikoma kokoq-márúkáq karaaqtatááqá íma wáikaq Áánûqtuni aúbabimma miráuma maannáe. ‘aáwaqa wíyôpake wemá yimíq-yimiq uráiye.’” Áánûqtuni aúbabi mirá téna kétiye.  
\v 32 miráitana Îtuma mi-káyúkámá timá yímikaiye: “áraimma kétima-timune. maamin-ááwáqá wíyôpake Móteti wemá íyímikaiye. ááqibo Áánûqtunopake árai-kaaweqa ketibó íbêqa keráwáqá kétimiye.  
\v 33 aáwaqa Áánûqtunopake yuwéna maa-márábí kuména maa-márábí-káyúkámá aaramá waamá wemá yeráwáqtí yirun-íyápógóní kaawéqá kéyimiye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 34 waayúkama inaa-inaa tirááe: “anóko, maamirá-kááwéqá aati-aati étaa keqtáámá timíkááe.” téta tirááe.  
\v 35 Îtuma timá arúta yímikaiye: “kemá kenamáárîq matúq-matuq umá mái-aawaqune. náawabi-naawabi ketôpaqo yénama íma áa yániye. náawa-naawabi kemmá arummô timénama íma non-áá akániye.  
\v 36 kemá keráwáqá kétima-timune. kemmá kétimoneqanibo íma keráwáqá kemmá tirummá kétime.  
\v 37 máqtemma ketibomá tími-qtataaqa ketôpaqtaa yínoe. náawabi-naawabi ketôpaqa yínaqa wemmá íma watuwánúne.  
\v 38 ketúyánákáq tikáinaiq íonaaq Áánûqtunopake kukáupo paá wemô timátíkái-nakoni aúyánákáq kuké-mayaune.  
\v 39 timátíkái-nakoma wení aúyánámmá miráuma wáiye. máqte-qtataaqa tímímma móra íyuwanunaboaqa ááqibo ánatai-yupaama máqtemma tími-qtataaqa múte itó-umayikanune.  
\v 40 ketibon-áúyánákó mirá kéiye. máqtekomo kemmá ketáanima káoneq tirummô kétimeqa aúgen-auwaraimma matúq-matuq umá paá mái-yataaqa íbêqa áaimma átáma kéimma ánatai-yupaama yemmá múte itó-umayikanune.” téna Îtuma tiraiye.  
\v 41 Îtuma tiráipoana “kemá Áánûqtunopake árai-kaaweqa máune.” téna titata Ítíráaeo anó-monoq-wayukama timú-timun-aimma kótéyáté urááe.  
\v 42 maan-áímmá tíq-tiq umá tirááe: “maaminnâ Îtuma Yótêbin áanikobiyo? wenaboámá wenanóagaraqa ketáámá ítaraunataabiyo? nôraq itana ‘Áánûqtunopake kukáune’ kétiyo?” mi-káyúkámá téta tirááe.  
\v 43 Îtuma yetí yúyánámmá ítátuwena timá yímikaiye: “keráwáqá íma náru-narun-aimma tero!” téna tiráiye.  
\v 44 óq-aimma Îtuma tiráiye: “ketibomá timátíkái-nakoma wemô móra-nakoma ketôpaq yabiti máena yíniye. ááqibo ketibomá móra-nakoma íyabiti máena wemmá ketôpaq íma yíné iné. náawabi ketôpaq yin-náqá ánatai-yupaama wemmá múte itó-umakanune.  
\v 45 Áánûqtuni wannaabí Áánûqtu wení amuné-wáyúkámá agatááe. máqte-kayukama Áánûqtu yiráátiniye. minnáyaba yemá náayubi ketibon áama itétama náayubi yemmô yirááti-qtataaqa ítama arutétama yeráwáqá ketôpaq kéeye.  
\v 46 móra-nakoma ketibommá íaonaraane. kímora-naqa Áánûqtunopake kúmîn-nakoma wenamáa ketibommá aónaraiye.  
\v 47-48 áraimma kétima-timune. náawabi arummá kétimenama aati-aatimá matúq-matuq umá kémaiye. kemá matúq-matuq umá mái-aawaqune.  
\v 49 keráwáqtí títaubikotaa kaqmáápaqa yímikain-aawakon áwîqa máánna Áánûqtunopake kúmitata nátuweta pukurááe.  
\v 50 náawabi maakáq-ááwáqá Áánûqtunopake kúmin-aawaqa nénama wemá ípuiniye.  
\v 51 kemá kenamáárîq Áánûqtunopake kukáunama aati-aatí paá mái-aawaqune. náawabi maamin-ááwáqá nénama aati-aatí paá matúq-matuq umá mániye. min-ááwáqá timúnnama minnâ ketúmiye. maa-márábí-káyúkáyábáé téq kukáune. ááqibo ketúma yiménúnaboata yemá aúgen-auwaraimma mayánóe.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 52 maami-qtátááqtábá anó-monoq-wayukama aamá móté-máté umá tirááe: “náaraq umá wenaúma timínataaq nanúno?” téta tirááe.  
\v 53 ááqibo Îtuma timá yímikaiye: “ítama arútáaro! Waayúkagon-Araakon aúma íma néqa wení naaegáráqá íma néqa aúwaraimma keráwáqá paá íma mayáinoe.  
\v 54 náayu-naayubi ketúma néta ketí naaemá néta íya-kayukama aati-aatimá matúq-matuq umá mánopoata ánatai-yupaa máqtemma ketúma naíyaqa yemmá múte itó-umayikanune.  
\v 55 ketúma kateko-ááwáqá wáitana ketí naaemá áraimma naí-yátááqá wáiye.  
\v 56 náawa-naawabi ketúmo néna ketí naaemô néna ína-waigomma wení aágoma tirunóbáqá mánipoaqa ketaágoma wenarunóbáqá mániye.  
\v 57 máqten-auwaraimma ketibomá timátíkái-nakoma wenaúyánákáráq kéena miráuma móraiq umá ketiboní paá mái-yataaqa ketê wáiye. miráipoana móra-nakoma ketúma nénama arunóbáqá ketí mái-yataaqa mayániye.  
\v 58 maamin-ááwáqá Áánûqtunopake kukáiye. títaubikotaa kaqmáápaqa nátuweta pukurááe. mirán-ááwáqá íma wáiye. ááqibo náawabi maamirán-ááwáqá nénama matúq-matuq umá mániye.”  
\v 59 Îtuma Kápéranabaqa monoq-náúpáqá kéyiraatena mirá téna timá yímikaiye.   
\s1 Îtuma paá matúq-matuq umá mái-wataagoni áaimma matokáiye.  
\p
\v 60 ááqibo yaímma wení iyápó-annama maamin-áímmá kéiteta yé tirááe: “maamin-áímmá ummaamá kéyaiye. náawa kanaaráqá itáné inábiyo?” téta tirááe.  
\v 61 Îtuma wenáúyánánóbáqá wení iyápó-annamo aamô káráán-aimma ítaraiye. miráitana wé timá yímikaiye: “maamin-áíkómmá túyánámmá ítama yuwánéraq kéoo?” téna Îtuma timá yímikaiye. óq-aimma Îtuma tiráiye:  
\v 62 “ááqibo keráwáqá aónáíyanamo Waayúkagon-Araaqa naayóbáqô maéwai-marupaqa uínaqa nôraq íno?  
\v 63 Áánûqtuni aágoma mái-yataaqa waayúkama yetôpaq kéyimiye. ááqibo túgotaa íma tíwáqnaa íné iné. maamin-áímmá keráwáqá timá tímikaunama Áánûqtuni mái-yataakaraq wení aágogaraq paá máiye.  
\v 64 aanibo keráwáqtí aúkáapimma yaímma-wayukama yirummá íma kétime.” téna Îtuma óq-aimma tiráiye:  
\v 65 “miráipoaq timá tímikaune minnâ ketibomá móra-naqa íma timákainena ínanama wemá ketôpaqa íma yíné iné.” téna Îtuma tiráiye. naayóbáqá Îtuma aónatukaiye yaímma-wayukama íma yirummá kámeta anaaéma íkéwareta kéo-kayukama ááqibo wemá webómô agayakánín-naqa wemmá aónaraiye.  
\v 66 maamin-áímmá ánatagitata taíbaq Îtuni iyápó-annabike ayuwéta yauwéqma kóuraae. ááqibo kó éta íma wetêma ókaraqa uréire urááe.  
\v 67 miráitana Îtuma min-ánnámá tiyááka naikamá kaayaq-wáyúkámá áqnáábaq yááyarena timá yímikaiye: “keráwákáráqá tiyuwéra kégo?” téna Îtuma tiráiye.  
\v 68 Tááímoni Pítaa maará téna timá ámikaiye: “uyátáraana-nako, náawanoparaq ónúnataabiyo? aati-aatimá paá matúq-matuq umá mái-aimma ení áama matokááne.  
\v 69 ááqibo ketáámá tirummá ámikaunatae. enamáa emá Áánûqtuni katekomá aokaq-náqá máanataa ketáá kéitaunatae.” téna Pítaa tiráiye.  
\v 70 Îtuma ye táaraqa yauwéqma timá yímikena tiráiye: “nôraq inábiyo? kemá kenamáárîq keráwáqá tiyááka umá kaayaqá ketúyánákó kétikaipoaq matáunama móra-naqa Tááqtaan-aagogaraq máiye.” téna tiráin-naqa  
\v 71 wemá Yúqtaati aboámá Tááímoni Itikáárioti wemá wenamáa tiyáákagaraqa kaayaq-íyápó-ánnábíkémá wemá anaáekaq namuro-wáyúkábí Îtumma awíqmena wíniye.   
\c 7  
\s1 Îtuni ábâqawaama wenáaraqa íkéitaae.  
\p
\v 1 anaaékaq Îtuma Kááriri aúkáapi márûtaba-marutaba uréire uwáena uráiye. Ítíráaeo anó-monoq-wayukama Îtumma ikamínéta owana Yúríabaq íuraiye.  
\v 2 ááqibo Ítíráaeo-wayukati ayú maqnáno-kanaama áwîqa pórábónakaa-naupaq ayú maqnarááe mi-kánáámá waaqókárîq itanabóana  
\v 3 wení ábâqawaama timá ámikaae: “ení iyápó-annama mibáq emô mayáana-mayaima aónanobo maa-márúqá yuwé Yúríabaqa waao.  
\v 4 móra-nakoma wé máqte-kayukama wemô náawabiyo téta wemmá aónaineta íyanama wé íma aúpáqá mirá íiniye. ááqibo maami-qtátááríqô ínéma máqte-kayukati yúrakaq itó-ure mirá kéinata emmá aónaaro.” téta timá ámikaae.  
\v 5 áraine. wenábâqawaayugaraqa íma yirummá améta anaaémma íwakaae.  
\v 6 Îtuma timá yímikaiye: “ketí kanaamá íma pááq uráiye. ááqibo máqte-kanaama minnâ keráwáqti kanaamíye.  
\v 7 maa-márábí-káyúkámá keráwáqá íma webó kágatikaae. ááqibo kemá yeqtí táígoniq on-ááímmá timá abarokáq kéunataboata kemmá webó kágatikaae.  
\v 8 keráwáqá kenamáárîq ayú maqnáíbáq ko aónaaro. ketí kanaamá íma pááq uráipoaq kemá ígo-aonanune.”  
\v 9 maamin-áímmá ánatagitana Kááriribaq wemá máqe-uraiye.   
\s1 Îtuma ayú maqnaamá ko aónaraiye.  
\p
\v 10 ááqibo áqnáabaqa ábâqawaayuma ayú maqnáíbáq kówana wemá anaaékaq aúpáq utáiye. miráipoana waayúkama wemmá íaonanoe.  
\v 11 máqtemma Ítíráaeo-wayukama ayú maqnaapí weqtábá abáá urááe: “náakaraq min-náqá máiyo?” téta ítama aónaraae.  
\v 12 waayúka-aukaapimma yaímma-wayukama wé kanaa-náré kétewata yaímma-wayukama wé kaaqaari-náré kétewata miráuma nóbíq-naabiq-aimma tirááe.  
\v 13 ááqibo waayúkama anó-monoq-wayukati yáaqa kéikatetaboata móra-nakoma íma abarokáq umá aá tiráiye.   
\p
\v 14 ayú maqnaa-kánáámá ánatanena aúkáa-makaariqa itana Îtuma anó-monoq-naupaqa uténa aarawaamá kéyiraatena kétima-yimiye.  
\v 15 Ítíráaeo-wayukama yúyánámmá ítama netuqnaatúq kéeta tirááe: “náaraq umáwaq maamin-nákómá aúbabimma aónarenaawaq aúbama kéyorautiyo? wemá naayóbáqá íma tugarú tiráiye.” téta tirááe.  
\v 16 miráitana Îtuma yauwéqma timá yímikaiye: “kemô kétiraatunnama íma ketôpake íkeiye. paá timátíkái-nakonopake kéiye.  
\v 17 náawabi timátíkái-nakoni aúyánámmá itaínana wemá kemô aráátúnnayataba ítama aruténama Áánûqtunopakena kukáíyô ketááq maqmawa kétuno téna ítama arutániye.  
\v 18 náawabi wenáúyánápíkén-áímmô ténama aanábógó wenáwîqa múte yauwínéna tíniye. ááqibo náawabi timátíkái-nakon áamo ténama wení watáama árain-aine. aanibo watáama kaaqaari-áímmá arunóbáqá íma wáiye.  
\v 19 naayóbáq Móteti aammá aúmakain-aimma íyaq tímikainabiyo? ááqibo móra-nakoma keráwápíkémá íma maamin-áímmá yáqtoqma akoqnáá uráiye. nôraq itaráq kemmá tíkaminera tibáá kéoo?” téna Îtuma tiráiye.  
\v 20 aarawaamá yauwéqma tirááe: “epímmá kuti-áágómá wáiye. náayuq emmá ikamínéta kéowaawaq aíbôqnaaboq-aaikon-aimma kéteno?” téta tirááe.  
\v 21 Îtuma yauwéqma tiráiye: “Tabaati-yúpááráqá kemá móra anón-awaameqa únnayaba keráwáqá káoneq iyánáaqa kéoe.  
\v 22 maamináyaba Mótetima áumo karaí-ááímmá tímikaine. áraine. min-ááímmá íma Mótetikaqa pááq uráiye. wé tináábútáá títaubikokaqa pááq uráiye. miráimanibo keráwáqá Tabaati-yúpááráqá pááqyan-iyapogon aúma karéwaone.  
\v 23-24 keráwáqá Mótetini aammá aúkain-aaimma íráqôniq umá waqmá itánúnatae kéteo. keráwáqá Tabaati-yúpárááqô iyápótí yûmo karéwaomano. aónaaro! Tabaati-yúpááráqá kemá móra-naqa mútûq atúbamakaraune. ááqibo nôraq itaráq keráwáqá tíyamma kéumatikaao? keráwáqá íma túrakakemma aónama yaínááro. máqte-qtataakon-aaimma arútáraina-yataaqtaba ítama yaínááro.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 yé tirááe: “maan-náqá Káríqtowabiyo?”  
\p
\v 25 ááqibo yaímma Yérútáárebake-noinin-aukaqa tirááe: “wé maamin-náráq ikamínéta kéoo?  
\v 26 ááqibo aónaaro! wemá abarokáq aamá kétiye. ááqibo yé íma móra-aimma kétimakaae. áraine. máqtemma anó-kayukama yé ítaraae wé Metáíyabiyo?  
\v 27 miráimanibo ketáá wemó yi-márúqá aónaraunatae. ááqibo Metáíyamo ínaqtaama móra-nakoma íma wemô kúmi-maruqa íaonaraiye.” téta tirááe.  
\v 28 Îtuma monoq-náúpáqá máena waayúkama kéyiraatena timá yímikaiye. wemá ááyataa umá tiráiye: “keráwáqá kemmá kétimoneraq kemô yúnna-maruqa aónaraune kéteo? miráimanibo kemá kenamáárîqa ke-túyánákáqá íkukaune. áraine. timátíkái-nakon aúyánápíké timátíkáitaqa kukáune. wenáaimma áraine. miráimanibo keráwáqá wemmá íaonaraae.  
\v 29 ké kemá wemmá aónaraune. kemá wetê máqe-uraune. ááqibo wetê máunana wé timátíkáitaqa kukáune.” téna tiráiye.  
\v 30 miráitata yé wemmá ánná amínéta urááe. miráimanibo wení kanaamá íma pááq uráiye. miráitana móra-nakoma íma aneqá ayáámma ánékukaiye. ímiye.  
\v 31 taígani-kayukama aúkáapikemma yaímmma-wayukama yirummá améta tirááe: “Metáíya yénama óq-anon-awaameqa mú mikáq anón-awaameqa íníyô?” téta tirááe.   
\s1 yaímma i-wáyúkámá timáyíkááwata Îtuma ánnáma ínéta urááe.  
\p
\v 32 Îtuqtabama waayúkama netuqnaatúq-aimma káráán-aimma Pérati-wayukama ítátuweta uyátárai-monoq-wayukagaraqa Pérati-wayukaqaraqa i-wáyúkámá timáyíkááwata Îtumma ánná amínéta urááe.  
\v 33 Îtuma tiráiye: “kemá keráwátê pááqya-kanaama mánunaboaq kemá timátíkái-nakonopaqa kónune.  
\v 34 ááqibo keráwáqá kemmá tibáá kéomanibo keráwáqá kemmá íkétimonaae. keráwáqá kenamáárîq kemá máuna-marupaqa íma kanaaráq uínoe.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 35 miráitata yé Ítíráaeo-wayukama ye-íyáá aayó-aayo kéteta tirááe: “wé náakaraq kóínaqtaa íaonanunataabiyo? wemá Karíki-marupaq íyaq uráíyô? káqomma Ítíráaeo-wayukama mibáq máapoana kémaena mibáq Karíki-wayukama timá yiráátiniyo?  
\v 36 wé kétiye. ‘keráwáqá kemmá kétibaaoe. miráimanibo keráwáqá íkétimonaae’ ááqibo ‘keráwáqá kemô máuna-marukaqa íma kanaaráq uínoe.’ téna kétiye. maamin-áíkón áaimma nóinabiyo?” téta tirááe.   
\s1 akoqnáá umá mái-nomma  
\p
\v 37 ánatainna-taoqa mú mikáq anó-taoqa ayú maqnaapí Îtuma itó éna waéqma itaí-áímmá ááyataa umá anón-aimma tiráiye: “móra náawa-naawabi non-áámô akaína-naqa ayuwáíyanawaq ketôpaq yíno kéyenawaq wemá naíno.  
\v 38 Áánûqtuni áa agamatán-áúbábí kétiye. ‘arunóbáké matúq-matuq umá mái-noko metiráá yubátuwena kumíniye’ mirá kétiye.” téna tiráiye.  
\v 39 maamin-áímma Îtuma Áánûqtun-aagotaba kétiye. máqtemma náayubi wenáaraqo itétama Áánûqtuni aáma mayánoe. Îtuma pukáipike íma itó-uraipoana mi táoqa Áánûqtuni aáma íma yímikaiye.   
\p
\v 40 yaímma-wayukama min-áímmá kéiteta mamá tirááe: “wé maamin-náqá áraimma Áánûqtuni amuné-náqíye.” téta tirááe.  
\v 41 yaímma-yu tirááe: “wemá áraimma Metáíyae” kétewata ááqibo yaímma-yuma “ímiye” kétewata “Metáíyaraatati wé miráuma Kááriri-marupake íyine iné.” téta  
\v 42 “íyaq Áánûqtuni áa agamatán-áúbábí Metáíyaqtaba tiráinabiyo? móra-aaniko Tébitin-annabike Béqtaremubaqa Tébitini pááqya-marupake kéiye.” téta tirááe.  
\v 43 ááqibo miráitata Îtuqtabae téta máqtemma aaraukáqá mamá yáíkaaq urááe.  
\v 44 yaímma-wayukama aneq yáqtoraineta kéetamanibo ááqibo móra-nakoma íma wenaneqá ko yáqtokaiye.   
\p
\v 45 miráitana anó-monoq-naupake i-wáyúkámá yauwéqma yewata uyátárai-monoq-wayukagaraq Pérati-wayukagaraq min-í-wáyúkámá ítama yimónaraae: “nôraq itaráq keráwáqá wemmá íawiqme irááo?” téta ítama yimónaraae.  
\v 46 i-wáyúká yauwéqmá tirááe: “móra-nakoma maan-nákó tiníq umá íketimiye.” téta tirááe.  
