\id MRK - Urat NT (PNGBTA); Hilkka Arminen (SIL Advisor); 23-NOV-2015 \h MAK \toc3 Mak \toc2 Mak \toc1 Wusyep bwore tikin Mak \mt2 Wusyep bwore tikin \mt1 Mak \c 1 \s1 Jon tikin Baptais ŋanange nalaŋatme wusyep \r (Mat 3.1-12, Luk 3.1-9,15-17, Jon 1.19-28) \p \v 1 Leꞌe wusyep bwore tikin Jisas Krais, talah tikin Got. \v 2 \x - \xo 1.2 \xt Mal 3.1\x*Kin gande wusyep profet Aisaia ŋaiye nainge sai tup. \q1 Ŋam ma member miyeꞌ wah ŋam ende mil yerme nin. \q1 Kin ka ende miꞌmiꞌ me yaŋah nin. \q1 \v 3 \x - \xo 1.3 \xt Ais 40.3\x*Nal tas moi gungurar pe, \q1 na usyunde wonge miyeꞌ uku ka gil gil ininge na, \q1 “Yende miꞌmiꞌ me yaŋah Lahmborenge. \q1 Yiche yihyete yende miꞌmiꞌ me yaŋah ka yelme \q1 ŋaiye Lahmborenge ka ot.” \p \v 4 Taꞌe luku pe, Jon tikin Baptais tahar moi gungurar nat pe, kin ŋana lenge na, “Yininge yusme ŋoihmbwaip pupwa yip pe, pa yambaꞌe pinip. Pe Got ka ongohe pupwa yip.” \v 5 Lenge miyeꞌ tuweinge wula wula nal moi Jerusalem yat topoꞌe moiye moiye nato Juta yate yisande wusyep Jon. Tinge yanange yuworꞌe pupwa tinge pe, Jon gihyeꞌ lenge pinip nal mih Jordan. \v 6 \x - \xo 1.6 \xt 2Ki 1.8\x*Temhroŋ ŋaiye Jon dendeꞌ, topoꞌe mwah ŋaiye ki terŋeme sai mondom kin pe, kin nenge yowor waih kamel ŋende. O ŋai kin pe, kin ŋono sipit topoꞌe wiŋe yihim ŋaiye yarp syipsyap. \v 7 Kin ŋana lenge mitiŋ lalme na, “Miyeꞌ ende ŋaiye ka ot gunde ŋam pe, kin bongol sekete nengelyembe ŋam. Ŋam yukur miyeꞌ bwore tatame ŋaiye ma masarꞌe ŋihip mbep topoꞌe mesembele mwah ŋaiye ŋupwaiꞌe ŋihip hiꞌ kin, pakai. \v 8 Ŋam jaih yip pinip pakaiye, kom kin ka jih yip topoꞌe Yohe Yirise pe, Yohe Yirise ka guhunuhme yip.” \s1 Jon gihyeꞌe pinip me Jisas \r (Mat 3.13-17, Luk 3.21-22) \p \v 9 Ŋup uku pe, Jisas nase moi embere Nasaret nato distrik Galili nat. Pe kin nal mih Jordan pe, Jon gihyeꞌe pinip me kin. \v 10 Ŋupe ŋaiye Jisas nase pinip anah pe, nilyehe sai kin ŋetekeꞌe moihlaꞌ ginir pe, Yohe Yirise nate gahanahme kin taꞌe jesumbihnip. \v 11 \x - \xo 1.11 \xt Stt 22.2, Sng 2.7, Ais 42.1, Mat 3.17, 12.18, Mak 9.7, Luk 3.22\x*Pe tinge yasande diꞌ ende nase moihlaꞌ nat ŋanange taꞌe leꞌe, “Nin talah ŋoihmbwaip ŋam. Ŋam mende nihararme nin supule.” \s1 Satan ŋondolꞌme Jisas \r (Mat 4.1-11, Luk 4.1-13) \p \v 12-13 Miꞌe pe, Yohe Yirise nember Jisas nal moi gungurar ŋoinde, moi lenge yowor telpei ŋaiye yarp pe, kin narp moi uku tatame ŋup 40. Pe Satan nate ŋondolꞌme kin, kom lenge walip hlaꞌ yate yungwisme kin. \s1 Jisas ŋahraꞌe wah ŋendehei kin ŋanar Galili \r (Mat 4.12-17, Luk 4.14-15) \p \v 14 Ŋupe ŋaiye tinge si yarpe Jon yember ya yoto mwahupwaiꞌe pe, Jisas nato distrik Galili ŋanange nalaŋatme wusyep bwore tikin Got. \v 15 \x - \xo 1.15 \xt Mat 3.2\x*Kin ŋanange na, “Ŋup si nat sihei ŋaiye lemame tikin Got ka ot, no ka bepteme lenge miyeꞌ tuweinge kitikin. Taꞌe luku pe, pa yimbilme ŋoihmbwaip, kut pa yaŋaꞌe teket me pupwa yip pe, ŋoihmbwaip yip ka teŋeime wusyep bwore mise tikin Got.” \s1 Jisas gal lenge miyeꞌ hoye hoye pe, tinge jande kin \r (Mat 4.18-22, Luk 5.1-11) \p \v 16 Ŋup ende pe, Jisas nange nal pinip umun tikih Galili pe, kin ŋetekeꞌe miyeꞌ toꞌ tataime hoi, Saimon hindi Andru. Tinge hindi yende wah yiche tem ya jah pinip yambaꞌe ŋuyoꞌ. \v 17 Pe Jisas ŋana lenge hindi na, “Yip hindi yute junde ŋam no, ma yasam yip yaŋah ŋaiye pa yambaꞌ lenge miyeꞌ tuweinge.” \v 18 Taꞌe luku pe, nilyehe sai tinge tahar yasme wah tinge hindi ŋaiye yiche tem yambaꞌe ŋuyoꞌ pe, tinge jande Jisas yal. \v 19 Jisas nal sikirp pe, kin plihe ŋetekeꞌe miyeꞌ toꞌ tataime hoi, Jems hindi Jon, talah tikin Sebedi. Tinge hindi jerenge tem ŋuyoꞌ ŋaiye si ŋowor yarp yanah loumbil pinip. \v 20 Jisas gal lenge hindi pe, nilyehe sai tinge tahar yasme yai tinge Sebedi, topoꞌe miyeꞌ wah tinge ŋaiye yarp loumbil pinip uku pe, tinge jande kin yal. \s1 Jisas ginyenme yipihinge pupwa \r (Luk 4.31-37) \p \v 21 Pe tinge ya jere moi embere Kaperneam. O ŋup tikin Sabat pe, Jisas nalaŋatme wusyep gan ŋoto yukoh jahilyeh tinge. \v 22 \x - \xo 1.22 \xt Mat 7.28-29\x*Lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yisande wusyep kin pe, tinge gunguru plai. Wusyep kin yukur taꞌe lenge jetmam tikin wusyep erŋeme, pakai. Wusyep kin dainge bongol sekete. \v 23 Nato yukoh jahilyeh uku pe, miyeꞌ ende somohonme yipihinge pupwa si gahanahme kin pe, ki narp. Pe kin tahar tambah mah nal hlaꞌ me Jisas na, \v 24 “Hai, Jisas, miyeꞌ tikin Nasaret, nin nat na ende poi tuꞌe lai? Nin nat ŋaiye na ende yumbun poi oho? Ŋam si sisyeme nin miyeꞌ iki. Nin miyeꞌ holi bwore mise supule tikin Got kuli!” \v 25 Pe Jisas bemberer syep erŋeme kin ŋanange na, “Upwaiꞌe mut! Tus upwaihme miyeꞌ iki!” \v 26 Taꞌe luku pe, yipihinge pupwa luku nukulꞌme miyeꞌ uku bongol sekete pe, yipihinge pupwa luku nas marnge nal hlaꞌ. \v 27 Lenge miyeꞌ tuweinge yetekeꞌe luku pe, tinge gunguru plai ŋoiheryembe wula wula sekete, topoꞌe tinge yisilih yale yat na, “Detaꞌe lai iki? Kin ŋanange wusyep ambaran ŋoinde tikin! Kii, miyeꞌ iki ŋanange wusyep bongol syep erŋeme lenge yipihinge pupwa pe, tinge yisande wusyep kin.” \v 28 Taꞌe luku pe, wusyep Jisas sisil nalꞌe nalꞌe hihwaiye nato moi Galili lalme. \s1 Jisas ŋende miꞌme mamiyen tikin Saimon Pita \r (Mat 8.14-17, Luk 4.38-41) \p \v 29 Ŋupe ŋaiye tinge yasme yukoh jahilyeh pe, tinge yotop Jems hindi Jon yal yukoh Saimon hindi Andru. \v 30 O mam mihyen tikin Saimon, wahriꞌ ti nihe pe, ti wende wahriꞌ epwa wate luh. Ŋupe ŋaiye Jisas na gere luku pe, tinge yiname ŋaiye ti wende wahriꞌ epwa. \v 31 Jisas nate gan luh ti, narpe syep ti ŋahraꞌe ŋaiye ta wurp hlaꞌ pe, nilyehe sai wahriꞌ nihe nasme ti. Miꞌe pe, ti tahar wende ŋai me tinge. \v 32 Ŋupe ŋaiye ŋau si na gah pe, lenge mitiŋ yenge lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yende wahriꞌ epwa, topoꞌe ŋaiye yipihinge pupwa si gahanahme tinge yatme Jisas. \v 33 Lenge miyeꞌ tuweinge lalme moi embere luku yate jah jah sai kohmap yukoh ŋaiye Jisas narp. \v 34 Jisas ŋende miꞌme mitiŋ wula wula ŋaiye yende wahriꞌ epwa tetehei, topoꞌe ginyenme lenge yipihinge pupwa. Lenge yipihinge pupwa si sisyeme kin pe, Jisas yukur nangange dou lenge yipihinge pupwa ŋaiye ka yininge wusyep me kin, pakai. \s1 Jisas ŋanange wusyep topoꞌme Got \r (Luk 4.42-44) \p \v 35 Jisas tahar nyermbe hondo hondonge ŋaiye teter sikirp yepelmbe nasme yukoh pe, kin nal luh tase ende ŋaiye mitiŋ pakai pe, kin ŋanange wusyep topoꞌme Got. \v 36 Kom sikirp gwaingwaiye pe, Saimon ŋotop lenge miyeꞌ yaŋam kin tahar sisipirnge ya yahaiꞌe kin. \v 37 Ŋupe ŋaiye tinge yetekeꞌ kin pe, tinge yiname na, “Iyai, lenge mitiŋ lalme yahaiꞌe nin.” \v 38 Kom Jisas plihe nungwisme wusyep tinge na, “Ya mi moto moi syeꞌ ŋaiye sai seheiye no, ma mininge malaŋatme wusyep milme tinge. Liki wah tehei ŋaiye ŋam mat.” \v 39 \x - \xo 1.39 \xt Mat 4.23, 9.35\x*Taꞌe luku pe, kin nalꞌe nalꞌe ŋoto tas moi Galili ŋana lenge wusyep gan yukoh jahilyeh, topoꞌe kin ginyen lenge yipihinge pupwa. \s1 Jisas ŋende miꞌme miyeꞌ ende wahriꞌ epwa wukeh wukeh \r (Mat 8.1-4, Luk 5.12-16) \p \v 40 Miyeꞌ wahriꞌ epwa wukeh wukeh ende natme Jisas pe, kin ŋasarꞌe ŋihip mbep ŋisilihme kin bongol na, “Iyai ŋam, ŋaiye ni ŋasande pe, tatame ŋaiye na ende ŋam ma tuhur prihe? Kom ŋoihmbwaip nitei.” \v 41 Jisas ŋoihginirme kin pe, kin niche syep na ŋusuwaꞌe kin ŋanange na, “Ŋam masande. Ni tuhur prihe.” \v 42 Nilyehe sai wahriꞌ epwa wukeh wukeh nasme kin pe, kin tahar prihe. \v 43-44 \x - \xo 1.43-44 \xt Wkp 14.1-32\x*Miꞌe pe, Jisas ŋaname ŋindindirme na, “Yukur na e inime lahende, na pakai. Kut na e asambe nitei el lenge pris no, ka yetekeꞌe wahriꞌ epwa nin ŋaiye si miꞌe. Ŋupe ŋaiye na el pe, yukur na inime miyeꞌ ende. Topoꞌe na ende ofa elme Got gunde wusyep erŋeme ŋaiye nal lenge miyeꞌ ŋaiye yende wahriꞌ epwa wukeh wukeh si miꞌe pe, luku ka asamb lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye nin si tahar prihe. Wusyep erŋeme luku Moses ŋanange.” Pe Jisas nember kin nal. \v 45 Kom miyeꞌ uku yukur gande wusyep Jisas ŋaiye ŋanange. Kin nal pe, kin ŋisilꞌe wusyep nember nalꞌe nalꞌe. Kin ŋanange wusyep sekete pe, Jisas yukur tatame ŋaiye ka el oto moi embere ende, pakai. Kin narp na tas luh ŋaiye miyeꞌ mitiŋ pakai pe, lenge miyeꞌ tuweinge yase yase moiye moiye yate yetekeꞌe kin. \c 2 \s1 Jisas ŋende miꞌme miyeꞌ ŋaiye ŋihip syep kin si nule bilmbil \r (Mat 9.1-8, Luk 5.17-26) \p \v 1 Ŋup syeꞌ si nal miꞌe pe, Jisas plihe nal moi embere Kaperneam. Pe lenge miyeꞌ tuweinge yisande nange kin si plihe nat yukoh kin. \v 2 Taꞌe luku pe, lenge miyeꞌ tuweinge wula wula yase yase yate jahilyeh pe, yukoh meleꞌe tikin tangarmbe supule. Topoꞌe nate tas yukoh map wicherꞌ pe, ki paparar supulme miyeꞌ tuweinge. Pe Jisas nalaŋatme wusyep gan nato yukoh uku. \v 3 Pe lenge miyeꞌ hoye hoye yikirh miyeꞌ ŋaiye ŋihip syep si nule bilmbil uku yatme Jisas. \v 4 Kom yukoh uku papararme lenge mitiŋ wula wula sekete pe, yukur tatame ŋaiye ka yenge kin yi yoto sehei me Jisas, pakai. Taꞌe luku pe, tinge ya yanah yukoh hlaꞌ uku pe, tinge yurnguse kohmoiꞌ syeꞌ yende map yanah hlaꞌ ŋaiye Jisas narp. Pe tinge yarpe mwah yasme miyeꞌ ŋanar luh kin ya jah.\fig Lenge miyeꞌ yurnguse kohmoiꞌ pe, tinge yarpe mwah yasme miyeꞌ ya jah.|src="LB00305B.tif" size="span" ref="2.4" \fig* \v 5 Jisas ŋetekeꞌe ŋoihmbwaip tinge ŋaiye teŋeime kin, ŋaiye ki bongol supule pe, ki ŋaname miyeꞌ ŋaiye wahriꞌ epwa lupu nule luku na, “Talah ŋam, pupwa ŋoihmbwaip nin ŋam si mongohe miꞌe ko.” \p \v 6 Kom lenge jetmam syeꞌ tikin wusyep erŋeme ŋaiye yarp uku ŋoiheryembe wula wula yale yat tititinge na, \v 7 “Detaꞌe lai ti kin ŋanange wusyep taꞌe luku? Kin nale ambaꞌe luh Got! Miyeꞌ yukur tatame ŋaiye ka ongohe pupwa ŋaiye sai ŋoihmbwaip. Got ilyeh kin tatame.” \v 8 Kom Jisas si sisyeme ŋoihmbwaip tase tinge pe, kin ŋana lenge na, “Detaꞌe lai ti yip ŋoiheryembe taꞌe liki? \v 9 Ki bwore ŋumwaiye ŋaiye ma mininge na, ‘Ŋam si mongohe pupwa ŋoihmbwaip nin’ lakai, ma minime na, ‘Tuhur ambaꞌe luh nin enge el’? \v 10 Kom se ma yasam yip no, pa sisyeme yoworme nange ŋam, Talah tikin Miyeꞌ, ŋam membepeteme ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme kekep eꞌe, topoꞌe Talah tikin Miyeꞌ tatame ŋaiye ka ongohe pupwa ŋoihmbwaip.” Taꞌe luku pe, Jisas bunjenge ŋaname miyeꞌ uku ŋaiye lupu kin si nule na, \v 11 “Ŋam mana nin, tuhur ambaꞌe luh nin pe, el moi nin.” \v 12 Ŋupe ŋaiye ŋembep lenge mitiŋ lalme luku yetekeꞌe miyeꞌ wahriꞌ epwa lupu nule luku nambaꞌe luh kin nenge tas nal. Pe lenge miyeꞌ tuweinge lalme gunguru plai supule, topoꞌe tinge yirisukwarme Got yanange na, “Poi yukur somohonme metekeꞌe ŋai taꞌe leꞌe, pakai.” \s1 Jisas ŋaname Livai ŋaiye ka gunde kin \r (Mat 9.9-13, Luk 5.27-32) \p \v 13 Jisas plihe nal tas pinip umun tikih Galili pe, lenge miyeꞌ tuweinge wula wula yate yetekeꞌe kin pe, kin nalaŋatme lenge wusyep Got. \v 14 Kin nanga nal pe, kin ŋetekeꞌe Livai, talah tikin Alpius narp nato yukoh ŋende wah nambaꞌe wuhyau takis. Jisas ŋaname kin na, “Gunde ŋam.” Pe Livai tahar gande kin nal. \p \v 15 Ŋup uku pe, Jisas na ŋono ŋai topoꞌe Livai narp yukoh kin. Topoꞌe lenge miyeꞌ wula wula ŋaiye yambaꞌe wuhyau takis, topoꞌe lenge mitiŋ ŋaiye yende hwap yono ŋai yotop Jisas, topoꞌe jetalah kin. Lenge mitiŋ wula wula, tinge ŋahilyeh taꞌe luku pe, tinge jande Jisas. \v 16 Lenge jetmam tikin wusyep erŋeme ŋaiye tinge jal lenge Farisi, yetekeꞌe Jisas ŋaiye ŋono ŋai ŋotop lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa yehe luku, topoꞌe lenge miyeꞌ ŋaiye yambaꞌe takis pe, tinge yisilihme lenge jetalah Jisas na, “Detaꞌe lai ti Jisas ŋono ŋai ŋotop lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa yehe, topoꞌe lenge miyeꞌ ŋaiye yambaꞌe takis?” \v 17 Ŋupe ŋaiye Jisas ŋasande wusyep tinge pe, kin ŋana lenge na, “Lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye wahriꞌ epwa pakai pe, yukur ka se yilme dokta. Kut lahmende ŋaiye wahriꞌ epwa sai me tinge pe, se ka yilme dokta kili! Taꞌe luku pe, yukur ŋam mat ŋaiye ma mungwis lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye tinge ŋoiheryembe nange tinge si bwore bwarme, pakai. Kut ŋam mat ŋaiye ma mungwis lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye pupwa yehe.” \s1 Jisas ŋanange nalaŋatme yaŋah ŋaiye yasme ŋai \r (Mat 9.14-17, Luk 5.33-39) \p \v 18 Ŋup ende pe, lenge jetalah tikin Jon, topoꞌe lenge jetalah titinge lenge Farisi yasme ŋai nange ka yininge wusyep topoꞌme Got. Pe lenge miyeꞌ tuweinge syeꞌ yate yisilihme Jisas na, “Detale ti jetalah tikin Jon topoꞌe jetalah titinge lenge Farisi yasme ŋai, kut jetalah nin yukur yasme ŋai?” \v 19 Jisas nungwisme wusyep na, “Yip ŋoiheryembe lenge mitiŋ ŋaiye jahilyeh yarp ŋai embere tikin dindiꞌ. Pe ka yurp pakai me ŋai lakai? Liki pakai! Miyeꞌ ŋaiye dindiꞌ uku ka orp topoꞌe tinge pe, yukur ka se yende tuꞌe liki. \v 20 Kom ŋup ende ŋaiye ka yute yambaꞌe miyeꞌ uku yenge yil yusme tinge pe, dindiꞌ ŋup uku ka yusme ŋai.” \s1 Jisas ŋanange wusyep tapimbilme me ŋaiyuwat, topoꞌe yuwor hiꞌ pinip wain \p \v 21 “Yukur miyeꞌ ende ka otombo ŋaiyuwat ŋambaran sikirp uwur el gerenge tutme map ŋaiye sai temhroŋ telei, pakai. Ŋaiye ka ende tuꞌe luku no, ka ungurhme temhroŋ ŋaiye ŋaiyuwat uku sai pe, ŋaiyuwat sikirp uku ŋaiye tatme map uku ka el la tokopoꞌ malaih pe, ka oworꞌe temhroŋ telei ende map embere. \v 22 Yukur miyeꞌ ende ka se uruꞌe pinip wain ambaran el guh yowor hiꞌ telei ŋaiye taꞌe botol, pakai. Ŋaiye ka ende tuꞌe luku pe, pinip wain ambaran ka tenenem embere pe, se ka oworꞌe yowor hiꞌ telei pe, pinip wain topoꞌe yowor hiꞌ telei ka pupwa ko. Kom ki bwore ŋaiye na uruꞌe pinip wain ambaran el guh yowor hiꞌ ambaran ŋaiye taꞌe botol.” \s1 Jisas kin Lahmborenge tikin Sabat \r (Mat 12.1-8, Luk 6.1-5) \p \v 23 \x - \xo 2.23 \xt Lo 23.25\x*Ŋup ende Sabat pe, Jisas nerŋe nal wah wit bumbe. Lenge jetalah tikin Jisas yal topoꞌe kin pe, tinge yemberehe wit esep syeꞌ de ka yono. \v 24 Pe lenge Farisi yetekeꞌe pe, tinge yaname Jisas na, “Hai! Detaꞌe lai ti lenge jetalah nin yoworꞌe wusyep erŋeme tikin Sabat?” \v 25 Pe Jisas nungwisme wusyep tinge na, “O yip si jonose wusyep me ŋaimune ŋaiye somohon Dewit ŋende, lakai? Ŋam manange ŋupe ŋaiye Dewit ŋotop lenge miyeꞌ yaŋam kin nimbot nongombe lenge no, tinge yahaiꞌe ŋai ŋaiye ka yono. \v 26 \x - \xo 2.26 \xt Wkp 24.9, 1Sam 21.1-6\x*Ŋup uku pe, Abiatar narp pris ondoh pe, Dewit nato yukoh sel tikin Got nambaꞌe kakah ŋaiye lenge pris si yember yalme Got pe, kin ŋono. Kin nangange syeꞌ nal lenge miyeꞌ yaŋam kin pe, tinge yono. Kakah uku ŋaiye lenge pris si yihyenme pe, yukur lahende mitiŋ pakaiye nase ono. Kakah uku titinge lenge pris ŋilyehme ŋaiye ka yono.” \v 27 Miꞌe pe, kin ŋana lenge na, “Got yukur ŋende miyeꞌ ŋaiye ka ungwisme ŋup Sabat, pakai. Kut kin ŋende Sabat gande ŋaiye ka ungwisme miyeꞌ. \v 28 Taꞌe luku pe, Talah tikin Miyeꞌ ki bepeteme ŋup Sabat.” \c 3 \s1 Jisas ŋende miꞌme miyeꞌ wahriꞌ epwa nato ŋup tikin Sabat \r (Mat 12.9-14, Luk 6.6-11) \p \v 1 Jisas plihe nato yukoh jahilyeh tititinge Juta pe, kin netekeꞌe miyeꞌ ŋaiye syep kin si nule bilmbil. \v 2 Pe dindiꞌ ŋup tikin Sabat lenge Farisi syeꞌ jan bep sai me kin ŋaiye ka ende miꞌme wahriꞌ epwa luku oto ŋup tikin Sabat pe, tinge ŋoiheryembe ŋaiye ka homboꞌe yiniꞌe kin. \v 3 Taꞌe luku pe, Jisas ŋaname miyeꞌ ŋaiye lupu nule luku na, “Tuhur ote gin halhale leꞌe.” \v 4 Pe Jisas ŋisilih lenge na, “Ŋaimune ki bwore ŋaiye na ende oto ŋup tikin Sabat? Ŋaiye na ende bwore ungwisme miyeꞌ ende, lakai na onombe ka ole?” Kom tinge yukur yungwisme wusyep ende, pakai. \v 5 Taꞌe luku pe, Jisas tuhwarme tinge pe, kin bep nal skumb lenge bongol. Kin ŋoih mane ŋaiye ŋoihmbwaip tinge pupwa bongol. Taꞌe luku pe, Jisas ŋaname miyeꞌ ŋaiye syep lupu nule luku na, “Te kite syep nin el sokolohe!” Miyeꞌ uku kite syep kin pe, syep kin plihe nal bwore bwarme. \v 6 O lenge Farisi yetekeꞌe luku pe, tinge tahar yasme yukoh jahilyeh pe, tinge yul yal jahilyeh topoꞌe lenge Juta ŋaiye ŋimei tikin miyeꞌ ondoh Herot. Taꞌe luku pe, tinge yahaiꞌe yaŋah ŋaiye ka yonombe Jisas. \s1 Miyeꞌ tuweinge wula jande Jisas \r (Luk 6.17-19) \p \v 7-8 Jisas nenge lenge jetalah kin jah pinip umun Galili. Kom lenge miyeꞌ tuweinge wula wula nal distrik Galili, Judia, Jerusalem, Idumea, Tair, Saidon topoꞌe miyeꞌ tuweinge nal mih umbur Jordan, yisande wah ŋaiye Jisas ŋende pe, tinge yasme moi tinge yatme kin. \v 9 \x - \xo 3.9 \xt Mak 4.1, Luk 5.1-3\x*Taꞌe luku pe, Jisas ŋana lenge jetalah kin na, “Yi yambaꞌe loumbil pinip ende yenge me ŋam yut. Detale, lenge mitiŋ wondoh embere leꞌe yate tupuꞌ tupuꞌ jan sehei me ŋam.” \v 10 Kin ginyenme wahriꞌ epwa lenge mitiŋ wula wula pe, lenge mitiŋ wula ŋaiye wahriꞌ epwa sai me tinge titingirh titingirh yale yat nange ka yusuwaꞌe kin. \v 11 Taꞌe luku pe, ŋupe ŋaiye lenge mitiŋ ŋaiye yipihinge pupwa jahyanahme tinge yetekeꞌe Jisas pe, tinge yisarꞌe ŋihip mbep me kin pe, tinge yas yas yanange na, “Poi sisyeme nin, nin Talah tikin Got.” \v 12 Kom Jisas ŋindindirme tinge bongol na, “Prepwan ŋaiye pa yininge yember ŋam yil halhale nange ŋam Talah tikin Got.” \s1 Jisas nalaŋatme aposel 12 \r (Mat 10.1-4, Luk 6.12-16) \p \v 13 Miꞌe pe, Jisas nanah hwate. Kin nala alaŋatme miyeꞌ syeꞌ ŋaiye ka yurp yotop kin pe, kin gal lenge miyeꞌ uku yatme kin. \v 14 Pe kin ŋana lenge na, “Ŋam malaŋatme yip aposel ŋam ŋaiye yip pa yurp topoꞌe ŋam. Topoꞌe ma member yip milꞌe milꞌe nange pa yininge yalaŋatme wusyep tikin Got. \v 15 Pe se ma yul yip bongol ŋaiye pa jinyeme yipihinge pupwa topoꞌe.” \li1 \v 16 Pe leꞌe aposel 12 tikin ŋaiye kin nalaŋat me, Saimon. Jisas naŋaꞌe naŋ umburꞌe kin Pita. \li1 \v 17 Jisas nangange naŋ Boanerges nalme Jems hindi toꞌ kin Jon, talah tikin Sebedi. Naŋ tehei Boanerges taꞌe leꞌe, ‘lahmiyeꞌ tikin dululul’. \li1 \v 18 Andru, Filip, Bartolomyu, Matyu, Tomas, Jems, talah tikin Alpius, \li1 pe Tadius, Saimon Selot\f + \fr 3.18 \ft Naŋ tehei selot taꞌe leꞌe, lenge miyeꞌ selot tinge yende wah bongol ŋaiye ka yende wachaihme gavman Rom.