\id MRK
\h Markus 
\toc1 Markus 
\toc2 Markus 
\toc3 Mar. 
\mt1 Markus  
\c 1
\s1 «Markus bayan ⱪilƣan hux hǝwǝr» •••• Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyaning tǝlim berixi  
\r Mat. 3:1-12; Luⱪa 3:1-9, 15-17; Yⱨ. 1:19-28  
\m
\v 1 Hudaning oƣli Əysa Mǝsiⱨning hux hǝwirining baxlinixi: \f □ \fr 1:1 \ft \+bd «Əysa Mǝsiⱨning hux hǝwiri»\+bd* — ɵzi elip kǝlgǝn, ɵzi toƣruluⱪ hux hǝwǝrdur. \+bd «hux hǝwirining baxlinixi»\+bd* — Markus Əysa Mǝsiⱨ toƣruluⱪ bu hux hǝwǝrning ɵzi Huda alǝmni yaratⱪinidǝk yengi bir baxlinix kǝldi, dǝp kɵrsǝtmǝkqi boluxi mumkin («Yar.» 1:1).\f*  
\v 2 Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning yazmisida hatirilǝngǝndǝk: —  
\b  
\m «Mana, aldingda ǝlqimni ǝwǝtimǝn.  
\m U sening yolungni aldin’ala tǝyyarlaydu.\f □ \fr 1:2 \ft \+bd «Mana, aldingda ǝlqimni ǝwǝtimǝn. U sening yolungni aldin’ala tǝyyarlaydu»\+bd* — sɵzligüqi Huda Ɵzi, ǝlwǝttǝ. Muxu sɵzlǝr awwal «Mis.» 23:20 ⱨǝm «Mal.» 3:1dǝ kɵrünidu.\f*  \x + \xo 1:2 \xt Mis. 23:20; Mal. 3:1; Mat. 11:10; Luⱪa 7:27. \x*   
\m
\v 3 Anglanglar, dalada birsining towliƣan awazini!  
\m U: «Pǝrwǝrdigarning yolini tǝyyarlanglar,  
\m Uning üqün qiƣir yollirini tüptüz ⱪilinglar!» — dǝydu».\f □ \fr 1:3 \ft \+bd «Anglanglar, dalada birsining towliƣan awazini! U: «Pǝrwǝrdigarning yolini tǝyyarlanglar, Uning üqün qiƣir yollirini tüptüz ⱪilinglar!»\+bd* — «Yǝx.» 40:3.\f*  \x + \xo 1:3 \xt Yǝx. 40:3; Mat. 3:3; Luⱪa 3:4; Yⱨ. 1:23. \x*   
\b  
\m
\v 4 Kixilǝrni qɵmüldürüx elip baridiƣan Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝr\add* qɵl-bayawanda pǝyda bolup, gunaⱨlarƣa kǝqürüm elip kelidiƣan, towa ⱪilixni bildüridiƣan \add suƣa\add* «qɵmüldürüx»ni jakarlaxⱪa baxlidi.\f □ \fr 1:4 \ft \+bd «Yǝⱨya qɵl-bayawanda pǝyda bolup...»\+bd* — ǝrǝbqǝ «Yǝⱨya» degǝn isim ibraniy tilida wǝ grek tilida uqraydiƣan «Yuⱨanna» degǝn isimdur; mǝnisi, «Pǝrwǝrdigarning meⱨir-xǝpⱪiti»dur. \+bd ««gunaⱨlarƣa kǝqǝrüm elip kelidiƣan, towa ⱪilixni bildüridiƣan «qɵmüldürüx»»\+bd* — «qɵmüldürüx» bolsa, suƣa qɵmüldürüxni kɵrsitidu. Baxⱪiqǝ eytⱪanda, «yaman yolliringlardin yenip, towa ⱪilinglar! Towa ⱪilƣanliⱪinglarni bildürüx üqün suƣa qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilinglar. Xundaⱪ ⱪilƣanda, Huda silǝrni kǝqürüm ⱪilidu!» — Degǝndǝk.\f*  \x + \xo 1:4 \xt Mat. 3:1; Luⱪa 3:3; Yⱨ. 3:23. \x*   
\m
\v 5 Pütün Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidikilǝr wǝ pütkül Yerusalem xǝⱨiridikilǝr uning aldiƣa qiⱪip, gunaⱨlirini iⱪrar ⱪilixi bilǝn uning tǝripidin Iordan dǝryasida qɵmüldürüldi.\x + \xo 1:5 \xt Mat. 3:5; Luⱪa 3:7. \x*  
\v 6 Yǝⱨya bolsa tɵgǝ yungidin ⱪilinƣan kiyim kiygǝn, beligǝ kɵn tasma baƣliƣanidi; yemǝkliki qekǝtkǝ bilǝn yawa ⱨǝrǝ ⱨǝsili idi.\x + \xo 1:6 \xt 2Pad. 1:8; Law. 11:22; Mat. 3:4. \x*  
\v 7 U mundaⱪ dǝp jakarlaytti:  
\m — Mǝndin ⱪudrǝtlik bolƣan biri mǝndin keyin kelidu. Mǝn ⱨǝtta engixip kǝxlirining boƣⱪuqini yexixkimu layiⱪ ǝmǝsmǝn!\x + \xo 1:7 \xt Mat. 3:11; Luⱪa 3:16; Yⱨ. 1:27. \x*  
\v 8 Mǝn silǝrni suƣila qɵmüldürimǝn, lekin u silǝrni Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa qɵmüldüridu.\x + \xo 1:8 \xt Yǝx. 44:3; Yo. 2:28,29; Mat. 3:11; Ros. 1:5; 2:4; 11:15,16; 19:4. \x*   
\b  
\m  
\s1 Mǝsiⱨning qɵmüldürülüxi wǝ sinilixi  
\r Mat. 3:13-17; Luⱪa 3:21-22  
\m
\v 9 Xu künlǝrdǝ xundaⱪ boldiki, Əysa Galiliyǝ ɵlkisining Nasarǝt xǝⱨiridin kelip, Yǝⱨya tǝripidin Iordan dǝryasida qɵmüldürüldi.  
\v 10 U sudin qiⱪⱪandila, asmanlarning yerilip, Roⱨning kǝptǝr ⱪiyapitidǝ qüxüp, ɵz üstigǝ ⱪonuwatⱪanliⱪini kɵrdi. \f □ \fr 1:10 \ft \+bd «Roⱨning kǝptǝr ⱪiyapitidǝ qüxüp, ɵz üstigǝ ⱪonuwatⱪanliⱪini kɵrdi»\+bd* — «Roⱨ» Hudaning Roⱨi, Muⱪǝddǝs Roⱨni kɵrsitidu. \+bd «kǝptǝr ⱪiyapitidǝ»\+bd* — yaki «pahtǝk ⱪiyapitidǝ». Grek tilida bu ⱪux «peristera» dǝp atilidu. «peristera» grek tilida ⱨǝm kǝptǝrni ⱨǝm pahtǝknimu kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 1:10 \xt Mat. 3:16; Luⱪa 3:21; Yⱨ. 1:32. \x*  
\v 11 Xuning bilǝn asmanlardin: «Sǝn Mening sɵyümlük Oƣlum, Mǝn sǝndin toluⱪ hursǝnmǝn!» degǝn bir awaz anglandi.\x + \xo 1:11 \xt Zǝb. 2:7; Yǝx. 42:1; Mat. 3:17; 17:5; Mar. 9:7; Luⱪa 3:22; 9:35; Kol. 1:13; 2Pet. 1:17. \x*   
\m
\v 12 Wǝ Roⱨ dǝrⱨal uni qɵl-bayawanƣa süylǝp qiⱪardi. \f □ \fr 1:12 \ft \+bd «Wǝ Roⱨ dǝrⱨal uni qɵl-bayawanƣa süylǝp qiⱪardi»\+bd* — «Roⱨ» — Hudaning Roⱨi, Muⱪǝddǝs Roⱨni kɵrsitidu. \+bd «....Roⱨ dǝrⱨal uni qɵl-bayawanƣa süylǝp qiⱪardi»\+bd* — grek tilida «...Roⱨ dǝrⱨal uni qɵl-bayawanƣa ittirip qiⱪardi» deyilidu.\f*  \x + \xo 1:12 \xt Mat. 4:1; Luⱪa 4:1. \x*  
\v 13 U qɵldǝ ⱪiriⱪ kün turup, Xǝytan tǝripidin sinilip turatti. U xu yǝrdǝ yawayi ⱨaywanlar bilǝn billǝ idi; xu künlǝrdǝ pǝrixtilǝr uning hizmitini ⱪildi.\f □ \fr 1:13 \ft \+bd «U qɵldǝ ⱪiriⱪ kün turup, Xǝytan tǝripidin sinilip turatti»\+bd* — bu ayǝtkǝ ⱪariƣanda, u qɵl-bayawanda ⱪiriⱪ kün turƣanda, Xǝytanning sinaⱪliri tohtimay dawamlaxturulƣanidi. «Matta» wǝ «Luⱪa»da hatirilǝngǝn sinaⱪlar bu ⱪiriⱪ künning ahirida kǝlgǝn bolup, sinaⱪlar ǝwjigǝ qiⱪⱪanidi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning tɵt beliⱪqini qaⱪirixi  
\r Mat. 4:12-22; Luⱪa 4:14-15; 5:1-11  
\m
\v 14-15 Əmdi Yǝⱨya solanƣandin keyin, Əysa Galiliyǝ ɵlkisigǝ berip: «Waⱪit-saiti toxti, Hudaning padixaⱨliⱪi yeⱪinlaxti! Towa ⱪilinglar, hux hǝwǝrgǝ ixininglar!» dǝp Hudaning padixaⱨliⱪining hux hǝwirini jakarlaxⱪa baxlidi.\f □ \fr 1:14-15 \ft \+bd «Hudaning padixaⱨliⱪining hux hǝwiri»\+bd* — yaki «Hudaning hux hǝwiri».\f*  \x + \xo 1:14-15 \xt Mat. 4:12; Luⱪa 4:14; Yⱨ. 4:43. \x*   
\m
\v 16 \add Xu künlǝrdǝ\add* u Galiliyǝ dengizi boyida ketiwetip, Simon bilǝn inisi Andriyasni kɵrdi. Ular beliⱪqi bolup, dengizƣa tor taxlawatatti.\f □ \fr 1:16 \ft \+bd «Ular beliⱪqi bolup, dengizƣa tor taxlawatatti»\+bd* — muxu hil tor adǝttǝ kemining kǝynidin tartilatti.\f*  \x + \xo 1:16 \xt Mat. 4:18. \x*  
\v 17 Əysa ularƣa:  
\m — Mening kǝynimdin menginglar, mǝn silǝrni adǝm tutⱪuqi beliⱪqi ⱪilimǝn! — dedi. \f □ \fr 1:17 \ft \+bd «mǝn silǝrni adǝm tutⱪuqi beliⱪqi ⱪilimǝn!»\+bd* — «adǝmni tutⱪuqi» muxu yǝrdǝ «tutux» ziyan yǝtküzüx yaki ulardin paydilinix üqün ǝmǝs, bǝlki ularni Xǝytanning ilkidin elip ⱪutⱪuzuxni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 1:17 \xt Yǝr. 16:16; Əz. 47:10. \x*  
\v 18 Ular xuan torlirini taxlap, uningƣa ǝgixip mangdi. \x + \xo 1:18 \xt Mat. 19:27; Mar. 10:28; Luⱪa 5:11; 18:28. \x*  
\v 19 U xu yǝrdin bir’az ɵtüp Zǝbǝdiyning oƣli Yaⱪupni inisi Yuⱨanna bilǝn kɵrdi. Bu ikkisi kemidǝ turup torlirini ongxawatatti. \x + \xo 1:19 \xt Mat. 4:21. \x*  
\v 20 U xuan ularnimu qaⱪirdi. Ular atisi Zǝbǝdiyni mǝdikarlar bilǝn billǝ kemidǝ ⱪaldurup, ɵzliri uning bilǝn mangdi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning jin qaplaxⱪan adǝmni azad ⱪilixi  
\r Luⱪa 4:31-37  
\m
\v 21 Ular KǝpǝrNaⱨum xǝⱨirigǝ kirdi. Xabat küni u udul sinagogⱪa kirip, tǝlim berixkǝ baxlidi. \f □ \fr 1:21 \ft \+bd «U udul sinagogⱪa kirip, tǝlim berixkǝ baxlidi»\+bd* — «sinagog»lar — Yǝⱨudiylarning ibabǝt ⱪilixⱪa yiƣilidiƣan jayliri. «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 1:21 \xt Mat. 4:13; Luⱪa 4:31. \x*  
\v 22 Halayiⱪ uning tǝlimigǝ ⱨǝyranuⱨǝs boluxti. Qünki uning tǝlimliri Tǝwrat ustazliriningkigǝ ohximaytti, bǝlki tolimu nopuzluⱪ idi.\x + \xo 1:22 \xt Mat. 7:28; Luⱪa 4:32. \x*   
\m
\v 23 Sinagogta napak roⱨ qaplaxⱪan bir adǝm bar idi. U:\f □ \fr 1:23 \ft \+bd «napak roⱨ»\+bd* — jinni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. Əmma bundaⱪ ibarǝ jinlarning ǝyni napakliⱪini tǝkitlǝydu.\f*  \x + \xo 1:23 \xt Luⱪa 4:33. \x*   
\m
\v 24 — I Nasarǝtlik Əysa, biz bilǝn karing bolmisun! Sǝn bizni yoⱪatⱪili kǝldingmu? Mǝn sening kimlikingni bilimǝn, sǝn Hudaning Muⱪǝddǝs bolƣuqisisǝn! — dǝp towlaytti.   
\m
\v 25 Lekin Əysa \add jinƣa\add* tǝnbiⱨ berip: — Aƣzingni yum, bu adǝmdin qiⱪ! — dedi.   
\m
\v 26 Napak roⱨ ⱨeliⱪi adǝmning tenini tartixturup, ⱪattiⱪ warⱪiriƣiniqǝ uningdin qiⱪip kǝtti.   
\m
\v 27 Halayiⱪ ⱨǝmmisi buningdin intayin ⱨǝyran bolup, ɵzara ƣulƣula ⱪilixip:  
\m — Bu ⱪandaⱪ ix? Yengi bir tǝlimƣu! Qünki u ⱨoⱪuⱪ bilǝn ⱨǝtta napak roⱨlarƣimu buyruⱪ ⱪilalaydikǝn, ularmu uning sɵzigǝ boysunidikǝn, — deyixti.  
\v 28 Buningdin uning xɵⱨriti xu ⱨaman pütün Galiliyǝ ɵlkisining ǝtrapiƣa pur kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Simonning ɵyidǝ bimarlarni saⱪaytixi  
\r Mat. 8:14-17; Luⱪa 4:38-41  
\m
\v 29 Ular sinagogdin qiⱪipla, Yaⱪup wǝ Yuⱨanna bilǝn Simon wǝ Andriyasning ɵyigǝ bardi. \x + \xo 1:29 \xt Mat. 8:14; Luⱪa 4:38. \x*  
\v 30 Əmma Simonning ⱪeynanisi ⱪizitma iqidǝ yetip ⱪalƣanidi. Ular dǝrⱨal uning ǝⱨwalini \add Əysaƣa\add* eytti.  
\v 31 U ayalning ⱪexiƣa berip, ⱪolidin tutup, yɵlǝp ɵrǝ turƣuzdi. Uning ⱪizitmisi dǝrⱨal yandi wǝ u ularni kütüxkǝ kirixti.   
\m
\v 32 Kǝqⱪurun kün patⱪanda, kixilǝr barliⱪ aƣriⱪlarni wǝ jin qaplaxⱪanlarni uning aldiƣa elip kelixti. \f □ \fr 1:32 \ft \+bd «Ⱪǝqⱪurun kün patⱪanda, kixilǝr barliⱪ aƣriⱪlarni wǝ jin qaplaxⱪanlarni uning aldiƣa elip kelixti»\+bd* — xu küni «xabat küni» (dǝm elix küni) bolup, hǝlⱪ bimarlarni Əysaning aldiƣa kɵtürüp apirix üqün kǝqⱪurunƣiqǝ kütkǝnidi. Ibraniylarƣa nisbǝtǝn «yengi bir kün» kǝqⱪurunda baxlinidu.\f*  \x + \xo 1:32 \xt Mat. 8:16; Luⱪa 4:40. \x*  
\v 33 Pütün xǝⱨǝrdikilǝr ixik aldiƣa toplaxⱪanidi.  
\v 34 Xuning bilǝn u ⱨǝr türlük kesǝllǝrgǝ giriptar bolƣan nurƣun kixilǝrni saⱪaytti wǝ nurƣun jinlarni kixilǝrdin ⱨǝydiwǝtti. Lekin u jinlarning gǝp ⱪilixⱪa yol ⱪoymidi, qünki ular uning kim ikǝnlikini bilixǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Dua ⱪilix, tǝlim berix  
\r Luⱪa 4:42-44  
\m
\v 35 Ətisi ǝtigǝn tang tehi atmastinla, u ornidin turup, \add xǝⱨǝrdin\add* qiⱪip, hilwǝt bir jayƣa berip dua-tilawǝt ⱪildi. \x + \xo 1:35 \xt Mat. 14:23; Luⱪa 4:42. \x*  
\v 36 Simon bilǝn uning ⱨǝmraⱨliri uni izdǝp qiⱪti.  
\v 37 Uni tapⱪanda:  
\m — Ⱨǝmmǝ adǝm seni izdixiwatidu! — deyixti.  
\v 38 U ularƣa:  
\m — Baxⱪa yǝrlǝrgǝ, ǝtraptiki yezilarƣimu sɵz-kalamni jakarlixim üqün barayli. Qünki mǝn dǝl muxu ix üqün kelixim, — dedi. \f □ \fr 1:38 \ft \+bd «Qünki mǝn dǝl muxu ix üqün kelixim»\+bd* — grek tilida «qünki mǝn dǝl muxu ix üqün qiⱪixim».\f*  \x + \xo 1:38 \xt Yǝx. 61:1; Luⱪa 4:18;43. \x*  
\v 39 Xundaⱪ ⱪilip, u pütkül Galiliyǝ ɵlkisini aylinip, sinagoglirida sɵz-kalamni jakarlaytti ⱨǝmdǝ jinlarni kixilǝrdin ⱨǝydiwetǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning mahaw kesǝlni saⱪaytixi  
\r Mat. 8:1-4; Luⱪa 5:12-16  
\m
\v 40 Mahaw kesili bar bir kixi uning aldiƣa kelip yelinip, tizlinip turup:  
\m — Əgǝr halisingiz, meni kesilimdin pak ⱪilalaysiz! — dǝp ɵtündi.\f □ \fr 1:40 \ft \+bd «mahaw kesili bar bir kixi»\+bd* — «mahaw kesili» bir hil ⱪorⱪunqluⱪ terǝ kesili bolup, Yǝⱨudiylar bu hil kesǝlgǝ giriptar bolƣanlarni napak dǝp ⱪarap ularƣa ⱪǝt’iy yeⱪinlaxmaytti.\f*  \x + \xo 1:40 \xt Mat. 8:2; Luⱪa 5:12. \x*   
\m
\v 41 Əysa iqi aƣriƣaq ⱪolini sozup uningƣa tǝgküzüp turup:  
\m — Halaymǝn, pak ⱪilinƣin! — dewidi,  
\v 42 xu sɵz bilǝnla mahaw kesili dǝrⱨal bimardin ketip, u pak ⱪilindi.  
\v 43 U uningƣa:  
\m — Ⱨazir bu ixni ⱨeqkimgǝ eytma, bǝlki udul berip \add mǝs’ul\add* kaⱨinƣa ɵzüngni kɵrsitip, kaⱨinlarda guwaⱨliⱪ bolux üqün, Musa bu kesǝldin paklanƣanlarƣa ǝmr ⱪilƣan \add ⱪurbanliⱪlarni\add* sunƣin, — dǝp uni ⱪattiⱪ agaⱨlandurup yolƣa saldi.\f □ \fr 1:43 \ft \+bd «Musa bu kesǝldin paklanƣanlarƣa ǝmr ⱪilƣan ⱪurbanliⱪlarni sunƣin»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝr Tǝwrat ⱪanunida xundaⱪ ǝmrni kɵrsǝtkǝn: — Bir mahaw kesili saⱪaytilƣan bolsa, u muⱪǝddǝs ibadǝthaniƣa berip, ɵzining saⱪaytilƣanliⱪini kaⱨinƣa kɵrsitip, andin mahaw kesilidin saⱪayƣanlar ⱪilixⱪa tegixlik ⱪurbanliⱪlarni sunuxi kerǝk idi. Xübⱨisizki, Musa pǝyƣǝmbǝrdin baxlap Mǝsiⱨ Əysa kǝlgüqǝ, bu murasim ⱨeq ɵtküzülüp baⱪⱪan ǝmǝs idi. «Law.» 14-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 1:43 \xt Law. 13:2; 14:1. \x*   
\m
\v 45 Biraⱪ u adǝm qiⱪip, bu ixni kɵp yǝrlǝrdǝ jar selip, kǝng yeyiwǝtti. Xuning bilǝn Əysa ⱨeqⱪandaⱪ xǝⱨǝrgǝ oquⱪ-axkara kirǝlmǝy, bǝlki xǝⱨǝrlǝr sirtidiki hilwǝt jaylarda turuxⱪa mǝjbur boldi; halayiⱪ ⱨǝr tǝrǝptin uning yeniƣa toplixatti.   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Əysaning palǝq adǝmni saⱪaytixi  
\r Mat. 9:1-8; Luⱪa 5:17-26  
\m
\v 1 Birnǝqqǝ kündin keyin u ⱪaytidin Kǝpǝrnaⱨumƣa kirdi. U ɵydikǝn, degǝn hǝwǝr tarⱪiliwidi,\x + \xo 2:1 \xt Mat. 9:1; Luⱪa 5:17. \x*  
\v 2 xunqǝ kɵp adǝm u yǝrgǝ yiƣildiki, ⱨǝtta ixik aldidimu put dǝssigüdǝk yǝr ⱪalmiƣanidi. U ularƣa sɵz-kalam yǝtküzüwatatti.  
\v 3 Mana xu ǝsnada, birnǝqqǝ adǝm uning aldiƣa bir palǝqni elip kǝldi; uni ulardin tɵti kɵtürüp ǝkǝlgǝnidi.\x + \xo 2:3 \xt Mat. 9:1; Luⱪa 5:18. \x*  
\v 4 Adǝmning kɵplükidin uningƣa yeⱪinlixalmay, ular uning üstidin ɵgzini texip, tɵxük aqⱪandin keyin palǝqni zǝmbil bilǝn \add Əysaning aldiƣa\add* qüxürdi.\f □ \fr 2:4 \ft \+bd «uning üstidin ɵgzini texip, tɵxük aqⱪandin keyin...»\+bd* — awwal ɵgzining kaⱨixlirini elixi kerǝk idi.\f*  
\v 5 Əmdi Əysa ularning ixǝnqini kɵrüp palǝqkǝ:  
\m — Balam, gunaⱨliring kǝqürüm ⱪilindi, — dedi.   
\m
\v 6 Lekin u yǝrdǝ olturƣan bǝzi Tǝwrat ustazliri kɵnglidǝ gumaniy soallarni ⱪoyup:  
\v 7 «Bu adǝm nemǝ üqün mundaⱪ dǝydu? U kupurluⱪ ⱪiliwatidiƣu! Hudadin baxⱪa kimmu gunaⱨlarni kǝqürüm ⱪilalisun?» deyixti.\x + \xo 2:7 \xt Zǝb. 32:5; 51:2-4; Yǝx. 43:25. \x*   
\m
\v 8 Əysa xuan roⱨida ularning kɵngülliridǝ xundaⱪ gumaniy soallarni ⱪoyuwatⱪanliⱪini bilip yetip, ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Silǝr kɵngüldǝ nemixⱪa xundaⱪ soallarni ⱪoyisilǝr?  
\v 9 Muxu palǝqkǝ: «Gunaⱨliring kǝqürüm ⱪilindi!» deyix asanmu, yaki «Ornungdin tur, zǝmbil-kɵrpǝngni yiƣixturup mang!» deyix asanmu?  
\v 10 Əmma ⱨazir silǝrning Insan’oƣlining yǝr yüzidǝ gunaⱨlarni kǝqürüm ⱪilix ⱨoⱪuⱪiƣa igǝ ikǝnlikini bilixinglar üqün, — U palǝq kesǝlgǝ:   
\m
\v 11 — Sanga eytayki, ornungdin tur, zǝmbil-kɵrpǝngni yiƣixturup ɵyünggǝ ⱪayt! — dedi.  
\v 12 U dǝrⱨal ornidin dǝs turup, zǝmbil-kɵrpisini yiƣixturdi wǝ ⱨǝmmǝylǝnning kɵz aldida \add ɵydin\add* qiⱪip kǝtti. Ⱨǝmmǝylǝn ⱪattiⱪ ⱨǝyran ⱪelip Hudani uluƣlixip:  
\m — Muxundaⱪ ixni ǝzǝldin kɵrüp baⱪmiƣaniduⱪ, — deyixti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Lawiyni muhlisliⱪⱪa qaⱪirixi — «gunaⱨkarlar» bilǝn ⱨǝmdastihan olturuxi  
\r Mat. 9:9-13; Luⱪa 5:27-32  
\m
\v 13 U yǝnǝ dengiz boyiƣa ⱪarap mangdi. Kixilǝr topi uning ǝtrapiƣa olixiwaldi. U ularƣa tǝlim bǝrdi.\x + \xo 2:13 \xt Mat. 9:9; Luⱪa 5:27. \x*   
\m
\v 14 U yoldin ɵtüp ketiwatⱪanda, baj alidiƣan orunda olturƣan Alfayning oƣli Lawiyni kɵrüp, uningƣa:  
\m — Manga ǝgǝxkin, — dedi. U ornidin turup, uningƣa ǝgǝxti.\f □ \fr 2:14 \ft \+bd «baj alidiƣan orunda olturƣan Alfayning oƣli Lawiy...»\+bd* — «Lawiy»ning baxⱪa ismi «Matta» idi.\f*   
\m
\v 15 Wǝ xundaⱪ boldiki, u \add Lawiyning\add* ɵyidǝ dastihanda olturƣanda, nurƣun bajgirlar wǝ gunaⱨkarlar Əysa wǝ uning muhlisliri bilǝn ⱨǝmdastihan boldi. Bundaⱪ kixilǝr heli kɵp idi, ularmu uningƣa ǝgǝxkǝnidi. \f □ \fr 2:15 \ft \+bd «dastihanda olturƣanda»\+bd* — grek tilida «dastihanda yatⱪanda» bilǝn ipadilinidu. Xu qaƣlarda kixilǝr dastihan selinƣan xirǝ ǝtrapida yanpaxlap yatⱪan ⱨalda ƣizalinixatti. \+bd «nurƣun bajgirlar wǝ gunaⱨkarlar Əysa wǝ uning muhlisliri bilǝn ⱨǝmdastihan boldi»\+bd* — «bajgirlar» Israilning zeminini ixƣal ⱪilƣan rimliⱪlar üqün ɵz hǝlⱪidin baj yiƣip beridiƣan wǝ xu sǝwǝbtin nǝprǝtkǝ uqriƣan Yǝⱨudiylar. \+bd «gunaⱨkarlar»\+bd* — Tǝwrat-injil boyiqǝ ⱨǝrbir adǝm gunaⱨkar, ǝlwǝttǝ. Lekin muxu ayǝttiki «gunaⱨkarlar» degǝn sɵz, ⱨali qong Pǝrisiylǝr wǝ Tǝwrat ustazliri tǝripidin alaⱨidǝ «gunaⱨkarlar» dǝp atalƣan bajgirlar, paⱨixǝ ayallar, ⱨǝtta sawatsiz kixilǝr ⱪatarliⱪlarni kɵzdǝ tutidu.\f*  
\v 16 Əmdi Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr uning gunaⱨkarlar wǝ bajgirlar bilǝn bir dastihanda olturƣanliⱪini kɵrüp, muhlisliriƣa:  
\m — U nemixⱪa bajgir wǝ gunaⱨkarlar bilǝn bir dastihanda yǝp-iqip olturidu?! — deyixti. \f □ \fr 2:16 \ft \+bd «Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr...»\+bd* — «Pǝrisiylǝr» ⱪattiⱪ tǝlǝplik bir diniy mǝzⱨǝptikilǝr idi. Ular toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  
\v 17 Buni angliƣan Əysa ularƣa:  
\m — Saƣlam adǝm ǝmǝs, bǝlki bimarlar tewipⱪa moⱨtajdur. Mǝn ⱨǝⱪⱪaniylarni ǝmǝs, bǝlki gunaⱨkarlarni qaⱪirƣili kǝldim, — dedi.\f □ \fr 2:17 \ft \+bd «ⱨǝⱪⱪaniylarni ǝmǝs, bǝlki gunaⱨkarlarni qaⱪirƣili kǝldim»\+bd* — muxu muⱨim sɵzidǝ «gunaⱨkarlar» degini, ɵzlirining gunaⱨkar ikǝnlikini tonup yǝtkǝnlǝrni kɵzdǝ tutidu, ǝlwǝttǝ. Qünki ⱨǝmmǝ adǝm gunaⱨkardur. «Ⱨǝⱪⱪaniylar» Pǝrisiylǝrdǝk ɵzini ⱨǝⱪⱪaniy dǝp ⱨesabliƣanlarni kɵrsitidu. Xunga Mǝsiⱨ xundaⱪ kixilǝrni qaⱪiralmaytti.\f*  \x + \xo 2:17 \xt Mat. 9:13; 21:31; Luⱪa 5:32; 19:10; 1Tim. 1:15. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yengi konidin ǝwzǝldur  
\r Mat. 9:14-17; Luⱪa 5:33-39  
\m
\v 18 Əmdi Yǝⱨyaning muhlisliri bilǝn Pǝrisiylǝr roza tutuwatatti. Bǝzilǝr uning aldiƣa kelip:  
\m — Nemixⱪa Yǝⱨyaning muhlisliri wǝ Pǝrisiylǝrning muhlisliri roza tutidu, lekin sening muhlisliring tutmaydu? — dǝp soraxti.\x + \xo 2:18 \xt Mat. 9:14; Luⱪa 5:33. \x*   
\m
\v 19 Əysa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Toyi boluwatⱪan yigit tehi toyda ⱨǝmdastihan olturƣan qaƣda, meⱨmanliri roza tutup oltursa ⱪandaⱪ bolidu!? Toyi boluwatⱪan yigit toyda bolsila, ular ⱨeqⱪandaⱪ roza tutalmaydu. \f □ \fr 2:19 \ft \+bd «\+bd*\+bdit toy\+bdit* meⱨmanliri» — grek tilida «mǝrikǝ zalining pǝrzǝntliri» degǝn ibarǝ bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 2:19 \xt Yǝx. 62:5; 2Kor. 11:2. \x*  
\v 20 Əmma xu künlǝr keliduki, yigit ulardin elip ketilidu, ular xu kündǝ roza tutidu.\f □ \fr 2:20 \ft \+bd «yigit meⱨmanlardin elip ketilidu»\+bd* — bu sɵzlǝr Əysaning ɵlümi ɵzigǝ ǝgǝxkǝnlǝrgǝ ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt elip kelidiƣanliⱪini kɵrsitidiƣan bexarǝt.\f*   
\m
\v 21 Ⱨeqkim kona kɵnglǝkkǝ yengi rǝhttin yamaⱪ salmaydu. Undaⱪ ⱪilsa, yengi yamaⱪ \add kirixip\add*, kona kiyimni tartixturup yirtiwetidu. Nǝtijidǝ, yirtiⱪ tehimu yoƣinap ketidu. \f □ \fr 2:21 \ft \+bd «Ⱨeqkim kona kɵnglǝkkǝ yengi rǝhttin yamaⱪ salmaydu»\+bd* — yengi rǝht kirixip ketidu, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 22 Ⱨeqkim yengi xarabni kona tulumlarƣa ⱪaqilimaydu. Əgǝr undaⱪ ⱪilsa, xarabning \add eqixi bilǝn\add* tulumlar yerilip ketidu-dǝ, xarabmu tɵkülüp ketidu ⱨǝm tulumlarmu kardin qiⱪidu. Xuning üqün yengi xarab yengi tulumlarƣa ⱪaqilinixi kerǝk.\x + \xo 2:22 \xt Mat. 9:17. \x*   
\b  
\m  
\s1 Insan’oƣli «Xabat künining Igisi»dur •••• 23-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng  
\r Mat. 12:1-8; Luⱪa 6:1-5  
\m
\v 23 Bir xabat küni xundaⱪ boldiki, u buƣdayliⱪlardin ɵtüp ketiwatatti. Uning muhlisliri yolda mengiwatⱪanda baxaⱪlarni üzüxkǝ baxlidi. \f □ \fr 2:23 \ft \+bd «Bir xabat küni xundaⱪ boldiki, ...»\+bd* — «xabat küni» (dǝm elix küni) toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng. Bu xǝnbǝ küni, Tǝwrat kalendari boyiqǝ ⱨǝptining yǝttinqi küni bolup, Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ Israildiki ⱨǝrbir insan wǝ mal-qarwilarmu xu küni ⱨǝrⱪandaⱪ ix-hizmǝt ⱪilmay, dǝm elixi kerǝk idi.\f*  \x + \xo 2:23 \xt Ⱪan. 23:24; Mat. 12:1; Luⱪa 6:1. \x*  
\v 24 Pǝrisiylǝr uningƣa:  
\m — Ⱪara, ular nemixⱪa xabat küni \add Tǝwratta\add* qǝklǝngǝn ixni ⱪilidu? — deyixti.\f □ \fr 2:24 \ft \+bd «Tǝwratta qǝklǝngǝn ix»\+bd* — Tǝwrat ⱪanunida qǝklǝngǝn, demǝkqi. Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ dǝm elix küni «haman tepix» «hizmǝt» dǝp ⱪarilip, ⱪanunƣa hilapliⱪ ix dǝp ⱨesablinixi kerǝk idi, ǝlwǝttǝ. Pǝrisiylǝr muhlislarning danlarni yeyix üqün aⱪlixini «haman tǝpkǝnlik» dǝp ⱪariƣan. Əmdi baxaⱪlarni üzüp yeyix ziraǝtlǝrgǝ orƣaⱪ selix bilǝn ohxaxmu yaki ohxax ǝmǝsmu, buningƣa oⱪurmǝnlǝr Mǝsiⱨning jawabini oⱪup ɵzi birnemǝ desun! «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ muxu ix toƣruluⱪ izaⱨatlirimizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 2:24 \xt Mis. 20:10. \x*   
\m
\v 25 U ularƣa:  
\m — \add Padixaⱨ\add* Dawutning ɵzi wǝ ⱨǝmraⱨliri ⱨajǝtmǝn bolƣanda, yǝni aq ⱪalƣanda nemǝ ⱪilƣanliⱪini \add muⱪǝddǝs yazmilardin\add* oⱪumiƣanmusilǝr? \f □ \fr 2:25 \ft \+bd «Dawutning... aq ⱪalƣanda nemǝ ⱪilƣanliⱪini muⱪǝddǝs yazmilardin oⱪumiƣanmusilǝr?»\+bd* — «oⱪumiƣanmusilǝr?» degǝn sɵz Pǝrisiylǝrning daim rǝⱪibliridin soraydiƣan soal xǝkli idi.\f*  \x + \xo 2:25 \xt 1Sam. 21:6. \x*  
\v 26 — Demǝk, Abiyatar bax kaⱨin bolƣan waⱪtida, u Hudaning ɵyigǝ kirip, Hudaƣa atalƣan, Tǝwratta pǝⱪǝt kaⱨinlarning yeyixigila bolidiƣan nanlarni \add sorap\add* yegǝn, xundaⱪla ⱨǝmraⱨliriƣimu bǝrgǝn? — dedi.\f □ \fr 2:26 \ft \+bd «Abiyatar bax kaⱨin bolƣan waⱪtida»\+bd* — «1Sam.» 21:1-7 boyiqǝ, Abiyatar rǝsmiy bax kaⱨin bolmiƣan. Lekin Injil dǝwridiki ǝⱨwalƣa ohxax, ikki adǝm baxⱪa-baxⱪa yǝrdǝ bolsa ikkisi xu rolda boluxi mumkin (Mǝsiⱨ yǝr yüzidǝ hizmǝt ⱪilƣan mǝzgildǝ Ⱪayafa isimlik ⱨǝm Annas isimlik ikki adǝm ohxax bir waⱪitta «bax kaⱨin» idi). \+bd «\+bd*\+bdit Dawut\+bdit* Hudaning ɵyigǝ kirip, Hudaƣa atalƣan, Tǝwratta pǝⱪǝt kaⱨinlarning yeyixigila bolidiƣan nanlarni sorap yegǝn, xundaⱪla ⱨǝmraⱨliriƣimu bǝrgǝn?» — bu wǝⱪǝ «1Sam.» 21:1-7dǝ hatirilǝngǝn.\f*  \x + \xo 2:26 \xt Law. 24:9. \x*   
\m
\v 27 U ularƣa yǝnǝ:  
\m — Insan xabat küni üqün ǝmǝs, xabat küni insan üqün yaritildi.  
\v 28 Xuning üqün, Insan’oƣli xabat küniningmu Igisidur, — dedi.\f □ \fr 2:28 \ft \+bd «Insan’oƣli»\+bd* — Mǝsiⱨning ɵzini kɵrsitidu. Bu ibarǝ toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 2:28 \xt Mat. 12:8; Luⱪa 6:5. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Ⱪoli ⱪurup kǝtkǝn bimarning saⱪaytilixi  
\r Mat. 12:9-14; Luⱪa 6:6-11  
\m
\v 1 U yǝnǝ sinagogⱪa kirdi. Xu yǝrdǝ bir ⱪoli yigilǝp kǝtkǝn bir adǝm bar idi.\x + \xo 3:1 \xt Mat. 12:9; Luⱪa 6:6. \x*  
\v 2 \add Pǝrisiylǝr\add* Əysaning üstidin ǝrz ⱪilayli dǝp xabat künidǝ kesǝl saⱪaytidiƣan-saⱪaytmaydiƣanliⱪini paylap yürǝtti.\f □ \fr 3:2 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Pǝrisiylǝr\+bdit* Əysaning üstidin ǝrz ⱪilayli dǝp xabat künidǝ kesǝl saⱪaytidiƣan-saⱪaytmaydiƣanliⱪini paylap yürǝtti» — ularning ⱪilmaⱪqi bolƣan ǝrzi bolsa «U xabat künidǝ kesǝlni saⱪaytsa, «ixligǝn» yaki «hizmǝt ⱪilƣan»ƣa barawǝr bolidu, xunga (ularning qüxinixiqǝ) «Tǝwrat ⱪanuniƣa hilapliⱪ ⱪilƣan»» bolidu.\f*  
\v 3 Əysa ⱪoli yigilǝp kǝtkǝn adǝmgǝ:  
\m — Ornungdin turup, otturiƣa qiⱪⱪin! — dedi.   
\m
\v 4 Andin, sinagogdikilǝrdin:  
\m — Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣun bolƣini xabat küni yahxiliⱪ ⱪilixmu, yaki yamanliⱪ ⱪilixmu? Janni ⱪutⱪuzuxmu yaki ⱨalak ⱪilixmu? — dǝp soridi. Lekin ular zuwan sürüxmidi.   
\m
\v 5 U ƣǝzǝp bilǝn ǝtrapiƣa nǝzǝr selip ularƣa kɵz yügürtüp, ularning tax yürǝklikidin ⱪayƣurdi. Andin u kesǝlgǝ:  
\m — Ⱪolungni uzat, — dedi. U ⱪolini uzitiwidi, ⱪoli ǝsligǝ kǝltürüldi.\f □ \fr 3:5 \ft \+bd «ⱪoli ǝsligǝ kǝltürüldi»\+bd* — kǝltürüldi» degǝn peilning «mǝjⱨul xǝkli» bizgǝ bu ixni Huda Ɵzi ⱪilƣan, degǝnni uⱪturidu. Əmdi ular bu mɵjizini «xabat künidǝ yaratⱪanliⱪi» üqün zadi kimni ǝyiblimǝkqi?\f*  \x + \xo 3:5 \xt 1Pad. 13:6. \x*   
\m
\v 6 Əmdi Pǝrisiylǝr dǝrⱨal sirtⱪa qiⱪip, uni ⱪandaⱪ yoⱪitix toƣrisida Ⱨerod \add padixaⱨning\add* tǝrǝpdarliri bilǝn mǝsliⱨǝt ⱪilixⱪa baxlidi.\f □ \fr 3:6 \ft \+bd «Ⱨerod padixaⱨning tǝrǝpdarliri»\+bd* — Ⱨerod padixaⱨ wǝ uning tǝrǝpdarliri toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng. Lekin bizgǝ ǝng ⱨǝyran ⱪalarliⱪi bǝlkim xuki, Rǝbbimiz tǝlim berixkǝ baxliƣanda, bir-birigǝ küxǝndǝ bolƣan ««Ⱨerod tǝrǝpdarliri» wǝ Pǝrisiylǝr ⱨǝmkarlixip, Əysani yoⱪitixⱪa mǝsliⱨǝtlixidu («Mat.» 22:16nimu kɵrüng). Mana ⱪarangƣuluⱪⱪa tǝwǝ bolƣan kixilǝr ⱨaman birinqi bolup nur bilǝn düxmǝnlixidu («Yuⱨ.» 1:5, 3:19).\f*  \x + \xo 3:6 \xt Mat. 12:14; Yⱨ. 10:39; 11:53. \x*   
\b  
\m  
\s1 Dengiz boyidiki top-top adǝmlǝr  
\m
\v 7-8 Andin Əysa muhlisliri bilǝn billǝ u yǝrdin ayrilip dengiz boyiƣa kǝtti; Galiliyǝ ɵlkisidin qong bir top adǝmlǝr uningƣa ǝgixip bardi; xundaⱪla uning ⱪilƣan ǝmǝllirini angliƣan ⱨaman, pütün Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidin, Yerusalem xǝⱨiridin, Idumiya ɵlkisidin, Iordan dǝryasining ⱪarxi tǝripidin, Tur wǝ Zidon xǝⱨǝrlirining ǝtrapidiki jaylardin zor bir top adǝmlǝrmu uning yeniƣa kelixti.\f □ \fr 3:7-8 \ft \+bd «Idumiya ɵlkisi»\+bd* — «Idumiya» Tǝwratta «Edom» deyilidu.\f*  \x + \xo 3:7-8 \xt Mat. 4:25; Luⱪa 6:17. \x*  
\v 9 U adǝmlǝrning kɵplikidin ɵzini ⱪistap ⱪoymisun dǝp muhlisliriƣa kiqik bir kemining uningƣa yeⱪin turuxini tapilidi.  
