\id PHP - Urat NT (PNGBTA); Hilkka Arminen (SIL Advisor); 24-Nov-2015 \h FILIPAI \toc3 Flp \toc2 Filipai \toc1 Pol nember tup nal lenge Filipai \mt2 Pol nember tup nal lenge \mt1 Filipai \c 1 \p \v 1 \x - \xo 1.1 \xt Apo 16.12\x*Ŋam Pol topoꞌe Timoti, poi hindi miyeꞌ wah tikin Jisas Krais. Poi member tup eꞌe malme yip lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got ŋaiye yarp yoto Filipai, topoꞌe lenge miyeꞌ embep, topoꞌe lenge miyeꞌ wah tikin sios. \v 2 Ŋoih miꞌmiꞌ topoꞌe ŋoihmbwaip ŋumwaiye tikin Yai Got poi topoꞌe Lahmborenge Jisas Krais sai topoꞌme yip. \s1 Pol misilihme Got me lenge Filipai \p \v 3 Ŋupe ŋaiye ŋam ŋoiheryembe yip pe, ŋam manange wusyep risukwarme Got. \v 4 Taꞌe luku pe, nye nyermbe ŋam hriphrip pe, ŋam manange wusyep misilihme Got ŋaiye ka ungwisme yip. \v 5 Ŋam hriphrip me yip ŋembere sekete. Detale, yip wah ilyeh ŋam pe, yip yungwisme ŋam ŋendeheiyeh ŋupe ŋaiye ŋam manange malaŋatme wusyep bwore mise tikin Krais malme yip nate tatame tukwini. \v 6 Got kin ŋende wah bwore nato yip. Taꞌe luku pe, ŋam si sisyeme ŋaiye kin ka ende wah uku el tutume ŋaiye Jisas Krais ka plihe ot pe, ka miꞌe ko. \v 7 Yip lalme yotop ŋam yarp ya yoto ŋoihginir tikin Got, topoꞌe yip yungwisme ŋam tukwini ŋupe ŋaiye ŋam marp mwahupwaiꞌe, topoꞌe somohonme ŋupe ŋaiye ŋam marp ma tas wicherꞌ no, ŋam manange malaŋatme topoꞌe mere lem tatme wusyep mise tikin Got. Taꞌe luku pe, ki bwore ŋaiye ŋoihmbwaip ŋam kin tahaiꞌ me yip supule. \v 8 Got kin sisyeme ŋaiye ŋam masande ma metekeꞌ yip. Ŋam mende nihararme yip lalme ŋahilyeh taꞌe Krais Jisas ŋaiye ŋende nihararme yip. \v 9 Leꞌe ŋisilih ŋam nalme Got ŋaiye ka ungwisme ŋoihmbwaip yip ŋaiye pa yende nihararme lenge mitiŋ pe, ka si ŋembere sekete e oto ŋoihmbwaip yip. Pe yip pa yambaꞌe sande tekeꞌe, topoꞌe pa sisyeme yaŋah ŋaiye bwore bwarme. \v 10 Taꞌe luku pe, pa se yetekeꞌe yoworme ŋaimune ŋaiye bwore miꞌ supule topoꞌe pupwa. Pe ŋoihmbwaip yip ka bwore bwarme no, yip pa bwore miꞌ supule pe, ka si e tutume ŋupe ŋaiye Krais ka ot. \v 11 Taꞌe luku pe, Krais ka ungwisme yip ŋaiye pa yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore yaŋaꞌe naŋ embere topoꞌe yahraꞌe naŋ tikin Got. \s1 Mane tikin Pol kin nungwisme wusyep bwore mise \p \v 12 Lenge toꞌ tatai ŋam, ŋam masande ŋaiye yip pa sisyeme tuꞌe leꞌe, mane luku ŋaiye natme ŋam pe, yukur kin nupwaiꞌe wusyep mise, pakai. Kin nungwisme ŋaiye ka eŋelꞌe wusyep mise tikin Lahmborenge enge el. \v 13 \x - \xo 1.13 \xt Apo 28.30\x*Lenge kokorohtup titinge Rom, topoꞌe lenge mitiŋ lalme tinge sisyeme tehei ŋaiye ŋam marp mwahupwaiꞌe. Detale, ŋam manange malaŋatme wusyep bwore mise tikin Krais. \v 14 Lenge Kristen miyeꞌ tuweinge tinge ŋoiheryembe nange ŋam marp mwahupwaiꞌe pe, ki ŋende bongolme ŋoihmbwaip tinge ŋaiye teŋeime Krais pe, tinge yukur hiꞌjarnge ŋaiye ka yalaŋatme wusyep mise tikin Krais. \p \v 15 Mise, lenge mitiŋ syeꞌ yalaŋatme wusyep tikin Krais. Detale, tinge yetekeꞌe lenge miyeꞌ syeꞌ ŋaiye yurume ŋam pe, tinge ŋoihmbwaip nihme ŋam, topoꞌe tinge ŋoihmbwaip wondohe. Kut syeꞌ pe, tinge yalaŋatme wusyep bwore tikin Krais jande ŋoihmbwaip bwore. \v 16 Tinge yende nihararme ŋam pe, tinge yalaŋatme wusyep, topoꞌe tinge sisyeme nange Got si pwale ŋam wah ŋaiye ma gwin bongole mere lem mende bongolme wusyep mise kin uku. \v 17 Kom lenge miyeꞌ syeꞌ yalaŋatme wusyep tikin Krais, nange ka yambaꞌe naŋ embere. Pe tinge de ka yeŋelꞌe mande syeꞌ yi yunuh hlaꞌ ŋupe ŋaiye ŋam marp mwahupwaiꞌe. \v 18 Kom ŋam yukur gwonose ŋaiye tinge yende hwap me ŋam. Mitiŋ syeꞌ yalaŋatme wusyep ŋaiye yaŋaꞌe naŋ embere yalme Krais, kut mitiŋ syeꞌ yalaŋatme wusyep ŋaiye yahraꞌe naŋ tititinge. Ŋai embere kin ŋaiye ŋam masande pe, ka yalaŋatme wusyep mise tikin Krais. \s1 Pol kin ŋoiheryembe nange ka orp laip no, ka ungwisme lenge Filipai \p \v 19 Pe ŋam ma hriphrip. Yip lalme yisilihme Got ŋaiye ka ungwisme ŋam pe, yipihinge tikin Jisas Krais nungwisme ŋam. Taꞌe luku pe, ŋam sisyeme nange ma musme mwahupwaiꞌe mi tus pe, luku ka ende bongolme yipihinge ŋam ŋaiye ma murp bwore. \v 20 Ŋoihmbwaip ŋembere ŋam pe, ŋam gwarnge ŋaiye ma mende ŋainde pupwa no, ma mambaꞌe hiꞌe. Ma gwin bongole mende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore maŋaꞌe naŋ embere milme Krais taꞌe ŋaiye somohon ŋam mende. Ŋam de ma mende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore luku milme Krais no, ma murp, lakai ma mule. \v 21 Ŋaiye ŋoiheryembe ŋam pe, ŋaiye teter ma murp bepmune pe, ŋam de ma murp topoꞌe Krais. O ŋaiye ma mule pe, ŋam de ma mambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore ka engelyembe laip eꞌe ŋaiye tukwini ŋam marp. \v 22 Ŋaiye teter ma murp laip pe, ŋam ma mende wah me Krais ŋaiye ka ungwisme lenge miyeꞌ tuweinge wula wula. Kom ma gunde yaŋah mune? \v 23 Ŋam ŋoiheryembe hoi hoi pe, ŋam de ma musme yaŋah eꞌe ŋaiye tukwini ŋam marp, kut ma mil murp topoꞌe Krais. Luku ka bwore supule. \v 24 Kom ki bwore ŋaiye ma murp laip no, ma mende bongolme bilip yip. \v 25 Ŋam si sisyeme ŋai uku pe, ŋam ŋoiheryembe ŋaiye se ma murp motop yip. Ma mungwisme yip ŋaiye ŋoihmbwaip yip ka teŋei bongol me Krais no, pa yurp hriphrip yi yoto kin. \v 26 Ŋupe ŋaiye ma muta metekeꞌ yip pe, se pa hriphrip me ŋam pe, pa yahraꞌe naŋ tikin Krais Jisas. \s1 Got ŋoih miꞌmiꞌ lenge Filipai ŋaiye tinge si yambaꞌe nihe syohme Krais \p \v 27 Ŋoiheryembe bworerme ŋupe ŋaiye pa yurp junde yaŋah ŋaiye yaŋaꞌe naŋ embere yilme wusyep mise tikin Krais. Ŋaiye ma mut, lakai yukur ma mut pe, ŋam masande ŋaiye pa jin bongole yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore topoꞌe ŋoihmbwaip ilyeh. Topoꞌe yip pa jin burumbur yurmbe yende bongol ŋaiye