\f* \li1 \v 19 topoꞌe Judas Iskariot, miyeꞌ ŋaiye nember Jisas nal syep lenge wachaih. \s1 Jisas topoꞌe yipihinge pupwa Belsebul \r (Mat 12.24-32, Luk 11.14-23, 12.10) \p \v 20 Jisas nato yukoh kin, kom lenge miyeꞌ tuweinge wula wula yate jan yoyorꞌme kin pe, tangarmbe sekete. Pe kin ŋotop lenge jetalah kin yukur tatame ka yono ŋai, pakai. \v 21 Lenge miyeꞌ tuweinge syeꞌ yaname kin nange kin ŋende kwote. Pe ŋupe ŋaiye lenge bamtihei kin yasande taꞌe luku pe, tinge yat ŋaiye ka yambaꞌe kin. \p \v 22 \x - \xo 3.22 \xt Mat 9.34, 10.25\x*O lenge jetmam tikin wusyep erŋeme si yase Jerusalem jah yat pe, tinge yanange taꞌe leꞌe, “Belsebul, kin narp Jisas. Pe kin nungwisme Jisas ŋaiye ŋinyenme lenge yipihinge pupwa. Belsebul, kin miyeꞌ ondoh lenge yipihinge pupwa.” \v 23 Taꞌe luku pe, Jisas gal lenge miyeꞌ uku yatme kin pe, kin ŋana lenge wusyep tapimbilme na, “Satan ka ginyenme kitikin tuꞌe la? Pakai. \v 24 Wusyep taꞌe leꞌe, ŋaiye moi esep ilyeh ka teketenge yile yut tititinge no, ka yoworꞌe hoime jusi bumbumbe pe, yukur ka se bongol, pakai. \v 25 Topoꞌe ŋaiye bamtihei ilyeh ka yoworꞌe hoime no, ka yurmbe pe, yukur ka se bongol, pakai. \v 26 Taꞌe luku pe, ŋaiye miyeꞌ pupwa Satan ka teketenge oworꞌe top lenge bamtihei kitikin no, ka ongomb lenge pe, bamtihei uku kin ka oworꞌe tongonose pe, bongol kin ka miꞌe ko! \v 27 Bwore mise, yukur tatame ŋaiye miyeꞌ ende ka oworꞌe yukoh miyeꞌ bongol no, ka ambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe kin, pakai. Kut ŋendehei ka upwaiꞌe ŋihip syep kin yer ti, ka si el oto ambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe kin. \v 28 Ŋaimune ŋaiye ŋam mana yip pe, kin bwore mise. Pupwa ŋaiye sai ŋoihmbwaip miyeꞌ, topoꞌe wusyep hiꞌe ŋaiye yip miyeꞌ tuweinge yanange pe, Got se ka ongohe. \v 29 \x - \xo 3.29 \xt Luk 12.10\x*Kom Got yukur ka ongohe pupwa lahmende ŋaiye ka ininge wusyep hiꞌe elme Yohe Yirise, pakai. Pupwa luku ka si nye nyermbe.” \v 30 Tehei ŋaiye Jisas ŋanange wusyep uku pe, lenge mitiŋ syeꞌ yanange nange yipihinge pupwa si gahanahme kin. \s1 Mam Jisas topoꞌe lenge toꞌ yuwon kin \r (Mat 12.46-50, Luk 8.19-21) \p \v 31 Mam kin Jisas topoꞌe lenge toꞌ yuwon kin yate jan wicherꞌ pe, tinge yember wusyep yalme kin ŋaiye ka ote tus etekeꞌe tinge. \v 32 O lenge mitiŋ wula wula tinge yarp yoyorꞌme kin pe, tinge yaname kin na, “Mam topoꞌe toꞌ yuwon nin jan tas wicherꞌ. Tinge yisande ŋaiye ka yetekeꞌ nin.” \v 33 Jisas nungwisme wusyep tinge na, “Mam ŋam lahmende? Topoꞌe toꞌ yuwon ŋam lahmende?” \v 34 Kin bep nal lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yarp yoyorꞌme kin pe, kin ŋana lenge na, “Yetekeꞌ lenge miyeꞌ tuweinge leꞌe. Leꞌe lenge mam ŋam topoꞌ lenge toꞌ yuwon ŋam. \v 35 Lahmende ŋaiye ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe gande ŋoihmbwaip Got pe, tinge mam ŋam, topoꞌe toꞌ yuwon ŋam, topoꞌe mihyen ŋam.” \c 4 \s1 Miyeꞌ ende nangalai ŋaisep nal wah \r (Mat 13.1-9, Luk 8.4-8) \p \v 1 \x - \xo 4.1 \xt Luk 5.1-3\x*Ŋup ende Jisas narp nal pinip umun tikih pe, kin ŋana lenge wusyep. Kom lenge miyeꞌ tuweinge wula wula sekete jahilyeh yoyorꞌme kin pe, kin plai nanah narp loumbil pinip. Loumbil uku tahaiꞌ nal pinip umun sehei me tikih, kut lenge miyeꞌ tuweinge yarp kekep sehei me pinip. \v 2 Pe kin niche wusyep sekete ŋana lenge wusyep tapimbilme. Kin ŋanange na, \v 3 “Yisyunde! Miyeꞌ ende nal wah ŋaiye ka angalai ŋaisep. \v 4 Kin nangalai nal pe, ŋaisep syeꞌ gah nal ŋahwikin pe, lenge ŋinjet yono. \v 5 Ŋaisep syeꞌ gah nal kekep ŋaiye yukur nangah nal ŋaiye ŋeser sai. Taꞌe luku pe, hwihwai ŋai esep uku ki gere nanah. \v 6 Kom ŋupe ŋaiye ŋau ŋoworꞌe nihe gah pe, kin ŋataiꞌ. Detale, kekep ŋom pakai pe, nam kin yukur bongol. \v 7 Ŋaisep syeꞌ gah nal ŋaiye mwah senge sai pe, kin gere ŋanah, kom mwah senge luku gere nah topoꞌe pe, kin nare tatme supule. Taꞌe luku pe, ŋaisep yukur teŋei. \v 8 Kom ŋaisep syeꞌ gah nal kekep bwore. Pe ŋesep uku gere nah embere pe, syeꞌ ki teŋei esep 30, syeꞌ ki teŋei esep 60. O syeꞌ ki teŋei esep 100.” \v 9 Pe kin ŋana lenge na, “Lahmende ŋasande ŋaiye ka sisyeme wusyep tehei pe, yember mungwim bworerme pe, pa yisyunde.” \s1 Detaꞌe lai ti Jisas ŋanange wusyep lalme nal wusyep tapimbilme \r (Mat 13.10-17, Luk 8.9-10) \p \v 10 Ŋupe ŋaiye Jisas ilyeh narp topoꞌe aposel 12 kitikin, topoꞌe lenge miyeꞌ syeꞌ ŋaiye yarp yotop kin pe, tinge yisilihme kin wusyep tehei wusyep tapimbilme luku ŋaiye kin ŋanange. \v 11 Kin ŋana lenge na, “Got kin nungwisme yip ŋaiye pa sisyeme wusyep tehei ŋaiye wusyep tase lemame tikin Got. Kom lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yarp tas wicherꞌ pe, tinge jinjame tehei kin. \q1 \v 12 \x - \xo 4.12 \xt Ais 6.9-10\x*Taꞌe luku pe, ka yetekeꞌe topoꞌe ka yisyunde wusyep tapimbilme. \q1 Kom yukur ka sisyeme tehei kin. \q1 Ŋaiye ka sisyeme wusyep tehei pe, \q1 ka yimbilme ŋoihmbwaip yilme Got \q1 ŋaiye ka ongohe ŋoihmbwaip pupwa tinge.” \s1 Wusyep tehei tikin wusyep tapimbilme tikin ŋaisep \r (Mat 13.18-23, Luk 8.11-15) \p \v 13 Pe Jisas ŋana lenge na, “Ŋaiye yip yukur sisyeme wusyep tehei ŋaiye wusyep tapimbilme luku pe, pa se sisyeme tehei ŋaiye wusyep tapimbilme syeꞌ tuꞌe la? \v 14 Ŋaisep uku ŋaiye miyeꞌ nangalai pe, luku wusyep tikin Got. \v 15 Miyeꞌ tuweinge syeꞌ tinge taꞌe ŋaisep ŋaiye gah nal ŋahwikin. Tinge yisande wusyep, kom Satan nate nongohe wusyep ŋaiye tahaiꞌ ŋoihmbwaip tinge. \v 16 Miyeꞌ tuweinge syeꞌ, tinge taꞌe ŋaisep ŋaiye gah kekep ŋaiye ŋeser sai. Ŋupe ŋaiye tinge yisande wusyep pe, tinge yambaꞌe hihwaiye pe, tinge hriphrip me wusyep uku. \v 17 Kom bilip tinge yukur bongol. Pe ŋupe ŋaiye tinge yambaꞌe mane o, ŋondolꞌme natme tinge pe, tinge yasme ŋoihmbwaip bwore tinge luku ŋaiye teŋeime Got pe, tinge tambe. \v 18 Miyeꞌ tuweinge syeꞌ tinge taꞌe ŋaisep ŋaiye gah nal kekep ŋaiye mwah senge gere sai. Tinge yisande wusyep, kom \v 19 tinge ŋoiheryembe wula wula sekete me ŋaiꞌe ŋaiꞌe kekep. Wuhyau homboꞌe yeh lenge pe, tinge ŋoiheryembe nange ka yambaꞌe wuhyau wula wula pe, ka hriphrip. Tinge plaime ŋaiꞌe ŋaiꞌe wula wula. Ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku nupwaiꞌe yaŋah ŋaiye wusyep tikin Got pe, ŋaisep yukur teŋei, pakai. \v 20 Kom miyeꞌ tuweinge syeꞌ tinge taꞌe ŋaisep ŋaiye gah nal kekep bwore. Tinge yisande wusyep tikin Got bworere pe, tinge jande. Ŋesep ki gere nah embere pe, ki teŋei esep. Ŋaisep syeꞌ teŋei sep 30, syeꞌ teŋei 60, topoꞌe syeꞌ teŋei 100.” \s1 Nih ka riri aŋarꞌe tikir halhale \r (Luk 8.16-18) \p \v 21 \x - \xo 4.21 \xt Mat 5.15, Luk 11.33\x*Pe kin nisilih lenge na, “Nih lam ŋaiye poi meŋelꞌe pe, poi minise ma moto luh tuweihe lakai poi mambaꞌe marp ende maparase yirise kin? Pakai! Poi member yirise kin mal halhale ŋaiye yirise kin ka riri aŋarꞌe elꞌe elꞌe. \v 22 \x - \xo 4.22 \xt Mat 10.26, Luk 12.2\x*Taꞌe luku pe, ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye sai tase, topoꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye lenge mitiŋ yinise pe, mindemboi ka se tus halhale. \v 23 Lahmende ŋaiye mungwim sai pe, yember mungwim bworerme pe, pa yisyunde wusyep eꞌe.” \v 24 \x - \xo 4.24 \xt Mat 7.2, Luk 6.38\x*Pe kin ŋana lenge taꞌe leꞌe, “Yisyunde wusyep bworerme no, pa junde! Ŋaiye yip pa yiyarꞌe wusyep tehei ŋam bworere pe, Got ka ende sande tekeꞌe yip ka embere enge el. \v 25 \x - \xo 4.25 \xt Mat 13.12, 25.29, Luk 19.26\x*Lahmende ŋaiye si sisyeme wusyep tehei embere no, tinge jande pe, Got ka angange syeꞌ topoꞌe. Kom lahmende ŋaiye yukur sisyeme wusyep sikirp ŋaiye Got nangang lenge no, tinge jande pe, Got ka ongohe wusyep sikirp ŋaiye tinge si yambaꞌe.” \s1 Wusyep tapimbilme ŋaisep \p \v 26 Jisas ŋana lenge wusyep rop ende na, “Lemame tikin Got kin taꞌe leꞌe. Miyeꞌ ende nangalai ŋaisep na gah kekep. \v 27 Nye nyermbe ŋupe ŋau ŋaiye miyeꞌ nate posoh no, ki tahar nalꞌe nalꞌe. Kom miyeꞌ uku yukur sisyeme ŋai uku ŋaiye ki gere ŋanah embere taꞌe lai. \v 28 Kekep tikin ŋende ŋai uku gere ŋanah ŋembere ti, ki teŋei ŋaisep. Ŋendehei ŋaiye ki gere pe, meneiꞌ kin pwar nat. Miꞌe pe, ŋorope topoꞌe tup. Ŋupe ŋaiye ki gere ŋanah na ŋembere pe, ki kur pe, ki teŋei ŋesep. \v 29 \x - \xo 4.29 \xt Jol 3.13\x*Ŋupe ŋaiye ŋaisep uku si gwinim pe, miyeꞌ uku nate ŋotombo ŋai uku.” \s1 Wusyep tapimbilme ŋaisep mastet \p \v 30 Jisas plihe ŋanange na, “Lemame tikin Got kin taꞌe la ŋai? Ma mini yip wusyep tapimbilme ŋaiye ka asamb yip tehei kin. \v 31 Lemame tikin Got kin taꞌe ŋaisep ende mastet. Ŋaisep mastet kin malaih supule. \v 32 Kom ŋupe ŋaiye kin gere ŋanah ŋembere pe, lou lombo kin kite nember nalꞌe nalꞌe pe, kin nusungurhme kapenih lalme. Lou lombo luku, kin ŋende misinge tatme ŋinjet ŋaiye tinge juhurꞌe hwap no, tinge ya yoto.” \v 33 Taꞌe luku pe, Jisas ŋanange wusyep tapimbilme wula tatame wutuꞌ sande tekeꞌe tinge ŋaiye ka sisyeme. \v 34 Ŋupe ŋaiye ki ŋana lenge wusyep pe, kin ŋana lenge wusyep tapimbilme ilyehme. Kom ŋupe ŋaiye kin ŋotop lenge jetalah kin ŋilyehme pe, kin nisimbile wusyep tehei ŋana lenge. \s1 Jisas ŋanange wusyep nalme yohe topoꞌe pinip umun ka bliye si \r (Mat 8.23-27, Luk 8.22-25) \p \v 35 Dindiꞌ yungwiris ŋup uku pe, Jisas ŋana lenge jetalah kin na, “Ya mil pinip umun tikih mil umbur.” \v 36 Pe tinge yasme miyeꞌ tuweinge wula wula ko, tinge ya yanah loumbil pinip ŋaiye Jisas narp pe, tinge yal. O lenge mitiŋ syeꞌ ŋaiye yarp pinip umun tikih uku plihe plai yanah loumbil pinip tinge pe, tinge jande kin yal. \v 37 Dindiꞌ ŋup uku pe, yohe embere embere tahar pe, pinip ki turuꞌ ŋoto loumbil pinip pe, kin de ka paparar. \v 38 Kut Jisas nikil ŋondoh nanah pilo pe, si nate posoh nal teket loumbil pinip. Taꞌe luku pe, lenge jetalah kitikin yahraꞌe kin pe, tinge yaname na, “Jetmam, sihei ya talai. Detaꞌe lai, ni ŋoiheryembe poi lakai?” \v 39 Jisas tahar pe, kin ŋindindirme yohe topoꞌe pinip ŋanange na, “Sikei no! Ni miꞌe no!” Taꞌe luku pe, yohe nule, topoꞌe pinip umun plihe bliye sai. \v 40 Pe kin ŋana lenge jetalah kin na, “Detaꞌe lai ti yip hiꞌjarnge? Ŋoihmbwaip yip teŋeime ŋam bongol lakai?” \v 41 Pe tinge gunguru plai pe, tinge yisilih yale yat na, “Kin miyeꞌ mune liki? Kin ŋanange wusyep pe, yohe topoꞌe pinip umun yasande wusyep kin.” \c 5 \s1 Jisas ginyenme yipihinge pupwa me miyeꞌ ende \r (Mat 8.28-34, Luk 8.26-39) \p \v 1 Jisas top lenge jetalah kin yate jere yal pinip umun Galili nal umbur ŋaiye kekep lenge Gerasa. \v 2 Pe Jisas tahar nase loumbil pinip nat pe, kin ŋetekeꞌe miyeꞌ ende ŋaiye nye nyermbe kin narp ŋeser map pe, kin nata etekeꞌe Jisas. Miyeꞌ uku yipihinge pupwa si gahanahme kin. \v 3-4 Somohon tinge yupwaiꞌe ŋihip syep kin ni wula wula, kom kin pupwa bongol sekete pe, kin girngir merkinip topoꞌe ŋasarꞌe ain ŋaiye tinge si yupwaiꞌe ŋihip syep kin. Yukur tatame ŋaiye miyeꞌ ende ka orpe kin no, ka enge merkinip upwaiꞌe kin, pakai. Taꞌe luku pe, miyeꞌ uku tase narp ŋeheh nal ŋeser map ŋilyehme. \v 5 Ŋupe ŋau kin narp ŋeser map, topoꞌe kin narp nanah hwate pe, kin nas nas, topoꞌe kin nenge ŋeser ŋotombo wahriꞌ kin. \p \v 6 Miyeꞌ uku ŋetekeꞌe Jisas ŋaiye nat wohe pe, ki gertenge nate tambe gah ŋihip Jisas. \v 7-8 Jisas ŋaname kin na, “Yipihinge pupwa tus upwaihme miyeꞌ iki!” Kom miyeꞌ uku tambah nal hlaꞌ ŋaname Jisas na, “Jisas, Talah tikin Got Nanah Hlaꞌ, nin nasande na ende ŋam tuꞌe lai? Ŋam manange nato naŋ tikin Got, yukur na pule nihe syohe.” \v 9 Pe Jisas ŋisilihme kin na, “Naŋ nin lahmende?” Pe miyeꞌ uku nungwisme na, “Naŋ ŋam Ami. Ki taꞌe leꞌe, poi yipihinge wula wula sekete.” \v 10 Pe kin ŋisilihme Jisas bongol ŋaiye yukur ka ginyenme lenge yipihinge pupwa no, ka yi tus yusme moi uku, na pakai. \p \v 11 O hroꞌ wula wula sekete taꞌe ŋaiye 2,000 yono ŋai jan ya yanah hwate sehei me luh uku. \v 12 Pe lenge yipihinge pupwa luku yisilihme Jisas na, “Ember poi ya mi moto lenge hroꞌ uku.” \v 13 Taꞌe luku pe, Jisas ginyenme lenge yipihinge pupwa tas yasme miyeꞌ uku pe, tinge ya yoto lenge hroꞌ uku dindiꞌ me. Pe lenge hroꞌ lalme luku jertetenge susungurh ya jah hwate ya jah pinip umun pe, tinge yonoꞌe pinip pe, tinge yule. \p \v 14 Lenge miyeꞌ ŋaiye yembepeteme lenge hroꞌ uku jarnge yal moiye moiye pe, tinge yana lenge miyeꞌ tuweinge jande ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye tinge si yetekeꞌe. Taꞌe luku pe, lenge mitiŋ yate yetekeꞌe ŋai uku jah hiꞌ. \v 15 Tinge yatme Jisas pe, tinge yetekeꞌe miyeꞌ ŋaiye sekeime yipihinge pupwa yarp kin. Kom miyeꞌ uku kin dendeꞌ temhroŋ pe, ŋoihmbwaip kin si bwore. Taꞌe luku pe, tinge hiꞌjarnge ŋembere sekete. \v 16 Lahmende ŋaiye yetekeꞌe ŋai uku pe, tinge plihe ya yana lenge miyeꞌ tuweinge syeꞌ me ŋaimune ŋaiye si ŋende me miyeꞌ uku ŋaiye yipihinge pupwa si narp kin topoꞌe lenge hroꞌ. \v 17 Pe tinge yisilih yisilihme Jisas ŋaiye ka tuhur el upwaihme moi tinge. \p \v 18 Sehei ŋaiye Jisas nala el unuh loumbil pinip pe, miyeꞌ ŋaiye somohon yipihinge pupwa yarp kin nate ŋisilihme Jisas na, “Iyai ŋam, ŋam da mil topoꞌe nin.” \v 19 Kom Jisas ŋaname kin na, “Pakai! Na plihe el lenge wim ilyeh nin. Na el ini lenge ŋaimune ŋaiye Lahmborenge si ŋoihginirme nin no, kin ŋende me nin.” \v 20 Taꞌe luku pe, miyeꞌ uku nasme Jisas pe, kin nato Dekapolis distrik pe, kin ŋana lenge ŋaimune ŋaiye Jisas si ŋende me kin. Taꞌe luku pe, lenge mitiŋ lalme ŋaiye yisande wusyep uku pe, tinge gunguru plai. \s1 Talah tuwei Jairus topoꞌe tuwei ŋaiye wende wahriꞌ epwa wundehei \r (Mat 9.18-26, Luk 8.40-56) \p \v 21 Jisas plihe nerŋe nal pinip umun nal pe, kin nal narp pinip umun tikih pe, mitiŋ wula wula yate yarp yonyorꞌme kin. \v 22 Miyeꞌ ende ŋaiye ŋembepeteme yukoh jahilyeh lenge Juta pe, naŋ kin Jairus. Kin topoꞌe nat ŋaiye ka etekeꞌe Jisas pe, kin tambe na gah ŋanar ŋihip Jisas. \v 23 Pe kin ŋututusme Jisas ŋanange marnge na, “Talah tuwei malaih ŋam da wule. Iyai, ote ikil syep nin el unuh ti pe, ta plihe bwore.” \v 24 Taꞌe pe, Jisas tahar nal topoꞌe kin pe, mitiŋ wula wula tahar dirndir yal topoꞌe Jisas pe, tinge jan burmbur yonyorꞌme kin. \p \v 25 Pe tinge mwande yal pe, tuwei ende ŋaiye wahriꞌ epwa wundehei ti, ki sai tatame wahtaip 12 watme Jisas. \v 26 Ti wiche wuhyau ti lalme walme lenge dokta ŋaiye ka yungwisme ti no, ta tuhur bwore. Kom pakai supule. Wahriꞌ epwa ti luku ki ŋende ŋembere supule. \v 27 Somohon ti wasande wusyep me Jisas pe, ti tahar wat. Ti gwande Jisas wotop lenge mitiŋ yat pe, ti wusuwaꞌe temhroŋ kin.