\id ZEC
\h Zǝkǝriya 
\toc1 Zǝkǝriya 
\toc2 Zǝkǝriya 
\toc3 Zǝk. 
\mt1 Zǝkǝriya  
\c 1
\s1 Ata-bowiliringlardǝk bolmanglar!  
\m
\v 1 Darius padixaⱨning ikkinqi yili sǝkkizinqi ayda, Pǝrwǝrdigarning sɵzi Iddoning nǝwrisi, Bǝrǝkiyaning oƣli Zǝkǝriya pǝyƣǝmbǝrgǝ kelip mundaⱪ deyildi: —\f □ \fr 1:1 \ft \+bd «Darius padixaⱨning ikkinqi yili sǝkkizinqi ayda...»\+bd* — «Darius padixaⱨ» yǝni «Darius Hispastes» (miladiyǝdin ilgiriki 521-485-yili). \+bd «sǝkkizinqi ayda...»\+bd* — kitabta eytilƣan aylar Yǝⱨudiylarning kona kalendari boyiqǝ idi. Bu ay miladiyǝdin ilgiriki 520-yili Ɵktǝbrgǝ toƣra kelidu.\f*   
\m
\v 2 — «Pǝrwǝrdigar ata-bowiliringlardin intayin ⱪattiⱪ ƣǝzǝplǝndi.  
\v 3 Xunga sǝn ularƣa: «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar: — «Mening yenimƣa ⱪaytip kelinglar, Mǝn silǝrning yeninglarƣa ⱪaytip kelimǝn» dǝydu», — degin. \f □ \fr 1:3 \ft \+bd «Xunga sǝn ularƣa: «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar: — «...» dǝydu», — degin»\+bd* — ǝsli xǝkli: «Xunga sǝn ularƣa: «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Mening yenimƣa ⱪaytip kelinglar» — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — «Mǝn silǝrning yeninglarƣa yenip kelimǝn» — sǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar!».\f*   
\m
\v 4 — Ata-bowiliringlardǝk bolmanglar; qünki ilgiriki pǝyƣǝmbǝrlǝr ularƣa: «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar: — Rǝzil yolliringlardin, rǝzil ⱪilmixliringlardin yenip towa ⱪilinglar, degǝn», — dǝp jakarliƣan. Biraⱪ ular Manga ⱪulaⱪ salmiƣan, boysunmiƣan, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 1:4 \xt Yǝx. 31:6; Yǝr. 3:12; 18:11; Əz. 18:30; Ⱨox. 14:2\x*   
\m
\v 5 — Silǝrning ata-bowiliringlar ⱨazir ⱪeni? Pǝyƣǝmbǝrlǝr bolsa, mǝnggü yaxamdu? \f □ \fr 1:5 \ft \+bd «Pǝyƣǝmbǝrlǝr bolsa, mǝnggü yaxamdu?»\+bd* — mǝzkur retorik soal bǝlkim hǝlⱪning diⱪⱪitini pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ mǝrkǝzlǝxtürüx üqün ǝmǝs, bǝlki ularning yǝtküzgǝn hǝwǝrlirigǝ mǝrkǝzlǝxtürüx üqün eytilƣan. Ⱨǝtta pǝyƣǝmbǝrlǝrmu dunyadin ketidu, biraⱪ ularning sɵzliri, yǝni Hudaning sɵzliri yǝnila inawǝtlik, xundaⱪla ǝmǝlgǝ axurulmaⱪta (6-ayǝtni kɵrüng). 
\fp  Bǝzi alimlar: «Pǝyƣǝmbǝrlǝr mǝnggü yaxamdu?» degǝn soalni hǝlⱪning Zǝkǝriya pǝyƣǝmbǝrning sɵzigǝ rǝddiyǝ bǝrmǝkqi bolup imansizlik bilǝn bǝrgǝn jawabidur, dǝp ⱪaraydu.\f*  
\v 6 Lekin Mening pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ buyruƣan sɵzlirim wǝ bǝlgilimilirim, ata-bowiliringlarning bexiƣimu qüxkǝn ǝmǝsmidi?».  
\m Xuning bilǝn ular yolidin yenip: — Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar yollirimiz wǝ ⱪilmixlirimiz boyiqǝ bizni ⱪandaⱪ ⱪilimǝn desǝ, xundaⱪ ⱪildi, — degǝn.\f □ \fr 1:6 \ft \+bd «Xuning bilǝn ular yolidin yenip: — ... Pǝrwǝrdigar yollirimiz wǝ ⱪilmixlirimiz boyiqǝ bizni ⱪandaⱪ ⱪilimǝn desǝ, xundaⱪ ⱪildi, — degǝn»\+bd* — «ular» bǝlkim nǝⱪ mǝydanda Zǝkǝriyaƣa ⱪulaⱪ selip towa ⱪilƣan hǝlⱪ.\f*  \x + \xo 1:6 \xt Yiƣ. 1:18\x*   
\b  
\m  
\s1 Sǝkkiz alamǝt kɵrünüx •••• Birinqi alamǝt kɵrünüx — Atliⱪ adǝm wǝ üq hil rǝnglik atlar  
\m
\v 7 Darius padixaⱨning ikkinqi yili, on birinqi ay, yǝni «Xebat eyi»ning yigirmǝ tɵtinqi küni, Pǝrwǝrdigarning kalami Iddoning nǝwrisi, Bǝrǝkiyaning oƣli Zǝkǝriya pǝyƣǝmbǝrgǝ kǝldi. U mundaⱪ bexarǝtni kɵrdi: —\f □ \fr 1:7 \ft \+bd «Darius padixaⱨning ikkinqi yili, on birinqi ay, yǝni «xebat eyi»ning yigirmǝ tɵtinqi küni...»\+bd* — miladiyǝdin ilgiriki 519-yili, 15-Fewral.\f*   
\m
\v 8 Mǝn keqidǝ \add alamǝt kɵrünüxlǝrni\add* kɵrdüm; mana, toruⱪ atⱪa mingǝn bir adǝmni kɵrdüm; u qongⱪur oymanliⱪtiki hadas dǝrǝhliri arisida turatti; uning kǝynidǝ toruⱪ, ala-taƣil wǝ aⱪ atlar bar idi. \f □ \fr 1:8 \ft \+bd «qongⱪur oymanliⱪtiki hadas dǝrǝhliri arisida »\+bd* — «hadas dǝrihi» pakar ɵsidiƣan, hux puraⱪliⱪ, darqindǝk bir dǝrǝh. \+bd «ala-taƣil»\+bd* — yaki «jǝdǝ rǝnglik», «ⱪongur rǝnglik».\f*  
\v 9 Mǝn uningdin: «Tǝⱪsir, bular nemǝ?» — dǝp soridim. Mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtǝ manga: «Mǝn sanga bularning nemǝ ikǝnlikini kɵrsitimǝn» — dedi.\f □ \fr 1:9 \ft \+bd «Mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtǝ»\+bd* — izaⱨat: «hadas dǝrǝhliri arisida turƣan adǝm» (8-, 10-ayǝttǝ) bolsa «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi». «mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtǝ» bolsa «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi» ǝmǝs. Tǝwrattiki baxⱪa ⱪisimlardin bilimizki, «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixitisi» Hudaning wǝkili bolupla ⱪalmay, yǝnǝ Hudaning tǝbiitidǝ bolƣan bir Xǝhs; ixinimizki, u Mǝsiⱨ-Ⱪutⱪuzƣuqi bolup, insanlar dunyasida tuƣuluxtin ilgiri, «adǝm» ⱪiyapitidǝ dunyada kɵrüngǝn. Keyinki tekistlǝtdin ⱪariƣanda, «mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtǝ» bolsa «addiy bir pǝrixtǝ» idi (u 2-bab, 3-4-ayǝttǝ baxⱪa pǝrixtǝ tǝripidin ixⱪa buyrulƣan). U bǝlkim Zǝkǝriyaƣa alamǝt kɵrünüxtǝ yolbaxqi ⱨǝm qüxǝndürgüqi rolida bolƣan.\f*   
\m
\v 10 Hadas dǝrǝhliri arisida turƣan zat jawabǝn: «Bular Pǝrwǝrdigarning yǝr yüzini uyan-buyan kezixkǝ ǝwǝtkǝnliri» — dedi.   
\m
\v 11 Bu atlar hadas dǝrǝhliri arisida turƣan Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisigǝ jawab ⱪilip: «Biz yǝr yüzidǝ uyan-buyan kezip kǝlduⱪ; mana, pütkül yǝr yüzi tiptinq, aramliⱪta turuwatidu» — dedi.   
\m
\v 12 Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi jawabǝn: «I samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, ⱪaqanƣiqǝ sǝn bu yǝtmix yildin beri aqqiⱪlinip keliwatⱪan Yerusalem wǝ Yǝⱨudaning xǝⱨǝrlirigǝ rǝⱨim ⱪilmaysǝn?» — dedi.\f □ \fr 1:12 \ft \+bd «...sǝn bu yǝtmix yildin beri aqqiⱪlinip keliwatⱪan Yerusalem wǝ Yǝⱨudaning xǝⱨǝrliri...»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ bar boluxi kerǝkki, Israil Hudaning jazasi bilǝn Babil imperiyǝsidǝ 70 yil sürgün bolƣan («Yǝr.» 25:11-12, «Dan.» 9:2ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 13 Pǝrwǝrdigar mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtigǝ yeⱪimliⱪ sɵzlǝr, tǝsǝlli bǝrgüqi sɵzlǝr bilǝn jawab bǝrdi.   
\m
\v 14 Xuning bilǝn mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtǝ manga mundaⱪ dedi: «Sǝn mundaⱪ jakarliƣin: — Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar: «Yerusalem wǝ Zionƣa bolƣan otluⱪ muⱨǝbbitimdin yürikim lawildap kɵyidu!  
\v 15 Xuning bilǝn Mǝn ǝrkin-azadiliktǝ yaxawatⱪan ǝllǝrgǝ ⱪattiⱪ ƣǝzǝplinimǝn; qünki Mǝn \add hǝlⱪimgǝ\add* sǝlla ƣǝzǝplinip ⱪoyiwidim, ular ⱨǝddidin exip \add hǝlⱪimgǝ\add* zor azar ⱪildi», dǝydu. \f □ \fr 1:15 \ft \+bd «Xuning bilǝn mǝn ǝrkin-azadiliktǝ yaxawatⱪan ǝllǝrgǝ ⱪattiⱪ ƣǝzǝplinimǝn»\+bd* — Tǝwrat ⱨǝm Zǝburdiki «ǝllǝr» degǝn sɵz adǝttǝ Israildin baxⱪa barliⱪ hǝlⱪlǝrni, yǝni «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr»ni kɵrsitidu. Xunga bǝzidǝ «yat ǝllǝr» dǝp tǝrjimǝ ⱪilimiz. Tǝwratta «ǝllǝr», «taipilǝr», «yat ǝllǝr» yaki «hǝlⱪ-millǝtlǝr» deyilsǝ, ⱨǝrdaim muxu mǝnini bildüridu. \+bd «qünki mǝn hǝlⱪimgǝ sǝlla ƣǝzǝplinip ⱪoyiwidim, ular ⱨǝddidin exip hǝlⱪimgǝ zor azar ⱪildi»\+bd* — Huda Israildin (butpǝrǝsliki tüpǝylidin) ƣǝzǝplinip ularƣa «yat ǝllǝr» arⱪiliⱪ azar bǝrgüzüp jazalap, Babil imperiyǝsigǝ 70 yil sürgün ⱪildurƣan. Biraⱪ «yat ǝllǝr» bu ixta Hudaning jazasining dairisidin qiⱪip tolimu rǝⱨimsizlik ⱪilƣan.\f*  
\v 16 Xunga Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: «Mǝn Yerusalemƣa rǝⱨim-xǝpⱪǝtlǝr bilǝn ⱪaytip kǝldim; Mening ɵyüm uning iqidǝ ⱪurulidu» — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — «wǝ Yerusalem üstigǝ «ɵlqǝm tanisi» yǝnǝ tartilidu».\f □ \fr 1:16 \ft \+bd ««ɵlqǝm tanisi tartilidu»\+bd* — demǝk, ɵlqǝm tanisida xǝⱨǝrni ɵlqǝx Yerusalem xǝⱨirining ⱪaytidin toluⱪ ⱪurulidiƣanliⱪidin derǝk beridu.\f*  \x + \xo 1:16 \xt Əz. 11:23\x*   
\m
\v 17 — Yǝnǝ mundaⱪ jakarliƣin: «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: Mening xǝⱨǝrlirim yǝnǝ awatlixidu, Pǝrwǝrdigar yǝnǝ Zionƣa tǝsǝlli beridu wǝ Yerusalemni yǝnǝ talliwalidu».   
\b  
\m  
\s1 Ikkinqi alamǝt kɵrünüx — «tɵt münggüz» wǝ «tɵt ⱨünǝrwǝn»  
\m
\v 18 Andin mǝn beximni kɵtürdüm, mana tɵt münggüzni kɵrdüm.  
\v 19 Mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtidin: «Bular nemǝ?» dǝp soridim. U manga: «Bu Yǝⱨuda, Israil wǝ Yerusalemni tarⱪitiwǝtkǝn münggüzlǝrdur» — dedi.   
\m
\v 20 Wǝ Pǝrwǝrdigar manga tɵt ⱨünǝrwǝnni kɵrsǝtti.  
\v 21 Mǝn: «Bu \add ⱨünǝrwǝnlǝr\add* nemǝ ix ⱪilƣili kǝldi?» dǝp soridim. U: «Mana bular bolsa Yǝⱨudadikilǝrni ⱨeqkim ⱪǝddini rusliyalmiƣudǝk dǝrijidǝ tarⱪitiwǝtkǝn münggüzlǝr; biraⱪ bu \add ⱨünǝrwǝnlǝr münggüzlǝrni\add* dǝkkǝ-dükkigǝ qüxürgili, yǝni ǝllǝrning Yǝⱨudaning zeminini tarⱪitiwetix üqün kɵtürgǝn münggüzlirini yǝrgǝ taxliwǝtkili kǝldi!» — dedi.\f □ \fr 1:21 \ft \+bd «Mǝn: «bu \+bd*\+bd ⱨünǝrwǝnlǝr\+bd* nemǝ ix ⱪilƣili kǝldi?» dǝp soridim...» — ǝmdi bu «tɵt münggüz» wǝ «tɵt ⱨünǝrwǝn» nemini kɵrsitidiƣanliⱪi üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ pikirliximiz.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Üqinqi alamǝt kɵrünüx — ɵlqǝx tanisini tutⱪan yigit  
\m
\v 1 Andin mǝn beximni kɵtürüp, mana ⱪolida ɵlqǝm tanisini tutⱪan bir adǝmni kɵrdüm  
\v 2 wǝ uningdin: «Nǝgǝ barisǝn?» dǝp soridim. U manga: «Mǝn Yerusalemni ɵlqigili, uning kǝngliki wǝ uzunluⱪini \add ɵlqǝp\add* bilgili barimǝn» — dedi.   
\m
\v 3 Mana, mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtǝ qiⱪti; yǝnǝ bir pǝrixtǝ uning bilǝn kɵrüxüxkǝ qiⱪti  
\v 4 wǝ uningƣa mundaⱪ dedi: — Yügür, bu yax yigitkǝ sɵz ⱪil, uningƣa mundaⱪ degin: — «Yerusalem ɵzidǝ turuwatⱪan adǝmlǝrning wǝ mallarning kɵplükidin sepilsiz xǝⱨǝrlǝrdǝk bolidu. \f □ \fr 2:4 \ft \+bd «Yügür, bu yax yigitkǝ sɵz ⱪil, uningƣa mundaⱪ degin: — «Yerusalem ɵzidǝ turuwatⱪan adǝmlǝrning wǝ mallarning kɵplükidin sepilsiz xǝⱨǝrlǝrdǝk bolidu»\+bd* — demǝk, kǝlgüsi Yerusalem naⱨayiti qong bir xǝⱨǝr bolƣaqⱪa, uning aⱨalisi bǝribir ⱨǝrⱪandaⱪ sepilning iqigǝ patmaydu; demǝk, muxu yigitning uning «kǝnglikini, uzunluⱪi»ni ɵlqixi bikar ix bolmamdu?!\f*  
\v 5 — wǝ Mǝn Pǝrwǝrdigar uning ǝtrapiƣa ot-yalⱪun sepili, uning iqidiki xan-xǝripi bolimǝn.  
