\id EPH - Usarufa 
\h Ipítiani 
\toc1 Ipítiani  Îtun anaaé kéwaraa-yubaq Ipítiani-marupaq Póroma agatáiye. 
\toc2 Ipítiani 
\mt1 Ipítiani  
\mt2 Îtun anaaé kéwaraa-yubaq Ipítiani-marupaq Póroma agatáiye.  
\c 1  
\p
\v 1 maamin-áímmá kemá Póroma Ipítaini-marupaq-wayukama náayuwabi Îtuma Metáíyan-aama akoqnáá umá kéyaqtoraa-yubaq kágayaune. máqte-kayukabi Metáíyaqtaba abarokáq timá yiménúnnama minnáyaba Áánûqtuma kemmá timátíkaiye.   
\p
\v 2 maamin íráqôn-aaimma ketibotáámá Áánûqtu ketááí uyátárai-nakoma Îtu Káríqtote yeqtôpake kuména maamin íráqôn-aaikaraq kaayoné-yátáákáráq yeqtôpake kúmîmma keráwáqá mayaígáae téq tímikaune.   
\p
\v 3 Áánûqtuma ketááí uyátárai-nakoma Îtu Káríqtoni aboámá múte yauwí-náqiye. wemá anón-iraqo-qtataaqa keqtáámá umátikenataa minnâ wenáanimma keqtáábí wenôpake timátíkáitana kukáiye.   
\q1
\v 4 Áánûqtuma maramá íma tarôq uréna keqtááyábá mamá wenáanikoni iyápó-annaraa umátíkaraiqtaae.  
\q1 ketáámá Áánûqtuni ákái-yataaqa tirunóbáqá máinaboana ketáámá kúmikaraq otaakáráq íma wáimma-wayukaraa umá mánunatae.   
\q1
\v 5 Áánûqtuma wemá ákáitabae téna keqtáámá Îtu Káríqtoni-annabi pááq umátikenataa tiráiye.   
\q1
\v 6 miráipoana Áánûqtuni íráqô-qtataaqtaba wenáwîqa yaaguyaqmá ónatae. maamin-íráqó-qtátááqá Áánûqtu ketáá paá timénataa wenáanima ákáin-iyapoma kuménata tíwáqnaa íyábá uráiye.   
\q1
\v 7 Îtuma wemá puyénaboana wení naaemá aqtíma wemá ketááí táwî-meyamma mamá paá umátikenata íbêqa Áánûqtuma ketááí kúmiq-yataaqa mamá paá umáyikena miráiqtaba íbêq-awaataqa ketááí kúmiq-yataaqtaba íma puyónúnatae. Áánûqtuma keqtááyábá íráqôniq kéumatikaiqtaae.   
\q1
\v 8 Áánûqtuma áa iténa maamin-íráqó-qtátááqá wemá paá tímikaiqtaae.  
\q1 minnáyaba anónna-anonna íma kanaaráq aménúnatae.   
\q1
\v 9 Îtu Káríqtoqtaba anaaékaqa keqtáámá wení aúpáq-yátááqá tiráátiraiqtaae. minnâ   
\q1
\v 10 Îtu wení kanaamô pááq ínana wé mamá yabi íniye. máqte-qtataaqa mamá yorupáinana wemá ebíkáqá yabi íniye. wemá máqte-qtataaqa máqte-kayukagaraq Áánûqtuni márûpaqa maa-márágáráq wení náápaamma mamá yabi íniye.   
\m
\v 11 wenamáa wení aúyánámmá waqména wemá áqnáabaqa akoqnáá-aimma keqtáámá Ítíráaeo-wayukabi timátikenataa móra tiwiráín-náqá wení Metáíyama keqtááyôpaq wemá timákaraiye.  
\v 12 miráitana ketáámá áqnáabaq-kayukama Metáíyaqtaba awétáá uráunatae. Áánûqtuma keqtááyábámá wení tágama-akoqnaa-yataaqa maa-márábí-káyúkámá yirááténa wemá miráigaae téna tiráiye.  
\v 13 íbêqa keráwáqá náayuwabi ímo Ítíráaeo-wayukama wemá keráwákáráq tiwirániye. keráwáqá wení árain-aimma itéra maamin-áíkómá kanaaráq pukáiyapike tiwíqtuwaniye. itéra “árain-aine” téraq min-áímmá yáqtokaae. Áánûqtuma wení awaaméqá keráwákáq maréna minnâ wení Aokaq-Áágómá akoqnáá-aikaraq téna timáyíkaraiye.   
\p
\v 14 Áánûqtuni Aokaq-Áágómá Áánûqtuni awaaméqá máena minnáyaba ketáámá mamá Áánûqtuni máqte-qtataaqa wemá akoqnáá-aikaraq wení waayúkabi téna matáunatae. Áánûqtu wení waayúkama ayúqma ánatayikena téna yeráwáqá wení tágama-akoqnaa-yataaqtaba wenáwîqa yaaguyabínoe.   
\p
\v 15 miráiyaba keráwáqá uyátárai-nakoma Îtumma itáíq-itaiq umá yáqtóráama ítareq keráwáqá mi-káyúkámá Îtun-aama waqmá kéwaraa-kayukama tirummá yímêma ítareq  
\v 16 minnáyaba aati-aatimá kemá Áánûqtukaq “tíkáiye” téq keráwáqtábá kétune. keráwáqtábámô nunamummá kéteqa  
\v 17 kemá ketááí anómma kateko-kétíbótáá wení Aokaq-Áágómá keráwáqá amíyátábá kétune. mirámô ínaqtaama keráwáqá áaimma yayuwé mi-qtátááqá Áánûqtuqtaba abarokáq aónanoe. miráinaq keráwáqá Áánûqtumma aanábóráá aónama minnáyaba keráwáqtábá kemá nunamupí kétune.  