\v 47 Pérati-wayukama yetábámá mirá téta timá yímikaae: “wemá keráwákáráq tímioq-naayoq kéiyo?  
\v 48 keráwáqá aónaraawaqtaawaq móra ketáábíké uyátárai-monoq-wayukabi Pérati-wayukabikemma yirummá ámikaa íyabiyo?  
\v 49 ímiye! paá maami-káyúkámá aá íma ítaraa-kayukama Áánûqtuni áa Móteti agatáimma íma kéitaae. Áánûqtu yawááq-umayikaniye.” téta timá yímikaae.  
\v 50 ááqibo yeráwápíké móra-nakon-awiqa Níkótímati wemá naayóbáq Îtunopaq ko aónaraiye wemá timá yímikaiye:  
\v 51 “ketááí Ítíráaeo-wayukati aammá aúkain-aikoma móra-nakomma íma ketáá yawááq-umakaraananataa wemô naayóbáqô nôrabi uráina-yataaqtaba tínataa itánatae.” téna Níkótímati tiráiye.  
\v 52 yeráwáqá yauwéqma tirááe: “egáráq Kááriribakenabono? emá Áánûqtuni aúba-wannaabin-aimma yorautíq-yorautiq umá aónaao! mipí móra Áánûqtuni amuné-náqá íma Kááriri-marupake íma pááq íniye.” téta tirááe.   
\c 8  
\s1 aaraukáqá mamá kéyataiye.  
\p
\v 1 máqte-kayukama yeqtí naaópataa wéyáwé umágoana Îtuma Óríbêti-anuraq utáiye.  
\v 2 aabáyaanapimma nokáápaq anó-monoq-nama kuru aúkáanobaq wáipaq móragaraq yauwéqma kéuwitata máqtemma wenôpaqa iráawana maraq máena aarawaamá kéyiraatena timá yímikaiye.  
\v 3 móra-inikoma máqtemma aá itaí-wáyúkágáráq Pérati-wayukagaraq min-ínímmá awíqmeta irááe. min-íníkómá aaraukáqá mamá kéyainaitataboata yetúbáq aúkáapi mú itó-umakaraae.  
\v 4 yé Îtuma timá ámiketa tirááe: “tirááti-nakotao, maan-íníkómá kiyaamorîqa kéena aaraukáqá mamá kéyainaibo wemmá aónaaro!  
\v 5 aammá aúmakain-aipimma Móteti mirá téna timá tímikaitae. mirámô íyan-ininaukaqa óqtatanapo ikámóro téna timá tímikaitae. emá é nóina kéteno?” téta tirááe.  
\v 6 yé mirá téta wemmá makáqma aónaraae. yeráwáqá móra-aimma abáá-uma aá timákanetaboata mirá-tiraae. miráitana Îtuma aítaubitaukaq máqe-urena ayáánaubiqnapo marabí aúbama agatáiye.  
\v 7 yemá ókaraq-okaraq umá itaa-itaa urááe. aanibo wé itó-urena timá yímikaiye: “waayúka-aukaapikemmo móra-nakoma kúmiq-yataaqa kebó-yátááqá otaammá kuí-qtataaqa íma wárainanama áqnáabaqa móra-oqtatama min-íníkómá aneqá iyaabóma ikamíno.” téna tiráiye.  
\v 8 ááqibo keqnáámmá aítaubitaukaq máqe-urena ayáánaubiqnapo mararáqá aúbama agatáiye.  
\v 9 yé miráuma ítátuweta máqtemma máápaqtaa móra-mora yáubaguraae. máqtemma anó-kayukama áqnáabaqa kówata yinaaémma tébakaq-wayukama yáubaguraae. ááqibo Îtumma wenamáa ayuwéta kóuraae. kówana wenamáa min-íníkógáráq máqe-uraiye. wemá Îtun aúbáq itó-uma máitana  
\v 10 Îtuma itó-urena min-íníkómá timá ámikaiye: “maan-íníkô, yé náakaraq mááo? móra-nakoma enôpaqa íyaq óqtatamma iyaabótukaiyo?” téna tiráiye.  
\v 11 min-íníkómá tiráiye: “anó-nako, móra íma máiye.” téna tiráiye. ááqibo Îtuma timá ámikaiye: “kegáráqá íma yawááq kéumakaune. emá kóaao. kóure anaaékaq íma móragaraq kebó-yátááqá uwo!” Îtuma maamin-íníkómá timá ámikaiye.   
\s1 Îtuma maa-márábín-óné.  
\p
\v 12 anaaékaqa Îtuma keqnáámmá tiráiye: “kemá maa-márábín-ómmúne. náawabi ketinaaémo warénama wemá matúq-matuq umá mái-omma kémayena kumayuqnóbáq aati-aatimá íma uréire íniye.” téna tiráiye.  
\v 13 Pérati-wayukama wemmá timá ámikaae: “emmá enamáárîq timá waéqme uréire kéone. emô téna-yataaqa íma áraimiye.” téta tirááe.  
\v 14 Îtuma yauwéqma tiráiye: “kemá kenamáárîq ketáayaba tennamá áraine. káqo-nakomo máena ketáayaba tínnama árain-aimma tíniye. kemá náakakenabi iréq náakarabi kemá ónúnama kéitaune. miráipoana ketáama árain-aimma wáiye. ááqibo náakakenabi iréq náakarabi kemá ónúnama keráwáqá íkéitaae.  
\v 15 keráwáqá maa-márábí-káyúkámá paá maa-márábín-ááíqtábámá ítama kéyainaabo kemá móraiq umá móra-nakoma íma yawááq kéumakaune.  
\v 16 kemá íma kenamáa máune. timátíkái-nakoma minnâ ketibomá ketimakaq máiye. miráipoana kemô móra-yataaqa kéyainaunama árain-aaimma kéyainaune.  
\v 17 Ítíráaeo-wayukati aammá aúkain-aipimma kétiye. kaayaq-nákórátámô móra-aimmo tíyamma minnâ yenákámô nóinabi tíyamma árain-aine. mirá téna kétiye.  
\v 18 kemá kenamáárîq ketábá kétunama ketibomá timátíkái-nakoma ketábágáráq kétiye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 19 yeráwáqá ítama aónaraae: “enabomá náakarabiyo?” téta ítama aónaraae. Îtuma yauwéqma tiráiye: “minnámo kemmô kétimonaama minnâ ketiboé. ááqibo kemmô kétimoneqa minnâ ketibo aónainoe.” téna tiráiye.  
\v 20 Îtuma maamin-áímmá anó-monoq-naupaqa kéyiraatena waaqókáq Áánûqtuma yimuqá marakéta áme-moneqa wáinaukapaqa timá yímikaiye. wení kanaamá íma iráipoata móra-nakoma íma ánná ámikaiye.   
\s1 keráwáqá kemô koúnabaqa íma kanaaráq uínoe.  
\p
\v 21 miráitana keqnáámmá Îtuma timá yímikaiye: “kemá kégounaboaqa keráwáqá kemmá tibáá inomanibo keráwáqá keráwáqtí kúmiq-yataapikaraq kebó-yátáápíkáráq uínoe. kemá kónabaqa keráwáqá kenamáárîq íma kanaaráq uínoe.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 22 miráitata máqtemma Ítíráaeo-wayukama tirááe: “minnâ wenamáárîqa íyaq ikámma puínéna kéiyo? nôraq inábiyo wé tiráiye ‘kemó koúna-marupaqa keráwáqá íma kanaaráq uínoe?’” téta tirááe.  
\v 23 ááqibo Îtuma óq-aimma timá yímikaiye: “keráwáqá napakémíbo kemá yanaapákémúne. keráwáqá minnâ maa-márábí-káyúkámóbo kemá maa-márábíké-náqá íma máune.  
\v 24 miráitaq keráwáqá timá tímíqma ánataraune. keráwáqá keráwáqtí kúmiq-yataapikaraq kebó-yátáápíkáráq puínoe. keráwáqá tirummô timíyaqa náawabi MÁUNE. kegáráq Áánûqtute mórabi máune. áraimma keráwáqá keráwáqtí kúmiq-yataapikaraq kebó-yátáápíkáráq puínoe.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 25 yé timá ámikaae: “ááqibo é náawabono?” téwana Îtuma timá yímikaiye: “minnâ áqnáabaqa kemá nóine térabi timá tímikaune.  
\v 26 netuqyaan-áímmá keráwáqtábá kenamáárîq timá keráwáqá yawááq-umatikanaa únnae. ááqibo óq-aimma tenúne. máqten-aimma kemá marabí-káyúkámá kétima-yimunama mútûqa timátíkái-nakoma wenôpake itáunama wemá aati-aatimá áraimma kétiye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 27 aboáqtábá kétitata yemá íitaraae.  
\v 28 miráitana Îtuma timá yímikaiye: “anaaékaqa kemá Waayúkagon-Araakokaqo kaapaq-yátáqá múte yauyéqa mikáqá kemmá náawabi MÁUNE timónanoe. máqte-qtataariqo kéunama kenamáa kenamáárîq íkeune. ímiye. kemá maami árain-aimmo túnnama ketibomá kétiraatena timá tímin-aimma kétune.  
\v 29 maaminámo timátíkái-nakoma wemá ketê máiye. máqte-qtataariq únnayaba wemá amuqá kématikaipoana wemá kemmá ítiyuwaitaq kenamáa íureire kéune.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 30 wemá aamô kétitama taíbaq-wayukama wemmá yirummá ámikaae.   
\s1 Îtuyaa Áabaraama  
\p
\v 31 móragaraq Îtuma Ítíráaeo-wayuka wemmô yirummá ámê-kayukayaba tiráiye: “kerawáqô ketáabimmo máeqa áraimma keráwáqá ketí iyápó-annama mááe.  
\v 32 keráwáqô ketáabimmo máeqa keráwáqá máqten-arai-qtataaqa aónéqa árain-aaimma ítaraunama keráwáqá ánnábike ayútikaiyaqa kóinoe.” téna Îtuma timá yímikaiye.  
\v 33 mirá téta yemá timá ámikaae: “ketáámá Áabaraan-annabike-kayukataa máunatae. óq-wayukama keqtáámá íyaqtorewaone. ‘keráwáqá ánnábike ayútikaiyaqa kóinoe’ nôraq itaawáq kéteno?” téta tirááe.  
\v 34 Îtuma yauwéqma tiráiye: “árain-aimma kétima-timune. kúmiq-yataariq i-nákómá otaammá kuína-nakokaraqa minnâ otaammá kuína-yataakoma wemmá yáqtoqma ánná kámiye.  
\v 35 yáqtorai-nakoma ábâqawaan aúkáapimma íma máiye. ááqibo paá áanikoma ábâqawaan aúkáapimma wemá aati-aatimá máiye.  
\v 36 otaammá kuína-yataakoma keráwáqô yáqtorainaqa kemá áanikoma aati-aatimá ketibotê kémaunaboaq kemô yabítuwanaqa kóinoe. miráipoana áraine móra-nakogaraq móra-yataakaraq keráwáqá íma kanaaráq yáqtoraniye.  
\v 37 kemá ítaraune. Áabaraan-annama mááe. ááqibo kemô timátimuna-yataaqa íma kémaiyeq kemmá tíkamino-kanaayaba abáá kéoe.  
\v 38 ketibonôpaq wái-qtataaqtaba aónareqa kétima-timune. nóinainabi ketibonôpakemo ítáama miraíno.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 39 Ítíráaeo-wayukama miráuma tirááe: “ketibotáá Áabaraama máiye.” téta tirááe. Îtuma yauwéqma tiráiye: “Áabaraan-annama máeq oweqa wemô mayaímá máyáinikaa umá mayaíné oné.  
\v 40 kemá árain-aimma Áánûqtunopake ítama timá tímikaunaboaqa keráwáqá kemmá tíkamineqa tibáá kéoe. Áabaraama mirá íuraiye.  
\v 41 keráwáqá Tááqtaama keqtiboní mayaímá kémayaabo!” téna Îtuma kétitata waayúkama agaren áaimma tirááe: “aguyáán-iyaporaa íma máunatae. Áánûqtu wenamáa ketibotáá máiye.” téta mi-káyúkámá tirááe.  
\v 42 Îtuma timá yímikaiye: “Áánûqtuqtaba ketiboé téq oweqa kemmá túyánámmá timíné oné. kemá Áánûqtunopake iréqa íbêqa maami máunaboaqa kemmá túyánámmá timíné oné. kemá íma ketúyánápíkémmá kukáupo Áánûqtu timátíkáitaq kukáune.  
\v 43 nôraq itaráq ketáama íma ítama kárutao? ketáama íkétikaipoaqa keráwáqá íma kanaaráq ítama kárutaae.  
\v 44 keqtibomá Tááqtaama máitaq ákái-qtataariq kéoe. Tááqtaama naayóbáqá áqnáabaqa káqo-nakomma ikákaiye. aboámá máiye. wepímmá árain-aaimma íma wáitanaboana wemá aati-aatimá árain-aaikon-anaaema íkéwaraiye. wemô kaaqaari-áímmô kétena wenáabike mirá téwaine. maami-kááqáárí-nákómá kaaqaarimô kétenama kaaqaari-áíkón aboámá máiye.  
\v 45 ááqibo kemá áraimma kétima-timunaqanibo kemmá íma keráwáqá tirummá kétime.  
\v 46 kanaaráq móra-waigoma keqtábá kúmiq-yataariq kéone tíníyô? kemô áraimmo kétima-timunaqa nôraq itaráq ketáama íkéitaao?  
\v 47 náawabi Áánûqtuni iyápóma máenama wemá Áánûqtuni áama kéitaiye. keráwáqá íma Áánûqtuni iyápó máepoaqa íma wenáaraqa kéitaae.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 48 Ítíráaeo anó-monoq-wayukama yauwéqma tirááe: “emá Táméria-napoa kuti-áágón áaraan-aimma kéteno? ketáámá árain-aimma kétunataabiyo?” téta anó-monoq-wayukama tirááe.  
\v 49 Îtuma yauwéqma tiráiye: “kuti-áágómá tirunóbáqá íma máiye. ááqibo ketibon áwîqa múte kéyauyune. áánibo keráwáqá ketíwîqa múte yauwínôqtaba kammáa kámagoe.  
\v 50-51 kemá ketíwîqa íma múte yauyónáá kéune. ááqibo móra-nakoma ketíwîqa múte yauwínéna kéena wemá mamá kéyainikaiye. áraimma keráwáqá kétima-timune. móra-nakomo ketáama warénama wemá aati-aatimá ípuiniye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 52 anó-monoq-wayukama miráuma tirááe: “árain-uramma íbêqa itáunatae. epímmá kuti-ááqómá arunóbáqá wáiye. Áabaraama pukuráitata Áánûqtuni amuné-wáyúkágáráq pukurááe. ááqibo emá kétene ‘móra-nakoma ketáamo warénama ípuiniye.’  
\v 53-54 nôraq inábiyo? ketibotáá Áabaraamma pukitaa mú mikákáán-ánómmá emá máano? Áabaraama pukuráiye. Áánûqtuni amuné-wáyúkágáráq máqtemma pukurááe. emá náawana káureq kéteno?” téta tirááe. Îtuma yauwéqma tiráiye: “kemô ketíwîqo múte yauyéqa minnâ ketíwîqa paátataaqiye. móra-nakomo ketíwîqo múte yauyénama minnâ ketibomíye. keráwáqô temmá minnâ keráwáqtí ítóe.  
\v 55 keráwáqá wemmá íaonaraabo kemá wemmá aónaraune. kemá téqa wemmá íma aónaraune tennamá keráwákáá ónúne. kaaqaari-náqá mánune. owé. kemá wemmá aónareqa wenáama matokéq mirá kéone.  
\v 56 keqtítaubikoma Áabaraama kemá kukáuna-kanaama aónanipoana Áánûqtu aráátiraipoana ôriq umá amuqá makáiye. káonena amuqá makáiye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 57 Ítíráaeo anó-monoq-wayukama timá ámikaae: “emá íma móra-tiyaapaq-tiyaaka-auqa uráápo emá Áabaraamma náaraq umá aónaraano?” téta tirááe.  
\v 58 Îtuma yauwéqma timá yímikaiye: “naayóbáq Áabaraamo íma máikaqa kemá kenókáá náawabi máqe-uraunama MÁUNE.” téna Îtuma timá yímikaiye.  
\v 59 miráitata yemá óqtatamma múte matéta Îtumma iyaabóma ikamínéta urááe. ááqibo wemá aúpáq péqmarena anó-monoq-naupake yaákarena aa íwáimma yaúbaguraiye.   
\c 9  
\s1 aúgaroq-nakoni watáama  
\p
\v 1 Îtuma uréire kéena mórama aúgaroq-naqa aónaraiye. wemá naayóbáqá anóama kémarakaitanama aúramma karopáguraiye.  
\v 2-3 máqtemma Îtuni iyápó-annama wemmá ítama aónaraae: “Aráábaeo, náawaq kúmiq-yataariq itanawáq anóama aúgaroq-iyapoma marákárainabiyo? maamin-nákóáq kúmiq-yataariqa uráí anóaboawaq kúmiq-yataariqa uráíyô?” téta ítama aónaraae. ááqibo Îtuma maará téna timá yímikaiye: “maamin-nákóní kúmiq-yataakoma íma wemmá mamá aúgaroq-naqa aúkáiye. wenanóboyuti kúmiq-yataakoma íma wemmá mamá aúgaroq-naqa aúkáibo mi-wágón áaimma miráuma íma wáiye. ímiye. maami-qtátááqá Áánûqtuni maiyáígómá abarokáq maan-nákókáq pááq íniye.  
\v 4 íbêqa aabaúmá wáinagaraq timátíkái-nakoni mayaímá máyáanatao. miráipoana aaqô enáinanama móra-nakoma mayaímá íyaonena kanaaráq ímayaniye.  
\v 5 kemá maa-márábímô máunama kemá maa-márábín-ómmúne.” mirá téna Îtuma timátuwena  
\v 6 Îtuma mararáq wirááti wiqmakéna maramá abákátena wirááti-maragaraq mamá yogarí-karaariq umátuwena Îtuma yomá tarôq uráiye. tarôq umátuwena Îtuma mi-tónápó min-nákóní aúnáakaq pérakatuwena  
\v 7 miráitana Îtuma wemmá timá ámikaiye: “emá Táéróa-nokaayupi nommá koberaao.” téna tiráiye. maamin-áwíqá waéqma yarááe “timákáawana kóuraiye”. miráitana wemá uréna nommá kobékaiye. nommá pétuwena mikáké aúramma karáqma aónamaena yauwéqma iráiye.   
\p
\v 8 ááqibo máqtemma wení márûpaq-wayukagaraqa wemmá káonaa-kayukagaraq naayóbáqá wemá aáwaqtaba aarawaamá ítama yimónéwaine téta yé tirááe: “nôraq inábiyo? aqá maamin-nákómá maraqô máena waayúkaraqa áa kéyaitana aáwaqtabama itaa-itaa éwainabiyo?” tewata  
\v 9 yaímma-wayukama tirááe: “owé. wemá maamin-náqíye.” téta tirááe. ááqibo yaímma-wayukama tirááe: “ímiye. wemá paá miráuma móraiq urái-naqiye.” tewana aanibo aanábógó wé tiráiye: “minnâ áraimma kemúne.” téna tiráiye.  
\v 10 yé timá ámikaae: “nôraq itanawáq aúramma kabáríkaiyo?” tewana  
\v 11 wé yauwéqma timá yímikaiye: “min-náqá Îtue téta áwîqa kéyaae. wemá yomá tarôq umátuwena túnáakaq tótaa umátíkátuwena wé timá tímikena tiráiye ‘emá Tááéróa-nokaayupi nommá koberaao’ téna titaqá ááqibo kemá nommá kogéberaunana túrakoma íráqôniq kéitaq kéqokeq-yataaqa íbêqa káonaune.” téna titata  
\v 12 yé timá ámikaae: “min-náqá náakaraq máiyo?” tewana maará téna wemá tiráiye: “kemá paá íaonaraune.” téna yauwéqma tiráiye.  
\v 13 maamin-náqá naayóbáqá aúramma karopáguraimiye yemá Pérati-wayukaraq awíqmeta urááe.  
\v 14 mi-túpáámá Îtuma yomá tarôq umátuwena aúgaroq-naqa mamá aúramma tágayakaraiye mi táoqa Tabaati-yúpááráré.  
