\id LUK - Urim Kalpm \h Luk \toc2 Luk \toc1 Wurkapm a Luk ro \mt1 Wurkapm a Luk ro \c 1 \p \v 1-2 Melnum Wailen Tiopilus! Kupm ari tu melnum wailet ropon ekg atning ariworwor, yatom tu ro wurkapm ekg kwap kweiur kweiur wrongwailet a pike paln hep, a men ari tolpa pa aklahle, yatom men ukpma. Kuina ur a tu ro pa, tu atning kai ek a tu melnum a pike ari kweiur kweiur a pike paln hep ak ai, yatom tu la kiti naso, pa apm tu melnum akwapel a laron yangkipm a Maur Wailen apm pake. \v 3 Kupm alkupm yat kupm kor ropon atning yangkipm pa yekworwor kai atn yiprokgen ai, yatom pa kupm akwonalmpen ari pa wor ekg kupm akal ro wurkapm kil komkiti yangkipm pa yekworwor ekg kitn, Melnum Wailen Tiopilus. \v 4 Kupm ak tolpa ekg kitn wi arie worwor yangkipm a kweiur kweiur pa, a pike tu la kiti rowepm tukgunakg lngkep pa, pa aklahle. \ms1 Elisapet raku Jon a Kaluk Tu, a Maria raku Jisas \mr (1.5-2.52) \s1 Maur akwapel a Maur Wailen la nasi Sekaraia tolpa, tuwekg hi ye warim kpman ur \p \v 5 Ak wang a pike Herot atn melnum tukgunakgen ikghlen ha knokg Jutia pa, melnum ipma krakgen ur a Maur Wailen, nang akil pa Sekaraia, kil pa melnum ipma krakgen ur a mapming a Apia. Wa kin akil Elisapet pa apm wa walyaru a Eron, melnum tukgunakgen ipma krakgen a pike atn hep.\x - \xo 1.5 \xt 1 Stori 24.10\x* \v 6 Tuwekg pa, ipma atuwekg pa nipet wor kai ikg a Maur Wailen, wa katnun yangkipm titnongket wrongwailet a Wailen, ake wa tuwekg plan paitn ur. \v 7 Elisapet pa kmpong, yatom ake tuwekg ye warim ur, kaingkai, tuwekg apm wror mayen ase. \p \v 8-9 Wang wrij ur pa Sekaraia kil akwap a lap kweiur kweiur wepmij worwor pa atn wan yalming a Maur Wailen. Pa apm wang a mapming wrij alkilen a akwap atn wan yalming pake. Pike tu nalu yo yipik pa ekg ak laron kwap yatom Sekaraia pa nalu a lap kweiur kweiur wepmij worwor pake. Pa ya a tu ipma krakgen a ak ekg laron kwap apm tolpake.\fig Sekaraia kil al wor uk Maur Wailen. (1.8-9)|alt="A priest offering to God" src="HK00260C.tif" size="col" ref="1.8-9" \fig* \v 10 Kil kahor lap kweiur kweiur wepmij wor pa atn pa, tu wrongwailet a kul ark wrij kahor hen pa, tu kpor klko lein, ropon Maur Wailen pa ark. \v 11 Ak wang ketn pa maur akwapel a Maur Wailen, kil palntel atn wam wien yampingken tpmakg a kil lap kweiur kweiur yaprekget wor atne pa. \p \v 12 Sekaraia kil ariel, om kil wreitn paitn kark kwarkwar tolti. \v 13 Ari maur akwapel a Maur Wailen pa la nasi Sekaraia la tolpa, “Sekaraia, ampur kitn kark, ropo alkitnen pa Maur Wailen atning ase. Elisapet, kin alkitnen pa, kil hi raku warim kpman ur ekg kitn, yatom hi kitn alil nang akil pa Jon. \v 14 Ti kitn hi utopen paitn, wa tu wrongwailet tiur pa tu hi wa utopen paitn, ak wang a man rakuel pa. \v 15 Wa kil hi paln melnum wailen kai ikg a Maur Wailen. Kil hi ake al hu wain pa, aki al hu hmit titnongket titnongket pa. Ekg nte, hi warim pa arpm kahor ipma a man pa, kil apm wi Maur Wor ntie arpm ase. \v 16 Kil hi lok kipm wrong kinkpman wailet a Israel pa wa ye kul yawrik ekg Wailen, Maur Wailen alkipmen. \v 17 Wa kil hi kai hep ekg Wailen, kil hi ntie Maur Wor, ntie titnongket tol a Ilaija melnum ek wripm a Maur Wailen pike hep pa. Kil hi pleln nikgwalpm a tu yantin pa kai ark ipma wrij namponen tu warim alntuen pa. Kil hi noworel tu melnum a talpuln yangkipm pa ekg wi arie a nikgwalpm a tu melnum nipet wor. Wa kil hi numprampen tu wrong kinkpman pa arpm nungkwangen Wailen.” \p \v 18 Yatom Sekaraia kil akalmpe yangkipm a maur akwapel a Maur Wailen la tolpa, “Tolpa kalpm. Kupm ti wror, wa kin akupm pa apm wa mayen tolpa yat pake. Ti pa kuina ur hi wa plantopm la tolpa yangkipm pa aklahle pa?” \p \v 19 Ari maur akwapel a Maur Wailen pa akalmpe tolpa, “Kil kupm Keprel, kupm maur akwapel a atn yampingken Maur Wailen. Kil alkil kwaopm nar ekg la naseitn yangkipm wor kil. \v 20 Ari ake wa kitn ukpma yangkipm wor a kupm la pa, ti kitn al ek miteitn tolpa kai ngko wang alkilen a yangkipm pa ek arke.” \p \v 21 Yatom ak wang pa tu wrong wail ark hen nungkwangen Sekaraia, tu akwonalmpen wailet tolpa, ntekg tolhai yatom kil ti arpm wang watin kahor wan yalming a Maur Wailen ti? \v 22 Kil ha kahor wan yalming wonen pa hor pa, kil ake ntie ekg ekla nti tu pa. Pake tu pa apm ari ase tolpa, kil wet ari kweiur kweiur wet Maur Wailen plantel atn kahor wan yalming pa. Yatom kil ak wam ti la nasen tolti, kil apm ek mite tolpa atn pake. \v 23 Sekaraia kil akwap atn wan yalming a Maur Wailen pa atn, kai ngko wang a tu alm pa kai plaln pa, kil wa kai wan ha alkilen. \p \v 24 Wang aripm ur kai plaln pa, Elisapet kil apm itna ase. Yatom tol kainil wampomit pa kil ake hor ngko hen pa, kalpm. Kil utopen la tolpa, \v 25 “Wailen kil rein ekg kupm ti, yatom kupm wi warim ti arpm ipma ti, tolpa yatom kil kwan numpaitn alkupmen ti kai ikg a tu wrong kinkpman.” \s1 Maur akwapel a Maur Wailen la nasi Maria la tolpa hi kil raku Jisas \p \v 26-27 Elisapet kil itna kainil wampomit wampomwrij, yatom ak kainil ripa Maur Wailen kil kwa maur akwapel alkil Keprel kil nar kai Nasaret, ha ur a ha knokg Kalili ekg ye yangkipm ur ekg kin warimpen ur a ake atn namponen kpman ur. Kin pa pati pike tu ak namputen kpman ur a tu kwe tolpa Josep, kil hom wrij a Teipit. Nang a kin warimpen pa Maria. \v 28 Maur akwapel a Maur Wailen pa kil paln ekg kin pa yatom kil la tolpa, “Maria, ukweitn wor! Kitn pa Maur Wailen ukweitn ipma wor wailmanten, Wailen ntieitn arpm.” \v 29 Maria kil wreitn paitn ekg atning yangkipm a maur akwapel a Maur Wailen pa la nasel pa, yatom kil akwonalmpen wailet tolpa, ekla a kil la ukwor tolpa, pa atn tolhai? \p \v 30 Ari maur akwapel a Maur Wailen pa la nasel la tolpa, “Maria, ampur kitn kark, ekg nte, Maur Wailen kil uk ipma wor ekg kitn. \v 31 Kitn itning, kitn hi itna yatom raku warim kpman ur. Yatom hi kitn alil nang akil pa Jisas. \v 32 Kil hi paln melnum wailen yatom tu hi kwewel tolpa kil Warim Kpman a Maur Wailen a atn hep hangken kweiur kweiur wrongwailet. Wa Wailen, Maur Wailen pa, hi ntekg kil melnum wailen atn tukgunakgen ikghlen kweiur kweiur wrongwailet, wa kil hi wa atn komkiti yohmpei alkil Teipit pa. \v 33 Yatom kil hi atn melnum tukgunakgen ikghlen kipm walmpopmen walyaru a Jekob aklei wang ye hor pa kai. Kil hi apm atn tukgunakgen ikghlen kweiur kweiur wrongwailet tolpa kai pake, hi ake kai plaln.” \p \v 34 Maria kil atning a maur akwapel a Maur Wailen la tolpa, yatom kil akalmpentel la tolpa, “Kupm ti ake atn nti kpman ur pa, ti ntekg tolhai yatom al wa kupm kai tol ek a kitn la pa?” \p \v 35 Ari maur akwapel a Maur Wailen pa akalmpentel la tolpa, “Maur Wor a Maur Wailen al nar kahor ipma alkitnen, wa titnongket a Maur Wailen pa al ak haureitn. Tolpa ti warim a hi kitn raku pa, hi paln wri wor, yatom hi tu kwewel tolpa Warim Kpman a Maur Wailen. \v 36 Ti kitn akwonalmpen Elisapet, hom wrij alkitnen pa, kil apm mayen ase. Tu pike lawel tolpa kil kmpong ari kil apm itna kainil wampomit wampomwrij tike, yatom kil hi raku ak mayenel warim kpman. \v 37 Ekg nte, ake kwei ur wonet ekg Maur Wailen ti.” \p \v 38 Yatom Maria pa akalmpentel la tolpa, “Apm nte, kupm kin akwapel a Wailen, ti kuina ur a wet kitn la akal paln kai kupm ti pa, kupm wi wor tolti.” Yatom maur akwapel a Maur Wailen pa nuhurntel kai. \s1 Maria kil kinar ari Elisapet \p \v 39 Wang aripm ur kai plaln pa, Maria kil numprampen tolti, kil wreitn, aktutu kai kinar ha knokg nangen Jutia, yatom kil kai ha ur a Sekaraia a Elisapet arpme pa. \v 40 Yatom kil kai kahor wan a Sekaraia pa, om kil uk wang wor Elisapet pa. \v 41 Ak wang a Elisapet kil atning a Maria kil ukwel wor pa, warim pa alm num kahor ipma wonen a kil pa, tolpa yatom Maur Wor pa akwap titnongket kai Elisapet pa, \v 42 yatom kil la yikaktnen la tolpa, “Kitn pa Maur Wailen ukweitn ipma wor wrijen hangken tu kin tiur ai, wa kil wa uk ipma wor warim a arpm ipma a kitn ti yat. \v 43 Ntekg tolhai yatom al wa kitn man a hi raku Melnum Wailen a kupm ti wa kul ari kupm kin a tolti! \v 44 Ti kitn ari, wang a kupm atning ek a kitn ukopm wang wor pa, warim a arpm kahor ipma alkupmen pa kil alm num utopen wail. \v 45 Pike kitn ukpma yangkipm a Wailen la tolpa, pa hi paln ek arke aklahle, tolpa ti kitn pa wor pake, kitn utopen om!” \s1 Nangnang a Maria ak \p \v 46 Elisapet kil kat nang a Maur Wailen tolpa kai plaln pa, wa Maria kil wa la tolpa, “Ipma akupm ti pa kat nang a Wailen. \v 47 Maur wor alkupmen pa ak utopen Maur Wailen, melnum alkupmen a akwiopm. \v 48 Ekg nte, kil pike akwonalmpentopm, kupm kin ur a arpm tolti nang kalpmel, akwap horhanekg ekg kil. Yatom ak wang ti ye hor pa kai pa tu wrong kinkpman hi wa wi wor laopm tolpa, kupm pa wor, ekg nte, Maur Wailen ukpma wor ekg kupm ti. \v 49 Ekg nte, kil ntie titnongket wail, yatom kil ntekg kweiur kweiur wailmanten ekg kupm. Nang alkilen pa atn wri wor. \v 50 Kil plan ipma rein a kil pa kai ekg tu melnum a arku tu alntu horhanekg ekg kil. Apm hi wa atn tolpa kai ekg tu warim walmpopmen walyaru pa ye hor pa kai pake. \v 51 Wa kil ntekg kweiur kweiur titnongket wail ak wam alkilen, wa kil kwan tu mla ur a pike akwonalmpen tolpa kat nang alntuen tolpa tu melnum wailen, kil kwanten kai hor pa hor pa. \v 52 Kil arku tu melnum wailwail a atn tukgunakgen pa, ye kinar knokg. Wa kil kat nang a tu melnum a nang kalpmten pa, ye kaino kwa. \v 53 Kil uk kweiur kweiur worwor kai tu melnum a nikgten pa, wa kil kwa tu mla ur a ntie kweiur kweiur pa, tu kompwam kaingkai. \v 54 Kil aklin Israel, tu melnum akwapel alkilen. Wa kil ake wonhmiten tu wrong kinkpman alkilen, yatom wa kil reinjen ikghlenten. \v 55 Apm tol a pike kil yipon yangkipm la nasi tu yantin maminen alpmenen pake, Apraham namponen walmpopmwrij walyaru alkil pa aklei wang hor pa kai.” Nangnang a Maria pa apm kai tolpake. \v 56 Yatom kil nti Elisapet pa arpm pa kaingkai, kainil wraur pa kai plaln, yatom kil wa kai ha alkilen. \s1 Elisapet kil raku Jon, melnum a hi kaluk tu wrong kinkpman \p \v 57 Elisapet kil itna tolpa kai ngko wang alkil a raku pa, kil raku warim kpman. \v 58 Yatom tu melnum tiur alkil a arpm yampingkentel pa, tu hom wrij alkil pa, tu atning Wailen kil plan ipma rein wailmanten tolpa kai ekg Elisapet pa, yatom tu utopen paitn nampontel. \p \v 59 Kil ye warim pa ye arpm, wang wampomit wampomwekg pa kai plaln pa, wang wampomit wampomwraur pa, tu kul akal kwat numpalk a warim pa, wa tu la tolpa akal alil nang a yan alkilen ti Sekaraia. \v 60 Ari man alkil pa la tolpa, “Pa kalpm, al alil nang akil pa Jon.” \v 61 Ari wa tu akalmpe tolpa, “Ake tu tiur kai hom alkitnen pa alil nang ur tolpa, kalpm.” \v 62 Yatom tu ak wam ti ak ropon yan alkil pa tolpa, kil wakrongen akal alil nang mla kai warim pa. \v 63 Ari Sekaraia kil ak wam pa la nasen la tolpa tu ukwel tangwrong wompel ur a ro kweiur kweiur hele pa, yatom kil ro nang a warim pa tolpa Jon. Tu wrongwailet tu ari pa, tu wreitn paitn. \v 64 Ak wang ketn pa Sekaraia a pike ek mite pa wa kil ekla, yatom kil wa kat nang a Maur Wailen. \v 65 Tu a ark yampingkentel pa tu ari pa, tu kark akwonalmpen wailet. Wa yangkipm a kweiur kweiur a paln pa apm wa tu ye kai hor ha a ark knokg nangen a Jutia ase. \v 66 Yatom tu wrongwailet atning yangkipm pa, tu akwonalmpen wailet ropon tita la tolpa, “Warim pa hi paln melnum tolhai?” Tu ari tolpa titnongket a Wailen pa ikghlentel arpm. \s1 Nangnang a Sekaraia ak \p \v 67 Yangkipm a Jon pa ek arke ase, yatom Maur Wor pa akwap titnongket kahor ipma a Sekaraia, yan a Jon pa, yatom kil laron kuina ur a Maur Wor katel ek om kil la pa, \v 68 “Kat nang a Wailen, Maur Wailen a Israel. Ekg nte, kil nar ekg akarmpen mento wrong kinkpman alkilen. \v 69 Wa kil kat melnum nang wailen ntie titnongket hi akwio, melnum pa kai hom a Teipit, melnum akwapel alkilen. \v 70 Tukol pike hep ak ai kil la om paln kai ek a tu melnum ek wripm wri wor alkilen hep ak ai. \v 71 Kil la tolpa, kil pa hi akwio kai wam a tu wrongmnto, wa kai wam a tu melnum a ipma paitn ekg mento. \v 72 Kil plan ipma rein alkilen pa kul ekg mento ti. Wa kla a pike kil lam namponen tu yantin mamin mamei alpmenen pa, pa kil akwonkiti arpm. \v 73 Kil atn hel nang a kil alkil ti la nasi Apraham, yohmpei alpmenen, \v 74 la tolpa kil hi wa akwi mento ti tukulein kai wam a tu wrongmnto alpmenen, ekg mento hi ake kark ekg kat nang alkilen pa. \v 75 Wa mento hi arpm wri wor nipet wor kai ikg alkilen aklei wang a mento arpm knokg ti.” \v 76 Wa Sekaraia wa la warim kpman alkil Jon ti la tolpa, “Ti kitn warim alkupmen ti, tu pa hi kweweitn tolpa kitn melnum ek wripm a Maur Wailen a atn hep hangken kweiur kweiur wrongwailet pa. Kitn hi kai hep numprampen ya ekg Wailen. \v 77 Kitn hi wa laron la nasi tu wrong kinkpman alkil pa, ekg tu ari tolpa Maur Wailen hi wawien om kwan paitnpaitn alntuen. \v 78 Ekg nte, ipma rein a Maur Wailen alpmenen pa wailmanten paitn, yatom hi tukol takgni a ro ha kaino ktnong pa nar ak helento \v 79 ekg uk klalet tu melnum a ark mningket, a kark ekg mo, om lok nepm pa ekg hi mento ngkom hor ya wor a arpm mehen wor.” Nangnang a Sekaraia ak pa apm kai plaln tolpake. \p \v 80 Yatom warim pa kil wreitn wail, wonrekele nikgwalpm arke pa, kil kai arpm wrik kalpmel a ake melnum ur arpme pa, kaingkai, kil wreitn pa, kil kai ngko wurknong a tu wrong kinkpman. \c 2 \s1 Maria raku Jisas \p \v 1 Ak wang pa Okastus, melnum tukgunakgen a tu Rom pa, kil kwa yangkipm pa kai la tolpa tu al wi nangkel tu wrongwailet a ark hor ha knokg a kil alkil ikghlen pa. \f + \ft 2.1 Melnum tukgunakgen a tu Rom pa tu kwe tolpa Kaisar aki Sisar.\f* \v 2 Wang hep a tu wi nangkel tu wrong kinkpman. Ak wang pa Kwirinius kil atn melnum wailen a ha knokg Siria. \v 3 Yatom tu wrongwailet tu wreitn kai hor ha yiprokg wrij wrij alntuen pa ekg tu wiyen nang. \v 4 Tolpa yatom Josep yat kil wreitn kai Nasaret, ha wail ur a ha knokg Kalili, wa kil akal kinar Petlehem, ha yiprokg a Teipit a ark ha knokg a Jutia, ekg nte, kil apm walyaru a hom wrij a Teipit pake. \v 5 Yatom kil wi kin alkil Maria pa, tuwekg kai kinar akal tu wiyen nang. Maria pa pike tu ak namput tolpa hi arpm ekg kil pa, kin pa apm itna warim kakir ekg akal raku tike. \v 6 Yatom ak wang a tuwekg arpm Petlehem pa, pa wang alkilen ekg kil akal raku warim. \v 7 Yatom kil raku warim kpman kmpayen wrij alkil pa, yatom kil yipoel ak hapm pa, alupm eln kinar yo tmpal a kau al ekpma nare pa. Ekg nte, wan a tu kul hokg atne pa, apm lawe ase. \s1 Tu maur akwapel a Maur Wailen tu ye yangkipm wor kul la nasi tu melnum a ikghlen sipsip \p \v 8 Tu melnum tiur a ikghlen sipsip pa ark wrik henen a ark yampingken ha Petlehem pa, tu atnen sipsip pa ak mning pa atn. \v 9 Yatom maur akwapel a Maur Wailen kil paln kai kuin a tu pa, wa wakg a Wailen pa nar ak helenten, yatom tu wreitn paitn kark.\fig Maur akwapel a Maur Wailen paln kai tu melnum a ikghlen sipsip ark. (2.9)|src="GW-064.tif" size="span" ref="2.9" \fig* \v 10 Ari maur akwapel a Maur Wailen pa la nasen la tolpa, “Kipm itning, ampur kipm kark, kupm ye yangkipm wor nar ekg la nasepm. Yangkipm wor pa hi ak ntekg tu wrongwailet tu utopen wail paitn. \v 11 Melnum a hi akwiyepm pa wet ti man ur raku kai ha a Teipit pa. Kil pa kil Wailen, kil Krais, Melnum a Maur Wailen kil rkahan yatom kwa kul nar ekg mo akarmpen kipm wrong kinkpman. \v 12 Al kipm kai ari warim a tu ak hapm yipo alupm eln kinar yo tmpal a kau al ekpma nare pa. Al kipm ari pa, warim apm pake.” \p \v 13 Tu maur akwapel a Maur Wailen a ark kaino ha wor pa, wailet paitn ai tukol tu melnum a almpwrong pa tu nel paln aktutu tolti kai atn namponen maur akwapel a Maur Wailen pa, wa tu kat nang a Maur Wailen pa la tolpa atn, \v 14 “Kat nang a Maur Wailen a arpm kaino kwa, ekg kil ukpma wor wakrongen kipm wrong kinkpman a arpm knokg ti, tolpa yatom kipm arpm mehen wor.” \p \v 15 Tu maur akwapel a Maur Wailen tu kat nang a Maur Wailen pa plaln pa, tu nuhurnten wa kaino ha wor ai, tu melnum a ikghlen sipsip pa nel la nasi tita la tolpa, “Ti mento kai Petlehem ai, ekg ari kuina ur a wet paln ti, a Wailen kil la naso pa.” \v 16 Yatom tu wreitn aktutu tolti, kai kor kor om hantil Maria ekg Josep namponen warim pa, a hokga yo tmpal a kau al ekpma nare pa. \v 17 Tu ari warim pa, om tu la kiti kuina ur a wet maur akwapel a Maur Wailen la nasen kai warim pa, nasi tu a ark pa. \v 18 Yatom tu atning yangkipm pa, tu wreitn paitn akwonalmpen wailet ekg kuina ur a tu melnum a ikghlen sipsip pa la nasen pa. \v 19 Pake Maria pa kil alupm yangkipm wrongwailet pa, yatom kil akwonalmpen yangkipm pa arpm. \v 20 Tu melnum a ikghlen sipsip pa tu wa pleln kai, wa tu ak nangnang ak kat nang a Maur Wailen ekg kuina ur a tu atning ari, tol a wet tu maur akwapel a Maur Wailen la nasen pa. \s1 Maria ekg Josep ye Jisas kai kahor yipmingki wonen a wan yalming a Maur Wailen. \p \v 21 Maria raku Jisas arpm kaingkai, wang wampomit wampomwraur pa, tu kwat numpalk a kil pa. Wa tu alil nang a kil pa Jisas. Nang pa pati, pike maur akwapel a Maur Wailen kil alilel hep ak ai, ak wang a kil ake pike paln arpm ipma a man alkil pa. \v 22 Ak wang a Maria karkuk ak hu wor ekg paln wri wor kai ikg a Maur Wailen pa, komkiti yangkipm titnongket a Moses la pa, tuwekg ye Jisas ye kaino Jerusalem ekg uk kai wam a Wailen. \v 23 Tukol yangkipm titnongket a Maur Wailen ro pa la tolpa, “Warim kpman kmpayen wrongwailet pa, tu al ye kai uk Maur Wailen pa, pa alkilen pake.”\x - \xo 2.23 \xt Kisim Bek 13.2; 13.12-15\x* \v 24 Wa tuwekg kai lap al wor uk komkiti yangkipm titnongket a Wailen la pa, ye putnum wekg aki, ye kilmpin wlampien wekg e. \p \v 25 Ak wang ti melnum ur a arpm kai Jerusalem pa, nang a kil pa Simion, kil melnum nipet wor a ukpma Maur Wailen. Kil arpm nungkwangen tolpa akal Maur Wailen kil aklin tu Israel a kwan kalkuten alntuen. Melnum pa kil ntie Maur Wor. \v 26 Wa kil pike Maur Wor la nasel la tolpa, kil hi ake mo, kil hi arpm ekg ari Krais, melnum a Maur Wailen kil yipon yangkipm tolpa hi nar ekg akarmpen tu wrong kinkpman pa plaln pa, kil mo. \v 27 Maur Wor pa kil akwap kai Simion pa, tolpa yatom kil kai kahor yipmingki wonen a wan yalming a Maur Wailen, ak wang a manjan tuwekg ye warim Jisas pa ye kahor yipmingki wonen a wan yalming a Maur Wailen, akal ak kwap tol yangkipm titnongket a Moses la pa. \v 28 Yatom Simion ari warim ripa, kil kai katel, kil ukwor kai Maur Wailen, wa kil la tolpa, \v 29 “Wailen, kupm melnum akwapel alkitnen, kitn pike la tolpa kupm hi ake mo, kupm hi arpm ari Krais pa plaln, pa kupm mo. Ti warim ti apm kupm ari apm tike. Ti kitn akal wiopm pa, kitn wiopm om! \v 30-31 Kupm ari ak ikg alkupmen ase warim alkitnen a hi akwi mento wrong kinkpman, a pike kitn numprampen kai ikg a tu wrong kinkpman wrongwailet. \v 32 Warim pa tol wakg a hi ak helen tu a ake Juta, a hi wa uk nang wail kai tu wrong kinkpman alkitnen a Israel.” \p \v 33 Ti tuwekg manjan a warim pa, tuwekg wreitn paitn ekg atning kuina ur a Simion la kai warim ripa. \v 34 Yatom Simion kil ukwen wor, wa la kai Maria, man a warim pa la tolpa, “Warim kil pa, Maur Wailen kil rkahan ekg hi wa ntekg tu wailet a Israel hi wa wutat ngko, wa wailet pa hi wa wreitn atn. Maur Wailen kil rkahan kil atn tol klal ur a hi tu la paitnel. \v 35 Tolpa ti nikgwalpm hampen wor a paitn a tu wrongwailet pa hi paln ngko wurknong. Ti wa Maria kitn ti yat, kalkut wail ur a hi palnteitn pa, pa hi wa kungkueitn nikgwalpm.” Yangkipm a Simion la pa apm kai tolpake. \p \v 36-37 Ti kin ek wripm ur pa, nang akil pa Ana, kil warim kin a Panuel, hom ur a Aser. Kil pa kin mayen, wring akil pa kmel witnweitn tuwek witnweitn (84). Kil pike wi kpman arpm wring wampomit wampomwekg. Kpman pa mo, wa kil arpm kin karpikg tolti arpm. Wa kil ake wa nuhurn yipmingki wonen a wan yalming a Maur Wailen pa, mning hranen, kil arpm uk wang, ekpma kalpmen, kpor klko lein ropon Maur Wailen tolpa kai pake. \v 38 Simion la yangkipm nasi Maria pa atn pa, Ana wa kul no atn ukwor Maur Wailen, wa kil la nasi tu wrongwailet a nungkwangen melnum a hi akarmpen tu wrong kinkpman a Jerusalem pa la tolpa, ti warim pa apm tike. \p \v 39 Josep ekg Maria tuwekg ak kwap wrongwailet pa komkiti yangkipm titnongket a Wailen kil la pa, plaln pa, tuwekg wa pleln kaino ha alntuwekgen Nasaret a ha knokg Kalili. \v 40 Tunten kaino arpm arpm, warim pa kil wreitn wail wi titnongket, wa kil nikgwalpm arke wonrekele. Wa Maur Wailen utopen ukwel wor. \s1 Warim kpman Jisas kil arpm kahor yipmingki wonen a wan yalming a Maur Wailen \p \v 41 Aklei wring wrij wrij pa, manjan a Jisas pa, tuwekg kinar Jerusalem ekg ntekg ekpma wail al ak wang a tu arpm akwonalmpen Maur Wailen pike akwi tu Israel hakai Ijip kul. \v 42 Jisas pa wreitn klom watin ase, wring wampwam yikakwomwekg (12) pa, yatom kil nti manjan alkil pa kinar ekg ntekg ekpma wail al komkiti ya a arpm alntuen pa. \v 43 Tu ntekg ekpma wail pa al plaln pa, manjan a Jisas pa apm ekg wa nuhurn Jerusalem pa akal wa kaino ha wail Nasaret pa. Pake warim kpman Jisas pa kil arpm kinar Jerusalem ai arpm ai. Ti tuwekg manjan pa tuwekg ake wa ariel. \v 44 Tuwekg akwonalmpen tolpa, kil apm nti tu pa kaino pake. Tu ngkom hor ya pa kaino, mninget ngko ya pa, tuwekg korel kai kuin a tu yiprokgen walmpopm wrij alntuwekgen pa. \v 45 Ari ake wa tuwekg ariel, yatom wa tuwekg wa pleln kinar korel kinar ha wail Jerusalem ai. \v 46 Tuwekg korel tolpa kai, mning wraur pa kai plaln pa, tuwekg hantilel arpm kahor yipmingki wonen a wan yalming a Maur Wailen. Kil arpm namponen tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen, kil arpm atning yangkipmek tiur a tu la pa ak roponten tolpa arpm. \v 47 Tolpa yatom tu wrongwailet a atning yangkipm a kil pa, tu wreitn paitn ekg nikgwalpm arie a kil akalmpe yangkipm a tu la pa. \v 48 Tuwekg manjan alkil pa ariel, om tuwekg wreitn paitn wrijen. Yatom man pa la kai warim kpman alkil pa la tolpa, “Kitn wa ntekg tolpa ekg mentekg ti ekg nte? Yan alkitnen pa namponen kupm ti, mentekg pike ipma kalkut paitn ekg mentekg koreitn.” \v 49 Ari warim kpman alkil pa akalmpenten la tolpa, “Wa kipmekg koropm ekg kuina? Kipmekg ari tolpa, kupm apm arpm wan a yan alkupmen tike!” \v 50 Ari tuwekg ake wa ari kuina ur a kil la pa. \p \v 51 Yatom kil wreitn ntien kaino Nasaret, wa kil aklei wang atning nungkulkg yangkipmek atuwekg. Pake man pa alupm yangkipm wrongwailet a warim kpman pa arpm kahor nikgwalpm alkil pa. \v 52 Jisas kil wreitn wail namponen nikgwalpm arie wor, yatom ntekg Maur Wailen namponen tu wrong kinkpman pa tu utopentel. \ms1 Jon a Kaluk Tu numprampen ya ekg Jisas \mr (3.1-4.13) \c 3 \s1 Jon kaluk tu, a numprampen ya ekg Jisas \p \v 1 Taiperius kil atn melnum tukgunakgen ikghlen Rom atn tukol wring wampwam yikakwomit (15) pa. Wa Pontius Pailat pa, kil atn melnum wailen ikghlen ha knokg a Jutia. Wa Herot kil ikghlen ha knokg a Kalili, wa wasok alkil Pilip pa kil ikghlen ha knokg a Ituria a Trakonitis. Lisanias pa kil ikghlen ha knokg a Apilene. \v 2 Wa Anas ekg Kaiapas pa tuwekg atn melnum tukgunakgen a ikghlen tu melnum ipma krakgen a Maur Wailen. Yatom ak wang pa ek a Maur Wailen kil kwe Jon warim kpman a Sekaraia pa, atn kai wrik kalpmel a ake melnum ur arke pa. \v 3 Yatom Jon kil wreitn hor pa kai ha knokg wrongwailet a ark yampingken kop Jotan pa, wa kil laron yangkipm pa tolpa tu pleln ipma, ekg al kil kaluken, ekg al Maur Wailen kil kwan paitnpaitn alntuen. \v 4 Tukol a pike ro hel kai wurkapm a melnum ek wripm Aisaia pa la tolpa, “Ek a melnum ur kwe kai wrik kalpmel pa la tolpa, 'Numprampen ya pa ekg Wailen, kuleinjel ya pa riworwor! \v 5 Ilm hap nare wrik tungkurin tungkurin pa kul no hirhir, rku wrik nimlien nimlien a wrik tipmningken pa ye nar hirhir. Wa tukule ya a raimpen pa kai nipet wor, wa tukule ya a watinet a paitn pa wa paln wor! \v 6 Wa kinkpman wrongwailet hi wa ari kwap a Maur Wailen kil hi wa ak, ekg akwi mento wrongwailet”. Yangkipm a pike melnum ek wripm Aisaia pa apm pike la ekg Jon pake. \p \v 7 Yatom Jon la nasi tu wrong kinkpman wailet a nel kulngkul akal kil kaluken pa la tolpa, “Kipm ti ul paitn! Mla ur la nasepm tolpa kipm hi wa kark tukulein ipma wleket a Maur Wailen a hi nar ti? \v 8 Ti atn a arpm alkipmen pa al ngko ek arke wor, ekg al plan tolpa kipm apm pleln ipma ase. Ake al kipm akwonalmpen tolpa kipm wor, ekg nte melnum nipet wor Apraham pa mamin wror alkipmen pa. Tol kupm la nasepm tol kil, Maur Wailen ti ntie ekg ntekg weij ti paln walmpopm a walyaru a Apraham. \v 9 Ti kotwang pa apm numprampen ha yo yiprokg wrongwailet pa ase. Yo wrongwailet a ake ngko ek arke wor pa, hi tu ware kwat rkol piln eln kai wakg.” \p \v 10 Yatom kinkpman wrongwailet pa wa ropontel la tolpa, “Ti al men ntekg tolhai ekg men ngko ek arke wor?” \v 11 Ari Jon akalmpenten la tolpa, “Melnum a kil ntie hapm wekg a nowe pa, kil uk ur kai melnum ur a kalpm pa. Wa melnum ur a ntie ekpma pa, apm wa kil ak tolpa yat pake.” \v 12 Wa tu melnum tiur a wi takis marpm kai tu pa, tu kul ekg akal kil kaluken yat. Yatom nel ropontel la tolpa, “Melnum a Uk Arie, al men ntekg kuina?” \v 13 Ari kil la nasen la tolpa, “Ake al kipm wi takis marpm kai tu pa hangken marpm a pike tu yipon pa.” \v 14 Wa tu melnum tiur a almpwrong pa kul ropontel la tolpa, “Om men ti, al ntekg kuina?” Ari kil akalmpenten la tolpa, “Ake al kipm akplain a titnongket kalpmel ekg tu mla ur ekg wi kweiur kweiur alntuen pa. Kipm al wi wor ekg marpm a kipm wi ekg kwap a kipm ak pa, pa apm ha pake.” \p \v 15 Tu wrong kinkpman pa tu atning a Jon kil la tolpa, yatom tu nungkwangen arpm ari, wa tu akwonalmpen wailet kahor nikgwalpm alntuen ti la tolpa, Jon pa apm kil Krais pa ur pake. \v 16 Yatom Jon kil akalmpe kai tu wrongwailet pa la tolpa, “Kupm ti pa, kupm kalukepm ak hu ti tolti. Pake melnum ur a ntie titnongket wailmanten hangken kupm ti pa hi wa kul. Ti kupm kil melnum paitn a nang kalpmel a tolti, pa wa tol a kupm akwap paitn ur tol a nir nepm palk kai melnum wailen tolpake, ari kupm ake ntie ekg akwap a tolpa yat. Kil pa hi wa kalukepm ak Maur Wor a ak wakg. \v 17 Kil nampil keimung pa ye atn kai wam alkil pa, ekg akal ak ngkol wit ek pa, ekg al wripm pa wi palk pa kai manet, won wor pa eln nar ha. Yatom kil ngkol won wor pa elntatn wrij kai wan wit alkilen pa. Pake hi kil lap palk paitn pa kai wakg a hi ake me.”