\v 18 maénamo keráwáqá ítama arútátukera nóiqtaba Áánûqtuma keráwáqá yááyama minnáyabagaraq nunamupí kétune. minnâ keráwákáráq Îtun-aama máqtemma kéwaraa-kayukagaraq wemá yááyama anón-apeqa anaaékaqa Áánûqtu kanaaráq yimíniye.  
\v 19 Áánûqtuma wení akoqnáágoma ketáágáráq máqtemma kéitaa-kayukayabimma anóniq umá wáiye. wení anó-akoqnaama kémayena  
\v 20 mimórá akoqnáánápó Áánûqtu Metáíyamma pukaípike atínakaraiye. Áánûqtu Îtumma mamá ayáánurapaq wení yabíkái-marupaqa ákáraiye.   
\q1
\v 21 Metáíyama wenáwîqa máqte-kamaanikaraq abo máqte-naapaakaraq mú-maqma máiye. íbêqa máqte-kawaa-wayukagaraq máqten-akoqnaagaraq wenáménáápáq wáitana abo anaaékaqa mamá mimórá íniye.   
\q1
\v 22 Áánûqtu máqte-qtataaqa wenáménáápáqá aítaupi makáiye. Áánûqtu pááq umá wení tiwiránîn-naqa máqte-qtataakaq anón-naqa wekáqô itáíq-itaiq umá wáráa-kayukati aúrakaraiye.   
\q1
\v 23 maami ítáíq-itaiq umá wáráa-kayukama yeráwáqá wenaúraa íyana wemá aqnókáá íniye.  
\q1 maami itáíq-itaiq umá wáráa-kayukama Îtuma wenáagoma yetirunóbáqá ógikaiye. máqte-qtataaqo Áánûqtu tarôq umákainama máqtemma Îtu Káríqtoma ógikaae.   
\c 2  
\p
\v 1 keráwáqá íma Ítíráaeo-annabike-kayukao, kúmiqa akátuwe Áánûqtuni ámáan-aimma akatépoaq Áánûqtuni aúrakaq pukáa-wayukaraa umá máqe-uraae.  
\v 2 naayóbáqá maa-márágón áaimma wakááne. Tááqtaama waátá-aaikoni kawáá-nákó maéna abo wemá waayúkama Áánûqtuni ámáan-aimma akáte-kayukama yeráwáqtí yúyánámmá Tááqtaama yabitiráiye.  
\v 3 naayóbáqá ketáámá máqtemma Ítíráaeo-wayukagaraq Tááqtaani aammá waréqtaa abo túgoma iqtábáé téqtaa miráráá uráunatae. túgoma wenápáqá koyágu-yayagu umá táwî-aaimma pááq uráunatae. miráiqtaba Áánûqtuma keqtááyábágáráq aatáá tiwááguraiqtaae.  
\v 4 ááqibo  
\q1 Áánûqtuni paru-yátááqá ôriq kéena wemá keqtááyábá ôrikaa umá kákaiye.   
\q1
\v 5 ketááí kúmiqtababoana anónná táwî-meyamma mamé yínaqtaa puyónúnataamanibo Áánûqtu wení tiwiránîn-naqa tímikaiqtaae.  
\q1 abo minnáyabama wekáq náawabi warénama íbêqa wemá íma puyínîbo Áánûqtu ókaraq aúwaraimma wemmá amíniye. ítáaro. Áánûqtuni paru-yátááqtábábóana íbêqa ketáámá ítaa puyónúnatae.   
\q1
\v 6 Áánûqtu yagaroqtamá wení tiwiraín-náqá Îtute min-nákámá keqtááyábá naayóbáqá tirááye:  
\q1 “anaaékaq yemmá kerátámá atínikeka yabíkáin-akoqnaama Áánûqtuma yabíkái-marupaqa yiméyúye.” téta tirááyamma íbêqa pááq uráiye.   
\q1
\v 7 miráitana Áánûqtu máqte-kayukati yináábútáábi yirááráómmá wení íánatai-iraqo-qtataaqa yiráátiniye. minnâ wení íráqô-qtataaqa mimórá íráqô-qtataaqa wení tiwiraí-náqá Îtuma keqtáámá timénataa tiráátiniye.   
\q1
\v 8 keráwáqá wemmá itáíq-itaiq uráápoata Áánûqtuni íráqô-qtataaqa keráwáqtí kúmiq-yataapikekaraq puí-yátáápíkégáráq tiwíkaiye.  
\m Áánûqtuni íráqô-qtataakoma íma mayaíráké matááe. ímiye. Áánûqtu keráwáqá ákaq paá tímikaiye.  
\v 9 Áánûqtuni íráqô-qtataaqa anónnáma étama aarawaamá yetúyánápí “ketááí táaimma uyátáraiye” téta yetúma múte yauwínômanibo   
\q1
\v 10 Áánûqtu paá aá tiqtábá aúgeniq umátíkaraiqtaae.  
\q1 ketáámá áaimma átáma Îtute mánae téqtaama íráqô-mayaimo Áánûqtumma ákáinaikaa umá maami-máyáímá aúyaqtikaraiqtaa íbêqa mayánatae.   
\m
\v 11 túyánámmá ítáaro. keráwáqô matíkaraamma Yéqtaaeo-wayukamoe. mi-káyúkámá íma Ítíráaeo-wayukae. Ítíráaeo-wayukama yeqtúma waayúka iyáákaq káráma yemá keráwáqá íma kárata-kayukama tááyaraae.   