\v 15 mikáq Pérati-wayukama ítama aónaraae: “enaúrakoma náaraq umá íráqôniq uráiyo?” tewana wé timá yímikaiye: “wemá túnáakaq yomá pétikaitaq nommá kobéqtuwe íbêqa kanaaráq káonaune.” téna timá yímikaiye.  
\v 16 miráipoana yaímma Pérati-wayukama tirááe: “Tabaati-yúpáámá íma kawáá kéipoana maamin-nákómá Áánûqtunopake íiraiye.” téta tirááe. káqo-Perati-wayukama tirááe: “wemô kúmiq-araaq-naqa máenamoenama wemá náaraq umáwaq anón-awaameqa kanaaráq iné inábiyo?” téta timátuweta yaíkaaq umá kaayaq-ánnáé urááe.  
\v 17 miráitata min-nákómá keqnáámmá ítama aónaraae: “enaúramma wemá kékabarirakaitaa wetábámá nóineq tinóno?” téta ítama aónaraae. wé tiráiye: “wemá Áánûqtuni amuné-náqíye.” téna yauwéqma tiráiye.   
\p
\v 18 ááqibo wemá naayóbáqá aúgaroq-naqa marákáraamanibo íbêqa kanaaráq káonaitata anó-monoq-wayukama minnáyaba yirummá íkámetaboata anóboyuma yááyareta ítama yimónaraae:  
\v 19 “maaminnâ keqtáaninabiyo? árainaq kenákámá aúgaroq-naqa marákáraayanabiyo? owé. kéteyamanibo náaraq umáwaq íbêqa wemá aúramma kanaaráq káonaiyo?” téta ítama yimónaraae.  
\v 20 anóboyuma yauwéqma timá yímikaaye: “ketáanikorataboaka aónarauyama anóama aúgaroqa marákáraimiye.  
\v 21 ááqibo wé náaraq umá aúramma kanaaráq káonaiyo? kerátá íma ítarauye. náawa aúramma mamá kabárírakaraiyo? kerátámá íaonarauye. wemmá ítama aónaaro! wemá anópoana wenamáárîq aamá timá-timiniye.” téta tirááye.  
\v 22 wenanóboyuma Ítíráaeo anó-monoq-wayukayataba yáaqa kéikatetaboata mirá-tiraaye. anó-monoq-wayukama yeráwáqá wágáábaq timá akoqnáá umákaae: “móra-nakoma Îtuqtaba Metáíyae tínna-naqa monoq-náúpáké watuwánúnatae.”  
\v 23 minnáyababoata wenanóboyuma tirááye: “wemá anómibo wekáq ítama aónaaro.” téta tirááye.   
\p
\v 24 miráitata kaayaq táoqa keqnáámmá maamin-nákómá naayóbáqá anóama kémarakaitanama aúramma karopáguraimiye wemmá Pérati-wayukama ááyareta yé timá ámikaae: “emá Áánûqtun-awiqa múte yauyuwo! ketáá káonaunatae maamin-náqá Îtuma kúmiq-yataariq i-náqíye.” téta tirááe.  
\v 25 minnáyabo min-nákómá yauwéqma tiráiye: “wemá kúmiq-yataariq inárábi íyabiyo kemá íma ítaraune. kemá móra-yataaqa áraimma kéitaune. kemá naayóbáqá túgaroq-naqa máqe-uraunamibo íbêqa kanaaráq káonaune.” téna wé timá yímikaiye.  
\v 26 yé ókaraq-okaraq itaa-itaa umá ítama aónaraae: “wemá emmá nôraq umákáraiyo? wemá náaraq umá aúramma kabárírakaraiyo?” téta ítama aónaraae.  
\v 27 yauwéqma wé timá yímikaiye: “kemá keráwáqá timá tímikaunaqanibo íma kéitaae. nôraq itaráq keráwáqá keqnáámmá itánéra kéoo? áqa keráwákáráráq kétikaitaraq wení iyápó-annama auránéra kéoo?” téna yauwéqma tiráiye.  
\v 28 yé wemmá aá awáágureta tirááe: “emáaq wení iyápó-annama mááne. ááqibo ké ketáá Mótetini iyápó-annataa máunatae.  
\v 29 Áánûqtuma Mótetima aamá ámikaiye minnáyaba kéitaunatae. miráimanibo min-náqá náakakena iráiyo? ketáá íaonaraunatae.” téta tirááe.  
\v 30 min-nákómá yauwéqma timá yímikaiye: “keráwáqá anó-kayukamanobo wé náakakena kéiyo íaonaraunatae téq kétee. aanibo wemá wenamáárîq ketúramma mamá kabárítikaraiye.” téna tiráiye.  
\v 31 yé timá ámikaae: “túyánámmá kéitaunatae. Áánûqtuma kúmiq-wayukati yáama íma kéitaibo paá wenaúyánámô ítama kaqtó umá máyáa-kayukama yetáama Áánûqtu kéitaye.  
\v 32 maa-márámô tarôq urái-kanaarake íbêq-kanaarakaraq aúramma karoparáin-iyapoma marákáitana móra-nakoma íma kabárírakewaine. móra-nakoma íma kanaaráq mirá-iniye.  
\v 33 maamin-náqá Áánûqtunopake íirenama wemá anón-awaameqa kanaaráq íiniye.” téna wé tiráiye.  
\v 34 yé akoqnáá umá tirááe: “nóinabiyo! emá kúmiq-yataapi paá marákáraa íbêqa ketáá kétiraa-tennataabiyo?” téta yé timátuweta min-náqá yabitimátukaae.   
\p
\v 35 Îtuma min-náqá yabitimátúwáan-aimma ítátuwena yaónatuwena tiráiye: “emá Waayúka-Araakomma arummá káme íyabiyo?” téna ítama aónaraiye.  
\v 36 min-nákómá yauwéqma tiráiye: “anóko, wemá náawabiyo? timá tíminaq wemmá tirummá áméno.” téna tiráiye.  
\v 37 Îtuma timá ámikaiye: “wemmá aónatukaane. minnâ íbêqa etê watáá-wataa kéteq máune.” téna Îtuma timá ámikaiye.  
\v 38 uyátáraana-nako, kemá emmá tirummá kámune.” timátuwena Îtukaqa araayutáúmmá aténa nunamupí Îtun-awiqa múte kéyauyena timá ámikaiye.  
\v 39 miráitana Îtuma tiráiye: “maa-márábí kemá árain-aaiqtaba kaaqaari-ááíqtábá yainaíyábá kukáune. miráitata íkaonaa-kayukama kanaaráq aónanoe. ááqibo káonaa-kayukama yúgaroq-wayukama auránóe.” téna Îtuma waéqma itaí-áímmá tiráiye.  
\v 40 yaímma Pérati-wayukama wenamakaq máeta timá ámikaae: “kekáráqtáá túramma kégaropaiye. íyaq kéteno?” téta timá ámikaae.  
\v 41 Îtuma yauwéqma tiráiye: “keráwáqô paá túgaroqo máeq oweqa keráwáqá íma kúmiq-yataakaraqa íineq oné. ááqibo íbêqa keráwáqá ‘kanaaráq káonaunatae’ téq kétee. miráipoana keráwáqtí kúmiq-yataaqa paá wáiye.” téna Îtuma tiráiye.   
\c 10  
\s1 tipi-típigoni kurubí waéqma itaí-áímmá  
\p
\v 1 Îtuma mirá tiráiye: “áraimma kétima-timune. náawabi móra-nakoma tipi-típigoni kurubí oqtabákémá íuyenamo óq-aukapakemmo uyénama maami uyábéráina-naqa moyá-náqá máiye.  
\v 2 móra-nakoma oqtabákémô uyábérái-naqa wemá tipi-típi-kawaa-nare.  
\v 3 kawáábóana oqtaráq yabí-nakoma oqtamá kéiyakaiye. miráitata tipi-típima yeqtí kawáá-nákón áama kéitaae. wení tipi-típima yíwîq-yiwiqa yátuwena mi-kánóqá máápaq áqnáabaq kóitata anaaé waqmé kégumoe.  
\v 4 wení tipi-típima yiwíqma márúte yuwéna wemá áqnáabaq kégumitata wenáama kéitetaboata tipi-típi-annama anaaé wakááe.  
\v 5 káqo-wan anaaé íkewaraae. káqo-wan áama íiteta wenáaq ikátéta peréqé wínoe.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 6 waéqma itaí-áímmá Îtuma timá yímimanibo yeráwáqá nóin-aainabiyo téta íma ítama arútaraae.   
\s1 oqtayábámá Îtuma kétiye.  
\p
\v 7 ááqibo Îtuma keqnáámmá timá yímikaiye: “áraimma kétima-timune. kemá tipi-típigoni oqtamúne.  
\v 8 máqtemma áqnáabaqa ye-káyúkámá yeráwáqá moyámmá mayaí-wáyúkáé. ááqibo tipi-típigoma íma yetáama kéitaae.  
\v 9 kemá oqtamúne. náawabi oqtaráq wéna arummá tiména kurunóbáq uyáberaina wemmá kawáá umákanune. wemá uyábekena yaúbagure umá uréire kéena aáwaqtaba abáá umá mayániye.  
\v 10 moyá-nákómá moyámmá kémayena kéikamena kéqokeq-yataaqa mamá táíq inéna kéiye. kemá yúnnama minnâ yeráwáqá matúq-matuq umá mái-auwaraimma óqiqma yiménáae téq iráune.” téna tiráiye.   
\s1 tipi-típogoni kawáá-náqá máune.  
\p
\v 11 óq-aimma Îtuma tiráiye: “kemá íráqô-tipi-tipi-kawaa-naqupo ketiyáánaubiqa aóna-mayaaro. íráqô-tipi-tipi-kawaa-nakoma wemá tipi-típi-annayabae téna puíniye.  
\v 12 móra-nakoma paá meyáqtábá mayaímá kémayena wemá kawaa-náqá íma máena tipi-típima íma yabíqma kárutaiye. áwáábiq-iyammo ínanama wemá iyuwéna péqmare kóinana áwáábiq-iyakoma tipi-típima yúpuqma pípéban éqé kéyuwaiye.  
\v 13 wemá paá móneqtaba mayaímá kémayena tipi-típi-yatabama íma arummá kéumayikaiye.  
\v 14 kemá tipi-típigoni íráqô-kawaa-naqune. ketí tipi-típi-annama kéyimonaunata kemmá kétimonaae.  
\v 15 móraiq umá ketibomá kemmá kétimonaitaq kemá wemmá káonaune. aanibo maami-típí-típí-ánnáyábáé téq ketí aúwaraimma yetôpaqa kéyimune.  
\v 16 ketí óq-tipi-tipima íma maami-tíqnóbákémíbo minnágaraq kemá áqnáabaq kéweq yíwíqme onata ketáama itánoe. miráíyata kímora tipi-tipi-annama máiyana kímora-kawaa-nakoma yabíqyikaniye.  
\v 17 ketí aúwaraimma kéyimune. minnágon-aaiqtaba ketibomá keqtábámá kákaiye. miráinaq anaaékaq ketí aúwaraimma yauwéqma mayánúne.  
\v 18 móra-nakoma ketí aúwaraimma íma kanaaráq matuwániye ímiye. kenamáárîq ketí aúwaraimma kéyimune. kemá ketí akoqnáárake ketí aúwaraimma kanaaráq yukéq ketí akoqnáárake kanaaráq yauwéqma mayánúne. maamin-áímmá ketibonôpake matáune.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 19 Ítíráaeo anó-monoq-wayukama maamin-áíqtábá keqnáámmá yaíkaaq umá kaayaq-ánnáíq urááe.  
\v 20 netuqyaa-káyúkámá tirááe: “kuti-áágómá wepímmá máitana wemá aíbôqnaaboq kéiye. nôraq itaráq wenáama kéitaao?” téta tirááe.  
\v 21 yaímma-wayukama tirááe: “maamin-áímmá íma aíbôq-nakon-aamiye. móra kuti-wákómá aúgaroq-nakoni aúramma mamá íyaq kanaaráq kabárírakaniyo?” téta tirááe.   
\s1 Ítíráaeo anó-monoq-wayukama Îtumma namuroîq umákáraae.  
\p
\v 22 anaaékaq Yérútáárebaqa ayú maqnaí-kánáámá pááq uráiye. mi-kánáámá naayóbáqá monoq-námmá yimuráámuq kémareta monoq-nákóní oqtamá ítaae. mi-kánáámá yaugi-kánáámíye.  
\v 23 Îtuma anó-monoq-naupaqa yítaubikoma Tórómóni-oqtaraqa uréire kéitata  
\v 24 Ítíráaeo anó-monoq-wayukama amakaq yagutéta timá ámikaae: “emá Metáíyamo máema kanaaráq timá abarokáq umá-timinonatae. náaraq umá-taoraq awé ónúnataabiyo?” téta timá ámikaae.  
\v 25 Îtuma maará téna yauwéqma tiráiye: “kemá timá tímîqma ánatatukaun-aqanibo keráwáqá íma tirummá tímikaae. máqte-mayaima ketibon áwîkaqa kémayaunama ketáaiqtaba kétiraatiye.  
\v 26 miráimanibo keráwáqá íma ketí tipi-típi-annama máepoaqa íma tirummá kétime.  
\v 27 máqtemma ketí tipi-típi-annama ketáama kéitaawaqa kemá yemmá kéimonaunata ketinaaéma kéwaraae.  
\v 28 kemá matúq-matuq umá paá mái-auwaraimma kéyimune. miráipoata yemá íma aúyokinoe. móra-nakoma ketiyáápikema yemmá íma yabítuwaniye.  
\v 29 nói-qtataarabi ketibomô tímîmma minnâ mú mikáq anókaapoana móra-nakoma ketibon ayáápikema yemmá kanaaráq íyabituwaniye.  
\v 30 ketibotê kegáráq kerátámá kímoramuye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 31 Ítíráaeo anó-monoq-wayukama keqnáámmá óqtatama mamá ikamínétamo kéowanama  
\v 32 Îtuma timá yímikaiye: “netuqyaammá íráqô-mayaima ketibonôpake tiráátiraune. keráwáqá nói-mayaiyabawaq óqtatamma iyaabóma tíkaminera kéoo?” téna Îtuma tiráiye.  
\v 33 anó-monoq-wayukama yauwéqma timá ámikaae: “ketáámá íma móra íráqô-mayaiyabata óqtatanapo ikamónátaa kéunatae. ímiye. emá Áánûqtuma áyóqa káyaanatae. emá paá-naqanopo ‘kemá Áánûqtumune’ kétenaqtae.” téta tirááe.  
\v 34 Îtuma yauwéqma tiráiye: “‘tiráune keráwáqá Áánûqturaa-moe.’ miráuma agamatámmá keráwáqtí aammá aúmatan-aipimma íyaq agatáíyô?  
\v 35 wannaabímmá Áánûqtu yemmá timá yímikena mera-káyúkáyábámá Áánûqturaane. téna yeqtábá tiráine. Áánûqtuni watáama agamatá kátáámá aati-aatimá wení akoqnááma íma kanaaráq aúyoraniye.  
\v 36 ketibomá móra-aukapaq kétikena maa-márábí timátíkaraiye. miráipoana ‘kemá Áánûqtun áanikomune’ túnnama keráwáqá keqtábámá áyóqa káyaiye kéteo?  
\v 37 ketiboní mayaímá ímo kémayaanaqa kanaaráqíbo ketáaraqa tirummá ítíméro.  
\v 38 ááqibo ketiboní mayaímá kémayaanaqa keráwáqá ketáaraqa íma tirummá kétimeq oweqa kemá mayaímá mayáunaraq káonera mi-máyáígómá tirummá kámera anaaékaq ítama arutánoe minnâ ketibomá tirunóbáqá máitaqa kemá wenarunóbáqá máune.” téna Îtuma timá yímikaiye.  
\v 39 miráitata móragaraq yáqtoqma ánná amínéta ománibo wemá iyáápike akarupátuwena kóuraiye.   
\p
\v 40 keqnáámmá Îtuma yauwéqma uréna Yótaa-nomma atátuwe uréna naayóbáqá Yóáane nommá péqyikewaipaqa mibáq ko máqe-uraiye.  
\v 41 mibáq máitatama wenôpaqa aarawaamá netuqyaa irááe. iréta tirááe: “Yóáane íma móra-awaameq-yataariqa uráimanibo máqten-aiqtaba maami-nákótábá Îtuqtaba timá áraimma tiráiye.” téta tirááe.  
\v 42 ááqibo mibáqá netuqyaa-káyúkámá Îtumma yirummá ámikaae.   
\c 11  
\s1 Aráátarati pukuráiye.  
\p
\v 1 ááqibo móra-naqa karímá matáiye. minákón-áwîqa Aráátaratie. wemá Béqtanibake Máríaa wenaúko Máátaa yeqtí márûpake kukáiye.  
\v 2 wemá mi Máríaa ákûq-nomma Îtun-aitaukaq pérakarena aqnótáunapo áyúnakarain-inikoma ayóbíyoma Aráátarati karímá matáiye.  
\v 3 miráitata kaayaq-ánáánómá aamá yuwááyana Îtunopaqa win-áíkómá mirá-tiraiye: “uyátáraana-nako emá maannáqtábá akái-naqa karíma kémayaiye.” téna tiráiye.  
\v 4 Îtuma min-áímmá ítátuwena tiráiye: “wení karímá puí-kárímá íma wáiye. paá Áánûqtuni tágama-yataaqa mamá pááq ínéna kéipoana minnâ Waayúkagon-Araakon-awiqa múte yauwínoe.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 5 Îtuma Máátaaqtabama wenaúkoqtabama Aráátaratiqtabagaraqa Îtuma ôriq umá yeqtábáma kákaiye.  
\v 6 aanibo wemá Aráátarati karí máyáiye-aimma iténa wé kaayaq táoqa ókaraq mibáq máqei-marupaq paá máqe-uraiye.   
\p
\v 7 anaaékaqa wení iyápó-annama timá yímikaiye: “yauwéqma Yúríabaqa kónatae.” titata  
\v 8 wení iyápó-annama timá ámikaae: “Aráábaeo, íbêqa Ítíráaeo-wayukama óqtatanapo emmá ikamínéta kéoe. ááqibo emá keqnáá-márúpáráq yauwéqma ónáae téq kéteno?” tewana  
\v 9 Îtuni-kanaama awaararîq kéitanaboana yauwéqma tiráiye: “íyaq tiyááka umá kaayaq-ábáúmá aaqá kamátágaraiyo? ááqibo waayúkagoma wágááma uréire kéenama maa-márábín-ókómá tágaraitana káonaipoana íma aítauqa yurarániye.  
\v 10 miráimanibo waayúkagoma nokáámmo uréire kéetama ómmá yirunóbáqá íma tágaraitanapoata yítauqa yuraránoe.” téna tiráiye.  
\v 11 mirá-timatuwena anaaékaqa Îtuma timá yímikaiye: “ketááí aanábómá Aráátarati waguráiye. ááqibo kemá ko itó-umakanune.” téna tiráiye.  
\v 12 máqtemma iyápó-annama timá ámikaae: “uyátáraana-nako, aanibo wemá aú wagurénama keqnáámmá paá mániye.” téta tirááe.  
\v 13 Îtuma Aráátarati pukáiqtaba kétitata ááqibo wení iyápó-annama paá waguráitana kétiyaa téta yé tirááe.  
\v 14 miráitana ‘Aráátarati pukuráiye’ téna Îtuma abarokáq umá timá yímikaiye:  
\v 15 “ááqibo kemá keráwáqtábá túyánámmá kéiteqa timuqá kémaraune. kemá mi táoqa íma wetê máqe-uraune. miráinaqa keráwáqá mikáqá tirummá timínoe. íbêqa wenôpaqa ónátae.” téna tiráiye.  
\v 16 Tómááti wenáwíkon áaimma ábárawaoma wemá máqten-noiyapo-annayaba timá yímikaiye: “méwíyataa wegáráq ko púyonataao!” Tómááti téna tiráiye.   
\p
\v 17 ááqibo Îtuma uráiye. wemá uréna ítaraiye Aráátarati kaayaqté-kaayaqte-yupaama muríánóbáqá (máátíq-máatinobaq) máqe-uraiye.  
\v 18 Yérútáárebaqa waaqókáq Béqtanibaqa (3 km) wáiye. miráuma íma ayáqtáákaqa wáiye. paá awaarakáqíye.  