\v 6 — Ⱨoy! Ⱨoy! Ximaliy zemindin ⱪeqinglar, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — qünki Mǝn silǝrni asmandiki tɵt tǝrǝptin qiⱪⱪan xamaldǝk tarⱪitiwǝtkǝn, dǝydu Pǝrwǝrdigar».\f □ \fr 2:6 \ft \+bd «Mǝn silǝrni asmandiki tɵt tǝrǝptin qiⱪⱪan xamaldǝk tarⱪitiwǝtkǝn»\+bd* — «tɵt tǝrǝptin qiⱪⱪan xamal» ibraniy tilida: «asmandiki tɵt xamal» deyilidu — xǝrⱪ, ƣǝrb, ximal, jǝnub tǝrǝplǝrdin qiⱪidiƣan xamallar.\f*   
\m
\v 7 «— Ⱨǝy! I Babil ⱪizi bilǝn turƣuqi Zion, ⱪaqⱪin! \f □ \fr 2:7 \ft \+bd «— Ⱨǝy! I Babil ⱪizi bilǝn turƣuqi Zion, ⱪaqⱪin !»\+bd* — Babil imperiyǝsi Zǝkǝriyaning bexaritidin 20 yil ilgiri wǝyran ⱪilinƣanidi. Xunga biz muxu sɵzlǝr wǝ keyinki altǝ ayǝtni ahirⱪi zamanni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraymiz. Biraⱪ xu qaƣdiki Yǝⱨuda wǝ Yerusalem bexarǝtlǝrdin heli ümid alalaydu, qünki bexarǝtlǝr Hudaning ularƣa bolƣan mǝnggülük mǝⱪsǝtlirining ⱨeqⱪaqan ɵzgǝrtilmigǝnlikini tǝstiⱪlaydu.\f*  
\v 8 Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Ɵz xan-xǝripini dǝp U Meni silǝrni bulang-talang ⱪilƣan ǝllǝrgǝ ǝwǝtti; qünki kim silǝrgǝ qeⱪilsa, xu Ɵzining kɵz ⱪariqoⱪiƣa qeⱪilƣan bolidu. \f □ \fr 2:8 \ft \+bd «Ɵz xan-xǝripini dǝp U Meni silǝrni bulang-talang ⱪilƣan ǝllǝrgǝ ǝwǝtti»\+bd* — baxⱪa tǝrjimiliri: «Xan-xǝrǝp ayan ⱪilinƣandin keyin, U Meni silǝrni bulang-talang ⱪilƣan ǝllǝrgǝ ǝwǝtti», yaki «Xǝrǝp-ⱨɵrmǝtkǝ erixtürülginimdin keyin, U... Meni ǝwǝtti». Ⱪaysi tǝrjimisi toƣra boluxidin ⱪǝtiiynǝzǝr, oⱪurmǝnlǝr diⱪⱪǝt ⱪiliduki, Pǝrwǝrdigar Ɵzi «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar»ni ǝwǝtidu (9-ayǝt, 6-bab, 15-ayǝt, 10-bab, 12-ayǝtlǝrdimu ohxax ixni kɵrǝlǝymiz). Biz ǝmdi Injildin qüxinimizki, Huda dunyaƣa ǝwǝtkǝn Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨning ɵzi Hudaliⱪ tǝbiitididur, u Hudaning ǝzǝldin bolƣuqi mǝnggülük «Kalami»dur. Xübⱨisizki, muxu ayǝttiki «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar» bolsa, «Hudaning Kalami», Mǝsiⱨdur (Tǝwrat, «Yǝx.» 48:16nimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 2:8 \xt Zǝk. 2:9; 6:15; 10:12; Yǝx. 48:16; Yⱨ. 11:42; 17:21\x*  
\v 9 Qünki mana, Mǝn Ɵz ⱪolumni ularning üstigǝ silkiymǝn, ular ɵzlirigǝ ⱪul ⱪilinƣuqilarƣa olja bolidu; xuning bilǝn silǝr samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning Meni ǝwǝtkǝnlikini bilisilǝr.   
\m
\v 10 Nahxilarni yangritip xadlan, i Zion ⱪizi; qünki mana, keliwatimǝn, arangda makanliximǝn, dǝydu Pǝrwǝrdigar, \x + \xo 2:10 \xt Law. 26:12; Əz. 37:27; 2Kor. 6:16\x*  
\v 11 — wǝ xu künidǝ kɵp ǝllǝr Pǝrwǝrdigarƣa baƣlinidu, Manga bir hǝlⱪ bolidu; arangda makanliximǝn wǝ silǝr samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning Meni ǝwǝtkǝnlikini bilisilǝr;  
\v 12 xuningdǝk Pǝrwǝrdigar Yǝⱨudani Ɵzining «muⱪǝddǝs zemini»da nesiwisi boluxⱪa miras ⱪilidu wǝ yǝnǝ Yerusalemni talliwalidu.   
\m
\v 13 Barliⱪ ǝt igiliri Pǝrwǝrdigar aldida süküt ⱪilsun! Qünki U Ɵzining muⱪǝddǝs makanidin ⱪozƣaldi!»   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Tɵtinqi alamǝt kɵrünüx — •••• Yǝxua bax kaⱨinni kiyndürüx  
\m
\v 1 Andin u manga Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi aldida turuwatⱪan bax kaⱨin Yǝxuani, xuningdǝk Yǝxuaning ong tǝripidǝ uning bilǝn düxmǝnlixixkǝ turƣan Xǝytanni kɵrsǝtti.\f □ \fr 3:1 \ft \+bd «Andin u manga ... bax kaⱨin Yǝxuani, xuningdǝk Yǝxuaning ong tǝripidǝ uning bilǝn düxmǝnlixixkǝ turƣan Xǝytanni kɵrsǝtti»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr bǝlkim biliduki, «Yǝxua» (yaki «Yǝⱨoxua») Yǝⱨudiylar arisida kɵp kɵrülidiƣan isim bolup, mǝnisi: «Pǝrwǝrdigar Ⱪutⱪuzƣuqi» degǝnliktur. «Əysa» degǝn isim «Yǝxua»ning ǝrǝb tilidiki ipadilinixidur. 
\fp  «Xǝytan» degǝnning mǝnisi: «düxmǝn, küxǝndǝ». 
\fp  Bu ayǝt ibraniy tilida: «Andin u manga Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi aldida turuwatⱪan bax kaⱨin Yǝxuani, xuningdǝk Yǝxuaning ong tǝripidǝ Xǝytanning uningƣa «xǝytan bolux»ⱪa turƣanliⱪini kɵrsǝtti» — deyilidu.\f*   
\m
\v 2 Pǝrwǝrdigar Xǝytanƣa: «Pǝrwǝrdigar seni ǝyiblisun, i Xaytan! Bǝrⱨǝⱪ, Yerusalemni talliwalƣan Pǝrwǝrdigar seni ǝyiblisun! Bu \add kixi\add* ottin tartiwelinƣan bir ququla otun ǝmǝsmu?» — dedi. \f □ \fr 3:2 \ft \+bd «Bǝrⱨǝⱪ, Yerusalemni talliwalƣan Pǝrwǝrdigar seni ǝyiblisun! Bu kixi ottin tartiwelinƣan bir ququla otun ǝmǝsmu?»\+bd* — bu sɵz Yǝxuani kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ; wǝ bǝlkim Yǝxuaning Babilƣa sürgün boluxtiki sinaⱪ-azduruxliridin ⱪutⱪuzulƣanliⱪini kɵrsitidu. Bu toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ kɵrsǝtkinimizdǝk, bu ixta Yǝxua Israilƣa wǝkil ⱪilinidu.\f*  \x + \xo 3:2 \xt Yǝⱨ. 9\x*   
\m
\v 3 Yǝxua bolsa paskina kiyimlǝrni kiygǝn ⱨalda Pǝrixtining aldida turatti.   
\m
\v 4 U Uning aldida turuwatⱪanlarƣa: «Bu paskina kiyimni uningdin salduriwetinglar» — dedi wǝ uningƣa: «Ⱪara, Mǝn ⱪǝbiⱨlikingni sǝndin elip kǝttim, sanga ⱨeytliⱪ kiyim kiygüzdüm» — dedi. \f □ \fr 3:4 \ft \+bd «Uning aldida turuwatⱪanlar»\+bd* — bizningqǝ Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisining aldidiki pǝrixtilǝrni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 3:4 \xt Mik. 7:18\x*   
\m
\v 5 Mǝn: «Ular bexiƣa pakiz bir sǝllini orisun!» — dedim. Xuning bilǝn ular pakiz bir sǝllini uning bexiƣa orap, uningƣa kiyim kiydürdi; Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi bir yanda turatti.\f □ \fr 3:5 \ft \+bd «Mǝn: «Ular bexiƣa pakiz bir sǝllini orisun!» — dedim...»\+bd* — bu sɵz bǝlkim Zǝkǝriyaning duasi — demǝk, «Yǝxuaning kaⱨinliⱪ kiyimliri toluⱪ bolsun!».\f*   
\m
\v 6 Wǝ Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi Yǝxuaƣa mundaⱪ jekilidi: —  
\v 7 «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Əgǝr yollirimda mangsang, tapiliƣinimni qing tutsang, Mening ɵyümni baxⱪurisǝn, ⱨoylilirimƣa ⱪaraydiƣan bolisǝn; sanga yenimda turuwatⱪanlarning arisida turux ⱨoⱪuⱪini berimǝn.   
\m
\v 8 — I bax kaⱨin Yǝxua, sǝn wǝ sening aldingda olturƣan ⱨǝmraⱨliring anglanglar (qünki ular bexarǝtlik adǝmlǝr): — Mana, Mǝn «Xah» dǝp atalƣan ⱪulumni mǝydanƣa qiⱪirimǝn. \f □ \fr 3:8 \ft \+bd «Mana, Mǝn «Xah» dǝp atalƣan ⱪulum...»\+bd* — «mana» degǝn sɵz muxu yǝrdǝ ibraniy tilida «qünki, mana» deyilidu. «qünki» degǝn sɵz ixlitilgǝndǝ, ǝslidǝ uning kǝynidǝ bir sǝwǝb bar boluxi kerǝk. Bu sǝwǝb yuⱪiriⱪi 1-7-ayǝttǝ tepilixi mumkin, biraⱪ bizgǝ ⱨazirqǝ namǝlum. \+bd «Mening «Xah» degǝn ⱪulum»\+bd* — 6-bab, 12-13-ayǝttimu tilƣa elinidu. ««Xah» degǝn ⱪulum» Mǝsiⱨni kɵrsitidu. «Xah», «Yǝxua», «uning aldiƣa olturƣan adǝmlǝr» wǝ tɵwǝndiki ayǝttiki «yǝttǝ kɵzlük tax» üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 3:8 \xt Yǝx. 4:2; 11:1; Yǝr. 23:5; 33:15; Zǝk. 6:12\x*  
\v 9 Mana, Mǝn Yǝxuaning aldiƣa ⱪoyƣan taxⱪa ⱪara! — Bu bir taxning üstidǝ yǝttǝ kɵz bar; mana, Mǝn uning nǝⱪixlirini Ɵzüm oyimǝn, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — wǝ Mǝn bu zeminning ⱪǝbiⱨlikini bir kün iqidila elip taxlaymǝn.\f □ \fr 3:9 \ft \+bd «Bu bir taxning üstidǝ yǝttǝ kɵz bar; mana, Mǝn uning nǝⱪixlirini Ɵzüm oyimǝn»\+bd* — «kɵz» ibraniy tilida «bulaⱪ» degǝn mǝninimu kɵrsitidu. Bǝzi alimlar xu mǝnidǝ qüxinip mundaⱪ tǝrjimǝ ⱪilidu: «Bu bir taxning üstidǝ yǝttǝ bulaⱪ bar; Mǝn bularning aƣzilirini aqimǝn...». 3-bab, -10-ayǝttǝ yǝttǝ kɵz tilƣa elinƣaqⱪa, biz ǝsli «kɵz» degǝn mǝnidǝ boluxi kerǝk, dǝp ⱪaraymiz. Mumkinqilikimu barki, «kɵz» degǝn sɵz muxu yǝrdǝ ikki mǝnini ɵz iqigǝ alidu.\f*  \x + \xo 3:9 \xt Zǝk. 4:10; Wǝⱨ. 5:6; Zǝb. 118:22; Yǝx. 8:14; 28:16; Mat. 21:42; 1Pet. 2:4; Yǝx. 49:16; Yⱨ. 20:20, 25-27; Zǝk. 13:1\x*   
\m
\v 10 Xu küni, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — ⱨǝrbiringlar ɵz yeⱪininglarni üzüm teli wǝ ǝnjür dǝrihi astiƣa olturuxⱪa tǝklip ⱪilisilǝr».   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Bǝxinqi alamǝt kɵrünüx — altun qiraƣdan  
\m
\v 1 Andin mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtǝ ⱪaytip kelip meni oyƣitiwǝtti. Mǝn huddi uyⱪusidin oyƣitiwetilgǝn adǝmdǝk bolup ⱪaldim;  
\v 2 U mǝndin: «Nemini kɵrdüng?» dǝp soridi. Mǝn: «Mana, mǝn pütünlǝy altundin yasalƣan bir qiraƣdanni kɵrdüm; uning üsti tǝripidǝ bir ⱪaqa, yǝttǝ qiriƣi wǝ yǝttǝ qiraƣⱪa tutixidiƣan yǝttǝ nǝyqǝ bar ikǝn; \f □ \fr 4:2 \ft \+bd «yǝttǝ qiriƣi wǝ yǝttǝ qiraƣⱪa tutixidiƣan yǝttǝ nǝyqǝ bar ikǝn»\+bd* — yaki «yǝttǝ qiraƣning ⱨǝrbirining yǝttǝ piliki bar ikǝn».\f*  
\v 3 uning yenida ikki zǝytun dǝrihi bar, birsi ong tǝrǝptǝ, birsi sol tǝrǝptǝ», dedim.  
\v 4 Andin jawabǝn mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtidin: «I tǝⱪsir, bular nemǝ?» — dǝp soridim.   
\m
\v 5 Mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtǝ manga jawabǝn: «Bularning nemǝ ikǝnlikini bilmǝmsǝn?» — dedi. Mǝn: «Yaⱪ, tǝⱪsir» — dedim.\x + \xo 4:5 \xt Zǝk. 4:14; Əzra 5:1; 6:14; Wǝⱨ. 11:3-4\x*   
\m
\v 6 Andin u manga jawabǝn mundaⱪ dedi: «Mana samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning Zǝrubbabǝlgǝ ⱪilƣan sɵzi: «Ix küq-ⱪudrǝt bilǝn ǝmǝs, iⱪtidar bilǝn ǝmǝs, bǝlki Mening Roⱨim arⱪiliⱪ pütidu! — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.  
\v 7 — I büyük taƣ, sǝn zadi kim? Zǝrubbabǝl aldida sǝn tüzlǝnglik bolisǝn; u \add ibadǝthanining\add* ǝng üstigǝ jipsima taxni ⱪoyidu, xuning bilǝn uningƣa: «Iltipatliⱪ bolsun! Iltipat uningƣa!» degǝn towlaxlar yangrap anglinidu».\f □ \fr 4:7 \ft \+bd «u ibadǝthanining ǝng üstigǝ jipsima taxni ⱪoyidu»\+bd* — «jipsima tax» seliniwatⱪan ɵyning (muxu ayǝttǝ ibadǝthanining) ǝng ahirⱪi ⱪoyulƣan texitur. \+bd «xuning bilǝn uningƣa: «Iltipatliⱪ bolsun! Iltipat uningƣa!» degǝn towlaxlar yangrap anglinidu»\+bd* — «Iltipatliⱪ bolsun! Iltipat uningƣa!» degǝn sɵzlǝr bǝlkim ibadǝthaniƣa, yaki «ǝng üstidiki jipsima tax», yaki pütün ⱪurulux ixiƣa eytilidu.\f*  \x + \xo 4:7 \xt Yǝx. 40:4\x*   
\m
\v 8 Andin Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip mundaⱪ deyildi: —  
\v 9 «Zǝrubbabǝlning ⱪoli muxu ɵyning ulini saldi wǝ uning ⱪolliri uni püttüridu; xuning bilǝn silǝr samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning Meni ǝwǝtkǝnlikini bilisilǝr. \x + \xo 4:9 \xt Yⱨ. 2:19-21\x*  
\v 10 Kim ǝmdi muxu «kiqik ixlar bolƣan kün»ni kɵzgǝ ilmisun? Qünki bular xadlinidu, — bǝrⱨǝⱪ, bu «yǝttǝ» xadlinidu, — Zǝrubbabǝlning ⱪoli tutⱪan tik ɵlqǝm texini kɵrgǝndǝ xadlinidu; bu «\add yǝttǝ\add*» bolsa Pǝrwǝrdigarning pütkül yǝr yüzigǝ sǝpselip ⱪarawatⱪan kɵzliridur».\f □ \fr 4:10 \ft \+bd «bǝrⱨǝⱪ, bu «yǝttǝ» xadlinidu...»\+bd* — bǝzi alimlar bu «yǝttǝ»ni qiraƣdanning yǝttǝ xehini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Biraⱪ qiraƣdan Hudadin may ⱪobul ⱪiliwatidu, xunga bizningqǝ «bu «yǝttǝ»» yuⱪiriⱪi taxning «yǝttǝ kɵz»ini kɵrsitidu. Ibadǝthanining ⱪuruluxi adǝmlǝrning kɵz-ⱪaraxlirida «kiqik ixlar» bolƣini bilǝn, Pǝrwǝrdigarning ⱨǝmmǝ ixni tǝng kɵridiƣan kɵzliridǝ u intayin ǝⱨmiyǝtlik, xadlinarliⱪ bir ixtur. Ⱨǝtta ⱪurulux jǝryanida, Zǝrubbabǝlning «tik ɵlqǝx texi»ni tutⱪanliⱪini kɵrgǝndǝ, «Pǝrwǝrdigarning kɵzliri» xadlinidu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 4:10 \xt 2Tar. 16:9; Wǝⱨ. 5:6\x*   
\m
\v 11 Mǝn jawabǝn pǝrixtidin: «Qiraƣdanning ong wǝ sol tǝripidǝ turƣan ikki zǝytun dǝrihi nemǝ?» dǝp soridim;  
\v 12 wǝ ikkinqi ⱪetim soalni ⱪoyup uningdin: «Ularning yenidiki ikki altun nǝyqǝ arⱪiliⱪ ɵzlikidin «altun» ⱪuyuwatⱪan xu ikki zǝytun xehi nemǝ?» dǝp soridim.\f □ \fr 4:12 \ft \+bd «..ɵzlikidin «altun» ⱪuyuwatⱪan xu ikki zǝytun xehi...»\+bd* — muxu «altun» bǝlkim «altun rǝnglik» zǝytun meyi —ⱨǝr tǝrǝplik roⱨiy riƣbǝt-tǝsǝllini kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*   
\m
\v 13 U mǝndin: «Bularning nemǝ ikǝnlikini bilmǝmsǝn?» dǝp soridi. Mǝn: «Yaⱪ, tǝⱪsir» — dedim.   
