\id LUK Luke March 1992, Dec 1994 Ross McKerras Uripiv Language D1 28/11/01 BJC D2 JN Canberra 02/02 D3 JN 08/02 \h Luk \toc1 Nosp̃en nga M̃irres se Iesu Kristo nga LUK Muli \toc2 Luk \mt1 Nosp̃en nga M̃irres se Iesu Kristo nga \mt1 LUK \mt1 Muli \imt1 Batu nale nga mivsivseni lut nga parmeteni naul ngel puto suri \ip Naul ngel, ne nosp̃en nga m̃irres se Iesu Kristo nga Luk muli, osp̃e suri Iesu, nga ni evi jinibb nga Atua muloli rijrijen sen tevi m̃eri Isrel nir tuwi, nga ni muwra pia-koni vini nga p̃ila mauren tevi nir ko tevi jinibb ne iel ngatan jijle nir. Luk oli tweni re naul sen ngel nga Iesu ngok, Nem̃in se Atua everuse nga “puwrai tweni nosp̃en nga m̃irres sen tevi b̃eres (puaman) nir.” Ko iok ko ololi rramlesi nosp̃en nga m̃irres nga Luk muli, owun saute jilweren nga marviseni nga Atua okrrorrmi lenglengen jinibb nir nga marlesi norongen nga m̃isij. \ip Luk nga muli naul ngel oli naul m̃inij kele san nga nisen “Majingen se Aposol nir.” Naul ngok osp̃e suri jilweren nga marpelari vitu re daron nga Iesu mian mare re melrin e. \ip Jilweren sopor arpelari re naul ngel kis kobbong, ko sete arto re naul itul ngok ne nosp̃en nga m̃irres se Iesu Kristo (Matiu, Mak ko Jon). Ngok jilweren nga musp̃e suri anglo nir marlai nubo (2:13,14), ko nga musp̃e suri nir nga marmetmet sipsip nga maran parlesi Iesu daron nga m̃iak e (2:8-20), ko nga musp̃e suri daron nga Iesu mivi m̃elakel malume ko mian re Naim On (2:41-50), ko nale rrongrrongvi ne m̃eri Sameria nga m̃irres ngok (10:25-37), ko nale rrongrrongvi ne m̃elakel nga mutor jabble sel (15:11-32). \ip Nanu nga marlelep nga Luk musp̃e surir milep re naul ngel erpe loten, Nem̃in On, majingen se nesevin nir nga marwilwil se Iesu, ko osp̃e suri kele nga Atua orongwose p̃itlasi tweni nololien se jinibb. \ie \c 1 \s1 Etipatun \p \v 1 Selek Teopilas, jinibb elep pa arp̃elak arwera paruli tweni jilweren ne nanu ngel nir nga marpelari ji kerr ngel nir. \v 2 Erpe renge womu jer nen, nir arlesi renge meter ko aruli tututweni nale nen nir renge naul, ko arwerair tevi kerr. \v 3 Ko inu nulesi evi nanu nga m̃irres nga inu kele boli tututweni nale nen nir renge naul tevi nik. Suri inu nomok-meteni suri nanu ngel nir bonevis le wor, ko nurongwos boli surir tevi nik pimawos; \v 4 ko puloli nga nik kuprongwose nanu nga marvisvisenir tevi nik arivi weretunen temijpal. \s1 Anglo owra tweni nga Jon Baptaes p̃iak \p \v 5 Nanu ngel nir arpelari renge daron se Erot, renge daron nga mivi numal renge Jutia e. Ko renge daron nen jinibb ne sulsulen san elik rengen, nisen Sekaraea. Ni evi san renge meling jinibb ne sulsulen se Apaeja. Ko nesen sen Elisapet, ni kele evi metka se Eron san. \v 6 Nuru korti orivi jinibb nga mormawos m̃irres renge no Atua. Orivel \m lilane renge nale nesesreien se Atua nir ko nale nesesreien nir. \v 7 Ko nuru korti ortera pa osuw, sia se nuru elep pa. Ko Elisapet kele evi nesevin nga m̃im̃er, sete evasus, ko ololi natu nuru ejkie. \p \v 8 Mian ko ejpari daron se Sekaraea gortien sen nir nga parloli majingen nga jinibb ne sulsulen nir marok-loli renge nabong jile renge Naim On se Atua. Ko ni kele evan. \v 9 Ko nir arwirr daes erpe murrun se jinibb ne sulsulen nir, nga parlesi nir si nen ko nga pian pusli nanu nga mapun m̃irres renge naworr; ko daes orrum mawos re Sekaraea. Ko ni evan renge loloim on se Atua nga pusulsul. \v 10 Delung artur jer vare, parlot renge daron nga nanu nga mapun m̃irres p̃in e. \p \v 11 Ko Sekaraea etaole anglo se Iova san errmali jin, ko otur renge nawot van renge devjen rres e. \v 12 Ko daron nga Sekaraea m̃ilesi, ko nolon opotpot lenglengen e ko emtutu elep. \v 13 Ko anglo owrai tevi, “Sete kupmetutu, Sekaraea; Atua ornge loten som, ko nesen som pivesi nik natum norman san. Ko nik kuplingi nisen piwaji Jon. \v 14 Nik kuprunge p̃irres ko kup̃ir pilep daron nga ni p̃iak. \v 15 Ko ni poro pilep vajin ko pivi jinibb nga milep renge no Numal. Ko sete pimni norro rreknga nuwi nga m̃iterter, pijki. Ni puwun saute Nem̃in On tetajer, p̃itipatun renge daron nga tasu sen pivesi e. \v 16 Ni puloli m̃eri Isrel nir pilep parieni lweni van ji Iova Atua ser. \v 17 Ko ni puwowomue Mesaea non renge nem̃in ko derteren se Elaeja, ko p̃irieni lweni tata ser nolor p̃irieni lweni van ji natur, ko parresrres luwi tevir. Ko nir nga sete marosuri parivel vajin renge norongwosien se nir nga marmomsawos, ko puloli lilane jinibb nga martiriv tera Numal nolor p̃irres.” \v 18 Ko Sekaraea owrai tevi anglo owra “Inu borongwos nanu ngel nir pirpese? Suri inu nuvi b̃irtera pa, ko nesen suk kele sian elep pa osuw.” \v 19 Ko anglo erij luwi tevi owra “Inu nuvi Gapriel nga motur renge no Atua, ko ni okoni inu nga bowrai tevim nosp̃en nga m̃irres ngel. \v 20 Ko kuplesi, nik kupivi nabbut, sete kuprongwos kuprij kupwera nale pisan, p̃itipatun lelingen ngel ko pijpari daron nga nanu ngel nir para-pelari e. Suri nga nik sete kuosuri nale suk nir, nga para-pelari renge nabong nen mawos.” \p \v 21 Ko renge daron nen artirive Sekaraea, ko arwera “E, erpese nga ni m̃ilik mipriv mirpok renge Naim On se Atua?”, ko ngok ololi bbösa elair e. \v 22 Marok-tiriv mian ko ni eivare renge Naim On vini vare e. Ko evi nabbut, sete orongwos p̃irij. Ko ewirrleni nevren tevir; ko nir arongwose nga ni elesi nem̃in san renge Naim On. \v 23 Mian ko nabong ne majingen sen nir osuw, ko ni olwi van renge naim sen e. \p \v 24 Mian ko nabong sete elep mun ko nesen sen Elisapet ejien. Ko ok-lik tepi malume ejpari navöl elim, ko owra \v 25 “Nurongwose vajin nga Numal ko orrorrmi inu, ko niko ela tweni vajin nanu nga jinibb nir marok-meteni inu suri.” \s1 Anglo owra tweni nga Iesu p̃iak \p \v 26 Ko Elisapet navöl sen ouwon easi osuw, ko Atua okoni kele anglo Gapriel evan renge ngaim nga milep san renge Galili, nisen Nasret. \v 27 Ni otori nale nga pian puwrai tevi nesen m̃elakel san nga nisen Merri. Merri nen setewor norman san evan jin, ko arwera p̃ilik ji m̃er san nga nisen Josep, nga mivi metka se Devet san. \v 28 Ko anglo evan ji Merri renge loloim sen ko owrai tevi ni, “Erres, nik kup̃ir. Numal ololi erres tevim ko eptevi nik.” \v 29 Ko Merri nolon opotpot e ko orrorrmi karkare renge nale nga anglo muwrai ngok, owra “O, sev le ngel?” \v 30 Ko anglo owrai tevi ni, “Merri, sete kupmetutu, suri Atua erres tevim. \v 31 Ko kuplesi, nik kuptetaur, ko kupa-wosi natum norman san. Ko kuplingi nisen piwaji Iesu. \v 32 Ni pivi Jinibb nga milep ko parveruse Atua ne Drromsen Mare Natun. Ko Iova Atua puloli ni pivi Numal pirpe apu sen Devet tuwi. \v 33 Ni pivi Numal renge metka se Jekop nir tuwi ngok vini. Ko batun vanu sen sete purongwos pusuw.” \v 34 Ko Merri owrai tevi anglo owra “O, ko inu sete nuvijuri wor norman san, ejki. Ko nanu ngel putoe pirpese le?” \v 35 Ko anglo owrai lweni tevi Merri owra “Nem̃in On ko pivini jim, ko derteren se Atua ne Drromsen Mare pivini pisalsal orem. Ko suri nanu ngel, jinibb parwerai bipi nga m̃iak On, ko evi Atua Natun. \v 36 Ko kuplesi niaken som Elisapet. Ni evi nesevin nga m̃im̃er, ko etra pa evi lekter osuw; ko etetaur vajin lelingenok, navöl sen ouwon le ngel vajin. \v 37 Suri sete nanu san rragrrag nga Atua sete orongwos puloli.” \v 38 Ko Merri owrai tevi “Inu nuvi nesevin ne majingen se Numal lebbong, ko erres kobbong, puto pirpe nga nik kumwerai ngok.” Ko anglo evel lingi ni. \s1 Merri evan oklue Elisapet \p \v 39 Ko renge vitunen vajin, Merri ewit ngavilvil van renge botwen nga ngaim nga milep san ne Jutia muto rengen. \v 40 Ko esil van renge loloim se Sekaraea e, ko owra “Erres” tevi Elisapet. \v 41 Ko daron nga Elisapet moka-runge nale se Merri, ko bipi nga mimatur renge depain eir ko ewrrir renge depain, ko Elisapet owun saute Nem̃in On. \v 42 Ko ekail drrelan elep van mare, ko owra “Atua erij erres surim renge nesevin m̃inij nen jile nir, ko erij erres suri bipi nga kumsoloi renge depaim! \v 43 Ko erpese tasu se Numal suk mivini m̃ilesik? \v 44 Ko kuplesi, daron nga inu mornge nale som, ko bipi nga mosloi renge depaik eir e ko ewrrir e. \v 45 Neiren renge nik, suri nga kumosuri nale nga Numal mukoni anglo sen muwrai tevi nik piplari.” \s1 Merri osrövi Atua \p \v 46 Merri owra \v 47 “Renge mauren suk totoklai nusrövi Atua ne Drromsen Mare. Ko nem̃ik eir suri Atua nga moklai mauren tevik, ko nga murrorrmi inu milep. \v 48 Suri ni orrorrmi terai inu nga mevi nesevin ne majingen sen ko nga mevi nesevin nga welili jer. Ko renge lelingen ngel ko tuwi ngok vini jinibb parveruse inu nesevin nga Atua m̃ilai neiren tevi, \v 49 suri nanu nga milep nga Atua nga derteren sen milep muloli tevi inu. Ni nisen On. \v 50 Eviseni merrenien sen tevi nir nga marmetutue ni renge dul nga tuwi pa ko nga lelingen ngel ko nga para-vini kele. \v 51 Eviseni derteren sen tevi delung arlesi. Ololi nir nga nolor mian mare arsarr suri norrorrmien ser. \v 52 Ni ela tweni nir nga marivi numal nga marlelep renge nai seksakel ser nga marsakel rer aran ngatan, ko ok-susi lartul nga maran ngatan van mare. \v 53 Jinibb nga numer m̃iajir, ni ololir arup erres. Ko jinibb nga joror milep, ni okoni twenir artotori nevrer kiskis arivel. \v 54 Otori rijrijen sen nga muloli tevi apu se kerr nir nga tuwi pa, ko orrorrmi kerr m̃eri Isrel, ni jinibb sen nir, \v 55 erpe nga muwrai pa tevi apu se kerr nir, ko Epram, ko metka sen nir nga para-vini vitunen suri ni, pian pijpari tuwi ngok vini.” \p \v 56 Ko Merri elik tevi Elisapet erpe navöl itul sopon, ko evel olwi kele van renge ngaim sen e. \s1 Jon Baptaes eak \p \v 57 Mian ko ejpari nabong nga Elisapet puwosi natun e, ko ni evasus; ko natun evi norman. \v 58 Ko selen nir ko niaken sen nir arunge nga Numal muloli m̃irres tevi ni ko nga murrorrmi ni, ko nir arir elep tevi. \p \v 59 Mian ko ejpari bongin owil, ko nir arini nga parloli ni pian renge movil parevji parloli ni p̃ilalos. Ko arwera parlingi ni nisen piwaji kele tata sen Sekaraea. \v 60 Ko tasu sen owra “Ejki! Ni nisen piwaji Jon.” \v 61 Ko nir arwerai tevi ni, “Ko nik. Sete metka som san ewaji nais ngel.” \v 62 Ko nir arij e nevrer tevi tata sen nga ni puwra nisen piwaji isi. \v 63 Ko Sekaraea owra parla nanu nga marok-ulul ren san tevi ni. Arlai tevi, ko ni oli nisen owra “Ni nisen piwaji Jon.” Ko nir jile artaole. \v 64 Ko renge daron mawos nen ko pa erij luwi, ko osrövi Atua. \v 65 Ko nir nga marlik mori ni armetutu, ko bbösa elair e. Ko nosp̃en nen arsup̃e rrale ngaim nga marto rrale botwen ne Jutia e nir. \v 66 Ko jinibb jile nga marunge nosp̃en ne bipi ngel arrorrmi renge nolor ko arwera “Bipi ngel pia-ivi bipi nga pia-irpese le?” Suri oto limjer ngel nga Atua ne Drromsen Mare derteren sen eptevi. \s1 Sekaraea Nem̃in On esilvi ko evi propet \p \v 67 Ko tata sen Sekaraea Nem̃in On evini esilvi, ko owun saute. Ko erij erpe propet owra \v 68 “Kerr rrapsurövi Atua se kerr m̃eri Isrel nir. Suri ni evini oklue kerr jinibb sen nir, ko orpaji tweni kerr rramiel sisarow vajin. \v 69 Elai jinibb nga derteren sen milep san tevi kerr nga p̃ila mauren tevi kerr; ni evi metka se Devet san. \v 70 Erpe Atua owrai pa tuwi renge jingo propet on sen nir, \v 71 ni erijrij pa nga p̃ijnge devje nuval se kerr nir renge kerr, ko pirvei tweni kerr renge nevre nir nga marungasi kerr nir. \v 72 Ko ni eviseni merrenien sen mawos apu se kerr nir nga tuwi, ko orrorrmi suri rijrijen on sen. \m \v 73 Ololi rijrijen nga m̃iterter renge ni nisen tevi apu se kerr nga tuwi Epram. \v 74 Ewer telasi tevi ni nga ni pirvei tweni kerr renge nevre devje nuval se kerr nir, ko kerr rraploli majingen sen nga sete rrapmetutu rragrrag vajin pijpari nga rrapa-mij. \v 75 Rrapivi jinibb on sen ko rrapivi jinibb nga mumomsawos m̃irres renge ni non renge nabong jile renge mauren se kerr. \v 76 Ko nik bipi suk, parveruse nik nisem kupwaji Atua ne Drromsen Mare propet sen; suri nik kupwowomu renge no Numal nga kuploli lilane sel sen. \v 77 Kupwer telasi sel sen limjer tevi jinibb sen nir, nga Atua p̃itlasi tweni nololien ser ko parmaur, \v 78 suri merrenien nga milep se Atua se kerr. Ni pukoni moron ne melrin pivini puklue kerr, \v 79 ko pimor vaseni nir nga marlik tongmalik renge namol ne mijen; ko puloli b̃ela kerr parivel renge sel ne demat.” \p \v 80 Ko mian ko nanwarreng nga elep rujruj ma renge niben ko norrorrmien sen, renge nga p̃imajing se Atua. Ko tetajer ok-an ok-lik renge lolo merwer ok-tirive nabong nga ni pia-vini limjer renge no m̃eri Isrel nir. \c 2 \s1 Iesu eak \p \v 1 Renge daron nen batu numal se m̃eri Rom nir nga nisen miwaji Sisa Okastas elngi nale nesesreien san, emrreni pareve jinibb jijle nga ni mimetmete nir, purongwose nir evis totoklai. \v 2 Ngel evi sensas nga womu nen, renge daron nga Kwaerinias mivi numal nga milep renge Siria. \v 3 Ko niko renge wosenen jinibb jijle arlulwi wor van renge \m vanu ser e, nga norman nir paruli niser renge naul renge ngaim ser mawos. \p \v 4 Ko ngok niko Josep evel lingi ngaim ne Galili san nga nisen Nasret, lat nga m̃ilik e, ko evan renge ngaim ne Jutia san nga nisen Betliem. Ie evi lat nga numal Devet m̃iak e rengen tuwi. Ko niko Josep mulwi wor van ie, suri ni evi metka nga miplari renge metka se Devet san. \v 5 Josep eptevi nesen sen Merri, nuru oran nga parlai nise nuru. Orlik korti ma, ko Josep setewor ean jin. Ko Merri otomori pa pivesi natun. \v 6 Ko renge daron nga morlik renge Betliem e ko evi daron mawos nga Merri puwosi bipi sen e. \v 7 Ko ni evesi womue natun norman eak rrongvi. Ko ni ela kalek nga mimalum m̃irres ko onb̃e ore e, ko evetri ematur ngatan renge narov san nga marok-wungani nanu rrum nir rengen. Suri naim nga jinibb marlik renger loloim nen nga markel ototvi sete evter nir, ko lat nga nuru porlik rengen ejki. \p \v 8 Ko renge lat nen jinibb ne ngaim nen sopor arlik orsel arok-metmete sipsip ser renge nat nga mupong nen. \v 9 Ko anglo se Iova san evini eplari jir, ko nosrövien se Iova omor rrerraler; ko nir armetutu elep. \v 10 Ko anglo owrai tevir, “Sete kapmetutu te pijki! Kaplesi, inu nuvini tevi nosp̃en nga m̃irres nga bowrai tevi kami, nga p̃ilai neiren nga milep temijpal tevi jinibb jijle nir. \v 11 Renge lelingen ngel, renge nata mupong nga ngel, renge ngaim ngel se Devet, bipi san eak rengen nga p̃ilai mauren tevi kami. Ni evi m̃er nga Atua m̃irijrij nga pukoni, ni evi Mesaea ko Numal. \v 12 Nanu ngel le pivi nelesien nga piviseni tevi kami: kami kapan ko kaplesi bipi san nga marnub̃e ore kalek nga mimalum m̃irres e, ko marlingi mimatur ngatan renge narov nga marok-wungani nanu rrum nir rengen.” \v 13 Daron mawos nen ko pa anglo ne melrin nir arini arpitevi anglo nen, ko arla nubo, arsurövi Atua ne Drromsen Mare, arwera \v 14 “Nosrövien pian ji Atua ne Drromsem Mare! Ko renge iel ngatan ngel demat puto renge jinibb se Atua nga ni mimrrenir.” \s1 Jinibb nga marok-metmete sipsip nir aran Betliem \p \v 15 Mian ko daron nga anglo marivel lingir e marluwi vajin van renge melrin e, ko jinibb nga marok-metmete sipsip arwerwerai tevir, “Kerr pian ta Betliem rraplesi ta nanu nga miplari ngel nga Atua muwrai tevi kerr.” \v 16 Ko nir arwit lengleng van; ko arlesi Merri ko Josep ko bipi nen nga mimatur renge narov nga nanu rrum nir marok-wunganir rengen. \v 17 Ko daron nga marlesi jile bipi e, ko arsup̃sup̃e tevi jinibb nir sev nga anglo nir marwerai tevir suri bipi. \v 18 Nir jijle nga marunge nale ngel nir nga jinibb nga marok-metmete sipsip marsup̃e suri tevir artaol lenglenge. \v 19 Ko Merri otori totkoni jile rijen nen nir ko elngir renge nolon, orrorrmi surir eterter. \v 20 Ko jinibb nga marok-metmete sipsip arlulwi, ko arsurövi Atua, arwera erres tevi ni renge nanu jile nga marunge ko marlesir mirpe nga anglo muwrai tevir. \p \v 21 Mian ko bipi nen bongin owil, omomsawos bongin nga parloli pian renge bae e, ko arloli evan renge bae. Ko arlingi nisen ewaji Iesu, nisen nga anglo m̃ilngi womue mian ko vitunen vajin ko Merri mia-soloi. \p \v 22 Mian ko ejpari daron momsawos nen nga Josep ko Merri porloli murrun nga nale nesesreien se Moses muwrai nga puloli nuru porwokwok re no Atua ko jinibb, ko orwosi Iesu van renge Jerusalem nga porla lweni tevi Iova. \v 23 Erpe aruli renge nale nesesreien se Iova, “Bipi norman jile nga m̃iak rrongvi womu nen e aron, arivi se Iova.” \v 24 Ko porloli sulsulen pirpe nga nale nesesreien se Iova muwrai parlai: “Wum̃er p̃ieru, rreknga daro p̃ieru.” \s1 Simeon elesi Iesu renge Naim On se Atua \p \v 25 Ko b̃irtera san elik renge Jerusalem renge daron nen, nisen Simeon. Ni evi b̃irtera nga mumomsawos m̃irres, ko evi jinibb se Atua nga mimtutu ko etriv terai p̃ilesi m̃er nga p̃ilai mauren tevi m̃eri Isrel nir. Ko Nem̃in On se Atua eptevi ni, \v 26 eviseni tevi ni nga ni sete pimij mun, p̃ilesi mun Mesaea se Iova nga m̃irijrije puwomu. \v 27 Ngok Nem̃in On eptevi ni van renge Naim On se Atua. Ko re wosenen mawos ko pa tasu se bipi ko tata sen orsale Iesu vini renge Naim On nga porloli sulsulen tevi ni pirpe nga nale nesesreien se Atua muwrai. \v 28 Ko Simeon elesi bipi, ko owosi esale renge nevren ko osrövi Atua owra \v 29 “Lelingenok kuplinglingi jinibb ne majingen som vajin pivel renge demat, pirpe nale som muwrai. \v 30 Lelingen ngel metek elesi jinibb som nga pia-la mauren tevi jinibb nir \v 31 erpe nga nik kumloli lilane renge no jinibb jijle ne iel ngatan nir. \v 32 Moron nga pimor vaseni jinibb jijle ne vare nir, ko pivi nosrövien se kem m̃eri Isrel nir nga namivi jinibb som.” \v 33 Ngok tata sen ko tasu sen ortaole nale nga muwrair ngok nir suri ni. \v 34 Ko Simeon erij erres suri nir; ko owrai tevi tasu sen Merri owra “Kupmeteni! Atua otobbtobbue bipi ngel nga pulokloksi m̃eri Isrel pilep parvitan, ko p̃isa raji lweni nir pilep. Ko pivi nelesien nga m̃eri Isrel pilep parij tere. \v 35 Ko ngok niko pimor vaseni norrorrmien se jinibb pilep nga marok-silvenir marto teptepi parto limjer vajin. Ko nik nolom purnge p̃isij pirpe nesip nuval nga muso renge devjen korti m̃isari rrurrngi nolom.” \s1 Ana elesi Iesu renge Naim On \p \v 36 Ko renge daron nen lekter san evi propet, nisen Ana. Ni evi natu Panuel ko evi metka se Aser san. Bonevis, daron nga mivi nesen m̃elakel kobbong, ko elik ji diwen sen; ko orlik sia ebut, ko diwen sen emij lingi. Ko otur nawon sia elep lengleng. \v 37 Sian evi ngavöl owil drromon ivij (84) vajin. Ko sete elinglingi Naim On nabong san. Renge rorpong jile ko rivriv jile okorti tevi nir nga marok-lot ko marok-linglingi nanen suri. \v 38 Ko Ana evini renge loloim ne Naim On renge daron mawos nga Simeon m̃irij m̃irres suri bipi e. Ko omurrarrong suri nale nga muwrair suri bipi ngel, ko owra erres elep tevi Atua suri. Ko osp̃e suri tevi jinibb jijle nga martiriv tera Atua p̃itlasi tweni m̃eri Isrel nir. \s1 Merri ko Josep orwosi bipi arluwi van Nasret e \p \v 39 Merri ko Josep orloli nanu nga nale nesesreien se Atua muwrai jile, ko orwosi bipi arluwi van renge Galili e renge ngaim ser Nasret. \v 40 Ko bipiwarreng nen elep rujruj ma, ko jin eterter, ko owun saute norongwosien. Ko Atua erij erres suri ni. \s1 Iesu evan renge Naim On se Atua daron nga mivi nanwarreng malum e \p \v 41 Renge sia jijle tata se Iesu ko tasu sen orok-pitevi nir nga marok-an renge Jerusalem nga marok-tori nanen ne asien. \v 42 Daron nga Iesu sian mijpari esngavöl drromon eru malum e ko tata sen ko tasu sen orpitevi ni nir kes aran renge nanen ne asien, erpe tetajer \m marok-loli. \v 43 Mian ko ejpari nabong nga marlingi nanen ne asien puto renger arsuw, ko jinibb artipatun arlulwi van renge ngaim ser e. Ko Iesu elik jer renge Jerusalem; tata sen ko tasu sen sete orongwose nga ni m̃ilik jer. \v 44 Orrorrmi rreknga ni eptevi pa meling ne jinibb nga ngok nen sopor nga marlulwi van renge ngaim ser e. Mian ko otomori pivi vajin nabong totoklai san, ko ortipatun orkulkulu pej renge metka ser nir ko seler nir, \v 45 ko sete orlesi te ejki. Mian ko orluwi kele van renge Jerusalem e, orpej kele. \v 46 Mian ko renge nabong itolin vajin ko orsekai renge Naim On se Atua, m̃ilik tevi jinibb ne nevisvisenien se m̃eri Isrel nir, ko ok-murrarrong nir ko ok-susi lweni nale tevir. \v 47 Ko nir jile nga marunge nale sen bbösa elair e, suri marunge renge rijen sen nga mok-rij weli lweni nale se jinibb nevisvisenien se m̃eri Isrel nir, nga norongwosien sen elep. \v 48 Daron nga tata sen nuru tasu sen morsekai ni e ko ormabbös bbösa elai nuru e, ko tasu sen owrai tevi, “Wurru natuk erpese kumloli mirpok tevi komru? Kuplesi tata som ko inu nomor-runge esij, nolo komru opotpot elep nga nomor-pej nik.” \v 49 Ko Iesu owrai lweni tevi nuru, “Komor-pej inu suri sev? Sete komor-rongwose nga inu b̃elik renge naim se Tata suk ko wor?” \v 50 Ko nuru sete orongwose isev ko nga muwrai tevi nuru. \v 51 Ko Iesu evini ji nuru ko arluwi van renge Nasret e, ko ni tetajer ok-runge drrela nuru. Ko tasu sen orrorrmi suri nanu ngel nir tetajer, sete emalie nir. \v 52 Ko Iesu elep oruj renge niben ko norongwosien sen, ko Atua eir rengen, ko jinibb kele arir rengen. \c 3 \s1 Werweren se Jon Baptaes \p \v 1 Renge sia esngavöl drromon elim (15) nga Taepirias Sisa mivi batu numal renge Rom, ko Ponjes Paelet evi numal ne Jutia, ko Erot Antipas evi numal ne Galili, ko tuwan Pilip evi numal ne Ituria ko Trakonaetas, ko Lisanias evi numal ne Apilin, \v 2 ko Anas ko Kaeapas orivi batu jinibb ne sulsulen nir; ko renge daron nen ko nale se Atua evini ji Jon Sekaraea natun renge daron nga m̃ilik renge lolo merwer e. \v 3 Ko Jon evel p̃etp̃eti renge vanu nga marto mori Jortan nir, ewerwer renger, owra “Kaprieni lweni nolo kami renge nololien se kami nir, ko kappaptaes; ko Atua p̃itlasi tweni nololien se kami.” \v 4 Erpe nga propet Aesea muli renge naul sen muwra “Jinibb san ekail renge lolo merwer, owra ‘Kaploli \m lilane sel se Numal puto metmet terai, ko kaploli mesekle sel sen nir parmetet p̃irres. \v 5 Bbulwil nga marp̃errparrorr van ngatan nir kaptevnir parsorsan, ko botwowout jile nir kapjuröni nir paran ngatan parsorsan, \v 6 nga jinibb jijle parlesi sel nga Atua p̃ila mauren tevi jinibb nir.’” \v 7 Delung elep arivel sele Jon, nga ni pipaptaese nir. Ko ni owrai tevir, “Kamivi jinibb nga kamsij O! Kamirpe metka ne num̃et! Isi osusur metu tevi kami nga kapwolu lingi lolaren se Atua nga pia-vini? \v 8 Poro nolo kami pulululwi, rrek erres kapviseni wenen nen. Sete kapwerwerai tevi kami lululweni, ‘O, kem namivi metka se Epram, ko p̃irres bbong re kem.’ Inu nuwrai tevi kami, Atua orongwos p̃ila nevöt nawon nga ngel nir ko p̃irienir parivi metka se Epram. \v 9 Lelingen ngel artori batu deli oto metmet nga parta ototvi lap̃e nai nir; ko nai jile nga marsij, sete wener marres mun, parta twenir parwirr nir van renge nabb nga m̃in.” \p \v 10 Ko delung, daron nga marunge nale sen, ko arsusi lweni tevi ni, “Ko kem nabloli sev ma?” \v 11 Ko ni owra lweni tevir owra “M̃er nga sunsun sen m̃ieru p̃ila tuwen tevi m̃er nga sunsun sen mijkie; ko m̃er nga nanen sen mutoe, ni kele puloli pirpok puwngani sopon tevi m̃er nga nanen sen mijkie.” \p \v 12 Ko jinibb nga marok-la nevöt ne takis nir arini jin nga ni pipaptaese nir, ko arsusu tevi ni arwera “Ko kem nabloli pirpese?” \v 13 Ko ni owra lweni tevir, “Kami sete kaplai nevöt p̃iasi renge lat nga marlingi tevi kami nga kaplai rengen.” \p \v 14 Ko jinibb nuval nir arsusi tevi ni arwera “Ko kem nabloli pirpese?” Ko ni owra lweni tevir, “Kami sete kapon tertere jinibb nga kapla nevöt jin, ko sete kapsusur metu tevir kapwera kaploli nanu san tevir nga puloli kami kapla nevöt jir. Ko kap̃ir kobbong suri nowli kami.” \s1 Mian ko Kristo pivini \p \v 15 Jinibb norrorrmien ser artipatun arunge erres suri Jon, ko arrorrmi rrekma ni evi Mesaea. \v 16 Ko Jon orongwose norrorrmien ser ko owra lweni tevir, “Inu nupaptaese kami e nuwi rres kobbong. Ko san ko ma niko pia-vitu suri inu vini, ni ean wor mare renge inu, ko inu sete nurres rragrrag nuvter re b̃etlasi tweni dil ne but sen. Ni ko ma pia-paptaese kami e Nem̃in On ko nabb. \v 17 Ni otori nai juljule san renge nevren nga pujlujle wene wit e nir, ko dokolvir parwirr lingi jelangir; ko p̃iser kortoni jelangir p̃ilngir renge b̃ep̃eim sen, ko pusli dokolvir renge nabb nga sete san orongwos pivsi pini.” \v 18 Ko ela nale lele kele wor elep tevir renge nga m̃iwerwer tevir renge nosp̃en nga m̃irres. \s1 Jon Baptaes evan renge naim ne nekaien \p \v 19 Ko Jon otortori Numal Erot suri m̃itkai luwe nesen se tuwan Pilip, Erotias, ko suri kele wor nanu elep nga mulolir marsarr. \v 20 Ko nanu nga m̃isij p̃erp̃er nen nga muloli evi vajin nga m̃ilngi Jon renge naim ne nekaien. \s1 Jon epaptaese Iesu \p \v 21 Ko daron nga setewor Erot m̃ilngi Jon re naim ne nekaien, ko Jon epaptaes jile jinibb nir osuw, ko vitunen vajin ko epaptaese Iesu. Ko renge daron mawos nga pa mipaptaese ngok ko, ko Iesu olot ko melrin eteri wukari etp̃ir. \v 22 Ko Nem̃in On ojubbul vini; ko ololi niben otoe erpe wum̃er, ko orow vini esakel renge Iesu. Ko Atua drrelan evel renge melrin vini erij tevi, owra “Nik kuvi Natuk nga numrrenim elep. Nurnge erres elep surim.” \s1 Iesu metka sen nir \p \v 23 Iesu etipatun majingen sen renge daron nga sian pirpe pingavöl p̃itul (30) sopon. Ko jinibb arwera ni evi natu Josep, ko tata sen ko Josep. Ko Josep evi natu Eli \v 24 ko Eli evi natu Matat, ko Matat evi natu Livae ko Livae evi natu Melki ko Melki evi natu Janai ko Janai evi natu Josep. \v 25 Ko Josep evi natu Matataias ko Matataias evi natu Amos ko Amos evi natu Naum ko Naum evi natu Esli ko Esli evi natu Nakai. \v 26 Ko Nakai evi natu Maat ko Maat evi natu Matataias ko Matataias evi natu Semin ko Semin evi natu Josek ko Josek evi natu Jota. \v 27 Ko Jota evi natu Jonan ko Jonan evi natu Resa ko Resa evi natu Serupapel ko Serupapel evi natu Salatail ko Salatail evi natu Neri. \v 28 Ko Neri evi natu Melki ko Melki evi natu Ati ko Ati evi natu Kosam ko Kosam evi natu Elatam ko Elatam evi natu Er. \v 29 Ko Er evi natu Josua ko Josua evi natu Eliesa ko Eliesa evi natu Jorim ko Jorim evi natu Matat ko Matat evi natu Lipae. \v 30 Ko Lipae evi natu Simeon ko Simeon evi natu Jutas ko Jutas evi natu Josep ko Josep evi natu Jonam ko Jonam evi natu Eliakim. \v 31 Ko Eliakim evi natu Melea ko Melea evi natu Mena ko Mena evi natu Matata ko Matata evi natu Natan ko Natan evi natu Devet. \v 32 Ko Devet evi natu Jese ko Jese evi natu Opet ko Opet evi natu Boas ko Boas evi natu Salmon ko Salmon evi natu Nason. \v 33 Ko Nason evi natu Aminatap ko Aminatap evi natu Atmin ko Atmin evi natu Ani ko Ani evi natu Esron ko Esron evi natu Perej ko Perej evi natu Juta. \v 34 Ko Juta evi natu Jekop ko Jekop evi natu Aesak ko Aesak evi natu Epram ko Epram evi natu Tera ko Tera evi natu Nakor. \v 35 Ko Nakor evi natu Seruk ko Seruk evi natu Reu ko Reu evi natu Pelek ko Pelek evi natu Eper ko Eper evi natu Sela. \v 36 Ko Sela evi natu Kenan ko Kenan evi natu Apaksat ko Apaksat evi natu Sem ko Sem evi natu Noa ko Noa evi natu Lamek. \v 37 Ko Lamek evi natu Metusela ko Metusela evi natu Inok ko Inok evi natu Jaret ko Jaret evi natu Malalel ko Malalel evi natu Kenan. \v 38 Ko Kenan evi natu Inos ko Inos evi natu Set ko Set evi natu Atam, ko Atam evi natu Atua. \c 4 \s1 Demij orrowrrowe Iesu \p \v 1 Ko Iesu owun saute Nem̃in On, ko evel lingi Jortan, olwi. Ko Nem̃in On owomue ni evan renge lolo merwer e. \v 2 Ko ni elik iok nabong ngavöl ivij (40) nga Demij purrowrrowe ni. Ko renge nabong ngok nir, ni sete orro nanen san renger ejpari marsuw. Ko renge vitunen vajin ko ornge numer aji lenglengen. \v 3 Ko Demij owrai tevi ni owra “E, nik kuvi pa Atua Natun! Kupwerai tevi nevöt nawon ngel p̃irieni pivi niv.” \v 4 Ko Iesu owra lweni tevi owra “Ejki, Naul On owra ‘Jinibb sete orongwos pimaur e niv kis pisan.’” \p \v 5 Ko Demij eptevi ni ortongsa van mare sopon. Ko eviseni batun vanu ne iel ngatan totoklai tevi ni evesane erpe navil nga mivil. \v 6 Ko owrai tevi, “B̃ela derteren ne nanu ngel jile nir tevim ko nosrövien ner jile, suri arlair pa tevi inu, ko inu vajin b̃elai tevi isi nga inu memrreni. \v 7 Ko niko poro nga nik kupjipa ngatan ko kuplotoe inu, ko ngok nanu ngel jile parivi som.” \v 8 Ko Iesu owrai lweni tevi owra “Ejki, Naul On owra ‘Nik kuplotoe Iova Atua kobbong, ko nik kuploli majingen se ni kobbong.’” \p \v 9 Ko Demij eptevi ni kele van renge Jerusalem e ko elngi ni renge drromo Naim On mare jer, ko owrai tevi, “E, nik kuvi pa Atua Natun! Kuprow jubbul iel van ngatan e. \v 10 Suri Naul On owra ‘Atua pukoni anglo sen parmetmete nik.’ \v 11 Ko Naul On owrai kele, ‘Nir parwosim renge nevrer mare suri nik tukjilaklak wos b̃elam renge nevöt.’” \v 12 Ko Iesu owra lweni tevi, “Ejki, Naul On owra, ‘Sete kuprrowrrowe Iova Atua som te, pijki.’” \v 13 Daron nga Demij murrowrrow jile Iesu renge sel nga muwra purrowrrowe ni rengen ko evel lingi mun, pian pijpari nabong sopon kele ko pia-luwi kele. \s1 Iesu etipatune majingen sen renge Galili \p \v 14 Ko derteren se Nem̃in On esilvi Iesu, ko ni olwi van renge Galili e. Ko nosp̃en nen evel jile renge ie nir. \v 15 Ko evisviseni jinibb nir renge naim ne loten ser nir, ko jinibb jile nir arsurövi ni. \s1 Iesu aroji tweni renge Nasret \p \v 16 Ko Iesu olwi van renge Nasret e renge lat nga ni milep e bonevis. Ko renge nabong ne Sapat ni evan renge Naim On erpe tetajer mok-loli. Ko otur imare nga pieve Naul On. \v 17 Ko nir arla naul se Propet Aesea arsareni tevi ni. Ko ni elai eveve; ko elesi lat san, ko eve tevir. Lat nen owra erpel: \v 18 ‘Nem̃in se Iova elik renge inu, suri ni otobbtobbue inu nga b̃ewerwer renge Nosp̃en nga M̃irres tevi b̃eres nir. Ni okoni inu nga bowra tweni tevi nir nga marlik renge naim ne nekaien parivel sisarow, ko bololi nir nga meter marrorr parkulu luwi, ko bololi nir nga marlik re nekaien parivel sisarow. \v 19 Ko bowra tweni sia nga Iova pia-la mauren tevi jinibb sen nir.’ \v 20 Ko daron nga mieve jile, ko ni olulngi lweni naul ko esareni lweni tevir ko esakel re lat ne werweren. Ko nir jijle nga marlik renge naim ne loten arwang suri etingtingin. \v 21 Ko ni etipatun owra suri tevir, “Nale nga naul ngel musp̃e surir ngel nir nga kammurrarrong nir ngel, lelingen ngel Atua ololir arpelari.” \v 22 Jinibb jile arunge nale sen nir arres p̃elak, ko bbösa elair e. Ko arwera “Ni evi natu Josep, rreknga?” \v 23 Ko ni owra lweni tevir, owra “Nurnge erpe kami kapwera nale san nga marok-werai ngel tevi inu, ‘Dokta, kuploli nik lweni kuprres puwomu. Nanu nga kumloli renge Kapaneam nir, kuplolir iel kele renge sisom’. \v 24 Ko nuwretun nuwrai tevi kami, propet san, orongwos parosuri lat jijle nga mian e. Ko jinibb nga ma renge sisen woswos sete mara-osuri p̃elake. Nanu ngok sete erres. \v 25 Ko renge weretunen nuwrai tevi kami, nesevin elep renge Isrel nga diwen ser marmij lingir renge daron se Elaeja, renge daron nga naus sete mus renge sia itul totoklai ko renge \m devje sia kele san, ko numer nga milep renge vanu ngel p̃etp̃eti. \v 26 Ko Atua sete okoni Elaeja van ji nir san, ejki. Ko okoni ni ma van renge Saripat renge vanu ne Saeton san, evan ji nesevin san nga diwen sen mimij lingi ie. \v 27 Ko jinibb elep nga marmesi e mesien nga niber m̃im̃emaul renge daron nga Elaesa mivi propet e renge Isrel, ko nir san sete Elaesa ololi erres luwi, ejki, ko sansan kobbong Neman, nga mivi m̃eri Siria.” \v 28 Ko nir nga marlik renge naim ne loten loloim marunge nanu ngel e ko arlolar lenglenge. \v 29 Ko artur imare ko arrul totoni Iesu, ko arevei van vare e. Ko arpitevi van renge drromo botwen e nga marloli ngaim ser renge jeljelin, arwera parsir jubble batun puwomu van ngatan e. \v 30 Ko ni evel rrurrngi bbong livö renge delung nir ko evel asi, evel, setemun arrul totoni. \s1 Iesu oji tweni nem̃in nga marsij renge jinibb san \p \v 31 Ko Iesu evan renge Kapaneam e, ngaim ne Galili san. Ko renge nabong ne Sapat evan renge naim ne loten, ko evisviseni jinibb nir. \v 32 Ko jinibb artaole nevisvisenien sen, suri nale sen nir arrow erres. \v 33 Ko jinibb san nga nem̃in nga marsij marsisilvi elik ie renge loloim ne naim ne loten. Ko ekail drrelan evan mare lengleng, \v 34 owra “E! Sev som oto nile iel, nik Iesu ne do Nasret? Nik kuvini nga kuplokloksi kem? Inu nurongwose nik, nik kuvi jinibb on se Atua.” \v 35 Ko Iesu otortori owra “Kupmurrarrong, kupsil ivare renge ni!” Ko nem̃in nga m̃isij evireni m̃ernen ewajeni torrlai ngatan renge livö ne nir, ko evel lingi. Ko sete ololi niben sopon esij. \v 36 Ko bbösa nga milep elair e, ko arsup̃sup̃e lulweni nir e arwera “Aro, nale sev le ngel? Ni nale sen otutun, muwrai tevi nem̃in nga marsij ko arivare arvesane.” \v 37 Ko nosp̃en ne nanu nga Iesu mulolir, jinibb arsup̃sup̃er owlu jijle renge vanu ne ie nir. \s1 Iesu ololi jinibb elep arres luwi renge mesien ser \p \v 38 Ko Iesu eivare renge naim ne loten ko evan renge naim se Saemon e. Ko Saemon p̃ilen lekter emsi e mesien dowalul nga m̃iterter milep, ko arwerai tevi Iesu. \v 39 Ko ni evan otur mori ji Saemon p̃ilen lekter ko ewer ore mesien dowalul, ko mesien dowalul elinglingi. Ko lekter emra kasi ko ela nanen tevir. \p \v 40 Mian ko nial ewaj pini vajin, ko nabong on ser osuw. Ko jinibb nga seler marmesi artektekair vini ji Iesu. Ko elngi nevren nuru renger ko ololi nir jile arres luwi. \v 41 Ko nem̃in nga marsij arivare lingi nir elep, ko arkail van mare arwera “Nik kuvi Atua Natun!” Ko Iesu otortorir ewer orer owra sete parij, suri arongwose ni evi Mesaea. \s1 Iesu ewerwer renge naim ne loten nir \p \v 42 Ko renge nat nga murorpong ko Iesu evel lingi ie ko evan renge lolo merwer e, lat nga nat mubbubbil e. Ko delung arvivitu suri, arpej. Ko daron nga marlesi ko arloli lesi parwer ore ni sete pivel lingir. \v 43 Ko ni owrai tevir, “Inu b̃ewerwer ko wor renge nosp̃en nga m̃irres ne batun vanu se Atua renge ngaim m̃inij kele nir, suri nga nanu ngok ko Atua mukoni inu tweni nga bololi.” \v 44 Ko ni evel suri ngaim ne Jutia nir, ko evan renge naim ne loten nir ko ewerwer renger. \c 5 \s1 Iesu everuse jinibb nga marwomu marivi jinibb sen nir \p \v 1 Renge nabong san ko Iesu ok-tur renge jeli nuwito ne Genesaret (nga nisen tuwen marveruse nuwito ne Galili) ko ok-werwer. Ko delung elep arini mori jin arunge nale se Atua, ko arlilji ni. \v 2 Ko Iesu elesi drrav eru orrerrsi renge jeli dep̃inan; ko jinibb nga marok-tutumun renge nuru arivel lingi nuru aran arrawe niva ser. \v 3 Ko Iesu esa van renge drrav nen tuwen, nga mivi se Saemon Pita nen, ko owrai tevi ni nga pusoni tweni p̃isal van ngalu beblen, p̃isal lingi dep̃inan. Ko ni esakel renge drrav ko evisviseni delung nir nga martur suri jeli nuwito. \p \v 4 Ko daron nga Iesu m̃irij jile, ko owrai tevi Saemon “Kupsu rujoni drrav beblen van renge lat nga nuwi murron e, ko kapjuröni niva se kami van ngatan. Ko kaplesi ko, kaprevei nai vajin.” \v 5 Ko Saemon owra lweni tevi, “Numal, namp̃elak elep nata mupong, namp̃elak rrarren ko sete namla nai sansan rragrrag. Ko suri nik kumwerai, ko inu bololi ta pirpe nga kumwerai.” \v 6 Ko nir arjuröni niva ser van ngatan renge nuwi; ko arevei lengleng nai, ololi niva ser otomori pimarrerr. \v 7 Ko aroluve seler nir renge drrav tuwen nen e nga parini parpitevir. Ko nir arini ko arlila tututweni nai re niva van renge nolo drrav e nuru, ko orwun saute vajin, otomori parron e. \v 8 Ko Saemon Pita etaol lenglengen e ko ejipa ngatan renge b̃ela Iesu ko owra “Numal wurru kupruj ngasue inu, suri nuvi jinibb nga m̃esij.” \v 9 Suri ni ko nuru nga morpitevi ni bbösa nga milep elair e renge nga marlesi marevei lenglenge nai mirpel. \v 10 Ko Jemes ko tasin Jon, Sepeti natun nuru nga morpitevi Saemon, nir jile bbösa elair e. Ko Iesu owrai tevi Saemon, “Sete kupmetutu te. Etipatun le pa ngel, lelingen ngel ko p̃itajer tevi, nga nik kuprevei vajin jinibb pirpe nga lelingenok komok-revei nai.” \p \v 11 Ko nir arsu e drrav ser van ngaut e, arrerrseni renge dep̃inan. Ko arivel lingi, tevi joror jile nir nga marto rengen. Ko arvijuri Iesu, arivi jinibb sen vajin. \s1 Iesu ololi jinibb san nga mimsi mesien nga niber m̃im̃emaul erres luwi \p \v 12 Mian ko renge nabong m̃inij kele san Iesu elik renge ngaim san, ko jinibb san nga mimsi mesien nga niber m̃im̃emaul evini. Mesien ngok ololi p̃etp̃eti niben jile nir osuwsuw. Ko m̃ernen elesi Iesu ko evini ejipa ngatan jin, ko owra “Wurru poro nga nik kupmarong, ko kuploli inu bowokwok.” \v 13 Ko Iesu owra “Ejki, numarong le pa. Kupwokwok!” Ko sete eringe mesien sen, esaro elngi nevren rengen. Ko ngavilvilsen mesien nga niber m̃im̃emaul evel lingi ni. \v 14 Ko Iesu ewer ore ni, owra “Kuplesi sete kupwera nanu pisan tevi jinibb pisan, ko kupvijuri sel som, kupasi ji batu jinibb ne sulsulen p̃ilesim. Ko kupla nanu nga Moses muwrai renge nale nesesreien sen tevi ni. Ngok piviseni tevi jinibb nir nga kumwokwok pa.” \v 15 Ko nosp̃en ne sev nga Iesu muloli ok-ruj ma elep renge vanu. Ko delung elep arok-ivel tweni nga parunge ni nale sen, ko pulolir parres luwi renge mesien lele ser nga marmesi e. \v 16 Ko evi murrun sen nga renge nabong jile ok-ivel lingir, ko ok-san ok-an renge lolo merwer e, ok-lot mun ie. \s1 Iesu ololi jinibb san nga devje niben mimij emaur luwi kele \p \v 17 Mian ko renge nabong m̃inij kele san Iesu ok-visviseni jinibb nir. Ko Parasi nir ko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien nir nga marivel renge ngaim jijle nir ne Galili e vini, ko renge Jutia ko renge Jerusalem kele, arsakel ie. Ko derteren se Iova elep renge Iesu nga puloli lartul nga marmesi parres luwi. \v 18 Ko jinibb sopor arwosi jinibb san nga devje niben mimij renge maling sen vini, ko arpejpej lat nga parasi van loloim e tevi, parlingi ji Iesu. \v 19 Ko sete lat san oto nga parasi rengen, ejki, suri jinibb elep p̃elak. Ko arwosi arsa tevi van mare e renge drru naim. Ko arrarre drru naim mare, ko arjuröni ni van loloim e renge livö ne jinibb nir ko renge Iesu non. \v 20 Ko Iesu etaole nga m̃ilesi nosurien ser ko owrai tevi, “E, m̃erel, nololien som nutlasi tweni pa osuw.” \v 21 Ko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien ko Parasi nir arrorrmi sarrsarre renge nolor, arwera “Erpese m̃erel m̃irij mirpok? Erij melmelas ko osopsop̃e Atua! Isi orongwos p̃itlasi tweni nololien nir? Atua kobbong esan bbölbböl!” \v 22 Ko Iesu orongwose norrorrmien ser, ko owrai tevir, “Suri sev kami kamrrorrmi nanu ngel nir renge nolo kami nir mirpok? \v 23 Evi nanu nga m̃isisarow bbong nga bowrai tevi m̃erel, ‘Nololien som nutlasi tweni pa,’ suri si p̃ilesi poro nuwretun rrek nukrekris kobbong? Ko evi nanu nga m̃iterter kele wor asi ngok nga poro bowra ‘Kuptur imare kupla milngom ko kupiel van renge naim som e,’ suri jinibb jijle parlesi lelingen poro piplari pirpe nga mowrai ngok. \v 24 Ko bololi vajin nanu nga m̃iterter nen, puloli kaprongwose kele nga inu Jinibb Mawos derteren suk otoe renge iel ngatan nga b̃etlasi tweni nololien.” Ko ni owrai tevi m̃er nga niben devjen mimij owra “Nuwrai tevi nik, Kuptur imare kuplai maling som kupwosi, ko kupiel van renge naim som e.” \v 25 Ko ni otur imare kasi ngavilvil, ko osrövi Atua, ko owosi maling sen ko evel limjer renge nor, evan vare e. \v 26 Ko jinibb jijle bbösa nga milep elair e ko armetutu elep, ko arsurövi Atua arwera “Aro, lelingen rramlesi nanu nga m̃inijnije san.” \s1 Iesu everus Livae pivijuri ni, pivi jinibb sen \p \v 27 Vitunen renge nanu ngel nir, ko Iesu evel kele, ko elesi jinibb san nga mok-la nevöt ne takis nga nisen miwajie Livae, ok-lik renge naim nga mok-majing rengen. Ko Iesu owrai tevi “M̃erel, kup-vijuri inu ko kupivi jinibb suk.” \v 28 Ko ni otur imare, evel lingi joron jile nir arjipon ko evijuri Iesu. \p \v 29 Ko mian ko Livae ololi nanen nga milep san renge \m naim sen nga m̃iaan ore ni e tevi Iesu. Ko nir elep nga marok-la nevöt ne takis arini renge nanen, ko jinibb elep kele wor nga marsakel tevi Iesu araan korti tevi ni renge tep. \v 30 Ko Parasi sopor ko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien sopor nga marok-pitevir arwor suri Iesu tevi jinibb sen nir, arwera “Erpese kami kamaan ko kamminmin tevi jinibb nga marok-la nevöt ne takis nir ko jinibb nga marsij nir?” \v 31 Ko Iesu owrai lweni tevi nir, “Nir nga marres sete armerreni dokta, ko nir nga bbong marmesi ko. \v 32 Ko erpok ko, inu nuvini sete nga beveruse nir nga tetajer marwera marres, ejki, ko nuvini tweni bbong beveruse nir nga sete markerkeris, ko marwer limjere nga marsij, nga nolor pulululwi.” \s1 Nosusien suri murrun nga parlinglingi nanen parvil \p \v 33 Ko mian ko jinibb sopor arwerai tevi Iesu “Jon jinibb sen nir arok-vil tetajer ko arok-lot, ko jinibb se Parasi kele nir arok-loli erpok; ko nik jinibb som, erpese maraan ko marminmin ko setemun marvil?” \v 34 Ko Iesu owrai tevir owra “Daron nga jinibb nga mutotko elik vane renge nanen tevi selen nir, ko kami kamrrorrmi nga nir parlinglingi nanen nga parvil? Ejki rres nawon! \v 35 Mian ko nabong nen pia-vini vajin, ko para-tekai tweni m̃er nga mutotko jir. Ko ngok ko nir para-vil ko renge nabong nen nir.” \p \v 36 Ko ni owra nale rrongrrongvi m̃inij nen kele san tevir, owra “Sete jinibb san orongwos p̃irrerrsi tweni bebje sunsun nga mimerr sopon ko puwol ore lat nga mimarrerr e renge sunsun nga m̃itra e, ejki. Poro pirpok ko ni olokloksi pa sunsun nga mimerr nen; ko sunsun nga m̃itra nen kele p̃isij, suri bebje sunsun nga mimerr nen sete pusorsan p̃irres tevi. \v 37 Ko erpel kele, sete jinibb san orongwos pujongjongi norro nga mimerr van renge botel nga m̃itra nga marloli nevlu nanikot e. Poro pirpok ko norro nga mimerr tut, tuloli nevlu nanikot nga m̃itra tirrerren ko tiap rrerrsi, suri etra p̃elak. Ko norro timejivjiv teplingi tisij, ko nevlu nanikot kele tisij. \v 38 Niko norro nga mimerr parlingi ko wor renge nevlu nani nga mimerr mimalum m̃irres. \v 39 Ko sete jinibb san nga mok-mini norro nga m̃itra emrreni norro nga mimerr, suri owra ‘Norro nga m̃itra erres’.” \c 6 \s1 Jinibb se Iesu nir arsesri wene wit renge nabong ne Sapat \p \v 1 Mian ko Iesu evel otvi naut ne wit san renge nabong ne Sapat. Eptevi jinibb sen nir; ko jinibb sen nir numer ajir, ko artipatun arsesri sursele wene wit nir ko arseseir nga dokolvir parjikie lingir, ko arlair arurrurroir. \v 2 Ko Parasi sopor arlesi, ko arwerai tevi ni, “Kuplesi ta, nir arloli nanu nga sete mumomsawos renge nabong ne Sapat!” \v 3 Ko ni owrai lweni tevir, “Aro, ejki ma, ko rreknga ma kami sete kameve renge Naul On, nanu nga Numal Devet muloli daron nga nanen ser mijkie, numer m̃iaji ni ko nir nga marlik tevi ni? \v 4 Ni ean renge Naim On se Atua, daron nga Apiata mivi batu jinibb ne sulsulen e, ko ni orro tama niv nga setete erres renge jinibb nga marivi jinibb nawon parurroi, evi kis bbong se batu jinibb ne sulsulen ko. Ko ni elai kele tevi nir nga marlik tevi arurroi.” \v 5 Ko Iesu owrai kele tevir, “Inu Jinibb Mawos nuvi Numal ne Sapat.” \s1 Iesu ete nevre jinibb san nga m̃ikati emetet luwi \p \v 6 Mian ko renge nabong ne Sapat m̃inij kele san ko Iesu evan kele renge naim ne loten pivisviseni jinibb nir. Ko jinibb san nga nevren rres m̃ikati elik ie renge loloim. \v 7 Ko renge ie jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien sopor ko Parasi sopor armeteni suri Iesu eterter nga poro nga ni puloli m̃er nga nevren m̃ikati nen p̃irres renge nabong ne Sapat, ko ngok nir partor sweri nanu san nga parevei Iesu pian re kot suri. \v 8 Ko Iesu orongwose norrorrmien ser, ko owrai tevi m̃er nga nevren m̃ikati, “Kupmera ta, kupini iel kuptur iel liven womu.” Ko ni otur imare evan otur liven womu. \v 9 Ko Iesu owrai tevi nir, “Inu numrreni bosusi tevi kami: Renge devjen ne nale nesesreien, erres nga parloli nanu nga m̃irres re nabong ne Sapat? Poro pijki rreknga parloli p̃isij? Erres nga parloli jinibb san p̃irres luwi renge nabong ne Sapat? Poro pijki ko parlokloksi jinibb rrek!” \v 10 Ko Iesu oklu emteni rrale nir jijle nga martur rrale ni, ko owrai tevi m̃er nga nevren m̃ikati, “Kup̃ete ta nevrem pimetet.” Ko ni ete nevren emetet, ko nevren erres luwi. \v 11 Ko nir arlolar lengleng ko arsupsup̃e lululweni tevi nir nga parloli sev tevi Iesu. \s1 Iesu otobbtobbue jinibb sen esngavöl drromon eru \p \v 12 Renge daron nen Iesu otongsa van mare renge botwen nga pulot, ko ni elik rrarren renge ie nutpong san nga mulot van ji Atua. \v 13 Ko daron nga nat m̃irin vajin, ko ni everus jinibb sen nir vini jin; ko ni otobbtobbu tweni nir esngavöl drromon eru nga ni m̃ilngi niser marwajie aposol. \v 14 Nir le niser ngel: Saemon (nga ni m̃ilngi kele nisen miwajie Pita), ko Antru ni wor tasin, ko Jemes, Jon, Pilip, Batolomiu, \v 15 ko Matiu, Tomas, Jemes nga natu Alpeas, Saemon nga mivi pati nga marwera paroji tweni m̃eri Rom nir, ko Jutas nga natu Jemes, \v 16 ko Jutas ne Iskariot nga vitunen ko pia-tekai kerasi Iesu. \s1 Iesu evisviseni jinibb nir ko ololir arres luwi \p \v 17 Ko Iesu ojubbul tevi jinibb sen nir vini ngatan e renge numiv san ko otur rengen. Ko jinibb sen elep, ko delung elep ne Jutia ko Jerusalem, ko nga renge jeljeli dis ngalu renge Taea ko Saeton. \v 18 Nir ngel arini mori jin nga parunge nale sen, ko ni pulolir parres luwi renge mesien ser. Ko lartul nga nem̃in nga marsij marsisilvir, Iesu oji twenir renger ko ololir arres luwi. \v 19 Renge meling jinibb nga milep ngel, nir jijle arok-wera parjipari Iesu nga puloli derteren sen pian renger, ko pirpok ko puloli nir jijle parres luwi. \s1 Jinibb nga marongwos parunge p̃irres ko jinibb nga marongwos parunge p̃isij \p \v 20 Iesu emteni jinibb sen nir ko owra “Neiren renge kami nga kamivi b̃eres; batun vanu se Atua evi se kami. \v 21 Neiren renge kami nga numer m̃iaji kami lelingen ngel; mian ko kami kapa-up. Neiren renge kami nga kamting lelingen ngel; mian ko kapa-ir ko, kapa-men. \v 22 Neiren renge kami renge daron nga poro jinibb nir arlesi nga kamivi jinibb se inu Jinibb Mawos, ko arungasi kami vajin, ko arla nale otot tevi kami, ko arsoni tweni kami renge gortien ser, suri bbong inu. \v 23 Kap̃ir renge nabong nen daron nga nanu ngok nir parpelari, ko kaprowrow e neiren, suri nowli kami elep renge melrin. Suri renge sel mawos ngok ko pa b̃irterawarreng ser arloli tevi propet nga tuwi nir. \p \v 24 “Ko esij wor elep niko renge kami nga joro kami milep lelingen ngel, suri kamlik pa renge mauren nga mimalum, ko sete kamrongwos kaplik kele mun pirpok re melrin. \v 25 Ko esij wor elep niko renge kami nga kamup m̃irres lelingen ngel; suri mian ko numer p̃iaji kami. Esij wor elep niko renge kami nga kammen lelingen ngel; suri mian ko kapting ko kaptaur. \v 26 Esij wor elep niko renge kami nga jinibb nir marsupsup̃e kami kamrres lelingen ngel, suri apu ser kele tuwi arok-loli sel mawos ngok ko pa tevi propet ne gerisen nir, arsup̃er arwera nawon arres. \s1 Kapmerreni devje nuval se kami \p \v 27 “Ko inu nuwrai tevi kami nga kammurrarronge inu: Kapmerreni devje nuval se kami, kaploli p̃irres tevi nir nga marungasi kami. \v 28 Kaprij p̃irres tevi nir nga marij m̃isij tevi kami, ko kapverus van ji Atua suri nir nga marungasi kami. \v 29 Poro jinibb pisan puwje vasum devjen, ko nik sete kupwuje lweni kele, ko kuplinglingi kele ma vasum devjen tevi puwje kele. Ko poro jinibb pisan p̃ilai tweni kot som, ko kuplinglingi ni p̃ila kele sunsun som. \p \v 30 “Kuplai tevi m̃er nga mungonim, ko m̃er nga m̃ilai jorom, sete kupwera p̃ila lweni kele tevim. \v 31 Erpe nga kami kammarong nga jinibb parloli nanu tevi kami, ko kami vajin kaploli pirpok tevir. \p \v 32 “Poro kami kapmerreni jinibb nga bbong marok-merreni kis kami, ko erpese? Iok sete evi nanu san, suri jinibb nga marsij kele arok-merreni nir nga marok-merrenir. \v 33 Poro kapok-loli p̃irres tevi kis bbong nir nga marok-loli m̃irres tevi kami, ko erpese? Iok sete evi nanu san, suri nir nga marsij kele arok-loli kobbong erpok. \v 34 Ko poro kaplai tevi nir kis bbong nga parkele lweni ko, ko erpese? Iok sete evi nanu san, suri nir nga marsij kele arok-loli bbong erpok tevi nir lululwi nga parok-kele lweni pusorsan. \v 35 Ko kami ma kapmerreni ko wor devje nuval se kami ko kaploli p̃irres tevir, ko kaplai tevi nir nga sete kaprrorrmi parlai lweni kele. Ko niko kami nowli kami pilep, ko kami kapivi Atua ne Drromsen Mare natun; suri ni erres tevi nir nga sete marok-wera erres tevi, ko nir nga marsij. \v 36 Kaprrorrmi jinibb nir, pirpe Tata se kami orrorrmir. \s1 Sete kapwer lokloksi jinibb pisan \p \v 37 “Sete kapwer lokloksi jinibb pisan kapwera esij, pijki, ko Atua vajin sete pia-wera kami kamsij. Kami kaptelasi tweni nololien se jinibb m̃inij nir, ko Atua vajin p̃itlasi tweni nololien se kami. \v 38 Kaplai joro kami tevi jinibb m̃inij nir, ko Atua pia-kele lweni tevi kami; pijvi puwun saut p̃irres, puni van ngatan, pusurrsurrngoni p̃ij p̃irres, pijvi kele puwun saut, ko pimejivjiv nawon vajin.” \s1 Murru kami pumomsawos p̃irres \p \v 39 Ko Iesu owra nale rrongrrongvi m̃inij kele san tevir owra “Metrrorr sete orongwos puwowomue metrrorr piptevi renge sel, ejki. Poro pirpok ko nuru korti pora-vitan van ngatan renge nolo bbulwil! \v 40 Ko erpok kele, m̃er nga marvisviseni ni sete orongwos p̃iasie jinibb nevisvisenien sen van mare e; pian pijpari wor pusuw ko renge marvisviseni, ko ngok ko ea-sorsan ko vajin tevi jinibb nevisvisenien sen. \v 41 Ko erpese kumlesi nate nato nga tuwam m̃ikrae re nolo b̃elan, ko sete kulesi suri nate buluk nga milep nga nik kumkerae re nik nolo b̃elam?\f A \fr 6:41 \ft Erpe iel, Luk osp̃e suri nanu nga muto re mete jinibb, ko kem namrieni nga namvijuri murrun ne rijen ne nale nga iel.