\id LUK - Sob Bible \ide UTF-8 \ide UTF-8 \h LUK \mt1 Dora Nama Lukde Feiaga \imt Dora agfereaga \ip Sige dora nama Lukde feiaga baba kegewenan baba, Jisas nu Israel ferewar tugu eib ferewar tugu igaingegi fere. Jisas nugeab fünai siradgaberegi sese gam, ferefinabur menüm wangeaga, Jisasde kogiwab ferewar gam Keriabüb dora nama pitoiebüregar, Etob Kedebüde nugeab kob siradgabereaga (Luk 4.18 baba kegewane). Baba kürüna kainana, budi meme gam, ferefinabur kub adab adab kemegigirawedi, Jisas nugede ferefinaburure kororabgüdi nini gam nama kabia geaga babaure, Lukde epürafanam dora mangarge. \ip Jisas nugede kabia kabia geaga babade gar, Jisas nugeab gin nugeure kürüna ebebearwegin. Mariade Jisas sinoyeaga sese gam, ferefinabur ebebearwegin (1.42-48 baba gam tugu 2.10 baba gam tugu kegewane), boro kenegegi gamba, Jisas nuge fib nama gam komeaga sese gam nini namana ebebearwegin (24.52 baba kegewane). \ip Jisas nugeab büregi kabia kabia baba, Lukde gürena doramangeaga. Baba kabia kabiab doraman baba, budi gürekoi gam bürarge. Jisas kübüdim gam taideaga sese gam, daba daba tataigeaga baba, Lukde gürena daba daba epürafanamure doramangeaga. Samaria ferede, fere güre erekobo gam darab dar kegeudi saguweaga babab komina dora, Jisasde pitoiaga baba, Lukde gürena feiaga. Baba tugu nono eme ebgadüdi uguna uguna urikasaweaga babab komina dora tugu, Jisasüb komina dora güre güre tugu Lukde gürena feiaga. Sakius, fere kegeam düfaigeaga baba fere gam kabia taideaga babab doraman tugu Lukde gürena feiaga. \ip Daba güre güreure tugu, Luk nu dora epürage tugu, güre baba sogsogi sibdibwegib kabiaure tugu dorageaga, Etob Kedebüb saruaure tugu dorageaga, Keriabüde ferefinaburüngab menmen unaigegi kabiaure tugu dorageaga. Baba tugu finaburde kabia kabia gen babaure tugu dorageaga, Luk nu dora epürage tugu. \ip Luküb dora baba budi meme gam gürena kenegarge. Kene. Sige dora turewegiwarüngab fünaigüdi yanbafaigena baba budi, Lukde gürena feiaga. Baba budi, Jisas kekia fib nama gam komeaga sese gam, dora turewegiwarde kabiagegin babaure doramangeaga. \c 1 \s Lukde doraman meme Tiofilusure feiaga \p \v 1 \x - \xo 1.1 \xo*\xt Tu 1.1\xt*\x*Eregeam Tiofilus, na ede. Egime Keriabüde daba daba gürenakuti sin kodigo taiberar taideaga babaure, fere epürade nugengab kube fururugüdi doraman feien. \v 2 \x - \xo 1.2 \xo*\xt Jo 15.27; Hi 2.3; 1 Pi 5.1; 1 Jo 1.1\xt*\x*Ferewar nugengab egede daba daba omogamnana tataigar kegewenwaib, baba ferewarüngab dora daiwen. Baba ferewar Keriabüb dorab saina ferewar sibe bürüdi, doraman baba, wasigen. \v 3 \x - \xo 1.3 \xo*\xt Tu 1.1; 11.4\xt*\x*Bangar ye tugu, doraman meme feiebüregün, bangüdi na gam sugurur ogureregeaga. Ye baba daba daba gürenakutib ginimure egimenana fünaiudi idadau totogünwaib. Mügar ye baba daba daba tataigen baba sibenana surur fein. \v 4 Dora sarigabürünen baba, baba gürenakuti kainana. Na ninaidiba, idadau sibamgeregün. \ms Elisabet Jon Yag Fidegib sinoyeaga Maria Jisas sinoyeaga babab doraman \mr (Sapta 1.5—2.52) \s Keriabüb dora dugurewegi ferede Sekaraia menüm waweaga, Jon taideregeaga \p \v 5 \x - \xo 1.5 \xo*\xt 1 Sto 24.10\xt*\x*Herot Judiawarüngab erekokayau büreaga sese gam Keriabüb kobegegi fere güre büreaga, yanim nub Sekaraia. Nu Abiyab gingamnab, Keriabüb kobegegi fere. Nub fia Aronüb gingamnab, finegeb yanim baba Elisabet. \v 6 \x - \xo 1.6 \xo*\xt Stt 17.1; 1 Kin 9.4; Tu 23.1; Fl 3.6\xt*\x*Nugeküre Keriabüb ege gam idadau büren. Bangar nugeküre Erekokaib kabia gürenakuti tugu dora gürenakuti tugu daiwafaigen, bangar nugeküre ege nub gam menmen kene büren. \v 7 Bangeagako, nugeküre mogoi kene, amure, Elisabet nu kedemai. Bangar nugeküre goyam abüdigen. \p \v 8 \x - \xo 1.8 \xo*\xt 1 Sto 24.19; 2 Sto 8.14; 31.2\xt*\x*Sese güre gam Sekaraiab gin, Keriabüb fata gam kobegebüre kümünen, bangar Sekaraia tugu Keriabüb ege gam kobe fünaiweaga. \v 9 \x - \xo 1.9 \xo*\xt Kis 30.7-8; 1 Sml 2.28; 2 Sto 29.11\xt*\x*Bangar nini Erekokaib kobegegi fere wonide, kumaub bai kebur kuri nama tugu ferebeaga, baba fere fitawebüre ai magi epürawen. Bangar nini baba epüra gamde Sekaraia kaiwen, bangar nu bai ferebüre iruweaga. \v 10 \x - \xo 1.10 \xo*\xt Wkp 16.17; IDT 8.3-4\xt*\x*Baba bai fereg sese gam, ferefinabur epüra kedeb fata obgoime gurudi bürüdi sibdibwa büren. \v 11 Bana bangar Erekokai Keriabüb dora dugurewegi fere güre Sekaraia gam taideaga. Bangüdi kumaub kebur kuri nama tugub, bai feregib kurub kube namayau biboudi büreaga. \v 12 \x - \xo 1.12 \xo*\xt Het 6.22; Dan 10.8; Lu 1.29; Tu 10.4\xt*\x*Sekaraia Keriabüb dora dugurewegi fere kegeudi, tergüdi kimigeaga. \v 13 Bangeagako, Keriabüb dora dugurewegi ferede menüm waweaga, “Sekaraia, na kimigegena. Keriab nab sibdib edfotuweaga. Fian Elisabet nono sinoyeregeaga. Bangar na nub yanim Jon yanübaue. \v 14 Bangar nab kob nama bürar nag ebebearweregün. Bangar ferefinabur epüra nono baba taidegi gam ebebearweregen. \v 15 \x - \xo 1.15 \xo*\xt Nam 6.3; Het 13.4; Jer 1.5; Ga 1.15\xt*\x*Amure, nu Erekokaib ege gam yanim erekokai deregeaga. Nu wain mum, kida yag tugu neregarge. Nu anab sibim gam büreaga baba sese gam, Etob Kedebüde korobaweaga. \v 16 \x - \xo 1.16 \xo*\xt Mal 4.5-6\xt*\x*Nude bangar Israel ferefinabur epüra kob pirudi, nugengab Erekokai Keriab gam kümüneregen. \v 17 \x - \xo 1.17 \xo*\xt Mal 3.1; 4.5-6; Mt 11.14; 17.11-13; Mk 9.12\xt*\x*Nu Elaijab kabia tugu, sogi tugu düdi, nuge kese agfürüdi kümüneregeaga, bangarie Erekokai kuri daiweregeaga. Nude emnügmana tugu mogoi toi tugu kob gürena gam difürüngeregeaga. Bangüdi dora biregawaigen baba ferewarüngab ututun idabereregeaga, bangar fere namab ututun sibe büreregen. Bangar ferewar ekotagaberar, Erekokai ogureregeaga baba, momoudi büreregen.” \p \v 18 \x - \xo 1.18 \xo*\xt Stt 18.11\xt*\x*Bangar Sekaraiade Keriabüb dora dugurewegi fere menüm waweaga, “Ye aranüm nab dora baba kainanagüdi sibamgüi? Ye goyamügafotün, fiai tugu nu abüdigeaga.” \p \v 19 \x - \xo 1.19 \xo*\xt Dan 8.16; 9.21; Mt 18.10; Hi 1.14\xt*\x*Bangar Keriabüb dora dugurewegi ferede dora menüm toweaga, “Ye Gebriel, ye Keriabüb ege gam bibougafaigün. Keriab nugede suguryar ye wanebüre oguran. Bangar dora nama fanam meme dünebüre na gam oguran. \v 20 \x - \xo 1.20 \xo*\xt Ese 3.26; 24.27; Lu 1.45\xt*\x*Bana ede. Na yeb dora kob kainanagabge babaure, mügar nab sube gütügar dorageregabge, kümüna baba daba daba gürenakuti taifotuwarie. Dora yeb meme nugeab sese gamie taideregeaga.” \p \v 21 Kedeb fata gam amdag daba taidar, Sekaraia bata büreaga. Bangar ferefinabur dagodaiudi, ututun toitoiudi büren. \v 22 Bangar kuri füraboudi, nini gam doragegi dirugweaga. Bangar nini sibamgen, Keriabüb fatagoime daba aranümdag kegeweaga. Nugeab kube gamde gürena nini keab dorageaga. Amure, nugeab sube baba gütüweaga. \v 23 \x - \xo 1.23 \xo*\xt 1 Sto 9.25\xt*\x*Kuri, Sekaraia nugeab fünaiwegi sese kenegarbere, nugeab fib gam maigüdi kümüneaga. \v 24 Bangar kuri fia Elisabet mube kub tugu gar, edina taba tugu iwagüdi büreaga. Elisabet menüm wageaga, \v 25 \x - \xo 1.25 \xo*\xt Stt 30.23; Ais 4.1; 54.1; 54.4\xt*\x*“Egime ye mogoi kene gar maiagün. Bangeagako, Erekokaide ye nirarayeaga. Babaure, mügar ye mube kub tugu, bangar babade yeb maia, ferefinaburüngab ege gam kenegafotuweregeaga.” \s Keriabüb dora dugurewegi ferede Maria menüm waweaga, Jisas taideregeaga \p \v 26 Elisabet mube kub tugub edina kubete gam, Keriabüde nugeab dora dugurewegi fere Gebriel sugurwar, Nasaret kümüneaga. Nasaret nu Galili distrik büreaga. \v 27 \x - \xo 1.27 \xo*\xt Mt 1.18; Lu 2.5\xt*\x*Momugo güre Devitüb gingamnab fere güre debüre dora idafotuwenwaib baba gam kümüneaga, yanim nub Josep. Momugo babab yanim Maria. \v 28 \x - \xo 1.28 \xo*\xt Het 6.12; Dan 9.23; 10.19\xt*\x*Bana Gebriel nu gam kümünadi menüm waweaga, “Momugo, na büründe? Erekokai naküre bürüdi, unun dünüdi tauneaga.” \v 29 Maria dora baba edüdi, tergüdi menüm utungeaga, “Dora meme aranüm?” \p \v 30 Bangar Keriabüb dora dugurewegi ferede menüm waweaga, “Maria, na kimigegena. Keriab nu kob düneaga. \v 31 \x - \xo 1.31 \xo*\xt Ais 7.14; Mt 1.21; Lu 2.21\xt*\x*Ede. Na mube kub kaiudi nono güre sinoyeregün. Bangar nub yanim Jisas yanübaue. \v 32 \x - \xo 1.32 \xo*\xt Sng 132.11; Jer 23.5; Mk 5.7\xt*\x*\x - \xo 1.32 \xo*\xt 2 Sml 7.12-16; Ais 9.7\xt*\x*Nu eregeam büreregeaga. Bangar Keriab Kekia Asaub Nono güdi yanübaweregen. Bangar Erekokai Keriabüde, oyebeb Devit sibe erekokayau difereregeaga. \v 33 \x - \xo 1.33 \xo*\xt Dan 2.44; 7.14; 7.27; Mai 4.7; Jo 12.34; Hi 1.8\xt*\x*Nu Jekopüb gin toib erekokayau tüpür büreregeaga. Bangar nub koroba baba, kenegeregarge.” \p \v 34 Bangar Mariade Keriabüb dora dugurewegi fere menüm totoweaga, “Baba daba aranüm taidebeaga? Ye fere güre küre kinürge.” \p \v 35 \x - \xo 1.35 \xo*\xt Mt 1.20; 14.33; Jo 1.34\xt*\x*Bangar Keriabüb dora dugurewegi ferede dora nub menüm toweaga, “Etob Kedeb na gam ogureregeaga, bangar Keriab Kekia Asaub sogide korobaneregeaga. Bangar kuri nono sinoyeregün baba, nu Keriabüb fere nama, idadau bürar, Keriabüb Nonogüdi yanübaweregen. \p \v 36 “Ede. Anin fanam Elisabet abüdigfotuweagako, nu mube kub tugu gar nono sinoyeregeaga. Egime mogoi sinoyafaigargegenko, mügar nu mube kub tugu, edina nub kubete tugu kenegeaga. \v 37 \x - \xo 1.37 \xo*\xt Stt 18.14; Jer 32.17; Sek 8.6; Mt 19.26; Ro 4.21\xt*\x*Am daba güre Keriabüde gegi dirugweregarge.” \p \v 38 Bangar Mariade menüm wageaga, “Edün. Ye Erekokaib sarua finege. Nu ye gam nag wagün sibe geregeaga.” Bangar Keriabüb dora dugurewegi fere nu uriaudi kümüneaga. \s Maria kümüna Elisabet kegeweaga \p \v 39 Baba sese gam Maria pirikanana siradüdi, Judia distriküb gir toi gam bag komeaga. Bangüdi fib ere güre bag büreaga baba gam kümüneaga. \v 40 Bangüdi Sekaraiab fata gam iruwaboudi, Elisabet ferebereweaga. \v 41 \x - \xo 1.41 \xo*\xt Lu 1.15\xt*\x*Elisabet Mariab ferebere baba edar, nono Elisabetüb sibim gam büreaga baba kutuweaga. Bangar Etob Kedeb Elisabet korobaweaga. \v 42 \x - \xo 1.42 \xo*\xt Lo 28.4; Het 5.24\xt*\x*Bangar Elisabet sogsogi igyogüdire wageaga, “Keriabüde unun düneaga, baba unun finabur gürekoi dünügeaga baba emegerweaga. Bangar nono nagüb sibim gam büregeaga baba, nu tugu Keriabüb unun deaga. \v 43 Ye won gar, igeab Erekokaib ana ye gam ogureaga? Ye finege tün tugubge. \v 44 Edün. Kagub yeb nab ferebere edegi sese gam, nono yeb sibim gam büreaga baba, nu tugu ebebearudi kutuweaga. \v 45 \x - \xo 1.45 \xo*\xt Lu 1.20\xt*\x*Na Erekokai nugede waneaga baba sibenana geregeaga, babaure na kob kainanagün, babaure na ebebearue.” \s Mariab mun \p \v 46 \x - \xo 1.46-55 \xo*\xt 1 Sml 2.1-10; Sng 34.2-3; Hab 3.18\xt*\x*\x - \xo 1.46-55 \xo*\xt 1 Sml 2.1-10\xt*\x*Maria menüm wageaga, \b \q1 “Kob yeb \q2 Erekokaib yanim \q3 siradgabereaga. \q1 \v 47 Bangar kob yeb \q2 Keriabure ebebearweaga, \q3 nu ye Maig Igayegib Fere. \q1 \v 48 \x - \xo 1.48 \xo*\xt 1 Sml 1.11; Sng 138.6; Mal 3.12; Lu 1.25; 11.27\xt*\x*Ye nugeab sarua finege, \q2 ye ugu finegeko, \q3 nu ye kegeidi \q2 nirarayeaga. \q1 Mügar, kuridaka \q2 ferefinabur gürenakuti \q3 Keriabüde ebebear erekokai \q2 siagagüdi, dorageregen. \q1 \v 49 \x - \xo 1.49 \xo*\xt Sng 71.19; 111.9; 126.2-3\xt*\x*Keriab nu sogi erekokai tugu, \q2 nu ye sagiebüre \q3 daba amdag sibe banüm geaga, \q2 bangar yanim nub kedeb büreregeaga. \q1 \v 50 \x - \xo 1.50 \xo*\xt Kis 20.6; Sng 103.13-18\xt*\x*Nu ferefinabur nuge miniba bürfaigen baba, \q2 nirarangafaigeaga. \q1 Ferefinabur mügar büren tugu, \q2 kuri tataigeregen tugu \q3 tüpür babanüm gürena geregeaga. \q1 \v 51 \x - \xo 1.51 \xo*\xt 2 Sml 22.28; Sng 33.10; 98.1; Ais 40.10; 1 Pi 5.5\xt*\x*Kube nugeabüde fünai \q2 gugub geaganwaib, \q1 fere simai sige gürena agferenangüdi \q2 nugengab yanim siradgabürügafaigen baba, \q3 kudengar sarawen. \q1 \v 52 \x - \xo 1.52 \xo*\xt 1 Sml 2.6; Jop 5.11; 12.19; Sng 147.6\xt*\x*Erekokayau toi febangüdi, \q2 nugengab gotogegi kur nama gam kudengüdi, \q3 fere yanim kenewar baba, \q2 yanim ere dünügeaga. \q1 \v 53 \x - \xo 1.53 \xo*\xt 1 Sml 2.5; Sng 34.10; 107.9\xt*\x*Fere ogunongeaga baba, \q2 daba daba nama nama epüra \q3 dünügar fugongeaga. \q1 Bangüdi fere daba daba epürage tugu baba, \q2 kudengar uguna kümünen. \q1 \v 54-55 \x - \xo 1.54-55 \xo*\xt Stt 17.7; 17.19; 18.18; 22.17; Sng 98.3; 132.11; Ais 41.8; Mai 7.20; Ro 11.28; Ga 3.16\xt*\x*Keriab nugede sigeab oyebesig \q2 Abraham dora duweaga, \q1 baba tugu Abraham nugeab matanab mana \q3 gürenakuti gam \q2 tugu dora dünügeaga. \q1 Baba dora wanügafotuweaganwaib baba, \q2 tüpür tüpür büreregeaga. \q1 Baba dora Keriab nugeab utun gamnana \q2 bürar nirarangeaga. \q1 Nu namana niraragüdi Israelwar \q2 sagüngeaga. \q1 Israelwar nini Keriab \q2 nugeab sarua ferefinabur.” \b \p \v 56 Maria Elisabet küre edina küidag banüm büreaga, bangüdie nugeab fib gam maigüdi kümüneaga. \s Elisabet Jon sinoyeaga \p \v 57 Elisabet mogoi sinoyegib sese taidar, nono sinoyeaga. \v 58 Elisabet nugeab fib büreabmana tugu, nugeab giniabmana tugu, Erekokaide Elisabet nuge niraraweaga baba doraman edüdi, Elisabet keab ebebearwen. \p \v 59 \x - \xo 1.59 \xo*\xt Stt 17.12; Wkp 12.3; Lu 2.21\xt*\x*Dü düm kenegarbere nonob mube sike katuwebüre oguren. Yanim Sekaraia duwebüregen, emeb yanim sibe. \v 60 \x - \xo 1.60 \xo*\xt Lu 1.13\xt*\x*Bangeagako, nonob anade wageaga, “Kene. Yanim nub Jon yanübaub.” \v 61 Bangar wawen, “Ninagüb ginyanügmana güre yanim babanüm kene.” \v 62 Bangar eme kubede gürena totowen, nu nono am yanim duwebüregeaga. \v 63 Wanügar taper mara güre düdi oguredi dora feieregeaga, bangedi dora menüm feiaga, “Nub yanim Jon.” Bangar ututun toitoiwen. \v 64 Bangar pirikanana Sekaraiab sube maig taiboyeaga. Bangar doragüdi Keriabüb yanim siradgabereaga. \v 65 Bangar nugeab fib büreabmana gürenakuti, baba daba adab taideaga baba kegeudi kimigen. Bangar baba daba daba gürenakutib doraman baba saraudi fib gürenakuti, Judia distriküb gir toi gam büren bag kümüneaga. \v 66 \x - \xo 1.66 \xo*\xt Stt 39.2; Sng 80.17; Tu 11.21\xt*\x*Fere gürenakuti doraman baba edüdi, ututun toitoiudi menüm totogen, “Kuri nono baba fere aranüm taidebeaga?” Nin sibam, Erekokaib sogi nuküre büreaga. \s Sekaraia kiari dora pitoiaga \p \v 67 \x - \xo 1.67 \xo*\xt Jol 2.28\xt*\x*Bana Etob Kedeb nono babab eme Sekaraia gam gobeaga, bangar kiari dora menüm wageaga, \v 68 \x - \xo 1.68 \xo*\xt Sng 41.13; 72.18; 106.48; Lu 7.16\xt*\x*“Erekokaib yanim siradgaberegi, Israelüb Keriab. Nude oguradi sige nugeab ferefinabur sagsigüdi maig igaisigeaga. \v 69 \x - \xo 1.69 \xo*\xt Sng 18.2\xt*\x*Sige Maig Igaisigegi Fere güre sogi tugu, Erekokaide Devitüb gin gam, taibereaga. Devit nu Erekokai nugeab saina mogoi. \v 70 \x - \xo 1.70 \xo*\xt Jer 23.5-6; Dan 9.24; Tu 3.21; Ro 1.2\xt*\x*Nuge egimenana nugeab kiari ferewar dora dünügar doragafotuwenwaib sibe. \v 71 \x - \xo 1.71 \xo*\xt Sng 106.10\xt*\x*Sige sigeab karauyasigmanangab kube gam tugu, sigeure kob koigafaigen baba ferewarüngab kube gam tugu, nugede maig igaisigeregeagagüdi wageaga. \v 72 \x - \xo 1.72 \xo*\xt Stt 17.1; 17.7; Wkp 26.42; Sng 105.8-9; 106.45\xt*\x*Nuge sigeab matuwasigmana nirarangüdi sagüngeaga. Babaure nuge egime dora idafotugeaganwaib baba, nugeab utun gamnana büreaga. \v 73 \x - \xo 1.73 \xo*\xt Stt 22.16-17; Mai 7.20\xt*\x*Nuge sigeab matuwasig Abraham gam kürüna kekiagüdi wageaga, babaure nuge egime wageaga sibe, mügar sige gam gebüregeaga. \v 74 \x - \xo 1.74 \xo*\xt Ro 6.18; 6.22; Hi 9.14\xt*\x*Nu sige maig karaungab kube gam igaisigebüregeaga, bangar sige nugeab fünai düdi kimigegige. \v 75 \x - \xo 1.75 \xo*\xt Ef 4.24; 2 Ti 1.9; Ta 2.12-14; 1 Pi 1.15; 2 Pi 1.4\xt*\x*Babaure sige sese gürenakuti omo bürenan baba, nugeab ege gam kabia surur surur gam urigegi, bangar nuge kabia nama nama nimeweaga baba, sige gam goberegeaga. \v 76 \x - \xo 1.76 \xo*\xt Ais 40.3; Mal 3.1; 4.5; Mt 3.3; 11.10\xt*\x*Nono, na ba, kuri Keriab Kekia Asaub Kiari fere güdi yanübaneregen. Nade Erekokai nugeab erekobo daiebüre agfereregün. \v 77-79 \x - \xo 1.77-79 \xo*\xt Ais 9.2; 49.9; 58.8; 60.1-2; Jer 31.34; Mt 4.16; Mk 1.4; Lu 3.3; Tu 26.18\xt*\x*Nade nugeab ferefinabur sarigabürüngab, nugeab nirara erekokai baba sibamgeregen. Keriab nugengab menmen unaigafotudi maig igaingebüregeaga. Fere gituwegi gam büren tugu, fere kumegure kimigen gam tugu, baba meram dünügebüre fib nama gamnab suboyegi sugurwar sige gam ogureregeaga. Nuge sigeab kebe sururgar, sige kob ebebear erekobo gam urigegi.” \p \v 80 \x - \xo 1.80 \xo*\xt Mt 3.1; 11.7; Lu 2.40\xt*\x*Kuri nono baba adagar, Etob Kedebüde sogi duweaga. Bangar nu kümüna fib fere kene gam büreaga. Bangüdi kuri Israelwarüngab ege gamie, agüba taideaga. \c 2 \s Maria Jisas sinoyeaga \r (Matyu 1.18-25) \p \v 1 Baba sese gam Sisar Ogastusde ferefinabur gürenakutingab yanim degi kabia güre difereaga. \v 2 Kübüdim bera taugegi fere Ogastusde, yanim ninib deaga. Baba fünai omo mügarie taideaga, baba sese gam Kwirinius nu Siriawarüngab kübüdim bera taugegi agferegi büreaga. \v 3 Babaure ferefinabur gürenakuti nugengab fib mudimere gagam kümünedi, kübüdim bera taugegide yanim ninib deregeaga. \v 4 Josep nu Devitüb gingamnab, babaure Nasaret ebgadeaga. Nasaret nu Galili distrik büreaga. Bangüdi Devitüb fib ere baba gam kümüneaga. Baba fib ereb yanim Betlehem. Nu Judia distrik büreaga. \v 5 \x - \xo 2.5 \xo*\xt Lu 1.27\xt*\x*Nu finege nuge duwebüre dora idafotuwenwaib babaküre kümünedi, kübüdim bera taugegide nugeküreb yanim deregeaga. Baba sese gam Maria nu mube kub tugu. \v 6 \x - \xo 2.6 \xo*\xt Mt 1.25\xt*\x*Nugeküre Betlehem bag bürediberenana Maria mogoi sinoyegi sese taideaga. \v 7 Bangar nono keman sinoyeaga. Bangüdi ude gamde korotaudi bulmakau toib au fade gam kinmegabereaga, amure guruwegi fata gobeaga. \s Keriabüb dora dugurewegiwar sipsip taugegi ferewar gam dora düdi oguren \p \v 8 Baba gam sipsip taugegi ferewar gürekoi, Betlehem fib ere obgoira bürüdi, utumnonou nugengab sipsip toi taugen.\fig Sipsip taugegi ferewar utumnonou nugengab sipsip toi taugen.|alt="shepards watching the sheep" src="JL043.tif" size="span" loc="2.8-14" ref="Luk 2.8"\fig* \v 9 Bangarbere, Erekokaib dora dugurewegi nini gam ogureaga, bangar Erekokaide nugeab meram ere güre gar taidüdi koingeaga, bangar nini kürüna kimigen. \v 10 \x - \xo 2.10 \xo*\xt Stt 12.3; Mt 28.19; Mk 1.15; Lu 24.47; Kl 1.23\xt*\x*Bangeagako, Keriabüb dora dugurewegide menüm wangeaga, “Nini kimigagana. Edane. Ye nini gam dora nama meme düdi oguran meme, ferefinabur gürenakuti ebebearwegib dora nama. \v 11 \x - \xo 2.11 \xo*\xt Ais 9.6; Mt 1.16; 1.21; Tu 2.36; Fl 2.11\xt*\x*Baba dü gam Devitüb fib ere gam, finege güre mogoi sinoyeaga. Baba nono, ninag gürenakuti maig igaingeregeaga. Nu Erekokai, nu fere Keriabüde nugeab ferefinabur maig igaingegib sugurweaga. \v 12 Babaure, nini nure menüm sibamgeregenan. Nono güre ude gamde korotaudi, bulmakau toib au fade gam kinimeagabereregen baba, nini kegewane.” \v 13 \x - \xo 2.13 \xo*\xt Sng 103.20; Hi 1.14; IDT 5.11\xt*\x*Keriabüb dora dugurewegi doragafotuwarbere, pirikanana Keriabüb fib nama gamnab dora dugurewegiwar epüra namana tataigüdi Keriabüb dora dugurewegi baba keab büren. Bangüdi Keriabüb yanim menüm siradgaberen, \v 14 \x - \xo 2.14 \xo*\xt Ais 57.19; Lu 19.38; Ro 5.1; Ef 2.17; Kl 1.20\xt*\x*“Keriab kekia asau bürfaigeaga babab yanim siradgaberegi. Bangar kübüdim gamnab ferefinabur ninib kob dab fanam büreregeaga. Bangar Keriab ninure kob ebebearweaga.” \s Sipsip taugegi ferewar kümüna Jisas kegewen \p \v 15 Keriabüb dora dugurewegiwar uriangüdi Keriabüb fib nama gam komafotuwen. Bana sipsip taugegi ferewar menüm wagen, “Bana, Betlehem kümüna baba daba taideaga baba kegewegi. Baba Erekokaide wasigeaganwaib.” \v 16 \x - \xo 2.16 \xo*\xt Lu 2.10-12\xt*\x*Bana nini pirikanana kümüna Mariaie Josepküre büren baba kegewen, nono nu bulmakau toib au fade gam kinbüreaga. \v 17 Nini kegeafotudi, Keriabüb dora dugurewegide nono babaure wangeaganwaib, baba daba dabab doraman pitoien. \v 18 Bangar fere gürenakuti sipsip taugegi ferewarde doragen baba edüdi, babaure ututun toitoiwen. \v 19 \x - \xo 2.19 \xo*\xt Lu 1.66; 2.51\xt*\x*Bangeagako, Maria nu dora baba gürenakuti nugeab kob gam difürüdi, utungüdi büreaga. \v 20 Bangar sipsip taugegi ferewar maigüdi kümünad kümünadi, Keriabüb yanim siradgaberen. Nini daba daba gürenakuti edüdi kegewenwaib babaure, Keriabure ebebearwen. Daba daba Keriabüb dora dugurewegibüde wangeaga baba sibe taideaga. \s Jisas yanim duen \p \v 21 \x - \xo 2.21 \xo*\xt Wkp 12.3; Mt 1.21; 1.25; Lu 1.31; 1.59\xt*\x*Finege nono sinoyeaga baba, kunube gürena kenegarbere nonob mube sike katuwen, bangüdi yanim Jisas yanbawen. Anab sibim gam ara taidegi kene gamnana, Keriabüb dora dugurewegibüde yanim baba yanbafotuweaga. \s Simeonie Anaküre Keriabüb kedeb fatab gübroime Jisas kegewen \p \v 22 \x - \xo 2.22-24 \xo*\xt Wkp 12.1-8\xt*\x*Josepie Mariaküre Keriabüb ege gam, urun taidegi kabia daiwegi sese taideaga. Bangar Mosesüb kabiade wageaga sibe, nugeküre nono Erekokai abatarwebüre Jerusalem igaiudi kümünen. \v 23 \x - \xo 2.23 \xo*\xt Kis 13.2; 13.12-15; Nam 3.13; 8.17\xt*\x*Nugeküre dora Erekokaib kabia gam menüm büreaga baba daiwebüregen, “Nono keman anade sinoyarba, baba mogoi toi Erekokai duwane.” \v 24 Nugeküre Erekokaib kabia wageaga sibe, bai feregi ai toi tuguna düdi kümünen, “Manab akürede, imid sogub aküre.” \p \v 25 \x - \xo 2.25 \xo*\xt Ais 40.1; 49.13; Mk 15.43; Lu 2.38\xt*\x*Baba sese gam fere güre Jerusalem büreaga, yanim nub Simeon. Nu kabia surur daiugab fere tugu, Keriabure kunube irugab fere. Nu Keriabüde Israel ferefinaburüngab kob dab fanam difürüngegi fere sugurwebüregeaga baba momoweaga. Bangar Etob Kedeb Simeon gam büreaga. \v 26 \x - \xo 2.26 \xo*\xt Hi 11.5\xt*\x*Etob Kedebüde pirika kumeregabgegüdi banüm wafotuweaganwaib. Nu Erekokaide fere güre sugurwar ogura nugeab ferefinabur maig igaingebüre dorageaganwaib baba fere kegeudie kumeregeaga. \v 27 Bangar nu Etob Kedebüde siradgaberar Keriabüb kedeb fatab gübroime iruweaga. Bangar Jisas nogub emeanade igaiudi oguredi, kabiade wageaga sibe nu gam kabia gebüre. \v 28 Bangar Simeonde düdi debetaweaga, bangüdi Keriabüb yanim menüm siradgabereaga, \b \q1 \v 29 \x - \xo 2.29 \xo*\xt Stt 46.30; Fl 1.23\xt*\x*“Eregeam, ye nagüb saina mogoi, \q2 babaure na mügar euiab kümünai, \q3 bangar nag egime wagün sibe, \q2 kob yeb dab fanam büreregeaga. \q1 \v 30 \x - \xo 2.30 \xo*\xt Ais 52.10; Lu 3.6; Ta 2.11\xt*\x*Nag sin maig igaisigegi daba gün baba, \q2 igeab egede kegeafotun. \q1 \v 31 Nag ferefinabur gürenakutingab ege gam \q2 baba ekotagabürün. \q1 \v 32 \x - \xo 2.32 \xo*\xt Ais 9.2; 42.6; 49.6; 52.10; 60.1-3; Mt 4.16; Tu 13.47; 28.28\xt*\x*Baba meram nu fere gin \q2 adab gamnabwar meram dünügeregeaga. \q1 Bangar nagüb ferefinabur Israelwar \q2 yanim ere dünügeregeaga.” \b \p \v 33 Jisasüb emeana, nugeküre dora Simeonde nono gam dorageaga baba edüdi, nugeküre ututun toitoiwen. \v 34 \x - \xo 2.34 \xo*\xt Ais 8.14; Hos 14.9; Mt 21.42; Tu 28.22; Ro 9.32-33; 1 Ko 1.23; 1 Pi 2.7-8\xt*\x*Bangar Simeonde unun dünügüdi, nonob ana Maria menüm waweaga, “Edün. Nono meme Keriabüde sugurweaga. Babaure, nude gar Israelwar epüra nure kob kainanageregen tugu, epüra nure kob kainanageregedige. Nu bera güre sibe büreregeaga, bangar fere epürade nenweregen. \v 35 \x - \xo 2.35 \xo*\xt Sng 42.10; Jo 19.25\xt*\x*Babaure fere epüra ninib ututun iwagegi baba ekeba taideregeaga. Bangar nag tugu, keime asaude nagüb gama duwaiwegi sibe geregeaga.” \p \v 36 Kiari finege güre büreaga, nub yanim Ana. Nu Fanuelrüb momugo, Aserüb gingamnab. Nu gürenakuti abüdigeaga. Nu egime kam düdi kab küre mene nonob tugu büreaganwaib. \v 37 \x - \xo 2.37 \xo*\xt Tu 26.7; 1 Ti 5.5\xt*\x*Bangarie kuri kab kumar uguna büreaga. Mügar nu kümdan 84 tugu. Ana nu Keriabüb kedeb fatab kudumege ebgadügafaigarge. Nu daba kudigafaigüdi sibdibüdi bürfaigeaga, nu Keriabüb fünai sida tugu utumnonou tugu güfaigeaga. \v 38 \x - \xo 2.38 \xo*\xt Ais 52.9; Mk 15.43; Lu 2.25; 24.21\xt*\x*Baba sese gam, nu tugu nono iroto oguradi, Keriabure esegeaga. Bangüdi ferefinabur gürenakuti, Keriabüde Jerusalemwar maig igaingeregeaga baba dagowen gam, nono babab dora pitoiaga. \s Josepie Mariaküre maigüdi Nasaret kümünen \p \v 39 \x - \xo 2.39 \xo*\xt Mt 2.23\xt*\x*Erekokaib kabia wageaga sibe daba daba gürenakuti güfotuwen, bangafotudi nugengab fib ere Nasaret kümünen. Nasaret nu Galili distrik büreaga. \v 40 \x - \xo 2.40 \xo*\xt Lu 1.80; 2.52\xt*\x*Bangar nono nu adagüdi sogideaga. Nu sibam nama nama tugu, bangar Keriabüb nirara nu gam büreaga. \s Omo mogoi Jisas Keriabüb kedeb fatab gübroime kümüna iruweaga \p \v 41 \x - \xo 2.41 \xo*\xt Kis 12.1-27; 23.14-17; 34.23; Lo 16.1-8\xt*\x*Jisasüb emeana mene itut Jerusalem kümünafaigen. Bangüdi Keriabüde Israelwar Eungar Nama Büren Baba Dü Ere Utungegib kegewebüre kümünen. \v 42 Jisas nu mene gürena bede fogo aküre tugu kenegarbere, dü ere babab kabia daiudi Jerusalem kümünen. \v 43 Kunube iruwegi dü ere ere babab fünai gürenakuti kenegarbere maigüdi fibigo kümünen. Bangeagako, omo mogoi Jisas nu Jerusalemnana büreaga, emeana nono bürdaiweaga baba sibamgedige. \v 44 Nugeküre nono ferefinabur gürewar keab dag, urigeagagüdi banüm utungen. Bangüdi nugeküre kümünen baba, dü gürena kenegeaga. Bangar kuri nugeküre nugeab giniabmana kodigo tugu, nugeab büreabmana kodigo tugu fitaudi tuwen. \v 45 Nugeküre fitakakawenko kegewedige. Bangar nugeküre fitawebüre maig maigüdi Jerusalem kümünen baba, dü aküre kenegeaga. \v 46 Dü küi gamie, nugeküre nono Keriabüb fatab gübroime büreaga baba kegewen. Nu sibam sarigegi ferewar kodigo gotogüdi büreaga. Bangüdi totongebürewadi dora ninib edüdi büreaga.\fig Keriabüb Kedeb Fata|alt="Temple" src="LB00250B.tif" size="span" ref="2.46"\fig* \v 47 Fere simai nub dora eden baba, sibam nubure tugu nugengab dora maig nini gam toweaga baba tugu edüdi tergen. \v 48 Nugeküre tugu nono kegeudi tergen. Bangar anade menüm waweaga, “Nono, na amure baba kabia sinaküre gam bangün? Igeab kob tugu emünüb kob tugu koigar fitanenan.” \v 49 \x - \xo 2.49 \xo*\xt Jo 2.16\xt*\x*Bangeagako, nugeküre gam dora menüm toweaga, “Ninaküre amure ye fitaienan? Ninaküre sibamgargedag, ye igeab Emügab fata gamnana büreregün?” \v 50 \x - \xo 2.50 \xo*\xt Lu 9.45; 18.34\xt*\x*Bangeagako, nugeküre dora babab iginim nugeküre gam dorageaga baba sibamgedige. \p \v 51 \x - \xo 2.51 \xo*\xt Lu 2.19\xt*\x*Bana nu emeana keab maigüdi kümünadi Nasaret taiden. Nu bata bata emeanab sube daiwafaigeaga. Bangar nonob dora baba gürenakuti anade düdi nugeab kob gam difürüdi debetaudi büreaga. \v 52 \x - \xo 2.52 \xo*\xt 1 Sml 2.26; Snd 3.4; Lu 1.80\xt*\x*Bangüdi Jisas adagar sibam nub nama fanam taideaga. Bangar Keriab nure kob ebebearwar, ferefinabur tugu, nure kob ebebearwen. \c 3 \ms Jisas fünai ara toadegi sese gam, daba daba taideaga babab doraman \mr (Sapta 3.1—4.13) \s Jon Yag Fidegibüde dora pitoiaga \r (Matyu 3.1-12 baba gam tugu Mak 1.2-8 baba gam tugu Jon 1.19-28) \p \v 1 Sisar Taiberius nu Romüb erekokayau mene gürena bede fogo taba tugu büreaga. Baba sese gam Pontius Pailat nu Judia distriküb kübüdim bera taugegi agferegi büreaga. Baba sese gam tugu Herot nu Galili distrik taugeaga. Owa Filip nu Ituria distrik tugu, Trakonitis tugu taugeaga. Bangar Lisanias nu Abilene distrik taugeaga. \v 2 \x - \xo 3.2 \xo*\xt Lu 1.80\xt*\x*Bangar Anasie Kaiafasküre, Keriabure kobegegi taba ferewar büren. Baba sese gam Jon, Sekaraiab nono nu, fib fere kene gam büreaga, bangar Keriabüde dora nugeab Jon düweaga. \v 3 \x - \xo 3.3 \xo*\xt Tu 13.24; 19.4\xt*\x*Bangar Jon nu fib gürenakuti, Jordan yag iroto büren baba gam kümünadi, ferefinabur gürenakuti kob pirudi yag fidedi Keriabüde menmen nugengab unaigeregeagagüdi dora pitoiaga.\fig Jon ferefinabur gürenakuti kob pirudi yag fidedi Keriabüde menmen nugengab unaigeregeagagüdi dora pitoiaga.|alt="John the Baptist preaches" src="gw048.tif" size="col" ref="3.3"\fig* \v 4 \x - \xo 3.4-6 \xo*\xt Ais 40.3-5\xt*\x*Baba daba kiari fere Aisaiab budi gam dora büreaga babanümnana taideaga, “Fib fere kene gam, fere gürede menüm yogeaga, ‘Erekokaib erekobo idabürügane. \v 5 Gir ere ere yag güresari güresari büren baba, gürenakuti kurar kanüdi sagugeregeaga. Erekobo kuarig kuarig baba, idawedi surur taideregen. Erekobo toi kogkogi baba, idadau idabürügeregen. \v 6 \x - \xo 3.6 \xo*\xt Sng 98.2; Ais 52.10\xt*\x*Bangar kübüdim gamnab ferefinabur gürenakuti, Keriabüde sige maig igaisigebüre fünaiweaga baba kegeweregen.’” \p \v 7 \x - \xo 3.7 \xo*\xt Mt 12.34; 23.33\xt*\x*Ferefinabur epüra Jonüb kube gam yag fidebüre oguren, bangar menüm wangeaga, “Nini matu kogib mogoi toi, Keriab ninure magirawar kiasorungeregeaga. Wonide wanügar Keriabüb magira emegerudi gusarawebüregenan, io? \v 8 \x - \xo 3.8 \xo*\xt Jo 8.33; 8.39\xt*\x*Nini kob kürüna piruwenangüdiba, bana kabia ninagüb baba kob piruwegib kabia sibe abatarganegeaga. Bangüdi ninag ninag ‘Abraham nu sinib oyebesigügüdi,’ banüm dorafokowagana. Ye wangün, Keriabüde gar kegenam toi meme Abrahamüb matanabmana sibe tataigeregen. \v 9 \x - \xo 3.9 \xo*\xt Mt 7.19\xt*\x*Man manage au bara gam büreaga, au gürenakuti nama idadau fürfaigedige baba, katudi keb gam fotutgedi kümüneregeaga.” \p \v 10 \x - \xo 3.10 \xo*\xt Tu 2.37\xt*\x*Ferefinabur Jonüb dora edüdi menüm totowen, “Sin arangeregenan?” \v 11 \x - \xo 3.11 \xo*\xt Lu 11.41; 2 Ko 8.14; Je 2.15-16; 1 Jo 3.17\xt*\x*Bangar nini gam dora menüm toweaga, “Fere karün aküre tugu baba, karün güre fere karün kene baba düweregeaga. Fere daba tugudaka, kabia babanüm gürena geregeaga.” \v 12 \x - \xo 3.12 \xo*\xt Mt 21.32; Lu 7.29\xt*\x*Kegeam degi ferewar gürekoi, nini tugu yag fidebüre oguren. Bangüdi totowen, “Sibam sarigegi fere, sini arangeregenan?” \v 13 Bangar menüm wangeaga, “Nini kegeam kübüdim bera taugegi ferede wangeaga baba gürena dane, nini maig gürekoi buruwagana.” \p \v 14 \x - \xo 3.14 \xo*\xt Kis 23.1; Wkp 19.11\xt*\x*Maraipapa gürekoi tugu totowen, “Be siniba arangeregenan?” Bangar menüm wangeaga, “Nini fere gürewar kogifürüngüdi kegeam ninib begagana. Kegeam ninib debüre nini gam dora kiougagana. Nini menüm utungane, mur ninagüb baba ninagüb gürena. Kegeam ninagüb denan baba ninagüb gürena, babaure nini maig begagana.” \p \v 15 Ferefinabur baba daba daba tataigar kegeudi, nugengab kob siradar, menüm ututun toitoiwen, “Jon nu Keriabüde nugeab ferefinabur maig igaingegi fere sugurwebüregeaga baba feredag?” \v 16 \x - \xo 3.16 \xo*\xt Mt 3.11; Tu 13.25\xt*\x*Bangarbere Jonüde nini gam dora menüm toweaga, “Ye yag gürena fidüngafaigün. Bangeagako, kuri fere güre ogureregeaga baba, sogi nub yeb sogi emegerweaga. Muride kebe sagwegi nub wartauweaga baba, ye kuregegi sogi kene. Nude keb gamde tugu Etob Kedeb gamde tugu yag fidüngeregeaga. \v 17 \x - \xo 3.17 \xo*\xt Mai 4.12; Mt 13.30\xt*\x*Nu fere nugeab kube gamde gorogoro debetawegi sibe ogureregeaga, nugeab wit gam ina büreaga baba düfotuwebüre. Bangüdi wit nugeab baba wit fata gam tobugeregeaga. Bangeagako, ina toiba keb kumfaigarge baba gam füküraweregeaga.” \p \v 18 Jon ferefinaburüngab kob debüre tugu dora güre güre epüra doragarge, baba kabia gamde nini gam dora nama pitoiaga. \s Herotüde Jon kakia gam difereaga \p \v 19 \x - \xo 3.19-20 \xo*\xt Mt 14.3-4; Mk 6.17-18\xt*\x*Herot nu kübüdim bera taugegi agferegi büreaga. Jonüde Herot nunurweaga, amure Herotüde owab fia Herodias dar nunurweaga. Baba tugu, kabia kogi gürekoi geaga babaure tugu. \v 20 Bangar Herot nugeab menmen toi kekia, maig menmen güre korabereaga baba, maig Jon kuadüdi kakia gam difereaga. \s Jonüde Jisas yag fiduweaga \r (Matyu 3.13-17 baba gam tugu Mak 1.9-11) \p \v 21 \x - \xo 3.21 \xo*\xt Jo 1.32\xt*\x*Ferefinabur gürenakuti yag fidegin sese gam, Jonüde Jisas tugu yag fiduweaga. Nu yag fidfotudi sibdibwa büreaga, bangar fib nama gamnab fubu taiboyeaga.