\v 10 Qünki u nurƣun bimarlarni saⱪaytⱪini tüpǝylidin ⱨǝrⱪandaⱪ waba-kesǝlliklǝrgǝ giriptar bolƣanlarning ⱨǝmmisi uningƣa \add ⱪolumni\add* bir tǝgküzüwalsam dǝp ⱪistixip kelixkǝnidi.  
\v 11 Napak roⱨlar \add qaplixiwalƣanlar\add* ⱪaqanla uni kɵrsǝ, uning aldiƣa yiⱪilip: «Sǝn Hudaning Oƣlisǝn!» dǝp warⱪirixatti.  
\v 12 Lekin u \add napak roⱨlarƣa\add* ɵzining kim ikǝnlikini axkarilimasliⱪⱪa ⱪattiⱪ tǝnbiⱨ berip agaⱨlanduratti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning on ikki rosulni tallixi  
\r Mat. 10:1-4; Luⱪa 6:12-16  
\m
\v 13 U taƣⱪa qiⱪip, ɵzi haliƣan kixilǝrni yeniƣa qaⱪirdi; ular uning yeniƣa kelixti. \x + \xo 3:13 \xt Mat. 10:1; Mar. 6:7; Luⱪa 6:13; 9:1. \x*  
\v 14 U ulardin on ikkisini ɵzi bilǝn billǝ boluxⱪa, sɵz-kalamni jakarlaxⱪa,  
\v 15 kesǝllǝrni saⱪaytix wǝ jinlarni ⱨǝydǝx ⱨoⱪuⱪiƣa igǝ boluxⱪa tallap bekitti. \f □ \fr 3:15 \ft \+bd «U ulardin on ikkisini ɵzi bilǝn billǝ boluxⱪa... jinlarni ⱨǝydǝx ⱨoⱪuⱪiƣa igǝ boluxⱪa tallap bekitti»\+bd* — (14-15-ayǝt) bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ 14-15-ayǝttǝ «U ulardin on ikkisini «rosullar» dǝp atap, ɵzi bilǝn billǝ boluxⱪa, sɵz-kalamni jakarlaxⱪa wǝ jinlarni ⱨǝydǝx ⱨoⱪuⱪiƣa igǝ boluxⱪa tallap bekitti» deyilidu.\f*  
\v 16 U \add bekitkǝn on ikki kixi\add*: Simon (u uningƣa Petrus dǝp isim ⱪoyƣan),  
\v 17 Zǝbǝdiyning oƣli Yaⱪup wǝ uning inisi Yuⱨanna, (u ularni «Binni-Rǝgaz», yǝni «Güldürmama oƣulliri» dǝpmu atiƣan), \f □ \fr 3:17 \ft \+bd «Zǝbǝdiyning oƣli Yaⱪup wǝ uning inisi...»\+bd* — yaki «Zǝbǝdiyning oƣli Yaⱪup wǝ uning akisi...». \+bd «u ularni «Binni-Rǝgaz», yǝni «Güldürmama oƣulliri» dǝpmu atiƣan»\+bd* — muxu yǝrdǝ biz bu isimni ibraniy tilidiki aⱨangi boyiqǝ alduⱪ. «Rǝgaz» ibraniy tilida adǝttǝ «ƣǝzǝp, ⱪǝⱨr»ni bildüridu. Ⱪariƣanda ular ikkilisi ǝslidǝ intayin terikkǝk idi! Grek tilida tǝlǝppuz «Boanǝrgǝs» dǝp oⱪulidu.\f*  
\v 18 Andriyas, Filip, Bartolomay, Matta, Tomas, Alfayning oƣli Yaⱪup, Taday, millǝtpǝrwǝr dǝp atalƣan Simon \f □ \fr 3:18 \ft \+bd «millǝtpǝrwǝr dǝp atalƣan Simon»\+bd* — yaki «Ⱪanaanliⱪ Simon». Yǝⱨudiy «millǝtpǝrwǝrliri» yaki «millǝtqiliri» wǝtinini Rim imperiyǝsidin azad ⱪilix üqün zorawanliⱪ yoli bilǝn kürǝx ⱪilƣuqilar idi.\f*  
\v 19 wǝ uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣan Yǝⱨuda Ixⱪariyotlardin ibarǝt.   
\b  
\m  
\s1 Əysa Xǝytandin küqlüktur  
\r Mat. 12:22-32; Luⱪa 11:14-23; 12:10  
\m
\v 20 U ɵygǝ ⱪaytip kǝlgǝndin keyin, u yǝrgǝ yǝnǝ xunqǝ nurƣun adǝmlǝr toplandiki, ularning ⱨǝtta ƣizalanƣudǝkmu waⱪti qiⱪmidi. \x + \xo 3:20 \xt Mar. 6:31. \x*  
\v 21 \add Əysaning\add* ailisidikilǝr buni anglap, uni tutup kelixkǝ berixti. Qünki ular uni «Əⱪlini yoⱪitiptu» degǝnidi.   
\m
\v 22 Yerusalemdin qüxkǝn Tǝwrat ustazliri bolsa: «Uningda Bǝǝlzibub bar», wǝ «U pǝⱪǝt jinlarning ǝmirigǝ tayinip jinlarni ⱪoƣliwetidikǝn», deyixǝtti.\f □ \fr 3:22 \ft \+bd «uningda bǝǝlzibub bar»\+bd* — «bǝǝlzibub» yaki «bǝǝlzibul» bolsa jinlarning ǝmiri bolƣan Xǝytanning baxⱪa bir ismidur.\f*  \x + \xo 3:22 \xt Mat. 9:34; 12:24; Luⱪa 11:15; Yⱨ. 8:48. \x*   
\m
\v 23 Xuning üqün u \add Tǝwrat ustazlirini\add* yeniƣa qaⱪirip, ularƣa tǝmsillǝrni ixlitip mundaⱪ dedi:  
\m — Xǝytan Xǝytanni ⱪandaⱪmu ⱪoƣlisun? \x + \xo 3:23 \xt Mat. 12:25. \x*  
\v 24 Əgǝr padixaⱨliⱪ ɵz iqidin bɵlünüp ɵzara soⱪuxⱪan bolsa xu padixaⱨliⱪ put tirǝp turalmaydu;  
\v 25 xuningdǝk ǝgǝr bir ailǝ ɵz iqidin bɵlünüp ɵzara soⱪuxsa xu ailǝ put tirǝp turalmaydu.  
\v 26 Əgǝr Xǝytan ɵz-ɵzigǝ ⱪarxi qiⱪip bɵlünsǝ, u put tirǝp turalmay, yoⱪalmay ⱪalmaydu.   
\m
\v 27 Ⱨeqkim küqtünggür birsining ɵyigǝ kirip, uning mal-mülkini bulap ketǝlmǝydu — pǝⱪǝt u xu küqtünggürni awwal baƣliyalisa andin ɵyini bulang-talang ⱪilalaydu.\f □ \fr 3:27 \ft \+bd «Ⱨeqkim küqtünggür birsining ɵyigǝ kirip, uning mal-mülkini bulap ketǝlmǝydu — pǝⱪǝt u xu küqtünggürni awwal baƣliyalisa andin ɵyini bulang-talang ⱪilalaydu»\+bd* — bu tǝmsildiki «küqtünggür adǝm» Xǝytanni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. Uning ɵyini bulang-talang ⱪilƣuqi Əysadin baxⱪa ⱨeqkim bolmaydu.\f*  \x + \xo 3:27 \xt Mat. 12:29; Kol. 2:15. \x*   
\m
\v 28 Xuni silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, insan baliliri ɵtküzgǝn türlük gunaⱨlirining ⱨǝmmisini, xundaⱪla ular ⱪilƣan kupurluⱪlirining ⱨǝmmisini kǝqürüxkǝ bolidu. \f □ \fr 3:28 \ft \+bd «ular ⱪilƣan kupurluⱪlirining ⱨǝmmisi...»\+bd* — grek tilida «ular kupurluⱪ bilǝn ⱪilƣan kupurluⱪlirining ⱨǝmmisi» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu ibarǝ ularning kupurluⱪliri bǝlkim intayin eƣir boluxi mumkin degǝnni bildüridu.\f*  \x + \xo 3:28 \xt 1Sam. 2:25; Mat. 12:31; Luⱪa 12:10; 1Yuⱨa. 5:16. \x*  
\v 29 Biraⱪ kimdikim Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa kupurluⱪ ⱪilsa, ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ ⱨeq kǝqürülmǝydu, bǝlki mǝnggülük bir gunaⱨning ⱨɵkümi astida turidu.\f □ \fr 3:29 \ft \+bd «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa \+bd*\+bdit ⱪarxi\+bdit* kupurluⱪ ⱪilix» — yaki «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪarxi gǝp ⱪilix» degǝn gunaⱨ toƣruluⱪ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 3:29 \xt 1Yuⱨa. 5:16. \x*   
\m
\v 30 \add Əysaning bu sɵzi\add* ularning «uningƣa napak roⱨ qaplixiptu» degini üqün \add eytilƣanidi\add*.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning anisi wǝ iniliri  
\r Mat. 12:46-50; Luⱪa 8:19-21  
\m
\v 31 Xu waⱪitta uning anisi bilǝn iniliri kǝldi. Ular sirtida turup, uni qaⱪirixⱪa adǝm kirgüzdi. \x + \xo 3:31 \xt Mat. 12:46; Luⱪa 8:19. \x*  
\v 32 Bir top halayiⱪ uning ǝtrapida olturatti. Ular:  
\m — Mana, aningiz, iniliringiz sizni izdǝp sirtta turidu, — deyixti.\f □ \fr 3:32 \ft \+bd «Mana, aningiz, iniliringiz sizni izdǝp sirtta turidu»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «wǝ singilliringiz» dǝp ⱪoxup oⱪulidu. Ⱨeqbolmiƣanda grek tilida «aka-inilǝr» degǝn sɵz bir ⱪerindax «aqa-singillar»ni ɵz iqigǝ alatti.\f*   
\m
\v 33 Əysa ularƣa jawabǝn:  
\m — Kim mening anam, kim mening inilirim? — dedi.  
\v 34 Andin, u ɵpqürisidǝ olturƣanlarƣa ⱪarap mundaⱪ dedi:  
\m Mana bular mening anam wǝ inilirim!  
\v 35 Qünki kimki Hudaning iradisini ada ⱪilsa, xu mening aka-inim, aqa-singlim wǝ anamdur.\x + \xo 3:35 \xt Yⱨ. 15:14; 2Kor. 5:16,17. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Uruⱪ qaqⱪuqi toƣrisidiki tǝmsil  
\r Mat. 13:1-9; Luⱪa 8:4-8  
\m
\v 1 U yǝnǝ dengiz boyida \add hǝlⱪⱪǝ\add* tǝlim berixkǝ baxlidi. Uning ǝtrapiƣa zor bir top adǝmlǝr olixiwalƣaqⱪa, u bir kemigǝ qiⱪip dengizda olturdi; pütkül halayiⱪ bolsa dengiz ⱪirƣiⱪida turuxatti.\x + \xo 4:1 \xt Mat. 13:1; Luⱪa 8:4. \x*  
\v 2 U ularƣa tǝmsil bilǝn nurƣun ixlarni ɵgǝtti. U tǝlim berip mundaⱪ dedi:   
\m
\v 3 — Ⱪulaⱪ selinglar! Uruⱪ qaqⱪuqi uruⱪ qaqⱪili \add etizƣa\add* qiⱪiptu.  
\v 4 Uruⱪ qaqⱪanda uruⱪlardin bǝziliri qiƣir yol boyiƣa qüxüptu, ⱪuxlar kelip ularni yǝp ketiptu.  
\v 5 Bǝziliri tupriⱪi az taxliⱪ yǝrgǝ qüxüptu. Topisi qongⱪur bolmiƣanliⱪtin, tezla ünüp qiⱪiptu,  
\v 6 lekin kün qiⱪix bilǝnla aptapta kɵyüp, yiltizi bolmiƣaqⱪa ⱪurup ketiptu.  
\v 7 Bǝziliri tikǝnlǝrning arisiƣa qüxüptu, tikǝnlǝr ɵsüp maysilarni boƣuwelip, ular ⱨeq ⱨosul bǝrmǝptu.  
\v 8 Bǝziliri bolsa, yahxi tupraⱪⱪa qüxüptu. Ular ɵsüp awup qong bolƣanda ⱨosul beriptu. Ularning bǝziliri ottuz ⱨǝssǝ, bǝziliri atmix ⱨǝssǝ, yǝnǝ bǝziliri yüz ⱨǝssǝ ⱨosul beriptu.   
\m
\v 9 — Angliƣudǝk ⱪuliⱪi barlar buni anglisun! — dedi u.   
\b  
\m  
\s1 Tǝmsillǝrning mǝⱪsiti  
\r Mat. 13:10-17; Luⱪa 8:9-10  
\m
\v 10 U uning ǝtrapidikilǝr ⱨǝm on ikkiylǝn bilǝn yalƣuz ⱪalƣanda, ular uningdin tǝmsillǝr toƣruluⱪ soraxti. \f □ \fr 4:10 \ft \+bd «u uning ǝtrapidikilǝr ⱨǝm on ikkiylǝn bilǝn yalƣuz ⱪalƣanda, ular uningdin tǝmsillǝr toƣruluⱪ soraxti»\+bd* — muxu yǝrdǝ «uning ǝtrapidikilǝr» uningƣa ǝgǝxkǝnlǝr (on ikkiylǝndin sirt)ni kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  \x + \xo 4:10 \xt Mat. 13:10; Luⱪa 8:9. \x*  
\v 11 U ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Hudaning padixaⱨliⱪining sirini bilixkǝ silǝr nesip boldunglar. Lekin sirttikilǝrgǝ ⱨǝmmǝ ix tǝmsillǝr bilǝn uⱪturulidu; \f □ \fr 4:11 \ft \+bd «Lekin sirttikilǝrgǝ ⱨǝmmǝ ix tǝmsillǝr bilǝn uⱪturulidu»\+bd* — «sirttikilǝrgǝ» Hudaning padixaⱨliⱪidin yaki uning nijatidin sirtta turƣanlar, demǝk.\f*  \x + \xo 4:11 \xt Mat. 11:25; 2Kor. 2:14; 3:14. \x*  
\v 12 buning bilǝn: «Ular ⱪaraxni ⱪaraydu, biraⱪ kɵrmǝydu;  
\m Anglaxni anglaydu, biraⱪ qüxǝnmǝydu;  
\m Xundaⱪ bolmisidi, ular yolidin yanduruluxi bilǝn,  
\m Kǝqürüm ⱪilinatti» \add degǝn sɵz ǝmǝlgǝ axurulidu\add*.\f □ \fr 4:12 \ft \+bd «ular ⱪaraxni ⱪaraydu, biraⱪ kɵrmǝydu; anglaxni anglaydu, biraⱪ qüxǝnmǝydu; xundaⱪ bolmisidi, ular yolidin yanduruluxi bilǝn, kǝqürüm ⱪilinatti»\+bd* — bu sɵzlǝr «Yǝx.» 6:9-10din elinƣan.\f*  \x + \xo 4:12 \xt Yǝx. 6:9-10; Mat. 13:14; Luⱪa 8:10; Yⱨ. 12:40; Ros. 28:26; Rim. 11:8. \x*   
\b  
\m  
\s1 Uruⱪ qaqⱪuqi toƣrisidiki tǝmsilning qüxǝndürülüxi  
\r Mat. 13:18-23; Luⱪa 8:11-15  
\m
\v 13 Andin u ularƣa:  
\m — Silǝr muxu tǝmsilnimu qüxǝnmidinglarmu? Undaⱪta, ⱪandaⱪmu baxⱪa ⱨǝrhil tǝmsillǝrni qüxinǝlǝysilǝr? — dedi.  
\v 14 Uruⱪ qaqⱪuqi sɵz-kalam qaqidu. \x + \xo 4:14 \xt Mat. 13:19; Luⱪa 8:11. \x*  
\v 15 Üstigǝ sɵz-kalam qeqilƣan qiƣir yol boyi xundaⱪ adǝmlǝrni kɵrsǝtkǝnki, ular sɵz-kalamni angliƣan ⱨaman Xǝytan dǝrⱨal kelip ularning ⱪǝlbigǝ qeqilƣan sɵz-kalamni elip ketidu.  
\v 16 Buningƣa ohxax, taxliⱪ yǝrlǝrgǝ qeqilƣan uruⱪlar bolsa, sɵz-kalamni angliƣan ⱨaman huxalliⱪ bilǝn ⱪobul ⱪilƣanlarni kɵrsitidu.  
\v 17 Ⱨalbuki, ⱪǝlbidǝ ⱨeq yiltiz bolmiƣaqⱪa, pǝⱪǝt waⱪitliⱪ turidu; sɵz-kalamning wǝjidin ⱪiyinqiliⱪ yaki ziyankǝxlikkǝ uqriƣanda, ular xuan yoldin qǝtnǝp ketidu.  
\v 18 Tikǝnlǝrning arisiƣa qeqilƣini xundaⱪ bǝzi adǝmlǝrni kɵrsǝtkǝnki, bu adǝmlǝr sɵz-kalamni angliƣini bilǝn,  
\v 19 lekin kɵngligǝ bu dunyaning ǝndixiliri, bayliⱪlarning eziⱪturuxi wǝ baxⱪa nǝrsilǝrgǝ bolƣan ⱨǝwǝslǝr kiriwelip, sɵz-kalamni boƣuwetidu-dǝ, u ⱨeq ⱨosul qiⱪarmaydu. \x + \xo 4:19 \xt Mat. 19:23; Mar. 10:23; Luⱪa 18:24; 1Tim. 6:9. \x*  
\v 20 Lekin yahxi tupraⱪⱪa qeqilƣan uruⱪlar bolsa — sɵz-kalamni anglixi bilǝn uni ⱪobul ⱪilƣan adǝmlǝrni kɵrsitidu. Bundaⱪ adǝmlǝr ⱨosul beridu, birsi ottuz ⱨǝssǝ, birsi atmix ⱨǝssǝ, yǝnǝ birsi yüz ⱨǝssǝ ⱨosul beridu.   
\b  
\m  
\s1 Sewǝt astidiki qiraƣ  
\r Luⱪa 8:16-18  
\m
\v 21 U ularƣa yǝnǝ mundaⱪ dedi:  
\m — Qiraƣ sewǝt yaki kariwat astiƣa ⱪoyulux üqün kǝltürülǝmdu? U qiraƣdanning üstigǝ ⱪoyulux üqün kǝltürülmǝmdu? \f □ \fr 4:21 \ft \+bd «Qiraƣ sewǝt yaki kariwat astiƣa ⱪoyulux üqün kǝltürülǝmdu?»\+bd* — «sewǝt» grek tilida «ɵlqigüqi sewǝt» deyilidu.\f*  \x + \xo 4:21 \xt Mat. 5:15; Luⱪa 8:16; 11:33. \x*  
\v 22 Qünki yoxurulƣan ⱨeqⱪandaⱪ ix axkarilanmay ⱪalmaydu, xuningdǝk ⱨǝrⱪandaⱪ mǝhpiy ix yüz bǝrgǝndin keyin ayan bolmay ⱪalmaydu. \x + \xo 4:22 \xt Ayup 12:22; Mat. 10:26; Luⱪa 8:17; 12:2. \x*   
\m
\v 23 Angliƣudǝk ⱪuliⱪi barlar buni anglisun!   
\m
\v 24 Angliƣanliringlarƣa kɵngül bɵlünglar! Qünki silǝr \add baxⱪilarƣa\add* ⱪandaⱪ ɵlqǝm bilǝn ɵlqisǝnglar, silǝrgimu xundaⱪ ɵlqǝm bilǝn ɵlqǝp berilidu, ⱨǝtta uningdinmu kɵp ⱪoxup berilidu. \f □ \fr 4:24 \ft \+bd «Silǝr baxⱪilarƣa ⱪandaⱪ ɵlqǝm bilǝn ɵlqisǝnglar»\+bd* — bu sɵz kɵp tǝrǝplimilik boluxi kerǝk; mǝsilǝn: (1) adǝm Hudaning sɵzigǝ ⱪanqilik kɵngül bɵlüp etibar bǝrsǝ, uningƣa xunqilik ǝⱪil beridu; (2) biz baxⱪilarƣa rǝⱨim-xǝpⱪǝt kɵrsǝtsǝk, Hudamu bizgǝ rǝⱨim-xǝpⱪǝt kɵrsitidu; (3) ((2)-tǝripigǝ yeⱪin) biz baxⱪilarni ⱪaysi ɵlqǝm bilǝn baⱨalisaⱪ, Huda bizni baⱨaliƣanda dǝl xu ɵlqǝmni ixlitidu; (4) baxⱪilarƣa ⱪanqilik hǝyr-sahawǝt kɵrsǝtsǝk, Hudamu keyin bizgǝ xunqilik iltipatni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 4:24 \xt Mat. 7:2; Luⱪa 6:38. \x*  
\v 25 Qünki kimdǝ bar bolsa, uningƣa tehimu kɵp berilidu; ǝmma kimdǝ yoⱪ bolsa, ⱨǝtta uningda bar bolƣanlirimu uningdin mǝⱨrum ⱪilinidu.\f □ \fr 4:25 \ft \+bd «Qünki kimdǝ bar bolsa, uningƣa tehimu kɵp berilidu; ǝmma kimdǝ yoⱪ bolsa, ⱨǝtta uningda bar bolƣanlirimu uningdin mǝⱨrum ⱪilinidu»\+bd* — «kimdǝ bar bolsa... » — bu «bar bolsa» nemini kɵrsitidu? Xübⱨisizki, ǝbǝdiy ǝⱨmiyǝtlik birǝr nǝrsǝ bolsa kerǝk, bu iman-ixǝnqni ɵz iqigǝ qoⱪum alidu. Biz ɵzimizgǝ «ǝbǝdiy ǝⱨmiyǝtlik» ⱨǝrnemǝ boluxi üqün uni pǝⱪǝt Mǝsiⱨdinla tapalaymiz.\f*  \x + \xo 4:25 \xt Mat. 13:12; 25:29; Luⱪa 8:18; 19:26. \x*   
\b  
\m  
\s1 Üngǝn uruⱪ toƣrisidiki tǝmsil  
\m
\v 26 U yǝnǝ mundaⱪ dedi:  
\m — Hudaning padixaⱨliⱪi yǝnǝ birsining tupraⱪⱪa uruⱪ qaqⱪiniƣa ohxaydu:  
\v 27 u uhlaydu, orundin turidu, keqǝ-kündüzlǝr ɵtüwerip, uruⱪ bih urup ɵsidu. Lekin qaqⱪuqi ⱪandaⱪ yol bilǝn ɵsidiƣanliⱪini bilmǝydu.  
\v 28 Tupraⱪ ɵzlükidin ⱨosul beridu; uruⱪ awwal bih uridu, keyin bax qiⱪiridu, ahirda baxaⱪlar toluⱪ dan tutidu.  
\v 29 Dan pixⱪanda, \add qaqⱪuqi\add* dǝrⱨal orƣaⱪ salidu, qünki ⱨosul waⱪti kǝlgǝn bolidu.\f □ \fr 4:29 \ft \+bd «qaqⱪuqi dǝrⱨal orƣaⱪ salidu»\+bd* — grek tilida «qaqⱪuqi dǝrⱨal orƣaⱪ ǝwǝtidu».\f*   
\b  
\m  
\s1 Ⱪiqa uruⱪi toƣrisidiki tǝmsil  
\r Mat. 13:31-32, 34-35; Luⱪa 13:18-19  
\m
\v 30 U yǝnǝ mundaⱪ dedi:  
\m — Hudaning padixaⱨliⱪini nemigǝ ohxitimiz? Yaki ⱪandaⱪ bir tǝmsil bilǝn sürǝtlǝp berǝlǝymiz? \x + \xo 4:30 \xt Mat. 13:31; Luⱪa 13:18. \x*  
\v 31 U goya bir tal ⱪiqa uruⱪiƣa ohxaydu. U yǝrgǝ terilƣanda, gǝrqǝ yǝr yüzidiki barliⱪ uruⱪlarning iqidǝ ǝng kiqiki bolsimu, \f □ \fr 4:31 \ft \+bd «gǝrqǝ yǝr yüzidiki barliⱪ uruⱪlarning iqidǝ ǝng kiqiki bolsimu,...»\+bd* — yaki «gǝrqǝ tupraⱪ iqidiki barliⱪ uruⱪlarning iqidǝ ǝng kiqiki bolsimu,...».\f*  
\v 32 terilƣandin keyin, ⱨǝrⱪandaⱪ ziraǝttin egiz ɵsüp xundaⱪ qong xahlayduki, asmandiki ⱪuxlarmu uning sayisigǝ ⱪonidu.\f □ \fr 4:32 \ft \+bd «...asmandiki ⱪuxlarmu uning sayisigǝ ⱪonidu»\+bd* — yaki «...asmandiki ⱪuxlarmu uning sayisigǝ uwulaydu». Bu yǝrdǝ tilƣa elinƣan ⱪiqa ottura xǝrⱪtǝ ɵsidiƣan, yahxi ɵskǝndǝ ⱨǝtta üq metrdin exip ketidiƣan, ɵsümlükni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 33 U xuningƣa ohxax halayiⱪ anglap qüxinǝligüdǝk nurƣun tǝmsillǝr bilǝn sɵz-kalamni yǝtküzdi. \x + \xo 4:33 \xt Mat. 13:34. \x*  
\v 34 Lekin tǝmsil kǝltürmǝy turup ularƣa ⱨeqⱪandaⱪ sɵz ⱪilmaytti. Lekin ɵz muhlisliri bilǝn yalƣuz ⱪalƣinida, ularƣa ⱨǝmmini qüxǝndürüp berǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning boranni tinqitixi  
\r Mat. 8:23-27; Luⱪa 8:22-25  
\m
\v 35 Xu küni kǝq kirgǝndǝ, u ularƣa:  
\m — Dengizning u ⱪetiƣa ɵtǝyli, — dedi. \x + \xo 4:35 \xt Mat. 8:23; Luⱪa 8:22. \x*  
\v 36 Ular halayiⱪni yolƣa seliwǝtkǝndin keyin, uni kemidǝ olturƣan peti elip yürüp ketixti. Ular bilǝn billǝ mangƣan baxⱪa kemilǝrmu bar idi. \f □ \fr 4:36 \ft \+bd «...uni kemidǝ olturƣan peti elip yürüp ketixti»\+bd* — Mǝsiⱨ alliⱪaqan kemidǝ olturƣanidi (1-ayǝttǝ). 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «...uni xu peti kemisigǝ qüxürüp, elip yürüp ketixti» — bu tǝrjimidǝ «xu peti» bǝlkim Mǝsiⱨ «ⱨeqⱪandaⱪ tǝyyarliⱪsiz (dengiz sǝpirigǝ layiⱪ kiyim yaki yemǝk-iqmǝk almiƣan) ⱨalda» degǝndǝk boluxi mumkin.\f*  
\v 37 Wǝ mana, ǝxǝddiy ⱪara ⱪuyun qiⱪip kǝtti; xuning bilǝn dolⱪunlar kemini urup, su ⱨalⱪip kirip, kemigǝ toxay dǝp ⱪalƣanidi.  
\v 38 Lekin u kemining ayaƣ tǝripidǝ yastuⱪⱪa bax ⱪoyup uyⱪuƣa kǝtkǝnidi. Ular uni oyƣitip:  
\m — I ustaz, ⱨalak boluwatⱪinimizƣa karing yoⱪmu? — dedi.   
\m
\v 39 U ornidin turup, boranƣa tǝnbiⱨ berip, dengizƣa: «Tinqlan! Jim bol!» dewidi, boran tohtap, qongⱪur bir jimjitliⱪ ⱨɵküm sürdi.\x + \xo 4:39 \xt Ayup 26:12; Zǝb. 107:29; Yǝx. 51:10. \x*   
\m
\v 40 — Nemixⱪa xunqǝ ⱪorⱪisilǝr? Silǝrdǝ ⱪandaⱪsigǝ tehiqǝ ixǝnq bolmaydu? — dedi u ularƣa.   
\m
\v 41 Ularni intayin zor bir ⱪorⱪunq basti, ular bir-birigǝ:  
\m — Bu adǝm zadi kimdu? Ⱨǝtta xamal wǝ dengizmu uningƣa itaǝt ⱪilidikǝn-ⱨǝ! — dǝp ketixti.   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Kɵp jinlar qaplaxⱪan «Ⱪoxun» isimlik adǝmning saⱪaytilixi  
\r Mat. 8:28-34; Luⱪa 8:26-39  
\m
\v 1 Ular dengizning u ⱪetiƣa, Gadaraliⱪlarning yurtiƣa yetip bardi.\f □ \fr 5:1 \ft \+bd «Gadara»\+bd* — bǝzi kɵqürmilǝrdǝ «Gerasa» yaki «Gǝrgǝsǝ» dǝp atilidu.\f*  \x + \xo 5:1 \xt Mat. 8:28; Luⱪa 8:26. \x*  
\v 2 U kemidin qüxüxi bilǝnla, napak roⱨ qaplaxⱪan bir adǝm gɵr ɵngkürliridin qiⱪip, uning aldiƣa kǝldi.  
\v 3 U adǝm ɵngkürlǝrni makan ⱪilƣan bolup, uni ⱨeqkim ⱨǝtta zǝnjirlǝr bilǝnmu baƣliyalmaytti.  
\v 4 Qünki kɵp ⱪetim put-ⱪolliri kixǝn-zǝnjirlǝr bilǝn baƣlanƣan bolsimu, u zǝnjirlǝrni üzüwetip, kixǝnlǝrni qeⱪiwǝtkǝnidi; ⱨeqkim uni boysunduralmiƣanidi.  
\v 5 U keqǝ-kündüz mazarliⱪta wǝ taƣlar arisida tohtawsiz warⱪirap-jarⱪirap yürǝtti, ɵz-ɵzini taxlar bilǝn kesip yarilanduratti.   
\m
\v 6 Lekin u Əysani yiraⱪtin kɵrüp, uning aldiƣa yügürüp berip, sǝjdǝ ⱪildi\f □ \fr 5:6 \ft \+bd «u Əysani yiraⱪtin kɵrüp, uning aldiƣa yügürüp berip, sǝjdǝ ⱪildi»\+bd* — yaki «u Əysani yiraⱪtin kɵrüp, uning aldiƣa yügürüp berip, yǝrgǝ bax ⱪoydi».\f*  
\v 7 wǝ ⱪattiⱪ awazda warⱪirap:  
\m — Ⱨǝmmidin aliy Hudaning Oƣli Əysa, sening mening bilǝn nemǝ karing! Huda ⱨǝⱪⱪi, sǝndin ɵtünüp ⱪalay, meni ⱪiynima! — dedi\f □ \fr 5:7 \ft \+bd «sǝndin ɵtünüp ⱪalay, meni ⱪiynima!»\+bd* — «meni ⱪiynima!» degǝn sɵz «bax jin»ning sɵzi bolsa kerǝk. Bu adǝmgǝ nurƣun jinlar qaplaxⱪanidi.\f*  
\v 8 (qünki Əysa uningƣa: «Ⱨǝy napak roⱨ, uningdin qiⱪ!» degǝnidi).\f □ \fr 5:8 \ft \+bd «Əysa uningƣa: «... uningdin qiⱪ!» degǝnidi»\+bd* — grek tilida «Əysa uningƣa: «... uningdin qiⱪ!» buyruwatatti» deyilidu.\f*   
\m
\v 9 U uningdin:  
\m — Isming nemǝ? — dǝp soridi.  
\m — Ismim «ⱪoxun» — qünki sanimiz kɵp, — dǝp jawab bǝrdi u.\f □ \fr 5:9 \ft \+bd «Ismim «ⱪoxun»»\+bd* — «ⱪoxun» latin tilida «legion» deyilidu, adǝttǝ az degǝndimu altǝ ming kixilik armiyini kɵrsitidu. \+bd «qünki sanimiz kɵp»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr muxu yǝrdǝ ikki awazning barliⱪini bayⱪaydu — birinqisi («Ismim «ⱪoxun»»), bu biqarǝ adǝmning ɵziningki, ikkinqisi, («qünki sanimiz kɵp») mingliƣan jinlarningki idi.\f*   
\m
\v 10 Wǝ u Əysadin ularni bu yurttin ⱨǝydiwǝtmigǝysǝn, dǝp kɵp ɵtünüp yalwurdi.   
\m
\v 11 Taƣ baƣrida qong bir top tongguz padisi otlap yürǝtti.  
\v 12 Jinlar uningƣa:  
\m — Bizni muxu tongguzlarƣa ǝwǝtkin, ularning iqigǝ kirip ketixkǝ yol ⱪoyƣaysǝn, — dǝp yalwuruxti.   
\m
\v 13 Əysa dǝrⱨal yol ⱪoydi. Xuning bilǝn napak roⱨlar qiⱪip, tongguzlarning tenigǝ kirixi bilǝnla, tongguzlar tik yardin etilip qüxüp, dengizƣa ƣǝrⱪ boldi. Ular ikki mingƣa yeⱪin idi.  
\v 14 Tongguz baⱪⱪuqilar bolsa u yǝrdin ⱪeqip, xǝⱨǝr-yezilarda bu ixlarni pur ⱪildi. Xu yǝrdikilǝr nemǝ ix yüz bǝrgǝnlikini kɵrgili qiⱪixti.   
\m
\v 15 Ular Əysaning yeniƣa kǝldi wǝ ilgiri jinlar qaplixiwalƣan ⱨeliⱪi adǝmning kiyimlǝrni kiyip, ǝs-ⱨoxi jayida olturƣinini — yǝni «ⱪoxun jinlar» qaplaxⱪan xu adǝmni kɵrüp, ⱪorⱪup ketixti.  
\v 16 Bu wǝⱪǝni kɵrgǝnlǝr jinlar qaplaxⱪan adǝmdǝ nemǝ yüz bǝrgǝnlikini wǝ tongguzlarning aⱪiwitini hǝlⱪⱪǝ bayan ⱪilip bǝrdi.   
\m
\v 17 Buning bilǝn halayiⱪ Əysaƣa: Yurtlirimizdin qiⱪip kǝtkǝysǝn, dǝp yalwuruxⱪa baxlidi.   
\m
\v 18 U kemigǝ qiⱪiwatⱪanda, ilgiri jinlar qaplaxⱪan ⱨeliⱪi adǝm uningdin: Mǝnmu sǝn bilǝn billǝ baray, dǝp ɵtündi.\x + \xo 5:18 \xt Luⱪa 8:38. \x*   
\m
\v 19 Lekin u buningƣa unimay:  
\m — Ɵz ɵydikiliring wǝ yurtdaxliringning yeniƣa berip, ularƣa Pǝrwǝrdigarning sanga xunqilik uluƣ ixlarni ⱪilip bǝrgǝnlikini, Uning sanga rǝⱨim-xǝpⱪǝt kɵrsǝtkǝnlikini hǝwǝrlǝndürgin, — dedi. \f □ \fr 5:19 \ft \+bd «ularƣa Pǝrwǝrdigarning sanga xunqilik uluƣ ixlarni ⱪilip bǝrgǝnlikini... hǝwǝrlǝndürgin»\+bd* — yaki «ularƣa Rǝbning sanga xunqilik uluƣ ixlarni ⱪilip bǝrgǝnlikini... hǝwǝrlǝndürgin».\f*  
\v 20 U ⱪaytip berip, Əysaning ɵzigǝ ⱪandaⱪ uluƣ ixlarni ⱪilƣanliⱪini «On xǝⱨǝr rayoni»da jar ⱪilixⱪa baxlidi. Buni angliƣanlarning ⱨǝmmisi tolimu ⱨǝyran ⱪelixti.\f □ \fr 5:20 \ft \+bd «On xǝⱨǝr rayoni»\+bd* — grek tilida «Dekapolis».\f*   
\b  
\m  
\s1 Uning Yairusning ⱪizini tirildürüxi wǝ hun kesili basⱪan bir ayalni saⱪaytixi  
\r Mat. 9:18-26; Luⱪa 8:40-56  
\m
\v 21 Əysa ⱪaytidin kemǝ bilǝn dengizning u ⱪetiƣa ɵtkǝndǝ, zor bir top halayiⱪ uning yeniƣa yiƣildi; u dengiz boyida turatti. \x + \xo 5:21 \xt Luⱪa 8:40. \x*  
\v 22-23 Mana, mǝlum bir sinagogning qongi Yairus isimlik bir kixi kǝldi. U uni kɵrüp ayiƣiƣa yiⱪilip:  
\m — Kiqik ⱪizim ɵlǝy dǝp ⱪaldi. Berip uningƣa ⱪolliringizni tǝgküzüp ⱪoysingiz, u saⱪiyip yaxiƣay! — dǝp ⱪattiⱪ yelindi.\x + \xo 5:22-23 \xt Mat. 9:18; Luⱪa 8:41. \x*   
\m
\v 24 Əysa uning bilǝn billǝ bardi. Zor bir top halayiⱪmu olixip ⱪistaxⱪan ⱨalda kǝynidin mengixti.  
\v 25 Hun tǝwrǝx kesiligǝ giriptar bolƣiniƣa on ikki yil bolƣan bir ayal bar bolup, \x + \xo 5:25 \xt Law. 15:25; Mat. 9:20; Luⱪa 8:43. \x*  
\v 26 u nurƣun tewiplarning ⱪolida kɵp azab tartip, bar-yoⱪini hǝjlǝp tügǝtkǝn bolsimu, ⱨeqⱪandaⱪ ünümi bolmay, tehimu eƣirlixip kǝtkǝnidi.  
\v 27 Bu ayal Əysa ⱨǝⱪⱪidiki gǝplǝrni anglap, halayiⱪning otturisidin ⱪistilip kelip, arⱪa tǝrǝptin uning tonini silidi.  
\v 28 Qünki u kɵnglidǝ: «Uning tonini silisamla saⱪaymay ⱪalmaymǝn» dǝp oyliƣanidi.  
\v 29 Hun xuan tohtap, ayal kesǝl azabidin saⱪaytilƣanliⱪini ɵz tenidǝ sǝzdi. \f □ \fr 5:29 \ft \+bd «hun xuan tohtap...»\+bd* — grek tilida «ⱪan eⱪimi xuan tohtap...».\f*  
\v 30 Əysa dǝrⱨal wujudidin ⱪudrǝtning qiⱪⱪanliⱪini sezip, halayiⱪning iqidǝ kǝynigǝ burulup:  
\m — Kiyimimni siliƣan kim? — dǝp soridi.\x + \xo 5:30 \xt Luⱪa 6:19. \x*   
\m
\v 31 Muhlisliri uningƣa:  
\m — Halayiⱪning ɵzüngni ⱪistap mengiwatⱪanliⱪini kɵrüp turuⱪluⱪ, yǝnǝ: «Meni siliƣan kim?» dǝp soraysǝnƣu? — deyixti.   
\m
\v 32 Biraⱪ Əysa ɵzini siliƣuqini tepix üqün tehiqǝ ǝtrapiƣa ⱪarawatatti. \f □ \fr 5:32 \ft \+bd «ɵzini siliƣuqini tepix üqün...»\+bd* — grek tilida «siliƣuqi» ayalqǝ rodta bolup, Rǝbbimizning ɵzini tutⱪan kixining ayal ikǝnlikini bilgǝnlikini kɵrsitidu.\f*  
\v 33 Ɵzidǝ nemǝ ixning yüz bǝrgǝnlikini sǝzgǝn ayal ⱪorⱪup-titrigǝn ⱨalda kelip uning aldiƣa yiⱪildi wǝ uningƣa ⱨǝⱪiⱪiy ǝⱨwalni pütünlǝy eytti.  
\v 34 U uningƣa:  
\m — Ⱪizim, ixǝnqing seni saⱪaytti! Tinq-hatirjǝmliktǝ ⱪayt! Kesilingning azabidin saⱪayƣin, — dedi.\f □ \fr 5:34 \ft \+bd «ⱪizim, ixǝnqing seni saⱪaytti!»\+bd* — «saⱪaytti» muxu yǝrdǝ grek tilida «ⱪutⱪuzdi» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. 
