\id HEB - Urat NT (PNGBTA); Hilkka Arminen (SIL Advisor); 27-Nov-2015 \h HIBRU \toc3 Hib \toc2 Hibru \toc1 Tup Hibru \mt1 Tup Hibru \c 1 \s1 Jisas Krais kin Talah tikin Got \p \v 1 Somoho somohonme pe, yaŋah wula wula ŋaiye Got nangange wusyep nate gahme lenge profet pe, ni wula wula lenge profet yanange wusyep uku yal lenge mwankaꞌ poi. \v 2 Kom tukwini ŋup yuwo leꞌe pe, Got ŋanange wusyep natme Talah kin ti, wusyep uku natme poi. Got topoꞌe Talah esep kin ilyeh uku tinge hindi yende kekep, topoꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme leꞌe. Topoꞌe kin ilyeh uku ŋaiye Got si nalaŋatme kin ŋaiye ka ambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme. \v 3 Pe Talah uku ki pasam poi yirise embere tikin Got ŋaiye ki naŋarꞌe nate gahme poi. Pe ki ŋahilyeh taꞌe kitikin Got. Wusyep kin pe, ki bongol sekete, topoꞌe wusyep uku pe, ki ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ki sai bongol. Kin si ŋende wah kin miꞌe ŋaiye nongohe hwap lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yende pe, tinge tahar yarp bwore miꞌ supule. Krais, kin narp nanah syep non tikin Got ŋaiye narp kiŋ, miyeꞌ ondoh nanah hlaꞌ. \v 4 Luku ki pasam poi nange Talah tikin Got pe, kin Lahmborenge supule nengelyembe lenge walip hlaꞌ. Topoꞌe naŋ ŋaiye Got naŋaꞌe kin pe, ki ŋembere sekete taharꞌe naŋ lenge walip hlaꞌ. \s1 Talah tikin Got ki nengelyembe lenge walip hlaꞌ \p \v 5 \x - \xo 1.5 \xt 2Sam 7.14, 1Sto 17.13, Sng 2.7\x*Somohon Got ŋaname Talah kin na, \q1 Nin Talah ŋam. Tukwini ŋam marp Yai nin. \m Topoꞌe Got plihe ŋanange na, \q1 Ŋam ma murp Yai kin. Pe kin ka orp Talah ŋam. \m Wusyep uku pe, Got ŋanange nalme Jisas, o yukur kin ŋanange me walip hlaꞌ ende, pakai. \v 6 \x - \xo 1.6 \xt Lo 32.43\x*Kom ŋupe ŋaiye Got nember Talah ondohe kin uku nate gah kekep pe, kin ŋanange na, \q1 Lenge walip hlaꞌ lalme ka yisarꞌe ŋimbep, topoꞌe yirisukwarme kin. \m \v 7 \x - \xo 1.7 \xt Sng 104.4\x*Kom Got ŋaname lenge walip hlaꞌ na, \q1 Kin ŋende lenge walip hlaꞌ kin taꞌe yohe, \q1 topoꞌe lenge miyeꞌ wah kin uku pe, tinge taꞌe nih ilim. \m \v 8 \x - \xo 1.8 \xt Sng 45.6-7\x*Kut Got ŋaname Talah kitikin na, \q1 Got, nin na orp kiŋ nye nyermbe. Nin miyeꞌ bwarme. \q1 Ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye nin ŋende ŋaiye bepteme lenge miyeꞌ tuweinge nitei, \q1 ki bwore bwarme. \q1 \v 9 Nin ŋende nihararme yaŋah bwore bwarme, \q1 kut ni garnge yaŋah ŋaiye pupwa. \q1 Taꞌe luku pe, Got ŋaiye Got nitei si nuruꞌe pinip winyeꞌ nanah nin pe, \q1 kin nalaŋatme nin taꞌe miyeꞌ ŋaiye nambaꞌe naŋ embere. \q1 Pe luku kin ŋende nin hriphrip supule nengelyembe lenge mitiŋ lalme. \m \v 10 \x - \xo 1.10 \xt Sng 102.25-27\x*Got plihe ŋaname Talah kin na, \q1 Nin Lahmborenge ŋaiye ŋendeheiyeh ni ŋende kekep pe, ki sai bongol. \q1 Topoꞌe ŋaiye syep nitei pe, ni ŋende ŋaitem, \q1 topoꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ŋaiye sai nanah ŋaitem. \p \v 11 Ŋaitem topoꞌe kekep ŋaiye ni ŋende luku pe, \q1 ka pupwa yehe pe, ka miꞌe, kut nin na orp nye nyermbe. \q1 Tinge ka jinir tuꞌe ŋaiyuwat ŋaiye si telei muririꞌ. \q1 \v 12 Na epelyeꞌe tinge hindi hoime tuꞌe ŋaiye tinge yepelyeꞌe ŋaiyuwat. \q1 Tinge ka gerŋen tuꞌe hihyilih telei ŋaiye si pupwa yehe. \q1 Kut nin pe, na orp ŋahilyeh. \q1 Nin yukur ŋaimune ka plihe bunjenge nin, pakai. \q1 Topoꞌe nin na orp nye nyermbe. \m \v 13 \x - \xo 1.13 \xt Sng 110.1\x*Got ŋaname Talah kin na, \q1 Nin na orp syep non ŋam el tutume ŋaiye ma member \q1 lenge wachaih nin ka yurp tuwihme ŋihip nin. \m Wusyep uku yukur Got ŋaname lenge walip hlaꞌ ende, pakai. \p \v 14 Lenge walip hlaꞌ tinge yipihinge pe, tinge yende wah tikin Got. Pe Got nember lenge nal ŋaiye ka yende wah yungwis lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye kin de ka ambaꞌ lenge no, ka yurp topoꞌme Got. \c 2 \s1 Wusyep hraꞌembep \p \v 1 Taꞌe luku pe, wusyep mise ŋaiye poi si masande pe, ka tihiꞌ bongol oto ŋoihmbwaip topoꞌe ŋoiheryembe poi pe, ya gunde. Ya mende pilpil ŋaiye ya gunde wusyep uku pe, ya talai. \v 2 Somohon Got nangange wusyep nal lenge walip hlaꞌ pe, tinge yate yana lenge mwan kaꞌ poi. Pe wusyep uku ki bongol sekete. Taꞌe luku pe, lahmende miyeꞌ tuweinge ŋaiye yende bwiliꞌe bwulaꞌe yengelyembe wusyep uku pe, tinge yambaꞌe yitini jande ŋaimune ŋaiye tinge yende. \v 3 Taꞌe luku pe, ŋaiye poi gwarnge maŋaꞌe teket me wusyep mise tikin Got ŋaiye ka ungwisme poi pe, yukur poi ya gwirnge tupwaihme ŋoihmbwaip nihe tikin Got. Lahmborenge kitikin ŋanange nalaŋatme wusyep uku ŋaiye kin nala ungwisme poi. Pe lenge mitiŋ ŋaiye yisande wusyep uku pe, tinge yana poi nange wusyep uku ki bwore mise. \v 4 Topoꞌe Got kin ŋende wah mirakel topoꞌe wutuꞌ ŋaiye ki bongol sekete. Pe kin ŋiyarꞌe yitini tikin Yohe Yirise ilyeh ilyeh nal lenge miyeꞌ tuweinge gande ŋasande kitikin. Got ŋende yaŋah uku pe, ki sasambe wusyep tinge ki bwore mise supule. \s1 Jisas kin tatai poi ŋaiye ka ungwisme poi \p \v 5 Moi ambaran eꞌe ŋaiye poi manange wusyep pe, Got yukur ka ember lenge walip hlaꞌ ŋaiye ka bepteme moi uku, pakai. \v 6 \x - \xo 2.6 \xt Sng 8.4-6\x*O wusyep profet ende ŋaiye miyeꞌ ende nainge sai nato Tup tikin Got ki taꞌe leꞌe, \q1 O miyeꞌ yip ende taꞌe la ŋai ti, nin ŋoiheryembe kin? \q1 Kin miyeꞌ pakaiye leꞌe. Detaꞌe lai ti nin bep erŋenge kin? \q1 \v 7 Ŋup seheiꞌe leꞌe pe, nin nember kin narp tuwihme lenge walip hlaꞌ. \q1 Nin ŋahraꞌe kin nanah pe, nin naparaꞌe kin topoꞌe yirise pe, \q1 nin naŋaꞌe wutuꞌ ŋaiye naŋ embere. \q1 \v 8 Pe nin nalaŋatme kin ŋaiye ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ka si tuwihme kin. \m Got ŋanange nange ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ka si tuwihme miyeꞌ ende. Yukur ŋainde ka se si e tus wicherꞌ me bepeteme kin, pakai. Kom tukwini leꞌe poi yukur metekeꞌ miyeꞌ ende ŋaiye ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme sai tuwihme kin. \v 9 Ŋup seheiꞌe leꞌe pe, poi metekeꞌe Jisas narp tuwihme lenge walip hlaꞌ. Kom tukwini poi metekeꞌe yirise naparaꞌe kin, topoꞌe wutuꞌ ŋaiye naŋ embere kin. Detale, kin nambaꞌe nihe syohe, topoꞌe kin nule. Got ŋoihginirme poi pe, kin nember Jisas nule nal loutungwarmbe berme poi lalme. \p \v 10 Got kin tehei ŋaiye ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme pe, kin ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku. Kin de ka enge lenge talah kin wula wula el unuh moihlaꞌ ŋaiye ka yurp yi yoto yirise kin. Topoꞌe Got kin ŋasande ŋaiye Jisas ka ungwisme lenge miyeꞌ tuweinge pe, kin nember Jisas nambaꞌe nihe syohe. Pe yaŋah uku ŋende kin taꞌe miyeꞌ ondoh bwore mise ŋaiye ka ungwisme lenge miyeꞌ tuweinge lalme. \v 11 Poi sisyeme nange kin miyeꞌ esep ilyeh uku ŋaiye nongohe pupwa lenge miyeꞌ tuweinge lalme no, tinge tahar holi bwore mise supule pe, kin nenge lenge nal sehei me Got ŋaiye Yai tinge ilyeh. Luku tehei kin ŋaiye Jisas yukur hiꞌe ŋaiye ka gil lenge nange tinge moihe mihyen kin. \v 12 \x - \xo 2.12 \xt Sng 22.22\x*Kin ŋanange wusyep nalme Got na, \q1 Ma mininge moworꞌe member naŋ nin mil lenge moihe mihyen ŋam. \q1 Topoꞌe ŋupe ŋaiye tinge jahilyeh yende lotu yarp pe, \q1 ma mosoko wenersep mahraꞌe naŋ nin guh bumbe tinge. \m \v 13 \x - \xo 2.13 \xt Ais 8.17-18\x*Kin plihe ŋanange na, \q1 Ŋam ma maŋaꞌe ŋoihmbwaip ŋam milme Got supule. \m Topoꞌe kin plihe ŋanange na, \q1 Leꞌe ŋam marp topoꞌe lenge talah ŋaiye Got si pwale ŋam. \m \v 14 Lenge talah uku ŋaiye Jisas ŋanange pe, kin ŋanange nal lenge miyeꞌ tuweinge. Taꞌe luku pe, Jisas kin nambaꞌe wahriꞌ ŋahilyeh taꞌe tinge pe, ka ole no, ka ende yumbune wah tikin Satan. Kin miyeꞌ pupwa luku ŋaiye nala ende yumbune lenge miyeꞌ tuweinge no, ka yule. \v 15 Lenge miyeꞌ tuweinge lalme ŋaiye yarp kekep pe, tinge hiꞌjarnge ŋaiye ka yule pe, luku taꞌe ŋaiye tinge yarp ya yoto mwahupwaiꞌe. Kom Jisas ŋende tinge yarp hlaininge. \v 16 \x - \xo 2.16 \xt Ais 41.8-9\x*Bwore mise, Jisas yukur ŋende wah uku ŋaiye nungwisme lenge walip hlaꞌ, pakai. Kin ŋende wah uku ŋaiye nungwisme lenge ŋambaih talah tikin Abraham. \v 17 Taꞌe luku pe, Jisas topoꞌe, ka orp ŋahilyeh tuꞌe lenge miyeꞌ tuweinge tikin kekep pe, kin ka orp pris ondoh tinge pe, ka ende wah tikin Got. Kin ka ŋoihginirme lenge miyeꞌ tuweinge tikin kekep, topoꞌe ka gunde wusyep lalme tikin Got. Topoꞌe ka ende ofa elme Got ŋaiye ka ongohe pupwa lenge miyeꞌ tuweinge lalme. \v 18 Hwap kete kin ŋaiye ka ende pupwa, topoꞌe wahriꞌ kin nambaꞌe nihe syohe. Taꞌe luku pe, kin tatame ŋaiye ka ungwisme lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye ŋondolꞌme natme tinge. \c 3 \s1 Naŋ embere Jisas pe, kin taharꞌe naŋ embere Moses \p \v 1 Lenge Kristen toꞌ tatai ŋam, Got ŋaiye narp nanah moihlaꞌ si nalaŋatme yip pe, yip pa ŋoiheryembe Jisas, ŋaiye Got nember kin nat taꞌe aposel topoꞌe pris ondoh ŋaiye ŋoihmbwaip poi teŋeime no, poi manange moworꞌe member kin mal halhale. \v 2 \x - \xo 3.2 \xt Nam 12.7\x*Kin naŋaꞌe ŋoihmbwaip kin supule nalme Got ŋaiye nalaŋatme kin nange ka ende wah uku. Pe ki ŋende wah bwore bwarme gande ŋasande tikin Got taꞌe ŋaiye somohon Moses ŋende wah ŋotop lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got. \v 3 Miyeꞌ ŋaiye ŋahraꞌe yukoh bwore pe, kin nambaꞌe naŋ embere, kut yukoh yukur nambaꞌe naŋ embere, pakai. Kin ŋahilyeh taꞌe naŋ embere ŋaiye Got naŋaꞌe Jisas pe, ki ŋembere nengelyembe naŋ embere ŋaiye Moses nambaꞌe. \v 4 Yukoh ilyeh ilyeh pe, lenge miyeꞌ ilyeh ilyeh juhurꞌe. Kut Got ki ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme. \v 5 Ŋoihmbwaip Moses teŋeime Got pe, kin narp taꞌe miyeꞌ wah kin, ŋaiye ŋende wah bwore bwarme nal lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got. Pe wah ŋaiye kin ŋende, ki nalaŋatme wusyep ŋaiye mindemboi Got ka ininge. \v 6 Kom Krais kin