\id PRO \h Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr \toc1 Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr \toc2 Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr \toc3 Pǝnd. \mt1 Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr \c 1 \s1 Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝrning ⱪǝdir-ⱪimmiti \m \v 1 Israil padixaⱨi Dawutning oƣli Sulaymanning pǝnd-nǝsiⱨǝtliri: —\x + \xo 1:1 \xt 1Pad. 4:32; Wǝh. 3:9\x* \m \v 2 Bu pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr sanga ǝⱪil-parasǝt, ǝdǝp-ǝhlaⱪni ɵgitip, seni ibrǝtlik sɵzlǝrni qüxinidiƣan ⱪilidu; \v 3 sanga danaliⱪ, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ, pǝm-parasǝt wǝ durusluⱪning yolyoruⱪ-tǝrbiyisini ⱪobul ⱪilduridu. \v 4 Bu \add pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr\add* nadanlarni zerǝk ⱪilip, yaxlarni bilimlik wǝ sǝzgür ⱪilidu; \v 5 bularƣa ⱪulaⱪ selixi bilǝn danalar bilimini axuridu, yorutulƣan kixilǝr tehimu dana mǝsliⱨǝtkǝ erixidu, \f □ \fr 1:5 \ft \+bd «yorutulƣan kixi»\+bd* — ibaraniy tilida «ixlarni, mǝsililǝrni, baxⱪa adǝmni obdan qüxinidiƣan kixi» degǝn mǝnidǝ.\f* \v 6 xundaⱪla pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr ⱨǝm tǝmsillǝrning mǝnisini, danixmǝnlǝrning ⱨekmǝtliri ⱨǝm tilsim sɵzlirini qüxinidiƣan ⱪilinidu. \b \m \s1 Yaxlarƣa nǝsiⱨǝt \m \v 7 Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪux bilimning baxlinixidur; \m Əhmǝⱪlǝr danaliⱪni wǝ tǝrbiyini kɵzgǝ ilmaydu.\x + \xo 1:7 \xt Ayup 28:28; Zǝb. 111:10; Pǝnd. 9:10; Top. 12:13\x* \m \v 8 I oƣlum, atangning tǝrbiyisigǝ ⱪulaⱪ sal, anangning sɵz-nǝsiⱨǝtidin ayrilma; \v 9 qünki ular sening bexingƣa taⱪalƣan gül qǝmbirǝk, boynungƣa esilƣan marjan bolidu. \m \v 10 I oƣlum, yamanlar seni azdursa, ularƣa ǝgǝxmigin. \m \v 11 Əgǝr ular: — Yür, tuzaⱪ ⱪurup adǝm ɵltürǝyli; \m Yoxuruniwelip, birǝr bigunaⱨ kǝlgǝndǝ urayli!\f □ \fr 1:11 \ft \+bd «...tuzaⱪ ⱪurup adǝm ɵltürǝyli»\+bd* — ibraniy tilida «...tuzaⱪ ⱪurup ⱪan tɵkǝyli».\f* \m \v 12 Tǝⱨtisaradǝk ularni yutuwetǝyli, \m Saⱪ bolsimu, ⱨangƣa qüxkǝnlǝrdǝk ularni yiⱪitayli;\f □ \fr 1:12 \ft \+bd «Tǝⱨtisara»\+bd* — ɵlgüqilǝrning roⱨliri ⱪiyamǝt künini kütidiƣan jay (ibraniy tilida «xeol» degǝn sɵz).\f* \m \v 13 Ulardin hilmuhil ⱪimmǝtlik mal-dunyaƣa igǝ bolup, \m Ɵylirimizni olja bilǝn toldurimiz. \m \v 14 Biz bilǝn xerik bol, \m Ⱨǝmyanimiz bir bolsun, desǝ, — \m \v 15 I oƣlum, ularƣa yoldax bolma, \m Ɵzüngni ularning izidin neri ⱪil!\f □ \fr 1:15 \ft \+bd «Ɵzüngni ularning izidin neri ⱪil!»\+bd* — ibraniy tilida «Putungni ularning yolidin neri ⱪil!».\f* \m \v 16 Qünki ularning putliri rǝzillikkǝ yügüridu, \m Ⱪolini ⱪan ⱪilix üqün aldiraydu.\x + \xo 1:16 \xt Yǝx. 59:7; Rim. 3:15\x* \m \v 17 Ⱨǝrⱪandaⱪ uqar ⱪanat tuyup ⱪalƣanda tuzaⱪ ⱪoyux bikar awariqiliktur; \m \v 18 Lekin bular dǝl ɵz ⱪenini tɵküx üqün saⱪlaydu; \m Ɵz janliriƣa zamin boluxni kütidu. \m \v 19 Nǝpsi yoƣinap kǝtkǝn ⱨǝrbir adǝmning yollirining aⱪiwiti mana xundaⱪ; \m \add Ⱨaram mal-dunya\add* ɵz igilirining jenini alidu.\x + \xo 1:19 \xt Ayup 8:13\x* \b \m \s1 Danaliⱪ sadasi \m \v 20 \add Büyük\add* danaliⱪ koqida oquⱪ-axkara hitab ⱪilmaⱪta, \m Qong mǝydanlarda sadasini anglatmaⱪta.\f □ \fr 1:20 \ft \+bd «danaliⱪ»\+bd* — «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»dǝ «danaliⱪ» pǝzilǝtlik bir ayalning süpitidǝ kɵrünidu. Bu «pǝzilǝtlik ayal» 5:1-14, 6:20-35, 7:6-27, 9:13-18dǝ bayan ⱪilinƣan «paⱨixǝ ayal» bilǝn selixturuluxi «pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»ning muⱨim bir temisidur.\f* \m \v 21 Koqa doⱪmuxlirida adǝmlǝrni qaⱪirmaⱪta, \m Xǝⱨǝr dǝrwazilirida sɵzlirini jakarlimaⱪta: — \m \v 22 I saddilar, ⱪaqanƣiqǝ muxundaⱪ nadanliⱪⱪa berilisilǝr? \m Mǝshirǝ ⱪilƣuqilar ⱪaqanƣiqǝ mǝshiriliktin ⱨuzur alsun? \m Əhmǝⱪlǝr ⱪaqanƣiqǝ bilimdin nǝprǝtlǝnsun?!\f □ \fr 1:22 \ft \+bd «saddilar»\+bd* — «Pǝnd-nǝsiⱨǝtlǝr»dǝ «saddilar» (yaki «nadanlar») degǝnning «ɵgǝnmigǝnlǝr», «sawatⱪa erixmigǝnlǝr» degǝn baxⱪa hil tǝrjimilirimu bar. \+bd «Əhmǝⱪlǝr ⱪaqanƣiqǝ bilimdin nǝprǝtlǝnsun?!»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr xuningƣa diⱪⱪǝt ⱪilƣan boluxi mumkin, «danaliⱪ» muxu yǝrdǝ «nadanlar»ƣa («saddilar»ƣa) biwasitǝ sɵz ⱪilsimu, lekin «ǝhmǝⱪlǝr»gǝ wǝ «mǝshirǝ ⱪilƣuqilar»ƣa biwasitǝ sɵzlimǝydu. Qünki rǝzil yollarni tutⱪaqⱪa, ularƣa ⱨeqⱪandaⱪ biwasitǝ nǝsiⱨǝt tǝsir ⱪilmaydu (8:4, 9:4, 7-8nimu kɵrüng).\f* \m \v 23 Tǝnbiⱨlirimgǝ ⱪulaⱪ selip mangƣan yolunglardin yanƣan bolsanglar idi! \m Roⱨimni silǝrgǝ tɵküp berǝttim, \m Sɵzlirimni silǝrgǝ bildürgǝn bolattim. \m \v 24 Lekin qaⱪirsam, anglimidinglar; \m Ⱪolumni uzartsam, ⱨeqⱪaysinglar ⱪarimidinglar.\x + \xo 1:24 \xt Yǝx. 65:12; 66:4; Yǝr. 13:10\x* \m \v 25 Nǝsiⱨǝtlirimning ⱨǝmmisigǝ pǝrwa ⱪilmidinglar, \m Tǝnbiⱨimni anglaxni ⱪilqǝ halimidinglar. \m \v 26 Xunga, bexinglarƣa bala-ⱪaza kǝlgǝndǝ külimǝn, \m Wǝⱨimǝ silǝrgǝ yetixi bilǝn mǝshirǝ ⱪilimǝn. \m \v 27 Ⱨalakǝt elip kǝlgǝn wǝⱨimǝ üstünglǝrgǝ qüxkǝndǝ, \m Wǝyranqiliⱪ silǝrgǝ ⱪuyuntazdǝk kǝlgǝndǝ, \m Silǝr eƣir ⱪayƣuƣa wǝ azabⱪa muptila bolƣininglarda —\x + \xo 1:27 \xt Ayup 27:9; 35:12; Yǝx. 1:15; Yǝr. 11:11; 14:12; Əz. 8:18; Mik. 3:4\x* \m \v 28 U qaƣda muxu kixilǝr mǝndin ɵtünüp qaⱪiridu, \m Mǝn pǝrwa ⱪilmaymǝn, \m Meni tǝlmürüp izdisimu, tapalmaydu. \m \v 29 Ular bilimgǝ nǝprǝtlǝnginidin, \m Pǝrwǝrdigardin ǝyminixni tallimiƣinidin, \m \v 30 Mening nǝsiⱨitimni ⱪilqǝ ⱪobul ⱪilƣusi yoⱪluⱪidin, \m Tǝnbiⱨimgimu pǝrwa ⱪilmiƣininglardin, \m \v 31 Ular ɵz bexini yǝydu, \m Ɵz ⱪǝstliridin toluⱪ azab tartidu; \m \v 32 Qünki saddilarning yoldin qiⱪixi ɵz jeniƣa zamin bolidu; \m Əhmǝⱪlǝr raⱨǝtlik turmuxidin ɵzlirini ⱨalak ⱪilidu. \m \v 33 Lekin manga ⱪulaⱪ salƣanlar aman-esǝn yaxaydu, \m Bala-ⱪazalardin, ƣǝm-ǝndixlǝrdin haliy bolup, hatirjǝm turidu. \b \b \m \c 2 \s1 Danaliⱪning mewisi \m \v 1 I oƣlum, ǝgǝr sɵzlirimni ⱪobul ⱪilsang, \m Nǝsiⱨǝtlirimni ⱪǝlbinggǝ püksǝng, \m \v 2 Əgǝrdǝ danaliⱪⱪa ⱪulaⱪ salsang, \m Yoruⱪluⱪⱪa erixixkǝ kɵngül bǝrsǝng, \m \v 3 Əgǝr ǝⱪil-parasǝtkǝ tǝxna bolup iltija ⱪilsang, \m Yoruⱪluⱪⱪa erixix üqün yuⱪiri awazda yelinsang, \m \v 4 Əgǝr kümüxkǝ intilgǝndǝk intilsǝng, \m Yoxurun gɵⱨǝrni izdigǝndǝk izdisǝng,\x + \xo 2:4 \xt Mat. 13:44\x* \m \v 5 Undaⱪta Pǝrwǝrdigardin \add ⱨǝⱪiⱪiy\add* ⱪorⱪuxni bilidiƣan bolisǝn, \m Wǝ sanga Hudani tonux nesip bolidu. \m \v 6 Qünki Pǝrwǝrdigar danaliⱪ bǝrgüqidur; \m Uning aƣzidin bilim bilǝn yoruⱪluⱪ qiⱪidu.\x + \xo 2:6 \xt 1Pad. 3:9,12; Yaⱪ. 1:5\x* \m \v 7 U durus yaxawatⱪanlar üqün mol ⱨekmǝt tǝyyarlap ⱪoyƣandur, \m U wijdanliⱪ adǝmlǝr üqün ⱪalⱪandur. \m \v 8 U adilliⱪ ⱪilƣuqilarning yollirini asraydu, \m Ihlasmǝn bǝndilirining yolini ⱪoƣdaydu. \m \v 9 U qaƣda ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ, adilliⱪ wǝ durusluⱪni, \m Xundaⱪla ⱨǝrⱪandaⱪ güzǝl yolni qüxinidiƣan bolisǝn. \m \v 10 Danaliⱪ ⱪǝlbinggǝ kirixi bilǝnla, \m Bilim kɵnglünggǝ yeⱪixi bilǝnla, \m \v 11 Pǝm-parasǝt seni ⱪoƣdaydu, \m Yoruⱪluⱪ seni saⱪlaydu. \m \v 12 Ular seni yaman yoldin, \m Tili zǝⱨǝr adǝmlǝrdin ⱪutⱪuzidu; \m \v 13 Yǝni toƣra yoldin qǝtnigǝnlǝrdin, \m Ⱪarangƣu yollarda mangidiƣanlardin, \m \v 14 Rǝzillik ⱪilixni ⱨuzur kɵridiƣanlardin, \m Yamanliⱪning ziyanlirini huxalliⱪ dǝp bilidiƣanlardin, \m \v 15 Yǝni ǝgri yollarda mangidiƣanlardin, \m Ⱪingƣir yolda mangidiƣanlardin ⱪutⱪuzidu. \m \v 16 \add Danaliⱪ\add* seni buzuⱪ ayaldin, \m Yǝni xirin sɵzlǝr bilǝn azdurmaⱪqi bolƣan namǝⱨrǝm ayallardin ⱪutⱪuzidu.\x + \xo 2:16 \xt Pǝnd. 5:3; 6:24; 7:5\x* \m \v 17 \add Bundaⱪ ayallar\add* yax waⱪtida tǝgkǝn jorisini taxlap, \m Huda aldidiki nikaⱨ ⱪǝsimini untuƣan wapasizlardindur. \m \v 18 Uning ɵyigǝ baridiƣan yol ɵlümgǝ apiridiƣan yoldur, \m Uning mangidiƣan yolliri adǝmni ǝrwaⱨlar makaniƣa baxlaydu. \m \v 19 Uning ⱪexiƣa barƣanlarning birimu ⱪaytip kǝlgini yoⱪ, \m Ulardin birimu ⱨayatliⱪ yolliriƣa erixkini yoⱪ. \m \v 20 \add Xularni qüxǝnsǝng\add* yahxilarning yolida mangisǝn, \m Ⱨǝⱪⱪaniylarning yollirini tutisǝn. \m \v 21 Qünki durus adǝm zeminda yaxap ⱪalalaydu, \m Mukǝmmǝl kixi bu yǝrdǝ makanlixalaydu.\x + \xo 2:21 \xt Zǝb. 37:29\x* \m \v 22 Lekin rǝzillǝr zemindin üzüp taxlinidu, \m Wapasizlar uningdin yuluwetilidu.\x + \xo 2:22 \xt Ayup 18:17; Zǝb. 104:35\x* \b \b \m \c 3 \s1 Yaxlarƣa sǝmimiy agaⱨlandurux \m \v 1 I oƣlum, tǝlimimni untuma, \m Degǝnlirimni ⱨǝmixǝ kɵnglüngdǝ qing tut.\f □ \fr 3:1 \ft \+bd «qing tut»\+bd* — degǝn sɵz ibraniy tilida: «ⱪoƣda, mudapiǝ ⱪil» degǝn mǝninimu bildüridu.\f* \m \v 2 Qünki u sanga bǝrikǝtlik künlǝr, uzun ɵmür wǝ hatirjǝmlik ⱪoxup beridu.\f □ \fr 3:2 \ft \+bd «bǝrikǝtlik künlǝr»\+bd* — ibraniy tilida «künlǝrning uzunluⱪi».\f*  \x + \xo 3:2 \xt Ⱪan. 8:1; 30:20\x* \m \v 3 Meⱨriban wǝ ⱨǝⱪ-sǝmimiy boluxtin waz kǝqmǝ, \m Bularni boynungƣa esiwal, \m Ⱪǝlbinggǝ pütiwal.\f □ \fr 3:3 \ft \+bd «ⱪǝlbinggǝ pütiwal»\+bd* — ibraniy tilida «ⱪǝlbingdiki tahtayƣa pütüwal» (Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan muⱪǝddǝs ⱪanun ikki tax tahtayƣa pütülgǝnidi).\f*  \x + \xo 3:3 \xt Mis. 13:9; Ⱪan. 6:8\x* \m \v 4 Xundaⱪ ⱪilƣanda Huda wǝ bǝndilǝrning nǝziridǝ iltipatⱪa layiⱪ bolisǝn, danixmǝn ⱨesablinisǝn.\f □ \fr 3:4 \ft \+bd «iltipatⱪa layiⱪ bolisǝn»\+bd* — muxu yǝrdǝ ibraniy tilida «iltipat» degǝn sɵz ikki bisliⱪ bolup, ikkinqi mǝnisi «güzǝllik»tur.\f* \b \m \v 5 Ɵz ǝⱪlinggǝ tayanmay, Pǝrwǝrdigarƣa qin ⱪǝlbing bilǝn tayanƣin; \m \v 6 Ⱪandaⱪla ix ⱪilsang, Pǝrwǝrdigarni tonuxⱪa intil; \m U sanga toƣra yollarni kɵrsitidu.\f □ \fr 3:6 \ft \+bd «Ⱪandaⱪla ix ⱪilsang,...»\+bd* — ibraniy tilida «Barliⱪ yolliringda...».\f*  \x + \xo 3:6 \xt 1Tar. 28:9\x* \m \v 7 Ɵzüngni ǝⱪilliⱪ sanima; \m Pǝrwǝrdigardin ǝyminip, yamanliⱪtin yiraⱪ bol.\x + \xo 3:7 \xt Rim. 12:16\x* \m \v 8 Xundaⱪ ⱪilƣiningda, bu ixlar dǝrdinggǝ dǝrman, \m Ustihanliringƣa yilik bolidu.\f □ \fr 3:8 \ft \+bd «dǝrdinggǝ dǝrman... bolidu»\+bd* — ibraniy tilida «kindikinggǝ salamǝtlik... bolidu».\f* \m \v 9 Pǝrwǝrdigarning ⱨɵrmitini ⱪilip mal-dunyayingdin ⱨǝdiyǝlǝrni sunƣin, \m Etizingdin tunji qiⱪⱪan mǝⱨsulatliringdin Uningƣa atiƣin;\x + \xo 3:9 \xt Mis. 23:19; 34:26; Ⱪan. 26:2-11; Mal. 3:10; Luⱪa 14:13\x* \m \v 10 Xundaⱪ ⱪilƣiningda, ambarliring axliⱪⱪa tolup taxidu, \m Xarab kɵlqǝkliringdǝ yengi xarab exip-texip turidu.\x + \xo 3:10 \xt Ⱪan. 28:8\x* \m \v 11 I oƣlum, Pǝrwǝrdigarning tǝrbiyisigǝ bipǝrwaliⱪ ⱪilma, \m Uning tǝnbiⱨidin bǝzmǝ.\x + \xo 3:11 \xt Ayup 5:17; Ibr. 12:5\x* \m \v 12 Qünki, ata ǝziz kɵrgǝn oƣliƣa tǝnbiⱨ-tǝrbiyǝ bǝrgǝndǝk, \m Pǝrwǝrdigar kimni sɵygǝn bolsa uningƣa tǝnbiⱨ-tǝrbiyǝ beridu.\x + \xo 3:12 \xt Wǝⱨ. 3:19\x* \m \v 13 Danaliⱪⱪa muyǝssǝr bolƣan kixi, \m Yoruⱪluⱪⱪa igǝ bolƣan kixi nemidegǝn bǝhtlik-ⱨǝ! \m \v 14 Qünki danaliⱪning paydisi kümüxning paydisidin kɵptur, \m Ⱪimmiti sap altunningkidinmu ziyadidur.\x + \xo 3:14 \xt Ayup 28:15; Zǝb. 19:10; Pǝnd. 8:11,19; 16:16\x* \m \v 15 U lǝǝl-yaⱪutlardin ⱪimmǝtliktur, \m Intizar bolƣan ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsǝngdin ⱨeqbirimu uningƣa tǝng kǝlmǝstur.\x + \xo 3:15 \xt Pǝnd. 8:11\x* \m \v 16 Danaliⱪning ong ⱪolida uzun ɵmür, \m Sol ⱪolida bayliⱪ wǝ xɵⱨrǝt bardur. \m \v 17 Uning yolliri sanga hux puraⱪ tuyulur, \m Uning barliⱪ tǝriⱪiliri seni aram tapⱪuzur. \m \v 18 U ɵzini tapⱪan adǝmgǝ «ⱨayatliⱪ dǝrihi»dur, \m Uni qing tutⱪan kixi nemidegǝn bǝhtlik!\f □ \fr 3:18 \ft \+bd «ⱨayatliⱪ dǝrihi»\+bd* — xübⱨisizki, «Erǝn baƣqisi»diki Adǝm’atimiz wǝ Ⱨawa’animizning bǝⱨrimǝn boluxiƣa tǝyyarlanƣan «ⱨayatliⱪ dǝrihi»ni kɵrsitidu (Tǝwrat, «Yar.» 2:9).\f* \m \v 19 Pǝrwǝrdigar danaliⱪ bilǝn yǝr-zeminni bǝrpa ⱪildi, \m Ⱨekmǝt bilǝn asmanni ornatti. \m \v 20 Uning bilimi bilǝn yǝrning qongⱪur ⱪatlamliri yerildi, \m Ⱨǝmdǝ bulutlardin xǝbnǝm qüxti.\f □ \fr 3:20 \ft \+bd «yǝrning qongⱪur ⱪatlamliri yerildi»\+bd* — bǝlkim Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrning waⱪtidiki «qong topan» bilǝn munasiwǝtlik bǝzi ixlarni kɵrsitixi mumkin («Yar.» 7:11)\f*  \x + \xo 3:20 \xt Yar. 1:9,10\x* \m \v 21 I oƣlum! \add Danaliⱪ bilǝn bilimni\add* kɵzüngdin qiⱪarma, \m Pixⱪan ⱨekmǝt wǝ pǝm-parasǝtni qing tut. \m \v 22 Xuning bilǝn ular jeningƣa jan ⱪoxidu, \m Boynungƣa esilƣan esil marjandǝk sanga güzǝllik ⱪoxidu. \m \v 23 Xu qaƣda yolungda aman-esǝn mangalaysǝn, \m Yolda putlaxmaysǝn.\x + \xo 3:23 \xt Zǝb. 37:23-24; 91:9-12\x* \m \v 24 Yatⱪanda ⱨeq nemidin ⱪorⱪmaysǝn, \m Yetixing bilǝnla tatliⱪ uhlaysǝn.\x + \xo 3:24 \xt Law. 6:19; Ayup 11:19; Zǝb. 3:5; 4:8; 91:5, 6\x* \m \v 25 Bexingƣa dǝⱨxǝtlik wǝⱨimǝ qüxkǝndǝ ⱪorⱪmiƣin, \m Rǝzillǝrning wǝyranqiliⱪidin ƣǝm ⱪilmiƣin!\f □ \fr 3:25 \ft \+bd «Rǝzillǝrning wǝyranqiliⱪidin ƣǝm ⱪilmiƣin!»\+bd* — yaki «Rǝzillǝrning bexiƣa qüxkǝn wǝyranqiliⱪtin ƣǝm ⱪilmiƣin!».\f*  \x + \xo 3:25 \xt Ayup 5:21\x* \m \v 26 Qünki Pǝrwǝrdigar sening tayanqingdur, \m U putungni ⱪapⱪanlardin neri ⱪilidu. \b \m \v 27 Pǝⱪǝt ⱪolungdin kǝlsila, ⱨajǝtmǝnlǝrdin yahxiliⱪni ayimiƣin. \m \v 28 Ⱪolum-ⱪoxniliring seningdin ɵtnǝ sorap kirsǝ, «Ⱪaytip ketip, ǝtǝ kǝlgin, ǝtǝ berǝy» — demigin. \m \v 29 Ⱪoxnangƣa ziyankǝxlik niyitidǝ bolma, \m Qünki u sanga ixinip yeningda hatirjǝm yaxaydu. \m \v 30 Birsi sanga ziyan yǝtküzmigǝn bolsa, \m Uning bilǝn sǝwǝbsiz majiralaxma.\f □ \fr 3:30 \ft \+bd «sǝwǝbsiz majiralaxma»\+bd* — yaki «sǝwǝbsiz dǝwalaxma».\f* \m \v 31 Zulumhor kixigǝ ⱨǝsǝt ⱪilma, \m Uning yol-tǝdbirliridin ⱨeqnemini tallima.\x + \xo 3:31 \xt Zǝb. 37:1; 73:3; Pǝnd. 23:17\x* \m \v 32 Qünki ⱪingƣir yollarni mangidiƣanlar Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ yirginqliktur, \m Lekin Uning sirdax dostluⱪi durus yaxawatⱪan adǝmgǝ tǝǝlluⱪtur.\x + \xo 3:32 \xt Ayup 29:4; Zǝb. 25:9,12,14\x* \m \v 33 Pǝrwǝrdigarning lǝniti rǝzillik ⱪilƣuqining ɵyididur, \m Lekin U ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning ɵyigǝ bǝht ata ⱪilur.\x + \xo 3:33 \xt Law. 26:14-45; Ⱪan. 28:15-68; Mal. 2:2\x* \m \v 34 Bǝrⱨǝⱪ, mǝshirǝ ⱪilƣuqilarni U mǝshirǝ ⱪilidu, \m Lekin kiqik peil kixilǝrgǝ xǝpⱪǝt kɵrsitidu.\x + \xo 3:34 \xt Yaⱪ. 4:6; 1Pet. 5:5\x* \m \v 35 Danalar xɵⱨrǝtkǝ warisliⱪ ⱪilidu, \m Lekin ⱨamaⱪǝtlǝr rǝswa ⱪilinidu.\f □ \fr 3:35 \ft \+bd «Lekin ⱨamaⱪǝtlǝr rǝswa ⱪilinidu»\+bd* — yaki «Lekin U (Huda) ⱨamaⱪǝtlǝrni nomusⱪa ⱪalduridu» (ibraniy tilida kinayǝ ixlitip, ahirⱪi sɵz «kɵtürülidu» bolidu).\f* \b \b \m \c 4 \s1 Hikmǝt wǝ danaliⱪning paydisi \m \v 1 I oƣullar, atanglarning nǝsiⱨǝtlirini anglanglar, \m Kɵngül ⱪoysanglar, \m Yoruⱪluⱪⱪa erixisilǝr. \m \v 2 Qünki silǝrgǝ ɵgitidiƣanlirim yahxi bilimdur, \m Kɵrsǝtmilirimdin waz kǝqmǝnglar. \m \v 3 Qünki mǝnmu atamning yumran balisi idim, \m Anamning arzuluⱪ yalƣuz oƣli idim,\x + \xo 4:3 \xt 1Tar. 29:1\x* \m \v 4 Atam manga ɵgitip mundaⱪ dedi: \m — Sɵzlirimni esingdǝ tut; \m Kɵrsǝtmilirimgǝ riayǝ ⱪil, \m Xuning bilǝn yaxnaysǝn.\x + \xo 4:4 \xt 1Tar. 28:9\x* \m \v 5 Danaliⱪni alƣin, ǝⱪil tap, \m Eytⱪan sɵzlirimni untuma, ulardin qiⱪma. \m \v 6 \add Danaliⱪtin\add* waz kǝqmǝ, u seni saⱪlaydu; \m Uni sɵygin, u seni ⱪoƣdaydu. \m \v 7 Danaliⱪ ⱨǝmmǝ ixning bexidur; \m Xunga danaliⱪni alƣin; \m Barliⱪingni sǝrp ⱪilip bolsangmu, ǝⱪil tapⱪin.\x + \xo 4:7 \xt Pǝnd. 23:23\x* \m \v 8 \add Danaliⱪni\add* ǝzizligin, u seni kɵtüridu, \m Uni qing ⱪuqaⱪliƣanda, seni ⱨɵrmǝtkǝ sazawǝr ⱪilidu. \m \v 9 Bexingƣa taⱪalƣan gül qǝmbirǝktǝk \add sanga güzǝllik elip kelidu\add*, \m Sanga xɵⱨrǝtlik taj in’am ⱪilidu.\x + \xo 4:9 \xt Pǝnd. 1:19\x* \m \v 10 I oƣlum, ⱪulaⱪ salƣin, sɵzlirimni ⱪobul ⱪilƣin, \m Xunda ɵmrüngning yilliri kɵp bolidu. \m \v 11 Mǝn sanga danaliⱪ yolini ɵgitǝy, \m Seni durusluⱪ yolliriƣa baxlay. \m \v 12 Mangƣiningda ⱪǝdǝmliring qǝklǝnmǝydu, \m Yügürsǝng yiⱪilip qüxmǝysǝn.\x + \xo 4:12 \xt Zǝb. 91:9-12\x* \m \v 13 Alƣan tǝrbiyǝngni qing tut, \m Ⱪolungdin kǝtküzmigin; \m Obdan saⱪliƣin uni, \m Qünki u sening ⱨayatingdur. \b \m \v 14 Yaman adǝmlǝr mangƣan yolƣa kirmǝ, \m Rǝzillǝrning izini basma.\x + \xo 4:14 \xt Zǝb. 1:1; Pǝnd. 1:10,15\x* \m \v 15 Ularning \add yolidin\add* ɵzüngni ⱪaqur, \m \add Yoliƣa\add* yeⱪin yolima; \m Uningdin yandap ɵtüp kǝt, \m Neri kǝtkin. \m \v 16 Qünki \add yamanlar\add* birǝr rǝzillik ⱪilmiƣuqǝ uhliyalmas, \m Birǝrsini yiⱪitmiƣuqǝ uyⱪusi kǝlmǝs. \m \v 17 Yamanliⱪ ularning ozuⱪidur, \m Zorawanliⱪ ularning xarabidur. \m \v 18 Lekin ⱨǝⱪⱪaniylarning yoli goya tang nuridur, \m Kün qüx bolƣuqǝ barƣanseri yoruydu. \m \v 19 Yamanlarning yoli zulmǝt keqidǝk ⱪapⱪarangƣu, \m Ular yiⱪilip, nemigǝ putlixip kǝtkinini bilmǝydu. \b \m \v 20 I oƣlum, sɵzlirimni kɵngül ⱪoyub angla, \m Gǝplirimgǝ ⱪulaⱪ sal. \m \v 21 Ularni kɵzüngdǝ tutⱪin, \m Yürikingning ⱪetida ⱪǝdirlǝp saⱪliƣin. \m \v 22 Qünki sɵzlirim tapⱪanlar üqün ⱨayattur, \m Ularning pütün tenigǝ salamǝtliktur.\x + \xo 4:22 \xt Pǝnd. 4:13\x* \m \v 23 Ⱪǝlbingni «ⱨǝmmidin ǝziz» dǝp sap tut, \m Qünki barliⱪ ⱨayat ixliri ⱪǝlbtin baxlinidu. \m \v 24 Aƣzingni ǝgri gǝptin yiraⱪ tart, \m Lǝwliring ezitⱪuluⱪtin neri bolsun. \m \v 25 Kɵzüngni aldingƣa tüz tikkin, \m Nǝziringni aldingƣa toƣra taxla; \m \v 26 Mangidiƣan yolungni obdan oylanƣin, \m Xundaⱪ ⱪilsang ixliring puhta bolidu. \m \v 27 Ongƣa, solƣa ⱪaymiƣin; \m Ⱪǝdǝmliringni yamanliⱪ yolidin neri tart.\x + \xo 4:27 \xt Ⱪan. 5:32; 28:14\x* \b \b \m \c 5 \s1 Buzuⱪqiliⱪ-paⱨixiwazliⱪning aⱪiwiti balayi’apǝttur, sadiⱪliⱪning nǝtijisi bǝht-saadǝttur \m \v 1 I oƣlum, danaliⱪimƣa kɵngül ⱪoyƣin, \m Idraklik sɵzlirimgǝ ⱪulaⱪ salƣin. \m \v 2 Xundaⱪ ⱪilƣiningda ixⱪa sǝzgürlük bilǝn ⱪaraydiƣan bolisǝn, \m Lǝwliring pǝm-parasǝttin ayrilmaydu. \m \v 3 Qünki buzuⱪ hotunning aƣzidin ⱨǝsǝl tamidu, \m Lǝwliri zǝytun yeƣidin siliⱪtur;\x + \xo 5:3 \xt Pǝnd. 2:16; 6:24\x* \m \v 4 Lekin uning aⱪiwiti kǝkridǝk aqqiⱪ, \m Ikki bisliⱪ ⱪiliqtǝk ɵtkür. \m \v 5 Uning ⱪǝdǝmliri ɵlüm girdawiƣa elip baridu, \m Tutⱪan yoli gɵrgǝ baxlaydu.\f □ \fr 5:5 \ft \+bd «gɵr»\+bd* — ibraniy tilida «xeol», yǝni «tǝⱨtisara» deyilidu, u ɵlüklǝrning roⱨliri ⱪiyamǝt künini kütidiƣan yǝr.\f*  \x + \xo 5:5 \xt Pǝnd. 7:27\x* \m \v 6 Ⱨayatliⱪ yolini ⱪilqǝ bilgüm yoⱪ dǝp, \m Basⱪan ⱪǝdǝmliri turaⱪsiz bolidu, \m Nǝgǝ baridiƣanliⱪini ⱨeq bilmǝydu. \m \v 7 Xunga, i oƣullirim, sɵzlirimni kɵngül ⱪoyup anglanglar, \m Mening degǝnlirimdin qiⱪmanglar. \m \v 8 Undaⱪ hotundin yiraⱪ ⱪaq! \m Ixiki aldiƣimu yeⱪin yolima! \m \v 9 Bolmisa, izzǝt-abruyungni baxⱪilarƣa tutⱪuzup ⱪoyisǝn, \m \add Yaxliⱪ\add* yilliringni rǝⱨimsizlǝrning ⱪoliƣa tapxurisǝn!