\fp  \+bd «Tinq-hatirjǝmliktǝ ⱪayt!»\+bd* — bu ayal nemixⱪa xundaⱪ ⱪorⱪti (33-ayǝtni kɵrüng)? Uningda hun tǝwrǝx kesili bolƣanliⱪi üqün, Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ ɵzi tǝgkǝn barliⱪ kixilǝrni «napak» ⱪilƣan bolidu (mǝsilǝn, ularni ibadǝthaniƣa kirix, ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa waⱪitliⱪ layaⱪǝtsiz ⱪilƣan bolatti). Xuning bilǝn u ǝtraptiki halayiⱪnila napak ⱪilipla ⱪalmay, bǝlki Mǝsiⱨning ɵzinimu «napak» ⱪilƣan bolatti.\f*  \x + \xo 5:34 \xt Mat. 9:22; Mar. 10:52. \x*   
\m
\v 35 U bu sɵzni ⱪiliwatⱪanda, sinagogning qongining ɵyidin bǝzilǝr kelip uningƣa:  
\m Ⱪizingiz ɵldi. Əmdi ustazni nemixⱪa yǝnǝ awarǝ ⱪilisiz?! — deyixti.\x + \xo 5:35 \xt Luⱪa 8:49. \x*   
\m
\v 36 Lekin Əysa bu sɵzlǝrni anglap dǝrⱨal sinagogning qongiƣa:  
\m Ⱪorⱪmiƣin! Pǝⱪǝt ixǝnqtǝ bol! — dedi.  
\v 37 U pǝⱪǝt Petrus, Yaⱪup wǝ Yaⱪupning inisi Yuⱨanna bilǝn yolƣa qiⱪti; baxⱪa ⱨeqkimning ɵzi bilǝn billǝ berixiƣa yol ⱪoymidi.  
\v 38 U sinagogning qongining ɵyi aldiƣa kǝlgǝndǝ, ⱪiyⱪas-quⱪanni, halayiⱪning ⱪattiⱪ nalǝ-pǝryad wǝ aⱨ-zar kɵtürgǝnlikini kɵrüp,  
\v 39 ɵygǝ kirip ularƣa:  
\m — Nemixⱪa ⱪiyⱪas-quⱪan wǝ aⱨ-zar kɵtürisilǝr? Bala ɵlmǝptu, uhlap ⱪaptu, — dedi. \x + \xo 5:39 \xt Yⱨ. 11:11. \x*  
\v 40 Ular uni mǝshirǝ ⱪilixti; lekin u ⱨǝmmǝylǝnni taxⱪiriƣa qiⱪiriwetip, balining ata-anisini wǝ ɵz ⱨǝmraⱨlirini elip, bala yatⱪan ɵygǝ kirdi.  
\v 41 U balining ⱪolini tutup, uningƣa: «Talita kumi» dedi. Bu sɵzning mǝnisi «Ⱪizim, sanga eytimǝnki, ornungdin tur» degǝnlik idi.  
\v 42 Ⱪiz dǝrⱨal ornidin turup mangdi (u on ikki yaxta idi). Ular bu ixⱪa mutlǝⱪ ⱨǝyran ⱪelixti.  
\v 43 U ularƣa bu ixni ⱨeqkimgǝ eytmasliⱪni ⱪattiⱪ tapilidi, xundaⱪla ⱪizƣa yegüdǝk birnemǝ berixni eytti.   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Nasarǝtliklǝrning uni qǝtkǝ ⱪeⱪixi  
\r Mat. 13:53-58; Luⱪa 4:16-30  
\m
\v 1 U u yǝrdin ketip, ɵz yurtiƣa kǝldi. Uning muhlislirimu uningƣa ǝgixip bardi.\x + \xo 6:1 \xt Mat. 13:53; Luⱪa 4:16. \x*  
\v 2 Xabat küni kǝlgǝndǝ, u sinagogda tǝlim berixkǝ kirixti. Tǝlimini angliƣanlardin kɵp adǝm intayin ⱨǝyran boluxup:  
\m — Bu adǝm bularƣa nǝdin erixkǝndu? Uningƣa muxundaⱪ danaliⱪ ⱪandaⱪ berilgǝn? Uning ⱪolida muxundaⱪ mɵjizilǝr ⱪandaⱪ yaritilidiƣandu?  
\v 3 U ⱨeliⱪi yaƣaqqi ǝmǝsmu, Mǝryǝmning oƣli, xundaⱪla Yaⱪup, Yosǝ, Yǝⱨuda wǝ Simonlarning akisiƣu? Uning singillirimu bu yǝrdǝ arimizda turuwatmamdu? — deyixti. Xuning bilǝn ular uningƣa ⱨǝsǝt-bizarliⱪ bilǝn ⱪaridi.\f □ \fr 6:3 \ft \+bd «u ⱨeliⱪi yaƣaqqi ǝmǝsmu, Mǝryǝmning oƣli...»\+bd* — Yǝⱨudiylar arisida adǝmlǝr atisining ismi bilǝn tonuluxi kerǝk idi. Yalƣuz anisining ismini tilƣa elixning ɵzi birhil ⱨaⱪarǝt idi.\f*  \x + \xo 6:3 \xt Yⱨ. 6:42. \x*  
\v 4 Xuning bilǝn Əysa ularƣa:  
\m — Ⱨǝrⱪandaⱪ pǝyƣǝmbǝr baxⱪa yǝrlǝrdǝ ⱨɵrmǝtsiz ⱪalmaydu, pǝⱪǝt ɵz yurti, ɵz uruⱪ-tuƣⱪanliri arisida wǝ ɵz ɵyidǝ ⱨɵrmǝtkǝ sazawǝr bolmaydu, — dedi.\x + \xo 6:4 \xt Mat. 13:57; Luⱪa 4:24; Yⱨ. 4:44. \x*   
\m
\v 5 Xuning bilǝn ⱪollirini birⱪanqǝ bimarning üstigǝ tǝgküzüp, ularni saⱪaytⱪandin baxⱪa, xu yǝrdǝ u ⱨeqⱪandaⱪ mɵjizǝ yaritalmidi.\x + \xo 6:5 \xt Mat. 13:58. \x*  
\v 6 Wǝ u ularning iman-ixǝnqsizlikidin ⱨǝyran ⱪaldi.\x + \xo 6:6 \xt Mat. 9:35; Luⱪa 13:22. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning on ikki rosulni ǝwǝtixi  
\r Mat. 10:1, 5-15; Luⱪa 9:1-6  
\m
\v 7 Andin u ǝtraptiki yeza-kǝntlǝrni aylinip tǝlim bǝrdi.  
\m U on ikkiylǝnni yeniƣa qaⱪirdi wǝ \add hǝlⱪ arisiƣa\add* ikki-ikkidin ǝwǝtixkǝ baxlidi. U ularƣa napak roⱨlarni ⱨǝydǝx ⱨoⱪuⱪini bǝrdi;\f □ \fr 6:7 \ft \+bd «napak roⱨlar»\+bd* — jinlarni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 6:7 \xt Mat. 10:1; Luⱪa 6:13; 9:1. \x*  
\v 8 wǝ ularƣa: — Sǝpǝrdǝ yeninglarƣa ⱨasidin baxⱪa nǝrsǝ eliwalmanglar, nǝ hurjun nǝ nan eliwalmanglar, bǝlwaƣⱪa pulmu salmanglar,\f □ \fr 6:8 \ft \+bd «hurjun»\+bd* — yaki «tilǝmqining haltisi».\f*  
\v 9 putunglarƣa kǝxlǝrni kiyinglar, biraⱪ ikki yǝktǝk kiyiwalmanglar, — dǝp tapilidi. \f □ \fr 6:9 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Əysa\+bdit* ularƣa: — Sǝpǝrdǝ yeninglarƣa ⱨasidin baxⱪa nǝrsǝ eliwalmanglar, nǝ hurjun nǝ nan eliwalmanglar, bǝlwaƣⱪa pulmu salmanglar, putunglarƣa kǝxlǝrni kiyinglar, biraⱪ ikki yǝktǝk kiyiwalmanglar, — dǝp tapilidi» — (9-10-ayǝt) ⱪiziⱪarliⱪ yeri xuki, «Matta» wǝ «Luⱪa»da hatirilǝngǝn bayanlar boyiqǝ Rǝbbimiz ularƣa ⱨasa eliwelix wǝ kǝx kiyixnimu mǝn’i ⱪilƣan. Pikrimiz tehi muⱪimlaxmiƣini bilǝn oylaymizki, «Matta» bilǝn «Luⱪa» wǝ «Markus»ta bǝlkim ikki ayrim waⱪit-ǝⱨwal kɵrsitilidu.\f*  \x + \xo 6:9 \xt Ros. 12:8. \x*  
\v 10 U yǝnǝ:  
\m — \add Bir yurtⱪa barƣininglarda\add*, kimning ɵyigǝ \add ⱪobul ⱪilinip\add* kirsǝnglar, u yurttin kǝtküqǝ xu ɵydila turunglar. \f □ \fr 6:10 \ft \+bd «kimning ɵygǝ ⱪobul ⱪilinip kirsǝnglar, u yurttin kǝtküqǝ xu ɵydila turunglar»\+bd* — bu ǝmrdǝ qong danaliⱪ bar. Ikki sǝwǝbtin eytilƣan boluxi mumkin: — (1) kona zamanlarda kɵp diniy wǝz eytⱪuqilar ɵymu-ɵy yoⱪlap pul tilǝytti; lekin Əysaning muhlisliri ⱨeq tilǝmqilik ⱪilmasliⱪi kerǝk; (2) ular ɵymu-ɵy kɵqüp yürsǝ, hǝlⱪtǝ ⱨǝrtürlük ⱨǝsǝt-guman pǝyda boluximu mumkin — «Nemixⱪa ular \+bd bizning\+bd* ɵydǝ ⱪonmaydu?» yaki «Nemixⱪa ular bizning ɵydin kɵqüp ketidu?» degǝndǝk.\f*  
\v 11 Ⱪaysi yǝrdikilǝr silǝrni ⱪobul ⱪilmisa, xundaⱪla sɵzünglarni anglimisa, u yǝrdin kǝtkininglarda, ularƣa agaⱨ-guwaⱨ bolsun üqün ayiƣinglardiki topini ⱪeⱪiwetinglar! — dedi.\f □ \fr 6:11 \ft \+bd «u yǝrdin kǝtkininglarda, ularƣa agaⱨ-guwaⱨ bolsun üqün ayiƣinglardiki topini ⱪeⱪiwetinglar!»\+bd* — «ayaƣdiki topini ⱪeⱪiwetix» degǝn bu ixarǝt «bizning silǝr bilǝn munasiwetimiz yoⱪ», degǝnni bildürüp, Hudaning sɵzini rǝt ⱪilƣanlarƣa ⱪattiⱪ agaⱨlandurux idi.\f*  \x + \xo 6:11 \xt Mat. 10:14,15; Luⱪa 9:5; 10:12; Ros. 13:51; 18:6\x*   
\m
\v 12 Xuning bilǝn ular yolƣa qiⱪip, kixilǝrni gunaⱨliriƣa towa ⱪilixⱪa jar selip ündidi.  
\v 13 Ular nurƣun jinlarni ⱨǝydidi, nurƣun bimarlarni zǝytun meyi bilǝn mǝsiⱨ ⱪilip saⱪaytti.\f □ \fr 6:13 \ft \+bd «ular ... Nurƣun bimarlarni zǝytun meyi bilǝn mǝsiⱨ ⱪilip saⱪaytti»\+bd* — «mǝsiⱨ ⱪilix» muxu yǝrdǝ adǝmning bexiƣa zǝytun meyini sürüxni kɵrsitidu. «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 6:13 \xt Yaⱪ. 5:14. \x*   
\b  
\m  
\s1 Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyaning ɵlümi  
\r Mat. 14:1-12; Luⱪa 9:7-9  
\m
\v 14 Uning nami mǝxⱨur bolƣaqⱪa, Ⱨerod padixaⱨ uning ⱨǝⱪⱪidǝ anglap: «Bu adǝm \add qoⱪum\add* ɵlümdin tirilgǝn Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyadur. Xuning üqün muxu alaⱨidǝ ⱪudrǝtlǝr uningda küqini kɵrsitidu» dǝytti. \f □ \fr 6:14 \ft \+bd «Uning nami mǝxⱨur bolƣaqⱪa, Ⱨerod padixaⱨ uning ⱨǝⱪⱪidǝ anglap...»\+bd* — «Ⱨerod»lar toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng. \+bd «...uning ⱨǝⱪⱪidǝ anglap: «Bu adǝm ... Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyadur...» dǝytti»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «..uning ⱨǝⱪⱪidǝ anglap ⱪaldi. Bǝzilǝr: «Bu adǝm ... Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyadur...» — deyixǝtti».\f*  \x + \xo 6:14 \xt Mat. 14:1; Luⱪa 9:7. \x*  
\v 15 Baxⱪilar: «U Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr\add*» desǝ, yǝnǝ bǝzilǝr: «Burunⱪi pǝyƣǝmbǝrlǝrdǝk bir pǝyƣǝmbǝr bolsa kerǝk» deyixǝtti.   
\m
\v 16 Biraⱪ bularni angliƣan Ⱨerod:  
\m — Mǝn kallisini alƣan Yǝⱨyaning ɵzi xu — u ɵlümdin tiriliptu! — dedi.   
\m
\v 17-18 Ⱨerodning bundaⱪ deyixining sǝwǝbi, u \add ɵgǝy\add* akisi Filipning ayali Ⱨerodiyǝning wǝjidin adǝm ǝwǝtip Yǝⱨyani tutup, zindanƣa taxliƣanidi. Qünki u xu ayal bilǝn nikaⱨlanƣanidi; Yǝⱨya Ⱨerodⱪa \add tǝnbiⱨ berip\add*: «Akangning ayalini tartiwelixing Tǝwrat ⱪanuniƣa hilap» dǝp ⱪayta-ⱪayta degǝnidi.\f □ \fr 6:17-18 \ft \+bd «Qünki u xu ayal bilǝn nikaⱨlanƣanidi; Yǝⱨya Ⱨerodⱪa tǝnbiⱨ berip: «Akangning ayalini tartiwelixing Tǝwrat ⱪanuniƣa hilap» dǝp ⱪayta-ⱪayta degǝnidi»\+bd* — Ⱨerod ɵgǝy akisi Filipning ayali Ⱨerodiyǝni Filiptin tartiwelip andin uni ajrixixⱪa ⱪayil ⱪilip, Ⱨerodiyǝ bilǝn ɵzi toy ⱪilƣanidi. Yǝⱨyani tutux «Ⱨerodiyǝning wǝjidin» — bǝlkim uning biwasitǝ tǝlipidin bolƣan boluximu mumkin. \+bd «Akangning ayalini tartiwelixing Tǝwrat ⱪanuniƣa hilap»\+bd* — Tǝwrattiki «Law.» 16:18, 20:21dǝ, birsining aka yaki ukisi ⱨayat ǝⱨwalda, birining ayalini yǝnǝ biri ɵz ǝmrigǝ elixⱪa bolmaydu, dǝp bǝlgilǝngǝn.\f*  \x + \xo 6:17-18 \xt Mat. 14:3; Luⱪa 3:19; 9:9; Law. 18:16; 20:21. \x*   
\m
\v 19 Xuning üqün Ⱨerodiyǝ Yǝⱨyaƣa adawǝt saⱪlaytti; uni ɵltürmǝkqi bolƣan bolsimu, lekin xundaⱪ ⱪilalmaytti.  
\v 20 Qünki Ⱨerod Yǝⱨyani diyanǝtlik wǝ muⱪǝddǝs adǝm dǝp bilip, uningdin ⱪorⱪatti, xunglaxⱪa uni ⱪoƣdaytti; u uning sɵzlirini angliƣan qaƣlirida alaⱪzadǝ bolup ketǝtti, lekin yǝnila sɵzlirini anglaxⱪa amraⱪ idi.\f □ \fr 6:20 \ft \+bd «Ⱨerod Yǝⱨyani diyanǝtlik wǝ muⱪǝddǝs adǝm dǝp bilip...»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, Tǝwrat wǝ Injilda «muⱪǝddǝs» degǝnning mǝnisi «uluƣ» ǝmǝs, bǝlki «pak», «Hudaƣa atalƣan»dur. \+bd «u uning sɵzlirini angliƣan qaƣlirida alaⱪzadǝ bolup ketǝtti»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ buning ornida: «u uning sɵzlirini anglap nemǝ ⱪilixni bilǝlmǝy ⱪalatti» yaki «u uning sɵzlirini anglap kɵp ixlarni ⱪilatti» deyilidu.\f*  \x + \xo 6:20 \xt Mat. 14:5; 21:26. \x*   
\m
\v 21 Əmma \add Ⱨerodiyǝ kütkǝn\add* pǝyt ahir yetip kǝldi; Ⱨerod tuƣulƣan künidǝ ɵz ǝmǝldarliri, mingbexiliri wǝ Galiliyǝ ɵlkisidiki katta ǝrbablarni ziyapǝt bilǝn kütüwaldi; \x + \xo 6:21 \xt Yar. 40:20; Mat. 14:6. \x*  
\v 22 ⱨeliⱪi Ⱨerodiyǝning ⱪizi sorunƣa qüxüp ussul oynap bǝrdi. Bu Ⱨerod wǝ ⱨǝmdastihan bolƣanlarƣa bǝkmu yarap kǝtti. Padixaⱨ ⱪizƣa: — Mǝndin nemǝ tǝlǝp ⱪilsang, xuni berimǝn, — dedi. \f □ \fr 6:22 \ft \+bd «Ⱨerodiyǝning ⱪizi»\+bd* — burunⱪi eridin bolƣan ⱪizi. Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «... uning ⱪizi Ⱨerodiyǝ» deyilidu. Undaⱪ tǝrjimǝ toƣra bolsa, Ⱨerodiyǝning ⱪizining ismining ɵzining ismi bilǝn ohxax boluxi ajayib ix ǝmǝs, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 23 Andin u ⱪǝsǝm ⱪilip yǝnǝ:  
\m — Mǝndin nemǝ tǝlǝp ⱪilsang, ⱨǝtta padixaⱨliⱪimning yerimini desǝngmu xuni berimǝn, — dedi.\x + \xo 6:23 \xt Ⱨak. 11:30. \x*   
\m
\v 24 Ⱪiz sirtⱪa qiⱪip, anisidin:  
\m — Nemǝ tǝlǝp ⱪilay? — dǝp soriwidi, anisi: — Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyaning kallisini tǝlǝp ⱪil, — dedi.   
\m
\v 25 Ⱪiz dǝrⱨal padixaⱨning aldiƣa aldirap kirip:  
\m — Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyaning kallisini ⱨazirla bir tǝhsigǝ ⱪoyup ǝkilixlirini halaymǝn, — dedi.   
\m
\v 26 Padixaⱨ buningƣa naⱨayiti ⱨǝsrǝt qǝkkǝn bolsimu, ⱪǝsǝmliri tüpǝylidin wǝ dastihanda olturƣanlar wǝjidin, uningƣa bǝrgǝn sɵzidin yanƣusi kǝlmidi.  
\v 27 Xunga padixaⱨ dǝrⱨal bir jallat ǝwǝtip, uning kallisini elip kelixni ǝmr ⱪildi. Jallat zindanƣa berip Yǝⱨyaning kallisini elip, \f □ \fr 6:27 \ft \+bd «...padixaⱨ dǝrⱨal bir jallat ǝwǝtip...»\+bd* — yaki «...padixaⱨ dǝrⱨal bir ⱪarawul ǝwǝtip...».\f*  \x + \xo 6:27 \xt Mat. 14:10. \x*  
\v 28 uni bir tǝhsigǝ ⱪoyup, ⱪizning aldiƣa elip kelip uningƣa bǝrdi. Ⱪiz uni anisiƣa tapxurdi.  
\v 29 Bu ixni angliƣan Yǝⱨyaning muhlisliri kelip, jǝsǝtni elip ketip bir ⱪǝbrigǝ ⱪoydi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning bǝx ming kixini ozuⱪlanduruxi  
\r Mat. 14:13-21; Luⱪa 9:10-17; Yⱨ. 6:1-14  
\m
\v 30 Ⱪaytip kǝlgǝn rosullar Əysaning yeniƣa yiƣildi, nemǝ ⱪilƣanliri ⱨǝm nemǝ tǝlim bǝrgǝnlirini uningƣa mǝlum ⱪilixti. \x + \xo 6:30 \xt Luⱪa 9:10. \x*  
\v 31 Kelip-ketiwatⱪanlar naⱨayiti kɵplikidin ularƣa tamaⱪlinixⱪimu waⱪit qiⱪmidi. Xunga u ularƣa:  
\m — Yürünglar, mǝn bilǝn hilwǝt bir jayƣa berip, birdǝm aram elinglar, — dedi. \x + \xo 6:31 \xt Mar. 3:20. \x*  
\v 32 Buning bilǝn ular kemigǝ qüxüp, hilwǝt bir qɵl yǝrgǝ ⱪarap mangdi. \x + \xo 6:32 \xt Mat. 14:13; Luⱪa 9:10; Yⱨ. 6:1. \x*  
\v 33 Biraⱪ nurƣun kixilǝr ularning ketiwatⱪanliⱪini bayⱪap, ularni tonuweliwidi, ǝtraptiki barliⱪ xǝⱨǝrlǝrdin piyadǝ yolƣa qiⱪip, yügürüp, ulardin burun u yǝrgǝ berip yiƣilixti.  
\v 34 Əysa kemidin qüxüp, zor bir top adǝmni kɵrüp, ularning padiqisiz ⱪoy padisidǝk bolƣanliⱪiƣa iq aƣritti. Xunga u ularƣa kɵp ixlarni ɵgitixkǝ baxlidi.\x + \xo 6:34 \xt Yǝr. 23:1; Əz. 34:2; Mat. 9:36; 14:4; Luⱪa 9:11. \x*   
\m
\v 35 Kǝq kirip ⱪalƣanda, muhlisliri uning yeniƣa kelip:  
\m — Bu qɵl bir jay ikǝn, kǝq kirip kǝtti. \x + \xo 6:35 \xt Mat. 14:15; Luⱪa 9:12; Yⱨ. 6:5. \x*  
\v 36 Halayiⱪni yolƣa seliwǝtkǝn bolsang, ular ǝtraptiki kǝnt-ⱪixlaⱪlarƣa berip, ɵzlirigǝ nan setiwalsun; qünki ularda yegüdǝk nǝrsǝ yoⱪ, — dedi.   
\m
\v 37 Lekin u ularƣa jawabǝn:  
\m — Ularƣa ɵzünglar ozuⱪ beringlar, — dedi.  
\m Muhlislar uningdin:  
\m — Ikki yüz kümüx dinarƣa ularƣa nan ǝkelip ularni ozuⱪlanduramduⱪ? — dǝp soridi.\f □ \fr 6:37 \ft \+bd «ikki yüz kümüx dinar»\+bd* — bir kümüx dinar (grek tilida «dinarius») bir ixqining bir künlük ix ⱨǝⱪⱪi idi («Mat.» 20:2ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 38 Əysa ularƣa: — Ⱪanqǝ neninglar bar? Berip ⱪarap beⱪinglar, — dedi. Ular ⱪarap baⱪⱪandin keyin:  
\m — Bǝxi bar ikǝn, yǝnǝ ikki beliⱪmu bar ikǝn, — deyixti.\x + \xo 6:38 \xt Mat. 14:17; Luⱪa 9:13; Yⱨ. 6:9. \x*   
\m
\v 39 U ularƣa kixilǝrni top-top ⱪilip yexil qimǝndǝ olturƣuzuxni buyrudi.  
\v 40 Halayiⱪ yüzdin, ǝlliktin sǝp-sǝp bolup olturuxti. \f □ \fr 6:40 \ft \+bd «Halayiⱪ yüzdin, ǝlliktin sǝp-sǝp bolup olturuxti»\+bd* — grek tilida «Halayiⱪ yüzdin, ǝlliktin sǝp-sǝp bolup yetixti».\f*  
\v 41 U bǝx nan bilǝn ikki beliⱪni ⱪoliƣa elip, asmanƣa ⱪarap \add Hudaƣa\add* tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ eytti, andin nanlarni oxtup, kɵpqilikkǝ tutup berix üqün muhlisliriƣa berip turatti; ikki beliⱪnimu ⱨǝmmǝylǝngǝ tarⱪitip bǝrdi. \x + \xo 6:41 \xt 1Sam. 9:13; Yⱨ. 17:1. \x*  
\v 42 Ⱨǝmmǝylǝn yǝp toyundi.  
\v 43 \add Muhlislar\add* exip ⱪalƣan nan wǝ beliⱪ parqilirini liⱪ on ikki sewǝtkǝ teriwaldi. \f □ \fr 6:43 \ft \+bd «Muhlislar ...teriwaldi»\+bd* — grek tilida «Ular ... teriwaldi». «Ular»ning muhlislar ikǝnliki «Mat.» 16:9-10dǝ ispatlinidu. \+bd «on ikki sewǝt»\+bd* — grek tilida «on ikki ⱪol sewǝt» — demǝk, bir adǝm ikki ⱪollap kɵtürǝlǝydiƣan sewǝtlǝr.\f*  
\v 44 Nanlarni yegǝn ǝrlǝrning sanila bǝx mingqǝ idi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning su üstidǝ mengixi  
\r Mat. 14:22-33; Yⱨ. 6:16-21  
\m
\v 45 Bu ixtin keyinla, u muhlisliriƣa ɵzüm bu halayiⱪni yolƣa seliwetimǝn, angƣiqǝ silǝr kemigǝ olturup, dengizning ⱪarxi ⱪirƣiⱪidiki Bǝyt-Saida yezisiƣa ɵtüp turunglar, dǝp buyrudi. \f □ \fr 6:45 \ft \+bd «Bǝyt-Saida yezisiƣa ɵtüp...»\+bd* — yaki «Bǝyt-Saida yezisidin ɵtüp...».\f*  \x + \xo 6:45 \xt Mat. 14:22; Yⱨ. 6:17. \x*  
\v 46 Ularni yolƣa seliwǝtkǝndin keyin, u dua-tilawǝt ⱪilix üqün taƣⱪa qiⱪti. \x + \xo 6:46 \xt Mat. 14:23; Luⱪa 6:12. \x*  
\v 47 Kǝq kirgǝndǝ, kemǝ dengizning otturisiƣa yǝtkǝnidi, u ɵzi yalƣuz ⱪuruⱪluⱪta idi. \x + \xo 6:47 \xt Mat. 14:23; Yⱨ. 6:16. \x*  
\v 48 U muhlislirining palaⱪni küqǝp uruwatⱪanliⱪini kɵrdi; qünki xamal tǝtür yɵnilixtǝ qiⱪⱪanidi. Keqǝ tɵtinqi jesǝk waⱪtida, u dengizning üstidǝ mengip, muhlisliri tǝrǝpkǝ kǝldi wǝ ularning yenidin ɵtüp ketidiƣandǝk ⱪilatti. \f □ \fr 6:48 \ft \+bd «Keqǝ tɵtinqi jesǝk waⱪtida, u dengizning üstidǝ mengip...»\+bd* — bir keqǝ tɵt jesǝkkǝ bɵlünǝtti; xunga bu waⱪit tang atay degǝn waⱪit idi. \+bd «u ... ularning yenidin ɵtüp ketidiƣandǝk ⱪilatti»\+bd* — yaki «u ... ularning yenidin ɵtüp kǝtmǝkqi boldi». 
\fp  Bu intayin ⱪiziⱪ ix. Mumkinqiliki barki, (1) Əysaning «ɵtüp ketix»i — Muhlislarƣa Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisining Israillarni Misirdin ⱪutⱪuzux üqün «Ularning (Israillarning) yenidin ɵtüp ketix»ini ǝslǝtmǝkqi, yaki (2) u ularning \+bd ɵzlikidin\+bd* ɵzini kemigǝ qiⱪip ⱨǝmraⱨ boluxⱪa tǝklip ⱪilixini halaytti.\f*  
\v 49 Lekin ular uning dengizning üstidǝ mengip keliwatⱪanliⱪini kɵrüp, uni alwasti ohxaydu, dǝp oylap quⱪan selixti.  
\v 50 Qünki ularning ⱨǝmmisi uni kɵrüp sarasimigǝ qüxti.  
\m Lekin u dǝrⱨal ularƣa:  
\m — Yürǝklik bolunglar, bu mǝn, ⱪorⱪmanglar! — dedi.   
\m
\v 51 U kemigǝ, ularning yeniƣa qiⱪⱪandila, xamal tohtidi. Ular buningdin ⱨoxidin kǝtküdǝk dǝrijidǝ ⱪattiⱪ ⱨǝyran ⱪelixip, nemini oylaxni bilmǝytti;  
\v 52 qünki ular nan berix \add mɵjizisini\add* tehiqǝ qüxǝnmigǝnidi, ularning ⱪǝlbi bihud ⱨalǝttǝ turatti.   
\m
\v 53 Ular dengizning ⱪarxi tǝripigǝ ɵtüp, Ginnisarǝt degǝn yurtta \add ⱪuruⱪluⱪⱪa\add* qiⱪip, kemini baƣlap ⱪoydi. \x + \xo 6:53 \xt Mat. 14:3. \x*  
\v 54 Ular kemidin qüxüxi bilǝnla, \add halayi’ⱪ\add* uni dǝrⱨal tonuwelip,  
\v 55 ǝtraptiki ⱨǝmmǝ jaylarƣa yügürüxüp bardi wǝ «U palanqi yǝrgǝ qüxüptu» dǝp anglixi bilǝnla, bimarlarni zǝmbilgǝ selip, xu yǝrgǝ \add uning aldiƣa\add* elip berixti.   
\m
\v 56 U mǝyli yeza, mǝyli xǝⱨǝr yaki ⱪixlaⱪlarƣa barsun, hǝlⱪ aƣriⱪlarni bazarlarƣa elip qiⱪip yatⱪuzatti; ular uningdin aƣriⱪlar ⱨeq bolmiƣanda sening yepinqangning pexigǝ bolsimu ⱪolini tǝgküzüwalsaⱪ dǝp ɵtündi. Uningƣa ⱪolini tǝgküzgǝnlǝrning ⱨǝmmisi saⱪaydi.   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Insanni nemǝ napak ⱪilidu?  
\r Mat. 15:1-20  
\m
\v 1 Bu qaƣda, Pǝrisiylǝr wǝ Tǝwrat ustazliridin bǝziliri Yerusalemdin kelip uning aldiƣa yiƣildi;\x + \xo 7:1 \xt Mat. 15:1. \x*  
\v 2-5 xu Pǝrisiylǝr wǝ Tǝwrat ustazliri uning muhlisliridin bǝzilirining tamaⱪni ⱪolini yumay, yǝni «napak» ⱨalda yǝwatⱪanliⱪini kɵrüp, uningdin:  
\m — Muhlisliring nemixⱪa ata-bowilirimizning ǝn’ǝnilirigǝ riayǝ ⱪilmay, bǝlki yuyulmiƣan ⱪolliri bilǝn tamaⱪ yǝydu? — dǝp soraxti (qünki Pǝrisiylǝr wǝ pütün Yǝⱨudiylar ata-bowiliri tǝripidin ⱪaldurulƣan ǝn’ǝnini qing tutⱪaqⱪa, awwal ⱪollirini ǝstayidilliⱪ bilǝn yumisa, tamaⱪ yemǝydu. Xuningdǝk bazardin ⱪaytip kǝlgǝndimu, ular ⱪol yumay birnǝrsǝ yemǝydu. Uningdin baxⱪa, piyalǝ-ⱪǝdǝⱨ, das-qɵgün wǝ mis ⱪaqilar wǝ diwanlarni yuyux toƣrisida tapxurulƣan nurƣunliƣan ǝn’ǝnilǝrdimu qing turidu).\f □ \fr 7:2-5 \ft \+bd «ǝstayidilliⱪ bilǝn yumisa...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «beƣixiƣiqǝ yumisa...» yaki «muxt bilǝn yumisa...».\f*   
\m
\v 6 U ularƣa jawab berip mundaⱪ dedi:  
\m — Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr silǝr sahtipǝzlǝr toƣranglarda aldin’ala toptoƣra bexarǝt bǝrgǝn! \add uning\add* yazmisida pütülgǝndǝk: —  
\m «Muxu hǝlⱪ aƣzida Meni ⱨɵrmǝtligini bilǝn,  
\m Biraⱪ ⱪǝlbi Mǝndin yiraⱪ;\x + \xo 7:6 \xt Yǝx. 29:13; Əz. 33:31. \x*   
\m
\v 7 Ular Manga biⱨudǝ ibadǝt ⱪilidu.  
\m Ularning ɵgǝtkǝn tǝlimliri pǝⱪǝt insanlardin qiⱪⱪan pǝtiwalarla, halas».\f □ \fr 7:7 \ft \+bd «Muxu hǝlⱪ aƣzida Meni ⱨɵrmǝtligini bilǝn, biraⱪ ⱪǝlbi Mǝndin yiraⱪ; ular Manga biⱨudǝ ibadǝt ⱪilidu; ularning ɵgǝtkǝn tǝlimliri pǝⱪǝt insanlardin qiⱪⱪan pǝtiwalarla, halas»\+bd* — «Yǝx.» 29:13.\f*  \x + \xo 7:7 \xt Mat. 15:9; Kol. 2:18,20; Tit. 1:14. \x*   
\m
\v 8 Qünki silǝr Hudaning ǝmrini taxlap ⱪoyup, insanlarning ǝn’ǝnisini qing tutiwalidikǝnsilǝr — das-qɵgün, piyalǝ-ⱪǝdǝⱨlǝrni yuyux wǝ xuningƣa ohxap ketidiƣan nurƣan baxⱪa ixlarni ǝn’ǝnǝ ⱪilip yürisilǝr.\f □ \fr 7:8 \ft \+bd «qünki silǝr Hudaning ǝmrini taxlap ⱪoyup, insanlarning ǝn’ǝnisini qing tutiwalidikǝnsilǝr — das-qɵgün, piyalǝ-ⱪǝdǝⱨlǝrni yuyux wǝ xuningƣa ohxap ketidiƣan nurƣan baxⱪa ixlarni ǝn’ǝnǝ ⱪilip yürisilǝr»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «das-qɵgün, piyalǝ-ⱪǝdǝⱨlǝrni yuyux wǝ xuningƣa ohxap ketidiƣan nurƣan baxⱪa ixlarni ǝn’ǝnǝ ⱪilip yürisilǝr» degǝn sɵzlǝr tepilmaydu.\f*   
\m
\v 9 U ularƣa yǝnǝ mundaⱪ dedi:  
\m — Silǝr ɵzliringlarning ǝn’ǝnisini qing tutimiz dǝp Hudaning ǝmrini ǝpqillik bilǝn bir qǝtkǝ ⱪayrip ⱪoydunglar!  
\v 10 Qünki Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add*: «Ata-anangni ⱨɵrmǝt ⱪil» wǝ «Atisi yaki anisini ⱨaⱪarǝtligǝnlǝr ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinsun» dǝp ǝmr ⱪilƣan. \x + \xo 7:10 \xt Mis. 20:12; 21:17; Law. 20:9; Ⱪan. 5:16; 27:16; Pǝnd. 20:20; Əf. 6:2. \x*  
\v 11 Lekin silǝr: — Birsi «Atisi yaki anisiƣa: — Mǝn silǝrgǝ yardǝm bǝrgüdǝk nǝrsilǝrni alliⱪaqan «ⱪurban ⱪilip» Hudaƣa atiwǝttim — desila, \f □ \fr 7:11 \ft \+bd «Mǝn silǝrgǝ yardǝm bǝrgüdǝk nǝrsilǝrni alliⱪaqan «ⱪurban ⱪilip» Hudaƣa atiwǝttim»\+bd* — «ⱪurban» muxu yǝrdǝ biwasitǝ ibariniy tilidin elinƣan bolup, «sǝdiⱪǝ ⱪilinƣan» yaki «Hudaƣa atap ⱪilinƣan» degǝn mǝnini bildüridu.\f*  
\v 12 xu kixining ata-anisining ⱨalidin hǝwǝr elixƣa bolmaydu, dǝp ɵgitisilǝr.  
\v 13 Xundaⱪ ⱪilip, silǝr \add ǝwladliringlarƣa\add* tapxurƣan ǝn’ǝnǝnglǝrni dǝp Hudaning ǝmrini yoⱪⱪa qiⱪiriwǝttinglar, wǝ xuningƣa ohxax kɵp ixlarni ⱪilisilǝr.\f □ \fr 7:13 \ft \+bd «Xundaⱪ ⱪilip, silǝr ǝwladliringlarƣa tapxurƣan ǝn’ǝnǝnglǝrni dǝp Hudaning ǝmrini yoⱪⱪa qiⱪiriwǝttinglar»\+bd* — Mǝsiⱨning sɵzigǝ ⱪariƣanda «Hudaƣa atiƣan tǝǝlluⱪatlar» tehi atiƣuqi kixining ⱪolida turƣanda, ulardin paydiliniwǝrsǝ bolatti. Xu kixi bǝlkim Tǝwrat ustazlirining ⱪollixi bilǝn «dunyadin kǝtkinimdin keyin...» yaki «mǝlum bir mǝzgildin keyin...» «ibadǝthaniƣa tapxurimǝn» dǝp ⱪǝsǝm ⱪilƣan bolsa kerǝk. Yǝⱨudiylarning tarihiy hatiriliridǝ xuningƣa ohxax kɵpligǝn misallar tepilidu. 
\fp  Pǝriysilǝr ɵgǝtkǝn xu ⱨiylǝ-mikir: «Mal-mülküngni Hudaƣa atalƣan («ⱪurban ⱪilƣan») ⱪilƣan bolsang, ata-anangdin hǝwǝr almisang bolidu» ǝmǝs, bǝlki «(xundaⱪ ⱪilƣan bolsang) \+bd hǝwǝr elixingƣa bolmaydu\+bd*» degǝndǝk. Ular xübⱨisizki ahirida bu ixtin mǝlum bir payda kɵridu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 7:13 \xt Mat. 15:6; 1Tim. 4:3; 2Tim. 3:2. \x*   
\b  
\m  
\s1 Insanni nemǝ napak ⱪilidu?  
\m
\v 14 Andin halayiⱪni yǝnǝ yeniƣa qaⱪirip, ularƣa:  
\m — Ⱨǝmminglar manga ⱪulaⱪ selinglar wǝ xuni qüxininglarki, \x + \xo 7:14 \xt Mat. 15:10. \x*  
\v 15 insanning sirtidin iqigǝ kiridiƣan nǝrsilǝrning ⱨeqⱪandiⱪi uni napak ⱪilmaydu, bǝlki ɵz iqidin qiⱪidiƣan nǝrsilǝr bolsa, ular insanni napak ⱪilidu. \x + \xo 7:15 \xt Ros. 10:15; Rim. 14:17,20; Tit. 1:15. \x*  
\v 16 Angliƣudǝk ⱪuliⱪi barlar buni anglisun! — dedi.   
\m
\v 17 U halayiⱪtin ayrilip ɵygǝ kirgǝndǝ, muhlisliri uningdin bu tǝmsil ⱨǝⱪⱪidǝ soridi. \x + \xo 7:17 \xt Mat. 15:15. \x*  
\v 18 U ularƣa:  
\m — Silǝrmu tehiqǝ qüxǝnmǝy yürüwatamsilǝr?! Sirttin insanning iqigǝ kiridiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsining uni napak ⱪilalmaydiƣanliⱪini tonup yǝtmǝywatmamsilǝr?  
\v 19 \add Sirttin kirgǝn nǝrsǝ\add* insanning ⱪǝlbigǝ ǝmǝs, axⱪaziniƣa kiridu, andin u yǝrdin tǝrǝt bolup taxlinidu, — dedi (u bu gǝpni deyix bilǝn, ⱨǝmmǝ yemǝkliklǝrni ⱨalal ⱪiliwǝtti).   
\m
\v 20 U yǝnǝ sɵz ⱪilip mundaⱪ dedi:  
\m — Insanning iqidin qiⱪidiƣinila, insanni napak ⱪilidu.  
\v 21-22 Qünki xular — yaman niyǝtlǝr, zinahorluⱪ, jinsiy buzuⱪluⱪlar, ⱪatilliⱪ, oƣriliⱪ, aqkɵzlük, rǝzilliklǝr, aldamqiliⱪ, xǝⱨwaniyliⱪ, ⱨǝsǝthorluⱪ, til-aⱨanǝt, tǝkǝbburluⱪ wǝ ⱨamaⱪǝtliklǝr insanning iqidin, yǝni uning ⱪǝlbidin qiⱪidu \f □ \fr 7:21-22 \ft \+bd «ⱨǝsǝthorluⱪ»\+bd* — buning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «yaman kɵz».\f*  \x + \xo 7:21-22 \xt Yar. 6:5; 8:21; Pǝnd. 6:14; Yǝr. 17:9. \x*  
\v 23  — bu rǝzil ixlarning ⱨǝmmisi insanning iqidin qiⱪip, ɵzini napak ⱪilidu.   