\p
\v 12 taákaq máráaro. naayóbáqá kerawáqá Ítíráaeo-annabike Îtuma Metáíyanopake nékaq máqe-uraae. máqte-kayukama yeqtí aúkáapike Ítíráaeo-wayukama Áánûqtuma timáyíkaraimanibo keráwáqá mi-kánááráqá Áánûqtuni timú-timun-aimma Ítíráaeo-wayukate wení akoqnáá-aikaraq keráwáqá íma yaímma kéyainaae. keráwáqá íma móra-yataakaq awé uréq abo íma Áánûqtunnama máqe-uraae.  
\v 13 miráimanibo íbêqa Áánûqtuni aara iyápóraa umá mááe. Îtuni naaénápó keráwáqá yabititaq Áánûqtuni waaqókáq irááe.  
\v 14 mirá téqtaa kétunatae.  
\q1 Îtu Káríqtoma kaayoné-yátáákón áaine.  
\q1 miráitana wemá Ítíráaeo-wayukagaraq Yéqtaaeo-wayukagaraq mórabi mamá áíkuyikaraiye.  
\q1 Yéqtaaeo-wayukagaraq Ítíráaeo-wayukagaraq yeráwáqtí aúkáapimma naayóbáqá kurumá íma kanaaráq aónai-kuruma Îtuma íbêqa mi-kúrúmmá yawarápatukaiye.  
\q1 wemá yeráwáqtí kaayoné-yátááqá aúkáiye.   
\q1
\v 15 wemá pukáimma Ítíráaeo-wayukati anón-nakoni ámáan-aimma wemá yawarápama ánatatukaiye.  
\q1 wemá Îtuma Ítíráaeo-wayukagaraq Yéqtaaeo-wayukati aúkáapi kaayoné-yátááqá mamá yíkaraiye.  
\q1 wemá aúgekaa-kama tarôq uréna íma kaayaqíbo kímora tarôq éna pááq uráiye.   
\q1
\v 16 kaapaq-yátáq wenaúma keqtááyábá tiména Ítíráaeo-wayukagaraq Yéqtaaeo-wayukagaraq móra-yubi yíkaraiye. miráitana ketáámá máqtemma Áánûqtu tiwíkai-kayukatae.  
\q1 Îtuma yeráwáqtí kaayoné-yátááqá aúkáiye.   
\q1
\v 17 wení kumína-kanaaraq íráqôn-augen-aimma mayaína minnáe. keráwáqá Yéqtaaeo-wayukama Áánûqtuni népaq-awaataq máqe-uraamanibo ketáámá Ítíráaeo-wayukama Áánûqtuni waaqókáq máqe-uraunatae.  
\q1 Áánûqtuni kaayoné-yátááqá máqtemma keqtáábí maména tímikaiqtaae.   
\q1
\v 18 Îtu Káríqtoma keqtáábí kuménataaboana keráwáqá Yéqtaaeo-wayukagaraq ketáámá Ítíráaeo-wayukagaraq mimórá-Áókáq-Áágómá mamá matéqtaa ketibotáámá Áánûqtunopaqa yagaroqtamá kanaaráq yenúnatae.   
\m
\v 19 miráinaq keráwáqá Yéqtaaeo-wayukama íma namuq-wáyúkáráá umá káqo-kayukati marabáqá mááe. ímiye. íbêqa keráwáqá yabíkái-qtataakoni aménáápáqá keqtááráá éq keráwáqá Áánûqtuni ánná-wayukaraa mááe.   
\p
\v 20 naakáá umá Áánûqtuni timákai-kayukagaraq wení amuné-wáyúkágáráq yeráwáqá mitáyaraa umá máawaq keráwáqá mitáyaraa umá mááe. min-nákóní ábomma Îtu Káríqtoe.  
\v 21 Îtuma ábokaa kéiteqtaa ketáámá wekáq timammá amúnanataa wemá keqtáá máqtemma yagaroqtamá tíkaraiqtaae. miráitaqtaa ketáámá yagaroqtamá Áánûqtuni aokaq anó-monoq-nakaa kéunatae.  
\v 22 Îtuma keráwáqnápó anó-monoq-namma kéitana Áánûqtuni Aokaq-Áágómá min-ánó-mónóq-náúpáq kémaiye.   
\c 3  
\p
\v 1 kemá Póroma keráwáqá Yéqtaaeo-wayukataba ánná-naupaqa máune. keráwáqtábábóana Îtu Káríqtoma kemmá ánná-naupaqa tiyúkaiye.  
\v 2 é paámi itéq kemmá Áánûqtuma yaímma wení íráqô-qtataaqa tímíkaiqtaba tíwáqnaa ónúne.  
\v 3 paá min-áúbábí áqa agayéq kemá timá tímikaunama Áánûqtuma wení aúpáq-yátááqá tiráátiraiye.  
\v 4 min-áúbámá yoraúma itéq kemô áaimma átáma itánúnayaba Áánûqtuni aúpáq-yátááqá wení timákarai-naqtabae.   
\q1
\v 5 naayóbáqá máqe uráá-kayukama min-aúpáq-yátááqtábá íma ítaraane.  
\q1 miráimanibo íbêqa Áánûqtuni aokaq timáyíkarai-kayukagaraq wení amuné-wáyúkágáráq Áánûqtuni Aokaq-Áágómá yiráátiraiye.   
\m
\v 6 min-áté-áímmá minnáe. min-ánó-qtátááqá Îtuma pááq umátíkaraiqtaayaba Yéqtaaeo-wayukama Áánûqtunopake keqtááráá umá kanaaráq mayánóe. yeráwáqá mimórá-ánnámá ketáátê mááe. máqten-arain-aimma Áánûqtu akoqnáá umá timá tíkaraiqtaama yemá ketêtaa íbêqa kanaaráq mayánóe.  
\v 7 Áánûqtuma kemá Póromma mamá mórama wení timáyíkarai-kayukabi tíkaraitaq miráipoaq átê-wataama Îtuma keqtááyábá umátíkarain-aimma kétune. Áánûqtuma wení íráqô-qtataapike yaímma tiména wení akoqnáágo kepí mayaí kémayaiye.  
