\id JAS - Urat NT (PNGBTA); Hilkka Arminen (SIL Advisor); 25-Nov-2015 \h JEMS \toc3 Jms \toc2 Jems \toc1 Tup ŋaiye Jems nainge \mt2 Tup ŋaiye \mt1 Jems nainge \c 1 \p \v 1 \x - \xo 1.1 \xt Mat 13.55, Mak 6.3, Apo 15.13, Gal 1.19\x*Ŋam Jems, miyeꞌ wah tikin Got, topoꞌe Lahmborenge Jisas Krais. Ŋam mende ma member wusyep hriphrip ŋam mil me lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got ŋaiye yarp yalꞌe yalꞌe kekep lalme. Ŋau bwore me yip lalme. \s1 Ŋondolꞌme ka ende bongolme ŋoihmbwaip yip \p \v 2 Lenge toꞌ tatai ŋam, yip pa ŋoihyeryembe bworerme ŋupe ŋaiye ŋondolꞌme wula wula ka ot me yip. \v 3 Yip pa sisyeme ŋupe ŋaiye ŋondolꞌme ka ote ondolꞌme ŋoihmbwaip mise yip pe, luku ka ende bongolme yip no, pa junde wusyep mise tikin Got. \v 4 Pa junde wusyep tikin Got pe, luku ka ungwisme yip ŋaiye pa jin bongole yende miꞌmiꞌ ŋaiye ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku ka ot me yip. Miꞌe pe, pa yurp bwore bwarme miꞌ supule. \v 5 Kom lahmende ŋaiye seheiꞌme sande tekeꞌe pe, ka isilihme Got ŋaiye ka aŋaꞌe kin. Detale, Got, kin hriphrip ŋembere supule ŋaiye ka angange sande tekeꞌe el lenge mitiŋ lalme. Yukur ka ihyele lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye ka yisilihme sande tekeꞌe. \v 6 Kom ŋupe ŋaiye yip pa yisilihme Lahmborenge pe, yukur pa ŋoihyeryembe wula wula, ŋoihmbwaip yip ka teŋei bongol me Got ŋilyehe si. Lahmende ŋaiye ŋoiheryembe wula wula pe, kin taꞌe ŋoloh pinip ŋaiye kotou no, yohe wenge wale wat. \v 7 Miyeꞌ ŋaiye bunjenge ŋoihmbwaip kin taꞌe luku pe, yukur ka ŋoiheryembe nange Lahmborenge ka si aŋaꞌe ŋainde, pakai. \v 8 Ŋoiheryembe kin nalꞌe nalꞌe pe, ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye kin ŋende, yukur kin gande ŋahwikin esep ilyeh, pakai. \s1 Ŋaipwa ŋiꞌ topoꞌe miyeꞌ lowe \p \v 9 Lenge Kristen miyeꞌ tuweinge ŋaiye seheiꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe pe, tinge ka hriphrip yil yunuh hlaꞌ ŋaiye Got ka ahraꞌe naŋ tinge. \v 10 \x - \xo 1.10 \xt Ais 40.6-7\x*Topoꞌe lenge Kristen miyeꞌ tuweinge lowe pe, ka hriphrip ŋaiye tinge si tale tititinge yarp tuwihme Krais. Detale, tinge topoꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe tinge ka talai hwihwai tuꞌe ŋaiye yuhurnge tiye. \v 11 Ŋupe ŋaiye ŋau ŋoworꞌe dainge nal gah nambaꞌe lou yuhurnge luku pe, yuhurnge ki tiye nal gah kekep pe, yuhurnge ŋaiye miꞌ supule luku miꞌe ko. Ka ŋahilyeh me lenge miyeꞌ lowe, tinge teter yende wah tetehei nihe, kom nilyehe sai tinge ka yule pe, ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme tinge luku ka talai. \p \v 12 Got ka ende miꞌme lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yarp ŋumwaiye ŋupe ŋaiye ŋondolꞌme natme tinge. Detale, mindemboi se ka yambaꞌe laip bwore ŋaiye Got somohonme ŋupwaiꞌe wusyep me lahmende ŋaiye yende nihararme kin. \v 13 Ŋupe ŋaiye ŋondolꞌme ka otme miyeꞌ ende no, ka ambaꞌe nihe syohe pe, yukur kin ka ininge tuꞌe leꞌe na, “Ŋondolꞌme luku natme Got.” Miyeꞌ pupwa Satan yukur tatame ŋaiye kin ka se ondolꞌme Got, topoꞌe Got yukur tatame ŋaiye ka se ondolꞌme miyeꞌ ende, pakai. \v 14 Kom ŋupe ŋaiye ŋondolꞌme natme miyeꞌ ende pe, kin tambe gande ŋoihmbwaip pupwa kitikin. \v 15 Tukwini ŋam da mininge wusyep tapimbilme leꞌe. Ŋoihmbwaip tahar ŋaiye ŋende pupwa pe, ki taꞌe ŋaiye tuwei wusyeꞌe talah no, ti waraꞌe. Ŋoihmbwaip pupwa luku ki tahar embere pe, ki ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa pe, ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa luku ŋende kin nule. \v 16 Lenge toꞌ tatai ŋam, yukur pa yusme ŋoihmbwaip pupwa yip ka kete yip enge elꞌe elꞌe. \p \v 17 Ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore lalme topoꞌe yitini bwore lalme nase moihlaꞌ gah. Ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore luku natme Got, miyeꞌ eꞌe ŋaiye ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore yirise ŋaiye sai nanah ŋaitem. Ŋau ki noworꞌe nal miꞌe pe, ki na tase. Wundehei ti woworꞌe miꞌe pe, ti wa tase. Kut Got pakai, ki sai ŋahilyeh nye nyermbe. \v 18 Kin ŋasande nange poi ya murp tuꞌe talah kin pe, kin ka orp tuꞌe yai poi. Pe kin nember wusyep mise kin natme poi pe, ŋoihmbwaip poi teŋeime kin. Taꞌe luku pe, ŋupe ŋaiye Got si ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme pe, kin nalaŋatme poi miyeꞌ tuweinge ŋendehei kitikin. \s1 Poi ya musyunde wusyep pe, ya gunde \p \v 19 Lenge toꞌ tatai bwore ŋam! Yip lalme ŋoihmbwaip sai pe, yusyunde wusyep bworerme, kom yininge wusyep ŋumwaiye, topoꞌe yukur pa yende ŋoihmbwaip nihe hihwaiye, na pakai. \v 20 Miyeꞌ ende ŋaiye ŋende ŋoihmbwaip nihe hihwaiye pe, kin yukur bwore bwarme nal ŋembep tikin Got, pakai. \v 21 Pe yip pa yusme ŋoihmbwaip pupwa yip topoꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa lalme ŋaiye yip yende. Yember ŋoihmbwaip yip yilme Got pe, yambaꞌe wusyep mise kin ŋaiye kin ŋenete sai nato ŋoihmbwaip yip. Detale, kin se ka ambaꞌe yip ŋaiye pa yusyunde wusyep kin. \p \v 22 Pa ŋoiheryembe wusyep eꞌe bworere no, pa junde. Yukur pa yusyunde ŋilyehme. Ŋaiye yukur pa junde wusyep pe, yip homboꞌe yehme yip tip. \v 23 Miyeꞌ ŋaiye ŋasande wusyep no, yukur kin gande pe, kin taꞌe miyeꞌ ŋaiye ŋetekeꞌe ŋembep mohro kitikin nal pinip yipihinge. \v 24 Kin ŋetekeꞌe ŋembep mohro kitikin bworerme miꞌe pe, ŋupe ŋaiye kin nember pinip yipihinge nal no, kin nal pe, nilyehe sai kin si ŋoihsipe ŋembep mohro kin taꞌe lai. \v 25 Kom miyeꞌ ende ŋaiye ŋoihmbwaip kin teŋeime wusyep erŋeme bwore miꞌ supule tikin Got ŋaiye ŋende kin narp hlaininge no, ka gunde wusyep mise luku, topoꞌe yukur ka ŋoihsipe wusyep mise ŋaiye kin ŋasande miꞌe pe, Got se ka ende miꞌme kin me ŋaimune luku ŋaiye kin ŋende. \p \v 26 Miyeꞌ ende ŋaiye ŋanange nange kin si bwore bwarme nal ŋembep tikin Lahmborenge, kom yukur kin ŋembepeteme mut kin pe, kin homboꞌe ŋiyehme kitikin. Taꞌe luku pe, ŋoihmbwaip kin ŋaiye teŋeime Lahmborenge topoꞌe lotu kin na luh paka pakaiye. \v 27 Ŋaimune bwore bwarme ŋaiye Yai Got ŋasande ya mende pe, poi ya membepteme lenge talah wuhliye, topoꞌe lenge tuweinge ŋope me ŋaimune ŋaiye tinge seheiꞌe. Poi ya menge wahriꞌ poi mosokome ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa kekep eꞌe ŋaiye ka upwaiꞌe poi. \c 2 \s1 Ŋoihme ŋaiye pa yende nihararme miyeꞌ lowe, kut pa yiche yumbune lenge ŋaipwa ŋiꞌ \p \v 1 Lenge toꞌ tatai ŋam! Ŋoihmbwaip yip si teŋeime Jisas Krais, Lahmborenge poi, kin miyeꞌ ŋaiye yirise supule. Taꞌe luku pe, ŋoihme ŋaiye pa yende nihararme lenge miyeꞌ ŋaiye yambaꞌe naŋ embere, kut yip pa yiche yumbune lenge ŋaipwa ŋiꞌ. \v 2 O ŋupe ŋaiye miyeꞌ lowe ende dendeꞌ hihyilih bwore, topoꞌe miyeꞌ ŋaipwa ŋiꞌ ende hindi yate yoto yukoh lotu. \v 3 Pe yip pa hriphrip me miyeꞌ ŋaiye dendeꞌ hihyilih bwore pe, yip pa yinime kin tuꞌe leꞌe na, “Iyai, ote orp luh bwore leꞌe.” Kut pa yinime miyeꞌ ŋaipwa ŋiꞌ tuꞌe leꞌe na, “El gin el liki” lakai “Ote orp guh kekep sehei me ŋihip ŋam.” \v 4 Ŋaiye pa yende tuꞌe luku no, pa yiche yumbune ŋaipwa ŋiꞌ pe, yip yende pupwa. Pe luku taꞌe ŋaiye yip yiyarꞌe lenge Kristen syeꞌ topoꞌe ŋoihmbwaip pupwa yip. Yip yukur ŋoiheryembe nange poi lalme ŋahilyeh no, pa yende bwore me tinge, pakai. Yip yiyarꞌe tinge jande ŋoihmbwaip pupwa yip. \p \v 5 Lenge toꞌ tatai ŋam, yusyunde! Yip sisyeme bworerme nange Got somohonme si nalaŋatme ŋaipwa ŋiꞌ ŋoto kekep lalme ŋaiye tinge ka papararme ŋoihmbwaip bwore kin. Kom lenge haiten yetekeꞌe tinge nange tinge pupwa luh paka pakaiye. Kut somohonme Got ŋupwaiꞌe wusyep nange ka ende miꞌme tinge. Detale, tinge yende nihararme kin no, ka yila yurp yoto lemame kitikin. \v 6 Kom yip yangange hiꞌe yal lenge ŋaipwa ŋiꞌ. Ŋoiheryembe bworerme, lahmende ŋaiye tawe yip no, kin yal yip mane, topoꞌe kin kete yip nal kot? Ŋai uku lenge miyeꞌ lowe yende. \v 7 Kom lenge miyeꞌ lowe yanange wusyep hiꞌe, topoꞌe wusyep molohe yalme Jisas Krais. Kut Got si nalaŋatme naŋ bwore tikin Krais nal me yip. \p \v 8 \x - \xo 2.8 \xt Wkp 19.18\x*O ŋaiye yip pa yusyunde wusyep erŋeme ŋendehei tikin Lahmborenge no, pa yende junde pe, wusyep ŋaiye sai nato Tup tikin Got ŋanange na, “Ende nihararme lenge toꞌ tatai tuꞌe ŋaiye nin ŋende nihararme nitei.” Ŋaiye pa junde yaŋah uku pe, yip yende miꞌ supule. \v 9 Ŋaiye na iyarꞌe lenge miyeꞌ lowe nange tinge bwore, kut lenge ŋaipwa ŋiꞌ pupwa pe, luku nin si ŋende hwap, topoꞌe ni noworꞌe wusyep erŋeme. \v 10 O lahmende ŋaiye gande wusyep erŋeme lalme, kom kin ŋoworꞌe ende pe, luku ki taꞌe ŋaiye kin si ŋoworꞌe wusyep erŋeme lalme. \v 11 \x - \xo 2.11 \xt Kis 20.13-14, Lo 5.17-18\x*Yip sisyeme ŋaiye Got ŋanange taꞌe leꞌe na, “Yukur yip pa yende niŋ pinip yar.” Topoꞌe ki plihe ŋanange na, “Yukur yip pa yonombe miyeꞌ ende, na pakai.” Kom ŋaiye yukur yip yende niŋ pinip yar, kut yip yoworꞌe wusyep erŋeme ŋaiye yonombe miyeꞌ pe, yip si yoworꞌe wusyep erŋeme lalme. \p \v 12 Taꞌe luku pe, wusyep ŋaiye pa yininge, topoꞌe ŋaimune ŋaiye pa yende pe, ŋoiheryembe na, mindemboi pa jin wusyep me ŋaiye yip yende nihararme lenge mitiŋ, lakai pakai. Pa junde wusyep erŋeme ŋaiye pa yende niharar lenge mitiŋ pe, pa yurp hlaininge. \v 13 Ŋaiye miyeꞌ yukur ŋoihsipe hwap miyeꞌ ende pe, Got yukur ka ŋoihsipe hwap miyeꞌ uku. Kom miyeꞌ ŋaiye ŋoihginirme miyeꞌ ende pe, se ka yohe wusyep. \s1 Yusyunde wusyep