\id PHP - Urim Kalpm \h Pilipai \toc2 Pilipai \toc1 Wurkapm a Pol ro kai ekg tu Pilipai \mt1 Wurkapm a Pol ro kai ekg tu Pilipai \c 1 \s1 Nikgwalpm a tu Pilipai pa kai hor wrij namponen Pol pa, yatom kil utopen paitn \p \v 1 Kupm Pol namponen Timoti, mentekg melnum a ak kwap kalpmel horhanekg a Krais Jisas, mentekg ukwor kipm wrong kinkpman wri wor a Krais Jisas a ark kai ha wail Pilipai\x - \xo 1.1 \xt Aposel 16.12\x* pa. Mentekg ro wurkapm rikil ekg kipm, namponen kipm melnum a atn hep ikghlen kwap a Maur Wailen, wa kipm melnum a ak kwap ekg aklin tu melnum. \v 2 Kupm ropon Maur Wailen, Yan amento, namponen Wailen Jisas Krais, ekg al tuwekg reinjepm ekg al ukwepm ipma mehen wor. \s1 Pol ukwor Maur Wailen \p \v 3 Aklei wang a kupm akwonalmpentepm pa, kupm ukwor Maur Wailen alkupmen. \v 4 Kupm aklei wang utopen ekg ropon Maur Wailen ekg aklin kipm wrongwailet. \v 5 Kupm ukwor Maur Wailen ekg nte kipm ntio ak kwap wrij ekg laron yangkipm wor a Krais pa, hep ak ai a kipm ukpma Maur Wailen pa kulngkul kul ngko wang ti. \v 6 Tolpa ti kupm ari tolpa ase, Maur Wailen alkil a pike katen kwap wor kahor ipma alkipmen pa, kil alkil hi apm ak kwap tolpa kahor ipma alkipmen pa ye kaingkai, kai ro hmpu la ak wang a Jisas Krais kil wa nar. \v 7 Kipm ark nikgwalpm akupm, ti wor wrijen ekg kupm akwonalmpentepm tolpa. Kupm ari kipm pa alupm nikgwalpm worwor hirhir tol nikgwalpm worwor a Maur Wailen kil uk kul kupm ti, yatom kipm aklinjopm ak wang a kupm arpm wan tipmning ti, wa ak wang a kupm pike atn ak titnongketel yangkipm wor a la ekg Krais pa, atn minjirangket talpuln yangkipm a tu alilopmhak. \p \v 8 Maur Wailen kil ari tolpa, kil kupm la aklahle wrijen: nikgwalpm wail a kupm pa akwonalmpentepm ark, tol nikgwalpm a Krais Jisas kil akwonalmpentepm ark pa. \p \v 9 Kupm ropon Maur Wailen ekg al kil aklin kipm pa, ekg al kipm ukpma wakrongen tita ye hor pa kai wail, ekg al arie alkipmen ti wa nip ye kaino watin, a kai wail, wa nikgwalpm alkipmen ti al hompen wonrekele wor, ekg al kipm ntie ekg ari kuina ur a wor, kuina ur a paitn. \v 10 Wa kupm ropon Maur Wailen pa ekg al kipm ntie ekg elnten paitn pa atn, wa wi kuina ur a wor wrijen ai, ekg al kipm arpm wri wor tolti, ekg ake ntie al melnum ur arkiepm tolpa, kipm melnum a ntekg paitn pa, tolpa ye kaingkai ngko wang a Krais kil wa nar. \v 11 Jisas kil alkil aklinjepm ekg kipm ntie ekg katnun nikgwalpm nipet wor a ngko ek arke wailet wor. Tu wrongwailet ari pa, pa tu ukwor kat nang a Maur Wailen. \s1 Pol kil arpm wan tipmning pa, ak aklin kwap a Krais \p \v 12 Kupm wakrongen tolpa al kipm yanipopm muitnwar pa, kipm ari tolpa, kalkut a palntopm kil pati, ampur kipm ipma kalkut la tolpa, pa ak hangken kwap a laron yangkipm wor a Krais pa, kalpm, pa paln ekg ak titnongketel kwap ripa. \v 13 Tolpa ti tu melnum wantengkwang a ark wan wail a Sisar, a atnen wanyun ti, a tu tiur hor ai, tu ari tolpa, kupm arpm wan tipmning ti\x - \xo 1.13 \xt Aposel 28.30\x* ekg nte kupm melnum a ak kwap a Krais. \v 14 Wa tu ipmawrij wailet a men ukpma Krais a atn kil pa, tu ari titnongket a Maur Wailen aklinjopm arpm wan tipmning kil, yatom pa ak titnongketel tu pa, om tu ake wa kark, tu