\b  
\m  
\s1 Yat ǝllik bir ayalning etiⱪadi  
\r Mat. 15:21-28  
\m
\v 24 U ornidin turup u yǝrdin ayrilip, Tur wǝ Zidon ǝtrapidiki rayonlarƣa bardi wǝ bir ɵygǝ kirdi. Gǝrqǝ u buni ⱨeqkim bilmisun degǝn bolsimu, lekin yoxurup ⱪalalmidi. \f □ \fr 7:24 \ft \+bd «u yǝrdin ayrilip, Tur wǝ Zidon ǝtrapidiki rayonlarƣa bardi»\+bd* — u yǝr «qǝtǝlliklǝr» turuwatⱪan rayon bolup, Mǝsiⱨning xu yǝrgǝ berixtiki mǝⱪsiti, ɵz hǝlⱪidin bir waⱪit ayrilip aram elixtin ibarǝt bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 7:24 \xt Mat. 15:21. \x*  
\v 25 Dǝrwǝⱪǝ, napak roⱨ qaplaxⱪan kiqik bir ⱪizning anisi uning toƣrisidiki hǝwǝrni angliƣan ⱨaman yetip kelip, uning ayiƣiƣa yiⱪildi  
\v 26 (ayal Yunanliⱪ bolup, Suriyǝ ɵlkisidiki Fǝnikiy millitidin idi). U uningdin ⱪizidin jinni ⱨǝydiwetixni ɵtündi. \f □ \fr 7:26 \ft \+bd «ayal... Fǝnikiy millitidin idi»\+bd* — yaki «ayal... Fǝnikilik idi» yaki «ayal... Fǝnikǝ rayoniliⱪ idi». U Yǝⱨudiy ǝmǝs, ǝlwǝttǝ. U ǝslidǝ butpǝrǝs boluxi mumkin.\f*  
\v 27 Lekin Əysa uningƣa:  
\m — Aldi bilǝn balilar ⱪorsiⱪini toyƣuzsun; qünki balilarning nenini kiqik itlarƣa taxlap berix toƣra ǝmǝs, — dedi.\f □ \fr 7:27 \ft \+bd «Aldi bilǝn balilar ⱪorsiⱪini toyƣuzsun; qünki balilarning nenini kiqik itlarƣa taxlap berix toƣra ǝmǝs»\+bd* — Mǝsiⱨ Əysa bu yǝrdǝ ɵzining dǝslǝpki wǝzipisini Yǝⱨudiylarƣa hux hǝwǝrni yǝtküzüx, dǝp tǝkitlǝydu. «Kiqik itlar» bǝlkim ⱨaⱪarǝtlik sɵz bolmay, ɵydiki arzuluⱪ pistilirini kɵrsitidu. Muxu ayalning etiⱪadi toƣrisida «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*   
\m
\v 28 Lekin u buningƣa jawabǝn:  
\m — Durus, i Rǝb, biraⱪ ⱨǝtta itlarmu üstǝl astida turup balilardin qüxkǝn nan uwaⱪlirini yǝydiƣu, — dedi.   
\m
\v 29 Əysa uningƣa:  
\m — Sening muxu sɵzüng tüpǝylidin yolungƣa ⱪayt, jin ⱪizingdin qiⱪip kǝtti, — dedi.   
\m
\v 30 Ayal ɵyigǝ ⱪaytip kǝlgǝndǝ, mana ⱪiz kariwatta yatatti, jin uningdin qiⱪip kǝtkǝnidi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning bir gas-gaqa adǝmni saⱪaytixi  
\m
\v 31 Əysa yǝnǝ Tur wǝ Zidon xǝⱨirining ǝtrapidiki rayonlardin qiⱪip, «On xǝⱨǝr» rayoni otturisidin ɵtüp, yǝnǝ Galiliyǝ dengiziƣa kǝldi. \x + \xo 7:31 \xt Mat. 15:29. \x*  
\v 32 Halayiⱪ uning aldiƣa tili eƣir, gas bir adǝmni elip kelip, uning uqisiƣa ⱪolungni tǝgküzüp ⱪoysang, dǝp ɵtünüxti. \x + \xo 7:32 \xt Mat. 9:32; Luⱪa 11:14. \x*  
\v 33 U u adǝmni halayiⱪtin ayrip bir qǝtkǝ tartip, barmaⱪlirini uning ⱪulaⱪliriƣa tiⱪti, tükürüp, \add barmiⱪini\add* uning tiliƣa tǝgküzdi. \f □ \fr 7:33 \ft \+bd «U... barmaⱪlirini uning ⱪulaⱪliriƣa tiⱪti, tükürüp, barmiⱪini uning tiliƣa tǝgküzdi»\+bd* — tǝrjimimiz boyiqǝ Mǝsiⱨ bǝlkim ɵz barmiⱪi üstigǝ tɵkürgǝn boluxi mumkin, bolmisa u yǝrgǝ tɵkürgǝn bolsa kerǝk.\f*  
\v 34 Andin u asmanƣa ⱪarap uⱨ tartip horsinƣandin keyin, u adǝmgǝ: «Əffata» (mǝnisi «eqil») dedi.  
\v 35 U adǝmning ⱪulaⱪliri dǝrⱨal eqilip, tilimu eqilip rawan gǝp ⱪilixⱪa baxlidi.\f □ \fr 7:35 \ft \+bd «...tilimu eqilip rawan gǝp ⱪilixⱪa baxlidi»\+bd* — grek tilida «...tilining tanisi yexilip, rawan gǝp ⱪilixⱪa baxlidi»\f*   
\m
\v 36 Əysa ularƣa buni ⱨeqkimgǝ eytmasliⱪni tapilidi. Lekin ularƣa ⱨǝrⱪanqǝ tapiliƣan bolsimu, bu hǝwǝrni yǝnila xunqǝ kǝng tarⱪitiwǝtti.  
\v 37 Halayiⱪ \add bu ixⱪa\add* mutlǝⱪ ⱨǝyran ⱪelixip:  
\m — U ⱨǝmmǝ ixlarni ⱪaltis ⱪilidikǝn! Ⱨǝtta gaslarni anglaydiƣan, gaqilarni sɵzlǝydiƣan ⱪilidikǝn, — deyixti.\x + \xo 7:37 \xt Yar. 1:31. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Əysaning tɵt ming kixini toyduruxi  
\r Mat. 15:32-39  
\m
\v 1 Xu künlǝrdǝ, yǝnǝ zor bir top halayiⱪ yiƣilƣanidi. Ularning yegüdǝk ⱨeqnemisi bolmiƣaqⱪa, u muhlislirini yeniƣa qaⱪirip:\x + \xo 8:1 \xt Mat. 15:32. \x*   
\m
\v 2 — Bu halayiⱪⱪa iqim aƣriydu. Qünki ular mening yenimda turƣili üq kün boldi, ularda yegüdǝk ⱨeqnǝrsimu ⱪalmidi.  
\v 3 Ularni ɵylirigǝ aq ⱪorsaⱪ ⱪaytursam, yolda ⱨalidin ketixi mumkin. Qünki bǝziliri yiraⱪtin kǝlgǝnikǝn, — dedi.   
\m
\v 4 Muhlisliri buningƣa jawabǝn:  
\m — Bundaⱪ hilwǝt bir jayda bu kixilǝrni toydurƣudǝk nanni nǝdin tapⱪili bolsun? — deyixti.   
\m
\v 5 — Ⱪanqǝ neninglar bar? — dǝp soridi u.  
\m Yǝttǝ, — deyixti ular.   
\m
\v 6 Buning bilǝn u hǝlⱪni yǝrdǝ olturuxⱪa buyrudi. Andin yǝttǝ nanni ⱪoliƣa aldi wǝ \add Hudaƣa\add* tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ eytip oxtup, kɵpqilikkǝ tutuxⱪa muhlisliriƣa bǝrdi. Ular halayiⱪⱪa ülǝxtürüp bǝrdi.  
\v 7 \add Muhlislar\add*da yǝnǝ birⱪanqǝ kiqik beliⱪmu bar idi. U Hudaƣa tǝxǝkkür eytip ularni bǝrikǝtlǝp, muhlisliriƣa ülǝxtürüp berixni eytti.  
\v 8 Halayiⱪ toyƣuqǝ yedi; ular exip ⱪalƣan parqilarni yǝttǝ sewǝtkǝ teriwaldi.\f □ \fr 8:8 \ft \+bd «ular exip ⱪalƣan parqilarni ... teriwaldi»\+bd* — «ular» — muhlislar yaki pütkül halayiⱪni kɵrsitidu. \+bd «yǝttǝ sewǝt...»\+bd* — «sewǝt» grek tilida bu sɵz bǝk qong bir hil sewǝtni kɵrsitidu.\f*  
\v 9 Yegǝnlǝr tɵt mingqǝ kixi idi. U ularni yolƣa saldi,  
\v 10 andin muhlisliri bilǝn billǝ dǝrⱨal kemigǝ qüxüp, Dalmanuta tǝrǝplirigǝ bardi.\x + \xo 8:10 \xt Mat. 15:39. \x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrisiylǝrning mɵjizilik alamǝtni kɵrüxni tǝlǝp ⱪilixi  
\r Mat. 16:1-4  
\m
\v 11 Pǝrisiylǝr qiⱪip, uni sinax mǝⱪsitidǝ uningdin bizgǝ asmandin bir mɵjizilik alamǝt kɵrsǝtsǝng, dǝp tǝlǝp ⱪilixip, uning bilǝn munazirilǝxkili turdi. \f □ \fr 8:11 \ft \+bd «Pǝrisiylǝr qiⱪip, uni sinax mǝⱪsitidǝ uningdin bizgǝ asmandin bir mɵjizilik alamǝt kɵrsǝtsǝng...»\+bd* — Pǝrisiylǝr tǝlǝp ⱪilƣan «mɵjizilik alamǝt» Əysaning ⱨǝⱪiⱪiy Mǝsiⱨ ikǝnlikini ispatlaydiƣan bir karamǝtni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 8:11 \xt Mat. 12:38; 16:1; Luⱪa 11:29; Yⱨ. 6:30. \x*  
\v 12 U iqidǝ bir uluƣ-kiqik tinip:  
\m — Bu dǝwr nemixⱪa bir «mɵjizilik alamǝt»ni istǝp yüridu? Xuni silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, bu dǝwrgǝ ⱨeqⱪandaⱪ mɵjizilik alamǝt kɵrsitilmǝydu, — dedi. \f □ \fr 8:12 \ft \+bd «u iqidǝ bir uluƣ-kiqik tinip...»\+bd* — grek tilida «U roⱨida bir uluƣ-kiqik tinip..». «Roⱨ» muxu yǝrdǝ uning ɵzining (insaniy) roⱨini bildüridu.\f*  \x + \xo 8:12 \xt Mat. 16:4. \x*   
\m
\v 13 Andin ulardin ayrilip, yǝnǝ kemigǝ qiⱪip, dengizning u qetigǝ ɵtüp kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Sahtipǝzlik «eqitⱪu»sidin saⱪlinix  
\r Mat. 16:5-12  
\m
\v 14 Muhlislar nan elip kelixni untuƣan bolup, kemidǝ bir tal nandin baxⱪa yǝydiƣini yoⱪ idi.  
\v 15 U ularni agaⱨlandurup:  
\m — Eⱨtiyat ⱪilinglar, Pǝrisiylǝrning eqitⱪusi wǝ Ⱨerodning eqitⱪusidin ⱨezi bolunglar, — dedi.\f □ \fr 8:15 \ft \+bd «Eⱨtiyat ⱪilinglar, Pǝrisiylǝrning eqitⱪusi wǝ Ⱨerodning eqitⱪusidin ⱨezi bolunglar»\+bd* — «Mat.» 16:1-12nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 8:15 \xt Mat. 16:6; Luⱪa 12:1. \x*  
\v 16 Muhlislar ɵzara mulaⱨizilixip:  
\m — Uning bundaⱪ deyixi nan ǝkǝlmigǝnlikimizdin bolsa kerǝk, — deyixti.   
\m
\v 17 Əysa ularning nemǝ \add deyixiwatⱪanliⱪini\add* bilip:  
\m — Nemixⱪa nan yoⱪluⱪi toƣrisida mulaⱨizǝ ⱪilisilǝr? Silǝr tehiqǝ pǝm-parasǝt yaki qüxǝnqigǝ igǝ bolmidinglarmu? Ⱪǝlbliringlar tehimu bihudlixip ketiwatamdu? \x + \xo 8:17 \xt Mar. 6:52. \x*  
\v 18 Kɵzünglar turup kɵrmǝywatamsilǝr? Ⱪuliⱪinglar turup anglimaywatamsilǝr? Esinglarda yoⱪmu?  
\v 19 Bǝx ming kixigǝ bǝx nanni oxtuƣinimda, parqilarƣa liⱪ tolƣan ⱪanqǝ kiqik sewǝtni yiƣiwaldinglar? — dedi.  
\m — On ikkini, — jawab bǝrdi ular.\f □ \fr 8:19 \ft \+bd «..ⱪanqǝ kiqik sewǝt..»\+bd* — «sewǝt» grek tilida «ⱪol sewǝt».\f*  \x + \xo 8:19 \xt Mat. 14:17,20; Mar. 6:38; Luⱪa 9:13; Yⱨ. 6:9. \x*   
\m
\v 20 — Yǝttǝ nanni tɵt ming kixigǝ oxtuƣinimda, parqilarƣa liⱪ tolƣan ⱪanqǝ sewǝtni yiƣiwaldinglar? — dedi u.  
\m — Yǝttini, — Jawab bǝrdi ular.\x + \xo 8:20 \xt Mat. 15:36,37. \x*   
\m
\v 21 U ularƣa:  
\m — Undaⱪta, ⱪandaⱪsigǝ silǝr tehi qüxǝnmǝysilǝr? — dedi.\f □ \fr 8:21 \ft \+bd «Undaⱪta, ⱪandaⱪsigǝ silǝr tehi qüxǝnmǝysilǝr?»\+bd* — Mǝsiⱨning bu soali muhlisliri yiƣiwalƣan «on ikki (kiqik) sewǝt» wǝ «yǝttǝ (qong) sewǝt» bilǝn munasiwǝtliktur. 
\fp  Ⱪiziⱪ bir ix xuki, Markus ɵzining Injildiki bayanida Mǝsiⱨning (ɵlümdin tirilixtin baxⱪa) jǝmiy on toⱪⱪuz alaⱨidǝ mɵjizisini hatirilǝydu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Bǝyt-Saidadiki bir korning saⱪaytilixi  
\m
\v 22 Ular Bǝyt-Saida yezisiƣa kǝldi; halayiⱪ bir kor adǝmni uning aldiƣa elip kelip, uningƣa ⱪolungni tǝgküzüp ⱪoysang, dǝp ɵtündi.  
\v 23 U kor adǝmning ⱪolidin tutup yezining sirtiƣa yetilǝp bardi; uning kɵzlirigǝ tükürüp, üstigǝ ⱪollirini tǝgküzüp:  
\m — Birǝr nǝrsǝ kɵrüwatamsǝn? — dǝp soridi.\x + \xo 8:23 \xt Mar. 7:32. \x*   
\m
\v 24 U bexini kɵtürüp:  
\m — Kixilǝrni kɵrüwatimǝn; ular huddi mengip yürüwatⱪan dǝrǝhlǝrdǝk kɵrünüwatidu, — dedi.   
\m
\v 25 Andin u ⱪaytidin ⱪollirini u adǝmning kɵzlirigǝ tǝgküzdi. U kɵzlirini eqiwidi, kɵzliri ǝsligǝ kelip, ⱨǝmmǝ nǝrsini eniⱪ kɵrdi. \f □ \fr 8:25 \ft \+bd «U kɵzlirini eqiwidi..»\+bd* — yaki «u bexini kɵtüriwidi...» yaki «u kɵzlirini yoƣan aqti...».\f*  
\v 26 Əysa uni ɵyigǝ ⱪayturup:  
\m — Yeziƣimu kirmǝ, yaki yezidiki ⱨeqkimgǝ bu ixni uⱪturma, — dǝp tapilidi.\f □ \fr 8:26 \ft \+bd «Yeziƣimu kirmǝ, yaki yezidiki ⱨeqkimgǝ bu ixni uⱪturma»\+bd* — Mǝsiⱨ nemixⱪa xundaⱪ tapilidi? Xübⱨisizki, Bǝyt-Saidadikilǝr alliⱪaqan uning kɵp mɵjizilirini kɵrüp turup tehiqǝ towa ⱪilmiƣanidi («Mat.» 11:21ni kɵrüng).\f*   
\b  
\m  
\s1 Petrusning Əysani Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ dǝp tonuxi  
\r Mat. 16:13-20; Luⱪa 9:18-21  
\m
\v 27 Əysa muhlisliri bilǝn qiⱪip Ⱪǝysǝriyǝ-Filippi rayoniƣa ⱪaraxliⱪ kǝnt-yezilarƣa bardi. Yolda u muhlisliridin:  
\m — Kixilǝr meni kim dǝydu? — dǝp soridi.\x + \xo 8:27 \xt Mat. 16:13; Luⱪa 9:18. \x*   
\m
\v 28 Ular uningƣa:  
\m — Bǝzilǝr seni Qɵmüldürgüqi Yǝⱨya, bǝzilǝr Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr\add* wǝ yǝnǝ bǝzilǝr ilgiriki pǝyƣǝmbǝrlǝrdin biri dǝp ⱪaraydikǝn, — dǝp jawab berixti.\x + \xo 8:28 \xt Mat. 14:2. \x*   
\m
\v 29 U ulardin:  
\m — Əmdi silǝrqu, silǝr meni kim dǝp bilisilǝr? — dǝp soridi.  
\m Petrus jawabǝn: — Sǝn Mǝsiⱨdursǝn, — dedi.\f □ \fr 8:29 \ft \+bd «Sǝn Mǝsiⱨdursǝn»\+bd* — «Mǝsiⱨ» degǝn sɵz toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 8:29 \xt Mat. 16:16; Yⱨ. 6:69. \x*   
\m
\v 30 U ularƣa ɵzi toƣruluⱪ ⱨeqkimgǝ tinmasliⱪni jiddiy tapilidi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ɵlüp tirilidiƣanliⱪini aldin eytixi  
\r Mat. 16:21-28; Luⱪa 9:22-27  
\m
\v 31 Xuning bilǝn u Insan’oƣlining nurƣun azab-oⱪubǝt tartixi, aⱪsaⱪallar, bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri tǝripidin qǝtkǝ ⱪeⱪilixi, ɵltürülüxi wǝ üq kündin keyin tirildürülüxi muⱪǝrrǝr ikǝnlikini \add muhlisliriƣa\add* ɵgitixkǝ baxlidi. \f □ \fr 8:31 \ft \+bd «Insan’oƣlining.... aⱪsaⱪallar, bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri tǝripidin qǝtkǝ ⱪeⱪilixi»\+bd* — xu qaƣda ikki «bax kaⱨin» bar idi — «Annas» wǝ uning küy’oƣli «Ⱪayafa».\f*  \x + \xo 8:31 \xt Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 9:31; 10:33; Luⱪa 9:22; 18:31; 24:7. \x*  
\v 32 U bu ixni oquⱪ-axkara sɵzlǝp bǝrdi. Buning bilǝn Petrus uni bir qǝtkǝ tartip, uni ǝyiblǝxkǝ baxlidi. \f □ \fr 8:32 \ft \+bd «Buning bilǝn Petrus uni bir qǝtkǝ tartip, uni ǝyiblǝxkǝ baxlidi»\+bd* — Petrusning ǝyiblixi xübⱨisizki, ɵzüng uluƣ padixaⱨ Mǝsiⱨ turup, bexingƣa muxundaⱪ dǝⱨxǝtlik ixlarni qüxürmǝsliking kerǝk idi, degǝndǝk. «Mat.» 16:22ni kɵrüng.\f*  
\v 33 Lekin u burulup muhlisliriƣa ⱪarap, Petrusni ǝyiblǝp:  
\m — Arⱪamƣa ɵt, Xǝytan! Sening oyliƣanliring Hudaning ixliri ǝmǝs, insanning ixliridur, — dedi.\f □ \fr 8:33 \ft \+bd «Arⱪamƣa ɵt, Xǝytan!»\+bd* — Əysa bu ayǝttǝ «Xǝytan» degǝn bu sɵzini birinqidin «düxmǝn» degǝn mǝnidǝ ixlitip, ɵzining düxmini bolup ⱪalƣan Petrusⱪa eytidu. Ikkinqidin, Xǝytan ɵzi Petrus arⱪiliⱪ Əysaƣa putlikaxang bolmaⱪqi idi.\f*  \x + \xo 8:33 \xt 2Sam. 19:22. \x*   
\m
\v 34 Andin muhlisliri bilǝn halayiⱪnimu qaⱪirip mundaⱪ dedi:  
\m — Kimdǝkim manga ǝgixixni niyǝt ⱪilsa, ɵzidin keqip, ɵzining krestini kɵtürüp manga ǝgǝxsun! \f □ \fr 8:34 \ft \+bd «Kimdǝkim manga ǝgixixni niyǝt ⱪilsa, ɵzidin keqip, ɵzining krestini kɵtürüp manga ǝgǝxsun!»\+bd* — «Mat.» 10:38ni, xundaⱪla uningdiki izaⱨatnimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 8:34 \xt Mat. 10:38; 16:24; Luⱪa 9:23; 14:27. \x*  
\v 35 Qünki kimdǝkim ɵz jenini ⱪutⱪuzay desǝ, qoⱪum uningdin mǝⱨrum bolidu; lekin kimdǝkim mǝn üqün wǝ hux hǝwǝr üqün ɵz jenidin mǝⱨrum bolsa, uni ⱪutⱪuzidu. \x + \xo 8:35 \xt Mat. 10:39; 16:25; Luⱪa 9:24; 17:33; Yⱨ. 12:25. \x*  
\v 36 Qünki bir adǝm pütkül dunyaƣa igǝ bolup, jenidin mǝⱨrum ⱪalsa, buning nemǝ paydisi bolsun?! \f □ \fr 8:36 \ft \+bd «...jenidin mǝⱨrum ⱪalsa, buning nemǝ paydisi bolsun?!»\+bd* — «jan» muxu yǝrdǝ pǝⱪǝt ⱨayatni ǝmǝs, bǝlki adǝmning salaⱨiyiti, roⱨiy dunyasini kɵrsitidu.\f*  
\v 37 U nemisini jeniƣa tegixsun?! \x + \xo 8:37 \xt Zǝb. 49:6-9\x*  
\v 38 Qünki kimdǝkim zinahor wǝ gunaⱨkar bu dǝwr aldida mǝndin wǝ mening sɵzlirimdin nomus ⱪilsa, Insan’oƣlimu atisining xan-xǝripi iqidǝ muⱪǝddǝs pǝrixtilǝr bilǝn billǝ kǝlginidǝ, uningdin nomus ⱪilidu.\f □ \fr 8:38 \ft \+bd «zinahor wǝ gunaⱨkar bu dǝwr»\+bd* — «zinahor» bǝlkim ⱨǝm jismaniy ⱨǝm kɵqmǝ (Hudaƣa wapasizliⱪ ⱪilƣuqi, degǝn) mǝnidimu ixlitilidu. \+bd «Insan’oƣli»\+bd* — Mǝsiⱨ, ǝlwǝttǝ. «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 8:38 \xt Mat. 10:32; Luⱪa 9:26; 12:8; 2Tim. 2:12; 1Yuⱨa. 2:23. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Əysaning julaliⱪta kɵrünüxi  
\r Mat. 17:1-13; Luⱪa 9:28-36  
\m
\v 1 U ularƣa yǝnǝ:  
\m — Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, bu yǝrdǝ turƣanlarning arisidin ɵlümning tǝmini tetixtin burun jǝzmǝn Hudaning padixaⱨliⱪining küq-ⱪudrǝt bilǝn kǝlgǝnlikini kɵridiƣanlar bardur.\f □ \fr 9:1 \ft \+bd «Bu yǝrdǝ turƣanlarning arisidin ɵlümning tǝmini tetixtin burun jǝzmǝn Hudaning padixaⱨliⱪining küq-ⱪudrǝt bilǝn kǝlgǝnlikini kɵridiƣanlar bardur»\+bd* — bizningqǝ 9:1-ayǝttiki sɵzning muⱨim mǝnisi 9:2-13dǝ tǝswirlǝngǝn karamǝt ixlarni kɵrsitidu. 
\fp  Baxⱪa alimlar u: (1) Əysa ɵltürülgǝndin keyin muhlisliriƣa ⱪayta kɵrünüxi bilǝn; (2) Muⱪǝddǝs Roⱨning kelixi bilǝn; (3) Mǝsiⱨning xǝripi jamaǝttǝ ayan ⱪilinixi bilǝn; (4) Əysaning dunyaƣa ⱪaytip kelixi bilǝn ǝmǝlgǝ axuruldi, dǝp ⱪaraydu. 
\fp  Yuⱪiriⱪi (1)-, (2)-, (3)-pikir sǝl orunluⱪ bolƣini bilǝn, lekin Əysaning «bu yǝrdǝ turƣanlarning \+bd arisidin\+bd*... kɵridiƣanlar bar» deginidin ⱪariƣanda, \+bd bǝzi\+bd* rosullar bu ixni kɵridu, xunga muⱨim ǝmǝlgǝ axuruluxi 9:2-13diki «Əysaning julaliⱪta kɵrünüxi» degǝn ixtur, dǝp ⱪaraymiz.\f*  \x + \xo 9:1 \xt Mat. 16:28; Luⱪa 9:27. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning julaliⱪta kɵrünüxi  
\m
\v 2 Wǝ altǝ kündin keyin, Əysa Petrus, Yaⱪup wǝ Yuⱨannani ayrip elip, egiz bir taƣⱪa qiⱪti. U yǝrdǝ uning siyaⱪi ularning kɵz aldidila ɵzgirip,\x + \xo 9:2 \xt Mat. 17:1; Luⱪa 9:28. \x*  
\v 3 kiyimliri yǝr yüzidiki ⱨeqbir aⱪartⱪuqimu aⱪartalmiƣudǝk dǝrijidǝ parⱪirap ⱪardǝk ap’aⱪ boldi.  
\v 4 Ularning kɵz aldida Musa wǝ Ilyas \add pǝyƣǝmbǝrlǝr\add* tuyuⱪsiz kɵründi; ular Əysa bilǝn sɵzlixiwatⱪanidi.  
\v 5 Petrus bu ixⱪa jawabǝn Əysaƣa:  
\m — Ustaz, bu yǝrdǝ bolƣinimiz intayin yahxi boldi! Birini sanga, birini Musaƣa, yǝnǝ birini Ilyasⱪa atap bu yǝrgǝ üq kǝpǝ yasayli! — dedi\f □ \fr 9:5 \ft \+bd «Ustaz»\+bd* — grek tilida (ⱨǝm ibraniy tilida) «Rabbi» deyilidu. \+bd «birini sanga, birini Musaƣa, yǝnǝ birini Ilyasⱪa atap bu yǝrgǝ üq kǝpǝ yasayli!»\+bd* — bu sɵz wǝ pütün wǝⱪǝ toƣruluⱪ yǝnǝ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  
\v 6 (qünki Petrus nemǝ deyixini bilmǝy ⱪalƣanidi, qünki ular ⱪorⱪunqⱪa qɵmüp kǝtkǝnidi).   
\m
\v 7 Tuyuⱪsiz bir parqǝ bulut ularni ⱪapliwaldi wǝ buluttin: «Bu Mening sɵyümlük Oƣlumdur; uningƣa ⱪulaⱪ selinglar!» degǝn awaz anglandi.\x + \xo 9:7 \xt Ⱪan. 18:19; Yǝx. 42:1; Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; Luⱪa 3:22; 9:35; Kol. 1:13; 2Pet. 1:17. \x*  
\v 8 Ular lappidǝ ǝtrapiƣa ⱪarixiwidi, lekin yǝnǝ ⱨeqkimni kɵrmidi, ɵz yenida pǝⱪǝt Əysanila kɵrdi.   
\m
\v 9 Ular taƣdin qüxüwatⱪanda, Əysa ularƣa, Insan’oƣli ɵlümdin tirildürülmigüqǝ, kɵrgǝnlirini ⱨeqkimgǝ eytmasliⱪni ǝmr ⱪilip tapilidi. \x + \xo 9:9 \xt Mat. 17:9; Luⱪa 9:36. \x*  
\v 10 Ular uning bu sɵzini kɵngligǝ püküp, «ɵlümdin tirilix» degǝnning zadi nemǝ ikǝnliki ⱨǝⱪⱪidǝ ɵzara mulaⱨizilǝxti.   
\m
\v 11 Ular uningdin yǝnǝ:  
\m — Tǝwrat ustazliri nemǝ üqün: «Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr Mǝsiⱨ kelixtin\add* awwal ⱪaytip kelixi kerǝk» deyixidu? — dǝp soraxti.\x + \xo 9:11 \xt Mal. 4:5; Mat. 11:14; Luⱪa 1:17. \x*   
\m
\v 12 U ularƣa jawabǝn:  
\m — Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr\add* dǝrwǝⱪǝ \add Mǝsiⱨtin\add* awwal kelidu, andin ⱨǝmmǝ ixni orniƣa kǝltüridu; ǝmdi nemixⱪa muⱪǝddǝs yazmilarda Insan’oƣli kɵp azab-oⱪubǝt qekidu wǝ horlinidu, dǝp pütülgǝn? \f □ \fr 9:12 \ft \+bd «Ilyas pǝyƣǝmbǝr dǝrwǝⱪǝ Mǝsiⱨtin awwal kelidu, andin ⱨǝmmǝ ixni orniƣa kǝltüridu»\+bd* — «Ilyasning awwal kelixi» wǝ uning «ⱨǝmmini orniƣa kǝltürüxi»ni kɵrsǝtkǝn bexarǝt wǝ baxⱪa tǝpsilatliri Tǝwrat, «Mal.» 4:5-6dǝ hatirilinidu. \+bd «ǝmdi nemixⱪa muⱪǝddǝs yazmilarda iInsan’oƣli kɵp azab-oⱪubǝt qekidu wǝ horlinidu, dǝp pütülgǝn? »\+bd* — «nemixⱪa...?» — Əgǝr uluƣ Ilyas pǝyƣǝmbǝr kelip Mǝsiⱨ üqün yol tǝyyarliƣan bolsa, zadi «nemixⱪa» hǝlⱪ Mǝsiⱨni ⱪobul ⱪilmaydu? Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr dǝrwǝⱪǝ «Ilyas pǝyƣǝmbǝr»ning roⱨi wǝ küqidǝ kǝlgini bilǝn («Luⱪa» 1:17) u ɵltürülgǝn wǝ Mǝsiⱨmu uningƣa ohxax ɵltürülidu (13-ayǝtnimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 9:12 \xt Mal. 4:5; Zǝb. 22:6; Yǝx. 53:4; Dan. 9:26; Wǝⱨ. 11:4-7\x*  
\v 13 Lekin mǝn silǝrgǝ xuni eytayki, Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr\add* dǝrⱨǝⱪiⱪǝt kǝldi wǝ dǝl muⱪǝddǝs yazmilarda u ⱨǝⱪⱪidǝ pütülgǝndǝk, kixilǝr uningƣa nemini halisa xundaⱪ ⱪildi.\f □ \fr 9:13 \ft \+bd «lekin mǝn silǝrgǝ xuni eytayki, Ilyas pǝyƣǝmbǝr dǝrⱨǝⱪiⱪǝt kǝldi wǝ dǝl muⱪǝddǝs yazmilarda u ⱨǝⱪⱪidǝ pütülgǝndǝk, kixilǝr uningƣa nemini halisa xundaⱪ ⱪildi»\+bd* — muxu yǝrdǝ Mǝsiⱨ Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrni yǝnǝ Iliyas pǝyƣǝmbǝrgǝ ohxitidu.\f*  \x + \xo 9:13 \xt Mal. 4:5,6\x*   
\b  
\m  
\s1 Jin qaplaxⱪan balining azad ⱪilinixi  
\r Mat. 17:14-20; Luⱪa 9:37-43  
\m
\v 14 Ular muhlislarning yeniƣa ⱪaytip barƣinida, zor bir top adǝmlǝrning ularning ǝtrapiƣa olixiwalƣanliⱪini, birnǝqqǝ Tǝwrat ustazlirining ular bilǝn munazirǝ ⱪilixiwatⱪanliⱪini kɵrdi.  
\v 15 Uni kɵrgǝn pütün halayiⱪ intayin ⱨǝyran boluxti wǝ yügürüp kelip uning bilǝn salamlaxti.  
\v 16 U ulardin:  
\m — Ular bilǝn nemǝ toƣruluⱪ munazirǝ ⱪilixiwatisilǝr, — dǝp soridi. \f □ \fr 9:16 \ft \+bd «U ulardin: — ... dǝp soridi»\+bd* — «ular» muxu yǝrdǝ (1) muhlislirini; (2) halayiⱪning ɵzlirini (3) Tǝwrat ustazlirini kɵrsitixi mumkin. Bizningqǝ (2) yaki (3) toƣra boluxi kerǝk; halayiⱪtin biri muxu soalƣa jawab beridu. Bǝzi kona kɵqürmiliridǝ «ular»ning ornida «Tǝwrat ustazliri» deyilidu.\f*  
\v 17 Halayiⱪtin birǝylǝn uningƣa:  
\m — Ustaz, mǝn oƣlumni sening aldingƣa elip kǝldim, qünki uningƣa gaqa ⱪilƣuqi bir roⱨ qaplixiwalƣan. \f □ \fr 9:17 \ft \+bd «mǝn oƣlumni sening aldingƣa elip kǝldim»\+bd* — bu kixining «sening aldingƣa» degini uning Mǝsiⱨ wǝ muhlislirini «bir adǝmdǝk» dǝp ⱪaraytti, dǝp bildüridu. Bir tǝrǝptin muxu kɵzⱪarax toƣridur.\f*  \x + \xo 9:17 \xt Mat. 17:14; Luⱪa 9:37,38. \x*  
\v 18 Ⱨǝr ⱪetim roⱨ uni qirmiwalsa, uni tartixturup yiⱪitidu, xuning bilǝn balining aƣzi kɵpüklixip, qixliri kirixip ketidu; ⱪaⱪxal bolup ⱪalidu. Muhlisliringdin jinni ⱨǝydiwǝtkǝysilǝr dǝp tilidim, biraⱪ ular ⱪilalmidi, — dedi.\f □ \fr 9:18 \ft \+bd «uni tartixturup yiⱪitidu»\+bd* — yaki «uni yǝrgǝ yiⱪitiwetidu». \+bd «ⱪaⱪxal bolup ⱪalidu»\+bd* — yaki «pütün ǝzayi ⱪetip ⱪalidu».\f*   
\m
\v 19  U jawabǝn: — Əy etiⱪadsiz dǝwr, silǝr bilǝn ⱪaqanƣiqǝ turay?! Mǝn silǝrgǝ yǝnǝ ⱪaqanƣiqǝ sǝwr ⱪilay? — Balini aldimƣa elip kelinglar — dedi.   
\m
\v 20 Ular balini uning aldiƣa elip kǝldi. Əysani kɵrüx bilǝnla roⱨ balining pütün bǝdinini tartixturuwǝtti. Bala yiⱪilip, aƣzidin kɵpük qiⱪⱪan peti yǝrdǝ yumilap kǝtti.\x + \xo 9:20 \xt Mar. 1:26. \x*   
\m
\v 21 U balining atisidin:  
\m — Bu ix bexiƣa kǝlginigǝ ⱪanqǝ uzun boldi? — dǝp soridi.  
\m U: — Kiqikidin tartip xundaⱪ,  
\v 22 jin uni ⱨalak ⱪilix üqün kɵp ⱪetim otⱪa wǝ suƣa taxlidi. Əmdi bir amal ⱪilalisang, bizgǝ iq aƣritip xapaǝt ⱪilƣaysǝn! — dedi.   
\m
\v 23 Əysa uningƣa: — «Ⱪilalisang!» dǝysǝnƣu! Ixǝnqtǝ bolƣan adǝmgǝ ⱨǝmmǝ ix mumkindur! — dedi.\x + \xo 9:23 \xt Luⱪa 17:6. \x*   
\m
\v 24 Balining atisi dǝrⱨal: — Mǝn ixinimǝn; ixǝnqsizlikimgǝ mǝdǝt ⱪilƣaysǝn! — dedi yiƣlap nida ⱪilip.  
\v 25 Əmdi Əysa kɵpqilikning yügürüxüp kǝlgǝnlikini kɵrüp, ⱨeliⱪi napak roⱨⱪa tǝnbiⱨ berip:  
\m — Əy adǝmni gas wǝ gaqa ⱪilƣuqi roⱨ! Buyruⱪ ⱪilimǝnki, uningdin qiⱪ, ikkinqi kirgüqi bolma! — dedi.   
\m
\v 26 Xu ⱨaman jin bir qirⱪiridi-dǝ, balini dǝⱨxǝtlik tartixturup, uningdin qiⱪip kǝtti. Bala ɵlüktǝk yetip ⱪaldi, halayiⱪning kɵpinqisi «U ɵldi!» deyixti.  
\v 27 Lekin Əysa balini ⱪolidin tutup yɵlidi, bala ornidin turdi.   
\m
\v 28 Əysa ɵygǝ kirgǝndin keyin, muhlisliri uning bilǝn yalƣuz ⱪalƣanda uningdin: — Biz nemǝ üqün jinni ⱨǝydiwetǝlmiduⱪ? — dǝp soraxti.\x + \xo 9:28 \xt Mat. 17:19. \x*   
\m
\v 29 U ularƣa: — Bu hil \add jin\add* dua wǝ rozidin baxⱪa yol bilǝn qiⱪirilmas, — dedi.\f □ \fr 9:29 \ft \+bd «Bu hil jin dua wǝ rozidin baxⱪa yol bilǝn qiⱪirilmas»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «rozidin» degǝn sɵz tepilmaydu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ɵlüp tirilidiƣanliⱪini yǝnǝ aldin eytixi  
\r Mat. 17:22-23; Luⱪa 9:43-45  
\m
\v 30 Ular xu yǝrdin ayrilip, Galiliyǝdin ɵtüp ketiwatatti. Biraⱪ u buni ⱨeqkimning bilixini halimaytti. \x + \xo 9:30 \xt Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 10:33; Luⱪa 9:22; 18:31; 24:7. \x*  
\v 31 Qünki u muhlisliriƣa:  
\m — Insan’oƣli insanlarning ⱪoliƣa tapxurulup, ular uni ɵltüridu. Ɵltürülüp üq kündin keyin u tirilidu, — degǝn tǝlimni beriwatatti.  
\v 32 Lekin \add muhlislar\add* bu sɵzni qüxǝnmidi ⱨǝmdǝ uningdin soraxⱪimu petinalmidi.   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝⱪiⱪiy uluƣ kim?  
\r Mat. 18:1-5; Luⱪa 9:46-48  
\m
\v 33 U KǝpǝrNaⱨum xǝⱨirigǝ kǝldi. Ɵygǝ kirgǝndǝ u ulardin:  
\m — Yolda nemǝ toƣrisida mulaⱨizilǝxtinglar? — dǝp soridi. \x + \xo 9:33 \xt Mat. 18:1; Luⱪa 9:46; 22:24. \x*  
\v 34 Lekin ular xük turdi, qünki ular yolda ⱪaysimiz ǝng uluƣ dǝp bir-biri bilǝn mulaⱨizilǝxkǝnidi.   
\m
\v 35 U olturup, on ikkǝylǝnni yeniƣa qaⱪirip, ularƣa:  
\m — Kim birinqi boluxni istigǝn bolsa, xu ⱨǝmmǝylǝnning ǝng ahirⱪisi wǝ ⱨǝmmǝylǝnning hizmǝtkari bolsun, — dedi. \x + \xo 9:35 \xt Mat. 20:27; Mar. 10:43. \x*  
\v 36 Andin u kiqik bir balini otturida turƣuzdi wǝ uni ⱪuqiⱪiƣa elip turup, ularƣa mundaⱪ dedi:\x + \xo 9:36 \xt Mar. 10:16. \x*   
\m
\v 37 — Kim mening namimda muxundaⱪ kiqik balini ⱪobul ⱪilsa, meni ⱪobul ⱪilƣan bolidu. Kim meni ⱪobul ⱪilsa, u meni ǝmǝs, bǝlki meni ǝwǝtküqini ⱪobul ⱪilƣan bolidu.\f □ \fr 9:37 \ft \+bd «Kim mening namimda muxundaⱪ kiqik balini ⱪobul ⱪilsa...»\+bd* — yaki «kim mening namimda muxundaⱪ kiqik balini kütsǝ...».\f*  \x + \xo 9:37 \xt Mat. 18:5; Luⱪa 9:48; Yⱨ. 13:20. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱪarxi turmasliⱪning ɵzi ⱪolliƣanliⱪtur  
\r Luⱪa 9:49-50  
\m
\v 38 Yuⱨanna uningƣa:  
\m — Ustaz, sening naming bilǝn jinlarni ⱨǝydǝwatⱪan birsini kɵrduⱪ. Lekin u biz bilǝn birgǝ sanga ǝgǝxkǝnlǝrdin bolmiƣaqⱪa, uni tostuⱪ, — dedi.\x + \xo 9:38 \xt Luⱪa 9:49. \x*   
\m
\v 39 Lekin Əysa: — Uni tosmanglar. Qünki mening namim bilǝn bir mɵjizǝ yaratⱪan birsi arⱪidinla mening üstümdin yaman gǝp ⱪilixi mumkin ǝmǝs. \x + \xo 9:39 \xt 1Kor. 12:3. \x*  
\v 40 Qünki bizgǝ ⱪarxi turmiƣanlar bizni ⱪolliƣanlardur.  