\fig Tuwei wusuwaꞌe temhroŋ Jisas|src="LB00310B.tif" size="span" ref="5.27" \fig* \v 28 Ti ŋoihweryembe na, “Ŋaiye ma mil musuwaꞌe temhroŋ syum kin pe, ŋam se ma bwore.” \v 29 Taꞌe luku pe, ti wal wusuwaꞌe temhroŋ kin pe, nilyehe sai wahriꞌ epwa ti miꞌe pe, ti warp bwore. Pe ti sisyeme na, pupwa ti miꞌe ko. \p \v 30 O Jisas gan nato bumbe mitiŋ wula wula sekete pe, kin ŋasande ŋaiye bongol si nasme kin pe, kin bunjenge ŋisilih na, “Lahmende ŋusuwaꞌe temhroŋ ŋam?” \v 31 Pe lenge jetalah kin plihe yungwisme wusyep kin na, “Etekeꞌe mitiŋ wula wula sekete jan yonyorꞌme nin eꞌe. Te isilih na, lahmende narpe temhroŋ nin tale?” \v 32 Kom Jisas te bep osoko nalꞌe nalꞌe de ka etekeꞌe lahmende ŋaiye ŋende luku. \v 33 Tuwei uku si sisyeme ŋaimune ŋaiye si ŋende me ti pe, ti hiꞌgwarnge supule pe, ti wate tumbuhuroroꞌe wal ŋihip Jisas pe, ti waname mise gwande ŋaimune ŋaiye si ŋende me ti. \v 34 Jisas ŋaname na, “Amai ŋam, ŋoihmbwaip nin ŋaiye teŋeime ŋam pe, kin si ŋende miꞌme wahriꞌ epwa nin. Nin el topoꞌe ŋoihmbwaip ŋumwaiye. Wahriꞌ epwa nin si miꞌe.” \p \v 35 Ŋupe ŋaiye Jisas ŋanange taꞌe luku pe, mitiŋ syeꞌ yenge wusyep yase yukoh Jairus yat. Tinge yaname Jairus na, “Lahtuwei nin si wule. Prepwan ŋaiye na aŋaꞌe wah nihe elme jetmam.” \v 36 Jisas ŋasande wusyep ŋaiye tinge yanange pe, kin ŋaname Jairus na, “Na hiꞌgirnge, na pakai. Ŋoihmbwaip nin ka teŋeime Got bongol.” \v 37 Taꞌe luku pe, kin yukur ŋasande ŋaiye lenge mitiŋ lalme ka yotop kin yil. O Pita, Jems pe tatai kin Jon, tinge ŋilyehme yal topoꞌe kin. \v 38 Tinge ya jere yukoh Jairus pe, Jisas ŋetekeꞌe ŋaiye tinge yale yat, topoꞌe tinge hruhru yilil. \v 39 Kin nato yukoh pe, kin ŋana lenge na, “Detale ti yip yende taꞌe liki? Yip hruhru yilil me ŋaimune? Talah iki yukur wule. Ti wate posoh eꞌe.” \v 40 Tinge yesenetme wusyep kin. Kom kin ginyenme lenge mitiŋ lalme yate tas wicherꞌ, kut kin nambaꞌe yai mam talah topoꞌe jetalah kin hun pe, tinge yal yoto luh ŋaiye talah wate. \v 41 Kin narpe syep ti pe, kin nenge wusyep ŋimeser tititinge ŋanange na, “Talita kum!” Wusyep tehei taꞌe leꞌe, ‘Lahtuwei malaih, ŋam mana nin, ni tuhur!’ \v 42 Nilyehe sai ti tahar gwan hlaꞌ pe, ti wale wat. Lahtuwei uku wahtaip ti 12. Tinge yetekeꞌe luku pe, tinge ŋoiheryembe wula wula. \v 43 Kom Jisas ŋana lenge wusyep erŋeme bongol nange yukur ka si yi yini lenge mitiŋ syeꞌ, na pakai. Miꞌe pe, kin ŋana lenge na, “Yaŋaꞌe ŋai syeꞌ ta wono!” \c 6 \s1 Lenge Nasaret yaŋaꞌe teket me Jisas \r (Mat 13.53-58, Luk 4.16-30) \p \v 1 Jisas nasme moi uku pe, kin nenge lenge jetalah kin yal moi jeheinge kin. \v 2 Ŋup tikin Sabat nat pe, kin nato yukoh jahilyeh tinge pe, kin nalaŋatme wusyep. Taꞌe luku pe, miyeꞌ wula sekete ŋaiye yisande wusyep kin pe, tinge gunguru plai. Tinge yisilih yale yat na, “Miyeꞌ iki kin nambaꞌe wusyep uku ŋanara? Lahmende naŋaꞌe sande tekeꞌe me kin, topoꞌe lahmende naŋaꞌe kin bongol ŋaiye ki ŋende mirakel?” \v 3 Tinge ŋoiheryembe nange kin miyeꞌ pakaiye pe, tinge ŋoihmbwaip pupwa me kin pe, tinge yanange na, “Kin miyeꞌ ŋaiye ŋende yukoh? Pe kin talah titi Maria topoꞌe kin tatai titinge Jems, Josep, Judas, Saimon. Topoꞌe lenge mihyen kin yarp eꞌe.” \v 4 \x - \xo 6.4 \xt Jon 4.44\x*Kom Jisas ŋana lenge na, “Nal moiye moiye lalme pe, tinge hriphrip me profet tikin Got, kut ŋoto moi jeheinge kitikin pe, wim ilyeh topoꞌe bamtihei kin jarnge kin.” \v 5 Taꞌe luku pe, kin yukur tatame ŋaiye ka ende wah bongol el oto moi uku. Kut se ka ikil syep e unuh lenge mitiŋ syeꞌ ŋaiye yende wahriꞌ epwa pe, ende miꞌme wahriꞌ epwa tinge. \v 6 Jisas gunguru plai ŋaiye ŋoihmbwaip tinge yukur teŋeime kin. Pe kin nasme moi uku. Pe kin nato lenge moi syeꞌ ŋanange nalaŋatme wusyep Got. \s1 Jisas nember lenge jetalah kin yal \r (Mat 10.5-15, Luk 9.1-6) \p \v 7 Kin galme jetalah 12 kin yat pe, kin nember lenge miyeꞌ hoi hoi yal ŋaiye ka yininge wusyep. Pe kin nangange lenge bongol nange ka yil jinyenme lenge yipihinge pupwa. \v 8 Kin ŋana lenge na, “Yukur pa yenge ŋainde me syep. Yip pa yenge lou yap ŋaiye pa tuse ŋilyehme. Kut ŋaiꞌe ŋaiꞌe taꞌe wuhyau, tem topoꞌe ŋai syeꞌ pe, ka inir. \v 9 Bwore ŋaiye pa juh ŋihip hiꞌ, kut pa juh temhroŋ hoi, na pakai.” \v 10 Pe kin plihe ŋana lenge na, “Ŋupe ŋaiye pa yi jere moi ende no, pa yi yoto yukoh ende pe, yurp yukoh ilyeh uku yi tutume ŋaiye pa yusme moi uku. \v 11 \x - \xo 6.11 \xt Luk 10.4-11, Apo 13.51\x*Ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge moi syeꞌ ka jirnge yip, topoꞌe yukur tinge yisande wusyep yip ŋaiye yanange pe, pa yisaꞌ ŋihip tembele ŋihip yip ti, pa yil yusme moi uku. Pe luku ka asamb lenge nange tinge si yende pupwa.” \v 12 Taꞌe luku pe, lenge jetalah kin yal pe, tinge yiche wusyep ŋaiye mitiŋ lalme ka yimbilme ŋoihmbwaip. \v 13 \x - \xo 6.13 \xt Jms 5.14\x*Tinge jinyenme yipihinge pupwa, topoꞌe tinge yuruꞌe pinip winyeꞌ yanah ŋondoh lenge mitiŋ ŋaiye yambaꞌe wahriꞌ epwa pe, tinge plihe tahar bwore. \s1 Nule Jon tikin Baptais \r (Mat 14.1-12, Luk 3.19-20, 9.7-9) \p \v 14 \x - \xo 6.14 \xt Mat 16.14, Mak 8.28, Luk 9.19\x*Kiŋ Herot ŋasande wusyep ŋaiye tinge yanange me Jisas. Detale, miyeꞌ tuweinge nalꞌe nalꞌe yanange wusyep me kin. Pe mitiŋ syeꞌ ŋoiheryembe nange Jon Baptais si plihe tahar. Pe luku tehei ŋaiye Jisas ŋende mirakel. \v 15 O syeꞌ, tinge ŋoiheryembe nange Jisas kin Elaija, kut syeꞌ ŋoiheryembe nange Jisas kin profet ende ŋahilyeh taꞌe lenge profet ŋaiye somoho somohonme yarp. \v 16 Ŋupe ŋaiye Herot ŋasande pe, ki ŋanange na, “O Jon, ŋam si motombo wonge kin, kom ki plihe tahar narp lakai?” \p \v 17 \x - \xo 6.17 \xt Luk 3.19-20\x*Herot somohon si nangange wusyep bongol nal lenge kokorohtup kin nange tinge ka yurpe Jon yember yil mwahupwaiꞌe. Tehei ŋaiye ki ŋende pe, somohon kin nenge Herodias, ŋaiye ti teter tuwei toꞌ kin Filip. \v 18 Nye nyermbe Jon ŋaname Herot nange kin ŋende pupwa supule ŋaiye ki nenge tuwei toꞌ kin. \v 19 O Herodias ti ŋoih pupwa supulme Jon pe, ti wasande ŋaiye Jon ka ole pe, ti wekepe nihe yaŋah ŋaiye ta wonombe ka ole, kom ti yukur tatame. \v 20 Detale, Herot kin hiꞌ garnge me Jon. Kin sisyeme nange Jon kin miyeꞌ bwore bwarme supule. Taꞌe luku pe, kin ŋembepteme Jon bworerme pe, yukur kin nasme tinge ŋaiye ka yonombe Jon, pakai. Herot kin hriphrip ŋaiye ki ŋasande wusyep Jon, kom kin ŋoiheryembe wula wula sekete. \p \v 21 Kom Herodias wahaiꞌe yaŋah ŋaiye ta wonombe Jon ka ole. Dindiꞌ ŋup uku pe, Herot ŋoiheryembe ŋupe ŋaiye somohon mam kin waraꞌe kin pe, kin ŋende ŋai ŋembere. Lenge miyeꞌ embep syeꞌ gavman, topoꞌe lenge miyeꞌ ondoh lenge kokorohtup, topoꞌe lenge miyeꞌ embep syeꞌ Galili yate jahilyeh hriphrip yotop kin. \v 22 Tinge yarp yono ŋai yarp pe, lahtuwei titi Herodias ti wiche ŋihip, wukulꞌme wahriꞌ ti pe, Herot topoꞌe lenge miyeꞌ uku hriphrip me ti embere sekete. Pe kiŋ ŋaname lahtuwei titi Herodias na, “Ŋaimune ŋaiye na usyunde no, na isilih ŋam pe, se ma yule.” \v 23 Taꞌe luku pe, Herot kin nupwaiꞌe wusyep topoꞌe ti na, “Amai ŋam iki, ŋaimune ŋaiye na isilih ŋam pe, liki si ma yule. Ma moworꞌe moi ŋam lalme leꞌe ŋaiye ŋam bepeteme leꞌe guh bumbumbe pe, se ma yule syeꞌ ŋaiye nin ŋasande.” \v 24 Miꞌe pe, ti tas wal pe, ti wisilihme mam ti na, “Ni ŋasande ma misilihme Herot me ŋaimune?” Mam ti waname na, “Na inime na, nin ŋasande ŋondoh Jon.” \v 25 Nilyehe sai ti wa woto wa wetekeꞌe Herot pe, ti waname taꞌe leꞌe na, “Ŋam masande tukwini na otombo ŋondoh Jon pe, na ikil tikir unuh yukoh ŋai pe, na ote pul.” \p \v 26 Herot kin ŋoihmbwaip mane sekete, kom yukur tatame ŋaiye ka ininge pakai me wusyep ti. Detale, kin si nupwaiꞌe wusyep bongol topoꞌe ti gah halhale pe, lenge ŋimei kin ŋaiye si yate jahilyeh yisande wusyep uku. \v 27 Taꞌe luku pe, hihwai kin nember kokorohtup ende ŋaiye ka el la otombo wonge Jon no, ka enge ŋondoh kin ot. Miyeꞌ uku nal mwahupwaiꞌe pe, kin ŋotombo wonge Jon. \v 28 Miꞌe pe, kin nikil tikir ŋanah yukoh ŋai nenge nate naŋaꞌe ti pe, ti wenge wal waŋaꞌe mam ti. \v 29 Ŋupe ŋaiye lenge jetalah tikin Jon yisande wusyep ŋaiye Herot ŋende pe, tinge yate yambaꞌe wahriꞌ Jon yenge ya yinise jah ŋeheh. \s1 Jisas nangange ŋai me lenge miyeꞌ 5.000 \r (Mat 14.13-21, Luk 9.10-17, Jon 6.1-13) \p \v 30 Lenge aposel tikin Jisas plihe yate jahilyeh pe, tinge yaname Jisas jande wah ŋaiye tinge si yende, topoꞌe wusyep ŋaiye tinge yanange. \v 31 Pe Jisas ŋana lenge na, “Yip ilyehme yut ya mila murp luh tase ende no, ya mambaꞌe yohe sikirp. Detale, lenge mitiŋ wula wula yale yat pe, dou pakai ŋaiye ya mono ŋai.” \v 32 Taꞌe luku pe, tititinge ŋilyehme plai yanah loumbil pinip pe, tinge yal luh tase ende ŋaiye mitiŋ pakai. \v 33 Kom lenge miyeꞌ tuweinge si yetekeꞌ lenge ŋupe ŋaiye tinge yal. Taꞌe luku pe, lenge miyeꞌ tuweinge moiye moiye lalme hwihwai jertetenge yal yer me tinge ya yarp luh ŋaiye Jisas nala el. \v 34 \x - \xo 6.34 \xt Nam 27.17, 1Ki 22.17, 2Sto 18.16, Ese 34.5, Mat 9.36\x*Ŋupe ŋaiye Jisas ŋotop lenge jetalah kin ya jere pe, tinge yetekeꞌe lenge miyeꞌ tuweinge wula wula sekete si yate yarp. Pe Jisas ŋoihginirme tinge. Detale, tinge taꞌe worsip ŋaiye miyeꞌ embepeteme pakai pe, tinge yana yanahe yal. Pe kin narp de ka alaŋat lenge wusyep me ŋaiꞌe ŋaiꞌe wula wula. \p \v 35 Dir nala ŋup yungwiris pe, lenge jetalah Jisas yatme kin pe, tinge yaname na, “Iyai, ŋau si da miꞌe. Luh eꞌe syipsyap ŋilyehme, lenge miyeꞌ mitiŋ yukur yarp eꞌe. \v 36 Taꞌe luku pe, na ember lenge ka yil moi syeꞌ ŋaiye sai seheiye no, ka se yiche wuhyau yambaꞌe ŋai ŋaiye ka yono.” \p \v 37 Kom Jisas plihe nungwisme wusyep tinge na, “Pakai. Yip yangang lenge ŋai.” Kom tinge plihe yanange na, “Hai, ni ŋoiheryembe nange ya mil miche wuhyau embere mambaꞌe kakah mangang lenge miyeꞌ tuweinge luku ka yono lakai?”\f + \fr 6.37 \ft Miyeꞌ ka ende wah wundehei syepumbur hun ŋaiye ka ambaꞌe wuhyau embere luku. Wuhyau taꞌe luku pe, lenge jetalah tinge pakai.\f* \v 38 Taꞌe luku pe, Jisas ŋana lenge na, “Pa yil yetekeꞌe kakah yukuriye ŋanar!” Tinge ya yetekeꞌe miꞌe pe, tinge yate yaname na, “Kakah syepumbur topoꞌe ŋuyoꞌ hoi ŋanar.” \v 39 Pe Jisas ŋana lenge jetalah kin nange ka yini lenge miyeꞌ tuweinge lalme ka juh yurp peperiyeh. \v 40 Taꞌe luku pe, tinge yarp dom ilyeh ilyeh tongonose taꞌe ŋaiye 50, o syeꞌ taꞌe 100. \v 41 Miꞌe pe, Jisas nambaꞌe ŋuyoꞌ hoi topoꞌe kakah syepumbur uku nenge sai syep kin pe, kin bep nanah moihlaꞌ ŋanange wusyep hriphrip me Got. Miꞌe pe, kin noworꞌe kakah topoꞌe ŋuyoꞌ uku nangang lenge jetalah kin ŋaiye ka yila yangang lenge miyeꞌ tuweinge lalme. \v 42 Tinge lalme yono ŋai uku de pe, tinge tapam. \v 43 Miꞌe pe, lenge jetalah tikin Jisas plihe jarase kakah topoꞌe ŋuyoꞌ syeꞌ ŋaiye dur gah ŋanar pe, tinge yonorh jah sorh syepumbur umbur hoi de pe, ki paparar lalme. \v 44 Taꞌe luku pe, wutuꞌ lenge miyeꞌ ilyehme ŋaiye yono ŋai uku tatame 5,000. \s1 Jisas nange ŋanah pinip hlaꞌ \r (Mat 14.22-36, Jon 6.16-21) \p \v 45 Nilyehe sai Jisas ŋututusme lenge jetalah kin ŋaiye ka yambaꞌe loumbil pinip no, ka yil yerme kin yil Betsaida, kut kin ilyeh narp pe, kin nember lenge mitiŋ lalme yal moi tinge. \v 46 Ŋupe ŋaiye kin si nember lenge miyeꞌ tuweinge yal miꞌe pe, kin nanah hwate nala ininge wusyep topoꞌme Got. \v 47 Dir ŋaiye yungwiris ŋup pe, Jisas teter narp nal hwate, kut lenge jetalah kin yarp yanah loumbil pinip nal pinip umun bumbumbe. \v 48 Jisas ŋetekeꞌe ŋaiye lenge jetalah kin yende wah nihe yenge loumbil pinip yal. Detale, yohe embere tahar bongol nase nal loumbil pinip mut uku nate nengelyembe tinge ŋaiye yal. Ŋau nambaꞌe hun ŋaiye kin da ŋundu hondonge pe, Jisas nange ŋanah pinip hlaꞌ natme tinge. Kin da usungurh lenge el. \v 49 Kom ŋupe ŋaiye tinge yetekeꞌe kin nange ŋanah pinip hlaꞌ nat pe, tinge ŋoiheryembe nange kin yipihinge ende pe, tinge hiꞌjarnge. Taꞌe luku pe, tinge tahar yas yas jah. \v 50 Tinge yetekeꞌe kin pe, tinge hiꞌjarnge. \p Nilyehe sai Jisas ŋana lenge na, “Pa yurp hiꞌ loluwe. Pa hiꞌjirnge na pakai. Ŋam ilyeh liꞌ ihei.” \v 51 Kin plai nanah loumbil pinip ŋotop lenge narp pe, yohe miꞌe ko. Taꞌe luku pe, lenge jetalah gunguru plai ŋaiye tinge yetekeꞌe bongol taꞌe luku. \v 52 Tinge si yetekeꞌe bongol uku, topoꞌe ŋupe ŋaiye kin ŋende kakah topoꞌe ŋuyoꞌ wula wula sekete, kom tinge yukur sisyeme yoworme tehei kin. Ŋoihmbwaip tinge teter bongol sekete. \p \v 53 Ŋupe ŋaiye tinge yerŋe yal pinip umun umbur pe, tinge ya pwar yal moi Genesaret pe, tinge yiche mwah ya jah yenderenge loumbil pinip. \v 54 Tinge yasme loumbil pinip ya jah jan kekep pe, lenge miyeꞌ tuweinge moi uku si yetekeꞌe Jisas yoworme. \v 55 Taꞌe luku pe, lenge miyeꞌ jertenge yalꞌe yalꞌe ya yoto moi ilyeh ilyeh tongonose yana lenge miyeꞌ tuweinge. Nilyehe sai tinge yisande naŋ Jisas pe, tinge yambaꞌ lenge miyeꞌ tuweinge wahriꞌ epwa yikil ya yanah luh yenge yat moi ŋaiye tinge yisande nange Jisas narp. \v 56 Luh luh ŋaiye kin nal, ŋaiye moi malaih ende, lakai moi embere ende pe, lenge mitiŋ yember lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yende wahriꞌ epwa yal moi windau ŋaiye mitiŋ jahilyeh. Pe tinge yisilih yisilihme Jisas bongol nange ka osme lenge mitiŋ ŋaiye yende wahriꞌ epwa ka yusuwaꞌe temhroŋ syum kin no, wahriꞌ epwa tinge ka miꞌe. Miyeꞌ tuweinge lalme yende taꞌe luku pe, tinge tahar bwore. \c 7 \s1 Wusyep erŋeme lenge mwan kaꞌ \r (Mat 15.1-9) \p \v 1 Lenge Farisi topoꞌe lenge jetmam tikin wusyep erŋeme yase Jerusalem yate jan yonyorꞌme Jisas. \v 2 Pe tinge yetekeꞌe lenge jetalah kin yono ŋai, kom yukur tinge tangarh syep jande wusyep erŋeme lenge mwan kaꞌ Juta taꞌe lenge Farisi ŋaiye jande, pakai. \v 3 Lenge Farisi topoꞌe lenge Juta lalme, tinge jande yaŋah lenge mwan kaꞌ tititinge somohonme. Ka yuruꞌe pinip sikirp yi juh syep tinge ti, ka yurpe ŋai yono.\fig Lenge Juta tangarh syep jande wusyep erŋeme lenge mwan kaꞌ tititinge.|src="LB00280B.tif" size="col" ref="7.3" \fig* \v 4 Tinge jande yaŋah ŋaiye yungurhme marp yukoh tinge. O ŋai ŋaiye tinge yambaꞌe yal luh ŋaiye yende windau pe, ka yungurhme yer ti ka yono. Tinge jande yaŋah wula wula ŋaiye lenge mwan kaꞌ titinge ŋaiye yende. \p \v 5 Pe lenge Farisi topoꞌe lenge jetmam tikin wusyep erŋeme yisilihme Jisas na, “Detale ti lenge jetalah nin yukur tangarh syep tinge jande yaŋah lenge mwan kaꞌ poi ŋupe ŋaiye tinge yono ŋai?” \v 6 \x - \xo 7.6 \xt Ais 29.13\x*Jisas plihe nungwisme wusyep tinge na, “Yip pupwa miyeꞌ homboꞌe. Profet Aisaia ŋanange wusyep profet ende nalme yip taꞌe leꞌe, \q1 Lenge miyeꞌ tuweinge leꞌe yenge mut tinge yirirme ŋam \q1 topoꞌe yirisukwarme ŋam, \q1 kom ŋoihmbwaip meleꞌe tinge sai wohme ŋam supule. \q1 \v 7 Tinge yalaŋatme wusyep erŋeme tikin miyeꞌ pe, \q1 tinge yanange ŋaiye luku wusyep tikin Got. \q1 Pe luku tinge yirisukwarme ŋam paka pakaiye. \m \v 8 Taꞌe luku pe, yip si yasme wusyep erŋeme tikin Got, kut yip jande wusyep lenge miyeꞌ ilyehme.” \p \v 9 Pe Jisas plihe ŋana lenge na, “Yip ŋoiheryembe nange sande tekeꞌe yip ŋembere, kom yip jarnge ŋaiye pa junde wusyep erŋeme tikin Got. Detale, yip yasande ŋaiye pa junde wusyep erŋeme lenge mwan kaꞌ yip. \v 10 \x - \xo 7.10 \xt Kis 20.12, 21.17, Wkp 20.9, Lo 5.16\x*O Moses kin ŋanange taꞌe leꞌe, ‘Pa yurp tuweihe junde yai mam yip, topoꞌe yisyunde wusyep tinge. Lahmende ŋaiye kin ŋanange wusyep pupwa nal lenge yai mam kin pe, ka yonombe ka ole hwihwaiye.’ \v 11 Kom yip yanange taꞌe leꞌe, ‘Ŋaiye miyeꞌ ende ka ini lenge yai mam kin na, “Ŋendehei ŋam mala yul yip wuhyau ŋaiye ka ungwisme yip. Kom tukwini ŋam mala maŋaꞌe Got.” ’ \v 12 O yip lenge Farisi yanange pakai ŋaiye ka ende ŋaimune ungwisme lenge yai mam kin. \v 13 Yaŋah uku pe, ki yaŋah pupwa. Yip yende yumbune wusyep tikin Got pe, yip jande wusyep lenge mwan kaꞌ yip ŋaiye yip yarpe yenge sai. Topoꞌe yip yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe wula ŋahilyeh uku pupwa sekete.” \s1 Ŋaimune ŋaiye ka ende lenge miyeꞌ tuweinge ka yepelmbe \r (Mat 15.10-20) \p \v 14 Pe Jisas plihe gal lenge miyeꞌ tuweinge yat pe, kin ŋana lenge na, “Yip lalme yisyunde wusyep ŋam pe, ŋoiheryembe bworerme. \v 15 Ŋaimune ŋaiye nase wicherꞌ nato tapam miyeꞌ pe, yukur ka se ende kin ka pupwa yepelmbe, pakai. Kut pupwa ŋaiye ka ose ŋoihmbwaip ote tus pe, liki ka ende miyeꞌ pupwa yepelmbe. \v 16 Miyeꞌ ŋaiye mungwim sai pe, ka isyunde.” \p \v 17 Ŋupe ŋaiye Jisas nasme lenge miyeꞌ tuweinge no, kin nato yukoh pe, lenge jetalah kin yisilihme wusyep tapimbilme ŋaiye kin si ŋanange. \v 18 Taꞌe luku pe, Jisas plihe ŋana lenge na, “Yip taꞌe lenge syeꞌ ŋaiye ŋoihmbwaip pakai no, yukur yip sisyeme. Ŋaimune ŋaiye kin nase wicherꞌ nato tapam meleꞌe miyeꞌ pe, luku yukur ka se ende kin ka pupwa yepelmbe, pakai. \v 19 Ŋai uku yukur nato ŋoihmbwaip meleꞌe miyeꞌ, pakai. Kom kin nangah tapam ŋende hap pe, miyeꞌ na tate hap nal.” Pe wusyep tehei Jisas ŋaiye ŋanange pe, ki taꞌe leꞌe, ŋai lalme kin bwore nal ŋembep tikin Got ŋaiye lenge mitiŋ ka yono. \v 20 Topoꞌe kin plihe ŋanange na, “Ŋoiheryembe topoꞌe ŋoihmbwaip pupwa nate tas pe, luku ŋende miyeꞌ pupwa yepelmbe. \v 21 Ŋam manange ŋaimune ŋaiye miyeꞌ ŋoiheryembe no, tahar ŋoihmbwaip kin nate tas taꞌe ŋoihmbwaip pupwa, niŋ pinip yar, ŋendei, yonombe miyeꞌ nule, \v 22 ŋoihmbwaip pupwa me mitiŋ ŋaiye yarp bwore, yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa ŋaiye yende yumbun lenge mitiŋ, ŋoihmbwaip solombe, homboꞌe, dohlulu, tengelyem jate bip yahraꞌe naŋ, yanange wusyep pupwa lenge mitiŋ, topoꞌe yende kwite kwote. \v 23 Ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa lalme luku ki sai nato miyeꞌ pe, ki nate tas pe, ki ŋende miyeꞌ pupwa yepelmbe.” \s1 Tuwei Fonisia ŋoihmbwaip ti teŋeime Jisas \r (Mat 15.21-28) \p \v 24 Jisas tahar nasme moi uku pe, kin nal moi ŋaiye sai sehei me moi embere Tair. Kin garnge ŋaiye ka yetekeꞌe kin pe, kin yul nato yukoh. Kom yukur ka se tisme tinge, pakai. \v 25 Tuwei ende, ti wasande wusyep ŋaiye Jisas si nate narp. Pe nilyehe sai ti wate wasarꞌe ŋihip mbep gwah ŋihip Jisas. O lahtuwei ti, yipihinge pupwa si gahanahme. \v 26 Tuwei uku ti Fonisia nal distrik Siria. Ti wate wisilihme Jisas nange ka el ginyenme yipihinge pupwa upwaihme lahtuwei ti. \v 27 Taꞌe luku pe, Jisas ŋaname ti na, “Ya mangange ŋai lenge talah yer. Yukur bwore ŋaiye ya mambaꞌe ŋai lenge talah mangang lenge ŋumbwat talah.”