\fig Jonüde Jisas yag fiduweaga.|alt="John baptizes Jesus" src="gw049.tif" size="span" ref="3.21"\fig* \v 22 \x - \xo 3.22 \xo*\xt Stt 22.2; Sng 2.7; Ais 42.1; Mt 3.17; 14.3-4; 17.5; Mk 1.11; 6.17-18; Lu 9.35; Jo 1.32\xt*\x*Bangar Etob Kedeb nuge gam musuweaga. Etob Kedeb ai güre manab gen baba sibe taidüdi, Jisas gam musuweaga baba kegewegin. Bangarbere Keriab fib nama gamde menüm yogeaga, “Na yeb Nono. Ye kürüna kob dünün. Bangüdi ye naure kob ebebearun.” \s Jisasüb oyebeabmanab yanim toi \r (Matyu 1.1-17) \p \v 23 \x - \xo 3.23 \xo*\xt Lu 4.22; Jo 6.42\xt*\x*Jisas nu mene küi bede fogo banümde, nugeab fünai toadeaga. Bangar ferefinaburde nu Josepüb nonogüdi utungen. Josep nu Helib nono. \v 24 Heli nu Matatüb nono. Matat nu Livaib nono. Livai nu Melkib nono. Melki nu Janaib nono. Janai nu Josepüb nono. \v 25 Josep nu Matatiasüb nono. Matatias nu Amosüb nono. Amos nu Nahumüb nono. Nahum nu Eslib nono. Esli nu Nagaib nono. \v 26 Nagai nu Matüb nono. Mat nu Matatiasüb nono. Matatias nu Semenüb nono. Semen nu Joseküb nono. Josek nu Jodab nono. \v 27 \x - \xo 3.27 \xo*\xt 1 Sto 3.17-19; Esr 3.2\xt*\x*Joda nu Joananüb nono. Joanan nu Resab nono. Resa nu Serubabelrüb nono. Serubabel nu Sealtielrüb nono. Sealtiel nu Nerib nono. \v 28 Neri nu Melkib nono. Melki nu Adib nono. Adi nu Kosamüb nono. Kosam nu Elmadamüb nono. Elmadam nu Erüb nono. \v 29 Er nu Josuab nono. Josua nu Elieserüb nono. Elieser nu Jorimüb nono. Jorim nu Matatüb nono. Matat nu Livaib nono. \v 30 Livai nu Simeonüb nono. Simeon nu Judab nono. Juda nu Josepüb nono. Josep nu Jonamüb nono. Jonam nu Eliakimüb nono. \v 31 \x - \xo 3.31 \xo*\xt 2 Sml 5.14\xt*\x*Eliakim nu Meleab nono. Melea nu Menab nono. Mena nu Matatab nono. Matata nu Natanüb nono. Natan nu Devitüb nono. \v 32 \x - \xo 3.32 \xo*\xt Rut 4.17-22; 1 Sml 16.1-13\xt*\x*Devit nu Jesib nono. Jesi nu Obetüb nono. Obet nu Boasüb nono. Boas nu Salmonüb nono. Salmon nu Nasonüb nono. \v 33 \x - \xo 3.33 \xo*\xt Stt 29.35\xt*\x*Nason nu Aminadapüb nono. Aminadap nu Atminüb nono. Atmin nu Arnib nono. Arni nu Hesronüb nono. Hesron nu Peresüb nono. Peres nu Judab nono. \v 34 Juda nu Jekopüb nono. Jekop nu Aisaküb nono. Aisak nu Abrahamüb nono. Abraham nu Terab nono. Tera nu Nahorüb nono. \v 35 Nahor nu Seruküb nono. Seruk nu Reub nono. Reu nu Peleküb nono. Pelek nu Eberüb nono. Eber nu Selab nono. \v 36 \x - \xo 3.36 \xo*\xt Stt 11.10-26\xt*\x*Sela nu Kainanüb nono. Kainan nu Arpaksatüb nono. Arpaksat nu Siemüb nono. Siem nu Noab nono. Noa nu Lameküb nono. \v 37 Lamek nu Metuselab nono. Metusela nu Enoküb nono. Enok nu Jaretüb nono. Jaret nu Mahalalelrüb nono. Mahalalel nu Kenanüb nono. \v 38 \x - \xo 3.38 \xo*\xt Stt 4.25—5.32\xt*\x*Kenan nu Enosüb nono. Enos nu Setüb nono. Set nu Adamüb nono. Adam nu Keriabüb nono. \c 4 \s Satande Jisas furureaga \r (Matyu 4.1-11 baba gam tugu Mak 1.12-13) \p \v 1 Etob Kedeb Jisas korobaweaga. Bangar Jisas Jordan yag ebgadüdi maigeaga. Bangar Etob Kedebüde igaiudi fib fere kene gam kümüneaga. \v 2 \x - \xo 4.2 \xo*\xt Kis 34.28; 1 Kin 19.8\xt*\x*Jisas fib fere kene gam dü dogob tugu bede fogo bürarbere Satande fururfururgeaga. \p Baba sese gam Jisas daba nargegar ogunoweaga. \v 3 Bangar Satande menüm waweaga, “Na kürüna Keriabüb Nono garba, bana doragab kegenam meme bret pirudi taideregeaga.” \v 4 \x - \xo 4.4 \xo*\xt Lo 8.3\xt*\x*Bangeagako, Jisasde dora nub maig menüm toweaga, “Keriabüb budi gam dora menüm tugu, ‘Ferefinabur dabade gürena omo bürüreregedige.’” \p \v 5 Bana bangar Satande igaiudi komeaga, bangüdi pirikanana meme kübüdim gamnab kantri sogsogi gürenakuti baba, Jisas abataruweaga. \v 6 \x - \xo 4.6 \xo*\xt Mt 28.18; Jo 12.31; 14.30; IDT 13.2; 13.7\xt*\x*Bangar Satande menüm waweaga, “Kantri gürenakuti meme taugegib sogi dünür na yanim erekokai tugugeregün. Meme daba daba gürenakuti nini yeb gürena, babaure, ye fere güre duwebüregüdiba, ye duweregün. \v 7 Na yeure oksosob orudi kunube iruwaba, ye meme daba daba gürenakuti düneregün.” \v 8 \x - \xo 4.8 \xo*\xt Lo 6.13-14; 10.20\xt*\x*Bangeagako, Jisasde dora nub maig menüm toweaga, “Keriabüb budi gam dora menüm tugu, ‘Na Keriabure gürena kunube iruwe, nagüb Erekokai. Bangüdi nugeab fünai gürena de.’” \p \v 9 Bangar Satande Jisas Jerusalem igaiudi kümünadi Keriabüb kedeb fata gam kekia asau difereaga. Bangüdi menüm waweaga, “Na kürüna Keriabüb Nono garba, na paderudi kane. \v 10 \x - \xo 4.10-11 \xo*\xt Sng 91.11-12\xt*\x*Amure, Keriabüb budi gam dora menüm tugu, ‘Nuge nugeab dora dugurewegi toi wanügar idadau tauneregen. \v 11 Bangüdi, nugengab kubede ebnoneregen, amure, kegenam gürede kebe nagüb duwaiweregeaga babaure.’” \v 12 \x - \xo 4.12 \xo*\xt Lo 6.16; 1 Ko 10.9\xt*\x*Bangar Jisasde dora nub maig menüm toweaga, “Keriabüb budi gam dora menüm tugu, ‘Na Keriabüb sogi fururegena, nagüb Erekokai.’” \p \v 13 \x - \xo 4.13 \xo*\xt Hi 2.18; 4.15\xt*\x*Satande Jisas furu adab adab fururugafotudi, Jisas uriaudi kümüna güre sese momoweaga. \ms Jisas Galili distrik kümünadi, Etob Kedebüb sogi gamde fünai toadeaga \mr (Sapta 4.14—9.50) \s Jisas fünai Galili distrik toadeaga \r (Matyu 4.12-17 baba gam tugu Mak 1.14-15) \p \v 14 Jisas, Etob Kedebüb sogi gamde, Galili distrik maigüdi kümüneaga. Bangar ferefinabur Galiliyaub distrik itut büren baba, Jisas ogura Galili distrik büreaga gen baba dora eden. \v 15 Nu ferefinabur nugengab kunube fata gam dora sabüngegi bata. Bangar ferefinabur nub yanim siradgaberen. \s Nasaretwar Jisasure magirangeaga \r (Matyu 13.53-58 baba gam tugu Mak 6.1-6) \p \v 16 \x - \xo 4.16 \xo*\xt Mt 2.23; Mk 6.1; Tu 13.14; 17.2\xt*\x*Jisas Nasaret kümüneaga. Nu fara sese baba fib ere gam bürüdi adageaganwaib. Nuge bata bata güfaigeaga sibe, Dü Kaberegi gam, kunube fata gam iruweaga. Keriabüb dora ninaiebüre biboweaga. \v 17 Bangar kiari fere Aisaiab budi duwedi fügaidi fitaudi, dora menüm tugu büreaga baba kaiweaga, \v 18 \x - \xo 4.18-19 \xo*\xt Ais 61.1-2\xt*\x*“Erekokaide uruaiaga, bangüdi yeb taba gam wel kubeiaga. Bangar nugeab Etob ogura ye gam büreaga. Amure, Erekokai nugede nugeab dora nama meme düdi, kümüna kogiwab ferewar dünügebüregüdi ye gam bangeaga. Bangüdi ferewar kakia gam büren baba, dora fotur kakia ebgadüdi uguna kümünebüregüdi, suguryar oguran. Baba tugu fere ege gomowar baba gam dora fotur maig agügeregen. Ferewar gürewarde febangüdi kogifürüngen, baba ferewarüngab kob darab, kenegafotuwebüregüdi suguriaga. \v 19 Bangüdi menüm dora fotuwebüregüdi suguriaga, Erekokai nugeab ferefinabur namabürüngegi sese manage taideaga.” \p \v 20 Jisas budi tabagafotudi fere budi toi taugugab baba maig duabürüdi gotogeaga. Bangar ferefinabur kunube fata gam büren baba, Jisas gürena kegenanawen. \p \v 21 Bana bangar menüm wangeaga, “Keriabüb budi memeb dora ninag edfotuwenan baba, mügarnana kürüna taideaga.” \v 22 \x - \xo 4.22 \xo*\xt Sng 45.2; Mt 13.54; Mk 6.2; Lu 3.23; Jo 6.42\xt*\x*Bangar nub yanim siradgabürüdi dora nama pitoiaga babaure ututun toitoiwen. Bangeagako, wagen, “Sige sibam, fere meme nu Josepüb nono. Aranüm gar nu dora babanüm gebeaga?” \p \v 23 \x - \xo 4.23 \xo*\xt Mt 4.13; Jo 2.12\xt*\x*Bangedi Jisasde menüm wangeaga, “Nini ferefinaburde doragafaigen baba düdi ye gam pitoiagade? ‘Kaufere, na nagüb mube namabere.’ Bangar nini wageregenan, ‘Nag daba daba Kaperneam gün baba sin edfotuwenan. Bana mügar na daba daba babanüm gürena nagüb fib mudimere gam meag bange.’” \v 24 \x - \xo 4.24 \xo*\xt Jo 4.44\xt*\x*Bangar wageaga, “Ye kainana wangün, kiari fere güre nugeab fib mudimere gamnab fere simai, nub dora edfaigedige. \v 25 \x - \xo 4.25 \xo*\xt 1 Kin 17.1; 17.7; 18.1\xt*\x*Ye dora kainana wangün, Elaijab sese gam, oyemadi finabur epüra Israel büren. Baba sese gam kaikere sese. Baba kaikere sese, kümdan küi, edina kubete tugu büreaga. Bangar oguno erekokai baba kantri gam taideaga. \v 26 \x - \xo 4.26 \xo*\xt 1 Kin 17.8-16\xt*\x*Bangeagako, Keriabüde Elaija sugurwar Israelwarüngab oyemadi finege güre gam, kümünarge. Nu fib ere Sarefat gen baba gam gürena sugurwar kümüneaga. Sarefat nu Saidonüb fib ere yau büreaga. Baba fib ere gamnab oyemadi finege güre gam sugurwar kümüneaga. Baba oyemadi finege nu Israelübge. Bangeagako, Keriabüde Elaija sugurwar nu gam kümüneaga. \v 27 \x - \xo 4.27 \xo*\xt 2 Kin 5.1-14\xt*\x*Baba tugu, kiari fere Elisab sese gam, fere epüra Israel büren baba, nini lepra subo tutug. Bangeagako, nin kodigo, fere güre subo kenegarge. Naman kantri Siriab, nu nugenakuanab subo kenegeaga. Naman nu Israelübge. Bangeagako, Keriabüde Elisa sugurwar nu gam kümüneaga.” \p \v 28 Israel ferewar gürenakuti kunube fata gam büren baba, dora baba edüdi magirangeaga. \v 29 Bangar Jisas kudewedi fib ere obgoira kaneaga. Baba fib ere ninib baba, girtorub güre gam büreaga. Bangar fib kogi güre, baba torub gamnana büreaga baba, Jisas fotuwedi kanebüregüdi igaiudi komen. \v 30 \x - \xo 4.30 \xo*\xt Jo 8.59; 10.39\xt*\x*Bangeagako, nu ninag kodigo kümünadi, uriangüdi kümünafotuweaga. \s Jisasde fere güre gam // etob kogi dufotuweaga \r (Mak 1.21-28) \p \v 31 \x - \xo 4.31 \xo*\xt Mt 4.13; Mk 1.21; Lu 4.23\xt*\x*Bana Jisas Nasaret ebgadüdi, Kaperneam kanüdi, bag büreaga. Baba fib aküre Galili distriküb fib toi. Bangüdi Dü Kaberegi itut ferefinabur sabüngafaigeaga. \v 32 \x - \xo 4.32 \xo*\xt Mt 7.28-29; Jo 7.46; Ta 2.15\xt*\x*Bangar dora nub edüdi tergen, amure, nu fere yanim tugubüde sabüngegi sibe. \p \v 33 \x - \xo 4.33 \xo*\xt Mt 8.29; Mk 1.23; Lu 8.28\xt*\x*Gürena sese, fere güre kunube fata gam büreaga baba, nu etob kogi tugu. Bangar erenana magaudire mengeaga, \v 34 \x - \xo 4.34 \xo*\xt Lu 1.35; 4.41; Jo 6.69\xt*\x*“Aio, Jisas Nasaretüb, na sin gam am bangebüre oguran? Na sin kogifurusigebüre ogurandag? Ye na sibam. Na fere nama, Keriab nuge gamde oguran.” \p \v 35 Bangeagako, Jisasde etob kogi baba nunurudi menüm waweaga, “Na sube gütubenau fere baba ebgade.” Bangar etob kogi babade gar fere baba ninag kodigo kübüdim gam fürügeaga, bangar kurie, etob kogide uriaweaga, bangüdi kogifuruwarge. \v 36 Bangar ferefinabur gürenakuti tergüdi, ninag ninag menüm doragen, “Mogoisob, dora meme aranüm? Nu fere yanim tugu, sogi tugude sibe etob kogi toi dora dünügeaga. Bangar nini dora nub edfaigüdi, fere uriaudi kümünafaigen.” \v 37 Bangar Jisasde daba daba geaga babab doraman toi saraudi distrik babab fib itut kümüneaga. \s Jisasde Saimon Pita fiab ana namabereaga \r (Matyu 8.14-15 baba gam tugu Mak 1.29-31) \p \v 38 Jisas kunube fata baba ebgadüdi, Saimonüb fata gam iruwaboweaga. Saimon fiab ana nu subo tugu gar, mube nub füg füg büreaga. Bangar Jisas wawedi saguwebüre. \v 39 Bana Jisas kümüna iroto biboudi, subo finege baba gam, subode ebgafotuwebüregüdi, sogsogi dorageaga. Bangar finege baba subo kenegar, pirikanana siradüdi daba saigüdi dünügeaga. \s Jisasde ferefinabur epüra idangeaga \r (Matyu 8.16-17 baba gam tugu Mak 1.32-34) \p \v 40 Sida kanebüregeaga gam, fere simai nugengab büreanügmana subo tutug baba igaingüdi Jisas gam oguren. Bangar baba ferefinabur gürena gürena gam nugeab kube, kekia difürügar gürenakuti nama namawen. \v 41 \x - \xo 4.41 \xo*\xt Mt 8.29; Mk 1.25; 1.34; 3.11-12\xt*\x*Nude gar etob kogi toi ferefinabur epüra ebgagaingen. Etob kogi toi ferefinabur uriangen sese gam, menüm yagfaigen, “Na Keriabüb Nono.” Bangeagako, nunurungüdi dorafokoure tugu tageibürüngeaga, amure, nini sibam, nu fere Keriabüde nugeab ferefinabur maig igaingegib fere uruageaga baba dogo. \s Jisas fib ere gürekoi gam urigeaga \r (Mak 1.35-39) \p \v 42 Jisas fitunana fib ere ebgadüdi, adab, fib fere kene gam bag kümüneaga. Bangar ferefinaburde fitawen, kegewen sese gam, uriangüdi kümüneregeagagüdi tageiburuwebüregen. \v 43 \x - \xo 4.43 \xo*\xt Lu 8.1\xt*\x*Bangeagako, menüm wangeaga, “Ye fib ere gürekoi gam tugu Keriabüb Korobab dora nama pitoyeregün. Ye Keriabüde baba fünai gebüre suguryar oguran.” \v 44 \x - \xo 4.44 \xo*\xt Mt 4.23\xt*\x*Bangüdi Judia distrik kümüna urigüdi, kunube fata gagam dora pitoiaga. \c 5 \s Jisasde wagar Pita wade namana deaga \r (Matyu 4.18-22 baba gam tugu Mak 1.16-20) \p \v 1 \x - \xo 5.1-3 \xo*\xt Mt 13.1-2; Mk 3.9-10; 4.1\xt*\x*Gürena sese Jisas yag nigu Genesaretüb\f * \fr 5.1 \fr*\ft Yag nigu Genesaretüb baba nini yanbafaigen yag nigu Galili baba tugu.\ft*\f* udi gam biboudi büreaga, bangar ferefinabur epüra Keriabüb dora edebüre nu gam girsa girsa ogura koiwataudi biboudi büren. \v 2 Bangar Jisas oude aküre yag nigub udi gam büreaga baba kegeweaga, oude toi baba, wade dügab ferengab. Bangeagako, baba fere toi oude ebgadüdi wade dügab far toi gasa büren. \v 3 Bana Jisas oude güre gam ebedeaga, oude baba Saimonüb. Bangüdi Saimon wawar oude gam ebedüdi oude sororowar yag nigu gam kümünaureregeaga. Bangar Jisas oude gam gotogüdi ferefinabur sabüngeaga. \p \v 4 Bangafotudi, kuri Saimon menüm waweaga, “Oude orab yag kodigo kümünadi wade debüre wadeb far toi fobotgar kano.” \v 5 \x - \xo 5.5 \xo*\xt Jo 21.3\xt*\x*Bangar Saimonde menüm wageaga, “Eregeam, sin utumnonou bikide gugub dügar subaitausigeagako, wade güre düdarge. Bangeagako, nab sube daiudi wade dügab far toi fotutgeregenan.” \v 6 \x - \xo 5.6 \xo*\xt Jo 21.6\xt*\x*Nini bangen babade, wade toi epüra kiregedi wadeb far toi kitkatwebüregen. \v 7 Bangarbere epeianügmana oude güre gam büren baba, buburengedi oguradi sagüngebüre. Bangar nini ogura wade düdi, oude aküre gobaberen. Bangar oude aküre baba gobudi, yag minigo kanebüregen. \v 8-10 \x - \xo 5.8-10 \xo*\xt 2 Sml 6.9; 1 Kin 17.18; Mt 4.19\xt*\x*Bangar Saimon Pita wade toi kiregen baba kegeudi tergeaga. Saimonüb epeiabmana, Jemsie Jonküre tugu büren. Nugeküre Sebedib mogoi toi, nugeküre tugu tergen. Bangar epeiabmana tugu tergen. Saimon Pita baba kegeudi, Jisasüb kebe iroto oksosob orudi wageaga, “Erekokai, na ye uriaidi kümüne. Ye menmen fere.” Bangeagako, Jisasde Saimon menüm waweaga, “Kimigegena. Mügar na wade dünko kuriba, na ferefinabur kürengüdi ige gam ogureregün.” \v 11 \x - \xo 5.11 \xo*\xt Mt 4.20; 19.27; Mk 1.18; Lu 18.28\xt*\x*Bana oude orudi kümüna merai taidüdi, nugengab daba daba gürenakuti ebgagaiwafotudi, Jisas daiwen. \s Jisasde fere güre lepra subo tugu namabereaga \r (Matyu 8.1-4 baba gam tugu Mak 1.40-45) \p \v 12 Gürena sese Jisas fib ere güre gam büreaga, baba fib ere gam fere güre tugu büreaga, mube nub gam lepra subo edi ginginuaboudi büreaga. Nu Jisas kegeudi oksosob orudi nurmaga kübüdim gam difürüdi, Jisas menüm waweaga, “Eregeam, na mednarba na ye idaiab Keriabüb ege gam nama taidüi.” \v 13 Bangar Jisasde baba fere gam kube difürüdi menüm waweaga, “Ye mediaga babaure, na idanür Keriabüb ege gam, na namaweregün.” Bangar lepra subo pirikanana fere baba ebgadar namaweaga. \v 14 \x - \xo 5.14 \xo*\xt Wkp 14.1-32\xt*\x*Bangar Jisasde dora sogsogi menüm waweaga, “Meme daba na gam taideaga baba, fere güre wawegena, kedeb. Moses wageaga baba sibe, na kümüna kobegegi fere gam mube nagüb abatarue. Bangüdi nag namaun baba abatargebüre bai fere, amure, subo nagüb kenegeaga baba, fere sibamgeregen.” \v 15 Bangeagako, Jisas daba daba geaga babab doraman baba iwagarge, tün nub siradeaga. Bangar ferefinabur epüra dora nub edebüre oguren. Baba tugu, nude ferefinabur subo tutug baba namabürüngebüre güdi oguren. \v 16 \x - \xo 5.16 \xo*\xt Mt 14.23; Mk 1.35; 6.46\xt*\x*Bangeagako, güre sese sibdibwafaigebüre ferefinabur uriangafaigüdi, fib fere kene gam kümünafaigeaga. \s Jisasde fere güre kebe kube kogi namabereaga \r (Matyu 9.1-8 baba gam tugu Mak 2.1-12) \p \v 17 Dü güre gam Jisas ferefinabur sarigabürünga büreaga, Farisiwar tugu kabiab sibam sarigegiwar tugu gotogüdi büren. Nini Jerusalemüb fib ere gamnabwar oguren, Galili distriküb fib toi gürenakutib gamnabwar tugu oguren, Judia distriküb fib toi gürenakutib gamnabwar tugu oguren. Bangar Erekokaib sogi Jisas gam bürar, subo ferefinabur idangeaga. \v 18 Bangar fere gürekoi fere güre kemeidi oguren. Fere babab dagar toi gürenakuti kumar kur güre gam kinbüreaga. Bangar kemeidi fatagoime kümüna Jisas iroto diferebüregen, \v 19 bangeagako, ferefinabur epürafanam büredigegar fib gütügeaga, bangar subo fere kemeidi iruwegi erekobo, kene. Bangar bere fata Jisas büreaga baba fata tor gam komen. Bangüdi fata tor güresari gogafotudi, kur fere kineaga baba, muride warüdi diferedi dab dab kanüdi, ferefinabur kodigo, Jisasüb nurmaga iroto diferedi büreaga.\fig Nini fata tor güresari gogafotudi, kur fere kineaga baba, muride warüdi diferedi dab dab kanüdi, ferefinabur kodigo, Jisasüb nurmaga iroto diferedi büreaga.|alt="Lowering the sick man through the roof to Jesus" src="gw050.tif" size="span" loc="5.17-26" ref="5.19"\fig* \v 20 \x - \xo 5.20 \xo*\xt Lu 7.48\xt*\x*Jisas kegengeaga baba kürüna kob kainanagen, bangar wageaga, “Mai, ye nab menmen gürenakuti kenegafotun.” \v 21 \x - \xo 5.21 \xo*\xt Sng 32.5; Ais 43.25; Lu 7.49\xt*\x*Kabiab sibam ferewar tugu Farisiwar tugu dora baba edüdi menüm dorafokowen, “Fere meme nu wongar Keriabüb kur debürewadi dora baba dorageaga? Fere gürede menmen unaigafotuweregarge. Baba Keriab nugenakuanab fünai.” \v 22 Jisas ninib ututun sibamgafotüdi, maig nin gam dora menüm toweaga, “Amure ninib kob gam ututun babanüm büreaga? \v 23 Am dora ye doragegi diruge? Ye menüm doragegi diruge, ‘Ye nab menmen toi gürenakuti unaigafotun,’ o ye menüm doragegi diruge, ‘Na siradibe urige’? \v 24 \x - \xo 5.24 \xo*\xt Jo 5.8\xt*\x*Bangeagako, yeb utun baba nini menüm sibamgane, Fereb Nono nu, meme kübüdim gam sogi tugu, bangar nu menmen toi unaigafotugeregeaga.” Bana Jisas fere dagar gürenakuti kumeaga baba gam agügüdi menüm waweaga, “Ye wanün, na siradibe kur nagüb dibe, fata nagüb gam kümüne.” \v 25 Bangar ferefinaburüngab ege gam, fere baba pirikanana siradüdi, kur nuge kineaga baba deaga. Bangüdi Keriabüb yanim siradgabürübina fata nugeab gam kümüneaga. \v 26 Bangar ferefinabur gürenakuti baba daba kegeudi tergen. Bangar Keriabüb sogi ere baba kegewebüre, kob nugengab siradeaga. Bangar Keriabüb yanim siradgabürüdi menüm wagen, “Mügar sige daba kegeugabge baba daba daba taidar kegewenan.” \s Jisasde Livai yaguweaga \r (Matyu 9.9-13 baba gam tugu Mak 2.13-17) \p \v 27 Kuri Jisas urigüdi kümüna kegenam degi fere güre kegenam debegegi fata gam gotogüdi büreaga baba kegeweaga. Fere babab yanim Livai. Bangar Jisasde menüm waweaga, “Na ogura ye daie.” \v 28 Bangar Livai daba daba gürenakuti ebgadüdi, kümüna Jisas daiweaga. \p \v 29 Bana Livai nugeab fata gam Jisasure kobe erekokai kobegeaga. Kegenam degi ferewar epürage tugu ugu ferewar tugu nugeküre keab gotogüdi daba nen. \v 30 \x - \xo 5.30 \xo*\xt Lu 15.1-2\xt*\x*Bangar Farisiwar tugu nugengab kabiab sibam ferewar tugu, Jisasüb daidaiwegi toiure dorafokowen. Menüm wagen, “Nini, amure kegeam degi ferewarie, menmen fere gürekoi keab daba tugu, yag tugu nüfaigenan?” \v 31 Bangar Jisasde dora ninib maig menüm toweaga, “Fere subo kene nini, kau fere gam kümünafaigedige. Fere subo tugu gürena kau fere gam kümünafaigen. \v 32 \x - \xo 5.32 \xo*\xt 1 Ti 1.15\xt*\x*Banüm gürena, ye fere nama yagüngür kob piruwebüre ogurarge. Ye menmengeg ferewar yagüngür kob piruwebüre oguran.” \s Jisas daba kudigegi kabiaure dorageaga \r (Matyu 9.14-17 baba gam tugu Mak 2.18-22) \p \v 33 \x - \xo 5.33 \xo*\xt Mt 9.14; Mk 2.18\xt*\x*Bangar ferewar Jisas menüm wawen, “Güre sese Jonüb daidaiwegi toi daba kudigafaigüdi sibdibwafaigen. Bangar Farisiwarüngab daidaigegi toi tugu bangafaigen. Bangeagako, nab daidaigegi toi nini daba, yag nüdaiwen.” \v 34 \x - \xo 5.34 \xo*\xt Jo 3.29\xt*\x*Bangar Jisasde menüm wangeaga, “Fere güre finege debüregarba, fere baba nugeab büreabmana kiab bürarbere, nini büreabmana wanügar daba kudigeben de? Kene. \v 35 Bangeagako, kuri fere baba igaiudi kümünafotuwen, bangar büreabmana kiab bürarge, baba sese gamba, nini daba kudigeregen.” \p \v 36 Jisas komina dora güre tugu dünügeaga. Menüm wageaga, “Karün güre egimengab aigo tugu garba, ferede karün omo güre dibüragüdi karün egimengab giwafaigarge. Nu bangüdiba, karün omo baba kogifuruweregeaga, baba tugu karün mara omo baba, karün egimengab sibe taideregarge. \v 37 Fere dür sike egimengab gamde wain omob mum kunfaigedige. Nu bangüdiba, wain omob mumüde dür sike pusuafotuwar wain kübüdim gam edogeregeaga. Bangar dür sike tugu koigeregeaga. \v 38 Babaure, dür sike omo gamde wain omob mum kunfaigen. \v 39 Bangar fere nu wain mum egimengab niaganwaib baba, nu menüm wagfaigeaga, ‘Ye wain omob mum nimeiafaigarge. Egimengab baba nama.’” \c 6 \s Jisas Dü Kaberegi gam fünai tageiberegib kabiaure dorageaga \r (Matyu 12.1-8 baba gam tugu Mak 2.23-28) \p \v 1 \x - \xo 6.1 \xo*\xt Lo 23.25\xt*\x*Dü Kaberegi güre gam Jisas wit küm toi kodigo urigeaga. Bangar nugeab daidaiwegi toi wit magmagib sike dufotugebüre kubeag noa noagüdi nüdaiwen. \v 2 \x - \xo 6.2 \xo*\xt Kis 20.10; Jo 5.10\xt*\x*Bangeagako, Farisi gürekoi baba kegeudi menüm wagen, “Dü Kaberegi gam baba kabia gegi kedeb, babaure nini amure bangenan?” \v 3 \x - \xo 6.3-4 \xo*\xt 1 Sml 21.1-6\xt*\x*Bangar Jisasde dora ninib maig menüm toweaga, “Devitüde daba geaga babab doraman nini ninaiargedag? Baba sese gam nuge, nugeab büreabmana keab ogunongeagagüdi wagün. \v 4 \x - \xo 6.4 \xo*\xt Wkp 24.5-9\xt*\x*Bangar Devit Keriabüb sel fata gam iruwaboudi, Keriabüb nurmaga gam bret difürüfaigen baba deaga. Bret baba kedeb babaure, Keriabüb kobegegi ferewar gürena neregen. Bangeagako, Devit nu neaga, bangüdi nugeab büreabmana tugu dünügeaga. Dora baba ninaiargede?” \v 5 Bangar Jisasde namana menüm wangeaga, “Fereb Nono nu Dü Kaberegi taugeaga.” \s Dü Kaberegi gam Jisasde, fere kube kogi namabereaga \r (Matyu 12.9-15 baba gam tugu Mak 3.1-6) \p \v 6 Dü Kaberegi güre gam Jisas kunube fata gam iruwaboudi ferefinabur dora dünügeaga. Baba gam fere güre büreaga, nub kube namayaub kumudi fananamgeaga. \v 7 \x - \xo 6.7 \xo*\xt Lu 14.1\xt*\x*Kabiab sibam ferewar tugu Farisiwar keab Jisas idadau taugen, amure, Dü Kaberegi gam fere subo tutug baba idadangebeagade, kenedag baba sibamgebüregen. Jisas dora gam diferebüre, erekobo fitawebüregen. \v 8 \x - \xo 6.8 \xo*\xt Lu 5.22; 9.47\xt*\x*Bangeagako, Jisas ninib ututun sibamgeaga. Babaure fere kube kogi baba menüm waweaga, “Na siradibe ferengab ege gam meag biboue.” Bangar baba fere siradüdi biboyeaga. \v 9 Bangar Jisasde menüm wangeaga, “Ye totongebüregün. Dü Kaberegi gam kabia nama gegide, ede kabia kogi gegide? Fere sagüngüdar nama bürebende, ede kogifürüngegide?” \v 10 Bangar Jisas fere gürenakuti gam agügübina kümünadi fere baba menüm waweaga, “Kube nagüb sururgabere.” Fere baba bangeaga babade, kube nugeab maig namaweaga. \v 11 Bangeagako, kabiab sibam ferewar tugu Farisiwar tugu magirangar nuge nuge menüm wagen, “Jisas gam am bangegi?” \s Jisasde saina mogoi toi gürena bede fogo aküre uruageaga \r (Matyu 10.1-4 baba gam tugu Mak 3.13-19) \p \v 12 \x - \xo 6.12 \xo*\xt Mt 14.23\xt*\x*Bana baba sese Jisas sibdibwebüregeaga, bangüdi gir güre gam komadi Keriabure utumnonou sibdibweaga. Baba utumnonou sibdibwa bürar kümüna subaiboiaga. \v 13 \x - \xo 6.13 \xo*\xt Mt 10.3-4; Mk 3.13-19; Jo 6.70\xt*\x*Sida taideaga, bangar nugeab daidaiwegi toi yagüngar oguren. Bangüdi gürena bede fogo aküre uruangeaga. Bangafotudi Jisasde wageaga, “Nini yeb dora turewegi ferewar.” \v 14 Güre baba Saimon, bangar nu Jisasde yanim Pita duweaga. Bangüdi Andru tugu uruageaga, nu Saimonüb mebe, babade Jems babade Jon babade Filip babade Bartolomyu. \v 15 Babade Matyu babade Tomas babade Jems, nu Alfiusüb nono, babade Saimon, nu Selot simaingab gingamnab, \v 16 Babade Judas, nu Jemsüb nono, babade Judas Iskariot, kuri baba ferede Jisas nugeab karau kube gam difereregeaga. \s Jisasde ferefinabur epüra namangabereaga \r (Matyu 4.24-25 baba gam tugu Mak 3.7-12) \p \v 17 Bana Jisas nugeab daidaiwegi simai keab gir gamde kanen. Bangüdi nu kümüna kübüdim güre surur fanam gam nugeab daidaiwegi gin ere simai keab biboudi büreaga. Ferefinabur epüra fanamge. Judia distriküb fib toib ferefinabur oguren, fib ere Jerusalemüb ferefinabur tugu oguren, saugu güre Tair fib ereie Saidonküre kodigo büreaga baba gamnabwar, nini tugu komen. \v 18 Nini nugeab dora edebüre oguren, bangüdi nude subo nugengab namabürüngeregeagagüdi oguren. Bangar ferefinabur etob kogide kogifürüngeaga baba, Jisasde etob kogi baba ferefinabur gam dufotugeaga. \v 19 Bangar ferefinabur gürenakuti nu gam kube diferebüregen, amure, sogi erekokai nu gam büreaga, baba sogide, ferefinabur nu gam kube diferen baba, namabürüngafaigeaga. \s Jisasde wageaga kogiwab ferewar, nini ebebearwane \r (Matyu 5.1-12) \p \v 20 \x - \xo 6.20 \xo*\xt Mt 5.3; 11.5; Je 2.5\xt*\x*Bana Jisas nugeab daidaiwegi simai gam agügüdi menüm wageaga, \p “Nin kogiwab ferewar, nini ebebearwane. Keriabüb Koroba baba ninagüngab. \p \v 21 \x - \xo 6.21 \xo*\xt Sng 126.5-6; Ais 55.1; 61.3; IDT 7.16-17\xt*\x*“Mügar nin oguno bürenanwar nin ebebearwane. Kuri nini daba fugongeregeaga. \p “Nini mügar mürbürenan, nini ebebearwane. Kuri nini kuigeregenan. \p \v 22 \x - \xo 6.22 \xo*\xt Mt 5.11; Jo 15.19; 16.2; 1 Pi 2.19; 4.14\xt*\x*“Kuri nini Fereb Nono daiwar fere simai nini kegengüdi, kob kürüna koigeregen. Bangüdi ninide ninag kudengüdi nenüngeregen. Bangüdi ninide, ninagüngab yanim kegeweregen baba, daba güre kürüna kogi sibe. Bangar baba sese gam daba daba gürenakuti taidarba, nini ebebearwane. \v 23 \x - \xo 6.23 \xo*\xt 2 Sto 36.16; Mt 5.12; Tu 5.41; 7.52; Kl 1.24; Je 1.2\xt*\x*Bangar baba kabia nini gam gediba, bana nini ebebearubenar mermerwane. Edane. Fib nama gam mur erekokai dagongüdi büreaga. Egime nugengab matananügmanade kabia baba sigena kiari ferewar gam güfaigen. \p \v 24 \x - \xo 6.24 \xo*\xt Amo 6.1; Mt 6.2; 6.5; Je 5.1\xt*\x*“Bana nini kegeam ere tutugub fere simai, nini dabnana nini nagüngab kob namaberegi daba daba kiregafotuwenan. \p \v 25 \x - \xo 6.25 \xo*\xt Snd 14.13; Ais 65.13; Je 5.1-6\xt*\x*“Nini mügar daba nar fugongafaigeaga simai, nini dabnana, kuri nini ogunongeregeaga. \p “Nini mügar kuigafaigenan simai, nini dabnana kuri baba nini merar agugur nagüngab ege gamde edogeregeaga. \v 26 \x - \xo 6.26 \xo*\xt Jo 15.19; 1 Jo 4.5\xt*\x*Bana fere gürenakuti ninib yanim siradgaberediba, bana nini dabnana. Egime nugengab matananügmana kabia baba sibenana kiou kiari ferewar gam güfaigen.” \s Karau toi kob dünügegib kabia \r (Matyu 5.38-48) \p \v 27 \x - \xo 6.27 \xo*\xt Kis 23.4; Snd 25.21; Mt 5.44; Ro 12.20\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Ferewar nini dora yeb edfaigenan baba wangün, nini ninagüngab karauyanügmana kob dünügane. Bangüdi ferewar ninagure kob koigafaigen babawar gam, kabia nama gane. \v 28 \x - \xo 6.28 \xo*\xt Lu 23.34; Tu 7.60\xt*\x*Fere gürekoide Keriab nini kogi fürüngeregeagagüdi banüm doragediba, nini baba simai namabürüngebüre Keriab totowane. Bangüdi ferewar ninag kogifürüngen baba, sibdibwar Keriabüde nirarangeregeaga. \v 29 \x - \xo 6.29 \xo*\xt Mt 5.39; 1 Ko 6.7\xt*\x*Bana fere gürede suagamaranarba, suagab güresari tugu piruab nu gam kümüno. Fere güre karün nab buruwarba, enegi nagüb tuguna ebgafotuwab do. \v 30 \x - \xo 6.30 \xo*\xt Lo 15.7-10; Snd 21.26; Mt 5.42\xt*\x*Fere gürenakuti daba daba sigegüdi totonediba, dünüge. Bana fere gürede daba daba nab kiregarba, nude maig nag dünebüregüdi ere doragegena. \v 31 \x - \xo 6.31 \xo*\xt Mt 7.12\xt*\x*Kabia gürenakuti ferefinabur ninag gam gebüregüdi güfaigenan, baba kabia gürena ninide maig gürewar gam gane. \p \v 32 \x - \xo 6.32 \xo*\xt Mt 5.46\xt*\x*“Bana nini fere ninagure güfaigen babawar gürena kob dünügüdiba, Keriabüde yanim ninib siradgabereregarge. Menmen gügab fere simai nini tugu, kabia babanüm gürena güfaigen, fere ninagure güfaigen babawar gürena, kob dünügafaigen. \v 33 Bana ferewar kabia nama ninag gam güfaigen, baba kabianana baba ferewar gam maig toudiba, Keriabüde yanim ninib siradgabereregarge. Babanüm gürena, menmen gügab fere simai tugu, ferewarde kabia nama ninag gam güfaigen baba, maig tofaigen. \v 34 \x - \xo 6.34 \xo*\xt Mt 5.42\xt*\x*Bana nini nagüngab utunde, fere simai daba daba maig toweregengüdi, baba fere simai gürena daba daba dünügüdiba, Keriabüde yanim ninib siradgabereregarge. Menmen gügab fere simai tugu, nini fere menmen gügab fere simai gürena daba daba dünügafaigen. Baba amure, nini sibam, baba fere simai nugengab daba daba maig toweregen. \v 35 \x - \xo 6.35 \xo*\xt Wkp 25.35-36; Sng 37.26; Mt 5.45\xt*\x*Bangeagako, nini ninagüngab karauyanügmana kob dünügafaigane. Nini baba simai gam kabia nama gane. Nini fere simai ninag gam daba daba maig toweregedigegüdi utungenan baba simai, daba daba dünügane. Nini bangüdiba, kuri nini mur erekokai tugu. Bangar nini Keriab Kekia Asaub nono büreregenan. Nu fere simai nugeure esegüfaigedige gam tugu, fere kogi simai gam tugu kabia nama güfaigeaga. \v 36 Nini fere simai korarabüngane, Keriabüde ninagure kororabgafaigeaga sibe.” \s Nini fere gürekoingab kabia nanawagana \r (Matyu 7.1-5) \p \v 37 \x - \xo 6.37 \xo*\xt Mt 6.14; 7.1\xt*\x*Jisasde namana menüm wageaga, “Nini gürekoingab kabia nanaudi nini fere kogi gagana. Keriabüde kabia baba sibenana ninag gam tugu geregeaga. Nini ferengab menmen unaigane, bangar Keriabüde ninagüngab menmen unaigeregeaga. \v 38 \x - \xo 6.38 \xo*\xt Snd 19.17; Mt 7.2; Mk 4.24; Je 2.13\xt*\x*Nini daba daba gürewar dünügane, bangar Keriabüde daba daba ninag dünügeregeaga. Nu ninag gam nama nama namana kabatangeregeaga, bangüdi gobabereregeaga, bangüdi büraiar kanüdi, namana gobabereregeaga. Bangar daba daba kürüna edogeregeaga, bangüdi ninag dünügeregeaga. Ninagüde aranümdag fere gürekoi dünügawaigenan, baba sibenana, Keriabüde ninag gam