\m
\v 14 U manga: «Bular pütkül yǝr-zeminning Igisi aldida turuwatⱪan «zǝytun meyida mǝsiⱨ ⱪilinƣan» ikki oƣul balidur» — dedi. \f □ \fr 4:14 \ft \+bd ««zǝytun meyida mǝsiⱨ ⱪilinƣan» ikki oƣul balidur»\+bd* — ibraniy tilida: «zǝytun mayliⱪ ikki oƣul bala» deyilidu. 
\fp  Bu ayǝttik «ikki zǝytun dǝrihi» toƣrisida ikki kɵzⱪarax bar. 
\fp  (1) Ikki zǝytun dǝrihi Zǝrubbabǝl wǝ Yǝxua, yǝni Dawutning ǝwladi bolƣan padixaⱨning ornida turƣuqi Zǝrubbabǝl wǝ bax kaⱨin Yǝxua. Oⱪurmǝnlǝrning esidǝ boluxi kerǝkki, Israilning padixaⱨliri wǝ kaⱨinliri alaⱨidǝ bir puraⱪliⱪ zǝytun meyi bilǝn «mǝsiⱨ ⱪilinƣan», bu may Hudaning Roⱨining mǝditini bildürǝtti. Xuningdǝk padixaⱨ wǝ kaⱨin (baxⱪa tǝrǝplǝrdin) Hudaƣa wǝkalǝtqi bolatti. Bu birinqi kɵzⱪarax boyiqǝ bu ikki adǝmning Hudaning Roⱨi arⱪiliⱪ yetǝkqilik ⱪilixi wǝ ilⱨam berixi bilǝn, hǝlⱪ Hudaning nurini dunyaƣa qaqidiƣan «qiraƣdan» bolidu. 
\fp  (2) Bu «mǝsiⱨ ⱪilinƣan ikki oƣul bala» dǝl Zǝkǝriya wǝ Ⱨagay pǝyƣǝmbǝrlǝrning ɵzi; ularning riƣbǝtlǝndürüxliri bilǝn pütün hǝlⱪ, jümlidin Zǝrubbabǝl wǝ Yǝxua muⱪǝddǝs ibadǝthanini ⱪuruxⱪa ilⱨamlandurulmaⱪta; xuning bilǝn yǝnǝ «Hudaning nurini dunyaƣa qaqidiƣan «qiraƣdan» bolidu». Bizningqǝ bu kɵzⱪarax orunluⱪ.\f*  \x + \xo 4:14 \xt Zǝk. 4:3; Əzra 5:1; 6:14; Wǝⱨ. 11:3-4\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Altinqi alamǝt kɵrünüx — «uqar oram yazma»  
\m
\v 1 Andin mǝn yǝnǝ beximni kɵtürüp, mana bir uqar oram yazmini kɵrdüm.  
\v 2 U mǝndin: «Nemini kɵrdüng?» dǝp soridi. Mǝn: «Bir uqar oram yazmini kɵrdüm; uzunluⱪi yigirmǝ gǝz, kǝngliki on gǝz ikǝn» — dedim.\f □ \fr 5:2 \ft \+bd «uzunluⱪi yigirmǝ gǝz, kǝngliki on gǝz ikǝn»\+bd* — ibraniylar ixlǝtkǝn «gǝz» bǝlkim yerim metr idi. Oram yazmining uzunluⱪi, kǝngliki Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ kɵrsitilgǝn «muⱪǝddǝs qedir»ning uzunluⱪi wǝ kǝngliki bilǝn munasiwǝtlik («Mis.» 29-babni kɵrüng).\f*   
\m
\v 3 U manga: «Bu bolsa pütün zemin üstigǝ qiⱪirilƣan lǝnǝttur; qünki ⱨǝrbir oƣriliⱪ ⱪilƣuqi bu tǝripigǝ yezilƣini boyiqǝ üzüp taxlinidu; wǝ ⱪǝsǝm iqküqilǝrning ⱨǝrbiri u tǝripigǝ yezilƣini boyiqǝ üzüp taxlinidu».   
\m
\v 4 — «Mǝn bu \add yazmini\add* qiⱪirimǝn» — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, «wǝ u oƣrining ɵyigǝ ⱨǝmdǝ namim bilǝn yalƣandin ⱪǝsǝm iqküqining ɵyigǝ kiridu wǝ xu ɵydǝ ⱪonup uni yaƣaq-taxliri bilǝn ⱪoxupla yǝwetidu».\f □ \fr 5:4 \ft \+bd «Mǝn bu yazmini qiⱪirimǝn... wǝ u oƣrining ɵyigǝ ⱨǝmdǝ namim bilǝn yalƣandin ⱪǝsǝm iqküqining ɵyigǝ kiridu wǝ xu ɵydǝ ⱪonup uni yaƣaq-taxliri bilǝn ⱪoxupla yǝwetidu»\+bd* — «uqar oram yazma» toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*   
\b  
\m  
\s1 Yǝttinqi alamǝt kɵrünüx — sewǝttǝ olturƣan ayal — «Rǝzillik»  
\m
\v 5 Andin mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtǝ qiⱪip manga: «Əmdi bexingni kɵtürgin, nemining qiⱪiwatⱪinini kɵrüp baⱪ» — dedi.   
\m
\v 6 Mǝn: «U nemǝ?» — dǝp soridim. U manga: «Bu qiⱪiwatⱪan «ǝfaⱨ» sewitidur», wǝ: «Bu bolsa \add xu rǝzillǝrning\add* pütün zemindiki ⱪiyapitidur» — dedi. \f □ \fr 5:6 \ft \+bd «Bu qiⱪiwatⱪan «ǝfaⱨ» sewitidur»\+bd* — «ǝfaⱨ» bolsa ⱨǝjim ɵlqimi, tǝhminǝn 40 litr kelidu. Muxu yǝrdǝ ⱨǝm ɵlqǝm ⱨǝm ɵlqǝydiƣan sewǝtning ɵzini kɵrsitidu. \+bd «Bu bolsa xu rǝzillǝrning pütün zemindiki ⱪiyapitidur»\+bd* — «rǝzillǝr» ibraniy tilida «ular». Yuⱪirida eytilƣan oƣri wǝ yalƣanqini kɵrsitixi mumkin. Ibraniy tilida «ⱪiyapǝt» «kɵz» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Mǝnisi bǝlkim: Huda Ɵz hǝlⱪigǝ kɵzi bilǝn yetǝkqilik ⱪilƣinidǝk («Zǝb.» 32:8) Xǝytanmu ɵzigǝ tǝwǝ bolƣanlarni «ǝfaⱨ» (soda-setiⱪning simwoli) arⱪiliⱪ baxⱪuridu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*   
\m
\v 7 Əfaⱨ sewitining aƣzidin dumilaⱪ bir ⱪoƣuxun kɵtürüldi, mana, ǝfaⱨ sewiti iqidǝ bir ayal olturatti.   
\m
\v 8 U: «Bu bolsa, rǝzillik»tur» — dǝp, uni ǝfaⱨ sewiti iqigǝ ⱪayturup taxlap, ǝfaⱨning aƣziƣa eƣir ⱪoƣuxunni taxlap ⱪoydi.   
\m
\v 9 Beximni kɵtürüp, mana ikki ayalning qiⱪⱪanliⱪini kɵrdüm; xamal ularning ⱪanatlirini yǝlpütüp turatti (ularning lǝylǝkningkidǝk ⱪanatliri bar idi); ular ǝfaⱨni asman bilǝn zeminning otturisiƣa kɵtürdi.  
\v 10 Mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtidin: «Ular ǝfaⱨni nǝgǝ kɵtürüp mangidu?» — dǝp soridim.   
\m
\v 11 U manga: Ular ǝfaⱨ üqün «Xinar zemini»da bir ɵy selixⱪa kǝtti; ɵy bǝrpa ⱪilinƣandin keyin, ǝfaⱨ sewiti xu yǝrdǝ ɵz turalƣusiƣa ⱪoyulidu, — dǝp jawab bǝrdi.\f □ \fr 5:11 \ft \+bd «Xinar zemini»\+bd* — «Xinar» Babiliyǝning baxⱪa bir ismi. \+bd «ǝfaⱨ sewiti xu yǝrdǝ ɵz turalƣusiƣa ⱪoyulidu»\+bd* — «ǝfaⱨda olturƣan ayal» («rǝzillik») toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»mizdǝ tohtilimiz.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Sǝkkizinqi alamǝt kɵrünüx — atliⱪ jǝng ⱨarwiliri  
\m
\v 1 Andin mana, mǝn yǝnǝ beximni kɵtürüp, ikki taƣ otturisidin tɵt jǝng ⱨarwisining qiⱪⱪanliⱪini kɵrdüm. Taƣlar bolsa mis taƣlar idi.  
\v 2 Birinqi jǝng ⱨarwisidiki ⱪizil atlar idi; ikkinqi jǝng ⱨarwisidiki ⱪara atlar idi;  
\v 3 üqinqi jǝng ⱨarwisidiki aⱪ atlar, tɵtinqi jǝng ⱨarwisidiki küqlük qipar atlar idi.  
\v 4 Mǝn jawabǝn mǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan pǝrixtidin: «Tǝⱪsir, bular nemǝ?» — dǝp soridim.   
\m
\v 5 Pǝrixtǝ manga jawabǝn: «Bular pütkül yǝr-zeminning Igisining ⱨuzuridin qiⱪⱪan asmanlarning tɵt roⱨi.  
\v 6 Ⱪara atlar ⱪetilƣan ⱨarwa ximaliy zeminlar tǝrǝpkǝ kiridu; aⱪlar ularning kǝynidin mangidu; qiparlar bolsa jǝnubiy zeminlar tǝrǝpkǝ mangidu.  
\v 7 Andin muxu küqlük atlar qiⱪip yǝr yüzidǝ uyaⱪ-buyaⱪ kezixkǝ aldiraydu» — dedi.  
\m U ularƣa: «Menginglar, yǝr yüzidǝ uyaⱪ-buyaⱪ menginglar» — dedi; ular yǝr yüzidǝ uyaⱪ-buyaⱪ mangdi.  
\v 8 Wǝ U manga ünlük awazda: «Ⱪara, ximaliy yǝr-zeminlar tǝrǝpkǝ mangƣanlar Mening Roⱨimdiki aqqiⱪni ximaliy zemin tǝrǝptǝ besiⱪturdi» — dedi. \f □ \fr 6:8 \ft \+bd «ximaliy yǝr-zeminlar tǝrǝpkǝ mangƣanlar Mening Roⱨimdiki aqqiⱪni ximaliy zemin tǝrǝptǝ besiⱪturdi»\+bd* — sǝkkizinqi kɵrünüx üstidǝ «ⱪoxumqi sɵz»mizdǝ tohtilimiz.\f*   
\b  
\m  
\s1 Bax kaⱨin Yǝxuaƣa taj kiydürüx  
\m
\v 9 Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 10 Sürgün bolup kǝlgǝnlǝrdin, yǝni Ⱨǝlday, Tobiya wǝ Yǝdayadin sowƣatlarni ⱪobul ⱪilƣin; xu küni ular Babildin kelip qüxkǝn ɵygǝ, yǝni Zǝfaniyaning oƣli Yosiyaning ɵyigǝ kirgin;  
\v 11 xundaⱪ, kümüx wǝ altunni ⱪobul ⱪilƣin, bulardin qǝmbǝrsiman bir tajni toⱪup wǝ tajni Yǝⱨozadakning oƣli bax kaⱨin Yǝxuaning bexiƣa kiygüzgin;  
\v 12 wǝ Yǝxuaƣa: «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: Ⱪaranglar, «Xah» dǝp atalƣan insan! U ɵz tüwidin ornida xahlinip, Pǝrwǝrdigarning ibadǝthanisini ⱪuridu» — degin.\x + \xo 6:12 \xt Zǝk. 3:8: Yǝx. 4:2; 11:1; Yǝr. 23:5; 33:15\x*   
\m
\v 13 «Bǝrⱨǝⱪ, Pǝrwǝrdigarning ibadǝthanisini ⱪurƣuqi dǝl xu bolidu; u xu xaⱨanǝ xan-xǝrǝpni zimmisigǝ elip, ɵz tǝhtigǝ olturup ⱨɵküm süridu; u tǝhtkǝ olturidiƣan kaⱨin bolidu; hatirjǝmlik-aramliⱪni elip kelidiƣan ⱨǝmkarliⱪ ular ikkisi arisida bolidu.\f □ \fr 6:13 \ft \+bd «u xu xaⱨanǝ xan-xǝrǝpni zimmisigǝ elip, ... u tǝhtkǝ olturidiƣan kaⱨin bolidu»\+bd* — Israilda «Lawiy» ⱪǝbilisidin bolƣan «kaⱨin»lar padixaⱨ boluxⱪa ⱪǝt’iy bolmaytti. Muxu yǝrdǝ Yǝxua (Əysa) xübⱨisizki, kǝlgüsi zamanda kelidiƣan Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨni kɵrsitidu. «Mǝsiⱨ» ⱨǝm kaⱨin ⱨǝm padixaⱨ bolup, Yǝxua wǝ Zǝrubbabǝl ⱪuruwatⱪan ibadǝthanidin tehimu uluƣ ibadǝthanini, yǝni Muⱪǝddǝs Roⱨtin tuƣulƣan kixilǝrdin tǝrkib tapⱪan ibadǝthanini ⱪuridu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiz wǝ «Ⱨagay pǝyƣǝmbǝr» ⱪismidiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. \+bd «hatirjǝmlik-aramliⱪni elip kelidiƣan ⱨǝmkarliⱪ... »\+bd* — yaki «hatirjǝmlik-aramliⱪni elip kelidiƣan pilan ...». \+bd «hatirjǝmlik-aramliⱪni elip kelidiƣan ⱨǝmkarliⱪ ular ikkisi arisida bolidu»\+bd* — bǝzi alimlar «ikkisi» degǝn sɵz «ikki ⱨoⱪuⱪ» degǝn mǝnidǝ, u bǝlkim ⱩutKuzƣuqi-Mǝsiⱨning «kaⱨin» ⱨǝm «tǝhttǝ olturƣuqi padixaⱨ» degǝn ikki salaⱨiyitini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Bizningqǝ «ular ikkisi» bolsa Pǝrwǝrdigar ⱨǝm uning Mǝsiⱨidur. Dunyaning gunaⱨlirini yuyidiƣan ⱪurbanliⱪ bolsa Hudaning pilani bolup, Ɵz Mǝsiⱨi xu pilanini ǝmǝlgǝ axurup ⱪurbanliⱪ bolƣan; xunga «hatirjǝmlik-aramliⱪni elip kelidiƣan ⱨǝmkarliⱪ» «Ular ikkisi» arisididur.\f*  \x + \xo 6:13 \xt Zǝb. 110:1, 4; 85:10; Yǝx. 9:6; 22:24; Yⱨ. 2:19-22\x*   
\m
\v 14 Muxu qǝmbǝrsiman taj Pǝrwǝrdigarning ibadǝthanisida Hǝlǝm, Tobiya, Yǝdayalarƣa wǝ Zǝfaniyaning oƣlining meⱨribanliⱪiƣa bir ǝslǝtmǝ üqün ⱪoyulidu. \f □ \fr 6:14 \ft \+bd «Hǝlǝm, Tobiya, Yǝdayalar...»\+bd* — «Hǝlǝm» 10-ayǝttǝ «Hǝlday» dǝp atilidu. \+bd « Zǝfaniyaning oƣlining meⱨribanliⱪiƣa bir ǝslǝtmǝ üqün ⱪoyulidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Zǝfaniyaning oƣli «Hǝn»gǝ bir ǝslǝtmǝ üqün ⱪoyulidu». Biraⱪ «hǝn»ning mǝnisi «iltipat, meⱨribanliⱪ» bolup, Muⱪǝddǝs Kitabtiki baxⱪa yǝrlǝrdǝ isim ornida ixlǝtkǝnliki kɵrülmǝydu.\f*  
\v 15 Wǝ yiraⱪta turuwatⱪanlar kelip Pǝrwǝrdigarning ibadǝthanisini ⱪurux hizmitidǝ bolidu; xuning bilǝn silǝr samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning Meni ǝwǝtkǝnlikini bilisilǝr; ǝgǝr Pǝrwǝrdigarning awazini kɵngül ⱪoyup anglisanglar bu ix ǝmǝlgǝ axurulidu».\x + \xo 6:15 \xt Zǝk. 2:8, 9, 10, 12; Yǝx. 48:16; Yⱨ. 11:42; 17:21\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Roza tutux toƣruluⱪ ⱪoyulƣan soal wǝ rǝddiyǝlik jawab  
\m
\v 1 Darius padixaⱨning tɵtinqi yili toⱪⱪuzinqi ay, yǝni «Hislǝw»ning tɵtinqi küni, Pǝrwǝrdigarning sɵzi Zǝkǝriyaƣa kǝldi.  
\v 2 Xu qaƣda Bǝyt-Əl xǝⱨiridikilǝr Xerǝzǝr wǝ Rǝgǝm-Mǝlǝklǝrni Pǝrwǝrdigardin iltipat soraxⱪa ǝwǝtkǝnidi.  