\fig Melnum piln wit ek kaino kwa ekg wripm wi. (3.17)|src="HK00097C.tif" size="col" ref="3.17" \fig* \v 18 Jon kil ukwen nikgwalpm wailet aur aur tolpa ak alm ipma a tu pa, wa laron yangkipm wor a Maur Wailen pa la nasen. \p \v 19 Pake kil kle Herot, melnum wailen a ikghlen ha knokg Kalili pa, ektnen a kil krpo Herotias itna wampel Pilip, wasok alkilen pa, wa ekg paitnpaitn wrongwailet tiur a kil ntekg pa yat. Herotias pa kil kin a Pilip. \v 20 Tolpa yatom Herot kil kwa Jon ti uk tu ye kahor arpm kahor wan tipmning, pa wa kil ntekg paitn akntie paitnpaitn tiur a kil ntekg pa. \s1 Jon kaluk Jisas \p \v 21 Ak wang a Jon ake Herot wiyel ye kai arpm wan tipmning pa, kil kaluk tu wrong kinkpman wailet. Plaln, wa kil wa kaluk Jisas pa yat. Jisas wreitn atn ropon Maur Wailen pa, ktnong pa rekel tolti, \v 22 om Maur Wor pa nar tukol wel putnum pa arpm tukgunakg a kil pa. Wa ek ur pa kwe ha kaino ktnong pa nar la tolpa, “Kitn pa Warim Kpman alkupmen, kupm wakrongenteitn, wa kupm utopenteitn paitn wrijen.” \s1 Nang a tu maminyen a Jisas \p \v 23 Jisas kil warimpen ase, wring kmel wrij tuwek wampwam (30) pa, kil katen kwap ak. Wa kil pa warim kpman a tu akwonalmpen tolpa kil warim kpman a Josep. Wa Josep pa warim kpman a Heli, \v 24 wa Heli pa warim kpman a Matat. Wa Matat pa warim kpman a Lipai. Wa Lipai pa warim kpman a Melki. Wa Melki pa warim kpman a Jainai. Wa Jainai pa warim kpman a Josep. \v 25 Wa Josep pa warim kpman a Matatias. Wa Matatias pa warim kpman a Amos. Wa Amos pa warim kpman a Nahum. Wa Nahum pa warim kpman a Esli. Wa Esli pa warim kpman a Nakai. \v 26 Wa Nakai pa warim kpman a Mat. Wa Mat pa warim kpman a Matatias. Wa Matatias pa warim kpman a Semen. Wa Semen pa warim kpman a Josek. Wa Josek pa warim kpman a Jota. \v 27 Wa Jota pa warim kpman a Joanan. Wa Joanan pa warim kpman a Resa. Wa Resa pa warim kpman a Serupapel. Wa Serupapel pa warim kpman a Sealtiel. Wa Sealtiel pa warim kpman a Neri. \v 28 Wa Neri pa warim kpman a Melki. Wa Melki pa warim kpman a Ati. Wa Ati pa warim kpman a Kosam. Wa Kosam pa warim kpman a Elmatam. Wa Elmatam pa warim kpman a Er. \v 29 Wa Er pa warim kpman a Josua. Wa Josua pa warim kpman a Elieser. Wa Elieser pa warim kpman a Jorim. Wa Jorim pa warim kpman a Matat. Wa Matat pa warim kpman a Lipai. \v 30 Wa Lipai pa warim kpman a Simion. Wa Simion pa warim kpman a Juta. Wa Juta pa warim kpman a Josep. Wa Josep pa warim kpman a Jonam. Wa Jonam pa warim kpman a Eliakim. \v 31 Wa Eliakim pa warim kpman a Melea. Wa Melea pa warim kpman a Mena. Wa Mena pa warim kpman a Matata. Wa Matata pa warim kpman a Natan. Wa Natan pa warim kpman a Teipit. \v 32 Wa Teipit pa warim kpman a Jesi. Wa Jesi pa warim kpman a Opet. Wa Opet pa warim kpman a Poas. Wa Poas pa warim kpman a Salmon. Wa Salmon pa warim kpman a Nason. \v 33 Wa Nason pa warim kpman a Aminatap. Wa Aminatap pa warim kpman a Atmin. Wa Atmin pa warim kpman a Arni. Wa Arni pa warim kpman a Hesron. Wa Hesron pa warim kpman a Peres. Wa Peres pa warim kpman a Juta. \v 34 Wa Juta pa warim kpman a Jekob. Wa Jekob pa warim kpman a Aisak. Wa Aisak pa warim kpman a Apraham. Wa Apraham pa warim kpman a Tera. Wa Tera pa warim kpman a Nahor. \v 35 Wa Nahor pa warim kpman a Seruk. Wa Seruk pa warim kpman a Reu. Wa Reu pa warim kpman a Pelek. Wa Pelek pa warim kpman a Eper. Wa Eper pa warim kpman a Sela. \v 36 Wa Sela pa warim kpman a Kainan. Wa Kainan pa warim kpman a Arpaksat. Wa Arpaksat pa warim kpman a Siem. Wa Siem pa warim kpman a Noa. Wa Noa pa warim kpman a Lamek. \v 37 Wa Lamek pa warim kpman a Metusela. Wa Metusela pa warim kpman a Enok. Wa Enok pa warim kpman a Jaret. Wa Jaret pa warim kpman a Mahalalel. Wa Mahalalel pa warim kpman a Kenan. \v 38 Wa Kenan pa warim kpman a Enos. Wa Enos pa warim kpman a Set. Wa Set pa warim kpman a Atam. Wa Atam pa warim kpman a Maur Wailen. \c 4 \s1 Maur Paitn Satan rkol Jisas ekg akal kil ngko kai paitn \p \v 1 Jisas kil nuhurn kop hu Jotan pa, kil ntie Maur Wor, yatom Maur Wor pa ak wiyel ye kai wrik kalpmel ur a ake melnum ur arke. \v 2 Kai wrik pa kil arpm tol wang kmel wekg (40) wa Maur Paitn Satan kil rkolel ekg akal kil ngko kai paitn. Ake kil al ekpma ur, tolpa kaingkai wang pa kai ekg akal plaln pa, nikgtel paitn wrijen. \v 3 Tolpa yatom Maur Paitn Satan pa la nasel la tolpa, “Kitn ti Warim a Maur Wailen, ti kitn la ekg weij ti paln tol ekpma pa ekg kitn il.” \v 4 Ari Jisas akalmpe la tolpa, “Wurkapm a Maur Wailen pa la tolpa, melnum ake ntie ekg arpm ak ekpma hute.” \p \v 5 Wa Maur Paitn Satan pa ak wiyel wa kai kaino atn wrik tipmningken watin ur pa, yatom aktutu tolti paln plantel wrik knokg, a ha kweiur kweiur wrongwailet a atn knokg ti. \v 6 Yatom kil la nasel la tolpa, “Kupm akal ukweitn titnongket ekg kitn ikghlen kweiur kweiur worwor wrongwailet a atn knokg ti. Kweiur kweiur wrongwailet ti apm pike eln kul wam alkupmen ti ase. Ti kupm akal uk kai mla ur a kupm akal uk pa, pa kupm uk tolti. \v 7 Ti tol kitn kpor klko lein kupm ti pa, kweiur kweiur wrongwailet pa alkitnen plaln.” \v 8 Ari Jisas akalmpentel la tolpa, “Wurkapm a Maur Wailen pa la tolpa, 'Kpor klko lein Wailen, Maur Wailen alkitnen, wa kat nang alkilen wrij tolti.'” \p \v 9 Ake kil wa ngko, tolpa yatom wa Maur Paitn Satan wa ak wiyel ye kai Jerusalem pa, yatom wiyel ye kaino atn kaino wan kmpo kwa a wan yalming a Maur Wailen pa. Yatom kil la nasel tolpa, “Kitn ti Warim Kpman a Maur Wailen pa, kitn tpra itn ti eln kinar knokg ai! \v 10 Ro hel kai Wurkapm a Maur Wailen pa la tolpa, 'Al kil nasi tu maur akwapel alkilen ti ekg al tu atnenteitn ariworwor pa.' \v 11 Wa ro tolpa yat, 'Al tu wamalilnteitn, tolpa ti ake al kitn kwat nepm hel weij ur pa, kalpm.'” \v 12 Ari Jisas akalmpentel la tolpa, “Wurkapm a Maur Wailen pa la tolpake, pake wa la yat tolkil, 'Ake al kitn uktiel Wailen, Maur Wailen alkitnen ti.'” \v 13 Maur Paitn Satan kil uktiel Jisas kai kweiur kweiur wrongwailet pa plaln pa, wa kil wa nuhurntel kai pen. \ms1 Kwap a Jisas ak kai Kalili \mr (4.14-9.50) \s1 Jisas katen kwap alkil atn kai Kalili \p \v 14 Yatom Jisas wa kaino ha knokg Kalili namponen titnongket a Maur Wor. Wa yangkipm a la kiti kil pa apm kai hor ha knokg yampingken tiur pa ase. \v 15 Kil ro tukgunakg lngkep a tu kinkpman wrongwailet pa atn wan alntuen a tu atning yangkipm a Maur Wailen atne pa, wa tu wrongwailet pa tu kat nang akil pa. \s1 Tu Nasaret uk yirokg Jisas \p \v 16 Jisas kil wa kai Nasaret, ha a pike kil wreitn wail atne pa. Ak wang a tu Juta ark ekg yapm pa, kil kai kahor wan a tu atning yangkipm a Maur Wailen atne pa, kil aklei wang pa apm ak tolpake. Yatom kil wreitn atn akal klein wurkapm a Maur Wailen pa.\fig Wurkapm a laron yangkipm a Maur Wailen. (4.16)|alt="A scroll" src="HK00150C.tif" size="col" ref="4.16" \fig* \v 17 Yatom tu wi wurkapm a melnum ek wripm Aisaia pa ukwel, yatom kil ari om kil wi wurkapm pa kil halken kor yangkipm ur a ro tolpa, \v 18 “Maur Wor a Wailen arpm kupm, ekg nte, kil alkil akrkahantopm akal kupm laron yangkipm wor a Maur Wailen nasi tu melnum a arpm warkip. Wa kil kwaopm akal kupm laron yangkipm pa ekg akwi tu melnum a ark wan tipmning pa ye kulhor hen. Wa la nasi tu mla ur a ikg paitnen pa wa tu ikg nungkwat ari kweiur kweiur. Wa kupm nar akal kwan kalkut a tu ye a wleket a tu ukwen pa ekg al tu arpm kulkula wor. \v 19 Wa laron nasi tu wrong kinkpman pa tolpa wring ti pa, wring a Wailen akal rein aklinjen.”\x - \xo 4.19 \xt Aisaia 61.1-2\x* \v 20 Kil klein plaln pa wa kil wale wurkapm pa uk kai melnum a ikghlen wurkapm pa, wa kil eln nar arpm. Ari tu wrong kinkpman a arpm kahor wan pa, tu ikghnentel titnongket. \p \v 21 Yatom kil wa la nasen la tolpa, “Yangkipm wurkapm a Maur Wailen wet kipm atning a kupm klein kil pa, apm paln ek arke tike.” \v 22 Tu kporn yangkipm tolpa yangkipm a kil la pa wor, wa tu wreitn paitn ekg atning yangkipm wor a paln kai ek alkilen pa. Wa tu la nasi tita la tolpa, “Plpa warim kpman a Josep!” \p \v 23 Ari Jisas la nasen la tolpa, “Al kipm wi yangkipm kla a tu la tolpa, 'Kupm melnum a ntekg hi numpet pa, tolpa ti kupm ntekg kupm alkupm ti paln wor hep pen.' Kipm wakrongen ekg al kupm ntekg kuina ur atn ha alkupmen ti yat, tukol a pike kipm atning a kupm ntekg atn kai Kaperneam ai.'” \v 24 Wa kil wa la tolpa, “Kupm la nasepm aklahle wrijen, tu melnum ur ake ntie ekg atning nungkulkg yangkipm a melnum ek wripm ur atn ha alkilen pa. \v 25 Tukol pike hep ak ai Ilaija kil arpm, ak wang pa hu ake wei atn tol wring wraur mit wompel, yatom wa wang nikg wail palnten hor ha knokg a Israel pa. Yatom ak wang pa tu kin karpikg wailet ark kai Israel pa. Pake kupm la nasepm aklahle wrijen, \v 26 la tolpa Ilaija ake pike Maur Wailen kwa kai ekg akal kil aklin tu kin karpikg a arpm Israel, ha yiprokg alkil pa, kalpm. Kil pike kwa kai ekg kin karpikg wrij ur kai Sarepat kai ha knokg manet ur a Saiton ai. \v 27 Wa tukol tu melnum wailet a Israel pa tu wi numpet a hi kark ak wang a Ilaija kil atn melnum ek wripm ti, ake wrij ur alntuen a arpm ha alkil pa paln wor pa, kalpm. Naman, melnum wrij ur hute kai ha manet ur a Siria ai pa paln wor.” \p \v 28 Tu wrongwailet a ark kahor wan a tu atning yangkipm a Maur Wailen atne pa, tu atning yangkipm a Jisas la tolpa yatom, tu ipma wakget paitn wrijen. \v 29 Yatom tu wreitn tolti rkol wampel Jisas pa ye kahor hen a ha wail pa. Ha wail pa tu kat ark wrik krongkwangken ur, wa tu rkol wampel talpul eln kinar tolpa yewel kinar tipmning. Tu yewel kinar akal pilntel eln kinar tipmning watin ari kalpm, \v 30 kil nuhurnten tolti, kil ngkom hor kuin a tu wrongwailet pa apm kai ase. \s1 Jisas kwan maur paitn a arpm melnum ur \p \v 31 Yatom kil kinar Kaperneam, ha wail ur a ha knokg a Kalili. Ak wang a arpm ekg yapm pa kil katen kwap a ro tukgunakg lngkep a tu. \v 32 Tu wreitn paitn itnen yangkipm a kil rowen tukgunakg lngkep pa, ekg nte, yangkipm a kil laronten pa kil laron namponen titnongket. \v 33 Melnum ur a maur paitn arpme pa kil apm arpm kahor wan a tu atning yangkipm a Maur Wailen atne pa. Yatom kil wlakil yikaktnen \v 34 la tolpa, “Ei, Jisas a Nasaret! Kitn akal ntekg kuina ur kul ekg men ti? Kitn kul akal ntekg men ti kai paitn aki? Kupm arieitn pa, kitn pa melnum wri wor a Maur Wailen.” \p \v 35 Ari Jisas kil kle maur paitn pa la tolpa, “Hmpri ek akitn pa, hor kai tukulein melnum pa!” Yatom maur paitn halik melnum pa eln kai ngko arpm kai kuin a tu ai, wa wreitn hor tukuleinjel, wa melnum pa ake wa kil wi paitn ur. \v 36 Tu wrongwailet tu wreitn paitn la nasi tita la tolpa, “Kil pa la yangkipm kuina tolpa? Kil pa kil melnum a nang itne ntie titnongket ekg la tu maur paitn pa kulhor kai tukulein pake?” \v 37 Yatom tu ye yangkipm a la kiti kweiur kweiur wrongwailet a kil ntekg pa ye kai hor ha wrongwailet a ark yampingken pa. \s1 Jisas kwan numpet a tu melnum wailet \p \v 38 Jisas kil nuhurn wan a tu atning yangkipm a Maur Wailen atne pa, wa kil kai wan a Saimon. Wa man yalmpikg a Saimon pa kil numpet num wakget wail paitn, yatom tu ropontel ekg kil akal aklinjel. \v 39 Yatom kil kai atn yampingken wrik a man pa, yatom kil la titnongket kwan numpet pa tukuleinjel, yatom numpet pa kai plaln. Wa kil wreitn pirpiren ntekg ekpma kweiur kweiur pa ekg tu pa. \p \v 40 Takgni kai kinar tmpal ti pa, tu wrong kinkpman tu ye tu a wi numpet wrongwailet pa ye kul ekg Jisas. Yatom kil eln wam pa hel tu melnum a numpet pa wrij wrij, om ntekg numpet a tu pa paln wor. \v 41 Wa maur paitn wailet, tu hor kai tukulein tu wrong kinkpman wailet pa, wa tu wlakil tolpa, “Kitn pa Warim Kpman a Maur Wailen!” Ari Jisas klewen loken la tolpa ake akal tu ekla. Ekg nte, tu ari la tolpa kil pa Krais. \s1 Jisas piln yangkipm hor wan a tu atning yangkipm a Maur Wailen atne \p \v 42 Takgni pa no rkapen pa, Jisas kil wreitn nuhurn ha pa, wa kil kai wrik hampen ur pa. Tu wailet ripa nel korel hor pa kai, tolpa kai hantilel kai wrik a kil kai arpme pa. Yatom tu akal lokel, ekg ake al kil nuhurnten. \v 43 Ari kil la nasen la tolpa, “Kupm akal laron yangkipm wor a la ekg Kingdom a Maur Wailen hor ha wail tiur ai yat. Ekg nte, Maur Wailen apm kwaopm nar ekg akal akwap a tolpake.” \v 44 Kil la nasen tolpa plaln, kil laron yangkipm a Maur Wailen pa tolpa kai atn wan a tu atning yangkipm a Maur Wailen atne hor ha knokg a Jutia. \c 5 \s1 Jisas kwe melnum wraur a rkoln yul kul katnuntel \p \v 1 Ak wang ur pa, Jisas kil atn hu hmeij yampingken Kenesaret\f + \fr 5.1 \ft Hu hmeij Kenesaret pa, nang wompel a kil pa Kalili.\f* pa, wa tu wrongwailet paitn nel kul kai yeningkentel akal atning yangkipm a Maur Wailen. \v 2 Kil ari nim hu hmeij wekg ur pa ark kai hu hmeij arkikg pa. Wa tu melnum a ak hapm mumu wi yul pa nuhurn nim hu hmeij pa ark, tu kinar klak hapm mumu pa atn. \v 3 Yatom Jisas kil kaino arpm nim hu hmeij ur pa, pa nim hu hmeij a Saimon, wa kil la nasi Saimon pa la tolpa, “Kitn wi nim hu hmeij ti ik wiopm ye kai waitketn ketn!” Yatom kil arpm nim hu hmeij pa arpm, om kil ro tukgunakg lngkep a tu wrong kinkpman wailet a kul atn pa. \p \v 4 Kil rowen tukgunakg lngkep a tu pa plaln pa, kil la nasi Saimon pa la tolpa, “Kitn nti tu alkitnen pa wi nim hu hmeij ti kai irk kai hu hmeij kuin kapmet ai, yatom kipm piln hapm mumu pa eln kinar hu hmeij pa ekg ik wi yul pa.” \v 5 Ari Saimon pa akalmpe la tolpa, “Melnum Wailen, men wet aken kwap pa ak mning ai kulngkul apm tike, ake men wi yul ur. Ari kitn pa la tolpa ti, kupm al piln pa.” \v 6 Tu lekg hapm mumu pa eln kinar, ari tu ak wi yul wailet paitn, yampingken ekg hapm mumu akal nungkwaten. \v 7 Tolpa yatom tu ak wam pa kwe tu tiur alntu a ark kai nim hu hmeij ur pa ekg tu kul aklinjen. Tu kul tolti, tu wailet wi yul pa alupm kai nim hu hmeij wekg pa notuln waiwai, ak kalkutel nim hu hmeij wekg pa ekg akal eln kinar hu knokg.\fig Jisas la nasen om tu wi yul. (5.7)|src="GW-072.tif" size="span" ref="5.7" \fig* \v 8 Saimon Pita kil ari pa, kil kpor klko lein Jisas pa, wa kil la tolpa, “Wailen kitn kai tukuleinjopm, kupm ti melnum a ntekg paitnpaitn!” \v 9 Kil la tolpa, ekg nte kil pa namponen tu tiur alkilen pa, tu wreitn paitn ekg ari yul wailet paitn a wet tu wi pa. \v 10 Wa Jems ekg Jon, warim kpman wekg a Sepeti, tuwekg akwap wrij namponen Saimon pa, tuwekg wa wreitn paitn ekg pa yat. Ari Jisas la nasi Saimon pa la tolpa, “Ampur kitn kark. Ak wang ti kai pa kitn hi wi tu melnum tol a kitn wi yul pa.” \v 11 Yatom tu wi nim hu hmeij pa ye kai atn kai nimilpm ai, namponen kweiur kweiur wrongwailet pa elntatn pa plaln pa, tu kai katnun Jisas. \s1 Jisas ntekg melnum ur a hi kark alel pa paln wor \p \v 12 Ak wang a Jisas arpm ha wail ur pa, melnum ur a hi kark alel paitn pa kil kul ekg Jisas. Ak wang a kil ariel pa, kil kpor klko lein eln tukgunakg kinar knokg kai won a Jisas pa, om kil ropontel la tolpa, “Melnum Wailen, kitn wakrong pa, kitn ntekg numpwam akupm kil paln wri wor!” \v 13 Ari Jisas pa akalmpe kai melnum pa la tolpa, “Kupm wakrong pa.” Yatom kil eln wam pa kai hel melnum pa, wa kil la tolpa, “Kitn paln wri wor om!” Kil la tolpa, yatom hi kark pa kark kai tukulein melnum pa aktutu tolti. \v 14 Yatom Jisas uk yangkipm titnongket kai melnum pa la tolpa, “Ampur kitn la nasi mla ur. Kitn kai om, plan num alkitnen pa kai melnum ipma krakgen a Maur Wailen pa ri, ekg al kil al wor uk Maur Wailen pa, tol yangkipm titnongket a Moses la pa. Ekg plan tu wrongwailet ekg tu ari tolpa, kitn apm paln wor ase.”\x - \xo 5.14 \xt Wok Pris 14.1-32\x* \v 15 Ari kalpm, yangkipm a la Jisas pa apm kai hompen hor tu wrongwailet atning ase. Yatom tu wrong kinkpman wailet paitn nel kul akal atning yangkipm a kil pa, wa tu akal kil kwan numpet alntuen pa yat. \v 16 Pake wang tiur pa Jisas kai wrik kalpmel ur a ake melnum ur arpme, ekg kil ropon Maur Wailen. \s1 Jisas kil ntekg melnum ur a nepm wam mowe pa paln wor \p \v 17 Ak wang ur a Jisas ro tukgunakg lngkep a tu wrong kinkpman pa, tu Parasi, wa tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa, tu ark yat. Tu wli pa wli pa kul, ha ha wail Jerusalem, wa ha wrongwailet a ha knokg Kalili a ha knokg Jutia pa. Maur Wailen ukwel titnongket, yatom kil ntekg tu melnum numpet pa paln wor, kil ak kwap tolpa atn pa, \v 18 tu yipo melnum ur a nepm wam mowe pa ye kul, yatom tu kor ya akal wiyel ye kahor wan ekg Jisas. \v 19 Ake ya ur ntie ekg al tu ye melnum pa ye kahor wan pa, ekg nte, tu wrongwailet paitn ak hmpri ya pa. Tolpa yatom tu kat melnum pa ye kaino wan kmpo kwa pa. Yatom tu kwaten wutneij tiur pa plaln, lekg melnum pa eln kinar arpm won a Jisas pa kai kuin a tu wrongwailet.\fig Tu lekg melnum a nepm wam mowe pa eln kinar won a Jisas. (5.19)|src="GW-050.tif" size="span" ref="5.19" \fig* \v 20 Jisas ari a tu ukpma tolpa, yatom kil la tolpa, “Melnum wor alkupmen, paitnpaitn akitn apm kupm kwan ase.” \v 21 Tu Parasi, wa tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa, tu atning yangkipm pa, tu akwonalmpen wailet la tolpa, “Kil pa melnum tolhai, yatom kil akal wi wrik a Maur Wailen pa? Melnum ur ake ntie ekg kwan paitnpaitn pa. Maur Wailen wrij hute pa kil ntie pake.” \v 22 Ari Jisas pa kil apm ari nikgwalpm kuina ur a tu akwonalmpen pa ase, yatom kil roponten la tolpa, “Wa kipm akwonalmpen nikgwalpm tolpa ekg nte? \v 23 Yangkipm hai wor, ntie ekg al la nasi melnum numpet ti tolpa, paitnpaitn alkil pa apm kupm kwan ase, aki al la nasel tolpa, kil wreitn wi wrik pa ngkom kai? \v 24 Pake al kupm plantepm ekg kipm ari tolpa, Warim Kpman a Melnum pa, kil ntie titnongket atn knokg ti ekg kwan paitnpaitn.” Yatom kil la nasi melnum a nepm wam mowe pa la tolpa, “Kupm la naseitn tolpa kitn wreitn kit wrik alkitnen ti om ye kai wan alkitnen ai!” \v 25 Yatom aktutu tolti kil wreitn atn kai ikg a tu wrongwailet pa, wa kil kat wrik alkilen pa. Wa kil kat nang a Maur Wailen pa itna wampel tolti kai wan alkilen pa. \v 26 Tu wrongwailet tu wreitn paitn, wa kat nang a Maur Wailen. Wa tu kark paitn wrijen, yatom tu la tolpa, “Wet ti mento ari kweiur kweiur titnongket manet a pike ake mento ari hep pa.” \s1 Jisas kwe Lipai \p \v 27 Kanukg pa Jisas kil ngkom kai pa, kil ari melnum ur a wi takis marpm kai tu pa, nang akil pa Lipai. Kil arpm wan a kil wi takis marpm kai tu pa. Yatom Jisas la nasel la tolpa, “Kitn kul kutnuntopm!” \v 28 Yatom kil wreitn nuhurn kweiur kweiur wrongwailet alkilen pa atn pa, wa kil kai katnuntel. \p \v 29 Yatom Lipai kil ntekg ekpma wail ekg Jisas atn wan alkilen pa, yatom tu wrongwailet paitn a wi takis marpm kai tu pa, wa tu tiur ai, nel kul ntien al ekpma pa. \v 30 Tu Parasi, wa tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa, tiur alntuen pa apm tu alntu Parasi pake. Tu ekla wailet kai tu disaipel a Jisas pa la tolpa, “Wa kipm al hu a ekpma pa nti tu melnum a wi takis marpm kai tu pa, wa namponen tu melnum a ntekg paitnpaitn tiur pa ekg nte?” \v 31 Ari Jisas akalmpenten la tolpa, “Melnum a wor pa, kil ake kai ekg melnum a ntekg hi numpet pa, pa tu melnum a numpet tolti. \v 32 Pake kupm ake kul ekg kwe tu melnum nipet wor pa, kupm kul ekg kwe tu melnum a ntekg paitnpaitn pa ekg tu pleln ipma.” \s1 Tu ak ropon Jisas ya a kalpm ekpma ekg uk wang Maur Wailen \p \v 33 Yatom tu melnum tiur pa la kai Jisas pa la tolpa, “Tu disaipel a Jon pa, aklei wang tu kalpm ekpma ekg uk wang Maur Wailen, wa tu disaipel a Parasi pa yat. Pake tu alkitnen pa wa al hu a ekpma tolpa kai.” \v 34 Ari Jisas akalmpenten la tolpa, “Kipm ti ntie ekg kalpm ekpma ak wang a melnum a wi kin ye pa ak wang a kil ntiepm arpm pake aki? \v 35 Ak wang ur hi wa tu wiyel ye kai tukulein pa, tu pa hi ipma kalkut uk wang ekg ake al ekpma pa ark pake.” \s1 Ya weten ake al kai komkiti ya peset pa \p \v 36 Wa kil wa la nasen yangkipm kla kil tolpa, “Mento ur ake al kwat hapm mahin a nowe pa, yatom wa kai kut arpme hapm nungkor a rekel pa. Tol mento ntekg tolpa pa, al ak ro hapm mahin pa. Hapm wompel mahin pa al wa ari ak ro hapm nungkor pa. \v 37 Apm wa tolpake, mento ur ake akal alung hu wain weten pa nar meme palk peset pa, kalpm. Tol mento ntekg tolpa pa, al wa ak ro meme palk pa rekel om hu wain pa suruij eln kinar knokg. Wa meme palk pa kai paitn. \v 38 Kalpm, hu wain peset pa apm alupm nar meme palk weten.\fig Meme palk a alupm hu wain nare. (5.38)|alt="Wineskin" src="LB00145C.tif" size="col" ref="5.38" \fig*\f + \fr 5.38 \ft Tu Juta tu pa alm meme ur mo om nir palk pa om kut ekg al palk ripa paln wor ekg al alung hu wain pa nare. Wang a tu alung hu wain pa nare pa, tu elntha wang watinet ketn ketn ekg al hu wain pa paln wor. Ak wang pa hu wain pa paln wail om ak ro meme palk peset pa.\f* \v 39 Melnum a al hu wain peset pa al nokgij wor hangken hu wain weten. Tu la tolpa, hu wain peset pa wor, hu wain weten pa paitn.” \f + \fr 5.39 \ft Tu melnum arie a hu wain pa la tolpa, hu wain peset pa wor, hu wain weten pa elntha pen.\f* \c 6 \s1 Warim Kpman a Melnum pa kil ikghlen wang a arpm ekg yapm \p \v 1 Ak wang wrij ur a tu arpm ekg yapm pa, Jisas nti tu disaipel alkilen pa ngkom hor wring wit kuin pa. Wa tu hpar wit ek pa rahin al itna wampel tolpa kai. \v 2 Yatom tu tiur a tu Parasi pa tu ari pa, yatom tu roponten la tolpa, “Wa kipm kpor yangkipm titnongket a la tolpa, ake ntie ekg al mento ak kwap ak wang a arpm ekg yapm pa ekg nte?” \v 3 Ari Jisas akalmpe tolpa, “Kipm ari pa kuina ur a pike Teipit nti tu alkil pa ntekg ak wang a tu nikgten pa. \v 4 Kil kai kahor yipmingki wonen a wan yalming hapm a Maur Wailen pa, yatom kil wi nak tngklak a pike tu al wor uk Maur Wailen pa, yatom kil al, wa kil uk tiur kai tu melnum alkil pa al.\x - \xo 6.4 \xt Wok Pris 24.5-9\x* Ti yangkipm titnongket ti pa la tolpa, hi tu melnum ipma krakgen tolti al nak tngklak a al wor uk Maur Wailen pake.” \v 5 Wa Jisas wa la nasen la tolpa, “Warim Kpman a Melnum pa, atn hep ikghlen wang a arpm ekg yapm pa.” \s1 Melnum ur a wam mowe tupmungkul kalpmel \p \v 6 Wang ur ak wang a arpm ekg yapm pa, Jisas kil kahor wan a tu atning yangkipm a Maur Wailen atne pa, yatom kil ro tukgunakg lngkep a tu wrong kinkpman ekg yangkipm a Maur Wailen. Wa melnum ur a wam wien mowe tupmungkul kalpmel pa kil wa arpm kahor wan pa atning yangkipm pa arpm. \v 7 Pake tu Parasi a tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa, tu kor ya akal tu wi Jisas pa hor ya a tolhai, ekg akal tu wiyel ye kai atn yangkipm pa, tolpa yatom tu ikgarpmel worwor akal tu ari a kil ntekg melnum numpet ur paln wor ak wang a arpm ekg yapm pa, aki kalpm e. \v 8 Pake Jisas pa apm ari nikgwalpm kuina ur a tu akwonalmpen pa, yatom kil la nasi melnum a wam mowe tupmungkul kalpmel pa la tolpa, “Kitn wreitn itn kwa.”, yatom kil wreitn atn kwa pa. \v 9 Yatom Jisas la nasen la tolpa, “Kupm akal ropontepm la tolpa, ti yangkipm titnongket alpmenen ti la naso tolhai, al mento katnun tolhai ak wang a arpm ekg yapm pa? Al mento ntekg wor ekg melnum ur aki, ntekg paitn ekg melnum ur e? Akal aklin melnum ekg kil arpm wor, aki ntekg kil paitn e?” \v 10 Kil atn ari tu wrongwailet pa plaln, wa kil la nasi melnum pa la tolpa, “Hntra wam alkitnen pa!” Kil atning tolpa, kil hntra wam alkilen pa, yatom wam kil a mo pa apm paln wor ase. \v 11 Pake nikgwalpm a tu Parasi a tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa wakget paitn ai, yatom nel kor la kai kuin a tu alntu pa la tolpa, al tu ntekg kuina ur kai Jisas pa. \s1 Jisas kil akrkahan melnum yangkipm kuinen wampwam yikakwomwekg (12) ekg alkilen \p \v 12-13 Ak wang wrij ur pa, Jisas kaino ropon Maur Wailen kaino wrik nimli ur pa, yatom ak mning wrij pa, kil ropon Maur Wailen tolpa arpm, wa kang pa, kil kwe tu disaipel alkilen pa kul. Yatom kil akrkahan wampwam yikakwomwekg (12), yatom kil kwewen la tolpa, tu melnum yangkipm kuinen alkilen. \v 14 Saimon, Jisas kil alil nangkel tolpa Pita, wasok alkil Antru, Jems, Jon, Pilip, Partolomyu, \v 15 Matyu, Tomas, Jems, warim kpman a Alpius, namponen Saimon, melnum ur a tu Selot\f + \fr 6.15 \ft Tu Selot pa pati, tu hret ekg tu Rom ikghlen tu Israel pa, tu akal tol wa eln melnum ur alntuen a tu alntu Juta ti atn hep ikghlenten.\f*. \v 16 Jutas, warim kpman a Jems, wa Jutas Iskariot, melnum a hi wa eln Jisas kai wam a tu wrongmnto. \s1 Jisas kil ro tukgunakg lngkep a tu wrong kinkpman, wa ntekg hi numpet a tu pa paln wor \p \v 17 Jisas nti tu melnum yangkipm kuinen alkilen pa nel hakaino nimli pa nar atn wrik hpok pa, wa tu disaipel wrongwailet paitn alkilen pa tu apm ark ase, wa namponen tu wrong kinkpman wailet a ha wail Jerusalem, wa hor ha knokg Jutia, wa namponen ha knokg a ark hunokg yampingken ha wail Tair wa ha wail Saiton. \v 18 Tu kul ekg akal atning yangkipm alkilen pa, ekg kil ntekg numpet a tu pa paln wor. Tu melnum tiur a maur paitn arpmen pa, Jisas kwan tukuleinjen, yatom tu paln wor. \v 19 Wa tu wrong kinkpman pa akal eln wam helel, ekg nte, titnongket a kil pa ntie ekg ntekg tu wrongwailet pa paln wor. \s1 Utopen a rein \p \v 20 Jisas ari tu disaipel alkilen atn pa om kil la tolpa, “Kipm melnum a ark warkip pa, kipm pa wor pake, kipm utopen om! Kingdom a Maur Wailen pa apm akipm pake. \v 21 Kipm melnum a nikgtepm ak wang ti pa, kipm pa wor pake, kipm utopen om! Kipm hi arpm ntie. Wa kipm melnum a hakg ak wang ti pa, kipm pa wor pake, kipm utopen om! Kipm hi utopen paitn. \v 22 Tu akal ntekgepm paitn pa, pa kipm irpm utopen tolti. Kipm melnum a tu arpm ekg paitnjepm, kwantepm, akepm nokg, wa ukwepm nang paitn, ekg nte, kipm pa melnum a katnun Warim Kpman a Melnum pa, kipm pa wor pake, ti kipm utopen om! \v 23 Kipm utopen ak wang pa, wa kipm tpra tpra utopen paitn tolti, ekg nte, kweiur kweiur wailet worwor pa Maur Wailen elntepm atn kai ha wor alkilen ai. Tu mamikgmamin manjan alntuen apm pike ntekg paitnel tu melnum ek wripm a Maur Wailen pa tolpa yat pake.” \p \v 24 “Pake rein, kipm melnum a arpm ntie ak wang ti kipm hi wa wi paitn. Ekg nte, kweiur kweiur worwor a kipm akal wi pa, apm kipm wi ase. \v 25 Wa rein kipm melnum a ark wor al nikgwor ak wang ti, pa kipm hi nikgtepm. Wa rein ekg kipm melnum a arpm utopen utop ak hino ak wang ti, pa kipm hi hakg rein paitn. \v 26 Rein kipm melnum a tu kat nang alkipmen pa, pa kipm hi wi paitn, ekg nte, tu yantin maminen wror wror alkipmen pa, apm pike kat nang a tu melnum ek wripm a akplain tolpa yat pake.” \s1 Kipm pa wakrongen tu wrongmnto alkipmen \p \v 27 Jisas kil wa la tolpa, “Pake kupm la nasi kipm melnum a atning yangkipm a kupm la pa, kipm al wakrongen tu wrongmnto alkipmen pa. Kipm al ntekg wor kai ekg tu a ipma paitn ekg kipm pa. \v 28 Kipm ropon Maur Wailen ekg kil ukwor aklin tu melnum a ropon Maur Wailen ekg kil ntekg paitn ekg kipm pa. Wa ropon Maur Wailen tolpa kil aklin tu melnum a arpm ekg paitnjepm pa yat. \v 29 Tol melnum ur ereitn kai tangkokg wompel pa, wa pleln tangkokg wompel pa ekg wa kil ereitn. Aki tol melnum ur nir hapm wakget a kitn nowe ekg kupuk pa, wa kitn wa nir hapm ur a kitn nowe ti wa ukwel, ampur wa lawen. \v 30 Tol mla ur ak ek la roponteitn ekg kitn ukwel kweiur kweiur pa, kitn ukwel tolti. Wa mla ur wi kweiur kweiur akitn ti ye kai pa, ampur wa kai ekg wa wi ye kul, yaper. \v 31 Kipm wakrongen akal tu mla ur aktepm tolhai pa, pa kipm ti akten tolpa hep. \v 32 Tol kipm wakrongen tu mla ur a wakrongentepm tolti pa, pa al Maur Wailen kporntepm yangkipm tolhai? Ti tu melnum a ntekg paitnpaitn pa apm wa wakrongen tu melnum a wakrongenten tolpa yat pake. \v 33 Wa tol kipm ntekg wor ekg mla ur a ntekg wor ekg kipm pa, pa al Maur Wailen kporntepm yangkipm tolhai? Ti tu a ntekg paitnpaitn pa, apm wa ak tolpa yat pake. \v 34 Wa tol kipm uk kweiur kweiur alkipmen pa kai mla ur akipm akwonalmpen tolpa hi wa tu akalmpentepm pa, pa al Maur Wailen kporntepm yangkipm tolhai? Ti tu melnum a ntekg paitnpaitn pa apm wa ak tolpa yat pake. Tu uk kloken mla ur a tu ari tolpa hi wa tu akalmpenten kiti kiti tolpake. \v 35 Pake kipm al wakrongen tu wrongmnto alkipm pa, wa ntekgen wor, wa ukwen kweiur kweiur pa tolti, ampur wa kipm kwe. Ekg hi wa kipm wi kweiur kweiur wailet worwor, wa kipm plan kipm alkipm tol kipm warim a Maur Wailen a atn hep hangken kweiur kweiur wrongwailet. Ekg nte, kil pa melnum a ukpma wor tu melnum a ake ukwel wor, wa tu a ntekg paitnpaitn. \v 36 Kipm rein tu wrongwailet tol Maur Wailen, Yan alkipmen, rein kipm wrongwailet pa.” \s1 Ampur ari klon melnum ur \p \v 37 Wa Jisas kil wa la tolpa, “Ampur kipm ari klon melnum ur, pa hi wa Maur Wailen kil ari klon kipm pa yat. Ampur eln wam itna melnum ur kil ntekg paitn pa, pa hi wa Maur Wailen wa eln wam itna kipm ti yat. Wa kipm pa kwan paitnpaitn a mla ur ekg hi wa Maur Wailen wa kwan paitnpaitn alkipmen ti yat. \v 38 Kipm uk pa, kipm wi. Hi wa kipm wi nmong wail, wutnampen klin notuln waiwai hmpei aken. Kipm alupm nmong tolhai ukwel pa, hi wa Maur Wailen akalmpentepm nmong tolpake.” \p \v 39 Wa Jisas kil wa la yangkipm kla ur tolpa, “Ntie melnum ikg paitnen ur plan ya melnum ikg paitnen ur pake? Pa ake ntie, tuwekg yaten ngko eln kinar yilkgim pa. \v 40 Melnum a wi arie pa ake atn