pe, pa yende junde \p \v 14 Lenge Kristen toꞌ tatai ŋam, ŋaiye miyeꞌ ende ka ininge na, “Ŋoihmbwaip ŋam teŋeime Krais”, kom ŋaiye kin yukur ŋende ŋoihmbwaip bwore pe, ŋoihmbwaip kin ŋaiye teŋeime Lahmborenge pupwa luh paka pakaiye. Pe luku yukur ka ungwisme kin ŋaiye ka yohe kot tikin Got mindemboi. Pakai supule. \v 15 Ŋupe ŋaiye lenge toꞌ tatai syeꞌ, lakai moihe mihyen syeꞌ seheiꞌe hihyilih ŋaiye tinge ka dendeꞌ, topoꞌe tinge seheiꞌe ŋai pe, nin na ini lenge tuꞌe lai? \v 16 Tatame ŋaiye na ini lenge tuꞌe leꞌe na, “Pa yil pe, Lahmborenge ka orp topoꞌe yip! Yip pa hriphrip ŋaiye pa dendeꞌ hihyilih bworere, topoꞌe yono ŋai embere.” Kom yip yukur yangange ŋaimune ŋaiye ka ungwisme tinge. Tinge teter seheiꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe. \v 17 Bilip ki ŋahilyeh taꞌe luku. Ŋaiye bilip yip yukur yende bongolme ŋoiheryembe yip no, yukur yip yungwisme lenge miyeꞌ tuweinge pe, bilip yip pupwa luh paka pakaiye. \p \v 18 Miyeꞌ ende se ka ininge na, “Mitiŋ syeꞌ, ŋoihmbwaip tinge teŋeime Lahmborenge, kom mitiŋ syeꞌ, tinge yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore.” Ŋam manange na, ŋam yukur metekeꞌe bilip yip ŋaiye yukur yip yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore. Kom ŋam ma yisam yip bilip ŋam gunde ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore ŋaiye ŋam mende. \v 19 Yip sisyeme nange Got kin ŋilyeh, kin narp. Luku mise! Kom lenge yipihinge pupwa topoꞌe, tinge sisyeme pe, tinge hiꞌjarnge kin supule. \v 20 Yusyunde, yip kwote! Yip pa sisyeme na, ŋaiye miyeꞌ ende ka ininge na, “Ŋoihmbwaip ŋam teŋeime Got.” Kom ŋaiye yukur kin ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore pe, bilip kin nal luh paka pakaiye. \p \v 21 \x - \xo 2.21 \xt Stt 22.1-14\x*Mwan poi Abraham de ka onombe Aisak, talah kitikin no, ka ende ofa elme Got. Taꞌe luku pe, Got ŋetekeꞌe ŋaimune ŋaiye Abraham ŋende pe, kin galme kin miyeꞌ bwore bwarme. \v 22 Ŋoiheryembe bworerme. Bilip Abraham topoꞌe wah ŋaiye kin ŋende gande wusyep tikin Got pe, luku tinge hindi hoime jahilyeh pe, ki sasambe bilip kin nal halhale. \v 23 \x - \xo 2.23 \xt Stt 15.6, 2Sto 20.7, Ais 41.8\x*Pe luku ki gande wusyep tikin Got, ŋaiye ŋanange na, “Abraham, ŋoihmbwaip kin teŋeime Got pe, Got galme kin miyeꞌ bwore bwarme.” Topoꞌe Got galme kin ŋimei kin. \v 24 Yip yetekeꞌe, yukur taꞌe ŋaiye ŋoihmbwaip mise kin ŋilyehme pe, Got galme kin bwore bwarme, pakai. Kin ŋende wah topoꞌe. \p \v 25 \x - \xo 2.25 \xt Jos 2.1-21\x*Ki plihe ŋahilyeh taꞌe tuwei yaŋah Rahap ŋaiye wende. Ti wambaꞌe lenge miyeꞌ Israel wenge wosokome lenge wachaih pe, ti wember lenge yal yaŋah ŋoinde mwan. Taꞌe luku pe, Got galme ti tuwei bwore bwarme. \v 26 Ŋahilyeh taꞌe wahriꞌ miyeꞌ. Ŋaiye yipihinge tikin Got uku tas nasme wahriꞌ miyeꞌ pe, kin nule ko. Topoꞌe plihe lahmende Kristen ŋaiye ŋoihmbwaip tinge teŋeime wusyep Lahmborenge, kom yukur tinge yende jande wusyep kin pe, se ka talai. \c 3 \s1 Poi ya ŋoihme mut poi \p \v 1 Lenge toꞌ tatai ŋam, yukur yip pa lalme yende wah tikin jetmam. Detale, ŋupe ŋaiye Got ka iyarꞌe lenge miyeꞌ tuweinge pe, ka iyarꞌe lenge jetmam ŋembere sekete e unuh hlaꞌ me ŋaiye ka iyarꞌe lenge mitiŋ syeꞌ. \v 2 Poi Kristen lalme ŋup syeꞌ poi mende pupwa. O ŋaiye miyeꞌ ende, kin yukur ŋanange wusyep pupwa, pakai, kin narp bwore pe, kin tatame ŋaiye ka embepteme wahriꞌ lalme kitikin. \v 3 O ŋaiye poi ya mende worhos ende ŋaiye ta wusyunde wusyep poi pe, poi ya monorh mwah moto mut worhos\fig Mwah nato mut worhos.