Talah bwore bwarme tikin Got ŋaiye ka bepteme lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got. Poi eꞌe pe, poi miyeꞌ tuweinge tikin Got, ŋaiye ŋoihmbwaip poi ka teŋeime kin bongol, topoꞌe nye nyermbe poi ya mini lenge mitiŋ syeꞌ ŋaiye poi hriphrip marp meseperhme Got ŋaiye ka ende poi ya murp bwore. \m \v 7 \x - \xo 3.7 \xt Sng 95.7-11\x*Taꞌe luku pe, Yohe Yirise ki ŋanange taꞌe leꞌe, \q1 Ŋaiye pa yusyunde wonge tikin Got tukwini pe, \q1 \v 8 yukur pa yupwaiꞌe ŋoihmbwaip yip bongol tuꞌe lenge mwankaꞌ yip \q1 ŋaiye somohon yende bwiliꞌe bwulaꞌe yengelyembe wusyep Got. \q1 Ŋup uku ŋaiye tinge yarp moi gungurar pe, \q1 tinge yondolꞌme Got yaŋaꞌe teket yalme kin. \m \v 9 Pe Got ŋanange na, \q1 Nato wahtaip 40 ŋaiye tinge yarp moi gungurar pe, \q1 ŋam mende mirakel wula wula ŋaiye tinge si yetekeꞌe, \q1 kom tinge pwale teket topoꞌe tinge yondolꞌme \q1 ŋoihmbwaip ŋumwaiye ŋam Got. \q1 \v 10 Taꞌe luku pe, ŋam tuhwarme lenge miyeꞌ tuweinge luku pe, \q1 ŋam manange na, \q1 Ŋoihmbwaip tinge yukur sai me ŋam. \q1 Topoꞌe tinge jarnge ŋaiye ka junde wusyep ŋam. \q1 \v 11 Ŋam tuhwar pe, ŋam mana lenge taꞌe leꞌe, \q1 Bwore mise, yip yukur pa yi yoto moi bwore ŋam \q1 ŋaiye pa yambaꞌe yohe. \p \v 12 Lenge Kristen toꞌ tatai ŋam, ŋoihme ŋaiye lahende yip iki, ŋoihmbwaip kin ka pupwa supule, topoꞌe ka osme ŋoihmbwaip mise kin ŋaiye teŋeime Got no, ka el wohme Got ŋaiye narp laip nye nyermbe. \v 13 Nye nyermbe ŋup ilyeh ilyeh pa yininge wusyep yende bongolme yiptip yile yut junde wusyep ŋaiye Got ŋanange na, “Ŋup tukwini leꞌe.” Taꞌe luku pe, ŋoihme ŋaiye ŋoihmbwaip pupwa yip ka ende yumbune yip no, ka upwaiꞌe ŋoihmbwaip yip bongol no, pa yaŋaꞌe teket me Got. \v 14 Ŋup ŋendehei ŋaiye ŋoihmbwaip poi teŋeime Krais pe, ka teŋeime kin bongol supule. Topoꞌe poi ya mende ŋoihmbwaip poi uku ka teŋeime Krais bongol el tutume ŋaiye ya mule. \m \v 15 \x - \xo 3.15 \xt Sng 95.7-8\x*Wusyep uku ŋaiye sai nato tup ŋanange na, \q1 Ŋaiye pa yisyunde wonge tikin Got tukwini pe, \q1 yukur pa yupwaiꞌe ŋoihmbwaip yip bongol \q1 tuꞌe ŋaiye mwankaꞌ yip yende \q1 ŋupe ŋaiye tinge yende wachaih yalme Got. \m \v 16 \x - \xo 3.16 \xt Nam 14.1-35\x*Lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye Moses nenge lenge tas nasme Isip pe, tinge yisande wonge tikin Got, kom tinge yende wachaih yalme kin. \v 17 Lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye tinge yende hwap pe, Got tuhwarme tinge nal tatame wahtaip 40 pe, tinge yule yanar moi gungurar. \v 18 Kom Got ŋanange wusyep bongol uku nalme lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yengelyembe wusyep kin, nange yukur tinge ka yil yoto kekep uku ŋaiye kin si nangang lenge ŋaiye ka yambaꞌe yohe. \v 19 Taꞌe luku pe, poi metekeꞌe taꞌe ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge luku yukur yaŋaꞌe ŋoihmbwaip tinge yalme Got no, ka yi yoto moi uku ŋaiye Got si nalaŋatme ŋaiye ka yambaꞌe yohe. \c 4 \s1 Lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got ka yambaꞌe yohe \p \v 1 Got si nupwaiꞌe wusyep ŋaiye ka enge poi e oto moi uku ŋaiye ya mambaꞌe yohe gunde wusyep ŋaiye kin ŋanange. Taꞌe luku pe, poi ya ŋoihme ŋaiye poi syeꞌ yukur tatame ya mil moto moi uku. \v 2 Poi topoꞌe, poi si masande wusyep bwore mise luku ŋahilyeh taꞌe lenge Israel ŋaiye si yisande. Tinge yisande wusyep uku, kom tinge yisande paka pakaiye. Ŋoihmbwaip tinge yukur teŋeime wusyep uku. Taꞌe pe, wusyep uku yukur nungwisme tinge. \v 3 \x - \xo 4.3 \xt Sng 95.11\x*Kom poi lahmende miyeꞌ tuweinge ŋaiye misande wusyep no, ŋoihmbwaip poi teŋeime Got pe, poi ya mi moto moi uku mambaꞌe yohe gunde wusyep ŋaiye kin nupwaiꞌe. Kom lenge Israel pe, ŋoihmbwaip tinge yukur teŋeime Got pe, kin ŋanange wusyep me tinge taꞌe leꞌe, \q1 Ŋam tuhwar pe, ŋam manange wusyep bongol taꞌe leꞌe, \q1 Bwore mise, yip yukur pa yil yoto moi ŋam uku \q1 ŋaiye pa yambaꞌe yohe. \m Ŋupe ŋaiye Got ŋende kekep, topoꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ŋaiye nate sai pe, kin si ŋende miꞌmiꞌ moi uku. \m \v 4 \x - \xo 4.4 \xt Stt 2.2\x*Wusyep syeꞌ ŋaiye sai nato Tup tikin Got pe, ki ŋanange nalme ŋup syepumbur hoi nal umbur, “Got ŋende wah ŋaiye ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme nato ŋup syepumbur ilyeh, kut ŋaiye syepumbur hoi kin pe, kin nambaꞌe yohe.” \v 5 \x - \xo 4.5 \xt Sng 95.11\x*Wusyep ilyeh eꞌe ki plihe ŋanange nihoi, “Tinge yukur ka yil yoto moi ŋam uku ŋaiye ka yambaꞌe yohe.” \p \v 6 Lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye somohon ŋendeheiyeh yisande wusyep bwore mise luku pe, ŋoihmbwaip tinge yukur teŋeime wusyep uku, pakai. Taꞌe luku pe, tinge yukur tatame ka yil yoto moi tikin Got ŋaiye ka yambaꞌe yohe. Kom poi sisyeme nange lenge miyeꞌ tuweinge syeꞌ ka yil yoto moi tikin Got yambaꞌe yohe. \v 7 \x - \xo 4.7 \xt Sng 95.7-8\x*Poi sisyeme ŋaiye Got si nalaŋatme ŋup ende ŋaiye kin ŋanange “Ŋup tukwini leꞌe.” Luku ki nalaŋatme ŋup ende ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge ka yil yoto moi kin uku yambaꞌe yohe. Taꞌe luku pe, Got ŋanange wusyep nat mut Dewit taꞌe leꞌe, \q1 Ŋaiye tukwini pa yisyunde wonge tikin Got pe, \q1 yukur pa yupwaiꞌe ŋoihmbwaip yip bongol, na pakai. \m \v 8 \x - \xo 4.8 \xt Lo 31.7, Jos 22.4\x*Joshua nenge lenge nala e oto moi Kenan, kom tinge yukur yambaꞌe yohe. Taꞌe luku pe, Got ŋanange nange mindemboi ŋup ende pe, ka yambaꞌe yohe. \v 9 Pe minde lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got ka yambaꞌe yohe tikin ŋup Sabat. \v 10 \x - \xo 4.10 \xt Stt 2.2\x*Poi sisyeme na, lahmende miyeꞌ tuweinge ŋaiye ya yoto moi tikin Got ŋaiye ka yambaꞌe yohe pe, luku tinge si yende wah tinge miꞌe pe, tinge yambaꞌe yohe. Ki ŋahilyeh taꞌe Got ŋaiye ŋende wah kin miꞌe no, kin nambaꞌe yohe. \v 11 Poi ya gwin bongole ŋaiye ya mi moto moi uku no, ya mambaꞌe yohe. Yukur lahende ka yengelyembe wusyep tuꞌe ŋaiye somohon lenge Israel yende no, tinge tambe pe, tinge talai. \p \v 12 Wusyep tikin Got ki sai laip pe, ki ŋende wah bongol sekete. Ki gandai sekete nengelyembe ŋim ŋombor ŋaiye gandai bumburme. Wusyep uku ŋotombo gere nato ŋoihmbwaip, topoꞌe yipihinge poi miyeꞌ tuweinge. Ki gere nato lupu miyeꞌ. Taꞌe pe, ŋaimune ŋaiye poi ŋoiheryembe sai nato ŋoihmbwaip poi pe, kin si sisyeme. \v 13 Ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ŋaiye Got ŋende pe, yukur ka si tise el ŋembep tikin Got, pakai supule. Ŋaiye ŋembep tikin Got pe, ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ki sai halhale. Taꞌe luku pe, ya mininge moworꞌe member mil halhale ŋaimune ŋaiye poi mende ŋupe ŋaiye poi marp kekep. \s1 Jisas kin pris ondoh poi \p \v 14 Poi ya murpe gare ŋoiheryembe mise, topoꞌe ya mininge mil halhale ŋaiye poi si tongorꞌ mal Jisas. Detale, pris ondoh poi ilyeh ŋaiye si nal nanah moihlaꞌ pe, Jisas, Talah tikin Got. \v 15 Taꞌe luku pe, poi yukur tatame ŋaiye ya mengelyembe hwap. Kom pris ondoh poi kin ŋoihginirme poi. Detale, ŋondolꞌme wula ŋaiye natme kin ŋahilyeh taꞌe ŋaiye ki natme poi, kom kin yukur nato ŋende hwap uku. \v 16 Taꞌe luku pe, poi ya mambaꞌe ŋoihmbwaip bongol ŋaiye ya mil sehei me Got. Yukur ya hiꞌ gwirnge. Detale, kin ka ŋoih miꞌmiꞌ me poi. Ya mil me kin pe, ka ŋoihginirme poi, topoꞌe ka ŋoih miꞌmiꞌ me poi pe, ka ungwisme poi ŋupe ŋaiye poi mambaꞌe mane. \c 5 \s1 Pris ondoh Jisas tatame ŋaiye ka ungwisme poi \p \v 1 Got nalaŋatme lenge pris ondoh gah bumbe lenge miyeꞌ Israel syeꞌ. Kin nalaŋatme kin ŋaiye ka ambaꞌe luh lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye ka ende wah me Got. Wah pris ondoh ŋaiye ka enge yitini bwore bwore el aŋaꞌe Got, topoꞌe ka ende ofa ŋaiye ka ongohe pupwa lenge miyeꞌ tuweinge.\fig Pris ondoh Juta nenge yitini bwore nal naŋaꞌe Got.|src="HK00273C.tif" size="col" ref="5.1" \fig* \v 2 Pris ondoh kin miyeꞌ ŋaiye ŋende hwap ŋahilyeh taꞌe lenge miyeꞌ tuweinge. Taꞌe luku pe, kin ka syumbe el ŋumwai me lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yukur sisyeme ŋaimune ŋaiye tinge yende no, tinge tungwar ya yende pupwa. \v 3 \x - \xo 5.3 \xt Wkp 9.7\x*Taꞌe luku pe, ka ende ofa ŋaiye ongohe pupwa kitikin topoꞌe lenge miyeꞌ tuweinge. \v 4 \x - \xo 5.4 \xt Kis 28.1\x*Miyeꞌ ende yukur ka se alaŋatme kitikin nange kin pris ondoh gunde ŋasande kitikin. Got se ka alaŋatme miyeꞌ ŋaiye ka ambaꞌe wah tuꞌe ŋaiye pris ondoh ŋahilyeh tuꞌe ŋaiye kin nalaŋatme Aron. \v 5 \x - \xo 5.5 \xt Sng 2.7\x*Got ŋende ŋahilyeh taꞌe luku me Krais. Kin yukur nalaŋatme kitikin nahraꞌe naŋ kin nanah narp taꞌe pris ondoh, pakai. Kom Got ŋaname kin na, \q1 Nin Talah ŋam, tukwini Ŋam Yai nin. \m \v 6 \x - \xo 5.6 \xt Sng 110.4\x*Wusyep Got ŋaiye plihe sai nato Tup uku pe, ki ŋanange na, \q1 Nin na orp tuꞌe pris nye nyermbe, \q1 nin na orp ŋahilyeh tuꞌe pris Melkisedek. \m \v 7 \x - \xo 5.7 \xt Mat 26.36-46, Mak 14.32-42, Luk 22.39-46\x*Ŋupe ŋaiye Jisas narp taꞌe miyeꞌ kekep pe, kin ŋilil ŋisilih ŋanange wusyep marnge nalme Got. Got kin tatame ŋaiye ka bepeteme Jisas no, yukur ka ole. Taꞌe luku pe, Got ŋasande ŋilil kin.\f + \fr 5.7 \ft Bwore mise, Jisas kin nule, kom Got plihe nahraꞌe kin.