\f + \fr 7.27 \ft Wusyep tehei ŋaiye wusyep tap uku pe, ki taꞌe leꞌe, lenge Juta tinge talah. O tuwei uku ti talah titinge lenge haiten, topoꞌe haiten pe, lenge Juta tinge ŋoiheryembe nange tinge ŋumbwat.\f* \v 28 Kom tuwei wungwisme wusyep kin na, “Lahmborenge, lenge ŋumbwat yarp hendeinge tuweihe pe, tinge yono ŋai temben talah ŋaiye derndur gah hendeinge tuweihe.” \v 29 Pe Jisas ŋaname na, “Wusyep nin bwore mise, taꞌe liki pe, ni plihe el moi. Yipihinge pupwa si nasme lahtuwei nin.” \v 30 Tuwei plihe wal yukoh pe, ti wetekeꞌe lahtuwei ti si bwore wate luh. Yipihinge pupwa si nasme ti miꞌe supule. \s1 Jisas ŋende miꞌme miyeꞌ mut tingis topoꞌe mungwim kwot \p \v 31 Jisas tahar nasme moi Tair pe, kin noworꞌe nal bumbe moi Saidon topoꞌe Dekapolis pe, kin nal gere pinip umun Galili. \v 32 Lenge miyeꞌ tuweinge syeꞌ yenge miyeꞌ ende ŋaiye ŋilim kin seheiꞌe no, yukur kin ŋanange wusyep bworerme, topoꞌe mungwim kwot yatme kin. Pe tinge yisilihme Jisas ŋaiye ka ende miꞌme miyeꞌ uku ka bwore. \v 33 Pe Jisas nambaꞌe miyeꞌ uku nenge nal wohme lenge mitiŋ lalme pe, kin ŋinyer syep lombo kin nato mungwim kin hoime. Miꞌe pe, Jisas kusyur tuhwaꞌ gah syep lombo kin pe, ki ŋusuwaꞌe ŋilim miyeꞌ uku. \v 34 Jisas ŋembep nanah moihlaꞌ pe, ki keteme yohe bongol ŋanange na, “Efata!” Wusyep tehei ŋanange na, ‘ginir’. \v 35 Pe nilyehe sai, mungwim kin bandar ginir ŋaiye ka isyunde, topoꞌe mut ŋilim kin turmbusyum ŋaiye ka ininge wusyep gondoume. \v 36 Pe Jisas syep erŋeme lenge miyeꞌ tuweinge bongol ŋaiye yukur ka yi yini lenge mitiŋ syeꞌ, na pakai. Kin plihe syep erŋeme lenge bongol, kom lenge mitiŋ uku yukur yasande wusyep kin pe, tinge yal yisilꞌe wusyep yember yalꞌe yalꞌe. \v 37 Lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yisande wusyep uku pe, tinge ŋoiheryembe wula wula na, “Ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ŋaiye kin ŋende pe, bwore lalme. Kin ŋende lenge mungwim kwot yisande wusyep, topoꞌe mut ŋilim tingis plihe yanange wusyep.” \c 8 \s1 Jisas nangange ŋai lenge miyeꞌ 4.000 \r (Mat 15.32-39) \p \v 1 Ŋup syeꞌ erŋe nal miꞌe pe, lenge miyeꞌ tuweinge wula wula plihe yate jahilyeh pe, tinge ŋai pakai ŋaiye ka yono. Pe Jisas gal lenge miyeꞌ wah kin yat pe, kin ŋana lenge na, \v 2 “Ŋam ŋoihginirme lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye tinge yotop ŋam yarp ŋau hun pe, tinge ŋai pakai ŋaiye ka yono. \v 3 Ŋaiye ma member tinge ka yenge nimbot yil moi tinge no, ŋai pakai pe, ŋembep se na asalaiꞌ lenge pe, ka tumbe yinir yaŋah. Lenge mitiŋ syeꞌ tinge yat yaŋah wohe.” \v 4 O lenge jetalah yisilihme Jisas na, “Luh moi eꞌe pe, mitiŋ pakai supule. Ya se mahaiꞌe ŋai tuꞌe lai ŋaiye ya mangang lenge miyeꞌ tuweinge leꞌe.” \v 5 Pe Jisas ŋisilih lenge na, “O kakah yukuriye ŋaiye yip yenge?” Tinge yungwisme wusyep na, “Syep umbur hoi.” \v 6 Taꞌe luku pe, Jisas ŋana lenge miyeꞌ tuweinge jah yarp kekep. Kin nambaꞌe kakah uku pe, kin ŋanange wusyep ŋirisukwarme Got miꞌe pe, kin ŋoworꞌe nangang lenge jetalah kin ŋaiye ka yiyarꞌe yangange lenge miyeꞌ tuweinge. Pe tinge yiyarꞌe yangange lenge miyeꞌ tuweinge ilyeh ilyeh tongonose. \v 7 Tinge yenge ŋuyoꞌ mekerep syeꞌ topoꞌe pe, Jisas nambaꞌe ŋanange wusyep ŋirisukwarme Got miꞌe pe, kin nangang lenge jetalah kin ŋaiye ka yoworꞌe yiyarꞌe yangang lenge miyeꞌ tuweinge. \v 8 Lenge miyeꞌ tuweinge yono ŋai uku yal de pe, tinge tapam. Miꞌe pe, tinge jarase ŋai syeꞌ ŋaiye dur gah pe, yohor jah sorh syepumbur hoi de pe paparar. \v 9 Lenge miyeꞌ ŋaiye yono ŋai uku pe, wutuꞌ tinge tatame 4,000. Miꞌe pe, Jisas nember lenge yalꞌe yalꞌe. \v 10 Pe hwihwai kin nenge lenge jetalah kin plai yanah loumbil pinip pe, tinge yal distrik Dalmanuta. \s1 Lenge Farisi yaname Jisas nange ka ende mirakel ka yetekeꞌe \r (Mat 16.1-4) \p \v 11 \x - \xo 8.11 \xt Mat 12.38, Luk 11.16\x*Lenge Farisi yatme Jisas pe, tinge yanange bongol yisilihme Jisas ŋaiye ka ende mirakel ende asamb lenge ŋaiye Got nember kin nat. Tinge da yondolꞌme kin. \v 12 \x - \xo 8.12 \xt Mat 12.39, Luk 11.29\x*Ŋoihmbwaip Jisas mane sekete pe, kin kete ŋoih ŋana her miꞌe pe, kin ŋanange bongol na, “Detaꞌe lai ŋaiye yip tukwini leꞌe yisilih ŋam ŋaiye pa yetekeꞌe mirakel? Ŋam mana yip bwore mise, yukur tatame ŋaiye pa yetekeꞌ ŋaimune, pakai.” \v 13 Miꞌe pe, kin nasme tinge plai nanah loumbil pinip pe, tinge yal pinip umun umbur. \s1 Wusyep molohe lenge Farisi topoꞌe Herot \r (Mat 16.5-12) \p \v 14 Lenge jetalah ŋoihsipe ŋaiye ka yenge kakah yut topoꞌe tinge. Kut tinge yenge ŋaisep ilyeh yat. \v 15 \x - \xo 8.15 \xt Luk 12.1\x*Jisas plihe ŋana lenge wusyep tapimbilme ende bongol na. “Yip ŋoihme yis lenge Farisi, topoꞌe yis tikin Herot.” \v 16 Lenge jetalah yanange wusyep yale yat tititinge ŋaiye tinge yukur yenge kakah ende yat. \v 17 Jisas si sisyeme ŋaimune ŋaiye tinge yanange pe, kin ŋisilih lenge na, “Taꞌe la ŋai ti yip yanange nange yip kakah pakai? Taꞌe teter yip jinjame lakai? Ŋoihmbwaip yip si tingis, lakai? \v 18 \x - \xo 8.18 \xt Jer 5.21, Ese 12.2, Mak 4.12\x*Ŋembep yip sai, kom detaꞌe la ŋai ti yukur pa yetekeꞌe? Mungwim yip sai. Detaꞌe la ŋai ti yukur pa yisyunde? Yip ŋoiheryembe ŋainde, lakai pakai? \v 19 Ŋupe ŋaiye ŋam moworꞌe kakah syepumbur hoi mangang lenge miyeꞌ 5,000 pe, ŋai sinde sinde ŋaiye dur gah pe, yip yohor jah sorh yukuriye ŋaiye paparar?” \p Tinge yungwisme na, “Syep umbur umbur hoi.” \v 20 “O ŋaiye ŋam plihe moworꞌe kakah syepumbur hoi mangange lenge miyeꞌ 4,000 pe, yip plihe yohor ŋai sinde sinde ŋaiye dur gah ŋanar pe, yukuriye?” \p Tinge yungwisme na, “Syep umbur hoi.” \v 21 Pe kin ŋana lenge na, “Taꞌe yip teter jinjame lakai?” \s1 Jisas ŋende miꞌme miyeꞌ ŋembep tangare nal Betsaida \p \v 22 Jisas ŋotop lenge jetalah kin yate jere Betsaida pe, lenge miyeꞌ tuweinge syeꞌ yenge miyeꞌ ŋaiye ŋembep tangar yatme kin. Tinge yaname Jisas ŋaiye ka ikil syep kin el unuh. \v 23 Pe Jisas narpe syep miyeꞌ ŋembep tangar uku pe, tinge hindi yal tas moi. Kin kusyur tuhwaꞌ nal ŋembep kin miꞌe pe, kin nikil syep nanah kin pe, Jisas ŋisilihme na, “Nin tatame na etekeꞌe ŋainde?” \v 24 Miyeꞌ uku ŋembep ŋanah pe, kin ŋanange na, “Hei, ŋam si metekeꞌ lenge miyeꞌ tuweinge. Kom tinge taꞌe lou yale yat kekep.” \v 25 Jisas plihe nikil syep kin nanah ŋembep miyeꞌ uku pe, ŋembep kin nat bwore pe, kin ŋetekeꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore yirise ŋoworme. \v 26 Jisas nember kin nal yukoh kin pe, kin ŋaname syep erŋeme na, “Yukur na se plihe el oto moi uku, na pakai.” \s1 Pita ŋanange ŋaiye Jisas Miyeꞌ alaŋatme Krais \r (Mat 16.13-20, Luk 9.18-21) \p \v 27 Jisas ŋotop lenge jetalah kin yal moi Sisaria Filipai. Tinge yal yaŋah pe, kin ŋisilih lenge jetalah kin na, “Yini ŋam! Lenge miyeꞌ tuweinge yanange nange ŋam lahmende?” \v 28 \x - \xo 8.28 \xt Mak 6.14-15, Luk 9.7-8\x*Pe tinge yiname na, “Syeꞌ yanange nange nin Jon Baptais, o syeꞌ yanange nin Elaija, topoꞌe syeꞌ yanange nange nin profet ende.” \v 29 \x - \xo 8.29 \xt Jon 6.68-69\x*Jisas ŋisilih lenge na, “O yip, yip yanange ŋam lahmende?” Pe Pita nungwisme na, “Nin Miyeꞌ alaŋatme Krais.” \v 30 Taꞌe luku pe, Jisas syep erŋem lenge bongol na, “Yukur pa yini lenge mitiŋ me ŋam, na pakai.” \s1 Jisas ŋanange ŋaiye ka ole pe, ka plihe tuhur \r (Mat 16.21-28, Luk 9.22-27) \p \v 31 Jisas nalaŋatme wusyep nal lenge jetalah kin taꞌe leꞌe. Talah tikin Miyeꞌ ka ikirh mane embere embere lenge miyeꞌ tuweinge pe, lenge miyeꞌ embep, lenge pris ondoh topoꞌe lenge miyeꞌ sande tekeꞌe embere tikin wusyep erŋeme ka yaŋaꞌe teket me kin. Ka yonombe ka ole, kom ŋup hun ka miꞌe pe, ka plihe tuhur orp laip. \v 32 Jisas ŋana lenge bworerme gondoume miꞌe pe, Pita nambaꞌe Jisas nenge nal tikihe pe, kin ŋihyele. \v 33 Jisas nimbilme bep nal lenge jetalah kin pe, kin ŋihyele Pita ŋanange na, “El wohme ŋam Satan! Wusyep nin nase mut miyeꞌ nat! Yukur kin nat gande ŋasande tikin Got.” \p \v 34 \x - \xo 8.34 \xt Mat 10.38, Luk 14.27\x*Miꞌe pe, Jisas gal lenge mitiŋ lalme topoꞌe lenge jetalah kin lalme yat pe, kin ŋana lenge na, “Lahmende ŋasande ŋaiye ka gunde ŋam pe, ka tule kitikin pe, ka ikirh loutungwarmbe kin gunde ŋam.” \v 35 \x - \xo 8.35 \xt Mat 10.39, Luk 17.33, Jon 12.25\x*Tehei kin taꞌe leꞌe, “Ŋaiye lahende ka ŋoiheryembe wahriꞌ kitikin pe, yipihinge bwore kin ka talai. Kut lahmende ŋaiye ka aŋaꞌe laip kin otme ŋam topoꞌe wusyep bwore mise tikin Got pe, ka orp laip nye nyermbe. \v 36 Ŋaiye miyeꞌ ende ka tutume ŋaiꞌe ŋaiꞌe tetehei lalme ŋaiye kekep no, yipihinge bwore kin ka talai pe, ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku se ka ungwisme yipihinge kin tuꞌe la? \v 37 Miyeꞌ yukur ka se aŋaꞌe ŋainde kekep eꞌe ŋaiye ka se ungwisme yipihinge bwore kin, pakai. \v 38 Tukwini ŋup pupwa ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge yende niŋ pinip yar topoꞌe yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe tetehei pupwa. Lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye tukwini hiꞌme ŋam topoꞌe wusyep ŋam pe, minde ma hiꞌme tinge moto ŋupe ŋaiye Talah tikin Miyeꞌ ka ot topoꞌe Yirise tikin Yai kin topoꞌe lenge walip hlaꞌ yirise.” \c 9 \p \v 1 Kin ŋana lenge na, “Ŋam manange mise supule. Syeꞌ yip ŋaiye tukwini jan eꞌe pe, teter yukur pa yule pe, pa yetekeꞌe lemame tikin Got ŋaiye ka ot topoꞌe bongol kin!” \s1 Jisas tanaꞌ yirise supule \r (Mat 17.1-13, Luk 9.28-36) \p \v 2 \x - \xo 9.2 \xt 2Pi 1.17-18\x*Ŋup syepumbur ilyeh nal miꞌe pe, Jisas nambaꞌe Pita, Jems topoꞌe Jon pe, kin nenge lenge nanah hwate ŋaiye tikin nanah hlaꞌ. Pe tinge ilyehme yarp uku. Ŋembep tinge yetekeꞌe wahriꞌ Jisas tahar bunjenge ŋoinde tikin. \v 3 Pe ŋaiyuwat kin dunduhur yirise, wukauwe supule. Yukur miyeꞌ ende kekep eꞌe tatame ŋaiye ka ende ŋaiyuwat uku ka wukauwe tuꞌe luku. \v 4 O Elaija hindi Moses yate jere pe, lenge jetalah yetekeꞌe tinge hindi yanange wusyep topoꞌe Jisas. \v 5 Pita ŋetekeꞌe ŋai uku pe, kin ŋaname Jisas na, “Jetmam, ki bwore ŋaiye ya murp eꞌe! Ya mikil yukoh balmbal hun. Ŋoinde Elaija, ŋoinde Moses, topoꞌe ŋoinde nitei.” \v 6 Tinge hiꞌjarnge ŋembere supule pe, Pita yukur ŋasande ŋaiye ka ininge wusyep mune, pakai. \p \v 7 \x - \xo 9.7 \xt Mat 3.17, Mak 1.11, Luk 3.22\x*Pe mwahit nate gah ŋaparase tinge pe, wusyep diꞌ ende nase mwahit uku ŋanange taꞌe leꞌe na, “Liki Talah ŋam, ŋam mende nihararme kin. Yip yisyunde wusyep kin.” \v 8 Nilyehe sai ŋupe ŋaiye tinge bep yalꞌe yalꞌe pe, yukur tinge yetekeꞌe miyeꞌ ende, pakai. Jisas ŋilyeh narp ŋotop tinge. \p \v 9 Tinge yasme hwate, kom ter jah hwate yal pe, Jisas ŋana lenge wusyep taꞌe leꞌe na, “Yukur pa yi yini lenge mitiŋ me ŋaimune ŋaiye yip si yetekeꞌe yanar eꞌe, na pakai. Ka si el tutume Talah tikin Miyeꞌ ka plihe tuhur osme ŋeheh.” \v 10 Kom wusyep uku ŋaiye tinge yisande pe, tinge yupwaiꞌe tahaiꞌ tititinge. Tinge yanange yale yat tititinge na, “Wusyep uku ŋaiye tahar nasme ŋeheh pe, luku ki taꞌe la?” \v 11 \x - \xo 9.11 \xt Mal 4.5, Mat 11.14\x*Topoꞌe tinge yisilihme Jisas na, “Detaꞌe lai ti lenge miyeꞌ sande tekeꞌe wusyep erŋeme yanange nange Elaija ka ot yer?” \v 12 Jisas nungwisme wusyep tinge na, “Hei, liki ki mise. Elaija ka ot yer ŋaiye ka ende miꞌmiꞌ me ŋaiꞌe ŋaiꞌe. Kom detaꞌe laime wusyep ŋaiye sai nato Tup tikin Got ŋanange ŋaiye Talah tikin Miyeꞌ ka ambaꞌe nihe syohe embere embere, topoꞌe lenge miyeꞌ tuweinge ka yinime wusyep hiꞌe me kin. \v 13 Kom ŋam mana yip, Elaija\f + \fr 9.13 \ft Elaija luku pe, ki nalaŋatme Jon Baptais.\f* si nat miꞌe, kom lenge miyeꞌ tuweinge jande ŋasande tinge yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe tetehei pupwa wula wula yalme Elaija. Ki gande wusyep tikin Got ŋaiye sai nato tup.” \s1 Jisas ŋende miꞌme talah ende ŋaiye yipihinge pupwa narp kin \r (Mat 17.14-21, Luk 9.37-43) \p \v 14 Jisas nenge lenge jetalah hun ya jere yetekeꞌe lenge jetalah syeꞌ pe, tinge yetekeꞌe lenge miyeꞌ tuweinge wula wula si yate jahilyeh yonyorꞌme tinge. Topoꞌe lenge miyeꞌ sande tekeꞌe wusyep erŋeme teketenge wusyep yale yat yotop tinge. \v 15 Ŋupe ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge yetekeꞌe Jisas ŋaiye nat pe, nilyehe sai tinge gunguru plai. Tinge hihwai yalme kin pe, tinge yirir me kin. \v 16 Jisas ŋisilih lenge jetalah kin na, “Yip teketenge wusyep yale yat yotop tinge me ŋaimune?” \v 17 Miyeꞌ ende tititinge gah bumbe lenge wondoh embere luku ŋisilihme Jisas taꞌe leꞌe, “Jetmam, talah miyeꞌ ŋam ende yipihinge pupwa ŋaiye mut tingis gahanahme kin pe, kin narp. Taꞌe luku pe, ŋam menge kin matme nin. \v 18 Ŋup wula wula yipihinge pupwa luku narpe kin bongol pe, kin niche talah uku nangah kekep pe, himbihumbwau tas kisyerꞌe mut kin, topoꞌe kin nanganaipe ŋesep kin. Topoꞌe wahriꞌ kin lalme tahar dil sai supule. Ŋam misilih lenge jetalah nin ŋaiye ka jinyenme yipihinge pupwa luku, kom tinge yukur tatame.” \p \v 19 Jisas ŋasande wusyep uku pe, kin ŋana lenge miyeꞌ tuweinge luku na, “Yip lenge miyeꞌ tuweinge liki ŋoihmbwaip yip yukur teŋeime ŋam pe, ŋup yukuriye ŋaiye ma mikirh mane yip? Te yambaꞌe lahyambe liki yenge yutme ŋam.” \v 20 Taꞌe luku pe, tinge yambaꞌe lahyambe luku yenge yatme kin. Ŋupe ŋaiye yipihinge pupwa luku ŋetekeꞌe Jisas pe, nilyehe sai kin ŋiche talah uku na gah kekep. Kin ŋindindir ŋelsai ŋelsai nale nat ŋanar kekep pe, himbihumbwau tas mut kin. \v 21 Pe Jisas ŋisilihme yai talah uku na, “Kin ŋende wahriꞌ epwa ŋup yukuriye?” Yai kin ŋaname Jisas na, “Somohonme ŋaiye kin lahmalaih pe, ki taꞌe luku sai. \v 22 Ŋup syeꞌ yipihinge pupwa luku ŋiche kin nangah nih, lakai pinip ŋaiye ka ole. Kom jetmam, ŋaiye nin tatame pe, na ŋoihginirme kin pe, na ungwisme poi.” \v 23 Jisas ŋaname miyeꞌ uku na, “Detaꞌe lai ti ŋoihmbwaip nin ŋowor hoi hoi nange ŋam tatame? Ŋaiye ŋoihmbwaip nin ka teŋeime ŋam bongol pe, ŋaiꞌe ŋaiꞌe tetehei bwore bwore tatame ka ot me nin.” \v 24 Nilyehe sai yai talah uku ŋanange na, “Jetmam, ŋoihmbwaip ŋam teŋeime nin, kom yukur ki bongol, ki seheiꞌe. Taꞌe luku pe, na ungwisme ŋam ŋaiye ende bongolme ŋoihmbwaip mise ŋam ŋaiye teŋeime Got.” \p \v 25 Ŋupe ŋaiye Jisas ŋetekeꞌ lenge miyeꞌ tuweinge wula sekete teter yat yat luh ŋaiye tinge jan pe, Jisas ŋihyele yipihinge pupwa luku taꞌe leꞌe, “Nin yipihinge ŋaiye mut tingis topoꞌe mungwim kwot, ŋam manange bongol ŋaiye na tus osme talah iki! Yukur na plihe el oto talah iki, na pakai.” \v 26 Taꞌe luku pe, yipihinge pupwa luku nas ŋembere pupwa yehe pe, kin ŋondolꞌme talah uku anah pe, ki tas nasme talah uku. O talah uku nate taꞌe miyeꞌ nule. Pe lenge miyeꞌ tuweinge yanange nange kin si nule. \v 27 Kom Jisas narpe syep kin pe, kin ŋahraꞌe kin ŋanah pe, ki tahar gan hlaꞌ. \v 28 Miꞌe pe, Jisas nato yukoh pe, lenge jetalah kin ŋilyehme yotop kin yarp pe, tinge yisilihme na, “Detale ti poi de ya sisipe ŋaiye gwinyenme yipihinge pupwa luku, kom yukur kin tas nal?” \v 29 Kin ŋana lenge na, “Ŋaiye na ininge wusyep topoꞌe Got pe, nin tatame ŋaiye na ginyenme yipihinge pupwa luku. Yaŋah ŋoinde pakai.” \s1 Jisas ŋanange ni hoi ŋaiye ka ole ti, ka plihe tuhur \r (Mat 17.22-23, Luk 9.43-45) \p \v 30 Jisas ŋotop lenge jetalah kin yasme moi uku pe, tinge yal bumbumbe distrik Galili. Jisas garnge ŋaiye miyeꞌ tuweinge ende ka yisyunde yetekeꞌe luh moi ŋaiye kin narp. \v 31 Detale, kin ŋanange nalaŋatme wusyep nal lenge jetalah kin taꞌe leꞌe, “Tinge ka yember Talah tikin Miyeꞌ yil syep titinge lenge miyeꞌ pe, ka yonombe ka ole. Kom ŋup hun ka miꞌe pe, ka plihe tuhur.” \v 32 Kom tinge yukur sisyeme wusyep tehei uku pe, tinge hiꞌjarnge ŋaiye ka yisilihme kin no, ka plihe ini lenge. \s1 Lahmende kin miyeꞌ ondoh \r (Mat 18.1-5, Luk 9.46-48) \p \v 33 Taꞌe luku pe, Jisas ŋotop lenge jetalah kin ya jere Kaperneam. Tinge ya yoto yukoh miꞌe pe, Jisas ŋisilih lenge jetalah kin taꞌe leꞌe, “Ŋupe ŋaiye yip yat yaŋah pe, yip yanange wusyep mune?” \v 34 \x - \xo 9.34 \xt Luk 22.24\x*Kom tinge wusyep pakai. Detale, ŋaiye tinge yat yaŋah