atn titnongket laron yangkipm a Maur Wailen tolpa kai. \p \v 15 Aklahle pake, tu tiur pa ipma paitn akal no atn hangken kupm ti, yatom tu laron nang a Krais pa. Pake tu tiur pa nikgwalpm wor yatom laron nang a kil pa ak ipma wor. \v 16 Tu wakrongentopm, ekg nte, tu ari Maur Wailen kil ukopm kwap ekg akal atn ekg talpuln yangkipm a tu a la paitnel yangkipm wor a Krais pa, yatom kupm planten tolpa pa yangkipm aklahle wrijen. \v 17 Tu a laron nang a Krais ak ipma paitn ti pa, tu akwonalmpen tu alntu ti tolti akal wi nang wail hangken kupm ti. Ari nikgwalpm a tu pa ark raimpen, tu akwonalmpen tolpa tu wa ukopm kalkut tiur ak hangken kalkut a kupm ye arpm wan tipmning ti. \v 18 Ti ante! Pa wor wrijen ekg ya wailet atn ekg tu laron yangkipm a Krais. Tol tu laron ak ipma akplain aki ak ipma aklahle aki, kupm ti utopen tolti ekg tu laron nang a kil tolpa kai pake. Pa kupm utopen tolti ye kai. \s1 Pol kil la kil ake akal mo, kil akal arpm ekg aklin tu Pilipai \p \v 19 Kupm utopen ekg nte kupm ari kipm ropon Maur Wailen pa ekg aklinjopm, wa kupm ari Maur Wor a Jisas Krais pa wa aklinjopm yat, tolpa ti hi ake kalkut ti lok yipowopm, kupm hi hangken yangkipm pa. \v 20 Pike hep ak ai pa kupm ake kark ekg laron yangkipm a Krais pa kulngkul ak wang ti. Ti apm wa tolpa yat, kupm arpm nungkwangen a wakrongen paitn tolpa, arpm a atn a kwap a kupm ak pa al ak kat nang a Krais. Kupm arpm aki kupm mo e, pa ak kat nang a Krais pake ekg kupm hi ake wi numpaitn kai ikg a kil pa. \v 21 Tol kupm ake mo pa, tol kupm arpm knokg ti pa, kupm akal kat nang a Krais pa tolpa kai pake. Pake tol kupm mo pa, pa wa wor wrijen hangken pa. \v 22 Tol kupm ake mo, kupm arpm pa, al kwap a kupm ntekg hi ngko ek arke wailet tolpa ye kai. Tolpa ti kupm ake ari al kupm komkiti ya hai, kupm mo aki kupm arpme. \v 23 Nikgwalpm akupm ti pa ark wekg wekg ark ti: nikgwalpm ur pa kupm wakrongen paitn tolpa, kupm mo nuhurn knokg ti kai nti Krais pa irpm, pa tol wor wrijen. \v 24 Ari wa kupm akwonalmpen tolpa, tol kupm arpm ti pa hi kupm ak kwap tolpa kai pa, pa wor ekg akal aklinjepm. \v 25 Kupm ari tolpa kwap wail atn ekg kupm arpm ekg ak pen, tolpa ti kupm ari tolpa kupm hi ake mo pen, kupm hi arpm. Kupm hi nti kipm wrongwailet arpm ekg aklinjepm ekg kipm ukpma Maur Wailen ti atn titnongket tolpa kai, ekg al kipm utopen ark. \v 26 Ti ak wang a kupm hi wa palntepm pa, kipm hi kat nang a Krais Jisas pa utopen wailmanten paitn ekg ari kuina ur a Jisas ntekg ekg kupm ti. \s1 Maur Wailen ukwor tu Pilipai ekg tu ye kalkut \p \v 27 Kwei ur wail wrij ur tol a kipm katnun pa pati kil: kipm al atn a arpm katnun yangkipm wor a la kiti Krais! Tol kupm kai ariepm aki, tol kupm arpm ti atning aki, pa kupm akal atning tu la kiti kipm alupm nikgwalpm wrij ak kwap hor wrij atn titnongket talpuln wrongmnto ekg al tu wrong kinkpman ukpma yangkipm wor a la kiti Krais pa. \v 28 Wa kupm akal atning tolpa, kipm ake kark ekg wrongmnto alkipm pa, kalpm. Kipm atn titnongket tolpa, pa klal ur a Maur Wailen elntha ekg ak plan tu wrongmnto tolpa, tu pa hi kai ha paitn pake, wa ak plan kipm pa tolpa, kipm pa Maur Wailen aklinjepm pake, ti kipm hi atn wor wrijen. \v 29 Maur Wailen kil ntekgepm wor, om kipm ukpma Krais pa. Ake wa kipm ukpma tolti hute, kipm ye kalkut pa yat ekg nte kipm ukpma Krais. \v 30 Tolpa yatom kipm ye kalkut wrij tol pike kipm ari a kupm ntiepm arpm kai pa yatom kupm ye pa, wa ak wang ti kipm wa atning a kupm ye kalkut tolpa atn ti yat.