|src="HK00029C.tif" size="col" ref="3.3" \fig* uku pe, ka uhyulme hos uku gunde ŋaiye poi masande ta wil. \v 4 Topoꞌe ŋoihyeryembe yilme loumbil pinip, ŋai uku pupwa ŋembere sekete, kom ŋupe ŋaiye miyeꞌ ŋaiye ŋenenem loumbil pinip uku narpe stia ŋalalai pe, loumbil pinip embere uku nal gande ŋasande kin. \v 5 Te ŋoihyeryembe mut pe, ki pupwa malaih. Kom ki ŋanange wusyep syeꞌ pe, ki nihe sekete. Ki ŋahilyeh taꞌe nih sukwilip malaih ende ŋaiye tatame ka timbe ono syipsyap tinginde ŋembere. \v 6 Mut poi pe, ki taꞌe ŋaiye nih pe, ki kasar nih tikin hel. Wahriꞌ lombo luku pe, ki ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa ŋende yumbune laip poi, topoꞌe marp gwahilyeh poi. \p \v 7 Poi miyeꞌ si mambaꞌe yowor telpei taꞌe ŋinjet, hwaŋ topoꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye yarp ŋoloh pinip mate bepeteme taꞌe yowor ŋembelei. \v 8 Kom yukur tatame ŋaiye lahmende kin ka si enge mut kin osokome ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye pupwa, pakai. Kin papararme ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa wondohe tatame ŋaiye ka onombe miyeꞌ ka ole. \v 9 \x - \xo 3.9 \xt Stt 1.26\x*Poi menge mut mahraꞌe naŋ tikin Lahmborenge topoꞌe Yai poi miꞌe pe, poi plihe manange wusyep pupwa ŋaiye ka ongomb lenge toꞌ tatai ŋaiye Got si ŋende tinge ŋahilyeh taꞌe kitikin. \v 10 Mut ŋilyeh uku pe, yip yahraꞌe naŋ tikin Lahmborenge miꞌe pe, yip plihe yanange wusyep pupwa. Lenge toꞌ tatai ŋam, yukur pa yende tuꞌe luku, na pakai! \v 11 Pinip ŋaiye nase hwate tas pe, yukur ka nehe topoꞌe wondohe, pakai. \v 12 Ŋip yukur tatame ŋaiye ka se teŋei yah esep, pakai. Pinip nehe yukur ka se plihe imbilme el sepele, pakai. Taꞌe luku pe, mut poi ya mininge wusyep ŋaiye ka bwore ilyehme. \s1 Ŋoihmbwaip ŋumwaiye natme Lahmborenge \p \v 13 Ŋaiye miyeꞌ ende ŋasande tekeꞌe kin bwore miꞌ supule pe, ka tule kitikin topoꞌe orp ŋumwaiye ende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge ka yetekeꞌe. \v 14 Kom ŋaiye ŋoihmbwaip yip solombe, topoꞌe wim lal, topoꞌe pa yahraꞌe naŋ yip ka si oto ŋoihmbwaip yip pe, yukur pa yininge nange yip miyeꞌ bwore, pakai. \v 15 Ŋoihmbwaip pupwa ŋaiye taꞌe liki yukur natme Lahmborenge, pakai. Kom kin natme miyeꞌ kekep eꞌe ŋaiye gande ŋoihmbwaip tikin Satan. \v 16 Ŋupe ŋaiye ŋoihmbwaip nihe, topoꞌe ŋoihmbwaip solombe sai me kin pe, kin ŋahraꞌe wachaih, topoꞌe kin ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa supule. \p \v 17 Kom ŋoihmbwaip ŋumwaiye ŋaiye natme Lahmborenge pe, ŋendehei kin tinge jande ŋoiheryembe bwore prihe miꞌ supule. Hoi kin, tinge yarp ŋoihmbwaip ilyeh topoꞌe lenge mitiŋ syeꞌ, topoꞌe tinge syumbe yarp