\id TIT - Urat NT (PNGBTA); Hilkka Arminen (SIL Advisor); 25-Nov-2015 \h TAITUS \toc3 Tai \toc2 Taitus \toc1 Pol ŋember tup nal me Taitus \mt2 Pol ŋember tup nal me \mt1 Taitus \c 1 \p \v 1 Ŋam Pol, miyeꞌ wah tikin Got, topoꞌe aposel tikin Jisas Krais. Kin si nalaŋatme ŋam pe, kin nember ŋam nat ŋaiye ma mende bongolme bilip lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye Got si nalaŋatme tinge pe, ŋoihmbwaip tinge teŋeime kin. Topoꞌe ma malaŋatme wusyep mise mil lenge Kristen miyeꞌ tuweinge ŋaiye ka junde kin. \v 2 Wusyep uku ki tehei ŋaiye ŋoihmbwaip poi ka teŋeime kin no, ka ungwisme poi ŋaiye ya murp topoꞌe kin nye nyermbe. Got teter yukur ŋende kekep topoꞌe ŋaitem pe, kin si ŋanange wusyep eꞌe. Got yukur ka se ininge pakaiye, pakai. Kin ka ende ŋai uku ot. \v 3 Taꞌe luku pe, dindiꞌ ŋup kitikin ŋaiye Got si nalaŋatme pe, kin pwal poi wusyep bwore mise uku pe, ya mininge wusyep kin uku mil halhale mil lenge mitiŋ lalme. Lahmborenge, Miye nungwisme poi si nalaŋatme ŋam ŋaiye ma mende wah me kin. \p \v 4 \x - \xo 1.4 \xt 2Ko 8.23, Gal 2.3, 2Ti 4.10\x*Ŋam mainge wusyep eꞌe member malme nin Taitus, talah bwore ŋam iki ŋaiye ŋoihmbwaip poi lalme teŋeime Jisas. Ŋam masande ŋoihginir topoꞌe ŋoihmbwaip ŋumwaiye tikin Yai Got hindi Jisas Krais Miyeꞌ nungwisme poi sai topoꞌme nin. \s1 Taitus ŋende wah narp moi Krit \p \v 5 Tehei kin ŋaiye ŋam masme nin no, nin narp Krit pe, ki taꞌe leꞌe: Ŋam masande ŋaiye na plihe ende bworerme wah syeꞌ ŋaiye yukur miꞌe pe, ende bwore bwarme topoꞌe na alaŋatme lenge miyeꞌ embep syeꞌ e oto sios nato moi embere ilyeh ilyeh tongonose. Ŋoiheryembe wusyep hraꞌembep ŋam pe, ende gunde wusyep ŋaiye ŋam mana nin. \v 6 \x - \xo 1.6 \xt 1Ti 3.2-7\x*Lenge miyeꞌ embep lalme pe, tinge ka miyeꞌ ŋaiye ka yurp bwore bwarme yil ŋembep lenge mitiŋ lalme. Kin ka miyeꞌ ŋaiye nenge tuwei ilyeh, topoꞌe lenge talah kin pe, ŋoihmbwaip tinge ka teŋeime Jisas. Tinge yukur ka se yende pupwa, topoꞌe yukur ka yende bwiliꞌe bwulaꞌe yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe junde ŋasande tinge, na pakai. \v 7 Miyeꞌ embep ŋaiye bepteme wah tikin Got nato sios pe, kin ka miyeꞌ ŋaiye ka orp bwore bwarme supule. Kin yukur ka se ahraꞌe ŋoihmbwaip nihe hihwaiye, yukur ka se bep guhunuhme kitikin, yukur ka se onoꞌe pinip bongol ende kwite kwote, yukur ka se ende louser, topoꞌe yukur ka tukwainge wuhyau. Detale, kin miyeꞌ wah tikin Got. \v 8 Kin ka miyeꞌ ŋaiye ŋende niharar lenge mitiŋ ŋaiye yat yokoh kin, topoꞌe ka ende nihararme ŋaiye ka ende ŋaiꞌe ŋaiꞌe gunde ŋoihmbwaip bwore. Kin ka