\v 41 Qünki mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, Mǝsiⱨkǝ mǝnsup bolƣanliⱪinglar üqün, mening namimda silǝrgǝ ⱨǝtta birǝr piyalǝ su bǝrgǝn kiximu ɵz in’amiƣa erixmǝy ⱪalmaydu.\x + \xo 9:41 \xt Mat. 10:42. \x*   
\b  
\m  
\s1 Gunaⱨning ezitⱪuluⱪi  
\r Mat. 18:6-9; Luⱪa 17:1-2  
\m
\v 42 Lekin manga etiⱪad ⱪilƣan bundaⱪ kiqiklǝrdin birini gunaⱨⱪa putlaxturƣan ⱨǝrⱪandaⱪ adǝmni, u boyniƣa yoƣan tügmǝn texi esilƣan ⱨalda dengizƣa taxliwetilgini ǝwzǝl bolatti.\x + \xo 9:42 \xt Mat. 18:6; Luⱪa 17:2. \x*   
\m
\v 43 Əgǝr ǝmdi ⱪolung seni gunaⱨⱪa putlaxtursa, uni kesip taxliwǝt. Qünki ikki ⱪolung bar ⱨalda dozahⱪa, yǝni ɵqürülmǝs otⱪa kirginingdin kɵrǝ, qolaⱪ ⱨalda ⱨayatliⱪⱪa kirgining ǝwzǝldur. \x + \xo 9:43 \xt Ⱪan. 13:7; Mat. 5:30; 18:8. \x*  
\v 44 Qünki dozahta xularni \add yǝydiƣan\add* ⱪurt-ⱪongƣuzlar ɵlmǝydu, yalⱪunluⱪ ot ɵqmǝydu.\f □ \fr 9:44 \ft \+bd «Qünki dozahta xularni yǝydiƣan ⱪurt-ⱪongƣuzlar ɵlmǝydu, yalⱪunluⱪ ot ɵqmǝydu»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ bu 44- wǝ 46-ayǝt tepilmaydu.\f*  \x + \xo 9:44 \xt Yǝx. 66:24. \x*   
\m
\v 45 Əgǝr ǝmdi putung seni \add gunaⱨⱪa\add* putlaxtursa, uni kesip taxliwǝt. Qünki ikki putung bar ⱨalda dozahⱪa, yǝni ɵqürülmǝs otⱪa taxlanƣiningdin kɵrǝ, tokur ⱨalda ⱨayatliⱪⱪa kirgining ǝwzǝl.  
\v 46 Qünki dozahta xularni \add yǝydiƣan\add* ⱪurt-ⱪongƣuzlar ɵlmǝydu, yalⱪunluⱪ ot ɵqmǝydu.\x + \xo 9:46 \xt Yǝx. 66:24\x*   
\m
\v 47 Əgǝr kɵzüng seni \add gunaⱨⱪa\add* putlaxtursa, uni oyup taxliwǝt. Ikki kɵzüng bar ⱨalda otluⱪ dozahⱪa taxlanƣiningdin kɵrǝ, singar kɵzlük bolup Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirgining ǝwzǝl.  
\v 48 Qünki dozahta xularni \add yǝydiƣan\add* ⱪurt-ⱪongƣuzlar ɵlmǝydu, yalⱪunluⱪ ot ɵqmǝydu.\x + \xo 9:48 \xt Yǝx. 66:24\x*   
\m
\v 49 Ⱨǝmmǝ adǝm ot bilǝn tuzlinidu wǝ ⱨǝrbir ⱪurbanliⱪ tuz bilǝn tuzlinidu. \f □ \fr 9:49 \ft \+bd «Ⱨǝmmǝ adǝm ot bilǝn tuzlinidu wǝ ⱨǝrbir ⱪurbanliⱪ tuz bilǝn tuzlinidu»\+bd* — bu sirliⱪ jümlǝ qoⱪum «Law.» 2:13, «Qɵl.» 31:23, «Əz.» 43:23, «Yǝx.» 34:6 wǝ 66:20 ⱨǝmdǝ yuⱪiriⱪi 42-48 ayǝtlǝr bilǝn munasiwǝtliktur. Mǝnisi bǝlkim: — (1) gɵx-kɵktatlarni tuz bilǝn uzun saⱪliƣili bolƣandǝk, Mǝsiⱨgǝ ixǝnmigǝnlǝr dozahning otida «qirimay, saⱪlinip» mǝnggü jazalinidu; yaki (2) Mǝsiⱨgǝ ǝgǝxkǝnlǝr muxu dunyada (tuz yariƣa sepilgǝndǝk) japa-muxǝⱪⱪǝt, azab-oⱪubǝt qekidu; yaki (3) mǝnisi ⱨǝr ikki tǝrǝptikidǝk bolidu — demǝk, ⱨǝrbir kixi ɵzining Əysa Mǝsiⱨkǝ bolƣan munasiwitidǝ muwapiⱪ japa-muxǝⱪⱪǝt, azab-oⱪubǝt qekidu; etiⱪadqilar muxu dunyada japa-muxǝⱪⱪǝtlǝr arⱪiliⱪ tawlinip paklinidu, etiⱪadsizlar dozahta mǝnggü azab tartidu. Bizningqǝ 3-mǝnisi toƣra kelixi mumkin. Rǝbbimiz bu yǝrdǝ ⱨǝm etiⱪadqilarni ⱨǝm etiⱪadsizlarnimu kɵzdǝ tutidu. Bizningqǝ pǝⱪǝt etiⱪadqilar Hudaƣa atilidiƣan ⱪurbanliⱪ bolalaydu, xunga ayǝtning birinqi ⱪisimda ⱨǝmmǝ adǝm, ikkinqi ⱪisimda etiⱪadqilar («ⱪurbanliⱪ» süpitidǝ) kɵzdǝ tutulidu.\f*  \x + \xo 9:49 \xt Law. 2:13. \x*   
\m
\v 50 Tuz yahxi nǝrsidur. Ⱨalbuki, ǝgǝr tuz ɵz tuzluⱪini yoⱪatsa, uningƣa ⱪaytidin tuz tǝmini ⱪandaⱪmu kirgüzgili bolidu? Ɵzünglarda tuz tepilsun wǝ bir-biringlar bilǝn inaⱪliⱪta ɵtünglar.\f □ \fr 9:50 \ft \+bd «Tuz yahxi nǝrsidur. Ⱨalbuki, ǝgǝr tuz ɵz tuzluⱪini yoⱪatsa, uningƣa ⱪaytidin tuz tǝmini ⱪandaⱪmu kirgüzgili bolidu?»\+bd* — tuz bolsa (1) tǝm beridu; (2) qirip ketixtin tosidu; (3) zǝhim-yarilarni saⱪaytidu. Muhlislarning bu dunyaƣa bolƣan roli buningƣa ohxap ketixi kerǝk. \+bd «Ɵzünglarda tuz tepilsun wǝ bir-biringlar bilǝn inaⱪliⱪta ɵtünglar»\+bd* — bu sirliⱪ jümlining mǝnisi üqün «Mat.» 5:13, «Əf.» 4:29, «Kol.» 4:6ni kɵrüng. Etiⱪadqilar «tuzluⱪ» bolsa ɵzini pak tutidu, lekin buningdin Ⱨali qongliⱪ ⱪilmaydu — bǝlki muⱨǝbbiti, hatirjǝmliki wǝ huxalliⱪi bilǝn gunaⱨta tutulƣanlarni Hudaning yoliƣa jǝlp ⱪilƣuqilardur.\f*  \x + \xo 9:50 \xt Mat. 5:13; Luⱪa 14:34; Rim. 12:18; Ibr. 12:14. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Talaⱪ toƣrisidiki tǝlim  
\r Mat. 19:1-12  
\m
\v 1 U u yǝrdin ⱪozƣilip, Yǝⱨudiyǝ ɵlkisi tǝrǝpliridin ɵtüp, Iordan dǝryasining u ⱪetidiki rayonlarƣimu bardi. Top-top adǝmlǝr yǝnǝ uning ǝtrapiƣa olixiwalƣanidi. U aditi boyiqǝ ularƣa tǝlim berixkǝ baxlidi.\x + \xo 10:1 \xt Mat. 19:1. \x*  
\v 2 Bǝzi Pǝrisiylǝr uning yeniƣa kelip uni ⱪiltaⱪⱪa qüxürüx mǝⱪsitidǝ uningdin:  
\m — Bir adǝmning ayalini talaⱪ ⱪilixi Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣunmu? — dǝp soridi.\f □ \fr 10:2 \ft \+bd «ⱪiltaⱪⱪa qüxürüx mǝⱪsitidǝ»\+bd* — ǝslidǝ Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr Ⱨerod padixaⱨⱪa «talaⱪ ⱪilsang bolmaydu» dǝp tǝnbiⱨ berip, uning qixiƣa tegip ɵltürülgǝnidi. Xübⱨisizki, Pǝrsiylǝrning mǝⱪsǝtlirining biri: — Əysamu «talaⱪ ⱪilixⱪa bolmaydu» desǝ, Ⱨerod padixaⱨ uni Yǝⱨyaƣa ohxax ɵltürüwetǝtti.\f*   
\m
\v 3 Lekin u jawabǝn: — Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add* silǝrgǝ nemǝ dǝp buyruƣan? — dedi.  
\v 4 Ular: — Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add* kixining ayalini bir parqǝ talaⱪ heti yezipla talaⱪ ⱪilixiƣa ruhsǝt ⱪilƣan, — deyixti.\f □ \fr 10:4 \ft \+bd «Musa pǝyƣǝmbǝr kixining ayalini bir parqǝ talaⱪ heti yezipla talaⱪ ⱪilixiƣa ruhsǝt ⱪilƣan»\+bd* — muxu ǝmrning toƣrisi «Ⱪan.» 24:1dǝ tepilidu. 
\fp  Yǝnǝ «ⱪoyup berix» («talaⱪ ⱪilix») toƣrisidiki bir yǝkün üqün «1Kor.»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»nimu (7-bab toƣruluⱪ) kɵrüng.\f*  \x + \xo 10:4 \xt Ⱪan. 24:1, 3; Yǝr. 3:1; Mat. 5:31. \x*   
\m
\v 5 Əysa ularƣa:  
\m — Tax yürǝklikinglardin u silǝrgǝ bu ǝmrni pütkǝn;  
\v 6 lekin Huda alǝm apiridǝ bolƣinida \add insanlarni\add* «Ər wǝ ayal ⱪilip yaratti».\x + \xo 10:6 \xt Yar. 1:27, 2:24, 5:2; Mat. 19:4. \x*  
\v 7 «Xu sǝwǝbtin ǝr kixi ata-anisidin ayrilidu, ayali bilǝn birlixip\x + \xo 10:7 \xt Yar. 2:24; 1Kor. 6:16; Əf. 5:31. \x*  
\v 8 ikkilisi bir tǝn bolidu». Xundaⱪ ikǝn, ǝr-ayal ǝmdi ikki tǝn ǝmǝs, bǝlki bir tǝn bolidu.\f □ \fr 10:8 \ft \+bd «xu sǝwǝbtin ǝr kixi ata-anisidin ayrilidu, ayali bilǝn birlixip ikkilisi bir tǝn bolidu»\+bd* — «Yar.» 2:24.\f*  \x + \xo 10:8 \xt Yar. 2:24\x*  
\v 9 Xuning üqün, Huda ⱪoxⱪanni insan ayrimisun, — dedi.\x + \xo 10:9 \xt 1Kor. 7:10. \x*   
\m
\v 10 Ular ɵygǝ ⱪaytip kelip kirgǝndǝ, muhlisliri uningdin bu ⱨǝⱪtǝ soridi.  
\v 11 U ularƣa:  
\m — Ayalini talaⱪ ⱪilip, baxⱪa birini ǝmrigǝ alƣan kixi ayaliƣa gunaⱨ ⱪilip zina ⱪilƣan bolidu. \x + \xo 10:11 \xt Mat. 5:32; 19:9; Luⱪa 16:18; 1Kor. 7:10. \x*  
\v 12 Erini ⱪoyuwetip, baxⱪa ǝrgǝ tǝgkǝn ayalmu zina ⱪilƣan bolidu, — dedi.\f □ \fr 10:12 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Ayal\+bdit* .... erini ⱪoyuwetip... » — Yǝⱨudiy jǝmiyitidǝ bu intayin az kɵrülidiƣan ǝⱨwal. Lekin Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr arisida daim yüz berǝtti. Xunga xübⱨisizki, Mǝsiⱨning muxu yǝrdǝ kɵzdǝ tutⱪini Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrnimu ɵz iqigǝ alidu. 
\fp  Yǝnǝ «ⱪoyup berix» («talaⱪ ⱪilix») toƣrisidiki bir yǝkün üqün «1Kor.»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»nimu (7-bab toƣruluⱪ) kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning kiqik balilarƣa bǝht tilixi  
\r Mat. 19:13-15; Luⱪa 18:15-17  
\m
\v 13 Ⱪolungni tǝgküzgǝysǝn dǝp, kixilǝr kiqik balilirini uning aldiƣa elip keliwatatti. Biraⱪ muhlislar elip kǝlgǝnlǝrni ǝyiblidi. \x + \xo 10:13 \xt Mat. 19:13; Luⱪa 18:15. \x*  
\v 14 Buni kɵrgǝn Əysa aqqiⱪlinip, muhlisliriƣa:  
\m Balilar aldimƣa kǝlsun, ularni tosmanglar. Qünki Hudaning padixaⱨliⱪi dǝl muxundaⱪlarƣa tǝwǝdur. \f □ \fr 10:14 \ft \+bd «Hudaning padixaⱨliⱪi dǝl muxundaⱪlarƣa tǝwǝdur»\+bd* — yaki «Hudaning padixaⱨliⱪi dǝl muxundaⱪlardin tǝrkib tapⱪandur».\f*  \x + \xo 10:14 \xt Mat. 18:3; 19:14; 1Kor. 14:20; 1Pet. 2:2. \x*  
\v 15 Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, Hudaning padixaⱨliⱪini sǝbiy balidǝk ⱪobul ⱪilmisa, uningƣa ⱨǝrgiz kirǝlmǝydu, — dedi.  
\v 16 Xuning bilǝn u balilarni ⱪuqiⱪiƣa elip, ularƣa ⱪollirini tǝgküzüp bǝht tilidi.\f □ \fr 10:16 \ft \+bd «Xuning bilǝn u balilarni ⱪuqiⱪiƣa elip, ularƣa ⱪollirini tǝgküzüp bǝht tilidi»\+bd* — bu ayǝttiki grek tiliƣa ⱪariƣanda, mumkinqiliki barki, u bir-birlǝp ⱪuqaⱪlap, balilarƣa ayrim-ayrim bǝht tilidi.\f*  \x + \xo 10:16 \xt Mat. 19:15; Mar. 9:36. \x*   
\b  
\m  
\s1 Puldarlar Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirǝlǝmdu?  
\r Mat. 19:16-30; Luⱪa 18:18-30  
\m
\v 17 U yolƣa qiⱪⱪanda, birsi uning aldiƣa yügürüp kelip, uning aldida tizlinip uningdin:  
\m — I yahxi ustaz, mǝn ⱪandaⱪ ⱪilsam mǝnggülük ⱨayatⱪa mirasliⱪ ⱪilimǝn? — dǝp soridi.\x + \xo 10:17 \xt Mat. 19:16; Luⱪa 18:18. \x*   
\m
\v 18 Lekin Əysa uningƣa:  
\m — Meni nemixⱪa yahxi dǝysǝn? Pǝⱪǝt biridin, yǝni Hudadin baxⱪa ⱨeqkim yahxi ǝmǝstur.  
\v 19 Sǝn Tǝwrattiki «Zina ⱪilma, ⱪatilliⱪ ⱪilma, oƣriliⱪ ⱪilma, yalƣan guwaⱨliⱪ bǝrmǝ, hiyanǝt ⱪilma, ata-anangni ⱨɵrmǝt ⱪil» degǝn pǝrⱨiz-pǝrzlǝrni bilisǝn, — dedi.\f □ \fr 10:19 \ft \+bd «Zina ⱪilma, ⱪatilliⱪ ⱪilma, oƣriliⱪ ⱪilma, yalƣan guwaⱨliⱪ bǝrmǝ, hiyanǝt ⱪilma, ata-anangni ⱨɵrmǝt ⱪil»\+bd* — muxu ǝmrlǝr «Mis.» 20:12-16, «Ⱪan.» 5:16-20 wǝ 24:14dǝ tepilidu.\f*  \x + \xo 10:19 \xt Mis. 20:12-16; 21:12; Ⱪan. 5:16-20; Ⱪan. 24:14; Rim. 13:9. \x*   
\m
\v 20 U adǝm jawabǝn: — Ustaz, bularning ⱨǝmmisigǝ kiqikimdin tartip ǝmǝl ⱪilip keliwatimǝn, — dedi.   
\m
\v 21 Əysaning uningƣa ⱪarap muⱨǝbbiti ⱪozƣaldi wǝ uningƣa:  
\m — Sǝndǝ yǝnǝ bir ix kǝm. Berip pütün mal-mülkingni setip, pulini yoⱪsullarƣa bǝrgin wǝ xundaⱪ ⱪilsang, ǝrxtǝ hǝzinǝng bolidu; andin kelip krestni kɵtürüp manga ǝgǝxkin! — dedi.\f □ \fr 10:21 \ft \+bd «...Andin kelip krestni kɵtürüp manga ǝgǝxkin!»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ muxu yǝrdǝ «krest kɵtürüp» degǝn sɵz tepilmaydu. 
\fp  «Krest kɵtürüx» degǝn uⱪum toƣrisida «Mat.» 10:38diki izaⱨat wǝ baxⱪa izaⱨatlarni kɵrüng. 
\fp  «Əysaning uningƣa ⱪarap muⱨǝbbiti ⱪozƣaldi» degǝn sɵzigǝ ⱪariƣanda, mumkinqiliki barki, mǝnggülük ⱨayatni izdigǝn yax bay yigit dǝl Markusning ɵzi idi. Bu yigit Markus bolmisa, «Əysaning muⱨǝbbiti» toƣruluⱪ ⱪandaⱪmu hǝwǝr tapalaydu?\f*  \x + \xo 10:21 \xt Mat. 6:19; Luⱪa 12:33; 1Tim. 6:17. \x*   
\m
\v 22 Lekin muxu sɵzni anglap, uning qirayi tutulup, ⱪayƣuƣa qɵmüp u yǝrdin kǝtti. Qünki uning mal-dunyasi naⱨayiti kɵp idi.   
\m
\v 23 Andin Əysa qɵrisigǝ sǝpselip ⱪarap, muhlisliriƣa:  
\m — Mal-dunyasi kɵplǝrning Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirixi nemidegǝn tǝsliktǝ bolidu-ⱨǝ! — dedi.\x + \xo 10:23 \xt Pǝnd. 11:28; Mat. 19:23; Luⱪa 18:24. \x*   
\m
\v 24 Muhlislar uning sɵzlirigǝ intayin ⱨǝyran boluxti, lekin Əysa ularƣa yǝnǝ jawabǝn:  
\m — Balilirim, mal-mülükkǝ tayanƣanlar üqün Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirix nemidegǝn tǝs-ⱨǝ! \f □ \fr 10:24 \ft \+bd «mal-mülükkǝ tayanƣanlar üqün Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirix nemidegǝn tǝs-ⱨǝ!»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ muxu yǝrdǝ «mal-mülüklǝrgǝ tayanƣanlar üqün» degǝn sɵz tepilmaydu.\f*  
\v 25 Tɵgining yingnining kɵzidin ɵtüxi bay adǝmning Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirixidin asandur! — dedi.   
\m
\v 26 Ular buni anglap intayin bǝk ⱨǝyran boluxup, bir-biridin:  
\m Undaⱪta, kim nijatⱪa erixǝlǝydu? — dǝp soraxti.  
\v 27 Əysa ularƣa ⱪarap:  
\m — Bu ix insan bilǝn wujudⱪa qiⱪixi mumkin ǝmǝs, lekin Huda üqün mumkin ǝmǝs bolmaydu; qünki Hudaƣa nisbǝtǝn ⱨǝmmǝ ix mumkin bolidu, — dedi.\f □ \fr 10:27 \ft \+bd «qünki Hudaƣa nisbǝtǝn ⱨǝmmǝ ix mumkin bolidu»\+bd* — grek tilida: «qünki Huda bilǝn ⱨǝmmǝ ix mumkin bolidu».\f*  \x + \xo 10:27 \xt Ayup 42:2; Yǝr. 32:17; Zǝk. 8:6; Luⱪa 1:37. \x*   
\m
\v 28 Buning bilǝn Petrus uningƣa:  
\m — Mana, biz bolsaⱪ, ⱨǝmmini taxlap sanga ǝgǝxtuⱪ!? — degili turdi.\x + \xo 10:28 \xt Mat. 4:20; 19:27; Luⱪa 5:11; 18:28. \x*   
\m
\v 29 Əysa uningƣa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, mǝn üqün wǝ hux hǝwǝr üqün ɵyi, aka-ukiliri, aqa-singilliri, atisi, anisi, ayali, baliliri yaki yǝr-zeminliridin waz kǝqkǝnlǝrning ⱨǝmmisi  
\v 30 bu zamanda bularning yüz ⱨǝssisigǝ, yǝni ɵy, aka-uka, aqa-singil, ana, balilar wǝ yǝr-zeminlarƣa (ziyankǝxliklǝr ⱪoxulƣan ⱨalda) muyǝssǝr bolmay ⱪalmaydu wǝ kelidiƣan zamandimu mǝnggülük ⱨayatⱪa erixmǝy ⱪalmaydu.  
\v 31 Lekin xu qaƣda nurƣun aldida turƣanlar arⱪiƣa ɵtidu, nurƣun arⱪida turƣanlar aldiƣa ɵtidu.\x + \xo 10:31 \xt Mat. 19:30; 20:16; Luⱪa 13:30. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ɵlüp tirilidiƣanliⱪini yǝnǝ aldin eytixi  
\r Mat. 20:17-19; Luⱪa 18:31-34  
\m
\v 32 Ular Yerusalemƣa qiⱪidiƣan yolda idi, Əysa ⱨǝmmining aldida ketiwatatti. \add Muhlisliri\add* bǝk ⱨǝyran idi ⱨǝmdǝ uningƣa ǝgǝxkǝnlǝrmu ⱪorⱪunq iqidǝ ketiwatatti. Əysa on ikkǝylǝnni yǝnǝ ɵz yeniƣa tartip, ularƣa ɵz bexiƣa qüxidiƣanlirini uⱪturuxⱪa baxlap:\f □ \fr 10:32 \ft \+bd «muhlisliri»\+bd* —Muxu yǝrdǝ grek tilida «ular» bilǝn bildürülidu. \+bd «Muhlisliri bǝk ⱨǝyran idi ⱨǝmdǝ uningƣa ǝgǝxkǝnlǝrmu ⱪorⱪunq iqidǝ ketiwatatti»\+bd* — ularning ⱨǝyran ⱪelix yaki ⱪorⱪunqta boluxning sǝwǝbi: (1) u adǝttikidǝk ular bilǝn billǝ mangmay, bǝlkim namǝlum sǝwǝbtin aldida yalƣuz mangatti; (2) u hǝtǝr yüz berix mumkinqiliki bolƣan xu xǝⱨǝrgǝ aldirap ketiwatidu.\f*  \x + \xo 10:32 \xt Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 9:31; Luⱪa 9:22; 18:31; 24:7. \x*   
\m
\v 33 — Mana biz ⱨazir Yerusalemƣa qiⱪip ketiwatimiz. Insan’oƣli bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliriƣa tapxurulidu. Ular uni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilidu wǝ yat ǝlliklǝrgǝ tapxuridu.  
\v 34 Ular bolsa uni mǝshirǝ ⱪilip, ⱪamqilap, uning üstigǝ tɵküridu wǝ uni ɵltüridu. Lekin üq kündin keyin u ⱪayta tirilidu, — dedi.\f □ \fr 10:34 \ft \+bd «ular bolsa uni mǝshirǝ ⱪilip, ⱪamqilap...»\+bd* — Rim imperiyǝsidǝ jaza ⱪamqiliri birnǝqqǝ tasmiliⱪ bolup, ⱨǝrbir tasmiƣa ⱪoƣuxun wǝ ustihan parqiliri baƣlanƣan bolidu. Ⱪamqiliƣan waⱪtida jazalanƣuqi yalingaqlinip, yǝrgǝ tizlandurulup, ikki yenida turƣan lǝxkǝr uni ⱪamqilaytti. Jazalanƣuqi bǝzi waⱪitlarda ⱨǝtta muxu ⱪamqilaxtin ɵlǝtti.\f*   
\b  
\m  
\s1 Yaⱪup bilǝn Yuⱨannaning tǝlipi  
\r Mat. 20:20-28  
\m
\v 35 Zǝbǝdiyning oƣulliri Yaⱪup bilǝn Yuⱨanna uning aldiƣa kelip:  
\m — Ustaz, sǝndin nemǝ tilisǝk orundap bǝrsǝng, dǝp ɵtünimiz, — deyixti.\x + \xo 10:35 \xt Mat. 20:20. \x*   
\m
\v 36 U ularƣa: — Silǝrgǝ nemǝ ⱪilip beriximni halaysilǝr? — dedi.   
\m
\v 37 — Sǝn xan-xǝripingdǝ bolƣiningda, birimizni ong yeningda, birimizni sol yeningda olturƣuzƣaysǝn, — deyixti ular.   
\m
\v 38 Əysa ularƣa jawabǝn: — Nemǝ tǝlǝp ⱪilƣanliⱪinglarni bilmǝywatisilǝr. Mǝn iqidiƣan ⱪǝdǝⱨni iqǝlǝmsilǝr? Mǝn ⱪobul ⱪilidiƣan qɵmüldürüxni silǝrmu ⱪobul ⱪilalamsilǝr?\f □ \fr 10:38 \ft \+bd «Mǝn iqidiƣan ⱪǝdǝⱨni iqǝlǝmsilǝr?»\+bd* — bu ayǝttiki «ⱪǝdǝⱨ» degǝn sɵz, Əysaning tartidiƣan azab-oⱪubiti wǝ kresttiki ɵlümini kɵzdǝ tutidu. \+bd «Mǝn ⱪobul ⱪilidiƣan qɵmüldürüxni silǝrmu ⱪobul ⱪilalamsilǝr?»\+bd* — Mǝsiⱨ kɵrsǝtkǝn bu «qɵmüldürüx» xübⱨisizki, ɵz ɵlümidur. «Əfǝsusluⱪlarƣa»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ yazƣan «qɵmüldürüx» toƣruluⱪ izaⱨatlirimizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 10:38 \xt Mat. 20:22; Luⱪa 12:49,50. \x*   
\m
\v 39 — Ⱪilalaymiz, — deyixti ular.  
\m Əysa ularƣa:  
\m — Dǝrwǝⱪǝ, mǝn iqidiƣan ⱪǝdǝⱨimni silǝrmu iqisilǝr wǝ mǝn ⱪobul ⱪilidiƣan qɵmüldürülüx bilǝn qɵmüldürülisilǝr.  
\v 40 Biraⱪ ong yaki sol yenimda olturuxⱪa nesip bolux mening ilikimdǝ ǝmǝs; bǝlki kimlǝrgǝ tǝyyarlanƣan bolsa, xularƣa berilidu, — dedi.\x + \xo 10:40 \xt Mat. 25:34. \x*   
\m
\v 41 Buningdin hǝwǝr tapⱪan \add ⱪalƣan\add* on \add muhlis\add* Yaⱪup bilǝn Yuⱨannadin hapa boluxⱪa baxlidi. \x + \xo 10:41 \xt Mat. 20:24. \x*  
\v 42 Lekin Əysa ularni yeniƣa qaⱪirip, mundaⱪ dedi:  
\m — Silǝrgǝ mǝlumki, yat ǝllǝr üstidiki ⱨɵkümran dǝp ⱨesablanƣanlar ⱪol astidiki hǝlⱪ üstidin buyruⱪwazliⱪ ⱪilip ⱨakimiyǝt yürgüzidu, wǝ ⱨoⱪuⱪdarliri ularni hojayinlarqǝ idarǝ ⱪilidu. \f □ \fr 10:42 \ft \+bd «yat ǝllǝr üstidiki ⱨɵkümran dǝp ⱨesablanƣanlar ⱪol astidiki hǝlⱪ üstidin buyruⱪwazliⱪ ⱪilip ⱨakimiyǝt yürgüzidu, wǝ ⱨoⱪuⱪdarliri ularni hojayinlarqǝ idarǝ ⱪilidu»\+bd* — «yat ǝllǝr» muxu sɵz adǝttǝ Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu. Lekin muxu yǝrdǝ etiⱪadsiz, Hudani tonumaydiƣan dunyadiki ǝllǝrni tǝkitlǝydu.\f*  \x + \xo 10:42 \xt Mat. 20:25; Luⱪa 22:25. \x*  
\v 43 Biraⱪ silǝrning aranglarda bundaⱪ ix bolmaydu; bǝlki silǝrdin kim mǝrtiwilik boluxni halisa, u silǝrning hizmitinglarda bolsun; \x + \xo 10:43 \xt 1Pet. 5:3. \x*  
\v 44 wǝ kim aranglarda birinqi boluxni istisǝ, u ⱨǝmmǝ adǝmning ⱪuli bolsun.  
\v 45 Qünki Insan’oƣlimu dǝrwǝⱪǝ xu yolda kɵpqilik mening hizmitimdǝ bolsun demǝy, bǝlki kɵpqilikning hizmitidǝ bolay wǝ jenimni pida ⱪilix bǝdiligǝ nurƣun adǝmlǝrni ⱨɵrlükkǝ qiⱪiray dǝp kǝldi.\f □ \fr 10:45 \ft \+bd «Insan’oƣlimu... jenimni pida ⱪilix bǝdiligǝ nurƣun adǝmlǝrni ⱨɵrlükkǝ qiⱪiray dǝp kǝldi»\+bd* — nemidin «azad ⱪilix»? — gunaⱨtin azad ⱪilixtur.\f*  \x + \xo 10:45 \xt Yⱨ. 13:14; Əf. 1:7; Fil. 2:7; Kol. 1:14; 1Tim. 2:6; Tit. 2:14. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱪariƣu Bartimayning kɵzining saⱪaytilixi  
\r Mat. 20:29-34; Luⱪa 18:35-43  
\m
\v 46 Ular Yeriho xǝⱨirigǝ kǝldi. \add Əysa\add* muhlisliri wǝ zor bir top adǝmlǝr bilǝn billǝ Yerihodin qiⱪⱪan waⱪitta, Timayning Bartimay isimlik ⱪariƣu oƣli yol boyida olturup, tilǝmqilik ⱪiliwatatti. \f □ \fr 10:46 \ft \+bd «Timayning Bartimay isimlik ⱪariƣu oƣli»\+bd* — «ⱪariƣu» grek tilida «ⱨeliⱪi ⱪariƣu» deyilidu — demǝk, Bartimay jamaǝtlǝr iqidǝ kɵp adǝmlǝrgǝ tonux idi.\f*  \x + \xo 10:46 \xt Mat. 20:29; Luⱪa 18:35. \x*  
\v 47 U «Nasarǝtlik Əysa»ning u yǝrdǝ ikǝnlikini anglap:  
\m — I Dawutning oƣli Əysa, manga rǝⱨim ⱪilƣaysǝn! — dǝp towlaxⱪa baxlidi.\f □ \fr 10:47 \ft \+bd «i Dawutning oƣli Əysa...!»\+bd* — Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝrning bexarǝtlik yazmiliri boyiqǝ Mǝsiⱨ Dawut padixaⱨning ǝwladliridin boluxi kerǝk idi. Xunga «Dawutning oƣli» Mǝsiⱨning yǝnǝ bir atilixi idi.\f*   
\m
\v 48 Nurƣun adǝmlǝr uni «Ün qiⱪarma» dǝp ǝyiblidi. Lekin u:  
\m — I Dawutning oƣli, manga rǝⱨim ⱪilƣaysǝn, — dǝp tehimu ünlük towlidi.   
\m
\v 49 Əysa tohtap:  
\m Uni qaⱪiringlar, — dedi. Xuning bilǝn ular ⱪariƣuni qaⱪirip uningƣa:  
\m — Yürǝklik bol! Ornungdin tur, u seni qaⱪiriwatidu! — deyixti.  
\v 50 U adǝm qapinini selip taxlap, ornidin dǝs turup Əysaning aldiƣa kǝldi.   
\m
\v 51 Əysa jawabǝn uningdin:  
\m — Sǝn meni nemǝ ⱪil dǝysǝn? — dǝp soridi.  
\m Ⱪariƣu:  
\m — I igǝm, ⱪayta kɵridiƣan bolsam’idi! — dedi.\f □ \fr 10:51 \ft \+bd «I igǝm, ⱪayta kɵridiƣan bolsam’idi!»\+bd* — «igǝm» muxu yǝrdǝ grek tilida intayin qongⱪur ⱨɵrmǝtni ipadilǝydiƣan «Rabboni» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*   
\m
\v 52 Əysa uningƣa:  
\m — Yolungƣa ⱪaytsang bolidu, etiⱪading seni saⱪaytti, — dewidi, u xuan kɵrǝlǝydiƣan boldi wǝ yol boyi Əysaƣa ǝgixip mangdi.\x + \xo 10:52 \xt Mat. 9:22; Mar. 5:34. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Əysaning Yerusalemƣa tǝntǝnilik kirixi  
\r Mat. 21:1-11; Luⱪa 19:28-40; Yⱨ. 12:12-19  
\m
\v 1-2 Ular Yerusalemƣa yeⱪinlixip, Zǝytun teƣining etikidiki Bǝyt-Fagi wǝ Bǝyt-Aniya yeziliriƣa yeⱪin kǝlginidǝ, u ikki muhlisiƣa aldin mangdurup ularƣa:  
\m — Silǝr udulunglardiki yeziƣa beringlar. Yeziƣa kiripla, adǝm balisi minip baⱪmiƣan, baƣlaⱪliⱪ bir tǝhǝyni kɵrisilǝr. Uni yexip bu yǝrgǝ yetilǝp kelinglar.\f □ \fr 11:1-2 \ft \+bd «adǝm balisining \+bd*\+bdit tehi\+bdit* minip baⱪmiƣan bir tǝhǝy» — mundaⱪ ulaƣⱪa hatirjǝm minixi adǝttǝ mumkin ǝmǝs, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 11:1-2 \xt Mat. 21:1; Luⱪa 19:29. \x*  
\v 3 Əgǝr birsi silǝrdin: «Nemixⱪa bundaⱪ ⱪilisilǝr?» dǝp sorap ⱪalsa, «Rǝbning buningƣa ⱨajiti qüxti wǝ u ⱨelila uni bu yǝrgǝ ǝwǝtip beridu» — dǝnglar, — dǝp tapilidi.\f □ \fr 11:3 \ft \+bd «u ⱨelila uni bu yǝrgǝ ǝwǝtip beridu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «u dǝrⱨal silǝrgǝ yetilitip ⱪoyidu».\f*   
\m
\v 4 Ular ketip aqa yol üstidiki ɵyning dǝrwazisi sirtida baƣlaƣliⱪ turƣan bir tǝhǝyni kɵrdi. Ular tanini yǝxti.\f □ \fr 11:4 \ft \+bd «Ular ketip aqa yol üstidiki ɵyning dǝrwazisi sirtida baƣlaƣliⱪ turƣan bir tǝhǝyni kɵrdi»\+bd* — adǝttǝ koqilar intayin tar bolƣaqⱪa, mal-qarwilar koqida baƣlap ⱪoyulmaytti. Tǝhǝyning «aqa yol»da baƣlaƣliⱪ boluxi Hudaning iradisining ularning uni elip mengixi oƣriliⱪqǝ ix bolmisun degǝnlikini ispatlaydu.\f*  
\v 5 U yǝrdǝ turƣanlardin bǝzilǝr:  
\m — Tǝhǝyni yexip nemǝ ⱪilisilǝr? — deyixti.  
\v 6 Muhlislar Əysaning buyruƣinidǝk jawab bǝrdi, ⱨeliⱪi kixilǝr ularƣa yol ⱪoydi.  
\v 7 Muhlislar tǝhǝyni Əysaning aldiƣa yetilǝp kelip, üstigǝ ɵz yepinqa-qapanlirini taxlidi; u üstigǝ mindi.\x + \xo 11:7 \xt 2Pad. 9:13; Yⱨ. 12:14. \x*  
\v 8 Əmdi nurƣun kixilǝr yepinqa-qapanlirini yolƣa payandaz ⱪilip saldi; baxⱪiliri dǝrǝhlǝrdin xah-xumbilarni kesip yolƣa yaydi.\f □ \fr 11:8 \ft \+bd «...baxⱪiliri dǝrǝhlǝrdin xah-xumbilarni kesip yolƣa yaydi»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «baxⱪiliri etizlardin kǝskǝn xah-xumbilarni yolƣa payandaz ⱪilip saldi» dǝp oⱪulidu.\f*  
\v 9 Aldida mangƣan wǝ kǝynidin ǝgǝxkǝnlǝr:  
\m «Ⱨosanna! Pǝrwǝrdigarning namida kǝlgüqigǝ mubarǝk bolsun! \x + \xo 11:9 \xt Zǝb. 118:26. \x*  
\v 10 Atimiz Dawutning kelidiƣan padixaⱨliⱪiƣa mubarǝk bolsun! Ərxiǝlada tǝxǝkkür-ⱨosannalar oⱪulsun!» — dǝp warⱪirixatti.\f □ \fr 11:10 \ft \+bd «Ⱨosanna! Pǝrwǝrdigarning namida kǝlgüqigǝ mubarǝk bolsun! Atimiz Dawutning kelidiƣan padixaⱨliⱪiƣa mubarǝk bolsun! Ərxiǝlada tǝxǝkkür-ⱨosannalar oⱪulsun!»\+bd* — bu sɵzlǝr «Zǝb.» 118:25-26diki bexarǝttin elinƣan. «Ⱨosanna» degǝn sɵz «Ⱪutⱪuzƣaysǝn, i Pǝrwǝrdigar» degǝn mǝnidǝ. Injil dǝwrigǝ kǝlgǝndǝ mǝnisi «Hudaƣa tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ»mu bolup ⱪalƣanidi. «Zǝbur» 118-küyidiki izaⱨatlarnimu kɵrüng. 
\fp  Oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, «mubarǝk» degǝn sɵzning «bǝht-bǝrikǝt kɵrsun!» yaki «bǝht-bǝrikǝtlik bolsun!» degǝn tüp mǝnisi bar.\f*   
\m
\v 11 U Yerusalemƣa berip ibadǝthana ⱨoyliliriƣa kirdi; wǝ ǝtrapidiki ⱨǝmmini kɵzdin kǝqürgǝndin keyin, waⱪit bir yǝrgǝ berip ⱪalƣaqⱪa, on ikkǝylǝn bilǝn billǝ yǝnǝ Bǝyt-Aniyaƣa qiⱪti.\f □ \fr 11:11 \ft \+bd «U Yerusalemƣa berip ibadǝthana ⱨoyliliriƣa kirdi»\+bd* — Yerusalemdiki bu qong ibadǝthana toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr» wǝ «Ⱨagay»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 11:11 \xt Mat. 21:12,14; Luⱪa 19:45; Yⱨ. 2:14. \x*   
\b  
\m  
\s1 Mewisiz ǝnjür dǝrihining lǝnǝtkǝ ⱪelixi  
\r Mat. 21:18-19  
\m
\v 12 Ətisi, ular Bǝyt-Aniyadin qiⱪⱪanda, uning ⱪorsiⱪi eqip kǝtkǝnidi. \x + \xo 11:12 \xt Mat. 21:18. \x*  
\v 13 Yiraⱪtiki yopurmaⱪliⱪ bir tüp ǝnjür dǝrihini bayⱪap, uningdin birǝr mewǝ tapalarmǝnmikin dǝp yeniƣa bardi; lekin tüwigǝ kǝlgǝndǝ yopurmaⱪtin baxⱪa ⱨeq nǝrsǝ tapalmidi. Qünki bu ǝnjür pixidiƣan pǝsil ǝmǝs idi. \f □ \fr 11:13 \ft \+bd «Yiraⱪtiki yopurmaⱪliⱪ bir tüp ǝnjür dǝrihini bayⱪap, uningdin birǝr mewǝ tapalarmǝnmikin dǝp yeniƣa bardi»\+bd* — Ⱪanaan (Pǝlǝstin)diki ǝnjür dǝrǝhliridǝ yopurmaⱪ bolsa, mewimu boluxi kerǝk. 