hangken melnum alkil a rowel tukgunakg lngkep pa. Kil wi arie pa plaln pa, kil hi paln tukol melnum alkil a rowel tukgunakg lngkep pa. \p \v 41 Ntekg tolhai yatom kitn ari yipik waitketn a hel kai ikg a wasok aki wailen ur alkitnen pa, pake ake wa kitn ari yo wompel wail a hel kai ikg alkitnen ti? \v 42 Ntekg tolhai yatom kitn kai la nasi kil pa tolpa, 'Wailen, itn ekg kupm kipieitn yipik ur pa tukuleinjeitn ikg pa ri'. Pake ake kitn ari yo wompel wail a hel kai ikg alkitnen ti? Kitn melnum a akplainel plan ak num henen ti tolti. Kitn wi yo wompel wail a hel kai ikg alkitnen pa hep, yatom ikg akitn pa wor, ekg al kitn ak ari yipik a hel kai ikg a wailen alkitnen pa kipiel tukuleinjel.” \s1 Yo, a ek alkilen \p \v 43 Wa Jisas kil la tolpa, “Yo wor pa ake al ngko ek paitn pa, wa yo paitn pa ake al ngko ek wor pa. \v 44 Yo wrij wrij pa apm ari kai yo ek alkil a ngko pake. Mento ake al nel yo fik ek pa kai yo hngkem, aki nel hmpei wain ek wor pa kai hmpei weipmun pa. \v 45 Apm tolpake, melnum a kil alupm nikgwalpm arie worwor pa, ekla a kil pa paln kulhor kai wor. Wa melnum a kil alupm nikgwalpm arie paitn pa, ekla a kil pa paln kai paitn. Ekla ur a paln kai ek a melnum pa, pa apm plan tukol nikgwalpm alkilen pa apm tolpake.” \s1 Melnum wekg a ntekg wan \p \v 46 Jisas kil wa la tolpa, “Ntekg tolhai yatom, kipm kweopm tolpa, 'Wailen, Wailen', pake ake kipm ntekg komkiti kuina ur a kupm la nasepm pa? \v 47 Pa kupm plantepm, melnum a kul katnun kupm ti, yatom atning katnun komkiti yangkipm akupm pa, kil pa melnum tolhai. \v 48 Kil pa tol melnum a ntekg wan. Kil ak yilkgim pa watin, yatom uwen hong pa atn wrik weijet. Kop pa u nar ak nel wan pa, ari ake wa or, ekg nte, wan pa pike kil ntekg ariworwor. \v 49 Pake melnum a kil atning yangkipm akupm pa, ari ake wa kil katnun komkiti pa, kil pa tol melnum a ntekg wan, yatom ak yilkgim warkip, uwen hong prpar paitn. Kop u nar ak nel wan pa, apm or kai parpm ha paitn ase.” \c 7 \s1 Jisas ntekg numpet a melnum akwapel a melnum ur a almpwrong pa paln wor \p \v 1 Jisas la yangkipmek kweiur kweiur pa nasi tu wrong kinkpman pa plaln pa, kil kai Kaperneam. \v 2 Kai ha pa, melnum tukgunakgen ur a ikghlen tu melnum kmel wampomit (100) a almpwrong pa arpm, pake melnum akwapel ur alkil pa numpet paitn ha, yampingken ekg kil akal mo. Melnum pa, melnum tukgunakgen alkil pa wakrongentel paitn. \v 3 Kil atning a Jisas ak kwap atn Kaperneam ti, yatom kil kwa tu melnum wailen tiur a Juta pa, tu kai ropontel ekg kil kul kwan numpet a melnum akwapel alkilen. \v 4 Tu kai ekg Jisas pa, yatom la titnongket la tolpa, “Melnum pa melnum wor alpmenen, tolpa ti kitn kai iklinjel ekg ntekg melnum akwapel alkilen pa paln wor pen. \v 5 Ekg nte, kil ukpma wor men Juta ti, wa kil pike aklinjo ntekgto wan a men atning yangkipm a Maur Wailen atne pa.” \p \v 6 Jisas, kil wi wor, yatom kil wreitn ntien kai. Kil kai yampingken wan pa, ari melnum tukgunakgen pa kwa tu yiprokgen alkil pa kahor hen nasi Jisas pa la tolpa, “Wailen, kil ukweitn kwap wail, kil la tolpa kil ti ake melnum wor, ekg kitn kahor wan alkilen ti. \v 7 Kil akwonalmpen tolpa, kil ti ake melnum wor ekg kil hor arieitn. Ti kitn itn ti om, la ak ek ti tolti, ekg pa melnum akwapel alkilen pa paln wor. \v 8 Kil la tolpa, kil ti pa, wa horhanekg a tu melnum tiur a atn hep, pake kil ti pati, atn hep ikghlen tu melnum a almpwrong. Kil la melnum ur tolpa kil kai pa, kil kai, kil la melnum ur tolpa kil kul pa, kil kul, kil la melnum akwapel alkilen pa la tolpa, kil ntekg kweiur kweiur pa, kil ntekg.” \p \v 9 Jisas atning yangkipm a kil la pa, kil wreitn paitn. Kil pleln om la nasi tu wrong kinkpman wailet a katnuntel pa la tolpa, “Ake kupm atning ari melnum ur a kipm Israel pa ukpma titnongket tukol melnum tukgunakgen ripa.” \v 10 Yatom tu melnum a wet melnum tukgunakgen alntuen pa kwawen kul pa, nel wa kahor wan pa, yatom tu ari melnum akwapel a melnum tukgunakgen pa apm paln wor ase. \s1 Jisas ntekg warim kpman ur a mo haren pa wreitn \p \v 11 Atn waitketn pa, Jisas wa wreitn ha pa kai ha wail ur a tu namput la tolpa Nain, namponen tu disaipel alkilen pa, tu wrong kinkpman wailet pa tu wa ntiel kai. \v 12 Tu kai tolpa kaingkai, ngko yampingken yipmingki wanyun a ha wail Nain pa, tu ari melnum yipmri ur pa a tu kat ye hor. Melnum a mo pa pati, warim kpman wrij a kin karpikg yek ur. Wa tu wrong kinkpman wailet a ha pa ntiel ye melnum yipmri ripa hor. \v 13 Ak wang a Wailen kil ari kin karpikg yek pa tolpa, ipma akil pa ak reinjel paitn. Yatom kil la nasel la tolpa, “Ampur kitn yek hakg.” \v 14 Wa kil kai eln wam hel wrik a tu katel pa, wa tu a katel pa tu nel atn. Om Jisas la nasi melnum yipmri a ha wrik pa la tolpa, “Kmel warimpen, kupm la naseitn tolpa, kitn wreitn om!” \v 15 Melnum yipmri pa wreitn arpm, wa kil ekla, yatom Jisas la nasel la tolpa “Kitn kai ekg man alkitnen pa om”.\fig Jisas ntekg melnum warimpen a mo haren pa wa wreitn. (7.15)|src="GW-077.tif" size="span" ref="7.15" \fig* \v 16 Tu wrongwailet tu ari tolpa, tu wreitn kark paitn wrijen, wa tu kat nang a Maur Wailen. Tu la tolpa, “Melnum ek wripm wail a Wailen apm paln atn kuin a men tike. Maur Wailen apm nar ase, akal aklin mento wrong kinkpman alkilen.” \v 17 Yatom tu ye yangkipm a Jisas ntekg melnum yipmri pa wreitn pa ye kai nasi tu hor kai ha knokg a Jutia pa, wa ye kai ha knokg a ark yampingken Jutia pa yat. \s1 Jon, Melnum A Kaluk Tu, kil akwonalmpen wailet la tolpa Jisas pa Krais apm pake aki? \p \v 18 Tu disaipel a Jon pa, tu la kitintel kweiur kweiur a Jisas ntekg, yatom Jon kwe melnum wekg pa kulntel, \v 19 yatom kil kwawen la tolpa, “Kipmekg kai ropon Jisas pa ri, 'Kitn melnum pike Maur Wailen akal kwa nar ekg akal hi akarmpento apm pake, aki hi wa men arpm nungkwangen melnum ur manet e?” \v 20 Tuwekg kai paln ekg Jisas pa om, tuwekg la tolpa, “Jon, Melnum A Kaluk Tu pa, kwao kul ekg akal mentekg roponteitn la tolpa, 'Kitn melnum a pike Maur Wailen akal kwaweitn nar apm tike, aki hi wa men arpm nungkwangen melnum ur manet e?” \p \v 21 Ak wang pa Jisas ntekg tu melnum wailet a numpet aur aur, melnum wailet a maur paitn arpme, wa tu melnum wailet a ikg paitnen pa paln wor tolpa atn. \v 22 Yatom kil akalmpe yangkipm a melnum wekg pa la tolpa, “Wa kai la kiti Jon pa kweiur kweiur a kipmekg atning ari ti, la melnum a ikg paitnen ti paln ikg nungkwat ari kweiur kweiur, nepm paitnen pa wa tu ngkom wor, melnum a hi kark wi pa tu paln wor, nungkulkg parnpo pa tu atning kweiur kweiur, tu melnum a mo hut pa tu wa wreitn ark, wa yangkipm wor a Maur Wailen ti, piln ekg tu melnum a ark warkip\x - \xo 7.22 \xt Aisaia 35.5-6\x*. \v 23 Melnum ur a ake uk yirokg kupm ti pa, kil pa wor pake, kil utopen om!” \p \v 24 Melnum wekg a ye yangkipm a Jon pa kul pa, atning yangkipm a Jisas la plaln pa, om tuwekg wa kai, yatom Jisas kil la kiti Jon pa la nasi tu kinkpman wrongwailet pa la tolpa, “Pike Jon kil piln yangkipm atn wrik kalpmel ur pa, kipm pike kai akal ari kuina ur? Kipm kai akal ari mi a wripm almpe pake? \v 25 Kipm pike kai akal ari kuina ur? Melnum a nowe hapm worwor aki? Tu melnum a nowe hapm worwor tolpa pati, tu pa al kipm ari kai wan a tu melnum wail wail a ntie kweiur kweiur worwor ai. \v 26 Aki kipm kai akal ari kuina ur? Kipm kai akal ari melnum ek wripm a Maur Wailen? Ei aklahle, kupm la nasepm la tolpa, melnum ek wripm pa wa hangken melnum ek wripm wrongwailet ai. \v 27 Jon pa melnum a pike Maur Wailen la tolpa, 'Itning, kupm hi wa kwa melnum a ye yangkipm pa ye hep ekg kitn. Melnum pa kil hi wa hep numprampen ya ekg kitn.'\x - \xo 7.27 \xt Mal 3.1\x* \v 28 Kupm la nasepm la tolpa, kai kuin a tu melnum wrongwailet a pike man raku pa, ake melnum wailen ur hangken Jon pa. Pake melnum a wi nang wasok kai Kingdom a Maur Wailen pa, kil pa utopen om, pa kil wailen hangken Jon pake.” \p \v 29 Tu wrong kinkpman namponen tu melnum a wi takis marpm kai tu pa, nel atning yangkipm a Jisas la pa, yatom tu ari la tolpa, ya a Maur Wailen pa nipet wor pake. Tu melnum pa pati, tu pike wi wor yatom Jon kil kaluken. \v 30 Pake tu Parasi wa tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa, nel uk yirokg ya wor a Maur Wailen akten pa. Tu melnum pa pati, tu pike hret yatom ake pike Jon kaluken. \p \v 31 Yatom Jisas la nasen la tolpa, “Kupm akal la kipm melnum ak wang ti kipm melnum tolhai? \v 32 Kipm tol tu warim a nel ark ha kuin pa. Om kipm warim tiur pa la nasi tu warim tiur pa la tolpa, 'Men tplam wampeng ti, pake kipm ake wa plel plel, men ak ek namputen, pake kipm ake hakg rein.' \v 33 Apm wa tolpa yat pake, Jon, Melnum A Kaluk Tu pa, pike kul, kil uk wang Maur Wailen, ake kil al hu wain a ekpma tol a men ti pa, pake kipm lawel la tolpa maur paitn arpmel. \v 34 Warim Kpman a Melnum pa nar pa, kil al hu wain a ekpma pa, pake wa kipm wa la tolpa, 'Kipm ari melnum kil! Kil al hu a ekpma pa wailet, kil melnum yiprokgen ur a tu melnum a wi takis marpm kai mento ti, wa tu melnum paitn tiur ai.' \v 35 Kipm apm tolpake kipm nlokgen Jon, wa kipm nlokgen Warim Kpman a Melnum ti. Pake nikgwalpm arie worwor a Maur Wailen pa plan aklahle kai tu melnum a atning katnun pake.” \s1 Jisas nti Saimon, melnum Parasi pa arpm \p \v 36 Melnum Parasi ur pa, nang alkilen pa Saimon, kil kwe Jisas akal kai ntiel al ekpma, yatom Jisas kai wan a Parasi pa ntiel al ekpma pa arpm. \v 37 Kai ha pa, kin wrij ur a ntekg paitnpaitn pa arpm. Kil atning tolpa Jisas nti melnum Parasi pa al ekpma arpm wan alkilen pake. Yatom kil ye weij keimung korkokgen ariwor ur a hu wepmij wor arke pa ye kai kahor. \v 38 Yatom kil kul atn yampingken nepm kmpang nimlien a Jisas pa hakg, wa ikghakg pa ungkwan kul nar kaluk nepm kmpang nimlien a Jisas. Yatom kil kule ikghakg pa ak tukgunakg walkg alkilen pa, wa nakron nepm kmpang nimlien a Jisas pa. Plaln pa, kil alung hu wepmij wor pa ak kaluk nepm kmpang nimlien alkilen pa. \p \v 39 Melnum Parasi a wet kwewel kai al ekpma pa ari tolpa, kil la kai kil alkil pa la tolpa, “Tol melnum ti kil melnum ek wripm a Maur Wailen pa, tol kil ari kin a wamparpmel pa tolpa, kil tolhai, tol kil ari tolpa, kil kin a ntekg paitnpaitn apm pake.” \p \v 40 Ari Jisas kil ari nikgwalpm a Saimon pa ase, yatom kil la nasel la tolpa, “Saimon, kupm akal la naseitn yangkipm ur kil.” Ari wa Saimon ipma wrij la nasel la tolpa, “Wailen, wor pa, la nisopm om.” \v 41 Yatom Jisas la nasel yangkipm kla ur pa la tolpa, “Melnum wekg ur pike tuwekg wi kloken kai melnum ur. Ur wi marpm wail, tenari kmel wekg tuwek wampwam (500), wa ur wi marpm wasok, tenari wampomit (50)\f + \fr 7.41 \ft Marpm tenari a tu Juta pa, tu akal aken kwap ekg wi marpm tenari wrij pa, pa tu ak kwap tol wang wrij pa, pa tu wi tol tenari wrij.\f*. \v 42 Tuwekg piln pa kai plaln pa tuwekg arpm warkip, tuwekg ur ake ntie ekg akalmpe marpm ripa, yatom melnum a ukwen marpm pa reinjen, yatom la nasen la tolpa, “Alkil itn ai, ampur kipmekg akalmpe kloken pa!” Ti mla ur kai kuin a tuwekg pa utopen ukwel wor wailmanten pa?” \p \v 43 Ari wa Saimon akalmpe la tolpa, “Kupm akwonalmpen ari melnum a kil kwan kloken wail a kil wi pake.” Yatom Jisas la tolpa, “Akalmpe a kitn la pa nipet wor pake.” \p \v 44 Yatom kil pleln kai kin pa, wa la kai Saimon pa la tolpa, “Kitn ri kin ti. Kupm hor wan alkitnen ti, ake kitn ak hu ur klakopm nepm kmpang nimlien ti. Pake kin ti kil klakopm ak ikghakg ti, yatom wa kuleopm ak tukgunakg walkg alkilen ti. \v 45 Kupm hor wan alkitnen ti ake wa kitn ti ukopm wor nakrontopm, pake kin ti apm nakron nepm kmpang nimlien akupm ti tolpa arpm tike. \v 46 Ake kitn numprampen hu yuwa wor ekg alung ak nel tukgunakg akupm ti, pake kin ti alung hu wepmij wor a kil ti ak nel nepm kmpang nimlien akupm ti. \v 47 Tolpa ti kupm la naseitn la tolpa, kitn ari kin ti, nikgwalpm a kil pa ark ekg kupm ti wail, pa plan tolpa paitnpaitn wailet alkilen pa apm wet Maur Wailen kwan plaln ase. Mla ur a ake ntekg paitnpaitn wailet yatom Maur Wailen kil kwan pa, nikgwalpm a kil pa ake ark ekg kupm ti wail.” \v 48 Yatom Jisas la nasi kin pa tolpa, “Paitnpaitn akitn pa apm kupm kwan ase.” \v 49 Ari tu melnum tiur a ntiel al ekpma ark pa la kai tu alntu pa la tolpa, “Melnum tolhai ti, yatom kil ntie titnongket ekg ak kwan paitnpaitn ti?” \v 50 Pake Jisas la nasi kin pa la tolpa, “Kitn ukpma Maur Wailen, yatom kil rein aklinjeitn, ti kitn kai om, ampur kitn ipma kalkut.” \c 8 \s1 Tu kin tiur a nti Jisas atn \p \v 1 Wang aripm ur kai plaln pa, Jisas kil wreitn kai ha wailwail nti ha wasokwasok, piln yangkipm wor ekg Kingdom a Maur Wailen. Tu melnum yangkipm kuinen wampwam yikakwomwekg (12) alkilen pa ntiel atn, \v 2 wa namponen tu kin tiur a pike kil kwan maur paitn arpme pa wa tu tiur a numpet pa wa paln wor pa, tu pa wa ntiel yat. Nang atu pa, Maria a kai ha wail Maktala, a pike Jisas kwan maur paitn wampomit wampomwekg (7) tukuleinjel pa. \v 3 Joana, Susana wa tu kin wailet tiur ai. Joana pa kin a Kusa, melnum wailen ur a ikghlen wan a melnum tukgunakgen Herot. Tu kin pa tu uk kweiur kweiur alntuen ti kai ekg aklin Jisas namponen tu melnum akwapel alkilen pa tolpa atn pake. \s1 Yangkipm kla a halik wit ek \p \v 4 Tu wrong wailet paitn nel ha pa ha pa kul, yatom Jisas la yangkipm kla ur pa la tolpa, \v 5 “Melnum ur pa kil kai halik wit ek kai wring alkilen. Kil halik hor wring pa, yatom tiur pa ngko nar ha ya mlik pa, yatom tu rkgangki, om wel kul al.\fig Kmel a halik wit ek. (8.5)|alt="A man sowing seed" src="LB00094C.tif" size="col" ref="8.5" \fig* \v 6 Tiur pa ngko nar ha wrik weijet, yatom nip kaino, ari knokg ti tngklak kalnten yatom mo, ekg nte, ake knokg hapet hluluij wor. \v 7 Wit ek tiur pa ngko eln nar kai kuin a hmpei hiket pa, nip namponen tita, yatom hmpei hiket pa nip ak hparn. \v 8 Wa tiur pa ngko eln kinar kai wring wurknong knokg wor, yatom nip kaino ngko wailet ase.” Jisas la yangkipm kla pa kai plaln pa, kil wa la yikaktnen la tolpa, “Kipm melnum a nungkulkg itne pa, kipm itning om!” \s1 Jisas laron yangkipm ak yangkipm kla ak alkilel tolti \p \v 9 Tu disaipel a Jisas pa ropontel la tolpa, “Yiprokgen a yangkipm kla ti pa la tolhai?” \v 10 Jisas akalmpe la tolpa, “Kweiur kweiur wrongwailet a Kingdom a Maur Wailen pa pike atn hampen. Pake Maur Wailen kil plan kipm alkipm ti tolti ari pake. Pake tu wailet tiur ai pa kupm laron nasen ak yangkipm kla ti tolti, ekg al tu ikghle, pake ake ntie ekg al tu ari pa, wa al tu atning hute, pake ake ntie ekg al tu wi arie worwor.” \s1 Jisas laron yiprokgen a yangkipm kla a wit ek \p \v 11 Yatom Jisas laron yiprokgen a yangkipm kla a wit ek ti la nasen la tolpa, “Ti kipm itning, yiprokgen a yangkipm kla kil pati la tolpa: Wit ek pati, pa la yangkipm a Maur Wailen. \v 12 Wit ek a ngko nar ha ya mlik pa pati, pa la ekg tu a atning yangkipm wor a Maur Wailen, pake Maur Paitn Satan wi yangkipm pa tukuleinjen, ekg ake al tu ukpma Maur Wailen, ekg kil akwien ekg alkilen. \v 13 Wit ek a ngko nar ha knokg weijet pa ake kli ningnakg pa eln kinar knokg pa pati, pa la ekg tu melnum a atning a wi yangkipm a Maur Wailen pa utopen. Pake ake tu wi alupm worwor, tu ukpma atn waitketn tolti. Kweiur kweiur a ak rkolen ekg tu ngko pa, tu apm wa pleln wa kai yawrik. \v 14 Wit ek a ngko nar kai mi hiket wonen pati, pa la ekg tu melnum a atning yangkipm a Maur Wailen, atn tolpa kai waitketn, ari kalpm, marpm a kweiur kweiur worwor a ak utopen numpalk namponen kalkuten a atn knokg ti lok yipoen, yatom tu nip kaino harpongket paitn. \v 15 Wa wit ek a ngko nar ha wring wurknong knokg wor nip kaino ngko ek arke wor pati, pa la ekg tu melnum a nikgwalpm nipet wor a atning alupm yangkipm a Maur Wailen atn titnongket ngko wor ek arke.” \s1 Wakg a ak kuntuk mang ak naren \p \v 16 “Ake melnum ur akal nihil wakg pa, yatom ak kuntuk mang pa ak naren pa, aki eln ark kinar wrik hanekg ti. Kil nihil yatom eln ark kaino kwa, ekg ak helen tu melnum a kahor wan pa. \v 17 Kuina ur a ha hampen pa, hi wa ye kul kai ngko wurknong. Wa kuina ur a ak haur pa, hi wa paln wi ye kai ngko wurknong yat. \p \v 18 Kipm itning worwor yangkipm a kupm la pa. Ekg nte, melnum a kil ntie pa, apm Maur Wailen kil wa ukwel ur wa akntie. Wa melnum a kil ake ntie pa, kuina ur a kil akwonalmpen tolpa kil ntie pa, Maur Wailen kil apm kwan kai tukuleinjel.” \s1 Tu wasokwasok namponen man a Jisas \p \v 19 Man namponen tu wasokwasok a Jisas pa kul akal ariel, pake ake ntie ekg tu ariel, ekg nte, tu wrongwailet paitn. \v 20 Tolpa yatom melnum ur kahor nasi Jisas pa la tolpa, “Man nti tu wasokwasok alkitnen atn kahor hen ti akal arieitn.” \v 21 Ari Jisas akalmpe tu pa la tolpa, “Wor, pake tu wasokwasok a tu mantin alkupmen pa pati, tu a atning katnun yangkipm wor a Maur Wailen.” \s1 Jisas la wripm wail tork \p \v 22 Wang ur pa Jisas namponen tu disaipel alkilen pa nel wi nim hu hmeij pa yatom, Jisas la nasen la tolpa, “Pal mento kwat hor ti kai hu hmeij wompel ai.” Yatom tu nel kwat kai. \v 23 Tu kwat kai pa, Jisas pa apm hokg ase. Ari wripm wail pa eln ak klaijen hu pa eln kahor nim hu hmeij pa, yampingken ekg akal teipurnten ekg tu akal al hu mo.\fig Wripm wail hor ak wi nim hu hmeij pa. (8.23)|src="LB00213C.tif" size="span" ref="8.23" \fig* \v 24 Tu disaipel a Jisas pa kai ro ikgyokgel Jisas pa la tolpa, “Melnum Wailen, Melnum Wailen, mento ntekg ekg al kai paitn tike!” Yatom Jisas prpakg wreitn om kle wripm wail a hor pa, wa hu a tupor klaijen eln kahor nim hu hmeij pa, yatom pa kai plaln kalpm tolti, wa hu ti ternget hel om. \v 25 Yatom Jisas kil la nasi tu disaipel alkilen pa tolpa, “Kipm ti ukpma aki kalpm e?” Pake tu wreitn paitn wa kark, wa tu la nasi tita la tolpa, “Kil ti melnum a tolhai, yatom kil wa la wripm wail a hu a tupor ti wa kai plaln ti!” \s1 Jisas ntekg melnum ur a maur paitn arpme pa paln wor \p \v 26 Tu arpm nim hu hmeij pa kwat hor pa kul ha knokg a Kerasa, wa nuhurn ha knokg Kalili pa ark kai wompel ai. \v 27 Jisas nuhurn ha nim hu hmeij pa nar, ari melnum ur a maur paitn arpme pa wa ariel. Wang watin kil atn num halk tolti, ake kil arpm knokgel kai ha pa, kil arpm hor yilkgim a tu uwe ekg uwen melnum arpme ti tolti. Melnum pa kil pa apm arpm kaingkai pake. \v 28 Kil ari Jisas pa, kil wlakil hakg wail paitn ngko ha nepm kmpang nimlien a kil ti wa la nasel la tolpa, “Jisas, kitn Warim Kpman a Maur Wailen a atn hep hangken kweiur kweiur wrongwailet! Kitn akal ntekg kuina ur ekg kupm ti? Ampur kitn ntekg paitn ekg kupm ti.” \v 29 Kil la tolpa, ekg nte, wet Jisas la nasel hep ase la tolpa kil hor kai tukuleinjel. Aklei wang maur paitn pa ntekgel hmithmit, yatom tu arpmentel aklei wang, yatom tu kuten nepm wampel ak hmpei titnongket, pake maur paitn kungku hmpei pa nungkwat tukuleinjel, wa lok melnum a hmithmit pa ye kai tukulein wrik a tu melnum arpme pa. \p \v 30 Jisas ropontel la tolpa, “Nang a kitn ti mla?” Kil akalmpe la tolpa, “Nang a kupm pa Wrongwailet.” Yiprokgen a kil la tolpa pati maur paitn wailet pa arpmel arpm pa. \v 31 Tu maur paitn pa wlakil la kai Jisas pa la tolpa, “Ampur kwanto eln kinar ha paitn pa.” \p \v 32 Mnto wailet pa nel nihir al tol atn kaino krongkwang pa. Yatom tu maur paitn pa la nasi Jisas pa la tolpa, “La men ti kai kahor tu mnto pa om!” Yatom Jisas la tu maur paitn pa kai kahor tu mnto ripa. \v 33 Tu maur paitn kark ha kahor melnum ti hor kai eln kahor mnto. Tu mnto pa nel kark urur ha kaino krongkwang ti kul nar ngko plalnten eln kinar hu hmeij ai, al hu om mo plaln. \p \v 34 Tu melnum a ikghlen mnto pa ari tolpa, yatom tu kark aktutu ye yangkipm pa kai nasi tu melnum kai ha wail ai, wa ha wasokwasok a ark yampingken pa. \v 35 Tu wrong kinkpman pa nel kai ari kweiur kweiur a wet paln pa. Pa tu ari melnum a wet maur paitn kark tukuleinjel pa arpm kai nepm kmpang nimlien a Jisas pa, nowe hapm pa arpm. Kil apm paln wor wonrekele ase, yatom tu kark. \v 36 Tu melnum tiur a wet atn ari pa tu wa la kiti nasi tu tiur a kul pa, la tolpa maur paitn pa wet wreitn hor kai tukulein melnum pa tolhai. \v 37 Yatom tu wrong kinkpman a ha knokg a Kerasa pa ari tolpa, tu kark, yatom tu kwan Jisas pa, la tolpa “Kitn pa pleln kai om.” Yatom Jisas wa tpra eln kahor nim hu hmeij ekg kil akal wa kai om. \v 38 Ari melnum a wet Jisas kwan maur paitn tukuleinjel pa ropon Jisas pa la tolpa, “Kupm akal ntieitn kai aki?” Ari Jisas akratoel la tolpa, \v 39 “Kitn kai ha pa om ekg la nasi tu kweiur kweiur a Maur Wailen ntekg ekg kitn pa.” Melnum pa atning tolpa, kil kai la nasi tu wrong kinkpman a ark ha pa la kiti kuina ur a wet Jisas ntekg kai kil pa. \s1 Jisas ntekg warim kin ur a mo pa wa wreitn, wa kin ur a numpet pa paln wor \p \v 40 Tu wrong kinkpman kai hu hmeij wompel pa ark nungkwangen Jisas pa ark. Yatom Jisas wa kul paln, om tu utopen paitn ekg kil kulnten ase. \v 41 Melnum ur a atn tukgunakgen ekg ikghlen wan a atning yangkipm a Maur Wailen atne pa, nang akil pa Jairus. Kil kul ngko ha yampingken nepm kmpang nimlien a Jisas ti, wa ropontel la tolpa tuwekg ekg kai wan akil. \v 42 Ekg nte, warim kin tangkij wrij hute alkilen pa apm ikgkiti nikgwalpm tike. \p Jisas ngkom kai pa tu wrong wailet paitn pa ha pa ha pa kul kai ntiel ak num alm tita ngkom ntiel tolpa kai. \v 43 Kin ur a num walmpopm ngko wring wampwam yikakwomwekg (12) pa nti tu pa kai yat. \f + \fr 8.43 \ft Tu melnum arie tiur akwonalmpen la tolpa, yangkipm wompel ur ha kirng ripa yat. Yangkipm wompel pa la tolpa: “Kil piln marpm alkil ti kai plaln akal tu melnum a ntekg hi numpet pa ntekg numpet a kil pa paln wor.”\f* Ari ake wa melnum ur ntie ekg aklinjel, ekg akal kil paln wor. \v 44 Kil ro wrong kuin ti ha yirokg pa kai kaino eln wam hel hapm a Jisas pa, yatom num walmpopm a kil a ngko pa kai plaln. \v 45 Yatom Jisas ropon tu pa la tolpa, “Mla ur wet eln wam helopm pa?” Ari tu wrong kinkpman pa la tolpa, “Ake tu mla ur eln wam heleitn. Yatom Pita la tolpa, “Wailen, ake kitn ari tu wrong kinkpman pa ak talpul tita ak num ak neleitn ti.” \v 46 Pake Jisas pa la tolpa, “Melnum ur wet eln wam helopm pa. Ti kupm atningke tolpa titnongket akupm wet aklin melnum pa ase.” \v 47 Kin pa apm ari tolpa tu apm ariel ase, yatom kil kwarkwar tolti kai kaino atn ikgek a Jisas pa, om kil kpor klko leinjel. Kai ikg a tu wrongwailet pa kil la yiprokgen a kil eln wam hel Jisas pa, wa numpet a kil pa paln wor ak wang ketn ripa. \v 48 Jisas la nasel la tolpa, “Yek alkupm, kitn ukpma kupm ti yatom kitn paln wor pake. Kitn kai om! Ampur kitn ipma kalkut.” \p \v 49 Jisas la tolpa atn, ari melnum ur hakai wan a Jairus ye yangkipm pa kul la nasi yan a warim pa la tolpa, “Kai lok Melnum Wailen pa kil irpm pa om! Warim kin a kitn pa apm mo ase.” \v 50 Pake Jisas atning pa yatom kil la kai Jairus, “Ampur kitn ipma kalkut, ukpma tolti, kil pa pal paln wor pa.” \v 51 Kil kai paln wan pa, kil lok tu wrongwailet pa atn hen pa, kil la nasi Pita, Jems, Jon namponen manjan a warim kin ripa tolti hute ntiel kahor. \v 52 Tu wrong a ark kahor wan pa hakg la ekg warim kin pa ark. Jisas kil la tolpa, “Ampur kipm hakg! Warim ti ake mo, plpa kil hokga pa.” \v 53 Tu atning tolpa, tu wa nel akhinowel Jisas pa, ekg nte, warim pa apm wet mo ase. \v 54 Pake Jisas kai nampil wam a warim kin ti kwewel, “Warim kin, kitn wreitn om!” \v 55 Yatom maur wor alkilen pa wa kulhor yipmri alkil ti tolti, kil wreitn ak wang ketn ripa. Yatom Jisas la nasen la tolpa kor ekpma ur ai ye kul ukwel il om. \v 56 Tu manjan alkilen pa wreitn paitn, pake Jisas la nasen la tolpa, “Ampur kipmekg la nasi tu tiur ekg kweiur kweiur a wet paln ti.” \c 9 \s1 Jisas kwa tu melnum yangkipm kuinen alkilen ekg kai akwap \p \v 1 Jisas kwe tu melnum yangkipm kuinen wampwam yikakwomwekg (12) alkilen pa nel kul atn wrij, yatom kil ukwen titnongket ekg tu ntie ekg kwan maur paitn a ntekg hi numpet a tu melnum pa paln wor. \v 2 Yatom kil kwawen akal tu kai piln yangkipm nasi tu ekg yangkipm wor a la Kingdom a Maur Wailen, wa ntekg numpet a tu melnum a wi numpet pa paln wor. \v 3 Kil la nasen la tolpa, “Ampur kipm ye tuk a ak atnen pa, a hapm kok, marpm, ekpma. Wa hapm a kipm nowe pa yat, kipm nowe a arpm num ti hute. Kipm wampwampwrij tolti. \v 4 Tu wi wor ekg wan ur akal kipm arke pa, kipm kai yatom irk wrij. Wang ur a kipm akal kai ha ur pa, kipm wreitn hi pa om kai. \v 5 Tol tu melnum a ha ur ake wi wor ekg kipm pa, pa kipm kwalkwin nepm hngrapm eln hi pa ekg al tu ari. Pa tol yangkipm ur a ak la nasen la tolpa, pa tu ntekg paitn.” \v 6 Tu melnum yangkipm kuinen wampwam yikakwomwekg (12) a Jisas pa tu atning yangkipm a kil la nasen karkurnten plaln pa, tu wreitn nuhurn ha pa kai ha wrongwailet pa, piln yangkipm wor a Maur Wailen pa, wa ak kwan numpet a tu pa paln wor. \s1 Herot pa akwonalmpen wailet la tolpa Jisas pa kil melnum tolhai \p \v 7 Herot, melnum tukgunakgen a ikghlen ha knokg Kalili, kil atning kweiur kweiur wailet a Jisas akwap tolpa, yatom kil akwonalmpen wailet hmit arpm tolti. Ekg nte, tu melnum tiur pa la tolpa, Jon a pike kaluk tu, kil a pike mo, apm wa wreitn arpm akwap apm pake. \v 8 Wa tu tiur pa la tolpa, pa kalpm, pa Ilaija pike nar. Wa tu tiur pa la tolpa, plpa melnum ek wripm manet ur a pike mo ak ai pen, ti wa wreitn ha kirkhap pa no. \v 9 Yatom Herot pa la tolpa, “Jon apm pike kupm kwat krongkel mo ase, pake wa mla ur wa arpm ai pen, om kupm atning a kil ntekg kweiur kweiur riai?” Herot kil kor ya ekg akal ari Jisas. \s1 Jisas uk ekpma tu kmel kmel wampomit (5,000) \p \v 10 Tu melnum yangkipm kuinen a Jisas pa wa kul la nasel kwap wrongwailet a tu kai ak pa. Yatom Jisas wa wiyen ha pa apm wa nel kai wrik ur a ha yampingken ha ur a kwe la tolpa Petsaita pa, tukulein tu pa akal tu kai ark ak tu alntu tolti. \v 11 Pake tu wrong kinkpman wailet pa atning tolpa nel kai wa katnunten om kil wa ukwen wor tolti wa kil wa la nasen yangkipm wor a la kiti Kingdom a Maur Wailen. Wa tu tiur a numpet pa kil ntekg numpet a tu pa paln wor. \v 12 Yampingken ekg al takgni pa kinar tmpal ekg al ham pake, tu melnum yangkipm kuinen a Jisas pa kai la nasel la tolpa, “Kwa tu ti kai om, ekg tu kai ha ai pen, wa kai hor plpa, ekg al tu kor ekpma pa ekg al hokg atn!” Ekg nte, ti wrik kalpm. \v 13 Ari Jisas wa la nasen la tolpa, “Kipm alkipm ti kor ekpma ur ekg tu il!” Tu melnum yangkipm kuinen akil pa akalmpe tolpa, “Men ti ye nak tngklak wampomit a yul wekg tolti. Ti kitn la tolpa akal men kai armpen ekpma ur ai ekg tu wrongwailet pake?” \v 14 Tu kmel pa wailet paitn ai (5,000). \p Ari Jisas la kai tu disaipel alkilen pa la tolpa, “Ro tu melnum pa irk kmel wekg tuwek wampwam (50), kmel wekg tuwek wampwam (50)!” \v 15 Tu disaipel alkilen ntekg tukol a Jisas la pa, yatom la nasen la tolpa tu irk knokg. \v 16 Tu ark pa, om Jisas wi nak tngklak wampomit pa a yul wekg pa, ikg kaino ktnong, ukwor Maur Wailen pa plaln, yatom kil kpor uk tu disaipel alkilen pa, ekg tu nampreng uk tu wrong kinkpman pa. \v 17 Tu al al, al hipen, om ekpma hmpu hmpu pa ha, om tu wi ye kul alupm hrkwa wail wail wampwam yikakwomwekg (12) pa nowli elntarpm.