\v 3 Bǝyt-Əldikilǝr: «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki kaⱨinlardin, xuningdǝk pǝyƣǝmbǝrlǝrdin: «Ⱨǝrbirimiz kɵp yillardin beri ⱪilƣinimizdǝk, bǝxinqi ayda ⱨǝrbirimiz yǝnila ɵzimizni baxⱪilardin ayrip, yiƣa-zarƣa olturuximiz kerǝkmu?» — dǝp soranglar» dǝp tapiliƣanidi.\f □ \fr 7:3 \ft \+bd «bǝxinqi ayda ⱨǝrbirimiz yǝnila ɵzimizni baxⱪilardin ayrip, yiƣa-zarƣa olturuximiz kerǝkmu?»\+bd* — «bǝxinqi ay»diki roza tutux bolsa ǝslidiki ibadǝthanining wǝyran ⱪilinƣanliⱪiƣa ⱨǝsrǝt bildürüx üqün idi. Babil imperiyǝsining ⱪoxunliri ibadǝthanini bǝxinqi ayning 9-künidǝ wǝyran ⱪilƣanidi, andin hǝlⱪni 70 yil sürgün ⱪilip baxⱪurƣan. Muxu kixilǝr: «Ibadǝthana ⱨazir ⱪaytidin ⱪuruluwatⱪan bolƣaqⱪa, bu rozini tutuweriximiz kerǝkmu?» — dǝp oyliniwatⱪanidi.\f*   
\m
\v 4 Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 5 «Zemindiki barliⱪ turuwatⱪan hǝlⱪⱪǝ ⱨǝm kaⱨinlarƣa sɵz ⱪilip mundaⱪ soriƣin: — «Silǝr muxu yǝtmix yildin beri bǝxinqi ay wǝ yǝttinqi aylarda roza tutup yiƣa-zar ⱪilƣininglarda, silǝr manga, ⱨǝⱪiⱪǝtǝn manga roza tuttunglarmu? \f □ \fr 7:5 \ft \+bd «Silǝr muxu yǝtmix yildin beri bǝxinqi ay wǝ yǝttinqi aylarda roza tutup yiƣa-zar ⱪilƣininglarda...»\+bd* — «yǝttinqi ay»diki roza, waliy Gǝdǝliyaning ⱪaza ⱪilinƣanliⱪini ǝslǝx mǝⱪsitidǝ tutulƣan roza bolup, uning wapatiƣa ⱨǝsrǝt bildürüx üqün idi (Tǝwrat, «Yǝrǝmiya», 40-41-bablar). Bu Babil imperiyǝsi Pǝlǝstinni ixƣal ⱪilƣan mǝzgildiki ǝng ahirⱪi pajiǝlik wǝⱪǝ idi.\f*  
\v 6 Yegininglar, iqkininglar, bu pǝⱪǝt ɵzünglar üqünla yǝp-iqkininglardin ibarǝt boldi ǝmǝsmu? \f □ \fr 7:6 \ft \+bd «Yegininglar, iqkininglar, bu pǝⱪǝt ɵzünglar üqünla yǝp-iqkininglardin ibarǝt boldi ǝmǝsmu? »\+bd* — demǝk, silǝrning roza tutuxunglar yǝp-iqixinglarƣa ohxax, pǝⱪǝt ɵzliringla üqündur. Roza tutuxning mǝⱪsiti Hudani izdǝx ǝmǝs, bǝlki «ɵz-ɵzigǝ iqini aƣritix»tin ibarǝt boluxi mumkin. Yǝnǝ bir imkaniyiti, bu ayǝttiki «yemǝk» wǝ «iqmǝk» bǝlkim ⱨeyt-bayramlarni kɵrsitidu. Huda ulardin: «muxu ⱨeyt-bayramlarni ɵzünglar üqün tǝbriklidinglarmu, yaki mǝn üqün tǝbriklidinglarmu?» — dǝp sorawatidu.\f*  
\v 7 Bular Yerusalem wǝ uning ǝtrapidiki xǝⱨǝrliri aⱨalilik bolƣan, taza awatlaxⱪan qaƣlarda, jǝnubiy Yǝⱨuda wǝ tɵwǝn tüzlǝnglik aⱨalilik bolƣan qaƣlarda, Pǝrwǝrdigar burunⱪi pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ jakarliƣan sɵzlǝr ǝmǝsmu?   
\m
\v 8 Pǝrwǝrdigarning sɵzi Zǝkǝriyaƣa kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 9 «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Ⱨǝⱪiⱪiy adalǝtni yürgüzünglar, bir-biringlarƣa meⱨir-muⱨǝbbǝt wǝ rǝⱨim-xǝpⱪǝt kɵrsitinglar,  
\v 10 tul hotun wǝ yetim-yesirlarni, yat adǝmlǝr wǝ namratlarni bozǝk ⱪilmanglar; ⱨeqkim ɵz ⱪerindixiƣa kɵnglidǝ yamanliⱪ oylimisun. \x + \xo 7:10 \xt Mis. 22:22\x*  
\v 11 Biraⱪ \add ata-bowiliringlar\add* anglaxni rǝt ⱪilƣan, ular jaⱨilliⱪ bilǝn boynini tolƣap, anglimasⱪa ⱪulaⱪlirini eƣir ⱪilƣan; \f □ \fr 7:11 \ft \+bd «ular jaⱨilliⱪ bilǝn boynini tolƣap»\+bd* — ibraniy tilida «ular mürisini jaⱨil ⱪilip...».\f*  
\v 12 ular Tǝwrat ⱪanunini wǝ samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning Ɵz Roⱨi bilǝn burunⱪi pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ ǝwǝtkǝn sɵzlirini anglimasliⱪ üqün kɵnglini almastǝk ⱪattiⱪ ⱪilƣanidi; xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigardin intayin ⱪattiⱪ ƣǝzǝp qüxkǝn;  
\v 13 xundaⱪ boldiki, Mǝn ularni qaⱪirƣanda ular anglaxni rǝt ⱪilƣandǝk, ular qaⱪirƣanda Mǝnmu anglaxni rǝt ⱪildim» — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, \x + \xo 7:13 \xt Pǝnd. 1:28; Yǝx. 1:15; Yǝr. 11:11; 14:12\x*  
\v 14 — «wǝ Mǝn ularni ular tonumaydiƣan barliⱪ ǝllǝr arisiƣa ⱪara ⱪuyun bilǝn tarⱪitiwǝttim; ularning ketixi bilǝn zemin wǝyran bolƣan, andin uningdin ɵtkǝnlǝrmu, ⱪaytⱪanlarmu bolƣan ǝmǝs; qünki ularning sǝwǝbidin illiⱪ zemin wǝyranǝ ⱪilinƣan».\f □ \fr 7:14 \ft \+bd «ularni... ⱪara ⱪuyun bilǝn tarⱪitiwǝttim»\+bd* — yaki «ularni ... ⱪara ⱪuyun bilǝn tarⱪitiwetimǝn».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Roza tutux toƣruluⱪ ⱪoyulƣan soal wǝ ümid bǝrgüqi jawab  
\m
\v 1 Wǝ samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 2 «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: «Mening Zionƣa baƣliƣan otluⱪ muⱨǝbbitim ⱪaynap taxti; Mening uningƣa baƣliƣan otluⱪ muⱨǝbbitim tüpǝylidin \add uning düxmǝnlirigǝ\add* ƣǝzipim ⱪaynap taxti.\x + \xo 8:2 \xt Zǝk. 1:14\x*   
\m
\v 3 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: «Mǝn Zionƣa ⱪaytip kǝldim, Yerusalemning otturisida makanliximǝn; Yerusalem «Ⱨǝⱪiⱪǝt xǝⱨiri» dǝp atilidu, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning teƣi «Muⱪǝddǝs Taƣ» dǝp atilidu.  
\v 4 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: «Ⱪeri boway-momaylar yǝnǝ Yerusalemning koqilirida olturidiƣan bolidu; künliri uzun bolup, ⱨǝrbiri ⱨasisini ⱪolida tutup olturidu;  
\v 5 xǝⱨǝrning koqiliri oynawatⱪan oƣul-ⱪiz balilar bilǝn liⱪ tolidu.  
\v 6 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Bu ix xu künlǝrdǝ bu hǝlⱪning ⱪaldisining kɵzigǝ ajayib karamǝt kɵrünidiƣini bilǝn, u Mening kɵzümgǝ karamǝt kɵrünǝmdu?» — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 8:6 \ft \+bd «Bu ix xu künlǝrdǝ bu hǝlⱪning ⱪaldisining kɵzigǝ ajayib karamǝt kɵrünidiƣini bilǝn, u Mening kɵzümgǝ karamǝt kɵrünǝmdu?»\+bd* — demǝk, adǝmlǝr üqün ajayib karamǝt bolƣan ixlar Huda üqün adǝttiki ixlar.\f*   
\m
\v 7 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Mana, Mǝn Ɵz hǝlⱪimni xǝrⱪiy zeminlardin, ƣǝrbiy zeminlardin ⱪutⱪuzimǝn;  
\v 8 Mǝn ularni elip kelimǝn, ular Yerusalemda makanlixidu; ular Mening hǝlⱪim, Mǝn ⱨǝⱪiⱪǝt wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪta ularning Hudasi bolimǝn».   
\m
\v 9 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning ɵyining uli selinƣan künidǝ ⱨazir bolƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrning aƣzidin muxu künlǝrdǝ bayan ⱪiliniwatⱪan munu sɵzlǝrni ixitiwatisilǝr, muⱪǝddǝs ibadǝthanining ⱪuruluxiƣa ⱪolunglar küqlük ⱪilinsun! \f □ \fr 8:9 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning ɵyining uli selinƣan künidǝ sɵzligǝn pǝyƣǝmbǝrlǝr»\+bd* — Ⱨagay wǝ Zǝkǝriya. Bu ayǝttǝ kɵzdǝ tutulƣan «Pǝrwǝrdigarning ɵyining ulining selinixi» ikki yil burun («Əzra» 5:1-2) bolƣan bolsa kerǝk.\f*  
\v 10 Qünki xu künlǝrdin ilgiri insan üqün ix ⱨǝⱪⱪi yoⱪ, at-ulaƣ üqünmu ix ⱨǝⱪⱪi yoⱪ idi; jǝbir-zulum tüpǝylidin qiⱪⱪuqi yaki kirgüqi üqün aman-esǝnlik yoⱪ idi; qünki Mǝn ⱨǝrbir adǝmni ɵz yeⱪiniƣa düxmǝnlǝxtürdüm;  
\v 11 biraⱪ Mǝn bu hǝlⱪning ⱪaldisiƣa burunⱪi künlǝrdikidǝk bolmaymǝn, dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar;  
\v 12 qünki uruⱪ ⱨosulluⱪ bolidu, üzüm teli mewilǝydu, tupraⱪ ündürmilirini beridu, asmanlar xǝbnǝmlirini beridu; xuning bilǝn mǝn bu hǝlⱪning ⱪaldisiƣa muxularning ⱨǝmmisini igǝ ⱪildurimǝn. \f □ \fr 8:12 \ft \+bd «uruⱪ ⱨosulluⱪ bolidu»\+bd* — yaki «uruⱪⱪa hatirjǝmlik-amanliⱪ bolidu».\f*  
\v 13 Xundaⱪ ǝmǝlgǝ axuruliduki, silǝr ǝllǝr arisida lǝnǝt bolup ⱪalƣininglarning ǝksiqǝ, i Yǝⱨuda jǝmǝti wǝ Israil jǝmǝti, Mǝn silǝrni ⱪutⱪuzimǝn, silǝr \add ularƣa\add* bǝht-bǝrikǝt bolisilǝr; ⱪorⱪmanglar, ⱪolliringlar küqlük ⱪilinsun!\f □ \fr 8:13 \ft \+bd «silǝr ǝllǝr arisida lǝnǝt bolup ⱪalƣininglar»\+bd* — bu sɵzning bǝlkim üq tǝripi bar. (1) sürgün bolƣan Yǝⱨudiylar ɵzliri lǝnǝtkǝ ⱪaldurulƣan; (2) ular baxⱪilarƣa lǝnǝt bolup ularƣa bala-ⱪaza kǝltürgǝn; (3) ularning nami (Israil, Yǝⱨudiy) lǝnǝtni bildürgǝn. Huda muxu üq ǝwalning ⱨǝrbirini dǝl ularning ǝksigǝ aylanduridu. \+bd «silǝr ularƣa (ǝllǝrgǝ) bǝht-bǝrikǝt bolisilǝr»\+bd* — Huda ǝslidǝ Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝrgǝ: «Sǝn wǝ ǝwlading ⱨǝrbir ǝl-millǝtkǝ bǝht-bǝrikǝt bolisǝn» dǝp wǝdǝ ⱪilƣan. Israil itaǝtsizliktin muxu bǝrikǝtni lǝnǝtkǝ aylandurƣan.\f*   
\m
\v 14 Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Silǝrning ata-bowiliringlar Mening ƣǝzipimni ⱪozƣiƣanda Mening silǝrgǝ yamanliⱪ yǝtküzüx oyida bolƣinim wǝ xu \add jaza\add* yolidin yanmiƣinimdǝk — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar —  
\v 15 Mǝn ⱨazir, muxu künlǝrdǝ yǝnǝ Yerusalem wǝ Yǝⱨuda jǝmǝtigǝ yahxiliⱪ yǝtküzüx oyida boldum; ⱪorⱪmanglar.  
\v 16 Muxu ixlarƣa ǝmǝl ⱪilinglar: — Ⱨǝrbiringlar ɵz yeⱪininglarƣa ⱨǝⱪiⱪǝtni sɵzlǝnglar; dǝrwaziliringlarda ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ, aman-tinqliⱪⱪa uyƣun ⱨɵkümlǝrni yürgüzünglar; \f □ \fr 8:16 \ft \+bd «dǝrwaziliringlarda ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ, aman-tinqliⱪⱪa uyƣun ⱨɵkümlǝrni yürgüzünglar»\+bd* — aⱪsaⱪallar xǝⱨǝr dǝrwazilirida olturup, sot wǝ ⱨɵküm ⱪilatti.\f*  \x + \xo 8:16 \xt Əf. 4:25\x*  
\v 17 ⱨeqkim kɵnglidǝ ɵz yeⱪiniƣa yamanliⱪ oylimisun; ⱨeqⱪandaⱪ yalƣan ⱪǝsǝmgǝ xerik bolmanglar; qünki Mǝn dǝl bularning ⱨǝmmisigǝ nǝprǝtlinimǝn, dǝydu Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 8:17 \xt Zǝk. 5:3, 4; 7:10. \x*   
\m
\v 18 Wǝ samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 19 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Tɵtinqi aydiki roza, bǝxinqi aydiki roza, yǝttinqi aydiki roza wǝ oninqi aydiki roza Yǝⱨuda jǝmǝtigǝ huxalliⱪ wǝ xad-huramliⱪ, bǝhtlik ibadǝt sorunliri bolidu; xunga ⱨǝⱪiⱪǝt wǝ hatirjǝmlik-tinqliⱪni sɵyünglar.\f □ \fr 8:19 \ft \+bd «Tɵtinqi aydiki roza, bǝxinqi aydiki roza, yǝttinqi aydiki roza wǝ oninqi aydiki roza Yǝⱨuda jǝmǝtigǝ huxalliⱪ wǝ xad-huramliⱪ, bǝhtlik ibadǝt sorunliri bolidu»\+bd* — bu «rozilar» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 20 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Nurƣun ⱪowmlar wǝ kɵp xǝⱨǝrlǝrning aⱨalisi yǝnǝ muxu yǝrgǝ kelidu; \x + \xo 8:20 \xt Yǝx. 2:2; Yǝr. 16:19; Mik. 4:1; Zǝk. 8:2. \x*  
\v 21 bir xǝⱨǝrdǝ turuwatⱪanlar baxⱪa bir xǝⱨǝrgǝ berip ularƣa: «Pǝrwǝrdigardin iltipat tilǝxkǝ, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarni izdǝxkǝ tez barayli; mǝnmu barimǝn!» — dǝydiƣan bolidu.  
\v 22 Kɵp ⱪowmlar wǝ küqlük ǝllǝr Pǝrwǝrdigardin iltipat tilǝxkǝ, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarni izdǝxkǝ Yerusalemƣa kelidu.   