\fp  Bu ǝnjür dǝrihidǝ kɵrüngǝn karamǝt mɵjizǝ roⱨiy bir ⱨǝⱪiⱪǝtni sürǝtlǝp beridu, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 14 U dǝrǝhkǝ sɵz ⱪilip:  
\m — Buningdin keyin mǝnggü ⱨeqkim sǝndin mewǝ yemigǝy! — dedi. Muhlislirimu buni anglidi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ibadǝthanini tǝrtipkǝ selixi  
\r Mat. 21:12-17; Luⱪa 19:45-48; Yⱨ. 2:13-22  
\m
\v 15 Ular Yerusalemƣa kǝldi; u ibadǝthana ⱨoyliliriƣa kirip, u yǝrdǝ elim-setim ⱪiliwatⱪanlarni ⱨǝydǝxkǝ baxlidi wǝ pul tegixküqilǝrning xirǝlirini, pahtǝk-kǝptǝr satⱪuqilarning orunduⱪlirini ɵrüwǝtti; \f □ \fr 11:15 \ft \+bd «u ibadǝthana ⱨoyliliriƣa kirip...»\+bd* — ibadǝthana toƣruluⱪ: ǝyni qaƣda, Yǝⱨudiylarning nurƣun ibadǝthaniliri (sinagoglar) bolup, bu Yǝⱨudiylarning ǝng kɵp yiƣilip ibadǝt ⱪilidiƣan jayi idi. Hudaning ǝmri boyiqǝ, pǝⱪǝt Yerusalemdiki bu mǝrkiziy ibadǝthanidila ⱪurbanliⱪ ⱪilsa toƣra bolatti. \+bd «u yǝrdǝ elim-setim ⱪiliwatⱪanlarni ⱨǝydǝxkǝ baxlidi wǝ pul tegixküqilǝrning xirǝlirini, pahtǝk-kǝptǝr satⱪuqilarning orunduⱪlirini ɵrüwǝtti»\+bd* — ibadǝthana ⱨoylilirida setilƣan ⱨaywan wǝ uqar-ⱪanatlar hǝlⱪning ⱪurbanliⱪ ⱪilixi üqün idi. Ibadǝthaniƣa sǝdiⱪǝ bǝrgüqilǝr pulini yǝrlik pulƣa tegixkǝndin keyin berixi kerǝk idi.\f*  \x + \xo 11:15 \xt Mal.3:1-5; Mat. 21:12; Luⱪa 19:45; Yⱨ. 2:14. \x*  
\v 16 wǝ ⱨeqkimning ⱨeqⱪandaⱪ mal-buyumlarni ibadǝthana ⱨoyliliridin kɵtürüp ɵtüxigǝ yol ⱪoymidi.  
\v 17 U hǝlⱪⱪǝ:  
\m — Muⱪǝddǝs yazmilarda: «Mening ɵyüm barliⱪ ǝllǝr üqün dua-tilawǝthana dǝp atilidu» dǝp pütülgǝn ǝmǝsmu? Lekin silǝr uni bulangqilarning uwisiƣa aylanduruwǝttinglar! — dǝp tǝlim baxlidi.\f □ \fr 11:17 \ft \+bd ««Mening ɵyüm barliⱪ ǝllǝr üqün dua-tilawǝthana dǝp atilidu»... silǝr uni bulangqilarning uwisiƣa aylanduruwǝttinglar!»\+bd* — «Yǝx.» 56:7 wǝ «Yǝr.» 7:11ni kɵrüng. Əysaning «bulangqilarning uwisi» degǝn sɵzi ikki bisliⱪ bolup, bir tǝrǝptin bax kaⱨinlarning sodigǝrlǝrgǝ ⱪurbanliⱪlarni setix ⱨoⱪuⱪini setip bǝrgǝnlikini kɵrsitidu; ikkinqidin, bu kaⱨinlarning hǝlⱪning Hudaning ⱨǝⱪiⱪitini anglax pursitini bulap, uning orniƣa ɵzlirining mǝrtiwisini yuⱪiri kɵtürüdiƣan ⱨǝr türlük ⱪaidǝ-yosunlarni ularning boyniƣa artip ⱪoyƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 11:17 \xt 1Pad. 8:29; Yǝx. 56:7; Yǝr. 7:11; Mat. 21:13; Luⱪa 19:46. \x*   
\m
\v 18 Bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri buni anglap, uni yoⱪitixning qarisini izdǝxkǝ baxlidi; pütkül halayiⱪ uning tǝlimigǝ tǝǝjjuplinip ⱪalƣaqⱪa, ular uningdin ⱪorⱪatti.\x + \xo 11:18 \xt Yǝx.49:7, Mat.21:46.\x*   
\m
\v 19 Kǝqⱪurun, u \add muhlisliri\add* \add bilǝn\add* xǝⱨǝrning sirtiƣa qiⱪip kǝtti.\f □ \fr 11:19 \ft \+bd «Kǝqⱪurun, u muhlisliri bilǝn xǝⱨǝrning sirtiƣa qiⱪip kǝtti»\+bd* — grek tilida «Kǝqⱪurun, ular xǝⱨǝrning sirtiƣa qiⱪip kǝtti». Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Kǝqⱪurunliri, Əysa bilǝn muhlisliri xǝⱨǝrning sirtiƣa qiⱪip ketǝtti». Ixlar dǝrwǝⱪǝ ⱨǝr küni xundaⱪ bolatti.\f*   
\b  
\m  
\s1 Ənjür dǝrihidin elinidiƣan ibrǝt  
\m
\v 20 Ətisi sǝⱨǝrdǝ, ular ǝnjür dǝrihining yenidin ɵtüp ketiwetip, dǝrǝhning yiltizidin ⱪurup kǝtkǝnlikini bayⱪaxti. \f □ \fr 11:20 \ft \+bd «dǝrǝhning yiltizidin ⱪurup kǝtkǝn...»\+bd* — bu karamǝt mɵjizǝ roⱨiy bir ⱨǝⱪiⱪǝtni sürǝtlǝp beridu, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 21 \add Dǝrǝhni ⱨalitini\add* esigǝ kǝltürgǝn Petrus:  
\m — Ustaz, ⱪara, sǝn ⱪarƣiƣan ǝnjür dǝrihi ⱪurup ketiptu! — dedi.\f □ \fr 11:21 \ft \+bd «Ustaz»\+bd* — grek tilida «Rabbi».\f*   
\m
\v 22 Əysa ularƣa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Hudaning ixǝnqidǝ bolunglar. \f □ \fr 11:22 \ft \+bd «Hudaning ixǝnqidǝ bolunglar»\+bd* — grek tilida «Hudaning ixǝnqigǝ igǝ bolunglar».\f*  
\v 23 Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, kimdǝkim bu taƣⱪa: Bu yǝrdin kɵtürülüp dengizƣa taxlan!» desǝ wǝ xundaⱪla ⱪǝlbidǝ ⱨeq guman ⱪilmay, bǝlki eytⱪinining ǝmǝlgǝ exixiƣa ixǝnq bar bolsa, u eytⱪan ix uning üqün ǝmǝlgǝ axidu. \x + \xo 11:23 \xt Mat. 17:20; 21:21; Luⱪa 17:6. \x*  
\v 24 Xu sǝwǝbtin mǝn silǝrgǝ xuni eytimǝnki, dua bilǝn tiligǝn ⱨǝrbir nǝrsǝ bolsa, xuningƣa erixtim, dǝp ixininglar. Xunda, tiligininglar ǝmǝlgǝ axidu.\x + \xo 11:24 \xt Yǝr. 29:12; Mat. 7:7; Luⱪa 11:9; Yⱨ. 14:13; 15:7; 16:24; Yaⱪ. 1:5, 6; 1Yuⱨa. 3:22; 5:14. \x*   
\m
\v 25 Wǝ ornunglardin turup dua ⱪilƣininglarda, birǝrsigǝ ƣuminglar bolsa, uni kǝqürünglar. Xuning bilǝn ǝrxtiki Atanglarmu silǝrning gunaⱨliringlarni kǝqürüm ⱪilidu. \x + \xo 11:25 \xt Mat. 6:14; Kol. 3:13. \x*  
\v 26 Lekin silǝr baxⱪilarni kǝqürüm ⱪilmisanglar, ǝrxtiki Atanglarmu silǝrning gunaⱨliringlarni kǝqürüm ⱪilmaydu.\f □ \fr 11:26 \ft \+bd «Lekin silǝr baxⱪilarni kǝqürüm ⱪilmisanglar, ǝrxtiki Atanglarmu silǝrning gunaⱨliringlarni kǝqürüm ⱪilmaydu»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ muxu -26-ayǝt tepilmaydu. Nemila bolmisun, bu ayǝt ⱨǝⱪiⱪǝttur. «Mat.» 6:15ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 11:26 \xt Mat. 18:35. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ⱨoⱪuⱪining sürüxtürülüxi  
\r Mat. 21:23-27; Luⱪa 20:1-8  
\m
\v 27 Ular Yerusalemƣa ⱪaytidin kirdi. U ibadǝthana ⱨoylilirida aylinip yürgǝndǝ, bax kaⱨinlar, Tǝwrat ustazliri wǝ aⱪsaⱪallar uning yeniƣa kelip:\x + \xo 11:27 \xt Mat. 21:23; Luⱪa 20:1. \x*   
\m
\v 28 — Sǝn ⱪiliwatⱪan bu ixlarni ⱪaysi ⱨoⱪuⱪⱪa tayinip ⱪiliwatisǝn? Sanga bu ixlarni ⱪilix ⱨoⱪuⱪini kim bǝrgǝn? — dǝp soridi.\x + \xo 11:28 \xt Mis. 2:14; Ros. 4:7; 7:27. \x*   
\m
\v 29 Əysa ularƣa jawabǝn:  
\m — Mǝnmu silǝrdin bir soal soray. Silǝr uningƣa jawab bǝrsǝnglar, mǝnmu bu ixlarni ⱪaysi ⱨoⱪuⱪⱪa tayinip ⱪiliwatⱪanliⱪimni eytip berimǝn:  
\v 30 — Yǝⱨya yürgüzgǝn qɵmüldürüx bolsa, ǝrxtinmu, yaki insanlardinmu? Manga jawab bǝrsǝnglarqu!   
\m
\v 31 Ular ɵzara mulaⱨizǝ ⱪilixip:  
\m — Əgǝr «Ərxtin kǝlgǝn» desǝk, u bizgǝ: «Undaⱪta, silǝr nemǝ üqün Yǝⱨyaƣa ixǝnmidinglar?» dǝydu. \f □ \fr 11:31 \ft \+bd «Ular ɵzara mulaⱨizǝ ⱪilixip: — Əgǝr «Ərxtin kǝlgǝn» desǝk, u bizgǝ: «Undaⱪta, silǝr nemǝ üqün Yǝⱨyaƣa ixǝnmidinglar?» dǝydu»\+bd* — muxu diniy ǝrbablarning ⱨǝmmisi ǝslidǝ Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning yǝtküzgǝn hǝwirigǝ jawabǝn: «Bizgǝ towa ⱪilix kerǝk ǝmǝs» degǝn wǝ Yǝⱨya «mening kǝynimdǝ kelidiƣan» dǝp kɵrsǝtkǝn Mǝsiⱨning kelixigǝ ixǝnmǝy, uning qɵmüldürüxini rǝt ⱪilƣanidi, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 32 Əgǝr: «Insanlardin kǝlgǝn» desǝk,... bolmaydu! — deyixti (qünki barliⱪ hǝlⱪ Yǝⱨyani pǝyƣǝmbǝr dǝp ⱪariƣaqⱪa, ular hǝlⱪtin ⱪorⱪatti).\x + \xo 11:32 \xt Mat. 14:5; Mar. 6:20. \x*   
\m
\v 33 Buning bilǝn, ular Əysaƣa:  
\m — Bilmǝymiz, — dǝp jawab berixti.  
\m — Undaⱪta, mǝnmu bu ixlarni ⱪaysi ⱨoⱪuⱪⱪa tayinip ⱪiliwatⱪanliⱪimni eytmaymǝn, — dedi u ularƣa.   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Rǝzil ijarikǝxlǝr ⱨǝⱪⱪidiki tǝmsil  
\r Mat. 21:33-46; Luⱪa 20:9-19  
\m
\v 1 Andin, u ularƣa tǝmsillǝr bilǝn sɵzlǝxkǝ baxlidi:  
\m — Bir kixi bir üzümzarliⱪ bǝrpa ⱪilip, ǝtrapini qitlaptu; u bir xarab kɵlqiki ⱪeziptu wǝ bir kɵzǝt munarini yasaptu. Andin u üzümzarliⱪni baƣwǝnlǝrgǝ ijarigǝ berip, ɵzi yaⱪa yurtⱪa ketiptu.\x + \xo 12:1 \xt Zǝb. 80:8-9; Yǝx. 5:1; Yǝr. 2:21; 12:10; Mat. 21:33; Luⱪa 20:9. \x*  
\v 2 Üzüm pǝsli kǝlgǝndǝ, baƣwǝnlǝrdin üzümzarliⱪtiki mewilǝrdin \add tegixlikini\add* ǝkelix üqün bir ⱪulini ularning yeniƣa ǝwǝtiptu.   
\m
\v 3 Lekin ular uni tutuwelip dumbalap, ⱪuruⱪ ⱪol ⱪayturuptu.  
\v 4 Hojayin yǝnǝ bir ⱪulni ularning yeniƣa ǝwǝtiptu. Uni bolsa ular qalma-kesǝk ⱪilip, bax-kɵzini yerip, ⱨaⱪarǝtlǝp ⱪayturuptu.  
\v 5 Hojayin yǝnǝ birsini ǝwǝtiptu. Lekin uni ular ɵltürüptu. U yǝnǝ tola ⱪullarni ǝwǝtiptu, lekin ular bǝzilirini dumbalap, bǝzilirini ɵltürüptu.  
\v 6 Hojayinning yenida pǝⱪǝt uning sɵyümlük bir oƣlila ⱪalƣaqⱪa, ular oƣlumniƣu ⱨɵrmǝt ⱪilar dǝp, u uni ǝng ahiri bolup baƣwǝnlǝrning yeniƣa ǝwǝtiptu.  
\v 7 Lekin xu baƣwǝnlǝr ɵzara: «Bu bolsa mirashor; kelinglar, uni ɵltürüwetǝyli, xuning bilǝn mirasi bizningki bolidu!» deyixiptu.\x + \xo 12:7 \xt Yar. 37:18; Zǝb. 2:8; Mat. 26:3; Yⱨ. 11:53\x*  
\v 8 Xunga ular uni tutup ɵltürüp, üzümzarliⱪning sirtiƣa taxliwetiptu.  
\v 9 Əmdi üzümzarliⱪning hojayini ⱪandaⱪ ⱪilidu? U ɵzi kelip baƣwǝnlǝrni ɵltüridu wǝ üzümzarliⱪni baxⱪilarƣa beridu.  
\v 10 Əmdi silǝr muⱪǝddǝs yazmilardin munu ayǝtni oⱪup baⱪmiƣanmusilǝr? —  
\m «Tamqilar taxliwǝtkǝn tax bolsa,  
\m Burjǝk texi bolup tiklǝndi.\f □ \fr 12:10 \ft \+bd «Tamqilar taxliwǝtkǝn tax bolsa, burjǝk texi bolup tiklǝndi»\+bd* — «burjǝk texi» bolsa ⱨǝrⱪandaⱪ imarǝtning ulidiki ǝng muⱨim uyultax bolup, ul selinƣanda birinqi bolup ⱪoyulidiƣan taxtur. Yǝⱨudiy kattiwaxlar «roⱨiy ⱨayat»ning burjǝk texi bolƣan Mǝsiⱨni taxlixiwǝtmǝkqi idi, wǝ dǝrwǝⱪǝ taxliwǝtti.\f*  \x + \xo 12:10 \xt Zǝb. 118:22-23; Yǝx. 28:16; Mat. 21:42; Luⱪa 20:17; Ros. 4:11; Rim. 9:33; 1Pet. 2:6. \x*   
\m
\v 11 Bu ix Pǝrwǝrdigardindur,  
\m Kɵzimiz aldida karamǝt bir ixtur»\f □ \fr 12:11 \ft \+bd «... Bu ix Pǝrwǝrdigardindur, kɵzimiz aldida karamǝt bir ixtur»\+bd* — toluⱪ bexarǝt (10-11) «Zǝb.» 118:22-23dǝ tepilidu.\f*  \x + \xo 12:11 \xt Zǝb. 118:22,23\x*   
\b  
\m
\v 12 Ular uning bu tǝmsilni ɵzlirigǝ ⱪaritip eytⱪanliⱪini qüxǝndi; xunga ular uni tutux yolini izdǝxti; ⱨalbuki, halayiⱪtin ⱪorⱪuxup, uni taxlap ketip ⱪaldi.   
\b  
\m  
\s1 «Ⱪǝysǝrgǝ baj tapxuramduⱪ?» degǝn ⱪiltaⱪ  
\r Mat. 22:15-22; Luⱪa 20:20-26  
\m
\v 13 Xuningdin keyin, ular birnǝqqǝ Pǝrisiy wǝ Ⱨerodning tǝrǝpdarlirini uni ɵz sɵzi bilǝn ⱪiltaⱪⱪa qüxürüx mǝⱪsitidǝ uning aldiƣa ǝwǝtti. \f □ \fr 12:13 \ft \+bd «Ⱨerod \+bd*\+bdit padixaⱨ\+bdit*ning tǝrǝpdarliri» — Ⱨerod padixaⱨ Rim imperiyǝsi tǝripidin tǝyinlǝngǝn bolup, u Yǝⱨudiy bolmiƣaqⱪa Yǝⱨudiylarning kɵpinqisi uningƣa intayin ɵq idi. Xundaⱪ bolƣini bilǝn ɵz mǝnpǝitini kɵzlǝydiƣan, uni ⱪollaydiƣan «Ⱨerod tǝrǝpdarliri» bar idi. 
\fp  «Ⱨerodlar» toƣruluⱪ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 12:13 \xt Mat. 22:15; Luⱪa 20:20. \x*  
\v 14 Ular kelip uningƣa: — Ustaz, silini sǝmimiy adǝm, adǝmlǝrgǝ ⱪǝt’iy yüz-hatirǝ ⱪilmaydu, ⱨeqkimgǝ yan basmaydu, bǝlki kixilǝrgǝ Hudaning yolini sadiⱪliⱪ bilǝn ɵgitip keliwatidu, dǝp bilimiz. \add Siliqǝ\add*, \add Rim imperatori\add* Ⱪǝysǝrgǝ baj-seliⱪ tapxurux Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣunmu-yoⱪ? \f □ \fr 12:14 \ft \+bd «Ⱪǝysǝrgǝ baj-seliⱪ tapxurux...»\+bd* — Rimning ⱨǝrbir imperatoriƣa «Ⱪǝysǝr» degǝn nam-unwan berilǝtti; mǝsilǝn Ⱪǝysǝr Awƣustus, Ⱪǝysǝr Yulius, Ⱪǝysǝr Tiberius ⱪatarliⱪlar. \+bd «Ⱪǝysǝrgǝ baj-seliⱪ tapxurux Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣunmu-yoⱪ?»\+bd* — ǝyni waⱪitta, Yǝⱨudiylar rimliⱪlarning zulmi astida yaxawatⱪanidi. Əgǝr Əysa: «Rim imperatoriƣa baj tapxurux toƣra» desǝ, bu gǝptin azadliⱪni istigǝn Yǝⱨudiylar uni «Mana taza bir yalaⱪqi, hain ikǝn» dǝp tillixatti. «Baj tapxurmasliⱪ kerǝk» degǝn bolsa, u Rim imperiyǝsigǝ ⱪarxi qiⱪⱪan bolatti; andin ular uni Rim waliyisiƣa ǝrz ⱪilƣan bolatti. Ular muxundaⱪ soallarni sorax arⱪiliⱪ Əysani gepidin tutuwelip, rimliⱪlarning ⱪoliƣa tapxurup, uningƣa ziyankǝxlik ⱪilmaⱪqi boluxⱪan.\f*  
\v 15 Zadi baj tapxuramduⱪ-tapxurmamduⱪ? — deyixti.  
\m Lekin u ularning sahtipǝzlikini bilip ularƣa:  
\m — Nemixⱪa meni sinimaⱪqisilǝr? Manga bir «dinar» pulni ǝkelinglar, mǝn kɵrüp baⱪay, — dedi.\f □ \fr 12:15 \ft \+bd «Manga bir «dinar» pulni ǝkelinglar, mǝn kɵrüp baⱪay»\+bd* — «dinar» yaki «dinarius» degǝn Rim imperiyǝsidiki birhil pul birliki bolup, üstigǝ Ⱪǝysǝrning süriti besilƣanidi, ǝlwǝttǝ. Bir «dinarius» tǝhminǝn bir adǝmning künlük ⱨǝⱪⱪi bolatti («Mat.» 20:2ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 16 Ular pulni elip kǝldi, u ulardin:  
\m — Buning üstidiki sürǝt wǝ nam-isim kimning? — dǝp soridi.  
\m — Ⱪǝysǝrning, — deyixti ular.   
\m
\v 17 Əysa ularƣa jawabǝn: — \add Undaⱪ bolsa\add*, Ⱪǝysǝrning ⱨǝⱪⱪini Ⱪǝysǝrgǝ, Hudaning ⱨǝⱪⱪini Hudaƣa tapxurunglar, — dedi. Xuning bilǝn ular uningƣa intayin ⱨǝyran ⱪelixti.\f □ \fr 12:17 \ft \+bd «Ⱪǝysǝrning ⱨǝⱪⱪini Ⱪǝysǝrgǝ, Hudaning ⱨǝⱪⱪini Hudaƣa tapxurunglar»\+bd* — demǝk, «Ⱪǝysǝrgǝ Ⱪǝysǝrning ⱨǝⱪⱪi (uning süriti qüxürülgǝn nǝrsǝ)ni tapxurunglar» — Ⱪǝysǝrgǝ baj tɵlǝx kerǝk. Əmma ⱪandaⱪ nǝrsǝ üstidǝ «Hudaning süriti» bar? Insan ɵzi «Hudaning süriti» bolup, biz pütünimizni Hudaƣa tapxuriximiz kerǝktur («Yar.» 1:26-27ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 12:17 \xt Mat. 17:25; 22:21; Rim. 13:7. \x*   
\b  
\m  
\s1 Tirilixkǝ munasiwǝtlik mǝsilǝ  
\r Mat. 22:23-33; Luⱪa 20:27-40  
\m
\v 18 Andin «Ɵlgǝnlǝr tirilmǝydu» dǝydiƣan Saduⱪiylar uning aldiƣa kelip ⱪistap soal ⱪoydi:\f □ \fr 12:18 \ft \+bd «Saduⱪiylar»\+bd* — bu mǝzⱨǝpdikilǝr toƣruluⱪ «Mat.» 16:1diki izaⱨatni wǝ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 12:18 \xt Mat. 22:23; Luⱪa 20:27; Ros. 23:8. \x*   
\m
\v 19 — Ustaz, Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add* Tǝwratta bizgǝ: «Bir kixi ɵlüp ketip, ayali tul ⱪelip, pǝrzǝnt kɵrmigǝn bolsa, uning aka yaki inisi tul ⱪalƣan yǝnggisini ǝmrigǝ elip, ⱪerindixi üqün nǝsil ⱪalduruxi lazim» dǝp yazƣan. \f □ \fr 12:19 \ft \+bd «Bir kixi ɵlüp ketip...»\+bd* — grek tilida «birsning akisi yaki ukisi ɵlsǝ,...». \+bd «uning aka yaki inisi tul ⱪalƣan yǝnggisini ǝmrigǝ elip, ⱪerindixi üqün nǝsil ⱪalduruxi lazim»\+bd* — «Ⱪan.» 25:5.\f*  \x + \xo 12:19 \xt Yar. 38:8; Ⱪan. 25:5, 6. \x*  
\v 20 Burun yǝttǝ aka-uka bar idi. Qongi ɵylinip pǝrzǝnt ⱪaldurmayla ɵldi.  
\v 21 Ikkinqi ⱪerindixi yǝnggisini ǝmrigǝ elip, umu pǝrzǝnt kɵrmǝy ɵldi. Üqinqisining ǝⱨwalimu uningkigǝ ohxax boldi.  
\v 22 Xu tǝriⱪidǝ yǝttisi ohxaxla uni elip pǝrzǝnt kɵrmǝy kǝtti. Ahirda, u ayalmu alǝmdin ɵtti.  
\v 23 Əmdi tirilix künidǝ ular tirilgǝndǝ, bu ayal ⱪaysisining ayali bolidu? Qünki yǝttisining ⱨǝmmisi uni hotunluⱪⱪa alƣan-dǝ! — deyixti.   
\m
\v 24 Əysa ularƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Silǝr nǝ muⱪǝddǝs yazmilarni nǝ Hudaning ⱪudritini bilmigǝnlikinglar sǝwǝbidin muxundaⱪ azƣan ǝmǝsmusilǝr?  
\v 25 Qünki ɵlümdin tirilgǝndǝ insanlar ɵylǝnmǝydu, ǝrgǝ tǝgmǝydu, bǝlki ǝrxtiki pǝrixtilǝrgǝ ohxax bolidu.\x + \xo 12:25 \xt Mat. 22:30; 1Yuⱨa. 3:2. \x*   
\m
\v 26 Əmdi ɵlgǝnlǝrning tirilixi mǝsilisi ⱨǝⱪⱪidǝ \add Tǝwratta\add*, yǝni Musaƣa qüxürülgǝn kitabtiki «tikǝnlik» wǝⱪǝsidǝ, Hudaning uningƣa ⱪandaⱪ eytⱪinini, yǝni: «Mǝn Ibraⱨimning Hudasi, Isⱨaⱪning Hudasi wǝ Yaⱪupning Hudasidurmǝn!» deginini oⱪumidinglarmu? \f □ \fr 12:26 \ft \+bd «Mǝn Ibraⱨimning Hudasi, Isⱨaⱪning Hudasi wǝ Yaⱪupning Hudasidurmǝn!»\+bd* — «Mis.» 3:6.\f*  \x + \xo 12:26 \xt Mis. 3:6,15; Mat. 22:31,32; Ros. 7:32; Ibr. 11:16. \x*  
\v 27 U ɵlüklǝrning Hudasi ǝmǝs, bǝlki tiriklǝrning Hudasidur! Xunga silǝr ⱪattiⱪ ezip kǝtkǝnsilǝr!\f □ \fr 12:27 \ft \+bd «U ɵlüklǝrning Hudasi ǝmǝs, bǝlki tiriklǝrning Hudasidur!»\+bd* — Əysaning bu sɵzi toƣruluⱪ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əng muⱨim ǝmr  
\r Mat. 22:34-40; Luⱪa 10:25-28  
\m
\v 28 Ularƣa yeⱪin kǝlgǝn, munazirilǝxkǝnlirini angliƣan wǝ Əysaning ularƣa yahxi jawab bǝrgǝnlikini kɵrgǝn bir Tǝwrat ustazi uningdin:  
\m — Pütün ǝmrlǝrning iqidǝ ǝng muⱨimi ⱪaysi? — dǝp soridi.\x + \xo 12:28 \xt Mat. 22:34; Luⱪa 10:25. \x*   
\m
\v 29 Əysa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Əng muⱨim ǝmr xuki, «Angliƣin, ǝy Israil! Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bolƣan Rǝb birdur. \x + \xo 12:29 \xt Ⱪan. 4:35; 6:4-5; 10:12; Luⱪa 10:27. \x*  
\v 30 Pǝrwǝrdigar Hudayingni pütün ⱪǝlbing, pütün jening, pütün zeⱨning wǝ pütün küqüng bilǝn sɵygin». Mana bu ǝng muⱨim ǝmr.  
\v 31 Uningƣa ohxaydiƣan ikkinqi ǝmr bolsa: — «Ⱪoxnangni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵy». Heqⱪandaⱪ ǝmr bulardin üstün turmaydu.\x + \xo 12:31 \xt Law. 19:18; Mat. 22:39; Rim. 13:9; Gal. 5:14; Yaⱪ. 2:8. \x*   
\m
\v 32 Tǝwrat ustazi uningƣa: — Toƣra eyttingiz, ustaz, ⱨǝⱪiⱪǝt boyiqǝ sɵzlidingiz; qünki U birdur, Uningdin baxⱪisi yoⱪtur; \f □ \fr 12:32 \ft \+bd «Qünki u birdur, uningdin baxⱪisi yoⱪtur»\+bd* — «U» Hudani kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 33 insanning Uni pütün ⱪǝlbi, pütün ǝⱪli, pütün jeni wǝ pütün küqi bilǝn sɵyüxi ⱨǝm ⱪoxnisinimu ɵzini sɵygǝndǝk sɵyüxi barliⱪ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar ⱨǝm baxⱪa ⱪurbanliⱪ-ⱨǝdiyǝlǝrdinmu artuⱪtur.   
\m
\v 34 Əysa uning aⱪilanilik bilǝn jawab bǝrginini kɵrüp:  
\m — Sǝn Hudaning padixaⱨliⱪidin yiraⱪ ǝmǝssǝn, — dedi.  
\m Xuningdin keyin, ⱨeqkim uningdin soal soraxⱪa petinalmidi.\x + \xo 12:34 \xt Ⱪan. 4:35; 6:4-5; Yǝx. 45:21\x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ — Dawutning oƣli ⱨǝm Rǝbbi  
\r Mat. 22:41-46; Luⱪa 20:41-44  
\m
\v 35 Ibadǝthana ⱨoylilirida tǝlim bǝrgǝndǝ, Əysa bularƣa jawabǝn mundaⱪ soalni otturiƣa ⱪoydi:  
\m Tǝwrat ustazlirining Mǝsiⱨni «Dawutning oƣli» deginini ⱪandaⱪ qüxinisilǝr? \f □ \fr 12:35 \ft \+bd «bularƣa jawabǝn mundaⱪ soalni otturiƣa ⱪoydi»\+bd* — grek tilida «mundaⱪ jawab bǝrdi: —». \+bd «Dawutning oƣli»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Dawutning ǝwladi»ni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 12:35 \xt Mat. 22:41; Luⱪa 20:41. \x*  
\v 36 Qünki Dawut ɵzi Muⱪǝddǝs Roⱨta mundaⱪ degǝnƣu: —  
\m «Pǝrwǝrdigar mening Rǝbbimgǝ eyttiki: —  
\m «Mǝn sening düxmǝnliringni tǝhtipǝring ⱪilƣuqǝ,  
\m Mening ong yenimda olturƣin!».\f □ \fr 12:36 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar mening Rǝbbimgǝ eyttiki: — «Mǝn sening düxmǝnliringni tǝhtipǝring ⱪilƣuqǝ, mening ong yenimda olturƣin!»\+bd* — Zǝb.» 110:1.\f*  \x + \xo 12:36 \xt Zǝb. 110:1; Ros. 2:34; 1Kor. 15:25; Ibr. 1:13; 10:13. \x*   
\m
\v 37 Dawut \add Mǝsiⱨni\add* xundaⱪ «Rǝbbim» dǝp atiƣan tursa, ǝmdi \add Mǝsiⱨ\add* ⱪandaⱪmu \add Dawutning\add* oƣli bolidu?  
\m U yǝrdiki top-top hǝlⱪ uning sɵzini hursǝnlik bilǝn anglaytti.\f □ \fr 12:37 \ft \+bd «Dawut Mǝsiⱨni xundaⱪ «Rǝbbim» dǝp atiƣan tursa, ǝmdi \+bd*\+bdit Mǝsiⱨ\+bdit* ⱪandaⱪmu Dawutning oƣli bolidu?» — demǝk, Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ padixaⱨ Dawutning ǝwladi bolsimu, lekin padixaⱨ Dawut Mǝsiⱨni «Rǝbbim» degǝn yǝrdǝ Mǝsiⱨ Dawuttin uluƣ bolidu, ⱨǝm tuƣuluxtin burunla «Rǝb» süpitidǝ idi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Tǝwrat ustazlirini ǝyiblixi  
\r Mat. 23:1-36; Luⱪa 20:45-47  
\m
\v 38 U ularƣa tǝlim bǝrginidǝ mundaⱪ dedi:  
\m — Tǝwrat ustazliridin ⱨoxyar bolunglar. Ular uzun tonlarni kiyiwalƣan ⱨalda kerilip yürüxkǝ, bazarlarda kixilǝrning ularƣa bolƣan \add uzun\add* salamliriƣa, \f □ \fr 12:38 \ft \+bd «Tǝwrat ustazliri... bazarlarda kixilǝrning ularƣa bolƣan uzun salamliriƣa... \+bd*\+bdit amraⱪ kelidu\+bdit*» — «uzun» degǝn sɵz grekqǝ tekisttǝ yoⱪ; tarih tǝtⱪiⱪatliriƣa asasǝn ularƣa ⱪilƣan «salamlar»ni intayin uzun wǝ murǝkkǝp dǝp bilimiz.\f*  \x + \xo 12:38 \xt Mat. 23:5, 6; Luⱪa 11:43; 20:46. \x*  
\v 39 sinagoglarda aldinⱪi orunlarda, ziyapǝtlǝrdǝ tɵrdǝ olturuxⱪa amraⱪ kelidu.  
\v 40 Ular tul ayallarning barliⱪ ɵy-besatlirini yǝwalidu wǝ kɵz-kɵz ⱪilip yalƣandin uzundin-uzun dualar ⱪilidu. Ularning tartidiƣan jazasi tehimu eƣir bolidu!\x + \xo 12:40 \xt Mat. 23:14; Luⱪa 20:47; 2Tim. 3:6; Tit. 1:11. \x*   
\b  
\m  
\s1 Tul ayalning ianisi  
\r Luⱪa 21:1-4  
\m
\v 41 U ibadǝthanidiki sǝdiⱪǝ sanduⱪining udulida olturup, uningƣa pullirini taxlawatⱪan halayiⱪⱪa ⱪarap turatti. Nurƣun baylar uningƣa heli kɵp pul taxlaxti. \f □ \fr 12:41 \ft \+bd «sǝdiⱪǝ sanduⱪi»\+bd* — grek tilida bu sɵz adǝttǝ «hǝzinǝ»ni kɵrsitidu. Lekin muxu yǝrdǝ ibadǝthanidiki hǝzinǝ üqün sǝdiⱪilǝr yiƣilidiƣan jay, bǝlkim qong bir sanduⱪni kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  \x + \xo 12:41 \xt 2Pad. 12:10; Luⱪa 21:1. \x*  
\v 42 Namrat bir tul ayalmu kelip, tiyinning tɵttin biri ⱪimmitidiki ikki lǝptonni taxlidi.\f □ \fr 12:42 \ft \+bd «ikki lǝpton»\+bd* — «lǝpton» degǝn bu pul «denarius»ning 1/128i bolup, bir ixlǝmqining «altǝ minut»luⱪ ⱨǝⱪⱪigǝ toƣra kelǝtti.\f*   
\b  
\m
\v 43 U muhlislirini yeniƣa qaⱪirip, ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bu namrat tul ayalning ianǝ sanduⱪiƣa taxliƣini baxⱪilarning ⱨǝmmisining taxliƣanliridin kɵptur. \x + \xo 12:43 \xt 2Kor. 8:12. \x*  
\v 44 Qünki baxⱪilar ɵzlirining exip taxⱪanliridin sǝdiⱪǝ ⱪildi; lekin bu ayal namrat turupmu, ɵzining bar-yoⱪini — tirikqilik ⱪilidiƣinining ⱨǝmmisini sǝdiⱪǝ ⱪilip taxlidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Ibadǝthanining wǝyran ⱪilinixidin bexarǝt; ahirⱪi zamanlardiki alamǝtlǝr  
\r Mat. 24:1-44; Luⱪa 21:5-33  
\m
\v 1 U ibadǝthanidin qiⱪiwatⱪanda, muhlisliridin biri uningƣa:  
\m — Ustaz, ⱪara, bu nemidegǝn ⱨǝywǝtlik taxlar wǝ imarǝtlǝr-ⱨǝ! — dedi.\x + \xo 13:1 \xt Mat. 24:1; Luⱪa 21:5. \x*   
\m
\v 2 Əysa uningƣa jawabǝn:  
\m — Sǝn bu ⱨǝywǝtlik imarǝtlǝrni kɵrdüngmu? Bir tal taxmu tax üstidǝ ⱪalmaydu, ⱨǝmmisi ⱪaldurulmay gumran ⱪilinidu, — dedi.\x + \xo 13:2 \xt 1Pad. 9:7, 8; Mik. 3:12; Luⱪa 19:44. \x*   
\m
\v 3 U Zǝytun teƣida, yǝni ibadǝthanining udulida olturƣanda, Petrus, Yaⱪup, Yuⱨanna wǝ Andriyaslar uningdin astiƣina:\x + \xo 13:3 \xt Mat. 24:3; Luⱪa 21:7. \x*   
\m
\v 4 — Bizgǝ eytⱪinqu, bu ixlar ⱪaqan yüz beridu? Bu barliⱪ wǝⱪǝlǝrning yüz beridiƣanliⱪini kɵrsitidiƣan nemǝ alamǝt bolidu? — dǝp soraxti.\x + \xo 13:4 \xt Ros. 1:6. \x*   
\m
\v 5 Əysa ularƣa jawabǝn sɵz baxlap mundaⱪ dedi:  
\m — Ⱨezi bolunglarki, ⱨeqkim silǝrni azdurup kǝtmisun.\x + \xo 13:5 \xt Yǝr. 29:8; Əf. 5:6; 2Tes. 2:2, 3; 1Yuⱨa. 4:1. \x*  
\v 6 Qünki nurƣun kixilǝr mening namimda kelip: «Mana ɵzüm xudurmǝn!» dǝp, kɵp adǝmlǝrni azduridu.\f □ \fr 13:6 \ft \+bd «Mana ɵzüm xudurmǝn»\+bd* — «Mana ɵzüm Mǝsiⱨdurmǝn» degǝn mǝnini bildüridu.\f*  \x + \xo 13:6 \xt Yǝr. 14:14; 23:21. \x*  
\v 7 Silǝr urux hǝwǝrliri wǝ urux xǝpilirini angliƣininglarda, bulardin alaⱪzadǝ bolup kǝtmǝnglar; qünki bu ixlarning yüz berixi muⱪǝrrǝr. Lekin bu zaman ahiri yetip kǝlgǝnliki ǝmǝs.  
\v 8 Qünki bir millǝt yǝnǝ bir millǝt bilǝn uruxⱪa qiⱪidu, bir padixaⱨliⱪ yǝnǝ bir padixaⱨliⱪ bilǝn uruxⱪa qiⱪidu. Jay-jaylarda yǝr tǝwrǝxlǝr yüz beridu, aqarqiliⱪlar wǝ ⱪalaymiⱪanqiliⱪlar bolidu. Mana bu ixlarning yüz berixi «tuƣutning tolƣiⱪining baxlinixi» bolidu, halas.\f □ \fr 13:8 \ft \+bd «bir millǝt yǝnǝ bir millǝt bilǝn uruxⱪa qiⱪidu, bir padixaⱨliⱪ yǝnǝ bir padixaⱨliⱪ bilǝn uruxⱪa qiⱪidu»\+bd* — ibraniy tilida (xundaⱪla grek tilida) bu ibarǝ dunya boyiqǝ kengǝygǝn uruxlarni kɵrsitixi mumkin («Yǝx.» 19:2, «2Tar.» 15:3-6dǝ bu turaⱪliⱪ ibarǝ toƣruluⱪ misallar bar. \+bd «Mana bu ixlarning yüz berixi «tuƣutning tolƣiⱪining baxlinixi» bolidu, halas»\+bd* — Əysa Mǝsiⱨ ⱪaysi ixning «tuƣulidu»ƣanliⱪini biwasitǝ demǝydu. Tɵwǝndiki sɵzlirigǝ ⱪariƣanda, buni yengi dǝwrning tuƣuluxi dǝp ⱪaraymiz.\f*  \x + \xo 13:8 \xt Yǝx. 19:2. \x*   
\m
\v 9 Silǝr bolsanglar, ɵzünglarƣa pǝhǝs bolunglar; qünki kixilǝr silǝrni tutⱪun ⱪilip sot mǝⱨkimilirigǝ tapxurup beridu, sinagoglarda ⱪamqilinisilǝr. Silǝr mening sǝwǝbimdin ǝmirlǝr wǝ padixaⱨlar aldiƣa elip berilip, ular üqün bir guwaⱨliⱪ bolsun dǝp soraⱪⱪa tartilisilǝr.\f □ \fr 13:9 \ft \+bd «sot mǝⱨkimiliri»\+bd* — grek tilida «sanⱨedrinlar». Yǝⱨudiylarning mǝⱨkimilirini wǝ bǝlkim baxⱪa ⱨǝrhil soraⱪhanilarni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 13:9 \xt Mat. 10:17; 24:9; Luⱪa 21:12; Yⱨ. 15:19; 16:2; Wǝⱨ. 2:10. \x*  
\v 10 Lekin bulardin awwal hux hǝwǝr pütkül ǝllǝrgǝ jakarlinixi kerǝk. \f □ \fr 13:10 \ft \+bd «bulardin awwal hux hǝwǝr pütkül ǝllǝrgǝ jakarlinixi kerǝk»\+bd* — «awwal» degǝn sɵzgǝ ⱪariƣanda, hux hǝwǝrning ⱨǝr jayƣa jakarlinixi zamanning ahiridin awwal, xundaⱪla bǝlkim 9-ayǝttǝ eytilƣan naⱨayiti eƣir ziyankǝxliktin awwal boluxi mumkin («Mat.» 24:14ni kɵrüng).\f*  
\v 11 Əmdi ular silǝrni apirip \add soraⱪⱪa\add* tapxurƣanda, nemǝ deyix ⱨǝⱪⱪidǝ nǝ ǝndixǝ nǝ mulaⱨizǝ ⱪilmanglar, bǝlki xu waⱪit-saitidǝ silǝrgǝ ⱪaysi gǝp berilsǝ, xuni eytinglar; qünki sɵzligüqi silǝr ǝmǝs, Muⱪǝddǝs Roⱨtur. \x + \xo 13:11 \xt Mat. 10:19; Luⱪa 12:11; 21:4. \x*  
\v 12 Ⱪerindax ⱪerindixiƣa, ata balisiƣa hainliⱪ ⱪilip ɵlümgǝ tutup beridu. Balilarmu ata-anisi bilǝn zitlixip, ularni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilduridu. \x + \xo 13:12 \xt Əz. 38:21; Mik. 7:6. \x*  
\v 13 Xundaⱪla silǝr mening namim tüpǝylidin ⱨǝmmǝ adǝmning nǝpritigǝ uqraysilǝr, lekin ahirƣiqǝ bǝrdaxliⱪ bǝrgǝnlǝr ⱪutⱪuzulidu.\x + \xo 13:13 \xt Mat. 10:22; 24:13; Luⱪa 21:19; Wǝⱨ. 2:7,10. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yerusalemda wǝyran ⱪilƣuqi «yirginqlik nomussizliⱪ» pǝyda bolidu; «dǝⱨxǝtlik azab-oⱪubǝt»  
\m
\v 14 «Wǝyran ⱪilƣuqi yirginqlik nomussizliⱪ»ning ɵzi turuxⱪa tegixlik bolmiƣan yǝrdǝ turƣinini kɵrgininglarda, (kitabhan bu sɵzning mǝnisini qüxǝngǝy) Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidǝ turuwatⱪanlar taƣlarƣa ⱪaqsun. \f □ \fr 13:14 \ft \+bd «Wǝyran ⱪilƣuqi yirginqlik nomussizliⱪ»\+bd* — buning toƣrisida Tǝwrat «Dan.» 9:24-27ni wǝ u toƣruluⱪ izaⱨatlarni kɵrüng.\f*  \x + \xo 13:14 \xt Dan. 9:27; Mat. 24:15; Luⱪa 21:20,21; 2Tes. 2:4\x*  
\v 15 Ɵgzidǝ turƣan kixi ɵyigǝ qüxmǝy yaki ɵyidiki birǝr nemini alƣili iqigǝ kirmǝy \add ⱪaqsun\add*.  