maigabürüngeregeaga.” \p \v 39 \x - \xo 6.39 \xo*\xt Mt 15.14\xt*\x*Jisasde komina dora güre tugu menüm dünügeaga, “Ege gomo gürede ege gomo güre erekobo abatarwebeagade? Kene. Nugekürenana ub gam fürügeregen. \v 40 \x - \xo 6.40 \xo*\xt Mt 10.24-25; Jo 13.16; 15.20\xt*\x*Sibam degi mogoide nugeab sibam sarigegi fere emegerwarge. Bangeagako, nu idadau sibam düdi kenegafotudiba, baba sese gam, nu nugeab sibam sarigegi fere sibenana taideregeaga. \p \v 41 \x - \xo 6.41 \xo*\xt Mt 7.3\xt*\x*“Amure büreyanüb ege gam nom fanamere büreaga baba kegeun, bangeagako nagüb ege gam au mara ere baba büreaga baba utungabge? \v 42 Nagüb ege gam au mara ere büreaga baba kegewabgegarba, bana aranüm büreyan wawege, ‘Mai, ye nab ege gam nom büreaga baba düfotuwebüregün gege’? Na kioutuka fere, nagüb ege gam au mara ere büreaga baba düfotubeie. Bangüdie nag idadau agügüdi, büreyanüb ege gam nom fanamere büreaga baba düfotuwe.” \s Au kogi nu nama kogi fürfaigeaga \r (Matyu 7.16-20 baba gam tugu Matyu 12.33-35) \p \v 43 \x - \xo 6.43 \xo*\xt Mt 7.16-17\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Au nama nu nama kogi fürfaigarge. Baba sibe au kogi nu nama nama fürfaigarge. \v 44 \x - \xo 6.44 \xo*\xt Mt 12.33\xt*\x*Fere au nama ferar kegefaigüdie, au namade kogi baba sibamgeregen. Fere simai nini muri dumegi tugu gam kümüna au kurabüb magi düfaigedige. Baba tugu au fanamere kogi dumegi tugu gam wain murib magi düfaigedige. \v 45 \x - \xo 6.45 \xo*\xt Mt 12.34\xt*\x*Fere nama nu, ututun nama epüra fanam nub kob gam büreaga. Bangar nu kabia nama güfaigeaga. Fere kogi nu ututun kogi epüra nub kob gam bürarge. Bangar nu kabia kogi güfaigeaga. Babanüm ututun kob nub gam gobeaga baba, subede pitaifaigeaga.” \s Fata idawegib kabia aküre \r (Matyu 7.24-27) \p \v 46 \x - \xo 6.46 \xo*\xt Mal 1.6; Mt 7.21; 25.11; Lu 13.25\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Nini ye yanbaidi ‘Erekokai, Erekokai,’ güfaigenanko, amure yeb dora daiwarge? \v 47 Fere güre ye gam oguradi dora yeb edüdi daiwarba, bana ye fere babanümüb kabiaure wangeregün. \v 48 \x - \xo 6.48 \xo*\xt Mt 7.24\xt*\x*Baba fere nu fere güre fata idawebüregegi sibe. Nu ub kese kureregeaga, bangüdie kagu diferar kaneregeaga. Bangüdi kübüdim biar kanüdi kagu sogigabereregeaga. Bangüdie baba kekia fata fereregeaga. Bangar kuiai sese taidar yagüde fata baba esuwar, fata suruweregarge. Amure, fere baba nu fata nama sogi fereaga. \v 49 Bangeagako fere yeb dora edüdi daiwarge baba, nu fere güre fata udi gam tuaberegi sibe. Babaure kuri yagüde fata baba esuwarba, pirikanana surudi kürüna koigeregeaga.” \c 7 \s Jisasde maraipapangab taugegib sarua mogoi namabereaga \r (Matyu 8.5-13) \p \v 1 Jisas ferefinabur gam dora pitaifotudi, kümüna Kaperneam fib ere gam taideaga. \v 2 Maraipapangab taugegi güre büreaga, nu sarua mogoi güre tugu. Nu nugeab sarua mogoi baba idadau kob duwafaigeagako, mügar baba sarua mogoi nu subo tugu, bangar kumebürenanageaga. \v 3 Maraipapangab taugegi, Jisas büreagagegi dora edeaga, bangar nu Judawarüngab taba fere simai sugurungar kümüna totowedi ogura nugeab sarua mogoib subo namaberebüregüdi sugurungeaga. \v 4 Bana nini kümüna Jisas gam taidüdi, marbinab gamde kororab dora menüm wawen, “Baba taugegi nu fere nama, na nu saguwegi nama. \v 5 Nu sige Juda simai kob sigafaigeaga. Nugede sinib kunube fata idaweaga.” \p \v 6 Bana Jisas nini keab kümüneaga. Nu kümüna fata gam iroto taidarbere, baba maraipapangab taugegi babade, büreabmana sugurungar Jisas gam menüm dora düdi kümünen, “Erekokai, na ogurebüre utungegena. Ye fere namagar na ogura yeb fata gam iruweregabge. \v 7 Babaure ye menüm utungun, ye fere namagegar, igede ogura na kegeneregün. Babaure na dora gürena doragab, yeb sarua mogoi maig namaweregeaga. \v 8 Ye banüm doragün, baba amure, ige tugu ige fere yanim tugubüde tauiar nu minigo bürün. Bana ige tugu ige maraipapawar tugu ige minigo bürfaigen. Bana ye güre waudi, ‘na kümünegürba’, nu kümünafaigeaga. Bana ige güre waudi, ‘na oguregürba’, nu ogurafaigeaga. Bana igeab sarua mogoi waudi, ‘na fünai baba gegürba’, nu güfaigeaga.” \p \v 9 Jisas dora baba edüdi, fere babab doraure tergeaga. Bangüdi piruaboudi ferefinabur ginere nuge daiwen baba wangeaga, “Ye wangün, fere memeb kob kainana sibe, Israel fere güre kegeurge.” \v 10 Bana baba fere simai maraipapangab taugegide sugurungar kümünen baba, nini maigüdi fata gam oguren baba, sarua mogoi namaweaga baba kegewen. \s Jisasde Nain fib ere gamnab mogoi güre kumarbere imowar siradeaga \p \v 11 Dü güre gam Jisas fib ere güre gam kümüneaga, yanim nub Nain. Nugeab daidaiwegiwar tugu ferefinabur gin erewar tugu nuge keab kümünen. \v 12 Nu güb fib ere baba koiweaga babab kudumege ere iroto taideaga, bangüdi fere gürekoi fere güre kumeaganwaib kemeidi fib ere obgoira füraboien baba kaingeaga. Fere babab ana, nu nono gürenakuana baba tugu, kab nugeab tugu kumar oyemadi büreaga. Bangar baba fib ere gamnab ferefinabur gin ere, finege baba keab oguren. \v 13 \x - \xo 7.13 \xo*\xt Lu 8.52\xt*\x*Erekokai finege baba kegeudi, kürüna kororabweaga, bangüdi finege menüm waweaga, “Na meregena.” \v 14 \x - \xo 7.14 \xo*\xt Lu 8.54; Jo 11.43; Tu 9.40; Ro 4.17\xt*\x*Bangüdi kümünadi, fere baba kemeien baba kur gam kube difereaga. Bangar fere simai kur baba kemeien baba biboyen. Bangar Jisasde wageaga, “Omo mogoi, ye wanün, na sirade.” \v 15 \x - \xo 7.15 \xo*\xt 1 Kin 17.23; 2 Kin 4.36\xt*\x*Bangar fere kumeaganwaib baba, siradüdi gotogeaga, bangüdi dorageaga. Bangar Jisasde nugeab ana maig duweaga. \v 16 \x - \xo 7.16 \xo*\xt Lu 1.68; 19.44; 24.19; Jo 4.19\xt*\x*Ferefinabur gürenakuti Keriabüb sogi ere baba kegeudi kob siradar, Keriabüb yanim siradgaberen. Nini wagen, “Kiari fere güre ere manage sige kodigo taideaga.” Bangüdi wagen, “Keriab manage nugeab ferefinabur sagüngebüre ogurafotuweaga.” \v 17 Bangar Jisasde daba daba geaga baba doraman, ferefinabur gürenakutide düdi, Judia distriküb fib itut gürenakuti gam tugu eib eib fib gam tugu dora mangüdi urigegin. \s Jon Yagfidegibüde daidaiwegi aküre sugurungar Jisas gam kümünen \r (Matyu 11.2-19) \p \v 18 Jonüb daidaiwegiwarde baba daba daba gürenakuti Jisasde geaga babaure Jon wawen. Bangar Jonüde nugeab daidaiwegi aküre yagüngüdi, \v 19 \x - \xo 7.19-20 \xo*\xt Sng 40.7; Mal 3.1; Mt 11.3; IDT 1.8\xt*\x*nugeküre Erekokai gam kümüna menüm totowebüregüdi sugurungeaga, “Na fere Keriabüde sugurwar ogurebüre dora idafotuweaganwaib baba ferede, ede sin güre momoweregenande?” \v 20 Baba fere aküre Jisas gam taidüdi, wagen, “Jon Yag Fidegibüde sugursigar na gam ogurenan, menüm totonebüregeaga, ‘Na fere Keriabüde sugurwar ogurebüre dora idafotuweaganwaib baba ferede, ede sin güre momoweregenande?’” \p \v 21 Baba sese gam Jisas ferefinabur eib eib subo tugub namabürüngeaga. Bangüdi etob kogi toi fanamge nini gam büreaga baba düfotugeaga. Bangüdi nude gar ege gomo simai, agügen. \v 22 \x - \xo 7.22 \xo*\xt Ais 35.5-6; 61.1; Mt 11.4-5; Lu 4.18\xt*\x*Bangüdi Jisasde Jonüb daidaigegi aküre gam dora menüm toweaga, “Ninaküre daba daba mügar kegewenan tugu edenan tugu babaure kümüna Jon wawane. Ege gomowar nini maig agügen, kebe kogiwar urigen. Ferengab mube lepra subo tutug baba, urun taiden, kagub kogi simai nini dora eden, ferewar kugumgafotuwen baba, nini maig siraden, bangar kogiwab ferewar nini dora nama eden. \v 23 \x - \xo 7.23 \xo*\xt Ais 61.1; Lu 4.18\xt*\x*Bana fere simai ye kegeidi, kob kainana ninib fürügarge baba, nini ebebearwane.” \p \v 24 \x - \xo 7.24 \xo*\xt Mt 11.7\xt*\x*Fere aküre Jonüb dora düdi ogurenwaib baba, nugeküre kümünafotuwen, bana Jisasde ferefinabur Jonure menüm wangeaga, “Nini fib fere kene gam kümünenan baba, daba güre kegewebüre kümünenan. Nini kübürde kauta güre isoweaga baba kegewebüre kümünarge. \v 25 Nini am daba kegewebüre kümünenan? Nini kümüna fere güre karün toi nama nama eneaga baba kegewebüre kümünenande, io? Ferewar karün nama nama enüdi, mube gamnab daba daba nama nama tugu, babanüm ferewar erekokayaungab fata gam bürfaigen. \v 26 \x - \xo 7.26 \xo*\xt Mt 11.9; Lu 1.76\xt*\x*Ba nini am daba kegewebüre kümünenan? Nini kiari fere güre kegewebüre kümünenande? Io, nuge dogo. Bana ye nini wangün, baba kiari fere Jon nu, kiari fere gürekoi gürenakuti emegerüngeaga. \v 27 \x - \xo 7.27 \xo*\xt Mal 3.1\xt*\x*Baba fereure dogo Keriabüb budide menüm wageaga, ‘Ede. Ye fere güre igeab dora pitoiebüre sugurweregün, bangar nu kese agfürüdi kümüneregeaga. Bangüdi nagüb erekobo ekotagabereregeaga.’ \v 28 Ye menüm wangün, Jon fere gürenakuti meme kübüdim gam büren baba, emegerüngeaga. Bangeagako fere nu Keriabüb Koroba gam kürüna fanamere büreaga baba, nu Jon emegerweaga.” \p \v 29 \x - \xo 7.29-30 \xo*\xt Mt 21.32; Lu 3.12\xt*\x*Ferefinaburie kegeam degi ferewar keab Jonüb kube gam yag fidenwaib babaure, dora baba edfotudi wagen, “Keriabüb kabia baba gürenakuti nama fanam.” \v 30 Bangeagako, Farisiwarie kabiab sibam ferewar keab, nini Jon kube gam yag fidedige. Babaure, Keriabüde erekobo nama abatarüngeaga baba, nige duen. \p \v 31 \x - \xo 7.31-32 \xo*\xt Mt 11.16-17\xt*\x*Bana Jisas namana menüm wageaga, “Ye mügar meme sese gamnab ferefinaburure komina dora doragebüreba, ye komina dora aranüm doragüi? Nini am fere sibe? \v 32 Nini mogoi farafara sibe guruwegi fib gagam gotogaboudi bürüdi, mogoi farafara gürewarure menüm yogegi sibe, ‘Sin ninag meruwebüregüdi keag fuwenanko, ninag meruwarge, sin kororab mun orenanko, ninag meregi uruwenan.’” \v 33 \x - \xo 7.33 \xo*\xt Mt 3.4; 11.18; Mk 1.6\xt*\x*Bana Jisas namana menüm wageaga, “Jon yag fidegi nu ogureaga ba, nu bret tugu wain mum tugu nifaigarge. Bangar ninagüde wagenan, ‘Etob kogi nu gam büreaga.’ \v 34 \x - \xo 7.34 \xo*\xt Mt 11.19; Lu 15.2\xt*\x*Mügar Fereb Nono ogureaga meme, nu daba tugu yag tugu neaga, bangar ninagüde wagfaigenan, ‘Kegewenan, baba fere nu daba tugu wain mum tugu gugub nuaigeaga. Nu kegeam degi ferewar tugu menmen gügab fere gürekoi tugub büreanüg.’ \v 35 Nini banüm wagfaigenan, bangeagako ferefinabur Keriabüb sibam deginwaib baba simaide, sige menüm abatarsigen Keriabüb sibam namafanam.” \s Finege gürede Jisasüb kebe mara agugur fiduweaga \p \v 36 \x - \xo 7.36 \xo*\xt Mt 26.6; Mk 14.3; Lu 11.37\xt*\x*Farisi gürede Jisas ogura nuge küre daba nebüregüdi yaguweaga. Judangab kabia nini kurebdir kinboudi daba nuaigen. Babaure Jisas baba Farisib fata gam daba nebüre kurebdir kinboweaga. \v 37 \x - \xo 7.37-38 \xo*\xt Mt 26.7; Mk 14.3; Jo 12.3\xt*\x*Finege güre kabia kogkogi güfaigeaga baba, nu baba fib ere gam büreaga. Nu Jisas Farisi babab fata gam daba neagagegi dora edüdi, wel kiag güre kuri nama tugu baba düdi ogureaga. Baba wel keag, kegenam gamde idawenwaib. \v 38 Bangüdi nu kümüna Jisasüb nige gam kebe iroto biboudi, mür büreaga. Agugur nugeab Jisasüb kebemara gam edogeaga, bangar finege baba nugeab taba sarade tatageaga. Nu Jisasüb kebe epüra fanam nur dokuwarge, bangüdi wel kuri nama tugu baba düdi kebemara nub gam kubeiaga.\fig Finege taba sara saka Jisasüb kebemara püta tatageaga.|alt="Woman washing Jesus' feet" src="GW078.tif" size="col" loc="7.37-50" ref="7.38"\fig* \p \v 39 Baba Farisi Jisas yaguwar ogureaganwaib baba, nu daba daba finege babade geaga baba kegeudi, menüm ututun toitoiweaga, “Baba fere nu kainana kiari fere garba, finege baba nugeab kebemara gam kube difereaga baba sibamgeregeaga, bangüdi kabia nub tugu sibamgeregeaga. Baba finege nu menmen gügab finege.” \p \v 40 Jisas nu fere babab ututun sibamgeaga, bangüdi menüm waweaga, “Saimon, ye dora güre wanebüregün.” Bangar Saimonde wageaga, “Sibam sarigegi, na dora nab pitoie.” \v 41 Bangar Jisasde wageaga, “Fere aküre nini, fere gürena gam nurto tugu. Güre baba nu nurto K500.00 tugu, güre baba nu nurto K50.00 fanam tugu. \v 42 Nugeküre nugengab nurto maigaberegi towarge, bangar baba ferede nugeküreb nurto ebgafotuweaga. Bana nab ututun baba, aküre baba wonide baba fere namana meduebeaga?” \p \v 43 Bangar Saimonde menüm dora toweaga, “Yeb utunba, fere nurto nugeab erekokai ebgafotuweaga baba.” Bangar Jisasde waweaga, “Ututun nab kainana.” \p \v 44 \x - \xo 7.44 \xo*\xt Stt 18.4\xt*\x*Bana Jisas piruaboudi finege baba kegeudi, Saimon menüm waweaga, “Na finege meme kegeun de? Ye ogura fata nab gam iruaboinko, na ye yag siab kebemara gasaurge. Bangeagako finege meme nugeab agugurde yeb kebemara gasaweaga, bangüdi nugeab taba sarade püta tatageaga. \v 45 Na nurdokiabge. Bangeagako, ye ogura iruaboin sese gam, meme finege nu yeb kebemara nurdokua büreaga. \v 46 \x - \xo 7.46 \xo*\xt Sng 23.5\xt*\x*Na wel düdi yeb taba gam kubeiabge. Bangeagako, meme finegede wel kuri nama tugu düdi ogura yeb kebemara gam kubeiaga. \v 47 Bangar ye wanün, sige meme finege kegewenan gam, nu ye kürüna medweaga baba, sige sibam, Keriabüde nub menmen toi gürenakuti unaigafotuweaga. Bangeagako fere menmen fanamere gar Keriabüde nub menmen unaigeaga baba, nub medweaga baba fanamere.” \v 48 \x - \xo 7.48 \xo*\xt Mt 9.2; Mk 2.5; Lu 5.20-21\xt*\x*Bana Jisasde finege baba menüm waweaga, “Ye nab menmen toi unaigafotun.” \v 49 \x - \xo 7.49 \xo*\xt Mt 9.3; Mk 2.7\xt*\x*Fere simai tag gam nugekeab kurebdir kinen baba, dora baba edüdi, nugenuge menüm doragen, “Meme fere nu wonigar nu menmen toi unaigeaga?” \v 50 \x - \xo 7.50 \xo*\xt Mt 9.22; Mk 5.34; 10.52; Lu 8.48; 17.19; 18.42\xt*\x*Bana Jisasde finege baba menüm waweaga, “Nagüb kob kainanade gar, mügar na Keriab küre nama bürün. Na kümüne, kob nab dab fanam büreregeaga.” \c 8 \s Finabur gürekoi Jisas daiudi urigen \p \v 1 \x - \xo 8.1 \xo*\xt Lu 4.43\xt*\x*Bana fanam bururudiba, Jisas fib ere ere gam tugu, fib itut urigüdi, ferefinabur gam Keriabüb Korobab dora nama pitoiaga. Bangar daidaiwegi toi gürena bede fogo aküre, nini tugu nu keab urigüdi kümünen. \v 2 \x - \xo 8.2-3 \xo*\xt Mt 27.55-56; Mk 15.40-41; 16.9; Lu 23.49\xt*\x*Bangar finabur gürekoi, nuge egime Jisas nugede nini gam etob kogi toi difotugüdi, subo nugengab tugu kenegafotugeaga, baba finabur tugu, nu keab urigüdi kümünen. Güre baba Maria, nu Makdala fib ere gamnab Mariagüdi yanbafaigen. Egime Jisasde nu gam etob kogi nonob tugu düfotuweaganwaib. \v 3 Joanaie Susanaküre tugu, finabur gürekoi epürage tugu nu keab kümünen. Joana nu Kusab fia. Kusa nu Herotüb fatab taugegi büreaga. Baba finaburwarde, Jisas nugeab daidaiwegi simai keab sagüngebüre, nugengab daba daba düdi dünügafaigen. \s Jisasde fere wit magi küm gam furaweaga babaure komina dora dorageaga \r (Matyu 13.1-9 baba gam tugu Mak 4.1-9) \p \v 4 Fib ere gürenakutib gamnab ferefinabur Jisas gam oguren, bangar ferefinabur epürage gurudi büren. Bangar komina dora güre menüm dünügeaga, \v 5 \x - \xo 8.5 \xo*\xt Mt 13.3; Mk 4.3\xt*\x*“Fere güre kümüna wit magi küm gam furabina kümünar, wit magi gürekoi erekobo gagam musudgeaga. Bangar ferede bitobaitowegin, ai toide tugu ogura nen.\fig Wit doga|alt="heads of wheat" src="HK00099B.tif" size="col" loc="8.5" ref="8.4-8"\fig* \v 6 Wit magi gürekoi kübüdim kegenam tugu gam musudigen. Bangar wit kuaia tataigenko, kübüdim yag kenegar, baba wit kuaia toi gürenakuti genangabougüdi kugumgen. \v 7 Wit magi gürekoi muri toi dumegi tutug kodigo musudigen. Bangar muri dumegi tutug baba, wit kiab foudi wit korotaugen. \v 8 Wit magi gürekoi kübüdim nama gam musudgüdi kuaia fowen baba, nama, 100, 100 banüm feren.” Jisas komina dora baba doragafotudi menüm yogeaga, “Fere kagub tugu garba dora meme ederegeaga.” \s Jisas nu am ututun tugu gar komina dora gamde dora pitaifaigeaga \r (Matyu 13.10-17 baba gam tugu Mak 4.10-12) \p \v 9 Jisas komina dora babab ginim pitoiaga babaure, nugeab daidaiwegi toide, nuge totowen. \v 10 \x - \xo 8.10 \xo*\xt Ais 6.9-10; Mk 4.12\xt*\x*Bangar menüm wangeaga, “Ninag Keriabüde eungar Keriabüb Korobab, iwagegi dora toib, ginim, sibamgafotuwenan. Bangeagako, ferefinabur gürekoi nini komina dora gürena edfaigen. Bangar nini epürabede agugafaigenko, am daba güre sibamgedige. Nini dora epürabede ederegenko, dora babab ginim sibamgeregedige.” \s Wit magib komina dorab ginim \r (Matyu 13.18-23 baba gam tugu Mak 4.13-20) \p \v 11 \x - \xo 8.11 \xo*\xt Hi 4.12; 1 Pi 1.23\xt*\x*Bangar Jisas namana menüm wageaga, “Komina dora memeb ginim baba menüm. Meme wit magi toi baba Keriabüb dora sibe. \v 12 Wit magi toi erekobo gam musudigen baba, nini ferefinabur Keriabüb dora edegi sibeko, kuri Satande oguradi dora baba kob ninib gam düfotuweaga. Satan menüm utungeaga, ‘Nini kob kainanagedi Keriabüde igaingeregeagagüdi bangeaga.’ \v 13 Wit magi toi kübüdim kegenam tugu gam musudigen baba, nini ferewar dora edüdi, düdi, dora babaure ebebearwegi sibeko, nini wit magi toi kübüdim gam ginim kanegi kene sibe, babaure sese siga fanam gamba, kob kainanageregen, bangar fürüregi sese gamba unonogüdi Keriab ebgadügafaigen. \v 14 Wit magi toi dumegi muri toi kodigo musudigen baba, nini ferewar Keriabüb dora edegi sibeko, daba daba nuge gam tataigen babaure ututun toi toiudi, sarawen. Kegeam daba daba tugu kübüdim meme gamnab daba dabaure tugu ebebearwegin. Bangar baba daba dabade korotaungar Keriabüb dora idadau daiwedige. Nini daba idadau ara ebeabgegige sibe. \v 15 Bangeagako, baba wit magi toi kübüdim nama gam musudigen baba, nini ferewar dora edüdi sogsogi debetawegi sibe. Kob ninib baba nama fanam surur büreaga, bangar sogi biboudi nama für büren.” \s Fere simai nini meram sumo saka tormogataugafaigedige \r (Mak 4.21-25) \p \v 16 \x - \xo 8.16 \xo*\xt Mt 5.15; Lu 11.33\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Fere nini nan furudi sumo saka tormogataugafaigedige, ede tag gadi gam difürügafaigedige. Nini furuadüdi tag kekia difürügafaigen, amure, ferewar fata gam irudiba, meram baba kim kegeweregen. \v 17 \x - \xo 8.17 \xo*\xt Mt 10.26; Lu 12.2\xt*\x*Daba daba gürenakuti iwagen baba, kuri ekeba tataigeregen. Daba daba gürenakuti ferewarde korotataugedi büreaga baba, kuri ekeba tataigeregen. Bangar fere sibamgeregen. \p \v 18 \x - \xo 8.18 \xo*\xt Mt 13.12; 25.29; Lu 19.26\xt*\x*“Nini dabnana, bangüdiba dora idadau ederegenan. Fere güre daba daba gürekoi darba, Keriabüde maig namana gürekoi duweregeaga. Bangeagako, fere daba daba yamaige tugu baba, ige daba daba fanamere tugu güdigarba, Keriabüde nu gam baba daba daba, dufotuweregeaga.” \s Wonsob nini Jisasüb anamana tugu mebemana tugu? \r (Matyu 12.46-50 baba gam tugu Mak 3.31-35) \p \v 19 Baba sese gam Jisasüb anaie, Jisas nugeab mebemana, Jisas nuge kegewebüre oguren. Bangeagako, ferefinabur epürafanam gurudi büredurudi, Jisas nugeab gin nuge iroto oguregi dirugungeaga. \v 20 Fere gürekoide, Jisas menüm wawen, “Anin nagüb, mabünmana keab, nag kegenebüre obugo bai biboudi büren.” \v 21 \x - \xo 8.21 \xo*\xt Lu 6.47; 11.28; Jo 14.21\xt*\x*Bangeagako dora ninib maig menüm toweaga, “Ferefinabur Keriabüb dora edüdi daiwen, baba simai gürena nini yeb anigamana, nini yeb mabamana.” \s Jisasde doragar kübür sogi saweaga \r (Matyu 8.23-27 baba gam tugu Mak 4.35-41) \p \v 22 Dü güre gam Jisas nugeab daidaiwegi toi keab oude güre gam ebeden. Bangüdi menüm wangeaga, “Yag nigu bairasari kümünegi.” Bangar kümünen. \v 23 \x - \xo 8.23 \xo*\xt Mt 8.24; Mk 4.37\xt*\x*Oude gururwarbere, Jisas nu kineaga. Bangarbere yag nigu gam kübür sogi taideaga, bangar oude gam yag gobebüregeaga, bangar kenegebürenanagen. \v 24 \x - \xo 8.24 \xo*\xt Mt 8.25; Mk 4.38\xt*\x*Bangar kümüna Jisas imoudi wagen, “Eregeam, eregeam, sige kenegebüregenan bana.” Bangar siradüdi kübür baba tugu yag nigu baba tugu nunurungeaga. Bangar kübür tugu yag nigu tugu saweaga, bangar yag maig binawarge. \v 25 Bangar Jisasde menüm totongeaga, “Aranüm? Kob kainanagegi ninib arag büreaga?” Bangar daidaigegi simai Jisasde fünai gugub geaga baba kegeudi, kimgüdi ututun toitoiwen. Bangar nuge nuge menüm wagen, “Am ferenana menüm? Nu kübür tugu yag tugu kakongar nugeküre dora nub eden.” \s Jisasde fere güre gam // etob kogi düfotuweaga \r (Matyu 8.28-34 baba gam tugu Mak 5.1-20) \p \v 26 Bana Jisas nugeab daidaiwegi toi keab Gerasawarüngab yau kümüna taiden. Fib baba Galili yag nigu baira büreaga. \v 27 Bana Jisas oude ebgadüdi kümüna taideaga. Baba fib ere gamnab fere güre nuge gam taideaga. Etob kogi gürekoi fere baba gam büren. Egimena ude dagfaigarge. Nu fata güre gam bürfaigarge. Nu ferefib gagam bürfaigeaga. \v 28-29 Ferewar fere baba taugafaigen baba, muri sogi saka kube kebe sawaigafaigen. Bangeagako, nu muri sogi baba gürenakuti katafotugafaigeaga. Bangar etob kogi babade gufaigar, gururudi fere kene gam bag kümünafaigeaga. Bangar etob kogi fere baba ebgafotuwebüre güdi Jisas doragafotuweaga. Bangar fere baba Jisas kegeudi, magaudi Jisasüb kebe iroto fürügeaga. Bangüdi erenana yogüdi mengeaga, “Jisas, na Keriab Kekia Asaub Nono, na ye gam am bangebüregün? Aio, na ye kogi fürüiegena.” \p \v 30 Bangar Jisasde menüm totoweaga, “Nab yanim won?” Bangar wageaga, “Yeb yanim Maraipapa,” amure, etob kogi epürage nu gam iruwen babaure, banüm wageaga. \v 31 \x - \xo 8.31 \xo*\xt IDT 9.11\xt*\x*Bangar baba etob kogi toide Jisas gam yogüdi wagen, “Na sin kudesigab ub ginim kene baba gam kanübugona.” \p \v 32 \x - \xo 8.32 \xo*\xt Mt 8.30; Mk 5.11\xt*\x*Dawai gin ere iroto gir fanam gam, daba nübüren. Bangar etob kogi toi Jisas sogsogi menüm totowen, “Na eusigab sin baba dawai toi gam iruweregenan.” Bana Jisasde eungar kümünen. \v 33 Bangar baba etob kogi toi fere baba ebgadüdi kümüna dawai toi gam iruwen. Bangar baba dawai gin, erenana gururudi fib kogi güre gam kanen. Bangüdi yag nigu gam fürügüdi yag nüdi kugumgen. \p \v 34 Dawai taugegiwar baba daba taideaga baba kegeudi gusaraudi, dora düdi fib ere gam tugu, eib eib tugu kümünen. \v 35 Bangar ferefinabur ogura amdag dabanana taideaga baba kegewebüregen. Bana Jisas gam ogura taiden baba, etob kogi fere baba uriawen baba kegewen. Nu ude dageaga. Ututun nugeab namawar Jisasüb kebe iroto gotogüdi büreaga. Bangar ferefinabur kegeudi kimigen. \v 36 Bangar fere egime etob kogi nu gam bürar Jisasde düfotuwar namaweaga baba fereb doraman, fere daba daba taidar kegewenwaib babawarde dora mangen. \v 37-39 Bangar Gerasawarüngab distriküb fere gürenakuti Jisas baba fünai gugub geaga babaure ututungüdi, kimgüdi Jisas uriangüdi kümünebüregüdi bikuwen. Bangeagako, fere etob kogi toi uriawen babade Jisas menüm totoudi bikuweaga, “Na euiab ye naküre kümünaide?” Bangeagako, Jisasde sugurwar maigeaga, bangüdi menüm waweaga, “Na maigübe nagüb fib gam kümünabe, Keriabüde nag, sagünebüre daba daba gürenakuti geaga babab dora pitoie.” Bana Jisas oude gam ebedüdi maigeaga. \p Bangar fere baba nugeab fib ere gam kümünadi, Jisasde nuge saguwebüre daba daba gürenakuti geaga babab dora, ferefinabur gam pitoiaga. \s Jisasde momugo güre kumeaganwaib maig siradgabereaga, baba tugu finege Jisas nugeab karün tumaureaga baba tugu namabereaga \r (Matyu 9.18-26 baba gam tugu Mak 5.21-43) \p \v 40 Bana Jisas maigüdi yag nigu baira kümünar, ferefinabur gürenakuti ebebearwen, amure, momoudi bürenwaib babaure. \v 41-42 \x - \xo 8.41-42 \xo*\xt Mt 9.18; Mk 5.22\xt*\x*Bangar fere güre taideaga, nub yanim Jairas. Nu kunube fatab taba fere güre. Nu momugo gürenakuana fanam tugu, momugo baba nu mene gürena bede fogo aküre banüm. Momugo baba kumebürenanageaga. Bangar Jairas nugeab momugo babaure kob kürüna koigeaga. Babaure nu Jisasüb kebe iroto oksosob orudi, Jisas igaiudi Jairas nugeab fata gam kümünebüregüdi, totoudi bikuweaga. \p Bana Jisas kümünar, ferefinabur ginbata nu keab kümünadi nu gam gütgütwanagen. \v 43 Finege güre büreaga, nu kagi sinoyegi bata bürfaigeaga, nu mene gürena bede fogo aküre büreaga.\f * \fr 8.43 \fr*\ft Sibam ferewar gürekoi menüm utungen, dora adab dora meme tugu büreaga. Dora baba menüm, “Nu kau ferewarure nugeab kegeam gürenakuti namabürenwaib düfotuweaga.”\ft*\f* Bangeagako kau fere gürede kagi subo nub namaberegi towarge. \v 44 \x - \xo 8.44 \xo*\xt Mt 9.20; Mk 5.28\xt*\x*Baba finege Jisasüb nige iroto oguradi, Jisasüb karün kuab babab maga kebe gam, gemuna tumaureaga. Banüm bangar, pirikana kagi nugeab paudi, kenegeaga.\fig Finege Jisasüb nige iroto oguradi, Jisasüb karün kuab babab maga kebe gam, gemuna tumaureaga.|alt="Woman touches Jesus' garment" src="gw081.tif" size="col" loc="8.40-48" ref="8.44"\fig* \v 45 Bangar Jisasde menüm totogeaga, “Wonide ye gam kube difereaga?” Bangar gürenakuti wagen, “Ye kene. Ye kenegen.” Bangar Pitade wageaga, “Eregeam, ferefinabur epürage ginbata biboudi koiwataunen, bangüdi nag gam gütgütwanagen.” \v 46 \x - \xo 8.46 \xo*\xt Mk 5.30; Lu 6.19\xt*\x*Bangeagako Jisasde wageaga, “Gürede ye gam kube difereaga. Sogi gürekoi uriaidi kümünar wagün.” \v 47 Finege baba mügar sibamgeaga, iwageregarge. Bangarbere kutudi, Jisas gam iroto oguradi, kübüdim gam nurmaga difürüdi oksosob oreaga. Bangüdi ferefinabur gürenakutingab ege gam wageaga, “Kagi subo yeb pirikanana kenegeaga. Amure, ye Jisasüb karün tumaurun babade.” \v 48 \x - \xo 8.48 \xo*\xt Lu 7.50\xt*\x*Bangar Jisasde menüm waweaga, “Finege, na yeure kob kainanagün, bangarbere na maig namaun. Arie, kob nab dab fanam büreregeaga.” \p \v 49 Jisas doraga bürarbere, kunube fatab taba fere güreb fata gamnab fere güre oguradi, taba fere baba menüm waweaga, “Nab momugo kumeaga. Sibam sarigegi fere kub namana duwegena.” \v 50 Jisas baba edüdi, taba fere gam dora menüm toweaga, “Na kimigegena. Na kob gürena kainanagab, momugo nagüb maig siraderegeaga.” \v 51 Bana Jisas taba fereb fata gam kümüneaga, bangüdi ferefinabur eungar nuge keab fata gam iruwedige. Nu Pita igaiweaga, Jonie, Jems küre tugu, momugo babab emeana, nin gürena nuge keab iruwen. \v 52 \x - \xo 8.52 \xo*\xt Lu 7.13; Jo 11.11-13\xt*\x*Bangar ferefinabur fata gam bürfotuwen baba, momugo babaure kororabüngar mür büren. Bangeagako, Jisasde menüm wangeaga, “Meragana. Kumarge. Eina kinbüreaga.” \v 53 Bangar kuipariwen, amure, nini sibamgen, momugo manage kumeaga. \v 54 \x - \xo 8.54 \xo*\xt Lu 7.14; Jo 11.43\xt*\x*Bangeagako Jisasde momugob kube debetaudi menüm yogeaga, “Momugo, na sirade.” \v 55 Bangar momugo babab etob maig nuge gam ogurar pirikanana siradeaga. Bangar Jisasde momugo baba daba gürekoi duwebüregüdi wangeaga. \v 56 \x - \xo 8.56 \xo*\xt Mk 7.36; Lu 5.14\xt*\x*Bangar momugob emeana tergen. Bangeagako, Jisasde nuge küre sogsogi menüm wangeaga, “Ninaküre daba meme taideaga babaure fere güre wawagana.” \c 9 \s Jisasde daidaigegi gürena bede fogo aküre fünai dünügeaga \r (Matyu 10.5-15 baba gam tugu Mak 6.7-13) \p \v 1 \x - \xo 9.1 \xo*\xt Mt 10.1; Mk 3.13-15\xt*\x*Jisasde daidaigegi gürena bede fogo aküre baba yagüngar oguredi, sogi ere tugu yanim tugu dünügeaga. Baba sogi ere tugu yanim tugu baba, nini etob kogi gürenakuti ferefinabur gagam büren baba difotugegib dünügeaga. Baba tugu ferefinabur amam subo tutug baba, namabürügeregen. \v 2 Bangüdi Keriabüb Korobab dora pitoiebüre tugu, subo ferewar namabürüngebüre tugu sugurungar kümünen. \v 3 \x - \xo 9.3-5 \xo*\xt Lu 10.4-11\xt*\x*Bangüdi menüm wangeaga, “Nini daba daba kiregüdi kümünagana. Nini urigegi at debetawagana, far tugu kemeiagana. Bret tugu kegenam tugu dagana. Baba tugu mube enegi aküre dagana. \v 4 \x - \xo 9.4 \xo*\xt Mt 10.11; Mk 6.10\xt*\x*Nini fib güre gam taidüdi fata güre gam iruwaboidiba, baba fata gamnana bürane. Kuri fib baba ebgadüdi gürekum kümünebüreie, fata baba ebgadane. \v 5 \x - \xo 9.5 \xo*\xt Mt 10.14; Mk 6.11; Tu 13.51\xt*\x*Fib ere güre gamnab ferefinabur ninag igaingüdi nugengab fata gam kümünedigegarba, baba fib ere ebgadane. Kümünebüreba ibur kebe gama ninagüngab gam büreaga baba, porowane. Bangar baba kabia gegin baba, kogigüdi kim sibamgeregen.” \v 6 \x - \xo 9.6 \xo*\xt Mk 6.12\xt*\x*Bana daidaigegi simai fib adab adab gagam kümünen. Bangüdi dora nama pitoidi, babanana subo ferewar fib itut namabürügen. \s Jisas nu wondag baba, Herotüde sibamgebüreaga \r (Matyu 14.1-2 baba gam tugu Mak 6.14-16) \p \v 7 \x - \xo 9.7-8 \xo*\xt Mt 16.14; Mk 8.28; Lu 9.19\xt*\x*Kübüdim bera taugegi agferegi Herotüde, Jisas daba daba geaga baba dora edüdi, ututun toitoiweaga, amure, fere gürekoide menüm wagfaigen, “Jon ferefib gamde maig siradeaga.” \v 8 Bangar gürekoide tugu wagfaigen, “Elaija taideaga.” Bangar gürekoide wagen, “Kiari ferewar egime kugumgen babawar, güre maig ferefib gamde siradeaga.” \v 9 \x - \xo 9.9 \xo*\xt Lu 23.8\xt*\x*Babaure Herotüde menüm wageaga, “Ye sarua mogoi wangür Jonüb barub manage katafotun. Bangeagako, fere baba nu wongar tün nub siradar, ferewarde doragedi edün?” Bangüdi Jisas kegewebüregeaga. \s 5,000 fere toi Jisasde daba dünügeaga \r (Matyu 14.13-21 baba gam tugu Mak 6.30-44 baba gam tugu Jon 6.1-13) \p \v 10 Dora turewegi ferewar maigüdi ogurafotudi, nuge daba daba gegin babaure Jisas wawen. Bangar Jisasde igaingüdi, fib ere güre gam kümünen, nub yanim Betsaida. \v 11 Ferefinabur epüra, Jisas kümünafotuweagagegi dora edüdi, daiudi kümünen. Bangar nuge gam oguren babaure ebebearweaga. Nin gam Keriabüb Korobab dora pitoiaga, bangüdi babanana subo tutugub ferefinabur idadangeaga. \v 12 \x - \xo 9.12 \xo*\xt Mt 14.15; Mk 6.35-36; Jo 6.5\xt*\x*Ututumira nugeab dora turewegi toi, nuge gam oguradi menüm wawen, “Na ferefinabur sugurungab fib itut adab adab kümüneregen. Bangüdi daba tugu, kinegi fib tugu fitaweregen. Meme gam bürenan baba, fere kene.” \v 13 Bangeagako, Jisasde daidaiwegi simai menüm wangeaga, “Ninagüde daba dünügane.” Bangar wagen, “Sin daba yamaige. Bret taba tugu, wade aküre fanam gürena büreaga. Na sin kümüna meme ferefinabur gürenakutingab daba murugeregenangüdi gündag?” \v 14 Fere 5,000 banümdag büren. \p Bangar Jisas nugeab daidaiwegi toi menüm wangeaga, “Wanügar 50-50 gurudi gotogeregen.” \v 15 Daidaiwegi simai banüm bangedi, ferefinabur gürenakuti gotogen. \v 16 Bana bangar Jisas bret taba tugu wade aküre baba tugu düdi, kekia fib nama gam agügüdi Keriabure esegeaga. Bangüdi bret tugu wade tugu pusudi daidaiwegi toi dünügeaga, bangar kabataudi ferefinabur dünügen. \v 17 Bangar nedi fugongar daba makita makita bürdaiweaga baba, daidaiwegi simaide tobgüdi far gürena bede fogo aküre gobaberen. \s Jisas nu wondag baba, // Pitade dora pitoiaga \r (Matyu 16.13-19 baba gam tugu Mak 8.27-29) \p \v 18 \x - \xo 9.18 \xo*\xt Mt 16.13; Mk 8.27\xt*\x*Gürena sese Jisas nugenakuana sibdibwabüreaga, bangar nugeab daidaiwegi toi nuge keab büren. Bangar menüm totongeaga, “Ferefinaburde ye woni güfaigen?” \v 19 \x - \xo 9.19 \xo*\xt Mt 14.1-2; Mk 6.14-15; Lu 9.7-8\xt*\x*Bangar maig menüm dora towen, “Gürekoide menüm wagfaigen, na Jon yag fidegib. Gürekoide wagfaigen na Elaija. Bangar gürekoide wagen, ‘Kiari ferewar egimengab baba, güre maig siradeaga.’” \v 20 \x - \xo 9.20 \xo*\xt Mt 16.15-16; Mk 8.29; Jo 6.68-69\xt*\x*Bangar totongeaga, “Bana ninagüde ye wonigüdi wagenan?” Bangar Pitade dora maig menüm