\x - \xo 1.30 \xt Aposel 16.19-40\x* \c 2 \s1 Mento alupm nikgwalpm wrij aklin tita \p \v 1 Ak wang a ake kipm titnongket pa, Krais pa akepm titnongket aki? Kil ukpma wor wakrongentepm, tolpa om ak ntekg ipma akipm pa arpm mehen wor aki? Yatom Maur Wor kil pa wiyepm ye kai hor wrij, tolpa om kipm nikgwalpm wor rein tita lokli tita aki? \v 2 Ti kupm la nasepm titnongket la tolpa, al kipm alupm nikgwalpm wrij, kipm plalnten ukpma wor wakrongen tita, wa kipm irk hor wrij kor tita. Kipm ak tolpa pa, kupm utopen wailmanten paitn ekg kipm. \v 3 Ampur kipm akwonalmpen kipm alkipm ti tolti, yatom kipm ntekg kweiur kweiur pa ekg kipm akal wi nang wail hangken tu tiur ai, tolpa yaper. Kipm rku kipm alkipm ti ye nar horhanekg ekg mla ur ai, kipm kit nang a tu pa, la tolpa tu pa wor pake. \v 4 Kipm wrij wrij atning ari kuina ur a tu tiur manet wakrongen pa, yatom kipm iklin tu pa hep pen. Ampur kipm akwonalmpen kipm alkipm pa akal aklin kipm alkipm ti hute, pa kalpm. \s1 Krais kil arku kil alkil yatom Maur Wailen kil kat nang akil \p \v 5 Nikgwalpm a kipm pa, apm kipm alupm nikgwalpm tol a Krais Jisas alkil pake: \v 6 Krais kil alkil apm hirhir tol Maur Wailen pake, ari kil ake wa akal nampil nang wail alkil pa atn pa atn. \v 7 Kil nuhurn nang wail alkil a hirhir tol Maur Wailen pa. Wa kil paln tol melnum a ak kwap kalpmel horhanekg ekg melnum ur tolti. Kil pike man rakuel paln melnum tol mento tike. \v 8 Kil arku kil alkil atning nungkulkg hor hanekg ekg Maur Wailen. Kil atning nungkulkg tolpa kaingkai, tu karkurntel kai yo kwatingki pa om kil mo. \v 9 Kil arku kil alkil tolpa yatom, Maur Wailen wiyel ye kaino ukwel nang wail a atn hep hangken nang wrongwailet. \v 10 Kil uk nang ripa ekg Jisas, ekg kweiur kweiur wrongwailet a atn kaino ktnong pa, a atn hor knokg ti, a ark kinar knokg wonen pa, tu hi eln nar kpor klko leinjel, horhanekg ekg kil wrij hute. \v 11 Hi wa tu wrongwailet a ark hor pa laron nang a Jisas Krais ti la tolpa, kil pa Melnum Wailen a atn hep, yatom ak kat nang a Maur Wailen, Yan Wailen pa. \s1 Wakg a ak helen tu wrong kinkpman \p \v 12 Tolpa ti kipm melnum wokgen yikek alkupm, aklei wang kipm atning nungkulkg ak wang a pike kupm ntiepm arpm kai pa. Pake wailmanten pa pati, kipm itning nungkulkg ik wang ti a kupm ake ntiepm arpm. Tolpa ti kipm kirk kwarkwar kai ikg a Maur Wailen pa, ukpma Jisas titnongket tolpa ye kai, ekg nte kil apm pike aklin akwiyepm ase. \v 13 Pa ekg nte Maur Wailen kil alkil pa kil yiprokgen, yatom kil ntekg kipm utopen ekg atning nungkulkg, wa ukwepm titnongket pa, yatom kipm ak kwap katnun nikgwalpm wakrongen a kil wrij hute. \p \v 14 Kweiur kweiur wrongwailet a kipm akal ntekg pa pati, ampur kipm ekla wailet ak kiti ekel tita ekg yangkipmek tiur pa, yaper. \v 15-16 Ekg ake al melnum ur lawepm tolpa, kipm pa melnum a ntekg paitnpaitn pa, kalpm. Kipm arpm hrukij wri wor tol