\v 16 Etizlarda turuwatⱪan kixi bolsa qapinini alƣili ɵyigǝ yanmisun.  
\v 17 U künlǝrdǝ ⱨamilidar ayallar wǝ bala emitiwatⱪanlarning ⱨaliƣa way! \f □ \fr 13:17 \ft \+bd «u künlǝrdǝ ⱨamilidar ayallar wǝ bala emitiwatⱪanlarning ⱨaliƣa way!»\+bd* — undaⱪ kixilǝrgǝ ⱪeqix ǝpsiz bolidu, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 18 \add Ⱪaqidiƣan\add* waⱪtinglarning ⱪixⱪa toƣra kelip ⱪalmasliⱪi üqün dua ⱪilinglar. \f □ \fr 13:18 \ft \+bd «Ⱪaqidiƣan waⱪtinglarning ⱪixⱪa toƣra kelip ⱪalmasliⱪi üqün dua ⱪilinglar»\+bd* — Yǝⱨudiy diniy ǝrbablarning Tǝwrat ⱪanuniƣa bolƣan qüxǝnqisigǝ asasǝn, Yǝⱨudiylar adǝttǝ xabat (dǝm elix) künidǝ xǝⱨǝr dǝrwazisi wǝ dukanlarni taⱪixi kerǝk. Bu küni sǝpǝr ⱪilix mǝn’i ⱪilinƣan bolƣaqⱪa, Pǝlǝstindǝ turƣanlarƣa nisbǝtǝn yemǝklik setiwelix wǝ baxⱪa yǝrlǝrgǝ ⱪeqix intayin ⱪulaysiz bolidu. 
\fp  «Ⱪix»ta Yǝⱨudiyǝdǝ dǝrya-wadilarda su pat-pat texip turƣaqⱪa, ⱪixtimu ⱪeqix intayin tǝs bolidu.\f*  
\v 19 Qünki u qaƣda Huda yaratⱪan dunyaning apiridǝ ⱪilinƣandin buyan muxu qaƣⱪiqǝ kɵrülüp baⱪmiƣan ⱨǝm kǝlgüsidimu kɵrülmǝydiƣan zor azab-oⱪubǝt bolidu. \x + \xo 13:19 \xt Mat. 24:21\x*  
\v 20 Əgǝr Pǝrwǝrdigar u künlǝrni azaytmisa, ⱨeqⱪandaⱪ ǝt igisi ⱪutulalmaydu. Lekin U Ɵz talliƣanliri üqün u künlǝrni azaytidu. \f □ \fr 13:20 \ft \+bd «U Ɵz talliƣanlar üqün»\+bd* — grek tilida «U talliƣan talliƣanliri üqün» degǝnlik bilǝn ipadilinidu — Huda Ɵzining talliƣanliriƣa baƣliƣan muⱨǝbbitini alaⱨidǝ tǝkitlǝydu.\f*  
\v 21 Əgǝr u qaƣda birsi silǝrgǝ: «Ⱪaranglar, bu yǝrdǝ Mǝsiⱨ bar!» yaki «Ⱪaranglar, u ǝnǝ u yǝrdǝ!» desǝ, ixǝnmǝnglar. \f □ \fr 13:21 \ft \+bd ««Ⱪaranglar, bu yǝrdǝ Mǝsiⱨ bar!» yaki «ⱪaranglar, u ǝnǝ u yǝrdǝ!» desǝ, ixǝnmǝnglar»\+bd* — «u» — Mǝsiⱨni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 13:21 \xt Mat. 24:23; Luⱪa 21:8. \x*  
\v 22 Qünki sahta mǝsiⱨlǝr wǝ sahta pǝyƣǝmbǝrlǝr mǝydanƣa qiⱪidu, mɵjizilik alamǝtlǝr wǝ karamǝtlǝrni kɵrsitidu; xuning bilǝn ǝgǝr mumkin bolidiƣan bolsa, ular ⱨǝtta \add Huda\add* talliƣanlarni ⱨǝm azduridu. \x + \xo 13:22 \xt Ⱪan. 13:2; 2Tes. 2:11. \x*  
\v 23 Xuning üqün, silǝr ⱨoxyar bolunglar. Mana, mǝn bu ixlarning ⱨǝmmisini silǝrgǝ aldin’ala uⱪturup ⱪoydum.   
\b  
\m  
\s1 Insan’oƣlining kelixi  
\m
\v 24 Əmdi xu künlǝrdǝ, xu azab-oⱪubǝt ɵtüp kǝtkǝn ⱨaman, ⱪuyax ⱪariyidu, ay yoruⱪluⱪini bǝrmǝydu, \x + \xo 13:24 \xt Yǝx. 13:10; Əz. 32:7; Yo. 2:10,31; 3:15; Mat. 24:29; Luⱪa 21:25; Wǝⱨ. 6:12. \x*  
\v 25 yultuzlar asmandin tɵkülüp qüxidu, asmandiki küqlǝr lǝrzigǝ kelidu. \f □ \fr 13:25 \ft \+bd «yultuzlar asmandin tɵkülüp qüxidu, asmandiki küqlǝr lǝrzigǝ kelidu»\+bd* — «Yǝx.» 13:10, 34:4, «Yo.» 2:10ni kɵrüng. «Asmandiki küqlǝr» bǝlkim barliⱪ jin-xǝytanlarni kɵrsitidu; «lǝrzigǝ kelidu» bǝlkim ularning küqtin ⱪelixini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 13:25 \xt Yǝx. 13:10; 34:4. \x*  
\v 26 Andin kixilǝr Insan’oƣlining uluƣ küq-ⱪudrǝt wǝ xan-xǝrǝp bilǝn bulutlar iqidǝ keliwatⱪanliⱪini kɵridu. \f □ \fr 13:26 \ft \+bd «Andin kixilǝr insan’oƣlining uluƣ küq-ⱪudrǝt wǝ xan-xǝrǝp bilǝn bulutlar iqidǝ keliwatⱪanliⱪini kɵridu»\+bd* — «Dan.» 7:13ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 13:26 \xt Dan. 7:10; Mat. 16:27; 24:30; Mar. 14:62; Luⱪa 21:27; Ros. 1:11; 1Tes. 4:16; 2Tes. 1:10; Wǝⱨ. 1:7. \x*  
\v 27 U ɵz pǝrixtilirini ǝwǝtidu, ular uning talliƣanlirini dunyaning tɵt tǝripidin, zeminning qǝtliridin asmanning qǝtlirigiqǝ yiƣip jǝm ⱪilidu.\f □ \fr 13:27 \ft \+bd «dunyaning tɵt tǝripidin»\+bd* — grek tilida «tɵt xamaldin» bilǝn ipadilinidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Ənjür dǝrihidin sawaⱪ elix  
\m
\v 28 — Ənjür dǝrihidin mundaⱪ tǝmsilni biliwelinglar: — Uning xahliri kɵkirip yopurmaⱪ qiⱪarƣanda, yazning yeⱪinlap ⱪalƣanliⱪini bilisilǝr. \x + \xo 13:28 \xt Mat. 24:32; Luⱪa 21:29. \x*  
\v 29 Huddi xuningdǝk, \add mǝn baya degǝnlirimning\add* yüz beriwatⱪanliⱪini kɵrgininglarda, uning yeⱪinlap ⱪalƣanliⱪini, ⱨǝtta ixik aldida turuwatⱪanliⱪini biliwelinglar.\f □ \fr 13:29 \ft \+bd «mǝn baya degǝnlirimning yüz beriwatⱪanliⱪini kɵrgininglarda, uning yeⱪinlap ⱪalƣanliⱪini, ⱨǝtta ixik aldida turuwatⱪanliⱪini biliwelinglar»\+bd* — bu tekisttiki «uning (yeⱪinlap ⱪalƣanliⱪi)» yaki insan’oƣlining ɵzini, yaki kelidiƣan künini, yaki Hudaning padixaⱨliⱪini kɵrsitidu («Luⱪa» 21:31).\f*   
\m
\v 30 Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bu alamǝtlǝrning ⱨǝmmisi ǝmǝlgǝ axurulmay turup, bu dǝwr ɵtmǝydu. \f □ \fr 13:30 \ft \+bd «bu alamǝtlǝrning ⱨǝmmisi ǝmǝlgǝ axurulmay turup, bu dǝwr ɵtmǝydu»\+bd* — ǝgǝr tilƣa elinƣan alamǝt Yerusalemning wǝyran boluxiƣa (miladiyǝ 70-yili) (13:2) ⱪaritilƣan bolsa, undaⱪta «dǝwr» degǝn sɵz tǝbiiyki (1) Əysaning dǝwridǝ yaxap ɵtkǝn adǝmlǝrni kɵrsitidu. Əgǝr Mǝsiⱨning dunyaƣa ⱪaytip kelixigǝ (13:26) ⱪaritilƣan bolsa, «dǝwr» degǝn sɵz bǝlkim (2) pütün Yǝⱨudiyǝ hǝlⱪini (3) bu ayǝtlǝrdǝ eytilƣan «dǝⱨxǝtlik azab-oⱪubǝt»tiki wǝⱪǝlǝrning baxlinix dǝwridǝ yaxiƣanlarni kɵrsitidu. Xunga barliⱪ wǝⱪǝlǝr xu dǝwr iqidǝ yüz beridu, degǝnlik bolidu. Bizningqǝ (3)-xǝrⱨ aldi-kǝyni ayǝtlǝrgǝ ǝng bap kelidu.\f*  
\v 31 Asman-zemin yoⱪilidu, biraⱪ mening sɵzlirim ⱨǝrgiz yoⱪalmaydu. \x + \xo 13:31 \xt Zǝb. 102:25-27; Yǝx. 40:8; 51:6; Ibr. 1:11. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨoxyar bolunglar  
\m
\v 32 Lekin xu küni yaki waⱪit-saiti toƣruluⱪ hǝwǝrni ⱨeqkim bilmǝydu — ⱨǝtta nǝ ǝrxtiki pǝrixtilǝrmu bilmǝydu, nǝ oƣul bilmǝydu, uni pǝⱪǝt Atila bilidu. \x + \xo 13:32 \xt Mat. 24:36; Ros. 1:7. \x*  
\v 33 Ⱨoxyar bolunglar, sǝgǝk bolup dua ⱪilinglar, qünki u waⱪit-saǝtning ⱪaqan kelidiƣanliⱪini bilmǝysilǝr. \x + \xo 13:33 \xt Mat. 24:42; 25:13; Luⱪa 12:40; 21:36; 1Tes. 5:6. \x*  
\v 34 Bu huddi yaⱪa yurtⱪa qiⱪmaⱪqi bolƣan adǝmning ǝⱨwaliƣa ohxaydu. Yolƣa qiⱪidiƣan qaƣda, u ⱪulliriƣa ɵz ⱨoⱪuⱪini beⱪitip, ⱨǝrbirigǝ ɵz wǝzipisini tapxuridu wǝ dǝrwaziwǝnningmu sǝgǝk boluxini tapilaydu.  
\v 35 Xuningdǝk, silǝrmu sǝgǝk bolunglar; qünki ɵyning igisining \add ⱪaytip\add* kelidiƣan waⱪtining — kǝqⱪurunmu, tün yerimimu, horaz qilliƣan waⱪitmu yaki sǝⱨǝr waⱪtimu — uni bilǝlmǝysilǝr;  
\v 36 u tuyuⱪsiz kǝlgǝndǝ, silǝrning uhlawatⱪininglarning üstigǝ qüxmisun!  
\v 37 Silǝrgǝ eytⱪinimni mǝn ⱨǝmmǝylǝngǝ eytimǝn: Sǝgǝk turunglar!   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Rǝⱨbǝrlǝrning suyⱪǝst ⱪilixi  
\r Mat. 26:1-5; Luⱪa 22:1-2; Yⱨ. 11:45-53  
\m
\v 1 «Ɵtüp ketix» ⱨeyti wǝ «petir nan ⱨeyti»ƣa ikki kün ⱪalƣanidi. Bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri uni ⱨiylǝ-nǝyrǝng bilǝn tutup ɵltürüxning qarisini izdǝytti.\f □ \fr 14:1 \ft \+bd ««Ɵtüp ketix» ⱨeyti wǝ «petir nan ⱨeyti»ƣa ikki kün ⱪalƣanidi»\+bd* — bu ikki ⱨeytning tǝpsilatliri üqün «Mis.» 12-bab, «Law.» 23-babni wǝ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng. Ibraniy tilida «Pesaⱪ», yaki «Pasha» ⱨeyti dǝp atilidu.\f*  \x + \xo 14:1 \xt Mat. 26:2; Luⱪa 22:1; Yⱨ. 11:55; 13:1. \x*  
\v 2 Qünki ular:  
\m — Bu ix ⱨeyt-ayǝm künliri ⱪilinmisun. Bolmisa, hǝlⱪ arisida malimanqiliⱪ qiⱪixi mumkin, — deyixǝtti.   
\m  
\b  
\m  
\s1 Ihlasmǝn ayalning Əysani ǝtirlixi  
\r Mat. 26:6-13; Yⱨ. 12:1-8  
\m
\v 3 Əmdi u Bǝyt-Aniya yezisida, «Simon mahaw»ning ɵyidǝ dastihanda olturƣanda, aⱪ ⱪaxtexi xixidǝ naⱨayiti ⱪimmǝtlik sap sumbul ǝtirni kɵtürüp kǝlgǝn bir ayal uning yeniƣa kirdi. Ayal aⱪ ⱪaxtexi xexini qeⱪip, ǝtirni Əysaning bexiƣa ⱪuydi.\f □ \fr 14:3 \ft \+bd «Simon mahaw»\+bd* — yǝni «Mahaw kesili» deyilidiƣan Simon» — Simon bǝlkim ilgiri mahaw kesiligǝ giritpar bolƣanidi. Bizningqǝ bu ix wǝ «Yuⱨ.» 12:1-11dǝ hatirilǝngǝn wǝⱪǝ bir ixtur.\f*  \x + \xo 14:3 \xt Mat. 26:6; Luⱪa 7:37; Yⱨ. 11:2; 12:3. \x*   
\m
\v 4 Lekin bǝzilǝr buningƣa hapa boluxup, bir-birigǝ:  
\m — Bu ǝtir nemǝ dǝp xundaⱪ israp ⱪilinidu?  
\v 5 Qünki bu ǝtirni üq yüz dinardin artuⱪ pulƣa satⱪili bolatti, puli kǝmbǝƣǝllǝrgǝ sǝdiⱪǝ ⱪilinsa bolmamti! — deyixti. Ular ayalƣa xundaⱪ tapa-tǝnǝ ⱪilƣili turdi.\f □ \fr 14:5 \ft \+bd «bu ǝtirni üq yüz dinardin artuⱪ pulƣa satⱪili bolatti»\+bd* — «dinar» yaki «dinarius» degǝn Rim imperiyǝsidiki birhil pul birliki bolup, bir «dinarius» tǝhminǝn bir adǝmning bir künlük ⱨǝⱪⱪi bolatti. «Mat.» 20:2ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 6 Lekin Əysa ularƣa:  
\m — Uning ihtiyariƣa ⱪoyunglar, nemǝ dǝp uning kɵnglini aƣritisilǝr? U mening üstümgǝ yahxi ix ⱪildi.  
\v 7 Qünki kǝmbǝƣǝllǝr daim aranglarda bolidu, haliƣan waⱪitinglarda ularƣa hǝyr-sahawǝt kɵrsitǝlǝysilǝr; lekin mening aranglarda boluxum silǝrgǝ daim nesip boliwǝrmǝydu!\x + \xo 14:7 \xt Ⱪan. 15:11. \x*  
\v 8 Ayal qamining yetixiqǝ ⱪildi; u mening bǝdinimning dǝpnǝ ⱪilinixiƣa aldin’ala tǝyyarliⱪ ⱪilip, uningƣa ǝtir-may ⱪuyup ⱪoydi.\f □ \fr 14:8 \ft \+bd «uningƣa ǝtir-may ⱪuyup ⱪoydi»\+bd* — yaki «uningƣa mǝsiⱨ ⱪildi».\f*  
\v 9 Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bu hux hǝwǝr pütkül dunyaning ⱪǝyeridǝ jakarlansa, bu ayal ǝslinip, uning ⱪilƣan bu ixi tǝriplinidu, — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨudaning Əysaƣa satⱪunluⱪ ⱪilixi  
\r Mat. 26:14-16; Luⱪa 22:3-6  
\m
\v 10 Xu waⱪitta, on ikkiylǝndin biri bolƣan Yǝⱨuda Ixⱪariyot uni ularƣa tutup berix mǝⱪsitidǝ bax kaⱨinlarning aldiƣa bardi. \x + \xo 14:10 \xt Mat. 26:14; Luⱪa 22:4. \x*  
\v 11 Ular buni anglap huxal bolup kǝtti wǝ uningƣa pul berixkǝ wǝdǝ ⱪilixti. Yǝⱨuda uni tutup berixkǝ muwapiⱪ pursǝt izdǝp yürǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Ɵtüp ketix ⱨeytining kǝqlik tamiⱪi  
\r Mat. 26:17-25; Luⱪa 22:7-14, 21-23; Yⱨ. 13:21-30  
\m
\v 12 Petir nan ⱨeytining birinqi küni, yǝni ɵtüp ketix ⱨeytining ⱪurbanliⱪ \add ⱪozisi\add* soyulidiƣan küni, muhlislar uningdin:  
\m — Ɵtüp ketix ⱨeytining \add tamiⱪini\add* yeyixing üqün bizning ⱪǝyǝrgǝ berip tǝyyarliximizni halaysǝn? — dǝp soridi.\f □ \fr 14:12 \ft \+bd «petir nan ⱨeytining birinqi küni, yǝni ɵtüp ketix ⱨeytining ⱪurbanliⱪ ⱪozisi soyulidiƣan küni»\+bd* — «petir nan ⱨeyti» yǝttǝ kün bolidu, birinqi küni «ɵtüp ketix» ⱨeytimu tǝng bolidu. Bu küni, Yǝⱨudiylar ɵyliridǝ ⱪoza soyup, petir nan bilǝn yǝydu. \+bd «Ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪi»\+bd* — buning muⱨim ⱪismi «ɵtüp ketix ⱪurbanliⱪ ⱪozisi» idi («Mis.» 12:3-11, «Law.» 23:5, «Qɵl.» 28:16, «Ⱪan.» 16:1-7ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 14:12 \xt Mis. 12:17; Mat. 26:17; Luⱪa 22:7. \x*   
\m
\v 13 U muhlisliridin ikkiylǝnni aldin mangƣuzup ularƣa:  
\m — Xǝⱨǝrgǝ kiringlar, u yǝrdǝ kozida su kɵtürüwalƣan bir ǝr kixi silǝrgǝ uqraydu. Uning kǝynidin menginglar. \f □ \fr 14:13 \ft \+bd «Xǝⱨǝrgǝ kiringlar»\+bd* — «xǝⱨǝr» — Yerusalem xǝⱨirigǝ, demǝk. \+bd «u yǝrdǝ kozida su kɵtürüwalƣan bir ǝr kixi silǝrgǝ uqraydu»\+bd* — Ⱪanaanda (Pǝlǝstindǝ) ǝr kixilǝr bügüngǝ ⱪǝdǝr adǝttǝ su kɵtürmǝydu.\f*  
\v 14 U adǝm nǝgǝ kirsǝ xu ɵyning igisigǝ: «Ustaz: Muhlislirim bilǝn ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪini yǝydiƣan meⱨmanhana ⱪǝyǝrdǝ?— dǝp sorawatidu» — dǝnglar.  
\v 15 U silǝrni baxlap üstünki ⱪǝwǝttiki rǝtlǝngǝn sǝrǝmjanlaxturulƣan qong bir eƣiz ɵyni kɵrsitidu. Mana xu yǝrdǝ bizgǝ tǝyyarliⱪ ⱪilip turunglar, — dedi.   
\m
\v 16 Muhlislar yolƣa qiⱪip xǝⱨǝrgǝ kirip, yoluⱪⱪan ixlarning ⱨǝmmisi u eytⱪandǝk boldi. Xu yǝrdǝ ular ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪini tǝyyarlaxti.  
\v 17 Kǝq kirgǝndǝ, u on ikkǝylǝn bilǝn ɵygǝ kǝldi. \x + \xo 14:17 \xt Mat. 26:20; Luⱪa 22:14. \x*  
\v 18 Ular dastihanda olturup ƣizalanƣanda Əysa:  
\m — Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, aranglardiki birǝylǝn, mǝn bilǝn billǝ ƣizaliniwatⱪan birsi manga satⱪunluⱪ ⱪilidu, — dedi.\f □ \fr 14:18 \ft \+bd «dastihanda olturup ƣizalanƣanda...»\+bd* — grek tilida «dastihanda yetip ƣizalanƣanda...».\f*  \x + \xo 14:18 \xt Zǝb. 41:9; Ros. 1:17. \x*   
\m
\v 19 Ular \add bu sɵzdin\add* ⱪayƣuƣa qɵmüp, bir-birlǝp uningdin:  
\m — Mǝn ǝmǝstimǝn? — dǝp soridi. Yǝnǝ birsi: — Mǝn ǝmǝstimǝn? — dedi.   
\m
\v 20 Lekin u ularƣa:  
\m — \add Xu kixi\add* on ikkǝylǝnning biri, yǝni ⱪolidiki nanni mǝn bilǝn tǝng tawaⱪⱪa tɵgürgüqi bolidu.  
\v 21 Insan’oƣli dǝrwǝⱪǝ ɵzi toƣrisida \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* pütülgǝndǝk alǝmdin ketidu; biraⱪ Insan’oƣlining tutup berilixigǝ wasitiqi bolƣan adǝmning ⱨaliƣa way! U adǝm tuƣulmiƣan bolsa uningƣa yahsi bolatti! — dedi.\f □ \fr 14:21 \ft \+bd «... biraⱪ Insan’oƣlining tutup berilixigǝ wasitiqi bolƣan adǝmning ⱨaliƣa way! U adǝm tuƣulmiƣan bolsa uningƣa yahsi bolatti!»\+bd* — Yǝⱨuda bu sɵzni angliƣandin keyin dǝrⱨal qiⱪip bax kaⱨinlarning yeniƣa barƣan bolsa kerǝk. «Markus», «Luⱪa», «Yuⱨanna»diki ««ɵtüp ketix» ⱨeytining kǝqlik tamiⱪi» toƣrisidiki bayanlarni kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 «Rǝbning ziyapiti»  
\r Mat. 26:26-30; Luⱪa 22:15-20; 1Kor. 11:23-25  
\m
\v 22 Ular ƣizaliniwatⱪanda, Əysa bir nanni ⱪoliƣa elip tǝxǝkkür eytⱪandin keyin, uni oxtup, muhlisliriƣa ülǝxtürüp bǝrdi wǝ:  
\m — Elinglar, bu mening tenim, — dedi.\f □ \fr 14:22 \ft \+bd «Əysa bir nanni ⱪoliƣa elip tǝxǝkkür eytⱪandin keyin»\+bd* — yaki «Əysa nanni ⱪoliƣa elip (uni) bǝrikǝtligǝndin keyin,...».\f*  \x + \xo 14:22 \xt Mat. 26:26; Luⱪa 22:19; 1Kor. 11:23. \x*   
\m
\v 23 Andin u ⱪoliƣa jamni elip \add Hudaƣa\add* tǝxǝkkür eytⱪandin keyin, uni muhlisliriƣa sundi. Ularning ⱨǝmmisi uningdin iqixti.   
\m
\v 24 U ularƣa: — Bu mening ⱪenim, nurƣun adǝmlǝr üqün tɵkülidiƣan, yengi ǝⱨdini tüzidiƣan ⱪenimdur. \f □ \fr 14:24 \ft \+bd «Bu mening ⱪenim, nurƣun adǝmlǝr üqün tɵkülidiƣan, yengi ǝⱨdini tüzidiƣan ⱪenimdur»\+bd* — «yengi ǝⱨdǝ» Tǝwrat, «Yǝr.» 31:31-34, «Luⱪa» 22:20ni, «Ibr.» 13:20ni kɵrüng. Bǝzi kona kǝqürmilǝrdǝ pǝⱪǝt «ǝⱨdǝ» deyilidu.\f*  
\v 25 Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, Hudaning padixaⱨliⱪida yengidin xarabtin iqidiƣan küngiqǝ, üzüm telining xǝrbitini ⱨǝrgiz iqmǝymǝn, — dedi.   
\m
\v 26 Ular bir mǝdⱨiyǝ küyini eytⱪandin keyin talaƣa qiⱪip, Zǝytun teƣiƣa ⱪarap ketixti.   
\b  
\m  
\s1 Muhlislarning Əysani taxlap ketixi  
\r Mat. 26:31-35; Luⱪa 22:31-34; Yⱨ. 13:36-38  
\m
\v 27 Andin Əysa ularƣa:  
\m Silǝr ⱨǝmminglar tandurulup putlixisilǝr, qünki \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add*:  
\b  
\m «Mǝn padiqini uruwetimǝn,  
\m Ⱪoylar patiparaⱪ bolup tarⱪitiwetilidu» dǝp pütülgǝn.\f □ \fr 14:27 \ft \+bd «Mǝn padiqini uruwetimǝn, ⱪoylar patiparaⱪ bolup tarⱪitiwetilidu»\+bd* — «Zǝk.» 13:7. Muxu bexarǝttǝ sɵzligüqi Hudaning ɵzi, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 14:27 \xt Zǝk. 13:7; Mat. 26:31; Yⱨ. 16:32. \x*   
\m
\v 28 Lekin mǝn tirilgǝndin keyin Galiliyǝgǝ silǝrdin burun barimǝn, — dedi.\x + \xo 14:28 \xt Mat. 26:32; 28:10; Mar. 16:7. \x*  
\v 29 Lekin Petrus uningƣa:  
\m — Ⱨǝmmǝylǝn tandurulup putlaxsimu, mǝn ⱨǝrgiz putlaxmaymǝn, dedi.   
\m
\v 30 Əysa uningƣa: — Mǝn sanga bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bügün, yǝni bügün keqǝ horaz ikki ⱪetim qilliƣuqǝ, sǝn mǝndin üq ⱪetim tanisǝn, — dedi.\x + \xo 14:30 \xt Mat. 26:34; Luⱪa 22:34; Yⱨ. 13:38. \x*   
\m
\v 31 Lekin Petrus tehimu ⱪǝt’iylik bilǝn uningƣa:  
\m — Sǝn bilǝn billǝ ɵlidiƣan ix kerǝk bolsimu, sǝndin ⱨǝrgiz tanmaymǝn, — dedi. Ⱪalƣan ⱨǝmmisimu xundaⱪ deyixti.\x + \xo 14:31 \xt Yⱨ. 13:37. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Getsimanǝ baƣqisidiki dua-tilawiti  
\r Mat. 26:36-46; Luⱪa 22:39-46  
\m
\v 32 Andin ular Getsimanǝ degǝn bir jayƣa kǝldi. U muhlislarƣa: — Mǝn dua-tilawǝt ⱪilip kǝlgüqǝ, muxu yǝrdǝ olturup turunglar, dedi.\x + \xo 14:32 \xt Mat. 26:36; Luⱪa 22:39; Yⱨ. 18:1. \x*   
\m
\v 33 U Petrus, Yaⱪup wǝ Yuⱨannani birgǝ elip mangdi wǝ sür besip, roⱨ-ⱪǝlbidǝ tolimu pǝrixan boluxⱪa baxlidi. \f □ \fr 14:33 \ft \+bd « \+bd*\+bdit Əysa\+bdit* ... roⱨ-ⱪǝlbidǝ tolimu pǝrixan boluxⱪa baxlidi» — grek tilida «u ... roⱨta tolimu pǝrixan boluxⱪa baxlidi».\f*  
\v 34 U ularƣa:  
\m — Jenim ɵlidiƣandǝk bǝkmu azablanmaⱪta. Silǝr bu yǝrdǝ ⱪelip, oyƣaⱪ turunglar, — dedi. \x + \xo 14:34 \xt Yⱨ. 12:27. \x*  
\v 35 U sǝl neriraⱪ berip, ɵzini yǝrgǝ etip düm yatti wǝ mumkin bolsa, u dǝⱪiⱪining ɵz bexiƣa qüxmǝy ɵtüp ketixi üqün dua ⱪilip:\f □ \fr 14:35 \ft \+bd «u dǝⱪiⱪining ɵz bexiƣa qüxmǝy ɵtüp ketixi üqün ...»\+bd* — grek tilida «xu saǝtning ɵz bexiƣa qüxmǝy ɵtüp ketixi üqün...».\f*  \x + \xo 14:35 \xt Luⱪa 22:41. \x*   
\m
\v 36 — I Abba Ata, Sanga ⱨǝmmǝ ix mumkindur; bu ⱪǝdǝⱨni mǝndin ɵtküzüwǝtkǝysǝn! Lekin bu ix mǝn haliƣandǝk ǝmǝs, sǝn haliƣandǝk bolsun, — dedi.\f □ \fr 14:36 \ft \+bd «I Abba Ata, Sanga ⱨǝmmǝ ix mumkindur»\+bd* — ibraniy tilida «abba» degǝn sɵz oƣulning atisiƣa bolƣan yeⱪinqiliⱪini bildüridu. Uyƣurqidiki «sɵyümlük ata» degǝngǝ yeⱪin kelidu. Bu sɵz ⱨǝm muⱨǝbbǝt ⱨǝm qongⱪur ⱨɵrmǝtnimu bildüridu. \+bd «bu ⱪǝdǝⱨni mǝndin ɵtküzüwǝtkǝysǝn!»\+bd* — «bu ⱪǝdǝⱨ» uning aldida turidiƣan azab-oⱪubǝtlǝrni kɵrsitidu. 
\fp  Tǝwratning kɵp yǝrliridǝ «ⱪǝdǝⱨ» dǝl xu mǝnidǝ ixlitilidu (mǝsilǝn «Zǝb.» 75:8, «Yǝx.» 51:17, 22, «Yǝr.» 25:15dǝ).\f*  \x + \xo 14:36 \xt Yⱨ. 6:38. \x*   
\m
\v 37 U \add üqǝylǝnning\add* yeniƣa ⱪaytip kǝlginidǝ, ularning uhlap ⱪalƣanliⱪini kɵrüp, Petrusⱪa:  
\m — Əy Simon, uhlawatamsǝn?! Bir saǝtmu oyƣaⱪ turalmidingmu?! \x + \xo 14:37 \xt Mat. 26:40; Luⱪa 22:45. \x*  
\v 38 Eziⱪturuluxtin saⱪlinix üqün, oyƣaⱪ turup dua ⱪilinglar. Roⱨ pidakar bolsimu, lekin kixining ǝtliri ajizdur, — dedi.\f □ \fr 14:38 \ft \+bd «Roⱨ pidakar bolsimu, lekin kixining ǝtliri ajizdu»\+bd* — «kixining ǝtliri» grek tilida «ǝt». Injilda «ǝt» yaki «ǝt-tǝn» daim degüdǝk adǝmning ɵz teni tǝripidin azdurulidiƣan, gunaⱨkar tǝbiitini kɵrsitidu. «Rim.»diki «kirix sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 14:38 \xt Gal. 5:17. \x*   
\m
\v 39 Andin u yǝnǝ berip, ohxax sɵzlǝr bilǝn ⱪaytidin dua ⱪildi.  
\v 40 U ularning yeniƣa ⱪaytip kǝlginidǝ, ularning yǝnǝ uhlap ⱪalƣanliⱪini kɵrdi, qünki ularning kɵzliri uyⱪuƣa ilinƣanidi. Ular uningƣa nemǝ deyixini bilmǝy ⱪaldi.  
\v 41 U üqinqi ⱪetim ularning yeniƣa ⱪaytip ularƣa:  
\m — Silǝr tehiqǝ uhlawatamsilǝr, tehiqǝ dǝm eliwatamsilǝr? Əmdi boldi bǝs! Waⱪit-saiti kǝldi; mana, Insan’oƣli gunaⱨkarlarning ⱪoliƣa tapxuruldi! \f □ \fr 14:41 \ft \+bd «Silǝr tehiqǝ uhlawatamsilǝr, tehiqǝ dǝm eliwatamsilǝr?»\+bd* — yaki bolmisa: «Əmdi uhlawerisilǝr, dǝm eliwerisilǝr!» (demǝk, kinayilik gǝp) yaki pǝⱪǝt: «Əmdi uhlanglar, dǝm elinglar!».\f*  
\v 42 Ⱪopunglar, ketǝyli; mana, manga satⱪunluⱪ ⱪilidiƣan kixi yeⱪin kǝldi! — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning tutⱪun ⱪilinixi  
\r Mat. 26:47-56; Luⱪa 22:47-53; Yⱨ. 18:3-12  
\m
\v 43 Wǝ xu dǝⱪiⱪidǝ, uning sɵzi tehi tügimǝyla, mana, on ikkǝylǝndin biri bolƣan Yǝⱨuda kǝldi; uning yenida bax kaⱨinlar, Tǝwrat ustazliri wǝ aⱪsaⱪallar tǝripidin ǝwǝtilgǝn ⱪiliq-toⱪmaⱪlarni kɵtürgǝn zor bir top adǝm bar idi. \x + \xo 14:43 \xt Mat. 26:47; Luⱪa 22:47; Yⱨ. 18:3. \x*  
\v 44 Uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣuqi ular bilǝn alliburun ixarǝtni bekitip: «Mǝn kimni sɵysǝm, u dǝl xudur. Silǝr uni tutup, yalap elip ketinglar» dǝp kelixkǝnidi.  
\v 45 U kelip udul \add Əysaning\add* aldiƣa berip:  
\m — Ustaz, ustaz! — dǝp uni sɵyüp kǝtti.\f □ \fr 14:45 \ft \+bd «Ustaz, ustaz»\+bd* — «Ustaz» ibraniy tilida «Rabbi» deyilidu. 
\fp  Ibraniylar arisida adǝmning ismini ikki ⱪetim qaⱪirix adǝttǝ inatayin qongⱪur ⱨessiyat, alaⱨidǝ amraⱪliⱪni bildüridu.\f*  \x + \xo 14:45 \xt 2Sam. 20:9. \x*   
\m
\v 46 Ular uningƣa ⱪol selip, uni tutⱪun ⱪildi.  
\v 47 Wǝ uning yenida turƣanlardin birǝylǝn ⱪiliqini suƣurup, bax kaⱨinning qakiriƣa uruwidi, uning ⱪuliⱪini xilip qüxürüwǝtti.   
\m
\v 48 Əysa jawabǝn ularƣa:  
\m — Bir ⱪaraⱪqini tutidiƣandǝk ⱪiliq-toⱪmaⱪlarni kɵtürüp meni tutⱪili kǝpsilǝrƣu?  
\v 49 Mǝn ⱨǝr küni ibadǝthana ⱨoylilirida silǝr bilǝn billǝ bolup tǝlim berǝttim, lekin silǝr u qaƣda meni tutmidinglar. Lekin bu ixlarning yüz berixi muⱪǝddǝs yazmilarda aldin pütülgǝnlǝrning ǝmǝlgǝ axuruluxi üqün boldi, — dedi.\x + \xo 14:49 \xt 1Sam. 24:14-15; Zǝb. 22:6-7; 69:9; Luⱪa 24:25\x*   
\m
\v 50 Bu qaƣda, ⱨǝmmǝylǝn uni taxlap ⱪeqip ketixti. \x + \xo 14:50 \xt Ayup 19:13; Zǝb. 88:8, 18; Zǝk.13:7\x*  
\v 51 Pǝⱪǝt uqisiƣa kanap rǝht yepinqaⱪliwalƣan bir yigit uning kǝynidin ǝgixip mangdi. Yax ǝskǝrlǝr uni tutuweliwidi,  
\v 52 lekin u kanap rǝhttin boxinip, yalingaq peti ulardin ⱪeqip kǝtti.\f □ \fr 14:52 \ft \+bd «...uqisiƣa kanap rǝht yepinqaⱪliwalƣan bir yigit... lekin u kanap rǝhttin boxinip, yalingaq peti ulardin ⱪeqip kǝtti»\+bd* — birnǝqqǝ xǝrⱨqilǝr bu «mǝlum yax yigit»ni Markusning ɵzi ikǝn, dǝp ⱪaraydu. Bizmu ⱪoxulimiz. U muxu yǝrdǝ ɵzini «muhlis» dǝp atimaydu. Bǝlkim u muxu yǝrdǝ \+bd barliⱪ kixilǝr\+bd*ning Əysadin waz keqip uni taxliƣanliⱪini tǝkitlimǝkqi bolidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Aliy kengǝxmidǝ sotlinix  
\r Mat. 26:57-68; Luⱪa 22:54-55, 63-71; Yⱨ. 18:13-14, 19-24  
\m
\v 53 Əmdi ular Əysani bax kaⱨinning aldiƣa elip berixti. Bax kaⱨinlar, barliⱪ aⱪsaⱪallar bilǝn Tǝwrat ustazlirimu u yǝrgǝ uning yeniƣa yiƣildi. \f □ \fr 14:53 \ft \+bd «Bax kaⱨinlar, barliⱪ aⱪsaⱪallar bilǝn Tǝwrat ustazlirimu u yǝrgǝ uning yeniƣa yiƣildi»\+bd* — «uning yeniƣa» bax kaⱨin Ⱪayafaning yeniƣa, demǝk.\f*  \x + \xo 14:53 \xt Mat. 26:57; Luⱪa 22:54; Yⱨ. 18:13,24. \x*  
\v 54 Petrus uningƣa taki bax kaⱨinning sarayidiki ⱨoylining iqigiqǝ yiraⱪtin ǝgixip kǝldi; u ⱪarawullar bilǝn billǝ otning nurida otsinip olturdi.  
\v 55 Bax kaⱨinlar wǝ pütün aliy kengǝxmǝ ǝzaliri Əysani ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilix üqün, guwaⱨ-ispat izdidi, ǝmma tapalmidi. \f □ \fr 14:55 \ft \+bd «aliy kengǝxmǝ»\+bd* — ibraniy tilida «Sanⱨedrin»)\f*  \x + \xo 14:55 \xt Mat. 26:59; Ros. 6:13. \x*  
\v 56 Qünki nurƣun kixilǝr uni ǝrz ⱪilip yalƣan guwaⱨqiliⱪ bǝrgǝn bolsimu, ularning guwaⱨliⱪliri bir-birigǝ udul kǝlmǝytti.  
\v 57 Bǝzi adǝmlǝr ornidin turup, uning üstidin ǝrz ⱪilip yalƣan guwaⱨliⱪ berip:   
\m
\v 58 — Biz uning: «Insan ⱪoli bilǝn yasalƣan bu ibadǝthanini buzup taxlap, insan ⱪoli bilǝn yasalmiƣan baxⱪa bir ibadǝthanini üq kün iqidǝ yasap qiⱪimǝn» degǝnlikini angliduⱪ, — dedi. \f □ \fr 14:58 \ft \+bd «Insan ⱪoli bilǝn yasalƣan bu ibadǝthanini buzup taxlap, insan ⱪoli bilǝn yasalmiƣan baxⱪa bir ibadǝthanini üq kün iqidǝ yasap qiⱪimǝn»\+bd* — «Yuⱨ.» 2:19ni kɵrüng. Ular Mǝsiⱨning sɵzini burmiliƣanidi.\f*  \x + \xo 14:58 \xt Mar. 15:29; Yⱨ. 2:19. \x*  
\v 59 Ⱨǝtta ularning bu ⱨǝⱪtiki guwaⱨliⱪlirimu bir-birigǝ mas kǝlmidi.   