ŋoihmbwaip lenge miyeꞌ tuweinge ka teŋeime wusyep mise. \v 28 Topoꞌe yip yukur pa hiꞌjirnge me lahmende ŋaiye ka yende wachaihme yip. Pa jin bongole nye nyermbe no, luku ka asamb lenge nange tinge ka talai, kut yip pa yohe. Detale, Got kin nungwisme yip ŋaiye pa yurp laip nye nyermbe. \v 29 Got kin ŋende miꞌmiꞌ me yip ŋaiye ŋoihmbwaip yip teŋeime Krais no, yip yambaꞌe nihe syohme Krais. \v 30 \x - \xo 1.30 \xt Apo 16.19-40\x*Taꞌe luku pe, tukwini poi lalme marp ma moto yarmbe taꞌe ŋaiye somohon yip lalme yetekeꞌe ŋam ilyeh marmbe. Yip sisyeme nange ŋam teter marp ma moto bumbe me marmbe. \c 2 \s1 Ya murp ŋoihmbwaip ilyeh, topoꞌe ya mikirh mane lenge mitiŋ lalme \p \v 1 Krais si ŋende bongolme yip, topoꞌe kin si ŋende nihararme yip, topoꞌe yip yikirh mane lenge mitiŋ syeꞌ. Yip lalme jahilyeh yarp yoto Yohe Yirise. Topoꞌe Krais ŋoihginirme yip. \v 2 Taꞌe luku pe, ŋam misilih yip ŋaiye pa lalme ŋoihmbwaip ilyeh, topoꞌe pa junde yaŋah ŋaiye yende niharar lenge mitiŋ, topoꞌe yip pa ŋoiheryembe ilyeh. Ŋaiye pa yende tuꞌe luku pe, ka ende ŋam ma hriphrip ŋembere. \v 3 Ŋupe ŋaiye pa yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe pe, yukur pa ŋoiheryembe yip tip, topoꞌe yahraꞌe naŋ yip tip, na pakai. Pa syumbe yurp ŋumwaiye yi yoto tuwihe yahraꞌe naŋ lenge mitiŋ. \v 4 Prepwan ŋaiye pa ŋoiheryembe laip yiptip ilyehme. Kut ŋoiheryembe laip lenge mitiŋ topoꞌe. \s1 Pa tule yip tip tuꞌe Krais \p \v 5 Ŋoihmbwaip yip ka ŋahilyeh tuꞌe Jisas Krais. \q1 \v 6 Krais kin ŋahilyeh taꞌe Got. \q1 Kom kin yukur ŋututus lenge ŋaiye ka yaŋaꞌe naŋ embere \q1 yilme kin ŋahilyeh tuꞌe Got ŋaiye nambaꞌe. \q1 \v 7 Kut kin nasme ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore luku pe, \q1 kin nate gah taꞌe ŋaiye miyeꞌ wah pakaiye, \q1 topoꞌe ŋahilyeh taꞌe ŋaiye miyeꞌ kekep. \q1 \v 8 Ki tale kitikin narp ŋumwaiye ŋasande wusyep Got \q1 ŋaiye ka ole tuꞌe ŋaiye miyeꞌ endei nule nal loutungwarmbe. \q1 \v 9 Taꞌe luku pe, Got ŋahraꞌe kin nenge nanah luh ŋaiye nanah hlaꞌ pe, \q1 kin naŋaꞌe naŋ embere nanah hlaꞌ ŋaiye taharꞌe naŋ lalme. \q1 \v 10 \x - \xo 2.10 \xt Ais 45.23\x*Topoꞌe nato naŋ Jisas pe, lenge mitiŋ lalme \q1 ŋaiye yarp ya yanah moihlaꞌ, gah kekep, \q1 topoꞌe ŋaiye yarp moi lenge miyeꞌ tuweinge \q1 ŋaiye si yule ka yasarꞌe ŋimbep me kin. \q1 \v 11 Mut lalme tinge ka yahraꞌe yininge nange \q1 Jisas Krais kin Lahmborenge, \q1 topoꞌe tinge ka yaŋaꞌe naŋ embere yilme Yai Got. \s1 Poi ya murp tuꞌe yirise ŋaiye naŋarꞌe nal lenge miyeꞌ tuweinge \p \v 12 Taꞌe luku pe, lenge ŋemei ŋam, ŋahilyeh ŋaiye nye nyermbe yip jande wusyep ŋam ŋaiye ŋam marp motop yip pe, ki bwore ŋaiye tukwini pa junde wusyep ŋam, ŋupe ŋaiye ŋam marp wohme yip. Tule yip tip yurp tuwihme Got pe, pa yisyunde wusyep Got. Yip pa ŋoiheryembe bworerme, topoꞌe pa yende wah nihe ŋaiye pa yambaꞌe laip bwore ŋaiye