\f* Detale, ki tale kitikin nate gah narp tuweihe Got ŋasande wusyep kin. \v 8 Krais kin talah tikin Got, kom kin nambaꞌe nihe syohe pe, luku ki ŋasambe yaŋah ŋaiye kin gande wusyep tikin Got. \v 9 Taꞌe luku pe, luku ki pasamb poi ŋaiye Jisas kin miyeꞌ bwore mise ŋaiye kin gande wusyep tikin Got. Pe kin ŋilyehe sai uku ŋaiye ka ungwisme ambaꞌe lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye jande wusyep kin pe, ka yurp bwore nye nyermbe. \v 10 Taꞌe luku pe, Got nalaŋatme kin ŋaiye ka orp pris ondoh ŋahilyeh tuꞌe Melkisedek. \s1 Kristen laip poi yukur ka tuꞌe lenge lahmakerep \p \v 11 Wusyep wula wula sekete ŋaiye ma mini yip, kom ki nihe supule ŋaiye ma mininge moworꞌe wusyep tehei kin milme yip. Detale, yip yenge mungwim pakaiye yisande wusyep, o ŋoihmbwaip yip yukur pa sisyeme wusyep. \v 12 \x - \xo 5.12 \xt 1Ko 3.2\x*Yip yarp ya yoto Kristen laip somohonme yenge yat pe, yip tatame ŋaiye pa yalaŋatme wusyep Got bworerme yil lenge mitiŋ syeꞌ, kom pakai. Yip teter seheiꞌe ŋoihmbwaip bwore pe, lenge miyeꞌ syeꞌ ka plihe yute yalaŋatme yip wusyep tikin Got tuꞌe ŋaiye ŋendeheiyeh. Taꞌe luku pe, yip yukur yende miꞌmiꞌ ŋaiye pa yono ŋai bongol, pakai. Yip teter yonoꞌe ŋimbirip mwaꞌ. \v 13 Lahmende ŋaiye teter yonoꞌe ŋimbirip mwaꞌ pe, tinge teter yarp taꞌe lahwimbe. Topoꞌe tinge yukur sisyeme ŋaimune ŋaiye ki bwore mise, lakai homboꞌe. \v 14 Kom ŋai bongol pe, titinge lenge mitiŋ ŋaiye si tahar bworenge. Lenge mitiŋ ŋaiye si sisaipe ŋaimune ŋaiye bwore, topoꞌe pupwa ni wula wula, tinge luku si sisyeme pe, ŋoihmbwaip tinge si ŋowor tirtatar. \c 6 \s1 Poi ya gwin bongole meseperhme Got ŋaiye ka ende poi ya murp bwore \p \v 1-2 Taꞌe luku pe, yukur ya bunje bunjenge mininge wusyep sep ilyeh ŋaiye somohon poi mambaꞌe matme wusyep tikin Krais. Ŋaiye ya mende tuꞌe luku pe, ki taꞌe ŋaiye poi plihe manange malaŋatme yip wusyep tikin Got taꞌe ŋaiye ŋendeheiyeh poi si manange. Taꞌe luku pe, yukur ya tepeli tepelihme wusyep wula wula me yaŋah ŋaiye yimbilme ŋoihmbwaip tahar Kristen, kut angange teket elme ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye nenge yip yal wohme Got pe, ŋoihmbwaip yip ka teŋeime Got. Topoꞌe yambaꞌe sande tekeꞌe me pinip baptais, topoꞌe yaŋah ŋaiye yikil syep ya yanah lenge miyeꞌ. Topoꞌe poi yukur ya mininge wusyep wula wula me mitiŋ ŋaiye si yule. Tinge ka plihe tuhur pe, poi lalme ya gwin wusyep kot mil ŋembep Got. Pe kin ka ini poi ŋaiye ya mambaꞌe yitini bwore lakai pupwa ŋaiye ka si nye nyermbe. Wusyep lalme luku poi si sisyeme. Taꞌe luku pe, poi mambaꞌe sande tekeꞌe tikin Got ŋaiye ya tuhur bworenge. \v 3 Ŋaiye Got kin ŋasande, ya tuhur bworenge me sande tekeꞌe kin. \p \v 4 Mitiŋ syeꞌ si yambaꞌe yirise tikin Got. Tinge si sasaipe yitini bwore luku ŋaiye nase moihlaꞌ nat. Pe tinge si yambaꞌe Yohe Yirise miꞌe. \v 5 Tinge yisande gondoume wusyep Got ki bwore miꞌ supule. Tinge si sisyeme bongol uku ŋaiye mindemboi ka ote tus halhale. \v 6 O ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge taꞌe luku ka tumbe yaŋaꞌe teket yilme Krais pe, yaŋah ende yukur sai ŋaiye ka yute yimbilme ŋoihmbwaip, pakai. Ŋaiye ka yende tuꞌe luku pe, tinge plihe yuluwei Talah tikin Got yal loutungwarmbe pe, lenge mitiŋ ka jonosambalaiꞌ kin. \p \v 7 Ŋupe ŋaiye ŋisih nate gah kekep pe, kekep uku keteme pinip. Ki ŋende ŋai sep sasarme sai kekep uku ŋaiye ka ungwisme lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye worsyep ŋai uku. Detale, Got ŋende miꞌmiꞌ me kekep uku. \v 8 \x - \xo 6.8 \xt Stt 3.17-18\x*Kom kekep ŋaiye mwah senge topoꞌe peperiyeh pupwa gere nah pe, kekep uku ki pupwa supule. Pe sehei woh Got ka ende yumbune kekep uku pe, ka ende nih ka ono. \p \v 9 Lenge ŋimei poi, tukwini poi manange wusyep eꞌe malme yip. Kom poi sisyeme nange yip taꞌe kekep bwore. Got se ka ungwisme yip ŋaiye pa yurp nye nyermbe. \v 10 Got, kin bwore bwarme. Kin yukur ka se ŋoihsipe wah bwore ŋaiye yip yende, topoꞌe yip si yisambe yiptip ŋaiye yende nihararme kin, topoꞌe pa yungwisme lenge miyeꞌ tuweinge kitikin. \v 11 Poi misande ŋaiye yip ilyeh ilyeh pa yende wah nihe tuꞌe luku yenge yil. Pa yurp yeseperhme ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore ŋaiye Got si nalaŋatme ŋaiye se ka yul yip. \v 12 Poi gwarnge ŋaiye yip pa yende wulmbwai. Kom yip pa tuꞌe lenge miyeꞌ ŋaiye yaŋaꞌe ŋoihmbwaip tinge yalme Got no, tinge yarp ŋumwaiye. Tinge ka yambaꞌe ŋaimune ŋaiye Got si nupwaiꞌe wusyep ŋaiye ka angang lenge. \s1 Ŋoihmbwaip poi ka teŋei bongol me wusyep tupwaiꞌ tikin Got \p \v 13 Somohon Got nupwaiꞌe wusyep topoꞌe Abraham. Kin ka ende ŋaimune gunde wusyep tupwaiꞌ ŋaiye kin si nupwaiꞌe. Lahende yukur lahmborenge taharꞌe Got no, Got tatame ŋaiye ka se gil naŋ kin ininge na, bwore mise nanah naŋ kin. \v 14 \x - \xo 6.14 \xt Stt 22.16-17\x*Taꞌe luku pe, Got ŋanange na, “Ŋam manange ŋaiye ma ŋoih miꞌmiꞌ me nin bworerme pe, ma mende lenge ŋambaih talah nin ka wula wula sekete.” \v 15 Abraham syumbe narp ŋumwaiye pe, kin nambaꞌe ŋaimune gande wusyep tupwaiꞌ ŋaiye Got si nupwaiꞌe. \p \v 16 Yaŋah ŋaiye na ininge na bwore mise nanah hlaꞌ pe, ki taꞌe leꞌe. Ŋupe ŋaiye miyeꞌ ende ŋanange bwore mise nanah hlaꞌ ŋaiye gal naŋ miyeꞌ ende pe, luku ki sasambe nange miyeꞌ uku ŋaiye kin gal naŋ kin pe, ki lahmborenge taharꞌe tinge lalme. Pe luku ki ŋende bongolme wusyep kin, topoꞌe nupwaiꞌe mut tinge lalme. \v 17 Somohon Got nupwaiꞌe wusyep topoꞌe tinge. Miꞌe pe, kin de ka asamb lenge ot el halhale ŋaiye yukur ka bunjenge ŋoihmbwaip kin. Taꞌe luku pe, kin ŋanange bwore mise nanah hlaꞌ ŋaiye ŋende bongolme wusyep kin. \v 18 Taꞌe luku pe, wusyep hoi ki sai ŋaiye yukur ka se bunjenge. Wusyep uku pe, wusyep tupwaiꞌ ŋaiye Got nupwaiꞌe bwore mise nanah hlaꞌ. Topoꞌe Got yukur ka se ininge wusyep homboꞌe. Taꞌe luku pe, poi lenge miyeꞌ tuweinge si gwarnge mal tase ma moto kin. Pe poi ya ŋoihmeryembe wusyep tupwaiꞌ kin pe, ya mende bongolme ŋoihmbwaip poi murp meseperhme ŋai bwore luku ŋaiye Got si nupwaiꞌe wusyep nange ka pul poi. \v 19 \x - \xo 6.19 \xt Wkp 16.2\x*Ŋaimune ŋaiye ŋoihmbwaip poi teŋeime no, ya murp meseperhme pe, ki bongol ŋaiye sai nato ŋoihmbwaip meleꞌe poi taꞌe yap tungwai tikin loumbil pinip ŋaiye ka upwaiꞌe poi pe, ki sai teket me ŋaiyuwat embere ŋaiye teŋei nato yukoh yirise dininde. \v 20 \x - \xo 6.20 \xt Sng 110.4\x*Jisas si nambaꞌe luh poi nal yer nato luh uku pe, kin si narp pris ondoh poi nye nyermbe, ŋaiye ka ungwisme poi pe, kin ka ŋahilyeh tuꞌe Melkisedek. \c 7 \s1 Melkisedek ŋende wah tikin Got taꞌe pris \p \v 1 \x - \xo 7.1 \xt Stt 14.17-20\x*Melkisedek, kin kiŋ titinge Salem topoꞌe kin pris tikin Got ŋaiye narp Nanah Hlaꞌ. Abraham na narmbe pe, kin nengelyembe lenge kiŋ hoye hoye miꞌe pe, kin nate tetembuhu topoꞌe Melkisedek pe, Melkisedek ŋuwilꞌe ŋoih miꞌmiꞌ kin gah Abraham. \v 2 Abraham ŋiyarꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ŋaiye kin si narmbe no, kin nambaꞌe pe, kin ŋisye dom dom miꞌe pe, kin naŋaꞌe Melkisedek namba ten hap. Wusyep tehei ŋaiye naŋ Melkisedek pe, ki taꞌe leꞌe, kiŋ ŋaiye gande ŋoihmbwaip bwore bwarme. Topoꞌe kin kiŋ titinge Salem pe, naŋ tehei kin plihe taꞌe leꞌe, kiŋ tikin ŋoihmbwaip ŋumwaiye. \v 3 Melkisedek kin yai mam pakai, topoꞌe lenge mwan kaꞌ kin pakai. Wahtaip kin ŋaiye mam waraꞌe kin, topoꞌe ŋup kin ŋaiye kin nule pe, pakai. Kin narp ŋahilyeh taꞌe Talah tikin Got ŋaiye kin narp taꞌe pris nye nyermbe.\f + \fr 7.3 \ft Tup tikin Got yukur ŋanange yai mam kin, topoꞌe yukur ŋanange mwankaꞌ kin. Topoꞌe yukur ki ŋanange ŋupe ŋaiye mam waraꞌe kin, topoꞌe ŋupe ŋaiye kin nule.\f* \p \v 4 Yip pa ŋoiheryembe Melkisedek, naŋ kin ŋembere sekete. Abraham kin loumwah ŋendehei poi. Pe kin nal narmbe pe, kin nambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore nenge nat pe, kin ŋiyarꞌe naŋaꞌe namba ten hap nalme Melkisedek. \v 5 \x - \xo 7.5 \xt Nam 18.21\x*Lenge ŋambaih talah titinge Livai pe, tinge yambaꞌe wah pris. Pe wusyep erŋeme ŋanange nange lenge Israel ka yiyarꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe tinge pe, ka yangange namba ten hap tinge yilme lenge bamtihei Livai. Lenge Israel, tinge lalme talah tikin Abraham. Kom lenge Israel yambaꞌe namba ten hap tinge luku pe, yangange lenge bamtihei Livai. \v 6 Melkisedek yukur nat bamtihei lenge Livai, pakai. Kom Abraham naŋaꞌe namba ten hap nalme kin. Pe Melkisedek ŋuwilꞌe ŋoih miꞌmiꞌ kin gah ŋaparaꞌe Abraham, miyeꞌ ŋaiye somohon Got nupwaiꞌe wusyep topoꞌe kin. \v 7 Poi lalme sisyeme nange miyeꞌ ŋaiye ŋuwilꞌe ŋoih miꞌmiꞌ kin nate gahme lenge mitiŋ ŋaiye ka yambaꞌe pe, miyeꞌ uku kin lahmborenge. O miyeꞌ ŋaiye nambaꞌe ŋoih miꞌmiꞌ uku pe, kin narp tuwihe. \v 8 Lenge Livai ŋaiye yambaꞌe namba ten hap, kom tinge ka yule. Kut Abraham ŋaiye naŋaꞌe namba ten hap kin nalme Melkisedek pe, Tup tikin Got ŋanange nange Melkisedek yukur ka ole. \v 9 Lenge Livai tinge miyeꞌ ŋaiye yambaꞌe namba ten hap ŋaiꞌe ŋaiꞌe. Kom somohon pe, Abraham kin naŋaꞌe namba ten hap ŋaiꞌe ŋaiꞌe nalme Melkisedek. Pe luku ki taꞌe ŋaiye lenge Livai yaŋaꞌe namba ten hap ŋaiꞌe ŋaiꞌe yalme Melkisedek. \v 10 Abraham ŋetekeꞌe Melkisedek nal yer ti, ŋambaih kin ende ŋaraꞌe Livai gande. \s1 Pris ondoh ambaran nengelyembe lenge pris ŋaiye somohonme \p \v 11 Somohonme ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge Israel yambaꞌe wusyep erŋeme tikin Got natme Moses pe, Wusyep erŋeme luku ki ŋanange ŋaiye lenge Livai ka yende wah pris. Kom wah pris lenge Livai yukur tatame ŋaiye ka ende lenge miyeꞌ tuweinge ka bwore. Taꞌe luku pe, Got plihe ŋanange nange pris ŋoinde ka ot mindemboi, ka ŋahilyeh tuꞌe Melkisedek, kut yukur ka ŋahilyeh tuꞌe Aron. \v 12 Ŋaiye ka yuhyulme bamtihei lenge pris pe, ka plihe yuhyulme wusyep erŋeme topoꞌe. \v 13 Miyeꞌ ŋaiye Got ŋanange nange ka orp tuꞌe pris nye nyermbe pe, kin bamtihei ŋoinde. Bamtihei kin ende yukur somohon yambaꞌe wah taꞌe pris ende, pakai. \v 14 Poi si sisyeme nange Lahmborenge poi, kin tahar nase bamtihei Juta nat. Pe Moses yukur si ŋanange wusyep me miyeꞌ ende tikin bamtihei uku ŋaiye ka ende wah tuꞌe pris. \p \v 15 Taꞌe luku pe, poi metekeꞌe pris ambaran uku ŋaiye tahar pe, ki ŋahilyeh taꞌe Melkisedek. \v 16 Wusyep erŋeme ki ŋanange taꞌe leꞌe, lenge miyeꞌ ŋaiye bamtihei Livai pe, tinge ka yende wah tuꞌe pris. Kom Jisas yukur bamtihei ilyeh lenge Livai, kut bongol tikin laip ŋaiye ka si nye nyermbe ŋende kin tahar pris. \v 17 \x - \xo 7.17 \xt