\m
\v 60 Andin bax kaⱨin ⱨǝmmǝylǝnning aldida ornidin turup, Əysadin:  
\m — Ⱪeni, jawab bǝrmǝmsǝn? Bular sening üstüngdin zadi ⱪandaⱪ guwaⱨliⱪlarni beriwatidu? — dǝp soridi. \x + \xo 14:60 \xt Mat. 26:62. \x*  
\v 61 Lekin Əysa xük turup, ⱨeqⱪandaⱪ jawab bǝrmidi. Bax kaⱨin uni ⱪistap yǝnǝ uningdin:  
\m — Sǝn Mubarǝk Bolƣuqining Oƣli Mǝsiⱨmusǝn? — dǝp soridi.\f □ \fr 14:61 \ft \+bd «Sǝn Mubarǝk Bolƣuqining Oƣli Mǝsiⱨmusǝn?»\+bd* — «Mubarǝk Bolƣuqi» — Huda Ɵzidur.\f*  \x + \xo 14:61 \xt Yǝx. 53:7; Ros. 8:32. \x*   
\m
\v 62 Xundaⱪ, mǝn ɵzüm, — dedi Əysa, — wǝ silǝr keyin Insan’oƣlining Ⱪudrǝt Igisining ong yenida olturidiƣanliⱪini wǝ asmandiki bulutlar bilǝn kelidiƣanliⱪini kɵrisilǝr.\f □ \fr 14:62 \ft \+bd «silǝr keyin Insan’oƣlining Ⱪudrǝt Igisining ong yenida olturidiƣanliⱪini wǝ asmandiki bulutlar bilǝn kelidiƣanliⱪini kɵrisilǝr»\+bd* — Tǝwrat, «Dan.» 7:13ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 14:62 \xt Dan. 7:13; Mat. 16:27; 24:30; 25:31; Luⱪa 21:27; Ros. 1:11; 1Tes. 4:16; 2Tes. 1:10; Wǝⱨ. 1:7. \x*   
\m
\v 63 Xuning bilǝn bax kaⱨin tonlirini yirtip taxlap:  
\m — Əmdi baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ guwaⱨqining nemǝ ⱨajiti? \f □ \fr 14:63 \ft \+bd «Xuning bilǝn bax kaⱨin tonlirini yirtip taxlap...»\+bd* — bax kaⱨin Əysani «kupurluⱪ ⱪildi» dǝp ⱪarap, ɵzining buningƣa bolƣan qɵqüxi wǝ ƣǝzipini ipadilǝx üqün kiyimlirini yirtⱪan. Əysaning ɵzining Mǝsiⱨ ikǝnlikini etirap ⱪilixi, uning Hudaƣa has ⱨoⱪuⱪ wǝ xɵⱨrǝt mǝndidur, degǝnlikidur. Yǝnǝ xuni eytimizki, bax kaⱨinning tonlirini yirtixning ɵzi Tǝwrat ⱪanuniƣa hilap idi («Law.» 10:6, 21:10).\f*  
\v 64 Ɵzünglar bu kupurluⱪni anglidinglar! Əmdi buningƣa nemǝ dǝysilǝr? — dedi.  
\m Ularning ⱨǝmmisi u ɵlüm jazasiƣa buyrulsun, dǝp ⱨɵküm qiⱪirixti.  
\v 65 Andin bǝziliri uningƣa tükürüxkǝ baxlidi, yǝnǝ uning kɵzlirini tengip, muxtlap: «Ⱪeni, \add pǝyƣǝmbǝrqilik ⱪilip\add* bexarǝt berǝ!» deyixti. Ⱪarawullarmu uni xapilaⱪ bilǝn kaqatlidi.\f □ \fr 14:65 \ft \+bd «bǝziliri uningƣa tükürüxkǝ baxlidi, yǝnǝ uning kɵzlirini tengip, muxtlap: «ⱪeni, \+bd*\+bdit pǝyƣǝmbǝrqilik ⱪilip\+bdit* bexarǝt berǝ!» — «Mat.» 26:68dǝ muxu kixilǝrning: «... «Ⱪeni bexarǝt berǝ, seni kim urdi?» deyixkǝnlikimu hatirilidu. \+bd «Ⱪarawullarmu uni xapilaⱪ bilǝn kaqatlidi»\+bd* — yaki «Ⱪarawullarmu uni arisiƣa eliwelip kaqatlidi».\f*  \x + \xo 14:65 \xt Ayup 16:10; Yǝx. 50:6; Yⱨ. 19:3. \x*   
\b  
\m  
\s1 Petrusning Əysadin tenixi  
\r Mat. 26:69-75; Luⱪa 22:56-62; Yⱨ. 18:15-18, 25-27  
\m
\v 66 Petrus sarayning tɵwǝnki ⱨoylisida turƣanda, bax kaⱨinning dedǝkliridin biri kelip, \x + \xo 14:66 \xt Mat. 26:58,69; Luⱪa 22:55; Yⱨ. 18:16,17. \x*  
\v 67 issinip olturƣan Petrusni kɵrüp, uningƣa tikilip ⱪarap:  
\m — Sǝnmu Nasarǝtlik Əysa bilǝn billǝ idingƣu, — dedi.   
\m
\v 68 Lekin u tenip:  
\m — Sening nemǝ dǝwatⱪanliⱪingni bilmidim ⱨǝm qüxǝnmidim, — dedi-dǝ, taxⱪiriƣa, dǝrwazining aywaniƣa qiⱪip turdi. Xu ǝsnada horaz bir qillidi.   
\m
\v 69 Uni yǝnǝ kɵrgǝn ⱨeliⱪi dedǝk yǝnǝ u yǝrdǝ turƣanlarƣa:  
\m — Bu ulardin biri, — degili turdi. \x + \xo 14:69 \xt Mat. 26:71; Luⱪa 22:58; Yⱨ. 18:25. \x*  
\v 70 \add Petrus\add* yǝnǝ inkar ⱪildi.  
\m Bir’azdin keyin, u yǝrdǝ turƣanlar Petrusⱪa yǝnǝ:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, sǝn ularning birisǝn. Qünki sǝnmu Galiliyǝlik ikǝnsǝnƣu?! — deyixti.\f □ \fr 14:70 \ft \+bd «Bǝrⱨǝⱪ, sǝn ularning birisǝn. Qünki sǝnmu Galiliyǝlik ikǝnsǝnƣu?!»\+bd* — ularning degǝnliri Petrusning tǝlǝppuziƣa asasǝn bolsa kerǝk. «Mat.» 26:72-73ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 71 Lekin u ⱪattiⱪ ⱪarƣaxlar bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilip:  
\m — Silǝr dǝwatⱪan ⱨeliⱪi adǝmni tonumaymǝn! — dedi.   
\m
\v 72 Dǝl xu qaƣda horaz ikkinqi ⱪetim qillidi. Petrus Əysaning ɵzigǝ: «Horaz ikki ⱪetim qilliƣuqǝ, sǝn mǝndin üq ⱪetim tanisǝn» degǝn sɵzini esigǝ aldi; wǝ bularni oylap yiƣlap kǝtti.\f □ \fr 14:72 \ft \+bd «...wǝ bularni oylap yiƣlap kǝtti»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «... wǝ kɵngli buzulup yiƣlap kǝtti».\f*  \x + \xo 14:72 \xt Mat. 26:34,75; Luⱪa 22:61; Yⱨ. 13:38; 18:27. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Əysaning Pilatusning aldida sotlinixi  
\r Mat. 27:1-2, 11-14; Luⱪa 23:1-5; Yⱨ. 18:28-38  
\m
\v 1 Ətisi tang etixi bilǝnla, bax kaⱨinlar aⱪsaⱪallar, Tǝwrat ustazliri wǝ pütkül aliy kengǝxmidikilǝr bilǝn mǝsliⱨǝtlixip, Əysani baƣlap apirip, \add waliy\add* Pilatusⱪa tapxurup bǝrdi.\x + \xo 15:1 \xt Zǝb. 2:2; Mat. 27:1; Luⱪa 22:66; 23:1; Yⱨ. 18:28; Ros. 3:13. \x*   
\m
\v 2 Pilatus uningdin:  
\m — Sǝn Yǝⱨudiylarning padixaⱨimu? — dǝp soridi.  
\m U jawabǝn: — Eytⱪiningdǝk, — dedi.\f □ \fr 15:2 \ft \+bd «U jawabǝn: — Eytⱪiningdǝk, — dedi»\+bd* — Əysaning «Əytⱪiningdǝk» degǝn jawabining grek tilida «Xundaⱪ, lekin ǝⱨwal dǝl sening oyliƣiningdǝk ǝmǝs» degǝn puriⱪi qiⱪidu.\f*  \x + \xo 15:2 \xt Mat. 27:11; Luⱪa 23:3; Yⱨ. 18:33. \x*   
\m
\v 3 Bax kaⱨinlar uning üstidin ⱪayta-ⱪaytidin ǝrz-xikayǝtlǝrni ⱪilixti.  
\v 4 Pilatus uningdin yǝnǝ:  
\m — Jawab bǝrmǝmsǝn? Ⱪara, ular üstüngdin xunqiwala xikayǝt ⱪiliwatidu!? — dǝp soridi.\x + \xo 15:4 \xt Mat. 27:13; Yⱨ. 19:10. \x*   
\m
\v 5 Biraⱪ Əysa yǝnila ⱨeq jawab bǝrmidi; Pilatus buningƣa intayin ⱨǝyran ⱪaldi.\x + \xo 15:5 \xt Yǝx. 53:7\x*   
\b  
\m  
\s1 Əysa wǝ Barabbas  
\r Mat. 27:15-31; Luⱪa 23:13-25; Yⱨ. 18:39-40; 19:1-16  
\m
\v 6 Ⱨǝr ⱪetimliⱪ \add ɵtüp ketix\add* ⱨeytida, halayiⱪ ⱪaysibir mǝⱨbusni tǝlǝp ⱪilsa, waliy uni ⱪoyup berǝtti.\x + \xo 15:6 \xt Mat. 27:15; Luⱪa 23:17; Yⱨ. 18:39. \x*  
\v 7 Əyni waⱪitta, zindanda Barabbas isimlik bir mǝⱨbus bar idi. U ɵzi bilǝn billǝ topilang kɵtürgǝn ⱨǝmdǝ topilangda ⱪatilliⱪ ⱪilƣan nǝqqǝylǝn bilǝn tǝng solanƣanidi.\x + \xo 15:7 \xt Mat. 27:16; Luⱪa 23:19; Yⱨ. 18:40. \x*  
\v 8 Halayiⱪ quⱪan-sürǝn selip waliydin burun ⱨǝmixǝ ularƣa ⱪilƣinidǝk yǝnǝ xundaⱪ ⱪilixini tilǝxti.\f □ \fr 15:8 \ft \+bd «Halayiⱪ quⱪan-sürǝn selip...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Halayiⱪ (waliyning) aldiƣa kelip...»\f*   
\m
\v 9 Pilatus ularƣa:  
\m — Silǝr Yǝⱨudiylarning padixaⱨini ⱪoyup beriximni halamsilǝr? — dedi  
\v 10 (qünki u bax kaⱨinlarning ⱨǝsǝthorluⱪi tüpǝylidin uni tutup bǝrgǝnlikini bilǝtti).  
\v 11 Lekin bax kaⱨinlar halayiⱪni: «Buning orniƣa, Barabbasni ⱪoyup bǝr» dǝp tǝlǝp ⱪilixⱪa küxkürtti.\x + \xo 15:11 \xt Mat. 27:20; Luⱪa 23:18; Yⱨ. 18:40; Ros. 3:14. \x*   
\m
\v 12 Pilatus jawabǝn ulardin yǝnǝ:  
\m — Undaⱪ bolsa, silǝr «Yǝⱨudiylarning padixaⱨi» dǝp atiƣan kixini ⱪandaⱪ bir tǝrǝp ⱪil dǝwatisilǝr? — dedi.   
\m
\v 13 — Ular yǝnǝ awazini kɵtürüp: — Uni krestligin! — dǝp warⱪirixatti.   
\m
\v 14 Pilatus ularƣa: — Nemixⱪa? U nemǝ rǝzillik ɵtküzüptu? — dedi.  
\m Biraⱪ ular tehimu ƣaljirlixip:  
\m — Uni krestligin! — dǝp warⱪiraxti.  
\v 15 Xunga Pilatus, halayiⱪni razi ⱪilmaⱪqi bolup, Barabbasni ularƣa qiⱪirip bǝrdi. Əysani bolsa ⱪamqilatⱪandin keyin, krestlǝx üqün \add lǝxkǝrlirigǝ\add* tapxurdi.\f □ \fr 15:15 \ft \+bd «Əysani bolsa ⱪamqilatⱪandin keyin...»\+bd* — Rim imperiyǝsidǝ jaza ⱪamqiliri birnǝqqǝ tasmiliⱪ bolup, ⱨǝrbir tasmisiƣa ⱪoƣuxun wǝ ustihan parqiliri baƣlanƣan bolidu. Ⱪamqiliƣan waⱪtida jazaƣa tartilƣuqiYalingaqlinip, yǝrgǝ tizlandurulup, ikki yenida turƣan lǝxkǝr uni ⱪamqilaytti.\f*  \x + \xo 15:15 \xt Mat. 27:26; Yⱨ. 19:1. \x*   
\b  
\m  
\s1 Lǝxkǝrlǝrning Əysani mǝshirǝ ⱪilixi  
\m
\v 16 Andin lǝxkǝrlǝr Əysani waliy ordisidiki sǝynaƣa elip kirip, pütün lǝxkǝrlǝr topini bu yǝrgǝ jǝm boluxⱪa qaⱪirdi. \f □ \fr 15:16 \ft \+bd «waliy ordisidiki sǝyna»\+bd* — grek (latin) tilida «praytorium». \+bd «lǝxkǝrlǝr topi»\+bd* — (grek tilida «koⱨort») 500-600 kixidin tǝrkib tapⱪan.\f*  \x + \xo 15:16 \xt Mat. 27:27; Yⱨ. 19:2. \x*  
\v 17 Ular uning uqisiƣa sɵsün rǝnglik ton kiydürüxti, andin ular tikǝnlik xahqilardin toⱪuƣan bir tajni bexiƣa kiygüzdi. \f □ \fr 15:17 \ft \+bd «Ular uning uqisiƣa sɵsün rǝnglik ton kiydürüxti»\+bd* — «sɵsün rǝng» xu qaƣda xaⱨanǝ kiyimning rǝnggi xundaⱪ idi («Mat.» 27:28, «Yuⱨ.» 19:2ni kɵrüng). Ular xu «xaⱨanǝ ton» arⱪiliⱪ Əysani «sǝn padixaⱨmu?!» dǝp mazaⱪ ⱪilmaⱪqi.\f*  
\v 18 Andin uni mubarǝklǝp: «Yaxiƣayla, i Yǝⱨudiylarning padixaⱨi!» deyixti.  
\v 19 Andin bexiƣa ⱪomux bilǝn ⱨǝdǝp urup, uningƣa ⱪarap tükürüxti wǝ uning aldida tiz püküp, sǝjdǝ ⱪilixti.\f □ \fr 15:19 \ft \+bd «andin bexiƣa ⱪomux bilǝn ⱨǝdǝp urup...»\+bd* — yaki «andin bexiƣa ⱨasa bilǝn ⱨǝdǝp urup...».\f*   
\m
\v 20 Ular uni xundaⱪ mazaⱪ ⱪilƣandin keyin, uningdin sɵsün tonni salduruwetip, uqisiƣa ɵz kiyimlirini kiydürdi; andin ular uni krestlǝx üqün elip qiⱪixti.   
\b  
\m  
\s1 Uning krestlinixi  
\r Mat. 27:32-44; Luⱪa 23:26-39; Yⱨ. 19:17-19  
\m
\v 21 Kurini xǝⱨiridin bolƣan, Simon isimlik bir kixi yezidin kelip, u yǝrdin ɵtüp ketiwatatti (bu kixi Iskǝndǝr bilǝn Rufusning atisi idi). \add Lǝxkǝrlǝr\add* uni tutup kelip, \add Əysaning\add* krestini uningƣa mǝjburiy kɵtürgüzdi. \f □ \fr 15:21 \ft \+bd «Lǝxkǝrlǝr uni tutup kelip, Əysaning krestini uningƣa mǝjburiy kɵtürgüzdi»\+bd* — «Əysaning kresti» toƣruluⱪ: Əysa ɵzini jazalaydiƣan ⱪoral bolƣan xu krest (qapras yaƣaq)ni yüdüp mengixi kerǝk idi. U xundaⱪ ⱪattiⱪ ⱪamqilanƣanki, ⱨalsirap yüdüp mangalmisa kerǝk.\f*  \x + \xo 15:21 \xt Mat. 27:32; Luⱪa 23:26. \x*  
\v 22 Ular Əysani Golgota (tǝrjimisi, «bax sɵngǝk») degǝn yǝrgǝ elip kǝldi; \x + \xo 15:22 \xt Mat. 27:33; Luⱪa 23:33; Yⱨ. 19:17. \x*  
\v 23 andin ular uningƣa iqix üqün murmǝkki arilaxturulƣan aqqiⱪ xarab bǝrdi; lekin u uni ⱪobul ⱪilmidi.\f □ \fr 15:23 \ft \+bd «... ular uningƣa iqix üqün murmǝkki arilaxturulƣan aqqiⱪ xarab bǝrdi; lekin u uni ⱪobul ⱪilmidi»\+bd* — krestkǝ mihlinidiƣanlarƣa aƣriⱪni pǝsǝytix mǝⱪsitidǝ dora arilaxturulƣan xarab berilidikǝn. Biraⱪ Əysa rǝt ⱪildi.\f*   
\m
\v 24 Ular uni krestligǝndin keyin, kiyimlirini ɵzara bɵlüxüwelix üqün, ⱨǝrⱪaysisining ülüxini bekitixkǝ ⱨǝrbir kiyimning üstigǝ qǝk taxlidi. \f □ \fr 15:24 \ft \+bd «ⱨǝrⱪaysisining ülüxini bekitixkǝ ⱨǝrbir kiyimning üstigǝ qǝk taxlidi»\+bd* — yaki «ⱨǝrⱪaysisining ülüxini bekitixkǝ kimiymliri üqün qǝk taxlidi».\f*  \x + \xo 15:24 \xt Zǝb. 22:18; Mat. 27:35; Luⱪa 23:34; Yⱨ. 19:23. \x*  
\v 25 Uni krestligǝn waⱪit künning üqinqi saiti idi. \f □ \fr 15:25 \ft \+bd «künning üqinqi saiti»\+bd* — ⱨazirⱪi waⱪit bolsa, ǝtigǝn saǝt toⱪⱪuz idi.\f*  
\v 26 Uni ǝyibligǝn xikayǝtnamidǝ «Yǝⱨudiylarning padixaⱨi» dǝp pütülgǝnidi. \f □ \fr 15:26 \ft \+bd «Uni ǝyibligǝn xikayǝtnamidǝ «Yǝⱨudiylarning padixaⱨi» dǝp pütülgǝnidi»\+bd* — bu xikayǝtnamǝ uning bexining yuⱪiri tǝripigǝ bekitilgǝnidi («Mat.» 27:37).\f*  \x + \xo 15:26 \xt Mat. 27:37; Luⱪa 23:38; Yⱨ. 19:19. \x*   
\m
\v 27 Ular uning bilǝn tǝng ikki ⱪaraⱪqinimu krestlidi, biri ong tǝripidǝ, yǝnǝ biri sol tǝripidǝ idi.  
\v 28 Xundaⱪ ⱪilip, muⱪǝddǝs yazmilardiki: «U jinayǝtqilǝrning ⱪatarida sanaldi» degǝn sɵz ǝmǝlgǝ axuruldi. \f □ \fr 15:28 \ft \+bd «U jinayǝtqilǝrning ⱪatarida sanaldi»\+bd* — «Yǝx.» 53:12.\f*  \x + \xo 15:28 \xt Yǝx. 53:12; Luⱪa 22:37. \x*  
\v 29 U yǝrdin ɵtkǝnlǝr baxlirini qayⱪixip, uni ⱨaⱪarǝtlǝp:  
\m — Uⱨuy, sǝn ibadǝthanini buzup taxlap, üq kün iqidǝ ⱪaytidin yasap qiⱪidiƣan adǝm, \x + \xo 15:29 \xt Zǝb. 22:7-8; 69:19-22; 109:25; Mat. 27:39; Luⱪa 23:35; Yⱨ. 2:19. \x*  
\v 30 ǝmdi ɵzüngni ⱪutⱪuzup kresttin qüxüp baⱪⱪina! — deyixti.   
\m
\v 31 Bax kaⱨinlar bilǝn Tǝwrat ustazlirimu ɵzara xundaⱪ mǝshirǝ ⱪilip:  
\m — U baxⱪilarni ⱪutⱪuzuptikǝn, ɵzini ⱪutⱪuzalmaydu.  
\v 32 Israilning padixaⱨi bolƣan Mǝsiⱨ ǝmdi kresttin qüxüp baⱪsunqu, xuni kɵrsǝkla uningƣa etiⱪad ⱪilimiz! — deyixti. Uning bilǝn tǝng krestlǝngǝnlǝrmu uni xundaⱪ ⱨaⱪarǝtlǝxti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ɵlümi  
\r Mat. 27:45-56; Luⱪa 23:44-49; Yⱨ. 19:28-30  
\m
\v 33 Əmdi \add künning\add* altinqi saiti kǝlgǝndǝ, pütkül zeminni ⱪarangƣuluⱪ ⱪaplidi wǝ toⱪⱪuzinqi saitigiqǝ dawam ⱪildi. \f □ \fr 15:33 \ft \+bd «künning altinqi saiti kǝlgǝndǝ, pütkül zeminni ⱪarangƣuluⱪ ⱪaplidi wǝ toⱪⱪuzinqi saitigiqǝ dawam ⱪildi»\+bd* — ⱨazirⱪi waⱪit sistemisi boyiqǝ muxu ⱨalǝt qüx waⱪtidin (saǝt on ikkiddin) baxlap saǝt üqkiqǝ dawam ⱪildi.\f*  \x + \xo 15:33 \xt Mat. 27:45; Luⱪa 23:44. \x*  
\v 34 Toⱪⱪuzinqi saǝttǝ Əysa yuⱪiri awaz bilǝn: «Eloi, Eloi, lama xawaⱪtani?», mǝnisi: — «Hudayim, Hudayim, meni nemixⱪa taxliwǝtting?» dǝp ⱪattiⱪ nida ⱪildi.\f □ \fr 15:34 \ft \+bd «Toⱪⱪuzinqi saǝttǝ»\+bd* — ⱨazirⱪi waⱪit bolsa saǝt üqlǝrdǝ. \+bd «Eloi, Eloi, lama xawaⱪtani?», mǝnisi: — «Hudayim, Hudayim, meni nemixⱪa taxliwǝtting?»\+bd* — «Zǝb.» «1:22»ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 15:34 \xt Zǝb. 22:1-2; Mat. 27:46. \x*   
\m
\v 35 U yǝrdǝ turuwatⱪanlarning bǝziliri buni anglap:  
\m — Mana, u Ilyas pǝyƣǝmbǝrgǝ nida ⱪiliwatidu, — deyixti.  
\v 36 Ulardin birǝylǝn yügürüp berip, bir parqǝ bulutni aqqiⱪ xarabⱪa qilap, ⱪomuxning uqiƣa selip uningƣa iqküzüp:  
\m — Tohtap turunglar! Ⱪarap baⱪayli, ilyas \add pǝyƣǝmbǝr\add* uni qüxürgili kelǝrmikin? — dedi.\x + \xo 15:36 \xt Zǝb. 69:21; Yⱨ. 19:29. \x*   
\m
\v 37 Əysa ⱪattiⱪ warⱪiridi-dǝ, roⱨini ⱪoyuwǝtti. \f □ \fr 15:37 \ft \+bd «Əysa... roⱨini ⱪoyuwǝtti»\+bd* — «roⱨini ⱪoyuwǝtti» degǝnning baxⱪa birhil tǝrjimisi «Əysa... tiniⱪini tohtatti».\f*  
\v 38 Wǝ \add xu ǝsnada\add* ibadǝthanining iqkiri pǝrdisi yuⱪiridin tɵwǝngǝ ikki parqǝ bɵlüp yirtildi.\f □ \fr 15:38 \ft \+bd «... xu ǝsnada ibadǝthanining iqkiri pǝrdisi yuⱪiridin tɵwǝngǝ ikki parqǝ bɵlüp yirtildi»\+bd* — bu pǝrdǝ ibadǝthanidiki ǝng muⱪǝddǝs jayni muⱪǝddǝs jaydin ayrip turidiƣan pǝrdǝ bolup, uning yirtilixi insanlarning Hudaning aldiƣa baridiƣan yolining Əysaning ɵlümi bilǝn eqilƣanliⱪini bildüridu (ibadǝthanidiki «muⱪǝddǝs jay»ni sirttiki ⱨoylidin ayriydiƣan yǝnǝ bir «sirtⱪi pǝrdǝ» bar idi, lekin buni kɵrsitix üqün adǝttǝ baxⱪa atalƣu ixlitilidu).\f*  \x + \xo 15:38 \xt 2Tar. 3:14; Mat. 27:51; Luⱪa 23:45. \x*   
\m
\v 39 Əmdi uning udulida turƣan yüzbexi uning ⱪandaⱪ nida ⱪilip roⱨini ⱪoyuwǝtkǝnlikini kɵrüp:  
\m — Bu adǝm ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Hudaning oƣli ikǝn! — dedi.\x + \xo 15:39 \xt Mat. 27:54; Luⱪa 23:47. \x*   
\m
\v 40 U yǝrdǝ yǝnǝ bu ixlarƣa yiraⱪtin ⱪarap turuwatⱪan birnǝqqǝ ayallarmu bar idi. Ularning arisida Magdalliⱪ Mǝryǝm, kiqik Yaⱪup bilǝn Yosǝning anisi Mǝryǝm wǝ Salomilar bar idi. \f □ \fr 15:40 \ft \+bd «Yosǝning anisi Mǝryǝm»\+bd* — «Mat.» 27:56dǝ «Yüsüpning anisi Mǝryǝm».\f*  \x + \xo 15:40 \xt Mat. 27:55; Luⱪa 23:49. \x*  
\v 41 Ular ǝslidǝ Əysa Galiliyǝ ɵlkisidǝ turƣan waⱪitta uningƣa ǝgixip, uning hizmitidǝ bolƣanlar idi; bulardin baxⱪa uning bilǝn Yerusalemƣa birgǝ kǝlgǝn yǝnǝ nurƣun ayallarmu \add uning ǝⱨwaliƣa\add* ⱪarap turatti.\x + \xo 15:41 \xt Luⱪa 8:2, 3. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning dǝpnǝ ⱪilinixi  
\r Mat. 27:57-61; Luⱪa 23:50-56; Yⱨ. 19:38-42  
\m
\v 42 Kǝqⱪurun kirip ⱪalƣanda («tǝyyarlax küni», yǝni xabat künining aldinⱪi küni bolƣaqⱪa), \f □ \fr 15:42 \ft \+bd «tǝyyarlax küni»\+bd* — adǝttǝ xabat künining aldinⱪi künini kɵrsitidu. Xabat künidǝ ⱨǝrⱪandaⱪ ixlǝx (mǝsilǝn otun terix, ot yeⱪix, hemir yuƣurux ⱪatarliⱪlar) mǝn’i ⱪilinƣaqⱪa, xabat künidiki barliⱪ tamaⱪlarni andinⱪi küni, yǝni jümǝ künidǝ tǝyyarlax kerǝk idi. Uning üstigǝ, ⱪaidǝ boyiqǝ, ɵltürülgǝnlǝrning jǝsiti xabat künidǝ kresttǝ ⱪalsa bolmaytti («Ⱪan.» 21:23ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 15:42 \xt Mat. 27:57; Luⱪa 23:50; Yⱨ. 19:38. \x*  
\v 43 aliy kengǝxmining tolimu mɵtiwǝr ǝzasi, Arimatiyaliⱪ Yüsüp bar idi. Umu Hudaning padixaⱨliⱪini kütüwatⱪan bolup, jür’ǝt ⱪilip \add waliy\add* Pilatusning aldiƣa kirip, uningdin Əysaning jǝsitini berixni tǝlǝp ⱪildi.  
\v 44 Pilatus Əysaning alliⱪaqan ɵlgǝnlikigǝ ⱨǝyran boldi; u yüzbexini qaⱪirip, uningdin Əysaning ɵlginigǝ heli waⱪit boldimu, dǝp soridi.  
\v 45 Yüz bexidin ǝⱨwalni uⱪⱪandin keyin, Yüsüpkǝ jǝsǝtni bǝrdi.  
\v 46 Yüsüp esil kanap rǝht setiwelip, jǝsǝtni \add kresttin\add* qüxürüp kanap rǝhttǝ kepǝnlidi wǝ uni ⱪiyada oyulƣan bir ⱪǝbrigǝ ⱪoydi; andin ⱪǝbrining aƣziƣa bir taxni domilitip ⱪoydi.\x + \xo 15:46 \xt Mat. 12:40; 26:12; 27:60; Luⱪa 23:53. \x*   
\m
\v 47 Wǝ Magdalliⱪ Mǝryǝm bilǝn Yosǝning anisi Mǝryǝm uning ⱪoyulƣan yerini kɵrüwaldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Əysa ɵlümdin tirilidu  
\r Mat. 28:1-8; Luⱪa 24:1-12; Yⱨ. 20:1-10  
\m
\v 1 Xabat küni ɵtüxi bilǝnla, Magdalliⱪ Mǝryǝm, Yaⱪupning anisi Mǝryǝm wǝ Salomilar berip Əysaning jǝsitigǝ sürüx üqün huxpuraⱪliⱪ buyumlarni setiwaldi.\f □ \fr 16:1 \ft \+bd «Xabat küni ɵtüxi bilǝnla»\+bd* — xabat küni xǝnbǝ küni kǝqtǝ kün petixi bilǝn baxlinatti. \+bd «... Əysaning jǝsitigǝ sürüx üqün huxpuraⱪliⱪ buyumlarni setiwaldi»\+bd* — yaki «Əysaning jǝsitigǝ sürüx üqün huxpuraⱪliⱪ buyumlarni setiwalƣanidi». Bu ixⱪa ⱪariƣanda, ayallar uning ɵlümdin tirilidiƣanliⱪini ⱨeq oylap baⱪmiƣanidi!\f*  \x + \xo 16:1 \xt Mat. 28:1; Luⱪa 24:1; Yⱨ. 20:1. \x*  
\v 2 Ⱨǝptining birinqi küni ular bǝk baldur, tang sǝⱨǝrdǝ ornidin turup, kün qiⱪixi bilǝn ⱪǝbrigǝ bardi.\f □ \fr 16:2 \ft \+bd «ⱨǝptining birinqi küni»\+bd* — yǝni yǝkxǝnbǝ küni.\f*  
\v 3 Ular ɵzara: «Bizgǝ ⱪǝbrining aƣzidiki taxni kim domilitixip berǝr?» deyixti.  
\v 4 Lekin ular baxlirini kɵtürüp ⱪariwidi, taxning bir yanƣa domilitiwetilginini kɵrdi — ǝslidǝ u tax naⱨayiti yoƣan idi.  
\v 5 Ular ⱪǝbrigǝ kirgǝndǝ, ong tǝrǝptǝ olturƣan, aⱪ ton kiygǝn, yax bir adǝmni kɵrdi, wǝ ⱪattiⱪ dǝkkǝ-dükkigǝ qüxti.\x + \xo 16:5 \xt Mat. 28:2; Yⱨ. 20:12. \x*   
\m
\v 6 Lekin u ularƣa:  
\m — Dǝkkǝ-dükkigǝ qüxmǝnglar. Silǝr krestlǝngüqi Nasarǝtlik Əysani izdǝwatisilǝr. U tirildi, u bu yǝrdǝ ǝmǝs. Mana ular uni ⱪoyƣan jay!\x + \xo 16:6 \xt Mat. 28:5; Luⱪa 24:5. \x*  
\v 7 Lekin beringlar, uning muhlisliriƣa wǝ Petrusⱪa: «U Galiliyǝgǝ silǝrdin awwal baridikǝn; u silǝrgǝ eytⱪinidǝk, silǝr uni xu yǝrdǝ kɵridikǝnsilǝr» dǝnglar, — dedi.\f □ \fr 16:7 \ft \+bd «..beringlar, uning muhlisliriƣa wǝ Petrusⱪa: «U Galiliyǝgǝ silǝrdin awwal baridikǝn; u silǝrgǝ eytⱪinidǝk, silǝr uni xu yǝrdǝ kɵridikǝnsilǝr» dǝnglar»\+bd* — Markus biwasitǝ demigini bilǝn ⱨǝmmimiz bu sɵzligüqi «yax adǝm»ni pǝrixtǝ dǝp bilimiz (5-ayǝtni kɵrüng).\f*  \x + \xo 16:7 \xt Mat. 26:32; 28:10; Mar. 14:28; Ros. 1:3; 13:31; 1Kor. 15:5. \x*   
\m
\v 8 Ular ⱪǝbridin qiⱪipla bǝdǝr ⱪaqti. Ularni titrǝk besip ⱨoxini yoⱪitay degǝnidi; bǝk ⱪorⱪup kǝtkǝqkǝ, ⱨeqkimgǝ ⱨeqnemini eytmidi.\f □ \fr 16:8 \ft \+bd «ⱨeqkimgǝ ⱨeqnemini eytmidi»\+bd* — mǝnisi, bǝlkim muhlisliridin baxⱪa ⱨeqkimgǝ eytmidi (mǝsilǝn, «Mat.» 28:8, 10ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 16:8 \xt Mat. 28:8; Luⱪa 24:9; Yⱨ. 20:18. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning magdalliⱪ Mǝryǝmgǝ kɵrünüxi  
\r Mat. 28:9-10; Yⱨ. 20:11-18; Luⱪa 24:13-35  
\m
\v 9 Əysa ⱨǝptining birinqi küni tang sǝⱨǝrdǝ tirilgǝndin keyin, awwal Magdalliⱪ Mǝryǝmgǝ kɵründi. U ǝslidǝ uningdin yǝttǝ jinni ⱨǝydiwǝtkǝnidi. \f □ \fr 16:9 \ft \+bd «Əysa ⱨǝptining birinqi küni tang sǝⱨǝrdǝ tirilgǝndin keyin, awwal magdalliⱪ Mǝryǝmgǝ kɵründi. U ǝslidǝ uningdin yǝttǝ jinni ⱨǝydiwǝtkǝnidi...»\+bd* — 9-20-ayǝtlǝr ikki ⱪǝdimiy kɵqürmidin baxⱪa, ⱨǝmmǝ kɵqürmilǝrdin tepilidu. Biz ularning «Markus»ning ⱨǝⱪiⱪiy bir ⱪismi ikǝnlikigǝ ⱨeq gumanimiz yoⱪ; biraⱪ muxu yǝrdǝ sǝⱨipǝ qǝklimisidin toluⱪ ispat kǝltürǝlmǝymiz. Inglizqǝ bilidiƣan oⱪurmǝnlǝrning «Den Burgon»ning ««Markus»ning ahirⱪi on ikki ayǝtliri» degǝn kitabini Internettin tapalaydiƣanliⱪiƣa ixinimiz.\f*  \x + \xo 16:9 \xt Luⱪa 8:2; Yⱨ. 20:14,16. \x*  
\v 10 Mǝryǝm qiⱪip, matǝm tutup yiƣlixip turƣan, burun uning bilǝn billǝ bolƣanlarƣa hǝwǝr bǝrdi.  
\v 11 Uning tirik ikǝnlikini wǝ Mǝryǝmgǝ kɵrüngǝnlikini angliƣanda, ular ixǝnmidi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ikki muhlisiƣa kɵrünüxi  
\m
\v 12 Bu ixlardin keyin, u ularning iqidiki yeziƣa ketiwatⱪan ikkiylǝngǝ baxⱪa siyaⱪta kɵründi. \x + \xo 16:12 \xt Luⱪa 24:13. \x*  
\v 13 Bularmu ⱪalƣanlarning yeniƣa ⱪaytip, ularƣa hǝwǝr ⱪilƣan bolsimu, lekin ular bularƣimu ixǝnmidi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning on bir muhlisiƣa kɵrünüxi  
\r Mat. 28:16-20; Luⱪa 24:36-49; Yⱨ. 20:19-23; Ros. 1:6-8  
\m
\v 14 Andin on birǝylǝn dastihanda olturup ƣizaliniwatⱪanda, u ularƣa kɵründi wǝ ularning etiⱪadsizliⱪi wǝ tax yürǝkliki üqün ularni tǝnbiⱨ berip ǝyiblidi; qünki ular ɵzining tirilginini kɵrgǝnlǝrgǝ ixǝnmigǝnidi.\x + \xo 16:14 \xt Luⱪa 24:36; Yⱨ. 20:19; 1Kor. 15:5. \x*   
\m
\v 15 U ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Pütkül jaⱨanƣa berip, yaritilƣuqilarning ⱨǝrbirigǝ hux hǝwǝrni jakarlanglar. \x + \xo 16:15 \xt Mat. 28:19; Yⱨ. 15:16. \x*  
\v 16 Etiⱪad ⱪilip, qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilƣanlar ⱪutⱪuzulidu. Etiⱪad ⱪilmiƣanlar bolsa gunaⱨⱪa bekitilidu.\x + \xo 16:16 \xt Yⱨ. 3:18; 12:48. \x*   
\m
\v 17 Etiⱪad ⱪilƣanlarning izliriƣa muxundaⱪ mɵjizilik alamǝtlǝr ǝgixip ⱨǝmraⱨ bolidu: — ular Mening namim bilǝn jinlarni ⱨǝydiwetidu; ular yengi tillarda sɵzlǝydu, \f □ \fr 16:17 \ft \+bd «yengi tillar»\+bd* — demǝk ɵzi ɵgǝnmigǝn tillar. «Ros.» 2:4-11ni, «1Kor.» 12-, 14-babni wǝ munasiwǝtlik izaⱨatlarni kɵrüng.\f*  \x + \xo 16:17 \xt Luⱪa 10:17; Ros. 2:4; 5:16; 8:7; 10:46; 16:18; 19:6,12. \x*  
\v 18 ular yilanlarni ⱪollirida tutidu, ⱨǝrⱪandaⱪ zǝⱨǝrlik nǝrsini iqsimu, ularƣa zǝrǝr yǝtküzmǝydu; ⱪollirini bimarlarƣa tǝgküzüp ⱪoysa, kesǝlliri saⱪiyip ketidu.\f □ \fr 16:18 \ft \+bd «ular yilanlarni ⱪollirida tutidu...»\+bd* — mǝsilǝn, «Ros.» 28:3-6ni kɵrüng. \+bd «Etiⱪad ⱪilƣanlarning izliriƣa muxundaⱪ mɵjizilik alamǝtlǝr ǝgixip ⱨǝmraⱨ bolidu... ... ⱪollirini bimarlarƣa tǝgküzüp ⱪoysa, kesǝlliri saⱪiyip ketidu»\+bd* — eniⱪki, etiⱪad ⱪilƣuqilar üqün «mɵjizilik alamǝtlǝr» Mǝsiⱨkǝ iman-ixǝnq kǝltürgǝndin \+bd keyinla\+bd* kelidu («muxundaⱪ mɵjizilik alamǝtlǝr \+bd ǝgixip\+bd* ⱨǝmraⱨ bolidu» (17-ayǝt)). «Alamǝtlǝrni kɵrsǝm, \+bd andin\+bd* ixinimǝn» degüqilǝr ⱨǝrdaim kɵp, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 16:18 \xt Luⱪa 10:19; Ros. 28:5, 8. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning asmanƣa kɵtürülüxi  
\r Luⱪa 24:50-53; Ros. 1:9-11  
\m
\v 19 Xunga Rǝb ularƣa bu sɵzlǝrni ⱪilip bolƣandin keyin, asmanƣa kɵtürüldi, Hudaning ong yenida olturdi. \f □ \fr 16:19 \ft \+bd «Xunga Rǝb ularƣa bu sɵzlǝrni ⱪilip bolƣandin keyin, asmanƣa kɵtürüldi, Hudaning ong yenida olturdi»\+bd* — «xunga» — Rǝb wǝdǝ ⱪilƣan «mɵjizilik alamǝtlǝr» pǝⱪǝt Muⱪǝddǝs Roⱨ arⱪiliⱪ bolatti; u ǝrxkǝ kɵtürülmigǝn bolsa, Muⱪǝddǝs Roⱨ kelǝlmǝytti. \+bd Xunga\+bd* (Ɵz sɵz-kalamini isxpatlaydiƣan mɵjizilik alamǝtlǝrni mumkin ⱪilix üqün) u ǝrxkǝ kɵtürülmisǝ bolmaytti.\f*  \x + \xo 16:19 \xt Luⱪa 24:50,51; Ros. 1:9. \x*  
\v 20 Muhlislar qiⱪip, ⱨǝr yǝrgǝ berip hux hǝwǝrni jakarlap yürdi. Rǝb ular bilǝn tǝng ixlǝp, sɵz-kalamiƣa ⱨǝmraⱨ bolup ǝgǝxkǝn mɵjizilik alamǝtlǝr bilǝn uningƣa ispat bǝrdi.\f □ \fr 16:20 \ft \+bd «Rǝb ular bilǝn tǝng ixlǝp...»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «Rǝb Əysa ular bilǝn tǝng ixlǝp...» deyilidu.\f*  \x + \xo 16:20 \xt Ros. 1:2; 14:3; 1Tim. 3:16; Ibr. 2:4. \x*