pe, tinge tengelyeꞌ ŋaiye lahmende kin miyeꞌ ondoh me tinge. \v 35 \x - \xo 9.35 \xt Mat 20.26-27, 23.11, Mak 10.43-44, Luk 22.26\x*Taꞌe luku pe, Jisas gah narp. Pe kin galme lenge jetalah 12 kin yat pe, kin ŋana lenge taꞌe leꞌe, “Ŋaiye miyeꞌ ende kin nala orp tuꞌe miyeꞌ ondoh pe, kin ka orp miyeꞌ yuwo supule. Ka orp tuꞌe miyeꞌ wah ŋaiye nungwis lenge mitiŋ lalme.” \v 36 Taꞌe luku pe, kin nambaꞌe talah malaih ende pe, nember kin gan bumbe tinge lalme. Jisas narpe talah uku pe, kin ŋana lenge na, \v 37 \x - \xo 9.37 \xt Mat 10.40, Luk 10.16, Jon 13.20\x*“Miyeꞌ ŋaiye ŋoiheryembe ŋam no, kin nambaꞌe talah malaih ende taꞌe talah eꞌe nal bepeteme pe, kin nambaꞌe ŋam. Miyeꞌ ŋaiye nungwisme ŋam pe, yukur kin nungwisme ŋam ŋilyehme. Kin nungwisme Yai ŋaiye nember ŋam mat topoꞌe.” \s1 Miyeꞌ ŋaiye yukur ŋende wachaihme poi pe, kin ŋimei poi \r (Luk 9.49-50) \p \v 38 Jon ŋanange taꞌe leꞌe, “Jetmam, poi metekeꞌe miyeꞌ ende kin ginyenme lenge yipihinge pupwa nato naŋ nin. Kom kin yukur gande poi pe, poi maname kin bongol nange yukur ka plihe ende.” \v 39 Pe Jisas ŋaname Jon na, “Yukur pa yinime pakai ŋaiye ka ende ŋai uku. Ŋaiye miyeꞌ ende ka ende wah bongol supule oto naŋ ŋam pe, kin yukur ka se ini ŋam wusyep pupwa hihwaiye. \v 40 \x - \xo 9.40 \xt Mat 12.30, Luk 11.23\x*O miyeꞌ ŋaiye yukur ŋende wachaihme poi pe, kin ŋimei poi. \v 41 \x - \xo 9.41 \xt Mat 10.42\x*Ŋaiye miyeꞌ ende ka etekeꞌ yip no, ka ininge na, ‘Ŋam mala mungwis lenge miyeꞌ wah tikin Krais’ no, ka yul yip pinip pa yonoꞌe pe, ŋam mana yip bwore mise, yitini miyeꞌ uku yukur ka se talai, pakai.” \s1 Ŋoihmbwaip pupwa ka ende miyeꞌ ka tumbe \r (Mat 18.6-9, Luk 17.1-2) \p \v 42 Jisas plihe ŋanange taꞌe leꞌe, “Ŋaiye miyeꞌ ende ka ende lahmalaih ende leꞌe ŋaiye ŋoihmbwaip kin teŋeime ŋam no, ka tumbe e oto hwap pe, ki bwore tikin ŋaiye lenge miyeꞌ ka yupwaiꞌe ŋeser embere yil wonge kin pe, ka yiche kin yi juh loh pinip no, ka ole. \v 43 \x - \xo 9.43 \xt Mat 5.30\x*Ŋaiye syep nin ka kete nin no, na ende ŋoihmbwaip pupwa pe, na otombo iche el. Ŋaiye syep nin ka si bur hoime no, na el hel, moi nih ŋaiye yukur naip pe, liki ki pupwa. Kut ŋaiye syep nin ka si bur ilyeh no, na el moihlaꞌ pe, liki ki bwore. \v 44-45 O ŋaiye ŋihip nin ka kete nin no, na ende ŋoihmbwaip pupwa pe, na otombo iche el. Ŋaiye ŋihip nin ka si bur hoime no, na el hel, moi nih ŋaiye yukur naip pe, liki ki pupwa. Kut ŋaiye ŋihip nin ka si bur ilyeh no, na el moihlaꞌ pe, liki ki bwore. \v 46-47 \x - \xo 9.46-47 \xt Mat 5.29\x*Topoꞌe ŋaiye ŋembep nin ka kete nin no, na ende ŋoihmbwaip pupwa pe, na ongoꞌ iche el. Ŋaiye ŋembep nin ka si bur hoime no, na el hel, moi nih ŋaiye yukur naip pe, liki ki pupwa. Kut ŋaiye ŋembep nin ka si bur ilyeh no, na el lemame tikin Got pe, liki ki bwore. \v 48 \x - \xo 9.48 \xt Ais 66.24\x*Nal moi nih uku pe, wiꞌ yende wah ŋaiye yono wahriꞌ tinge, kom yukur ka miꞌe. Topoꞌe nih uku ŋono wahriꞌ tinge, kom nih uku yukur ka oip, pakai. \v 49 Nih ka ono mitiŋ lalme pe, ka tuhur prihe. Topoꞌe ka tuꞌe ŋaiye tihir ŋaiye ka yiche yi juh yuwor ŋaiye ka yende ofa yilme Got. \v 50 \x - \xo 9.50 \xt Mat 5.13, Luk 14.34-35\x*Tihir ki ŋai bwore supule. Kom ŋaiye nehe kin uku ka el miꞌe pe, na plihe ende tuꞌe lai me nehe kin uku ŋaiye teter ka si? Yip pa tuꞌe tihir bwore no, pa yurp bwore ŋumwaiye yotop lenge toꞌ tatai.” \c 10 \s1 Yoworꞌe dindiꞌ \r (Mat 19.1-12) \p \v 1 Jisas nasme moi uku pe, kin nal distrik Judia pe, kin nerŋe mih Jordan nal umbur. Pe lenge mitiŋ wula wula si yate jahilyeh yarp. Kin ŋende gande ŋahwikin ilyeh ŋaiye ki ŋende ŋende pe, kin nalaŋatme wusyep Got nalme tinge. \v 2 Pe lenge Farisi syeꞌ yatme Jisas ŋaiye tinge yala yende homboꞌme kin yisilihme na, “Na ini poi na, wusyep erŋeme ŋanange nange tatame ŋaiye miyeꞌ ka ginyenme tuwei kin, lakai pakai?” \v 3 Jisas plihe nungwisme wusyep tinge na, “Moses yal yip wusyep erŋeme mune?” \v 4 \x - \xo 10.4 \xt Lo 24.1-4, Mat 5.31\x*Tinge yiname na, “Moses ŋanange nange miyeꞌ ka inge tup ŋaiye oworꞌe dindiꞌ aŋaꞌe pe, ka ginyenme tuwei uku ta wil.” \v 5 Kom Jisas ŋana lenge na, “Ŋoihmbwaip yip pupwa bongol sekete pe, Moses nainge wusyep erŋeme luku me yip. \v 6 \x - \xo 10.6 \xt Stt 1.27, 5.2\x*Somohonme ŋupe ŋaiye Got ŋende kekep eꞌe pe, kin ŋende miyeꞌ hindi tuwei. \v 7 \x - \xo 10.7 \xt Stt 2.24\x*Taꞌe luku pe, miyeꞌ ka tuhur osme yai topoꞌe mam kin pe, ka el la orp topoꞌe tuwei kin. \v 8 Pe tinge ka hindi yurp tuꞌe wahriꞌ ilyeh. Topoꞌe tinge hindi yukur hoi, kut tinge hindi ŋilyeh. \v 9 Taꞌe luku pe, ŋaimune ŋaiye Got si nupwaiꞌe nange miyeꞌ hindi tuwei ka ŋilyeh pe, miyeꞌ yukur ka se oworꞌe.” \p \v 10 Miꞌe pe, Jisas plihe nenge lenge jetalah kin yal yukoh. Pe tinge yisilihme Jisas me wusyep tehei uku ŋaiye yoworꞌe dindiꞌ. \v 11 \x - \xo 10.11 \xt Mat 5.32, 1Ko 7.10-11\x*Pe kin nungwisme wusyep tinge taꞌe leꞌe, “Lahmende ŋaiye garnge ginyenme tuwei yerme kin no, kin nenge tuwei ganme pe, luku kin ŋende niŋ pinip yar. Pe luku kin ŋende pupwa nalme tuwei yerme kin. \v 12 Topoꞌe ŋaiye tuwei ta wusme miyeꞌ ti no, ta wila windiꞌ miyeꞌ ŋoinde pe, luku ti wende niŋ pinip yar.” \s1 Jisas ŋanange ŋaiye lenge talah ka yutme kin \r (Mat 19.13-15, Luk 18.15-17) \p \v 13 Lenge miyeꞌ tuweinge yenge lenge talah yatme Jisas ŋaiye ka ikil syep el unuh tinge, kom lenge jetalah tikin Jisas yihyel lenge miyeꞌ tuweinge luku. \v 14 Kom Jisas ŋetekeꞌe ŋai uku pe, kin ŋoihmbwaip pupwa me lenge jetalah kin. Pe kin ŋana lenge na, “Yusme lenge talah ka yutme ŋam, pa yupwaiꞌ lenge, na pakai. Detale, lemame tikin Got pe, ki moi tititinge lenge mitiŋ ŋaiye taꞌe talah iki. \v 15 \x - \xo 10.15 \xt Mat 18.3\x*Ŋam mana yip bwore mise, lahmende garnge ŋaiye ka otme Got tuꞌe lenge talah mekerep ŋaiye yat pe, yukur ka el oto lemame tikin Got.” \v 16 Pe kin nambaꞌ lenge talah nenge nate ŋoto syep kin pe, kin nikil syep kin na ŋanah tinge pe, kin ŋende miꞌme tinge. \s1 Miyeꞌ lowe ŋanange wusyep topoꞌe Jisas \r (Mat 19.16-30, Luk 18.18-30) \p \v 17 Ŋupe ŋaiye Jisas tahar nala el yaŋah kin pe, miyeꞌ ende gertenge natme kin pe, kin ŋasarꞌe ŋihip mbep ŋaname na, “Jetmam bwore, ma mende tuꞌe lai ti, ma mambaꞌe laip bwore ŋaiye sai nye nyermbe?” \v 18 Pe Jisas plihe nungwisme wusyep kin na, “Detaꞌe lai ti ni gal ŋam nange ŋam bwore? Got ŋilyeh kin bwore. Yukur miyeꞌ ende kin bwore. \v 19 \x - \xo 10.19 \xt Kis 20.12-16, Lo 5.16-20\x*Kom ŋisilih nin uku pe, nin sisyeme wusyep erŋeme kili. Yukur pa yongomb lenge miyeꞌ tuweinge ka yule. Yip lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye si dindiꞌ, yukur pa yende niŋ pinip yar, na pakai. Yukur pa yende ŋendei. Yukur pa yininge wusyep homboꞌe me miyeꞌ ende. Yukur pa yende homboꞌe ŋaiye pa yambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe mitiŋ syeꞌ. Yip pa yurp tuwihme lenge yai mam yip pe, pa yisyunde wusyep tinge.” \p \v 20 Miyeꞌ uku plihe nungwisme wusyep na, “Jetmam, teter ŋaiye ŋam marp lahyambe nate gere ŋaiye tukwini leꞌe pe, ŋam gwande wusyep erŋeme lalme liki li.” \v 21 Jisas bep nal nusukumbe kin pe, kin ŋende nihararme kin supule. Pe Jisas ŋaname taꞌe leꞌe, “Bwore mise nom, nin seheiꞌe ŋaisep ilyeh. Na el pe, na ende windau me ŋaiꞌe ŋaiꞌe nin lalme miꞌe pe, na ambaꞌe wuhyau pe, na angang lenge ŋaipwa ŋiꞌ. Pe nin na ambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore ŋaiye sai nanah moihlaꞌ pe, na ot gunde ŋam.” \v 22 Miyeꞌ uku ŋasande wusyep taꞌe luku pe, kin kete bepmohro kin gah pupwa yehe, topoꞌe ŋoihmbwaip kin mane sekete pe, kin nal. Detale, kin miyeꞌ lowe me ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme. \p \v 23 Jisas ŋetekeꞌe miyeꞌ uku nal miꞌe pe, kin ŋana lenge jetalah kin na, “Ki pupwa nihe supulme miyeꞌ lowe ŋaiye ka el oto lemame tikin Got.” \v 24 Lenge jetalah kin yisande wusyep uku pe, tinge ŋoihyeryembe wula wula. Kom Jisas plihe ŋana lenge na, “Lenge talah ŋam, ki nihe supulme ŋaiye pa yi yoto lemame tikin Got. \v 25 Yuwor kamel ŋaiye ka el ot map tikin sehau pe, ki sikirp nihe, kom ŋaiye miyeꞌ lowe ka el ot lemame tikin Got pe, kin pupwa nihe supule.” \v 26 Lenge jetalah yisande wusyep uku pe, tinge gunguru plai supule. Pe tinge yisilih yale yat tititinge na, “Ŋaiye taꞌe liki pe, lahmende kekep eꞌe ka se ambaꞌe laip bwore no, ka orp bwore nye nyermbe?” \v 27 Jisas bep nal nusukumb lenge jetalah kin pe, kin ŋana lenge na, “Miyeꞌ yukur ka ambaꞌe laip bwore ŋaiye sai nye nyermbe me bongol kitikin. Kut Got tatame ŋaiye ka ambaꞌe lenge. Detale, kin tatame ŋaiye ka ende ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme.” \p \v 28 Pe Pita ŋaname Jisas taꞌe leꞌe, “Bep ot! Poi masme ŋaiꞌe ŋaiꞌe tetehei poi lalme ŋanar, kut poi mate gwande nin.” \v 29 Jisas ŋana lenge na, “Bwore mise, ŋam mana yip! Lahmende ŋaiye tinge ŋoihyeryembe ŋam topoꞌe wusyep bwore mise no, tinge yasme yukoh, moih mihyen, yai mam, talah topoꞌe wah tinge pe, \v 30 tinge ka yambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe wula wula sekete. Ŋupe ŋaiye teter tinge yarp kekep eꞌe pe, Got ka angang lenge ŋaiꞌe ŋaiꞌe wula wula sekete engelyembe ŋaiye somohon tinge yambaꞌe. Tinge ka yambaꞌe yukoh, moih mihyen, mam, talah topoꞌe wah wula wula sekete kekep eꞌe. Kut lenge mitiŋ syeꞌ ka yende wachaihme tinge. Kom ŋup yuwo pe, tinge ka yambaꞌe laip bwore ŋaiye ka si nye nyermbe. \v 31 \x - \xo 10.31 \xt Mat 20.16, Luk 13.30\x*Kom lahmende miyeꞌ tuweinge ŋaiye tukwini yal yer pe, mindemboi ka yut yuwo. Kut lahmende ŋaiye yat yuwo pe, mindemboi ka yil yer.” \s1 Jisas ŋanange ni hun ŋaiye ka ole ti, ka plihe tuhur \r (Mat 20.17-19, Luk 18.31-34) \p \v 32 Jisas nenge lenge jetalah kin yange yaŋah yala yil Jerusalem. Jisas nal yerme tinge pe, lenge jetalah ŋoihyeryembe wula wula. Topoꞌe lenge mitiŋ wula wula ŋaiye jande kin pe, tinge hiꞌjarnge. Jisas plihe nambaꞌe lenge jetalah 12 ilyehme luku nenge lenge nal pe, kin ŋana lenge gande ŋaimune ŋaiye ka ende me kin. \v 33 Kin ŋana lenge na, “Yusyunde, tukwini ŋaiye ya mil gwere Jerusalem pe, ka yambaꞌe Talah tikin Miyeꞌ yangange yil syep lenge miyeꞌ ondoh lenge pris topoꞌe lenge jetmam tikin wusyep erŋeme. Tinge yupwaiꞌe wusyep ŋaiye ka yonombe ka ole pe, tinge yember kin yal lenge haiten ŋaiye ka yonombe ka ole. \v 34 Lenge miyeꞌ uku ka yinime wusyep hiꞌe, ka chusyur tuhwaꞌ yalahe, ka yenge mwah yonombe yararahe, topoꞌe ka yonombe ka ole. Nal ŋaiye ŋup hun kin pe, ka plihe tuhur.” \s1 Jems hindi Jon da yurp tuꞌe miyeꞌ ondoh \r (Mat 20.20-28) \p \v 35 Miꞌe pe, Jems hindi Jon, talah tikin Sebedi hoime yatme Jisas pe, tinge yiname na, “Jetmam, poi masande ŋaiye na ende ŋainde me poi.” \v 36 Pe kin nisilih lenge na, “Yip yisande ma mende yip tuꞌe la?” \v 37 Tinge yiname na, “Tatame ŋaiye na ini poi hindi ya murp miyeꞌ ondoh motop nin. Ŋoinde ka orp miyeꞌ ondoh ŋaiye syep non, kut ŋoinde ka orp miyeꞌ ondoh ŋaiye syep yaŋgam ŋupe ŋaiye nin si narp kiŋ.” \v 38 \x - \xo 10.38 \xt Luk 12.50\x*Kom Jisas ŋana lenge na, “Yip hindi yukur sisyeme ŋaimune ŋaiye yip yisilih iki. Taꞌe yip hindi yala yonoꞌe pinip juh yukoh nihe syohe ŋaiye ŋam ma monoꞌe, topoꞌe yip hindi yala yambaꞌe pinip nihe syohe ŋaiye ŋam mala mambaꞌe?” \v 39 Pe tinge hindi yiname Jisas na, “Poi hindi tatame.” Pe Jisas ŋana lenge hindi na, “Mise, yukoh ŋaiye ma monoꞌe pinip guh pe, yip hindi se pa yonoꞌe juh, topoꞌe pinip ŋaiye ma mambaꞌe pe, yip hindi se pa yambaꞌe pinip uku topoꞌe. \v 40 Kom lahmende ŋaiye ka orp syep non ŋam, topoꞌe ŋaiye ka orp syep yaŋgam ŋam pe, liki yukur ŋainde ŋam ŋaiye ma malaŋatme, pakai. Got si nalaŋatme lenge miyeꞌ ŋaiye ka yil la yurp luh moi uku.” \p \v 41 Ŋupe ŋaiye jetalah syepumbur umbur yisande wusyep ŋaiye Jems hindi Jon yisilihme Jisas pe, tinge tuhwarme tinge hindi. \v 42 \x - \xo 10.42 \xt Luk 22.25-26\x*Pe Jisas gal lenge lalme yat pe, kin ŋana lenge na, “Yip si sisyeme lenge haiten ŋaiye yarp miyeꞌ ondoh lenge miyeꞌ tuweinge pe, tinge yahraꞌe naŋ tititinge nange tinge yarp nanah hlaꞌ. Lenge miyeꞌ ondoh uku pupwa bongol sekete ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge ka yurp tuwihme tinge. \v 43 \x - \xo 10.43 \xt Mat 23.11, Mak 9.35, Luk 22.26\x*Kom yaŋah bongol uku ŋaiye bepeteme lenge miyeꞌ tuweinge yukur ka ote si me yip. Lahmende ŋaiye ŋasande nange ka orp miyeꞌ ondoh yip pe, ka tule kitikin ungwisme lenge mitiŋ lalme. \v 44 Topoꞌe miyeꞌ ŋaiye nala el yerme yip pe, kin ka orp miyeꞌ wah pakaiye me lenge mitiŋ lalme. \v 45 Tehei kin taꞌe leꞌe, Talah tikin Miyeꞌ yukur nat ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge ka yende wah ŋaiye yungwisme kin, pakai. Kin nat ŋaiye ka ungwisme tinge, topoꞌe ka angange laip bwore kin ŋaiye ka ungwis lenge miyeꞌ tuweinge lalme.” \s1 Jisas ŋende miꞌme miyeꞌ ŋembep tangar \r (Mat 20.29-34, Luk 18.35-43) \p \v 46 Jisas ŋotop lenge jetalah kin yate jere Jeriko. Tinge yasme Jeriko yal pe, lenge miyeꞌ tuweinge wula wula sekete yal topoꞌe kin. Pe miyeꞌ ende Bartimeus, talah tikin Timeus, ŋembep kin si tangar pe, kin narp ŋahwikin tikih ŋisilih lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye ka yaŋaꞌe wuhyau. \v 47 Ŋupe ŋaiye kin ŋasande nange Jisas tikin Nasaret nat pe, kin tambah gal na hlaꞌ ŋanange na, “Jisas, Talah tikin Dewit, ŋoihginirme ŋam pe, ungwis ŋam!” \v 48 Pe lenge miyeꞌ tuweinge wula wula luku yusuwarme kin yaname na, “Upwaiꞌe mut nin!” Kom kin tambah marnge nal hlaꞌ ŋanange na, “Talah tikin Dewit, ŋoihginirme ŋam!” \v 49 Jisas nate gan pe, kin ŋanange na, “Jilme ka ot!” Pe tinge jalme miyeꞌ ŋembep tangar uku yaname na, “Ŋoihmbwaip nin ka si ŋumwaiye. Tuhur ot! Kin gal nin.” \v 50 Taꞌe luku pe, kin niche temhroŋ kin nal tikihe pe, kin bambarar tahar natme Jisas. \v 51 Jisas ŋaname na, “Nin ŋasande ma mende nin tuꞌe la?” Miyeꞌ ŋembep tangar uku nungwisme wusyep kin na, “Jetmam, ŋam masande ma mingilise ŋembep ŋam guh ma metekeꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe.” \v 52 Pe Jisas ŋaname na, “Ni el. Bilip nin si ŋende nin bwore.” Nilyehe sai ki ningilise ŋembep kin gah pe, kin gande Jisas nal. \c 11 \s1 Jisas nato Jerusalem taꞌe kiŋ \r (Mat 21.1-11, Luk 19.28-40, Jon 12.12-19) \p \v 1 Ŋupe ŋaiye Jisas nenge lenge jetalah kin ya jere sehei me Jerusalem nal moi Betfage topoꞌe Betani ŋaiye seheiye hwate Olip pe, kin nember lenge jetalah kin hoi yal yer. \v 2 Kin ŋana lenge hindi na, “Pa hindi yi yoto moi uku ŋaiye yip hindi bep yal yetekeꞌe. Ŋupe ŋaiye pa hindi yi yoto moi uku pe, hwihwaiye pa hindi yetekeꞌe donki\fig Wor donki mbwahe|src="HK00033B.tif" size="col" ref="11.2" \fig* mbwahe ende ŋaiye tinge si yupwaiꞌe kin gan. Yukur miyeꞌ ende somohonme narp nanah kin, pakai. Yumbuse mwah pe, yenge kin yut. \v 3 Ŋaiye miyeꞌ ende ka isilih yip tuꞌe leꞌe, ‘Detale ti yip hindi yende ŋai taꞌe liki?’ Pe pa hindi yinime tuꞌe leꞌe, ‘Lahmborenge da ende wah ende ti, ka plihe ember ot hwihwaiye.’” \p \v 4 Tinge yal pe, tinge yetekeꞌe donki mbwahe ende gan seheiye ŋahwikin ŋaiye tinge si yupwaiꞌe seheiye kohmap pe, tinge yumbuse. \v 5 O lenge miyeꞌ syeꞌ ŋaiye jan uku yisilih lenge hindi na, “Yip hindi yumbuse donki liki yala yende ŋaimune?” \v 6 Tinge yana lenge miyeꞌ uku jande wusyep ŋaiye Jisas si ŋana lenge hindi pe, lenge miyeꞌ uku yana lenge hindi na, “Yambaꞌe donki luku yenge yil.” \v 7 Tinge yambaꞌe donki luku yenge yatme Jisas pe, tinge yikil temhroŋ ya yanah hlaꞌ me donki pe, Jisas nanah narp. \v 8 Pe lenge miyeꞌ tuweinge wula wula yungwau temhroŋ tinge yanah ŋahwikin ko, syeꞌ yember lou lombo ŋaiye tinge si yotombo yal wah yanar ŋahwikin. \v 9 \x - \xo 11.9 \xt Sng 118.25-26\x*Taꞌe luku pe, lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yal yer, topoꞌe ŋaiye jan tat yahraꞌe yanange na, \q1 “Hriphrip me Got! \q1 Got ŋende miꞌmiꞌ me miyeꞌ uku \q1 ŋaiye kin nate ŋoto naŋ tikin Lahmborenge. \q1 \v 10 Ŋoih miꞌmiꞌ me lemame tikin mwan poi Dewit ŋaiye nat. \q1 Hriphrip topoꞌe yahraꞌe naŋ tikin Got ŋaiye nanah hlaꞌ supule.” \p \v 11 Jisas nate gere Jerusalem pe, kin nato yukoh yirise bep nalꞌe nalꞌe ŋetekeꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme, kom ŋau si na gah miꞌe pe, kin nenge lenge jetalah 12 kin yal Betani. \s1 Jisas ŋihyele lou ŋip ŋaiye yukur teŋei lousep \r (Mat 21.18-19) \p \v 12 Nyermbe ŋaiye tinge yasme Betani yat pe, Jisas ŋasande nimbot. \v 13 Kin nat sikirp wohe pe, kin bep nal ŋetekeꞌe lou ŋip\f + \fr 11.13 \ft Mak nainge pe, lou fik, kom poi member lou ŋip.\f* ŋaiye lou tup sekete. Taꞌe luku pe, kin nala gin sehei etekeꞌe na, lousep syeꞌ teŋei, lakai pakai? Ŋupe ŋaiye kin nat sehei pe, kin ŋetekeꞌe tup ilyehme. O yukur ŋup kin ŋaiye ka teŋei esep.