Sng 110.4\x*Wusyep tikin Got ŋaiye sai tup ŋanange taꞌe leꞌe, \q1 Nin na orp tuꞌe pris nye nyermbe. \q1 Nin na ende wah pris ŋahilyeh tuꞌe Melkisedek. \m \v 18 Wusyep uku ki pasam poi nange Got si nongohe wusyep erŋeme ŋaiye somohonme. Detale, wusyep erŋeme luku bongol pakai pe, yukur tatame ka ungwisme poi. \v 19 Wusyep erŋeme yukur ki ŋende ŋaimune ŋaiye ki bwore, pakai. Taꞌe luku pe, Got si ŋende ŋahwikin ŋoinde ŋaiye ya murp meseperhme ŋaimune ŋaiye ka ot pe, ki bwore nengelyembe wusyep erŋeme. Pe yaŋah uku ki tatame ŋaiye ka ende poi ya mil sehei me Got. \p \v 20 Topoꞌe ŋupe ŋaiye Got nalaŋatme Jisas nange ka orp tuꞌe pris pe, kin yukur nalaŋatme kin pakaiye, pakai. Kin ŋanange bwore mise supule pe, kin nalaŋatme Jisas. Lenge pris Livai ŋaiye somohonme yukur taꞌe leꞌe. Got yukur ŋanange bwore mise ti, tinge yambaꞌe wah pris. \v 21 \x - \xo 7.21 \xt Sng 110.4\x*Kom kitikin Got ŋanange bwore mise supule pe, kin nalaŋatme Jisas taꞌe pris. Wusyep tikin Got ŋanange taꞌe leꞌe, \q1 Lahmborenge si nupwaiꞌe wusyep uku bongol pe, \q1 yukur ka plihe bunjenge ŋoihmbwaip kin, pakai. \q1 Nin na orp tuꞌe pris nye nyermbe. \m \v 22 Taꞌe luku pe, Got ŋanange ŋaiye kontrak ambaran ki bwore mise pe, Jisas ŋende bongolme kontrak uku pe, kin nengelyembe kontrak telei. \v 23 Somohonme pe, miyeꞌ wula wula yende wah taꞌe pris. Detale, tinge yule pe, yukur ka yurp tuꞌe pris nye nyermbe. \v 24 Kom Jisas pe, kin ka orp nye nyermbe. Kin se ka enge wah pris nye nyermbe pe, yukur lahende ka se ambaꞌe luh kin, pakai. \v 25 Taꞌe luku pe, Jisas tatame ŋaiye ka ungwisme lenge miyeꞌ tuweinge nye nyermbe ŋaiye ka yutme kin pe, ka yil sehei me Got. Detale, kin narp laip nye nyermbe pe, kin ŋanange wusyep ŋisilihme Got ŋaiye ka ungwisme tinge. \p \v 26 Jisas kin pris ondoh poi ŋaiye se ka ungwisme poi. Kin bwore prihe bwarme nal ŋembep tikin Got, topoꞌe kin yukur miyeꞌ ŋaiye ŋende hwap ende, pakai. Got naŋaꞌe naŋ embere pe, kin nember kin nanah moihlaꞌ wohme lenge mitiŋ ŋaiye yende hwap. \v 27 \x - \xo 7.27 \xt Wkp 9.7\x*Kin yukur plihe taꞌe lenge pris ondoh yer no, ŋup ilyeh ilyeh ka ende ofa me hwap kitikin yer ti, ka se ende ofa me hwap lenge miyeꞌ tuweinge gunde. Kom Jisas yukur ende taꞌe luku. Detale, kin yukur miyeꞌ ŋaiye ŋende hwap. Taꞌe luku pe, kin ŋende ofa nilyehe sai ŋaiye tinge yuluwei kin yal loutungwarmbe ŋaiye nungwisme lenge mitiŋ lalme. \v 28 Wusyep erŋeme tikin Moses pe, kin nalaŋatme lenge miyeꞌ ŋaiye bongol pakai pe, ka yambaꞌe wah pris. Wusyep erŋeme luku nat yer, kom tukwini Got nupwaiꞌe wusyep tupwaiꞌ pe, kin nalaŋatme Talah kin ŋaiye narp bwore miꞌ supule nye nyermbe. \c 8 \s1 Jisas narp pris ondoh nanah moihlaꞌ \p \v 1 \x - \xo 8.1 \xt Sng 110.1\x*Wusyep tehei kin ŋaiye ŋam manange pe, ki taꞌe leꞌe, pris ondoh poi, kin narp syep non tikin Miyeꞌ Ondoh kin, ŋaiye narp luh yilihe nanah moihlaꞌ pe, Got naŋaꞌe naŋ embere.\f + \fr 8.1 \ft Pris ondoh pe, Jisas, kut Miyeꞌ Ondoh kin Got.\f* \v 2 Kin ŋende wah taꞌe pris ondoh nanah moi yirise supule nato yokoh sel tikin Got. Yukur miyeꞌ pakaiye ŋahraꞌe yokoh sel yirise luku, pakai. Got kitikin ŋahraꞌe yokoh sel luku me wah kin ŋilyehme. \v 3 Wah lenge pris ondoh ŋaiye ka yenge yowor yende ofa topoꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore yilme Got. Taꞌe luku pe, pris ondoh Jisas topoꞌe ŋende ofa. \v 4 Ŋaiye ka orp kekep pe, yukur ka se orp tuꞌe pris, pakai. Detale, lenge pris syeꞌ titinge bamtihei Livai si yarp kekep pe, tinge ŋilyehme yaŋaꞌe yitini wula wula yalme Got jande wusyep erŋeme tikin Moses.\f + \fr 8.4 \ft Jisas yukur bamtihei tikin Livai.\f* \v 5 \x - \xo 8.5 \xt Kis 25.40\x*Tinge yende wah yarp yato yokoh lotu ŋaiye sai kekep sasambe yipihinge jande ŋaimune ŋaiye nanah moihlaꞌ. Ki ŋahilyeh taꞌe ŋaiye Got ŋaname Moses, “Ŋupe ŋaiye na ende ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme el oto yukoh lotu sel pe, nin na ende gunde yipihinge ŋaiye ŋam yasam nin manar manah hwate.” \v 6 Kom tukwini pe, Jisas si nambaꞌe wah pris pe, wah kin nengelyembe wah pris tinge. Detale, kin narp taꞌe ŋaiye miyeꞌ bumbe ŋaiye ŋende bongolme kontrak ambaran. Kontrak ambaran uku ki nengelyembe kontrak telei ŋaiye somohonme. Detale, wusyep tupwaiꞌ ambaran tikin kontrak ambaran nengelyembe wusyep tupwaiꞌ tikin kontrak telei. \s1 Kontrak ambaran ki nengelyembe kontrak telei \p \v 7 Ŋaiye kontrak ŋendehei ka bwore bwarme pe, yukur tatame ŋaiye Got ka ende kontrak ambaran. \v 8 \x - \xo 8.8 \xt Jer 31.31-34\x*Kom Got kitikin ŋetekeꞌe kontrak telei yukur bwore pe, ki ŋanange na, \q1 Yusyunde! Ŋam si malaŋatme ŋup ende \q1 ŋaiye ma mende kontrak ambaran \q1 motop lenge bamtihei Israel topoꞌe Juta. \q1 \v 9 Kontrak eꞌe yukur ka se ŋahilyeh tuꞌe kontrak telei \q1 ŋaiye somohon ŋam mupwaiꞌe motop lenge loumwah tinge \q1 ŋaiye ŋam marpe syep tinge menge lenge mase Isip mate tas. \q1 Kom tinge yukur jande kontrak ŋam pe, \q1 ŋam Lahmborenge mangang lenge teket. \q1 \v 10 Kom kontrak ambaran ŋaiye mindemboi ma mende \q1 motop lenge miyeꞌ tuweinge Israel pe, ŋam Got manange taꞌe leꞌe: \q1 Ŋam ma mende tinge ka ŋoiheryembe wusyep erŋeme ŋam pe, \q1 ka yohor tihiꞌ yoto ŋoihmbwaip tinge. \q1 Pe ma murp tuꞌe Got tinge pe, \q1 tinge ka yurp tuꞌe lenge miyeꞌ tuweinge ŋam. \q1 \v 11 Ŋup uku pe, lenge mitiŋ pakaiye topoꞌe lenge mitiŋ \q1 ŋaiye yambaꞌe naŋ embere, tinge lalme se ka sisyeme \q1 nange ŋam Got tinge. \q1 Yukur miyeꞌ ende ka ini lenge ŋemei lakai toꞌ kin \q1 ŋaiye tinge ka sisyeme Lahmborenge. \q1 Detale, tinge lalme si sisyeme Got. \q1 \v 12 Ŋup uku pe, ŋam ma ŋoihsipe hwap tinge pe, \q1 ma mongohe hwap ŋaiye tinge yende pe, \q1 yukur ma plihe ŋoiheryembe pupwa tinge. \p \v 13 Wusyep uku pe, Got kin ŋanange nal me kontrak ambaran. Kin ŋende kontrak endehei si nal telei ko. Pe ŋaimune ŋaiye si telei no, nala miꞌe pe, yukur ka se plihe si, pakai. \c 9 \s1 Somohon lenge pris ondoh yende ofa topoꞌme yuwor wim \p \v 1 Kontrak ŋendehei pe, wusyep erŋeme ki sai ŋaiye ya gunde yaŋah kin ŋaiye yende lotu, topoꞌe Yokoh lotu ende ki sai kekep eꞌe. \v 2 \x - \xo 9.2 \xt Kis 25.23-40, 26.1-30\x*Tinge yahraꞌe yokoh sel ende. Tinge yerŋe deni hoi nato meleꞌe. Luh ŋendehei nate tas wicherꞌ pe, tinge jalme Luh Holi pe, tinge yember luh nih lam, topoꞌe kakah ŋaiye yende ofa tikir nanah hendeinge.\fig Luh Holi|alt="The Holy place of Tabernacle" src="BK00278B.tif" size="span" loc="Heb 9.2" copy="Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="9.2" \fig* \v 3 \x - \xo 9.3 \xt Kis 26.31-33\x*O nato dininde ŋaiye tinge si yuluwei ŋaiyuwat yerŋe pe, tinge jalme Luh Holi ŋaiye tikin Holi Supule. \v 4 \x - \xo 9.4 \xt Kis 16.33, 25.10-16, 30.1-6, Nam 17.8-10, Lo 10.3-5\x*Nato luku pe, tinge yenge gol yende alta taꞌe marp ŋaiye tinge yesekeh ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye naihe miꞌ sengehrepe. Tinge yenge gol yende Wurmbu Kontrak, topoꞌe nato Wurmbu Kontrak uku pe, tinge yohor marp gol mana ya yoto tahaiꞌ, topoꞌe lou ŋaiye Aron tase pe, lou tup ŋowoh.\f + \fr 9.4 \ft Miyeꞌ 12 lenge ŋinjet ilyeh ilyeh titinge Israel yember lou tase tinge ya yoto yukoh sel pe, Got nalaŋatme Aron taꞌe pris ondoh tinge. Detale, lou tase kin lou mini pwar nat, ki ŋosokome tup, yuhurnge, topoꞌe lousep tuwei.\f* Topoꞌe ŋeser bimbaiye hoi ŋaiye Got nainge wusyep erŋeme kin nanah. \v 5 \x - \xo 9.5 \xt Kis 25.18-22\x*Nanah hlaꞌ ŋaiye Wurmbu Kontrak uku pe, tinge yende yipihinge walip hlaꞌ hoi jan umbur umbur pe, tinge yalaŋatme yirise tikin Got pe, yohe tinge ŋaparaꞌe luh ŋaiye Got nongohe pupwa tinge. Kom tukwini yukur ma mininge ni wula wula me ŋai uku. \p \v 6 \x - \xo 9.6 \xt Nam 18.2-6\x*Ŋupe ŋaiye tinge yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme luku ya sai miꞌe pe, ŋup ilyeh ilyeh lenge pris ya yoto Luh Holi nate tas wicherꞌ pe, tinge yende wah tinge. \v 7 \x - \xo 9.7 \xt Wkp 16.2-34\x*Kom pris ondoh ilyeh tatame ŋaiye ka el oto Luh Holi ŋaiye tikin Holi Supule nilyeh ŋaiye wahtaip ilyeh ilyeh. Kin nenge wim topoꞌe nato luh uku ŋaiye ka ende ofa me hwap kitikin, topoꞌe hwap lenge miyeꞌ tuweinge lalme, ŋaiye yukur tinge sisyeme nange tinge yende hwap. \v 8 Taꞌe luku pe, Yohe Yirise pasam poi taꞌe leꞌe. Somohon ŋupe ŋaiye yukoh sel yere sai pe, kohmap ŋaiye ya yoto luh tikin Got ŋaiye Holi Supule pe, yukur ki hohou sai. \v 9 Wutuꞌ uku ki pasam poi nat ŋaiye tukwini ŋup eꞌe. Ki taꞌe leꞌe, ŋai topoꞌe yowor ŋaiye yende ofa yaŋaꞌe Got pe, yukur ka ende ŋoiheryembe lenge miyeꞌ tuweinge ka bwore miꞌ supule. \v 10 Wusyep erŋeme ŋaiye ki ŋanange nalme ŋai ŋaiye ni ŋono, topoꞌe pinip ŋaiye ni ŋonoꞌe, topoꞌe yaŋah ŋaiye nungurhme ŋaiꞌe ŋaiꞌe syeꞌ ŋende tinge bwore bwarme nal ŋembep tikin Got pe, luku ŋaiꞌe ŋaiꞌe tikin wahriꞌ ilyehme. Got nangange wusyep erŋeme luku nal lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye ka junde yi tutume ŋupe ŋaiye ka ende yaŋah ambaran. \s1 Krais ŋende ofa me wim kitikin \p \v 11 Kom Krais tukwini, kin pris ondoh me ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore lalme ŋaiye si nat. Yokoh lotu sel tikin moihlaꞌ ŋaiye kin nato pe, ki bwore miꞌ supule nengelyembe yokoh lotu sel ŋaiye somohonme. Yokoh lotu sel tikin moihlaꞌ pe, yukur miyeꞌ yenge syep tinge yende, topoꞌe ŋai uku yukur tikin kekep eꞌe. \v 12 Krais yukur nenge wim yowor meme topoꞌe wim yowor kau talah ŋende ofa nato yukoh sel uku, pakai. Kin ŋende ofa me wim kitikin pe, kin nato Luh ŋaiye tikin Holi Supule nato Yokoh lotu sel nilyehe sai. Pe kin nungwisme poi nye nyermbe. \v 13 \x - \xo 9.13 \xt Wkp 16.15-16, Nam 19.9,17-19\x*Somohon lenge pris yambaꞌe wim tikin meme, topoꞌe yowor kau tuhwim, topoꞌe nihyeh ŋaiye tinge yesekeh yowor kau nukup pe, tinge yambaꞌe nihyeh yunguluꞌe yanah lenge