ŋumwaiye. Tinge ŋoihginir, topoꞌe tinge ŋoih miꞌmiꞌ lenge mitiŋ lalme. Tinge yarp tuwihme lenge mitiŋ lalme. Tinge yiyarꞌe lenge mitiŋ lalme ŋahilyeh pe, yukur tinge homboꞌe. \v 18 Lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yarp ŋoihmbwaip ŋumwaiye topoꞌe lenge mitiŋ syeꞌ pe, ki taꞌe ŋaiye miyeꞌ ŋenete ŋaisep tikin ŋoihmbwaip ŋumwaiye nal wah pe, ŋaisep ki teŋei bwore. \c 4 \s1 Miyeꞌ ŋaiye ŋende nihararme ŋaiꞌe ŋaiꞌe tikin kekep pe, kin wachaih tikin Got \p \v 1 Ŋaimune nenge tuhwar topoꞌe yarmbe natme yip? Tinge yase ŋoihmbwaip yip tip tas ŋaiye ŋoihyeryembe ŋaiꞌe ŋaiꞌe kekep eꞌe pe, tinge yende wondoh teketenge yende yumbune yip. \v 2 Nin ŋasande ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye nin seheiꞌe pe, nin narmbe ŋaiye na ambaꞌe. Nin wim lal me ŋaiꞌe ŋaiꞌe lenge mitiŋ syeꞌ, kom yukur na ambaꞌe. Taꞌe luku pe, nin narmbe ŋende wondohe ŋaiye na ambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe tinge. Kom yukur nin nambaꞌe. Detale, yukur nin ŋisilihme Got, ŋaiye ka yule. \v 3 Yip yisilihme Got ŋaiye ka yul yip ŋaiꞌe ŋaiꞌe, kom yukur tatame ŋaiye ka yul yip ŋainde. Detale, ŋoihmbwaip yip pupwa. Ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye yip yisilih pe, yip yisande ŋaiye ka ungwisme yip tip. \p \v 4 Yip mitiŋ ŋaiye yende niŋ pinip yar pe, yip pa sisyeme na, ŋupe ŋaiye yip ŋemei tikin kekep eꞌe pe, yip wachaih tikin Got. Ŋam plihe da mini yip na, ŋaiye yip pa hriphrip me ŋaiꞌe ŋaiꞌe tikin kekep eꞌe pe, yip yukur ŋemei tikin Got, pakai. \v 5 Yip ŋoihyeryembe nange wusyep mise ŋaiye sai nato Tup tikin Got ŋanange na, \q1 Yipihinge bwore ŋaiye Got pwal poi pe, \q1 Got ŋende nihararme poi taꞌe ŋaiye miyeꞌ ŋende nihararme tuwei kin, \q1 kom kin ŋoihmbwaip pupwa ŋaiye tuwei ti wim lal me miyeꞌ ende. \p \v 6 \x - \xo 4.6 \xt Snd 3.34\x*Kom Got ŋoihginirme poi ŋembere sekete. Taꞌe ŋaiye wusyep tikin Lahmborenge ŋanange, \q1 Got kin tale lenge miyeꞌ tuweinge nangah \q1 ŋaiye tinge ka yahraꞌe naŋ tititinge yil yunuh, \q1 kut kin ŋoihginirme lenge miyeꞌ tuweinge \q1 ŋaiye tale tititinge yarp ŋumwaiye. \p \v 7 Yip pa yurp tuwihme Got pe, yenge wahriꞌ yip yosokome Satan no, kin ka girnge el wohe. \v 8 Yip lenge miyeꞌ tuweinge yil seheiꞌme Got no, kin ka ot seheiꞌme yip. Yip lenge mitiŋ pupwa, jinyenme ŋoihmbwaip pupwa yip no, ŋoihmbwaip yip ka bwore bwarme tuꞌe ŋaiye miyeꞌ nungurhme syep kin no, kin ka bwore prihe. Yip miyeꞌ ŋaiye ŋoiheryembe hoi hoi, yip pa jinyenme ŋoiheryembe pupwa yoto ŋoihmbwaip yip. \v 9 Yip pa ŋoih mane ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa ŋaiye yip yende yanar kekep eꞌe pe, yip pa yilil. Pa bunjenge ŋoihmbwaip yip ŋaiye hriphrip pe, pa yilil me pupwa yip. \v 10 Yurp tuwihme Yai Got pe, kin ka ahraꞌe naŋ yip. \s1 Yukur na ihyulme gonome toꞌ tatai ende, na pakai \p \v 11 Yukur na ihyulme gonome toꞌ tatai ende, topoꞌe na iyarꞌe kin, na pakai. Ŋupe ŋaiye na ende pe, ki taꞌe ŋaiye nin ŋanange wusyep pupwa me wusyep erŋeme. Kom yukur wah nin ŋaiye na iyarꞌe wusyep erŋeme ŋaiye mise, lakai homboꞌe. Wah nin ŋaiye na ende