\fig Jisas uk ekpma tu wrong kinkpman. (9.17)|src="GW-083.tif" size="span" ref="9.17" \fig* \s1 Pita laron Jisas pa, lak kil melnum a Maur Wailen akrkahan yatom kil nar \p \v 18 Wang wrij ur pa Jisas alkil wrij kai ropon Maur Wailen, yatom tu disaipel alkilen pa wa kai katnuntel. Yatom Jisas roponten la tolpa, “Kipm atning tu wrong kinkpman riai tu kor la tolpa kupm ti kupm mla?” \v 19 Tu akalmpe la tolpa, “Tu tiur pa la kiti tolpa kitn Jon, Melnum a pike Kaluk Tu. Wa tiur pa la tolpa kitn Ilaija, wa tu tiur pa la tolpa kitn melnum ek wripm ur a pike mo hep ak ai, om kitn wa wreitn.” \v 20 Wa kil roponten la tolpa, “Ti kipm ti? Kipm akwonalmpen tolpa kupm ti pa mla?” Ari Pita, kil akalmpentel la tolpa, “Kitn melnum a Maur Wailen akrkahanteitn ekg akarmpen men wrong kinkpman.” \s1 Jisas kil la kiti kil hi wa arki kalkut om kil hi wa mo \p \v 21 Yatom Jisas la nasen titnongket la tolpa ampur tu laron kil ti nasi tu mla ur pa. \v 22 Yatom kil wa la tolpa, Warim Kpman a Melnum hi wa arki kalkuten wailet, kil hi wa tol melnum wailen wailen wa tu melnum ipma krakgen a Maur Wailen a atn hep, wa tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen, hi wa tu kwantel. Kil hi wa tu almpel mo uwen, ak wang wraur pa kil wa wreitn. \s1 Arki yo kwatingki, yatom katnun Jisas \p \v 23 Yatom Jisas la kai tu wrongwailet pa la tolpa, “Tol mla ur akal kul katnun kupm ti pa, pa ampur kil akwonalmpen kil alkil pa, kil arki yo kwatingki alkilen pa aklei wang, yatom kul kutnuntopm. \v 24 Tol mla ur a ake uk num alkilen pa ekg ak ak kwap akupm ti pa, pa kil hi wa kai paitn. Wa mla ur a nuhurn numpwam alkilen pa ekg ak ak kwap akupm ti pa, pa kil hi wa arpm wor aklei wang. \v 25 Tol melnum ur wi kweiur kweiur wailet a knokg ti, yatom ntekg kil melnum ti kai paitn pa, al kweiur kweiur pa aklinjel tolhai? \v 26 Tol melnum ur kil numpaitn ekg laron kil alkil tolpa, kil ukpma kupm ti, a yangkipm a kupm piln pa, pa Warim Kpman a Melnum hi wa kil numpaitn ekg laron nang a melnum ripa, ak wang a kil nar namponen titnongket klalen alkilen, a titnongket klalen a Yan namponen titnongket klalen a tu maur akwapel wri wor alntuwekgen. \v 27 Kupm la nasepm aklahle, kipm tiur a ark ti, kipm hi ake mo. Kipm hi wa ari Kingdom a Maur Wailen pa, plaln pa, kipm hi mo.” \s1 Ikgek a Jisas pa paln manet \p \v 28 Jisas laron yangkipm pa kai plaln pa, kil wa arpm ha, wang wampomit wampomwraur pa kai plaln pa, kil wi Pita, Jon a Jems, tunten kaino ropon Maur Wailen kaino wrik nimlien ur. \v 29 Kil ropon Maur Wailen pa arpm pa, ikgek akil pa paln manet, a hapm akil ti pa tungkoren pupu muinmainet tolti. \v 30 Ari melnum wekg pa paln tolti ntiel ekla, melnum wekg pa Moses ekg Ilaija. \v 31 Tuwekg paln namponen klalen a Maur Wailen om nti Jisas pa ekla yangkipm ekg kweiur kweiur a hi wa paln ekg Jisas pa, komkiti nikgwalpm yiprokgen a Maur Wailen yipon pa tolpa hi wa kil mo kai Jerusalem pa. \v 32 Pita nti tuwekg pa ten hokga. Ari tunten wa prpakg ikg kaino ari Jisas pa paln klalen paitn ai. Tunten ikg kaino ari melnum wekg ur nti Jisas pa atn. \v 33 Melnum wekg pa yampingken ekg akal kai om, Pita ropon Jisas pa la tolpa, “Melnum a Uk Arie, tolpa ti wa mento irk ti om, mento arpm ari apm wor ase. Tolpa ti mento lil walopm wraur, ur ekg kitn, ur ekg Moses, wa ur ekg Ilaija.” Pita pa ake akwonalmpen ekla kuina ur a kil la pa, kil la tolti. \p \v 34 Pita la yangkipmek pa atn, ari weipmunu pa elngkul nar ak narenten. Pita, Jon a Jems pa ten kark ekg weipmunu pa elngkul nar ak narenten. \v 35 Ek ur klo la ha weipmunu wonen pa kulhor la tolpa, “Kil Warim yek alkupmen a pike kupm akrkahan, ti kipm itning yangkipmek a kil la pa om!” \v 36 Ekla pa kai plaln pa, tunten ari Jisas kil alkil wrij hute tolti atn. Tunten ek mit tolti ake la nasi tu tiur ai ekg kweiur kweiur a wet palnten pa, ten elntmpei ark. \s1 Jisas kwan maur paitn tukulein warim kpman ur \p \v 37 Ak kang ripa Jisas namponen tunten melnum yangkipm kuinen alkilen pa nel wa hakaino wrik nimlien pa nar, ari tu wrongwailet paitn ai nel ark. \v 38 Melnum ur pa ari Jisas hakaino krongkwang pa nar, yatom kil kwewel yikaktnen kai kuin a tu wrongwailet a ark pa la tolpa, “Melnum a Uk Arie, kitn kul ri warim kpman alkupmen ti! Kupm warim kpman wrij hnangket apm tike. \v 39 Maur paitn kahor arpm warim kpman akupm ti, yatom ntekg kil wlakil tilntul, hlal nepm wam, hpopm werk wli ekel. Maur paitn pa ake kai tukuleinjel ak wang ur, aklei wang apm ukwel wleket tolpa atn pake. \v 40 Kupm ropon tu disaipel alkitnen pa akal kwan maur paitn pa, ari tu ake ntie.” \p \v 41 Ari Jisas klewen la tolpa, “Ntekg tolhai yatom kipm ake ukpma Maur Wailen, wa kipm kinkpman a ak wang ti, kipm melnum a ntekg paitnpaitn! Kupm arpm ntiepm arpm wang watinet paitn ai. Kupm num lpmahakopm paitn ekg kipm pake! Yatom kil la kai melnum pa la tolpa, 'Ye warim kpman ti no!'” \v 42 Warim kpman pa kaino ekg Jisas pa, ari maur paitn pa halik krangkel elngkai knokg pa kwarkwar hlal nepm wam pa ha. Pa Jisas kle kwan maur paitn pa tukuleinjel, kil paln wor yatom kil la nasi yan alkil pa la tolpa, “Kul wiyel ye kai om!” \v 43 Tu wrong kinkpman pa wreitn paitn ekg tu ari titnongket wail a Maur Wailen. \s1 Jisas wa la nti ur la tolpa, kil hi wa mo \p Tu wrong kinkpman pa wreitn paitn ekg kweiur kweiur a kil ntekg pa atn tolti, kil la nasi tu disaipel alkilen pa la tolpa, \v 44 “Ampur kipm wonhmiten yangkipm a kupm la nasepm kil. Warim Kpman a Melnum pa hi tu uk kai wam a tu melnum a atn knokg ti.” \v 45 Pake ake tu disaipel pa ari yangkipm a kil la ripa pa kil la tolhai. Yangkipm yiprokgen pa ha hampen, ekg ake tu ari, tolpa yatom tu wa kark ekg al mla ur ropontel ekla ripa. \s1 Mla ur al atn hep? \p \v 46 Tu disaipel a Jisas pa alilhakel tita ekg mla ur akal atn hep ekg tu pa. \v 47 Ari Jisas arien kahor nikgwalpm wonen a tu pa ari tu akwonalmpen tolpa, yatom kil wi warim ur pa ye kul atn \v 48 om ak la tolpa, “Mla ur a ukpma kupm ti yatom kil wi wor aklin warim ur tol kil pa, pa wa kil wi wor ekg kupm ti yat, wa melnum a wi wor ekg kupm ti pa, pa apm wa kil wi wor ekg melnum a kwaopm nar ti. Ekg nte, melnum ur kai kuin a kipm ti horhanekg ekg mla ur pa, kil pa atn hep pake.” \s1 Mla ur a ake paitn ekg kipm pa, pa tu melnum alkipmen \p \v 49 Jon wa kat ek pa la tolpa, “Wailen, men ari melnum manet ur kwan maur paitn ak nang a kitn, yatom men nasel la tolpa kil elnten, ekg nte, kil melnum a ake nti mento ti.” \v 50 Ari Jisas akalmpe tolpa, “Ampur wa kipm lokel, ekg nte, mla ur a ake ntekgepm paitn pa, pa tu melnum alkipmen.” \ms1 Jisas nti tu disaipel akal kai Jerusalem \mr (9.51-19.27) \s1 Tu ha Samaria ake wi wor ekg Jisas pa akal kahor ha a tu pa, kalpm \p \v 51 Wang yampingken ekg al Maur Wailen wi Jisas ye kaino ktnong, ti nikgwalpm alkilen pa ark wrij ekg kil akal kai Jerusalem pake. \v 52 Kil kwa tu ekg ye yangkipm pa hep kai ha ur a ark ha knokg Samaria, akal tu numprampen kweiur kweiur tukol wan ha pa ekg kil hi wa kai. \v 53 Pake tu melnum a ha ripa ake wi wor ekg Jisas pa, ekg nte, kil pa akal wa kai Jerusalem. \v 54 Jems ekg Jon, disaipel wekg a Jisas, ari pa, yatom tuwekg la tolpa, “Wailen, kitn wi wor ekg men la wakg hakaino ktnong ai nar ekg lap ha ripa?” \v 55 Ari Jisas pleln om klewen, plaln pa, \v 56 kil wa wiyen om ten kai ha manet ur ai. \s1 Tu melnum la akal kai katnun Jisas \p \v 57 Tu hor ya pa kai pa melnum wrij ur pa la nasi Jisas pa la tolpa, “Kitn akal hi wa kai hor ha ha pa, kupm hi katnunteitn tolpa atn pake.” \v 58 Ari Jisas wa akalmpentel la tolpa, “Kitn akal ntiopm pa, kitn ikwonilmpen worwor pen, yatom kitn ntiopm om! Ekg nte, tu nmpa mingken ti pa knokg teng a tu hokge pa atn. Wa tu wel ti pa tingkil alntu a hokg itne pa atn. Warim Kpman a Melnum ti pa wrik kalpmen a hokgawe.” \v 59 Wa melnum ur pa Jisas la nasel la tolpa, “Kul kutnuntopm!” Ari melnum pa la tolpa, “Wailen, htni ekg kupm kai ekg yan alkupmen ti pen, kupm uwentel plaln pa, kupm wa kul ul.” \v 60 Ari Jisas akalmpentel la tolpa, “Eln tu melnum a mo pa tu alntu uwen tita om! Kitn ti pa kai laron nasi tu ekg yangkipm wor a Kingdom a Maur Wailen.” \p \v 61 Wa melnum ur pa la tolpa, “Wailen, kupm akal katnunteitn, pake htni waitketn ekg kupm kai ukwor tu alkupmen kil pen.” \v 62 Ari Jisas la nasel la tolpa, “Melnum a kil ak tuk ekg u wi pa, ake al wa kil ikg pleln, al kwap a kil ak pa kai paitn. Melnum a tolpa pa kil ake ntie ekg ak kwap a Kingdom a Maur Wailen pa.” \c 10 \s1 Jisas kwa melnum kmel wraur tuwek wampwam yikakwomwekg (72) kai akwap alkilen \p \v 1 Jisas akrkahan tu melnum kmel wraur tuwek wampwam yikakwomwekg (72) pa, yatom kwawen wekg wekg kai hor ha wail wail a ha wasok wasok ekg akal kil hi wa kai pa. \f + \ft 10.1 Tu melnum arie tiur pa, tu la tolpa tu melnum a Jisas kwa pa tolpa kmel wraur tuwek wampwam yikakwomwekg (72), wa tiur pa la tolpa kmel wraur tuwek wampwam (70) \f* \v 2 Kil la nasen la tolpa, “Kweiur kweiur wailet apm tukgun kakir atn pake, pake melnum a kitin ti yek aripm ur tolti. Tolpa ti kipm ropon melnum yan a wring pa, ekg akal kil kwa melnum akwapel wailet kai kitin kweiur kweiur alkilen pa! \p \v 3 Kipm kai om! Kil kupm kwaepm tol sipsip kai kuin a tu nmpa mingken. \v 4 Ampur kipm ye hapm kok, marpm a nepm palk alkipmen pa. Ampur kipm kai om ekla atn ya pa, yaper, kalpm, kipm hor yawel itn tolti. \v 5 Kipm akal kai kahor wan ha a tu tiur pa, hep pa kipm yangkipmen tolpa, 'Ukwepm wor! Kipm irpm namponen ipma mehen wor.' \v 6 Tu wi wor pa, pa Maur Wailen kil ukwen wor. Lak kalpm pa, pa Maur Wailen ake ukwen wor, ukwor kipm tike. \v 7 Kipm irk wan wrij ur tolti a tu wi wor akal kipm arke pa. Ampur kipm kai wan ur wan ur tuko. Kipm irk pa irk om ekg kipm il hu ekpma a tu ukwepm pa. Al tu ikghlentepm ariworwor ekg kwap a kipm ak pake. \p \v 8 Kipm kai ha wail ur pa, tu wiepm ukwepm wor numprampentepm ekpma pa, kipm wi il tolti. \v 9 Wa kipm kwan numpet a tu melnum numpet a ha wail ripa, wa laron nasen tolpa, 'Kingdom a Maur Wailen pa apm nar yampingken tike.' \v 10 Pake kipm kai kahor ha wail ur pa, ari tu ake wi wor ekg kipm pa, pa kipm itn hor ya atn ha wail pa la nasen la tolpa, \v 11 'Nepm hngrapm a kipm wet krponte nepm a men ti pa, apm men wa kule elntha ekg ak plantepm tolpa kipm ntekg paitn. Pake kipm wonirpme riworwor yangkipm kil: Kingdom a Maur Wailen apm nar yampingken tike.' \v 12 Kupm la nasepm tolpa hi wa ak wang wail a Maur Wailen ntekg yangkipm namponen kipm wrong kinkpman pa, kalkut a hi wa paln atn ha wail pa, hi wa hangken a ha wail Sotom pa.” \s1 Jisas rein ha a tu ake ukpma \p \v 13 “Rein kipm a ha wail Korasin a kipm a ha wail Petsaita, kipm hi wa wi paitn! Kupm akwap plan titnongket a Maur Wailen kai kipm ti, ari ake wa kipm rein. Tol pike akwap tolpa kai ha wail Tair a Saiton pa, tu tol pike nowe hapm paitn om nar yipan hakg rein paitnpaitn a tu ntekg pa ase. \v 14 Hi wa ak wang wail a Maur Wailen ntekg yangkipm pa, kalkut a hi wa paln ekg kipm pa, hi wa hangken a ha wail Tair a Saiton pa. \v 15 Wa kipm Kaperneam ti. Kipm akal kat nang akipm alkipm ti kaino kwa aki? Kipm hi wa tu pilntepm eln kinar ha paitn tolti. \p \v 16 Jisas la karkurnten tolpa plaln pa, kil la nasi tu disaipel alkilen pa la tolpa, 'Mla ur atning yangkipm akipm pa, pa kil atning yangkipm akupm ti yat. Wa mla ur talpuln yangkipm akipm pa, apm wa talpuln yangkipm akupm ti yat tike. Wa mla ur a talpuln yangkipm akupm ti pa, apm wa talpuln yangkipm a Yan a pike kwaopm nar knokg ti.'” \s1 Tu disaipel a Jisas pa wa kul \p \v 17 Tu disaipel kmel wraur tuwek wampwam yikakwomwekg (72) a pike Jisas kwawen pa tu wa nel kul namponen utopen wailmanten. Tu la tolpa, “Wailen, tu maur paitn yat pa atning katnun ek a men kwanten ak nang akitn.” \v 18 Ari Jisas akalmpe la tolpa, “Aklahle, tolpa yatom kupm ari Maur Paitn Satan pa ngko hakaino ktnong ai nar yat tukol mlmal a plaij pa. \v 19 Kipm itning, kupm pike ukwepm titnongket, ti ake kwei ur ntekgepm paitn, ti kipm atn rkgangki ul a krko, wa kipm hangken titnongket a wrongmnto alkipmen. \v 20 Pake ampur kipm utopen la tolpa tu maur paitn pa atning katnun ek akipm pa. Kipm pa utopen ekg nang alkipmen pa apm ro hel kai wurkapm a Maur Wailen ase.” \s1 Jisas utopen kat nang a Maur Wailen \p \v 21 Ak wang ketn pa Maur Wor pa akwap titnongket kahor ipma a Jisas pa, yatom kil la tolpa, “Yan, kitn Wailen a ktnong a knokg. Kupm ukweitn wor kat nang akitn, ekg nte, kitn plan kweiur kweiur ripa ekg tu melnum ti a arpm hmit tol warim pa, wa kitn lam ekg tu melnum arie wailwail a nikgwalpm watin pa. Pa kitn ak katnun nikgwalpm wakrongen a arie worwor alkitnen Yan pake.” \v 22 Jisas kat nang a Yan akil pa tolpa plaln pa, wa kil wa pleln la nasi tu a ark pa la tolpa, “Kweiur kweiur wrongwailet ti pa Yan akupm ti ukopm plaln. Ake mla ur ari worwor Warim Kpman pa tolpa kil pa mla, Yan akupm tolti pa kil ari pake. Wa ake mla ur wa ari Yan pa yat, kupm alkupm ti hute namponen tu a kupm wakrongen ekg plan Yan pa, tu pa hute ari pake.” \p \v 23 Ak wang a Jisas namponen tu disaipel alkilen pa ark ak tu alntu pa, kil la nasen la tolpa, “Kipm ti pa wor ase, kipm utopen om, ekg kipm ari kweiur kweiur a kipm ari ti. \v 24 Kupm la nasepm tolpa tu melnum ek wripm a Maur Wailen namponen tu melnum tukgunakgen pa pike ntekg akal tu ari kweiur kweiur pake, ake pike tu ari. Tu akal atning, ari ake pike tu atning.” \s1 Yangkipm kla a la melnum wor a Samaria \p \v 25 Ak wang wrij ur pa melnum ur a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa wreitn kaino akal alm ipmael Jisas pa la tolpa, “Wailen, akal kupm ntekg tolhai ekg kupm hi wa arpm wor aklei wang kai ha wor?” \v 26 Jisas akalmpentel la tolpa, “Ti wurkapm a Maur Wailen a kitn klein pa, pa la tolhai, pa kitn klein tolhai?” \v 27 Melnum pa akalmpe kai Jisas pa la tolpa, “Kitn akal wakrongen Wailen, Maur Wailen alkitnen pa, atn hep pake. Kitn akal uk maur wor, a nikgwalpm, a titnongket, a arie akitn ti plalnten kai ekg kil. Wa kitn wakrongen tu mla ur ai tol a kitn wakrongen kitn alkitn ti yat.” \v 28 Jisas akalmpentel la tolpa, “Kitn la pa aklahle, ti kitn ak komkiti tolpa pa, kitn hi apm arpm wor tolpa kai pake.” \p \v 29 Ari melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa kor yangkipm ur akal ak plan kil alkil ti nipet wor, yatom kil wa ropon Jisas pa la tolpa, “Ti tu mla ur ai akal kupm wakrongen pa?” \v 30 Ari Jisas akalmpentel la tolpa, “Melnum ur pike ha ha wail Jerusalem ti kinar ha wail Jeriko pa. Ari tu melnum paitn ur arkulel ngko ya, nirel hapm, wa wi kweiur kweiur wrongwailet a kil ti plaln, wa erel paitn, yampingken ekg kil akal mo. Yatom tu nuhurntel elntha ya pa, wa tu apm kark kaingkai ase. \v 31 Yatom melnum ipma krakgen ur a Maur Wailen pa kil nar ya pa kinar. Kil piln ikg arkikg pa kai ari melnum a ha ya pa tolti, kil ngkom nlokgen hor kai ya wompel pa apm kai ase. \v 32 Wa melnum Lipai ur pa apm wa tolpa yat. Kil nar ya pa kinar, kil ari melnum pa, kil ngkom tukulein hor kai ya wompel pa apm kai ase. \p \v 33 Ari melnum Samaria ur pa apm wa komkiti ya pa nar, kil ari melnum a tu er pa ha ya, ipma wonen akil pa hakg rein paitn ekg melnum pa. \v 34 Kil kai kinar yampingken tolti, kil alung hu yuwa pa namponen hu wain pa ak nel hi kweiur kweiur pa, yipoel. Plaln pa, kil kat eln kaino donki alkil ti tolti, wa wiyel ye kinar wan ur a tu kaingkai ya watinet ai kul hokg arke pa. Yatom kil alkil ikghlentel.\fig Melnum ur a Samaria aklin melnum ur a tu er elntha ya. (10.34)|src="GW-088.tif" size="span" ref="10.34" \fig* \v 35 Kil kai hokg, ak kang ti, kil nkle marpm tenari wekg pa ye kai uk melnum a ikghlen wan pa, la nasel la tolpa, 'Ikghlentel tolpa kaingkai, marpm ur a kitn wa uk hangken marpm a kupm ukweitn kil pa, wang ur a kupm wa kul pa, hi kupm akalmpenteitn.'” \f + \ft 10.35 Melnum pa kil uk marpm tenari wekg kai melnum a ikghlen wan pa. Marpm pa a tu Juta tu akal aken kwap ekg akal wi marpm pa, pa akal tu ak tol wang wrij pa, tu wi tol tenari wrij. Wa tu ak tol wang wekg pa, tu wi tol tenari wekg. \f* \p \v 36 Jisas la yangkipm kla pa plaln, wa kil wa ropon melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa la tolpa, “Ti kitn akwonalmpen tolhai melnum wraur kil, mla ur hai kil melnum a uk ipma wakrongen melnum a tu melnum paitn erel elntha ya pa?” \v 37 Melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa akalmpe tolpa, “Melnum a kinar rein ekg aklin melnum pa, pa apm kil pake.” Jisas la nasel la tolpa, “Apm tolpake. Kitn kai om kitn ik tolpa kai om!” \s1 Jisas kai ari Mata ekg Maria \p \v 38 Jisas namponen tu disaipel alkilen pa hor ya pa kai pa, tu kai paln kai ha ur. Kin wrij ur a arpm ha pa, nang akil pa Mata, kil wi wor ekg akal kil ntiel arpm wan akil pake. \v 39 Maria pa wasok a Mata. Jisas kil piln yangkipm pa arpm, pa Maria pa kil arpm yampingken nepm a Jisas pa atning yangkipm a kil la pa arpm. \v 40 Kil akuke Mata pa hmurkg wampen ntekg wakgkuntuk kweiur kweiur pa arpm, yatom ipma a kil pa paitn ekg Maria pa, yatom kil kai nasi Jisas pa la tolpa, “Wailen, kitn ari kupm alkupm wrij numprampen ekpma kweiur kweiur ti! Ti ntie ekg kitn la nasi Maria pa ekg kil nar iklinjopm pen?” \v 41 Ari Wailen akalmpentel la tolpa, “Mata, Mata, kitn nikgwalpm kalkut akwonalmpen kweiur kweiur wailet. \v 42 Pake kwei ur wor wrij wailmanten kil pa ha ai pen, ake kitn wi pen. Maria pa apm wi ase, pa kweiur kweiur wor wrijen, hi ake melnum ur kwan tukuleinjel pa.” \c 11 \s1 Jisas kaling plan ya a ropon Maur Wailen \p \v 1 Ak wang wrij ur pa Jisas kai ropon Maur Wailen kai wrik ketn ur pa. Kil ropon Maur Wailen pa plaln pa, disaipel wrij ur alkilen pa ropontel tolpa, “Wailen, tol wa kitn klingkento ya a ropon Maur Wailen pa pen, tol pike Jon Melnum a Kaluk Tu kil kaling plan tu disaipel alkilen pa.” \v 2 Jisas la nasen la tolpa, “Kipm akal ropon Maur Wailen pa, kipm ropon tolkil: Yan, nang a kitn pa al atn wri wor. Kingdom a kitn pa al nar. \v 3 Kitn uko ekpma pa iklei wang wrij wrij pa. \v 4 Kitn kwan paitnpaitn a men ti, tol a men kwan paitnpaitn a tu ntekg kul ekg men ti. Ampur yeo kai kalkut pa ekg akal ak rkolo kai paitnpaitn pa.” \p \v 5 Yatom kil wa la nasen yangkipm kla kil ekg akal tu ropon Maur Wailen tolpa kai pake, ake al tu elnten, “Ti wrij ur a kipm ti kai wan a melnum ur a kipmekg atn hor wrij pa, ak mning kuin kuin pa, yatom kitn ropontel la tolpa, 'Kitn arpm e? Ntie ekg kitn ukopm nak tngklak wraur, yatom hi wa kupm akalmpenteitn ul. \v 6 Melnum wor ur alkupmen wet ha ya watinet ai kul wan akupm ti, ti wan akupm ti tmpal ekpma kalpmtopm ekg ukwel al.' \v 7 Ari wa melnum pa akalmpe hakahor wan pa kulhor tolpa, 'Ampur ukopm kwap wailet! Wanyun apm men kli ase. Kupm namponen tu kin warim alkupmen ti men hokg tike. Ti ake ntie ekg kupm wreitn ukweitn kwei ur.'” \v 8 Wa Jisas wa la tolpa, “Kupm la nasepm tolpa, yan a wan pa tol ake wreitn uk kweiur kweiur pa kai melnum wor akil pa, tolpa kalpm. Kil wreitn ukwel pati ekg nte wa kil atn ropon atn lan. Yatom kil wreitn wi kweiur kweiur pa wailet ukwel komkiti kuina ur a kil ropon pa. \p \v 9 Tolpa yatom kupm la nasepm la tolpa, tol kipm ropon pa, pa kipm wi; tol kipm kor pa, pa kipm hantil; wa tol kipm klpon pa, wanyun pa al kukwantepm. \v 10 Ekg nte, mla ur a kil ropon pa, kil wi, wa mla ur a kil kor pa, kil hantil, mla ur a kil klpon pa, wanyun pa al kukwantel. \p \v 11 Ti kipm yantin pa, tol warim wrij ur a kipm ropon ekg yul pa, pa al kipm ukwel ul pake? \v 12 Aki tol kil ropontepm ekg krek hlmpa pa, pa kipm ukwen krko pake? \v 13 Ti tukol kipm yantin a ntekg paitn pa, wa kipm wa uk kweiur kweiur worwor tu warim alkipmen pa. Tolpa ti wa kipm ari tolpa Yan alkipmen a arpm kaino ktnong pa, wa wor wrijen hangken kipm yantin a knokg ti. Ti kipm akal ropontel ekg kil ukwepm Maur Wor alkil pa, kil utopen ekg ukwepm pake.” \s1 Tu la tolpa Jisas kil akwap namponen Maur Paitn Pelsepul \p \v 14 Jisas kil kwan maur paitn a ntekg melnum ek mite ur pa kai tukuleinjel, yatom kil wa ekla. Tu wrongwailet ari pa, yatom tu wutnanten. \v 15 Ari wa tu tiur pa la tolpa, “Kil akwap namponen Pelsepul, melnum tukgunakgen a tu maur paitn pa, ukwel titnongket, yatom kil kwan maur paitn pa.” \v 16 Wa tu tiur pa akal alm ipmael Jisas, yatom tu ropontel tolpa, tol kil ntekg kwei ur weten a ake pike tu ari hep pa ekg ik plan titnongket a Maur Wailen pa. \v 17 Pake Jisas kil ari nikgwalpm a tu pa, om kil la nasen la tolpa, “Tol kupm ak titnongket a Maur Paitn Satan ik kwap pa, pa tukol ha ur a kil ro kil alkil tolpa alm tita pa, pa apm paitn ase. Wa tukol melnum ur kil wreitn nti kin warim alkil er tita pa, arpm wor a tu arpm wrij pa apm kai paitn ase. \v 18 Ti kipm la Pelsepul, melnum a atn tukgunakgen a ikghlen tu maur paitn pa, ukopm titnongket pa, yatom kupm kwan tu maur paitn pa. Ti tol Maur Paitn Satan nti tu alntu pa er tita pa, pa wa kil atn titnongket ikghlen tu alntu pa tolhai? \v 19 Ti tol Pelsepul pa ukopm titnongket yatom kupm kwan tu maur paitn pa, ti tu alkipmen ti wi titnongket kai mla, yatom ak kwan tu maur paitn pa? Apm tu pa planto tolpa yangkipm a kipm la pa ake aklahle. \v 20 Ti tol Maur Wailen pa kil ukopm titnongket yatom kupm kwan maur paitn pa, pa plan tolpa, Kingdom a Maur Wailen pa apm narntepm ase. \p \v 21 Melnum titnongket pa kil numprampen wri hik alkil pa, yatom kil arpmen wan alkil pa, kweiur kweiur akil pa arpm wor. \v 22 Pake tol melnum titnongket ur ai wa hangkentel pa, kil wa kul almpel, wi wri wamung a pike ak titnongketel kil pa ye kai tukuleinjel, om kil kahor wi kweiur kweiur wrongwailet a atn kahor wan a kil pa, wi ye kai nampreng uk tu tiur ai.” \p \v 23 Jisas la yangkipm kla tolpa plaln pa, kil la tolpa, “Tu melnum a ake alkupmen pa, tu atn wrongmnto ekg kupm. Wa tu melnum a ake aklinjopm ekg wi tu wrong kinkpman pa ye kul pa, pa tu kwanten kai.” \s1 Maur Paitn pa wa kul yawrik \p \v 24 Jisas kil wa la tolpa, “Tol tu kwan maur paitn a arpm kahor melnum ur pa kai tukulein pa, pa kil kai atn hor wrik tngklak kalpmel, kor wrik akal arpm ekg wi yapm. Tol ake kil hantil ur pa, pa kil la tolpa, 'Wa kupm pleln kai irpm wan alkupmen a pike kupm arpme hep ai.' \v 25 Yatom kil kai ari wan pa kingkim yipikel om atn wor. \v 26 Om kil wa kai, wa wi maur paitn wampomit wampomwekg a ntie titnongket hangkentel pa ye kul ekg tu arpm pa. Yatom melnum pa hi wa kai paitn wrijen hangken a pike hep pa.” \s1 Tu mla ur arpm utopen \p \v 27 Jisas kil ekla atn pa, kin ur a atn kuin a tu wrongwailet pa la ak ek wail tolpa, “Kin a pike rakueitn yatom ikghlenteitn ukweitn ma al pa, kil pa wor pake, kil utopen om!” \v 28 Ari Jisas akalmpe la tolpa, “Pa wor, pake wor a tol wa mento la tolpa, melnum a kil atning yangkipm a Maur Wailen pa yatom kil katnun pa, kil pa wor pake, kil utopen om!” \s1 Tu ropon Jisas tolpa kil ntekg kwei ur titnongket weten a ake pike tu ari hep \p \v 29 Tu wrongwailet pa atn yeningken Jisas tolpa atn. Pa wa tiur wa nel kulngkul, om kil katen ekla pa la tolpa, “Kipm wrong kinkpman ak wang ti pa, kipm wrong kinkpman paitn. Kipm ropontopm ekg al kupm ntekg kweiur weten titnongket a ake pike kipm ari hep ekg kipm akal ari, pake hi wa kipm ari klal wrij hute tol a pike paln ekg Jona pa. \v 30 Ti apm wa tolpa yat, tol Jona pa klal a pike Maur Wailen kil plan tu wrong kinkpman a ha wail Ninipe, hi Warim Kpman a Melnum pa apm wa klal a hi wa plan kipm wrong kinkpman ak wang ti yat. \v 31 Ti hi ak wang wail a atn yangkipm pa, kin a pike atn tukgunakgen arpm knokg ur kinar pa, hi wa kil wreitn atn hntra wam itne kipm wrong kinkpman a ak wang ti la tolpa kipm ntekg paitn. Kin pa kil pike arpm kinar watinet ai, ari kil pike kul no atning arie wor a Solomon pike kaling plantel pa. Pake kipm ti pa ake wa kipm atning yangkipm a melnum wailen ripa a hangken Solomon pa. \v 32 Ti wa hi ak wang wail a atn ekg yangkipm pa, tu wrong kinkpman a Ninipe pa hi wa tu wreitn atn hntra wam itne kipm wrong kinkpman ak wang ti la tolpa kipm ntekg paitn. Ak wang a Jona pike kil piln yangkipm pa, tu atning, om tu pike pleln ipma. Pake kipm ti pa ake wa kipm atning yangkipm a melnum wailen ripa a hangken Jona pa.” \s1 Wakg a ak helen num \p \v 33 “Ti melnum ur ake al kil nihil wakg pa, yatom kil lam aki wa kil ak kuntuk mang ak naren pa, kalpm. Kil al nihil om elntark kaino kwa ti, ekg wang a tu wrong akal kul pa, pa tu ari wakg ripa. \v 34 Ti ikg akitn pa tukol wakg a numpwam pa. Ikg akitn pa wor pa, numpwam akitn pa klalet yat. Pake tukol ikg akitn pa paitn pa, numpwam wrongwailet akitn ti mningket plaln. \v 35 Ti kitn irpm ri, ekg wakg a arpm kahor kitn pa ake al kai mningket. \v 36 Ti tol numpwam wrongwailet akitn ti wakg helen plaln pa, num wompel ur akitn ti pa ake atn mningket pa, pa klalet plaln, tukol klalet a wakg hmprepm ak helenteitn pa.” \s1 Jisas kil laron paitnpaitn a tu Parasi a tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen ntekg \p \v 37 Jisas kil ekla plaln pa, melnum ur a tu Parasi pa ropontel ekg al ekpma kai wan akil. Yatom kil ntiel kai kahor tolti, kil katen ekpma pa ye kul, om tu al. \v 38 Melnum Parasi pa, kil wreitn paitn ekg ari Jisas ake klak wam pa hep yatom ak al ekpma pa. \f + \ft 11.38 Pa ya a tu Parasi pati, tol tu kai yampingken tu a ake Juta pa, pa ntekg tu kimpilpet, ti tu akal klak wam pa hep plaln pa, tu al ekpma pa. \f* \v 39 Yatom Wailen kil la nasel la tolpa, “Ti kipm Parasi ti yat, kipm klak keimung pa hor hen, wa kahor wonen akipm pa yipiket, ekg nte ikgwam a paitnpaitn wailet a kipm ntekg pa ha pa. \v 40 Ti kipm hmit! Ti Maur Wailen kil pike ntekg hen ti tolti, wa ake pike kil ntekg kahor wonen pa aki? \v 41 Tol wa kipm uk kweiur kweiur a arpm keimung ti kai aklin tu a arpm warkip pa pati, kweiur kweiur wrongwailet pa paln hrukij wor ekg kipm. \p \v 42 Woi, rein kipm Parasi ti, kipm hi wa wi paitn! Kipm uk tiel wampwam alkipmen tukol kweiur kweiur wrongwailet a atn wring kai namponen wanukgnung kweiur kweiur waitketn ketn pa plalnten kai Maur Wailen, pake ake wa kipm ntekg nipet wor ekg tu mla ur ai, ake wa kipm wakrongen Maur Wailen ti. Kipm uk tiel wampwam pa wor pake, wor tol wa kipm katnun nikgwalpm worwor tiur ai yat. \v 43 Woi, rein kipm Parasi ti! Kipm wakrongen tolpa akal arpm wrik worwor kahor wan a atning yangkipm a Maur Wailen pa, wa kipm wakrongen akal tu ukwepm wor atn ha kuin kai ikg a tu wrongwailet, ti kipm hi wa wi paitn. \v 44 Woi, rein kipm ti! Kipm pa tukol kirkhap a ake tu hma kminim wak atne pa\f + \fr 11.44 \ft Pa ya a tu Juta pa tolpa, ak wang a tu ngkom hor kirkhap pa kai pa ak ntekg tu kimpilpet kai ikg a Maur Wailen\f*, om ake tu ari, yatom tu wonmit ngkom hele tolti kai. Ti kipm hi wa wi paitn.” \p \v 45 Yatom melnum wrij ur a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa la tolpa, “Melnum Wailen, kitn wa la tu Parasi tolpa, ti wa kitn la ekla paitn ekg men ti yat.” \v 46 Ari Jisas wa la nasel la tolpa, “Woi, rein kipm melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen ti yat! Kipm uk kalkut wail tu wrong kinkpman pa ti ake ntie ekg tu arki. Pake ake kipm alkipm ti hntra wam ti aklinjen ekg ye kalkut pa. Kalpm, kipm ark ari ak ikg tolti. Ti kipm hi wa wi paitn. \p \v 47 Woi, rein kipm ti! Wa kipm wien ikghlen kirkhap a tu melnum ek wripm a pike tu mamikgmamin akipm er mo hep pa. \v 48 Pati kipm plan tolpa kipm ti wi wor ekg kwap a pike tu mamikgmamin alkipmen ak pa. Ekg nte, tu mamikgmamin pike er tu melnum ek wripm a Maur Wailen pa mo pake, wa kipm ti pa ikghlen wien kirkhap a tu pa. Ti kipm hi wa wi paitn. \v 49 Apm tolpa yatom, nikgwalpm arie wor a Maur Wailen pa la tolpa, 'Hi kupm kwa tu melnum ek wripm, wa tu melnum yangkipm kuinen a kupm pa kainten, yatom hi wa tu ntekg paitn ekg tiur, wa er tiur mo.' \v 50 Tu er tu melnum ek wripm pa mo ak wang a ntekg ktnong a knokg ti, kulngkul ak wang ti pa, kalkut a mo a tu pa, pa apm kipm wrong kinkpman a ark ak wang ti ye tike. \v 51 Tukol pike tu er Apel pa, wa tu tiur a kulngkul ngko Sekaraia ti. Sekaraia pa tu erel mo atn kahor yipmingki wonen a wan yalming a Maur Wailen, atn kuin a wan yalming a tpmakg a tu ukwor Maur Wailen atne pa. Kupm la nasepm aklahle, kalkut pa apm arku kipm tike. \p \v 52 Rein kipm melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen ti! Wa