miyeꞌ tuweinge luku. Tinge yende taꞌe luku ŋaiye lenge miyeꞌ tuweinge ka plihe tuhur prihe yil ŋoiheryembe tikin Got. \v 14 Kom wim tikin Krais pe, ki nengelyembe luku. Krais yukur miyeꞌ ŋaiye ŋende hwap, pakai. Kom bongol tikin Yipihinge tikin Got ŋaiye narp nye nyermbe pe, kin naŋaꞌe laip kitikin uku nalme Got taꞌe ofa. Ki ŋonombe ŋinise hwap pupwa poi ŋaiye mende luku pe, poi sisyeme nange poi marp bwore miꞌ supule mal ŋembep tikin Got. Topoꞌe poi ya mahraꞌe naŋ tikin Got ŋaiye narp laip nye nyermbe. \s1 Wim tikin Krais ŋende bongolme kontrak ambaran \p \v 15 Pe Jisas kin narp miyeꞌ bumbe ŋaiye ŋende bongolme kontrak ambaran. Kin nule pe, kin nongohe pupwa lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yende somohonme ŋaiye kontrak yere ki sai. Taꞌe luku pe, lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yisande gal tikin Got no, tinge jande pe, tinge ka yambaꞌe laip ŋaiye somohon Got ŋanange ka angange lenge talah kin pe, ka yurp nye nyermbe. \v 16 Miyeꞌ ŋaiye ŋoiheryembe nange mindemboi ka ole, topoꞌe kin se ka alaŋatme lahmende ŋaiye ka ambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe kin pe, kin nainge ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku nangah tup taꞌe wusyep upwaiꞌe. Ŋupe ŋaiye lenge miyeꞌ lalme ka sisyeme nange yai talah si nule pe, talah kin ka gunde wusyep upwaiꞌe luku pe, ka ambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe gunde ŋaiye yai kin si nalaŋatme. \v 17 Ŋupe ŋaiye miyeꞌ luku si nule pe, wusyep upwaiꞌe kin bongol. Kom ŋaiye miyeꞌ uku ŋanange wusyep ŋupwaiꞌe, kom teter kin narp wimun pe, wusyep upwaiꞌe kin luh paka pakaiye. \v 18 Taꞌe luku pe, ki ŋahilyeh ŋaiye lenge pris yongombe yowor yule pe, tinge yuwilꞌe wim ŋaiye yende bongolme kontrak ŋendehei ŋaiye somohon Got naŋaꞌe Moses. \v 19 \x - \xo 9.19 \xt Kis 24.6-8\x*Moses ŋanange nalaŋatme wusyep erŋeme lalme somohon nal lenge miyeꞌ tuweinge. Miꞌe pe, kin nambaꞌe wim yuwor meme topoꞌe yuwor kau talah pe, kin nuluwihme topoꞌe pinip. Kin nambaꞌe ŋereh hisop yuhurnge,\fig Ŋereh hisop|src="HK00114B.tif" size="col" copy="Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="9.19" \fig*\f + \fr 9.19 \ft Hisop kin peperiyeh ende ŋaiye tinge yenyer ya jah yele wim lakai pinip ŋaiye yangalai ya yanah miyeꞌ ŋaiye yende miꞌme miyeꞌ ŋaiye ka bwarme el ŋembep tikin Got.\f* topoꞌe yowor waih yaihe lenge sipsip pe, kin ŋonorh na gah wim. Kin kite ŋanah pe, kin nangalai wim uku pe, sikirp nanah tup ŋaiye wusyep erŋeme sai, o syeꞌ nanah lenge miyeꞌ tuweinge. \v 20 Pe kin ŋanange taꞌe leꞌe, “Leꞌe wim ŋaiye ka ende bongolme kontrak uku ŋaiye Got ŋana yip nange pa junde.” \v 21 \x - \xo 9.21 \xt Wkp 8.15\x*Ŋahilyeh uku ŋaiye Moses plihe nangalai wim nanah yokoh lotu sel, topoꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye yende lotu. \v 22 \x - \xo 9.22 \xt Wkp 17.11\x*Taꞌe luku pe, poi sisyeme na, yaŋah ŋaiye jande wusyep erŋeme tikin Moses pe, wim ilyehe sai tatame ŋaiye ka ende ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ka plihe bwore prihe. Kut ŋaiye yukur wim yuwor ka turuꞌ pe, Got yukur ka se ongohe hwap lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yende. \s1 Krais ŋende ofa ŋaiye nongohe hwap lalme \p \v 23 Ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ŋaiye sai nato yokoh lotu sel luku pe, kin nambaꞌe yipihinge tikin ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye sai nanah moihlaꞌ. Pe lenge pris yambaꞌe wim tikin yowor pe, tinge yangalai yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku prihe nal ŋembep tikin Got. Kom ofa ŋaiye ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe tikin moihlaꞌ ka bwore prihe supule pe, ki nengelyembe ŋaiye yenge yuwor yende ofa. \v 24 Krais yukur nato yokoh lotu ŋaiye miyeꞌ yenge syep yende. Yukoh lotu tikin kekep eꞌe ki nambaꞌe yipihinge ŋaiye yokoh lotu mise tikin Got. Kom Jisas kin nato moihlaꞌ pe, kin narp sehei me Got pe, kin ka ungwisme poi ininge wusyep topoꞌme Got. \v 25 Wahtaip ilyeh ilyeh pe, pris ondoh nambaꞌe wim ŋaiye ka ende ofa pe, kin nato Luh ŋaiye tikin Holi Supule. Wim uku yukur wim kin, pakai. Kom Jisas yukur ŋende taꞌe luku. Kin nanah moihlaꞌ pe, kin naŋaꞌe kitikin taꞌe ofa nalme Got. Jisas yukur ŋende ni wula wula, pakai. \v 26 Ŋaiye ka ende ni wula wula pe, se ka ambaꞌe nihe syohe ni wula wula nal ŋendeheiyeh kin ŋaiye Got ŋende ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme nate gere tukwini. Kom pakai. Tukwini sehei ŋaiye ŋup yuwo pe, Krais nate gah kekep nilyehe sai ŋaiye naŋaꞌe kitikin nalme Got taꞌe ofa ŋaiye nongohe pupwa lalme. \v 27 Lenge miyeꞌ tuweinge lalme ka yule nilyeh, miꞌe pe ka lalme jin wusyep kot. \v 28 \x - \xo 9.28 \xt Ais 53.12\x*Ŋahilyeh taꞌe Krais ŋaiye naŋaꞌe kitikin taꞌe ofa nalme Got pe, kin nule nilyehe sai ŋaiye nambaꞌe hwap lenge miyeꞌ tuweinge lalme. O se ka plihe ot ŋup ende, kom ŋup uku pe, yukur ka ot ŋaiye ongohe pupwa, pakai. Ka ot ŋaiye ka ambaꞌe lenge miyeꞌ tuweinge kitikin ŋaiye yarp yeseperhme kin. \c 10 \s1 Ofa ŋaiye somohonme yukur ka se ongohe pupwa \p \v 1 Wusyep erŋeme tikin Moses pe, poi tatame ŋaiye ya metekeꞌe yipihinge ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore ŋaiye mindemboi ka ot. Kom yukur ki pasam poi ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku bworerme. Wusyep erŋeme ki ŋanange nange tinge ka yende ofa ŋahilyeh junde tuꞌe luku wahtaip ilyeh ilyeh. Taꞌe luku pe, poi sisyeme nange wusyep erŋeme yukur ka se ungwisme lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye ka tuhur bwore prihe no, ka yil sehei me Got, pakai. \v 2 Lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yirisukwarme Got pe, ofa lenge pris yukur ŋende tinge tahar bwore prihe yasme hwap pupwa ŋaiye tinge yende luku pe, yukur tinge ŋoihsipe hwap ŋaiye tinge si yende. Taꞌe luku pe, yaŋah ŋaiye yende ofa yukur ka miꞌe. \v 3 Wahtaip ilyeh ilyeh pe, ofa luku plihe ŋende ŋoihmbwaip tinge ŋoiheryembe yal hwap ŋaiye tinge si yende. \v 4 Wim ŋaiye yowor kau tuhwim topoꞌe yowor meme yukur tatame ŋaiye ka se ongohe hwap pupwa. \m \v 5 \x - \xo 10.5 \xt Sng 40.6-8\x*Taꞌe luku pe, ŋupe ŋaiye Krais nate gah kekep pe, kin ŋaname Got taꞌe leꞌe, \q1 Ni garnge ŋaiye ka yonombe yowor ende no, ka yende ofa. \q1 Kom nin si ŋende miꞌmiꞌ me wahriꞌ ŋam ŋaiye ma gunde nin. \q1 \v 6 Ofa lalme ŋaiye tinge yesekeh yal nih no, nih ono lalme, \q1 topoꞌe ofa lalme ŋaiye nongohe hwap pe, ni ŋanange pakai. \m \v 7 Taꞌe luku pe, tukwini ŋam manange taꞌe leꞌe, \q1 Got, ŋam si mat miꞌe. Ki taꞌe ŋaiye somohon tinge yainge wusyep \q1 me ŋam ya jah tup. \q1 Ŋam si mat miꞌe ŋaiye ma gunde ŋasande nin. \m \v 8 Ŋendehei kin pe, kin ŋanange wusyep me ofa tetehei ŋaiye wusyep erŋeme ki ŋanange ŋaiye ka yende. Kom kin ŋanange taꞌe leꞌe, “Nin garnge ŋaiye ka yonombe yowor yende ofa. Nin yukur hriphrip me ofa ŋaiye tinge yesekeh lalme yal nih, topoꞌe ofa ŋaiye nongohe hwap pupwa.” \v 9 Miꞌe pe, kin plihe ŋanange taꞌe leꞌe, “Ŋam si mat ŋaiye ma gunde ŋasande nin.” Taꞌe luku pe, kin ginyenme ofa yerkeime luku nal ko, kin nember ofa tikin Krais nambaꞌe luh ofa yerkeime. \v 10 Jisas Krais gande ŋoihmbwaip tikin Got pe, kin naŋaꞌe wahriꞌ kitikin taꞌe ofa ŋaiye kin nule nilyeh nal loutungwarmbe. Kin ŋende yaŋah uku pe, poi lalme marp miyeꞌ tuweinge tikin Got pe, poi marp holi, bwore mise supule. \s1 Ofa tikin Krais pe, ki tatame ka ongohe hwap lalme \p \v 11 \x - \xo 10.11 \xt Kis 29.38\x*Lenge pris yate jan pe, tinge yende wah tinge ŋup ilyeh ilyeh. Tinge yende ofa luku ni wula wula, kom ofa luku yukur ka se ongohe hwap lalme.\fig Pris Juta ŋende ofa ende.|src="CN02093B.tif" size="span" copy="Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="10.11" \fig* \v 12 \x - \xo 10.12 \xt Sng 110.1\x*Kom ofa ŋilyeh Krais pe, ki nongohe hwap lalme pe, ofa luku se ka si nye nyermbe. Kin ŋende taꞌe luku miꞌe pe, kin nal narp syep non tikin Got. \v 13 Kin narp neseperhme Got ŋaiye ka ember lenge wachaih kin ka yurp tuwihme kin. \v 14 Krais si ŋende ofa me lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye Got si nalaŋatme. Kin si ŋende lenge ŋaiye tinge tahar holi, bwore mise supule jande ofa esep ilyeh uku pe, tinge ka yurp tuꞌe luku nye nyermbe. \p \v 15 Yohe Yirise topoꞌe plihe ŋanange wusyep natme poi na, \v 16 \x - \xo 10.16 \xt Jer 31.33\x*“Lahmborenge ŋanange taꞌe leꞌe, \q1 Kontrak ŋambaran eꞌe ŋaiye mindemboi ma mupwaiꞌe motop tinge pe, \q1 ki taꞌe leꞌe: \q1 ma member wusyep erŋeme ŋam lalme mi moto ŋoihmbwaip tinge, \q1 topoꞌe ma minge wusyep erŋeme mi moto ŋoihmbwaip tinge.” \m \v 17 \x - \xo 10.17 \xt Jer 31.34\x*Miꞌe pe, kin plihe ŋanange taꞌe leꞌe, \q1 Ma mongohe hwap tinge pe, \q1 yukur ma plihe ŋoiheryembe hwap tinge luku. \m \v 18 Taꞌe luku pe, ŋaiye Got si nongohe hwap lenge miyeꞌ tuweinge pe, wah lenge pris ŋaiye yende ofa si miꞌe. \s1 Ŋoihmbwaip poi ka teŋeime Got bongol pe, ya mil sehei me kin \p \v 19 Lenge toꞌ tatai, wim tikin Jisas si nongohe hwap poi lalme. Taꞌe luku pe, poi tatame ŋaiye ya mi moto Luh Holi ŋaiye tikin Holi Supule nato Yokoh tikin Got pe, yukur ya hiꞌ worhe. \v 20 Jisas ŋende ŋahwikin ambaran me poi ŋaiye ya murp laip. Kin naŋaꞌe wahriꞌ kin taꞌe ofa pe, kin ginyenme ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye nupwaiꞌe poi ŋaiye ya mil moi tikin Got. \v 21 Pris ondoh poi bepteme yokoh tikin Got nanah moihlaꞌ. \v 22 \x - \xo 10.22 \xt Wkp 8.30, Ese 36.25\x*Kin nangalai wim kin nate ŋanah ŋoihmbwaip poi pe, kin nongohe hwap pupwa poi ŋaiye mende pe, tinge pangaih poi pinip. Taꞌe luku pe, poi sisyeme nange poi marp bwore miꞌ supule mal ŋembep tikin Got. Pe ŋoihmbwaip poi ka prihe supule no, ka teŋeime Got bongol pe, ya mil sehei me kin. \v 23 Poi ya mininge