\id GAL - Usarufa \h Karétiani \toc1 Karétiani Îtun anaaé kéwaraa-yuma káqo-kaqo-marukaq Karétia-marabaq mórabi áíkuyo-yubaq Póroma agatáiye. \toc2 Karétiani \mt1 Karétiani \mt2 Îtun anaaé kéwaraa-yuma káqo-kaqo-marukaq Karétia-marabaq mórabi áíkuyo-yubaq Póroma agatáiye. \c 1 \p \v 1 kemá Póroma Îtuma timáyíkarai-naqa waayúkama kemmá íma tááyaraabo aboámá Áánûqtuma wemá Îtumma pukáipike itó-umakarai-nakoma wemá maami-máyáíráqá tááyaraiye. \v 2 ketíbâqawaayuma ketê máe-yute ketáámá maamin-áúbábí keráwáqá Karétiani-marabaq áíkuyo-kayukayopaq miráoro-maaraoro-aimma kéyuwaunatae. \v 3 ketibotáámá Áánûqtugaraq uyátárai-naqa Îtu Káríqtogaraq yenákátí íráqô-qtataakaraq kaayoné-yátáákáráq keráwáqá tímêtaao. \v 4 Îtu Káríqtoma Áánûqtuma ketibotááí aúyánámmá kéwarena wení aúwaraimma yuwéna ketááí kúmiq-yataapike meyánîq uráiye. wemá mirá éna íbêqa maa-márábí wái-tai-aaipike keqtáá mamá paábaq tiyuwánénataa mirá-uraiye. \v 5 miráínataa ketáámá Áánûqtun-awiqa aati-aatimá múte yauyónátae. miráuma waíno. \p \v 6 keráwáqô, miráonaaiqtabama kemá iyánáaqa kéune. Îtu Káríqtoni íráqô-qtataapike Áánûqtuma keráwáqá tááyaraimanibo keráwáqá páátákáá wemmá káyuweq káqon-ate-wataama kéitaae. \v 7 miráimanibo káqon-ate-wataama óqa íma wáiye. ímiye. yaímma-wayukama keráwáqtí túyánámmá mamá táíq kéeta Îtu Káríqtoni átê-wataama mamá waéq nááeq kéoe. \v 8 miráimanibo ketáá keráwákáq móra átê-wataama timá tímikaanataabi móra Áánûqtuni márûpake kaqtó-nakoma tínna átê-wataagoma minnágogaraq ketáámá naayóbáqá tiráunna átê-wataagoma íma móraiq ínnama minnâ kanaaráq móra-nakoma mirá énama wemá áíta-marupaq puíno. \v 9 naayóbáqá ketáá tiráunnaiq umá keqnáámmá íbêqa kétunatae. ánibo móra-nakoma átê-wataama timá-timina-waigoma naayóbáqá ítaraanaikaa ímo ínanama min-nákómá áíta-marupaq puíno. \v 10 maami-kátááyábámá waayúkama keqtábá yikání íyabiyo? ímiye. Áánûqtuma kákaiqtapoaq maamin-áímmá kétune. waayúkama keqtábá yikáina-yataariq kéeqa kemá káqo-mayaima mayánúnamanibo Îtu Káríqtoni mayaí-náqá íma mánune. \p \v 11 máqtemma ketíbâtiwaayuo, kemá arupú umá kétima-timune. maamin-áté-wátáámá keráwáqá naayóbáq timá-tímikaunama móra-nakoma íma mamá pááq uráiye. \v 12 min-áímmá móra-nakopike íma matáune. móra-nakoma íma tiráátiraiye. áraimma ímiye. Îtu Káríqtoma wenamáárîq kemmá tiráátiraiye. \v 13 naayóbáqá kemá nôrabi uráunna-aaimma minnâ keráwáqá ítaraane. kemá Ítíráaeo-wayukati monoq-áímmá wakáune. paru-yátáákómá kepímmá íma wáitaq Îtukaq yirummá ámê-kayukama keráwáqá ítaraae. kemá móra-iyakaq maréta áíkuyo-kayukama mamá táíq umáyíkaraune. \v 14 ketimatoq áa-yuti aúkáapimma kemá taíbaq-wayukama uyátáreq Ítíráaeo-wayukati yáaimma kéwaraune. kemá ketí títaubikoni máqten-aaimma warámááq akoqnáá kéune. \p \v 15 miráimanibo naayóbáqá ketinóma íma matíkaraitanama mi-kánááráqá kemmá Áánûqtuma aúyatikaraine. wení íráqô-qtataapi wení mayaímá mayaíyábá tiwíkaiye. \v 16 wemá wenáanikoma kemmá tiráátiraimma minnâ íma Ítíráaeo-wayukamibo Yéqtaaeo-wayukabi átê-wataama mó-tikaae téna tiráátiraine. wemá kemmá tiráátiraimma móra-nakoma íma ítama aónaraunae. \v 17 kemmá uyátéta áqa timáyíkarai-kayukayopaq Yérútáárebaqa íma uráunamiye. ímiye. kemá Arébiya-marabaq uráunamiye. ánibo anaaékaqa Tamáátikatibaq uráunamiye. \v 18 anaaékaqa kaumo-kárítímáátímá yáwitaq Pítaate watáama ténááq Yérútáárebaq utáunamiye. ánibo wetê tiyááka umá móra-titaupaq-kanaama máqe-uraunamiye. \v 19 timáyíkarai-kayukama kemá móra íyimonaraune. Yêmitima uyátárai-nakoni ábâkoma wenamáa aónaraune. \v 20 min-áímmá íbêqa keráwáqtôpaqo agayáunama Áánûqtuma káonaitaq kemá keráwáqá kaaqaarimá íkétima-timune. \v 21 anaaékaqa Tíria-marabaq