\v 8 kemá Áánûqtuni waayúkama yeráwápíké anómma íma máune. ímiye. kemá paá yinaaé kéune. miráimanibo Áánûqtu kemmá máqte-kayukabike yabititaq minnáyaba timuqá kémaraune. kemá Yéqtaaeo-wayukama abarokáq timá-yimikaae téna kateko-yátááqá Îtu Káríqtoqtaba kemmá Áánûqtuma timátíkaraiye. mi-kátékó-yátááqá Îtuqtaba uyátá-maqma anómma wáipoata ketááí watáayaba minnáma íma kanaaráq tenúnatae.  
\v 9 Áánûqtu wení aúpáq-yátááqtábá kemá máqten-aayapaq-wayukama timá-yimikaae téna kemmá timátíkaraiye. naayóbáqá maamin-áúpáq-yátááqá máqte-kanaaraqa Áánûqtuni aúyánápí aúyoqma wáqe-urena wemá máqte-qtataaqa tarôq urái-nare.  
\v 10 miráimanibo wemá íbêqa akoqnáá-wayukagaraq náápaa-kayukagaraq ketáámá Îtun anaaé kéwarauna-wayukanapo yemmá wení itaí-yátááqá kéyiraatiye.  
\v 11 maa-márámá íma tarôq uréna Áánûqtuma nói-qtataarabi maa-márábímmá pááq íniye téna aúyánámmá ítaraiye. íbêqa wemá abarokáq ketááí uyátárai-nakoma Îtu Káríqtoma wení mayaíráké mamá pááq kéiye.  
\v 12 íbêq-kanaama ketáámá náayubi Îtu Káríqton-aama wáráanna-wayukataama Áánûqtute watáá-wataa kanaaráq tenanatáá Áánûqtu keqtáámá ítátikaniqtaae.  
\v 13 abo kemá kaarabútimo wéqo tútiqo matáunayabamibo keráwáqá Îtumma íma ayuwéraq yáqtóráaro. kemá maami-tútíq-yátááqtábá keráwáqá uyátá-maqma akoqnáá ígáae téqa kémayaune. keráwáqô akoqnáá umá máiyana Áánûqtu keráwáqtábá amuqá matikániye.   
\p
\v 14 ketibotáámá Áánûqtuma wení aúpáq-áúyánámmá kemá túyánámmá kéiteq wekáq tiraayutaúmmá káyaone.  
\v 15 máqten-annama maa-márábíkáráq Áánûqtuni márûpakaraq yeqtíwîqa yeqtí náápaakaraq Áánûqtuma yímikaiye.  
\v 16 Áánûqtuma wení akoqnáábike tirunóbáqá wení Aokaq-Áágómmá mayaígáae téqa keráwáqtí tíyaqa akoqnáá umátikeq minnáyaba nunamupí keráwáqtábá kétune.  
\v 17 Îtumma itáíq-itaiq umá mái-yataaqa yáqtoraigaae téqa Îtuma tirupi máetaq minnáyabagaraq nunamupí kétune. yaayánûkoma marabí wiqména kúmikaa umá keráwáqtí itáíq-itaiq í-yátáákómá miráuma Îtuni akaí-yátáápáqá wiqmá kumíniye.  
\v 18 Îtuma náaraq umáwabi méyábáq uyátena mémánóbáq kubaúma keqtááyábámá kákaitaq keráwáqá minnáyábá ítama tágaigaae téq nunamupí kétune.  
\v 19 ketáámá wení akaí-yátááqtábámá íma ítátuweqtaamanibo wenáaimma tíménaqtaa ógiqma mayaígáae téqa keráwáqtábá nunamupí kétune.   
\q1
\v 20 Áánûqtuni akoqnáá-yataakoma ketáábímmô kéinanama maamin-ákóqnáá-yátááqá mú kéuyatamaqtikainanataa ketááí túyánákáráq ketááí inaa tí-yátáákáráq uyátá-maqma íniye.   
\q1
\v 21 ketáámá Áánûqtuni ánnábike-kayukama Îtu Káríqtoqtabama wekáq “tíkáiye” téqtaa wenáwîqa aati-aatimá matúq-matuq umá múte kéyauyunatae. áre.   
\c 4  
\p
\v 1 kemá Póroma waayúkati yúrakaq itó-uma Îtuqtaba abarokáq timá yímikaunayababoaq kemá ánná-naupaqa paá máune. miráimanibo keráwáqá maamirái-qtataaqa Îtumma akáinaiq kéiyaq kemá minnáyaba tikaíkáae téqa kétune.  
\v 2 abo íma otaa-káyúkáráá aúráaro. kaayoné umá máaro. yaímma-wayukamo íkarutaiyamma paá yeráwáqá yíkáaro.  
\v 3 keráwáqá kaayoné-yátááqá anónna-anonna yiméra mórabi Áánûqtuni Aokaq-Áágóní aménáápáqá paá máero.  
\v 4 ketáámá mimórá-túyáwáákáráq mimórá-Áókáq-Áágópí kémaunatae. kímora íma aónarauna-yataaqa awé ónúnayabataa Áánûqtu tááyaraiye.  
\v 5 kímora uyátárai-naqa ketáámá matéqtaa ketáámá máqtemma wekáq tirummá kámunatae. ketáámá máqtemma móraiq umá Áánûqtuni Aokaq-Áágógáráq kéberaunatae.  
\v 6 ketáámá mimórá-kétíbótáá máiye. wemá Áánûqtuma máena káqomma akoqnáá-naqa wekáá umá íma máiye. wemá uyátá-maqma máqte-qtataakaqa máiye. wemá keqtáábí máipoata káqo-kayukama wení akoqnáágomma ketááí mayaíbí yemá káonae.  