\v 19 ááqibo Ítíráaeobakemma netuqyaa-nóínínáúkáqá Máátaayaa Máríaanopaqa irááe. yetiyóbímo púiqtabama yenákátí yíyaqa mamá íráqôniq ínéta irááe.  
\v 20 Máátaama Îtumo in-áímmá ítátuwena aapaq ko aónaraiye. miráitana Máríaa paá yaákarena naaúpaqa máqe-uraiye.  
\v 21 ááqibo Máátaa Îtuma timá ámikaiye: “uyátáraana-nako, maakáqô máanarakaa ketiyóbíma ípuinena iné.  
\v 22 íbêkaraqa kemá káonaune. aanibo emá nóiqtababi Áánûqtukaqo íténanama emmá paá amíniye.” téna Máátaa tiráiye.  
\v 23 Îtuma timá ámikaiye: “enayóbíma paá kanaaráq itó-iniye.” téna tiráiye.  
\v 24 Máátaa timá ámikaiye: “kemá ítaraune. ánatai-yupaaraqa mi-túpáámá máqtemma aarawaamá keíto-iyana wemá itó-iniye.” téna Máátaa tiráiye.  
\v 25 Îtuma timá ámikaiye: “pukáipike itói-aaimma paá mái-auwaraikaraqa kemúne. náawabi kemmá arummá tiména wemá puínamanibo wemá paá itó-uma mániye.  
\v 26 máqte-kayukama paá máetamo kekáq yirummó timíyamma yeráwáqá aati-aatimá ípuinoe. Máátaao, emá minnáyaba aúyánámmá kéitaano?” téna Îtuma tiráiye.  
\v 27 ááqibo Máátaa Îtumma timá ámikaiye: “owé, uyátáraana-nako, kemá ekáqá tirummá ámíqtukaune. emá Metáíyama máane. eqtábá Áánûqtun-aanikoma maa-márábímmá kumíniye téta naayóbáqá amuné-wáyúkámá tiráane.” téna Máátaa timá ámikaiye.   
\s1 Îtuma ibiqá yakáiye.  
\p
\v 28 Máátaa mirá-timatuwena aúkoma Máríaa ko ááyaraiye. ko ááyama áwábaq uréna yaákarena timú-timun-aipike timá ámikaiye: “yirááti-naqa ya máena emmá kááyaiye.” téna timá ámikaiye.  
\v 29 Máríaa maamin-áímmô kéitenama páátákáá itó-uma Îtunopaqa uráiye.  
\v 30 Îtuma márûpaqa íma utáibo paá wágáábaqa Máátaa aónaipaq máqe-uraiye.  
\v 31 máqtemma Ítíráaeo-wayukama Máríaagaraqa naaúpaqa máeta wenáyaqa mamá íráqôniq émáa-kayukama aónaamma wemá iyánáaq umárena páátákáá máápaq yaúbagitata yemá anaaé waqméta kukááe. wemá pukái-nakoma muríánóbáq móyukaapaq ibiqá márú-yaranenawaq kéiyaa téta waqmé kukááe.  
\v 32 Máríaa Îtu máipaqo irénama Îtumma káonena aítaupi aipaq aténa timá ámikaiye: “uyátáraana-nako, emá maakáqô máanarakaatati ketiyóbíma ípuine iné.” téna tiráiye.  
\v 33 Îtuma aónaimma min-íníkómá ibiqá kéyaraitana Ítíráaeo-wayukama yimónaimma yegáráq ibiqá kéyaraawana arummá ôriq umágitana karagíqá wenarúnóbáqá yuráiye.   
\p
\v 34 Îtuma timá yímikaiye: “keráwáqá náakaraq wemmá ákáraao?” téna titata yé timá ámikaae: “uyátáraana-nako, iré ya aónaao.” téta tirááe.  
\v 35 Îtuma ibiqá yaránéna kéiye.  
\v 36 miráipoata Ítíráaeo-wayukama tirááe: “aónaaro. weqtábá ôriq éna kákaitanaboana ibiqá kéyaraiye.” téta tirááe.  
\v 37 ááqibo yaímma-wayukama tirááe: “wemá aúgaroq-nakon-auramma kabárírakaraiye. kanaaráq wemá óq-yataariq umákainana Aráátarati ípuiniyo?” téta tirááe.  
\v 38 Îtuma keqnáámmá arummá ôriq kéitana min-náqá muríánóbáq móyukaapaq iráiye. muríánôtaqa óqtanapo ayá yumákaawana wáqe-uraiye.  
\v 39 Îtuma tiráiye: “keráwáqá min-óqtámá paábaq matúwáaro.” titana Máátaa puki-nákóní ámánaakoma timá ámikaiye: “uyátáraana-nako, wemá pukitana kaayaqté-kaayaqte-yupaama kóuraiye. miráipoana íbêqa táí-akuqa kéiye.” téna Máátaa tiráiye.  
\v 40 ááqibo Îtuma timá ámikaiye: “emá arummá timéma Áánûqtuni tágama-yataaqa aónanone íyaq timá ámikauno?” téna Îtuma tiráiye.  
\v 41 maamin-óqtámá aukáqtúwááwana Îtuma yanaa múte káonena tiráiye: “ketiboó, ketáama itáánayaba timuqá kémarakaune.  
\v 42 áraine. kemá aónaraune. aati-aatié emá ketáama kéitaane. ááqibo máqtemma aarawaamá maakáqá itó-uraapoata itaígáae téq kétune. yeráwáqá emá timátíkaraane téta mikáq emmá yirummá amínoe téq kétune.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 43 mirá-timatuwenama wemá anón-aiq timá ááyaraiye: “Aráátaratio! yaúbatuwe kumuwo!” téna Îtuma ááyaraiye.  
\v 44 pukái-nakoma yaúbatuwena kukáiye. wenayáámma mórabi maqmá atáá-umakareta ánná-tabaraabenapo wenaítaukaq atáá-uma mórabi maqmá móraiq umá wenaqnókáqá keqnáámmá óq-tabaraabenapo útûyakaraae. Îtuma timá yímikaiye: “wemmá uwáqtuweraq ayuwáíyana kóíno.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 anó-monoq-wayukama Îtumma ikamínéta waayaímmá tirááe.  
\p
\v 45 minnáyaba taíganimma Ítíráaeo-wayukama Máríaamma aónaineta ye-káyúkámá Îtuma nôrabi i-qtátááqá káoneta yirummá ámikaae.  
\v 46 yaímma-wayukama uyaatéta Pérati-wayukaraq uréta Îtuma nói-qtataarirabi immá mó-tima-yimikaae.  
\v 47 aanibo Pérati-wayukagaraq anó-monoq-kawaa-wayukagaraq káánítóre-wayukama ya áíkuteta káánítóre áwîqa Táánítarani maará téta tirááe: “ketáámá náaraq ónúnataabiyo? wé maamin-nákómá netuqyaa anón-awaameq-yataariqa kéiye.  
\v 48 ááqibo ketáá ayúwáananataa miráuqtenamo uínatama máqte-kayukama wekáq yirummá kámiyatama Árómani-wayukama ketááí anó-monoq-namma ketááí waayúkagaraq yama mayáinoe.” téta tirááe.  
\v 49 yepíké móra-nakon-awiqa Kááyapati wemá maa-kárítímáátíráqá mú mikákáá anó-monoq-nakoma máena wé timá yímikaiye: “keráwáqá íma maami-qtátááqá aónaraae!  
\v 50 maamináyaba keráwáqá íyaq túyánámmá kéitaao? maannâ móra-naqo puyéna máqtemma aarawaamá yíwáqnaa ínímma minnâ kanaaráqíye. móra-naqa puínatama máqte-kayukama íauyoranoe.” téna tiráiye.  
\v 51 áraimma wenááq-maqma ítiraiye. ímiye. wemá mú mikákáá anó-monoq-naqa maa-kárítímáátíráqá máqe-uraiye. miráínana Îtuma puyéna Ítíráaeo-wayukama yíwáqnaa íniye téna amunémá kégutena tiráiye.  
\v 52 ááqibo íma paá ketááí wayúkayataba yíwáqnaa ínéna pukáiye. ímiye. Áánûqtuni-iyapo-annama máqte-naukapaqo máa-kayukama mamá mórabi áíkuyikanena puíniye.  
\v 53 aanibo miráitata mi táoqa Îtumma ikamínéta waayaímmá timáeta uréire urááe.  
\v 54 miráitana Îtuma móragaraqa íma Ítíráaeo-aukaapimma uréire uráiye. wemá mi-márúqá yuwéna kaqmáápaqa uréire uráiye. kaqmáápaq waaqókáq móra-marukon-awiqa Íparama mibáqá wení iyápó-annate máqe-uraiye.   
\p
\v 55 íbêqa Ítíráaeo-wayukati kótamaki-kanaama awaaraq kéitataboata áwábake taígani-kayuka maréta Yérútáárebaq múma yirummá maqmá tágaiyaqtaba utááe.  
\v 56 yeráwáqá Îtuqtaba arútama aónaqteta kéuyoata anó-monoq-namatupaqa máe-kayukama aamá timá wenamí-kenamin urááe: “é náaran-auyananaq kéitaano? kaawéqá naíbáq íyaq yíniyo?” téta wemmá kétaimma wemmá kétaimma urááe.  
\v 57 missing?   
\c 12  
\s1 Máríaa Îtun-aitaukaq akúq-matawema pérakaraiye.  
\p
\v 1 abapaké móra-kanaama awaaraq kéitana kótámaki-kanaama pááq inéna uráiye. Îtuma Béqtanibaq uráiye. mi-márúkáq Aráátaratima pukáipike mamá itó-umakaraiye.  
\v 2 mikáq yeráwáqá kaawéqá amínéta urááe. Máátaa aáwaqa kéikamitana Aráátarati yaareráqá Îtugaraq máqe-uraiye.  
\v 3 Máríaa anón-oqtanawiqa yaan-ákúq-mátáwémá maténa Îtun-aitaukaqa atímma pérakarena Îtun-aituqa wenaqnótáurake ayúnakaraiye. miráitana átê-kuyukoma mi-náúpáqá ôriq uráiye.  
\v 4 wení iyápó-annabike móra-naqa Yúqtaati Itikáárioti wemá Îtumma mamá namuro-wáyúkátí iyáápimma anaaékaq maránéna wé Yúqtaati tiráiye:  
\v 5 “nôraq itataawáq maamin-ákúq-mátáwémá íma kéyimetaa meyámmá matáunataabiyo? mipímmá kaumo-tíyááká-tíyááká-óqtámmá (300) wáiye. ááqibo meyámmá matáunarakaatati mi-méyámmá áwáyoq-wayukataa kanaaráq yiménaqtaa únnae.” Yúqtaati téna tiráiye.  
\v 6 áwáyoq-wayukama yimíyátábá ítiraibo paá moyánápóana wemá moyámmá mamá wenamáárîq moyámmá mayáinayaba tiráiye. wemá mónekaq yabíkéna wenamáárîq máyáinapoana wemá tiráiye.  
\v 7 miráitana Îtuma tiráiye: “wemmá min-íníkómmá ayuwáaro. minnâ maqtokéna kemmá uqta mátikaino-kanaaraqtaba kémaqtoraiye.  
\v 8 áwáyoq-wayukama keráwáqtê aati-aatimá mánobo kemá keráwáqtê aati-aatimá íma mánune.   
\s1 anó-monoq-wayukama Aráátaratimma ikamínéta waayáímmá tirááe.  
\p
\v 9 taíbaq Ítíráaeo-wayukama Îtuma Béqtani-marupaqo máin-aimma itátuweta yeráwáqá mibáq urááe. yeráwáqá uráámanibo Îtuqtabae téta íuraabo Aráátaratimma aónainetaae. Îtumo náawanabi pukáipike mamá itó-umakaimma aónaineta urááe.  
\v 10 miráitata anó-monoq-kawaa-wayukama  
\v 11 Aráátaratiqtabae téta taíbaq Ítíráaeo-wayukama anó-monoq-wayukama iyuwéta yirummá Îtumma ámikaae.   
\s1 Îtuma Yérútáárebaq anómma uyátárai-nakoraan umá uráiye.  
\p
\v 12 óq-taoqa netuqyaa aarawaamá kótámaki-kanaaraq ayú maqnáíyama aónaneta ya máeta ítaraae. miráuma Îtuma Yérútáárebaq ínéna kéiye-aimma ítátuweta  
\v 13 yeráwáqá kóbékáátágóní amamá akáteta utín-utin umá aapaké awiránéta urááe. wááqa yumáe kéweta tirááe: “atóbatikai-nako, ótáánao, yéna-nakoqtabama anómma uyátárai-nakon-awikaq kéyenana Áánûqtu amuqá kémarakaiye. Ítíráaeo-wayukati mú mikáq anómma yabíqyikai-naqa (kíni) Áánûqtu weqtábá amuqá kémarakaiye.” téta tirááe.  
\v 14 Îtuma móra naatéq-ótíráákákóní ámûraaq máena kéiye. Áánûqtun-aama agamatá-kátáágó tiráiniq umá kéiye. mirá kétiye:  
\v 15 “Tááíoni-maruko, áaqa ígáíno! aónaaro. keráwáqtí mú mikáq anómma yabíyikai-naqa kéiye. naatéq-ótíráákákóní ámûraaq máena kéiye.” Áánûqtuni agamatá-kátáágó téna kétiye.  
\v 16 maamin-áímmá Áánûqtuni agamatá-kánnáágó tiráimma áqnáabaq Îtuni iyápó-annama íma ítaraae. aanibo anaaékaqa Îtumma pukáipike Áánûqtuma tágama-yataapi mamá atóbamakaitata mikáq yeráwáqá yúyánákáq maréta tirááe. Áánûqtuni agamatá-kánnáágó tiráimma yaákaq urááe.   
\p
\v 17 taíbaq Îtute máqeo-kayukama Îtuma Aráátaratimma ááyaitana utátuwena úin-aimma timá abarokáq kéiteta nôrabi i-náíkáráq tirááe.  
\v 18 taíbaq óq-wayukama maami anón-awaameqa in-áímmá ítaraapoata yeráwáqá aapaq yaónaineta irááe.  
\v 19 minnáyaba Pérati-wayukama yeíyáá téite urááe: “káonaao? ketáataa íma itánoe. aónaaro! máqtemma maa-márábí-káyúkámá wenanaaé kéwaraae.” téta Pérati-wayukama tirááe.   
\s1 yaímma Karíki-wayukama Îtumma aónaneta abáá-uraae.  
\p
\v 20 yaímma Karíki-wayukama maréta Yérútáárebaqa aapinaammá tíyaqtaba ayú maqnaapí utááe.  
\v 21 yeráwáqá Píripikaq urááe. wemá Beqtáirapake Kááriri-marupaq iráiye. wemmá yeráwáqá ítama aónanaqtaa: “anóko, ketáámá Îtumma aónaqtaa kéyunataae.” téta tirááe.  
\v 22 miráitana Píripi maréna Áánarukaq kéwena timá ámitata keqnáámmá mákanakama marétarata Îtukaq kéwetarata mó-tima-amikaaye.  
\v 23 Îtuma yauwéqma tiráiye: “mi-kánáámá íbêqa kéyitata kemá Waayúkagon-Araakoma anómma tágama-yataaqa káme.  
\v 24 kemá áraimma kétima-timune. mórama wíti-yumma marabí íkumena ípuinama kímora pááqyan-ayumma wenamáa wániye. minnâ wemá puínamanibo taíganimma uta-uta umá ôriq umá arammá iyániye.  
\v 25 móra-nakoma wení aúwaraiqtaba ôriq umá akáinanama wemá wení aúwaraikoma páátataakaa íniye. móra-nakoma wení aúwaraiqtaba maa-márábí mái-yataaqtaba íakainanama anaaékaq matúq-matuq umá aati-aatimá mái-auwaraimma maqtorániye.  
\v 26 náawa-naawabi kekáqô mayaímô mayanénama ketinaaé waraíno! kemá máuna-marukaqa ketí mayaímá matikáí-náqá mániye. ketí mayaímá matikáína-nakoma ketibomá wenáwîqa múte yauwíniye.” téna tiráiye. Îtuma óq-aimma tiráiye:  
\v 27 “íbêqa tíyakoma ummaa kéyaiye. ááqibo nóineq tenúno? ‘ketiboó, ketí ánatagina-kanaama íma yúwénana kumíno tenúno?’ ímiye. minnáyaba paá kukáune.  
\v 28 ketiboó, tágama-yataaqa enáwîkaq akoqnáá umá mamá maa-márábí-káyúkámá yiráátinonama enáwîqa anómma uyátá-maqma mimórá mái-waigonamiye.” téna Îtuma mirá-timatuwaitana aagómá wíyôpake kukéna tiráiye: “kemá tágama-yataaga ketíwîkaq mamá múte yaútaunnama móragaraq múte yauyónúne.” téna maamin-áíkómá tiráiye.  
\v 29 waayúkama máqeo-kayukama min-áímmá ítátuweta tirááe: “wíyonaa kétiye.” téta kétewata yaímma-wayukama tirááe: “Áánûqtunopakekako kétiye.” téta mi-káyúká tirááe.  
\v 30 Îtuma yauwéqma tiráiye: “aagómá wíyôpake keqtábá ítiraibo keráwáqtábá itaígáae téna tiráiye.  
\v 31 íbêqa máqtemma maa-márábí-káyúkámá Áánûqtu kéyainaiye. maa-márá áaikoni anó-naqa Tááqtaama íbêqa ikámma waqtuwániye.  
\v 32 aanibo kemá maa-márábíkémô múte itó éqa máqtemma yiwíqma ketôpaqtaa ónúne.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 33 wemá min-áímmô tiráimma minnâ náaraq umá puíníyo minnáyataba yiráá téna tiráiye.  
\v 34 ááqibo aarawaamá yauwéqma tirááe: “miráuma aammá aúmakaan-aipitaa ítaraunataa miráuma Metáíya paá matúq-matuq umá mániye. nôraq itaawáq Waayúkagon-Araakokaq múte yauwínoe kéteno? náawawaq Waayúkagon-Araakoma máiyo?” téta ítama aónaraae.  
\v 35 mirá téna Îtuma timá yímikaiye: “pááqya-kanaabi ómmá keráwáqtê mániye. keráwáqá ómmá wáinagaraq ókáqá íma máíyanama keráwáqá kumayukómá yawááq-umatikaniye. móra-nakoma kumayuqnóbáqá uréire ínna-nakoma ‘náakaraq kéi náakaraq kéwiyo’ téna wemá kanaaráq íkáonaiye.  
\v 36 ómmá wáinaq ókómmá tirummá áméro! miráinaq keráwáqá ókón áráaqa mánoe.” téna Îtuma tiráiye. Îtuma min-áímmá timátuwenama yemmá iyuwéna aúpáq kóuraiye.   
\s1 netuqyaa Ítíráaeo-wayukama Îtumma yirummá íamikaae.  
\p
\v 37 Îtuma netuqyaa anón-awaameqa yetúrakaqa imánibo yeráwáqá paá íma Îtumma yirummá ámikaae.  
\v 38 netuqyaa-káyúkámá Îtumma yirummá íámikaapoata Áítáíya Áánûqtuni amuné-náqá wenáama áraine téna kéyiraatiye. Áítáíya naayóbáqá tiráine: “uyátáraana-nako, náawaq ketáái táaraqa ítáraiyo? náawakaraq uyátárai-nakoma wení akoqnááma aráátitanawaq kanaaráq aónaraiyo?” téna Áítáíya tiráiye.  
\v 39 maami-qtátáátábábóata yeráwáqá kanaaráq yirummá íma káme miráipoana Áítáíya tiráine:  
\v 40 “Áánûqtu yeráwáqtí yúramma mamá karopamáyikena yúyánámmá mamá óqtakaa umátukaiye. miráitata yé íma yúramma káoneta yúyánámmá íma kéitaae. yeqtí yúrakakema íkáonaapoata yúyánámmá íma ítama káruteta kéopoata íma ketôpaqa waéqma íyaqa yemmá mamá atóbamayikanune.” téna Áítáíya naayóbáqá tiráine.  
\v 41 Áítáíya uyátáraana-nakoni tágama-yataaqa aónaraipoana weqtábá wenáaimma tiráiye.   
\p
\v 42 ááqibo netuqyaa-káyúkámá yaímma Táánítarani-kaanitori-wayukagaraq wemmá yirummá ámikaamanibo Pérati-wayukati yáaqa kéikatetaboata yeráwáqá yirummá áme-kayukama íma abarokáq umá tirááe. abarokáqô tíyatama monoq-náúpáké paábaq waqtuwánoe.  