warim wor a Maur Wailen. Kipm arpm knokg mningket a tu melnum a ntekg paitnpaitn arke, yatom nuhurn ya nipet, wa ngkom hor ya raimpen pa. Al kipm ye yangkipm a Maur Wailen a arpm aklei wang pa laron ak aklin tu pa ekg tu atning katnun pa, om hi wa tu arpm wor aklei wang. Kipm pa tol wakg a ak helen ya ekg tu pa ngkom hore. Tol kipm ak katnun ye tolpa kai pa, kupm hi wa utopentepm paitn tpra ak wang a Krais kil wa nar pa, pa ak plan tolpa kwap wail a pike kupm ntekg ekg aklin kipm pa, ake kupm ak kalpmel. \p \v 17 Pike kipm ukpma Maur Wailen tol kipm al wor uk kipm alkipm kai ekg Maur Wailen. Tol tu ntekg akal almpopm ur pa, kupm utopen. Tol walmpopm akupm ti ungkwan ekg ak kaluk kipm pa namponen al wor uk a kipm alkipm ti kai ekg Maur Wailen ti pa, kupm hi wa utopentepm yat.\x - \xo 2.17 \xt Rom 15.16; 2 Tim 4.6\x*. \f + \ft 2.17 Tu Juta akal lap wlikgek ti ekg al wor uk kai ekg Maur Wailen pa, tu apm alung hu wain pa ak itne wlikgek pa hep, plaln pa, tu lap.\f* \v 18 Tolpa ti kipm apm wa tolpa yat pake. Kipm utopen namponentopm pa, tol kupm wa utopen ntiepm yat! \s1 Pol akal kwa Timoti kai ari tu Pilipai \p \v 19 Kupm akwonalmpen tolpa, wakrong a Wailen Jisas ti pa, kupm akal kwa Timoti kil ak ketn ur ti kai atn ariepm atning ariepm tolpa kipm ark tolhai, plaln pa, wa kil kul la nasopm tolpa kipm ark wor pa, ipma a kupm pa kulkula wor om. \v 20 Ake kupm ari melnum ur a nikgwalpm ark ekg kipm pa tol kupm ti pa, kalpm. Kupm ari tol Timoti wrij hute tolti kil nikgwalpm ark ekg kipm pake. \v 21 Ari tol wrongwailet ti nikgwalpm rein akwonalmpen kuina ur a tu alntu ti tolti. Ake tu nikgwalpm rein kwap a Jisas Krais ti. \v 22 Pake kipm apm ari Timoti pa kil melnum wor a atn titnongket ye kalkut. Kil apm pike nti kupm ti atn tukol warim alkupmen pake, om kil aklinjopm ekg mentekg ak kwap ekg yangkipm wor a Krais. \v 23 Ti kupm akal hi kwa Timoti kil alkil pa kai ariepm pake. Ari kupm akal atn nungkwangen yangkipm alkupmen kil pen, tu ntekg yangkipm akupm kil kai tolhai plaln pa, kupm kwawel kai pake. \v 24 Ti kupm alkupm ti yat, kupm ari tolpa Wailen hi aklinjopm pa, ti kupm arpm nungkwangen tolpa kupm hi wa ak ketn ur ti katnuntel kai ariepm pake. \s1 Pol akal kwa Epaprotitus kai ari tu Pilipai \p \v 25 Kupm wa akwonalmpen yat tolpa hi kupm kwa Epaprotitus ti wa kaintepm. Melnum yek pa pike kipm kwawel kul tol melnum yangkipm kuinen alkipmen yatom kil aklinjopm ekg kwap hlaikip wrongwailet. Kil pa tukol wasok alkupmen, kil pike ntiopm ak kwap wrij. Mentekg yaten pike ye kalkut ekg talpuln tu a la paitnel yangkipm a Maur Wailen pa. \v 26 Pike tu ur la nasepm tolpa kil ti numpet paitn, yatom kipm ipma kalkut ekg kil. Kil atning pa, yatom kil nikgwalpm ark ekg kipm paitn tolpa kil akal kai ariepm, ti kupm akal kwawel kai pake. \v 27 Ei, aklahle, kil apm pike wi numpet wail akal tol mo pake. Ari apm pike Maur Wailen kil alkil pa akmekgel reinjel yatom aklinjel, ti kil paln wor arpm pa. Ake kil rein kil wrij pa, kalpm, wa kil wa rein kupm ti yat, tolpa ekg ake wa ye kalkut ur pa wa ye kul ak arkuopm hangken kalkut a kupm ye kil pa, kalpm. \v 28 Tolpa ti kupm wakrongen paitn ekg al kwawel kai pake. Ak wang a