toweaga, “Keriabüde nugeab ferefinabur maig ogura igaingebüre dora idafotuweaganwaib na baba fere.” \s Jisasde wageaga nuge kumudi maig siraderegeaga \r (Matyu 16.20-28 baba gam tugu Mak 8.30—9.1) \p \v 21 Bana Jisas nuge wondag baba, nugeab daidaiwegi simai dora sogi dünügüdi, fere güre wawagana güdi tageibürüngeaga. \v 22 \x - \xo 9.22 \xo*\xt Mt 16.21; 17.22; Mk 8.31; 9.31; Lu 9.44; 18.32-33\xt*\x*Bangüdi wageaga, “Fereb Nono nu kub epürafanam kemeieregarge. Bangar taba ferewar, kobegegi taba ferewar tugu kabiab sibam ferewar keab, nige duweregen. Bangüdi dora diferedi fere gürekoide orfotuweregen. Bangar dü küi gam ba maig siraderegeaga.” \p \v 23 \x - \xo 9.23 \xo*\xt Mt 10.38; 16.24; Mk 8.34; Lu 14.27\xt*\x*Bangüdi daidaigegi gürenakuti menüm wangeaga, “Fere güre daiebüreba, nugeab ututun ebgaderegeaga. Bangüdi dü itut nugeab au fabgegi kemeidie daieregeaga. \v 24 \x - \xo 9.24 \xo*\xt Mt 10.39; Lu 17.33; Jo 12.25\xt*\x*Amure, fere güre nugeab gotogegi sogsogi debetawebüregüdiba, nub gotogegi kenegeregeaga. Bangeagako, fere güre yeure utungudi gotogegi nugeab uriafürüdiba, nub gotogegi nama büreregeaga. \v 25 \x - \xo 9.25 \xo*\xt Mt 16.26; Mk 8.36\xt*\x*Fere güre kübüdim gamnab daba daba gürenakuti darbere, nuge koigüdi kumarba, baba daba daba gürenakutide aranüm saguwebeaga? \v 26 \x - \xo 9.26 \xo*\xt Mt 10.33; Mk 8.38; Lu 12.9; 2 Ti 2.12\xt*\x*Fere güre igeure tugu igeab dora tugu febawarba, bana kuri Fereb Nono nugeab meram ere gam tugu, emeb meram tugu, Keriabüb dora dugurewegiwarüngab meram gam tugu büregi sese gam ogureregeaga baba, nu tugu baba fere febaweregeaga. \v 27 Ye kainana wangün, fere gürekoi meag bibowen baba, ara kumediberenana Keriabüb Koroba baba kegeweregen.” \s Jisasüb mube pirudi adab taideaga \r (Matyu 17.1-13 baba gam tugu Mak 9.2-13) \p \v 28 \x - \xo 9.28-35 \xo*\xt 2 Pi 1.17-18\xt*\x*Jisas dora baba baba dorageaga baba, dü düm sob banüm kenegarbere, Pita, Jems, Jon, babawar igaingüdi gir gam komen, amure, sibdibwebüregeaga. \v 29 Sibdibwa bürarbere, nurmaga nugeab adab taideaga. Bangar karün nugeab maurasau taideaga, bangüdi meramgeaga. \v 30 Bangar fere aküre nuge keab doraga büren baba, Mosesie Elaijaküre. \v 31 \x - \xo 9.31 \xo*\xt Mt 17.3; 17.9; Mk 9.4; 9.9; Lu 9.22; 13.33\xt*\x*Nugeküre Keriabüb meram tugu taidüdi, Jisasde Jerusalem bag daba daba güfotudie, kübüdim baba ebgadüdi kümüneregeaga babaure doragen. \v 32 \x - \xo 9.32 \xo*\xt Mt 17.2-3; Mk 9.2-4; Jo 1.14; 2 Pi 1.16-18\xt*\x*Pitab mube tugu, daidaigegi aküre babab mube tugu siroi siroingar kinen. Bangar kuri maig siraden baba, Jisasüb mube gam meram kegewen, baba tugu fere aküre Jisas keab bibowen baba tugu kegengen. \v 33 Bana fere aküre Jisas keab bibowen baba, Jisas ebgadüdi kümünebüregedibere, Pitade Jisas menüm waweaga, “Eregeam, sige meag bürenan baba nama. Sin kim yana fata küi fereregenan. Güre nagüb güre Mosesüb, güre Elaijab.” Pita dora baba dorageagako, nuge dora aranüm dorageaga baba, babab iginim sibamgarge. \p \v 34 Pita dora baba dora gar bere, demenana fioude korotaungar kimigen. \v 35 \x - \xo 9.35 \xo*\xt Ais 42.1; Mt 3.17; 12.18; 17.5; Mk 1.11; 9.7; Lu 3.22\xt*\x*Bangar demenana sube güre fiou kodigode menüm wageaga, “Meme yeb Nono. Nu igeab fünai gebüre uruagafotur büreaga, nub dora edane.” \v 36 Baba sube doragafotuwar agügen baba, Jisas nugenakuana bürar kegewen. Bangafotudi gir ebgadüdi maig musuwen baba, daidaigegi simai baba daba kegewen baba, fere güre wawedige. \s Jisasde nono güre etob kogi tugub namabereaga \r (Matyu 17.14-21 baba gam tugu Mak 9.14-29) \p \v 37 Dü güre kenegar, Jisas nugeab daidaiwegi simai keab gir ebgadüdi kanedibere, ferefinabur ginbata oguradi, Jisas gamam kaiwen. \v 38 Bangar baba ferefinabur kodigo, fere gürede menüm yogeaga, “Sibam sarigegi, na yeb nono kegewebüregüdi igena totonadaiun. Ye nono gürenakuana baba gürena. \v 39 Etob kogi güre nu gam manag manag iruwafaigar nono baba kerübgurofaigeaga. Bangar etob kogi babade güfaigar, nono baba kutuafaigüdi kiregirewar sube gam simuk sapa sapafaigeaga. Baba etob kogide mube nub kogifuruafaigüdi, pirika nono baba ebgadügafaigarge. \v 40 Bangar nagüb daidaigegiwar etob kogi baba düfotuwebüre igena wangaurugunko, towedige.” \p \v 41 Bangar Jisasde dora menüm toweaga, “Ferefinabur nini kob kainanagarge baba, ututun ninib tugu kabia ninib tugu namage. Ye aganbede nini keabnana bürüdi kub ninib kemeieregün? Nono nab igaiudi ogure.” \v 42 Bana nono baba Jisas iroto ogurarbere, etob kogi babade buraifotuwar fürügüdi kiregireweaga. Bangeagako, Jisasde etob kogi baba nunurweaga, bangüdi nono baba namabürüdi maig eme duweaga. \v 43 Bangar ferefinabur gürenakuti, Keriabüb sogi ere baba kegeudi tergen. \s Jisasde maig wageaga nuge kumeregeaga \r (Matyu 17.22-23 baba gam tugu Mak 9.30-32) \p Ferefinabur Jisasde daba daba geaga babaurenana ututun toitoiwen, bangar Jisasde nugeab daidaiwegi simai menüm wangeaga, \v 44 \x - \xo 9.44 \xo*\xt Mt 16.21; 17.22; Mk 8.31; 9.31; Lu 9.22; 18.32-33\xt*\x*“Nini dora meme, kagub idadau difürübenar edane. Fereb Nono ferewarüngab kube gam difereregen.” \v 45 \x - \xo 9.45 \xo*\xt Mk 9.32; Lu 2.50; 18.34\xt*\x*Bangeagako, daidaigegiwar nini dora babab iginim sibamgedige. Dora babab iginim baba, ninag gam iwageaga, babaure nini idadau sibamgedige. Bangar maig wangebüregüdi totowebüregenko, kimigen. \s Woni nu sinib yanim tugub fere? \r (Matyu 18.1-5 baba gam tugu Mak 9.33-37) \p \v 46 \x - \xo 9.46 \xo*\xt Lu 22.24\xt*\x*Gürena sese daidaigegi simai nuge nuge menüm doramaraigen, “Woni nu sinib yanim tugub fere?” \v 47 Ninib kob gam ututun baba büreaga baba, Jisas nu sibamgeaga. Babaure mogoi fara fanam güre igaiudi ogura nuge iroto difereaga. \v 48 \x - \xo 9.48 \xo*\xt Mt 10.40; 23.11-12; Mk 9.37; Lu 10.16; Jo 12.44; 13.20\xt*\x*Bangüdi daidaigegi simai menüm wangeaga, “Fere yeure ututungüdi mogoi fara fanam meme ebebearuaburuweaga baba, nu ye ebebearuabriaga. Babaure fere ye ebebearuaburuiaga baba, nu emüga ebebearuaburuweaga, nude suguryar oguran. Amure, fere yanim kene ninag kodigo büreregeaga baba, nu fere yanim tugu.” \s Fere nini keab karaugarge baba, nu ninagüngab büreyanüg \r (Mak 9.38-40) \p \v 49 \x - \xo 9.49 \xo*\xt Nam 11.28; Mk 9.38\xt*\x*Jon Jisasüb dora edüdi dora menüm toweaga, “Eregeam, sini fere güre kegewenan baba, nagüb yanim gamde etob kogi toi difotugeagako, daisigarge. Babaure baba fünai, tageiburuwenan.” \v 50 \x - \xo 9.50 \xo*\xt Mt 12.30; Lu 11.23\xt*\x*Bangeagako, Jisasde menüm waweaga, “Fere nini keab karau kene baba, baba ninagüb büreyanüg, amure, baba fünai geaga baba ninagüb fünai sibe babaure tageiburuagana.” \ms Jisas nugeab daidaigegi simai kiab Jerusalem kümünen \mr (Sapta 9.51—19.28) \s Samaria distriküb ferefinabur Jisas euwedi nugengab fib gam ogureregarge \p \v 51 \x - \xo 9.51 \xo*\xt Mk 10.32; 16.19\xt*\x*Keriabüde Jisas igaiudi fib nama gam komegi sese manage irotogeaga. Babaure Jisas Jerusalem kümünegi ututun sogi deaga. \v 52 Bangar daba daba dugutuwebüre, ferewar kese sugurungar kümünen. Bangar kümüna Samaria distriküb fib güre gam taiden, bangüdi Jisasüb daba daba dugutuwebüregen. \v 53 \x - \xo 9.53 \xo*\xt Jo 4.9\xt*\x*Bangeagako, baba fib gamnab ferewar, Jisas igaiudi nugengab fata gagam kümünegi uruwen. Amure, nini sibam, Jerusalem kümünebüregeaga. \v 54 \x - \xo 9.54 \xo*\xt 2 Kin 1.9-16\xt*\x*Daidaigegi aküre, Jemsie Jonküre Samaria distriküb ferefinaburüngab kabia baba kegeudi, Jisas menüm totowen, “Eregeam, sin keb yagudar fib nama gamde musudi baba ferewar fükürangeregeaga. Baba fünai gebüregenan baba, na medneagade?” \v 55 Bangeagako, Jisasde piruaboudi nunurungeaga. \v 56 Bangar fib güre gam kümünen. \s Jisasde, nuge daiwegib kabiaure dorageaga \r (Matyu 8.19-22) \p \v 57 Jisas daidaigegiwar keab erekobo gam kümünedibere, fere gürede menüm waweaga, “Na fib gürenakuti gam kümüneregün baba, ye daidaineregün.” \v 58 Bangar Jisasde menüm waweaga, “Dugumob mam nini kübüdim gam kinegi abuk tugu, ai toi tugu nini deab tutugko, Fereb Nono nu kinegi kur kene.” \v 59 Bana Jisasde fere güre menüm waweaga, “Na ogura daie.” Bangeagako, fere babade wageaga, “Eregeam, uruab ye kümüna emüga ub kurbürüdie.” \v 60 Bangar Jisasde waweaga, “Ebgade. Fere kugumgen baba, nuge nuge ub kurwanageregen. Na kümüna Keriabüb Korobab dora pitoie.” \p \v 61 \x - \xo 9.61 \xo*\xt 1 Kin 19.20\xt*\x*Maig fere gürede Jisas menüm waweaga, “Eregeam, ye dainebüregünko, uruab ye kümüna giniaimana fereberengüdiede?” \v 62 Bangar Jisasde menüm waweaga, “Fere Keriabüb fünai toadüdi fünaiwarbere kübüdim gamnab daba dabade burbarweaga babanüm fere, nu Keriabüb Korobab fünai geregarge.” \c 10 \s Jisasde 72 fere simai sugurungar nugeab sarua debüre kümünen \p \v 1 \x - \xo 10.1 \xo*\xt Mt 10.1; Mk 6.7\xt*\x*Kuri Erekokaide namana 72 ferewar uruageaga, bangüdi sugurungar aküre aküre kümünen, nini nuge gam agfürüdi kümünen. Sugurungar gürenakuti fib ere gagam tugu fib nugede kümünebüregeaga baba gam tugu. \v 2 \x - \xo 10.2 \xo*\xt Mt 9.37-38; Jo 4.35; 2 Te 3.1\xt*\x*Bangüdi menüm wangeaga, “Küm gam daba epüra fanam ebeabgafotuwarge. Bangeagako kiregegib sarua fere namai büredige. Babaure küm Emeure sibdibwane, bangar kim sarua ferewar sugurungar kümüna nugeab daba tobgeregen. \p \v 3 \x - \xo 10.3 \xo*\xt Mt 10.16\xt*\x*“Nini kümünane. Edenan, ye nini sugurungür sipsip farafara sibe dugumob mam toi kodigo kümünabewenan. \v 4 \x - \xo 10.4 \xo*\xt 2 Kin 4.29\xt*\x*\x - \xo 10.4-11 \xo*\xt Mt 10.7-14; Mk 6.8-11; Lu 9.3-5\xt*\x*Nini kegeam far tugu far tugu kebemara enegi tugu kemeidi ninag keab kümünagana. Bangüdi ferefinabur erekobo gam kaingüdi fereberengagana. \v 5 Nini fata güre gam iruwaboidiba, bana nini dora meme kese doragane, ‘Meme fata gamnab ferefinaburwar, kob dab fanam bürane.’ \v 6 Bana fere güre kob dab fanam büregib baba fata gam bürarba, ninib dora nama baba fere gam kim büreregeaga. Bangeagako babanüm fere sibe bürargegarba, ninib dora nama ninag gamna maigeregeaga. \v 7 \x - \xo 10.7 \xo*\xt Mt 10.10-11; 1 Ko 9.14; 10.27; 1 Ti 5.18\xt*\x*Nini fata gürena baba gamna bürane. Bangüdi daba daba gürenakuti nugede dünügeregen baba gürena nifaigane, baba daba dünügedi nenan baba, baba ninagüngab mur, amure, fere saruagafaigeaga baba, nu nugeab mur deregeaga. Babaure nini fata itutwagana. \p \v 8 \x - \xo 10.8 \xo*\xt 1 Ko 10.27\xt*\x*“Nini fib ere güre gam kümüna iruwar igaingüdi nugengab fata gam kümünediba, bana daba nugede kabatangeregen baba dane. \v 9 Nini baba fib ere gam subo fere büren baba namabürügane. Bangüdi babawar gam dora menüm pitoiane, ‘Keriabüb Koroba ogura nini gam etogeaga.’ \v 10 \x - \xo 10.10-11 \xo*\xt Tu 13.51\xt*\x*Bangeagako nini kümüna fib ere güreb güb gam iruwar, igaingüdi nugengab fata gam kümünegi uruwediba, bana nini kümüna fib ereb erekobo gam biboudi, menüm doragane, \v 11 \x - \xo 10.11 \xo*\xt Mt 10.14; Lu 9.5; Tu 18.6\xt*\x*‘Ninib fib ere gamnab kübüdim nom sinib kebe gam büreaga baba, sini düfotuwenan. Baba, nini menüm abatarüngebüre, baba kabia genan babade nini menmen tugu. Bangeagako nini idadau utungane. Keriabüb Koroba ogura etogeaga.’ \v 12 \x - \xo 10.12 \xo*\xt Stt 19.24-28; Mt 10.15; 11.24\xt*\x*Ye nini wangün, dü Keriabüde ferefinabur dora gam difürüngebüre uruageaga gam, kub baba, baba fib ere gamnab ferefinabur gam taideregeaga, kub baba Sodom fib erewar gam taideaga baba, kürüna emegerweregeaga.” \s Ferefinabur kob piruwedige baba nini dabnanai \r (Matyu 11.20-24) \p \v 13 \x - \xo 10.13 \xo*\xt Ais 23.1-18; Ese 26.1—28.26; Jol 3.4-8; Amo 1.9-10; Sek 9.2-4; Mt 11.21-23\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Korasin fib ere gamnab ferefinabur nini dabnanai. Betsaida simai nini dabnanai. Fere güre fib ere Tairie Saidon tugu gam kümünadi dora migu ige ninag kodigo idaidaun sibe, nu idaidawagba, egimena Tairie Saidon tugu nini kob pirudi enegi kororabüb enüdi, keb sobo gam gotogag. Amure, nuge menmen toi gegin baba kürüna kororab abatargebüre. \v 14 Bangeagako Keriabüde ferefinabur dora gam difürüngebüre dü uruageaga gam, kub nini gam taideregeaga baba kub, Tair simaie Saidon simai gam taideaga baba, kürüna emegerweregeaga. \v 15 \x - \xo 10.15 \xo*\xt Ais 14.13-15\xt*\x*Bana Kaperneam simai, nini Keriabüde sirarüngaberar fib nama gam komeregenangagana. Kürüna kene. Nini kürüna gemuna fere kumegingab fib gam kaneregenan.” \p \v 16 \x - \xo 10.16 \xo*\xt Mt 10.40; Mk 9.37; Lu 9.48; Jo 5.23; 13.20\xt*\x*Bana Jisasde daidaigegi simai menüm wangeaga, “Fere nu ninib dora edeaga baba, nu yeb dora edeaga. Fere nu nige dünügeaga baba, nu ye nige siaga. Bana fere nu ye nige siaga baba, nu Keriab nige duweaga, nugede suguryar oguran.” \s Fere simai nonob tugu bede fogo aküre (72) baba maigegin \p \v 17 Kuri Fere simai nonob tugu bede fogo aküre Jisasde sugurungar kümünen baba, nini maigüdi oguradi kürüna ebebearwen. Wagen, “Erekokai, sini nagüb yanim yanbawenan, bangar etob kogkogi sinib dora daiwen.” \v 18 \x - \xo 10.18 \xo*\xt Jo 12.31; 16.11; IDT 9.1; 12.8-9\xt*\x*Bana Jisasde menüm wangeaga, “Ye Satan kegeun, fib nama ebgadüdi uyankengenimüb meram sibe musuweaga. \v 19 \x - \xo 10.19 \xo*\xt Sng 91.13; Mk 16.18; Tu 28.5\xt*\x*Edane. Ye ninag yanim dünügafotun, bangar ninag kogi fürüngegib matu toi tugu makaras toi tugu, bitobaitongeregenan. Bangüdi nini Satanüb sogi gürenakuti emegerweregenan. Satan ninagüngab karauianüg. Bangar nini daba gürede kogifürüngeregarge. \v 20 \x - \xo 10.20 \xo*\xt Kis 32.32; Ais 4.3; Dan 12.1; Mt 7.22; Fl 4.3; Hi 12.23; IDT 3.5; 21.27\xt*\x*Bangeagako nini fidoudi menüm doragagana, ‘Etob kogi simai sinib dora daiwen.’ Kene. Nini nagüngab yanim Keriabüde nugeab budi gam fib nama gam bag feifotuweaga babaure ebebearwane.” \s Jisas ebebearudi Eme Keriab gam esegeaga \r (Matyu 11.25-27 baba gam tugu Matyu 13.16-17) \p \v 21 Baba sese gam, Etob Kedebüde gar Jisasüb kob ebebearweaga, bangar Jisasde menüm wageaga, “Emüga, na fib nama gamnab tugu kübüdim gamnab tugu Erekokai, ye naure esegün, amure, na meme daba daba ferewar sibam nama tugu, ututun nama tugu gam iwagafürün, bangüdi na ferewar mogoi farafara sibe büren gam abatargün. Emüga, na nagüb ututun daiudi na banüm bangün.” \v 22 \x - \xo 10.22 \xo*\xt Mt 28.18; Jo 1.18; 3.35; 10.15; 17.2\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Emüga nu, daba daba gürenakuti yeb kube gam difereaga. Bangar Nono nu, am fere güre fanamde sibamgarge. Emüga nugenakuana fanam nu sibamgeaga. Bana Emüga tugu, am fere güre fanamde sibamgarge. Nonoie, ferewar nono nugede, Eme abatarüngeaga, nini gürena Emüga sibamgen.” \p \v 23 \x - \xo 10.23 \xo*\xt Mt 13.16-17\xt*\x*Daidaigegiwar gürena Jisas keab büren, bangar nu piruaboudi kegengeaga, bangüdi menüm wageaga, “Ferewar daba daba ninag kegefaigenan baba kegeudiba, ebebearweregen. \v 24 \x - \xo 10.24 \xo*\xt 1 Pi 1.10\xt*\x*Ye nini wangün, egime kiari fere epürage tugu erekokayau epürage tugu, nini daba daba ninag mügar kegewenan baba kegewebüregen, bangeagako nini kegewedige. Bangüdi nini dora ninag edfaigenan baba edebüregen, bangeagako nin ededige.” \s Samaria distriküb ferede Judia distriküb fere güre saguweaga babaure Jisasde doramangeaga \p \v 25 \x - \xo 10.25 \xo*\xt Mt 19.16; Lu 18.18\xt*\x*\x - \xo 10.25-28 \xo*\xt Mt 22.35-40; Mk 12.28-34\xt*\x*Bana kabiab sibam fere güre siradüdi, Jisas fururebürewadi menüm totoweaga, “Sibam sarigegi, ye arangüdie gotogegi nama tüpür tüpür büregib düi?” \v 26 Bangar Jisasde menüm totoweaga, “Am dora kabia gam büreaga? Na ninaifotudi aranüm utungun?” \v 27 \x - \xo 10.27 \xo*\xt Wkp 19.18; Lo 6.5\xt*\x*Bangar kabiab sibam ferede menüm dora toweaga, “Nini Keriab kob duwane, Erekokai sigeab. Nini kürüna nagüngab kob gamde kob duwane, nagüngab etob gamde, nagüngab sogi gamde, nagüngab ututun gamde tugu. Bangüdi ninagüde ninag kob duenan sibe, büreanmana kürüna kob dünügane.” \v 28 \x - \xo 10.28 \xo*\xt Wkp 18.5; Neh 9.29; Ese 20.11-13; Ro 10.5; Ga 3.12\xt*\x*Bangar Jisasde menüm waweaga, “Ebabako, na dora kainana toun. Na bangüdiba, na gotogegi nama tüpür tüpür deregün.” \p \v 29 \x - \xo 10.29 \xo*\xt Lu 16.15\xt*\x*Bangeagako baba kabiab sibam fere, nu Jisasde waudi na sibam kenegegi uruweaga, babaure Jisas menüm totoweaga, “Bana kabiade wagüdi yeb büreyaigeaga baba, woniure dorageaga? Won sob nini yeb büreyaimana?” \v 30 Bangar Jisasde dora menüm toweaga, “Fere güre Jerusalem ebgadüdi Jeriko fib ere gam kaneaga. Bangarbere be ferewar erekobo gam iwagüdi büren babade, orudi nub daba daba gürenakuti kiregen, bangafotudi kümünen, bangedi nu erekobo gam kinbüreaga, bangüdi kumebürenanageaga. \v 31 Baba sese gam kobegegi fere güre baba erekobo daiudi kaneagaba, fere erekobo gam kinbüreaga baba kegeweaga, bangüdi erekobo kureb gamde katudi emegerudi kaneaga. \v 32 Banüm sibenana Livaib gin gamnab fere güre tugu ogura baba gam taideaga, bangüdi baba fere kegeweaga, bangüdi erekobo kureb gamde katudi emegerudi kaneaga. \p \v 33 \x - \xo 10.33 \xo*\xt Jo 4.9\xt*\x*\x - \xo 10.33-34 \xo*\xt 2 Sto 28.15\xt*\x*“Bangeagako Samaria distriküb fere güre nu erekobo yau oguraburaka baba fere gam taideaga. Nu baba fere kegeweaga, bana nub kob kürüna baba fereure kororabweaga. \v 34 Nu baba fere iroto kümünadi, edi toi nub gam wel tugu wain mum tugu kubekubeiweaga, bangüdi korotaugeaga. Bangafotudi baba fere atügüdi, nugeab donki gam diferar gotogeaga. Bangüdi igaiudi guruwegi fata güre gam kümünadi, idadau fere baba taugeaga. \v 35 Bana dü kuri gam kegeam silva aküre baba guruwegi fatab eme duweaga, bangüdi menüm waweaga, ‘Na meme fere idadau tauge. Meme fere taugüdi nagüb kegeam gürekoi namana ebgafotudiba, bana ye maig maigüdiba, maigabürneregün.’” \p \v 36 Bana Jisasde baba kabiab sibam fere menüm totoweaga, “Na aranüm utungun? Baba fere küi baba, wonide baba fere be ferewarde kogifuruwen babab bureiab bürebeaga?” \v 37 Bangar wageaga, “Fere nure kororabwar saguweaga baba fere.” Bangar Jisasde menüm waweaga, “Na kümünabenau, baba kabia sibenana ge.” \s Jisas Mariaie Marta kürengab fata gam büreaga \p \v 38 \x - \xo 10.38-39 \xo*\xt Jo 11.1\xt*\x*Jisasie daidaigegi simai keab kümünen, bangüdi kümüna fib güre gam taiden. Finege güre baba fib gamnab yanim nub Marta, nu Jisas igaiudi nugeab fata gam kümüneaga. \v 39 \x - \xo 10.39 \xo*\xt Jo 12.2-3\xt*\x*Marta nu mebe güre tugu, yanim nub Maria. Maria nu ogura Erekokaib kebe iroto gotogeaga, bangüdi dora nub edeaga. \v 40 Bangeagako, Marta nuge daba ekotagegib fünai gugub geaga babaure ututun toitoiweaga. Bangüdi Jisas gam kümünadi menüm waweaga, “Erekokai, maba yeb nu ye ebgaiadar igenakuana fanam daba ekotagün. Na babaure utungabge dag? Wawab ogura sagie.” \v 41 Bangeagako Erekokaide dora nub menüm toweaga, “Marta, na daba daba gürenakutiure ututun toitoiudi kob kumun. \v 42 \x - \xo 10.42 \xo*\xt Sng 27.4; Mt 6.33\xt*\x*Na daba gürena fanamure ututunuge. Meme daba Mariade debüregeaga baba, kürüna nama fanam, babaure tageiburubge, nu daba nama debüregeaga.” \c 11 \s Sibdibwegib kabia \r (Matyu 6.9-15 baba gam tugu Matyu 7.7-11) \p \v 1 \x - \xo 11.1 \xo*\xt Lu 5.33\xt*\x*Jisas adab sibdibwabüreaga, sibdibwafotuwarbere, daidaigegi gürede menüm waweaga, “Erekokai, sibdib sarigabürüsige. Egime Jonüde nugeab daidaiwegi simai sarigabürüngeaga sibe.” \v 2 \x - \xo 11.2-4 \xo*\xt Mt 6.9-13\xt*\x*Bangar Jisasde menüm wangeaga, “Nini sibdibwebüreba, menüm doragane, \b \q1 ‘Sinib Emsig, yanim nab \q2 kedeb büreregeaga. \q3 Koroba nab ogureregeaga. \q1 \v 3 Dü gürenakuti gürena gürena gam daba sige, \q2 daba tugu dü babab gürena. \q1 \v 4 Gürewarde sin gam menmengafaigen baba, \q2 sin unaigafaigenan. \q2 Babaure na sinib menmen toi unaigafotuge. \q1 Na banaka fururegi wagab \q2 sin gam taidebeagana.’ ” \b \p \v 5 Bangar Jisasde namana menüm wangeaga, “Fere güre ninag kodigo nu epeiab tugugarba, utumnonou kümüna epeiab baba menüm waweaga, ‘Mai, ye bret küi siebüregüdi na gam oguran, kurie maig toweregün. \v 6 Igeab epeai güre ogura fata gam kaiar, daba kenegar na gam oguran.’ \v 7 Bana bangar fere fata goime büreaga babade dora menüm towarba, ‘Na fünai siegena. Ye fub manage fürtaudi, mogoi keab kinfotuwenan, maig siradüdi daba daba dünegi siroiaga.’ Fere büreab gam dora banüm towebeagade? Kenenai. \v 8 \x - \xo 11.8 \xo*\xt Lu 18.1; 18.5\xt*\x*Ye wangün, fata eme siradüdiba, büreab daba daba gürenakuti kene baba, kiregüdi duweregeaga. Büreab kob kainanagamde saguwebüregarge. Kene. Amure, büreabüde igboroborowar siroiweregeaga babaure, bangeregeaga. \v 9 \x - \xo 11.9 \xo*\xt Mt 7.7; Mk 11.24; Jo 15.7; 1 Jo 3.22\xt*\x*Babaure ye wangün, ninag daba dabauregüdiba, sibdibubenar Keriab totowar dünügeregeaga. Nini daba daba fitakakaudiba, kegeweregenan. Nini fub poroporowarba, Keriabüde fub taibürüngeregeaga. \v 10 Fere gürenakuti Keriabure sibdibwafaigen baba, nini daba daba kiregafaigen. Fere daba fitafaigeaga baba, kegefaigeaga. Fere fub poroporofaigeaga baba, Keriabüde fub taiburuafaigeaga. \p \v 11 \x - \xo 11.11 \xo*\xt Mt 7.9-10\xt*\x*“Ninagüngab mogoi gürede wagüdi, emüga wade güre siegüdi banüm eme totowarba, emede matu kogi güre duwebeagade, io? Kenenai. \v 12 Bana mogoi gürede wagüdi, emüga wagib güre sie güdi banüm eme totowarba, emede makaras güre duwebeagade, io? Baba tugu kenenai. \v 13 Nini mogoi emewar, kabia kogi fanam güfaigenanko, ninagüngab mogoi daba nama nama dünügegi nini idadau sibamgenan. Babaure, nini sibamgeregenan, ninagüngab Emnüg fib nama gam büreaga baba, ferewarde totowen baba, Etob Kedeb dünügebüre ebebearweregeaga.” \s Jisas Belsebul tugu fünaiweagagüdi wagen \r (Matyu 12.22-30 baba gam tugu Mak 3.20-27) \p \v 14 Jisasde etob kogi güre fere güre gam bürüdi, fere babab sube gütüwataweaga baba etob kogi dufotuweaga. Etob kogi uriawarbere, baba sube güt baba dorageaga. Bangar ferefinabur kegeudi tergen. \v 15 \x - \xo 11.15 \xo*\xt Mt 9.34; 10.25; 12.24\xt*\x*Bangeagako, fere gürekoide wagen, “Nu Belsebulrüb sogi gamde etob kogiwar kudengafaigeaga. Belsebul nu etob kogiwarüngab taba fere.” \v 16 \x - \xo 11.16 \xo*\xt Mt 12.38; 16.1; Mk 8.11\xt*\x*Bangar fere gürekoide, Jisas fururebürewadi, Jisas totowedi dora migu güre bera sibe idawebüre güdi totowen. Nu Keriabüb fünai geagade güdi sibamgebüre dora migu güre idawebüre totowen. \v 17 \x - \xo 11.17 \xo*\xt Mt 12.25; Mk 3.24; Jo 2.25\xt*\x*Bangeagako, Jisas ninib ututun sibamgeaga babaure, menüm wangeaga, “Kantri güre gamnab ferewar aküresari taidüdi waragediba, baba kantri nu koigeregeaga. Baba tugu, fata gin gürena gamnab fere simai aküresari taidüdi nuge nuge waragediba, baba fata gin koigeregeaga. \v 18 Ninagüde wagenan, ye Belsebulrüb sogi gamde etob kogi toi düfotugafaigün. Be Satanüb gin aküresari taidüdi nuge nuge karau karaugediba, Satan nu daba daba taugegi sogi tugu büreregarge. \v 19 Belsebulrüde sagiafaigeaga baba kainana garba, wonide ninag Israelüngab gin sagüngüdi etob kogi toi düfotugafaigen? Ninagüngab gindenana dora ninib baba, kainanage güdi abatarüngeregen. \v 20 \x - \xo 11.20 \xo*\xt Kis 8.19\xt*\x*Bangeagako, Keriab nuge sogi siar etob kogi toi dufoturba, nini sibamgane, Keriabüb Koroba manage ninag gam ogurafotuweaga. \p \v 21 “Fere güre sogi tugude keime maga aküresari sob banüm debetaudi fata nugeab taugarba, nub daba daba gürenakuti idadau büreregeaga. \v 22 \x - \xo 11.22 \xo*\xt Kl 2.15\xt*\x*Bangeagako, fere güre sogi ere tugude taidüdi fere baba küre waragüdi emegerwarba, fere babab marai daba daba gürenakuti kiregaderegeaga. Fere baba, marai daba daba baba bürar baba kekia biboudi sogi deaga. Bangüdi nub daba daba gürenakuti gürewar kabatangeregeaga. \p \v 23 \x - \xo 11.23 \xo*\xt Mt 12.30; Mk 9.40; Lu 9.50\xt*\x*“Fere yeb epeige baba, nu ye küre karaugafaigeaga. Fere ye sagüidi ferefinabur tobgafaigarge baba, nu ferefinabur daidaingar sarafaigen.” \s Etob kogi maig ogureaga \r (Matyu 12.43-45) \p \v 24 \x - \xo 11.24 \xo*\xt Mt 12.43\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Etob kogi fere güre baba ebgadüdiba, fib sabig gam kaberebüre kümünafaigeaga. Bangeagako, fib sabig gam büregi fib nama kegewargegarba, menüm wageregeaga, ‘Fata egime bürünwaib gam maigeregün.’ \v 25 Bangüdi fata baba ina gasafotudi karün nama nama diferen baba kümüna kegeweregeaga. \v 26 \x - \xo 11.26 \xo*\xt Mt 12.45; Jo 5.14; Hi 6.4; 2 Pi 2.20\xt*\x*Babaure nu kümüna etob kogi toi nonob tugu nuge kabia kogi güfaigeaga baba, emegerwegiwar igaingeregeaga. Bangüdi fata baba gam irudi büreregen. Egime fere nub gotogegi kogi baba erege, mügarba, kürüna erekokaigeregeaga.” \s Am ferewar kürüna ebebearueben? \p \v 27 \x - \xo 11.27 \xo*\xt Lu 1.28; 1.42; 1.48\xt*\x*Ferefinabur epüra büren sese gam, Jisasde dora pitoiaga. Baba ferefinabur kodigo, finege gürede menüm yogeaga, “Finege nag sinoidi ebe düneaga baba, nu ebebearweregeaga.” \v 28 \x - \xo 11.28 \xo*\xt Mt 7.21; Lu 8.15; 8.21; Je 1.25\xt*\x*Bangeagako, Jisasde wageaga, “Banümgena, menüm wagegi, ferewar Keriabüb dora edüdi daiwen baba, nini ebebearweregen.” \s Fere gürekoide Jisas dora migu idawebüregüdi totowen \r (Matyu 12.38-42 baba gam tugu Mak 8.12) \p \v 29 \x - \xo 11.29 \xo*\xt Mt 16.4; Mk 8.12\xt*\x*Ferefinabur epüra Jisas gam namanana oguradaiwen, bangar Jisasde menüm wangeaga, “Meme sese gamnab ferefinabur nini kogi. Ye Keriabüb fünai günde kene baba sibamgebüre, bera güre kegewebüre yogen. Bangeagako, nini bera güre kegeweregedige. Bera gürenakuana kegeweregen baba, kiari fere Jonab bera gürena. \v 30 \x - \xo 11.30 \xo*\xt Yna 1.17; 2.10; 3.4\xt*\x*Jona nu egime bera sibe Keriabüde Ninive fib ereb ferewar abatarüngeaganwaib. Banüm gürena meme sese gamnab ferefinabur gam, Fereb Nono nu, Keriabüde bera sibe abatarüngeregeaga. \v 31 \x - \xo 11.31 \xo*\xt 1 Kin 10.1-10; 2 Sto 9.1-12\xt*\x*Keriabüde ferefinabur dora gam difürüngegi dü uruageaga gam, Sebayaub finege erekokayau nu dora gam biboweregeaga. Bangüdi meme sese gamnab ferefinaburüngab kabia kogiure dorageregeaga. Amure, baba finege erekokayau nu, kürüna kütüb büreagako, Solomonde nugeab sibam nama pitoiaga baba edebüre Israel ogureaga. Bangeagako, fere güre mügar meag büreaga baba nu Solomonüb sibam kürüna emegerweaga. \v 32 \x - \xo 11.32 \xo*\xt Yna 3.5\xt*\x*Keriabüde ferefinabur dora gam difürüngeaga gam, Niniveb ferewar dora gam biboweregen. Bangüdi meme sese gamnab ferefinaburüngab kabia kogiure dorageregen. Amure, Ninivewar nini Jonade dora pitoiaga baba edüdi kob piruwen. Bangeagako, fere güre mügar meag büreaga baba, nu Jona kürüna emegerweaga.” \s Mubeb meram \r (Matyu 5.15 baba gam tugu Matyu 6.22-23) \p \v 33 \x - \xo 11.33 \xo*\xt Mt 5.15; Mk 4.21; Lu 8.16\xt*\x*Jisasde namana menüm wageaga, “Fere meram furuadüdi ub güre fata gadi gamde, ede sumo saka tormogataugafaigedige. Tag kekia diferedi, fere fata gam iruweregen baba, meram baba kegeweregen. \v 34 \x - \xo 11.34 \xo*\xt Mt 6.22\xt*\x*Ege nagüb baba, nagüb mubeb nan sibe. Ege nagüb nama garba, mube nab meramgeregeaga. Banüm gürena, ege nab kogi garba, mube nab gituwataweregeaga. \v 35 Babaure idadau tauge, meram nag gam büreaga baba, kumatauneregeaga banai. \v 36 Mube nagüb gituwegi fanam kene, gürenakuti meramgabowarba, bana mube nagüb nan meramde noregi sibe gürenakuti meramgaboweregeaga.” \s Farisiwarie kabiab sibam ferewar tugu kabia kogi güfaigen \r (Matyu 23.1-36 baba gam tugu Mak 12.38-40 baba gam tugu Luk 20.45-47) \p \v 37 \x - \xo 11.37 \xo*\xt Lu 7.36; 14.1\xt*\x*Jisas dora pitaifotuwarbere, Farisi gürede, ogura nugeküre daba nebüregüdi totoweaga. Bangar Jisas fata gam iruwaboudi gotogeaga. \v 38 \x - \xo 11.38 \xo*\xt Mt 15.2; Mk 7.3\xt*\x*Farisi baba Jisas kegeweaga baba, gotogüdi daba neaga. Amure, yag fidfotudi daba nargegar, ututun toitoiweaga. \v 39 \x - \xo 11.39 \xo*\xt Mt 23.25; Mk 7.4; Ta 1.15\xt*\x*Bangeagako, Erekokaide menüm waweaga, “Nini Farisiwar, yag negi noi tugu fade tugu nigeyau baba idadau gasafaigenan. Bangeagako, gama gam ba, be kabia tugu kabia kogkogi nini gam gobeaga. \v 40 Nini susukuna ferewar! Fere daba daba obgoira idaweaga baba, gama gam tugu idaidaweaga. \v 41 \x - \xo 11.41 \xo*\xt Ais 58.7; Dan 4.27\xt*\x*Bangeagako, daba daba fade gam büren baba, fere daba daba sigagen baba dünügane, bangar baba daba dabade sagüngeregen. Nini bangeregenan baba, ninagüngab daba daba gürenakuti urun büreregegin. \p \v 42 \x - \xo 11.42 \xo*\xt Wkp 27.30; Mt 23.23\xt*\x*“Farisiwar nini dabnanai. Küm gamnab yar fanam fanam tugu sau tugu tobtobgafaigenan baba, tob fogo tugu taibürügafaigenan. Bangüdi tob gürenakuana fanam baba, Keriab duwafaigen. Bangeagako, ninag Keriab kob duwegi kabia tugu kabia nama tugu, ebgadügafaigenan. Babaure nini mügar Keriab kob duwegi kabiaure sogiferane, kabia nama gebüre tugu sogiferane. Bangüdi küm gamnab yar fanam fanam tugu sau tugu, Keriab duwegi kabiaure kagudwagana. \p \v 43 \x - \xo 11.43 \xo*\xt Mt 23.6-7; Mk 12.38-39\xt*\x*“Farisiwar nini dabnana. Nini kunube fata gam gotogegi kur agferegi baba gam gotogebüregüfaigenan. Bangüdi guruwegi gam ferefinabur ninag fereberengebüregüdi güfaigenan. \p \v 44 \x - \xo 11.44 \xo*\xt Sng 5.9; Mt 23.27\xt*\x*“Nini dabnanai. Nini ferefib gam kadabura ara orbürügedige gar ferede ara sibamgedige sibe. Bangar baba ferefib kekia urikasawedi Keriabüb ege gam tig tugu büregi sibe.” \p \v 45 Kabiab sibam fere güre dora baba edüdi Jisas menüm waweaga, “Sibam sarigegi, na Farisiwar gam dora babanüm gün baba, na sin tugu kogifürüsigün.” \v 46 \x - \xo 11.46 \xo*\xt Mt 23.4\xt*\x*Bangar Jisasde wageaga, “Kabiab sibam ferewar nini tugu dabnana. Nini daba daba kub tugu degi kabia sibe genan, bangüdi ferewar dünügenan, bangar kemeiegi dirugungeaga. Bangeagako, ninagüde fanam kube magi güre difürüdi, kub toi baba sagüngüdi kemeifaigarge. \p \v 47 \x - \xo 11.47 \xo*\xt Mt 23.29-31\xt*\x*“Nini dabnana. Matananügmanade kiari ferewar kiasorungedi kugumgenwaib, bangar nini baba kiari ferewarüngab ferefib karün nübürüngafaigenan. \v 48 Ninag matananügmanade fere kiangegi kabia abatarungedi, ninagüde nama kabia güdi maig gürewar abatarüngafaigenan. Bangar ninagüde ferefib karün nübürüngafaigenan. Amure, matananügmanade kiari ferewar kiasorungedi kugumgen. \p \v 49 “Keriabüb ututun nama surur baba menüm wageaga, ‘Ye kiari ferewar tugu dora turewegi ferewar tugu sugurungür baba ferewar gam kümüneregen. Bangar ferewarde, gürekoi kogifürüngüdi kiasorungedi kugumgeregen.’ \v 50 Babaure kiari ferewar kiasorungen baba ferewarüngab menmen baba, Keriabüde kübüdim meme taibereaga sese gamnana toadüdi ogura mügar taideaga. Baba menmen baba, mügarüb ferefinabur gam büreregeaga, bangar baba menmenüb kub kaiweregen. \v 51 \x - \xo 11.51 \xo*\xt Stt 4.8; 2 Sto 24.20-21\xt*\x*Kiari ferewar kiasorungen baba, Abel gamde tuadüdi ogura Sekaraia gam kenegen. Baba fere nu bai feregi kur tugu Keriabüb fata kodigo orfotuwen. Io, ye wangün, baba kabia kogi gürenakutib mur kogi baba, ferefinabur mügar büren baba gam taideregeaga. \p \v 52 \x - \xo 11.52 \xo*\xt Mt 23.13\xt*\x*“Kabiab sibam ferewar nini, dabnana. Sibam kümüna degi fubu gamnab ki manage ninag dufotuwenan. Ninagba fib baba gam kümünegi uruwenanko, ferefinabur gürewar irudi sibam debüregen baba, ninagüde ninib erekobo gütüwatawenan.” \p \v 53 Bana Jisas fata nuge büreaga baba ebgadeaga. Bangar kabiab sibam ferewarie Farisiwar keab Jisasure kob koigen, bangüdi toto eib eib totowen. \v 54 \x - \xo 11.54 \xo*\xt Lu 20.20\xt*\x*Sarabewedi dora güre namage maig towar, dora gam diferebüregüdi, toto totowen. \c 12 \s Farisiwarüngab kiou kabiaure dabnanai \r (Matyu 10.26-27) \p \v 1 \x - \xo 12.1 \xo*\xt Mt 16.6; 16.12; Mk 8.15\xt*\x*Tausen tugu ferefinabur ogura guruwedi, fib kürüna gütügar, nuge nuge kebe bitobaitawanagegi sibe büreaga. Bangar Jisas nugeab daidaigegi simai gam kese dora menüm pitoiaga, “Nini Farisiwarüngab yisure dabnana. Kiou kabia ninibure wagün. \v 2 \x - \xo 12.2 \xo*\xt Mt 10.26; Mk 4.22; Lu 8.17\xt*\x*Baba daba gürenakuti kotobata büreaga baba, agüba tataigeregen. Bangar iwagegi dora gürenakuti baba, fere sibamgeregen. \v 3 Babaure, ninag dora gürenakuti utumnonou doragenanwaib baba, ferefinabur sida tugu ederegen. Dora gürenakuti ninag dab fanam fata goime doragenanwaib baba, fata kekia biboudi ferefinabur gam pitoieregen.” \s Fere Keriabure gürena kimigeregeaga \r (Matyu 10.28-31) \p \v 4 \x - \xo 12.4 \xo*\xt Ais 51.7; Jer 1.8; Mt 10.28; Jo 15.14-15\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Yeb mai sob, ye menüm wangün. Nini ferewar mube gürena orfotugafaigüdi, kuri am daba güre maig gegi kenewar babaure, kimigagana. \v 5 Bangeagako, ninag wonurenana dag kimigaga babaure, ye wanügebüregün. Nini Keriabure kimigane. Keriab nu fere orfotudiba, fere baba keb gam fotuwegi nu yanim tugu. Ye kainana wangün, nini Keriabure kimigane. \p \v 6 “Ninag sibam, fere nini aküre magi fanam gamde, ai fanam fanam taba tugu murgafaigen. Bangar Keriab nu baba ai toi, güre fanamure kaguduafaigarge. \v 7 \x - \xo 12.7 \xo*\xt Lu 12.24; 21.18; Tu 27.34\xt*\x*Baba tugu, Keriab ninagüb taba sara toi gürenakuti ninaifotuweaga, bangüdi ninag idadau sibamgeaga. Babaure, nini kimigagana. Keriab ninag taungeaga baba, ai toi fanam fanam taungegi kabia emegerweaga. Babaure nini ai fanam fanam epüra emegerüngarge.” \s Sige Jisasüb gin gam bürenangüdi dora fotuwegi maiagegige \r (Matyu 10.32-33 baba gam tugu Matyu 12.32 baba gam tugu Matyu 10.19-20) \p \v 8 \x - \xo 12.8 \xo*\xt Lu 15.10\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Ye wangün, fere nu yeb gin gam bürüngüdi banüm ferefinabur wangarba, Fereb Nono nu tugu, fere baba nugeabgüdi, Keriabüb dora dugurewegi simai banüm wangeregeaga. \v 9 \x - \xo 12.9 \xo*\xt Mk 8.38; Lu 9.26; 2 Ti 2.12; 1 Jo 2.23\xt*\x*Bangeagako, fere nu yeb gin gamnabge güdi banüm ferefinabur wangarba, ye tugu nu yeb gegüdi banüm Keriabüb dora dugurewegi simai wangere. \p \v 10 \x - \xo 12.10 \xo*\xt Mt 12.31-32; Mk 3.28-29; 1 Jo 5.16\xt*\x*“Fere nu Fereb Nonoküre dora maraigüdiba, Keriabüde menmen nub baba unaigafotuweregeaga. Fere nu Etob Kedeb nenudiba, Keriab nub menmen baba unaigafotuweregarge. \p \v 11 \x - \xo 12.11-12 \xo*\xt Mt 10.19-20; Mk 13.11; Lu 21.14-15\xt*\x*“Bana kunube fata gagam tugu, kübüdim bera taugegi gagam tugu fere yanim tutug gam yatangüdi kümünediba, bana kimgüdi menüm utungagana, ‘Sin dora aranüm maig toweregenan? Sin dora aranüm doragübügo?’ Kenenai. \v 12 Baba sese gamnana Etob Kedebüde dora nini gam maig towegi baba abatarüngeregeaga.” \s Kegeam fere nanauro kabia geaga babab komina dora \p \v 13 Ferefinabur gin ere baba kodigo, fere gürede Jisas menüm waweaga, “Sibam sarigegi, emüga yeb manage kumeaga, babaure nade igeab awai wawab daba daba emügade ureadi kümüneaga baba, kabataudi güresari siebüregüdigün.” \v 14 Bangeagako, Jisasde totoweaga, “Aranüm? Ye ninaküreb dora nanaregi tugu daba daba kabatagegi tugu fere bürürge.” \v 15 \x - \xo 12.15 \xo*\xt 1 Ti 6.7-10\xt*\x*Bangüdi ferefinabur menüm wangeaga, “Nini dabnana kege kegeudi bürane. Nini irimsorum daba daba kiregebüre ege neregenan banai. Nag daba daba epürage tuguko, baba daba daba nagüb sibe gotogegi nama deregabge.” \p \v 16 Bangar Jisas nini gam komina dora güre menüm pitoiaga, “Kegenam fere güreb küm gam daba epüra fanam ferarge. \v 17 Bangar fere baba arangüigüdi, banüm utungeaga, ‘Igeab daba gürenakuti sapagegi baba, igeab daba fata baba towarge.’ \v 18 Bangar menüm wageaga, ‘Igeab daba fata toi gürenakuti esuafotugüdi, fata ere ere tuweregün, banguidagugüdi utungeaga. Bangüdi igeab wit magi gürenakuti tugu igeab daba daba nama baba fata toi gam sapagere. \v 19 \x - \xo 12.19 \xo*\xt Sav 11.9; 1 Ko 15.32; Je 5.5\xt*\x*Bangar igeure menüm wageregün. Ye kümdan toi degib daba daba nama epüra fanam tobgafotun. Bana mügar kabereregün. Bangüdi kobe erekokai bata kobegüdi daba yag nüdi ebebearuabüreregün.’ \v 20 \x - \xo 12.20 \xo*\xt Sng 39.6; 52.7; Jer 17.11; Je 4.14\xt*\x*Bangar Keriabüde menüm waweaga, ‘Na kürüna nanauro fere. Na mügar meme utumnonounana kumeregün. Bangar nag daba daba gürenakuti dugutuafotunwaib baba, wonide debeaga?’” \v 21 \x - \xo 12.21 \xo*\xt Mt 6.19-20; 1 Ti 6.18-19; Je 2.5\xt*\x*Bangar Jisasde wageaga, “Baba daba fere nugengab daba daba tobgafaigen baba gam taideregeaga, bangeagako, Keriabüb ege gam koigeb büren.” \s Kororabgüdi ututun toitoi wegib kabia \r (Matyu 6.25-34) \p \v 22 Bana bangar Jisas nugeab daidaigegi simai wangeaga, “Ye menüm wangün, nini komina dora baba utungübenar, ninagüb gotogegi namaure ututungüdi am daba nübügogüdi, banüm doragagana. Baba tugu ninagüngab ututun toitoiudi mube gam am ude dagübugogüdi, banüm doragagana. \v 23 Gotogegi nama nu daba negib daba gürenage, baba tugu mube nu ude dagegib daba gürenage. \v 24 \x - \xo 12.24 \xo*\xt Jop 38.41; Sng 147.9; Lu 12.7\xt*\x*Arokwar utungane, nini daba orfaigedige, daba tobugafaigedige. Nini daba fata kene, daba daba sapagegi fata kene. Bangeagako, Keriabüde daba dünügafaigeaga. Bana ferefinabur niniba, ai toi kürüna emegerüngenan. \v 25 Nini gam güre, idadau büregib kabiaure ututun toitoiwarba, baba ututun toitoiwegib kabiade nugeab gotogegi namab sese baba, fanam buruwaurebeagade? Kenenai. \v 26 Bana ninagüngab ututun toitoiwegib kabiade, ninagüb gotogegib sese fanam buruwaurebeagade? Kenegarba, nini amure daba güregüreure kürüna ututun toitoiwenan? \p \v 27 \x - \xo 12.27 \xo*\xt 1 Kin 10.4-8; 2 Sto 9.3-6\xt*\x*“Nini kakas toi idadau kegewane, aranümdag tataigen. Nini bikidefaigedige. Nini ude idafaigedige. Bangeagako, ye wangün, egime erekokayau Solomon nugeab karün nama nama gürenakuti enfaigeaga, bangeagako, kakas toi nama babab karünde Solomonüb karün kürüna emegerweaga. \v 28 Mügar baba sibir toi meag bag büreaga baba, kiarigenana ferede kitkatüdi keb gam fobotgeregen. Ug sibir sibir baba, Keriabüde karün nübürüngafaigeaga. Babaure, ferefinabur nini kob kainana fanamere tugu baba, nini menüm utungane, ninag tugu Keriabüde karün nama nama, nübürüngeregeaga. \v 29 Babaure, nini am daba nüb, am yag nübügüdi, kororabgüdi banüm ututun toitoiwagana. \v 30 Kübüdim gamnab ferefinabur gürenakuti, daba daba babanüm fitaudi kororabgafaigen. Bangeagako, ninagüngab emnüg nu sibamgafotuweaga, nini baba daba daba deregenan. \v 31 \x - \xo 12.31 \xo*\xt Mt 6.33\xt*\x*Babaure nini Keriab uruwar ninagüngab erekokayau büregi utun dar, nugede korobangeregeaga. Bangüdi baba daba daba tugu dünügeregeaga.” \s Daba nama nama tobgegib kabia \r (Matyu 6.19-21) \p \v 32 \x - \xo 12.32 \xo*\xt Mt 25.34; Lu 22.29; IDT 1.6\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Nini sipsip gin fanamere, nini kimigagana. Ninagüngab emnüg, nu ninagüngab erekokayau bürüdi, ninag igaingüdi nugeab koroba gam bürebüregüdi doragafotuweaga. \v 33 \x - \xo 12.33 \xo*\xt Mt 19.21; Lu 18.22; Tu 2.45; 4.34\xt*\x*Nini uruwar ferewarde ninagüngab daba daba gürenakuti murugedi, baba kegeam, fere daba daba kene babawar dünügane. Nini kegeam far koigafaigarge babanüm dane, bangüdi fib nama gamnab daba nama nama tobgane. Fib nama gam, daba daba kenegafaigarge, be ferede düfaigedige, sam kokogide daba daba kogifuruwafaigedige. \v 34 Ninagüngab daba nama nama arag arag dag büreaga baba, baba fib gam gürena ututun ninagüngab tugu büreregeaga.” \s Sarua mogoi toi nama baba bigsaisaigüdi bürfaigen \r (Matyu 24.42-44) \p \v 35 \x - \xo 12.35 \xo*\xt Kis 12.11; Mt 25.1-13; Ef 6.14; 1 Pi 1.13\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Nini ude ninagüngab sigagabürügübenar, sogsogi dagane, bangüdi nan furudi, bigsaisaiudi bürane. \v 36 \x - \xo 12.36 \xo*\xt Mk 13.34-36; 1 Pi 1.13\xt*\x*Fere güre finege degib dü gam, eregeam güre büreregeaga, finege degib dü baba gam, kobe ere kobegedi eregeam baba daba nifotudi, ureadi maig ogurebüregar sarua ferewarde momofaigen baba ferewar sibe, nini bürane. Nu ogura fub poraurarba, pirikanana fub taifotuweregen. \v 37 \x - \xo 12.37 \xo*\xt Jo 13.4\xt*\x*Eregeam oguradi nugeab sarua mogoi toi ara kinedi kegengarba, bana baba sarua mogoi toi nini ebebearweregen. Ye nini gam kainana wagün, eregeam nugede, nugeab ude sigagabürüdi sogsogi dageregeaga, bangüdi wanügar daba nebüre kurebdir kinbougeregegin. Bangar nugede oguradi daba dünügeregeaga. \v 38 Bana eregeam sigerügde, kuaida omonana doragegin sese gam oguradi, sarua mogoi toi kegengar ara kinedigegarba, baba sarua mogoi toi nini ebebearweregen. \p \v 39 \x - \xo 12.39 \xo*\xt 1 Te 5.2; 2 Pi 3.10\xt*\x*\x - \xo 12.39-40 \xo*\xt Mt 24.43-44\xt*\x*“Nini daba baba utungane. Fata eme, be fere oguregi sese nu sibamgüdiba, nu be fere baba euwar fata nugeab gogudi iruweregarge. \v 40 \x - \xo 12.40 \xo*\xt Mk 13.33; 1 Te 5.6; 2 Pi 3.12\xt*\x*Nini tugu bigsaisaiwane. Fereb Nono nu ogureregargegüdi utungeregenan baba sese gam, nu ogureregeaga.” \s Sarua mogoi nama tugu kogi tugub komina dora \r (Matyu 24.45-51) \p \v 41 Pitade Jisas menüm totoweaga, “Erekokai, komina dora baba sin gürena sigünde, ede ferewar gürenakuti gam tugude?” \v 42 Bangar Erekokaide menüm wageaga, “Am taugegi nu ututun nama tugu, fünai nugeab tugu nama güfaigeaga, baba fere, eregeam nu taugegi babanüm, sarua mogoi toi nugeab taugebüre uruagafaigeaga. Bangüdi eregeamde daba negi sese uruageaga baba sese gamnana, taugegide sarua mogoi toi gam tugu daba agüregeregeaga. \v 43 Sarua mogoi babanüm baba, nu saruwagabürarbere, eregeam nugeab maig ogura kegeweregeaga baba sese gam, nu ebebearweregeaga. \v 44 \x - \xo 12.44 \xo*\xt Mt 25.21-23\xt*\x*Ye nini gam kainana wagün, eregeam nugeab daba daba gürenakuti taugegi, sarua mogoi baba uruageregeaga. \v 45 Bangeagako, baba sarua mogoi menüm utungeaga, ‘Igeab Eregeam pirika ogureregargegüdi,’ sarua mogoi gürekoi tugu sarua finabur tugu kiasorungeaga. Bangüdi daba tugu yag tugu nüdi nanaurogeaga. \v 46 Bana sarua mogoi baba dü güre gam ara bigsaisaigarbere, eregeam ogureregeaga, baba tugu, sese güre gam ara sibamgarbere ogureregeaga. Bangar eregeamde sarua mogoi baba kürüna kogifurudi, fere simai dora ara edibe wegi simai keab difereregeaga. \p \v 47 \x - \xo 12.47 \xo*\xt Lo 25.2; Tu 17.30; Je 4.17\xt*\x*“Sarua mogoi güre nugeab eregeamüb ututun sibamgafotuweaga. Bangeagako, daba daba dugutuwarge tugu, eregeam nugeab ututun tugu daiwarge baba, eregeamde sogsogi oreregeaga. \v 48 \x - \xo 12.48 \xo*\xt Wkp 5.17; 1 Ti 1.13\xt*\x*Bangeagako, sarua mogoi güre baba, eregeamüb ututun sibamgarge baba, gege degi kabia geaga, bangeagako, eregeamde fanamere oreregeaga. Fere gürenakuti daba daba epüra fanam deginwaib baba, nini daba daba epüra fanam maig toweregegin. Fere gürenakuti fere güreb kube gam daba daba epüra fanam diferegin baba, bana wawedi maig daba daba epüra fanam namana maig toweregeaga.” \s Jisas ferefinabur aküresari pitaigebüre ogureaga \r (Matyu 10.34-36) \p \v 49 Jisas namana menüm wageaga, “Ye kübüdim gam keb fotuwebüre oguranwaib, bangar keb baba pirikanana burirwebüre utungun. \v 50 \x - \xo 12.50 \xo*\xt Mt 20.22; 26.38; Mk 10.38-39; Jo 12.27\xt*\x*Ye yag fidegi gürena babanüm deregün. Mügar durge. Ye kob darab tugu bürüdi kümüna, baba daba taidarie.” Jisas yag fidegi babaure dorageaga baba, nuge kubude korotauweregeaga babaure komina dorageaga. \v 51 \x - \xo 12.51 \xo*\xt Mt 10.34\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Nini banaka yeme kübüdim gam marai gürenakuti kumafotuwebüre ogureaga güdi utungeregenan. Kene. Ye wangün, ye ferefinabur aküresari pitaigebüre oguran. \v 52 Mügar tugu kuri tugu, mogoi gin gürena gamnab taba tugu fata gürena gam bürediba, bana nini gin aküresari pitaigeregegin. Küide aküre gam karaugeregegin, akürede küi gam karaugeregegin. \v 53 \x - \xo 12.53 \xo*\xt Mai 7.6\xt*\x*Pitaigeregegin, emede nugeab nono küre karaugeregeaga, bangar nonode eme küre karaugeregeaga. Bana anade mege küre karaugeregeaga, bangar megede anaküre karaugeregeaga. Fere güreb anade fere babab fiaküre karaugeregeaga, bangar finegede kabüb anaküre karaugeregeaga.” \s Ferewar daba daba tataigeaga babab ginim sibamgedige \r (Matyu 16.2-3) \p \v 54 Jisasde ferefinabur epüra fananam menüm wangeaga, “Ninag sida kanegiyau fiou korowar kegeudiba, ninag pirikanana wagfaigenan, ‘Yag ogurebüregeaga.’ Bangar kürünana yag ogurafaigeaga. \v 55 Ninag sautüb kübür sogi siradar kegeudiba, wagfaigenan, ‘Mügar sida füg büreregeaga.’ Bangar kürüna sida füg bürfaigeaga. \v 56 Nini kioutuka fere simai, nini daba daba kübüdim gam tugu magadi gam tugu tataigafaigeaga baba idadau nanafaigenan. Bangeagako, am dabaure, nini mügar meme sese gam daba daba tataigeaga baba nanafaigegi kabia sibamgarge?” \s Nag fere dora gam difürünebüregeaga babaküre dora idabere \r (Matyu 5.25-26) \p \v 57 Jisas namana menüm wageaga, “Be ninag am dabaure idadau ututun nama degi kene, am kabia nama nama baba namade kogi baba nanafaigarge? \v 58 \x - \xo 12.58 \xo*\xt Snd 25.8; Mt 5.25\xt*\x*Na fere güre nag dora gam diferebüregeaga, baba fere küre urigüdi kümünadiba, ninagküre erekobo gam kümünad kümünadiba, nuküre fanam dora idaure. Banaka burunüdi jas gam kümünar, jasüde mamüb kube gam difürünar, mamüde igainüdi kakia fata gam iruwabereregeaga babaure. \v 59 Ye wanün, na kakia fata gam bürübenana, kegeam uruagen baba, na gürenakuti murugafotuabie, euneregen.” \c 13 \s Fere kob piruwarge baba, nu kenegeregeaga \p \v 1 Jisas dora pitaifotuwarbere, fere gürekoide, Galili distriküb ferewarure Jisas gam dora mangen. Pailatüde nugeab maraipapawar wanügar, ferewar Keriabure bai feren baba sese gam, kiasorungen baba dora mangen. Bangar kagi ninib dür bai feregib kagi kekia edogeaga. \v 2 \x - \xo 13.2 \xo*\xt Jo 9.2-3\xt*\x*Bangar Jisasde menüm wangeaga, “Nini aranüm utungenan, Galili distriküb ferewar, kugumgen baba, menmen ninibüde Galili gürekoib menmen emegerüngeagade? Bangar baba daba kogi baba, ferewar gam taideaga babab ginimde, io? \v 3 \x - \xo 13.3 \xo*\xt Sng 7.12\xt*\x*Kürüna kene. Ye wangün, nini kob piruwargegarba, kabia babanüm gürena ninag gürenakuti gam taideregeaga. \v 4 Bana ferewar gürena bede fogo düm egime Jerusalemüb fib fanam Siloam gen bag kekia fata baba pokudi korotaungar kugumgen baba, nini aranüm utungenan, ferewar fata pokudi korotaungeaga baba ferewarüngab menmende ferewar gürekoi Jerusalem büren babawarüngab menmen emegerweagade, io?\fig Kekia fata pokudi korotaungeaga.|alt="Tower of Siloam falls" src="JL107.tif" size="col" ref="13.4"\fig* \v 5 Kürüna kene. Ye wangün, nini kob piruwargegarba, kabia babanüm gürena ninag gürenakuti gam taideregeaga.” \s Au nama ferarge babab komina dora \p \v 6 \x - \xo 13.6 \xo*\xt Ais 5.2; Mt 21.19\xt*\x*Bana Jisasde komina dora güre menüm pitoiaga, “Fere güre nugeab wain küm gam, au kurab güre orbereaganwaib, bangafotudi kuri kurab magi magi fitawebüre baba au bara gam ogureaga. Bangeagako, güre fanam kegewarge. \v 7 \x - \xo 13.7 \xo*\xt Lu 3.9\xt*\x*Babaure, küm gamnab sarua fere menüm waweaga, ‘Edün. Kurab magi fitawebüre au meme gam kümdan küi oguran, bangeagako, magi ferarge. Babaure, na au meme katafotuwe. Amure kübüdimüb kidam uguna kenegafotuweaga.’ \v 8 \x - \xo 13.8 \xo*\xt 2 Pi 3.9; 3.15\xt*\x*Bangar sarua ferede dora nub menüm toweaga, ‘Eregeam, uruab kümdan gürena meme fanam bururarie. Bara gam kübüdim pusudi bulmakaub sib difereregün. \v 9 Kümdan güre baba gam nama ferebeagadag. Kene garba, bana katafotuwe.’” \s Dü kaberegi gam, Jisasde finege güre namabereaga \p \v 10 Israelüngab Dü Kaberegi gam, Jisasde kunube fata güre gam, ferefinabur dora sarigabürüngeaga. \v 11 Baba gam, finege güre büreaga, etob kogi güre nu gam büreaga. Bangar baba etob kogide subo duwar, kümdan 18 büreaga. Babaure, finege babab gom dagar kuarigeaga, bangar idadau bibowegi dirugweaga. \v 12 Jisasde finege baba kegeudi, yagwar oguradi, menüm waweaga, “Finege, ye nab subo namabürün.” \v 13 \x - \xo 13.13 \xo*\xt Mk 16.18; Tu 9.17\xt*\x*Bangüdi finege baba kekia kube diferar, finege baba pirikanana idadau biboweaga, bangar Keriabüb yanim siradgabereaga. \v 14 \x - \xo 13.14 \xo*\xt Kis 20.9-10; Lo 5.13-14; Mt 12.10; Mk 3.2; Lu 6.7; Jo 5.16\xt*\x*Bangeagako, kunube fatab taba fere nu, Jisasde finege baba Dü Kaberegi gam namabereaga babaure Jisasure magiraweaga. Bangar taba ferede ferefinabur menüm wangeaga, “Fünaiwegi dü kubete tugu. Nini ferede ninagüngab subo namabürügebüre güdiba, fünaiwegi dü gam ogurane. Banaka Dü Kaberegi gam subo ninagüngab namabürügebüre, fere güre totouagana.” \v 15 \x - \xo 13.15 \xo*\xt Lu 14.5\xt*\x*Bana Erekokaide taba fereb dora menüm toweaga, “Nini kioutuka ferewar. Dora ninib tugu kabia ninib tugu gürenage. Dü kaberegi gam, ninag gürenakuti bulmakaub fata gam kümünadi, bulmakau toi tugu donki toi ninagüngab subaifotugafaigüdi, yag nebüre igaingüdi kümünafaigenan. \v 16 \x - \xo 13.16 \xo*\xt Lu 19.9\xt*\x*Bangeagako, finege meme, nu Abrahamüb matanab. Bangar Satande kümdan 18 wartawar büreaga. Bana aranüm? Ye baba dabade finege meme wartaweaga baba namaburuwebüre, Dü Kaberegi gam geregürgede, io?” \v 17 Banüm wagar, nugeab karauiabmana kürüna maiagen. Bangar ferefinabur gürenakuti, baba kabia nama nama gürenakuti geaga babaure ebebearwegin. \s Sau mastet magib komina dora \r (Matyu 13.31-32 baba gam tugu Mak 4.30-32) \p \v 18 Jisasde namana menüm wageaga, “Keriabüb Koroba am daba sibe? Komina dora aranüm güi? \v 19 Nu sau mastet gen babab magi sibe. Fere gürede mastetüb magi düdi nugeab küm gam oreaga. Bangar kuri mastet baba au sibe erekokaigar, ai toide ogura nub kube gagam deab feren.” \s Yisüb komina dora \r (Matyu 13.33) \p \v 20 Bangar Jisasde namana menüm wageaga, “Keriabüb Korobaure komina dora aranüm güi? \v 21 Nu yis sibe. Finege gürede plaua far güre wagwagwafotudi yis baba düdi plaua tugu pirparweaga. Bangar kuri baba plaua gürenakuti dündünweaga.” \s Nini kudumege fanam gam iruwane \r (Matyu 7.13-14 baba gam tugu Matyu 7.21-23) \p \v 22 Jisas Jerusalemüb erekoboyau kümünad kümünadi, fib ere ere gagam tugu fib gagam tugu kümünadi ferefinabur dora sarigabürüngeaga. \v 23 Bangar fere gürede menüm waweaga, “Erekokai, Keriab fere gürena gürena maig igaingebeaga dag?” Bangar Jisasde menüm wangeaga, \v 24 \x - \xo 13.24 \xo*\xt Mt 7.13; Ro 9.31; Fl 3.12\xt*\x*“Nini kudumege fanam gam iruwebüre, sogi ken biane. Ye wangün, fere epüra iruwebüregenko, dirugungeaga. \v 25 \x - \xo 13.25 \xo*\xt Ais 55.6; Mt 7.23; 25.10-12; Lu 6.46\xt*\x*Kuri fata eme siradüdi, fub fürtauweregeaga. Bangar nini ogura obugo biboudi fub poroudi menüm yogeregenan, ‘Erekokai, fub taibürüsige.’ Bangar nini gam dora menüm toweregeaga, ‘Ye nini sibamgürge, nini aragüb.’ \v 26 Bangar ninagüde menüm waweregenan, ‘Sini na keab daba tugu yag tugu nenanwaib. Bangüdi nag sinib erekobo gam biboudi sarigabürüsigün.’ \v 27 \x - \xo 13.27 \xo*\xt Sng 6.8; Mt 7.23; 25.41\xt*\x*Bangeagako, menüm wangeregeaga, ‘Ye nini sibamgürge, nini aragüb. Nini kabia kogi gügab ferewar, nini gürenakuti ye gam segane.’ \v 28 \x - \xo 13.28 \xo*\xt Mt 13.42; 22.13; 24.51; 25.30\xt*\x*\x - \xo 13.28-29 \xo*\xt Mt 8.11-12\xt*\x*Nini Abraham tugu Aisak tugu Jekop tugu kegengeregenan, baba tugu kiari ferewar gürenakuti Keriabüb Koroba gam büren babawar tugu. Bangeagako, Ninagba, kudengedi obugo büreregenan. Bangar ninag mürüdi maga gürtata büreregenan. \v 29 \x - \xo 13.29 \xo*\xt Sng 107.3; Lu 14.15\xt*\x*Bangar ferefinabur kantri toi sida mowegiyau, sida kanegiyau, notyau, sautyau tugu, nugengab fib ebgagaiudi, oguradi, Keriabüb Koroba gam daba nebüre gotogeregen. \v 30 \x - \xo 13.30 \xo*\xt Mt 19.30; 20.16; Mk 10.31\xt*\x*Bana edane. Fere gürekoi mügar kürüna kuri büren baba, nini keseweregen. Fere gürekoi mügar nini kesewen baba, nini kürüna kuri büreregen.” \s Jisas Jerusalemure kororabweaga \r (Matyu 23.37-39) \p \v 31 Baba sese gamnana Farisi gürekoi oguradi, Jisas menüm wawen, “Na fib meme ebgadibe gürekum kümüne, amure, Herotüde norfotuwebüregeaga.” \v 32 Bangar Jisasde menüm wangeaga, “Nini kümüna dugumob mam kogi baba menüm wawane, ‘Mügar kiarige etob kogi toi difotugüdi subo ferewar namabürügere. Dü küi gam ba igeab fünai kenegafotuweregün.’ \v 33 Bangeagako, mügar, kiarige, ba kiarige, ye urigüdi kümüneregün. Amure, kiari fere fib güre gam bürarbere, orfotuebena. Kene. Jerusalem gam gürena orfotuweregen. \p \v 34 \x - \xo 13.34 \xo*\xt Mt 23.37\xt*\x*“Jerusalem, Jerusalem, na kiari ferewar kiasorungafaigün. Na bangüdi ferewar Keriabüde nag gam sugurungar ogurafaigen baba, kiasorungebüre kegenam saka kurtongafaigün. Kuaida ana nugeab sab sige fara korobangafaigeaga baba sibe, ye epüra bede namana nab mogoi toi korabangebüregün. Bangeagako, nini uruwenan. \v 35 \x - \xo 13.35 \xo*\xt Sng 118.26; Ais 1.7; Jer 22.5; Mai 3.12; Mt 21.9; Mk 11.9-10; Jo 12.13\xt*\x*Edane. Mügar fib ninib koigüdi uguna büreregeaga. Ye wagün, nini kegeieregarge. Nini ara kegeiegi sese gam menüm wageregenan, ‘Keriab fere meme gam nama geregeaga. Kümüna kümüna Erekokaib yanim gamde ogureregeaga baba sese gamie maig,’ kegeieregenan.” \c 14 \s Jisasde fere güre mube adagaberegi namabereaga \p \v 1 \x - \xo 14.1 \xo*\xt Lu 11.37\xt*\x*Israelüngab Dü Kaberegi güre gam, Jisas kümüna Farisiwarüngab taba fere güreb fata gam daba neaga. Bangar idadau taugen. \v 2 Bangar fere güre mube nub adagabereaga baba, nu Jisas iroto büreaga. \v 3 \x - \xo 14.3 \xo*\xt Mt 12.10; Lu 6.9\xt*\x*Jisas fere baba kegeabürüdi, kabiab sibam ferewarie Farisiwar keab menüm totongeaga, “Dü kaberegi gam subo ferewar ida idangübüde kenedag?” \v 4 Bangeagako, nini sube gütudi dora maig towedige. Bangar fere baba igaiudi, namabürüdi uruwar kümüneaga. \v 5 \x - \xo 14.5 \xo*\xt Kis 23.5; Lo 22.4; Mt 12.11; Lu 13.15\xt*\x*Bangafotudi menüm wangeaga, “Ninag kodigo Dü Kaberegi gam fere güreb nonode bulmakau dag yag ubroime kanarba, nonode bulmakau baba pirikanana buruwar mouebeagade kene?” \v 6 \x - \xo 14.6 \xo*\xt Mt 22.46\xt*\x*Bangar nini dora baba maig towegi dirugungeaga. \s Jisasde wageaga, fere nu, nuge obgogabereregeaga \p \v 7 \x - \xo 14.7 \xo*\xt Mt 23.6\xt*\x*Jisas ferewar baba daba negi gam oguredi kegengeaga baba, gotogegi kur agferegi gam gürena gotogebüregegin. Bangar komina dora güre dünügeaga. Menüm wageaga, \v 8 \x - \xo 14.8-10 \xo*\xt Snd 25.6-7\xt*\x*“Fere gürede finege degib kobe erekokai gam yagünar na kümünadiba, kur agferegi baba gam gotogegena, güregüdi kur baba fere güre yanim ere tugu, nab yanim emegerwegib uruagedi büreregeaga. \v 9 Bangar kuri fere yagüneaga baba fere de, oguradi menüm waneregeaga, ‘Na kur agferegi meme, fere meme duwe.’ Bangar nagna maiagüdi kümüna kürüna kuri gotogeregün. \v 10 Babaure, na fere gürede dabaure yagunar kümünadiba, na kürüna kuri gotoge. Bangabba, fere yagüneaga babade oguradi waneregeaga, ‘Mai, na ogura kur agferegi meme gam gotoge.’ Nu bangarba, ferewar nag keab daba nen babawarüngab ege gam, nag yanim erekokai deregün. \v 11 \x - \xo 14.11 \xo*\xt Snd 29.23; Mt 23.12; Lu 18.14; Je 4.6; 1 Pi 5.5\xt*\x*Fere nugede nugeab yanim siradgabereaga baba, Keriabüde nub yanim obgogabereregeaga, bangeagako fere nugeab yanim obgogabereaga baba, Keriabüde nub yanim kekia asau siradgabereregeaga.” \s Fere sige gam daba daba maig toweregedige baba, kob dünügegi \p \v 12 Jisasde, fere nuge yaguwar daba negi gam ogureaga baba fere, menüm waweaga, “Na daba güre kobegüdiba, nagüb fib gamnab büreanmana, awanmana, mabünmana, ginianmana tugu nagüb fib büreanmana tugu kegeam ere ere tutug baba yagüngegena. Kuri nag tugu yagnedi kümüna fata ninib gam daba nüduen banai. Bangüdi daba nag gam maig toweregegin. \v 13 \x - \xo 14.13 \xo*\xt Lo 14.29; Neh 8.10-12\xt*\x*Baba kene. Na daba erekokai kobegüdiba, bana kororab ferewar, mube koigegi ferewar, tugu kebe kogi, ege kumkumwar yagünge. \v 14 \x - \xo 14.14 \xo*\xt Jo 5.29\xt*\x*Fere babanümwar, nini daba nag gam maig toweregedige. Bangar nag ebebearweregün, amure, kuri surur ferewar ferefib gam siradegi sese gam, Keriabüdeie nag gam daba baba maig toweregeaga.” \s Kobegegi erekokaib komina dora \r (Matyu 22.1-10) \p \v 15 \x - \xo 14.15 \xo*\xt Lu 13.29; IDT 19.9\xt*\x*Baba ferewar gamnab fere güre, Jisas keab daba neaga baba, dora baba edüdi Jisas menüm waweaga, “Ferefinabur Keriabüb Koroba gam gotogüdi daba neregen baba, nini ebebearweregegin.” \v 16 Bangeagako, Jisasde menüm waweaga, “Fere güre kobe erekokai kobegebürewadi, fere epürafanam yagüngar baba kobe gam ogurebüreba. \v 17 \x - \xo 14.17 \xo*\xt Snd 9.2; 9.5\xt*\x*Bana nuge kobe baba kobegegi dü uruageaga gam, nugeab sarua mogoi wawar, ferewar nuge egime yagüngeaga babawar gam kümünebüregüdi waweaga. Bangüdi sarua mogoide menüm wangeregeaga, ‘Nini ogurane. Daba daba gürenakuti dugutuafotuweaga.’ \v 18 Bangeagako, baba ferewar wagen, ‘Kümüneregüdarge.’ Fere gürede wageaga, ‘Ye küm güre murugafotun, babaure kümüna kegeweregün. Kororab tugu, ogureregürge.’ \v 19 Bangar gürede wageaga, ‘Kororab tugu, ogureregürge. Ye saruagegib bulmakau fogo tugu murgun. Babaure kümüna sarua dünügaurebüregün.’\fig Bulmakau aküre kübüdim pusuwen.|alt="a team of oxen" src="LB00018B.tif" size="span" loc="14.19" ref="14.19"\fig* \v 20 \x - \xo 14.20 \xo*\xt 1 Ko 7.33\xt*\x*Bangar gürede wageaga, ‘Ye müganana meme finege dün. Babaure ogureregürge.’ \p \v 21 “Bana, sarua mogoi baba baba dora edüdi nugeab eregeam gam maigeaga. Eregeam baba baba dora edüdi magirawar, nugeab sarua mogoi menüm waweaga, ‘Na fib ere babab erekobo ere ere gürenakuti gam tugu erekobo fanam fanam gürenakuti gam tugu kümünagere. Bangüdi kororab ferewar tugu, fere mube kogkogiwar tugu, ege kumkum, kebe kogkogi ferewar tugu, igaingüdi igeab fata gam ogura iruwane.’ \p \v 22 “Bana sarua mogoi bangafotudi wageaga, ‘Eregeam, nag wagün sibe güfotunko, fata gobarge.’ \v 23 Bangar eregeamde sarua mogoi menüm waweaga, ‘Na fib ere ebgadibe, erekobo ere ere gürenakuti gam tugu küm toib güb kureb tugu daidaiwe. Bangüdi ferefinabur kirarüngüdiba, sogsogi wangab yeb daba gam ogureregegin. Ye fata gobebürewadigün. \v 24 \x - \xo 14.24 \xo*\xt Mt 21.43; 22.8; Tu 13.46\xt*\x*Ye wangün, baba ferewar egime yagüngün baba, nini gürenakuti yeb daba makita fanam neregedige.’” \s Fere idadau ututungafotubeie Jisas daiwe \r (Matyu 10.37-38) \p \v 25 Ferefinabur gin ere Jisas daiwen, bangar piruaboudi menüm wangeaga, \v 26 \x - \xo 14.26 \xo*\xt Lo 33.9; Mt 10.37; Lu 18.29; Jo 12.25; IDT 12.11\xt*\x*“Fere ye gam ogurebüreba, nugeab eme ana, fia mogoi toi tugu mebemana ugemana tugu nugeab gotogegure tugu kob kumudi, yeure kob kumarge baba, nu yeb daidaigegi büreregarge. \v 27 \x - \xo 14.27 \xo*\xt Mt 10.38; 16.24; Mk 8.34; Lu 9.23; 2 Ti 3.12\xt*\x*Fere nugeab au fabgegi ara kemeidi daiarge baba, nu yeb daidaigegi büreregarge. \p \v 28 “Ninag gam güre, kekia fata idawar ferewar baba fata gam bürüdi nugeab daba daba taugegib fata idawebüregüdiba, bana baba fata idawegib mur agandag baba, gotogüdi utun kese deregeaga. Kegeam nugeab baba, fata kenegafotuebeagade kene baba sibamgebüre. \v 29 Nu baba kese bangarge baba, bana simen kese difürüdi fata baba kenegafotuwargegarba, fere gürenakuti kegeudi makirkirweregegin. \v 30 Menüm wageregen, ‘Baba fere fata baba tuabereagako, kenegafotuwarge.’ \p \v 31 “Bana erekokayau güre kümüna erekokayau güre küre waragebüreba, gotogüdi idadau ututungafotudie kümüneregeaga. Nuge 10 tausen maraipapa banüm tugu, erekokayau güre baba nu tugu 20 tausen maraipapa banüm tugu dag ogurebeaga. Babaure nu sibamgafotudie, erekokayau güre babab maraipapawar keab waragüdi kenegafotueben de kene dag baba sibamgebüregeaga. \v 32 Bana nu utungar towargegarba, karauiab kütünba bürarberenana, marai kumafotuwebüre fere sugurungar karauiab waurebüre kümüneregen. \p \v 33 \x - \xo 14.33 \xo*\xt Fl 3.7-8\xt*\x*“Babanüm gürena, ninag gam güre nugeab daba daba gürenakuti nige duwargegarba, nu yeb daidaigegi büreregarge.” \s Sigai kogi taideaga babaure Jisas komina dorageaga \r (Matyu 5.13 baba gam tugu Mak 9.50) \p \v 34 \x - \xo 14.34 \xo*\xt Mt 5.13; Mk 9.50\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Sigai nu daba nama. Bangeagako, sigaib fiam kenegarba, bana arangüdar sigai baba maig fiam bürebeaga? \v 35 Sigai babanüm baba, küm gam daba saguwar fouweregarge. Baba tugu, bulmakaub sib tugu turudi küm gam difereregüdige. Kene. Sige uguna difotugafaigenan. Fere kagub tugu garba dora meme ederegeaga.” \c 15 \s Sipsip iwageaga babab komina dora \r (Matyu 18.12-14) \p \v 1 \x - \xo 15.1-2 \xo*\xt Lu 5.29-30\xt*\x*Kegeam degi fere epürage tugu, menmen gügab fere gürekoi tugu Jisasüb dora edebüre Jisas nuge iroto oguren. \v 2 \x - \xo 15.2 \xo*\xt Tu 11.3; Ga 2.12\xt*\x*Bangar Farisiwarie kabiab sibam ferewar keab Jisasure yadigüdi menüm wagen, “Baba fere nu menmen gügab ferewar keab kadkadgüdi nini keab daba nüfaigeaga.” \p \v 3 Bangar Jisasde komina dora meme dünügeaga, \v 4 \x - \xo 15.4 \xo*\xt Ese 34.11; 34.16; Mt 18.12; Lu 19.10\xt*\x*“Bana ninag gam güre 100 sipsip tugu bürarbere sipsip güre iwagarba, 99 sipsip baba gürenakum sapagar daba nüdi büreregen. Bangüdi sipsip gürenakuana baba fitaudi kümüna kaiudie. \v 5 Sipsip baba kaiuabürüdiba, ebebearudi kemeidi fogob nugeab gam kinmegabürüdi maig fibigo ogureregeaga. \v 6 \x - \xo 15.6 \xo*\xt 1 Pi 2.10; 2.25\xt*\x*Bana fata nugeab gam taidüdiba, büreabmanaie, fib büreabmana tugu yagüngar ogura guruweregen. Bangar wangeregeaga, ‘Nini ye keab ebebearwane! Yeb sipsip güre iwageaganwaib, maig fitaudi dün!’” \v 7 \x - \xo 15.7 \xo*\xt Lu 5.32\xt*\x*Bangar Jisasde menüm wageaga, “Ye wangün, fere güre menmen gügab kob piruwar, ebebear babanüm gürena, fib nama gam taidügafaigeaga. Ferewar 99 baba, nini surur büren baba nini kob piruwegi fünai kene. Bangeagako, menmen gügab fere güre kob piruwarba, dora dugurewegiwarüngab ebebear baba kürüna erekokai, nini namana namana ebebearuafaigen.” \s Kegeam iwageaga babab komina dora \p \v 8 Bangar Jisasde namana menüm wageaga, “Be finege güre kegeam gürena mor tugu, bangarbere kegeam magi aigo tugu güre fata gam iwagarba, arangebeaga? Nan furudi fata gam ina gasaudi idadau agügeregeaga. Bangüdi fitaudi kümüna nugeab kegeam baba kaiuweregeaga. \v 9 Bana kegeam nugeab kaiudi düdiba, büreabmanaie fib büreabmana keab yagüngar ogura guruweregen. Bangar wangeregeaga, ‘Nini ye keab ebebearwane! Yeb kegeam magi güre kenegeaganwaib maig fitaudi dün!’” \v 10 Bangar Jisasde menüm wageaga, “Ye wangün, menmen gügab fere güre kob piruwar, ebebear babanüm gürena Keriabüb dora dugurewegiwar kodigo taidügafaigeaga.” \s Emüga nono aküre tugu babab komina dora \p \v 11 Bangar Jisasde namana menüm wageaga, “Fere güre nu nono aküre tugu. \v 12 Bangar nono fanam babade eme menüm waweaga, ‘Emüga, nag daba daba awai küre gam kabataudi sigebüregün baba, yeb baba mügar sie.’ Bana emnüg nugeab daba daba gürenakuti aküresari kabatageaga. \v 13 \x - \xo 15.13 \xo*\xt Snd 29.3\xt*\x*Nono fanam baba, ere batamge nuge daba daba tobgüdi fere gagam sugurweaga. Bangüdi kegeam düdi, fib güre kütünba kümüna büreaga. Nu kümüna baba fib gam bürüdi fido kabia epürafanam geaga. Bangar kegeam nugeab gürenakuti kenegeaga. \v 14 Bana kegeam kenegeaga sese gam, baba fib gam oguno sese taideaga. Baba sese gam, nub daba daba gürenakuti kenegeaga. \v 15 Bangarbere kümüna baba fib gamnab fere güre gam fünai deaga. Bangar baba ferede nugeab dawai taugebüre, dawai güb gam sugurwar kümüneaga. \v 16 \x - \xo 15.16 \xo*\xt Snd 23.21\xt*\x*Dawai toi omai sige sige negin baba kegengabürüdi, nuge tugu ogunoweaga. Bangeagako, baba sese gam, fere gürede daba duwarge. Bangar omai sige sige gürekoi kiregüdi nebüregeaga. \p \v 17 “Bana mügar ututun nama düdi, wageaga, ‘Emügab sarua mogoi gürenakuti nini daba epürage tugu. Bangeagako, ye meag bürün baba oguno kogigiaga. \v 18 \x - \xo 15.18 \xo*\xt Sng 51.4; Jer 3.12-13\xt*\x*Bagena, ye maig siradüdi igeab emüga gam kümünere. Bangüdi menüm wawere, “Emüga, ye Keriab gam tugu na gam tugu menmengün. \v 19 Mügar ye fere namagar, nagüb nono güdi yanbayeregabge. Ye ebgaiadab nagüb sarua mogoi güre sibe büreregün.”’ \v 20 \x - \xo 15.20 \xo*\xt Tu 2.39; Ef 2.13; 2.17\xt*\x*Bana siradüdi eme gam kümüneaga.\fig Eme nonoure kürüna kororabgüdi, nonobure gururweaga.|alt="Prodigal Son Returns" src="JL048.tif" size="col" loc="15.20" ref="15.20"\fig* \p “Nu kütüba bürarberenana, emede kegewarbere ogureaga. Bangar emeb kob, nonoure kürüna kororabweaga. Bangar emede gururudi kümüna nono kobagüdi, nurdokweaga. \v 21 \x - \xo 15.21 \xo*\xt Sng 51.4\xt*\x*Bangar nonode menüm waweaga, ‘Emüga, ye Keriab gam tugu na gam tugu menmengün. Mügar ye fere namagar, nagüb nono güdi yanbayeregabge.’ \v 22 Bangeagako, emede nugeab sarua mogoi toi yagüngar oguredi menüm wangeaga, ‘Nini igeab karün namafanam kuab baba düdi ogura pirika enburuwane. Bangüdi kube magi gam saia güre difürüwane. Bangüdi kebe gam tugu kebe sagwegi enburuwane. \v 23 Bangübenar kümüna bulmakau fara adagegi baba dubenar orane. Bangar kobe nüdi ebebearwegi. \v 24 \x - \xo 15.24 \xo*\xt Lu 15.32; Ef 2.1; 2.5; 5.14; IDT 3.1\xt*\x*Amure, yeb nono meme nu kumeagagünko, mügar nu maig gotogegi deaga. Nu iwageagako, maig igaiwenan.’ Bana kobe erekokai kobegüdi ebebearua büren. \p \v 25 “Bana baba sese gam, nono keman baba, nu küm gam büreaga. Kuri maigüdi fata iroto oguradiba, ferefinabur garabina epüraudi meruwen baba edeaga. \v 26 Bangar sarua mogoi güre yagudi menüm totoweaga, baba ‘Amdagegin?’ \v 27 \x - \xo 15.27 \xo*\xt Lu 15.2\xt*\x*Bangar sarua mogoide waweaga, ‘Mabün nagüb manage maig ogura taideaga. Bangar emünde bulmakau fara adagegi baba oreaga, amure, emün kegeweaga baba, mabün nagüb nama fanam bürüdi ogura maig taideaga babaure ebebearweaga.’ \v 28 Nono keman dora baba edüdi, magirawar fata gam iruwegi uruweaga. Bana eme obugo füraboudi, magira nub kumafotuwebürewadi, dora nama duweaga. \v 29 Bangeagako, emeb dora menüm toweaga, ‘Aranüm? Ye uguna sarua mogoi sibe, sarua nab kümdan epürafanam dürge. Bangüdi dora nab büraifaigurge. Baba, gürenabede fanam güre meme sogub fanamere güre siab igeab büreyaimana keab ebebearurge. Kürüna kene. \v 30 Bangeagako, nono nagüb meme, nagüb daba daba gürenakuti erekobo gamnab finabur gam kenegafotuweaga. Bangafotudi, mügar maig ogurar, nag ebebearuabürüwebürewadi bulmakau fara adagegi baba orun.’ \p \v 31 “Bangar emede menüm waweaga, ‘Nono, na bata bata ige küre burfaigün, babaure yeb daba daba gürenakuti baba, nab. \v 32 Bangeagako, mügar sige ebebearwegi, bangar kob sigeab namauo, amure, mabün kumeagagünko, mügar maig gotogegi deaga. Iwageagako, mügar sigede maig igaiwenan.’” \c 16 \s Sarua mogoi maig bekto idabürügeaga babab komina dora \p \v 1 Jisasde nugeab daidaigegi simai menüm wangeaga, “Kegeam fere güreb taugegi güre büreaga. Bangar fere gürekoide, kegeam fere baba gam oguradi, taugegi gam dora menüm oren, ‘Taugegi nagüb baba, nagüb daba daba uguna kenegafotuweaga.’ \v 2 Bangarbere kegeam ferede, taugegi yaguwar ogurar waweaga, ‘Nab kabiab dora edün baba aranüm? Na kümüna yeb daba daba nagüb kube gam büreaga babab doraman feie. Na kürüna taugegi büreregabge.’ \p \v 3 “Bana baba taugegi nugede, nuge menüm waweaga, ‘Mügar arangüi? Eregeam taugegi fünai ye gam düfotuwebüregeaga. Ye ugu fere taidüdi, fere güre gam kübüdim pusuwegi fünai degi sogi kene. Bangar fere gürekoi kegeam siebüre wangegi tugu maiagün. \v 4 Bangeagako, mügar ye daba gegi sibamgün, eregeamde taugegi fünai gam kudeiarba, ferewar nurto tutug baba, kim igaidi nugengab fata gam kümüneregen. Bangar ige sagiebüregüdi nini gam kabia nama nama geregün.’ \v 5 Babaure, fere gürena gürena nugeab eregeam gam nurto tutug baba, yagüngar nuge gam oguren. Fere gürekese taidar, taugegide totoweaga, ‘Na yeb eregeam gam nurto agan dün?’ \v 6 Bangar wageaga, ‘Ye 100 wel kiag dün.’ Bangar taugegide waweaga, ‘Na budi faga nagüb nurto feienwaib baba de, bangüdi nurto 100 wel kiag baba ebgadibenau pirika gotogaboudi 50 gürena feibere.’ \v 7 Kuri fere güre taidar, taugegide totoweaga, ‘Nab nurto agan?’ Bangar wageaga, ‘Ye 100 wit far dün.’ Bangar taugegide waweaga, ‘Na budi faga nagüb nurto feienwaib baba de, bangüdi nurto 100 wit far baba ebgadibenau pirika gotogaboudi 80 gürena feibere.’ \p \v 8 \x - \xo 16.8 \xo*\xt Jo 12.36; Ef 5.8; 1 Te 5.5\xt*\x*“Bangar kuri, eregeam baba, taugegide kabia geaga baba sibamgüdi, taugegi kogi babab yanim siradgabereaga, amure, kabia geaga baba, fere ututun tugub sibe. Fere nini kübüdim meme gamnab kabia daiwafaigen baba, nini nugengab fünaiwegi am am erekobo baba kürüna sibamgen. Bangüdi fere meram gamnab kabia daiwafaigen baba, emegerüngen. \p \v 9 \x - \xo 16.9 \xo*\xt Dan 4.27; Mt 6.19-20; Lu 14.14; 1 Ti 6.17-19\xt*\x*“Ye wangün, meme kübüdim gamnab kegeam kogi gamde, ninag ferefinabur buburengar ninagüngab büreanügmana tataigebüregüdi genan. Bangar kuri kegeam debetawegi sese baba kenegarba, kim igaingüdi tüpür tüpür büregi fata toi gam kümüneregen. \p \v 10 \x - \xo 16.10 \xo*\xt Mt 25.21; Lu 19.17-26\xt*\x*“Fere güre daba fanam fanam idadau taugafaigüdiba, nu daba ere ere tugu idadau taugeregeaga. Fere daba fanam fanam idadau taugafaigarge baba, nu daba ere ere tugu idadau taugeregarge. \v 11 Nini meme kübüdim gamnab kegeam kogi, idadau taugafaigargegarba, wonide kainana daba taugegi ninag dünügebeaga? \v 12 Be ninag fere güreb daba daba idadau taugargegarba, wonide ninagüb daba daba dünügebeaga? \p \v 13 \x - \xo 16.13 \xo*\xt Mt 6.24\xt*\x*“Sarua mogoi güre taugegi aküre gamnana minigo büreregarge. Güre ogub dudi, güreure kob darabgeregeaga. Güreb dora edüdi, güre nige duweregeaga. Nini Keriab minigo tugu, kegeam minigo tugu büreregarge.” \s Jisasde kabiab dora tugu Keriabüb Korobab dora tugu pitoiaga \p \v 14 Farisiwar nini kegeamure güfaigegin, babaure, dora Jisasde dorageaga baba dora gürenakuti edüdi makirkir dora duen. \v 15 \x - \xo 16.15 \xo*\xt 1 Sml 16.7; Sng 7.9; Snd 6.16-17; Mt 23.28; Lu 10.29; 18.9-14\xt*\x*Bangeagako, menüm wangeaga, “Ninag Farisiwar ferewarde menüm wangebüregüdi utun düfaigenan, baba Farisiwar nini surur kabia gürena güfaigen. Bangeagako, daba daba ninagüngab sibim gam iwagüdi büreaga baba, Keriab nu sibam. Daba fereb utunde namageaga baba daba, Keriabüb ege gam kürüna kogi. \p \v 16 \x - \xo 16.16 \xo*\xt Mt 4.17; 11.12-13; Lu 7.29\xt*\x*“Kabiab dora tugu, kiari ferewarüngab dora tugu egimena bürüdi ogura Jonüb sese gam taideaga. Bangeagako, Jonüb sese gam toadeaga baba, Keriabüb Korobab dora nama baba, fib itut taideaga. Bangar fere gürenakuti koroba baba gam iruwebüre sogiferen. \p \v 17 \x - \xo 16.17 \xo*\xt Sng 102.26-27; Ais 40.8; Mt 5.18; 1 Pi 1.25\xt*\x*“Magadi tugu kübüdim tugu kim kenegeregeaga. Bangeagako, Keriabüb kabiab dora fanamere fanam kenegeregarge.” \s Jisas kam katuwegib kabiaure dorageaga \r (Matyu 5.31-32 baba gam tugu Matyu 19.9 baba gam tugu Mak 10.11-12) \p \v 18 \x - \xo 16.18 \xo*\xt Mt 5.32; Mk 10.11; 1 Ko 7.10-11\xt*\x*Jisasde namana menüm wageaga, “Am fere, fia ureadi finege güre deaga baba, siba kabia geaga. Baba tugu finege güre egime kabüde ebgadeaganwaib baba, fere gürede düdiba, baba tugu siba kabia geaga.” \s Kegeam fereie, Lasarus kürengab doraman \p \v 19 Jisasde namana menüm wageaga, “Egime kegeam fere güre büreaga, nu karün maur nama nama enüdie, baba kekia karün ebeab kuab baba, enfaigegi bata. Bangüdi dü itut nu daba nama nama nüfaigeaga. \v 20-21 \x - \xo 16.20-21 \xo*\xt Mt 15.27\xt*\x*Kegeam fere babab fata kudumege iroto, kogiwab fere güre kinbürfaigeaga. Kogiwab fere babab yanim Lasarus, nu kegeam fere babab kur gadi gam daba makita musuafaigeaga baba düdi nebürewadi utungafaigeaga. Nub mube gam ed gin gin kakagiuaboudi büreaga, bangar mamüde ogura nugengab saguib sige edi nub beraberafaigen. \p \v 22 “Kuri kogiwab fere baba kumar, Keriabüb dora dugurewegiwarde kemeidi kümüna Abraham keab diferedi büreaga. Kegeam fere baba tugu kumar ub kurberen. \v 23 Nu fere kumfotuwenwaib fib gam darab erekokai tugu büreaga. Nu kekia agügüdi, Abraham kegeweaga baba, kütüb asau büreaga, Lasarus tugu nu keab büreaga. \v 24 \x - \xo 16.24 \xo*\xt Ais 66.24; Sek 14.12; Mk 9.43-44\xt*\x*Bana kegeam fere baba menüm yogeaga, ‘Emüga Abraham, na yeure kororabge, bangüdi, Lasarus wawab nugeab kube magi gamde yag fanam düdi ogura yeb saguib gam diferar fanam nargeregeaga. Ye keb meme gam bürüdi darab gugub dün.’ \p \v 25 \x - \xo 16.25 \xo*\xt Jop 21.13; Lu 6.24\xt*\x*“Bangeagako, Abrahamde wageaga, ‘Nono, na daba güre utunge. Nag omo bürün sese gam, na daba nama nama gürenakuti kiregün. Bangar Lasarus nu daba kogkogi gürenakuti kiregeaga. Bangeagako, mügar meme fib gam, kob nub dab fanam büreaga, bangar na darab kogi dün. \v 26 Baba tugu, daba güre, sin tugu ninag tugu kodigo, Keriabüde yagbara güre erekokai difereaga. Babaure, fere meag büren baba, yagbara baba bugataiudi nin gam kümünegi baba, dirugungeaga. Baba tugu, fere bag büren baba, yagbara bugataiudi sin gam oguregi dirugungeaga.’ \p \v 27 “Bangar kegeam ferede wageaga, ‘Bana bangarba emüga, ye totonün, Lasarus suguruab igeab emügab fata gam kümünebeagade? \v 28 Ye mabamana taba tugu büren, babaure, Lasarus wawab kümüna dora sogsogi dünügar kabia nugengab idabürügo, banaka nini tugu darab erekokai degib fib gam meag oguraduen, babaure.’ \v 29 \x - \xo 16.29 \xo*\xt Ais 8.20; Jo 5.39; 5.45; Tu 15.21\xt*\x*Bangeagako, Abrahamde wageaga, ‘Mosesüb dora tugu kiari ferewarüngab dora tugu büreaga, baba gam kim kagub difereregen.’ \v 30 Bangar kegeam ferede wageaga, ‘Emüga Abraham, kene. Baba towarge. Bangeagako, fere güre kumeaganwaib ferefib gamde siradüdi nini gam kümünarba kob piruweregen.’ \p \v 31 \x - \xo 16.31 \xo*\xt Jo 11.44-48; 12.10-11\xt*\x*“Bangar Abrahamde menüm waweaga, ‘Nini Mosesüb dora tugu kiari ferewarüngab dora tugu edfaigedigegarba, bana fere güre ferefib gamde siraderegeaga tugu, doragar kob kainanageregedige.’” \c 17 \s Kabia kogide kob kainana kogifuruwafaigeaga \r (Matyu 18.6-7 baba gam tugu Matyu 18.21-22 baba gam tugu Mak 9.42) \p \v 1 \x - \xo 17.1 \xo*\xt Mt 18.6-7; Mk 9.42\xt*\x*Jisasde nugeab daidaigegi simai menüm wangeaga, “Ferefinabur menmen gam fürügebüre, daba daba adab adab tataigeregeaga. Bangeagako, fere baba kabia kabia taibürügeaga baba, nu dabnanai. \v 2 Kegenam güre erekokai saka nagüb barub wartaudi masyag nigumo fotuwediba, baba kogi. Baba sibenana, na mogoi fara güre namana kabia kogi güre abatarudiba, baba kürüna kogi. \v 3 \x - \xo 17.3 \xo*\xt Wkp 19.17; Snd 17.10; Mt 18.15; Je 5.19\xt*\x*Babaure nini ninagure idadau taugane. \p “Awan ede mabün nagüb menmen garba, wawab kabia nugeab baba idabero. Kob piruwarba, menmen nub unaige. \v 4 Be dü gürena baba gamnana fere güre ogura nag gam menmengafotudiba, wageregeaga, yeure kororabgüdi yeb menmen unaigegarba, bana menmen nub unaige. Maig aküre bede ogura nag gam menmengafotudiba, wageregeaga, yeure kororabgüdi yeb menmen unaigegarba, bana menmen nub unaige. Maig küi bede ogura nag gam menmengafotudiba, wageregeaga, yeure kororabgüdi yeb menmen unaigegarba, bana menmen nub unaige. Banüm gürena kümüna nonob tugu bede taideregeaga.” \s Jisas kob kainanagegi kabiaure dorageaga \p \v 5 \x - \xo 17.5 \xo*\xt Mk 9.24\xt*\x*Dora turewegi ferewarde Erekokai menüm wawen, “Na sinib kob kainana baba namana gab erekokaigo.” \v 6 \x - \xo 17.6 \xo*\xt Mt 17.20; 21.21; Mk 9.23; 11.23\xt*\x*Bangar Erekokaide menüm wangeaga, “Kob kainana ninib fanamere sau mastet gen babab magi sibeko, nini au wawegi toweregeaga, ‘Na nagüb ginim toi sidiragubenau kümüna masyag nigumo biboudi büregarba,’ au baba ninagüb sube daiweregeaga.” \s Jisas sarua mogoib kabiaure dorageaga \p \v 7 Jisasde namana menüm wageaga, “Ninag kodigo fere gürede sarua mogoi kümüna küm gam kübüdim pusuwebürede, sipsip toi taugebüre wawarba, bana baba sarua mogoi saruagafotudi maig fata gam ogurarba, nugeab eregeamde menüm wawebeagadag, ‘Na pirika ogura gotogüdi daba ne gebeagade’? \v 8 \x - \xo 17.8 \xo*\xt Lu 12.37\xt*\x*Kenenai. Eregeamde sarua mogoi menüm waweregeaga, ‘Na yeb daba ekotagübenau ude dagübe yeb daba ordüdi ogura sie. Ye kese daba tugu yag tugu nürie, bana na kurie daba tugu yag tugu ne.’ \v 9 Be eregeamde sarua mogoi baba, sube daidaiweaga babaure esegebeagadag? Kenenai. \v 10 \x - \xo 17.10 \xo*\xt Mt 25.30; Ro 3.12; 1 Ko 9.16-17; Fm 1.11\xt*\x*Babaure ninag tugu, daba daba gürenakuti Keriabüde wangeaga baba sibenana güfotudiba, bana menüm wagane, ‘Sin eregeamde fünai sigeaga babaure ena sube daidaiwenan. Sin yanim debüre fünaiudarge.’” \s Jisasde fere fogo tugu lepra subo tutug namabürügeaga \p \v 11 \x - \xo 17.11 \xo*\xt Lu 9.51-52; 13.22; Jo 4.4\xt*\x*Jisas erekobo daiudi Jerusalem kümüneaga. Bangüdi Samaria distrikie Galili distrik kodigode urigüdi kümüneaga. \v 12 \x - \xo 17.12 \xo*\xt Wkp 13.46\xt*\x*Fib güre gam taidar, fere fogo tugu lepra subo tutugu ogura erekobo gam kaiwen. Nini kütübana bibowen, \v 13 \x - \xo 17.13 \xo*\xt Wkp 13.45-46\xt*\x*bangüdi erenana menüm yogen, “Jisas, eregeam, na sinure kororabge.” \v 14 \x - \xo 17.14 \xo*\xt Wkp 13.2; 14.1-32; Mt 8.4; Lu 5.14\xt*\x*Jisasde kegengüdi, menüm wangeaga, “Nini kümüna mube ninagüngab Keriabüb kobegegi ferewar abatarüngane.” Bana kümünedi mube nugengab urun taideaga. \v 15 Nin kodigo fere güre kegeweaga baba, nugeab mube maig namaweaga baba kegeudi maigeaga. Nu igyogüdi, Keriabüb yanim siradgabereaga. \v 16 Nu kümüna Jisas gam taidüdi, Jisasüb kebe iroto oksosob orudi, nurmaga kübüdim gam difürüdi, esegeaga. Fere baba, nu Samaria distriküb ferefinaburüngab gin gamnab. \v 17 Jisas fere baba kegeudi wageaga, “Yeba, fere fogo tugu urun taiden gün. Bangeagako, fere dam tugu baba arag büren? \v 18 Maigüdi, ogura Keriabüb yanim siradgaberegi kenedag, io? Fere meme gin güre gamnab nu nugenakuanade?” \v 19 \x - \xo 17.19 \xo*\xt Mt 9.22; Mk 5.34; Lu 7.50\xt*\x*Bana Jisasde fere baba menüm waweaga, “Na siradibe kümüne. Kob kainana nagübüde, nag maig namabereaga.” \s Fereb Nono agüba taideregeaga \r (Matyu 24.23-28 baba gam tugu Matyu 24.37-41) \p \v 20 \x - \xo 17.20 \xo*\xt Jo 3.3; 18.36\xt*\x*Farisiwarde Jisas menüm totowen, “Am sese gam Keriabüb Koroba ogurebeaga?” Bangar Jisasde dora ninib menüm toweaga, “Keriabüb Koroba oguregi sese gam, am daba güre bera sibe taideregarge, bangar ferefinabur nugengab egede kegeweregedige. \v 21 \x - \xo 17.21 \xo*\xt Mk 13.21; Lu 17.23; Ro 14.17\xt*\x*Bangar menüm wageregedige, ‘Kegewenan, meag büreaga,’ ede ‘Egina bag büreaga.’ Edenan. Keriabüb Koroba manage ninag kodigo büreaga.”\f * \fr 17.21 \fr*\ft Sibam ferewar gürekoi dora adab meme menüm turegegin, “Edenan. Keriabüb Koroba manage ninag roime büreaga.”\ft*\f* \p \v 22 Bangar Jisas nugeab daidaigegi simai menüm wangeaga, “Kuri sese taideregeaga baba, ninag Fereb Nonob sese güre, kegewebürenana geregenan. Bangeagako, kegeweregarge. \v 23 \x - \xo 17.23 \xo*\xt Mt 24.23; Mk 13.21; Lu 17.21; 21.8\xt*\x*Bangar ninag menüm wangeregen, ‘Kegewenan, nu egina bag büreaga,’ ede ‘Kegewenan, nu meag büreaga.’ Bangeagako, nini kümüna daingagana. \v 24 \x - \xo 17.24 \xo*\xt Mt 24.27\xt*\x*Ninag sibam, uyankengenim taidügafaigeaga baba, magadi gürenakuti meramgafaigeaga. Bana Fereb Nono tugu nuge oguregi sese gam babanüm gürena geregeaga, bangar ferefinabur gürenakuti kegeweregegin. \v 25 \x - \xo 17.25 \xo*\xt Mk 8.31; 9.31; Lu 9.22\xt*\x*Bangeagako, nu kub epüra fanam kemeidie, bangar meme sese gamnab ferewar nige duweregegin. \p \v 26 \x - \xo 17.26 \xo*\xt Stt 6.5-8; 7.1-24; Mt 24.37\xt*\x*“Noab sese gam kabia babanüm geginwaib, kabia babanüm gürena, Fereb Nono oguregi sese gam geregegin. \v 27 \x - \xo 17.27 \xo*\xt Stt 7.6-24\xt*\x*Noab sese gam daba, yag negi fünai gübüren, ferewar finabur kiregegin, finabur kam degin, bangedi kümüna kümüna Noa oude ere gam iruwegi sese gam taiden. Bana kuiai erekokai taidüdi ferefinabur gürenakuti kogifürüngeaga. \v 28 \x - \xo 17.28-29 \xo*\xt Stt 18.20—19.25\xt*\x*Ferefinabur kabia babanüm gürena, Lotüb sese gam geginwaib. Baba, yag negi gam büren, daba murugegi, sugurwegi fünai tugu küm fünai fata fünai güdi büren. \v 29 Bangeagako, Lot nu Sodom ebgadüdi kümüneaga, bangar baba dü gamnana keb tugu kegenam salfa tugu, yag sibe magadi gamde musuweaga. Bangüdi ferefinabur gürenakuti kogifürüngeaga. \v 30 \x - \xo 17.30 \xo*\xt 2 Te 1.7\xt*\x*Bana Fereb Nono agüba taidegi dü gam, kabia babanüm gürena taideregeaga. \p \v 31 \x - \xo 17.31 \xo*\xt Stt 19.17; 19.26; Mt 24.17-18; Mk 13.15-16\xt*\x*“Baba dü gam, fere güre fata kekia bürar nugeab daba daba fata goime bürarba, debüre iruwebeagana. Babanüm gürena, fere küm gam büreaga baba, fata gam maigüdi ogurebeagana. \v 32 \x - \xo 17.32 \xo*\xt Stt 19.26\xt*\x*Nini Lotüb fia gam daba taideaga baba utungane. \v 33 \x - \xo 17.33 \xo*\xt Mt 10.39; 16.25; Mk 8.35; Lu 9.24; Jo 12.25\xt*\x*Fere güre nugeab gotogegi nugede debetawebüregüdiba, gotogegi nub kenegeregeaga. Bangeagako, fere güre nugeab gotogegi ye gam ebgadüdiba, gotogegi nub nama büreregeaga. \p \v 34 \x - \xo 17.34 \xo*\xt Mt 24.40-41; 1 Te 4.17\xt*\x*“Ye wangün, Fereb Nono utumnonou taideregeaga baba, fere aküre kur gürena gam kineregegin, bangar Keriabüde güre igaiudi, güre ebgadar büreregeaga. \v 35-36 Finabur aküre plaua taiberebüre wit magi toabüreregegin, bangar Keriabüde güre igaiudi güre ebgadar büreregeaga.”\f * \fr 17.35-36 \fr*\ft Sibam fere gürekoide wagen, meme boro gam, dora güre tugu büreaga. Dora baba menüm, “Fere aküre kum gam büreregegin, bangar Keriabüde güre igaiudi güre ebgadar büreregeaga.” Matyu 24.40 baba kegewane.\ft*\f* \v 37 \x - \xo 17.37 \xo*\xt Jop 39.30; Mt 24.28\xt*\x*Daidaigegi simai dora baba edüdi, Jisas menüm totowen, “Erekokai, baba daba daba arag taidebeaga?” Bangar Jisasde menüm wangeaga, “Araugam dag fere mob mob büreaga baba gam gürena, mabig ogura guruafaigen.” \c 18 \s Finege güre jasüde saguwebüregüdi sogifereaga babab komina dora \p \v 1 \x - \xo 18.1 \xo*\xt Ro 12.12; Ef 6.18; Kl 4.2; 1 Te 5.17\xt*\x*Jisasde komina dora güre dünügeaga, bata bata sibdibwegibure sarigabürüngeaga, bangar siroigeregedige. \v 2 Menüm wageaga, “Fib ere güre gam, jas güre büreaga. Jas baba Keriabure kimgafaigarge, nu ferewarure tugu, idau utungafaigarge. \v 3 Baba fib ere gam tugu finege güre büreaga, baba oyemadi. Bata bata jas baba gam oguradi wafaigeaga, ‘Karau yeb kogifürüyebüregeaga. Na dora gam sagie.’ \v 4 Omo gam jasüde finege baba saguwegi uruweaganwaib. Bangeagako, kuri menüm utungeaga, ‘Ye Keriabure kimigürge, ye ferewarure idau utungurge. \v 5 \x - \xo 18.5 \xo*\xt Lu 11.7-8\xt*\x*Bangeagako, finege oyemadi baba, ye kub siegi bata. Babaure dora gam saguidag. Banaka bata bata ogureregeaga. Bangar ye nub dora edegi gürenakuti siroieregeaga.’” \p \v 6 Bangar Erekokaide namana menüm wageaga, “Nini jas kogi babab dora baba edane. \v 7 \x - \xo 18.7 \xo*\xt IDT 6.10\xt*\x*Bana aranüm? Ferefinabur Keriabüde nugeab uruageaga, bangar dü itut gituwegi itut nugeure mür büren baba, Keriabüde sagüngeregargedag, io? Dago dagongüdi pirika sagüngeregargedag, io? \v 8 \x - \xo 18.8 \xo*\xt Hi 10.37; 2 Pi 3.8-9\xt*\x*Ye wangün, nu pirikanana sagüngeregeaga. Bangeagako, Fereb Nono ogureregeaga baba, ferefinabur kübüdim gam büren baba, kob kainanagende, kene? Baba kegengeregeaga.” \s Fere aküre Keriabure sibdibwen babab komina dora \p \v 9 \x - \xo 18.9 \xo*\xt Lu 10.29; 16.15\xt*\x*Fere güre güre, nuge surur bürüdi, gürewar sin sibe büredige güdi utungafaigen. Jisasde babanüm ferewarure komina dora menüm dünügeaga, \v 10 “Fere aküre, sibdibwebüre nugeküre Keriabüb fatab güb gam kümünen. Güre nu Farisi, güre baba nu kegeam degi fere. \v 11 \x - \xo 18.11 \xo*\xt Sng 135.2; Ais 1.15; 58.2; Lu 16.15; IDT 3.17\xt*\x*Farisi baba nu biboudi, nugeab kob gamde menüm sibdibweaga, ‘Keriab, ye fere gürewar sibege, babaure ye nagure esegün. Nini begafaigegin, baba tugu kabia nama güfaigedige tugu finabur kam tutug gam menmengafaigegin. Bangeagako, ye kene. Baba tugu ye kegeam degi fere baba sibege. \v 12 \x - \xo 18.12 \xo*\xt Stt 14.20; Ais 58.2-3; Mt 23.23\xt*\x*Kunube itut ye daba kudigegib dü aküre uruagafaigün. Ye daba daba gürenakuti düdiba, fogo tugu tobgafaigüdi kabatagafaigün bangüdi tob gürena baba nag dünafaigün.’ \v 13 \x - \xo 18.13 \xo*\xt Sng 51.1\xt*\x*Bangeagako, kegeam degi fere nu kütüba biboweaga, bangüdi fib nama gam kekia agügegi uruweaga. Kene. Nu utugudi wageaga, ‘Keriab, ye menmen gügab fere. Na ye niraraie.’” \p \v 14 \x - \xo 18.14 \xo*\xt Jop 22.29; Mt 23.12; Lu 14.11; Je 4.6; 1 Pi 5.5-6\xt*\x*Bangar Jisasde wageaga, “Ye wangün, kegeam degi fere baba, nugeab fata gam maigeaga sese gam, nu gürena Keriabüb ege gam surur fere taideaga. Bangeagako, fere güre baba kogi. Amure, fere gürenakuti nugengab yanim siradgaberen baba, Keriabüde nini obgogabereregeaga. Fere gürenakuti nuge obgogaberen baba, Keriabüde yanim ninib siradgabereregeaga.” \s Jisasde mogoi fara fara nuge gam uruwedi ogurebüregüdi dorageaga \r (Matyu 19.13-15 baba gam tugu Mak 10.13-16) \p \v 15 \x - \xo 18.15 \xo*\xt Mt 19.13; Mk 10.13\xt*\x*Ferefinabur mogoi fara fara Jisas gam yatangüdi oguren, mogoi fara fara ebe gamnab tutug yatangüdi oguren. Jisasde nini gam kube düferebüregar yatangen. Bangeagako, daidaigegi simai kegeudi baba ferefinabur nunurungen. \v 16 \x - \xo 18.16 \xo*\xt Mt 19.14; Mk 10.14; 1 Ko 14.20; 1 Pi 2.2\xt*\x*Bana Jisasde mogoi fara fara yagüngar nuge iroto oguregin, bangüdi daidaigegi simai menüm wangeaga, “Nini mogoi fara fara uruwar ige gam oguren. Tageibürüngagana. Amure, Keriabüb Koroba baba, fere memenüm mogoi fara fara sibeb. \v 17 \x - \xo 18.17 \xo*\xt Mt 18.3; Mk 10.15\xt*\x*Ye nini gam kainana wagün, fere güre Keriabüb Koroba mogoi fara farade düfaigen baba sibe dargegarba, nu baba gam iruweregarge. Kürüna kene.” \s Taba fere daba daba epürage tugude Jisasküre dorageaga \r (Matyu 19.16-30 baba gam tugu Mak 10.17-31) \p \v 18 \x - \xo 18.18 \xo*\xt Mt 19.16; Mk 10.17; Lu 10.25\xt*\x*Taba fere gürede Jisas menüm totoweaga, “Sibam sarigegi nama, ye am bangüdie gotogegi nama tüpür tüpür büregi düi?” \v 19 Bangar Jisasde menüm waweaga, “Amure ye namagüdi yanbain? Keriab nugenakuana nu nama. \v 20 \x - \xo 18.20 \xo*\xt Kis 20.12-16; Lo 5.16-20; Ro 13.9; Ef 6.2; Kl 3.20\xt*\x*Na kabiab dora toi sibamgafotun, ‘Nini finege tutug baba, nini siba kabia gagana. Nini ferefinabur gürekoi kiasorungar kugumgebena. Nini begagana. Nini kiougüdi ferefinabur gürekoi dora gam difürüngagana. Nini emnüg aninigmana minigo bürüdi dora ninib daiwane.’” \v 21 Bangar taba ferede wageaga, “Ye fara yeusanana ogura mügar, ye kabia baba gürenakuti daiwafaigün.” \v 22 \x - \xo 18.22 \xo*\xt Mt 6.19-20; 19.21; 1 Ti 6.19\xt*\x*Jisas dora baba edüdi, taba fere baba menüm waweaga, “Na daba güreure sigagün. Na nagüb daba daba gürenakuti sugurue, bangüdi kegeam baba düdiba, kororab ferewar kabatange. Na bangüdiba, na fib nama gam daba nama nama deregün. Bangüdi ogura ye daie.” \v 23 Bangeagako, taba fere dora baba edüdi, kob koigeaga, amure, nu daba daba epüra fanamge tugu. \p \v 24 \x - \xo 18.24 \xo*\xt Mt 19.23; Mk 10.23; Snd 11.28\xt*\x*Jisas taba fere baba kegeweaga baba, kob koigar menüm wageaga, “Ferewar daba daba epürage tugu baba, nini Keriabüb Koroba gam iruwebüre bikideweregegin. \v 25 Kegeam fere Keriabüb Koroba gam iruwebüre bikideweaga baba sibe, kamel nu daba daba giwegi nil abuk gam iruwebüre bikideweregarge.”\fig Fere güre kamel kekia gotogeaga.|alt="man sitting on a camel" src="LB00042B.tif" size="col" ref="18.25"\fig* \v 26 Ferewar dora baba edüdi menüm wagen, “Bangarba, wonidenana gotogegi nama tüpür büregi debeaga?” \v 27 \x - \xo 18.27 \xo*\xt Jer 32.17; Sek 8.6; Mt 19.26; Mk 14.36\xt*\x*Bangar Jisasde wageaga, “Baba daba, ferede geregarge, bangeagako, Keriabüde geregeaga.” \p \v 28 \x - \xo 18.28 \xo*\xt Mt 4.19-20; 19.27; Mk 10.28\xt*\x*Bangar Pitade menüm wageaga, “Edün. Sin fib tugu daba daba sinib tugu ebgafotudi, dainenan.” \v 29-30 \x - \xo 18.29-30 \xo*\xt Lo 33.9; Mt 19.29; Mk 10.29-30\xt*\x*Bangar Jisasde menüm wangeaga, “Ye nin gam kainana wagün, fere gürenakuti Keriabüb Korobaure utungüdi, nugengab fata tugu, fianügmana, owa mebemana, emnügmana aninigmana, mogoitoi ebgagaingüdiba, bana kübüdim meme gam büren sese gamnana Keriabüde daba daba epürafanam dünügeregarge. Nuge daba daba egimeb tutug büren baba, emegerweregeaga. Bangar sese kuri taidebüregeaga baba, gotogegi nama tüpür tüpür büregi deregegin.” \s Jisas maigina wageaga nuge kumudie maig siraderegeaga \r (Matyu 20.17-19 baba gam tugu Mak 10.32-34) \p \v 31 \x - \xo 18.31 \xo*\xt Sng 22; Ais 53; Mt 16.21; Mk 10.32; Lu 24.44\xt*\x*Jisas daidaigegi simai gürena bede fogo aküre igaingüdi menüm wangeaga, “Edane. Mügar Jerusalem kümünab. Bangar dora gürenakuti kiari ferewarde Fereb Nono gam daba daba tataigeregeagagüdi feienwaib baba, mügar kürüna tataigeregeaga. \v 32 \x - \xo 18.32 \xo*\xt Mt 27.2; Lu 9.22; 9.44; 23.1; Jo 18.28; Tu 3.13\xt*\x*Gürewarüngab gingamnab fere simaingab kube gam nu duweregegin. Bangüdi makirkir dora duweregegin, kogifurudi, sibgoruweregegin. \v 33 Bangüdi gege düdi orfotuweregegin. Bangeagako, dü küi gamba maig siraderegeaga.” \v 34 \x - \xo 18.34 \xo*\xt Mk 9.32; Lu 9.45; Jo 10.6; 12.16\xt*\x*Bangeagako, daidaigegi simai nini, dora babab ginim sibamgedige. Dora babab ginim ninib kob gam iwageaga, bangar dora baba geaga baba, nini idau sibamgedige. \s Jisasde ege gomo güre namabereaga \r (Matyu 20.29-34 baba gam tugu Mak 10.46-52) \p \v 35 Jisas Jeriko fib ere iroto taidüdi, fere güre ege gomo erekobo maga gam gotogüdi ferefinabur kegeamure toto totongeaga, baba kegeweaga. \v 36 Ferefinabur gin ere oguren baba edüdi, fere menüm totongeaga, “Baba amdagegin?” \v 37 Bangar wawen, “Jisas Nasaretüb ogureaga.” \v 38 \x - \xo 18.38 \xo*\xt Mt 15.22\xt*\x*Bana baba ege gomo menüm yogeaga, “Jisas, na Devitüb matanab, na ye kororabie.” \v 39 Fere agfürüdi oguren babawarde, nunurudi menüm wawen, “Na sube gütüwe.” Bangeagako, nu bikuwadaid igyogüdi, erenana magaudi mengeaga, “Na Devitüb matanab, na ye kororabie.” \v 40 Bangar Jisas ogura biboudi, fere baba nuge gam igaiudi ogurebüregüdi wangeaga. Ege gomo baba iroto ogurafotuwarbere, Jisasde menüm totoweaga, \v 41 “Ye na gam am bangebüre güdi gün?” Bangar wageaga, “Erekokai, ye agügebüregün.” \v 42 \x - \xo 18.42 \xo*\xt Lu 7.50; 17.19\xt*\x*Bangar Jisasde waweaga, “Ege nab kim namaweregeaga. Kob kainana nagübüde gar nag namaun.” \v 43 Bangar pirikanana ege nub pitoiar agügeaga. Bangar Jisas daiudi kümünadi, Keriabüb yanim siradgabereaga. Bangar ferefinabur gürenakuti baba kegeudi, nin tugu Keriabüb yanim siradgaberen. \c 19 \s Jisas Sakiusüb fata gam kümüneaga \p \v 1 Bana Jisas kümüna Jeriko fib ere gam taideaga, bangüdi fib kodigode kümünadi fib ere emegerwebüregeaga. \v 2 Fere güre baba fib ere gam büreaga, nub yanim Sakius. Nu kegeam degi ferewarüngab taba fere, babaure nu kegeam epürage tugu. \v 3 Jisas nu fere aranümdag baba kegewebüregeaga. Bangeagako, Sakius nu fere siga babaure, ferefinabur gin ere büredurudi Jisas kegewegi dirugweaga. \v 4 Bangar Jisas kegewebüre nu kese gururu kümünadi, kurab düm güre komeaga. Nu sibam, Jisas baba erekoboyau kümüneregeaga.\fig Sakius kurab düm güre komeaga.|alt="Zacchaeus climbs a tree to see Jesus" src="LB00313B.tif" size="span" ref="19.4"\fig* \v 5 Bana Jisas Sakius büreaga baba gam taidüdi, baba au kekia agügüdi, Sakius menüm waweaga, “Sakius, pirika musue. Mügar ye nab fata gam büreregün.” \v 6 Bangar Sakius kob ebebearudi pirikanana musudi Jisas igaiudi nugeab fata gam kümüneaga. \v 7 \x - \xo 19.7 \xo*\xt Mt 9.11; Lu 5.30; 15.2\xt*\x*Bangar fere gürenakuti kegeudi menüm nunurgen, “Nu kümüna fere güre menmengafaigeaga babab fata gam büreaga.” \p \v 8 \x - \xo 19.8 \xo*\xt Kis 22.1; Nam 5.6-7; 1 Sml 12.3; 2 Sml 12.6\xt*\x*Nini fata gam bürübenana, Sakius biboudi Erekokai menüm waweaga, “Erekokai, ede. Mügar igeab daba daba gürenakuti aküresari kabatagere, bangüdi güresari kogiwab fere dünügere. Baba tugu, ige fere güre sarabeudi am dag daba nub güre begüdiba, bana ye maig baba dabanana dogob tugu toweregün.” \v 9 \x - \xo 19.9 \xo*\xt Lu 13.16; Tu 16.31; Ro 4.11-13; Ga 3.7\xt*\x*Bangar Jisasde menüm waweaga, “Mügar, Keriabüde meme fata gamnab ferefinabur igaingafotuweaga. Baba fere tugu nu Abrahamüb matanab. \v 10 \x - \xo 19.10 \xo*\xt Mt 10.6; Lu 15.4; Jo 3.17; 1 Ti 1.15\xt*\x*Fereb Nono nu fere kenegen baba maig igaingebüre ogura fitangeaga.” \s Sarua mogoi fogo tugu kegeam degin babab komina dora \r (Matyu 25.14-30) \p \v 11 \x - \xo 19.11 \xo*\xt Mt 25.14-30; Tu 1.6\xt*\x*Ferefinabur Jisas doragabüreaga baba eden, bangar komina dora güre tugu dünügeaga. Amure, nu Jerusalem iroto manage taideaga. Bangar Keriabüb Koroba mügarnana agüba taideregeagagüdi utungen. \v 12 Menüm wageaga, “Eregeam güre fib güre kütüba kümünebüregarba, nu erekokayau uruageregegin. Bangar kuri nugeab fib mudimere gam maigüdi, nugeab gin taugeregeaga. \v 13 Nu kümünebürewadi, nugeab sarua mogoi fogo tugu yagüngeaga, bangüdi kegeam aküre mor aküre mor kabatangeaga. Bangüdi menüm wangeaga, ‘Nini kegeam meme dibenar bisnis fünai fünaiwarbere, ige maigeregün.’ \p \v 14 \x - \xo 19.14 \xo*\xt Jo 1.11\xt*\x*“Bangeagako, fere babab fib büreabmana, nure kürüna kob koigegin. Bangar nu kümünafotuwarbere, fere gürekoi sugurungedi dora düdi fib eregeam kümüneaga baba fib gam kümünen. Menüm wagedua, ‘Sin baba fere sinib erekokayau taidegi uruwenan.’ \v 15 Bangeagako, nu manage erekokayau uruagegin, bangafotuwedie kuri maig ogureaga. Nu maigüdi ogurafotudiba, menüm wageaga, ‘Sarua mogoi toi egime kegeam dünügünwaib baba, yagüngane. Fere gürena gürena kegeam agan agan degin baba, kegeam omo agan agan taibürügegin baba sibamgebüregün.’ \p \v 16 “Bana fere güre nukese oguradi wageaga, ‘Eregeam, ye nab kegeam aküre mor, düdi fünaiudi omo taibürün baba, kegeam 200 taibürün.’ \v 17 \x - \xo 19.17 \xo*\xt Mt 25.21; Lu 16.10\xt*\x*Bangar erekokayaude menüm waweaga, ‘Na sarua mogoi nama, babaure na fünai nama gün. Na daba kürüna fanamere baba idadau taugün, babaure na mügar fib ere fogo tugu taugegib yanim dünün.’ \p \v 18 “Bana sarua mogoi güre oguradi wageaga, ‘Eregeam, ye nab aküre mor saka bisnis fünaiun baba, mügar ye kegeam omo 100 taibürün.’ \v 19 Bangar erekokayaude waweaga, ‘Na fib ere taba tugu taugegib difürünün.’ \v 20 Bangar sarua mogoi güre oguradi wageaga, ‘Eregeam, aküre mor nab mia büreaga. Ude dira güre gamde wartaudi difürür büreaga. \v 21 \x - \xo 19.21 \xo*\xt Mt 25.24\xt*\x*Amure, ye kegenün baba, na tamari bürün. Baba daba fere gürewarde diferedi büreaga baba, na düfaigün. Daba daba gürewarde orenwaib baba, baba tuguna, na düfaigün. Babaure ye naure kimigün.’ \p \v 22 \x - \xo 19.22 \xo*\xt 2 Sml 1.16; Jop 15.6; Mt 12.37; 25.26\xt*\x*“Bangar erekokayaude baba sarua mogoi menüm waweaga, ‘Na sarua mogoi kürüna kogi! Ye nagüb dora gamdenana, nag dora gam difürüneregün. Ye fere tamari baba, nag ye sibamgafotun, bangar ye daba daba ferede diferedi büreaganwaib tugu orenwaib tugu yede düfaigün. \v 23 Bana am ginimure kegeam yeb kegeam fata gam diferabge? Bangar ige maig oguradiba, kegeam omo taibürün baba, gürekoi tugu maig deregün?’ \v 24 Bangar fere iroto bibougegin gam menüm wageaga, ‘Aküre mor nu gam baba dane, bangüdi fere kegeam 200 tugu baba duwane.’ \v 25 Bangar menüm wawen, ‘Eregeam, nu manage kegeam 200 tugu.’ \p \v 26 \x - \xo 19.26 \xo*\xt Mt 13.12; 25.29; Mk 4.25; Lu 8.18\xt*\x*“Bangar wageaga, ‘Yede wangün, fere gürenakuti daba daba gürekoi tugu baba, yede namana gürekoi dünügeregün. Bangeagako, fere güre daba daba kenegarba, bana daba fanam fanam debetaweaga baba, yede nu gam düfotuweregün. \v 27 Bangeagako, yeb karautoi baba, nini ye nugengab erekokayau büregi uruwen. Igaingüdi ogura yeb ege gam meag kiasorungar kugumgen.’” \p \v 28 Jisas komina dora baba doragafotudi, urigegi nugeab maig tuadüdi erekobo daiudi Jerusalem komeaga. \ms Jisas Jerusalem taidüdi Keriabüb fatab gübroime ferefinabur sarigabürüngeaga \mr (Sapta 19.29—21.38) \s Jisas erekokayau sibe Jerusalem iruweaga \r (Matyu 21.1-11 baba gam tugu Mak 11.1-11 baba gam tugu Jon 12.12-19) \p \v 29 Jisas fib Betfageie Betani iroto taideaga, girtorub Oliv gen baba gam. Bangüdi daidaigegi aküre sugurungeaga. \v 30 \x - \xo 19.30-31 \xo*\xt Mt 21.2-3; Mk 11.2-3\xt*\x*Bangüdi nugeküre menüm wangeaga, “Ninaküre fib egina büreaga baba gam kümünane. Ninaküre baba fib gam kümünadiba, donki sogub güre keneigaberedi büreaga baba, ninaküre kegeweregenan. Egime fere güre nu gam gotogaurarge. Donki baba muri kuregafotudi igaiudi meag ogurane. \v 31 Bangarbere, fere gürede wangüdi, ‘Amure donki baba kuregenan?’ banüm totongarba, bana ninaküre dora nub menüm towane, ‘Erekokai nu gam fünai tugu.’” \p \v 32 \x - \xo 19.32 \xo*\xt Lu 22.13\xt*\x*Jisasde nugeküre sugurungar, nugeküre kümünen baba, daba daba gürenakuti nugede wangeaga baba sibenana kegewegin. \v 33 Nugeküre donki babab muri kuregedibere, donki ememanade nugeküre menüm totongen, “Ninaküre amure donki baba kuregenan?” \v 34 Bangar nugeküre wagen, “Erekokai nu gam fünai tugu.” \p \v 35 \x - \xo 19.35 \xo*\xt 2 Kin 9.13; Mt 21.7; Mk 11.7; Jo 12.14\xt*\x*Bana nugeküre donki düdi Jisas gam oguren. Bangüdi nugeküre enegi aküre aküre enenwaib baba, enegi kuab kuab mube obgoira baba, kuguregudi, donki kekia ibarbürügen. Bangüdi Jisas saguwedi donki kekia gotogeaga. \v 36 \x - \xo 19.36 \xo*\xt 2 Kin 9.13; Mt 21.8\xt*\x*Donki kekia gotogüdi kümünar, ferefinabur nugengab enegi kuab kuab mube obgoira baba kuguregudi erekobo gam ibabarwegin. \v 37 Nu erekobo güre Oliv gir gamde kaneaga baba erekobo iroto taideaga. Bangar nugeab daidaigegi gin ere ebebear toaden. Nini dora migu gürenakuti kegewenwaib baba utungüdi, erenana yogüdi Keriabüb yanim siradgaberen. \v 38 \x - \xo 19.38 \xo*\xt Sng 118.26; Lu 2.14; 13.35; Ef 2.14\xt*\x*Menüm yogen, “Baba erekokayau Erekokaib yanim gamde ogureaga, Keriabüde nu gam nama geregeaga. Keriab kekia asaub yanim siradgaberegi! Fib nama gam kob dab fanam Keriab keab büreaga.” \p \v 39 Farisi gürewar baba ferefinabur gin ere kodigo büren babawarde, Jisas menüm wawen, “Sibam sarigegi, nagüb daidaigegi simai baba nunurunge. Nini dora babanüm doragebena.” \v 40 \x - \xo 19.40 \xo*\xt Hab 2.11\xt*\x*Bangar dora menüm toweaga, “Ye wangün, sube gütüwediba, kegenam toide igyogüdi, Keriabüb yanim siradgabereregen.” \s Jisas Jerusalemure mereaga \p \v 41 \x - \xo 19.41 \xo*\xt Jo 11.35\xt*\x*Jisas Jerusalem iroto taidüdi, fib ere kegeudi, Jerusalemure mereaga. \v 42 \x - \xo 19.42 \xo*\xt Ais 6.9-10; Mt 13.14; Ro 11.8\xt*\x*Menüm wageaga, “Jerusalem, mügar meme dü gamnana nag idanedi dab fanam büregi daba daba baba, sibamgebüre wadigün. Na baba sibam garba, baba nama. Bangeagako, baba daba daba iwagegi gam büren, bangar na kegeweregabge. \v 43 \x - \xo 19.43 \xo*\xt Ais 29.3-4; Jer 6.3; 6.6; Lu 21.20\xt*\x*Na edün. Kuri sese güre taideregeaga, bangar nagüb karauianmanade ogura kübüdim tobgüdi nagüb güb ere koiweregegin. Bangüdi güresari güresari gürenakuti koiwatauneregegin. \v 44 \x - \xo 19.44 \xo*\xt Dan 9.24; Mai 3.12; Mt 24.2; Mk 13.2; Lu 1.68; 21.6\xt*\x*Bangüdi na nagüb mogoi fara fara nagüb gübroime büren babawar keab, pusunüdi kürüna kogifürüneregen. Bangüdi kegenam nagüb güre euwedi kegenam güre kekia büreregarge, amure, Keriab nag sagünebüre ogureaga baba, na sibamgabge.” \s Jisasde fere simai Keriabüb fatab gübroime bisnis idawen baba kudengeaga \r (Matyu 21.12-17 baba gam tugu Mak 11.15-19 baba gam tugu Jon 2.13-22) \p \v 45 \x - \xo 19.45 \xo*\xt Mt 21.12; Mk 11.11; 11.15; Jo 2.14-15\xt*\x*Bana Jisas Keriabüb fatab gübroime iruwaboudi, fere bag bisnis fünaiudi büren baba kudengeaga. \v 46 \x - \xo 19.46 \xo*\xt Ais 56.7; Jer 7.11\xt*\x*Menüm wangeaga, “Keriabüb budi gam dora menüm büreaga, ‘Fata yeb baba, sibdibwegib fata büreregeaga.’ Bangeagako, ninide gar, be ferewarüngab iwagegi fata sibe taideaga.” \p \v 47 \x - \xo 19.47 \xo*\xt Lu 21.37; 22.53; Jo 7.19; 8.37; 18.20\xt*\x*Bangüdi dü itut Keriabüb fatab gübroime ferefinabur sarigabürüngafaigeaga. Bangar kobegegi taba ferewarie, kabiab sibam ferewar tugu, ferefinaburüngab taba ferewar keab, Jisas orfotuwedi kumebüregüdi, erekobo fitawegin. \v 48 \x - \xo 19.48 \xo*\xt Mt 21.46; Mk 14.1-2; Lu 20.19\xt*\x*Bangeagako, ferefinabur gürenakuti dora nub edebüre kürüna sogiferen, bangar taba ferewar nu orfotuwegi erekobo güre kegewedige. \c 20 \s Jisas wonidedag yanim duweaga babaure totowen \r (Matyu 21.23-27 baba gam tugu Mak 11.27-33) \p \v 1 Dü güre gam, Jisas Keriabüb fatab gübroime, ferefinabur dora dünügüdi, nini gam dora nama pitoiaga. Bangar kobegegi taba ferewarie, kabiab sibam ferewar tugu, taba ferewar keab nu gam oguren. \v 2 \x - \xo 20.2 \xo*\xt Tu 4.7; 7.27\xt*\x*Bangüdi menüm wawen, “Na yanim baba tugu sogi baba tugu aragüb düdi meme daba daba gün baba, wasige? Baba tugu wonide yanim baba düneaga?” \v 3 Bangar dora ninib menüm toweaga, “Ye tugu, ye daba güreure totongebüregün. Nini waiane, \v 4 Jon fere yag fidüngeaga baba, ninib utun baba, baba fib nama gamnab dabade, ede baba ferewarüngab daba gürenade?” \v 5 Bana nuge nuge menüm doragen, “‘Baba fib nama gamnab daba güdi,’ wagüdarba, wageregeaga, ‘Amure nure kob kainanagarge?’ \v 6 \x - \xo 20.6 \xo*\xt Mt 14.5; 21.26; Lu 7.29\xt*\x*Bana, ‘Baba ferewarüngab daba gürena güdi,’ wagüdarba, fere gürenakuti sige gam kegenam fotuweregen, amure, Jon nu kiari fere güdi banüm sogsogi kob kainanagen.” \v 7 Bana Jisas menüm wawen, “Sin sibamge, Jon kabia baba aragübdag düdi fere yag fidüngeaga.” \v 8 Bangar Jisasde menüm wangeaga, “Ye tugu, wonidedag yanim meme siar fünai meme gün baba, wanügeregürge.” \s Fere kogiwarde wain küm taugen babab komina dora \r (Matyu 21.33-46 baba gam tugu Mak 12.1-12) \p \v 9 \x - \xo 20.9 \xo*\xt Ais 5.1\xt*\x*Jisasde ferefinabur komina dora güre menüm dünügeaga, “Fere güre wain küm idaweaga. Bangüdi wain küm baba, fere gürewar bisnis fünai gebüregen babawarüngab kube gam difereaga. Bangüdi nuge fib güre kütüba kümüna sese kuab büreaga.\fig Fere güre wain küm idaweaga.|alt="A man started a vineyard" src="LB00103B.tif" size="span" loc="20.9-19" ref="20.9"\fig* \v 10 \x - \xo 20.10 \xo*\xt 2 Sto 36.15-16\xt*\x*Bana wain muri toi nama feregi sese gam, sarua mogoi güre sugurwar fere wain küm gam fünaiwen gam kümüneaga. Küm baba gamnab wain gürekoi duwebüregüdi sugurweaga. Bangeagako, fere küm gam fünaiwen babawarde, sarua mogoi baba orudi, kudewedi uguna kümüneaga. \v 11 Bangar küm emede maig sarua mogoi güre sugurwar nini gam kümüneaga. Bangeagako, nu tugu füraboudi orudi kogifuruwen. Bangüdi maiagaburudi kudewedi uguna kümüneaga. \v 12 Bana maig sarua mogoi güre sugurwar kümüneaga. Bangeagako, kürüna kogifurudi, kudewedi obugo füraboweaga. \v 13 Bangarbere küm emede wageaga, ‘Mügar amdagi? Igeab nono sugurweregün, ye nurenana gün. Kim dora nub edebendag.’ \v 14 Bangeagako, nonob ogurar, fere küm gam saruagen babawarde kegeudi, nuge nuge menüm wagen, ‘Fere baba emeb daba daba gürenakuti deregeaga. Babaure, orfotudar kumar, sigedenana küm meme degi.’ \v 15 Bangarbere, kudewedi küm obgoira kümünar, orfotuwedi kumeaga. \p “Bana nin utungenan aranüm, wain kümüb emede baba ferewar gam am bangebeaga? \v 16 Nu oguradi baba ferewar küm gam fünaiwen baba kiangar kugumgebende. Bangüdi wain küm baba fere gürewar dünügeregeaga.” Fere dora baba edüdi wagen, “Nu bangebeagana.” \p \v 17 \x - \xo 20.17 \xo*\xt Sng 118.22; Mt 21.42\xt*\x*Bangeagako, Jisas nin gam agügüdi wageaga, “Bana amure Keriabüb budi gam dora baba feiberedi büreaga, \b \q1 ‘Kegenam baba kamdawarde \q3 kogigüdi dufotuwenwaib. \q2 Mügar kegenam baba, \q3 fatab güb sogi furuwegi agferegi büreaga’? \b \m \v 18 \x - \xo 20.18 \xo*\xt Ais 8.14-15; Dan 2.34-35; Mt 21.44\xt*\x*Fere gürenakuti baba kegenam kekia fürgüdiba, gürenakuti puspasweregegin. Kegenam baba fere güre kekia musudiba, kegenamde gürenakuti ebagudi kogifuruweregeaga.” \p \v 19 \x - \xo 20.19 \xo*\xt Mt 21.46; Mk 14.1-2; Lu 19.47-48\xt*\x*Kabiab sibam ferewarie, kobegegi taba ferewarkeab menüm sibamgen, Jisas komina dora baba, ninag gamna oreaga. Babaure, baba sese gamnana siradüdi sauaigebüregen. Bangeagako, ferefinaburure kimigegin. \s Romüb Erekokayau Sisar gen baba kegeam duwebende, kene? \r (Matyu 22.15-22 baba gam tugu Mak 12.13-17) \p \v 20 \x - \xo 20.20 \xo*\xt Lu 11.54\xt*\x*Bana kobegegi taba ferewarie kabiab sibam ferewarkeab, Jisas idadau taugen. Bangar taroudi kegewebüregüdi fere sugurungedi oguren. Baba ferewar kiougüdi sige nub dora kürüna edebüregenangen. Dora gam diferegi dora güre gar dora gam diferebüregüdi sarabewebüregen. Bangar kübüdim bera taugegi agferegib kube gam diferedi, Jisas dora gam difereregeaga. \v 21 Menüm totowen, “Sibam sarigegi, sin sibam, dora nab kainana, bangar na ferefinabur dora surur dünügafaigün. Bangar na dora gürena babanüm gürena fere dünügafaigün, fere yanim tugude ede yanim kene tugu. Na kainana dora gamde, ferefinabur Keriabüb kabiaure sarigabürüngafaigün. \v 22 Bana na aranüm utungün? Romüb Erekokayau Sisar gen baba kegeam duwegide kene?” \v 23 Bangeagako, sarabe baba gen baba, Jisas nu sibamgafotuweaga. Bangar wangeaga, \v 24 “Kegeam güre abataryane. Baba kiangeanim tugu yanim tugu kegeam gam büreaga baba wonib?” Bangar wagen, “Sisarb.” \v 25 \x - \xo 20.25 \xo*\xt Mt 22.21; Mk 12.17\xt*\x*Bangar menüm wangeaga, “Bana Sisarb daba daba baba, Sisar duwane. Keriabüb daba daba baba, Keriab duwane.” \v 26 Babaure ferefinabur keab büreaga baba sese gam, sarabewedi dora güre kogifuruebeagagüdi sarabewebüregenko, dirugungeaga. Dora baba maig nini gam toweaga babaure tergüdi sube gütudi büren. \s Sadyusiwar fere kumudi maig siradeaga babaure Jisas totowen \r (Matyu 22.23-33 baba gam tugu Mak 12.18-27) \p \v 27 \x - \xo 20.27 \xo*\xt Mt 22.23; Mk 12.18; Tu 23.8\xt*\x*Sadyusiwarüngab gin gamnab fere gürekoi Jisas gam oguren. Sadyusiwarde, fere kumenwaib baba, maig siraderegedigegüdi doragafaigen. \v 28 \x - \xo 20.28 \xo*\xt Lo 25.5\xt*\x*Baba ferewarde Jisas menüm wawen, “Sibam sarigegi, Mosesde sigeab dora güre menüm feiaga. Fere güre finege düdi, mogoi kene kene kumarba, bana mebede fere babab fia düdi, mogoi difürüweregeaga. Bangar owab gin baba kenegeregarge. \v 29 Bana egime owa mebe nonob tugu büren. Keman baba, finege deagako, mogoi kene kene kumeaga. \v 30 Bana nono keman kuri babade finege baba deaga. \v 31 Bana kuri nono küi babade tugu deaga. Baba owa mebe nonob tugu baba gürenakuti finege baba den, bangeagako, mogoi kene kene kugumgen. \v 32 Bangar finege baba tugu, kuri kumeaga. \v 33 Bana kuri fere kugumgen baba maig sidiragwediba, finege baba wonibnana bürebeaga? Nag sibam, fere nonob tugude dedi nu ninib fianüg büreaganwaib.” \p \v 34 Bana Jisasde menüm wangeaga, “Mügar meme sese gamnab ferefinabur nini kam düfaigen finege düfaigen. \v 35 Bangeagako, ferefinabur Keriabüde wageaga, ferefinabur maig siradüdi, igekeab kurib gotogegi nama tüpür tüpür deregen baba, baba ferefinabur nini kam deregedige finege deregedige. \v 36 \x - \xo 20.36 \xo*\xt Ro 8.23; 1 Ko 15.42; 15.49; 15.52; 1 Jo 3.1-2\xt*\x*Amure, nini maig fanam kumeregedige. Nini Keriabüb dora dugurewegiwar sibe büregin. Keriabüde ferefib gam imongafotuweaga, babaure nini nub mogoi toi büren. \v 37 \x - \xo 20.37 \xo*\xt Kis 3.6\xt*\x*Bangeagako, Mosesde tugu sige abatarsigeaga, fere kugumgen baba, ferefib gamde maig sidiraguafaigegin. Au fanamere fügeaga babab doraman gam, menüm wageaga, Erekokai nu Abrahamüb, Aisaküb, Jekopüb Keriab büreaga. \v 38 \x - \xo 20.38 \xo*\xt Ro 6.10-11; 14.8-9\xt*\x*Babade sige menüm abatarsigeaga, Keriab nu kumegi ferengab Keriab ge. Kene. Nu fere omo büren babawarüngab Keriab. Ege nub gam, ferefinabur omo büren.” \p \v 39 Kabiab sibam fere gürekoi Jisasde dora baba dorageaga baba edüdi, menüm wawen, “Sibam sarigegi, dora nab baba nama.” \v 40 Bangar ferewar daba güreure maig Jisas totowegi kimigen. \s Jisas Keriabüde fere uruageaga babaure ferefinabur totongeaga \r (Matyu 22.41-46 baba gam tugu Mak 12.35-37) \p \v 41 Bana Jisasde ferefinabur menüm totongeaga, “Arangarbere menüm wagfaigen, fere Keriabüde nugeab ferefinabur maig igaingegi uruageaga baba, nu Devitüb matanab? \v 42 \x - \xo 20.42 \xo*\xt Sng 110.1\xt*\x*Munub budi gam, Devit nugede menüm wageaga, \b \q1 ‘Erekokaide yeb \q3 Erekokai menüm waweaga, \q2 “Na yeb kube namayau \q3 gotogün. \q2 \v 43 Kim nagüb karauianmana \q3 nag miniba difürüngür büreregen.”’ \b \m \v 44 Kegewenan. Devit nugede, meme fere nugeab Erekokaigüdi yanbaweaga. Bana arangarbere meme fere nu Devitüb matanab?” \s Kabiab sibam ferewar kabia kogi güfaigen \r (Matyu 23.1-36 baba gam tugu Mak 12.38-40 baba gam tugu Luk 11.37-54) \p \v 45 Ferefinabur gürenakuti Jisas dora pitoiaga baba edüdi büredibere, nugeab daidaigegi simai menüm wangeaga, \v 46 \x - \xo 20.46 \xo*\xt Mt 23.5; Lu 11.43\xt*\x*“Nini kabiab sibam ferewarure dabnanai. Nini karün kuab enüdi kümünebüre güfaigen. Nini guruwegi fib gagam ferefinaburde fereberengebüregüfaigen. Nini kunube fata gam gotogegi kur agferegi gagam gotogebüre güfaigen, baba tugu, nini kobe erekokai gam gotogegi kur agferegi gagam gotogebüregüfaigen. \v 47 Nini oyemadi finabur sarabengüdi, fata toi ninib begafaigen. Bangüdi sarabegüdi sibdib kuab kuab güfaigen. Doragegi sese gam, nini kub erekokai namana deregen.” \c 21 \s Oyemadide Keriab gam // bai fereaga \r (Mak 12.41-44) \p \v 1 \x - \xo 21.1 \xo*\xt Mk 12.41\xt*\x*Jisas kegeudi büreaga baba, kegeam tutugub ferewar ogura Keriabüb fatab gübroime, bokis kegeam gam nugengab bai feregi kegeam enbürügen baba kegeweaga. \v 2 Bangüdi kogiwab finege güre, oyemadi baba, kegeam fanam fanam aküre fotuwar bokis gam kaneaga baba kegeweaga. \v 3 \x - \xo 21.3 \xo*\xt 2 Ko 8.12\xt*\x*Bangar Jisasde wageaga, “Ye nini gam kainana wagün, baba kogiwab finege oyemadi baba, nu kegeam erekokai difereaga. Ferefinabur gin ere kegeam difürügenko, baba oyemadide emegerüngeaga. \v 4 Baba ferefinabur gürenakuti kegeam ere ere büreagako, güresari gürena bokis gam difürügen. Bangeagako, baba finege nu gürenakuti sigageaga babaure, daba murugegi kegeam nugeab baba, gürenakutina difereaga.” \s Jisasde Keriabüb fata koigeregeagagüdi wageaga \r (Matyu 24.1-2 baba gam tugu Mak 13.1-2) \p \v 5 Fere gürekoi Keriabüb fata kegeudi menüm wagen, “Kegenam nama nama gamde fata tuenwaib baba, ferefinaburde kob ebebear abatargüdi daba daba Keriab duenwaib, baba daba daba saka fata baba karün nüburuwen.” Bangar Jisasde wageaga, \v 6 \x - \xo 21.6 \xo*\xt Mt 24.2; Mk 13.2; Lu 19.44\xt*\x*“Ninag baba daba daba mügar kegewenan babaure wanügebüregün. Sese taidar, babab kegenam güre euwedi kegenam güre kekia büreregarge. Kene. Gürenakuti bürayedi kaneregeaga.” \s Jisasde kub epüra fanam taideregeagagüdi wageaga \r (Matyu 24.3-14 baba gam tugu Mak 13.3-13) \p \v 7 Bana bangar ferede Jisas menüm totowen, “Sibam sarigegi, am sese gam baba daba daba tataigebeaga? Am bera kese taidar sin baba kegenam toi bürayegi sese irotogeagagüdi sibamgeregenan?” \v 8 \x - \xo 21.8 \xo*\xt Mt 24.4-5; Mk 13.5-6; Ef 5.6; 2 Te 2.3\xt*\x*Bangar Jisasde wageaga, “Nini dabnanai. Sarabengendag banai. Amure, fere epürade ogura yeb yanim yanbaudi wageregen, ‘Igenana ye baba fere.’ Bangüdi wageregen, ‘Sese manage irotogeaga.’ Bangeagako, nini daingagana. \v 9 Bana kuri kantri toi marai erekokai maraigeregen. Kantri güre gam nuge nuge marai ugug toadügeregegin, gin gürede gin güre küre maraigeregegin. Nini baba edüdiba, bana kimgüdi kutuagana. Baba daba daba kese tataigeregeaga, bangeagako, kübüdim kenegegib sese pirikanana taideregarge.” \p \v 10 \x - \xo 21.10-11 \xo*\xt Mt 24.6-7; Mk 13.7-8\xt*\x*Bangüdi namanana menüm wangeaga, “Gürewarüngab ginde güre gürewar gam marai touaderegen. Erekokayau güreb ginde, erekokayau güreb gin keab maraigeregen. \v 11 Kübüdim gam im ere ere tataigeregeaga. Bangar gürekum gürekum, nini oguno erekokai tugu subo erekokai tugub sese taideregeaga. Bangar magadi gamba, ninag kimigegi bera ere ere tugu daba daba adab adab tataigeregeaga. \p \v 12 \x - \xo 21.12 \xo*\xt Mt 24.9; Mk 13.9\xt*\x*“Bangeagako, baba daba daba gürenakuti ara tataigarberenana, ebnongüdi kogifürüngeregen. Bangüdi kunube fata goime gagam, ninag dora gam difürüngüdi kakia gam ninag sapangeregen. Nini igaingüdi kümüna erekokayaungab ege gam tugu kübüdim bere taugegingab ege gam tugu biboweregenan. Baba kabia bangeregen baba, ninag igeure kob kainanagenan babaure. \v 13 Bangar baba kabia ninag gam gegin baba, nin gam dora nama pitoiegi erekobo sibe büreregeaga. \v 14 \x - \xo 21.14 \xo*\xt Mt 10.19; Mk 13.11\xt*\x*\x - \xo 21.14-15 \xo*\xt Lu 12.11-12\xt*\x*Babaure nini am dora kese nin gam maig toweregenangüdi ututun toitoiwagana. \v 15 \x - \xo 21.15 \xo*\xt Tu 6.10\xt*\x*Amure, igede dora ninib sube gam difereregün, bangüdi sibam nama dünügeregün. Bangar babawar ninag dora gam difürüngebüregen baba, nini dora ye dünügün meme, saifotuweregedige ede obgogabereregedige. \p \v 16 \x - \xo 21.16 \xo*\xt Mai 7.6; Mt 10.21-22; Mk 13.12; Tu 7.59; 12.2\xt*\x*“Ninagüngab emnüg aninig mana, awanüg mabnüg mana, kagi gürena, büreanüg mana, ninide tugu ninag karau kube gam difürüngeregen. Bangüdi ninag gam gürekoi kiangedi kugumgeregenan. \v 17 \x - \xo 21.17 \xo*\xt Mt 10.22\xt*\x*Bangar fere gürenakuti ninagure kob kürüna koigeregen, amure, yanim yeb nini gam büreaga. \v 18 \x - \xo 21.18 \xo*\xt Mt 10.30; Lu 12.7\xt*\x*Bangeagako, ninagüngab taba gam taba sara güre kenegeregarge. \v 19 \x - \xo 21.19 \xo*\xt Mt 10.22; 24.13; Hi 10.36\xt*\x*Nini sogsogi bürüdiba, gotogegi nama düdi, büreregenan.” \s Jisasde Jerusalem koigeregeagagüdi wageaga \r (Matyu 24.15-21 baba gam tugu Mak 13.14-19) \p \v 20 \x - \xo 21.20 \xo*\xt Mt 24.15; Mk 13.14\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Nini maraipapawar kegengar ogura Jerusalem koiwatauwediba, nini sibamgeregenan, meme fib ere koigegi sese irotogeaga. \v 21 Baba sese gam, ferefinabur Judia distrik büren baba, gudi gir gagam komedua. Fere Jerusalem kodigo büren baba, fib ere ebgadüdi gürekum kumunedwa. Fere fib ere obgoira büren baba, nini iruwebena. \v 22 \x - \xo 21.22 \xo*\xt Lo 32.35; Jer 5.29; 46.10; Dan 9.26-27; Hos 9.7\xt*\x*Baba sese gam, Keriab menmen maig towegi sese, babaure dora gürenakuti Keriabüb budi gam büreaga baba, kürünana taideregeaga. \v 23 \x - \xo 21.23 \xo*\xt Mt 24.19; Mk 13.17; 1 Ko 7.26\xt*\x*Baba sese gam, finabur mube kub tutug, finabur mogoi ebe gamnab tutug baba, nini dabnanai. Amure, kübüdim meme gam kub erekokai taidegi sese. Bangar Keriabüb magira baba ferefinabur gam musuweregeaga. \v 24 \x - \xo 21.24 \xo*\xt Esr 9.7; Sng 79.1; Ais 63.18; IDT 11.2\xt*\x*Bangar karautoide ogura gürekoi kiangedi kugumgeregen. Bangüdi gürekoi yatangedi kümüna kübüdim gamnab kantri gürenakutib kakia gagam büreregen. Bangar gürekumnab ferewarüngab kebede Jerusalem bitoweregen. Bangar gürekumnab ferewarde Jerusalem taugegi sese Keriabüde uruageaga baba, kenegeregeaga.” \s Kuri Fereb Nono ogureregeaga \r (Matyu 24.29-31 baba gam tugu Mak 13.24-27) \p \v 25 \x - \xo 21.25 \xo*\xt Sng 46.2-3; 65.7-8; Ais 13.10; Ese 32.7; Jol 2.31; Mt 24.29; 2 Pi 3.10-12; IDT 6.12-13\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Baba sese gam, sida gam, edina gam, tugu keneb gam tugu, bera adab adab taideregeaga. Bangar kübüdim gamba fere gürenakutingab ututun kürüna koigeregeaga. Bangar masyag binaudi puspasweaga babab gür ederegen. Bangar ututun toitoiudi namana kimigeregen. \v 26 Ferefinabur epüra, kübüdim gam daba daba tataigebüregeaga babaure ututungeregen, bangar kimgüdi agudkuaningeregeaga, amure magadi gamnab daba daba sogsogi baba isoweregegin. \v 27 \x - \xo 21.27 \xo*\xt Dan 7.13; Mt 24.30; 26.64; IDT 1.7; 14.14\xt*\x*Bangar baba sese gam, ferefinabur, Fereb Nono fiou güre gam bürüdi, nugeab sogi ere tugu meram ere tugu keab ogureregeaga baba kegeweregen. \v 28 \x - \xo 21.28 \xo*\xt Ro 8.19; 8.23; 13.11\xt*\x*Baba daba daba tataigerba, bana nini biboubenar kekia agügane, amure, Keriab ninag igaingegi sese, iroto ogurafotuweaga.” \s Nini kurab düm kegeudi sibamgane \r (Matyu 24.32-35 baba gam tugu Mak 13.28-31) \p \v 29 Jisasde komina dora güre menüm dünügeaga, “Nini kurab düm kegeudi au gürekoi tuguna kegewane. \v 30 Kegengar bikom omo tataigarba, bana ninag sibam, kaikere sese taidebüregeaga. \v 31 Babanüm gürena, nini kegewar babanüm daba daba tataigediba, nini sibamgeregenan, Keriabüb Koroba manage ogurafotuweaga. \p \v 32 “Ye kainana wangün, mügar meme sese gamnab ferefinabur ara kumedibere, baba daba daba gürenakuti tataigeregeaga. \v 33 \x - \xo 21.33 \xo*\xt Sng 102.26-27; Ais 40.8; Lu 16.17; 1 Pi 1.25\xt*\x*Magadi tugu kübüdim tugu kenegeregeagako, dora yeb baba, kenegeregarge.” \s Daidaigegi simai nini dabnanai \p \v 34 \x - \xo 21.34 \xo*\xt Mt 24.48-50; Mk 4.19; Lu 17.27; Ro 13.13; 1 Te 5.3; 5.6; 1 Pi 4.7\xt*\x*Jisas namana menüm wageaga, “Bangeagako, nini dabnanai. Banaka nini yag bata nüdi nanarogeregenan banai. Bangüdi mubeb daba dabaure kororabgeregenan banai. Kabia babanümde bitaungarba, Keriabüb dü baba nini gam pirikanana taideregeaga. \v 35 \x - \xo 21.35 \xo*\xt 1 Te 5.2; 2 Pi 3.10; IDT 3.3; 16.15\xt*\x*Ai keb sinade pirikanana orfotugafaigeaga baba sibe, dü baba ferefinabur gürenakuti kübüdim gam büren baba, babanümnana taideregeaga. \v 36 \x - \xo 21.36 \xo*\xt Mt 24.42; Mk 13.33; Lu 18.1; Ef 6.13; IDT 6.17\xt*\x*Nini bata bata bigsaisaigüdi bürane. Bangüdi Keriabüde sogi dünügebüre bata sibdibwane. Bangar nini baba daba daba gürenakuti tataigebüregeaga baba nini emegerweregenan, bangüdi nini Fereb Nonob ege gam biboweregenan.” \p \v 37 \x - \xo 21.37 \xo*\xt Lu 19.47\xt*\x*Dü itut Jisas Keriabüb fatab gübroime, ferefinabur sarigabürüngafaigeaga. Bangeagako, utumnonou nu kümüna fata güre gir Oliv gen baba gam büreaga bag kinfaigeaga. \v 38 Bangar ferefinabur gürenakuti fitunana sidiragudi dora nub edebüre Keriabüb fatab gübroime ogurafaigen. \c 22 \ms Jisas kub kemeidi kumudie maig siraderegeaga \mr (Sapta 22—24) \s Judasde Jisas taba ferewarüngab kube gam diferebüre dora idafotuweaga \r (Matyu 26.1-5 baba gam tugu Matyu 26.14-16 baba gam tugu Mak 14.1-2 baba gam tugu Mak 14.10-11 baba gam tugu Jon 11.45-53) \p \v 1 \x - \xo 22.1 \xo*\xt Kis 12.1-27\xt*\x*Bret Yis Kene Keneb Dü Ere, baba dü ere Keriabüde Israelwar eungar nama büren baba utungegibgüdi yanbafaigen, baba taidebüregeaga. \v 2 \x - \xo 22.2 \xo*\xt Sng 2.2; Lu 20.19; Tu 4.27\xt*\x*Bangar kobegegi taba ferewarie kabiab sibam ferewarkeab, ferefinaburure kimgüdi, Jisas orfotuwebüre erekobo fitawen. \p \v 3 \x - \xo 22.3 \xo*\xt Mt 26.14; Mk 14.10; Lu 4.13; Jo 13.2; 13.27\xt*\x*Bangar Satande Judas gam kobum kaneaga, Judas nu Iskariot yanbawen. Nu daidaigegiwar gürena bede fogo aküre babawarüngab güre. \v 4 Bangar nu kümüna kobegegi taba ferewarie Keriabüb fatab maraipapangab agferegiwar keab dorageaga. Nu Jisas ninib kube gam diferebüre, erekobo fitawebüregeaga. \v 5 \x - \xo 22.5 \xo*\xt Sek 11.12\xt*\x*Baba ferewar, Judas kegeudi ebebearudi, kegeam gürekoi düneregenangüdi banüm wawen. \v 6 Bangar Judas ninib doraure iogüdi, Jisas ninib kube gam diferebüre erekobo fitaweaga. Ferefinabur gin ere, güre sese Jisas keab büreregedige baba dagoweaga. \s Daidaigegi aküre daba ekotagegin \r (Matyu 26.17-25 baba gam tugu Mak 14.12-21 baba gam tugu Jon 13.21-30) \p \v 7 \x - \xo 22.7 \xo*\xt Kis 12.1-27\xt*\x*Bret yis kene keneb dü ere taideaga. Baba dü gamnana, Dü Keriabüde Israelwar eungar nama büren baba utungebüre, sipsip fara nebüre orfotuweregen. \v 8 Bangar Jisasde, Pitaie Jonküre sugurungar kümünen, bangüdi nugeküre menüm wangeaga, “Ninaküre kümüna dü ere babab daba sigeab dugutuwane.” \v 9 Bangar nugekürede totowen, “Na sin kümüna arag dugutuwebüre wasigün?” \v 10 Bangar menüm wangeaga, “Edenan. Ninaküre fib ere gam taidarba, fere güre yag sumo erekokai kemeieregeaga baba, erekobo gam kaingeregeaga. Ninaküre daiudi kümüna fata iruweaga baba fata gam iruwane. \v 11 Bangüdi ninaküre fata babab eme menüm wawane, ‘Sibam sarigegide totoneaga, “Fata kurumeb baba arag büreaga? Ye igeab daidaigegiwar keab, dü Keriabüde Israelwar eungar nama büren baba utungegib daba neregenan.”’ \v 12 Bangar fata kurumeb ere güre tag tutug, gotogegi kur tutug kekia büreaga baba abatarüngeregeaga. Ninaküre baba fata kurumeb gam daba dugutuwane.” \v 13 \x - \xo 22.13 \xo*\xt Lu 19.32\xt*\x*Bana nugeküre kümünen, bangüdi daba daba Jisasde wangeaga baba sibenana kegewegin. Bangar nugeküre daba dugutuwegin. \s Jisasde bret tugu wain mum tugu daidaigegi simai dünügeaga \r (Matyu 26.26-30 baba gam tugu Mak 14.22-26 baba gam tugu 1 Korin 11.23-25) \p \v 14 Daba negi sese manage taideaga, bangar Jisas tag gam gotogeaga, bangar dora turewegi ferewar tugu nu keab gotogegin. \v 15 Bangüdi menüm wangeaga, “Dü Keriabüde Israelwar Eungar Nama Büren baba Utungegib Dü Ere gam, nini keab daba negi kürüna mediaga. Bangar kurie ige darab kemeieregün. \v 16 \x - \xo 22.16 \xo*\xt Lu 13.29; 14.15; Tu 10.41; IDT 19.9\xt*\x*Ye wangün, ye daba meme maig neregürge, kümüna baba daba Keriabüb Koroba gam kürüna taidegi sese gamie.” \p \v 17 Bangüdi noi wain mum güre düdi, Keriabure esegeaga. Bangüdi wageaga, “Nini meme dibenar ninag kodigo kabatagane. \v 18 Amure, ye wangün, mügar tugu kuri tugu ye wain mum maig neregürge, kümüna Keriabüb Koroba taideregeaga.” \v 19 \x - \xo 22.19 \xo*\xt Mt 26.26; Mk 14.22; Lu 24.30; 1 Ko 11.24\xt*\x*\fm *\fm*Bangüdi bret güre düdi, Keriabure esegeaga. Bangüdi tukaiudi daidaigegi simai dünügüdi wageaga, “Meme igeab mube, ninag sagüngebüre ye dünügün. Nini ye utungebüre bangafaigane.” \v 20 \x - \xo 22.20 \xo*\xt Jer 31.31-34; 1 Ko 10.16\xt*\x*Nifotuwedibere, noi wain mum düdi babanüm kabianana geaga. Menüm wageaga, “Noi wain mum meme kontrak omo igeab kagi gamde idaun. Baba ninag sagüngebüre edogün.\f * \fr 22.19-20 \fr*\ft Sibam ferewar gürekoi menüm utungen, dora keneb aküre kodigo büreaga baba dora, Luk nugede feiarge, kurie fere gürede feiaga.