\x + \xo 5:9 \xt Pǝnd. 6:34,35\x* \m \v 10 Yat adǝmlǝr bayliⱪliring bilǝn ɵzini tolduridu, \m Japaliⱪ ǝjirliringning mewisi yaⱪa yurtluⱪning ɵyigǝ ɵtüp ketidu; \m \v 11 Əjilingdǝ nalǝ-pǝryad kɵtürginingdǝ, \m Əzayi-bǝdining yǝm bolƣanda, \m \v 12 Xu qaƣda sǝn: — «Aⱨ, nǝsiⱨǝtlǝrdin nemanqǝ nǝprǝtlǝngǝndimǝn! \m Kɵnglümdǝ tǝnbiⱨlǝrni nemanqǝ kǝmsitkǝndimǝn! \m \v 13 Nemixⱪa ustazlirimning sɵzini anglimiƣandimǝn? \m Manga tǝrbiyǝ bǝrgǝnlǝrgǝ ⱪulaⱪ salmiƣandimǝn? \m \v 14 jǝmiyǝttimu, jamaǝt aldidimu ⱨǝrhil nomusⱪa ⱪalƣandǝk boldum!» — dǝp ⱪalisǝn.\f □ \fr 5:14 \ft \+bd «ⱨǝrhil nomusⱪa ⱪalƣandǝk boldum!»\+bd* — yaki «pütünlǝy zawalliⱪⱪa qüxkǝndǝkmǝn!».\f* \b \m \v 15 Ɵzüngning kɵlqikingdiki suni iqkin, \m Ɵz buliⱪingdin eⱪiwatⱪan sudin ⱨuzurlan.\f □ \fr 5:15 \ft \+bd «Ɵzüngning kɵlqikingdiki su..., ɵz buliⱪingdin eⱪiwatⱪan sudin ⱨuzurlan»\+bd* — xübⱨisizki, ɵzining ayalining muⱨǝbbitini kɵrsitidu.\f* \m \v 16 Bulaⱪliring urƣup ⱨǝr yǝrgǝ tarⱪilip kǝtsǝ \add bolamdu\add*? \m Eriⱪliringdiki sular koqilarda eⱪip yürsǝ bolamdu? \m \v 17 Bular sangila has bolsun, \m Yat kixilǝrgǝ tǝgmisun!\f □ \fr 5:17 \ft \+bd «Bulaⱪliring urƣup ⱨǝr yǝrgǝ tarⱪilip kǝtsǝ bolamdu? ... Bular sangila has bolsun, yat kixilǝrgǝ tǝgmisun!»\+bd* — 16-17-ayǝtlǝr xübⱨisizki, kɵqmǝ mǝnidǝ. Bizningqǝ kɵqmǝ mǝnisi: «Ixⱪi muⱨǝbbǝtliringni yat ayalƣa bǝrmǝ, pǝⱪǝt ɵz jorangƣila beƣixla; bolmisa intayin nomus ix bolidu, rǝstǝ-koqilarda rǝswa bolisǝn» degǝndǝk bolsa kerǝk. Bǝzi alimlar muxu ayǝttiki «sular» balilarni kɵrsitidu, dǝp ⱪarap, mundaⱪ tǝrjimǝ ⱪilidu: — \fp «Bulaⱪliring urƣup ⱨǝr yǝrgǝ tarⱪilip kǝtsun, eriⱪliringdiki sular koqilarda eⱪip yürsun (demǝk, «pǝrzǝntliring urƣuƣan bulaⱪlardǝk ⱨǝr yǝrgǝ tarⱪalsun!»); pǝⱪǝtla sangila has bolsun, yat ayaldin bolƣan bolmisun!».\f* \m \v 18 Buliⱪing bǝht-bǝrikǝtlik bolƣay! \m Yaxliⱪingda alƣan hotunung bilǝn ⱨuzurlan.\f □ \fr 5:18 \ft \+bd «Buliⱪing bǝht-bǝrikǝtlik bolƣay!»\+bd* — «buliⱪing» muxu ayǝttǝ «ɵz ayaling»ni kɵrsitidu. Ayǝtning ikkinqi ⱪismini kɵrüng.\f* \m \v 19 U qixi keyiktǝk qirayliⱪ! Jǝrǝndǝk sɵyümlük! \m Uning baƣridin ⱨǝmixǝ ⱪanaǝttǝ bolƣaysǝn, \m Uning ⱪaynaⱪ muⱨǝbbitidin daim huxalliⱪⱪa patⱪaysǝn.\f □ \fr 5:19 \ft \+bd «Uning baƣridin...»\+bd* — ibraniy tilida «Uning ǝmqǝkliridin...».\f* \m \v 20 I oƣlum, nemixⱪa yat ayalƣa xǝyda bolisǝn? \m Nemixⱪa yat hotunning ⱪoyniƣa ɵzüngni atisǝn? \m \v 21 Qünki insanning ⱨǝmmǝ ⱪilƣanliri Pǝrwǝrdigarning kɵz aldida axkaridur, \m U uning ⱨǝmmǝ mangƣan yollirini taraziƣa selip turidu.\x + \xo 5:21 \xt 2Tar. 16:9; Ayup 31:4; 34:21; Pǝnd. 15:3; Yǝr. 16:17; 32:19\x* \m \v 22 Yaman adǝmning ɵz ⱪǝbiⱨlikliri ɵzini tuzaⱪⱪa qüxüridu, \m U ɵz gunaⱨi bilǝn sirtmaⱪⱪa elinidu. \m \v 23 U yolyoruⱪtin mǝⱨrum bolƣanliⱪidin jenidin ayrilidu, \m Qekidin axⱪan ⱨamaⱪǝtliki tüpǝylidin yoldin ezip ketidu. \b \b \m \c 6 \s1 Yǝnǝ birnǝqqǝ nǝsiⱨǝt \m \v 1 I oƣlum, ǝgǝr dostungƣa borun bolƣan bolsang, \m Yat kixining ⱪǝrzini tɵlǝxkǝ ⱪol berixip wǝdǝ bǝrgǝn bolsang,\f □ \fr 6:1 \ft \+bd «borun»\+bd* — kepil bolƣan kixi.\f* \m \v 2 Əgǝr ɵz sɵzüngdin ilinƣan bolsang, \m Ɵz wǝdǝng bilǝn baƣlinip ⱪalsang, \m \v 3 U yeⱪiningning ⱪoliƣa qüxkǝnliking üqün, \m Amal ⱪilip ɵzüngni uningdin ⱪutⱪuz — \m Dǝrⱨal yeⱪiningning yeniƣa berip, ɵzüngni kǝmtǝr tutup \add xu ixtin\add* haliy ⱪilixini ɵtünüp sora. \m \v 4 Jǝrǝn xikarqining ⱪolidin ⱪutuluxⱪa tirixⱪandǝk, \m Ⱪux owqining ⱪolidin qiⱪixⱪa tirixⱪandǝk, \m Ⱪutulmiƣuqǝ uhlap yatma, \m Ⱨǝtta ügdǝp arammu alma.\x + \xo 6:4 \xt Zǝb. 132:4-5; Pǝnd. 20:13\x* \b \m \s1 Qümülǝ \m \v 6 I ⱨurun, qɵmülining yeniƣa berip \add uningdin ɵgǝn\add*, \m Uning tirikqilik yolliriƣa ⱪarap dana bol. \m \v 7 Ularning baxliⱪi, ǝmǝldari, ⱨɵkümdari yoⱪ bolsimu, \m \v 8 Lekin ular yazda yilning eⱨtiyaji üqün ax topliwalidu, \m Ⱨosul pǝslidǝ ozuⱪ tǝyyarliwalidu. \m \v 9 I ⱨurun, ⱪaqanƣiqǝ uhlap yatisǝn? \m Ⱪaqan ornungdin turisǝn?\x + \xo 6:9 \xt Pǝnd. 13:4; 20:4; 24:33,34\x* \m \v 10 Sǝn: — Birdǝm kɵz yumuwalay, birdǝm uhliwalay, \m Birdǝm ⱪolumni ⱪoxturup yetiwalay, — dǝysǝn. \m \v 11 Lekin uhlap yatⱪanda, miskinlik ⱪaraⱪqidǝk kelip seni basidu, \m Yoⱪsulluⱪ huddi ⱪoralliⱪ bulangqidǝk ⱨujumƣa ɵtidu. \b \m \v 12 Ərzimǝs, pǝyli buzuⱪ adǝm ⱨǝmmila yǝrdǝ yalƣan eytip, pǝslikni sɵzlǝydu.\f □ \fr 6:12 \ft \+bd «Ərzimǝs»\+bd* — ibraniy tilida «Belialning oƣli» deyilidu. «Belial»ning mǝnisi «ǝrzimǝs» degǝnlik bolup, bǝlkim Iblisni kɵrsitidu.\f* \m \v 13 U kɵz ⱪisip, \m Putliri bilǝn ixarǝ ⱪilip, \m Barmaⱪliri bilǝn kɵrsitidu; \m \v 14 Kɵnglidǝ aldamqiliⱪla yatidu, \m U daim rǝzillikning koyida bolidu, \m Ⱨǝmmila yǝrdǝ jedǝl-majira teriydu. \m \v 15 Xunga uningƣa bekitilgǝn bala-ⱪaza uni tuyuⱪsiz basidu, \m U biraⱪla dawaliƣusiz yanjilidu. \b \m \v 16 Pǝrwǝrdigar nǝprǝtlinidiƣan altǝ nǝrsǝ bar, \m Bǝrⱨǝⱪ, yǝttǝ nǝrsǝ Uningƣa yirginqliktur. \m \v 17 Ular bolsa, \m Tǝkǝbburluⱪ bilǝn ⱪaraydiƣan kɵz, \m Yalƣan sɵzlǝydiƣan til, \m Bigunaⱨlarning ⱪenini tɵküzidiƣan ⱪol,\x + \xo 6:17 \xt Pǝnd. 30:13\x* \m \v 18 Suyiⱪǝst oylaydiƣan kɵngül, \m Yamanliⱪ ⱪilixⱪa tez yügürǝydiƣan putlar,\x + \xo 6:18 \xt Rim. 3:15\x* \m \v 19 Yalƣan sɵzlǝydiƣan sahta guwaⱨqi, \m Buradǝr-ⱪerindaxliri arisiƣa bɵlgünqilik salƣuqi kixidur. \b \m \s1 Zinahorluⱪtin ɵzüngni tart \m \v 20 I oƣlum, atangning ǝmrigǝ ǝmǝl ⱪil; \m Anangning kɵrsǝtmisidin qiⱪma.\x + \xo 6:20 \xt Pǝnd. 1:8\x* \m \v 21 Ularning sɵzini ⱪǝlbinggǝ tengip, \m Ularni boynungƣa marjandǝk ⱪilip esiwal.\x + \xo 6:21 \xt Pǝnd. 3:3\x* \m \v 22 Yolƣa qiⱪⱪiningda ular seni yetǝklǝydu, \m Uhliƣiningda ular seni saⱪlaydu, \m Uyⱪudin oyƣanƣiningda ular seni hǝwǝrlǝndüridu.\x + \xo 6:22 \xt Pǝnd. 3:23,24\x* \m \v 23 Qünki \add Hudaning\add* pǝrmani yoruⱪ qiraƣ, \m Uning muⱪǝddǝs ⱪanuni nurdur; \m Tǝrbiyǝning tǝnbiⱨliri bolsa ⱨayatliⱪ yolidur.\x + \xo 6:23 \xt Zǝb. 19:7-9; 119:105\x* \m \v 24 Ular seni buzuⱪ hotundin saⱪliƣuqi, \m Yat hotunning xerin sɵzliridin yiraⱪ ⱪilƣuqidur.\x + \xo 6:24 \xt Pǝnd. 2:16; 5:3; 7:5\x* \m \v 25 Uning guzǝllikigǝ kɵnglüngni baƣlimiƣin, \m Uning ⱪax-kɵz oynitixi seni ǝsirgǝ almisun. \m \v 26 Qünki buzuⱪ ayallar tüpǝylidin adǝmlǝr bir parqǝ nanƣimu zar bolidu, \m Yat adǝmning \add zinahor\add* ayali bolsa kixining ⱪimmǝtlik jenini ɵzigǝ ow ⱪiliwalidu. \m \v 27 Otni ⱪoynungƣa salsang, \m Ɵz kiyimingni kɵydürmǝmsǝn? \m \v 28 Qoƣning üstidǝ dǝssǝp mangsang putungni kɵydürmǝmsǝn? \m \v 29 Baxⱪilarning ayali bilǝn bir orunda yatidiƣan kixi xundaⱪ bolidu; \m Kim uningƣa tegip kǝtsǝ aⱪiwitidin ⱪutulalmaydu. \m \v 30 Aq ⱪalƣanda ⱪorsiⱪini toyƣuzux üqün oƣriliⱪ ⱪilƣan kixini baxⱪilar kǝmsitmǝydu; \m \v 31 Xundaⱪ turuⱪluⱪ u tutulup ⱪalsa, \m Igisigǝ yǝttini tɵlǝxkǝ toƣra kelidu; \m U ɵz ɵyidiki ⱨǝmmǝ nǝrsisini tapxuridu.\x + \xo 6:31 \xt Mis. 22:1, 4\x* \m \v 32 Ⱨalbuki, baxⱪilarning hotuni bilǝn zina ⱪilƣuqi uningdinmu \add bǝttǝr bolup\add*, tolimu ƣǝplǝtliktur; \m Undaⱪ ⱪilƣuqi ɵz-ɵzini ⱨalak ⱪilidu. \m \v 33 U zǝhmǝt yǝydu, xǝrmǝndǝ bolidu, \m Uning rǝswasi ⱨeq ɵqürülmǝydu. \m \v 34 Qünki künlǝx oti ǝrni dǝrƣǝzǝpkǝ kǝltüridu, \m Intiⱪam alƣan künidǝ u ⱨeq rǝⱨim ⱪilmaydu. \m \v 35 Tɵlǝm puli berǝy desǝngmu u ⱪobul ⱪilmaydu, \m Ⱨǝrⱪanqǝ sowƣa-salam bǝrsǝngmu uni besiⱪturƣili bolmaydu. \b \b \m \c 7 \m \v 1 I oƣlum, sɵzlirimgǝ ǝmǝl ⱪil, \m Tapxuruⱪlirimni yürikingdǝ saⱪla. \m \v 2 Tapxuruⱪlirimƣa ǝmǝl ⱪilsang, yaxnaysǝn; \m Tǝlimlirimni kɵz ⱪariquⱪungni asriƣandǝk asra.\x + \xo 7:2 \xt Law. 18:5; Pǝnd. 4:4\x* \m \v 3 Ularni barmaⱪliringƣa tengip ⱪoy, \m Ⱪǝlb tahtangƣa yeziwal.\x + \xo 7:3 \xt Ⱪan. 6:8; 11:18\x* \m \v 4 Danaliⱪni, sǝn ⱨǝdǝ-singlim, degin, \m Pǝm-parasǝtni «tuƣⱪinim» dǝp qaⱪir. \m \v 5 Xundaⱪ ⱪilsang, ular seni yat hotundin yiraⱪlaxturidu, \m Aƣzidin siliⱪ sɵz qiⱪidiƣan yoqun ayaldin neri ⱪilidu.\x + \xo 7:5 \xt Pǝnd. 5:3\x* \b \m \s1 Buzuⱪ hotun \m \v 6 \add Bir ⱪetim\add* ɵyning derizǝ kɵznǝkliridin taxⱪiriƣa ⱪariƣinimda, \m \v 7 Birnǝqqǝ yax, sadda yigitlǝrni kɵrdüm, \m Ularning iqidin bir ǝⱪilsizni kɵrüp ⱪaldim, \m \v 8 U koqa boylap buzuⱪ \add hotun turuxluⱪ\add* doⱪmuxtin ɵtüp, \m Andin uning ɵyi tǝrǝpkǝ ⱪarap mangdi. \m \v 9 Kǝqⱪurun ⱪarangƣu qüxkǝndǝ, \m Zulmǝt keqǝ, ay ⱪarangƣusida \add ixiki aldidin ɵtti\add*. \m \v 10 Mana, ɵydin bir hotun qiⱪip uni kütüwaldi; \m Kiyimi paⱨixǝ ayallarningkidǝk bolup, \m Niyiti ⱨiylǝ-mikir idi. \m \v 11 Aƣzi bixǝm-ⱨayasiz, naⱨayiti jaⱨil bir hotun, \m U ɵyidǝ turmaydu,\x + \xo 7:11 \xt Pǝnd. 9:13\x* \m \v 12 Birdǝ mǝⱨǝllidǝ, birdǝ mǝydanlarda, \m U koqilardiki ⱨǝr doⱪmuxta paylap yüridu. \m \v 13 Ⱨeliⱪi yax yigitni tartip, uni sɵyüp, \m Nomussizlarqǝ uningƣa: — \m \v 14 «Ɵyümdǝ «inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪi» gɵxi bar, \m Mǝn bügün Hudaƣa ⱪǝsǝm ⱪilƣan ⱪurbanliⱪni ⱪildim,\f □ \fr 7:14 \ft \+bd «inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪi»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan muⱪǝddǝs ⱪanun bekitkǝn bir hil ⱪurbanliⱪ, uning ǝⱨmiyiti; (1) Huda bilǝn bolƣan inaⱪliⱪⱪa erixix üqün; (2) Hudaƣa alaⱨidǝ rǝⱨmǝt eytix üqün; (3) Hudaƣa dua bilǝn ⱪilƣan ⱪǝsimini ipadilǝx üqün. \fp Ⱪurbanliⱪⱪa kala, ⱪoy yaki ɵqkimu bolidu. Bu hil ⱪurbanliⱪning alaⱨidiliki, ⱪurbanliⱪ sunƣuqi kixi uni ⱪurbanliⱪ ⱪilƣandin keyin, gɵxidin elip yeyǝlǝydu. Muxu yǝrdǝ bu ayal: «Mǝn Huda aldida pak» demǝkqi bolidu. Bu pütünlǝy sahtipǝzlik, ǝlwǝttǝ.\f* \m \v 15 Xunga mǝn sizni qaⱪirƣili qiⱪtim, \m Didaringizƣa tǝlpünüp izdidim. \m Əmdi sizni tepiwaldim! \m \v 16 Karwitimƣa Misirning kǝxtilik, yolluⱪ libas yapⱪuqlirini yaptim. \m \v 17 Orun-kɵrpilirimgǝ hux puraⱪ murmǝkki, muǝttǝr wǝ ⱪowzaⱪ darqinlarni qaqtim.\x + \xo 7:17 \xt Küy. 4:14. \x* \m \v 18 Keling, tang atⱪuqǝ muⱨǝbbǝtlixǝyli, oynap ⱨuzurlinayli, \m Kɵnglimiz ⱪanƣuqǝ ɵzara ǝyx-ixrǝt ⱪilayli, \m \v 19 Erim ɵydǝ yoⱪ, yiraⱪ sǝpǝrgǝ qiⱪip kǝtti. \m \v 20 U bir ⱨǝmyan pul elip kǝtti, \m Ay tolƣuqǝ u ɵygǝ kǝlmǝydu» — dedi. \m \v 21 Ayal kɵp xerin sɵzliri bilǝn rasa ⱪiziⱪturdi, \m Qirayliⱪ gǝpliri bilǝn uni ǝsir ⱪiliwaldi.\x + \xo 7:21 \xt Pǝnd. 1:17\x* \m \v 22-23 Soyuxⱪa elip mangƣan ɵküzdǝk, \m Ⱨamaⱪǝt kixi kixǝn bilǝn jazaƣa mangƣandǝk, \m Ⱪiltaⱪⱪa qüxkǝn ⱪuxtǝk, \m Yigit uning kǝynidin mangdi. \m Jigirini oⱪ texip ɵtmiguqǝ, \m U bu ixning ⱨayatiƣa zamin bolidiƣanliⱪini ⱨeq bilmǝydu. \b \m \v 24 I oƣullirim, sɵzlirimni kɵngül ⱪoyup anglanglar, \m Degǝnlirimgǝ ⱪulaⱪ selinglar, \m \v 25 Ⱪǝlbinglarni bundaⱪ hotunning yoliƣa kǝtküzmǝnglar, \m Uning aldam haltisiƣa qüxüp kǝtmǝnglar. \m \v 26 Bundaⱪ ayal nurƣun kixilǝrni yiⱪitip yarilandurƣan, \m Uning boƣuzliƣan adǝmliri tolimu kɵptur, \m \v 27 Uning ɵyi bolsa tǝⱨtisaraning kirix eƣizidur, \m Adǝmni «ⱨalakǝt meⱨmanhanisi»ƣa qüxürüx yolidur.\f □ \fr 7:27 \ft \+bd «tǝⱨtisara»\+bd* — ibraniy tilida «xeol», ɵlüklǝrning roⱨliri ⱪiyamǝt künini kütidiƣan yǝr.\f*  \x + \xo 7:27 \xt Pǝnd. 2:18; 5:5\x* \b \b \m \c 8 \s1 «Danaliⱪ» hitab ⱪilidu \m \v 1 \add Ⱪulaⱪ sal,\add* danaliⱪ qaⱪiriwatmamdu? \m Yoruⱪluⱪ sada qiⱪiriwatmamdu?\x + \xo 8:1 \xt Pǝnd. 1:20,21\x* \m \v 2 Yollarning egiz jayliridin, \m Doⱪmuxlardin u orun alidu, \m \v 3 Xǝⱨǝrgǝ kiridiƣan ⱪowuⱪlarning yenida, \m Ⱨǝrⱪandaⱪ dǝrwaza eƣizlirida u murajiǝt ⱪilmaⱪta: — \m \v 4 «I mɵtiwǝrlǝr, silǝrgǝ murajǝt ⱪilimǝn, \m Ⱨǝy, adǝm baliliri, sadani silǝr üqün ⱪilimǝn, \m \v 5 Gɵdǝk bolƣanlar, zerǝklikni ɵginiwelinglar, \m Əhmǝⱪ bolƣanlar, yoruⱪluⱪⱪa erixinglar!\f □ \fr 8:5 \ft \+bd «Gɵdǝk bolƣanlar, ... ǝhmǝⱪ bolƣanlar, yoruⱪluⱪⱪa erixinglar!»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr xuningƣa diⱪⱪǝt ⱪilƣan boluxi mumkin, «danaliⱪ» «nadanlar»ƣa (yaki «gɵdǝklǝr» yanki «saddilar»ƣa) biwasitǝ sɵz ⱪilidu, pǝⱪǝt \+bd bǝzidǝ\+bd* «ǝhmǝⱪlǝr»gǝ biwasitǝ sɵz ⱪilidu, lekin «mǝshirǝ ⱪilƣuqilar»ƣa ⱨǝrgiz biwasitǝ sɵzlimǝydu. Qünki «mǝshirǝ ⱪilƣuqilar» rǝzil yollarni tutⱪini üqün ularƣa ⱨeqⱪandaⱪ nǝsiⱨǝt tǝsir ⱪilmaydu (1:22, 9:4, 7-8nimu kɵrüng).\f* \m \v 6 Manga ⱪulaⱪ selinglar, \m Qünki güzǝl nǝrsilǝrni dǝp berimǝn, \m Aƣzimni eqip, durus ixlarni \add silǝrgǝ\add* yǝtküzimǝn. \m \v 7 Eytⱪanlirim ⱨǝⱪiⱪǝttur, \m Aƣzim rǝzilliktin nǝprǝtlinidu; \f □ \fr 8:7 \ft \+bd «Eytⱪanlirim ⱨǝⱪiⱪǝttur»\+bd* — ibraniy tilida «Tanglayim ⱨǝⱪiⱪǝtni seƣinip sɵzlǝydu».\f* \m \v 8 Sɵzlirimning ⱨǝmmisi ⱨǝⱪ, \m Ularda ⱨeqⱪandaⱪ ⱨiyligǝrlik yaki ǝgitmilik yoⱪtur. \m \v 9 Ularning ⱨǝmmisi qüxǝngǝnlǝr üqün eniⱪ, \m Bilim alƣanlar üqün durus-toƣridur. \m \v 10 Kümüxkǝ erixkǝndin kɵrǝ, nǝsiⱨǝtlirimni ⱪobul ⱪilinglar, \m Sap altunni elixtin kɵrǝ bilimni elinglar. \m \v 11 Qünki danaliⱪ lǝǝl-yaⱪutlardin ǝwzǝl, \m Ⱨǝrⱪandaⱪ ǝtiwarliⱪ nǝrsǝngmu uningƣa tǝng kǝlmǝstur.\x + \xo 8:11 \xt Ayup 28:15; Zǝb. 19:10; Pǝnd. 3:14,15; 16:16\x* \m \v 12 Mǝn bolsam danaliⱪmǝn, \m Zerǝklik bilǝn billǝ turimǝn, \m Istiⱪamǝttin kelip qiⱪⱪan bilimni ayan ⱪilimǝn.\f □ \fr 8:12 \ft \+bd «...bilimni ayan ⱪilimǝn»\+bd* — yaki «...bilimni tepip berimǝn».\f* \m \v 13 Pǝrwǝrdigardin ǝyminix — Yamanliⱪⱪa nǝprǝtlinix demǝktur; \m Tǝkǝbburluⱪ, mǝƣrurluⱪ, yaman yol ⱨǝm xum eƣizni ɵq kɵrimǝn. \m \v 14 Mǝndǝ obdan mǝsliⱨǝtlǝr, pixⱪan ⱨekmǝt bar; \m Mǝn degǝn yoruⱪluⱪ, ⱪudrǝt mǝndidur. \m \v 15 Padixaⱨlar mǝn arⱪiliⱪ ⱨɵküm süridu, \m Mǝnsiz ⱨakimlar adil ⱨɵküm qiⱪarmas. \m \v 16 Mǝn arⱪiliⱪla ǝmirlǝr idarǝ ⱪilidu, \m Aliyjanablar, yǝr yüzidiki barliⱪ soraⱪqilar \add toƣra\add* ⱨɵküm ⱪilidu. \m \v 17 Kimki meni sɵysǝ, mǝnmu uni sɵyimǝn, \m Meni tǝlmürüp izdigǝnlǝr meni tapalaydu; \m \v 18 Mǝndǝ bayliⱪ, xɵⱨrǝt, \m Ⱨǝtta konirimas, kɵqmǝs dɵlǝt wǝ ⱨǝⱪⱪaniyǝtmu bar.\x + \xo 8:18 \xt Pǝnd. 3:16\x* \m \v 19 Mǝndin qiⱪⱪan mewǝ altundin, \m Ⱨǝtta sap altundin ⱪimmǝtliktur, \m Mǝndin alidiƣan daramǝt sap kümüxtinmu üstündur.\x + \xo 8:19 \xt Pǝnd. 3:14\x* \m \v 20 Mǝn ⱨǝⱪⱪaniyǝt yoliƣa mangimǝn; \m Adalǝt yolining otturisida yürimǝnki, \m \v 21 Meni sɵygǝnlǝrni ǝmǝliy nǝrsilǝrgǝ miras ⱪildurimǝn; \m Ularning hǝzinilirini toldurimǝn. \m \v 22-23 Pǝrwǝrdigar ixlirini baxlixidila, \m Ⱪǝdimdǝ yasiƣanliridin burunla, \m Mǝn uningƣa tǝwǝdurmǝn. Əzǝldin tartipla — muⱪǝddǝmdǝ, \m Yǝr-zemin yaritilmastila, \m Mǝn tiklǝngǝnmǝn.\f □ \fr 8:22-23 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar ixlirini baxlixidila...»\+bd* — ibraniy tilida «Pǝrwǝrdigar yolini baxlixidila...». \+bd «...Mǝn tiklǝngǝnmǝn»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «...Mǝn mǝsiⱨ ⱪilindim».\f*  \x + \xo 8:22-23 \xt Yⱨ. 1:1\x* \m \v 24 Qongⱪur ⱨanglar, dengiz-okyanlar apiridǝ boluxtin awwal, \m Mǝn mǝydanƣa qiⱪirilƣanmǝn; \m Mol su urƣup turidiƣan bulaⱪlar bolmastinla, \m \v 25-26 Egiz taƣlar ɵz orunliriƣa ⱪoyulmastinla, tɵpiliklǝr xǝkillǝnmǝstinla, \m \add Pǝrwǝrdigar\add* bipayan zemin, kǝng dalalarni, \m Alǝmning ǝsliydiki topa-qanglirinimu tehi yaratmastinla, \m Mǝn mǝydanƣa qiⱪirilƣanmǝn. \m \v 27-29 U asmanlarni bina ⱪiliwatⱪinida, \m Dengiz yüzigǝ upuⱪ siziⱪini siziwatⱪinida, \m Ərxtǝ bulutlarni orunlaxturup, \m Qongⱪur dengizdiki bulaⱪ-mǝnbǝlǝrni mustǝⱨkǝmlǝwatⱪinida, \m Dengiz sulirini bekitkǝn dairidin exip kǝtmisun dǝp pǝrman qüxüriwatⱪinida, \m Bipayan zeminning ullirini ⱪuruwatⱪinida, \m Mǝn u yǝrdǝ idim;\x + \xo 8:27-29 \xt Ayup 26:10; Yar. 7:11; Yar. 1:9, 10; Ayup 38:10, 11; Zǝb. 104:6-9.\x* \m \v 30 Xu qaƣda goya usta bir ⱨünǝrwǝndǝk Uning yenida turƣanidim, \m Mǝn ⱨǝrdaim Uning aldida xadlinattim, mǝn Uning kündilik dil’arami idim; \x + \xo 8:30 \xt Yⱨ. 5:17\x* \m \v 31 Mǝn Uning alimidin, yǝr-zeminidin xadlinip, \m Dunyadiki insanlardin hursǝnlik tepip yürǝttim, \m \v 32 Xunga i balilar, ǝmdi manga ⱪulaⱪ selinglar; \m Qünki yollirimni qing tutⱪanlar nǝⱪǝdǝr bǝht tapar!\x + \xo 8:32 \xt Zǝb. 119:1, 2; 128:1; Luⱪa 11:28\x* \m \v 33 Alƣan nǝsiⱨǝtkǝ ǝmǝl ⱪilip, \m Dana bolƣin, uni rǝt ⱪilma. \m \v 34 Sɵzümgǝ ⱪulaⱪ selip, \m Ⱨǝrküni dǝrwazilirim aldidin kǝtmǝy, \m Ixiklirim aldida meni kütidiƣan kixi nǝⱪǝdǝr bǝhtliktur! \m \v 35 Kimki meni tapsa ⱨayatni tapidu, \m Pǝrwǝrdigarning xǝpⱪitigǝ nesip bolidu.\x + \xo 8:35 \xt Pǝnd. 12:2\x* \m \v 36 Lekin manga gunaⱨ ⱪilƣan ⱨǝrkim ɵz jeniƣa ziyan kǝltüridu, \m Meni yaman kɵrgǝnlǝr ɵlümni dost tutⱪan bolidu».\f □ \fr 8:36 \ft \+bd «Kimki meni tapsa ⱨayatni tapidu, Pǝrwǝrdigarning xǝpⱪitigǝ nesip bolidu.... Meni yaman kɵrgǝnlǝr ɵlümni dost tutⱪan bolidu»\+bd* — bu 8-bab ⱨǝmdǝ 9:1-12tiki qong tema «Danaliⱪ»tur. Bu bablardiki hǝwǝrdin ⱪariƣanda, ǝmǝliyǝttǝ «Danaliⱪ» bir xǝhstur. Injilda bu Xǝhsning Huda bilǝn billǝ mǝnggülük turƣuqi Mǝsiⱨ ikǝnliki ayan ⱪilinidu (mǝsilǝn «Yuh.» 1:1-4, 18, «1Cor.» 1:24, 30, «Fil.» 2:5-11, «Kol.» 1:15-18, «Ibr.» 1:1-12, «1Yuh.» 1:1-2, «Wǝh.» 22:12-13 ⱪatarliⱪlarni kɵrüng). \fp \f* \b \b \m \c 9 \s1 Danaliⱪning sɵzining dawami, buzuⱪ hotunning sɵzliri \m \v 1 Danaliⱪ ɵzigǝ bir ɵy selip, \m Uning yǝttǝ tüwrükini ornatti. \m \v 2 U mallirini soyup, \m Esil xarablirini arilaxturup tǝyyarlap, \m Ziyapǝt dastihinini yaydi; \m \v 3 Dedǝklirini \add meⱨman qaⱪirixⱪa\add* ǝwǝtti, \m Ɵzi xǝⱨǝrning ǝng egiz jaylirida turup:\x + \xo 9:3 \xt Pǝnd. 8:2\x* \m \v 4 «I saddilar, bu yǝrgǝ kelinglar, — dǝp qaⱪiriwatidu; \m Nadanlarƣa: \m \v 5 Ⱪeni, nanlirimdin eƣiz tegip, \m Mǝn arilaxturup tǝyyarliƣan xarablardin iqinglar; \m \v 6 Nadanlar ⱪataridin qiⱪip, ⱨayatⱪa erixinglar, \m Yoruⱪluⱪ yolida menginglar», — dǝwatidu. \b \m \v 7 Ⱨakawurlarƣa tǝnbiⱨ bǝrgüqi aⱨanǝtkǝ uqraydu, \m Ⱪǝbiⱨlǝrni ǝyibligüqi ɵzigǝ daƣ kǝltüridu. \m \v 8 Ⱨakawurlarni ǝyiblimǝ, qünki u sanga ɵq bolup ⱪalidu; \m Ⱨalbuki, dana kixini ǝyiblisǝng, u seni sɵyidu.\x + \xo 9:8 \xt Mat. 7:6\x* \m \v 9 Dana adǝmgǝ dǝwǝt ⱪilsang, ǝⱪli tehimu toluⱪ bolidu; \m Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmgǝ durus yol kɵrsǝtsǝng, \m Bilimi tehimu axidu. \b \m \v 10 Pǝrwǝrdigardin ǝyminix danaliⱪning baxlinixidur, \m Muⱪǝddǝs bolƣuqini tonux yoruⱪluⱪtur.\x + \xo 9:10 \xt Ayup 28:28; Zǝb. 111:10; Pǝnd. 1:7\x* \m \v 11 Mǝn \add danaliⱪ\add* sǝndǝ bolsam, künliringni uzartimǝn, \m Ɵmrüngning yilliri kɵpiyǝr.\x + \xo 9:11 \xt Pǝnd. 10:27\x* \m \v 12 Sǝndǝ danaliⱪ bolsa, paydini kɵridiƣan ɵzüngsǝn, \m Danaliⱪni mazaⱪ ⱪilsang ziyan tartidiƣanmu ɵzüngsǝn. \b \m \v 13 Nadan hotun aƣzi bisǝrǝmjan, ǝⱪilsizdur, \m Ⱨeqnemǝ bilmǝstur.