\id HEB - Usarufa 
\h Íbaru 
\toc1 Íbaru  aúbama Ítíráaeo-wayukama Îtukaq itáíq-itaiq kéo-yubaq 
\toc2 Íbaru 
\mt1 Íbaru  
\mt2 aúbama Ítíráaeo-wayukama Îtukaq itáíq-itaiq kéo-yubaq  
\c 1  
\p
\v 1 taíbaq-marupaqa taígani-aipaqa naayóbáqá Áánûqtu watáama títaubikoma timá yímikaiye. wení amuné-wáyúkábí timá yímikaiye.  
\v 2 íbêqa írêq-yupaama Áánûqtuma watáama wení áanikopi timá tímikaiqtaae. wenáanikaraq máqte-qtataaqa maragaráq wíyôkaraq tarôq uráimma Áánûqtu maami máqte-qtataaqa wenáanikoma ámikaiye.   
\q1
\v 3 Áánûqtu ómmá máitana  
\q1 wenáanikoma wenáuyawaare.  
\q1 Áánûqtu wenáanima wenáaimma matáitana  
\q1 wení watáagoma akoqnáá kéitana  
\q1 mútûq máá-marabima wení akoqnáágoni  
\q1 aménáápáqá wáiye.  
\q1 kúmiq-yataaqa mamá paábaqa mamá tiyuwénataa  
\q1 wemá áqnáabaq uyátárai-nakoni  
\q1 ayáánurapaqa maráq máqe-uraiye.   
\s1 áanikoma Áánûqtuma wení márûpake kaqtó-wayukama uyátáraiye.  
\p
\v 4 Îtuma aboánáwîkaqa matáitana maamin-áwíqá áqnáabaq máiye. Áánûqtu wení márûpake kaqtó-wayukama yetíwîqa anaaépaq mááe.  
\v 5 mórama kaqtó-nákóqtábá wenôpaqa Áánûqtu mirá-tiraiyo?  
\q1 “emá ketáanikoe.  
\q1 íbêq-yupaama kemá tiráunaboa  
\q1 ketáaniko emmá mamá pááq urááne.  
\q1 kemá enaboúne.  
\q1 emá ketáanimone.”  
\m téna mirá Áánûqtu móra kaqtó-nakoma wení márûpaq timá ámikaiyo? ímiye.  
\v 6 Áánûqtuma wení áqnáabaq-iyapoma áwíqmena maa-márábí kúmitana agamatán-áípí wé tiráiye:  
\q1 “Áánûqtu wení máqtemma kaqtó-wayukama  
\q1 wení márûpake wekáq  
\q1 yiraiyutaúmá áyáaro.”  
\m téna Áánûqtu tiráiye.  
\v 7 Áánûqtuni agamatán-áúbá-wánnáábí kaqtó-wayukayaba wení márûpaqa kétiye.  
\q1 “wení kaqtó-wayukama uwááraa káuqyikena  
\q1 marabí-káyúkáyábá yíwáqnaa íyábá  
\q1 ira utakáá káuqyikaiye.”  
\m téna  
\v 8 ááqibo wenáanitaba kétiye:  
\q1 “Áánûqtuo, ení akoqnááma máqte-tupaa  
\q1 watúq-watuq kéiye.  
\q1 ení maa-márá yabíqma  
\q1 íráqôniq umá kémaene.   
\q1
\v 9 íráqômma yanaí-yátáákón áaimma kákaimanibo  
\q1 táwîqtaba íma kákaiye.  
\q1 miráipoana ení Áánûqtuma  
\q1 mú mikákáá uyátárai-nakoma  
\q1 íráqô-maqtawema aqnókáqá atí-akarainikaa umá  
\q1 emá mamá múma  
\q1 anón-amuq-yataapi máqe-uraane.”  
\m téna tiráiye.  
\v 10 aúba-wannaabi ókaraq kétiye:  
\q1 “uyátárai-nako, áqnáabaq-kanaama  
\q1 maa-márá tarôq umá  
\q1 wíyômma enayáápike tarôq umákaane.   
\q1
\v 11 wíyôkaraq maa-márágáráq mamá  
\q1 táwîtawaa umáginibo  
\q1 emá aati-aati-yúpáámá paá mánone.  
\q1 wíyôkaraq maa-márágáráq mamá  
\q1 naayón-únáákáqtôraa umágínana   
\q1
\v 12 unáákáqtôma yatánáátá umágínikaa  
\q1 waéqma ínóne. ááqibo  
\q1 emá íma waéqma miráinonamanibo  
\q1 matúq-matuq umá paá mánoe.”  
\m mirá téna Áánûqtuni aúba-wannaabi kétiye.  
\v 13 abo Áánûqtu wení kaqtó-nakoma mórama wé téna timá ámikaiyo?  
\q1 “emá ketiyáánurapaq maraq mááo.  
\q1 abo anaaékaq ení namuro-wáyúkámá  
\q1 ení aménáápáqá maránúne.”  
\m Áánûqtuma móra kaqtó-nakoma mirá téna timá ámikaiyo? imiye.  
\v 14 máqte kaqtó-wayukama Áánûqtunopake aágoma mááe. máqtemma náayuwabi wenáamo yabiyína-waigo yiwiránî-kayukama yemmá yíwáqnaa ínéna kétima-yikaiye.   
\c 2  
\s1 Áánûqtu ketáámô tiwiránîqtaama anó-qtataare.  
\p
\v 1 maami árain-aimma ítáanataa yáqtoqma akoqnáá éta íma yuwákétaa ketáá kónunatae. yuwéta Áánûqtuni aipiké paábaq kóyabae.  
\v 2 Áánûqtuni márûpaq kaqtó-wayukati watáama áraimma wáqe-uraiye. abo náawabi maamin áama ímo itáina-nakoabi ímo waráína-waigoma wení ápéqa mamá táígoma umákena pááq íniye.  
\v 3 abo ketáámô ketááí anómo kuqtiwirániqtaama íma yáqtoqma ketááí táígon-anonnama kanaaráq yuwíqtuwe kónunataabiyo? uyátárai-nakoma wenamáárîq áqnáabaq timá-timenataa maaminámo kuqtiwirániqtaba wenáama itáíya-kayukama ketáá timónama áraine timá tímikaiqtaae. yeráwáqá timónamataa áraine tíyana  
\v 4 Áánûqtuma anó-maiyaigokaraqa timónamataa áraine tíno. Áánûqtuni akoqnáá-aikogaraq kéqoke-kaqoke mamá pááq uráitana Áánûqtuma ákáimma wení Aágoma yaímma aarawaamá mamá yímikaiye.   
\s1 Îtuma ketáá kuqtiwiráni-waigoni wenáúwáayama máiye.  
\p
\v 5 Áánûqtuni márûpake kaqtó-wayukayaba téna wení aúge-marayabataa túnnayaba “yabíyéro” ítima yímikaiye.  
\v 6 Áánûqtuni aúba-wannaabi móra-nakoma Tébiti ibí mirá téna:  
\q1 “o Áánûqtuo, waayábámá nóina téaq  
\q1 aúyánápímmá kéitaano?  
\q1 waayúka-araaqtaba nóina téaq  
\q1 weqtábámá kéyabi eno?   
\q1
\v 7 pááqya-kanaama waayúkati áwîqa  
\q1 Áánûqtuni márûpake kaqtó-wayukati yíwîkoni  
\q1 yinaaépaq makááne.  
\q1 emá anómma tágama-yataaqa káme.  
\q1 waagónáwîqa múte kéyauyone.   
\q1
\v 8 emá máqte-qtataaqa wenaítaupi maráánana  
\q1 wemá mi-máqté-qtátáákáq yabíkáiye.”  
\m téna tiraíye. áraimma Áánûqtuma máqte-qtataaqa wenaítaupitaa makáimanibo ketáámá íma íbêqa káonaunatae. waayúka-araakoma maa-márábí yabíkáiye.  
\v 9 ááqibo Îtuma káonaunatae. wemá Áánûqtuni márûpaq kaqtó-wayukati yiménáápáqá wenáwîqa pááqya-kanaama wáqe-uraiye. aú-tiqtababoana Áánûqtuma tágama-yataaqa aména anón-awiqa ámikaiye. miráuma Áánûqtuni íráqôniq umá Îtuma máqte-kayukayaba pukéna íráqôniq umáyikaraiye.  
\v 10 Áánûqtuma máqte-qtataakoni áaimma máena maami-máqté-qtátááqá tarôq uráiye. wemá taígani-kayukama yiwíqma tágama-yataaqa yimíniqtaba kákaiye. miráitana anón-au-tiqa aménama maamin-áú-tíqtábámá yíwíqme wí-yátááqá mútûq pááq umá Îtuma ámikaimma áqnáabaq-kanoqa yauwéqma kuqtiwirániqtabataa kumíniye. Îtuma wenamáa waayúkama Áánûqtunopaqa yabíkáá-yuma  
\v 11 we mamá íráqôniq umáyíkaraiye. miráuma-yikarai-naqa íráqôniq umá yíkarai-kayukaraq wegáráq yagaroqtamá yiboámá mimóráé. miráipoana Îtuma maami íráqô-kayukayaba “ketúnabaro” téna yááyama tíyátábá minnáyaba íma agaé kéiye.  
\v 12 agamatán-áípí mirá téna:  
\q1 “Áánûqtuo, enáwîqtabama ketúnabakaq ténúnama  
\q1 áíqma kuqtááyan-aukaapimma  
\q1 enáwîqa múte yaúma ibí tenúne.”  
\m téna kétiye.  
\v 13 óq-wataama téna:  
\q1 “Áánûqtu kemá weqtábá onana  
\q1 wé tiwíqma mamá aakaq tíkániye.”  
\m ókaraq téna:  
\q1 “kemá Áánûqtuma tímikaini-iyaporawate máune.”  
\m téna kétiye.  
\v 14 miráuma maamin-íyápóráwáqtábá yeráwáqá yúgaraq naaegáráq máapoana Îtuma yeráwáqtí yúraa umá waayúkati yáaikaa umá paá máqe-uraimma puínéna uráiye. miráuraimma Tááqtaama mamá táwîq-umaqtuwanune téna aúgaraq naaegáráq kukáiye. Tááqtaani akoqnáárake aarawaamá pukááe. aarawaamá puíyábá ikatíq uráamanibo Îtu puyéna waayúkati watúq-watuq umá ikatí-yatááqá puí-yataaqtaba umáyikaraiye.  
\v 15 missing?  
\v 16 miráuma Áánûqtuni kaqtó-wayukama yíwáqnaa íkeimanibo Áabaraani áráabitima yíwáqnaa kéiye.  
\v 17 minnágon áaimma máqte-qtataakoma móraiq umá wenaúnabakaa uráiye. yeráwáqtí mú mikákáá anó-monoq-naqa Áánûqtu áwáqnaa umá auránipoana wé mamá wenaúnabakaa aúqyíkaraiye. wenaúnabakaa káuqyikaipoana waayúkayaba yabi-í-náqá áyaqa yímena yeqtí kúmiq-yataaqa mamá paábaq yuwéna awikáqtuwaniye.  
\v 18 wemá wenamáárîq makáténa aíq-yataaqa matáipoana íbêqa kanaaráq wemmô makatíya-kayukama kanaaráq yíwáqnaa íniye.   
\c 3  
\s1 Îtuni anón-awikoma Mótetin-awiqa uyátáraiye.  
\p
\v 1 Îtu Káríqtobi ketúnabaro, Áánûqtuni márûpaqtaba yááyarai-kayukama Îtumma aónaaro! wenamáa ketááí mú mikákáá anó-monoq-naqa mániqtabae téna timákaraiye. ketááí itáíq-itaiq umáe uí-yátááqá matáunanataa minnáyaba timákaraiye.  
\v 2 wemá kanaaráq aammá waqmá Áánûqtukaq itáíq-itaiq umá yabi íniboana Áánûqtu mi-máyáíyábá wemmá mamá pááq umákaraiye. Móteti miráurainiq umá Áánûqtuni waayúka aúkáapi itáíq-itaiq umá yabíkáine.  