\ft*\f* \v 21 \x - \xo 22.21 \xo*\xt Sng 41.9; Mt 26.21-23; Mk 14.18; Jo 13.21-22; 13.26\xt*\x*Bangeagako, kegewenan, fere karau toib kube gam difürüyebüregeaga. Baba fere, ye keab tag meme gam gotogeaga. \v 22 \x - \xo 22.22 \xo*\xt Mt 26.24; Tu 2.23; 4.28\xt*\x*Fereb Nono nu, erekobo nub egime Keriabüde uruageaga babanana daiweregeaga. Bangeagako, karau toib kube gam nu difereaga baba fere, nu dabnanai.” \v 23 \x - \xo 22.23 \xo*\xt Mt 26.22; Jo 13.22; 13.25\xt*\x*Daidaigegi simai dora baba edüdi, siradüdi nuge nuge menüm totogen, “Wonide baba kabia gebeaga?” \s Daidaigegi simai woni nu agferegi bürebeaga babaure dora maraigegin \p \v 24 \x - \xo 22.24 \xo*\xt Mt 18.1; Mk 9.34; Lu 9.46\xt*\x*Bana daidaigegi simai woni nu nugengab agferegigüdi dora marai toaden. \v 25 \x - \xo 22.25 \xo*\xt Mk 10.42-45\xt*\x*\x - \xo 22.25-26 \xo*\xt Mt 20.25-27; Mk 10.42-44\xt*\x*Bangar Jisasde menüm wangeaga, “Ferefinabur gürewarüngab erekokayautoi nini, yanim tutug babaure baba ferefinabur taungen. Bangar baba erekokayau toide sige ferefinabur gam tamari kabia gügab feregüdi, banüm yanim tutug. Bangüdi baba erekokayau toide menüm wagfaigen ferefinabur nini sinib büreasigmana. \v 26 \x - \xo 22.26 \xo*\xt Mt 23.11; Mk 9.35; Lu 9.48; 1 Pi 5.3\xt*\x*Bangeagako, nini bangagana. Fere güre ninag kodigo agferegi büreaga baba, nu fere kuri büregi sibe taideregeaga. Bangar ninagüngab taba fere baba, nu ninag sagüngegi sarua fere sibe büreregeaga. \v 27 \x - \xo 22.27 \xo*\xt Mt 20.28; Lu 12.37; Jo 13.12-15; Fl 2.7\xt*\x*Utungane. Woni nu agferegi? Fere gotogüdi daba neaga babade, ede sarua fere daba orudi ogura duweaga babade? Agferegi baba, fere gotogüdi daba neaga baba, nu gürena. Bangeagako, ye nini kodigo bürün baba, ninag sagüngegi sarua fere sibe bürün. \p \v 28 \x - \xo 22.28 \xo*\xt 2 Ko 1.7; 2 Ti 2.12; Hi 4.15\xt*\x*“Daba daba ye fururebüre tataigeaga baba, nini, ye keab bürenan, bangüdi uriaiarge. \v 29 \x - \xo 22.29 \xo*\xt Lu 12.32\xt*\x*Emügade ninag taungegi fünai siaga banüm gürena, gürewar taungegi fünai yede dünügün. \v 30 \x - \xo 22.30 \xo*\xt Sng 49.14; Mt 19.28; 1 Ko 6.2; IDT 3.21\xt*\x*Yeb koroba gamba, nini tag yeb gam gotogüdi, daba, yag neregenan. Bangüdi kur nama nama gam gotogüdi, Israelwarüngab gin gürena bede fogo aküre taungeregenan.” \s Jisasde menüm wageaga, Pitade nuge nige duweregeaga \r (Matyu 26.31-35 baba gam tugu Mak 14.27-31 baba gam tugu Jon 13.36-38) \p \v 31 \x - \xo 22.31 \xo*\xt Amo 9.9; 2 Ko 2.11; 1 Pi 5.8\xt*\x*Bana Jisasde menüm wageaga, “Saimon, edün. Satan ninagüngab kob kainana fururebüre doragafotuweaga, fere wit ina düfotuwebüre wit büraibaraiwafaigen baba sibe. \v 32 \x - \xo 22.32 \xo*\xt Sng 51.13; Jo 17.9-11; 17.15; 17.20; 21.15-17\xt*\x*Bangeagako, ye nag sagünebüre sibdibwafotun, bangar kob kainana nab kürüna fürügeregarge. Bangeagako, kob kainana nagüb fürügarba nag maig pirudi, oguradiba, bana awanmana mabünmana sogifürüngeregün.” \p \v 33 \x - \xo 22.33 \xo*\xt Lu 22.54\xt*\x*Bangar Pitade menüm waweaga, “Erekokai, ye naküre kakia gam kümünebüre dugutun. Bangüdi naküre kumebüre dugutun.” \v 34 \x - \xo 22.34 \xo*\xt Mt 26.34; Mk 14.30; Jo 13.38\xt*\x*Bangar Jisasde wageaga, “Pita, ye wanün, mügar meme utumnonou kuaida maga ara yogarbere, na küi bede ye sibamgabgegüdi wageregün.” \s Jisasde wageaga daidaigegi simai nini kegeamüb far kobar tugu far tugu keime asau tugu deregegin \p \v 35 \x - \xo 22.35 \xo*\xt Mt 10.9-10; Mk 6.8-9; Lu 9.3; 10.4\xt*\x*Jisasde daidaigegi simai menüm wangeaga, “Nini egime igeab sarua gebüre sugurungun baba sese gam, nini kegeam far, far tugu kebe saguwegi tugu kemegigiraudi kümünarge. Baba sese gam nini daba güreure sigagenande kene?” Bangar wagen, “Kenenai.” \v 36 \x - \xo 22.36 \xo*\xt Lu 22.49\xt*\x*Bangar menüm wangeaga, “Bangeagako, mügar, fere kegeam far tugu baba, deregeaga. Fere far tugu, nudaka deregeaga. Fere keime asau kene baba, nu nugeab enegi kuab kuab sugurudi kegeam düdi, keime asau güre murugeregeaga. \v 37 \x - \xo 22.37 \xo*\xt Ais 53.12; Lu 22.52\xt*\x*Amure, Keriabüb budi gam dora menüm tugu, ‘Nu ferefinaburde fere kogi sibe kegewenwaib.’ Ye wangün, ferefinabur baba kabia ye gam geregen. Amure, daba daba gürenakuti ye gam taidegi Keriabüb budi gam büreaga baba, taideregeaga.” \v 38 Bangar wagen, “Erekokai, kegewe. Sin keime asau aküre mia büreaga.” Bangar menüm wangeaga, “Baba kainana.” \s Jisas Oliv girtorub gam sibdibweaga \r (Matyu 26.36-46 baba gam tugu Mak 14.32-42) \p \v 39 \x - \xo 22.39 \xo*\xt Lu 21.37; Jo 18.1\xt*\x*Bana Jisas fib ere ebgadüdi, Oliv girtorub gam komeaga, nuge bata bata güfaigeaga baba sibe geaga. Bangar daidaigegi simaide daiwen. \v 40 \x - \xo 22.40 \xo*\xt Mt 6.13; 26.41; Mk 14.38; Lu 22.46\xt*\x*Nu baba fib gam taidüdi, menüm wangeaga, “Nini sibdibwane, bangar fururegi nin gam taideregarge.” \v 41 Bangüdi, uriangüdi kütüb fanam kümüneaga, fere gürede kegenam fotuwar kümüna musuweregeaga babanüm gam sibe kümüneaga. Bangüdi oksosob orudi menüm sibdibweaga, \v 42 \x - \xo 22.42 \xo*\xt Mt 6.10; Jo 5.30; 6.38\xt*\x*“Emüga, na mednarba, ye gam noi meme düfotuwe. Bangeagako, na yeb ututun daiwegena. Kene. Na nagüb ututun gürena daiwe.” \p \v 43 \fm *\fm*Bangar fib nama gamnab dora dugurewegi güre, nu gam oguradi sogifuruweaga. \v 44 \x - \xo 22.44 \xo*\xt Jo 12.27; Hi 5.7\xt*\x*Jisas mube kubwar, namana sogsogi sibdibweaga. Bangar egig nub, kagi sibe taidüdi kübüdim gam purotoweaga.\f * \fr 22.43-44 \fr*\ft Sibam ferewar gürekoi menüm utungen, dora keneb aküre kodigo büreaga baba dora, Luk nugede feiarge, kurie fere gürede feiaga.\ft*\f* \v 45 Nu sibdibwafotudi, siradüdi nugeab daidaigegiwar gam kümüneaga. Bangüdi daidaigegi simai kob kürüna koigüdi kin büren baba kegengeaga. \v 46 Bangar wangeaga, “Nini amure kinenan? Siradibe sibdibwane. Banaka fururegi nin gam taidar fürügeregenan banai.” \s Judasde Jisas karaungab kube gam difereaga \r (Matyu 26.47-56 baba gam tugu Mak 14.43-50 baba gam tugu Jon 18.3-11) \p \v 47 \x - \xo 22.47 \xo*\xt Mt 26.47; Mk 14.43; Jo 18.3\xt*\x*Jisas doragadaiwarbere, fere gin ere oguren. Fere Judas gen baba, nu daidaigegi gürena bede fogo aküre babawarüngab güre, nude erekobo abatarüngeaga. Nu Jisas nur dokwebüre, Jisas iroto ogureaga. \v 48 Bangeagako, Jisasde menüm totoweaga, “Judas, na Fereb Nono nur dokwebüregün, bangar nab utun baba, baba kabia gamde nu karaungab kube gam diferebüregünde, io?” \p \v 49 \x - \xo 22.49 \xo*\xt Lu 22.36\xt*\x*Daidaigegiwar Jisas keab büren baba, daba taidebüregeaga baba kegeudi, wagen, “Erekokai, na sin keime asau saka kiangeregenan güdigünde?” \v 50 Bangar nin kodigo gürede, keime asau düdi kobegegi taba ferewarüngab sarua mogoi oreaga, bangar keime asaude baba sarua mogoib kagub kube namayau katafotuwar musuweaga. \v 51 Bangeagako, Jisasde kegeudi wageaga, “Kabia baba mügar ebgade.” Bangüdi fere babab kagub gam kube difererar kagub maig namaweaga. \p \v 52 \x - \xo 22.52 \xo*\xt Lu 22.37; Jo 7.30; 8.20\xt*\x*Bangar Jisasde, kobegegi taba ferewar tugu, Keriabüb fatab maraipapangab agferegiwar tugu, taba ferewar gam tugu, nuge bisigebüre oguren babawar gam dorageaga. Menüm wageaga, “Nini keime asau toi tugu at tugu düdi, fere güre betuka sibe bisigebüre ogurenande, io? \v 53 \x - \xo 22.53 \xo*\xt Lu 19.47; 21.37; Jo 12.27; Kl 1.13\xt*\x*Ye dü itut nin keab Keriabüb fatab gübroime bürünwaib, bangeagako, nini ye gam kube diferarge. Bangeagako mügar meme sese gam, baba ninib sese. Mügar gituwegib sogi erekokaigeaga.” \s Pitade wageaga, // nu Jisas sibamgarge \r (Matyu 26.57-58 baba gam tugu Matyu 26.69-75 baba gam tugu Mak 14.53-54 baba gam tugu Mak 14.66-72 baba gam tugu Jon 18.12-18 baba gam tugu Jon 18.25-27) \p \v 54 \x - \xo 22.54 \xo*\xt Sng 31.11; Lu 22.33\xt*\x*Jisas doragafotuwarbere, bisigüdi igaiudi kümünen. Kobegegi taba fereb fata gam igaiudi kümüna iruwen. Bangar Pitade daingüdi kümüneagako, kütüb fanam büreaga. \v 55 Fere gürekoi fata babab gübroime keb karaudi, gotogen. Bangar Pita tugu ninkeab gotogeaga. \v 56 \x - \xo 22.56 \xo*\xt Tu 4.13\xt*\x*Sarua finege gürede, Pita keb gam gotogüdi büreaga baba kegeweaga. Bangar sarua finege babade, nu gam agügüdi wageaga, “Baba fere tugu Jisas keab büreaganwaib.” \v 57 Bangeagako, Pitade kenegüdi wageaga, “Ye nu sibamgürge.” \v 58 Fanam bururudiba, fere gürede nu kegeudi wageaga, “Na tugu na ninib gin gamnab fere.” Bangeagako, Pitade wageaga, “Kenenai. Ye nub daidaigegige.” \v 59 Fanam bürbürdüdiba, fere gürede sogsogi menüm wageaga, “Kürüna kainana, nu Galili distriküb fere dogo. Meme fere tugu, nu keab büreaganwaib.” \v 60 Bangeagako, Pitade wageaga, “Na dora baba gün baba, ye kürüna sibamgürge.” Doragarbere pirikanana kuaida maga yogeaga. \v 61 \x - \xo 22.61 \xo*\xt Lu 22.34\xt*\x*Bangar Erekokaide, Pita gam agügeaga. Bangar Pita, Erekokaide dorageaga baba dora maig utungeaga. Erekokaide Pita menüm waweaganwaib, “Mügar meme utumnonou, kuaida maga ara yogarbere, na küi bede menüm wageregün, na ye sibamgabge.” \v 62 Bangar Pita obugo füraboudi mereaga. \s Jisas kuipariudi oregin \r (Matyu 26.67-68 baba gam tugu Mak 14.65) \p \v 63 Fere Jisas debetawen baba, makirkir dora dudi oren. \v 64 Ude saka ege nub gomagataudi menüm totowen, “Mügar, kiari dora dorage. Fere noreaga baba, nu woni?” \v 65 Bangüdi kogi dora gürekoi epüra duwedige. \s Kaunsilwarüngab ege gam, Jisas dora gam diferegin \r (Matyu 26.59-66 baba gam tugu Mak 14.55-64 baba gam tugu Jon 18.19-24) \p \v 66 Sida taidarbere, ferefinaburüngab taba ferewar ogura guruwegin, kabiab sibam ferewar tugu kobegegi taba ferewar tugu nini keab guruwegin. Bangüdi Jisas igaiudi nugengab guruwegi gam oguradi, wagen, \v 67 \x - \xo 22.67 \xo*\xt Jo 3.12; 8.45; 10.24\xt*\x*“Na wasige, na Keriabüde nugeab ferefinabur maig igaingebüre uruageaga baba ferede, kene?” Bangar wangeaga, “Ye wangürba nini kob kainanageregarge. \v 68 Ye dora gürekoire totongürba, nini yeb dora maig toweregarge. \v 69 \x - \xo 22.69 \xo*\xt Tu 7.56; Hi 1.3; 8.1\xt*\x*Bangeagako, mügar tugu kuri sese gürenakuti tugu, Fereb Nono nu Keriab sogi ere tugub kube namayau gotogeregeaga.” \p \v 70 \x - \xo 22.70 \xo*\xt Lu 4.3; 4.9\xt*\x*Bangar fere gürenakutide totowen, “Babaure nagüde, nag Keriabüb nonode, io?” Bangar wangeaga, “Ninagüde ba wagenan. Ye dogo.” \v 71 Bangar wagen, “Fere memeb kabiab dora pitoiegi ferewar yagüngegige. Dora baba, sube nugeabüde doragar sige edfotuwenan.” \c 23 \s Pailatüb ege gam, Jisas dora gam diferegin \r (Matyu 27.1-2 baba gam tugu Matyu 27.11-14 baba gam tugu Mak 15.1-5 baba gam tugu Jon 18.28-38) \p \v 1 Bana baba eregeamwar gürenakutinana siradüdi Jisas yataudi Pailat gam kümünen. \v 2 \x - \xo 23.2 \xo*\xt Mt 17.27; Lu 20.25; Jo 19.12; Tu 17.7\xt*\x*Nini nu dora gam diferebüre dora toaden, bangüdi menüm wagen, “Sin fere meme kegewenan baba, sinib ferefinaburüngab kabia erimoreaga. Sin Romüb erekokayau Sisar gen baba, kegeam duwegi tageibürüsigeaga. Bangüdi menüm wagfaigeaga, nugenana nu baba erekokayau Keriabüde nugeab ferefinabur maig igaingegi uruageaga.” \v 3 \x - \xo 23.3 \xo*\xt Mt 27.11; 1 Ti 6.13\xt*\x*Bangar Pailatüde Jisas menüm totoweaga, “Na Judawarüngab erekokayaude, io?” Bangar Jisasde dora menüm toweaga, “Nagüde wagün sibe.” \v 4 \x - \xo 23.4 \xo*\xt 1 Pi 2.22\xt*\x*Bangar Pailatüde kobegegi taba ferewarie ferefinabur keab menüm wangeaga, “Ye fere meme gam menmen güre kaiurge.” \v 5 Bangeagako, namana sogsogi menüm wagen, “Nu Judia distriküb fib itut gürenakutiyau kümünafaigeaga, Galili distrikyau toadüdi ogura sigeab fib ere Jerusalem maig fünai kenegafotugafaigeaga, bangüdi ferefinabur sarigabürüngüdi kob ninib siradgabürügar nugengab taba ferewar maraigebüregen.” \s Herotüb ege gam, Jisas dora gam diferegin \p \v 6 Pailat dora baba edüdi menüm totongeaga, “Fere meme, nu Galili distriküb ferede, io?” \v 7 \x - \xo 23.7 \xo*\xt Lu 3.1\xt*\x*Pailat nu, Jisas kübüdim Herotüde taugeaga babayau ogureaga baba sibamgüdiba, Jisas sugurwar Herot gam kümüneaga. Baba sese gam Herot tugu Jerusalem büreaga. \p \v 8 \x - \xo 23.8 \xo*\xt Mt 14.1; Mk 6.14; Lu 9.9\xt*\x*Herot Jisas kegeudi, kürüna ebebearweaga. Nure dora edüdi, egimena kegewebüregeaganwaib. Nu Jisasde dora migu güre idawar kegewebüregeaga. \v 9 Babaure Herotüde, daba daba epürafanamure Jisas totoweaga. Bangeagako, Jisasde nu gam dora gürefanam towarge. \v 10 Bangar kobegegi taba ferewarie kabiab sibam ferewarkeab, ogura Jisas iroto biboudi, dora gam diferebüre bikuwadaiwen. \v 11 \x - \xo 23.11 \xo*\xt Ais 53.3\xt*\x*Bana Herot nugeab maraipapawar keab, Jisas febaudi makirkir dora duen. Ude güre nama fanam düdi dagbürüwen, bangüdi maig Pailat gam sugurwedi kümüneaga. \v 12 \x - \xo 23.12 \xo*\xt Tu 4.27\xt*\x*Egime Herot nu Pailatküre karaugafaigeagako, mügar meme sese gam, nugeküre kadferen. \s Pailatüde Jisas au fabgegi gam orberebüre dorageaga \r (Matyu 27.15-26 baba gam tugu Mak 15.6-15 baba gam tugu Jon 18.38—19.16) \p \v 13 Bana Pailatüde kobegegi taba ferewarie taba ferewar tugu ferefinabur tugu yagüngar ogura guruwegin. \v 14 Bangüdi menüm wangeaga, “Nini fere meme igaiudi ye gam oguradi wagenan, ferefinaburüngab gotogegi erimoreaga. Bangar ninag bürenan sese gam, baba daba dabaure ye Jisas idadau totounwaib. Bana edane. Ye fere meme gam menmen güre kaiurge. Ninag baba daba dabaure nu dora gam diferenan baba, ye utungün baba, nu garge. \v 15 Herot tugu nu ututun babanüm tugu gar, fere meme maig sugurwar sige gam ogureaga. Edenan. Fere meme menmen güre geaga gar, yede waudi, na kumegeregürge. \v 16-17 \x - \xo 23.16-17 \xo*\xt Mt 27.15; Jo 18.39\xt*\x*Bangüdi yede gudeparudi ebgadür kümüneregeaga.”\f * \fr 23.16-17 \fr*\ft Sibam ferewar gürekoi menüm utungen, dora adab dora meme tugu büreaga. Dora baba menüm, “Nini kabia baba tugu. Gürenakuti kümdan kunubeb dü ere baba gam baba, Pailatüde kakia fere güre ninure ebgaberegeaga.” Mak 15.6 kegewane.\ft*\f* \p \v 18 Bana ferefinabur gürenakutinana sogsogi yogüdi menüm wagen, “Fere baba orfotuwar kumar, Barabas uruwar sin gam oguro.” \v 19 Barabas nu fere güre fib ere gam, kübüdim taugegi ferewar gam marai toadeaganwaib. Bangüdi fere güre orfotuwar kakia gam diferenwaib. \v 20 Bana Pailat nini gam maig dorageaga. Nu Jisas ebgadar kümünebüregeaga. \v 21 Bangeagako, menüm yogen, “Orfotuwane! Orfotuwane! Au fabgegi gam orberane!” \v 22 Bana küi bede wangeaga, “Amure? Nu am menmen geaga? Nu menmen güre geaga gar, yede waudi, na kumegeregürge. Bangüdi yede gudeparudi ebgadür kümünebeaga.” \v 23 Bangeagako, nini kürüna sogifürüdi, Pailatüde ferefinabur wanügar Jisas au fabgegi gam orberebüregüdi, namana sogsogi yogen. Bangar maga ninibüde Pailatüb dora emegerweaga. \v 24 Bangarbere Pailat ninib dora daiudi, Jisas kumeregeagagudi wageaga. \v 25 Fere baba kübüdim taugegi ferewar gam marai toadüdi fere orfotuwar kumar, Romwarde kakia gam diferenwaib, baba fere Pailatüde ebgadebüregüdi ferefinaburde yogen. Bangar Pailatüde ebgadar kümüneaga. Bangar Pailat ninib ututun daiudi maraipapangab kube gam Jisas dünügeaga. \s Jisas au fabgegi gam orberegin \r (Matyu 27.32-44 baba gam tugu Mak 15.21-32 baba gam tugu Jon 19.17-27) \p \v 26 \x - \xo 23.26 \xo*\xt Mt 27.32; Mk 15.21\xt*\x*Maraipapawar Jisas yataudi kümünad kümünadiba, fere güre oguradi fib ere gam taidebüregeaga baba kegewegin. Fere baba Sairini fib ere gamnab, yanim nub Saimon. Baba fere sauaigegin. Bangüdi au fabgegi nub fogob gam kemeiburuwedi, Jisas daiweaga. \p \v 27 Bangar ferefinabur gin erede daiwen, bangar finabur epürade nure mürüdi kororab mun oregin. \v 28 Bangeagako, Jisasde piruaboudi menüm wangeaga, “Jerusalem finabur, nini yeure meragana. Nini ninagure tugu ninagüngab mogoi farafaraure tugu meregi baba nama. \v 29 \x - \xo 23.29 \xo*\xt Mt 24.19; Lu 21.23\xt*\x*Edenan. Kuri, sese güre taidar menüm wageregen, ‘Eberan finabur tugu kedemai finabur tugu finabur mogoi ara ebe dünügafaigedige tugu baba, nini ebebearweregegin.’ \v 30 \x - \xo 23.30 \xo*\xt Ais 2.19; Hos 10.8; IDT 6.16\xt*\x*Baba sese gam girtorub toi menüm wangeregen, \b \q1 ‘Gir ere ere nini korotausigane. \q2 Torub fanam fanam nini iwagafürüsigane.’ \b \m \v 31 \x - \xo 23.31 \xo*\xt Jer 25.29; Ese 20.47; 1 Pi 4.17\xt*\x*Mügar au omo gam kabia babanüm gediba, bana au genan gam kabia aranüm geben?” \p \v 32 Maraipapawar fere aküre yatangüdi oguren, fere aküre baba kabia kogi geginwaib. Nugeküre Jisas keab kiangedi kugumgebüregen. \v 33 \x - \xo 23.33 \xo*\xt Mt 27.33; Mk 15.22; Jo 19.17-18\xt*\x*Nini kümüna fib güre gam taiden, yanim nub Tabab Dagar. Baba fib gam Jisas au fabgegi gam kuatigaberen. Bangüdi fere kogi aküre baba tuguna kuatigaberen. Güre au fabgegi Jisasüb kube nama yau büreaga, güre au fabgegi kube danaba yau büreaga.\fig Jisas au fabgegi gam orberen.|alt="They nail Jesus to the cross" src="gw117.tif" size="span" ref="23.33"\fig* \v 34 \x - \xo 23.34 \xo*\xt Sng 22.18; Ais 53.12; Mt 5.44; Tu 3.17; 7.60\xt*\x*Bangar Jisasde wageaga, “Emüga, na ninib menmen unaige. Baba kabia gegin baba, nini sibamgedige.” Bangar maraipapawarde enegi daba daba nub nuge nuge kabataudi debüre, ai magi epürawen. \p \v 35 \x - \xo 23.35 \xo*\xt Sng 22.7; Mt 27.39; Mk 15.29\xt*\x*Ferefinabur biboudi agügüdi bürenko, taba ferewarde Jisas gam menüm makirkir dora gegin, “Nu fere gürewar sagüngeaganwaib. Nu kainana baba fere Keriabüde nugeab sarua gegi tugu nugeab ferefinabur maig igaingegi uruagarba, bana kim nugede nuge saguweregeaga.” \v 36 \x - \xo 23.36 \xo*\xt Sng 69.21\xt*\x*Maraipapawarde tugu nure makirkir dora gegin. Nini nu iroto oguradi wain mum suga tugu duwebüregen. \v 37 Bangüdi menüm wagen, “Na kainana Judawarüngab erekokayau garba, bana nagüde na saguwe.” \v 38 Bangüdi dora güre feidüdi, Jisasüb taba kekia au fabgegi gam wartawen. Dora baba menüm, “Fere meme, nu Judawarüngab erekokayau.” \p \v 39 Fere kogi aküre Jisas keab kuatigaberen baba, gürede Jisas menüm makirkir dora duweaga, “Na fere Keriabüde nugeab ferefinabur maig igaingebüre uruageagade, io? Bana nagüde nag sagube, sin aküre tugu sagsige.” \v 40 Bangeagako, fere güre babade dora baba edüdi fere güre baba menüm nunurweaga, “Na tugu na kub fere meme deaga babanümnana dün, na Keriabure kimigabgede, io? \v 41 Sigeküre kiasigedi kumenan baba, nini kabia surur gürena gegin. Sigeküre kub kemeienan meme, kabia kabia sige küre genanwaib baba gürena denan. Bangeagako, fere meme nu menmen güre garge.” \v 42 \x - \xo 23.42 \xo*\xt Mt 16.27-28\xt*\x*Bangüdi wageaga, “Jisas, na erekokayau taidüdiba, na yeure utunge.” \v 43 Bangar Jisasde menüm waweaga, “Ye na gam kainana wagün, mügarnana yeküre fib nama gam büreregün.” \s Jisas kumeaga \r (Matyu 27.45-56 baba gam tugu Mak 15.33-41 baba gam tugu Jon 19.28-30) \p \v 44 \x - \xo 23.44 \xo*\xt Amo 8.9\xt*\x*Mügar sida ege kodigo banüm. Bangar gituwegide kübüdim gürenakuti korotawar kümüna sida ege küi ututumira, \v 45 \x - \xo 23.45 \xo*\xt Kis 26.31-33; 36.35\xt*\x*amure, baba sese gam sida meram kenegeaga. Baba sese gamnana baba ude ere Keriabüb fatab kurumeb kürüna kedebüb kudumege gam kuatigüdi büreaga baba, gürenakuti dibüragüdi aküresari taideaga. \p \v 46 \x - \xo 23.46 \xo*\xt Sng 31.5; Tu 7.59\xt*\x*Bangar Jisas namana menüm erenana yogeaga, “Emüga, yeb etob nagüb kube gam difürün.” Nu banüm doragafotudi, kumeaga. \p \v 47 Maraipapangab taugegi baba daba kegeudi, Keriabüb yanim siradgabereaga. Bangüdi wageaga, “Kürüna kainana, fere meme nu surur fere, nu menmengarge.” \p \v 48 \x - \xo 23.48 \xo*\xt Lu 18.13\xt*\x*Bangar ferefinabur gürenakuti kegewebüre ogura guruwen baba, daba daba tataigeaga baba kegewegin. Bangar kürüna kororabüngar mereb tutug, nugengab fata gagam kümünegin. \p \v 49 \x - \xo 23.49 \xo*\xt Sng 38.11; Lu 8.2-3\xt*\x*Bangar Jisasüb büreabmana gürenakuti tugu, finabur Jisas daiudi Galili distrik ureadi ogurenwaib baba, nini kütüb fanam biboudi, baba daba daba gürenakuti tataigeaga baba kegewegin. \s Jisas mob kegenam abuk gam diferegin \r (Matyu 27.57-61 baba gam tugu Mak 15.42-47 baba gam tugu Jon 19.38-42) \p \v 50-51 \x - \xo 23.50-51 \xo*\xt Lu 2.25; 2.38\xt*\x*Fere güre büreaga, yanim nub Josep. Nu Judiab fib ere güre Arimatea gen bagüb fere. Nu fere nama surur, nu kaunsilwarüngab güre. Bangeagako, nu kaunsil gürewarüngab ututunure tugu kabiaure tugu namawarge. Nu Keriabüb koroba kegewebüre dagofaigeaga. \v 52 Baba ferede, kümüna Pailat totowar euwar, Jisas mob debüregeaga, bangar Pailatüde iogeaga. \v 53 Bana bangar nu Jisas mob kemeidüdi musudi, ude maur saka korotaweaga. Bangüdi ferefib güre egime fere mob ara diferegi kene gam, kemeidi kümüna kegenam abukroime difereaga. Fere fib baba, kegenam abuk güre, ferede idaweginwaib. \v 54 Dü baba, Dü Kaberegib daba daba dugutuwegib, bangar Dü Kaberegi taidebüre irotogeaga. \p \v 55 \x - \xo 23.55 \xo*\xt Lu 23.49\xt*\x*Finabur Galili distrik ebgadüdi Jisas keab ogureginwaib baba, nini Josep daiudi kümüna ferefib baba kegewegin. Baba tugu, Josep aranüm Jisas mob difereaga baba kegewegin. \v 56 \x - \xo 23.56 \xo*\xt Kis 20.10; Lo 5.14\xt*\x*Finabur nini kegeafotudi, bana maig nugengab fata gagam kümüna marasin daba daba tugu wel daba daba kuri nama tugu baba dugutuwegin. Bangüdi kabiade wageaga sibe, Dü Kaberegi gam kaberen. \c 24 \s Jisas maig siradeaga \r (Matyu 28.1-10 baba gam tugu Mak 16.1-8 baba gam tugu Jon 20.1-10) \p \v 1 Kunube\f * \fr 24.1 \fr*\ft Baba dü Sande.\ft*\f* gam, finabur fitunana ferefib gam kümünen. Nini marasin kuri nama tugu, ekotagafotuwen baba, düdi kümünen. \v 2 Bangüdi ferede kegenam saka ferefib sube gütüwatawenwaib baba kegenam kegewen baba, bürarge. Kene. Kikiatauwedi kümüna kureb gam büreaga.\fig Ferede kegenam saka ferefib sube gütüwatawenwaib baba kegenam kegewen baba, bürarge. Kene.|alt="The stone was rolled away." src="jl115.tif" size="span" loc="24.2" ref="24.2"\fig* \v 3 Bangar kümüna iruwen, bangeagako Erekokai Jisas mob kegewedige. \v 4 \x - \xo 24.4 \xo*\xt Tu 1.10\xt*\x*Jisas mob arag dag büreaga baba, nini sibamgedige. Bangar ututun toitoiudi büren. Bangar fere aküre ninag iroto bibowen baba kegengen. Nuge kürengab enegi baba, kürüna meram asau. \v 5 \x - \xo 24.5 \xo*\xt Lu 2.9\xt*\x*Bangar finabur kürüna kimgüdi utugen. Bangeagako fere aküre babade menüm wangen, “Nini amure fere omo büreaga baba, fitaudi fere kumegingab fib gam ogurenan? \v 6 \x - \xo 24.6 \xo*\xt Mt 16.21; 17.22-23; 20.18-19; Mk 8.31; 9.31; 10.33-34; Lu 9.22; 18.31-33\xt*\x*Nu meag bürarge, manage siradeaga. Nu Galili distrik büreaga sese gam, dora dünügeaga baba utungane. \v 7 Ninag menüm wangeaganwaib, Fereb Nono menmen gügab ferewarüngab kube gam dünügeregen. Bangar nu au fabgegi gam orbereregen. Bangar nu dü küi gam maig siraderegeaga.” \p \v 8 Bangar nini egime Jisasde dorageaga baba utungegin. \v 9 \x - \xo 24.9 \xo*\xt Mk 16.10\xt*\x*Bangar ferefib ebgadüdi maig kümünen. Bangüdi daidaigegi 11 tugu ferefinabur gürewar tugu, baba daba daba gürenakutib dora wangen. \v 10 \x - \xo 24.10 \xo*\xt Lu 8.3\xt*\x*Baba dora finaburde dora turewegi ferewar dünügen, baba Maria fib ere Makdalab tugu Joana tugu, Maria, nu Jemsüb ana, tugu finabur gürekoi finabur küi babawar keab bürfaigen tugu. \v 11 \x - \xo 24.11 \xo*\xt Mk 16.11; Lu 24.25\xt*\x*Bangeagako dora turewegi ferewarde, finabur ugu kiou dora doragengüdi birengen. Bangüdi dora ninibure kob kainanagedige. \v 12 \fm *\fm*Bangeagako Pita siradüdi ferefib gam gururu kümüneaga. Bangüdi tormogüdi agügeaga, bangeagako ude tob gürena kegeweaga. Bangüdi fata gam maigüdi kümüna baba daba taideaga babaure ututun toitoiweaga.\f * \fr 24.12 \fr*\ft Sibam ferewar gürekoi menüm utungen, dora keneb aküre kodigo büreaga baba dora, Luk nugede feiarge, kurie fere gürede feiaga.\ft*\f* \s Fere aküre Emeusüb erekobo gam Jisas kegewen \r (Mak 16.12-13) \p \v 13 Finabur ferefib gam kümünen baba dü gamnana, daidaigegi aküre fib güre Emeus gen baba gam kümünen. Baba fib, Jerusalem kütüba büreaga, kilomita 11 banüm sibe. \v 14 Nugeküre kümünad kümünadi, daba daba gürenakuti tataigeaga babaure nugeküre dorafokowen. \v 15 \x - \xo 24.15 \xo*\xt Mt 18.20; Lu 24.36\xt*\x*Nugeküre epüra fanam doragedige, bangüdi baba daba dabaure totogen, bangedibere Jisas nuge kodigo taidüdi nugeküre keab kümünen. \v 16 \x - \xo 24.16 \xo*\xt Jo 20.14; 21.4\xt*\x*Bangeagako, daba gürede nugekürengab ege patawar, nugeküre meme Jisas güdi sibamgedige. \p \v 17 Bangar menüm totongeaga, “Ninaküre am dabaure dorafokouabina kümünenan?” Banüm doragar, nugeküre biboudi kob kürüna koigegi sibe abatargen. \v 18 \x - \xo 24.18 \xo*\xt Jo 19.25\xt*\x*Bangar nugeküre gam, fere güre yanim nub Kliopas, nude menüm dora toweaga, “Fere gürekum gürekumüb mügar Jerusalem büren. Na nagnakuana fanam daba daba meme sese gam Jerusalem tataigeaga baba, na sibamgabgedag?” \v 19 \x - \xo 24.19 \xo*\xt Mt 21.11; Jo 6.14; Tu 2.22\xt*\x*Banüm dorageaga, bangar Jisasde nugeküre totongeaga, “Am daba?” \p Bangar menüm wawen, “Sin Nasaretüb Jisas gam daba daba taideaga babaure doragenan. Nu kiari fere güre, nu Keriabüb ege gam tugu ferefinaburüngab ege gam tugu, fünai tugu dora tugu gugub güfaigeaga. \v 20 \x - \xo 24.20 \xo*\xt Lu 23.1; Tu 13.27-28\xt*\x*Bangar sigeab kobegegi taba fere simai tugu taba fere simai tugude, kübüdim bera taugegib kube gam diferegin. Bangar kübüdim bera taugegide orfotuwar kumebüre dora idaweaga, bangüdi au fabgegi gam orberen. \v 21 \x - \xo 24.21 \xo*\xt Lu 1.68; 2.38; 19.11; Tu 1.6\xt*\x*Omo gam sin menüm kob kainanagenan, Jisas nu baba fere Keriabüde Israel ferefinabur maig igaingegib uruageaga. \p “Baba tugu dora güre tugu. Baba daba daba taideaga, bana mügar Jisas orfotuwedi kumeaga baba, dü küi kenegeaga. \v 22 \x - \xo 24.22 \xo*\xt Mt 28.8; Mk 16.10; Lu 24.1-11; Jo 20.18\xt*\x*Bana mügar finabur gürekoi sinib gin gamnab, ninide gedi sin kürüna tergenan. Nini fitfitunana ferefib gam kümünen. \v 23 Bangeagako, Jisas mob kegewedige. Bangar maigüdi oguradi, menüm wagen, ‘Sin Keriabüb dora dugurewegi simai kegengenan, bangar wasigen, “Nu omo büreaga.”’ \v 24 \x - \xo 24.24 \xo*\xt Jo 20.3-10\xt*\x*Bangar gürekoi sinib gingamnab ferefib gam kümünen. Bangüdi daba daba finaburde doragen baba sibenana, bürar kegewen. Bangeagako, Jisas mob nuge kegewedige.” \p \v 25 Bangar Jisasde nugeküre menüm wangeaga, “Ninaküre ututun kene, bangar ninakürengab kob pirikanana siradargegar, dora gürenakuti kiari ferewarde gegin baba, kob kainanagarge. \v 26 \x - \xo 24.26 \xo*\xt Lu 9.22; 24.44; Tu 17.3; 1 Pi 1.11\xt*\x*Aranüm? Ninaküre sibamgargedag, baba fere Keriabüde sugurwar ogura nugeab ferefinabur maig igaingegib dora idafotuweaga baba, nu darab düdie kuri nu Keriab gam yanim erekokai deregeaga?” \v 27 \x - \xo 24.27 \xo*\xt Stt 3.15; Nam 21.9; Lo 18.15; Sng 22.1-21; Ais 7.14; 53.7; Dan 9.24; Mal 3.1\xt*\x*Bangüdi nu nugeküre gam dora pitoiaga, Mosesüb dora gamde tugu kiari ferewarüngab dora gamde tugu totogadeaga, bangüdi nugeküre gam Keriabüb budide nugeure dorageaga babab ginim sarigabürüngeaga. \p \v 28 Nini kümüna fib nugeküre bürebüregenwaib baba iroto taiden. Bana Jisas nu namana kümünebüregeaga. \v 29 Bangeagako, nugekürede tageiburudi wagen, “Na sin keab büre. Sida kanebüregeaga, ere bürüdi gituweregarge.” Bangedi fatagoime iruwaboudi nugeküre keab büreaga. \v 30 \x - \xo 24.30 \xo*\xt Mt 14.19; Lu 22.19\xt*\x*Kuri daba nebüregen. Bangar Jisas nini keab gotogeaga. Bangüdi bret düdi Keriabure sibdibüdi esegeaga, bangüdi pusudi, nugeküre dünügeaga. \v 31 Nu bangar, nugekürengab ege putuweaga, bangar nugeküre nu sibamgen. Bangar demenana kenegabowar, nugeküre maig kegewedige. \v 32 Bangar nuge nuge menüm doragen, “Kürüna kainana, sigeküre erekobo gam ogurenan sese, nu sigeküre dora sabsigeaga, bangüdi nu Keriabüb budib ututunüb ginim sigeküre gam pitoiaga, sigekürengab kob kürüna siradeaga.” \p \v 33 Nugeküre banüm doragüdi, pirikana siradüdi maig Jerusalem maigen. Bangüdi nugeküre 11 daidaigegi simai tugu, nugengab epeianügmana gürekoi tugu, gurudi büren baba, kegengen. \v 34 \x - \xo 24.34 \xo*\xt 1 Ko 15.4-5\xt*\x*Bangar nugeküre menüm wangen, “Kürüna kainana, Erekokai maig siradeaga! Saimon nu kegeafotuweaga!” \v 35 Bangar nugeküre daba daba gürenakuti erekobo gam tataigeaga babaure, nini gam dora mangüdi wagen, bret pusuweaga baba sese gam, sinaküre nu sibamgenan. \s Daidaigegi simai Jisas kegewen \r (Matyu 28.16-20 baba gam tugu Mak 16.14-18 baba gam tugu Jon 20.19-23) \p \v 36 \x - \xo 24.36 \xo*\xt 1 Ko 15.5\xt*\x*Daidaigegi simai doragabüredibere, Jisas nuge nin kodigo biboweaga. \fm *\fm*Bangüdi menüm wangeaga, “Kob ninib kim dab fanam büreregeaga.”\f * \fr 24.36 \fr*\ft Sibam ferewar gürekoi menüm utungen, dora keneb aküre kodigo büreaga baba dora, Luk nugede feiarge, kurie fere gürede feiaga.\ft*\f* \v 37 \x - \xo 24.37 \xo*\xt Mt 14.26\xt*\x*Bangeagako, nini tergüdi kimigen. Ninide utun gen baba, nini kianim güre kegewenangen. \v 38 Bangar menüm wangeaga, “Nini amure tergenan? Nini amure ututun toitoiwenan? \v 39 Yeb kube tugu kebe tugu kegewane. Ige me bürün. Yeb mube debetaubenar, kegeiane. Dubim tugu dagar tugu ige gam bürar kegewenan sibe, kianim simai nini dubim dagar kene.” \v 40 \fm *\fm*Banüm doragafotudi, nugeab kube kebe tugu abatarüngeaga.\f * \fr 24.40 \fr*\ft Sibam ferewar gürekoi menüm utungen, dora keneb aküre kodigo büreaga baba dora, Luk nugede feiarge, kurie fere gürede feiaga.\ft*\f* \v 41 \x - \xo 24.41 \xo*\xt Jo 21.5\xt*\x*Nini kürüna ebebearwenko, kob kainanagedige. Bangüdi ututun toitoiwen. Bangar menüm wangeaga, “Nini daba gürekoi meag büreagade?” \v 42 Bangar wade saga makita baba duen. \v 43 Bangar düdi nar kegewen. \p \v 44 \x - \xo 24.44 \xo*\xt Mt 16.21; 20.18; Mk 8.31; Lu 9.22\xt*\x*Bangüdi menüm wangeaga, “Ye ninag keab bürün sese gam, ye menüm wangafotunwaib, daba daba gürenakuti yeure Mosesüb Kabia gamde tugu, kiari ferewarüngab budi gamde tugu munub budi gamde tugu feiegin, baba daba daba gürenakuti kürüna tataigeregeaga.” \v 45 \x - \xo 24.45 \xo*\xt Lu 24.27; Tu 16.14\xt*\x*Bangar nugede sagüngar dora gürenakuti Keriabüb budi gam büreaga baba, ginim idadau sibamgeregen. \v 46 \x - \xo 24.46 \xo*\xt Sng 22; Ais 50.6; 52.14—53.12; Hos 6.2; Lu 24.26; Tu 17.3\xt*\x*Bangüdi menüm wangeaga, “Keriabüb budi gam dora menüm tugu, fere Keriabüde nugeab ferefinabur maig igaingegib uruageaga baba, nu darab düdi kumeregeaga, bangüdi dü küi gam, ferefib gamde maig siraderegeaga. \v 47 \x - \xo 24.47 \xo*\xt Ais 49.6; 49.22; Jer 31.34; Mai 4.2; Mal 1.11; Mt 28.19; 1 Ti 3.16\xt*\x*Bangar nub yanim gamde ferefinabur gürenakuti gam dora pitoieregen, bangar nini kob piruweregen, bangar Keriabüde ninib menmen toi unaigeregeaga. Nini baba fünai Jerusalemde toadane, \v 48 \x - \xo 24.48 \xo*\xt Jo 15.27; Tu 1.8; 1.22; 2.32\xt*\x*bangüdi nini meme daba daba tataigeaga babaure dora pitoiane. \v 49 \x - \xo 24.49 \xo*\xt Ais 44.3; Jol 2.28; Jo 14.16; 14.26; 15.26; 16.7; Tu 1.4\xt*\x*Edenan. Egime Emügade Etob Kedeb dünügebüre dora idafotuweaganwaib baba, ere bürüdi sugurur ogureregarge. Nini meme fib ere gam bürübenar, Keriabüb sogi baba dibenarie.” \s Keriabüde Jisas maig igaiudi fib nama gam komeaga \r (Mak 16.19-20 baba gam tugu Turewegi 1.9-12) \p \v 50 Bana Jisasde daidaigegi simai yatangüdi Betani fib gam kümüneaga. Bangüdi Keriab totowar kob nama dünügebüregüdi kube kekiagabereaga. \v 51 \x - \xo 24.51 \xo*\xt Jo 20.17; Ef 4.8\xt*\x*Unun düngüdi düngüdi, uriangeaga. Bangar Keriabüde igaiudi fib nama gam komeaga. \v 52 \x - \xo 24.52 \xo*\xt Jo 14.28; 16.22\xt*\x*\fm *\fm*Bangar nini oksosob orudi kunube iruwabürüwen.\f * \fr 24.52 \fr*\ft Sibam ferewar gürekoi menüm utungen, dora keneb aküre kodigo büreaga baba dora, Luk nugede feiarge, kurie fere gürede feiaga.\ft*\f* Bangüdi kürüna ebebearudi maig Jerusalem kümünen. \v 53 \x - \xo 24.53 \xo*\xt Tu 2.46; 5.42\xt*\x*Bangüdi nini Keriabüb fatab gübroime bata bürüdi, Keriabüb yanim siradgabürüga büren.