\v 7 Áánûqtuma tirááténataa wemá keqtááyábá ôriq umá ákáitana Îtu Metáíyamma tímikaiqtaae.  
\v 8 Áánûqtuni aúba-wannaagoma maará kétiye:  
\q1 “wemá uyéna ánná-naupake-wayukama taígani kuyátúrena waayúkaraq amuq-yatááqá yímikaiye.”  
\m mirá téna Tébitini ibí kétiye.  
\v 9 abo wemá meyábáq utáiye. min áaimma yaímma-kanaama maa-márábí máqe-uraiye.  
\v 10 min-nákómá kukáimma wemá mimórá-nákómá anaaékaqa utáiye. wení náápaamma maa-márábí-káyúkámá yiráátiniqtaba wemá utáiye.   
\p
\v 11 wemá wenamáárîq téna “keráwápíké yaímmama timáyíkarai-kayukama maíyata abo yaímmama Áánûqtuni amuné-wáyúkámá maíyata ínoe.” téna “yaímma-wayukama waayúkati yúrakaq itó-uma máeta átê-wataama tínô-kayukama maíyata ínoe.” téna “yaímmama yirááti-wayukama maíyata ínoe.” téna tiráiye.  
\v 12 waayúkama yokaa umáyikai-aimma uyátárai-nakoqtaba mirá-umatikanoe. maami-máyáímá nóinabiyo? mi-máyáímá minnáe. Îtu Káríqtokaq yirummá améta taígani-kayukama kuyátúmeta yíwáqnaa umá yeqtí itáíq-itaiq í-yátááqá akoqnáá umáyikanoe.  
\v 13 maami yirááti-wayukati watáanapo kétima-timiyanataa Áánûqtuma keqtáámá wenáanikomma aónayaba tiráátiniye. wekáq ketááí itáíq-itaiq í-yátááqtábá yirááti-wayukati watáagoma tíwáqnaa ínîqtaae. mi-kánáámá ketáámá yagaroqtamá áíkuiyona-yupaama mi táoqa Áánûqtuma keqtáámá timátimiq-timatimiq umá kétiraatinanama ketááí tirun-íyápógómá itóqma Îtu Káríqtoni áaimma mayéna anóniq íniye.  
\v 14 mi táoqa ókaraq iyápóraa ketááí túyánákómá íma wániye. mi táoqa uwáágoma yaayánama waéráinikaa umá ketáámá káqo-kaqon-aiqtaba íma waéránátae. ímiye. ketááí tirun-íyápógómá itóqma anóniq ínataa táwî-wayukati makáqma aónai-yataakaraq kaaqaari-áíkáráq ketáámá íma itánúnatae.  
\v 15 ímiye. aaqáo. miráimanibo ketáámá árain-aimma téqtaa Îtuni akaí-yátáákáráq óq-wayukayaba tikánîqtae. miráinaqtaa ketáámá itóqma Îtun aúyawaakaa onanatáá wemá aqnókáá íniye.  
\v 16 Îtuma íbêqa máqtemma wekáq itáíq-itaiq umá máa-kayukama yagaroqtamá wenaúyawaakaa umá aráápayikanena kéiye. máqten-aayapaq yabíkéna móra-mora-aukapakemma weqtábá-weqtaba akaíyátábá Îtumma yokaa kéumakaae.   
\p
\v 17 íbêqa akoqnáá umá uyátárai-nakonopake timá-timune. keráwáqá Yéqtaaeo-wayukaraa umá yeqtí aíbôq-yuyanakaraq íma máaro.  
\v 18 yeqtí yúyánámmá paá kumayupí wáiye. yemá koáráaq-wayukaboata Áánûqtunopake nékaq mááe.  
\v 19 yeráwáqá máqte-tawi-kiyaamoq-yataaqa tarôq kéeta minnáyaba íma yigaaebí kémaraae.  
\v 20 maamirá-qtátáákáá-qtátááqá Îtuma Metáíyama wenôpake keráwáqá íma ítaraae.  
\v 21 ímiye. keráwáqá Îtun-aama kéitaawana wemá árain-iraqo-qtataaqa keráwáqá tiráátiraiye.  
\v 22 keráwáqtí naayón-ááímmá keráwáqtí túgoma ákáin-aaikaraq naayó-pááí-únákáqtóráá umá tiwáábáq kabiraimmá maamirán-ááímmá keráwáqá paábaq matúwáaro.  
\v 23 minnámo matuwéqa aúgen-unakaqtoraa umá aúge-tuyanakaraq aúgen-aaikaraq kúberaaro.  
\v 24 mirámô éqa káqomma íráqô-kanokaa umá kúberanoe. aúgemma káqo-naqa aúqma keráwáqtí táaimma aokarîq umá kateko umá Áánûqtun-aaikoraa umá waíno.  
\v 25 miráinaqa kaaqaari-áímmá ítero. aati-aatimá pááq ínî-qtataaqtaba árain-aimma tero. ketáámá mimórá-túgóní waayúkaboaqtaa wenamí-kenamin umá paá árain-aiqtaa tennatao.  
\v 26 abo keráwáqá tíyámma ínaqa íma kúmiq-yataariq oro. abo íma tíyámma yuwákaiyana waíno, ímiye. mimórá-yúpáámá aabaúmá íma kupékainaqa   
\p
\v 27 abo tíyámmo íq-ia kéiyanamoena Tááqtaama tirunóbáqá yaberániye.   
\p
\v 28 keráwáqtí aúkáapike móra-nakoma moyá-nákómá máqe-urenama íma ókaraq moyámmá mayaíno. íma miráinimanibo wemá mayaí ko mayaíno. wení ápéqtaba kamáa káena mayaí kémayena anaaékaqa móra-yataaqa íma makáiya-kayukama yemmá kanaaráq yíwáqnaa íno.   