\x + \xo 9:13 \xt Pǝnd. 7:11\x* \m \v 14 U ixik aldida olturup, \m Xǝⱨǝrning ǝng egiz jaylirida orun elip, \m \v 15 Udul ɵtüp ketiwatⱪanlarƣa: \m \v 16 «Kimki sadda bolsa, bu yǝrgǝ kǝlsun!» — dǝwatidu, \m Wǝ ǝⱪilsizlǝrni: \m \v 17 «Oƣriliⱪqǝ iqkǝn su tatliⱪ bolidu, \m Oƣrilap yegǝn nan tǝmlik bolidu!» — dǝp qarⱪiwatidu.\x + \xo 9:17 \xt Pǝnd. 20:17\x* \m \v 18 Lekin qaⱪirilƣuqi ɵlüklǝrning uning ɵyidǝ yatⱪanliⱪidin bihǝwǝrdur, \m Uning \add burunⱪi\add* meⱨmanlirining alliⱪaqan tǝⱨtisaraning tǝglirigǝ qüxüp kǝtkǝnlikini u sǝzmǝs.\f □ \fr 9:18 \ft \+bd «tǝⱨtisaraning tǝgliri»\+bd* — «tǝⱨtisara» (ibraniy tilida «xeol») ɵlüklǝrning roⱨliri ⱪiyamǝt künini kütidiƣan yǝr.\f*  \x + \xo 9:18 \xt Pǝnd. 2:18\x* \b \b \m \c 10 \s1 Padixaⱨ Sulaymanning ⱨekmǝtlik sɵzliri \m \v 1 Padixaⱨ Sulaymanning pǝnd-nǝsiⱨǝtliri: — \b \m Dana oƣul atisini xad ⱪilar; \m Əⱪilsiz oƣul anisini ⱪayƣu-ⱨǝsrǝtkǝ salar.\x + \xo 10:1 \xt Pǝnd. 15:20\x* \m \v 2 Ⱨaram bayliⱪlarning ⱨeq paydisi bolmas; \m Ⱨǝⱪⱪaniyǝt insanni ɵlümdin ⱪutuldurar.\x + \xo 10:2 \xt Pǝnd. 11:4\x* \m \v 3 Pǝrwǝrdigar ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning jenini aq ⱪoymas; \m Lekin u ⱪǝbiⱨlǝrning nǝpsini boƣup ⱪoyar. \m \v 4 Ⱨurunluⱪ kixini gaday ⱪilar; \m Ixqanliⱪ bolsa bayaxat ⱪilar.\f □ \fr 10:4 \ft \+bd «Ⱨurunluⱪ»\+bd* — ibraniy tilida: «ⱪol boxluⱪi». \+bd «Ixqanliⱪ»\+bd* — ibraniy tilida: «ǝstayidilliⱪning ⱪoli».\f*  \x + \xo 10:4 \xt Pǝnd. 12:24\x* \m \v 5 Yazda ⱨosulni yiƣiwalƣuqi — dana oƣuldur; \m Lekin orma waⱪtida uhlap yatⱪuqi — hijalǝtkǝ ⱪalduridiƣan oƣuldur. \m \v 6 Bǝrikǝt ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning bexiƣa qüxǝr; \m Əmma zorawanliⱪ yamanlarning aƣziƣa urar.\f □ \fr 10:6 \ft \+bd «Əmma zorawanliⱪ yamanlarning aƣziƣa urar»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Əmma yamanlarning aƣzi zorawanliⱪni yoxurar».\f* \m \v 7 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning yadikari mubarǝktur; \m Yamanlarning nami bolsa, sesiⱪ ⱪalar. \m \v 8 Dana adǝm yolyoruⱪ-nǝsiⱨǝtlǝrni ⱪobul ⱪilar; \m Kot-kot, nadan kixi ɵz ayiƣi bilǝn putlixar.\x + \xo 10:8 \xt Pǝnd. 10:10\x* \m \v 9 Ƣubarsiz yürgǝn kixining yürüx-turuxi turaⱪliⱪtur, \m Yollirini ǝgri ⱪilƣanning kiri ahiri axkarilinidu. \m \v 10 Kɵz ixaritini ⱪilip yüridiƣanlar adǝmni daƣda ⱪaldurar; \m Kot-kot, nadan kixi ɵz ayiƣi bilǝn putlixar. \m \v 11 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning aƣzi ⱨayatliⱪ buliⱪidur, \m Əmma zorawanliⱪ yamanning aƣziƣa urar.\f □ \fr 10:11 \ft \+bd «ⱨayatliⱪ buliⱪi»\+bd* — bǝlkim «Erǝn baƣqisi»diki «ⱨayatliⱪ beridiƣan dǝrǝh»kǝ ohxitilƣandur. \+bd «Əmma zorawanliⱪ yamanning aƣziƣa urar»\+bd* — yaki «Əmma yamanning aƣzi zorawanliⱪni yoxurar».\f*  \x + \xo 10:11 \xt Pǝnd. 10:6; 13:14\x* \m \v 12 Ɵqmǝnlik jedǝl ⱪozƣar; \m Meⱨir-muⱨǝbbǝt ⱨǝmmǝ gunaⱨlarni yapar.\x + \xo 10:12 \xt 1Kor. 13:7; 1Pet. 4:8\x* \m \v 13 Əⱪil-idraⱪlik adǝmning aƣzidin danaliⱪ tepilar; \m Əⱪilsizning dümbisigǝ palaⱪ tegǝr.\x + \xo 10:13 \xt Pǝnd. 20:30\x* \m \v 14 Dana adǝmlǝr bilimlǝrni ziyadǝ toplar; \m Lekin ǝhmǝⱪning aƣzi uni ⱨalakǝtkǝ yeⱪinlaxturar. \m \v 15 Mal-dunyaliri goya mǝzmut xǝⱨǝrdǝk bayning kapalitidur; \m Miskinni ⱨalak ⱪilidiƣan ix dǝl uning namratliⱪidur. \m \v 16 Ⱨǝⱪⱪaniylarning ǝjirliri janƣa jan ⱪoxar, \m Ⱪǝbiⱨlǝrning ⱨosuli gunaⱨnila kɵpǝytixtur.\f □ \fr 10:16 \ft \+bd «...gunaⱨnila kɵpǝytixtur»\+bd* — yaki «...gunaⱨini bekitǝr».\f* \m \v 17 Nǝsiⱨǝtni anglap uni saⱪliƣuqi ⱨayatliⱪ yoliƣa mangar; \m Tǝnbiⱨlǝrni rǝt ⱪilƣan kixi yoldin azƣanlardur. \m \v 18 Adawǝt saⱪliƣan kixi yalƣan sɵzlimǝy ⱪalmas; \m Tɵⱨmǝt qapliƣanlar ǝhmǝⱪtur.\f □ \fr 10:18 \ft \+bd «Adawǝt saⱪliƣan kixi yalƣan sɵzlimǝy ⱪalmas»\+bd* — ibraniy tilida: «Adawǝt saⱪliƣuqining lǝwliri yalƣan bolidu».\f* \m \v 19 Gǝp kɵp bolup kǝtsǝ, gunaⱨtin haliy bolmas, \m Lekin aƣziƣa igǝ bolƣan ǝⱪilliⱪtur. \m \v 20 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning sɵzi huddi sap kümüx; \m Yamanning oyliri tolimu ǝrzimǝstur.\f □ \fr 10:20 \ft \+bd «Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning sɵzi»\+bd* — ibraniy tilida: «Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning tili». \+bd «Yamanning oyliri»\+bd* — ibraniy tilida: «yamanning kɵngli».\f* \m \v 21 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning sɵzliri nurƣun kixini ⱪuwwǝtlǝr; \m Əhmǝⱪlǝr ǝⱪli kǝmlikidin ɵlǝr. \m \v 22 Pǝrwǝrdigarning ata ⱪilƣan bǝrikiti adǝmni dɵlǝtmǝn ⱪilar; \m U bǝrikitigǝ ⱨeqbir japa-muxǝⱪⱪǝt ⱪoxmas. \m \v 23 Əhmǝⱪ ⱪǝbiⱨlikni tamaxa dǝp bilǝr; \m Əmma danaliⱪ yorutulƣan kixining \add hursǝnlikidur\add*.\f □ \fr 10:23 \ft \+bd «yorutulƣan»\+bd* — ibaraniy tilida «ixni, baxⱪa adǝmni obdan qüxinidiƣan» degǝn mǝnidǝ.\f*  \x + \xo 10:23 \xt Pǝnd. 14:9\x* \m \v 24 Yaman kixi nemidin ⱪorⱪsa xuningƣa uqrar; \m Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning arzusi ǝmǝlgǝ axurular. \m \v 25 Yaman adǝm ⱪuyundǝk ɵtüp yoⱪar; \m Lekin ⱨǝⱪⱪaniy adǝm mǝnggülük uldǝktur. \m \v 26 Adǝm aqqiⱪ su yutuwalƣandǝk, \m Kɵzigǝ is-tütǝk kirip kǝtkǝndǝk, \m Ⱨurun adǝmni ixⱪa ǝwǝtkǝnmu xundaⱪ bolar.\f □ \fr 10:26 \ft \+bd «Adǝm aqqiⱪ su yutuwalƣandǝk...»\+bd* — ibraniy tilida: «Aqqiⱪ su qixlarƣa tǝgkǝndǝk...».\f* \m \v 27 Pǝrwǝrdigardin ǝyminix ɵmürni uzun ⱪilar, \m Yamanning ɵmri ⱪisⱪartilar.\x + \xo 10:27 \xt Pǝnd. 9:11\x* \m \v 28 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning ümidi hursǝnlik elip kelǝr; \m Lekin rǝzilning kütkini yoⱪⱪa qiⱪar.\x + \xo 10:28 \xt Ayup 8:13,14; 11:20; Zǝb. 112:10\x* \m \v 29 Pǝrwǝrdigarning yoli durus yaxawatⱪanlarƣa baxpanaⱨdur; \m Ⱪǝbiⱨlik ⱪilƣuqilarƣa bolsa ⱨalakǝttur.\x + \xo 10:29 \xt Pǝnd. 13:6\x* \m \v 30 Ⱨǝⱪⱪaniylarning orni mustǝⱨkǝmdur; \m Yamanlar zeminda uzun turmas. \m \v 31 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning aƣzidin danaliⱪ qiⱪar; \m Lekin xumluⱪ til kesip taxlinar. \m \v 32 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning sɵzi kixigǝ mok huxyaⱪar; \m Yaman adǝmning aƣzidin xumluⱪ qiⱪar. \b \b \m \c 11 \m \v 1 Yalƣan taraza Pǝrwǝrdigarƣa yirginqliktur; \m Adil jing texi Uni hursǝn ⱪilar.\x + \xo 11:1 \xt Law. 19:36; Ⱪan. 25:13; Pǝnd. 16:11; 20:10,23\x* \m \v 2 Tǝkǝbburluⱪ bilǝn birgǝ xǝrmǝndiqilik ǝgixip kelǝr; \m Lekin danaliⱪ kiqik peillarƣa ⱨǝmraⱨ bolar.\x + \xo 11:2 \xt Pǝnd. 15:33; 16:18; 18:12\x* \m \v 3 Toƣrilarning sǝmimiyliki ɵzini yetǝklǝr; \m Lekin kazzaplarning ǝgriliki ɵzini wǝyran ⱪilar.\x + \xo 11:3 \xt Pǝnd. 13:6\x* \m \v 4 Hudaning ƣǝzǝp künidǝ mal-dunyaning paydisi bolmas; \m Lekin ⱨǝⱪⱪaniyǝt adǝmni ɵlümdin ⱪutⱪuzar.\x + \xo 11:4 \xt Pǝnd. 10:2; Əz. 7:19; Zǝf. 1:18\x* \m \v 5 Kamil adǝmning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi ɵzini tüz yolƣa baxlar; \m Yaman adǝm ɵz yamanliⱪidin yiⱪilar. \m \v 6 Durus adǝmlǝrning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi ɵzlirini ⱪutⱪuzar; \m Lekin kazzaplar ɵz ⱨiylǝ-nǝyringidin tutular. \m \v 7 Rǝzil adǝm ɵlsǝ, uning ümidi yoⱪⱪa qiⱪar; \m Gunaⱨkarning ümidi ahiri ⱪuruⱪ ⱪalar.\f □ \fr 11:7 \ft \+bd «Gunaⱨkarning ümidi...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi, «Küqlüklǝrning ümidi...».\f* \m \v 8 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝm ⱪiyinqiliⱪtin haliy ⱪilinar; \m Rǝzil adǝm uning orniƣa tutular.\x + \xo 11:8 \xt Zǝb. 34:19; Pǝnd. 21:18\x* \m \v 9 Munapiⱪlar ɵz aƣzi bilǝn yeⱪinini buzar; \m Lekin ⱨǝⱪⱪaniylar bilimi bilǝn ⱪutⱪuzular. \m \v 10 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝm ronaⱪ tapsa, xǝⱨǝr hux bolar; \m Rǝzil adǝm ⱨalak bolsa, hǝlⱪ tǝntǝnǝ ⱪilar. \m \v 11 Toƣrilarning bǝrikǝt tilǝxliri bilǝn xǝⱨǝr güllinǝr; \m Lekin rǝzillǝrning tili bilǝn wǝyran bolar. \m \v 12 Ɵz yeⱪinini sɵkidiƣan kixi — ǝⱪilsizdur; \m Əmma yorutulƣan adǝm aƣzini yiƣar. \m \v 13 Gǝp toxuƣuqi mǝhpiyǝtlǝrni axkarilar; \m Sadiⱪ adǝm amanǝtkǝ hiyanǝt ⱪilmas. \m \v 14 Yolyoruⱪ kǝm bolsa, ǝl-yurt yiⱪilar; \m Uluƣ bir mǝsliⱨǝtqi bolsa, ǝl nijat tapar.\f □ \fr 11:14 \ft \+bd «Yolyoruⱪ kǝm bolsa...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi, «Kɵp mǝsliⱨǝtqilǝr bolsa,...». \+bd «...nijat tapar»\+bd* — yaki «....bihǝtǝr turar».\f*  \x + \xo 11:14 \xt 1Pad. 12:1-20\x* \m \v 15 Yatⱪa borun bolƣan kixi ziyan tartmay ⱪalmas; \m Ⱪol berixip kepil boluxni yaman kɵrgǝn kixining ⱪuliⱪi tinq bolar.\f □ \fr 11:15 \ft \+bd «Yatⱪa borun bolƣan kixi ziyan tartmay ⱪalmas»\+bd* — 6:1 wǝ izaⱨatni kɵrüng.\f* \m \v 16 Xapaǝtlik ayal izzǝt-ⱨɵrmǝtni ⱪoldin bǝrmǝs; \m Zorawanlar bayliⱪni ⱪoldin bǝrmǝs. \m \v 17 Rǝⱨimdil ɵz-ɵzigǝ bǝht yaritar; \m Rǝⱨimsiz ɵz tenini aƣritar. \m \v 18 Yaman adǝmlǝrning alƣan ix ⱨǝⱪⱪi ularni aldar, bǝrikǝtsiz bolar; \m Əmma ⱨǝⱪⱪaniyǝt teriƣuqi adǝm ǝmǝliy in’am alar.\f □ \fr 11:18 \ft \+bd «Yaman adǝmlǝrning alƣan ix ⱨǝⱪⱪi ularni aldar, bǝrikǝtsiz bolar»\+bd* — ibraniy tilida «yaman adǝmning ix ⱨǝⱪⱪi yalƣan bolar».\f* \m \v 19 Ⱨǝⱪⱪaniyǝt adǝmgǝ ⱨayatliⱪ tapⱪuzar; \m Yamanliⱪni kɵzlǝp yüridiƣan kixi ɵlümgǝ yüz tutar. \m \v 20 Niyiti buzuⱪ kixi Pǝrwǝrdigarƣa yirginqliktur; \m Əmma yoli diyanǝtlik kixilǝr uning hursǝnlikidur. \m \v 21 Ⱪol tutuxup birlǝxsimu, yamanlar jazaƣa tartilmay ⱪalmas; \m Lekin ⱨǝⱪⱪaniylarning nǝsli nijat tapar.\f □ \fr 11:21 \ft \+bd «Ⱪol tutuxup birlǝxsimu,...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «xübⱨisizki,...».\f*  \x + \xo 11:21 \xt Pǝnd. 16:5\x* \m \v 22 Qirayliⱪ ǝmma tetiⱪsiz hotun, \m Qoxⱪining tumxuⱪiƣa altun ⱨalⱪa salƣandǝktur. \m \v 23 Ⱨǝⱪⱪaniylarning arzusi pǝⱪǝt yahxi mewǝ elip kelǝr; \m Yamanlarning kütkini ƣǝzǝp-nǝprǝttur. \m \v 24 Biraw mǝrdlǝrqǝ tarⱪatsimu, güllinǝr; \m Yǝnǝ biraw berixkǝ tegixlikini ayisimu, pǝⱪǝt namratlixar. \m \v 25 Mǝrd adǝm ǝtlinǝr; \m Baxⱪilarni suƣarƣuqi ɵzimu suƣirilar.\x + \xo 11:25 \xt Zǝb. 112:9; 2Kor. 9:9\x* \m \v 26 Axliⱪni satmay besiwalƣan kixi ǝlning lǝnitigǝ uqraydu; \m Lekin axliⱪni setip bǝrgüqigǝ bǝrikǝt tilinǝr. \m \v 27 Yahxiliⱪni izdǝp intilgǝn adǝm xapaǝt tapar; \m Yamanliⱪni izdigǝn adǝm ɵzi yamanliⱪ kɵrǝr.\x + \xo 11:27 \xt Zǝb. 7:16; 9:15,16; 10:2; 57:6\x* \m \v 28 Ɵz mal-duniyasiƣa tayanƣuqi yiⱪilar; \m Ⱨǝⱪⱪaniy kixi yopurmaⱪtǝk kɵkirǝr.\x + \xo 11:28 \xt Zǝb. 1:3, 4; 92:12-14\x* \m \v 29 Ɵz ɵyigǝ azarqiliⱪ salƣan kixi xamalƣa miras bolar; \m Əⱪilsiz adǝm aⱪilanining ⱪuli bolup ⱪalar. \m \v 30 Ⱨǝⱪⱪaniyning beridiƣan mewisi «ⱨayatliⱪ dǝrihi»dur; \m Dana kixi kɵngüllǝrni \add ⱨayatliⱪⱪa\add* mayil ⱪilar.\f □ \fr 11:30 \ft \+bd «ⱨayatliⱪ dǝrihi»\+bd* — muxu yǝrdǝ «ⱨayatliⱪ dǝrihi» degǝnlik, «Erǝn baƣqisi»diki Adǝm’atimiz wǝ Ⱨawa’animizning bǝⱨrimǝn boluxiƣa tǝyyarlanƣan dǝrǝhni kɵrsitidu (3:18-ayǝtni kɵrüng). \+bd «... ⱨayatliⱪⱪa mayil ⱪilar»\+bd* — ǝyni tekisttǝ «ⱨayatliⱪ» degǝn sɵz yoⱪ. Lekin ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yolida Hudaning mɵmin bǝndiliri adǝmlǝrning kɵnglini ɵzi üqün almaydu, bǝlki ularni Hudaning yoliƣa jǝlp ⱪilidu; xunga toluⱪ mǝnisi: «Kim dana bolsa kixilǝrning kɵnglini nijat yoliƣa baxlaydu» dǝp ⱪaraymiz. Muxu ayǝtni «Luⱪa» 5:10 bilǝn selixturƣili bolidu.\f* \m \v 31 Ⱪaranglar, ⱨǝⱪⱪaniy adǝm bu dunyada \add sǝwǝnliki üqün\add* bǝdǝl tɵligǝn yǝrdǝ, \m Rǝzillǝr bilǝn gunaⱨkarlarning aⱪiwiti ⱪandaⱪ bolar?\f □ \fr 11:31 \ft \+bd «Ⱪaranglar, ⱨǝⱪⱪaniy adǝm ...bǝdǝl tɵligǝn yǝrdǝ, rǝzillǝr bilǝn gunaⱨkarlarning aⱪiwiti ⱪandaⱪ bolar?»\+bd* — bu ayǝt Injil, «1Pet.» 4:18dǝ nǝⱪil kǝltürülidu.\f*  \x + \xo 11:31 \xt 1Pet. 4:17,18\x* \b \b \m \c 12 \m \v 1 Kimki tǝrbiyini ⱪǝdirlisǝ, bilimnimu sɵygüqidur; \m Lekin tǝnbiⱨkǝ nǝprǝtlǝngǝn nadan-ⱨamaⱪǝttur. \m \v 2 Yahxi niyǝtlik adǝm Pǝrwǝrdigarning iltipatiƣa erixǝr; \m Əmma Pǝrwǝrdigar ⱨiylǝ-mikirlik adǝmning gunaⱨini bekitǝr. \m \v 3 Adǝmlǝr yamanliⱪ ⱪilip amanliⱪ tapalmas; \m Lekin ⱨǝⱪⱪaniylarning yiltizi tǝwrǝnmǝs.\x + \xo 12:3 \xt Pǝnd. 10:25\x* \m \v 4 Pǝzilǝtlik ayal erining tajidur; \m Əmma uni uyatⱪa salƣuqi hotun uning ustihinini qiritǝr.\x + \xo 12:4 \xt 1Kor. 11:7\x* \m \v 5 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning oy-pikri durus ⱨɵküm qiⱪirar; \m Yamanlarning nǝsiⱨǝtliri mǝkkarliⱪtur.\f □ \fr 12:5 \ft \+bd «... oy-pikri durus ⱨɵküm qiⱪirar»\+bd* — yaki: «...oy-pikri durustur».\f* \m \v 6 Yamanlarning sɵzliri ⱪan tɵkidiƣan ⱪiltaⱪtur; \m Lekin durusning sɵzi adǝmni ⱪiltaⱪtin ⱪutuldurar.\x + \xo 12:6 \xt Pǝnd. 1:11,18; 11:9\x* \m \v 7 Yamanlar aƣdurulup, yoⱪilar; \m Lekin ⱨǝⱪⱪaniylarning ɵyi mǝzmut turar.\f □ \fr 12:7 \ft \+bd «Yamanlar aƣdurulup, yoⱪilar»\+bd* — baxⱪa birhil tǝjimisi: «Yamanlar aƣdurulƣanda, yoⱪilar».\f*  \x + \xo 12:7 \xt Zǝb. 37:36-40; Pǝnd. 11:21\x* \m \v 8 Adǝm ɵz zerikliki bilǝn mahtaxⱪa sazawǝr bolar; \m Əgri niyǝtlik kixi kɵzgǝ ilinmas. \m \v 9 Peⱪir turup hizmǝtkari bar kixi, \m Ɵzini qong tutup aq yürgǝn kixidin yahxidur.\x + \xo 12:9 \xt Pǝnd. 13:7\x* \m \v 10 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝm ɵz uliƣinimu asrar; \m Əmma rǝzil adǝmning bolsa ⱨǝtta rǝⱨimdilliⱪimu zalimliⱪtur.\x + \xo 12:10 \xt Ⱪan. 25:4\x* \m \v 11 Tirixip teriⱪqiliⱪ ⱪilƣan deⱨⱪanning ⱪorsiⱪi toⱪ bolar; \m Əmma ham hiyallarƣa berilgǝn kixining ǝⱪli yoⱪtur.\x + \xo 12:11 \xt Pǝnd. 28:19\x* \m \v 12 Yaman adǝm yamanliⱪ ⱪiltiⱪini kɵzlǝp olturar; \m Əmma ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning yiltizi mewǝ berip turar. \m \v 13 Yaman adǝm ɵz aƣzining gunaⱨidin tutular; \m Ⱨǝⱪⱪaniy adǝm muxǝⱪⱪǝt-ⱪiyinqiliⱪtin ⱪutular.\f □ \fr 12:13 \ft \+bd «Yaman adǝm ɵz aƣzining gunaⱨidin tutular»\+bd* — yaki «Eƣizdiki itaǝtsizliktin rǝzil tuzaⱪ qiⱪar».\f*  \x + \xo 12:13 \xt Pǝnd. 10:14; 18:7\x* \m \v 14 Adǝm ɵz aƣzining mewisidin ⱪanaǝt tapar; \m Ɵz ⱪoli bilǝn ⱪilƣanliridin uningƣa yandurular.\x + \xo 12:14 \xt Pǝnd. 13:2\x* \m \v 15 Əhmǝⱪ ɵz yolini toƣra dǝp bilǝr; \m Əmma dǝwǝtkǝ ⱪulaⱪ salƣan kixi aⱪilanidur.\x + \xo 12:15 \xt Pǝnd. 3:7\x* \m \v 16 Əhmǝⱪning aqqiⱪi kǝlsǝ, tezla bilinǝr; \m Zerǝk kixi ⱨaⱪarǝtkǝ sǝwr ⱪilar, sǝtqilikni axkarilimas.\f □ \fr 12:16 \ft \+bd «...ⱨaⱪarǝtkǝ sǝwr ⱪilar, sǝtqilikni axkarilimas»\+bd* — ibraniy tilida bu ikki ibarǝ «ikki bisliⱪ» bir sɵz bilǝnla ipadilǝngǝn.\f* \m \v 17 Ⱨǝⱪiⱪǝtni eytⱪan kixidin adalǝt bilinǝr; \m Yalƣan guwaⱨliⱪ ⱪilƣuqidin aldamqiliⱪ bilinǝr.\x + \xo 12:17 \xt Pǝnd. 14:5\x* \m \v 18 Bǝzlilǝrning yeniklik bilǝn eytⱪan gepi adǝmgǝ sanjilƣan ⱪiliqⱪa ohxar; \m Biraⱪ aⱪilanining tili dǝrdkǝ dǝrmandur.\x + \xo 12:18 \xt Zǝb. 57:4; 59:7; Pǝnd. 16:27\x* \m \v 19 Rastqil mǝnggü turƣuzulidu; \m Lǝwzi yalƣan bolsa birdǝmliktur.\f □ \fr 12:19 \ft \+bd «rastqil»\+bd* — ibraniy tilida «ⱨǝⱪiⱪǝtning lewi». \+bd «lǝwzi yalƣan bolsa birdǝmliktur.»\+bd* — ibraniy tilida «yalƣanqi til bolsa birdǝmliktur».\f* \m \v 20 Yamanliⱪning koyida yürgüqining kɵnglidǝ ⱨiylǝ saⱪlanƣandur; \m Amanliⱪni dǝwǝt ⱪilƣuqilar huxalliⱪⱪa qɵmǝr. \m \v 21 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning bexiƣa ⱨeq külpǝt qüxmǝs; \m Ⱪǝbiⱨlǝr bala-ⱪazaƣa qɵmülǝr. \m \v 22 Yalƣan sɵzlǝydiƣanning lǝwliri Pǝrwǝrdigarƣa yirginqliktur; \m Lekin lǝwzidǝ turƣanlarƣa U apirin eytar. \m \v 23 Pǝmlik adǝm bilimini yoxurar; \m Biraⱪ ǝhmǝⱪ nadanliⱪini jakarlar.\x + \xo 12:23 \xt Pǝnd. 13:16; 15:2\x* \m \v 24 Tirixqan ⱪol ⱨoⱪuⱪ tutar; \m Ⱨurun ⱪol alwanƣa tutular.\x + \xo 12:24 \xt Pǝnd. 10:4\x* \m \v 25 Kɵngülning ƣǝm-ǝndixisi kixini mükqǝytǝr; \m Lekin meⱨribanǝ bir sɵz kixini roⱨlandurar.\x + \xo 12:25 \xt Pǝnd. 15:13\x* \m \v 26 Ⱨǝⱪⱪaniy kixi ɵz dosti bilǝn birgǝ yol izdǝr; \m Biraⱪ yamanlarning yoli ɵzlirini adaxturar.\f □ \fr 12:26 \ft \+bd «Ⱨǝⱪⱪaniy kixi ɵz dosti bilǝn birgǝ yol izdǝr»\+bd* — baxⱪa hil tǝrjimiliri: «Ⱨǝⱪⱪaniy kixi ɵz dostining kɵnglidikini tǝkxürǝr», «Ⱨǝⱪⱪaniy kixi dost tutuxta sǝgǝk bolar» yaki «Ⱨǝⱪⱪaniy kixi ɵz dostiƣa yol kɵrsitǝr».\f* \m \v 27 Ⱨurun ɵzi tutⱪan owni pixurup yeyǝlmǝs; \m Biraⱪ ǝtiwarliⱪ bayliⱪlar tirixqanƣa mǝnsuptur.\f □ \fr 12:27 \ft \+bd «Biraⱪ ǝtiwarliⱪ bayliⱪlar tirixqanƣa mǝnsuptur»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Biraⱪ tirixqan kixi ɵz tǝǝlluⱪatini ǝtiwarlaydu».\f* \m \v 28 Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning yolida ⱨayat tepilar; \m Xu yolda ɵlüm kɵrünmǝstur. \b \b \m \c 13 \m \v 1 Dana oƣul atisining tǝrbiyisigǝ kɵngül ⱪoyar; \m Mǝshirǝ ⱪilƣuqi tǝnbiⱨkǝ ⱪulaⱪ salmas. \m \v 2 Adǝm durus eƣizining mewisidin ⱨuzurlinar; \m Tuzkorlar zorawanliⱪⱪa ⱨǝwǝs ⱪilip zorawanliⱪⱪa uqrar.\x + \xo 13:2 \xt Pǝnd. 12:14\x* \m \v 3 Sɵzdǝ eⱨtiyatqan kixi jenini saⱪlap ⱪalar; \m Aƣzi ittik ⱨalakǝtkǝ uqrar. \m \v 4 Ⱨurunning arzu-tiliki bar, lekin erixǝlmǝs; \m Lekin tirixqan ǝtlinǝr. \m \v 5 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝm yalƣanqiliⱪtin yirginǝr; \m Ⱪǝbiⱨ bolsa sesip, xǝrmǝndǝ bolar. \m \v 6 Yoli durusni ⱨǝⱪⱪaniyǝt ⱪoƣdar; \m Lekin gunaⱨkarni rǝzillik yiⱪitar.\x + \xo 13:6 \xt Pǝnd. 10:29; 11:3, 5, 6\x* \m \v 7 Bǝzilǝr ɵzini bay kɵrsǝtkini bilǝn ǝmǝliyǝttǝ ⱪuruⱪ sɵlǝttur; \m Bǝzilǝr ɵzini yoⱪsul kɵrsǝtkini bilǝn zor bayliⱪliri bardur.\x + \xo 13:7 \xt Pǝnd. 12:9\x* \m \v 8 Ɵz bayliⱪi gɵrügǝ tutulƣan bayning jeniƣa ara turar; \m Biraⱪ yoⱪsullar ⱨeq wǝⱨimini anglimas. \m \v 9 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning nuri xadlinip parlar; \m Biraⱪ yaman adǝmning qiriƣi ɵqürülǝr.\x + \xo 13:9 \xt Ayup 18:5, 6; 21:17; Pǝnd. 4:18\x* \m \v 10 Kibirliktin pǝⱪǝt jedǝl-majirala qiⱪar; \m Danaliⱪ bolsa nǝsiⱨǝtni angliƣanlar bilǝn billidur. \m \v 11 Ixlimǝy tapⱪan ⱨaram bayliⱪ bǝrikǝtsizdur; \m Tǝr tɵküp ⱨalal tapⱪan güllinǝr.\x + \xo 13:11 \xt Pǝnd. 10:2; 20:21\x* \m \v 12 Tǝlmürginigǝ kütüp erixǝlmǝslik kɵngülni sunuⱪ ⱪilar, \m Lekin tǝxnaliⱪta erixkini «ⱨayatliⱪ dǝrihi»dur.\f □ \fr 13:12 \ft \+bd «ⱨayatliⱪ dǝrihi»\+bd* — «Erǝn baƣqisi»diki, Adǝm’atimiz wǝ Ⱨawa’animizning bǝⱨriman boluxiƣa tǝyyarlanƣan dǝrǝhni kɵrsitidu (3:18ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 13:12 \xt Pǝnd. 13:19\x* \m \v 13 \add Hudaning\add* kalam-sɵzigǝ pisǝnt ⱪilmiƣan adǝm gunaⱨning tɵlimigǝ ⱪǝrzdar bolar; \m Lekin pǝrmanni ⱪǝdirligǝn adǝm yahxiliⱪ kɵrǝr. \m \v 14 Aⱪilanining tǝlimi ⱨayatliⱪ bǝrgüqi bulaⱪtur, \m U seni ɵlüm tuzaⱪliridin ⱪutuldurar.\x + \xo 13:14 \xt Pǝnd. 10:11; 14:27\x* \m \v 15 Aⱪilanilik adǝmni iltipatⱪa erixtürǝr; \m Biraⱪ tuzkorlarning yoli ǝgri-bügri, japaliⱪ bolar. \m \v 16 Pǝm-parasǝtlik adǝm bilimi bilǝn ix kɵrǝr; \m Ⱨamaⱪǝt ɵz nadanliⱪini axkarilar.