\v 3 ítáaro. awaaméq-áíné. anón-awiqa naammô umáraina-waigoma áwîqa mú mikáq uyátá-maqma naakóní áwîre. mimóraiq umá Îtuma wení tágama-yataaqa uyátá-maqma Mótetini tágama-yataare.  
\v 4 máqten-naama wááti tarôq oné. ááqibo Áánûqtu wenamáa máqte-qtataaqa paá tarôq uráiye.  
\v 5 abo Móteti Áánûqtuni waayúkama aúkáapimma máqe-uraiye. wemá Áánûqtuni mayaí-nákómá máena wemá Áánûqtuni anaaékaq-wataama tiráiye.  
\v 6 ááqibo Îtu Káríqtoma itáíq-itaiq umá yabi-í-yátááqá áanikokaa Áánûqtun-annagoni naakáq yabíkáiye. ketáámá íma ikatíq owéta ketáá Áánûqtun awé éqtaama ketáámá Áánûqtuni naakáá umá kémaunatae.   
\s1 aammá íma itáiya-wayukama íma agaí-yátááqá mayánoe.  
\p
\v 7 Áánûqtuni Aágoma mirá kétiye:  
\q1 “Áánûqtuni áama íbêqa kéitema   
\q1
\v 8 íma áyapimma aráápaaro. ááqibo  
\q1 naayóbáqá ketíyaqa koko-márúkáq  
\q1 Áánûqtuma ámiqtukeqa mibáq  
\q1 wemmá makáqma urááe.   
\q1
\v 9 mibáq ketítaubikoma kemmá makaténa  
\q1 maqmá káonaae. abo kaayaq-wáyúká-kárítímáátímá (40 karitimaatiráqá)  
\q1 keráwáqá máqtemma kemá mayáuna aónaraae.   
\q1
\v 10 miráipona kemá tíyámma kéitaq tiráune  
\q1 ‘yeráwáqô ítáa-yuyanamma aati-aatimá  
\q1 táwî-yuyanamma kéiteta ketáaimma íkéitaae’  
\q1 téq tiráune.   
\q1
\v 11 kemá ítama moyáqá kéyeqa  
\q1 árain-aimma tiráune téna  
\q1 ‘yeráwáqá áraikapoaq íma ketôpaqa uyábéqma  
\q1 aagamá mánoe.’ téq tiráune.”  
\m téna Aánûqtuni Aágoma kétiye.  
\v 12 ketúnabaro, atéráaro. móra-nakoma keráwápíké íma arummá táwîgoni aúyánápí íma íno. Áánûqtu paá mái-nakoma máqtemma káonena waéqma wekáq íkewaraiye.  
\v 13 ááqibo máqte-tupaama wenáwaqnaa-wenawaqnaa ímmá íbêqa maamin íbêq-yupaa paá wáiye. miráitana kúmiq-yataakoni kaaqaari-áímmá tirummá mamá akoqnáá umá óqtakaa íumaginiye.  
\v 14 áqnáabaq Îtuqtaba kéonanataa tiwirániqtaae. aqtó-kánááráqá Îtuma tiwiráínaqtaa Îtu Káríqtote yagaroqtamá mánunatae.  
\v 15 Áánûqtuni aúba-wannaabi mirá kétiye:  
\q1 “Áánûqtun áama íbêqa keráwáqá kéiteqa  
\q1 ketirupimmô maréqa íma mamá óqtakaa oro.  
\q1 keqnáámmá títaubikomma  
\q1 Áánûqtumma íma awéqtaqtuwaaro!”  
\m téna aúba-wannaabi kétiye.  
\v 16 ááqibo náawaq Áánûqtun áama kéitena íma kéwaraiyo? máqte-kayukama Móteti yíwíqmena Íqtîbibake irái-yuma yeráwáqá ítaraae.  
\v 17 kaayaqté-kaayaqte tiyááka (40)-karitimaatibimma Áánûqtu náayuyabaq íyámma umáyíkaraiyo? wemá kúmiq-yataariq o-káyúkámá íyámma umáyíkaraiye. kokoq-márúpáqá púyôwana kokoq-márúpáqá máqe-uraa-kayukayaba Áánûqtuma áyámma umáyíkaraiye.  
\v 18 Áánûqtuma náayuyabawaq yanaan-áímmá téna “ketí aagaí-márúpáqá íuyabereq aagamá mánoe” tirááyô? mi-káyúkámá wenáámo aratê-kayukayaba tiráiye.  
\v 19 miráitaqtaa ketáá kéitaune yemá Áánûqtun-aama yirummá íkámepoana minnáyaba wení aagaí-márúpáqá íma uínóe.   
\c 4  
\s1 Áánûqtuni aarawaamá aagaaímô mayánôqtabae.  
\p
\v 1 Áánûqtuni akoqnáá árain-aimma uyábéqma wetê aagánúnayataba maamin-áráín-áímmá íma ánataginiye. miráipoana atéráaro. móra-nakoma keráwápíké mi aagaí-yátááqá íma mayáinabo.  
\v 2 naayóbáqá Mótetini waayúkama Áánûqtuni íráqô-kataama itéq oniq umá ítama ketáábikeqtaa Áánûqtuni watáama ítaraunatae. yeráwáqá ítaraamanibo maaminnáyaba íma yúyánámmá ítaraapoana Áánûqtu íma yíwáqnaa kanaaráq uráiye.  
\v 3 ketáámá tirummá améqtaama Áánûqtute uyábéqma káágaunatae. naayóbáqá Áánûqtuma min-áágáíyábá wemá tiráiye:  
\q1 “kema ítama moyáqá kéyeqa  
\q1 árain-aimma tiráune téna  
\q1 ‘yeráwáqá áraikapoaq  
\q1 íma ketôpaqa uyábéqma aagamá mánoe.”  
\m téq tiráune. maa-márámá tarôq umáqtúwáitana wení mayaímá ánatagitana mirá téna tiráiye.  
\v 4 Áánûqtun aúba-wannaabi téna:  
\q1 “abapaké kaayaq-yúpáámá Áánûqtu  
\q1 wení mayaímá yáqtorena aagaráiye.”  
\m téna kétiye.  
\v 5 mimórá-wátááyábá we kétiye:  
\q1 “yeráwáqá áraikapoaq  
\q1 íma ketôpaqa uyábéqma aagamá mánoe.”  
\m téna kétiye.  
\v 6 áqnáabaq-wayukama Áánûqtuni átê-wataama yirummá íamiketaboata Áánûqtute yeráwáqá íma uyábereta aagaímá matáámiye. ááqibo óq-wayukama Áánûqtu “kanaaráré” titata uyábéqma wetê kanaaráq aagaráranoe.  
\v 7 ááqibo móra-kanaama pááq éna mi-kánááyábámá íbêq-yupaama Áánûqtuma mirá téna ááyaraiye. mirá-timatuwena anaaékaq netuq-kárítímáátíráqá Áánûqtu Tébitikaq timá ámitana Tébiti mirá téna:  
\q1 “Áánûqtun áamo íbêq-yupaama  
\q1 keráwáqá kéiteqa  
\q1 ketirupimmô maréqa  
\q1 íma mamá óqtakaa oro!”  
\m téna Tébiti tiráiye.  
\v 8 Yótuama wení waayúkama yiwiráinatamo Áánûqtuni aagaíraq miráinana Áánûqtuma káqon íbêq-yupaama íma tíniye.  
\v 9-10 miráinaqtaa ketáá kéitaunatae. Áánûqtuni waayúkayabama móra-aagai-kanaama pááq ínanama náawabi Áánûqtute umma aagánímma wení mayaíyábá Áánûqtuma wení mayaíyábá aagaráinikaa umá aagániye.  
\v 11 ketáá íma yeráwáqá naayóbáqá uráániq umá aammá aratéqtaa íma yeráwákáá táwîq umágéqtaa íuyabekanikaa íonatae. ááqibo tirummá améqtaa akoqnáá éqtaama uyáberanunatae. Áánûqtute umma aagánúnatae.   
\p
\v 12 Áánûqtuni watáama aágaraq akoqnáágaraq máiye. púráámá kaayaq-átóbákékáá Áánûqtuni watáagoma áa kénaiye. minnágoma waayúkati aágogaraq arun-íyápógóní aúkáapi kábamiye. mimóraiq umá minnágoma arúbaraikaraq abikugúgóní aúkáapi kábamiye. miráipoana Áánûqtuni watáagoma máqte-tuyanakaraq máqten-akai-yataaqa kéyainaiye.  
\v 13 íma móra-yataakoma Áánûqtuni aúrapi yawáá kéiye. máqte-qtataaqa abarokáq wenamáa abarokáq pááq kéiye. maami-kátáágómá tiníkáá umá Áánûqtukaqa máqte-qtataaqa pááq éta abarokáq mirá-inoe.   
\s1 Îtuma ketááí mú mikákáá anó-monoq-nakoe.  
\p
\v 14 máqte-qtataaaqtaba ketáá téqtaa tirummá améqtaa mimórá-yátááqá yáqtoqma akoqnáá ónátae. ketááí anómma mú mikákáá anó-monoq-nakoma Îtuma Áánûqtumma áanikoma wemá Áánûqtunopaqa uyábékaiye.  
\v 15 ketááí mú mikákáá anó-monoq-nakoma ketááí aqnú-qtátááqtábá aruqtabá umátikaninakaa máiye. wemá makáqma keqtááráá uráimanibo kúmiq-yataaqa íma uráiye.  
\v 16 miráinaqtaa akoqnáá umá Áánûqtun amakaq ónátae. wetêma anómma íráqô-qtataaqa wáiye. wemá aruq-qtatáákáráq kaayoné-yátáákáráq ketáámá kéonanataa timíniqtae. miráipoaqtaa akoqnáá umá timuq-yatáápíké wenamaqtáá wení anómma íráqô-qtataakaq ónátae.   
\c 5  
\s1 mú mikákáá anó-monoq-nakoma Îtuma kanaaráq yauwéqma tiwirániqtaae.  
\p
\v 1 máqtemma mú mikákáá anó-monoq-nakoma máqte-kayukabike móra-nakoma wé timákena wení mayaímá Áánûqtun-aiyatababoana waayúkama yíwáqnaa íniye. wemá móra-mayaima máqten-amuq-yataaqa Áánûqtukaq aména waayúkati kúmiq-yataaqa yuwéna mamá paá umáyíkaraiye.  
\v 2 paá-wayukama kaayoné umá yímikaiye. aamá aratí-wáyúkágáráq áá íitai-wayukagaraq áyaqa kéyimiye.  
\v 3 mú mikákáá anó-monoq-nakoma wenamáárîq aqnú-qtátááríq uráipoana wemá wení kúmiq-yataaqtabama amuq-yatááqá Áánûqtukaq ámiqtuwenao.  
\v 4 móra-nakoma wenamáárîq wenáwîqa múte kéyauyenama íma mú mikákáá anó-monoq-nakoma aayubíniye. ááqibo Áánûqtuma min-nákómmá ááyena Êroni Mótetini ábâkoma wemmá ááyarainikaa uráiye.   
\p
\v 5 maamiráitana Îtuma mú mikákáá anó-monoq-nakoma ayúkaiye. miráitana Áánûqtu mi-máyáímá aména timá ámikaiye:  
\q1 “emá ketáanimone.  
\q1 íbêq-yupaama kemá enaboámá aúkáune.”  
\m téna timá ámikaiye.  
\v 6 mamá óqa téna móra-taoqa tiráiye:  
\q1 “emá anó-monoq-wayukama  
\q1 matúq-matuq ínóne.  
\q1 Merekítarekiraa anó-monoq-nakoraa  
\q1 matúq-matuq umá mánone.”  
\m téna tiráiye.  
\v 7 naayóbáqá Îtuma waayúkaraamo maa-márábímô máenama wemá Áánûqtukaq nunamupí ítama aónaraiye. Áánûqtu kanaaráq wemó puína-taoqa awiránitana Îtuma anókaq nunamupí téna ááyama ibiqá yakáiye. wenáúyánámmá Áánûqtumma ámikena Áánûqtuni aménáápáqá makáipoana Áánûqtu wení nunamummá ítaraiye.  