\p
\v 29 tóyaupike táwî-aimma íma yuwákéraq tero. miráimanibo paá mi-kátáámá waayúkama umá yíqtaaiq ínîn-aimma tíyana keráwáqtí táagoma yemmá íráqôniq umáyikaniye.  
\v 30 Áánûqtuni Aokaq-Áágómmá ummaa-yátááqá íma áméro. keráwáqtí matúq-matuq umá táí-meyakaraq puí-yátáákáráq mipíkémma keráwáqá Áánûqtuma tiwíkaitana wení Aokaq-Áágómá keráwáqtí tiwiraí-yátáákómmá káraapaiye.  
\v 31 táwî-toiqa makéq máqten-aimma temmá paábaq iyaabótúwáaro. íma tíyan-aimma aayaqtáá umá téraq káqo-kayukayaba mamá táíq umáyikai-tuyanamma íma ítáaro.  
\v 32 anónna-anonna umá íráqôniq oro. anónna-anonna tíyaqa áméro. abo taákaq oro. Îtuni áwîkaq Áánûqtuma keráwáqtí otaammá paábaq matukáiqtaba keráwáqá miráráá umá anónna-anonna otaammá paábaq matúwáaro.   
\c 5  
\p
\v 1 aboámá wení iyápó-annama yíkainiq umáraa Áánûqtu keráwáqtábá kákaiye. keráwáqá wení iyápó-annaboaq wenáaikaa umá keráwáqtí táaimma mamá pááq oro.  
\v 2-3 Îtu Metáíyama keqtáá tirááténa ákáiniq umá keráwáqá káqo-kayukayataba tikaíno. minnâ Îtu Metáíyama keqtááyábá ákáitana wenaúwaraimma tímikaiqtaae. Ítíráaeo-wayukama yeráwáqtí kúmiq-yataaqtaba móra íráqô-kamma ikámma Áánûqtukaq ámikaane. íbêqa ketááí kúmiq-yataaqatabama Îtuma ketááí amí-yátááqá Áánûqtukaq máqe-urena Áánûqtu min-ámí-yátááqtábá amuqá makáine.  
\p keráwáqtí aúkáapimma kebó-yátááqátábá káqo-kayukati máqte-qtataaqtaba túranannama aíyábámá maami-kááyáq-yátááqtábá íma tero. Îtumma waráíya-kayukama maamirái-qtataaqtaba íkéte.  
\v 4 kebó-áímmá aábê-aikaa umá ítero. ímiye. paá keqtóyauqa ógaaqma Áánûqtuqtaba “tíkáiye” tero.   
\p
\v 5 maaminnáyaba taákaq máráaro. maa-káyúkáma kebó-yátáárîq kéo-kayukagaraq káqo-kayukati minnáma máyáa-qtataaqtaba yúrananna káa-kayukagaraqa yeqtí anónnáma Áánûqtuni tiwiraí-nákómá yabíkái-marupaqa íráqôn-apeqa íma wániye. yemá miráuma waayúkama yeqtí kamuqá óqtakakenabi yaataké tarôq umáka-qtataakaq kéita-kayukaraa mááe. yemá máqtemma Áánûqtuma yabíkái-marupaqa íma uyáberanobo Áánûqtuma yemmá anaaépariq umáyikaniye.  
\v 6 yaímma-wayukama yeqtí kaaqaari-áímmá keráwáqá íma iyuwáiyata makáqma aónaaro. mi-káyúkámá maami-táwí-yátáárîq kéiya-kayukama Áánûqtuni áyámma mayánóe.  
\v 7 keráwáqá nékaq maamirá-káyúkábíkémmá máero.  
\v 8 naayóbáqá keráwákáráq kumayuq-yátáákáráq táwî-yataakaraq tirunóbáqá wáqe-uraimanibo íbêqa uyátárai-nakoma tirunóbáqá máitaq abo keráwápí ómmá ógiqma mááe. miráuma ókón áráakaa umá máaro.  
\v 9 ókómmá máqten íráqôn-aaikaraq arupú-aaikaraq árain-aaikaraq abarokáq mamá pááq kéiye.   
\p
\v 10 nói-qtataakoaq uyátárai-nakomma amuqá kémarakaiyaa minnáyaba abáá oro.  
\v 11 mi-qtátááqá waayúkama kamayupí kéo-qtataaqa keráwáqá tinaaémma umáyíkáaro. miráimanibo keráwáqá yiráátero. yemá otaammá kúyo-kayukama mááe.  
\v 12 táwî-yataaqa waayúkama kumayupí aúpáq oqtábá paá watáayaba kemá tigaaeyô kétune.  
\v 13 ópí maami-táwí-yátááqá aónama kétageta kanaaráq aónáiyana paábaq kumayukóráá umá koínanama ókómó anónaraq wení márûqa kémayaiye.  
\v 14 miráipoata maan-áímmá ten-áímmá kéitaunatae.  
\q1 “keráwáqá túmô wáe-kayukao, itó-oro. pukáapike itó-magiyana Metáíyama ómmá timíniye.”  
\m téna Áítáíya Áánûqtuni amuné-nákómá naayóbáqá agatáine.  
\v 15 abo keráwáqá nói-qtataaqtababi ommá atéráaro. íma aíbôq-tuyanakaraq mánomanibo aá itaí-wáyúkáráá umá máero.  
\v 16 íbêq-yupaama táwî-kanaaboaq keráwáqtí túwaraa-kanaama yabíqma arutéraq íma táwí-táwí oro.  
\v 17 íma aíbôq-yataariq ínômanibo uyátárai-nakoni aúyánámmá abáá umá pááq oro.  
\v 18 íma aíbôq-nomma néraq neginaagí ínômanibo Áánûqtuni Aokaq-Áánápó mamá ógiraaro.  