\v 43 yenamáárîq yeráwáqtábá yetíwîqa múte yauwígáae kétetamanibo Áánûqtuni tágama-yataaqtabama abarokáq umá íketee.  
\v 44 ááqibo Îtuma yááyama tiráiye: “náawabi arummá kétimenama kenamáa kekáqá íma arummá kétimibo ketibomá timátíkái-nakokaraq arummá kámiye.  
\v 45 náawabi kemmá kétimonenama wemmá ketibomá timátíkái-naqa káonaiye.  
\v 46 kemá maa-márábí-ómmá kukáune. miráipoana náawabi kekáqá arummá timénama wemá íma kumayupímmá mániye.  
\v 47 móra-nakoma ketáama kéitena ketáama íkémayainama kemá kenamáárîq wemmá íma yawááq-umakanune. aanibo maa-márábí yawááq-umayikanaaq íkukaune. ímiye. kemá aarawaamá yááyabo umáyikanaaq kukáune.  
\v 48 náawabi kemmá anaaéma umátikenama ketáama ímayenama íbêqa yainaí-yátááqá wemmá kéyainaiye. minnámo ánatai-yupaama máqtemma túnna-aikoma wemmá mamá yawááq-umatikanoe.  
\v 49 kemá ke-túyánápíkén-áímmá íkétune. ímiye. ketibomá timátíkái-nakoma wenamáárîq timá tímin-aimma kétunaboaqa máqten-aimma kétima-timune.  
\v 50 ááqibo kemá ítaraune. ketiboní watáama aati-aatimá matúq-matuq umá mái-auwaraimma mamá paá kéiye. miráitaqa máqten-aimma túnnama minnâ ketibó timá tímin-aimma kétune.” téna Îtuma tiráiye.   
\c 13  
\s1 Îtuma wení iyápó-annati yítauqa tete uráiye.  
\p
\v 1 kótámaki-kanaama waagókárîq kéitana Îtuma maa-márábíké yuwéna aboánôpaqa uínî-kanaama yimmá ítaraiye. maa-márábí máena wení aanábó-wáyúkáyábá ôriq umá kákaitana yeqtábá yikáíq-yikaiq umáe kéuyena wení puíni-kanaaraq uráiye.   
\p
\v 2 Tááqtaama Yúqtaatin aúyánámmá waéqma Îtuni kutarurîq webó-náqá aúrákaraiye. ááqibo aáwaqa kénaawana  
\v 3 Îtuma ítaraiye máqte-qtataaqa Áánûqtuma wenayáápi ámikaitanaboana wemá Áánûqtunopake kukáunaboaq yauweré uyónúne téna aúyánámmá ítaraiye.  
\v 4 aanibo Îtuma aáwaqa naí-yááréráq máqeikake itó-urena wení ámûraake aqtoraí-wáqtómá ayúqma mikáq kéyuwena óíqa ayumí-wánáámá (táúrima) maténa ámûrana uráiye.  
\v 5 káqomma wemá nommá táápepi atímakena wení iyápó-annati yítauqa tete umáyíkarena ayumí-wánáánápó yítauqa ayúnikanena uráiye.   
\p
\v 6 áqnáabaqa Tááímoni Pítaakaq yitana Pítaa tiráiye: “uyátáraana-nako, ketítauraq tete umátikane kéono?” téna Pítaa ítama aónaitana  
\v 7 Îtuma yauwéqma tiráiye: “íbêqa emá íaonaraanaiq ónáa kéune. ááqibo anaaékaqa emá aónanone.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 8 Pítaa akoqnáá-aimma abarokáq tiráiye: “emá íma ketítauqa tete ínóne.” téna titana Îtuma yauwéqma tiráiye: “ááqibo kemô enaítuqa ímo tete onaamá emá íma ókaraq ketí iyápó-annama mánone.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 9 Pítaa timá ámikaiye: “uyátáraana-nako, ketítauqa wenamáa ítete é mútûq tiyáánaa tiqnókáráq tete umátikaao!” téna Pítaa timá ámikaiye.  
\v 10 Îtuma mikáq tiráiye: “móra-nakoma máqten-aubakaraqo nommá pétukenama íma óqa peránibo paá wenaítauqa tete íno. mútûq keráwáqtí túgogaraq tirunóbáqá íráqôniq uráibo kímora-nakone.” téna Îtuma timá yímikaiye.  
\v 11 móra-naqa waéqma kutarurîq webómá aukái-naqa Îtuma aónatukaipoana tiráiye: “kímora-nakone.”   
\p
\v 12 Îtuma wení iyápó-annati yítauqa tete umáyíkátuwena wení ámûraaq aqtoraí-wáqtómá mamá aqména yauwéqma yaareráq umáena tiráiye: “kemô umátíkauna-yataaqtaba ítama kárutao?  
\v 13 keráwáqá keqtábá yirááti-nare kéte ‘uyátáraana-nako’ kéte kéoma minnâ áraine. miráipoana minnâ kemúne.  
\v 14 ááqibo kemá keráwáqtí títauqo tete umátikaunama kemá yirááti-naqa uyátárauna-nakoma tete kéumatikaune. móraiq umá keráwápíké káqowa-kaqowan-aituqa tete ínôqtaba ketiyáánaubiqa aóna-mayaaro. wenáítauq-wenaitauqa tete íné oné.  
\v 15 íbêqa keráwáqá umá tiráá túnnaiq kemá nôrabi umátikaunayaba mimóráíq umá keráwáqá íné oné.  
\v 16 éqtukena timámeno áraine. móra mayaímá máyái-nakoma aati-aatimá wení mayaímá mayákái-nakomma íma uyátá-maqma anómma kémaiye. móra-nakoma watáama mamé i-nákómá timákáitana yi-nákómmá íma uyátá-maqma anómma kémaiye.  
\v 17 keráwáqá ítama arútama miráeq oweqa mikáq timuqá maránoe.  
\v 18 kemá nóinabi íma máqtemma keráwáqtábá ketí iyápó-annama máqtemma ye táaimma káoneq yiwíkaunama taíbaq-wayukabike yíwíkeq Áánûqtuni agamatá-kátáámá áraine téq kéyiraatune. min-ágámátá-kátáágó kétiye. ‘móra-nakoma ketí aáwaqa ketê nai-nákómá wenáítagegunapo múte yaáqma tímûraaq yániye.’” téna Áánûqtuni watáa agamatán-áíkómá mirá kétiye. Îtuma óq-aimma tiráiye:  
\v 19 “mi-qtátááqá pááq iné kéitaq íbêqa aamá kétima-timune. mi-qtátááqá pááq ínaqa keráwáqá mikáq tirummá amínomma minnâ náawabi MÁUNE.  
\v 20 akoqnáá umá kétima-timune. kemá timákauna-naqa náawabi awirénama kekáráq kétiwiraiye. náawabi kemmá tiwirénama timátíkarai-nakokaraq káwiraiye.” téna  
\v 21 min-áímmá Îtuma timátuwena amakó ôriq umá ummaa yágitana wé tiráiye: “áraimma kétima-timune. keráwápíké móra-nakoma kemmá mamá namuro-wáyúkábí tikániye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 22 wení iyápó-annama wenaúrapi-kenaurapi káoneta yúyánápí náawaqtaba kétiyo téta íaonaraae.  
\v 23 iyápó-annabike móra-naqtaba Îtuma ôriq umá ákái-naqa Îtun-amakaq yaareráqá máena aíqtaaraqa agebamá máqe-uraiye.  
\v 24 miráitana Tááímoni Pítaa aqnótáq yumátuwena ‘náawaqtaba kétiyaa wekáq itaao’ téna awaaméqá umá timá ámikaiye.  
\v 25 Îtun-aiqtaabi agebaréna tiráiye: “uyátáraana-nako, náawaqtaba kéteno?” téna ítama aónaitana  
\v 26 Îtuma yauwéqma tiráiye: “kemá yammá aáwaq-anopi yamá atîmma áménama minnáqíye.” téna Îtuma timátuwena yammá aáwaq-anopi yamá atíkena Yúqtaati Tááímoni Itikááriotini áanikoma ámikaiye.  
\v 27 mikáq Yúqtaati min-ááwáqá mamáyáitana Tááqtaama wepí yabékitana Îtuma timá ámikaiye: “nôrabi ínéma páátákáá mirá-uwo!” téna tiráiye.  
\v 28 máqtemma yaareráqá máe-kayukabike móra-nakoma Yúqtaatima nóin-ainabi timá ámin-aimma íma ítama arútaraiye.  
\v 29 Yúqtaati móne-ketima matóráiqtaba kétiyaa téta yaímma-wayukama tirááe: “kótámaki-kanaaraq-yataaraq meyánîq uwo kéti kéqokeq-yataaraq áwáyoq-wayukama yimiyówaq” kétiyaa téta tirááe.  
\v 30 Yúqtaati min-aáwáqá kémayenama máápaqa kumayupí yáubaguraiye.   
\s1 aúgen-amaan-aimma  
\p
\v 31 Yúqtaati ayuwéna kóitana Îtuma tiráiye: “íbêqa Waayúkagon-Araakoni tágama-yataaqa mamá abarokáq kéumakena Áánûqtuni tágama-yataaqa Waayúkagon-Araakokaq kéumakaiye.  
\v 32 Waayúkagon-Araakoma Áánûqtuni tágama-yataaqa abarokáq mamé ínana wení tágama-yataaqa Áánûqtu waéqma wenamáárîq wepí páátákáá abarokáq mamé íniye.  
\v 33 ketí pááqyan-iyaqo! kemá keráwáqtê pááqya-kanaama mánune. keráwáqá tibáá-inoe. ááqibo keqnáámmá Ítíráaeo-wayukamma timá yímikaunaiq umá kemá kétima-timune. keráwáqá kenamáárîq kemá kóúnabaqa íma kanaaráq uínoe.  
\v 34 íbêq-kanaayaba kemá aúgen-amaan-aimma kétimune. kemá keráwáqtábá tíkáiniq umá keráwáqá móraiq umá weqtábá kákaina weqtábá kákaina umá máero. miráuma keráwákáráq káqowaqtaba kákaina káqowaqtaba kákaina tíkáiniq únnaiq umá máero.  
\v 35 akaí-yátááqá keíyáátaa wenámí-kenamin umá maíyata ketí iyápó-annae téta máqte-kayukama aónainoe.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Îtuma tiráiye Pítaama anaaéma umátikaniye.  
\p
\v 36 Tááímoni Pítaa tiráiye: “uyátáraana-nako, náakaraq kéono?” téna wé timátuwaitana Îtuma yauwéqma tiráiye: “kemá koúna-marupaqa íbêqa emá íma kanaaráq tinaaéma waráínóne. ááqibo anaaékaq ketinaaéma waráínóne.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 37 Pítaa timá ámikaiye: “uyátáraana-nako, nôraq ínaraq enanaaéma íbêqa kanaaráq íwaranuno? kemá eqtábáé téq áqa puyónúne.” téna Pítaa titana  
\v 38 Îtuma yauwéqma tiráiye: “emá keqtábáé téaq áqa puíné kéono? kemá akoqnáá umá kétima-amune. kokóregoma áa tiné kéinaa emá keqtábá kaumobáqá ‘wemmá íaonaraune’ té wakaránóne.” téna Îtuma Pítaamma timá ámikaiye.   
\c 14  
\s1 aboánôpaqa uí-ámmá Îtumiye.  
\p
\v 1 Îtuma wení iyápó-annama timá yímikaiye: “íma yuwáiyana tíyako ummaa yaíno. miráinaq Áánûqtukaq tirummá kámeraq ááqibo kekákáráq tirummá tíméro.  
\v 2 ketiboní naaúpaqa taígani-maqa wáiye. ímo wárainaqa kemá keráwáqtábá wágáábaq timátikanaa únnae. kemá kóureqa keráwáqtí márûqa ko tarôq umá óqtaa umátikanune.  
\v 3 kemó kówéqa keráwáqtí márûqa ko tarôq umá óqtaa umátíkátuweq kemá yauwéqma iréq kenamáárîq yatiwiranúne. kemá máuna-marupaqa keráwákáráq mánoe.  
\v 4 kemá ónááqo únna-maruqtaba aammá keráwáqá kéitaae.” téna Îtuma wení iyápó-annama timá yímikaiye.  
\v 5 Tómááti timá ámikaiye: “uyátáraana-nako, náakaraq kóinono minnâ ketáá íaonaraunatae? náaraq umátaawaq maamin-ámmá kanaaráq aónanunataabiyo?” téna Tómááti timá ámikaiye.  
\v 6 Îtuma yauwéqma tiráiye: “kemá kenamáárîq ketibonôpaq wíámúne. kemá áraimma tí-ááímúne. kemá aati-aatimá paá matúq-matuq umá mái-aaimune. móra-nakoma ketibonôpaqa kéyena káqon-amma íma mamá awi íniye. ímiye. kemá kenamáamune.  
\v 7 kemmô kétimoneqa ketibokáráqá káonaae. íbêqake wemmá aónatukeqa wemmá keqtúrapike aónaraae.” téna Îtuma yauwéqma tiráiye.  
\v 8 Píripi timá ámikaiye: “uyátáraana-nako, emá enaboqtáá tiráátinana keqtáá kanaaráq íno.” téna Píripi timá ámikaiye.  
\v 9 Îtuma yauwéqma tiráiye: “Píripao, kemá ayáqtáá-kanaama keráwáqtê máqe-uraune. emá íyaq kemmá timónaraano? náawabi kétimonenama ketibokáráqá káonaiye. nôraq itaawáq ‘enaboqtáá tiráátiyo’ kéteno?  
\v 10 kemá ketibopí máunana wemá ketibomá kepí máiye. minnáyaba íyaq kekáqá arummá kétimeno? aamô timá-timunama íma ketááq-maqma kétune. ketibomá kepí máena wení mayaímá kémayaiye.  
\v 11 keráwáqá maan-áíkáqá tirummá áméro. kemá ketibopí máunana ketibomá kepí máiye. ááqibo ímo miráinaqa kemá máqtemma anón-awaameq-yataariq únnama aónaraabo minnáyaba kekáq tirummá tíméro.  
\v 12 kemá áraimma kétima-timune. móra-nakoma arummá timénama móraiq umá anón-awaameq-yataariq íniye. kemá ketibonôpaq uyátá-maqma anón-awaameq-yataariq íniye.  
\v 13 aanibo máqte-qtataaqtabama ketíwîkaqa nunamupí itáíyaqa kemá paá mirá-onune. miráonana ketiboní tágama-yataakoma kemá áanikokaqa yíniye.  
\v 14 ááqibo ketíwîkaqa nunamupí móra-yataariq uwó tíyaqa kemá paá mirá-onune.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Áánûqtuni Aokaq-Áágómá kumíniye.  
\p
\v 15 Îtuma óq-aimma tiráiye: “keráwáqô, keqtábá tikáinaqa ketí ámáan-aimma taákaq matokéra mirá-inoe.  
\v 16 ketibommá ítama aónaanana wemá káqomma tíwâqnaa í-náqá wení Aokaq-Áágómmá timákainana keráwáqtê ku matúq-matuq umá mániye.  
\v 17 Aágoma wení árain-aikoni áaimma máiye. maa-márábí-káyúkámá wemmá íkaoneta íkéiteta kéopoata wemmá íma kanaaráq awiránóe. wemá keráwáqtê máipoana keráwápí mániye. ááqibo keráwáqá kenamáárîq wemmá káonaae.  
\v 18 miráinaq kemá ítiyuwaanaq keráwáqá kenamáa anóbo íma máin-iyapogoraan umá íma mánobo kemá yauwéqma keráwáqtôpaq yenúne.  
\v 19 pááqya-kanaabi maa-márábí-káyúkámá kemmá móragaraq ítimonainobo kemmá matúq-matuq umá mái-auwaraimma matokáunaboaq keráwákáráq miráuma mayáinopoaq miráinaqa kemmá timónanoe.  
\v 20 mi-kánáámô yínaqa keráwáqá itánoe. minnâ kemá ketibopí máunaq aanibo keráwáqá kepí máápoaq kemá keráwápí máune.  
\v 21 náawabi ketí aúgen-amaan-aimma aákaq matokéna mirá énama wemá keqtábá ôriq umá kákaiye. keqtábámô ôriq umá akáina-nakoma ketibomá weqtábá ôriq umá akániye. kegáráq ketí tikaí-yátááqá aménúnaboaq kemá kenamáárîq ketáaimma aráátenune.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 22 Îtuma óq-Yuqtaatimma timá ámikaiye íma Yúqtaati Itikááriotimibo: “uyátáraana-nako, náaraq umáwaq enáaimma keqtáá kétiraatetaa maa-márábí-káyúkámá íma yiráátenune kéteno?” téna Yúqtaati tiráiye.  
\v 23 Îtuma yauwéqma tiráiye: “náawabi keqtábá akáinanama kemá túnna-aimma aákaq matokéna mirá-iniye. ketibomá weqtábá akaínakama ketibotê kegáráq wenôpaq iréka wetê kerátá ya matúq-matuq umá máyuye.  
\v 24 náawabi íma keqtábá akáinanama kemá túnna-aimma íma aákaq matokéna miráinipoaq wemmá ketáaimma íaraatenune. aamô kéitaamma íma kennáé. ááqibo min-áímmá ketibó timátíkarai-nakonopake kéiye.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Îtuma puínéna ákaq-aimma kétiye.  
\p
\v 25 wení iyápó-anamma Îtuma timá yímikaiye: “keráwáqtê máeqa maami-qtátááqá timá tímikaune.  
\v 26 Áánûqtuni Aokaq-Áámá tíwáqnaa í-náqá ketibomá ketíwîkaq timákainana kégumena wemá máqte-qtataaqa kétiraatena wemá tímikauna-aimma túyánákáq mamá marániye.  
\v 27 kaayoné-yátááqá keráwáqtê yuwáune. ketí kaayone-yátááqá keráwáqá kétimune. maa-márábí-káyúkámá mirá-kááyóné-yátááqá íyokaa-qtataaqa kétimune. íma yuwáiyana tíyako ummaa kéyainaraq íma ikatîqa oro!  
\v 28 keráwáqá ítaraawaq timá tímikaune. minnâ ‘kemá koúreqa yauwéqma keráwáqtôpaq yenúne.’ keqtábá tikáinaqa timuqá maránóe. kemá ketibonôpaqa kégounama ketibomá kemmá uyátá-maqma máiye.  
\v 29 íbêqa mi-qtátááqá íma pááq iné kéitaq paá aamá kétima-timune. mi-qtátááqá pááq ínaqa mikáq tirummá timínoe.  
\v 30 kemá íma keráwáqtê ayaqtáá-kanaama watáá-wataa tenúne. maa-márágón áai-nakoma (Tááqtaama) kéimanibo wení akoqnáá-yataaqa kemmá íma kanaaráq uyátá-maqma yokáiye. wení akoqnáárakemma kemmá ánná ítiminiye.  
\v 31 maa-márábí-káyúkámá timónainoe. minnâ ketiboqtábá ôriq umá kétikaitaq wemá máqten-aimma timá tímímma taákaq yokéq mirá kéune. itó-oro! maa-márúkáké yuwéqtaa kónatae.” téna Îtuma tiráiye.   
\c 15  
\s1 ánnágon-aboma Îtumiye.  
\p
\v 1 Îtuma wenamáárîq ánnágon áaimma wení iyápó-annama timá yímikaiye: “kemá árain-annagon ábô máunana ketibomá yókón aboámíye.  
\v 2 amagómá arammá íma íyáitanama akáma kéiyaabotuwaiye. ááqibo arakaráq-ámámá ayááma tágatukena amumá yaákarena aráka-araka égé yuwáitana anaaékaq óq-aupaqa arammá iyánîqtaba mirá kéiye.  
\v 3 ketáa timá tímikaunaboaq íbêqa keráwáqá aúgen-augen urááe.  
\v 4 kemá keráwápímmô máunaiq umá keráwáqá kepímmá móraiq umá máero. amagómá ábôraqa íaraaparenama wemá arammá íma iyániye. miráínaqa keráwákáráq kekáq íma máeqa keráwáqá arammá íma iyánoe.  
\v 5 kemá ánnágon-abomune. keráwáqá ánnágon-amamoe. miráipoana náawabi kepí máinaqa kemá wepí máenana wemá arammá netuqyaa iyániye. ááqibo kekáké yuwéq ókaqo maéqa keráwáqá móra-yataariqa kanaaráq íma ínoe.  
