\id MAL
\h Malaki 
\toc1 Malaki 
\toc2 Malaki 
\toc3 Mal. 
\mt1 Malaki  
\c 1
\s1 «Malaki pǝyƣǝmbǝr»  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigardin Malakiƣa yüklǝngǝn wǝⱨiy, u arⱪiliⱪ Israilƣa kǝlgǝn: —\f □ \fr 1:1 \ft \+bd «yüklǝngǝn wǝⱨiy»\+bd* — ibraniy tilida «massa» degǝn bir sɵz bilǝnla ipadilinidu. U «adǝmni ⱪorⱪunqⱪa salidiƣan wǝⱨiy» ⱨǝm «pǝyƣǝmbǝrning zimmisigǝ yüklǝngǝn bir wǝzipǝ» degǝn ikki mǝnini ɵz iqigǝ alƣan boluxi mumkin.\f*   
\b  
\m  
\s1 Birinqi munazirǝ — Hudaning Israilƣa bolƣan muⱨǝbbiti  
\m
\v 2 — Mǝn silǝrni sɵyüp kǝldim — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — biraⱪ silǝr: «Sǝn bizni ⱪandaⱪmu sɵyüp kǝlding?» — dǝysilǝr.  
\m Əsaw Yaⱪupⱪa aka bolƣan ǝmǝsmu? — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — biraⱪ Yaⱪupni sɵydüm, \x + \xo 1:2 \xt Rim. 9:13\x*  
\v 3 Əsawƣa nǝprǝtlǝndim; uning taƣlirini qɵl ⱪildim, mirasini qɵl-bayawandiki qilbɵrilǝrgǝ tapxurup bǝrdim.\f □ \fr 1:3 \ft \+bd «Yaⱪupni sɵydum, Əsawƣa nǝprǝtlǝndim»\+bd* — «palanqini sɵydum, postanqiƣa nǝprǝtlǝndim» degǝnlik ibraniy tilida adǝttǝ «palanqini talliwaldim, postanqini rǝt ⱪildim» degǝn mǝnini birⱪǝdǝr tǝkitlǝydiƣan ibarǝ idi.\f*  
\v 4 Edom: «Biz wǝyran ⱪilinduⱪ, biraⱪ biz harabilǝxkǝn jaylarni ⱪaytidin ⱪurup qiⱪimiz» — desǝ, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m — Ular ⱪuridu, biraⱪ Mǝn ɵrüymǝn; hǝⱪlǝr ularni «Rǝzillikning zemini», «Pǝrwǝrdigar mǝnggügǝ ƣǝzǝplinidiƣan ǝl» dǝp ataydu. \f □ \fr 1:4 \ft \+bd «Ular \+bd*\+bdit , yǝni Edomlar\+bdit* ⱪuridu, biraⱪ Mǝn ɵrüymǝn; hǝⱪlǝr ularni «Rǝzillikning zemini», «Pǝrwǝrdigar mǝnggügǝ ƣǝzǝplinidiƣan ǝl» dǝp ataydu» — Edom hǝlⱪi Israilƣa ⱨǝrdaim ɵqmǝnlik-adawǝt saⱪlap kǝlgǝnidi. Ahirⱪi zamanda ularning zemini pütünlǝy adǝmzatsiz bolup, «ot-güngürt kɵydüridiƣan», jinlarning makani bolidu (mǝsilǝn, «Obadiya»ni, «Yǝx.» 34-babni kɵrüng). Huda Israilƣa: «Mana Edom zemini ⱨǝrdaim tajawuz ⱪilinip, xǝⱨǝrliri bügüngǝ ⱪǝdǝr harabiliktǝ turuwatidu, silǝrning ǝⱨwalinglar ulardin kɵp ǝwzǝl, silǝrdǝ ibadǝthana, xǝⱨǝrlǝr wǝ aram-tinqliⱪ bar, ulardin obdan sawaⱪ elinglar!» degǝndǝk bolsa kerǝk. Edomƣa tajawuz ⱪilƣanlar Babilliⱪlar (miladiyǝdin ilgiriki 587-586-yili) wǝ Ərǝblǝrni (550-460-yili) ɵz iqigǝ alƣan.\f*  
\v 5 Silǝrning kɵzliringlar buni kɵrüp: «Pǝrwǝrdigar Israil qegrasining sirtida uluƣlandi!» — dǝysilǝr.\f □ \fr 1:5 \ft \+bd «Silǝrning kɵzliringlar buni kɵrüp: «Pǝrwǝrdigar Israil qegrasining sirtida uluƣlandi!» — dǝysilǝr»\+bd* — demǝk, yat ǝllǝr (ǝyni qaƣdiki butpǝrǝs hǝlⱪlǝr) Hudaning kǝlgüsidǝ Edomning üstidin ⱨɵküm qiⱪarƣanliⱪini kɵrüp, dǝrwǝⱪǝ Uning tirik Huda ikǝnlikini etirap ⱪilidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Ikkinqi munazirǝ — kaⱨinlarning wapasizliⱪi  
\m
\v 6 — Oƣul atisini, ⱪul igisini ⱨɵrmǝtlǝydu; ǝmdi Mǝn ata bolsam, ⱨɵrmitim ⱪeni? Igǝ bolsam, Mǝndin bolƣan ǝyminix ⱪeni? — samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ xundaⱪ dǝydu, i Mening namimni kǝmsitkǝn kaⱨinlar!  