pa yurp nye nyermbe. \v 13 Hei, Got ŋende wah nato ŋoihmbwaip meleꞌe yip pe, kin ŋahraꞌe ŋoihmbwaip yip, ŋaiye pa yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe junde ŋasande kin. Taꞌe luku pe, se ka yul yip bongol ŋaiye pa yende ŋai uku. \v 14 Ŋaimune ŋaiye pa yende pe, pa syumbe yurp ŋumwaiye. Yukur pa yininge wusyep sekete, topoꞌe ŋaiye pa yonombe teketenge. \v 15 \x - \xo 2.15 \xt Lo 32.5\x*Ŋainde pupwa yukur ka si e oto yip, pakai. Yip pa yurp talah bwore bwarme tikin Got. Pe pa yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore juh bumbe me lenge miyeꞌ tuweinge pupwa ŋaiye si ŋoihsipe ŋoiheryembe bwore. Yip pa yaŋarꞌe tuꞌe nowas ŋaiye naŋarꞌe nalꞌe nalꞌe kekep ŋaiye yepelmbe sekete. \v 16 Taꞌe luku pe, yip pa yini lenge wusyep ŋaiye Got tatame ka ungwis lenge ka yurp nye nyermbe. Ŋaiye pa yende tuꞌe luku pe, ŋam se ma hriphrip me yip dindiꞌ ŋup tikin Krais ŋaiye ka ot. Luku ka sasambe nange wah nihe ŋam yukur nal luh paka pakaiye. \v 17 Ŋaiye lenge Rom ka pumbe ma mule no, wim ŋam ka turuꞌ e tus pe, ka tuꞌe ŋaiye lenge pris yuruꞌe pinip wain ŋupe ŋaiye tinge yende ofa yalme Got, topoꞌe ŋoihmbwaip yip ŋaiye teŋeime Krais bongol, ki taꞌe ŋaiye ofa yip yende yalme Got, kom ma hriphrip topoꞌme yip. \v 18 Taꞌe luku pe, ŋai uku ŋaiye ka ot pe, prepwan ŋaiye pa ŋoihmbwaip mane. Pa hriphrip topoꞌme ŋam. \s1 Pol ŋanange ŋaiye ka ember Timoti el Filipai \p \v 19 Ŋaiye ŋasande tikin Lahmborenge Jisas pe, sehei woh ma member Timoti ka otme yip. Taꞌe luku pe, ŋupe ŋaiye ka plihe enge wusyep ote ini ŋam me yarp yip pe, luku ka ende bongolme ŋam. \v 20 Yukur miyeꞌ ende ŋoihginirme yip, topoꞌe ŋende nihararme yip taꞌe Timoti. \v 21 Lenge mitiŋ lalme tinge ŋoiheryembe ŋaiye ka yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe tititinge ilyeh ilyeh tongonose, kut yukur tinge ŋoiheryembe ŋaimune ŋaiye Jisas Krais ŋasande. \v 22 Topoꞌe yip lalme si sisyeme wah bwore ŋaiye Timoti ŋende nungwisme ŋam ŋaiye ŋam malaŋatme wusyep bwore mise. Bwore mise, kin nungwisme ŋam taꞌe ŋaiye talah nungwisme yai kin. \v 23 Ŋam de ma member kin ka ot me yip hihwaiye, ŋupe ŋaiye ma musyunde ŋaimune ŋaiye lenge miyeꞌ embep Rom ka yende me ŋam. \v 24 Topoꞌe ŋoihmbwaip ŋam teŋeime Lahmborenge bongol pe, ka se ende ŋahwikin ŋaiye ma muta metekeꞌ yip hihwaiye. \s1 Pol ŋanange nange ka ember Epafroditus el Filipai \p \v 25 Ŋam da member Epafroditus ka plihe elme yip. Kin toꞌ poi, topoꞌe wah ilyeh poi, topoꞌe miyeꞌ yaŋam ŋam ŋaiye poi hindi mende wah taꞌe miyeꞌ wondoh tikin Got. Pe yip yember kin nat ŋaiye ka ungwisme ŋam. \v 26 Kin ŋasande tikin ŋaiye ka etekeꞌe yip lalme, topoꞌe kin garnge ŋaiye pa yusyunde nange kin ŋende wahriꞌ epwa. \v 27 Kin ŋende wahriꞌ epwa ŋembere pe, sehei kin de ka ole, kom Got ŋoihginirme kin pe, kin nungwisme kin. Taꞌe luku pe, ŋam