Tirítia-maragoni pááqya-marupaqa kemá uráunamiye. \v 22 miráimanibo Yúríabaqa Îtukaq itáíq-itaiq o-káyúkámá ketí tóíkaqa ítimonaraae. \v 23 yemá miráuma aamá kéitaane: “naayóbáqá maamin-nákómá tíkamataa uq-téwaimanibo naayóbáqá arummá aména itáíq-itaiq í-yátáákómmá mamá táíq éwai-qtataakoni átê-wataama íbêqa kétima-yimiye.” téta kéitaae. \v 24 minnâyaba yemá Áánûqtun-awiqa múte yaútaae. \c 2 \p \v 1 kemá tiyááka umá kaayaqté-kaayaqte-karitimaatima maéq anaaékaqa Páánabatite keqnáámmá Yérútáárebaq utáuyane. kemá Tááítatimma awíqmetaa wegáráq utáunatae. \v 2 Áánûqtuma kemmá tiráátitapoaq uráunae. maamin-áté-wátáámá Yéqtaaeo-wayukama tiráunama minnâ kemá Yérútáárebaq anó-kayukama Îtuqtaba áíkuyikareq yemmá kéyiraatune. kemá maará téq túyánámmá kéitaune: “maami-máyáímá íbêqo mayáunagaraq naayóbáqô matáunagaraqa kanaaráré tínô?” téq ítama káonaune. \v 3 Tááítati ketê mái-naqa Karíkibake-nare. miráimanibo wenaúma karánátaae téta móra-yuyanakaq íma makááe. \v 4 ítáaro. yaímma-wayukama ketáái tíbâqawaayuti aúkáapi aúma karánéta aúpáq ya-kéberaae. mi-kááqáárí-wáyúkámá yemá abu-wáyúkábóata abú yamá káonaae. yemá ketááí táaimma naayón-ááípíké keqtáá paábaq mamá kétiyuwetataa Îtu Káríqtogaraq mamá táíq éta Ítíráaeo-wayukati naayón-ámáán-áímmá keqtáá mamá yagaroqtánáae téta irááe. \v 5 ketáámá yemmá yíkáiniq íkéunatae. miráitaqtaa átê-wataagoni árain-aimma keráwáqtábá kéyaqtoraunatae. \v 6 ánibo mórama anón-iwiqa wáiye tíya-kayukama ketí átê-wataaraqa móra íráqô-qtataaqa íma maqmá arúbaraae. anón-iwirabi pááqyan-iwiqo wái-kayukayabama minnáyaba paátataare kétune. Áánûqtuma waayúkagoni áwîqtaba aúyánámmá íma kéitaiye. áraimma ímiye. \v 7 Áánûqtuma Pítaamma Ítíráaeo-wayukabaq timákarainiq éna móraiq umá kemmá timátikena “Yéqtaaeo-wayukabi átê-wataama mó tiyo” téna timátíkaraiye. \v 8 owé. Áánûqtuma Pítaamma Ítíráeo-wayukabi mayaímá mayaíkáae téna timákaraiye. móraiq umá Áánûqtuma akoqnáárake “Yéqtaaeo-wayukati aúkáapi mayaímá mayaao” téna kemmá timátíkaraiye. \v 9 Yêmitigaraq Pítaagaraq Yóáanegaraq anó-kayukagaraq yemá kemmá Áánûqtuma aokarîq umá mayaímá tímímma aónaraae. miráitata yemá Páánabatite kekárátámá iyáámma tímikaakarataae. miráomma ketááí awaamépóaqtaa móra-tiyakaq makáunatae. minnâ yemá Ítíráaeo-wayukati aúkáapi mayaímá mayaíyaqtaa ketáámá Yéqtaaeo-wayukati aúkáapi mayaímá mayánúnatae. \v 10 kímora-yataaqa keqtáámô ítáan-aimma téta maará kéte: “keráwáqá áwáyoq-wayukayaba túyánámmá itéraq yíwáqnaa oro.” téta tirááe. mi-qtátááqtábá kemmá kétikaitaq kemá yíwáqnaa ónááq yokaa uráune. \p \v 11 Pítaama Áátiokiq itaq wenaúbáq Pítaama íarutainiq kéiye téq wemmá timá ámikaune. \v 12 naayóbáqá Yêmitima timáyíkái-kayukama íuraawana Pítaama Yéqtaaeo-abaqawaayute aáwaqa naráiye. miráimanibo mi-káyúkámô kéyemma yetê ókaraq aáwaqa ínaraiye. miráimanibo yúma kárátaa-kayukati yáaqa ikátaiye. minnâ yúma íkárataa-kayukagaraq yúma kárátaa-kayukama íma yagaroqtamá kémaae. \v 13 tébakaq Ítíráaeo-abaqawaayugaraq Pítaamo iníq kéowana Páánabatigaraqa yeqtáaqa kéikatenaboana kaayaq-yóyáúkáá-káyúkáráá umá ókaraq Yéqtaaeo-wayukagaraq aáwaqa ínaraae. \v 14 kemá yemmá yimónáunama átê-wataaraqa íma arupú umá uréire kéowaq yúrakaq Pítaamma maará téq timá ámikaune: “emá Ítíráaeo-nakomanibo Yéqtaaeo-nakoraa uráane. náaraq umáwaq Yéqtaaeo-wayukama mamá Ítíráaeo-wayukati yáaimma waránô?” téq tiráune. \v 15 áraine. ketáámá Ítíráaeo-anna-wayukabike pááq uráunatae. Yéqtaaeo-anna-wayukama kúmiq-wayukabike íma pááq uráunatae. \v 16 miráitaqtaa ketáá káonaunatae. Ítíráaeo-kayukati ámáan-aimma paá wáráaqtaba móra-nakoma Áánûqtun-aurakaq kateko umá íma mániye. ímibo paá Îtukaq itáíq-itaiq umá arummá aménama