kil kai palntepm pa, kipm utopentel om! Tolpa ekg hi wa ntekg ipma alkupmen ti wa kai kulkula ketnketn. \v 29 Kipm ukwel wor utopentel tol kil melnum ur a ukpma Wailen. Kipm wiyel tol melnum ur a nang itne, \v 30 ekg nte melnum yek pike uk num alkilen ti kai ekg ak kwap a Krais, kil wi numpet wail akal mo akarmpen kwap a kil pa. Kil ari tolpa kipm pa arpm watinet, ake ntie ekg al kipm kul aklinjopm, tolpa yatom kil ti wi wrik a kipm pa kul aklinjopm tike. \c 3 \s1 Mento ukpma kai ekg Krais pa, mento paln melnum nipet wor kai ikg a Maur Wailen \p \v 1 Yangkipm a wet kupm la hep pa, kai ekg al plaln pake. Kipm yanipopm muitnwar a kupm pa, kipm a Wailen pa ti kipm irpm utopen tolpa kai om! Kupm ake hretopm num lpmahak ekg wa la yangkipm a pike kupm rontepm hep pa. Pa wor ekg al kipm atning hep kanukg tolpa kai ekg al aklin kipm pa, ekg hi wa aklinjepm pake. \p \v 2 Tu tiur pa la tolpa, ake kipm kwat numpalk katnun ya a men Juta pa, kipm pa ake warim a Maur Wailen pa. Pake tu akplain. Tu pa tu melnum a kwat numpalk alntuen ti yehngkalel ari paitn. Tu pa tu melnum a ak kwap paitn tol nmpa mingken a nam kmel pa. Ti kipm ngkom nlokgen ukikg ri tu melnum a tolpa! \v 3 Ekg nte, tol mento kwat numpalk yatom mento la tolpa mento apm paln nipet wor kai ikg a Maur Wailen ase, pake ake tolpa. Mento wi Maur Wor yatom, mento kpor klko lein Maur Wailen, a mento utopen kat nang a Krais Jisas ekg kwap a pike kil akto pa, pati, pa tol mento kwat numpalk aklahle pake. Mento ari tolpa kuina ur a mento melnum ti ntekg kai num a melnum ti pa, pa ake ntie ekg ntekg melnum ti paln nipet wor kai ikg a Maur Wailen pa, kalpm. \v 4 Tol kupm kat nang a kupm alkupm ti ekg kuina ur pa, kupm ntie, ekg nte, tol kupm ti wa la komkiti yipuk a yiprokg alkupmen ti pa, pa wailet paitn. Tol mla ur kil akwonalmpen la tolpa kil ntie ekg kat nang a kil alkil pa, wa kil ari yat tolpa, wa kupm ti ntie ekg kat nang alkupmen ti hangken kil pa yat. \v 5 Tol kupm la kiti yipuk a yiprokg alkupmen pa pati tolkil: kupm pike man rakuopm, arpm wang wampomit wampomwraur plaln pa, tu kwatopm numpalk ti. Yiprokgen a kwat lei men Juta ti kulngkul ti pa, apm Israel pake. Israel wa kwat Penjamin, Penjamin wa kwat lei kulngkul kwat kupm tike. Tu mamikgmamin manjan alkupmen pa tu apm a Juta pa tolti hute tike. Kupm a Parasi\x - \xo 3.5 \xt Aposel 23.6; 26.5\x*, tolpa ti yangkipm titnongket a Moses, a tu mamikgmamin manjan a men pa kupm alupm worwor, yatom kupm katnun yekworwor. \v 6 Kupm pike atn titnongket katnun yangkipm titnongket a Moses ti pa, apm kupm tike, yatom kupm er tu a ukpma katnun Jisas pa ukwen wleket kwanten. Wa tu wrong kinkpman pike ari atn a arpm akupm pa namponen yangkipm titnongket a Moses, a tu mamikgmamin manjan alpmenen pa, ake pike tu ur ari kupm ti lalo yangkipm ur pa, kalpm\x - \xo 3.6 \xt Aposel 8.3; 22.4; 26.9-11\x*. Kupm pike katnun yangkipm titnongket pa yekworwor. \f + \ft 3.6 Pol kil pike ari tu a ukpma katnun Jisas pa la tolpa, pa tu katnun melnum ur tolti, ake Krais a Maur Wailen pike yipon yangkipm akal hi kwa nar pa, plpa ur manet ai. Yangkipm titnongket a Moses pa la tolpa, tol melnum ur kil kat kil alkil la tolpa kil Krais pa, al tu er ak weijel ekg kil mo. Yatom Pol kil apm pike katnun yangkipm titnongket ripake.