\m Biraⱪ silǝr: «Biz nemǝ ⱪilip namingni kǝmsitiptuⱪ?» — dǝysilǝr.\f □ \fr 1:6 \ft \+bd «kaⱨin»\+bd* — muⱪǝddǝs ibadǝthanida puⱪralar üqün mǝhsus ⱪurbanliⱪni kɵydürgüqi hadim.\f*   
\m
\v 7 Silǝr ⱪurbangaⱨim üstigǝ bulƣanƣan ozuⱪni sunisilǝr; andin silǝr: «Biz nemǝ ⱪilip seni bulƣap ⱪoyduⱪ?» — dǝysilǝr; ǝmǝliyǝttǝ silǝr: «Pǝrwǝrdigarning dastihinining tayini yoⱪtur» — dǝysilǝr.\f □ \fr 1:7 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning dastihinining tayini yoⱪtur»\+bd* — «Pǝrwǝrdigarning dastihini»ni ⱪandaⱪ qüxinimiz? Muⱪǝddǝs ibadǝthanida Hudaƣa atap beƣixlanƣan ⱨǝmmǝ ⱪurbanliⱪ wǝ ularƣa ⱪoxulƣan «axliⱪ ⱨǝdiyǝ» wǝ «xarab ⱨǝdiyǝ» ⱪatarliⱪlarning ⱨǝmmisi «Pǝrwǝrdigarning dastihini» dǝp atalƣan. Kaⱨinlarning bu dastihandiki bǝzi ⱪurbanliⱪlardin bir ⱪismini yeyix ⱨoⱪuⱪ-imtiyazi bar idi.\f*   
\m
\v 8 Kor malni ⱪurbanliⱪⱪa sunsanglar, bu ⱪǝbiⱨlik ǝmǝsmu? Tokur yaki kesǝl malni ⱪurbanliⱪⱪa sunsanglar, bu ⱪǝbiⱨlik ǝmǝsmu? Ⱨazir buni sening waliyingƣa sunup baⱪ; u sǝndin hursǝn bolamdu? Sanga yüz-hatirǝ ⱪilamdu? — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 1:8 \ft \+bd «Kor malni ⱪurbanliⱪⱪa sunsanglar, bu ⱪǝbiⱨlik ǝmǝsmu? Tokur yaki kesǝl malni ⱪurbanliⱪⱪa sunsanglar, bu ⱪǝbiⱨlik ǝmǝsmu?»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ, ⱨǝrbir ⱪurbanliⱪ nuⱪsansiz boluxi kerǝk idi. Kor, tokur, kesǝl mal buyaⱪta tursun, ⱨǝtta kiqikkinǝ daƣ bolsimu bolmaytti («Law.» 22-babni, «Ⱪan.», 15:19-21ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 9 — Əmdi, ⱪeni, silǝr Tǝngridin bizgǝ xǝpⱪǝt kɵrsǝtkǝysǝn dǝp ɵtünüp beⱪinglar; ⱪolunglardin muxular kǝlgǝndin keyin, U silǝrdin ⱨǝrⱪandiⱪinglarni ⱪobul ⱪilamdu? — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 10 — Aranglardin dǝrwazilarni etip ⱪoyƣudǝk birsi qiⱪmamdu? Xundaⱪ bolƣanda silǝr ⱪurbangaⱨimda bikardin-bikar ot ⱪalap yürmǝyttinglar. Mening silǝrdin ⱨeq hursǝnlikim yoⱪ, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — wǝ ⱪolunglardin ⱨeqⱪandaⱪ «axliⱪ ⱨǝdiyǝ»ni ⱪobul ⱪilmaymǝn.\f □ \fr 1:10 \ft \+bd «Aranglardin dǝrwazilarni etip ⱪoyƣudǝk birsi qiⱪmamdu?»\+bd* — birsi ibadǝthanining dǝrwazilirini etiwǝtsǝ, kaⱨinlar yaki baxⱪilar Huda aldiƣa muxundaⱪ «napak ⱪurbanliⱪlar»ni ⱨeq elip kirǝlmǝytti.\f*  \x + \xo 1:10 \xt Yǝx. 1:11; Yǝr. 6:20; Am. 5:21, 22. \x*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning namini bulƣax  
\m
\v 11 Kün qiⱪardin kün patarƣa Mening namim ǝllǝr arisida uluƣ dǝp ⱪarilidu; ⱨǝrbir jayda namimƣa huxbuy selinidiƣan bolidu, pak bir «axliⱪ ⱨǝdiyǝ» sunulidu; qünki namim ǝllǝr arisida uluƣ dǝp ⱪarilidu, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 1:11 \ft \+bd «Kün qiⱪardin kün patarƣa Mening namim ǝllǝr arisida uluƣ dǝp ⱪarilidu; ⱨǝrbir jayda namimƣa huxbuy selinidiƣan bolidu, pak bir «axliⱪ ⱨǝdiyǝ» sunulidu»\+bd* — «huxbuy selinidiƣan bolidu» degǝn peilning xǝkli bǝk alaⱨidǝ, yat ǝllǝr arisidiki bǝzilǝr Hudaƣa ibadǝt ⱪilƣanda ⱨǝtta «bax kaⱨin»ƣa ohxax «huxbuy yandurux» imtiyaziƣa erixidu, dǝp puritidu. \+bd «pak bir «axliⱪ ⱨǝdiyǝ» sunulidu»\+bd* — ibraniy tilida «pak» degǝn bu sɵz intayin alaⱨidǝ bolup, ⱪurbanliⱪ-ⱨǝdiyilǝrning «pak» (yaki bǝzidǝ «nuⱪsansiz»)liⱪini tǝswirlǝydiƣan adǝttiki sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda, «tehimu pak»liⱪni bildüridu. Demǝk, ǝllǝr (Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr) arisidiki bǝzilǝr Hudaƣa ibadǝt ⱪilƣanda «Tǝwrat dǝwrdikilǝr»din tehimu yahxi, tehimu pak birhil ⱨǝdiyǝni Hudaƣa sunalaydu... Bu ixlar Injilda xǝrⱨlinidu (mǝsilǝn, «Rim.» 12:1-2).\f*   
\m
