\id LUK
\h Luⱪa 
\toc1 Luⱪa 
\toc2 Luⱪa 
\toc3 Luⱪa 
\mt1 Luⱪa  
\c 1
\s1 «Luⱪa bayan ⱪilƣan hux hǝwǝr» •••• Muⱪǝddimǝ  
\m
\v 1 Gǝrqǝ nurƣun adǝmlǝr arimizda mutlǝⱪ ixǝnqlik dǝp ⱪaralƣan ixlarni toplap yezixⱪa kirixkǝn bolsimu,\f □ \fr 1:1 \ft \+bd «nurƣun adǝmlǝr arimizda mutlǝⱪ ixǝnqlik dǝp ⱪaralƣan ixlarni toplap yezixⱪa kirixkǝn bolsimu,...»\+bd* — «arimizda» — demǝk Əysa Mǝsiⱨkǝ ǝgǝxkǝnlǝr arisida. «Arimizda mutlǝⱪ ixǝnqlik dǝp ⱪaralƣan ixlar» degǝnlikning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Arimizda (toluⱪ) ǝmǝlgǝ axurulƣan ixlar». Ikkila tǝrjimisi ohxaxla Əysa Mǝsiⱨgǝ munasiwǝtlik ixlarni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 2 (huddi sɵz-kalamƣa baxtin-ahir ɵz kɵzi bilǝn guwaⱨqi bolƣanlar, xundaⱪla uni saⱪlap yǝtküzgüqilǝrning bizgǝ amanǝt ⱪilƣan bayanliridǝk),\f □ \fr 1:2 \ft \+bd «sɵz-kalam»\+bd* — muxu yǝrdǝ Əysa Mǝsiⱨning ɵzini, xundaⱪla uning tapxurƣan barliⱪ tǝlimini kɵrsitidu. \+bd «saⱪlap yǝtküzgüqilǝr»\+bd* — yaki «ƣojidar» degǝnning muxu yǝrdǝ alaⱨidǝ mǝnisi bar. Ular Əysa Mǝsiⱨning ⱪilƣan sɵzliri wǝ paaliyǝtlirigǝ bolƣan ɵz guwaⱨqiliⱪini aƣzaki tarihlarƣa aylandurdi, xundaⱪla uni baxⱪilarƣa yadlitip tapxurdi. Muxu «saⱪlap yǝtküzgüqilǝr» barliⱪ etiⱪadqilarning jamaitining hizmitidǝ bolup «kalam-soz»ning tarihlirini saⱪlax üqün mǝs’ul bolƣan «amanǝtqilǝr» idi. Xuning bilǝn bǝziliri bu aƣzaki tarihlarni yezixⱪa kirixkǝnidi. Luⱪa bolsa bu tarihlarni (1) tǝkxürüp eniⱪliƣan (2) andin ularni mutlǝⱪ ixǝnqlik dǝp ispatliƣan ǝⱨwalda bularni tǝrtip boyiqǝ hatiriligǝnidi.\f*  
\v 3 mǝnmu barliⱪ ixlarni baxtin tǝpsiliy tǝkxürüp eniⱪliƣandin keyin, i ⱨɵrmǝtlik Teofilus janabliri, siligǝ bu ixlarni tǝrtipi boyiqǝ yezixni layiⱪ taptim.\f □ \fr 1:3 \ft \+bd «mǝnmu barliⱪ ixlarni baxtin tǝpsiliy tǝkxürüp eniⱪliƣandin keyin...»\+bd* — «baxtin» degǝn bu sɵz grek tilida muxu yǝrdǝ ikki bisliⱪ sɵz bolup, uning asasliⱪ mǝnisi: Luⱪa «bayan»ida hatiriligǝn barliⱪ wǝⱪǝlǝrni u pǝⱪǝt \+bd ɵz kɵzi bilǝn kɵrgǝn guwaⱨqilar\+bd*ning aƣzidin anglap hatiriligǝn; «baxtin» yǝnǝ ⱪoxumqǝ: «yuⱪiridin», «ǝrxtin» degǝnni bildüridu; demǝk, Luⱪa bu hatirini yezixⱪa ǝrxtin bolƣan türtkǝ bar idi. Baxⱪiqǝ eytⱪanda, u uni Muⱪǝddǝs Roⱨning yolyoruⱪi wǝ ilⱨami astida yazƣan. \+bd «Teofilus» \+bd* —Munu kixining salaⱨiyiti toƣruluⱪ Injildiki «kirix sɵz»imizni kɵrüng. Mǝnisi «Hudani sɵygüqi».\f*  