\f* \v 42 Ko poro pirpok, ko nik kupwerai pirpese tevi tuwam, ‘Tuwak, kuplinglingi b̃esre tweni nate nato nga kumkerae re nolo b̃elam,’ daron nga nik sete kumleslesi nate buluk nga milep nga nik kumkerae re nik nolo b̃elam? O, nik nga kumiel renge sel eru, tukbböt re aseni ni b̃elan tuloli ni b̃elan turro tiasi! Womujnen kupsere tweni nate buluk nga milep nga nik kumkerae re nolo b̃elam jile pusuw, ko kuplesi nolo b̃elam owokwok erres, ko kurongwos kupa-sere tweni vajin nate nato nga tuwam m̃ikrae mibbölji b̃elan. \s1 Nai ko wenen nir \p \v 43 “Nai nga m̃irres san sete orongwos piwen wenen nga m̃isij, ko nga m̃isij sete orongwos piwen wenen nga m̃irres. \v 44 Nai jijle arongwose renge wener. Jinibb sete orongwos pian p̃itawe wene nitapol renge ga moku, ko sete orongwos p̃itawe wene drra renge duru molulu. \v 45 Ko erpok ko, jinibb nga m̃irres ok-wera tweni nanu nga marres nga mok-rrorrmir marto renge nolon; ko jinibb nga m̃isij ok-wera tweni nanu nga marsij nga mok-rrorrmir renge nolon. Suri sev nga muwun saut renge nolo jinibb, niko marpelpelari renge jingo jinibb mok-wera tutwenir. \s1 Jinibb eru nga morili naim \p \v 46 “Erpese kami kamveruse inu m̃irres, ‘Numal, Numal,’ ko setete kamok-loli suri nanu nga mowrai tevi kami? \v 47 Nir jijle nga marini jik, ko marunge nale suk nir ko marlolir surie, inu beviseni tevi kami nir arirpe isi. \v 48 Nir arirpe jinibb san nga m̃ili naim sen renge dan nga m̃iterter m̃irres. M̃ili jile musuw vajin, ko mian ko daron nga naus mus ko nuwi muwlu ko miveji naim nen, ko sete ototo, suri eli pa eterter jile erres. \v 49 Ko m̃er nga ma murnge nale suk ko sete mulolir, ni erpe m̃er nga m̃ili naim sen renge dan malum; ko sete eli nabur nen nir aran ngatan, arun jipoj nawon. Ko daron nga nuwi muwlu muti naim nen, ko evitan van ngatan, ko omosoksok p̃etp̃eti.” \c 7 \s1 Iesu ololi jinibb ne majingen san erres luwi \p \v 1 Daron nga Iesu musuw renge nale sen, ko evel van renge Kapaneam e. \v 2 Ko renge ie, batu jinibb ne nuval san se m̃eri Rom nir, jinibb ne majingen sen san nga mimrreni milep emsi lengleng, otomori pimij. \v 3 Ko ni ornge nga Iesu m̃ilik ie, ko ni okoni b̃irterawarreng ne Isrel sopor paran parwerai tevi ni nga ni pivini puloli jinibb sen p̃irres luwi. \v 4 Ko nir aran ji Iesu ko arngoni tertere nga ni pian, ko arwerai tevi, “Ni evi m̃er nga m̃irres p̃elak. Kupini ko wor kuploli nanu nga muwrai ngel. \v 5 Ni emrreni jinibb ne vanu se kerr nir, ko ni eli naim ne loten se kerr.” \v 6 Ko Iesu eptevir aran. \p Ko daron nga martomori parjipari naim nen, ko batun ne jinibb nuval okoni selen sopor arivel tersele aran jin, nga parwerai tevi, “Numal, sete kuplokloksim. Inu sete nurres nga kupini renge loloim suk. \v 7 Ko inu kele nurrorrmi sete erres nga inu bevinuk jim. Ko kupwerai bbong nale, ko jinibb ne majingen suk p̃irres luwi. \v 8 Suri jinibb nga marlelep renge inu arlingik renge derteren, ko arlingi kele jinibb nuval arlik tevik. Ko poro bowrai tevi nga ngel ‘Kupan,’ ko ni pian ko wor, ko poro bowra tevi nir san kele, ‘Kupini,’ ko ni pivini ko wor; ko poro bowrai tevi jinibb ne majingen suk san, ‘Kuploli nanu ngel’, ko ni puloli ko wor.” \v 9 Ko Iesu etaol lenglenge nale ngel nir daron nga murnger e. Ko erieni oklu emteni delung nga marvijuri, ko owra “Nuwrai tevi kami, sete nulesi nosurien nga milep mirpel wor san, ejki. Renge Isrel kele ejki rres nawon.” \p \v 10 Ko jinibb nga batu jinibb ne nuval nen mukonir arluwi van renge ngaim; ko arlesi nga jinibb ne majingen nen erres pa osuw. \s1 Iesu ololi bipiwarreng san nga mimij emaur luwi \p \v 11 Musuw vajin ko sete epriv ko Iesu evan kele renge ngaim nga welili san nga nisen Naen. Ko jinibb sen nir arpitevi ni, ko delung elep kele wor arpitevi ni. \v 12 Ko daron nga maran mori renge ngaim nen metali ne naworr nen, ko arlesi jinibb sopor marwosi tweni bipiwarreng san nga mimij, paran partevni. Bipiwarreng wel nen, tasu sen diwen sen emij lingi pa osuw, ko vinnen natun \m sansan wel nen ko pa. Ko delung elep nga renge ngaim nen arpitevi vinnen. \v 13 Ko daron nga Numal m̃ilesi vinnen, ko orrorrmi lenglenge, ko owrai tevi owra “Sete kupting te pijki.” \v 14 Ko oruj van mori ko ejpari drrav nga mimatur rengen, ko jinibb nga marwosi artur murrong tevi. Ko owra “Nanwarreng, nuwrai tevim, kupmera!” \v 15 Ko m̃er wela nga mimij emra ko elik, ko erij luwi. Ko Iesu ela lweni m̃er wela tevi tasu sen. \p \v 16 Ko jinibb jijle nolor arwun saute metutuen. Ko arsurövi Atua arwera “Propet nga milep san otur imare renge livö renge kerr!”, ko arwera kele “Atua evini nga p̃ila mauren tevi jinibb sen nir.” \p \v 17 Ko nosp̃en ne sev nga Iesu muloli ngok, jinibb nir arsupsup̃e owlu p̃etp̃eti renge Jutia ko renge vanu jijle nga marto rrerrale ie. \s1 Jon Baptaes osusi rongornge tevi Iesu \p \v 18 Jon jinibb sen nir arsup̃e suri nanu ngel nir tevi, ko ni everuse jinibb sen eru orini jin. \v 19 Ni owrai tevi nuru poran ji Numal porwerai tevi, “Jon owra ‘Nik kuvi pa m̃er nga pivini le, rreknga kem nabtiriv malume san kele wor?’” Ko ni okoni tweni nuru. \p \v 20 Daron nga morini ji Iesu ko orwerai tevi, “Jon Baptaes okoni komru owra nobor-susi tevim, ‘Nik kuvi pa m̃er nga pivini le, rreknga kem nabtiriv malume san kele wor?’” \v 21 Ko renge daron nen ni ololi nir elep nga marmesi mesien lele nir arres luwi, ko ololi nem̃in nga marsij arivare arwolu lingi jinibb nga marsisilvir, ko ololi nir elep nga meter marrorr arkulkulu luwi erres. \v 22 Ko ni owra lweni tevi laru nga Jon mukoni nuru, owra “Kopor-vijuri lweni sel se kamru, kopor-luwi ko kopor-werai tevi Jon isev nga komor-lesir ko komor-runger: Metrrorr nir arkulkulu luwi erres, naroj nir arivel luwi erres, niber m̃im̃emaul nir arwokwok luwi, borwon nir arongrong luwi erres, jinibb nga marmij armaur luwi kele, ko b̃eres nir arwerwer renge nosp̃en nga m̃irres tevir. \v 23 Ko inu nuwrai erpel, neiren renge m̃er nga sete m̃ilesi nanu san renge inu nga puloli ni purnge p̃isij rengen.” \s1 Iesu osp̃e suri Jon Baptaes mauren sen \p \v 24 Daron nga jinibb nga Jon mukoni nuru morivel lingir, ko Iesu etipatun osp̃e suri Jon tevi delung nir, owra “Bonevis daron nga kamiel tweni Jon renge lolo merwer e, kamwera kaplesi sev ko? Mavir san nga ling muwi petpate m̃ia? \v 25 Ia, kaman kamwera kaplesi sev ko? Jinibb san nga muri sunsun nga m̃imau m̃irres? Ejki rres nawon. Lartul nga maruri sunsun nga mirpok araan erres ko arlik renge laut se numal nir. \v 26 Ia, ko kami kamwera kaplesi sev? Propet san? O-o, ko inu nuwrai tevi kami, ni elep asi wore propet. \v 27 M̃erel ko Naul On muli suri nga Atua muwra ‘Kapmurrong, bokoni jinibb suk san nga puwowomu re Mesaea ko puloli sel se ni pimetet.’ \v 28 Ko inu nuwrai tevi kami, Jinibb jijle nga mariak renge iel ngatan, sete san elep asie Jon. Ko m̃er nga ma muwelili renge batun vanu se Atua ko, ni elep asi wore Jon.” \v 29 Ko delung nir ko jinibb nga marok-la nevöt ne takis nir, daron nga marunge ko arir ko arsurövi Atua. Suri nir arpaptaes pa renge baptaesen se Jon. \v 30 Ko Parasi nir ko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien nir armusus parvijuri sel se Atua nga muloli pa tevir, suri armusus parpaptaes bonevis renge baptaesen se Jon. \s1 Iesu erij tere jinibb nir nga renge daron sen \p \v 31 “Sev ko niko bowra viringsi dul nga lelingen ngel e nir? Ko nir arirpese le? \v 32 Nir arirpe bipiwarreng sopor nga marlik renge mesa nga m̃irres sopon, ko markikail marververuse seler nir parini jir partetnij; arwera ‘Namuwi nabbu tevi kami, ko kammusus kapsew; ko namla nubo ne mijen, ko kammusus kapting. Kammusus kaptetnij detnijen ne neiren, ko detnijen ne dauren.’ \v 33 Ko erpok, kami dul nga lelingenok kami kele kammususe murru komru kes, Jon Baptaes ko inu. Jon Baptaes evini ko eaan wowarreng bbong, ko sete ok-mini norro; ko kami kamwera ‘Nem̃in nga m̃isij elik rengen.’ \v 34 Ko inu Jinibb Mawos nuvini ko nomok-aan ko nomok-minmini norro, ko kami kamwera ‘Kaplesi leorr lep ko lemni kis norro. Ni evi sele jinibb nga marok-la nevöt ne takis nir ko jinibb nga marsij nir.’” \v 35 Ko Iesu owrai tevir, “Ko norongwosien sete eplari re sel sansan, eplari wor re sel elep ko. Ko komru Jon, komru kes nomor-vijuri.” \s1 Nesevin nga m̃isij san \p \v 36 Ko mian ko Parasi san everuse Iesu nga pian p̃iaan tevi. Ko Iesu evan renge loloim se Parasi nen, ko esakel ngatan ko eaan tevi. \v 37 Ko nesevin san nga renge ngaim nen nga mauren sen m̃isij ornge nga Iesu m̃ilik renge naim se Parasi nen m̃iaan tevi. Ko vinnen ela botel senta san nga nowlin elep. Ko botel nen arloli nevöt e san nga nisen alapasta. \m \v 38 Ko vinnen evini otur renge b̃ela Iesu renge duren ko eting, ko suwen meten arjumjum van renge b̃ela Iesu. Ko ela rao batun ko etwasi b̃ela Iesu e, ko orromji b̃ela Iesu, ko ejvi senta renge b̃elan. \v 39 Parasi nga miveruse Iesu nga pivini p̃iaan tevi m̃ilesi, ko orrorrmi renge nolon owra “M̃erel poro weretunen pivi propet, ko purongwose ko nesevin nga mirpese le ngel nga mijpari. Nesevin ngel evi vin nga m̃isij!” \v 40 Ko Iesu owra lweni tevi, “Saemon, inu nuwra bowra nanu le san ngel tevim.” Ko Saemon owra “Numal, kupwerai ko wor.” \v 41 Ko Iesu owra “Numal san, jinibb eru orloli nivnon jin. Ngok nuru tuwen ela nevöt evi ongut valim (500) jin nga muloli nivnon e. Ko nuru tuwen nen ela nevöt ngavöl elim (50) jin nga muloli nivnon e. \v 42 Mian ko nuru korti sete orviter nga porkele lweni tevi. Ko ni erres tevi nuru, elinglingi nivnon nen nuru korti orjipon, setemun porkele. Ko renge nuru ngok, nuru ngabes nen ko pimrreni wore ni p̃iasi jer renge nuru?” \v 43 Saemon owra lweni tevi, “Inu nurrorrmi nganga muloli nivnon mileplep nen ko jin, ni ko pimrreni p̃iasie wor.” Ko Iesu owra lweni tevi, “Kuwra momsawose erres.” \v 44 Ko ni erieni emteni nesevin ko owrai tevi Saemon, “Kulesi vinel? Inu nuvini renge naim som, ko nik sete kutkaik erres, sete kurrawe b̃elak. Ko vinel ma errawe b̃elak e suwen meten, ko etwasi jomro batun e b̃elak nuru ormes. \v 45 Nik sete kurromji inu, ko vinel ma daron nga mevini loloim e ko orromji b̃elak, sete omosie. \v 46 Nik sete kujvi oel renge inu batuk, ko vinel ma ejvi senta nga m̃irresrres asi oel renge inu b̃elak. \v 47 Ko suri mirpel ngel ko niko nuwrai tevi nik, nololien se vinel nga muwun saut nutlasi twenir pa, niko mimrreni inu milep suri. Ko isi ko nga murrorrmi nololien sen muwelili bbong, poro m̃etlasi tweni ni, pimrreni inu bbong puwelili rrek.” \v 48 Ko Iesu owrai tevi nesevin nen, “Nololien som nir nutlasi twenir pa osuw.” \v 49 Ko nir nga marsakel tevi nga maraan tevi arrorrmi lweni e lolor arwera “M̃erel evi jinibb sev le nga orongwos p̃itlasi tweni nololien nir?” \v 50 Ko Iesu owrai tevi nesevin “Nosurien som ololi nik kumrres luwi. Kupiel, kupluwi renge demat.” \c 8 \s1 Nesevin nga marok-pitevi Iesu \p \v 1 Nanu ngel nir arasi osuw, ko renge vitunen sopon vajin ko Iesu otutur sopon evan renge ngaim nga marlelep nir ko renge ngaim nga wewarreng nir. Ko ni ewerwer renge nosp̃en nga m̃irres tevi jinibb nir, ko jinibb sen nir esngavöl drromon eru arpitevi ni. \v 2 Ko nesevin sopor nga nem̃in nga marsij marivare lingir, ko sopor nga marres luwi pa renge mesien ser nir, ngok Merri ne Maktala, nga nem̃in nga marsij ebut marwolu lingi pa musuw, \v 3 Ko Joana nesen se Kusa nga mivi jinibb san ne majingen se Numal Erot, ko Susana, ko nesevin elep kele wor nga marok-la joror tevi Iesu ko jinibb sen nir. \s1 Nale rrongrrongvi ne m̃er nga m̃ijijreni jelangin \p \v 4 Mian ko delung elep ne ngaim lele nir arini arkorti ji Iesu. Ko ni owra nale rrongrrongvi san tevi nir, owra \v 5 “Jinibb nga mok-jijreni jelangin evan nga p̃ijijreni. Ko daron nga m̃ijijreni e, ko jelangin sopor arwij asi van renge dan ne sel e, ko jinibb arivel rer ko arverasi lokloksir, ko numön arow vini ko artasi twenir. \v 6 Ko sopor kele arwij asi van renge dan ne jerev e; ko daron nga maretiv imare ko armeli ngavilvil, suri lap̃er sete ejpari nuwi te ejki. \v 7 Ko sopor kele arwij van renge liven ne lolo moku, ko daron nga moku m̃iejal mimaur orer, ko emelngir, sete armaur. \v 8 Ko sopor ma arwij van renge dan malum nga m̃irres, ko aretiv armaur erres ko arwen, wener ongut (100).” Ko Iesu ekail owra “M̃er nga boron mutoe purnge re nolo boron!” \s1 Iesu owra tweni omomsawos erpese nga ni mutuw nale rrongrrongvi \p \v 9 Ko jinibb se Iesu nir arsusi tevi ni, arwera “Nale rrongrrongvi ngel owra puwra isev ko?” \v 10 Ko ni owrai tevir owra “Kami ma arlai tevi kami nga kaprongwose nanu nga marto teptepi renge batun vanu se Atua. Ko nale rrongrrongvi ma arlai tevi nir jijle ngok nga parlesi, ko sete parlesi wose, ko parunge ko sete parongwose; suri batur eterter ko armusus nolor pulululwi.” \s1 Iesu owra tweni vajin nale rrongrrongvi lat nga muto suri \p \v 11 “Nale rrongrrongvi nen, nile erpel ngel. Jelangin nen evi nale se Atua. \v 12 Ngok, jelangin nga marwij van renge dan ne sel arirpe jinibb nga marunge nale, ko demij mivini m̃ila tweni renge nolor, nga puloli nir sete parosuri ko sete parmaur. \v 13 Ko jelangin nga marwij van renge dan ne jerev arirpe jinibb nga marunge nale, ko arir nga parlai. Ko norrorrmien nen nga pirpe lap̃e nai nga purrul totkoni renge nolor ejkie. Arosuri beblen, mian ko sete epriv daron nga nanu nga purrowrrowe mivini, ko arvitan. \v 14 Ko jelangin nga marwij van renge lolo moku arirpe jinibb nga marunge nale, ko marvijuri suri wor sel ser; ko norrorrmien ser, ko joror nir, ko nanu lele nga marmerrenir renge mauren ser nir armelngir, ko sete arwen e wenen nga marres sopor. \v 15 Ko jelangin nga marwij van renge dan malum nga m̃irres, arirpe jinibb nga nolon muwretun ko m̃irres, ornge nale ko otori eterter ejpari nga m̃ilai wenen. \s1 Laet nga marteplis ore biles e \p \v 16 “Sete jinibb san orrungsi laet ko p̃ila biles piteplis ore e, rreknga p̃ilai p̃ilngi renge melve maling, ejki rres nawon. P̃ilngi ko wor mare renge lat nga mok-jinget rengen. Ko ngok jinibb nga parini renge loloim parlesi moron. \v 17 Nanu san sete orongwos piteptepi rragrrag nga sete pia-pelari limjer, rreknga nanu tama san nga muto silsilveni nga sete orongwos piplari renge moron, ejki rres nawon. Nanu jile nga marirpok parpelari ko wor renge moron. \p \v 18 “Kapmetmet renge nale suk nga kami kamok-runger. Poro nga jinibb pisan putor totonir, ko ngok m̃ernen Atua p̃ilai kele ko wor tevi. Ko poro jinibb san setete putori totonir, ko ngok m̃ernen Atua p̃ilai tweni ko ji ni sev nga murrorrmi mutori totoni.” \s1 Iesu tasu sen ko tasin nir arini parlesi ni \p \v 19 Iesu tasu sen ko tasin nir arini nga parlesi ni; ko sete arongwose paran jin mori te ejki, suri nga delung elep p̃elak. \v 20 Ko arwerai tevi Iesu, “Tasu som le ko tasim, nir le ngel vare armerreni parlesi nik.” \v 21 Ko Iesu owra lweni tevi nir, “Tasu suk ko tasik nir arivi nir nga marunge nale se Atua ko marosuri.” \s1 Iesu ewer ore ling serser nga mitewut milep san renge nuwito \p \v 22 Mian ko renge nabong san, Iesu owrai tevi jinibb sen nir, “Kerr puwlu asi van renge devje nuwito e.” Ko nir arsa re drrav ko arwolu van. \v 23 Ko daron nga marwolu e, ko Iesu ematurrwel. Ko ling serser nga milep san etewut eterter vini re nuwito, ko ejpari drrav ser. Ko nuwi ejvijvi van renge nolo drrav, ko dungun elep nga elep; otomori parron, ko nolor opotpot e elep. \v 24 Ko aran ji Iesu ko arwuni arwera “Numal! Numal! Rrapmij le pa!” Ko ni emra ko ewer ore ling ko daptap ne nuwi nga marbburbbur milep marjivjivi vini re drrav, ko nuru korti ormosi orsuw. Ie omol nawon vajin. \v 25 Ko Iesu owrai tevir, “Nibeni le nosurien se kami?” Ko nir armetutu ko artaol lengleng, ko arwerwerai tevi nir lululweni arwera “Isi le ngel, ni ewer ore ling ko nuwi ko nuru orunge ni?” \s1 Iesu oji tweni demij nir renge jinibb ne Gerasa san \p \v 26 Ko nir arwolu toku renge bongsin san renge vanu se m̃eri Gerasa nir renge nuwito. Ko Galili oto luwi van devjen e renge bongsin nen. \v 27 Ko daron nga Iesu mujubbul mian ngaut e, ko jinibb ne ngaim nen san evel vini ko esewute. M̃ernen demij arsisilvi, ko epriv pa nga sete mun ok-uri sunsun; ko setemun elik renge ngaim, ko ok-lik pa renge dubb ko, lat nga martivtavin e. \v 28 Ko daron nga m̃ilesi Iesu ko ekail van mare ko ejipa van ngatan renge non, ko erij drrelan ean mare jer owra “Sev som oto ni le iel, nik Natu Atua ne Drromsen Mare? Nungoni tevi nik sete kuplokloksik!” \v 29 Owrai erpok suri Iesu owrai pa tevi nem̃in nga m̃isij pivare lingi m̃ernen. Nabong elep bonevis mivini mijpari lelingenok nga nem̃in nga m̃isij mok-wowomue. Ko ewretun jinibb nir arsere nevren nuru ko b̃elan nuru tevi dil delrrurr nir, ko ni ok-rrerrersir armotot. Ko nem̃in nga m̃isij okjeli van lolo merwer e. \v 30 Ko Iesu osusi tevi, “Nik nisem si?” Ko owra “Delung,” suri demij elep arsisilvi ni. \v 31 Ko demij nir arngoni tevi Iesu arwera “Warru sete kupkoni kem naban renge bbulwil nga nabbön mijkie, pijki!” \p \v 32 Ko renge ie meling b̃erp̃er nga milep san arok-susung bbong renge jeljeli botwen. Ko nem̃in nga marsij arngoni tevi Iesu nga ni p̃ilinglingi nir parsilvi b̃erp̃er nir. Ko ni elinglingir. \v 33 Ko nem̃in nga marsij arivare lingi m̃er nga ko aran arsilvi b̃erp̃er nir. Ko b̃erp̃er nir arwolu jubbjubbul van renge jeljeli nuwito ko arowrow jubbjubbul van ngatan e renge nuwito, ko arron. \p \v 34 Ko daron nga lartul nga maruwngani b̃erp̃er maroka-lesi sev nga miplari, ko arwolu van arwerai renge ngaim nga milep ko ngaim nga wewarreng nen nir. \v 35 Ko jinibb ne ngaim nen nir arivel tweni van, parlesi isev nga miplari nen. Ko arini ji Iesu ko arlesi m̃er nga nem̃in nga marsij marivare rengen elik ngatan renge b̃ela Iesu. Norrorrmien sen erres vajin, ko ori vajin sunsun. Ko daron nga marlesi, ko nir jijle armetutu lengleng. \v 36 Ko nir nga marlesi nanu ngel nga Iesu muloli arsup̃e suri tevir erpese nga Iesu muloli pa m̃er nga nem̃in nga marsij marsisilvi m̃irres luwi. \v 37 Ko nir jijle nga marlik renge Gerasa ko nga marlik rrerrale ie arsurtoni tertere Iesu pivel lingi vanu ser, suri armetutu elep. Ko Iesu evan esa van renge drrav, ko drrav etipatun nga puwlu. \v 38 Ko m̃er nga nem̃in nga marsij marivare lingi ongoni tevi Iesu nga poro nga ni piptevi ni. Ko Iesu okoni lweni owra \v 39 “Kupluwi van renge ngaim som e, ko kupwera sev nga Atua muloli pa tevim.” Ko m̃ernen evan renge ngaim jile nir ko osp̃e suri sev nga Iesu muloli tevi ni. \s1 Iesu ololi nesevin san nga drran muto m̃isij erres luwi, ko nesenwarreng san emaur luwi kele \p \v 40 Daron nga Iesu mian mijpari renge devje nuwi e, ko delung nir artur terai ko pa parwera erres tevi ni renge nga mivini, suri nir artiriv ko pa terai. \v 41 Ko jinibb san nisen Jaeras, evi jinibb nga mok-metmete naim ne loten, ni evini ji Iesu ko ejipa van ngatan renge b̃ela Iesu ko ongoni tertere nga Iesu pivini renge naim sen. \v 42 Ni natun sansan bbong, ko evi nesevin, sian esngavöl drromon eru. Ko vin wel nen ematur renge maling, otomori pimij pa. Ko daron nga Iesu mian e ko delung elep arvijuri suri ni ko arlilji ni. \p \v 43 Ko nesevin san nga mesien se nesevin nir ololi tetajer renge sia esngavöl drromon eru. Vinnen olokloksi p̃etp̃eti joron nir nga m̃ilngir tevi dokta nir, ko sete san orongwos puloli ni p̃irres. \v 44 Ko vinnen esilvi delung nir renge Iesu duren vitu nen e, ko evini morie, ko ejpari bongsi sunsun sen. Ko ngavilvil mesien nga muloli vinnen drra nen emes evesane. \v 45 Ko Iesu owra “Isi mijparik?” Ko nir jijle arwera ejki, arvilvil ore. Ko Pita owra, “Numal, delung elep arututir mori nik ko arliljim.” \v 46 Ko Iesu owra “Ejki, san wor ejparik, suri nurnge renge nibek nga derteren evel lingik.” \v 47 Ko vinnen elesi nga nanu nga muloli oto pa limjer, ko eririr lengleng ko evan ko ejipa ngatan renge no Iesu, ko ewer telasi renge no delung nir sev ko ololi nga ni mijpari Iesu bongsi sunsun sen, ko erpese nga ni m̃irres ngavilvilsen. \v 48 Ko Iesu owra tevi, “Natuk, nosurien som ololim kumrres jile. Kupiel renge demat.” \p \v 49 Ko daron nga mok-rij malum e, ko jinibb san evel ko ewit lengleng renge naim se Jaeras vini, ko owrai tevi Jaeras, “Natum nesenwarreng emij pa osuw. Kuplinglingi Numal, sete kupkarkar rengen.” \v 50 Ko Iesu ornge, ko owrai tevi m̃ernen “Sete kupmetutu, sansan kobbong kuposuri, ko nesenwarreng pimaur luwi ko.” \p \v 51 Ko daron nga marini renge naim e ko Iesu ewer ore jinibb nir san sete pivijuri van loloim, sansan kobbong Pita ko Jon ko Jemes ko tata se nesenwarreng ko tasu sen wor. \v 52 Ko jinibb nir artengsi vin wel nen, drrelar elep. Ko Iesu owra “Sete kapting, nesenwarreng sete emij te ejki, ematur kobbong.” \v 53 Ko lartul nen nir armen keraji e, suri arongwose nga nesenwarreng wel nen emij pa osuw. \v 54 Ko ni esaro ko orrul re nevre nesenwarreng ko everuse owra “Nesenwarreng, kuptur imare!” \v 55 Ngavilvilsen mauren sen olwi van rengen ko otur imare. Ko Iesu owrai tevir nga parla nanen sopon tevi purroi. \v 56 Ko tata sen ko tasu sen bbösa nga milep elai nuru e. Ko Iesu ewer ore nuru nga sete porwerai nanu ngel tevi jinibb pisan, pijki. \c 9 \s1 Iesu okoni jinibb sen esngavöl drromon eru aran parwerwer \p \v 1 Ko Iesu everus kortoni jinibb sen esngavöl drromon eru arini korti jin, ko ela derteren tevir nga paroji tweni nem̃in nga marsij nir, ko parloli jinibb nga marmesi nir parres luwi renge mesien ser nir. \v 2-5 Ko ni ewer orer owra “Sete kaptori nanu pisan renge nivelen se kami renge sel, pijki; nejipjip pijki, narr pijki, nanen pijki, nevöt pijki; ko sete kaptori sunsun pieru. Ngabe nga kami kapan rengen, kapan renge naim, ko kaplik renge naim nen ko pa pijpari daron nga kapiel e. Ko poro renge ngaim san jinibb nen nolor p̃iterter, sete parlai kami pijki, ko ngok daron nga kami kapiel lingi ie, erres kapwirrwirrleni tweni maw nga muto re but se kami, nga piviseni tevi nir nga marloli m̃isij.” Ko ni okonir van parwerwer tevi jinibb nir suri batun vanu se Atua, ko parloli jinibb nir nga marmesi parres luwi renge mesien ser nir. \v 6 Ko nir arivel lingi, aran renge ngaim nir ko arwerwer renge nosp̃en nga m̃irres tevi jinibb nir, ko renge iok jile arloli jinibb arres luwi. \s1 Numal Erot Antipas osp̃e suri Iesu \p \v 7 Ko Erot Antipas evi numal ne Galili, ko ornge nanu nga marpelari ngok nir nga Iesu mulolir. Ko nolon ekarkare elep, suri ornge jinibb sopor arwera “Ngok Jon Baptaes ko otur imare luwi renge mijen.” \v 8 Ko nir sopor arwera “Elaeja ko miplari ngok,” ko nir sopor kele arwera “Propet ko san nga tuwi emaur luwi kele.” \v 9 Ko Erot owra “Jon Baptaes, inu nuta otvi pa batun, ko si kele le ngel, nga inu mornge kele nanu ngel kele nir suri mirpel?” Ko ni emrreni lenglenge p̃ilesi Iesu, p̃ijiljilwer sopon tevi. \s1 Aposol se Iesu nga mukonir maran marwerwer arlululwi vini jin \p \v 10 Ko aposol nir, daron nga marlulwi vini ji Iesu, ko arsup̃e suri sev nga marlolir tevi ni. Ko ni eptevir arsan aran renge ngaim e san nga nisen Betsaeta. \v 11 Ko delung arongwose, ko arvijuri suri ni; ko ni owra erres tevi nir, ko osp̃e suri batun vanu se Atua tevir, ko ni ololi nir sopor nga marmerreni parres luwi arres. \s1 Jinibb evi nuvasngavöl valim (5000) Iesu ela nanen tevir \p \v 12 Ko nat erivriv pa otomori nial piwaj pini, ko jinibb sen nir esngavöl drromon eru arini jin ko arwerai tevi ni, “Kupkoni tweni jinibb nir parivel, ko paran renge ngaim nga wewarreng nir ko ngaim nga marlelep nga marto karkar ngok nir, ko parmatur ko parla nanen ser. Suri iel lat nga rramlik e ngel evi lolo merwer le.” \v 13 Ko ni owrai tevir, “Kami ko kapla nanen tevir parurroi.” Ko nir arwerai tevi, “Kem namtori bbong niv elim ko nai eru. Ko poro pirpok ko kem naban nabwuli nanen ser kele wor, suri delung.” \v 14 Suri jinibb elep, evi nuvasngavöl valim (5000) totoklai nga marlik ie marunge nale se Iesu. Ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir, “Kaploli jinibb parlik ngatan pivi meling. Ko kaplingi nir pingavöl pilelmi (50) parlik renge meling sisamis.” \p \v 15 Ko nir arloli surie erpe nga muwrai ngok, arloli arlik ngatan. \v 16 Ko Iesu ela niv nga elim nga nir ko nai nga eru nga ko esarrerr imare emteni melrin, ko olot erij erres surir; ko obbri otvi niv nga nir ko nai nga nuru, ko elai tevi jinibb sen nir. Ko nir arlilai tevi jinibb nir. \v 17 Ko nir jile arurroi, ko nir jile arup. Ko jinibb se Iesu nir arsere lweni bebje niv nga marurroi linglingir ko nai nga marurroi linglingir van renge narr esngavöl drromon eru arwun saut er. \s1 Pita owra tweni nga Iesu evi Mesaea \p \v 18 Mian ko nabong san Iesu kis bbong oklot, ko jinibb sen nir arini jin. Ko ni osusi tevir owra “Jinibb nir arwera inu nuvi isi?” \v 19 Ko nir arwera lweni tevi ni, “Sopor arwera Jon Baptaes, ko sopor arwera Elaeja, ko sopor arwera propet nga tuwi san emaur luwi kele.” \v 20 “Ko kami kamwera inu nuvi isi?” Ko Pita owra lweni tevi ni, “Nik kuvi Mesaea se Atua.” \v 21 Ko Iesu osur terter tevi nir nga sete parwowrai nale nen tevi jinibb pisan. \v 22 Ko owra “Jinibb Mawos purnge wor p̃isij ko renge nanu pilep, ko b̃irterawarreng nir, ko batu jinibb ne sulsulen nir, ko jinibb ne nevisvisenien ne nale nesesreien nir parungasi ni, parevji pini. Ko nabong p̃itul ko pimaur luwi kele.” \s1 Jinibb se Iesu putor ore wor nanu nga ni mimrreni ko \p \v 23 Ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir, “Poro jinibb san puwra pivijurik, ni putor ore nanu nga ni bbong mimrreni, ko nabong jile puwosi nai pelaot sen ko pivijurik. \v 24 Ko poro san puwra putor totoni mauren sen, mian ko pia-tor jabble; ko poro nga san pimaronge mauren sen suri mivijuri inu, ko mian ko pia-lai vajin mauren nga m̃irres. \v 25 Poro jinibb pisan pia-lai p̃etp̃eti nanu ne iel ngatan ngel nir, ko putor jabble mauren sen pijijki, ko p̃ilesi sev ko p̃irres rengen? \v 26 Ko isi san poro pimanune inu ko nale suk nir, ni kele Jinibb Mawos pia-manune ni renge daron nga ni pia-vini e renge nosrövien se Tata sen tevi anglo on nir. \v 27 Nuwretun nuwrai tevi kami, sopor renge kami nga kamtur ngel setewor kaplesi mijen ko kaplesi batun vanu se Atua pivini.” \s1 Iesu niben erieni enij kele e \p \v 28 Nabong owil asi osuw, vitunen ko Iesu ela Pita ko Jon ko Jemes arpitevi ni. Ko nir kis arsan artongsa van renge botwen nga ni pulot. \v 29 Ko renge daron nga mulot e ko non erieni enij kele e, ko sunsun \m sen owraprap titis. \v 30 Ko jinibb eru orpelari ie, Moses ko Elaeja, nuru orok-jiljilwer tevi ni. \v 31 Nuru orremali renge nosrövien ne melrin, ko orsup̃e suri mijen sen nga otomori piplari Jerusalem. \v 32 Ko Pita ko laru nga morpitevi armatur pa, suri meter arruwel temijpal. Mian ko artaol ko arkulu vajin van ji Iesu e, ko arlesi nosrövien sen ko laru nga mortur pa tevi ni. \v 33 Mian ko laru nga ortipatun porivel lingi Iesu, ko Pita owrai tevi Iesu, “O, Numal, erres ma kem namlik pa iel; kem nabloli gorkoraim p̃itul, san pivi se nik, ko san pivi se Moses, ko san pivi se Elaeja.” Ni owrai ma, ko errerrlenge nale nga muwrai. \v 34 Ko daron nga mok-rij malum e mok-werai nanu ngel nir, ko nabor san esal vini esalsal orer, ko nir artur vajin renge namol nen. Ko armetutu elep. \v 35 Ko renge nabor nen drrelan san eplari rengen owra “Ni evi natuk nga memrreni, ko ni ko motobbtobbue. Kami kaprunge ni.” \p \v 36 Ko renge daron nga drrelan musuw, ko arlesi Iesu esan vajin. Ko sete arwowra nanu ngel tevi jinibb san renge nabong nen nir, armurrarrong ore ko pa. \s1 Iesu oji tweni demij renge nanwarreng san \p \v 37 Ko renge mevinen vajin nir arjubbul renge botwen, arluwi vini ngatan e. Ko delung elep arivel ore arini jin arlesi. \v 38 Ko jinibb ne delung nen san everus owra “Jinibb nevsivsenien, natuk sansan welel le pa, ko nungoni nik, warru kupini kuplesi ni ta. \v 39 Ko kuplesi, nabong sopon nem̃in san esilvi ni, ko enger nga enger lengleng, ko eririr nga eririr ko melabbsen eia. Ko nem̃in nen eterter elep renge nga pivare lingi ni, ko ololi niben arerer elep. \v 40 Ko nungoni jinibb som nir paroji tweni, ko sete arongwos parloli.” \v 41 Ko Iesu owra lweni tevir, owra “O, aro, kami dul ngel nosurien se kami ejkie! B̃elik tevi kami pijpari wor seveling, ko bololi nanu tevi kami?” Ko owrai tevi m̃ernen, “Kuptekai natum vini iel ta.” \v 42 Ko m̃er wel nga daron nga mivel malum e vini, ko nem̃in nga evivivrrule elep ko ololi ewajeni lenglenge ngatan, ko ololi niben aririr elep. Ko Iesu otortori nem̃in nga m̃isij nen ko ololi m̃er wel nga erres luwi, ko ela lweni tevi tata sen. \v 43 Ko nir jile bbösa nga milep elair e suri nanu nga mulolir renge derteren nga milep se Atua. \s1 Iesu owra lweni kele tevir mian ko ni pimij \p Ko daron nga bbösa milair malum e suri nanu nga mulolir ngel nir, ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir, owra \v 44 “Nale nga bowrai ngel nir, kaplingi pian renge nolo boro kami nir ko kaprrorrmir. Inu Jinibb Mawos partekai inu van renge nevre jinibb nir.” \v 45 Ko jinibb sen nir arrelenge nale nga Iesu muwrai ngel lat nga muto suri. Atua esilveni renger nga sete parongwose, ko nir armetutue parsusi lweni tevi ni. \s1 Isi pivi jinibb nga milep jer nen renge nir \p \v 46 Ko jinibb se Iesu nir arok-rij latlat lulweni tevir suri isi pivi jinibb nga milep jer renge nir. \v 47 Ko Iesu orongwose sev nga muto renge nolor, ko etkai bipiwarreng nga welili san ko elngi otur renge nelin devjen. \v 48 Ko ni owrai tevir, “Isi nga p̃itkai bipiwarreng nga welili san nga mirpel ngel renge inu nisek, ko erpe etkai inu ko pa. Ko isi nga m̃itkai inu, erpe sete etkai inu ko, ko etkai ni nga mukoni inu ko. M̃er nga mivi jinibb nga welili jer nen renge kami, ko ngok ni ko evi jinibb nga milep jer nen.” \s1 M̃er nga sete m̃itre kami ko ngok ni evi kerrkerr ko \p \v 49 Ko Jon owrai tevi owra “Numal, namlesi jinibb san oji tweni demij san renge jinibb san renge nik nisem. Ko namwer ore, suri nga ni sete evijuri kerr.” \v 50 Ko Iesu owrai tevi ni, owra “Sete kapwer ore ni. M̃er nga sete m̃itre kami, ko ngok ni evi kamikami ko.” \s1 Iesu etipatun pivijuri sel nga pian Jerusalem e \p \v 51 Mian ko otomori nabong nga Atua p̃itka lweni Iesu van mare e renge melrin, ko ni elngi non eterter evijuri sel van renge Jerusalem e. \s1 M̃eri Sameria armusus Iesu pian renge vanu ser \p \v 52 Ko Iesu okoni wowomu ngarre jinibb sopor nga marivi ni non, ko nir arivel aran renge ngaim san se m̃eri Sameria nir nga parloli lilane ngarre tevi ni. \v 53 Ko nir armusus nga ni pivini renge vanu ser, suri ni elngi non emawos van Jerusalem e. \v 54 Ko daron nga jinibb sen ngel nuru Jemes ko Jon morunge, ko orwerai tevi, “Numal, kumarong komru nobor-werai nabb pivel renge melrin vini p̃ianir?” \v 55 Ko ni erieni ko otortori nuru. \v 56 Ko nir setemun aran re ngaim nen, arivel asie van renge ngaim m̃inij kele e san. \s1 Jinibb sopor armerreni parvijuri Iesu \p \v 57 Ko daron nga marivel suri sel malum, ko jinibb san evini ko owrai tevi Iesu, “Ngabe tama nga poro kupa-van e, ko inu bevijuri nik ko wor.” \v 58 Ko Iesu owrai tevi, “Guli rrum nga wowarreng nir b̃elaur otoe, ko numön nir menuner otoe; ko inu Jinibb Mawos milngek ejkie. Ngok, kuprrorrmi mun p̃irres poro nga kumrreni kupvijuri inu.” \p \v 59 Ko mian ko Iesu owrai tevi jinibb m̃inij nen san, “Kupvijuri inu!” Ko m̃ernen owrai lweni tevi owra “Numal, kuplinglingik mun bean betevni tata suk puwomu.” \v 60 Ko Iesu owrai tevi m̃ernen owra “Kuplinglingi lartul nga sete marla mauren ko pa partevni nir nga marmij ser, ko nik kupan kupwerai batun vanu se Atua tevi jinibb jile nir.” \p \v 61 Ko nir m̃inij nen san owrai tevi, “Bea-vijuri nik ko, Numal; ko kuplinglingik mun puwomu bean beremse nir nga marlik renge naim suk.” \v 62 Ko Iesu owrai tevi, “Jinibb nga m̃iale drrav puklu van womue tetajer, sete puklu vitu kele. M̃er nga mirpok sete erres renge batun vanu se Atua.”\f B \fr 9:62 \ft Erpe iel, Luk osp̃e nanu san nga mok-kiri dan nga buluk mirvei, ko kem namrieni nale nga puloli mining ne nale sen piplari limjer.\f* \c 10 \s1 Iesu okoni tweni jinibb sen ngavöl ebut drromon eru (72) aran parwerwer \p \v 1 Vitunen renge nanu ngel nir marsuw vajin, ko Numal otobbtobbue nir m̃inij kele sopor arivi jinibb sen. Nir ngavöl ebut drromon eru, ko ni okoni tweni nir ererwi arivel arwowomu renge ni van renge ngaim ko vanu jile nga ni pia-vivitu van renger. \v 2 Ko owrai tevir, “Lelingen ngel evi daron ne numös nga milep, ko jinibb nga marmajing rengen nir ewelili jer. Ko ngok kami kaplot, kapngoni p̃iterter tevi Numal ne numös nga ni pukoni kele jinibb ne majingen sen sopor nga parmajing renge orsel ne numös sen. \v 3 Kapiel, ko kaprongwose nga inu nukoni tweni kami kamsan kis kamirpe natu sipsip nir renge sel, paran renge livö ne guli rrum nir. \v 4 Sete kaptori baos rreknga narr rreknga but se kami, pijki; ko sete kaprij tevi jinibb pisan renge sel, pijki. \v 5 Ko renge naim ngabe nga kami kapan renge loloim nen, nanu womujnen nga kapwerai kapwera ‘Demat puto renge naim ngel.’ \v 6 Ko poro jinibb ne demat san p̃ilik renge naim nen, ko ngok demat se kami pijpon jer jin. Ko poro pijki, ko ngok pulwi kele vini ji kami e. \v 7 Ko renge naim mawos nen ko pa kami kaplik malum pa rengen ko. Sete kapan kele renge naim lele e nir, pijki. Ko kaprro nanen sev ko kapmini nuwi sev nga marlair tevi kami. Suri erres nga jinibb ne majingen p̃ila nowlin. Sete kapan renge naim ko naim. \v 8 Ko renge ngaim ngabes nen nga kami kapa-pelari rengen, ko poro jinibb nen nir parir nga partekai kami kapan jir, ngok kami kapurroi sev nanen ko nga nir parlair parlingi renge no kami. \v 9 Ko kami kaploli jinibb nga marmesi renge ngaim nen parres luwi renge mesien ser. Ko kapwerai tevi nir jile, ‘Lelingen ngel batun vanu se Atua evini mori pa vajin ji kami.’ \v 10 Ko renge ngaim ngabes nen nga kami kappelari rengen, ko poro jinibb nen nir sete parmarong nga partekai kami van jir nga kaplik tevir, ko ngok kapivare kapini renge sel ne ie ko kapwera \v 11 ‘Erpe maw kele ne ngaim se kami nga mibbölji b̃ela kem, namtewasi twenir etre kami. Ko kaprongwose mae nanu ngel: Batun vanu se Atua evini mori pa ji kami.’ \v 12 Nuwrai tevi kami, renge daron nga Atua pia-wera suri lat nga puto suri re jinibb jijle, ko pia-sij wor pilep renge nir ne ngaim ngok pia-asie Sotom. \s1 Iesu otortori jinibb nga sete marosuri ni \p \v 13 “Wi kami m̃eri Korasin! Wi kami m̃eri Betsaeta! Kami nga kamok-ungasi jinibb ne vare nir, erpe m̃eri Taea ko m̃eri Saeton nir. Ko poro nga nelesien ngel nir nga mololir ngel nir nga kami kamlesir, poro parlolir pa renge Taea ko Saeton, ko jinibb ne iok nuru, nolor pululwi pa tuwi nen renge nololien ser, ko paruri sunsun tera nga marmerrmerris nir, ko parlik renge niavi nabb parp̃elpalos e, parviseni nga arrorrmi nanu nga marsij nga marloli sarrsarre nir. \v 14 Niko renge daron nga jinibb jile nir ne iel ngatan, Atua pia-wera suri lat nga puto suri rer, ko pia-tor vitrangi kami p̃iasie nga putor vitrangi m̃eri Taea ko Saeton. \v 15 Ko kami m̃eri Kapaneam nir, kami kamok-wera kami ma kamrres kapan renge melrin, ko ejki rres nawon. Kami parwirr tweni kami van renge bbulwil nga nabbön mijkie.” \p \v 16 Ko ngok Iesu owrai tevi jinibb sen nir owra “M̃er nga murnge kami ko ngok erpe ornge inu ko, ko m̃er nga mungasi kami ko ngok erpe ongasi inu ko. Ko m̃er nga mungasi inu ko ongasi m̃er nga mukoni inu ko.” \s1 Jinibb se Iesu nir ngavöl ebut drromon eru arlulwi vini jin \p \v 17 Ngok nir ngavöl ebut drromon eru (72) arlulwi vini tevi neiren nga milep, ko arwerai tevi Iesu, “Numal, demij kele nir arunge drrela kem ko arloli nanu nga namwerair renge nik nisem.” \v 18 Iesu owrai tevir “Ok-irpok, ko inu numteni renge metek daron nga demij muwlu lingi melrin erpe navil evil.” \v 19 Ko Iesu owrai kele tevir, “Kaplesi, inu nulai pa derteren tevi kami osuw. Asi p̃etp̃eti derteren se \m demij nir. Ko ngok niko, kami kamrongwose kapverasi num̃et ko netu num̃et, ko nanu san ejki rres nawon nga orongwos pulokloksi kami. \v 20 Ko niko sete kap̃ir suri nga nem̃in nga marsij marloli nanu nga kamwerair, ko kap̃ir ma suri nise kami Atua olir renge naul ne melrin.” \s1 Iesu eir elep ko owra erres tevi Tata sen \p \v 21 Renge wosenen, Nem̃in On ololi Iesu nolon owun saute neiren, ko owra “Tata, nuwra erres tevi nik, O Tata Numal ne melrin ko iel ngatan, nga nik kumloli nanu ngel nir marto teptepi renge jinibb nga norongwosien ser milep ko nir nga marongrongwos milep, ko kuviseni tevi nir nga marivi bipi kobbong. Niko Tata, erpe erres ko wor renge nom.” \v 22 Ko owra “Tata suk ela nanu p̃etp̃eti nir tevik, ko sete san orongwose rragrrage norrorrmien se inu, natun mawos. Tata suk kobbong esan bbölbböl orongwose. Ko sete san orongwose Tata suk, inu kobbong nga mevi natun mawos, ko nir nga inu motobbtobbue nir, nir kele arongwose.” \v 23 Ko Iesu erieni mawose jinibb sen nir ko owra malum bbonge tevi nir kis bbong arunge, owra “Neiren renge nir nga marlesi meter e nanu nga kami kamlesir ngel nir. \v 24 Nuwretun nuwrai tevi kami, propet elep, ko numal nga marlelep owun saut armerreni parlesi nanu ngel nir nga kami kamlesir ngel, ko setete arlesir te, ko arwera parunge nanu nga kami kamrunger ngel, ko setete arunger te.” \s1 Nale rrongrrongvi ne m̃eri Sameria nga m̃irres \p \v 25 Ko jinibb ne nevsivsenien ne nale nesesreien san otur mera ko owra purrowrrowe Iesu, owra “Numal, inu bololi isev ko, ko b̃ela mauren nga muto tuwi ngok vini?” \v 26 Ko Iesu owra lweni tevi, “Naul On owra sev re iok? Kueve kulesi owra erpese?” \v 27 Ko m̃ernen owra lweni tevi Iesu, “Ko Naul On owra ‘Nik kupmerreni Numal Atua som tevi nolom totoklai, ko mauren som totoklai, ko derteren som totoklai, ko tevi norrorrmien som totoklai; ko kupmerreni selem pirpe nik mawos.’” \v 28 Ko Iesu owra lweni tevi m̃ernen, “Nik kuwrai erres p̃elak ko; ko nik kuploli pirpok ko, ko kuplai mauren nga muto tuwi ngok vini.” \v 29 Ko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien emrreni wor piviseni nga ni mumomsawos, ko osusi kele tevi Iesu owra “Ko isi ko evi selek nen?” \p \v 30 Ko Iesu owra lweni tevi renge nale rrongrrongvi ngel: “Jinibb san ojubbul Jerusalem van ngatan e Jeriko. Ko daron nga mivijuri sel mivini ko etaole jinibb venao nir marpelari jin. Ko arrul totoni ko arla joron nir, ko arevji emijmij, ko arivel lingi ematur jer renge jeli sel otomori pimij. \v 31 Mian ko sete epriv ko jinibb ne sulsulen san ojubbul kele renge sel nen vini. Mivini ko elesi m̃ernen; ko etalev van renge devje sel e, ko easie evel lingi. \v 32 Ko erpok kele renge Livaet san. Ni kele evini, evini kele renge lat nen ko elesi m̃ernen kele. Ko etalev kele van renge devje sel e, ko asie evel lingi. \v 33 Vitunen vajin ko m̃eri Sameria san evel vini evijuri sel nen kele. Mivini renge lat nen, ko elesi m̃ernen mimatur mutomori pimij, ko orrorrmi lenglenge. \v 34 Ko evan jin, ko ela oel ko norro, etwasi vaseni niben nga marmetmetvir e nir ko ekai orer. Ko owosi elngi esakel mare renge dongki sen, ko elai van renge naim san nga marok-mosi rengen, elngi elik rengen ko emetmete. \v 35 Ko renge mevinen renge rorpong susu nen vajin, ko oroni tweni nevöt sopor ko elair tevi m̃er nga naim sen nen, ko owrai tevi, ‘Kupmetmete m̃erel ko pa iel. Ko poro nga kupa-lokloksi kele nevöt som sopor rengen, ko ngok daron nga bea-luwi vini ko bea-kele lweni tevim.’” \v 36 Ko Iesu owrai tevi m̃er nga mususi tevi nga, owra “Nik renge norrorrmien som, kurrorrmi erpese renge nir nga itul ngok? Kurrorrmi nir si nen ko erpe pivi selen e m̃er nga jinibb venao marevji ngok?” \v 37 Ko m̃ernen owra “Rrek m̃er nga murrorrmi ni nen ko.” Ko Iesu owrai tevi m̃ernen, “Kupiel, ko kupan kuploli pirpok.” \s1 Iesu evan renge ngaim se nesevin eru \p \v 38 Ko nir artutur suri sel ko arini renge ngaim san. Ko nesevin ne ie san, nisen ewajie Marta, vinnen etkair aran renge naim sen. \v 39 Ko vinnen tasin san nisen ewaji Merri. Ko Merri nen evini ko elik ngatan ji Iesu morie b̃elan, ko omurrarrong nale se Iesu nir. \v 40 Ko Marta ornge esij e nga majingen milep, ko ni bbong m̃isan m̃iplaker. Ko evini ji Iesu ko owrai tevi, “Numal, sete kurrorrmi nga tasik mivel lingi inu, ko inu bbong m̃esan m̃eplak? Kupwerai tevi ni pivini piptevi inu.” \v 41 Ko Numal owra lweni tevi, “Marta, Marta, nik kurnge esij suri nanu elep p̃elak ko pa ngok. \v 42 Ko nanu sansan kobbong erres temijpal. Ko ngok niko Merri otobbtobbue ngel, nga sete san orongwos p̃ilai tweni kele jin.” \c 11 \s1 Verusen se Numal nga ni mivisviseni tevi kerr \p \v 1 Nabong san Iesu esan evan olot renge lat san. Ko daron nga musuw vajin ko olwi vini ji jinibb sen e nir. Ko jinibb sen san owrai tevi, “Numal, kupvisviseni kem e loten, pirpe Jon mivisviseni jinibb sen e nir marok-lot.” \v 2 Ko Iesu owrai tevir, “Daron nga kami kaplot e ko kapwerai pirpel: ‘Tata se kem, nisem on. Nammerreni jinibb jijle nir partorim p̃irres. Nammerreni nik batun vanu som pivini iel ngatan. \v 3 Ko kuplai nanen pivtere kem lelingen, nabaani. \v 4 Ko kuptelasi tweni nololien se kem nir, pirpe kem namtelasi tweni nololien se nir nga marloli m̃isij tevi kem. Ko sete kuploli nanu parini parrowrrow p̃elake kem.’” \p \v 5 Ko Iesu owra tevir, “Kami si poro selen otoe ko pia-van ji selen nen nat nga m̃irrang vajin, ko puwrai tevi, ‘Ai sile, kupla pa niv p̃itul tevik. \v 6 Suri selek san otutur vini jik eatur vitan ni le, ko nanen nga namrro lingi sete sopon ojpon jer nga b̃elai tevi purroi.’ \v 7 Ko selen nga m̃ilik loloim nen puwrai lweni tevi, ‘Sete kupvijajeng rengek, nuplaji ore pa metali osuw, ko kem natuk nir nammatur pa renge milnge kem osuw. Setemun nurongwos bemra b̃ela nanu san tevim.’ \v 8 Nuwrai tevi kami, ewretun evi selen nga m̃irres, ko pumusus ko nga pimra p̃ilai tevi. Ko suri bbong mungoni malume m̃iterter, mian ko ni pimra ko p̃ilai tevi pusorsan tevi nga m̃ernen mimrreni. \v 9 Ngok niko inu nuwrai tevi kami, Kapngoni, ko Atua pia-lai ko tevi kami. Kappej, ko Atua pia-loli kaplesi ko. Kapututi, ko Atua pia-tasi metali nen tevi kami. \v 10 Suri nir jijle nga marok-ngoni para-lai, ko nir jijle nga marok-pej para-lesi, ko nir jijle nga marok-ututi metali, para-tasi metali nen p̃itp̃ir tevir. \v 11 Kami si nga mivi tata, poro natun pungoni niv tevi, ko ni p̃ila nevöt tevi purroi? Rreknga poro pungoni mesal tevi, ko ni setemun p̃ila mesal nen tevi, ko p̃ila num̃et tevi purroi? \v 12 Rreknga poro pungoni narrlu nato tevi, ko ni \m p̃ila netu num̃et tevi? Ejki rres nawon! \v 13 Ia ko kami kamivi jinibb nga marsij nir, ko kami kamrongwose kobbong nanu nga marres nir nga kapa-lair tevi natu kami nir. Ko ngok Tata se kami nga m̃ilik renge melrin, ni asi wore tata se kami nir. Ko ni pia-lai Nem̃in On tevi nir nga marngoni tevi ni.” \s1 Jinibb sopor arwera Iesu okloli nanu nir renge derteren se Demij \p \v 14 Nem̃in nga m̃isij san evi nabbut, ko esilvi jinibb san ko ololi m̃ernen sete ok-rongwos pok-rij. Ko daron nga Iesu muoji tweni nem̃in nga m̃isij nen renge m̃ernen, ko m̃ernen erij luwi vajin. Ko delung artaol lenglenge. \v 15 Ko jinibb sopor arwera “Bielsepul ko, numal se demij nir, ela derteren ngok tevi, niko mok-oji tweni demij nir ngok e.” \p \v 16 Ko nir sopor arrowrrowe ni arpej nelesien ne melrin renge ni nga puloli parlesi. \v 17 Ko Iesu orongwose norrorrmien ser ko owrai tevir, “Poro batun vanu san p̃iteri wukari p̃ieru e, ko pipalpal luwi tevi ni, ko sete orongwos putur te. Ko poro metka san p̃iteri wukari p̃ieru e ko p̃itre lweni ni, sete liken sen orongwos p̃irres te renge nabong pisan. \v 18 Ko ngok poro Demij p̃iteri wukari pieru e ko p̃itre lweni ni, ko batun vanu sen putur pirpese? Suri kami kamwera inu nuoji tweni demij nir renge derteren se Belsipa. \v 19 Ko poro nga weretunen inu nomok-oji tweni demij nir renge derteren se Belsipa, ko kami natu kami nir arok-oji tweni demij nir renge derteren se isi? \v 20 Ko weretunen inu nomok-oji tweni demij nir renge Atua nevren ne derteren, ko ngok niko batun vanu se Atua evini pa ji kami ko osuw. \p \v 21 “Daron nga jinibb nga m̃iterter mutori joro nuval sen nir mutur metmete naim sen, ko ngok joron nir arto erres malum renge naim sen. \v 22 Ko daron nga jinibb nga m̃iterter asie m̃ernen mivini ko epalpal tevi m̃ernen mianan ko oji tweni, ko ngok ela joro nuval sen nir nga ni m̃ilngi nolon renger, ko ela joro m̃ernen, ko owluwlu tevi selen nir. \p \v 23 “M̃er nga sete miptevi inu, m̃ernen etre inu ko, ko m̃er nga sete miptevik nomorser kortoni jinibb nir, oji tututwenir ko. \s1 Nem̃in nga m̃isij nen orongwos pulwi kele \p \v 24 “Nem̃in nga m̃isij san daron nga mivare lingi jinibb san ko evel p̃etp̃eti renge lat nga nuwi mijkie nir, epejpej lat san nga pumosi rengen. Ko poro sete elesi lat san, ko owra ‘Bolwi kele wor van renge naim suk nga meivare ren nga mevel lingi.’ \v 25 Ko renge daron nga pulwi vini e, ko p̃ilesi nga aruraki vaseni pa loloim nen erres, ko arlingi nanu jile nir arto jile pa erres rengen. \v 26 Ko nem̃in nga m̃isij nen pian vajin ko p̃ilesi kele nem̃in nga marsij ebut nga marsij asi wore ni, ko piptevir parluwi van parsilvi lweni m̃ernen. Ko m̃ernen mauren sen nga vitunen p̃isij p̃erp̃er vajin p̃iasi nga womunen.” \s1 Neiren weretunen \p \v 27 Daron nga Iesu muwra jile nanu ngel e nir musuw, ko nesevin san nga nir delung marlik erij drrelan elep van mare owra “Neiren renge nesevin nga mivesi nik, ko m̃ila nasus tevim kumsus rengen.” \v 28 Ko Iesu owra “Rrek erpok ko, ko mare renge iok, neiren renge nir nga marunge nale se Atua ko martor totonir kele renge nolor.” \s1 Jinibb armerreni parlesi nelesien san \p \v 29 Delung elep nga elep arini korti ji Iesu, ko Iesu owra “Dul ngel arivi dul nga marsij, ko armerreni parlesi nelesien. Ko ejki rres nawon, sete mea-la mun san tevir. Sansan kobbong, nelesien nga miplari ji propet Jona tuwi. \v 30 Erpe Jona evi nelesien se m̃eri Nineve nir tuwi, ko ngok pirpok ko Jinibb Mawos pivi nelesien se dul nga lelingen ngel nir. \v 31 Ko nesevin nen nga mivi numal nga milep renge Saot pia-tur imare tevi jinibb ne dul ngel nir renge nabong nga Atua pia-wera suri lat nga puto suri tevi jinibb nir, ko pia-wer lokloksi bbong nir, puwra ‘O, kaplesi, inu nuvel renge bongsi vanu vini nga bornge norongwosien se Solomon, ko erpese kami sete kamrunge nale se san nga milep asi wor Solomon, ko m̃ilik tevi kami bbong?’ \v 32 Ko renge nabong nga Atua pia-wera suri lat nga puto suri tevi jinibb nir, m̃eri Nineve nir para-tur imare ko tevi dul ngel nir ko parongwos parwer lokloksi bbong sel se kami nir, parwera ‘O, kaplesi, daron nga namrunge Jona m̃iwerwer e tuwi, ko nolo kem olululwi renge nololien se kem nir. Ko erpese kami nolo kami sete olululwi daron nga kamrunge san nga milep asi wor Jona m̃iwerwer tevi kami?’ \s1 Nale rrongrrongvi ne nasul \p \v 33 “Sete jinibb san osli jile nasul osuw mian ko otori ngatan, ejki; putori mare sopon, ko puloli jinibb jile parlesi moron. \v 34-35 Mete jinibb erpe moron ne niben. Poro nga metem p̃im̃erer, ko moron puwun saut re nibem totoklai. Ngok owra puwra, poro nga nolom p̃irres, ko mauren som totoklai kele p̃irres. Ko poro nga metem p̃isij, ko nemalik puwun saute nibem totoklai, suri metem erpe moron ne nibem. Ngok owra puwra, poro nga nolom pukul, ko mauren som totoklai kele p̃isij jile. \v 36 Ko poro mauren totoklai se kami parwun saute moron, ngok pimor vaseni p̃etp̃eti mauren se kami ko, sete lat sopon mara-jipon jer.” \s1 Iesu otortori Parasi sopor ko jinibb ne nevisvisenien ne nale nesesreien sopor \p \v 37 Daron nga Iesu m̃irij jile musuw vajin, ko Parasi san ongoni ni, owra ni pian p̃iaan tevi ni. Ko Iesu evan loloim esakel eaan. \v 38 Ko daron nga Parasi nen m̃ilesi mirpok, ko bbösa nga milep elai ni e suri. Suri nga Iesu sete ejejavöl owomu mian ko vitunen ko ni pia-aan. \v 39 Ko Numal owrai tevi m̃ernen, “Kami Parasi kamok-rrawe vare ne biles nir ko plet nir, ko renge nolo kami nir arwun saute nanu nga marsij nir. \v 40 O kami nga kamlengleng temijpal, sete kamrrorrmi nga Atua nga muloli vare nen e, ni kele kobbong ololi nolon e? \v 41 Kami kapla nanu nga marto renge nolo biles se kami ko nolo plet se kami tevi b̃eres nir, ko nanu jile nir parwokwok vajin ji kami. \p \v 42 “Wi kami Parasi nir, pia-sij wor pilep niko renge kami, suri kami kamok-p̃elak milep suri nanu nga marp̃er jer, ko nanu nga marlelep nir nga moro kaplolir, kamlingi kurtwenir. Suri kamok-p̃elak suri nanu nga marp̃er jer, erpe roi warreng nir erpe min ko ru, nga kapeveve p̃etp̃etir, ko kamla tweni songovlör nga kaplair tevi Atua. Ko erpok erres kobbong kaploli; ko nanu nga m̃isij nen evi nga kamlingi kurtweni nanu nga marlelep nir, erpe murrun mawos ko merrenien nga kapmerreni lenglengen Atua. \p \v 43 “Wi kami Parasi nir, pia-sij wor pilep niko renge kami. Kami kammerreni kapok-sakel renge nai seksekal nga mare nir renge loloim ne naim ne loten nir, ko kammerreni jinibb partori kami daron nga marsekai kami re lat ne nanen. \v 44 Wi pia-sij wor pilep niko renge kami. Kamirpe dubb nga sete marusi ore nivev rer, marto kiskis nawon, ko jinibb sete marongrongwos rragrrag nir; ko marivel rer marbbötbböt rer, ko ololi arrokitkit p̃etp̃etie.” \p \v 45 Ko san renge jinibb ne nevisvisenien ne nale nesesreien owra lweni tevi Iesu owra “Jinibb nevisvisenien, daron nga kumwera nale ngok e nir, ko ngok kulokloksi kem kele.” \v 46 Ko Iesu owra “Wi pia-sij wor pilep niko renge kami kele jinibb ne nevisvisenien ne nale nesesreien nir, suri kami kamok-jingteni nanu nga marrow milep renge birpari jinibb nir nga sete marongwos parwosi luwer, ko kami ma kammusus lengleng kapjipari majingen ser sopon. \v 47 Wi pia-sij wor pilep niko renge kami, suri kamok-juroi dobbi propet nga tuwi nir, nga tata se kami nir marevji pinir marmij. \v 48 Iok kamviseni emawos nga kami kele kamkorti renge majingen nga marsij se tata se kami nir. Suri nir arevji pinir, ko kami vajin kamok-juroi dobbir. \v 49 Ko erpok Atua osp̃e suri pa renge norongwosien sen owra ‘Bea-koni propet nir ko aposol nir vini jir, ko nir sopor parevji pinir, ko nir sopor parloli p̃isij tevir parojir.’ \v 50 Ko niko drra propet jile nir nga apu se kami nir marevji pinir tuwi, kami ko dul ngel kapa-la norongen nga m̃isij nen. \v 51 Nuwretun nuwrai tevi kami, m̃itipatun renge drra Apel, mivini mijpari drra Sekaraea nga marevji renge Naim On se Atua renge livö ne nawot ko lat nga muon. Nuwretun nuwrai tevi kami, kami ko dul nga lelingen ngel, kapa-la norongen nga m̃isij ne nanu ngok jile nir vajin. \p \v 52 “Esij wor elep niko renge kami jinibb ne nevisvisenien ne nale nesesreien nir, suri kami kamkikiore metali ne norongwosien ko kamsilveni ki nen. Ko kami kele sete kaman renge loloim nen, ko kamok-wer ore jinibb nir nga marwera paran renge loloim nen.” \p \v 53 Mian ko Iesu evel lingi naim nen, ko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien nir ko Parasi nir arij esij tevi ko arsusi nanu elep. \v 54 Nir arok-teravi Iesu nga poro puwra jabble nale pisan nga nir parlai ni rengen. \c 12 \s1 Iesu erij tere murrun nga jinibb sel sen m̃ieru e \p \v 1 Renge daron nen meling jinibb nga milep arini arser korti ji Iesu renge lat san. Nir evi nuvasngavöl vavis kis wor, ko artur lililjir p̃elak nir, ko arbbötbböt renge drrun b̃elar. Ko Iesu owra womue tevi jinibb sen nir owra “Kami kapmetmet ko wor renge is se Parasi ngel nir, renge murrun nga sel ser eru ngok e. \v 2 Ko nanu jile nga jinibb martawi ore nir, mian ko Atua piraji vasenir parto limjer. Ko nanu jile nga jinibb marsilvenir, mian ko Atua pulolir parto limjer, jinibb parongwoser. \v 3 Ko nanu jile nga kami kamok-sup̃er renge nat nga mupong, mian ko Atua puloli nga jinibb parsup̃er renge nat nga m̃irin. \m Ko nanu jile nga kami kamok-sur vijvije renge boro jinibb nir renge loloim, mian ko parkaile parwerai van mare jer.” \s1 Jinibb se Iesu sete erres re parmetutue jinibb nir \p \v 4 Iesu owra “Selek nir, inu nuwrai tevi kami, sete kapmetutue jinibb nir nga marongwose parevji pini bbong nibe kami nir, mian ko vitunen setemun arongwose parloli kele nanu pisan. \v 5 Inu bosusur metu le ngel tevi kami, bowrai tevi kami isi nga parmetutue. Parmetutue Atua kobbong. Ni kobbong orongwose pirevji pini jinibb, mian ko vitunen ni orongwos piwirre van renge lat ne nejijkien. Suri derteren sen otoe. Ngok ni ko ma kami kapmetutue. \p \v 6 “Kami kamrongwos pae nga jinibb nir arok-wulwule numön nga wowarreng elim nowlir evi nevöt eru kobbong. Ko renge no Atua, sete ok-kulu jabble san emalie, ejki. \v 7 Ko kaplesi jomro batu kami ngok nir; Atua orongwos p̃etp̃eti nir, sete san ejki. Atua tetajer emetmete kami erres p̃elak. Ko ngok niko kami sete kapmetutu, ni emrreni kami elep nga elep, asi jer wore numön ngok nir. \s1 M̃er nga muwowrai “Inu nuvi jinibb se Iesu.” \p \v 8 “Inu nuwrai tevi kami, M̃er nga sete mimtutu nga puwowrai inu nisek renge no jinibb nir, inu kele Jinibb Mawos bea-wowrai ni nisen renge no anglo se Atua nir. \v 9 Ko m̃er nga mimtutu ko mivilvil ore inu nisek renge no jinibb nir, ngok inu kele bea-vilvil ore ni nisen renge no anglo se Atua nir. \v 10 Ko m̃er nga m̃irij melmelas ko osopsop̃e inu Jinibb Mawos, mian ko Atua orongwos p̃itlasi tweni ni. Ko m̃er nga m̃irij melmelas ko osopsop̃e Nem̃in On, m̃ernen Atua sete orongwos p̃itlasi tweni rragrrage ni. \p \v 11 “Ko inu nuwrai tevi kami: Mian ko jinibb para-revei kami van renge naim gortien ji numal nga marlelep nir nga nir parwera suri nanu nga kamloli, lat nga puto suri re kami. Ko kami sete kapmetutu kaprrorrmi p̃elake sev nale ko nga kami kapwera lweni. \v 12 Suri renge daron nen mawos malum ko pa, Nem̃in On pia-wera nale mawos nen tevi kami nga kami kapa-werai.” \s1 Jinibb nga marser kortoni joror milep \p \v 13 Ko nir san renge meling jinibb ngel nir owrai tevi Iesu owra “Jinibb nevisvisenien, kupwerai tevi tuwak nga ni puwngani joro tata se komru nir nga ni mimetmete nir, pivsese komru korti. Suri ni omusus puwnganir.” \v 14 Ko Iesu owrai tevi m̃ernen owra “E m̃erel, inu sete nuvini tweni nga bosp̃e suri nanu nga marirpok.” \v 15 Ko mian ko ni owrai tevi jinibb nir owra “Kami kapmetmet wor kami ko p̃irres, ko kaptor ore nolo kami nga kamok-merrmerreni nijor e nir. Suri jinibb mauren sen weretunen sete arloli nanu ngok e ko nir, nga marivi joron ngok.” \p \v 16 Ko Iesu owra nale rrongrrongvi san tevir, owra “Jinibb san nga joron milep, orsel sen nanen elep nga elep ren. \v 17 Ko ni orrorrmi ko owra ‘Inu bololi pirpe le vajin, suri b̃ep̃e ne nanen suk ewelili pa. Bololi pirpese le vajin?’ \v 18 Ko ni orrorrmi renge nolon owra ‘A, nurongwose lat nga bololi surie; bololi pirpel le, b̃errarre tweni b̃ep̃e suk ko b̃eli pilep lengleng vajin, ko b̃elngi nanen suk nir ko jorok nga marres nir rengen. \v 19 Ko bowrai vajin tevi nem̃ik, ‘Jorom nga marres elep nga elep lengleng, evter nga nik kuplik vajin sia pilep nga pilep lengleng. Kup̃aan ko kupminmin p̃irres, ko kup̃ir vajin.’ \v 20 Ko Atua owrai tevi m̃ernen owra ‘O, nik nga kumlengleng temijpal! Suri nata mupong nga lelingen b̃elai tweni nem̃im. Ko nanu nga kumajing nir ngok, ko nanu nga kumlingir ngok nir parivi se si ko vajin?’” \v 21 Ko Iesu owra “Pia-irpok ko renge jinibb nga marser kortoni joror milep nga mivi se nir kis bbong, ko iok renge no Atua sete joror oto rragrrage, ejki rres nawone.” \s1 Atua orongwose pimetmete kami p̃irres \p \v 22 Ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir, “Suri nanu ngel ko inu nuwrai tevi kami, Sete erres nga kami kaprrorrmi p̃elake mauren se kami, ko kapwera ‘Mian ko rraprro sev le lelingen?’ Ko sete erres kele nga kami kaprrorrmi p̃elake nibe kami, kapwera ‘Mian ko rrapla sunsun nga rrapuri ngabe le?’ \v 23 Mauren evi nanu nga milep wor, nanen evi bbong nanu nga welili. Erpok kele, nibe kerr evi nanu nga milep wor, sunsun evi bbong nanu nga welili. Ko Atua elai pa nanu nga morlelep nen nuru; ko suri sev kami kamrrorrmi sete orongwos p̃ila kele nanu nga wowarreng ngok nir tevi kami? \p \v 24 “Kaplesi numön nir; sete nevrer artoe, sete aruw te, ko sete arok-tawe wenen nurrer te, ejki, ko b̃ep̃e ser ejkie. Ko Atua ok-la wor nanen tevir. Ko ngok renge no Atua kami kamrres asi wore numön ngok nir. \p \v 25 “Kami kamrrorrmi jinibb nga mok-p̃elak mok-rrorrmi mauren sen nga mumrrol jer bbong, orongwos puloli mauren sen pipriv asi kele wor? Ejki! \v 26 Ko suri nga kami sete kamrongwos kaploli nanu nga marwowarreng ngel nir pirpe nga ngok nen nir, ko suri sev kami kamok-rrorrmi p̃elake nanu m̃inij nga ngak nen nir suri mauren se kami? \p \v 27 “Kami kaprrorrmi ta nevngu sekavöl. Sekavöl sete emajing erpe jinibb, ko sete evitvit te. Ko inu nuwrai tevi kami, numal Solomon kele tuwi ori sunsun nga marres p̃elak nir, ko sete arres arirpe nevngu sekavöl ngok san. \v 28 Atua emetmete mösmös ne orsel nga parmaur lelingen ko mevinen mun parsulir ko pa; ko ngok ni pimetmete wor kami pilep p̃iasi wor womu renge mösmös, O kami nga nosurien se kami ewelili. \p \v 29 “Ko sete kaprrorrmi p̃elake nanen nga kami kaprroi, ko nuwi nga kami kapminir, rreknga kaprrorrmi nanu pilep p̃elak. \v 30 Nanu ngel nir jinibb jile nga marlik iel ngatan nir nga sete marosuri Atua arok-rrorrmi ko arok-pej. Ko Tata se kami ma orongwos pae sev nga nevre kami marmumrrol ren. \v 31 Ko nanu nga milep nen nga kami kaploli, kapp̃elak nga kapsil van renge batun vanu se Atua. Ko ni pia-lai kobbong nanu ngok nir tevi kami. \v 32 Sete kapmetutu te, kami meling welili. Suri Tata se kami orongwose erres nga ni pia-la batun vanu sen tevi kami. \s1 Jinibb nga joron milep renge no Atua \p \v 33 “Kapwulwule joro kami, ko kaplai nevöt nen tevi b̃eres nir. Ko re sel ngok ko, erpe kami kamvati narr se kami nga sete marongwos parmutmut, ko kamlingi joro kami parto renge melrin. Iok sete arongwos parsij, ko jinibb ne venao sete orongwos pian, ko momom sete orongwos pulokloksir. \v 34 Suri nga ngabe nga narr se kami puto rengen, ko ngok lat nen ko nolo kami puto rengen tetajer.” \s1 Jinibb se Iesu nir parmetmet ko wor tetajer terai Iesu pulwi vini \p \v 35 Ko Iesu owrai kele tevi jinibb sen nir “Kami kapmetmet ko wor tetajer terai inu bolwi \m vini. Ko kapserteni netatuw se kami p̃iterter, ko kapsuli laet se kami pimor metmet. \v 36 Kami kapirpe jinibb ne majingen nga m̃ilik terai numal sen daron nga ni pulwi renge nanen ne totkoien sen e vini. Ko daron nga pulwi vini ko pututi metali, ko nir partasi metali pivesane tevi ni. \v 37 Neiren renge jinibb ne majingen nen nir, suri nir sete armatur te renge daron nga numal ser mivini, ko m̃ilesi nir markulu metmet terai ni mulwi vini. Nuwretun nuwrai tevi kami, ni puloli p̃irres p̃elak tevir; p̃ila netatuw sen p̃itatuwe, ko puloli nir parlik ngatan, ko p̃ila nanen tevir paraani. \v 38 Ko poro pulolola sopon, pia-vini renge nat p̃irrang sopon rreknga nat p̃isal p̃irin, ko p̃ilesi lartul nen nir parok-teravi malume pirpok, ko ngok neiren renge lartul nen nir. \v 39 Ko kami kaprongwose nanu ngel: Poro nga jinibb san purongwose daron mawos nga jinibb venao pivini e, ko ni sete orongwos pivel lingi naim sen; pimetmet ko wor, puloli m̃ernen sete orongwos p̃iasi van. \v 40 Ko pirpok kele ko, kami kele kapmetmet ko wor, suri Inu Jinibb Mawos dea-vini renge daron san nga kami sete kaprrorrmi rragrrage nga inu bolwi vini rengen.” \s1 Nale rrongrrongvi ne jinibb ne majingen eru \p \v 41 Ko Pita owrai tevi Iesu owra “Numal, kuwra nale rrongrrongvi tevi kem kis lebbong, rreknga tevi jinibb jijle nir?” \v 42 Ko Numal owra lweni tevi “Ia, ko kuprunge ta nale ngel: Jinibb si nga m̃ilngi nolon re majingen nga numal sen m̃ila tevi, ko evi jinibb ne majingen nga norongwosien sen mutoe. Ni evi jinibb san nga numal sen p̃ilngi pimetmete naim sen jile, ko p̃ila nanen tevi jinibb sen nir renge daron mawos nen. \v 43 Neiren renge m̃ernen daron nga Numal sen pulwi vini e ko p̃ilesi nga ni puloli pirpok. \v 44 Nuwretun nuwrai tevi kami, m̃ernen ko numal sen p̃ilngi ni pivi batu jinibb nga pimetmete joron nir. \p \v 45 “Ko poro jinibb ne majingen nen purrorrmi renge nolon puwra ‘Numal suk ololola lengleng renge nga pulwi vini,’ ko p̃itipatun pivirrvirrali jinibb ne majingen nir, ko pian ko piminmin ko pivi jinibb ne botminminen. \v 46 Mian ko numal se jinibb ne majingen nen pulwi vini renge nabong san nga m̃ernen sete murongwos rragrrage. Ko numal nen piwirr tweni m̃ernen, ko puloli ni pian p̃ilik p̃isij p̃erp̃er tevi jinibb nga marsij ko nga nosurien ser mijkie. \p \v 47 “Jinibb ne majingen nga murongwose pa sev nga numal sen mimrreni nga ni puloli tevi ni, ko sete muloli te nanu nen, m̃ernen numal sen pia-virrvirrali temijpale. \v 48 Ko m̃er nga ma sete murongwose nanu nga numal sen mimrreni, ko muloli nanu nga musorsan tevi pa nga parvirrvirrali rengen pilep suri, ko ejki, parvirrvirrali puwelili kobbong suri. Erpok ko, jinibb si nga marla nanu milep tevi, m̃ernen parngoni nanu pilep jin; ko jinibb si nga Atua m̃ilngi pa nanu milep renge nevren, m̃ernen Atua emrreni p̃imajing majingen nga marlelep. \s1 Iesu ololi jinibb nir arwij ngasngasu \p \v 49 “Inu nuvini nga bosor tweni nabb renge iel ngatan. Ko nabb nen ein pa, ko poro puror ko inu bololi sev? Inu b̃eir lengleng. \v 50 Ko nanu erwen le ngel, baptaesen san nga muto malum, nga inu bepaptaes rengen; ko inu nomok-runge esij e, pian pian pijpari nanu ngel pivini p̃iasi; ko osuw vajin. \v 51 Kami kamrrorrmi nga inu nuvini tweni nga b̃ela demat tevi iel ngatan? Ejki rres nawon! Inu nuwrai tevi kami, sete b̃ela demat, ko bowjuwje ma jinibb ko parwijwij ngasu nir. \v 52 Ko etipatun le pa ngel ko p̃itajer tevi le pa, metka san nir pielim parlik korti renge naim pisansan. Ko nir p̃itul partere nuru p̃ieru, ko nuru p̃ieru portere nir p̃itul. \v 53 Tata ko p̃itre natun norman, ko natun norman p̃itre tata sen. Ko tasu p̃itre natun nesenwarreng, ko natun nesenwarreng p̃itre tasu sen, ko lekter p̃itre nesevinli sen, ko nesevinli sen p̃itre p̃ilen lekter.” \s1 Jinibb nir parlesi wose wor nelesien ne daron se Iesu ko \p \v 54 Ko Iesu owrai kele tevi delung nir owra “Daron nga kami kamlesi nabor marimare marmot korti milep lat san, ko kamrongwos pae ko evesane, ko kamwera ‘Naus pus ko’, ko mian ko erpe nga kami kamwerai. \v 55 Ko daron nga kami kamlesi ling murrwurrweli tolu, ko kamwera ‘Nat pututun ko pilep’, ko mian ko erpe nga kamwerai. \v 56 Kami nga kamiel renge sel eru! Kamrongwos kapwera suri nelesien nga kamlesir renge iel ngatan ko renge melrin. Nanu nawon ngok nir kami kamlesi woser. Ko erpese renge daron se inu nga lelingen ngel? Erpese kami sete kamrongwose kaplesi wose nelesien nen te mijki? \s1 Jinibb se Iesu pian ko wor p̃irij tevi m̃er nga m̃itre ni \p \v 57 “Ko erpese nga kami lweni sete kamrongwose kapwera suri nanu nga marres nir marsorsan nga moro kaplolir? \v 58 Poro nik ko m̃er nga kamru komorlat koporivel korti koporan ji numal nga pusp̃e lilane, ko daron nga komorivel renge sel e, ko kupwerai lilane tevi ni. Poro pijki, ko ni tilngim van renge nevre numal, ko numal tilngi nik van renge nevre polis, ko polis tilngi nik van renge naim ne nekaien. \v 59 Nuwrai tevi nik, sete kurongwos kupivare renge ie pijpari wor kupla jile ko nevöt nga marlingi ko marwera kuplai.” \c 13 \s1 Jinibb nolor pululwi renge nololien ser \p \v 1 Ko jinibb sopor arlik ie renge daron nen ko arini ji Iesu. Ko arsup̃e suri m̃eri Galili sopor nga marloli sulsulen van ji Atua, ko Paelet otur imare ko erevji pinir re daron mawos nga marloli sulsulen. \v 2 Ko Iesu owra lweni tevir “Ko ngok suri mirpok ngok, kami kamrrorrmi m̃eri Galili ngel nir arsij womu ne wor m̃eri Galili jijle nir, suri nga marpal mirpok? \v 3 Inu nuwrai tevi kami, Ejki. Poro kami sete nolo kami pulululwi renge nololien se kami nir nga kamok-lolir, kami kele kapmij kapjijki pirpe nir. \v 4 Ko nir esngavöl drromon owil (18) nga naim nga muwu mare renge Saeloam mimav ko mirevji pinir; kami kamrrorrmi nir arsij wor easie nir m̃inij nen nir nga marlik renge Jerusalem? \v 5 Ejki rres nawon! Inu nuwrai tevi kami, poro kami nolo kami sete pulululwi renge nololien se kami nga kamok-lolir, kami kele kapmij pirpe nir marjijki ngok.” \s1 Nale rrongrrongvi ne nai nga sete m̃iwen \p \v 6 Ko Iesu owra nale rrongrrongvi ngel tevir, owra “Jinibb san orwi nai pik san renge orsel sen. Mian ko evini epej wenen rengen, ko sete elesi san rragrrag. \v 7 Ko owrai tevi m̃er nga mimetmete dan sen, owra ‘Kuplesi, sia itul le pa mevini mepej nai pik ngel wenen rengen, ko sete nulesi te san. Kupta bburi piravij ngatan, erpese mimni nawone suwe dan?’ \v 8 Ko m̃er nga mok-metmete dan sen owra lweni tevi owra ‘Numal, kuplinglingi pa putur kele mun renge sia ngel, ko inu b̃eli rrale bbulwil renge batun, ko bololi lilane dan p̃irres rengen. \v 9 Ko poro nga pia-wen vajin renge sia nga vitu, ko ngok erres ko. Ko poro nga pia-jiki, ko kupa-ta bburi ko pivitan ngatan.” \s1 Iesu ololi dure nesevin san nga murru otur rramos luwi renge nabong ne Sapat \p \v 10 Ko Iesu ok-visviseni renge loloim ne naim ne loten san renge nabong ne Sapat. \v 11 Ko nesevin san nga nem̃in nga m̃isij m̃isisilvi muloli mimsi sia esngavöl drromon owil (18), nga duren murru jer, sete murongwos putur rramos renge nabong san, elik ie. \v 12 Ko daron nga Iesu m̃ilesi vinnen ko owra “Vinel! Kuprres ko pa renge mesien som nga muloli durem murru ngok.” \v 13 Ko Iesu elngi nevren renge vin nga, ko erres evesane renge duren nga murru nga, ko osrövi Atua. \p \v 14 Ko numal ne naim ne loten ololarsi lenglenge Iesu suri nga muloli vinnen m̃irres renge nabong ne Sapat, ko ni erij otortori delung nir, owra “Nabong ouwon kis nga jinibb puloli majingen rengen, ko kapini renge nabong nen nir ko kami kaprres renge mesien se kami nir, ko sete nabong ne Sapat, pijki!” \v 15 Ko Numal owra lweni tevi owra “Kami nga kamiel renge sel eru! Sete kami sisamis kamok-telasi buluk se kami rreknga dongki se kami renge nabong ne Sapat, ko kamok-iler van renge nuwi parminmin? \v 16 Ko vinel evi metka se Epram san nga Demij m̃isre totoni ni renge sia esngavöl drromon owil, ko erpese sete erres renge ni pivel sisarow renge nabong ne Sapat?” \v 17 Nale sen nga muwrair ngel nir arloli devje nuval sen nir nor eta dan. Ko delung arir elep suri nanu nga marres nga ni mulolir. \s1 Nale rrongrrongvi ne jelangi nubek \p \v 18 Iesu owra “Batun vanu se Atua erpe sev, ko sev osorsan tevi nga inu bowra rrongrrongvi rengen? \v 19 Erpe jelangi nubek san nga muwelili jer, nga jinibb m̃ilai ko murwi renge dan sen. Ko etiv pelari, ko emaur, evi nai nga milep san; ko numön ne mesa nir arow vini, arsakel renge rengsin, ko arjali menuner rengen.”\f C \fr 13:19 \ft Erpe iel, Luk orrongrrongvi batun vanu se Atua erpe jelangi mastat, ko suri mastat ejki iel, namlingi nubek, nga puloli mining ne nale se Luk piplari limjer.\f* \s1 Nale rrongrrongvi ne is \p \v 20 Ko Iesu owra kele “Batun vanu se Atua erpe sev? Ko sev osorsan tevi nga inu bowra rrongrrongvi ren? \v 21 Osorsan tevi is nga nesevin m̃ilai ko m̃ilngi renge besin ne plaoa itul kis, mian ko mipau jijle vajin.” \s1 Metali nga welili \p \v 22 Mian ko Iesu evel suri sel sen evel rrurrngi ngaim nga marlelep nir ko ngaim nga marwowarreng nir; ko ok-visviseni jinibb nir, ko ok-tajer tevi van renge Jerusalem e. \v 23 Ko jinibb san osusi tevi ni owra “Numal, nir puwelili kobbong para-maur?” Ko ni owra lweni tevi owra \v 24 “Kami kapp̃elak temijpal ko wor tweni nga kapan kapsil renge metali nga welili ko. Inu nuwrai tevi kami, nir pilep para-merreni nga paran parsil rengen, ko sete parongwos paran te, ejki. \v 25 Ko Numal ne naim tutur imare ko tian tikikiorore metali, ko kami tamoka-tur jer vini vare e. Ko kaptipatun kapututi metali, ko kapverus ‘Numal, kuptasi metali tevi kem!’ Ko ni tia-wera lweni tevi kami, ‘Inu nurrerrleng sisini kami. Kami kamivi m̃eri ngabe ko?’ \v 26 Ko kami kaptipatun kapwera lweni tevi inu, kapwera ‘Ejki ma, namok-aan tevim ko namok-minmin tevim, ko nik komok-visviseni kem lat nga kem!’ \v 27 Ko ni puwra lweni kele tevi kami, ‘Inu nurrerrleng sisini kami. Kami kamivi m̃eri ngabe ko, kami nga kamok-loli nanu nga marsij nir.’ \v 28 Ko kami kapting ko kaporrliw daron nga kaplesi Epram ko Aesak ko Jekop ko propet nir renge batun vanu se Atua, ko kami lweni parwirr tweni kami kapjikie. \v 29 Ko delung parivel renge vanu p̃etp̃eti ngok vini, ko parsakel tevi Atua renge batun vanu sen, paraan tevi. \v 30 Ko kaplesi renge ie nir nga marivi jinibb nga marwelili, mian ko para-ivi jinibb nga marlelep; ko nir nga marivi jinibb nga marlelep, mian ko para-ivi jinibb nga marwelili.” \s1 Erot Antipas owra pirevji pini Iesu \p \v 31 Ko renge daron nen mawos ko pa Parasi sopor arini ji Iesu ko arwerai tevi “Kupiel lingi iel, kupan iok e sopon. Suri Erot emrreni pirevjim kupmij.” \v 32 Ko Iesu owra lweni tevir owra “O, morok evi jinibb ne gerisen. Kapan kapwera tevi, ni p̃ilesi inu nuoji tweni nem̃in nga marsij nir, ko bololi nir nga marmesi parres luwi lelingen ko mevi. Ko renge nabong itolin vajin ko bololi jile majingen suk. \v 33 Ko ngok niko inu bevijuri suri wor sel suk ko renge lelingen ko mevi ko teru, ko bejpari Jerusalem. Suri ewretun lenglengen, Jerusalem evi lat nga moro partori p̃irres propet nir rengen; ko ejki mun, arok-revji pinir ma ren. \s1 Iesu etengsi m̃eri Jerusalem \p \v 34 “O Jerusalem, Jerusalem, nik nga kumrevji pini propet nir ko kumtuwe pini nir nga Atua mukonir vini jim! Momori inu numrreni bololi jinibb som nir parlik korti pirpe nato nga misrew ore natun nir, ko nik kumusus. \v 35 Ko kuplesi, Atua evel lingi pa ngaim som oto kiskis. Ko kami sete kama-lesi inu te ejki, pian pijpari daron nga kami kapa-wera ‘Atua, kuprij p̃irres suri m̃er nga mivini renge nise Iova.’” \c 14 \s1 Iesu ololi jinibb nga mimsi san erres luwi \p \v 1 Renge nabong ne Sapat san ko Iesu evan nga p̃iaan tevi m̃erwomu ne Parasi nir san. Ko delung arujruj van mori jin, ko armeteni suri ni eterter. \v 2 Ko jinibb san nga drru nevren nuru ko drru b̃elan nuru morsosol pa nga pimij elik renge ie. \v 3 Ko Iesu elesi, ko osusi tevi jinibb ne nevisvisenien ne nale nesesreien nir ko Parasi nir, owra “Renge nale ne nesesreien se kerr emarong nga rraploli jinibb p̃irres luwi renge nabong ne Sapat, rreknga ejki?” \v 4 Ko nir armurrarrong nawon, sete arwera nanu san. Ko Iesu eptevi tweni m̃ernen ko ololi erres luwi, ko elngilngi ni evel. \v 5 Ko Iesu owrai tevi jinibb nir, owra “Isi renge kami poro nga natun rreknga buluk sen otoe, ko osobbul van ngatan renge bbulwil ne nuwi renge nabong ne Sapat, ko m̃ernen sete orongwos pian mawos pirvei tweni renge wosenen?” \v 6 Ko nir armurrarrong nawon kele, sete arongwos parwera lweni kele nale san tevi ni. \s1 Norrorrmien se jinibb pian ngatan \p \v 7 Iesu owra nale rrongrrongvi san tevi nir nga marsakel maraan, suri elesi nir arpejpej lat seksakel nga marto womu. Ko owrai tevir owra \v 8 “Poro jinibb pisan pungoni nik nga kupan renge nanen ne totkoien sen, ko kupan, ko sete kupsakel womu renge lat seksakel nga m̃irres. Suri m̃er nga mungoni nik tungoni jinibb nga milep asie wor nik san tia-vivitu vini. \v 9 Ko poro pirpok ko m̃er nga mungoni nik nen tia-vini jim ko tia-werai tevim, ‘Kuptur iok, m̃erel pivinuk p̃isakel iok re milngom,’ ko ngok nik kupan kuplik ngatan, ko kupmanun pilep. \v 10 Ko poro daron nga parngonim e, ko nik kupan ko kuplik bbong ngatan. Ko ngok poro m̃er nga mungonim pivini ko p̃ilesim, \m ko puwrai tevim ‘Selek, kupini kupsakel mare.’ Ko ngok ni puloli nolom p̃ir renge no jinibb nir nga kupan kupsakel mare tevi nir nga kap̃aan. \v 11 Suri m̃er nga m̃ilngi lweni ni van mare, mian ko Atua puloli ni pivi jinibb nga pian ngatan jer. Ko m̃er nga muloli ni mian ngatan, mian ko Atua puloli ni pian mare.” \s1 Murrun nga parveruse jinibb nir parini paraan \p \v 12 Ko Iesu owrai tevi m̃er nga miveruse ni nga p̃iaan tevi, owra “Poro nga nik kuploli nanen ne levial rreknga rivriv, sete erres kupveruse selem nir, rreknga tuwam nir rreknga metka som nir rreknga selem nga joron milep nga m̃ilik tevim bbong. Poro pirpok, ko nir parverus kele bbong nik, ko parkele lweni nanu nga kumloli tevir. \v 13 Ko poro daron nga nik kuploli nanen pisan, ko kupveruse b̃eres nir ko jinibb nga marus karkar nir ko nir nga b̃elar marsij nir ko metrrorr nir. \v 14 Ko nik kuprunge p̃irres, suri lartul nen nir sete arongwos parkele lweni tevi nik. Ko Atua vajin pia-kele lweni tevi nik renge daron nga puloli jinibb nga marres nir parmaur luwi kele re mijen.” \s1 Nale rrongrrongvi ne nanen nga milep \p \v 15 Ko san renge nir nga marsakel tevi nga maraan murnge nanu ngel nir e, ko owrai tevi Iesu owra “M̃er nga pian pia-aan renge batun vanu se Atua, ni purnge p̃irres pilep.” \v 16 Ko ni owrai tevi m̃ernen owra “Jinibb san ololi nanen nga milep san, ko everuse jinibb elep parini renge nanen. \v 17 Ko renge daron ne nanen vajin, ko ni okoni jinibb ne majingen sen pian puwrai tevi lartul nga ni muwrai pa tevir nga para-vini, ‘Kapini vajin, arloli nanu jile arsuw pa, arto metmet.’ \v 18 Ko nir jile norrorrmien ser evi sansan e, ko artipatun arwera orore nanu sopor. Nir san nga womunen owra ‘Inu nua-wuli bbong orsel san, ko inu numrreni bean mun b̃elesi ta; sete numa-vinuk ko, ejki.’ \v 19 Ko nir erwen nen kele owrai tevi, ‘Inu nua-wuli bbong buluk nga marok-revei kat esngavöl, ko inu numrreni bean borrowrrowe ta nir parmajing lesi ta. Sete numa-vinuk ko, ejki.’ \v 20 Ko nir itolin kele owra ‘Inu nua-lesi bbong nesevin suk, ko niko inu sete numa-vinuk ko, ejki.’ \v 21 Ko jinibb ne majingen nen olwi van, ko owrai suri nale nga lartul nga marwerai tevi ni, tevi numal sen. Ko numal nen ololar lengleng, ko owrai tevi jinibb ne majingen nen, owra ‘Kupsaro pingavil, kupan renge sel nga marwolu ototvi live laut ne ngaim ko sel lele kele nir. Ko kuptekai b̃eres nir, ko nir nga niber marsij, ko metrrorr nir, ko naroj nir; ko nir vajin parini renge nanen.’ \v 22 Ko ni evan, ololi jile, mian ko olwi ko owra ‘Numal, inu nuloli pa erpe nga kumwerai osuw, ko loloim elep malum wor oto.’ \v 23 Ko numal owrai tevi jinibb ne majingen sen owra ‘Kupiel, kupan kele kupvijuri sel jile nga iok e nir, ko kupvijuri sel nga maran orsel e nir. Ko kupan kupsup̃e p̃irres tevi jinibb nir parini ko parsongni naim suk puwun saut. \v 24 Inu nuwrai tevi kami, jinibb nga mongoni womu nir ngok, nir san sete mia-vini mia-rroi nanen suk sopon.’ \s1 Jinibb se Iesu puloli wor Iesu ko puwomu renge ni \p \v 25 Delung jinibb nga milep arvijuri suri Iesu. Ko Iesu erieni lweni emtenir, ko owrai tevi nir owra \v 26 “Poro jinibb san emrreni pivini ji inu, ko m̃ernen pimrreni inu p̃iasi jer wore mimrreni tata sen, ko tasu sen, ko ni wor nesen sen, ko natun nir, ko tuwan nir, ko jojin nir, ko ni kele wor mauren sen. Ko ngok m̃ernen orongwos pivi jinibb suk san vajin. \v 27 Ko isi nga sete muwosi nai pelaot sen ko mivijurik, ni sete orongwos pivi jinibb suk san. \p \v 28 “Ko poro kami san pimrreni p̃ili naim nga muwu mare temijpal san, ko setemun p̃ilik ngatan te purrorrmi suri lat nga nowlin puto surie pirpese, ni evtere puwli jile rreknga ejki? \v 29 Poro pirpe nga ngok, ko ni titipatun bbong, ko tia-runge turrow renge ni, tuloli bbong ngatan nen ko. Ko ngok sete tivter mun tia-loli jijle; ko jinibb nir tarlesi ko tarmen keraji ni rengen, \v 30 tarwera ‘M̃erel emajinge naim ngel, ko setemun evtere nga p̃imajing jijle mun, omrrol ren.’ \p \v 31 “Ko poro nga numal san piptevi jinibb nuval pivi nuvasngavöl vasngavöl vesan (10,000), paran parval tevi numal m̃inij san nga miptevi jinibb nuval mivi nuvasngavöl vasngavöl varu (20,000) mivini tevir nga parval tevi nir. Numal nen p̃ilik ko wor ngatan purrorrmi suri lat nga puto surie puwomu, poro nga ni eterter evtere nga pival tevi numal m̃inij nen, rreknga ejki. \v 32 Ko poro pijki, ko ni pukoni jinibb sopon parivel ore numal nen tuwen nen, parsewute renge sel renge daron nga ni mivel malum ngasue, ko parngoni demat tevi.” \v 33 Iesu ewer otvi nale sen, owra erpel le: “Ko erpok ko, poro kami san sete pivel lingi jile nanu nga marivi sen nir, m̃ernen sete orongwos pivi jinibb suk te, ejki. \s1 Sol nga dilten musuw rengen \p \v 34 “Sol erres; ko poro dilten nga mimelmel pusuw jer rengen, ko parloli lweni pimelmel luwi pirpese ko? \v 35 Sete erres rragrrag mun renge parloli nanu kele e san, nanu nga m̃irres rreknga nanu nga m̃isij. Parwirre kobbong p̃irresrres. M̃er nga boron mutoe, purnge re nolo boron.” \c 15 \s1 Nale rrongrrongvi ne sipsip nga mijki \p \v 1 Renge nabong san, ko jinibb nga marok-la nevöt ne takis nir ko jinibb nga marsij nga marwirr tweni nir arini armurrarronge Iesu. \v 2 Ko Parasi nir ko jinibb ne nevisvisenien ne nale nesesreien nir arlesi, ko artipatun arok-sur vijvij malum bbong arok-wor suri Iesu, arwera “M̃erel okorti tevi jinibb nga marsij nir ko eaan tevir.” \v 3 Ko Iesu ornge marwerai, ko owra nale rrongrrongvi san tevir, owra \v 4 “Poro nga san renge kami sipsip sen ongut vesan (100), ko san pijijki lingir, ko erpese, ni sete orongwos p̃ilngilngi ngavöl esiw drromon esiw (99) ngok renge lolo merwer parurro mösmös, ko ni pipej nga mijijki nen, pian pijpari nga p̃iska lweni? \v 5 Pian ko wor, ko daron nga m̃iska lweni, ko owosi elngi ejingteni renge birparin, ko eir nga eir lengleng. \v 6 Ko daron nga muwosi lweni vini ngaim e, ko everus kortoni selen nir nga marlik ngasue ni ko nga marlik mori bbong ni, ko owrai tevir, ‘Kerr rrap̃ir, suri nuska lweni pa sipsip suk nga mijijki nga.’ \v 7 Ko inu nuwrai tevi kami, pirpok ko renge melrin. Nir parir lengleng suri jinibb sansan nga m̃isij nga nolon mulululwi, p̃iasi ngavöl esiw drromon esiw nga marok-wera lweni kis pae nga marivi jinibb nga marres, ko armusus nolor pulululwi. \s1 Nale rrongrrongvi ne nevöt nga welili san nga mijijki \p \v 8 “Ko nesevin si renge kami poro p̃ilngi silva pisngavöl ko pisansan pijijki, ko erpe? Ni pusli laet ko puraki vaseni loloim, pipej pian pijpari nga piska lweni. \v 9 Ko daron nga vinnen m̃iskai lweni, ko everus kortoni selen nir nga marlik ngasue ni ko nir nga marlik mori bbong ni ko owrai tevir, owra ‘Kerr rrap̃ir, suri \m nuskai lweni pa silva suk nga mijijki nga.’ \v 10 Ko inu nuwrai tevi kami, pirpok ko renge no anglo se Atua. Nir parir lengleng suri jinibb sansan bbong nga m̃isij nga mijijki nen, nga nolon mululwi mirpel.” \s1 Nale rrongrrongvi ne m̃elakel nga mutor jabble sel \p \v 11 Ko Iesu owra “Jinibb san nga natun eru morivi norman. \v 12 Ko ngok m̃ervitu nen evan ji tata sen ko ongoni tevi, owra ‘Tata, kuptutweni jorom nga parivi se komru nen nir, pivsivsese komru korti.’ Ko ni otutweni joron tevi nuru korti. \v 13 Mian ko nabong sete elep mun, ko m̃ervitu nen eser kortoni joron jijle nir ko evel evan renge ngaim nga milep san nga muto ngasu. Ko elik ie, ko etipatun olokloksi p̃etp̃eti joron renge norrorrmien sen nga sete murrorrmi m̃irres e. \p \v 14 “Ko daron nga mulokloksi p̃etp̃eti joron e nir, ko numer nga milep eimare renge ngaim nen; ko ejki mun, ni joron arsuwsuw p̃etp̃eti pa. \v 15 Ko ni lweni evan emajing se jinibb ne ngaim nen san. Ko m̃ernen okoni ni evan renge orsel nga marok-wungani b̃erp̃er sen nir rengen, nga pok-wungani b̃erp̃er sen nir. Ko renge marwungani b̃erp̃er, m̃eri Isrel nir arlesi evi majingen san nga m̃isij p̃erp̃er. \v 16 Ko ni numer aji lenglengen e, ko sete san ela nanen rragrrag san tevi nga purroi; ko ngok ololi emrreni lenglengen e purro nanen se b̃erp̃er nir sopon, nga puloli pup e. \v 17 Mian ko nolon olwi, orrorrmi lweni tata sen vajin, ko owra ‘Aro, jinibb ne majingen se tata nir elep wor, ko nanen evtere nir p̃etp̃eti, ko majbböl nen ojpon; ko suri sev inu bemij e numer iel! \v 18 Erres ma inu bemra iel, ko bolwi van ji tata. Ko bowrai tevi ni, “Tata, inu nuloli esij renge no Atua ko renge no nik kele. \v 19 Ko ngok inu setemun nurres renge nga jinibb parwera inu nuvi natum san, ejki mun. Ko kuploli inu ma bevi jinibb ne majingen som san.’” \v 20 Ko ni otur imare ko evel, pivini ji tata sen e. \p “Ko daron nga mivel ngasu malum mivini, ko tata sen elesi. Ko orrorrmi temijpale. Ko owlu tersele ko pa, evan ko erake totoni, ko orromji. \v 21 Ko natun owrai tevi ni ‘Tata, inu nuloli esij renge no \m Atua ko renge no nik kele. Inu setemun nurres renge nga jinibb parwera inu nuvi natum san.’ \v 22 Ko tata sen everuse jinibb ne majingen sen nir, owra ‘Kapsaro pingavil, kapla sunsun nga m̃irresrres asi nen, kaploli ni puri. Ko kapla ring suk ko kaploli p̃irae re bbösö nevren, ko kaploli p̃irae but. \v 23 Ko kapan kaprevji natu buluk san nga milep m̃irres; ko rrapurroi, ko kerr rrap̃ir vajin. \v 24 Suri natuk ngel erpe emij le pa osuw, ko emaur luwi kele. Ni erpe ejijki le pa, ko nulesi lweni kele.’ Ko nir artipatun arir vajin. \p \v 25 “Ko ni natun norman nga wowomu nen ejkie nir, evel womu evan pa orsel e. Mian ko olwi vini ngaim e. Ko daron nga mivini morie naim, ko ornge drrelar marla nubo ko marsew. \v 26 Ko ni everuse jinibb ne majingen se tata sen san vini jin, ko osusi tevi owra ‘Sev ko ngok?’ \v 27 Ko m̃ernen owra lweni tevi ni, owra ‘O, tasim olwi vini ngaim, ko niko tata som erevji natu buluk nga milep m̃irres san rengen, suri ni m̃ilesi natun mulwi vini mimaur malum bbong.’ \v 28 Ko ni ololar e, omusus pian loloim. Ko tata sen eivare vini vare e ko evini jin, ko eiari ni nga pian loloim. \v 29 Ko ni owra lweni tevi tata sen, owra ‘Kuplesi, inu numajing som sia sia, nurpe jinibb ne majingen som san. Ko sete nutor otvi nale nesesreien som san, ejki rres nawon. Ko nik sete kula nanu san rragrrag tevik. Sete kula nanani san tevik nga inu bololi nanen e san tevi selek nir ko nab̃ir. \v 30 Ko daron nga ma natum ngel nga mulokloksi p̃etp̃eti jorom nir tevi nesevin ne sel nir mivini e, ko nik kutur imare, kurevji natu buluk nga milep m̃irres renge ni!’ \v 31 Ko tata sen owra lweni tevi ni owra ‘Natuk, nik kulik tevik tetajer ko pa, ko ngok nanu jile nga marivi suk arivi som ko pa. \v 32 Niko erres kerr rrap̃aan vajin ko rrap̃ir, suri tasim ngel erpe emij ko pa ko emaur luwi; ko ejijki ko pa, ko rramlesi lweni kele.’” \c 16 \s1 Nale rrongrrongvi ne burtur nga majingen sen sete muloli momsawos \p \v 1 Ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir, owra “Numal san joron elep. Ko ni elngi jinibb ne majingen sen san nga pimetmete nijor sen nir. Ko mian ko jinibb sopor arini ji numal nen, ko arwera ‘O, jinibb som ngok olokloksi jorom nir.’ \v 2 Ko numal nen everuse m̃er nga mivi burtur renge joron nen vini jin, ko owrai tevi ‘Sev le ngel nga inu mornge renge nik? Kupsuw ko pa, setemun kuma-ivi burtur renge inu jorok nir. Kupan kupuli tweni lat nga komok-majing muto suri, ko san kele p̃ila wanim.’ \v 3 Ko burtur nen orrorrmi renge nolon, owra ‘Inu bololi sev le, suri numal suk p̃ila tweni inu renge majingen suk? Ko inu derteren suk sete evter renge nga b̃eli dan orsel, ko numanun kele renge nga bongun-ngun.’ \v 4 Mian ko owra ‘E! Inu nurongwos pae lat nga bololi surie renge daron nga numal suk p̃ila tweni majingen suk jik, puloli jinibb nir parmarong kobbong nga inu bean loloim se nir.’ \v 5 Ko ni everuse jinibb nga marloli nivnon ji numal sen arini jin. Ko osusi womue tevi nir san, owra ‘Nik kuloli nivnon e sev ji numal suk?’ \v 6 Ko m̃er nga mususi womu nen e tevi owra lweni tevi, owra ‘Inu nuloli nivnon e dram oel ongut (100).’ Ko burtur nen owra lweni tevi, ‘Naul nen le ngel, kuplai ko kupuli pingavöl pielim (50) kobbong rengen.’ \v 7 Ko osusi kele tevi nir san, owra ‘Ko nik kuloli nivnon e sev?’ Ko m̃ernen owrai tevi, owra ‘Inu nuloli nivnon e bak wit evi nuvasngavöl vesan (1000).’ Ko burtur nen owra lweni tevi ‘Naul nen le ngel, kuplai ko kupuli ongut valim (500) kobbong rengen.’ \v 8 Ko numal se m̃er nga mivi burtur nga sete muloli mumomsawos nga owra ‘O, morok norrorrmien sen engavilvil nawon, orongwos kemkam̃e lat nga puloli surie!’ Suri jinibb ne iel ngatan nir arongwose asie nir nga marlik renge moron. \s1 Sel nga marwulwule nevöt \p \v 9 “Kami kele kaploli pirpe morok, kapla nijor ne iel ngatan nir, ko kaplair tevi jinibb nir. Ngok puloli nir parir suri kami, ko partekai kami van renge naim nga renge melrin nir rrek! \v 10 Ejki! M̃er nga m̃irres renge puloli nanu nga welili bbong, ngok ni p̃irres renge puloli kele nanu nga milep. Ko m̃er nga sete erres renge puloli nanu nga welili bbong, ngok ni sete mia-rres renge puloli nanu nga milep kele. \v 11 Erpok ko, poro sete kamloli erres renge nijor ne iel ngatan nir, ko si p̃ila nijor nga marres weretunen ne melrin tevi kami kapmetmeter? \v 12 Ko poro sete kamrres renge kapmetmete nijor se jinibb m̃inij, si p̃ilai tevi kami nijor nga parivi se kami? \s1 Jinibb san sete orongwose p̃imajing se numal pieru pivesane \p \v 13 “Sete jinibb san orongwose p̃imajing se numal pieru pivesane. Poro pirpok, ko tungasi nuru tuwen, ko timrreni nuru tuwen nen. Erpok ko, sete Atua orongwos pukonim re majingen sen poro nevöt mukonim pa renge majingen sen. Suri sete kurongwos kupmajing se nuru korti evesane.” \s1 Parasi nir arok-merreni temijpale nevöt \p \v 14 Ko Parasi nir arok-merreni temijpale nevöt, ko daron nga marunge nanu nga Iesu muwrair ngok e nir, ko armen kerajie. \v 15 Ko Iesu owrai tevi nir owra “Kami ngok ko kamivi lartul nga tetajer kamwera kamrres renge mete jinibb. Ko Atua orongwose nolo kami. Ko sev nga marloli mian mare renge jinibb bbong, ngok sete evi nanu san rragrrag renge no Atua. \s1 Jinibb arp̃elak tweni nga paran renge batun vanu se Atua \p \v 16 “Nale nesesreien oto ko pa, ko nale se propet nir arto ko pa, mian ko mivini mijpari daron se Jon Baptaes vajin. Ko renge daron nen mawos ko vajin, marwerwer renge nosp̃en nga m̃irres; ko jinibb arp̃elak temijpal arwera paran renge batun vanu se Atua. \v 17 Ko evi nanu nga m̃iterter renge melrin ko iel ngatan porjijki; ko evi nanu nga m̃iterter kele wor m̃iasi san renge bebje nale ne nale nesesreien ngel san pijijki. \p \v 18 “Erpok ko, jinibb si nga p̃ilngi kurtweni nesen sen ko p̃itkai kele nesevin m̃inij san, erpe evitan re nesevin ngok ko vajin. Ko m̃er nga m̃itkai kele nesevin nga diwen sen m̃ilngi kurtweni, ni kele evitan re nesevin ngok.” \s1 Nale rrongrrongvi ne m̃er nga joron milep ko Lasros \p \v 19 Ko Iesu ela jilweren kele san erpel: “Jinibb san nga joron milep elik lat san. Ko ni tetajer ok-uri sunsun nga nulser marres p̃elak marsongsong, ko marow raprap titis, ko marmalum marres. Ko nabong jijle eaan erres ko eir, elelea. \v 20 Ko jinibb san nga mivi b̃eres nga mok-ngun-ngun res nga miwajie Lasros elik ie renge metali se m̃er nga joron milep nen. Ko m̃ernen niben nir arkar p̃etp̃eti. \v 21 Ko ni emrreni lengleng pok-rroi bebje nanen nga marvitvitan renge tep se m̃er nga joron milep nen. Ko ejki; ko guli arok-ini arok-lomlomi niben nga markar nir. \v 22 Mian ko vitunen vajin ko b̃eres nga mok-ngun-ngun res nga emij. Ko anglo nir arwosi ni van renge melrin ji Epram, ko elik lilji nelin. Mian ko vitunen vajin, ko m̃er nga joron milep nga ea-mij vajin, ko artevni. \v 23 Ko ni elik renge lat ne mijen, ko ornge esij elep lengleng. Ko daron nga moro muklu, ko elesi Epram iokwan ngasu jer, ko Lasros emajil renge morkon. \v 24 Ko ni ekail everus owra ‘Tata Epram, warru kuprrorrmi inu! Kupkoni Lasros pian purrurrngoni bbös nevren pisansan renge nuwi, ko puloli pujum renge nemek, ko pimemrrali. Suri inu nurnge esij nga esij lengleng renge lomi nabb ngel.’ \v 25 Ko Epram owra lweni tevi, owra ‘Natuk, kuprrorrmi renge daron nga nik kummaur e. Nik kulesi nanu jile arres vinuk jim; ko Lasros ornge esij elep, elesi nanu jile arsij vini jin. Ko renge lelingen ngel vajin ni ela lol molmol, ornge erres; ko nik kulik renge lat ne norongen nga m̃isij, kurnge esij. \v 26 Ko nanu san muto ngok liven ne kem ko kami, evi mesa nga milep. Ko ngok nir nga parwera parasi vinuk ji kami sete arloli wos parasi vinuk ji kami, ko kami sete kamrongwose kapasi vini ji kem iel.’ \v 27 Ko mian ko m̃er nga joron milep nga owra lweni tevi owra ‘Tata, nungoni tevi nik, warru kupkoni Lasros pulwi kele van renge naim se tata suk. \v 28 Suri inu tasik elim, ko erres ma renge ni pian ko pususur metu tevi nir, ko puloli nga nir sete parini kele iel renge lat nga inu mornge m̃isij ngel e.’ \v 29 Ko Epram owra lweni tevi m̃er nga joron milep nga owra ‘O, ejki, tasim nir, naul se Moses ko naul se propet nir arto pa jir. Naul ser nen ko pa nir parsusur metu tevir.’ \v 30 M̃er nga joron milep owra lweni tevi owra ‘O, ejki, tata Epram, poro ma san pimaur luwi ko wor renge mijen ko pian jir, ko ngok ko ma nir nolor pululwi ko renge nololien ser nir!’ \v 31 Ko Epram owra lweni tevi, ‘Poro nir sete parunge nale ne naul se Moses ko nale ne naul se propet nir, ko ngok nir parirpok kele kobbong renge nga poro san pimaur luwi renge mijen; sete mara-osuri te, ejki.’” \c 17 \s1 Jinibb nga muloli jinibb m̃inij m̃ijilaklak mivitan van renge nololien \p \v 1 Iesu owrai tevi jinibb sen nir owra “Nanu nga parloli jinibb parjilaklak parvitan van renge nololien parini ko wor, sete orongwos pijki. Iok ewretun, ko wi pia-sij wor niko renge m̃er nga pia-la nanu ngok nir parpelari! \v 2 Erres p̃elak poro nga parsaro puwomu pingavil parla nevöt nga milep ko san, ko parile dil renge m̃ernen nowen ko parjuröni ngalu renge dis mot, p̃iasie nga poro puloli nir nga welili ngel san p̃ijilaklak pivitan van renge nololien. \s1 Jinibb p̃itlasi tweni nololien se jinibb ko wor \p \v 3 “Kami kapmetmet lululweni kami lweni ko wor. Poro tuwam rreknga tasim puloli p̃isij tevim, ko nik kupwera lilane ko wor tevi ni. Ko poro nolon pulululwi, ko kuptelasi tweni nololien sen. \v 4 Ko poro puloli p̃isij tevi nik pivavis kis renge nabong sansan bbong, ko ngok poro pulwi vini jim puwra nolon olululwi, ko ngok, nik kuptelasi tweni ko wor.” \s1 Nosurien se jinibb nga muosuri Atua \p \v 5 Ko aposol nir arwerai tevi Iesu arwera “Numal, kuploli nosurien se kem puruj kele wor van mare.” \v 6 Ko Numal owra lweni tevir owra “Po, ko poro nosurien se kami puwelili bbong pirpe jelangi nubek,\f D \fr 17:6 \ft Erpe iel, Luk orrongrrongvi nosurien ser erpe jelangi mastat; ko suri mastat ejki iel, namlingi nubek, nga puloli mining ne nale se Luk piplari limjer.\f* ko kamrongwos kapwerai tevi nai sikmon nga milep ngel, ‘Nik lweni kuprrangi twenim ko kupan kuptur renge dis,’ ko ni puloli kobbong pirpe nga kami kamwerai ngok ko tevi. \s1 Murrun se jinibb nga m̃imajing \p \v 7 “Ko isi niko renge kami poro jinibb ne majingen sen p̃imajing renge orsel p̃ilawlaw rreknga pimetmete sipsip, ko poro pulwi vini ngaim e, ko nik kupwerai tevi, ‘Erres, kupsaro pingavil, kuptajer ko pa kup̃aan.’ \v 8 Ejki rres nawon, nik kupwerai ma tevi ‘Nik kuploli nanen suk puto teraik, ko nik kupla netatuw som ko kuptatuwe ko kupselsale nanen suk daron nga inu b̃eaan e, ko beminmin jile mun pusuw. Ko vitunen vajin ko nik ko kupa-aan ko kupa-minmin.’ \v 9 Ko kami kamrrorrmi numal nen owra erres tevi jinibb ne majingen sen suri nga muloli nanu ngel nir nga ni muwrai? Ejki! Evi wor nanu nga puloli ko. \v 10 Ko kami kele kapirpok, kaploli nanu jile nga inu nuwrai tevi kami nga kaplolir, ko ngok ololi kami kapwera vajin ‘Niko erres ko wor, kem ngel namivi bbong jinibb ne majingen som le, osorsan ko wor renge nabloli pirpok.’” \s1 Iesu ololi jinibb esngavöl nga marmesi e mesien nga niber m̃im̃emaul arwokwok luwi \p \v 11 Ko daron nga marivel suri sel nga paran Jerusalem e, ko Iesu eptevir arivel rrurrngi renge liven ne Sameria ko Galili. \v 12 Ko aran laut renge ngaim nen san. Ko jinibb nga marmesi e mesien nga niber m̃im̃emaul esngavöl arini ji Iesu. Ko sete arini morie, artur bbong ngasu. \v 13 Ko arverus van jin, arwera “Iesu, Numal, warru kuprrorrmi kem!” \v 14 Ko Iesu oklu van emtenir, ko owrai tevir “Kami kapan ji batun jinibb ne sulsulen ko kaploli ni pununri kami.” Ko daron nga marok-ivel suri bbong sel malum e vini, ko nir jile arwokwok pa osuw. \v 15 Ko san renge nir nga esngavöl ngok m̃ilesi muwokwok ko olwi vini ko osrövi Atua drrelan ean mare jer. \v 16 Ko daron nga mivini ji Iesu, ko ejipa van ngatan renge dan re b̃ela Iesu, ko owra erres tevi ni. Ko m̃ernen evi m̃eri Sameria ko. \v 17 Ko Iesu osusi lweni owra “Nuwrate nga nuloli nir esngavöl ko arres arwokwok luwi, ko nibeni nir esiw? \v 18 Sete nir san orongwos pulwi vini pusrövi Atua, m̃erel bbong esan nga mivi jinibb neturvitan!” \v 19 Ko ni owrai tevi m̃ernen, “Kuptur imare ko kupvijuri sel som, ko kupluwi. Nosurien som ololim kumwokwok ko kumrres.” \s1 Batun vanu se Atua pivini seveling \p \v 20 Ko Parasi sopor arsusi tevi Iesu arwera “Batun vanu se Atua pivini seveling?” Ko Iesu owra lweni tevir owra “Batun vanu se Atua sete orongwos pivini renge sel nga parlesi rengen. \v 21 Sete jinibb san puwrai tevi nik, ‘Kuplesi ngel’, rreknga ‘Kuplesi ngokwan,’ ejki. Batun vanu se Atua oto pa renge nolo jinibb.” \s1 Nabong se Jinibb Mawos pivini \p \v 22 Ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir owra “Mian ko daron nen pia-vini nga kami kapmerreni kaplesi nabong se Jinibb Mawos, ko kami sete kamrongwos kaplesi. \v 23 Ko jinibb nir arongwos parwerai tevi kami, parwera ‘Kaplesi ngokwan!’, rreknga ‘Kaplesi ngel!’; ko ngok kami sete kapan kapkulkulu pej te, pijki. \v 24 Erpe navil nga mivil, daron nga mivil renge devje melrin ko mimor vaseni melrin p̃etp̃eti mivesane mijpari devjen, nga jinibb jijle nir marlesi. Ko ngok pia-irpok renge inu Jinibb Mawos renge daron nga bea-luwi vini. \v 25 Ko womunen inu bornge p̃isij renge nanu pilep renge dul nga marmaur lelingen ngel parloli tevik. \p \v 26 “Erpe renge daron se Noa tuwi jinibb nir arlelea nawon, ko ngok pirpok ko renge nabong se inu Jinibb Mawos. \v 27 Renge daron nen ko jinibb araan ko arminmin ko arlesi nesevin, ko armusus parunge nale se Noa, mianan mijpari daron nga Noa mian renge lolo drrav nga muwse; ko nuwi owlu ko ervei jinibb nir, ko armij p̃etp̃eti. \v 28 Pirpe kele nabong se Lot. Jinibb araan ko arminmin ko arwulwul ko aruw ko arilili naim nir. \v 29 Ko mian ko mijpari daron nga Lot mivel lingi Sotom e, ko nabb ko nevöt nga marin arvitvitan renge melrin erpe naus nga mus, ko osli nir, arin p̃etp̃eti arivi niavin. \v 30 Ngok nabong se inu Jinibb Mawos nga bevini rengen pusorsan tevi ko pirpok. \p \v 31 “Ko renge nabong nen, m̃er nga m̃ililik vare renge naim sen ko joron marto renge loloim, ni sete pian kele mun p̃ila twenir. Ko m̃er nga mutur renge orsel, ni sete puwlu luwi kele mun van renge naim sen nga p̃ila joron. \v 32 Kaprrorrmi sev nga miplari ji nesen se Lot. \v 33 Si nga mimrreni p̃ila se mauren sen, m̃ernen putor jabble mauren sen. Ko si nga ma mutor jabble mauren sen, ni pia-la lweni mauren sen. \v 34 Ko inu nuwrai tevi kami, renge nat nga mupong nen, jinibb p̃ieru pormatur renge maling pisansan; ko parteka tweni tuwen, ko nuru tuwen nen p̃ilik jer. \v 35 Ko nesevin p̃ieru porlik lat pisansan parvarrvarr; ko nuru tuwen parteka tweni, ko nuru tuwen p̃ilik jer. \v 36 [Jinibb p̃ieru pormajing renge orsel; tuwen parteka tweni, ko nuru tuwen p̃ilik jer.]”\f E \fr 17:36 \ft Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Luk oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san ne naul ngel.\f* \v 37 Ko jinibb sen nir arwera lweni tevi “Ngabe ko, Numal?” Ko Iesu owra lweni tevir owra “Lat nen kapa-lesi wos bbonge ko. Pirpe daron nga nanu san emij, ko numön nir nga marok-tasi parmot rrale; orongwos kaplesi wose kobbong ngasu.” \c 18 \s1 Nale rrongrrongvi ne nesevin san nga mok-julm̃i suri numal san \p \v 1 Ko Iesu owra nale rrongrrongvi san tevi jinibb sen nir nga pivisvisenir e nga parlot tetajer, sete partibbtibbot e. \v 2 Owra “Numal san elik renge ngaim san. Ko ni sete emtutu rragrrag Atua, ko sete ornge jinibb san. \v 3 Ko renge ngaim nen nesevin san nga diwen sen mimij lingi elik rengen. Ko vinnen evini tetajer ko pa jin, ok-luni suri numal nen nga puloli lilane nanu nga muto jin ko ji devje nuval sen. \v 4 Ko numal nen omusus puloli. Epriv wor mian, ko vitunen vajin ni lweni orrorrmi lweni ko owra ‘Inu sete numtutu Atua ko sete nurnge jinibb san. \v 5 Ko suri vinel mutor momorie pa mivini ko mivijajeng jik, ko bololi ma nanu nga muwrai. Poro pijki, ko ngok puloli inu sete numa-lik m̃irres rragrrag, pivijajeng inu ko tetajer.’ \p \v 6 “Ko kami kamrunge sev nga numal nga m̃isij nen muwrai. \v 7 Ko erpese renge Atua ko jinibb sen nir nga mutobbtobbue nir, nga marngir suri ni renge nata m̃irin ko nata mupong? Kami kamrrorrmi ni orongwos pulolola renge puloli nanu nga marngir suri ngok e? \v 8 Inu nuwrai tevi kami, Atua pisaro pingavil, puloli lilane nanu nen tevir. \p Ko inu Jinibb Mawos renge daron nga bea-luwi vini e, ko bea-lesi nosurien puto malum renge jinibb ne iel ngatan nir, rreknga ejki mun?” \s1 Nale rrongrrongvi ne Parasi ko jinibb nga mok-la nevöt ne takis \p \v 9 Ko Iesu owra nale rrongrrongvi san tevi jinibb nir nga marok-linglingi lweni nir lweni marok-wera marres, ko marok-kulu wutan re jinibb m̃inij nen nir. \v 10 “Jinibb eru oran loloim renge naim ne loten nga porlot. Nuru tuwen evi Parasi, ko nuru tuwen nen evi jinibb nga mok-la nevöt ne takis. \v 11 Ko Parasi esan otur ko olot owra ‘Atua, nuwra erres wor tevi nik, suri nga inu sete nurpe jinibb nga ngok nir nga marok-vevna ko marok-loli nanu nga sete marres, ko marok-loli m̃isij tevi nesevin nir. Ko inu sete nurpe kele m̃er nga mok-la nevöt ne takis ngel. \v 12 Renge wik jile inu nomok-linglingi nanen renge nabong nen eru, ko jorok nir, nomok-la songovlön tevi nik tetajer.’ \p \v 13 “Ko m̃er nga mok-la nevöt ne takis nen otur tuwi ngasu, ko sete oklu imare emteni melrin, ejki. Ko owjuwje morkon nga miviseni nga murnge m̃isij, ko owra ‘Atua, kuprrorrmi inu! Nuvi jinibb nga m̃isij.’” \v 14 Ko Iesu owrai tevi nir, owra “Nuwrai tevi kami, m̃erel ko, daron nga morivare, ko ni ko evi m̃er nga mumomsawos renge no Atua nen, ko sete nuru tuwen nen. Suri m̃er nga m̃ilngi ni van mare, ko Atua puloli ni pian ngatan; ko m̃er nga m̃ilngi ni van ngatan, ko Atua p̃ilngi ni van mare.” \s1 Iesu erij erres suri bipiwarreng \p \v 15 Ko jinibb sopor arpitevi bipiwarreng ser nir arini ji Iesu nga ni p̃ilngi nevren rer ko p̃irij p̃irres surir. Ko daron nga jinibb sen nir marlesi, ko arwer orer sete paran jin, pijki. \v 16 Ko Iesu everus nir paran jin. Ko owra “Kaplinglingi bipiwarreng nir parini jik, sete kapwer orer te, pijki. Suri batun vanu se Atua evi se nir ko nga nolor marirpe bipiwarreng ngok nir. \v 17 Nuwretun nuwrai tevi kami, M̃er nga sete puloli nolon pivini pirpe bipiwarreng, ni sete orongwos pian renge batun vanu se Atua.” \s1 Jinibb san nga joron milep emrreni p̃ila mauren nga muto tuwi ngok vini \p \v 18 Ko m̃erwomu san re m̃eri Isrel nir osusi tevi Iesu, owra “Wurru, jinibb nevisvisenien nga m̃irres, bololi pirpese ko b̃ela mauren nga muto tuwi ngok vini?” \v 19 Ko Iesu owra lweni tevi m̃ernen, owra “Erpese nik kumverus inu m̃erres? Sete san erres, Atua kobbong esan erres. \v 20 Ko nik kurongwose pae nale nesesreien se Atua nga muwra ‘Nik sete kupvenae nesevin, ko sete kuprevji pini jinibb, ko sete kupvevna, ko sete kupkerkeris, ko kuptori tata som ko tasu som.’” \v 21 Ko ni owra “Nanu ngok nir, inu nulolir jile pa renge daron nga bbong mevi nanwarreng e ko mijpari lelingen ngel.” \v 22 Ko daron nga Iesu murnge muwrai mirpok, ko owra lweni tevi owra “Nanu sansan kobbong ojpon evi nga kummerreni malume. Jorom nir kupwulwul p̃etp̃eti nir, ko kuptutweni nevöt ner tevi b̃eres nir. Ko nik jorom pia-to renge melrin. Ko kupini kupvijurik.” \p \v 23 Ko daron nga m̃ernen murnge nale ngel e, ornge lengleng esij e. Suri ni evi jinibb nga joron milep san. \v 24 Ko Iesu elesi nga m̃ernen ornge lengleng esij e. Ko owra “Evi nanu nga m̃iterter milep nga jinibb nga joron milep pian renge batun vanu se Atua. \v 25 Erpe nato, eterter temijpal renge liwen pietiv.\f F \fr 18:25 \ft Erpe iel, Luk osp̃e kamel p̃isil rrurrngi batu nitel san nolon. Ko suri kamel ejki iel, namsup̃e nato ela wani.\f* Ko nga jinibb nga joron milep pian renge batun vanu se Atua, eterter temijpal wor asie ngok.” \p \v 26 Lartul nga marunge muwrai mirpok arwera lweni tevi, “Aro, poro pirpok ko isi ko ma p̃iasi pimaur?” \v 27 Ko Iesu owra lweni tevir “Sev nga m̃iterter re jinibb puloli, sete eterter rragrrag renge nga Atua puloli.” \v 28 Ko ngok ololi Pita owra lweni tevi, “Ko kuplesi, kem namiel lingi nanu jijle nga marivi se kem nir arjipon, ko namvijuri nik.” \v 29 Ko Iesu owra lweni tevir “Inu nuwretun nuwrai tevi kami, m̃er nga mivel lingi naim sen, rreknga nesen sen, rreknga tuwan tevi tasin nir, rreknga tata sen tevi tasu sen, rreknga natun nir, suri batun vanu se Atua, \v 30 m̃ernen pia-lai pilep kele wor renge daron nga lelingen ngel; ko renge daron nga para-vini, ko ni pia-la mauren nga muto tuwi ngok vini.” \s1 Iesu osp̃e sur mijen sen vatolin \p \v 31 Ko Iesu eptevi jinibb sen nir arsan kis, ko owrai tevir owra “Kaplesi, rramtongsa le van mare e renge Jerusalem. Ko nanu jile nga propet nir maruli tuwi suri inu Jinibb Mawos parpelari ko wor. \v 32 Partekai inu van ji jinibb ne vare, ko partetnije inu ko parlutövi inu. \v 33 Ko nir parvirralik ko parevji pinik. Ko nabong p̃itul, ko inu bemaur luwi kele.” \v 34 Ko jinibb sen nir arrleng sisini nale nga muwrair ngel, ko sete arongwose rragrrage sopon. \s1 Iesu ololi jinibb san nga meten murrorr oklu luwi \p \v 35 Ko Iesu otutur suri sel evan morie Jeriko. Ko jinibb san nga mok-ngun-ngun nga meten murrorr, elik renge jeli sel. \v 36 Ko daron nga m̃er nga meten murrorr nen murnge delung jinibb nga milep marivel asi renge sel, ko osusi owra “A, sev ko ngok?” \v 37 Ko nir arwera lweni tevi arwera “Iesu ne doNasret ko m̃iasi ngok.” \v 38 Ko daron nga murnge, ko ekail everus van mare owra “Iesu, nik Devet metka sen, kuprrorrmi inu!” \v 39 Ko jinibb nga martur van womue renge lat nga non mimawos e arwera ore ni, arwera “Kupmurrarrong!” Ko ni ea-verus temijpal kele ko ma van mare lengleng, owra “Nik Devet metka sen, warru kuprrorrmi inu!” \v 40 Ko Iesu otur murrong, ko owra partekai ni van jin. Ko daron nga mivel vini mori ji Iesu, ko osusi tevi, \v 41 owra “Nik kumarong nga inu bololi sev tevi nik?” Ko metrrorr nen owra lweni tevi owra “Numal, numrreni kuploli metek puklu!” \v 42 Ko Iesu owra lweni tevi owra “Kupkulu! Nosurien som ololi nik kumrres.” \v 43 Ko meten oklu evesane. Ko evijuri Iesu, ko osrövi Atua. Ko daron nga delung nir marlesi e, ko arsurövi Atua. \c 19 \s1 Iesu ko Sakias \p \v 1 Ko Iesu evijuri sel van renge Jeriko e, nga p̃iasi lingi ie vajin; \v 2 ko jinibb san nga nisen Sakias elik renge iok. Ko ngok renge nir nga marok-la nevöt ne takis, ni evi jinibb nga milep rer, ko evi jinibb nga joron milep kele. \v 3 Ni okluklu pej Iesu, owra p̃ilesi wose evi jinibb nga mirpese ko. Ko sete orongwos p̃ileslesi, suri ni evi jinibb nga mumrrol jer, ko delung elep p̃elak. \v 4 Ko owlu wowomu asie delung nir, ko ean esa renge drru nai san nga mirpe nai sikmon, emrreni p̃ilesi wose Iesu renge daron nga pia-asi renge sel nen. \p \v 5 Ko daron nga Iesu mivel vini mumomsawose lat nen, ko esarrerr imare emteni, ko owrai tevi owra “Sakias, kupsaro pingavil, kupjubbul vini ngatan e. Suri nga lelingen inu b̃elik renge loloim som.” \v 6 Ko Sakias esaro ngavil, ojubbul vini ngatan e, ko eptevi Iesu. Ko eir lengleng. \p \v 7 Ko daron nga delung marlesi e ko arwor surie, arwera “Ni evan renge naim se jinibb nga m̃isij!” \p \v 8 Ko daron nga marsakel vajin re naim se Sakias, ko Sakias otur mare ko owrai tevi Numal owra “B̃ela wukari jorok nir; devjen bea-lai tevi b̃eres nir, ko devjen pivi suk. Ko poro nuvnae pa joro jinibb san, ko bea-la lweni nanu pivij bea-kele e.” \v 9 Ko Iesu owra lweni tevi owra “Lelingen mauren easi vini renge naim ngel, suri nik kele kuvi Epram metka sen san. \v 10 Suri inu Jinibb Mawos nuvini nga nomok-pej nir nga marsarr marjijki nga b̃ela ser.” \s1 Nale rrongrrongvi ne jinibb nga martori nevöt se numal ser \p \v 11 Ko daron nga marmurrarrong suri nanu ngel nir e, ko Iesu erij malum ko pa etajer tevi, owra nale rrongrrongvi san. Suri ni evini mori pa renge Jerusalem e, ko suri nga nir arok-rrorrmi nga batun vanu se Atua pivini p̃irrmali pingavilvil. \v 12 Ko ni owra “Jinibb nga mivi jinibb nga milep san owra pian ngasu renge vanu nga milep san, nga parloli ni pivi batu numal ne vanu sen, ko pia-luwi vini. \v 13 Ko ni everuse jinibb ne majingen sen esngavöl arini ji ni, ko ela nevöt san nga marwera mina esngavöl tevi nir sisamis. Ko owrai tevir, owra ‘Kapla nevöt ngel nir ko kapmajing rer, ko kaprevei kele nevöt sopor parto tevir, pian pijpari renge daron nga inu bolwi vini e.’ \v 14 Ko ni evel lingi vanu sen. Ko jinibb sen nir nga renge vanu sen arungasi ni, ko arkoni jinibb sopor arvijuri ni nga parwera ‘Kem sete nammerreni m̃erel pivi numal se kem, ejki.’ \p \v 15 “Ko daron nga mulwi vini e, nga m̃ila jile derteren sen erpe batu numal, ko everus jinibb ne majingen sen nen nir nga ni m̃ila nevöt tevir parini ji ni, nga ni purnge jir nga nir armajing re nevöt nen nir, ko evis nga marlai kele muto tevi. \v 16 Ko m̃erwomu nen evini ko otur womu renge non, ko owra ‘Numal kuplesi, nevöt som le ngel. Ko inu numajing ren, ko nula kele esngavöl oto tevi nga kumlai tevik.’ \v 17 Ko ni owrai tevi owra ‘Nik kuloli erres, kuvi jinibb ne majingen nga m̃irres. Nik kuloli erres renge nanu nga welili jer bbong. Inu b̃elngi nik kupmetmete ngaim nga marlelep pisngavöl.’ \v 18 Ko nir erwen evini kele, ko otur womu renge non, ko owra ‘Numal, kuplesi nevöt som le ngel, ko inu numajing ren, ko nula kele elim oto tevi nga kumlai tevik.’ \v 19 Ko ni owrai kele tevi m̃ernen, owra ‘Nik kele kupivi numal renge ngaim nga marlelep pielim.’ \v 20 Ko nir itolin kele evini, ko owra ‘Numal, kuplesi nevöt som le ngel. Inu nulai ko nunbunb̃e ore e kalek e, ko nulngi oto. \v 21 Suri numtutue nik; kuvi m̃er nga murrum m̃iterter. Komok-la kele nanu nga nik sete kumlingi, ko komok-la kele nanu nga sete kumruwir.’ \v 22 Ko ni owra lweni tevi m̃ernen owra ‘Nik kuvi jinibb ne majingen nga m̃isij, inu b̃ewer lokloksim suri nale som ngok ko nir. Suri nik kurongwose nga inu nuvi jinibb nga murruk m̃iterter, nomok-la nanu nga sete m̃elngir, ko nomok-la nanu nga sete morwir. \v 23 Ko erpese sete kumla nevöt suk ko kumlingi renge naim ne nevöt lat nga marok-to rengen e? Ko daron nga inu bea-luwi vini e, ko bea-la lweni nevöt suk tevi majbböl nen.’ \v 24 Ko ni owrai tevi lartul nga martur ie, owra ‘Kapla tweni nevöt nga mutorir jin, ko kaplai tevi m̃er nga mutori misngavöl.’ \v 25 Ko nir arwera lweni tevi arwera ‘Numal, ko ni otori pa esngavöl osuw!’ \v 26 Ko ni owra lweni tevir, owra ‘Inu nuwrai tevi kami, nir jile nga martori, parlai kele wor tevir. Ko nir jile nga sete martori, ko beblen nga martori, para-la tweni jir. \v 27 Ko jinibb suk ngel nir nga marungasi inu ngel, nga sete marmerreni inu bevi numal ser ngok, kapreveir vini jik, ko kaprevji pinir renge inu nok.’” \s1 Iesu evan renge Jerusalem ko jinibb nir arsusi nisen van mare \p \v 28 Ko daron nga Iesu muwra jile nale ngel e, ko otongsa wowomu van renge Jerusalem e. \v 29 Ko daron nga marini mori Betpaj e ko Betani renge botwen nga marveruse Botwen ne lolnai ne olip, ko ni okoni jinibb sen eru, \v 30 owra “Koporivel, koporwowomu van renge ngaim nga muto mawos kamru ngok. Ko koporlesi natu dongki san ni ko arile totoni otur nga jinibb san setewor esakel rrongvi rengen. Ko koportelasi tweni dalin ko koporile vini. \v 31 Ko poro jinibb san pususi tevi kamru, ‘Erpese komortelasi?’, ko kamru koporwera lweni tevi koporwera ‘Numal emrreni’.” \p \v 32 Ko laru nga Numal mukoni nuru nen orivel suri sel van, ko orlesi erpe nga Numal muwrai tevi nuru. \v 33 Ko daron nga mortelasi tweni dil ne natu dongki e, ko lartul nga ser arlesi ko arwera tevi nuru, arwera “Erpese kamru komortelasi tweni dil ne natu dongki?” \v 34 Ko nuru orwera lweni tevir orwera “Numal le emrreni.” \v 35 Ko nuru orile vini ji Iesu. Ko nir arp̃elseni sunsun ser renge drrun, ko arloli Iesu esa esakel rengen. \v 36 Ko daron nga mivel suri sel e ko nir sopor kele arla sunsun ser ko arp̃elsenir renge sel. \p \v 37 Ko daron nga ni mivini mori Jerusalem e renge lat nga sel mujubbul van ngatan e renge Botwen ne lolnai ne olip e, ko delung jile nga marivi jinibb sen nir artipatun arir ko arsurövi Atua, drrelar elep van mare, suri nanu nga marinijnij nawone nir nga marlesir. \v 38 Ko arwera “Numal Atua, nik kurij pa erres tevi ni nga mivini renge nik nisem. Demat puto renge melrin ko nosrövien pian ji ni, Atua ne Drromsen Mare.” \p \v 39 Ko Parasi sopor renge meling jinibb nga milep ngel arij van ji Iesu, arwera “Jinibb nevisvisenien, kupwer ore jinibb som nir!” \v 40 Ko Iesu owra lweni tevir owra “Nuwrai tevi kami, poro nir parmurrarrong, ko nevöt nawon ngel nir vajin parkail van mare.” \s1 Iesu etengsi Jerusalem \p \v 41 Ko daron nga Iesu mivini morie Jerusalem ko emteni, ko etengsi, \v 42 owra “Poro bbong kuprongwose nabong nga lelingen, ko nik kuprongwose nanu nga mivi demat ko! Ko ejki mun, lelingen ngel metem sete orongwos p̃ilesi mun. \v 43 Mian ko nabong nen nir para-vini, ko nir nga marivi devje nuval som partuwe nawot nga puwlu rralem, ko parlik rralem ko parmetmet ore nik renge iok jijle. \v 44 Ko nir parjijkarre p̃etp̃eti nik ko jinibb nga marlik tevim renge live laut ne nawot som, ko sete parlinglingi nevöt ne nawot nen san p̃ijnget jer renge pisan. Suri nik sete kurongwose daron nga lelingenok nga Atua muwra p̃ila som.” \s1 Iesu evan renge loloim ne Naim On \p \v 45 Ko Iesu evan renge loloim ne Naim On. Ko ejeli tweni nir nga marwulwul, paran vare e. \v 46 Ko owrai tevir owra “Aruli erpel renge Naul On: Atua owra ‘Naim suk parveruse naim ne verusen’. Ko kami kamtur imare vajin ko kamloli evi ‘naim ne venao res.’” \s1 Atua kuprij p̃irres suri Numal nga mivini \p \v 47 Ko renge nabong jijle Iesu ok-an ok-visviseni renge Naim On. Ko batu jinibb ne sulsulen ko jinibb ne nevisvisenien ne nale nesesreien nir armerreni parevji pini. \v 48 Ko arrelenge suri lat nga parloli suri e, sete artor sweri sel san nga parloli rengen. Suri delung jile arkomrönir suri, armurrarrong kemkam̃e nale sen nir. \c 20 \s1 Jinibb womu se m̃eri Isrel nir arsusi si ela derteren tevi Iesu \p \v 1 Mian ko errmali erpel: renge nabong san, daron nga Iesu mok-visviseni jinibb nir e renge Naim On ko mok-werwer renge nosp̃en nga m̃irres, ko batu jinibb ne sulsulen sopor ko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien sopor ko b̃irterawarreng sopor arkorti ko arini. \v 2 Ko arsusi tevi, arwera “Kupwerai ta tevi kem, isi ko ela derteren ngel tevi nik, nga kumrres renge kuploli nanu ngel nir?” \v 3 Ko Iesu owra lweni tevir owra “Ko inu kele bosusi ta nale san ni le tevi kami, ko kami kapwerai tevik. \v 4 Baptaesen se Jon evel ji Atua vini, rreknga evel ji jinibb kobbong vini?” \p \v 5 Ko nir arsupsup̃e suri lululweni tevi nir kis bbong ko arwera “Rrapwera pirpese? Poro rrapwera ‘Evel ji Atua vini,’ ko ni puwra ‘Ko suri sev kami sete kamosuri Jon?’ \v 6 Ko poro rrapwera ‘Evel ji jinibb vini,’ ko delung ngel nir parla nevöt nir ko partuwe pini kerr e. Suri nir artori Jon evi propet.” \v 7 Ko nir arwera lweni tevi arwera “Iawo, kem namrrelenge lat nga mivel e vini.” \v 8 Ko Iesu owra lweni tevir owra “Ko inu kele sete numa-werai tevi kami inu nula derteren ngel ngabe le nga mololi nanu ngel e nir.” \s1 Nale rrongrrongvi ne jinibb sopor nga sete marmetmet lilane orsel se numal san \p \v 9 Ko Iesu etipatun owra nale rrongrrongvi ngel tevi delung nir, owra “Jinibb san orwi naut ne grep san. Ko elngi tevi jinibb sopor parmajing rengen, ko ni evel van renge ngaim m̃inij san, ko elik ie epriv val wor. \v 10 Ko renge daron mawos nga grep wenen marok-mirr e, ko numal nen okoni jinibb ne majingen sen san van ji lartul nga marmajing rengen, nga parla merrenien ne wenen nen sopon tevi. Ko lartul nen nir arvirrvirrali m̃ernen ko arkoni tweni ototori nevren, olwi kiskis tevi. \v 11 Ko numal nen okoni kele jinibb ne majingen sen m̃inij nen kele san evan. Ko \m m̃ernen kele lartul nga arvirrvirrali, ko arloli esij tevi jile osuw, ko arkoni tweni ototori nevren, olwi kiskis kele tevi. \v 12 Mian ko numal nga okoni kele nir itolin van; ko m̃ernen kele lartul nga arevji lenglenge ko arwirre van vare e. \v 13 Ko numal ne naut ne grep nga owra ‘Aro! Bololi pirpese? Inu bokoni vajin natuk nga memrreni, ko ni ko ma nir partori p̃irres ko.’ \v 14 Ko daron nga lartul nen nir marlesi ni, ko arwerwera lululweni tevir, arwera ‘Ngok natu numal nen ko ngok! Kerr pirevji pini, ko orsel sen pivi vajin se kerr!’ \v 15 Ko arrul totoni, ko arevei tweni re orsel van vare e, ko arevji pini emij.” \p Ko Iesu owra “Ko numal ngel pia-loli pirpese tevir? \v 16 Ni pia-revji pini lartul ngel nir parmij, ko p̃ilngi orsel ngel tevi jinibb m̃inij nir.” \m Ko daron nga marunge nale ngel nir e, ko delung arwera “Ejki rres nawon!” \v 17 Ko Iesu oklu mawos nir, ko osusi tevir owra “Ia, ko nale nga maruli renge Naul On ngel owra sev le, nga muwra ‘Nabur nga jinibb nga marok-majinge naim marungasi marwirre, ni ko vajin evi nabur nga murrul totoni naim m̃iterter.’\f G \fr 20:17 \ft Erpe iel, Luk osp̃e nevöt, ko murrun nga nir marili naim muto suri; ko kem namrieni erpe kerr rram̃ili naim iel, nga puloli mining ne nale se Luk piplari limjer.\f* \v 18 Si nga pusnge nabur ngel, niben pimabbur; ko si nga nabur ngel piravij ren, niben pumoloplop p̃etp̃eti.” \p \v 19 Ko renge daron momsawos nen ko pa ko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien nir ko batu jinibb ne sulsulen nir arloli lesi parevei Iesu. Suri arongwose nga ni owra nale rrongrrongvi ngok ewer lokloksi nir rengen. Ko armetutue jinibb nir, ololi setemun arrul totoni. \s1 Erres renge kerr rrapwuli takis tevi Sisa? \p \v 20 Ko nir arpejpej sel san nga poro p̃irres renge nir nga puloli partor wos Iesu rengen, ko niko puloli nir parongwose vajin parlingi ni van renge nevre numal, ko numal vajin pia-tor pini. Ko niko arwuli jinibb sopor nga paran parloli sel kerkeris tevi ni, nga \m puloli nir parla Iesu renge nale sen nir. \v 21 Ko lartul ngel nir arsusi kerkerasi tevi Iesu, arwera “Jinibb nevisvisenien, kem namrongwos iok, sev nga kumwerai ko kumvisviseni jinibb e nir arweretun temijpal. Ko sete komok-rrorrmi san, poro evi jinibb nga milep rreknga muwelili, ko kurij telair ko wor, komok-visviseni marongen se Atua weretunen tevi jinibb nir. \v 22 Ko nammerreni nabrongwose ta, Ia, erres kobbong renge nale nesesreien se kerr nga poro rrapwuli takis tevi Sisa, batu numal se m̃eri Rom nir, rreknga sete erres?” \v 23 Ko Iesu elesi wose nale gerisen ser nga marwerai nga markerkerasi e, ko owrai tevir owra \v 24 “Kapsareni ta nevöt nen tevik b̃elesi.” Ko nir arlai san tevi. Ko ni owra “Isi le non ngel, ko nisen maruli rengen ngel?” Ko nir arwera “Rrekma Sisa ko.” \v 25 Ko Iesu owra lweni tevir, owra “Ko niko nanu nga mivi se Sisa kapla lweni tevi Sisa. Ko nanu nga mivi se Atua, kapla lweni tevi Atua.” \v 26 Ko lartul ngel nir sete arongwos parlai ni renge nale sen ngel nir renge no jinibb nir. Artaole muwrai mirpok, ko armurrarrong jer. \s1 Erpese renge jinibb pimaur luwi renge mijen? \p \v 27 Ko Satusi sopor, nga marok-wera jinibb sete orongwos pimaur luwi kele renge mijen, arini ji Iesu ko arsusi kerkerasi tevi \v 28 arwera “Ia, ko jinibb nevisvisenien, Moses oli pa renge nale nesesreien se kerr nga muwra ‘Poro jinibb san pimij, ko poro m̃ernen elesi nesevin san, ko natu nuru ejkie, ko ngok tasin p̃ilesi kele nesevin nga tuwan mimij lingi nga, ko pivesi wani metka se tuwan nga mimij ngok.’ \v 29 Ko ngok, jinibb niaken ebut; m̃erwomu nen elesi nesevin, ko mian ko emij, ko natu nuru ejkie. \v 30 Ko m̃ervitu nen kele elesi. \v 31 Mian ko nir itolin kele elesi vinnen. Mian mian ejpari nir jile nga ebut nen arlesi vinnen. Ko nir jijle natur ejkie, ko armij lingi vinnen. \v 32 Vitunen vajin ko vinnen vajin emij. \v 33 Ko mirpok ngok, renge nabong nga Atua puloli jinibb nir parmaur luwi kele re mijen, nir si nen ko pia-ivi nesen sen e? Suri nir ebut jile ngok martekai vinnen. Kupwerai ta we!” \v 34 Ko Iesu owra lweni tevir, owra “Renge iel ngatan ngel, norman nir ko nesevin nir arongwos partotko. \v 35 Ko nir nga Atua m̃ilesir arres re parmaur luwi re mijen renge liken ne tuwi ngok vini, nir ko ma sete arongwos parok-totko. \v 36 Nir arsorsan tevi anglo nir, parmaur tuwi ngok vini, sete arongwos parmij kele mun. Nir arivi pa Atua natun, suri ni ololi nir armaur luwi kele renge mijen. \v 37 Ko renge devjen ne nir nga marmij, nga mivi weretunen nga marongwose parmaur luwi renge mijen, Moses kele nga kami kamtori, ni ko eviseni tweni nga evi weretunen. Suri renge jilweren ne nai welili nen nga nabb muroror ren ko sete ani, Moses oli nale se Atua nga muwra ‘Inu nuvi Iova Atua se Epram, ko Atua se Aesak, ko Atua se Jekop.’ \v 38 Ngok niko, ni sete evi Atua se nir nga marmij te ejki. Ni evi Atua se nir nga marmaur. Suri Atua derteren sen elep nga elep lingi mijen, ko jinibb jijle armaur kobbong renge ni.” \v 39 Ko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien sopor arwera “Ejki, aro, jinibb nevisvisenien, nik kuwra lweni omomsawos erres p̃elak.” \v 40 Ko ngok ololi nir armetutue pae ko, armusus parsusi nanu kele mun san tevi. \s1 Nosusien suri Mesaea \p \v 41 Ko Iesu owra lweni tevir, owra “Erpese nir marwera Mesaea evi metka se Devet san? \v 42 Suri Devet lweni owrai renge naul ne Sam, owra ‘Numal Atua owrai tevi Numal suk “Kupsakel iel renge nevrek rres ko kuptiriv \v 43 pijpari nga inu b̃elngi devje nuval som parirpe lat nga kupbböt ren renge nolon b̃elam ngatan.” ’ \v 44 Niko Devet owra m̃ernen evi Numal sen. Ko poro pirpok ngok, ko Mesaea evi metka sen erpese ko?” \s1 Iesu osur metutu tevi jinibb nir nga parmetutue jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien nir \p \v 45 Daron nga jinibb nir marmurrarrong e, ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir \v 46 owra “Kapmetmet renge jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien nir. Suri nir armerreni paruri sunsun nga marres marpepriv partur tevir, ko delung jile partorir p̃irres ko parsareni nevrer tevir renge sel. Armerreni parsakel renge nai seksakel nga muto limjer womu m̃irres renge Naim On, ko armerreni parsakel renge nai seksakel nga muto limjer womu m̃irres renge lat ne nanen. \v 47 Nir arivi demij venao, arvenae p̃etp̃eti nijor se nesevin nga diwen ser marmij lingir; ko renge daron ngok ko pa arkerkerasi jinibb nir, arloli verusen nga marpepriv nga partori nir p̃irres rengen. Ngok Atua putor vitrangir p̃iterter asi wor suri.” \c 21 \s1 Nesevin san nga mutuw nevöt sen \p \v 1 Iesu ok-meteni jinibb nga joror milep marok-tuwe nevöt ser renge bokis nen renge Naim On se Atua. \v 2 Ko ni elesi nesevin san nga diwen sen mimij lingi, ko evi b̃eres. Vinnen evini ko otuw nevöt nga wowarreng eru. \v 3 Ko Iesu owra “Nuwrai tevi kami, vin nga diwen sen mimij lingi ngel, ni otuw nevöt asi wore nir jijle nga martuw nevöt ser ngok e. \v 4 Suri lartul nga ngok nir joror elep temijpal ko arlai bbong beblen ko artuwe, ko artori jere wor eleplep. Ko vinel ma emarong putuw p̃etp̃eti sev nga ni m̃ilngi nga mivi liken sen p̃etp̃eti.” \s1 Iesu owra tweni nga jinibb sopor para-tingtinge Naim On se Atua \p \v 5 Ko jinibb se Iesu sopor arok-supsup̃e suri nevöt nga marlelep lengleng nga renge Naim On se Atua, ko nevöt nga marres kele nir nga marjuroi e, ko merrenien nir nga jinibb marlair. \v 6 Ko Iesu owra “Kami kamok-meteni nanu ngok nir? Mian ko daron nen pia-vini nga jinibb nir partingtinge nevöt ngok nir p̃etp̃eti nga marlelep ngok nir nga renge naim ngok. Setemun san p̃ijnget jer renge san, partingtinge p̃etp̃etir.” \s1 Nanu nga m̃isij nga pia-vini \p \v 7 Ko nir arsusi tevi ni arwera “Jinibb nevisvisenien, nanu ngok nir para-pelari seveling \m ko? Ko sev nelesien ko piviseni nga nanu ngok nir otomori pa nga parremali?” \v 8 Ko Iesu owrai kele owra “Kami kapmetmet ko wor nga sete san p̃ikerkerasi kami. Suri jinibb pilep parini renge inu nisek ko parwera ‘Inu nuvi Mesaea le’, ko ‘Daron nen evini!’ Ko kami sete kapvijuri nir te, pijki. \v 9 Ko daron nga kami kaprunge marval, ko jinibb nir parlatlat nir, ko sete kapmetutu te; suri nanu ngok nir parini ko wor, parasi puwomu, ko nabong nga vitunen ejki malum ko wor.” \v 10 Ko ni owrai tevir owra “Ngaim san putur imare ko pival tevi ngaim san; ko batun vanu san putur imare ko pival tevi batun vanu san. \v 11 Ko nam̃i nga marlelep nir parm̃i renge vanu lele ne iel ngatan nir. Ko numer nga marlelep nir parpelari renge vanu lele ne iel ngatan nir, jinibb parmer pilep. Ko mesien lele nir parini parlokloksi jinibb nir. Ko renge melrin nanu lele nir parpelari, parloli jinibb nir parmetutu, ko nelesien lele nga marlelep nir. \v 12 Nanu ngok nir setewor parpelari ko, ko jinibb parrul totoni womu pae kami ko. Ko parloli p̃isij pilep tevi kami, ko partekai kami van ji jinibb nga marmetmete naim ne loten nir. Ko parlingi kami van renge naim ne nekaien, ko parloli kami kaptur renge no numal nga marlelep nir ko no numal nga wowarreng nir, suri inu nisek muto renge kami. \v 13 Ngel pia-ivi daron se kami nga m̃irres nga kapa-wera tweni nosp̃en nga m̃irres. \v 14 Ngok niko suri nanu ngok nir, kami kaptor ore womu re norrorrmien se kami ko p̃iterter, nga puloli sete kaprrorrmi nga kapa-wera ‘O, rrapwera lweni nale sev le tevir?’ \v 15 Suri inu ko bea-la nale ko norongwosien nen tevi kami nga kapwerai. Ngok puloli sete nir san renge devje nuval se kami purongwos p̃irij tere nale se kami rreknga puwra kamkerkeris. \v 16 Ko tata se kami nir ko tasu se kami nir ko tuwa kami nir ko niaken se kami nir ko sele kami nir parlingi kami van renge nevre devje nuval se kami nir. Ko lartul nen nir parongwose parevji pini kami sopor. \v 17 Mian ko jinibb jijle nir parungasi kami suri kami kamtori inu nisek. \v 18 Ko jomro batu kami nir, sete pisansan pia-jijki. \v 19 Kami kaptur ko wor p̃iterter, ko kapla se nem̃i kami. \s1 Nanu nga m̃isij milep renge Jerusalem \p \v 20 “Mian ko daron nga kami kapa-lesi jinibb nuval pilep parini parlik rrale iel Jerusalem, ko ngok kami kaprongwose nga sete pipriv ko parlokloksi p̃etp̃eti. \v 21 Ko daron nga kami kaplesi nanu ngel, ko kami nga kamlik renge Jutia, kapwolu ko wor kapan kapteptepi renge botwen. Ko kami nga kamlik Jerusalem, kami kele, kapwolu lingi wor ko. Ko kami nga kamlik renge vanu nga marto rrale ngaim, setemun kamrongwos kapluwi kele van rengen. \v 22 Nabong ngel nir arivi nabong nga Atua pia-tor vitrangi jinibb nir nga puloli nanu jile nga Naul On muwrai parini parpelari. \v 23 Wurru pia-sij wor niko re nesevin nga m̃itetaur ko nesevin nga muloli natun musus renge nabong nen nir. Atua lolaren sen pia-vini renge jinibb nga iel nir. Ko nanu nga parsij nga parsij p̃erp̃er pilep parini parpelari renge vanu ngel. \v 24 Jinibb sopor parmij e nesip, ko sopor parlair van parlik renge naim ne nekaien nga marto renge vanu sarrsarr ngok nir. Mian ko jinibb ne vare nir parlokloksi p̃etp̃eti Jerusalem parjijkarre p̃irres pelak, sete sopon pijpon jer. Pian pian pijpari jinibb ne vare nir parini renge bongsi daron ser e nga marwomu. \s1 Mian ko Jinibb Mawos pia-vini \p \v 25 “Mian ko nelesien nir parto renge nial, ko navöl, ko moju nir. Ko renge iel ngatan jinibb ne vanu pilep parunge p̃isij pilep ko parmetutu dis bburbbur ko daptap nen nir. \v 26 Jinibb parunge p̃isij pilep nga partiriv terai sev nga piplari renge iel ngatan totoklai. Suri derteren ne nanu nga marto renge melrin mare, Atua pulolir paririr. \v 27 Mian ko jinibb nir parongwose parlesi inu Jinibb Mawos bevini beplari renge nabor tevi derteren nga milep ne nosrövien suk jijle. \v 28 Ko daron nga nanu ngel nir partipatun, ko kami kaptur rramos ko apkulu kapmeteni mare. Suri inu sel ne netlasien se kami otomori bevini.” \s1 Sete jinibb san orongwos daron nen \p \v 29 Ko Iesu owra nale rrongrrongvi san tevir owra “Erres renge kami kaprrorrmi nai pik ko nai m̃inij nen kele nga ngok nen nir. \v 30 Renge daron nga kami kamlesir martipatun martengriv luwi, ko kami kamrongwose nga daron ne numös evini mori pa. \v 31 Ko pia-irpe sel ngel ko, daron nga kami kamlesi nanu ngok nir marpelari, ko kapa-rongwose nga batun vanu se Atua otomori pa pivini. \v 32 Nuwretun nga nuwretun nuwrai tevi kami, dul ngel nir nga marmaur ngel nir setewor parmij ko, ko parlesi nanu ngel nir parpelpelari. \v 33 Melrin ko iel ngatan pian ko porjijki, ko nale suk ma sete orongwos pijijki nabong san. \s1 Kami kapkulkulu metmet ko wor p̃irres \p \v 34 “Kami kapkulkulu metmet ko wor p̃irres, suri norrorrmien se kami tilelea; kami tamok-oji nanen ko tamok-minmin tamok-lengleng, ko tamok-rrorrmi p̃elake mauren ne iel ngatan; ko ngok nabong suk tia-irpe nover, tia-tawi ore kami tivesane. \v 35 Suri nga nabong nen pivini ji jinibb jijle nga marlik renge iel ngatan totoklai. \v 36 Ko niko renge nabong jijle kami kapok-metmet ko wor p̃irres. Ko kami kapok-lot ko wor, nga puloli kami derteren se kami putoe nga puloli kami kapwolu lingi nanu nga marsij p̃erp̃er ngok nir, nga puloli kami kaptur p̃irres renge no inu Jinibb Mawos.” \p \v 37 Renge nabong ngel nir Iesu ok-visviseni jinibb nir renge Naim On se Atua. Ko renge nat nga mupong jile ni ok-ivel lingi ie ok-tongsa van renge Botwen ne lolnai ne olip e. Ko ok-matur rrarren pa ie ko. \v 38 Ko renge rorpong susu jijle jinibb arok-mermera vini jin renge Naim On nga parmurrarrong suri nale sen nir. \c 22 \s1 Jinibb nga marwowomu renge m̃eri Israel nir arwera parevji pini Iesu \p \v 1 Daron ne nanen nga marok-rro niv nga is mijki rengen, nga marveruse nanen ne asien, oruj mori. \v 2 Ko batun ne jinibb ne sulsulen nir ko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien nir arpejpej sel san nga parevei silveni Iesu rengen, nga parevji pini pimij. Armusus parloli limjer, suri armetutu temijpale jinibb nir. \s1 Jutas eir renge pimaronge Iesu pian renge nevre devje nuval sen nir \p \v 3 Ko Demij evini esilvi Jutas nga miwajie Iskariot, nga mivi san renge nir esngavöl drromon eru. \v 4 Ko Jutas evel lingir ko evan owrai tevi batu jinibb ne sulsulen nir ko m̃erwomu ne jinibb nuval nir ne Naim On se Atua, nga puloli sel nga ni purongwos p̃ilngi Iesu renge nevrer. \v 5 Ko lartul nen nir arunge erres e, arir lengleng, ko arloli rijrijen nga parla nevöt sopon tevi ni rengen. \v 6 Ko Jutas emarong. Ko orrorrmi pejpeje sel san nga poro p̃irres renge ni nga p̃ila Iesu p̃ilngi renge nevrer, ko sel nen jinibb jijle parrerrelenge. \s1 Jinibb se Iesu eru orloli nanu jile arto lilane terai nanen ne Asien \p \v 7 Mian ko ejpari nabong ne nanen nen nga marok-rroi niv nga is mijki rengen. Ko renge nabong nen jinibb arok-revji natu sipsip nir nga parloli nanen ne Asien. \m \v 8 Ko Iesu owrai tevi Pita ko Jon “Koporan koporloli lilane nanen ne Asien puto metmet ngarr terai kerr ko rrapa-uroi.” \v 9 Ko nuru orsusi lweni tevi orwera “Ko kumarong nga komru noboran noborloli lilane ngarre puto terai kerr ngabe le?” \v 10 Ko ni owrai lweni tevi nuru owra “Kopormurrarrong ta. Daron nga kamru koporan renge laut ne ngaim nen, ko koporsewute jinibb san ie nga muwosi botel nuwi san nga muwun, mian tevi re naim sen e. Ko koporvijuri suri ni, ko koporan renge naim nga ni pian renge loloim nen. \v 11 Ko koporwerai lweni tevi m̃er nga naim sen nen, koporwera ‘Numal, jinibb nevisvisenien le okoni komru, owra noborsusi tevim nibeni le loloim nga ni putori nanen ne Asien rengen?’. \v 12 Ko ngok m̃ernen piptevi kamru van renge loloim ne naim nen san nga milep temijpal nga muto mare, nga nanu jile marto pa rengen. Renge ie ko koporloli nanu jile parto metmet ngarr p̃irres.” Ko okoni nuru orivel. \p \v 13 Ko nuru orivel oran, ko orlesi nanu jijle osorsan erpe nga Iesu muwrai tevi nuru. Ko nuru orloli lilane nanu jijle ne nanen ne Asien arto erres ngarr. \s1 Iesu orro tuloni nanen ne Asien tevi nir \p \v 14 Mian ko evini ejpari renge mete nial nga marok-aani nanen ne Asien ren, ko Iesu evan esakel renge milngen renge tep, ko aposol nir arsakel arpitevi ni. \v 15 Ko ni owrai tevir owra “Numrreni lenglengen e borro nanen ne Asien ngel tevi kami puwomu ko vitunen vajin ko bea-runge pia-sij renge nibek. \v 16 Inu nuwrai tevi kami, setemun numa-rroi kele nanen ne Asien ngel pian pijpari pia-pelari pumomsawos p̃etp̃eti renge batun vanu se Atua.” \p \v 17 Ko Iesu ela biles norro ko olot owra erres tevi Atua, ko owra “Biles ngel ko kaplilai tevi kami. \v 18 Suri inu nuwrai tevi kami, setemun numa-mini kele mun norro ngel renge lelingen ngel le pa ko pian pijpari batun vanu se Atua pivini.” \v 19 Ko mian ko ni ela niv ko olot owra erres tevi Atua, ko obbur ototvi, ko elai tevi jinibb sen nir. Ko owrai tevir, “Ngel evi inu nibek nga m̃elai m̃isre kami. Kami kapok-loli nanu ngel pirpok ko, ko kapok-rrorrmi inu.” \v 20 Ko daron nga nanen musuw ko ni ololi erpok kele renge biles; ela biles ko owra “Ngel evi inu drrak nga p̃iseser suri kami ko puloli rijrijen nga mimerr se Atua pia-pelari. \p \v 21 “Ko kaplesi jinibb san nga pia-tekai kerasi inu van renge nevre devje nuval suk nir, ni esakel tevik ni le renge tep. \v 22 Inu nuvi jinibb mawos, ko mian ko inu bemij ko wor pirpe nga Atua muwrai pa. Ko wi pia-sij wor pilep niko renge m̃er nga m̃ilngi inu van renge nevre nir.” \v 23 Mian ko nir arsusi lululweni tevi nir lweni, arwera “Isi nen ko renge kerr nga ni puloli pirpok?” \s1 Jinibb nga milep renge nir \p \v 24 Ko mian ko jinibb sen nir arijrij latlat lululweni tevi nir lululweni bbong suri nir si nen ko pia-ivi jinibb nga milep asasi nen renge nir. \v 25 Ko Iesu erij tevir owra “Numal nir ko jinibb nga marwowomu nir renge jinibb ne iel ngatan nir, derteren ser otoe. Ko armerreni nga jinibb nir parveruse nir parwera ‘M̃er nga mok-la se jinibb.’ Ko tetajer arok-tor vitrangi jinibb ser nir. \v 26 Ko kami ma norrorrmien ngok pijki renge kami, sete kaploli pirpok. Ko m̃er nga mivi jinibb nga milep renge kami, m̃ernen puloli lweni wor ni pirpe m̃er nga vitunen jerjer renge kami. Ko m̃er nga mivi m̃erwomu renge kami, ni puloli lweni wor ni pirpe jinibb ne majingen se kami vajin. \v 27 Kaprunge ta renge jinibb nga eru ngel nuru, nuru ngabes nen le eleplep renge nuru: M̃er nga m̃isakel renge tep m̃iaan, rreknga m̃er nga mok-selsale nanen vini jin? Kami kamwera m̃er nga m̃isakel ko mare renge tep m̃iaan. Ko inu nutur livö renge kami nurpe m̃er nga mok-selsale nanen nen ko ma.” \s1 Iesu ololi rijrijen tevi jinibb sen nir \p \v 28 Iesu ololi rijrijen tevi jinibb sen nir, owra “Kami kamlik tevik renge daron nga nanu nir marini marpelari ji inu, nga marrowrrowe inu. \v 29 Ko erpe inu Tata suk m̃ilngi pa inu mevi Numal, ko ngok inu vajin nulngi kami \v 30 nga kami kapsakel tevik renge batun vanu suk, kapaan ko kapminmin tevik renge inu tep suk, ko kaplik renge nai seksakel suk. Ko kapsup̃e lilane suri metil naim se m̃eri Isrel nir nga esngavöl drromon eru. \s1 Iesu owowrai nga Pita orongwose piavilvil ore ni \p \v 31 “Saemon, Saemon! kupmurrarrong ta, demij ongoni pa kami nga purrowrrowe kami pirpe jinibb nga mok-majing mok-jule tutweni dokolvin renge wit. \v 32 Ko inu nomok-lot suri nik Saemon nga nik nosurien som sete pivitan te. Ko daron nga kupa-rieni lweni nolom, ko kupvijuri lwenik kele vajin, ko kupwer jilijle tasim nir nga puloli norrorrmien ser p̃iterter kele.” \v 33 Ko Pita owra lweni tevi ni owra “Ejki ma, Numal, inu nomok-tiriv le vajin nga bean renge naim ne nekaien tevi nik ko bemij tevi nik!” \v 34 Ko Iesu owra lweni tevi owra “Nuwrai tevim Pita, lelingen nato sete pukokorout rragrrag ko wor, ko nik kupvilvil ore womu pae inu ko pivatul nga kupwera sete kurongwose inu.” \s1 Baos ko narr ko nesip ne nuval \p \v 35 Ko Iesu owrai tevir owra “Bonevis nga daron nga mokoni kami van nga kapwerwer, ko nuwrai tevi kami nga kami sete kaptori baos ko narr ko but se kami. Ko erpese, kami nevre kami armumrrole nanu san?” Ko nir arwera “Ejki.” \v 36 Ko Iesu owrai tevir owra “Ko lelingenok vajin m̃er nga m̃ilngi baos ko narr, p̃ilai putori nuru. Ko m̃er nga sete m̃ilngi nesip nuval, ko p̃ila sunsun sen puwulwule, ko puwli san e. \v 37 Inu nuwrai tevi kami nale ne Naul On ngel nga muwra ‘Nir arlesi ni oto tevi m̃er nga mutor otvi nale ne nale nesesreien,’ ngok mian ko piplari ko renge inu. Suri nale nga maruli renge Naul On nga marsup̃e suri inu, parini ko wor parpelari.” \v 38 Ko jinibb sen nir arwerai tevi, arwera “Numal, nesip nuval eru le pa ngel!” Ko ni owra “Ngok evter ko pa!” \s1 Iesu otongsa evan renge Botwen ne lolnai ne Olip, olot \p \v 39 Ko Iesu evel lingi ngaim ko otongsa van renge Botwen ne lolnai ne Olip e, erpe tetajer mok-loli. Ko jinibb sen nir ara-tongsa vitu suri. \v 40 Ko daron nga mivini renge lat nen, ko owrai tevi jinibb sen nir, owra “Kami kaplot ko wor nga puloli kami sete kapvitan daron nga marrowrrowe kami.” \p \v 41 Ko ni evel rujruj sopon ko ejipa van ngatan ko olot. \v 42 Owra “Tata, poro pivi marongen som, ko kuplai tweni biles ne norongen nga m̃isij ngel renge inu. Ko sete pivijuri inu marongen suk te ejki, ko pivijuri wor nik marongen som.” \v 43 Ko anglo ne melrin san evini jin ko osusi lweni jile ni eterter. \v 44 Ko nolon ornge esij elep lengleng; ko eplak malum olot eterter, ko erat, ko raten sen ojumjum van ngatan renge dan erpe drra. \v 45 Ko daron nga mulot jile ko emra otur, ko olwi van ji jinibb sen e nir. Ko elesi nga nir marmatur pa, suri arunge esij lengleng, ko norrorrmien ser arrow arto murrarrong. \v 46 Ko ni owrai tevir, “Suri sev kammatur? Kapmera ko kaplot, nga puloli kami sete kapvitan daron nga marrowrrowe kami.” \s1 Devje nuval se Iesu arini arrul renge ni \p \v 47 Daron nga Iesu mok-rij malum e, ko meling delung jinibb nga milep arini arpelari. Ko m̃er nga miwajie Jutas, nga mivi nir san renge nir esngavöl drromon eru, owowomue nir evini. Ko evel vini mori ji Iesu nga purromji. \v 48 Ko Iesu owrai tevi Jutas owra “Nik kuptekai kerasi inu Jinibb Mawos renge nga kuprromjik?” \v 49 Ko daron nga ni jinibb sen nga martur tevi marlesi wose nga sev piplari, ko arwerai tevi arwera “Pirpe? Nabla nesip nuval se kem nabpalpal e?” \v 50 Ko nir san ela nesip nuval sen, ko eta jinibb ne majingen se batu jinibb ne sulsulen, ko esipri otvi boron rres. \v 51 Ko Iesu owra “E, pijki, evter ko pa!” Ko ela nevren ko eptongi renge m̃er nga boron ko ololi emaw erres luwi. \p \v 52 Ko Iesu owrai tevi batun ne jinibb ne sulsulen nir, ko batun ne jinibb nuval nga marmetmete Naim On nir ko b̃irterawarreng nga marini ie jin nga parevei ni, owra “Kami kamini tevi nesip nuval ko b̃etiluk. Kami kamrrorrmi inu nurpe jinibb venao rreknga jinibb nga mok-revrevji pinpini jinibb? \v 53 Ko renge nabong jile daron nga inu m̃elik tevi kami, ko inu nomok-visviseni jinibb nir renge Naim On se Atua, ko kami sete kamloli lesi nga kapreveik te ejki. Ko lelingen ngel evi daron se kami, ko evi daron nga derteren ne nemalik piplari rengen.” \s1 Pita evilvil ore Iesu owra sete orongwose ni \p \v 54 Ko nir arrul totoni Iesu ko arpitevi van renge loloim se batu jinibb ne sulsulen nir. Ko Pita ok-vivitu surir ngasu wor sopon nga mok-vijurir. \v 55 Ko mian ko nir arsure nabb san renge liven renge naworr nga muwlu ore naim nen, ko arlik rrale; ko Pita evan ko elik renge liven jir. \p \v 56 Ko nesenwarreng ne majingen san elesi nga nabb muror vaseni ni m̃ilik. Ko ok-meteni suri eterter mian ko owrai owra “M̃erel kele eptevi ni le!” \v 57 Ko Pita evilvil ore owra “Ejki! Vinel, inu sete nurongwose ni te.” \p \v 58 Mian ko sete epriv kele mun ko jinibb kele san emteni ni ko owrai tevi “Nik kele \m kuvi nir ko san”. Ko Pita owra “Ejki ma m̃erel!” \p \v 59 Ko vitunen vajin, erpe mete nial san asi pa osuw, ko jinibb m̃inij nen kele san osur terter tevi, owra “Ewretun le m̃erel eptevi le, suri evi m̃eri Galili le san.” \v 60 Ko Pita owra “E, m̃erel, inu sete nurongwose rragrrag nanu nga kumwerai ngok!” Daron nga mok-rij malum mirpel ko nato kele okokrout evesane tevi momsawos daron nga mok-rij malum ngok e. \v 61 Ko Numal erieni ko oklu emteni Pita. Ko Pita orrorrmi sweri nale se Numal nga muwrai womu pae tevi, nga muwrai mirpel, “Lelingen kobbong, renge nata mupong nga lelingen, nato setewor pukokrout ko, ko nik kupvilvil ore inu pivatul ko pa pusuw.” \v 62 Ko Pita evel van vare, ko eting nga eting lengleng, emesmasorr e. \s1 Jinibb nuval nir artetnije Iesu \p \v 63 Ko renge daron nen jinibb nga marmetmet ore Iesu artetnije ni, ko arwuje. \v 64 Ko nir arka ore mete Iesu, ko arwerai tevi, “Kuvi propet san, ko kupwerai ta, Isi ko mivrralim ngok?” \v 65 Ko nale elep kele wor nga marsij nir, marwerair tevi. \s1 Iesu otur womu renge nor renge gortien ser \p \v 66 Ko renge nata m̃irin nen vajin, ko b̃irterawarreng ne Isrel nir, ko batu jinibb ne sulsulen nir, ko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien nir arini korti lat sansan, ko artori gortien ser. Ko arwera Iesu pivini putur re nor. \v 67 Ko arsusi tevi arwera “Ia, kupwerai ta tevi kem. Nik kuvi Mesaea ko?” Ko Iesu owra lweni tevi nir owra “Poro bowrai tevi kami, ko kami sete kama-osuri inu, ejki. \v 68 Ko poro nga inu bosusi nanu san tevi kami, ko ngok kami sete kamrongwos kapwera lweni. \v 69 Ko etipatun le pa ngel, mian ko inu Jinibb Mawos bean b̃esakel ngatan renge Atua nevren rres, nga derteren sen mutoe.” \v 70 Ko nir jijle arsusi tevi arwera “Ia ko erpese! Nik kuvi Atua natun?” Ko ni owra lweni owra “Kami kamwerai pa ngok. Inu ko.” \v 71 Ko nir arwera “Ngok! Niko vajin. Ko suri sev ko nga muloli kerr rramok-pejpej malume nale sopor nga parwilwil tere ni ren?” \c 23 \s1 Iesu otur renge no Paelet \p \v 1 Ko nir nga marlik renge gortien nen nir jijle artur imare ko artekai Iesu van renge no Paelet nga ni puwra suri lat nga puto suri renge Iesu. \v 2 Ko arini ji Paelet vajin ko artipatun arwera nanu ngel nir: “Kem namlesi m̃erel ololi jinibb se kem nir arlengleng. Ololi artere numal se kem, ko okwer ore kem, owra sete nabwuli takis tevi Sisa, batu numal se kami m̃eri Rom. Ko ok-wera ni evi Mesaea Numal.” \v 3 Ko Paelet osusi tevi Iesu owra “Nik kuvi numal se m̃eri Isrel nir?” Ko ni owra lweni tevi, owra “Nik ko kumwerai ngok.” \p \v 4 Ko Paelet owra lweni tevi batu jinibb ne sulsulen nir ko jinibb jijle nir, “Nulesi m̃erel sete otor otvi nale ne nesesreien san, ejki.” \v 5 Ko nir arij eterter arwera “Ejki, ni ololi jinibb arlik esij, evel p̃etp̃eti renge Jutia. Ko etipatun renge Galili ko evini ejpari iel nga mok-visviseni jinibb nir.” \s1 Iesu otur renge no Erot Antipas \p \v 6 Ko daron nga Paelet murnge nale ngel, ko osusi owra “Ia, ko m̃erel evi m̃eri Galili le?” \v 7 Ko daron nga Paelet murnge marwera lilane nga Iesu mivel renge Galili e vini, ko okoni tweni van ji Erot e. Suri Galili evi vanu nga Erot mok-metmete, ko re daron nen Erot elik pa renge Jerusalem. \v 8 Ko daron nga Erot m̃ilesi Iesu ko eir nga eir lenglenge. Suri nga ni ok-tiriv pa bonevis ko, emrreni p̃ilesi. Suri nga ni ok-runge nosp̃en nen, ko orrorrmi nga renge nabong san ko p̃ilesi Iesu puloli nanu nga m̃inijnij nawone san. \v 9 Ko Erot osusi rongornge nale elep tevi Iesu. Ko Iesu sete owra lweni rragrrag nale san tevi ni. \v 10 Ko batu jinibb ne sulsulen nir ko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreien nir artur ko arwer memsi Iesu. \v 11 Ko mian ko Erot ko jinibb nuval sen nir arongrong melas bbonge ni ko arsij tevi. Ko Erot owra parloli puri sunsun san nga nulsen m̃irres ko parpitevi lweni van ji Paelet. \v 12 Ko Erot bonevis evi devje nuval sen e Paelet, ko Paelet bonevis evi devje nuval sen e Erot. Ko lelingen ngel vajin orloli sel. \s1 Paelet owra Iesu orongwos pimij ko wor \p \v 13 Ko Paelet everus kortoni batun ne jinibb ne sulsulen nir ko numal se m̃eri Isrel nir, ko jinibb jile nir arini arkorti lat sansan. \v 14 Ko owrai tevir owra “M̃er nga kami kamtekai vini jik ngel nga kami kamwera ni ololi jinibb nir arlengleng temijpal. Ko inu nurnge lilane pa nanu nen nir jin renge no kami, ko sete nulesi nanu nga kami kamwerai ngok san, nga m̃erel esij ren. \v 15 Ko Erot kele sete elesi nanu san esij rengen, suri mukoni lweni vini ji inu. Ko ngok oto vajin limjer nga m̃erel sete ololi nanu san nga ni pimij suri. \v 16 Ko inu bololi jinibb suk parvirrvirrali, ko bea-linglingi ni ko vajin pivel sisarow.” \v 17 [Suri renge daron ne nanen ne Asien renge murrun ser Paelet p̃ilinglingi wor jinibb ser ko san nga m̃ilik renge naim ne nekaien pivel sisarow].\f H \fr 23:17 \ft Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Luk oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san ne naul ngel.\f* \v 18 Ko nir jile arkail arvesane van mare jer arwera “Kuppitevi tweni m̃erel van, kuprevji pini pimij! Ko kuplinglingi ma Barapas pivel sisarow pirpe kem nammerreni.” \v 19 M̃erel Barapas, m̃eri Rom nir arlingi renge naim ne nekaien suri nga muloli lartul nga marlik ie marpalpal tevi numal nga m̃ilik renge ngaim nen. Ko ni erevji pini kele wor jinibb emij. \p \v 20 Ko Paelet emrreni p̃ilinglingi Iesu pivel sisarow, ko erij tevi nir kele. \v 21 Ko nir arkikail lengleng van mare arwera “Kuprruloni renge nai pelaot!” \v 22 Ko ni erij luwi kele vatolin tevir, owra “M̃erel ololi sev esij? Inu sete nulesi ololi nanu san esij renge ni pimij suri. Ko inu bololi para-virrvirrali ni, ko b̃elinglingi ni pivel sisarow.” \v 23 Ko nir sete armosi re markail. Arkail kele eterter lengleng, drrelar evan mare jer arvesane, arwera “Kuprruloni! Kuprruloni renge nai pelaot!” Ko Paelet ornge drrelar, ololi surie erpe drrelar muwrai. \v 24 Ko emarong Iesu tevir nga nir parloli surie nga nir marmerreni tevi ni pirpe nga nir marwerai. \v 25 Ko ni elinglingi Barapas, m̃er nga m̃eri Rom nir marlingi renge naim ne nekaien suri nga muloli nir marpalpal tevi numal nga m̃ilik renge vanu nen, ko erevji pini kele wor jinibb. Ko elinglingi ni evel sisarow erpe nga m̃erwomu se m̃eri Isrel nir marmerreni. \s1 Arpitevi Iesu evel \p \v 26 Ko jinibb nuval sopor arpitevi Iesu evel van nga parruloni re nai pelaot. Ko arlesi jinibb ne Saerin san renge sel, nga nisen Saemon, otutur vini nga pian renge ngaim nga milep. Ko arrul totoni ni ko arjingteni nai pelaot se Iesu renge birparin, ko aron tertere nga ni puwosi pivitu. \v 27 Ko delung nga milep arvijuri suri Iesu. Ko nesevin sopor arpitevir, ko arting elep armesmasor e nga martengsi erpe ni mimij pa. \v 28 Ko Iesu erieni lweni ko owrai tevir owra “Kami nesevin ne Jerusalem nir, sete kaptengsi inu te, pijki. Ko kaptengsi lweni ma kami, ko natu kami nir. \v 29 Nabong nen nir para-vini nga jinibb nir para-wera ‘Neiren renge kami nesevin nga kamm̃er ko kami nesevin nga setewor kamvasus ko kami nesevin nga setewor kamloli bipi musus wor nabong san. Kami ngok ko kaprunge p̃irres.’ \v 30 Ko renge nabong nen nir para-rongwos parwerai tevi botwen nga marlelep nir, ‘Kapmatop ko kapvitan renge kem!’, ko arongwos parwerai tevi botwen nga marwowarreng nir, ‘Kapini kaptevni ore kem!’ \v 31 Kaplesi! Ara-tipatun lebbong ngel, ko arloli erpok. Pian ko para-loli p̃isij p̃erp̃er wor p̃iasi ngel.”\f I \fr 23:31 \ft Erpe iel, Iesu osp̃e nai nga mimalum ko nai nga mukur, ko kem namrieni nga puloli mining ne nale sen piplari limjer.\f* \s1 Arwuse Iesu renge nai pelaot \p \v 32 Ko nir arpitevi kele nuru eru. Laru nen nuru korti orivi jinibb nga morsij, ko niko marlingi nuru pormij tevi Iesu. \v 33 Ko nir arini renge lat san nga marwera Golkota e, nga muwra mirpel, Lat ne bongur. Ko renge ie nir arwuse Iesu nevren nuru ko b̃elan nuru renge nai pelaot. Ko arwuse kele jinibb nga morsij nga nevre nuru ko b̃ela nuru renge nai pelaot eru, nuru tuwen renge Iesu nevren rres, ko nuru tuwen renge nevren mair. \v 34 Ko Iesu owra “Tata, kuptelasi tweni nololien ser, suri sete arongwose rragrrage nanu nga marloli.” Ko nir artututweni sunsun sen tevir nga partuwe daes suri. \s1 Jinibb armen kerkerasi Iesu \p \v 35 Ko jinibb nir artur mori bbong. Ko arok-kulu arok-meteni daron nga m̃erwomu se m̃eri Isrel nir marok-men kerkerasi Iesu, arwera “Ni ela pa se jinibb elep osuw; ko rraplesi vajin ni p̃ila se ni luwi vajin ta we, poro pivi Mesaea nga Atua mutobbtobbue.” \v 36 Ko jinibb nuval kele nir armen kerkerasi. Ko arini mori jin ko arla lesi norro nga mimilali pa tevi ni. \v 37 Ko arwera “Poro nik kupivi numal se m̃eri Isrel nir, ko kupla se nik luwi!” \v 38 Nale ngel le nir nga marulir mare renge nai pelaot: M̃EREL EVI NUMAL SE M̃ERI ISREL NIR. \s1 Laru nga mormij tevi Iesu \p \v 39 Ko laru nga mormij tevi Iesu, nuru tuwen erij esij tevi, owra “E, poro nik kupivi Mesaea, ko kupla se nik ko komru!” \v 40 Ko nuru tuwen erij tevi suri, owra “Nik sete kumtutue Atua rrek! Kuplesi nik ko inu, kerru rromorsere lweni wor nanu nga rromorloli ko, \v 41 ko niko renge kerru, erres ko wor. Suri kerru ma, rromorla mawos wore ko nanu nga moro rroporlai renge sev nga rromorlolir. Ko m̃erel ma sete ololi nanu san esij rragrrag te.” \v 42 Mian ko ni owrai tevi Iesu owra “Iesu, poro nabong nga kupa-ivi Numal, ko warru kuprrorrmi inu.” \v 43 Ko Iesu owra lweni tevi owra “Nuwretun nuwrai tevi nik, lelingen kobbong kuplik tevik renge lat nga m̃irres asi jer, nga mivi drromdrromon jer.” \s1 Iesu emij \p \v 44 Ko omomsawos renge mete nial esngavöl drromon eru ko nial setemun esin. Lat emalik p̃etp̃eti renge lat jijle evini ejpari mete nial itul nat mirivriv vajin. \v 45 Ko kalek nga murrul ore lat nga muon nga muon temijpal renge Naim On se Atua loloim eteri wukari devjen eru e. \v 46 Ko Iesu everus temijpal van mare owra “Tata, nulngi nem̃ik renge nevrem!” Daron nga muwrai jile nale ngel e ko osrow pini. \v 47 Ko daron nga batu jinibb nuval se m̃eri Rom nir m̃ilesi nanu nga miplari, ko osrövi Atua suri. Ko owra “Ewretun le m̃erel evi jinibb nga mimawos m̃irres!” \p \v 48 Ko jinibb jijle nga marini ie nga parmeteni, daron nga marlesi nanu ngel nir ko arieni lwenir van renge ngaim ser e, arunge esij lengleng, arwujwuje morkor suri. \v 49 Ko Iesu selen wor nir ko nesevin nga marvijuri Iesu renge Galili vini, nir ngok artur wor van ngasngasu sopon, ko armeteni nanu nga marpelari nir. \s1 Josep etevni Iesu \p \v 50-51 Ko m̃eri Armetia san elik ie, nisen Josep. Armetia evi ngaim ne Isrel san. Ko m̃erel Josep evi nir san renge gortien se nir nga marwowomu re Isrel nir. Ni evi jinibb nga mimawos m̃irres, ko evi jinibb nga mok-teravi batun vanu se Atua pivini. Ko sete emarong renge nanu nga gortien ser ngok muloli tevi Iesu. \v 52 Ko m̃erel ko emawose no Paelet evan jin, sete emtutu te, ko ongoni nibe Iesu tevi. Ko Paelet emarong. \v 53 Ko Josep evan ojri tweni nibe Iesu renge nai pelaot, ko ela kalek nga mimalum m̃irres san, ko onb̃e ore e. Ko owosi van elngi renge nevöt san nga marsavi nolon mutoe nga setewor arlingi jinibb san rengen nabong san. \v 54 Ko evi Praete, nabong nga marok-eseser e marok-la kortoni ngarre nanu nir. Ko otomori pa nial piwaj pini ko Sapat pivini. \v 55 Ko nesevin nga marvijuri Iesu renge Galili vini, nir arpitevi Josep, aran ko arlesi dubb nen, ko armeteni suri lat nga marlingi nibe Iesu muto suri. \v 56 Mian ko nesevin ngel nir arluwi van renge naim e, ko arla roi nga mapur m̃irres ko pomat, arloli kortoni ngarre nir, mian ko para-lair van parsesei renge nibe Iesu. Ko nir armosi erpe nesesreien ne Sapat muwrai. \c 24 \s1 Dubb oto kiskis, Iesu emra luwi renge mijen \p \v 1 Renge Sante rorpong susu malum, ko nesevin nen nir artori ro nai nga mapur m̃irres, ko armermera tevi van renge dubb nga parsesei renge nibe Iesu. \v 2 Ko daron nga marini renge dubb, ko arlesi nevöt nga muto ore dubb martini tweni pa rengen mijkie. \v 3 Ko arjiol van ngatan ko arsil van renge lolo dubb, ko sete arlesi nibe Numal Iesu. \v 4 Ko nir artur lengleng vajin, arrelenge lat nga nanu ngel muto suri. Ko ngavilvilsen jinibb eru orpelari jir ortur tevir. Sunsun se nuru orow raprap titis. \v 5 Ko nir armetutu temijpal, ko arjiol vitan nor emawose dan. Ko laru nen nuru orwerai tevir orwera “Erpese kami kampej m̃er nga mimaur renge nir nga marmij pa? \v 6 Ni ejki iel, ni emaur luwi pa. Kami kamrongwose renge daron nga m̃ilik renge Galili wosenen ni owra sev nale tevi kami? \v 7 Ko ni owra ‘Partekai inu Jinibb Mawos van renge nevre jinibb nga marsij nir, ko nir parwuse inu renge nai pelaot ko parrulonik; ko nabong p̃itolin ko bemaur luwi kele.’” \s1 Jinibb se Iesu sete arosuri nale se nesevin nir \p \v 8 Ko nesevin nen nir arrorrmi sweri lweni nale nga muwrair nen nir. \v 9 Ko nir arivel lingi dubb ko arluwi van ji jinibb se Iesu nir esngavöl drromon san e (11); ko arsup̃e nanu p̃etp̃eti tevir. \v 10 Nesevin nen le ngel nir: Merri ne Maktla ko Joana ko Merri nga tasu se Jemes, ko nesevin m̃inij nen kele wor sopor nga marpitevir. \v 11 Ko aposol nir arunge nale ser erpe nale gerisen bbong, ko sete arosuri. \s1 Pita esil van renge lolo nevöt \p \v 12 Ko Pita emra ko owlu van renge dubb e. Ko ejiol van ngatan, ko emteni ko elesi sunsun nga bbong marnub̃e e m̃isan muto, ko setemun elesi kele nanu san. Ko evel olwi van renge naim sen e. Bbösa nga milep elaie suri nanu nga miplari ngok. \s1 Jinibb se Iesu eru orivel suri sel van Emeas e \p \v 13 Renge nabong nen mawos ko pa, jinibb se Iesu eru orivel suri sel nga poran renge ngaim e san nga nisen Emeas. Ko oto wor ngasngasue Jerusalem sopon erpe evi kilomita esngavöl drromon san wor. \v 14 Ko daron nga morok-ivel suri sele morok-supsup̃e suri nanu nga marpelari nir tevi nuru lululweni wore, \v 15 ko Iesu evel vini mori ji nuru. Ko nuru orok-sup̃e malume, ko Iesu evini pa ji nuru, arivel kokorti vajin. \v 16 Ko daron nga nuru morlesi ni ko orrelenge ni, sete orongwose, suri Atua opongi ore mete nuru. \v 17 Ko Iesu osusi tevi nuru owra “Sev ko komorok-supsup̃e renge sel nga komorivel ngok?” Ko nuru ortur murrarrong, no nuru evirrvirrting. \v 18 Ko nuru tuwen nen nga nisen Kleopas osusi tevi, “Rreknga nik kusan kuvi jinibb nga kumlik renge Jerusalem ko sete kurongwose nanu nga miplari renge nabong evis lebbong nga marasi!” \v 19 Ko Iesu osusi tevi nuru owra “Isev ko nir?” Ko nuru orwera lweni tevi orwera “Nanu nga marpelari renge Iesu ne Donasret. Ni evi propet san, ko renge no Atua ko renge no jinibb nir, ni evi jinibb nga milep san renge majingen sen ko renge nale sen nir. \v 20 Ko batun ne jinibb ne sulsulen nir ko m̃erwomu se kerr nir arpitevi ni van ji m̃eri Rom nir, nga nir parwera ni pimij ko wor. Ko nir arruloni ni renge nai pelaot. \v 21 Ko kem namlingi nolo kem renge ni eterter nga ni orongwos puloli kerr m̃eri Isrel nir rrapiel sisarow vajin. Ko mare nen renge nanu ngel nir, lelingen evi nabong itolin le pa osuw nga nanu ngel nir marpelari. \v 22 Ko nesevin sopor renge gortien se kem arloli bbösa nga milep elai kem, renge daron nga marmermera rorpong susu van renge dubb nga jinibb marlingi ni niben rengen. \v 23 Ko sete marlesi nibe Iesu, ko arlulwi vini arwerai nga nir arlesi anglo eru orwerai tevi nir nga ni emaur luwi pa. \v 24 Ko sopor renge gortien se kem aran renge dubb ko arlesi nanu jile arirpe nga nesevin nir marwerai. \m Ko sete arlesi ni.” \v 25 Ko Iesu owrai tevi nuru owra “O, kami nga kamlengleng, ko kamlolola lengleng renge kaposuri nale se propet nir nga marwerai! \v 26 Sete evi nanu nga Atua m̃ilngi pa nga piplari ko wor nga Mesaea purnge p̃isij renge nanu ngel nir, musuw ni pian renge nosrövien sen?” \v 27 Ko Iesu owra lweni tevi nuru sev nga marwerai suri ni renge Naul On, etipatun renge naul se Moses ko etajer tevi vini ejpari nga propet nir marulir. \v 28 Mian ko nir aran mori renge ngaim nga nuru morwera poran rengen, ko Iesu ololi erpe ni p̃itajer kele wor. \v 29 Ko nuru orevei totoni ni ko orwera “Kuplik tevi komru. Suri nat erivriv pa, otomori nial piwaj pini.” Ko ni emarong, ko ean loloim nga p̃ilik tevi nuru. \p \v 30 Ko ni esakel renge tep tevi nuru nga paraan. Ko ni ela niv ko olot owra erres tevi Atua suri, ko obbri otvi niv, ko elai tevi nuru. \v 31 Ko mete nuru em̃erer vajin, ko orlesi wose ni. Ko ni ejijki renge mete nuru, orrerrlenge lat nga mian e, setemun orlesi. \v 32 Ko nuru kis vajin orwerwera lululweni tevi nuru, orwera “Po! Nile ma wor daron nga rramiel renge sel e ko muwra visviseni Naul On nir tevi kerru, ko nolo kerru eir.” \v 33 Ko renge daron nen mawos ko pa, ortur imare ko orluwi van renge Jerusalem e, orlesi aposol nir esngavöl drromon san ko nir m̃inij nen kele wor sopor. \v 34 Ko aposol nen nir ko nir nga marpitevir ngok arij womu tevi nuru, arwera “Numal emaur luwi weretunen! Ni eplari ji Saemon.” \v 35 Ko nuru vajin orsup̃e suri nanu nga marpelari renge sel tevi nir, ko erpese renge daron nga ni mubbri otvi niv, ko nuru morlesi wose. \s1 Jinibb se Iesu arlesi ni \p \v 36 Ko daron nga morok-sup̃e suri nanu ngel e tevir, ko artaol lenglenge Iesu otur pelari renge liven jir, ko owra “Demat piptevi kami.” \v 37 Ko nir armetutu lengleng, arrorrmi rreknga ma arlesi nem̃in san. \v 38 Ko Iesu owrai tevir owra “Kami kammetutu sev ko? Suri sev norrorrmien nga marirpel ngel nir marini renge nolo kami? \v 39 Kapmeteni nevrek nuru ko b̃elak, ko kapsareni nevre kami, ko kaprunge evi inu mawos le wor. Ko kaplesi, nem̃in sete niben otoe te ejki, ko jin sete otoe te ejki, erpe nga kami kamlesi inu ngel!” \v 40 Ni owra nanu ngel, ko eviseni nevren nuru ko b̃elan nuru tevi nir armeteni. \v 41 Ko bbösa elair e ko arir lengleng; ko setewor arosuri erres te, ejki malum wor. Ko ni owrai tevir, “Kamtori nanen sopon ni ko?” \m \v 42 Ko nir arla viso nai nga mimasos jile pa san ko arsareni tevi ni. \v 43 Ko ni esaro ko elai jir ko orroi renge nir jile nor. \s1 Bongsi nale se Iesu tevi jinibb sen nir \p \v 44 Ko Iesu owrai tevir owra “Nanu ngel nir arivi nanu mawos nga mowrai pa tevi kami renge daron nga m̃elik malum tevi kami e. Renge bonevis nen nomok-werai pa nga nanu jile nga maruli renge naul se Moses ko renge nale se propet nir ko renge Sam nir nga marsup̃e suri inu parini ko wor parpelari.” \v 45 Ko ni owni norrorrmien ser arkulu nga parongwose nale ne Naul On nir p̃irres. \v 46 Ko owrai tevi nir owra “Ngel evi sev nga maruli, nga Mesaea purnge ko wor p̃isij, mian ko pia-maur luwi kele renge nabong itolin. \v 47 Ko parwerwer renge vanu jijle nir nga jinibb nir nolor parlululwi ko wor, ko Atua p̃itlasi tweni nololien ser vajin renge nise Mesaea. Ko womujnen p̃itipatun womu renge Jerusalem. \v 48 Kami ko kamivi jinibb nga kapwera tweni nanu ngel nir. \v 49 Ko inu bokoni m̃er nga Tata suk m̃irijrij pae tevi kami nga pia-lai tevi kami. Ko kami kaptiriv wore ko renge ngaim pian pijpari daron nga derteren se Atua pivel renge melrin vini iel ngatan nga puloli kami kapterter.” \s1 Atua etkai lweni Iesu van renge melrin e \p \v 50 Ko Iesu eptei twenir arivel lingi ngaim nen. Ko arivel van arjipari Betani. Ko renge ie ni esareni nevren nuru van mare mawos nir, ko erij erres suri nir. \v 51 Ko daron nga mok-rij m̃irres surir ko Atua etkai tweni ni van mare e renge melrin. \v 52 Ko nir arlotoe ni, ko mian ko arlulwi van renge Jerusalem e tevi neiren nga milep renge nir nolor. \v 53 Ko nir aran renge Naim On ko arlotoe Atua, arwera erres tevi.