gunde. \v 12 Got miyeꞌ esep ilyeh ŋaiye kin ka pul poi wusyep erŋeme kin, topoꞌe kin ŋilyehe sai ŋaiye ka usyunde etekeꞌe ŋoihmbwaip lenge miyeꞌ tuweinge ilyeh ilyeh. Kin ŋilyeh uku tatame ŋaiye ka ungwisme poi, o ka ende yumbune poi. O nin ŋoiheryembe nange nin miyeꞌ ŋaiye tatame na iyarꞌe toꞌ tatai nin ende lakai? Pakai supule! \s1 Yukur pa tengelyem yahraꞌe naŋ yip tip me wah embere ŋaiye yip de pa yende \p \v 13 \x - \xo 4.13 \xt Snd 27.1\x*Yusyunde wusyep ŋam! Yip lenge mitiŋ syeꞌ ŋaiye yanange taꞌe leꞌe na, “Tukwini lakai minde, ŋam ma mil moi ende mil pe, ma murp moi uku wahtaip ende supule pe, ma mende wah wuhyau ende ŋaiye ma mambaꞌe wuhyau yohe.” \v 14 Kom nin yukur sisyeme ŋaimune ŋaiye minde ka ot. Laip nin ki sai taꞌe la? Ki taꞌe ŋaiye nihnom. Kin ŋanah nal sikirp sai taꞌe liki pe, kin plihe miꞌe. \v 15 Na ininge tuꞌe leꞌe na, “Ŋaiye Got ka isyunde, ya murp laip pe, ya mende ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye poi masande ya mende.” \v 16 Taꞌe luku pe, yip tengelyem yahraꞌe naŋ yip tip me wah embere ŋaiye yip de pa yende. Kom tengelyem taꞌe luku pe, ki pupwa supule. \v 17 Taꞌe luku pe, ŋaiye yip si sisyeme ŋaimune bwore ŋaiye yip de pa yende, kom yukur yip yende pe, yip si yende pupwa yal ŋembep tikin Got. \c 5 \s1 Wusyep erŋeme nal me lenge miyeꞌ lowe \p \v 1 Yip miyeꞌ lowe, yusyunde wusyep ŋam! Yip pa yilil ŋembere sekete, topoꞌe pa ŋoih mane. Detale, yip pa ŋoiheryembe mane embere ŋaiye mindemboi ka otme yip. \v 2 \x - \xo 5.2 \xt Mat 6.19\x*Ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋembere ŋembere yip mindemboi ka pupwa gerŋen, topoꞌe hihyilih bwore bwore yip lenge hiraŋ ka yotombo yende yumbune. \v 3 Wuhyau ŋembere ŋembere yip mindemboi waimbe, topoꞌe belnjeh ka ende. Pe waimbe luku mindemboi ka ende pupwa yip ka tus halhale, topoꞌe ka ono wahriꞌ yip tuꞌe nih. Tukwini leꞌe ŋaiye nin birme ŋaiꞌe ŋaiꞌe wula wula ŋanar pe, mindemboi ŋaiye ŋup yuwo, ka sasambe ŋaiꞌe ŋaiꞌe pupwa nin uku el halhale. \v 4 \x - \xo 5.4 \xt Lo 24.14-15\x*Yusyunde! Lenge miyeꞌ wah ŋaiye talame ŋai yoto wah yip pe, yip homboꞌe yeh lenge pe, yip ŋoih jahme yitini tinge syeꞌ. Kom Lahmborenge ŋaiye bongol supule, kin si ŋasande ŋilil tinge. \v 5 Ŋupe ŋaiye yip yarp kekep eꞌe pe, yip yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore ŋaiye ka ungwisme yip tip pa yurp bwore. Yip yono ŋai bwore bwore de pe, wahriꞌ yip si tenenem pe, yip taꞌe hroꞌ ŋaiye miyeꞌ nangange ŋai embere sekete pe, mindemboi ka yonombe ka ole. Ka ŋahilyeh tuꞌe ŋaiye ŋup yuwo no, Got ka yumbip pa yule. \v 6 Yip si yineiꞌ lenge miyeꞌ ŋaiye bwore bwarme, topoꞌe yip yongomb lenge pe, tinge yule. Pe tinge yukur tatame ka yengelyembe bongol yip, topoꞌe ka yungwisme louser yip, pakai. \s1 Syumbe yurp ŋumwaiye yeseperhme Lahmborenge ŋaiye ka ot \p \v 7 Lenge toꞌ tatai ŋam, yip pa syumbe yurp ŋumwaiye yeseperhme Lahmborenge yil tutume ŋaiye kin ka ot. Yetekeꞌe miyeꞌ tehei wah ende. Kin narp ŋumwaiye ŋeseperhme ŋau topoꞌe ŋisih ka ende wah kin, ŋaiye ŋaisep ka teŋei. \v 8 Yip topoꞌe syumbe yurp ŋumwaiye. Yurpe