\v 6 móra-nakoma kepí ímo maínanama wemá amamó ayááma iyaabótúwáanikaa umá yuwáiyana aayákaginata máqtemma aúqma irabí agatuwánoe.  
\v 7 keráwáqá kepí maíyanama ketáagoma keráwápí maínaqa keráwáqá kemmá kenamáárîq nunamupí máqte-qtataaqtaba itáiya-qtataakoma mamá pááq umátiminoe.  
\v 8 keráwáqá taíganin-aramma iyéqo ketí iyápó-annamo auráiyanama ketiboní tágama-yataakoma múte yauwíniye.  
\v 9 ketibomá keqtábá ôriq umá kákaitaqa móraiq umá kemmá keráwáqtábá ôriq umá kétikaiye. ketí tikaí-yátáákón aúkáapi máero.  
\v 10 kemá ketiboní ámáan-aimma taákaq matokéq miráuraunaboaq kemá wení akaí-yátáápí máune. móraiq umá keráwáqô ketí ámáan-aimma taákaq matokéq miráíyama ketí tikaí-yátáápí máinoe.  
\v 11 kemá timá tímikaune. minnâ ketí timuq-yatááqá keráwáqá mayánoe. ketí timuq-yatááqá keráwápí ógiqma mániye.  
\v 12 maaminnáma ketí ámáan-aimmibo. keqtábá tíkáiniq umá weqtábá kákaina weqtábá kákaina umá máero.  
\v 13 mú mikáq anómma akai-yátááqá íma wáiye. minnâ móra-nakoma ákáina-wayukayabae téna puíniye. káqo-nakoni akáí-yátáákómá íma uyátá-maqma wáiye.  
\v 14 kemá ámáan-aimma túnna-yataariq owéqa keráwáqá tíkái-kayukamoe.  
\v 15 mayaí-nákómá wemá mayaímô ámî-nakomma nôrabi i-qtátááqá íma kéitaiye. miráipoana kemá íma keráwáqtábá ókaraq ‘ketí mayai-wáyúkáé’ téqa tenúne. máqte-qtataaqa ketibonôpake itáuna-yataaqa keráwáqá timá tímikaunaboaq keráwáqtábá íbêqa ‘kemmá tíkái-kayukae’ kétune.  
\v 16 keráwáqá íma kemmá máqte-kayukabike tíkáimma íma tiwíkaabo kemá kenamáárîq keráwáqá máqte-kayukabike tíkáimma tiwíkaune. kemá mi-máyáíráq keráwáqá timátíkaraunaboaq keráwáqá koma matúq-matuq umá mái-aramma ko iyáíq-iyaiq umá máraiyana ketibomá keráwáqá nói-qtataaqtababi ketíwîkaq itaíyanama wemá timíniye.  
\v 17 keráwáqá maami-qtátáárîqa oro! weqtábá kákaina weqtábá kákaina umá máero.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 máqtemma maa-márábí-káyúkámá Îtumma wení iyápó-annagaraq íyamma kéumayikaae.  
\p
\v 18 óq-aimma Îtuma wení iyápó-annama timá yímikaiye: “maa-márábi-káyúkámá keráwáqtábá ítikaiyaqa minnáma taákaq máráaro! áqnáabaq keqtábá íyikaitata anaaékaq keráwáqtábá íkéyikaiye.  
\v 19 keráwáqá maa-márágóní waayúkamo máraiyatama yemá keráwáqtábá yikániye. ááqibo kemá keráwáqá maa-márábíké tíkáimma tiwíkaunapoana íbêqa maa-márágóní waayúkama íma mááe. miráipoana yemá keráwáqá íyamma kéumatikaae.  
\v 20 timá-timuna-aimma taákaq máráaro! ‘móra mayaímá máyái-nakoma aati-aatimá wení mayaímá mayákái-nakomma íma uyátá-maqma anómma kémaiye.’ miráipoana yeráwáqô kemmá tíkamma kéwaretama keráwákáráq tíkamma waránóe. yemá ketáamo keíteta mirá étamo-etama yemá keráwáqtí táagaraq kéiteta mirá-inoe.  
\v 21 yemá timátíkáin-nakomma íaonaraapoata ketíwîqtabae téta maami-qtátáárîq umátikanoe.  
\v 22 kemá ímo iréqo aamá timá yímenatama yeqtí yigae-yátááqá íwane imánibo íbêqa yeqtí kúmiq-yataaqa íma kanaaráq aúpáq yuwánóe.  
\v 23 náawabi kemmá áyámma umátikaina-nakoma móraiq umá wemmá ketibokáráq áyámma kéumakaiye.  
\v 24 kemá anón-awaameqa káqo-kayukama ikéoniq umá kenamáa yiráátiraunaboata yeqtí yigae-yátááqá íma wániye. ááqibo íbêqa yeráwáqá aónaretamanibo kemmá ketibokáráq paá íyámma kéumatikaakarataae.  
\v 25 ááqibo yeráqwátí agamatá-kánnáábí áraimma yíniye. ‘yeráwáqá paáyaba kemmá íyámma umátíkaraae.’  
\v 26 akoqnáá umá tíwáqnaa ínîn-naqa árain-aain-Aagoma ketibonôpake timákáanana kumínama ketí árain-aaimma má tínaq keráwáqá itánoe.  
\v 27 ketê keráwáqá áqnáabake mamé iráapoaq keráwákáráq keqtábá árain-aimma tínoe.” téna Îtuma wení iyápó-annama timá yímkaiye.   
\c 16  
\p
\v 1 Îtuma ókaraq íyamma umáyikanoqtaba téna tiráiye: “keráwáqá kemmá tirummô timí-yátááqá íyuwaigae téq maa-qtátááqtábá timá tímikaune.  
\v 2 keráwáqá monoq-náúpáké waqtuwánóe. áraine. mi-kánáámá yínanama keráwáqô tíkamiya-kayukama ‘Áánûqtuni mayaímá kémayaunatae’ téta tínoe.  
\v 3 ketibokáráq kekáráq ítimonaraapoata mi-qtátáárîq umátikanoe.  
\v 4 ááqibo timá tímikaune. mi-kánáámá yínaqa timá tímitukaiqtaae téq mikáq túyánámmá ítama taákaq ínoe.” téna Îtuma tiráiye.  
\s1 Áánûqtuni Aokaq-Áámá kumíniye.  
\p óq-aimma Îtuma tiráiye: “áqnáabaqa keráwáqtê máqe-uraunaboaq keráwáqá maami-qtátááqá íma timá tímikaune.  
\v 5 ááqibo íbêqa timátikáitaq kukáuna-nakonopaqa koúne. miráitana keráwápíké móra-nakoma ‘náakaraq kégono’ téna íma ítama kétimonaiye.  
\v 6 kemá maamin-áímmá kétunana keráwáqtí tíyakoma ummaa kéyaiye.  
\v 7 paá árain-aimma kétima-timune. kemá kónanama íráqôniq umátikaniye. íma kónanama keráwáqtôpaqa Tíwáqnaa Í-náqá íyiniye. ááqibo kemá kowéqa Tíwáqnaa Í-náqá timákáánana keráwáqtôpaqa kumíniye. kumínama  
\v 8 waayúkagoni kúmiq-yataaqtaba wemá yainániye. kateko-yátáákón áaimma má téna yainaí-yátáákón áaimma má téna íniye.  
\v 9 Tíwáqnaa Í-náqá yénama miráuma kaumo-yátááqtábá tíniye. minnâ áqnáabaq yeráwáqá íma kemmá yirummá kétimepoata maami-kúmíq-yátáákóní táígon-aaiqtabama wemá yiráátiniye.  
\v 10 ketibonôpaqa koúnaboaq ókaraq ítimonanopoana kateko-ááíqtábá wemá tiráátiniye.  
\v 11 maa-márágón áai-nakoma (Tááqtaama) yawááq-umatukaipoana yainaí-yátáákón áaiqtaba Tíwáqnaa Í-náqá tiráátiniye.  
\v 12 kemá taígani-qtataaqtaba timá timenaa únnamanibo íbêqa maamin-áíkó keráwáqá mamá ummaa yamátikaniye.  
\v 13 wemá yénama Árain-aain-Aagoma máipoana wemá máqtemma árain-aain-aimma má téna taákaq mamá tikániye. wenamáárîq wenááq-maqma ítinibo paá ítáin-aimma tínana anaaékaq pááq ínî-qtataaqtaba timá-timiniye.  
\v 14 nóin-ainabi ketôpakemmo kéitenama timá-timinipoana ketí tágama-yataaqa wemá múte yauwíniye.  
\v 15 máqtemma ketibomá matokái-qtataaqa minnâ kennámiye. miráipoaq kemá timá tímikaune. ‘nóin-ainabi keráwáqá timá-timinama ketôpake kémayaiye.’” mirá téna Îtuma tiráiye. iyápó-annama yiru-qtatáákómá anaaékaq waéqma yimuq-yatááqá aurániye.  
\v 16 Îtuma wení iyápó-annama timá yímikaiye: “pááqya-kanaabimma keráwáqá kemmá ítimonainoe. ááqibo pááqya-kanaabimma móragaraq kemmá timónainoe.” téna Îtuma wení iyápó-annama timá yímikaiye.  
\v 17 maannáyaba yaímma wení iyápó-annama ye íyáá tirááe: “wenáaimma nóiqtaba kétiyo? wemá kétima-timiqtaae. ‘pááqya-kanaabimma kemmá ítimonainoe.’ ááqibo ‘pááqya-kanaabimma móragaraq kemmá timónainoe.’ wemá ókaraq tiráiye. ‘ketibonôpaq koúnaboaq kétiye.’” téta  
\v 18 wení iyápó-annama tirááe: “nôraq téna ‘pááqya-kanaabine’ kétiyo?” téta yeráwáqá kaumo kááyaq-yuyanamma ítaraae. wení iyápó-annama ókaraq tirááe: “nóin-aaiqtaba kétiyo? ketáá íma ítama kárutaunatae.” téta tirááe.  
\v 19 Îtuma aónaraimma yeráwáqá wemmá ítama aónaineta kéowana timá yímikaiye: “keráwáqá kaumo kááyaq-tuyanamma kéiteq kemmá ítama timónaineraq kéoo? kemô túnnama ‘pááqya-kanaabimma móragaraq kemmá timónainoe’ maaminnáyatababoaq keráwáqá wemmá kéitaimma wemmá kéitaimma kéoo?” téna Îtuma timá yímikaiye.  
\v 20 óq-aimma Îtuma tiráiye: “áraimma kétima-timune. keráwáqá ibiqá kéyareq keráwáqá mi-kánááráq ketoqá máíyana miráíyata mimórá táoqa maa-márábi-káyúkámá yimuq-yatáápí mánoe. keráwáqá tirumá ínomanibo anaaékaq tiru-qtatáákómá waéqma timuq-yatáápí mánoe.  
\v 21 aaragómá iyápómo akáínéna kéenama wení kanaamá kéitanaboana wemá arummá ôriq kéiye. ááqibo anaaékaq iyápóma marákátuwenama amuqá kémarena wení aíqo éwai-qtataaqa wemá káwikatuwaiye.  
\v 22 miráitaq íbêqa keráwáqá tirummá kéoe. ááqibo móragaraq keráwáqá kétimonaanana keráwáqtí tíyakoma kanaa íniye. keráwáqtí timuq-yatááqá náawabi móra-nakoma keráwápíké ímatuwaniye.  
\v 23 mi táoqo pááq ínaqa keráwáqá móra-yataaqtaba íma kekáq itánóe. áraimma kétima-timune. keráwáqá móra-yataaqa ketibokáq itáíyana ketíwîkaq wemá timíniye.  
\v 24 naayóbákáráq móra-yataataqa ketíwîkaq íma ítama aónaraae. íbêqa ítama aónéra kéqokeq-yataaqa kémayaiyana keráwáqtí timuq-yatáákómá ógiqma wániye.  
\v 25 maami-qtátááqá taíganimma waéqma itaí-áípí timá tímikaune. mi táoqa yínaqa íma waéqma itaí-áípí timá-timenupo paá ketiboqtábámá abarokáq timá-timenune.  
\v 26-27 ketibomá wenamáárîq keráwáqtábábá kákaipoana mi táoqa keráwáqá ketíwîkaq itáíyaqa ketibokáq ‘ítatikanune’ téq kétune. keráwáqá keqtábámá tíkáitababoaq kemá ketibonôpake kukáunaq tirummá tímikaapoana minnáyaba ketibomá keráwáqtábá kákaiye.  
\v 28-29 kemá ketibommá ayuwéq maa-márábí kukéq íbêqa keráwáqá tiyuwéq ketibonôpaq yauweré kégoune.” Îtuma mirá téna titata wení iyápó-annama timá ámikaae: “mi aónaao! íbêqa waéqma itaí-áímmá íkétepo paá abarokáq kétene.  
\v 30 íbêqa ketáá káonaunatae. minnâ emá máqte-qtataaqtaba ítareboaa náawabi móra-nakoma paá íma awé kéonana emmá ítama káonaiye. minnáyabataa ‘Áánûqtunopake kukááne’ téqtaa ekáq tirummá kámunatae.” téta wení iyápó-annama tewana  
\v 31 Îtuma yauwéqma tiráiye: “íbêqa keráwáqá árainaq kéwareraq tirummá kétimeyo?  
\v 32 ítáaro! mi-kánáámá kéyena íbêqa yábaaq kéipoaq keráwáqá móra-mora umágíyaqa kenamáa mánune. ááqibo kenamáa íma mánupo ketibó ketê máiye.  
\v 33 kaayoné-yátááqá mayaígáae téq maami-qtátááqá timá tímikaune. maa-márábímmá tú-tiq-yataapi máinomanibo akoqnáá umá máero! maa-márábí-qtátáákón áaikoma kemá uyátámakuraune.   
\c 17  
\s1 Îtuma tágama-yataaqtaba nunamummá kétiye.  
\p
\v 1 Îtuma maará-timatuwena yanaa wíyôpaq aúramma káonena tiráiye: “ketiboó, íbêqa kanaamá pááq umáguraiye. tágama-yataaqa enáanikokaq múte kéyauwinana tágama-yataaqa ekáq áanikoma kanaaráq múte yauwíniye.  
\v 2 miráipoaa emá náápaamma máqte-kayukati anómma ámitukaane. ááqibo wemá yemmá tiména-wayukama matúq-matuq umá mái-auwaraimma kanaaráq yimíniye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 3 matúq-matuq umá mái-auwaraimma miráuma wáiye. móra-nakoma ekáráq kemá Îtu Káriqtokaraq káonaiye. emá enámáa árai-manikoe. ááqibo Îtu Káríqtomma emá timákaanana kukáiye.  
\v 4 Îtuma óq-aimma nunamupí tiráiye: “mayaí mayaaó té tiména-mayaima mamá ánatatukaune. minnáyababoaq ení tágama-yataaqa maa-márábí-káyúkámá kéyiraatune.  
\v 5 ketiboó, naayóbáqá maa-márámá íma pááq uráitaq kemá etê máeqa anó-tagama-yataaqa egáráq kegáráq matokáuyane. ááqibo mirá-tágámá-yátááqá íbêqa keqnáámmá timiyo.  
\v 6 maa-márábí-káyúkámá tímikaana-wayukama enáwîkon áaimma yiráátiraune. naayóbáqá ení waayúkama máqe-uraamanibo kemmá tímikaanata enáaraq kéiteta mirá-uraae.  
\v 7 íbêqa yemá ítama kárutaae. minnâ máqte-qtataaqa ketê wáimma timénaq matokáunama enôpake iráiye.  
\v 8 irááti-yataaqa timá tímikaanama yeráwáqá timá yímitukaunata yeráwáqá matááe. naayóbáqá etê máqe-uraune. enôpake yúnaa enamáárîq timátíkaraanata minnáyaba áraimma ítama arútaraanata yirummá tímikaae.   
\s1 Îtuma yirummá ámê-kayukayaba nunamummá kétimayikaiye.  
\p
\v 9 kemmá yirummá tímê-kayukayaba nunamummá kétimayikaune. kemá íma maa-márábí-káyúkáyábá nunamummá kétune. yemá áraimma enabóata paá tímikaana-wayukayaba nunamummá kétimayikaune.  
\v 10 máqtemma kemá matokáunama ennámiye. móraiq umá máqtemma emá yokááná-yataaqa kennámiye. tiména-wayukama yirummá timéta ketí tágama-yataaqa múte yaútaae.  
\v 11 íbêqa kemá íma maa-márábí máune. enôpaqa kéyunatama yeráwáqá maa-márábí mááe. mú mikáq aokaq-kétíbóo, emá enáwîkoni akoqnááraq tímikaanana enáwîpi tímikaana-wayukama kawáá umá yabíqyikaao. miráinaka kerátámá úyaniq umá miráuma yeráwáqá kímoraiq ígáae téq kétune.  
\v 12 kemá yeráwáqtê máeqa enáwîkoni akoqnááraq tímikaanaq maamin-ákóqnááráké yemmá yabíqyíkaraune. kemá yabíqyíkaraunaboata máqtemma emá tímikaana-wayukabike mórama enayáápike íyukaune. paá kímora-nakoma aúyokurena Áánûqtuni agamatá-kánnáágómá tiráiniq umá áraimma iráiye.  
\v 13 íbêqa enôpaq kéyunamanibo maa-márábí paá máeqa maa-qtátááqtábá kétunaboata timuq-yatááqá yirupi kémayaiyanama yimuq-yatááqá ógiqma wániye.  
\v 14 enáama yímikaunatamanibo maa-márágóní waayúkama kekáá umá íma máápoata yeráwáqá maa-márágóní waayúkama yemmá íyámma umáyíkaraae.  
\v 15 timénna-wayukama eqtábá ‘maa-márábíkémmá íma yiwíqma paábaq yuwaao’ téq íkéitaupo paá Táí-nakoqtaba kawáá umá ‘íráqôniq umáyikaao’ téq ítama káonaune.  
\v 16 kemá íma maa-márábí-náqá máunata yeráwáqá móraiq umá maa-márábí-káyúkámá íma mááe.  
\v 17 yeráwáqá aokaq-aokaq umá árain-aain-aipi mamá yikaao. enáagoma árain-aain-aimma wáiye.  
\v 18 kemmá maa-márábímmô timátíkáráanaiq umá yeráwáqá móraiq umá maa-márábí timáyíkaraune.  
\v 19 keráwáqtábááé téq kenamáárîq mamá aokaq-aokaq kéune. miráipoata yeráwákáráq mamá aokaq-aokaq umá árain-aain-aipi kanaaráq mánoe.” mirá téna Îtuma nunamupí tiráiye.   
\s1 Îtuma wení iyápó-annati yáamo ítáa-kayukayaba nunamummá kétimayikaiye.  
\p
\v 20 Îtuma ókaraq nunamummá tiráiye: “yenamáa yeráwáqtábá íma maami-núnámúmmá kétimayikaupo ááqibo yeráwáqtí yáamo ítáa-kayukayabagaraq kétimayimenata yirummá amínoe.  
\v 21 emá ketiboó, kepí maénaq kemá epí máunaiq umá yeráwáqá mimóráíq umá kímora-nakoraa umá kerátábí máigaae téq kétune.  
\v 22 kemmá tímikaana-tagama-yataaqa yímikaunaboata yeráwáqá kímora-nakoraa umá kerátámá máuyaniq umá mánoe.  
\v 23 kemá yepí máunaa emá kepí máane. miráuma komaé-yamae umá mórabi íráqôn-aaiqtaba ánatatuwenata máigaae téq kétune. máiyata maa-márábí-káyúkámá aónanoe. minnâ emá timátíkarema keqtábá ‘ákarainiq umá’ yeráwáqtábá ‘ákaraine’ téta tínoe.  
\v 24 ketiboó, emá yeráwáqá kemmá tímîqtukaanaq yeráwáqá kemá máennabaq máigaae téq kétune. tágama-yataaqa emô tímikaanama maa-márámá íma pááq uráitaama emá keqtábá ôriq umá ákaraine. miráinata yeráwáqá ketí tágama-yataaqa yimónanaae téq kéune.  
\v 25 kateko-kétíbóo, maa-márábí-káyúkámá emmá íma aónaraabo kemá emmá aónaraune. maami-káyúkámá ‘é timátíkaraane’ téta íbêqa kétimonaae.  