\x + \xo 13:16 \xt Pǝnd. 12:23; 15:2\x* \m \v 17 Rǝzil alaⱪiqi bala-ⱪazaƣa uqrar; \m Sadiⱪ ǝlqi bolsa dǝrdkǝ dǝrmandur. \m \v 18 Tǝrbiyǝni rǝt ⱪilƣan adǝm namratlixip uyatⱪa ⱪalar; \m Əmma tǝnbiⱨni ⱪobul ⱪilƣan ⱨɵrmǝtkǝ erixǝr. \m \v 19 Əmǝlgǝ axⱪan arzu kixigǝ xerin tuyular; \m Lekin ǝhmǝⱪlǝr yamanliⱪni taxlaxni yaman kɵrǝr. \m \v 20 Aⱪilanilǝr bilǝn billǝ yürgǝn Dan. bolar; \m Biraⱪ ǝhmǝⱪlǝrgǝ ⱨǝmraⱨ bolƣan nalǝ-pǝryadta ⱪalar.\f □ \fr 13:20 \ft \+bd «...nalǝ-pǝryadta ⱪalar»\+bd* — yaki «...ziyan tartar».\f* \m \v 21 Bala-ⱪaza gunaⱨkarlarning kǝynidin besip mangar; \m Lekin ⱨǝⱪⱪaniylar yahxiliⱪning ǝjrini tapar. \m \v 22 Yahxi adǝm pǝrzǝntlirining pǝrzǝntlirigǝ miras ⱪaldurar; \m Gunaⱨkarlarning yiƣⱪan mal-dunyaliri ⱨǝⱪⱪaniylar üqün toplinar.\x + \xo 13:22 \xt Ayup 15:29; 27:17\x* \m \v 23 Yoⱪsulning taxlanduⱪ yeri mol ⱨosul berǝr, \m Lekin adalǝtsizliktin u wǝyran bolar.\x + \xo 13:23 \xt Pǝnd. 12:11; 18:9\x* \m \v 24 Tayaⱪni ayiƣan kixi oƣlini yahxi kɵrmǝs; \m Balini sɵygǝn kixi uni ǝstayidil tǝrbiyilǝp jazalar.\x + \xo 13:24 \xt Pǝnd. 23:13\x* \m \v 25 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝm kɵngli ⱪanaǝt tapⱪuqǝ ozuⱪ yǝr; \m Yamanning ⱪorsiⱪi aq ⱪalar. \b \b \m \c 14 \m \v 1 Ⱨǝrbir dana ayal ɵz ailisini awat ⱪilar; \m Əhmǝⱪ ayal ailisini ɵz ⱪoli bilǝn wǝyran ⱪilar.\f □ \fr 14:1 \ft \+bd «... ɵz ailisini awat ⱪilar»\+bd* — ibraniy tilida «... ɵz ailisini ⱪurar».\f* \m \v 2 Durusluⱪ yolida mangidiƣan kixi Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪar; \m Ⱪingƣir yolda mangƣan kixi \add Hudani\add* kɵzgǝ ilmas.\x + \xo 14:2 \xt Ayup 12:4\x* \m \v 3 Əhmǝⱪning tǝkǝbbur aƣzi ɵzigǝ tayaⱪ bolar; \m Aⱪilanining lǝwliri ɵzini ⱪoƣdar. \m \v 4 Ulaƣ bolmisa, eƣil pak-pakiz turar; \m Biraⱪ ɵküzning küqi bolƣandila \add sangƣa\add* axliⱪ tolar.\f □ \fr 14:4 \ft \+bd «Ulaƣ bolmisa, eƣil pak-pakiz turar...»\+bd* — eƣilning sesiⱪliⱪi tüpǝylidin eƣildiki ulaƣlarni qiⱪiriwetix tolimu ǝhmǝⱪanilik, ǝlwǝttǝ.\f* \m \v 5 Ixǝnqlik guwaⱨqi yalƣan eytmas; \m Sahta guwaⱨqi yalƣan gǝpni nǝpǝstǝk tinar.\x + \xo 14:5 \xt Mis. 23:1; Pǝnd. 12:17\x* \m \v 6 Ⱨakawurlar danaliⱪ izdǝp tapalmas; \m Biraⱪ yorutulƣan adǝmgǝ bilim elix asanƣa qüxǝr.\f □ \fr 14:6 \ft \+bd «Ⱨakawurlar»\+bd* — yaki «Mǝshirǝ ⱪilƣuqilar».\f* \m \v 7 Birawning aƣzida bilim yoⱪluⱪini bilip yǝtkǝndǝ, \m Uningdin ɵzüngni neri tart. \m \v 8 Əⱪil-parasǝtlik kixining danaliⱪi ɵz yolini oylinixtidur; \m Əhmǝⱪlǝrning ǝⱪilsizliki bolsa ɵzlirining aldinixidur. \m \v 9 Əhmǝⱪlǝr bolsa «itaǝtsizlik ⱪurbanliⱪi»ni kɵzgǝ ilmaydu, \m Ⱨǝⱪⱪaniylar arisida bolsa iltipat tepilar.\f □ \fr 14:9 \ft \+bd «Itaǝtsizlik ⱪurbanliⱪi»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan «muⱪǝddǝs ⱪanun»ƣa asasǝn, birsi baxⱪilarƣa gunaⱨ ⱪilip ziyan yǝtküzgǝn bolsa, Hudadin kǝqürüm elix üqün awwal ziyan tartⱪuqiƣa xu gunaⱨini etirap ⱪilip, az degǝndǝ ikki ⱨǝssǝ tɵlǝm berip, andin itaǝtsizliki üqün ⱪilinidiƣan ⱪurbanliⱪni («itaǝtsizlik ⱪurbanliⱪi»ni) ibadǝthanida Hudaƣa atap berixi kerǝk idi. \fp Baxⱪa birhil tǝrjimisi «Əhmǝⱪlǝr itaǝtsizlikigǝ nisbǝtǝn yeniklik bilǝn külüp ⱪoyidu».\f* \m \v 10 Kɵngüldiki dǝrdni pǝⱪǝt ɵzila kɵtürǝlǝr; \m Kɵngüldiki huxluⱪⱪimu baxⱪilar xerik bolalmas. \m \v 11 Yamanning ɵyi ɵrülüp qüxǝr; \m Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning qediri güllinip ketǝr. \m \v 12 Adǝm balisiƣa toƣridǝk kɵrünidiƣan bir yol bar, \m Lekin aⱪiwiti ⱨalakǝtkǝ baridiƣan yollardur.\x + \xo 14:12 \xt Pǝnd. 16:25\x* \m \v 13 Oyun-külkǝ bolsa ⱪǝlbtiki ƣǝm-ⱪayƣuni yapar, \m Huxalliⱪ ɵtüp kǝtkǝndǝ, ƣǝm-ⱪayƣu yǝnila ⱪalar.\x + \xo 14:13 \xt Pǝnd. 5:4\x* \m \v 14 Toƣra yoldin burulup yanƣan adǝm ⱨaman ɵz yolidin toyar; \m Yahxi adǝm ɵz ixidin ⱪanaǝtlinǝr.\x + \xo 14:14 \xt Pǝnd. 1:31\x* \m \v 15 Saddilar ⱨǝmmǝ gǝpkǝ ixinip ketǝr; \m Lekin pǝm-parasǝtlik kixi ⱨǝrbir ⱪǝdǝmni awaylap basar. \m \v 16 Dana adǝm eⱨtiyatqan bolup awariqiliktin neri ketǝr; \m Əhmǝⱪ ⱨakawurluⱪ ⱪilip, ɵzigǝ ixinip aldiƣa mangar.\f □ \fr 14:16 \ft \+bd «awariqiliktin»\+bd* — yaki «yamanliⱪtin».\f* \m \v 17 Terikkǝk ǝhmǝⱪliⱪ ⱪilar; \m Nǝyrǝngwaz adǝm nǝprǝtkǝ uqrar. \m \v 18 Saddilar ǝhmǝⱪliⱪⱪa warisliⱪ ⱪilar; \m Pǝm-parasǝtliklǝr bilimni ɵz taji ⱪilar. \m \v 19 Yamanlar yahxilarning aldida igilǝr; \m Ⱪǝbiⱨlǝr ⱨǝⱪⱪaniyning dǝrwaziliri aldida \add bax urar\add*. \m \v 20 Namrat kixi ⱨǝtta ɵz yeⱪiniƣimu yaman kɵrünǝr. \m Bayning dosti bolsa kɵptur.\x + \xo 14:20 \xt Pǝnd. 19:4, 7\x* \m \v 21 Yeⱪinini pǝs kɵrgǝn gunaⱨkardur; \m Lekin miskinlǝrgǝ rǝⱨim ⱪilƣan bǝrikǝt tapar. \m \v 22 Yamanliⱪ oyliƣanlar yoldin adaxⱪanlardin ǝmǝsmu? \m Biraⱪ yahxiliⱪ oyliƣanlar rǝⱨim-xǝpⱪǝt, ⱨǝⱪiⱪǝt-sadiⱪliⱪⱪa muyǝssǝr bolar.\x + \xo 14:22 \xt Luⱪa 6:38\x* \m \v 23 Ⱨǝmmǝ meⱨnǝttin payda qiⱪar; \m Biraⱪ ⱪuruⱪ paranglar adǝmni moⱨtajliⱪta ⱪaldurar. \m \v 24 Aⱪilanilǝr üqün bayliⱪlar bir tajdur; \m Əhmǝⱪlǝrning nadanliⱪidin pǝⱪǝt yǝnǝ xu nadanliⱪla qiⱪar. \m \v 25 Ⱨǝⱪⱪaniy guwaⱨliⱪ bǝrgüqi kixilǝrning ⱨayatini ⱪutⱪuzar; \m Yalƣan-yawidaⱪ sɵzlǝydiƣan \add guwaⱨqi\add* yalƣan gǝpni nǝpǝstǝk tinar. \m \v 26 Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪidiƣanning küqlük yɵlǝnqüki bar, \m Uning balilirimu ⱨimayigǝ igǝ bolar. \m \v 27 Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪux ⱨayatning buliⱪidur; \m U kixini ǝjǝllik tuzaⱪlardin ⱪutⱪuzar.\f □ \fr 14:27 \ft \+bd «ⱨayatning buliⱪi»\+bd* — 13:14nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 14:27 \xt Pǝnd. 10:11; 13:14\x* \m \v 28 Padixaⱨning xan-xǝripi puⱪrasining kɵplikidindur; \m Puⱪrasining kǝmliki ǝmirning ⱨalakitidur. \m \v 29 Eƣir-besiⱪ kixi intayin aⱪil kixidur; \m Qeqilƣaⱪ ǝhmǝⱪliⱪni uluƣlar. \m \v 30 Hatirjǝm kɵngül tǝnning saⱪliⱪidur; \m Ⱨǝsrǝt qekix bolsa sɵngǝklǝrni qiritar. \m \v 31 Miskinni bozǝk ⱪilƣuqi — Pǝrwǝrdigarƣa ⱨaⱪarǝt ⱪilƣuqidur; \m Ⱨajǝtmǝnlǝrgǝ xapaǝt ⱪilix Uni ⱨɵrmǝtligǝnliktur.\x + \xo 14:31 \xt Pǝnd. 14:21; 17:5\x* \m \v 32 Yaman ɵz yamanliⱪi iqidǝ yiⱪitilar; \m Ⱨǝⱪⱪaniy adǝm ⱨǝtta sǝkratta yatⱪandimu hatirjǝm bolar.\f □ \fr 14:32 \ft \+bd «Yaman ɵz yamanliⱪi iqidǝ yiⱪitilar; ⱨǝⱪⱪaniy adǝm ... hatirjǝm bolar»\+bd* — toluⱪ ayǝtning baxⱪa bir hil tǝrjimisi: «Külpǝt kǝlgǝndǝ, yaman adǝm ⱨǝydiwetilidu; biraⱪ ⱨǝⱪⱪaniy adǝm sǝkratta yatⱪandimu panaⱨliⱪ bolar».\f* \m \v 33 Yorutulƣan kixining kɵnglidǝ danaliⱪ yatar; \m Biraⱪ ǝhmǝⱪning kɵnglidikisi axkara bolmay ⱪalmas.\x + \xo 14:33 \xt Pǝnd. 10:14; 12:23; 13:16\x* \m \v 34 Ⱨǝⱪⱪaniyǝt ⱨǝrⱪaysi ǝlni yuⱪiri kɵtürǝr; \m Gunaⱨ ⱨǝrⱪandaⱪ millǝtni nomusⱪa ⱪaldurar. \m \v 35 Padixaⱨning iltipati ǝⱪilliⱪ hizmǝtkarning bexiƣa qüxǝr; \m Biraⱪ uning ƣǝzipi nomusta ⱪaldurƣuqi uyatsiz hizmǝtkarining bexiƣa qüxǝr.\f □ \fr 14:35 \ft \+bd «Nomusta ⱪaldurƣuqi uyatsiz hizmǝtkar...»\+bd* — ibraniy tilida «nomusta ⱪaldurƣuqi» wǝ «uyatsiz» degǝn ikki ibarǝ birla ikki bisliⱪ sɵz bilǝn bildürülidu.\f* \b \b \m \c 15 \m \v 1 Mulayim jawab ƣǝzǝpni basar; \m Ⱪopal sɵz aqqiⱪni ⱪozƣar.\x + \xo 15:1 \xt Pǝnd. 25:15\x* \m \v 2 Aⱪilanilǝrning tili bilimni jari ⱪilar; \m Əhmǝⱪning aƣzi ⱪuruⱪ gǝp tɵkǝr.\x + \xo 15:2 \xt Pǝnd. 12:23; 13:16; 15:28\x* \m \v 3 Pǝrwǝrdigarning kɵzi ⱨǝr yǝrdǝ yürǝr; \m Yahxi-yamanlarni kɵrüp turar.\f □ \fr 15:3 \ft \+bd «Yahxi-yamanlar...»\+bd* — ibraniy tilida «yaman-yahxilar» degǝnlik bilǝn bildürülidu.\f*  \x + \xo 15:3 \xt Ayup 34:21; Pǝnd. 5:21; Yǝr. 16:17; 32:19\x* \m \v 4 Xipa yǝtküzgüqi til huddi bir «ⱨayatliⱪ dǝrihi»dur; \m Tili ǝgrilik kixining roⱨini sundurar.\f □ \fr 15:4 \ft \+bd «Xipa yǝtküzgüqi til»\+bd* — yaki «meⱨriban til». \+bd «ⱨayatliⱪ dǝrihi»\+bd* — 3:18-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*  \x + \xo 15:4 \xt Pǝnd. 12:18; 13:14\x* \m \v 5 Əhmǝⱪ atisining tǝrbiyisigǝ pisǝnt ⱪilmas; \m Lekin atisining tǝnbiⱨigǝ ⱪulaⱪ salƣan zerǝk bolar. \m \v 6 Ⱨǝⱪⱪaniyning ɵyidǝ gɵⱨǝrlǝr kɵptur; \m Biraⱪ yamanning tapawiti ɵzigǝ awariqilik tapar. \m \v 7 Dananing lǝwliri bilim tarⱪitar; \m Əhmǝⱪning kɵnglidin ⱨeq bilim qiⱪmas. \m \v 8 Yamanlarning ⱪurbanliⱪi Pǝrwǝrdigarƣa yirginqliktur; \m Duruslarning duasi Uning hursǝnlikidur.\x + \xo 15:8 \xt Pǝnd. 21:27; Yǝx. 1:11; Yǝr. 6:20; Am. 5:21\x* \m \v 9 Yamanlarning yoli Pǝrwǝrdigarƣa yirginqliktur; \m Lekin ⱨǝⱪⱪaniyǝtni intilip izdigüqini U yahxi kɵrǝr. \m \v 10 Toƣra yoldin qiⱪⱪanlar azabliⱪ tǝrbiyini kɵrǝr; \m Tǝnbiⱨgǝ ɵq bolƣuqi ɵlǝr. \m \v 11 Tǝⱨtisara wǝ ⱨalakǝt Pǝrwǝrdigarning kɵz aldida oquⱪ turƣan yǝrdǝ, \m Insan kɵnglidiki oy-pikirni ⱪandaⱪmu Uningdin yoxuralisun?!\f □ \fr 15:11 \ft \+bd «Tǝⱨtisara»\+bd* — ɵlgǝnlǝrning roⱨliri baridiƣan jayni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 15:11 \xt 2Tar. 6:30; Zǝb. 7:9; 44:20-21; Yǝr. 17:9, 10; Yⱨ. 2:24, 25; 21:17; Ros. 1:24\x* \m \v 12 Ⱨakawur tǝnbiⱨ bǝrgüqini yaⱪturmas; \m U aⱪilanilǝrdin nǝsiⱨǝt elixⱪa barmas.\f □ \fr 15:12 \ft \+bd «Ⱨakawur»\+bd* — yaki «mǝshirǝ ⱪilƣuqi».\f* \m \v 13 Kɵngül xad bolsa, hux qiray bolar; \m Dǝrd-ǝlǝm tartsa, roⱨi sunar.\x + \xo 15:13 \xt Pǝnd. 17:22; 18:14\x* \m \v 14 Yorutulƣan kɵngül bilimni izdǝr; \m Əⱪilsizning aƣzi nadanliⱪni ozuⱪ ⱪilar. \m \v 15 Ezilgǝnlǝrning ⱨǝmmǝ künliri tǝstǝ ɵtǝr; \m Biraⱪ xad kɵngül ⱨǝrkünini ⱨeyttǝk ɵtküzǝr. \m \v 16 Zor bayliⱪ bilǝn biaramliⱪ tapⱪandin, \m Azƣa xükür ⱪilip, Pǝrwǝrdigardin ǝymǝngǝn ǝwzǝl.\x + \xo 15:16 \xt Zǝb. 37:16; Pǝnd. 16:8\x* \m \v 17 Nǝprǝt iqidǝ yegǝn bordaⱪ gɵxtǝ ⱪilinƣan katta ziyapǝttin, \m Meⱨir-muⱨǝbbǝt iqidǝ yegǝn kɵktat ǝwzǝl.\x + \xo 15:17 \xt Pǝnd. 17:1\x* \m \v 18 Terikkǝk kixi jedǝl qiⱪirar; \m Eƣir-besiⱪ talax-tartixlarni tinqlandurar.\x + \xo 15:18 \xt Pǝnd. 28:25; 29:22\x* \m \v 19 Ⱨurunning yoli tikǝnlik ⱪaxadur, \m Durus adǝmning yoli kɵtürülgǝn yoldǝk daƣdamdur. \m \v 20 Dana oƣul atisini xad ⱪilar; \m Əⱪilsiz adǝm anisini kǝmsitǝr.\x + \xo 15:20 \xt Pǝnd. 10:1\x* \m \v 21 Əⱪli yoⱪ kixi ǝhmǝⱪliⱪi bilǝn huxtur; \m Yorutulƣan kixi yolini toƣrilap mangar.\x + \xo 15:21 \xt Pǝnd. 10:23; 14:9\x* \m \v 22 Mǝsliⱨǝtsiz ix ⱪilƣanda nixanlar ǝmǝlgǝ axmas; \m Mǝsliⱨǝtqi kɵp bolƣanda muddialar ǝmǝlgǝ axurular.\x + \xo 15:22 \xt Pǝnd. 11:14\x* \m \v 23 Kixigǝ jayida bǝrgǝn jawabidin hux bolar, \m Dǝl waⱪtida ⱪilƣan sɵz nǝⱪǝdǝr yahxidur! \m \v 24 Ⱨayatliⱪ yoli ǝⱪilliⱪ kixini yuⱪiriƣa baxlayduki, \m Uni qongⱪur tǝⱨtisaradin ⱪutⱪuzar.\f □ \fr 15:24 \ft \+bd «tǝⱨtisara»\+bd* — ɵlgǝnlǝrning roⱨliri barƣan jayni kɵrsitidu.\f* \m \v 25 Pǝrwǝrdigar tǝkǝbburning ɵyini yuluwetǝr; \m Biraⱪ U tul hotunlarƣa pasillarni turƣuzar.\x + \xo 15:25 \xt Pǝnd. 2:21,22; 12:7; 14:11\x* \m \v 26 Yamanlarning oy-pikri Pǝrwǝrdigarƣa yirginqliktur; \m Biraⱪ sap dilning sɵzliri sɵyümlüktur.\f □ \fr 15:26 \ft \+bd «oy-pikri»\+bd* — yaki «pilanliri».\f*  \x + \xo 15:26 \xt Pǝnd. 6:18\x* \m \v 27 Aq kɵz kixi ɵz ailisigǝ awariqilik kǝltürǝr; \m Para elixⱪa nǝprǝtlǝngǝn kixi kün kɵrǝr.\x + \xo 15:27 \xt Pǝnd. 1:19\x* \m \v 28 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝm ⱪandaⱪ jawab berixtǝ ⱪayta-ⱪayta oylinar; \m Yaman adǝmning aƣzidin xumluⱪ tɵkülǝr. \m \v 29 Pǝrwǝrdigar yaman adǝmdin yiraⱪtur; \m Biraⱪ U ⱨǝⱪⱪaniyning duasini anglar.\x + \xo 15:29 \xt Zǝb. 10:17; 34:15-19; 145:18, 19\x* \m \v 30 Hux kɵzlǝr kɵngülni xadlandurar; \m Hux hǝwǝr ustihanlarƣa gɵx-may ⱪondurar.\x + \xo 15:30 \xt Pǝnd. 25:25\x* \m \v 31 Ⱨayatliⱪⱪa elip baridiƣan tǝnbiⱨkǝ ⱪulaⱪ salƣan kixi danalarning ⱪataridin orun alar. \m \v 32 Tǝrbiyǝni rǝt ⱪilƣan ɵz jenini har ⱪilar; \m Tǝnbiⱨgǝ ⱪulaⱪ salƣan yorutular. \m \v 33 Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪux adǝmgǝ danaliⱪ ɵgitǝr; \m Awwal kǝmtǝrlik bolsa, andin xɵⱨrǝt kelǝr.\x + \xo 15:33 \xt Pǝnd. 1:7; 9:10; 18:12\x* \b \b \m \c 16 \m \v 1 Kɵngüldiki niyǝtlǝr insanƣa tǝwǝdur; \m Biraⱪ tilning jawabi Pǝrwǝrdigarning ilkididur.\x + \xo 16:1 \xt Pǝnd. 16:1; 19:21; 20:24; Yǝr. 10:23\x* \m \v 2 Insan ɵzining ⱨǝmmǝ ⱪilƣan ixini pak dǝp bilǝr; \m Lekin ⱪǝlbdiki niyǝtlǝrni Pǝrwǝrdigar taraziƣa selip tartip kɵrǝr.\f □ \fr 16:2 \ft \+bd «ⱪǝlbdiki niyǝtlǝr»\+bd* — ibraniy tilida «(adǝmlǝrning) roⱨliri» deyilidu.\f*  \x + \xo 16:2 \xt Pǝnd. 21:2\x* \m \v 3 Niyǝt ⱪilƣan ixliringni Pǝrwǝrdigarƣa tapxurƣin, \m Xundaⱪ ⱪilƣanda pilanliring pixip qiⱪar.\x + \xo 16:3 \xt Zǝb. 37:5; 55:22; Mat. 6:25; Luⱪa 12:22; 1Pet. 5:7\x* \m \v 4 Pǝrwǝrdigar barliⱪ mǝwjudiyǝtning ⱨǝrbirini mǝlum mǝⱪsǝt bilǝn apiridǝ ⱪilƣan; \m Ⱨǝtta yamanlarnimu balayi’apǝt küni üqün yaratⱪandur.\x + \xo 16:4 \xt Ayup 21:30\x* \m \v 5 Tǝkǝbburluⱪⱪa tolƣan kɵngüllǝrning ⱨǝrbiri Pǝrwǝrdigarƣa yirginqliktur; \m Ⱪol tutuxup birlǝxsimu, jazasiz ⱪalmas.\f □ \fr 16:5 \ft \+bd «ⱪol tutuxup birlǝxsimu,...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «xubⱨisizki,...».\f*  \x + \xo 16:5 \xt Pǝnd. 6:17; 8:13; 11:21\x* \m \v 6 Muⱨǝbbǝt-xǝpⱪǝt wǝ ⱨǝⱪiⱪǝt bilǝn gunaⱨlar kafarǝt ⱪilinip yepilar; \m Pǝrwǝrdigardin ǝyminix adǝmlǝrni yamanliⱪtin haliy ⱪilar.\f □ \fr 16:6 \ft \+bd «...gunaⱨlar kafarǝt ⱪilinip yepilar»\+bd* — Tǝwrat dǝwridǝ, gunaⱨlar ⱪurbanliⱪlar arⱪiliⱪ «\+bd yepilip\+bd* kǝqürüm ⱪilindi» (yǝni, «kafarǝt ⱪilindi»). Injil dǝwrigǝ kǝlgǝndila, gunaⱨlar «elip taxlandi» (mǝsilǝn, «Yuⱨ.» 1:29).\f* \m \v 7 Adǝmning ixliri Pǝrwǝrdigarni hursǝn ⱪilsa, \m U ⱨǝtta düxmǝnlirinimu uning bilǝn inaⱪlaxturar. \m \v 8 Ⱨalal alƣan az, \m Ⱨaram alƣan kɵptin ǝwzǝldur.\x + \xo 16:8 \xt Zǝb. 37:16; Pǝnd. 15:16\x* \m \v 9 Insan kɵnglidǝ ɵz yolini tohtitar; \m Əmma ⱪǝdǝmlirini toƣrilaydiƣan Pǝrwǝrdigardur. \m \v 10 Ⱨǝtta padixaⱨning lǝwlirigǝ ⱪaritip ǝpsun oⱪulsimu, \m Uning aƣzi toƣra ⱨɵkümdin qǝtnimǝs.\f □ \fr 16:10 \ft \+bd «Ⱨǝtta padixaⱨning lǝwlirigǝ ⱪaritip ǝpsun oⱪulsimu, uning aƣzi toƣra ⱨɵkümdin qǝtnimǝs»\+bd* — yǝnǝ ikki hil tǝrjimisi bar: (1) «Padixaⱨning lǝwliridǝ Pǝrwǝrdigarning wǝⱨiyi bolsa, uning aƣzi toƣra ⱨɵkümdin qǝtnimǝs»; (2) «Padixaⱨning lǝwliri wǝⱨiygǝ ⱪarap sɵzlǝydu; uning aƣzi toƣra ⱨɵkümdin qǝtnimǝsliki kerǝk».\f* \m \v 11 Adil taraza-mizanlar Pǝrwǝrdigarƣa hastur; \m Taraza taxlirining ⱨǝmmisini U yasiƣandur.\x + \xo 16:11 \xt Law. 19:36; Ⱪan. 25:13-16; Pǝnd. 11:1; 20:10, 23\x* \m \v 12 Padixaⱨ rǝzillik ⱪilsa yirginqliktur, \m Qünki tǝht ⱨǝⱪⱪaniyǝt bilǝnla mǝⱨkǝm turar. \m \v 13 Ⱨǝⱪⱪaniy sɵzligǝn lǝwlǝr padixaⱨlarning hursǝnlikidur; \m Ular durus sɵzligüqilǝrni yahxi kɵrǝr. \m \v 14 Padixaⱨning ⱪǝⱨri goya ɵlümning ǝlqisidur; \m Biraⱪ dana kixi \add uning ƣǝzipini\add* tinqlandurar.\x + \xo 16:14 \xt Pǝnd. 19:12; 20:2\x* \m \v 15 Padixaⱨning qirayining nuri kixigǝ jan kirgüzǝr; \m Uning xǝpⱪiti waⱪtida yaƣⱪan «keyinki yamƣur»dur.\f □ \fr 16:15 \ft \+bd «Uning (padixaⱨning) xǝpⱪiti waⱪtida yaƣⱪan «keyinki yamƣur»dur»\+bd* — ibraniy tilida: «Uning (padixaⱨning) xǝpⱪiti «keyinki yamƣurlar»ni ǝpkǝlgǝn buluttur». «Keyinki yamƣurlar» Israilda 3-ayda yeƣip, ǝtiyazliⱪ ziraǝtlǝrni pixuruxtǝk ⱨalⱪiliⱪ rolni oynaydu. Xunga ⱨǝrbir deⱨⱪan «keyinki yamƣur»ƣa tǝxnadur, ular uni bǝk ⱪǝdirlǝydu.\f*  \x + \xo 16:15 \xt Pǝnd. 19:12\x* \m \v 16 Danaliⱪ elix altun elixtin nǝⱪǝdǝr ǝwzǝldur; \m Yorutuluxni tallax kümüxni tallaxtin xunqǝ üstündur!\x + \xo 16:16 \xt Ayup 28:15; Zǝb. 19:10; 119:72; Pǝnd. 3:14,15; 8:11,19\x* \m \v 17 Durus adǝmning egiz kɵtürülgǝn yoli yamanliⱪtin ayrilixtur; \m Ɵz yoliƣa eⱨtiyat ⱪilƣan kixi jenini saⱪlap ⱪalar. \m \v 18 Mǝƣrurluⱪ ⱨalak boluxtin awwal kelǝr, \m Tǝkǝbburluⱪ yiⱪilixtin awwal kelǝr.\x + \xo 16:18 \xt Pǝnd. 11:2; 17:19\x* \m \v 19 Kǝmtǝr bolup miskinlǝr bilǝn bardi-kǝldidǝ bolux, \m Tǝkǝbburlar bilǝn ⱨaram mal bɵlüxkǝndin ǝwzǝldur. \m \v 20 Kimki ixni pǝm-parasǝt bilǝn ⱪilsa payda tapar; \m Pǝrwǝrdigarƣa tayanƣan bolsa, bǝht-saadǝt kɵrǝr.\f □ \fr 16:20 \ft \+bd «Kimki ixni pǝm-parasǝt bilǝn ⱪilsa payda tapar»\+bd* — yaki «nǝsiⱨǝt sɵzigǝ kɵngül ⱪoyƣan payda tapar».\f*  \x + \xo 16:20 \xt Zǝb. 2:12; 34:8-9; 125:1; Yǝx. 30:18; Yǝr. 17:7\x* \m \v 21 Kɵngli dana kixi sǝgǝk atilar; \m Yeⱪimliⱪ sɵzlǝr adǝmlǝrning bilimini axurar. \m \v 22 Pǝm-parasǝt ɵzigǝ igǝ bolƣanlarƣa ⱨayatliⱪning buliⱪidur; \m Əⱪilsizlǝrgǝ tǝlim bǝrmǝkning ɵzi ǝⱪilsizliktur.\x + \xo 16:22 \xt Pǝnd. 13:14\x* \m \v 23 Aⱪilanǝ kixining ⱪǝlbi aƣzidin ǝⱪil qiⱪirar; \m Uning lǝwzigǝ bilimni ziyadǝ ⱪilar. \m \v 24 Yeⱪimliⱪ sɵzlǝr goya ⱨǝsǝldur; \m Kɵngüllǝrni hux ⱪilip tǝngǝ dawadur. \m \v 25 Adǝm balisiƣa toƣridǝk kɵrünidiƣan bir yol bar, \m Lekin aⱪiwiti ⱨalakǝtkǝ baridiƣan yollardur.\x + \xo 16:25 \xt Pǝnd. 14:12\x* \m \v 26 Ixligüqining ixtiyi uni ixⱪa salar; \m Uning ⱪarni uningƣa ⱨǝydǝkqilik ⱪilar.\f □ \fr 16:26 \ft \+bd «Uning ⱪarni uningƣa ⱨǝydǝkqilik ⱪilar»\+bd* — ibraniy tilida «Uning aƣzi uningƣa ⱨǝydǝkqilik ⱪilar».\f* \m \v 27 Muttǝⱨǝm kixi yaman gǝpni kolap yürǝr; \m Uning lǝwliri lawuldap turƣan otⱪa ohxar.\f □ \fr 16:27 \ft \+bd «Muttǝⱨǝm kixi»\+bd* — ibraniy tilida «Belialning oƣli» deyilidu. «Belial»ning mǝnisi «ǝrzimǝs» degǝnlik bolup, bǝlkim Iblisni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 16:27 \xt Pǝnd. 12:18\x* \m \v 28 Əgri adǝm jedǝl-majira tuƣdurƣuqidur; \m Ƣǝywǝtqi yeⱪin dostlarni ayriwetǝr.\x + \xo 16:28 \xt Pǝnd. 15:18; 26:21; 29:22\x* \m \v 29 Zorawan kixi yeⱪin adimini azdurar; \m Uni yaman yolƣa baxlap kirǝr.\f □ \fr 16:29 \ft \+bd «Uni yaman yolƣa baxlap kirǝr»\+bd* — ibraniy tilida «Uni yahxi ǝmǝs bir yolƣa baxlap kirǝr».\f* \m \v 30 Kɵzini yumuwalƣan kixi yaman niyǝtni oylar; \m Lewini qixligǝn kixi yamanliⱪⱪa tǝyyardur.\f □ \fr 16:30 \ft \+bd «Kɵzini yumuwalƣan kixi»\+bd* — yaki «kɵz ⱪisⱪuqi kixi», «kɵzini qimildatⱪuqi adǝm».\f*  \x + \xo 16:30 \xt Pǝnd. 6:13,14\x* \m \v 31 Ⱨǝⱪⱪaniyǝt yolida aⱪarƣan qaq, \m Adǝmning xɵⱨrǝt tajidur.\f □ \fr 16:31 \ft \+bd «Ⱨǝⱪⱪaniyǝt yolida aⱪarƣan qaq, adǝmning xɵⱨrǝt tajidur»\+bd* — ayǝtning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Aⱪ qaq bolsa adǝmning xɵⱨrǝt tajidur; u ⱨǝⱪⱪaniyǝt yolida pǝyda bolidu».\f* \m \v 32 Asan aqqiⱪlimaydiƣan kixi palwandin ǝwzǝldur; \m Ɵzini tutuwalƣan xǝⱨǝr alƣandinmu üstündur.\f □ \fr 16:32 \ft \+bd «Ɵzini tutuwalƣan»\+bd* — ibraniy tilida: «Ɵz roⱨini idarǝ ⱪilidiƣan» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f* \m \v 33 Qǝk etǝkkǝ taxlanƣini bilǝn, \m Lekin nǝtijisi pütünlǝy Pǝrwǝrdigardindur. \b \b \m \c 17 \m \v 1 Ⱪurbanliⱪ gɵxlirigǝ tolƣan jedǝllik ɵydin, \m Bir qixlǝm ⱪuruⱪ nan yǝp, kɵngül tinqliⱪta bolƣan ǝwzǝl.