Áánûqtun-aurakaq kateko umá mániye. owé. ámáan-aimma paá wáráaqtaba Áánûqtun-aurakaq kateko umá íma mánunatae. ímibo paá Îtuqtaba itáíq-itaiq kéipoaqtaa Áánûqtun-aurakaq kateko umá mánunatae. \v 17 miráimanibo ketáámá Îtu Káríqtokaq tirummá kámunaboaqtaa minnárake Áánûqtuma “kateko-wáyúkáé” tínataama anaaékaqa ketáá miráuma Yéqtaaeo-anna-wayukama kúmiq-wayukaraa umá maéqtaa ketáámá ketábátáá aónaraunatae. Îtu Káríqtoma ketááí kúmiq-yataakoma mamá pááq uráíyô? aaqáo. ketáá mirá-tenunataabiyo? áraimma ímiye. \v 18 ítáaro. keqnáámmá yauwéqma Mótetini ámáan-aimma waránúnô? aaqáo. ímiye. kemá min-ámáán-áímmá waréqa Áánûqtun-aurakaq kateko-náqá íma mánune. min-ámmá íarutain-ane. \v 19 Môtetini ámáan-aikoma kemmá aúwaraimma íma tímikaitapoaq yawítítukaune. mútûq-amaan-aimma kemá íma kanaaráq wakáune. kemá kúmiq-yataariq onanamá Mótetini ámáan-aikoma téna “puínóne” kétiye. miráitana ámáan-aikoma keqtáá tíkamma képuimanibo Áánûqtuma aúwaraimma kétimitaae. ketí aúpáq-áímmá ítáaro. minnâ \v 20 kaapaq-yátáqá Îtuma ketí kúmiq-yataaqtaba pukáipoaq kemá wetê mibáq máqe-uraune. miráitaq kemá Póroma ámáan-aikoqtaba wetê pukuráune. miráimanibo íbêqa kemá íma máupo Îtu Káríqtoma ketí tirunóbáqá máiye. min-náqá Póroe te-náqá íma máiye. ketí túwaraimma minnáe. Îtu Káríqtoni aúwaraimma kepí kémaiye. ketúgoma paá wáimanibo íbêqa Áánûqtuni áanikokaq itáíq-itaiq umá paá kémaune. ketí kúmiq-yataaqa wáitanama minnáyaba puyónúnamanibo keqtábá pukuráiye. ketúgoma íma pukuráimanibo wenaúgoma pukuráiye. miráipoana íbêqa ketúgoma paá wáiye. keqtábá kákaitana keqtábá pukuráiye. \v 21 Áánûqtuni paru-yátááqá íma paábaq kématuwaune. ámáan-ainapo Áánûqtun-aurakaq kateko umá máíyanama kanaaráq Îtu Káríqtoma pukáimma minnâ paátataaqtaba pukíné uráimiye. \c 3 \p \v 1 neginaagí Karétiaq-wayukao, keráwáqtábá Îtu Káríqtoma pukáitaq keráwáqtí túrakaq tiráátiraune. íbêqa náawaq keráwáqá mamá aíbôqnaaboqa káutikaiyo? \v 2 kemá keráwáqá kímora-yataaqtaba timá tíméro. Áánûqtuni Aokaq-Áágómmá náaraq umáq matááo? ámáan-aimma wáráaqtaba matááo? ímiye. átê-wataama Îtu Káríqtoqtaba itáíq-itaiq okákénáq matááo? owé. \v 3 nôraq itaráq íbêqa neginaagí kéoo? áqnáabaq Áánûqtuni Aokaq-Áágóní áwáqnaa í-yátááqá matáamanibo íbêqa ámáan-aikaraq puí-yátáákáráq íyaq yauwéqma mirá íno? \v 4 naayóbáqá keráwápí ummaa-yátááqá pááq uráimma minnâ keráwáqá paá min-úmmáámá matááo? kemá túyánámmá itáunama keráwáqá paá-ummaama íma matááe. \v 5 nôraq itanawáq Áánûqtuma keráwáqá wení Aokaq-Áágómá tiména keráwáqtí aúkáapi anón-awaameq-yataaqa tarôq uráiyo? keráwáqá ámáan-aikoni mayaímá máyáaqtaba mirá-uraiyo? ímibo wení átê-wataama itéq anaaé wáráaqtabae téna mirá-uraiye. \p \v 6 Áánûqtuni watáama agamatá-kánnáábí Áabaraaqtaba maará-tiraiye: “Áabaraama Áánûqtukaq itáíq-itaiq itanabóana Áánûqtun-aurakaq kateko umá máqe-uraine.” téna tiráine. \v 7 miráínaq keráwáqá aónainoe. yemá náayuwabi Áánûqtukaq itáíq-itaiq umá yáqtoqma akoqnáá étama yemá Áabaraani árain-iyapoma mááe. \v 8 naayóbáqá Áánûqtuni agamatá-kánnáábí tiráine. Yéqtaaeo-wayukagaraq Áánûqtukaq itáíq-itaiq umá yáqtoqma akoqnáá íyanama yeráwáqtábá Áánûqtuma téna “kateko-wáyúkáé” tíniye. miráitana naayóbáqá Áánûqtuma Áabaraamma timá ámikaine: “epíkémmá máqte-marabaq-wayukama íráqôniq umáyikanune.” téna Áánûqtuma Áabaraamma timá ámikaine. \v 9 Áabaraama Áánûqtukaq itáíq-itaiq kéitana Áánûqtuma wemmá íráqôniq umákaraine. móraiq umá máqtemma itáíq-itaiq o-káyúkámá Áánûqtuma íráqôniq umáyikaniye. \v 10 máqtemma ámáan-aikoni aménáápáqô kémae-kayukama yúyánápímmá téta “minnárake Áánûqtun-aurakaqa kateko umá mánunatae” tétama min-ámáán-áíkómá yemmá yawááq-umayikaniye. Áánûqtuni