gare bilip yip yenge gare si. Sehei woh ŋaiye Lahmborenge kin ka ot. \v 9 Lenge toꞌ tatai ŋam, yukur pa yurmbe tuhwar yile yut yip tip. Ŋoihme miyeꞌ ŋaiye ka iyarꞌe pupwa lenge miyeꞌ tuweinge gan tas kohmap. \v 10 Lenge toꞌ tatai ŋam, te ŋoiheryembe yil lenge profet ŋaiye somohon yanange wusyep tikin Lahmborenge. Lenge wachaih yende yumbune tinge, kom tinge yende bongol yikirh mane. Yip pa yikirh mane tuꞌe ŋaiye tinge yikirh pe, pa syumbe yurp ŋumwaiye. \v 11 \x - \xo 5.11 \xt Jop 1.21-22, 2.10, Sng 103.8\x*Poi mahraꞌe naŋ lenge miyeꞌ ŋaiye yende bongol yikirh mane. Yip si yisande wusyep me Job. Kin miyeꞌ ŋaiye ŋende bongol nikirh mane ŋaiye natme kin pe, kin gande Got ŋaiye ŋende miꞌme kin. Hei, poi sisyeme, Lahmborenge ŋoihginirme poi ŋembere sekete pe, nye nyermbe kin ŋoih miꞌmiꞌ me poi. \p \v 12 \x - \xo 5.12 \xt Mat 5.34-37\x*Lenge toꞌ tatai ŋam, wusyep eꞌe ki bongol taharꞌe wusyep lalme. Ŋoihme ŋaiye pa tengelyeꞌ wusyep yil no, pa yininge bwore mise nanah moihlaꞌ, topoꞌe na gah kekep, ŋaiye yende bongolme wusyep yip, na pakai. Ŋaiye pa yininge nange mise pe, luku sekei tatame. Ŋaiye pa yininge nange pakai pe, luku sekei tatame. Ŋaiye yukur pa junde pe, Got se ka yul yip nihe syohe. \v 13 O ŋaiye lahmende yip ka ambaꞌe syohe pe, kin ka isilihme Got ŋaiye ka ungwisme kin. O ŋaiye lahmende yip ka hriphrip pe, ka osoko wenersep elme Lahmborenge. \p \v 14 \x - \xo 5.14 \xt Mak 6.13\x*Ŋupe ŋaiye lahmende yip ŋaiye ŋende wahriꞌ epwa pe, pa yambaꞌe lenge miyeꞌ yembepteme sios yenge yut pe, ka yisilihme Lahmborenge, topoꞌe yuruꞌe pinip winyeꞌ juh kin jil naŋ tikin Lahmborenge ŋaiye ka ende miꞌe wahriꞌ epwa luku. \v 15 Taꞌe luku pe, tinge ka ŋoihyeryembe yilme Lahmborenge no, ka yisilihme kin pe, Lahmborenge ka ahraꞌe kin ŋaiye ka ende miꞌme wahriꞌ epwa kin. Topoꞌe ŋaiye kin si ŋende hwap syeꞌ pe, Lahmborenge se ka ongohe pupwa kin uku. \p \v 16 Taꞌe luku pe, yininge yoworꞌe yember pupwa ŋaiye yip yende yile yut yip tip. Topoꞌe yisilihme Lahmborenge ŋaiye ka ende miꞌme wahriꞌ epwa yip. Ŋaiye miyeꞌ bwore bwarme, kin ŋisilihme Got pe, ŋisilih kin uku bongol ŋembere sekete pe, ki tatame ŋaiye ka ungwisme lenge mitiŋ. \v 17 \x - \xo 5.17 \xt 1Ki 17.1, 18.1\x*Elisa, kin miyeꞌ ŋahilyeh taꞌe poi lalme, kom kin ŋisilihme Got bongol supule nange yukur tatame ŋaiye ŋisih ka guh. Pe bwore mise, ŋisih yukur gah, ki sai nal tatame wahtaip hun wundehei syepumbur ilyeh. \v 18 \x - \xo 5.18 \xt 1Ki 18.42-45\x*Wahtaip hun wundehei syepumbur ilyeh nal miꞌe pe, kin plihe ŋisilihme Lahmborenge pe, Lahmborenge ŋember ŋisih nat pe, ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ŋaiye sai kekep plihe gere ŋanah. \p \v 19 Lenge toꞌ tatai ŋam, ŋaiye Kristen miyeꞌ ende nengelyembe wusyep mise tikin Lahmborenge no, kin nal wohe pe, miyeꞌ yip ende ka plihe ambaꞌe kin enge ot. \v 20 \x - \xo 5.20 \xt Snd 10.12, 1Pi 4.8\x*Pa sisyeme tuꞌe leꞌe, lahmende ŋaiye nungwisme miyeꞌ ŋaiye ŋende pupwa nenge nat yaŋah bwore pe, luku kin nungwisme yipihinge kin ŋaiye yukur ka ole. Taꞌe luku pe, Got se ka ongohe pupwa wula wula.