\v 4 Buningdin mǝⱪsǝt, sili ⱪobul ⱪilƣan tǝlimlǝrning mutlǝⱪ ⱨǝⱪiⱪǝt ikǝnlikigǝ jǝzm ⱪilixliri üqündur.   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning tuƣuluxidin bexarǝt  
\m
\v 5 Yǝⱨudiyǝ ɵlkisigǝ padixaⱨ bolƣan Ⱨerod sǝltǝnǝt ⱪilƣan künliridǝ, «Abiya» kaⱨinliⱪ nɵwitidin bir kaⱨin bar bolup, ismi Zǝkǝriya idi. Uning ayalimu Ⱨarunning ǝwladidin bolup, ismi Elizabit idi.\f □ \fr 1:5 \ft \+bd ««Abiya» kaⱨinliⱪ nɵwitidin bir kaⱨin bar bolup, ismi Zǝkǝriya idi\+bd* — «Abiya» kaⱨinliⱪ nɵwiti» «1Tar.» 24:10dǝ, kaⱨinlarning jǝmǝtining ibadǝthanidiki «dijorniliⱪ» tizimlikini kɵrsitidu. Kaⱨinlarning (ⱨǝmmisi Ⱨarunning ǝwladliri) yilliⱪ hizmiti 24 nɵwǝtkǝ bɵlünǝtti. «kaⱨinliⱪ jǝmǝti»dikilǝrning ⱨǝrbirigǝ ibadǝthanida ixlǝxkǝ on bǝx kün nɵwǝt kelǝtti. «Abiya» nɵwiti» bu yigirmǝ tɵt nɵwǝttin biri idi. Miladiyǝ birinqi ǝsirdǝ, kaⱨinlarning sanliriƣa asasǝn, ⱨǝrbir kaⱨin ɵmridǝ «muⱪǝddǝs jay»da huxbuy selixtin ibarǝt imtiyazliⱪ hizmǝtkǝ birla ⱪetim muyǝssǝr boluxi mumkin idi. \+bd «Uning ayalimu Ⱨarunning ǝwladidin bolup...»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrning akisi «Ⱨarun» birinqi «bax kaⱨin» idi; keyin uning barliⱪ ǝrkǝk ǝwladliri kaⱨinliⱪ hizmitidǝ boluxⱪa muyǝssǝr idi.\f*  \x + \xo 1:5 \xt 1Tar. 24:10. \x*  
\v 6 Ular ikkisi Hudaning alidida ⱨǝⱪⱪaniy kixilǝr bolup, Pǝrwǝrdigarning pütün ǝmr-bǝlgilimiliri boyiqǝ ǝyibsiz mangatti.\f □ \fr 1:6 \ft \+bd «Ular ikkisi Hudaning alidida ⱨǝⱪⱪaniy kixilǝr bolup, Pǝrwǝrdigarning pütün ǝmr-bǝlgilimiliri boyiqǝ ǝyibsiz mangatti»\+bd* — ularning «ⱨǝⱪⱪaniy» wǝ «ǝyibsiz» deyilgǝnliki ularni «gunaⱨsiz» degǝnlik ǝmǝs. Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ kixilǝr ɵz gunaⱨlirini tonup yetip, xundaⱪla Tǝwrat boyiqǝ kerǝk bolƣan gunaⱨni tilǝydiƣan ⱪurbanliⱪlarni sunƣan bolsa, Huda aldida ǝyibsiz dǝp ⱨesablinatti.\f*  