agamatá-kánnáábí mirá kétiye: “máqte-kayukama ámáan-aimma agamatá-kánnáábí wáin-aimma íma mútûq waráíyanama yemmá yawááq umáyikaniye” téna agamatá-kánnáágó kétiye. \v 11 ketáámá káonaunatae. móra-nakoma ámáan-aimma mútûq íma kanaaráq kéwaraiye. miráipoana ámáan-ainapo Áánûqtun-aurakaq móra-nakoma kateko umá íma kanaaráq aurániye. Áánûqtuni agamatá-kánnáábí ókaraq maará kétiye: “min-nákómá wení itáíq-itaiq í-yátááqnápó Áánûqtun-aurakaq kateko umá matúq-matuq umá mániye.” téna agamatá-kánnáábí kétiye. \v 12 ámáan-aimma Îtukaq itáíq-itaiq í-yátááqtábámá íma wáiye. móra-nakoma Mótetini ámáan-aimma íwarenama min-nákómá puíniye. ókaraqa agamatá-kánnáágómá maará kétiye: “móra-nakoma máqten-amaan-aimma mútûq warénama wemá kanaaráq aúwaraimma mayániye.” téna agamatá-kánnáágó kétiye. \p \v 13 ketáámá ámáan-aimma mútûq íma kanaaráq kéwaraunaboanataa Áánûqtuma keqtáámá yawááq kéumatikaiqtaae. miráimanibo keqtáámá íma yawááq-umatikena wemá Îtu Káríqtoma keqtááyábámá yawááq-umakaraiye. miráitana Îtu Káríqtoma keqtááyábá yawááq-i-naqa kaapaq-yátáq aúkáiye. minnáyaba Áánûqtuni agamatá-kánnáábí maará kétiye: “móra-nakoma yaataq aráápenama wemá yawááq-i-nare.” téna kétiye. \v 14 miráitana Îtu Káríqtoma kaapaq-yátáq pukuráiye. wemá miráuraipoaq keráwáqá Yéqtaaeo-wayukama Áánûqtuma Áabaraaqtaba timá akoqnáá umákaimma keráwákáráq kanaaráq mayánoe. miráitana Áánûqtu timá akoqnáá umákaimma áraimma pááq uráiye. minnáyaba keráwáqá káonaae. abo Îtu Káríqtokaq keráwáqá itáíq-itaiq uráámma keráwáqtôpaq Áánûqtuni Aokaq-Áágómá iráiye. \p \v 15 ítáaro. kaayaq-nákórátá móra-iyakaq marétama aamá timá yarúmaraiyanama káqo-nakoma óq-aimma íma maqmá aráápaino. wemá mi-kátáábíké íma yaímma mayaíno. \v 16 Áánûqtuma Áabaraate aamá timá yarútaimma mirá-uraiye. kanaaráq Áánûqtuma téna anaaékaqa íráqô-qtataaqa pááq íniye tiráiye. mi timá akoqnáá umákai-qtataaqa Áabaraamma kámena wení iyápógaraq ámikaine. wemá máqte-noiyapoe ítiraine. wemá netuq-nóíyápóyábá ítiraine. ímiye. wemá paá kímora-iyapoyaba téna maará tiráine: “ení iyápóe” tiráine. min-íyápómá Îtu Káríqtoe. \v 17 ketáagon áaimma maará-uraiye. mi-kánááráqá Áánûqtuma Áabaraamma timá akoqnáá umákarai-kanaaraqa Mótetini ámáan-aimma íma wáqe-uraine. mi-kánááráké ayáqtáá-kanaama (430 karitimaatimá) kóuraiye. mikáké Mótetini ámáan-aimma pááq uráiye. mi-kánáámá pááq uráimma Áánûqtuma Áabaraate aamá timá akoqnáá uráimma íma waékáiye. \v 18 ánibo Mótetini ámáan-aimma waráinapo keqtáámá kanaaráq ayúqtikenataama Áánûqtuma Áabarate timá yarútain-aikoma naayóbáq ánatagine iné. miráimanibo maamin-ámáán-áínápó íma kanaaráq káyuqtikaiqtaae. ímibo keqtáámá paá Áánûqtuma Áabaraate aamá timá yarútaimma itáíq-itaiq í-nápó káyuqtikaiqtaae. \p \v 19 abo nôraq itanawáq ámáan-aimma wáiyo? wemá maará-uraiye. kúmiq-yataakoni áaimma abarokáq tiráátinenataa mirá-uraiye. Îtu Káríqtoma pááq uráikaq min-ámáán-áímmá kéwáraunatae. Áánûqtuma naayóbáqá timá akoqnáá umákarain-iyapoma Îtu Káríqtoe. Áánûqtuni kaqtó-wayukati yóyaupikekaraq min-ámáán-áímmá maa-márábí iráiye. Áánûqtuni kaqtó-wayukanapogaraq Mótetini óyaupikekaraq min-ámáán-áíkómá Áánûqtunopake kukéna waayúkáyôpaq iráiye. \v 20 miráimanibo Áánûqtumo Áabaraate aamá timá yarúmaraitanama kaqtó-wayukanapo mi-kátáámá íma wáqe-uraiye. ímibo Áánûqtuma Áabaraamma wenóíkaraq káonena timá ámikaiye. \v 21 miráitana ámáan-aikogaraq Áánûqtuma Áabaraama timá akoqnáá umákarain-aikogaraq namuroîq kéoyo? áraimma ímiye. miráimanibo keqtáámá ámáan-aikoma íma kanaaráq káyutikaiqtaae. ímibo ámáan-aikoma paá mirá-iniye. \v 22 ámáan-aikoma keqtáámá kékén-áímmá kétimatimiqtaae. kúmiq-yataakoma máqte-kayukama ánná kúyikaraiye. Áánûqtuni