\v 8 Îtuma Áánûqtun áanikoma máqe-uraimanibo áiqnapo Áánûqtuni aammá waraíyábá ítama ánataraiye.  
\v 9 wekáq mútûq mamá pááq uráiye. áqnáabaq-naqa Áánûqtunopaq yauwéqmataa tiwiránîqtaba máena wenanaaé waráiya-kayukama matúq-matuq umá Áánûqtunopaq yauwéqma umánoe.  
\v 10 abo Áánûqtu wemá mamá pááq umárena mú mikákáá anó-monoq-nakoma Merekítareki wekáá uráiye.   
\s1 ketáá íma áráabi-iyaporaa onataao.  
\p
\v 11 Îtuma ketááí anó-monoq-naqtaba yaímma tiráunatae. keráwáqá yaákare túyánámmá kéitaapoana ketáámá taígani-qtataaqtaba kétunataamanibo ímiye.  
\v 12 íbêqa keráwáqá kanaaráá máekaq aúba-wayukama aayúbóro ááqibo keráwáqá kenamáárîq óqa aúba-naqtaba kéoe. keráwáqá Áánûqtuni áqnáabaq-wataagomma íkéitaae. akoqnáá-aawaqa íma pááq uráimanibo íbêqa paá anóani náaqtaba kéoe.  
\v 13 móra-waimo náámma náínama iyápóraa éna íráqô-qtataaqtababi táwî-yataaqtaba aúyánámmá íma kanaaráq itániye.  
\v 14 akoqnáá-aawaqa waayúkauraqti aáware. waayúkama yúyánámmá yokaa étama átê-yataakaraq táwî-yataaqtabagaraq kéiteta íráqôn-aikaraq kaaqaari-áíkáráq yúyánápímmá kanaaráq kéitaae.   
\c 6  
\s1 ketááí aamó itaí-yátááqá yáqtoqma akoqnáá ónátae.  
\p
\v 1 áqnáabaq timá-timena tirááti-yataaqa Îtuqtaba ítátukainaboaqtaa mé wíyaqtaakoma yokaa ónátae. ítáaro. móra-nakoma naakóní ábômma íma ókaraq-okaraq umá atáiye. ábômma ayáánaiq umáraa mayaípíkémmá íma Áánûqtuqtaba waéqma Áánûqtuma tirummá améqtaa ókaraq-okaraq íma kéutaunataamanibo kímorabaq kémiraunatae.  
\v 2 maami máqté-maqte-nomma peraíyátábámá ayáámma maraíyátábámá pukáiyapike atóbamayikaiyatabama Áánûqtuni matúq-matuq umá yainaí-yátááqtábámá maamirá-qtátááqtábámá kéitaapoana aati-aatimá túyánámmá íitanatae.  
\v 3 ááqibo mé wíyaqtaakoma yokaa ónátae. Áánûqtuma “kanaaráré” tínaqtaama ko yokaa ónúnatae. yaímma-wayukama Áánûqtun-aabike paábaq arábaguraae.  
\v 4-6 naayóbáqá Áánûqtuni ómmá yúyánápímmá pááq urááe. yímikai-qtataaqtaba Áánûqtunopake pááqyamma matukááe. Áánûqtuni Aágoma yetirunóbáqá mamá yáíkaiye. Áánûqtuni átê-wataama akoqnáágoma yínîqtaba ítaraae. Áánûqtun-aabike maa-káyúkámá móragaraq yeqtí mayaíbíkémmá íma Áánûqtuqtaba waéqma kanaaráq aúgeniq íinoe. kanaaráq mirá étama áraimma ókaraq Îtu Káríqtoma wemmá kaapaq-yátáq abarokáq ikákaanikaa kéopoana wení aagaí-yátááqá móragaraq uíniye.   
\p
\v 7 ítáaro. awaaméq-áíné. mararáq aaqá kéyitana íráqôniq umá kéwaiye. abo mi-márágómá íráqôn-aawaqa yíména aarawaamá yíwáqnaa kéiye. Áánûqtu mararáq íráqôniq kéumayikaiye.  
\v 8 maragómá áwáábiq-yataakaraqo námagaraa-karaqo wáinanama íma íráqô-marama wáiye. Áánûqtu aúyánápí táíq ínana mamá kanaaráríq íumakena anaaékaq iragómá káginiye. ketáámá mararáá umá máunatae.   
\p
\v 9 ketí aanábô, ketáá mirá téqtaamanibo keráwáqtí íráqôn-aimma kéitaunatae. yauwéqma kuqtiwirániqtaba keráwáqá uyátá-maqma íráqô-qtataaqa matááe.  
\v 10 Áánûqtuma aati-aatimá waayúkaraqa arupú-yataariq kéiye. wemá keráwáqtí íráqôn-aaiqtabama íma awimmá kániye. keráwáqtí wemmá amí-yátáápíkémmá keráwáqá wení waayúkama yíwáqnaa kéoe. owé. keráwáqá paá yemmá yíwáqnaa uqté kéuyowana Áánûqtuma minnáyabama íma awimmá kégaiye.  
\v 11 keráwáqá máqtemma móra-mora-yuma keráwáqtí karuwaaq-yátáákáráq itáíq-itaiq í-yátáákáráq yáqtoqma akoqnáá oro. mirá kéiyanama keráwáqá awé kéo-qtataakoma áraimma abarokáq íniye.  
\v 12 keráwáqá kaúbîq-wayukaraa íyábá ketáá íkétikaiqtaamanibo aamá itaí-wáyúkáráá umá yaákare awé umá máero. miráiyana naayóbáqá Áánûqtuma yimínín-aimma timá yíkaraiqtaba wení iyápó-annama keráwáqá miráráá umá mayánoe.   
\s1 Áánûqtuni akoqnáá árain-aiqtaba ketáá waqmá akoqnáá umá kanaaráq ónátae.  
\p
\v 13 naayóbáqá Áánûqtuma Áabaraamma árain-aimma akoqnáá umá timá ámikaiye. íma móra-awikoma Áánûqtun-awikoma uyátá-maqma wáipoana Áánûqtu wenamáárîq wenáwîqa yamá akoqnáá umá tiráiye. miráitana Áánûqtu maamin-áráín-áímmá Áabaraamma timá ámikaiye:   
\q1
\v 14 “ketí waaroqá améq  
\q1 ayáqtááq-iyapo-annama aménúne.”  
\m téna timá ámikaiye.  
\v 15 Áabaraama yaákama awé uráipoana anaaékaq Áánûqtuni árain-aimma matáiye.   
\p
\v 16 móra-nakoma áraimma yanaan-áímmá kémayena wemá mú maqmá uyátárai-nakonin áwîqtaba kétiye. kémaiyenama min-áíkómá mamá káqo-yuti yáama mamá káraapamayikaiye.   
\p
\v 17 mayánô-kayukaraq Áánûqtuni akoqnáá-arain-aimma “íma waeránúne” téna kéyiratena wení yanaan-áíkáráq árain-akoqnaa-aikaraq mamá aráápapa uráiye.  
\v 18 mi-kááyáq-áíkómmá íma kanaaráq waeráyóye. Áánûqtu kaaqaarimá kanaaráq íma tíniye. miráinaqtaa akoqnáá-aimma maéqtaa Áánûqtunopaq wetê uyábéqma aagamá mánunatae. Áánûqtuni yanaan-áíkómmá akoqnáá umátikainaqtaa ketáámá awé únna-yataaqa waaqókárîq immá kéiteqtaa kéyaqtoraunatae.   
\p
\v 19-20 ketáámá awé únna-yataakotaama akoqnáá umá aráápai-yataare. óqtakoma móra-yataaqa nokaqá aráápai-itana ító íníkaa miráráá umá ketááí akoqnáá aráápai-nakoma tirun-íyápómá káraapaiye. mú mikákáá anó-monoq-nakoma aokaq-náúpáqá anó-tabaraabe-oqtagoni anaaépaq uyábéráinikaa umá Îtuma umátikenataa Áánûqtunopaq wenokáá áqnáabariq umá uyábékaiye. Merekítarekiraa umá pááq uráimma matúq-matuq umá mú mikákáá anó-monoq-naqa mániye.   
\c 7  
\s1 Merekítareki mú mikákáá anó-monoq-nakoe.  
\p
\v 1 Merekítareki wemá anómma yabíkái-nakoma (kíni) Téiramapaq máqe-uraiye. wegáráq mú mikákáá Áánûqtuni anó-monoq-nakoe. naayóbáqá Áabaraama máqtemma anómma yabíkáa-kayukama yíkamena yauwéqma wení márûpaqa kóuraiye. aakaq aúyaqma Merekítareki Áabaraamma aónena waaroqá ámikaiye.  
\v 2 abo Áabaraama Merekítareki tiyáákabikemma móra ámikaiye. Merekítareki wenáwîqa kaayaq-ááíné. mórama kateko-yátáákóní anó-nakoni káqon-awiqa Téiramapaq-ano-naqa wenáaimma kaayoné-yátáákóní anó-naqa wáiye.  
\v 3 Merekítarekini anóaboagaraq iyápó-annagaraq íma mááe. anóama marákárai-kanaagaraq puínî-kanaayatabama móra-nakoma íma ítaraiye. wemá Áánûqtun áanikoraa umá máena wemá mú mikákáá anó-monoq-naqa matúq-matuq umá máiye.   
\p
\v 4 aónaao! maamin-náqá mú mikákáá anómma máqe-uraiye. áqnáabaq-annabike anó-nakoma Áabaraama Merekítarekima áapike máyáimma tiyáákabike mórama ámikaiye.  
\v 5 anó-monoq-wayukama Aríbae-annabike tiyáákabike mórama Ítíráaeo-wayukabike maténa yeqtí ámáamma mirá téna timá yímikaiye. mimórá-máráráké-káyúkábíké yemá áwîkaamanibo yeráwákáráq Áabaraani iyápó-annama mááe.  
\v 6 Merekítareki Aríbae-annabike íma máimanibo Áabaraama Áánûqtu wení árain-aimma timá ámikai-nakoma wepíké maténa Merekítareki waaroqá ámikaiye.  
\v 7 minnnáma ketáámá ítaqtukaunatae. waaroqá ámikai-nakoma anómma uyátá-maqma móra-waima matáíniq umá máiye.  
\v 8 anó-monoq-wayukayataba Aríbae-annabike yemá móra tiyáákabike matáámanibo yeráwáqá puyí-wáyúká áátuqma mááe. ááqibo Merekítareki móra tiyáákabike matáiye. weqtábá Áánûqtun aúba-wannaabi kétiye wemá paá máiye.  
\v 9 maamin-áímmá waéqma áaimma miráuma wáiye kétunatae. Áabaraama wemô meyánîq móra tiyáákabike éna Aríbae wepí mamá meyánîq uráiye.  
\v 10 Merekítareki mi-túpáá Áabaraama aonéna Aríbae aboán ayááqtapi máqe-uráiye.   
\s1 aúge anó-monoq-nakoma naayó anó-monoq-nakoma paá umáyíkaraiye.  
\p
\v 11 naayóbáqá Ítíráaeo-wayukama ámáan-aimma Aríbae-annabike matéta anó-monoq-wayuka máqe-uraae. yé mayaí máyáamma kúmiq-yataaqa íma matukáápoana mórama anó-monoq-naqa Merekítarekiraa pááq uráimma wé mamá Éroniraa umá máqe urááyô? ímiye.  
\v 12 abo anó-monoq-wayukamo waeráiyana miráipoana ámáan-aikaraq waerániye.  
\v 13 Îtuqtaba mi-kátáá-wátáá Áánûqtu tiráimma wemá káqon-annabikene. wenánnábíkémá móra-nakoma anó-monoq-naqa íma máiye.  
\v 14 ketáá aónaqtukaunatae. wemá Yútaa-wayukabike móra-annama máqe-uraiye. abo Mótetima wení watáabi anó-monoq-wayukayataba min-ánnátí yíwîqtaba ítiraiye.   
\s1 Merekítarekikaa Îtuma anó-monoq-nakoma matúq-matuq umá máiye.  
\p
\v 15 káqon anó-monoq-naqa Merekítarekiraa pááq kéipoana uyátá-maqma abarokáq pááq kéiye.  