\v 7 Əmma Elizabit tuƣmas bolƣaqⱪa, ular pǝrzǝnt kɵrmigǝnidi. Uning üstigǝ ular ikkisi helila yaxinip ⱪalƣanidi.\f □ \fr 1:7 \ft \+bd «... Elizabit tuƣmas bolƣaqⱪa, ular pǝrzǝnt kɵrmigǝnidi. Uning üstigǝ ular ikkisi helila yaxinip ⱪalƣanidi»\+bd* — muxu yǝrdin oⱪurmǝnlǝrgǝ eniⱪki, Hudadin ⱪorⱪidiƣan adǝm ayali tuƣmas bolsimu, nemila bolmisun xu sǝwǝbtin ayali bilǝn ⱨǝrgiz ajraxmaydu.\f*   
\m
\v 8 U ɵz türkümidiki kaⱨinlar arisida \add ibadǝthanida\add* nɵwǝtqilik wǝzipisini Huda aldida ada ⱪiliwatⱪanda,\x + \xo 1:8 \xt 1Tar. 24\x*  
\v 9 \add xu qaƣdiki\add* kaⱨinliⱪ aditi boyiqǝ, ular Pǝrwǝrdigarning «muⱪǝddǝs jay»iƣa kirip huxbuy selixⱪa muyǝssǝr boluxⱪa qǝk taxliƣanda xundaⱪ boldiki, qǝk uningƣa qiⱪti. \x + \xo 1:9 \xt Mis. 30:7; Law. 16:17. \x*  
\v 10 Əmdi u huxbuy seliwatⱪan waⱪtida, jamaǝt taxⱪirida turup dua ⱪilixiwatatti. \f □ \fr 1:10 \ft \+bd «Əmdi u huxbuy seliwatⱪanda, jamaǝt taxⱪirida turup dua ⱪilixiwatatti»\+bd* — ««muⱪǝddǝs jay»ƣa kirip huxbuy selix» wǝzipisi ⱨǝr küni ǝtigǝndǝ saǝt toⱪⱪuzda wǝ qüxtin keyin saǝt üqtǝ, ikki ⱪetimla ada ⱪilinatti («Mis.» 30:7-8).\f*  
\v 11 Tuyuⱪsiz Pǝrwǝrdigarning bir pǝrixtisi uningƣa huxbuygaⱨning ong tǝripidǝ kɵründi.  
\v 12 Uni kɵrgǝn Zǝkǝriya ⱨoduⱪup ⱪorⱪunqⱪa qɵmüp kǝtti.  
\v 13 Biraⱪ pǝrixtǝ uningƣa:  
\m — Əy Zǝkǝriya, ⱪorⱪmiƣin! Qünki tiliking ijabǝt ⱪilindi, ayaling Elizabit sanga bir oƣul tuƣup beridu, sǝn uning ismini Yǝⱨya ⱪoyƣin. \f □ \fr 1:13 \ft \+bd «ayaling Elizabit sanga bir oƣul tuƣup beridu, sǝn uning ismini Yǝⱨya ⱪoyƣin»\+bd* — «Yǝⱨya» ibraniy wǝ grek tillirida «Yuⱨanna» («Pǝrwǝrdigarning xǝpⱪiti» degǝn mǝnidǝ) bilǝn ipadilinidu («Yǝⱨya» ǝsli ǝrǝbqǝ sɵz idi). «Yǝⱨya» degǝn isim oⱪurmǝnlǝrgǝ muxu xǝkildǝ tonux bolƣanliⱪi üqün uni muxu tǝrjimidǝ ixlǝttuⱪ.\f*  \x + \xo 1:13 \xt Luⱪa 1:60. \x*  
\v 14 U sanga xad-huramliⱪ elip kelidu, uning dunyaƣa kelixi bilǝn nurƣun kixilǝr xadlinidu. \x + \xo 1:14 \xt Luⱪa 1:58. \x*  
\v 15 Qünki u Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ uluƣ bolidu. U ⱨeqⱪandaⱪ ⱨaraⱪ-xarab iqmǝsliki kerǝk; ⱨǝtta anisining ⱪorsiⱪidiki waⱪtidin tartipmu Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa toldurulƣan bolidu. \x + \xo 1:15 \xt Qɵl. 6:1-8; Ⱨak. 13:4. \x*  