moworꞌe ember ŋaimune ŋaiye ŋoihmbwaip poi teŋeime, topoꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore ŋaiye poi marp meseperhme. Poi sisyeme nange ŋaiꞌe ŋaiꞌe lalme ŋaiye Got si nupwaiꞌe wusyep nange ka ende pe, se ka ende. \v 24 Poi ilyeh ilyeh ya plihe ŋoihmeryembe lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got pe, ya mini lenge mahraꞌe ŋoihmbwaip tinge ŋaiye ka yende niharar lenge mitiŋ, topoꞌe ka yasamb lenge ŋoihmbwaip bwore. \v 25 Poi lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got pe, yukur ya musme ŋoihmbwaip ŋaiye ya lalme mute guhilyeh tuꞌe lenge miyeꞌ tuweinge syeꞌ ŋaiye yende. Poi sisyeme nange ŋup tikin Krais ŋaiye ka ot pe, si nat sehei. Taꞌe luku pe, poi ilyeh ilyeh ya mende wah nihe ŋaiye ya mininge wusyep mende bongolme ŋoihmbwaip lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got. \s1 Poi yukur ya maŋaꞌe teket me Talah tikin Got \p \v 26 Ŋaiye poi si masande wusyep mise tikin Krais, kom poi plihe ma mende ŋaiꞌe ŋaiꞌe gwande ŋoihmbwaip potopoi ŋaiye mende hwap pe, ofa mune teter sai ŋaiye ka se plihe ongohe hwap, pakai. \v 27 \x - \xo 10.27 \xt Ais 26.11\x*Ŋaiye ka tuꞌe luku pe, poi ya hiꞌgwirnge ŋaiye Got ka ende wusyep kot me lenge miyeꞌ tuweinge lalme pe, kin ka ende wusyep me lenge wachaih kin pe, ka iche lenge el nih ŋaiye tikin riri nihe supule. \v 28 \x - \xo 10.28 \xt Lo 17.6, 19.15\x*Ŋaiye miyeꞌ ende si nengelyembe wusyep erŋeme tikin Moses no, miyeꞌ hoi lakai hun yanange pupwa kin yal halhale pe, yukur ka se ŋoihginirme miyeꞌ uku, pakai. Tinge yonombe kin nule. \v 29 \x - \xo 10.29 \xt Kis 24.8\x*Taꞌe luku pe, yip ŋoiheryembe taꞌe la ŋai me miyeꞌ ŋaiye naŋaꞌe teket me Talah tikin Got? Miyeꞌ uku ka ambaꞌe hwap embere pupwa. Wim tikin Krais ŋende bongolme kontrak ambaran. Pe ki ŋende miyeꞌ uku narp miyeꞌ tikin Got pe, kin narp holi, bwore mise supule. Kom tukwini pe, miyeꞌ uku ŋende wim tikin Krais nal luh pakaiye. Pe ki ŋende pupwa supule nalme Yipihinge tikin Got ŋaiye pwal poi ŋoihginir. \v 30 \x - \xo 10.30 \xt Lo 32.35-36\x*Poi sisyeme ŋaiye Got ŋanange taꞌe leꞌe, \q1 Tuwaꞌe hwap pe, luku wah ŋam. \q1 Hwap ŋaiye tinge yende, ma mende tuwaꞌe milme tinge pe, \q1 ma mende yumbune tinge. \m Topoꞌe kin plihe ŋanange na, \q1 Lahmborenge ka iyarꞌe ŋaimune ŋaiye tinge yende el kot. \m \v 31 Poi lalme ya hiꞌ gwirnge ŋembere sekete ŋaiye ya tumbe mi moto syep tikin Got ŋaiye narp laip. \s1 Yukur pa yusme ŋoiheryembe mise yip \p \v 32 Te plihe ŋoiheryembe yil ŋaiye somohonme. Ŋup uku ŋaiye yip yate tas yirise tikin Got pe, yip yambaꞌe nihe syohe wula wula sekete. Kom nihe syohe luku yukur tale yip, pakai! \v 33 Ŋup syeꞌ pe, tinge yende yip jan ŋembep lenge mitiŋ lalme pe, tinge jonombaiꞌe yip yende yumbune yip. Ŋup syeꞌ pe, yip yal topoꞌe lenge mitiŋ uku ŋaiye yambaꞌe nihe syohe pe, yip yungwisme tinge. \v 34 O yip ŋoihginirme lenge miyeꞌ ŋaiye tinge yember yal yoto mwahupwaiꞌe, topoꞌe yip yungwisme tinge. Topoꞌe ŋupe ŋaiye lenge miyeꞌ yate yambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe yip pe, yip pa hriphrip. Detale, yip sisyeme nange ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore yip teter ŋanar moihlaꞌ pe, luku ka inir nye nyermbe. \v 35 Taꞌe luku pe, yukur pa yusme ŋoiheryembe mise yip, na pakai. Pa jin bongole pe, mindemboi pa yambaꞌe yitini embere sekete. \v 36 Yip pa jin bongole no, pa junde ŋasande tikin Got. Taꞌe luku pe, pa yambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore ŋaiye somohon Got nupwaiꞌe wusyep nange ka yul yip. \v 37 \x - \xo 10.37 \xt Hab 2.3-4\x*Ki taꞌe wusyep ŋaiye sai nato Tup tikin Got ŋanange na, \q1 Ŋup yukur sokoloh, ŋup si miꞌe sehei ŋaiye miyeꞌ uku de ka ot. \q1 Kin se ka ot hihwaiye. \q1 \v 38 Miyeꞌ bwore bwarme ŋam \q1 ŋaiye ŋoihmbwaip kin ka teŋei bongol me Got pe, ka orp laip. \q1 Kom ŋaiye lahende ka plihe bunjenge ŋoihmbwaip pe, \q1 ŋam yukur ma se hriphrip me kin. \m \v 39 Poi yukur lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye ya se bunjenge ŋoihmbwaip poi no, ya talai, pakai. Poi miyeꞌ tuweinge ŋaiye ŋoihmbwaip poi teŋeime Got bongol pe, ya mambaꞌe laip bwore. \c 11 \s1 Ŋoihmbwaip lenge miyeꞌ yerkeime ki teŋei bongol \p \v 1 Ŋoihmbwaip lenge miyeꞌ tuweinge teŋeime Lahmborenge bongol pe, tinge sisyeme ŋaiye mindemboi ka yambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye Got ka angang lenge el moihlaꞌ. Tinge sisyeme nange ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku yukur lahende ŋetekeꞌe ki ŋanar. \v 2 Kom lenge miyeꞌ ŋaiye somohonme pe, ŋoihmbwaip tinge teŋeime Got bongol pe, Got hriphrip me ŋoihmbwaip bwore tinge. \v 3 \x - \xo 11.3 \xt Stt 1.1, Sng 33.6,9, Jon 1.3\x*Ŋoihmbwaip poi teŋeime Got pe, poi sisyeme nange Got ŋanange wusyep tas mut kin uku pe, kekep topoꞌe ŋaitem nate sai. Taꞌe luku pe, ŋaimune leꞌe ŋaiye tukwini poi metekeꞌe, Got ŋanange pe, ki nate sai. Taꞌe luku pe, ŋaimune leꞌe ŋaiye tukwini poi metekeꞌe ki nate sai pe, Got yukur nambaꞌe ŋainde nenge ŋende. \s1 Ŋoihmbwaip Abel, Enok topoꞌe Noa teŋeime Got \p \v 4 \x - \xo 11.4 \xt Stt 4.3-10\x*Ŋoihmbwaip Abel teŋeime Got bongol pe, kin ŋende ofa bwore nalme Got miꞌe pe, Got hriphrip me ofa kin nengelyembe Kein. Taꞌe luku pe, Got galme kin miyeꞌ bwore bwarme. Abel si nule, kom poi teter ŋoiheryembe ŋoihmbwaip Abel ŋaiye teŋeime Got bongol. \v 5 \x - \xo 11.5 \xt Stt 5.21-24\x*Ŋoihmbwaip Enok teŋeime Got bongol pe, Got nambaꞌe kin nenge nanah moihlaꞌ. Yukur lahende ŋetekeꞌe kin ŋaiye kin nule. Lenge miyeꞌ tuweinge yahaiꞌe kin, kom yukur tinge yetekeꞌe kin. Detale, Got si nambaꞌe kin. Wusyep nato tup ŋanange na, ŋupe ŋaiye Enok teter narp kekep eꞌe pe, Got hriphrip me kin. \v 6 Lahmende ŋaiye ŋoihmbwaip kin yukur teŋeime Got pe, Got yukur ka se hriphrip me kin. Tehei kin taꞌe leꞌe, miyeꞌ ŋaiye nala el sehei me Got pe, ŋoihmbwaip kin ka teŋeime Got ŋaiye narp laip. Topoꞌe Got ka ŋoih miꞌmiꞌ me lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yahaiꞌe kin. \p \v 7 \x - \xo 11.7 \xt Stt 6.13-22\x*Ŋoihmbwaip Noa teŋeime Got bongol pe, Got ŋaname ŋaimune ŋaiye mindemboi ka ot. Noa yukur ŋetekeꞌe ŋaimune ŋaiye ka ot, kom kin ŋende loumbil pinip ende gande ŋasande tikin Got. Kin nenge lenge tuweinge talah kin yarp bwore ya yoto loumbil pinip pe, yukur tinge yambaꞌe hwap. Ŋoihmbwaip bwore Noa ŋaiye teŋeime Got pe, Noa nember hwap lenge miyeꞌ tuweinge tikin kekep nate tas halhale. Ŋoihmbwaip Noa teŋeime Got bongol pe, Got galme kin miyeꞌ ŋaiye narp bwore bwarme. \s1 Ŋoihmbwaip Abraham hindi Sara teŋeime Got \p \v 8 \x - \xo 11.8 \xt Stt 12.1-5\x*Ŋoihmbwaip Abraham teŋeime Got pe, ŋupe ŋaiye Got galme kin pe, Abraham ŋasande wusyep kin. Abraham nasme moi jeheinge kin pe, kin nala ambaꞌe kekep ambaran ende ŋaiye Got de ka aŋaꞌe kin tuꞌe ŋaiye kekep kin. Abraham yukur sisyeme luh moi ŋaiye ka el, kom ŋoihmbwaip kin teŋeime Got pe, kin nal. \v 9 \x - \xo 11.9 \xt Stt 35.27\x*Ŋoihmbwaip Abraham teŋeime Got pe, kin nal narp kekep ŋaiye somohon Got ŋaname nange ka aŋaꞌe kin. Abraham narp kekep uku taꞌe ŋaiye kin yuwore ende. Abraham kin narp nato yukoh sel ende. Mindemboi pe, Aisak ka orp e oto yukoh sel ende, topoꞌe Jekop ka orp yokoh sel ende. Somohon Got nupwaiꞌe wusyep ilyeh topoꞌe tinge. \v 10 Ŋoihmbwaip Abraham teŋei bongol me Got pe, kin narp ŋeseperhme ŋaiye ka etekeꞌe moi ambaran uku ŋaiye Got si ŋende gande ŋoiheryembe kitikin. Moi uku ka si nye nyermbe. \v 11 \x - \xo 11.11 \xt Stt 18.11-14, 21.2\x*Tuwei tikin Abraham Sara pe, mukuh ti susukut. Wahtaip wula wula si nal pe, Abraham topoꞌe Sara, tinge hindi si miyen pe, bongol tinge si miꞌe ŋaiye ka yaraꞌe talah, kom Got nupwaiꞌe wusyep topoꞌe tinge nange ka angange talah ende. Taꞌe luku pe, ŋoihmbwaip Abraham teŋeime Got pe, kin sisyeme nange Got se ka ende ŋaimune gunde wusyep ŋaiye kin si nupwaiꞌe. \v 12 \x - \xo 11.12 \xt Stt 15.5, 22.17, 32.12\x*Taꞌe luku pe, ŋup tikin Abraham si miꞌe ŋaiye sehei ka ole, kom kin miyeꞌ ende ŋaiye kin ka yai lenge ŋambaih talah ŋaiye wula wula sekete. Tinge tahar wula sekete taꞌe sahmolon ŋaiye ŋanar ŋoloh sah, topoꞌe nowas nanah ŋaitem. Miyeꞌ ende yukur tatame ka se gonose tinge, pakai. \p \v 13 \x - \xo 11.13 \xt Stt 23.4, 1Sto 29.15, Sng 39.12\x*Lenge miyeꞌ lalme luku pe, tinge yaŋaꞌe ŋoihmbwaip tinge lalme yalme Got pe, tinge yarp ya tatame ŋaiye tinge yule. Ŋupe ŋaiye tinge yarp kekep pe, tinge yukur yambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore ŋaiye Got si nupwaiꞌe wusyep nange ka angang lenge, pakai. Ki taꞌe ŋaiye tinge jan wohe bep ya yetekeꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku ŋanar nal wohme tinge pe, tinge hriphrip ŋaiye ka yetekeꞌe ŋai uku. Topoꞌe tinge yukur hiꞌe ŋaiye tinge yanange na, “Poi marp kekep eꞌe taꞌe yuwore ŋaiye poi mase moinde mat. Poi mate marp kekep eꞌe ŋup sikirp manaiꞌe.” \v 14 Lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yanange wusyep taꞌe luku pe, poi ya sisyeme nange tinge luku yahaiꞌe moi jeheinge tinge. \v 15 Taꞌe luku pe, ŋaiye ka ŋoiheryembe nange luku kekep tinge ŋaiye tinge yasme no, tinge tahar yat pe, se ka plihe yil kekep tehei tinge luku. \v 16 Kom tinge yukur ŋoiheryembe moi yerme tinge luku, pakai. Tinge yisande tikin ŋaiye ka yambaꞌe kekep ambaran ŋoinde. Ki bwore miꞌ supule nengelyembe kekep yere luku. Kekep uku, moihlaꞌ. Lenge miyeꞌ uku yiname Got taꞌe leꞌe, “Nin Got poi”. Got yukur hiꞌe wusyep uku ŋaiye tinge yanange, kut kin si ŋende miꞌmiꞌ moi embere ende me lenge miyeꞌ uku. \p \v 17 \x - \xo 11.17 \xt Stt 22.1-14\x*Ŋoihmbwaip Abraham teŋeime Got pe, ŋupe ŋaiye Got ŋondolꞌme kin pe, Abraham ŋende miꞌmiꞌ ŋaiye ka onombe Aisak ka ole ende ofa elme Got. Got si nupwaiꞌe wusyep topoꞌe Abraham nange kin ka yai lenge ŋambaih talah wula