kipm kli wanyun a wi nikgwalpm arie worwor ti. Kipm alkipm ti ake kipm kahor wanyun pa, wa kipm kli wanyun ekg tu tiur ai akal kahor pa. Tolpa ti kipm hi wa wi paitn.” \p \v 53 Jisas la yangkipm pa plaln pa kil akal nuhurn wan pa kai, ari tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen pa, wa tu Parasi pa ipma wakget, la tilpentel wailet aknukwarel, \v 54 nungkwangen tolpa, tol akal kil la yangkipm ur kai paitn pa, tu wiyel ye kai atn yangkipm. \c 12 \s1 Itn uk ikg ri nikgwalpm paitn a tu Parasi pa \p \v 1 Tu wrongwailet paitn ai nel kulngkul ark ak hmpri wrik ekg tita pa atn, al tu ngkom tolhai. Tu ngkom ari rkgangki tita tolti, om Jisas kil katen ekla pa la nasi tu disaipel alkilen pa la tolpa, “Ti kipm itn uk ikg ri akplain a tu Parasi pa! Tu akplain plan ak num henen ti tolti. \v 2 Ti tol kuina ur a atn hampen pa, hi wa paln kai ngko wurknong, wa kuina ur a haur hampen ha pa, hi wa wi ye kai ngko wurknong. \v 3 Pa apm wa tolpake, kuina ur a pike kipm la ak mning hep pa, hi wa tu atning ak hran, wa kuina ur a pike a kipm la hep ak ho hampen nasi tita kai nungkulkg arpm kahor wan wonen pa, hi wa tu kulhor la ak ek wail kai hen ai.” \s1 Mento kirk ekg Maur Wailen wrij hute tolti \p \v 4 “Ti kipm melnum worwor alkupm, kupm la nasepm la tolpa ampur kipm kark ekg melnum a almpepm mo pa. Pa tu alm numpalk ti tolti hute, tu ake ntie ekg ntekg kuina ur tolhai. \v 5 Pake akal kupm yewepm kark ekg melnum ur kil. Kil pa ntie titnongket ekg ntekg kmel mo plaln pa, piln kmel elngkai wakg. Ti kipm kirk ekg melnum ripa om! \p \v 6 Ti kipm ari pa, wel wasikyikek wampomit pa mento apm ak marpm wasikyikek tolti pa ak armpen pake. Pake, Maur Wailen pa ake wonhmiten kweiur kweiur wasikyikek tukol wel ti, kil ikghlenten pa. \v 7 Ti apm tolpake, tukgunakg walkg wrij wrij alkipmen ti pa, apm kil wa klein yekworwor ase, ti ampur kipm kark, ekg nte, kipm ti pa wa wailmanten atn hep hangken wel wasikyikek wailet pa.” \s1 Ampur lam nang a Krais \p \v 8 “Ti kupm la nasepm tolpa, mla ur a kil laron nang a kupm ti atn kai ikg a tu wrongwailet pa la tolpa kil pa akupm, hi wa Warim Kpman a Melnum pa kil laron nang a kil pa atn kai ikg a tu maur akwapel a Maur Wailen pa, kil yat hi wa la tolpa kil pa akupm. \v 9 Pake, mla ur a lam nang a kupm ti atn kai ikg a tu wrongwailet pa, hi wa Warim Kpman a Melnum pa wa lam nang a kil pa yat atn kai ikg a tu maur akwapel a Maur Wailen. \p \v 10 Wa mla ur a kil la paitnel Warim Kpman a Melnum pa, hi wa Maur Wailen kwan paitnpaitn alkilen pake. Pake melnum a kil la paitnel Maur Wor a Maur Wailen pa, paitnpaitn alkilen pa hi ake kil kwan. \p \v 11 Ti tol tu wiyepm ye kahor wan a atning yangkipm a Maur Wailen atne pa ekg ntekg yangkipm pa, aki ye kai atn ikg a tu melnum tukgunakgen nti tu melnum wailen pa, ampur kipm kark ekg al kipm akalmpe aki kipm la tolhai pa. \v 12 Ekg nte Maur Wor a Maur Wailen pa al ukwepm nikgwalpm ak wang ketn pa ekg kuina ur a kipm akal la pa.” \s1 Melnum a ntie pa knimij ak wonarku kweiur kweiur alkilen \p \v 13 Yatom melnum wrij ur kai kuin a tu wrong kinkpman pa la nasi Jisas pa la tolpa, “Melnum a Uk Arie, kupm wakrongen tolpa kitn la nasi wailen akupm ti ekg mentekg wako kweiur kweiur a yan a mentekg a mo ase elnto atn ti.” \v 14 Ari Jisas la nasel la tolpa, “Kipmekg pa! Mla ur la akal kupm arpm atning yangkipm a kipmekg ti om rontepm kweiur kweiur ripa?” \v 15 Yatom wa kil la nasi tu wrong kinkpman pa la tolpa, “Kipm wonirpme om ikghlen kipm alkipm ti worwor, ekg ake al kipm arikowe akal wi kweiur kweiur wailet pa, ekg nte, kweiur kweiur wailet a tolpa pa ake al aklin melnum ekg arpm wor, wa wi arpm wor a arpm aklei wang ye hor pa kai.” \p \v 16 Yatom Jisas la nasen yangkipm kla ur pa la tolpa, “Melnum ur a ntie kweiur kweiur wailet pa kil ntekg wringkya kweiur kweiur pa a kil ntekg pa turkget wailet wor. \v 17 Ari wa kil akwonalmpen tolpa, 'Kweiur kweiur a kupm ntekg ti wailet paitn, tolpa ti al kupm ye kai elntatn wan hai?' \v 18 Yatom wa kil akwonalmpen tolpa, 'Wan tiur a kupm eln kweiur kweiur ti hawe ti apm lawe ase, ti al kupm ntekg wan wailwail tiur pa ekg eln ekpma a kweiur kweiur worwor alkupmen ti elntatne. \v 19 Yatom al kupm la kupm alkupm ti la tolpa, wor wrijen. Kweiur kweiur worwor a kupm ye pa, hi wa atn wring wailet. Ti kupm al al hu a ekpma pa arpm utopen aklei wang.' \v 20 Ari Maur Wailen la nasel la tolpa, 'Kitn hmit! Kitn pal mo ak mning ti om, ti kweiur kweiur a kitn numprampen ha ti hi wa mla ur wi?'”\fig Kweiur kweiur a knokg ti pa ake ntie ekg aklinjo ak wang a mento mo. (12.20)|src="GW-092.tif" size="span" ref="12.20" \fig* \v 21 Yangkipm kla a Jisas la ripa kai tolpa. Yatom wa kil la tolpa yat, “Melnum ur a kil kor tita kweiur kweiur worwor elntatn ekg akal ak aklin kil alkil pa ekg arpm wor, pake kai ikg a Maur Wailen pa kil arpm warkip paitn wrijen.” \s1 Ampur kipm ipma kalkut akwonalmpen wailet \p \v 22 Yatom Jisas kil la nasi tu disaipel alkilen pa la tolpa, “Ampur kipm akwonalmpen wailet ekg kweiur kweiur a numpalk ti, tol al kipm al ekpma hai aki al kipm nowe hapm hai. \v 23 Ekg nte, melnum ti pa wailmanten atn hep hangken ekpma ti, wa numpalk ti yat, wa wailmanten atn hep hangken hapm pa. \v 24 Ti kipm ikwonilmpen wel pa, tu ake alin ekpma pa, aki kitin ekpma pa ye kul elntatn wan ekpma pa, kalpm. Pa Maur Wailen kil alkil ukwen ekpma. Ari kipm ti pa wa tol kweiur wailmanten paitn atn hep hangken wel pa. \v 25 Kipm ipma kalkut tolpa pa hi wa ak arukge wang alkipmen a arpm knokg ti wa ye kai watin ketn aki? \v 26 Tol a kipm ake ntie ekg ntekg kweiur kweiur waitketn ketn tolpa pa ti, ntekg tolhai yatom wa kipm akwonalmpen wailet ekg kweiur kweiur tiur ai? \p \v 27 Ti wa kipm ari kweiur kweiur hrin pa, tu ake ak kwap aki ntekg hapm alntuen ekg nowe pa. Pake kupm la nasepm tolpa, pike Solomon, melnum tukgunakgen a ntie kweiur kweiur wailet pa ake nowe hapm ur a ariwor tukol kweiur kweiur hrin pa. \v 28 Kipm ari pa Maur Wailen kil alkil ikghlen kweiur kweiur hrin pa. Pa ake wailmanten, tol kweiur kweiur hrin a atn ak wang ti pa, hi kil kwat piln kai wakg. Kipm melnum ti pa wailmanten, ti kil hi wa aklinjepm ekg hapm kweiur kweiur pa. Ti ake wa kipm ukpma titnongket. \v 29 Yatom ampur kipm ipma kalkut, om akwonalmpen wailet ekg kipm al al hu a ekpma hai pa. \v 30 Tu kinkpman wrongwailet a knokg ti pa, apm akwonalmpen kweiur kweiur tukol pake. Pake Yan alkipmen pa ari kuina ur a kipm warkip pa. \v 31 Tolpa ti kipm ikwonilmpen ekg kor Kingdom a Maur Wailen hep pen, yatom al kil ukwepm kweiur kweiur wrongwailet ripa.” \s1 Kweiur kweiur wailet worwor atn ha wor \p \v 32 “Ti kipm melnum yikek alkupm pa, ampur kipm kark, ekg nte, Yan alkipmen ti pa utopen ekg al hi kil ukwepm Kingdom alkilen pa. \v 33 Ti kipm uk kweiur kweiur alkipmen a kipm ntie ti ik wi marpm pa yatom uk kai tu melnum a arpm warkip pa. Tol kipm ntekg tolpa pa, pa wa tukol kipm numprampen hapm kok weten ur ai kaino ha wor ai ekg al kor tita alupm kweiur kweiur worwor, wa kweiur kweiur a hi ake plaln aki yakning kwat al, aki melnum ikgwampet akikgwampel pa. \v 34 Ekg nte, kipm kor tita kweiur kweiur worwor alkipmen pa atn hai pa, nikgwalpm wail alkipmen pa apm ark pake.” \s1 Melnum akwapel wor pa kil arpm numprampen \p \v 35 “Ti kipm ik hmpei pa kwat hapm a kpor hapm pa ning warkip, nihil wakg pa, yatom kipm numprampen irpm nungkwangen. \v 36 Tukol tu melnum akwapel a numprampen arpm nungkwangen yan a kwap alntu a kai ekg ekpma wail ur a ntekg al itnen kin a kpman ur a ye tita, yatom wa kul. Kil kul atn wanyun pa kwe, tu apm atning aktutu kul kukwa wanyun ase. \v 37 Yatom tol yan a kwap pa kil ari tu melnum akwap kalpmel alkilen pa tu numprampen, yatom nungkwangentel arpm pa, tu pa wor pake, tu utopen om! Kupm la nasepm tolpa, yan a kwap alntuen pa akal kil kpor hapm pa ning warkip om ik hmpei pa kwat plaln pa, kil la nasen la tolpa, tu irpm kai wrik ai, yatom kil katen ekpma pa ye kai ukwen al. \v 38 Ti wa tol kil kul ak mning kuinkuin ti aki, kil kul ak nungkwat ti ur pa, kil ari tu numprampen arpm pa, al kil wi wor lawen tolpa tu pa wor pake, tu utopen om! \p \v 39 Ti wa kipm ari kil: tol melnum yan a wan alkil pa kil ari tolpa melnum ikgwampet akal kul ekg tikale wan alkil pa, pa kil ake nuhurn wan alkil pa kai ekg kil tikale pa. Kalpm, kil apm arpmen arpm pa arpm pake. \v 40 Yatom wa kipm ti yat, kipm akal numprampen arpm nungkwangen Warim Kpman a Melnum hi wa nar ak wang ur a kipm ake ari akal kil wa nar pa.” \s1 Melnum akwapel wor, a melnum akwapel paitn \p \v 41 Yatom Pita kil ropon Jisas pa la tolpa, “Wailen, yangkipm kla pa kitn la kul ekg men ti tolti aki, kitn la ekg tu wrongwailet ai yat e?” \v 42 Om Wailen kil akalmpe la tolpa, “Ti melnum akwapel atn hep hai ur wor nikgwalpm arke? Pa hi yan a kwap alkil pa eln kil pa atn wailen ekg ikghlen tu alntu akwapel pa ekg nampreng ekpma pa ak wang alkilen a tu wi ekpma pake. Yatom kil kai. \v 43 Yatom tol yan a kwap pa wa kul ari melnum akwap kalpmel alkilen pa akwap tolpa atn pa, kil pa wor pake, kil utopen om! \v 44 Ti kupm la nasepm aklahle wrijen, yan a kwap pa hi wa eln melnum akwap kalpmel alkilen pa atn yan ikghlen kweiur kweiur wrongwailet alkilen pa. \v 45 Pake, tol melnum akwap kalpmel pa kil akwonalmpen tolpa, yan a kwap alkilen pa ake kul aktutu pa, pa kil arpm al hu a ekpma pa, wa al hu hmit pa, om er tu wrong kinkpman a tu akwap wrij tol kil pa, tolpa wonmit arpm. \v 46 Ari kalpm, yan a kwap alkilen pa apm paln tike. Kil kul paln ak wang a kil ake ari akal kil kul pa, yatom kil erel paitn wrijen kwantel kai arpm namponen tu melnum a ake ukpma pa. \v 47 Wa melnum akwapel a kil ari kuina ur a yan a kwap alkilen la nasel pa, ake kil numprampen arpm komkiti nikgwalpm a kil la pa, pa kil pa hi wa kil erel paitn. \v 48 Pake, melnum akwapel a ake kil ari kuina ur a yan a kwap alkilen pa la pa, yatom ake kil ak komkiti nikgwalpm tol a kil la pa, kil pa hi kil erel waitketn tolti. Melnum a pike kil wi wailet kai Maur Wailen pa, al kil akalmpe wailet kai Maur Wailen, hangken melnum a pike kil wi waitketn pa. Melnum a pike kil wi kloken wailet pa, hi wa tu ukwempentel ekg kil akalmpe wailet, wa hangken ripa.” \s1 Jisas nar ekg ro tu wrong kinkpman \p \v 49 “Kupm pike nar ekg alile wakg atn knokg tike, ti kupm wakrongen tolpa wakg pa krpo iktutu. \v 50 Kupm hi wa ye kalkut wailmanten kanukg, ti kupm ipma kalkut paitn tolpa kai ngko wang a kalkut pa kai plaln. \v 51 Ti kipm ti lak kupm ti nar ekg al ntekg kipm ti arpm mehen wor aki? Tolpa kalpm, pa kupm nar ekg al wako rowepm. \v 52 Yatom ak wang ti hor pa kai pa, melnum wampomit a ark wan wrij pa hi wa ro, yatom melnum wraur pa hi wa atn paitn ekg melnum wekg pa, wa melnum wekg pa apm wa tolpake, tuwekg hi wa atn paitn ekg melnum wraur pa. \v 53 Tu yantin hi wa atn paitn ekg tu warim kpman alntuen, wa tu warim kpman pa hi wa atn paitn ekg tu yantin alntuen. Wa tu mantin hi wa atn paitn ekg tu warim kin alntuen, wa tu warim kin pa hi wa atn paitn ekg tu mantin alntuen. Wa tu yalmpikg hi wa atn paitn ekg tu yalmpikg itnei alntuen, wa tu yalmpikg itnei pa hi wa atn paitn ekg tu yalmpikg alntu.” \s1 Tu ake ari kuina ur a paln ekg ak ye wang ti kul yampingken \p \v 54 Jisas kil wa la nasi tu wrong kinkpman pa la tolpa, “Kipm ari weipmunu a wreitn hakinar takgni nare pa kul no pa, pati kipm apm ari ase, al hu wei. Pa hu wei pake. \v 55 Wa kipm ari wripm a hor ha knokg kinar ti no pa, kipm apm ari ase, ekg al takgni wor pake. Pa takgni wor. \v 56 Ti kipm melnum a akplain plan ak num henen ti tolti. Kweiur kweiur a hel kaino ktnong ai, wa atn knokg ti ak ye kweiur kweiur a paln pa, pa kipm ari wor pake, ari ake wa kipm ari kuina ur a paln ekg ak ye wang ti kul?” \s1 Kipm al ipma wrij hep namponen melnum a akal wiyepm ye kai ntekg yangkipm pa \p \v 57 “Tukol hai yatom kipm alkipm ti ake ari tolpa, kuina ur a wor ekg kipm katnun? \v 58 Tukol melnum ur akal wiyeitn ye kai atn yangkipm pa, kipmekg ngkom hor ya pa kai pa, kitn kor ya ekg kipmekg er yangkipm pa kai mo. Kalpm pa, al kil wiyeitn ye kai atn yangkipm atn ikg a melnum a noworel yangkipm, wa melnum a noworel yangkipm pa wiyeitn ye kai ekg wam a tu pangklelek, yatom tu pangklelek pa wa wiyeitn ye kai arpm wan tipmning. \v 59 Kupm la nasepm tolpa, kitn ake ntie al hor hen pa, kalpm, kitn al arpm pa arpm arpm, kitn armpen kaingkaing kai plaln pa, tu kwanteitn kulhor hen.” \c 13 \s1 Melnum a ake pleln ipma pa kil hi wa wi paitn \p \v 1 Yatom ak wang pa, tu tiur kul la kitin Jisas ekg tu melnum tiur a Kalili a pike Pailat la yatom tu almpen mo, om walmpopm a tu pa ungkwan ak horen walmpopm a wlikgek kweiur kweiur a tu atn ekg lap al wor uk Maur Wailen pa. \v 2 Ari Jisas akalmpenten la tolpa, “Ekg nte, tu melnum a Kalili a pike wi kalkut tolpa yatom, kipm pa akwonalmpen tolpa tu pa tu melnum paitn wrijen a hangken tu Kalili a ntekg paitnpaitn ai aki? \v 3 Kalpm. Pake kupm la nasepm la tolpa, tol ake kipm pleln ipma om nuhurn paitnpaitn alkipmen pa, kipm wrongwailet hi apm mo tukol tu pake. \v 4 Ti wa tu melnum wampwam yikakwomit womwraur (18) a pike wan wlop wlop kaino kwa tupor ak arkuen om tu mo hakai ha Siloam pa, pa kipm pa akwonalmpen tolpa, tu pa melnum paitn wrijen a ntekg paitnpaitn hangken tu melnum a ark Jerusalem pake? \v 5 Kalpm. Pake kupm la nasepm tolpa, tol ake kipm pleln ipma nuhurn paitnpaitn alkipmen pa, kipm hi wa wi paitn tukol a tu wrongwailet wi yat pake.” \s1 Yangkipm kla a yo a ake ngko ek arke \p \v 6 Yatom Jisas la yangkipm kla ur pa la nasi tu wrong kinkpman pa la tolpa, “Melnum ur pa yo fik ur a kil pike alin atn kai wring wain alkilen pa, yatom kil kai ari, ari ake ngko, kalpm.\fig Yo fik nti ek alkilen. (13.6)|alt="fig tree" src="LB00085C.tif" size="span" loc="13.6-7" ref="13.6" \fig* \v 7 Yatom kil la nasi melnum a ikghlen yo fik alkil pa la tolpa, 'Ti wring wraur mit kupm kul ari yo fik pa ari ake wa ngko. Ti kitn ware yo pa om! Ekg nte, atn ti rkoln knokg wor ti kalpmel.' \v 8 Ari melnum pa la tolpa, 'Melnum, elntol itn ukwin tol wring wrij pa pen, ekg kupm al karkurn om hap klin pen. \v 9 Wring kanukg pa, kitn ari tolpa kil ngko pa, pa elntitn. Tol ake kil ngko pa, kitn ware ul.'” \s1 Jisas kil ntekg kin numpet ur paln wor ak wang a arpm ekg yapm \p \v 10 Ak wang ur a arpm ekg yapm pa, Jisas kil piln yangkipm atn kahor wan ur a atning yangkipm a Maur Wailen atne pa. \v 11 Kin wrij ur a numpet pa arpm kahor wan pa ak wang ripa yat. Kin pa maur paitn ur arpmel, yatom ntekg yirokg akil pa ngkom tmpok tmpok, yatom ake ntie ekg al kil ngkom nipet, tolpa atn kai wring wampwam yikakwomit womwraur (18) ase. \v 12 Yatom wang a Jisas kil ariel pa, kil la nasel la tolpa, “Kitn pa, kul om! Numpet akitn pa apm kupm kwan ase.” \v 13 Yatom kil eln wam pa helel. Tolti, ak wang ketn ripa kil wreitn atn nipet wor, kil ukwor Maur Wailen. \v 14 Yatom melnum a ikghlen wan pa ipma wleket ekg Jisas ntekg numpet a kin pa wor ak wang a arpm ekg yapm pa, yatom kil la nasi tu wrong kinkpman pa la tolpa, “Tol kipm kul ak wang wampomit wampomwrij pa, ak wang a akwap pa ekg kil ntekg numpet akipm pa wor ak wang pake, wa ampur kipm kul ak wang a arpm ekg yapm pa.” \v 15 Ari Wailen kil akalmpentel la tolpa, “Kipm melnum a akplain plan ak num henen ti tolti. Ak wang a arpm ekg yapm pa, kipm pa yat, kipm kai wan a kau om nelkgen kau nongko aki donki alkipmen pa ye kai ekg uk hu al yat. \v 16 Ti kin ti, walyaru walmpopmen a Apraham pike maur paitn yipoel arpm tukol wring wampwam yikakwomit womwraur (18), tolpa yatom kupm wet nelkgen hmpei a ak yipoel ti ak wang a arpm ekg yapm ti. Om kipm ti la tolpa kupm ti akwap paitn tolhai?” \v 17 Kil akalmpe tolpa yatom ntekg tu a la paitnel kil pa numpaitn. Pake tu wrongwailet pa utopen paitn ekg kweiur kweiur weten worwor a kil ntekg ripa. \s1 Yangkipm kla a la mastet ek \p \v 18 Jisas kil ropon tu wrong kinkpman pa la tolpa, “Al kupm ak kuina ur ak la tolpa ekg wa kai hirhir tukol kingdom a Maur Wailen? \v 19 Pa apm tukol mastet ek pake, a melnum wi, yatom arm kai wring alkilen pa. Yatom nip kaino tol yo pa, talpuk alm kai pa kai pa. Om wel pa kul akal ark hor talpuk alkil pa.” \s1 Yangkipm kla a la yis \p \v 20 Yatom wa Jisas roponten la tolpa, “Al wa kupm ak kuina ur ak la ekg wa kai hirhir tukol kingdom a Maur Wailen? \v 21 Apm tukol yis pake. Kin ur pa wi waitketn tolti alung ak ro nak mringet pa kinar kuntuk mangkeyen wail pa, tolti nak pa paln kai wailmanten.” \s1 Wanyun wasok \p \v 22 Jisas kil ngkom kai ha wail wail a ha wasok wasok ro tukgunakg lngkep a tu ekg yangkipm a Maur Wailen tolpa kai, akal kai Jerusalem. \v 23 Ari melnum ur pa ropontel la tolpa, “Wailen, ti hi wa Maur Wailen akwi melnum yikek tiur pa tolti ye kai ekg alkilen aki?” Ari wa Jisas akalmpenten la tolpa, \v 24 “Kipm nikgwalpm arke ekg kai kahor wanyun wasok pa. Ekg nte, kupm la nasepm tolpa tu wailet hi wa wampen akal kai kahor wanyun wasok pa, pake hi ake ntie ekg tu kahor. \v 25 Melnum yan a wan pa hi wa wreitn tolti kli wanyun pa, yatom hi kipm atn kahor hen pa klpon la tolpa, 'Wailen, kukwanto wanyun ti!' Pa hi kil akalmpentepm la tolpa, 'Kupm akwekgel kipm pa, wa kupm akwekgel kipm pa a ha hai.' \v 26 Hi wa kipm akalmpentel la tolpa, 'Men pike al hu a ekpma ark wrij namponen kitn, kitn pike rowo tukgunakg lngkep ekg yangkipm a Maur Wailen hor ha alpmenen ti yat.' \v 27 Om hi wa kil akalmpentepm la tolpa, 'Kupm akwekgel kipm pa wa kupm akwekgel kipm pa a ha hai. Ti kipm melnum a ntekg paitnpaitn pa, kipm wrongwailet kai tukuleinjopm om.' \v 28 Ti kipm ti hi tu talpulntepm atn hen, yatom wang a kipm ari Apraham, Aisak, Jekob namponen tu melnum ek wripm a arpm kahor Kingdom a Maur Wailen pa, kipm hi wa hakg paitn wam itna ek. \v 29 Tu wrongwailet hi hakai takgni nowe, a takgni nare, ha kinar ti no ha kaino ti nar pa kul wi wrik ekg al ekpma kahor Kingdom a Maur Wailen. \v 30 Kipm itning, melnum tiur a kanukg pa tu hi wa kai hep, wa melnum tiur a hep pa tu hi wa kul kanukg.” \s1 Jisas kil rein wrong kinkpman a Jerusalem \p \v 31 Yatom ak wang pa, tu Parasi tiur, tu kul la nasi Jisas pa la tolpa, “Ti kitn kai tukol ur ai tukulein ha ti pen! Ekg nte, Herot la akal hi wa kwateitn krong.” \v 32 Ari Jisas wa la nasen la tolpa, “Ti kipm kai la nasi nmpa mingken pa la tolpa kil hini pen, kupm ikwap kwan maur paitn, wa ntekg tu melnum numpet wor ik am ti hikg kil, yatom ik wang wraur pa kwap a kupm ak kil pa apm kai plaln ngko pake. \v 33 Tolpa ti, am ti, hikg kil, kwahikg pa, kupm akal ngkom kai, ekg nte, ake wor akal tu alm melnum ek wripm ur a Maur Wailen pa mo ha wrik ur manet pa, kalpm, hi wa tu alm mo hakai Jerusalem ai tolti. \p \v 34 Woi, rein kitn Jerusalem! Kitn alm tu melnum ek wripm mo, kitn akweijel tu melnum yangkipm kuinen a Maur Wailen kwa kulnteitn pa. Wang wailet kupm akal lok tu warim alkitnen pa kai ark wrij tol krek man a ak tmpulo naren nampi alkilen pa, ari wa kitn hreteitn. \v 35 Tolpa ti Jerusalem kitn itning om, wan akitn pa hi wa kupm nuhurn atn ak kupuk kalpmel tolti. Ti kitn hi ake wa ariopm tolpa kai ngko wang a hi wa kitn laron kupm ti la tolpa, 'Maur Wailen kwa melnum pa yatom kil nar, ti men ukwel wor kat nang alkilen.'” \c 14 \s1 Jisas kil ntekg numpet a melnum ur paln wor \p \v 1 Ak wang ur a arpm ekg yapm pa, Jisas kil kai akal al ekpma kai wan a melnum wail ur a tu Parasi pa, ari tu wrongwailet pa tu ikgarpmel. \v 2 Ari melnum ur a wi numpet a numpwam hurn pa, kil arpm yampingken Jisas pa. \v 3 Yatom Jisas ropon tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa, wa namponen tu Parasi pa la tolpa, “Ti yangkipm titnongket alpmento pa la tolhai, ntie ekg akal ntekg tu melnum a numpet pa paln wor ak wang a arpm ekg yapm aki, kalpm e?” \v 4 Ari tu pa ake la kwei ur, yatom kil wamparpme melnum pa kwan numpet akil pa tukuleinjel tolti, wa kwawel kai. \v 5 Yatom kil la nasen la tolpa, “Ti tol warim kpman ur aki wa kau nongko ur akipm pa ngko eln kinar hu kapmet ur pa ak wang ur a arpm ekg yapm pa, ake ntie ekg al kipm rkolntel ye no tukulein hu pa ak wang ripa aki?” \v 6 Ari ake ntie ekg tu akalmpe yangkipm ripa. \s1 Ampur kat nang a kitn alkitn pa \p \v 7 Yatom Jisas kil ari tu melnum tiur a tu kwewen kul ekg akal tu al ekpma pa, tu wi wrik worwor pa arpme, yatom kil la nasen yangkipm kla ur pa la tolpa, \v 8 “Wang a melnum ur kweweitn ekg ekpma wail ur a ntekg al itnen kin kpman a ye tita pa, ampur kitn kai arpme wrik wor pa hep. Kitn eln wrik pa hi ekg uk kmel wail ur a hangken kitn ti pike kil kwe pa akal kul arpme. \v 9 Kitn ti arpme pa, melnum a kwewepm yaten pa akal kai la naseitn tolpa, 'Ai, kitn eln wrik ti elnthi ekg melnum wail ti.' Tolpa ti kitn wa numpaitn ekg kil la naseitn la tolpa kitn wreitn tukulein wrik ti kinar irpm kunukg kinar yirokg ai. \v 10 Tolpa ti wang a tu kweweitn pa, kitn kai irpm kunukg hep pen, yatom tol melnum a kweweitn pa arieitn plaln pa, pa kil la naseitn la tolpa, 'Yek alkupm, wreitn kaino irpm wrik wor ai.' Tolpa ti kitn pa wi nang wail kai ikg a tu mla ur a kipm al ekpma ark wan pa. \v 11 Ekg nte, melnum a kat kil alkil pa, hi wa tu arkuel kinar knokg. Wa melnum a arku kil alkil pa, hi wa tu katel kaino kwa.” \s1 Akal kitn kwe melnum tolhai kul ntieitn il ekpma ti? \p \v 12 Yatom Jisas kil la nasi melnum a kwewel pa la tolpa, “Tol kitn ntekg ekpma wail ur pa, ampur kitn kwe tu melnum worwor alkitnen pa, aki wasok wail alkitnen, aki yiprokgen ur alkitnen, aki tu alkitnen a kipm ark wrij a arpm ntie pa. Ekg nte, wang ur a hi wa tu ntekg ekpma wail pa, hi wa tu kweweitn akalmpe a pike kitn kwewen pa. \v 13 Kitn akal ntekg ekpma wail ur pa, kitn kwe tu melnum a arpm warkip, tu a numpwam paitnen, wa tu melnum a nepm paitnen, a ikg paitnen. \v 14 Kitn aklin tu a tolpa pa, kitn akwap wor pake, kitn utopen om! Ekg nte, tu pa ake ntie ekg hi wa akalmpenteitn. Hi wa Maur Wailen kil alkil akalmpenteitn ak wang a tu melnum nipet wor pa wreitn ha kirkhap ai.” \s1 Ekpma wail \p \v 15 Wa melnum wrij ur a ntien al ekpma arpm pa, atning yangkipm a Jisas la pa, yatom kil la nasel la tolpa, “Mla ur a hi wa al ekpma wail kahor Kingdom a Maur Wailen pa, kil pa wor pake, kil utopen om!” \v 16 Ari wa Jisas kil akalmpentel la tolpa, “Melnum wrij ur pike kil akal ntekg ekpma wail, yatom kil kwa yangkipm kai la nasi tu wrong wailet pa la tolpa, hi wa tu kul ekg ntiel arpm al ekpma pa. \v 17 Ak wang a kil numprampen ekpma pa arpm pa, kil kwa melnum akwap kalpmel alkilen pa kai ari tu a pike kil kwewen ekg akwiyen ye kul yatom wa la nasen la tolpa, 'Kipm kul om, kweiur kweiur wrongwailet apm numprampen yat ase!' \v 18 Kil kai akal akwiyen kul, ari tu wrongwailet la tolpa tu arke ekg kweiur kweiur wrongwailet, ti tu ake al kai. Yatom melnum ur pa la nasel la tolpa, 'Woi, reinjeitn ekg kupm arke. Knokg ur a kupm armpen kil, ti kupm apm kai ari kilke. Ti kupm ake al kai.' \v 19 Wa ur pa la nasel la tolpa, 'Woi, reinjeitn, ekg kupm arke ekg kau nongko wampwam kupm armpen ti, ti kupm al kai wiyen ekg ak ak kwap hep pen, tolpa ti ake ntie ekg kupm kai.'\fig Kweiur kweiur a knokg ti ak yipoen om tu ake kai ekg al ekpma. (14.19)|src="GW-095.tif" size="span" ref="14.19" \fig* \v 20 Wa ur pa la tolpa, 'Kupm wet ti wi kin ti pen, ti ake ntie ekg kupm nuhurntel kai.' \p \v 21 Yatom melnum akwap kalpmel pa wa kai nasi melnum yan a numprampen ekpma pa la tolpa tu arke, ti tu ake al kul. Kil atning a tu la tolpa yatom kil ipma wleket paitn, om kil la nasi melnum ak kwap kalpmel alkilen pa la tolpa, 'Tolpa ti kitn iktutu kai hor ya wail wail a ya wasok wasok a ha wail ripa kor ik nakur tu melnum a arpm warkip, tu a numpwam paitnen, tu a nepm paitnen, a ikg paitnen ai kul!' \p \v 22 Yatom melnum akwap kalpmel alkilen pa apm kai ak komkiti tol a kil la pa, yatom kil wa pleln kul la tolpa, 'Wailen, ekla a kitn la pa kupm katnun, pake wrik tiur ha ti pen.' \v 23 Ari wa melnum yan a numprampen ekpma pa la nasel la tolpa, 'Ti kitn wa nuhurn ti kai hor ya wailwail a ya waitketn ketn ai hor wringya kweiur kweiur pa, kor kwewen la nasen titnongket ekg tu wreitn kulngkul wan a kupm ti nti. \v 24 Ti kupm la nasepm tolpa, tu melnum a kupm kwewen hep pa, ake ntie ekg hi wa ur al ekpma wail akupm pa, kalpm!'” \s1 Disaipel a Jisas pa ti tolhai? \p \v 25 Ak wang wrij ur pa, tu wrong wailet paitn nti Jisas pa ngkom kai, yatom kil pleln la nasen la tolpa, \v 26 “Kitn mla ur a kul ekg kupm ti, pake ake wa kitn uk yirokg manjan, kin warim, muinwror muitnwror, wa kitn alkitn ti yat pa, kitn ake ntie ekg paln tukol disaipel akupm ti. \v 27 Wa melnum a katnuntopm pa, pake ake kil arki yo kwatingki alkilen pa, kil ake disaipel akupm ti. \p \v 28 Tol kipm ur akwonalmpen akal ntekg wan wlop wlop kaino kwa pa, kitn irpm ikwonilmpen hep plaln ekg marpm a ak ntekg wan ripa pen. Hi wa kitn ntie ekg ak ntekg wan pa plaln pa, pa kitn ik ntekg. \v 29 Pake tol kitn uwen hong pa alil hmpangkil pa tolti, ari ake kitn ntie ekg ntekg wan pa plaln pa, tu arieitn pa, hi tu akeitn nokg. \v 30 Hi tu wa la tolpa, 'Melnum ti katen kwap ti, ari ake wa kil ntie ekg kil ak pa kai plaln.' \p \v 31 Wa tol melnum tukgunakgen ur kil wi wrong wasok ur a kmel 10,000 a kil pa ye kai ekg hripon namponen wrong wail ur a kmel 20,000 a melnum tukgunakgen ur pa, kil akal arpm ekg akwonalmpen hep pen, wrong wasok ripa, al tu ntie ekg hangken tu wrong wail ripa aki kalpm e. \v 32 Tol ake kil ntie pa, akal kil kwa melnum yangkipm kuinen tiur pa kai ekg ari ropon melnum tukgunakgen ripa ngko ya pa la nasel la tolpa, Al men ntekg kuina ur ekg ak ntekg ipma a kitn ti pa paln wor?' \p \v 33 Tolpa ti kupm la nasepm la tolpa, tol melnum ur ake kil uk yirokg kweiur kweiur alkilen pa, kil ake ntie ekg paln disaipel akupm.” \s1 Nokg kupuk \p \v 34 “Nokg pa nokgij wor pake, tol kil kupuk pa, ake ntie ekg mento wa ntekg ekg kil wa paln nokgij. \v 35 Ti nokg kupuk paitn a tolpa, pa ake wa ak ntekg nep a hamung pa nip wor yat. Ti men piln kai hup yipik tolti. Ti tol kipm melnum a nungkulkg itnentepm pa, kipm itning om!” \c 15 \s1 Sipsip a ham \p \v 1 Wang wrij ur pa, tu melnum a wi takis marpm a tu, wa tu melnum tiur a ntekg paitnpaitn pa, kul akal atning yangkipm a Jisas piln pa. \v 2 Ari tu Parasi, wa namponen tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa, nel ipma paitn ekg pa, yatom nel la tolpa, melnum pa wa kai atn hor wrij wa al ekpma nti tu melnum a ntekg paitnpaitn pa ekg nte? \p \v 3 Yatom Jisas la nasen yangkipm kla ur a la tolpa, \v 4 “Ti tol kipm ur ikghlen sipsip kmel wampomit (100), yatom wrij ur pa kai ham pa, al kitn ntekg tolhai? Kitn akal nuhurn 99 pa atn wrik wor pa, wa kai kor wrij ur pa, kaingkai, kitn hantil. \v 5 Kitn hantil pa, pa kitn kat piln kaino mlem, yatom kitn utopen paitn tolti apm ye kai ha ase.