\v 16 U Israillardin nurƣunlirini Pǝrwǝrdigar Hudasining yeniƣa ⱪayturidu. \x + \xo 1:16 \xt Mal. 3:24; Mat. 11:14. \x*  
\v 17 U \add Rǝbning\add* aldida Iliyas pǝyƣǝmbǝrgǝ has bolƣan roⱨ wǝ küq-ⱪudrǝttǝ bolup, atilarning ⱪǝlblirini balilarƣa mayil ⱪilip, itaǝtsizlǝrni ⱨǝⱪⱪaniylarning aⱪilanilikigǝ kirgüzüp, Rǝb üqün tǝyyarlanƣan bir hǝlⱪni ⱨazir ⱪilix üqün uning aldida mangidu, — dedi.\f □ \fr 1:17 \ft \+bd «itaǝtsizlǝrni ⱨǝⱪⱪaniylarning aⱪilanilikigǝ kirgüzüp...»\+bd* — «itaǝtsizlǝr» Hudaƣa itaǝt ⱪilmaydiƣanlar.«aⱪilanilikigǝ» grek tilida «ⱨǝⱪⱪaniylarning oyliriƣa». \+bd «U Rǝbning aldida Iliyas pǝyƣǝmbǝrgǝ has bolƣan roⱨ wǝ küq-ⱪudrǝttǝ bolup.... Rǝb üqün tǝyyarlanƣan bir hǝlⱪni ⱨazir ⱪilix üqün uning aldida mangidu...»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Rǝbning aldida» grek tilida «uning aldida». Bu sɵz Tǝwrattiki «Yǝx.» 40:1-11, «Mal.» 3:1 wǝ 4:5-6gǝ asaslanƣan; bu uluƣ bexarǝtlǝr boyiqǝ Rǝb Ɵzi yǝr yüzigǝ kǝlmǝkqi bolidu; biraⱪ uningdin awwal ǝwǝtilgǝn «aldin yürgüqi»si uning üqün bir hǝlⱪni (towiƣa kǝltürüp) tǝyyarlixi bilǝn yol tǝyyarlaydu. Bexarǝt ⱪilinƣan bu ǝlqi Yǝⱨya ɵzi idi, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 1:17 \xt Mal. 3:23-24; Mat. 3:2; Mar. 9:12. \x*   
\m
\v 18 Zǝkǝriya bolsa pǝrixtidin: Mǝnmu ⱪerip ⱪalƣan, ayalimmu heli yaxinip ⱪalƣan tursa, bu ixni ⱪandaⱪ jǝzm ⱪilalaymǝn? — dǝp soridi.\x + \xo 1:18 \xt Yar. 17:17. \x*   
\m
\v 19 Pǝrixtǝ jawabǝn:  
\m — Mǝn Hudaning ⱨuzurida turƣuqi Jǝbrailmǝn. Sanga sɵz ⱪilixⱪa, bu hux hǝwǝrni sanga yǝtküzüxkǝ mǝn ǝwǝtildim.  
\v 20 Waⱪit-saiti kǝlgǝndǝ qoⱪum ǝmǝlgǝ axurulidiƣan bu sɵzlirimgǝ ixǝnmigǝnliking tüpǝylidin, bu ixlar ǝmǝlgǝ axurulƣan künigiqǝ mana sǝn tiling tutulup, zuwanƣa kelǝlmǝysǝn, — dedi.  
\v 21 Əmdi jamaǝt Zǝkǝriyani kütüp turatti; ular u muⱪǝddǝs jayda nemǝ üqün bunqiwala ⱨayal boldi, dǝp ⱨǝyran ⱪalƣili turdi.  
\v 22 U qiⱪⱪanda ularƣa gǝp ⱪilalmidi; uning ularƣa ⱪol ixarǝtlirini ⱪilixidin, xundaⱪla zuwan sürǝlmigǝnlikidin ular uning muⱪǝddǝs jayda birǝr alamǝt kɵrünüxni kɵrgǝnlikini qüxinip yǝtti.   
\m
\v 23 Xundaⱪ boldiki, uning \add ibadǝthanidiki\add* hizmǝt mudditi toxuxi bilǝnla, u ɵyigǝ ⱪaytti.  