\m
\v 23 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Xu künlǝrdǝ ⱨǝrhil tilda sɵzlǝydiƣan ǝllǝrdin on nǝpǝr adǝm qiⱪip Yǝⱨudiy bir adǝmning tonining etikini tutuwelip uningƣa: «Biz sǝn bilǝn barayli; qünki Hudani sǝn bilǝn billidur, dǝp angliduⱪ» — dǝydu.\f □ \fr 8:23 \ft \+bd «Xu künlǝrdǝ ... ǝllǝrdin on nǝpǝr adǝm qiⱪip Yǝⱨudiy bir adǝmning tonining etikini tutuwelip uningƣa: «Biz sǝn bilǝn barayli; qünki Hudani sǝn bilǝn billidur, dǝp angliduⱪ» — dǝydu»\+bd* — bu ix Hudani izdǝngǝn «yat ǝllǝr»ning ⱨǝrikǝtlirigǝ bir misal bolidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 «Büyük Iskǝndǝr»ning tajawuzi toƣruluⱪ bexarǝtlǝr  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigarning sɵzidin yüklǝngǝn bexarǝt — Hadrak zemini wǝ Dǝmǝxⱪ üstigǝ ⱪonidu (qünki Pǝrwǝrdigarning nǝziri adǝmlǝr wǝ Israilning barliⱪ ⱪǝbililiri üstididur); \f □ \fr 9:1 \ft \+bd «Hadrak zemini»\+bd* — kona tarihnamilǝr boyiqǝ, «Hadrak» degǝn rayon Dǝmǝxⱪ xǝⱨirigǝ yeⱪin bolƣan, biraⱪ dǝl ⱪaysi jay ikǝnlikini ⱨazir bilmǝymiz. \+bd «qünki Pǝrwǝrdigarning nǝziri adǝmlǝr wǝ Israilning barliⱪ ⱪǝbililiri üstididur»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «qünki insanlarning wǝ Israilning barliⱪ ⱪǝbililirining kɵzi Pǝrwǝrdigarƣa ⱪaraydu».\f*  
\v 2 U bularƣa qegridax bolƣan Hamatⱪa, Tur wǝ Zidon üstigimu ⱪonidu. Tur tolimu «dana» bolƣaqⱪa, \f □ \fr 9:2 \ft \+bd «U \+bd*\+bdit , yǝni Pǝrwǝrdigarning bexariti\+bdit* bularƣa qegridax bolƣan Hamatⱪa, Tur wǝ Zidon üstigimu ⱪonidu» — «büyük Iskǝndǝr» miladiyǝdin ilgiriki 332-yili jǝnub tǝrǝpkǝ yürüx ⱪilip muxu yǝrlǝrni bir-birlǝp igiliwalƣan.\f*  
\v 3 ɵzi üqün ⱪorƣan ⱪurƣan, kümüxni topidǝk, sap altunni koqilardiki patⱪaⱪtǝk dɵwilǝp ⱪoyƣan.  
\v 4 Mana, Rǝb uni mal-dunyasidin ayriwetidu, uning küqini dengizda yoⱪ ⱪilidu; u ot tǝripidin yǝp ketilidu.\f □ \fr 9:4 \ft \+bd «Mana, Rǝb uni mal-dunyasidin ayriwetidu, uning küqini dengizda yoⱪ ⱪilidu; u ot tǝripidin yǝp ketilidu»\+bd* — bu ayǝtni «büyük Iskǝndǝr» ǝmǝlgǝ axurƣan. Miladiyǝdin ilgiri 332-yili u Turni bulang-talang ⱪilip pütünlǝy wǝyran ⱪiliwǝtkǝn «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng). 
\fp  «uning küqini dengizda yoⱪ ⱪilidu» degǝnlikning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «U (yǝni Rǝb) ularning dengizdiki küqini yoⱪ ⱪilidu»\f*   
\m
\v 5 Axkelon buni kɵrüp ⱪorⱪidu; Gazamu kɵrüp azablinip tolƣinip ketidu; Əkronmu xundaⱪ, qünki uning arzu-ümidi tozup ketidu; padixaⱨ Gazadin yoⱪap ketidu, Axkelon adǝmzatsiz ⱪalidu.  
\v 6 Xuning bilǝn Axdodta ⱨaramdin bolƣan birsi turidu; Mǝn Filistiylǝrning mǝƣrurluⱪi wǝ pǝhrini yoⱪitimǝn. \f □ \fr 9:6 \ft \+bd «Xuning bilǝn Axdodta ⱨaramdin bolƣan birsi turidu; Mǝn Filistiylǝrning mǝƣrurluⱪi wǝ pǝhrini yoⱪitimǝn»\+bd* — Iskǝndǝr Turni igiliwalƣandin keyin Filistiyǝgǝ ⱪarap yürüx ⱪilidu. 5- wǝ 6-ayǝttǝ tilƣa elinƣan (Axkelon, Gaza, Əkron, Axdod) xǝⱨǝrlǝr Filistiyǝdiki bǝx qong xǝⱨǝrning tɵti. Bu jǝnglǝrning tǝpsilatliri üqün «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  
\v 7 Mǝn aƣzidin ⱪanlarni, uning ⱨaram yegǝn yirginqlik nǝrsilǝrni qixliri arisidin elip ketimǝn; andin ⱪelip ⱪalƣanlar bolsa, ular Hudayimizƣa tǝwǝ bolup, Yǝⱨudada yolbaxqi bolidu; Əkronning orni Yǝbus ⱪǝbilisidikilǝrgǝ ohxax bolidu. \f □ \fr 9:7 \ft \+bd «Mǝn aƣzidin ⱪanlarni, uning ⱨaram yegǝn yirginqlik nǝrsilǝrni qixliri arisidin elip ketimǝn; andin ⱪelip ⱪalƣanlar bolsa, ular Hudayimizƣa tǝwǝ bolup,...»\+bd* — «Hudayimizƣa» degǝn sɵzgǝ ⱪariƣanda muxu ayǝtlǝrdiki sɵzligüqi Mǝsiⱨning ɵzi boluxi kerǝk. \+bd «...Əkronning orni Yǝbus ⱪǝbilisidikilǝrgǝ ohxax bolidu»\+bd* — toluⱪ ayǝtning mǝnisi: (1) Filistiylǝr ǝmdi butlarƣa atalƣan ⱪurbanliⱪlarning ⱪeninimu, gɵxinimu yemǝydiƣan bolidu. (2) Filistiylǝr Hudaƣa tǝwǝ bolup Yǝⱨuda arisida (Yǝbus ⱪǝbilisidikilǝrdǝk) ⱨɵrmǝtlik mǝrtiwigǝ igǝ bolidu (ⱨazirⱪi «Pǝlǝsitinliklǝr» Filistiylǝrning ǝwladliri boluxi mumkin). «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  
\v 8 Mǝn ⱪoxun tüpǝylidin, yǝni ɵtüp kǝtküqi wǝ ⱪaytip kǝlgüqi tüpǝylidin Ɵz ɵyüm ǝtrapida qedirimni tiktürimǝn; ǝzgüqi ⱪaytidin uningdin ɵtmǝydu; qünki Ɵz kɵzüm bilǝn kɵzitimǝn.\f □ \fr 9:8 \ft \+bd «Mǝn ⱪoxun tüpǝylidin, yǝni ɵtüp kǝtküqi wǝ ⱪaytip kǝlgüqi tüpǝylidin Ɵz ɵyüm ǝtrapida qedirimni tiktürimǝn; ǝzgüqi ⱪaytidin uningdin ɵtmǝydu; qünki Ɵz kɵzüm bilǝn kɵzitimǝn»\+bd* — «büyük Iskǝndǝr» zalim bolƣini bilǝn, Misirƣa ⱨujum ⱪilixⱪa mangƣanda («ɵtüp kǝtkǝndǝ») yaki Misirni ixƣal ⱪilip «ⱪaytip kǝlgǝndǝ» (gǝrqǝ Yerusalemdiki muⱪǝddǝs ibadǝthanida nurƣunliƣan bayliⱪlar bolsimu), Yerusalemƣa ⱨeq ⱨujum ⱪilmiƣan. Bu tarihning ǝng qong sirliridin biridur. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Zionning padixaⱨi Mǝsiⱨ kelidu!  
\m
\v 9 Zor xadlan, i Zion ⱪizi!  
\m Tǝntǝnǝlik nida ⱪil, i Yerusalem ⱪizi!  
\m Ⱪaranglar, padixaⱨing yeningƣa kelidu;  
\m U ⱨǝⱪⱪaniy wǝ nijatliⱪ bolidu;  
\m Kǝmtǝr-mɵmin bolup,  
\m Mada exǝkkǝ, yǝni exǝk tǝhiyigǝ minip kelidu;\f □ \fr 9:9 \ft \+bd «U ⱨǝⱪⱪaniy wǝ nijatliⱪ bolidu»\+bd* — baxⱪa tǝrjimiliri: «U nijatni elip kelidu», «U ⱪutⱪuzulƣan bolidu» yaki «U ƣǝlibilik bolidu». \+bd «Ⱪaranglar, padixaⱨing yeningƣa kelidu... mada exǝkkǝ, yǝni exǝk tǝhiyigǝ minip kelidu»\+bd* — bu toluⱪ bexarǝt Əysa Mǝsiⱨni eniⱪ kɵrsitidu. Injil, «Matta» 21-bab, «Markus» 11-bab, «Luⱪa» 19-bab, «Yuⱨanna» 12-bablarni kɵrüng.\f*  \x + \xo 9:9 \xt Zǝk. 2:10; Mat. 21:4-5; Yⱨ.12:12-16\x*   
\m
\v 10 Xuning bilǝn Mǝn jǝng ⱨarwilirini Əfraimdin,  
\m Atlarni Yerusalemdin mǝⱨrum ⱪiliwetimǝn;  
\m Jǝng oⱪyasimu elip taxlinidu.  
\m U bolsa ǝllǝrgǝ hatirjǝmlik-tinqliⱪni jakarlap yǝtküzidu;  
\m Uning ⱨɵkümranliⱪi dengizdin dengizƣiqǝ,  
\m \add Əfrat\add* dǝryasidin yǝr yüzining qǝtlirigiqǝ bolidu.\f □ \fr 9:10 \ft \+bd «Xuning bilǝn Mǝn jǝng ⱨarwilirini Əfraimdin, ...mǝⱨrum ⱪiliwetimǝn; ... U \+bd*\+bdit , yǝni Israilning padixaⱨ Mǝsiⱨ\+bdit* bolsa ǝllǝrgǝ hatirjǝmlik-tinqliⱪni jakarlap yǝtküzidu; uning ⱨɵkümranliⱪi dengizdin dengizƣiqǝ, Əfrat dǝryasidin yǝr yüzining qǝtlirigiqǝ bolidu» — demisǝkmu, bexarǝt Əysa Mǝsiⱨning dunyaƣa tunqi kelixidin (9-ayǝt) uning ⱪaytip kelixigǝ atlap ɵtidu. Bexarǝtning ⱪalƣini ahirⱪi zamanlarni kɵrsitidu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*   
\m
\v 11 Əmdi seni bolsa, sanga qüxürülgǝn ǝⱨdǝ ⱪeni tüpǝylidin, Mǝn arangdiki mǝⱨbuslarni susiz orǝktin azadliⱪⱪa qiⱪirimǝn.\f □ \fr 9:11 \ft \+bd «Əmdi seni bolsa, sanga qüxürülgǝn ǝⱨdǝ ⱪeni tüpǝylidin, Mǝn arangdiki mǝⱨbuslarni susiz orǝktin azadliⱪⱪa qiⱪirimǝn»\+bd* — bu sirliⱪ bexarǝtning ⱨǝm roⱨiy ⱨǝm jismaniy jǝⱨǝtliri boluxi kerǝk. Ixinimizki, Əysa Mǝsiⱨning ⱪeni bilǝn tüzgǝn «yengi ǝⱨdǝ» Yǝⱨudiylarni, ǝllǝrnimu ⱨǝrhil «gunaⱨ oriki»din ⱪutⱪuzalaydu ⱨǝm kǝlgüsidimu buning sǝwǝbidin Huda Yǝⱨudiylarni ⱨǝrhil jismaniy ⱪiynqiliⱪlardinmu ⱪutⱪuzidu.\f*  \x + \xo 9:11 \xt Mat. 26:28; Luⱪa 22:20; Rim. 9:3, 4; Rim. 11:25, 26, 27; 1Kor. 11:25; Ibr. 9:19, 20, 21.\x*   
\m
\v 12 Mustǝⱨkǝm jayƣa ⱪaytip kelinglar, i arzu-ümidning mǝⱨbusliri! Bügün Mǝn jakarlap eytimǝnki, tartⱪan jazaliringning ǝksini ikki ⱨǝssilǝp sanga ⱪayturimǝn. \f □ \fr 9:12 \ft \+bd «Mustǝⱨkǝm jayƣa ⱪaytip kelinglar, i arzu-ümidning mǝⱨbusliri!»\+bd* — «arzu-ümidning mǝⱨbusliri» bǝlkim bu tolimu ⱪisⱪartilƣan gǝp boluxi mumkin, mǝnisi: ««Hudaning ⱪaldisi» Hudaning nurƣun wǝdiliri aldida ümidwar boluxi kerǝk idi. Lekin ularning uningƣa ixǝnmǝsliki, xundaⱪla ümidsizlinixi tüpǝylidin gunaⱨning mǝⱨbusliri bolup ⱪalƣan. Ularning birdinbir «mustǝⱨkǝm jay»i Hudaning Ɵzi, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 13 Qünki Ɵzüm üqün Yǝⱨudani oⱪyadǝk egildürdüm, Əfraimni oⱪ ⱪilip oⱪyaƣa saldim; Mǝn oƣul baliliringni ornidin turƣuzimǝn, i Zion — ular sening oƣul baliliringƣa ⱪarxi jǝng ⱪilidu, i Gretsiyǝ! I Zion, Mǝn seni palwanning ⱪolidiki ⱪiliqtǝk ⱪilimǝn.  
\v 14 Pǝrwǝrdigar ularning üstidǝ kɵrünidu; Uning oⱪi qaⱪmaⱪtǝk etilip uqidu. Rǝb Pǝrwǝrdigar kanayni qalidu; U jǝnubtiki dǝⱨxǝtlik ⱪara ⱪuyunlarni billǝ elip yürüx ⱪilidu. \x + \xo 9:14 \xt Naⱨ. 2:6\x*  
\v 15 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar ular üqün mudapiǝ bolidu; ular salƣa taxlirini kukum ⱪilip, dǝssǝp qǝylǝydu; ular iqiwelip, xarab kǝypini sürgǝnlǝrdǝk ⱪiyⱪas-sürǝn kɵtüridu; ular \add ⱪanƣa\add* milǝngǝn ⱪurbangaⱨning bürjǝkliridǝk, \add ⱪanƣa\add* toldurulƣan ⱪaqilardǝk bolidu. \f □ \fr 9:15 \ft \+bd «... ular (ⱪanƣa) milǝngǝn ⱪurbangaⱨning bürjǝkliridǝk, ⱪanƣa toldurulƣan ⱪaqilardǝk bolidu»\+bd* — bu ohxitix Israilning jǝnggǝ bolidiƣan zoⱪ-kǝypining xarab iqkǝn adǝmningkidǝk bolidiƣanliⱪini yaki düxmǝnlǝrdin tɵkülgǝn ⱪanning kɵplükini bildüridu. Ⱪurbangaⱨ üstidiki ⱪurbanliⱪlarning ⱪanlirini elixⱪa birnǝqqǝ ⱪaqilarni tǝyyarlax kerǝk idi, ular ǝlwǝttǝ ⱪan bilǝn liⱪ toldurulatti wǝ ⱪurbangaⱨning burjǝkliri ⱪanƣa milinip ketǝtti. 
\fp  Toluⱪ bu bexarǝt bǝlkim (1) Israilning Gretsiyǝ zalimliri üstidin (miladiyǝdin ilgiriki 3- wǝ 2-ǝsirdǝ) bolƣan ajayib ƣǝlibilirini wǝ (2) ahirⱪi zamandiki dǝjjalning ⱪoxunliri bilǝn bolidiƣan uruxlarni kɵrsitidu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  
\v 16 Xu küni Pǝrwǝrdigar bolƣan ularning Hudasi ularni Ɵzüm baⱪⱪan padam bolƣan hǝlⱪim dǝp bilip ⱪutⱪuzidu; qünki ular taj gɵⱨǝrliridǝk Uning zemini üstidǝ kɵtürülidu.  
\v 17 Xunqǝ zordur Uning meⱨribanliⱪi, xunqǝ ⱪaltistur Uning güzǝlliki! Ziraǝtlǝr yigitlǝrni, yengi xarab ⱪizlarni yaxnitidu!\f □ \fr 9:17 \ft \+bd «Xunqǝ zordur Uning meⱨribanliⱪi, xunqǝ ⱪaltistur Uning güzǝlliki!»\+bd* — yaki, «Nemidegǝn ǝziz! Nemidegǝn güzǝl!».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Ahirⱪi zamanlardiki wǝⱪǝlǝr — dawami  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigardin «keyinki yamƣur» pǝslidǝ yamƣurni tǝlǝp ⱪilinglar; Pǝrwǝrdigar qaⱪmaⱪlarni qaⱪturup, ularƣa mol yamƣurlarni, xuningdǝk ⱨǝrbirigǝ etizda ot-qɵplǝrni beridu. \f □ \fr 10:1 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigardin «keyinki yamƣur» pǝslidǝ yamƣurni tǝlǝp ⱪilinglar»\+bd* — bu dua yuⱪiriⱪi bexarǝt bilǝn baƣlinixliⱪ; ziraǝtlǝr wǝ üzümlǝrgǝ yamƣur kerǝk, ǝlwǝttǝ. «Keyinki yamƣur» bolsa Pǝlǝstindǝ 3- yaki 4-ayda yaƣidu, ǝtiyazliⱪ ziraǝtlǝrni pixurux ⱨalⱪiliⱪ rolini oynaydu. Bu yamƣurlar bolmisa ⱨeq ⱨosul bolmaydu.\f*  
\v 2 Qünki «ɵy butliri» bimǝnǝ gǝplǝrni eytⱪan, palqilar yalƣan «alamǝt»lǝrni kɵrgǝn, tuturuⱪsiz qüxlǝrni sɵzligǝn; ular ⱪuruⱪ tǝsǝlli beridu. Xunga hǝlⱪ ⱪoy padisidǝk tenǝp kǝtti; ular padiqisi bolmiƣaqⱪa, azar yemǝktǝ.\f □ \fr 10:2 \ft \+bd «ɵy butliri»\+bd* — (ibraniy tilida «tǝrafim») pal bilǝn «yol kɵrsitidiƣan» birhil butlar idi.\f*  \x + \xo 10:2 \xt Top. 5:6\x*   
\m
\v 3 Mening ƣǝzipim padiqilarƣa ⱪozƣaldi; Mǝn muxu «tekǝ» \add yetǝkqilǝrni\add* jazalaymǝn; qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar Ɵz padisidin, yǝni Yǝⱨuda jǝmǝtidin hǝwǝr elixⱪa kǝldi; U jǝngdǝ ularni Ɵzining ⱨǝywǝtlik etidǝk ⱪilidu.  