\f □ \fr 17:1 \ft \+bd «Ⱪurbanliⱪ gɵxliri»\+bd* — ibraniylar ibadǝthanida Hudaƣa atap soyƣan bǝzi ⱪurbanliⱪ gɵxlirining kɵp ⱪismini ɵyigǝ ǝkilip yeyixkǝ bolatti.\f*  \x + \xo 17:1 \xt Pǝnd. 15:17\x* \m \v 2 Hizmǝtkar qewǝr bolsa, hojisining nomusta ⱪoyƣuqi oƣlini baxⱪurar; \m Kǝlgüsidǝ u hojining oƣli ⱪatarida turup uning mirasni tǝⱪsim ⱪilar. \m \v 3 Sapal ⱪazan kümüxni tawlar, qanaⱪ altunni tawlar, \m Biraⱪ adǝmning ⱪǝlbini Pǝrwǝrdigar sinar.\x + \xo 17:3 \xt Pǝnd. 27:21; Yǝr. 17:10\x* \m \v 4 Ⱪǝbiⱨ kixi yaman sɵzlǝrgǝ ixinǝr; \m Yalƣanqi pitniqilǝrning sɵzigǝ ⱪulaⱪ salar. \m \v 5 Miskinlǝrni mǝshirǝ ⱪilƣuqi, ɵzini Yaratⱪuqini ⱨaⱪarǝtligüqidur; \m Baxⱪilarning bǝhtsizlikidin huxal bolƣan kixi jazasiz ⱪalmas.\x + \xo 17:5 \xt Pǝnd. 14:31\x* \m \v 6 Ⱪerilarning nǝwriliri ularning tajidur; \m Pǝrzǝntlǝrning pǝhri ularning atiliridur. \m \v 7 Əhmǝⱪ yarixiⱪ gǝp ⱪilsa uningƣa yaraxmas; \m Mɵtiwǝr yalƣan sɵzlisǝ uningƣa tehimu yaraxmas. \m \v 8 Para — uni bǝrgüqining nǝziridǝ esil bir gɵⱨǝrdur; \m Goya uni nǝgila ixlǝtsǝ muwǝppǝⱪiyǝtkǝ erixidiƣandǝk.\f □ \fr 17:8 \ft \+bd «Para — ...goya uni nǝgila ixlǝtsǝ muwǝppǝⱪiyǝtkǝ erixidiƣandǝk»\+bd* — bu ayǝt ⱨǝjwiy, kinayilik sɵz bolup, omumiy ǝmma ǝpsuslinarliⱪ bir ǝⱨwalni kɵrsitidu; ǝlwǝttǝ, u bu ixni tǝriplimǝydu. \fp Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «U buni nǝgila ixlǝtsǝm muwǝppǝⱪiyǝtkǝ eriximǝn, dǝydu».\f* \m \v 9 Baxⱪilarning hataliⱪini yoputup kǝqürgǝn kixi meⱨir-muⱨǝbbǝtni kɵzlǝr; \m Kona hamanni soriƣan kixi yeⱪin dostlarni düxmǝn ⱪilar. \m \v 10 Aⱪilanigǝ singgǝn bir eƣiz tǝnbiⱨ, \m Əhmǝⱪⱪǝ urulƣan yüz dǝrridin ünümlüktur. \m \v 11 Yamanlar pǝⱪǝt asiyliⱪni kɵzlǝr; \m Uni jazalaxⱪa rǝⱨimsiz bir ǝlqi ǝwǝtilǝr. \m \v 12 Əhmiⱪanǝ ix ⱪiliwatⱪan nadan kixigǝ uqrap ⱪalƣandin kɵrǝ, \m Baliliridin ayrilƣan eyiⱪⱪa yoluⱪup ⱪalƣan yahxi. \m \v 13 Kimki yahxiliⱪⱪa yamanliⱪ ⱪilsa, \m Ixikidin bala-ⱪaza neri kǝtmǝs.\x + \xo 17:13 \xt Ⱪan. 32:35; Pǝnd. 20:22; 24:29; Rim. 12:17; 1Tes. 5:15; 1Pet. 3:9\x* \m \v 14 Jedǝlning baxlinixi tosmini su elip kǝtkǝngǝ ohxaydu; \m Xunga jedǝl partlaxtin awwal talax-tartixtin ⱪol üzgin.\x + \xo 17:14 \xt Pǝnd. 20:3\x* \m \v 15 Yamanni aⱪliƣan, \m Ⱨǝⱪⱪaniyƣa ⱪara qapliƣan, \m Ohxaxla Pǝrwǝrdigarƣa yirginqliktur.\x + \xo 17:15 \xt Mis. 23:7; Pǝnd. 24:24; Yǝx. 5:23\x* \m \v 16 Əhmǝⱪning kɵngli danaliⱪni ǝtiwarlimisa, \m Ⱪandaⱪmu uning ⱪolida danaliⱪni setiwalƣudǝk puli bolsun?\f □ \fr 17:16 \ft \+bd «Əhmǝⱪning kɵngli danaliⱪni ǝtiwarlimisa,...»\+bd* — ibraniy tilida «Əⱪmǝⱪning ⱨeq kɵngli yoⱪ tursa,...»\f* \m \v 17 \add Ⱨǝⱪiⱪiy\add* dost ⱨǝrdaim sanga muⱨǝbbǝt kɵrsitǝr, \m \add Ⱨǝⱪiⱪiy\add* ⱪerindax yaman kününg üqün yardǝmgǝ dunyaƣa kǝlgǝndur. \m \v 18 Əⱪilsiz kixi ⱪol berip, \m Yeⱪini üqün kepil bolidu. \m \v 19 Jedǝlgǝ amraⱪ gunaⱨⱪa amraⱪtur; \m Bosuƣini egiz ⱪilƣan ⱨalakǝtni izdǝr.\f □ \fr 17:19 \ft \+bd «Bosuƣini egiz ⱪilƣan (kixi)»\+bd* — ibraniy tilida «Dǝrwazisini egiz ⱪilƣan (kixi)». Bundaⱪ adǝm bǝlkim ɵzining bay ikǝnlikini kɵz-kɵz ⱪilmaⱪqi bolidu.\f*  \x + \xo 17:19 \xt Pǝnd. 16:18\x* \m \v 20 Niyiti buzulƣan yahxiliⱪ kɵrmǝs; \m Tilida ⱨǝⱪ-naⱨǝⱪni astin-üstün ⱪilƣuqi balaƣa yoluⱪar. \m \v 21 Bala ǝhmǝⱪ bolsa, ata ƣǝm-ⱪayƣuƣa patar; \m Ⱨamaⱪǝtning atisi huxalliⱪ kɵrmǝs. \m \v 22 Xad kɵngül xipaliⱪ doridǝk tǝngǝ dawadur; \m Sunuⱪ roⱨ-dil adǝmning yilikini ⱪurutar.\x + \xo 17:22 \xt Pǝnd. 15:13\x* \m \v 23 Qirik adǝm yǝng iqidǝ parini ⱪobul ⱪilar; \m U adalǝtning yolini burmilar.\f □ \fr 17:23 \ft \+bd «Qirik adǝm yǝng iqidǝ parini ⱪobul ⱪilar»\+bd* — ibraniy tilida «Qirik adǝm baƣrida parini ⱪobul ⱪilar...» yaki «Qirik adǝm baƣirdin parini alar...».\f* \m \v 24 Danaliⱪ yorutulƣan kixining kɵz aldida turar; \m Biraⱪ ǝⱪilsizning kɵzi hiyalkǝxlik ⱪilip ⱪutupta yürǝr.\x + \xo 17:24 \xt Top. 2:14; 8:1\x* \m \v 25 Galwang bala atini azabƣa salar; \m Uni tuƣⱪuqiningmu dǝrdi bolar.\x + \xo 17:25 \xt Pǝnd. 10:1; 15:20; 19:13\x* \m \v 26 Ⱨǝⱪⱪaniylarƣa jǝrimanǝ ⱪoyuxⱪa ⱪǝt’iy bolmas; \m Əmirlǝrni adalǝtni ⱪolliƣini üqün dumbalaxⱪa bolmas.\f □ \fr 17:26 \ft \+bd «jǝrimanǝ ⱪoyux»\+bd* — «jǝrimanǝ ⱪoyux»ning «jazalax» degǝn omumiy mǝnisimu boluxi mumkin. \+bd «Ⱨǝⱪⱪaniylarƣa jǝrimanǝ ⱪoyuxⱪa ⱪǝt’iy bolmas»\+bd* — ibraniy tilida «Ⱨǝⱪⱪaniylarƣa jǝrimanǝ ⱪoyuxⱪa yahxi ǝmǝs».\f* \m \v 27 Bilimi bar kixi kǝm sɵzlük bolar; \m Yorutulƣan adǝm ⱪaltis eƣir-besiⱪ bolar.\f □ \fr 17:27 \ft \+bd «ⱪaltis eƣir-besiⱪ bolar»\+bd* — ibraniy tilida «salⱪin roⱨi bar» degǝnni bildüridu.\f* \m \v 28 Ⱨǝtta ǝhmǝⱪmu az sɵzlisǝ dana ⱨesablinar; \m Tilini tizginligǝn kixi danixmǝn sanilar. \b \b \m \c 18 \m \v 1 Kɵpqiliktin ayrilip yalƣuz yürgǝn kixi ⱨaman ɵz nǝpsigǝ qoƣ tartar; \m Ⱨǝrⱪandaⱪ qin ⱨekmǝtkǝ ⱨaman jan-jǝⱨli bilǝn ⱪarxi qiⱪar. \m \v 2 Əhmǝⱪ yorutuluxⱪa ⱪiziⱪmas; \m Ⱪiziⱪidiƣini pǝⱪǝt ɵz oyliƣanlirini kɵrsitixla, halas. \m \v 3 Yaman kixi kǝlsǝ, nǝprǝtmu pǝyda bolar; \m Nomussiz ix iza-aⱨanǝttin ayrilmas.\f □ \fr 18:3 \ft \+bd «nǝprǝtmu pǝyda bolar»\+bd* — yaki «pǝslikmu pǝyda bolar».\f* \m \v 4 Adǝmning sɵzliri qongⱪur sularƣa ohxar; \m Danaliⱪ buliⱪi eriⱪ süyidǝk ɵrkǝxlǝp aⱪar. \m \v 5 Yamanƣa yan besixⱪa, \m Soraⱪta ⱨǝⱪⱪaniyƣa uwal ⱪilixⱪa ⱪǝt’iy bolmas.\f □ \fr 18:5 \ft \+bd «ⱪǝt’iy bolmas»\+bd* — ibraniy tilida «yahxi ǝmǝs».\f*  \x + \xo 18:5 \xt Law. 19:15; Ⱪan. 1:17; 16:19; Pǝnd. 24:23\x* \m \v 6 Əhmǝⱪning lǝwliri uni jedǝlgǝ baxlar; \m Uning aƣzi «Meni dumbala» dǝp tǝklip ⱪilar. \m \v 7 Əhmǝⱪning aƣzi ɵz bexiƣa ⱨalakǝttur; \m Uning lǝwliri ɵz jeniƣa ⱪapⱪandur.\x + \xo 18:7 \xt Pǝnd. 10:14; 12:13; 13:3\x* \m \v 8 Ƣǝywǝthorning sɵzliri ⱨǝrhil nazunemǝtlǝrdǝk, \m Kixining ⱪǝlbigǝ qongⱪur singdürülǝr.\f □ \fr 18:8 \ft \+bd «Kixining ⱪǝlbigǝ...»\+bd* — ibraniy tilida «Ⱪorsiⱪining iqki yǝrlirigǝ...».\f*  \x + \xo 18:8 \xt Pǝnd. 26:22\x* \m \v 9 Ixida ⱨurun bolƣan kiximu, \m Buzƣunqi bilǝn ülpǝtdax bolidu.\f □ \fr 18:9 \ft \+bd «kiximu...»\+bd* — \+bd ...mu\+bd* —demǝk, ⱨurun adǝm ƣǝywǝthorƣa ohxax buzƣunqidur.\f* \m \v 10 Pǝrwǝrdigarning nami mǝzmut munardur; \m Ⱨǝⱪⱪaniylar uning iqigǝ yügürüp kirip yuⱪirida aman bolar.\x + \xo 18:10 \xt Ⱨak.9:51; 2Sam. 22:51; Zǝb. 18:1-3; 61:3-4; Pǝnd. 29:25\x* \m \v 11 Bay adǝm mal-dunyasini «mustǝⱨkǝm xǝⱨirim» dǝp bilǝr; \m Nǝziridǝ ɵzini saⱪlaydiƣan egiz sepildǝk turar. \x + \xo 18:11 \xt Pǝnd. 10:15\x* \m \v 12 Bitqit boluxtin awwal, kɵngülgǝ tǝkǝbburluⱪ kelǝr; \m Awwal kǝmtǝrlik bolsa, andin xɵⱨrǝt kelǝr.\x + \xo 18:12 \xt Pǝnd. 11:2; 15:33; 16:18\x* \m \v 13 Sɵzni anglimay turup, aldirap jawab bǝrgǝn, \m Əhmǝⱪliⱪini kɵrsitip ɵzini hijalǝttǝ ⱪaldurur. \m \v 14 Tǝndiki aƣriⱪ azabiƣa adǝmning ɵz roⱨi bǝrdaxliⱪ bǝrgüzǝr; \m Biraⱪ roⱨi sunƣan bolsa uni kim kɵtürǝr? \m \v 15 Yorutulƣanning ⱪǝlbi bilimgǝ erixmǝktǝ, \m Aⱪilanining ⱪulaⱪliri bilimni izdimǝktǝ. \m \v 16 Sowƣat ɵz igisigǝ ixikni daƣdam eqip berǝr; \m Uni qong ǝrbablar aldiƣa yǝtküzǝr. \m \v 17 Dǝwa ⱪilƣanda, awwal sɵzligüqining sɵzliri orunluⱪ kɵrünǝr; \m Lekin ⱪarxi tǝrǝp soal ⱪoyup ixni sürüxtürǝr.\x + \xo 18:17 \xt Pǝnd. 25:8\x* \m \v 18 Qǝk taxlax jedǝllǝrni tügitǝr; \m Ƣojilarning arisidiki ixnimu ⱨǝl ⱪilar. \m \v 19 Rǝnjigǝn ⱪerindaxning kɵnglini elix mustǝⱨkǝm xǝⱨǝrni elixtinmu tǝs; \m Jedǝl-majira ⱪorƣanning taⱪaⱪ-baldaⱪliriƣa ohxaxtur. \m \v 20 Adǝm \add durus\add* sɵzligǝnlikidin ⱪorsiⱪi toⱪ bolar; \m Ɵz kɵnglidin qiⱪⱪan sɵzliridin mol ⱨosul alar.\f □ \fr 18:20 \ft \+bd «Adǝm durus sɵzligǝnlikidin .. mol ⱨosul alar»\+bd* — ayǝt ibraniy tilida «Aƣzining mewisidin adǝmning ⱪorsiⱪi toⱪ bolar; lǝwlirining ⱨosulidin ⱪanaǝtlinǝr» degǝn sɵzlǝr bilǝn bildürülidu.\f*  \x + \xo 18:20 \xt Pǝnd. 12:14; 13:2\x* \m \v 21 Ⱨayat-mamat tilning ilkididur; \m Kimki uning tǝsirini ǝtiwarlisa uning mewisidin yǝr.\f □ \fr 18:21 \ft \+bd «Kimki uning tǝsirini ǝtiwarlisa uning mewisidin yǝr»\+bd* — yaki «Kimki ɵz sɵzlirigǝ amraⱪ bolsa, xu uning mewisini yǝr».\f*  \x + \xo 18:21 \xt Pǝnd. 21:23; Yaⱪ. 3:2\x* \m \v 22 Hotunni tallap alƣan kixi yahxiliⱪ tapidu, \m U Pǝrwǝrdigarning mǝrⱨimitigǝ erixkǝn bolidu.\x + \xo 18:22 \xt Pǝnd. 19:14\x* \m \v 23 Miskinlǝr pǝs awazda yelinip sɵzlǝr; \m Bay bolsa ⱪopalliⱪ bilǝn jawab berǝr. \m \v 24 Dostni kɵp tutⱪan kixi harab bolar; \m Lekin ⱪerindaxtinmu yeⱪin baƣlanƣan bir dost bardur.\x + \xo 18:24 \xt Pǝnd. 17:17\x* \b \b \m \c 19 \m \v 1 Pǝzilǝtlik yolda mangƣan kǝmbǝƣǝl, \m Ⱨiyligǝr sɵzlük ǝhmǝⱪtin yahxidur.\x + \xo 19:1 \xt Pǝnd. 28:6\x* \m \v 2 Yǝnǝ, ƣǝyriti bar kixi bilimsiz bolsa bolmas; \m Aldirangƣu yoldin qiⱪar.\f □ \fr 19:2 \ft \+bd «bolmas»\+bd* — ibraniy tilida «yahxi ǝmǝs». \+bd «Aldirangƣu yoldin qiⱪar»\+bd* — ibraniy tilida «Ayaƣlirini aldiratⱪuqi kixi hata ⱪǝdǝm basar».\f* \m \v 3 Kixining ǝhmǝⱪliⱪi ɵz yolini astin-üstin ⱪiliwetǝr; \m Xundaⱪ turuⱪluⱪ u kɵnglidǝ Pǝrwǝrdigardin rǝnjip aƣrinar.\x + \xo 19:3 \xt Yaⱪ. 1:13,14,15\x* \m \v 4 Bayliⱪ dostni kɵp ⱪilar; \m Miskinlǝr bar dostidinmu ayrilip ⱪalar.\x + \xo 19:4 \xt Pǝnd. 14:20\x* \m \v 5 Yalƣan guwaⱨliⱪ ⱪilƣan jazalanmay ⱪalmas; \m Yalƣan eytⱪuqimu jazadin ⱪutulalmas.\f □ \fr 19:5 \ft \+bd «Yalƣan eytⱪuqi...»\+bd* — ibraniy tilida «Yalƣan (sɵz) püwligüqi....»\f*  \x + \xo 19:5 \xt Ⱪan. 19:19; Pǝnd. 21:28\x* \m \v 6 Tola adǝm sehiydin iltipat kɵzlǝr; \m Sowƣat berip turƣuqiƣa ⱨǝmmǝ kixi dosttur.\f □ \fr 19:6 \ft \+bd «Tola adǝm sehiydin iltipat kɵzlǝr...»\+bd* — yaki «Tola adǝm ǝmirdin iltipat kɵzlǝr...».\f* \m \v 7 Namratlaxⱪandin ⱪerindaxlirimu zerikǝr; \m Uning dostliri tehimu yiraⱪ ⱪaqar; \m Yalwurup ⱪoƣlisimu, ular tepilmas.\x + \xo 19:7 \xt Pǝnd. 14:20\x* \m \v 8 Pǝm-parasǝtkǝ erixküqi ɵzigǝ kɵyünǝr; \m Nurni saⱪliƣan kixining bǝhti bolar. \m \v 9 Yalƣan guwaⱨliⱪ ⱪilƣan jazalanmay ⱪalmas; \m Yalƣan eytⱪuqimu ⱨalak bolar.\f □ \fr 19:9 \ft \+bd «Yalƣan eytⱪuqi...»\+bd* — ibraniy tilida «Yalƣan (sɵz) püwligüqi...».\f* \m \v 10 Ⱨǝxǝmǝtlik turmux ǝhmǝⱪⱪǝ yaraxmas; \m Ⱪulning ǝmǝldarlar üstidin ⱨɵküm sürüxi tehimu ⱪamlaxmas.\x + \xo 19:10 \xt Pǝnd. 30:22\x* \m \v 11 Danixmǝnlik igisini asanliⱪqǝ aqqiⱪlanmaydiƣan ⱪilar; \m Hataliⱪni yoputup kǝqürüx uning xɵⱨritidur. \m \v 12 Padixaⱨning ƣǝzipi xirning ⱨuwlixiƣa ohxax dǝⱨxǝtlik bolar; \m Uning xǝpⱪiti yumran ot-qɵpkǝ qüxkǝn xǝbnǝmdǝk xerindur.\x + \xo 19:12 \xt Pǝnd. 16:14,15; 20:2\x* \m \v 13 Əhmǝⱪ oƣul atisi üqün bala-ⱪazadur; \m Uruxⱪaⱪ hotunning zarlaxliri tohtimay temip qüxkǝn tamqǝ-tamqǝ yeƣinƣa ohxaxtur.\x + \xo 19:13 \xt Pǝnd. 10:1; 15:20; 17:25; 21:19; 27:15\x* \m \v 14 Ɵy bilǝn mal-mülük ata-bowilardin mirastur; \m Biraⱪ pǝm-parasǝtlik hotun Pǝrwǝrdigarning iltipatidindur.\x + \xo 19:14 \xt Pǝnd. 18:22\x* \m \v 15 Ⱨurunluⱪ kixini ƣǝplǝt uyⱪuƣa ƣǝrⱪ ⱪilar; \m Bikar tǝlǝp aqarqiliⱪning dǝrdini tartar.\x + \xo 19:15 \xt Pǝnd. 6:9; 10:4; 20:13\x* \m \v 16 \add Pǝrwǝrdigarning\add* ǝmrigǝ ǝmǝl ⱪilƣan kixi ɵz jenini saⱪlar; \m Ɵz yolliridin ⱨezi bolmiƣan kixi ɵlǝr.\f □ \fr 19:16 \ft \+bd «Ɵz yolliridin ⱨezi bolmiƣan kixi ɵlǝr»\+bd* — yaki «Uning (demǝk, Pǝrwǝrdigarning) yollirini kǝmsitkǝn kixi ɵlǝr».\f*  \x + \xo 19:16 \xt Pǝnd. 3:21,22; Luⱪa 11:28\x* \m \v 17 Kǝmbǝƣǝllǝrgǝ rǝⱨimdilliⱪ ⱪilƣan, \m Pǝrwǝrdigarƣa ⱪǝrz bǝrgǝn bilǝn barawǝrdur; \m Uning xǝpⱪitini \add Pǝrwǝrdigar\add* ⱪayturar. \m \v 18 Pǝrzǝntingning tǝrbiyini ⱪobul ⱪilixiƣa ümidwar bolup, \m Uni jazalap tǝrbiyǝ berip turƣin; \m Lekin uni ɵlgüqǝ har bolsun degüqi bolma.\f □ \fr 19:18 \ft \+bd «Lekin uni ɵlgüqǝ har bolsun degüqi bolma»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «....biraⱪ uning yiƣa-zarliriƣa ⱪulaⱪ salma».\f*  \x + \xo 19:18 \xt Pǝnd. 13:24; 23:13; Əf. 6:4\x* \m \v 19 Ⱪǝⱨrlik kixi jaza tartar; \m Uni ⱪutⱪuzmaⱪqi bolsang, ⱪayta-ⱪayta ⱪutⱪuzuxung kerǝk. \m \v 20 Nǝsiⱨǝtni angliƣin, tǝrbiyǝni ⱪobul ⱪilƣin, \m Undaⱪ ⱪilƣanda keyinki künliringdǝ dana bolisǝn. \m \v 21 Kixining kɵnglidǝ nurƣun niyǝtlǝr bar; \m Ahirida pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigarning dalalǝt-ⱨidayitidin qiⱪⱪan ix aⱪar.\x + \xo 19:21 \xt Ayup 23:13; Zǝb. 33:11; 115:3; Yǝx. 46:10\x* \m \v 22 Kixining yeⱪimliⱪi uning meⱨir-muⱨǝbbitidindur; \m Miskin bolux yalƣanqiliⱪtin yahxidur. \m \v 23 Pǝrwǝrdigardin ǝyminix kixini ⱨayatⱪa erixtürǝr; \m U kixi hatirjǝm, toⱪ yaxap, bala-ⱪaza qüxürülüxidin haliy bolar.\x + \xo 19:23 \xt Zǝb. 34:9-10\x* \m \v 24 Ⱨurun ⱪolini sunup ⱪaqiƣa tiⱪⱪini bilǝn, \m Ƣizani aƣziƣa selixⱪimu ⱨurunluⱪ ⱪilar.\x + \xo 19:24 \xt Pǝnd. 26:15\x* \m \v 25 Ⱨakawurƣa ⱪilinƣan tayaⱪ jazasi saddiƣa ⱪilinƣan ibrǝttur; \m Yorutulƣan kixigǝ berilgǝn tǝnbiⱨ, \m Uning bilimini tehimu ziyadǝ ⱪilar.\x + \xo 19:25 \xt Pǝnd. 21:11\x* \m \v 26 Atisining melini buliƣan, \m Anisini ɵyidin ⱨǝydǝp qiⱪarƣan, \m Rǝswaliⱪ, iza-aⱨanǝt ⱪaldurƣuqi oƣuldur. \m \v 27 I oƣul, nǝsiⱨǝtkǝ ⱪuliⱪingni yupuruwalsang, \m Əⱪilning tǝlimliridin yiraⱪlaxⱪiningdur.\f □ \fr 19:27 \ft \+bd «I oƣul, ... ǝⱪilning tǝlimliridin yiraⱪlaxⱪiningdur»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «I oƣlum, ǝⱪilning tǝlimliridin yiraⱪlaxturidiƣan sɵzlǝrni anglaxtin ɵzüngni tart!».\f* \m \v 28 Pǝskǝx guwaⱨqi adalǝtni mazaⱪ ⱪilƣuqidur; \m Yaman adǝmning aƣzi rǝzillikni yutar.\f □ \fr 19:28 \ft \+bd «Pǝskǝx guwaⱨqi»\+bd* — ibraniy tilida: «Belialning (Iblisning) guwaⱨqisi».\f* \m \v 29 Ⱨakawurlar üqün jazalar tǝyyardur, \m Əhmǝⱪlǝrning dümbisigǝ uridiƣan ⱪamqa tǝyyardur.\f □ \fr 19:29 \ft \+bd «Ⱨakawurlar»\+bd* — yaki «Mǝshirǝ ⱪilƣuqilar».\f* \b \b \m \c 20 \m \v 1 Xarab kixini rǝswa ⱪilar, \m Ⱨaraⱪ kixini ƣaljirlaxturar; \m Kimki uningƣa berilip ezip kǝtsǝ, ǝⱪilsizdur. \m \v 2 Padixaⱨning ƣǝzipi xirning ⱨɵrkirixigǝ ohxax ⱪorⱪunqluⱪtur; \m Uning aqqiⱪini kǝltürgǝn, ɵz jeniƣa jaza qüxürǝr.\f □ \fr 20:2 \ft \+bd «... ɵz jeniƣa jaza qüxürǝr»\+bd* — ibraniy tilida: «... ɵz jeniƣa gunaⱨ ⱪilƣan bolidu».\f*  \x + \xo 20:2 \xt Pǝnd. 16:14; 19:12\x* \m \v 3 Ɵzini majiradin neri ⱪilix kixining izzitidur; \m Biraⱪ ⱨǝrbir ǝhmǝⱪ ɵzini basalmas.\x + \xo 20:3 \xt Pǝnd. 17:14\x* \m \v 4 Ⱨurun adǝm ⱪixta yǝr ⱨǝydimǝs; \m Yiƣim waⱪtida yoⱪluⱪta ⱪelip axliⱪ tilǝr. \f □ \fr 20:4 \ft \+bd «Ⱨurun adǝm ⱪixta yǝr ⱨǝydimǝs»\+bd* — Pǝlǝstindǝ bir yil altǝ pǝsilgǝ bɵlinidu. On birinqi, on ikkinqi ay «ⱪix pǝsli» ⱨesablinidu. «Ⱪix» pǝsli yǝr ⱨǝydilidiƣan pǝsil, qünki bu pǝsildǝ yamƣur yeƣip tupraⱪ yumxaⱪ bolidu.\f* \m \v 5 Kixining kɵnglidiki oy-niyǝtliri qongⱪur suƣa ohxaxtur; \m Yorutulƣan adǝm ularni tartip alalaydu.\f □ \fr 20:5 \ft \+bd «Kixining kɵnglidiki oy-niyǝtliri ... yorutulƣan adǝm ularni tartip alalaydu»\+bd* — bu pǝnd-nǝsiⱨǝtkǝ ⱪarita alimlarda tɵwǝndikidǝk birⱪanqǝ hil qüxǝnqǝ bar: (1) ⱨǝr adǝmning kɵnglidǝ qongⱪur oy-niyǝtlǝr bardur; yorutulƣan kixi bu oy-niyǝtlǝrni (yahxi bolsun yaman bolsun) ǝⱪli bilǝn qüxinip yetǝlǝydu. (2) yorutulƣan kixi danixmǝn ⱨǝm az sɵzlǝydiƣan kixilǝrdin ularning yahxi oy-pikirlirini, yahxi nǝsiⱨǝtlirini alalaydu. (3) yorutulƣan kixi yaman niyǝtlik kixilǝrning aƣzidin ularning niyǝtlirini bilǝlǝydu. (4) bǝzi alimlar bu ayǝtni «ⱨǝrbir kixining kɵnglidǝ Hudadin kǝlgǝn dalalǝt (yolyoruⱪ, ⱨidayǝt) bardur; u qongⱪur ⱪuduⱪtiki suƣa ohxaydu; ...» dǝp qüxinip, uning mǝnisini: «Hudadin kǝlgǝn xu «dalalǝt» ⱨǝrbir adǝmning kɵnglidǝ bolƣan bolidu, yorutulƣan kixi bu dalalǝtni jakarlap baxⱪilarni yorutalaydu» dǝp qüxǝndüridu. \fp Bizningqǝ birinqi hil qüxǝnqini toƣra dǝp ⱪaraymiz.\f*  \x + \xo 20:5 \xt Pǝnd. 18:4\x* \m \v 6 Ɵzini sadiⱪ dǝydiƣanlar kɵptur; \m Biraⱪ ixǝnqlik bir adǝmni kim tapalisun? \m \v 7 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝm diyanǝtlik yolda mangar; \m Uning pǝrzǝntlirigǝ bǝht-bǝrikǝt ⱪaldurular! \m \v 8 Padixaⱨ adalǝt tǝhtidǝ olturƣanda, \m Ⱨǝmmǝ yamanliⱪni kɵzi bilǝn ⱪoƣlaydu.\x + \xo 20:8 \xt Pǝnd. 20:26\x* \m \v 9 Kim ɵzini gunaⱨdin tazilandim, \m Wijdanim paklandi, deyǝlǝydu?\x + \xo 20:9 \xt 1Pad. 8:46; Ayup 14:4; Zǝb. 51:5-7; Top. 7:20; 1Yuⱨa. 1:8\x* \m \v 10 Ikki hil taraza texi, \m Ikki hil kürǝ ixlitix, \m Ohxaxla Pǝrwǝrdigarƣa yirginqliktur.\x + \xo 20:10 \xt Ⱪan. 25:13; Pǝnd. 11:1; 20:23\x* \m \v 11 Ⱨǝtta bala ɵz hisliti bilǝn bilinǝr; \m Uning ⱪilƣanlirining pak, durus yaki ǝmǝsliki ⱨǝrikǝtliridin kɵrünüp turar. \m \v 12 Kɵridiƣan kɵzni, anglaydiƣan ⱪulaⱪni, \m Ⱨǝr ikkisini Pǝrwǝrdigar yaratti.\x + \xo 20:12 \xt Mis. 4:11; Zǝb. 94:9\x* \m \v 13 Uyⱪuƣa amraⱪ bolma, namratliⱪⱪa uqraysǝn; \m Kɵzüngni eqip oyƣaⱪ bol, nening mol bolar.\x + \xo 20:13 \xt Pǝnd. 19:15\x* \m \v 14 Heridar mal alƣanda: «Naqar ikǝn, naqar ikǝn!» dǝp ⱪaⱪxaydu; \m Elip kǝtkǝndin keyin \add «Esil nǝrsǝ, ǝrzan aldim» dǝp\add* mahtinidu. \m \v 15 Altun bar, lǝǝl-yaⱪutlarmu kɵptur; \m Biraⱪ bilimni beƣixliƣan lǝwlǝr nemidegǝn ⱪimmǝtlik gɵⱨǝrdur!\x + \xo 20:15 \xt Pǝnd. 3:14,15\x* \m \v 16 Yatⱪa kepil bolƣan kixidin ⱪǝrzgǝ tonini tutup alƣin; \m Yat hotunƣa kapalǝt bǝrgǝn kixidin kapalǝt puli al.\x + \xo 20:16 \xt Pǝnd. 11:15; 27:13\x* \m \v 17 Aldap erixkǝn tamaⱪ tatliⱪtur; \m Keyin, uning yegini xeƣil bolar.\x + \xo 20:17 \xt Pǝnd. 9:17\x* \m \v 18 Pilanlar mǝsliⱨǝt bilǝn bekitilǝr; \m Pixⱪan kɵrsǝtmǝ bilǝn jǝng ⱪilƣin. \m \v 19 Gǝp toxuƣuqi sirlarni axkarilar; \m Xunga walaⱪtǝkkür bilǝn arilaxma.\x + \xo 20:19 \xt Pǝnd. 11:13\x* \m \v 20 Kimki ata-anisini ⱨaⱪarǝt ⱪilsa, \m Uning qiriƣi zulmǝt ⱪarangƣusida ɵqǝr!\x + \xo 20:20 \xt Mis. 21:17; Law. 20:9; Ⱪan. 27:16; Mat. 15:4\x* \m \v 21 Tez erixkǝn miras ⱨaman bǝrikǝtlik bolmas.\x + \xo 20:21 \xt Pǝnd. 13:11; 28:20\x* \m \v 22 Yamanliⱪⱪa yamanliⱪ ⱪayturay demǝ; \m Pǝrwǝrdigarƣa tayinip küt, U dǝrdinggǝ yetǝr.\x + \xo 20:22 \xt Ⱪan. 32:35; Pǝnd. 17:13; 24:29; Rim. 12:17; 1Tes. 5:15; 1Pet. 3:9\x* \m \v 23 Ikki hil taraza texi Pǝrwǝrdigarƣa yirginqliktur; \m Sahta ɵlqǝm ⱪǝt’iy yarimas.\f □ \fr 20:23 \ft \+bd «ⱪǝt’iy yarimas»\+bd* — ibraniy tilida «yahxi ǝmǝs».\f*  \x + \xo 20:23 \xt Pǝnd. 20:10\x* \m \v 24 Insanning ⱨayatliⱪ ⱪǝdǝmlirini Pǝrwǝrdigar bǝlgilǝydu; \m Undaⱪta insan ɵz musapisini nǝdin bilsun?\x + \xo 20:24 \xt Ayup 31:4; Zǝb. 37:23; 139:1-3; Yǝr. 10:23\x* \m \v 25 Bir nǝrsisini yeniklik bilǝn «\add Hudaƣa\add* atalƣan!» dǝp wǝdǝ berix, \m Ⱪǝsǝmlǝrdin keyin ikkilinip ⱪayta oylinix, \m Ɵz jenini ⱪiltaⱪⱪa qüxürgǝngǝ barawǝr. \m \v 26 Dana padixaⱨ yamanlarni topanni soruƣandǝk soruwetidu, \m Haman tǝpkǝndǝk tuluⱪ bilǝn yanjiwetǝr. \m \v 27 Adǝmning roⱨ-wijdani — Pǝrwǝrdigarning qiriƣidur, \m U ⱪǝlbning ⱨǝrbir tǝglirini tǝkxürüp pǝrⱪ etǝr. \m \v 28 Meⱨir-xǝpⱪǝt wǝ ⱨǝⱪiⱪǝt padixaⱨni saⱪlaydu; \m U meⱨir-xǝpⱪǝt bilǝnla ɵz tǝhtini mustǝⱨkǝmlǝydu. \m \v 29 Yax yigitlǝrning ⱪawulluⱪi ularning pǝhridur; \m Ⱪerilarning izziti aⱪ qaqliridur.