\v 12 Biraⱪ silǝr bolsanglar: «Pǝrwǝrdigarning dastihini bulƣanƣan, uning mewisi, yǝni ax-ozuⱪi nǝprǝtliktur» — degininglarda, silǝr uni ⱨaram ⱪilisilǝr;  
\v 13 wǝ silǝr: «Mana, nemidegǝn awariqilik!» dǝysilǝr wǝ Manga ⱪarap dimiƣinglarni ⱪaⱪisilǝr, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — silǝr yarilanƣan, tokur ⱨǝm kesǝl mallarni elip kelisilǝr. Ⱪurbanliⱪ-ⱨǝdiyilǝrni xu peti elip kelisilǝr; Mǝn buni ⱪolunglardin ⱪobul ⱪilamdimǝn? — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 1:13 \ft \+bd «...Manga ⱪarap dimiƣinglarni ⱪaⱪisilǝr»\+bd* — yaki «...uningƣa ⱪarap dimiƣinglarni ⱪaⱪisilǝr» — demǝk, Hudaning dastihiniƣa. \+bd «silǝr yarilanƣan... mallarni elip kelisilǝr...»\+bd* — «yarilanƣan ... mallar» bǝlkim yirtⱪuq ⱨaywan tǝripidin yarilanƣan. Bundaⱪ gɵxni ⱨǝtta adǝm yesimu bolmaytti (Tǝwrat, «Mis.» 22:31). Bǝzi alimlar bu sɵz kala-ⱪoylar «kixilǝr tǝripidin bulang-talangda tutuwelinƣan» degǝn mǝnidǝ dǝp ⱪaraydu.\f*   
\m
\v 14 Bǝrⱨǝⱪ, padisida ⱪoqⱪar turup, Rǝbkǝ ⱪilƣan ⱪǝsimini ada ⱪilix üqün bulƣanƣan nǝrsini ⱪurbanliⱪ ⱪilidiƣan aldamqi lǝnǝtkǝ ⱪalidu; qünki Mǝn uluƣ Padixaⱨdurmǝn, namim ǝllǝr arisida ⱨɵrmǝtlinidiƣan bolidu, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 1:14 \ft \+bd «...Rǝbkǝ ⱪilƣan ⱪǝsimini ada ⱪilix üqün bulƣanƣan nǝrsini ⱪurbanliⱪ ⱪilidiƣan aldamqi lǝnǝtkǝ ⱪalidu»\+bd* — Hudadin bir ixni tilǝydiƣan yaki Hudaƣa tǝxǝkkür eytmaⱪqi bolƣan Israillar bǝzidǝ alaⱨidǝ bir ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa ⱪǝsǝm iqidu, biraⱪ «Hudaƣa esil malni sunimǝn» dǝp ⱪǝsǝm iqkǝn bu «aldamqi» uning orniƣa «napak» (ⱪotur, deƣi bar) bir malni almaxturuwetidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\m
\v 1 — Əmdi, ⱨǝy kaⱨinlar, bu ǝmr-pǝrman silǝrgǝ qüxti: —   
\m
\v 2 Silǝr anglimisanglar, namimƣa xan-xǝrǝp kǝltürüxkǝ kɵngül ⱪoymisanglar, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — Mǝn aranglarƣa lǝnǝtni qüxürüp ǝwǝtimǝn; silǝrning bǝrikǝtliringlarƣimu lǝnǝt ⱪilimǝn. Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn alliⱪaqan ularƣa lǝnǝt oⱪudum, qünki silǝr \add xǝripimgǝ\add* kɵngül ⱪoymidinglar. \x + \xo 2:2 \xt Law. 26:14; Ⱪan. 28:15\x*  
\v 3 Mana, Mǝn uruⱪliringlarƣa tǝnbiⱨ berimǝn, silǝrning yüzünglǝrgǝ poⱪ, ⱨeytinglardiki poⱪni sürimǝn; birsi silǝrni xu poⱪ bilǝn billǝ apirip taxlaydu. \f □ \fr 2:3 \ft \+bd «Mana, Mǝn uruⱪliringlarƣa tǝnbiⱨ berimǝn»\+bd* — ibraniy tilidimu uyƣur tiliƣa ohxax, «uruⱪ» degǝn sɵz ⱨǝm ziraǝtlǝrning danliri ⱨǝm adǝm pǝrzǝntlirini kɵrsitidu. Bǝlkim bu yǝrdǝ ⱪǝstǝn ikki bisliⱪ mǝnidǝ ixlitilgǝn. \+bd «ⱨeytinglardiki poⱪ»\+bd* — ⱨeyttiki nurƣun ⱪurbanliⱪ ⱪilinƣan mallarning poⱪlirini kɵrsitidu. Ⱪurbanliⱪ ⱪilinƣan mallarning poⱪlirini ibadǝthanidin elip qiⱪip sirtta kɵydürüwetix kaⱨinlarning mǝs’uliyiti idi (mǝsilǝn, «Mis.» 29:14, «Law.» 4:11).\f*  
\v 4 Xuning bilǝn silǝr Mening silǝrgǝ bu ǝmrni ǝwǝtkǝnlikimni bilisilǝr, mǝⱪsǝt, Mening Lawiy bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝmning saⱪliniwerixi üqündur, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 2:4 \ft \+bd «Mening Lawiy bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝm»\+bd* — «Lawiy» ⱨǝzriti Yaⱪupning 12 oƣlidin biri idi, xunga Israilning 12 ⱪǝbilisidin biri bolƣan. Musa pǝyƣǝmbǝrning dǝwridǝ Huda kaⱨinliⱪ hizmitini Lawiy ⱪǝbilisigǝ tapxurƣan («Mis.» 32-bab, «Qɵl.» 25-bab, «Ⱪan.» 11:8-33-ayǝtlǝrni kɵrüng).\f*   
\m
\v 5 — Mening uning bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝm ⱨayatliⱪ ⱨǝm aram-hatirjǝmlik elip kelidu; uni Mǝndin ⱪorⱪsun dǝp bularni uningƣa bǝrdim; u Mǝndin ⱪorⱪup namim aldida titrigǝnidi.  
\v 6 Aƣzidin ⱨǝⱪiⱪǝtning tǝlim-tǝrbiyisi qüxmigǝn, lǝwliridin naⱨǝⱪliⱪ tepilmiƣan; u aramliⱪ-hatirjǝmlik ⱨǝm durusluⱪta Mǝn bilǝn billǝ mangƣan, nurƣun kixilǝrni ⱪǝbiⱨliktin yandurƣan.  
\v 7 Qünki kaⱨinning lǝwliri ilim-bilimni saⱪlixi kerǝk, hǝⱪlǝr uning aƣzidin Tǝwrat-ⱪanunini izdixi lazim; qünki u samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning ǝlqisidur.   
\m
\v 8 — Biraⱪ silǝr yoldin qǝtnǝp kǝttinglar; silǝr nurƣun kixilǝr üqün Tǝwrat-ⱪanunini putlikaxangƣa aylanduruwǝttinglar; silǝr Lawiy bilǝn tüzülgǝn ǝⱨdini buzƣansilǝr — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar,  
\v 9 — xunga Mǝn silǝrnimu pütün hǝlⱪ aldida nǝprǝtlik wǝ pǝskǝx ⱪildim, qünki silǝr yollirimni tutmiƣan, xundaⱪla Tǝwrat-ⱪanunini ijra ⱪilƣanda bir tǝrǝpkǝ yan basⱪan.   
\b  
\m  
\s1 Hǝlⱪning wapasizliⱪi  
\m
\v 10 — Bizdǝ bir ata bar ǝmǝsmu? Bizni Yaratⱪuqi pǝⱪǝt birla Tǝngri ǝmǝsmu? Əmdi nemixⱪa ⱨǝrbirimiz ɵz ⱪerindiximizƣa wapasizliⱪ ⱪilip, ata-bowilirimiz bilǝn tüzgǝn ǝⱨdisini bulƣaymiz? \f □ \fr 2:10 \ft \+bd «Bizdǝ bir ata bar ǝmǝsmu?»\+bd* — 10-17-ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, «ata» degǝn Hudani kɵrsitidu. Biraⱪ bǝzi alimlar u «ⱨǝzriti Ibraⱨim»ni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu.\f*   
\m
\v 11 Yǝⱨuda wapasizliⱪ ⱪildi, Israilda ⱨǝm Yerusalemda yirginqlik bir ix sadir ⱪilindi; qünki Yǝⱨuda Pǝrwǝrdigar sɵygǝn muⱪǝddǝs jayini bulƣap, yat bir ilaⱨning ⱪizini ǝmrigǝ aldi. \f □ \fr 2:11 \ft \+bd «yat bir ilaⱨning ⱪizini ǝmrigǝ aldi»\+bd* — «yat (ǝjnǝbiy) bir ilaⱨning ⱪizi» bu yǝrdǝ eytilƣini, qǝtǝllik bir ⱪiz bilǝn toy ⱪilix ǝmǝs, bǝlki butⱪa qoⱪunidiƣan bir ⱪiz bilǝn toy ⱪilix.\f*  
\v 12 Undaⱪ ⱪilƣuqi, yǝni azdurƣuqi bolsun, azdurulƣuqi bolsun, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa «axliⱪ ⱨǝdiyǝ»ni elip kǝlgüqi bolsun, Pǝrwǝrdigar ularni Yaⱪupning qedirliridin üzüp taxlaydu.   
\m
\v 13 Silǝr xuningdǝk xundaⱪ ⱪilisilǝrki, ⱪurbangaⱨni kɵz yaxliri, yiƣa, aⱨ-zarlar bilǝn ⱪaplaysilǝr — qünki U ⱪurbanliⱪ-ⱨǝdiyilǝrgǝ ⱨeq ⱪarimaydiƣan boldi, uningdin ⱨeq razi bolmay ⱪolunglardin ⱪobul ⱪilmaydiƣan boldi.\f □ \fr 2:13 \ft \+bd «ⱪurbangaⱨni kɵz yaxliri, yiƣa, aⱨ-zarlar bilǝn ⱪaplaysilǝr»\+bd* — muxu «kɵz yaxliri» Huda hǝlⱪning dua-tilawǝtlirini (ⱪurbanliⱪlar bularƣa ⱪoxulƣan bolsimu) anglimiƣandin keyin, ularning kɵzidin qiⱪⱪan yax bolsa kerǝk. Bǝzi alimlar 14-ayǝtkǝ ⱪariƣanda kɵz yaxlirini wapasizliⱪⱪa uqriƣan ayallarningki, dǝp ⱪaraydu (ayallar adǝttǝ ⱪurbangaⱨ aldida kɵrünsǝ bolmaytti, biraⱪ ularning azabliⱪ yaxliri Huda aldida «ⱪurbangaⱨimni ⱪapliƣan» dǝp ⱨesabliƣan). Bu kɵzⱪarax orunluⱪtǝk bolƣini bilǝn biz birinqi ⱪaraxta bolimiz.\f*  
\v 14 Biraⱪ silǝr: «nemixⱪa?» dǝp soraysilǝr.  
\m — Qünki Pǝrwǝrdigar sǝn wǝ yaxliⱪingda alƣan ayaling otturisida guwaⱨqi bolƣanidi; sǝn uningƣa wapasizliⱪ ⱪilding, gǝrqǝ u sening ⱨǝmraⱨing wǝ sǝn ǝⱨdǝ tüzgǝn ayaling bolsimu.  
\v 15 Huda \add ǝr-ayalni\add* bir ⱪilƣan ǝmǝsmu? Xundaⱪla, buningƣa Roⱨini ⱪaldurƣan ǝmǝsmu? \add Huda\add* nemixⱪa ularni bir ⱪildi? Qünki U ulardin ihlasmǝn pǝrzǝnt kütkǝnidi. Əmdi ⱨǝrbiringlar ɵz ⱪǝlb-roⱨinglarƣa diⱪⱪǝt ⱪilinglar, ⱨeqⱪaysisi yaxliⱪta alƣan ayaliƣa wapasizliⱪ ⱪilmisun! \f □ \fr 2:15 \ft \+bd «Huda ǝr-ayalni bir ⱪilƣan ǝmǝsmu? Xundaⱪla, buningƣa Roⱨini ⱪaldurƣan ǝmǝsmu? Huda nemixⱪa ularni bir ⱪildi?»\+bd* — ayǝtning birinqi ⱪismining tǝrjimiliri ⱨǝrhil. Ulardin biri: «Kimdǝ Roⱨtin (yǝni, Hudaning Roⱨidin) azraⱪ bar bolsila, ⱨǝrgiz undaⱪ ⱪilmaydu». Ibraniy tilida bu yǝrni qüxinix tǝs. Bǝzi alimlarmu bu ayǝtni Ibraⱨimning pǝrzǝnt kɵrǝy dǝp, Ⱨǝjǝrni elixi Saraⱨⱪa bir hil wapasizliⱪ bolƣanliⱪini bildüridu, dǝp qüxinidu. Biraⱪ omumiy mǝnisi ⱨǝmmigǝ ayanki, Huda wapasizliⱪⱪa wǝ (gǝrqǝ Tǝwrat dǝwridǝ Huda Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ talaⱪ berixkǝ ruhsǝt bǝrgǝn bolsimu) talaⱪ berixkǝ ɵq (16-ayǝtnimu kɵrüng).\f*  
\v 16 Qünki Mǝn talaⱪ ⱪilixⱪa ɵqturmǝn, dǝydu Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar, — xuningdǝk ɵz toniƣa zomburluⱪ qaplaxturuwalƣuqiƣa ɵqmǝn, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.  
\m — xunga ⱪǝlb-roⱨinglarƣa diⱪⱪǝt ⱪilinglar, ⱨeqⱪaysinglar wapasizliⱪ ⱪilmanglar!\f □ \fr 2:16 \ft \+bd «mǝn talaⱪ ⱪilixⱪa ɵqturmǝn, dǝydu Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar, — Xuningdǝk ɵz toniƣa zomburluⱪ qaplaxturuwalƣuqiƣa ɵqmǝn»\+bd* — kona zamanlarda birsi ɵz qapinini yaki tonini mǝlum bir ⱪizning üstigǝ yapⱪan bolsa, bu ⱨǝrikǝt bu ⱪizƣa ⱪoƣdiƣuqi bolimǝn, uni ǝmrimgǝ alimǝn, degǝnni bildürǝtti («Rut» 3-bab, «Əz.» 16-babni kɵrüng). Biraⱪ muxundaⱪ ǝrlǝr ayalliriƣa ⱪoƣdiƣuqi bolmayla ⱪalmastin, ularƣa ⱨǝrhil zulum-zorluⱪlarni ⱪilatti yaki ahirida ularni talaⱪ ⱪilatti; andin keyin (11-ayǝt) butpǝrǝs ⱪiz bilǝn toy ⱪilatti. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: ««Qünki u ɵz jorisiƣa ɵq bolup, uni talaⱪ ⱪilƣan wǝ xundaⱪla zorawanliⱪ bilǝn tonini yapⱪan» dǝydu Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar». By tǝrjimǝ toƣra bolsa, Tǝwrat dǝwridǝ Pǝrwǝrdigarning: «ɵqmǝnlik talaⱪ berixkǝ sǝwǝb bolmaydu» degǝn ⱨɵkümini bildüridu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əⱨdǝ ǝlqisi kelidu - tǝyyar bolunglar!  
\m
\v 17 — Silǝr sɵzliringlar bilǝn Pǝrwǝrdigarning sǝwr-taⱪitini ⱪoymidinglar, andin silǝr: «Biz nemǝ ⱪilip Uning sǝwr-taⱪitini ⱪoymaptuⱪ?» — dǝysilǝr.  
\m Sǝwr-taⱪitini ⱪoymiƣanliⱪinglar bolsa dǝl: «Rǝzillik ⱪilƣuqi Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ yahxidur, U ulardin hursǝn bolidu»; yaki «Adalǝtni yürgüzgüqi Huda zadi nǝdidur?» — degininglǝrdǝ bolmamdu!   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\m
\v 1 — Mana ǝmdi Mǝn Ɵz ǝlqimni ǝwǝtimǝn, u Mening aldimda yol tǝyyarlaydu; silǝr izdigǝn Rǝb, yǝni silǝr hursǝnlik dǝp bilgǝn ǝⱨdǝ Əlqisi Ɵz ibadǝthanisiƣa tuyuⱪsiz kiridu; mana, U keliwatidu, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 3:1 \ft \+bd «Mana ǝmdi Mǝn Ɵz ǝlqimni ǝwǝtimǝn»\+bd* — ibraniy tilida «Mana, Mǝn! Mǝn Ɵz ǝlqimni ǝwǝtimǝn,...». \+bd «silǝr izdigǝn Rǝb, yǝni silǝr hursǝnlik dǝp bilgǝn ǝⱨdǝ Əlqisi Ɵz ibadǝthanisiƣa tuyuⱪsiz kiridu»\+bd* — bǝzilǝr «yǝni»ni «wǝ» dǝp tǝrjimǝ ⱪilip «silǝr izdigǝn Rǝb wǝ silǝr hursǝnlik dǝp bilgǝn ǝⱨdǝ ǝlqisi ɵz ibadǝthanisiƣa tuyuⱪsiz kiridu» dǝp tǝrjimǝ ⱪilidu. Lekin undaⱪ tǝrjimǝ toƣra bolsa, demǝk ikkinqi ǝlqi Rǝb Ɵzi bolmisa, ibadǝthanini ⱪandaⱪmu uning «Ɵz ibadǝthanisi» degili bolsun? 
\fp  Alimlarning kɵpinqisining pikriqǝ, xundaⱪla bizningqǝ, bu ayǝt boyiqǝ ikki ǝlqi kelidu; (1) Rǝbning yolini tǝyyar ⱪilidiƣan ǝlqi («Mening ǝlqim») wǝ (2) uningdin keyinki Rǝb Ɵzi; Rǝb yǝnǝ «Əⱨdǝ Əlqisi» dǝpmu atilidu. Bu ikki ǝlqi, xundaⱪla «Əⱨdǝ Əlqisi»ning mǝnisi toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz. 
\fp  Bu ǝlqining ǝwǝtilixi Hudaning hǝlⱪlǝrning etiⱪadisiz ǝrz-dadliriƣa bolƣan jawabidur. Xunga «silǝr izdigǝn» wǝ «silǝr hursǝnlik dǝp bilgǝn» degǝnlǝrni kinayilik gǝp dǝp qüxiniximiz kerǝk.\f*  \x + \xo 3:1 \xt Mis. 23:20-22; Yǝr. 31:31-34; Əz. 36:26-28; Mat. 3: 11-12; 11:10; 24:12-16; Mar. 1:2; Luⱪa 1:76; 7:27; Yⱨ. 2:13-17; Yǝx. 40:3; Ibr. 8:6; 12:24\x*   
\m
\v 2 — Biraⱪ Uning kǝlgǝn künidǝ kim qidiyalisun? U kɵrüngǝndǝ kim turalisun? Qünki U tawliƣuqining oti, kirqining aⱪartⱪuq xoltisidǝk bolidu;  
\v 3 U kümüxni tawliƣuqi ⱨǝm eriƣdiƣuqidǝk tawlap olturidu; Lawiyning balilirini saplaxturidu, ularni altun-kümüxni tawliƣandǝk tawlaydu; xuning bilǝn ular Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝⱪⱪaniyliⱪta ⱪilinƣan ⱪurbanliⱪ-ⱨǝdiyǝni sunidu. \x + \xo 3:3 \xt Ros. 6:7\x*   
\m
\v 4 Andin Yǝⱨuda ⱨǝm Yerusalemning ⱪurbanliⱪ-ⱨǝdiyiliri Pǝrwǝrdigarƣa kona zamanlardikidǝk, ilgiriki waⱪitlardikidǝk xerin bolidu.  
\v 5 Mǝn ⱨesab elixⱪa silǝrgǝ yeⱪin kelimǝn; Mǝn seⱨirgǝrlǝrgǝ, zinahorlarƣa, yalƣan ⱪǝsǝm iqküqilǝrgǝ, mǝdikarlarning ⱨǝⱪⱪini tutuwelip bozǝk ⱪilƣuqilarƣa, tul hotunlar ⱨǝm yetim-yesirlarni harliƣuqilarƣa, yat adǝmlǝrni ɵz ⱨǝⱪⱪidin ayriwǝtküqilǝrgǝ, xuningdǝk Mǝndin ⱨeq ⱪorⱪmiƣanlarƣa tezdin ǝyibligüqi guwaⱨqi bolimǝn, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 3:5 \ft \+bd «tezdin ǝyibligüqi guwaⱨqi bolimǝn»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «maⱨir ǝyibligüqi guwaⱨqi bolimǝn».\f*  \x + \xo 3:5 \xt Mis. 20:7; 22:22; Ⱪan. 24:17; Am. 2:7\x*  
\v 6 Qünki Mǝnki Pǝrwǝrdigar ɵzgǝrmǝsturmǝn; xunga silǝr, i Yaⱪupning oƣulliri, tügǝxmigǝnsilǝr.\f □ \fr 3:6 \ft \+bd «Mǝnki Pǝrwǝrdigar ɵzgǝrmǝsturmǝn»\+bd* — Huda ɵzgǝrmǝs bolsa, Uning Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝrgǝ ǝwladliri Israil toƣruluⱪ bolƣan wǝdilirimu ɵzgǝrmǝstur. \+bd «xunga silǝr, i Yaⱪupning oƣulliri, tügǝxmigǝnsilǝr»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «xunga silǝr, i Yaⱪup oƣullirimu ⱨeq ɵzgǝrmigǝn».\f*  \x + \xo 3:6 \xt Zǝb. 33:11-12; Pǝnd. 19:21; Yǝx. 14:26, 27; 25:9; 46:10.\x*   
\m
\v 7 — Ata-bowiliringlarning künliridin tartip silǝr bǝlgilimilirimdin qǝtnǝp, ularni ⱨeq tutmiƣansilǝr. Mening yenimƣa ⱪaytip kelinglar, Mǝn yeninglarƣa ⱪaytimǝn, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — biraⱪ silǝr: «Biz ⱪandaⱪmu ⱪaytip kelimiz?» — dǝysilǝr. \x + \xo 3:7 \xt Zǝk. 1:3\x*  
\v 8 Adǝm Hudaningkini bulisa bolamdu? — Biraⱪ Manga Meningkini bulap kǝldinglar. Silǝr yǝnǝ: «Biz ⱪandaⱪsigǝ Sanga bulangqiliⱪ ⱪiliwatimiz» — dǝysilǝr. Silǝr «ondin bir» ülüx ɵxriliringlarni ⱨǝm «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝlǝr»ni sunƣininglarda xundaⱪ ⱪilisilǝr! \f □ \fr 3:8 \ft \+bd «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ»\+bd* — muxu hil ⱪurbanliⱪ bir tǝrǝptin bǝzi ⱪurbanliⱪlardin kaⱨinlar üqün ayriwetilgǝn bir ⱪismini, yǝnǝ bir tǝrǝptin Hudaƣa atap beƣixliƣan ⱨǝrhil (mǝyli muⱪǝddǝs ⱪanun bekitkǝn yaki ihtiyari bilǝn bolƣan) nǝrsilǝrni tǝswirlǝydu.\f*  
\v 9 Silǝr eƣir bir lǝnǝtkǝ ⱪaldinglar, qünki Manga bulangqiliⱪ ⱪiliwatisilǝr — silǝr bu pütkül «yat ǝl» xundaⱪ ⱪiliwatisilǝr! \f □ \fr 3:9 \ft \+bd «Silǝr bu pütkül «yat ǝl» xundaⱪ ⱪiliwatisilǝr»\+bd* — «yat ǝl» muxu yǝrdǝ Hudaning intayin kinayilik gepi. Hǝlⱪ Uningƣa yat bolup, butpǝrǝs bir ǝlgǝ ohxaydu.\f*  
\v 10 Əmdi ɵyümdǝ axliⱪ bolux üqün pütkül «ondin bir» ülüx ɵxrini ambarƣa elip kelinglar wǝ xundaⱪla Meni sinap beⱪinglar, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Mǝn asmanning derizilirini qong eqip silǝrgǝ patⱪuzalmiƣudǝk bir bǝrikǝtni tɵküp beridiƣanliⱪimni kɵrüp baⱪmamsilǝr?  
\v 11 Xundaⱪ bolƣandila Mǝn silǝrni dǝp yǝnǝ yalmiƣuqini ǝyiblǝymǝn, u topriⱪinglardiki mewilǝrni wǝyran ⱪilmaymǝn; silǝrning baƣ-etizliringlardiki tal üzümlǝr waⱪitsiz tɵkülüp kǝtmǝydu, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 3:11 \ft \+bd «mǝn silǝrni dǝp yǝnǝ yalmiƣuqini ǝyiblǝymǝn»\+bd* — «yalmiƣuqi» bolsa ⱨǝrhil ziyanliⱪ ⱨaxarǝt-ⱨaywanlarni (mǝsilǝn, qekǝtkini) kɵrsitixi mumkin.\f*   
\m
\v 12 — Xuning bilǝn barliⱪ ǝllǝr silǝrni bǝhtlik dǝp ataydu, qünki yeringlar adǝmni ⱨuzurlanduridiƣan bir zemin bolidu, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\m  
\s1 Halayiⱪ yǝnǝ ⱪarxiliⱪ kɵrsitidu  
\m
\v 13 — Silǝrning sɵzliringlar Manga ⱪattiⱪ tǝgdi, dǝydu Pǝrwǝrdigar, — biraⱪ silǝr yǝnǝ: «Biz sǝn bilǝn ⱪarxilixidiƣan nemǝ sɵz ⱪilduⱪ?» — dǝysilǝr. \x + \xo 3:13 \xt Ayup 21:14, 15. \x*   
\m
\v 14 — Silǝr: «Hudaning hizmitidǝ bolux biⱨudiliktur» ⱨǝm: «Uning tapxuruⱪini qing tutuximiz wǝ samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar aldida matǝm tutⱪan kixilǝrdǝk yürüximizning nemǝ paydisi?» — dǝysilǝr,  
\v 15 ⱨǝm xuningdǝk: «Tǝkǝbburlarni bǝhtlik dǝp ataymiz; rǝzillik ⱪilƣuqilar ronaⱪ tapidu; ular bǝrⱨǝⱪ Hudani sinaydu, biraⱪ ⱪutulup ketidu» — dǝysilǝr.   
\b  
\m
\v 16 Pǝrwǝrdigardin ǝyminidiƣanlar \add buni anglap\add* pat-pat bir-biri bilǝn mungdaxti; Pǝrwǝrdigar uni nǝzirigǝ aldi, sɵzlirini anglidi. Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigarning aldida Uningdin ⱪorⱪup, Uning namini seƣinƣanlar üqün ǝslǝtmǝ bolƣan bir hatirǝ kitab yezildi.\f □ \fr 3:16 \ft \+bd «Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigarning aldida Uningdin ⱪorⱪup, Uning namini seƣinƣanlar üqün ǝslǝtmǝ bolƣan bir hatirǝ kitab yezildi»\+bd* — bu kitabni ⱪǝyǝrdǝ, asmanda yaki zeminda, yaki kim yazƣanliⱪi deyilmigǝn.\f*   
\m
\v 17 — Bu kixilǝr bolsa Ɵzümning alaⱨidǝ gɵⱨǝrimni yiƣⱪan künidǝ Meningki bolidu — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — wǝ Mǝn huddi adǝm ɵz hizmitidǝ bolƣan oƣliƣa iqini aƣritⱪandǝk ularƣa iqimni aƣritimǝn. \x + \xo 3:17 \xt Mis. 19:5; Yⱨ. 10:29; Yǝx. 62:3; Fil. 4:1; 1Tes. 2:19\x*  
\v 18 Silǝr ⱪaytip kelisilǝr wǝ ⱨǝⱪⱪaniylar bilǝn rǝzillǝrni, Hudaning hizmitidǝ bolƣanlar bilǝn bolmiƣanlarni pǝrⱪ etǝlǝysilǝr.\f □ \fr 3:18 \ft \+bd «Silǝr ⱪaytip kelisilǝr»\+bd* — ahirⱪi zamanda, Israillarning ⱪaldisining ɵz zeminigǝ ⱪaytip kelixi yaki ɵlümdin tirilixini kɵrsitidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Ahirⱪi zaman — Pǝrwǝrdigarning küni  
\m
\v 1 — Qünki mana xu kün, humdandǝk kɵydürgüqi kün kelidu; ⱨǝrbir tǝkǝbburluⱪ ⱪilƣuqi ⱨǝm ⱨǝrbir rǝzillik ⱪilƣuqi pahaldǝk bolidu; xu kelidiƣan kün ularni kɵydüriwetidu, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — ularƣa nǝ yiltiz nǝ xah ⱪaldurulmaydu. \x + \xo 4:1 \xt Yo. 2:10, 31; 3:15; Yǝx. 2:12-22; 13:6-13; 24:23; Am. 8:9; Mat. 24:29; Ros. 2:20; Wǝⱨ. 6:12-13. \x*  
\v 2 Lekin namimdin ǝyminidiƣan silǝr üqün, ⱪanatlirida xipa-dǝrman elip kelidiƣan, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni parlitidiƣan Ⱪuyax ornidin turidu; silǝr talaƣa qiⱪip bordaⱪ mozaylardǝk ⱪiyƣitip oynaysilǝr; \f □ \fr 4:2 \ft \+bd «Namimdin ǝyminidiƣan silǝr üqün, ⱪanatlirida xipa-dǝrman elip kelidiƣan, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni parlitidiƣan Ⱪuyax ornidin turidu»\+bd* — «ⱪanatliri» bǝlkim «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni parlitidiƣan ⱪuyax»ning nurlirini kɵrsitidu. \+bd «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni parlitidiƣan Ⱪuyax»\+bd* — ibraniy tilida «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ ⱪuyaxi» deyilidu. Mǝsiⱨni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 3 silǝr rǝzillǝrni qǝylǝp dǝssiwetisilǝr; ular Mǝn tǝyyarliƣan künidǝ tapininglar astida kül bolidu, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\m  
\s1 Ahirⱪi dǝwǝt wǝ bexarǝt  
\m
\v 4 — Mǝn Ⱨorǝb teƣida pütkül Israil üqün ⱪulum Musaƣa buyruƣan ⱪanunni, yǝni bǝlgilimilǝr ⱨǝm ⱨɵkümlǝrni yadinglarda tutunglar.\x + \xo 4:4 \xt Ⱪan. 6:3\x*   
\m
\v 5 — Mana, Pǝrwǝrdigarning uluƣ ⱨǝm dǝⱨxǝtlik küni kelixtin awwal Mǝn silǝrgǝ Ilyas pǝyƣǝmbǝrni ǝwǝtimǝn. \x + \xo 4:5 \xt Mat. 11:14; 17:11, 12, 13; Mar. 9:11, 12, 13; Luⱪa 1:17; 9:30; Wǝⱨ. 11:3-12.\x*  
\v 6 U atilarning kɵnglini balilarƣa mayil, balilarning kɵnglini atilarƣa mayil ⱪilidu; undaⱪ bolmiƣanda Mǝn kelip yǝr yüzini ⱪarƣax bilǝn uruwetimǝn.