\v 16 ámáakaraq wenánnagaraq miráipoana íma anó-monoq-nakoma máqe-uraiye. máátoqo mái-yataakoni akoqnááyaba miráipoana wemá anó-monoq-nakoma ayúkáiye.  
\v 17 weqtábá Áánûqtuni aúba-wannaabi téna: “Merekítarekiraa anó-monoq-nakoraa matúq-matuq umá emá mánone.” téna kétiye.  
\v 18 naayón-ámáámmá íma mamá arútááwaniq owana Áánûqtu paábaq yuwéna  
\v 19 Mótetini ámáamma ítama arútááwaniq máqte-qtataaqa mútûq pááq íyábá íma kanaaráq uráiye. miráipoana Áánûqtu aúgen-amma uyátá-maqma íráqôn-amma wé itáimma minnánapo wemmá waaqókáq ketáámá kanaaráq yenúnatae.   
\p
\v 20 anó-monoq-wayukaraqa naayóbáqá Áánûqtuni yanaan-áímmá yetê íma wáqe-uraimanibo Áánûqtuni yanaan-áímmá íbêqa wáiye.  
\v 21 Áánûqtuni yanaan-áínápó Îtuma anó-monoq-nakoma aúkáitana maami yanaan-áímmá Áánûqtu timá ámikaiye: “kemá uyátárai-nakoma yanaan-áímmá kétunama ketúyánápíké íma waeránúne. emá anó-monoq-nakoma matúq-matuq umá mánone.” téna timá ámikaiye.  
\v 22 miráuma Îtuma aúgemma anóna-anon-aiqtaba akoqnáá-awaameqa máiye.  
\v 23 naayóbáqá waamá púyo-kanaagaraq máqe-uraapoata netuqyaan-ánó-mónóq-wáyúkámá máqe-uraamanibo pukurááwata yeqtí mayaímá paá íma máqe-uraae.  
\v 24 ááqibo Îtuma anó-monoq-naqa matúq-matuq umá máipoana wení mayaímá aati-aatimá tíwáqnaa kéiqtaae.  
\v 25 Áánûqtunopaq kéyewana Îtuma tíwáqnaa kéiye. aarawaamá Áánûqtuni waaqókáq Îtun áwîkaq íyana yemmá Îtuma kanaaráq matúq-matuq umá yiwirániye. nunamupí Áánûqtukaq ítáinana tíwáqnaa íniqtabae téna Îtuma matúq-matuq umá máiye.   
\s1 Îtuma mú mikákáá anó-monoq-nakoma kanaaráq tíwáqnaa ínîqtaae.  
\p
\v 26 maamiráuma mú mikákáá anó-monoq-nakoma kanaaráq tíwáqnaa ínîqtaae. Îtuma kateko-yátááqtábá aokaq-náré. agaemá í-yátááqá wepí íma wáiye. kebó-yátáákáráq kúmiq-yataakaraq íuraiye. wemmá kúmiq-wayukabike ókaq yaráqma Áánûqtu akéna wenáwîqa máqtemma uyátá-maqma Áánûqtuni márûpaqa Áánûqtu makáiye.  
\v 27 wemá óq-ano-monoq-wayukaraa íma máqe-uraiye. óq-ano-monoq-wayukama máqte-tupaama yeqtí kúmiqtabagaraq waayúkagoni kúmiqtabagaraq máqte-tupaama Áánûqtukaq ámiqma kánataae. ááqibo Îtuma íma mirá kéiye. Îtuma ámiqma ánataitana wenaúma máqte-kayukayaba kímorabaq uráipoana keqnaammá ókaraq agamá amuq-yatááqá íbêqa ketáámá kanaaráq kéyuwaunatae.  
\v 28 naayóbáqá Mótetini ámáan-aikoma anó-monoq-wayukama yááyama yegáráq kateko-yátááqtábá mútûq íma pááq urááe. anaaékaqa Áánûqtuni yanaan-áímmá wáitata wenáanimma ááyama kateko-yátááqtábá wegáráq mútûq pááq uráimma matúq-matuq umá máiye.   
\c 8  
\s1 Îtuma árai-monoq-naopaqa anó-monoq-nakoma máqe-uraiye.  
\p
\v 1 minnáyaba kétunatae. mú mikákáá anó-monoq-nakoni yanaa-nákóní ayáánurapaq-amakaq Áánûqtuni márûpaqa Îtuma maraq máqe-uraiye. paábaq-yataaqa Áánûqtu wenamáa íni-qtataaqtaba Îtuma árai-monoq-naupaqa Áánûqtuni márûkaqa mú mikákáá anó-monoq-nakaa kaqtó kéiye. min-áráí-mónóq-námmá maa-márábí móra-nakoma íma tarôq umákaimanibo Áánûqtu wenamáa tarôq umákaiye.  
\v 2 missing?   
\p
\v 3 máqtemma mú mikákáá anó-monoq-wayukama yenamáa ááyama améta waíwaamma Áánûqtukaq agatááe. ketááí mú mikákáá anó-monoq-nakoma wegáráq amíni-qtataaqa mirá íno.  
\v 4 Îtuma maa-márábí máinanama móra anó-monoq-nakoma íma pááq íniye. nôraq itanábiyo? Îbaru-wayukati anó-monoq-wayukama ámáaqtabama agamá amuq-yatááqá paá kéoe.  
\v 5 maa-márábí anó-monoq-wayukama yeqtí mayaímá paá amammá Áánûqtuni márûpaq-yataaqtabama wááe. miráuma naayóbáqá Mótetima monoq-námmá tabarááberaq-namma wé inéna itana Áánûqtu timá ámikaiye: “amammá yabíqma aruté máqte-qtataaqa tarôq umá anuraqá áráátúnna-amamma emá waraao.” téna Áánûqtu timá ámikaiye.  
\v 6 mimóraiq umá maa-márábí anó-monoq-wayukati mayaímá Îtuni mayaímá wáqe-uraimma paá-amane. mi-máyáígómá káqo-monoq-wayukati mayaímá uyátáraiye. wemá anóná-anon-aikoni aúkáapi-naqa máiye. min-ánóná-ánón-áíkómá anaaékaq iréna naayón-ánón-áíkommá uyátáraiye. akoqnáá-arain-aikoma naayón-ákóqnáá-áráín-áímmá uyátáraiye.   
\s1 aúgena-aikoma naayón-áímmá uyátáraiye.  
\p
\v 7 árai-kataama Áánûqtu Mótetimma timá ámikaimanibo min-áqnáábáq-áímmá arútágitana ókaraq árain-aimma Áánûqtu íma pááq umá tiráiye.  
\v 8 abo Áánûqtuma aarawaatí aqnúnîq í-yátááqá pááq owana minnáyaba óqa tiráiye:  
\q1 “uyátárai-nakoma kétune.  
\q1 ‘ítáaro! mi-kánáá pááq ínaq  
\q1 aúgemma anóná-anon-aimma  
\q1 Ítíráaeo-wayukagaraq Yúta-wayukagaraq  
\q1 téite ónúnatae.   
\q1
\v 9 maamin-áímmá yetítaubikote  
\q1 Íqtîbibake yeqtí yiyáákaq yáqtoqma  
\q1 yiwíqmeq kéweq maamin-áímmá téite  
\q1 únna-aiqtaa íma wániye.  
\q1 maami anóná-anon-aiqtabama  
\q1 yeráwáqá íma matúq-matuq umá  
\q1 íma yabíqma itáíq-itaiq uráápoana  
\q1 yemmá íyimonaraune.’”  
\m téna uyátárai-nakoma tiráiye.  
\v 10 naayó-kánáámá ánatainana aúgemma anóná-anon-aimma Ítíráaeo-wayukate téite ónúnatae:  
\q1 “ketí aúgen-amaan-aimma yirupí yiménúnama  
\q1 yeqtí yúyánápí agamaránúne.  
\q1 kéq kenamáa yeqtí maníkómá máenata  
\q1 yeráwáqá ketí waayúkama mánoe.  
\q1 máqtemma kemmá yeqtúyánápí  
\q1 ítama ánatatuwanoe.   
\q1
\v 11 miráipoana yeráwápíké móra-nakoma  
\q1 íma móra-mora-naqa mamá aráátinimanibo  
\q1 íma móra-mora aúnabakaq mamá téna  
\q1 ‘emá uyátárai-nakoma aúyánámmá ítaao.’  
\q1 téna ítiniye.  
\q1 máqtemma paá-wayukagaraq anó-kayukagaraq  
\q1 kemmá akoqnáá umá timónanoe.   
\q1
\v 12 yeqtí kúmiq-yataakaraq kebó-yátáákáráqtábámá túyánámmá  
\q1 móragaraq íma itánúne.  
\q1 yeqtí táí-yataaqtabama tíyaqa kéyimune.”  
\m téna Áánûqtu tiráiye.  
\v 13 wemá aúgemma anóná-anon-aimma téna áqnáabaq-aikoma naayómmá aúkuraiye. máqte-qtataakoma mamá naayómmá aúkínana pááqya-kanaabi aúyokiniye.   
\c 9  
\s1 naayó mú mikákáá anó-nakoma amí-yátááqá maqmá waíwaakoni naaebíké ámikaiye.  
\p
\v 1 áqnáabaq anóná-anona Áánûqtuma tiráiye. ámáan-aikoma monoq-ámáán-áíqtábámá anó-monoq-naqtaba Áánûqtunopaqtaba iténa tiráiye.  
\v 2 anón-owa-namma umá yaúmakaae. móra anó-namma aráqmata-naupaqa wáqe-uraiye. mipí aokaq-yátááqá ókáráq yaaregáráq aáwakaraq Áánûqtuma áméma wáqe-uraae. mimórá aráqmata-naupaqa “paábaq Áánûqtuqtaba” téta tirááe.  
\v 3 anó-tabaraabe min-áráqmátá-náúpákáráq móra pááqyan-araqmata-naupakaraq aúkáapimma wáqe-uraiye. mi-pááqyámmá “aati-aatimá paábaq Áánûqtu wenamáaqtabae” téta tirááe.  
\v 4 mipí ákûq-umumma í-yáárégáráq Áánûqtuni anóná-anon-aimma óqtan-anaakaraq íráqô-kaapaa-anagaraq mútûq-aayapa yawááq umá ánáákumakae. kétibi kaumo-yátááqá wáqe-uraae. minnâ íráqô-kaapaa-taapepimma wíyôpaken-aawaqa Áánûqtu Mótetimma ámitana Éroni yátágoma wekáq árumma utamá ána yaitana kaayaq-óqtá-kánnáábí Móteti agatáiye.  
\v 5 ketímûraaqa íráqô-kamma Áánûqtunopake yirááténa yeqtí yááyakoma ámûraaqa kúmiqa paá umáyíkaraipaqa yaí káqmareta móra-mora umá máqe-uraae. maami-káqá mútûq-aaimma íma timá ámiqma ánataraiye.   
\p
\v 6 mi-qtátááqá yokaa-yokaa uráitana anó-monoq-wayuka oqta-áwáátáq-náúpáqá aati-aatimá monoq-máyáíyátábá uyákéberaae.  
\v 7 mú mikákáá anó-monoq-nakoma wenamáa naaúnurapaq kanaaráq uyákéberaiye. máqte-karitimaatima kímora-yupaa wemá uyábékena naaégáráq maména maami amuq-yatááqá Áánûqtukaq ámikaiye. miráuma aarawaatí kúmikaraq wení kúmikaraq paá umáyikaniye.  
\v 8 mútûq yokaa ínôqtaba Áánûqtuni Aágoma kétiraatiye. anón-owa-namma wení mayaígáráq paá wáimma Áánûqtunopakaraq íma agaro umá oqtamá ítaiye.  
\v 9 maamin-ówá-mónóq-námmá awaaméqá maa-kánááyábá nóinaq tiráátiniqtaabiyo? minnâ káqo-kaqo-kamma ikámma Áánûqtukaqa ámiqtukaiqtaba káqo-qtataaqa agayétama íma yetirummá mamá kanaaráq yokaa ínoe.  