agamatá-kánnáágómá minnáyaba kétiye. miráipoaqtaa ketáámá paá Îtu Káríqtokaq itáíq-itaiq kéeqtaama min-áúwáráíqtábá Áánûqtu Áabaraamma timá akoqnáá umákaraimma kanaaráq mayánúnatae. \p \v 23 naayóbáqá Îtu Káríqtokaq itáíq-itaiq í-yátááqá íma pááq uráikaqa ámáan-aikoma ánná kútikaraiqtaae. ánibo ketáámá ánnábí máqetaa mi-kánáárákémmá áaimma átáma Îtu Káríqtokaq itáíq-itaiq kéunatae. \v 24 owé. ámáan-aikoma ketááí kawáá-nákáá uréna ketááí tirááti-nakaa umáe kéwitana mi-kánááráqá Îtu Káríqtoma iráiye. mi-wágóní anaaékaqa Îtukaq itáíq-itaiq kéeqtaama Áánûqtun-aurakaq kateko-wáyúká máunatae. \v 25 íbêqo Îtu Káríqtokaq itáíq-itaiq í-kánáámá wáipoana ámáan-aikoma ókaraq ketááí kawáá-nákáá éna tirááti-nakaa umá íma máiye. \v 26 abo itáíq-itaiq í-yátááqnápó Îtu Káríqtokaraq mórabi yagaroqtamá Áánûqtun-araaqa keráwáqá mááe. \v 27 Îtukaq mórabi yagaroqtamá nommá peraí-wáyúkámá wenáaimma kémayaae. \v 28 miráipoana mi-máqté-káyúkámá mimóráíq umá mááe. Ítíráaeo-wayukagaraq Yéqtaaeo-wayukagaraq íma meyámmá máyáa-kaqto-wayukagaraq paá iyúwáa-kayukagaraq waagógáráq aaragógáráq máqtemma Îtu Káríqtomma mórabi yagaroqtamá mimóráíq umá mááe. \v 29 Îtu Káríqtoni waayúkamo máeqa kanaaráq keráwáqá Áabaraani árain-iyapo-annama maéq Áánûqtuma Áabaraamma timá akoqnáá umákarain-auwaraimma mayánoe. \c 4 \p \v 1 kemá ókaraq timá-timenune. íyápógoma maabumá máqe-urai-kanaaraqa wemá miráuma mayaí-nákóráá umá máqe-uraiye. miráimanibo aboání máqte-qtataaqa wennáé. \v 2 wemá paá kawáá-wáyúkágáráq anó-kayukagaraqti yiménáápáq máena aboámá timákaraina-kanaaraq wíno. \v 3 ketáágáráqá miráuma Áánûqtuni iyápóraa umá máeqtaama mi-kánááráqá máqtemma maa-márábín-ámáán-áíkóní aménáápáq máqe-uraunatae. \v 4 kanaagómá umágitanama Áánûqtuma wení áanikoma timákáraiye. aaragómá marákáitana Ítíráaeo-wayukati ámáan-aikoni aménáápáq máqe-uraiye. \v 5 mi-káyúkámá min-ámáán-áíkóní aménáápáké ayúqyikanena kukáiye. miráuraipoaqtaa ketáámá kanaaráq Áánûqtun-araaqa mánunatae. \v 6 íbêqa wení iyápó-annama mááe. miráitana Áánûqtuma wenáanikoni Aágomma timákáitana ketááí tíyaqnobaq min-Áágómá maará kétiye: “apááô, ketiboó” téna tirupiké kétiye. \v 7 miráitaq keráwáqá ókaraq mayaí-wáyúkáráá umá íma mááe. ímiye. keráwáqá wenáanimaare. ánibo keráwáqá Áánûqtuma tiwiráinaq wení iyápó-annama máeqa kanaaráq keráwáqá wení máqte-qtataaqa mayánoe. áanimma máiyana Áánûqtuma wení máqte-qtataaqa timíniye. \v 8 áraine. naayóbáqá keráwáqá Áánûqtuqtabama íma ítarepoaq maníkóní aménáápaq máqe-uraamanibo \v 9 íbêqa keráwáqá Áánûqtuqtaba kéitaae. abo kemá maará-tenuno keráwáqtábá Áánûqtuma kéitaiye. nôraq itanawáq naayón-ámáán-áíqtábámá keráwáqá kétikaiyo? min-ámáán-áíkómá íma keráwáqá tíwáqnaa íniye. keqnáámmá ánná-mayairaa mayánéraq kéoo? \v 10 keráwáqá nôraq itaráq aokaq-yúpáámá aokaq-wíyóqtábábi kéqokeq-kanaayababi naayón-ámáán-áíkóqtábámá omáqá kémayaao? \v 11 keráwáqá kemmá ummaamá kétime. miráitaq ketúyánápímmá ketí mayaígómá keráwápí wáimma paátataakaa ínabo téq kétune. \v 12 ketíbâtiwaayuo, kemá keráwákáq inaa-inaa kétune. minnâ kekáá umá ámáan-aipikemma ayúqtíkaraikaq máero. kemá Ítíráaeo-naqa ámáan-aipike ayúqtikaraimanibo keráwáqá Yéqtaaeo-wayukama aati-aatimá ámáan-aikopike ayúqtíkaraane. \p keráwáqá kemmá móra otaammá íkutikaraae. \v 13 naayóbáqá ketúgoma akoqnáá íuraimanibo kemá ketí áqnáabaq-kanaama keráwápí átê-wataama timá tímikaune. minnáyaba taákaq kémaraae. \v 14 kemá karímá kémayeqa keráwáqtí mayaígóní ámûraaq mamá túnnae kámatikaunamanibo kemmá íma tinaaémma kéumatikaae. tibô íkamatikaraae. ímiye. mórama Áánûqtuni kaqtó-narabi Îtu Káríqtonabi wenamáárîq kawáá umákáinikaa umá kemmá keráwáqá kawáá umátíkaraae. \v 