\f* \v 7 Kweiur kweiur a wet kupm la tolpa a pike ak kat nang alkupmen pa, pa pike kupm ari tolpa pa wor a aklinjopm. Ari wa kupm ukpma Krais ti, yatom kupm ari tolpa kweiur kweiur a tolpa pa ake wor, ake ntie ekg aklinjopm. \v 8 Ake kweiur kweiur a wet kupm la ti hute, kalpm, kweiur kweiur wrongwailet ti apm kupm kwan, pa paitn, ekg kupm al wi arie a Krais Jisas, Wailen alkupmen a atn hep wor wrijen hangken kweiur kweiur wrongwailet ai. Kweiur kweiur wrongwailet pa kupm kwan tol yipik klain paitn a mento piln kai hup yipik pa, ekg kupm nampil Krais pa atn titnongket pake. \v 9 Wa ekg nikgwalpm akupm ti kai irk wrij namponen kil. Pike kupm katnun yangkipm titnongket a Moses, a tu mamikgmamin manjan pa ake wa ntekg kupm ti nipet wor kai ikg a Maur Wailen pa. Tolpa yatom kupm ukpma Krais pa, ekg al kupm paln nipet wor kai ikg a Maur Wailen. Kupm ukpma Krais pa, yatom Maur Wailen kil alkil pa ntekg kupm paln nipet wor kai ikg alkilen pake. \v 10 Kweiur kweiur wrongwailet apm kupm uk yirokg ase, ekg kupm akal ari Krais ekg paln tukol kil, wa kupm akal ari titnongket tukol a pike kil wreitn ha kirkhap pa. Wa kupm akal ye kalkut tukol a pike kil ye pa, tolpa kaingkai mo tol a pike kil mo pa. \v 11 Wakrong a Maur Wailen la pa, pa hi kupm wreitn ha kirkhap pa, pa hi kupm wreitn. \s1 Ikg itni ya ti om iktutu ik wampol tita \p \v 12 Kupm ake akwonalmpen tolpa kupm aktutu kai ngko wrik a kai elnten pa, kalpm, ha pa, kupm aktutu atn ya atn pa. Kupm ake la tolpa kupm ti wor wrijen ase, tolpa kalpm. Kupm nikgwalpm ark ekg aktutu ti pen, ekg akal wi Krais Jisas ti tol kwei ur wor a tu aktutu ak wampol tita akal wi pa, tol pike kil wi kupm ti ekg alkilen pa. \v 13 Kipm yanipopm muitnwar pa, apm aklahle pake, ake kupm akwonalmpen tolpa kupm aktutu kai paln wrik a wi kweiur kweiur wor ase. Pake nikgwalpm wrij hute a kupm akwonalmpen pa pati, kupm akal aktutu ikg itna ya tolti kai pake, ake wa ikg hel yirokg pa. \v 14 Ti kupm nikgwalpm arke aktutu atn ya atn pa ekg akal kai ngko wrik a elnten pa, ekg akal wi lukglukg worwor a pike Maur Wailen aknamput tu melnum a ukpma Krais Jisas pa la tolpa hi tu kaino wi kaino ha wor alkilen aiyul. \p \v 15 Mento wrongwailet, nikgwalpm amento ti pa ark tol kin nangkor a mel nangkor pa, mento apm al alupm nikgwalpm worwor tol a wet kupm la nasepm pa. Tu tiur a alupm nikgwalpm manet pa, hi wa Maur Wailen planten nikgwalpm wor alkilen pa, ekg tu katnun. \v 16 Mla ur a kil hep aki ngko kuin aki kanukg pa, pa apm nte, pake wailmanten pa pati, mento plalnten kai ekg katnun tita hor ya wrij pa kai pake. \p \v 17 Kipm yanipopm muitnwar pa, pa kipm ri atn a arpm akupm ti, yatom kipm kutnun! Wa kipm ri tu tiur a katnun yikak mlik a kimpron a pike men ngkom hore pa, kipm kutnun komkiti om! \v 18 Pike kupm la nasepm hep nti wailet, pake kupm wa la nasepm ak ikghakg la nti ur la tolpa, tu wailet pa tu ngkom hor ya manet, ti tu pa wrongmnto a Krais a pike mo kai yo kwatingki. \v 19 Tu katnun kuina ur a ipma a tu alntu ti wakrongen ekg ntekg tolti, pa tol maur wailen alntuen pake. Tu ntekg kweiur