hriphrip. Detale, yukur kin plihe pwale ŋoihmbwaip mane nanah hlaꞌ. \v 28 Taꞌe pe, ŋam masande tikin ŋaiye ma member kin ka ot me yip no, yip pa plihe hriphrip ŋupe ŋaiye pa yetekeꞌe kin. Pe ŋoihmbwaip mane ŋam ka huhwai. \v 29 Pa hriphrip yambaꞌe kin tuꞌe toꞌ yip, detale, ŋoihmbwaip yip lalme teŋeime Lahmborenge. Pa yahraꞌe naŋ lenge mitiŋ ŋaiye ŋahilyeh taꞌe Epafroditus. \v 30 Detale, sehei kin de ka ole e oto wah tikin Krais, ŋupe ŋaiye kin nungwisme ŋam ŋaiꞌe ŋaiꞌe, ŋaiye yip yukur tatame pa yende. Detale, yip yarp wohe. \c 3 \s1 Ki ŋai embere ŋaiye miyeꞌ tuweinge ŋoihmbwaip tinge ka teŋeime Krais \p \v 1 Lenge toꞌ tatai ŋam, wusyep ŋam da miꞌe nom, ŋam da mininge tuꞌe leꞌe, pa yurp hriphrip me Lahmborenge. Ŋam yukur gwarnge ŋaiye ma plihe mininge wusyep eꞌe kom ŋam sisyeme nange wusyep eꞌe se ka ungwisme yip enge yip tupwaihme, ŋaimune ŋaiye ka ende yumbune bilip yip. \v 2 Ŋoihme lenge lahmende ŋaiye tinge yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe tetehei pupwa. Tinge taꞌe ŋumbwat telpei. Lenge miyeꞌ uku tinge yisande ŋaiye pa yotombo wahriꞌ hiꞌ tuꞌe lenge Juta no, pa yurp bwore bwarme ŋaiye Got ka ambaꞌe yip. \v 3 Yaŋah ŋaiye yotombo wahriꞌ pe, yukur ka ende poi ya tuhur tuꞌe talah tikin Got, pakai. Yohe Yirise tikin Got ŋende poi mahraꞌe naŋ tikin Got, topoꞌe poi hriphrip ŋaiye Krais Jisas kin ŋende poi tahar talah tikin Got. Taꞌe luku pe, yaŋah ŋaiye yotombo wahriꞌ si miꞌe ko. Prepwan ŋaiye ya maŋaꞌe ŋoihmbwaip poi mil me ŋaiꞌe ŋaiꞌe tetehei tikin wahriꞌ wicherꞌ. \v 4 Yusyunde! Ŋaiye ŋaiꞌe ŋaiꞌe tikin wahriꞌ wicherꞌ ŋaiye ki tatame ka ungwisme poi pe, ŋam tatame ma murp bwore pe, ŋam mengelyembe lenge miyeꞌ ŋaiye hriphrip me ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye tinge yende me wahriꞌ tinge. \v 5 \x - \xo 3.5 \xt Apo 23.6, 26.5, Rom 11.1\x*Ŋupe ŋaiye ŋam sande ende supule pe, tinge yotombo wahriꞌ ŋam. Ŋam miyeꞌ Israel, topoꞌe ŋam bamtihei tikin Benjamin. Ŋam Hibru, topoꞌe lenge yai mam ŋam tinge Hibru. Nye nyermbe ŋam gwande wusyep erŋeme tikin Moses. Detale, somohon ŋam Farisi ende. \v 6 \x - \xo 3.6 \xt Apo 8.3, 22.4, 26.9-11\x*Ŋam mende wah nihe ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge lalme ka junde wusyep erŋeme pe, luku ŋam mende yumbune lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye ŋoihmbwaip tinge teŋeime Jisas. Ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge ka ŋoihyeryembe wusyep erŋeme tikin Moses no, ka yiyarꞌe ŋaimune ŋaiye ŋam mende pe, luku ŋam yukur mende pupwa, pakai. \p \v 7 Somohonme ŋam ŋoiheryembe nange yaŋah ŋaiye ŋam mende gwande wusyep erŋeme ki bwore supule. Pe ŋam mengelyembe lenge mitiŋ syeꞌ. Kom tukwini ŋam si sisyeme Krais pe, yaŋah somohonme luku ŋaiye ŋam mende pe, ki pupwa me ŋembep ŋam. \v 8 Ŋam ma tongorꞌ mal Krais pe, ŋam masme ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme tikin kekep eꞌe. Ŋam ŋoiheryembe ki pupwa yehe supule. Detale, ŋam mala tongorꞌ mil Krais pe, ma murp tuwihme kin. \v 9 Tukwini ŋam tikin Krais pe, ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku yukur kin nat gande ŋaiye ŋam gwande wusyep erŋeme, pakai. Kin nat gande ŋoihmbwaip ŋam ŋaiye teŋeime Krais. Taꞌe luku pe, Got galme ŋam miyeꞌ bwore bwarme. \v 10 Ŋam de ma sisyeme Krais, topoꞌe bongol kin ŋaiye kin nule no, kin plihe tahar. Ŋam de ma motop Krais mambaꞌe nihe syohe, topoꞌe mule tuꞌe ŋaiye kin nule. \v 11 Ŋaiye ŋoihmbwaip ŋam ka si me ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku pe, ŋam ŋoiheryembe nange ŋaiye ma mule pe, Got ka plihe ahraꞌe ŋam. \s1 Poi ya gwertenge marnge mi gwere wutuꞌ kin \p \v 12 Ŋam yukur ŋoiheryembe nange ŋam si bwore taꞌe Krais no, ŋam miyeꞌ bwore bwarme, pakai. Nye nyermbe ŋam mende wah nihe ŋaiye ma gunde nasande tikin Krais. Tehei kin taꞌe leꞌe, Krais Jisas kin nalaŋatme ŋam ŋaiye ŋam kitikin. \v 13 Ŋam ŋoihmeryembe nange ŋam yukur bwore bwarme taꞌe Krais. Kom ki ŋahilyeh taꞌe miyeꞌ ŋaiye gertetenge susungurh pe, yukur ka se plihe bep tekeme, pakai. Kut kin ŋembep dilndil sai yaŋah ŋaiye kin gertetenge na gere wutuꞌ kin no, ka se ambaꞌe yitini. Ki ŋahilyeh taꞌe ŋaiye ŋam yukur ŋoihmeryembe ŋaimune ŋaiye somohon ŋam mende. \v 14 Taꞌe luku pe, ŋam mende wah nihe ŋaiye ma gwertetenge marnge mil gwere wutuꞌ kin no, ma mambaꞌe yitini. Got si galme ŋam ŋaiye ma murp motop kin munuh moihlaꞌ. Detale, ŋam tikin Krais. \v 15 Poi lahmende ŋaiye ŋoihmbwaip poi teŋei bongol me Krais pe, ya ŋoihmeryembe gunde yaŋah ilyeh uku. Ŋaiye yip syeꞌ pa junde yaŋah ŋoinde pe, Got ka asamb yip pe, ka tus halhale. \v 16 Kom poi ya murp mende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore ŋaiye somohon poi mende pe, ya murpe gare ŋaiye ya mende menge mil mil. \p \v 17 \x - \xo 3.17 \xt 1Ko 4.16, 11.1\x*Lenge toꞌ tatai ŋam, yip pa lalme junde wutuꞌ ŋam. Topoꞌe yip pa junde ŋoihmbwaip bwore lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye jande ŋoihmbwaip poi. \v 18 Detale, somohon ŋam si mana yip ni wula wula, kom tukwini ŋam mana yip topoꞌe ŋembep pinip ŋam. Lenge mitiŋ wula wula tinge jande yaŋah ŋaiye yende wachaihme wah ŋaiye Krais ŋende no, kin nule nanah loutungwarmbe. \v 19 Tinge ka yil hel. Detale, tinge jande ŋaimune ŋaiye wahriꞌ tinge ŋasande nange ka yende pe, luku ki taꞌe got tinge kuli. Tinge ŋoihyeryembe ŋaiye ka yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa lalme luku ŋaiye tikin kekep eꞌe, topoꞌe tinge hriphrip ŋaiye ka yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku no, tinge yukur ka hiꞌe. \v 20 Kom poi lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got pe, pakai. Poi lalme miyeꞌ tuweinge tikin moihlaꞌ. Poi marp meseperhme Lahmborenge Jisas Krais ŋaiye