15 ketábá keráwáqtí timuqô maraí-yátááqá náakaraq wáiyo? kemá abarokáq keráwáqtí íráqôn-aaiqtaba kétune. minnâ keráwáqá keqtábá ôriq umá kétikaipoaq keráwáqtí túramma kubíqma kemmá timínóaa kétune. \v 16 nôraq íyo? íbêqa kemá keráwáqá arupú umá timá tímikaunaboaq kemá keráwáqtí namurowáq aúkáúnô? \v 17 áraine. yaímma-wayukama yemá keráwáqá íráqôn-aimma kétima-timeta keráwáqá timíqmí kéo. kemmá kétiweqtatuweq yeqtí yinaaé waraígáae téta kéoe. \v 18 íráqôn-aimma káqowa-kaqowamma yíwáqnaa íyábá timá-yimenunataama minnâ kanaaráq íye. ánibo ketáá mórabi ímo maéqtaama min-ááímmá íma yúwáaro. \v 19 ketí pááqya-noiyapo, ókaraq kemmá tíqa kéena miráuma aaragómá iyápóma marakáné itana aíqa iníkáá umá tíqa kéiye. kemá tíqa í-yátááqá kémayaanana kanaaráq Îtu Káríqtoma keráwáqtí tíyaqnobaq wenáaimma pááq umá ánataniye. \v 20 tirunô kemá keráwáqtê íma máune. kemá keráwáqtábá káqon-aimma ténáá kéune. íbêqa kemá keráwáqtí táaiqtaba taíbaq-tuyanamma kéitaune. \p \v 21 keráwáqá ámáan-aikoni aménáápáq mánaae tíya-kayukama íbêqa kemmá timá tíméro. keráwáqá ámáan-aimma íyaq kéitaao? \v 22 agamatá-kánnáábí minnáyaba kétiye. Áabaraani áanikoratama kaayaré. morá-inikoma paá-mayaima ánná-mayairaa matáin-inikoma móra-aanikomma marákáraiye. káqon-inimma áwîq-inikoma móra-aanikomma marákáraiye. \v 23 paá-mayaima ánná-mayairaa matáin-inikomo marákárain-iyapoma minnâ anóama aaraukátí yáaikaqa marákáraine. ánibo káqon-inikomo marákáraimma minnâ anóama Áánûqtuma timá akoqnáá uráikaq marákáraine. \v 24 waéqma itaí-áímmá mi-kátáágóní áaimma wáiye. mi-kááyáq-íníkórátámá miráuma kaayaq-áímmá Áánûqtuma waayúkate timá yarúmakaine. mórama timá yarúmakain-aimma Táínai-anubake iráiye. min-áíkáké iyápó-annama paá-mayai ánná-mayairaa-kayukama auránoe. Égaama mi-wágóní awaaaméré. \v 25 Táínai-anuma Arébiya-marupaq mikáq Mótetima ámáan-aimma matáine. Yérútáárebaq-wayukama íbêkaraq Mótetini ámáan-aikoni aménáápáqá ánná-mayai-wayukaraa umá máápoana Égaama yeqtí awaaméré. íbêq-Yerutaarebaq wení awaaméré. \v 26 ánibo Térai Áabaraani áwîq-inikoma Îtu Káríqtokaq itáíq-itaiq o-káyúkátí yinóae. aúge-Yerutarebaqa wení awaaméré. \v 27 Áánûqtuni agamatá-kánnáágómá maará kétiye: \q1 “aaragô, keráwáqá anaamoq-nóínímmá \q1 timuqá máráaqtaba anókaq ááyama tero. \q1 keráwáqá iyápóma marakaíyábá tíqa íuraipoaq \q1 timuqá máráaqtaba anókaq ááyama tero. \q1 paá máa-noinimma yeqtí iyápógoma \q1 yiwaiqá máa-noiniti-iyapoma uyátá-maqma taíbaq mánoe.” \m téna kétiye. \v 28 ketíbâtiwaayuo, keráwáqá Ááítekima Térain áanikote móraiq kéoe. Áánûqtuma Áabaraamma timá akoqnáá umákaraiqtababoaq keráwáqá wení iyápó-annama káuraae. \v 29 Égaani áanikoma aaraukáq-ááíkákémô marákáraimma wemá naayóbáqá wenábâkoma Ááítekimma mamá táíq umákaraine. Ááítekimma Áánûqtuni Aágokake marákáraine. minnáyaba Ááítekimma awaaómá awááguraine. íbêkaraq min-ááímmá paá wáiye. minnâ mi-káyúkámá Mótetini ámáan-aiqtaba yúyánámmá ítáa-kayukama Îtukaq itáíq-itaiq íyábá yúyánámmá ítáa-kayukama kéyiwaagoe. \v 30 Áánûqtuni agamatá-kánnáágó nóinaeq tiráiyo? maará kétiye: \q1 “ánná-mayairaa matáin-inikaraq áanikogaraq \q1 paábaq watuwaao. \q1 áwîq-inikoni áanikoma wenamáa \q1 min-íníkóní máqte-qtataaqa mayániye.” \m téna kétiye. \v 31 tíbâtiwaayuo, móraiq umá ketáámá paá ánná-mayairaa-mayai-inikoni áráaqa íma máunatae. ímibo ketáámá Îtuni waayúkataama áwîq-inikon-araaqa máunatae. \c 5 \p \v 1 Îtu Káríqtoma keqtáá naayón-ámáán-áípíké ayúqtíkaraiqtaae. ayúqtíkarai-kayukaraa umá paá máero. minnáyaba Îtuma máigaae téna kétiye. miráitana keráwáqtí ayúqtíkarai-qtataaqa yaqtóráaro. móra-wayukama yeqtí yímáan-aikoni aménáápáqá iyuwáiyata íma matiyúwáaro. \v 2 