\v 10 maamirá-qtátááqá aáwaqa néta nommá néta aíyábámá nommá peréta íyábámá paá ámáamma wááe. mirái-yataaqa naayón-ámááqtábámá waítata Áánûqtu anaaékaq íráqômma uyátá-maqma-amma waékáiye.   
\s1 Îtu Káríqto keqtááyábá naaemá ámikaiye.  
\p
\v 11 Îtu Káríqto wemá íráqô-qtataaqtaba íbêqa wenókáá máena mú mikákáá anó-monoq-nakoma minnáyaba kukáiye. árain-owa-namma wemá kéena uyátá-maqma anóne. waayúka iyáánapo íma tarôq urááe. maa-márábí tarôq í-yátááqá íwaimanibo árai-monoq-naupare.  
\v 12 Îtu Káríqto Áánûqtunopaqa uyábéráima kímora-taoqa máqtemma keqtááyábá uyábékuraiye. méme-naaegaraq purumakaa-nááégáráq ímataibo ímiye. wení naaegómá wenamáa maténa ketááí kúmiqa mamá yauwéqma matúq-matuq umá máiyaba tiwiránîqtaae.  
\v 13 naayóbáqá mémegoni naaegáráq purumakaakóní naaegáráq purumakaakón áráaqa irábí agáyáawana wení kaítogoma waayúkabaq popoq umá waayúkati paákaq yúmá tete umáyikena  
\v 14 ááqibo íbêqa Îtu Káríqtoni naaegómá tirunóbáqá mú mikákáá anómma tete kéiye. Îtu Káríqto táí-yataaqa wepí íma wáitana Áánûqtun Aágoma matúq-matuq umá kémaitana wení akoqnááma ámikaipoana Îtuma wenaúmá Áánûqtukaq amí-yátááqá mútûq pááq umá mái-yataaqa ámikaiye. ketááí mayaímá íma Áánûqtunnama wáitana minnáyaba wení naaegómá ketirutáá kéiye. miráinaqtaa mayaímá paá máena-Aanqtun-opake kanaaráq mayánátae.   
\s1 Îtu Káríqto wení naaegómá aúgen-anona-anona mamá akoqnáá kéiye.  
\p
\v 15 Îtuma wení naaegóbóana aúgen-anona-anona wenôpake pááq uráiye. miráuma yaímma náayuwabi Áánûqtu yááyarai-yuma wení matúq-matuq umá mái-waaroqa akoqnáá umá tétama yemá kanaaráq mayánoe. Îtuma puyéna waayúkama yeqtí táwî-yataaqa aménáápáqá naayón-ánóná-ánón-áímmá pááq éna yeqtí táwî-yataapike yemmá yáínikena wakúyikaraiye.   
\p
\v 16-17 ítáaro. móra-nakoma wení máqte-qtataaqa náa-taorabi amínénama wannaabí kágamaraiye. waayúkama ítátuweta min-nákómá puínata mi-kánnáámá yorautí-yátáárîq ínoe. paá máinanama íma pááq ínîmanibo anaaékaq wemá puínana mamá pááq íniye.  
\v 18 miráráá umá paá-naaegogaraq naayón-ánón-ánón-áímmá pááq uráimma waayúkama amí-wámmá ikákaae.  
\v 19 naayóbáqá Móteti waayúkama ámáan-aimma timá-yimena purumakaakóní naaegáráq nokáráq popoq umá ákû-ayaunapogaraq tipi-típigoni karogaron-áyáúnápógáráq yamátuwena ámáan-aikokaraq waayúkagaraq yemmá popoq umáyíkaraiye.  
\v 20 miráuma tiráiye: “naaenápó anóná-anon-aimma Áánûqtu maamin-áwááméqá waqmá mamá akoqnáá íniye.” téna Móteti tiráiye.  
\v 21 mimóraiq umá Móteti naaegógáráq owá-nákáq máqte-monoq-yataakaq popoq uráiye.  
\v 22 ámáan-aikaq taígani-qtataaqa naaenápó mamá kuyúqtukaiye. naaegómá wenamáa aqtímena kúmiqa mamá Áánûqtu yuwéna awikáqtukaiye.   
\s1 Îtu Káríqto wenamáárîqa ketááí kúmiqa kémaqtuwaiye.  
\p
\v 23 kuyúqtuwaiyaba maamiráuma amí-yátááqá naaegógáráq umáqtukaamanibo mirái-qtataaqa paá amammá árai-qtataaqa Áánûqtuni márûkaq wáiye. Áánûqtuni márûkaq-yataaqtabama uyátá-maqma íráqômma amí-yátááqá ítama aónaraiye.  
\v 24 ketáá itánátae. Îtu Káríqto aokaq-náúpáqá waayúka íumakaa-naupaqa árai-nakoni amakaqa uyábékaimanibo Áánûqtuni márûpaqa wenamáárîq uyábékaiye. uyábékena íbêq-kanaama wemá Áánûqtunopaqa keqtááyábá itó-uma máiye.  
\v 25 Íbaru-wayukati mú mikákáá anó-monoq-naqa naaúnarupaqa móra-tawigoni naaegógáráq mamá móra-mora-karitimaatiraq uyábékaiye. ááqibo Îtu Káríqto wenaúma netuqyaa-kánáámá wetábá íámikaine.  
\v 26 abo wemá netuqyaa-kánáámá mirá énamoena netuqyaa-kánáámá maramá tarôq urái-kanaaraq aú-aiqa mayániye. awaaraq-kánáábí ánatai-kanaama aqtórárîq kéinana Îtu Káríqto kúmiqa matuwánîpoana kímora-taoqa kuména wanaúma ikámíkáae téna yímikaiye.  
\v 27 máqte-kayukama kímora-taoqa púyonanataa Áánûqtu anaaékaq máqtemma yainániye.  
\v 28 mimóraiq umá Îtu Káríqto máqte-kayukati kúmiqa matuwánîqtaba kímora-taoqa wemá wenaúma ikámíkáae téna yímikaiye. marabí yauwéqma móragaraq kúmiqtaba íkuminibo wení waayúkama weqtábá awé umá máraiyana kumma yiwirániye.   
\c 10  
\s1 naayóbáqá amé-wao-qtataaqa Áánûqtukaq anó-monoq-wayukama ámiqma kúmiqa íma kanaaráq maqtukááe.  
\p
\v 1 naayón-ámáámmá Mótetini-kanaama árain-amaanakoni amakáá umá pááq íniqtaba min-ámáákóní mayaímá íma ánataraiye. móraiq umá taítawaa-wamma ikámma Áánûqtukaq ókara-okara umá máqte-karitimaatima ámitana naayón-ámáákómá íma aarawaamá mamá mútûq arupú umá pááq umá ánatanoe.  
\v 2 aaqáo. ámáakoma íma mútûq arupú éna pááq umá ánataginata íma óqa amí-yátááqá agayánoe. abo waayúkama yeqtí kúmiqa paábaq koínata agaéyátábá íma íyapimma pááq ínatamoetama máqtemma taítawaa-wamma ókara-okara íma agamá ámíqma ánataginoe.  
\v 3 máqte-karitimaatima amí-yátááqá kágayaawana yeqtí kúmikoma paá yaákaq kéiye.  
\v 4 mémegoni naaegógáráq purumakaakóní naaegógáráq kúmiqa íma kanaaráq maqtuwánoe.  
\v 5 miráitana marabí kuména Îtu Káríqto Áánûqtuma timá ámikaiye:  
\q1 “emmá amí-wámmá agayaí-yááréráq  
\q1 agamá amíyábá kúmiqa kématuwaiqtaba  
\q1 emmá íkákaiye.  
\q1 móra aúma yokaa umá tímikaiye.  
\v 6 missing?   
\q1
\v 7 abo ké mirá téq kétune.  
\q1 ‘Áánûqtuo, emá nóinawabi tiráánaiq ónááq  
\q1 minnáyaba kukáune.  
\q1 mi-kátáámá naayón-ámáán-áímmá  
\q1 agamatá-kánnáábí keqtábá tiráimma  
\q1 miráráá umá kemá máeq mirá kéune.’”  
\m téna Îtu Káríqto Áánûqtumma timá ámikaiye.  
\v 8 áqnáabaq tiráiye: “taítawaa-wamma ikámma amí-yátááqá agayaí-yakaraq máqtemma taítawaa-wamma amí-yátááqá agayaí-yááréráq améta kúmiqa matuwaíyábá emmá íkákaiye.” téna tiráiye. ááqibo naayón-ámáápí “ámikai-kamma agáyáaro” tiráiye.  
\v 9 anaaékaq ókaraq téna: “nóinawabi tiráánaiq ónááq minnáyaba kukáune.” téna tiráiye. miráitana Áánûqtu naayóbáqá ámikai-kamma paábaq yuwéna mamá Îtu Káríqtoma kímora amí-yátááqá aúgeniq uráiye.  
\v 10 Îtu Káríqto Áánûqtukaq téna “nóiqtababi tinnamá mirá-onune.” téna tiráipoana wenaúma ámiqma minnáyabae téna ketááí kúmiqa kímora-taoqa maqtukáiye.   
\s1 Îtu Káríqtoma kúmiqa kanaaráq maqtukáiye.  
\p
\v 11 Íbaru anó-monoq-wayukama máqte-tupaama mayaíyátábá kéeta taígani-taoqa amí-yátááqá Áánûqtukaq kámebo maa mirá umá amí-yátáákómá íma kanaaráq kúmiqa maqtukáiye.  
\v 12 ááqibo Îtu Káríqto kímora-taoqa íráqô-qtataaqa ámiqma kúmiqa matúq-matuq umá matuwéna Áánûqtuni ayáánurapaqa maraq máqe-uraiye.  
\v 13 mibáqá wé awé umá maínana Áánûqtu wení namuro-wáyúká mamá aítauqa aménáápáqá yíkaraiye.  
\v 14 kímora amí-yátááqá wemá aarawaamá yeqtí kúmiq-yataaqa matuwéna yemá mútûq arupú umá paá ánatayikena Îtuma uréna miráumaraa matúq-matuq umá yeqtí kúmiq-yataapike kéwakuyikaiye.   
\p
\v 15 Áánûqtun Aágoma timá abarokáq umáqtuwena áqnáabaq tiráiye:   
\q1
\v 16 “mi-kánáámá áqnáabaq ánataginana  
\q1 aúgemma anóná-anon-arain-aimma  
\q1 yeráwáqtê maránúne. minnáe.  
\q1 ketí aúgen-amaan-aimma yirupí yiménúnama  
\q1 yeqtí yúyánápí agamaránúne.”  
\m téna Áánûqtun Aágoma tiráiye.  
\v 17 mirá-timaqtuwena óqa mamá téna: “yeqtí kúmikaraq táwî-yataaqa okáráq móragaraq íma túyánámmá ítáyikanune.” téna tiráiye.  
\v 18 abo Áánûqtu kúmiqa matukáipoana kúmiq-yataaqtaba ketááí agamá amé-waona-yataaqa ókaraq íma yayániye.   
\s1 ketáámá Áánûqtukaq tirummá améta wení waaqókaq ónúnatae.  
\p
\v 19 miráuma ketúnabaro, Îtuma pukáipoana naaúnurapaq Áánûqtunopaq máena ketáámá abáqtikainaqtaa kanaaráq uyáberanunatae.  
\v 20 Áánûqtunopaq aúgen-amma matúq-matuq umá máiyataba mamá pááq umá tabaráábebi yarótámaraa umá keqtáá tímikaiye. wenaúma tabarááberaa umá wáiye.  
\v 21 ketááí mú mikákáá anó-monoq-naqa Áánûqtuni waayúkama kéyabiyepoaqtaa  
\v 22 ketáámá agaemá tirunóbáqá íma waínaqtaa áraimma tirummá améqtaa ketááí araaqtáma íwái-nokaraq tete umátuweqtaa maamin-áwááméq-yátáákáráq Áánûqtunopaq waaqókáq ko mánátae. aúyánámmá ámiqma wetê awé-í-yátááqá akoqnáá umá ógiqma wenôpaqa ko mánátae.  