\x + \xo 20:29 \xt Pǝnd. 16:31\x* \m \v 30 Tǝrbiyǝ yariliri yamanliⱪni tazilap qiⱪirar, \m Tayaⱪ izliri iq-baƣirni taza ⱪilar.\x + \xo 20:30 \xt Pǝnd. 10:13\x* \b \b \m \c 21 \m \v 1 Padixaⱨning kɵngli eriⱪlardiki sudǝk Pǝrwǝrdigarning ⱪolididur; \m \add Pǝrwǝrdigar\add* ⱪǝyǝrgǝ toƣrilisa, xu tǝrǝpkǝ mangidu. \m \v 2 Insan ɵzining ⱨǝmmǝ ⱪilƣan ixini toƣra dǝp bilǝr; \m Lekin Pǝrwǝrdigar ⱪǝlbdiki niyǝtlǝrni taraziƣa selip tartip kɵrǝr.\f □ \fr 21:2 \ft \+bd «Ⱪǝlbdiki niyǝtlǝr»\+bd* — ibraniy tilida «ⱪǝlblǝr» deyilidu.\f*  \x + \xo 21:2 \xt Pǝnd. 16:2\x* \m \v 3 Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ, \m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn adalǝt yürgüzüx ⱪurbanliⱪ ⱪilixtin ǝwzǝldur.\x + \xo 21:3 \xt 1Sam. 15:22; Zǝb. 50:8-14; Yǝx. 1:11, 16; Ⱨox. 6:6\x* \m \v 4 Tǝkǝbbur kɵzlǝr, mǝƣrur ⱪǝlb, yamanlarning qiriƣi — ⱨǝmmisi gunaⱨtur.\f □ \fr 21:4 \ft \+bd «yamanlarning qiriƣi»\+bd* — muxu yǝrdǝ «qiraƣ» bǝlkim adǝmning roⱨini, yǝni adǝmning ǝng qongⱪur yerini kɵrsitidu (20:27-ayǝtni kɵrüng). Baxⱪa birhil tǝrjimisi «yamanlarning ⱨosuli»\f* \m \v 5 Əstayidil kixilǝrning oyliri ularni pǝⱪǝt bayaxatliⱪⱪa yetǝklǝr; \m Qeqilangƣularning oyliri bolsa, ularni pǝⱪǝt yoⱪsuzluⱪⱪila yetǝklǝr.\x + \xo 21:5 \xt Pǝnd. 10:4; 13:4\x* \m \v 6 Yaƣlima til bilǝn erixkǝn bayliⱪlar, \m Ɵlümni izdǝp yürgǝnlǝr ⱪoƣlap yürgǝn bir tütünla, halas.\x + \xo 21:6 \xt Pǝnd. 10:2, 4; 13:11\x* \m \v 7 Yamanlarning zalimliⱪi ɵzlirini qirmiwalar; \m Qünki ular adalǝt yolida mengixni rǝt ⱪilƣan. \m \v 8 Jinayǝtkar mangidiƣan yol naⱨayiti ǝgridur; \m Sap dil adǝmning ⱨǝrikiti tüptüzdur. \m \v 9 Soⱪuxⱪaⱪ hotun bilǝn \add azadǝ\add* ɵydǝ billǝ turƣandin kɵrǝ, \m Ɵgzining bir bulungida \add yalƣuz\add* yetip ⱪopⱪan yahxi.\f □ \fr 21:9 \ft \+bd «Soⱪuxⱪaⱪ hotun bilǝn azadǝ ɵydǝ billǝ turƣandin kɵrǝ,...»\+bd* — yaki «Soⱪuxⱪaⱪ hotun bilǝn azadǝ ɵydǝ olturƣandin kɵrǝ,...».\f*  \x + \xo 21:9 \xt Pǝnd. 21:19; 25:24; 27:15\x* \m \v 10 Yaman kixining kɵngli yamanliⱪⱪila ⱨerismǝndur; \m U yeⱪiniƣimu xapaǝt kɵrsǝtmǝs. \m \v 11 Ⱨakawurning jazaƣa tartilixi, bilimsizgǝ ibrǝt bolar; \m Dana kixi ⱪobul ⱪilƣan nǝsiⱨǝtlǝrdin tehimu kɵp bilim alar.\f □ \fr 21:11 \ft \+bd «Ⱨakawurning...»\+bd* — yaki «Mǝshirǝ ⱪilƣuqining...».\f*  \x + \xo 21:11 \xt Pǝnd. 19:25\x* \m \v 12 Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqi yamanning ɵyini kɵzlǝr; \m U ⱨaman yamanlarni yamanliⱪⱪa ⱪoyup yiⱪitar.\f □ \fr 21:12 \ft \+bd «Ⱨǝⱪⱪaniy bolƣuqi»\+bd* — demisǝkmu «Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqi» Huda Ɵzidur.\f* \m \v 13 Miskinlǝrning nalisiƣa ⱪuliⱪini yoputup kari bolmiƣuqi, \m Ahiri ɵzi pǝryad kɵtürǝr, \m Biraⱪ ⱨeqkim pǝrwa ⱪilmas. \m \v 14 Yoxurun sowƣat ƣǝzǝpni basar; \m Yǝng iqidǝ berilgǝn para ⱪǝⱨr-ƣǝzǝpni pǝsǝytǝr.\f □ \fr 21:14 \ft \+bd «yǝng iqidǝ»\+bd* — ibraniy tilida «baƣir iqidǝ». \+bd «Yoxurun sowƣat ƣǝzǝpni basar... ⱪǝⱨr-ƣǝzǝpni pǝsǝytǝr»\+bd* — demisǝkmu, bu hil pǝnd-nǝsiⱨǝt bundaⱪ ixlarni tǝriplimǝydu, pǝⱪǝt omumiy ǝⱨwalni tǝswirlǝydu, halas.\f*  \x + \xo 21:14 \xt Pǝnd. 17:8; 18:16\x* \m \v 15 Adalǝtni bǝja kǝltürüx ⱨǝⱪⱪaniylarning huxalliⱪidur, \m Biraⱪ yamanliⱪ ⱪilƣuqilarƣa wǝⱨimidur. \m \v 16 Ⱨekmǝt yolidin ezip kǝtkǝn kixi, \m Ərwaⱨlarning jamaiti iqidikilǝrdin bolup ⱪalar.\f □ \fr 21:16 \ft \+bd «Ərwaⱨlar»\+bd* — ɵlüklǝrning roⱨlirini kɵrsitidu.\f* \m \v 17 Tamaxaƣa berilgǝn kixi namrat ⱪalar; \m Yaƣ qaynaxⱪa, xarab iqixkǝ amraⱪ beyimas. \m \v 18 Yaman adǝm ⱨǝⱪⱪaniy adǝm üqün gɵrü pulining ornida ⱪalar; \m \add Ezilgǝn\add* duruslarning orniƣa iplaslar ⱪalar.\x + \xo 21:18 \xt Pǝnd. 11:8\x* \m \v 19 Soⱪuxⱪaⱪ wǝ terikkǝk ayal bilǝn ortaⱪ turƣandin, \m Qɵl-bayawanda yalƣuz yaxiƣan yahxidur.\x + \xo 21:19 \xt Pǝnd. 21:9; 25:24\x* \m \v 20 Aⱪilanining ɵyidǝ bayliⱪ bar, zǝytun may bar; \m Biraⱪ ǝhmǝⱪlǝr tapⱪinini utturluⱪ buzup-qaqar. \m \v 21 Ⱨǝⱪⱪaniyǝt, meⱨribanliⱪni izdigüqi adǝm, \m Ⱨayat, ⱨǝⱪⱪaniyǝt wǝ izzǝt-ⱨɵrmǝtkǝ erixǝr. \m \v 22 Dana kixi küqlüklǝr xǝⱨirining sepiliƣa yamixar, \m Ularning tayanqi bolƣan ⱪorƣinini ƣulitar. \m \v 23 Ɵz tiliƣa, aƣziƣa igǝ bolƣan kixi, \m Jenini awariqiliklǝrdin saⱪlap ⱪalar.\x + \xo 21:23 \xt Pǝnd. 18:21\x* \m \v 24 Qongqiliⱪ ⱪilƣanlar, \m «Ⱨakawur», «ⱨali qong», «mazaⱪqi» atilar. \m \v 25 Ⱨurun kixi ɵz nǝpsidin ⱨalak bolar, \m Qünki uning ⱪoli ixⱪa barmas; \m \v 26 Nǝpsi yaman bolup u kün boyi tǝmǝ ⱪilip yürǝr; \m Biraⱪ ⱨǝⱪⱪaniy adǝm ⱨeqnemini ayimay sǝdiⱪǝ ⱪilar.\x + \xo 21:26 \xt Zǝb. 37:26\x* \m \v 27 Yaman adǝmning ⱪurbanliⱪi Pǝrwǝrdigarƣa yirginqliktur; \m Rǝzil ƣǝrǝzdǝ ǝpkelingǝn bolsa tehimu xundaⱪtur!\x + \xo 21:27 \xt Pǝnd. 15:8; Yǝx. 1:13; Yǝr. 6:20; Am. 5:21\x* \m \v 28 Yalƣan guwaⱨliⱪ ⱪilƣuqi ⱨalak bolar; \m Əyni ǝⱨwalni anglap sɵzligǝn kixining sɵzi ǝbǝdgiqǝ aⱪar.\x + \xo 21:28 \xt Pǝnd. 19:5, 9\x* \m \v 29 Yaman adǝm yüzini ⱪelin ⱪilar; \m Durus kixi yolini oylap puhta basar. \m \v 30 Pǝrwǝrdigarƣa ⱪarxi turalaydiƣan ⱨeqⱪandaⱪ danaliⱪ, ǝⱪil-parasǝt yaki tǝdbir yoⱪtur. \m \v 31 Atlar jǝng küni üqün tǝyyar ⱪilinƣan bolsimu, \m Biraⱪ ƣǝlibǝ-nijat pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigardindur.\x + \xo 21:31 \xt Zǝb. 20:7; 33:16-17\x* \b \b \m \c 22 \m \v 1 Yahxi nam zor bayliⱪⱪa igǝ boluxtin ǝwzǝl; \m Ⱪǝdir-ⱪimmǝt altun-kümüxtin üstündur.\x + \xo 22:1 \xt Top. 7:1\x* \m \v 2 Gaday bilǝn bay bir zeminda yaxar; \m Ⱨǝr ikkisini yaratⱪan Pǝrwǝrdigardur.\f □ \fr 22:2 \ft \+bd «Gaday bilǝn bay bir zeminda yaxar»\+bd* — ibraniy tilida: «Gaday bilǝn bay bir-birigǝ yoluⱪar».\f*  \x + \xo 22:2 \xt Pǝnd. 29:13\x* \m \v 3 Zerǝk kixi bala-ⱪazani aldin kɵrüp ⱪaqar; \m Saddilar aldiƣa berip ziyan tartar.\x + \xo 22:3 \xt Pǝnd. 27:12\x* \m \v 4 Ɵzini tɵwǝn tutup, Pǝrwǝrdigardin ǝyminixning bǝrikiti — bayaxatliⱪ, izzǝt-ⱨɵrmǝt wǝ ⱨayattur. \m \v 5 Ⱨiyligǝrlǝrning yolida tikǝnlǝr, tuzaⱪlar yatar; \m Ɵz yoliƣa ⱨezi bolƣan kixi ulardin yiraⱪ bolar.\f □ \fr 22:5 \ft \+bd «Ɵz yoliƣa ⱨezi bolƣan kixi»\+bd* — ibraniy tilida «Ɵz jenini saⱪlaydiƣan kixi».\f* \m \v 6 Baliƣa kiqikidǝ mijǝzigǝ ⱪarap durus tǝrbiyǝ bǝrsǝng, \m Qong bolƣanda u xu yoldin qiⱪmas.\f □ \fr 22:6 \ft \+bd «Baliƣa kiqikidǝ mijǝzigǝ ⱪarap durus tǝrbiyǝ bǝrsǝng, ... yoldin qiⱪmas»\+bd* — bizningqǝ bu pǝnd ⱨǝrbir balining alaⱨidiliki, hasliⱪi bar, xunga baliƣa ɵz mijǝzigǝ, maⱨiyitigǝ ⱪarap tǝrbiyǝ berix kerǝk, degǝnni kɵrsitidu. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Baliƣa kiqikidǝ ⱨǝⱪⱪaniy yolda mengixni ɵgǝtsǝng,... yoldin qiⱪmas». \fp Bǝzi xǝrⱨqilǝr ayǝtni «kinayilik sɵz» dǝp qüxinip: «Baliƣa kiqikidǝ ɵzi haliƣan (xǝhsiyǝtqi) yol boyiqǝ tǝrbiyǝ beriwǝr! Mana, qong bolƣanda u xu yoldin qiⱪmas!» dǝp tǝrjimǝ ⱪilidu (demǝk, balini ǝrkilǝtmǝ!).\f* \m \v 7 Baylar miskinlǝrni baxⱪurur; \m Ⱪǝrzdar ⱪǝrz igisining ⱪulidur. \m \v 8 Naⱨǝⱪliⱪ uruⱪini qaqⱪanning alidiƣan ⱨosuli balayi’apǝttur; \m Uning ƣǝzǝp-ⱨǝywisi qüxǝr.\f □ \fr 22:8 \ft \+bd «Uning ƣǝzǝp-ⱨǝywisi»\+bd* — ibraniy tilida «Ƣǝzipini yǝtküzidiƣan ⱨasisi» deyilidu.\f*  \x + \xo 22:8 \xt Ayup 4:8; Ⱨox. 10:13\x* \m \v 9 Sehiy adǝm bǝrikǝt tapar; \m Qünki u miskinlǝrgǝ ɵz nenidin bɵlüp bǝrgüqidur.\f □ \fr 22:9 \ft \+bd «Sehiy adǝm»\+bd* — ibraniy tilida «sehi kɵzlük kixi».\f*  \x + \xo 22:9 \xt 2Kor. 9:6\x* \m \v 10 Ⱨakawurni ⱪoƣliwǝtsǝng, jedǝl-majira besilar; \m Kelixmǝsliklǝr wǝ xǝrmǝndiqiliklǝr tügǝr. \m \v 11 Pak niyǝtni ⱪǝdirlǝydiƣan kixining sɵzliri güzǝldur; \m Xunga padixaⱨ uning bilǝn dost bolar.\x + \xo 22:11 \xt Zǝb. 101:6\x* \m \v 12 Pǝrwǝrdigarning kɵzi ilim-ⱨǝⱪiⱪǝtni saⱪlar; \m U iplaslarning sɵzlirini eqip taxlap bikar ⱪilar.\f □ \fr 22:12 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning kɵzi ilim-ⱨǝⱪiⱪǝtni saⱪlar»\+bd* — Pǝrwǝrdigar ⱨǝrbir dǝwrdǝ, ⱨǝrbir yǝrdǝ ɵzini kɵrsitidiƣan ispat-ⱨǝⱪiⱪǝtni saⱪlaydu, ⱨǝm xundaⱪla xu ispat-ⱨǝⱪiⱪǝtni ⱪǝdirlǝydiƣan, xularƣa guwaⱨ beridiƣan kixilǝrni saⱪlaydu («Rim.» 1:19-20ni kɵrüng); U yǝnǝ barliⱪ insanlarƣa kalam-xerif (Tawrat, Zǝbur, Injil) bǝrgüqidur.\f* \m \v 13 Ⱨurun adǝm: «Taxⱪirida bir xir turidu, \m Koqiƣa qiⱪsam ɵltürülimǝn!» — dǝydu.\x + \xo 22:13 \xt Pǝnd. 26:13\x* \m \v 14 Zinahor ayalning aƣzi qongⱪur bir oridur; \m Pǝrwǝrdigar narazi bolƣan kixi uningƣa qüxüp ketǝr.\x + \xo 22:14 \xt Pǝnd. 2:16; 5:3; 7:5; 23:27\x* \m \v 15 Nadanliⱪ sǝbiy balilarning ⱪǝlbigǝ baƣlaƣliⱪtur; \m Biraⱪ tǝrbiyǝ tayiⱪi buni uningdin yiraⱪ ⱪilar.\x + \xo 22:15 \xt Pǝnd. 13:24; 19:18; 23:14; 29:15,17\x* \m \v 16 Miskinlǝrni ezix bilǝn bay bolƣan, \m Wǝ baylarƣa sowƣat sunidiƣan kixi, \m Ahiri pǝⱪǝt yoⱪsulluⱪta ⱪalar.\x + \xo 22:16 \xt Pǝnd. 14:31; 17:5\x* \b \m \s1 Ottuz ⱨekmǝtlik sɵz \m \v 17 Ⱪulaⱪ sal, sanga aⱪilanilǝrning sɵzlirini ɵgitǝy; \m Kɵngül ⱪoyup bilimimni ɵgǝngin. \m \v 18 Ularni ⱪǝlbingdǝ qing tutsang, \m Ular sanga xerin bolar, \m Lǝwliringdǝ sǝp bolup tǝyyar turidu. \m \v 19 Qin ⱪǝlbing bilǝn Pǝrwǝrdigarƣa tayinixing üqün, \m Bügün \add bu ⱨekmǝtlik sɵzlǝrni\add* baxⱪa birsigǝ ǝmǝs, \m Bǝlki sanga yǝtküzdum. \m \v 20 Uningdin mana ottuzni yazdim, \m Buning iqidǝ nǝsiⱨǝtlǝr ⱨǝm bilim bar. \f □ \fr 22:20 \ft \+bd «Uningdin mana ottuzni yazdim»\+bd* — bu «ottuz sɵz» 22:22-24:22dǝ tepilidu. \fp Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Uningdin mana ǝla sɵzlǝrni yazdim».\f* \m \v 21 Bular bilǝn ⱨǝⱪiⱪǝtning sɵzlirining dǝrwǝⱪǝ ⱨǝⱪiⱪǝt ikǝnlikini bilǝlǝysǝn, \m Wǝ xundaⱪ ⱪilip seni ǝwǝtküqilǝrgǝ ⱨǝⱪiⱪǝtning sɵzliri bilǝn jawab ⱪayturalaysǝn. \b \m \v 22 Yoⱪsuldin bulap alma, u kǝmbǝƣǝl tursa, \m Ajiz mɵminlǝrni soraⱪ ornida bozǝk ⱪilma. \f □ \fr 22:22 \ft \+bd «soraⱪ orni»\+bd* — ibraniy tilida «xǝⱨǝr dǝrwazisi» — yǝni sot ⱪilidiƣan yǝrni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 22:22 \xt Mis. 23:6; Ayup 31:13; Zǝb. 82:3, 4; Zǝk. 7:10\x* \m \v 23 Qünki Pǝrwǝrdigar ularning dǝwasini kɵtürǝr, \m Ulardin bulap alƣanlardin bulap alar.\x + \xo 22:23 \xt Mis. 22:22, 23; Zǝb. 10:17-18\x* \b \m \v 24 Mijǝzi ittik adǝm bilǝn dost bolma, \m Ⱪǝⱨrlik adǝm bilǝn arilaxma, \m \v 25 Bolmisa, uning yaman yolini ɵginip ⱪelip, ⱪiltaⱪⱪa qüxisǝn. \b \m \v 26 Baxⱪilarƣa \add kepil bolup\add* ⱪol bǝrgüqilǝrdin bolma, \m Ⱪǝrzlǝrni tɵlǝxkǝ kapalǝt bǝrgüqilǝrdin bolma;\x + \xo 22:26 \xt Pǝnd. 6:1; 11:15\x* \m \v 27 Sening ⱪayturaliƣudǝk nǝrsǝng bolƣan bolsa, \m Ular orun-kɵrpiliringni bikardin-bikar astingdin elip kǝtmigǝn bolatti!\x + \xo 22:27 \xt Pǝnd. 20:16\x* \b \m \v 28 Ata-bowiliring pasilni bǝlgilǝp bǝrgǝn kona qegra taxlirini yɵtkimǝ.\x + \xo 22:28 \xt Ⱪan. 19:14; 27:17; Pǝnd. 23:10\x* \b \m \v 29 Ixni ǝstayidil wǝ qaⱪⱪan bejiridiƣan kixini kɵrgǝnmiding? \m U pǝs adǝmlǝrning hizmitidǝ bolmas; \m Padixaⱨlarning aldida turar.\f □ \fr 22:29 \ft \+bd «Əstayidil wǝ qaⱪⱪan»\+bd* — ibraniy tilida birla sɵz («maⱨir») bilǝn ipadilinidu.\f* \b \b \m \c 23 \m \v 1 Katta ǝrbab bilǝn ⱨǝmdastihan bolsang, \m Aldingdiki kim ikǝnlikini obdan oylan. \m \v 2 Ixtiying yaman bolsa, \m Gelingƣa piqaⱪ tǝnglǝp turƣandǝk ɵzüngni tart.\f □ \fr 23:2 \ft \+bd «Ɵzüngni tart»\+bd* — ibraniy tilida «gelingƣa piqaⱪ tǝnglǝp tur» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f* \m \v 3 Uning nazunemǝtlirini tama ⱪilma, \m Ular adǝm aldaydiƣan tamaⱪlardur. \b \m \v 4 Bay bolimǝn dǝp ɵzüngni upratma; \m Ɵzüngning zeⱨningni bu ixⱪa ⱪaratma.\f □ \fr 23:4 \ft \+bd «Ɵzüngning zeⱨningni bu ixⱪa ⱪaratma»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Ɵz ǝⱪlingdin qekinip ɵzüngni tart». 3:5-ayǝtni kɵrüng.\f* \m \v 5 \add Bayliⱪlarƣa\add* kɵz tikixing bilǝnla, ular yoⱪ bolidu; \m Pul-mal dǝrwǝⱪǝ ɵzigǝ ⱪanat yasap, \m Huddi bürküttǝk asmanƣa uqup ketǝr. \b \m \v 6 Aq kɵzning nenini yemǝ, \m Uning esil nazunemǝtlirini tama ⱪilma; \m \v 7 Qünki uning kɵngli ⱪandaⱪ bolƣandǝk, ɵzimu xundaⱪ. \m U aƣzida: — Ⱪeni, alsila, iqsilǝ! — desimu, \m Biraⱪ kɵnglidǝ seni oyliƣini yoⱪ. \m \v 8 Yegǝn bir yutum taamnimu ⱪusuwetisǝn, \m Uningƣa ⱪilƣan qirayliⱪ sɵzliringmu bikarƣa kǝtkǝn bolidu. \b \m \v 9 Əhmǝⱪⱪǝ yol kɵrsitip salma, \m Qünki u ǝⱪil sɵzliringni kɵzgǝ ilmas.\x + \xo 23:9 \xt Pǝnd. 9:8; Mat. 7:6\x* \b \m \v 10 Ⱪǝdimdǝ bekitkǝn yǝrning pasil taxlirini yɵtkimǝ, \m Yetimlarning etizliriƣimu ayaƣ basma;\x + \xo 23:10 \xt Pǝnd. 22:28\x* \m \v 11 Qünki ularning Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqisi intayin küqlüktur; \m U Ɵzi ular üqün üstüngdin dǝwa ⱪilar.\f □ \fr 23:11 \ft \+bd «Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqi»\+bd* — kona Israilda «ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzƣuqi» («goel»)ning ⱪilidiƣan yǝnǝ bir ixi ɵzining jǝmǝtidiki uwal ⱪilinƣanlar üqün adalǝtni yürgüzüx idi. Uning uruⱪ-tuƣⱪanliridin birsi ⱪatilliⱪ ⱪǝstigǝ uqriƣan bolsa, «ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzƣuqi»ning ⱪatilni ɵltürüx ⱨoⱪuⱪi ⱨǝm wǝzipisi bar idi. Muxu ayǝttiki «ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzƣuqi» bolsa Huda Ɵzidur, ǝlwǝttǝ.\f* \b \m \v 12 Nǝsiⱨǝtkǝ kɵngül ⱪoy, \m Ilim-bilimlǝrgǝ ⱪulaⱪ sal. \b \m \v 13 Balangƣa tǝrbiyǝ berixtin erinmǝ; \m Əgǝr tayaⱪ bilǝn ursang, u ɵlüp kǝtmǝydu;\x + \xo 23:13 \xt Pǝnd. 13:24; 19:18; 22:15; 29:15,17\x* \m \v 14 Sǝn uni tayaⱪ bilǝn ursang, \m Bǝlkim uni tǝⱨtisaradin ⱪutⱪuziwalisǝn.\f □ \fr 23:14 \ft \+bd «tǝⱨtisara»\+bd* — ɵlgǝnlǝrning roⱨliri baridiƣan jayni kɵrsitidu.\f* \m \v 15 I oƣlum, dana bolsang, \m Mening ⱪǝlbim ⱪanqǝ hux bolar idi! \m \v 16 Aƣzingda orunluⱪ sɵzlǝr bolsa, iq-iqimdin xadlinimǝn.\f □ \fr 23:16 \ft \+bd «iq-iqimdin xadlinimǝn»\+bd* — ibraniy tilida «bɵrǝklirim xadlinidu».\f* \b \m \v 17 Gunaⱨ sadir ⱪilƣuqilarƣa rǝxk ⱪilma, \m Ⱨǝrdaim Pǝrwǝrdigardin ǝyminixtǝ turƣin;\x + \xo 23:17 \xt Zǝb. 37:1; 73:3; Pǝnd. 24:1\x* \m \v 18 Xundaⱪ ⱪilƣiningda jǝzmǝn kɵridiƣan yahxi kününg bolidu, \m Arzu-ümiding bikarƣa kǝtmǝs.\x + \xo 23:18 \xt Pǝnd. 24:14\x* \b \m \v 19 I oƣlum, sɵzümgǝ ⱪulaⱪ selip dana bol, \m Ⱪǝlbingni \add Hudaning\add* yoliƣa baxliƣin. \m \v 20 Mǝyhorlarƣa arilaxma, \m Nǝpsi yaman gɵxhorlar bilǝn bardi-kǝldi ⱪilma;\x + \xo 23:20 \xt Yǝx. 5:22; Luⱪa 21:34; Rim. 13:13; Əf. 5:18\x* \m \v 21 Qünki ⱨaraⱪkǝx bilǝn nǝpsi yaman ahirida yoⱪsulluⱪta ⱪalar, \m Ƣǝplǝt uyⱪusiƣa patⱪanlarƣa jǝndǝ kiyimni kiygüzǝr. \b \m \v 22 Seni tapⱪan atangning sɵzini angla, \m Anang ⱪeriƣanda uningƣa ⱨɵrmǝtsizlik ⱪilma.\x + \xo 23:22 \xt Pǝnd. 1:8\x* \m \v 23 Ⱨǝⱪiⱪǝtni setiwal, \m Uni ⱨǝrgiz setiwǝtmǝ. \m Danaliⱪ, tǝrbiyǝ wǝ yorutuluxnimu al.\x + \xo 23:23 \xt Pǝnd. 4:7\x* \b \m \v 24 Ⱨǝⱪⱪaniy balining atisi qong huxalliⱪ tapar; \m Dana oƣulni tapⱪan atisi uningdin hursǝn bolar.\x + \xo 23:24 \xt Pǝnd. 10:1; 15:20\x* \m \v 25 Ata-anangni sɵyündürüp, \m Seni tuƣⱪan anangni hux ⱪil. \b \m \v 26 I oƣlum, ⱪǝlbingni manga tapxur; \m Kɵzliringmu ⱨayatliⱪ yollirimƣa tikilsun! \m \v 27 Qünki paⱨixǝ ayal qongⱪur oridur, \m Buzuⱪ yat ayal tar zindandur;\x + \xo 23:27 \xt Pǝnd. 22:14\x* \m \v 28 Ular ⱪaraⱪqidǝk mɵküwelip, \m Insaniyǝt arisidiki wapasizlarni kɵpǝytǝr. \b \m \v 29 Kimdǝ azab bar? Kimdǝ dǝrd-ǝlǝm? Kim jedǝl iqidǝ ⱪalar? Kim nalǝ-pǝryad kɵtürǝr? Kim sǝwǝbsiz yarilinar? Kimning kɵzi ⱪizirip ketǝr? \m \v 30 Dǝl xarab üstidǝ uzun olturƣan, \m Əbjǝx xarabtin tetixⱪa aldiriƣan mǝyhorlar!\x + \xo 23:30 \xt Yǝx. 5:11,22\x* \m \v 31 Xarabning ajayib ⱪizilliⱪiƣa, uning jamdiki julaliⱪiƣa, \m Kixining gelidin xundaⱪ siliⱪ ɵtkǝnlikigǝ mǝptun bolup ⱪalma! \m \v 32 Ahirida u zǝⱨǝrlik yilandǝk qeⱪiwalidu, \m Oⱪ yilandǝk nǝxtirini sanjiydu. \m \v 33 Kɵz aldingda ƣǝlitǝ mǝnzirilǝr kɵrünidu, \m Aƣzingdin ⱪalaymiⱪan sɵzlǝr qiⱪidu. \f □ \fr 23:33 \ft \+bd «ƣǝlitǝ mǝnzirilǝr kɵrünidu»\+bd* — yaki «ƣǝlitǝ ayallar kɵrünidu».\f* \m \v 34 Huddi dengiz-okyanlarda lǝylǝp ⱪalƣandǝk, \m Yǝlkǝnlik kemining moma yaƣiqi üstidǝ yatⱪandǝk bolisǝn. \m \v 35 Sǝn qoⱪum: — Birsi meni urdi, lekin mǝn yarilanmidim! \m Birsi meni tayaⱪ bilǝn urdi, biraⱪ aƣriⱪini sǝzmidim!» — dǝysǝn. \m Biraⱪ sǝn yǝnǝ: «Ⱨoxumƣa kǝlsǝmla, mǝn yǝnila xarabni izdǝymǝn! — dǝysǝn. \b \b \m \c 24 \m \v 1 Yamanlarƣa rǝxk ⱪilma, \m Ular bilǝn bardi-kǝldi ⱪilixni arzu ⱪilma;\x + \xo 24:1 \xt Zǝb. 37:1; Pǝnd. 3:31; 23:17\x* \m \v 2 Qünki ularning kɵngli zorawanliⱪnila oylar; \m Ularning aƣzi azar yǝtküzüxni sɵzlǝr.\x + \xo 24:2 \xt Zǝb. 10:7\x* \b \m \v 3 ailǝ bolsa danaliⱪ asasida bǝrpa ⱪilinar; \m Qüxinix bilǝn mustǝⱨkǝmlinǝr. \m \v 4 Bilim bilǝn ɵyning haniliri ⱨǝrhil ⱪimmǝtlik, esil gɵⱨǝrlǝrgǝ toldurular. \b \m \v 5 Dana adǝm zor küqkǝ igidur; \m Bilimi bar adǝm ⱪudritini axurar.\x + \xo 24:5 \xt Pǝnd. 21:22\x* \m \v 6 Puhta nǝsiⱨǝtlǝr bilǝn jǝng ⱪilƣin; \m Ƣǝlibǝ bolsa Birdinbir Uluƣ Mǝsliⱨǝtqi bilǝn bolar.\f □ \fr 24:6 \ft \+bd «Ƣǝlibǝ bolsa birdinbir uluƣ mǝsliⱨǝtqi bilǝn bolar»\+bd* — «Birdinbir Uluƣ Mǝsliⱨǝtqi» bizningqǝ Huda Ɵzini kɵrsitixi kerǝk. \fp Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mǝsliⱨǝtqilǝr kɵp bolsa, ƣǝlibǝ bolidu».\f*  \x + \xo 24:6 \xt Pǝnd. 11:14; 15:22; 20:18\x* \b \m \v 7 Danaliⱪ ǝⱪilsiz adǝmgǝ nisbǝtǝn tolimu egiz, qüxiniksizdur; \m \add Qonglar\add* xǝⱨǝr dǝrwazisi aldiƣa yiƣilƣanda u zuwan aqalmas.\x + \xo 24:7 \xt Pǝnd. 14:6\x* \b \m \v 8 Əskilikni niyǝtligǝn adǝm «suyiⱪǝstqi» atilar. \m \v 9 Əhmǝⱪliⱪtin bolƣan niyǝt gunaⱨdur; \m Ⱨakawur kixi adǝmlǝrgǝ yirginqliktur. \b \m \v 10 Bexingƣa eƣir kün qüxkǝndǝ jasarǝtsiz bolsang, \m Küqsiz ⱨesablinisǝn. \b \m \v 11 \add Sǝwǝbsiz\add* ɵlümgǝ tartilƣanlarni ⱪutⱪuzƣin; \m Boƣuzlinix hǝwpidǝ turƣanlardin yardǝm ⱪolungni tartma;\x + \xo 24:11 \xt Zǝb. 82:3-4\x* \m \v 12 Əgǝr sǝn: «Bu ixtin hǝwirimiz yoⱪtur» desǝng, \m Ⱨǝr adǝmning kɵnglini taraziƣa Salƣuqi buni kɵrmǝsmu? \m Jeningni ⱨayat Saⱪliƣuqi uni bilmǝsmu? \m U ⱨǝrbir insan balsining ɵz ⱪilƣanliri boyiqǝ ularning ɵzigǝ yandurmasmu?\x + \xo 24:12 \xt Ayup 34:11; Zǝb. 62:12; Yǝr. 32:19; Rim. 2:6; Wǝⱨ. 22:12\x* \b \m \v 13 I oƣlum, ⱨǝsǝl \add tapsang\add* istimal ⱪil, u yahxidur. \m Ⱨǝrǝ kɵnikidin alƣan ⱨǝsǝl bolsa tatliⱪ tetiydu; \m \v 14 Danaliⱪ bilǝn tonuxsang, umu kɵnglünggǝ xuningdǝk bolar; \m Uni tapⱪiningda jǝzmǝn yahxi kɵridiƣan kününg bolidu, \m Arzu-ümiding bikarƣa kǝtmǝs.\x + \xo 24:14 \xt Zǝb. 19:11; 119:103; Pǝnd. 23:18\x* \b \m \v 15 I rǝzil adǝm, ⱨǝⱪⱪaniyning ɵyigǝ yoxurun ⱨujum ⱪilixni kütmǝ, \m Uning turalƣusini buliƣuqi bolma! \m \v 16 Qünki ⱨǝⱪⱪaniy yǝttǝ ⱪetim yiⱪilip qüxǝr, \m Biraⱪ ahiri yǝnǝ ornidin turar. \m Lekin rǝzil kixi külpǝt iqigǝ putlixip qüxǝr.\x + \xo 24:16 \xt Ayup 5:19; Zǝb. 34:19; Am. 5:2; 8:14\x* \b \m \v 17 Rǝⱪibing yiⱪilip kǝtsǝ hux bolup kǝtmǝ, \m Düxmining putlixip qüxsǝ xadlanma;\x + \xo 24:17 \xt Ayup 31:29; Pǝnd. 17:5\x* \m \v 18 Pǝrwǝrdigar buni kɵrgǝndǝ, \m Bu ⱪiliⱪingni yahxi kɵrmǝy, \m Bǝlkim ƣǝzipini rǝⱪibinggǝ qüxürmǝsliki mumkin. \b \m \v 19 Yamanlar \add rawaj tapsa\add*, biaram bolup kǝtmǝ; \m Rǝzillǝrgǝ rǝxk ⱪilma.\x + \xo 24:19 \xt Zǝb. 37:1; 73:3; Pǝnd. 3:31; 23:17; 24:1\x* \m \v 20 Qünki yamanlarning kelǝqiki yoⱪtur, \m Uning qiriƣimu ɵqürülǝr.\x + \xo 24:20 \xt Ayup 18:5, 6; Pǝnd. 13:9; 20:20\x* \b \m \v 21 I oƣlum, Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪⱪin, padixaⱨnimu ⱨɵrmǝt ⱪil. \m Ⱪutratⱪuqilar bilǝn arilaxma. \m \v 22 Bundaⱪ kixilǝrgǝ kelidiƣan balayi’apǝt uxtumtut bolar, \m \add Pǝrwǝrdigar bilǝn padixaⱨning\add* ularni ⱪandaⱪ yoⱪitidiƣanliⱪini bilǝmsǝn?\f □ \fr 24:22 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar bilǝn padixaⱨning...»\+bd* — ibraniy tilida: «Ular ikkisining...».\f* \b \m \s1 Baxⱪa ǝⱪliyǝ sɵzlǝr \m \v 23 Bularmu aⱪilanilǝrning sɵzliridur: — \b \m Sot ⱪilƣanda bir tǝrǝpkǝ yan besix ⱪǝt’iy bolmas. \f □ \fr 24:23 \ft \+bd «ⱪǝt’iy bolmas»\+bd* — ibraniy tilida «yahxi ǝmǝs».\f*  \x + \xo 24:23 \xt Mis. 23:3, 6; Law. 19:15; Ⱪan. 1:17; 16:19; Pǝnd. 18:5; 28:21; Yⱨ. 7:24; Yaⱪ. 2:1\x* \m \v 24 Jinayǝtqigǝ: «Əyibsiz sǝn» dǝp ⱨɵküm qiⱪarƣan kixigǝ, \m Hǝlⱪlǝr lǝnǝt eytar; \m Əl-yurtlar uningdin nǝprǝtlinǝr. \x + \xo 24:24 \xt Pǝnd. 17:15; Yǝx. 5:23\x* \m \v 25 Biraⱪ ular jinayǝtqining gunaⱨini eqip taxliƣan kixidin hursǝn bolar, \m Ular uningƣa bǝht-saadǝt tilixǝr. \b \m \v 26 Durus jawab bǝrgüqi, \m Goyaki kixining lǝwlirigǝ sɵygüqidur.\f □ \fr 24:26 \ft \+bd «Durus jawab bǝrgüqi, goyaki kixining lǝwlirigǝ sɵygüqidur»\+bd* — ayǝtning baxⱪa birhil tǝrjimisi «Ular durus jawab bǝrgǝn kixining lǝwlirigǝ sɵyüp ⱪoyar».\f* \b \m \v 27 Awwal sirtta ixliringning yolini ⱨazirlap, \m Etiz-eriⱪliringni tǝyyarla, \m Andin ɵyüngni salƣin. \b \m \v 28 Yeⱪiningƣa ⱪarxi asassiz guwaⱨliⱪ ⱪilma; \m Aƣzingdin ⱨeq yalƣanqiliⱪ qiⱪarma. \m \v 29 «U manga ⱪandaⱪ ⱪilƣan bolsa, mǝnmu uningƣa xundaⱪ ⱪilimǝn, \m Uning manga ⱪilƣinini ɵzigǝ yandurimǝn», degüqi bolma.\x + \xo 24:29 \xt Rim. 12:17,19\x* \b \m \v 30 Mǝn ⱨurunning etizliⱪidin ɵttim, \m Əⱪilsizning üzümzarliⱪi yenidin mangdim, \m \v 31 Mana, ⱨǝr yeridin tikǝnlǝr ɵsüp qiⱪⱪan, \m Hohilar yǝr yüzini besip kǝtkǝn, \m Ⱪoruⱪ temi ɵrülüp kǝtkǝn! \m \v 32 Ularni kɵrgǝq, obdan oylandim; \m Kɵrginimdin sawaⱪ aldim: — \m \v 33 Sǝn: «Yǝnǝ birdǝm kɵzümni yumuwalay, \m Yǝnǝ birdǝm uhliwalay, \m Yǝnǝ birdǝm put-ⱪolumni almap yetiwalay» — desǝng,\x + \xo 24:33 \xt Pǝnd. 6:10,11\x* \m \v 34 Namratliⱪ bulangqidǝk seni besip kelǝr, \m Ⱨajǝtmǝnlik ⱪalⱪanliⱪ ǝskǝrdǝk sanga ⱨujum ⱪilar. \b \b \m \c 25 \s1 Sulaymanning pǝnd-nǝsiⱨǝtlirining dawami \m \v 1 Tɵwǝndǝ bayan ⱪilinidiƣanlirimu Sulaymanning pǝnd-nǝsiⱨǝtliri; bularni Yǝⱨudaning padixaⱨi Ⱨǝzǝkiyaning ordisidikilǝr kɵqürüp hatiriligǝn: — \b \m \v 2 Pǝrwǝrdigarning uluƣluⱪi — Ɵzining ⱪilƣan ixini axkarilimiƣinida; \m Padixaⱨlarning uluƣluⱪi — bir ixning sirini yexǝliginidǝ.\x + \xo 25:2 \xt Rim. 11:33\x* \m \v 3 Ərxning egizlikini, \m Zeminning qongⱪurluⱪini, \m Wǝ padixaⱨlarning kɵnglidikini mɵlqǝrlǝp bilgili bolmas. \m \v 4 Awwal kümüxning poⱪi ayrilip tawlansa, \m Andin zǝrgǝr nǝpis bir ⱪaqa yasap qiⱪar. \m \v 5 Awwal padixaⱨning aldidiki rǝzil hizmǝtkarliri ⱪoƣliwetilsǝ, \m Andin uning tǝhti adalǝt üstigǝ ⱪurular.\x + \xo 25:5 \xt Pǝnd. 20:8, 28\x* \m \v 6 Padixaⱨning aldida ɵzüngni ⱨǝmmining aldi ⱪilip kɵrsǝtmǝ, \m \add Uning aldidiki\add* ǝrbablarning ornida turuwalma; \m \v 7 Ornungni ɵzüngdin yuⱪiri janabⱪa berip, uning aldida pǝgaⱨⱪa qüxürülginingdin kɵrǝ, \m Ɵzgilǝrning seni tɵrgǝ tǝklip ⱪilƣini yahxidur.\f □ \fr 25:7 \ft \+bd «Ornungni ɵzüngdin yuⱪiri janabⱪa...»\+bd* — ibraniy tilida «Ɵz kɵzüng kɵrgǝn janabⱪa...».\f*  \x + \xo 25:7 \xt Luⱪa 14:7-11\x* \b \m \v 8 Aldirap dǝwaƣa barmiƣin, \m Mubada berip, yeⱪining \add üstün qiⱪip\add* seni lǝt ⱪilsa, ⱪandaⱪ ⱪilisǝn?\x + \xo 25:8 \xt Pǝnd. 18:17\x* \m \v 9 Yeⱪining bilǝn munazirilǝxsǝng, \m Baxⱪilarning sirini aqma. \m \v 10 Bolmisa, buni bilgüqilǝr seni ǝyiblǝydu, \m Sesiⱪ namdin ⱪutulalmaysǝn. \b \m \v 11 Waⱪti-jayida ⱪilinƣan sɵz, \m Kümüx ramkilarƣa tizilƣan altun almilardur. \m \v 12 \add Ⱪulaⱪⱪa\add* altun ⱨalⱪa, nǝpis altundin yasalƣan zinnǝt buyumi yaraxⱪandǝk, \m Aⱪilanining agaⱨlanduruxi kɵngül ⱪoyƣanning ⱪuliⱪiƣa yarixar. \b \m \v 13 Huddi orma waⱪtidiki tomuzda \add iqkǝn\add* ⱪar süyidǝk, \m Ixǝnqlik ǝlqi ɵzini ǝwǝtküqilǝrgǝ xundaⱪ bolar; \m U hojayinlirining kɵksi-ⱪarnini yaxartar.\f □ \fr 25:13 \ft \+bd «Huddi orma waⱪtidiki tomuzda iqkǝn ⱪar süyidǝk»\+bd* — ibraniy tilida: «Huddi orma waⱪtidiki ⱪarning salⱪinidǝk» deyilidu.\f*  \x + \xo 25:13 \xt Pǝnd. 13:17\x* \b \m \v 14 Yamƣuri yoⱪ bulut-xamal, \m Yalƣan sowƣatni wǝdǝ ⱪilip mahtanƣuqiƣa ohxaxtur. \b \m \v 15 Uzunƣiqǝ sǝwr-taⱪǝt ⱪilinsa, ⱨɵkümdarmu ⱪayil ⱪilinar, \m Yumxaⱪ til sɵngǝklǝrdinmu ɵtǝr.\x + \xo 25:15 \xt Pǝnd. 15:1; 16:14\x* \b \m \v 16 Sǝn ⱨǝsǝl tepiwaldingmu? \m Uni pǝⱪǝt toyƣuqila yǝ, \m Kɵp yesǝng yanduruwetisǝn. \b \m \v 17 Ⱪoxnangning bosuƣisiƣa az dǝssǝ, \m Ular sǝndin toyup, ɵq bolup ⱪalmisun. \b \m \v 18 Yalƣan guwaⱨliⱪ bilǝn yeⱪiniƣa ⱪara qapliƣuqi, \m Huddi gürzǝ, ⱪiliq wǝ ɵtkür oⱪⱪa ohxaxtur.\x + \xo 25:18 \xt Zǝb. 11:2; 57:4; 59:7; 120:3-4; Pǝnd. 12:18\x* \m \v 19 Sunuⱪ qix bilǝn qaynax, \m Tokur put \add bilǝn mengix\add*, \m Külpǝt künidǝ wapasiz kixigǝ ümid baƣliƣandǝktur. \b \m \v 20 Ⱪix künidǝ kixilǝrning kiyimini salduruwetix, \m Yaki suda üstigǝ aqqiⱪ su ⱪuyux, \m Ⱪayƣuluⱪ kixining aldida nahxa eytⱪandǝktur.\f □ \fr 25:20 \ft \+bd «(ham) suda üstigǝ aqqiⱪ su ⱪuyux»\+bd* — suda üstigǝ aqqiⱪ su ⱪuyulsa, intayin aqqiⱪ bir ⱨid qiⱪidu, xunga mǝnisi: — «yariƣa tuz sǝpkǝndǝk» degǝndǝk.\f*  \x + \xo 25:20 \xt Rim. 12:15\x* \b \m \v 21 Düxminingning ⱪorsiⱪi aq bolsa, \m Nan bǝr; \m Ussiƣan bolsa su bǝr; \f □ \fr 25:21 \ft \+bd «Düxmining...»\+bd* — ibraniy tilida «Sanga ɵq bolƣanning...».\f*  \x + \xo 25:21 \xt Mis. 23:4, 5; Rim. 12:20\x* \m \v 22 Xundaⱪ ⱪilsang, bexiƣa kɵmür qoƣini toplap salƣan bolisǝn, \m Wǝ Pǝrwǝrdigar bu ixni sanga yanduridu.\f □ \fr 25:22 \ft \+bd «(düxmǝnning) bexiƣa kɵmür qoƣini toplap salƣan bolisǝn»\+bd* — buning mǝnisi: «uni ⱪattiⱪ uyaldurisǝn». Bu ibarǝ Misirdiki kona bir adǝtni kɵrsitidu. Kixilǝr towa ⱪilƣanliⱪini bildürüx üqün bexida bir siwǝt qoƣni kɵtürüp mangidu. Xunga «Uning bexiƣa kɵmür qoƣini toplap salisǝn» degini, uning towa ⱪilixiƣa yardǝm berǝlǝysǝn» «wijdanini oyƣitisǝn» degǝnliktur.\f* \b \m \v 23 Ximal tǝrǝptin qiⱪⱪan xamal ⱪattiⱪ yamƣur elip kǝlgǝndǝk, \m Qeⱪimqi xum qirayni kǝltürǝr. \m \v 24 Soⱪuxⱪaⱪ hotun bilǝn \add azadǝ\add* ɵydǝ billǝ turƣandin kɵrǝ, \m Ɵgzining bir bulungida \add yalƣuz\add* yetip-ⱪopⱪan yahxi.\f □ \fr 25:24 \ft \+bd «Soⱪuxⱪaⱪ hotun bilǝn azadǝ ɵydǝ billǝ turƣandin kɵrǝ,...»\+bd* — yaki «Soⱪuxⱪaⱪ hotun bilǝn azadǝ ɵydǝ olturƣandin kɵrǝ,...».\f*  \x + \xo 25:24 \xt Pǝnd. 21:9,19\x* \m \v 25 Ussap kǝtkǝn kixigǝ muzdǝk su berilgǝndǝk, \m Yiraⱪ yurttin kǝlgǝn hux hǝwǝrmu ǝnǝ xundaⱪ bolar. \m \v 26 Petiⱪdilip süyi leyip kǝtkǝn bulaⱪ, \m Süyi bulƣiwetilgǝn ⱪuduⱪ, \m Rǝzillǝrgǝ yol ⱪoyƣan ⱨǝⱪⱪaniy adǝmgǝ ohxaxtur. \m \v 27 Ⱨǝsǝlni ⱨǝddidin ziyadǝ yeyix yahxi bolmas; \m Biraⱪ uluƣluⱪni izdǝxning ɵzi uluƣ ixtur.\f □ \fr 25:27 \ft \+bd «Biraⱪ uluƣluⱪni izdǝxning ɵzi uluƣ ixtur»\+bd* — bizningqǝ bu ayǝttiki «uluƣluⱪ» Hudaning uluƣluⱪini kɵrsitidu. \fp Ibraniy tilida «uluƣ» bilǝn «eƣir» bir sɵz bolƣaqⱪa, bu ayǝtning baxⱪa birhil tǝrjimisi bar: «Eƣir ixlarni oylinip sürüxtürüxning ɵzi eƣir ixtur». Yǝnǝ baxⱪa birnǝqqǝ hil tǝrjimiliri bar, jümlidin «Ɵz uluƣluⱪini izdǝx uluƣ ix ǝmǝs».\f* \m \v 28 Ɵzini tutalmaydiƣan kixi, \m Wǝyran bolƣan, sepilsiz ⱪalƣan xǝⱨǝrgǝ ohxaydu.\f □ \fr 25:28 \ft \+bd «Ɵzini tutalmaydiƣan kixi»\+bd* — «ɵzini tutalmaydiƣan» degǝn sɵz ibraniy tilida «ɵz roⱨini idarǝ ⱪilalmaydiƣan» dǝp ipadilinidu.\f*  \x + \xo 25:28 \xt Pǝnd. 16:32\x* \b \b \m \c 26 \m \v 1 Yazda ⱪar yeƣix, \m Orma waⱪtida yamƣur yeƣix ⱪamlaxmiƣandǝk, \m Izzǝt-ⱨɵrmǝt ǝhmǝⱪⱪǝ layiⱪ ǝmǝstur. \m \v 2 Lǝylǝp uqup yürgǝn ⱪuqⱪaqtǝk, \m Uqⱪan ⱪarliƣaq yǝrgǝ ⱪonmiƣandǝk, \m Sǝwǝbsiz ⱪarƣix kixigǝ ziyan kǝltürǝlmǝs. \m \v 3 Atⱪa ⱪamqa, exǝkkǝ nohta lazim bolƣinidǝk, \m Əhmǝⱪning dümbisigǝ tayaⱪ layiⱪtur.\x + \xo 26:3 \xt Zǝb. 32:8, 9,10; Pǝnd. 10:13\x* \m \v 4 Əhmǝⱪning ǝhmiⱪanǝ gepi boyiqǝ uningƣa jawab bǝrmigin, \m Jawab bǝrsǝng ɵzüng uningƣa ohxap ⱪelixing mumkin. \m \v 5 Əhmǝⱪning ǝhmiⱪanǝ gepi boyiqǝ uningƣa jawab bǝrgin, \m Jawab bǝrmisǝng u ɵzining ǝhmǝⱪliⱪini ǝⱪilliⱪ dǝp qaƣlar. \m \v 6 Ɵz putini kesiwǝtkǝndǝk, \m Ɵz bexiƣa zulmǝt tiligǝndǝk, \m Əhmǝⱪtin hǝwǝr yollaxmu xundaⱪ bir ixtur.\f □ \fr 26:6 \ft \+bd «Ɵz bexiƣa zulmǝt tiligǝndǝk»\+bd* — ibraniy tilida «huddi ziyan iqkǝndǝk».\f* \m \v 7 Tokurning karƣa kǝlmigǝn putliridǝk, \m Əhmǝⱪning aƣziƣa selinƣan pǝnd-nǝsiⱨǝtmu bikar bolur. \m \v 8 Salƣiƣa taxni baƣlap atⱪandǝk, \m Əhmǝⱪⱪǝ ⱨɵrmǝt bildürüxmu ǝhmiⱪanǝ ixtur.\f □ \fr 26:8 \ft \+bd «Salƣiƣa taxni baƣlap atⱪandǝk,...»\+bd* — tax salƣiƣa baƣlap ⱪoyulsa, uni salƣidin qiⱪarƣili bolmaydu, ǝlwǝttǝ.\f* \m \v 9 Əhmǝⱪning aƣziƣa selinƣan pǝnd-nǝsiⱨǝt, \m Mǝstning ⱪoliƣa sanjilƣan tikǝndǝktur. \m \v 10 Ɵz yeⱪinlirini ⱪarisiƣa zǝhimlǝndürgǝn oⱪyaqidǝk, \m Əhmǝⱪni yaki udul kǝlgǝn adǝmni yallap ixlǝtkǝn hojayinmu ohxaxla zǝhimlǝndürgüqidur.\f □ \fr 26:10 \ft \+bd «Ɵz yeⱪinlirini ⱪarisiƣa zǝhimlǝndürgǝn oⱪyaqidǝk, ǝhmǝⱪni yaki udul kǝlgǝn adǝmni yallap ixlǝtkǝn hojayinmu ohxaxla zǝhimlǝndürgüqidur»\+bd* — bu pǝnd-nǝsiⱨǝtning baxⱪa birnǝqqǝ hil tǝrjimiliri bar.\f* \m \v 11 It aylinip kelip ɵz ⱪusuⱪini yaliƣandǝk, \m Əhmǝⱪ ǝhmǝⱪliⱪini ⱪaytilar.\x + \xo 26:11 \xt 2Pet. 2:22\x* \m \v 12 Ɵzini dana qaƣlap mǝmnun bolƣan kixini kɵrdüngmu? \m Uningƣa ümid baƣlimaⱪtin ǝhmǝⱪⱪǝ ümid baƣlimaⱪ ǝwzǝldur.\x + \xo 26:12 \xt Pǝnd. 29:20\x* \m \v 13 Ⱨurun adǝm: — «Taxⱪirida dǝⱨxǝtlik bir xir turidu, \m Koqida bir xir yüridu!» — dǝp \add ɵydin qiⱪmas\add*.\x + \xo 26:13 \xt Pǝnd. 22:13\x* \m \v 14 Ɵz mujuⱪida eqilip-yepilip turƣan ixikkǝ ohxax, \m Ⱨurun kariwatta yetip u yaⱪ-bu yaⱪⱪa ɵrülmǝktǝ. \m \v 15 Ⱨurun ⱪolini sunup ⱪaqiƣa tiⱪⱪini bilǝn, \m Ƣizani aƣziƣa selixtinmu erinǝr.\x + \xo 26:15 \xt Pǝnd. 19:24\x* \m \v 16 Ⱨurun ɵzini pǝm bilǝn jawab bǝrgüqi yǝttǝ kixidinmu dana sanar. \m \v 17 Koqida keliwetip, ɵzigǝ munasiwǝtsiz majiraƣa arilaxⱪan kixi, \m Itning ⱪuliⱪini tutup sozƣanƣa ohxax hǝtǝrgǝ duqar bolar. \m \v 18 Ɵz yeⱪinlirini aldap «Pǝⱪǝt qaⱪqaⱪ ⱪilip ⱪoydum!» dǝydiƣan kixi, \m Otⱪaxlarni, oⱪlarni, ⱨǝrhil ǝjǝllik ⱪorallarni atⱪan tǝlwigǝ ohxaydu. \m \v 20 Otun bolmisa ot ɵqǝr; \m Ƣǝywǝt bolmisa, jedǝl besilar.\x + \xo 26:20 \xt Pǝnd. 22:10\x* \m \v 21 Qoƣlar üstigǝ qaqⱪan kɵmürdǝk, \m Ot üstigǝ ⱪoyƣan otundǝk, jedǝlqi jedǝlni ulƣaytar.\x + \xo 26:21 \xt Pǝnd. 15:18; 29:22\x* \m \v 22 Ƣǝywǝthorning sɵzliri ⱨǝrhil nazunemǝtlǝrdǝk, \m Kixining ⱪǝlbigǝ qongⱪur singdürülǝr.\f □ \fr 26:22 \ft \+bd «Kixining ⱪǝlbigǝ qongⱪur singdürülǝr»\+bd* — ibraniy tilida «kixining ⱪorsiⱪining iqki yǝrlirigǝ singdürülǝr».\f*  \x + \xo 26:22 \xt Pǝnd. 18:8\x* \m \v 23 Yalⱪunluⱪ lǝwlǝr rǝzil kɵngüllǝrgǝ ⱪoxulƣanda, \m Sapal ⱪaqiƣa kümüx ⱨǝl bǝrgǝngǝ ohxaxtur. \m \v 24 Adawǝt saⱪlaydiƣan adǝm ɵqini gǝpliri bilǝn yapsimu, \m Kɵnglidǝ ⱪat-ⱪat suyiⱪǝst saⱪlaydu. \m \v 25 Uning sɵzi qirayliⱪ bolsimu, ixinip kǝtmigin; \m Ⱪǝlbidǝ yǝttǝ ⱪat iplasliⱪ bardur. \m \v 26 U ɵqmǝnlikini qirayliⱪ gǝp bilǝn yapsimu, \m Lekin rǝzilliki jamaǝtning aldida axkarilinar. \m \v 27 Kixigǝ ora koliƣan ɵzi qüxǝr; \m Taxni domilatⱪan kixini tax dumilap ⱪaytip kelip uni yanjar.\x + \xo 26:27 \xt Zǝb. 7:15-16; 9:15; 10:2; 57:6; Top. 10:8\x* \m \v 28 Sahta til ɵzi ziyankǝxlik ⱪilƣan kixilǝrgǝ nǝprǝtlinǝr; \m Huxamǝt ⱪilƣuqi eƣiz adǝmni ⱨalakǝtkǝ ittirǝr. \b \b \m \c 27 \m \v 1 Ətiki kününg toƣruluⱪ mahtanma, \m Qünki bir küni nemǝ bolidiƣiningnimu bilmǝysǝn.\x + \xo 27:1 \xt Yaⱪ. 4:13, 14\x* \m \v 2 Seni baxⱪilar mahtisun, ɵz aƣzing mundaⱪ ⱪilmisun, \m Yat adǝm seni mahtisun, ɵz lǝwliring undaⱪ ⱪilmisun. \m \v 3 Tax eƣir, ⱪum heli jing basar, \m Biraⱪ ǝhmǝⱪ kǝltüridiƣan hapiqiliⱪ ikkisidin tehimu eƣirdur. \m \v 4 Ƣǝzǝp rǝⱨimsizdur, \m Ⱪǝⱨr bolsa kǝlkündǝk adǝmni eⱪitip ketǝr, \m Biraⱪ kim ⱨǝsǝthorluⱪ aldida taⱪabil turalisun? \m \v 5 Axkara ǝyiblǝx yoxurun muⱨǝbbǝttin ǝladur. \m \v 6 Dostning ⱪolidin yegǝn zǝhimlǝr sadiⱪliⱪtin bolidu; \m Biraⱪ düxmǝnning sɵyüxliri ⱨiyligǝrliktur.\f □ \fr 27:6 \ft \+bd «Dostning ⱪolidin yegǝn zǝhimlǝr sadiⱪliⱪtin bolidu»\+bd* — yaki «Dostning ⱪolidin yegǝn zǝhimlǝr adǝmni ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ yǝtküzǝr».\f* \m \v 7 Toⱪ kixi ⱨǝsǝl kɵnikidinmu bizardur, \m Aq kixigǝ ⱨǝrⱪandaⱪ aqqiⱪ nǝrsimu tatliⱪ bilinǝr.\f □ \fr 27:7 \ft \+bd «Toⱪ kixi ⱨǝsǝl kɵnikidinmu bizardur»\+bd* — yaki «toⱪ kixi ⱨǝsǝl kɵnikini dǝssiwetidu».\f* \m \v 8 Yurt makanidin ayrilƣan kixi, \m Uwisidin ayrilip yürgǝn ⱪuxⱪa ohxar. \m \v 9 Ətir wǝ huxbuy kɵngülni aqar, \m Jan kɵyǝr dostning sǝmimiy mǝsliⱨǝti kixini riƣbǝtlǝndürǝr. \m Jan kɵyǝr dostning sǝmimiy, huxhuy mǝsliⱨǝti kixini hux ⱪilur. \m \v 10 Ɵz dostungni, atangning dostinimu untuma; \m Bexingƣa kün qüxkǝndǝ ⱪerindixingning ɵyigǝ kirip yelinma; \m Yeⱪindiki dost, yiraⱪtiki ⱪerindaxtin ǝla.\x + \xo 27:10 \xt Pǝnd. 17:17; 18:24\x* \m \v 11 I oƣlum, dana bol, kɵnglümni hux ⱪil, \m Xundaⱪ ⱪilƣiningda meni mǝshirǝ ⱪilidiƣanlarƣa jawab berǝlǝymǝn. \m \v 12 Zerǝk kixi bala-ⱪazani aldin kɵrüp ⱪaqar; \m Saddilar aldiƣa berip ziyan tartar.\x + \xo 27:12 \xt Pǝnd. 22:3\x* \m \v 13 Yatⱪa kepil bolƣan kixidin ⱪǝrzgǝ tonini tutup alƣin; \m Yat hotunƣa kapalǝt bǝrgǝn kixidin kapalǝt puli al.\x + \xo 27:13 \xt Pǝnd. 6:1, 2; 11:15; 17:18; 20:16\x* \m \v 14 Ⱪaⱪ sǝⱨǝrdǝ turup, yuⱪiri awazda dostiƣa bǝht tiligǝnlik, \m Ɵzini ⱪarƣax ⱨesablinar. \m \v 15 Yamƣurluⱪ kündiki tohtimay qüxkǝn tamqǝ-tamqǝ yeƣin, \m Wǝ soⱪuxⱪaⱪ hotun bir-birigǝ ohxaxtur.\x + \xo 27:15 \xt Pǝnd. 19:13\x* \m \v 16 Uni tizgǝnlǝx boranni tosⱪanƣa, \m Yaki yaƣni ong ⱪol bilǝn qanggalliƣanƣa ohxaxtur. \m \v 17 Tɵmürni tɵmürgǝ bilisǝ ɵtkürlǝxkǝndǝk, \m Dostlarmu bir-birini ɵtkürlǝxtürǝr. \m \v 18 Ənjür kɵqitini pǝrwix ⱪilƣuqi uningdin ǝnjür yǝydu; \m Hojayinini asrap kütkǝn ⱪul izzǝt tapidu. \m \v 19 Suda adǝmning yüzi ǝks ǝtkǝndǝk, \m Insanning ⱪǝlbining ⱪandaⱪliⱪi ɵz yenidiki kixi arⱪiliⱪ bilinǝr.\f □ \fr 27:19 \ft \+bd «Insanning ⱪǝlbining ⱪandaⱪliⱪi ɵz yenidiki kixi arⱪiliⱪ bilinǝr»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Insanning ⱪǝlbining ⱪandaⱪliⱪi ɵz yenidiki kixining ⱪǝlbigǝ mǝlum bolar (ǝks etǝr)».\f* \m \v 20 Tǝⱨtisara wǝ ⱨalakǝt ⱨǝrgiz toymiƣandǝk, \m Adǝmning \add aq\add* kɵzliri ⱪanaǝt tapmas.\f □ \fr 27:20 \ft \+bd «Tǝⱨtisara»\+bd* — ɵlgǝnlǝrning roⱨliri barƣan jay. \+bd «Ⱨalakǝt»\+bd* — bǝlkim «ⱨalak ⱪilƣuqi» degǝn yaman bir pǝrixtidur. «Wǝⱨ.» 9:11ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 27:20 \xt Top. 1:8\x* \m \v 21 Sapal ⱪazan kümüxni, qanaⱪ altunni tawlar, \m Adǝm bolsa mahtalƣanda sinilar. \m \v 22 Əhmǝⱪni buƣday bilǝn birgǝ sǝndǝldǝ talⱪan ⱪilip soⱪsangmu, \m Əhmǝⱪliⱪi yǝnila uningda turar. \b \m \v 23 Padiliringning ǝⱨwalini obdan bilip tur, \m Mal-waranliringdin yahxi hǝwǝr al; \m \v 24 Qünki bayliⱪning mǝnggü kapaliti bolmas, \m Taj-tǝhtmu dǝwrdin-dǝwrgiqǝ turamdu? \m \v 25 Ⱪuruƣan qɵplǝr orulƣandin keyin, \m Yumran qɵplǝr ɵsüp qiⱪⱪanda, \m Taƣ baƣridinmu yawayi qɵplǝr yiƣilƣanda, \m \v 26 Xu qaƣda ⱪozilarning yungliri ⱪirⱪilip kiyiming bolar; \m Ɵqkilǝrni satⱪan pulƣa bir etiz kelǝr,\x + \xo 27:26 \xt 1Tim. 6:8\x* \m \v 27 Ⱨǝmdǝ ɵqkilǝrning sütliri sening ⱨǝm ailidikiliringning ozuⱪluⱪini, \m Dedǝkliringning ⱪorsiⱪini tǝminlǝxkimu yetǝr. \b \b \m \c 28 \m \v 1 Yamanlar ⱨeqkim ⱪoƣlimisimu ⱪaqar; \m Biraⱪ ⱨǝⱪⱪaniylar xir yürǝk batur kelǝr.\x + \xo 28:1 \xt Law. 26:36; Ⱪan. 28:28; Yǝx. 57:21\x* \m \v 2 Yurtta gunaⱨlar kɵpǝysǝ, uning ǝmirliri kɵp almixar, \m Lekin uni soriƣuqi yorutulƣan wǝ bilimlik bolsa, yurt aman-muⱪim uzun turar. \m \v 3 Miskinlǝrgǝ zulum seliwatⱪan bir kǝmbǝƣǝl, \m Huddi \add ziraǝtlǝrni\add* yatⱪuzup denini ⱪoymaydiƣan ⱪara yamƣurƣa ohxaydu. \m \v 4 Tǝwrat ⱪanunidin waz kǝqkǝnlǝr yamanlarni yahxi dǝp mahtar; \m Biraⱪ ⱪanunni tutⱪuqilar ularƣa ⱪarxi kürǝx ⱪilar. \m \v 5 Rǝzillǝr adalǝtni qüxǝnmǝs; \m Biraⱪ Pǝrwǝrdigarni izdigüqilǝr ⱨǝmmǝ ixni qüxinǝr. \m \v 6 Pǝzilǝtlik yolda mangƣan miskin kixi, \m Sahta, ikki yüzlimǝ bay adǝmdin yahxidur.\x + \xo 28:6 \xt Pǝnd. 19:1\x* \m \v 7 Tǝwrat-ⱪanuniƣa itaǝt ⱪilƣan yigit ǝⱪilliⱪ oƣuldur; \m Biraⱪ nan ⱪepilarƣa ⱨǝmraⱨ bolƣuqi atisini nomusⱪa ⱪaldurar.\x + \xo 28:7 \xt Pǝnd. 29:3\x* \m \v 8 Jazanihorluⱪ ⱪilip yuⱪiri ɵsüm arⱪiliⱪ bayliⱪlar tapⱪan kixi, \m Ahirida bularni miskinlǝrgǝ hǝyrihaⱨliⱪ ⱪilƣuqining ⱪoliƣa ɵtküzüx üqün topliƣandur.\x + \xo 28:8 \xt Law. 25:35-37\x* \m \v 9 Kimki Tǝwrat-ⱪanunini anglimaymǝn dǝp ⱪuliⱪini yopursa, \m Ⱨǝtta dualirimu lǝniti bolup ⱪalar. \m \v 10 Kimki duruslarni yaman yolƣa azdursa, \m Ɵzi koliƣan orisiƣa ɵzi qüxǝr; \m Biraⱪ pak-diyanǝtlik adǝm yahxiliⱪⱪa mirashor bolar.\x + \xo 28:10 \xt Pǝnd. 26:27\x* \m \v 11 Bay dǝrwǝⱪǝ ɵzini dana sanar; \m Biraⱪ yorutulƣan miskin uni ⱨaman kɵrüp yetǝr. \m \v 12 Ⱨǝⱪⱪaniylar ƣalibiyǝtlik bolsa, \m Jaⱨanni tǝntǝnǝ ⱪaplar; \m Biraⱪ yamanlar mǝrtiwigǝ qiⱪsa, halayiⱪ ɵzlirini ⱪaqurar.\x + \xo 28:12 \xt Pǝnd. 11:10,11\x* \m \v 13 Ɵz gunaⱨlirini yoxurƣan kixi ronaⱪ tapmas; \m Biraⱪ ularni tonup iⱪrar ⱪilip, ulardin waz kǝqkǝn kixi rǝⱨim-xǝpⱪǝtkǝ erixǝr.\x + \xo 28:13 \xt Zǝb. 32:3, 5; 1Yuⱨa. 1:9, 10\x* \m \v 14 \add Pǝrwǝrdigardin\add* ⱨǝrdaim ⱪorⱪup yürgǝn kixi xunqǝ bǝhtliktur! \m Biraⱪ kɵnglini tax ⱪilƣan balayi’apǝtkǝ ⱪalar.