orp iyarꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe bworerme, topoꞌe bepeteme laip kin bworere. Kin ka orp bwore bwarme ŋumwaiye gunde ŋoihmbwaip tikin Got. \v 9 Ŋoihmbwaip kin ka teŋei bongol me wusyep bwore mise luku ŋaiye lenge aposel si yanange yalaŋatme. Taꞌe luku pe, ka ininge alaŋatme lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye ka ende bongolme ŋoihmbwaip tinge ŋaiye ka junde wusyep mise. Topoꞌe ka ininge wusyep bongol me lenge miyeꞌ ŋaiye yengelyembe wusyep mise no, lenge miyeꞌ uku ka yetekeꞌe yuworme pupwa tinge. \s1 Lenge mitiŋ syeꞌ yanange wusyep molohe yende yumbune ŋoihmbwaip lenge Kristen miyeꞌ tuweinge \p \v 10 Tehei tikin wusyep ŋaiye ŋam manange, taꞌe leꞌe: Lenge miyeꞌ tuweinge syeꞌ, tinge yaŋaꞌe teket me sande tekeꞌe mise. Tinge jarnge ŋaiye ka yusyunde wusyep tikin miyeꞌ ondoh tinge. Tinge yina yinange, kom yukur tinge yupwaiꞌe mut. Kut wusyep tinge kete lenge miyeꞌ tuweinge nenge na tas. Wusyep bongol eꞌe ki nal lenge miyeꞌ lalme, kom ŋembere kin nal lenge Juta miyeꞌ tuweinge ŋaiye jande ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋimeser titinge Juta. \v 11 Ini lenge ŋaiye tinge ka yupwaiꞌe mut tinge. Detale, tinge yende wah ŋaiye yalaŋatme wusyep molohe yal lenge Kristen bamtihei ilyeh ilyeh ŋaiye ka se yambaꞌe lenge wuhyau. Yukur tatame ŋaiye ka se yininge wusyep tuꞌe liki. \v 12 Profet miyeꞌ ende tititinge Krit, somohon ki ŋanange taꞌe leꞌe, “Lenge miyeꞌ tuweinge Krit tinge pupwa homboꞌe lalme. Tinge lalme miyeꞌ homboꞌe taꞌe lenge yowor telpei ŋaiye pupwa yende ŋulmbwai yono ŋai sekete.” \v 13 Taꞌe luku pe, wusyep eꞌe ŋaiye ŋam mana nin pe, ki bwore mise supule. Ini lenge wusyep bongole ŋaiye ka yende miꞌme bilip tinge. Tinge ka yurp tuꞌe ŋaiye lenge Kristen miyeꞌ tuweinge pe, ka junde wusyep mise. \v 14 Yukur tatame ŋaiye ka yember mungwim lakai junde wusyep yerkeime lenge loumwah tititinge Juta ŋaiye yanange. Topoꞌe yukur ka junde wusyep erŋeme lenge miyeꞌ ŋaiye yaŋaꞌe teket me wusyep mise. \p \v 15 Lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye ŋoihmbwaip tinge bwore bwarme nal ŋembep tikin Got pe, ŋai lalme ŋaiye Got ŋende pe, ki bwore prihe me tinge. Kom lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye ŋoihmbwaip tinge pupwa no, yukur tinge jande Krais pe, ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme yukur prihe nal ŋembep tinge, pakai. Detale, ŋoiheryembe topoꞌe ŋoihmbwaip tinge yukur prihe nal ŋembep tikin Got. \v 16 Tinge yanange nange tinge si sisyeme Got, kom ŋaiye yarp tinge ilyeh