\v 24 Dǝrwǝⱪǝ, birnǝqqǝ kündin keyin uning ayali Elizabit ⱨamilidar boldi; u bǝx ayƣiqǝ tala-tüzgǝ qiⱪmay:  
\v 25 «Əmdi Pǝrwǝrdigar mening ⱨalimƣa nǝzirini qüxürüp, meni halayiⱪ arisida nomusⱪa ⱪelixtin halas ⱪilip, manga bu künlǝrdǝ xunqilik xapaǝt kɵrsǝtti» — dedi.\x + \xo 1:25 \xt Yar. 30:23; Yǝx. 4:1. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning dunyaƣa kelixidin bexarǝt  
\m
\v 26-27 \add Elizabit ⱨamilidar bolup\add* altǝ ay bolƣanda, pǝrixtǝ Jǝbrail Huda tǝripidin Galiliyǝ ɵlkisidiki Nasarǝt degǝn bir xǝⱨǝrgǝ, pak bir ⱪizning ⱪexiƣa ǝwǝtildi. Ⱪiz bolsa Dawut \add padixaⱨning\add* jǝmǝtidin bolƣan Yüsüp isimlik bir kixigǝ deyixip ⱪoyulƣanidi; ⱪizning ismi bolsa Mǝryǝm idi.\x + \xo 1:26-27 \xt Mat. 1:18. \x*   
\m
\v 28 Jǝbrail uning aldiƣa kirip uningƣa:  
\m — Salam sanga, ǝy xǝpⱪǝtkǝ muyǝssǝr bolƣan ⱪiz! Pǝrwǝrdigar sanga yardur! — dedi.\f □ \fr 1:28 \ft \+bd «Əy xǝpⱪǝtkǝ muyǝssǝr bolƣan ⱪiz!»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «Əy, ⱪiz-ayallar iqidǝ bǝhtliktursǝn!» degǝn sɵzlǝrmu ⱪoxulidu. 42-ayǝtnimu kɵrüng.\f*   
\m
\v 29 U pǝrixtini kɵrgǝndǝ, uning sɵzidin bǝk ⱨoduⱪup kǝtti, kɵnglidǝ bundaⱪ salam sɵzi zadi nemini kɵrsitidiƣandu, dǝp oylap ⱪaldi.  
\v 30 Pǝrixtǝ uningƣa:  
\m — Əy Mǝryǝm, ⱪorⱪmiƣin. Sǝn Huda aldida xǝpⱪǝt tapⱪansǝn.  
\v 31 Mana, sǝn ⱨamilidar bolup bir oƣul tuƣisǝn, sǝn uning ismini Əysa dǝp ⱪoyisǝn. \f □ \fr 1:31 \ft \+bd «sǝn uning ismini Əysa dǝp ⱪoyisǝn»\+bd* — «Əysa» grek tilida «Yesus», ibraniy tilida «Yǝxua», mǝnisi «Ⱪutⱪuzƣuqi Yaⱨ» yaki «Yaⱨ nijattur». Oⱪurmǝnlǝrning esidǝ boluxi kerǝkki, «Yaⱨ» bolsa «Yaⱨwǝⱨ» (Pǝrwǝrdigar)ning ⱪisⱪartilmisidur. «Mat.» 1:21nimu wǝ uning izaⱨitini kɵrüng.\f*  \x + \xo 1:31 \xt Yǝx. 7:14. \x*  
\v 32 U uluƣ bolidu, Ⱨǝmmidin Aliy Bolƣuqining oƣli dǝp atilidu; wǝ Pǝrwǝrdigar Huda uningƣa atisi Dawutning tǝhtini ata ⱪilidu. \f □ \fr 1:32 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Huda uningƣa atisi Dawutning tǝhtini ata ⱪilidu»\+bd* — Tǝwrattiki kɵp bexarǝtlǝrdǝ Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ (1) Dawutning biwasitǝ ǝwladi bolidu; (2) uning tǝhtigǝ waris bolup awwal Israilƣa, andin pütkül dunyaƣa padixaⱨ bolidu, dǝp eniⱪ kɵrsitilidu (mǝsilǝn «Zǝbur» 18-küy (bolupmu 43-ayǝt), 89:26-37, 132:11:, «Yǝx.» 9:6-7, 16:5, «Yǝr.» 23:5, «Am.» 9:11-12, «Dan.» 2:44, 7:13-14, 27, «Mik.» 5:2-4 ⱪatarliⱪlar).\f*  \x + \xo 1:32 \xt 2Sam. 7:12; Zǝb. 132:11; Yǝx. 9:6; 54:5. \x*  
\v 33 U Yaⱪupning jǝmǝti üstigǝ mǝnggü sǝltǝnǝt ⱪilidu, uning padixaⱨliⱪi tügimǝstur, — dedi.\f □ \fr 1:33 \ft \+bd «Yaⱪupning jǝmǝti»\+bd* — pütkül Israil hǝlⱪini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 1:33 \xt 1Tar. 22:10; Zǝb. 45:6; 89:36; Yǝr. 23:5; Dan. 7:14,27; Mik. 4:7; Ibr. 1:8. \x*   
\m
\v 34 Mǝryǝm ǝmdi pǝrixtidin: — Mǝn tehi ǝr kixigǝ tǝgmigǝn tursam, bu ix ⱪandaⱪmu mumkin bolsun? — dǝp soridi.   