\f □ \fr 28:14 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigardin ⱨǝrdaim ⱪorⱪup yürgǝn kixi xunqǝ bǝhtliktur»\+bd* — ǝyni tekisttǝ «Pǝrwǝrdigar» degǝn sɵz tepilmaydu. Xunga baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Gunaⱨ ⱪilixtin ⱨǝrdaim ⱪorⱪup yürgǝn kixi».\f* \m \v 15 Ⱨɵrkirǝp turƣan xir, \m Yaki \add owni izdǝp\add* keziwatⱪan eyiⱪ ⱪandaⱪ bolsa, \m Yoⱪsul puⱪralarning üstidiki rǝzil ⱨakimmu xundaⱪtur. \m \v 16 Yorutulmiƣan ǝmir ⱨaman zor bir zalim bolup qiⱪar, \m Biraⱪ ⱨaram bayliⱪlarƣa nǝprǝtlǝnsǝ, tǝhtidǝ uzun olturar. \m \v 17 Ⱪan tɵkkǝn kixi ⱪǝrz bilǝn ⱨangƣa ⱪarap yügürǝr; \m Uni ⱨeqkim tosmisun!\f □ \fr 28:17 \ft \+bd «Uni ⱨeqkim tosmisun!»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Ⱨeqkim uningƣa ⱨimayǝ bolmisun!». Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ adǝmni tasadipiy ɵltürgǝn kixi «panaⱨliⱪ xǝⱨǝr»lǝrgǝ ⱪaqsa bolatti. Əmma gunaⱨi bar kixilǝr ⱨaman xu xǝⱨǝrlǝrdin ⱨimayǝ alalmaytti («Qɵl.» 6:34-35ni kɵrüng).\f* \m \v 18 Sǝmimiy, diyanǝtlik yolda mangƣan ⱪutular; \m Ikki yolda mangƣan sahta kixi ularning biridǝ ⱨaman yiⱪilip qüxǝr. \m \v 19 Ɵz yerigǝ tirixip ixligǝn deⱨⱪanning neni yetip axar; \m Biraⱪ bikar yürüp ham hiyallarni ⱪoƣliƣan kixining yoⱪsulluⱪi mol bolar! \m \v 20 Rastqil kixining bǝhti kɵpiyǝr; \m Biraⱪ bay boluxⱪa aldiriƣan kixi jazadin ⱪeqip ⱪutulalmas.\x + \xo 28:20 \xt Pǝnd. 13:11; 20:21; 23:4\x* \m \v 21 Birigǝ yan besix ⱪǝt’iy bolmas; \m Qünki bǝzilǝr ⱨǝtta bir burda nan üqünmu gunaⱨ ɵtküzǝr.\f □ \fr 28:21 \ft \+bd «ⱪǝt’iy bolmas»\+bd* — ibraniy tilida «yahxi ǝmǝs».\f*  \x + \xo 28:21 \xt Pǝnd. 18:5; 24:23\x* \m \v 22 Nǝpsi toymas kixi bayliⱪlarni kɵzlǝp aldiraydu, \m U namratliⱪning ɵz bexiƣa qüxidiƣinidin bihǝwǝrdur.\f □ \fr 28:22 \ft \+bd «Nǝpsi toymas kixi»\+bd* — ibraniy tilida «kɵzi yaman kixi».\f* \m \v 23 Baxⱪilarning hataliⱪini oquⱪ ǝyibligǝn kixi, \m Ⱨaman huxamǝt ⱪilƣuqiƣa ⱪariƣanda kɵprǝk iltipat tapar. \m \v 24 Ata-anisining tǝǝlluⱪatini oƣrilap, «Bu ⱨeqⱪandaⱪ gunaⱨ ǝmǝs» degǝn kixi, \m Ⱨalak ⱪilƣuqining xerikidur. \m \v 25 Nǝpsi toymiƣur kixi jedǝl-majira teriydu; \m Biraⱪ Pǝrwǝrdigarƣa tayanƣan kixi ǝtlinǝr.\f □ \fr 28:25 \ft \+bd «Nǝpsi toymiƣur kixi»\+bd* — yaki «ⱨali qong kixi».\f*  \x + \xo 28:25 \xt Pǝnd. 13:10; 15:18; 29:22\x* \m \v 26 Ɵzining kɵngligǝ ixǝngǝn kixi ǝhmǝⱪtur; \m Biraⱪ danaliⱪ bilǝn mangƣan nijat tapar. \m \v 27 Namratlarƣa hǝyrhaⱨliⱪ ⱪilidiƣan kixi moⱨtajliⱪ tartmas; \m Lekin ⱨajǝtmǝnni kɵrsimu kɵrmǝskǝ salƣan kixi kɵpligǝn ⱪarƣixⱪa uqrar.\x + \xo 28:27 \xt Ⱪan. 15:7,8,10; Pǝnd. 19:17; 22:9\x* \m \v 28 Yamanlar mǝrtiwigǝ qiⱪsa, halayiⱪ ɵzlirini ⱪaqurar; \m Lekin ular zawal tapsa, ⱨǝⱪⱪaniylar rawaj tapar.\x + \xo 28:28 \xt Pǝnd. 28:12\x* \b \b \m \c 29 \m \v 1 Ⱪayta-ⱪayta ǝyiblinip turup yǝnǝ boyni ⱪattiⱪliⱪ ⱪilƣan kixi, \m Tuyuⱪsizdin dawaliƣusiz yanjilar. \m \v 2 Ⱨǝⱪⱪaniylar güllǝnsǝ, puⱪraliri xadlinar, \m Ⱪǝbiⱨlǝr ⱨoⱪuⱪ tutsa puⱪra nalǝ-pǝryad kɵtürǝr.\x + \xo 29:2 \xt Pǝnd. 11:10; 28:12,28\x* \m \v 3 Danaliⱪni sɵygǝn oƣul atisini hux ⱪilar; \m Biraⱪ paⱨixilǝrgǝ ⱨǝmraⱨ bolƣan uning mal-mülkini buzup-qaqar.\x + \xo 29:3 \xt Pǝnd. 10:1; 15:20; 28:7; Luⱪa 15:13\x* \m \v 4 Padixaⱨ adalǝt bilǝn yurtini tinq ⱪilar; \m Biraⱪ baj-seliⱪ salƣan bolsa, uni wǝyran ⱪilar.\f □ \fr 29:4 \ft \+bd «Biraⱪ baj-seliⱪ salƣan bolsa,...»\+bd* — yaki «biraⱪ parihor bolsa,..».\f* \m \v 5 Ɵz yeⱪiniƣa huxamǝt ⱪilƣan kixi, \m Uning putliriƣa tor tǝyyarlap ⱪoyƣandur. \m \v 6 Rǝzil adǝmning gunaⱨi ɵzigǝ ⱪapⱪan yasap ⱪurar; \m Biraⱪ ⱨǝⱪⱪaniy kixi nahxilar bilǝn xadlinar. \m \v 7 Ⱨǝⱪⱪaniy kixi miskinning dǝwasiƣa kɵngül bɵlür; \m Biraⱪ yamanlar bolsa bu ixni qüxǝnmǝs.\x + \xo 29:7 \xt Ayup 29:16\x* \m \v 8 Ⱨakawur kixilǝr xǝⱨǝrni ⱪutritip dawalƣutar; \m Biraⱪ aⱪilanilǝr aqqiⱪ ƣǝzǝplǝrni yandurar. \m \v 9 Dana kixi ǝhmǝⱪ bilǝn dǝwalaxsa, \m Əhmǝⱪ ⱨürpiyidu yaki külidu, nǝtijisi ⱨaman tinqliⱪ bolmas. \m \v 10 Ⱪanhorlar pak-diyanǝtliklǝrgǝ nǝprǝtlinǝr; \m Duruslarning jenini bolsa, ular ⱪǝstlǝr.\f □ \fr 29:10 \ft \+bd «Duruslarning jenini bolsa, ular ⱪǝstlǝr»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «biraⱪ duruslar ularning jenidin hǝwǝr alar».\f* \m \v 11 Əhmǝⱪ ⱨǝrdaim iqidiki ⱨǝmmini axkara ⱪilar; \m Biraⱪ dana ɵzini besiwalar.\x + \xo 29:11 \xt Pǝnd. 14:33\x* \m \v 12 Ⱨɵkümdar yalƣan sɵzlǝrgǝ ⱪulaⱪ salsa, \m Uning barliⱪ hizmǝtkarliri yaman ɵgǝnmǝy ⱪalmas. \m \v 13 Gaday bilǝn uni ǝzgüqi kixi bir zeminda yaxar; \m Ⱨǝr ikkisining kɵzini nurlandurƣuqi Pǝrwǝrdigardur.\f □ \fr 29:13 \ft \+bd «Gaday bilǝn uni ǝzgüqi kixi bir zeminda yaxar»\+bd* — ibraniy tilida: «gaday bilǝn uni ǝzgüqi kixi bir-birigǝ yoluⱪar».\f*  \x + \xo 29:13 \xt Pǝnd. 22:2\x* \m \v 14 Yoⱪsullarni diyanǝt bilǝn soriƣan padixaⱨning bolsa, \m Tǝhti mǝnggügǝ mǝⱨkǝm turar.\x + \xo 29:14 \xt Pǝnd. 20:28; 25:5\x* \m \v 15 Tayaⱪ bilǝn tǝnbiⱨ-nǝsiⱨǝt balilarƣa danaliⱪ yǝtküzǝr; \m Biraⱪ ɵz mǝyligǝ ⱪoyup berilgǝn bala anisini hijalǝtkǝ ⱪaldurar.\x + \xo 29:15 \xt Pǝnd. 10:1; 13:24; 17:21,25; 22:15; 23:13\x* \m \v 16 Yamanlar güllinip kǝtsǝ, naⱨǝⱪlik kɵpiyǝr; \m Lekin ⱨǝⱪⱪaniylar ularning yiⱪilƣinini kɵrǝr.\x + \xo 29:16 \xt Zǝb. 37:36; 58:10-11; 91:8\x* \m \v 17 Oƣlungni tǝrbiyǝlisǝng, u seni aram tapⱪuzar; \m U kɵnglüngni sɵyündürǝr.\x + \xo 29:17 \xt Pǝnd. 13:24; 22:15; 23:13,14\x* \m \v 18 \add Pǝrwǝrdigarning\add* wǝⱨiysi bolmiƣan ǝlning puⱪraliri yoldin qiⱪip baxpanaⱨsiz ⱪalar; \m Lekin Tǝwrat-ⱪanuniƣa ǝmǝl ⱪilidiƣan kixi bǝhtliktur.\f □ \fr 29:18 \ft \+bd «yoldin qiⱪip baxpanaⱨsiz ⱪalar»\+bd* — bu ibarǝ ibraniy tilida ikki bisliⱪ bir sɵz bilǝnla ipadilǝngǝn.\f* \m \v 19 Ⱪulni sɵz bilǝnla tüzǝtkili bolmas; \m U sɵzüngni qüxǝngǝn bolsimu, etibar ⱪilmas. \m \v 20 Aƣzini basalmaydiƣan kixini kɵrgǝnmu? \m Uningdin ümid kütkǝndin, ǝhmǝⱪtin ümid kütüx ǝwzǝldur.\x + \xo 29:20 \xt Pǝnd. 26:12\x* \m \v 21 Kimki ɵz ⱪulini kiqikidin tartip ɵz mǝyligǝ ⱪoyup bǝrsǝ, \m Künlǝrning biridǝ uning bexiƣa qiⱪar.\f □ \fr 29:21 \ft \+bd «Künlǝrning biridǝ uning bexiƣa qiⱪar»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «Ahirda u (ⱪul) ɵzigǝ pǝrzǝnttǝk bolup qiⱪar».\f* \m \v 22 Terikkǝk kixi jedǝl-majira ⱪozƣap turar; \m Asan aqqiⱪlinidiƣan kixining gunaⱨliri kɵptur.\x + \xo 29:22 \xt Pǝnd. 15:18; 26:21\x* \m \v 23 Mǝƣrurluⱪ kixini pǝs ⱪilar, \m Biraⱪ kǝmtǝrlik kixini ⱨɵrmǝtkǝ erixtürǝr.\x + \xo 29:23 \xt Ayup 22:29; Pǝnd. 15:33; 18:12; Yǝx. 66:2; Mat. 23:12; Luⱪa 14:11; 18:14; Yaⱪ. 4:6,10; 1Pet. 5:5\x* \m \v 24 Oƣri bilǝn xerik bolƣan kixi ɵz jeniƣa düxmǝndur; \m U soraⱪqining \add guwaⱨ berixkǝ\add* agaⱨlanduruxini anglisimu, lekin rast gǝp ⱪilixⱪa petinalmas.\f □ \fr 29:24 \ft \+bd «...rast gǝp ⱪilixⱪa petinalmas»\+bd* — «Law.» 5:1ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 29:24 \xt Law. 5:1\x* \m \v 25 Insan balisidin ⱪorⱪux adǝmni tuzaⱪⱪa qüxüridu; \m Biraⱪ kimki Pǝrwǝrdigarƣa tayanƣan bolsa, u bihǝtǝr kɵtürülǝr.\f □ \fr 29:25 \ft \+bd «bihǝtǝr kɵtürülǝr»\+bd* — ibraniy tilida bir sɵz bilǝnla ipadilinidu.\f* \m \v 26 Kɵp kixilǝr ⱨɵkümdardin iltipat izdǝp yürǝr; \m Biraⱪ adǝmning ⱨǝⱪ-rizⱪi pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigarningla ⱪolididur.\x + \xo 29:26 \xt Pǝnd. 19:6\x* \m \v 27 Naⱨǝⱪlǝr ⱨǝⱪⱪaniylarƣa yirginqliktur; \m Durus yolda mangƣan kixilǝr yamanlarƣa yirginqliktur. \b \b \m \c 30 \s1 Agurning pǝnd-nǝsiⱨǝtliri \m \v 1 Tɵwǝndikilǝr Yakǝⱨning oƣli Agurƣa wǝⱨiy bilǝn kǝlgǝn sɵzlǝrdur: \m Bu adǝm Itiyǝlgǝ, yǝni Itiyǝl bilǝn Ukalƣa mundaⱪ sɵzlǝrni degǝn: — \f □ \fr 30:1 \ft \+bd «wǝⱨiy bilǝn kǝlgǝn sɵzlǝr»\+bd* — ibraniy tilida «yüklǝngǝn sɵzlǝr» dǝp ipadilinidu. Demǝk, Pǝrwǝrdigarning Agurning dil-roⱨiƣa yükligǝn sɵzliri. \+bd «Bu adǝm»\+bd* — Yakǝⱨning oƣli Agur.\f* \m \v 2 Mǝn dǝrwǝⱪǝ insanlar arisidiki ǝng nadini, ⱨaywanƣa ohxaxturmǝn; \m Mǝndǝ insan ǝⱪli yoⱪ. \m \v 3 Danaliⱪni ⱨeq ɵgǝnmidim; \m Əng Pak-Muⱪǝddǝs Bolƣuqi ⱨǝⱪⱪidimu sawatim yoⱪtur. \m \v 4 Kim ǝrxkǝ kɵtürülgǝn, yaki ǝrxtin qüxkǝn? \m Kim xamalni ⱪollirida tutⱪan? \m Kim sularni Ɵz toniƣa yɵgǝp ⱪoyƣan? \m Kim yǝr-zeminning qegralirini bǝlgiligǝn? \m Uning ismi nemǝ? Uning Oƣlining ismi nemǝ? Bilǝmsǝn-yoⱪ?\x + \xo 30:4 \xt Ayup 38:4; Zǝb. 104:3; Yǝx. 40:12\x* \m \v 5 Tǝngrining ⱨǝrbir sɵzi sinilip ispatlinip kǝlgǝndur; \m U Ɵzigǝ tayanƣanlarning ⱨǝmmisini ⱪoƣdaydiƣan ⱪalⱪandur. \x + \xo 30:5 \xt Zǝb. 12:6-7; 18:30-31; 19:7-8; 119:140, 2Tim. 2:16\x* \m \v 6 Uning sɵzlirigǝ ⱨeq nǝrsǝ ⱪoxma; \m Undaⱪ ⱪilsang, U seni ǝyiblǝydu, \m Sening yalƣanqiliⱪing axkarilinidu.\x + \xo 30:6 \xt Ⱪan. 4:2; 12:32; Wǝⱨ. 22:18\x* \b \m \v 7 I \add Hudayim\add*, Sǝndin ikki nǝrsini tilǝymǝn; \m Mǝn ɵlgüqǝ bularni mǝndin ayimiƣaysǝn: — \m \v 8 Sahtiliⱪ wǝ yalƣanqiliⱪni mǝndin yiraⱪ ⱪilƣaysǝn; \m Meni gadaymu ⱪilmay, baymu ⱪilmay, bǝlki eⱨtiyajimƣa layiⱪla riziⱪ bǝrgǝysǝn. \m \v 9 Qünki ziyadǝ toyup kǝtsǝm, Sǝndin yenip: «Pǝrwǝrdigar degǝn kim?» — dǝp ⱪelixim mumkin. \m Yaki gaday bolup ⱪalsam, oƣriliⱪ ⱪilip, Sǝn Hudayimning namiƣa daƣ kǝltürüxim mumkin. \b \m \v 10 Hojayinining aldida uning ⱪuli üstidin xikayǝt ⱪilma, \m Bolmisa u seni ⱪarƣap lǝnǝt ⱪilidu, ǝyibkar bolisǝn. \b \m \v 11 Ɵz atisini ⱪarƣaydiƣan, \m Ɵz anisiƣa bǝht tilimǝydiƣan bir dǝwr bar, \m \v 12 Ɵzini pak qaƣlaydiƣan, ǝmǝliyǝttǝ mǝynǝtqilikidin ⱨeq yuyulmiƣan bir dǝwr bar, \m \v 13 Bir dǝwr bar — aⱨ, kibirlikidin nǝziri nemidegǝn üstün, \m Ⱨakawurluⱪidin ⱨali nemidegǝn qong!\f □ \fr 30:13 \ft \+bd «Ⱨakawurluⱪidin ⱨali nemidegǝn qong!»\+bd* — ibraniy tilida «Ularning ⱪapaⱪliri nemanqǝ kɵtürülgǝn!».\f*  \x + \xo 30:13 \xt Pǝnd. 6:17\x* \m \v 14 Uning ajizlar wǝ yoⱪsullarni yalmap yutuwetidiƣan qixliri ⱪiliqtǝk, \m Eziⱪ qixliri piqaⱪtǝk bolƣan bir dǝwr bar!\x + \xo 30:14 \xt Pǝnd. 12:18\x* \b \m \v 15 Zülükning ikki ⱪizi bar, ular ⱨǝrdaim: «Bǝrgin, bǝrgin» dǝp towlixar. \m Ⱨǝrgiz toyunmaydiƣan üq nǝrsǝ bar, ⱨǝrgiz ⱪanaǝtlǝnmǝydiƣan tɵt nǝrsǝ bar, ular bolsimu: —\f □ \fr 30:15 \ft \+bd «zülük»\+bd* — su iqidǝ yaxaydiƣan ⱪanhor bir hil parazittur.\f* \m \v 16 Gɵr, tuƣmas hotunning ⱪarni, \m Suƣa toyunmiƣan ⱪurƣaⱪ Yǝr. \m Wǝ ⱨǝrgiz «boldi, toydum» demǝydiƣan ottin ibarǝt.\f □ \fr 30:16 \ft \+bd «Gɵr»\+bd* — muxu yǝrdǝ «gɵr» ibraniy tilida «xeol», yǝni «tǝⱨtisara», ɵlüklǝrning roⱨliri ⱪiyamǝt künini kütidiƣan yǝrni kɵrsitidu.\f* \b \m \v 17 Atisini mǝshirǝ ⱪilidiƣan, \m Anisini kǝmsitidiƣan kɵzni bolsa, \m Ⱪaƣa-ⱪuzƣunlar qoⱪular, \m Bürkütning balilirimu uni yǝr. \b \m \v 18 Mǝn üqün intayin tilsimat üq nǝrsǝ bar; \m Xundaⱪ, mǝn qüxinǝlmǝydiƣan tɵt ix bar: — \m \v 19 Bürkütning asmandiki uqux yoli, \m Yilanning taxta beƣirlap mangidiƣan yoli, \m Kemining dengizdiki yoli wǝ yigitning ⱪizƣa axiⱪ boluxtiki yolidur. \b \m \v 20 Zinahor hotunning yolimu xundaⱪtur; \m U bir nemini yǝp bolup aƣzini sürtiwǝtkǝn kixidǝk: «Mǝn ⱨeqⱪandaⱪ yamanliⱪni ⱪilmidim!» — dǝydu.\f □ \fr 30:20 \ft \+bd «Mǝn ⱨeqⱪandaⱪ yamanliⱪni ⱪilmidim!»\+bd* — zinahor hotunning yolining ajayibliⱪi bolsa ɵzining op’oquⱪ gunaⱨini ⱨeq tonumaydiƣanliⱪidin ibarǝt.\f* \b \m \v 21 Yǝr-zemin üq nǝrsǝ astida biaram bolar; \m U kɵtürǝlmǝydiƣan tɵt ix bar: — \m \v 22 Padixaⱨ bolƣan ⱪul, \m Tamaⱪⱪa toyƣan ⱨamaⱪǝt, \m \v 23 Nǝprǝtkǝ patⱪan, ǝrgǝ tǝgkǝn hotun, \m Ɵz hanimining ornini basⱪan dedǝk.\f □ \fr 30:23 \ft \+bd «Nǝprǝtkǝ patⱪan»\+bd* — yaki «nǝprǝtlik», «nǝprǝtlǝngǝn».\f* \b \m \v 24 Yǝr yüzidǝ teni kiqik, lekin intayin ǝⱪilliⱪ tɵt hil janiwar bar: — \m \v 25 Qɵmülilǝr küqlük hǝlⱪ bolmisimu, biraⱪ yazda ozuⱪ tǝyyarliwelixni bilidu;\x + \xo 30:25 \xt Pǝnd. 6:8\x* \m \v 26 Suƣurlar ɵzi ajiz bir ⱪowm bolsimu, hada taxlarning arisiƣa uwa salidu; \m \v 27 Qekǝtkilǝrning padixaⱨi bolmisimu, lekin ⱪatar tizilip rǝtlik mangidu; \m \v 28 Kǝslǝnqükni ⱪol bilǝn tutuwalƣili bolidu, \m Lekin han ordilirida yaxaydu. \b \m \v 29 Ⱪǝdǝmliri ⱨǝywǝtlik üq janiwar bar, \m Kixigǝ zoⱪ berip mangidiƣan tɵt nǝrsǝ bar: — \m \v 30 Ⱨaywanatlar iqidǝ ǝng küqlük, ⱨeq nemidin ⱪorⱪmas xir, \m \v 31 Zilwa bǝygǝ iti, \m Tekǝ, \m Wǝ puⱪraliri ⱪollaydiƣan padixaⱨdur.\f □ \fr 30:31 \ft \+bd «zilwa bǝygǝ iti»\+bd* — yaki «bǝygǝ eti» — ibraniy tilida bu sɵz bǝk az uqraydu. \+bd «puⱪraliri ⱪollaydiƣan padixaⱨdur»\+bd* — baxⱪa ikki hil tǝrjimisi: «Aƣdurulmas wǝ ɵrülmǝs padixaⱨdur» yaki «Ɵz ⱪoxunini baxliƣan padixaⱨdur».\f*  \x + \xo 30:31 \xt Ayup 39:19-28\x* \b \m \v 32 Əgǝr sǝn ǝhmǝⱪliⱪ ⱪilip ɵzüngni bǝk yuⱪiri orunƣa ⱪoyuwalƣan bolsang, \m Wǝ yaki tǝlwǝ bir oyda bolƣan bolsang, \m Ⱪolung bilǝn aƣzingni yum!\f □ \fr 30:32 \ft \+bd «Ⱪolung bilǝn aƣzingni yum!»\+bd* — bǝlkim ibraniy tilida «boldi, bǝs!» degǝn mǝnini berix mumkin.\f*  \x + \xo 30:32 \xt Ayup 21:5\x* \m \v 33 Kala süti ⱪoqulsa seriⱪ may qiⱪar; \m Birining burni mijilsa, ⱪan qiⱪar; \m Adawǝt ⱪozƣap intiⱪam oylisa jedǝl-majira qiⱪar.\f □ \fr 30:33 \ft \+bd «Kala süti ⱪoqulsa ... birining burni mijilsa.... adawǝt ⱪozƣap intiⱪam oylisa ...»\+bd* — bu jümlidiki «ⱪoqulsa» «mijilsa» wǝ «ⱪozƣap ... oylisa» ibraniy tilida ohxax bir peil bilǝn ipadilǝngǝn.\f* \b \b \m \c 31 \s1 Padixaⱨⱪa nǝsiⱨǝt \m \v 1 Tɵwǝndikilǝr, padixaⱨ Lǝmuǝlgǝ uning anisi arⱪiliⱪ wǝⱨiy bilǝn kǝlgǝn sɵzlǝrdur; anisi bu sɵzlǝrni uningƣa ɵgǝtkǝn: \f □ \fr 31:1 \ft \+bd «Padixaⱨ Lǝmuǝl»\+bd* — bǝzi alimlar «Lǝmuǝl»ni Sulaymanning anisi Bat-Xeba uningƣa ⱪoyƣan lǝⱪǝm, dǝp ⱪaraydu. Israil üstidin ⱨɵküm sürgüqilǝr arisida «Lǝmuǝl» isimlik bir padixaⱨ bizgǝ namǝlum. «Lǝmuǝl» degǝnning mǝnisi: «Huda üqün». \+bd «wǝⱨiy bilǝn kǝlgǝn sɵzlǝr»\+bd* — ǝgǝr bu bab Agurning (30:1) sɵzining dawami bolsa, undaⱪta «wǝⱨiy bilǝn kǝlgǝn sɵzlǝr» Pǝrwǝrdigarning Agurning «dil-roⱨiƣa yükligǝn sɵzliri»ni ng dawamini kɵrsitidu.\f* \m \v 2 I oƣlum, i mening amriⱪim, ⱪǝsǝmlǝr bilǝn tiligǝn arzuluⱪum, mǝn sanga nemǝ dǝy?\f □ \fr 31:2 \ft \+bd «I mening amriⱪim»\+bd* — ibraniy tilida «I baliyatⱪumning balisi!». \+bd «ⱪǝsǝmlǝr bilǝn tiligǝn arzuluⱪum!»\+bd* — ibraniy tilida «I ⱪǝsǝmlirimning balisi!».\f* \m \v 3 Küq-ⱪuwwitingni ayal-hotunlar tǝripigǝ sǝrp ⱪilmiƣin; \m Yaki padixaⱨlarnimu wǝyran ⱪilidiƣan ixlarƣa berilgüqi bolma!\f □ \fr 31:3 \ft \+bd «ayal-hotunlar tǝripigǝ»\+bd* — demǝk, jinsiy ⱨǝwǝslǝrgǝ.\f*  \x + \xo 31:3 \xt Ⱪan. 17:17\x* \m \v 4 I Lǝmuǝl, xarab iqix padixaⱨlarƣa layiⱪ ǝmǝs, \m Əmirlǝrgimu ⱨaraⱪⱪa humar bolux yaraxmas. \m \v 5 Bolmisa ular xarab iqip, \add muⱪǝddǝs\add* bǝlgilimilǝrni untup, \m Bozǝk bǝndilǝrning ⱨǝⱪⱪini astin-üstün ⱪiliwetixi mumkin. \m \v 6 Küqlük ⱨaraⱪ ɵlgüsi kǝlgǝnlǝrgǝ, ⱨǝsrǝtkǝ qɵmgǝnlǝrgǝ berilsun! \m \v 7 Ular xarabni iqip, miskinlikini untup, \m Ⱪaytidin dǝrd-ǝlimini esigǝ kǝltürmisun!\f □ \fr 31:7 \ft \+bd «Ular xarabni iqip, ... ⱪaytidin dǝrd-ǝlimini esigǝ kǝltürmisun!»\+bd* — bu sɵzlǝr kinayilik, ⱨǝjwiy bolƣini bilǝn, mskinlǝrning xarab iqix sǝwǝbigimu ⱨesdaxliⱪ bildüridu. Lekin ayǝt ularning xundaⱪ ⱪilidiƣanliⱪini ⱨǝrgiz tǝstiⱪliƣan ǝmǝs. Kɵzdǝ tutulƣini ⱨɵkümdarlarning eƣir mǝs’uliyitidin ibarǝttur.\f* \m \v 8 Ɵzliri üqün gǝp ⱪilalmaydiƣanlarƣa aƣzingni aqⱪin, \m Ⱨalak bolay degǝnlǝrning dǝwasidǝ gǝp ⱪil. \m \v 9 Süküt ⱪilma, ular üqün lilla ⱨɵküm ⱪil, \m Ezilgǝnlǝrning wǝ miskinlǝrning dǝrdigǝ dǝrman bol.\x + \xo 31:9 \xt Law. 19:15; Ⱪan. 1:16\x* \b \m \s1 Pǝzilǝtlik ayal \m \v 10 |א| Pǝzilǝtlik ayalni kim tapalaydu? \m Uning ⱪimmiti lǝǝl-yaⱪutlardinmu zor exip qüxidu.\f □ \fr 31:10 \ft \+bd «pǝzilǝtlik ayalni kim tapalaydu?...»\+bd* — keyinki 22 ayǝt xeir bolup, ibraniy tilida alaⱨidǝ xǝkilgǝ igǝ. Ibraniy yeziⱪida 22 ⱨǝrp bar. Bu 22 ayǝtning ⱨǝrbiri ibraniy elipbǝ tǝrtipigǝ asasǝn baxlinidu (mǝsilǝn, uyƣur tili bolsa, a-, ǝ-, b- ⱪatarliⱪ ⱨǝrplǝr bilǝn baxlanƣanƣa ohxax).\f*  \x + \xo 31:10 \xt Pǝnd. 12:4\x* \m \v 11 |ב| Erining kɵngli uningƣa tayinip hatirjǝm turidu, \m U bolƣaqⱪa erining alƣan oljisi kǝm ǝmǝstur! \m \v 12 |ג| U ɵmür boyi erigǝ wapadar bolup yahxiliⱪ ⱪilidu, \m Uni ziyanƣa uqratmaydu. \m \v 13 |ד| U ⱪoy yungi wǝ kǝndir tepip, \m Ɵz ⱪoli bilǝn jan dǝp ǝjir ⱪilidu. \m \v 14 |ה| U soda kemilirigǝ ohxax, \m \add ailini beⱪixtiki\add* ozuⱪ-tülüklǝrni yiraⱪ jaylardin toxuydu. \m \v 15 |ו| Tang yorumasta u ornidin turidu, \m ailisidikilǝrgǝ yemǝklik tǝyyarlaydu, \m Hizmǝtkar-dedǝklǝrgǝ nesiwisini tǝⱪsim ⱪilidu.\f □ \fr 31:15 \ft \+bd «... nesiwisini tǝⱪsim ⱪilidu»\+bd* — yaki «... ixni tǝⱪsim ⱪilidu».\f* \m \v 16 |ז| U bir parqǝ etizni ɵzi kɵrüp alidu; \m Ⱪoli bilǝn yiƣⱪan daramǝttin u bir üzümzar bina ⱪilidu. \m \v 17 |ח| \add Ixⱪa ⱪarap\add* u belini küq bilǝn baƣlar, \m Bilǝklirini küqlǝndürǝr; \m \v 18 |ט| Ɵz ixining paydiliⱪliⱪiƣa kɵzi yetǝr, \m Keqiqǝ qiriƣini ɵqürmǝy ix ⱪilar. \m \v 19 |י| U ⱪolliri bilǝn qaⱪni qɵrǝr, \m Barmaⱪliri yip urquⱪini tutar. \m \v 20 |כ| Ajizlarƣa yardǝm ⱪolini uzitar; \m Ⱨajǝtmǝnlǝrgǝ ⱪollirini sozar. \m \v 21 |ל| Ⱪar yaƣⱪanda u ailisi toƣruluⱪ ǝndixǝ ⱪilmaydu, \m Ɵyidikilǝrning ⱨǝmmisigǝ ⱪizil kiyimlǝr kiydürülgǝn. \m \v 22 |מ| Kariwat yapⱪuqlirini ɵzi toⱪuydu; \m Ɵzining kiyim-keqǝkliri kanap wǝ sɵsün rǝhttindur. \m \v 23 |נ| Erining xǝⱨǝr dǝrwazilirida abruyi bar; \m Xu yǝrdǝ u yurttiki aⱪsaⱪallar ⱪataridin orun alidu.\f □ \fr 31:23 \ft \+bd «Erining xǝⱨǝr dǝrwazilirida abruyi bar»\+bd* — kona ɵrp-adǝtlǝr boyiqǝ, yurttiki aⱪsaⱪallar xǝⱨǝr dǝrwazida yiƣin eqip sot ⱪilatti.\f* \m \v 24 |ס| U nǝpis kanaptin kiyim-keqǝk tikip uni satidu; \m Bǝlwaƣlarni tikip sodigǝrlǝrni tǝminlǝydu. \m \v 25 |ע| Kiyimi küq-ⱪudrǝt wǝ izzǝt-ⱨɵrmǝttur; \m U kelǝqǝkkǝ ümid bilǝn külüp ⱪaraydu. \m \v 26 |פ| Aƣzini aqsila, dana sɵz ⱪilidu, \m Tilida meⱨribanǝ nǝsiⱨǝtlǝr bar. \m \v 27 |צ| ailisidiki ixlardin daim hǝwǝr alidu, \m Bikarƣa nan yemǝydu. \m \v 28 |ק| Pǝrzǝntliri ornidin turup uningƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝydu; \m Erimu mubarǝklǝp uni mahtap: — \m \v 29 |ר| «Pǝzilǝt bilǝn yaxiƣan ayallar kɵptur, \m Biraⱪ sǝn ularning ⱨǝmmisidinmu exip qüxisǝn» — dǝydu. \m \v 30 |ש| Güzǝllik seⱨri aldamqidur, \m Ⱨɵsn-jamalmu pǝⱪǝt bir kɵpük, halas, \m Pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪidiƣan ayalla mahtilidu! \m \v 31 |ת| U ɵz meⱨnitining mewiliridin bǝⱨrimǝn bolsun! \m Əjirliri uni dǝrwazilarda ⱨɵrmǝt-xɵⱨrǝtkǝ erixtürsun!\f □ \fr 31:31 \ft \+bd «Əjirliri uni dǝrwazilarda ⱨɵrmǝt-xɵⱨrǝtkǝ erixtürsun!»\+bd* — yuⱪiriⱪi izaⱨatta deyilgǝndǝk, xǝⱨǝr dǝrwaziliri aⱪsaⱪallar olturidiƣan orun bolup, jǝmiyǝtning ǝng yuⱪiri dǝrijisini bildüridu.\f*