\fig Kmel hantil sipsip alkilen a ham. (15.5)|alt="Man carrying a sheep on shoulders" src="LB00001C.tif" size="col" ref="15.5" \fig* \v 6 Yatom kitn kwe tu melnum wokgen alkitnen a tu hawrij alkitnen pa tolti kul, yatom kitn la nasen la tolpa, 'Kupm utopen paitn ekg kupm hantil sipsip wrij ur akupm a pike ham. Tolpa ti mento utopen ntekg ekpma il.' \v 7 Ti apm wa tolpake, kupm la nasepm la tolpa, tu a arpm kaino ha wor pa, tu utopen paitn ekg melnum paitn wrij ur a kil pleln ipma. Pake tu ake utopen ekg melnum 99 a akwonalmpen tolpa tu pa nipet wor ase.” \s1 Yangkipm kla a la marpm a ham \p \v 8 “Aki tol kin ur pa kil ye marpm ek wampwam, ari wrij ur pa ngko kai ham pa, akal kil ntekg tolhai? Akal kil nihil wakg ti ak kor kai ari kalpm pa, kil kingkim yipik wan ti hrongke kor ikgen tolpa kaingkai, kil hantil. \v 9 Kil hantil plaln pa, kil kwe tu melnum wokgen a hawrij akil pa kul om, wa kil la nasen la tolpa, 'Kupm ti utopen paitn, ekg marpm a ham pa apm kupm hantil ase. Ti mento utopen ntekg ekpma il.' \v 10 Ti apm wa tolpake, kupm la nasepm la tolpa, wang a melnum paitn wrij ur kil pleln ipma pa, tu maur akwapel a Maur Wailen pa utopen paitnpaitn.” \s1 Yangkipm kla a la warim kpman a ntekg paitn pa wa pleln kul ekg yan alkil \p \v 11 Yatom Jisas kil wa la tolpa, “Yan ur pa, warim kpman wekg. \v 12 Yatom wasok pa la nasi yan alkil pa la tolpa, 'Kitn ro kweiur kweiur wompel akupm ti ukopm.' Yatom yan pa wreitn tolti, wa nampreng kweiur kweiur pa uk warim kpman wekg alkil pa. \v 13 Plaln pa, wasok pa arpm wang aripm ur tolti, kil wi kweiur kweiur alkil ti ak wi marpm pa, plaln pa, kil wreitn tolti kai arpm tol ha watin ur ai. Kil arpm ha pa, kil piln marpm alkil pa plaln kai ekg kweiur kweiur a paitnpaitn tolti. \v 14 Kil piln marpm alkilen pa tolpa kaingkaing kai plaln pa, wangnikg wail paln kai ha pa, yatom ak ntekg kil pa arpm warkip wrijen paitn tolti. \v 15 Yatom kil kai ari melnum ur a ha knokg pa, om kil ropontel la tolpa, kil akal ak kwap ur. Yatom kil ukwel kwap a uk mnto atn kai wrik a eln mnto atne. \v 16 Ari ake melnum ur ukwel ekpma ur, yatom kil akwonalmpen tolpa, kil akal nti mnto pa al yamingkit palk a tu ye kai alung uk mnto al pa, ari kalpm, tu lokel ekg ake akal kil al ekpma a mnto. \p \v 17 Ari nikgwalpm wor pa palntel, yatom kil akwonalmpen kai kil alkil pa tolpa, 'Tu melnum akwap marpm ekg yan akupm pa, tu ntie ekpma wailet ekg al, pake kupm apm mo ekg nikg arpm tike! \v 18 Ti kupm wreitn wa kai ekg yan alkupmen ayom, yatom al kupm la nasel la tolpa, “Yan, rein, kupm ntekg paitn kai ikg a Maur Wailen wa kai kitn yat. \v 19 Ti kupm ti ake wor ekg akal kitn kweopm tolpa warim kpman alkitnen pa. Ntekg kupm ti tol melnum akwap marpm ekg kitn!”' \v 20 Kil akwonalmpen tolpa, kil wreitn tolti kai ekg yan alkilen. \p Yan alkil pa ikg kai ariel kai watin ai, wa kil rein paitn, yatom kil aktutu kai tolti arkulel, nakrontel.\fig Warim kpman wa kul ekg yan alkil. (15.20)|src="GW-104.tif" size="col" ref="15.20" \fig* \v 21 Yatom kil la nasi yan alkil pa la tolpa, 'Yan, kupm rein ekg kupm pike ntekg paitn kai ikg a Maur Wailen wa kai ikg a kitn yat. Tolpa ti kupm ti ake wor ekg kitn kweopm tolpa warim kpman alkitnen pa.' \v 22 Ari yan alkil pa kwe tu melnum akwap kalpmel alkilen pa la tolpa, 'Kipm iktutu kul! Kipm ye hapm wor ur pa ye kul ekg nowel, wa wi marpm pa ye kul ekg elntel irpm kai wam hpij pa, wa wi nepm palk pa ye kul ekg nowel kai nepm ti yat! \v 23 Kai ilm kau wlampien ur a num itnen pa ekg al mento ntekg ekpma ntiel al. \v 24 Ekg nte, warim kpman alkupmen kil, tol apm pike mo ur ase, ari wa wreitn wa arpm. Wa kil apm pike nuhurnto kai wrijen ase, ari wa kil wa kulnto tike.' Kil la tolpa yatom tu pa ntiel utopen ark. \p \v 25 Yatom ak wang pa, warim kpman wailen pa kil hakai wring pa kul yampingken wan ha ti pa, kil atning tu utopen wa ntekg nangnang pa, \v 26 om kil kwe melnum ur pa kul, om kil ropontel la tolpa, 'Tu ntekg nangnang ekg kuina ur ai?' \v 27 Ari wa melnum pa akalmpe la tolpa, 'Wasok alkitnen pa apm wa kul ase, yatom yan alkipmekgen pa alm kau wlampien wrij ur a num itnen pa, ti kil utopentel ekg kil ake kai paitn, aki mo ur pa kalpm, kil arpm, yatom apm wa kulntel ase.' \v 28 Wailen pa nikgwalpm paitn ekg wasok alkil pa, yatom kil ake akal kahor wan pa, ari yan alkil pa hor armwonel akal tuwekg kahor wan pa. \v 29 Ari kil la kai yan alkil pa la tolpa, 'Wring wailet paitn kupm ak kwap ekg kitn ti tol melnum akwap kalpmel tolti. Ake wa kupm nungkulkget ak wang ur. Ake pike kitn ukopm kweiur! Ti ake wa kitn ukopm meme wlampien ur ti ekg kupm ntekg ekpma ur al namponen tu yiprokgen alkupmen ti! \v 30 Warim a kitn ti pa, kil pike piln kweiur kweiur worwor akil pa kai ekg tu kin a atn ya wa kil wa kul pa, wa kitn wa alm kau wlampien a num itnen pa, yatom wa ntekg ekpma al nti kil pa ekg nte?' \p \v 31 Ari wa yan pa akalmpentel la tolpa, 'Warim alkupm, apm mentekg arpm ha tike, ti kweiur kweiur wrongwailet akupm ti pa apm akitn pake. \v 32 Pake mento akal ntekg ekpma al a utopen, ekg nte wasok alkitnen ti tol pike apm kai mo ur ase, ari wa kil arpm. Wa kil pike nuhurnto kai wrijen ase, ari wa kil wa akwonalmpento, yatom kil apm wa kulnto tike.'” \c 16 \s1 Melnum a ak ya wor ur ekg aklin kil alkil \p \v 1 Yatom wa Jisas la nasi tu disaipel alkilen pa la tolpa, “Melnum ur pa, kil ntie kweiur kweiur wailet, yatom ak wang ur pa tu tiur kul la nasel la tolpa, 'Melnum akwapel atn hep alkitnen ti ake ak kwap a kitn ti ariworwor. Kil ntekg paitnel kweiur kweiur alkitnen pa ekg al kai plaln pake.' \v 2 Yatom kil kwe melnum akwapel atn hep ripa kul tolti, om wa kil la nasel la tolpa, 'Kupm atning yangkipm a tu la tolpa, kitn ti ak kwap paitn. Ti kitn kai ro nangkel kweiur kweiur wrongwailet alkupmen a kitn ikghlen pa, om kitn plaln ekg ak kwap akupm ti.' \p \v 3 Yatom melnum pa akwonalmpen tolpa, 'Ai, hi wa kil kwantopm tukulein kwap akupm ak tike. Ti al kupm ntekg tolhai? Ti kupm ti ake ntie titnongket ekg ak kwap wringkya kweiur kweiur pa, wa kupm numpaitn ekg ak ekla kweiur kweiur atu. \p \v 4 Pake kupm ari ya ur kil: al kupm aklin tu mla ur ai hep pa, ekg hi wa kil kwantopm ekg kwap a kupm ak ti pa, hi wa kupm wonklin kweiur kweiur a pike kupm uk tu hep pa.' \v 5 Yatom kil kwe tu a pike wi kloken kai melnum a kil aken kwap pa kul. Yatom kil ropon tu pa wrij wrij la tolpa, 'Kitn pike wi kloken aripm kai melnum a kupm aken kwap ti?' Ari wa ur pa akalmpe la tolpa, \v 6 'Kupm wi hu yuwa tol wampeng wail kmel wampomit (100).' Yatom wa kil la nasel la tolpa, 'Ti kitn wi wurkapm hel kai wrik pa om ye kul, pirpiren kule kmel wampomit (100) pa, om ro kmel wekg tuwek wampwam (50) ti tolti iktutu.' \p \v 7 Wa kil ropon ur pa la tolpa, 'Kitn wi nmong aripm?' Wa kil pa la tolpa, 'Kupm wi wit ek nmong kmel wampomit (100).' Yatom wa kil la nasel la tolpa, 'Ti kitn wi wurkapm kil om kule kmel wampomit (100) pa wa ro kmel witnweitn (80) tolti!' \p \v 8 Yatom melnum a ntie kweiur kweiur wailet pa kporn yangkipm la nasi melnum akwapel alkil a lokarku kweiur kweiur alkilen pa la tolpa, 'Ya tiur a kitn ak pa kitn ak wonrekele wor ekg ak aklin kitn alkitn.' Ekg nte, tu melnum a katnun kuina ur a atn knokg ti pa tu ak kwap wonrekele kai kuin a tu alntu ti hangken tu melnum a wi klalen a Maur Wailen pa.” \p \v 9 Jisas la yangkipm kla pa kai plaln pa, wa kil la tolpa, “Ti kupm la nasepm la tolpa, kipm ik kweiur kweiur a kipm ntie atn knokg paitn ti ak aklin tu mla ur pa ekg al ntekg tu pa paln melnum wor alkipmen, ekg hi wa ak wang a kweiur kweiur pa kai plaln pa, hi wa Maur Wailen wiyepm ye kai ha wor a arpm aklei wang, wa wonklin kweiur kweiur a pike kipm uk tu pa. \p \v 10 Ti tol mla ur a wor ekg ikghlen kweiur kweiur wasikyikek pa, kil pa wa wor ntie ekg ikghlen kweiur kweiur wailwail pa yat. Wa apm tolpake, melnum a ikghlen paitnel kweiur kweiur wasikyikek pa, pa kil hi wa ikghlen paitnel kweiur kweiur wailwail pa tolpa yat pake. \v 11 Ti tol ake kipm ikghlen kweiur kweiur a atn knokg paitn ti ariworwor pa, ti hi wa mla ur ukwepm kweiur kweiur worwor a atn aklei wang pa ekg kipm ikghlen? \v 12 Ti tol ake kipm ikghlen kweiur kweiur a melnum manet pa ariworwor pa, ti hi wa mla ur ukwepm kweiur kweiur alkipmen a aknamputepm pa? \p \v 13 Ti melnum ur ake ntie ekg al kil eln melnum wekg pa atn hep yaten ekg kil, pa wa kil wi paitn la ur, wa wi wor la ur, aki wa kil wakrongen ur pa, wa kil ipma paitn ekg ur pa. Ti ake ntie ekg al kipm hor hanekgel kweiur kweiur wekg pa tol tita, Maur Wailen, a marpm kweiur kweiur pa.” \p \v 14 Pake wa tu Parasi pa tu melnum a arikowe marpm yatom, wang a tu atning yangkipm a Jisas kil la tolpa pa, tu la paitnel kil. \v 15 Yatom Jisas la nasen la tolpa, “Kipm ti plan kipm alkipm ti ekg al tu wrong kinkpman ariepm lak kipm ti melnum nipet wor, pake Maur Wailen pa ariepm kahor nikgwalpm wonen alkipmen ai. Kuina ur a kipm melnum ti ari lak wor pa, Maur Wailen pa kil ari la tolpa pa paitn wrijen.” \s1 Yangkipm titnongket a Maur Wailen pa hi wa atn \p \v 16 Jisas kil wa la tolpa, “Ti tol yangkipm titnongket a Moses, wa yangkipm a tu melnum ek wripm a Maur Wailen ro pa, apm pike ukwepm arie tolpa kul ngko Jon pa. Yatom Jon pa pike kil katen ekg laron yangkipm wor a la Kingdom a Maur Wailen. Yatom tu wrongwailet apm tu nikgwalpm arken aken kwap titnongket ekg akal kahor kingdom a Maur Wailen ripa. \p \v 17 Ktnong a knokg pa hi wa kai plaln, pake yangkipm titnongket a Maur Wailen ti pa, hi apm atn kiti kiti tolpa atn pake. Hi ake yangkipm ketn ur pa kai ham, kalpm.” \s1 Kwan a ye tita \p \v 18 Jisas la tolpa plaln pa, wa kil wa la tolpa, “Ti tol melnum ur a kil kwan kin alkil, om wa wi kin weten ur pa, pa kil kli arkul kin ripa, wa melnum ur a wi kin ur a kpman ur manet kwan pa, pa wa kil kli arkul kin ripa yat.” \s1 Lasarus ekg melnum a ntie kweiur kweiur worwor \p \v 19 Jisas la kiti melnum wekg ur pa la tolpa, “Melnum ur pa kil ntie kweiur kweiur worwor wrongwailet. Kil nowe hapm worwor nakure numpwam ariworwor wa ntekg ekpma worwor wailwail al aklei wang. \v 20 Wa melnum ur a tu kwe la tolpa Lasarus pa, kil arpm warkip ekg kweiur kweiur wrongwailet. Kil pa hi al hor numpwam a kil ti plaln. Kil pa tu yewel kul aklei wang apm arpm wanyun a melnum a arpm ntie pake. \v 21 Kil akal al ekpma hprap a ngko ha hor knokg a melnum a ntie kweiur kweiur worwor arpm ekg al ekpma pa. Wa tu nmpa pa aklei wang pa kul npla al hi akil pa atn. \p \v 22 Tolpa kaingkai, Lasarus kil mo, yatom tu maur akwapel a Maur Wailen wi maur wor alkilen pa ye kaino arpm wor namponen Apraham ase. Wa melnum a ntie kweiur kweiur worwor wailet pa wa kil mo yat yatom tu uwentel. \v 23 Maur wor alkilen pa kai arpm wrik a tu melnum a mo kai arke pa, kil wi wleket paitn, yatom kil ikg kaino kwa ari Lasarus pa namponen Apraham pa arpm kaino watin ai. \v 24 Yatom kil kwe tolpa, 'Yeye Apraham, kitn reinjopm pen! Kitn kwa Lasarus pa kil ik wam pa nong hu ketn ur pa, yatom eln poln eln nar krong akupm kil pen! Numpwam akupm ti wakg itne wleket paitn tolti.' \p \v 25 Ari wa Apraham la nasel la tolpa, Warim alkupm, kitn ikwonilmpen wang a pike kitn arpm kinar knokg pa, kitn pike arpm ntie kweiur kweiur worwor wrongwailet, pake Lasarus kil pike arpm warkip. Ti ak wang ti apm wa tolpake, kil wi wang wor utopen arpm wor kilke, wa kitn pa wi wleket arpm paitn pake. \v 26 Wa kwei ur yat, watu wailmanten pike kitin atn kuin ak ro mento ti, tolpa ti ake ntie ekg akal men ti kai ariepm aki, kipm pa kul ario pa, kalpm.' \p \v 27 Ari melnum a ntie kweiur kweiur worwor wrongwailet pa la nasi Apraham pa la tolpa, 'Tolpa ti, yeye, kitn la nisi Lasarus pa la tolpa kil kinar wan a yan alkupmen pa, \v 28 yatom la nisi tu wasokwasok wampomit alkupmen pa titnongket, ekg al tu ngkom nlokgen ya wleket paitn a kupm hore kil!' \v 29 Ari wa Apraham akalmpe la tolpa, 'Yangkipm wurkapm a pike Moses namponen tu melnum ek wripm a Maur Wailen ro pa apm ntien ha pake. Tu itning kutnun yangkipm ripa om.' \v 30 Ari wa melnum pa la tolpa, 'Yeye Apraham, tolpa kalpm, pa ake ntie. Tol melnum ur a pike mo ti wreitn ha kirkhap ti om kinar la nasen tolpa pati, al tu pleln ipma pake.' \p \v 31 Ari Apraham kil la tolpa, 'Tol ake tu atning om katnun yangkipm a Moses pa namponen tu melnum ek wripm a Maur Wailen pa, pa hi ake wa ntie ekg tu atning yangkipm a melnum a pike mo om wa wreitn ha kirkhap pa la pa.'” \c 17 \s1 Yangkipm a la kiti paitnpaitn \p \v 1 Yatom Jisas la nasi tu disaipel alkilen pa la tolpa, “Kweiur kweiur a ak rkolo ekg mento ngko kai paitnpaitn pa apm tolpa atn pake, pake rein paitn ekg melnum a kil rkol melnum ur yatom kil ngko kai paitnpaitn pa, pa kil hi wa wi paitn. \v 2 Melnum a kil ntekg melnum ur a ake atn titnongket pa ngko kai paitnpaitn pa, pa kil ntekg paitn wrijen ai. Tol wa tu ak hmpei yipo weij tengket wail ur arpm krongkel kil pa om pilntel eln kai hunokg pa, pa waitketn. Pake kil hi wa wi paitn wail wrijen hangken ripa. \p \v 3 Ti kipm irpm ri! Tol wasok ur aki wailen ur alkitnen pa ntekgeitn paitn pa, kitn lokel titnongket ekg ake al kil ntekg paitn pa. Pake tol kil la rein paitn a kil pa, kitn nuhurn paitnpaitn a kil ntekg pa om. \v 4 Pake wa tukol kil ntekgeitn paitn nti wailet ak wang wrij ur pa yatom wa kil kul la rein nti wailet pa, kitn nuhurn paitnpaitn a kil ntekg pa.” \s1 Ya a ukpma titnongket \p \v 5 Yatom tu melnum yangkipm kuinen a Jisas pa la nasi Jisas pa la tolpa, “Men wakrongen tolpa kitn ntekg men ti ukpma titnongket.” \v 6 Ari Wailen kil akalmpenten la tolpa, “Wor pa, tol a kipm ukpma waitketn tol mastet ek pa, ti tol wa kipm la nasi yo wail riai la tolpa, 'Ti kitn nalu kitn alkitn ti katen klung kinar nip itn kinar hunokg kuin ai', kil apm atning yangkipm tol a kipm la pake.” \s1 Melnum akwapel wor pa kil akwap tolhai \p \v 7 “Ti tol mla ur kai kuin a kipm pa la nasi melnum akwap kalpmel ekg kil pa la tolpa, 'Kitn kai ikwap kai wring akupm aki kai ikghlen sipsip a kupm. 'Wang a kil wa kul ha pa, ake al kipm la tolpa, 'Kitn kul iktutu om kitn irpm om il ekpma ti om!' \v 8 Tolpa kalpm. Kipm al la tolpa, 'Kitn numprampen ekpma ntekgtopm ekg kupm ti hep ekg iklin kupm ti il, plaln pa, wa kitn wa kai il knukg ul.' \v 9 Ake wa kipm pa ukwel wor pa, kwap a tu melnum akwap kalpmel pa apm tu ak tolpake. Ti al wa kipm ukwel wor ekg nte? \v 10 Ti kipm ti apm tolpake, tol kipm ntekg kuina ur a pike Maur Wailen lak kipm ntekg pa, plaln pa, kipm la tolkil, 'Ampur kipm ukwor kat nang amen ti, plpa men ak kwap alpmenen tolti.'” \s1 Jisas ntekg hi kark a melnum wampwam pa paln wor \p \v 11 Jisas kil ngkom hor ya pa kinar tolpa akal kinar Jerusalem pa kil kinar ngko kirngkuwak a Samaria a ha knokg Kalili uk tita pa. \v 12 Yatom kil kai paln kai ha ur pa, kil ikg kai ari melnum numpet wampwam a hi kark wien pa tu kul atn kai watin ai, \v 13 yatom nel kwewel la tolpa, “Melnum Wailen Jisas, kitn reinjo pen!”\fig Tu melnum wampwam a numpet pa ropon Jisas ekg kil aklinjen. (17.13)|src="GW-106.tif" size="span" ref="17.13" \fig* \v 14 Jisas arien, om la nasen la tolpa, “Ti kipm kai plan numpwam alkipmen ti kai ekg tu melnum ipma krakgen a Maur Wailen pa ekg tu riepm pen.” Tu atning tolpa, om tu kai ngko ya pa ari numpet a tu pa apm paln wor ase wa tu paln wri wor kai ikg a Maur Wailen. \v 15 Yatom wrij ur alntuen a paln wor pa kil ari tolpa yatom, kil pleln tolti tpra kat nang a Maur Wailen pa yikaktnen tolpa pleln hor ya pa kul ekg Jisas pa. \v 16 Yatom kil eln ngko wonteipur ha nepm a Jisas ti ukwel wor. Melnum pa kil melnum a ha knokg Samaria. \v 17 Wa Jisas ropo la tolpa, “Melnum wampwam wet paln wri wor ti, ti wampomit wampomwitnweitn pa haike? \v 18 Ntekg tolhai yatom wa melnum wrij ur a ha manet ur ai tolti wa kul kat nang a Maur Wailen ti?” \v 19 Yatom Jisas la nasi melnum pa la tolpa, “Kitn wreitn kai om! Wa kitn ukpma titnongket tolpa yatom, numpet akitn apm paln wor ase.” \s1 Kingdom a Maur Wailen nar \p \v 20 Yatom tu Parasi tiur pa ropon Jisas la tolpa, “Wang a hi Kingdom a Maur Wailen nar pa ak wang kuina?” Ari wa kil akalmpe la tolpa, “Kipm ake ntie ekg ari ak ikg kweiur kweiur a plan tolpa Kingdom a Maur Wailen apm nar ase. \v 21 Ti ake al ur la tolpa, 'Ti atn ti' aki, 'Ti atn kai atn ai e', ekg nte, Kingdom a Maur Wailen pa apm ntiepm atn tike.” \p \v 22 Yatom kil la nasi tu disaipel alkilen pa la tolpa, “Wang ur hi wa paln pa kipm hi wa wakrongen paitn lak al ari wang wrij ur a kipm ari Warim Kpman a Melnum pa, pake kipm hi ake ntie ekg ari. \v 23 Ti tiur hi wa la nasepm la tolpa, 'Ti atn kai ai'. Wa tu tiur pa hi wa la nasepm la tolpa, 'Ti atn ti.' Pake ampur kipm aktutu katnunten, om kor kai pa kai pa, kalpm. \v 24 Ak wang a Warim Kpman a Melnum pa nar pa, hi wa paln pa, kipm hi ari tukol mring malo a plaij hor kaino ktnong pa. \v 25 Pake hep pa kil hi wa ye kalkuten, wa tu melnum a ak wang ti pa hi wa ukwel yirokg pa pen. \p \v 26 Kuina ur a pike tu ak ak wang a Noa pa, ti hi apm wa tu ak tolpa ak wang a Warim Kpman a Melnum kil wa nar yat pake. \v 27 Tu wrongwailet pike wi kin pa alupm ekpma yelan ye kai uk tita, ntekg ekpma al ark tolpa kai ngko wang ketn a Noa kil kai kahor wan hunokgen pa, hu wail wei nar ak alen. \v 28 Ti hi wa paln tukol pike ak wang a Lot pa yat. Wrongwailet pike ntekg ekpma al, armpen kweiur kweiur, ak kweiur kweiur wi marpm, ntekg wring, a wan tolpa kai pake, \v 29 kai ngko wang a Lot kil nuhurn Sotom pa, wakg wailmanten namponen weij wakget tukol weij karin a tu lap ti hakaino ktnong ti nar, ake hu a wei pa, tolti lapen yekmeket tolti. \v 30 Ti wang a Warim Kpman a Melnum pa paln ngko wurknong pa, apm hi tolpake. \p \v 31 Tukol melnum a arpm kahor wan kling pa, ampur wa kil kahor wan wonen pa ekg wi kweiur kweiur tiur alkilen pa. Wa tol melnum a kil atn kai wring pa, ampur kil wa pleln kul ha pa. \v 32 Ti kipm ikwonilmpen kin a Lot pa! \v 33 Yatom mla ur a kil ikghlen numpwam alkil pa ye num alkil kark pa, maur wor alkilen pa hi wa kai paitn. Pake mla ur a kil piln num alkil pa, maur wor a kil pa hi ake wa kai paitn. \p \v 34 Kupm la nasepm la tolpa, hi ak mning pa, melnum wekg a hokga wrik wrij pa, wrij ur pa hi wa kil wi, wa wrij ur pa hi wa kil nuhurn hokga wrik pa. \v 35-36 Wa kin wekg ur a ntekg wakg kuntuk arpm wrij pa, wrij ur pa hi wa kil wi, wa wrij ur pa hi wa kil nuhurn elntarpm pa\f + \fr 17.35 \ft Tu melnum arie tiur akwonalmpen tolpa, yangkipm wompel ur ha kirng ripa yat. Yangkipm wompel pa la tolpa: “Wa melnum wekg a akwap atn wring pa, wrij ur pa hi wa kil wi, wa wrij ur pa hi wa kil nuhurn elntatn.” \f*.” \v 37 Yatom tu melnum akwapel alkilen pa ropontel la tolpa, “Wailen, ti kweiur kweiur pa hi wa paln atn kai hai?” Ari Jisas wa akalmpe la tolpa, “Kipm hi wa ari wel kmong a ho rkam hel pa pati, kipm ari tolpa, kil ari wlikgek ur a kil akal al pa apm arpm pake.” \c 18 \s1 Kin karpikg ur ropon melnum a arpm ekg atning yangkipm ekg akal aklinjel \p \v 1 Yatom Jisas la nasen yangkipm kla ur pa ekg al tu wi arie yatom al tu ropon Maur Wailen pa aklei wang, ake al tu elnten. \v 2 Yangkipm kla pa kil la tolkil, “Kai ha wail ur pa, melnum ur a arpm ekg atning yangkipm pa arpm, kil ake kark ekg Maur Wailen pa, aki akwonalmpen melnum ur, kalpm. \v 3 Wa kin karpikg ur pa, apm wa arpm ha wail pa yat pake. Yatom aklei wang kil kul tongtong ropontel la tolpa, 'Kitn iklinjopm ekg kalkuten a pike melnum ti ntekg kulntopm ti pen.' \v 4 Kil kul perper la nasel pake ake kil atning kalkuten a kil la nasel pa, tolpa kaingkai wang wrij ur pa, kil akwonalmpen tolpa, 'Kupm ti ake kark ekg Maur Wailen pa, aki akwonalmpen tu melnum ur. \v 5 Pake kil perper kul ropontopm yatom ntekg kupm ti numlpmahakopm paitn, ti kupm iklinjel om.'” \p \v 6 Wailen la yangkipm kla plaln pa, wa kil wa la tolpa, “Ti wet kipm atning kuina ur a melnum paitn a arpm ekg atning yangkipm pa la pa. \v 7 Ti Maur Wailen ake ntie ekg al atning tu melnum a kil akrkahan a hakg ropontel mning hranen ekg al kil aklinjen aki? Ti kil nungkulkget arpm wang watin aki kalpm e? Kalpm. \v 8 Kupm la nasepm la tolpa, kil pa atning kalkuten a tu pa aklinjen aktutu pa. Pake Warim Kpman a Melnum hi wa nar knokg ti pa hi wa kil hantil tu melnum tiur a ukpma kil pa aki, kalpm e?” \s1 Melnum Parasi a melnum a wi takis marpm a tu \p \v 9 Yatom Jisas kil la yangkipm kla kil kai ekg tu melnum a akwonalmpen tolpa tu alntu pa nipet wor pake, arku tu tiur ai la tolpa tu pa paitn. \v 10 “Yatom melnum wekg pa kaino akal ropon Maur Wailen kaino wan yalming a Maur Wailen pa. Melnum ur pa Parasi, wa ur pa melnum a wi takis marpm a tu. \v 11 Melnum Parasi pa kai atn yatom, kil ropon Maur Wailen ak nikgwalpm pa la tolpa, 'Maur Wailen, kupm ukweitn wor, ekg nte, kupm ake melnum a ak ikgwampel kweiur kweiur, a akplainel tu kmel, a kli arkul pa tukol tu tiur ai. Wa kupm ukweitn wor ekg kupm ti ake wa melnum tukol melnum a wi takis marpm a tu ri atn kai atn pa. \v 12 Aklei wang wekg a wang wampomit wampomwekg pa kupm kalpm ekg ekpma ekg uk wang kitn, wa kweiur kweiur wrongwailet a kupm wi pa, kupm uk tiel wampwam kai ekg kitn.' \v 13 Pake tukol melnum a wi takis marpm a tu pa, kil atn watinet ketnketn homtmpok ikgkinar knokg pa, yatom kil arku nikgwalpm pa la tolpa, 'Woi, Maur Wailen, kupm ti melnum a ntekg paitnpaitn, ti kitn reinjopm om.' \p \v 14 Tuwekg hrak wa kai wan ha alntuwekgen pa. Kupm la nasepm la tolpa, melnum a wi takis marpm a tu pa kil pa paln nipet wor kai ikg a Maur Wailen pake, wa melnum Parasi pa kalpm. Ekg nte, melnum a kat nang a kil alkil pa, hi wa Maur Wailen arku nang a kil pa kinar knokg. Wa melnum a kil arku nang a kil alkil pa, hi wa Maur Wailen kat nang a kil pa ye kaino kwa.” \s1 Jisas kil wakrongen tu warim wasikyikek \p \v 15 Yatom tu tiur ye warim ark malung pa kai ekg al Jisas kil eln wam pa helen. Tu disaipel alkilen pa tu ari a tu ye kul pa, om tu klewen. \v 16 Ari Jisas kwe tu warim pa kulntel yatom kil la tolpa, “Kipm eln tu warim pa kulntopm om! Ampur kipm loken. Kingdom a Maur Wailen apm a tu a tolpake. \v 17 Ti kipm itning! Mla ur ake wi Kingdom a Maur Wailen tukol tu warim pa, kil ake ntie ekg akal kahor Kingdom a Maur Wailen.” \s1 Melnum a ntie kweiur kweiur wailet \p \v 18 Melnum tukgunakgen ur pa ropon Jisas la tolpa, “Melnum Wor a Uk Arie, al kupm ntekg tolhai ekg hi wa kupm arpm wor aklei wang pa?” \v 19 Ari Jisas wa ropontel la tolpa, “Ti kitn lak kupm ti wor tolhai? Ake melnum ur wor tol Maur Wailen kil alkil wrij pa. \v 20 Ti kitn ari yangkipm titnongket a Maur Wailen pa la tolpa: 'Ampur kitn kli arkul kin ur, ampur kitn alm melnum ur mo, ampur kitn akikgwam, ampur kitn la yangkipm akplainel tu kmel a atn ntekg yangkipm, kitn al horhanekg ekg manjan.'” \v 21 Ari melnum pa wa akalmpe la tolpa, “Ti yangkipm titnongket pa kupm apm pike katnun ak kupm a warimpen ak ai kul ai pen.” \v 22 Jisas kil atning pa yatom kil la tolpa, “Tolpa ti kupm atning kitn ak wor pake, wa kwei ur wrij kil ake kitn wi pen: kitn ik kweiur kweiur wrongwailet akitn pa ik wi marpm pa yatom nampreng uk tu melnum a arpm warkip pa, ekg hi wa kitn arpm ntie kaino ha wor ai, om kitn kul kutnuntopm!” \v 23 Kil atning tolpa pa, kil ipma kalkut paitn, ekg nte, kil pa ntie kweiur kweiur wailet paitn. \v 24 Jisas kil ari pa yatom kil la tolpa, “Melnum a ntie kweiur kweiur wailet pa, wonet ekg kil kahor Kingdom a Maur Wailen. \p \v 25 Tukol kamel\f + \fr 18.25 \ft Kamel pa pati wlikgek wailmanten ur a ntie ye melnum namponen wrikya wailet hel kaino yirokg a kil.\f* pa, wonet ekg arkul kamel pa om lang eln kahor teng a hikyom ak kut hapm pa, pake melnum a ntie kweiur kweiur wailet pa, wonet paitn ekg kil kahor Kingdom a Maur Wailen pa.”\fig Kamel pa wlikgek wailmanten, ntie ekg ye kmel arpm yirokg a kil. (18.25)|alt="Man riding on a camel" src="LB00042C.tif" size="col" ref="18.25" \fig* \v 26 Tu atning a kil la tolpa yatom, tu ropontel la tolpa, “Tolpa ti mla ur ntie ekg kil wi arpm wor a arpm aklei wang?” \v 27 Ari wa Jisas akalmpenten la tolpa, “Kuina ur a melnum ake ntie ekg ntekg pa, pa Maur Wailen kil ntie ekg ntekg.” \p \v 28 Ari Pita pa la tolpa, “Ti men ti al nte? Men apm nuhurn wan ha kweiur kweiur alpmenen apm atn ase, wa men apm kul katnun kitn tike.” \v 29 Yatom wa Jisas la nasen la tolpa, “Kupm la nasepm aklahle wrijen la tolpa, tukol mla ur kil eln Kingdom a Maur Wailen atn hep, yatom kil nuhurn kin warim alkilen aki manjan a wasokwasok a worwor alkilen a wan ha alkilen pa yat, \v 30 hi wa kil wi kweiur kweiur wailet paitn ak wang ti hangken a pike kil nuhurn pa. Wa hi wa kil wi arpm wor a arpm aklei wang ak wang kanukg.” \s1 Jisas wa la nasen nti ur la tolpa, kil hi wa mo \p \v 31 Yatom Jisas kil wi tu melnum yangkipm kuinen wampwam yikakwomwekg (12) alkilen pa ye kai atn hampen ur pa yatom kil nasen la tolpa, “Kipm itning! Mento wa kai Jerusalem pake, kuina ur a pike tu melnum ek wripm ro ekg Warim Kpman a Melnum pa, pa hi wa paln aklahle. \v 32 Hi wa tu uk kil kai wam a tu melnum a ake Juta, yatom hi wa tu la paitnel akel nokg, komitel paitn, wa ungkwawel wlikg. \v 33 Hi wa tu ak hmpei rkwawel wa almpel mo, ak wang wraur pa kil wa wreitn.” \v 34 Ari tu disaipel alkilen pa tu ake arie kuina ur a kil la pa, yiprokgen a yangkipm pa ha hampen. \s1 Jisas kil ntekg melnum ikg paitnen ur paln wor \p \v 35 Jisas kil kul yampingken Jeriko pa, kil ari melnum ikg paitnen ur pa arpm ya arkikg pa ukwempen tu ekg marpm pa arpm. \v 36 Kil atning tu wrong a ekla naurkge kul kai, yatom kil ropon la tolpa, “Kuina ur pa?” \v 37 Ari wa tu la nasel tolpa, “Men katnun Jisas, melnum a Nasaret pake. Ti hor ti!” \v 38 Yatom kil wlakil kwe la tolpa, “Jisas! Walyaru a Teipit! Kitn reinjopm pen!” \v 39 Ari tu melnum a hep pa klkampentel om klewel la tolpa, “Kitn elntmpei irpm.” Ari wa kil kwe nti ur yikaktnen paitn ai la tolpa, “Walyaru a Teipit! Kitn reinjopm pen!” \v 40 Yatom Jisas kil kai atn la nasi tu la tolpa, “Nmpilel ye kul om.” Yatom tu wamparpmel ye kul yampingkentel, Jisas ropontel la tolpa, \v 41 “Kitn akal kupm ntekg kuina ur kai ekg kitn ti?” Ari wa kil akalmpe la tolpa, “Wailen, kupm akal kitn ntekg ikg a kupm a paitn ti wa wor ari kweiur kweiur.” \v 42 Yatom Jisas la nasel la tolpa, “Ikg a kitn pa nungkwat ari kweiur kweiur om! Kitn ukpma titnongket tolpa yatom, ikg a kitn pa apm paln wor ase.” \v 43 Kil la tolpa, ikg a kil pa wor aktutu tolti, kil wa ari kweiur kweiur pa, yatom kil kat nang a Maur Wailen pa katnun Jisas pa tolpa kai. Tu wrongwailet tu ari pa, tu kat nang a Maur Wailen pa yat. \c 19 \s1 Sakias \p \v 1 Jisas kil kai paln kai ha wail Jeriko pa, om kil ngkom hor ha pa kai. \v 2 Pa melnum ur arpm ha ripa, nang a kil pa Sakias. Kil melnum ur a atn hep ekg tu melnum a wi takis marpm a tu pa arpm, kil pa ntie kweiur kweiur wailet paitn ai. \v 3 Kil pa melnum warkip tolpa yatom, kil tetanen om kor kai pa kai pa ekg kil akal ari Jisas pa ari kalpm, tu wrongwailet paitn ak hmpri tolpa yatom kil ake ntie ekg ariel. \v 4 Yatom kil aktutu hep kai nowe yo fik ur a atn kai ya pa ekg al kil hel om ari Jisas a ngkom hor ya pa kul pa. \v 5 Yatom Jisas ngkom hor ya pa kai pa, kil ikg kaino ari Sakias a hel kaino yo kwa pa, om kil kwe la tolpa, “Sakias, kitn nar om! Kupm akal ntieitn arpm kai wan akitn ak am ti.”