\v 26 enáwîkon áaimma yiráátiraune. ókaraq-okaraq yiráátimaeq onúne téq miráuma keqtábá tíkái-qtataaqa yokáánama yeráwápí maínaq kegáráq yeráwápí mánune.” Îtuma mirá téna nunamupí tiráiye.   
\c 18  
\s1 Yúqtaati Îtumma namuro-wáyúkátí iyáápi kéyimiye.  
\p
\v 1 Îtuma mirá-timatuwena wení iyápó-annate Kítaroni-kokubi ko atátuweta mórama yópí máqtemma utááe.  
\v 2 Îtuma netuqyaa-túpáá wení iyápó-annate mi-tómmá wáipaq wéwainapoana Yúqtaati namuro-wáyúkátí iyáápimmo Îtumma ma ayuwaí-nákómá wemá naayóbáqá mi-qtómmá aónaraine.  
\v 3 ááqibo Yúqtaati ááiq-wayukama yiwíqmena i-wáyúkágáráq uyátáraa-monoq-wayukabikekaraq Pérati-wayukabikegaraq yiwíqmena iráiye. ááiq-yataakaraq maméta ókáráq kúraqma mamé irááe.   
\p
\v 4 Îtuma máqte-qtataaqa wenaneq pááq ínimma aónaraiye. miráitana wemá waaqókáq uréna timá yímikaiye: “keráwáqá náawaqtaba abáá inera kéoo?” téna ítama aónaitata yemá tirááe:  
\v 5 “ketáámá Îtumma Náátárêtibake-nakoqtabataa kábaa-unnatae.” tewana Îtuma tiráiye: “kemúne.” téna tiráiye. Yúqtaati namuro-wáyúkátí iyáápi Îtumma mayuwáí-nákómá yeráwáqtê itó-uma máqe-uraiye.  
\v 6 Îtuma “kemúne” kétitata yemá abákaq-abakaq umááe kéweta yinaaépake marabí ko wagéqé urááe.  
\v 7 keqnáámmá Îtuma ítama yimónaraiye: “keráwáqá náawaqtaba abáá inera kéoo?” téna titata yemá tirááe: “Îtuma Náátárêtibakene.” téta móragaraq tirááe.  
\v 8 Îtuma maará téna yauwéqma timá yímikaiye: “kemá timá tímitukaune. minnâ kemíye. ááqibo kenamáa kemmá kétibaaeqa iyuwáíyata tébakaqa kóoro.” téna timá yímikaiye.  
\v 9 Îtuma naayóbáq tiráiye: “máqtemma emá tímikaana-wayukabike mórama enayáápike íyuwaunana pukuráiye.” téna tiráimma min-áíkómá íbêqa kímora-nakoma Yúqtaatikaq áraimma pááq kéiye.   
\p
\v 10 mikáq Tááímoni Pítaa yáákáá-qtátááqá yabitiréna mú mikáq anó-monoq-nakoni mayaí-nákómmá ikámma aáq aqtómá káratukaiye. maami-máyáí-nákón áwîqa Máárakatie.  
\v 11 ááqibo Îtuma Pítaamma timá ámikaiye: “mi-táákáá-qtátááqá yauwéqma ánáanobaqa maraao. ketibomá tímikai-kaapubike tú-tiq-yataaqa íyaq mayánúnô?” Îtuma mirá téna Pítaamma timá ámikaiye.  
\v 12 minnáyataba ááiq-wayukagaraq i-wáyúkágáráq Îtumma yáqtoqma ánná atáá urááe.   
\s1 Îtumma Áánatini aúbáq ítama káonaae.  
\p
\v 13 áqnáabaq Îtumma awíqmeta Áánatikaq urááe. Áánati wemá Kááyapatimma ánáakon aboáé. mú mikákáá anó-monoq-naqa mi-kárítímáátíráqá máqe-uraiye.  
\v 14 taákaq máráaro! Kááyapati wemá naayóbáq tiráine: “móra-naqo puyéna máqtemma aarawaamá yíwáqnaa ínímma minnâ kanaaráqíye. móra-naqa puínatama máqte-kayukama íauyoranoe.” téna Kááyapati naayóbáq tiráiye.   
\p
\v 15 Tááímoni Pítaayaa iyápó-annabike móra-waigote Îtumma anaaé waqméta urááye. yenákábíké móra-waigomma mú mikákáá anó-monoq-nakoma aónama arútaraimiye. yenákábíké keqnáá-nákómá Îtugaraq anó-nakoni naaúpaqa utááye.  
\v 16 ááqibo Pítaa máápaq oqtaráq itó-uma máqe-uraiye. miráitana móra-waigoma mú mikákáá anó-monoq-nakoma aónama arútarai-nakoma yauwéqma kukéna oqtaráq yabíkáin-inikoma márúmma timá ámituwena Pítaama awíqmeta uyábekaaye.  
\v 17 oqtaráq yabíkáin-inikoma Pítaamma timá ámikaiye: “egáráq min-nákóní iyápó-annawabono?” téna titana Pítaa yauwéqma tiráiye: “kemá ímiye.” téna tiráiye.  
\v 18 yaugiq itata máqtemma mayaí-wáyúkágáráq i-wáyúkágáráq iramá agamaréta iraráq itó-uma máawana aanibo Pítaa yeráwáqtê ya itó-uma máena iramá káánuraiye.  
\v 19 mú mikákáá anó-monoq-nakoma Îtumma wení yirááti-yataaqtababi wení iyápó-annayataba ítama aónaraiye.  
\v 20 Îtuma yauwéqma maará téna timá ámikaiye: “abarokáq umá máqtemma maa-márábí-káyúkámá timá yímikaune. aati-aatimá monoq-náúpáqá anó-monoq-nama wái-marupi máqtemma Ítíráaeo-wayukama ya aíkuyo-marupimma timá yímikaune. ketáayataba aupaq-áímmá ítiraune.  
\v 21 nôraq itaa kekáqá ítama káonaano? timá-yimunata ítaraa-kayukama ítama yimónaao. kemá túnna-aimma yeráwáqá ítararanoe.” téna Îtuma yauwéqma timá ámikaiye.  
\v 22-23 mirá-tin-aiqtaba móra-i-nakoma óyauga yuráqtuwena wemá akoqnáá umá tiráiye: “miráumawaq mú mikákáá anó-monoq-nakokaq timáminono?” téna titana Îtuma yauwéqma timá ámikaiye: “otaammá kuí-aímmô tiráán-aama máqte-kayukama timá yíminata ítáaro. ááqibo árain-aimmo kétun-aama nôraq itaawáq kétikamono?” téna Îtuma timá ámikaiye.  
\v 24 miráitana Îtumma ánná atáá-umakaamma paá wáinakaraq Kááyapati mú mikákáá anó-monoq-nakaq Áánati timákáitana uráiye.  
\v 25 mimórá táoqa Tááímoni Pítaa iraráqá itó-uma máena kégaanitata ítama aónaraae: “egáráq wení iyápó-annabikenabono?” tewana Pítaa yauwéqma tiráiye: “kemá ímiye.” téna wakákáiye.  
\v 26 móra-mayai-nakoma wemá Pítaa aárarammo káratukain-annabiken-nakoma Pítaamma ítama aónaraiye: “egáráráq Îtutema yópímmá máanaraq aónaraunabiyo?” téna ítama aónaitana  
\v 27 Pítaa móragaraq wakaréna mimórá táoqa “ímiye” titana mikáq kokóregoma áa tiráiye.   
\s1 Îtuma Pááíratini aúbáq kéitoiye.  
\p
\v 28 aaqá iráráitata Kááyapatinopake Îtumma awíqmeta anó-kamaani-nakoni naaópaqa urááe. kámááni-nakoni naaúpaqa íma uyábékaae. uyáberetama kótámaki-kanaaraq-aawaqa kanaaráq ínanoe.  
\v 29 miráipoana Pááírati kumá yaúbama yeráwáqtôpaq kukéna tiráiye: “nóiqtabawaq keráwáqá wenaúbimma kémaraao?” Pááírati ítama yimónaitata  
\v 30 yeráwáqá yauwéqma ten-áíkómá maará-tiraae: “wemá íma otaammô kúi-nakaa íma enôpaqtaa awíqme má ayuwánáá únnatae.” téta tirááe.  
\v 31 ááqibo Pááírati timá yímikaiye: “keráwáqá kenamáárîq mamá Ítíráaeo-wayukati aammá aúmakaan-aipi wemmá yaínáaro!” Pááírati téna titata Ítíráaeo anó-monoq-wayukama tirááe: “móra-nakoma ikamíyábámá ketááí mayaímá íma wáiye.” téta tirááe.  
\v 32 naayóbáqá Îtuma náaraq umá puyónúnô tiráina-aikoma áraimma pááq inéna kéiye.  
\v 33 Pááírati kámááni-naupaqa yauwéqma uyábékena Îtumma ááyarena ítaraiye: “emá Ítíráaeo-wayukati mú mikákáá anómma yabíkáána-naraq (kíni) máano?” téna ítama aónaitana  
\v 34 Îtuma yauwéqma tiráiye: “keqtábámá enamáárîraq enááq-maqma ítama káonaa waayúka naayóbáráq timá ámikaan-ainaq ítama káonaano?” téna Îtuma tiráiye.  
\v 35 Pááírati yauwéqma Îtumma timá ámikaiye: “kemá Ítíráaeo-narabuno? ení waayúkagaraq uyátáraa-monoq-wayukagaraq emmá awíqmeta má tímikaae. emá nôraq uráánatabiyo?” téna Pááírati Îtumma ítama aónaitana  
\v 36 Îtuma yauwéqma tiráiye: “ketí márûqa maa-márágónnámá íma wáiye. ketí márûqa maa-márágónnámô wáikakaa ketinaaémma wáráa-kayukama ááiqa éta íma kemmá tiwíqma anó-monoq-wayukati iyáápi maráné oné. ímiye. ááqibo ketí márûqa maa-márágónnámá íma wáiye.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 37 Pááírati tiráiye: “emá anómma yabíkáána-narabono?” téna ítama aónaitana Îtuma yauwéqma tiráiye: “emá keqtábá anómma yabíkáána-nare kétene. ketinóma matíkáitaq maa-márábí kukáunama árain-aain-aimma ténááq kukáune. máqtemma árain-aain-annama ketáaraq kéitaae.” téna Îtuma tiráiye.  
\v 38 minnáyaba Pááírati yauwéqma tiráiye: “aanibo árain-aain-aimma nóinabiyo?” téna Pááírati tiráiye.  
\p mirá-timatuwena Pááírati keqnáámmá kumá yaúbama anó-monoq-wayukayopaq kukéna tiráiye: “kemá otaammá kutáín-aaimma wepímmá íkáonaune.  
\v 39 taákaq máráaro. keráwáqá móra-aaimma yokáapoaq móra-naqa ayúwáanana kótámaki-kanaaraq wíniye. miráinaq ‘Ítíráaeo-wayukati anómma yabíkái-naqa’ ayúqtikanuno?” téna Pááírati tiráiye.  
\v 40 mikáq yeráwáqá anókaq timá ámikaae: “wemá ímiye. ketáá Baráábatiqtaba kétikaiqtaae.” téta ááyaqtaa umá tirááe. Baráábati wemá otaammá kumá waayúka ikákena moyámmá maténa i-náqíye.   
\c 19  
\p
\v 1 miráitana Pááírati timá yíkáitata Îtumma tebûqa ámikaae.  
\v 2 ááiq-wayukama áwáábiq-annama kárama atoyumá aqnókáq kámokaa umá kuyákareta tokô-kaqtoma matéta anómma yabíkái-nakokaa umá aneq abákaraae.  
\v 3 yemá ókaraq-okaraq umá iréta tirááe: “‘Ítíráaeo-wayukati anómma yabíkái-nakoqtaba’ máqtemma miráono-maraaono téra tíyaqtaao.” téta timátuweta wemmá óyauqa yurákááe.   
\p
\v 4 keqnáámmá Pááírati kumá yáubarena timá yímikaiye: “aónaaro! otaa-qtátááqá wepímmá íma káonaunaboaq wemmá awíqma márúte máápaq keráwáqtôpaq kumónúne.” téna Pááírati timá yímikaiye.  
\v 5 Îtuma áwáábiq-annagaraq tokô-kaqtogaraq umátokainakaraq kumá kéyaubaitanama Pááírati timá yímikaiye: “aónaaro! maan-náqá wemíye.” téna timá yímikaiye.  
\v 6 uyátáraa-monoq-wayukagaraq anó-monoq-naupaken-i-wayukagaraq wemmá káonetama anókaq ááyaqtaa umá tirááe: “wemmá kaapaq-yátáq ikámma aráápa maraao! wemmá kaapaq-yátáq ikámma aráápa maraao!” téta tewana Pááírati timá yímikaiye: “keráwáqá kenamáárîq wemmá awíkera kaapaq-yátáq ikámma aráápa máráaro! kemá aónáúnama íma otaammá kutáiye.” téna Pááírati titata  
\v 7 Ítíráaeo anó-monoq-wayukama yauwéqma timá ámikaae: “wemá ‘Áánûqtun áanikomune’ tiráipoana minnáyaba ketááí aammá aúmatan-aikoma maan-náqá puíno kétiye.” téta timá ámikaae.  
\v 8 ááqibo Pááírati min-áímmá ítáimma wemmá ókaqma-aaqa kamáguraiye.   
\p
\v 9 Pááírati yauwéqma kámááni-naupaqa uténa Îtumma ítama aónaraiye: “emá náakakena iráánô?” téna ítáitana Îtuma aamá ítiraiye.  
\v 10 Pááírati timá ámikaiye: “nôraq itaawáq íma ketáaraq yauwéqma kéteno? ketí akoqnáárake emmá kanaaráq ayúkeq kéti akoqnáárake emmá kaapaq-yátáqá ikámma aráápa-yakanune. íyaq minnâ káonaano?” téna titana  
\v 11 Îtuma yauwéqma timá ámikaiye: “Áánûqtu ení akoqnáá-yataaqa ámikaipoaa ení akoqnáárake kemmá kanaaráq mirá-umatikanone. miráipoana kemmá tiwíqmena enayáápi má márái-nakopi wái-kumiq-yataakoma ení kúmiq-yataaqa uyátá-maqma wáiye.” téna Îtuma yauwéqma timá ámikaiye.   
\p
\v 12 min-áímmá ítátuwena Pááírati Îtumma ayuwáínana kóinin-aiqtaba abáá kéitata Ítíráaeo anó-monoq-wayukama anókaq ááyaqtaa umá tirááe: “emá ayúwénana kóínaama Títaama” Arómani mú mikáq anó-naqa wení ‘aanábómá’ íma mánone. móra-nakoma wenamáárîq anómma yabíkái-nakon amé mékaan énama wemá Títaani webó-náqá mániye.” téta tirááe.  
\v 13 Pááírati yeráwáqô ten-áímmá ítátuwena Îtumma awíqma yainaí-nákóní abíqtáráq óqtamma maréq-uraapimma Ítiráaeo-wayukati yáabimma Káábatae tekáq Pááírati maraq máqe-uraiye.  
\v 14 taákaq máráaro. mi táoqa kótámaki-kanaaraq máqte-qtataaqa mamá óqtaa í-yúpáámíye. miráuma abaúgómá aúkáa-makaaq itana (12:00) Pááírati timá yímikaiye: “aónaaro! keráwáqtí anómma yabíkái-naqa maannámiye.” téna Pááírati tiráiye.  
\v 15 min-áímmá ítátuweta waayúkama ááyaqtaa umá tirááe: “nékaq akaao! nékaq akaao! wemmá kaapaq-yátáq ikámma aráápa maraao!” téta tewana Pááírati akáyáámá timá wíráabe umákena timá yímikaiye: “nóinabiyo! keráwáqtí anómma yabíkái-naqa kemá kaapaq-yátáq ikámma aráápa-makanuno?” téna titata uyátáraa-monoq-wayukama yauwéqma tirááe: “Títaama wenamáa ketáái anómma yabíkáimiye.” téta tirááe.  
\v 16 ááqibo miráitana Pááírati Îtumma yeqtiyáápi maréna kaapaq-yátáq ikámma aráápa-maraigaae téna yímikaiye.  
\s1 Îtumma kaapaq-yátáq ikámma aráápa-makaae.  
\p miráitata Îtumma awíqme yewana  
\v 17 wenamáárîq kaapaq-yámá aqména uráiye. ááqibo móra-anugon-awiqa “áqnón-ayaatane” ten-ánúráq kóuraiye. Ítíráaeo-wayukati yáabimma Kórákótá-anue.  
\v 18 mibáq Îtumma kaapaq-yátáq ikámma níri amá aráápa-makaraae. káqomma kaayaq-nákárátámá téba-tebaq kaayaq-káápáq-yátáq yíkamma níri amá aráápaq-mayiketa Îtumma aúkáapi ikámma kaapaq-yátáq aráápa-makaraae.   
\p
\v 19 Pááírati móra-aubama agamá kaapaq-yátáq aráápa-makaiye. min-áúbágómá mirá-tiraiye: “Îtuma Náátárêtibakene Ítíráaeo-wayukati anómma yabíkái-nare.” wemá mirá téna agatáiye.  
\v 20 min-áúkápáq Îtumma kaapaq-yátáq ikámma aráápa-makaraae. waaqókáq anó-marukapoata taígani-kayukama min-áúbámá yoráútaae. Pááírati Ítíráaeo-wayukati yáabikaraq” Arómani-aipikaraq Karíki-aipikaraqa agatáiye.  
\v 21 miráitata uyátáraa-monoq-wayukama Pááíratimma timá ámikaae: “‘Ítíráaeo-wayukati anómma yabíkái-nare’ té íagayaao! emá maará té agayaao. ‘maan-nákómá Ítíráaeo-wayukati anómma yabíkáuna-naqune tiráiye’ té agayaao!” téta tewana  
\v 22 Pááírati yauwéqma tiráiye: “kemá agamaráuna-aubama minnâ agamakáune.” téna tiráiye.   
\p
\v 23 ááiq-i-wayukama Îtumma kaapaq-yátáq ikámma níri amá aráápa-makatuwetama wení unáákáqtôma mamá yakáqma kaayaqté-kaayaqte-aqtoiq umáketa móra-mora umá yáátáá umátaae. wení aneke-káqtókáráq matáamma íma arááqtama-qtamma meyabaké kumátamakuraine.  
\v 24 wení aneke-káqtóyátábámá ááiq-i-wayukama ye íyáá téite urááe: “maaminnâ íma yakaráíyaqtaao! minnáraq aábêma kéyaananatanaa móra uyátainna-nakoma mayániye.” téta aábê yarááe. naayóbáq Áánûqtuni agamatá-kánnáábí tiráine. minnâ  
\q1 “ketí unáákáqtôma mamá yátáá umáyeta ketí unáákáqtôraq aábê yamá móra uyátainna-nako mayániye.”  
\m téna tiráiniq ááiq-i-wayukama mirá-uraae.   
\p
\v 25 ááqibo Îtuni kaapaq-yátágóní waaqókáqá wenanóagaraq wenanóani aúkogaraq wenáwîqa Máríaa Kárópatin ánáako Máríaa Máátarinigaraq itó-uma máqe-uraae.  
\v 26 Îtuma wenanóakaraq wení iyápó-annabike ôriq umá ákái-nakaraq mikáq itó-uma mááyana yimónatuwena wenanóamma timá ámikaiye: “aaragô, enáanima maamíye.” téna Îtuma wení iyápó-annabike móra ákái-nakoqtaba timátuwena  
\v 27 wení iyápó-annabike ákái-nakomma timá ámikaiye: “enanôma maamíye.” téna titana mikáké min-íyápó-ánnábíké-nákómá Îtuni anóama awíqmena mó yabírákaraiye.   
\p
\v 28 íbêqa aónaimma máqte-mayaima wenaboámá ámikai-mayaima mamá ánatagitana Îtuma tiráiye: “kemmá nonáá kétikaiye.” téna tiráiye. mirá kétimatuwenama máqtemma Áánûqtuni agamatán-áíkómá pááq íniye tiráiniq umá ánatagitana áraimma mirá-uraiye.  
\v 29 tawebímmá wááéni-nokaraq waaqókáq wáqe-uraiye. aináákáá-qtátááqnápó wááeni-nopi yamá atímma yátábi apiramá múte mamá Îtun óyaukaq makááe.  
\v 30 wááéni-nomma yaímma nátuwena mirá téna tiráiye: “maaminnâ ánatagiye.” mirá-timatuwena aqnómmá mamá awáutena pukuráiye.   