\v 4 Uningdin \add yǝni Yǝⱨudadin\add* «Burjǝk Texi», uningdin «Ⱪozuⱪ», uningdin «Jǝng Oⱪyasi», uningdin «Ⱨǝmmigǝ ⱨɵkümranliⱪ Ⱪilƣuqi» qiⱪidu.\f □ \fr 10:4 \ft \+bd «Uningdin, yǝni Yǝⱨudadin «burjǝk texi», uningdin «ⱪozuⱪ»...»\+bd* — «yǝni Yǝⱨudadin» degǝn sɵzlǝrni tǝrjimǝ yolida ⱪoxup kirgüzduⱪ. Ibraniy tilida pǝⱪǝt «uningdin» deyilidu. 9-ayǝttǝ «Yǝⱨuda jǝmǝti» kɵzdǝ tutulƣan bolƣaqⱪa, 10-ayǝtni xundaⱪ tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. Mǝsiⱨ «Yǝⱨudadin» qiⱪidu, ǝlwǝttǝ. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi «yǝni Hudadin». \+bd «uningdin ... «burjǝk texi», .. «ⱪozuⱪ», .. «jǝng oⱪyasi», .. «ⱨǝmmigǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪilƣuqi» qiⱪidu»\+bd* — bu tɵt namning ⱨǝmmisi «Mǝsiⱨ-Ⱪutⱪuzƣuqi»ning unwanliri bolidu. Barliⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝrning bexarǝtliri boyiqǝ «Mǝsiⱨ» qoⱪum Yǝⱨudaning ǝwladi boluxi kerǝk idi. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng. 
\fp  «Uningdin» degǝnni bǝzi alimlar «Hudadin» degǝn mǝnidǝ, dǝp ⱪaraydu.\f*   
\m
\v 5 Xuning bilǝn ular jǝngdǝ, \add düxmǝnlǝrni\add* koqilardiki patⱪaⱪni dǝssigǝndǝk qǝylǝydiƣan palwanlardǝk bolidu; ular jǝng ⱪilidu, qünki Pǝrwǝrdigar ular bilǝn billidur; ular atliⱪ ǝskǝrlǝrnimu yǝrgǝ ⱪaritip ⱪoyidu.  
\v 6 Mǝn Yǝⱨuda jǝmǝtini küqǝytimǝn, Yüsüpning jǝmǝtini ⱪutⱪuzimǝn; Mǝn ularni ⱪaytidin olturaⱪlixixⱪa ⱪayturimǝn; qünki Mǝn ularƣa rǝⱨim-xǝpⱪǝtni kɵrsitimǝn. Ular Mǝn ⱨeqⱪaqan taxliwǝtmigǝndǝk bolidu; qünki Mǝn ularning Hudasi Pǝrwǝrdigarmǝn; Mǝn ularƣa jawab berimǝn.  
\v 7 Əfraimdikilǝr palwandǝk bolidu, kɵngülliri xarab kǝypini sürgǝnlǝrdǝk huxallinidu; ularning baliliri buni kɵrüp huxallinidu; ularning kɵngli Pǝrwǝrdigardin xadlinidu.   
\m
\v 8 Mǝn üxⱪirtip, ularni yiƣimǝn; qünki Mǝn ularni bǝdǝl tɵlǝp ⱨɵrlükkǝ qiⱪirimǝn; ular ilgiri kɵpiyip kǝtkǝndǝk kɵpiyidu.  
\v 9 Mǝn ularni ǝllǝr arisida uruⱪtǝk qaqimǝn; andin ular Meni yiraⱪ jaylarda ǝslǝydu; xuning bilǝn ular baliliri bilǝn ⱨayat ⱪelip, ⱪaytip kelidu. \f □ \fr 10:9 \ft \+bd «Mǝn ularni ǝllǝr arisida uruⱪtǝk qaqimǝn; ...»\+bd* — yaki «Mǝn ularni ǝllǝr arisida uruⱪtǝk qaqidiƣan bolsam,...».\f*  
\v 10 Mǝn ularni ⱪaytidin Misir zeminidin elip kelimǝn, Asuriyǝdinmu qiⱪirip yiƣimǝn; ularni Gilead wǝ Liwan zeminiƣa elip kirgüzimǝn; yǝr-zemin ularni patⱪuzalmay ⱪalidu.   
\m
\v 11 Xundaⱪ ⱪilip, U jǝbir-japa dengizidin ɵtüp, dengizdiki dolⱪunlarni uridu; Nil dǝryasining tǝgliri ⱪurup ketidu; Asuriyǝning mǝƣrurluⱪi wǝ pǝhri pǝs ⱪilinidu, Misirdiki xaⱨanǝ ⱨasimu yoⱪilidu. \f □ \fr 10:11 \ft \+bd «U jǝbir-japa dengizidin ɵtüp, dengizdiki dolⱪunlarni uridu»\+bd* — «U» — Hudani kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 12 Mǝn ularni Pǝrwǝrdigar arⱪiliⱪ küqǝytimǝn; ular Uning namida mangidu, dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Hudaning padisi yahxi padiqisini, yǝni Pǝrwǝrdigarning Ɵzini rǝt ⱪilidu; ular zulmǝtkǝ ⱪalidu  
\m
\v 1 I Liwan, ot sening kedir dǝrǝhliringni yǝp ketixi üqün, dǝrwaziliringni aq! \f □ \fr 11:1 \ft \+bd «I Liwan, ot sening kedir dǝrǝhliringni yǝp ketixi üqün, dǝrwaziliringni aq! »\+bd* — bu 1-3-ayǝt bǝlkim bir ohxitix; Yǝⱨudaning yetǝkqiliri Hudaning hǝlⱪi wǝ Huda bǝrgǝn zeminni ɵz mǝnpǝiti üqün ixlǝtkǝn, ⱨazir bu mǝnpǝǝttin ayrilidu. 1-ayǝt yengidin ⱪurulƣan ibadǝthanining yǝnǝ wǝyran ⱪilinixini kɵrsitixi mumkin. U Liwandiki kɵpligǝn kedir dǝrǝhlirini wǝ baxⱪa esil dǝrǝhlǝrni ixlitip selinƣan (Tǝwrat, «Əzra», 3:7-ayǝt). 
\fp  «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ biz bu babni tǝpsiliy xǝrⱨlǝymiz.\f*  
\v 2 Waysanglar, i ⱪariƣaylar, qünki kedir yiⱪildi, esil dǝrǝhlǝr wǝyran ⱪilindi; waysanglar, i Baxandiki dub dǝrǝhliri, qünki baraⱪsan orman yiⱪitildi!  
\v 3 Padiqilarning waysiƣan awazini angla! Qünki ularning xǝripi \add bolƣan qimǝn-yaylaⱪ\add* wǝyran ⱪilindi; arslanlarning ⱨɵrkirigǝn awazini angla! Qünki Iordan dǝryasining pǝhri bolƣan \add bük-baraⱪsanliⱪi\add* wǝyran ⱪilindi.   
\m
\v 4 Pǝrwǝrdigar Hudayim mundaⱪ dǝydu: — Boƣuzlaxⱪa bekitilgǝn padini baⱪⱪin!  
\v 5 Ularni setiwalƣanlar ularni boƣuzliwǝtkǝndǝ ⱨeq gunaⱨkar dǝp ⱪaralmaydu; ularni setiwǝtkǝnlǝr: «Pǝrwǝrdigarƣa xükri! Qünki beyip kǝttim!» — dǝydu; ularning ɵz padiqiliri ularƣa iqini ⱨeq aƣritmaydu.  
\v 6 Qünki Mǝn zeminda turuwatⱪanlarƣa yǝnǝ iqimni ⱨeq aƣritmaymǝn, dǝydu Pǝrwǝrdigar; — wǝ mana, Mǝn adǝmlǝrni, ⱨǝrbirini ɵz yeⱪinining ⱪoliƣa wǝ ɵz padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurimǝn; mana, bular zeminni harab ⱪilidu, Mǝn ularni bularning ⱪolidin ⱨeq ⱪutⱪuzmaymǝn.\f □ \fr 11:6 \ft \+bd «Mǝn... ⱨǝrbirini ɵz yeⱪinining ⱪoliƣa wǝ ɵz padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurimǝn»\+bd* — «ɵz padixaⱨi» alaⱨidǝ ibarǝ bolup, bǝlkim Huda xu padixaⱨni tallimiƣanliⱪini, bǝlki Yǝⱨudadikilǝr ɵzliri talliwalƣanliⱪini kɵrsitidu. Zǝkǝriyaning dǝwridǝ Yǝⱨudaning ⱨeq padixaⱨi yoⱪ idi (Yǝⱨuda Pars imperiyǝsi astida bolƣan).\f*   
\b  
\m
\v 7 Xunga mǝn «boƣuzlaxⱪa bekitilgǝn pada»ni beⱪip turdum, bolupmu padining arisidiki miskin mɵminlǝrni baⱪtim. Mǝn ɵzümgǝ ikki tayaⱪni aldim; birinqisini «xapaǝt», ikkinqisini «rixtǝ» dǝp atidim; xuning bilǝn mǝn padini baⱪtim.\f □ \fr 11:7 \ft \+bd «Xunga mǝn «boƣuzlaxⱪa bekitilgǝn pada»ni beⱪip turdum, bolupmu padining arisidiki miskin mɵminlǝrni baⱪtim»\+bd* — «pada» Israil hǝlⱪini kɵrsitidu. Padining «arisidiki miskin mɵminlǝr», Hudaƣa sadiⱪ «ⱪaldi»lar idi (11-ayǝtni kɵrüng). Zǝkǝriya padiqiliⱪ wǝzipisini \+bd ularni dǝp\+bd* zimmisigǝ alidu. Lekin Hudaning jazasi padining kɵp ⱪismining bexiƣa qüxüx aldida turidu (5-ayǝt); Hudaning nǝziri bǝribir «pada arisidiki «miskin mɵminlǝr»» («ⱪaldilar») üstidǝ bolidu. Ular padining arisidiki az bir ⱪismidur. \+bd «Mǝn ɵzümgǝ ikki tayaⱪni aldim; birinqisini «xapaǝt», ikkinqisini «rixtǝ» dǝp atidim; xuning bilǝn mǝn padini baⱪtim...»\+bd* — Zǝkǝriya bǝlkim mǝzkur ixni, xundaⱪla 8-14-ayǝttiki baxⱪa bǝzi ixlarni qüxidǝ yaki alamǝt kɵrünüxtǝ kɵrgǝn boluxi mumkin; bu ixlarning mǝlum bir ⱪismini u hǝlⱪ aldida «rol elip» kɵrsǝtkǝn bolsa kerǝk. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*   
\m
\v 8 Xuningdǝk Mǝn bir ay iqidǝ üq padiqini ⱨalak ⱪildim; Mening jenim bu \add hǝlⱪtin\add* bizar boldi wǝ ularning jeni Meni ɵq kɵrdi.\f □ \fr 11:8 \ft \+bd «Xuningdǝk Mǝn bir ay iqidǝ üq padiqini ⱨalak ⱪildim...»\+bd* — «üq padiqi» toƣruluⱪ bizningqǝ ikki imkaniyǝt bar. (1) «üq padiqi» mǝlum adǝmlǝrni ǝmǝs, bǝlki Huda Israil üqün bekitkǝn üq hil padiqini, yǝni «pǝyƣǝmbǝr», «kaⱨin» wǝ «padixaⱨ»ni bildüridu. Miladiyǝdin keyinki 70-yili Rim imperiyǝsining Yerusalemni wǝyran ⱪilixi bilǝn, Israilda bu üq hil «padiqi» ⱪalmidi. (2) miladiyǝdin keyinki 70-yili Rim imperiyǝsi Yerusalemni muⱨasirigǝ alƣanda, Israilning bir-birigǝ ɵq bolƣan üq yetǝkqisi (Yuⱨanna, Simon wǝ Əliezǝr) bar idi. Ularning bir-biri bilǝn soⱪuxuxliri tüpǝylidin Yerusalem ahir berip ixƣal ⱪilinƣan, bu üq «padiqi» xu ⱨaman «padiqiliⱪtin» ⱪalƣan. Biz 2-imkaniyǝtkǝ mayilmiz. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ biz yǝnǝ buning üstidǝ muzakiriliximiz.\f*   
\m
\v 9 Mǝn: «Mǝn silǝrni baⱪmaymǝn; ɵlǝy dǝp ⱪalƣanliri ɵlüp kǝtsun; ⱨalak bolay dǝp ⱪalƣanliri ⱨalak bolsun; tirik ⱪalƣanlarning ⱨǝmmisi bir-birining gɵxini yesun» — dedim.\f □ \fr 11:9 \ft \+bd «Ⱨalak bolay dǝp ⱪalƣanliri ⱨalak bolsun; tirik ⱪalƣanlarning ⱨǝmmisi bir-birining gɵxini yesun» — dedim»\+bd* — dǝrwǝⱪǝ, Rim imperiyǝsi Yerusalemni muⱨasirigǝ alƣanda kɵp adǝm aqarqiliⱪtin baxⱪilarni ɵltürüp gɵxini yegǝn.\f*   
\m
\v 10 Mǝn «xapaǝt» degǝn tayiⱪimni elip sunduriwǝttim, xuningdǝk Mening barliⱪ ǝllǝr bilǝn bolƣan ǝⱨdǝmni sunduruwǝttim.  
\v 11 Əⱨdǝ xu küni bikar ⱪiliwetildi; xunga pada arisidiki manga diⱪⱪǝt ⱪilƣan miskin mɵminlǝr buning Pǝrwǝrdigarning sɵzi ikǝnlikini bilip yǝtti. \f □ \fr 11:11 \ft \+bd «... miskin mɵminlǝr buning Pǝrwǝrdigarning sɵzi ikǝnlikini bilip yǝtti»\+bd* — bu «miskinlarning bilip yetixi»ning ɵzimu bǝlkim «alamǝt kɵrünüx»ning bir ⱪismidur. Demǝk, ⱨǝmmisi pǝyƣǝmbǝrning dǝwridin keyin yüz beridu.\f*  
\v 12 Wǝ mǝn ularƣa: «Muwapiⱪ kɵrsǝnglar, mening ix ⱨǝⱪⱪimni beringlar; bolmisa boldi ⱪilinglar» — dedim. Xunga ular mening ix ⱨǝⱪⱪimgǝ ottuz kümüx tǝnggini taraziƣa saldi.\x + \xo 11:12 \xt Mat. 26:15; 27:9\x*   
\m
\v 13 Wǝ Pǝrwǝrdigar manga: «Mana bu ular Manga bekitkǝn ⱪaltis baⱨa! Uni sapalqining aldiƣa taxlap bǝr!» dedi. Xuning bilǝn mǝn ottuz kümüx tǝnggini elip bularni Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ, sapalqining aldiƣa qɵriwǝttim. \f □ \fr 11:13 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar manga: «Mana bu ular Manga bekitkǝn ⱪaltis baⱨa! Uni sapalqining aldiƣa taxlap bǝr!» dedi»\+bd* — «ⱪaltis baⱨa!» — kinayilik, ⱨǝjwiy gǝp, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 11:13 \xt Mat. 27:3-10\x*  
\v 14 Andin mǝn Yǝⱨuda bilǝn Israilning ⱪerindaxliⱪini üzüx üqün, ikkinqi tayiⱪimni, yǝni «rixtǝ»ni sunduruwǝttim.   
\m
\v 15 Andin Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: «Sǝn ǝmdi yǝnǝ ǝrzimǝs padiqining ⱪorallirini al. \f □ \fr 11:15 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: «Sǝn ǝmdi yǝnǝ ǝrzimǝs padiqining ⱪorallirini al... »\+bd* — yahxi padiqining ⱪoralliri bolƣan ikki tayaⱪni sunduruwǝtkǝndin keyin, «ǝrzimǝs padiqining ⱪorallirini al» dǝp buyrulƣan.\f*  
\v 16 Qünki mana, Mǝn zeminda bir padiqini ornidin turƣuzimǝnki, u ⱨalak bolay degǝnlǝrdin hǝwǝr almaydu, tenǝp kǝtkǝnlǝrni izdimǝydu, yarilanƣanlarni saⱪaytmaydu, saƣlamlarnimu baⱪmaydu; u bǝlki sǝmrigǝnlǝrning gɵxini yǝydu, ⱨǝtta tuyaⱪlirini yirip yǝydu.  