\v 19 keráwáqá mi-qtátááqá uyátárai-nako Áánûqtuma káqo-kayukayaba umáyikena keráwáqtábágáráq umátikena i-qtátááqtábá ibí anónna-anonna umá tíq-tiq oro. nunamummá ibí tero. uyátárai-nakokaq tirukakékáráq imá tóyaupikemma kaapáúpikekaraq tero.  
\v 20 ketááí uyátárai-nako Îtu Káríqton áwîkaq ketibotááma Áánûqtukaq “tíkáiye” téraq máqte-qtataaqtaba oro.   
\p
\v 21 Îtu Káríqton-aama kéiteraq keráwáqá móra-mora-yuma weqtábá-weqtaba umá yetiménáápáq máero.  
\v 22 aaragô, keráwáqá uyátárai-nakon áama wáráanikaa umá keráwáqtí tiwaiqmááti yáama wáráaro.  
\v 23 ketáámá itáíq-itaiq umá kéuna-yutaama Îtu Káríqton aúraa umá máunanataa wemá aqnókáá máitana miráráá umá ánáakoma aúráitana wenawaikómá aqnókáá umá máiye. aamô ítáa-kayukama Îtun aúraa owana wemá yemmá pukáapike kéyiwiraiye.  
\v 24 Îtun-aama ítáa-kayukama wení náápaakoni aménáápáqá mááe. miráráá umá ánáakoma wenawaikóní náápaakoni amenáápáq máiye.   
\p
\v 25 yiwaikô, Îtu Káríqtoma wekáq yirummá ámê-kayukayaba ákáitana yeqtábá pukuráiye. miráráá umá keráwáqá yiwaiqmááqa keráwáqtí tínáaqmaataba tikaíno.  
\q1 Îtu Káríqtoma wekáq yirummá ámê-kayukayaba pukéna   
\q1
\v 26 wení watáanapo mamá aokarîq umáyíkaraiye.  
\q1 yeqtí kúmiq-yataaqa paábaq kématuwena tete umáyíkaraiye.   
\q1
\v 27 miráuraiqtaba wení waayúkama anaaékaqa wenaúrakaq kanaaráq itó éta yemá tágaginoe.  
\q1 unáákáqtôraq paaigómá kááraa-kaaraa íéna íma kaabú-káábú iníkáá umá wení waayúkama tágaginoe.  
\q1 wemmá wáráa-kayukama aokaríq éta máqten-otaakaraq íma waínna miráráá-kayukayaba Îtumma kákaiye.   
\m
\v 28-29 yiwiqmááqa yeráwáqtí yúyaba yíkáiniq umá móraiq umá yetináaqtaba yikaíno. máqtemma yetúgoma íma kéyiwaagoe. ímiye. abo aáwaqa améta íráqôniq umá kéyabiye. miráuma móra-nakoma wenamáárîq wetábá ákáiniq umá wenánáakoqtaba akaíno. ánibo Îtuma wenaúgaraq kéyabiye. wenaúma nóinabiyo? ketáámá wekáq tirummá amúnna-wayukataama wanaúma máunatae.  
\v 30 ketáámá Îtu Káríqton aúma máqte-tuyawaaqa máunatae.  
\v 31 minnáyaba Áánûqtuni aúba-wannaabi kétiye:  
\q1 “waagómá wenanóboama kéiyuwena wenánáakote yagaroqtániye.  
\q1 maa-kááyáq-nákámá mimórá-yúmá auráyóye.”  
\m téna Mótetima Áánûqtuni aúba-wannaabi agatáine.  
\v 32 maamin-áímmá aúpáq áaikaraq wáiye. móra-nakoma wenánáakote kétibo aúpáq-áímmá mirá téna Îtu Káríqtoma wení anaaéma kéwaraa-kayukayaba kétiye.   
\p
\v 33 miráráá umá keráwápíké móra-mora-nakoma wetábá ákáinikaa umá ánáakoqtaba akaíno. ánáakoma awaikón áama yaaguyaqmá itaíno.   
\c 6  
\p
\v 1 iyápô, uyátárai-nakon-aama kéwareraq keráwáqtí tinóboyuti yáama wáráaro. minnáma aanaúramma paá wáiye. naayóbáqá Mótetima maará téna agatáine:   
\q1
\v 2 “keráwáqtí tinóboyuti yáama yaaguyaqmá ítáaro.”  
\m minnáma áqnáabaq ámáan-aimma timá móra akoqnáá umákain-aimma Áánûqtu timá tímikaiye. minnáe:   
\q1
\v 3 “miráráá íyana máqte-qtataakoma íráqôniq umáqtikainaq maa-márábí ayáqtáá-yupaama mánoe.”  
\m téna Áánûqtuma timá akoqnáá uráine.  
\v 4 yiboáo, íma keráwáqtí iyápóma mamá áyámma í-yátáápí aúqyíkáaro. ímibo keráwáqá uyátárai-nakoma tiráátinikaa umá keráwáqtí iyápóma yiráátero. yemá táwî-otaama kéguiyamma yemmá táí-meyamma yímero. keráwáqá mirámô éqa yemmá anaúrakaq mamá yiráátimayikanoe.   
\p
\v 5 mayaí-wáyúkáo, keráwáqtí kawáá-wáyúkátí yáama wáráaro. tirukaké yáama yaaguyaqmá wáráaro. keráwáqá Îtu Káríqtokaq mayaí kémayeraq miráráá umá keráwáqtí kawáá-wáyúkáráq mayaí yikáinaiq umá íráqôniq umá máyáaro.  
\v 6 móra-nakoma íma yabíkáinaq keráwáqá aati-aatimá íráqô-mayaima máyáaro.  