ítáaro. kemá Póroma keráwáqá kétima-timune. ánibo keráwáqá iyuwáiyata káqo-yuma keráwáqtí túma karáiyanama kanaaráq Îtu Káríqtoma íma kanaaráq tíwáqnaa íniye. \v 3 keráwáqá máqtemma iyuwáiyata túmo karánómma kemá kékén-áímmá kétima-timune. máqten-amaan-aikoma Táínai-anubaken-amaan-aimma mútûq íwareqa puínoe. \v 4 ánibo keráwáqá ámáan-aimma paá waráiyana Áánûqtun-aurakaq kateko umá íma auránoe. ímiye. paá mirá éqa Îtu Káríqtonopake Áánûqtuni paru-yátáápíké nékaq mánoe. \v 5 Aokaq-Áágóní akoqnáárake ketáá Îtukaq itáíq-itaiq umá yáqtoraananataa Áánûqtuma keqtááyábá “kateko-wáyúkááé” tínîqtaba awé kéunatae. \v 6 ánibo ketáámá Îtu Káríqtogaraq mórabi yagaroqtamá maéqtaama aúmo karaí-ááíkáráq aúma íma karaí-ááíkáráq minnâ paátaare. ánibo Îtu Káríqtokaq itáíq-itaiq éqtaa tirummá amí-yátááqá minnâ anó-qtataare. \p \v 7 áqnáabaqa Îtukaq itáíq-itaiq uráamma minnâ kanaa urááe. náaraq umá mirá-uraiyo? \v 8 Áánûqtuma keráwáqá tááyaraimma íbêqa keráwáqô wáráa-tuyanamma Áánûqtun-aaimma íma wáiye. \v 9 ítáaro. yemá maará kéte: “pááqya-qtataaqa (yíqtima) kara-káyúkátí yammá agayaí-kánábí makáiyana yakómá itorániye. \v 10 miráráá umá móra-nakoma keráwáqatí túyánámmó mamá táíq i-nákóní áwîqa kemá íma ítaraunamanibo Áánûqtuma wemmá yawááq-umakaniye. keráwáqá ketê mórabi yagaroqtamá uyátárai-nakogaraq máapoana keráwáqtí túyánákómá ketí tiráátúnna-yataakaq yauwéqma yínoe. minnáraq túyánámmá kéitaune. \v 11 yúma káráaro téq waayúkama kétima-yimuno? aaqáo ímiye. mirá ítúnnayabawaq yemá kemmá mamá íyaq táíq kéumatikaao? kemá abarokáq téq “túma káráaro” tenatamá Ítíráaeo-wayukama mi-kátáámá kaapaq-yáyábá íbêkaraq íma awétátuwanoe. \v 12 yemá mi-káyúkámá keráwáqtí túyánámmá mamá táíq kéo-kayukama kemá yemmá maará timá-yimenaaq kéune: “kenamáárîq keráwáqtí tíwáa-kakamma ko káráaro.” ténáá kéune. \p \v 13 ketíbâtiwaayuo, Áánûqtuma keráwáqá ayúqtíkaiqtaae téna tááyaraiye. keqtáá ayúqtíkaraipoaq keráwáqtí tikaí-yátáákómá íma wáráaro. miráimanibo keráwáqá ayúqtíkaraapoaq wenáwáqnaa-wenawaqnaa umá weqtábá kákainna weqtábá kákainna oro. \q1 \v 14 máqten-amaan-aimma mórabi miráuma wáiye: \q1 “keráwáqá kenamáárîq tirummá oníkáá éraq móraiq umá keráwáqtí timakaq maíya-kayukama tirummá yíméro.” \m miráuma wáiye. \v 15 miráimanibo keráwáqá keíyáá unítíqa téq ááiq éqa kanaaráq keráwáqá atéráaro. abo keráwáqá mútûq áíkuyo-kayukama máqtemma táíq umáginoe. \v 16 miráimanibo kemá maará téq kétima-timune. keráwáqá Aokaq-Áágóní áaimma wáráaro. ánibo keráwáqá mirá éqa kanaaráq keráwáqtí túgoni akaí-yátááqá íma wáráaro. \v 17 ketáá káonaunatae. mi-táí-ááíkómá Aokaq-Áágómmá mamá márúte yuwánéna kéiye. mi-kááyáq-wáígórátámá namuroîq kéoye. miráonaae tíya-qtataaqa aati-aatimá keráwáqá íma mirá-inoe. \v 18 keráwáqá Aokaq-Áágóní anaaémo waréqa keráwáqá ámáan-aikoni aménáápáq íma mánoe. \v 19 waayúkati táí-yaaimma áqá aónatukaae. wé maará kéiye. kebó-yátááqá táí-aaimma waátâ-yuyanamma wáiye. \v 20 óqtakakaraq yaatakáráq nunamummá tí-ááímmá kéte. uwaatagáán-ááímmá aá awáágî-yataaqa unítîqa tí-yátááqá kárún-aaimma tí-yátááqá áyámma í-yátááqá akáyáámmá tí-yátááqá we ánnáma mamá yataí-yátááqa \v 21 aúran-anna aí-yátááqá taíbaq aíbôq-nomma naí-yátááqá máqte-qtataakoma mirá kéoe. keqnáámmá kékén-áímmá kétima-timune. máqte-kayukama miran-ááímmô tarôq étama Áánûqtu yabíkái-marupaqa íma uwínoe. \v 22 miráimanibo Aokaq-Áágópíké maarán-ááímmá pááq kéiye. tirummá kéeqtaa timuqá kémareqtaa kaayoné-yátááqá tirunóbáqá wáiye. \v 23 ketáámá túma pukáipaq awé kéunatae. íráqôniq kéunatae. arupú umáe kéuyunatae. itáíq-itaiq umá kéyaqtoraunatae. káqo-yuma tikaq múte kéyikaunatae. ketááí túgoni akaí-yátááqá kéyaqtoraunatae. min-íráqó-qtátááqtábámá aammá aúmatan-aimma íma wáiye. \v 24 máqtemma Îtu Káríqtoni waayúkama yemá táí-aaimma yetúgoni akaí-yátáákáráq kaapaq-yátáq arááparainikaa uráitataboata ókaraq íkéwaraae. \v 25 ketááí aúgen-auwaraimma Aokaq-Áágótê yagaroqtamá wáiye. min-Áókáq-Áágómá Áánûqtuni waayúkama mamá aakaraakaq íno. \v 26 ketááí tíwîqa íma múte yawíyataa ketááí tíbâqawaayuma íyamma íma umáyikeqtaa yeqtábá íma koyukaayúmma ono. \c 6 \p \v 1 ketíbâqtiwaayuo, keráwáqá aónáiyana móra-nakoma kúmiq-yataariq í-náqá keráwáqá Îtu Káríqton-aaimma warané kéiya-kayukama kaayonébáké wemmá mamá arútáyakaaro. keráwáqá máqtemma móra-mora-yuma kawáá umáyíkáaro. Tááqtaama keráwákáráq makáqma aónaiyabae. \v 2 keráwáqá keráwáqtí tíbâqawaayuma ummaa-yátááqtábá kammáa kaíyaqa yíwáqnaa oro. mirán-ááíkáké keráwáqá Îtu Káríqton-amaan-aaimma weqtábá kákainna weqtábá kákainna í-ááímmá kéwaraae. \v 3 ánibo móra-nakoma téna “kemmá anó-tiwiqa wáiye” tínimanibo wenáwîqa íma wáitana wetábá wenamáárîq kaaqaari kétiye. \v 4 ketáá móra-mora-yutaati mayaígómmá táí-mayaiyababi íráqô-mayaiyabiyo téqtaa maqmá aónaanataao. mirá énama móra-nakoma wení mayaígómá íráqôniq itana wemá kanaaráq amuqá maréna káqo-nakoni mayaímá íma aónama yainániye. \v 5 máqte-kayukama móra-mora-yuma yeqtí mayaímá iyááqtâ kumá máyáaro. \p \v 6 móra-nakoma Áánûqtuni aammá waráí-áímmá matáina-nakoma wení oótakake arááti-nakomma áwáqnaa umá amíno. \p \v 7 keráwáqá kaaqaari-túyánámmá wáráabo. móra-nakoma Áánûqtumma kanaaráq íma makatíniye. nói-qtataarabi marabí uqmaráiyamma mimórá-yátááqá utániye. \v 8 ítáaro. uqmakáa-kanaagaraq aáwaqa ábu kaí-kánáágómá miráráá kéiye. abo móra-nakoma wenaúgoni akaí-yátááqá warénama wení aqtó-kánááráqá puí-yátááqá mayániye. ánibo móra-nakoma Aokaq-Áágóní akaí-yátááqá warénama aqtó-kánááráqá matúq-matuq umá mái-auwaraimma mayániye. \v 9 miráinaqtaa ketáámá íráqôn-aaimma waraíyábámá íma tíbôkariq ónátae. minnáyaba íma tíbô kégaitanama anaaékaqa íráqô-meyamma mayánúnatae. \v 10 miráinaqtaa ketáámá aammá abáá éqtaama kanaaráq ketáámá máqte-kayukaraq íráqôniq umáyíkáánataao. anó-qtataaqa wáipoaq keqtíbâqawaayuma Îtu Káríqtoqtaba áqnáabariq miráráá umáyíkáánataao. \s1 aqtó-áímmá \p \v 11 kemá kanamáárîq anón-aubama keráwáqtôpaq ketiyáánapo awaaméqá umá agamaráunama aónaaro. \v 12 mi-káyúkámá keráwáqtí túma karánáae téta yemá nôraq itatawáq akoqnáá kéoo? yemá paá waayúkati yúrakaqa anón-iwiqa mayánáae téta kéte. Ítíráaeo-wayukama yemá ikatíq kéeta Îtu Káríqtoma kaapaq-yátáq pukái-nakomma itáíq-itaiq umá wáráánataama minnáyaba tú-tiqa íyábááé téta yemá íkéyikaiye. \v 13 miráitata yemá keráwáqtí túma keréta keráwáqá uyátetaboata kanaaráq yíwîqa múte yauwínoe. ábo yemá yúma káráa-kayukama yenamáárîq mútûq-amaan-aimma íma kéwaraae. \v 14 aaqibo kemá káqo-qtataakoni áwîqa íma múte yauyónúnamanibo Îtu Káríqtoma kaapaq-yátáq pukáitapoaq wenáwîqa wenamáa múte yauyónúne. miráipoana maa-márábín-ááímmá pukái-qtataakoraa umá túyánápí wáiye. kemá maa-márábí-káyúkátí yúrakaqa miráuma tikaí-yátááqtábámá pukái-nakoraa kéune. \v 15 aúma karaí-ááíkáráq aúma íkarai-aaikaraqa minnâ paátataaqiye. Áánûqtuma keqtáá mamá aúge-kayukama aútikaniqtaama minnáma anó-qtataaqiye. \v 16 minnáyaba máqte-kayukama uyátá-maqma min-ánón-ámáán-áíkómmá kéwareta Áánûqtuni kaayoné-yátáákáráq wení paru-yátáákáráq yetê máqtemma Áánûqtuni árai-kayukate waíno. \v 17 íbêkaraq anaaékaraq móra-nakoma móragaraq ummaa-yátááqá kemmá íma timíno. ketúraq abumá wáena máqte-kayukama kéyiraatimma minnâ kemá Îtu Káríqtoni mayaí-náqúne. \v 18 ketíbâtiwaayuo, ketááí uyátárai-nakoma Îtu Káríqtoma wení íráqô-qtataakoma keráwáqtê waíno. miráuma waíno. \q1 kemá Póroe.