\v 17 Padini taxliwǝtkǝn ǝrzimǝs padiqining ⱨaliƣa way! Ⱪiliq uning biliki wǝ ong kɵzigǝ qüxidu; uning biliki pütünlǝy yigilǝydu, uning ong kɵzi pütünlǝy ⱪarangƣulixip ketidu.\f □ \fr 11:17 \ft \+bd «Padini taxliwǝtkǝn ǝrzimǝs padiqining ⱨaliƣa way! Ⱪiliq uning biliki wǝ ong kɵzigǝ qüxidu; uning biliki pütünlǝy yigilǝydu, uning ong kɵzi pütünlǝy ⱪarangƣulixip ketidu»\+bd* — bu sirliⱪ babning hǝwirini yiƣinqaⱪlisaⱪ: (1) Israil ɵzining mǝnpǝǝtpǝrǝs «padiqiliri» tǝripidin kɵp azab tartⱪan. (2) biraⱪ bu ixlarda ularning ɵz mǝs’uliyiti bar. Huda muxu padiqiliri arⱪiliⱪ ularni jazaliƣan ⱨǝm jazalaydu. Israil hǝlⱪi yahxi padiqini, yǝni Hudaning Ɵzini kǝmsitidu. Ular uni «30 kümüx tǝnggǝ»ning baⱨasida kɵridu. (3) bu pul ibadǝthanida taxliwetilidu; (4) ular ⱨǝⱪiⱪiy padiqining beⱪixini rǝt ⱪilidu, xunga Huda ularni naⱨayiti rǝzil bir padiqining ⱪoliƣa tapxuridu; (5) Huda muxu rǝzil padiqini wǝ barliⱪ mǝnpǝǝtpǝrǝs padiqilarnimu ⱪattiⱪ jazalaydu. 
\fp  Oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, «Ɵzüm yahxi Padiqidurmǝn» degǝn Əysa Mǝsiⱨ Yǝⱨudaning 30 kümüx tǝnggǝ üqün satⱪunluⱪ ⱪilixi bilǝn ɵltürülgǝn; keyin Yǝⱨudiy hǝlⱪi rǝzil mǝnpǝǝtpǝrǝs yetǝkqilǝrning kasapitidin yǝnǝ bir ⱪetim (Rim imperiyǝsi tǝripidin) dunyaning qǝt-qǝtlirigiqǝ tarⱪitiwetilgǝn. Bu ixlar üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 11:17 \xt Yǝr. 23:1; Əz. 34:2; Yⱨ. 10:12\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Yerusalemning ahirⱪi ⱪetim muⱨasirigǝ qüxüxi — Israillar ɵzi ɵltürgǝn Ⱪutⱪuzƣuqisini kɵridu  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigarning Israil toƣruluⱪ sɵzidin yüklǝngǝn bexarǝt: —  
\m Asmanlarni yayƣuqi, yǝrning ulini salƣuqi, adǝmning roⱨini uning iqidǝ Yasiƣuqi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —   
\m
\v 2 Mana, Mǝn Yerusalemni ǝtrapidiki barliⱪ ǝllǝrgǝ kixilǝrni dǝkkǝ-dükkigǝ salidiƣan apⱪur ⱪilimǝn; Yerusalemƣa qüxidiƣan muⱨasirǝ Yǝⱨudaƣimu qüxidu.   
\m
\v 3 Xu küni ǝmǝlgǝ axuruliduki, Mǝn Yerusalemni barliⱪ ǝllǝrgǝ eƣir yük bolƣan tax ⱪilimǝn; kim uni ɵzigǝ yüklisǝ yarilanmay ⱪalmaydu; yǝr yüzidiki barliⱪ ǝllǝr uningƣa jǝng ⱪilixⱪa yiƣilidu.  
\v 4 Xu küni Mǝn ⱨǝmmǝ atlarni sarasimigǝ selip, atliⱪlarni sarang ⱪilip urimǝn; biraⱪ Yǝⱨuda jǝmǝtini kɵzümdǝ tutimǝn; ǝllǝrdiki ⱨǝrbir atni bolsa korluⱪ bilǝn uruwetimǝn.  
\v 5 Xuning bilǝn Yǝⱨudaning yolbaxqiliri kɵnglidǝ: «Yerusalemda turuwatⱪanlar samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, ularning Hudasi arⱪiliⱪ manga küq bolidu» dǝydu.   
\m
\v 6 Xu küni Mǝn Yǝⱨudaning yolbaxqilirini otunlar arisidiki otdandǝk, ɵnqilǝr arisidiki mǝx’ǝldǝk ⱪilimǝn; ular ǝtrapidiki barliⱪ ǝllǝrni, yǝni ong wǝ sol tǝripidikilǝrni yǝwetidu; Yerusalemdikilǝr yǝnǝ ɵz jayida, yǝni Yerusalem xǝⱨiridǝ turidiƣan bolidu. \f □ \fr 12:6 \ft \+bd «Mǝn Yǝⱨudaning yolbaxqilirini... ɵnqilǝr arisidiki mǝx’ǝldǝk ⱪilimǝn»\+bd* — «ɵnqilǝr» — buƣday yaki arpa baƣlamliri.\f*  
\v 7 Pǝrwǝrdigar awwal Yǝⱨudaning qedirlirini ⱪutⱪuzidu; sǝwǝbi — Dawut jǝmǝtining xan-xǝripi ⱨǝm Yerusalemda turuwatⱪanlarning xan-xǝripi Yǝⱨudaningkidin uluƣlanmasliⱪi üqündur.  
\v 8 Xu küni Pǝrwǝrdigar Yerusalemda turuwatⱪanlarni ⱪoƣdaydu; ularning arisidiki ǝlǝngxip ⱪalƣanlarmu xu küni Dawuttǝk palwan bolidu; Dawut jǝmǝti bolsa Hudadǝk, yǝni ularning aldidiki Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisidǝk küqlük bolidu.   
\m
\v 9 Xu küni ǝmǝlgǝ axuruliduki, Yerusalemƣa jǝng ⱪilixⱪa kǝlgǝn barliⱪ ǝllǝrni ⱨalak ⱪilixⱪa kiriximǝn.  
\v 10 Wǝ Mǝn Dawut jǝmǝti wǝ Yerusalemda turuwatⱪanlar üstigǝ xapaǝt yǝtküzgüqi wǝ xapaǝt tiligüqi Roⱨni ⱪuyimǝn; xuning bilǝn ular ɵzliri sanjip ɵltürgǝn Manga yǝnǝ ⱪaraydu; birsining tunji oƣli üqün matǝm tutup yiƣa-zar kɵtürgǝndǝk ular Uning üqün yiƣa-zar kɵtüridu; yǝkkǝ-yeganǝ oƣlidin juda bolƣuqining dǝrd-ǝlǝm tartⱪinidǝk ular uning üqün dǝrd-ǝlǝm tartidu. \f □ \fr 12:10 \ft \+bd «ular ɵzliri sanjip ɵltürgǝn Manga yǝnǝ ⱪaraydu»\+bd* — yaki «ular ɵzliri sanjip ɵltürgǝn Manga tǝlmürüp ⱪaraydu». \+bd «birsining tunji oƣli üqün matǝm tutup yiƣa-zar kɵtürgǝndǝk ular Uning üqün yiƣa-zar kɵtüridu; yǝkkǝ-yeganǝ oƣlidin juda bolƣuqining dǝrd-ǝlǝm tartⱪinidǝk ular uning üqün dǝrd-ǝlǝm tartidu»\+bd* — demisǝkmu bu bexarǝt Israilning ɵz Ⱪutⱪuzƣuqi-Hudasini sanjiydiƣanliⱪini yaki sanjip ɵltüridiƣanliⱪini kɵrsitidu, pütün hǝlⱪ ahirⱪi zamanda Hudaning Roⱨi arⱪiliⱪ buni bilip yetip, ⱪattiⱪ matǝm tutidu. Huda xu qaƣda ularni ⱪutⱪuzidu, ularning gunaⱨini yuyux yolini aqidu (13-bab). «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu toƣruluⱪ yǝnǝ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 12:10 \xt Əz. 39:29; Yo. 2:12, 13; Yⱨ. 19:36-37; Wǝⱨ. 1:7\x*  
\v 11 Xu küni Yerusalemda ƣayǝt zor yiƣa-zar kɵtürülidu, u Mǝgiddo jilƣisidiki «Hadad-Rimmon»da kɵtürülgǝn yiƣa-zardǝk bolidu. \f □ \fr 12:11 \ft \+bd «... zor yiƣa-zar... Mǝgiddo jilƣisidiki «Hadad-Rimmon»da kɵtürülgǝn yiƣa-zardǝk bolidu»\+bd* — «Ⱨadad-Rimmon» bǝlkim «Megiddo yilƣisidiki bir jay boluxi mumkin. Xu yǝrdǝ kɵtürülgǝn yiƣa-zar (matǝm tutuxi)» bǝlkim ilgiriki intayin ihlasmǝn padixaⱨ Yosiyaning pajiǝlik ɵlümi tüpǝylidin bolƣan («2Pad.» 9-bab, «2Tar.» 35:20-27).\f*  \x + \xo 12:11 \xt 2Pad. 23:29; 2Tar. 35:22, 24\x*  
\v 12 Zemin yiƣa-zar kɵtüridu; ⱨǝrbir ailǝ ayrim ⱨalda yiƣa-zar kɵtüridu. Dawut jǝmǝti ayrim ⱨalda, ularning ayalliri ayrim ⱨalda, Natan jǝmǝti ayrim ⱨalda, ularning ayalliri ayrim ⱨalda;  
\v 13 Lawiy jǝmǝti ayrim ⱨalda, ularning ayalliri ayrim ⱨalda; Ximǝy jǝmǝti ayrim ⱨalda, ularning ayalliri ayrim ⱨalda;  
\v 14 barliⱪ tirik ⱪalƣan aililǝr, yǝni ⱨǝrbir ailǝ ayrim-ayrim ⱨalda wǝ ularning ayalliri ayrim ⱨalda yiƣa-zar kɵtüridu.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\m
\v 1 Xu küni Dawut jǝmǝti ⱨǝm Yerusalemda turuwatⱪanlar üqün gunaⱨni wǝ paskiniliⱪni yuyidiƣan bir bulaⱪ eqilidu.\x + \xo 13:1 \xt Law. 16; 23:26-32; Zǝk.12:10-14; Rim. 11:26\x*   
\m
\v 2 Xu küni xundaⱪ boliduki, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — Mǝn mǝbudlarning namlirini zemindin yoⱪitimǝnki, ular yǝnǝ ⱨeq ǝslǝnmǝydu; wǝ Mǝn pǝyƣǝmbǝrlǝrni wǝ paskina roⱨnimu zemindin qiⱪirip yɵtkiwetimǝn. \f □ \fr 13:2 \ft \+bd «Mǝn pǝyƣǝmbǝrlǝrni wǝ paskina roⱨnimu zemindin qiⱪirip yɵtkiwetimǝn»\+bd* — bu pǝyƣǝmbǝrlǝr sahta pǝyƣǝmbǝrlǝr, ǝlwǝttǝ. Əmǝliyǝttǝ bolsa Mǝsiⱨ-Ⱪutⱪuzƣuqi dunyaƣa ⱪaytip kǝlgǝndin keyin pǝyƣǝmbǝrlǝrning ⱨeq ⱨajiti yoⱪ bolidu.\f*  
\v 3 Xundaⱪ ǝmǝlgǝ axuruliduki, birǝylǝn yǝnila pǝyƣǝmbǝrqilik ⱪilip bexarǝt berǝy desǝ, uning ɵzini tuƣⱪan ata-anisi uningƣa: «Sǝn ⱨayat ⱪalmaysǝn; qünki Pǝrwǝrdigarning namida yalƣan gǝp ⱪiliwatisǝn» dǝydu; andin ɵzini tuƣⱪan ata-anisi uni bexarǝt beriwatⱪinidila sanjip ɵltüridu. \f □ \fr 13:3 \ft \+bd «uning ɵzini tuƣⱪan ata-anisi uningƣa: «Sǝn ⱨayat ⱪalmaysǝn; qünki Pǝrwǝrdigarning namida yalƣan gǝp ⱪiliwatisǝn» dǝydu; andin ɵzini tuƣⱪan ata-anisi uni bexarǝt beriwatⱪinidila sanjip ɵltüridu»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ sahta pǝyƣǝmbǝrlǝrni ɵltürüx kerǝk. Muxu adǝmning ata-anisi Hudadin xunqǝ ǝyminiduki, ɵz oƣlini nǝⱪ mǝydanda ɵltüridu.\f*  \x + \xo 13:3 \xt Ⱪan. 13:6-11, 18:20\x*  
\v 4 Xu küni xundaⱪ boliduki, pǝyƣǝmbǝrlǝrning ⱨǝrbiri ɵzliri bexarǝt beriwatⱪanda kɵrgǝn kɵrünüxtin hijil bolidu; ular hǝⱪni aldax üqün ikkinqi qupurluⱪ qapanni kiymǝydu; \f □ \fr 13:4 \ft \+bd «ular hǝⱪni aldax üqün ikkinqi qupurluⱪ qapanni kiymǝydu»\+bd* — Ilyas, Elixa wǝ Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrlǝr muxundaⱪ intayin addiy kiyim kiygǝn.\f*  
\v 5 U: «Mǝn pǝyƣǝmbǝr ǝmǝs, mǝn pǝⱪǝt teriⱪqimǝn; qünki yaxliⱪimdin tartip tupraⱪ bilǝn tirikqilik ⱪiliwatimǝn» — dǝydu. \f □ \fr 13:5 \ft \+bd «qünki yaxliⱪimdin tartip tupraⱪ bilǝn tirikqilik ⱪiliwatimǝn»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «qünki yaxliⱪimdin tartip mǝn adǝmning mǝdikari bolup kǝldim».\f*  
\v 6 Əmdi birsi uningdin: «Ⱨǝy, ǝmdi sening mǝydǝngdiki bu zǝhmǝtlǝr nemǝ?» — desǝ, u: «Dostlirimning ɵyidǝ yarilinip ⱪaldim» — dǝp jawab beridu.\f □ \fr 13:6 \ft \+bd «Əmdi birsi uningdin: «Ⱨǝy, ǝmdi sening mǝydǝngdiki bu zǝhmǝtlǝr nemǝ?» — desǝ, u: «Dostlirimning ɵyidǝ yarilinip ⱪaldim» — dǝp jawab beridu»\+bd* — «mǝydǝngdiki zǝhmǝtlǝr» ibraniy tili boyiqǝ sɵzmusɵz alsaⱪ «ikki ⱪolung otturisidiki zǝhmǝtlǝr» bolidu. «Butpǝrǝs pǝyƣǝmbǝrlǝr» jin-xǝytanlarning diⱪⱪitini tartix üqün pat-pat ɵz tenini kesiwalatti wǝ ahirⱪi zamandimu xundaⱪ ⱪilixi mumkin («1Pad.», 18:28-ayǝttǝ misal kɵrülidu). Xuning bilǝn hǝlⱪ muxundaⱪ zǝhmǝtlǝrdin gumanlinidu, sahta pǝyƣǝmbǝr zǝhmǝtliridin hijil bolup roxǝn bir yalƣan baⱨanini kɵrsitidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝⱪiⱪiy padiqining azab-oⱪubǝtliri wǝ nǝtijiliri toƣruluⱪ yǝnǝ bir bexarǝt  
\m
\v 7 Oyƣan, i ⱪiliq, Mening padiqimƣa, yǝni Mening xerikim bolƣan adǝmgǝ ⱪarxi qiⱪ, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar; — Padiqini uruwǝt, ⱪoylar patiparaⱪ bolup tarⱪitiwetilidu; Mǝn ⱪolumni kiqik peillarning üstigǝ qüxürüp turƣuzimǝn. \f □ \fr 13:7 \ft \+bd «Mǝn ⱪolumni kiqik peillarning üstigǝ qüxürüp turƣuzimǝn»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mǝn ⱪolumni kiqik peillar üstigimu ⱪarxi qüxürimǝn». Biraⱪ bizning tǝrjimimiz 8-ayǝtkǝ maslixidu; omumiy mǝnisi Huda Ɵzigǝ tǝwǝ kiqik peilliⱪlarni ⱪoƣdaydu.\f*  \x + \xo 13:7 \xt Ⱪan. 37:42; Yǝx. 26:20; Mat. 26:31; Mar. 14:27; Luⱪa 22:35-38; Yⱨ. 18:8\x*  
\v 8 Zeminda xundaⱪ ǝmǝlgǝ axuruliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — üqtin ikki ⱪismi ⱪirilip ɵlidu; biraⱪ üqtin bir ⱪismi uningda tirik ⱪalidu.  