\m
\v 35 Pǝrixtǝ uningƣa jawabǝn: — Muⱪǝddǝs Roⱨ sening wujudungƣa qüxidu wǝ Ⱨǝmmidin Aliy Bolƣuqining küq-ⱪudriti sanga sayǝ bolup yeⱪinlixidu. Xunga, sǝndin tuƣulidiƣan muⱪǝddǝs \add pǝrzǝnt\add* Hudaning Oƣli dǝp atilidu. \f □ \fr 1:35 \ft \+bd «sǝndin tuƣulidiƣan muⱪǝddǝs pǝrzǝnt Hudaning Oƣli dǝp atilidu»\+bd* — yaki «sǝndin tuƣulidiƣan pǝrzǝnt muⱪǝddǝs, Hudaning Oƣli dǝp atilidu».\f*  
\v 36 Wǝ mana, tuƣⱪining Elizabitmu yaxinip ⱪalƣan bolsimu, oƣulƣa ⱨamilidar boldi; tuƣmas deyilgüqining ⱪorsaⱪ kɵtürginigǝ ⱨazir altǝ ay bolup ⱪaldi.  
\v 37 Qünki Huda bilǝn ⱨeqⱪandaⱪ ix mumkin bolmay ⱪalmaydu, — dedi.\x + \xo 1:37 \xt Ayup 42:2; Yǝr. 32:17; Zǝk. 8:6; Mat. 19:26; Luⱪa 18:27. \x*   
\m
\v 38 Mǝryǝm: — Mana Pǝrwǝrdigarning dedikimǝn; manga sɵzüng boyiqǝ bolsun, — dedi. Xuning bilǝn pǝrixtǝ uning yenidin kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Mǝryǝmning Elizabitni yoⱪlixi  
\m
\v 39 Mǝryǝm xu künlǝrdǝ ornidin ⱪopup aldirap Yǝⱨudiyǝ taƣliⱪ rayonidiki bir xǝⱨǝrgǝ bardi.  
\v 40 U Zǝkǝriyaning ɵyigǝ kirip, Elizabitⱪa salam bǝrdi.  
\v 41 Wǝ xundaⱪ boldiki, Elizabit Mǝryǝmning salimini angliƣandila, ⱪorsiⱪidiki bowaⱪ oynaⱪlap kǝtti. Elizabit bolsa Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa toldurulup, yuⱪiri awaz bilǝn tǝntǝnǝ ⱪilip mundaⱪ dedi:  
\m — Ⱪiz-ayallar iqidǝ bǝhtliktursǝn, ⱪorsiⱪingdiki mewimu bǝhtliktur! \f □ \fr 1:41 \ft \+bd «Ⱪiz-ayallar iqidǝ bǝhtliktursǝn, ⱪorsiⱪingdiki mewimu bǝhtliktur!»\+bd* — Elizabit Mǝryǝmgǝ ibraniy tilida sɵzligǝn, ǝlwǝttǝ. Bu ayǝttiki «bǝhtlik» (grek tilida «makarios») degǝn sɵz ibraniy tilida «mubarǝk» degǝn sɵz bilǝn ipadilǝngǝn boluxi kerǝk. Ibraniy tilida «mubarǝk»ning mǝnisi: — (1) bǝhtlik, (2) Huda tǝripidin bǝrikǝtlǝngǝn; (3) hǝlⱪ tǝripidin bǝht tilǝngǝn wǝ uluƣlanƣan.\f*  
\v 43 Manga xundaⱪ \add xǝrǝp\add* nǝdin kǝldikin, Rǝbbimning anisi bolƣuqi meni yoⱪlap kǝldi!  