ka osme moihlaꞌ ote guh no, ka ambaꞌ poi enge e unuh. \v 21 Tehei kin taꞌe leꞌe, ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ka yurp tuwihme kin ilyeh. Bongol ŋembere kin ŋaiye ka ende ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ka si tuwihme kin pe, ka bunjenge wahriꞌ poi ŋaiye mambaꞌe nihe syohe el tuꞌe wahriꞌ kitikin ŋaiye yirise supule. \c 4 \s1 Nye nyermbe yip pa lalme hriphrip me Lahmborenge \p \v 1 Lenge toꞌ tatai ŋam, ŋam mende nihararme yip, topoꞌe ŋam masande ma metekeꞌe yip, topoꞌe ŋam mahraꞌe naŋ yip. Yip pasam yip tip ŋaiye yip bwore miꞌ supule pe, luku ki yitini bwore ŋaiye wah nihe ŋaiye ŋam mende me yip. Pa jin bongole junde Lahmborenge tuꞌe ŋaiye ŋam si mana yip. \v 2 Ŋam mana yip hindi Yuodia topoꞌe Sintike ŋaiye pa hindi yusme tuhwar no, pa hindi ŋoihmbwaip ilyeh. Detale, yip tikin Lahmborenge. \v 3 O nin Sisigus, wahilyeh ŋam, ŋam misilih nin, tatame ŋaiye na ungwis lenge tuweinge hoi uku no, ka hindi ŋoihmbwaip ilyeh. Detale, tinge hindi jan bongol yotop ŋam ŋaiye poi lalme malaŋatme wusyep mise. Klemen ŋotop lenge wahilyeh ŋam syeꞌ, tinge topoꞌe yende wah yotop poi. Naŋ tinge si ŋanar nato tup laip. \v 4 Nye nyermbe yip pa lalme hriphrip me Lahmborenge. Ma plihe mininge na, yip lalme pa hriphrip! \v 5 Pa syumbe yurp ŋumwaiye yisambe yip yil lenge mitiŋ lalme no, ka yetekeꞌe yarp bwore yip uku. Ŋoiheryembe, Lahmborenge sehei ka ot. \v 6 Prepwan ŋaiye pa ŋoihyeryembe wula wula. Kut yininge wusyep yisilihme Got ŋaiye ka ungwisme yip ŋaimune ŋaiye yip seheiꞌe. Ŋupe ŋaiye pa yisilihme Got me ŋainde pe, yukur pa ŋoihsipe ŋaiye pa yininge wusyep yirisukwarme kin me ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ŋaiye kin yal yip. \v 7 Ŋaiye pa yende tuꞌe luku pe, Got ka ende ŋoihmbwaip yip ka si ŋumwaiye pe, ŋoihmbwaip ŋumwaiye kin nengelyembe ŋoiheryembe yip. Ŋoihmbwaip ŋumwaiye kin ka bepeteme ŋoihmbwaip yip, topoꞌe ŋoiheryembe yip, ŋupe ŋaiye pa tongorꞌ yil Krais Jisas. \p \v 8 Taꞌe luku pe, ŋam mala mininge wusyep yuwo ŋam syeꞌ milme yip. Lenge toꞌ tatai ŋam, nye nyermbe pa ŋoiheryembe wula wula me ŋaimune ŋaiye ki bwore mise, topoꞌe pa yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore ŋaiye yahraꞌe naŋ tikin Got. Ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku pe, ki bwore bwarme. Pa ŋoiheryembe ŋaimune ŋaiye bwore prihe, topoꞌe bwore yilihe, topoꞌe miꞌ supule. Pa junde yaŋah ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge sisyeme nange luku ki ŋembere nal ŋembep tikin Got. \v 9 Taꞌe luku pe, yende junde ŋaimune ŋaiye ŋam si mana yip, topoꞌe ŋam si yal yip. Pa yende junde wusyep ŋaiye ŋam si mana yip, topoꞌe yende junde ŋaimune ŋaiye yip si yetekeꞌe ŋam mende. Taꞌe luku pe, Got tikin ŋoihmbwaip ŋumwaiye ka orp topoꞌme yip. \s1 Pol hriphrip me lenge Kristen ŋaiye yungwisme kin ŋaiꞌe ŋaiꞌe \p \v 10 Ŋam mahraꞌe naŋ Lahmborenge pe, ŋam hriphrip ŋaiye yip pasam ŋam nange yip pa plihe yungwisme ŋam. Nye nyermbe yip ŋoihyeryembe ŋam, kom tukwini yip si yahaiꞌe ŋahwikin ŋaiye pa yungwis ŋam ŋai topoꞌe wuhyau. \v 11 Wusyep ŋaiye ŋam manange leꞌe pe, ŋam yukur manange wusyep bongol nange ŋam seheiꞌe ŋainde, pakai. Ŋam si sisyeme yaŋah ŋaiye ma murp ŋumwaiye, topoꞌme ŋaimune ŋaiye ŋam si tatame. \v 12 Ŋupe ŋaiye ŋam marp ŋaipwa ŋiꞌ, lakai ŋam tatame ŋaiꞌe ŋaiꞌe pe, ŋam syumbe marp ŋumwaiye. Ŋam si sisyeme yaŋah ŋaiye ma murp ŋumwaiye ŋupe ŋaiye ŋam tatame ŋai ŋaiye ma mono, lakai nimbot pwambe. Topoꞌe ŋaiye ŋam tatame ŋaiꞌe ŋaiꞌe wula wula, lakai ŋam seheiꞌe e ŋaiꞌe ŋaiꞌe. Ŋaiꞌe ŋaiꞌe tetehei lalme luku ki tatame ŋaiye ka otme ŋam, kom ŋam syumbe marp topoꞌe ŋoihmbwaip ŋumwaiye. \v 13 Krais si pwale bongol ŋaiye ma murp bwore ŋumwaiye, ŋupe ŋaiye ŋup bwore, lakai ŋup pupwa ŋaiye ka ot me ŋam. \v 14 Kom ki bwore supule ŋaiye yip yungwisme ŋam ŋupe ŋaiye ŋam sehei me wuhyau topoꞌe ŋai. \p \v 15 Yip lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yarp Filipai, yip si sisyeme somohon ŋendeheiyeh ŋaiye ŋam manange malaŋatme wusyep mise gwan iki. Ŋupe ŋaiye ŋam masme provins Masedonia pe, yip sios ilyeh iki, yip yungwis ŋam wuhyau. \v 16 \x - \xo 4.16 \xt Apo 17.1, 2Ko 11.9\x*Topoꞌe ŋupe ŋaiye ŋam marp moi embere Tesalonaika pe, yip plihe yungwis ŋam wuhyau, topoꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe ni hoi. \v 17 Bwore kin ki taꞌe leꞌe, ŋam yukur misilih yip ŋaiye pa pule ŋaiꞌe ŋaiꞌe, pakai. Kom ŋam masande ŋaiye pa yambaꞌe ŋoihmbwaip bwore ŋaiye pa yiyarꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe pe, Got ka yul yip yitini bwore. \v 18 \x - \xo 4.18 \xt Kis 29.18\x*Taꞌe luku pe, tukwini ŋam tatame ŋaiꞌe ŋaiꞌe wula wula sekete. Epafroditus nenge ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋam ŋaiye yip yaŋaꞌe pe, kin nenge natme ŋam. Pe ki taꞌe ofa ŋaiye naihe sengehrepe miꞌ supule nalme Got. Got se ka ambaꞌe ofa luku pe, ka hriphrip. \v 19 Got ŋam pe, ki nalaŋatme ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore me poi, miyeꞌ tuweinge tikin Krais Jisas. Taꞌe luku pe, kin se ka ikil unuh hlaꞌ me ŋaimune ŋaiye poi seheiꞌe. \v 20 Ya mahraꞌe mirisukwarme Got Yai poi nyermbe nyermbe! Bwore mise. \s1 Pol ŋanange wusyep nalaŋasember lenge Filipai \p \v 21 Ŋam member ŋau bwore malme yip lenge miyeꞌ tuweinge ilyeh ilyeh tikin Krais. Lenge toꞌ tatai syeꞌ ŋaiye yotop ŋam yarp eꞌe, tinge topoꞌe yember ŋau bwore tinge yalme yip. \v 22 Lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got ŋaiye yarp eꞌe yember ŋau bwore tinge yalme yip. Topoꞌe lenge Kristen miyeꞌ tuweinge ŋaiye yende wah yarp yokoh Sisa plihe yember ŋau bwore yalme yip. \v 23 Ŋoihmbwaip ŋumwaiye tikin Lahmborenge Jisas Krais ka si topoꞌme yip lalme.