\v 9 Andin Mǝn üqinqi ⱪismini otⱪa kirgüzimǝn, ularni kümüx tawliƣandǝk tawlaymǝn, altun sinalƣandǝk ularni sinaymǝn; ular Mening namimni qaⱪirip nida ⱪilidu wǝ Mǝn ularƣa jawab berimǝn; Mǝn: «Bu Mening hǝlⱪim» dǝymǝn; ular: «Pǝrwǝrdigar mening Hudayim» — dǝydu.\x + \xo 13:9 \xt Zǝb. 50:3-5, 15; 91:15; 144:15; Mal. 3:1-4; Yⱨ. 20:28; 1Pet. 1:6. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Pǝrwǝrdigarning küni, Pǝrwǝrdigarning padixaⱨliⱪi  
\m
\v 1 Mana, Pǝrwǝrdigarƣa has kün kelidu; \add u küni\add* arangdin mal-mülküng bulang-talang ⱪilinip bɵlüxüwelinidu. \x + \xo 14:1 \xt Yo. 2:10, 31; 3:15; Yǝx. 2:12-22; 13:6-13; 24:23; Am. 8:9; Mat. 24:29; Ros. 2:20; Wǝⱨ. 6:12-13.\x*  
\v 2 Mǝn barliⱪ ǝllǝrni Yerusalemƣa jǝng ⱪilixⱪa yiƣimǝn; xǝⱨǝr ixƣal ⱪilinidu, ɵylǝr bulang-talang ⱪilinip, ⱪiz-ayallar ayaƣ-asti ⱪilinidu; xǝⱨǝrning yerimi ǝsirgǝ qüxüp sürgün ⱪilinidu; tirik ⱪalƣan hǝlⱪ xǝⱨǝrdin elip ketilmǝydu.\x + \xo 14:2 \xt Yǝx. 13:16\x*   
\m
\v 3 Andin Pǝrwǝrdigar qiⱪip xu ǝllǝr bilǝn uruxidu; U Uning jǝng ⱪilƣan künidikidǝk uruxidu. \f □ \fr 14:3 \ft \+bd «... Pǝrwǝrdigar qiⱪip xu ǝllǝr bilǝn uruxidu; U Uning jǝng ⱪilƣan künidikidǝk uruxidu»\+bd* — «jǝng ⱪilƣan künidikidǝk» bǝlkim Pǝrwǝrdigar Israilni Misirdin ⱪutⱪuzƣan künini («Mis.» 14-15-bab) yaki Yǝxua pǝyƣǝmbǝrning dǝwridǝ uning Amoriylar bilǝn ⱪilƣan jengini kɵrsitidu («Yǝxua» 10-bab).\f*  \x + \xo 14:3 \xt Yǝx. 42:13\x*  
\v 4 Uning putliri xu küni Yerusalemning xǝrⱪiy tǝripining ǝng aldi bolƣan Zǝytun teƣida turidu; xuning bilǝn Zǝytun teƣi otturidin xǝrⱪ wǝ ƣǝrb tǝrǝpkǝ yerilidu; zor yoƣan bir jilƣa pǝyda bolidu; taƣning yerimi ximal tǝrǝpkǝ, yerimi jǝnub tǝrǝpkǝ yɵtkilidu. \f □ \fr 14:4 \ft \+bd «Uning putliri xu küni Yerusalemning xǝrⱪiy tǝripining ǝng aldi bolƣan Zǝytun teƣida turidu»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr Injildin xuni biliduki, Əysa Mǝsiⱨ dunyadin ayrilip kǝtkǝndǝ u dǝl muxu taƣdin kɵtürülgǝn, wǝ xu qaƣda pǝrixtilǝr rosulliriƣa: «Əysa asmanƣa qiⱪip kǝtti. Biraⱪ u ⱪandaⱪ kɵtürülgǝn bolsa, kǝlgüsidǝ yǝnǝ dǝl silǝr kɵrgǝn peti ⱪaytip kelidu» — dedi. \+bd «xuning bilǝn Zǝytun teƣi otturidin xǝrⱪ wǝ ƣǝrb tǝrǝpkǝ yerilidu; zor yoƣan bir jilƣa pǝyda bolidu; taƣning yerimi ximal tǝrǝpkǝ, yerimi jǝnub tǝrǝpkǝ yɵtkilidu»\+bd* — geologlar Zǝytun teƣining otturisidiki xǝrⱪtin-ƣǝrbkǝ sozulƣan bir «yǝr posti üzülmisi»ni tapⱪan. U «Pǝrwǝrdigarning küni»dǝ yerilixni kütmǝktǝ.\f*  \x + \xo 14:4 \xt Dan. 7:13; Əz.11:23; Mat. 24:30; Mar. 13:26; Luⱪa 21:27; 1Tes. 1:10; 2Tes. 1:10; Wǝⱨ. 1:7. \x*  
\v 5 Wǝ silǝr Mening taƣlirimning dǝl muxu jilƣisi bilǝn ⱪaqisilǝr; qünki taƣlarning jilƣisi Azǝlgiqǝ baridu; silǝr Yǝⱨuda padixaⱨi Uzziyaning künliridǝ bolƣan yǝr tǝwrǝxtǝ ⱪaqⱪininglardǝk ⱪaqisilǝr. Andin Pǝrwǝrdigar Hudayim kelidu; ⱨǝmdǝ Sǝn bilǝn barliⱪ «muⱪǝddǝs bolƣuqilar»mu kelidu! \f □ \fr 14:5 \ft \+bd «silǝr Mening taƣlirimning dǝl muxu jilƣisi bilǝn ⱪaqisilǝr; qünki taƣlarning jilƣisi Azǝlgiqǝ baridu»\+bd* — «Azǝl»ning ⱪǝyǝrdiliki ⱨazirqǝ bizgǝ namǝlum. Ⱨazirⱪi ǝⱨwalda, Yerusalemdin xǝrⱪⱪǝ ⱪeqix mumkin ǝmǝs; «Kidron jilƣisi», xundaⱪla intayin tik bolƣan Zǝytun teƣining ɵzi muxundaⱪ «ⱪeqix yoli»ni tosuwalidu. \+bd «Andin Pǝrwǝrdigar Hudayim kelidu; ⱨǝmdǝ Sǝn bilǝn barliⱪ «muⱪǝddǝs bolƣuqilar»mu kelidu!»\+bd* — «muⱪǝddǝs bolƣuqilar» barliⱪ kerub-pǝrixtilǝr wǝ bǝlkim ɵlümdin tirilgǝn Hudaning muⱪǝddǝs bǝndilirini kɵrsitidu («1Tes.» 4:13-17ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 14:5 \xt Am. 1:1\x*  
\v 6 Xu küni xundaⱪ boliduki, nur tohtap ⱪalidu; parlaⱪ yultuzlarmu ⱪarangƣulixip ketidu;  
\v 7 Biraⱪ u Pǝrwǝrdigarƣa mǝlum bolƣan alaⱨidǝ bir kün, ya keqǝ ya kündüz bolmaydu; xundaⱪ ǝmǝlgǝ axuruliduki, kǝq kirgǝndǝ, alǝm yorutulidu.\f □ \fr 14:7 \ft \+bd «biraⱪ u Pǝrwǝrdigarƣa mǝlum bolƣan alaⱨidǝ bir kün, ya keqǝ ya kündüz bolmaydu; xundaⱪ ǝmǝlgǝ axuruliduki, kǝq kirgǝndǝ, alǝm yorutulidu»\+bd* — bǝzi alimlar bu nur Mǝsiⱨning ming yilliⱪ ⱨɵkümranliⱪining ahiriƣiqǝ yetidu, dǝp ⱪaraydu. Demǝk, xu künlǝrdǝ keqidǝ kündüzgǝ ohxax yoruⱪluⱪ bolidu. Hudaƣa nisbǝtǝn bu «ming yil» pǝⱪǝt «bir kün»dǝk bolidu («2Pet.», 3:8, «Wǝⱨ.» 20-babni kɵrüng). Biz bu pikirgǝ ⱪoxulimiz. «Ⱪoxumqǝ sɵz»dǝ uning üstidimu tohtilimiz.\f*  \x + \xo 14:7 \xt Wǝⱨ. 21:25\x*   
\m
\v 8 Xu küni xundaⱪ boliduki, ⱨayatliⱪ suliri Yerusalemdin eⱪip qiⱪidu; ularning yerimi xǝrⱪiy dengizƣa, yerimi ƣǝrbiy dengizƣa ⱪarap aⱪidu; yazda wǝ ⱪixta xundaⱪ bolidu.\f □ \fr 14:8 \ft \+bd «ularning \+bd*\+bdit , yǝni sularning\+bdit* yerimi xǝrⱪiy dengizƣa, yerimi ƣǝrbiy dengizƣa ⱪarap aⱪidu...» — «xǝrⱪiy dengiz» yǝni «Ɵlük dengiz», «ƣǝrbiy dengiz» yǝni «Ottura Dengiz».\f*  \x + \xo 14:8 \xt Əz. 47:1-12; Yo. 3:18; Wǝⱨ. 22:1\x*   
\m
\v 9 Pǝrwǝrdigar pütkül yǝr yüzi üstidǝ padixaⱨ bolidu; xu küni pǝⱪǝt bir «Pǝrwǝrdigar» bolidu, \add yǝr yüzidǝ\add* birdinbir Uningla nami bolidu. \f □ \fr 14:9 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar pütkül yǝr yüzi üstidǝ padixaⱨ bolidu; xu küni pǝⱪǝt bir «Pǝrwǝrdigar» bolidu...»\+bd* — demǝk, nǝ Israillar nǝ ǝllǝr ⱨeqⱪandaⱪ butni (burunⱪidǝk haliƣanqǝ) «Pǝrwǝrdigar» dǝwalmaydu.\f*  
\v 10 Gebadin Yerusalemning jǝnubidiki Rimmonƣiqǝ bolƣan pütün zemin «Arabaⱨ»dǝk tüzlǝnglikkǝ aylandurulidu; Yerusalem bolsa «Binyamin dǝrwazisi»din «Birinqi dǝrwaza»ƣiqǝ wǝ yǝnǝ «Burjǝk dǝrwazisi»ƣiqǝ, «Ⱨananiyǝlning munari»din padixaⱨning xarab kɵlqǝklirigiqǝ yuⱪiri kɵtürülidu, lekin xǝⱨǝr yǝnila ɵz jayida xu peti turidu; \f □ \fr 14:10 \ft \+bd «Yerusalem bolsa «Binyamin dǝrwazisi»din «Birinqi dǝrwaza»ƣiqǝ wǝ yǝnǝ «Burjǝk dǝrwazisi»ƣiqǝ, «Ⱨananiyǝlning munari»din padixaⱨning xarab kɵlqǝklirigiqǝ yuⱪiri kɵtürülidu»\+bd* — ««Binyamin dǝrwazisi»din «Birinqi dǝrwaza»ƣiqǝ wǝ yǝnǝ «Burjǝk dǝrwazisi»ƣiqǝ»» degǝn ariliⱪ Yerusalemning xǝrⱪidin ƣǝrbiƣiqǝ barliⱪ jaylarni wǝ ««Ⱨananiyǝlning munari»din «padixaⱨning xarab kɵlqǝkliri»giqǝ» degǝn ariliⱪ uning ximalidin jǝnubiƣiqǝ bolƣan barliⱪ jaylarni kɵrsitidu. Demǝk, pütün xǝⱨǝrni bildüridu, pütün xǝⱨǝr kɵtürülidu. \+bd «lekin xǝⱨǝr yǝnila ɵz jayida xu peti turidu»\+bd* — bu ayǝt boyiqǝ Yerusalemning ǝtrapidiki taƣliⱪ rayonlar (60 kilometrqǝ uzunluⱪ wǝ kǝngliktǝ) tüzlǝnglikkǝ aylandurulidu. Xundaⱪ degini bilǝn «xǝⱨǝr yǝnila ɵz jayida xu peti turidu».\f*  
\v 11 Adǝmlǝr yǝnǝ uningda turidu. «Ⱨalak pǝrmani» yǝnǝ ⱨeq qüxürülmǝydu; Yerusalem hatirjǝmliktǝ turidu.\f □ \fr 14:11 \ft \+bd ««Ⱨalak pǝrmani» yǝnǝ ⱨeq qüxürülmǝydu; Yerusalem hatirjǝmliktǝ turidu»\+bd* — «ⱨalak pǝrmani» — ɵtkǝndǝ Huda (eƣir gunaⱨ tüpǝylidin) mǝlum bir nǝrsǝ, adǝm, ailǝ, xǝⱨǝr yaki ⱨǝtta pütün bir hǝlⱪ toƣruluⱪ «ⱨalak pǝrmani» qüxürgǝn bolsa, ularning ⱨǝmmisini yoⱪitix kerǝk idi. Demǝk, Israilda ⱨazir «ⱨalak pǝrmani» qüxürülgüdǝk gunaⱨlar ⱨeq tepilmaydu.\f*   
\m
\v 12 Wǝ Pǝrwǝrdigar Yerusalemƣa jǝng ⱪilƣan barliⱪ ǝllǝrni uruxⱪa ixlǝtkǝn waba xundaⱪ boliduki, ular ɵrǝ bolsila gɵxliri qirip ketidu; kɵzliri qanaⱪlirida qirip ketidu; tilliri aƣzida qirip ketidu. \f □ \fr 14:12 \ft \+bd «kɵzliri qanaⱪlirida qirip ketidu»\+bd* — ibraniy tilida «kɵzi qanaⱪlirida qirip ketidu». \+bd «tilliri aƣzida qirip ketidu»\+bd* — ibraniy tilida «tili aƣzida qirip ketidu».\f*  
\v 13 Xu küni xundaⱪ boliduki, ularning arisiƣa Pǝrwǝrdigardin zor bir alaⱪzadilik qüxidu; ular ⱨǝrbiri ɵz yeⱪinining ⱪolini tutuxidu, ⱨǝrbirining ⱪoli yeⱪinining ⱪoliƣa ⱪarxi kɵtürülidu.  
\v 14 Yǝⱨudamu Yerusalemda jǝng ⱪilidu; ǝtrapidiki barliⱪ ǝllǝrning mal-mülükliri jǝm ⱪilip yiƣilidu — san-sanaⱪsiz altun-kümüx wǝ kiyim-keqǝklǝr bolidu.  
\v 15 At, ⱪeqir, tɵgǝ, exǝk, xundaⱪla ularning bargaⱨlirida bolƣan barliⱪ mal-waranlar üstigǝ qüxkǝn waba yuⱪiriⱪi wabaƣa ohxax bolidu.   
\m
\v 16 Xundaⱪ ǝmǝlgǝ axuruliduki, Yerusalemƣa jǝng ⱪilixⱪa kǝlgǝn ⱨǝmmǝ ǝllǝrdin barliⱪ tirik ⱪalƣanlar ⱨǝr yili Yerusalemƣa, padixaⱨⱪa, yǝni samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilixⱪa wǝ «kǝpilǝr ⱨeyti»ni tǝbriklǝxkǝ qiⱪidu. \x + \xo 14:16 \xt Yǝx. 66:23\x*  
\v 17 Xundaⱪ boliduki, yǝr yüzidiki ⱪowm-jǝmǝtlǝrdin padixaⱨⱪa, yǝni samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝtkǝ qiⱪmiƣanlar bolsa, ǝmdi ularning üstigǝ yamƣur yaƣmaydu.   
\m
\v 18 Misir jǝmǝti qiⱪip ⱨazir bolmisa, ularƣimu yamƣur bolmaydu; biraⱪ Pǝrwǝrdigar «kǝpilǝr ⱨeyti»ni tǝbriklǝxkǝ qiⱪmaydiƣan barliⱪ ǝllǝr üstigǝ qüxüridiƣan waba ularƣimu qüxürülidu. \f □ \fr 14:18 \ft \+bd «Misir jǝmǝti qiⱪip ⱨazir bolmisa, ularƣimu yamƣur bolmaydu; biraⱪ Pǝrwǝrdigar «kǝpilǝr ⱨeyti»ni tǝbriklǝxkǝ qiⱪmaydiƣan barliⱪ ǝllǝr üstigǝ qüxüridiƣan waba ularƣimu qüxürülidu»\+bd* — Misirning teriⱪqiliⱪi yamƣurƣa anqǝ tayanmaydu, bǝlki Nil dǝryasiƣa tayinidu; xunga ularƣa ǝskǝrtiliduki, ⱪoxumqǝ bir «waba» ularƣa qüxidu. Bu ⱪandaⱪ waba deyilmidi.\f*  
\v 19 Bu Misirning jazasi, xundaⱪla «kǝpilǝr ⱨeyti»ni tǝbriklǝxkǝ qiⱪmaydiƣan barliⱪ ǝllǝrning jazasi bolidu.   
\m
\v 20 Xu küni atlarning ⱪongƣuraⱪliri üstigǝ «Pǝrwǝrdigarƣa atilip pak-muⱪǝddǝs bolsun!» dǝp yezilidu; Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki barliⱪ ⱪaqa-ⱪuqilarmu ⱪurbangaⱨ aldidiki ⱪaqilarƣa ohxax ⱨesablinidu;  
\v 21 Yerusalemdiki wǝ Yǝⱨudadiki barliⱪ ⱪaqa-ⱪuqilarmu Pǝrwǝrdigarƣa atilip pak-muⱪǝddǝs bolidu; ⱪurbanliⱪ ⱪilƣuqilar kelip ularni elip ⱪurbanliⱪ gɵxlirini pixuridu; xu küni samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ «ⱪanaanliⱪ-sodigǝr» ikkinqi bolmaydu.\f □ \fr 14:21 \ft \+bd «... Pǝrwǝrdigarƣa atilip pak-muⱪǝddǝs bolidu»\+bd* — ibraniy tilida «Pǝrwǝrdigarƣa ⱪarita pak-muⱪǝddǝslik» deyilidu. Bu sɵzlǝr bax kaⱨinning bexiƣa taⱪalƣan altun otuƣatⱪa nǝⱪixlǝngǝn («Mis.» 28:36ni kɵrüng). \+bd «Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ «ⱪanaanliⱪ-sodigǝr» ikkinqi bolmaydu»\+bd* — «ⱪanaanliⱪ-sodigǝr» ibraniy tilida «ⱪanaanliⱪ», Pǝlǝstindiki ⱪǝdimki butpǝrǝs millǝtlǝrni ⱨǝm «sodigǝr» degǝn ikki mǝnini kɵrsitidu. Hudaning muⱪǝddǝs ibadǝthanisida ⱨeqⱪandaⱪ butpǝrǝs (Hudani birinqi orunƣa ⱪoymiƣan) kixi yaki «ibadǝtni sodiƣa aylanduridiƣan» mǝnpǝǝtpǝrǝs bolƣuqi tepilmaydu.\f*  \x + \xo 14:21 \xt Yǝx. 35:8; Yo. 3:17; Wǝⱨ. 21:27; 22:15\x*