kweiur a numnungkwat a numpaitn pa tu utopen kat nang alntuen pa tukol tu ntekg kweiur kweiur a numpwor. Nikgwalpm a tu ark ekg kweiur kweiur a atn knokg ti tolti, tolpa ti tu pa hi wa kai paitn kai wakg. \v 20 Mento pati, ha mreren alpmento pa ha kaino ktnong ai. Mento ti nikgwalpm ark ekg arpm nungkwangen Wailen Jisas Krais hi wa ha kaino ktnong pa nar akwiyo ye kaino. \v 21 Hi wa kil ak titnongket a kil alkil ti ak wi kweiur kweiur wrongwailet pa kai hor hanekg ekg kil alkil, wa kil atn hep ikghlen kweiur kweiur wrongwailet pa. Hi ak titnongket wrij ripa, kil hi ntekg numpalk paitn amento ti kai tukulein om, mento wi numpalk weten wor tol numpalk alkilen pa yat. \c 4 \s1 Pol nasi karkurn tu Pilipai \p \v 1 Tolpa ti, kipm yanipopm muitnwar alkupmen pa, kipm itn titnongket iklahle ekg katnun Wailen! Yikek alkupm, kupm ti wakrongentepm paitn, nikgwalpm ark ekg kipm ark. Kipm pa ekpma alkupmen a kupm pike aken kwap ti apm ngko ek arke ase, ti kupm utopentepm paitn wrijen, kipm pa tol lukglukg worwor ur a kupm aktutu akal wi pa. \p \v 2 Kupm la kipmekg kin wekg Yutia ekg Sintike, kipmekg kin a ukpma Wailen Jisas, tolpa ti kipmekg elnten kle tita, om kipmekg kai hor wrij. \p \v 3 Wa kitn Sisikus, melnum alkupmen a mentekg ye kalkut ak kwap wrij, kupm la tolpa kitn iklin kin wekg pa, ekg al tuwekg arpm ukpma wor tita! Tuwekg pike ak kwap titnongket aklinjopm ak wang a kupm laron yangkipm wor a Krais. Tuwekg pa namponen Klemen, wa tu tiur a pike men ak kwap hor wrij pa, nang atu pa hel wurkapm a arpm wor aklei wang hor pa kai. \p \v 4 Kipm a Wailen pa, ti kipm utopen om! Wa kupm wa la nasepm nti ur la tolpa, kipm utopen iklei wang tolpa kai om! \p \v 5 Wailen yampingken ekg al wa nar, ti kipm lokli tita irk riworwor! Kipm ik tolpa, ekg ak plan tu wrongwailet pa, ekg tu al ari. \f + \ft 4.5 Ek yiprokgen Krik pa la tolpa 'Wailen yampingken' pa pati tolpa, 'Wailen kil atn yampingkento', wa ur pa la tolpa 'Wailen yampingken ekg al wa nar.'\f* \v 6 Ampur kipm ipma kalkut ekg kuina ur a al palntepm pa, kalpm. Aklei wang pa kipm kwe Maur Wailen pa ropontel, ekg wa ukwel wor, ekg al kil aklinjepm. \v 7 Kipm ropon Maur Wailen tolpa, om kil al ukwepm ipma mehen wor a Krais Jisas pa arpm wail ikghlen nikgwalpm alkipmen pa, ti kipm ake al kark. Ipma kulkula kupuk mehen wor a Maur Wailen ukwepm tolpa pa ye kinar knokg wonen kinar ai, a wa kaino kwa watin kaino ai, kmel ur ake ntie ekg ari yiprokgen a ripa. \p \v 8 Kipm yanipopm muitnwar pa, ekla akupm ekg al kai plaln pake. Tolpa ti kupm akal la ak arkupmentepm la tolpa, nikgwalpm akipm pa irk ekg kweiur kweiur a wor, wa kweiur kweiur a wrongwailet ari om kporn yangkipm tolpa pa wor. Kweiur kweiur a wor pa pati tukol kil: kweiur kweiur a aklahle, kweiur kweiur a nipet wor, kweiur kweiur a wri wor, kweiur kweiur a utopen, wa kweiur kweiur tol a tu wi wor lawepm! Nikgwalpm a kipm pa irk ekg kweiur kweiur a worwor tolti! \v 9 Kuina ur a pike kupm rowepm tukgunakg lngkep yatom kipm wi arie pa, wa pike kipm atning a kupm laron pa, wa ari a kupm ntekg pa, apm kipm wi ik komkiti tolpa ye kai om! Tolpa pa al Maur Wailen ntiepm arpm ukwepm ipma mehen wor. Kil pa yan yiprokgen