\v 44 Qünki mana, saliming ⱪuliⱪimƣa kirgǝndila, ⱪorsiⱪimdiki bowaⱪ sɵyünüp oynaⱪlap kǝtti.  
\v 45 Ixǝngǝn ⱪiz nǝⱪǝdǝr bǝhtliktur; qünki uningƣa Pǝrwǝrdigar tǝripidin eytilƣan sɵz jǝzmǝn ǝmǝlgǝ axurulidu!\f □ \fr 1:45 \ft \+bd «Ixǝngǝn ⱪiz nǝⱪǝdǝr bǝhtliktur; qünki uningƣa Pǝrwǝrdigar tǝripidin eytilƣan sɵz jǝzmǝn ǝmǝlgǝ axurulidu!»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Əmdi «Pǝrwǝrdigardin ǝwǝtilgǝn sɵz jǝzmǝn ǝmǝlgǝ axurulidu» dǝp ixǝngüqi nǝⱪǝdǝr bǝhtliktur!».\f*  \x + \xo 1:45 \xt Luⱪa 11:28. \x*   
\b  
\m  
\s1 Mǝryǝm bexarǝt ⱪilip Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪuydu  
\m
\v 46 Mǝryǝmmu hux bolup mundaⱪ dedi: —  
\b  
\m «Jenim Rǝbni uluƣlaydu,  
\v 47 roⱨim Ⱪutⱪuzƣuqim Hudadin xadlandi,\f □ \fr 1:47 \ft \+bd «roⱨim ... Hudadin xadlandi»\+bd* — ǝslidǝ grek tilida «roⱨim ... Hudada xadlandi» — (1) Huda tüpǝylidin xadlanƣanliⱪini; (2) Huda bilǝn yeⱪin alaⱪidǝ bolup xadlanƣanliⱪini kɵrsitidu. 
\fp  Oⱪurmǝn 46- wǝ 47-ayǝttin insanning «jan» wǝ «roⱨ» arisida bolƣan munasiwǝtni kɵrǝlǝydu — Hudaning ixliri insanning roⱨida baxlinidu wǝ keyin «jeni»da (demǝk, insanning oyliri wǝ ⱨessiyatlirida) toluⱪlinidu. «Rimliⱪlarƣa»diki kirix sɵzimizdǝ «roⱨ» wǝ «jan» toƣruluⱪ kɵrüng.\f*   
\m
\v 48 Qünki U dedikining miskin ⱨaliƣa nǝzǝr saldi;  
\m Qünki mana, xundin baxlap barliⱪ dǝwrlǝr meni bǝhtlik dǝp ataydu;   
\m
\v 49 Qünki Ⱪadir Bolƣuqi mǝn üqün uluƣ ixlarni ǝmǝlgǝ axurdi;  
\m Muⱪǝddǝstur Uning nami.   
\m
\v 50 Uning rǝⱨim-xǝpⱪiti dǝwrdin-dǝwrgiqǝ Ɵzidin ⱪorⱪidiƣanlarning üstididur,\x + \xo 1:50 \xt Mis. 20:6. \x*   
\m
\v 51 U biliki bilǝn küq-ⱪudritini namayan ⱪildi,  
\m U tǝkǝbburlarni kɵnglidiki niyǝt-hiyalliri iqidila tarmar ⱪildi.\f □ \fr 1:51 \ft \+bd «U tǝkǝbburlarni kɵnglidiki niyǝt-hiyalliri iqidila tarmar ⱪildi»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «U kɵnglidiki oy-hiyallirida tǝkǝbburlixip kǝtkǝnlǝrni tarmar ⱪildi».\f*  \x + \xo 1:51 \xt Zǝb. 33:10; Yǝx. 51:9; 52:10; 1Pet. 5:5. \x*   
\m
\v 52 U küqlük ⱨɵkümdarlarni tǝhtidin qüxürdi,  
\m Peⱪirlarni egiz kɵtürdi.\x + \xo 1:52 \xt 1Sam. 2:8; Zǝb. 113:6. \x*   
\m
\v 53 U aqlarni nazi-nemǝtlǝr bilǝn toyundurdi,  
\m Lekin baylarni ⱪuruⱪ ⱪol ⱪayturdi.\x + \xo 1:53 \xt Zǝb. 34:9-10\x*   
\m
\v 54-55 U ata-bowilirimizƣa eytⱪinidǝk,  
\m Yǝni Ibraⱨim ⱨǝm uning nǝsligǝ mǝnggü wǝdǝ ⱪilƣinidǝk,  
\m U Ɵz rǝⱨim-xǝpⱪitini esidǝ tutup,  
\m Ⱪuli Israilƣa yardǝmgǝ kǝldi».\f □ \fr 1:54-55 \ft \+bd «U Ɵz rǝⱨim-xǝpⱪitini esidǝ tutup, ...»\+bd* — «(Hudaning) Ɵz rǝⱨim-xǝpⱪiti» muxu yǝrdǝ bǝlkim Tǝwrattiki «Pǝrwǝrdigarning ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbiti» degǝn ibarining mǝnisi bilǝn ohxaxtur. Bu ibarǝ Huda Israilning ata-bowiliriƣa ⱪilƣan barliⱪ xapaǝtlik wǝdilirini ɵz iqigǝ alidu (yuⱪiriⱪi sɵzni kɵrüng). \+bd «... Ⱪuli Israilƣa yardǝmgǝ kǝldi»\+bd* — «Israil» muxu yǝrdǝ Israil hǝlⱪini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 1:54-55 \xt Yǝx. 30:18; 41:9; 54:5; Yǝr. 31:2,20; Yar. 17:19; 22:18; Zǝb. 132:11. \x*   
\b  
\m
\v 56 Mǝryǝm Elizabitning yenida üq ayqǝ turup, ɵz ɵyigǝ ⱪaytti.   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning dunyaƣa kelixi  
\m
\v 57 Elizabitning tuƣutining ay-küni toxup, bir oƣul tuƣdi.  
\v 58 Əmdi uning ⱪolum-ⱪoxniliri wǝ uruⱪ-tuƣⱪanliri Pǝrwǝrdigarning uningƣa kɵrsǝtkǝn meⱨir-xǝpⱪitini xunqǝ ulƣaytⱪanliⱪini anglap, uning bilǝn tǝng xadlandi. \x + \xo 1:58 \xt Luⱪa 1:14. \x*  
\v 59 Wǝ xundaⱪ boldiki, bowaⱪ tuƣulup sǝkkiz kün bolƣanda, halayiⱪ balining hǝtnisini ⱪilƣili kǝldi. Ular uningƣa Zǝkǝriya dǝp atisining ismini ⱪoymaⱪqi boluxti. \x + \xo 1:59 \xt Yar. 17:12; Law. 12:3. \x*  
\v 60 Lekin anisi jawabǝn:  
\m — Yaⱪ! Ismi Yǝⱨya atalsun — dedi.\x + \xo 1:60 \xt Luⱪa 1:13\x*   
\m
\v 61 Ular uningƣa: — Biraⱪ uruⱪ-jǝmǝtingiz iqidǝ bundaⱪ isimdikilǝr yoⱪⱪu! — deyixti.  
\v 62 Xuning bilǝn ular balining atisidin pǝrzǝntingizgǝ nemǝ isim ⱪoyuxni halaysiz, dǝp ixarǝt bilǝn soraxti.   
\m
\v 63 U bir parqǝ \add mom\add* tahtayni ǝkilixni tǝlǝp ⱪilip: «Uning ismi Yǝⱨyadur» dǝp yazdi. Ⱨǝmmǝylǝn intayin ⱨǝyran ⱪelixti. \f □ \fr 1:63 \ft \+bd «Uning ismi Yǝⱨyadur»\+bd* — grek tilida wǝ ibraniy tilida «Uning ismi Yuⱨannadur».\f*  
\v 64 Xuan uning aƣzi eqildi, uning tili yexilip, zuwanƣa kǝldi wǝ xuning bilǝn Hudaƣa tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ eytti.  
\v 65 Ularning ɵpqürisidikilǝrning ⱨǝmmisini ⱪorