\id MAT
\h Matta 
\toc1 Matta 
\toc2 Matta 
\toc3 Mat. 
\mt1 Matta  
\c 1
\s1 «Matta bayan ⱪilƣan hux hǝwǝr» •••• Əysa Mǝsiⱨning nǝsǝbnamisi  
\m
\v 1 Bu Ibraⱨimning oƣli wǝ Dawutning oƣli bolƣan Əysa Mǝsiⱨning nǝsǝbnamǝ kitabidur: —\f □ \fr 1:1 \ft \+bd «Əysa Mǝsiⱨning nǝsǝbnamǝ kitabi»\+bd* — bu sɵzlǝr bǝlkim birinqidin tɵwǝndiki «nǝsǝbnamǝ»ni (1-16-ayǝtni) kɵrsitidu. Ikkinqidin ular ⱨǝm «Matta» kitabining bexida wǝ toluⱪ Injilning bexida kelip «Bu kitab Əysa Mǝsiⱨ dǝwrining hatirisi», degǝn mǝnini bildürüxi mumkin. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 1:1 \xt Luⱪa 1:31,32 \x*   
\m
\v 2 Ibraⱨimdin Isⱨaⱪ tɵrǝldi, Isⱨaⱪtin Yaⱪup tɵrǝldi, Yaⱪup Yǝⱨuda wǝ uning aka-ukilirining atisi boldi;\x + \xo 1:2 \xt Yar. 21:2; 25:26,35. \x*  
\v 3 Yǝⱨudadin Tamar arⱪiliⱪ Pǝrǝz wǝ Zǝraⱨ tɵrǝldi; Pǝrǝzdin Ⱨǝzron tɵrǝldi, Ⱨǝzrondin Ram tɵrǝldi,\f □ \fr 1:3 \ft \+bd «Yǝⱨudadin Tamar arⱪiliⱪ Pǝrǝz wǝ Zǝraⱨ tɵrǝldi»\+bd* — Tamar toƣruluⱪ «Yar.» 38-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 1:3 \xt Yar. 38:27, 29; Rut 4:18, 19; 1Tar. 2:5, 9. \x*  
\v 4 Ramdin Amminadab tɵrǝldi, Amminadabdin Naⱨxon tɵrǝldi, Naⱨxondin Salmon tɵrǝldi,  
\v 5 Salmondin Raⱨab arⱪiliⱪ Boaz tɵrǝldi, Boazdin Rut arⱪiliⱪ Obǝd tɵrǝldi, Obǝdtin Yǝssǝ tɵrǝldi,\f □ \fr 1:5 \ft \+bd «Salmondin Raⱨab arⱪiliⱪ Boaz tɵrǝldi»\+bd* — Raⱨab toƣruluⱪ «Yǝxua» 2-babni kɵrüng. \+bd «Boaz Rut arⱪiliⱪ Obǝd tɵrǝldi»\+bd* — Rut toƣruluⱪ Tǝwrattiki «Rut»ni kɵrüng.\f*  
\v 6 Yǝssǝdin Dawut padixaⱨ tɵrǝldi. Dawuttin Uriyaning ayali arⱪiliⱪ Sulayman tɵrǝldi,\x + \xo 1:6 \xt Rut 4:22; 1Sam. 16:1; 17:12; 1Tar. 2:15; 12:18. \x*  
\v 7 Sulaymandin Rǝⱨoboam tɵrǝldi, Rǝⱨoboamdin Abiya tɵrǝldi, Abiyadin Asa tɵrǝldi,\x + \xo 1:7 \xt 1Pad. 11:43; 1Tar. 3:10. \x*  
\v 8 Asadin Yǝⱨoxafat tɵrǝldi, Yǝⱨoxafattin Yǝⱨoram tɵrǝldi, Yǝⱨoramdin Uzziya tɵrǝldi,\f □ \fr 1:8 \ft \+bd «Yǝⱨoxafattin Yǝⱨoram tɵrǝldi»\+bd* — «Yǝⱨoram» grek tilida ⱪisⱪartilma xǝkildǝ «Yoram» bolidu.\f*  
\v 9 Uzziyadin Yotam tɵrǝldi, Yotamdin Aⱨaz tɵrǝldi, Aⱨazdin Ⱨǝzǝkiya tɵrǝldi,  
\v 10 Ⱨǝzǝkiyadin Manassǝⱨ tɵrǝldi, Manassǝⱨdin Amon tɵrǝldi, Amondin Yoxiya tɵrǝldi;  
\v 11 Babilƣa sürgün ⱪilinƣanda Yoxiyadin Yǝkoniyaⱨ wǝ uning aka-ukiliri tɵrǝldi. \f □ \fr 1:11 \ft \+bd «Babilƣa sürgün ⱪilinƣanda...»\+bd* — sürgün ⱪilinixning baxlinixidin ahirlixixiƣiqǝ on nǝqqǝ yil jǝryan bolƣan. Israillar türküm-türkümlǝrgǝ bɵlünüp sürgün ⱪilinƣan.\f*  \x + \xo 1:11 \xt 1Tar. 3:16. \x*  
\v 12 Babilƣa sürgün bolƣandin keyin, Yǝkoniyaⱨdin Xealtiǝl tɵrǝldi, Xealtiǝldin Zǝrubbabǝl tɵrǝldi, \f □ \fr 1:12 \ft \+bd «Yǝkoniyaⱨdin Xealtiǝl tɵrǝldi»\+bd* — bu ⱪiziⱪ hǝwǝr üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. «Xealtiǝl» grek tilida «Salatiyǝl».\f*  \x + \xo 1:12 \xt 1Tar. 3:17; Əzra 3:2. \x*  
\v 13 Zǝrubbabǝldin Abiⱨud tɵrǝldi, Abiⱨuddin Eliaⱪim tɵrǝldi, Eliaⱪimdin Azor tɵrǝldi,  
\v 14 Azordin Zadok tɵrǝldi, Zadoktin Aⱪim tɵrǝldi, Aⱪimdin Əliⱨud tɵrǝldi,  
\v 15 Əliⱨudtin Əliazar tɵrǝldi, Əliazardin Mattan tɵrǝldi, Mattandin Yaⱪup tɵrǝldi,  
\v 16 Yaⱪuptin Mǝryǝmning eri bolƣan Yüsüp tɵrǝldi; Mǝryǝm arⱪiliⱪ Mǝsiⱨ atalƣan Əysa tuƣuldi.\f □ \fr 1:16 \ft \+bd «Yaⱪuptin Mǝryǝmning eri bolƣan Yüsüp tɵrǝldi»\+bd* — bizning pikrimizqǝ «Matta»da Yüsüpning nǝsǝbnamisi hatirilinidu. «Luⱪa»da Mǝryǝmningki hatirilidu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*   
\m
\v 17 Xundaⱪ bolup, Ibraⱨimdin Dawutⱪiqǝ bolƣan ariliⱪta jǝmiy on tɵt ǝwlad bolƣan; Dawuttin Babilƣa sürgün ⱪilinƣiqǝ jǝmiy on tɵt ǝwlad bolƣan; wǝ Babilƣa sürgün ⱪilinixtin Mǝsiⱨ kǝlgüqǝ jǝmiy on tɵt ǝwlad bolƣan.   
\b  
\m  
\s1 Əysa Mǝsiⱨning dunyaƣa kelixi  
\m
\v 18 Əysa Mǝsiⱨning dunyaƣa kelixi mundaⱪ boldi: — Uning anisi Mǝryǝm Yüsüpkǝ yatliⱪ boluxⱪa wǝdǝ ⱪilinƣanidi; lekin tehi nikaⱨ ⱪilinmayla, uning Muⱪǝddǝs Roⱨtin ⱨamilidar bolƣanliⱪi mǝlum boldi.\f □ \fr 1:18 \ft \+bd «lekin tehi nikaⱨ ⱪilinmayla,...»\+bd* — grek tilida «ular tehi billǝ bolmayla».\f*  \x + \xo 1:18 \xt Luⱪa 1:27,34. \x*   
\m
\v 19 Lekin uning \add bolƣusi\add* eri Yüsüp, durus kixi bolup, uni jǝmiyǝt aldida hijalǝtkǝ ⱪalduruxni halimay, uningdin astirtin ajrixip ketixni niyǝt ⱪildi.\f □ \fr 1:19 \ft \+bd «Yüsüp... uni jǝmiyǝt aldida hijalǝtkǝ ⱪalduruxni halimay, uningdin astirtin ajrixip ketixni niyǝt ⱪildi»\+bd* —Ibraniylar arisida yigit-ⱪiz bir-birigǝ wǝdilǝxkǝn bolsa ⱪanun aldida alliⱪaqan rǝsmiy ǝr-ayal dǝp ⱨesablinidu.\f*   
\m
\v 20 Əmma u muxu ixlarni oylap yürginidǝ, mana Pǝrwǝrdigarning bir pǝrixtisi uning qüxidǝ kɵrünüp uningƣa: — Əy Dawutning oƣli Yüsüp, ayaling Mǝryǝmni ɵz ǝmringgǝ elixtin ⱪorⱪma; qünki uningda bolƣan ⱨamilǝ Muⱪǝddǝs Roⱨtin kǝlgǝn.  
\v 21 U bir oƣul tuƣidu, sǝn uning ismini Əysa dǝp ⱪoyƣin; qünki u ɵz hǝlⱪini gunaⱨliridin ⱪutⱪuzidu» — dedi.\f □ \fr 1:21 \ft \+bd «U bir oƣul tuƣidu, sǝn uning ismini Əysa dǝp ⱪoyƣin; qünki u ɵz hǝlⱪini gunaⱨliridin ⱪutⱪuzidu»\+bd* — «Əysa» grek tilida «Yesus», ibraniy tilida «Yǝxua», mǝnisi «Ⱪutⱪuzƣuqi Yaⱨ» yaki «Yaⱨ nijattur». Oⱪurmǝnlǝrning esidǝ boluxi kerǝkki, «Yaⱨ» bolsa «Yaⱨwǝⱨ» (Pǝrwǝrdigar)ning ⱪisⱪartilmisidur.\f*  \x + \xo 1:21 \xt Luⱪa 1:31; Ros. 4:12. \x*   
\m
\v 22 Mana bularning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ degǝnlirining ǝmǝlgǝ axurulux üqün bolƣan, demǝk: — \f □ \fr 1:22 \ft \+bd «Mana bularning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ degǝnlirining ǝmǝlgǝ axurulux üqün bolƣan...»\+bd* — Injilda, Tǝwrattiki bexarǝtlǝr nǝⱪil kǝltürülginidǝ, üq hil ǝⱨwal kɵrülidu; (1) yüz bǝrgǝn ix dǝl xu bexarǝtning obyekti bolidu (mǝsilǝn, «Mat.» 1:22, 4:14, 12:17, 21:4); (2) yüz bǝrgǝn ix xu bexarǝt ɵz iqigǝ alƣan bir wǝⱪǝ yaki ix bolidu (mǝsilǝn, 2:23, 13:35); (3) yüz bǝrgǝn ix xu bexarǝttǝ kɵrsitilgǝn ixⱪa bir misal bolidu (mǝsilǝn, 2:17). Bu temini tǝtⱪiⱪ ⱪilix intayin paydiliⱪtur.\f*  
\v 23 «Pak ⱪiz ⱨamilidar bolup bir oƣul tuƣidu; ular uning ismini Immanuel (mǝnisi «Huda biz bilǝn billǝ») dǝp ataydu».\f □ \fr 1:23 \ft \+bd «Pak ⱪiz ⱨamilidar bolup bir oƣul tuƣidu; ular uning ismini Immanuel (mǝnisi «Huda biz bilǝn billǝ») dǝp ataydu»\+bd* — «Yǝx.» 7:14 wǝ «Yǝx.» 8:8, 10ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 24 Yüsüp oyƣinip, Pǝrwǝrdigarning xu pǝrixtisining degini boyiqǝ ⱪilip, Mǝryǝmni ǝmrigǝ aldi.  
\v 25 Lekin Mǝryǝm boxanƣuqǝ u uningƣa yeⱪinlaxmidi. Bu Mǝryǝmning tunjisi idi; Yüsüp uningƣa Əysa dǝp isim ⱪoydi.\x + \xo 1:25 \xt Luⱪa 2:21. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Danixmǝnlǝrning ziyariti  
\m
\v 1 Əysa Ⱨerod padixaⱨ ⱨɵküm sürgǝn künlǝrdǝ Yǝⱨudiyǝ ɵlkisining Bǝyt-Lǝⱨǝm yezisida dunyaƣa kǝlgǝndin keyin, mana bǝzi danixmǝnlǝr mǝxriⱪtin Yerusalemƣa yetip kelip, puⱪralardin:\f □ \fr 2:1 \ft \+bd «Ⱨerod padixaⱨ ⱨɵküm sürgǝn künlǝrdǝ»\+bd* — «Ⱨerod padixaⱨ» toƣruluⱪ «Ⱪoxumqǝ sɵz» wǝ «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng. \+bd «Mana bǝzi danixmǝnlǝr mǝxriⱪtin Yerusalemƣa yetip kelip...»\+bd* — «danixmǝnlǝr» — Grek tilida «magoy» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Əslidǝ bu sɵz munǝjjimlǝrni yaki pir-ustazlarni kɵrsitǝtti; Daniyal pǝyƣǝmbǝr Babilda mundaⱪ kixilǝrgǝ «pirlarning piri» bolup yol kɵrsǝtkǝndin keyin (Tǝwrat, «Daniyal» degǝn ⱪisimni kɵrüng) «magoy»larning kɵzⱪaraxliri wǝ ⱨesabliri asasǝn hurapat boyiqǝ ǝmǝs, bǝlki Tǝwrattiki bexarǝtlǝr boyiqǝ bolƣan boluxi mumkin. \+bd «mǝxriⱪtin Yerusalemƣa yetip kelip...»\+bd* — Yerusalem ⱪǝdimki Israilning paytǝhti idi.\f*  \x + \xo 2:1 \xt Luⱪa 2:4. \x*  
\v 2 Yǝⱨudiylarning \add yengidin\add* tuƣulƣan padixaⱨi ⱪǝyǝrdǝ? Qünki biz uning yultuzining kɵtürülgǝnlikini kɵrduⱪ. Xunga, uningƣa sǝjdǝ ⱪilƣili kǝlduⱪ, — deyixti.\f □ \fr 2:2 \ft \+bd «Qünki biz uning yultuzining kɵtürülgǝnlikini kɵrduⱪ»\+bd* — «uning yultuzi» — demǝk, «uning tuƣulƣanliⱪidin bexarǝt beridiƣan yultuzi». \+bd «biz uning yultuzining kɵtürülgǝnlikini kɵrduⱪ»\+bd* — yaki «biz uning yultuzini xǝrⱪtǝ kɵrduⱪ».\f*  
\v 3 Buni angliƣan Ⱨerod padixaⱨ, xuningdǝk pütkül Yerusalem hǝlⱪimu alaⱪzadilikkǝ qüxti.  
\v 4 U pütkül bax kaⱨinlar wǝ hǝlⱪning Tǝwrat ustazlirini qaⱪirip, ulardin «Mǝsiⱨ ⱪǝyǝrdǝ tuƣuluxi kerǝk?» — dǝp soridi.\f □ \fr 2:4 \ft \+bd «Mǝsiⱨ ⱪǝyǝrdǝ tuƣuluxi kerǝk?»\+bd* — «Mǝsiⱨ» — pǝyƣǝmbǝrlǝr aldin eytⱪan, Huda tǝripidin tallanƣan, ⱨaman bir küni kelip ⱨǝm nijat kǝltüridiƣan ⱨǝm keyin mǝnggü ⱨɵkümranliⱪ ⱪilidiƣan Kutⱪuzƣuqi-Padixaⱨni kɵrsitidu. «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng.\f*  
\v 5 Ular: «Yǝⱨudiyǝdiki Bǝyt-Lǝⱨǝm yezisida boluxi kerǝk, — qünki pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ xundaⱪ pütülgǝn: —\f □ \fr 2:5 \ft \+bd «pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ xundaⱪ pütülgǝn...»\+bd* — «pǝyƣǝmbǝr» muxu yǝrdǝ Tǝwrattiki Mikaⱨ pǝyƣǝmbǝrni kɵrsitidu («Mik.» 5:2).\f*   
\m
\v 6 «I Yǝⱨudiyǝ zeminidiki Bǝyt-Lǝⱨǝm,  
\m Hǝlⱪing Yǝⱨudiyǝ yetǝkqilirining arisida ǝng kiqiki bolmaydu;  
\m Qünki sǝndin bir yetǝkqi qiⱪidu,  
\m U hǝlⱪim Israillarning baⱪⱪuqisi bolidu» — deyixti.\x + \xo 2:6 \xt Mik. 5:1, 2; 1Sam. 16:1; Yⱨ. 7:42. \x*   
\b  
\m
\v 7 Buning bilǝn, Ⱨerod danixmǝlǝrni mǝhpiy qaⱪirtip, yultuzning ⱪaqan pǝyda bolƣanliⱪini sürüxtürüp biliwaldi.  
\v 8 Andin: «Berip balini sürüxtǝ ⱪilip tepinglar. Tapⱪan ⱨaman ⱪaytip manga hǝwǝr ⱪilinglar, mǝnmu uning aldiƣa berip sǝjdǝ ⱪilip kelǝy» — dǝp, ularni Bǝyt-Lǝⱨǝmgǝ yolƣa saldi.   
\m
\v 9 Danixmǝnlǝr padixaⱨning sɵzini anglap yolƣa qiⱪti; wǝ mana, ular xǝrⱪtǝ kɵrgǝn ⱨeliⱪi yultuz ularning aldida yol baxlap mangdi wǝ bala turƣan yǝrgǝ kelip tohtidi. \f □ \fr 2:9 \ft \+bd «ular xǝrⱪtǝ kɵrgǝn ⱨeliⱪi yultuz»\+bd* — yaki «ular u kɵtürlgǝndǝ kɵrgǝn ⱨeliⱪi yultuz».\f*  
\v 10 Ular ⱨeliⱪi yultuzni kɵrginidin intayin ⱪattiⱪ xadlinixti  
\v 11 ⱨǝm ɵygǝ kirip, balini anisi Mǝryǝm bilǝn kɵrüp, yǝrgǝ yiⱪilip uningƣa sǝjdǝ ⱪilixti. Andin, hǝzinilirini eqip, altun, mǝstiki, murmǝkki ⱪatarliⱪ sowƣatlarni sunuxti.  
\v 12 Ularƣa qüxidǝ Ⱨerodning yeniƣa barmasliⱪ toƣrisidiki wǝⱨiy kǝlgǝnliki üqün, ular baxⱪa yol bilǝn ɵz yurtiƣa ⱪaytixti.   
\b  
\m  
\s1 Misirƣa ⱪeqix  
\m
\v 13 Ular yolƣa kǝtkǝndin keyin, Pǝrwǝrdigarning bir pǝrixtisi Yüsüpning qüxidǝ kɵrünüp:  
\m Ornungdin tur! Bala wǝ anisi ikkisini elip Misirƣa ⱪaq. Mǝn sanga uⱪturƣuqǝ u yǝrdǝ turƣin. Qünki Ⱨerod balini yoⱪitixⱪa izdǝp kelidu — dedi.  
\v 14 Xuning bilǝn u ornidin turup, xu keqila bala wǝ anisi ikkisini elip Misirƣa ⱪarap yolƣa qiⱪti.  
\v 15 U Ⱨerod ɵlgüqǝ xu yǝrdǝ turdi. Xundaⱪ boldiki, Pǝrwǝrdigarning pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ aldin eytⱪan: «Oƣlumni Misirdin Mǝn qaⱪirdim» degǝn sɵzi ǝmǝlgǝ axuruldi. \f □ \fr 2:15 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ aldin eytⱪan: «Oƣlumni Misirdin Mǝn qaⱪirdim» degǝn sɵzi ǝmǝlgǝ axuruldi»\+bd* — Tǝwrat, «Ⱨox.» 11:1.\f*  \x + \xo 2:15 \xt Ⱨox. 11:1. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨerodning oƣul bowaⱪlarni ɵltürüxi  
\m
\v 16 Ⱨerod bolsa danixmǝnlǝrdin aldanƣanliⱪini bilip, ⱪattiⱪ ƣǝzǝplǝndi. U danixmǝnlǝrdin eniⱪliƣan waⱪitⱪa asasǝn, adǝmlǝrni ǝwǝtip Bǝyt-Lǝⱨǝm yezisi wǝ ǝtrapidiki ikki yax wǝ uningdin tɵwǝn yaxtiki oƣul balilarning ⱨǝmmisini ɵltürguzdi. \f □ \fr 2:16 \ft \+bd «Ⱨerod... ǝtrapidiki ikki yax wǝ uningdin tɵwǝn yaxtiki oƣul balilarning ⱨǝmmisini ɵltürguzdi»\+bd* — demǝk, u tuƣulƣan bala kɵp degǝndǝ ikki yaxⱪa kirgǝn, dǝp ⱨesabliƣanidi.\f*  
\v 17 Xu qaƣda Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ eytilƣan munu sɵz ǝmǝlgǝ axuruldi: —   
\b  
\m
\v 18 «Ramaⱨ xǝⱨiridǝ bir sada,  
\m Aqqiⱪ yiƣa-zarning piƣani anglinar,  
\m Bu Raⱨilǝning baliliri üqün kɵtürgǝn aⱨ-zarliri;  
\m Balilirining yoⱪ ⱪiliwetilgini tüpǝylidin,  
\m Tǝsǝllini ⱪobul ⱪilmay piƣan kɵtüridu».\f □ \fr 2:18 \ft \+bd «Ramaⱨ xǝⱨiridǝ bir sada, aqqiⱪ yiƣa-zarning piƣani anglinar»\+bd* — «Ramaⱨ yurti» yaki «Ramaⱨ xǝⱨiri» Bǝyt-Lǝⱨǝmdin yiraⱪ ǝmǝs. \+bd «Ramaⱨ xǝⱨiridǝ bir sada, aqqiⱪ yiƣa-zarning piƣani anglinar, ... balilirining yoⱪ ⱪiliwetilgini tüpǝylidin, tǝsǝllini ⱪobul ⱪilmay piƣan kɵtüridu»\+bd* — pütkül bexarǝt «Yǝr.» 31:15dǝ tepilidu.\f*  \x + \xo 2:18 \xt Yǝr. 31:15 \x*   
\b  
\m  
\s1 Misirdin ⱪaytip kelix  
\m
\v 19 Əmdi Ⱨerod ɵlgǝndin keyin, Hudaning bir pǝrixtisi Misirda turƣan Yüsüpning qüxidǝ kɵrünüp uningƣa: —   
\m
\v 20 Ornungdin tur! Bala wǝ anisini elip Israil zeminiƣa ⱪayt! Qünki balining jenini almaⱪqi bolƣanlar ɵldi, — dedi.  
\v 21 Buning bilǝn Yüsüp ornidin turup bala wǝ anisini elip Israil zeminiƣa ⱪaytti.  
\v 22 U Arhelausning atisi Ⱨerod padixaⱨning orniƣa tǝhtkǝ olturup Yǝⱨudiyǝ ɵlkisigǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪiliwatⱪinidin hǝwǝr tepip, u yǝrgǝ ⱪaytixtin ⱪorⱪti; wǝ qüxidǝ uningƣa bir wǝⱨiy kelip, Galiliyǝ zeminiƣa berip,  
\v 23 Nasarǝt dǝp atilidiƣan bir yezida olturaⱪlaxti. Xuning bilǝn pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ: «U Nasarǝtlik dǝp atilidu» deyilgini ǝmǝlgǝ axuruldi.\f □ \fr 2:23 \ft \+bd «U Nasarǝtlik dǝp atilidu»\+bd* — bu muⱨim bexarǝtlik sɵz toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 2:23 \xt Yǝx. 11:1; 60:21; Zǝk. 6:12. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyaning tǝlim berixi  
\r Mar. 1:1-8; Luⱪa 3:1-9; 15-17; Yⱨ. 1:19-28  
\m
\v 1 Xu qaƣlarda, qɵmüldürgüqi Yǝⱨya Yǝⱨudiyǝdiki qɵl-bayawanƣa kelip\f □ \fr 3:1 \ft \+bd «Xu qaƣlarda, qɵmüldürgüqi Yǝⱨya Yǝⱨudiyǝdiki qɵl-bayawanƣa kelip...»\+bd* — «Yǝⱨya» ibraniy wǝ grek tillirida «Yuⱨanna» («Pǝrwǝrdigarning xǝpⱪiti» degǝn mǝnidǝ) bilǝn ipadilinidu. «Yǝⱨya» degǝn isim oⱪurmǝnlǝrgǝ muxu xǝklidǝ tonux bolƣanliⱪi üqün uni muxu tǝrjimidǝ ixlǝttuⱪ («Yǝⱨya» ǝsli ǝrǝbqǝ sɵz idi).\f*  \x + \xo 3:1 \xt Mar. 1:4; Luⱪa 3:3. \x*  
\v 2 kixilǝrgǝ:  
\m — Towa ⱪilinglar! Qünki ǝrx padixaliⱪi yeⱪinlixip ⱪaldi! — dǝp jakarlaxⱪa baxlidi.\f □ \fr 3:2 \ft \+bd «... ǝrx padixaliⱪi yeⱪinlixip ⱪaldi!»\+bd* — Injilda baxtin-ahir «ǝrx padixaliⱪi» yaki «asmanning padixaⱨliⱪi» dǝp tilƣa elinidu. Grek tilida daim «asmanlarning padixaⱨliⱪi» degǝn xǝklidǝ elinidu.\f*  
\v 3 Qünki \add qɵmüldürgüqi Yǝⱨya\add* bolsa ilgiri Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr bexaritidǝ kɵrsǝtkǝn kixining dǝl ɵzi bolup: —  
\m «Bayawanda towlaydiƣan bir kixining:  
\m Rǝbning yolini tǝyyarlanglar,  
\m Uning qiƣir yollirini tüptüz ⱪilinglar! — degǝn awazi anglinidu».\f □ \fr 3:3 \ft \+bd «Bayawanda towlaydiƣan bir kixining: Rǝbning yolini tǝyyarlanglar, uning qiƣir yollirini tüptüz ⱪilinglar! — degǝn awazi anglinidu»\+bd* — «Yǝx.» 40:3.\f*  \x + \xo 3:3 \xt Yǝx. 40:3; Mar. 1:3; Luⱪa 3:4; Yⱨ. 1:23. \x*   
\b  
\m
\v 4 Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝr\add* tɵgǝ yungidin ⱪilinƣan kiyim kiygǝn, beligǝ kɵn tasma baƣliƣanidi. Yǝydiƣini bolsa qekǝtkilǝr bilǝn yawa ⱨǝrǝ ⱨǝsili idi.\x + \xo 3:4 \xt Mar. 1:6. \x*  
\v 5 Əmdi Yerusalem xǝⱨiri, pütün Yǝⱨudiyǝ ɵlkisi wǝ pütkül Iordan dǝrya wadisining ǝtrapidiki kixilǝr uning aldiƣa kelixip,  
\v 6 gunaⱨlirini iⱪrar ⱪilixti wǝ uning ɵzlirini Iordan dǝryasida qɵmüldürüxini ⱪobul ⱪilixti.\f □ \fr 3:6 \ft \+bd «... \+bd*\+bdit Yǝⱨyaning\+bdit* ɵzlirini Iordan dǝryasida qɵmüldürüxini ⱪobul ⱪilixti» — bu yǝrdǝ eytilƣan qɵmüldürüx kixilǝrning: (1) ɵz gunaⱨliriƣa towa ⱪilƣanliⱪini; (2) Hudaning padixaⱨliⱪining yeⱪinlaxⱪanliⱪiƣa wǝ xundaⱪla (3) Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨning yeⱪinlaxⱪanliⱪiƣa iman kǝltürüxini ipadilǝytti (ahirⱪi nuⱪta Injildiki keyinki mǝzmunda ispatlinidu).\f*  \x + \xo 3:6 \xt Mar. 1:5. \x*   
\m
\v 7 Lekin Pǝrisiy wǝ Saduⱪiy mǝzⱨipidikilǝrdin kɵplirining uning qɵmüldürüxini ⱪobul ⱪilƣili kǝlgǝnlikini kɵrginidǝ u ularƣa:  
\m — Əy yilanlarning baliliri! Kim silǝrni \add Hudaning\add* qüxüx aldida turƣan ƣǝzipidin ⱪeqinglar dǝp agaⱨlandurdi?!\f □ \fr 3:7 \ft \+bd «Lekin Pǝrisiy wǝ Saduⱪiy mǝzⱨipidikilǝrdin kɵplirining uning qɵmüldürüxini ⱪobul ⱪilƣili kǝlgǝn...»\+bd* — «Pǝrisiy» wǝ «Saduⱪiy» toƣruluⱪ: — Yǝⱨudiylar arisidiki ikki mǝzⱨǝpning kixiliri. Tǝbirlǝrdiki «Pǝrisiy» wǝ «Saduⱪiy»ƣa ⱪaralsun. \+bd «Kim silǝrni Hudaning qüxüx aldida turƣan ƣǝzipidin ⱪeqinglar dǝp agaⱨlandurdi?!»\+bd* — bu kinayilik, ⱨǝjwiy gǝp, ǝlwǝttǝ; mǝnisi bǝlkim «Towa ⱪilmay, Hudadin kelidiƣan ƣǝzǝptin ⱪeqip ⱪutulux üqün qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilayli degininglar ⱪandaⱪ gǝp?!».\f*  \x + \xo 3:7 \xt Mat. 12:34; 23:33; Luⱪa 3:7. \x*   
\m
\v 8 Əmdi towiƣa layiⱪ mewini kǝltürünglar!\f □ \fr 3:8 \ft \+bd «Əmdi towiƣa layiⱪ mewini kǝltürünglar!»\+bd* — «towiƣa layiⱪ mewǝ» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 3:8 \xt Luⱪa 3:8. \x*  
\v 9 Wǝ ɵz iqinglarda: «Bizning atimiz bolsa Ibraⱨimdur!» dǝp hiyal ⱪilip yürmǝnglar; qünki Mǝn xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, Huda Ibraⱨimƣa muxu taxlardinmu pǝrzǝntlǝrni apiridǝ ⱪilalaydu.\f □ \fr 3:9 \ft \+bd «Ɵz iqinglarda: «Bizning atimiz bolsa Ibraⱨimdur!» dǝp hiyal ⱪilip yürmǝnglar!»\+bd* — «Atimiz Ibraⱨim bardur!» — demǝk, «Biz uluƣ Ibraⱨimning ǝwladliri bolƣan «uluƣ Yǝⱨudiy milliti»», «Biz ⱨeqnemǝ ⱪilmisaⱪmu Huda aldida «Uningƣa has alaⱨidǝ ⱨǝlⱪ» boliwerimiz» degǝn pozitsiyini bildüridu.\f*  \x + \xo 3:9 \xt Yⱨ. 8:39. \x*   
\m
\v 10 Palta alliⱪaqan dǝrǝhlǝrning yiltiziƣa tǝnglǝp ⱪoyuldi; yahxi mewǝ bǝrmǝydiƣan ⱨǝrⱪaysi dǝrǝhlǝr kesilip otⱪa taxlinidu. \f □ \fr 3:10 \ft \+bd «Palta alliⱪaqan dǝrǝhlǝrning yiltiziƣa tǝnglǝp ⱪoyuldi»\+bd* — Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning bu uluƣ sɵzi wǝ 12-ayǝttiki keyinki bexariti toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. Uning xu bayani «Hudaning ƣǝzipi ǝmdi silǝrgǝ yetip kelix aldida» degǝn asasiy mǝnini bildüridu.\f*  \x + \xo 3:10 \xt Mat. 7:19; Yⱨ. 15:6. \x*  
\v 11 Mǝn dǝrwǝⱪǝ silǝrni towa ⱪilixinglar üqün suƣa qɵmüldürimǝn. Lekin mǝndin keyin kǝlgüqi zat mǝndin ⱪudrǝtliktur. Mǝn ⱨǝtta uning kǝxini kɵtürüxkimu layiⱪ ǝmǝsmǝn; u silǝrni Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱨǝm otⱪa qɵmüldüridu. \x + \xo 3:11 \xt Mar. 1:7; Luⱪa 3:16; Yⱨ. 1:15,26; Ros. 1:5; 11:16; 19:4. \x*  
\v 12 Uning soruƣuqi küriki ⱪolida turidu; u ɵz haminini \add topa-samandin\add* tǝltɵküs tazilaydu, sap buƣdayni ambarƣa yiƣidu, ǝmma topa-samanni ɵqmǝs otta kɵydürüwetidu, — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning qɵmüldürülüxi  
\r Mar. 1:9-11; Luⱪa 3:21-22  
\m
\v 13 Xu waⱪitta, Əysa Yǝⱨyadin qɵmüldürülüxni ⱪobul ⱪilix üqün Galiliyǝ ɵlkisidin Iordan dǝryasi boyiƣa, uning yeniƣa kǝldi. \x + \xo 3:13 \xt Mar. 1:9; Luⱪa 3:21. \x*  
\v 14 Biraⱪ Yǝⱨya qɵmüldürüxkǝ unimay uni tosup:  
\m — Əsli qɵmüldürülüxni mǝn sǝndin ⱪobul ⱪilixim kerǝk idi, biraⱪ sǝn mening aldimƣa kǝpsǝnƣu? — dedi.   
\m
\v 15 Lekin Əysa uningƣa jawabǝn: — Ⱨazirqǝ xuningƣa yol ⱪoyƣin; qünki ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning barliⱪ \add tǝlǝplirini\add* ǝmǝlgǝ axurux üqün, xundaⱪ ⱪiliximizƣa toƣra kelidu, — dedi.  
\m Xuning bilǝn, Yǝⱨya uningƣa yol ⱪoydi.  
\v 16 Wǝ Əysa qɵmüldürülüp bolupla, sudin qiⱪti; u sudin qiⱪixi bilǝn mana, ǝrxlǝr uningƣa eqilip, Hudaning Roⱨi kǝptǝr ⱪiyapitidǝ ǝrxtin qüxüp, üstigǝ ⱪonuwatⱪanliⱪini kɵrdi. \f □ \fr 3:16 \ft \+bd «Əysa qɵmüldürülüp bolupla, sudin qiⱪti...»\+bd* — nemixⱪa Əysa Yǝⱨyaning qɵmüldürüxini ⱪobul ⱪildi? «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu toƣruluⱪ azraⱪ tohtilimiz. \+bd «Hudaning Roⱨi kǝptǝr ⱪiyapitidǝ ǝrxtin qüxüp..»\+bd* — yaki «... pahtǝk ⱪiyapitidǝ qüxüp...». Grek tilida bu ⱪux «peristera» dǝp atilidu. «Peristera» grek tilida ⱨǝm kǝptǝrni ⱨǝm pahtǝknimu kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 3:16 \xt Yǝx. 11:2; 42:1; Yⱨ. 1:32. \x*  
\v 17 Wǝ mana, ǝrxtin bir awaz: — «Bu Mening sɵyümlük oƣlum, Mǝn uningdin toluⱪ hursǝnmǝn!» — dǝp anglandi.\x + \xo 3:17 \xt Yǝx. 42:1; Mat. 12:18; 17:5; Mar. 1:11; Luⱪa 9:35; Kol. 1:13; 2Pet. 1:17. \x*  \fig Hǝritǝ - Mǝsiⱨning dǝwridǝ, Ⱪanaan (Israiliyǝ) zemini|src="israeljesustime-upin-01.jpg" size="span" ref="«Mat.» 3:17" \fig*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Əysaning qɵl-bayawanda sinilixi  
\r Mar. 1:12-13; Luⱪa 4:1-13  
\m
\v 1 Andin Əysa Roⱨning yetǝkqilikidǝ Iblisning sinaⱪ-azduruxliriƣa yüzlinix üqün qɵl-bayawanƣa elip berildi.\f □ \fr 4:1 \ft \+bd «... Əysa Roⱨning yetǝkqilikidǝ ... qɵl-bayawanƣa elip berildi»\+bd* — «Roⱨ» muxu yǝrdǝ Muⱪǝddǝs Roⱨni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 4:1 \xt Mar. 1:12; Luⱪa 4:1. \x*  
\v 2 U ⱪiriⱪ keqǝ-kündüz roza tutⱪandin keyin, uning ⱪorsiⱪi eqip kǝtkǝnidi.\f □ \fr 4:2 \ft \+bd «U ⱪiriⱪ keqǝ-kündüz roza tutⱪandin keyin, uning ⱪorsiⱪi eqip kǝtkǝnidi»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ ayan bolsunki, muⱪǝddǝs yazmilarda «roza tutux» adǝttǝ ⱨeqⱪandaⱪ ozuⱪlanmasliⱪni kɵrsitidu. Undaⱪ biwasitǝ deyilmigǝn bolsa muxu rozilar su iqmǝslikni ɵz iqigǝ almaydu.\f*  
\v 3 Əmdi azdurƣuqi uning yeniƣa kelip uningƣa:  
\m — Əgǝr sǝn rasttinla Hudaning Oƣli bolsang, muxu taxlarni nanƣa aylinixⱪa buyruƣin! — dedi.\f □ \fr 4:3 \ft \+bd «Azdurƣuqi uning yeniƣa kelip uningƣa... dedi»\+bd* — «azdurƣuqi» Xǝytanni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. \+bd «Əgǝr sǝn rasttinla Hudaning Oƣli bolsang,...»\+bd* — grek tilida bu -3- wǝ 6-ayǝtlǝrdiki «ǝgǝr» adǝttǝ «ǝgǝr (mundaⱪ) bolsang (wǝ dǝrwǝⱪǝ xundaⱪ bolisǝn)» degǝn mǝnini puritidu. 
\fp  «Hudaning Oƣli» — bu nam ⱨǝrgizmu Huda bilǝn Əysa otturisidiki jismaniy jǝⱨǝttiki ata-baliliⱪ munasiwǝtni ǝmǝs, bǝlki roⱨiy jǝⱨǝttiki munasiwǝtni bildüridu.\f*   
\m
\v 4 Lekin u jawabǝn: —  
\m \add Tǝwratta\add*: «Insan pǝⱪǝt nan bilǝnla ǝmǝs, bǝlki Hudaning aƣzidin qiⱪⱪan ⱨǝrbir sɵz bilǝnmu yaxaydu» dǝp pütülgǝn, — dedi.\f □ \fr 4:4 \ft \+bd «Insan pǝⱪǝt nan bilǝnla ǝmǝs, bǝlki Hudaning aƣzidin qiⱪⱪan ⱨǝrbir sɵz bilǝnmu yaxaydu»\+bd* — «Ⱪan.» 8:3.\f*  \x + \xo 4:4 \xt Ⱪan. 8:3\x*   
\m
\v 5 Andin Iblis uni muⱪǝddǝs xǝⱨǝrgǝ elip berip, ibadǝthanining ǝng egiz jayiƣa turƣuzup uningƣa:  
\v 6 — Hudaning Oƣli bolsang, ɵzüngni pǝskǝ taxlap baⱪⱪin! Qünki \add Tǝwratta\add*: «\add Huda\add* Ɵz pǝrixtilirigǝ sening ⱨǝⱪⱪingdǝ ǝmr ⱪilidu»; wǝ «putungning taxⱪa urulup kǝtmǝsliki üqün, ular seni ⱪollirida kɵtürüp yüridu» dǝp pütülgǝn — dedi.\f □ \fr 4:6 \ft \+bd «Huda Ɵz pǝrixtilirigǝ sening ⱨǝⱪⱪingdǝ ǝmr ⱪilidu»; wǝ «putungning taxⱪa urulup kǝtmǝsliki üqün, ular seni ⱪollirida kɵtürüp yüridu»\+bd* — «Zǝb.» 91:11, 12. Xǝytanning bu ayǝtni ixlǝtkini toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 4:6 \xt Zǝb. 91:11,12\x*   
\m
\v 7 Əysa uningƣa: «Tǝwratta yǝnǝ, «Pǝrwǝrdigar Hudayingni siniƣuqi bolma!» dǝpmu pütülgǝn — dedi.\f □ \fr 4:7 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Hudayingni siniƣuqi bolma!»\+bd* — «Ⱪan.» 6:16.\f*  \x + \xo 4:7 \xt Ⱪan. 6:16. \x*   
\m
\v 8 Andin, Iblis uni naⱨayiti egiz bir taƣⱪa qiⱪirip, uningƣa dunyadiki barliⱪ padixaⱨliⱪlarni xǝrǝpliri bilǝn kɵrsitip:   
\m
\v 9 Yǝrgǝ yiⱪilip manga ibadǝt ⱪilsang, bularning ⱨǝmmisini sanga beriwetimǝn, — dedi.   
\m
\v 10 Andin Əysa uningƣa: — Yoⱪal, Xǝytan! Qünki \add Tǝwratta\add*: «Pǝrwǝrdigar Hudayingƣila ibadǝt ⱪil, pǝⱪǝt Uningla ibadǝt-hizmitidǝ bol!» dǝp pütülgǝn, — dedi.\f □ \fr 4:10 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Hudayingƣila ibadǝt ⱪil, pǝⱪǝt Uningla ibadǝt-hizmitidǝ bol!»\+bd* — «Ⱪan.» 6:13.\f*  \x + \xo 4:10 \xt Ⱪan. 6:13; 10:20. \x*   
\m
\v 11 Buning bilǝn Iblis uni taxlap ketip ⱪaldi, wǝ mana, pǝrixtilǝr kelip uning hizmitidǝ boldi.\f □ \fr 4:11 \ft \+bd «Buning bilǝn Iblis uni taxlap ketip ⱪaldi, wǝ mana, pǝrixtilǝr kelip uning hizmitidǝ boldi»\+bd* — Rǝb Əysa uqriƣan sinaⱪlar üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysa tǝlim berixni baxlaydu  
\r Mar. 1:14-15; Luⱪa 4:14-15  
\m
\v 12 Əmdi \add Əysa\add* Yǝⱨyaning tutⱪun ⱪilinƣanliⱪini anglap, Galiliyǝgǝ yol aldi. \x + \xo 4:12 \xt Mar. 1:14; Luⱪa 4:14,16,31; Yⱨ. 4:43. \x*  
\v 13 U Nasarǝt yezisini taxlap, Zǝbulun wǝ Naftali rayonidiki \add Galiliyǝ\add* dengizi boyidiki Kǝpǝrnaⱨum xǝⱨirigǝ kelip orunlaxti. \f □ \fr 4:13 \ft \+bd «U... Naftali rayonidiki Galiliyǝ dengizi boyidiki Kǝpǝrnaⱨum xǝⱨirigǝ kelip orunlaxti»\+bd* — «Galiliyǝ dengizi» aⱪar suluⱪ yoƣan bir kɵl.\f*  
\v 14 Xundaⱪ ⱪilip, Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ eytilƣan xu bexarǝt ǝmǝlgǝ axuruldi, demǝk: —   
\m
\v 15 «Zǝbulun zemini wǝ Naftali zemini,  
\m Iordan dǝryasining neriⱪi tǝripidiki «dengiz yoli» boyida, «Yat ǝllǝrning makani» bolƣan Galiliyǝdǝ, \f □ \fr 4:15 \ft \+bd «Iordan dǝryasining neriⱪi tǝripidiki «dengiz yoli» boyida...»\+bd* — «dengiz yoli» «Galiliyǝ dengizi»ning ƣǝrbiy yǝrlirini kɵrsitidu. \+bd ««Yat ǝllǝrning makani» bolƣan Galiliyǝdǝ...»\+bd* — Asuriyǝ imperiyǝsi tajawuz ⱪilƣandin keyin, Naftali, Zǝbulun wǝ baxⱪa Israil ⱪǝbililirining kɵp ⱪisimliri sürgün ⱪilindi. Bir ⱪisim kǝmbǝƣǝl, namrat, ⱪabiliyǝtsiz kixilǝr ⱪaldi. Asuriyǝ padixaⱨi baxⱪa yat millǝt-hǝlⱪlǝrni elip kelip xu yǝrgǝ, bolupmu Galiliyǝgǝ olturaⱪlaxturdi. Muxu kixilǝr ⱪepⱪalƣan namrat Israillar bilǝn arilixip yürüp, ɵzara assimiliyatsiyǝ ⱪilinƣaqⱪa, Galiliyǝ Yǝⱨudiylar tǝripidin ««yat ǝlliklǝr» (Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr)ning makani Galiliyǝ» dǝp kǝmsitilip atalƣan.\f*  \x + \xo 4:15 \xt Yǝx. 8:23; 9:1. \x*   
\m
\v 16 Ⱪarangƣuluⱪta yaxiƣan hǝlⱪ parlaⱪ bir nurni kɵrdi;  
\m Yǝni ɵlüm kɵlǝnggisining yurtida olturƣuqilarƣa,  
\m Dǝl ularning üstigǝ nur qüxti».\f □ \fr 4:16 \ft \+bd «Ⱪarangƣuluⱪta yaxiƣan hǝlⱪ parlaⱪ bir nurni kɵrdi; yǝni ɵlüm kɵlǝnggisining yurtida olturƣuqilarƣa, dǝl ularning üstigǝ nur qüxti»\+bd* — Tǝwrat «Yǝx.» 9:1-2. Bexarǝttǝ muxu nur dǝl xu kǝmsiltilgǝn yǝrdikilǝrgǝ qeqilidu, deylidu.\f*  \x + \xo 4:16 \xt Yǝx. 9:1, 2.\x*   
\m
\v 17 Xu waⱪittin baxlap, Əysa: «Towa ⱪilinglar! Qünki ǝrx padixaⱨliⱪi yeⱪinlixip ⱪaldi!» — dǝp jar ⱪilixⱪa baxlidi.\x + \xo 4:17 \xt Mar. 1:15. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning muhlis qaⱪirixi  
\r Mar. 1:16-20; Luⱪa 5:1-11  
\m
\v 18 \add Bir küni\add*, u Galiliyǝ dengizi boyida ketiwetip, ikki aka-uka, yǝni Petrus dǝpmu atilƣan Simon isimlik bir kixini wǝ uning inisi Andiriyasni kɵrdi. Ular beliⱪqi bolup, dengizƣa tor taxlawatatti; \x + \xo 4:18 \xt Mar. 1:16. \x*  
\v 19 u ularƣa:  
\m — Mening kǝynimdin menginglar — Mǝn silǝrni adǝm tutⱪuqi beliⱪqi ⱪilimǝn! — dedi. \f □ \fr 4:19 \ft \+bd «Mǝn silǝrni adǝm tutⱪuqi beliⱪqi ⱪilimǝn!»\+bd* — «adǝmni tutⱪuqi» degǝn ibaridǝ «tutux» ziyan yǝtküzüx yaki ulardin paydilinix üqün ǝmǝs, bǝlki ularni Xǝytanning ilkidin elip ⱪutⱪuzuxni kɵrsitidu.\f*  
\v 20 Ular xuan beliⱪ torlirini taxlap, uningƣa ǝgixip mangdi.   
\m
\v 21 U xu yǝrdin ɵtüp, ikkinqi bir aka-ukini, yǝni Zǝbǝdiyning oƣulliri Yaⱪup wǝ inisi Yuⱨannani kɵrdi. Bu ikkisi kemidǝ atisi Zǝbǝdiy bilǝn torlirini ongxawatatti. U ularnimu qaⱪirdi.  
\v 22 Ular dǝrⱨal kemini atisi bilǝn ⱪaldurup uningƣa ǝgixip mangdi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Galiliyǝdǝ tǝlim berixi  
\r Luⱪa 6:17-19  
\m
\v 23 Wǝ Əysa Galiliyǝning ⱨǝmmǝ yerini kezip, ularning sinagoglirida tǝlim berip, Hudaning padixaⱨliⱪining hux hǝwirini jakarlaytti, hǝlⱪ arisida ⱨǝrhil kesǝllǝrni wǝ ajiz-meyiplarni saⱪaytti. \f □ \fr 4:23 \ft \+bd «Əysa... ularning sinagoglirida tǝlim berip,...»\+bd* — «sinagoglar» Yǝⱨudiy hǝlⱪining ibadǝt ⱪilix, Tǝwratni oⱪux wǝ wǝz-tǝlim anglaxⱪa yiƣilidiƣan ammiwiy ɵyliri yaki zalliri.\f*  
\v 24 U toƣruluⱪ hǝwǝr pütkül Suriyǝ ɵlkisigǝ tarⱪaldi; u yǝrdiki halayiⱪ ⱨǝrhil bimarlarni, yǝni ⱨǝrtürlük kesǝllǝr wǝ aƣriⱪ-silaⱪlarni ⱨǝmdǝ jin qaplaxⱪanlarni, tutⱪaⱪliⱪ wǝ palǝq kesiligǝ giriptar bolƣanlarni uning aldiƣa elip kelixti; wǝ u ularni saⱪaytti. \f □ \fr 4:24 \ft \+bd «tutⱪaⱪliⱪ... kesiligǝ giriptar bolƣanlar»\+bd* — grek tilida «ay urƣanlar» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 25 Galiliyǝ, «on xǝⱨǝr» rayoni, Yerusalem, Yǝⱨudiyǝ wǝ Iordan dǝryasining u ⱪetidin kǝlgǝn top-top adǝmlǝr uningƣa ǝgixip mangdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Ⱨǝⱪiⱪiy bǝht-bǝrikǝt  
\r Luⱪa 6:20-23  
\m
\v 1 Muxu top-top adǝmlǝrni kɵrüp u bir taƣⱪa qiⱪti; u u yǝrdǝ olturƣinida, muhlisliri uning yeniƣa kǝldi.  
\v 2 U aƣzini eqip ularƣa tǝlim berixkǝ baxlidi: —   
\b  
\m
\v 3 Mubarǝk, roⱨta namrat bolƣanlar!  
\m Qünki ǝrx padixaⱨliⱪi ularƣa tǝwǝdur.\f □ \fr 5:3 \ft \+bd «roⱨta namrat bolƣanlar»\+bd* — bǝlkim ɵzining Hudaƣa ⱪǝt’iy moⱨtajliⱪini tonup yǝtkǝnlǝr. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mubarǝk, roⱨta tilǝmqi bolƣanlar!». Grek tilida «namrat» degǝn sɵz «tilǝmqi» degǝn mǝnini ɵz iqigǝ alidu (mǝsilǝn, «Luⱪa» 16:20, 22dǝ). 
\fp  Bu ayǝtlǝrdǝ «mubarǝk» degǝn sɵz (Huda tǝripidin) «bǝhtlik, bǝrikǝtlik ⱪilinƣan» degǝn mǝnidǝ ixlitilidu.\f*  \x + \xo 5:3 \xt Yǝx. 57:15; 66:2; Luⱪa 6:20. \x*   
\m
\v 4 Mubarǝk, piƣan qǝkkǝnlǝr!  
\m Qünki ular tǝsǝlli tapidu.\f □ \fr 5:4 \ft \+bd «piƣan qǝkkǝnlǝr»\+bd* — bǝlkim ɵz gunaⱨliri wǝ Hudaƣa tayanmiƣanliⱪi üqün piƣan qekixni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 5:4 \xt Yǝx. 61:2; 66:10,13; Luⱪa 6:21. \x*   
\m
\v 5 Mubarǝk, yawax-mɵminlǝr!  
\m Qünki ular yǝr yüzigǝ mirashordur.\x + \xo 5:5 \xt Zǝb. 37:11\x*   
\m
\v 6 Mubarǝk, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪⱪa aq wǝ tǝxnalar!  
\m Qünki ular toluⱪ toyunidu.\x + \xo 5:6 \xt Yǝx. 55:1. \x*   
\m
\v 7 Mubarǝk, rǝⱨimdillar!  
\m Qünki ular rǝⱨim kɵridu.   
\m
\v 8 Mubarǝk, ⱪǝlbi pak bolƣanlar!  
\m Qünki ular Hudani kɵridu.\x + \xo 5:8 \xt Zǝb. 15:1-2; 24:4; Ibr. 12:14. \x*   
\m
\v 9 Mubarǝk, tinqliⱪ tǝrǝpdarliri!  
\m Qünki ular Hudaning pǝrzǝntliri dǝp atilidu.\f □ \fr 5:9 \ft \+bd «tinqliⱪ tǝrǝpdarliri»\+bd* — grek tilida: «sulⱨi ⱪilƣuqilar».\f*   
\m
\v 10 Mubarǝk, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yolida ziyankǝxlikkǝ uqriƣanlar! Qünki ǝrx padixaⱨliⱪi ularƣa tǝwǝdur.\x + \xo 5:10 \xt 2Kor. 4:10; 2Tim. 2:12; 1Pet. 3:14. \x*   
\m
\v 11 Mubarǝk, mǝn üqün baxⱪilarning ⱨaⱪarǝt, ziyankǝxlik wǝ ⱨǝrtürlük tɵⱨmitigǝ uqrisanglar; \x + \xo 5:11 \xt 1Pet. 4:14. \x*  
\v 12 xad-huram bolup yayranglar! Qünki ǝrxlǝrdǝ katta in’am silǝr üqün saⱪlanmaⱪta; qünki silǝrdin ilgiriki pǝyƣǝmbǝrlǝrgimu ular muxundaⱪ ziyankǝxliklǝrni ⱪilƣan. \x + \xo 5:12 \xt Luⱪa 6:23. \x*   
\b  
\m  
\s1 Muhlislar «tuz»luⱪ rolini yoⱪatmasliⱪi kerǝk  
\r Mar. 9:50; Luⱪa 14:34-35  
\m
\v 13 Silǝr yǝr yüzidiki tuzdursilǝr. Ⱨalbuki, ǝgǝr tuz ɵz tǝmini yoⱪatsa, uningƣa ⱪaytidin tuz tǝmini ⱪandaⱪmu kirgüzgili bolidu? U qaƣda, u ⱨeqnemigǝ yarimas bolup, taxlinip kixilǝrning ayiƣi astida dǝssilixtin baxⱪa ⱨeq ixⱪa yarimaydu.\f □ \fr 5:13 \ft \+bd «silǝr yǝr yüzidiki tuzdursilǝr»\+bd* — tuz — (1) tǝm beridu; (2) qirip ketixtin tosidu; (3) zǝhim-yarilarni saⱪaytidu. Muhlislarning bu dunyaƣa bolƣan roli buningƣa ohxap ketixi kerǝk.\f*  \x + \xo 5:13 \xt Mar. 9:50; Luⱪa 14:34. \x*   
\m
\v 14 Silǝr dunyaning nuridursilǝr. Taƣ üstigǝ selinƣan xǝⱨǝr yoxurunalmaydu.  
\v 15 Ⱨeqkim qiraƣni yeⱪip ⱪoyup, üstigǝ sewǝtni kɵmtürüp ⱪoymas, bǝlki qiraƣdanning üstigǝ ⱪoyidu; buning bilǝn, u ɵy iqidiki ⱨǝmmǝ adǝmlǝrgǝ yoruⱪluⱪ beridu. \f □ \fr 5:15 \ft \+bd «ⱨeqkim qiraƣni yeⱪip ⱪoyup, üstigǝ sewǝtni kɵmtürüp ⱪoymas...»\+bd* — «sewǝt» grek tilida «ɵlqigüqi sewǝt».\f*  \x + \xo 5:15 \xt Mar. 4:21; Luⱪa 8:16; 11:33. \x*  
\v 16 Xu tǝriⱪidǝ, silǝr nurunglarni insanlar aldida xundaⱪ qaⱪnitinglarki, ular yahxi ǝmǝlliringlarni kɵrüp, ǝrxtiki atanglarni uluƣlisun.\x + \xo 5:16 \xt 1Pet. 2:12. \x*   
\b  
\m  
\s1 Tǝwrat ⱪanuni ⱨǝⱪⱪidǝ  
\m
\v 17 Meni Tǝwrat ⱪanunini yaki pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazƣanlirini bikar ⱪilƣili kǝldi, dǝp oylap ⱪalmanglar. Mǝn ularni bikar ⱪilƣili ǝmǝs, bǝlki ǝmǝlgǝ axurƣili kǝldim.  
\v 18 Qünki mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, asman-zemin yoⱪimiƣuqǝ, uningda pütülgǝnlǝr ǝmǝlgǝ axurulmiƣuqǝ Tǝwrattiki «yod» bir ⱨǝrp, ⱨǝtta birǝr qekitmu bikar ⱪilinmaydu. \f □ \fr 5:18 \ft \+bd «uningda \+bd*\+bdit , yǝni Tǝwrat ⱪanunida\+bdit* pütülgǝnlǝr ǝmǝlgǝ axurulmiƣuqǝ Tǝwrattiki «yod» bir ⱨǝrp... bikar ⱪilinmaydu» — «yod» bolsa ibraniy tilida: «i» («yod», y) — ǝng kiqik ⱨǝrp ⱨesablinidu.\f*  \x + \xo 5:18 \xt Luⱪa 16:17. \x*  
\v 19 Xu sǝwǝbtin, Tǝwrat ⱪanunining ǝⱪidilirigǝ, ⱨǝtta uning ǝng kiqikliridin birini bikar ⱪilip, wǝ baxⱪilarƣa xundaⱪ ⱪilixni ɵgitidiƣan ⱨǝrkim ǝrx padixaⱨliⱪida ǝng kiqik ⱨesablinidu. Əmma ǝksiqǝ, Tǝwrat ⱪanuni ǝⱪidilirigǝ ǝmǝl ⱪilƣanlar wǝ baxⱪilarƣa xundaⱪ ⱪilixni ɵgǝtküqilǝr bolsa ǝrx padixaⱨliⱪida uluƣ ⱨesablinidu. \f □ \fr 5:19 \ft \+bd «uning ǝng kiqikliridin birini bikar ⱪilip...»\+bd* — yaki «uning ǝng kiqikliridin birini hilapliⱪ ⱪilip...» — Grek tilidiki peil bǝlkim «bikar ⱪilip» wǝ «hilapliⱪ ⱪilip» degǝn ikki mǝnini ɵz iqigǝ alidu.\f*  \x + \xo 5:19 \xt Yaⱪ. 2:10. \x*  
\v 20 Qünki mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪinglar Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝrningkidin axmisa, ǝrx padixaⱨliⱪiƣa ⱨeqⱪaqan kirǝlmǝysilǝr.\f □ \fr 5:20 \ft \+bd «Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr...»\+bd* — «Pǝrisiylǝr» Yǝⱨudiylarning diniy ǝn’ǝniliridǝ ǝng qing turidiƣan ⱪattiⱪ tǝlǝplik etiⱪad eⱪimi idi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Ƣǝzǝplinix ⱨǝⱪⱪidǝ  
\m
\v 21 Burunⱪilarƣa «Ⱪatilliⱪ ⱪilma, ⱪatilliⱪ ⱪilƣan ⱨǝrⱪandaⱪ adǝm soraⱪⱪa tartilidu» dǝp buyrulƣanliⱪini angliƣansilǝr. \x + \xo 5:21 \xt Mis. 20:13; Ⱪan. 5:17. \x*  
\v 22 Biraⱪ mǝn ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, ɵz ⱪerindixiƣa bikardin-bikar aqqiⱪlanƣanlarning ⱨǝrbirimu soraⱪⱪa tartilidu. Ɵz ⱪerindixini «ǝhmǝⱪ» dǝp tilliƣan ⱨǝrkim aliy kengǝxmidǝ soraⱪⱪa tartilidu; ǝmma ⱪerindaxlirini «tǝlwǝ» dǝp ⱨaⱪarǝtligǝn ⱨǝrkim dozahning otiƣa layiⱪ bolidu. \f □ \fr 5:22 \ft \+bd «Ɵz ⱪerindixiƣa bikardin-bikar aqqiⱪlanƣanlar...»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «bikardin-bikar» degǝn sɵzlǝr tepilmaydu. \+bd «... aliy kengǝxmidǝ soraⱪⱪa tartilidu»\+bd* — «aliy kengǝxmǝ» Yǝⱨudiylarning ǝng yuⱪiri soti bolup, «sanⱨedrin» dǝp atilatti. Bǝzilǝr bu sɵz ǝrxtiki sotni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu; bizmu bu pikirgǝ mayilmiz.\f*  
\v 23 Xuning üqün, sǝn ⱪurbangaⱨ aldiƣa kelip \add Hudaƣa\add* ⱨǝdiyǝ atimaⱪqi bolƣiningda, ⱪerindixingning seningdin aƣrinƣan yeri barliⱪi yadingƣa kǝlsǝ,  
\v 24 ⱨǝdiyǝngni ⱪurbangaⱨ aldiƣa ⱪoyup turup, awwal ⱪerindixing bilǝn yarixiwal, andin kelip ⱨǝdiyǝngni ata.   
\m
\v 25 Əgǝr üstüngdin dǝwa ⱪilmaⱪqi bolƣan birsi bolsa, uning bilǝn birgǝ yolda bolƣiningda uning bilǝn tezdin yarixip, dost bolƣin. Bolmisa, u seni soraⱪqiƣa, soraⱪqi bolsa gundipayƣa tapxuridu, sǝn zindanƣa solitiwetilisǝn. \f □ \fr 5:25 \ft \+bd «...üstüngdin dǝwa ⱪilmaⱪqi bolƣan birsi bolsa, uning bilǝn birgǝ yolda bolƣiningda uning bilǝn tezdin yarixip, dost bolƣin»\+bd* — «uning bilǝn birgǝ yolda bolƣiningda» degǝn sɵz bǝlkim sotⱪa ⱪarap mangƣan yolda, yǝni sotⱪa qüxüxtin burun bolƣan «yarixix pursiti»ni kɵrsitidu. «Luⱪa» 12:58ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 5:25 \xt Luⱪa 12:58; Əf. 4:26. \x*  
\v 26 Mǝn sanga xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, \add ⱪǝrzingning\add* ǝng ahirⱪi bir tiyininimu ⱪoymay tɵlimigüqǝ, xu yǝrdin qiⱪalmaysǝn.\f □ \fr 5:26 \ft \+bd «ⱪǝrzingning ǝng ahirⱪi bir tiyini»\+bd* — «bir tiyin» grek tilida «bir kodrans». Bu pulning ǝng kiqik birliki, xu dǝwrdiki bir ixqining künlük ⱨǝⱪⱪi bolƣan «dinarius»ning 1/64 ⱪismi idi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Zinahorluⱪ ⱨǝⱪⱪidǝ  
\m
\v 27 Silǝr «Zina ⱪilmanglar» dǝp buyrulƣanliⱪini angliƣansilǝr. \x + \xo 5:27 \xt Mis. 20:14; Ⱪan. 5:18. \x*  
\v 28 Biraⱪ mǝn ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, birǝr ayalƣa xǝⱨwaniy niyǝt bilǝn ⱪariƣan kixi kɵnglidǝ u ayal bilǝn alliⱪaqan zina ⱪilƣan bolidu. \x + \xo 5:28 \xt Ayup 31:1; Zǝb. 119:37. \x*  
\v 29 Əgǝr ǝmdi ong kɵzüng seni gunaⱨⱪa azdursa, uni oyup taxliwǝt. Qünki pütün bǝdiningning dozahⱪa taxlanƣinidin kɵrǝ, bǝdiningdiki bir ǝzaying yoⱪ ⱪilinƣini kɵp ǝwzǝl. \x + \xo 5:29 \xt Mat. 18:8; Mar. 9:43. \x*  
\v 30 Əgǝr ong ⱪolung seni gunaⱨⱪa azdursa, uni kesip taxliwǝt. Qünki pütün bǝdiningning dozahⱪa taxlanƣinidin kɵrǝ, bǝdiningdiki bir ǝzaying yoⱪ ⱪilinƣini kɵp ǝwzǝl.   
\b  
\m  
\s1 Talaⱪ ⱪilix ⱨǝⱪⱪidǝ  
\r Mat. 19:9; Mar. 10:11-12; Luⱪa 16:18  
\m
\v 31 Yǝnǝ: — «Kimdikim ayalini talaⱪ ⱪilsa, uningƣa talaⱪ hetini bǝrsun» dǝpmu buyrulƣan. \f □ \fr 5:31 \ft \+bd «Kimdikim ayalini talaⱪ ⱪilsa, uningƣa talaⱪ hetini bǝrsun»\+bd* — «Ⱪan.» 24:1.\f*  \x + \xo 5:31 \xt Qɵl. 30:2; Ⱪan. 23:20-22; 24:1. \x*  
\v 32 Biraⱪ mǝn ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, kimdikim ɵz ayalining buzuⱪluⱪ ⱪilmixidin baxⱪa \add ⱨǝrⱪandaⱪ ixni baⱨanǝ ⱪilip\add* uni talaⱪ ⱪilsa, ǝmdi uni zinaƣa tutup bǝrgǝn bolidu; talaⱪ ⱪilinƣan ayalni ǝmrigǝ alƣan kiximu zina ⱪilƣan bolidu. \f □ \fr 5:32 \ft \+bd «Kimdikim ɵz ayalining buzuⱪluⱪ ⱪilmixidin baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ ixni baⱨanǝ ⱪilip uni talaⱪ ⱪilsa, ǝmdi uni zinaƣa tutup bǝrgǝn bolidu»\+bd* — ayal kixi Mǝsiⱨ eytⱪan bu ǝⱨwalƣa qüxsǝ (demǝk, eri buzuⱪluⱪ ⱪilƣan bolsa), undaⱪta u talaⱪ ⱪilinƣan bolsa, baxⱪa bir ǝrgǝ tǝgsǝ bolidu. Xu waⱪitlarda talaⱪ ⱪilinƣan hotun ǝrsiz ⱪalsa, ǝⱨwali naⱨayiti ⱪiyin bolidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 5:32 \xt Mat. 19:7; Mar. 10:4,11; Luⱪa 16:18; 1Kor. 7:10. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱪǝsǝm ⱪilix ⱨǝⱪⱪidǝ  
\m
\v 33 Silǝr yǝnǝ burunⱪilarƣa «Ⱪǝsimingdin yanma, Pǝrwǝrdigarƣa ⱪilƣan ⱪǝsiminggǝ ǝmǝl ⱪil» dǝp buyrulƣanliⱪini angliƣansilǝr. \x + \xo 5:33 \xt Mis. 20:7; Law. 19:12; Ⱪan. 5:11; 23:22 \x*  
\v 34 Biraⱪ mǝn ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, ⱪǝt’iy ⱪǝsǝm ⱪilmanglar; ǝrxni tilƣa elip ⱪǝsǝm ⱪilmanglar, qünki ǝrx Hudaning tǝhtidur; \x + \xo 5:34 \xt Yǝx. 66:1; Yaⱪ. 5:12. \x*  
\v 35 yaki yǝrni tilƣa elip ⱪǝsǝm ⱪilmanglar, qünki yǝr yüzi Hudaning tǝhtipǝridur. Yerusalemni tilƣa elipmu ⱪǝsǝm ⱪilmanglar, qünki u yǝr uluƣ padixaⱨning xǝⱨiridur. \x + \xo 5:35 \xt Zǝb. 48:2; Yǝx. 66:1. \x*  
\v 36 Ⱨǝtta ɵz bexinglarni tilƣa elipmu ⱪǝsǝm ⱪilmanglar, qünki silǝrning qeqinglarning bir telinimu aⱪ yaki ⱪara rǝnggǝ ɵzgǝrtix ⱪolunglardin kǝlmǝydu.  
\v 37 Pǝⱪǝt degininglar «Bolidu», «bolidu», yaki «Yaⱪ, yaⱪ, bolmaydu» bolsun. Buningdin ziyadisi rǝzil bolƣuqidin kelidu.\f □ \fr 5:37 \ft \+bd «Buningdin ziyadisi rǝzil bolƣuqidin kelidu»\+bd* — «rǝzil bolƣuqi» Xǝytanni kɵzritidu. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «rǝzilliktin kelidu».\f*   
\b  
\m  
\s1 Intiⱪam ⱨǝⱪⱪidǝ  
\r Luⱪa 6:29-30  
\m
\v 38 Silǝr «Kɵzgǝ kɵz, qixⱪa qix» dǝp buyrulƣinini angliƣansilǝr. \f □ \fr 5:38 \ft \+bd «Kɵzgǝ kɵz, qixⱪa qix»\+bd* — uyƣur tilidiki maⱪal bolsa: «Ⱪanƣa ⱪan, janƣa jan». Sottiki adalǝtlik ⱨɵkümlǝrni kɵrsitidiƣan bu sɵzlǝr Tǝwrat, «Mis.» 21:24, «Law.» 24:20dǝ tepilidu.\f*  \x + \xo 5:38 \xt Mis. 21:24; Law. 24:20; Ⱪan. 19:21. \x*  
\v 39 Biraⱪ mǝn ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, ǝski bilǝn tǝng bolmanglar. Kimdǝkim ong mǝngzinggǝ ursa, sol mǝngzingnimu tutup bǝr; \x + \xo 5:39 \xt Pǝnd. 24:29; Luⱪa 6:29; Rim. 12:17; 1Kor. 6:7; 1Tes. 5:15; 1Pet. 3:9. \x*  
\v 40 wǝ birsi üstüngdin dǝwa ⱪilip, kɵnglikingni almaⱪqi bolsa, qapiningnimu bǝr.  
\v 41 Birsi sanga \add yük-taⱪini yüdküzüp\add* ming ⱪǝdǝm yol yürüxkǝ zorlisa, uning bilǝn ikki ming ⱪǝdǝm mang. \f □ \fr 5:41 \ft \+bd «Birsi sanga yük-taⱪini yüdküzüp ming ⱪǝdǝm yol yürüxkǝ zorlisa...»\+bd* — «ming ⱪǝdǝm» grek tilida: «bir miliyon», yǝni tǝhminǝn 1.5 kilometr. \+bd «birsi sanga yük-taⱪini yüdküzüp ming ⱪǝdǝm yol yürüxkǝ zorlisa, uning bilǝn ikki ming ⱪǝdǝm mang»\+bd* — xu waⱪitlarda Rim imperiyǝsidiki ǝskǝrlǝrning addiy puⱪralarni ɵz yük-taⱪlirini kɵtürüp berixkǝ zorlax ⱨoⱪuⱪi bar idi.\f*  
\v 42 Birsi sǝndin tilisǝ, uningƣa bǝr. Birsi sǝndin ɵtnǝ-yerim ⱪilmaⱪqi bolsa, uningƣa boynungni tolƣima.\f □ \fr 5:42 \ft \+bd «Birsi sǝndin tilisǝ, uningƣa bǝr»\+bd* — Mǝsiⱨ tiligǝnlǝrgǝ nemini berix, nemini bǝrmǝslik toƣrisida sɵz ⱪilmiƣan; pǝⱪǝt kɵnglimizdǝ «berix pozitsiyisi»ni saⱪliximiz kerǝk. Dǝl tiligǝn nǝrsini beriximiz natayin («Ros.» 3:6ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 5:42 \xt Ⱪan. 15:8; Luⱪa 6:35. \x*   
\b  
\m  
\s1 Düxmǝnlǝrgǝ meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitix ⱨǝⱪⱪidǝ  
\r Luⱪa 6:27-28; 32-36  
\m
\v 43 Silǝr «Ⱪoxnangni sɵygin, düxmininggǝ nǝprǝtlǝn» dǝp eytilƣanni angliƣan. \f □ \fr 5:43 \ft \+bd «Ⱪoxnangni sɵygin»\+bd* — «Law.» 18:18. \+bd «düxmininggǝ nǝprǝtlǝn»\+bd* — ikkinqi sɵz Tǝwrattin ǝmǝs, bǝlki Yǝⱨudiy ustazlarning yazmiliridin elinip, ularning ǝn’ǝniwi kɵzⱪarixini ǝks ǝttüridu.\f*  \x + \xo 5:43 \xt Law. 19:18. \x*  
\v 44 Biraⱪ mǝn ɵzüm xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, silǝrgǝ düxmǝnlik bolƣanlarƣa meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitinglar, silǝrdin nǝprǝtlǝngǝnlǝrgǝ yahxiliⱪ ⱪilinglar, silǝrgǝ ziyankǝxlik ⱪilƣanlarƣa dua ⱪilinglar. \f □ \fr 5:44 \ft \+bd «silǝrgǝ ziyankǝxlik ⱪilƣanlarƣa dua ⱪilinglar....»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ toluⱪ ayǝt: «...silǝrgǝ düxmǝnlik bolƣanlarƣa meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitinglar, silǝrni ⱪarƣiƣanlarƣa bǝht tilǝnglar, silǝrdin nǝprǝtlǝngǝnlǝrgǝ yahxiliⱪ ⱪilinglar, silǝrgǝ ⱨaⱪarǝt wǝ ziyankǝxlik ⱪilƣanlarƣa dua ⱪilinglar» deyilidu. «Luⱪa» 6:27-28nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 5:44 \xt Luⱪa 6:27; 23:34; Ros. 7:60; Rim. 12:20; 1Kor. 4:13; 1Pet. 2:23. \x*  
\v 45 Xundaⱪ ⱪilƣanda, ǝrxtiki Atanglarning pǝrzǝntliridin bolisilǝr. Qünki U ⱪuyaxining nurini yahxilarƣimu wǝ yamanlarƣimu qüxüridu, yamƣurnimu ⱨǝⱪⱪaniylarƣimu, ⱨǝⱪⱪaniyǝtsizlǝrgimu yaƣduridu. \f □ \fr 5:45 \ft \+bd «Xundaⱪ ⱪilƣanda, ǝrxtiki Atanglarning pǝrzǝntliridin bolisilǝr»\+bd* — tǝkitlǝngǝn ix bǝlki Hudaning ⱨǝⱪiⱪiy harakterini baxⱪilarƣa bildürüx, Uningƣa ohxax bolux.\f*  
\v 46 Əgǝr silǝr ɵzünglarƣa muⱨǝbbǝt kɵrsǝtkǝnlǝrgila meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsǝtsǝnglar, buning ⱪandaⱪmu in’amƣa erixküqiliki bolsun? Ⱨǝtta bajgirlarmu xundaⱪ ⱪiliwatmamdu? \f □ \fr 5:46 \ft \+bd «Ⱨǝtta bajgirlarmu xundaⱪ ⱪiliwatmamdu?»\+bd* — bajgirlar intayin insapsiz, pǝskǝx adǝmlǝr dǝp ⱨesablinatti.\f*  \x + \xo 5:46 \xt Luⱪa 6:32. \x*  
\v 47 Əgǝr silǝr pǝⱪǝt ⱪerindaxliringlar bilǝnla salam-sǝⱨǝt ⱪilixsanglar, buning nemǝ pǝziliti bar? Ⱨǝtta yat ǝlliklǝrmu xundaⱪ ⱪilidiƣu! \f □ \fr 5:47 \ft \+bd «Ⱨǝtta yat ǝlliklǝrmu xundaⱪ ⱪilidiƣu!»\+bd* — «yat ǝlliklǝr»ning kɵpinqisi xu waⱪitta butpǝrǝslǝr, kapirlar idi, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 48 Xunga, ǝrxtiki Atanglar mukǝmmǝl bolƣinidǝk, silǝrmu mukǝmmǝl bolunglar.\f □ \fr 5:48 \ft \+bd «...Atanglar mukǝmmǝl bolƣinidǝk, silǝrmu mukǝmmǝl bolunglar»\+bd* — yaki «... Atanglar mukǝmmǝl bolƣinidǝk, silǝr mukǝmmǝl bolisilǝr».\f*  \x + \xo 5:48 \xt Yar. 17:1\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Hǝyr-sahawǝt ⱨǝⱪⱪidǝ  
\m
\v 1 Ⱨezi bolunglarki, hǝyr-sahawǝtlik ixliringlarni baxⱪilarning aldida kɵz-kɵz ⱪilmanglar. Bundaⱪ ⱪilsanglar, ǝrxtiki Atanglarning in’amiƣa erixǝlmǝysilǝr.\f □ \fr 6:1 \ft \+bd «hǝyr-sahawǝtlik ixliringlarni baxⱪilarning aldida kɵz-kɵz ⱪilmanglar»\+bd* — yaki «ⱪilƣan yahxi ixliringlarni baxⱪilarning aldida kɵz-kɵz ⱪilmanglar».\f*   
\m
\v 2 Xunga hǝyr-sahawǝt ⱪilƣiningda, dawrang salma. Sahtipǝzlǝrla sinagoglarda wǝ koqilarda adǝmlǝrning mahtixiƣa erixix üqün xundaⱪ ⱪilidu. Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, ular kɵzligǝn in’amiƣa erixkǝn bolidu.\f □ \fr 6:2 \ft \+bd «Xunga hǝyr-sahawǝt ⱪilƣiningda, dawrang salma»\+bd* — grek tilida «xunga hǝyr-sahawǝt ⱪilƣiningda, ɵz aldingda kanay qalƣuzma».\f*  \x + \xo 6:2 \xt Rim. 12:8. \x*  
\v 3 Lekin sǝn, hǝyr-sahawǝt ⱪilƣiningda ong ⱪolungning nemǝ ⱪiliwatⱪinini sol ⱪolung bilmisun.  
\v 4 Xuning bilǝn hǝyr-sahawiting yoxurun bolidu wǝ yoxurun ixlarni kɵrgüqi Atang sanga buni ⱪayturidu.\x + \xo 6:4 \xt Luⱪa 14:14. \x*   
\b  
\m  
\s1 Dua ⱨǝⱪⱪidǝ  
\r Luⱪa 11:2-4  
\m
\v 5 Dua ⱪilƣan waⱪtingda, sahtipǝzlǝrdǝk bolma; qünki ular baxⱪilarƣa kɵz-kɵz ⱪilix üqün sinagoglar yaki tɵt koqa eƣizida turuwelip dua ⱪilixⱪa amraⱪtur. Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, ular kɵzligǝn in’amiƣa erixkǝn bolidu.   
\m
\v 6 Lekin sǝn bolsang, dua ⱪilƣan waⱪtingda, iqkiri ɵygǝ kirip, ixikni yepip, yoxurun turƣuqi Atangƣa dua ⱪilinglar; wǝ yoxurun kɵrgüqi Atang buni sanga ⱪayturidu.\x + \xo 6:6 \xt 2Pad. 4:33; Ros. 10:4. \x*   
\m
\v 7 Dua-tilawǝt ⱪilƣanda, \add butpǝrǝs\add* yat ǝlliklǝrdikidǝk ⱪuruⱪ gǝplǝrni tǝkrarlawǝrmǝnglar. Qünki ular degǝnlirimiz kɵp bolsa \add Huda\add* tiliginimizni qoⱪum ijabǝt ⱪilidu, dǝp oylaydu.\x + \xo 6:7 \xt 1Pad. 18:28; Yǝx. 1:15. \x*  
\v 8 Xunga, silǝr ularni dorimanglar. Qünki Atanglar silǝrning eⱨtiyajinglarni silǝr tilimǝstin burunla bilidu.  
\v 9 Xuning üqün, mundaⱪ dua ⱪilinglar: —  
\b  
\m «I asmanlarda turƣuqi Atimiz,  
\m Sening naming muⱪǝddǝs dǝp uluƣlanƣay.\x + \xo 6:9 \xt Luⱪa 11:2. \x*   
\m
\v 10 Padixaⱨliⱪing kǝlgǝy,  
\m Iradǝng ǝrxtǝ ada ⱪilinƣandǝk yǝr yüzidimu ada ⱪilinƣay.   
\m
\v 11 Bügünki nenimizni bügün bizgǝ bǝrgǝysǝn.   
\m
\v 12 Bizgǝ ⱪǝrzdar bolƣanlarni kǝqürginimizdǝk,  
\m Sǝnmu ⱪǝrzlirimizni kǝqürgǝysǝn.\f □ \fr 6:12 \ft \+bd «Bizgǝ ⱪǝrzdar bolƣanlarni kǝqürginimizdǝk, sǝnmu ⱪǝrzlirimizni kǝqürgǝysǝn»\+bd* — bu ayǝttiki «ⱪǝrz» qoⱪum gunaⱨlarni ɵz iqigǝ alidu. 14-ayǝtni kɵrüng.\f*   
\m
\v 13 Bizni azduruluxlarƣa uqratⱪuzmiƣaysǝn,  
\m Bǝlki bizni rǝzil bolƣuqidin ⱪutuldurƣaysǝn».\f □ \fr 6:13 \ft \+bd «..bǝlki bizni rǝzil bolƣuqidin ⱪutuldurƣaysǝn»\+bd* — demǝk, Xǝytandin ⱪutⱪuzux. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «yamanliⱪtin», «rǝzilliktin». \+bd «..bǝlki bizni rǝzil bolƣuqidin ⱪutuldurƣaysǝn...»\+bd* — bǝzi grekqǝ nushilarda bu ayǝtning ahiriƣa kelip: «Qünki, padixaⱨliⱪ, ⱨoⱪuⱪ wǝ uluƣluⱪ Sanga mǝnsup, amin» degǝn ibarilǝr ⱪoxulƣan.\f*  \x + \xo 6:13 \xt Mat. 13:19. \x*   
\b  
\m
\v 14 Qünki silǝr baxⱪilarning gunaⱨ-sǝwǝnliklirini kǝqürsǝnglar, ǝrxtiki Atanglarmu silǝrni kǝqüridu. \x + \xo 6:14 \xt Mar. 11:25; Kol. 3:13. \x*  
\v 15 Biraⱪ baxⱪilarning gunaⱨ-sǝwǝnliklirini kǝqürmisǝnglǝr, ǝrxtiki Atanglarmu gunaⱨ-sǝwǝnlikliringlarni kǝqürmǝydu.\x + \xo 6:15 \xt Mat. 18:35; Yaⱪ. 2:13. \x*   
\b  
\m  
\s1 Roza tutux ⱨǝⱪⱪidǝ  
\m
\v 16 Roza tutⱪan waⱪtinglarda, sahtipǝzlǝrdǝk tatirangƣu ⱪiyapǝtkǝ kiriwalmanglar. Ular roza tutⱪinini kɵz-kɵz ⱪilix üqün qiraylirini solƣun ⱪiyapǝttǝ kɵrsitidu. Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, ular kɵzligǝn in’amiƣa erixkǝn bolidu. \x + \xo 6:16 \xt Yǝx. 58:3; Mat. 9:14; Mar. 2:18; Luⱪa 5:33. \x*  
\v 17 Əmdi sǝn, roza tutⱪiningda, qaqliringni maylap, yüzüngni yuyup yür.  
\v 18 Xu qaƣda, roza tutⱪining insanlarƣa ǝmǝs, bǝlki pǝⱪǝt yoxurun turƣuqi Atangƣila kɵrünidu; wǝ yoxurun kɵrgüqi Atang uni sanga ⱪayturidu.   
\b  
\m  
\s1 Bayliⱪ ⱨǝⱪⱪidǝ  
\r Luⱪa 12:33-34; 11:34-36; 16:13  
\m
\v 19 Yǝr yüzidǝ ɵzünglarƣa bayliⱪlarni toplimanglar. Qünki bu yǝrdǝ ya küyǝ yǝp ketidu, ya dat basidu yaki oƣrilar tam texip oƣrilap ketidu. \x + \xo 6:19 \xt Pǝnd. 23:4; Ibr. 13:5; Yaⱪ. 5:1. \x*  
\v 20 Əksiqǝ, ǝrxtǝ ɵzünglarƣa bayliⱪlar toplanglar. U yǝrdǝ küyǝ yemǝydu, dat basmaydu, oƣrimu tam texip oƣrilimaydu. \x + \xo 6:20 \xt Luⱪa 12:33; 1Tim. 6:19. \x*  
\v 21 Qünki bayliⱪing ⱪǝyǝrdǝ bolsa, ⱪǝlbingmu xu yǝrdǝ bolidu.   
\m
\v 22 Tǝnning qiriƣi kɵzdur. Xunga ǝgǝr kɵzüng sap bolsa, pütün wujudung yorutulidu. \f □ \fr 6:22 \ft \+bd «ǝgǝr kɵzüng sap bolsa...»\+bd* — grek tilida «sap» degǝn sɵzning ikki mǝnisi bar: (1) «bir, bɵlünmǝs, birlǝxkǝn, saⱪ»; (2) «sehiy». Demǝk, xundaⱪ bolƣanda «sap» degǝn sɵzning toluⱪ mǝnisi «Kɵzüng Hudaƣila ⱪarisa...» ⱨǝmdǝ «Sǝn ɵzüng sehiy bolsang...» degǝn bolidu.\f*  \x + \xo 6:22 \xt Luⱪa 11:34. \x*  
\v 23 Lekin ǝgǝr kɵzüng yaman bolsa pütün wujudung ⱪarangƣu bolidu. Əgǝr wujudungdiki «yoruⱪluⱪ» ǝmǝliyǝttǝ ⱪarangƣuluⱪ bolsa, u ⱪarangƣuluⱪ nemidegǝn ⱪorⱪunqluⱪ-ⱨǝ!\f □ \fr 6:23 \ft \+bd «ǝgǝr kɵzüng yaman bolsa...»\+bd* — «yaman» muxu yǝrdǝ ⱨǝm «rǝzil» ⱨǝm «saⱪ ǝmǝs, ajiz, kesǝl» degǝn ikki mǝnini bildüridu.\f*   
\m
\v 24 Ⱨeqkim \add birla waⱪitta\add* ikki hojayinning ⱪulluⱪida bolmaydu. Qünki u yaki buni yaman kɵrüp, uni yahxi kɵridu; yaki buningƣa baƣlinip, uningƣa etibarsiz ⱪaraydu. \add xuningƣa ohxax\add*, silǝrning ⱨǝm Hudaning, ⱨǝm mal-dunyaning ⱪulluⱪida boluxunglar mumkin ǝmǝs.\f □ \fr 6:24 \ft \+bd «silǝrning ⱨǝm Hudaning, ⱨǝm mal-dunyaning ⱪulluⱪida boluxunglar mumkin ǝmǝs»\+bd* — «mal-dunya» grek tilida «mammon» deyilidu.\f*  \x + \xo 6:24 \xt Luⱪa 16:13. \x*   
\m
\v 25 Xunga mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, ⱨayatinglarƣa kerǝklik yemǝk-iqmǝk yaki uqanglarƣa kiyidiƣan kiyim-keqǝkning ƣemini ⱪilmanglar. Ⱨayatliⱪ ozuⱪtin, tǝn kiyim-keqǝktin ǝziz ǝmǝsmu? \x + \xo 6:25 \xt Zǝb. 37:5; 55:22; Luⱪa 12:22; Fil. 4:6; 1Tim. 6:8; 1Pet. 5:7. \x*  
\v 26 Asmandiki uqar-ⱪanatlarƣa ⱪaranglar! Ular terimaydu, ormaydu, ambarlarƣa yiƣmaydu, lekin ǝrxtiki Atanglar ularnimu ozuⱪlanduridu. Silǝr axu ⱪuxlardin kɵp ǝziz ǝmǝsmu? \x + \xo 6:26 \xt Ayup 38:41; Zǝb. 147:9\x*  
\v 27 Aranglarda ⱪaysinglar ƣǝm-ⱪayƣu bilǝn ɵmrünglarni birǝr saǝt uzartalaysilǝr?\f □ \fr 6:27 \ft \+bd «... ɵmrünglarni birǝr saǝt uzartalaysilǝr?»\+bd* — baxⱪa bir tǝrjimisi: «....boyungƣa birǝr ƣeriq ⱪoxalamdu?».\f*   
\m
\v 28 Silǝrning kiyim-keqǝkning ƣemini ⱪilixinglarning nemǝ ⱨajiti?! Daladiki nelupǝrlǝrning ⱪandaⱪ ɵsidiƣanliⱪiƣa ⱪarap beⱪinglar! Ular ǝmgǝkmu ⱪilmaydu, qaⱪ egirmǝydu; \f □ \fr 6:28 \ft \+bd «Daladiki nelupǝrlǝr ... »\+bd* — yaki «Daladiki yawa gül-giyaⱨlar ... ».\f*  
\v 29 lekin silǝrgǝ xuni eytayki, ⱨǝtta Sulayman toluⱪ xan-xǝrǝptǝ turƣandimu uning kiyinixi nilupǝrlǝrning bir güliqilikmu yoⱪ idi. \f □ \fr 6:29 \ft \+bd «ⱨǝtta Sulayman toluⱪ xan-xǝrǝptǝ turƣandimu uning kiyinixi nilupǝrlǝrning bir güliqilikmu yoⱪ idi»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Sulayman» uluƣ padixaⱨ, Dawut padixaⱨning oƣli Sulaymanni kɵrsitidu.\f*  
\v 30 Əmdi Huda daladiki bügün eqilsa, ǝtisi ⱪurup oqaⱪⱪa selinidiƣan axu gül-giyaⱨlarni xunqǝ bezigǝn yǝrdǝ, silǝrni tehimu kiyindürmǝsmu, ǝy ixǝnqi ajizlar!  
\v 31 Xunga «nemǝ yǝymiz», «nemǝ iqimiz», «nemǝ kiyimiz?» dǝp ƣǝm ⱪilmanglar.  
\v 32 Qünki yat ǝldikilǝr mana xundaⱪ ⱨǝmmǝ nǝrsigǝ intilidu, ǝmma ǝrxtiki Atanglar silǝrning bu ⱨǝmmǝ nǝrsilǝrgǝ moⱨtajliⱪinglarni bilidu; \f □ \fr 6:32 \ft \+bd «yat ǝldikilǝr mana xundaⱪ ⱨǝmmǝ nǝrsigǝ intilidu...»\+bd* — «yat ǝldikilǝr» Yǝⱨudiy ǝmǝs butpǝrǝslǝr bolup, tirik Hudani bilmǝytti. Muhlislar Yǝⱨudiy bolƣaqⱪa, Hudaning küq-ⱪudritigǝ ⱨǝmdǝ Ɵz hǝlⱪidin hǝwǝr alidiƣanliⱪiƣa ixǝnqi boluxi kerǝk idi.\f*  
\v 33 xundaⱪ ikǝn, ⱨǝmmidin awwal Hudaning padixaⱨliⱪi wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪiƣa intilinglar. U qaƣda, bularning ⱨǝmmisi silǝrgǝ ⱪoxulup nesip bolidu.\x + \xo 6:33 \xt 1Pad. 3:13; Zǝb. 37:25; 55:22\x*   
\m
\v 34 Xuning üqün, ǝtining ƣemini ⱪilmanglar. Ətining ƣemi ǝtigǝ ⱪalsun. Ⱨǝr künning dǝrdi xu küngǝ tuxluⱪ bolidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Baxⱪilarning üstidin ⱨɵküm ⱪilmanglar  
\r Luⱪa 6:37-38; 41-42  
\m
\v 1 Baxⱪilarning üstidin ⱨɵküm ⱪilip yürmǝnglar. Xundaⱪta \add Hudaning\add* ⱨɵkümigǝ uqrimaysilǝr.\x + \xo 7:1 \xt Luⱪa 6:37; Rim. 2:1; 1Kor. 4:3, 5. \x*  
\v 2 Qünki silǝr baxⱪilar üstidin ⱪandaⱪ baⱨa bilǝn ⱨɵküm ⱪilsanglar, \add Hudamu\add* silǝrning üstünglardin xundaⱪ baⱨa bilǝn ⱨɵküm qiⱪiridu. Silǝr baxⱪilarni ⱪandaⱪ ɵlqǝm bilǝn ɵlqisǝnglar, \add Hudamu\add* silǝrni xundaⱪ ɵlqǝm bilǝn ɵlqǝydu.\f □ \fr 7:2 \ft \+bd «baxⱪilarning üstidin ⱨɵküm ⱪilip yürmǝnglar»\+bd* — bu 1-2-ayǝtlǝr toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 7:2 \xt Mar. 4:24; Luⱪa 6:38. \x*  
\v 3 Əmdi nemǝ üqün buradiringning kɵzidiki ⱪilni kɵrüp, ɵz kɵzüngdiki limni bayⱪiyalmaysǝn?!\f □ \fr 7:3 \ft \+bd «buradiringning kɵzidiki ⱪilni kɵrüp...»\+bd* — yaki «ⱪerindixingning kɵzidiki ⱪilni kɵrüp...». \+bd «...ɵz kɵzüngdiki limni bayⱪiyalmaysǝn?!»\+bd* — ayǝtning toluⱪ mǝnisi: «Nemǝ üqün buradiringning ⱨǝrǝ kepikidǝk kiqik sǝwǝnlikinila kɵrüp, ɵzüngdiki limdǝk qong gunaⱨni kɵrmǝysǝn» degǝndǝk.\f*  \x + \xo 7:3 \xt Luⱪa 6:41, 42. \x*  
\v 4 Sǝn ⱪandaⱪmu buradiringƣa: «Ⱪeni, kɵzüngdiki ⱪilni eliwetǝy!» deyǝlǝysǝn? Qünki mana, ɵzüngning kɵzidǝ lim turidu!?  
\v 5 Əy sahtipǝz! Awwal ɵzüngning kɵzidiki limni eliwǝt, andin eniⱪ kɵrüp, buradiringning kɵzidiki ⱪilni eliwetǝlǝysǝn.\x + \xo 7:5 \xt Pǝnd. 18:17. \x*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning sɵzini kɵzigǝ ilmaydiƣanlar ⱨǝⱪⱪidǝ  
\m
\v 6 Muⱪǝddǝs nǝrsini itlarƣa bǝrmǝnglar, yaki ünqǝ-mǝrwayitliringlarni tongguzlarning aldiƣa taxlap ⱪoymanglar. Bolmisa, ular bularni putlirida dǝssǝp, andin burulup silǝrni talaydu.\x + \xo 7:6 \xt Pǝnd. 9:8; 23:9. \x*   
\b  
\m  
\s1 Tilǝnglar, izdǝnglar, qekinglar  
\r Luⱪa 11:9-13  
\m
\v 7 Tilǝnglar, silǝrgǝ ata ⱪilinidu; izdǝnglar, tapisilǝr; ixikni qekinglar, eqilidu.\x + \xo 7:7 \xt Mat. 21:22; Mar. 11:24; Luⱪa 11:9; Yⱨ. 14:13; 16:24; Yaⱪ. 1:5, 6; 1Yuⱨa. 3:22; 5:14. \x*  
\v 8 Qünki ⱨǝrbir tiligüqi tiliginigǝ erixidu; izdigüqi izdiginini tapidu; ixikni qǝkküqilǝrgǝ ixik eqilidu.\x + \xo 7:8 \xt Pǝnd. 8:17; Yǝr. 29:12. \x*  
\v 9 Aranglarda ɵz oƣli nan tǝlǝp ⱪilsa, uningƣa tax beridiƣanlar barmu?!  
\v 10 Yaki beliⱪ tǝlǝp ⱪilsa, yilan beridiƣanlar barmu?  
\v 11 Əmdi silǝr rǝzil turupmu ɵz pǝrzǝntliringlarƣa yahxi iltipatlarni berixni bilgǝn yǝrdǝ, ǝrxtiki Atanglar Ɵzidin tiligǝnlǝrgǝ yahxi nǝrsilǝrni tehimu iltipat ⱪilmasmu?\x + \xo 7:11 \xt Yar. 6:5; 8:21. \x*   
\m
\v 12 Xunga ⱨǝr ixta baxⱪilarning ɵzünglarƣa ⱪandaⱪ muamilǝ ⱪilixini ümid ⱪilsanglar, silǝrmu ularƣa xundaⱪ muamilǝ ⱪilinglar; qünki Tǝwrat ⱪanuni wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning tǝlimatliri mana xudur.\x + \xo 7:12 \xt Luⱪa 6:31. \x*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kiridiƣan dǝrwaza tar  
\r Luⱪa 13:24  
\m
\v 13 Tar dǝrwazidin kiringlar. Qünki kixini ⱨalakǝtkǝ elip baridiƣan dǝrwaza kǝng bolup, yoli kǝngtaxa wǝ daƣdamdur, wǝ uningdin kiridiƣanlar kɵptur. \x + \xo 7:13 \xt Luⱪa 13:24. \x*  
\v 14 Biraⱪ ⱨayatliⱪⱪa elip baridiƣan dǝrwaza tar, yoli ⱪistang bolup, uni tapalaydiƣanlarmu az.\x + \xo 7:14 \xt Ros. 14:22. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ikki hil dǝrǝh  
\r Luⱪa 6:43-44; 13:25-27  
\m
\v 15 Aldinglarƣa ⱪoy terisigǝ oriniwelip kǝlgǝn, iqi yirtⱪuq qilbɵridǝk bolƣan sahta pǝyƣǝmbǝrlǝrdin ⱨoxyar bolunglar. \x + \xo 7:15 \xt Ⱪan. 13:4; Yǝr. 23:16; Mat. 24:4; Rim. 16:17; Əf. 5:6; Kol. 2:8; 1Yuⱨa. 4:1. \x*  
\v 16 Silǝr ularni mewiliridin tonuwalalaysilǝr. Tikǝndin üzümlǝr, ⱪamƣaⱪtin ǝnjürlǝr alƣili bolamdu?  
\v 17 Xuningƣa ohxax, ⱨǝr yahxi dǝrǝh yahxi mewǝ beridu, por dǝrǝh naqar mewǝ beridu. \x + \xo 7:17 \xt Mat. 3:10; 12:33; Mar. 11:13; Luⱪa 8:8. \x*  
\v 18 Yahxi dǝrǝh naqar mewǝ bǝrmǝydu, por dǝrǝh yahxi mewǝ bǝrmǝydu.  
\v 19 Yahxi mewǝ bǝrmǝydiƣan ⱨǝrbir dǝrǝh kesilip otⱪa taxlinidu.  
\v 20 Xuningdǝk, muxundaⱪ kixilǝrni mewiliridin tonuwalalaysilǝr.   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝⱪiⱪiy muhlis  
\m
\v 21 Manga «Rǝbbim, Rǝbbim» degǝnlǝrning ⱨǝmmisila ǝrx padixaⱨliⱪiƣa kirǝlmǝydu, bǝlki ǝrxtǝ turƣuqi Atamning iradisini ada ⱪilƣanlarla kirǝlǝydu. \x + \xo 7:21 \xt Mat. 25:11; Luⱪa 6:46; 13:25; Ros. 19:13; Rim. 2:13; Yaⱪ. 1:22. \x*  
\v 22 Xu künidǝ nurƣun kixilǝr manga: «Rǝbbim, Rǝbbim, biz sening naming bilǝn wǝⱨiy-bexarǝtlǝrni yǝtküzduⱪ, sening naming bilǝn jinlarni ⱪoƣliduⱪ wǝ naming bilǝn nurƣun mɵjizilǝrni kɵrsǝttuⱪ» dǝydu. \f □ \fr 7:22 \ft \+bd «Xu künidǝ nurƣun kixilǝr manga: «Rǝbbim, Rǝbbim...» dǝydi»\+bd* — «xu küni» — muⱪǝddǝs yazmilardiki kɵp yǝrlǝrdǝ ⱪiyamǝt küni pǝⱪǝt «xu küni» dǝp atilidu.\f*  \x + \xo 7:22 \xt Yǝr. 14:14; 27:15; Luⱪa 13:26. \x*  
\v 23 Ⱨalbuki, u qaƣda mǝn ularƣa: «Silǝrni ǝzǝldin tonumaymǝn. Kɵzümdin yoⱪilinglar, ǝy itaǝtsizlǝr!» dǝp elan ⱪilimǝn.\x + \xo 7:23 \xt Zǝb. 6:8; Mat. 25:12,41; Luⱪa 13:25,27. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ikki hil imarǝt salƣan kixilǝr  
\m
\v 24 Əmdi ⱨǝrbiri bu sɵzlirimni anglap ǝmǝl ⱪilƣan bolsa, u ɵz ɵyini ⱪoram tax üstigǝ salƣan pǝm-parasǝtlik kixigǝ ohxaydu. \x + \xo 7:24 \xt Yǝr. 17:8; Luⱪa 6:47; Rim. 2:13; Yaⱪ. 1:25. \x*  
\v 25 Yamƣur yiƣip, kǝlkün kelip, boran qiⱪip soⱪsimu, u ɵy ɵrülmidi; qünki uning uli ⱪoram taxning üstigǝ selinƣan.  
\v 26 Biraⱪ sɵzlirimni anglap turup, ǝmǝl ⱪilmaydiƣan ⱨǝrbiri ɵyini ⱪumning üstigǝ ⱪurƣan ǝhmǝⱪkǝ ohxaydu. \x + \xo 7:26 \xt Əz. 13:11; Rim. 2:13; Yaⱪ. 1:23. \x*  
\v 27 Yamƣur yaƣⱪanda, kǝlkün kǝlgǝndǝ, boran qiⱪⱪanda xu ɵy ɵrülüp kǝtti; uning ɵrülüxi intayin dǝⱨxǝtlik boldi!   
\m
\v 28 Wǝ xundaⱪ boldiki, Əysa bu sɵzlirini ahirlaxturƣandin keyin, bu top-top halayiⱪ uning tǝlimlirigǝ ⱨǝyranuⱨǝs boluxti.  
\v 29 Qünki uning tǝlimliri Tǝwrat ustazliriningkigǝ ohximaytti, bǝlki tolimu nopuzluⱪ idi.\x + \xo 7:29 \xt Mar. 1:22; 6:2; Luⱪa 4:32. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Əysaning mahaw kesilini saⱪaytixi  
\r Mar. 1:40-45; Luⱪa 5:12-16  
\m
\v 1 U taƣdin qüxkǝndǝ, top-top kixilǝr uningƣa ǝgixip mangdi.  
\v 2 Wǝ mana, mahaw kesili bar bolƣan bir kixi uning aldiƣa kelip, bexini yǝrgǝ urup tizlinip:  
\m — Tǝⱪsir, ǝgǝr halisingiz, meni kesilimdin pak ⱪilalaysiz! — dedi.\f □ \fr 8:2 \ft \+bd «mahaw kesili bar bolƣan bir kixi»\+bd* — mahaw kesili bir hil ⱪorⱪunqluⱪ, yuⱪumluⱪ terǝ kesili bolup, Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ Yǝⱨudiylar bu hil kesǝlgǝ giriptar bolƣanlarni «napak» dǝp ⱨesablap, ularƣa tǝgmǝsliki kerǝk idi («Law.» 13-14-bablar). \+bd «Tǝⱪsir»\+bd* — grek tilida bu sɵz «kurios» dǝp atilidu. U aldi-kǝynidiki sɵzlǝrgǝ ⱪarap yaki «Tǝⱪsir» yaki «Rǝb»ni bildüridu. Muxu yǝrdǝ mahaw kesiligǝ giriptar adǝm Əysaning kim ikǝnlikini tehi anqǝ bilmigǝqkǝ, «Tǝⱪsir» dǝp tǝrjimǝ ⱪiliximiz kerǝk.\f*  \x + \xo 8:2 \xt Mar. 1:40; Luⱪa 5:12. \x*  
\v 3 Əysa uningƣa ⱪolini tǝgküzüp turup:  
\m — Halaymǝn, pak bolƣin! — dewidi, bu adǝmning mahaw kesili xuan pak bolup saⱪaydi.  
\v 4 Əysa uningƣa:  
\m — Ⱨazir bu ixni ⱨeqkimgǝ eytma, bǝlki udul berip kaⱨinƣa ɵzüngni kɵrsitip, ularda bir guwaⱨliⱪ bolux üqün, Musa bu ixta ǝmr ⱪilƣan ⱨǝdiyǝ-ⱪurbanliⱪni sunƣin, — dedi.\f □ \fr 8:4 \ft \+bd «udul berip kaⱨinƣa ɵzüngni kɵrsitip, ularda bir guwaⱨliⱪ bolux üqün, Musa bu ixta ǝmr ⱪilƣan ⱨǝdiyǝ-ⱪurbanliⱪni sunƣin»\+bd* — Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ birsi mahaw kesilidin saⱪayƣan bolsa, muⱪǝddǝs ibadǝthanidiki mǝs’ul kaⱨinning aldiƣa berip ɵzini «saⱪ, yaki saⱪ ǝmǝs» dǝp tǝkxürtüp ⱪurbanliⱪ ⱪilixi kerǝk idi; andin ⱪaytidin jǝmiyǝt bilǝn arilixalaytti. («Law.» ,13:9, 14:11-13, «Luⱪa» 5:14ni kɵrüng). Demisǝkmu, Mǝsiⱨ kǝlgüqǝ bundaⱪ murasim bir ⱪetimmu ɵtküzülüp baⱪmiƣan.\f*  \x + \xo 8:4 \xt Law. 13:2; 14:2; Luⱪa 5:14. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning rimliⱪ yüzbexining qakirini saⱪaytixi  
\r Luⱪa 7:1-10; Yⱨ. 4:43-54  
\m
\v 5 U Kǝpǝrnaⱨum xǝⱨirigǝ barƣanda, \add rimliⱪ\add* bir yüzbexi uning aldiƣa kelip, uningdin yelinip:\x + \xo 8:5 \xt Luⱪa 7:1. \x*   
\m
\v 6 — Tǝⱪsir, qakirim palǝq bolup ⱪelip, bǝk azablinip ɵydǝ yatidu, — dedi.   
\m
\v 7 Mǝn berip uni saⱪaytip ⱪoyay, — dedi Əysa.   
\m
\v 8 Yüzbexi jawabǝn:  
\m — Tǝⱪsir, torusumning astiƣa kirixingizgǝ layiⱪ ǝmǝsmǝn. Pǝⱪǝt bir eƣizla sɵz ⱪilip ⱪoysingiz, qakirim saⱪiyip ketidu.\x + \xo 8:8 \xt Zǝb. 107:20. \x*  
\v 9 Qünki mǝnmu baxⱪa birsining ⱨoⱪuⱪi astidiki adǝmmǝn, mening ⱪol astimda lǝxkǝrlirim bar. Birigǝ bar desǝm baridu, birigǝ kǝl desǝm, kelidu. Ⱪulumƣa bu ixni ⱪil desǝm, u xu ixni ⱪilidu, — dedi.\f □ \fr 8:9 \ft \+bd «mǝnmu baxⱪa birsining ⱨoⱪuⱪi astidiki adǝmmǝn...»\+bd* — «mǝn\+bd mu\+bd*» degǝn sɵzgǝ diⱪⱪǝt ⱪiliximiz kerǝk. Demǝk, yüzbexi Rim imperatorining ⱨoⱪuⱪi astida turup ɵz ⱨoⱪuⱪi bilǝn ǝskǝrlirigǝ buyruⱪ berǝlǝytti; Əysa alǝm igisining ⱨoⱨuⱪi astida turup uning ⱨoⱪuⱪi bilǝn alǝmning ixlirini buyruydiƣan adǝm idi.\f*   
\m
\v 10 Əysa bu gǝplǝrni anglap, ⱨǝyran boldi. Ɵzi billǝ kǝlgǝnlǝrgǝ:  
\m — Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, bundaⱪ ixǝnqni ⱨǝtta Israillar arisidimu tapalmiƣanidim.  
\v 11 Silǝrgǝ xuni eytayki, nurƣun kixilǝr künqiⱪix wǝ künpetixtin kelip, ǝrx padixaⱨliⱪida Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪuplar bilǝn bir dastihanda olturidu. \x + \xo 8:11 \xt Luⱪa 13:29. \x*  
\v 12 Lekin bu padixaⱨliⱪning ɵz pǝrzǝntliri bolsa, sirtta ⱪarangƣuluⱪⱪa taxlinip, u yǝrdǝ yiƣa-zarlar kɵtüridu, qixlirini ƣuqurlitidu, — dedi. \f □ \fr 8:12 \ft \+bd «künqiⱪix wǝ künpetixtin kǝlgǝnlǝr ...»\+bd* — (11-ayǝt) Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni, yǝni yat ǝlilklǝrni kɵrsitidu. «Padixaⱨliⱪning ɵz pǝrzǝntliri» bolsa, ǝsli Hudaning padixaⱨliⱪiƣa mirashor bolux kerǝk bolƣan Yǝⱨudiylarning ɵzlirini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 8:12 \xt Mat. 13:42; 21:43; 22:13; 24:51; Luⱪa 13:28. \x*  
\v 13 Andin, Əysa yüzbexiƣa:  
\m — Ɵyünggǝ ⱪayt, ixǝnginingdǝk sǝn üqün xundaⱪ ⱪilinidu, dedi. Ⱨeliⱪi qakarning kesili xu pǝyttǝ saⱪaytildi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning nurƣun kesǝllǝrni saⱪaytixi  
\r Mar. 1:29-34; Luⱪa 4:38-41  
\m
\v 14 Əysa Petrusning ɵyigǝ barƣanda, Petrusning ⱪeynanisining ⱪizip orun tutup yetip ⱪalƣinini kɵrdi. \x + \xo 8:14 \xt Mar. 1:29; Luⱪa 4:38. \x*  
\v 15 U uning ⱪolini tutiwidi, uning ⱪizitmisi yandi. \add Ayal\add* dǝrⱨal ornidin turup, Əysani kütüxkǝ baxlidi.   
\m
\v 16 Kǝq kirgǝndǝ, kixilǝr jin qaplaxⱪan nurƣun adǝmlǝrni uning aldiƣa elip kelixti. U bir eƣiz sɵz bilǝnla jinlarni ⱨǝydiwǝtti wǝ barliⱪ kesǝllǝrni saⱪaytti.  
\v 17 Buning bilǝn, Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ yǝtküzülgǝn: «U ɵzi aƣriⱪ-silaⱪlirimizni kɵtürdi, kesǝllirimizni üstigǝ aldi» degǝn sɵz ǝmǝlgǝ axuruldi.\x + \xo 8:17 \xt Yǝx. 53:4; 1Pet. 2:24. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaƣa ǝgixixning bǝdǝlliri  
\r Luⱪa 9:57-62  
\m
\v 18 Əysa ɵzini oriwalƣan top-top kixilǝrni kɵrüp, \add muhlisliriƣa\add* dengizning u ⱪetiƣa ɵtüp ketixni ǝmr ⱪildi.  
\v 19 Xu qaƣda, Tǝwrat ustazliridin biri kelip, uningƣa:  
\m — Ustaz, sǝn ⱪǝyǝrgǝ barsang, mǝnmu sanga ǝgixip xu yǝrgǝ barimǝn, — dedi.\x + \xo 8:19 \xt Luⱪa 9:57. \x*   
\m
\v 20 Əysa uningƣa:  
\m — Tülkilǝrning ɵngkürliri, asmandiki ⱪuxlarning uwiliri bar; biraⱪ Insan’oƣlining bexini ⱪoyƣudǝk yerimu yoⱪ, — dedi.\f □ \fr 8:20 \ft \+bd «Insan’oƣlining bexini ⱪoyƣudǝk yerimu yoⱪ»\+bd* — Tǝwratta «Insan’oƣli» degǝn ibarǝ aldin eytilƣan, dunyani ⱪutⱪuzuxⱪa kelidiƣan «Mǝsiⱨ»ni kɵrsǝtkǝnidi (mǝsilǝn, «Dan.» 7:13-14). Tǝwrat-zǝbur boyiqǝ bu ǝwǝtilgüqining Hudaning küq-ⱪudriti wǝ xan-xǝripi bilǝn ǝrxtin qüxüp, pütkül insanlarni mǝnggü baxⱪuridiƣanliⱪi aldin eytilƣan. Uningdin muⱨimi, bizningqǝ, Əysa Mǝsiⱨning bu namni ɵzi ⱨǝⱪⱪidǝ kɵp ixlitixi ɵzining toluⱪ insan ikǝnlikini, insaniyǝt bilǝn bir ikǝnlikini tǝkitlǝx üqün idi. Qünki ǝrx tǝripidin eytⱪanda ajayib ix xuki, gǝrqǝ u ǝzǝldin Hudaning Oƣli bolƣan bolsimu, u ⱨazir yǝnǝ «Insanning oƣli»mu idi. «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng.\f*   
\m
\v 21 Muhlisliridin yǝnǝ biri uningƣa:  
\m — Rǝb, mening awwal berip atamni yǝrlikkǝ ⱪoyuxumƣa ijazǝt bǝrgǝysǝn, — dedi.\f □ \fr 8:21 \ft \+bd «Rǝb, mening awwal berip atamni yǝrlikkǝ ⱪoyuxumƣa ijazǝt bǝrgǝysǝn»\+bd* — bu kixining atisi bǝlkim tehi dunyadin kǝtmigǝnidi. Xuning bilǝn bǝzilǝr: «Awwal berip atam ɵlüp uni yǝrlikkǝ ⱪoyƣuqǝ kütüxümgǝ yol ⱪoyƣaysǝn» dǝp tǝrjimǝ ⱪilidu.\f*   
\m
\v 22 Biraⱪ Əysa uningƣa:  
\m — Manga ǝgǝxkin, wǝ ɵlüklǝr ɵz ɵlüklirini yǝrlikkǝ ⱪoysun, — dedi.\f □ \fr 8:22 \ft \+bd «Ɵlüklǝr ɵz ɵlüklirini yǝrlikkǝ ⱪoysun»\+bd* — «ɵlüklǝr» muxu yǝrdǝ xübⱨisizki, gunaⱨliridin ⱪutⱪuzulmiƣanliⱪi tüpǝylidin «roⱨi ɵlgǝnlǝr»ni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 8:22 \xt 1Tim. 5:6. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning boranni tinqitixi  
\r Mar. 4:35-41; Luⱪa 8:22-25  
\m
\v 23 U kemigǝ qüxti, muhlislirimu qüxüp billǝ mangdi. \x + \xo 8:23 \xt Mar. 4:35; Luⱪa 8:22. \x*  
\v 24 Wǝ mana, dengiz üstidǝ ⱪattiⱪ boran qiⱪip kǝtti; xuning bilǝn dolⱪunlar kemidin ⱨalⱪip kemini ƣǝrⱪ ⱪiliwetǝy dǝp ⱪaldi. Lekin u uhlawatatti.  
\v 25 Muhlislar kelip uni oyƣitip:  
\m — I ustaz, bizni ⱪutuldurƣaysǝn! Biz ⱨalakǝt aldida turimiz — dedi.   
\m
\v 26 — Nemixⱪa ⱪorⱪisilǝr, i ixǝnqi ajizlar! — dedi u wǝ ornidin turup, boran-qapⱪunƣa wǝ dengizƣa tǝnbiⱨ beriwidi, ⱨǝmmisi birdinla tinqidi.\x + \xo 8:26 \xt Ayup 26:12; Zǝb. 107:29; Yǝx. 51:10. \x*   
\m
\v 27 Muhlislar intayin ⱨǝyran bolup, bir-birigǝ:  
\m — Bu zadi ⱪandaⱪ adǝmdu? Ⱨǝtta boran-qapⱪunlar wǝ dengizmu uningƣa boysunidikǝn-ⱨǝ! — dǝp ketixti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning jin qaplaxⱪan ikki adǝmni azad ⱪilixi  
\r Mar. 5:1-20; Luⱪa 8:26-39  
\m
\v 28 Əysa dengizning u ⱪetidiki Gadaraliⱪlarning yurtiƣa barƣinida, jin qaplaxⱪan ikki kixi gɵrliridin qiⱪip uningƣa aldiƣa kǝldi. Ular xunqǝ wǝⱨxiy idiki, ⱨeqkim bu yǝrdin ɵtüxkǝ jür’ǝt ⱪilalmaytti. \f □ \fr 8:28 \ft \+bd «Gadaraliⱪlar»\+bd* — yaki «Gerasaliⱪlar» («Luⱪa» 8:36ni kɵrüng). \+bd «jin qaplaxⱪan ikki kixi gɵrliridin qiⱪip uningƣa aldiƣa kǝldi»\+bd* — «gɵrlǝrdin» — Ⱪanaanda (Pǝlǝstindǝ) kɵp gɵrlǝr ɵngkürlǝrdin yasilidu.\f*  \x + \xo 8:28 \xt Mar. 5:1; Luⱪa 8:26. \x*  
\v 29 Uni kɵrgǝndǝ ular:  
\m — I Hudaning Oƣli, sening biz bilǝn nemǝ karing! Sǝn waⱪit-saiti kǝlmǝyla bizni ⱪiyniƣili kǝldingmu? — dǝp towlidi.   
\m
\v 30 Xu yǝrdin heli yiraⱪta qong bir top tongguz padisi otlap yürǝtti.  
\v 31 Jinlar ǝmdi uningƣa:  
\m — Əgǝr sǝn bizni ⱪoƣliwǝtmǝkqi bolsang, bizni tongguz padisi iqigǝ kirgüzüwǝtkǝysǝn, — dǝp yalwuruxti.   
\m
\v 32 U ularƣa:  
\m — Qiⱪinglar! — dewidi, jinlar qiⱪip, tongguzlarning tenigǝ kiriwaldi. Mana, pütkül tongguz padisi tik yardin etilip qüxüp, sularda ƣǝrⱪ boldi.   
\m
\v 33 Lekin tongguz baⱪⱪuqilar bǝdǝr ⱪeqip, xǝⱨǝrgǝ kirip, bu ixning bax-ahirini, jümlidin jin qaplaxⱪan kixilǝrning kǝqürmixlirini halayiⱪⱪa eytip berixti.  
\v 34 Wǝ mana, pütün xǝⱨǝrdikilǝr Əysa bilǝn kɵrüxkili qiⱪti. Ular uni kɵrgǝndǝ, uning ɵzlirining xu rayonidin ayrilip ketixini ɵtündi.   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Əysaning palǝq kesǝlni kǝqürüm ⱪilixi wǝ saⱪaytixi  
\r Mar. 2:1-12; Luⱪa 5:17-26  
\m
\v 1 Xuning bilǝn u kemigǝ qüxüp dengizdin ɵtüp, ɵzi turƣan xǝⱨǝrgǝ ⱪaytip kǝldi.\f □ \fr 9:1 \ft \+bd «ɵzi turƣan xǝⱨǝr»\+bd* — Kǝpǝrnaⱨumni demǝkqi.\f*  \x + \xo 9:1 \xt Mar. 2:3; Luⱪa 5:18; Ros. 9:33. \x*  
\v 2 Wǝ mana, kixilǝr zǝmbilgǝ yatⱪuzulƣan bir palǝqni uning aldiƣa elip kǝldi. Əysa ularning ixǝnqini kɵrüp ⱨeliⱪi palǝqkǝ:  
\m — Oƣlum, yürǝklik bol, gunaⱨliring kǝqürüm ⱪilindi, — dedi.   
\m
\v 3 Andin mana, Tǝwrat ustazliridin bǝziliri kɵnglidǝ: «Bu adǝm kupurluⱪ ⱪiliwatidu!» dǝp oylidi.\x + \xo 9:3 \xt Zǝb. 32:5; Yǝx. 43:25. \x*   
\m
\v 4 Ularning kɵnglidǝ nemǝ oylawatⱪanliⱪini bilgǝn Əysa ularƣa:  
\m — Nemǝ üqün kɵnglünglarda rǝzil oylarda bolisilǝr?  
\v 5 «Gunaⱨliring kǝqürüm ⱪilindi» deyix asanmu yaki «Ornungdin tur, mang!» deyixmu? — dedi wǝ yǝnǝ ularƣa: —  
\v 6 Əmma ⱨazir silǝrning Insan’oƣlining yǝr yüzidǝ gunaⱨlarni kǝqürüm ⱪilix ⱨoⱪuⱪiƣa igǝ ikǝnlikini bilixinglar üqün, — u palǝq kesǝlgǝ: —  
\m Ornungdin tur, orun-kɵrpǝngni yiƣixturup ɵyünggǝ ⱪayt, — dedi.   
\m
\v 7 Ⱨeliⱪi adǝm ornidin turup ɵyigǝ ⱪaytti.  
\v 8 Buni kɵrgǝn top-top adǝmlǝr ⱪorⱪuxup, insanlarƣa bundaⱪ ⱨoⱪuⱪni bǝrgǝn Hudani uluƣlaxti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Mattani muhlisliⱪⱪa qaⱪirixi  
\r Mar. 2:13-17; Luⱪa 5:27-32  
\m
\v 9 Əysa u yǝrdin qiⱪip aldiƣa ketiwetip, baj yiƣidiƣan orunda olturƣan, Matta isimlik bir \add bajgirni\add* kɵrdi. U uningƣa:  
\m — Manga ǝgǝxkin! — dedi.  
\m Wǝ Matta ornidin turup, uningƣa ǝgǝxti.\x + \xo 9:9 \xt Mar. 2:14; Luⱪa 5:27. \x*   
\m
\v 10 Wǝ xundaⱪ boldiki, Əysa \add Mattaning\add* ɵyidǝ meⱨman bolup dastihanda olturƣanda, nurƣun bajgirlar wǝ gunaⱨkarlarmu kirip, Əysa wǝ uning muhlisliri bilǝn ⱨǝmdastihan boldi. \f □ \fr 9:10 \ft \+bd «meⱨman bolup dastihanda olturƣanda...»\+bd* — grek tilida «meⱨman bolup dastihanda yatⱪanda». Xu qaƣdilarda kixilǝr dastihan selinƣan xirǝ ǝtrapida yanpaxlap yatⱪan ⱨalda ƣizalixatti. \+bd «nurƣun bajgirlar wǝ gunaⱨkarlar»\+bd* — «bajgirlar» Israilning zeminini ixƣal ⱪilƣan rimliⱪlar üqün ɵz hǝlⱪidin baj yiƣip beridiƣan wǝ xu sǝwǝbtin nǝprǝtkǝ uqriƣan Yǝⱨudiylar. \+bd «gunaⱨkarlar»\+bd* — Tǝwrat-Injil boyiqǝ ⱨǝrbir adǝm gunaⱨkar, ǝlwǝttǝ. Lekin muxu ayǝttiki «gunaⱨkarlar» degǝn sɵz, ⱨali qong Pǝrisiylǝr wǝ Tǝwrat ustazliri tǝripidin alaⱨidǝ «gunaⱨkarlar» dǝp atalƣan bajgirlar, paⱨixǝ ayallar, ⱨǝtta sawatsiz kixilǝr ⱪatarliⱪlarni kɵzdǝ tutidu.\f*  
\v 11 Buni kɵrgǝn Pǝrisiylǝr uning muhlisliriƣa:  
\m — Ustazinglar nemixⱪa bajgir wǝ gunaⱨkarlar bilǝn bir dastihanda yǝp-iqip olturidu?! — dedi.   
\m
\v 12 Bu gǝpni angliƣan Əysa:  
\m — Saƣlam adǝmlǝr ǝmǝs, bǝlki bimarlar tewipⱪa moⱨtajdur.  
\v 13 Silǝr berip \add muⱪǝddǝs yazmilardiki\add*: «Izdǝydiƣinim ⱪurbanliⱪlar ǝmǝs, bǝlki rǝⱨim-xǝpⱪǝt» deyilgǝn xu sɵzning mǝnisini ɵgininglar; qünki mǝn ⱨǝⱪⱪaniylarni ǝmǝs, bǝlki gunaⱨkarlarni qaⱪirƣili kǝldim, dedi.\f □ \fr 9:13 \ft \+bd «Silǝr berip muⱪǝddǝs yazmilardiki: «... » deyilgǝn xu sɵzning mǝnisini ɵgininglar\+bd* — «Silǝr berip: «palani-palani sɵzlǝr»ni ɵgininglar» degǝn sɵzlǝr Yǝⱨudiy Tǝwrat ustazlirining baxⱪilarƣa yolyoruⱪ kɵrsǝtkǝndǝ ǝng yahxi kɵridiƣan ibarilirining biri. Mǝsiⱨning buni ixlitixi qoⱪum ularni rǝnjitti. Hudaning bu bexariti Tǝwratta, «Ⱨox.» 6:6dǝ tepilidu. \+bd «...ⱨǝⱪⱪaniylarni ǝmǝs, bǝlki gunaⱨkarlarni qaⱪirƣili kǝldim»\+bd* — Mǝsiⱨning muxu sɵzidǝ «gunaⱨkarlar» degini ɵzlirini gunaⱨkar dǝp tonup yǝtkǝnlǝrni kɵzdǝ tutidu, ǝlwǝttǝ. Qünki ⱨǝmmǝ adǝm gunaⱨkardur. «Ⱨǝⱪⱪaniylar» ɵzini ⱨǝⱪⱪaniy dǝp ⱨesabliƣanlarni kɵrsitidu. Xunga Mǝsiⱨ ularni qaⱪiralmaytti.\f*  \x + \xo 9:13 \xt Ⱨox. 6:6; Mik. 6:8; Mat. 12:7; Mar. 2:17; Luⱪa 5:32; 19:10; 1Tim. 1:15. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yengi konidin üstündur  
\r Mar. 2:18-22; Luⱪa 5:33-39  
\m
\v 14 Xu waⱪitlarda, Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝrning\add* muhlisliri Əysaning yeniƣa kelip uningƣa:  
\m — Nemixⱪa biz wǝ Pǝrisiylǝr pat-pat roza tutimiz, lekin sizning muhlisliringiz tutmaydu? — dǝp soraxti.\x + \xo 9:14 \xt Mar. 2:18; Luⱪa 5:33. \x*   
\m
\v 15 Əysa jawabǝn:  
\m — Toyi boluwatⱪan yigit tehi toyda ⱨǝmdastihan oltuƣan qaƣda, toy meⱨmanliri ⱨaza tutup oltursa ⱪandaⱪ bolidu!? Əmma xu künlǝr keliduki, yigit ulardin elip ketilidu, ular xu kündǝ roza tutidu.\f □ \fr 9:15 \ft \+bd «Toy meⱨmanliri»\+bd* — grek tilida «mǝrikǝ zalining pǝrzǝntliri» degǝn ibarǝ bilǝn ipadilinidu. \+bd «Əmma xu künlǝr keliduki, yigit ulardin elip ketilidu, ular xu kündǝ roza tutidu»\+bd* — bu sɵzlǝr Əysaning ɵz «meⱨmanlardin elip ketilixi», yǝni uning ɵlümi ɵzigǝ ǝgǝxkǝnlǝrgǝ ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt elip kelidiƣanliⱪi toƣruluⱪ bir bexaritidur.\f*  \x + \xo 9:15 \xt 2Kor. 11:2. \x*   
\m
\v 16 Ⱨeqkim kona kɵnglǝkkǝ yengi rǝhttin yamaⱪ salmaydu. Undaⱪ ⱪilsa, yengi yamaⱪ \add kirixip\add*, kiyimni tartip yirtiwetidu. Nǝtijidǝ, yirtiⱪ tehimu yoƣinap ketidu. \f □ \fr 9:16 \ft \+bd «Ⱨeqkim kona kɵnglǝkkǝ yengi rǝhttin yamaⱪ salmaydu»\+bd* — yengi rǝht kirixip ketidu, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 17 Xuningdǝk, ⱨeqkim yengi xarabni kona tulumlarƣa ⱪaqilimaydu. Əgǝr undaⱪ ⱪilsa, \add xarabning eqixi bilǝn\add* tulumlar yerilip ketidu-dǝ, xarabmu tɵkülüp ketidu ⱨǝm tulumlarmu kardin qiⱪidu. Xuning üqün kixilǝr yengi xarabni yengi tulumlarƣa ⱪaqilaydu; xundaⱪ ⱪilƣanda, ⱨǝr ikkilisi saⱪlinip ⱪalidu.\x + \xo 9:17 \xt Mar. 2:22. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysa bir ⱪizni tirildüridu, bir ayalni saⱪaytidu  
\r Mar. 5:21-43; Luⱪa 8:40-56  
\m
\v 18 U \add Yǝⱨyaning muhlisliriƣa\add* bu sɵzlǝrni ⱪiliwatⱪan waⱪtida, mana bir ⱨɵkümdar kelip, uning aldiƣa bax urup:  
\m — Mening ⱪizim ⱨazirla ɵlüp kǝtti; ǝmma siz berip uningƣa ⱪolingizni tǝgküzüp ⱪoysingiz, u tirilidu, dedi.\f □ \fr 9:18 \ft \+bd «mana bir ⱨɵkümdar kelip..»\+bd* — bu «ⱨɵkümdar» sinagogning qongi idi («Mar.» 5:22ni kɵrüng). \+bd «Mening ⱪizim ⱨazirla ɵlüp kǝtti»\+bd* — baxⱪa bir tǝrjimisi: «Ⱪizim bu waⱪⱪiqǝ ɵlgǝn bolsa kerǝk,...».\f*  \x + \xo 9:18 \xt Mar. 5:22; Luⱪa 8:41. \x*   
\m
\v 19 Əysa ornidin turup, muhlisliri bilǝn billǝ uning kǝynidin mangdi.   
\m
\v 20 Wǝ mana, yolda hun tǝwrǝx kesiligǝ giriptar bolƣiniƣa on ikki yil bolƣan bir ayal Əysaning arⱪisidin kelip, uning tonining pexini silidi. \x + \xo 9:20 \xt Law. 15:25; Mar. 5:25; Luⱪa 8:43. \x*  
\v 21 Qünki u iqidǝ «Uning tonini silisamla, qoⱪum saⱪiyip ketimǝn» dǝp oyliƣanidi.   
\m
\v 22 Əmma Əysa kǝynigǝ burulup, uni kɵrüp:  
\m — Ⱪizim, yürǝklik bol, ixǝnqing seni saⱪaytti! dedi. Xuning bilǝn u ayal xu saǝttǝ saⱪaydi.\f □ \fr 9:22 \ft \+bd «Ⱪizim, yürǝklik bol»\+bd* — Mǝsiⱨning «yürǝklik bol» deginigǝ ⱪariƣanda, ayal bǝk ⱪorⱪⱪan. Nemixⱪa? Uningda hun tǝwrǝx kesili bolƣanliⱪi üqün, Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ ɵzi tǝgkǝn barliⱪ kixilǝrni «napak» ⱪilƣan bolidu (yǝni, uningƣa tegip kǝtkǝnlǝr ibadǝthaniƣa kirixkǝ, ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa waⱪitliⱪ layaⱪǝtsiz bolatti). Xuning bilǝn u ǝtraptiki halayiⱪnila napak ⱪilipla ⱪalmay, bǝlki Mǝsiⱨning ɵzinimu «napak» ⱪilƣan bolatti.\f*  \x + \xo 9:22 \xt Mar. 5:38; Luⱪa 8:51. \x*   
\m
\v 23 Əmdi Əysa ⱨeliⱪi ⱨɵkümdarning ɵyigǝ kirgǝndǝ, nǝy qeliwatⱪan wǝ ⱨaza tutup waysawatⱪan kixilǝr topini kɵrüp, \x + \xo 9:23 \xt Mar. 5:38; Luⱪa 8:51. \x*  
\v 24 ularƣa:  
\m — Qiⱪip ketinglar, bu ⱪiz ɵlmidi, bǝlki uhlawatidu, dedi.  
\m \add Xuni anglap\add* kɵpqilik uni mǝshirǝ ⱪildi. \x + \xo 9:24 \xt Yⱨ. 11:11. \x*  
\v 25 Kixilǝr qiⱪiriwetilgǝndin keyin, u ⱪizning yeniƣa kirip, uning ⱪolini tutiwidi, ⱪiz ornidin turdi.  
\v 26 Bu toƣrisidiki hǝwǝr pütün yurtta pur kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Kor wǝ gaqa kixilǝrning saⱪaytilixi  
\m
\v 27 Əysa u yǝrdin qiⱪⱪanda, ikki ⱪariƣu uning kǝynidin kelip:  
\m — I Dawutning oƣli, bizgǝ rǝⱨim ⱪilƣaysiz! — dǝp nida ⱪilixti.\f □ \fr 9:27 \ft \+bd «I Dawutning oƣli, bizgǝ rǝⱨim ⱪilƣaysiz!»\+bd* — pǝyƣǝmbǝrlǝrning bexarǝtliri boyiqǝ, Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ «Dawutning ǝwladi» boluxi kerǝk. Xunga Yǝⱨudiylar arisida «Dawutning oƣli» degǝn bu nam Mǝsiⱨni kɵrsitǝtti.\f*   
\m
\v 28 U ɵygǝ kirgǝndin keyin, xu ikki ⱪariƣu uning aldiƣa kǝldi. Əysa ulardin:  
\m — Silǝr mening bu ixⱪa ⱪadir ikǝnlikimgǝ ixinǝmsilǝr? — dǝp soridi.  
\m — I Rǝbbim, ixinimiz, — dǝp jawab bǝrdi ular.   
\m
\v 29 U ⱪolini ularning kɵzlirigǝ tǝgküzüp turup:  
\m — Ixǝnqinglar boyiqǝ bolsun! dewidi,  
\v 30 Ularning kɵzliri eqildi. Əysa ularƣa:  
\m Bu ixni ⱨeqkimgǝ eytmanglar! dǝp ⱪattiⱪ tapilidi. \x + \xo 9:30 \xt Mat. 12:16; Luⱪa 5:14. \x*  
\v 31 Lekin ular u yǝrdin qiⱪipla, uning nam-xɵⱨritini pütkül yurtⱪa yeyiwǝtti.\x + \xo 9:31 \xt Mar. 7:36. \x*   
\m
\v 32 Ular qiⱪip ketiwatⱪanda, kixilǝr jin qaplaxⱪan bir gaqini uning aldiƣa elip kǝldi. \x + \xo 9:32 \xt Mat. 12:22; Luⱪa 11:14. \x*  
\v 33 Uningƣa qaplaxⱪan jinning ⱨǝydilixi bilǝnla, ⱨeliⱪi adǝm zuwanƣa kǝldi. Halayiⱪ intayin ⱨǝyranuⱨǝs bolup:  
\m — Bundaⱪ ix Israilda zadi kɵrülüp baⱪmiƣan, — deyixti.   
\m
\v 34 Lekin Pǝrisiylǝr:  
\m — U jinlarni jinlarning ǝmirigǝ tayinip ⱪoƣlaydikǝn, deyixti.\x + \xo 9:34 \xt Mat. 12:24; Mar. 3:22; Luⱪa 11:15. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning hǝlⱪⱪǝ iqini aƣritixliri  
\m
\v 35 Wǝ Əysa barliⱪ xǝⱨǝr wǝ yeza-ⱪixlaⱪlarni kezip, ularning sinagoglirida tǝlim berip, ǝrx padixaⱨliⱪidiki hux hǝwǝrni jakarlidi wǝ ⱨǝrhil kesǝllǝrni wǝ ⱨǝrhil meyip-ajizlarni saⱪaytti. \x + \xo 9:35 \xt Mar. 6:6; Luⱪa 13:22. \x*  
\v 36 Lekin u top-top adǝmlǝrni kɵrüp ularƣa iq aƣritti, qünki ular harlinip padiqisiz ⱪoy padiliridǝk panaⱨsiz idi. \x + \xo 9:36 \xt Yǝr. 23:1; Əz. 34:2; Mar. 6:34. \x*  
\v 37 Xuning bilǝn u muhlisliriƣa:  
\m — Ⱨosul dǝrwǝⱪǝ kɵp ikǝn, biraⱪ \add ⱨosul elix üqün\add* ixlǝydiƣanlar az ikǝn. \x + \xo 9:37 \xt Luⱪa 10:2; Yⱨ. 4:35. \x*  
\v 38 Xunga ⱨosulning Igisidin, Ɵz ⱨosulingni yiƣiwelixⱪa ixlǝmqilǝrni jiddiy ǝwǝtkǝysǝn, dǝp tilǝnglar, — dedi.\x + \xo 9:38 \xt 2Tes. 3:1. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Əysaning on ikki rosulini ǝwǝtixi  
\r Mar. 3:13-19; 6:7-13; Luⱪa 6:12-16; 9:1-6  
\m
\v 1 U on ikki muhlisini yeniƣa qaⱪirip, ularƣa napak roⱨlarni ⱪoƣlax wǝ ⱨǝrbir kesǝllikni ⱨǝm ⱨǝrbir meyip-ajizni saⱪaytix ⱨoⱪuⱪini bǝrdi.\f □ \fr 10:1 \ft \+bd «napak roⱨlar»\+bd* — jinlarni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 10:1 \xt Mar. 3:13; Luⱪa 6:13; 9:1. \x*  
\v 2 On ikki rosulning isimliri tɵwǝndikiqǝ: Awwal Petrus dǝpmu atilidiƣan Simon wǝ uning inisi Andiriyas, andin Zǝbǝdiyning oƣli Yaⱪup wǝ uning inisi Yuⱨanna,  
\v 3 Filip wǝ Bartolomay, Tomas wǝ bajgir Matta, Alfayning oƣli Yaⱪup wǝ Lǝbbaus dǝpmu atilidiƣan Taday,\f □ \fr 10:3 \ft \+bd «Filip wǝ Bartolomay,...»\+bd* — «Bartolomay»ning baxⱪa bir ismi «Nataniyǝl» boluxi mumkin («Yuⱨ.» 1:45). \+bd «Lǝbbaus dǝpmu atilidiƣan Taday»\+bd* — Injildiki bǝzi kona kɵqürimilǝrdǝ pǝⱪǝt «Taday» deyilidu.\f*  
\v 4 millǝtpǝrwǝr dǝp atalƣan Simon wǝ keyin Əysaƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣan Yǝⱨuda Ixⱪariyot.\f □ \fr 10:4 \ft \+bd «millǝtpǝrwǝr dǝp atalƣan Simon»\+bd* — yaki, «Ⱪanaanliⱪ Simon». «Yǝⱨudiy millǝtpǝrwǝrlǝr» wǝtinini Rim imperiyǝsidin azad ⱪilix üqün zorawanliⱪ bilǝn kürǝx ⱪilƣuqilar idi.\f*   
\m
\v 5 Əysa bu on ikkisini \add hǝlⱪning arisiƣa\add* mundaⱪ tapilap ǝwǝtti: —  
\m Yat ǝlliklǝrning yolliriƣa qiⱪmanglar, yaki Samariyǝliklǝrning xǝⱨǝrlirigimu kirmǝnglar,  
\v 6 bǝlki tenigǝn ⱪoy padiliri bolƣan Israil jǝmǝtidikilǝr arisiƣa beringlar.\x + \xo 10:6 \xt Ros. 3:26; 13:26,46. \x*  
\v 7 Barƣan yeringlarda: «Ərx padixaⱨliⱪi yeⱪinlixip ⱪaldi!» dǝp jakarlanglar.\x + \xo 10:7 \xt Luⱪa 9:2. \x*  
\v 8 Aƣriⱪ-silaⱪlarni saⱪaytinglar, ɵlüklǝrni tirildürünglar, mahaw kesǝllirini saⱪaytinglar, jinlarni ⱨǝydiwetinglar. Silǝrgǝ xapaǝt halis berilgǝndur, silǝrmu halis iltipat ⱪilinglar.\f □ \fr 10:8 \ft \+bd «Silǝrgǝ xapaǝt halis berilgǝndur, silǝrmu halis iltipat ⱪilinglar»\+bd* — grek tilida pǝⱪǝt: «Silǝrgǝ halis berilgǝndur, silǝrmu halis beringlar» bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 10:8 \xt Luⱪa 10:9; Ros. 8:18,20. \x*  
\v 9 Bǝlweƣinglarƣa altun, kümüx wǝ mis pullarni baƣlap elip yürmǝnglar. \x + \xo 10:9 \xt Mar. 6:8; Luⱪa 9:3; 22:35. \x*  
\v 10 Sǝpǝr üqün birla yǝktǝktin baxⱪa nǝ hurjun, nǝ kǝx, nǝ ⱨasa eliwalmanglar. Qünki hizmǝtkar ɵz ix ⱨǝⱪⱪini elixⱪa ⱨǝⱪliⱪtur.\f □ \fr 10:10 \ft \+bd «hurjun»\+bd* — yaki «tilǝmqining haltisi».\f*  \x + \xo 10:10 \xt Law. 19:13; Ⱪan. 24:14; 25:4; Luⱪa 10:7; 1Kor. 9:4,14; 1Tim. 5:18. \x*   
\m
\v 11 Ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝr yaki yeziƣa barƣan waⱪtinglarda, aldi bilǝn xu yǝrdǝ kimning ⱨɵrmǝtkǝ layiⱪ mɵtiwǝr ikǝnlikini soranglar; xundaⱪ kixini tapⱪanda, u yǝrdin kǝtküqǝ uning ɵyidila turunglar. \f □ \fr 10:11 \ft \+bd «U yǝrdin kǝtküqǝ uning ɵyidila turunglar»\+bd* — bu ǝmrdǝ qong danaliⱪ bar. Bu ikki sǝwǝbtin eytilƣan boluxi mumkin: — (1) kona zamanlarda kɵp diniy wǝz eytⱪuqilar ɵymu-ɵy yoⱪlap pul tilǝytti; lekin Əysaning muhlisliri ⱨeq tilǝmqilik ⱪilmasliⱪi kerǝk; (2) ular ɵymu-ɵy kɵqüp yürsǝ, hǝlⱪtǝ bir-birigǝ ⱪarap ⱨǝrtürlük ⱨǝsǝt-guman pǝyda boluximu mumkin — «Nemixⱪa ular bizning ɵydǝ ⱪonmaydu?» yaki «nemixⱪa ular \+bd bizning\+bd* ɵydin kɵqüp ketidu?» degǝndǝk.\f*  \x + \xo 10:11 \xt Mar. 6:10; Luⱪa 9:4; 10:8. \x*  
\v 12 Birǝr ɵygǝ kirgininglarda, ularƣa salam beringlar. \f □ \fr 10:12 \ft \+bd «Birǝr ɵygǝ kirgininglarda, ularƣa salam beringlar»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, «salam» (ibraniy tilida «xalom») degǝn sɵzning mǝnisi «(Sanga) hatirjǝmlik-amanliⱪ tilǝymǝn».\f*  
\v 13 Əgǝr u ailidikilǝr \add ⱨɵrmǝtkǝ\add* layiⱪ mɵtiwǝr kixilǝr bolsa, tiligǝn amanliⱪinglar ularƣa ijabǝt bolsun; ǝgǝr ular layiⱪ bolmisa, tiligǝn amanliⱪinglar ɵzünglarƣa ⱪaytsun. \f □ \fr 10:13 \ft \+bd «Əgǝr u ailidikilǝr ⱨɵrmǝtkǝ layiⱪ mɵtiwǝr kixilǝr bolsa»\+bd* — yaki «salamƣa layiⱪ bolƣanlar bolsa». \+bd «ǝgǝr ular layiⱪ bolmisa, tiligǝn amanliⱪinglar ɵzünglarƣa ⱪaytsun»\+bd* — muxu kixilǝrning layiⱪ ikǝnliki wǝ xundaⱪla ularning üstigǝ muhlislar tiligǝn amanliⱪning qüxüx-qüxmǝsliki ularning muhlislarni ⱪobul ⱪilƣan-ⱪilmiƣanliⱪi bilǝn baƣliⱪ idi. 14-ayǝtni kɵrüng.\f*  
\v 14 Silǝrni ⱪobul ⱪilmiƣan, sɵzliringlarni anglimiƣan kimdǝkim bolsa, ularning ɵyidin yaki xu xǝⱨǝrdin kǝtkininglarda, ayiƣinglardiki topini ⱪeⱪiwetinglar. \f □ \fr 10:14 \ft \+bd «ularning ɵyidin yaki xu xǝⱨǝrdin kǝtkininglarda, ayiƣinglardiki topini ⱪeⱪiwetinglar»\+bd* — «ayaƣdiki topini ⱪeⱪiwetix» degǝn ixarǝt «bizning silǝr bilǝn munasiwetimiz yoⱪ», degǝnni bildürüp, Hudaning sɵzini rǝt ⱪilƣanlarƣa ⱪattiⱪ agaⱨlandurux idi.\f*  \x + \xo 10:14 \xt Mar. 6:11; Luⱪa 9:5; Ros. 13:51; 18:6. \x*  
\v 15 Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, ⱪiyamǝt künidǝ Sodom wǝ Gomorra zeminidikilǝrning ⱨali xu xǝⱨǝrdikilǝrningkidin yenik bolidu.\f □ \fr 10:15 \ft \+bd «Sodom wǝ Gomorra»\+bd* — Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝr zamanidiki ikki xǝⱨǝr bolup, bu xǝⱨǝrlǝrning adǝmliri ohxax ⱨǝmjinsliⱪ zinahorluⱪiƣa (bǝqqiwazliⱪⱪa) ⱪattiⱪ berilip gunaⱨⱪa patⱪanliⱪtin, Huda bu xǝⱨǝrlǝrni adǝmliri bilǝn ⱪoxup ot qüxürüp yoⱪatⱪan.\f*  \x + \xo 10:15 \xt Mar. 6:11; Luⱪa 10:12. \x*   
\b  
\m  
\s1 Kǝlgüsidiki ziyankǝxlik  
\r Mar. 9:41; 13:9–13; Luⱪa 12:2-9; 12:51-53; 14:26,27; 21:12–17  
\m
\v 16 Mana, mǝn silǝrni ⱪoylarni bɵrilǝrning arisiƣa ǝwǝtkǝndǝk ǝwǝtimǝn. Xunga, yilandǝk sǝzgür, pahtǝktǝk sap dilliⱪ bolunglar. \f □ \fr 10:16 \ft \+bd «yilandǝk sǝzgür... bolunglar»\+bd* — grek tilida «yilandǝk aⱪilanǝ ... bolunglar».\f*  \x + \xo 10:16 \xt Luⱪa 10:3. \x*  
\v 17 Insanlardin pǝhǝs bolunglar; qünki ular silǝrni tutuwelip sot mǝⱨkimilirigǝ tapxurup beridu, sinagoglirida ⱪamqilaydu. \f □ \fr 10:17 \ft \+bd «ular silǝrni tutuwelip sot mǝⱨkimilirigǝ tapxurup beridu»\+bd* — «sot mǝⱨkimiliri» Yǝⱨudiylarning mǝⱨkimilirini wǝ bǝlkim baxⱪa hǝrⱨil soraⱪhanilarni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 10:17 \xt Mat. 24:9; Luⱪa 21:12; Yⱨ. 15:20; 16:2; Wǝⱨ. 2:1. \x*  
\v 18 Ular wǝ xundaⱪla yat ǝlliklǝr üqün bir guwaⱨliⱪ boluxⱪa, silǝr mening sǝwǝbimdin ǝmirlǝr wǝ padixaⱨlar aldiƣa elip berilip soraⱪⱪa tartilisilǝr. \x + \xo 10:18 \xt Ros. 24:1; 25:4. \x*  
\v 19 Lekin ular silǝrni soraⱪⱪa tartⱪan waⱪtida, ⱪandaⱪ jawab berix yaki nemǝ jawab berixtin ǝnsirǝp kǝtmǝnglar. Qünki xu waⱪti-saitidǝ eytix tegixlik sɵzlǝr silǝrgǝ tǝminlinidu. \x + \xo 10:19 \xt Mar. 13:11; Luⱪa 12:11; 21:14. \x*  
\v 20 Qünki sɵzligüqi ɵzünglar ǝmǝs, bǝlki Atanglarning roⱨi silǝr arⱪiliⱪ sɵzlǝydu.   
\m
\v 21 Ⱪerindax ⱪerindixiƣa, ata balisiƣa hainliⱪ ⱪilip, ɵlümgǝ tutup beridu. Balilarmu ata-anisiƣa ⱪarxi qiⱪip, ularni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilduridu. \x + \xo 10:21 \xt Mik. 7:2, 5; Luⱪa 21:16. \x*  
\v 22 Xundaⱪla silǝr mening namim tüpǝylidin ⱨǝmmǝ adǝmning nǝpritigǝ uqraysilǝr. Lekin ahirƣiqǝ bǝrdaxliⱪ bǝrgǝnlǝr bolsa ⱪutⱪuzulidu. \x + \xo 10:22 \xt Mat. 24:13; Mar. 13:13; Luⱪa 21:19; Wǝⱨ. 2:10; 3:10. \x*  
\v 23 Ular silǝrgǝ bu xǝⱨǝrdǝ ziyankǝxlik ⱪilsa, yǝnǝ bir xǝⱨǝrgǝ ⱪeqip beringlar. Qünki mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, Insan’oƣli ⱪaytip kǝlgüqǝ silǝr Israilning barliⱪ xǝⱨǝrlirini arilax \add wǝzipinglar\add* tügimǝydu.\x + \xo 10:23 \xt Mat. 2:13; 4:12; 12:15; Ros. 8:1; 9:25; 14:6. \x*   
\m
\v 24 Muhlis ustazidin, ⱪul hojayinidin üstün turmaydu. \f □ \fr 10:24 \ft \+bd «muhlis ustazidin, ⱪul hojayinidin üstün turmaydu»\+bd* — bu sirliⱪ sɵz bǝlkim muhlislar Mǝsiⱨkǝ toluⱪ ǝgǝxsǝ, uningƣa ohxax azab-oⱪubǝtni kɵrülǝydu, degǝn mǝnini ɵz iqigǝ alidu.\f*  \x + \xo 10:24 \xt Luⱪa 6:40; Yⱨ. 13:16; 15:20. \x*  
\v 25 Muhlis ustaziƣa ohxax bolsa, ⱪul hojayiniƣa ohxax bolsa razi bolsun. Ular ɵyning igisini «Bǝǝlzibul» dǝp tilliƣan yǝrdǝ, uning ɵyidikilirini tehimu ⱪattiⱪ ⱨaⱪarǝtlimǝmdu?\f □ \fr 10:25 \ft \+bd «Ular ɵyning igisini «bǝǝlzibul» dǝp tilliƣan yǝrdǝ...»\+bd* — «ɵyning igisi» Əysa ɵzi, ǝlwǝttǝ. «Bǝǝlzibul» — jinlarning padixaⱨi Xǝytanning yǝnǝ bir ismi. Əysa ɵzi hǝlⱪ arisida «alⱪixliⱪ» bolmisa uningƣa ǝgǝxkǝnlǝrmu uningƣa ohxax ⱨaⱪarǝtkǝ uqraxⱪa razi boluxi kerǝk, ǝlwǝttǝ; ⱨǝtta bu ixni «Huda Ɵz nami üqün bizgǝ ⱨaⱪarǝtkǝ uqraxⱪa imtiyaz bǝrdi» dǝp ⱨesablax kerǝk («Fil.» 1:29ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 10:25 \xt Mat. 9:34; 12:24; Mar. 3:22; Luⱪa 11:15; Yⱨ. 8:48. \x*   
\m
\v 26 Xunga ulardin ⱪorⱪmanglar; qünki ⱨeqⱪandaⱪ yepiⱪ ⱪoyulƣan ix axkarilanmay ⱪalmaydu, wǝ ⱨeqⱪandaⱪ mǝhpiy ix ayan bolmay ⱪalmaydu. \x + \xo 10:26 \xt Ayup 12:22; Yǝx. 8:12; Yǝr. 1:8; Mar. 4:22; Luⱪa 8:17; 12:2. \x*   
\m
\v 27 Mening silǝrgǝ ⱪarangƣuda eytidiƣanlirimni yoruⱪta eytiweringlar. Ⱪuliⱪinglarƣa piqirlap eytilƣanlarni ɵgzilǝrdǝ jakarlanglar.  
\v 28 Tǝnni ɵltürsimu, lekin adǝmning jan-roⱨini ɵltürǝlmǝydiƣanlardin ⱪorⱪmanglar; ǝksiqǝ, tǝn wǝ jan-roⱨni dozahta ⱨalak ⱪilixⱪa ⱪadir bolƣuqidin ⱪorⱪunglar. \f □ \fr 10:28 \ft \+bd «lekin adǝmning jan-roⱨini ɵltürǝlmǝydiƣanlardin ⱪorⱪmanglar...»\+bd* — muxu ayǝttǝ «roⱨ-jan» insanlarning roⱨiy ⱪismini, yǝni iqki dunyasini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 10:28 \xt Yǝr. 1:8; Luⱪa 12:4. \x*  
\v 29 Ikki ⱪuxⱪaqni bir tiyingǝ setiwalƣili boliduƣu? Lekin ulardin birimu Atanglarsiz yǝrgǝ qüxmǝydu. \f □ \fr 10:29 \ft \+bd «Ikki ⱪuxⱪaqni bir tiyingǝ setiwalƣili boliduƣu?»\+bd* — «bir tiyin» grek tilida «assariyon». Xu dǝwrdiki bir ixqining künlük ⱨǝⱪⱪi bolƣan «dinarius»ning 1/16 ⱪismi idi.\f*  
\v 30 Əmma silǝr bolsanglar, ⱨǝtta ⱨǝrbir tal qeqinglarmu sanalƣandur. \x + \xo 10:30 \xt 1Sam. 14:45. \x*  
\v 31 Xunga, ⱪorⱪmanglar. Silǝr nurƣunliƣan ⱪuxⱪaqtinmu ⱪimmǝtliktursilǝr!   
\m
\v 32 Xunga, meni insanlarning aldida etirap ⱪilƣanlarning ⱨǝrbirini mǝnmu ǝrxtiki Atamning aldida etirap ⱪilimǝn; \x + \xo 10:32 \xt Mar. 8:38; Luⱪa 9:26; 12:8; 2Tim. 2:12. \x*  
\v 33 Biraⱪ insanlarning aldida mǝndin tanƣanlarning ⱨǝrbiridin mǝnmu ǝrxtiki Atam aldida tanimǝn.   
\b  
\m  
\s1 Muhlis bolƣini üqün ziyankǝxlikkǝ uqrixi mumkin  
\m
\v 34 Mening dunyaƣa keliximni tinqliⱪ elip kelix üqündur, dǝp oylap ⱪalmanglar. Mǝn tinqliⱪ ǝmǝs, bǝlki ⱪiliqni yürgürüxkǝ kǝldim. \f □ \fr 10:34 \ft \+bd «... Mǝn tinqliⱪ ǝmǝs, bǝlki ⱪiliqni yürgürüxkǝ kǝldim»\+bd* — 5:38-48dǝ hatirilǝngǝndǝk, Əysaning etiⱪadqilarni uruxmasliⱪⱪa dǝwǝt ⱪilidiƣan tǝlimigǝ asasǝn, etiⱪadqilar ⱪoliƣa ⱪiliq elixiƣa bolmaydu xunga muxu ayǝttiki «ⱪiliq» (Hudaning sɵzlirigǝ rǝnjiydiƣan adǝmning ⱪolida bolup) etiⱪadqilarƣa ⱪarxi qiⱪⱪan ⱪiliqni, yaki kɵqmǝ mǝnidǝ «jedǝl-majira»ni kɵrsǝtkǝn bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 10:34 \xt Luⱪa 12:51. \x*  
\v 35 Qünki mening kelixim «Oƣulni atisiƣa, ⱪizni anisiƣa, kelinni ⱪeynanisiƣa ⱪarxi qiⱪirix» üqün bolidu. \x + \xo 10:35 \xt Mik. 7:6. \x*  
\v 36 Xuning bilǝn «Adǝmning düxmǝnliri ɵz ailisidiki kixilǝr bolidu».\f □ \fr 10:36 \ft \+bd «Xuning bilǝn «Adǝmning düxmǝnliri ɵz ailisidiki kixilǝr bolidu»\+bd* — muxu sɵzlǝr Tǝwrat «Mik.» 7:6din elinƣan.\f*  \x + \xo 10:36 \xt Zǝb. 41:9; 55:12-14; Yⱨ. 13:18. \x*   
\m
\v 37 Ata-anisini mǝndinmu ǝziz kɵridiƣanlar manga munasip ǝmǝstur. Ɵz oƣul-ⱪizini mǝndinmu ǝziz kɵridiƣanlarmu manga munasip ǝmǝs. \x + \xo 10:37 \xt Luⱪa 14:26. \x*  
\v 38 Ɵzining krestini kɵtürüp, manga ǝgǝxmigǝnlǝrmu manga munasip ǝmǝs. \f □ \fr 10:38 \ft \+bd «Ɵzining krestini kɵtürüp, manga ǝgǝxmigǝnlǝrmu manga munasip ǝmǝs»\+bd* — rimliⱪlar tǝripidin ɵlüm jazasi berilgǝnlǝr mihlinidiƣan krestni mürisidǝ kɵtürüp jaza mǝydaniƣa baratti. Krestlinix adǝmni ⱪiynaydiƣan, intayin dǝⱨxǝtlik wǝ aⱨanǝtlik ɵlüm jaza usuli bolup, «ɵzining krestini kɵtürüx» degǝnning kɵp mǝniliri iqidǝ tɵwǝndikilǝrnimu oz iqigǝ alsa kerǝk: (1) Əysa Mǝsiⱨ üqün azab-oⱪubǝt tartixⱪa, (2) til-aⱨanǝt ixtixkǝ, (3) Hudaning iradisining ǝmǝlgǝ axuruluxi üqün zɵrür tepilƣanda, «ɵz-ɵzini ɵlüm jazasiƣa ⱨɵküm ⱪilƣandǝk» ɵzining arzu-ⱨǝwǝslirini rǝt ⱪilixⱪa tǝyyar bolux.\f*  \x + \xo 10:38 \xt Mat. 16:24; Mar. 8:34; Luⱪa 9:23; 14:27. \x*  
\v 39 Ɵz ⱨayatini ayaydiƣan kixi uningdin mǝⱨrum bolidu; mǝn üqün ɵz ⱨayatidin mǝⱨrum bolƣan kixi uningƣa erixidu. \x + \xo 10:39 \xt Mat. 16:25; Mar. 8:35; Luⱪa 9:24; 17:33; Yⱨ. 12:25. \x*  
\v 40 Silǝrni ⱪobul ⱪilƣanlar menimu ⱪobul ⱪilƣan bolidu; meni ⱪobul ⱪilƣanlar bolsa meni ǝwǝtküqinimu ⱪobul ⱪilƣan bolidu. \x + \xo 10:40 \xt Luⱪa 10:16; Yⱨ. 13:20. \x*  
\v 41 Bir pǝyƣǝmbǝrni pǝyƣǝmbǝrlik salaⱨiyitidǝ ⱪobul ⱪilƣan kixi pǝyƣǝmbǝrgǝ has bolƣan in’amƣa erixidu. Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmni u ⱨǝⱪⱪaniy ikǝn dǝp bilip ⱪobul ⱪilƣanlar ⱨǝⱪⱪaniy adǝmgǝ has bolƣan in’amƣa erixidu. \f □ \fr 10:41 \ft \+bd «Bir pǝyƣǝmbǝrni pǝyƣǝmbǝrlik salaⱨiyitidǝ ⱪobul ⱪilƣan kixi»\+bd* — demǝk, uning pǝyƣǝmbǝr ikǝnliki, Hudaning sɵzini yǝtküzgǝnliki sǝwǝbidin uni ⱪobul ⱪilƣan kixini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 10:41 \xt 1Pad. 17:10; 18:4; 2Pad. 4:8. \x*  
\v 42 Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, mening bu xakiqiklirimdin ǝng kiqiki birini mening muhlisim dǝp bilip uningƣa ⱨǝtta pǝⱪǝt birǝr qinǝ soƣuⱪ su bǝrgǝn kiximu jǝzmǝn ɵzigǝ layiⱪ in’amdin mǝⱨrum bolmaydu.\x + \xo 10:42 \xt Mat. 25:40; Mar. 9:41; Ibr. 6:10. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning gumaniy soali  
\r Luⱪa 7:18-35  
\m
\v 1 Əysa on ikki muhlisiƣa bu ixlarni tapilap bolƣandin keyin, ɵzimu xu yǝrdiki ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrlǝrdǝ tǝlim berix wǝ \add Hudaning kalamini\add* jakarlax üqün u yǝrdin kǝtti.\f □ \fr 11:1 \ft \+bd «ɵzimu xu yǝrdiki ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrlǝrdǝ tǝlim berix ... üqün u yǝrdin kǝtti»\+bd* — «xu yǝr» Galiliyǝni demǝkqi.\f*   
\m
\v 2 Zindanƣa solanƣan Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝr\add* Mǝsiⱨning ⱪilƣan ǝmǝllirini anglap, muhlislirini ǝwǝtip, ular arⱪiliⱪ Əysadin:\x + \xo 11:2 \xt Luⱪa 7:18. \x*  
\v 3 «Kelixi muⱪǝrrǝr zat ɵzüngmu, yaki baxⱪa birsini kütüximiz kerǝkmu?» — dǝp soridi.\f □ \fr 11:3 \ft \+bd «Kelixi muⱪǝrrǝr zat ɵzüngmu, yaki baxⱪa birsini kütüximiz kerǝkmu?»\+bd* — «Kelixi muⱪǝrrǝr zat» bolsa Huda wǝdǝ ⱪilƣan Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ, ǝlwǝttǝ. Yǝⱨya ɵzi Mǝsiⱨning yolini tǝyyarlax üqün uning aldida ǝwǝtilgǝn; xuning bilǝn u: — «Sǝn biz kütkǝn kiximusǝn» dǝp gumanlinip soraydu.\f*   
\m
\v 4 Əysa ularƣa jawab berip mundaⱪ dedi:  
\m — Yǝⱨyaning yeniƣa ⱪaytip berip, ɵz anglawatⱪanliringlarni wǝ kɵrüwatⱪanliringlarni bayan ⱪilip —  
\v 5 Korlar kɵrǝlǝydiƣan wǝ tokurlar mangalaydiƣan boldi, mahaw kesili bolƣanlar saⱪaytildi, gaslar angliyalaydiƣan boldi, ɵlgǝnlǝrmu tirildürüldi wǝ kǝmbǝƣǝllǝrgǝ hux hǝwǝr jakarlandi» — dǝp eytinglar\x + \xo 11:5 \xt Yǝx. 29:18; 35:5; 61:1; Luⱪa 4:18. \x*  
\v 6 wǝ \add uningƣa yǝnǝ\add*: «Mǝndin gumanlanmay putlixip kǝtmigǝn kixi bolsa bǝhtliktur!» dǝp ⱪoyunglar, — dedi.\f □ \fr 11:6 \ft \+bd «wǝ (uningƣa yǝnǝ): «Mǝndin gumanlanmay putlixip kǝtmigǝn kixi bolsa bǝhtliktur!» dǝp ⱪoyunglar»\+bd* — Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr zindanda yetip: «Əysa Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ bolsa nemixⱪa meni zindandin ⱪutⱪuzmiƣan?» — dǝp gumanlanƣan bolsa kerǝk idi. Yǝⱨyaning bu soali toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 7 Ular kǝtkǝndǝ, Əysa top-top adǝmlǝrgǝ Yǝⱨya toƣruluⱪ sɵzlǝxkǝ baxlidi:  
\m — «Silǝr ǝsli \add Yǝⱨyani izdǝp\add* qɵlgǝ barƣininglarda, zadi nemini kɵrgili bardinglar? Xamalda yǝlpünüp turƣan ⱪomuxnimu?\x + \xo 11:7 \xt Luⱪa 7:24. \x*  
\v 8 Yaki esil kiyingǝn bir ǝrbabnimu? Mana, esil kiyimlǝrni kiygǝnlǝr han ordiliridin tepiliduƣu!  
\v 9 Əmdi silǝr nemǝ kɵrgili bardinglar? Bir pǝyƣǝmbǝrnimu? Durus, ǝmma mǝn xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, \add bu bolsa\add* pǝyƣǝmbǝrdinmu üstün bir bolƣuqidur.  
\v 10 Qünki \add muⱪǝddǝs yazmilardiki\add*: —  
\m «Mana, yüz aldingƣa ǝlqimni ǝwǝtimǝn;  
\m U sening aldingda yolungni tǝyyarlaydu»  
\m — dǝp pütülgǝn sɵz dǝl uning toƣrisida pütülgǝndur. \f □ \fr 11:10 \ft \+bd «Mana, yüz aldingƣa ǝlqimni ǝwǝtimǝn; u sening aldingda yolungni tǝyyarlaydu»\+bd* — Tǝwrat, «Mal.» 3:1, «Yǝx.» 40:3.\f*  \x + \xo 11:10 \xt Mis. 23:20; Mal. 3:1; Mar. 1:2; Luⱪa 7:27. \x*  
\v 11 Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, ayallardin tuƣulƣanlar arisida qɵmüldürgüqi Yǝⱨyadinmu uluƣi turƣuzulƣini yoⱪ; ǝmma ǝrx padixaⱨliⱪidiki ǝng kiqik bolƣinimu uningdin uluƣ turidu.  
\v 12 Əmma qɵmüldürgüqi Yǝⱨya otturiƣa qiⱪⱪan künlǝrdin bügünki küngiqǝ, ǝrx padixaⱨliⱪiƣa kirix yoli xiddǝt bilǝn eqildi wǝ kixilǝr uni xiddǝt bilǝn tutuwalidu. \f □ \fr 11:12 \ft \+bd «Ərx padixaⱨliⱪiƣa kirix yoli xiddǝt bilǝn eqildi wǝ kixilǝr uni xiddǝt bilǝn tutuwalidu»\+bd* — baxⱪa bir tǝrjimisi: «Ərx padixaⱨliⱪi zorawanliⱪⱪa uqrimaⱪta. Zorawanlar uningƣa ⱨujum ⱪilmaⱪta». Biraⱪ bizningqǝ bu ayǝtning mǝnisi asasǝn «Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirix asan ǝmǝs; qünki uningƣa ⱨǝrhil ⱨujumlar ⱪilinidu; lekin ⱨujumƣa bǝrdaxliⱪ berixkǝ tǝyyar, iradisi ⱪǝt’iy adǝmlǝr uningƣa igǝ bolidu». Yǝnǝ «Luⱪa» 16:16ni kɵrüng. Bizningqǝ yǝnǝ, 12-14-ayǝtlǝr «Mik.» 2:12-13 bilǝn munasiwǝtliktur. «Mikaⱨ»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 11:12 \xt Luⱪa 16:16. \x*  
\v 13 Qünki barliⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝrning bexarǝt berix hizmiti, xundaⱪla Tǝwrattiki yazmilar arⱪiliⱪ bexarǝt yǝtküzülüx hizmiti Yǝⱨya bilǝn ahirlixidu.  
\v 14 Wǝ ǝgǝr xu sɵzni ⱪobul ⱪilalisanglar, «\add ⱪaytip\add* kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr\add*» bolsa, \add Yǝⱨyaning\add* ɵzidur. \f □ \fr 11:14 \ft \+bd «Wǝ ǝgǝr xu sɵzni ⱪobul ⱪilalisanglar, «ⱪaytip kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan Ilyas pǝyƣǝmbǝr» bolsa, Yǝⱨyaning ɵzidur»\+bd* — Tǝwratta, yǝni «Mal.» 4:5-6dǝ, Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨning mǝydanƣa qiⱪixidin awwal Ilyas pǝyƣǝmbǝr Mǝsiⱨning yolini tǝyyarlax üqün ⱪaytip kelidiƣanliⱪi kɵrsitilidu. Yǝⱨudiylar Mǝsiⱨning kelixini kütkǝqkǝ, bu bexarǝtkǝ asasǝn Iliyasning awwal kelixini kütüwatⱪanidi. Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr Ilyas pǝyƣǝmbǝrdǝk küq-ⱪudrǝt bilǝn kǝlgǝn («Luⱪa» 1:13-17ni kɵrüng). Xunga Mǝsiⱨ Əysa bu bexarǝt uning arⱪiliⱪ ǝmǝlgǝ axⱪan, dǝp eytidu. Uning üstigǝ, (Yǝⱨudiy hǝlⱪi «awwalⱪi Ilyas» bolƣan Yǝⱨyaning hǝwirini rǝt ⱪilƣan bolƣaqⱪa) Mǝsiⱨning ⱪiyamǝt künidǝ dunyaƣa ⱪaytip kelixidin awwalmu Ilyas pǝyƣǝmbǝr ɵzi ⱪaytidin pǝyda bolidu dǝp ixǝnqimiz bar (yǝnǝ «Mal.» 4:5-6ni wǝ «Mar.» 9:11-13nimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 11:14 \xt Mal. 3:23; Luⱪa 1:17. \x*  
\v 15 Angliƣudǝk ⱪuliⱪi barlar buni anglisun!   
\m
\v 16 Lekin bu dǝwrdiki kixilǝrni zadi kimlǝrgǝ ohxitay? Ular huddi rǝstǝ-bazarlarda olturwelip, bir-birigǝ: \x + \xo 11:16 \xt Luⱪa 7:31. \x*  
\v 17 «Biz silǝrgǝ sunay qelip bǝrsǝkmu, ussul oynimidinglar», «Matǝm pǝdisigǝ qelip bǝrsǝkmu, yiƣa-zar ⱪilmidinglar» dǝp \add ⱪaⱪxaydiƣan tuturuⱪsiz\add* balilarƣa ohxaydu.  
\v 18 Qünki Yǝⱨya kelip ziyapǝttǝ olturmaytti, \add xarab\add* iqmǝytti. Xuning bilǝn, ular: «Uningƣa jin qaplixiptu» deyixidu. \f □ \fr 11:18 \ft \+bd «Yǝⱨya kelip ziyapǝttǝ olturmaytti, xarab iqmǝytti»\+bd* — grek tilida «Yǝⱨya kelip, nǝ yemǝydu nǝ iqmǝydu». Oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr intayin ƣorigil ozuⱪlinatti, pat-pat roza tutatti. «Mat.» 3:4ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 11:18 \xt Mat. 3:4; Mar. 1:6. \x*  
\v 19 Insan’oƣli bolsa kelip ⱨǝm yǝydu ⱨǝm iqidu wǝ mana, ular: «Taza bir toymas wǝ bir mǝyhor ikǝn. U bajgirlar wǝ gunaⱨkarlarning dosti» deyixidu. Lekin danaliⱪ bolsa ɵz pǝrzǝntliri arⱪiliⱪ durus dǝp tonulidu».\f □ \fr 11:19 \ft \+bd «Lekin danaliⱪ bolsa ɵz pǝrzǝntliri arⱪiliⱪ durus dǝp tonulidu»\+bd* — yaki «Danaliⱪ bolsa ɵz ix-mewiliri arⱪiliⱪ durus dǝp tonulidu». Bu ⱪisⱪa ayǝt üstidǝ wǝ uningdiki kɵp muⱨim prinsiplar toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysani qǝtkǝ ⱪaⱪⱪan xǝⱨǝrlǝr  
\r Luⱪa 10:13-15  
\m
\v 20 Andin u ɵzi kɵp mɵjizilǝrni kɵrsǝtkǝn xǝⱨǝrlǝrdǝ turuwatⱪanlarni towa ⱪilmiƣanliⱪi üqün ǝyiblǝp, mundaⱪ dedi: —\x + \xo 11:20 \xt Luⱪa 10:13. \x*   
\m
\v 21 Ⱨalinglarƣa way, ǝy Ⱪorazinliⱪlar! Ⱨalinglarƣa way, ǝy Bǝyt-Saidaliⱪlar! Qünki silǝrdǝ kɵrsitilgǝn mɵjizilǝr Tur wǝ Zidon xǝⱨǝrliridǝ kɵrsitilgǝn bolsa, u yǝrlǝrdikilǝr heli burunla bɵz kiyimigǝ yɵginip, külgǝ milinip towa ⱪilƣan bolatti. \f □ \fr 11:21 \ft \+bd «Silǝrdǝ kɵrsitilgǝn mɵjizilǝr Tur wǝ Zidon xǝⱨǝrliridǝ kɵrsitilgǝn bolsa...»\+bd* — Tur wǝ Zidon ǝsli butpǝrǝs «yat ǝllǝr»ning xǝⱨǝrliri idi. Mǝsilǝn, «Əzakiyal» 26-29-babni kɵrüng — ikki xǝⱨǝr bu bablarda gunaⱨliri tüpǝylidin ǝyiblinidu. «Zidon» grek tilida «Sidon» deyilidu. \+bd «U yǝrlǝrdikilǝr heli burunla bɵz kiyimigǝ yɵginip, külgǝ milinip towa ⱪilƣan bolatti»\+bd* — «bɵzgǝ (mataƣa) yɵginip, külgǝ milinix» — kona zamanlarda ⱪattiⱪ puxayman ⱪilix, gunaⱨlarƣa towa ⱪilixning bir ipadisi idi.\f*  \x + \xo 11:21 \xt 2Sam. 13:19; 2Pad. 6:30; 19:1. \x*  
\v 22 Mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, ⱪiyamǝt künidǝ Tur wǝ Zidondikilǝrning kɵridiƣini silǝrningkidin yenik bolidu. \x + \xo 11:22 \xt Mat. 10:15. \x*  
\v 23 Əy ǝrxkǝ kɵtürülgǝn Kǝpǝrnaⱨumluⱪlar! Silǝr tǝⱨtisaraƣa qüxürülisilǝr. Qünki aranglarda yaritilƣan mɵjizilǝr Sodomda yaritilƣan bolsa, u xǝⱨǝr bügüngiqǝ ⱨalak bolmiƣan bolatti. \f □ \fr 11:23 \ft \+bd «Əy ǝrxkǝ kɵtürülgǝn Kǝpǝrnaⱨumluⱪlar!»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Əy silǝr Kǝpǝrnaⱨumluⱪlar! Asmanƣa qiⱪmaⱪqimidinglar?». Lekin bizningqǝ «asmanƣa kɵtürülgǝn» degini toƣra bolup, bu sɵz Əysa ularning arisida bolƣanliⱪtin ularƣa kɵrsitilgǝn zor imtiyaz-iltipatni kɵrsitidu. \+bd «Sodom xǝⱨiri»\+bd* — 10:15ni, «Yar.» 18:16-19:29ni kɵrüng.\f*  
\v 24 Əmma mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, ⱪiyamǝt künidǝ Sodom zeminidikilǝrning kɵridiƣini silǝrningkidinmu yenik bolidu.\x + \xo 11:24 \xt Mat. 10:15. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning huxalliⱪi  
\r Luⱪa 10:21-22  
\m
\v 25 Xu waⱪitlarda, Əysa bu ixlarƣa ⱪarap mundaⱪ dedi:  
\m — Asman-zemin Igisi i Ata! Sǝn bu \add ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni\add* danixmǝn wǝ ǝⱪilliⱪlardin yoxurup, sǝbiy balilarƣa axkariliƣanliⱪing üqün Sanga mǝdⱨiyilǝr oⱪuymǝn! \x + \xo 11:25 \xt Ayup 5:12; Yǝx. 29:14; Luⱪa 10:21; 1Kor. 1:19; 2:7, 8. \x*  
\v 26 Bǝrⱨǝⱪ, i Ata, nǝziringdǝ bundaⱪ ⱪilix rawa idi.   
\m
\v 27 Ⱨǝmmǝ manga Atamdin tǝⱪdim ⱪilindi; Oƣulni Atidin baxⱪa ⱨeqkim tonumaydu, wǝ Atinimu Oƣul wǝ Oƣul axkarilaxni layiⱪ kɵrgǝn kixilǝrdin baxⱪa ⱨeqkim tonumaydu.\x + \xo 11:27 \xt Mat. 28:18; Luⱪa 10:22; Yⱨ. 1:18; 3:35; 6:46. \x*   
\m
\v 28 Əy japakǝxlǝr wǝ eƣir yük yüklǝngǝn ⱨǝmminglar! Mening yenimƣa kelinglar, mǝn silǝrgǝ aramliⱪ berǝy.  
\v 29 Mening boyunturuⱪumni kiyip, mǝndin ɵgininglar; qünki mǝn mɵmin wǝ kǝmtǝrmǝn; xundaⱪ ⱪilƣanda, kɵnglünglar aram tapidu. \x + \xo 11:29 \xt Zǝb. 45:4; Yǝr. 6:16; Zǝk. 9:9\x*  
\v 30 Qünki mening boyunturuⱪumda bolux asan, mening artidiƣan yüküm yeniktur.\x + \xo 11:30 \xt 1Yuⱨa. 5:3. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Əysa «Xabat»ning Igisidur •••• «Xabat küni» toƣruluⱪ 1-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng  
\r Mar. 2:23-28; Luⱪa 6:1-5  
\m
\v 1 Xu qaƣlarda bir xabat küni, Əysa buƣdayliⱪlardin ɵtüp ketiwatatti. Ⱪorsiⱪi eqip kǝtkǝn muhlisliri baxaⱪlarni üzüp, yeyixkǝ baxlidi.\f □ \fr 12:1 \ft \+bd «xabat küni»\+bd* — xǝnbǝ küni, Tǝwrat kalendari boyiqǝ ⱨǝptining yǝttinqi küni bolup, Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ Israildiki ⱨǝrbir insan wǝ mal-qarwilarmu xu küni ⱨǝrⱪandaⱪ ix-hizmǝt ⱪilmay, dǝm elixi kerǝk idi. Tǝbirlǝrnimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 12:1 \xt Ⱪan. 23:24; Mar. 2:23; Luⱪa 6:1. \x*  
\v 2 Lekin buni kɵrgǝn Pǝrisiylǝr uningƣa:  
\m — Ⱪara, muhlisliring xabat küni Tǝwratta qǝklǝngǝn ixni ⱪiliwatidu, deyixti.\f □ \fr 12:2 \ft \+bd «muhlisliring xabat küni Tǝwratta qǝklǝngǝn ixni ⱪiliwatidu»\+bd* — «qǝklǝngǝn ix» toƣruluⱪ — Tǝwrat ⱪanunida qǝklǝngǝn. Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ dǝm elix küni «haman tepix» «hizmǝt» dǝp ⱪarilip, ⱪanunƣa hilapliⱪ ix dǝp ⱨesablinixi kerǝk idi, ǝlwǝttǝ. Pǝrisiylǝr muhlislarning danlarni yeyix üqün aⱪlixini «haman tǝpkǝnlikkǝ barawǝr» dǝp ⱪariƣan. Əmdi baxaⱪlarni üzüp yeyix ziraǝtlǝrgǝ orƣaⱪ selix bilǝn ohxaxmu yaki ohxax ǝmǝsmu, buningƣa oⱪurmǝnlǝr Mǝsiⱨning jawabini oⱪup ɵzi birnemǝ desun! «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ muxu wǝⱪǝ toƣruluⱪ izaⱨatlirimizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 12:2 \xt Mis. 20:10. \x*   
\m
\v 3 Biraⱪ u ularƣa:  
\m — Dawut wǝ uning ⱨǝmraⱨlirining aq ⱪalƣanda nemǝ ⱪilƣanliⱪini \add muⱪǝddǝs yazmilardin\add* oⱪumiƣanmusilǝr?\f □ \fr 12:3 \ft \+bd «Dawut wǝ uning ⱨǝmraⱨlirining aq ⱪalƣanda nemǝ ⱪilƣanliⱪini muⱪǝddǝs yazmilardin oⱪumiƣanmusilǝr?»\+bd* — «Oⱪumiƣanmusilǝr?» degǝn sɵz Pǝrisiylǝrning daim rǝⱪibiliridin soraydiƣan soal xǝkli idi.\f*  
\v 4 U Hudaning ɵyigǝ kirip, \add Hudaƣa\add* atalƣan, xundaⱪla ɵzi wǝ ⱨǝmraⱨliriƣa nisbǝtǝn Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ yeyixkǝ bolmaydiƣan «tǝⱪdim nanlar»ni \add sorap elip\add*, ularni \add ⱨǝmraⱨliri\add* bilǝn billǝ yegǝn. Əslidǝ bu nanlarni pǝⱪǝt kaⱨinlarning yeyixigila bolatti.\f □ \fr 12:4 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Dawut\+bdit* Hudaning ɵyigǝ kirip, Hudaƣa atalƣan, xundaⱪla ɵzi wǝ ⱨǝmraⱨliriƣa nisbǝtǝn Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ yeyixkǝ bolmaydiƣan «tǝⱪdim nanlar»ni sorap elip, ularni ⱨǝmraⱨliri bilǝn billǝ yegǝn» — bu wǝⱪǝ «1Sam.» 21:1-7dǝ hatirilǝngǝn.\f*  \x + \xo 12:4 \xt Mis. 29:33; Law. 24:9; 1Sam. 21:6. \x*   
\m
\v 5 Silǝr Tǝwrattin xuni oⱪup baⱪmiƣansilǝrki, ibadǝthanida ixlǝydiƣan kaⱨinlar xabat künliri ixlǝp xabat tǝrtipini buzsimu, gunaⱨⱪa buyrulmaydu.\x + \xo 12:5 \xt Qɵl. 28:9. \x*  
\v 6 Biraⱪ mǝn xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, bu yǝrdǝ ibadǝthanidinmu uluƣ birsi bar.\x + \xo 12:6 \xt 2Tar. 6:18. \x*  
\v 7 Əmdiliktǝ ǝgǝr silǝr \add Hudaning\add* «\add muⱪǝddǝs yazmilarda\add*: «Izdǝydiƣinim ⱪurbanliⱪlar ǝmǝs, bǝlki rǝⱨim-xǝpⱪǝt» deyilgǝn xu sɵzining mǝnisini bilgǝn bolsanglar, bigunaⱨ kixilǝrni gunaⱨkar dǝp bekitmǝyttinglar.\f □ \fr 12:7 \ft \+bd «Izdǝydiƣinim ⱪurbanliⱪlar ǝmǝs, bǝlki rǝⱨim-xǝpⱪǝt»\+bd* — «Ⱨox.» 6:6din elinƣan sɵz (9:13nimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 12:7 \xt Ⱨox. 6:6; Mik. 6:8; Mat. 9:13; 23:23. \x*  
\v 8 Qünki Insan’oƣli xabat künining Igisidur.\x + \xo 12:8 \xt Mar. 2:28; Luⱪa 6:5. \x*   
\b  
\m  
\s1 Xabat künidǝ bimarni saⱪaytixⱪa bolamdu?  
\r Mar. 3:1-6; Luⱪa 6:6-11  
\m
\v 9 U u yǝrdin ayrilip, ularning sinagogiƣa kirdi. \f □ \fr 12:9 \ft \+bd «U u yǝrdin ayrilip, ularning sinagogiƣa kirdi»\+bd* — «ular» bolsa yuⱪirida tilƣa elinƣan «Pǝrisiylǝr»ni kɵrsǝtkǝn boluxi kerǝk.\f*  \x + \xo 12:9 \xt Mar. 3:1; Luⱪa 6:6. \x*  
\v 10 Wǝ mana, u yǝrdǝ bir ⱪoli yegilǝp ⱪalƣan bir adǝm bar idi. Ular uning üstidin ǝrz ⱪilixⱪa sǝwǝb tapmaⱪqi bolup uningdin:  
\m — Xabat küni kesǝl saⱪaytix Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣunmu? — dǝp soridi.\x + \xo 12:10 \xt Luⱪa 14:3. \x*   
\m
\v 11 Lekin u ularƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Birǝrsinglarning ⱪoyi xabat küni oriƣa qüxüp kǝtsǝ, uni dǝrⱨal tartip qiⱪiriwalmaydiƣan adǝm barmidu? \x + \xo 12:11 \xt Mis. 23:4; Ⱪan. 22:4. \x*  
\v 12 Insan bolsa ⱪoydin xunqǝ ǝtibarliⱪtur! Xunga, xabat küni yahxiliⱪ ⱪilix Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣundur. \x + \xo 12:12 \xt Yar. 1:27. \x*  
\v 13 Andin u ⱨeliⱪi kesǝlgǝ:  
\m — Ⱪolungni uzat, — dedi. U ⱪolini uzitixi bilǝnla ⱪoli ikkinqi ⱪoliƣa ohxax ǝsligǝ kǝltürüldi.\f □ \fr 12:13 \ft \+bd «U ⱪolini uzitixi bilǝnla ⱪoli ikkinqi ⱪoliƣa ohxax ǝsligǝ kǝltürüldi»\+bd* — «ǝsligǝ kǝltürüldi» degǝn peilning «mǝjⱨul xǝkli» bolup, bizgǝ bu ixni Huda ɵzi ⱪilƣan, degǝnni uⱪturidu. Əmdi ular bu mɵjizǝ «xabat künidǝ yaritilƣanliⱪi» üqün zadi kimni ǝyiblimǝkqi?\f*   
\m
\v 14 Biraⱪ Pǝrisiylǝr taxⱪiriƣa qiⱪip, uni ⱪandaⱪ yoⱪitix ⱨǝⱪⱪidǝ mǝsliⱨǝt ⱪilixti.\x + \xo 12:14 \xt Mar. 3:6; Yⱨ. 5:18; 10:39; 11:53. \x*   
\b  
\m  
\s1 Huda talliƣan ⱪul  
\m
\v 15 Əmma Əysa buni biliwelip u yǝrdin ayrildi. Top-top kixilǝr uningƣa ǝgixip mangdi. U ularning ⱨǝmmisini saⱪaytti; \x + \xo 12:15 \xt Mat. 10:23. \x*  
\v 16 andin ularƣa ɵzining salaⱨyitini axkarilimasliⱪni ⱪattiⱪ tapilidi. \x + \xo 12:16 \xt Mat. 9:30; Luⱪa 5:14. \x*  
\v 17 Buning bilǝn Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ yǝtküzülgǝn munu sɵzlǝr ǝmǝlgǝ axuruldi:   
\b  
\m
\v 18 — «Ⱪaranglar, mana Mǝn talliƣan Ɵz ⱪulum!  
\m Mening sɵyümlükim, dilimning sɵyüngini!  
\m Mǝn Ɵz Roⱨimni uning wujudiƣa ⱪondurimǝn,  
\m Xuning bilǝn u ǝllǝrgǝ ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝtni jakarlaydu.\f □ \fr 12:18 \ft \+bd «Xuning bilǝn u ǝllǝrgǝ ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝtni jakarlaydu»\+bd* — «Yǝx.» 42-babtili izaⱨtlarnimu kɵrüng. 
\fp  «Əllǝr» bolsa muxu yǝrdǝ «yat ǝllǝr», yǝni barliⱪ Yǝhudiy ǝmǝslǝrni, jaⱨandiki barliⱪ millǝtlǝrni kɵrsitidu. 
\fp  «Ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝt» degǝnning mǝnisi toƣruluⱪ: — bu sɵz ibraniy tilida (Tǝwrattiki ǝyni bexarǝtttǝ) «mixpat» deyilidu, u tɵt jǝⱨǝtni ɵz iqigǝ alidu, yǝni Hudaning «ⱨǝⱪⱪaniy ⱪuli»ning: — 
\fp  (1) Hudaning butlar toƣruluⱪ ⱨɵkümi, yǝni «Huda degǝn tirik ⱨǝm birdur, butlar yoⱪtin bolƣan nǝrsǝ» degǝn ⱨǝⱪiⱪǝtni elip kelixini (ⱨǝⱪiⱪǝtsizlǝr ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ erixidu). 
\fp  (2) Hudaning adil ⱪanun-pǝrmanlirining hǝwirini yǝtküzüp, qüxǝndürüp berixini; 
\fp  (3) ⱨǝrhil hata uⱪumlarni wǝ kɵzⱪaraxlarni tüzitip toƣra kɵzⱪaraxlarni yǝtküzüxini; 
\fp  (4) adalǝtsizlikni tüzitip, uwal bolƣanlarƣa adalǝtni yǝtküzüxini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 12:18 \xt Yǝx. 42:1; Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; Kol. 1:13; 2Pet. 1:17. \x*   
\m
\v 19 U nǝ talax-tartix ⱪilmaydu nǝ quⱪan kɵtürmǝydu,  
\m Koqilarda uning kɵtürgǝn awazini ⱨeq angliƣuqi bolmaydu.   
\m
\v 20 Taki u ƣǝlibǝ bilǝn toƣra ⱨɵkümlǝrni qiⱪarƣuqǝ,  
\m Yanjilƣan ⱪomuxni sundurmaydu,  
\m Tütǝp ɵqǝy dǝp ⱪalƣan pilikni ɵqürmǝydu;\f □ \fr 12:20 \ft \+bd «Taki u ƣǝlibǝ bilǝn toƣra ⱨɵkümlǝrni qiⱪarƣuqǝ...»\+bd* — «ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝt» degǝnning mǝnisi toƣruluⱪ yuⱪiriⱪi 19-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 21 Wǝ ǝllǝr uning namiƣa ümid baƣlaydu».\x + \xo 12:21 \xt Yǝx. 42:1-4. \x*   
\b  
\m  
\s1 Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa kupurluⱪ ⱪilix  
\r Mar. 3:20-30; Luⱪa 11:14-23; 12:10  
\m
\v 22 Xu qaƣda, uning aldiƣa jin qaplixiwalƣan kor wǝ gaqa biri elip kelindi. U uni saⱪaytti, kor gaqini sɵzliyǝlǝydiƣan wǝ kɵrǝlǝydiƣan ⱪildi. \x + \xo 12:22 \xt Mat. 9:32; Luⱪa 11:14. \x*  
\v 23 Barliⱪ halayiⱪ ⱨǝyran boluxup:  
\m — Əjǝba, bu Dawutning oƣlimidu? — deyixti.\x + \xo 12:23 \xt Yⱨ. 4:29. \x*   
\m
\v 24 Lekin Pǝrisiylǝr bu sɵzni anglap:  
\m — U pǝⱪǝt jinlarning ǝmiri bolƣan Bǝǝlzibubⱪa tayinip jinlarni ⱪoƣliwetidikǝn, deyixti.\x + \xo 12:24 \xt Mat. 9:34; Mar. 3:22; Luⱪa 11:15. \x*   
\m
\v 25 Lekin u ularning nemǝ oylawatⱪanliⱪini bilip ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Ɵz iqidin bɵlünüp ɵzara soⱪuxⱪan ⱨǝrⱪandaⱪ padixaⱨliⱪ wǝyran bolidu; ⱨǝrⱪandaⱪ xǝⱨǝr yaki ailǝ ɵz iqidin bɵlünüp ɵzara soⱪuxsa zawalliⱪⱪa yüz tutidu.  
\v 26 Əgǝr Xǝytan Xǝytanni ⱪoƣlisa, u ɵz-ɵzigǝ ⱪarxi qiⱪⱪan bolidu. Undaⱪta, uning padixaⱨliⱪi ⱪandaⱪmu put tirǝp turalisun?  
\v 27 Əgǝr mǝn jinlarni Bǝǝlzibulƣa tayinip ⱪoƣlisam, silǝrning pǝrzǝntliringlar kimgǝ tayinip jinlarni ⱪoƣlaydu?! Xunga ular silǝr toƣruluⱪ ⱨɵküm qiⱪarsun! \f □ \fr 12:27 \ft \+bd «Əgǝr mǝn jinlarni Bǝǝlzibulƣa tayinip ⱪoƣlisam, silǝrning pǝrzǝntliringlar kimgǝ tayinip jinlarni ⱪoƣlaydu?! Xunga ular silǝr toƣruluⱪ ⱨɵküm qiⱪarsun!»\+bd* — bu sɵzning ikki xǝrⱨi bar: — 
\fp  (1) «silǝrning pǝrzǝntliringlar» — bu Pǝrisiylǝrning ɵz talip-ǝgǝxküqilirini kɵrsitidu. Əmǝliyǝttǝ bolsa Pǝrisiylǝr wǝ ǝgǝxküqiliri jinlarni ⱨeq ⱨǝydiyǝlmǝytti. Undaⱪta Xǝytanning padixaⱨliⱪiƣa ⱨǝⱪiⱪiy ⱨujum ⱪilƣuqilar Əysa wǝ muritlirimu, yaki Pǝrisiylǝrmu? Pǝrisiylǝrning Hudaning ǝmǝs, bǝlki Xǝytanning tǝripidǝ turƣanliⱪi ɵz ǝgǝxküqilirining jinni ⱨǝydǝxkǝ küqsiz bolƣanliⱪiƣa ispat berǝtti. 
\fp  (2) «silǝrning pǝrzǝntliringlar» — bu Əysaning ǝgǝxküqilirini (Israillarning pǝrzǝntlirini) kɵrsitidu. Pǝⱪǝt Əysala ǝmǝs, ularmu jinlarni ⱨǝydiyǝlǝydiƣan bolƣan; xunga ularmu Əysaning Hudaning küqi bilǝn jin-xǝytanlarni bir tǝrǝp ⱪiliwatⱪanliⱪiƣa ispat berǝtti. 
\fp  Bizningqǝ (1)-kɵzⱪarax toƣra. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  
\v 28 Lekin mǝn Hudaning Roⱨiƣa tayinip jinlarni ⱪoƣliƣan bolsam, undaⱪta Hudaning padixaⱨliⱪi dǝrwǝⱪǝ üstünglarƣa qüxüp namayan boldi.   
\m
\v 29 Bir kixi küqtünggür birsining ɵyigǝ kirip, uning mal-mülkini ⱪandaⱪ bulap ketǝlisun? Pǝⱪǝt u xu küqtünggürni awwal baƣliyalisa, andin ɵyini bulang-talang ⱪilalaydu.\f □ \fr 12:29 \ft \+bd «Bir kixi küqtünggür birsining ɵyigǝ kirip, uning mal-mülkini ⱪandaⱪ bulap ketǝlisun?...»\+bd* — bu tǝmsildiki «küqtünggür adǝm» Xǝytanni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. Uning ɵyini bulang-talang ⱪilƣuqi Əysadin baxⱪa ⱨeqkim bolmaydu.\f*   
\m
\v 30 Mǝn tǝrǝptǝ turmiƣanlar manga ⱪarxi turƣuqidur. Mǝn tǝrǝpkǝ \add adǝmlǝrni\add* yiƣmiƣuqilar bolsa tozutuwǝtküqidur.   
\m
\v 31 Xuning üqün mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, insanlarning ɵtküzgǝn ⱨǝrtürlük gunaⱨliri wǝ ⱪilƣan kupurluⱪlirining ⱨǝmmisini kǝqürüxkǝ bolidu. Biraⱪ Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa kupurluⱪ ⱪilix ⱨeq kǝqürülmǝydu. \x + \xo 12:31 \xt Mar. 3:28; Luⱪa 12:10; 1Yuⱨa. 5:16. \x*  
\v 32 Insan’oƣliƣa ⱪarxi sɵz ⱪilƣan kimdǝkim bolsa kǝqürümgǝ erixǝlǝydu; lekin Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪarxi gǝp ⱪilƣanlar bolsa bu dunyadimu, u dunyadimu kǝqürümgǝ erixǝlmǝydu.\f □ \fr 12:32 \ft \+bd «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪarxi gǝp ⱪilƣanlar bolsa bu dunyadimu, u dunyadimu kǝqürümgǝ erixǝlmǝydu»\+bd* — «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪarxi gǝp ⱪilix» yaki «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa kupurluⱪ ⱪilix» degǝn gunaⱨ toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 12:32 \xt Qɵl. 15:30; 1Sam. 2:25; 1Yuⱨa. 5:16. \x*   
\b  
\m  
\s1 Adǝmni ǝmǝlliridin tonux  
\r Luⱪa 6:43-45  
\m
\v 33 Dǝrǝh yahxi bolsa, mewisimu yahxi bolidu — yaki dǝrǝh por bolsa, mewisimu naqar bolidu; qünki ⱨǝrⱪandaⱪ dǝrǝh ɵz mewisidin bilinidu.\x + \xo 12:33 \xt Mat. 7:18. \x*   
\m
\v 34 Əy yilanlarning pǝrzǝntliri! Silǝr rǝzil tursanglar, aƣzinglardin ⱪandaⱪmu yahxi sɵz qiⱪsun? Qünki adǝmning ⱪǝlbidǝ nemǝ tolup taxⱪan bolsa eƣizdin xu qiⱪidu. \x + \xo 12:34 \xt Zǝb. 40:9-10; Mat. 3:7; Luⱪa 6:45. \x*  
\v 35 Yahxi adǝm ɵz yahxi hǝzinisidin yahxi nǝrsilǝrni qiⱪiridu. Yaman adǝm yaman hǝzinisidin yaman nǝrsilǝrni qiⱪiridu.  
\v 36 Mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, insanlar ⱪilƣan ⱨǝrbir eƣiz ⱪuruⱪ sɵzi üqün soraⱪ küni ⱨesab beridu. \x + \xo 12:36 \xt Top. 12:14; Əf. 5:4. \x*  
\v 37 Qünki ɵz sɵzliring bilǝn ya ⱨǝⱪⱪaniy ispatlinisǝn, ya sɵzliringlar bilǝn gunaⱨkar dǝp bekitilisǝn.\x + \xo 12:37 \xt 2Sam. 1:16; Luⱪa 19:22. \x*   
\b  
\m  
\s1 Mɵjizilik alamǝt kɵrsitix tǝlipi  
\r Mar. 8:11-12; Luⱪa 11:29-32  
\m
\v 38 Xu qaƣda bǝzi Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr uningƣa jawabǝn:  
\m Ustaz, sǝndin bir mɵjizilik alamǝt kɵrgümiz bar, — dedi. \f □ \fr 12:38 \ft \+bd «Ustaz, sǝndin bir mɵjizilik alamǝt kɵrgümiz bar»\+bd* — Pǝrisiylǝr Əysadin tǝlǝp ⱪilƣan «alamǝt» bolsa ɵzining Mǝsiⱨ ikǝnlikini ispatlaydiƣan birǝr mɵzizilik alamǝt, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 12:38 \xt Mat. 16:1; Mar. 8:11; Luⱪa 11:29; 1Kor. 1:22. \x*  
\v 39 Lekin u ularƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Rǝzil ⱨǝm zinahor bu dǝwr bir «alamǝt»ning kɵristilixini istǝp yüridu. Biraⱪ bu dǝwrdikilǝrgǝ «Yunus pǝyƣǝmbǝrdǝ kɵrülgǝn mɵjizilik alamǝt»tin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ mɵjirilik alamǝt kɵrsitilmǝydu.  
\v 40 Qünki Yunus pǝyƣǝmbǝr yoƣan beliⱪning ⱪorsiⱪida üq keqǝ-kündüz yatⱪandǝk, Insan’oƣlimu ohxaxla üq keqǝ-kündüz yǝrning baƣrida yatidu. \x + \xo 12:40 \xt Yun. 2:1,11 \x*  
\v 41 Soraⱪ küni Ninǝwǝ xǝⱨiridikilǝr bu dǝwrdikilǝr bilǝn tǝng ⱪopup, bu dǝwrdikilǝrning gunaⱨlirini bekitidu. Qünki ular Yunus \add pǝyƣǝmbǝr\add* jakarliƣan hǝwǝrni anglap, \add yamanliⱪidin\add* towa ⱪilƣan; wǝ mana, muxu yǝrdǝ Yunus \add pǝyƣǝmbǝr\add*dinmu uluƣ birsi turidu!\f □ \fr 12:41 \ft \+bd «mana, muxu yǝrdǝ Yunus pǝyƣǝmbǝr dinmu uluƣ birsi turidu!»\+bd* — bu 39-41-ayǝtlǝrdǝ Əysa Yunus pǝyƣǝmbǝrning yoƣan bir beliⱪning iqidǝ üq kün turup tirik qiⱪⱪanliⱪini tilƣa elix arⱪiliⱪ ɵziningmu ɵlüp, üqinqi küni tirilidiƣanliⱪini aldin eytⱪan. Tǝwrat, «Yunus» 1-2-bablarni wǝ xu kitabtiki «Yunus pǝyƣǝmbǝrdǝ kɵrülgǝn mɵjizilik alamǝt» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu ⱨǝm uxbu kitabtiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. «bu dǝwrdikilǝrning gunaⱨlirini bekitidu» — دemǝk, «butpǝrǝs Ninǝwǝliklǝr Yunus pǝyƣǝmbǝrning tǝlimini anglap, yaman yoldin ⱪaytⱪan. Biraⱪ bu yǝrdǝ Yunus pǝyƣǝmbǝrdinmu uluƣ birsi bolƣan Mǝsiⱨ silǝrni yaman yoldin ⱪaytixⱪa qaⱪirsa, ⱪulaⱪ salmidinglar».\f*  \x + \xo 12:41 \xt Yun. 3:5; Luⱪa 11:32. \x*   
\m
\v 42 Soraⱪ küni «Jǝnubtiki ayal padixaⱨ»mu bu dǝwrdikilǝr bilǝn tǝng tirilip, ularning gunaⱨlirini bekitidu. Qünki u Sulaymanning dana sɵzlirini anglax üqün yǝr yüzining qetidin kǝlgǝn; wǝ mana, ⱨazir muxu yǝrdǝ Sulaymandinmu uluƣ birsi turidu.\f □ \fr 12:42 \ft \+bd «Jǝnubtiki ayal padixaⱨ»\+bd* — yǝni «Xǝbaning ayal padixaⱨi». «Xǝba» jǝnubiy Ərǝbistan yaki Efiopiyǝni kɵrsitidu. «1Pad.» 10:1-10ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 12:42 \xt 1Pad. 10:1; 2Tar. 9:1; Luⱪa 11:31. \x*   
\b  
\m  
\s1 Napak roⱨning ⱪaytip kelixi  
\r Luⱪa 11:24-26  
\m
\v 43 Napak roⱨ birawning tenidin qiⱪiriwetilgǝndin keyin, u ⱪurƣaⱪ dalalarni qɵrgilǝp yürüp, birǝr aramgaⱨni izdǝydu, biraⱪ tapalmaydu \f □ \fr 12:43 \ft \+bd «napak roⱨ»\+bd* — jinni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 12:43 \xt Luⱪa 11:24. \x*  
\v 44 wǝ: «Mǝn qiⱪⱪan makanimƣa ⱪaytay» dǝydu. Xuning bilǝn ⱪaytip kelip, xu makanining yǝnila box turƣanliⱪini, xundaⱪla pakiz tazilanƣanliⱪini wǝ rǝtlǝngǝnlikini bayⱪaydu-dǝ,  
\v 45 berip ɵzidinmu bǝttǝr yǝttǝ jinni baxlap kelidu; ular kirip billǝ turidu. Buning bilǝn ⱨeliⱪi adǝmning keyinki ⱨali burunⱪidinmu tehimu yaman bolidu. Bu rǝzil dǝwrdikilǝrning ⱨalimu mana xundaⱪ bolidu.\f □ \fr 12:45 \ft \+bd «buning bilǝn ⱨeliⱪi adǝmning keyinki ⱨali burunⱪidinmu tehimu yaman bolidu. Bu rǝzil dǝwrdikilǝrning ⱨalimu mana xundaⱪ bolidu»\+bd* — bu tǝmsil: (1) jin qaplixixtin ⱪutⱪuzulƣan adǝmning ⱨǝⱪiⱪiy bir hǝtirini; (2) Yǝⱨudiy hǝlⱪning ǝⱨwalinimu kɵrsitidu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 12:45 \xt Ibr. 6:4, 5; 10:26; 2Pet. 2:20. \x*   
\b  
\m  
\s1 Mening anam wǝ inilirim kim?  
\r Mar. 3:31-35; Luⱪa 8:19-21  
\m
\v 46 U toplaxⱪan halayiⱪⱪa dawamliⱪ sɵzlǝwatⱪanda, mana, anisi bilǝn iniliri kelip, uning bilǝn sɵzlǝxmǝkqi bolup taxⱪirida turuxti. \x + \xo 12:46 \xt Mar. 3:31; Luⱪa 8:20. \x*  
\v 47 Xuning bilǝn birǝylǝn uningƣa:  
\m — Aningiz wǝ iniliringiz siz bilǝn sɵzliximiz dǝp taxⱪirida turidu, — dedi.   
\m
\v 48 Lekin u jawabǝn xu hǝwǝrni yǝtküzgǝn kixidin: «Kim mening anam, kim mening inilirim?» — dǝp soridi.  
\v 49 Andin u ⱪolini sozup muhlislirini kɵrsitip:  
\m — Mana mening anam, mana mening inilirim!  
\v 50 Qünki kim ǝrxtiki Atamning iradisini ada ⱪilsa, xu mening aka-inim, aqa-singlim wǝ anamdur, — dedi.\x + \xo 12:50 \xt Yⱨ. 15:14; 2Kor. 5:16; Gal. 5:6; 6:15; Kol. 3:11. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Ərx padixaⱨliⱪi toƣrisidiki yǝttǝ tǝmsil •••• «1» Uruⱪ qaqⱪuqi toƣrisidiki tǝmsil  
\r Mar. 4:1-9; Luⱪa 8:4-8  
\m
\v 1 Xu küni Əysa ɵydin qiⱪip, dengiz boyida olturatti.\x + \xo 13:1 \xt Mar. 4:1; Luⱪa 8:4, 5. \x*  
\v 2 Ətrapiƣa top-top adǝmlǝr olixiwalƣaqⱪa, u bir kemigǝ qiⱪip olturdi. Pütkül halayiⱪ bolsa dengiz boyida turuxatti.\x + \xo 13:2 \xt Luⱪa 5:3. \x*  
\v 3 U ularƣa tǝmsillǝr bilǝn nurƣun ⱨekmǝtlǝrni eytip birip, mundaⱪ dedi:  
\m — Mana, uruⱪ qaqⱪuqi uruⱪ qaqⱪili \add etizƣa\add* qiⱪiptu.  
\v 4 Uruⱪ qaqⱪanda uruⱪlardin bǝziliri qiƣir yol üstigǝ qüxüptu, ⱪuxlar kelip ularni yǝp ketiptu.   
\m
\v 5 Bǝziliri texi kɵp, topisi az yǝrlǝrgǝ qüxüptu. Tupriⱪi qongⱪur bolmiƣaqⱪa, tezla ünüp qiⱪiptu,  
\v 6 lekin kün qiⱪixi bilǝnla aptapta kɵyüp, yiltizi bolmiƣaqⱪa ⱪurup ketiptu.  
\v 7 Bǝziliri tikǝnlǝrning arisiƣa qüxüptu, tikǝnlǝr ɵsüp maysilarni boƣuwaptu.  
\v 8 Bǝziliri bolsa yahxi tupraⱪⱪa qüxüptu. Ularning bǝziliri yüz ⱨǝssǝ, bǝziliri atmix ⱨǝssǝ, yǝnǝ bǝziliri ottuz ⱨǝssǝ ⱨosul beriptu.  
\v 9 Ⱪuliⱪi barlar buni anglisun!   
\b  
\m  
\s1 Tǝmsillǝrning mǝⱪsiti  
\r Mar. 4:10-12; Luⱪa 8:9-10  
\m
\v 10 Muhlisliri kelip, uningdin: —  
\m Sǝn nemǝ üqün ularƣa tǝmsillǝr arⱪiliⱪ tǝlim berisǝn? — dǝp soridi.\x + \xo 13:10 \xt Mar. 4:10; Luⱪa 8:9. \x*   
\m
\v 11 U ularƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Silǝr ǝrx padixaⱨliⱪining sirlirini bilixkǝ muyǝssǝr ⱪilindinglar, lekin ularƣa nesip ⱪilinmidi. \f □ \fr 13:11 \ft \+bd «ǝrx padixaⱨliⱪining sirliri»\+bd* — Injilda «sirlar» ǝslidǝ insanlarƣa axkarilanmiƣan, ⱨazir Mǝsiⱨ yaki rosulliri arⱪiliⱪ ayan ⱪilinƣan ixlarni kɵrsitidu. Uning üstigǝ, Injildiki bǝzi «sirlar» intayin sirliⱪ, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 13:11 \xt Mat. 11:25; 2Kor. 3:14. \x*  
\v 12 Qünki kimdǝ bar bolsa, uningƣa tehimu kɵp berilidu, uningda molqiliⱪ bolidu; ǝmma kimdǝ yoⱪ bolsa, ⱨǝtta uningda bar bolƣanlirimu uningdin mǝⱨrum ⱪilinidu.\f □ \fr 13:12 \ft \+bd «Qünki kimdǝ bar bolsa, uningƣa tehimu kɵp berilidu...»\+bd* — «kimdǝ bar bolsa... » degǝndǝ, «bar bolsa» nemini kɵrsitidu? Xübⱨisizki, ǝbǝdiy ǝⱨmiyǝtlik birǝr nǝrsǝ bolsa kerǝk, bu iman-ixǝnqni ɵz iqigǝ qoⱪum alidu. Biz ɵzimizgǝ «ǝbǝdiy ǝⱨmiyǝtlik» ⱨǝrbirnemǝ boluxi üqün pǝⱪǝt Mǝsiⱨdinla tapalaymiz, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 13:12 \xt Mat. 25:29; Mar. 4:24,25; Luⱪa 8:18; 19:26. \x*   
\m
\v 13 Ularƣa tǝmsil bilǝn sɵzliximning sǝwǝbi xuki, ular ⱪarisimu kɵrmǝydu, anglisimu tingximaydu ⱨǝm ⱨǝⱪiⱪiy qüxǝnmǝydu.  
\v 14 Buning bilǝn Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr eytⱪan bexarǝttiki munu sɵzlǝr ǝmǝlgǝ axuruldi:  
\b  
\m — «Silǝr anglaxni anglaysilǝr, biraⱪ qüxǝnmǝysilǝr;  
\m Ⱪaraxni ⱪaraysilǝr, biraⱪ kɵrmǝysilǝr. \x + \xo 13:14 \xt Yǝx. 6:9-10; Mar. 4:12; Luⱪa 8:10; Yⱨ. 12:40; Ros. 28:26; Rim. 11:8. \x*   
\m
\v 15 Qünki muxu hǝlⱪning yürikini may ⱪaplap kǝtkǝn,  
\m Ular angliƣanda ⱪulaⱪlirini eƣir ⱪiliwalƣan,  
\m Ular kɵzlirini uhliƣandǝk yumuwalƣan;  
\m Undaⱪ bolmisidi, ular kɵzliri bilǝn kɵrüp,  
\m Ⱪuliⱪi bilǝn anglap,  
\m Kɵngli bilǝn qüxinip,  
\m Ɵz yolidin yanduruluxi bilǝn,  
\m Mǝn ularni saⱪaytⱪan bolattim.\f □ \fr 13:15 \ft \+bd «muxu hǝlⱪning yürikini may ⱪaplap kǝtkǝn... undaⱪ bolmisidi, ... kɵngli bilǝn qüxinip, ɵz yolidin yanduruluxi bilǝn, mǝn ularni saⱪaytⱪan bolattim»\+bd* — toluⱪ bexarǝt Tǝwrat, «Yǝx.» 6:9-10dǝ tepilidu.\f*  \x + \xo 13:15 \xt Yǝx. 6:9-10\x*   
\b  
\m
\v 16 Lekin, kɵzliringlar bǝhtliktur! Qünki ular kɵridu; ⱪuliⱪinglar bǝhtliktur! Qünki ular anglaydu. \x + \xo 13:16 \xt Luⱪa 10:23; Yⱨ. 20:29; 1Pet. 1:8. \x*  
\v 17 Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, burunⱪi nurƣun pǝyƣǝmbǝrlǝr wǝ ⱨǝⱪⱪaniy adǝmlǝr silǝrning kɵrgininglarni kɵrüxkǝ intizar bolƣan bolsimu ularni kɵrmigǝn; silǝrning angliƣininglarni anglaxⱪa intizar bolƣan bolsimu ularni anglimiƣan.\x + \xo 13:17 \xt 1Pet. 1:10. \x*   
\b  
\m  
\s1 Uruⱪ qaqⱪuqi toƣrisidiki tǝmsilning qüxǝndürülüxi  
\r Mar. 4:13-20; Luⱪa 8:11-15  
\m
\v 18 Əmdi uruⱪ qaqⱪuqi toƣrisidiki tǝmsilning mǝnisini anglanglar:\x + \xo 13:18 \xt Mar. 4:13; Luⱪa 8:11. \x*  
\v 19 Əgǝr biri \add ǝrx\add* padixaⱨliⱪining sɵz-kalamini anglap turup qüxǝnmisǝ, Xǝytan kelip uning kɵngligǝ qeqilƣan sɵzni elip ketidu. Bu dǝl qiƣir yol üstigǝ qeqilƣan uruⱪlardur.\f □ \fr 13:19 \ft \+bd «ǝgǝr biri ǝrx padixaⱨliⱪining sɵz-kalamini anglap turup qüxǝnmisǝ..»\+bd* — muxu yǝrdǝ «ǝrx padixaⱨliⱪi» grek tilida pǝⱪǝt «padixaⱨliⱪ» bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 13:19 \xt Mat. 4:23. \x*  
\v 20 Taxliⱪ yǝrlǝrgǝ qeqilƣan uruⱪlar bolsa, ular sɵz-kalamni anglap, huxalliⱪ bilǝn dǝrⱨal ⱪobul ⱪilƣanlarni kɵrsitidu. \f □ \fr 13:20 \ft \+bd «Taxliⱪ yǝrlǝrgǝ qeqilƣan uruⱪlar bolsa, ular sɵz-kalamni anglap, huxalliⱪ bilǝn dǝrⱨal ⱪobul ⱪilƣanlarni kɵrsitidu»\+bd* — «sɵz-kalam» bolsa Hudaning padixaⱨliⱪi toƣruluⱪ sɵz-kalamdur.\f*  
\v 21 Ⱨalbuki, ⱪǝlbidǝ ⱨeq yiltiz bolmiƣaqⱪa, pǝⱪǝt waⱪitliⱪ mǝwjut bolup turidu; sɵz-kalamning wǝjǝdin ⱪiyinqiliⱪ yaki ziyankǝxlikkǝ uqriƣanda, ular xuan yoldin qǝtnǝp ketidu.  
\v 22 Tikǝnlǝrning arisiƣa qeqilƣini xundaⱪ adǝmlǝrni kɵrsǝtkǝnki, ular sɵz-kalamni angliƣini bilǝn, lekin bu dunyaning ǝndixiliri wǝ bayliⱪning eziⱪturuxi \add ⱪǝlbidiki\add* sɵz-kalamni boƣuwetidu-dǝ, ular ⱨosulsiz ⱪalidu. \x + \xo 13:22 \xt Mat. 19:23; Mar. 10:23; Luⱪa 18:24; 1Tim. 6:9. \x*  
\v 23 Lekin yahxi yǝrgǝ qeqilƣan uruⱪlar bolsa — sɵz-kalamni anglap qüxǝngǝn adǝmlǝrni kɵrsitidu. Bundaⱪ adǝmlǝr ⱨosul beridu, birsi yüz ⱨǝssǝ, birsi atmix ⱨǝssǝ, yǝnǝ birsi ottuz ⱨǝssǝ ⱨosul beridu.   
\b  
\m  
\s1 «2» Kürmǝk, yǝni «mǝstǝk» toƣrisidiki tǝmsil  
\m
\v 24 U ularning aldida yǝnǝ bir tǝmsilni bayan ⱪildi: —  
\m — Ərx padixaⱨliⱪi huddi etiziƣa yahxi uruⱪni qaqⱪan bir adǝmgǝ ohxaydu.  
\v 25 Əmma kixilǝr uyⱪuƣa qɵmgǝn qaƣda, düxmini kelip buƣday arisiƣa kürmǝk uruⱪlirini qeqiwetip, ketiptu. \f □ \fr 13:25 \ft \+bd «...düxmini kelip buƣday arisiƣa kürmǝk uruⱪlirini qeqiwetip, ketiptu»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ xu ayanki, bu tǝmsildiki «kürmǝk» (yaki «mǝstǝk») awwal buƣdayƣa op’ohxax xǝkildǝ ɵsidu. Pǝⱪǝt bax elixi bilǝn pǝrⱪ ǝtkili bolidu.\f*  
\v 26 Əmdi maysilar ɵsüp, baxaⱪ qiⱪarƣanda, kürmǝkmu axkarlinixⱪa baxlaptu.   
\m
\v 27 Hojayinning qakarliri kelip uningƣa:  
\m — «Əpǝndi, siz etizingizƣa yahxi uruⱪ qaqⱪan ǝmǝsmidingiz? Kürmǝklǝr nǝdin kelip ⱪaldi?» dǝptu.   
\m
\v 28 Hojayin: «Buni bir düxmǝn ⱪilƣan» — dǝptu.  
\m Qakarlar uningdin: «Siz bizni berip ularni otiwetinglar demǝkqimu?» — dǝp soraptu.   
\m
\v 29 «Yaⱪ,» — dǝptu hojayin, «undaⱪ ⱪilƣanda kürmǝklǝrni yulƣanda, buƣdaylarnimu yuluwetixinglar mumkin.  
\v 30 Bu ikkisi orma waⱪtiƣiqǝ billǝ ɵssun, orma waⱪtida, mǝn ormiqilarƣa: — Aldi bilǝn kürmǝklǝrni ayrip yiƣip, baƣlap kɵydürüxkǝ ⱪoyunglar, andin buƣdaylarni yiƣip ambirimƣa ǝkiringlar, dǝymǝn» — dǝptu hojayin.\x + \xo 13:30 \xt Mat. 3:12. \x*   
\b  
\m  
\s1 «3» Ⱪiqa toƣrisidiki wǝ «4» Eqitⱪu toƣrisidiki tǝmsillǝr  
\r Mar. 4:30-34; Luⱪa 13:18-21  
\m
\v 31 U ularƣa yǝnǝ bir tǝmsilni eytti:  
\m — Ərx padixaⱨliⱪi huddi bir adǝm ⱪoliƣa elip etiziƣa qaqⱪan ⱪiqa uruⱪiƣa ohxaydu. \x + \xo 13:31 \xt Mar. 4:30; Luⱪa 13:18. \x*  
\v 32 Ⱪiqa uruⱪi dǝrwǝⱪǝ barliⱪ uruⱪlarning iqidǝ ǝng kiqik bolsimu, u ⱨǝrⱪandaⱪ ziraǝttin egiz ɵsüp, dǝrǝh bolidu, ⱨǝtta asmandiki ⱪuxlarmu kelip uning xahlirida uwulaydu.\f □ \fr 13:32 \ft \+bd «Ⱪiqa uruⱪi dǝrwǝⱪǝ barliⱪ uruⱪlarning iqidǝ ǝng kiqik bolsimu, u ⱨǝrⱪandaⱪ ziraǝttin egiz ɵsüp, dǝrǝh bolidu, ...»\+bd* — bu yǝrdǝ tilƣa elinƣan «ⱪiqa» ottura xǝrⱪtǝ ɵsidiƣan, yahxi ɵskǝndǝ ⱨǝtta üq metrdin exip ketidiƣan ɵsümlükni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 33 U ularƣa yǝnǝ bir tǝmsilni eytti:  
\m — Ərx padixaⱨliⱪi huddi bir ayal ⱪoliƣa elip üq jawur unning arisiƣa yoxurup, taki pütün hemir bolƣuqǝ saⱪliƣan eqitⱪuƣa ohxaydu.\f □ \fr 13:33 \ft \+bd «Ərx padixaⱨliⱪi huddi bir ayal ⱪoliƣa elip üq jawur unning arisiƣa yoxurup, taki pütün hemir bolƣuqǝ saⱪliƣan eqitⱪuƣa ohxaydu»\+bd* — «üq jawur» (yaki «üq kürǝ») — Grek tilida «üq saton (seaⱨ)». Bir seaⱨ 7 kilogram. Bu heli kɵp un bolup, yüz adǝmning tamiⱪiƣa yetǝtti. «Yar.» 18:6ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 13:33 \xt Luⱪa 13:20,21. \x*   
\m
\v 34 Əysa bu ixlarning ⱨǝmmisini tǝmsillǝr bilǝn kɵpqilikkǝ bayan ⱪildi. U tǝmsilsiz ⱨeqⱪandaⱪ tǝlim bǝrmǝytti. \x + \xo 13:34 \xt Mar. 4:33. \x*  
\v 35 Buning bilǝn pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ aldin’ala eytilƣan munu sɵzlǝr ǝmǝlgǝ axuruldi:  
\b  
\m — «Aƣzimni tǝmsil sɵzlǝx bilǝn aqimǝn,  
\m Alǝm apiridǝ bolƣandin beri yoxurunup kǝlgǝn ixlarni elan ⱪilimǝn».\f □ \fr 13:35 \ft \+bd «Buning bilǝn pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ aldin’ala eytilƣan munu sɵzlǝr ǝmǝlgǝ axuruldi...»\+bd* — ⱪaysi pǝyƣǝmbǝr ikǝnliki muxu yǝrdǝ eytilmaydu. Əmǝliyǝttǝ u Zǝburdiki birnǝqqǝ küylǝrning muǝllipi Asaf idi. \+bd «Aƣzimni tǝmsil sɵzlǝx bilǝn aqimǝn, alǝm apiridǝ bolƣandin beri yoxurunup kǝlgǝn ixlarni elan ⱪilimǝn»\+bd* — «Zǝb.» 78:2.\f*  \x + \xo 13:35 \xt Zǝb. 78:2\x*   
\b  
\m  
\s1 Kürmǝk toƣrisidiki tǝmsilning qüxǝndürülüxi  
\m
\v 36 Xuningdin keyin, u kɵpqilikni yolƣa seliwetip ɵygǝ kirdi. Muhlisliri yeniƣa kelip uningdin:  
\m — Etizliⱪtiki kürmǝk toƣrisidiki tǝmsilni bizgǝ xǝrⱨlǝp bǝrsǝng, — dǝp ɵtündi.\f □ \fr 13:36 \ft \+bd «Xuningdin keyin, u kɵpqilikni yolƣa seliwetip...»\+bd* — yaki «xuningdin keyin, u kɵpqiliktin ayrilip...».\f*   
\m
\v 37 U ǝmdi ularƣa jawab berip mundaⱪ dedi:  
\m — Yahxi uruⱪni qaqⱪan kixi Insan’oƣlidur.  
\v 38 Etizliⱪ bolsa — dunya. Yahxi uruⱪ bolsa \add ǝrx\add* padixaⱨliⱪining pǝrzǝntliridur, lekin kürmǝk rǝzil bolƣuqining pǝrzǝntliridur.  
\v 39 Kürmǝk qaqⱪan düxmǝn — Iblistur. Orma orux waⱪti — zaman ahiridur. Ormiqilar — pǝrixtilǝrdur. \x + \xo 13:39 \xt Yo. 3:13; Wǝⱨ. 14:15. \x*  
\v 40 Kürmǝklǝr yulunup, otta kɵydürüwetilginidǝk, zaman ahiridimu ǝnǝ xundaⱪ bolidu.  
\v 41 Insan’oƣli pǝrixtilirini ǝwǝtip, ular insanlarni gunaⱨⱪa azdurƣuqilarning ⱨǝmmisini, xundaⱪla barliⱪ itaǝtsizlik ⱪilƣuqilarni ɵz padixaⱨliⱪidin xallap qiⱪip,  
\v 42 humdanning lawuldap turƣan otiƣa taxlaydu. U yǝrdǝ yiƣa-zarlar kɵtürülidu, qixlirini ƣuqurlitidu. \x + \xo 13:42 \xt Mat. 8:12; 22:13; 24:51; 25:30; Luⱪa 13:28. \x*  
\v 43 U qaƣda ⱨǝⱪⱪaniylar Atisining padixaⱨliⱪida huddi ⱪuyaxtǝk julalinidu.  
\m Angliƣudǝk ⱪuliⱪi barlar buni anglisun!\x + \xo 13:43 \xt Dan. 12:3; 1Kor. 15:42. \x*   
\b  
\m  
\s1 «5» Hǝzinǝ toƣrisidiki wǝ «6» Ⱪimmǝtlik mǝrwayit toƣrisidiki tǝmsillǝr  
\m
\v 44 — Ərx padixaⱨliⱪi huddi etizda yoxurulƣan bir hǝzinigǝ ohxaydu. Uni tepiwalƣuqi hǝzinini ⱪaytidin yoxurup, hǝzinining xad-huramliⱪi iqidǝ bar-yoⱪini setiwetip, xu etizni setiwalidu.\x + \xo 13:44 \xt Fil. 3:7. \x*   
\m
\v 45 Yǝnǝ kelip, ǝrx padixaⱨliⱪi esil ünqǝ-mǝrwayitlarni izdigǝn sodigǝrgǝ ohxaydu. \f □ \fr 13:45 \ft \+bd «esil ünqǝ-mǝrwayitlarni izdigǝn sodigǝr... »\+bd* — grek tilidiki «esil» «güzǝl» degǝn mǝnisini ɵz iqigǝ alidu.\f*  
\v 46 Sodigǝr naⱨayiti ⱪimmǝt baⱨaliⱪ bir mǝrwayitni tapⱪanda, ⱪaytip berip bar-yoⱪini setiwetip, u mǝrwayitni setiwalidu.   
\b  
\m  
\s1 «7» Tor taxlax toƣrisidiki tǝmsil  
\m
\v 47 — Yǝnǝ kelip, ǝrx padixaⱨliⱪi dengizƣa taxlinip ⱨǝrhil beliⱪlarni tutidiƣan torƣa ohxaydu.  
\v 48 Tor toxⱪanda, \add beliⱪqilar\add* uni ⱪirƣaⱪⱪa tartip qiⱪiridu. Andin olturup, yahxi beliⱪlarni ilƣiwelip, ⱪaqilarƣa ⱪaqilap, ǝrzimǝslǝrni taxliwetidu.  
\v 49 Zaman ahirida xundaⱪ bolidu. Pǝrixtilǝr qiⱪip, rǝzil kixilǝrni ⱨǝⱪⱪaniy kixilǝr arisidin ayriydu  
\v 50 wǝ humdanning lawuldap turƣan otiƣa taxlaydu. U yǝrdǝ yiƣa-zarlar kɵtürülidu, qixlirini ƣuqurlitidu.\x + \xo 13:50 \xt Mat. 13:42. \x*   
\m
\v 51 Əysa ulardin:  
\m — Bu ixlarning ⱨǝmmisini qüxǝndinglarmu? dǝp soridi.  
\m Qüxǝnduⱪ, — dǝp jawab bǝrdi ular.   
\m
\v 52 Andin u ularƣa: — Xunga, ǝrx padixaⱨliⱪining tǝlimigǝ muyǝssǝr bolup muhlis bolƣan ⱨǝrbir Tǝwrat ustazi huddi hǝzinisidin yengi ⱨǝm kona nǝrsilǝrni elip qiⱪip tarⱪatⱪuqi ɵy hojayiniƣa ohxaydu, — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Nasarǝtliklǝrning Əysani qǝtkǝ ⱪeⱪixi  
\r Mar. 6:1-6; Luⱪa 4:16-30  
\m
\v 53 Əysa bu tǝmsillǝrni sɵzlǝp bolƣandin keyin, xundaⱪ boldiki, u yǝrdin ayrilip, \x + \xo 13:53 \xt Mar. 6:1; Luⱪa 4:16. \x*  
\v 54  ɵz yurtiƣa kǝtti wǝ ɵz yurtidiki sinagogta hǝlⱪⱪǝ tǝlim berixkǝ kirixti. Buni angliƣan halayiⱪ intayin ⱨǝyran boluxup:  
\m — Bu adǝmning bunqiwala danaliⱪi wǝ mɵjizǝ-karamǝtliri nǝdin kǝlgǝndu? \x + \xo 13:54 \xt Mar. 6:2. \x*  
\v 55 U pǝⱪǝt ⱨeliⱪi yaƣaqqining oƣli ǝmǝsmu? Uning anisining ismi Mǝryǝm, Yaⱪup, Yüsüp, Simon wǝ Yǝⱨudalar uning iniliri ǝmǝsmu? \f □ \fr 13:55 \ft \+bd «U pǝⱪǝt ⱨeliⱪi yaƣaqqining oƣli ǝmǝsmu? Uning anisining ismi Mǝryǝm... ǝmǝsmu?»\+bd* — Yǝⱨudiylar arisida adǝmlǝr atisining ismi bilǝn tonuluxi kerǝk idi. Yalƣuz anisining ismini tilƣa elixning ɵzi birhil ⱨaⱪarǝt idi.\f*  \x + \xo 13:55 \xt Yⱨ. 6:42. \x*  
\v 56 Uning singillirining ⱨǝmmisi bizning arimizdiƣu? Xundaⱪ ikǝn, uningdiki bu ixlarning ⱨǝmmisi zadi nǝdin kǝlgǝndu? — deyixǝtti.  
\v 57 Xuning bilǝn ular uningƣa ⱨǝsǝt-bizar bilǝn ⱪaridi. Xunga Əysa ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Ⱨǝrⱪandaⱪ pǝyƣǝmbǝr baxⱪa yǝrlǝrdǝ ⱨɵrmǝtsiz ⱪalmaydu, pǝⱪǝt ɵz yurti wǝ ɵz ɵyidǝ ⱨɵrmǝtkǝ sazawǝr bolmaydu.\x + \xo 13:57 \xt Mar. 6:4; Luⱪa 4:24; Yⱨ. 4:44. \x*   
\m
\v 58 Ularning iman-ixǝnqsizlikidin u u yǝrdǝ kɵp mɵjizǝ kɵrsǝtmidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyaning ɵltürülüxi  
\r Mar. 6:14-29; Luⱪa 9:7-9  
\m
\v 1 U qaƣlarda, Ⱨerod ⱨakim Əysaning nam-xɵⱨritidin hǝwǝr tepip,\f □ \fr 14:1 \ft \+bd «Ⱨerod ⱨakim»\+bd* — «ⱨakim» grek tilida «tetrarⱪ» deyilidu. Bu sɵz «zeminning tɵttin birini idarǝ ⱪilƣuqi» degǝnni bildüridu. Rim imperiyǝsi Pǝlǝstinni tɵt ⱪisimƣa bɵlgǝn bolup, ⱨǝrbir ⱪismining «tetrarⱪ»i bar idi. 
\fp  Ⱨerodning toluⱪ ismi «Ⱨerod Antipas» bolup, bǝzi yǝrlǝrdǝ «Ⱨerod padixaⱨ» yaki «Ⱨerod han» dǝp atilidu. U Galiliyǝgǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪilatti. Uning akisi «Ⱨerod Arhelaus» idi (2:22). 
\fp  «Ⱨerodlar» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 14:1 \xt Mar. 6:14; Luⱪa 9:7. \x*  
\v 2  hizmǝtkarlirigǝ:  
\m — Bu adǝm qɵmüldürgüqi Yǝⱨya bolidu, u ɵlümdin tirilgǝn bolsa kerǝk. Xuning üqün muxu alaⱨidǝ ⱪudrǝtlǝr uningda küqini kɵrsǝtmǝktǝ, — dedi.   
\m
\v 3 Ⱨerodning bundaⱪ deyixining sǝwǝbi, u \add ɵgǝy\add* akisi Filipning ayali Ⱨerodiyǝning wǝjidin Yǝⱨyani tutⱪun ⱪilip, zindanƣa taxliƣanidi.\f □ \fr 14:3 \ft \+bd «Ⱨerod... ɵgǝy akisi Filipning ayali Ⱨerodiyǝning wǝjidin Yǝⱨyani tutⱪun ⱪilip, zindanƣa taxliƣanidi»\+bd* — Yǝⱨyani tutux «Ⱨerodiyǝning wǝjidin» — Ⱨerod bǝlkim Ⱨerodiyǝning biwasitǝ tǝlipidin xundaⱪ ⱪilƣan boluximu mumkin. 
\fp  Ⱨerod ɵgǝy akisi Filipning ayali Ⱨerodiyǝni Filiptin tartiwelip andin uni ajrixixⱪa ⱪayil ⱪilip, Ⱨerodiyǝ bilǝn ɵzi toy ⱪilƣanidi.\f*  \x + \xo 14:3 \xt Mar. 6:17; Luⱪa 3:19. \x*  
\v 4 Qünki Yǝⱨya Ⱨerodⱪa \add tǝnbiⱨ berip\add*: «Bu ayalni tartiwelixing Tǝwrat ⱪanuniƣa hilaptur» dǝp kǝlgǝnidi.\f □ \fr 14:4 \ft \+bd «Bu ayalni tartiwelixing Tǝwrat ⱪanuniƣa hilaptur»\+bd* — «Law.» 16:18, 20:21dǝ, birsining aka yaki ukisi ⱨayat ǝⱨwalda, birining ayalini yǝnǝ biri ɵz ǝmrigǝ elixⱪa bolmaydu, dǝp bǝlgilǝngǝn.\f*  \x + \xo 14:4 \xt Law. 18:16. \x*  
\v 5 Ⱨerod \add xu sǝwǝbtin\add* Yǝⱨyani ɵltürmǝkqi bolƣan bolsimu, biraⱪ halayiⱪtin ⱪorⱪⱪanidi, qünki ular Yǝⱨyani pǝyƣǝmbǝr, dǝp bilǝtti.\x + \xo 14:5 \xt Mat. 21:26. \x*   
\m
\v 6 Əmma Ⱨerodning tuƣulƣan küni tǝbriklǝngǝndǝ, ayali Ⱨerodiyǝning ⱪizi otturiƣa qiⱪip ussul oynap bǝrdi. Bu Ⱨerodⱪa bǝk yaⱪti;\f □ \fr 14:6 \ft \+bd «ayali Ⱨerodiyǝning ⱪizi otturiƣa qiⱪip ussul oynap bǝrdi»\+bd* — «Ⱨerodiyǝning ⱪizi» — Ⱨerodiyǝning burunⱪi eridin bolƣan ⱪizi.\f*  \x + \xo 14:6 \xt Yar. 40:20; Mar. 6:21. \x*  
\v 7 xuning üqün u uningƣa: — Ⱨǝrnemǝ tilisǝng xuni sanga berǝy, dǝp ⱪǝsǝm ⱪildi.\x + \xo 14:7 \xt Ⱨak. 11:30. \x*  
\v 8 Lekin ⱪiz anisining küxkürtüxi bilǝn:  
\m — Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyaning kallisini elip, bir tǝhsigǝ ⱪoyup ǝkǝlsilǝ, — dedi.  
\v 9 Padixaⱨ buningƣa ⱨǝsrǝt qǝkkǝn bolsimu, ⱪǝsǝmliri tüpǝylidin wǝ dastihanda olturƣanlar wǝjidin, \add kallisini\add* elip kelinglar, dǝp buyrudi. \f □ \fr 14:9 \ft \+bd «Padixaⱨ buningƣa ⱨǝsrǝt qǝkkǝn bolsimu,...»\+bd* — Ⱨerod ⱨakim bǝzidǝ «padixaⱨ» deyilǝtti.\f*  
\v 10 U adǝm ǝwǝtip, zindanda Yǝⱨyaning kallisini aldurdi.  
\v 11 Xuning bilǝn kallisi bir tǝhsigǝ ⱪoyulup, ⱪizning aldiƣa elip kelindi. Ⱪiz buni anisining aldiƣa apardi.  
\v 12 \add Yǝⱨyaning\add* muhlisliri bolsa berip, jǝsǝtni elip dǝpnǝ ⱪildi; andin berip Əysaƣa bu ixlarni hǝwǝr ⱪildi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning bǝx ming kixini toyƣuzuxi  
\r Mar. 6:30-44; Luⱪa 9:10-17; Yⱨ. 6:1-14  
\m
\v 13 Əysa bu hǝwǝrni anglap, ɵzi yalƣuz pinⱨan bir jayƣa ketǝy dǝp bir kemigǝ olturup u yǝrdin ayrildi. Halayiⱪ buning hǝwirini tapⱪanda, ǝtraptiki xǝⱨǝrlǝrdin kelixip, uning kǝynidin piyadǝ mangdi. \x + \xo 14:13 \xt Mat. 12:15; Mar. 6:31; Luⱪa 9:10. \x*  
\v 14 U \add  ⱪirƣaⱪⱪa\add* qiⱪip kǝtkinidǝ, zor bir top adǝmlǝrni kɵrüwidi, ularƣa iq aƣritip, ularning aƣriⱪlirini saⱪaytti.\x + \xo 14:14 \xt Mat. 9:36; Yⱨ. 6:5. \x*   
\m
\v 15 Kǝq kirgǝndǝ, muhlisliri uning yeniƣa kelip: — Bu qɵl bir jay ikǝn, waⱪitmu bir yǝrgǝ berip ⱪaldi. Halayiⱪni yolƣa seliwǝtkǝn bolsang, andin ular kǝntlǝrgǝ berip ɵzlirigǝ ozuⱪ setiwalsun, — dedi.\x + \xo 14:15 \xt Mar. 6:35; Luⱪa 9:12. \x*   
\m
\v 16 Lekin Əysa ularƣa: — Ularning ketixining ⱨajiti yoⱪ, ɵzünglar ularƣa ozuⱪ beringlar, — dedi.   
\m
\v 17 Lekin muhlislar:  
\m — Bizdǝ bǝx nan bilǝn ikki danǝ beliⱪtin baxⱪa ⱨeq nǝrsǝ yoⱪ, — deyixti.   
\m
\v 18 U: — Ularni manga elip kelinglar, dedi.   
\m
\v 19 U halayiⱪni qɵplükning üstidǝ olturuxⱪa buyruƣandin keyin, bǝx nan bilǝn ikki beliⱪni ⱪoliƣa elip, asmanƣa ⱪarap \add Hudaƣa\add* tǝxǝkkür eytti. Andin nanlarni oxtup muhlisliriƣa bǝrdi, muhlisliri halayiⱪⱪa ülǝxtürüp bǝrdi. \x + \xo 14:19 \xt 1Sam. 9:13. \x*  
\v 20 Ⱨǝmmǝylǝn yǝp toyundi. \add Muhlislar\add* exip ⱪalƣan parqilarni liⱪ on ikki sewǝtkǝ teriwaldi. \f □ \fr 14:20 \ft \+bd «Muhlislar exip ⱪalƣan parqilarni liⱪ on ikki sewǝtkǝ teriwaldi»\+bd* — grek tilida «Ular exip ⱪalƣan parqilarni... teriwaldi». Muhlislar ikǝnliki «Mat.» 16:9-10-dǝ ispatlinidu. \+bd «liⱪ on ikki sewǝtkǝ teriwaldi»\+bd* — «sewǝt» grek tilida «ⱪol sewǝt» — demǝk, bir adǝm ikki ⱪollap kɵtürǝlǝydiƣan sewǝt.\f*  
\v 21 Ozuⱪlanƣanlarning sani ayallar wǝ balilardin baxⱪa tǝhminǝn bǝx ming kixi idi.   
\b  
\m  
\s1 Su üstidǝ mengix  
\r Mar. 6:45-52; Yⱨ. 6:16-21  
\m
\v 22 Arⱪidila, u muhlisliriƣa: Ɵzüm bu halayiⱪni yolƣa seliwetimǝn, angƣuqǝ silǝr kemigǝ olturup, dengizning ⱪarxi ⱪirƣiⱪiƣa ɵtüp turunglar, dǝp buyrudi. \x + \xo 14:22 \xt Mar. 6:45; Yⱨ. 6:17. \x*  
\v 23 Halayiⱪni yolƣa seliwǝtkǝndin keyin, u dua ⱪilix üqün ɵzi hilwǝt taƣⱪa qiⱪti. Kǝq kirgǝndimu u yǝrdǝ yalƣuz ⱪaldi. \x + \xo 14:23 \xt Mar. 6:46; Yⱨ. 6:15. \x*  
\v 24 Bu qaƣda, kemǝ ⱪirƣaⱪtin heli kɵp qaⱪirim yürgǝnidi, lekin xamal ⱪarxi yɵnlixitin qiⱪiwatⱪaqⱪa, kemǝ dolⱪunlar iqidǝ qayⱪilip turatti.\f □ \fr 14:24 \ft \+bd «kemǝ ⱪirƣaⱪtin heli kɵp qaⱪirim yürgǝnidi»\+bd* — yaki «kemǝ dengiz otturisida yürgǝndidi...».\f*   
\m
\v 25 Keqǝ tɵtinqǝ jesǝk waⱪtida, u dengizning üstidǝ mengip, muhlisliri tǝrǝpkǝ kǝldi. \f □ \fr 14:25 \ft \+bd «keqǝ tɵtinqǝ jesǝk waⱪtida...»\+bd* — bir keqǝ tɵt jesǝkkǝ bɵlünǝtti; xunga bu waⱪit tang atay degǝn waⱪit idi.\f*  
\v 26 Muhlislar uning dengizning üstidǝ mengip keliwatⱪanliⱪini kɵrüp, alaⱪzadǝ bolup: — Alwasti ikǝn! — dǝp ⱪorⱪup quⱪan selixti.   
\m
\v 27 Lekin Əysa dǝrⱨal ularƣa:  
\m — Yürǝklik bolunglar, bu mǝn, ⱪorⱪmanglar! — dedi.   
\m
\v 28 Petrus buningƣa jawabǝn:  
\m — I Rǝb, bu sǝn bolsang, su üstidǝ mengip yeningƣa beriximƣa ǝmr ⱪilƣaysǝn, — dedi.   
\m
\v 29 Kǝl, — dedi u.  
\m Petrus kemidin qüxüp, su üstidǝ mengip, Əysaƣa ⱪarap ketiwatatti;  
\v 30 lekin boranning ⱪattiⱪ qiⱪiwatⱪanliⱪini kɵrüp ⱪorⱪup, suƣa qɵküxkǝ baxlidi: — Rǝb, meni ⱪutⱪuzuwalƣaysǝn! — dǝp warⱪiridi.   
\m
\v 31 Əysa dǝrⱨal ⱪolini uzitip, uni tutuwaldi wǝ uningƣa:  
\m — Əy ixǝnqi ajiz bǝndǝ, nemixⱪa guman ⱪilding? — dedi.   
\m
\v 32 Ular kemigǝ qiⱪⱪanda, xamal tohtidi.  
\v 33 Kemidǝ olturƣanlar uning aldiƣa kelip sǝjdǝ ⱪilip:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, sǝn Hudaning Oƣli ikǝnsǝn, — deyixti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Ginnisarǝttǝ bimarlarni saⱪaytixi  
\r Mar. 6:53-56  
\m
\v 34 Ular dengizning ⱪarxi tǝripigǝ ɵtkǝndǝ, Ginnisarǝt yurtida \add ⱪuruⱪluⱪⱪa\add* qiⱪti. \x + \xo 14:34 \xt Mar. 6:53. \x*  
\v 35 U yǝrdiki adǝmlǝr uni tonup ⱪelip, ǝtraptiki barliⱪ jaylarƣa hǝwǝr ǝwǝtti; xuning bilǝn kixilǝr barliⱪ bimarlarni uning aldiƣa elip kǝldi;  
\v 36 ular uningdin bimarlarning ⱨeqbolmiƣanda uning tonining pexigǝ bolsimu ⱪolini tǝgküzüwelixiƣa yol ⱪoyuxini ɵtündi. Uningƣa ⱪolini tǝgküzgǝnlǝrning ⱨǝmmisi sǝllimaza saⱪaydi.   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Ən’ǝnimiz muⱨimmu yaki Hudaning ǝmri muⱨimmu — insanni nemǝ napak ⱪilidu?  
\r Mar. 7:1-23  
\m
\v 1 Bu qaƣda, Tǝwrat ustazliridin wǝ Pǝrisiylǝrdin bǝziliri Yerusalemdin kelip Əysaning aldiƣa berip:\x + \xo 15:1 \xt Mar. 7:1. \x*  
\v 2 — Muhlisliring nemixⱪa ata-bowilirimizning ǝn’ǝnilirigǝ hilapliⱪ ⱪilidu? Qünki ular ⱪollirini yumay tamaⱪ yǝydikǝnƣu, — dedi.   
\m
\v 3 Lekin u ularƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Silǝrqu, silǝr nemixⱪa ǝn’ǝnimizni saⱪlaymiz dǝp Hudaning ǝmrigǝ hilapliⱪ ⱪilisilǝr?  
\v 4 Qünki Huda: «Ata-anangni ⱨɵrmǝt ⱪil» wǝ «Atisi yaki anisini ⱨaⱪarǝtligǝnlǝr ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinsun» dǝp ǝmr ⱪilƣan.\f □ \fr 15:4 \ft \+bd «Ata-anangni ⱨɵrmǝt ⱪil» wǝ «atisi yaki anisini ⱨaⱪarǝtligǝnlǝr ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinsun»\+bd* — bu ǝmrlǝr Tǝwrat «Mis.» 20:12, 17, «Law.» 20:9 wǝ «Ⱪan.» 5:16dǝ hatirilinidu.\f*  \x + \xo 15:4 \xt Mis. 20:12; 21:17; Law. 20:9; Ⱪan. 5:16; Pǝnd. 20:20; Əf. 6:2. \x*  
\v 5 Lekin silǝr: — Ⱨǝrⱪandaⱪ kixi «Atisi yaki anisiƣa: — Mǝn silǝrgǝ yardǝm bǝrgüdǝk nǝrsilǝrni alliⱪaqan \add Hudaƣa\add* atiwǝttim — desila,  
\v 6 uning ata-anisiƣa ⱨɵrmǝt-wapadarliⱪ ⱪilix mǝjburiyiti ⱪalmaydu, — dǝysilǝr. Buning bilǝn ǝn’ǝnǝnglarni dǝp, Hudaning ǝmrini yoⱪⱪa qiⱪiriwǝttinglar.\f □ \fr 15:6 \ft \+bd «uning ata-anisiƣa ⱨɵrmǝt-wapadarliⱪ ⱪilix mǝjburiyiti ⱪalmaydu, — dǝysilǝr. Buning bilǝn ǝn’ǝnǝnglarni dǝp, Hudaning ǝmrini yoⱪⱪa qiⱪiriwǝttinglar»\+bd* — Mǝsiⱨning sɵzigǝ ⱪariƣanda «Hudaƣa atiƣan tǝǝlluⱪatlar» tehi atiƣuqi kixining ⱪolida turƣanda, ulardin paydiliniwǝrsǝ bolatti. Xu kixi bǝlkim Tǝwrat ustazlirining ⱪollixi bilǝn «dunyadin kǝtkinimdin keyin...» yaki «mǝlum bir mǝzgildin keyin...» «ibadǝthaniƣa tapxurimǝn» dǝp ⱪǝsǝm ⱪilƣan bolsa kerǝk. Yǝⱨudiylarning tarihiy hatiriliridǝ xuningƣa ohxax kɵpligǝn misallar tepilidu. 
\fp  Pǝriysilǝr ɵgǝtkǝn xu ⱨiylǝ-mikir: «Mal-mülküngni Hudaƣa atalƣan («ⱪurban ⱪilƣan») ⱪilƣan bolsang, ata-anangdin hǝwǝr almisang bolidu» ǝmǝs, bǝlki «(xundaⱪ ⱪilƣan bolsang) \+bd hǝwǝr elixingƣa bolmaydu\+bd*» degǝndǝk. Ular xübⱨisizki ahirida bu ixtin mǝlum bir payda kɵridu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 15:6 \xt Mar. 7:13; 1Tim. 4:3; 2Tim. 3:2. \x*  
\v 7 Əy sahtipǝzlǝr! Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr bǝrgǝn muxu bexarǝt toptoƣra silǝr toƣruluⱪ ikǝn: —   
\m
\v 8 «Muxu hǝlⱪ aƣzida meni ⱨɵrmǝtligini bilǝn,  
\m Biraⱪ ⱪǝlbi mǝndin yiraⱪ.\x + \xo 15:8 \xt Yǝx. 29:13; Əz. 33:31; Mar. 7:6. \x*   
\m
\v 9 Ular manga biⱨudǝ ibadǝt ⱪilidu.  
\m Ularning ɵgǝtkǝn tǝlimliri pǝⱪǝt insanlardin qiⱪⱪan pǝtiwalarla, halas».\f □ \fr 15:9 \ft \+bd «... Ular manga biⱨudǝ ibadǝt ⱪilidu. Ularning ɵgǝtkǝn tǝlimliri pǝⱪǝt insanlardin qiⱪⱪan pǝtiwalarla, halas»\+bd* — (8-9-ayǝtlǝr) «Yǝx.» 29:13.\f*  \x + \xo 15:9 \xt Yǝx. 29:13; Mar. 7:6, 7; Kol. 2:18, 20, 22. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝⱪiⱪiy napakliⱪ  
\m
\v 10 Andin u halayiⱪni yeniƣa qaⱪirip, ularƣa:  
\m — Ⱪulaⱪ selinglar ⱨǝm xuni qüxininglarki, \x + \xo 15:10 \xt Mar. 7:14. \x*  
\v 11 Insanni napak ⱪilidiƣini aƣzidin kiridiƣini ǝmǝs, bǝlki aƣzidin qiⱪidiƣinidur, — dedi.\x + \xo 15:11 \xt Ros. 10:15; Rim. 14:17,20; Tit. 1:15. \x*   
\m
\v 12 Keyin muhlisliri uning aldiƣa kelip:  
\m — Sening bu sɵzüngni Pǝrisiylǝr anglap, uningdin bizar bolup rǝnjigǝnlikini bildingmu? — dedi.   
\m
\v 13 Lekin u mundaⱪ jawab ⱪayturdi:  
\m — Ərxtiki Atam tikmigǝn ⱨǝrⱪandaⱪ ɵsümlük yiltizidin yulunup taxlinidu. \x + \xo 15:13 \xt Yⱨ. 15:2. \x*  
\v 14 Silǝr ularƣa pisǝnt ⱪilmanglar; ular korlarƣa yol baxlaydiƣan korlardur. Əgǝr kor korƣa yol baxlisa, ⱨǝr ikkisi oriƣa qüxüp ketidu.\x + \xo 15:14 \xt Yǝx. 42:19; Luⱪa 6:39. \x*   
\m
\v 15 Lekin Petrus uningƣa:  
\m — Baya eytⱪan tǝmsilni bizgǝ qüxǝndürüp bǝrgǝysǝn, — dedi.\x + \xo 15:15 \xt Mar. 7:17. \x*   
\m
\v 16 Lekin u: — Silǝrmu tehiqǝ qüxǝnqigǝ eriximidinglar?! — dedi.  
\v 17 Eƣizƣa kirgǝn barliⱪ nǝrsilǝrning axⱪazan arⱪiliⱪ tǝrǝt bolup qiⱪip ketidiƣanliⱪini tehi qüxǝnmǝmsilǝr?  
\v 18 Lekin eƣizdin qiⱪidiƣini ⱪǝlbtin qiⱪidu, insanni napak ⱪilidiƣinimu xudur.  
\v 19 Qünki yaman oylar, ⱪatilliⱪ, zinahorluⱪ, buzuⱪqiliⱪ, oƣriliⱪ, yalƣan guwaⱨliⱪ wǝ tɵⱨmǝt ⱪatarliⱪlar ⱪǝlbtin qiⱪidu. \x + \xo 15:19 \xt Yar. 6:5; 8:21; Pǝnd. 6:14; Yǝr. 17:9. \x*  
\v 20 Insanni napak ⱪilidiƣanlar mana xulardur; yuyulmiƣan ⱪollar bilǝn tamaⱪ yeyix insanni napak ⱪilmaydu.   
\b  
\m  
\s1 Yat ǝllik ayalning etiⱪadi  
\r Mar. 7:24-30  
\m
\v 21 Əysa u yǝrdin qiⱪip, Tur wǝ Zidon xǝⱨǝrlirining ǝtrapidiki yurtlarƣa bardi. \f □ \fr 15:21 \ft \+bd «Əysa u yǝrdin qiⱪip, Tur wǝ Zidon xǝⱨǝrlirining ǝtrapidiki yurtlarƣa bardi»\+bd* — u yǝr «qǝtǝlliklǝr» turuwatⱪan rayon bolup, Mǝsiⱨning xu yǝrgǝ berixtiki mǝⱪsiti, ɵz hǝlⱪidin bir waⱪit ayrilip aram elixtin ibarǝt bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 15:21 \xt Mar. 7:24. \x*  
\v 22 Mana, u qǝt yǝrlǝrdin kǝlgǝn ⱪananiy bir ayal uning aldiƣa kelip:  
\m — I Rǝb! Dawutning oƣli, ⱨalimƣa rǝⱨim ⱪilƣaysiz! Ⱪizimƣa jin qaplixiwalƣanikǝn, ⱪiynilip ketiwatidu! — dǝp uningƣa nida ⱪilip zarlidi.   
\m
\v 23 Lekin u u ayalƣa bir eƣizmu jawab bǝrmidi. Muhlisliri uning yeniƣa kelip:  
\m — Bu ayalni yolƣa salsang! Qünki u kǝynimizdin ǝgixip yalwurup nida ⱪiliwatidu, — dedi.   
\m
\v 24 Əmdi u jawab berip:  
\m — Mǝn pǝⱪǝt yoldin tenigǝn ⱪoy padiliri bolƣan Israil jǝmǝtidikilǝrgǝ ǝwǝtilgǝnmǝn, — dedi.\x + \xo 15:24 \xt Mat. 10:6; Ros. 13:46. \x*   
\m
\v 25 Əmma ⱨeliⱪi ayal uning aldiƣa kelip sǝjdǝ ⱪilip:  
\m — Rǝb, manga yardǝm ⱪilƣaysǝn! — dǝp yalwurdi.   
\m
\v 26 U uningƣa:  
\m — Balilarning nenini kiqik itlarƣa taxlap berix yahxi ǝmǝs, — dedi.\f □ \fr 15:26 \ft \+bd «Balilarning nenini kiqik itlarƣa taxlap berix yahxi ǝmǝs»\+bd* — Mǝsiⱨ bu yǝrdǝ ɵzining dǝslǝpki wǝzipisini, Yǝⱨudiylarƣa hux hǝwǝr yǝtküzüx, dǝp tǝkitlǝydu. «Kiqik itlar» bǝlkim ⱨaⱪarǝtlik sɵz bolmay, ɵydiki arzuluⱪ pistilirini kɵrsitidu. Bu muⱨim wǝⱪǝ toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*   
\m
\v 27 Lekin ⱨeliⱪi ayal:  
\m — Durus, i Rǝb, biraⱪ ⱨǝtta itlarmu hojayinining dastihinidin qüxkǝn uwaⱪlarni yǝydiƣu, — dedi.   
\m
\v 28 Xuning bilǝn Əysa uningƣa:  
\m — Əy hanim, ixǝnqing küqlük ikǝn! Tiliginingdǝk bolsun! — dedi. U ayalning ⱪizi xuan saⱪiyip kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Nurƣun kesǝllǝrning saⱪaytilixi  
\m
\v 29 Əysa u yǝrdin qiⱪip, Galiliyǝ dengizining boyidin ɵtüp, taƣⱪa qiⱪip olturdi. \x + \xo 15:29 \xt Mar. 7:31. \x*  
\v 30 Uning aldiƣa top-top halayiⱪ yiƣildi. Ular tokur, ⱪariƣu, gaqa, qolaⱪ wǝ nurƣun baxⱪa hil kesǝllǝrnimu elip kelip, uning ayiƣi aldiƣa ⱪoyuxti; u ularni saⱪaytti. \x + \xo 15:30 \xt Yǝx. 29:18; 35:5; Mat. 11:5; Luⱪa 7:22. \x*  
\v 31 Xuning bilǝn halayiⱪ gaqilarning sɵzliyǝlǝydiƣan bolƣanliⱪini, qolaⱪlarning saⱪayƣinini, tokurlarning mangƣanliⱪini wǝ ⱪariƣularning kɵridiƣan bolƣanliⱪini kɵrüp, ⱨǝyran boldi wǝ Israilning Hudasini uluƣlidi.   
\b  
\m  
\s1 Tɵt ming adǝmning toyƣuzuluxi  
\r Mar. 8:1-10  
\m
\v 32 Andin Əysa muhlislirini yeniƣa qaⱪirip:  
\m — Bu halayiⱪⱪa iqim aƣriydu; qünki ular üq kündin beri yenimda boldi, yegüdǝk bir nǝrsisimu ⱪalmidi. Ularni ɵylirigǝ aq ⱪayturuxni halimaymǝn, yolda ⱨalidin ketixi mumkin, — dedi.\x + \xo 15:32 \xt Mar. 8:1. \x*   
\m
\v 33 Muhlislar uningƣa:  
\m — Bu qɵldǝ bunqiwala adǝmni toyƣuzƣudǝk kɵp nanni nǝdin tapimiz? — deyixti.   
\m
\v 34 Əysa ulardin: Ⱪanqǝ neninglar bar? — dǝp soridi.  
\m — Yǝttǝ nan bilǝn birnǝqqǝ tal kiqik beliⱪ bar, — deyixti ular.   
\m
\v 35 Buning bilǝn u halayiⱪni yǝrdǝ olturuxⱪa buyrudi.  
\v 36 Andin, yǝttǝ nan bilǝn beliⱪlarni ⱪoliƣa elip \add Hudaƣa\add* tǝxǝkkür eytip, ularni oxtup muhlisliriƣa bǝrdi, muhlislar halayiⱪⱪa ülǝxtürdi. \x + \xo 15:36 \xt 1Sam. 9:13. \x*  
\v 37 Ⱨǝmmǝylǝn toyƣuqǝ yedi; andin \add muhlislar\add* exip ⱪalƣan parqilarni yiƣip yǝttǝ qong sewǝtni toxⱪuzdi.  
\v 38 Tamaⱪ yegǝnlǝrning sani balilar wǝ ayallardin baxⱪa tɵt ming kixi idi.  
\v 39 U halayiⱪni yolƣa salƣandin keyin, kemigǝ qüxüp, Magadan yurtining qǝt yǝrlirigǝ bardi.   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Pǝrisiylǝrning «mɵjizilik alamǝt» kɵrsitixni tǝlǝp ⱪilixi  
\r Mar. 8:11-13; Luⱪa 12:54-56  
\m
\v 1 Əmdi pǝrisiylǝr bilǝn Saduⱪiylar uni sinax mǝⱪsitidǝ yeniƣa kelip, uningdin bizgǝ asmandin mɵjizilik bir alamǝt kɵrsǝtsǝng, dǝp tǝlǝp ⱪilixti.\f □ \fr 16:1 \ft \+bd «Pǝrisiylǝr bilǝn Saduⱪiylar»\+bd* — «Pǝrisiylǝr» bolsa Tǝwrat ⱪanuniƣa ⱪatmu-ⱪat türlük baxⱪa ⱪaidǝ-nizamlarni ⱪoxⱪan ⱪattiⱪ tǝlǝpqan diniy eⱪim idi. «Saduⱪiylar» degǝn diniy eⱪimining bǝzi tǝrǝpliri ularƣa ohxax bolƣini bilǝn, lekin ular Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝr ⱪisimlirini ⱪobul ⱪilmay, pǝⱪǝt Tǝwrattiki 1-5-ⱪisimlarni (yǝni Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan ⱪisimlar)ni ⱪobul ⱪilƣan. Ular «ⱪiyamǝt küni», xundaⱪla insanlarning ahirǝttǝ ɵlümdin tirilixini etirap ⱪilmaytti. Adǝttǝ «Pǝrisiylǝr» wǝ «Saduⱪiylar» bir-birigǝ düxmǝnlixip yürǝtti, lekin ular Əysani bir tǝrǝp ⱪilix üqün birlǝxkǝnidi. \+bd «bizgǝ asmandin mɵjizilik bir alamǝt kɵrsǝtsǝng»\+bd* — ular tǝlǝp ⱪilƣan «mɵjizilik alamǝt», Əysaning ⱨǝⱪiⱪiy Mǝsiⱨ ikǝnlikini ispatlaydiƣan bir karamǝtni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 16:1 \xt Mat. 12:38; Mar. 8:11; Luⱪa 11:29; 12:54; Yⱨ. 6:30. \x*  
\v 2 Biraⱪ Əysa ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Kǝqⱪurun silǝr ⱪizil xǝpǝⱪni kɵrgininglarda, «Ⱨawa ǝtǝ oquⱪ bolidu» dǝysilǝr\x + \xo 16:2 \xt Luⱪa 12:54. \x*  
\v 3 wǝ ǝtigǝndǝ: «Bügün boran qiⱪidu, qünki asmanning rǝnggi ⱪizil ⱨǝm tutuⱪ», dǝysilǝr. Asman rǝnggi-royini pǝrⱪ etǝlǝysilǝr-yu, lekin bu zamanda yüz beriwatⱪan alamǝtlǝrni pǝrⱪ etǝlmǝysilǝr!  
\v 4 Rǝzil ⱨǝm zinahor bu dǝwr «mɵjizilik bir alamǝt»ning kɵristilixini istǝp yüridu. Biraⱪ bu \add dǝwrdikilǝrgǝ\add* «Yunus pǝyƣǝmbǝrdǝ kɵrülgǝn mɵjizilik alamǝt»din baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ mɵjizilik alamǝt kɵrsitilmǝydu.  
\m Andin u ularni taxlap qiⱪip kǝtti.\f □ \fr 16:4 \ft \+bd «Yunus pǝyƣǝmbǝrdǝ kɵrülgǝn mɵjizilik alamǝt»\+bd* — 12:39-40-ayǝtlǝrgǝ ⱪaralsun. «Bu zamanda yüz beriwatⱪan alamǝtlǝr» toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 16:4 \xt Yun. 2:1; Mat. 12:39; Luⱪa 11:29. \x*   
\b  
\m  
\s1 «Eqitⱪu» bolƣan eziⱪtu tǝlimdin ⱨoxyar bolux  
\r Mar. 8:14-21  
\m
\v 5 Muhlisliri \add dengizning\add* u ⱪetiƣa ɵtkinidǝ, nan eliwelixni untuƣanidi.  
\v 6 Əysa ularƣa:  
\m — Ⱨoxyar bolunglar, Pǝrisiylǝr bilǝn Saduⱪiylarning eqitⱪusidin eⱨtiyat ⱪilinglar, — dedi.\x + \xo 16:6 \xt Mar. 8:15; Luⱪa 12:1. \x*   
\m
\v 7 \add Muhlislar\add* ɵzara mulaⱨizilixip:  
\m — Nan ǝkǝlmigǝnlikimiz üqün buni dǝwatsa kerǝk, — deyixti.   
\m
\v 8 Əysa ularning nemǝ \add deyixiwatⱪanliⱪini\add* bilip mundaⱪ dedi:  
\m — Əy ixǝnqi ajizlar! Nemǝ üqün nan ǝkǝlmigǝnlikinglar toƣrisida mulaⱨizǝ ⱪilisilǝr?  
\v 9 Tehiqǝ qüxǝnmidinglarmu? Bǝx nan bilǝn bǝx ming kixining \add toyƣuzulƣanliⱪi\add*, ⱪanqǝ sewǝt ozuⱪ yiƣiwalƣanliⱪinglar esinglardin qiⱪtimu? \x + \xo 16:9 \xt Mat. 14:17; Mar. 6:38; Luⱪa 9:13; Yⱨ. 6:9. \x*  
\v 10 Yǝttǝ nan bilǝn tɵt ming kixining \add toyƣuzulƣanliⱪi\add*, yǝnǝ ⱪanqǝ qong sewǝt ozuⱪ yiƣiwalƣanliⱪinglarmu esinglardin qiⱪtimu? \x + \xo 16:10 \xt Mat. 15:34. \x*  
\v 11 Silǝr ⱪandaⱪmu mening silǝrgǝ: «Pǝrisiylǝr bilǝn Saduⱪiylarning eqitⱪusidin eⱨtiyat ⱪilinglar» deginimning nan toƣruluⱪ ǝmǝslikini qüxǝnmǝysilǝr?   
\m
\v 12 Muhlislar xundila uning nandiki eqitⱪudin ǝmǝs, bǝlki Pǝrisiylǝr bilǝn Saduⱪiylarning tǝlimidin eⱨtiyat ⱪilixni eytⱪanliⱪini qüxinip yǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Petrusning Əysani Mǝsiⱨ dǝp tonuxi  
\r Mar. 8:27-30; Luⱪa 9:18-21  
\m
\v 13 Əysa Ⱪǝysǝriyǝ-Filippi rayoniƣa kǝlginidǝ, u muhlisliridin:  
\m Kixilǝr mǝn Insan’oƣlini kim dǝp bilidikǝn? — dǝp soridi.\x + \xo 16:13 \xt Mar. 8:27; Luⱪa 9:18. \x*   
\m
\v 14 Muhlisliri:  
\m — Bǝzilǝr seni qɵmüldürgüqi Yǝⱨya, bǝzilǝr Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr\add* wǝ yǝnǝ bǝzilǝr Yǝrǝmiya yaki baxⱪa pǝyƣǝmbǝrlǝrdin biri dǝp bilidikǝn, — dǝp jawab bǝrdi.\x + \xo 16:14 \xt Mat. 14:2. \x*   
\m
\v 15 U ulardin:  
\m — Əmdi silǝrqu? Silǝr meni kim dǝp bilisilǝr? — dǝp soridi.   
\m
\v 16 Simon Petrus:  
\m — Sǝn Mǝsiⱨ, mǝnggülük ⱨayat Hudaning Oƣli ikǝnsǝn, — dǝp jawab bǝrdi.\f □ \fr 16:16 \ft \+bd «... Mǝnggülük ⱨayat Hudaning oƣli»\+bd* — grek tilida «tirik Hudaning Oƣli». «Tirik Huda» degǝn ibarǝ Hudani ⱨayat, «ɵlük but ǝmǝs», ⱨǝⱪiⱪiy Huda dǝp tǝkitlǝydu.\f*  \x + \xo 16:16 \xt Yⱨ. 6:69. \x*   
\m
\v 17 Əysa uningƣa:  
\m — Bǝhtliksǝn, i Yunus oƣli Simon! Buni sanga ayan ⱪilƣuqi ⱨeq ǝt-ⱪan igisi ǝmǝs, bǝlki ǝrxtiki Atamdur. \f □ \fr 16:17 \ft \+bd «... Yunus oƣli Simon!»\+bd* — grek tilida «... Simon bar-ionaⱨ» («Yunusning oƣli»). Bu Yunus Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝr Yunus ǝmǝs; lekin ⱪiziⱪ bir ix xuki, Petrus wǝ Yunus pǝyƣǝmbǝrning kɵp ortaⱪ yǝrliri bar.\f*  \x + \xo 16:17 \xt Mat. 11:25. \x*  
\v 18 Mǝn sanga xuni eytayki, sǝn bolsang Petrusdursǝn. Mǝn jamaitimni bu uyultax üstigǝ ⱪurimǝn. Uning üstidin tǝⱨtisaraning dǝrwazilirimu ƣalib kelǝlmǝydu. \f □ \fr 16:18 \ft \+bd «Sǝn bolsang Petrusdursǝn. Mǝn jamaitimni bu uyultax üstigǝ ⱪurimǝn....»\+bd* — «Petrus»ning mǝnisi «tax» bolup, u «jamaǝtning uli» ǝmǝs. Jamaǝtning uli bolsa Əysa eytⱪan «uyultax» bolup, u yaki ɵzini yaki ɵzigǝ baƣlanƣan iman-etiⱪadini kɵrsitidu. «1Pet.» 2:4-9ni wǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. \+bd «tǝⱨtisaraning dǝrwaziliri»\+bd* — bǝlkim kɵqmǝ mǝnidǝ bolup, «ɵlümning küqi», «jin-xǝytanlarning küqliri»ni kɵrsitixi mumkin.\f*  \x + \xo 16:18 \xt Zǝb. 118:22; Yǝx. 28:16; 33:20; Yⱨ. 1:43; 1Kor. 3:11. \x*  
\v 19 Ərx padixaⱨliⱪining aqⱪuqlirini sanga tapxurimǝn; sǝn yǝr yüzidǝ nemini baƣlisang ǝrxtimu baƣlanƣan bolidu, sǝn yǝr yüzidǝ nemini ⱪoyup bǝrsǝng, ǝrxtimu ⱪoyup berilgǝn bolidu, — dedi.\f □ \fr 16:19 \ft \+bd «Ərx padixaⱨliⱪining aqⱪuqlirini sanga tapxurimǝn; sǝn yǝr yüzidǝ nemini baƣlisang ǝrxtimu baƣlanƣan bolidu,...»\+bd* — bu muⱨim sɵz toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 16:19 \xt Mat. 18:18; Yⱨ. 20:22. \x*   
\m
\v 20 Bu sɵzlǝrni eytip bolup, u muhlisliriƣa ɵzining Mǝsiⱨ ikǝnlikini ⱨeqkimgǝ tinmasliⱪni tapilidi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ɵlüp tirilidiƣanliⱪini aldin eytixi  
\r Mar. 8:31-9:1; Luⱪa 9:22-27  
\m
\v 21 Xu waⱪittin baxlap, Əysa muhlisliriƣa ɵzining Yerusalemƣa ketixi, aⱪsaⱪallar, bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri tǝripidin kɵp azab-oⱪubǝt tartixi, ɵltürülüxi muⱪǝrrǝr bolƣanliⱪini, xundaⱪla üqinqi küni tirildürülidiƣanliⱪini ayan ⱪilixⱪa baxlidi.\x + \xo 16:21 \xt Mat. 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 9:22; 18:31; 24:7. \x*   
\m
\v 22 Xuning bilǝn Petrus uni bir qǝtkǝ tartip, uni ǝyiblǝp:  
\m — Ya Rǝb, sanga rǝⱨim ⱪilinƣay! Bexingƣa bundaⱪ ixlar ⱪǝt’iy qüxmǝydu! — dedi.   
\m
\v 23 Lekin u burulup Petrusⱪa ⱪarap:  
\m — Arⱪamƣa ɵt, Xǝytan! Sǝn manga putlikaxangsǝn, sening oyliƣanliring Hudaning ixliri ǝmǝs, insanning ixliridur, — dedi.\f □ \fr 16:23 \ft \+bd «Arⱪamƣa ɵt, Xǝytan!...»\+bd* — Mǝsiⱨ bu ayǝttǝ «Xǝytan» degǝn bu sɵzini birinqidin «düxmǝn» degǝn mǝnidǝ ixlitip, ɵzining düxmini bolup ⱪalƣan Petrusⱪa eytidu. Ikkinqidin, Xǝytan ɵzi Petrus arⱪiliⱪ Əysaƣa putlikaxang bolmaⱪqi idi.\f*  \x + \xo 16:23 \xt 2Sam. 19:22. \x*   
\m
\v 24 Andin Əysa muhlisliriƣa mundaⱪ dedi:  
\m Kimdǝkim manga ǝgixixni halisa, ɵzidin waz keqip, ɵzining krestini kɵtürüp manga ǝgǝxsun! \f □ \fr 16:24 \ft \+bd «kimdǝkim manga ǝgixixni halisa, ɵzidin waz keqip, ɵzining krestini kɵtürüp manga ǝgǝxsun!»\+bd* — 10:38ni, xundaⱪla uningdiki izaⱨatnimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 16:24 \xt Mat. 10:38; Mar. 8:34; Luⱪa 9:23; 14:27. \x*  
\v 25 Qünki ɵz jenini ⱪutⱪuzmaⱪqi bolƣan kixi qoⱪum jenidin mǝⱨrum bolidu, lekin mǝn üqün ɵz jenidin mǝⱨrum bolƣan kixi uningƣa erixidu.\f □ \fr 16:25 \ft \+bd «Qünki ɵz jenini ⱪutⱪuzmaⱪqi bolƣan kixi qoⱪum jenidin mǝⱨrum bolidu, lekin mǝn üqün ɵz jenidin mǝⱨrum bolƣan kixi uningƣa erixidu»\+bd* — grek tilida «jan» wǝ «ⱨayat» birla sɵz bilǝn ipadilinidu. «Ɵz jeni» muxu yǝrdǝ pǝⱪǝt adǝmning ⱨayatinila ǝmǝs, bǝlki barliⱪ etiⱪadi bolƣanlarƣa muyǝssǝr ⱪilinƣan mǝnggülük roⱨiy bǝhtni wǝ mirasini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 16:25 \xt Mat. 10:39; Mar. 8:35; Luⱪa 9:24; 17:33; Yⱨ. 12:25. \x*   
\m
\v 26 Qünki bir adǝm pütün dunyaƣa igǝ bolup jenidin mǝⱨrum ⱪalsa, buning nemǝ paydisi bolsun?! U nemisini jeniƣa tegixsun?! \f □ \fr 16:26 \ft \+bd «Qünki bir adǝm pütün dunyaƣa igǝ bolup jenidin mǝⱨrum ⱪalsa, buning nemǝ paydisi bolsun?! U nemisini jeniƣa tegixsun?!»\+bd* — yuⱪiriⱪi izaⱨatta eytilƣandǝk, «ɵz jeni» muxu yǝrdǝ pǝⱪǝt adǝmning ⱨayatinila ǝmǝs, bǝlki barliⱪ etiⱪadqi bolƣanlarƣa muyǝssǝr ⱪilinƣan mǝnggülük roⱨiy bǝhtni wǝ mirasini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 16:26 \xt Zǝb. 49:6-12; Mar. 8:37; Luⱪa 9:25. \x*  
\v 27 Qünki Insan’oƣli Atisining xan-xǝripi iqidǝ pǝrixtiliri bilǝn kelix aldida turidu; wǝ u ⱨǝmmǝ adǝmning ɵz ǝmǝllirigǝ tuxluⱪ jawab ⱪayturidu.\x + \xo 16:27 \xt Ayup 34:11; Zǝb. 62:12; Mat. 24:30; 25:31; 26:64; Rim. 2:6. \x*   
\m
\v 28 Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, bu yǝrdǝ turƣanlarning arisidin ɵlümning tǝmini tetixtin burun jǝzmǝn Insan’oƣlining ɵz padixaⱨliⱪi bilǝn kǝlgǝnlikini kɵridiƣanlar bardur.\f □ \fr 16:28 \ft \+bd «Bu yǝrdǝ turƣanlarning arisidin ɵlümning tǝmini tetixtin burun...»\+bd* — «ɵlümning tǝmini tetix» grek tilida «ɵlümni tetix» dǝp ipadilinidu. \+bd «bu yǝrdǝ turƣanlarning arisidin ɵlümning tǝmini tetixtin burun jǝzmǝn Insan’oƣlining ɵz padixaⱨliⱪi bilǝn kǝlgǝnlikini kɵridiƣanlar bardur»\+bd* — bizningqǝ 16:28-ayǝttiki sɵzning muⱨim mǝnisi 17-babta tǝswirlǝngǝn karamǝt ixlarni kɵrsitidu. Baxⱪa alimlar u: (1) Əysa ɵltürülgǝndin keyin muhlisliriƣa ⱪayta kɵrünüxi bilǝn; (2) Muⱪǝddǝs Roⱨning kelixi bilǝn; (3) Mǝsiⱨning xǝripi jamaǝttǝ ayan ⱪilinixi bilǝn; (4) Əysaning dunyaƣa ⱪaytip kelixi bilǝn ǝmǝlgǝ axuruldi, dǝp ⱪaraydu. 
\fp  Yuⱪiriⱪi (1)-, (2)-, (3)-pikir sǝl orunluⱪ bolƣini bilǝn, lekin Əysaning «bu yǝrdǝ turƣanlarning \+bd arisidin\+bd*... kɵridiƣanlar bar» deginidin ⱪariƣanda, \+bd bǝzi\+bd* rosullar bu ixni kɵridu, xunga muⱨim ǝmǝlgǝ axuruluxi 17-babtiki «Əysaning julaliⱪta kɵrünüxi» degǝn ixtur, dǝp ⱪaraymiz.\f*  \x + \xo 16:28 \xt Mar. 9:1; Luⱪa 9:27. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 17
\s1 Əysaning julaliⱪta kɵrünüxi  
\r Mar. 9:2-13; Luⱪa 9:28-36  
\m
\v 1 Wǝ altǝ kündin keyin, Əysa Petrus, Yaⱪup wǝ Yaⱪupning inisi Yuⱨannani ayrip elip, egiz bir taƣⱪa qiⱪti.\x + \xo 17:1 \xt Mar. 9:2; Luⱪa 9:28; 2Pet. 1:17. \x*  
\v 2 U yǝrdǝ uning siyaⱪi ularning kɵz aldidila ɵzgirip, yüzi ⱪuyaxtǝk parlidi, kiyimliri nurdǝk ap’aⱪ bolup qaⱪnidi.  
\v 3 Wǝ mana, \add muhlislarƣa\add* Musa wǝ Ilyas \add pǝyƣǝmbǝrlǝr\add* uning bilǝn sɵzlixiwatⱪan ⱨalda kɵründi.  
\v 4 Xuning bilǝn Petrus Əysaƣa:  
\m — I Rǝb, bu yǝrdǝ bolƣinimiz nemidegǝn yahxi! Halisang, birini sanga, birini Musaƣa, yǝnǝ birini Ilyasⱪa atap bu yǝrgǝ üq kǝpǝ yasayli! — dedi.\f □ \fr 17:4 \ft \+bd «Halisang, ... bu yǝrgǝ üq kǝpǝ yasayli!»\+bd* — yaki «halisang, ... bu yǝrgǝ üq kǝpǝ yasay!». Bu sɵz wǝ pütün wǝⱪǝ toƣruluⱪ yǝnǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*   
\m
\v 5 Uning gepi tügimǝyla, mana nurluⱪ bir bulut ularni ⱪapliwaldi. Mana, buluttin: «Bu Mening sɵyümlük Oƣlumdur, Mǝn uningdin hursǝnmǝn. Uningƣa ⱪulaⱪ selinglar!» degǝn awaz anglandi.\x + \xo 17:5 \xt Ⱪan. 18:19; Yǝx. 42:1; Mat. 3:17; Mar. 1:11; 9:7; Luⱪa 3:22; 9:35; Ros. 3:22; Kol. 1:13; 2Pet. 1:17. \x*   
\m
\v 6 Muhlislar buni anglap ɵzlirini yǝrgǝ taxlap düm yetip wǝⱨimigǝ qüxti.  
\v 7 Biraⱪ Əysa kelip, ularƣa ⱪolini tǝgküzüp:  
\m Ⱪopunglar, ⱪorⱪmanglar, — dedi.  
\v 8 Ular bexini kɵtürüp ⱪariwidi, Əysadin baxⱪa ⱨeqkimni kɵrmidi.   
\m
\v 9 Taƣdin qüxüwetip, Əysa ularƣa:  
\m — Insan’oƣli ɵlümdin tirildürülmigüqǝ, bu alamǝt kɵrünüxni ⱨeqkimgǝ eytmanglar, — dǝp tapilidi.\x + \xo 17:9 \xt Mar. 9:9; Luⱪa 9:36. \x*   
\m
\v 10 Andin muhlisliri uningdin:  
\m — Tǝwrat ustazliri nemǝ üqün: «Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr Mǝsiⱨ kelixtin\add* awwal ⱪaytip kelixi kerǝk» deyixidu? — dǝp soraxti.\x + \xo 17:10 \xt Mal. 3:23; Mat. 11:14; Mar. 9:11. \x*   
\m
\v 11 U ularƣa jawabǝn:  
\m — Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr\add* dǝrwǝⱪǝ \add Mǝsiⱨtin\add* awwal kelidu, ⱨǝmmǝ ixni orniƣa kǝltüridu. \f □ \fr 17:11 \ft \+bd «Ilyas pǝyƣǝmbǝr dǝrwǝⱪǝ \+bd*\+bdit Mǝsiⱨtin\+bdit* awwal kelidu, ⱨǝmmǝ ixni orniƣa kǝltüridu» — «Ilyasning awwal kelixi» wǝ uning «ⱨǝmmini orniƣa kǝltürüxi»ni kɵrsǝtkǝn bexarǝt wǝ baxⱪa tǝpsilatliri Tǝwrat, «Mal.» 4:5-6dǝ hatirilinidu.\f*  
\v 12 Əmma mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, ilyas alliⱪaqan kǝldi, lekin kixilǝr uni tonumidi, bǝlki uningƣa haliƣanqǝ muamilǝ ⱪildi. Xuningƣa ohxax, Insan’oƣlimu ularning ⱪollirida azab qekix aldida turidu, — dedi.  
\v 13 Xu qaƣda muhlislar uning qɵmüldürgüqi Yǝⱨya toƣrisida sɵzlǝwatⱪanliⱪini qüxǝndi.   
\b  
\m  
\s1 Jin qaplaxⱪan balining azad ⱪilinixi  
\r Mar. 9:14-29; Luⱪa 9:37-43  
\m
\v 14 Ular halayiⱪning yeniƣa barƣinida, bir kixi uning aldiƣa kelip, tizlinip:\x + \xo 17:14 \xt Mar. 9:16; Luⱪa 9:37. \x*   
\m
\v 15 Rǝb, oƣlumƣa iqingni aƣritⱪaysǝn! Qünki uning tutⱪaⱪliⱪ kesili bar bolƣaqⱪa, zor azab qekiwatidu; qünki u daim otning yaki suning iqigǝ qüxüp ketidu. \f □ \fr 17:15 \ft \+bd «tutⱪaⱪliⱪ kesili»\+bd* — grek tilida «ay (xari) tǝripidin urulƣan» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 16 Uni muhlisliringƣa elip kǝlgǝnidim, saⱪaytalmidi, — dedi.   
\m
\v 17 Əysa jawabǝn: — Əy etiⱪadsiz wǝ tǝtür dǝwr, silǝr bilǝn ⱪaqanƣiqǝ turay?! Mǝn silǝrgǝ yǝnǝ ⱪaqanƣiqǝ sǝwr ⱪilay? — Balini aldimƣa elip kelinglar — dedi.   
\m
\v 18 Xuning bilǝn Əysa \add jinƣa\add* tǝnbiⱨ beriwidi, jin balidin qiⱪip kǝtti, balimu xuan saⱪaydi.   
\m
\v 19 Keyin, Əysa ayrim ⱪalƣanda, muhlislar uning yeniƣa kelip:  
\m — Biz nemǝ üqün jinni ⱪoƣliwetǝlmiduⱪ? — dǝp soraxti.\x + \xo 17:19 \xt Mar. 9:28. \x*   
\m
\v 20 U ularƣa: — Ixǝnqinglar bolmiƣanliⱪi üqün. Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, silǝrdǝ ⱪiqa uruⱪidǝk zǝrriqǝ ixǝnq bolsila, silǝr awu taƣⱪa: «Bu yǝrdin u yǝrgǝ kɵq» desǝnglar, kɵqidu; xundaⱪla silǝrgǝ mumkin bolmaydiƣan ⱨeq ix bolmaydu. \x + \xo 17:20 \xt Mat. 21:21; Luⱪa 17:6. \x*  
\v 21 Biraⱪ, bundaⱪ jinlarni dua ⱪilix wǝ roza tutux bilǝn bolmisa ⱨǝydigili bolmaydu — dedi.\f □ \fr 17:21 \ft \+bd «Biraⱪ, bundaⱪ jinlarni dua ⱪilix wǝ roza tutux bilǝn bolmisa ⱨǝydigili bolmaydu»\+bd* — bu ayǝt bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ tepilmaydu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning yǝnǝ ɵlüxi wǝ tirilixi toƣruluⱪ eytixi  
\r Mar. 9:30-32; Luⱪa 9:43-45  
\m
\v 22 Ular Galiliyǝ ɵlkisidǝ aylinip yürginidǝ, Əysa ularƣa:  
\m — Insan’oƣli \add satⱪunluⱪtin\add* insanlarning ⱪoliƣa tapxurulidu; \x + \xo 17:22 \xt Mat. 16:21; 20:18; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 9:22,44; 18:31. \x*  
\v 23 ular uni ɵltüridu, lekin üqinqi küni u tirilidu, — dedi. Buni anglap muhlislar eƣir ƣǝm-ⱪayƣuƣa qɵmüp kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Ibadǝthana beji tapxurux mǝsilisi  
\m
\v 24 Andin ular Kǝpǝrnaⱨum xǝⱨirigǝ kǝlginidǝ, \add ibadǝthana\add* «ikki draⱪma» \add bejini\add* yiƣⱪuqilar Petrusning yeniƣa kelip:  
\m — Ustazinglar «ikki draⱪma»ni tɵlǝmdu? — dǝp soridi.\f □ \fr 17:24 \ft \+bd «... ibadǝthana «ikki draⱪma» bejini yiƣⱪuqilar Petrusning yeniƣa kelip...»\+bd* — «ibadǝthana beji» muxu yǝrdǝ grek tilida «didraⱪma» (ikki «draⱪma» pul) deyilidu. «Didraⱪma» ǝsli birhil tǝnggǝ bolup, Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ Israildiki ⱨǝr ǝr kixi ⱨǝr yilda ibadǝthanining ixliri üqün «yerim xǝkǝl» (bir didraⱪma) tapxurux kerǝk idi. «Mis.» 30:13-16ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 25 Tɵlǝydu, — dedi Petrus.  
\m Lekin u ɵygǝ kirgixigila, tehi bir nemǝ demǝstila Əysa uningdin:  
\m — Simon, seningqǝ bu dunyadiki padixaⱨlar kimlǝrdin baj alidu? Ɵz pǝrzǝntliridinmu, yaki yatlardinmu, — dǝp soridi.\x + \xo 17:25 \xt Mat. 22:21; Rim. 13:7. \x*   
\m
\v 26 Petrus uningƣa:  
\m Yatlardin, — dewidi, Əysa uningƣa:  
\m — Undaⱪta, pǝrzǝntlǝr \add bajdin\add* haliy bolidu.  
\v 27 Biraⱪ \add baj yiƣⱪuqilarƣa\add* putlikaxang bolmasliⱪimiz üqün, dengizƣa berip ⱪarmaⱪni taxla. Tutⱪan birinqi beliⱪni elip, aƣzini aqsang, tɵt draⱪmiliⱪ bir tǝnggǝ pul qiⱪidu. Uni elip mǝn wǝ sǝn ikkimizning \add beji\add* üqün ularƣa bǝr, — dedi.\f □ \fr 17:27 \ft \+bd «Biraⱪ baj yiƣⱪuqilarƣa putlikaxang bolmasliⱪimiz üqün...»\+bd* — Əysa wǝ Petrus ikkisi «padixaⱨning pǝrzǝnti» bolup, Hudaning ibadǝthanisiƣa baj tɵlǝxtin haliy idi. Lekin baj yiƣⱪuqilar buni qüxǝnmigǝqkǝ, ular tɵlimisǝ, bǝlkim «Bu Əysa tǝⱪwadar ǝmǝs ikǝn, Mǝsiⱨ bolalmaydu» dǝp ⱪelixi, xundaⱪla ular Əysaƣa etiⱪad baƣlap, nijatⱪa erixix pursitidin mǝⱨrum boluxi mumkin. \+bd «tɵt draⱪmiliⱪ bir tǝnggǝ pul qiⱪidu»\+bd* — «tɵt draⱪma tǝnggǝ» (grek tilida «stater») — 24-ayǝttiki izaⱨat oⱪurmǝnlǝrning yadida bolsa kɵrǝlǝyduki, bu pul Əysa wǝ Petrusning bajni tɵlixi üqün dǝl kerǝklik pul idi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 18
\s1 Ərx padixaⱨliⱪida kim ǝng uluƣ?  
\r Mar. 9:33-37; Luⱪa 9:46-48  
\m
\v 1 Bu qaƣda, muhlislar Əysaning yeniƣa kelip:  
\m Ərx padixaⱨliⱪida kim ǝng uluƣ? — dǝp soridi.\x + \xo 18:1 \xt Mar. 9:34; Luⱪa 9:46; 22:24. \x*   
\m
\v 2 Əysa yeniƣa kiqik bir balini qaⱪirip, uni otturida turƣuzup, mundaⱪ dedi:   
\m
\v 3 — Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, ɵz yolunglardin yenip, kiqik balilardǝk sǝbiy bolmisanglar, ǝrx padixaⱨliⱪiƣa ⱨǝrgiz kirǝlmǝysilǝr.\x + \xo 18:3 \xt Mat. 19:14; 1Kor. 14:20; 1Pet. 2:2. \x*  
\v 4 Əmdi kim ɵzini bu kiqik balidǝk kiqik peil tutsa, u ǝrx padixaⱨliⱪida ǝng uluƣ bolidu.\f □ \fr 18:4 \ft \+bd «Əmdi kim ɵzini bu kiqik balidǝk kiqik peil tutsa, u ǝrx padixaⱨliⱪida ǝng uluƣ bolidu»\+bd* — «kiqik balilar» adǝttǝ qongqiliⱪ ⱪilmaydu wǝ ɵzini bilǝrmǝn ⱪilip kɵrsǝtmǝydu wǝ bǝlkim ⱨǝmmidin muⱨim atisining sɵzigǝ xǝrtsiz ixinidu.\f*  \x + \xo 18:4 \xt 1Pet. 5:6. \x*  
\v 5 Bundaⱪ kiqik bir balini mening namimda ⱪobul ⱪilsa, u meni ⱪobul ⱪilƣan bolidu.\x + \xo 18:5 \xt Mar. 9:37; Luⱪa 9:48; Yⱨ. 13:20. \x*  
\v 6 Lekin manga etiⱪad ⱪilƣan bundaⱪ kiqiklǝrdin birini \add gunaⱨⱪa\add* putlaxturƣan ⱨǝrⱪandaⱪ adǝmni, u boyniƣa yoƣan tügmǝn texi esilƣan ⱨalda dengizning tegigǝ qɵktürüwetilgini ǝwzǝl bolatti.\x + \xo 18:6 \xt Mar. 9:42; Luⱪa 17:2. \x*  
\v 7 Insanni gunaⱨⱪa putlaxturidiƣan ixlar tüpǝylidin bu dunyadikilǝrning ⱨaliƣa way! Putlaxturidiƣan ixlar muⱪǝrrǝr bolidu; lekin xu putlaxturƣuqi adǝmning ⱨaliƣa way!\f □ \fr 18:7 \ft \+bd «insanni gunaⱨⱪa putlaxturidiƣan ixlar tüpǝylidin bu dunyadikilǝrning ⱨaliƣa way! Putlaxturidiƣan ixlar muⱪǝrrǝr bolidu; lekin xu putlaxturƣuqi adǝmning ⱨaliƣa way!»\+bd* — bu muⱨim ayǝt üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 18:7 \xt Mat. 26:24; Ros. 2:23; 4:27,28; 1Kor. 11:19. \x*   
\m
\v 8 Əgǝr ǝmdi ⱪolung yaki putung seni gunaⱨⱪa putlaxtursa, uni kesip taxliwǝt. Qünki ikki ⱪolung yaki ikki putung bar ⱨalda dozahtiki otⱪa taxlanƣiningdin kɵrǝ, qolaⱪ yaki tokur ⱨalda ⱨayatliⱪⱪa kirgining ǝwzǝldur.\x + \xo 18:8 \xt Ⱪan. 13:7; Mat. 5:29,30; Mar. 9:43. \x*   
\m
\v 9 Əgǝr kɵzüng seni gunaⱨⱪa putlaxtursa, uni oyup ɵzüngdin neri taxliwǝt. Ikki kɵzüng bar ⱨalda dozahtiki otⱪa taxlanƣiningdin kɵrǝ, birla kɵzüng bilǝn bolsimu ⱨayatliⱪⱪa kirgining ǝwzǝldur.   
\b  
\m  
\s1 Azƣan ⱪoy toƣrisidiki tǝmsil  
\m
\v 10 — Bu sǝbiy kiqiklǝrning ⱨeqbirigimu sǝl ⱪaraxtin ⱨezi bolunglar. Qünki xuni silǝrgǝ eytayki, ularning ǝrxtiki pǝrixtiliri ǝrxtiki Atamning jamalini ⱨǝrdaim kɵrüp turidu. \x + \xo 18:10 \xt Zǝb. 34:7; Luⱪa 15:3-7 \x*  
\v 11 Qünki Insan’oƣli ⱨalakǝtkǝ azƣanlarni ⱪutⱪuzƣili kǝldi.\f □ \fr 18:11 \ft \+bd «Qünki Insan’oƣli ⱨalakǝtkǝ azƣanlarni ⱪutⱪuzƣili kǝldi»\+bd* — bu ayǝt bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ tepilmaydu.\f*  \x + \xo 18:11 \xt Luⱪa 19:10. \x*   
\m
\v 12 Ⱪandaⱪ ⱪaraysilǝr? Birawning yüz tuyaⱪ ⱪoyi bolup, uningdin biri ezip toptin qüxüp ⱪalsa, u toⱪsan toⱪⱪuz ⱪoyni taƣlarƣa ⱪoyup ⱪoyup, ⱨeliⱪi azƣan ⱪoyini izdǝydiƣu? \x + \xo 18:12 \xt Luⱪa 15:3. \x*  
\v 13 Wǝ ǝgǝr uni tepiwalsa, mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, u ⱪoy üqün bolƣan huxalliⱪi azmiƣan toⱪsan toⱪⱪuziningkidin zor bolidu.  
\v 14 Xuningƣa ohxax, bu sǝbiy kiqiklǝrning ⱨǝrⱪandiⱪining ⱨalakǝtkǝ ezip ⱪelixi ǝrxtiki Atanglarning iradisi ǝmǝstur.   
\b  
\m  
\s1 Gunaⱨ ɵtküzgǝn ⱪerindaxⱪa bolƣan muamilǝ  
\r Luⱪa 17:3  
\m
\v 15 — Əmdi ǝgǝr ⱪerindixing sanga ziyan selip gunaⱨ ⱪilsa, uning yeniƣa berip ikkinglar haliy qaƣda sǝwǝnlikini kɵrsitip ⱪoy. Ⱪerindixing sɵzüngni anglisa, uni \add ezixtin\add* ⱪayturuwalƣan bolisǝn. \x + \xo 18:15 \xt Law. 19:17; Pǝnd. 17:10; Luⱪa 17:3; Yaⱪ. 5:19. \x*  
\v 16 Lekin anglimisa, yǝnǝ bir-ikki \add guwaⱨqini\add* elip, uning yeniƣa barƣin. Xundaⱪ ⱪilip, ⱨǝmmǝ ix ikki-üq guwaⱨqining sɵzi bilǝn ⱪilinsun. \f □ \fr 18:16 \ft \+bd «ⱨǝmmǝ ix ikki-üq guwaⱨqining sɵzi bilǝn ⱪilinsun»\+bd* — bu sɵz «Ⱪan.» 19:15din nǝⱪil kǝltürülgǝn.\f*  \x + \xo 18:16 \xt Qɵl. 35:30; Ⱪan. 17:6; 19:15; Yⱨ. 8:17; 2Kor. 13:1; Ibr. 10:28. \x*  
\v 17 Lekin ǝgǝr \add ⱪerindixing\add* ularning sɵzigimu ⱪulaⱪ salmisa, ǝⱨwalni jamaǝtkǝ yǝtküzüp eytⱪin. Əgǝr u jamaǝttikilǝrgǝ ⱪulaⱪ salmisa, uni yat ǝllik yaki bajgir ⱪatarida kɵrünglar.\f □ \fr 18:17 \ft \+bd «Əgǝr u jamaǝttikilǝrgǝ ⱪulaⱪ salmisa, uni yat ǝllik yaki bajgir ⱪatarida kɵrünglar»\+bd* — xu qaƣda «yat ǝllik»lǝrning kɵpinqisi butpǝrǝs idi. «Bajgir»lar (Rim imperiyǝsi üqün hǝlⱪtin baj alidiƣan Yǝⱨudiylar) bolsa «Rim imperiyǝgǝ setilip kǝtkǝn hainlar» dǝp «iplas adǝmlǝr»ning ⱪatarida ⱪarilatti.\f*  \x + \xo 18:17 \xt 1Kor. 5:9; 2Tes. 3:14. \x*   
\m
\v 18 Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, silǝr yǝr yüzidǝ nemini baƣlisanglar, ǝrxtimu xu baƣlanƣan bolidu wǝ silǝr yǝr yüzidǝ nemini ⱪoyup bǝrsǝnglar, ǝrxtimu ⱪoyup berilgǝn bolidu.\f □ \fr 18:18 \ft \+bd «silǝr yǝr yüzidǝ nemini baƣlisanglar, ǝrxtimu xu baƣlanƣan bolidu wǝ silǝr yǝr yüzidǝ nemini ⱪoyup bǝrsǝnglar, ǝrxtimu ⱪoyup berilgǝn bolidu»\+bd* — bu sɵz 16:19-ayǝttikigǝ ohxax, biraⱪ axu yǝrdǝ yalƣuz Petrusⱪa eytilƣan. Biz Əysaning muxu sɵzliridǝ eytilƣan ⱨoⱪuⱪ pǝⱪǝt rosullarƣila ǝmǝs, bǝlki pütkül jamaǝtkǝ tǝwǝdur. Əysa tapxurƣan bu ⱨoⱪuⱪ: (1) jamaǝttiki dualarda alaⱨidǝ tilǝx ⱨoⱪuⱪini; (2) jamaǝt tǝrtipi boyiqǝ, gunaⱨ sadir ⱪilip, ǝmma towa ⱪilmiƣan ǝzalarni qǝklǝx, jamaǝttin qiⱪirix yaki ularƣa tǝrbiyǝ berix ⱨoⱪuⱪini kɵrsitidu, dǝp ixinimiz (17-ayǝt wǝ 19-20-ayǝtni, «1Kor.» 5:1-5, «2Kor.» 2:5-11ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 18:18 \xt Mat. 16:19; Yⱨ. 20:23. \x*   
\m
\v 19 Mǝn yǝnǝ xuni silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, yǝr yüzidǝ aranglardin ikkisi ɵzliri tiligǝn bir ix toƣruluⱪ ⱪǝlbi bir bolup ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsini tilǝp dua ⱪilsa, ǝrxtiki Atam ularning tilikini ijabǝt ⱪilidu.  
\v 20 Qünki ikki yaki üqǝylǝn mening namim bilǝn ⱪǝyǝrdǝ yiƣilƣan bolsa, mǝn xu yǝrdǝ ularning arisida bolimǝn.\f □ \fr 18:20 \ft \+bd «ikki yaki üq adǝm mening namim bilǝn ⱪǝyǝrdǝ yiƣilƣan bolsa...»\+bd* — grek tilida «ikki yaki üqǝylǝn adǝm mening namimƣa ⱪǝyǝrdǝ yiƣilƣan bolsa...».\f*  \x + \xo 18:20 \xt Luⱪa 24:15,36. \x*   
\b  
\m  
\s1 Xǝpⱪǝt kɵrgüqi xǝpⱪǝtlik boluxi kerǝk  
\m
\v 21 Andin Petrus uning aldiƣa kelip:  
\m — I Rǝb, ⱪerindiximning manga ziyan selip ɵtküzgǝn ⱪanqǝ ⱪetimliⱪ gunaⱨini kǝqürüxüm kerǝk? Yǝttǝ ⱪetimmu? — dedi.\x + \xo 18:21 \xt Luⱪa 17:4. \x*   
\m
\v 22 Əysa uningƣa mundaⱪ dedi:  
\m —Mǝn sanga xuni eytip ⱪoyayki, yǝttǝ ⱪetim ǝmǝs, yǝtmix ⱨǝssǝ yǝttǝ ⱪetim! \f □ \fr 18:22 \ft \+bd «yǝttǝ ⱪetim ǝmǝs, yǝtmix ⱨǝssǝ yǝttǝ ⱪetim!»\+bd* — yaki «yǝttǝ ⱪetim ǝmǝs, yǝtmix yǝttǝ ⱪetim».\f*  \x + \xo 18:22 \xt Mat. 6:14; Mar. 11:25; Kol. 3:13. \x*  
\v 23 Ərx padixaⱨliⱪi qakarliri bilǝn ⱨesab-kitab ⱪilmaⱪqi bolƣan bir padixaⱨⱪa ohxaydu.  
\v 24 Ⱨesab-kitabni baxliƣinida, uningƣa on ming talant pul ⱪǝrzdar bolƣan bir qakar kǝltürülüptu. \f □ \fr 18:24 \ft \+bd «on ming talant pul»\+bd* — bir «talant» altun yaki kümüx tǝnggǝ az degǝndǝ bir ixqining yilliⱪ ⱨǝⱪⱪining 17 ⱨǝssisi bolup, 10000 talant ⱨazir ottura ⱨesab bilǝn bǝlkim ikki milyard (ming milyon) dollarqǝ bolidu.\f*  
\v 25 Qakarning tɵligüdǝk ⱨeqnǝrsisi bolmiƣaqⱪa, hojisi qakarning ɵzini, hotun bala-qaⱪisi wǝ bar-yoⱪini setip, ⱪǝrzini tɵlǝxini buyruptu. \x + \xo 18:25 \xt Mat. 5:25. \x*  
\v 26 Xunga qakar uning aldida yǝrgǝ yiⱪilip bax urup: «Hojam, manga kǝngqilik ⱪilƣayla, mǝn pütün ⱪǝrzimni qoⱪum tɵlǝymǝn» dǝp yalwuruptu.  
\v 27 Qakarning hojisi uningƣa iq aƣritip, uni ⱪoyup berip, ⱪǝrzini kǝqürüm ⱪiliptu.   
\m
\v 28 Lekin qakar u yǝrdin qiⱪip, ɵzigǝ yüz dinar ⱪǝrzdar bolƣan yǝnǝ bir qakar buradirini uqritiptu. Uni tutuwelip, boynini boƣup turup: «Ⱪǝrzni tɵlǝ!» dǝptu. \f □ \fr 18:28 \ft \+bd «yüz dinar ⱪǝrzdar»\+bd* — xu waⱪitlarda «bir dinar» bir ixqining bir künlük ⱨǝⱪⱪi bolup, yüz tǝnggǝ bǝlkim ottura ⱨesab bilǝn 1300 dollarqǝ bolatti.\f*  
\v 29 Buning bilǝn bu qakar buradiri yǝrgǝ yiⱪilip uningdin: «Manga kǝngqilik ⱪil, ⱪǝrzni qoⱪum ⱪayturimǝn» dǝp yalwuruptu.  
\v 30 Lekin u unimaptu wǝ: «Pütün ⱪǝrzni tɵlimigüqǝ zindanda yatisǝn» dǝp uni zindanƣa taxlitiptu.  
\v 31 Bundaⱪ ixning yüz bǝrgǝnlikini kɵrgǝn baxⱪa qakarlar intayin azablinip hojisining aldiƣa berip, ǝⱨwalni baxtin-ahir sɵzlǝp beriptu.   
\m
\v 32 Buning bilǝn hojisi ⱨeliⱪi qakarni qaⱪirtip: «Əy rǝzil qakar! Manga yelinƣanliⱪing üqün xunqǝ kɵp ⱪǝrzingning ⱨǝmmisini kǝqürdüm.  
\v 33 Mǝn sanga iq aƣritⱪinimdǝk, sǝnmu qakar buradiringgǝ iq aƣritixingƣa toƣra kǝlmǝmdu?!» dǝptu.  
\v 34 Buning bilǝn hojisi ƣǝzǝplinip uni pütün ⱪǝrzini tɵlǝp bolƣuqǝ adǝm ⱪiynƣuqi gundipaylarning ⱪolida turuxⱪa tapxurup beriptu.\f □ \fr 18:34 \ft \+bd «adǝm ⱪiynƣuqi gundipaylar»\+bd* — muxu gundipaylarning adǝttiki wǝzipisi jinayǝtqining jinayitini sürüxtǝ ⱪilix üqün mǝⱨbuslarni ⱪiynax idi.\f*   
\m
\v 35 Xuningƣa ohxax, ǝgǝr ⱨǝrbiringlar ɵz ⱪerindaxliringlarni qin dilinglardin kǝqürmisǝnglar, ǝrxtiki Atammu silǝrgǝ ohxax muamilǝ ⱪilidu.\x + \xo 18:35 \xt Mat. 6:14; Mar. 11:26; Yaⱪ. 2:13. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 19
\s1 Talaⱪ ⱪilix toƣrisida  
\r Mar. 10:1-12  
\m
\v 1 Xundaⱪ boldiki, Əysa bu sɵzlǝrni eytip bolƣandin keyin, Galiliyǝ ɵlkisidin ayrilip, Yǝⱨudiyǝ ɵlkisining qǝt yǝrlirigǝ, yǝni Iordan dǝryasining u ⱪetidiki yurtlarƣa bardi.\x + \xo 19:1 \xt Mar. 10:1. \x*  
\v 2 Top-top adǝmlǝr uningƣa ǝgixip kǝlgǝn bolup, u ularni xu yǝrdila saⱪaytti.   
\m
\v 3 Əmdi bǝzi Pǝrisiylǝr uning yeniƣa kelip uni ⱪiltaⱪⱪa qüxürüx mǝⱪsitidǝ uningdin:  
\m — Bir adǝmning ⱨǝrⱪandaⱪ sǝwǝbtin ayalini ⱪoyuwetixi Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣunmu? — dǝp soridi.\x + \xo 19:3 \xt Mar. 10:2. \x*   
\m
\v 4 Xuning bilǝn u jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — \add Tǝwrattin\add* xuni oⱪumidinglarmu, muⱪǝddǝmdǝ insanlarni Yaratⱪuqi ularni «Ər wǝ ayal ⱪilip yaratti» wǝ\f □ \fr 19:4 \ft \+bd «xuni oⱪumidinglarmu,...?»\+bd* — Bu Pǝrisiylǝr ǝng yahxi kɵridiƣan ibarilǝrning biri.\f*  \x + \xo 19:4 \xt Yar. 1:17; 2:24; 5:2 \x*  
\v 5 «Xu sǝwǝbtin ǝr kixi ata-anisidin ayrilidu, ayali bilǝn birlixip ikkisi bir tǝn bolidu».\x + \xo 19:5 \xt Yar. 2:24; 1Kor. 6:16; Əf. 5:31. \x*  
\v 6 Xundaⱪ ikǝn, ǝr-ayal ǝmdi ikki tǝn ǝmǝs, bǝlki bir tǝn bolidu. Xuning üqün, Huda ⱪoxⱪanni insan ayrimisun.\x + \xo 19:6 \xt 1Kor. 7:10. \x*   
\m
\v 7 Pǝrisiylǝr uningdin yǝnǝ:  
\m — Undaⱪta, Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add* nemǝ üqün \add Tǝwrat ⱪanunida\add* ǝr kixi ɵz ayaliƣa talaⱪ hetini bǝrsila andin uni ⱪoyuwetixkǝ bolidu, dǝp buyruƣan? — dǝp soraxti.\f □ \fr 19:7 \ft \+bd «Musa pǝyƣǝmbǝr nemǝ üqün Tǝwrat ⱪanunida ǝr kixi ɵz ayaliƣa talaⱪ hetini bǝrsila andin uni ⱪoyuwetixkǝ bolidu»\+bd* — ǝmrning toƣrisi «Ⱪan.» 24:1dǝ tepilidu.\f*  \x + \xo 19:7 \xt Ⱪan. 24:1; Yǝr. 3:1. \x*   
\m
\v 8 U ularƣa: — Tax yürǝklikinglardin Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add* ayalliringlarni talaⱪ ⱪilixⱪa ruhsǝt ⱪilƣan; lekin alǝmning baxlimida bundaⱪ ǝmǝs idi.  
\v 9 Əmdi xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, ayalini buzuⱪluⱪtin baxⱪa birǝr sǝwǝb bilǝn talaⱪ ⱪilip, baxⱪa birini ǝmrigǝ alƣan ⱨǝrⱪandaⱪ kixi zina ⱪilƣan bolidu.\f □ \fr 19:9 \ft \+bd «Izaⱨat»\+bd* — bezi kona kɵqürülmilǝrdǝ muxu yǝrdǝ «wǝ talaⱪ ⱪilinƣan ayalni ǝmrigǝ alƣan kiximu zina ⱪilƣan bolidu» degǝn sɵzlǝr ⱪoxuludi. 5:32ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 19:9 \xt Mat. 5:32; Mar. 10:11; Luⱪa 16:18; 1Kor. 7:10. \x*   
\m
\v 10 Muhlislar uningƣa:  
\m — Əgǝr ǝr bilǝn ayali otturisidiki ǝⱨwal xundaⱪ bolsa, undaⱪta ɵylǝnmǝslik yahxi ikǝn, — dedi.\f □ \fr 19:10 \ft \+bd «undaⱪta ɵylǝnmǝslik yahxi ikǝn»\+bd* — demǝk, muhlislarning oylixiqǝ, talaⱪ ⱪilix imkaniyiti bolmisa («qiⱪix yoli bolmisa), ɵylinix intayin ⱪorⱪunqluⱪ ixtur.\f*   
\m
\v 11 U ularƣa:  
\m — Bu sɵzni ⱨǝmmila adǝm ǝmǝs, pǝⱪǝt nesip ⱪilinƣanlarla ⱪobul ⱪilalaydu. \x + \xo 19:11 \xt 1Kor. 7:7,17. \x*  
\v 12 Qünki anisining baliyatⱪusidin tuƣma bǝzi aƣwatlar bar; wǝ insan tǝripidin ahta ⱪilinƣan bǝzi aƣwatlarmu bar; wǝ ǝrx padixaⱨliⱪi üqün ɵzini aƣwat ⱪilƣanlarmu bar. Bu sɵzni ⱪobul ⱪilalaydiƣanlar ⱪobul ⱪilsun! — dedi.\f □ \fr 19:12 \ft \+bd «anisining baliyatⱪusidin tuƣma bǝzi aƣwatlar bar»\+bd* — «tuƣma aƣwatlar» bǝlkim tuƣma jinsiy iⱪtidari ajizlarni, ixⱪsiz kixilǝrni kɵrsitidu; «baxⱪilar tǝripidin ahta ⱪilinƣan» kona zamanlarda han-padixaⱨlarning ordilirida ⱨǝrǝmni baxⱪurux hizmiti üqün piqiwetilgǝn adǝmlǝrni kɵrsitidu. «Ərxning padixaⱨliⱪi üqün ɵz-ɵzini aƣwat ⱪilƣanlar» bǝlkim Hudaning hizmitidǝ kɵprǝk waⱪit bolay dǝp ɵylinixtin waz kǝqkǝnlǝrni kɵrsitidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysa wǝ kiqik balilar  
\r Mar. 10:13-16; Luⱪa 18:15-17  
\m
\v 13 Ⱪolungni tǝgküzüp dua ⱪilƣaysǝn dǝp, bǝzilǝr kiqik balilirini uning aldiƣa elip kǝldi. Biraⱪ muhlislar elip kǝlgǝnlǝrni ǝyiblidi. \x + \xo 19:13 \xt Mar. 10:13; Luⱪa 18:15. \x*  
\v 14 Əmma Əysa:  
\m — Balilar mening aldimƣa kǝltürülsun, ularni tosmanglar. Qünki ǝrx padixaⱨliⱪi dǝl muxundaⱪlarƣa tǝwǝdur, — dedi. \f □ \fr 19:14 \ft \+bd «ǝrx padixaⱨliⱪi dǝl muxundaⱪlarƣa tǝwǝdur»\+bd* — yaki «ǝrx padixaⱨliⱪi dǝl muxundaⱪlardin tǝrkib tapⱪandur».\f*  \x + \xo 19:14 \xt Mat. 18:3; 1Kor. 14:20; 1Pet. 2:2. \x*  
\v 15 Wǝ ⱪollirini ularƣa tǝgküzgǝndin keyin, u u yǝrdin ayrildi.   
\b  
\m  
\s1 Puldarlar Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirǝlǝmdu?  
\r Mar. 10:17-31; Luⱪa 18:18-30  
\m
\v 16 Mana, bir küni birsi uning aldiƣa kelip:  
\m — Ustaz, mǝn ⱪandaⱪ yahxi ixni ⱪilsam, mǝnggülük ⱨayatⱪa eriximǝn? — dǝp soridi.\x + \xo 19:16 \xt Mar. 10:17; Luⱪa 18:18. \x*   
\m
\v 17 U uningƣa:  
\m — Nemixⱪa mǝndin yahxiliⱪ toƣrisida soraysǝn? «Yahxi bolƣuqilar» bolsa pǝⱪǝt birila bar. Əmma ⱨayatliⱪⱪa kirimǝn desǝng, ǝmrlǝrgǝ ǝmǝl ⱪil, — dedi.   
\m
\v 18 Ⱪaysi ǝmrlǝrgǝ dǝysǝn? — dǝp soridi u.  
\m Əysa uningƣa:  
\m — «Ⱪatilliⱪ ⱪilma, zina ⱪilma, oƣriliⱪ ⱪilma, yalƣan guwaⱨliⱪ bǝrmǝ, \x + \xo 19:18 \xt Mis. 20:12; Law. 19:18; Ⱪan. 5:16-20; Rim. 13:9. \x*  
\v 19 ata-anangƣa ⱨɵrmǝt ⱪil wǝ ⱪoxnangni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵy» — dedi.\f □ \fr 19:19 \ft \+bd «ⱪatilliⱪ ⱪilma, zina ⱪilma, oƣriliⱪ ⱪilma, yalƣan guwaⱨliⱪ bǝrmǝ, ata-anangƣa ⱨɵrmǝt ⱪil wǝ ⱪoxnangni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵy»\+bd* — (18-19-ayǝt) oⱪurmǝnlǝr xuningƣa diⱪⱪǝt ⱪilƣan boluxi mumkinki, Əysa «on pǝrman» iqidiki Hudaƣa munasiwǝtlik pǝrmanlarni yaki «(ⱪoxnangning nǝrsilirini) tama ⱪilma» degǝn pǝrmanni tilƣa alƣini yoⱪ.\f*  \x + \xo 19:19 \xt Law. 19:17; Mat. 22:39; Mar. 12:31; Gal. 5:14; Yaⱪ. 2:8. \x*   
\m
\v 20 Yax yigit uningƣa: — Bularning ⱨǝmmisigǝ ǝmǝl ⱪilip keliwatimǝn. Əmdi manga yǝnǝ nemǝ kǝm? — dedi.   
\m
\v 21 Əysa uningƣa:  
\m — Əgǝr mukǝmmǝl boluxni halisang, berip bar-yoⱪungni setip, pulini kǝmbǝƣǝllǝrgǝ bǝrgin. Xuning bilǝn ǝrxtǝ hǝzinǝng bolidu. Andin kelip manga ǝgǝxkin, — dedi.\x + \xo 19:21 \xt Mat. 6:19; Luⱪa 12:33; 16:9; 1Tim. 6:19. \x*   
\m
\v 22 Yigit muxu sɵzni anglap, ⱪayƣuƣa qɵmüp u yǝrdin ketip ⱪaldi. Qünki uning mal-mülki naⱨayiti kɵp idi.  
\v 23 Əysa muhlisliriƣa:  
\m — Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, baylarning ǝrx padixaⱨliⱪiƣa kirixi tǝsliktila bolidu. \x + \xo 19:23 \xt Pǝnd. 11:28; Mar. 10:23; Luⱪa 18:24. \x*  
\v 24 Wǝ yǝnǝ xuni silǝrgǝ eytayki, tɵgining yingnining kɵzidin ɵtüxi bay adǝmning Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirixidin asandur! — dedi.   
\m
\v 25 Muhlislar buni anglap intayin bǝk ⱨǝyran boluxup:  
\m — Undaⱪta, kim nijatⱪa erixǝlǝydu? — dǝp soraxti.   
\m
\v 26 Əmma Əysa ularƣa ⱪarap:  
\m — Bu ix insan bilǝn wujudⱪa qiⱪixi mumkin ǝmǝs, lekin Hudaƣa nisbǝtǝn ⱨǝmmǝ ix mumkin bolidu, — dedi.\f □ \fr 19:26 \ft \+bd «Hudaƣa nisbǝtǝn ⱨǝmmǝ ix mumkin bolidu»\+bd* — grek tilida: «Huda bilǝn ⱨǝmmǝ ix mumkin bolidu».\f*  \x + \xo 19:26 \xt Ayup 42:2; Yǝr. 32:17; Zǝk. 8:6; Luⱪa 1:37; 18:27. \x*   
\m
\v 27 Buning bilǝn Petrus uningƣa:  
\m — Mana, biz ⱨǝmmidin waz keqip sanga ǝgǝxtuⱪ! Biz buning üqün nemigǝ eriximiz? — dǝp soridi.\x + \xo 19:27 \xt Mat. 4:20; Mar. 10:28; Luⱪa 5:11; 18:28. \x*   
\m
\v 28 Əysa ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, alǝmdiki ⱨǝmmǝ ⱪaytidin yengilanƣinida, Insan’oƣli xanliⱪ tǝhtidǝ olturƣan waⱪtida, manga ǝgǝxkǝn silǝr on ikki tǝhttǝ olturup, Israillarning on ikki ⱪǝbilisigǝ ⱨɵküm qiⱪirisilǝr. \x + \xo 19:28 \xt Luⱪa 22:30. \x*  
\v 29 Mening namim dǝp ɵylǝr, aka-uka, aqa-singil ⱪerindaxliri, ata-anisi, ayali, baliliri yaki yǝr-zeminlardin waz kǝqkǝnlǝrning ⱨǝmmisi ularƣa yüz ⱨǝssǝ artuⱪ erixidu wǝ mǝnggülük ⱨayatⱪa miras bolidu. \f □ \fr 19:29 \ft \+bd «Mening namim dǝp ɵylǝr, aka-uka, ... yaki yǝr-zeminlardin waz kǝqkǝnlǝr..»\+bd* — grek tilida «mening namim üqün ɵylǝr, aka-uka... yaki yǝr-zeminlardin waz kǝqkǝnlǝr...».\f*  \x + \xo 19:29 \xt Ⱪan. 33:9; Ayup 42:12. \x*  
\v 30 Lekin xu qaƣda nurƣun aldida turƣanlar arⱪiƣa ɵtidu, nurƣun arⱪida turƣanlar aldiƣa ɵtidu. \x + \xo 19:30 \xt Mar. 10:31; Luⱪa 13:30. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 20
\s1 Üzümzarliⱪtiki ixlǝmqilǝr  
\m
\v 1 — Qünki ǝrx padixaⱨliⱪi bir yǝr igisigǝ ohxaydu. Igisi üzümzarliⱪida ixlǝxkǝ adǝmlǝrni yallax üqün tang sǝⱨǝrdǝ sirtⱪa qiⱪiptu.  
\v 2 U ixlǝmqilǝr bilǝn künlüki üqün bir kümüx dinardin berixkǝ kelixip, ularni üzümzarliⱪiƣa ǝwǝtiptu.\f □ \fr 20:2 \ft \+bd «U ixlǝmqilǝr bilǝn künlüki üqün bir kümüx dinardin berixkǝ kelixip...»\+bd* — «bir kümüx dinar» grek tilida «bir dinarius».\f*   
\m
\v 3 Saǝt toⱪⱪuzlarda u yǝnǝ sirtⱪa qiⱪip, bazarda bikar turƣan baxⱪa kixilǝrni kɵrüptu.\f □ \fr 20:3 \ft \+bd «Saǝt toⱪⱪuzlarda»\+bd* — grekqǝ «künning üqinqi saiti» — yǝni saǝt toⱪⱪuzni kɵrsitidu. Yǝⱨudiy hǝlⱪi üqün «toluⱪ kün» (24 saǝt) kǝq saǝt altidǝ baxlinidu; kǝqtǝ «jesǝk» ixlitilidu; ǝtigǝn saǝt altidin kǝq saǝt altigiqǝ «kündüz» deyilidu, kündüz on ikki saǝtkǝ bɵlünidu (misalni Tǝwrat, «Yar.» 1:5in kɵrgili bolidu).\f*  
\v 4 Ularƣa: «Silǝrmu üzümzarliⱪimƣa beringlar, ⱨǝⱪⱪinglarƣa tegixlikini berimǝn» — dǝptu.  
\v 5 Ular üzümzarliⱪⱪa beriptu. Qüxtǝ wǝ saǝt üqtimu u yǝnǝ qiⱪip yǝnǝ xundaⱪ ⱪiliptu.\f □ \fr 20:5 \ft \+bd «Qüxtǝ wǝ saǝt üqtimu u yǝnǝ qiⱪip yǝnǝ xundaⱪ ⱪiliptu»\+bd* — «qüxtǝ» — ǝyni sɵz boyiqǝ künning «altinqi saitidǝ» wǝ «saǝt üqtǝ» künning «toⱪⱪuzinqi saitidǝ» (qüxtin keyin saǝt üqlǝrdǝ) deyilidu.\f*  
\v 6 Lekin \add kǝqⱪurun\add* saǝt bǝxlǝrdǝ qiⱪⱪanda u yǝrdǝ turƣan yǝnǝ baxⱪilarni kɵrüp, ulardin: «Nemǝ üqün bu yǝrdǝ kün boyi bikar turisilǝr?» dǝp soraptu.\f □ \fr 20:6 \ft \+bd «kǝqⱪurun saǝt bǝxlǝrdǝ»\+bd* — grekqǝ «künning on birinqi saiti ǝtrapida», yǝni qüxtin keyin saǝt bǝxtǝ.\f*  
\v 7 Ular: «Bizni ⱨeqkim yallimidi» dǝp jawab ⱪayturuptu. U ularƣa: «Undaⱪta, silǝrmu üzümzarliⱪimƣa berip ixlǝnglar» — dǝptu.   
\m
\v 8 Kǝq bolƣanda, üzümzarliⱪ igisi ƣojidariƣa: «Ixlǝmqilǝrni qaⱪirip, ǝng ahirida kǝlgǝnlǝrdin baxlap ǝng awwal kǝlgǝnlǝrgiqǝ ⱨǝmmisining ix ⱨǝⱪⱪini bǝr» dǝptu.  
\v 9 Awwal kǝqⱪurun saǝt bǝxtǝ ixⱪa kǝlgǝnlǝr kelip, ⱨǝrbiri bir kümüx dinardin eliptu.  
\v 10 Əng awwal yallap kelingǝnlǝrning nɵwiti kǝlgǝndǝ, ular: Tehimu kɵp ix ⱨǝⱪⱪi alimizƣu, dǝp oylixiptu; biraⱪ ularmu bir kümüx dinardin eliptu.  
\v 11 Ular ix ⱨǝⱪⱪini alƣini bilǝn yǝr igisidin aƣrinip:  
\v 12 «Bu ahirda kǝlgǝnlǝr pǝⱪǝt bir saǝtla ixlidi, biraⱪ siz ularni kün boyi japaliⱪ wǝ ⱪattiⱪ issiⱪni qǝkkǝn bizlǝr bilǝn barawǝr ⱨesablidingizƣu, dǝp ƣudurixiptu.  
\v 13 Lekin \add yǝr igisi\add* ularning birigǝ jawab ⱪayturup: «Buradǝr, sanga naⱨǝⱪliⱪ ⱪilƣinim yoⱪ! Sǝn bilǝn bir kümüx dinarƣa kelixmigǝnmiduⱪ?  
\v 14 Ⱨǝⱪⱪingni elip ⱪaytip kǝtkin. Bu ahirda kǝlgǝngimu sanga ohxax bǝrgüm bar.  
\v 15 Ɵzümningkini ɵzüm bilgǝnqǝ ixlitix ⱨoⱪuⱪum yoⱪmu? Sehiy bolƣanliⱪimƣa kɵzüng ⱪiziriwatamdu?  
\v 16 Xundaⱪ ⱪilip «Aldida turƣanlar arⱪiƣa ɵtidu, arⱪida turƣanlar aldiƣa ɵtidu»; qünki qaⱪirilƣanlar kɵp, ǝmma tallanƣanlar az bolidu.\f □ \fr 20:16 \ft \+bd «qünki qaⱪirilƣanlar kɵp, tallanƣanlar az bolidu»\+bd* — muxu sɵzlǝr bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ tepilmaydu.\f*  \x + \xo 20:16 \xt Mat. 19:30; 22:14; Mar. 10:31; Luⱪa 13:30. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysa ɵlüp tirilidiƣanliⱪini yǝnǝ aldin eytidu  
\r Mar. 10:32-34; Luⱪa 18:31-34  
\m
\v 17 Əysa Yerusalemƣa qiⱪiwetip, yolda on ikki muhlisini bir qǝtkǝ tartip, ularƣa mundaⱪ dedi:\f □ \fr 20:17 \ft \+bd «Yerusalemƣa qiⱪiwetip...»\+bd* — «Yerusalemƣa berix» ⱨǝrdaim «Yerusalemƣa qiⱪiwetip...» dǝp ipadilinidu.\f*  \x + \xo 20:17 \xt Mar. 10:32; Luⱪa 18:31; 24:7. \x*   
\m
\v 18 — Mana biz ⱨazir Yerusalemƣa qiⱪip ketiwatimiz. Insan’oƣli  bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliriƣa tapxurulidu. Ular uni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilidu  
\v 19  andin uni mǝshirǝ ⱪilip, ⱪamqilap wǝ krestlǝxkǝ yat ǝlliklǝrgǝ tapxuridu. Lekin u üqinqi küni ⱪayta tirilidu.\x + \xo 20:19 \xt Mat. 27:2; Luⱪa 23:1; Yⱨ. 18:28,31; Ros. 3:23. \x*   
\b  
\m  
\s1 Anining tǝlipi  
\r Mar. 10:35-45  
\m
\v 20 Xu qaƣda, Zǝbǝdiyning oƣullirining anisi ikki oƣlini elip, Əysaning aldiƣa kelip uningdin bir ixni tǝlǝp ⱪilmaⱪqi bolup sǝjdǝ ⱪildi.\f □ \fr 20:20 \ft \+bd «Zǝbǝdiyning oƣulliri»\+bd* — Əysa qaⱪirƣan on ikki rosuldin ikki, yǝni Yuⱨanna we Yaⱪup. 4:21 wǝ 10:2ni kɵrüng. \+bd «bir ixni tǝlǝp ⱪilmaⱪqi bolup sǝjdǝ ⱪildi»\+bd* — yaki «bir ixni tǝlǝp ⱪilmaⱪqi bolup tizlinip bax urdi».\f*  \x + \xo 20:20 \xt Mar. 10:35. \x*   
\m
\v 21 Nemǝ tǝliping bar? — dǝp soridi u.  
\m Ayal uningƣa:  
\m — Xuni ǝmr ⱪilƣaysǝnki, sening padixaⱨliⱪingda bu ikki oƣlumdin biri ong yeningda, biri sol yeningda oltursun, — dedi.   
\m
\v 22 Əysa ularƣa jawabǝn: — Silǝr nemǝ tǝlǝp ⱪiliwatⱪininglarni bilmǝywatisilǝr. Mǝn iqixkǝ tǝmxǝlgǝn ⱪǝdǝⱨni iqǝlǝmsilǝr?  
\m Iqǝlǝymiz, — deyixti ular.\f □ \fr 20:22 \ft \+bd «Mǝn iqixkǝ tǝmxǝlgǝn ⱪǝdǝⱨni iqǝlǝmsilǝr?»\+bd* — bu ayǝttiki «ⱪǝdǝⱨ» degǝn sɵz, Əysaning tartidiƣan azab-oⱪubiti wǝ kresttiki ɵlümini kɵzdǝ tutidu.\f*  \x + \xo 20:22 \xt Luⱪa 12: 49,50; Rim. 8:26. \x*   
\m
\v 23 U ularƣa:  
\m — Silǝr ⱨǝⱪiⱪǝtǝnmu mening ⱪǝdǝⱨimdin ortaⱪ iqisilǝr. Biraⱪ ong yaki sol yenimda olturux nesiwisi mening ihtiyarimda ǝmǝs, bǝlki Atam kimlǝrgǝ tǝyyarliƣan bolsa, xularƣa nesip bolidu. \x + \xo 20:23 \xt Mat. 25:34. \x*  
\v 24 \add Ⱪalƣan\add* on muhlis buningdin hǝwǝr tapⱪanda, ikki ⱪerindixidin hapa boldi.  
\v 25 Lekin Əysa ularni yeniƣa qaⱪirip, mundaⱪ dedi:  
\m — Silǝrgǝ mǝlumki, ǝllǝrdiki ⱨɵkümranlar ⱪol astidikidikilǝr üstidin buyruⱪwazliⱪ ⱪilip ⱨakimiyǝt yürgüzidu, wǝ ularning ⱨoⱪuⱪdarliri ularni hojayinlarqǝ idarǝ ⱪilidu. \f □ \fr 20:25 \ft \+bd «ǝllǝrdiki ⱨɵkümranlar ⱪol astidikidikilǝr üstidin buyruⱪwazliⱪ ⱪilip ⱨakimiyǝt yürgüzidu»\+bd* — «ǝllǝr» muxu yǝrdǝ «yat ǝllǝr», «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr»ni (yǝni Hudadin ⱪorⱪmaydiƣan butpǝrǝslǝrni) kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 20:25 \xt Mar. 10:42; Luⱪa 22:25. \x*  
\v 26 Biraⱪ silǝrning aranglarda xundaⱪ bolmisun; bǝlki silǝrdin kim üstün boluxni halisa, silǝrning hizmitinglarda bolsun; \x + \xo 20:26 \xt 1Pet. 5:3. \x*  
\v 27 wǝ kim aranglardikilǝrning aldinⱪisi boluxni halisa, silǝrning ⱪulunglar bolsun. \x + \xo 20:27 \xt Mat. 23:11; Mar. 9:35; 10:43. \x*  
\v 28 Insan’oƣlimu dǝrwǝⱪǝ xu yolda kɵpqilik hizmitimdǝ bolsun demǝy, bǝlki kɵpqilikning hizmitidǝ bolay wǝ jenimni pida ⱪilix bǝdiligǝ nurƣun adǝmlǝrni ⱨɵrlükkǝ erixtürǝy dǝp kǝldi.\f □ \fr 20:28 \ft \+bd «... jenimni pida ⱪilix bǝdiligǝ nurƣun adǝmlǝrni ⱨɵrlükkǝ erixtürǝy»\+bd* — nemidin «ⱨɵrlük»kǝ erixidu? — gunaⱨtin bolƣan ⱨɵrlük.\f*  \x + \xo 20:28 \xt Luⱪa 22:27; Yⱨ. 13:14; Əf. 1:7; Fil. 2:7; 1Tim. 2:6; 1Pet. 1:19\x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ikki ǝmani saⱪaytixi  
\r Mar. 10:46-52; Luⱪa 18:35-43  
\m
\v 29 Ular Yeriho xǝⱨiridin qiⱪⱪanda, zor bir top adǝmlǝr uningƣa ǝgixip mangdi. \x + \xo 20:29 \xt Mar. 10:46; Luⱪa 18:35. \x*  
\v 30 Wǝ mana, yol boyida olturƣan ikki ǝma Əysaning u yǝrdin ɵtüp ketiwatⱪinini anglap:  
\m — I Rǝb, Dawutning oƣli, bizgǝ rǝⱨim ⱪilƣaysǝn, — dǝp towlidi.   
\m
\v 31 Kɵpqilik ularni «Ün qiⱪarmanglar!» dǝp ǝyiblidi. Lekin, ular: — Ya Rǝb, i Dawutning oƣli, bizgǝ rǝⱨim ⱪilƣaysǝn! — dǝp tehimu ⱪattiⱪ towlidi.   
\m
\v 32 Əysa ⱪǝdimini tohtitip, ularni qaⱪirip:  
\m — Silǝr üqün nemǝ ix ⱪilip beriximni halisilǝr? — dǝp soridi.   
\m
\v 33 Ya Rǝb, kɵzlirimiz eqilsun! — deyixti ular.   
\m
\v 34 Əysa ularƣa iq aƣritip, ⱪolini ularning kɵzlirigǝ tǝgküziwidi, kɵzliri xuan ǝsligǝ kelip kɵridiƣan boldi; ular dǝrⱨal uningƣa ǝgixip mangdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 21
\s1 Əysaning Yerusalemƣa tǝntǝnilik kirixi  
\r Mar. 11:1-11; Luⱪa 19:28-38; Yⱨ. 12:12-19  
\m
\v 1 Ular Yerusalemƣa yeⱪinlixip, Zǝytun teƣining etikidiki Bǝyt-Fagi yezisiƣa kǝlginidǝ, Əysa ikki muhlisiƣa munularni tapilap aldin ǝwǝtti:\x + \xo 21:1 \xt Mar. 11:1; Luⱪa 19:29. \x*   
\m
\v 2 — Silǝr udulunglardiki yeziƣa beringlar. Barsanglarla, baƣlaⱪliⱪ bir exǝk wǝ uning yenidiki bir tǝhǝyni kɵrisilǝr. Ularni yexip aldimƣa yetilǝp kelinglar.  
\v 3 Əgǝr birsi silǝrgǝ bir nemǝ desǝ, «Rǝbning bularƣa ⱨajiti qüxti» dǝnglar, u dǝrⱨal ularni ⱪoyup beridu.   
\m
\v 4 Bu pütün wǝⱪǝ pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ eytilƣan munu sɵzlǝrni ǝmǝlgǝ axurux üqün boldi: —   
\b  
\m
\v 5 «Zion ⱪiziƣa eytinglar:  
\m — Mana, Padixaⱨing keliwatidu,  
\m Kǝmtǝr-mɵmin bolup, minip bir exǝkkǝ,  
\m Boyunturuⱪluⱪ exǝkning tǝhiyigǝ,  
\m Keliwatidu yeningƣa sening».\f □ \fr 21:5 \ft \+bd «Zion ⱪiziƣa eytinglar: — Mana, Padixaⱨing keliwatidu, kǝmtǝr-mɵmin bolup, minip bir exǝkkǝ, boyunturuⱪluⱪ exǝkning tǝhiyigǝ, keliwatidu yeningƣa sening»\+bd* — bexarǝt «Zǝk.» 9:9din elinƣan. «Zion» — Yerusalem jaylaxⱪan taƣni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 21:5 \xt 1Pad. 1:38-40; Yǝx. 62:11; Zǝk. 9:9; Yⱨ. 12:15. \x*   
\b  
\m
\v 6 Əmdi ⱨeliⱪi ikki muhlis berip Əysaning tapiliƣinidǝk ⱪildi.  
\v 7 Exǝk bilǝn tǝhǝyni yetilǝp kelip, üstigǝ yepinqa-qapanlirini saldi wǝ u üstigǝ mindi.\f □ \fr 21:7 \ft \+bd «... üstigǝ yepinqa-qapanlirini saldi»\+bd* — demǝk, egiri yoⱪ idi.\f*  \x + \xo 21:7 \xt 2Pad. 9:13; Yⱨ. 12:14. \x*  
\v 8 Əmdi top-top kixilǝr yepinqa-qapanlirini yolƣa payandaz ⱪilip saldi; yǝnǝ bir ⱪismi dǝrǝh xahlirini kesip yolƣa yayatti.  
\v 9 Aldida mangƣan wǝ kǝynidin ǝgǝxkǝn top-top halayiⱪ: —  
\b  
\m «Dawutning oƣliƣa ⱨosanna bolƣay!  
\m Pǝrwǝrdigarning namida kǝlgüqigǝ mubarǝk bolsun!  
\m Ərxiǝlada tǝxǝkkür-ⱨosannalar oⱪulsun!» — dǝp warⱪirixatti.\f □ \fr 21:9 \ft \+bd «Dawutning oƣliƣa ⱨosanna bolƣay! Pǝrwǝrdigarning namida kǝlgüqigǝ mubarǝk bolsun! Ərxiǝlada tǝxǝkkür-ⱨosannalar oⱪulsun!»\+bd* — bu sɵzlǝr «Zǝb.» 118:25-26diki bexarǝttin elinƣan. 
\fp  «Ⱨosanna» degǝn sɵz «Ⱪutⱪuzƣaysǝn, i Pǝrwǝrdigar» degǝn mǝnidǝ. Injil dǝwrigǝ kǝlgǝndǝ «Hudaƣa tǝxǝkkür-ⱨǝmdusana» degǝn mǝnidimu bolƣan. «Zǝbur» 118-küyidiki izaⱨatlarnimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 21:9 \xt Zǝb. 118:25-26\x*   
\b  
\m
\v 10 U Yerusalemƣa kirgǝndǝ, pütkül xǝⱨǝr lǝrzigǝ kǝldi. Kixilǝr:  
\m — Bu zadi kimdu? — deyixǝtti.   
\m
\v 11 Halayiⱪ:  
\m — Bu Galiliyǝ ɵlkisidiki Nasarǝtlik pǝyƣǝmbǝr Əysa, dǝp jawab berixǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ibadǝthanini soda-setiⱪtin tazlixi  
\r Mar. 11:15-19; Luⱪa 19:45-48; Yⱨ. 2:13-22  
\m
\v 12 Əmdi Əysa ibadǝthana ⱨoyliliriƣa kirip, u yǝrdǝ elim-setim ⱪiliwatⱪanlarning ⱨǝmmisini ⱨǝydǝp qiⱪardi. Pul tegixküqilǝrning xirǝlirini wǝ pahtǝk-kǝptǝr satⱪuqilarning orunduⱪlirini ɵrüp, \f □ \fr 21:12 \ft \+bd «Əmdi Əysa ibadǝthana ⱨoyliliriƣa kirip...»\+bd* — ibadǝthana — ǝyni qaƣda, Yǝⱨudiylarning nurƣun ibadǝthaniliri (sinagoglar) idi; muxu yǝrdǝ kɵrsitilgǝn «ibadǝthana» Yǝⱨudiylarning ǝng kɵp yiƣilip ibadǝt ⱪilidiƣan jayi idi. Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ, pǝⱪǝt «Huda Ɵz namini ⱪoyƣan» Yerusalemdiki bu mǝrkiziy ibadǝthanidila ⱪurbanliⱪ ⱪilsa toƣra bolatti.\f*  \x + \xo 21:12 \xt Ⱪan. 14:26; Mar. 11:15; Luⱪa 19:45; Yⱨ. 2:14. \x*  
\v 13 ularƣa:  
\m — \add Muⱪǝddǝs yazmilarda\add* \add Hudaning\add*: «Mening ɵyüm dua-tilawǝthana dǝp atilidu» degǝn sɵzi pütülgǝn; lekin silǝr uni bulangqilarning uwisiƣa aylanduruwapsilǝr! — dedi.\f □ \fr 21:13 \ft \+bd «Muⱪǝddǝs yazmilarda Hudaning: «Mening ɵyüm dua-tilawǝthana dǝp atilidu» degǝn sɵzi pütülgǝn; lekin silǝr uni bulangqilarning uwisiƣa aylanduruwapsilǝr!»\+bd* — Tǝwrat, «Yǝx.» 56:7 wǝ «Yǝr.» 7:11ni kɵrüng. Əysaning «bulangqilarning uwisi» degǝn sɵzi ikki bisliⱪ bolup, bir tǝrǝptin bax kaⱨinlarning sodigǝrlǝrgǝ ⱪurbanliⱪlarni setix ⱨoⱪuⱪini setip bǝrgǝnlikini kɵrsitidu; ikkinqidin, bu kaⱨinlarning hǝlⱪning Hudaning ⱨǝⱪiⱪitini anglax pursitini bulap, uning orniƣa ɵzlirining mǝrtiwisini yuⱪiri kɵtüridiƣan ⱨǝr türlük ⱪaidǝ-yosunlarni ularning boyniƣa artip ⱪoyƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 21:13 \xt 1Pad. 8:29; Yǝx. 56:7; Yǝr. 7:11; Luⱪa 19:46. \x*   
\m
\v 14 Ibadǝthana ⱨoylilirida bolƣanda ⱪariƣu wǝ tokurlar uning aldiƣa kǝldi, u ularni saⱪaytti.  
\v 15 Lekin bax kaⱨinlar bilǝn Tǝwrat ustazliri uning yaratⱪan mɵjizilirini kɵrüp wǝ balilarning ibadǝthanida: «Dawutning oƣliƣa ⱨosanna-tǝxǝkkürlǝr bolƣay!» dǝp towliƣinini anglap ƣǝzǝplǝndi.\x + \xo 21:15 \xt Mar. 11:27. \x*   
\m
\v 16 Ular uningƣa:  
\m — Bu balilarning nemǝ dǝwatⱪanliⱪini anglawatamsǝn? — dǝp soridi.  
\m U ularƣa: — Anglawatimǝn! Silǝr \add muⱪǝddǝs yazmilardin\add* xuni oⱪup baⱪmiƣanki, «Ɵzünggǝ kiqik balilar wǝ bowaⱪlarning tilliridin mǝdⱨiyǝ sɵzlirini mukǝmmǝl ⱪilding»» dedi.\f □ \fr 21:16 \ft \+bd «Silǝr muⱪǝddǝs yazmilardin xuni oⱪup baⱪmiƣanki...»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, «xuni oⱪup baⱪmiƣanki,...?» degǝn ibarǝ Pǝrisiylǝr wǝ Saduⱪiylarning ǝng yahxi kɵridiƣan ibarilirining biri idi. \+bd «Ɵzünggǝ kiqik balilar wǝ bowaⱪlarning tilliridin mǝdⱨiyǝ sɵzlirini mukǝmmǝl ⱪilding»\+bd* — «Zǝb.» 8:2.\f*  \x + \xo 21:16 \xt Zǝb. 8:2\x*   
\m
\v 17 Andin u ulardin ayrilip, xǝⱨǝrdin qiⱪip Bǝyt-Aniya yezisiƣa berip, xu yǝrdǝ ⱪondi.   
\b  
\m  
\s1 Ənjür dǝrihini ǝyiblǝx  
\r Mar. 11:12-14; 20-24  
\m
\v 18 Əmdi sǝⱨǝrdǝ, xǝⱨǝrgǝ ⱪaytip ketiwatⱪanda, uning ⱪorsiⱪi aqⱪanidi. \x + \xo 21:18 \xt Mar. 11:12,20. \x*  
\v 19 U yol boyidiki bir tüp ǝnjür dǝrihini kɵrüp, uning yeniƣa bardi. Lekin dǝrǝhtin yopurmaⱪtin baxⱪa ⱨeq nǝrsǝ tapalmay, uningƣa ⱪarap:  
\m — Ⱨazirdin baxlap sǝndin mǝnggü mewǝ bolmisun! — dewidi, ǝnjür dǝrihi xuan ⱪurup kǝtti.\f □ \fr 21:19 \ft \+bd «U yol boyidiki bir tüp ǝnjür dǝrihini kɵrüp, uning yeniƣa bardi. Dǝrǝhtin yopurmaⱪtin baxⱪa ⱨeq nǝrsǝ tapalmay, uningƣa ⱪarap: — Ⱨazirdin baxlap sǝndin mǝnggü mewǝ bolmisun! — dewidi, ǝnjür dǝrihi xuan ⱪurup kǝtti»\+bd* — Pǝlǝstindiki ǝnjür dǝrǝhliridǝ yopurmaⱪ bolsa, mewimu boluxi kerǝk. Bu karamǝt mɵjizǝ roⱨiy bir ⱨǝⱪiⱪǝtni sürǝtlǝp beridu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 21:19 \xt Ⱨox. 9:10\x*   
\m
\v 20 Muhlislar buni kɵrüp tǝǝjüplinip:  
\m — Ənjür dǝrihi nemanqǝ tezla ⱪurup kǝtti! — dedi.\f □ \fr 21:20 \ft \+bd «Ənjür dǝrihi nemanqǝ tezla ⱪurup kǝtti!»\+bd* — yaki «Ənjür dǝrihi ⱪandaⱪmu birdinla ⱪurup kǝtti!»\f*   
\m
\v 21 Əysa ularƣa jawab bǝrdi:  
\m — Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, ǝgǝr ⱨeq guman bolmay ixǝnqinglar bar bolsa, ǝnjür dǝrihidǝ bolƣan ixlar bolupla ⱪalmay, bǝlki silǝr ⱨǝtta bu taƣⱪa: «Bu yǝrdin kɵtürülüp dengizƣa taxlan!» desǝnglar, u xundaⱪ bolidu, dedi.\x + \xo 21:21 \xt Mat. 17:20; Luⱪa 17:6. \x*  
\v 22 Dua ⱪilip nemini tilisǝnglar, ixǝnqinglar bolsila, xularƣa erixisilǝr.\x + \xo 21:22 \xt Mat. 7:7; Mar. 11:24; Luⱪa 11:9; Yⱨ. 14:13; 16:24; Yaⱪ. 1:5; 1Yuⱨa. 3:22. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ⱨoⱪuⱪining sürüxtürülüxi  
\r Mar. 11:27-33; Luⱪa 20:1-8  
\m
\v 23 U ibadǝthana ⱨoyliliriƣa kirgǝndin keyin, kixilǝrgǝ tǝlim beriwatⱪanda, bax kaⱨinlar wǝ aⱪsaⱪallar uning aldiƣa kelip:  
\m — Sǝn ⱪiliwatⱪan bu ixlarni ⱪaysi ⱨoⱪuⱪⱪa tayinip ⱪiliwatisǝn? Sanga bu ⱨoⱪuⱪni kim bǝrgǝn? — dǝp soraxti.\x + \xo 21:23 \xt Mis. 2:14; Mar. 11:27; Luⱪa 20:1; Ros. 4:7; 7:2. \x*   
\m
\v 24 Əysa ularƣa jawab berip: — Mǝn awwal silǝrgǝ bir soal ⱪoyay. Əgǝr silǝr jawab bǝrsǝnglar, mǝnmu bu ixlarni ⱪaysi ⱨoⱪuⱪⱪa tayinip ⱪiliwatⱪanliⱪimni eytimǝn.  
\v 25 Yǝⱨya yürgüzgǝn qɵmüldürüx nǝdin kǝlgǝn? Ərxtinmu, yaki insanlardinmu? — dǝp soridi.  
\m Ular ɵzara mulaⱨizǝ ⱪilixip:  
\m — Əgǝr «Ərxtin kǝlgǝn» desǝk, u bizgǝ: «Undaⱪta, silǝr nemǝ üqün uningƣa ixǝnmidinglar?» dǝydu. \f □ \fr 21:25 \ft \+bd «Yǝⱨya yürgüzgǝn qɵmüldürüx nǝdin kǝlgǝn? Ərxtinmu, yaki insanlardinmu?»\+bd* — muxu diniy ǝrbablarning ⱨǝmmisi degüdǝk Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning yǝtküzgǝn hǝwirigǝ jawabǝn: «Bizgǝ towa ⱪilix kerǝk ǝmǝs» degǝn wǝ Yǝⱨya «Mening kǝynimdǝ kelidiƣan» dǝp kɵrsǝtkǝn Mǝsiⱨning kelixigǝ ixǝnmǝy, uning qümüldürüxini rǝt ⱪilƣanidi.\f*  
\v 26 Əgǝr: «Insanlardin kǝlgǝn» desǝk, hǝlⱪtin ⱪorⱪimiz, qünki ular ⱨǝmmisi Yǝⱨyani pǝyƣǝmbǝr dǝp bilidu — deyixti.\x + \xo 21:26 \xt Mat. 14:5; Mar. 6:20. \x*   
\m
\v 27 Buning bilǝn, ular Əysaƣa:  
\m Bilmǝymiz, — dǝp jawab berixti.  
\m — Undaⱪta, mǝnmu bu ixlarni ⱪaysi ⱨoⱪuⱪⱪa tayinip ⱪiliwatⱪanliⱪimni eytmaymǝn, — dedi u ularƣa.   
\b  
\m  
\s1 Ikki oƣul toƣrisidiki tǝmsil  
\m
\v 28 Əmdi bu ixⱪa ⱪandaⱪ ⱪaraysilǝr? Bir adǝmning ikki oƣli bar ikǝn. U birinqi oƣlining yeniƣa kelip: «Oƣlum, bügün üzümzarliⱪimƣa berip ixligin» dǝptu.  
\v 29 «Barmaymǝn» dǝptu u, lekin keyin puxayman ⱪilip yǝnila beriptu.  
\v 30 U ikkinqi oƣlining yeniƣa kelip uningƣimu xundaⱪ dǝptu. U: «Hop ǝpǝndim, baray» dǝptu-yu, lekin barmaptu.  
\v 31 Bu ikkiylǝnning ⱪaysisi atisining iradisini ada ⱪilƣan bolidu?  
\m — Birinqi oƣli, — dǝp jawab bǝrdi ular.  
\m Əysa ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, bajgirlar bilǝn paⱨixilǝr Hudaning padixaⱨliⱪiƣa silǝrdin burun kirmǝktǝ. \f □ \fr 21:31 \ft \+bd «bajgirlar bilǝn paⱨixilǝr...»\+bd* — «bajgirlar» toƣrisida 18:18diki izaⱨatni kɵrüng. \+bd «bajgirlar bilǝn paⱨixilǝr Hudaning padixaⱨliⱪiƣa silǝrdin burun kirmǝktǝ»\+bd* — «kirmǝktǝ» degǝn sɵzgǝ ⱪariƣanda, «bajgirlar wǝ paⱨixilǝr» awwal Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning agaⱨ-guwaⱪliⱪi arⱪiliⱪ towa ⱪilƣan, andin ǝyni qaƣda Mǝsiⱨning agaⱨ-guwaⱪliⱪi arⱪiliⱪ Hudaning padixaⱨliⱪiƣa tehimu kiriwatⱪanidi.\f*  
\v 32 Qünki gǝrqǝ Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝr\add* silǝrgǝ ⱨǝⱪⱪaniyǝt yolini ayan ⱪilƣili kǝlgǝn bolsimu, silǝr uningƣa ixǝnmidinglar; lekin bajgirlar bilǝn paⱨixilǝr uningƣa ixǝndi. Silǝr buni kɵrüp turup, ⱨǝtta keyinki waⱪitlarda yolunglardin puxayman ⱪilmay uningƣa ixǝnmidinglar.\f □ \fr 21:32 \ft \+bd «silǝrgǝ ⱨǝⱪⱪaniyǝt yolini ayan ⱪilƣili kǝlgǝn ...»\+bd* — yaki «silǝrgǝ ⱨǝⱪⱪaniyǝt yolini elip barƣili kǝlgǝn». Grek tilida pǝⱪǝt: «silǝrgǝ ⱨǝⱪⱪaniyǝt yolida kǝlgǝn...» deyilidu.\f*  \x + \xo 21:32 \xt Mat. 3:1. \x*   
\b  
\m  
\s1 Rǝzil baƣwǝnlǝr ⱨǝⱪⱪidiki tǝmsil  
\r Mar. 12:1-12; Luⱪa 20:9-19  
\m
\v 33 Yǝnǝ bir tǝmsilni anglanglar: Bir yǝr igisi bir üzümzarliⱪ bǝrpa ⱪilip, ǝtrapini qitlaptu. U uningda bir xarab kɵlqiki ⱪeziptu wǝ bir kɵzǝt munari yasaptu. Andin u üzümzarliⱪni baƣwǝnlǝrgǝ ijarigǝ berip, ɵzi yaⱪa yurtⱪa ketiptu. \x + \xo 21:33 \xt Zǝb. 80:8-9; Yǝx. 5:1-7; Yǝr. 2:21; 12:10; Mar. 12:1; Luⱪa 20:9. \x*  
\v 34 Üzüm pǝsli yeⱪinlaxⱪanda, ɵzigǝ tegixlik ⱨosulni eliwelix üqün ⱪullirini baƣwǝnlǝrning yeniƣa ǝwǝtiptu.  
\v 35 Lekin baƣwǝnlǝr ⱪullirini tutup, birini dumbalaptu, birini ɵltürüwetiptu, yǝnǝ birini qalma-kesǝk ⱪiliptu. \x + \xo 21:35 \xt 2Tar. 24:21. \x*  
\v 36 U yǝnǝ bir ⱪetim aldinⱪidinmu kɵp ⱪullirini ǝwǝtiptu, biraⱪ baƣwǝnlǝr ularƣimu ohxax muamilǝ ⱪiliptu.  
\v 37 Ahirda, u «Oƣlumniƣu ⱨɵrmǝt ⱪilar» dǝp, oƣlini ǝwǝtiptu.  
\v 38 Lekin baƣwǝnlǝr oƣulni kɵrüp, ɵzara: «Bu bolsa mirashor; kelinglar, uni ɵltürüwetip mirasini igiliwalayli» deyixiptu. \x + \xo 21:38 \xt Yar. 37:18; Zǝb. 2:1, 8; Mat. 26:3; 27:1; Yⱨ. 11:53; Ibr. 1:2. \x*  
\v 39 Xuning bilǝn ular uni tutup üzümzarliⱪning sirtiƣa taxlap ɵltürüwetiptu.   
\m
\v 40 Əmdi üzümzarliⱪning igisi kǝlgǝndǝ, xu baƣwǝnlǝrni ⱪandaⱪ ⱪilar?   
\m
\v 41 Ular uningƣa:  
\m — Bu rǝzil adǝmlǝrni wǝⱨxiylik bilǝn yoⱪitidu. Üzümzarliⱪni bolsa mewilirini ɵz waⱪtida ɵzigǝ tapxuridiƣan baxⱪa baƣwǝnlǝrgǝ ijarigǝ beridu, — dǝp jawab berixti.   
\m
\v 42 Əysa ulardin soridi:  
\m — Muⱪǝddǝs yazmilardiki munu sɵzlǝrni oⱪup baⱪmiƣanmusilǝr?: —  
\m «Tamqilar taxliwǝtkǝn tax bolsa,  
\m Burjǝk texi bolup tiklǝndi.  
\m Bu ix Pǝrwǝrdigardindur,  
\m Bu kɵzimiz aldida karamǝt bir ixtur».\f □ \fr 21:42 \ft \+bd «Tamqilar taxliwǝtkǝn tax bolsa, burjǝk texi bolup tiklǝndi»\+bd* — «burjǝk texi» bolsa ⱨǝrⱪandaⱪ imarǝtning ulidiki ǝng muⱨim uyultax bolup, ul selinƣanda birinqi bolup ⱪoyulidiƣan taxtur. Yǝⱨudiy kattiwaxlar «roⱨiy ⱨayat»ning burjǝk texi bolƣan Mǝsiⱨni taxlixiwǝtmǝkqi idi, wǝ dǝrwǝⱪǝ taxliwǝtti. 
\fp  Mǝsiⱨ nǝⱪil kǝltürgǝn sɵzlǝr — «Zǝb.» 118:22-23.\f*  \x + \xo 21:42 \xt Zǝb. 118:22-23; Yǝx. 8:14; 28:16; Mar. 12:10; Luⱪa 20:17; Ros. 4:11; Rim. 9:33; 1Pet. 2:6. \x*   
\b  
\m
\v 43 Xu sǝwǝbtin silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, Hudaning padixaⱨliⱪi silǝrdin tartiwelinip, uningƣa muwapiⱪ mewilǝrni beridiƣan baxⱪa bir ǝlgǝ ata ⱪilinidu. \x + \xo 21:43 \xt Mis. 32:10; Yǝx. 55:5; Mat. 8:12. \x*  
\v 44 Bu «tax»ⱪa yiⱪilƣan kixi parǝ-parǝ bolup ketidu; lekin bu tax ⱨǝrkimning üstigǝ qüxsǝ, uni kukum-talⱪan ⱪiliwetidu.\f □ \fr 21:44 \ft \+bd «Bu «tax»ⱪa yiⱪilƣan kixi parǝ-parǝ bolup ketidu; lekin bu tax ⱨǝrkimning üstigǝ qüxsǝ, uni kukum-talⱪan ⱪiliwetidu»\+bd* — «tax» bolsa Əysa ɵzi, ǝlwǝttǝ. 42-ayǝtni kɵrüng. Əysaning bu sɵzi toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtitilimiz.\f*  \x + \xo 21:44 \xt Yǝx. 8:15; Dan. 2:34; Zǝk. 12:3; Luⱪa 20:18. \x*   
\m
\v 45 Bax kaⱨinlar wǝ Pǝrisiylǝr uning eytⱪan tǝmsillirini anglap, ularni ɵzlirigǝ ⱪaritip eytⱪanliⱪini qüxǝndi. \x + \xo 21:45 \xt Luⱪa 20:19. \x*  
\v 46 Uni tutux yolini izdigǝn bolsimu, lekin halayiⱪ uni pǝyƣǝmbǝr dǝp ⱪariƣaqⱪa, ulardin ⱪorⱪuxti.\x + \xo 21:46 \xt Luⱪa 7:16; Yⱨ. 7:40. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 22
\s1 Toy ziyapiti toƣrisidiki tǝmsil  
\r Luⱪa 14:15-24  
\m
\v 1 Əysa ularƣa yǝnǝ tǝmsillǝr bilǝn mundaⱪ dedi:   
\m
\v 2 Ərx padixaⱨliⱪi huddi ɵz oƣli üqün toy ziyapitini tǝyyarliƣan bir padixaⱨⱪa ohxaydu.\x + \xo 22:2 \xt Luⱪa 14:6; Wǝⱨ. 19:7. \x*  
\v 3 U qakarlirini toy ziyapitigǝ tǝklip ⱪilinƣanlarni qaⱪirixⱪa ǝwǝtiptu, lekin ular kelixkǝ unimaptu.  
\v 4 U yǝnǝ baxⱪa qakarlirini ǝwǝtip, ularƣa tapilap: «Qaⱪirilƣanlarƣa: — Mana, mǝn ziyapitimni tǝyyar ⱪildim; mening torpaⱪlirim, bordaⱪ mallirim soyuldi, ⱨǝmmǝ nǝrsǝ tǝyyar. Ziyapǝtkǝ mǝrⱨǝmǝt ⱪilƣay, dǝydu, dǝp eytinglar, — dǝptu.  
\v 5 Biraⱪ ular tǝklipini etibarƣa almay, birsi etizliⱪiƣa kǝtsǝ, yǝnǝ biri sodisiƣa ketiptu.  
\v 6 Ⱪalƣanliri bolsa \add padixaⱨning\add* qakarlirini tutuwelip, horlap ɵltürüwetiptu.  
\v 7 Padixaⱨ buni anglap ⱪattiⱪ ƣǝzǝplinip, ǝskǝrlirini qiⱪirip, u ⱪatillarni yoⱪitip, ularning xǝⱨirigǝ ot ⱪoyuwetiptu.  
\v 8 Andin u qakarliriƣa: «Toy ziyapiti tǝyyar boldi, lekin qaⱪirilƣanlar \add meⱨmanliⱪⱪa\add* munasip kǝlmidi.  
\v 9 Əmdi silǝr aqa yollarƣa berip, udul kǝlgǝn adǝmlǝrning ⱨǝmmisini toy ziyapitigǝ tǝklip ⱪilinglar» dǝptu.  
\v 10 Buning bilǝn qakarlar yollarƣa qiⱪip, yahxi bolsun, yaman bolsun, udul kǝlgǝnliki adǝmlǝrning ⱨǝmmisini yiƣip ǝkǝptu. Toy soruni meⱨmanlar bilǝn liⱪ toluptu.   
\m
\v 11 Padixaⱨ meⱨmanlar bilǝn kɵrüxkili kirgǝndǝ, u yǝrdǝ ziyapǝt kiyimi kiymigǝn bir kixini kɵrüptu. \f □ \fr 22:11 \ft \+bd «Padixaⱨ meⱨmanlar bilǝn kɵrüxkili kirgǝndǝ, u yǝrdǝ ziyapǝt kiyimi kiymigǝn bir kixini kɵrüptu»\+bd* — bu sɵzgǝ ⱪariƣanda xu waⱪitlarda katta toy ziyapǝtliridǝ saⱨibhan ɵzi ⱨǝrbir meⱨmanƣa alaⱨidǝ bir ziyapǝt kiyimi sowƣat ⱪilatti. Undaⱪ kiyimni kiyixni rǝt ⱪilix saⱨibhanƣa intayin biⱨɵrmǝtlik bolatti.\f*  
\v 12 Padixaⱨ uningdin: «Buradǝr, ziyapǝt kiyimi kiymǝy, bu yǝrgǝ ⱪandaⱪ kirding?» dǝp soraptu, biraⱪ u kixi jawab berǝlmǝy ⱪaptu.  
\v 13 Padixaⱨ qakarliriƣa: «Uni put-ⱪolliridin baƣlap, texidiki ⱪarangƣuluⱪⱪa aqiⱪip taxlanglar! U yǝrdǝ yiƣa-zarlar kɵtürülidu, qixlirini ƣuqurlitidu» dǝptu. \x + \xo 22:13 \xt Mat. 8:12; 13:42; 24:51; 25:30; Luⱪa 13:28. \x*  
\v 14 Qünki qaⱪirilƣanlar kɵp, lekin tallanƣanlar azdur.\x + \xo 22:14 \xt Mat. 20:16. \x*   
\b  
\m  
\s1 «Baj tapxuramduⱪ?» degǝn ⱪiltaⱪ  
\r Mar. 12:13-17; Luⱪa 20:20-26  
\m
\v 15 Buning bilǝn Pǝrisiylǝr u yǝrdin qiⱪip, ⱪandaⱪ ⱪilip uni ɵz sɵzi bilǝn tuzaⱪⱪa qüxürüx ⱨǝⱪⱪidǝ mǝsliⱨǝtlǝxti. \x + \xo 22:15 \xt Mar. 12:13; Luⱪa 20:20. \x*  
\v 16 Ular muhlislirini Ⱨerodning tǝrǝpdarliri bilǝn billǝ uning yeniƣa ǝwǝtip:  
\m — Ustaz, silini sǝmimiy adǝm, kixilǝrgǝ Hudaning yolini sadiⱪliⱪ bilǝn ɵgitip keliwatidu wǝ adǝmlǝrgǝ ⱪǝt’iy yüz-hatirǝ ⱪilmay ⱨeqkimgǝ yan basmaydu, dǝp bilimiz. \f □ \fr 22:16 \ft \+bd «Ⱨerod \+bd*\+bdit padixaⱨ\+bdit*ning tǝrǝpdarliri» — Ⱨerod padixaⱨ Rim imperiyǝsi tǝripidin tǝyinlǝngǝn bolup, u Yǝⱨudiy bolmiƣaqⱪa Yǝⱨudiylarning kɵpinqisi uningƣa intayin ɵq idi. Xundaⱪ bolƣini bilǝn ɵz mǝnpǝitini kɵzlǝydiƣan, uni ⱪollaydiƣan «Ⱨerod tǝrǝpdarliri» bar idi. «Ⱨerodlar» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \fig «Ⱨǝrodlar»ning nǝsǝpnamisi|src="herodusgenealogy-upin-01.jpg" size="span" ref="Mat. 22:16" \fig*  
\v 17 Ⱪeni, ⱪandaⱪ oylayla? \add Rim imperatori\add* Ⱪǝysǝrgǝ baj-seliⱪ tapxurux Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣunmu-yoⱪ? — deyixti.\f □ \fr 22:17 \ft \+bd «Rim imperatori Ⱪǝysǝr...»\+bd* — Rimning ⱨǝrbir imperatoriƣa «Ⱪǝysǝr» degǝn nam-unwan berǝlǝtti; mǝsilǝn, Ⱪǝysǝr Awƣustus, Ⱪǝysǝr yulius, Ⱪǝysǝr Tiberius ⱪatarliⱪlar. \+bd «Rim imperatori Ⱪǝysǝrgǝ baj-seliⱪ tapxurux Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣunmu-yoⱪ?»\+bd* — ǝyni waⱪitta, Yǝⱨudiylar rimliⱪlarning zulmi astida yaxawatⱪanidi, ǝgǝr Əysa: «Rim imperatoriƣa baj tapxurux toƣra» desǝ, bu gǝptin azadliⱪni istigǝn Yǝⱨudiylar uni «Mana taza bir yalaⱪqi, hain ikǝn» dǝp tillixatti. «Baj tapxurmasliⱪ kerǝk» degǝn bolsa, u Rim imperiyǝsigǝ ⱪarxi qiⱪⱪan bolatti; andin ular uni Rim waliyisiƣa ǝrz ⱪilƣan bolatti. Ular muxundaⱪ soallarni sorax arⱪiliⱪ Əysani gepidin tutuwelip, rimliⱪlarning ⱪoliƣa tapxurup, uningƣa ziyankǝxlik ⱪilmaⱪqi boluxⱪan.\f*   
\m
\v 18 Lekin Əysa ularning rǝzil niyitini bilip:  
\m — Əy sahtipǝzlǝr, meni nemixⱪa sinimaⱪqisilǝr?  
\v 19 Ⱪeni, bajƣa tapxurulidiƣan bir tǝnggǝ manga kɵrsitinglar, — dedi. Ular bir dinar pulini ǝkǝldi.  
\v 20 U ulardin:  
\m — Buning üstidiki sürǝt wǝ nam-isim kimning? — dǝp soridi.   
\m
\v 21 Ⱪǝysǝrning, — dǝp jawab bǝrdi ular.  
\m U ularƣa: — Undaⱪ bolsa, Ⱪǝysǝrning ⱨǝⱪⱪini Ⱪǝysǝrgǝ, Hudaning ⱨǝⱪⱪini Hudaƣa tapxurunglar, — dedi.\f □ \fr 22:21 \ft \+bd «Ⱪǝysǝrning ⱨǝⱪⱪini Ⱪǝysǝrgǝ, Hudaning ⱨǝⱪⱪini Hudaƣa tapxurunglar»\+bd* — Ⱪǝysǝrgǝ Ⱪǝysǝrning ⱨǝⱪⱪi (uning süriti qüxürülgǝn nǝrsǝ)ni tapxurunglar — demǝk, baj tɵlǝx kerǝk. Əmma ⱪandaⱪ nǝrsǝ üstidǝ «Hudaning süriti» bar? Insan ɵzi «Hudaning süriti» bolƣaqⱪa, biz pütünimizni Hudaƣa tapxuriximiz kerǝktur («Yar.» 1:26-27ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 22:21 \xt Mat. 17:25; Rim. 13:7. \x*   
\m
\v 22 Ular bu sɵzni anglap, ⱨǝyran bolup ⱪelixti-dǝ, uning yenidin ketip ⱪaldi.   
\b  
\m  
\s1 Tirilixkǝ munasiwǝtlik mǝsilǝ  
\r Mar. 12:18-27; Luⱪa 20:27-40  
\m
\v 23 Xu küni, «Ɵlgǝnlǝr tirilmǝydu» dǝydiƣan Saduⱪiylar uning aldiƣa kelip ⱪistap soal ⱪoydi:\f □ \fr 22:23 \ft \+bd ««Ɵlgǝnlǝr tirilmǝydu» dǝydiƣan Saduⱪiylar»\+bd* — «Saduⱪiylar» toƣruluⱪ 16:1diki izaⱨatni wǝ xundaⱪla «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 22:23 \xt Mar. 12:18; Luⱪa 20:27; Ros. 23:8. \x*   
\m
\v 24 — Ustaz, Musa \add pǝyƣǝmbǝr Tǝwratta\add*: «Bir kixi pǝrzǝntsiz ɵlüp kǝtsǝ, uning aka yaki inisi tul yǝnggisini ǝmrigǝ elip, ⱪerindixi üqün nǝsil ⱪalduruxi lazim» dǝp tapiliƣan. \f □ \fr 22:24 \ft \+bd «Bir kixi pǝrzǝntsiz ɵlüp kǝtsǝ, uning aka yaki inisi tul ⱪalƣan yǝnggisini ǝmrigǝ elip, ⱪerindixi üqün nǝsil ⱪalduruxi lazim»\+bd* — «Ⱪan.» 25:5.\f*  \x + \xo 22:24 \xt Ⱪan. 25:5-6; Yar. 38:8. \x*  
\v 25 Burun arimizda yǝttǝ aka-uka bar idi. Qongi ɵylǝngǝndin keyin ɵlüp kǝtti. Pǝrzǝnt kɵrmigǝnliktin, ayalini ikkinqi ⱪerindixining ǝmrigǝ ⱪaldurdi.  
\v 26 Biraⱪ ikkinqisidiki ǝⱨwalmu uningkigǝ ohxax boldi, andin bu ix üqinqisidǝ taki yǝttinqi ⱪerindaxⱪiqǝ ohxax dawamlaxti.   
\m
\v 27 Ahirda, u ayalmu ɵlüp kǝtti.  
\v 28 Əmdi tirilix künidǝ bu ayal yǝttǝ aka-ukining ⱪaysisining ayali bolidu? Qünki uni ⱨǝmmisi ǝmrigǝ alƣan-dǝ!   
\m
\v 29 Əysa ularƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Silǝr nǝ muⱪǝddǝs yazmilarni nǝ Hudaning ⱪudritini bilmigǝnlikinglar üqün azƣansilǝr.  
\v 30 Qünki ɵlümdin tirilgǝndǝ insanlar ɵylǝnmǝydu, ǝrgǝ tǝgmǝydu, bǝlki Hudaning ǝrxtiki pǝrixtilirigǝ ohxax bolidu.   
\m
\v 31 Əmdi ɵlümdin tirilix mǝsilisi ⱨǝⱪⱪidǝ Hudaning silǝrgǝ eytⱪan:  
\v 32 «Mǝn Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪuplarning Hudasidurmǝn!» degǝn xu sɵzini oⱪumidinglarmu? Huda ɵlüklǝrning ǝmǝs, bǝlki tiriklǝrning Hudasidur!».\f □ \fr 22:32 \ft \+bd «Mǝn Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪuplarning Hudasidurmǝn!»\+bd* — «Mis.» 3:6.\f*  \x + \xo 22:32 \xt Mis. 3:6,15. \x*   
\m
\v 33 Bu sɵzni angliƣan hǝlⱪ uning tǝlimidin ⱨǝyranuⱨǝs ⱪelixti.\x + \xo 22:33 \xt Mat. 7:28. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əng muⱨim ǝmr  
\r Mar. 12:28-34; Luⱪa 10:25-28  
\m
\v 34 Pǝrisiylǝr uning Saduⱪiylarning aƣzini tuwaⱪliƣanliⱪini anglap, bir yǝrgǝ jǝm boluxti. \x + \xo 22:34 \xt Mar. 12:28. \x*  
\v 35 Ularning arisidiki bir Tǝwrat-ⱪanun ustazi uni sinax mǝⱪsitidǝ uningdin:\x + \xo 22:35 \xt Luⱪa 10:25. \x*   
\m
\v 36 — Ustaz, Tǝwrat ⱪanunidiki ǝng muⱨim ǝmr ⱪaysi? — dǝp ⱪistap soridi.   
\m
\v 37 U uningƣa mundaⱪ dedi:  
\m — «Pǝrwǝrdigar Hudayingni pütün ⱪǝlbing, pütün jening, pütün zeⱨning bilǝn sɵygin» \f □ \fr 22:37 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Hudayingni pütün ⱪǝlbing, pütün jening, pütün zeⱨning bilǝn sɵygin»\+bd* — «Ⱪan.» 6:5.\f*  \x + \xo 22:37 \xt Ⱪan. 6:5; 10:12; 30:6; Luⱪa 10:27. \x*  
\v 38 — ǝng uluƣ, birinqi orunda turidiƣan ǝmr mana xu.  
\v 39 Uningƣa ohxaydiƣan ikkinqi ǝmr bolsa «Ⱪoxnangni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵy». \f □ \fr 22:39 \ft \+bd «Ⱪoxnangni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵy»\+bd* — «Law.» 19:18.\f*  \x + \xo 22:39 \xt Law. 19:18; Mar. 12:31; Rim. 13:9; Gal. 5:14; Əf. 5:2; 1Tes. 4:9; Yaⱪ. 2:8. \x*  
\v 40 Pütün Tǝwrat ⱪanuni wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning sɵzliri bu ikki ǝmrgǝ esilƣan ⱨalda mangidu.   
\b  
\m  
\s1 Ⱪutⱪuzƣuqi-mǝsiⱨ — Dawutning oƣli ⱨǝm uning Rǝbbi  
\r Mar. 12:35-37; Luⱪa 20:41-44  
\m
\v 41 Pǝrisiylǝr jǝm bolup turƣan waⱪitta, Əysa ulardin:\x + \xo 22:41 \xt Mar. 12:35; Luⱪa 20:41. \x*   
\m
\v 42 — Mǝsiⱨ toƣrisida ⱪandaⱪ oylawatisilǝr? U kimning oƣli? — dǝp soridi.  
\m Dawutning oƣli, — deyixti ular.   
\m
\v 43 U ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m Undaⱪta, nemǝ üqün \add Zǝburda\add* Dawut uni Roⱨta «Rǝbbim» dǝp atap, —\f □ \fr 22:43 \ft \+bd «Dawut uni Roⱨta «Rǝbbim» dǝp atap...»\+bd* — «Roⱨta» — Hudaning Muⱪǝddǝs Roⱨida.\f*   
\m
\v 44 «Pǝrwǝrdigar mening Rǝbbimgǝ eyttiki: —  
\m «Mǝn sening düxmǝnliringni ayiƣing astida dǝssǝtküqǝ,  
\m Ong yenimda olturƣin!» — dǝydu?\f □ \fr 22:44 \ft \+bd \+bdit Dawut\+bdit* «Pǝrwǝrdigar Mening Rǝbbimgǝ eyttiki: — «Mǝn sening düxmǝnliringni ayiƣing astida dǝssǝtküqǝ, ong yenimda olturƣin!» — dǝydu» — «Zǝb.» 110:1.\f*  \x + \xo 22:44 \xt Zǝb. 110:1; Ros. 2:34; 1Kor. 15:25; Ibr. 1:13; 10:13. \x*   
\m
\v 45 Dawut \add Mǝsiⱨni\add* xundaⱪ «Rǝbbim» dǝp atiƣan tursa, ǝmdi u ⱪandaⱪmu Dawutning oƣli bolidu?\f □ \fr 22:45 \ft \+bd «Dawut \+bd*\+bdit Mǝsiⱨni\+bdit* xundaⱪ «Rǝbbim» dǝp atiƣan tursa, ǝmdi u ⱪandaⱪmu Dawutning oƣli bolidu?» — demǝk, Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ padixaⱨ Dawutning ǝwladi bolsimu, lekin padixaⱨ Dawut Mǝsiⱨni «Rǝbbim» degǝn yǝrdǝ Mǝsiⱨ Dawuttin uluƣ bolidu, ⱨǝm tuƣuluxtin burunla «Rǝb» süpitidǝ idi.\f*   
\m
\v 46 Wǝ ⱨeqkim uningƣa jawabǝn bir eƣizmu sɵz ⱪayturalmidi; xu kündin etibarǝn, ⱨeqkim uningdin soal soraxⱪimu petinalmidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 23
\s1 Sahtipǝzlǝrning ⱨaliƣa way! •••• «Yǝttǝ «way!»»  
\r Mar. 12:38-40; Luⱪa 11:37-52; 20:45-47  
\m
\v 1 Bu sɵzlǝrdin keyin, Əysa top-top halayiⱪⱪa wǝ muhlisliriƣa mundaⱪ dedi:   
\m
\v 2 — Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr Musa pǝyƣǝmbǝrning \add ⱨɵküm qiⱪirix\add* ornida olturƣan bolidu.\f □ \fr 23:2 \ft \+bd «Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr Musa pǝyƣǝmbǝrning ⱨɵküm qiⱪirix ornida olturƣan bolidu»\+bd* — grek tilida sɵzmusɵz: «Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr Musaning orniƣa besip olturƣan bolidu». Demǝk, Tǝwrat ⱪanuniƣa tǝbir berix wǝ ⱪanuniƣa asasǝn dǝwalarda ⱨɵküm qiⱪirix ⱨoⱪuⱪi ularƣa tapxurulƣan. Xu tǝrǝptǝ hǝlⱪ ularƣa boysunuxi kerǝk idi.\f*  \x + \xo 23:2 \xt Nǝⱨ. 8:4\x*  
\v 3 Xunga, ularning silǝrgǝ eytⱪan ⱨǝmmǝ sɵzlirigǝ kɵngül ⱪoyup, degǝnlirini ⱪilinglar. Lekin ularning ⱪilƣanliridǝk ⱪilmanglar; qünki ular ɵzlirining deginigǝ ɵzliri ǝmǝl ⱪilmaydu,\x + \xo 23:3 \xt Ⱪan. 17:19; Mal. 2:6; Rim. 2:19. \x*  
\v 4 Bǝlki ular kɵtürǝlmigüdǝk eƣir yüklǝrni baƣlap adǝmlǝrning zimmisigǝ artip ⱪoyidu. Əmma ɵzliri bu yüklǝrni kɵtürüxkǝ birmu barmiⱪini midirlitixni huxyaⱪmaydu.\f □ \fr 23:4 \ft \+bd «Ular \+bd*\+bdit , yǝni Pǝrisiylǝr\+bdit* kɵtürǝlmigüdǝk eƣir yüklǝrni baƣlap adǝmlǝrning zimmisigǝ artip ⱪoyidu» — «eƣir yüklǝr» ⱨǝr türlük ⱪattiⱪ diniy ⱪaidǝ-yosunlarni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 23:4 \xt Yǝx. 10:1; Luⱪa 11:46; Ros. 15:10. \x*  
\v 5 Ular ⱨǝmmǝ ǝmǝllirini insanlarƣa kɵz-kɵz ⱪilix üqünla ⱪilidu; qünki ular «ayǝt ⱪapliri»ni kǝng ⱪilip qigiwelip, tonlirining quqilirini uzun sanggilitip ⱪoyidu;\f □ \fr 23:5 \ft \+bd «Ular «ayǝt ⱪapliri»ni kǝng ⱪilip qigiwelip,...»\+bd* — «ayǝt ⱪapliri» tǝⱪwadarliⱪni bildürüx üqün pexanǝ yaki üsti bilikikǝ qigiwelinidiƣan, iqigǝ Tǝwrattin elinƣan ayǝtlǝr yezilƣan pütük selinƣan kiqik ⱪap. Ular bu ixni «Mis.» 13:9, 16 wǝ «Ⱪan.» 6:8, 11:8gǝ asasǝn adǝt ⱪilƣan. \+bd «Ular... tonlirining quqilirini uzun sanggilitip ⱪoyidu»\+bd* — Tǝwrat boyiqǝ ǝr kixilǝr tonliriƣa muxundaⱪ quqilarni bekitixi kerǝk (quqilar kɵk rǝnglik bolƣaqⱪa, Hudaning «kɵktin qüxürülgǝn» ǝmrlirigǝ ǝslǝtmǝ bolsun degǝn mǝⱪsǝttǝ bekitilixkǝ buyrulƣan — «Qɵl.» 15:38-39 wǝ «Ⱪan.» 22:12ni kɵrüng). Biraⱪ pǝriysiylǝr pǝⱪǝt ɵzlirini tǝⱪwadar kɵrsitix üqün xundaⱪ ⱪilatti.\f*  \x + \xo 23:5 \xt Qɵl. 15:38; Ⱪan. 6:8; 22:12; Mat. 6:5. \x*  
\v 6 ular ziyapǝtlǝrdǝ tɵrdǝ, sinagoglarda aldinⱪi orunlarda olturuxⱪa,\x + \xo 23:6 \xt Mar. 12:38,39; Luⱪa 11:43; 20:46. \x*  
\v 7 bazarlarda kixilǝrning ularƣa bolƣan \add uzun\add* salamliriƣa wǝ ɵzlirini «Ustaz, ustaz» dǝp ataxliriƣa amraⱪ kelidu.\f □ \fr 23:7 \ft \+bd «Bazarlarda kixilǝrning ularƣa bolƣan uzun salamliriƣa... amraⱪ kelidu»\+bd* — «uzun» degǝn sɵz grekqǝ tekisttǝ yoⱪ; tarih tǝtⱪiⱪatliriƣa asasǝn ularƣa ⱪilƣan «salamlar»ni intayin uzun wǝ murǝkkǝp dǝp bilimiz. \+bd «ɵzlirini «ustaz, ustaz» dǝp ataxliriƣa amraⱪ kelidu»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Ustaz» grek tilida (ibraniy tilidimu ohxax) «Rabbi» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 23:7 \xt Yaⱪ. 3:1. \x*   
\m
\v 8 Biraⱪ silǝr bolsanglar «Ustaz» dǝp atilixni ⱪobul ⱪilmanglar; qünki silǝrning yalƣuz birla ustazinglar bar wǝ ⱨǝmminglar ⱪerindaxtursilǝr.\f □ \fr 23:8 \ft \+bd «Biraⱪ silǝr bolsanglar «Ustaz» dǝp atilixni ⱪobul ⱪilmanglar»\+bd* — yuⱪiriⱪi izaⱨatni kɵrüng.\f*  
\v 9 Yǝr yüzidǝ ⱨeqⱪandaⱪ kixini «Atam» demǝnglar, qünki pǝⱪǝt birla Atanglar, yǝni ǝrxtǝ Turƣuqi bardur. \f □ \fr 23:9 \ft \+bd «Yǝr yüzidǝ ⱨeqⱪandaⱪ kixini «Atam» demǝnglar»\+bd* — roxǝnki, Mǝsiⱨ bu sɵzni roⱨiy jǝⱨǝttin eytⱪan; bu yǝrdǝ kɵzdǝ tutulƣini adǝmlǝrning ɵz jismaniy atisini «Ata», «Dada» degǝnliki ǝmǝs, bǝlki mǝlum bir adǝmni roⱨiy jǝⱨǝttin «Atam» deyixi kɵzdǝ tutulƣan, ǝlwǝttǝ. Demisǝkmu, nurƣun «hristiyan jamaǝtlǝr» (mǝsilǝn, «Katoliklar» wǝ «Prawuslawiylar») ɵz yetǝkqilirini «Ata» dǝp ataydu; «Papa» wǝ «Pop» degǝn sɵzlǝr ǝslidǝ «Dada» degǝnliktur.\f*  \x + \xo 23:9 \xt Mal. 1:6. \x*  
\v 10 Silǝr «muǝllim» dǝp atilixnimu ⱪobul ⱪilmanglar, qünki pǝⱪǝt birla muǝllim, yǝni Mǝsiⱨning ɵzi bardur;  
\v 11 bǝlki aranglarda ǝng mǝrtiwilik bolƣan kixi silǝrning hizmitinglarda bolidu. \x + \xo 23:11 \xt Mat. 20:26. \x*  
\v 12 Ɵzini yuⱪiri tutmaⱪqi bolƣini tɵwǝn ⱪilinidu, ɵzini tɵwǝn tutⱪini yuⱪiri ⱪilinidu.\x + \xo 23:12 \xt Ayup 22:29; Pǝnd. 29:23; Luⱪa 14:11; 18:14; Yaⱪ. 4:6,10; 1Pet. 5:5. \x*   
\m
\v 13 Biraⱪ ⱨalinglarƣa way, ǝy Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr, sahtipǝzlǝr! Silǝr ǝrx padixaⱨliⱪining ixikini insanlarƣa taⱪap keliwatisilǝr! Ya ɵzünglar kirmǝysilǝr, ya kirixni istigǝnlǝrning kirixigǝ yol ⱪoymaysilǝr.\x + \xo 23:13 \xt Luⱪa 11:52. \x*   
\m
\v 14 Ⱨalinglarƣa way, ǝy Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr, sahtipǝzlǝr! Silǝr tul ayallarning mal-dunyasini yǝwatisilǝr, xundaⱪtimu baxⱪilar aldida tǝⱪwadar kɵrünsǝk dǝp, uzundin-uzun dua ⱪilisilǝr. Xunga, silǝr tehimu eƣir jazaƣa tartilisilǝr.\f □ \fr 23:14 \ft \+bd «Ⱨalinglarƣa way, ǝy Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr, sahtipǝzlǝr! Silǝr tul ayallarning mal-dunyasini yǝwatisilǝr... xunga, silǝr tehimu eƣir jazaƣa tartilisilǝr»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ bu ayǝt tepilmaydu. Bu sɵzlǝr «Mar.» 12:40 wǝ «Luⱪa» 20:47dimu tepilidu.\f*  \x + \xo 23:14 \xt Mar. 12:40; Luⱪa 20:47; 2Tim. 3:6; Tit. 1:11. \x*   
\m
\v 15 Ⱨalinglarƣa way, ǝy Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr, sahtipǝzlǝr! Silǝr birla adǝmni etiⱪadinglarƣa kirgüzüx üqün, dengiz wǝ ⱪuruⱪluⱪni kezip qiⱪisilǝr. Biraⱪ u kixi kirgüzülgǝndin keyin, silǝr uni ɵzliringlardin ikki ⱨǝssǝ bǝttǝr bolƣan dozahning pǝrzǝnti ⱪilip yetixtürüp qiⱪisilǝr. \f □ \fr 23:15 \ft \+bd «....silǝr uni ɵzliringlardin ikki ⱨǝssǝ bǝttǝr bolƣan dozahning pǝrzǝnti ⱪilip yetixtürüp qiⱪisilǝr»\+bd* — «dozahning pǝrzǝnti» dozahⱪa kiridiƣan wǝ bǝlkim baxⱪilarni dozahⱪa baridiƣan yolƣa azduridiƣan kixi bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 16 Ⱨalinglarƣa way, ǝy ⱪariƣu yolbaxqilar! Silǝr: «Ⱨǝrⱪandaⱪ kixi ibadǝthana bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilsa, ⱨeqnemisi yoⱪ, biraⱪ ibadǝthanidiki altunni tilƣa elip ⱪǝsǝm ⱪilƣanlar ⱪǝsimidǝ turuxⱪa ⱪǝrzdar bolidu» dǝysilǝr.  
\v 17 Əy ǝhmǝⱪlǝr, korlar! Altun uluƣmu yaki altunni muⱪǝddǝs ⱪilƣan ibadǝthanimu?  
\v 18 Silǝr yǝnǝ: «Ⱨǝrkim ⱪurbangaⱨ bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilsa, ⱨeqnemisi yoⱪ, biraⱪ ⱪurbangaⱨ üstidiki ⱨǝdiyǝni tilƣa elip ⱪǝsǝm ⱪilƣanlar ⱪǝsimidǝ turuxⱪa ⱪǝrzdar bolidu» dǝysilǝr.  
\v 19 Əy korlar! Ⱨǝdiyǝ uluƣmu yaki ⱨǝdiyini muⱪǝddǝs ⱪilƣan ⱪurbangaⱨmu? \f □ \fr 23:19 \ft \+bd «Əy korlar!»\+bd* — bǝzi kona kɵqürülmilǝrdǝ «Əy ǝhmǝklǝr, korlar!» deyilidu.\f*  
\v 20 Xunga, ⱪurbangaⱨni tilƣa elip ⱪǝsǝm ⱪilƣuqi bolsa ⱨǝm ⱪurbangaⱨ bilǝn ⱨǝm uning üstidiki barliⱪ nǝrsilǝr bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilƣan bolidu.  
\v 21 Ibadǝthanini tilƣa elip ⱪǝsǝm ⱪilƣuqimu ⱨǝm ibadǝthanini, ⱨǝm «ibadǝthanida Turƣuqi»ni tilƣa elip ⱪǝsǝm ⱪilƣan bolidu. \x + \xo 23:21 \xt 1Pad. 8:13; 2Tar. 6:1, 2. \x*  
\v 22 Ərxni tilƣa elip ⱪǝsǝm ⱪilƣuqi Hudaning tǝhti wǝ tǝhttǝ olturƣuqining nami bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilƣan bolidu.\x + \xo 23:22 \xt 2Tar. 6:33; Yǝx. 66:1; Mat. 5:34; Ros. 7:49. \x*   
\m
\v 23 Ⱨalinglarƣa way, ǝy Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr, sahtipǝzlǝr! Qünki silǝr ⱨǝtta yalpuz, arpibǝdiyan wǝ zirilǝrning ondin bir ülüxini ɵxrǝ ⱪilip Hudaƣa ataysilǝr-yu, biraⱪ Tǝwrat ⱪanunining tehimu wǝzinlik tǝrǝpliri bolƣan adalǝt, rǝⱨimdillik wǝ sadiⱪliⱪni etibarƣa ⱨeq almaysilǝr. Awwal muxu ixlarni orundixinglar kerǝk, andin xu ixlarnimu ada ⱪilmay ⱪoymasliⱪinglar kerǝk.\f □ \fr 23:23 \ft \+bd «Ⱨalinglarƣa way, ǝy Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr, sahtipǝzlǝr! Qünki silǝr ⱨǝtta yalpuz, arpibǝdiyan wǝ zirilǝrning ondin bir ülüxini ɵxrǝ ⱪilip Hudaƣa ataysilǝr-yu,...»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Huda Tǝwrat ⱪanunida ibadǝthanidiki ixlar wǝ kaⱨinlarning kirimi üqün Ɵz hǝlⱪining mǝⱨsulatliridin «ondin bir ülüxi»ni tǝlǝp ⱪilƣanidi.\f*  \x + \xo 23:23 \xt 1Sam. 15:22; Ⱨox. 6:6; Mik. 6:8; Mat. 9:13; 12:7; Luⱪa 11:42. \x*  
\v 24 Əy ⱪariƣu yolbaxqilar! Silǝr \add qinǝnglǝrdiki\add* paxini süzüp eliwetisilǝr, lekin birǝr tɵgini pütün peti yutuwetisilǝr!\f □ \fr 23:24 \ft \+bd «Silǝr qinǝnglǝrdiki paxini süzüp eliwetisilǝr, lekin birǝr tɵgini pütün peti yutuwetisilǝr!»\+bd* — Tǝwrat ⱪanunidiki bǝlgilimilǝrgǝ asasǝn ⱨǝm paxa ⱨǝm tɵgǝ gɵximu ⱨaram gɵx idi.\f*   
\m
\v 25 Ⱨalinglarƣa way, ǝy Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr, sahtipǝzlǝr! Silǝr qinǝ-ⱪaqilarning texinila yuyup pakizliƣininglar bilǝn ularning iqi ⱨǝrtürlük ⱨerislik wǝ ixrǝtpǝrǝslikkǝ tolƣan. \x + \xo 23:25 \xt Luⱪa 11:39. \x*  
\v 26 Əy ⱪariƣu Pǝrisiy! Awwal qinǝ-ⱪaqining iqini pakla, xundaⱪta teximu pak bolidu!\x + \xo 23:26 \xt Tit. 1:15. \x*   
\m
\v 27 Ⱨalinglarƣa way, ǝy Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr, sahtipǝzlǝr! Silǝr aⱪartip ⱪoyulƣan, sirti qirayliⱪ kɵrünidiƣan lekin iqi ɵlüklǝrning ustihanliri wǝ ⱨǝrhil napak nǝrsilǝrgǝ tolƣan ⱪǝbrilǝrgǝ ohxaysilǝr. \x + \xo 23:27 \xt Ros. 23:3. \x*  
\v 28 Xuningdǝk texinglardin insanlarning aldida ⱨǝⱪⱪaniy adǝmlǝrdǝk kɵrünisilǝr, lekin iqinglar sahtipǝzlik wǝ itaǝtsizlik bilǝn tolƣan.   
\m
\v 29 Ⱨalinglarƣa way, ǝy Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr, sahtipǝzlǝr! Qünki silǝr pǝyƣǝmbǝrlǝrning ⱪǝbrilirini yasap keliwatisilǝr, ⱨǝⱪⱪaniylarning mazarlirini bezǝp keliwatisilǝr \x + \xo 23:29 \xt Luⱪa 11:47. \x*  
\v 30 wǝ silǝr: «Ata-bowilirimizning zamanida yaxiƣan bolsaⱪ iduⱪ, ularning pǝyƣǝmbǝrlǝrning ⱪenini tɵküxlirigǝ xerik bolmayttuⱪ» — dǝysilǝr.  
\v 31 Xunga silǝr ɵz sɵzünglar bilǝn ɵzünglarning pǝyƣǝmbǝrlǝrni ɵltürgǝnlǝrning ǝwladliri ikǝnlikinglarƣa guwaⱨliⱪ bǝrdinglar. \f □ \fr 23:31 \ft \+bd «Silǝr ɵz sɵzünglar bilǝn ɵzünglarning pǝyƣǝmbǝrlǝrni ɵltürgǝnlǝrning ǝwladliri ikǝnlikinglarƣa guwaⱨliⱪ bǝrdinglar»\+bd* — demǝk, ular pǝyƣǝmbǝrlǝrni ɵltürgǝnlǝrni «ata-bowilirimiz» dǝp etirap ⱪilidu. Ular kɵp baxⱪa ǝllǝrdǝk daim «ata-bowiliri»ni mahtap, biz ularning ǝn’ǝniliridǝ dawamliⱪ mengiximiz kerǝk, — dǝytti. Lekin xu ata-bowlirining ǝn’ǝniliri Hudaning ⱨǝⱪⱪaniy tǝlǝplirigǝ zit bolup kǝlgǝn wǝ xu sǝwǝbtinmu pǝyƣǝmbǝrlǝrni ɵltürgǝn.\f*  \x + \xo 23:31 \xt Ros. 7:51; 1Tes. 2:15. \x*  
\v 32 Undaⱪta, ata-bowiliringlar baxliƣan ⱪilmixlirini toluⱪlanglar!\f □ \fr 23:32 \ft \+bd «Undaⱪta, ata-bowiliringlar baxliƣan ⱪilmixlirini toluⱪlanglar!»\+bd* — Mǝsiⱨning bu kinayilik, ⱨǝjwiy gepi: «Silǝrning ata-bowiliringlarning izlirini basⱪininglar — (ularning ǝn’ǝnilǝrni tutup, Hudaning ǝmrlirini taxlap) meni ɵltürüp ularning ixlirini toluⱪliƣininglardur!» degǝndǝktur.\f*   
\m
\v 33 Əy yilanlar! Zǝⱨǝrlik yilanlarning nǝsilliri! Dozah jazasidin ⱪandaⱪmu ⱪutulalarsilǝr? \x + \xo 23:33 \xt Mat. 3:7. \x*  
\v 34 Xunga mana, silǝrgǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr, danixmǝnlǝr wǝ alimlarni ǝwǝtip turimǝn. Silǝr ularning bǝzilirini krestlǝp ɵltürisilǝr, bǝzilirini sinagogliringlarda dǝrrigǝ basisilǝr, xǝⱨǝrdin xǝⱨǝrgǝ ⱪoƣlaysilǝr. \f □ \fr 23:34 \ft \+bd «... silǝrgǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr, danixmǝnlǝr wǝ alimlarni ǝwǝtip turimǝn»\+bd* — «alimlar» degǝn bu sɵzni adǝttǝ «Tǝwrat ustazliri» dǝp tǝrjimǝ ⱪilimiz. Lekin Əysa Mǝsiⱨ ɵz ⱪerindax Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ ǝwǝtidiƣan «ustazlar»ni pǝⱪǝt «Tǝwrat ustazi» degili bolmaydu, bǝlki «Tǝwrat-Injil ustazliri» bolidu.\f*  \x + \xo 23:34 \xt Mat. 10:16,17; Luⱪa 10:3; 11:49; Yⱨ. 16:2; Ros. 7:52. \x*  
\v 35 Xundaⱪ ⱪilip, ⱨǝⱪⱪaniy Ⱨabilning ⱪan ⱪǝrzidin tartip taki silǝr ibadǝthanidiki muⱪǝddǝs jay bilǝn ⱪurbangaⱨning ariliⱪida ɵltürgǝn Bǝrǝkiyaning oƣli Zǝkǝriyaning ⱪan ⱪǝrzigiqǝ, ⱨǝⱪⱪaniylarning yǝr yüzidǝ eⱪitilƣan barliⱪ ⱪan ⱪǝrzliri bu dǝwrning bexiƣa qüxürülidu. \f □ \fr 23:35 \ft \+bd «...ⱨǝⱪⱪaniy Ⱨabilning ⱪan ⱪǝrzidin tartip taki silǝr ibadǝthanidiki muⱪǝddǝs jay bilǝn ⱪurbangaⱨning ariliⱪida ɵltürgǝn Bǝrǝkiyaning oƣli Zǝkǝriyaning ⱪan ⱪǝrzigiqǝ...»\+bd* — Ⱨabilning ɵltürülüxi toƣruluⱪ «Yar.» 4:8-11, Zǝkǝriyaning ɵltürülüxi «2Tar.» 24:20-22ni kɵrüng. Bu ikki wǝⱪǝ Yǝⱨudiylarning Tǝwratni ǝn’ǝniwi orunlaxturux tǝrtipi boyiqǝ Tǝwratning ǝng bexida wǝ ayiƣida hatirilinidu. 
\fp  «2Tar.» 24:20-22 boyiqǝ Zǝkǝriyaning atisining ismi «Yǝⱨoyada» idi. «Bǝrǝkiya» uning baxⱪa ismi bolsa kerǝk («Yǝⱨoyada» ⱨǝm «Bǝrǝkiya» degǝn ikki isim «Yaⱨⱪa (Pǝrwǝrdigarƣa) mǝdⱨiyǝ oⱪulsun» degǝn mǝnidiki mǝnidax sɵzlǝrdur).\f*  \x + \xo 23:35 \xt Yar. 4:8; 2Tar. 24:21; Ibr. 11:4. \x*  
\v 36 Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, xu ⱪilmixlarning jazasining ⱨǝmmisi muxu dǝwrning bexiƣa qüxidu.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Yerusalem üqün nalǝ-pǝryad kɵtürüxi  
\r Luⱪa 13:34-35  
\m
\v 37 Əy Yerusalem, Yerusalem! Pǝyƣǝmbǝrlǝrni ɵltüridiƣan, ɵzigǝ ǝwǝtilgǝn ǝlqilǝrni qalma-kesǝk ⱪilidiƣan xǝⱨǝr! Mekiyan qüjilirini ⱪanat astiƣa yiƣⱪandǝk pǝrzǝntliringni ⱪanqǝ ⱪetim ⱪoynumƣa almaⱪqi boldum, lekin silǝr unimidinglar! \f □ \fr 23:37 \ft \+bd «Əy Yerusalem, Yerusalem!...»\+bd* — Muⱪǝddǝs Kitabta, adǝmning ismini ikki ⱪetim qaⱪirix — uningƣa bolƣan qongⱪur meⱨir-muⱨǝbbitini wǝ ɵzigǝ tolimu ǝziz ikǝnlikini kɵrsitidu. \+bd «Mekiyan qüjilirini ⱪanat astiƣa yiƣⱪandǝk pǝrzǝntliringni ⱪanqǝ ⱪetim ⱪoynumƣa almaⱪqi boldum, lekin silǝr unimidinglar!»\+bd* — «pǝrzǝntliring» — Yerusalemdikilǝrning ɵzlirini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 23:37 \xt Zǝb. 17:8; 91:4; Mat. 21:35,36; Luⱪa 13:34. \x*  
\v 38 Mana, ǝmdi ɵyünglar silǝrgǝ harabǝ bolup ⱪalidu! \f □ \fr 23:38 \ft \+bd «...ɵyünglar silǝrgǝ harabǝ bolup ⱪalidu»\+bd* — üq bisliⱪ sɵz bolup: 
\fp  (1) Hudaning ibadǝthanisi (lekin Mǝsiⱨning «silǝrning ɵyünglar» degini boyiqǝ bu ɵy ⱨazir Hudaningki ǝmǝs, pǝⱪǝt silǝrningkidur); 
\fp  (2) ɵzlirining ⱪoru-jayliri; 
\fp  (3) bala-qaⱪilirining wǝyran bolidiƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 23:38 \xt Zǝb. 69:25; Yǝx. 1:7; Yǝr. 7:34; Mik. 3:12; Ros. 1:20. \x*  
\v 39 Qünki mǝn xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, silǝr: «Pǝrwǝrdigarning namida kǝlgüqigǝ mubarǝk bolsun!» demigüqǝ, silǝr meni ⱪaytidin ⱨeq kɵrǝlmǝysilǝr.\f □ \fr 23:39 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning namida kǝlgüqigǝ mubarǝk bolsun!»\+bd* —Muxu ibarǝ Zǝbur 118:26tin elinƣan bolup, hǝlⱪning Mǝsiⱨni ⱪarxi alƣanliⱪini kɵrsitidu. Demǝk, ular Əysaning Mǝsiⱨ ikǝnlikigǝ ixinip etirap ⱪilmiƣuqǝ ular uni ⱪayta kɵrmǝydu. Bu sɵz xu muⱨim pakitni kɵrsitiduki, Əysa Mǝsiⱨ dunyaƣa ⱪaytip kǝlginidǝ, Yǝⱨudiy hǝlⱪi alliⱪaqan uningƣa etiⱪad baƣlap etirap ⱪilƣan bolidu.\f*  \x + \xo 23:39 \xt Zǝb. 118:26. \x*  \fig Yerusalem|src="jerusalem-upin-01.jpg" size="span" ref="Matta 23:39" \fig*   
\b  
\b  
\m  
\c 24
\s1 Ibadǝthanining wǝyran ⱪilinixidin bexarǝt; ahirⱪi zamanlardiki alamǝtlǝr  
\r Mar. 13:1-31; Luⱪa 21:5-33  
\m
\v 1 Əysa ibadǝthanidin qiⱪip, aldiƣa ketiwatⱪanda, muhlisliri yeniƣa kelip uning diⱪⱪitini ibadǝthana binaliriƣa tartmaⱪqi boldi.\x + \xo 24:1 \xt Mar. 13:1; Luⱪa 21:5. \x*  \fig Yerusalemdiki ibadǝthana (Mǝsiⱨning dǝwridǝ)|src="herodtempleview-upin-01.jpg" size="span" ref="Mat. 24:1" \fig*   
\m
\v 2 U ularƣa:  
\m — Mana bularning ⱨǝmmisini kɵrüwatamsilǝr? Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bu yǝrdǝ bir tal taxmu tax üstidǝ ⱪalmaydu, ⱨǝmmisi ⱪaldurulmay gumran ⱪilinidu, — dedi.\x + \xo 24:2 \xt 1Pad. 9:7, 8; Mik. 3:12; Luⱪa 19:44. \x*   
\b  
\m  
\s1 Kǝlgüsi toƣrisidiki bexarǝtlǝr  
\m
\v 3 U Zǝytun teƣida olturƣanda, muhlisliri astiƣina uning yeniƣa kelip:  
\m — Bizgǝ eytⱪinqu, bu degǝnliring ⱪaqan yüz beridu? Sening \add ⱪaytip\add* kelixing wǝ zamanning ahirini kɵrsitidiƣan ⱪandaⱪ alamǝt bolidu? — dǝp soraxti.\x + \xo 24:3 \xt Mar. 13:1, 3; Luⱪa 21:7; Ros. 1:6. \x*  
\v 4 Əysa ularƣa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Ⱨezi bolunglarki, ⱨeqkim silǝrni azdurup kǝtmisun.\x + \xo 24:4 \xt Yǝr. 29:8; Əf. 5:6; Kol. 2:18; 2Tes. 2:3; 1Yuⱨa. 4:1. \x*  
\v 5 Qünki nurƣun kixilǝr mening namimda kelip: «Mǝsiⱨ mǝn bolimǝn» dǝp, kɵp adǝmlǝrni azduridu.\x + \xo 24:5 \xt Yǝr. 14:14; 23:25; Yⱨ. 5:43. \x*  
\v 6 Silǝr urux hǝwǝrliri wǝ urux xǝpilirini anglaysilǝr, bulardin alaⱪzadǝ bolup kǝtmǝnglar; qünki bu ixlarning yüz berixi muⱪǝrrǝr. Lekin bular ahirǝt ǝmǝs.  
\v 7 Qünki bir millǝt yǝnǝ bir millǝt bilǝn uruxⱪa qiⱪidu, bir padixaⱨliⱪ yǝnǝ bir padixaⱨliⱪ bilǝn uruxⱪa qiⱪidu. Jay-jaylarda aqarqiliⱪ, wabalar wǝ yǝr tǝwrǝxlǝr yüz beridu.\f □ \fr 24:7 \ft \+bd «bir millǝt yǝnǝ bir millǝt bilǝn uruxⱪa qiⱪidu, bir padixaⱨliⱪ yǝnǝ bir padixaⱨliⱪ bilǝn uruxⱪa qiⱪidu»\+bd* — ibraniy tilida (xundaⱪla grek tilida) bu ibarǝ dunya boyiqǝ kengǝygǝn uruxlarni kɵrsitixi mumkin («Yǝx.» 19:2, «2Tar.» 15:3-6dǝ bu turaⱪliⱪ ibarǝ toƣruluⱪ misallar bar.\f*  \x + \xo 24:7 \xt Yǝx. 19:2. \x*  
\v 8 Lekin bu ixlarning yüz berixi «tuƣutning tolƣiⱪining baxlinixi» bolidu, halas.\f □ \fr 24:8 \ft \+bd «Lekin bu ixlarning yüz berixi «tuƣutning tolƣiⱪining baxlinixi» bolidu, halas»\+bd* — Əysa Mǝsiⱨ ⱪaysi ix «tuƣulidu», uni biwasitǝ demǝydu. Tɵwǝndiki sɵzlirigǝ ⱪariƣanda u «yengi zaman»ning tuƣuluxini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraymiz.\f*   
\m
\v 9 Andin kixilǝr silǝrni tutup azab-oⱪubǝtkǝ selip, ɵltüridu, mening namim wǝjidin pütkül ǝllǝr silǝrdin nǝprǝtlinidu. \x + \xo 24:9 \xt Mat. 10:17; Luⱪa 21:11,12; Yⱨ. 15:20; 16:2; Wǝⱨ. 2:10. \x*  
\v 10 Xuning bilǝn nurƣunlar etiⱪadidin tanidu, bir-birini tutup beridu wǝ bir-birigǝ ɵqmǝnlik ⱪilidu. \f □ \fr 24:10 \ft \+bd «nurƣunlar etiⱪadtin tanidu»\+bd* — grek tilida «nurƣunlar putlaxturulidu» deyilidu. Xunga baxⱪa birhil tǝrjimisi: «nurƣunlar gunaⱨⱪa azdurulidu».\f*  
\v 11 Nurƣun sahta pǝyƣǝmbǝrlǝr mǝydanƣa qiⱪip, nurƣun kixilǝrni azduridu. \x + \xo 24:11 \xt 2Pet. 2:1. \x*  
\v 12 Itaǝtsizlik-rǝzilliklǝrning kɵpiyixi tüpǝylidin, nurƣun kixilǝrdiki meⱨir-muⱨǝbbǝt sowup ketidu. \x + \xo 24:12 \xt 2Tim. 3:1. \x*  
\v 13 Lekin ahirƣiqǝ bǝrdaxliⱪ bǝrgǝnlǝr ⱪutⱪuzulidu. \x + \xo 24:13 \xt Mat. 10:22; Mar. 13:13; Luⱪa 21:19; Wǝⱨ. 2:7,10; 3:10. \x*  
\v 14 Barliⱪ ǝllǝrgǝ agaⱨ-guwaⱨliⱪ bolsun üqün, \add Hudaning\add* padixaⱨliⱪi ⱨǝⱪⱪidiki bu hux hǝwǝr pütkül dunyaƣa jakarlinidu; andin zaman ahiri bolidu.\f □ \fr 24:14 \ft \+bd «Hudaning padixaⱨliⱪi ⱨǝⱪⱪidiki bu hux hǝwǝr»\+bd* — grek tilida «padixaⱨliⱪning bu hux hǝwiri» deyilidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Yerusalemda wǝyran ⱪilƣuqi «yirginqlik nomussizliⱪ» pǝyda bolidu  
\m
\v 15 Daniyal pǝyƣǝmbǝr ⱪǝyt ⱪilƣan «wǝyran ⱪilƣuqi yirginqlik nomussizliⱪ»ning muⱪǝddǝs jayda turƣinini kɵrgininglarda (kitabhan bu sɵzning mǝnisini qüxǝngǝy), \f □ \fr 24:15 \ft \+bd «Daniyal pǝyƣǝmbǝr ⱪǝyt ⱪilƣan «wǝyran ⱪilƣuqi yirginqlik nomussizliⱪ»»\+bd* — «wǝyran ⱪilƣuqi yirginqlik nomussizliⱪ» toƣrisida «Dan.» 9:24-27ni wǝ u toƣruluⱪ izaⱨatlarni kɵrüng.\f*  \x + \xo 24:15 \xt Dan. 9:27; Mar. 13:14; Luⱪa 21:20; 2Tes. 2:4 \x*  
\v 16 Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidǝ turuwatⱪanlar taƣlarƣa ⱪaqsun;  
\v 17 ɵgzidǝ turƣan kixi ɵyidiki nǝrsǝ-kerǝklirini alƣili qüxmǝyla \add ⱪaqsun\add*.  
\v 18 Etizliⱪta turƣan kiximu qapinini alƣili ɵyigǝ yanmisun.  
\v 19 U künlǝrdǝ ⱨamilidar ayallar wǝ bala emitiwatⱪanlarning ⱨaliƣa way! \f □ \fr 24:19 \ft \+bd «u künlǝrdǝ ⱨamilidar ayallar wǝ bala emitiwatⱪanlarning ⱨaliƣa way!»\+bd* — undaⱪ kixilǝrgǝ ⱪeqix ǝpsiz bolidu, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 20 Ⱪaqidiƣan waⱪtinglarning ⱪix yaki xabat künigǝ toƣra kelip ⱪalmasliⱪi üqün dua ⱪilinglar. \f □ \fr 24:20 \ft \+bd «Ⱪaqidiƣan waⱪtinglarning ⱪix yaki xabat künigǝ toƣra kelip ⱪalmasliⱪi üqün dua ⱪilinglar»\+bd* — Yǝⱨudiy diniy ǝrbablarning Tǝwrat ⱪanuniƣa bolƣan qüxǝnqisigǝ asasǝn, Yǝⱨudiylar adǝttǝ xabat (dǝm elix) künidǝ xǝⱨǝr dǝrwazisi wǝ dukanlarni taⱪixi kerǝk. Bu küni sǝpǝr ⱪilix mǝn’i ⱪilinƣan bolƣaqⱪa, Ⱪanaanda (Pǝlǝstindǝ) turƣanlarƣa nisbǝtǝn yemǝklik setiwelix wǝ baxⱪa yǝrlǝrgǝ ⱪeqix intayin ⱪulaysiz bolidu. «Ⱪix»ta Yǝⱨudiyǝdǝ dǝrya-wadilarda su pat-pat texip turƣaqⱪa, ⱪixtimu ⱪeqix intayin tǝs bolidu.\f*  \x + \xo 24:20 \xt Ros. 1:12. \x*  
\v 21 Qünki u qaƣda dunya apiridǝ bolƣandin muxu qaƣⱪiqǝ kɵrülüp baⱪmiƣan ⱨǝm kǝlgüsidimu kɵrülmǝydiƣan dǝⱨxǝtlik azab-oⱪubǝt bolidu. \x + \xo 24:21 \xt Dan. 12:1. \x*  
\v 22 U künlǝr azaytilmisa, ⱨeqⱪandaⱪ ǝt igisi ⱪutulalmaytti; lekin \add Hudaning\add* Ɵz talliƣanliri üqün u künlǝr azaytilidu.   
\m
\v 23 Əgǝr u qaƣda birsi silǝrgǝ: «Ⱪaranglar, bu yǝrdǝ Mǝsiⱨ bar!» yaki «\add Mǝsiⱨ\add* ǝnǝ u yǝrdǝ!» desǝ, ixǝnmǝnglar. \x + \xo 24:23 \xt Mar. 13:21; Luⱪa 21:8. \x*  
\v 24 Qünki sahta mǝsiⱨlǝr wǝ sahta pǝyƣǝmbǝrlǝr mǝydanƣa qiⱪidu, ⱪaltis mɵjizilik alamǝtlǝr wǝ karamǝtlǝrni kɵrsitidu; xuning bilǝn ǝgǝr mumkin bolidiƣan bolsa, ⱨǝtta \add Huda\add* talliƣanlarnimu azduratti. \x + \xo 24:24 \xt Ⱪan. 13:2; 2Tes. 2:11. \x*  
\v 25 Mana, mǝn bu ixlar yüz berixtin burun silǝrgǝ uⱪturup ⱪoydum.   
\m
\v 26 Xuning üqün, birsi silǝrgǝ: «Ⱪaranglar, u qɵl-bayawanda!» desǝ, u yǝrgǝ barmanglar. «Ⱪaranglar, u iqkiridiki ɵylǝrdǝ!» desǝ, ixǝnmǝnglar. \x + \xo 24:26 \xt Luⱪa 17:23. \x*  
\v 27 Qünki qaⱪmaⱪ xǝrⱪtin ƣǝrbkǝ yalt-yult ⱪilip ⱪandaⱪ qaⱪⱪan bolsa, Insan’oƣlining kelixi xundaⱪ bolidu.  
\v 28 Qünki jǝsǝt ⱪaysi yǝrdǝ bolsa, u yǝrdimu ⱪuzƣunlar toplixidu!\f □ \fr 24:28 \ft \+bd «Qünki jǝsǝt ⱪaysi yǝrdǝ bolsa, u yǝrdimu ⱪuzƣunlar toplixidu!»\+bd* — bu sirliⱪ sɵzlǝrning mǝnisi Tǝwrat, «Ayup» 39:26-30 wǝ «Yǝx.» 34:1-8, 15-17-ayǝtlǝr bilǝn munasiwǝt bolsa kerǝk. Xu ayǝtlǝrdǝ kɵrsitilgǝndǝk, «Pǝrwǝrdigarning küni»dǝ zor ⱪirƣinqiliⱪ bolidu.\f*  \x + \xo 24:28 \xt Ayup 39:30; Luⱪa 17:37. \x*   
\b  
\m  
\s1 Insan’oƣlining ⱪaytip kelixi  
\m
\v 29 U künlǝrdiki azab-oⱪubǝtlǝr ɵtüp kǝtkǝn ⱨaman, ⱪuyax ⱪariyidu, ay yoruⱪluⱪini bǝrmǝydu, yultuzlar asmandin tɵkülüp qüxidu, asmandiki küqlǝr lǝrzigǝ kelidu. \f □ \fr 24:29 \ft \+bd «... ⱪuyax ⱪariyidu, ay yoruⱪluⱪini bǝrmǝydu, yultuzlar asmandin tɵkülüp qüxidu, asmandiki küqlǝr lǝrzigǝ kelidu»\+bd* — «Yǝx.» 13:10, 34:4, «Yo.» 2:10ni kɵrüng. «Asmandiki küqlǝr» bǝlkim barliⱪ jin-xǝytanlarni kɵrsitidu; «lǝrzigǝ kelidu» bǝlkim ularning küqtin ⱪelixini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 24:29 \xt Yǝx. 13:10; 34:4; Əz. 32:7; Yo. 2:31; 3:15; Mar. 13:24; Luⱪa 21:25. \x*  
\v 30 Andin Insan’oƣlining alamiti asmandin kɵrünidu; yǝr yüzidiki pütkül ⱪǝbililǝr yiƣa-zar kɵtürüxidu. Ular Insan’oƣlining küq-ⱪudrǝt wǝ uluƣ xan-xǝrǝp iqidǝ asmandiki bulutlar üstidǝ keliwatⱪanliⱪini kɵridu. \f □ \fr 24:30 \ft \+bd «yǝr yüzidiki pütkül ⱪǝbililǝr yiƣa-zar kɵtürüxidu»\+bd* — «Zǝk.» 12:10ni kɵrüng. \+bd «Ular Insan’oƣlining küq-ⱪudrǝt wǝ uluƣ xan-xǝrǝp iqidǝ asmandiki bulutlar üstidǝ keliwatⱪanliⱪini kɵridu»\+bd* — «Dan.» 7:13bi kɵrüng.\f*  \x + \xo 24:30 \xt Dan. 7:10; Mat. 16:27; 25:31; 26:64; Mar. 13:26; 14:62; Luⱪa 21:27; Ros. 1:11; 2Tes. 1:10; Wǝⱨ. 1:7. \x*  
\v 31 U pǝrixtilirini zor jarangliⱪ bir kanay sadasi bilǝn ǝwǝtidu, ular uning talliƣanlirini dunyaning tɵt bulungidin, asmanning bir qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ ⱨǝryǝrdin yiƣip bir yǝrgǝ jǝm ⱪilidu.\f □ \fr 24:31 \ft \+bd « \+bd*\+bdit Pǝrixtilǝr\+bdit* uning talliƣanlirini dunyaning tɵt bulungidin,... ⱨǝryǝrdin yiƣip bir yǝrgǝ jǝm ⱪilidu» — «dunyaning tɵt bulungidin» grek tilida «tɵt xamilidin» bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 24:31 \xt 1Kor. 15:52; 1Tes. 4:16. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ənjür dǝrihidin sawaⱪ elix  
\m
\v 32 Ənjür dǝrihidin mundaⱪ tǝmsilni biliwelinglar: — Uning xahliri kɵkirip yopurmaⱪ qiⱪarƣanda, yazning yeⱪinlap ⱪalƣanliⱪini bilisilǝr. \x + \xo 24:32 \xt Mar. 13:28; Luⱪa 21:29. \x*  
\v 33 Huddi xuningdǝk, \add mǝn baya degǝnlirimning\add* ⱨǝmmisini kɵrgininglarda, uning yeⱪinlap ⱪalƣanliⱪini, ⱨǝtta ixik aldida turuwatⱪanliⱪini biliwelinglar.\f □ \fr 24:33 \ft \+bd «... Uning yeⱪinlap ⱪalƣanliⱪini, ⱨǝtta ixik aldida turuwatⱪanliⱪini biliwelinglar»\+bd* — bu tekisttiki «uning» yaki Insan’oƣlining ɵzini, yaki kelidiƣan künini, yaki Hudaning padixaⱨliⱪini kɵrsitidu («Luⱪa» 21:31ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 34 Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bu alamǝtlǝrning ⱨǝmmisi ǝmǝlgǝ axurulmay turup, bu dǝwr ɵtmǝydu. \f □ \fr 24:34 \ft \+bd «...bu alamǝtlǝrning ⱨǝmmisi ǝmǝlgǝ axurulmay turup, bu dǝwr ɵtmǝydu»\+bd* — ǝgǝr tilƣa elinƣan alamǝtlǝr Yerusalemning wǝyran boluxiƣa (miladiyǝ 70-yili) (24-bab 2-ayǝt) ⱪaritilƣan bolsa, undaⱪta «dǝwr» degǝn sɵz tǝbiiyki (1) Əysaning dǝwridǝ yaxap ɵtkǝn adǝmlǝrni kɵrsitidu. Əgǝr Mǝsiⱨning dunyaƣa ⱪaytip kelixigǝ (24:30) ⱪaritilƣan bolsa, «dǝwr» degǝn sɵz bǝlkim (2) pütün Yǝⱨudiyǝ hǝlⱪini (3) bu ayǝtlǝrdǝ eytilƣan «dǝهxǝtlik azab-oⱪubǝt»tiki wǝⱪǝlǝrning baxlinix dǝwridǝ yaxiƣanlarni kɵrsitidu. Xunga barliⱪ wǝⱪǝlǝr xu dǝwr iqidǝ yüz beridu, degǝnlik bolidu. Bizningqǝ (3)-xǝrⱨ aldi-kǝyni ayǝtlǝrgǝ ǝng bap kelidu.\f*  
\v 35 Asman-zemin yoⱪilidu, biraⱪ mening sɵzlirim ⱨǝrgiz yoⱪalmaydu.\x + \xo 24:35 \xt Zǝb. 102:25-27; Yǝx. 51:6; Mar. 13:31; Ibr. 1:11. \x*   
\m
\v 36 Lekin xu küni wǝ waⱪit-saitining hǝwirini bolsa, ⱨeqkim bilmǝydu — ⱨǝtta ǝrxtiki pǝrixtilǝrmu bilmǝydu, uni pǝⱪǝt Atamla bilidu. \f □ \fr 24:36 \ft \+bd «Lekin xu küni wǝ waⱪit-saitining hǝwirini bolsa, ⱨeqkim bilmǝydu — ⱨǝtta ǝrxtiki pǝrixtilǝrmu bilmǝydu, uni pǝⱪǝt atamla bilidu»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «nǝ oƣul bilmǝydu» degǝn sɵzlǝrmu tepilidu.\f*  \x + \xo 24:36 \xt Mar. 13:32; Ros. 1:7. \x*  
\v 37 Əmdi Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrning künliridǝ ⱪandaⱪ bolƣan bolsa, Insan’oƣli \add ⱪaytip\add* kǝlgǝndimu xundaⱪ bolidu. \x + \xo 24:37 \xt Yar. 6:2; Luⱪa 17:26; 1Pet. 3:20; 2Pet. 2:5. \x*  
\v 38 Qünki topan kelixidin ilgiriki künlǝrdǝ, Nuⱨ kemigǝ kirip olturƣan küngiqǝ, \add xu zamandiki\add* kixilǝr yǝp-iqip, ɵylinip wǝ yatliⱪ bolup kǝlgǝnidi. \x + \xo 24:38 \xt Yar. 7:7. \x*  
\v 39 Topan tuyuⱪsiz kelip ⱨǝmmisini ƣǝrⱪ ⱪilƣuqǝ, kixilǝr bu ixning uningdin hǝwǝrsiz bolup turƣanƣa ohxax, Insan’oƣlining ⱪaytip keliximu xundaⱪ bolidu.  
\v 40 U küni, etizda ikki kixi turƣan bolidu; ulardin biri elip ketilidu, yǝnǝ biri ⱪaldurulidu; \x + \xo 24:40 \xt Luⱪa 17:34; 1Tes. 4:17. \x*  
\v 41 ikki ayal tügmǝn bexida turup un tartiwatⱪan bolidu; ulardin biri elip ketilidu, yǝnǝ biri ⱪaldurulidu.  
\v 42 Xuning üqün, ⱨoxyar bolunglar, qünki Rǝbbinglarning ⱪaytip kelidiƣan waⱪti-saitini bilmǝysilǝr. \f □ \fr 24:42 \ft \+bd «qünki Rǝbbinglarning ⱪaytip kelidiƣan waⱪti-saitini bilmǝysilǝr»\+bd* — yaki «qünki Rǝbbinglarning ⱪaytip kelidiƣan künni bilmǝysilǝr».\f*  \x + \xo 24:42 \xt Mat. 25:13; Mar. 13:33; Luⱪa 12:40; 21:36. \x*  
\v 43 Lekin xuni bilinglarki, ǝgǝr ɵy igisi oƣrining keqisi ⱪaysi jesǝktǝ kelidiƣanliⱪini bilgǝn bolsa, sǝgǝk turup oƣrining ɵyni texip kirixigǝ ⱨǝrgiz yol ⱪoymaytti. \x + \xo 24:43 \xt Luⱪa 12:39; 1Tes. 5:2; 2Pet. 3:10; Wǝⱨ. 3:3; 16:15. \x*  
\v 44 Xuningƣa ohxax, silǝrmu tǝyyar turunglar. Qünki Insan’oƣli silǝr oylimiƣan waⱪit-saǝttǝ ⱪaytip kelidu!   
\b  
\m  
\s1 Ixǝnqlik wǝ ixǝnqsiz qakarlar  
\r Luⱪa 12:41-48  
\m
\v 45 Hojayini ɵz ɵyidikilǝrgǝ mǝs’ul ⱪilip, ularƣa ozuⱪ-tülükini waⱪti-waⱪtida tǝⱪsim ⱪilip berixkǝ tǝyinligǝn ixǝnqlik wǝ pǝmlik qakar kim bolidu? \f □ \fr 24:45 \ft \+bd «ɵz ɵyidikilǝr»\+bd* — «ɵydikilǝr» muxu yǝrdǝ hojayinning ɵyidiki hizmǝtkarlar wǝ qakarlirini kɵrsitidu. \+bd «hojayini ɵz ɵyidikilǝrgǝ mǝs’ul ⱪilip, ularƣa ozuⱪ-tülükini waⱪti-waⱪtida tǝⱪsim ⱪilip berixkǝ tǝyinligǝ ixǝnqlik wǝ pǝmlik qakar kim bolidu?»\+bd* — bu sɵzlǝr awwal rosullar, andin Hudaning barliⱪ hizmǝtkarliriƣa ⱪaritilip eytilidu, ǝlwǝttǝ («Luⱪa» 12:41-48nimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 24:45 \xt Mat. 25:21; Luⱪa 12:42. \x*  
\v 46 Hojayin \add ɵyigǝ\add* ⱪaytⱪanda, qakirining xundaⱪ ⱪiliwatⱪinining üstigǝ kǝlsǝ, bu qakarning bǝhtidur!  
\v 47 Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, hojayin uni pütün igilikini baxⱪuruxⱪa ⱪoyidu.  
\v 48 Lekin mubada xu qakar rǝzil bolup kɵnglidǝ: «Hojayinim ⱨayal bolup ⱪalidu» dǝp oylap,  
\v 49 baxⱪa qakar buradǝrlirini bozǝk ⱪilixⱪa wǝ ⱨaraⱪkǝxlǝrgǝ ⱨǝmraⱨ bolup yǝp-iqixkǝ baxlisa,  
\v 50 xu qakarning hojayini kütülmigǝn bir küni, oylimiƣan bir waⱪitta ⱪaytip kelidu  
\v 51 wǝ uni kesip ikki parqǝ ⱪilip, uning nesiwisini sahtipǝzlǝr bilǝn ohxax tǝⱪdirdǝ bekitidu. Xu yǝrdǝ yiƣa-zarlar kɵtürülidu, qixlirini ƣuqurlitidu.\x + \xo 24:51 \xt Mat. 8:12; 13:42; 22:13; 25:30; Luⱪa 13:28. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 25
\s1 On ⱪiz ⱪoldax toƣrisidiki tǝmsil  
\m
\v 1 U waⱪitta, ǝrx padixaⱨliⱪi huddi ⱪolliriƣa qiraƣlarni elip toyi bolƣan yigitni ⱪarxi elixⱪa qiⱪⱪan on ⱪiz ⱪoldaxⱪa ohxaydu.  
\v 2 Bu ⱪizlarning bǝxi pǝmlik, bǝxi bolsa pǝmsiz.  
\v 3 Pǝmsiz ⱪizlar qiraƣlirini alƣan bolsimu, yeniƣa may eliwalmaptu.  
\v 4 Pǝmlik ⱪizlar bolsa qiraƣliri bilǝn billǝ ⱪaqilirida maymu eliwaptu.  
\v 5 Yigit keqikip kǝlgǝqkǝ, ularning ⱨǝmmisini uyⱪu besip uhlap ⱪaptu.   
\m
\v 6 Yerim keqidǝ: «Mana, yigit kǝldi, ⱪarxi elixⱪa qiⱪinglar!» degǝn awaz angliniptu.  
\v 7 Buning bilǝn bu ⱪizlarning ⱨǝmmisi ornidin turup qiraƣlirini pǝrlǝptu.  
\v 8 Pǝmsiz ⱪizlar pǝmlik ⱪizlarƣa: «Qiraƣlirimiz ɵqüp ⱪalƣiliwatidu, meyinglardin beringlarqu» dǝptu.  
\v 9 Biraⱪ pǝmlik ⱪizlar: «Yaⱪ. bolmaydu! Bǝrsǝk, bizgimu ⱨǝm silǝrgimu yǝtmǝsliki mumkin. Yahxisi, ɵzünglar \add may\add* satⱪuqilarning yeniƣa berip setiwelinglar!» dǝptu.  
\v 10 Lekin ular may setiwalƣili ketiwatⱪanda, yigit kelip ⱪaptu, tǝyyar bolup bolƣan ⱪizlar uning bilǝn birliktǝ toy ziyapitigǝ kiriptu. Ixik taⱪiliptu.   
\m
\v 11 Keyin ⱪalƣan ⱪizlar ⱪaytip kelip: «Ƣojam, ƣojam, ixikni eqiwǝtkǝyla!» dǝptu.  
\v 12 Biraⱪ u: «Silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ eytayki, mǝn silǝrni tonumaymǝn» dǝp jawab beriptu.   
\m
\v 13  Xuning üqün sǝgǝk bolunglar, qünki nǝ Insan’oƣlining kelidiƣan künini nǝ saitini bilmǝysilǝr.\x + \xo 25:13 \xt Mat. 24:42; Mar. 13:33,35. \x*   
\b  
\m  
\s1 «Talant» tapxuruluxi toƣrisidiki tǝmsil •••• «Talant» toƣruluⱪ 15-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng  
\r Luⱪa 19:11-27  
\m
\v 14 \add Ərx padixaⱨliⱪi\add* huddi yaⱪa yurtⱪa qiⱪmaⱪqi bolup, ɵz qakarlirini qaⱪirip dunyasini ularƣa tapxurƣan adǝmgǝ ohxaydu. \x + \xo 25:14 \xt Luⱪa 19:12. \x*  
\v 15 U adǝm ⱨǝrbir qakarning ⱪabiliyitigǝ ⱪarap, birsigǝ bǝx talant, birisigǝ ikki talant, yǝnǝ birsigǝ bir talant kümüx tǝnggǝ berip, yaⱪa yurtⱪa yol aptu. \f □ \fr 25:15 \ft \+bd «U adǝm ⱨǝrbir qakarning ⱪabiliyitigǝ ⱪarap, birsigǝ bǝx talant, birisigǝ ikki talant, yǝnǝ birsigǝ bir talant kümüx tǝnggǝ berip,...»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ ayan bolsunki, xu qaƣlarda «talant» birhil pul birliki, ⱪimmǝtlik kümüx tǝnggǝ idi. Yuⱪiridiki 18:24diki izaⱨatnimu kɵrüng. Uyƣur tilida «talant» degǝn sɵz daim dǝl xu tǝmsildin qiⱪⱪan kɵqmǝ mǝnisidǝ ixlitilidu. 
\fp  Xu qaƣda qakarlarƣa tapxurulƣan bu pullar bǝlkim tǝhminǝn 85000, 34000 wǝ 17000 dollarƣa toƣra kelǝtti (2010 ⱨesablinatⱪan).\f*  
\v 16 Bǝx talant tǝnggǝ alƣan qakar berip oⱪǝt ⱪilip, yǝnǝ bǝx talant tǝnggǝ payda tepiptu.  
\v 17 Xu yolda ikki talant tǝnggǝ alƣinimu yǝnǝ ikki talant tǝnggǝ payda aptu.  
\v 18 Lekin bir talant tǝnggǝ alƣini bolsa berip yǝrni kolap, hojayini bǝrgǝn pulni kɵmüp yoxurup ⱪoyuptu.   
\m
\v 19 Əmdi uzun waⱪit ɵtkǝndin keyin, bu qakarlarning ƣojisi ⱪaytip kelip, ular bilǝn ⱨesablixiptu.  
\v 20 Bǝx talant tǝnggǝ alƣini yǝnǝ bǝx talant tǝnggini ⱪoxup elip kelip: «Ƣojam, sili manga bǝx talant tǝnggǝ tapxurƣandila. Ⱪarsila, yǝnǝ bǝx talant tǝnggǝ payda aldim» dǝptu.  
\v 21 Hojayini uningƣa: Obdan boptu! Yahxi wǝ ixǝnqlik qakar ikǝnsǝn! Mǝn sanga ⱨawalǝ ⱪilƣan kiqikkinǝ ixta ixǝnqlik bolup qiⱪting, seni kɵp ixlarƣa ⱪoyimǝn. Kǝl, hojayiningning huxalliⱪiƣa ortaⱪ bol!» dǝptu.  
\v 22 Ikki talant tǝnggǝ alƣinimu kelip: «Ƣojam, sili manga ikki talant tǝnggǝ tapxurƣandila. Ⱪarsila, yǝnǝ ikki talant tǝnggǝ payda aldim» dǝptu.  
\v 23 Hojayini uningƣa: «Obdan boptu! Yahxi wǝ ixǝnqlik qakar ikǝnsǝn! Mǝn sanga ⱨawalǝ ⱪilƣan kiqikkinǝ ixta ixǝnqlik bolup qiⱪting, seni kɵp ixlarƣa ⱪoyimǝn. Kǝl, hojayiningning huxalliⱪiƣa ortaⱪ bol!» dǝptu.   
\m
\v 24 Andin, bir talant tǝnggǝ alƣinimu kelip: «Ƣojam, silining qing adǝm ikǝnliklirini bilǝttim, qünki ɵzliri terimiƣan yǝrdin ⱨosulni oruwalalayla, ⱨǝmdǝ uruⱪ qaqmiƣan yǝrdinmu haman alila.  
\v 25 Xunga ⱪorⱪup, silining bǝrgǝn bir talant tǝnggilirini yǝrgǝ kɵmüp yoxurup ⱪoyƣanidim. Mana pullirini alsila» dǝptu.  
\v 26 Ƣojisi uningƣa: «Əy, rǝzil, ⱨurun qakar! Sǝn meni terimiƣan yǝrdin oruwalidiƣan, uruⱪ qaqmiƣan yǝrdin haman alidiƣan adǝm dǝp bilip,  
\v 27 ⱨeq bolmiƣanda pulumni jazanihorlarƣa amanǝt ⱪoyuxung kerǝk idiƣu! Xundaⱪ ⱪilƣan bolsang mǝn ⱪaytip kǝlgǝndǝ pulumni ɵsümi bilǝn alƣan bolmamtim?!  
\v 28 Xunga, uning ⱪolidiki talant tǝnggini elip, on talant tǝnggǝ bar bolƣanƣa beringlar!  
\v 29 Qünki kimdǝ bar bolsa, uningƣa tehimu kɵp berilidu, uningda molqiliⱪ bolidu; ǝmma kimdǝ yoⱪ bolsa, ⱨǝtta uningda bar bolƣanlirimu uningdin mǝⱨrum ⱪilinidu. \f □ \fr 25:29 \ft \+bd «Qünki kimdǝ bar bolsa, uningƣa tehimu kɵp berilidu, uningda molqiliⱪ bolidu; ǝmma kimdǝ yoⱪ bolsa, ⱨǝtta uningda bar bolƣanlirimu uningdin mǝⱨrum ⱪilinidu»\+bd* — bu ǝⱨmiyǝtlik sɵz 13:12dimu tepilidu.\f*  \x + \xo 25:29 \xt Mat. 13:12; Mar. 4:25; Luⱪa 8:18; 19:26. \x*  
\v 30 Bu yaramsiz qakarni texidiki ⱪarangƣuluⱪⱪa aqiⱪip taxlanglar! U yǝrdǝ yiƣa-zarlar kɵtürülidu, qixlirini ƣuqurlitidu» dǝptu.\x + \xo 25:30 \xt Mat. 8:12; 13:42; 22:13; 24:51; Luⱪa 13:28. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ahirǝttiki soraⱪ  
\m
\v 31 Insan’oƣli ɵz xan-xǝripi iqidǝ barliⱪ pǝrixtiliri bilǝn billǝ kǝlginidǝ, xǝrǝplik tǝhtidǝ olturidu. \x + \xo 25:31 \xt Mat. 16:27; 26:64; Mar. 14:62; Luⱪa 21:27; Ros. 1:11; 1Tes. 4:16; 2Tes. 1:10; Wǝⱨ. 1:7. \x*  
\v 32 Barliⱪ ǝllǝr uning aldiƣa yiƣilidu. Padiqi ⱪoylarni ɵqkilǝrdin ayriƣinidǝk u ularni ayriydu; \f □ \fr 25:32 \ft \+bd «Barliⱪ ǝllǝr uning aldiƣa yiƣilidu»\+bd* — «ǝllǝr» degǝn bu sɵz Injildiki kɵp yǝrlǝrdǝ Yǝⱨudi ǝmǝs ǝllǝrni kɵrsitidu. Xunga bǝzidǝ «yat ǝllǝr» yaki «taipilǝr» dǝp tǝrjimǝ ⱪilimiz.\f*  \x + \xo 25:32 \xt Əz. 34:17,20; Mat. 13:49. \x*  
\v 33 u ⱪoylarni ong yeniƣa, ɵqkilǝrni sol yeniƣa ayriydu.  
\v 34 Andin Padixaⱨ ong yenidikilǝrgǝ: «Əy Atam bǝht ata ⱪilƣanlar, kelinglar! Alǝm apiridǝ bolƣandin beri silǝr üqün tǝyyarlanƣan padixaⱨliⱪⱪa waris bolup igǝ bolunglar!\x + \xo 25:34 \xt Mat. 20:23; Mar. 10:40. \x*   
\m
\v 35 Qünki aq ⱪalƣinimda silǝr manga yemǝklik bǝrdinglar, ussuz ⱪalƣinimda ussuluⱪ bǝrdinglar, musapir bolup yürginimdǝ ɵz ɵyünglǝrgǝ aldinglar, \x + \xo 25:35 \xt Yǝx. 58:7; Əz. 18:7; Ibr. 13:2. \x*  
\v 36 yalingaq ⱪalƣinimda kiydürdünglar, kesǝl bolup ⱪalƣinimda ⱨalimdin hǝwǝr aldinglar, zindanda yatⱪinimda yoⱪlap turdunglar» — dǝydu.\f □ \fr 25:36 \ft \+bd «kesǝl bolup ⱪalƣinimda ⱨalimdin hǝwǝr aldinglar»\+bd* — grek tilida «kesǝl bolup ⱪalƣinimda meni yoⱪlidinglar». \+bd «zindanda yatⱪinimda yoⱪlap turdunglar»\+bd* — grek tilida «zindanda yatⱪinimda yenimƣa kelip turdunglar».\f*  \x + \xo 25:36 \xt Yǝx. 58:7; 2Tim. 1:16; Yaⱪ. 2:15,16. \x*   
\m
\v 37 U qaƣda, ⱨǝⱪⱪaniy adǝmlǝr uningƣa: «I Rǝb, biz seni ⱪaqan aq kɵrüp ozuⱪ bǝrduⱪ yaki ussuz kɵrüp ussuluⱪ bǝrduⱪ?  
\v 38 Seni ⱪaqan musapir kɵrüp ɵyümizgǝ alduⱪ yaki yalingaq kɵrüp kiygüzduⱪ?  
\v 39 Sening ⱪaqan kesǝl bolƣiningni yaki zindanda yatⱪiningni kɵrüp yoⱪlap barduⱪ?» dǝp soraydu.  
\v 40 Wǝ Padixaⱨ ularƣa: «Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytayki, muxu ⱪerindaxlirimdin ǝng kiqikidin birǝrsigǝ xularni ⱪilƣininglarmu, dǝl manga ⱪilƣan boldunglar» dǝp jawab beridu.\x + \xo 25:40 \xt Pǝnd. 19:17; Mat. 10:42; Mar. 9:41; Yⱨ. 13:20; 2Kor. 9:6. \x*   
\m
\v 41 Andin u sol yenidikilǝrgǝ: «Əy lǝnitilǝr, kɵzümdin yoⱪilinglar! Xǝytan bilǝn uning pǝrixtilirigǝ ⱨazirlanƣan mǝnggü ɵqmǝs otⱪa kiringlar! \x + \xo 25:41 \xt Zǝb. 6:8; Yǝx. 30:33; Mat. 7:23; Luⱪa 13:25,27; Wǝⱨ. 19:20. \x*  
\v 42 Qünki aq ⱪalƣinimda manga ozuⱪ bǝrmidinglar, ussuz ⱪalƣinimda ussuluⱪ bǝrmidinglar;  
\v 43 musapir bolup yürginimdǝ ɵz ɵyünglǝrgǝ almidinglar, yalingaq ⱪalƣinimda kiydürmidinglar, kesǝl bolƣinimda wǝ zindanda yatⱪinimda yoⱪlimidinglar» dǝydu.   
\m
\v 44 U qaƣda, ular: «I Rǝb, seni ⱪaqan aq, ussuz, musapir, yalingaq, kesǝl yaki zindanda kɵrüp turup hizmitingdǝ bolmiduⱪ?» dǝydu.  
\v 45 Andin padixaⱨ ularƣa: «Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytayki, muxulardin ǝng kiqikidin birǝrsigǝ xundaⱪ ⱪilmiƣininglar mangimu ⱪilmiƣan boldunglar» dǝp jawab beridu. \x + \xo 25:45 \xt Pǝnd. 14:31; 17:5; Zǝk. 2:12. \x*  
\v 46 Buning bilǝn ular mǝnggülük jazaƣa kirip ketidu, lekin ⱨǝⱪⱪaniylar bolsa mǝnggülük ⱨayatⱪa kiridu.\x + \xo 25:46 \xt Dan. 12:2; Yⱨ. 5:29. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 26
\s1 Əysani ɵltürüx suyiⱪǝsti  
\r Mar. 14:1-2; Luⱪa 22:1-2; Yⱨ. 11:45-53  
\m
\v 1 Əysa bu sɵzlǝrni ⱪilip bolƣandin keyin, muhlisliriƣa:   
\m
\v 2 — Silǝrgǝ mǝlumki, ikki kündin keyin «ɵtüp ketix ⱨeyti» bolidu, xu qaƣda Insan’oƣli krestlinix üqün tutup berilidu, — dedi.\f □ \fr 26:2 \ft \+bd «xu qaƣda Insan’oƣli krestlinix üqün tutup berilidu»\+bd* — «krestlǝx» — krest (qapras yaƣaq)kǝ mihlax arⱪiliⱪ ɵlüm jazasi berixtin ibarǝt. Demisimu bu adǝmni ⱪattiⱪ harlaydiƣan, intayin dǝⱨxǝtlik, Rim imperiyǝsi boyiqǝ ǝng azabliⱪ ɵlüm jazasi idi.\f*  \x + \xo 26:2 \xt Mar. 14:1; Luⱪa 22:1; Yⱨ. 13:1\x*   
\m
\v 3 Bax kaⱨinlar wǝ aⱪsaⱪallar Ⱪayafa isimlik bax kaⱨinning sariyida jǝm boluxti.\x + \xo 26:3 \xt Zǝb. 2:2; Yⱨ. 11:47; Ros. 4:27. \x*  
\v 4 Ular Əysani ⱪandaⱪ ⱪilip ⱨiylǝ-nǝyrǝng bilǝn tutup ɵltürüx toƣrisida mǝsliⱨǝt ⱪilixti.  
\v 5 Biraⱪ ular:  
\m — Bu ix ⱨeyt-ayǝm künliri ⱪilinmisun. Bolmisa, hǝlⱪ arisida malimanqiliⱪ qiⱪixi mumkin, — deyixti.   
\b  
\m  
\s1 Hudaguy ayalning Əysaƣa ǝtir qeqixi  
\r Mar. 14:3-9; Yⱨ. 12:1-8  
\m
\v 6 Əmdi Əysa Bǝyt-Aniya yezisida, «Simon mahaw»ning ɵyidǝ bolƣinida,\f □ \fr 26:6 \ft \+bd «Əysa Bǝyt-Aniya yezisida, «Simon mahaw»ning ɵyidǝ bolƣinida...»\+bd* — «Simon mahaw» yaki ««Mahaw kesili» deyilidiƣan Simon». Bu Simon bǝlkim ilgiri mahaw kesiligǝ giriptar bolƣanidi. Bizningqǝ bu ix bilǝn «Yuⱨ.» 12:1-11da hatirilǝngǝn wǝⱪǝ bir ixtur.\f*  
\v 7 bir ayal uning yeniƣa kirdi. U aⱪ ⱪaxtexi xexidǝ naⱨayiti ⱪimmǝtlik ǝtirni elip kǝlgǝn bolup, Əysa dastihanda olturƣanda, ǝtirni uning bexiƣa ⱪuydi.\x + \xo 26:7 \xt Mar. 14:3; Luⱪa 7:37; Yⱨ. 11:2; 12:3. \x*  
\v 8 Lekin muhlislar buni kɵrüp hapa boluxup:  
\m — Zadi nemixⱪa bundaⱪ israpqiliⱪ ⱪilinidu?  
\v 9 Qünki bu ǝtirni kɵp pulƣa setip, pulini kǝmbǝƣǝllǝrgǝ sǝdiⱪǝ ⱪilsa bolattiƣu! — deyixti.   
\m
\v 10 Lekin Əysa ularning kɵnglidikini bilip ularƣa:  
\m — Bu ayalning kɵnglini nemǝ dǝp aƣritisilǝr? Qünki u mǝn üqün yahxi bir ixni ⱪildi.  
\v 11 Qünki kǝmbǝƣǝllǝr daim silǝrning aranglarda bolidu, lekin mening aranglarda boluxum silǝrgǝ daim nesip boliwǝrmǝydu! \x + \xo 26:11 \xt Ⱪan. 15:11; Mar. 14:7; Yⱨ. 12:8. \x*  
\v 12 Bu ayalning bu ǝtirni bǝdinimgǝ ⱪuyuxi mening dǝpnǝ ⱪiliniximƣa tǝyyar boluxum üqün boldi.  
\v 13 Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bu hux hǝwǝr pütkül dunyaning ⱪǝyeridǝ jakarlansa, bu ayal ǝslinip, uning ⱪilƣan bu ixi tǝriplinidu, — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨuda Əysaƣa satⱪunluⱪ ⱪilixⱪa wǝdǝ ⱪilidu  
\m
\v 14 Bu ixtin keyin, on ikkiylǝndin Yǝⱨuda Ixⱪariyot isimlik biri bax kaⱨinlarning aldiƣa berip:\f □ \fr 26:14 \ft \+bd «Yǝⱨuda Ixⱪariyot isimlik biri bax kaⱨinlarning aldiƣa berip...»\+bd* — xu qaƣda ikki «bax kaⱨin» bar idi — «Annas» wǝ uning küy’oƣli «Ⱪayafa».\f*  \x + \xo 26:14 \xt Mar. 14:10; Luⱪa 22:4. \x*   
\m
\v 15 — Uni tutup bǝrsǝm, manga nemǝ berisilǝr? — dedi. Ular uning aldiƣa ottuz kümüx tǝnggǝ ⱪoydi. \x + \xo 26:15 \xt Zǝk. 11:12. \x*  
\v 16 Yǝⱨuda xuningdin etibarǝn uni tutup berixkǝ muwapiⱪ pursǝt izdǝxkǝ baxlidi.   
\b  
\m  
\s1 «Ɵtüp ketix ⱨeyti»ning kǝqlik tamiⱪi  
\r Mar. 14:21-22; Luⱪa 22:7-14, 21-23; Yⱨ. 13:21-30  
\m
\v 17 Petir nan ⱨeytining birinqi küni, muhlislar Əysaning yeniƣa kelip:  
\m — Ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪini yeyixing üqün ⱪǝyǝrdǝ tǝyyarliximizni halaysǝn? — dǝp soridi.\f □ \fr 26:17 \ft \+bd «Petir nan ⱨeytining birinqi küni...»\+bd* — «petir nan ⱨeyti» yǝttǝ kün bolidu, birinqi küni «ɵtüp ketix ⱨeyti»mu tǝng bolidu. Bu küni, Yǝⱨudiylar ⱪoy soyup, ɵyliridǝ ⱪoy gɵxi, petir nan yǝydu («Mis.» 12-bab, «Law.» 23:4-8, «Qɵl.» 28:16-25ni kɵrüng). \+bd «Ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪini yeyixing üqün ⱪǝyǝrdǝ tǝyyarliximizni halaysǝn?»\+bd* — «ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪi»ning muⱨim ⱪismi «ɵtüp ketix ⱪurbanliⱪ ⱪozisi» idi («Mis.» 12:3-11, «Law.» 23:5, «Qɵl.» 28:16, «Ⱪan.» 16:1-7ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 26:17 \xt Mis. 12:17; Mar. 14:12; Luⱪa 22:7. \x*   
\m
\v 18 U ularƣa:  
\m — Xǝⱨǝrgǝ kirip palanqining ɵyigǝ berip uningƣa: «Ustaz: — Waⱪit-saitim yeⱪinlixip ⱪaldi, ɵtüp ketix ⱨeytini muhlislirim bilǝn birliktǝ sening ɵyüngdǝ ɵtküzǝy — dǝydu» dǝp eytinglar, — dedi.   
\m
\v 19 Muhlislar Əysaning tapiliƣinidǝk ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪini xu yǝrdǝ tǝyyarlidi.  
\v 20 Kǝqⱪurun, u on ikkiylǝn bilǝn dastihanda olturdi. \x + \xo 26:20 \xt Mar. 14:17; Luⱪa 22:14; Yⱨ. 13:21. \x*  
\v 21 Ular ƣizaliniwatⱪanda u:  
\m — Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, aranglardiki birǝylǝn manga satⱪunluⱪ ⱪilidu, — dedi.\x + \xo 26:21 \xt Ros. 1:17. \x*   
\m
\v 22 \add Buni anglap\add* ular intayin ⱪayƣuƣa qɵmüp, bir-birlǝp uningdin:  
\m — Ya Rǝb, mǝn ǝmǝstimǝn? — dǝp soraxⱪa baxlidi.   
\m
\v 23 U jawabǝn: — Ⱪolidiki nanni mǝn bilǝn tǝng tawaⱪⱪa tɵgürgǝn kixi, manga satⱪunluⱪ ⱪilƣuqi xu bolidu. \x + \xo 26:23 \xt Zǝb. 41:9; Luⱪa 22:21; Yⱨ. 13:18. \x*  
\v 24 Insan’oƣli dǝrwǝⱪǝ \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* ɵzi toƣrisida pütülginidǝk \add ɵlümgǝ\add* ketidu; biraⱪ Insan’oƣlining tutup berilixigǝ wasitiqi bolƣan adǝmning ⱨaliƣa way! U adǝm tuƣulmiƣan bolsa yahxi bolatti! — dedi.   
\m
\v 25 Uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilidiƣan Yǝⱨuda:  
\m — Ustaz, mǝn ǝmǝstimǝn? — dǝp soridi. U uningƣa:  
\m — Ɵzüng deding jumu, — dedi.\f □ \fr 26:25 \ft \+bd «Ustaz, mǝn ǝmǝstimǝn?»\+bd* — «ustaz» — Ibraniy tilida «rabbi» deyilidu. \+bd «Ɵzüng deding jumu»\+bd* — mǝnisi, «dǝl sǝn» bolidu. 
\fp  Yǝⱨuda bu sɵzni angliƣandin keyin dǝrⱨal qiⱪip bax kaⱨinlarning yeniƣa barƣan bolsa kerǝk. «Markus», «Luⱪa», «Yuⱨanna»diki ««ɵtüp ketix» ⱨeytining kǝqlik tamiⱪi» toƣrisidiki bayanlarni kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 «Rǝbning ziyapiti»  
\r Mar. 14:22-26; Luⱪa 22:15-20; 1Kor. 11:23-25  
\m
\v 26 Ular ƣizaliniwatⱪanda, Əysa bir nanni ⱪoliƣa elip \add Hudaƣa\add* tǝxǝkkür-ⱨǝmdusana eytⱪandin keyin, uni oxtup, muhlisliriƣa ülǝxtürüp bǝrdi wǝ:  
\m —Elinglar, yǝnglar, bu mening tenim, — dedi.\f □ \fr 26:26 \ft \+bd «Əysa bir nanni ⱪoliƣa elip Hudaƣa tǝxǝkkür-ⱨǝmdusana eytⱪandin keyin...»\+bd* — yaki «Əysa bir nanni ⱪoliƣa elip, uni bǝrikǝtligǝndin keyin,...».\f*  \x + \xo 26:26 \xt Mar. 14:22; Luⱪa 22:19; 1Kor. 11:23. \x*   
\m
\v 27 Andin, ⱪoliƣa jamni elip \add Hudaƣa\add* tǝxǝkkür-ⱨǝmdusana eytip, uni muhlisliriƣa tutup:  
\b  
\m — Ⱨǝmmǝylǝn buningdin iqinglar.  
\v 28 Bu mening nurƣun adǝmlǝrning gunaⱨlirining kǝqürüm ⱪilinixi üqün tɵkülidiƣan, yengi ǝⱨdini tüzidiƣan ⱪenimdur. \f □ \fr 26:28 \ft \+bd «Bu mening nurƣun adǝmlǝrning gunaⱨlirining kǝqürüm ⱪilinixi üqün tɵkülidiƣan, yengi ǝⱨdini tüzidiƣan ⱪenimdur»\+bd* — «yengi ǝⱨdǝ» yaki «Hudaning ǝⱨdisi» yaki «mǝnggülük ǝⱨdǝ». Tǝwrat, «Yǝr.» 31:31-34, «Əz.» 36:25-27, «Luⱪa» 22:20ni, «Ibr.» 13:20 wǝ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 26:28 \xt Mis. 24:8. \x*  
\v 29 Lekin mǝn xuni silǝrgǝ eytayki, Atamning padixaⱨliⱪida silǝr bilǝn birliktǝ yengidin xarabtin iqmigüqǝ, üzüm telining xǝrbitini ⱨǝrgiz iqmǝymǝn, — dedi.   
\m
\v 30 Ular mǝdⱨiyǝ küyini eytⱪandin keyin talaƣa qiⱪip, Zǝytun teƣiƣa ⱪarap ketixti.\x + \xo 26:30 \xt Mar. 14:26; Luⱪa 22:39; Yⱨ. 18:1. \x*   
\b  
\m  
\s1 Muhlislarning Əysadin waz keqixi  
\r Mar. 14:27-31; Luⱪa 22:31-34; Yⱨ. 13:36-38  
\m
\v 31 Andin Əysa ularƣa:  
\m — Bügün keqǝ silǝr ⱨǝmminglar mening tüpǝylimdin tandurulup putlixisilǝr, qünki \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add*: —  
\m «Mǝn padiqini uruwetimǝn,  
\m Padidiki ⱪoylar patiparaⱪ bolup tarⱪitiwetilidu» dǝp pütülgǝn. \f □ \fr 26:31 \ft \+bd «Mǝn padiqini uruwetimǝn, padidiki ⱪoylar patiparaⱪ bolup tarⱪitiwetilidu»\+bd* — «Zǝk.» 13:7. Muxu bexarǝttǝ sɵzligüqi Hudaning Ɵzi, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 26:31 \xt Zǝk. 13:7; Yⱨ. 16:32. \x*  
\v 32 Lekin mǝn tirilgǝndin keyin Galiliyǝgǝ silǝrdin burun barimǝn, — dedi.\x + \xo 26:32 \xt Mar. 14:28; 16:7. \x*   
\b  
\m
\v 33 Petrus uningƣa jawabǝn:  
\m — Ⱨǝmmǝylǝn sening tüpǝylingdin tandurulup putlaxsimu, mǝn ⱨǝrgiz putlaxmaymǝn, dedi.\x + \xo 26:33 \xt Luⱪa 22:33. \x*   
\m
\v 34 Əysa uningƣa: — Mǝn sanga bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bügün keqǝ horaz qillaxtin burun, sǝn mǝndin üq ⱪetim tanisǝn, — dedi.\x + \xo 26:34 \xt Yⱨ. 13:38. \x*   
\m
\v 35 Petrus uningƣa:  
\m — Sǝn bilǝn billǝ ɵlüxüm kerǝk bolsimu, sǝndin ⱨǝrgiz tanmaymǝn, — dedi. Ⱪalƣan muhlislarning ⱨǝmmisimu xundaⱪ deyixti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Getsimanǝ baƣqisidiki dua-tilawiti  
\r Mar. 14:32-42; Luⱪa 22:39-46  
\m
\v 36 Andin Əysa ular bilǝn billǝ Getsimanǝ degǝn yǝrgǝ kǝldi. U muhlislarƣa: «Mǝn u yaⱪⱪa berip dua-tilawǝt ⱪilip kǝlgüqǝ, muxu jayda olturup turunglar» dedi. \x + \xo 26:36 \xt Mar. 14:32; Luⱪa 22:39; Yⱨ. 18:1. \x*  
\v 37 U Petrusni, xundaⱪla Zǝbǝdiyning ikki oƣlini birgǝ elip mangdi wǝ ⱪattiⱪ azablinip, kɵngli tolimu pǝrixan boluxⱪa baxlidi. \f □ \fr 26:37 \ft \+bd «Zǝbǝdiyning ikki oƣli»\+bd* — Yaⱪup wǝ Yuⱨanna.\f*  
\v 38 U ularƣa:  
\m — Jenim ɵlidiƣandǝk bǝkmu azablanmaⱪta. Silǝr bu yǝrdǝ ⱪelip, mǝn bilǝn birliktǝ oyƣaⱪ turunglar, — dewidi, \x + \xo 26:38 \xt Yⱨ. 12:27. \x*  
\v 39 Wǝ sǝl neriraⱪ berip, ɵzini yǝrgǝ etip düm yetip dua ⱪilip:  
\m — I Atam, mumkin bolsa, bu ⱪǝdǝⱨ mǝndin ɵtüp kǝtsun! Lekin bu ix mǝn haliƣandǝk ǝmǝs, sǝn haliƣandǝk bolsun, — dedi.\f □ \fr 26:39 \ft \+bd «I Atam, mumkin bolsa, bu ⱪǝdǝⱨ mǝndin ɵtüp kǝtsun! Lekin bu ix mǝn haliƣandǝk ǝmǝs, sǝn haliƣandǝk bolsun»\+bd* — «bu ⱪǝdǝⱨ» uning aldidiki azab-oⱪubǝtlǝrni kɵrsitidu. Tǝwratning kɵp yǝrliridǝ «ⱪǝdǝⱨ» dǝl xu mǝnidǝ ixlitilidu (mǝsilǝn «Zǝb.» 75:8, «Yǝx.» 51:17, 22, «Yǝr.» 25:15dǝ).\f*  \x + \xo 26:39 \xt Mat. 20:22,23; Luⱪa 22:41; Yⱨ. 6:38. \x*   
\m
\v 40 U muhlislarning yeniƣa ⱪaytip kǝlginidǝ, ularning uhlap ⱪalƣanliⱪini kɵrüp, Petrusⱪa:  
\m — Mǝn bilǝn billǝ birǝr saǝtmu oyƣaⱪ turalmidinglarmu?!  
\v 41 Eziⱪturuluxtin saⱪlinix üqün, oyƣaⱪ turup dua ⱪilinglar. Roⱨ pidakar bolsimu, lekin kixining ǝtliri ajizdur, — dedi.\f □ \fr 26:41 \ft \+bd «Roⱨ pidakar bolsimu, lekin kixining ǝtliri ajizdur»\+bd* — «kixining ǝtliri» grek tilida «ǝt». Injilda «ǝt» yaki «ǝt-tǝn» daim degüdǝk adǝmning ɵz teni tǝripidin azdurulidiƣan, gunaⱨkar tǝbiitini kɵrsitidu. «Rimliⱪlarƣa»diki «kirix sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 26:41 \xt Gal. 5:17. \x*   
\m
\v 42 U ikkinqi ⱪetim berip, yǝnǝ dua ⱪilip:  
\m — I Atam, ǝgǝr mǝn bu ⱪǝdǝⱨni iqmisǝm u mǝndin kǝtmisǝ, undaⱪta sening iradǝng ada ⱪilinsun, — dedi.  
\v 43 U ularning yeniƣa \add ⱪaytip\add* kǝlginidǝ, yǝnǝ uhlap ⱪalƣanliⱪini kɵrdi, qünki ularning kɵzliri uyⱪuƣa ilinƣanidi.   
\m
\v 44 Xuning bilǝn u ulardin ayrilip üqinqi ⱪetim berip, yǝnǝ xu sɵzlǝr bilǝn dua ⱪildi.   
\m
\v 45 Andin u muhlislarning yeniƣa kelip ularƣa:  
\m — Silǝr tehiqǝ uhlawatamsilǝr, tehiqǝ dǝm eliwatamsilǝr? Mana, waⱪit-saiti yeⱪinlaxti; Insan’oƣli gunaⱨkarlarning ⱪoliƣa tapxurulidu. \f □ \fr 26:45 \ft \+bd «Silǝr tehiqǝ uhlawatamsilǝr, tehiqǝ dǝm eliwatamsilǝr?»\+bd* — yaki bolmisa: «Əmdi uhlawerisilǝr, dǝm eliwerisilǝr!» (kinayilik gǝp) yaki pǝⱪǝt: «Əmdi uhlanglar, dǝm elinglar!».\f*  
\v 46 Ⱪopunglar, ketǝyli; mana, manga satⱪunluⱪ ⱪilidiƣan kixi yeⱪin kǝldi! — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning tutⱪun ⱪilinixi  
\r Mar. 14:43-50; Luⱪa 22:47-53; Yⱨ. 18:3-12  
\m
\v 47 Uning sɵzi tehi tügimǝyla, on ikkiylǝndin biri bolƣan Yǝⱨuda kǝldi; uning yenida bax kaⱨinlar wǝ hǝlⱪ aⱪsaⱪalliri tǝripidin ǝwǝtilgǝn, ⱪiliq-toⱪmaⱪlarni kɵtürgǝn zor bir top adǝm bar idi. \x + \xo 26:47 \xt Mar. 14:43; Luⱪa 22:47; Yⱨ. 18:3. \x*  
\v 48 Uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣuqi ular bilǝn alliburun ixarǝtni bekitip: «Mǝn kimni sɵysǝm, u dǝl xudur. Silǝr uni tutunglar» dǝp kelixkǝnidi.  
\v 49 U udul Əysaning aldiƣa berip:  
\m — Salam, ustaz! — dǝp uni sɵyüp kǝtti.\f □ \fr 26:49 \ft \+bd «Salam, ustaz!»\+bd* — «Ustaz» ibraniy tilida «rabbi» deyilidu.\f*   
\m
\v 50 Əysa uningƣa:  
\m — Aƣinǝm, nemǝ dǝp kǝlding? — dedi. Xuning bilǝn, ⱨeliⱪi adǝmlǝr yopurulup kelip, Əysaƣa ⱪol selip, uni tutⱪun ⱪildi. \f □ \fr 26:50 \ft \+bd «aƣinǝm, nemǝ dǝp kǝlding?»\+bd* — yaki «Aƣinǝm, ⱪilidiƣiningni ⱪil».\f*  
\v 51 Wǝ mana, Əysaning yenidikilǝrdin birǝylǝn ⱪiliqini suƣurup, bax kaⱨinning qakiriƣa uruwidi, uning ⱪuliⱪini xilip qüxürüwǝtti.  
\v 52 Əysa uningƣa:  
\m — Ⱪiliqingni ⱪiniƣa sal, ⱪiliq kɵtürgǝnlǝr ⱪiliq astida ⱨalak bolidu.  
\v 53 Yaki meni Atisiƣa nida ⱪilalmaydiƣan boldi, dǝp oylap ⱪaldingmu?! Xundaⱪ ⱪilsamla U manga xuan on ikki ⱪisimdin artuⱪ pǝrixtǝ mangdurmamdu? \f □ \fr 26:53 \ft \+bd «on ikki ⱪisimdin artuⱪ pǝrixtǝ»\+bd* — muxu yǝrdǝ «ⱪisim» degǝn sɵz adǝttǝ grek tilida bǝlkim altǝ mingqǝ ǝskǝrni kɵrsitixi mumkin.\f*  
\v 54 Biraⱪ mǝn undaⱪ ⱪilsam, muⱪǝddǝs yazmilardiki bu ixlar muⱪǝrrǝr bolidu degǝn bexarǝtlǝr ⱪandaⱪmu ǝmǝlgǝ axurulsun? — dedi.\x + \xo 26:54 \xt Zǝb. 22:6; 40:6-8; 69:1-4,10; Luⱪa 24:25. \x*   
\m
\v 55 Xu pǝyttǝ Əysa toplaxⱪan adǝmlǝrgǝ ⱪarap:  
\m — Bir ⱪaraⱪqini tutidiƣandǝk ⱪiliq-toⱪmaⱪlarni kɵtürüp meni tutⱪili kǝpsilǝrƣu? Mǝn ⱨǝr küni ibadǝthana ⱨoylilirida silǝr bilǝn billǝ olturup tǝlim berǝttim, lekin silǝr u qaƣda meni tutmidinglar.  
\v 56 Lekin bu pütün ixlarning yüz berixi pǝyƣǝmbǝrlǝrning muⱪǝddǝs yazmilirida aldin eytⱪanlirining ǝmǝlgǝ axuruluxi üqün boldi, — dedi.  
\m Bu qaƣda, muhlislarning ⱨǝmmisi uni taxlap ⱪeqip ketixti.\x + \xo 26:56 \xt Ayup 19:13; Zǝb. 88:8, 18; Zǝk. 13:7.\x*   
\b  
\m  
\s1 Aliy kengǝxmidǝ sotlinix  
\r Mar. 14:53-65; Luⱪa 22:54-55, 63-71; Yⱨ. 18:13-14, 19-24  
\m
\v 57 Əmdi Əysani tutⱪun ⱪilƣanlar uni bax kaⱨin Ⱪayafaning aldiƣa elip berixti. Tǝwrat ustazliri bilǝn aⱪsaⱪallarmu u yǝrdǝ jǝm boluxⱪanidi. \x + \xo 26:57 \xt Mar. 14:53; Luⱪa 22:54; Yⱨ. 18:12. \x*  
\v 58 Petrus uningƣa taki bax kaⱨinning sariyining \add ⱨoylisiƣiqǝ\add* yiraⱪtin ǝgixip kelip, ixning aⱪiwetini kɵrüx üqün iqkirigǝ kirip, ⱪarawullarning arisida olturdi.  
\v 59 Bax kaⱨinlar, aⱪsaⱪallar wǝ pütün aliy kengǝxmǝ ǝzaliri Əysani ɵlüm jazasiƣa mǝⱨkum ⱪilix üqün, yalƣan guwaⱨ-ispat izdǝytti. \f □ \fr 26:59 \ft \+bd «Aliy kengǝxmǝ»\+bd* — yǝnǝ soraⱪ mǝjlisi, «Sanⱨedrin» deyilidu.\f*  \x + \xo 26:59 \xt Mar. 14:55; Ros. 6:13. \x*  
\v 60 Nurƣun yalƣan guwaⱨqilar otturiƣa qiⱪⱪan bolsimu, ular bulardin ⱨeqⱪandaⱪ ispatⱪa erixǝlmidi. Ahirda, ikki yalƣan guwaⱨqi otturiƣa qiⱪip:   
\m
\v 61 — Bu adǝm: «Mǝn Hudaning ibadǝthanisini buzup taxlap, üq kün iqidǝ ⱪayta ⱪurup qiⱪalaymǝn» degǝn, dedi.\f □ \fr 26:61 \ft \+bd «Bu adǝm: «Mǝn Hudaning ibadǝthanisini buzup taxlap, üq kün iqidǝ ⱪayta ⱪurup qiⱪalaymǝn» degǝn»\+bd* — «Yuⱨ.» 2:19-20ni kɵrüng. Mǝsiⱨning toluⱪ eytⱪini bu guwaⱨqining deginidǝk ǝmǝs.\f*  \x + \xo 26:61 \xt Yⱨ. 2:19. \x*   
\m
\v 62 Bax kaⱨin ornidin turup, uningƣa:  
\m — Ⱪeni, jawab bǝrmǝmsǝn? Bular sening üstüngdin zadi ⱪandaⱪ guwaⱨliⱪlarni beriwatidu? — dedi. \x + \xo 26:62 \xt Mar. 14:60. \x*  
\v 63 Lekin Əysa süküt ⱪilip turiwǝrdi.  
\m Bax kaⱨin uningƣa:  
\m — \add Mǝnggü\add* ⱨayat bolƣuqi Huda bilǝn sening ⱪǝsǝm ⱪilixingni buyruymǝnki, bizgǝ eyt, Hudaning Oƣli Mǝsiⱨ sǝnmu?» — dedi.\x + \xo 26:63 \xt Yǝx. 53:7; Mat. 27:12,14. \x*   
\m
\v 64 Əysa mundaⱪ jawab ⱪayturdi:  
\m — Xundaⱪ, sening deginingdǝk. Lekin xunimu silǝrgǝ eytayki, buningdin keyin silǝr Insan’oƣlining Ⱪadir Bolƣuqining ong yenida olturidiƣinini wǝ kɵktiki bulutlar üstidǝ kelidiƣinini kɵrisilǝr.\f □ \fr 26:64 \ft \+bd «Xundaⱪ, sening deginingdǝk»\+bd* — Mǝsiⱨning jawabining grek tilida «Xundaⱪ, lekin ǝⱨwal dǝl sening oyliƣiningdǝk ǝmǝs» degǝn puriⱪi qiⱪidu. \+bd «keyin silǝr Insan’oƣlining Ⱪadir Bolƣuqining ong yenida olturidiƣinini wǝ kɵktiki bulutlar üstidǝ kelidiƣinini kɵrisilǝr»\+bd* — Tǝwrat, «Dan.» 7:13ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 26:64 \xt Zǝb. 110:1; Dan. 7:13; Mat. 16:27; 24:30; Mar. 14:62; Luⱪa 22:69; Ros. 1:11; Rim. 14:10; 1Tes. 4:16; Wǝⱨ. 1:7. \x*   
\m
\v 65 Xuning bilǝn bax kaⱨin tonlirini yirtip taxlap:  
\m — U kupurluⱪ ⱪildi! Əmdi baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ guwaⱨqining nemǝ ⱨajiti? Mana, ɵzünglar bu kupurluⱪni anglidinglar! \f □ \fr 26:65 \ft \+bd «Xuning bilǝn bax kaⱨin tonlirini yirtip taxlap...»\+bd* — bax kaⱨin Əysani «kupurluⱪ ⱪildi» dǝp ⱪarap, ɵzining buningƣa bolƣan qɵqüxi wǝ ƣǝzipini ipadilǝx üqün kiyimlirini yirtⱪan. Əysaning ɵzining Mǝsiⱨ ikǝnlikini etirap ⱪilixi, uning Hudaƣa has ⱨoⱪuⱪ wǝ xɵⱨrǝt mǝndidur, degǝnlikidur. 
\fp  Yǝnǝ xuni eytimizki, bax kaⱨinning tonlirini yirtixning ɵzi Tǝwrat ⱪanuniƣa hilap idi («Law.» 10:6, 21:10).\f*  
\v 66 Buningƣa nemǝ dǝysilǝr? — dedi.  
\m — U ɵlüm jazasiƣa layiⱪtur! — dǝp jawab ⱪayturuxti ular.\x + \xo 26:66 \xt Law. 24:16. \x*   
\m
\v 67 Buning bilǝn ular uning yüzigǝ tükürüp, uningƣa muxt atⱪili turdi. Bǝziliri uni kaqatlap:\x + \xo 26:67 \xt Yǝx. 50:6. \x*   
\m
\v 68 — Əy Mǝsiⱨ, pǝyƣǝmbǝrqilik ⱪilmamsǝn, eytip baⱪⱪina, seni kim urdi? — deyixti.\x + \xo 26:68 \xt Ayup 16:10; Luⱪa 22:64; Yⱨ. 19:3. \x*   
\b  
\m  
\s1 Petrusning Əysadin tenixi  
\r Mar. 14:66-72; Luⱪa 22:56-62; Yⱨ. 18:15-18, 25-27  
\m
\v 69 Əmdi Petrus sarayning taxⱪiriⱪi ⱨoylisida olturatti. Bir dedǝk uning yeniƣa kelip:  
\m — Sǝn Galiliyǝlik Əysa bilǝn birgǝ idingƣu, — dedi.\x + \xo 26:69 \xt Mar. 14:66; Luⱪa 22:55; Yⱨ. 18:16,25. \x*   
\m
\v 70 Lekin u ⱨǝmmǝylǝnning aldida inkar ⱪilip: — Sening nemǝ dǝwatⱪanliⱪingni qüxǝnmidim! — dedi.   
\m
\v 71 Andin u dalanƣa qiⱪⱪanda, uni kɵrgǝn yǝnǝ bir dedǝk u yǝrdǝ turƣanlarƣa:  
\m — Bu adǝmmu Nasarǝtlik Əysa bilǝn birgǝ idi, — dedi.   
\m
\v 72 U yǝnǝ inkar ⱪilip: —  
\m Mǝn u adǝmni tonumaymǝn! — dǝp ⱪǝsǝm iqti.   
\m
\v 73 Bir’azdin keyin, u yǝrdǝ turƣanlar Petrusning yeniƣa kelip uningƣa:  
\m — Xübⱨisizki, sǝn ularning biri ikǝnsǝn, qünki tǝlǝppuzung seni pax ⱪilidu, — deyixti.\f □ \fr 26:73 \ft \+bd «Xübⱨisizki, sǝn ularning biri ikǝnsǝn, qünki tǝlǝppuzung seni pax ⱪilidu»\+bd* — «tǝlǝppuzung seni pax ⱪilidu» — Petrus Galiliyǝ tǝlǝppuzi bilǝn sɵzlǝytti.\f*   
\m
\v 74 \add Petrus\add* ⱪattiⱪ ⱪarƣaxlar bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilip:  
\m — U adǝmni zadi tonumaymǝn! — deyixigila horaz qillidi.  
\v 75 Petrus Əysaning: «Horaz qillaxtin burun, sǝn mǝndin üq ⱪetim tanisǝn!» degǝn sɵzini esigǝ aldi. U taxⱪiriƣa qiⱪip, ⱪattiⱪ yiƣa-zar kɵtürdi.\x + \xo 26:75 \xt Mat. 26:34; Mar. 14:30; Luⱪa 22:61; Yⱨ. 13:38\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 27
\s1 Yǝⱨudaning ɵlüxi  
\r Mar. 15:1; Luⱪa 23:1-2; Yⱨ. 18:28-32  
\m
\v 1 Tang atⱪandila, pütün bax kaⱨinlar bilǝn hǝlⱪ aⱪsaⱪalliri Əysani ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪildurux üqün mǝsliⱨǝtlǝxti.\x + \xo 27:1 \xt Zǝb. 2:2; Mar. 15:1; Luⱪa 22:66; 23:2; Yⱨ. 18:28. \x*  
\v 2 Ular uni baƣlap apirip, waliy Pontius Pilatusⱪa tapxurup bǝrdi.\x + \xo 27:2 \xt Ros. 3:13. \x*   
\m
\v 3 Uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣan Yǝⱨuda uning ɵlümgǝ ⱨɵküm ⱪilinƣanliⱪini kɵrüp, bu ixlarƣa puxayman ⱪildi wǝ bax kaⱨinlar bilǝn aⱪsaⱪallarƣa ottuz kümüx tǝnggini ⱪayturup berip:   
\m
\v 4 — Mǝn bigunaⱨ bir janning ⱪeni tɵkülüxkǝ satⱪunluⱪ ⱪilip gunaⱨ ɵtküzdüm, — dedi.  
\m Buningƣa bizning nemǝ karimiz? Ɵz ixingni bil! — deyixti ular.   
\m
\v 5 Yǝⱨuda kümüx tǝnggilǝrni ibadǝthanining iqigǝ qɵriwǝtti wǝ u yǝrdin ketip, talaƣa qiⱪip, esilip ɵlüwaldi.\f □ \fr 27:5 \ft \+bd «Yǝⱨuda... talaƣa qiⱪip, esilip ɵlüwaldi»\+bd* — «talaƣa qiⱪip» bǝlkim xǝⱨǝrning sirtiƣa berixini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 27:5 \xt  2Sam. 17:23; Ros. 1:18. \x*   
\b  
\m
\v 6 Bax kaⱨinlar kümüx tǝnggilǝrni yiƣiwelip: —  
\m Bu hun tɵlümi bolƣan \add tǝnggilǝrdur\add*, ularni ibadǝthanining hǝzinisigǝ ⱪoyux ⱨaram, — deyixti.\f □ \fr 27:6 \ft \+bd «Bu hun tɵlümi bolƣan tǝnggilǝrdur, ularni ibadǝthanining hǝzinisigǝ ⱪoyux ⱨaram»\+bd* — «ⱨaram» — muxu yǝrdǝ, Tǝwratta qǝklǝngǝn, demǝk.\f*  
\v 7 Ular ɵzara mǝsliⱨǝtlixip, bu pullar bilǝn yaⱪa yurtluⱪlarƣa yǝrlik bolsun dǝp, sapalqining bir parqǝ etizliⱪini setiwaldi.\f □ \fr 27:7 \ft \+bd «sapalqining bir parqǝ etizliⱪini setiwaldi»\+bd* — yaki ««sapalqining etizliⱪi»ni setiwaldi» — mumkinqiliki barki, «sapalqining etizliⱪi» ⱨǝmmǝ adǝmgǝ mǝlum bolƣan bir yǝrning ismi idi.\f*  \x + \xo 27:7 \xt Ros. 1:19. \x*  
\v 8 Xunga bu yǝr ⱨazirƣiqǝ «ⱪanliⱪ etiz» dǝp atilip kǝlmǝktǝ.   
\m
\v 9 Xu ix bilǝn Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr tǝripidin burun eytilƣan munu bexarǝt ǝmǝlgǝ axuruldi: —  
\m «Israil hǝlⱪi uning üqün baⱨalap bekitkǝn baⱨasini,  
\m Yǝni ottuz kümüx tǝnggini ular elixti,\x + \xo 27:9 \xt Zǝk. 11:12. \x*   
\m
\v 10 Wǝ Pǝrwǝrdigar manga kɵrsǝtkǝndǝk,  
\m Sapalqining etizini setiwelixⱪa hǝjlǝxti».\f □ \fr 27:10 \ft \+bd «Israil hǝlⱪi uning üqün baⱨalap bekitkǝn baⱨasini, yǝni ottuz kümüx tǝnggini ular elixti, wǝ Pǝrwǝrdigar manga ǝmr ⱪilƣandǝk, sapalqining etizini setiwelixⱪa hǝjlǝxti»\+bd* — bu bexarǝtlik sɵzlǝr (9-10 ayǝtlǝr)ning kɵpinqisi «Zǝkǝriya» 11:12-13din elinƣan. Əmdi nemixⱪa Matta bu sɵzlǝrni Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrningki dǝydu? Biz bu toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz. 
\fp  9-10-ayǝtlǝrning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «... tǝnggini mǝn aldim, wǝ ular Pǝrwǝrdigar manga ǝmr ⱪilƣandǝk, sapalqining etizini setiwelixⱪa hǝjlǝxti».\f*  \x + \xo 27:10 \xt Yǝr. 32:6-9; Zǝk. 11:12, 13\x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning waliy Pilatusning aldida sotlinixi  
\r Mar. 15:2-5; Luⱪa 23:3-5; Yⱨ. 18:33-38  
\m
\v 11 Əmdi Əysa waliyning aldiƣa turƣuzuldi. Waliy uningdin:  
\m — Sǝn Yǝⱨudiylarning padixaⱨimu? — dǝp soridi.  
\m Eytⱪiningdǝk, — dedi Əysa.\f □ \fr 27:11 \ft \+bd «Əysa... «Eytⱪiningdǝk», dedi»\+bd* — Mǝsiⱨning «Eytⱪiningdǝk» degǝn jawabining grek tilida «Xundaⱪ, lekin ǝⱨwal dǝl sening oyliƣiningdǝk ǝmǝs» degǝn puriⱪi qiⱪidu.\f*  \x + \xo 27:11 \xt Mar. 15:2; Luⱪa 23:3; Yⱨ. 18:33. \x*   
\m
\v 12 Lekin bax kaⱨinlar wǝ aⱪsaⱪallar uning üstidin ǝrz-xikayǝt ⱪilƣanda, u bir eƣizmu jawab bǝrmidi.  
\v 13 Buning bilǝn Pilatus uningƣa:  
\m — Ularning sening üstüngdin ⱪilƣan xunqǝ kɵp xikayǝtlirini anglimaywatamsǝn? — dedi. \x + \xo 27:13 \xt Mat. 26:62. \x*  
\v 14 Biraⱪ u \add Pilatusⱪa\add* jawabǝn \add xikayǝtlǝrning\add* birsigimu jawab bǝrmidi. Waliy buningƣa intayin ⱨǝyran ⱪaldi.\x + \xo 27:14 \xt Yǝx. 53:7; Ros. 8:32. \x*   
\m
\v 15 Ⱨǝr ⱪetimliⱪ \add ɵtüp ketix\add* ⱨeytida, waliyning halayiⱪ tǝlǝp ⱪilƣan bir mǝⱨbusni ularƣa ⱪoyup berix aditi bar idi. \x + \xo 27:15 \xt Mar. 15:6; Luⱪa 23:17; Yⱨ. 18:39. \x*  
\v 16 Əyni waⱪitta, \add rimliⱪlarning\add* Barabbas isimlik atiⱪi qiⱪⱪan bir mǝⱨbusi \add zindanda\add* idi. \f □ \fr 27:16 \ft \+bd «Barabbas isimlik atiⱪi qiⱪⱪan bir mǝⱨbus»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «Əysa Barabbas isimlik atiⱪi qiⱪⱪan bir mǝⱨbus» deyilidu.\f*  \x + \xo 27:16 \xt Mar. 15:7; Luⱪa 23:19; Yⱨ. 18:40. \x*  
\v 17 Halayiⱪ jǝm bolƣanda, Pilatus ulardin:  
\m — Kimni silǝrgǝ ⱪoyup beriximni halaysilǝr? Barabbasnimu yaki Mǝsiⱨ dǝp atalƣan Əysanimu? — dǝp soridi \f □ \fr 27:17 \ft \+bd «Barabbasnimu yaki Mǝsiⱨ dǝp atalƣan Əysanimu?»\+bd* — yaki «Əysa Barabbasnimu yaki Mǝsiⱨ dǝp atalƣan Əysanimu?».\f*  
\v 18 (qünki u \add bax kaⱨin ⱪatarliⱪlarning\add* ⱨǝsǝthorluⱪi tüpǝylidin uni tutup bǝrgǝnlikini bilǝtti).   
\m
\v 19 Pilatus «soraⱪ tǝhti»dǝ olturƣanda, ayali uningƣa adǝm ǝwǝtip: — U ⱨǝⱪⱪaniy kixining ixiƣa arilaxmiƣin. Qünki tünügün keqǝ uning sǝwǝbidin qüxümdǝ kɵp azab qǝktim, — dǝp hǝwǝr yǝtküzdi.\f □ \fr 27:19 \ft \+bd «Qünki tünügün keqǝ uning sǝwǝbidin qüxümdǝ kɵp azab qǝktim»\+bd* — yaki «qünki u tünügün keqǝ qüxümgǝ kirip, kɵp azablandim».\f*   
\m
\v 20 Lekin bax kaⱨinlar wǝ aⱪsaⱪallar bolsa halayiⱪni maⱪul ⱪilip, Barabbasni ⱪoyup berixni wǝ Əysani yoⱪitixni tǝlǝp ⱪildurdi.\x + \xo 27:20 \xt Mar. 15:11; Luⱪa 23:18; Yⱨ. 18:40; Ros. 3:14. \x*   
\m
\v 21 Waliy jawabǝn ulardin yǝnǝ:  
\m — Silǝrgǝ bu ikkisining ⱪaysisini ⱪoyup beriximni halaysilǝr? — dǝp soridi.  
\m Barabbasni, — deyixti ular.   
\m
\v 22 Pilatus ǝmdi: — Undaⱪ bolsa, Mǝsiⱨ dǝp atalƣan Əysani ⱪandaⱪ bir tǝrǝp ⱪilay? — dedi.  
\m Ⱨǝmmǝylǝn:  
\m — U krestlǝnsun! — deyixti.   
\m
\v 23 Pilatus:  
\m — Nemixⱪa? U zadi nemǝ yamanliⱪ ɵtküzüptu? — dǝp soridi.  
\m Biraⱪ ular tehimu ⱪattiⱪ warⱪirixip:  
\m U krestlǝnsun! — dǝp turuwelixti.  
\v 24 Pilatus sɵzliwerixning biⱨudǝ ikǝnlikini, bǝlki buning orniƣa malimanqiliⱪ qiⱪidiƣanliⱪini kɵrüp, su elip, kɵpqilikning aldida ⱪolini yuƣaq:  
\m — Bu ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning ⱪeniƣa mǝn jawabkar ǝmǝsmǝn, buningƣa ɵzünglar mǝs’ul bolunglar! — dedi.   
\m
\v 25 Pütün hǝlⱪ jawabǝn:  
\m — Uning ⱪeni bizning üstimizgǝ wǝ balilirimizning üstigǝ qüxsun! — deyixti.\x + \xo 27:25 \xt Ros. 5:28. \x*   
\m
\v 26 Buning bilǝn Pilatus Barabbasni ularƣa qiⱪirip bǝrdi. Əysani bolsa ⱪattiⱪ ⱪamqilatⱪandin keyin, krestlǝxkǝ \add lǝxkǝrlirigǝ\add* tapxurdi.\f □ \fr 27:26 \ft \+bd «Əysani bolsa ⱪattiⱪ ⱪamqilatⱪandin keyin...»\+bd* — Rim imperiyǝsidǝ jaza ⱪamqiliri birnǝqqǝ tasmiliⱪ bolup, ⱨǝrbir tasmisiƣa ⱪoƣuxun wǝ ustihan parqiliri baƣlanƣan bolidu. Ⱪamqiliƣan waⱪtida jazaƣa tartilƣuqi yalingaqlinip, yǝrgǝ tizlandurulup, ikki yenida turƣan lǝxkǝr uni ⱪamqilaytti.\f*   
\b  
\m  
\s1 Lǝxkǝrlǝrning Əysani mazaⱪ ⱪilixi  
\r Mar. 15:16-20; Yⱨ. 19:2-3  
\m
\v 27 Andin waliyning lǝxkǝrliri Əysani uning ordisiƣa elip kirip, pütün lǝxkǝrlǝr topini bu yǝrgǝ uning ǝtrapiƣa yiƣdi. \f □ \fr 27:27 \ft \+bd «waliyning lǝxkǝrliri Əysani \+bd*\+bdit waliyning\+bdit* ordisiƣa elip kirip» — «waliyning ordisi» grek (latin) tilida «praytorium» deyilidu. \+bd «pütün lǝxkǝrlǝr topini bu yǝrgǝ uning ǝtrapiƣa yiƣdi»\+bd* — «lǝxkǝrlǝr topi» (grek tilida «koⱨort») 500-600 kixidin tǝrkib tapⱪan.\f*  \x + \xo 27:27 \xt Mar. 15:16; Yⱨ. 19:2. \x*  
\v 28 Ular Əysani yalingaqlap, uqisiƣa pǝrǝng rǝnglik ton kiydürüxti. \f □ \fr 27:28 \ft \+bd «Ular Əysani yalingaqlap, uqisiƣa pǝrǝng rǝnglik ton kiydürüxti»\+bd* — «pǝrǝng rǝnglik» (yaki sɵsün rǝnglik) xu qaƣda xaⱨanǝ kiyimning rǝnggi xundaⱪ idi («Mar.» 15:17, «Yuⱨ.» 19:2ni kɵrüng). Ular xu «xaⱨanǝ ton» arⱪiliⱪ Əysani «padixaⱨ bolamsǝn?!» dǝp mazaⱪ ⱪilmaⱪqi.\f*  
\v 29 Tikǝnlik xahqilarni ɵrüp bir taj yasap, bexiƣa kiydürdi wǝ ong ⱪoliƣa bir ⱪomuxni tutⱪuzdi. Andin uning aldiƣa tizlinip: «Yaxiƣayla, Yǝⱨudiylarning padixaⱨi!» dǝp mazaⱪ ⱪilixti. \f □ \fr 27:29 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Ular\+bdit*... tikǝnlik xahqilarni ɵrüp bir taj yasap, bexiƣa kiydürdi wǝ ong ⱪoliƣa bir ⱪomuxni tutⱪuzdi» — ular ⱪomuxni padixaⱨning xaⱨanǝ ⱨasisi süpitidǝ mazaⱪ ⱪilip ⱪoliƣa tutⱪuzƣan.\f*  
\v 30 Uningƣa tükürüxti, ⱪomuxni elip uning bexiƣa uruxti.  
\v 31 Uni xundaⱪ mazaⱪ ⱪilƣandin keyin, tonni saldurup, uqisiƣa ɵz kiyimlirini kiydürdi wǝ krestlǝx üqün elip mengixti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning krestlinixi  
\r Mar. 15:21-32; Luⱪa 23:26-39; Yⱨ. 19:17-19  
\m
\v 32 Ular taxⱪiriƣa qiⱪⱪinida, Kurini xǝⱨirilik Simon isimlik bir kixini uqritip, uni tutup kelip Əysaning krestini uningƣa mǝjburiy kɵtürgüzdi. \f □ \fr 27:32 \ft \+bd «...Kurini xǝⱨirilik Simon isimlik bir kixini uqritip, uni tutup kelip Əysaning krestini uningƣa mǝjburiy kɵtürgüzdi»\+bd* — «Əysaning kresti» — Əysa ɵzini jazalaydiƣan ⱪoral bolƣan xu krest (qapras yaƣaq)ni ǝslidǝ ɵzi yüdüp mengixi kerǝk idi. U xundaⱪ ⱪattiⱪ ⱪamqilanƣanki, ⱨalsirap, yüdüp mangalmiƣan bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 27:32 \xt Mar. 15:21; Luⱪa 23:26. \x*  
\v 33 Ular Golgota, yǝni «Bax sɵngǝk» degǝn yǝrgǝ kǝlgǝndǝ, \x + \xo 27:33 \xt Mar. 15:22; Luⱪa 23:33; Yⱨ. 19:17. \x*  
\v 34 \add Əysaƣa\add* iqix üqün kǝkrǝ süyi arilaxturulƣan aqqiⱪ xarab bǝrdi; lekin u uni tetip baⱪⱪandin keyin, iqkili unimidi.\f □ \fr 27:34 \ft \+bd «...Əysaƣa iqix üqün kǝkrǝ süyi arilaxturulƣan aqqiⱪ xarab bǝrdi»\+bd* — eytixlarƣa ⱪariƣanda, krestkǝ mihlinidiƣanlarƣa aƣriⱪni pǝsǝytix mǝⱪsitidǝ dora arilaxturulƣan xarab berilidikǝn.\f*  \x + \xo 27:34 \xt Zǝb. 69:21\x*   
\m
\v 35 Lǝxkǝrlǝr uni krestligǝndin keyin, qǝk taxlixip kiyimlirini ɵzara bɵlüxüwaldi. \x + \xo 27:35 \xt Zǝb. 22:18; Mar. 15:24; Yⱨ. 19:23. \x*  
\v 36 Andin u yǝrdǝ olturup uningƣa kɵzǝtqilik ⱪildi.  
\v 37 Ular uning bexining yuⱪiri tǝripigǝ «Bu Əysa, Yǝⱨudiylarning padixaⱨidur» dǝp yezilƣan xikayǝtnamǝ tahtiyini bekitti.\x + \xo 27:37 \xt Mar. 15:26; Luⱪa 23:38; Yⱨ. 19:19. \x*   
\m
\v 38 \add Əysa\add* bilǝn tǝng ikki ⱪaraⱪqimu krestkǝ mihlanƣan bolup, biri ong tǝripidǝ, yǝnǝ biri sol tǝripidǝ idi.\x + \xo 27:38 \xt Yǝx. 53:12. \x*   
\m
\v 39 Bu yǝrdin ɵtkǝnlǝr baxlirini qayⱪixip, uni ⱨaⱪarǝtlǝp:\x + \xo 27:39 \xt Zǝb. 22:8-9; 69:19-20; Mar. 15:29; Luⱪa 23:35. \x*   
\m
\v 40 — Ⱪeni, sǝn ibadǝthanini buzup taxlap, üq kün iqidǝ ⱪaytidin yasap qiⱪidiƣan adǝm, ǝmdi ɵzüngni ⱪutⱪuzǝ! Hudaning Oƣli bolsang, kresttin qüxüp baⱪⱪina! — deyixti.\x + \xo 27:40 \xt Mat. 26:61; Yⱨ. 2:19. \x*   
\m
\v 41 Bax kaⱨinlarmu, Tǝwrat ustazliri wǝ aⱪsaⱪallar bilǝn birgǝ uni mǝshirǝ ⱪilip:   
\m
\v 42 — Baxⱪilarni ⱪutⱪuzuptikǝn, ɵzini ⱪutⱪuzalmaydu. U Israilning padixaⱨimix! Əmdi kresttin qüxüp baⱪsunqu, andin uningƣa etiⱪad ⱪilimiz.  
\v 43 U Hudaƣa tayanƣan! Huda uni ǝzizlisǝ, ⱨazir ⱪutⱪuzup baⱪⱪay! Qünki u: «Mǝn Hudaning Oƣli» degǝnidi, — deyixti. \f □ \fr 27:43 \ft \+bd «U Hudaƣa tayanƣan! Huda uni ǝzizlisǝ, ⱨazir ⱪutⱪuzup baⱪⱪay!»\+bd* — «Zǝb.» 22:8ni kɵrüng.\f*  
\v 44 Uning bilǝn tǝng krestlǝngǝn ⱪaraⱪqilarmu uni xundaⱪ ⱨaⱪarǝtlǝxti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ɵlümi  
\r Mar. 15:33-41; Luⱪa 23:44-49; Yⱨ. 19:28-30  
\m
\v 45 Əmdi künning altinqi saitidin toⱪⱪuzinqi saitigiqǝ pütkül zeminni ⱪarangƣuluⱪ basti. \f □ \fr 27:45 \ft \+bd «künning altinqi saitidin toⱪⱪuzinqi saitigiqǝ»\+bd* — ⱨazirⱪi waⱪit sistemi boyiqǝ, «qüx waⱪti, saǝt on ikkidin saǝt üqkiqǝ».\f*  \x + \xo 27:45 \xt Mar. 15:33; Luⱪa 23:44. \x*  
\v 46 Toⱪⱪuzinqi saǝtlǝrdǝ Əysa yuⱪiri awazda: «Eli, eli, lǝma sawaⱪtani?» yǝni «Hudayim, Hudayim, meni nemixⱪa taxliwǝtting?» dǝp ⱪattiⱪ nida ⱪildi.\f □ \fr 27:46 \ft \+bd «toⱪⱪuzinqi saǝtlǝrdǝ ...»\+bd* — ⱨazirⱪi waⱪit boyiqǝ saǝt üqlǝrdǝ. \+bd ««Eli, eli, lǝma sawaⱪtani?» yǝni «Hudayim, Hudayim, meni nemixⱪa taxliwǝtting?»»\+bd* — (aramiy tilidiki sɵzlǝr) «Zǝb.» 22:1ni kɵrüng\f*  \x + \xo 27:46 \xt Zǝb. 22:1-2; Ibr. 5:7. \x*   
\m
\v 47 U yǝrdǝ turƣanlarning bǝziliri buni anglap:  
\m Bu adǝm Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr\add*gǝ murajiǝt ⱪiliwatidu, — deyixti.   
\m
\v 48 Ularning iqidin birǝylǝn dǝrⱨal yügürüp berip bir parqǝ bulutni ǝkelip, uni aqqiⱪ xarabⱪa qilap, ⱪomuxning uqiƣa selip uningƣa iqküzüp ⱪoydi.\x + \xo 27:48 \xt Zǝb. 69:21; Yⱨ. 19:29. \x*   
\m
\v 49 Biraⱪ baxⱪilar:  
\m — Tohta! Ⱪarap baⱪayli, Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr\add* kelip uni ⱪutⱪuzup ⱪalarmikin? — deyixti.   
\m
\v 50 Əysa yuⱪiri awaz bilǝn yǝnǝ bir warⱪiridi-dǝ, roⱨini ⱪoyuwǝtti.\f □ \fr 27:50 \ft \+bd «Əysa yuⱪiri awaz bilǝn yǝnǝ bir warⱪiridi-dǝ, roⱨini ⱪoyuwǝtti»\+bd* — uning ⱪattiⱪ warⱪirixi: «Tamam boldi!» degǝn bolsa kerǝk («Yuⱨ.» 19:30ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 27:50 \xt Zǝb. 31:5; Luⱪa 23:46\x*   
\m
\v 51 Wǝ mana, xu dǝⱪiⱪidǝ ibadǝthanining \add iqkiri\add* pǝrdisi yuⱪiridin tɵwǝngǝ ikki parqǝ bɵlüp yirtildi. Yǝr-zemin tǝwrinip, taxlar yerilip, \f □ \fr 27:51 \ft \+bd «Xu dǝⱪiⱪidǝ ibadǝthanining iqkiri pǝrdisi yuⱪiridin tɵwǝngǝ ikki parqǝ bɵlüp yirtildi»\+bd* — bu pǝrdǝ ibadǝthanidiki ǝng muⱪǝddǝs jayni muⱪǝddǝs jaydin ayrip turidiƣan pǝrdǝ bolup, uning yirtilixi insanlarning Hudaning aldiƣa baridiƣan yolining Əysaning ɵlümi bilǝn eqilƣanliⱪini bildüridu (ibadǝthanidiki «muⱪǝddǝs jay»ni sirttiki ⱨoylidin ayriydiƣan yǝnǝ bir «sirtⱪi pǝrdǝ» bar idi, lekin buni kɵrsitix üqün adǝttǝ baxⱪa atalƣu ixlitilidu).\f*  \x + \xo 27:51 \xt 2Tar. 3:14; Mar. 15:38; Luⱪa 23:45. \x*  
\v 52-53 Ⱪǝbrilǝr eqildi (U tirilgǝndin keyin, \add ɵlümdǝ\add* uhlawatⱪan nurƣun muⱪǝddǝs bǝndilǝrning tǝnlirimu tirildi; ular ⱪǝbrilǝrdin qiⱪti wǝ muⱪǝddǝs xǝⱨǝrgǝ kirip, u yǝrdǝ nurƣun kixilǝrgǝ kɵründi).\f □ \fr 27:52-53 \ft \+bd «muⱪǝddǝs xǝⱨǝr»\+bd* — Yerusalemni kɵrsitidu. \+bd «Ⱪǝbrilǝr eqildi (Əysa tirilgǝndin keyin, ɵlümdǝ uhlawatⱪan nurƣun muⱪǝddǝs bǝndilǝrning tǝnlirimu tirildi; ular ⱪǝbrilǝrdin qiⱪti wǝ muⱪǝddǝs xǝⱨǝrgǝ kirip, u yǝrdǝ nurƣun kixilǝrgǝ kɵründi)»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Ⱪǝbrilǝr eqildi, ɵlümdǝ uhlawatⱪan nurƣun muⱪǝddǝs bǝndilǝrning tǝnlirimu tirildi; ular Əysa tirilgǝndin keyin ⱪǝbriliridin qiⱪip, muⱪǝddǝs xǝⱨǝrgǝ kirip, u yǝrdǝ nurƣun kixilǝrgǝ kɵründi». Lekin «1Kor.» 15:20gǝ asasǝn («Mǝsiⱨ ɵlümdǝ uhliƣanlar iqidin huddi tunji ⱨosulning mewisidǝk, ɵlümdin tirilgǝndur») tǝrjimimiz toƣra bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 54 Əmdi Əysani kɵzǝt ⱪiliwatⱪan yüzbexi ⱨǝm yenidiki lǝxkǝrlǝr yǝrning tǝwrixini wǝ baxⱪa yüz bǝrgǝn ⱨadisilǝrni kɵrüp, intayin ⱪorⱪuxup:  
\m — U ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Hudaning Oƣli ikǝn! — deyixti.\x + \xo 27:54 \xt Mar. 15:39; Luⱪa 23:47. \x*   
\m
\v 55 U yǝrdǝ yǝnǝ bu ixlarƣa yiraⱪtin ⱪarap turƣan nurƣun ayallarmu bar idi. Ular ǝslidǝ Əysaning hizmitidǝ bolup, Galiliyǝdin uningƣa ǝgixip kǝlgǝnidi. \x + \xo 27:55 \xt Zǝb. 38:11; Mar. 15:40; Luⱪa 8:2; 23:49. \x*  
\v 56 Ularning arisida Magdalliⱪ Mǝryǝm, Yaⱪup bilǝn Yüsüpning anisi Mǝryǝm, Zǝbǝdiyning oƣullirining anisimu bar idi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning dǝpnǝ ⱪilinixi  
\r Mar. 15:42-47; Luⱪa 23:50-56; Yⱨ. 19:38-42  
\m
\v 57 Kǝqⱪurun, Arimatiyaliⱪ Yüsüp isimlik bir bay kǝldi. Umu Əysaning muhlisliridin idi. \x + \xo 27:57 \xt Mar. 15:42; Luⱪa 23:50; Yⱨ. 19:38. \x*  
\v 58 U Pilatusning aldiƣa berip, Əysaning jǝsitini tǝlǝp ⱪildi. Pilatus jǝsǝtni uningƣa tapxuruxⱪa ǝmr ⱪildi.  
\v 59 Yüsüp jǝsǝtni elip, pakiz kanap rǝht bilǝn orap kepǝnlidi  
\v 60 wǝ uni ɵzi üqün ⱪiyada oydurƣan yengi ⱪǝbrisigǝ ⱪoydi. Andin ⱪǝbrining aƣziƣa yoƣan bir taxni domilitip ⱪoyup, ketip ⱪaldi\x + \xo 27:60 \xt Mar. 15:46; Luⱪa 23:53. \x*  
\v 61 (xu qaƣda Magdalliⱪ Mǝryǝm bilǝn yǝnǝ bir Mǝryǝmmu u yǝrdǝ, ⱪǝbrining udulida olturatti).   
\b  
\m  
\s1 Ⱪǝbrini muⱨapizǝt ⱪilix  
\m
\v 62 Əmdi ǝtisi, yǝni «Tǝyyarlax küni» ɵtkǝndin keyin, bax kaⱨinlar bilǝn Pǝrisiylǝr jǝm boluxup Pilatusning aldiƣa kelip:\f □ \fr 27:62 \ft \+bd «Əmdi ǝtisi, yǝni «tǝyyarlax küni» ɵtkǝndin keyin, bax kaⱨinlar bilǝn Pǝrisiylǝr jǝm boluxup Pilatusning aldiƣa kelip...»\+bd* — yuⱪiriⱪi izaⱨatlarda kɵrsǝtkinimizdǝk, Yǝⱨudiy hǝlⱪi üqün «kün» ǝmǝliyǝttǝ kǝqtǝ (saǝt altidǝ) baxlinidu. «Tǝyyarlax küni» — «xabat küni (dǝm elix küni) üqün tǝyyarliⱪ ⱪilidiƣan kün»ni kɵrsitidu. Xuning bilǝn muxu ayǝttiki «ǝtisi» ǝmǝliyǝttǝ xabat künining bexini, yǝni xu kǝq saǝt altidin keyinki waⱪitlarni kɵrsitidu. Muxu «kaⱨinlar» Əysaning bexarǝt sɵzlirini tosux üqün jiddiylixip, ɵzliri ⱪǝdirlǝydiƣan xabat künidiki «dǝm elix» aditini buzmaⱪta idi.\f*   
\m
\v 63 — Janabliri, ⱨeliⱪi aldamqining ⱨayat waⱪtida: «Mǝn ɵlüp üqinqi küni tirilimǝn» degini esimizdǝ bar. \x + \xo 27:63 \xt Mat. 16:21; 17:23; 20:19; Mar. 8:31; 10:34; Luⱪa 9:22; 18:33; 24:6. \x*  
\v 64 Xuning üqün, ⱪǝbri üqinqi künigiqǝ mǝⱨkǝm ⱪoƣdilixi üqün ǝmr bǝrgǝysiz. Undaⱪ ⱪilinmisa, muhlisliri kelip jǝsǝtni oƣrilap ketip, andin hǝlⱪⱪǝ: «U ɵlümdin tirildi» deyixi mumkin. Bundaⱪ aldamqiliⱪ aldinⱪisidinmu bǝttǝr bolidu, — deyixti.   
\m
\v 65 Pilatus ularƣa:  
\m — Bir guruppa kɵzǝtqi lǝxkǝrni silǝrgǝ tapxurdum. Ⱪǝbrini ⱪurbinglarning yetixiqǝ mǝⱨkǝm ⱪoƣdanglar, — dedi.  
\v 66 Xuning bilǝn ular \add kɵzǝtqi lǝxkǝrlǝr\add* bilǝn billǝ berip, taxni peqǝtlǝp, ⱪǝbrini muⱨapizǝt astiƣa ⱪoydi.   
\b  
\b  
\m  
\c 28
\s1 Əysaning tirilixi  
\r Mar. 16:1-8; Luⱪa 24:1-12; Yⱨ. 20:1-10  
\m
\v 1 Xabat küni ɵtüp, ⱨǝptining birinqi küni tang atay degǝndǝ, Magdalliⱪ Mǝryǝm bilǝn yǝnǝ bir Mǝryǝm ⱪǝbrini kɵrüxkǝ kǝldi.\x + \xo 28:1 \xt Mar. 16:1; Luⱪa 24:1; Yⱨ. 20:1. \x*  
\v 2 Wǝ mana, yǝrlǝr tuyuⱪsiz ⱪattiⱪ tǝwrǝp kǝtti; qünki Pǝrwǝrdigarning bir pǝrixtisi asmandin qüxüp, \add ⱪǝbrigǝ\add* berip, taxni bir qǝtkǝ domilitip, üstidǝ olturƣanidi.  
\v 3 Pǝrixtining ⱪiyapiti qaⱪmaⱪtǝk, kiyimliri ⱪardǝk ap’aⱪ idi.\x + \xo 28:3 \xt Dan. 7:9; Ros. 1:10. \x*  
\v 4 Kɵzǝtqilǝr uningdin xunqǝ ⱪorⱪuxtiki, titrixip, ɵlüktǝk ⱪetipla ⱪaldi.   
\m
\v 5 Pǝrixtǝ ayallarƣa ⱪarap:  
\m — Ⱪorⱪmanglar! Silǝrning krestlǝngǝn Əysani izdǝwatⱪininglarni bilimǝn.\x + \xo 28:5 \xt Mar. 16:6; Luⱪa 24:4. \x*  
\v 6 U bu yǝrdǝ ǝmǝs; u ɵzi eytⱪandǝk tirildürüldi. Kelinglar, Rǝb yatⱪan jayni kɵrünglar;\x + \xo 28:6 \xt Mat. 16:21; 17:23; 20:19; Mar. 8:31; 9:31; 10:34; Luⱪa 9:22; 18:33; 24:6. \x*  
\v 7 andin dǝrⱨal berip uning muhlisliriƣa: «U ɵlümdin tiriliptu. Wǝ mana, u silǝrdin awwal Galiliyǝgǝ baridikǝn, uni xu yǝrdǝ kɵridikǝnsilǝr» dǝnglar. Mana mǝn bularni silǝrgǝ eytip bǝrdim, — dedi.\f □ \fr 28:7 \ft \+bd «U ɵlümdin tiriliptu. Wǝ mana, u silǝrdin awwal Galiliyǝgǝ baridikǝn, uni xu yǝrdǝ kɵridikǝnsilǝr» dǝnglar. Mana mǝn bularni silǝrgǝ eytip bǝrdim»\+bd* — pǝrixtǝ: «Galiliyǝgǝ beringlar» degǝn bolsimu, muhlisliri uningƣa ixǝnmǝy ⱨeqyǝrgǝ barmay Yerusalemda turiwǝrdi. Rǝb ɵzi ularƣa xundaⱪ ǝmrni alliⱪaqan bǝrgǝnidi («Mat.» 26:23, «Mar.» 14:28ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 28:7 \xt Mat. 26:32; Mar. 16:7. \x*   
\m
\v 8 Xunga ayallar ⱨǝm ⱪorⱪunq ⱨǝm zor huxalliⱪ iqidǝ ⱪǝbridin dǝrⱨal ayrilip, uning muhlisliriƣa hǝwǝr berixkǝ yügürüxti.\x + \xo 28:8 \xt Mar. 16:8; Yⱨ. 20:18. \x*  
\v 9 Ular muhlislirini hǝwǝrlǝndürüxkǝ mangƣanda, mana Əysa ularning aldiƣa qiⱪip:  
\m — Salam silǝrgǝ! — dedi. Ularmu aldiƣa berip, uning putiƣa esilip, uningƣa sǝjdǝ ⱪildi. \f □ \fr 28:9 \ft \+bd «Salam silǝrgǝ!»\+bd* — ibraniy tilida «Xalom ǝlǝykum» deyilidu.\f*  \x + \xo 28:9 \xt Mar. 16:9; Yⱨ. 20:14. \x*  
\v 10 Andin Əysa ularƣa:  
\m — Ⱪorⱪmanglar! Berip ⱪerindaxlirimƣa: Galiliyǝgǝ beringlar, dǝp uⱪturunglar, ular meni xu yǝrdǝ kɵridu, — dedi.\f □ \fr 28:10 \ft \+bd «Berip ⱪerindaxlirimƣa: Galiliyǝgǝ beringlar, dǝp uⱪturunglar, ular meni xu yǝrdǝ kɵridu»\+bd* — 7-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. Mǝsiⱨning ɵzi ⱪaytidin ularƣa xundaⱪ hǝwǝr yǝtküzgini bilǝn, ular yǝnila bir mǝzgil Yerusalemdin qiⱪmay, Galiliyǝgǝ barmaydu («Mat.» 26:23, 28:16, «Markus» 16-bab, «Luⱪa» 24-bab, «Yuⱨ.» 20-21-bablarni kɵrüng).\f*  \x + \xo 28:10 \xt Ros. 1:3; 13:31; 1Kor. 15:5. \x*   
\b  
\m  
\s1 Kɵzǝtqilǝrning bayani  
\m
\v 11 Ayallar tehi yolda ketiwatⱪanda, mana kɵzǝtqilǝrning bǝziliri xǝⱨǝrgǝ kirip, bolƣan wǝⱪǝlǝrning ⱨǝmmisi toƣrisida bax kaⱨinlarƣa hǝwǝr ⱪildi.  
\v 12 \add Bax kaⱨinlar\add* aⱪsaⱪallar bilǝn bir yǝrgǝ yiƣilip mǝsliⱨǝtlǝxkǝndin keyin, lǝxkǝrlǝrgǝ bǝk kɵp pul berip:   
\m
\v 13 — Silǝr: «Uning muhlisliri keqisi kelip, biz uhlawatⱪanda uning jǝsitini oƣrilap ǝketiptu» — dǝnglar.  
\v 14 Əgǝr bu hǝwǝr waliyning ⱪuliⱪiƣa yetip ⱪalsa, biz uni ⱪayil ⱪilip silǝrni awariqiliktin saⱪlaymiz — dedi. \f □ \fr 28:14 \ft \+bd «Əgǝr bu hǝwǝr waliyning ⱪuliⱪiƣa yetip ⱪalsa, biz uni ⱪayil ⱪilip silǝrni awariqiliktin saⱪlaymiz»\+bd* — rimliⱪ muⱨapizǝtqilǝr kɵzǝttǝ turuwetip uhlisa, dǝrⱨal ɵlüm jazasiƣa mǝⱨkum bolatti.\f*  
\v 15 Xundaⱪ ⱪilip, lǝxkǝrlǝr pulni aldi wǝ ɵzlirigǝ tapilanƣandǝk ⱪildi. Xuning bilǝn bu gǝp bügüngiqǝ Yǝⱨudiylar arisida tarⱪilip kǝlmǝktǝ.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning muhlisliriƣa kɵrünüxi  
\r Mar. 16:14-18; Luⱪa 24:36-49; Yⱨ. 20:19-23; Mis. 1:6-8  
\m
\v 16 On bir muhlis Galiliyǝgǝ berip, Əysa ularƣa beⱪitkǝn taƣⱪa qiⱪixti. \x + \xo 28:16 \xt Mat. 26:32; Mar. 14:28. \x*  
\v 17 Ular uni kɵrginidǝ uningƣa sǝjdǝ ⱪilixti; lekin bǝziliri gumanlinip ⱪaldi.  
\v 18 Əysa ularning yeniƣa kelip, mundaⱪ dedi:  
\m — Ərxtǝ wǝ yǝr yüzidǝ barliⱪ ⱨoⱪuⱪ manga berildi. \x + \xo 28:18 \xt Zǝb. 8:5-6; Mat. 11:27; Luⱪa 10:22; Yⱨ. 3:35; 17:2; 1Kor. 15:27; Əf. 1:22; Ibr. 2:8. \x*  
\v 19 Xuning üqün, berip pütkül ǝllǝrni \add ɵzümgǝ\add* muhlis ⱪilip yetixtürünglar, xundaⱪla ularni Ata, Oƣul wǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning namiƣa tǝwǝ ⱪilip qɵmüldürüp, \f □ \fr 28:19 \ft \+bd «ularni Ata, Oƣul wǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning namiƣa tǝwǝ ⱪilip qɵmüldürüp...»\+bd* — grek tilida: «ularni Ata, Oƣul wǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning namiƣa kirgüzüp qɵmüldürüp,...». Buning mǝnisi xübⱨisizki, pǝⱪǝt «Ata, Oƣul wǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning nami bilǝn»la ǝmǝs, bǝlki suƣa qɵmüldürülüx arⱪiliⱪ qɵmüldürülgüqining Ata, Oƣul wǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning ziq munasiwitigimu (kirip) qɵmülüxni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 28:19 \xt Mar. 16:15; Yⱨ. 15:16. \x*  
\v 20 ularƣa mǝn silǝrgǝ tapiliƣan barliⱪ ǝmrlǝrgǝ ǝmǝl ⱪilixni ɵgitinglar. Wǝ mana, mǝn zaman ahiriƣiqǝ ⱨǝr küni silǝr bilǝn billǝ bolimǝn.\x + \xo 28:20 \xt Yⱨ. 14:18. \x*