\fig Jisas kwe Sakias a arpm kaino yotalpuk kwa. (19.5)|src="GW-109.tif" size="span" ref="19.5" \fig* \v 6 Kil atning tolpa, kil pa utopen paitn tolti, kil hraraij aktutu nar knokg ti, om kil wa wi Jisas pa ye kai wan alkilen. \v 7 Tu wrongwailet pa tu ari pa, yatom tu ipma paitn yatom tu la tolpa, “Melnum pa wa kil kai kahor wan a melnum a ntekg paitnpaitn a tolpa ekg nte!” \p \v 8 Tu kahor ark wan pa, Sakias kil wreitn la nasi Wailen pa la tolpa, “Wailen! Al kupm wako kweiur kweiur wrongwailet alkupmen ti, yatom nampreng wompel pa uk tu melnum a arpm warkip. Wa tol pike kupm akplainel wi marpm a tu pa hangken marpm a tu a pike kupm wi pa, pa al kupm akalmpenten nti witnweitn.” \v 9 Yatom Jisas la nasel la tolpa, “Tu a ark wan ti pa, Maur Wailen apm wet ti wiyen ekg alkilen ase. Ti melnum ti pa, apm walyaru walmpopmen a Apraham pa yat pake. \v 10 Ti Warim Kpman a Melnum apm pike nar ekg kor tu melnum a ham pa, yatom wawiyen ekg alkilen.” \s1 Ampur lam kuina ur a Maur Wailen ukweitn ekg ak akwap pa \p \v 11 Tu atning yangkipm a Jisas la atn pa, yatom tu akwonalmpen wailet tolpa kil al kai paln Jerusalem pa, pa Kingdom a Maur Wailen apm yampingken ekg al paln ngko wurknong pake. Ekg nte, tu nti Jisas pa apm kai yampingken Jerusalem pa ase. Tolpa yatom kil la nasen yangkipm kla ur pa ekg ak lok nikgwalpm a tu akwonalmpen wailet pa kai wor. \v 12 Yatom kil la tolpa, “Melnum wailen ur pa kil akal kai ha ur a ark kai watin ai ekg al tu katel tukol melnum tukgunakgen, yatom kil hi wa kul ha ekg ikghlenten. \v 13 Yatom kil kwe tu melnum akwap kalpmel wampwam alkilen pa kul, om kil ukwen marpm\f + \fr 19.13 \ft Melnum pa kil uk marpm mina wampwam kai tu. Marpm pa apm tolpa, tu ak kwap tol kainil wraur wompel pa, tu wi tol mina wrij. \f*, plaln pa, kil la nasen la tolpa, 'Kipm wi marpm rikil ekg ik ikwap ur, tolpa kaingkai wa kupm kul yawrik.' Kil uk marpm tu pa plaln pa, kil apm wreitn kai ase. \p \v 14 Ari tu hawrij alkilen pa tu ipma paitn ekg kil, yatom tu kwa tu melnum yangkipm kuinen tiur pa kai katnuntel ekg akal tu la nasi tu la tolpa, 'Men ti ake wakrongen akal kil pa atn tukgunakgen ekg ikghlen men ti.' \v 15 Melnum wailen pa paln tukgunakgen plaln pa, wa kil wa kul ha. Tolti kil kwe tu melnum akwap kalpmel alkilen a pike kil ukwen marpm ekg tu ak akwap pa, al tu la nasel kwap kuina ur a tu ak om ak wi marpm warim aripm ur pa. \p \v 16 Yatom melnum akwap kalpmel a kul hep pa la tolpa, 'Wailen, marpm a pike kitn ukopm pa, kupm ak akwap, yatom wa kupm akwi marpm wampwam hangken.' \v 17 Yatom wa kil wa la tolpa, 'Wor wrijen, kitn pa melnum akwap kalpmel wor! Tukol pike kitn ikghlen kweiur kweiur wasikyikek pa ariworwor, ti al kupm eln kitn atn wailen ikghlen ha wail wampwam.' \p \v 18 Wa melnum akwap kalpmel a kul katnuntel wa la tolpa, 'Wailen, marpm a kitn ukopm pa, kupm ak akwap yatom kupm akwi marpm wampomit hangken.' \v 19 Ari wa kil la nasel la tolpa, 'Hi wa kupm eln kitn atn wailen ikghlen ha wail wampomit.' \v 20 Wa ur pa kul katnunten la nasel la tolpa, 'Wailen, marpm a kitn ti, pike kupm ye kai ak hapm yiponteitn lamteitn ariworwor ha. \v 21 Ekg nte kupm ari kitn melnum ipma wakget. Kitn pa melnum a wi kweiur kweiur a melnum manet ai elntha, wa kai kor kweiur kweiur kai wring a melnum manet pa, tolpa yatom kupm kark.' \p \v 22 Ari kil la nasel la tolpa, 'Kitn pa melnum akwap kalpmel lpmahaklang paitn! Ti al kupm ntekg yangkipm namponen kitn komkiti ek a kitn alkitn la ti. Tukol kitn ari lak, kupm ti melnum paitn a wi kweiur kweiur a melnum manet ur ai elntha, a wa kupm melnum a wa kai kor kweiur kweiur kai wring a tu tiur ai pa. \v 23 Tol wa kitn eln marpm pa arpm wan marpm pa, ekg al akwi marpm warim pa, ekg al kupm kul pa, al kupm wi namponen marpm man pa yat.' \v 24 Yatom kil la nasi tu wrong a atn pa la tolpa, 'Kipm wi marpm pa tukuleinjel, yatom kipm ye kai uk melnum a pike kil wi marpm wampwam pa.' \v 25 Ari wa tu la tolpa, 'Wailen, kil apm pike wi marpm wampwam ase!' \p \v 26 Ari wa kil akalmpenten la tolpa, 'Mla ur a kil ntie kweiur kweiur wailet pa, al wa kupm ukwel hangken. Pake tol melnum ur a kil arpm warkip pa, kweiur kweiur waitketn alkilen pa al wa kupm kwan tukuleinjel. \v 27 Wa tu melnum a pike wi wrongmnto lantopm la tolpa ake al kupm ti atn wailen ikghlenten pa, wi tu pa ye kul, yatom ilmpen mo itn ikg a kupm ti!'” \ms1 Jisas ro tukgunakg lngkep a tu atn kai ha wail Jerusalem \mr (19.28-21.38) \s1 Jisas kil kaino kahor Jerusalem tukol melnum tukgunakgen \p \v 28 Jisas kil la tolpa plaln pa, kil ngkom kaino akal kai kahor ha wail Jerusalem. \v 29 Kil kaino yampingken ha Petpake a ha Petani, a ark tipmning a tu kwe tolpa Olip pa. Kil kwa disaipel wekg alkilen pa hep. \v 30 Yatom kil la nasen la tolpa, “Kipmekg hep kaino ha a arkkaino ark pa, om kipmekg ari donki wlampien ur a ake pike ur arpme hep pen, tu kuten elntatn. Pa, kipmekg nelkgen yatom ye nar.\fig Donki wlampien a tu kuten elntatn wanyun. (19.30)|alt="baby donkey" src="HK00033C.tif" size="col" ref="19.30" \fig* \v 31 Tol mla ur ropontepm la tolpa, 'Kipmekg al nelkgen ekg al ak ntekg kuina?' Pa kipmekg la nisel la tolpa, 'Melnum Wailen kil akal ak ak kwap ur alkilen.'” \p \v 32 Yatom tuwekg kaino ari kweiur kweiur pa apm atn komkiti ek a wet Jisas la pake. \v 33 Yatom tuwekg nelkgen donki wlampien pa, ari tu melnum yan a donki wlampien pa roponten la tolpa, “Kipmekg akal nelkgen ekg ak ntekg kuina?” \v 34 Ari tuwekg akalmpe la tolpa, “Melnum Wailen kil akal ak ntekg kwap ur alkilen.” \p \v 35 Tolti, tuwekg ye kinar ekg Jisas. Yatom tuwekg wi hapm alntuwekgen a nowe ekg wrokg pa, kulampen plaln pa, tuwekg aklin Jisas pa kaino arpme. \v 36 Yatom Jisas kil arpme donki wlampien pa kaino pa, om tu wrong kinkpman wailet ha pa ha pa, nel wi hapm alntuen a tu nowe ekg wrokg pa, kulampen ya pa. \v 37 Yatom ak wang a kil hep kaino paln kaino ya a hakaino tipmning Olip pa kul nar ekg kaino Jerusalem pa, tu disaipel wrongwailet pa nel utop rkolel kat nang a Maur Wailen yikaktnen ekg kweiur kweiur weten wailwail a pike tu ari a kil ntekg pa. \v 38 Tu utopen rkolel tolpa kai la tolpa, “Maur Wailen kil kwa melnum tukgunakgen ti nar, ti mento utopentel. Kil uko ipma wor pa atn ekg mento, ti mento kat nang a Maur Wailen a atn wailen ikghlen kweiur kweiur wrongwailet.” \p \v 39 Ari tu Parasi tiur a ark kuin a tu wrongwailet pa la nasi Jisas pa la tolpa, “Melnum a Uk Arie, ti kitn la nasi tu disaipel alkitnen ti ekg tu elntmpei itn pen.” \v 40 Ari wa Jisas la nasen la tolpa, “Tol tu pa elntmpei atn pa, al tu weij a arpm hor ti pa al wa kat nang a Maur Wailen tol tu a utopen atn tike.” \s1 Jisas kil hakg rein Jerusalem \p \v 41 Jisas kil kaino yampingken ari ha wail Jerusalem pa, kil hakg rein paitn, \v 42 wa ak ek namputen la tolpa, “Rein kitn Jerusalem, ak wang ti tol kitn ari kuina ur a ntekg kitn wi ipma mehen wa arpm mehen wor, ari wa kitn wa uk yirokg, tolpa ti apm kai hamteitn ase. \v 43 Wang paitn ur hi wa palnteitn pa, tu wrongmnto hi kul kapringenteitn, ak ntekg yipmingki titnongket, wa akhmpri ya wrongwailet a kitn. \v 44 Hi wa tu tikale yipmingki pa kahor tikale wan ha pa alm er tu wrong kinkpman pa kai mo plaln, hi wa ake weij ur a kipm ak le wan pa ur hi wa alile tita atn pa, kalpm, hi tu tikale piln plaln. Ekg nte, wang wor alkitnen a pike Maur Wailen nar akal aklinjeitn pa, kitn pike hret uk yirokg pa pen.” \s1 Jisas kil kai kahor wan yalming a Maur Wailen \p \v 45 Yatom Jisas kil kai kahor yipmingki wonen a kapringen wan yalming a Maur Wailen pa, yatom kil kwan tu melnum a eln kweiur kweiur alntuen arpm ekg ak wi marpm pa. \v 46 Yatom kil la nasen la tolpa, “Maur Wailen pa la kai wurkapm alkilen pa la tolpa, 'Wan akupm pa atn ekg al kipm kahor eklala namponen kupm'. Maur Wailen pa apm la tolpake, ari wa kipm eln wan pa atn ekg tu melnum ikgwampet pa kahor apm arke ase.” \v 47 Yatom apm Jisas kil kahor yipmingki wonen a wan yalming pa ro tukgunakg lngkep a tu pa aklei wang tolpa kai pake. Ari tu melnum ipma krakgen a Maur Wailen a atn hep pa, wa tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa, wa tu melnum wailen wailen a ikghlen tu wrong kinkpman pa tu kor akal almpel mo. \v 48 Pake tu wrong kinkpman pa wakrongen paitn, ekg tu akal ark pa ark pake, ekg atning yangkipm a kil la pa, tolpa yatom tu akal kor ya hor tolhai, ekg al tu alm kil pa mo. \c 20 \s1 Tu akropon Jisas pa la tolpa titnongket a kil ak akwap pa kil wi kai mla ur \p \v 1 Wang ur pa, Jisas kil piln yangkipm wor a Maur Wailen, wa kil ro tukgunakg lngkep a tu a atn kahor yipmingki wonen a wan yalming a Maur Wailen pa atn, ari tu melnum ipma krakgen a Maur Wailen a atn hep wa tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen, wa tu melnum wail wail pa nel kul atn. \v 2 Yatom tu la nasel la tolpa, “Kitn pa kitn melnum a wi nang wail pake! Ti kitn la niso ri ekg mla ur a ukweitn wor pa, yatom kitn ak kwap ripa?” \v 3 Ari Jisas akalmpenten la tolpa, “Ti kipm itn ekg kupm ropontepm akropon ur kil, om wa kipm la nisopm pen, \v 4 ti titnongket a pike Jon a kaluk tu pa, kil wi kai Maur Wailen pa aki, kai tu melnum ur e?” \v 5 Tu atning a kil roponten la tolpa, yatom tu kor tita ark ak tu alntu, yatom tu la kor tolpa, “Al mento la tolhai? Ti tol mento la tolpa, 'Pa apm Maur Wailen pa ukwel titnongket pake', ti pa al kil wa la tolpa, 'Tolpa ti ntekg tolhai yatom pike ake kipm ukpma katnun yangkipm a pike kil la pa.' \v 6 Om tol wa mento la tolpa, 'Pa apm tu melnum ti ukwel titnongket tike', ti akal wa tu wrongwailet ti ak weij ti ero mo, ekg nte, tu apm akwonalmpen tolpa, Jon pa kil melnum ek wripm a Maur Wailen.” \v 7 Tu kor la tolpa kai ari al wa tu akalmpentel yangkipm pa tolhai, ekg nte, ya wrongwailet pa apm kil hmpri plaln ase, yatom tu la tolpa, “Men akwekgel mla ur a ukwel titnongket pa.” \v 8 Yatom Jisas wa la nasen la tolpa, “Apm tolpa yat pake, kupm ake al wa la nasepm la tolpa mla ur ukopm wor, yatom kupm ak kwap kil.” \s1 Yangkipm kla a melnum paitn a ikghlen wring hmpei wain \p \v 9 Yatom Jisas la yangkipm kla ur pa nasi tu wrong kinkpman pa la tolpa, “Melnum ur pa, kil ntekg wring hmpei wain ur, yatom kil armpen melnum tiur pa akal ikghlentel wring pa atn pa. Kil nuhurn ha pa, yatom kil kai arpm wang watin. \v 10 Kil arpm kaingkai, hmpei kil pa apm ngko ek arke ase. Yatom kil kwa kmel akwap kalpmel ur alkilen pa kai, ekg akal tu ukwel hmpei ek tiur ekg yentel kul. Ari tu melnum a ikghlen wring pa tu erel kwantel tolti, kil wa kompwam tolti wa kai.\fig Hmpei wain a ngko ek arke. (20.10)|src="HK00110C.tif" size="col" ref="20.10" \fig* \v 11 Tolpa yatom wa melnum yan a wring pa, wa kwa kmel akwap kalpmel ur pa wa kai, ari apm wa tu erel, ntekgel paitn tolti ukwel numpaitn tolti, wa kwawel kalpmel wa kai. \v 12 Tolpa yatom wa kil kwa ur pa wa kai, ari apm wa tu erel yongwalmpopm paitn tolti, katel piln kahor hen ai. \v 13 Yatom melnum yan yiprokgen a wring pa la tolpa, 'Al kupm ntekg tolhai? Tolpa pati al kupm kwa warim kpman wrij hnangket alkupmen a kupm wakrongen paitn ti kai pati, al tu atningkel ur aki, kalpm e.' Kil akwonalmpen tolpa plaln pa, kil kwa warim kpman alkilen pa kai. \v 14 Ari tu melnum a ikghlen wring pa tu atn ari a kil kul pa, yatom nel nasi tita la tolpa, 'Pa warim kpman a hi wi num atnen kweiur kweiur a yan alkilen apm pake. Ti mento ilmpel mo om, ekg hi mento wi kweiur kweiur wrongwailet alkilen pa!' \v 15 Yatom tu kai arkulel kat piln eln kahor wring henen ai tolti, tu erel mo. Yatom Jisas ropon tu wrong kinkpman a atning ark pa la tolpa, 'Yatom melnum yan a wring pa akal ntekg tolhai ekg tu melnum a ikghlen wring pa?' \v 16 Hi kil kul alm tu melnum pa mo, wa uk wring wain pa kai ekg tu ur ai.” Tu wrongwailet a atning pa tu la tolpa, “Tolpa kalpm.” \p \v 17 Yatom Jisas ikgarpmen wa kil la tolpa, “Ti ntekg tolhai om yangkipm kil a hel kai wurkapm a Maur Wailen pa wa la tolpa, 'Hong ur a tu melnum a le wan pa tu ari lak paitn pa, apm hong yahuwen wor wrijen a atnen wan apm pake?' \v 18 Yatom melnum ur a wutat ngko hel hong wor kil pa, pa al kwat numpwam alkilen pa kai paitn. Ari tol hong pa ngko kai er melnum ur pa, kil pa kai mnampij waitketn ketn tolti.” \p \v 19 Yatom tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa, wa tu melnum ipma krakgen a Maur Wailen a atn hep pa tu ari tolpa, Jisas pa la yangkipm kla ripa kai ekg tu pa ekg ak almpen ipma. Tolpa yatom tu akal arkul yipoel ak wang ketn apm pake, pake tu ari tu wrong kinkpman a atn pa, yatom tu kark ekg arkulel. \s1 Tu ropon Jisas pa akal uk takis marpm kai ekg melnum tukgunakgen a Rom, pa wor aki paitn e \p \v 20 Yatom tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen, wa tu melnum ipma krakgen a Maur Wailen a atn hep pa tu kwa melnum tiur pa kai ham atn ari Jisas pa wa ntiel atn akhparel. Wa tu akal alm ipmael Jisas pa ekg akal kil la yangkipm ur kai paitn pa, al tu wiyel ye kai atn yangkipm kai ikg a melnum tukgunakgen a ikghlen ha knokg Judea pa. \v 21 Yatom tu ropon nukwar Jisas pa la tolpa, “Melnum a Uk Arie, men ari tolpa kuina ur a kitn pa la ekg ro tukgunakg lngkep a men pa nipet wor pake. Men ari tolpa, kitn ake ari melnum ur nang itne aki melnum ur nang kalpmen pa, kitn laron yangkipm a Maur Wailen ti la nasen aklahle tolti. \v 22 Ti mento uk takis marpm kai melnum tukgunakgen a Rom pa, ti kitn ikwonilmpen ri lak pa wor aki pa paitn e?” \v 23 Pake Jisas pa ari nikgwalpm hampen paitn a tu ak tolpa, yatom kil la nasen la tolpa, \v 24 “Ti kipm plantopm marpm pa ri, ikgek a nang a hel kai marpm pa a mla ur?” Ari tu akalmpentel la tolpa, “Apm a Sisar \f + \fr 20.24 \ft Melnum tukgunakgen a tu Rom pa tu kwe tolpa Kaisar aki Sisar.\f* pake.” \fig Marpm a klal a Sisar hele. (20.24)|alt="Coins" src="HK00166C.tif" size="col" ref="20.24" \fig* \v 25 Yatom Jisas kil akalmpe la tolpa, “Kwei ur a Sisar pa, kipm uk kai Sisar pa om. Wa kwei ur a Maur Wailen pa, kipm uk kai Maur Wailen pa.” \v 26 Tu atning a kil akalmpenten la tolpa, yatom tu wreitn paitn hmpri ek alntuen pa elntmpei atn tolti. Jisas ake la yangkipm ur kai paitn kai ikg a tu wrong kinkpman pa, ekg al tu yewel kai ekg ntekg yangkipm pa, kalpm. \s1 Tu ropon Jisas lak tu melnum a mo pa hi wa wreitn aki kalpm e \p \v 27 Yatom tu Satyusi tiur pa, tu kul ari Jisas. Tu Satyusi pa tu melnum a akwonalmpen tolpa, melnum a mo pa ake ntie ekg hi wa wreitn. \v 28 Yatom tu nukwarel la tolpa, “Melnum a Uk Arie, pike Moses naso yangkipm ur tol kil, tol melnum ur a kil wi kin ur, ari ake kil kwat warim ur, kalpm, kil mo nuhurntel ase, pa wa wasok alkilen pa wa wi wampuk ye, kwat warim ur ekg aklin wrik a wailen alkilen pa. \v 29 Tol wasokwail wampomit wampomwekg ur pa ha, yatom wailen pa wi kin pa ye, ari ake kil kwat warim ur, kalpm, kil mo nuhurntel. \v 30 Yatom wa ur a rken kil pa wa wi wampuk. \v 31 Ari kalpm, apm wa kil mo nuhurntel wa kai, wa ake wa kil kwat warim ur. Tu apm tolpa plalnten pake, tu wi kin pa ye ari ake ur kwat warim ur, kalpm, apm tu mo nuhurntel tolpake. \v 32 Yatom wa kin pa arpm tolpa kaingkai, kil wa mo kai katnunten. \v 33 Kitn pa la tolpa tu melnum a mo pa hi wa wreitn pake? Ti tu wreitn pa, pa kin pa a pike wi kpman wampomit wampomwekg pa, pa hi kil arpm ekg kpman mla?” \p \v 34 Ari Jisas akalmpe la tolpa, “Tu kinkpman ak wang ti pa tu ye tita pake. \v 35 Ari tu kinkpman a Maur Wailen wi wor lawen pa, tu hi wa wreitn ak wang kanukg pa, tu ake ntie ekg hi wa ye tita, kalpm. \v 36 Ekg nte tu hi ake wa mo nti ur, ekg tu pa tol tu maur akwapel a Maur Wailen. Ti tu pike mo yatom wa wreitn pa, tu pa warim a Maur Wailen. \v 37 Wa Moses planto tolpa tu a pike mo kai pa, tu ake mo kai haren, kalpm. Pa tu kai ti ark pa. Kipm ari yangkipm a pike Moses la yo wasok a pike wakg krpo itne pake, ake wakg al. Yatom kil kwe la tolpa, 'Wailen, kitn Maur Wailen a Apraham, kitn Maur Wailen a Aisak, a Jekob.' \v 38 Ti pa planto tolpa Maur Wailen pa kil Maur Wailen a tu melnum a mo kai arpm pa yat. Ekg nte, Maur Wailen ari tu a mo kai, wa mento a ark ti pa, lak mento ark yaten.” \p \v 39 Yatom tu melnum tiur a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa la tolpa, “Melnum a Uk Arie! Pa kitn akalmpe wor pa.” \v 40 Yatom tu kark tolpa yatom, ake wa tu ropontel ur, kalpm. \s1 Ntekg tolhai yatom Krais pa kil warim kpman a Teipit, wa kil Wailen a Teipit pa? \p \v 41 Yatom Jisas kil la nasi tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa la tolpa, “Kipm akwonalmpen tolhai, lak Krais, melnum a Maur Wailen kwa nar akal akwi tu wrong kinkpman pa, tukol walyaru walmpopmen a Teipit pa? \v 42 Tol pike Teipit kil alkil la hel kai wurkapm a Nangnang pa la tolpa, 'Maur Wailen kil la nasi Krais Wailen akupm pa la tolpa, Kitn kulno irpm wam wien a kupm, ekg al kupm ukweitn titnongket akupm wa ukweitn nang wail. \v 43 Kitn kul no irpm, kupm eln tu wrongmnto alkitnen ti itn horhanekg ekg kitn.' \v 44 Teipit kwe kil pa tolpa Wailen, ti wa ntekg tolhai yatom wa tu kwe kil pa tolpa walyaru walmpopmen a Teipit pa?” \s1 Tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa tu akplainel plan ak num henen ti tolti \p \v 45 Tu ak wail atning ark pa Jisas la nasi tu disaipel alkilen pa la tolpa, \v 46 “Kipm irk ri ekg tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa. Ekg nte, tu pa nowe hapm watinwatin ti ak lam nepm alntuen ti, ekg akal tu arien lak tu pa tu melnum wailwail, akal tu wrongwailet yangkipmenten ukwen wor atn hor ha kuin. Wa tu kahor wan a atning yangkipm a Maur Wailen atne pa, tu akal wi wrik worwor pa arpm pake. Wa wang a ntekg ekpma wail al pa, tu pa akal tu kwewen ekg tu pa katen hep hep pake. \v 47 Tu akplain om wi kweiur kweiur wrongwailet a tu kin karpikg a kpman mo nuhurnten pa, wa akplain ropon Maur Wailen pa atn wang watin, ekg al tu arien la tolpa tu melnum akwapel wor a Maur Wailen. Tolpa ti hi ak wang a tu atn yangkipm pa, tu hi wi kalkuten wailmanten paitn.” \c 21 \s1 Kin karpikg ur uk kweiur kweiur kai Maur Wailen \p \v 1 Ak wang ketn ripa Jisas kil atn yipmingki wonen a wan yalming a Maur Wailen pa atn ari tu melnum a ntie kweiur kweiur wailet pa tu ye kweiur kweiur pa kai alupm kinar yo tmpal ekg uk kai Maur Wailen. \v 2 Yatom kil ari kin karpikg yek ur a arpm warkip pa kai uk marpm watet ek wekg pa. \v 3 Yatom wa kil la tolpa, “Kupm la nasepm la tolpa, kin karpikg yek a arpm warkip kil, pa kil uk wailmanten paitn hangken tu wrongwailet. \v 4 Tol tu wrongwailet a ntie kweiur kweiur pa tu uk pake, ake tu uk kweiur kweiur alntuen a ha pa plaln, kweiur kweiur wailet tiur alntuen pa ha. Pake kin karpikg yek a arpm warkip pa kil uk plaln tolti kuina waitketn ur alkilen pa.” \s1 Jisas kil la wan yalming a Maur Wailen pa hi wa kai paitn \p \v 5 Yatom tu tiur pa, tu ark la kiti wan yalming a Maur Wailen pa la tolpa wan pa ari wor wrijen, tu le ak weij a ariworwor, wa tu nakure ak kweiur kweiur worwor a tu uk kai Maur Wailen pa. Ari Jisas la nasen la tolpa, \v 6 “Kweiur kweiur wrongwailet a kipm ari ti pa, wang ur hi wa paln pa, hi ake weij ur a tu ak le wan ti pa ur ak alile tita atn wrik alntuen pa, kalpm, hi tu tikale piln plaln.” \s1 Kalkut wailet hi wa paln \p \v 7 Yatom tu wrong kinkpman ropon Jisas pa la tolpa, “Melnum a Uk Arie, kweiur kweiur pa hi paln ak wangkarke? Aki, hi kuina ur paln ekg ak plan wang ripa yampingken ekg al paln pake?” \v 8 Ari wa Jisas la nasen la tolpa, “Tolpa ti kipm irk ri, tu melnum akplain hi kul akepmplain ekg lokepm ye kai pa kai pa. Ekg nte, tu wailet hi kul ak nang a kupm pa la tolpa, 'Apm kupm melnum a kipm nungkwangen apm tike!' Wa la tolpa 'Wang a kipm la pa, apm yampingken ekg al paln tike!' Pake ampur kipm kai katnun tu pa, yaper. \v 9 Tol kipm atning tolpa wrong hripon aki, tu melnum paln wrongken paitn pa, ampur kipm kark, pa kweiur kweiur tolpa hi apm paln pake, pake wang humpuen pa ha pa.” \p \v 10 Yatom wa kil wa la tolpa, “Ha knokg wail ur hi wa hripon nti ha knokg wail ur, wa wrong a melnum tukgunakgen ur hi wa hripon nti wrong a melnum tukgunakgen ur. \v 11 Ti yelm wailwail tiur hi wa no, a wang nikg a numpet wailwail tiur hi paln hor ha tiur, hi wa kipm ari kweiur kweiur tiur a paln kaino ktnong ti, wa kweiur kweiur paitnpaitn tiur a hi ak ntekg kipm ekg kipm kark pa, hi paln. \p \v 12 Pake, hep pa, hi tu arkulepm om yipowepm a ntekgepm paitn, wa hi tu wiyepm ye kai atn yangkipm kahor wan tiur a atning yangkipm a Maur Wailen atne pa, om wiyepm ye kahor arpm wan tipmning. Wa hi tu wiyepm ye kai atn ikg a tu melnum tukgunakgen a tu melnum wailwail ekg nte, kipm ukpma kupm. \v 13 Ak wang ripa, hi wa wang wor akipm ekg laron kipm alkipm pa tolpa kipm ukpma kupm. \v 14 Ti kipm lupm yangkipm a kupm la nasepm kil: ampur kipm akwonalmpen wailet tolpa hi wa kipm la yangkipm tolhai ak wang a kipm atn yangkipm pa. \v 15 Ekg nte, kupm hi wa ukwepm ekla nikgwalpm arie worwor ak wang ripa. Tu wrongmnto akipm pa hi ake ntie ekg talpulntepm ek aki lok arkuepm pa. \p \v 16 Ti kipm hi wa tu manjan, a tu wailwail wasokwasok, a tu walmpopmwrij, a tu melnum wokgen alkipmen pa wiyepm ye kai atn yangkipm, wa tiur alkipmen pa hi wa tu erepm mo. \v 17 Tu wrongwailet hi wa ukwepm ipma paitn, ekg nte wa kipm ukpma kupm. \v 18 Pake tol tukgunakg walkg wrij ur alkipmen pa, hi ake nur. \v 19 Ti kipm itn titnongket, pa hi wa kipm arpm wor aklei wang.” \s1 Jisas kil la Jerusalem hi wa kai paitn \p \v 20 Om Jisas kil wa la tolpa, “Ti tol kipm ari tu wrongmnto pa kul kapringen Jerusalem pa, pa kipm ari tolpa, Jerusalem yampingken ekg al kai paitn pake. \v 21 Wang pa paln pa, kipm melnum a Jutia ti pa, kipm kirk kaino ham kaino tipmning ai om, wa kipm a arpm Jerusalem kil pa, kipm wreitn kirk tukulein, wa kipm a ark hor yampingken ha wail ti pa, ampur kipm kahor kil, kipm kirk hor pa kai om! \v 22 Ekg nte, pa wang paitn wrijen a Maur Wailen hi wa akalmpe paitnpaitn a tu wrong kinkpman ntekg pa kai tolpa komkiti tukol yangkipm wrongwailet a ro hel kai wurkapm a Maur Wailen ti. \v 23 Ti rein ekg tu kin a itna, wa tu mantin a warim ark ma pa ak wang pa! Hi ak wang pa kalkut wail hi wa paln atn knokg ti, wa ipma wakget a Maur Wailen atn ekg al hi wa ntekg paitn ekg tu wrong kinkpman a Juta. \v 24 Tu tiur a ark Jerusalem ti pa, pa hi wa tu a ake Juta pa kul ak painat almpen mo, wa hi wa tu wiyen plaln ye kai hrak hor pa hor pa ekg akwap horhanekg a tu atn knokg wrongwailet. Wa tu a ake Juta ti wi wrik pa ark ikghlen Jerusalem ti ak wakrong alntuen, tolpa kaingkai ngko wang ur a Maur Wailen la tolpa tu ikghlen kaingkai elnten pake.” \s1 Warim Kpman a Melnum hi wa nar \p \v 25 Wa Jisas kil wa la tolpa, “Ak wang pa, hi wa kipm ari kweiur kweiur a paln kaino ktnong pa kai takgni ti, kainil, wa kungkumeim pa. Wa atn knokg ha ti pa, tu wrongwailet hi wa atning lko a hunokg wail a kat tupor harharen kul pa. Tu hi wa kark paitn kwarkwar tolti. \v 26 Ti tu wrong kinkpman hi wa kark paitn, nikgwalpm kaino hroij wa hi wa ark nungkwangen kweiur kweiur hi wa paln atn hor knokg ti. Wa kweiur kweiur titnongket titnongket a atn kaino ktnong pa, hi wa tutut tutut winwin ekg al narku. Kweiur kweiur tolpa paln pa, \v 27 pa hi wa tu ari Warim Kpman a Melnum pa hi wa weipmunu ak wi ye nar namponen titnongket a klalen wailmanten. \v 28 Ti tol yampingken ekg kweiur kweiur pa ekg al paln pake, pa kipm wreitn kit ikg pa kaino kwa pa irpm utopen nungkwangen, ekg wang a Maur Wailen ekg al akwiyepm pa, apm yampingken tike.” \s1 Yo fik pa ak la wang \p \v 29 Yatom Jisas la nasen yangkipm kla ur pa la tolpa, “Ti kipm ikwonilmpen yo fik pa, wa yo wrongwailet manet ai yat. \v 30 Wang a kipm ari hipm wulkga horen pa, kipm ari tolpa, wang yampingken ekg al takgni wor pake. \v 31 Ti apm wa tolpa yat pake, wang a kipm ari kweiur kweiur tolpa akal paln pa, kipm ari tolpa, wang yampingken ekg al Kingdom a Maur Wailen paln pake. \p \v 32 Kupm la nasepm aklahle wrijen la tolpa, kipm wrong kinkpman a ark ak wang ti pa kipm hi ake mo, kipm tiur hi wa ark, kaingkai kipm ari kweiur kweiur ripa a paln pa. \v 33 Ti ktnong a knokg pa hi wa kai plaln, pake yangkipm alkupmen pa, hi ake kai plaln, hi apm ha tolpa kai pake.” \s1 Kipm irpm ri \p \v 34 Wa Jisas kil wa la tolpa, “Ti kipm irpm wonirpme! Ampur kipm nikgwalpm ark ekg ekpma, wa al hu hmit kweiur kweiur pa, aki ampur kipm nikgwalpm ark ekg kweiur kweiur a numpalk pa atn knokg ti. Kipm irpm wonirpme, ekg wang pa hi wa palntepm tukol hik a le hep elntatn, \v 35 ti kipm hi wa wonmit kai om ngkowe tolti. Wang pa hi wa paln ekg tu kinkpman wrongwailet atn hor ha knokg ti. \v 36 Ti kipm irpm wonirpme om wa ropon Maur Wailen ti aklei wang, ekg al kil ukwepm titnongket, ekg kipm hi wa ntie ngkom nlokgen kweiur kweiur a hi akal palntepm pa, wa ekg kipm hi wa ntie atn kai ikg a Warim Kpman a Melnum pa.” \v 37 Aklei wang pa, Jisas kil apm ro tukgunakg lngkep a tu wrong kinkpman pa atn kahor yipmingki wonen a wan yalming a Maur Wailen pake. Wa aklei nungkutikg mning wrij wrij pa, kil kai kaino hokg kaino tipmning Olip, \v 38 yatom kil nar ak kang mningket wrij wrij pa. Tu kinkpman wrongwailet pa tu kul ark atning yangkipm a kil piln pa, atn kahor yipmingki wonen a wan yalming a Maur Wailen pa. \ms1 Mo a wreitn a Jisas \mr (22-24) \c 22 \s1 Jutas kor ya akal uk Jisas kai wam a tu wrongmnto ekg akal tu er Jisas mo \p \v 1 Aklei wring wrij wrij pa tu Israel ntekg nak tingklak a yis kalpmen pa akal akwonalmpen wang a pike Maur Wailen kil wiyen ye kai tukulein Ijip, wang wail pa apm kul yampingken tike. \v 2 Pa tu melnum ipma krakgen a Maur Wailen a atn hep pa, namponen tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa, tu akwonalmpen wailet kor ya akal tu er Jisas pa mo la tolhai, ekg nte, tu kark ekg tu wrong kinkpman ti. \p \v 3 Yatom Satan kil kai kahor Jutas pa, tu kwe tolpa Iskariot, pa kil melnum wrij ur a tu wampwam yikakwomwekg a Jisas pa. \v 4 Yatom Jutas kil wreitn kai ekla namponen tu melnum ipma krakgen a Maur Wailen a atn hep pa wa tu melnum tukgunakgen a tu melnum a ikghlen wan yalming a Maur Wailen pa, ekg akal uk Jisas pa kai wam atu pa. \v 5 Yatom tu melnum pa, tu utopen paitn, ekg Jutas kil kai ukwen ya tolpa, yatom tu nasel akal ukwel marpm. \v 6 Jutas kil wi wor, yatom kil kor ya hampen ur akal uk Jisas pa kai wam atu pa, ekg ake akal tu wrong kinkpman pa ari. \s1 Tu numprampen akal ntekg ekpma wail al \p \v 7 Tu ntekg nak tingklak a yis kalpmen pa al ekg akal akwonalmpen wang a pike Maur Wailen kil wiyen kai tukulein Ijip pa ark, tolpa kaingkai wang a tu pike alm elntatn ekg alm sipsip warim wrij ur ekg ntekg al wor uk Maur Wailen, ti apm wang apm tike. \v 8 Yatom Jisas kil la nasi Pita ekg Jon pa la tolpa, “Kipmekg kai numprampentol ekpma pa irpm, ekg al mento kai pa, mento al.” \v 9 Ari wa tuwekg ropontel la tolpa, “Ti kitn wakrongen akal mentekg numprampen ekpma pa arpm kai hai?” \v 10 Ari wa kil la tolpa, “Ti kipmekg itning! Kipmekg kai kahor ha wail pa, om kipmekg ari melnum ur a ye hu kuntuk wail pa pati, kipmekg kutnuntel kai kahor wan ur a kil kai kahore pa, \v 11 om kipmekg ropon melnum yan a wan pa la tolpa, 'Melnum a Uk Arie pa la naso, la tolpa mentekg roponteitn, la tolpa wrik wan al kil namponen men disaipel akil pa al ekpma arke pa, pa ha hai?' \v 12 Yatom al kil plantepm wan wonen wail ur a ha kaino wan wlop wekg pa numprampen pa, om kipmekg numprampentol ekpma pa itne.” \v 13 Tuwekg atning plaln pa, tuwekg wreitn kai ari kweiur kweiur wrongwailet pa, apm paln komkiti tukol a wet Jisas la nasen pake, yatom tuwekg numprampen ekpma pa arpm. \s1 Jisas nti tu melnum yangkipm kuinen alkilen pa al ekpma wail \p \v 14 Tuwekg numprampen ekpma pa elntatn pa, takgni kinar tmpal pa wang alkilen a tu kai ark al ekpma wail pa, Jisas kil kai kahor nti tu melnum yangkipm kuinen alkilen pa ekg akal tu al ekpma pa.