\fig Lou fik|alt="1/3 Olive tree" src="HK00088B.tif" size="span" ref="11.13" \fig* \v 14 Pe kin ŋaname lou ŋip uku na, “Yukur na plihe teŋei esep no, lenge miyeꞌ ka yono, pakai!” Pe lenge jetalah tikin si yisande wusyep ŋaiye kin ŋanange. \s1 Jisas ginyenme lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yende windau yarp yoto yukoh yirise \r (Mat 21.12-17, Luk 19.45-48, Jon 2.13-22) \p \v 15 Ŋupe ŋaiye tinge plihe yate jere Jerusalem pe, Jisas nato yukoh yirise ginyenme lenge miyeꞌ ŋaiye yende windau me ŋaiꞌe ŋaiꞌe yarp uku. Kin ŋahraꞌe hendeinge lenge miyeꞌ nuruꞌe ŋaiye tinge yende wah wuhyau, topoꞌe luh lenge miyeꞌ ŋaiye tinge yarp yende windau me jesumbihnip. \v 16 Topoꞌe kin syep erŋeme lenge ŋaiye yukur ka yenge ŋaiꞌe ŋaiꞌe tetehei tikin windau plihe yoto tus yukoh yirise. \v 17 \x - \xo 11.17 \xt Ais 56.7, Jer 7.11\x*Taꞌe luku pe, kin ŋana lenge na, “Yainge sai na gah Tup tikin Got ŋanange taꞌe leꞌe, ‘Yukoh ŋam, ka yukoh ŋaiye mitiŋ lalme moiye moiye ka yute juhilyeh yininge wusyep topoꞌme Yai.’ Kom yip si yende taꞌe yukoh tase lenge miyeꞌ endei.” \v 18 Lenge pris ondoh topoꞌe lenge miyeꞌ sande tekeꞌe tikin wusyep erŋeme yisande wusyep uku pe, tinge yahaiꞌe yaŋah ŋaiye ka yonombe Jisas ka ole. Kom tinge hiꞌjarnge. Detale, lenge mitiŋ lalme ŋaiye yisande sande tekeꞌe ŋaiye kin nalaŋatme pe, tinge gunguru plai. \v 19 O sehei nala ŋup Jisas nenge lenge jetalah kin yasme Jerusalem yal. \s1 Miyeꞌ ŋaiye ŋoihmbwaip kin ka teŋei bongol me Jisas no, ka isilihme Got pe, se ka ambaꞌe \r (Mat 21.20-22) \p \v 20 Nyermbe hondo hondonge ŋaiye tinge yal pe, tinge yetekeꞌe lou ŋip uku ŋaiye misei Jisas ŋihyele pe, lou uku si ŋahraꞌe telei lalme, topoꞌe lou nam si telei lalme. \v 21 Pe Pita ŋoih bwar wusyep uku ŋaiye Jisas ŋanange pe, kin ŋaname Jisas na, “Jetmam, bep el! Lou ŋip uku ŋaiye ni ŋihyele pe, si ŋahraꞌe telei miꞌe ko.” \v 22 Taꞌe luku pe, Jisas nungwisme wusyep tinge na, “Ŋoihmbwaip yip ka teŋeime Got. \v 23 \x - \xo 11.23 \xt Mat 17.20, 1Ko 13.2\x*Ŋam mana yip bwore mise, ŋaiye miyeꞌ ende ŋoihmbwaip kin yukur hoihoi no, ka inime hwate leꞌe, ‘Na tuhur papalai el guh loh pinip’ pe, luku se ka ende gunde tuꞌe luku. Ŋaiye miyeꞌ uku ŋoihmbwaip kin ka teŋei bongol supule pe, ŋai uku se ka ende tuꞌe ŋaiye kin ŋanange. \v 24 Taꞌe luku pe, ŋam mana yip, ŋaiye pa yisilihme Got me ŋainde no, ŋoihmbwaip yip ka teŋei bongol me ŋam pe, se pa yambaꞌe. \v 25 \x - \xo 11.25 \xt Mat 6.14-15\x*Topoꞌe ŋupe ŋaiye yip yanange wusyep topoꞌme Got no, yip ŋoiheryembe lahmende ŋaiye si ŋende pupwa me yip pe, yusme pupwa kin uku. Ŋaiye pa yende tuꞌe luku pe, Yai yip ŋaiye narp nanah moihlaꞌ kin topoꞌe ka osme pupwa yip.” \v 26 \f + \fr 11.26 \ft Miyeꞌ sande tekeꞌe syeꞌ ŋoiheryembe nange wusyep rop syeꞌ uku sai nato ves 26. Ŋaiye yukur yip yasme pupwa lenge miyeꞌ tuweinge pe, Yai yip ŋaiye narp nanah moihlaꞌ yukur ka se osme pupwa yip.\f* \s1 Tinge yisilihme Jisas ŋaiye lahmende nalaŋatme kin \r (Mat 21.23-27, Luk 20.1-8) \p \v 27 Jisas nenge lenge jetalah kin plihe yate jere Jerusalem pe, kin nange na ŋoto yukoh yirise. Pe lenge pris ondoh, miyeꞌ sande tekeꞌe tikin wusyep erŋeme topoꞌe lenge miyeꞌ embep yatme kin. \v 28 Pe tinge yisilihme kin na, “Nin nambaꞌe wutuꞌ iki, topoꞌe bongol iki ŋanarai ti, ni ŋende ŋai taꞌe liki? Lahmende nalaŋatme nin ŋaiye na ende wah iki?” \v 29 Jisas nungwisme wusyep tinge na, “Ŋam topoꞌe, ŋam de misilih yip ŋisilih ende. Ŋaiye pa yungwisme ŋisilih ŋam pe, ŋam topoꞌe se ma mini yip lahmende ŋaiye pwale bongol eꞌe no, ŋam mende wah uku. \v 30 Jon ŋaiye gihyeꞌe pinip lenge miyeꞌ tuweinge pe, yip ŋoihyeryembe na, luku ŋai tikin moihlaꞌ lakai, ŋai tikin miyeꞌ ilyeh me? Yip yungwisme wusyep ŋam.” \v 31 Pe tinge yanange yale yat tititinge na, “Ŋaiye ya mininge na, ŋai tikin moihlaꞌ pe, kin se ka ininge na, ‘Pe detaꞌe lai ŋaiye ŋoihmbwaip yip yukur ka teŋeime kin?’ \v 32 Kom tatame ŋaiye ya mininge na, luku tikin miyeꞌ? Liki yukur tatame.” Detale, tinge hiꞌjarnge ŋoihmbwaip nihe lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye tinge ŋoiheryembe nange Jon kin profet bwore mise. \v 33 Taꞌe luku pe, tinge yungwisme wusyep Jisas na, “Poi yukur sisyeme.” Pe Jisas plihe ŋana lenge na, “Ŋam topoꞌe yukur ma se plihe mini yip lahmende ŋaiye pwale wutuꞌ eꞌe no, ŋam mende wah bongol uku.” \c 12 \s1 Wusyep tapimbilme lenge miyeꞌ pupwa ŋaiye bepyeteme wah wain \r (Mat 21.33-46, Luk 20.9-19) \p \v 1 \x - \xo 12.1 \xt Ais 5.1-2\x*Pe Jisas ŋana lenge wusyep tapimbilme taꞌe leꞌe, “Miyeꞌ ende ŋende wah wain ende pe, ki ŋere lem ŋoyorꞌme. Topoꞌe kin ŋiche ŋeheh ŋaiye ka isyerꞌe wain esep. Kin ŋende yukoh hlaꞌ ende nanah hlaꞌ ŋaiye lenge miyeꞌ ka yurp yil yunuh uku no, ka bepsime wah wain uku. Miꞌe pe, kin nasme wah uku na sai syep lenge miyeꞌ syeꞌ ŋaiye ka bepyeteme, kut kin nal moi wohe. \v 2 O ŋupe ŋaiye wain uku sasarme pe, kin nember miyeꞌ wah ende nal lenge miyeꞌ ŋaiye bepeteme wah wain uku pe, ka talame wain esep syeꞌ yaŋaꞌe tuꞌe yitini kin. \v 3 Kom lenge miyeꞌ ŋaiye bepeteme wah wain uku yarpe miyeꞌ wah uku pe, tinge yonombe pupwa yehe jinyenme pe, kin nal pakaiye. \v 4 Taꞌe luku pe, yai tehei wah uku plihe nember miyeꞌ wah ende nalme tinge. Pe tinge yonombe jere ŋondohe yaŋaꞌe hiꞌ me kin. \v 5 Miyeꞌ tehei wah uku plihe nember miyeꞌ wah ende nat pe, tinge yonombe kin nule. Topoꞌe tinge plihe yende ŋahilyeh yal lenge miyeꞌ wah syeꞌ ŋaiye kin nember lenge yat. Syeꞌ tinge yongombe yende yumbun lenge, kut syeꞌ tinge yongombe pe, tinge yule. \p \v 6 O talah miyeꞌ esep kin ilyeh teter narp ŋaiye kin ŋende nihararme kin ŋembere sekete. Kom yuwo pe, kin nember talah miyeꞌ esep kin ilyeh uku nal lenge miyeꞌ ŋaiye yende wah yoto wah wain. Kin ŋanange na, ‘Taꞌe se ka hiꞌ me talah tiheinge ŋam.’ \v 7 Kom lenge miyeꞌ ŋaiye yende wah yoto wah wain uku yanange wusyep yale yat tititinge na, ‘Talah tiheinge kin eꞌe mindemboi se ka tunuhme ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ŋaiye yai kin kili. Yut ya monombe ka ole no, ya tunuhme ŋaiꞌe ŋaiꞌe leꞌe lalme.’ \v 8 Taꞌe luku pe, tinge yarpe kin pe, tinge yonombe kin nule. Pe tinge yiche kin ya tas wah wornge ŋaiye wah wain.” \p \v 9 Jisas ŋisilih lenge na, “Yai tehei ŋaiye wah wain uku ka ende tuꞌe la? Ma mini yip ŋaimune ŋaiye kin ka ota ende. Kin se ka ot ta ongomb lenge miyeꞌ ŋaiye bepeteme wah wain uku pe, se ka angange wah wain uku el lenge mitiŋ syeꞌ. \v 10 \x - \xo 12.10 \xt Sng 118.22-23\x*Yip jonose wusyep ŋaiye sai ŋoto Tup tikin Got, lakai pakai? Wusyep uku kin ŋanange taꞌe leꞌe, \q1 Tumwange luku pe, lenge miyeꞌ ŋaiye yahrarange yukoh, \q1 tinge jarnge nange pupwa yehe pe, tinge buru yal. \q1 Kom tukwini pe, ki si tumwange miyeꞌ bwore \q1 ŋaiye ka ende bongolme yukoh. \q1 \v 11 Lahmborenge kin ŋember tumwange miyeꞌ uku nat \q1 ŋaiye poi metekeꞌe pe, ki bwore miꞌ supule!” \p \v 12 Lenge miyeꞌ embep lenge Juta de ka yurpe Jisas. Detale, tinge sisyeme nange Jisas ŋanange wusyep uku nalme tinge, kom kin ŋanange tapimbilme. Tinge hiꞌjarnge lenge miyeꞌ tuweinge lalme pe, tinge yasme kin pe, tinge yal. \s1 Ka yaŋaꞌe wuhyau takis me Sisa, lakai pakai? \r (Mat 22.15-22, Luk 20.20-26) \p \v 13 Lenge Farisi syeꞌ topoꞌe lenge miyeꞌ nungwisme tikin Herot syeꞌ yatme Jisas ŋaiye ka yende wih minjau me kin ŋaiye ka ininge wusyep syeꞌ ŋaiye yukur bwore bwarme pe, ka yiniꞌe kin me wusyep ŋaiye kin ŋanange. \v 14 Tinge yatme Jisas pe, tinge yaname kin na, “Jetmam, poi sisyeme nange nin miyeꞌ ŋaiye ŋanange wusyep mise. Nin yukur hiꞌ garnge miyeꞌ ende. Kom wusyep ŋaiye nin ŋanange nalaŋatme pe, kin ŋahilyeh nal lenge miyeꞌ tuweinge lalme. Te ini poi, tatame ŋaiye ya maŋaꞌe wuhyau takis milme Sisa lakai, na pakai?” \v 15 Kom Jisas si ŋasande ŋetekeꞌe ŋoihmbwaip homboꞌe tinge pe, kin nungwisme wusyep tinge na, “Yip da homboꞌe piyeh tule? Te yenge wuhyau ŋeser ende yut ma metekeꞌe.” \v 16 Tinge yenge ŋoinde yate yaŋaꞌe pe, kin ŋisilih lenge na, “Leꞌe bepmohro topoꞌe naŋ lahmende?” Tinge yungwisme wusyep kin na, “Tikin Sisa.” \v 17 Taꞌe luku pe, Jisas ŋana lenge na, “Bwore, ŋaimune ŋaiye tikin Sisa pe, yaŋaꞌe Sisa. Kut ŋaimune ŋaiye tikin Got pe, yaŋaꞌe Got.” Tinge yisande wusyep kin pe, tinge gunguru plai. \s1 Lenge Sadyusi yisilihme Jisas me mitiŋ ŋaiye yule no, ka plihe tuhur? \r (Mat 22.23-33, Luk 20.27-40) \p \v 18 \x - \xo 12.18 \xt Apo 23.8\x*Pe lenge Sadyusi syeꞌ tinge yatme Jisas. Tinge ŋilyeh uku yanange nange lenge mitiŋ ŋaiye yule pe, yukur ka plihe tuhur. \v 19 \x - \xo 12.19 \xt Lo 25.5\x*Tinge yiname na, “Jetmam, Moses nainge wusyep erŋeme ende me poi taꞌe leꞌe, ‘Miyeꞌ ende ka ole osme tuwei kin, kom ŋaiye tinge hindi talah pakai pe, tatame toꞌ kin ka enge tuwei ŋop uku no, ka hindi yaraꞌe lahmiyeꞌ ŋendehei pe, ka guh ŋeheh tatai kin ŋaiye si nule.’ \v 20 Ŋup ende pe, lenge miyeꞌ toꞌ tataime syepumbur hoi tinge yarp. Tatai nenge tuwei pe, kin nule pakaiye, topoꞌe kin talah pakai. \v 21 Pe toꞌ plihe nambaꞌe ŋop nate nenge pe, kin topoꞌe nule pakaiye, topoꞌe talah pakai. O miyeꞌ bumbe ende plihe ŋende ŋahwikin ilyeh. \v 22 Taꞌe luku pe, tinge lalme ŋaiye miyeꞌ toꞌ tataime syepumbur hoi uku yahraꞌe lalme yenge tuwei uku pe, tinge yule pakaiye topoꞌe talah pakai. O yuwo kin pe, tuwei uku ti wule. \v 23 O ŋaiye ŋup yuwo no, mitiŋ ŋaiye si yule ka plihe tuhur pe, tuwei uku ta tuwei lahmende? Tinge miyeꞌ syepumbur hoi yahraꞌe lalme yenge ti kili.” \p \v 24 Jisas nungwisme wusyep tinge na, “Ŋasande tekeꞌe yip yukur bwore! Tehei kin taꞌe leꞌe, yip yukur sisyeme wusyep mise ŋaiye sai nato tup, topoꞌe bongol tikin Got. \v 25 Ŋupe ŋaiye lenge mitiŋ ŋaiye si yule ka plihe tuhur pe, tinge yukur ka se dindiꞌ, pakai. Tinge ka tuꞌe lenge walip hlaꞌ ŋaiye yarp yanah moihlaꞌ. \v 26 \x - \xo 12.26 \xt Kis 3.6\x*Tukwini ŋam de ma yasam yip ŋaiye lenge miyeꞌ yule ka plihe tuhur. Yip si jonose wusyep ŋaiye Moses nainge me nih tahar lou. Pe Got ŋaname Moses taꞌe leꞌe, ‘Ŋam Got tikin Abraham, Got tikin Aisak, topoꞌe Got tikin Jekop.’ Wusyep uku nal lenge miyeꞌ ŋaiye si yule no, ka plihe tuhur. \v 27 Kin yukur Got lenge mitiŋ ŋaiye si yule no, tinge talai miꞌe, pakai. Kin Got titinge lenge mitiŋ ŋaiye yipihinge bwore tinge yarp laip. Taꞌe luku pe, wusyep yip iki homboꞌe supule!” \s1 Jisas ŋanange na wusyep erŋeme mune ki ŋembere sekete \r (Mat 22.34-40, Luk 10.25-28) \p \v 28 Jetmam tikin wusyep erŋeme ende, kin narp ŋasande wusyep ŋaiye lenge Sadyusi yotop Jisas yanange. Kin ŋasande wusyep Jisas ŋaiye ŋanange pe, bwore miꞌ supule. Taꞌe luku pe, kin ŋisilihme Jisas ŋisilih ende na, “Wusyep erŋeme mune kin ŋendehei, topoꞌe ŋembere taharꞌe wusyep erŋeme lalme?” \v 29 \x - \xo 12.29 \xt Lo 6.4-5\x*Jisas nungwisme wusyep kin na, “Wusyep erŋeme ŋaiye kin nat yer pe leꞌe, ‘Yip lenge Israel yisyunde bworerme! Lahmborenge kin ŋilyehe sai ŋaiye kin Got poi. \v 30 Yip pa yende nihararme Got, Lahmborenge poi. Pa yende nihararme kin yoto ŋoihmbwaip bumbe yip, yoto yipihinge yip, ŋoiheryembe yip topoꞌe bongol yip!’ \v 31 \x - \xo 12.31 \xt Wkp 19.18\x*Wusyep erŋeme hoi kin taꞌe leꞌe, ‘Pa yende niharar lenge mitiŋ tuꞌe ŋaiye yip yende nihararme yip tip!’ Wusyep erŋeme syeꞌ yukur ŋembere taꞌe hoi eꞌe.” \p \v 32 \x - \xo 12.32 \xt Lo 4.35\x*Jetmam tikin wusyep erŋeme ŋaname Jisas na, “Miꞌ supule, jetmam! Ki bwore mise taꞌe ŋaiye nin ŋanange ŋaiye Lahmborenge ŋilyeh kin Got. Yukur got ŋoinde narp, pakai. \v 33 \x - \xo 12.33 \xt Hos 6.6\x*Pe poi ya mende nihararme kin moto ŋoihmbwaip bumbe poi, topoꞌe moto ŋoiheryembe poi, topoꞌe bongol poi. Topoꞌe ya mende nihararme lenge ŋimei poi tuꞌe ŋaiye poi mende nihararme potopoi. Ŋaiye ya gunde wusyep erŋeme hoi uku pe, kin nengelyembe ofa ŋaiye poi mesekeh yuwor, topoꞌe maŋaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe syeꞌ malme Got manah hendeinge ŋeser.” \v 34 \x - \xo 12.34 \xt Luk 10.25-28\x*Jisas ŋasande wusyep miyeꞌ uku ŋaiye nungwisme wusyep kin pe, ki taꞌe ŋaiye miyeꞌ ŋondoh mape. Pe Jisas ŋaname na, “Nin yukur narp wohme lemame tikin Got.” Taꞌe luku pe, lenge miyeꞌ hiꞌjarnge ŋaiye ka plihe yisilihme kin ŋisilih syeꞌ. \s1 Miyeꞌ ŋaiye Got nalaŋatme pe, kin lahmende? \r (Mat 22.41-46, Luk 20.41-44) \p \v 35 Jisas ŋanange nalaŋatme wusyep gan ŋoto yukoh yirise pe, kin ŋisilih lenge ŋisilih ende na, “Detaꞌe la ŋai lenge jetmam tikin wusyep erŋeme yanange nange Miyeꞌ alaŋatme Krais ŋaiye Got nalaŋatme pe, kin Talah tikin Dewit? \v 36 \x - \xo 12.36 \xt Sng 110.1\x*Yohe Yirise naŋaꞌe ŋoihmbwaip bwore nalme Dewit pe, Dewit ŋanange na, \q1 Lahmborenge ŋaname Lahmborenge ŋam taꞌe leꞌe, \q1 ‘Orp el syep non ŋam el tutume ŋaiye ma member \q1 lenge wachaih nin ka yurp ŋihip tuweihe nin.’ \p \v 37 Dewit galme miyeꞌ uku Lahmborenge kin. Pe detaꞌe lai ŋai Miyeꞌ alaŋatme Krais luku plihe tangat talah tikin Dewit?” Lenge miyeꞌ tuweinge lalme yisande wusyep Jisas ŋaiye ŋanange pe, tinge hriphrip supule. \s1 Lenge jetmam tikin wusyep erŋeme yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa \r (Mat 23.1-36, Luk 11.37-54, 20.45-47) \p \v 38 Jisas ŋanange nalaŋatme wusyep nal lenge miyeꞌ tuweinge pe, kin ŋanange na, “Ŋoihme lenge jetmam tikin wusyep erŋeme. Detale, tinge pupwa. Ŋoihmbwaip embere tinge sai me ŋaiye ka juh temhroŋ sokoloh no, ka yile yut luh moi ŋaiye mitiŋ jahilyeh. Tinge yasande ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge ka yetekeꞌe tinge no, ka yalaŋas yember lenge ŋau bwore. \v 39 Ŋoihmbwaip ŋembere tinge pe, tinge yisande ŋaiye ka yurp luh ŋendehei ŋaiye tate yer ŋoto yukoh jahilyeh, topoꞌe tinge yisande ka yurp luh ŋendehei tikin ŋai embere. \v 40 Tinge homboꞌe yeh lenge tuweinge ŋope pe, tinge yambaꞌe yukoh tinge. Topoꞌe tinge homboꞌe ŋaiye yanange wusyep topoꞌe Got sokolohe. Pe nihe syohe tinge ŋaiye minde ka yambaꞌe pe, ka pupwa ŋembere nihe sekete.” \s1 Tuwei ŋope waŋaꞌe wuhyau walme Got \r (Luk 21.1-4) \p \v 41 O Jisas narp sehei me wurmbuꞌ ŋaiye yohor wuhyau nato yukoh yirise pe, kin ŋetekeꞌe lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yate yohor wuhyau jah wurmbuꞌ. Lenge miyeꞌ tuweinge lowe yohor wuhyau wula wula sekete. \v 42 Miꞌe pe, tuwei ŋope ŋaiye ŋaipwa ŋiꞌ wate wiche wuhyau ŋeser talah malaih hoi. \v 43 Jisas gal lenge jetalah kin yate jahilyeh pe, kin ŋana lenge na, “Ŋam mana yip bwore mise, tuwei ŋope luku waŋaꞌe wuhyau ŋembere sekete wengelyembe wuhyau lalme ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge lalme yate yohor jah wurmbuꞌ wuhyau tikin yukoh yirise. \v 44 Lenge miyeꞌ tuweinge lalme luku pe, tinge wuhyau wula wula sekete ŋanar. Pe tinge yiche syeꞌ ya jah wurmbuꞌ, kut syeꞌ ŋanar. Kom tuwei ŋope luku pe, ti seheiꞌe wuhyau supule pe, ti wiche wuhyau hoi uku lalme wa gwah. Ti wiche wuhyau ti lalme ŋaiye ka inir no, ta wenge kweteme wahriꞌ ti.” \c 13 \s1 Jisas ŋanange ŋaimune ŋaiye mindemboi ŋup yuwo no, ka ende \r (Mat 24.1-2, Luk 21.5-6) \p \v 1 Jisas nasme yukoh yirise nal pe, jetalah kin ende ŋaname taꞌe leꞌe, “Jetmam! Bep el etekeꞌe ŋeser bwore bwore miꞌ supule ŋaiye tinge yenge juhurꞌe yukoh yirise luku.”\fig Yukoh yirise dindiꞌ ŋup tikin Herot|src="LB00250B.tif" size="col" ref="13.1" \fig* \v 2 Pe Jisas nungwisme wusyep kin na, “Nin ŋetekeꞌe yukoh ŋembere luku a? Ŋeser ende yukur ka si tuꞌe ŋaiye tukwini ki sai. Mindemboi lenge miyeꞌ ka yisilꞌe ŋeser lalme luku ka sisil tongonose lal guh inir kekep.” \s1 Jisas ŋanange ŋaiye mane ŋembere ka ot \r (Mat 24.3-14, Luk 21.7-19) \p \v 3 Jisas narp nal hwate Olip sai nal umburꞌe me yukoh yirise pe, Pita, Jems, Jon topoꞌe Andru ŋilyehme yatme Jisas pe, tinge yisilihme kin tase na, \v 4 “Iyai, ini poi tumboi yukur ŋai uku ka ende? Topoꞌe na ini poi wutuꞌ mune ŋaiye ya metekeꞌe yer ti, ya sisyeme nange liki ŋupe ŋaiye ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ka miꞌe.” \v 5 Jisas nungwisme wusyep tinge na, “Ŋoihme ŋaiye pa yisyunde miyeꞌ ende ŋaiye ka ote homboꞌe yeh yip. \v 6 Lenge mitiŋ wula ka yuta jil naŋ ŋam pe, ka yininge na, ‘Ŋam Miyeꞌ alaŋatme Krais ŋilyeh liꞌ ihei.’ Pe tinge ka homboꞌe yeh lenge mitiŋ wula wula ka junde tinge. \v 7 Mindemboi se pa yisyunde titire ŋaiye wondoh embere moi teheinge topoꞌe moi wohe, kom prepwan ŋaiye pa ŋoihyeryembe wula wula. Ŋai ŋaiye taꞌe luku se ka ot, kom ŋup yuwo teter. \v 8 Lenge kantri ende ka yurmbe topoꞌe kantri ende. Lenge miyeꞌ tuweinge moi sambe ka tuhur ka yurmbe yotop lenge miyeꞌ tuweinge moi sambe ŋoinde. Yoime ka unuh elꞌe elꞌe kekep lalme, topoꞌe ŋasarp ŋembere ka ot. Ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme luku ka ot ŋendehei tuꞌe ŋaiye mam wasande syohe ŋaiye ti da waraꞌe talah. \p \v 9 \x - \xo 13.9 \xt Mat 10.17-20, Luk 12.11-12\x*Taꞌe luku pe, ŋoihme! Ŋup uku yip pa ŋoihyeryembe bworerme. Ka yurpe yip pe, ka yenge yip yil lenge sisinge woroh pe, pa jin wusyep kot. Topoꞌe ka yumb yip yoto yukoh jahilyeh tikin Juta. Topoꞌe pa jin ŋembep lenge miyeꞌ ondoh topoꞌe lenge miyeꞌ embep. Tehei kin ŋaiye yip jande ŋam pe, luku ki kumbur kohmap ŋaiye pa yininge yalaŋatme Wusyep Mise yilme tinge. \v 10 Lenge moiye moiye lalme ŋaiye kekep eꞌe ka lalme yisyunde wusyep bwore tikin Got yer ti, ŋup yuwo ka ot gunde. \v 11 Ŋupe ŋaiye ka yurpe yip no, ka yenge yip yil ŋaiye ka yende wusyep kot me yip pe, yukur pa ŋoiheryembe wula wula me wusyep mune ŋaiye pa yininge, na pakai. Wusyep mune ŋaiye kin natme yip uku pe, pa yininge. Yohe Yirise se ka ungwisme yip ŋaiye pa yininge wusyep. \p \v 12 Lenge miyeꞌ ka yende wusyep me lenge toꞌ tatai tinge pe, ka yini lenge miyeꞌ syeꞌ ŋaiye ka yongomb lenge toꞌ tatai tinge luku ka yule. Topoꞌe yai ka tuhur pe, ka plihe ende ŋahwikin ilyeh el lenge talah kin. Lenge talah ka yengelyembe wusyep yende wachaih yilme lenge yai mam tinge pe, ka yini lenge miyeꞌ ka yongomb lenge ka yule. \v 13 \x - \xo 13.13 \xt Mat 10.22\x*Lenge mitiŋ lalme ka ŋoihmbwaip pupwa me yip ŋaiye yip jande ŋam. Topoꞌe lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye jan bongole yal tatame ŋup yuwo pe, Got ka ambaꞌe tinge.” \s1 Ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa supule ka ot \r (Mat 24.15-28, Luk 21.20-24) \p \v 14 \x - \xo 13.14 \xt Dan 9.27, 11.31, 12.11\x*Jisas plihe ŋanange na, “Ŋupe ŋaiye pa yetekeꞌ ŋainde pupwa yehe ŋaiye ŋende yumbune ŋaiꞌe ŋaiꞌe, se ka ote si luh ŋaiye tinge si syep erŋeme nange ŋai uku yukur ka si el luh uku. Pe yip lenge mitiŋ Judia pa jirnge yi yunuh hwate. Lahmende ŋaiye ka jonose wusyep ŋaiye sai nato tup eꞌe pe, pa ŋoihyeryembe wusyep uku bworerme. \v 15 \x - \xo 13.15 \xt Luk 17.31\x*Kom ŋaiye pa yurp tus yukoh yohe pe, yukur pa plihe yil yoto yukoh yambaꞌe ŋainde yenge yil, na pakai. \v 16 Topoꞌe lahmende ŋaiye jan wah pe, yukur ka plihe yil yukoh yambaꞌe temhroŋ tinge. \v 17 Ŋup uku pe, ka pupwa nihe supulme lenge tuweinge ŋaiye talah tapambe, topoꞌe lenge tuweinge ŋaiye yangange ŋimbirip lenge talah. \v 18 Yisilihme Got ŋaiye ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku yukur ka ende guh ŋup tikin mwate. \v 19 \x - \xo 13.19 \xt Dan 12.1, Rev 7.14\x*Ŋup uku pe, mane ka ot pupwa ŋembere supule. Ka engelyembe somohon ŋendeheiyeh ŋaiye Got ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe nate tatame tukwini. Topoꞌe mane taꞌe luku yukur mindemboi ka plihe ot, pakai. \v 20 Kom Lahmborenge ŋoiheryembe lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye kin si nalaŋatme tinge pe, kin ŋotombo ŋup syeꞌ ningingirhme nenge nat. O ŋaiye Lahmborenge yukur ŋotombo ŋup syeꞌ tikin mane luku ka ot pe, lenge miyeꞌ tuweinge lalme ka talai. \p \v 21 Ŋup uku ŋaiye lahende ka ini yip na, ‘Bep ot! Miyeꞌ alaŋatme ŋaiye Got nalaŋatme liꞌehei. Bep el! Kin uku gan nal uku!’ Yukur pa yisyunde wusyep tinge. \v 22 Lenge miyeꞌ syeꞌ ka yute homboꞌe yeh yip yininge na, ‘Ŋam Miyeꞌ alaŋatme Krais ŋilyeh liꞌ ihei.’ O ka yininge na, ‘Ŋam profet ende leꞌe.’ Tinge ka yende mirakel topoꞌe ŋai wutuꞌ supule. Ŋaiye tinge tatame pe, ka bunjenge ŋoihmbwaip lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye Got si nalaŋatme ŋaiye ka yil wohme Got. \v 23 Taꞌe luku pe, yip ŋoihme. Ŋam si mana yip ŋaimune ŋaiye min ka ot.” \s1 Mindemboi ŋaiye Talah tikin Miyeꞌ ka ot \r (Mat 24.29-31, Luk 21.25-28) \p \v 24 \x - \xo 13.24 \xt Ais 13.10, Ese 32.7, Jol 2.10,31, 3.15, Rev 6.12\x*“Kom ŋup uku ŋaiye mane embere luku ka el miꞌe pe, ŋau ka tuhur yepelmbe, topoꞌe wundehei yukur ta woworꞌe waŋarꞌe. \v 25 \x - \xo 13.25 \xt Ais 34.4, Jol 2.10, Rev 6.13\x*Lenge nowas ka tongoꞌ yusme ŋaitem juh. Ŋaiꞌe ŋaiꞌe bongol ŋaiye sai ŋaitem ka ondolꞌme tuꞌe yoime ŋaiye ŋondolꞌme. \v 26 \x - \xo 13.26 \xt Dan 7.13, Rev 1.7\x*Miꞌe pe, ka yetekeꞌe Talah tikin Miyeꞌ ka orp oto mwahit ot topoꞌe bongol embere, topoꞌe yirise bongol kin ŋaiye naŋarꞌe. \v 27 Kin ka ember lenge walip hlaꞌ kin ka yilꞌe yilꞌe kekep lalme ŋaiye ka yambaꞌe lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye Got si nalaŋatme.” \s1 Yip pa sisyeme lou herkep mip \r (Mat 24.32-35, Luk 21.29-33) \p \v 28 Jisas plihe ŋanange taꞌe leꞌe, “Yip tatame pa yambaꞌe sisyeme yilme lou herkep mip.\f + \fr 13.28 \ft Mak mainge lou fik, kom poi member lou herkep mip.\f* Ŋupe ŋaiye lou lombo luku ŋumun sai pe, ni ŋetekeꞌe tup ŋambaran ki plihe ŋowoh. Pe luku ni sisyeme nange ŋau wilei ki nala si. \v 29 Ki ŋahilyeh ŋupe ŋaiye pa yetekeꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku ka ot pe, yip si sisyeme nange na, ‘Talah tikin Miyeꞌ si nat sehei nate gere kohmap.’ \v 30 Ŋam mana yip bwore mise, lenge miyeꞌ tuweinge lalme kekep eꞌe yukur ka yule lalme. Teter ka yurp pe, ka yetekeꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku ka ot. \v 31 Ŋaitem topoꞌe kekep ka miꞌe, kut wusyep ŋam yukur ka miꞌe, teter ka si.” \s1 Yukur miyeꞌ ende sisyeme ŋup tikin ŋup yuwo \r (Mat 24.36-44) \p \v 32 \x - \xo 13.32 \xt Mat 24.36\x*Jisas plihe ŋanange na, “Yukur miyeꞌ ende sisyeme ŋup mune, topoꞌe ŋau ka ambaꞌe yukuriye ŋaiye ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku ka ot. Lenge walip hlaꞌ ŋaiye yarp moihlaꞌ tinge jinjame. Topoꞌe Talah yukur plihe sisyeme ŋup uku. Yai ŋilyeh kin sisyeme. \v 33 Ŋoihme! Bepyeteme yip tip bworerme, yip yukur si sisyeme ŋupe ŋaiye ŋai uku ka ot. \v 34 \x - \xo 13.34 \xt Luk 12.36-38\x*Ki taꞌe ŋaiye miyeꞌ embep ende nasme moi yukoh topoꞌe miyeꞌ wah kin no, kin nal moi ende wohe. Kin ŋiyarꞌe wah nangang lenge miyeꞌ wah kin ilyeh ilyeh pe, kin ŋana lenge nange ka bepyeteme. Kin ŋaname miyeꞌ ŋaiye embepeteme kohmap nange ka embepeteme bworerme. \v 35 Taꞌe luku pe, yip pa ŋoihme yip tip. Yip yukur si sisyeme ŋupe ŋaiye yai tehei yukoh ka ot. Ka ot ŋaiye yungwiris ŋup lakai, ŋup mumu lakai, tuwet enger lakai, hondonge ŋundu. Luku yip yukur sisyeme. \v 36 Ŋoihme ŋaiye ka ot hihwaiye no, ka etekeꞌ yip nange teter yip yate posoh. \v 37 Wusyep eꞌe ŋaiye ŋam mana yip eꞌe pe, ŋam manange mal lenge miyeꞌ tuweinge lalme topoꞌe, ‘Ŋoihme!’” \c 14 \s1 Lenge miyeꞌ ondoh yupwaiꞌe wusyep ŋaiye ka yonombe Jisas ka ole \r (Mat 26.1-5, Luk 22.1-2, Jon 11.45-53) \p \v 1 \x - \xo 14.1 \xt Kis 12.1-27\x*Ŋup hoi sai ŋaiye ka juhilyeh yoto ŋup tikin Pasova no, ka yambaꞌe kakah ŋaiye yis pakai.\f + \fr 14.1 \ft Luku ŋup tikin Ista.\f* Lenge miyeꞌ ondoh titinge lenge pris, topoꞌe lenge jetmam tikin wusyep erŋeme yahaiꞌe yaŋah tase ende ka yul yurpe Jisas no, ka yonombe ka ole. \v 2 Tinge yanange na, “Yukur ya se murpe kin dindiꞌ ŋup embere tikin Pasova, na pakai. Ŋaiye ya mende tuꞌe luku pe, lenge miyeꞌ tuweinge se ka yahraꞌe wondoh yut me poi.” \s1 Nal Betani pe, tuwei ende wuwilꞌe pinip winyeꞌ gwah Jisas \r (Mat 26.6-13, Jon 12.1-8) \p \v 3 \x - \xo 14.3 \xt Luk 7.37-38\x*Jisas narp Betani ŋoto yukoh Saimon, miyeꞌ ŋaiye wahriꞌ epwa wukeh wukeh sai me kin. Jisas ŋono ŋai narp pe, tuwei ende wate woto. Ti wenge pinip winyeꞌ yukoh ŋeser ende ŋaiye tikin miꞌ supule. Ti wasarꞌe wonge botol ŋeser uku pe, ti wuruꞌe pinip winyeꞌ uku wanah ŋondoh Jisas. \v 4 Kom lenge mitiŋ syeꞌ ŋaiye yarp uku yetekeꞌ pe, tinge ŋoih pupwa me ti pe, tinge yanange yale yatme tititinge na, “Detaꞌe lai ti tuwei uku wiwilꞌe pinip winyeꞌ yeh uku gwah ŋondoh Jisas? \v 5 Ŋaiye ya mende windau me pinip winyeꞌ uku milme lenge mitiŋ syeꞌ pe, poi ya mambaꞌe wuhyau 300 pe, wuhyau wukiŋge luku ya mangang lenge ŋaipwa ŋiꞌ.” Taꞌe luku pe, tinge jonombaiꞌe ti pupwa yehe.\f + \fr 14.5 \ft Ki taꞌe ŋaiye ka ende wah ŋup 300 ti, ka ambaꞌe wuhyau 300.\f* \p \v 6 Kom Jisas ŋana lenge na, “Yusme ti ta wurp! Detaꞌe lai ti yip guru guru yanange wusyep me tuwei eꞌe? Ti si wende ŋai ŋaiye tikin miꞌ supule watme ŋam. \v 7 \x - \xo 14.7 \xt Lo 15.11\x*Yip se pa yurp yotop lenge ŋaipwa ŋiꞌ nye nyermbe, topoꞌe ŋaiye yip yisande pe, ŋup syeꞌ se pa yungwis lenge. Kom ŋam yukur ma motop yip murp nye nyermbe. \v 8 Tuwei uku, ti si wende ŋaimune ŋaiye ti tatame ta wende. Ti wuwilꞌe pinip winyeꞌ gwah wahriꞌ ŋam wende miꞌme wahriꞌ wal yer ŋaiye min ka yinis ŋam. \v 9 Tukwini ŋam mana yip bwore mise, nalꞌe nalꞌe kekep eꞌe ŋaiye ka jonose yalaŋatme wusyep bwore leꞌe pe, ka ŋoiheryembe ŋaimune ŋaiye ti si wende me ŋam.” \s1 Judas nambaꞌe wuhyau ŋaiye ka ember Jisas el syep lenge wachaih \r (Mat 26.14-16, Luk 22.3-6) \p \v 10 Pe Judas Iskariot, jetalah 12 ende nal ŋetekeꞌ lenge pris ondoh ŋaiye ka aŋaꞌe Jisas elme tinge. \v 11 Tinge yisande wusyep ŋaiye kin ŋanange pe, tinge hriphrip pe, tinge yupwaiꞌe wusyep yotop kin ŋaiye ka yaŋaꞌe wuhyau. Taꞌe luku pe, Judas ŋahaiꞌe yaŋah ŋaiye ka ember Jisas el syep tinge. \s1 Jisas ŋono ŋai Pasova ŋotop lenge jetalah \r (Mat 26.17-25, Luk 22.7-14,21-23, Jon 13.21-30) \p \v 12 Ŋup ŋendehei tikin Ŋup Ŋembere tititinge Kakah Ŋaiye Yis Pakai si nat. Ŋup uku pe, se ka yonombe worsip talah ŋaiye ka yende yono ŋai Pasova. Lenge jetalah yisilihme Jisas taꞌe leꞌe, “Ni ŋasande ya mila mende miꞌmiꞌ luh murpa no, na el la ende ŋai embere Pasova?” \v 13 Pe Jisas nember lenge jetalah hoi yal pe, kin ŋana lenge na, “Pa hindi yil yoto moi embere luku pe, pa hindi yetekeꞌe miyeꞌ ende ka ikirh pinip marp ende ote tetenihme yip pe, pa junde kin yil. \v 14 Ŋupe ŋaiye pa yetekeꞌe ka el oto yukoh uku pe, pa yinime yai tehei yukoh uku tuꞌe leꞌe, ‘Jetmam ŋanange taꞌe leꞌe, “Dou ŋaiye ma menge lenge jetalah ŋam mende mono ŋai Pasova sai taꞌe la?” ’ \v 15 Pe ka yasam yip hindi dou embere ende nanah hlaꞌ ŋaiye tinge si yende miꞌmiꞌ hendeinge topoꞌe luh ŋaiye ya murp. Pe pa hindi yende miꞌmiꞌ ŋai poi yurp dou uku.” \v 16 Taꞌe luku pe, lenge jetalah hoi uku tahar ya yoto moi embere luku. Pe tinge hindi yetekeꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ki sai taꞌe ŋaiye Jisas si ŋana lenge hindi. Pe tinge hindi yende miꞌmiꞌ ŋai Pasova. \p \v 17 O sehei ŋaiye ki nala ŋup Jisas nenge lenge jetalah 12 kin yat. \v 18 \x - \xo 14.18 \xt Sng 41.9\x*Ŋupe ŋaiye tinge yarp yono ŋai pe, Jisas ŋana lenge na, “Ŋam mana yip bwore mise, ŋoinde yip eꞌe, ka ember ŋam el syep lenge wachaih. Miyeꞌ ende yip iki ŋaiye ŋono ŋai ŋotop ŋam.” \v 19 Lenge jetalah ŋoih mane pe, tinge ilyeh ilyeh yisilihme na, “Taꞌe nin ŋanange natme ŋam lakai?” \v 20 Jisas ŋana lenge na, “Miyeꞌ uku pe, kin miyeꞌ ende yip ŋaiye 12 iki. Kin miyeꞌ ŋaiye nambaꞌe kakah nohor nangah yukoh topoꞌe ŋam. \v 21 Bwore mise, Talah tikin Miyeꞌ ka ole gunde Wusyep mise ŋaiye ŋanange nange ka ole. Kom ki pupwa supulme miyeꞌ ŋaiye ka ember Talah tikin Miyeꞌ el syep lenge wachaih. Ki bwore ŋaiye yukur mam somohon ta waraꞌe kin.” \s1 Jisas ŋono ŋai yuwo kin ŋotop lenge jetalah \r (Mat 26.26-30, Luk 22.15-20, 1Ko 11.23-25) \p \v 22 Tinge yono ŋai yarp pe, Jisas nambaꞌe kakah syeꞌ ŋanange wusyep ŋisilihme Got miꞌe pe, kin noworꞌe, nangang lenge jetalah kin. Kin ŋanange na, “Yambaꞌe yono, leꞌe wahriꞌ ŋam.” \v 23 Miꞌe pe, kin nambaꞌe yukoh pinip wain pe, kin ŋanange wusyep ŋisilihme Got miꞌe pe, kin nangang lenge pe, tinge lalme yonoꞌe. \v 24 \x - \xo 14.24 \xt Kis 24.8, Jer 31.31-34\x*Kin ŋana lenge na, “Leꞌe wim ŋam ki tuwilꞌ gah ŋaiye ka ungwisme lenge mitiŋ wula wula gande kontrak ŋaiye Got nupwaiꞌe topoꞌe lenge miyeꞌ tuweinge kin. \v 25 Ŋam mana yip bwore mise, ŋam yukur tatame ma monoꞌe pinip wain leꞌe mi tutume ŋupe ŋaiye ma monoꞌe wain ambaran moto lemame tikin Got.” \v 26 Miꞌe pe, tinge yosoko wenersep ende yahraꞌe naŋ tikin Got pe, tinge yasme luh uku pe, tinge yal hwate Olip. \s1 Jisas ŋanange ŋaiye Pita ka inise naŋ kin \r (Mat 26.31-35, Luk 22.31-34, Jon 13.36-38) \p \v 27 \x - \xo 14.27 \xt Sek 13.7\x*Jisas ŋana lenge lalme na, “Yip lalme pa jirnge yusme ŋam. Detale, wusyep sai nato tup ŋanange taꞌe leꞌe, \q1 Ŋam ma monombe miyeꞌ embepteme sipsip pe, \q1 lenge sipsip ka jirnge tangalai yiyilꞌe. \m \v 28 \x - \xo 14.28 \xt Mat 28.16\x*Kom ŋupe ŋaiye ma plihe tuhur pe, ma mil yerme yip mil Galili.” \v 29 Pita nungwisme wusyep na, “Tinge syeꞌ ka jirnge yusme nin, kom ŋam ilyeh yukur ma musme nin.” \v 30 Jisas ŋaname Pita na, “Ŋam mana nin bwore mise. Teter ŋaiye tuwet yukur ka yenger ni hoi pe, na ininge ni hun nange nin jinjame ŋam.” \v 31 Pita plihe nungwisme wusyep ŋanange dandainge na, “Ŋam yukur ma se mininge tuꞌe liki nange ŋam jinjame nin. Ŋam ma mule motop nin.” Pe lenge jetalah lalme tinge yanange wusyep ilyeh. \s1 Jisas ŋanange wusyep topoꞌe Got narp wah Getsemani \r (Mat 26.36-46, Luk 22.39-46) \p \v 32 Jisas nenge lenge jetalah kin yate jere luh ende ŋaiye tinge jalme Getsemani pe, Jisas ŋana lenge jetalah kin na, “Yip yurp eꞌe, kut ŋam ma mil mininge wusyep topoꞌme Got.” \v 33 Kin nambaꞌe Pita pe, Jems topoꞌe Jon yal topoꞌe kin. Pe ŋoihmbwaip kin si tingis, topoꞌe kin ŋasande syohe ŋembere pupwa. \v 34 Kin ŋana lenge na, “Mane ŋaiye sai ŋoto ŋoihmbwaip ŋam pe, ki ŋembere sekete nala tule ŋam ŋaiye ma mule. Yurp eꞌe pe, bep yerŋenge.” \v 35 Kin nal sikirp pe, ki tambe bepmohro na gah kekep pe, kin ŋanange wusyep ŋisilihme Yai ŋaiye tatame ka enge kin tupwaihme ŋup pupwa luku ŋaiye ka ambaꞌe nihe syohe. \v 36 Pe kin ŋanange wusyep topoꞌe Yai taꞌe leꞌe, “Aba, Yai ŋam, nin tatame ŋaiye na ende ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme. Tatame na ongohe yukoh ŋaiye nihe syohe sai uku angaꞌme ŋam. Kom yukur na gunde ŋasande ŋam, pakai. Kut ende gunde ŋasande nitei.” \p \v 37 Miꞌe pe, Jisas plihe nat pe, kin ŋetekeꞌe lenge jetalah kin hun si yate posoh. Kin ŋaname Pita na, “Saimon, teter nin nate posoh? Tatame ŋaiye na orp hlaꞌ sikirp sokolohe bep erŋenge otop ŋam?” \v 38 Pe kin ŋana lenge na, “Yurp bepyeteme yip tip bworerme, topoꞌe yininge wusyep topoꞌe Got no, ŋondolꞌme ende ŋaiye ka ote ondolꞌme yip pe, yukur pa se tumbe. Ŋoihmbwaip meleꞌe luku ki ŋasande ŋaiye ka ende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore, kom wahriꞌ wicherꞌ ki ŋataiꞌ.” \p \v 39 Jisas plihe nal ninde ŋaiye kin ŋanange wusyep topoꞌe Got ŋahilyeh taꞌe ŋaiye sekeime kin nal. \v 40 Miꞌe pe, ŋupe ŋaiye kin nat pe, ki ŋetekeꞌ lenge jetalah kin teter yate posoh. Ŋembep tinge teter mane sekete. Pe tinge yukur sisyeme wusyep mune ŋaiye ka yinime kin. \v 41 Nihun kin ŋaiye ki plihe nat pe, ki ŋana lenge na, “Teter yip yate posoh yambaꞌe yohe lakai? Sekei! Yetekeꞌe, ŋup kin si nat miꞌe ŋaiye ka yember Talah tikin Miyeꞌ yil syep lenge miyeꞌ ŋaiye yende hwap. \v 42 Tuhur ya mil. Yetekeꞌe miyeꞌ ŋaiye ka ember ŋam el syep lenge wachaih eꞌe nat ihei.” \s1 Judas nember Jisas nal syep lenge wachaih \r (Mat 26.47-56, Luk 22.47-53, Jon 18.3-12) \p \v 43 Jisas te ŋanange wusyep gan pe, Judas, jetalah kitikin ende nate gere. Lenge miyeꞌ wondoh embere yenge lou ŋaiye yarmbe topoꞌe ŋim ŋombor yal topoꞌe tinge. Lenge miyeꞌ ondoh titinge lenge pris, topoꞌe lenge jetmam tikin wusyep erŋeme, topoꞌe lenge bwore bworenge yember lenge yat. \v 44 Miyeꞌ ŋaiye nember Jisas nal syep lenge wachaih si ŋonorhme lenge yehe na, “Pa yetekeꞌe miyeꞌ ŋaiye ma murpe mirirme mono wutiꞌ kin pe, luku miyeꞌ ŋaiye pa yurpe yupwaiꞌe loko! Pe pa yenge yil.” \v 45 Taꞌe pe, gwaingwaiye pakai Judas nange pwar nate gere pe, kin nikilꞌe nalme Jisas pe, kin ŋaname na, “Jetmam!” Pe kin nirirme ŋono wutiꞌ kin. \v 46 Taꞌe luku pe, tinge syep yarpe Jisas gare. \v 47 Kom jetalah Jisas ende ŋaiye gan sehei me kin kwuraꞌe kete ŋim ŋombor ŋanah pe, kin ŋiche nal nerŋe mungwim miyeꞌ wah tikin miyeꞌ ondoh pris uku ginir. \p \v 48 Pe Jisas ŋana lenge na, “Yip yenge ŋim ŋombor topoꞌe lou yat ŋaiye pa yurpe ŋam. Ki taꞌe ŋaiye yip yala yurpe miyeꞌ pupwa ŋaiye nala ginyenme gavman. \v 49 \x - \xo 14.49 \xt Luk 19.47, 21.37\x*Nye nyermbe ŋam marp motop yip, topoꞌe ŋam manange wusyep gwan moto yukoh yirise pe, yukur yip yarpe ŋam. Kom wusyep sai nato Tup tikin Got ŋanange bwore mise.” \v 50 Taꞌe luku pe, lenge jetalah kin lalme yasme kin pe, tinge jarnge. \v 51 O lahyambe ende kin gah temhroŋ sokoloh wukauwe pe, kin gande Jisas nat pe, tinge syep yarpe lahyambe luku. \v 52 Kom kin garnge mondom samale nasme temhroŋ gah ŋanar. \s1 Jisas gan wusyep nal ŋembep lenge sisinge woroh \r (Mat 26.57-68, Luk 22.54-55,63-71, Jon 18.12-16,19-24) \p \v 53 Pe tinge yenge Jisas yal yukoh miyeꞌ ondoh pris, luh ŋaiye lenge jetmam tikin wusyep erŋeme yotop lenge bwore bworenge, topoꞌe lenge miyeꞌ embep lenge pris ŋaiye jahilyeh yarp. \v 54 O Pita gande Jisas nal, kom kin gan sikirp wohe pe, kin nato lem meleꞌe ŋaiye sai ŋoyorꞌme yukoh tikin miyeꞌ ondoh pris. Nato luku pe, kin mwate