ilyeh, topoꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye tinge yende pe, ki sasambe nange tinge yaŋaꞌe teket me Got. Tinge mitiŋ pupwa, topoꞌe mitiŋ ŋaiye yengelyembe wusyep, topoꞌe yukur tinge tatame ŋaiye ka yende ŋainde bwore, pakai. \c 2 \s1 Wusyep mise leꞌe nal lenge Kristen ŋaiye ka junde \p \v 1 Kom nin Taitus pe, na alaŋatme lenge wusyep mise tikin Got ŋilyehme. \v 2 Ini lenge bwore bworenge nange ka syumbe yurp ŋumwaiye, topoꞌe yukur ka yonoꞌe pinip kwote. Ŋoihmbwaip tinge ka teŋeime Got, topoꞌe ka yende nihararme kin topoꞌ lenge miyeꞌ tuweinge no, ka se jin bongole tupwaihme hwap. \p \v 3 Wusyep ŋahilyeh luku na plihe ini lenge tuweinge borenge nange ka yurp bwore bwarme junde wusyep tikin Got. Yukur ka yininge ŋilim wusyep, topoꞌe yukur pinip kwote ka embepteme tinge, na pakai. Kut ka yalaŋatme lenge mitiŋ wusyep ŋaiye ki bwore mise. \v 4 Topoꞌe ka yalaŋatme lenge tesimbihyeꞌ ŋaiye si yindiꞌe miyeꞌ ŋaiye ka yende nihararme lenge miyeꞌ tinge topoꞌ lenge talah tinge. \v 5 Topoꞌe tinge ka tuweinge wahe, ka yurp ŋumwaiye, topoꞌe yukur ka wim lal me miyeꞌ ende, topoꞌe ka yurp tuwihme lenge miyeꞌ tinge. Taꞌe luku pe, tinge yukur ka se yende yumbune wusyep mise tikin Got juh ŋembep lenge miyeꞌ tuweinge. \p \v 6 Topoꞌe wusyep ilyeh uku plihe nal lenge lahyambe. Ini lenge ŋaiye ka bepyeteme wahriꞌ tititinge. \v 7 Ŋaiꞌe ŋaiꞌe tetehei ŋaiye na ende pe, ende bworerme topoꞌe ŋoihmbwaip ŋumwaiye no, lenge mitiŋ lalme ka yetekeꞌe pe, ka se yende junde. Ŋupe ŋaiye na alaŋatme wusyep elme tinge pe, na ininge wusyep bwore mise topoꞌe bongol no, ka junde wusyep nin. \v 8 Ŋupe ŋaiye na ininge wusyep tikin Got pe, ka bwore bwarme ŋaiye lenge wachaih yukur ka se yiche ŋeser. Taꞌe luku pe, lenge wachaih uku ka hiꞌe pe, yukur ka se plihe yininge wusyep yende yumbune poi Kristen. \p \v 9 Na ini lenge miyeꞌ wah tuꞌe leꞌe, ka syumbe yurp tuwihme lenge miyeꞌ embep tinge. Yukur ka yalaŋahme wusyep tinge, na pakai. Kut ka yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe junde wusyep ŋaiye lenge miyeꞌ embep yanange. \v 10 Tinge yukur ka yende ŋendei me lenge miyeꞌ mbep tinge, na pakai. Kut ka yasamb lenge nange tinge miyeꞌ ŋaiye ŋoihmbwaip bwore bwarme. Ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku ŋaiye tinge yende pe, ka aŋaꞌe naŋ embere elme wusyep mise tikin Got, Miyeꞌ nungwisme poi. \p \v 11 Got si pasam poi ŋoihmbwaip bwore kin ŋaiye kin nember Jisas Krais nate gah ŋaiye ka ungwisme lenge miyeꞌ tuweinge lalme. \v 12 Ŋoihmbwaip ŋumwaiye kin uku, ka alaŋatme poi yaŋah ŋaiye ya gunde Got, topoꞌe ya musme ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa kekep eꞌe. Kut ya mende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwarme, topoꞌe bepteme potopoi gunde ŋasande tikin Got ŋupe ŋaiye ya murp kekep eꞌe. \v 13 Ŋoihmbwaip poi ka teŋeime kin bongol pe, ya murp meseperhme ŋup uku ŋaiye ka ot. Ŋupe ŋaiye ka ot pe, poi ya metekeꞌe yirise bongol embere tikin Jisas Krais, ŋaiye kin Got poi, topoꞌe Miyeꞌ nungwisme poi. \v 14 \x - \xo 2.14 \xt Kis 19.5, Lo 4.20, 7.6, 14.2, Sng 130.8, 1Pi 2.9\x*Kin nate nule berme pupwa poi nal loutungwarmbe ŋaiye ka ungwisme poi lalme. Ka ende poi miyeꞌ tuweinge ya tuhur ambaran tuꞌe kitikin no, ya hriphrip ŋaiye mende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore. \v 15 Nye nyermbe na ende sande tekeꞌe me ŋaiꞌe ŋaiꞌe leꞌe el lenge Kristen miyeꞌ tuweinge, topoꞌe ende bongolme tinge ŋaiye ka junde. Kom ŋaiye ka yende pupwa pe, na uhyulme lenge. Na ininge topoꞌe bongol nin tuꞌe ŋaiye nin miyeꞌ embep. Yukur na se osme miyeꞌ ende ka tule nin, na pakai. \c 3 \s1 Yaŋah ŋaiye lenge Kristen miyeꞌ tuweinge ka junde \p \v 1 Plihe ini lenge miyeꞌ tuweinge lalme ŋaiye ka yurp tuwihme lenge miyeꞌ ondoh topoꞌe lenge gavman. Ka yusyunde wusyep tinge pe, ka yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore lalme. \v 2 Yukur ka se yini lenge wusyep pupwa, topoꞌe yukur ka tuhwar yotop lenge mitiŋ syeꞌ, na pakai. Ka syumbe yurp ŋumwaiye topoꞌe ŋoihmbwaip ilyeh. Ka hriphrip topoꞌe yende niharar lenge mitiŋ lalme. \v 3 Poi somohon pupwa ŋahilyeh taꞌe liki ŋaiye poi jinjame wusyep tikin Got. Poi mende bwiliꞌe bwulaꞌe, topoꞌe poi mende molohe. Poi marp miyeꞌ wah tikin ŋaiꞌe ŋaiꞌe tetehei pupwa, topoꞌe mende ŋaiꞌe ŋaiꞌe gwande ŋoihmbwaip poi. Ŋup wula wula luku pe, poi mende pupwa ŋaiye tuhwar, topoꞌe poi mende mbep wim me ŋaiꞌe ŋaiꞌe lenge mitiŋ. Lenge mitiŋ lalme jarnge poi, topoꞌe poi plihe gwarnge tinge. \p \v 4-5 Kom ŋupe ŋaiye Got, Miyeꞌ nungwisme poi nate gah kekep eꞌe pe, kin pasam poi nange kin hriphrip me poi, topoꞌe kin ŋende nihararme poi. Taꞌe pe, kin nungwisme poi pakaiye. Kin yukur nungwisme poi ŋaimun bwore bwore ŋaiye poi mende, pakai. Kom kin ŋoihginirme poi pe, kin nungwisme poi. Kin nungurhme poi pe, poi tahar miyeꞌ tuweinge ambaran ma moto Yohe Yirise. \v 6 Kin nember Yohe Yirise nate gahanahme poi gande wah Jisas Krais, Miyeꞌ nungwisme poi ŋaiye ŋende. \v 7 Taꞌe luku pe, ŋoihmbwaip ŋumwaiye kin ŋende poi marp bwore bwarme gwande kitikin, topoꞌe meseperhme laip bwore ŋaiye sai nye nyermbe. \v 8 Wusyep eꞌe pe, ki bwore mise supule. Ŋam masande ŋaiye nin na ini lenge wusyep ende bongolme ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku ŋaiye ŋam si mana nin. Ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge, ŋoihmbwaip tinge teŋeime Got bongole pe, tinge ka ŋoiheryembe bworerme ŋaiye ka yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bworerme junde ŋoihmbwaip bwore. Ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye taꞌe luku pe, ki bwore supule, topoꞌe ka tutume ŋaiye ka ungwisme lenge mitiŋ lalme. \p \v 9 Kom ŋoihme sikirp ŋaiye pa yusyunde wusyep pupwa, topoꞌe wusyep tetehei ŋaiye mitiŋ ka tuhwar. Topoꞌe yukur pa yininge wusyep me ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa ŋaiye lenge mwan kaꞌ poi somohon yende, topoꞌe teketenge yile yut me wusyep erŋeme Moses ŋaiye yerkeime. Ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye taꞌe luku pe, ka se ungwisme poi ŋaiye ya murp bwore bwore tuꞌe la? Pakai supule. \v 10 O ŋaiye miyeꞌ ende ŋoihmbwaip kin sikirp ŋoinde me lenge mitiŋ lalme no, kin de ka oworꞌe sios pe, inime wusyep bwore topoꞌe aŋaꞌe ŋoihmbwaip bwore ni hoi tu, yukur ki sande wusyep nin pe, osme kin ka orp. \v 11 Ni sisyeme nange miyeꞌ ŋaiye taꞌe luku pe, kin si nasme yaŋah ŋaiye bwore, kut kin nal gan nal yaŋah ŋoinde ŋaiye pupwa. Taꞌe pe, kin si sisyeme pupwa kitikin ŋaiye kin ŋende, kom kin ŋende wah gande nenge nal. \s1 Wusyep yuwo, topoꞌe wusyep hriphrip \p \v 12 \x - \xo 3.12 \xt Apo 20.4, Efe 6.21-22, Kol 4.7-8, 2Ti 4.12\x*Ŋupe ŋaiye ma member Artemas, lakai Tikikus mil ŋaiye ka yetekeꞌ nin pe, ende wah nihe ahaiꞌe yaŋah ŋaiye na ote etekeꞌ ŋam inir Nikopolis. Detale, ŋam si ŋoiheryembe nange ŋup uku, ŋup tikin yohe bimbilyeꞌme topoꞌe mwate. Taꞌe luku pe, ŋam si ŋoihmeryembe nange ma murp moi uku mil tutume ŋaiye ŋau wilei ka si. \v 13 \x - \xo 3.13 \xt Apo 18.24, 1Ko 16.12\x*Na bepteme Senas, miyeꞌ embep tikin wusyep erŋeme hindi Apolos bworerme ŋaiye ka hindi yil. Ungwis lenge hindi ŋaimune ŋaiye tinge seheiꞌe. \v 14 Taꞌe luku pe, lenge Kristen miyeꞌ tuweinge ka yetekeꞌe no, ka yende junde ŋoihmbwaip bwore luku. Ka yende tuꞌe luku no, ŋoihmbwaip tinge ka sisyeme yaŋah ŋaiye ka yungwis lenge mitiŋ ŋaiye seheiꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe. Ka asamb lenge miyeꞌ tuweinge nange bilip tinge si teŋei ŋai esep. \p \v 15 Lenge Kristen miyeꞌ tuweinge ŋaiye yarp yotop ŋam eꞌe pe, tinge yember hriphrip tinge yalme nin. Topoꞌe angange hriphrip poi el lenge Kristen miyeꞌ tuweinge ŋaiye ŋoihmbwaip poi lalme teŋeime Jisas Krais. Ma misilihme Got ŋaiye ŋoih miꞌmiꞌ kin ka si topoꞌme yip.