\fig Jisas nti tu alkilen al ekpma. (22.14)|alt="Last supper" src="LB00320B.tif" size="span" ref="22.14" \fig* \v 15 Yatom kil la nasen la tolpa, “Kupm pike wakrongen paitn ekg akal ntiepm al ekpma ak wang ripa, plaln pa, kupm ye kalkut. \v 16 Ti kupm la nasepm la tolpa, kupm hi ake wa al ekpma ur tolti nti ur kai ngko wang a kweiur kweiur pa paln aklahle kai Kingdom a Maur Wailen.” \p \v 17 Yatom Jisas kil wi keimung wain ur pa ye atn ukwor Maur Wailen plaln pa, kil la tolpa, “Kipm wi ti nampreng il om! \v 18 Kupm la nasepm la tolpa, kupm hi ake wa al hu wain ti nti ur, tolpa kai ngko wang a Kingdom a Maur Wailen paln ngko wurknong.” \v 19 Yatom wa kil wi nak tngklak ur pa ye atn ukwor Maur Wailen pa plaln pa, kil kpor ukwen om wa kil la tolpa, “Kil num alkupmen a kupm ukwepm ekg aklinjepm. Ti kipm ik tolpa kai ekg hi kipm ikwonilmpen kupm ti!” \v 20 Tu al ekpma pa plaln pa, kil wi keimung ripa ye atn ak komkiti tol a wet hep pa plaln pa, kil la tolpa, “Hu wain keimungen kil pa pati, pa Maur Wailen lam kla weten namponen kipm. Kil walmpopm alkupmen a ungkwan ekg akal aklinjepm. \v 21 Pake ti kipm itning! Melnum a hi uk ya kupm ti kai wam a tu wrongmnto pa, apm ntio al ekpma arpm tike! \v 22 Warim Kpman a Melnum ti hi wa komkiti ya a pike Maur Wailen la pake. Pake rein melnum a uk ya Warim Kpman a Melnum ti kai wam a tu wrongmnto pa, kil hi wi paitn.” \v 23 Tu atning tolpa, om tu kor ropon tita la tolpa, “Mla ur a mento ti, hi ak kwap ripa?” \s1 Tu disaipel a Jisas tu alilhakel tita ekg la mla ur a tu al atn wailen ekg tu pa \p \v 24 Tu disaipel a Jisas pa alilhakel tita ekg la mla ur al atn wailen ekg tu pa. \v 25 Ari Jisas la nasen la tolpa, “Tu melnum tukgunakgen a knokg ti pa, tu plan titnongket a tu ti ekg atn wailen ikghlen tu wrong kinkpman alntuen, wa tu wakrongen tolpa al tu wrong kinkpman pa la tolpa tu pa melnum wailen wor a akwap wor ekg ikghlenten. \v 26 Pake kipm pa ake al ntekg tolpa. Kipm mla ur akal paln melnum wailen kai kuin alkipmen pa, kil al arku kil alkil hor hanekg a kipm alkipm ti, wa mla ur alkipmen akal paln melnum a atn hep ikghlentepm pa, kil al paln melnum akwapel a aklin kipm ti yat. \v 27 Kipm ari tolpa, melnum a arpm akal al ekpma ti pa melnum wailen aki, melnum a nampreng ekpma ti ekg kil al ti pa melnum wailen e? Melnum a kil arpm akal al pa melnum wailen pake. Pake kupm ti ake tolpa, kupm tukol melnum akwapel a hor hanekg a kipm ekg aklinjepm. \p \v 28 Kipm pike ntiopm ye kalkut ak ai kulngkul ngko wang ti, wa ake kipm nuhurntopm. \v 29 Wa tolpa ti tol pike yan alkupmen kat kupm ti atn melnum wailen ikghlen kweiur kweiur wrongwailet, tolpa ti hi wa kupm ti wa kat kipm ti atn melnum wailen ikghlen kweiur kweiur wrongwailet yat. \v 30 Ti kipm hi ntiopm al hu a ekpma kahor Kingdom alkupmen pa, wa kipm hi arpm tol melnum tukgunakgen, om ntekg yangkipm namponen hom wampwam yikakwomwekg a Israel pa.” \s1 Jisas kil la tolpa, “Pita kitn pa hi lam nang a kupm” \p \v 31 Jisas la nasi Saimon la tolpa, “Saimon, Saimon! Ti kitn itning! Maur Wailen uk ya Maur Paitn Satan ekg akal hi rkolepm ekg akal kipm ngko kai wrijen tukol nmpek ek palk a melnum kwalkwin pa yatom ak wripm wi pa. \v 32 Pake, kupm pike ropon Maur Wailen ekg akal kil aklinjeitn ekg hi ake kitn ngko kai wrijen. Kitn hi wa kul pa, kitn ik titnongketel tu wailenwailen a wasokwasok alkitnen pa.” \p \v 33 Ari wa Saimon kil akalmpe la tolpa, “Wailen, kupm apm numprampen ekg al ntieitn kai arpm wan tipmning aki, akal tu almpeitn mo pa, kupm hi ak ntieitn!” \v 34 Ari wa Jisas akalmpe la tolpa, “Pita, kupm la naseitn la tolpa, am ti krek ake la pen, kitn lam nang akupm ti nti wraur.” \s1 Painat a hapmnung \p \v 35 Yatom Jisas kil ropon tu disaipel alkilen pa la tolpa, “Pike hep a kupm kwawepm kai pa, ake pike kipm ye kweiur kweiur a alupme marpm aki, hapm kok aki nepm palk kakir pa, kalpm, kipm pike kompwam tolti. Ti pike kipm warkip ekg kwei ur aki kalpm e?” Ari wa tu wa la tolpa, “Kalpm, men pike ake warkip ekg kwei ur”. \v 36 Yatom Jisas la nasen la tolpa, “Apm pike tukol pake, pake ak wang kil pa tol kil, mla ur a ntie hapm kok a kweiur kweiur a alupm marpm pa, kil pa wi ye. Wa mla ur a painat kalpmen pa, kil wi hapm ur alkil a nowe ekg wrokg pa ik wi marpm pa, plaln, yatom kil ik wi ur ye. \v 37 Ti yangkipm ur a hel kai wurkapm a Maur Wailen pa la tolpa, 'Tu wrongwailet pa la tolpa kil pa melnum ikgwampet paitn'. Yangkipm kil apm la ekg kupm tike. Ti apm paln aklahle tike. Yangkipm wrongwailet a pike ro ak la kupm ti pa, yampingken ekg apm paln aklahle tike.” \v 38 Yatom tu la nasel la tolpa, “Wailen, painat wekg men ye arpm ti.” Ari wa kil la nasen la tolpa, “Ha pa om! Ampur kor la wailet.” \s1 Jisas kaino wrik tipmning Olip ekg ekla namponen Maur Wailen \p \v 39 Jisas kil ekla namponen tu melnum disaipel pa plaln pa, kil wiyen nel nuhurn ha pa kai kaino tipmning Olip tol a pike kil ak hep aklei wang pa. \v 40 Tu kaino paln tipmning pa, Jisas la nasen la tolpa, “Kipm ropon Maur Wailen pa ekg ake al Maur Paitn Satan ak lokepm ekg ake al kipm katnuntopm.” \v 41 Yatom kil nuhurnten kai watinet ketn ketn ai om kil kpor klko lein, wa ropon Maur Wailen. \v 42 Yatom kil ropon la tolpa, “Yan, tol wakrong akitn pa, kitn kwan keimung ripa kai tukuleinjopm. Pake, ampur kitn katnun wakrong akupm ti pa, kitn ik kutnun wakrong alkitnen.” \p \v 43 Yatom maur akwapel ur a Maur Wailen pa hakaino ktnong ai nar palntel, ak titnongketel kil. \v 44 Ipma a kil pa kalkut paitn tukol weij tolti. Tolpa yatom kil wa ropon Maur Wailen titnongket, pa hnjam pa horel hor wom wom pa eln nar knokg ti tukol walmpopm pa. \v 45 Kil ropon Maur Wailen plaln, kil wreitn kai ari tu disaipel alkilen pa, ari tu pa ipma kalkut paitn, yatom nel hokg atn ase. \v 46 Yatom kil la tolpa, “Woi, wa kipm hokg ekg kuina? Ti kipm wreitn ropon Maur Wailen ekg ake al Maur Paitn Satan ak lokepm ekg ake al kipm katnuntopm.” \s1 Jutas kil uk Jisas kai wam a tu wrongmnto \p \v 47 Yatom Jisas kil ekla tolpa atn, ari tu wrongwailet nel kulngkul. Melnum ur a tu kwe tolpa Jutas pa, kil pa melnum ur a wampwam yikakwomwekg (12) a Jisas pake, apm kil pa wiyen ye kul pake. Kil kai yampingken Jisas pa akal nakrontel.\fig Jutas uk Jisas kai wam a tu wrongmnto. (22.47)|src="GW-114A.tif" size="span" ref="22.47" \fig* \v 48 Ari Jisas ropontel la tolpa, “Jutas, kitn akal nakrontopm tolpa ekg uk Warim Kpman a Melnum ti kai wam a tu wrongmnto pake?” \p \v 49 Tu melnum akwapel a Jisas pa, tu ari kuina ur ekg al paln pa, yatom tu la tolpa, “Wailen, men ik painat ti ik kwaten aki?” \v 50 Ari kalpm, wrij ur a tu pa apm ak kwat ase yatom painat pa kwat nungkulkg wien a melnum akwapel a melnum tukgunakgen a melnum ipma krakgen pa ase. \v 51 Ari, Jisas wa la tolpa, “Elnten om!” Tolti kil eln wam pa itna nungkulkg a melnum pa, yatom nungkulkg pa wa paln wor itna kiti kiti. \p \v 52 Yatom kil la nasi tu melnum ipma krakgen a Maur Wailen a atn hep pa, wa melnum tukgunakgen a tu a ikghlen wan yalming a Maur Wailen pa, wa melnum wail wail a kul akal arkulel pa la tolpa, “Ti kipm ye painat a yomit ti kul akal arkul kupm tike, tol kupm ti melnum ikgwampet ur akipm pake? \v 53 Ti aklei wang kupm ntiepm arpm kahor yipmingki wonen a wan yalming a Maur Wailen pa, ti kipm ake arkulopm ak wang ripa. Pake, wang ketn ti pa, pa wang alkipmen, pa wang a mningket, akal Maur Paitn Satan kil akwap ak titnongket alkilen.” \s1 Pita lam nang a Jisas \p \v 54 Tu arkul Jisas pa ye kai kahor wan a melnum tukgunakgen a melnum ipma krakgen pa, Pita pa katnunten tolpa atn watinet ketn ketn katnunten kai kahor. \v 55 Kil kai nti tu arkgin wakg wail ur a tu ka arkgin pa ark kor tita ark kahor yipmingki wonen a wan ripa. \v 56 Kil arkgin wakg pa arpm ari wakg pa krpo hlentel yatom kin akwapel ur pa ikg kai ariel yatom kil la tolpa, “Ti melnum ur ari tukol a pike nti Jisas atn pa!” \v 57 Ari Pita kil akalmpe kai kin pa la tolpa, “Kin! Kupm akwekgel melnum a kitn la pa!” \v 58 Wa tu wa ark ketn ketn tolpa kai pa, melnum ur pa ariel yatom wa la tolpa, “Kitn pa melnum ur atu apm kitn pake!” Ari wa Pita akalmpe la tolpa, “Melnum! Kupm ti kalpm!” \v 59 Atn watinet ketn ketn ari wa melnum ur pa la titnongket la tolpa, “Ti kipm la tolhai, melnum a arpm ti pa a ha knokg Kalili, kil pike nti Jisas atn pa.” \v 60 Ari wa Pita akalmpe la tolpa, “Kupm ti ake ari kuina ur a kipm la pa!” Pita ekla tolpa atn pa, krek apm la ase. \v 61 Yatom Wailen kil pleln ikghnen Pita pa tolpa pa, nikgwalpm a Pita pa apm pleln ase, kil akwonalmpen yangkipm a pike Wailen kil la tolpa, “Am ti ak mning ti krek ake la pen, kitn pal lam nang akupm ti nti wraur, lak kitn ake ari kupm ti.” \v 62 Yatom Pita wreitn kahor hakg paitn paitn kahor hen ai. \s1 Tu akhinowel Jisas \p \v 63 Tu melnum a wet arkul Jisas pa, tu nel akhinowel, wa erel. \v 64 Tu ak hapm wompel pa ak yipo ikgel plaln, om tu erel kai ikgek, yatom ropontel la tolpa, “Kitn melnum ek wripm pa, kitn la ri, wet mla ur ereitn?” \v 65 Wa tu klewel ak yangkipm paitn paitn tiur ai. \s1 Tu wi Jisas ye kai atn yangkipm kai ikg a tu hong tukgunakgen a tu Juta \p \v 66 Takgni hompen pa, tu melnum ipma krakgen a atn hep pa, wa tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa, nel hep kul ark wrij. Tu pa tu hong tukgunakgen a ikghlen tu Juta pa, tu pa arpm ekg atning yangkipmek yatom tu ye Jisas pa kai atn ntekg yangkipmek atn kai tu pake. \v 67 Yatom tu la tolpa, “Ti kitn la niso ri, ti kitn pa Krais aki?” Ari wa Jisas la nasen la tolpa, “Tol kupm la nasepm pa, al kipm la tolpa, kupm akepmplain. \v 68 Wa tol kupm ropontepm pa, kipm ake akalmpe. \v 69 Pake tol ak wang ti, a wa hor pa kai pa, Warim Kpman a Melnum ti pa, kil hi arpm kaino wam wien a Maur Wailen a ntie titnongket wrongwailet.” \p \v 70 Yatom wa tu ropontel la tolpa, “Ti kitn ti kitn Warim Kpman a Maur Wailen e?” Ari, wa kil akalmpe la tolpa, “Apm kipm alkipm pa la tolpa pati kupm apm pake.” \v 71 Yatom tu la tolpa, “Men ake akal atning melnum ur wa la naso hor pa kai! Men apm wet atning a kil laron kil alkil ngko wurknong ase, ti ha pake!” \c 23 \s1 Tu wi Jisas ye kai ntekg yangkipm atn kai ikg a Pailat \p \v 1 Tu hong tukgunakgen wrongwailet ntekg yangkipm namponen Jisas plaln pa, wa tu nel wiyel ha pa ye kai ekg Pailat, \v 2 yatom la kiti nasi Pailat pa la tolpa, “Men ari melnum ti pa kil wa lok tu wrong kinkpman alpmenen ti kai hor ya paitn, wa kil wa loko ekg ake al men piln takis marpm kai ekg Sisar, melnum tukgunakgen a kipm Rom pa, wa kil kat nang a kil alkil ti la tolpa kil ti Krais, melnum tukgunakgen a Maur Wailen kwa nar akal akwi tu wrong kinkpman.” \v 3 Yatom Pailat pa ropontel la tolpa, “Ti kitn pa melnum tukgunakgen a tu Juta pake?” Ari wa Jisas akalmpe la tolpa, “Apm kitn alkitn pa la pa apm tolpake.” \v 4 Yatom wa Pailat pa la nasi tu melnum a tu ipma krakgen a Maur Wailen a atn hep pa, wa tu wrongwailet a atn pa la tolpa, “Melnum ti ake kupm ari tolpa kil ntekg paitn ur.” \v 5 Ari wa tu wa la titnongket paitn la tolpa, “Kil pike akwap ro tukgunakg lngkep a tu wrong kinkpman atn hor ha knokg Jutia ti. Pike kil katen atn kai ha knokg Kalili ai yatom wa ye hor ti kul tike. Tolpa yatom kil ak ntekg nikgwalpm a tu wrong kinkpman pa ark hor pa hor pa.” \s1 Tu wi Jisas ye kai ntekg yangkipm atn kai ikg a Herot \p \v 6 Pailat kil atning a tu melnum wail wail la tolpa yatom kil roponten la tolpa, “Kil ti melnum a Kalili?” \v 7 Tu akalmpe la tolpa, “Ei, kil melnum a Kalili pake.” Yatom Pailat la nasi tu ekg tu wiyel ye kai ekg Herot ekg nte, Herot pa kil atn melnum tukgunakgen ikghlen ha knokg Kalili pake. Ak wang pa, Herot apm arpm Jerusalem pa yat pake. \p \v 8 Tu wiyel ye kai paln, om Herot ari Jisas tolpa kil utopen paitn, ekg nte, kil pike atning a tu la Jisas pa, yatom kil pike lantwang atn wang watin ekg kil akal ariel. Wa kil akwonalmpen akal ari Jisas ntekg kwei ur weten ak titnongket alkilen ekg al kil ari. \v 9 Yatom Herot kil ropon Jisas ekla wailet, ari ake kil akalmpe ekla ur. \v 10 Ari tu melnum ipma krakgen a Maur Wailen a atn hep pa namponen tu melnum a arpmen yangkipm yiprokgen a Maur Wailen pa a ntiel atn pa nel lawel titnongket la tolpa, kil melnum a ntekg paitn paitn. \v 11 Yatom Herot namponen tu melnum alkilen a almpwrong pa, nel ari la paitnel, wa ak hinowel. Yatom tu wi hapm ariwor ur pa nowel plaln pa, nel kwawel wa kai ekg Pailat. \v 12 Ak wang ripa, Herot ekg Pailat a pike wrongmnto ekg tita pa, wa ekg kai hor wrij. \s1 Pailat wi wor ekg tu al karkurn Jisas kai yo kwatingki \p \v 13 Yatom Pailat kil kwe tu melnum ipma krakgen a Maur Wailen a atn hep, wa tu melnum wail wail pa namponen tu wrong kinkpman pa nel kul. \v 14 Yatom kil la nasen la tolpa, “Wet kipm wiyel ye kul hep pa, kipm la tolpa kil ak ntekg nikgwalpm a tu wrong kinkpman pa kai hor pa hor pa, pake kupm wet ariel a atning yangkipm akil pa kai ikg a kipm pa, ari ake kupm ari kil ntekg paitn ur, tol a kipm lawel pa. \v 15 Wa Herot pa yat ake wa kil ari a kil ntekg paitn ur, tolpa yatom wa kil kwawel wa kul ekg mento ti. Ti melnum ti ake ntekg paitn ur, ekg al mento almpel mo pa. \v 16-17 Ti al kupm la tolpa tu erel, plaln pa, kupm kwawel ekg kil kai.”\f + \fr 23.16-17 \ft Tu melnum arie tiur akwonalmpen tolpa, yangkipm wompel ur ha kirng ripa yat. Yangkipm wompel pa la tolpa: “Aklei wring wrij wrij a tu ntekg ekpma wail al al tolti pa, Pailat kil al kwa melnum wrij ur a arpm wan tipmning pa kulhor hen.”\f* \p \v 18 Ari tu kinkpman wrongwailet a atn pa nel la yikaktnen la tolpa, “Er kil pa mo om! Wa, kwa Parapas pa kulhor hen!” \v 19 Tol Parapas pa pike wreitn nti tu akal talpuln kwan tu melnum wail wail a ikghlen ha wail ti kai tukulein, om alm melnum ur mo, yatom tu wiyel ye kai arpm wan tipmning. \v 20 Pake Pailat pa wakrongen tolpa al kwa Jisas pa kahor hen, yatom wa kil la nasi tu wrong kinkpman pa nti ur. \v 21 Ari wa tu la yikaktnen la tolpa, “Erel om! Erel om! Er mo om! Kurkurntel kai yo kwatingki pa om!” \v 22 Wet Pailat roponten nti wekg ase, ari wa kil wa roponten nti ur la tolpa, “Pike kil ntekg kuina paitn? Ake kupm ari kil pa ntekg paitn ur ekg al kipm erel mo pa! Ti al kupm la tolpa tu erel plaln pa, kupm kwawel ekg kil kai.” \v 23 Ari tu atn pa atn pa la plulnplaln mainmain la tolpa, kurkurn Jisas pa om. Yatom ekla a tu pa ak hangken ekla a Pailat pa. \v 24 Kil atning a tu wrongwailet tu la titnongket tolpa yatom, kil wi wor ekg al tu karkurn Jisas kai yo kwatingki. \v 25 Yatom kil kwa melnum a tu wakrongen a pike talpuln kwan tu melnum wail wail a ikghlen ha wail ti kai tukulein, om alm melnum ur mo. Yatom tu wiyel arpm wan tipmning pa kulhor hen, om kil eln Jisas pa kai wam a tu alntu pa al tu ntekg ak wakrong alntuen. \s1 Tu wi Jisas ye kai akal karkurntel kai yo kwatingki \p \v 26 Yatom tu melnum almpwrong tu wi Jisas pa tolti, tu ye kai. Tu ngkom kai pa, tu hantil melnum ur pa, nang akil pa Saimon, kil melnum kai ha wail Sairini. Kil kul akal kai kahor Jerusalem pa, ari tu lokel tolti tu ukwel yo kwatingki a Jisas pa ekg kil kat ye katnun Jisas pa ntien ye kai. \p \v 27 Tu wrong wailet paitn tu katnun Jisas, namponen tu kin tiur pa, hakg la ak ek namputen reinjel. \v 28 Ari Jisas pleln la nasen la tolpa, “Kipm kin a Jerusalem pa! Ampur kipm hakg rein ekg kupm ti pa, kipm hakg rein ekg kipm alkipm ti a ekg tu warim alkipmen pa yat! \v 29 Wang ur hi wa paln, yatom tu hi la tolpa, 'Tu kin a kmpongmamukij, wa tu kin wnakul, wa tu kin a pike ake uk ma warim pa, ak wang pa tu pa hi utopen pake.' \v 30 Ak wang pa, tu wrongwailet hi wa la nasi tipmning ti la tolpa, 'Tpor nar ak hauro!' Om wa la wrik nang ti la tolpa, 'Ik lampo!' \v 31 Yo mahin kil pa tu ntekg tolpake, wa yo nungkwor pa hi wa tu ntekg paitn wrijen ai.” \s1 Tu karkurn Jisas ark yo kwatingki \p \v 32 Tu melnum almpwrong pa wi melnum wekg ur ye kul, melnum wekg a pike ntekg paitnpaitn, ekg akal karkurnten mo namponen Jisas pa. \v 33 Yatom tu kul paln kul wrik a tu namput tolpa Melnum Tukgunakg Tmpal pa, tu karkurn Jisas kai yo kwatingki namponen melnum ikgwampet wekg pa, ur ark wam wien pa, wa ur ark wam wangkekg.\fig Jisas ark yo kwatingki kai kuin a kmel ikgwampet wekg. (23.33)|src="GW118.tif" size="span" ref="23.33" \fig* \v 34 Yatom Jisas kil la tolpa, “Yan! Kitn kwan paitnpaitn a tu ti, ekg nte, tu ake ari kuina ur a tu ntekg ti.” Yatom tu utop ekg nalu yo hpin, ekg akal ari tolpa mla ur nalu watin pa, al tu pa nampreng hapm alkilen pake. \p \v 35 Yatom tu wrong kinkpman pa nel atn ikghnen tolpa atn, tu melnum wail wail pa yat nel akhinowel Jisas pa la tolpa, “Kil pike aklin tu tiur ai. Ti tol kil melnum a pike Maur Wailen akrkahan aklahle akal kil akwi tu wrong kinkpman pa, ti kil iklin kil alkil ti yat om!” \v 36 Wa tu melnum a almpwrong pa yat nel wa akhinowel, nel kulno tolti ukwel hu wain a armpen ak marpm wasok pa ekg kil akal al, \v 37 yatom tu nel la tolpa, “Tol kitn melnum tukgunakgen a tu wrong kinkpman a Juta ti pa, kitn iklin kitn alkitn ti om!” \v 38 Hel kaino yo tukgunakg pa tu ro la tolpa, “Melnum rikil pa kil tukgunakgen a tu Juta.”\f + \fr 23.38 \ft Ari kil yangkipm yiprokgen a tu karkurn Jisas mo kai yo kwatingki, pa tu ro ak ek hawen wraur: Krik, Latin, Hipru.\f* \p \v 39 Wa melnum ikgwampet ur a ark kai yamping wompel a Jisas pa kil wa la akhinowel la tolpa, “Ti kitn ti, kitn melnum a pike Maur Wailen kil akrkahanteitn aki? Pati, wa kitn iklin kitn alkitn ti ri, om wa kitn iklin mentekg ti yat!” \v 40 Ari wa ur a ark yamping wompel pa kle ur a la ark kai yamping wompel pa la tolpa, “Ti kitn ake kark ekg Maur Wailen ti? Ti kitn apm ye kalkut wrij tol a kil ye pake. \v 41 Tol mentekg ti tu karkurnto komkiti paitn a pike mentekg ntekg pa, pake kil pa ake pike ntekg paitn ur, kalpm.” \v 42 Yatom kil la nasi Jisas pa la tolpa, “Jisas, ak wang a hi kitn paln wailen atn kahor kingdom a kitn pa, hi kitn ikwonilmpentopm!” \v 43 Ari wa Jisas la nasel la tolpa, “Kupm la naseitn aklahle wrijen la tolpa, am ti kitn pal nti kupm arpm kaino ha Paradais tike.” \s1 Jisas kil mo \p \v 44-45 Yatom ak takgni no arpm kuin pa, eln kul kai mning karn tolti ak hmpri takgni ti, ak haur ha knokg wrongwailet pa, atn kaingkai, om wang kai wi wraur pa, mning pa apm kai plaln ase, wa hapm wail a lekg ark kai wan yalming a Maur Wailen pa rekel wom wekg. \p \v 46 Yatom Jisas kil wlakil hakg yikaktnen ak ek namputen yan alkilen pa la tolpa, “Yan, wi maur wor akupm pa om!” Kil la tolpa, om kil apm mo ase. \p \v 47 Melnum a atn hep ekg tu melnum a almpwrong pa kil ari kweiur kweiur a paln, tolpa yatom kil kat nang a Maur Wailen pa la tolpa, “Aklahle wrijen, kil pa melnum nipet wor.” \p \v 48 Wang a tu wrongwailet a kul ark pa tu ari kweiur kweiur a paln tolpa pa, tu rein paitn tolti, om homtmpok wam kli won tolti om tu pleln wa kaingkai wan ha alntuen ai. \p \v 49 Tu yiprokgen, wa tu melnum wor a Jisas pa, wa tu kin a katnuntel hakaino Kalili ai nar pa, nel atn watin ketn ketn yatom ari kweiur kweiur a paln ripa. \s1 Tu uwen yipmri a Jisas \p \v 50-51 Melnum ur pa, tu kwe tolpa Josep, melnum ur kai ha wail Arimatea. Ti pa ha ur a ark ha knokg a Jutia, pa kil melnum nipet wor a arpm nungkwangen akal ari Kingdom a Maur Wailen. Kil pa apm wa hong tukgunakgen a arpm atning yangkipm pa yat pake, pake kil ake pike ipma wrij namponen tu kwapwrij alkilen a tu arpm yipon yangkipm ekg ak nikgwalpm tolpa ekg Jisas pa. \v 52 Yatom kil kai kahor ari Pailat pa, ekg akal wi yipmri a Jisas pa ye kai uwen. \v 53 Om Pailat wi wor, om kil kulhor kai nalu yipmri a Jisas pa tolti, ye nar ak hapm tungkoren pa yipo plaln om, kil kat ye kai elnthel kahor tipmning teng wonen ur a pike tu uwe weten pa, a ake pike tu eln kmel ur hele pen, kalpm. \v 54 Yatom wang pa, wang a tu numprampen kweiur kweiur ekg arpm ekg wi yapm, pa tol wet ti kai eln ak nungkutikg ari kmel ikgukg wekg pa, wa katen ha pa kai hikgkil pa wang miten pa, pa wang wail a tu arpm ekg yapm pake. \p \v 55 Tu kin tiur a pike nti Jisas hakaino Kalili ai nar pa nel katnun Josep pa, yatom tu ari tipmning teng pa, wa ari a kil eln yipmri a Jisas pa elnthel tolhai. \v 56 Tolti, tu wa kai numprampen hu yuwa a wa kweiur kweiur wepmij ekg akal ak nel yipmri akil pa. Yatom ak wang wail pa, tu arpm ekg yapm tol a yangkipm titnongket la pa. \c 24 \s1 Jisas wreitn ha kirkhap \p \v 1 Wang a arpm ekg yapm pa plaln pa, tu kin pa wreitn ak kang mningket paitn ai ye kweiur kweiur wepmij wor a tu numprampen pa ye kai tipmning teng pa akal ak nel yipmri a Jisas pa. \v 2 Pake tu ari weij a ak hmpri tipmning teng ek pa, pa apm wa talpul tukulein ase, \v 3 yatom tu kai kahor tipmning teng wonen pa ari, ake tu ari yipmri a Wailen Jisas pa. \v 4 Yatom tu atn akwonalmpen wailet atn pa, ari tu wutnan ekg ari melnum wekg ur a nowe hapm tungkoren muinmainet paitn ai paln atn yampingkenten. \v 5 Tu kin pa ari tolpa tu kark paitn, yatom nel homtmpok lam ikg alntuen pa kinar knokg tolti, ari melnum wekg pa la nasen la tolpa, “Ti wa kipm kul kor melnum a arpm mlepm ti kul wrik a uwen tu kmel a mo ti, ekg nte? \v 6 Ti kipm ri kil ake ha ti, kil apm wreitn ase. Ti kipm ikwonilmpen yangkipm a pike kil la nasepm hakaino Kalili pa la tolpa, \v 7 'Warim Kpman a Melnum hi tu uk kai wam a tu melnum a ntekg paitnpaitn pa, yatom hi tu karkurntel kai yo kwatingki pa wiyel ye kai uwentel, om ak wang wraur pa kil hi wa wreitn.'” \p \v 8 Yatom wa tu kin akwonalmpen yangkipm a pike kil la pa, \v 9 yatom tu wa pleln atn wrik a tu uwen Jisas pa kai tolti, la kiti nasi tu melnum wampwam yikakwomwrij a Jisas pa, namponen tu wrongwailet pa, ekg kweiur kweiur wrongwailet a wet tu ari a paln pa. \v 10 Tu kin a kai la kiti yangkipm pa nasi tu melnum yangkipm kuinen a Jisas pa pati, Maria a ha wail Maktala, a Joana, a Maria, man a Jems pa, wa tu kin tiur ai namponenten. \v 11 Ari tu pa la tolpa, plpa tu la yangkipm akplain ur tolti. Tu ake ukpma ekla a tu la pa. \v 12 Ari Pita pa kil wreitn tolti, kil aktutu kai wrik a pike tu eln Jisas hele pa, yatom kil atn hen ti ikglangken ari, kil ari hapm kalpmel tolti ha. Yatom kil wa pleln kai tolti om wa kil akwonalmpen wailet ekg kweiur kweiur a wet paln ripa.\fig Pita ikglangken tipmning teng a pike tu eln Jisas hele. (24.12)|alt="Man peering in tomb" src="LB00329B.tif" size="span" ref="24.12" \fig* \s1 Melnum wekg ari Jisas ngko ya a kai Emeus \p \v 13 Ak wang pa, disaipel wekg ur a Jisas pa, tuwekg akal ekg kai ha ur a tu kwe tolpa Emeus, ha ur a ark watinet ketn, tol kilomita wampwam yikakwomwrij (11), ekg Jerusalem pa. \v 14 Yatom tuwekg kor la kiti hor ya pa kai ekg kweiur kweiur wrongwailet a pike paln ripa. \v 15 Tuwekg ekla wailet la kiti tolpa kai pa, Jisas kil alkil palnten ngkom ntien kai kompwrij tolpa kai. \v 16 Yatom kwei ur ak hmprien ikg, om tuwekg ake ari tolpa, kil pa Jisas. \p \v 17 Yatom Jisas roponten la tolpa, “Kipmekg la kiti kuina ur itna wampel kai?” Om tuwekg atning tolpa, tuwekg kai atn ya pa, yatom kil ari tolpa tuwekg pa ipma kalkut. \v 18 Yatom wrij ur a tuwekg pa tu kwe tolpa Kliopas. Pa kil akalmpe tolpa, “Ti kitn wrij hute ti kitn ake ari kweiur kweiur wailmanten a pike paln kai Jerusalem pa?” \v 19 Ari wa Jisas roponten la tolpa, “Kuina ai?” \p Ari wa tuwekg akalmpe la tolpa, “Mentekg wet la kiti Jisas a Nasaret pa. Kil melnum ek wripm a Maur Wailen akrkahan ukwel titnongket, yatom kil laron yangkipm namponen titnongket, wa ntekg kweiur kweiur titnongket weten, yatom tu wrong kinkpman ariel tolpa kil pa melnum wailen pake. \v 20 Tu melnum ipma krakgen a Maur Wailen a atn hep wa tu melnum wail wail amen ti uk kil kai wam a tu Rom ekg erel mo, yatom tu karkurntel kai yo kwatingki. \v 21 Ari men ti pike akwonalmpen tolpa kil pa melnum a tol kil ikirmpen mento Israel pake! Yatom kweiur kweiur a pike paln pa, apm tol wang wraur ase. \v 22 Yatom wet ti ak kang pa, wa men wreitn paitn ekg tu kin tiur alpmenen, tu wreitn ak kang mningket paitn ai kai kahor tipmning teng wonen a tu eln Jisas hele pa. \v 23 Ari tu kai ari yipmri akil pa ake ha. Yatom tu wa plelnten kul la naso la tolpa, tu ari maur akwapel wekg a Maur Wailen pa, yatom tuwekg la nasen la tolpa, kil apm wreitn arpm mlepm ase. \v 24 Yatom wa tu tiur alpmenen pa wa pike nel kai wrik a tu elntel hele pa ari apm tol a tu kin pa la kiti pake: ake tu ariel.” \p \v 25 Yatom Jisas la nasen la tolpa, “Ti kipmekg ti hmit, ake wa kipmekg akwonalmpen yangkipm wrongwailet a pike tu melnum ek wripm a Maur Wailen la pa! \v 26 Ti kipmekg ti ake ari tolpa melnum a Maur Wailen kwa nar ekg akwi tu wrong kinkpman pa, kil wi wleket wail ripa plaln pa, kil kai arpm namponen Maur Wailen, wi titnongket klalen wail pa?” \v 27 Yatom Jisas laron yangkipm yiprokgen wrongwailet a la kiti kil ti nasen katen kai Moses ai, wa kulngkul tu melnum ek wripm a Maur Wailen a tu ro hel kai wurkapm a Maur Wailen pa. \p \v 28 Tunten kul yampingken ha a tuwekg akal arpme pa, yatom Jisas pa akplainel ipma a tuwekg pa akal kai ekg haren kai om, \v 29 ari wa tuwekg pa lokel la tolpa, “Ti mning krehet ekg al mning tike, ti kitn kul ntio hokgi tipen.” Yatom kil kahor akal ntien arpm. \v 30 Tunten arpm akal al ekpma pa, kil wi nak tingklak pa ukwor Maur Wailen plaln pa, kil kpor ukwen. \v 31 Kil ntekg tolpa yatom, ikg a tuwekg pa apm nungkwat ariel, ari kil apm wa kai hamten ase. \v 32 Yatom tuwekg nasi tita la tolpa, “Aklahle! Ti wet kil la kiti naso yiprokgen a hel kai Wurkapm a Maur Wailen pa ngko ya pa, pa wet ak ntekg ipma a mentekg ti utopen paitn.” \p \v 33 Yatom ak wang ketn pa tuwekg wreitn tolti, pleln kai Jerusalem ari tu melnum yangkipm kuinen wampwam yikakwomwrij a Jisas nti tu tiur pa kor tita ark. \v 34 Ari tu hmprak la kiti nasen kuina ur a wet paln ekg Saimon pa, pa la tolpa, “Wailen apm wreitn aklahle ase! Ti kil wet paln kai Saimon, kil ariel pa.” \v 35 Tu la tolpa nasen plaln pa, tuwekg ti wa la nasen la tolpa, Jisas palnten ngko ya pa, yatom tunten ngkom hor ya pa kai pa tuwekg ake ari tolpa kil Jisas pa, om tunten kai paln arpm kai wan pa. Kil kpor nak tingklak pa ukwen plaln pa, om tuwekg ari tolpa Jisas apm pake. \s1 Jisas kil paln ekg tu disaipel alkilen \p \v 36 Tu disaipel a Jisas tu la kiti la tolpa atn pa, Wailen pa palnten aktutu tolti la nasen la tolpa, “Ipma akipm pa irk mehen!” \v 37 Ari tu akwonalmpen tolpa tu ari maur a kmel ur yatom tu kark paitn wrijen tolti. \v 38 Ari wa kil la nasen la tolpa, “Ti wa kipm wreitn paitn akwonalmpen wailet ekg nte? \v 39 Ti kipm ri nepm wam akupm ti! Wa kipm ari tolpa, pa apm kupm apm tike. Ti kipm kul ri wampirpme ik wampla ik itningke numpwam akupm ti! Lak maur pa, tol ake kipm ari palk a knal tol a kipm ari kupm ti.” \v 40 Kil la tolpa plaln pa, kil planten nepm wam akil pa. \v 41 Yatom tu utopen, pake nikgwalpm a tu pa ark nowe nare, ake kai wrij. Om kil roponten la tolpa, “Kipm ye ekpma ur aki?” \v 42 Yatom tu ukwel yul tiel a wet tu aliln pa, \v 43 om tu ari a kil wi al. \p \v 44 Kil al yul pa plaln pa, kil la nasen la tolpa, “Kipm ari pa, pike kupm ntiepm arpm pa, kupm la nasepm yangkipmek wrongwailet a hel kai wurkapm a Moses a tu melnum ek wripm a Maur Wailen ro pa, wa hel kai wurkapm a Nangnang pa, a ak la kupm ti pa, pa apm paln ek arke ase, ti apm paln apm tike.” \v 45 Yatom kil ntekg nikgwalpm a tu pa paln wonrekele ari yangkipm wrongwailet a Maur Wailen pa. \v 46 Yatom kil la nasen la tolpa, “Tu ro la tolpa, melnum a Maur Wailen kwa nar ekg akwi tu wrong kinkpman pa, hi kil mo, om ak wang wraur pa, kil apm wa wreitn arpm. \v 47 Hi wa tu laron nang akil pa nasi tu wrong kinkpman pa, hi tu pleln ipma, yatom hi kil kwan paitnpaitn atu. Hi tu katen kwap ripa ak atn Jerusalem ti, yatom ye kai knokg wrongwailet ai. \v 48 Kipm alkipm ti pike nungkulkg a ikg ekg kweiur kweiur wrongwailet a paln pa, ti hi apm kipm alkipm ti laron nasi tu wrong kinkpman tike. \v 49 Ti kipm itning, hi kupm kwa Maur Wor nar ekg kipm a pike Yan alkupmen kil yipon yangkipm pa. Ti hi kipm irk nungkwangen irk ha wail ti irk kai ngko wang a hi kipm wi titnongket wail a Maur Wailen pa.” \s1 Maur Wailen wi Jisas ye kaino ktnong \p \v 50 Yatom Jisas wi tu disaipel alkilen pa nel kai kinar ngko yampingken ha Petani pa, yatom kil kat wam pa, wa kil ropon Maur Wailen ekg al kil aklinjen. \v 51 Kil ropon Maur Wailen tolpa atn pa, kil nuhurnten tolti, Maur Wailen wiyel tolpa ye kai kaino ha wor alkilen ase. \v 52 Tu kpor klko lein kat nang akil plaln pa, tu pleln kaino kahor Jerusalem pa namponen utopen wailmanten. \v 53 Yatom tu ark wan yalming a Maur Wailen pa kat nang akil pa ukwel wor aklei wang tolti ark.