a ipma mehen wor pake. \s1 Pol ukwor tu ipmawrij a Pilipai a aklinjel kweiur kweiur \p \v 10 Kipm pike atn utopen aklinjopm kweiur kweiur ak ai kul pake. Kupm nuhurntepm ti pa, kipm utopen tolpa atn ekg akal aklinjopm, pake ya kalpmtepm ekg kipm kwa kweiur kweiur pa kul ekg aklinjopm hor tolhai. Yatom ak wang ti kipm wa wonuwen ekg wa kwa kweiur kweiur pa kul ekg aklinjopm, ti kupm utopen paitn kat nang a Wailen. \v 11 Kupm ake la tolpa ekg nte, kupm arpm paitn aki warkip ekg ekpma a kweiur kweiur a numpalk pa, tolpa kalpm. Kupm arpm tolhai pa, pa ake paitn. Kupm arpm wor utopen arpm tolti. Wang wor wang paitn pa, kupm apm arpm ari ase. \v 12 Kupm ari kupm arpm ntie kweiur kweiur, a kupm ari kupm arpm warkip pa, apm kupm arpm ari ase. Aklei wang a kupm arpm ti aki, arpm hor pa kai pa, nikgtopm aki, nikgwor aki, kupm ntie kweiur kweiur wailet aki, kupm arpm warkip pa, kupm arpm wor tolti. Ya wrongwailet a tolpa pa apm kupm ari yat ase. \v 13 Kupm ntie ye kalkut wrongwailet, a ntekg kweiur kweiur wrongwailet pa ak titnongket a Krais ukopm pa. Kupm arpm tolhai pa, kupm ari tolpa Krais ak titnongketel kupm, yatom kupm ntie ekg arpm pake. \p \v 14 Ari kipm pike kwa kweiur kweiur pa kul ekg aklinjopm ak wang a kupm ye kalkut, a kupm arpm warkip tolkil pa wa wor yat. \v 15 Ak wang hep a pike kupm piln yangkipm wor a Krais pa ekg aklin kipm a ark ha knokg Masetonia, wa kupm nuhurntepm kai ha ur ai pa, apm kipm melnum a ukpma Maur Wailen kai Pilipai pa kwa kweiur kweiur pa kul ekg aklinjopm pake. Kipm pa ari pa, ake wa tu ha manet tiur a ukpma Maur Wailen pa yipon yangkipm namponen kupm ti pa, kalpm, apm kipm alkipm pake. Kupm pike laron yangkipm pa ekg aklinjepm, wa kipm wa akalmpe kwa kweiur kweiur a kupm warkip pa kul ekg aklinjopm. \v 16 Wa ak wang a pike kupm arpm kai Tesalonaika pa, kupm warkip ekg kuina ur pa, kipm pa pike kwa kweiur kweiur kul ekg aklinjopm nti aripm ur pake.\x - \xo 4.16 \xt Aposel 17.1\x* \v 17 Kupm utopen ekg kweiur kweiur a kipm kwa kul ekg aklinjopm, pake wailmanten pa kupm wakrongen tolpa kipm ik tolpa ye kai om, pa tol kipm akntie marpm alkipmen a Maur Wailen ikghlen kaino ha wor pa kil nip tolpa kai wail om. \v 18 Ti kil, ker a pike kupm kwat akwiye kweiur kweiur a pike kipm uk Epaprotitus yatom yentopm kul pa, wailet paitn hangken. Pa tol yaprekg wor a kipm al wor uk Maur Wailen ti kil wi wor utopen pa. \v 19 Maur Wailen alkupmen, wa Maur Wailen alkipmen yat, kil ntie kweiur kweiur worwor wrongwailet paitn. Kipm melnum a ukpma Krais Jisas pa, kuina ur a kipm warkip pa, al Maur Wailen kil ukwepm pa. \v 20 Tolpa ti mento kit nang a Maur Wailen, Yan alpmentoen pa, iklei wang tolpa ye kai om! Aklahle. \s1 Pol ukwor tu Pilipai \p \v 21 Ukwepm wor, kipm wrong kinkpman a Maur Wailen a ukpma Krais Jisas! Tu worhkanen yikek a ntiopm ark ti pa, wa tu ukwepm wor yat. \v 22 Tu wrongwailet a Maur Wailen a ark ti pa, tu ukwepm wor, pake tu a ak kwap ark wan wail a Sisar, melnum tukgunakgen a Rom ti pa, tu ukwepm wor wailmanten. \p \v 23 Yangkipm a kupm Pol ro ekg aklinjepm pa apm kai tolpake. Kupm ropon Wailen Jisas Krais tolpa ekg ipma wor a kil ark nti maur wor a kipm wrij wrij.