pe, kin ŋotop lenge kokorohtup Juta yarp me nih. \v 55 Lenge miyeꞌ embep tititinge lenge pris yotop lenge sisinge woroh yahaiꞌe yaŋah ŋaiye ka yininge yoworꞌe yember ŋaimune pupwa ŋaiye Jisas ŋende no, ka yonombe ka ole. Kom tinge yukur yetekeꞌe ŋaimune pupwa ŋaiye ki ŋende. \v 56 Pe lenge mitiŋ wula wula yate yanange wusyep homboꞌe yiniꞌe Jisas. Kom wusyep tinge luku yukur nal ŋahilyeh. \v 57 Topoꞌe lenge miyeꞌ syeꞌ tahar jan hlaꞌ pe, tinge yiniꞌe Jisas yanange wusyep homboꞌe na, \v 58 \x - \xo 14.58 \xt Jon 2.19\x*“Poi masande kin ŋanange na, ‘Ŋam ma muluwau yukoh yirise luku ŋaiye miyeꞌ yenge syep juhurꞌe. O ŋup hun ka miꞌe pe, ma plihe guhurꞌe, kom yukur ma menge syep guhurꞌe.’” \v 59 Kom tinge lalme ŋaiye yanange wusyep uku pe, wusyep tinge yukur ki ŋahilyeh. \p \v 60 Miyeꞌ ondoh lenge pris tahar gan hlaꞌ me lenge sisinge woroh lenge Juta pe, kin ŋisilihme Jisas na, “Tatame ŋaiye na ungwisme wusyep tinge ŋaiye tinge yanange yalme nin, lakai pakai?” \v 61 Kom Jisas yukur nungwisme wusyep tinge, kin nupwaiꞌe mut gan. Pe miyeꞌ ondoh pris plihe ŋisilihme na, “Nin Miyeꞌ alaŋatme Krais, Talah tikin Got ilyeh ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge lalme yirisukwarme naŋ kin?” \v 62 \x - \xo 14.62 \xt Dan 7.13\x*Pe Jisas nungwisme wusyep kin na, “Hei, ŋam ilyeh ihei. Pe yip se pa yetekeꞌe Talah tikin Miyeꞌ ka orp el syep non tikin Got pe, ka ot topoꞌe mwahit tikin moihlaꞌ.” \v 63 Pe miyeꞌ ondoh lenge pris ŋoworꞌe temhroŋ kin ŋanange na, “Yukur ya plihe gwil lenge mitiŋ ŋaiye ka yute yininge ŋaimune ŋaiye miyeꞌ eꞌe ŋende, na pakai. \v 64 \x - \xo 14.64 \xt Wkp 24.16\x*Yip si yisande wusyep tetehei pupwa luku ŋaiye kin ŋaname Got. Yip ŋoiheryembe ya mende me tuꞌe lai?” Pe tinge lalme yahraꞌe yanange na, “Kin si ŋende pupwa pe, ka ole.” \p \v 65 Taꞌe luku pe, lenge mitiŋ syeꞌ chusyur tuhwaꞌ yalahe Jisas, topoꞌe tinge yenge ŋaiyuwat yupwaiꞌe ŋembep kin pe, tinge yonombe. Tinge yiname na, “Ni te ininge wusyep profet ende!” Topoꞌe lenge kokorohtup lenge Juta yangalai syep jate. \s1 Pita ŋanange kin jinjame Jisas \r (Mat 26.69-75, Luk 22.56-62, Jon 18.15-18,25-27) \p \v 66 Pita teter narp na gah nato lem meleꞌe tikin yukoh pe, tuwei wah tikin miyeꞌ ondoh pris wat. \v 67 Pe ti wetekeꞌe kin ŋaiye narp me nih. Ti wusukumbe dilndil sai miꞌe pe, ti waname na, “Nin topoꞌe, nin narp ŋotop Jisas tikin Nasaret.” \v 68 Kom kin homboꞌe ŋanange na, “Ŋam jinjame kin, topoꞌe ŋam yukur sisyeme ŋaimune ŋaiye nin ŋanange liki.” Pe kin na tas sehei me kohmap pe, tuwet nenger ŋendehei. \v 69 Tuwei wah uku plihe wetekeꞌe kin pe, ti wana lenge miyeꞌ ŋaiye jan sehei luku na, “O miyeꞌ iki pe, kin miyeꞌ ende tinge kili!” \v 70 Kom Pita plihe ŋanange na, “Pakai!” Gwaingwaiye sikirp miꞌe pe, lenge miyeꞌ ŋaiye jan sehei me Pita yaname na, “Bwore mise, yukur na se plihe inise nange nin pakai, nin ŋoinde tinge kili. Detale, nin miyeꞌ Galili.” \v 71 Pe Pita ŋanange wusyep bongol na, “Bwore mise supule nanah hlaꞌ, ŋam yukur sisyeme miyeꞌ iki ŋaiye yip yanange. Ŋaiye yukur ŋam manange wusyep bwore mise pe, Got se ka ende yumbune ŋam.” \v 72 Kin ŋanange miꞌe pe, tuwet nenger ni hoi. Pita ŋoihmbwar wusyep ŋaiye somohon Jisas ŋaname na, “Teter ŋaiye tuwet yukur ka enger ni hoi pe, nin na ininge ni hun nange nin yukur sisyeme ŋam.” Pe Pita buhu tangar gah ŋilil. \c 15 \s1 Tinge yenge Jisas yalme Pailat \r (Mat 27.1-2,11-14, Luk 23.1-5, Jon 18.28-38) \p \v 1 Sehei ŋaiye ki de ka ŋundu hondonge pe, lenge pris ondoh topoꞌe lenge bwore bworenge, topoꞌe lenge jetmam tikin wusyep erŋeme ŋaiye tinge lalme titinge lenge sisinge woroh lenge Juta jahilyeh yupwaiꞌe wusyep yanange ŋaimune ŋaiye ka yende me Jisas. Tinge yupwaiꞌe syep Jisas pe, tinge yenge kin yalme Pailat, gavena tititinge Rom. \v 2 Pailat ŋisilihme na, “Nin kiŋ lenge Juta lakai?” Jisas nungwisme na, “Ki taꞌe ŋaiye nin ŋanange.” \v 3 Lenge pris ondoh yanange wusyep syeꞌ yalme Jisas nange kin ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe syeꞌ pupwa. \v 4 Pe Pailat ŋisilihme na, “Tatame ŋaiye na ungwisme wusyep syeꞌ ŋaiye tinge yana nin, lakai pakai? Nin si ŋasande ŋetekeꞌe ŋaimune ŋaiye tinge yanange yatme nin?” \v 5 Kom Jisas yukur nungwisme wusyep tinge, pakai. Pe Pailat ŋoiheryembe wula wula. \s1 Tinge yember Jisas yal ŋaiye ka yuluwei kin yil loutungwarmbe \r (Mat 27.15-26, Luk 23.13-25, Jon 18.38–19.16) \p \v 6 Nye nyermbe ŋaiye ŋup tikin ŋai embere Pasova pe, Pailat se ka osme miyeꞌ ende ŋaiye ŋende pupwa pe, se ka osme mwahupwaiꞌe el tus wicherꞌ gunde ŋoihmbwaip lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yisande. \v 7 Ŋup uku pe, lenge mitiŋ syeꞌ ŋaiye yende yumbune gavman, topoꞌe yongomb lenge miyeꞌ tuweinge yule pe, tinge yarp yoto mwahupwaiꞌe. Pe Barabas kin ŋoinde tinge topoꞌe. \v 8 Taꞌe luku pe, lenge mitiŋ lalme yate yisilihme Pailat ŋaiye ka ende ŋaimune ŋahilyeh tuꞌe ŋaiye somohon kin ŋende, gande wusyep tinge ŋaiye yanange. \v 9 Pe kin nungwisme wusyep tinge na, “Yip yisande ma musme kiŋ lenge Juta leꞌe ka el tus elme yip, lakai?” \v 10 Pailat kin sisyeme nange lenge pris ondoh tinge ŋoihmbwaip pupwa me Jisas pe, tinge yenge Jisas yatme kin. \v 11 Kom lenge pris ondoh yanange wusyep yahraꞌe ŋoihmbwaip lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye ka yisilihme Pailat nange yukur ka osme Jisas e tus. Ka osme Barabas e tus. \v 12 Taꞌe luku pe, Pailat plihe ŋisilih lenge na, “Pe yip yisande ma mende tuꞌe laime miyeꞌ ŋaiye yip lalme yanange nange kiŋ titinge lenge Juta?” \v 13 Tinge plihe tambah marnge yalme kin yanange na, “Uluwei kin e unuh loutungwarmbe!” \v 14 Kom Pailat nungwisme wusyep tinge na, “Kin ŋende ŋaimune pupwa ti?” Kom tinge plihe tambah marnge yanange yal hlaꞌ ninde na, “Uluwei kin e unuh loutungwarmbe!” \v 15 O Pailat nala ende lenge miyeꞌ tuweinge ka hriphrip pe, kin nember Barabas nal tas me tinge. Kut kin ŋana lenge pe, tinge yonombe yupwaiꞌe yararahe Jisas miꞌe pe, kin nember kin nal ŋaiye ka yuluwei kin yil loutungwarmbe. \s1 Lenge kokorohtup Rom yaname wusyep hiꞌ me Jisas \r (Mat 27.27-31, Jon 19.2-3) \p \v 16 Lenge kokorohtup Rom yenge Jisas ya yoto lem meleꞌe tikin yukoh gavman pe, tinge jal lenge kokorohtup wula wula yate jahilyeh. \v 17 Tinge jahme temhroŋ yaihe ende yanah me Jisas. Topoꞌe tinge yambaꞌe mwah senge pe, tinge yende taꞌe galaꞌ tikin kiŋ pe, tinge yaŋarꞌe jah ŋondoh kin. \v 18 Miꞌe pe, tinge yiname taꞌe leꞌe, “Ŋau bwore iyai, kiŋ titinge lenge Juta!” \v 19 Pe tinge yambaꞌe winje ende yenge jate ŋondoh kin, topoꞌe tinge chusyur tuhwaꞌ yalahe. Topoꞌe tinge yisarꞌe ŋihip mbep me kin, topoꞌe yende ŋai taꞌe ŋaiye yaŋaꞌe naŋ embere yalme kin. \v 20 Ŋupe ŋaiye tinge yaname wusyep hiꞌe tale naŋ kin miꞌe pe, tinge yungul temhroŋ yaihe luku, kut tinge plihe jahme temhroŋ kitikin. Miꞌe pe, tinge yenge kin yal ŋaiye ka yuluwei kin yil loutungwarmbe. \s1 Tinge yuluwei Jisas yal loutungwarmbe \r (Mat 27.32-44, Luk 23.26-43, Jon 19.17-27) \p \v 21 \x - \xo 15.21 \xt Rom 16.13\x*Nal yaŋah uku ŋaiye tinge yal pe, tinge yate titinihme miyeꞌ ende tikin moi embere Sairini, naŋ kin Saimon. Kin nala el oto moi embere Jerusalem. Saimon kin yai tikin Aleksander hindi Rufus. Lenge kokorohtup yarpe kin pe, tinge yututusme kin ŋaiye ka ikirh loutungwarmbe tikin Jisas. \v 22 Tinge yenge Jisas yal luh ende ŋaiye naŋ kin Golgota. Wusyep tehei naŋ uku pe, ‘Kekep tikin Lupu Ŋondoh’. \v 23 Pe tinge da yaŋaꞌe Jisas wain syeꞌ ŋaiye si tinge yuluwihme topoꞌe loumwah syeꞌ myrrh. Kom Jisas yukur ŋonoꞌe. \v 24 \x - \xo 15.24 \xt Sng 22.18\x*Pe lenge kokorohtup yuluwei kin yal loutungwarmbe. Topoꞌe tinge de ka yiyarꞌe temhroŋ kin juh bumbe tititinge miꞌe pe, tinge jate tup hun ŋaiye yetekeꞌe lahmende ilyeh ilyeh ŋaiye ka yohe pe, ka ambaꞌe ŋaimune. \p \v 25 Ŋau ambaꞌe syepumbur hoye hoye ŋaiye hondonge pe, tinge yuluwei Jisas yal loutungwarmbe. \v 26 Tinge yendere bambalau ya yanah loutungwarmbe pe, tinge yainge wusyep uku sai nanah hlaꞌ ŋaiye tinge yiname kin taꞌe leꞌe, ‘Kiŋ titinge lenge Juta.’ \v 27 \x - \xo 15.27 \xt Ais 53.12\x*Sehei me Jisas pe, tinge plihe yuluwei lenge miyeꞌ hoi ŋaiye yarmbe, topoꞌe yende ŋendei. Miyeꞌ ŋoinde teŋei nal syep non, kut ŋoinde teŋei nal syep yaŋgam. \v 28 Taꞌe luku pe, wusyep ŋaiye sai tup ŋanange bwore mise na, “Lenge miyeꞌ tuweinge yetekeꞌe kin taꞌe miyeꞌ pupwa ende.”\f + \fr 15.28 \ft Wusyep uku sai me tup syeꞌ Mak.\f*\fig Miyeꞌ hun ŋaiye tinge yuluwei yal loutungwarmbe|src="LB00328B.tif" size="span" ref="15.28" \fig* \p \v 29 \x - \xo 15.29 \xt Sng 22.7, 109.25, Mak 14.58, Jon 2.19\x*Lenge miyeꞌ tuweinge yale yat pe, tinge yaname wusyep hiꞌe tale Jisas. Tinge yukulꞌme ŋondoh yaname na, “Hai, nin ŋanange nange nin tatame na uluwau yukoh yirise miꞌe pe, ŋup hun na plihe ahraꞌe. \v 30 Tukwini na ungwisme nitei ŋaiye na osme loutungwarmbe liki ote guh!” \v 31 Lenge pris ondoh topoꞌe lenge jetmam tikin wusyep erŋeme, tinge topoꞌe yaname wusyep hiꞌe tale kin. Tinge yanange tititinge na, “Kin nungwisme lenge miyeꞌ tuweinge syeꞌ, kom kin yukur tatame ka ungwisme kitikin. \v 32 Poi de ya metekeꞌe Miyeꞌ alaŋatme Krais, kiŋ lenge Juta ŋaiye tukwini ka ose loutungwarmbe luku ote guh pe, ŋoihmbwaip poi ka teŋeime kin kili!” Miyeꞌ hoi ŋaiye tinge yuluwei yal loutungwarmbe pe, tinge yaname wusyep hiꞌe topoꞌe. \s1 Jisas nule \r (Mat 27.45-56, Luk 23.44-49, Jon 19.28-30) \p \v 33 Ŋau ŋanar moikin bumbumbe pe, ki ŋup yepelmbe supule ŋaparaꞌe kekep lalme nal tatame ŋaiye ŋau nambaꞌe hun yungwiris. \v 34 \x - \xo 15.34 \xt Sng 22.1\x*Topoꞌe dindiꞌ ŋup uku ŋaiye ŋau nambaꞌe hun pe, Jisas tambah marnge ŋanange na, “Eloi, Eloi, lama sabaktani?” Wusyep tehei tikin wusyep uku ki ŋanange taꞌe leꞌe, ‘Got ŋam, Got ŋam, detaꞌe lai ti nin nasme ŋam?’ \v 35 Lenge miyeꞌ tuweinge syeꞌ ŋaiye jan uku yisande wusyep ŋaiye kin ŋanange pe, tinge yanange na, “Yisyunde! Kin galme profet Elaija!” \v 36 \x - \xo 15.36 \xt Sng 69.21\x*Pe miyeꞌ ende gertenge na nambaꞌe ŋaiyuwat syum ŋohor gah pinip wain ŋaiye tikin ŋenyene supule ŋupwaiꞌe gah lou ende naŋaꞌe Jisas ŋaiye ka onoꞌe. Pe kin ŋanange na, “Te yeseperhme na, taꞌe Elaija se ka ota ungwisme ukul kin ember guh, lakai pakai?” \v 37 Pe Jisas plihe tambah marnge ŋanange ninde pe, kin nule ko. \p \v 38 \x - \xo 15.38 \xt Kis 26.31-33\x*Pe ŋaiyuwat ŋembere ŋaiye teŋei nato yukoh yirise luku tahar ŋowor angah bumbumbe. Ki ŋowor sai nanah hlaꞌ uku gah bumbumbe nenge nate gere gah mondom. \v 39 Pe ŋupe ŋaiye miyeꞌ ondoh embere ŋaiye bepteme lenge kokorohtup lenge Rom gan sehei me loutungwarmbe no, kin ŋetekeꞌe nule Jisas pe, kin ŋanange na, “Bwore mise! Miyeꞌ eꞌe kin Talah tikin Got!” \v 40 \x - \xo 15.40 \xt Luk 8.2-3\x*Lenge tuweinge syeꞌ jan sikirp wohe yetekeꞌe ŋaimune luku. Lenge tuweinge luku pe, Maria tuwei tikin moi embere Makdala, topoꞌe ŋoinde pe, Maria, mam tikin Jems hindi Josep, topoꞌe tuwei ŋoinde Salome. \v 41 Ŋupe ŋaiye Jisas narp Galili pe, lenge tuweinge luku jande kin, topoꞌe yungwisme kin. O lenge tuweinge syeꞌ ŋaiye si yotop kin yase Jerusalem yat pe, tinge topoꞌe jan uku. \s1 Tinge yember wahriꞌ Jisas ya yoto ŋeser map \r (Mat 27.57-61, Luk 23.50-55, Jon 19.38-42) \p \v 42 Dindiꞌ ŋup uku pe, ŋup tikin ŋaiye lenge Juta yende miꞌmiꞌ ŋup tikin Sabat. O sehei ŋaiye kin nala ŋup pe, \v 43 Josep tikin moi embere Arimatea nat. Kin miyeꞌ bwore bwarme titinge sisinge woroh lenge Juta ŋaiye narp ŋeseperhme nange ka etekeꞌe lemame tikin Got. Kin ŋende ŋoih lulu na ŋisilihme Pailat nange tatame ŋaiye ka ambaꞌe wahriꞌ tikin Jisas enge e ononde. \v 44 Pe Pailat ŋoiheryembe na, liki taꞌe Jisas si nule, lakai pakai? Pe kin galme miyeꞌ ondoh lenge kokorohtup nate ŋisilihme na, “Jisas si nule bwore mise, lakai pakai?” \v 45 Ŋupe ŋaiye kin ŋasande wusyep miyeꞌ ondoh lenge kokorohtup nange Jisas si nule pe, kin ŋaname Josep na, “Ni ambaꞌe wahriꞌ kin enge el.” \v 46 Taꞌe luku pe, Josep ŋiche wuhyau nambaꞌe ŋaiyuwat wukauwe sokoloh ende miꞌe pe, kin nal nukul wahriꞌ Jisas nenge gah. Kin nupwaiꞌe topoꞌe ŋaiyuwat wukauwe luku miꞌe pe, kin nenge nal ŋember nato ŋeser map ende ŋaiye somohonme tinge yotombo yiche. Miꞌe pe, Josep ŋenenem ŋeser ŋembere nate tatme ŋeheh map. \v 47 O Maria titi moi Makdala, topoꞌe Maria, mam tikin Josep si yetekeꞌe luh ŋaiye kin ŋononde Jisas. \c 16 \s1 Jisas plihe tahar \r (Mat 28.1-8, Luk 24.1-12, Jon 20.1-10) \p \v 1 Ŋupe ŋaiye Sabat nal miꞌe pe, Maria, moi ti Makdala pe, Maria mam Jems, topoꞌe Salome yambaꞌe pinip winyeꞌ ŋaiye ka yenge yila yihyete wahriꞌ Jisas. \v 2 Tahar Sande hondo hondonge ŋaiye ŋau tambaram anah pe, tinge tahar yal ŋeheh. \v 3 Tinge yal yaŋah pe, tinge yisilih yale yat tititinge na, “O lahmende tatame ka se enenem ŋeser upwaihme ŋeheh map?” \v 4 Pe tinge bep yal yetekeꞌe ŋeser ŋembere luku ŋaiye tinge si yenenem nal ŋanar tikihe ŋeheh map. \v 5 Tinge ya yoto pe, tinge yetekeꞌe lahyambe ende dendeꞌ temhroŋ wukauwe narp nal syep non pe, tinge hiꞌjarnge. \p \v 6 Kin ŋana lenge na, “Pa hiꞌjirnge na pakai. Ŋam sisyeme ŋaiye yip yata yahaiꞌe Jisas tikin Nasaret ŋaiye tinge yuluwei yal loutungwarmbe no, kin nule. O kin si tahar kuli! Kin yukur ŋanar eꞌe! Yetekeꞌe luh ŋaiye tinge yember wahriꞌ kin yanar ihi. \v 7 \x - \xo 16.7 \xt Mat 26.32, Mak 14.28\x*Pa plihe yil pe, yininge wusyep eꞌe yil lenge jetalah kin topoꞌe Pita. Jisas si nal yerme yip nal Galili. Pa yi yetekeꞌe kin yinir uku junde wusyep ŋaiye somohon kin ŋana yip.” \v 8 Lenge tuweinge yase ŋeser map ŋaiye yononde miyeꞌ yule uku tas pe, tinge jertenge yal. Tinge gunguru plai hiꞌjarnge pe, ŋihip syep tinge dondol dondol. Topoꞌe tinge yukur plihe yanange wusyep ende yalme miyeꞌ lakai tuwei ende, pakai. Detale, tinge hiꞌjarnge pupwa supule. \s1 Jisas na gereme Maria ŋaiye moi ti Makdala \r (Mat 28.9-10, Jon 20.11-18) \p \v 9 Ŋendeheiyeh ŋaiye Jisas plihe tahar ŋeheh Sande hondonge pe, kin nal gereme Maria ŋaiye moi ti Makdala. Tuwei uku somohon kin ginyenme yipihinge pupwa syepumbur hoi ŋaiye sai me ti. \v 10 Maria wal wetekeꞌe lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye somohon yarp yotop Jisas. Tinge ŋoihmane pe, tinge yilil yarp pe, ti wana lenge ŋaimune ŋaiye ti si wetekeꞌe. \v 11 Ŋupe ŋaiye tinge yisande ŋaiye ti wana lenge nange Jisas si plihe tahar, topoꞌe ti si wetekeꞌe kin pe, tinge yukur ŋoiheryembe wusyep ti, nange ki bwore mise. \s1 Jisas na gereme lenge jetalah kin \r (Luk 24.13-35) \p \v 12 Nyermbe pe, Jisas nal gereme jetalah kin hoi ŋanar yaŋah ŋaiye tinge yasme moi embere Jerusalem yala yil moi tinge. Kom tinge yukur sisyeme kin. Detale, kin si tanaꞌ ŋoinde tikin. \v 13 Topoꞌe ŋupe ŋaiye tinge yetekeꞌe kin yuworme pe, tinge plihe yal yana lenge jetalah kin, kom tinge yukur ŋoiheryembe nange wusyep tinge bwore mise. \s1 Jisas ŋana lenge jetalah wah ŋaiye ka yende \r (Mat 28.16-20, Luk 24.36-49, Jon 20.19-23) \p \v 14 Yuwo kin pe, Jisas nal gereme jetalah kin syepumbur umbur ilyeh ŋaiye yono ŋai yarp. Kin ŋihyel lenge ŋaiye ŋoihmbwaip tinge yukur teŋeime kin, topoꞌe ŋoihmbwaip tinge si susukut ŋaiye ka yisyunde wusyep lenge mitiŋ ŋaiye yetekeꞌe kin no, tinge yate yanange nange kin si tahar. \v 15 \x - \xo 16.15 \xt Apo 1.8\x*Kin ŋana lenge na, “Pa yilꞌe yilꞌe moiye moiye kekep eꞌe pe, pa yininge wusyep bwore mise leꞌe yil me lenge miyeꞌ tuweinge lalme. \v 16 Lahmende ŋaiye ŋoihmbwaip tinge ka teŋeime ŋam no, ka yimbilme ŋoihmbwaip yambaꞌe pinip pe, liki Got se ka ungwisme tinge ŋaiye ka yurp bwore nye nyermbe. Kom miyeꞌ tuweinge ŋaiye ŋoihmbwaip tinge yukur teŋeime ŋam pe, liki min ka talai yoto ŋup tikin ŋaiye ka jin wusyep kot. \v 17 Lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye ŋoihmbwaip tinge teŋeime ŋam pe, Got se ka angang lenge bongol ŋaiye ka yende wutuꞌ supule. Ka jil naŋ ŋam pe, ka jinyenme lenge yipihinge pupwa, topoꞌe ka yininge wusyep ŋimeser ambaran. \v 18 Ŋaiye ka yurpe hwaŋ, lakai ka yonoꞌe pinip ŋaiye mitiŋ syeꞌ si yuwilꞌe ŋainde pupwa ya jah pe, yukur ka yule, pakai. Topoꞌe tinge ka yikil syep yil yunuh lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yende wahriꞌ epwa pe, ka plihe tuhur bwore.” \s1 Got nambaꞌe Jisas nenge nanah moihlaꞌ \r (Luk 24.50-53, Apo 1.9-11) \p \v 19 \x - \xo 16.19 \xt Apo 1.9-11\x*Lahmborenge Jisas ŋanange wusyep ŋotop tinge miꞌe pe, Got nambaꞌe kin nenge nanah moihlaꞌ pe, kin narp nal syep non tikin Yai Got. \v 20 Miꞌe pe, lenge jetalah yalꞌe yalꞌe kekep lalme pe, tinge yanange yalaŋatme wusyep bwore tikin Jisas. Topoꞌe Lahmborenge ŋende wah ŋoto tinge ŋaiye ka yende mirakel no, luku ka ende bongolme wusyep bwore ŋaiye tinge si yalaŋatme nange ki bwore mise.