\v 23 Áánûqtu itáíq-itaiq umá yabi ínîpoana wení árain-aimma yabíqma káonaunaboanataa íráqô-qtataaqa awé únna-yataaqa minnáyabataa ketáá yáqtoranatae.  
\v 24 ketáá wenaóna-wenaona umá yabíqma maéqtaa káqowa-kaqowamma kaayoné-yátááqá yiráátima yíwáqnaa íyábá íráqô-mayaima mayánátae.  
\v 25 yaímma-wayukama oníq umá íma mórabi yorupamá miráumaraa íma mánátae. uyátárai-nakoni kanaagómá waaqókárîq kéipoana aamá timá yokirétaa móra-akaq mirá-onatae.   
\s1 ketáámá tirummá ámiqma akoqnáá ónátae.  
\p
\v 26 ketáámá Áánûqtuni árain-aimma ítareqtaamanibo aati-aatimá kebó-yátáákáráq kúmiq-yataakaraq pááq éqtaama mórama agamá amé-wao-qtataakaa umá kúmiq-yataaqa matuwánîqtaba íma wáiye.  
\v 27 maaminnáyaba yuwé táaqa káinaq Áánûqtuni yainaí-yátááríq éna wení namuro-wáyúkámá máqtemma anón-irabi kautínoe.   
\p
\v 28 Mótetini kanaaráq ámáan-aiko téna kaayarábi kaumo-wáímô tétamo móra-nakoma ámáamma aratínnama wemmá timá móra-akaq maréta ikáqtuwanoe.  
\q1 móra-nakoma Mótetini ámáamma  
\q1 mamá paábaq-paabaq ínatama íyaqa íameta  
\q1 wemmá ikáqtuwanoe.   
\q1
\v 29 móra-nakoma Áánûqtuni áanikoma  
\q1 márúte aménáápáq yuwáinatama  
\q1 wení anónnáma uyátá-maqma anómma wániye.  
\q1 Áánûqtuni anóná-anon-aiqtabama  
\q1 áanikoni naaegómá maan-nákóní táwî-kumiqa  
\q1 matukáitana  
\q1 wemá iténa “pááqyan-awiqa yéna  
\q1 anón-awiqa íkéyaiye” mirá téna  
\q1 maamirán-áúyánáná kéitaiyo?  
\q1 Áánûqtun Aágoni kaayoné-yátááqá  
\q1 wemá timá agaebí mayákaraiyo?  
\q1 maaminnáyaba túyánápi máráaro.  
\q1 móra-nakoma Mótetini ámáan-aikoma araténa  
\q1 anómma anónnáma mayánímanibo  
\q1 maamin-nákóní anómma uyátá-maqma  
\q1 táígon-anonnama yayániye.   
\m
\v 30 min-nákómá tiráimma ketáá kéitaunatae. minnâ: “anónnáma ápéqa yimí-yátááqá ketí mayaímá wáiye. anónnáma yeqtí meyámmá yauwéqma yiménúne.” téna tiráiye: “uyátárai-nakoma wení waayúkama yainániye.” téna tiráiye. paá mái-Aanuqtu ayáápi yáqtorainaqtaama  
\v 31 minnáyaba ikatîqa ôriq umá ónátae.   
\s1 ketirutáá Áánûqtukaq ámiqma yáqtoqma maígáae.  
\p
\v 32 Íbaru-wayukao, keráwáqtí naayó-qtátááqtábá túyánámmá ítáaro! mi táoqa Áánûqtuni ókómmá túyánápí tágaitana taígani-qtataaqtaba tíqtaba éq anómma tú-tiqtaba urááe.  
\v 33 yaímma-taoqa máqte-kayukati yúrapi mamá itó-umatiketa táwî-aimma timátiketa mamá táíq umátiketa ínômanibo yaímma-taoqa aarawaatê mimóraiq umá yíwáqnaa íyábá yokaa urááe.  
\v 34 keráwáqá tiruqtabá ánná-naupaq máiya-kayukama keráwáqá aónéra móra uyátá-maqma íráqô-qtataaqa matúq-matuq umá mái-yataaqa umátokaae. miráipoata yeráwáqtí máqtemma maa-márábí wái-qtataaqa aúqmayetaa timuqá maqmá máqe-uraae.  
\v 35 abo ikatíq íoro! anaaékaq anón-apeqa wániye.  
\v 36 paá waqmá Áánûqtu wemô ínna-yataaqa minnámo máena-yataaqa paá mikáq yáqtoqma miráiq-miraiq oro. anaaékaq wemá timá akoqnáá umákai-qtataaqa keráwáqá mayánoe.  
\v 37 Áánûqtun aúba-wannaabi téna:  
\q1 “pááqya-kanaama móra-nako kumónáe  
\q1 tínna-nakoma kumíniye.  
\q1 páátákáá kumíniye.   
\q1
\v 38 ketí kateko-wáyúkámá yirukáráq  
\q1 yúyánákáráq yiméta mánoe.  
\q1 ááqibo yaímma ketí waayúkabikemmo  
\q1 tinaaémo umátimetama  
\q1 yeqtábámá íma timuqá maqyikánúne.”  
\m téna Áánûqtun-auba-wannaabi mirá kétiye.  
\v 39 ketáámá aamá íma ítáa-kayukaraa umá íma waéqma Áánûqtunopake aúyokonunatae. ímiye. ketáámá itáíq-itaiq umá yabíqma máraananataa kuqtiwiránîqtaae.   
\c 11  
\s1 matúq-matuq umá yabi-í-yátááqá  
\p
\v 1 Áánûqtuqtaba aúyánámmá itáíq-itaiq umá yabí-í-yátááqá minnáe. máqte-qtataaqa ketáámá Áánûqtukaq awé únnayaba íkáonauna-yataaqa ínîqtabataa awé kéunatae.  
\v 2 naayóbáq-wáyúkámá Áánûqtuma matúq-matuq umá yabíyéwana Áánûqtu yeqtábámá yimuqá maqyíkaraiye.   
\p
\v 3 matúq-matuq umá yabi-í-yátáákáráq ketáámá kéitaune. Áánûqtu maa-márágáráq wíyôkaraq wenáanapo tarôq umákaiye. miráuma íbêqa káonauna-yataaqa kanaaráq ítaa aónéwauna-yataaqnapo tarôq uráiye.   
\s1 Éboyaa Ínokiyaa Nóaa  
\p
\v 4 matúq-matuq umá yabi-í-yátááqnápó Êbo agamá amé-wao-qtataaqa Áánûqtukaq ámikaiye. Êbo wení amí-yátáákómá Kááinani amí-yátáákómmá uyátáraiye. matúq-matuq umá yabíkáiqtababoana Áánûqtu wenáyábámá amuqá marákáraiye. Êbo wení kateko-ááíqtábámá wení Áánûqtu wenamáárîq amuqá marákaraiye. Êbo pukuráimanibo wení matúq-matuq umá yabí-í-yátááqá ketáá túyánákáq taákaq makáunatae.   
\p
\v 5 Înoki wení matúq-matuq umá yabi-í-yátáápóana wemá waéqma káqoniq umá ípukuraiye. wemmá Áánûqtu múte awíq-mataipoana móra-nakoma abáá-imanibo íkaonaiye. Áánûqtuni aúba-wannaabi weqtábá Aánûqtu amuqá marakéna naayóbáq múte awíq-mataiye.  
\v 6 móra-nakoma wení matúq-matuq umá yabí-í-yátááqá íma wáitana Áánûqtuma íma kanaaráq amuqá kémarakaiye. móra-nakoma Áánûqtunopaq wé íyábá kákaitana kaayaq-yátááqá Áánûqtuqtaba aúyánápí mayaígáae. minnáe. Áánûqtuma áraimma maéna Áánûqtu máqtemma weqtábá abáá íyana yeqtí ápéqa yimínata aúyánápí mayaígáae.   
\p
\v 7 Áánûqtu Nóaamma nói-qtataaqtaba pááq íniye timá ámikaiye. Nóaa matúq-matuq umá yabíkáipoana Áánûqtuni watáama iténa wakáiye. anón-unopi-kaare tarôq uráiye. únópí-káárébí wemá wení aara-íyápótê uyábereta anó-nomma aúgípike Áánûqtu yeráwáqá yiwíkaiye. matúq-matuq umá yabi-í-yátááqtábá Nóaa wenamáa máipoana maa-márábí-káyúkámá iyuwéna yawááq umá yíkaqtukaiye. Nóaa wení matúq-matuq umá yabi-í-yátááqtábá weqtábá kateko-kánóré Áánûqtu tiráiye.   
\s1 Áabaraama  
\p
\v 8 Áánûqtu Áabaraamma ááyaitana wemá watáama wakáiye. wení naakumó yuwéna Áánûqtuma tin-áúgé-márúkáq uráiye. Áánûqtu aúge-naakumo akoqnáá umá téna aménúne tiráipoana Áabaraama kóuraiye. wení matúq-matuq umá yabi-í-yátáápóana wemá waqmá náakaraq yamáune téna íma ítaraiye.  
\v 9 min-áúgé-márúqá Áánûqtu téna aménúne tiráipaqa ko máqe-uraiye. mikáq kárágáaqa máqe-uraiye. Ááítekikaraq Yáakobogaraq owá-náúpáqá máqe-uraae. yenákámá mimórá akoqnáá árain-aimma Áánûqtu timá yíkaraiye.  
\v 10 Áabaraani anó-maruqa Áánûqtu ámûraaq-aaikaraq matúq-matuq umá ámûraaq tarôq íniye.   
\p
\v 11 Térai Áabaraani ánáako araaqná kagéna iyápóma íma kanaaráq marákááwaniq énanibo Áánûqtu akoqnáá-arain-aimma timá-yikena iyápóma yiménúne tiráiye. Áánûqtuni máqten-aimma Áabaraama aúyánápí ítaraiye. wení matúq-matuq umá yabi-í-yátáápóana Áabaraama abóárá ayúkáiye.  
\v 12 anónuqma kágipike min-íyápómá marákáraiye. min-ánnábíké taígani Ibaru-wayukama pááq uráámma miráuma wíyókáá éta kegébaraa urááe.   
\p
\v 13 Áabaraani ánnáma matúq-matuq umá yabi-í-yátáákáráq pukurááe. maamin-íráqó-qtátááqá Áánûqtu árain-aikaraq akoqnáá umá timá yímikaitata mi-káyúkámá íma aónaraabo pááq ínîqtaba nékaq aónéta yimuqá makááe. yúyánápí téta: “kárágáaqa ya máunatae. pááqya-kanaama maa-márábí kémaunatae.” téta yúyánápí tirááe.  
\v 14 yemá mirá-káyúkámá yúyánápí téta yeqtí árai-maruqtaba abááíq-abaaiq ommá íaonarae kéitaunatae.  
\v 15 yemá íma yeqtí naakumoyábámô yúyánámmá itétama yeqtí naakumóbáq yauwéqma kanaaráq uwínoe.  
\v 16 ááqibo uyátá-maqma-nakumoyaba abáá umá mayánéta Áánûqtuni márûkaa-nakumoe. yeqtábámá Áánûqtu íma agaé umáyikena téna yeqtí Áánûqtu máune. yeqtábá anó-maruqa yokaa-yokaa umá yíkaraiye.   
\q1
\v 17-18 naayóbáqá Áánûqtu Áabaraama makaténa  
\q1 wenáanikomma Ááíteki “ikámma  
\q1 agamá amé-wao-qtataakaa uwo”  
\q1 titana Áabaraama wení matúq-matuq umá  
\q1 yabí-í-yátáápóana wemá yokaa éna amíné uráiye.  
\q1 Áánûqtuni akoqnáá-arain-aimma  
\q1 “Ááítekipikemma taíganin-anna-wayukama máqe-uraae” téna  
\q1 Áabaraama timá ámikaimanibo  
\q1 wemá yokaa-yokaa éna  
\q1 wení iyápó ikámma  
\q1 agamá amé-waonikaa umá amíné uráiye.   
\m
\v 19 aúyánápí téna “Áánûqtu ketáanikoma Ááíteki puínabike kanaaráq itó-iniye.” mimórá-áúyánámmá ítáiqtaba Ááíteki pukáipike Áabaraama awíkaiye.   