\v 7 keráwáqá paá waayúkayaba yimuqá marakaí-máyáímá íma mayánômanibo uyátárai-nakoqtaba amuqá marakaí-máyáímá máyáaro.  
\v 8 taákaq máráaro. íráqô-qtataariq keráwáqá kéomma mimórá-yátááqá anónnáma uyátárai-nakonopake mayánóe. maamin-áímmá máqte-kayukayabama áraine. mi-máyáí-wáyúkámá ápéqa máyáakaraq mi-máyáí-wáyúkámá íma ápéqa máyáakaraq máqte-mayai-wayukayabama maamin-áímmá áraine.  
\v 9 kawáá-nákô, keráwáqtí mayaí-wáyúkáyábámá móraiq oro. keráwáqá yemmá íma ikatí-áímmá tero. taákaq oro. uyátárai-nakoma Áánûqtuma yabíkái-marupaq wemá yeráwáqtí uyátárai-nakaraq keráwáqtí uyátárai-nakaraq mimórá máena wenaúrakaqa paá-wayukagaraq anó-kayukagaraq íma mááe. ímiye. máqte-kayukama mimórá-áúyánákáq kéyainaiye.   
\p
\v 10 keráwáqtí tébakaq-kanaama maa-márábímmô máeqa uyátárai-nakoqtaba akoqnáá-wayukama aúráaro.  
\v 11 keráwáqtí akoqnááma uyátárai-nakonopake máyáaro. wení akoqnáárake matéqa weyukáá mayéq keráwáqá Tááqtaama makáqma yabitíné ínnayaba keráwáqá akoqnáá umá kanaaráq itó-inoe.  
\v 12 ítáaro. ketáámá íma waayúkate ááiqa kéunatae. ketáámá maa-márábímmá anókogaraq yeqtí náápaakaraq kumayupíqtábá ááiqa kéunatae. ketááí ááiqa waátáma ketúrapike íma kanaaráq káonetaa yetê ááiqa kéunatae.  
\v 13 mirá kéibo Áánûqtun áaimma weyukáá mayéraq mi-táwí-kánáámá yínnama keráwáqá imaamu-wáyúkáráá umá kanaaráq itó éq íma yawautínoe.  
\v 14 miráuma keráwáqá itó umá imaamu kuyéqa Áánûqtuni árain-aimma tímûranna kuyéq wení arupú-yataaqa títaaraq tiraaqá kuíyana waátá-akoqnaagoma keráwápímmá íma kanaaráq kobérániye.  
\v 15 maami íráqô-kataama kaayoné-yátááqtábá aítauqo ánáakuyonaikaa umá mi-kátáámá taákaq máráaro.  
\v 16 maamirá éq keráwáqtí itáíq-itaiq umá yáqtorai-yataaqa túbáqá keráwáqtí weyukóráá umá akoqnáá ínaq itó oro. keráwáqtí uyátá-maqma itáíq-itaiq umá yáqtorai-yataaqa Tááqtaama uyátanena ínnama aúyaqtikaniye.  
\v 17 keráwáqá pukáapike atóbatikaniqtaba Áánûqtu akoqnáá umá timá-timena maamin-áímmá yaqtóráaro. maamin-áráín-áímmá tiqnókáq kámokaa kúbereq abo tokóruraa-puma múte yaúyoro. keráwáqtí tokóruraa-puma minnáe. Áánûqtun-aama Áánûqtuni Aokaq-Áágómá tímikaiye.   
\p
\v 18 nunamummá tíq-tiq oro. nunamummá kéteraq Áánûqtuni Aokaq-Áágómá ayuwáiyana keráwáqá nóin-ainabi tínômma tiráátiniye. nunamummá kéteraq túbanaaq umá yokaa umá máero. máqtemma itáíq-itaiq kéo-kayukayabagaraq  
\v 19 keqtábágáráq nunamummá tíq-tiq oro. kemá tóyauqa ógaraananama Áánûqtuma árain-aimma arupú-aikaraq timínîqtaba minnáyaba nunamummá tero. kemá itó-uma waayúkati yúbáq Áánûqtuni aúpáq-yátááqá wení Metáíya Îtuqtaba tenúnnayaba Áánûqtukaq nunamupí timá áméro.  
\v 20 kemá waayúkati yúbáq kéteq ikatíq íma ónúnnayaba minnáyabagaraq nunamupí tero. miráráámô Îtu Káríqtoqtaba tiráunaboaq íbêqa kaarabútibi akoqnáá-annanapo (téininapo) atáá umátíkáawaq máune.   
\p
\v 21 Tíkikati wemá min-áúbá-wánnáámá keráwáqtôpaq maména wíniye. wemá ketí máqte-qtataaqtaba kemô únnayaba móma timá-timiniye. wemá ketááí íráqô-tibaqawaaraa-naqa máena wení mayaíráq uyátárai-nakoqtaba yáqtoqma akoqnáá kéiye. wemá máqte-qtataaqa maabáq wái-qtataaqtaba timá-timiniye.  
\v 22 keráwáqá keqtááyábá itánôqtaba keráwáqtí tíyaqa umá tíqtaaiq ínîqtaba wemmá timákaraune.   
\p
\v 23 maami kaayoné-yátáákáráq akaí-yátáákáráq ketibotáá Áánûqtuyaa uyátárai-naqa Îtu Káríqtogaraq yeqtôpake kéitaq keráwáqá mayaígáae téq kétune. keráwáqtábá itáíq-itaiq umá yáqtorai-yataakaraq ketááí máqte-tibaqawaaraa-kayukagaraq mayaígáae téq kétune.  
\v 24 keráwáqá keráwáqtí akaí-yátááqá uyátárai-naqa Îtu Káríqtokaq íma aúyatikeq keráwáqá máqtemma Áánûqtuni íráqô-qtataaqa mayaígáae téq kágayaune.  
\q1 kemá Póroe.