wula sekete. Kom Abraham nala ende ofa me talah esep kin ilyeh uku. \v 18 \x - \xo 11.18 \xt Stt 21.12\x*Got ŋaname Abraham na, “Wim esep ilyeh Aisak pe, lenge ŋambaih talah nin ka wula wula sekete yut junde wusyep tupwaiꞌ ŋam.” \v 19 Abraham ŋoiheryembe nange ŋaiye Aisak ka ole pe, Got tatame ŋaiye se ka plihe ahraꞌe kin. Kom Got ŋaname Abraham ŋaiye yukur ka onombe Aisak pe, ki taꞌe ŋaiye Abraham plihe nambaꞌe talah kin. \s1 Aisak hindi Jekop topoꞌe Josep, ŋoihmbwaip tinge teŋeime Got \p \v 20 \x - \xo 11.20 \xt Stt 27.27-29,39-40\x*Ŋoihmbwaip Aisak teŋeime Got pe, kin ŋende miꞌmiꞌ me Jekop hindi Iso. Ŋoihmbwaip kin teŋeime ŋaimune bwore ŋaiye mindemboi Got ka ende me Jekop hindi Iso. \v 21 \x - \xo 11.21 \xt Stt 47.31, 48.1-20\x*Ŋoihmbwaip Jekop teŋeime Got bongol pe, kin ŋoiheryembe ŋaiye sehei kin de ole pe, kin ŋende miꞌ me lenge talah hoi tikin Josep no, kin narpe lou tase kin pe, kin ŋirisukwarme Got. \v 22 \x - \xo 11.22 \xt Stt 50.24-25, Kis 13.19\x*Ŋoihmbwaip Josep teŋeime Got pe, ŋupe ŋaiye sehei ka ole pe, kin ŋana lenge na, “Yip Israel, mindemboi ŋaiye pa yusme Isip no, pa yil pe, pa yenge lupu ŋam yil topoꞌe yip.” \s1 Ŋoihmbwaip Moses teŋeime Got \p \v 23 \x - \xo 11.23 \xt Kis 1.22, 2.2\x*Yaimam Moses pe, ŋoihmbwaip tinge teŋeime Got. Pe ŋupe ŋaiye mam waraꞌe kin pe, tinge hindi yetekeꞌe kin bwore miꞌ supule. Taꞌe luku pe, tinge yinise Moses tatame wundehei hun. Tinge hindi yukur hiꞌjarnge nange tinge si yoworꞌe wusyep erŋeme tikin kiŋ. \v 24 \x - \xo 11.24 \xt Kis 2.10-12\x*Ŋupe ŋaiye Moses tahar bworenge pe, ŋoihmbwaip kin teŋeime Got, kom Moses garnge ŋaiye lenge mitiŋ ka yininge nange kin talah titi talah tuwei tikin kiŋ. \v 25 Kin ŋende miꞌmiꞌ ŋaiye ka ambaꞌe nihe syohe otop lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got. Moses garnge ŋaiye hwap pupwa ka ende kin hriphrip ŋup seheiꞌe. \v 26 Kin ŋoiheryembe ŋaiye ka ambaꞌe nihe syohe me Krais\f + \fr 11.26 \ft Bwore mise, ŋaiye ŋup tikin Moses pe, Jisas Krais yukur nat kekep eꞌe, kom wah ŋaiye Moses ŋende pe, kin nambaꞌe hiꞌme naŋ tikin Krais.\f* pe, luku kin nengelyembe wuhyau topoꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore tikin Kiŋ titinge Isip. Moses ŋoiheryembe yitini bwore ŋaiye Got si ŋanange nange ka aŋaꞌe pe, kin gan bongol supule. \v 27 Ŋoihmbwaip Moses teŋeime Got bongol pe, kin tahar nasme Isip pe, kin nal. Kiŋ Isip ŋoihmbwaip pupwa me Moses, kom Moses yukur hiꞌ garnge kin. Bwore mise, Moses yukur ŋetekeꞌe Got, kom ŋaiye bilip kin pe, kin si ŋetekeꞌe Got pe, kin gan bongol supule. \v 28 \x - \xo 11.28 \xt Kis 12.21-30\x*Ŋoihmbwaip Moses teŋeime Got pe, kin ŋana lenge Israel ŋaiye ka yongombe worsip ŋaiye ka yende Pasova pe, ka yusupwaiꞌe wim yowor sipsip yi yunuh kohmap tinge no, walip hlaꞌ tikin Got yukur ka se ongombe lenge talah miyeꞌ ondoh tinge Israel. \s1 Miyeꞌ tuweinge Israel wula wula ŋoihmbwaip tinge teŋeime Got bongol \p \v 29 \x - \xo 11.29 \xt Kis 14.21-31\x*Ŋoihmbwaip lenge Israel teŋeime Got pe, tinge yerŋe ŋoloh pinip yaihe yal umbur taꞌe ŋaiye tinge yange yanah kekep bongol ŋaiye hwaiꞌe. Kom ŋupe ŋaiye lenge Isip jande lenge Israel yal pe, tinge yonoꞌe pinip pe, tinge yule. \v 30 \x - \xo 11.30 \xt Jos 6.12-21\x*Ŋoihmbwaip lenge Israel teŋeime Got bongol pe, tinge yale yat yoyorꞌme lem moi embere Jeriko ŋup syepumbur hoi. Pe lem uku turwau lal gah. \v 31 \x - \xo 11.31 \xt Jos 2.1-21, 6.22-25\x*Rahap, tuwei ŋaiye wende niŋ pinip yar, kom ŋoihmbwaip ti teŋeime Got pe, ti wungwis lenge miyeꞌ hoi ŋaiye yate bep jahe jahe yetekeꞌe moi embere Jeriko. Taꞌe luku pe, ti yukur wambaꞌe hwap wotop lenge mitiŋ ŋaiye yengelyembe wusyep Got. \p \v 32 \x - \xo 11.32 \xt Het 4.6–5.31, 6.11–8.32, 11.1–12.7, 13.2–16.31, 1Sam 1.1–25.1, 1Sam 16.1–1Ki 2.11\x*Kom tukwini pe, ma plihe meŋelꞌe wusyep mune topoꞌe, pakai. Ŋup ŋam seheiꞌe ŋaiye ma mininge wusyep me Gideon, Barak, Samson, Jepta, Dewit, Samuel topoꞌe lenge profet. \v 33 \x - \xo 11.33 \xt Dan 6.1-27\x*Ŋoihmbwaip lenge miyeꞌ uku teŋeime Got pe, tinge yohe wondoh me lenge kiŋ wula wula. Lenge miyeꞌ ondoh uku tinge bwore bwarme. Tinge yambaꞌe ŋaimune ŋaiye Got ŋanange ka angang lenge. Topoꞌe tinge yupwaiꞌe mut laion. \v 34 \x - \xo 11.34 \xt Dan 3.1-30\x*Tinge yende nih embere naip. Ŋim ŋombor yukur nongomb lenge. Tinge bongol pakai, kom Got ŋende bongolme tinge pe, tinge tahar miyeꞌ bongol pupwa supule ŋaiye tatame ka yurmbe. Tinge kukwame lenge miyeꞌ wondoh wula wula lenge mitiŋ syeꞌ. \v 35 \x - \xo 11.35 \xt 1Ki 17.17-24, 2Ki 4.25-37\x*Lenge miyeꞌ ŋaiye somohon yule pe, syeꞌ tinge tahar plihe yal lenge mam tinge. Lenge mitiŋ syeꞌ yarp mwahupwaiꞌe pe, lenge wachaih yende yumbune wahriꞌ tinge ŋaiye tatame ka yule. Lenge wachaih yanange nange ŋaiye ka yusme ŋoihmbwaip tinge ŋaiye sai me Got pe, ka yusme tinge ka yil hlaininge. Kom tinge yukur yisande wusyep lenge wachaih tinge. Detale, tinge ŋoiheryembe nange ka yule pe, ka plihe tuhur yusme ŋeheh pe, ka yambaꞌe laip bwore supule. Taꞌe luku pe, tinge yasme wachaih yongombe lenge pe, tinge yule. \v 36 \x - \xo 11.36 \xt 1Ki 22.26-27, 2Sto 18.25-26, Jer 20.2, 37.15, 38.6\x*Lenge wachaih jonosambalaiꞌ lenge, topoꞌe yenge winje jate lenge, topoꞌe tinge yenge merkinip yupwaiꞌ lenge ŋihip syep yember lenge ya yoto mwahupwaiꞌe. \v 37 \x - \xo 11.37 \xt 2Sto 24.21\x*Lenge wachaih yiche ŋeser yongomb lenge, topoꞌe tinge yotombo wahriꞌ tinge hoime. Tinge yenge ŋim ŋombor yongomb lenge pe, tinge yule. Tinge tekeyeꞌ yowor sip hiꞌ topoꞌe meme hiꞌ pe, tinge yal. Tinge seheiꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye yungwisme wahriꞌ tinge pe, lenge wachaih yongomb lenge yende yumbune lenge pupwa supule. \v 38 Kekep eꞌe yukur bwore me tinge ŋaiye ka yurp yi yoto. Tinge yalꞌe yalꞌe yal yoto moi gungurar, topoꞌe yal hwate, topoꞌe ya yoto ŋeser map, topoꞌe map nangah kekep. \p \v 39 Ŋoihmbwaip lenge miyeꞌ tuweinge luku teŋeime Got bongol pe, tinge yambaꞌe naŋ bwore yat ŋembep tikin Got. Kom ŋaiye teter tinge yarp kekep pe, tinge yukur yambaꞌe ŋaimune bwore bwore ŋaiye Got si nupwaiꞌe wusyep nange ka angang lenge. \v 40 Detale, somohon Got si ŋende miꞌmiꞌ ŋainde ŋaiye tikin bwore miꞌ supule ŋaiye ka pul poi lalme. Kin ŋasande ŋaiye poi topoꞌe lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye somohonme ya lalme tuhur bwore miꞌ supule. \c 12 \s1 Ŋembep poi lalme ka si me Jisas, topoꞌe ŋoihmbwaip poi ka teŋeime kin \p \v 1 Poi sisyeme lenge miyeꞌ tuweinge wula wula somohonme taꞌe luku ŋaiye ŋoihmbwaip tinge teŋeime Got. Tinge jan yoyorꞌme poi taꞌe mwahit ŋaiye gah. Taꞌe luku pe, ya musme ŋaiꞌe ŋaiꞌe tetehei pupwa, topoꞌe hwap ŋaiye ka upwaiꞌe poi bongol no, ya se gwertenge marnge mil gwere wutuꞌ ŋaiye Got somohon nalaŋatme. \v 2 Ŋoihmbwaip poi pe, nye nyermbe ya ŋoihmeryembe Jisas ilyeh. Kin tehei ŋaiye ŋende ŋoihmbwaip poi teŋeime Got ŋaiye ŋendeheiyeh nal tatame ŋaiye yuwo kin. Kin yukur garnge ŋaiye ka ole el loutungwarmbe no, ka ambaꞌe hiꞌe. Kom kin sisyeme nange hriphrip embere luku sai neseperhme pe, kin nikirh mane pe, ki nule nal loutungwarmbe. Taꞌe luku pe, tukwini kin narp taꞌe miyeꞌ ondoh nal syep non tikin Got nal luh yilihe. \v 3 Te ŋoiheryembe yaŋah ŋaiye Jisas gan bongole ŋupe ŋaiye lenge miyeꞌ pupwa yende yumbune kin. Taꞌe luku pe, yip yukur pa yende ŋoihemin, topoꞌe pa jirnge. \p \v 4 Bwore mise! Yip yende wah nihe ŋaiye yip yala tupwaihme hwap. Kom yarmbe yip, wim yip yukur turuꞌ gah. \v 5 \x - \xo 12.5 \xt Jop 5.17, Snd 3.11-12\x*Taꞌe yip si ŋoihsipe wusyep bwore bwore ŋaiye Got ŋana yip ŋaiye ka ende bongolme ŋoihmbwaip yip ŋaiye kin si gal yip taꞌe ŋaiye talah kin? \q1 Talah ŋam! Yukur na ende sisyoꞌe \q1 ŋupe ŋaiye Lahmborenge nala uhyulme nin \q1 gunde ŋaimune pupwa ŋaiye nin ŋende pe, \q1 yukur na ŋoihmbwaip mane ŋupe ŋaiye kin de ka uhyulme nin. \q1 \v 6 Lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye Got ŋende nihararme tinge pe, \q1 se ka ende tinge ka sisyeme ŋaimune pupwa ŋaiye tinge yende. \q1 Topoꞌe lahmende ŋaiye Lahmborenge galme kin taꞌe ŋaiye talah kin pe, \q1 se ka ihyele ongomb lenge. \m \v 7 Ŋupe ŋaiye Got da yih yip, lakai yumbip yip pe, jin bongole yusme ka ende. Got ŋende ŋai uku ŋahilyeh taꞌe ŋaiye yai ŋaiye ŋende me talah kin. Yai lalme yongombe yihyele lenge talah tinge lalme. Talah ende yukur narp pakaiye. \v 8 Lenge yai lalme tinge yuhyulme lenge talah tinge lalme. Ŋaiye yai yukur ŋuhyulme yip pe, yip yukur pa yurp tuꞌe talah mise kin, pakai. Yip taꞌe lenge talah ŋaiye tinge yaraꞌe yanar yaŋah ŋaiye yai pakai. \v 9 Te ŋoiheryembe yai poi ŋaiye yarp kekep eꞌe. Tinge yuhyulme poi miꞌe pe, poi syumbe marp ŋumwaiye masande wusyep tinge. Taꞌe luku pe, poi ya murp tuwihme Yai Got poi ŋaiye narp nanah moihlaꞌ ŋaiye ya murp laip nye nyermbe. \v 10 Lenge yai poi ŋaiye yarp kekep pe, tinge yuhyulme poi sikirp, depe miꞌe gande ŋasande tinge. Kom Got pe, kin ŋuhyulme poi ŋaiye ka ungwisme poi ŋaiye ya mambaꞌe ŋoihmbwaip holi bwore mise supule kin. \v 11 Ŋupe ŋaiye tinge yuhyulme poi no, poi mambaꞌe syohe pe, poi ŋoihmbwaip mane pupwa. Kom ŋupe ŋaiye tinge si yuhyulme poi miꞌe pe, poi mambaꞌe ŋoihmbwaip bwore mat gwande pe, luku ya murp ŋumwaiye topoꞌe musyunde wusyep. \s1 Poi ya gwin bongole \p \v 12 \x - \xo 12.12 \xt Ais 35.3\x*Taꞌe luku pe, ŋaiye syep yip bongol pakai no, ka bumbu tuwei pakaiye pe, yip pa yahraꞌe syep yip yunuh yende wah. Topoꞌe taꞌe ŋaiye ŋihip yip si nule no, bongol pakai pe, prepwan, pa yende bongol tuhur jin. \v 13 \x - \xo 12.13 \xt Snd 4.26\x*Taꞌe luku pe, yip pa jite ŋihip yip yi yunuh yurp bwore bwarme no, ka ungwisme lenge toꞌ tatai yip ŋaiye yukur jan bongol. \v 14 Pa yende wah nihe ŋaiye pa yurp ŋumwaiye yotop lenge mitiŋ. Pa yaŋaꞌe ŋoihmbwaip yip yilme