\s1 Ááítekiyaa Yáakoboyaa Yótêbi  
\p
\v 20 Yáakoboyaa Ítauqtaba wenaboámá Ááíteki akoqnáá-arain-aimma waaroqá timáyikena: “anaaékaqa yimuq-yatááqá maayáyóye.” téna timá yíkaraiye. wení matúq-matuq umá yabi-í-yátáápóana anaaékaqo pááq ínîqtaba kanaaráq timá yíkaraiye.   
\p
\v 21 mimóráíq umá Yótêbi wenáanikorata Yáakoboma móra-mora waaroqá timá yímíqtuwena anaaékaq pukáiye. wení uréire íyátáráq aagebéna Áánûqtukaq taígani íráqô-qtataaqa Áánûqtuqtaba “tíkáiye” tiráine. paá wení matúq-matuq umá yabi-í-yátáápóana wenáanikoni kanaa-yúpáámá kanaaráq “tíkáiye” timá yíkaraiye.   
\p
\v 22 Yótêbi wemó wení puí-kánáá awaaráq itana Ítíráaeo-wayukayaba Íqtîbike yéta tiráiye. miráuwo-maraauwo-aimma wení ayáátámma náarabi uqmá utáníqtaba tiráiye. wení matúq-matuq umá yabí-í-yátáápóana tiráine.   
\s1 Móteti  
\p
\v 23 Mótetimo kaumo-wíyópí pááq itana wenanóboma wemmá yabírákaraae. yenáká yabíraketa aónááyamma kínna íráqôn-iyapoma máqe-uraipoana anómma yabíkái-nakoni ámáamma inaamaí-íyápómá máqtepaq yíkamini-waigoni ámáamma íma waqmá íma ikatíq urááye. yenákátí matúq-matuq umá yabi-í-yátáákáráq máqe-uraaye.   
\p
\v 24 Móteti múte anómo káurena wemá Péro Íqtîbi mi-márúkóní anó-naqa wení ayáámukoma Móteti wenáanini ítígáae téna áaqa íkaraiye. wení matúq-matuq umá yabi-í-yátáákómá anómma aúkaiye.  
\v 25 wemá íma kúmiq-yataakaraq kebó-yátáákáráq abáá éna awaaraq-yúpáámô amuq-yatáápímmá mániqtaba kéiye. ímiye. Áánûqtuni waayúkate yeqtí yútikaraq ínîqtaba uyátá-maqma kákaiye.  
\v 26 aúyánápí ítama Metáíyaqtabama agaémô éna uyátá-maqma Îqtîbi-marabi-qtataaqa íráqômma wáqe-uraiye. miráipoana Móteti wení anaaékaq ápéqtaba mayániye.   
\p
\v 27 wení matúq-matuq umá yabi-í-yátáápóana Móteti Îqtîbipake koéna anómma yabíkái-nakoma áyámma umákáiqtaba íma ikatíq uráiye. íma ko yauwéqma íniye. Áánûqtumma wenamáárîq aonarenaboana uráiye.  
\v 28 naayóbáqá Móteti kótai-kanaagoni aammá wení matúq-matuq umá yabi-í-yátáápí tiráiye. Ítíráaeo-wayukama naaemá oqtaráq popoq umákaiyanama puí-káqtó-nákómá Áánûqtunopake yeqtí áqnáabaq-aanikomma íikaminiye.   
\p
\v 29 aaq iráqma-taoqa Ítíráaeo-wayukama anó-karogaro-nomma káqnáma kokoq umágitata matúq-matuq umá yabi-í-yátáákáráq aqtamá kóta-maqtuweta kówana yetinaaé waqmá ommá Íqtîbi-wayukama aqtánáae temánibo nokómá mamá yawááq-umaqtukaiye.   
\p
\v 30 Ítíráaeo-wayukati matúq-matuq umá yabi-í-yátáápóana Yériko-tiqa yawarápama kumá-uraiye. abapaké kaayaq-yúpáámá Ítíráaeo-wayukama yaútu-yautu umá uréire owana yawarápama kumá-uraiye.  
\v 31 móra-taoqa mórama aakaq-nóínímmá Aréaabi timá-yimi-kayukama Áánûqtuma íkewarai-kayukama yíwáqnaa umá yíkaraimanibo wení matúq-matuq umá yabi-í-yátááqtábábóana Áánûqtuqtaba íma ítaraa-kayukama yetê íikakaae.   
\p
\v 32 ókaraq ténú? Akítianiqtabama Pérakiqtabama Táámutoniqtabama Yépataaqtabama Tébitiqtabama Táámuyoqtabama aamá itaí-wáyúkáyátábá óq-wataagoni kanaamá íma wáiye.   
\q1
\v 33 taígani-marukaq ááiqa éta  
\q1 yeqtí matúq-matuq umá yabí-í-yátáápóana  
\q1 ááiqtaba uyátáraae.  
\q1 kateko-ámmá wakáápoata  
\q1 Áánûqtuni íráqô-qtataaqa  
\q1 wení akoqnáá-arain-aikaraq timá yímimma  
\q1 yemmá matááe.  
\q1 arááyakoni óyauqa aúyaqtuweta   
\q1
\v 34 iramá putíqtuweta  
\q1 waqtáámmá yigaibánôpikemma yiwíkaiye.  
\q1 yemá aqnúnîq umá máqe-uraamanibo  
\q1 yemá akoqnáa-wayukama aúkááe.  
\q1 akoqnáá umá kárágáaq-wayukati ááíq-wayukama  
\q1 uyátáraae.   
\m
\v 35 matúq-matuq umá yabi-í-yátáápóana yaímma aaramá yeqtí pukáá-kayukama pukáápike yauwéqma matááe. yaímma-wayukama yíkamoata pukááe. Áánûqtuma anaaéma umá améta abo yeqtí namuro-wáyúkámá iyuwéta íkoinopoata yúyánápí téta puíyapike itó-uma matúq-matuq umá mái-yataaqa uyátá-maqma mayánoe.   
\q1
\v 36 yaímmama yimíqmíq-áímmá yeqtí namuromá  
\q1 kéteqtaba matéta ánná matááe.  
\q1 yaímmama ánná atáá-ataa umá  
\q1 ánná-naupaq yíkaraae.   
\q1
\v 37 káqomma óqtatama iyaabóma yíkameta  
\q1 waqtáánápó yigaibamá ábákaaq urááe.  
\q1 tipi-típigoni áuwaratigaraq  
\q1 mémegoni aúwaratigaraq kéyauteta  
\q1 ánnábi kémaae-kayukama  
\q1 yú-aiqa kémayaa-kayukama  
\q1 otaammá kuyíkaraa-kayukama máqe-uraae.   
\q1
\v 38 yemá mú mikákáá íráqô-kayukama  
\q1 maa-márábí káyúkáráá íuraae.  
\q1 kaqmáápakaraq anubakaráq uréire kéeta  
\q1 muriánóbákáráq kekoq anóbákáráq  
\q1 mipí yúwataae.   
\q1
\v 39 abó! náaraq kanaawaq yeqtí matúq-matuq umá yabi-í-yátááqá wáqe uráíyô! ááqibo Áánûqtuni íráqô-qtataaqa akoqnáá-arain-aimma timá yímikaitata yemá ímataae.  
\v 40 Áánûqtu káqon-augen-auyanamma keqtááyábámá mamá pááq uráipoana maami itaí-wáyúkámá naayóbáqá kémaeta ketáágáráq mútûq pááq umá ánataginoe. Áánûqtuma wenaúgen-auyanamma miráuma wáiye.   
\c 12  
\s1 Îtuma túyánámmá amétaa miráráá ketáá ónátae.  
\p
\v 1 ketáá nôraq kéuno? maami-ááráwáámô naayóbáqá máqe-uraama yeqtí áaimma paá keqtáábáq ôriq umá taígani-kayukama ikúma yaútuma konnákáá kéoe. máqte-qtataakogaraq wéyáwé umágitana kúmikogaraq yáqtoqma yatítínaraimma maami-qtátááqá paábaq koíno. ketááí tíyaqa yáqtoqma akoqnáá éqta uyaatí-yátáápíké kúmiqtabama uyátáananataa páátákáá uyátá-maqma ónátae.  
\v 2 Îtu Káríqtokaq túraqtaa karáqma arupú umá minnáyaba ónátae. ketááí matúq-matuq umá yabi-í-yátáákón áaimma áaipakaraq aqtóbákáráq Îtuma máiye. kaapaq-yámá yínipoana íma ayúkuraiye. ímiye. Áánûqtuni amuq-yatááqá anaaékaq mayánipoana wemá kaapaq-yáráq agaemá íyéna aúyánápí íitaraiye. íbêqa Áánûqtuni ayáánurapaq wemá maraq máiye.   
\s1 Áánûqtu ketáámá áyámma umátikenataa arupú-amma tiráátiraiqtaae.  
\p
\v 3 ítáaro. kúmiq-wayuka wemmá awáákéta aíqa mayámíkaamanibo Îtuma wení matúq-matuq umá yabi-í-yátááqá Áánûqtutaba uyátá-maqma anómma ayúkáiye. Îtumma túyánápí maréra aqnúnîq éra íma yuwaaro!  
\v 4 keráwáqá kúmiqtaba ááiqa ománibo min-áíqtábámá keráwáqtí naaegómá íma kukáiye.  
\v 5 Áánûqtu mamá timá akoqnáá ámiqma keráwáqá mi-kátáámá tiwikaráô? Áánûqtu nóinabi máqtemma wenáanimaaqa maaminnáyaba timá tímikaiyo?  
\q1 “ketáanimaaro,  
\q1 uyátárai-nakoma táígoniq umátikena  
\q1 yíkaniqtaba atéráaro!  
\q1 emmá aáqa yoráinayaba  
\q1 íma komá yamátuwe kóaao!   
\q1
\v 6 aúyánákáq itaao.  
\q1 uyátárai-nakoma maa-káyúkámá  
\q1 náayubi táígoniq uráamma  
\q1 mamá arútáyikena  
\q1 yeqtábá ôriq umá kákaiye.  
\q1 máqtemma wenáanimaaqa tebûqa yíminiye.”  
\m téna tiráiye.  
\v 7 keráwáqá yabíqma akoqnáá éra Áánûqtuma ayuwáiyana keráwáqtôpaq yíno. keráwáqtí tú-tiqa wáitana Áánûqtu wenáanikokaa umá mamá kárutaiye. máqtemma yiboámá yeqtí yáanima mamá kárutaiye.  
\v 8 móra-iyapogoma aboámá íma táíqoniq uráamma arútáyikaraune ténama wemá árain-aanima íma máamanibo aguyáán-iyapoma máiye.  
\v 9 ítáaro! ketááí marabí-kétíbótáá ketáámá táígoniq únnayabataa mamá kárutatikaawaqtaa yeqtíwîqa múte kéyauyunatae. aágoni aboámá wenaménáápáq uyátá-maqma ôriq umá mánátae. abo wenôpake matúq-matuq umá mái-yataaqa kémayaunatae.  
\v 10 paá pááqya-kanaama keráwáqtí marabí-kétíbótáá táígoniq únnayabataa mamá kárutatiketa yetáákaqa katekoîq kéoe. ááqibo Áánûqtu ketááí íráqô-qtataaqtaba tíwáqnaa umáe kéuiye. wení aokaq kateko-yátááqá keqtááyátábá akáinana yainánipoana wemá keqtáámá táígoniq umátikenataa mamá kárutatikae.  
\v 11 ketibotáá táígoniq umátikenataa mamá arútátikanipoaqtaa mi-kánááráqá timuqá íkémaraunatae. ááqibo anaaékaq arútáyikai-kayukama kaayoné-ápéqá mayéta yetí kanaaraqá kateko umá mánoe.   
\s1 ketáá tiyáátama kumá akoqnáá ónátae.  
\p
\v 12 keráwáqtí tiyáámma akáginaq múte arútáaro! keráwáqtí tiraayumá yátaginaq akoqnáá oro!  
\v 13 aammá arupú umá oro. miráinata waayúkama yiraayumá yátágina-yuma aapaké íma waeránómanibo mamá atóbanoe.   
\p
\v 14 máqte-kayukate kaayoné-yátááqá abáá oro. kateko-wáyúkámá mamá ayúboro. kaayoné-yátáákáráq kateko-yátáákáráq maaminnâ íyoreq uyátárai-nakoma íma kanaaráq aónanoe.  
\v 15 móra-nakoma Áánûqtuni íráqô-qtataapike waékiyabama atéráaro! móra-nakoma ikaaq-ánáyúkáá waayúkabi uwaaq-yátááqá mamá ayubíyábá atéráaro!  
\v 16 Étáu pááqyan-aawaqa mamé iréna wení áqnáaekoni waaroqá aboánôpake máqtepaq meyánîq uráiye. Íbaru-wayukao, keráwáqtí áqnáaekoni waaroqá Áánûqtunopake pááqya-qtataaqtaba íma wanamí-kenami oro. Étáu uráinikaa íoro.  
\v 17 túyánámmá ítáaro. anaaékaq Étáu wenábóání waaroqá móragaraq ákáraimanibo wenaboámá káubiq éna íamikaiye. wemá miráiqtaba íma kanaaraq waéqma ibiqá ôriq umá yáráimanibo áqnáaekoni waaroqá íma kanaaráq matáiye.   
\s1 ketáámá íráqôn-anubaqa áwîqa Tááíoni yaayáqinoe.  
\p
\v 18 keráwáqá ánekuqma Tááíoni-anubaq Ítíráaeo-wayukaraa íma ya áíkutaae. aokaq-ánúbóata waayúkama íanekuinoe. Tááíoni-anubaq iragáráq kumayukómá aabutámmá auréna tutúwáá aqa yéna abotáyákáráq  
\v 19 wíyonaaraa-aagaraq móraiqtaba téta íma ya áíkutaae. mi táoqa waayúkama wíyon-aama kéiteta ókaraq íma itaí-yááqá yawíkáiye.  
\v 20 móra-aimma yé ítaraama mirá-uraiye: “móra-nakobi wáiwaakoma min-ánúráq ánekuiyama máqtemma óqtatanapo iyaabóma yíkamonatae.” téna min-áímmá tiráiye. min-áíqtábá waayúka yáaqa ôriq umá karááe.  
\v 21 mi yáaqa káí-yátááqá aónaawana Móteti tiráiye: “kegáráq táaqa kaitaqá ateqte kéune.” téna Móteti tiráiye. íbêqa miráráá íyábá íma yagáíkuyoe.   
\p
\v 22 ááqibo ítáaro. mi-máqté-qtátááqtábá íma ya áíkutaae. Tááíoni-anubaq paá mái-Aanuqtuma wení márûkaqa wení Yérútáárebaqa taígani-taigani kaqtó-wayukagaraq yorupamá minnáyaba Tááíoni-anubaq yimuq-yatáápíké ya áíkutaae.  
\v 23 Áánûqtuni márûkaq agamaréna yepáq yorupamá áíkugowana Áánûqtu máqte-kayukati yainaí-náqá wenôpaqa ya áíkuteta áqnáaema kateko-wáyúkámá mútûq pááq umá kánateta yetôpaqa ya áíkutaae.  
\v 24 Îtuma aúkáapi-naqa aúgemma anóná-anon-aiqtaba akoqnáá umá tirái-nakoma wenôpaqa ya áíkuteta wení naaegómá popoq umá naaeráq ya áíkutaae. Îtuma wení naaegón áaikoma uyátá-maqma íráqô-qtataaqa tiwíqmenataa Êboni naaegómá kótámakuraiye.   
\s1 ketáá ateránatae.  
\q1
\v 25 aamá tínna-nako tínn-aimma íkéite-keite íoro.  
\q1 min-nákómá wenáagaraq maa-márábí-káyúkáyábá  
\q1 Áánûqtuma timáyikena yaímma wemmá  
\q1 íkéite-ikeite umá máeta íbekuraae.  
\q1 miráitata móra aamá tínna-nakoma  
\q1 Áánûqtuni márûpake tínn-aimma íkéite-ikeite umá  
\q1 uyátá-maqma ókaraq íbékonunatae.   
\m
\v 26 naayóbáqá wemá téna wenáagoma maramá waráá-waraa uráimanibo íbêqa óqa akoqnáá árain-aimma tiráiye. minnâ: “paá íma maramá waraa ónúnamanibo maa-márágáráq yanáá-márúkáráq kímora-taoqa waráá-waraa ónúne.” téna tiráiye.  
\v 27 kímora-taoqa miráuma tiráátiraiqtaae. minnâ paá máqtemma tarôq urái-qtataaqa waráá-waraa umá aweqtánîmanibo tébakaq íaonaraa-qtataaqa paá wánoe.   
\p
\v 28-29 aúge-maruqa keqtáá tiména íma kanaaráq waráá-waraa ínipoaqtaa minnáyaba “tíkáiye” tenúnatae. “tíkáiye” Áánûqtukaq tínnaiq ónátae. ketáaikotaa wemá akáinaiq ónátae. ketááí Áánûqtuma anón-iraraa umá máqtemma táígo-qtataaqa kánîmma miráráá máiye. abo wenáwîqa múte yaaguyabéqtaa kaayoné umá maéqtaa nunamummá ténátae.   
\c 13  
\s1 túnabakaa umá tíkáinaiq umá máero.  
\p
\v 1 Îtu Káríqtokaq túnabakaa umá tikáinaiq umá aati-aati máero.  
\v 2 túyánámmá ítama kárágáaq-wayukama íráqôniq umá naaópaq yíkáaro. yaímmama maamirámá íyamma íma ítareta kaqtó-wayukama Áánûqtunopake yíyamma mirá-inoe.  
\v 3 ánná-naupaq-wayukama keráwáqá yeqtí aúkáapikaa máérá yemmá túyánámmá ítáaro. yútiq-wayukagaraq karí-wáyúkágáráq yeqtí aúkáapikaa máérá túyánámmá ítáaro.   
\p
\v 4 ye-áúkáqá máqtemma mamá kanaa ónátae. ánáakogaraq awaikógáráq weqtábá-weqtaba yabíqma matúq-matuq umá ónátae. anu-ánû uréire étamo ye-áúkáqô yainéta íyámma ápéqa anaaékaq Áánûqtu yimíniye.  
\p móneqtabama pááqyan-awiqa yamámiyo. keráwáqtí máqte-qtataaqa kenamáárîq yimuq-yatáápí máaro. aanibo téna Áánûqtu timá tímikaiqtaae: “kenamáaraq íma tiyuwánúne.” téna timá tímikaiye.  
\v 5 missing?  
\v 6 ketáá árain-arutaa maéta ténátae:  
\q1 “uyátárai-nakoma kemmá tíwáqnaa í-náré.  
\q1 ké íma ikatíq ónúne.  
\q1 marabí-káyúkámá keqtábá  
\q1 nôraq kanaaráq umátikano?”  
\m téqtaa tenúnatae.   
\s1 naayóbáqá anó-kayukati yáaimma waránátae.  
\p
\v 7 naayóbáqá anó-kayukama Áánûqtuni watáama timá tímikaama minnáyaba túyánámmá ítáaro. náaraq umá máeta puyéta uráánabiyo yauwéqma túyánámmá itéra yeqtí matúq-matuq umá yabi-í-yátááqá mimóraiq umá oro.  
\v 8 énaikaraq íbêkaraq matúq-matuq umá Îtu Káríqto mimóraiq umá maíye.  
\v 9 ókon-okomma yirááti-yataakaraq káqo-kayukati yirááti-yataakaraq kateko-ápíké íma yuwáiyana tíwíqma áwabaqa tikaíno. Áánûqtuni íráqô-qtataaqnapo ketááí timammá akoqnáá umá pááq-umaginoe. wenámáakoni íráqô-qtataaaqnapo uyátá-maqma íráqôniq kéibo aáwakon-aimma ímiye. ámáamma aáwakoni ámáamma waayúkama íma yíwáqnaa kéiye.   
\s1 áme-wao-qtataaqtaba Áánûqtu kákaiye.  
\p
\v 10 anó-monoq-wayukama naayóbáq agamá amé-wao-qtataaqa owá-náúpáqá amí-yááréráqá matáámanibo aúgemma amé-wao-qtataaqa íma kanaaráq mayánoe.  
\v 11 mú mikákáá anó-monoq-nakoma waíwaakoni naaemá aokaq naaúnurapaq Áánûqtunopaqa máqe-uraimma mamá uyábékena kúmiqtabama agamá amé-wao-qtataaqa Áánûqtukaq ámikaiye. ááqibo waíwaakoni aúma máápaqa kuru aaumépaq agatááe.  
\v 12 miráuraaniq umá Îtuma wegáráq máápaqa kuru aaumépaq púitana wení naaenápó waayúkati kúmiqa maqtukáiye.  
\v 13 wemá miráurainiq umá íbêqa matáin-agaema wegáráq ketáámá Íbaru-wayukati kuru aaumépaq wemmá wáqma ko mayánátae.  
\v 14 ketááí árain-ano-maruqa maa-márábí íma wáiye. Áánûqtuni kateko-márúqá yínîqtaba awé umá máunatae.  
\v 15 aati-aatimá amé-wao-qtataakaa umá ketáá timuqá maréqtaa Îtuqtabama wenáwîqa múte yamá Áánûqtukaq ténátae. aati-aatimá Îtun áwîkaq tóyaupike “tíkáiye” ténátae.  
\v 16 íráqôniq íyábá ítiwikaaro! wenáwaqnaa-wenawaqnaa íyábá ítiwikaaro! miráráá umá amé-wao-qtataaqtaba Áánûqtuma kákaiye.   
\p
\v 17 keráwáqtí anó-kayukati aammá wáráaro! yeráwáqá nóiqtababi tíyaniq oro. anaaékaqa yeqtí mayaímá máqte-qtataariq urááqtaba Áánûqtukaq timá-amenatae. miráipoana aati-aatimá keráwáqtí timakómá yabíkáiye. keráwáqá waráiyanama yimuq-yatáápí yabítikanoe. íma waráiyana tirummá íyéta íyabitikanoe.   
\s1 nunamummá tíwáqnaa-tiwanaae.  
\p
\v 18 keqtááyábá nunamummá tíq-tiq oro. ketááí túyánámmá Áánûqtukaq arupúma umá wáiyaba kéitaunatae. máqte-tupaama kateko-yátááqá tíkainaiq ónúnatae.  
\v 19 mi-qtátááqá akoqnáá umá mirá-oro téna miráiyataba awaaraq-kánáábí kemmá Áánûqtu móragaraq keráwáqtôpaq wakútikaniye.   
\p
\v 20 ketááí uyátárai-nakoma Îtu Káríqtoma Áánûqtu wemmá pukáipike itó-umakaraiye. Îtuma tipi-típigoni íráqô-kawaa-naqa ááyena wé pukáitababoana Áánûqtuni anóná-anon-aimma matúq-matuq umá umánataqtukaiye. kaayoné-yátááqtábá Áánûqtu máena  
\v 21 máqtemma íráqô-qtataaqa wení aúyánáqtábá íyamma kanaaráq timíniye. Áánûqtu Îtu Káríqtonapo keqtáábímá máqtemma íráqô-qtataaqa akáinaiq íniye. Îtu Káríqtokaq Áánûqtuni tágama-yataaqa matúq-matuq umá wáiye. miráuma waíno.   
\s1 yaímma-aqto-aine.  
\p
\v 22 ketúnabaro, maamin-áípíké akoqnááma mamá awé umá ítama oro. maamin-áúbá agatáuna íma ayáqtááq-aubae.  
\v 23 kemá timá-timenaa kéune. ketááí tíbâqa Tímoti ánná-naupake ayúbákaawana abo awaaraq-kánáábí yínakama ketê máinaqa keráwáqá ko timónayuye.   
\p
\v 24 keráwáqtí anó-kayukagaraq Áánûqtuni waayúkagaraq yeráwáqá ketí watáa yímero. Ítari-wayukama keráwáqá yetáama timá tíkaraae.  
\v 25 Áánûqtuma wenamáakoni íráqô-qtataaqa keráwáqtê waíno!