\s1 Îtumma kéuqtaae.  
\p
\v 31 mi táoqa kótámaki-kanaaraq máqte-qtataaqa mamá óqtaa í-yúpáárápóata Ítíráaeo anó-monoq-wayukama “arááq-yuma íma kaapaq-yátáq wáikaae” téta tirááe. aabáyaama Taabati-yúpáábóata anón-aawaqa naí-yúpáárápóata “yúma kaapaq-yátáráq íma wáikaae” téta tirááe. miráipoata min-Ítírááéó-wáyúkámá Pááíratimma ko ítama aónaraae: “yítauqa ko akáma yúma mamé mó yúwáaro téaq timáyikaao.” téta tirááe.  
\v 32 Pááírati ááiq-i-wayukama timáyíkáitata iréta Îtute yíkamo-nakoratati yítauqa ya akátaae.  
\v 33 ááqibo Îtukaq iréta aónaamma wemá pukuráitataboata wenaítauqa íma akátaae.  
\v 34 aanibo ááiq-i-wayukabike móra-nakoma wení waqtáánápó Îtun arautapí atáqtúwáitana mikáqá nokáráq naaegáráq aumé kukáiye.  
\v 35 minnáma kemmá timónai-nakoma watáa tiráimma min-áímmô timá minnâ áraimma tiráiye. kemmá timónai-nakoma wenamáárîq aónaraimma minnâ áraine. miráinaq mikáq keráwáqá tirummá amínoe.  
\v 36 Áánûqtuni agamatá-kánnáábí tiráiye:  
\q1 “íma móra wenayááqtáma akatínoe.”  
\m Áánûqtuni agamatá-kánnáábí tiráimma minnâ áraimma kéyipoana mi-qtátááqá pááq uráiye.  
\v 37 káqomma Áánûqtuni agamatá-kátáágómá kétiye:  
\q1 “waayúkama agaibamáráa-naqa aónainoe.”  
\m min-áíkómá mirá téna tiráiye.   
\p
\v 38 anaaékaq Yótêbi Aarimatéabake-nakoma wenamáárîq Pááíratikaq Îtun aúma mamé mó uqtamákainayaba ítama aónaraiye. Yótêbi Îtun anaaé wárái-naqanibo wemá Ítíráaeo anó-monoq-wayukati yáaqa kéikatenaboana aúpáq mirá-uraiye. Pááíratima kanaaráq mayániye téna titana Yótêbi Îtun-auma mamé kóuraiye.  
\v 39 Níkótímaatigaraq Îtumma ko aónainena nokáámma urái-nakoma wemá káwekaa-qtataakaraqa óq-yarake kugáqmatakaraqa mákama íráqôn-akuq-yataaqa ko maména uráiye. taíganipoana miráuma óqtakoraan-ummaa (34 kg) yaráiye.  
\v 40 miráitata máqtemma Ítíráaeo-wayukati yáaimma pukáa-kayukama kéuqtaani umá Îtumma uqtamákaiyeta urááye. yenákámá Îtun-auma matétarata paru-baru-wáqtóráké máqte-qtataaqa mamé i-qtátááqnápógáráq múqmûma útúyuweta ákûq-matawekaraq umá uqtamákaiyaqtaba mamá óqtaa urááye.  
\v 41 Îtuma pukái-marukaqa mipímmá yómmá wáqe-uraiye. mi-qtópímmá móra aúgen-oqtapi muríámmá waayúkama uqtamáyikaima wáqe-uraiye. min-óqtá-múríápímmá naayóbáqá móra-naqa íma uqtaráápine.  
\v 42 Ítíráaeo-wayukati máqte-qtataaqa óqtaa í-yúpáá pááq iné kéitataboata Îtumma min-óqtá-múríápímmá mó uqtamákaraaye.   
\c 20  
\s1 Îtumma uqtamákaraa-muriakare.  
\p
\v 1 áqnáabaq-yupaama Tótaaraqa maí-nókáápáqá paá íma aaqá iráqma tágaraitana Máríaa Máátarini Îtumma uqtamákaraa-muriamma waípaq iráiye. ya aónaimma muríán ótaken-oqtama paábaq matukááe.  
\v 2 miráitana wemá uyaaténa yauwéqma Tááímoni Pítaayaa min-íyápó-ánnábíké Îtuma ôriq éna ákái-nakonopaq uréna timá yímikaiye: “yeráwáqá uyátárai-nakomma uqtamákaraa-murianobake mamá náakarabi ketáá íaonaunabaqtaa wemmá ákaraae.” téna timá yímikaiye.   
\p
\v 3 Pítaayaa káqon-iyapo-annabike Îtuma ôriq éna ákái-nakote mikáq yuwéta uqtamákaraa-muriamma waípaq urááye.  
\v 4 yenákámá móraiq-moraiq umá uyaatéyamanibo káqon-iyapo-annabike Yóáane wemá Pítaamma kótamaqtuwena uqtamákaraa-muriakaq wenókáá iráiye.  
\v 5 awaútena kúreq umá aónaimma Îtumma útúyakaa-qtataaqa paá mibáq wáqe-uraitana aónaimanibo íma kumábékuraiye.  
\v 6 anaaékaq Pítaa iréna uqtamákaraa-murianobaq íma ko awé uráibo páátákáá kumábékuraiye. wemá útúyakaa-qtataaqa aónaimma mibáq wáqe-uraitana  
\v 7 aqnókáqô útúyakaa-qtataakoma íma tébakaqa útúyakaa-qtataakote wáqe-uraibo aokaq wenamáárîq útûma wáqe-uraiye.  
\v 8 Pítaan anaaépaq keqnáámmá wenókáámô yin-íyápó-ánnábíké-nákómá mi-múríánóbáqá kumábékena “Îtuma pukáipike itó-uma kóuraiye” téna wemá arummá ámikaiye.  
\v 9 taákaq máráaro. yeráwáqá mi táoqa íma ítama arútaraae. Áánûqtuni agamatá-kánnáágó téna “wemá pukáinabike itó-iniye” tiráine.  
\v 10 miráitata yenákámá yauwéqma naaópaq kóuraaye.   
\p
\v 11 pááqya-kanaabi anaaékaq Máríaa muríánôtaq itó-uma máena ibiqá yakáiye. paá ibiqá kéyarena wemá awaútena uqtamákaraa-murianobaq kúreq umá aónaimma  
\v 12 kaayaqá Áánûqtunopake kaqtó-nakoratama wayánúná káqtô mamarétarata Îtuni aúma wáqe-uraikaq máqe-uraaye. aqnómmá wáqe-uraikaq móra-naqa maraq máiten káqo-nakoma aítuqo wáqe-uraikaq maraq maéta urááye.  
\v 13 Áánûqtunopake-nakabike móra-nako tiráiye: “aaragô, nôraq itaawáq ibiqá kéyaraano?” téna ítama aónaitana min-íníkómá yauwéqma tiráiye: “yeráwáqá ketí uyátárai-nakomma maméta náabarabi wemmá mó-yukaawaq íkáonaune.” téna timá ámikaiye.   
\p
\v 14 mirá-timatuwena Máríaa waéqma aónaimma Îtuma mikáq itó-uma máqe-uraiye. miráimanibo wemá íma Îtue téna aónaraiye.  
\v 15 Îtuma wemmá ítama aónaraiye: “aaragô, nôraq itaawáq emá ibiqá kéyaraano? náawaqtabawaq emá abáá kéono?” téna Îtuma ítama aónaitana Máríaa yó-káwáá-nákó kétiyaa téna aúyánámmá ítátuwena wemá Îtumma yauwéqma timá ámikaiye: “anóko, emá wenaúmo mamé mó-yukema náakarabiyaa tiráátinaq wemmá ko máyáano.” téna min-íníkó timá ámikaiye.  
\v 16 Îtuma wemmá timá ámikaiye: “Máríaao!” titana waéqma Îtumma káonena timá ámikaiye: “Aráábuni!” wenáaimma “tirááti-naqa tíkáinare” téna timá ámikaiye.  
\v 17 Îtuma Máríaamma timá ámikaiye: “kemá ketibonôpaq paá íutaupo kemmá íyaqtoraao! ááqibo ketíbâqawaanopaq uréaq mó-tima-yimiyo. ‘kemá ketibogáráq keráwáqá keqtibogáráq ketí Áánûqtuma keráwáqtí Áánûqtuma máipaq kéuyune.’” téna Îtuma timá ámikaiye.  
\v 18 Máríaa Máátarinima Îtuni iyápó-annama mó-tima-yimikaiye: “kemá uyátárai-nakomma aónaraune!” téna timátuwena wemá Îtuma timámin-aimma timá yímikaiye.   
\s1 Îtumma wení iyápó-annama aónaraae.  
\p
\v 19 mimórá-Tótáágóní áqnáabaq-yupaaraq aabaúmá kupékinobaqa Îtuni iyápó-annama anó-monoq-wayukayaba yáaqa ikatétaboata máqeo-marukoni oqtamá umá aúyaqma akoqnáá umákaae. akoqnáá umákaamanibo Îtuma yúbáq ya itó-urena miráóo téna tiráiye; “kaayoné-yátááqá karáwáqtê waíno.” téna  
\v 20 timátuwena wenayáákaraq arautakáráq yirááténa itata wení iyápó-annama yeqtí uyátárai-nakoma aónéta ôriq umá yimuqá makááe.  
\v 21 keqnáámmá Îtuma timá yímikaiye: “kaayoné-yátááqá keráwáqtê waíno. ketibomá kemmá maa-márábímô timátíkárainiq umá keráwáqá móraiq umá maa-márábí kétimakaune.” téna  
\v 22-23 mirá-timatuwena yetôpaq aáma kéyimena tiráiye: “Aokaq-Áámá máyáaro. keráwáqô waayúkati kúmiq-yataaqa iyaabótuweqa ókaraq taákaq ímaraiyanama miráinata yeráwáqtí kúmiq-yataaqa áraimma íma wániye. ááqibo yeqtí kúmiq-yataaqa keráwáqá yáqtoqtoraiyatama yeráwáqtí kúmiq-yataaqa áraimma paá wániye.” téna Îtuma tiráiye.   
\p
\v 24 Îtuni iyápó-annabike móra-naqa Tómááti wenáwíkón áaimma “ábárawaaoma” tébakaqtema íma máitana Îtuma mikáq iráiye.  
\v 25 miráitata tébakaq-noiyapo-annama ókaraq-okaraq timá ámikaae: “uyátárai-nakoma aónatukaunatae.” téta tewana Tómááti maará téna yauwéqma timá yímikaiye: “ayáápimma níri-abuma íaoneq níri-apimma tiyáánaubiqa íguyeq tiyáámma watáán-ápímmá íguyeq éqa íma tirummá aménúne.” téna Tómááti timá yímikaiye.  
\v 26 ááqibo abapaké kaumo-yúpáámá ánatagitana Îtuni iyápó-annama keqnáámmá naaúpaqa mááwana Tómááti mikáq yetê máqe-uraiye. máqten-oqtama umá akoqnáá-umareta mááwana Îtuma yetúbáq ya itó-urena tiráiye: “kaayoné-yátááqá keráwátê waíno.” téna timátuwena  
\v 27 Tómáátimma timá ámikaiye: “ayáánaubiqa arúqma yúwénana ínaa tiyáámma aónaao. ayáámma arúqma yúwénana ínaa tirautapí kuyuwo. íbêkakemma arummá íámî-nakaan íyé arummá timiyo.” téna Îtuma Tómáátimma timá ámikaiye.  
\v 28 Tómááti yauwéqma tiráiye: “ketí uyátáraana-nakoma ketí Áánûqtumone!” téna Tómááti titana  
\v 29 Îtuma timá ámikaiye: “kemmá kétimoneboaa arummá kétimene. kemmá ítimonaa-kayukama yirummá kétimeta yimuq-yatáápí mánoe.” téna Îtuma tiráiye.   
\s1 Yóáane agatái-kannaagon-aaimma  
\p
\v 30 Îtuma netuqyaa anón-awaameq-yataaqa wení iyápó-annati yúrakaq imánibo máqtemma maa-kánnáábímmá íagataune.  
\v 31 ááqibo Îtuma minnâ “Metáíyae. Áánûqtun Áanikoe.” téq keráwáqá tirummá kámeqa wenáwîkake matúq-matuq umá mái-auwaraimma kanaaráq mayánóe. miráipoaq maamin-áímmá agataúne.   
\c 21  
\s1 Îtuma pukáipike itó-uma kéitata wení iyápó-annama Tááíbíriati-nokayukaq aónaraae.  
\p
\v 1 anaaékaq Táíbíriati-nokayukaq Îtuma wenamaarîq keqnáámmá ókaraq yiráátiraiye. maaminnâ náabarabi uráine.  
\v 2 Tááímoni Pítaa Tómááti wenáwíkon áaimma “ábárawaaoma” Natáánio Kéinabaq Kááriri-marupakene Yéberi áanikoratagaraq káqomma kaayaqá Îtuni iyápó-annabike-karatagaraq máqtemma komáé-yamae umá máqe-uraae.  
\v 3 Tááímoni Pítaa tébakaqa timá yímikaiye: “kemá noyááq-amaataq kégoune.” téna titata tébakaqa tirááe: “ketáágáráqtáá etê ónúnatae.” téta timámiqtuweta yeráwáqá máqtemma kóureta nopí-káárébí ko uyáqtama máeta uráámanibo yeráwáqá mi-nókáámmá íma móra-noyaaqa yáqtokaae.  
\v 4 aabáyaanapimma aabaú utáné kéitana Îtuma mikáq non áwábaq itó-uma máqe-uraimanibo wení iyápó-annama “Îtue” téta íaonaraae.  
\v 5 Îtuma yááyama timá yímikaiye: “iyáqô, yaímma-noyaaqa nanúna-yataaqtaa keráwáqá íyaq yáqtokaao?” téna titata yeráwáqá tirááe: “ímiye.” téta yauwéqma tewana  
\v 6 Îtuma timá yímikaiye: “keráwáqtí kúqômma nopí-káárégómá tiyáánuran-aukapaq yukéraq aónaaro. keráwáqá yaímma-noyaaqa yabitínoe.” téna titata yeráwáqá mi-kúqómmá yukéta yabitemmá noyáákoma ógikaitataboata íma kanaaráq yabitirááe.  
\v 7 Pítaa aneq-wáqtómá itokéna émáipoana Îtuni iyápó-annabike móra-naqtaba ákái-nakoma karámarena Pítaamma timá ámikaiye: “uyátárai-nakoe!” téna titana Pítaa ítátuwena wení óq-waqtoma mamá yatánáátá umá kéiyaipike nokaayúpí yáumeq-tagurena nokótaaqa yumáena Îtuma máipaq uráiye.  
\v 8 miráitata tébakaq-iyapo-annama nopí-káárébí iréta noyááqa ôriq éna ógikai-kuqomma yabitirááe. yeráwáqá non áwábakemma nékaqa ímiye (91 míta). paá waaqókápóana Îtuma non áwábake kanaaráq yááyama timá yímikaiye.   
\p
\v 9 yeráwáqá paábaq ya aqtaréta aónaamma ira ámûraaqa noyáákaraq yakaráq wáqe-uraaye.  
\v 10 ááqibo Îtuma timá yímikaiye: “yaímma-noyaaqa yáqtoraiyama mamé yero.” téna titana  
\v 11 Tááímoni Pítaa nopí-káárébí uréna taíbaq (153) anó-noyaaqnatomma mi-kúqópímmá ógikaimma yabitimá áwábaq móte yukáimanibo mi-kúqómmá íyarakuraiye.   
\p
\v 12 Îtuma timá yímikaiye: “aabáyaanapin-aawaqa yama nátuwero!” téna titata yeráwáqá aónaraae. wemá uyátárai-nare. tétaboata yúyánánóbáqá móra wení iyápó-annabike-nakoma íma “emá náawabono?” téna ítama íaonaraiye.  
\v 13 Îtuma iréna yammá mámá yímikaiye. miráuma keqnáámmá noyáákaraq yímikaiye.   
\p
\v 14 maaminnáma kaumobáq Îtuma pukáipike itó-urena wení iyápó-annama wenamáárîq yiráátiraiye.   
\s1 Îtuyaa Pítaama  
\p
\v 15 aabáyaanapin-aawaqa nátuwetama Îtuma Tááímoni Pítaamma timá ámikaiye: “Tááímonio, Yóáanen áaniko, áqnaabaq maami-qtátááqtábámá mú mikákáán umá keqtábá kákaiyo?” téna ítama aónaitana Pítaa yauwéqma timá ámikaiye: “uyátáraana-nako, emá káonaane. kemá ení aanábóbóana ôriq éna kétikaiye.” téna titana Îtuma timá ámikaiye: “miráínaa ketí máqte-tipi-tipi-araaqa aáwaqa yimiyo.” téna Îtuma tiráiye.   
\p
\v 16 keqnáámmá kaayapáq Îtuma Pítaamma timá ámikaiye: “Tááímonio, Yóáanen áaniko, kemmá emá ákáinaraq máuno?” téna ítama áonaitana Pítaa yauwéqma timá ámikaiye: “owé. uyátáraana-nako, emá káonaane. kemá ení aanábóbóana ôriq éna kétikaiye.” téna titana Îtuma timá ámikaiye: “miráínaa ketí tipi-típiraq yabíqma arutaao.” téna Îtuma tiráiye.   
\p
\v 17 kaumobáq Îtuma Pítaamma ítama aónaraiye: “Tááímonio, Yóáanen áaniko, ketí aanábó máano? téna Îtuma kaumobáq ítama aónaitanaboana Pítaamma arummá ôriq kéiye. miráitana Pítaa timá ámikaiye: “uyátáraana-nako, máqte-qtataaqtaba káonaane. emá áraimma káonaane. kemá ení aanábóbóana ôriq éna kétikaiye.” Pítaa téna timá ámitana Îtuma yauwéqma tiráiye: “miráínaama ketí tipi-típima aáwaqa yimiyo.  
\v 18 kemá áraimma kétima-amune. emá maabumô máema ení ámûrannama umááe. náakarabi ónááe ténabaq paá urááne. ááqibo anónuqma kéma kaapaq ayáámma árúqtuwe márenata yeráwáqá miráuma-katuweta ámûrannama umá kátuweta emá ‘íonaae’ tinnamánibo yeráwáqá náakarabi emmá awíqmeta wínoe.” téna Îtuma Pítaamma timá ámikaiye.  
\v 19 Îtuma min-áípí Pítaama náarabi umá puíniqtaba tiráiye. miráinana Áánûqtuni tágama-yataaqa múte yauwíniye. maamin-áímmá timátuwena Îtuma Pítaamma timá ámikaiye: “tinaaé waraao.” téna Îtuma tiráiye.   
\p
\v 20 Pítaama waéqma káqomma móra iyápó-annabike Îtuma ôriq éna ákái-naqa náawabi kaawéqá naapí Îtumma áiqtaabi agebaréna tiráiye: “uyátáraana-nako, náawawaq emmá namuro-wáyúkátí iyáápi maraí-náqá máiyo?” téna ítama aónarai-naqa yinaaé waqmé kéiye.  
\v 21 Pítaama aónatuwenama Îtumma timá ámikaiye: “uyátáraana-nako, wemmá nôraq inábiyo?” téna Pítaa Îtumma ítama aónaitana  
\v 22 Îtuma yauwéqma tiráiye: “ááqibo paá márainaq mi-kánááráq kemá yenúnama minnâ ení mayaíyábiyo? ení mayaímá paá ketinaaé waraao.” téna Îtuma timá ámikaiye.  
\v 23 miráipoata timá uréire máqtemma yirummá ámê-kayukabi urááe. maamin-íyápó-ánnábíké-náqá “íma puíniye” téta timá uréire urááe. ááqibo Îtuma íma weqtábá puíniye téna timá ámikaibo wemá tiráiye: “paá márainaq mi-kánááráq kemá yenúnama minnâ ení mayaíyábiyo?” téna tiráiye.   
\s1 aqtóráré.  
\p
\v 24 iyápó-annabike-naqa mimórá maami-qtátááqtábá aónaraipoana agatáiye. wemô tiráimma árain-aain-aimma ítaraunatae.   
\p
\v 25 paá taígani-qtataaqa Îtuma uráimanibo móra-moramo agamaráiyanama mútûq maa-márábímmá min-áúbágómá titipáá ínata yeráwáqá íma kanaaráq íráqôniq umá maránoe.