Got pe, pa yurp holi bwore mise supule. Ŋaiye pakai pe, yukur pa yetekeꞌe Lahmborenge. \v 15 \x - \xo 12.15 \xt Lo 29.18\x*Ŋoihme ŋaiye pa yusme ŋoihmbwaip ŋumwaiye tikin Got. Topoꞌe ŋoihme ŋaiye miyeꞌ tuweinge syeꞌ ka yende pupwa me yip ende miꞌe pe, ka ŋoihmbwaip nihe ininge wusyep pupwa pe, luku ki taꞌe ŋaiye lousep ŋaiye tikin sepele. Pe luku se ka ende yumbune laip bwore yip. \v 16 \x - \xo 12.16 \xt Stt 25.29-34\x*Ŋoihme ŋaiye lahende yip ka ende niŋ pinip yar. Topoꞌe ŋoihme miyeꞌ ende ŋaiye ka aŋaꞌe teket me Got ŋahilyeh tuꞌe Iso ŋaiye somohon ŋende. Yai de ka ikil syep unuh talah ondohe Iso ende miꞌme kin, kom nimbot ŋonombe Iso pe, kin nambaꞌe mihmarp toꞌ kin ŋonoꞌe pe, yaŋah uku kin naŋaꞌe yitini kitikin tatai nal me toꞌ kin. \v 17 \x - \xo 12.17 \xt Stt 27.30-40\x*Yip sisyeme, kin ŋende luku miꞌe pe, kin ŋilil embere ŋaiye ka ambaꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore luku. Kom yai ŋanange pakai, topoꞌe yukur tatame ŋaiye Iso ka se plihe ahaiꞌe yaŋah ŋoinde ŋaiye ungwisme ŋaimune ŋaiye kin si ŋende, pakai. \s1 Poi si mate gwere Jerusalem ambaran ŋaiye sai moihlaꞌ \p \v 18 \x - \xo 12.18 \xt Kis 19.16-22, 20.18-21, Lo 4.11-12, 5.22-27\x*Yip yukur ya jere hwate ende tikin kekep eꞌe taꞌe ŋaiye lenge Israel yat hwate Sainai pe, tinge yetekeꞌe nih embere tahar, topoꞌe yepelmbe pupwa supule, topoꞌe yohe bimbilyeꞌme embere pupwa tahar. \v 19 Tinge yisande ŋoih ende gal pe, tinge yisande wonge tikin Got ŋanange wusyep. Tinge yisande wonge luku pe, tinge hiꞌjarnge pe, tinge yiname Moses nange tinge yukur ka plihe yusyunde wusyep diꞌ uku. \v 20 \x - \xo 12.20 \xt Kis 19.12-13\x*Got ŋana lenge wusyep bongol na, “Ŋaiye miyeꞌ ende, lakai sipsip, lakai meme ende ka yut hwate leꞌe pe, pa yiche ŋeser yonombe ka ole.” Taꞌe luku pe, tinge hiꞌjarnge embere pupwa supule. \v 21 \x - \xo 12.21 \xt Lo 9.19\x*Tinge lalme yetekeꞌe ŋaimune ŋaiye ŋende sai nanah hwate luku pe, tinge hiꞌjarnge embere pupwa supule. Moses plihe ŋanange na, “Ŋam topoꞌe, ŋam hiꞌ gwarnge pe, wahriꞌ ŋam dondol.” \p \v 22 Kom yip si yate jere hwate Saion ŋaiye moi embere Jerusalem ŋaiye moi tikin Got ŋaiye narp laip nye nyermbe. Moi embere luku Jerusalem sai moihlaꞌ, topoꞌe yip yetekeꞌe walip hlaꞌ wula wula sekete ŋaiye yirisukwarme Got. \v 23 Yip lalme yate jahilyeh taꞌe talah ondohe tikin Got pe, yip pa hriphrip. Lenge mitiŋ uku pe, Got si nainge naŋ gah tup nanah moihlaꞌ. Yip yate jan ŋembep Got ŋaiye ka iyarꞌe lenge miyeꞌ tuweinge lalme. Yip yate jahilyeh lenge miyeꞌ tuweinge bwore bwarme ŋaiye somohon Got ŋende lenge tahar bwore miꞌ supule. \v 24 \x - \xo 12.24 \xt Stt 4.10\x*Yip si yatme Jisas, miyeꞌ bumbe ŋaiye nangalai wim kin uku nanah yip ŋaiye ŋende bongolme kontrak ambaran tikin Got. Yip si yat wim tikin Jisas ŋaiye kin nangalai pe, ki ŋanange ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore ŋaiye nengelyembe wim tikin Abel. \s1 Ŋoihme ŋaiye pa yengelyembe wusyep tikin Got \p \v 25 \x - \xo 12.25 \xt Kis 20.22\x*Ŋoihme, ŋaiye pa jirnge ŋaiye pa yisyunde wusyep tikin Got ŋaiye ka ininge. Somohonme Got nat kekep eꞌe pe, kin ŋanange wusyep bongol nal lenge miyeꞌ tuweinge, kom tinge yukur yisande wusyep kin. Tinge yukur tatame ka se tupwaihme hwap tinge, pakai. Tukwini Got ŋanange wusyep bongol nase moihlaꞌ gah ŋaiye lahmende miyeꞌ tuweinge ŋaiye ka yende bwiliꞌe bwulaꞌe yengelyembe wusyep Got pe, ka se jirnge tupwaihme hwap pupwa luku tuꞌe la? Pakai supule. \v 26 \x - \xo 12.26 \xt Hag 2.6\x*Somohon pe, mut tikin Got ŋanange pe, kekep eꞌe ki blohe. Kom tukwini pe, kin si nupwaiꞌe wusyep ŋaiye ŋana poi taꞌe leꞌe, \q1 Ma plihe mondolꞌme kekep topoꞌe ŋaitem ka blohe ninde. \m \v 27 Got ŋanange ŋaiye ka plihe ende ninde topoꞌe pe, wusyep uku ki pasam poi nange ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye somohon Got ŋende, ŋup ende ka blohe pe, ŋaiꞌe ŋaiꞌe luku ka miꞌe, yukur ka si. Kut yukur ka ondolꞌme ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye sai nanah moihlaꞌ ŋaiye ka si nye nyermbe. \v 28 Poi ya mininge wusyep mirisukwarme Got ŋaiye kin pwal poi lemame tikin Got ŋaiye ŋainde yukur ka se ondolꞌme. Pe poi ya mirisukwarme kin gunde ŋoihmbwaip bwore ŋaiye kin ŋasande. Poi ya hiꞌ gwirnge kin pe, ya murp tuwihme kin ŋaiye mahraꞌe naŋ kin, maŋaꞌe naŋ embere milme kin. \v 29 \x - \xo 12.29 \xt Lo 4.24\x*Detale, Got poi kin taꞌe nih ŋaiye ka ono ende yumbune ŋaiꞌe ŋaiꞌe. \c 13 \s1 Poi ilyeh ilyeh ya mende niharar lenge mitiŋ \p \v 1 Yip lenge Kristen miyeꞌ tuweinge pe, pa yende niharar ŋaiye pa yaŋaꞌe ŋoihmbwaip yip yil lenge Kristen toꞌ tatai syeꞌ. \v 2 \x - \xo 13.2 \xt Stt 18.1-8, 19.1-3\x*Ŋupe ŋaiye lenge mitiŋ supule yat moi yip pe, pa yambaꞌ lenge yenge yil yokoh yip. Topoꞌe yip sisyeme, nange yaŋah uku somohon lenge mitiŋ syeꞌ ŋoiheryembe nange tinge yambaꞌ lenge miyeꞌ pakaiye yenge yal yokoh tinge, kom tinge yambaꞌe lenge walip hlaꞌ yenge yal. \v 3 Yip ŋoiheryembe lenge mitiŋ syeꞌ ŋaiye yarp mwahupwaiꞌe pe, yip pa yikirh mane tinge taꞌe ŋaiye yip yarp mwahupwaiꞌe yotop tinge. Topoꞌe yip pa ŋoiheryembe lenge mitiŋ ŋaiye lenge wachaih yende yumbune lenge pe, yip pa yikirh mane tinge taꞌe ŋaiye tinge yende wachaihme yip. \p \v 4 Dindiꞌ pe, ki bwore supule, kom yip miyeꞌ tuweinge pa yembepteme dindiꞌ yip bworerme. Got se ka ende yumbune lenge miyeꞌ tuweinge ŋaiye yende niŋ pinip yar. \p \v 5 \x - \xo 13.5 \xt Lo 31.6,8, Jos 1.5\x*Yip yukur pa yende nihararme wuhyau, na pakai. Wuhyau yukuriye ŋaiye yip si yenge pe, sekei. Got ŋana poi taꞌe leꞌe, \q1 Ŋam yukur ma musme ŋembep me yip. \q1 Topoꞌe yukur ma musme yip. \m \v 6 \x - \xo 13.6 \xt Sng 118.6\x*Taꞌe luku pe, ŋoihmbwaip poi ki bongol pe, ya mininge tuꞌe leꞌe, \q1 Lahmborenge kin nungwisme ŋam pe, yukur ma hiꞌ gwirnge. \q1 Lahmende yukur ka se ende ŋam tuꞌe la? \m \v 7 Ŋoiheryembe yil lenge miyeꞌ ondoh sios yip ŋaiye somohon yanange yalaŋatme wusyep tikin Got yalme yip. Te plihe ŋoiheryembe yil laip tinge. Pa junde ŋihip wutuꞌ ŋaiye ŋoihmbwaip bwore tinge teŋeime. \v 8 Jisas Krais, kin narp ŋahilyeh ŋaiye misei, tukwini topoꞌe nye nyermbe taꞌe luku nenge nal. \v 9 Taꞌe luku pe, yukur pa yaŋaꞌe dou me wusyep tetehei molohe ŋaiye ka kite ŋoihmbwaip yip no, pa yusme yaŋah bwore ŋaiye jande Got. Ki bwore ŋaiye ya mambaꞌe bongol topoꞌe ŋoih miꞌmiꞌ tikin Got. Kut ŋaiye ya gunde wusyep erŋeme ŋaiye sasangaime ŋai pe, yukur ka ende bongolme poi. Lahmende miyeꞌ tuweinge ŋaiye jande wusyep erŋeme luku pe, yukur ka ungwisme tinge, pakai. \p \v 10 Lenge pris tikin Yokoh Sel Yirise ŋaiye kekep eꞌe, tinge yukur tatame ŋaiye ka yono ŋai ŋaiye tikir ŋeser hendeinge poi. \v 11 \x - \xo 13.11 \xt Wkp 16.27\x*Pris ondoh nambaꞌe wim lenge yowor nenge nato Luh ŋaiye tikin Holi Supule pe, kin ŋende ofa ŋaiye nongohe hwap lenge mitiŋ lalme. Kut yuwor orope pe, tinge yesekeh jan ya tas lem wicherꞌ. \v 12 Taꞌe luku pe, Jisas topoꞌe nambaꞌe nihe syohe pe, kin nule nal tas lem wicherꞌ Jerusalem ŋaiye wim kin turuꞌ na gah ŋende lenge miyeꞌ tuweinge ka tuhur prihe yil ŋembep tikin Got. \v 13 Taꞌe luku pe, poi ya mi tus wicherꞌ pe, ya milme Jisas pe, ya mambaꞌe hiꞌe tuꞌe ŋaiye kin nambaꞌe. \v 14 Poi sisyeme nange kekep eꞌe yukur moi ŋaiye ya murp nye nyermbe, pakai. Kom poi marp meseperhme moi embere ende ŋaiye mindemboi ka ot. \p \v 15 Taꞌe pe, nye nyermbe ya maŋaꞌe naŋ embere ŋaiye mirisukwarme Got tuꞌe ofa mi moto naŋ tikin Jisas. Bwore mise, nye nyermbe mut poi ya mahraꞌe naŋ kin. \v 16 Yip yukur pa ŋoihsipe ŋaiye pa yende ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore, topoꞌe pa yiyarꞌe ŋaiꞌe ŋaiꞌe yip syeꞌ yungwis lenge mitiŋ. Detale, leꞌe ofa bwore bwore ŋaiye Got se ka hriphrip. \p \v 17 Yip pa yusyunde wusyep lenge miyeꞌ embep yip pe, pa yurp tuwihme tinge. Tinge se ka bepeteme yip nye nyermbe. Pe tinge se ka yinime Got me wah mune ŋaiye tinge si yende. Taꞌe luku pe, yip pa yisyunde wusyep tinge pe, pa junde pe, tinge ka hriphrip me wah tinge. Topoꞌe tinge yukur ka ŋoihmbwaip mane. O ŋaiye ka ŋoihmbwaip mane me wah ŋaiye ka bepeteme yip pe, ka se yungwis yip tuꞌe la? \v 18 Yip pa yende wah yininge wusyep yisilihme Got ŋaiye ka ungwisme poi. Topoꞌe poi sisyeme nange ŋoihmbwaip poi ki sai bwore bwarme nal ŋembep tikin Got. Detale, poi mala mende ŋaiꞌe ŋaiꞌe ŋaiye ki bwore bwarme nye nyermbe. \v 19 Ŋam manange wusyep bongol ŋaiye ŋam misilih yip pa yininge wusyep yisilihme Got ŋaiye ka ember ŋam ma mute metekeꞌe yip hihwaiye. \s1 Wusyep yuwo \q1 \v 20 Got kin tehei ŋaiye ŋoihmbwaip ŋumwaiye pe, \q1 kin nahraꞌe Lahmborenge poi Jisas Krais. \q1 Krais bepeteme poi miyeꞌ tuweinge taꞌe ŋaiye kin bepeteme worsip. \q1 Detale, wim kin si turuꞌ pe, kin ŋende bongolme kontrak ambaran \q1 ŋaiye sai nye nyermbe. \q1 Taꞌe luku pe, Got plihe ŋahraꞌe kin nasme ŋeheh. \q1 \v 21 Ŋam ma misilihme Got ŋaiye ka yul yip ŋaiꞌe ŋaiꞌe bwore bwore no, \q1 pa junde ŋasande kin. \q1 Got hindi Jisas Krais, tinge yember ŋoihmbwaip bwore bwore tinge \q1 yoto ŋoihmbwaip meleꞌe poi ŋaiye ka hriphrip me poi. \q1 Pe nye nyermbe ya lalme maŋaꞌe naŋ embere milme kin. Bwore mise. \m \v 22 Lenge toꞌ tatai ŋam, ŋam masande ŋaiye mungwim yip ka gale si me wusyep ŋaiye ŋam si mainge member malme yip ŋaiye ka uhyulme ŋoihmbwaip yip. Detale, wusyep eꞌe ŋaiye ŋam mainge member malme yip pe, yukur sokoloh. \v 23 Ŋam de ma mini yip tuꞌe leꞌe, tinge si yasme toꞌ poi Timoti pe, kin si na tas nasme mwahupwaiꞌe. O ŋaiye ka ote etekeꞌ ŋam hihwaiye pe, se ya hindi mute metekeꞌ yip. \p \v 24 Yangange ŋau bwore poi yil lenge miyeꞌ embep yip, topoꞌe lenge miyeꞌ tuweinge tikin Got. Lenge mitiŋ ŋaiye yase moi embere Itali yat pe, tinge topoꞌe yember ŋau bwore tinge yatme yip. \p \v 25 Ŋoih miꞌmiꞌ tikin Got sai topoꞌme yip lalme.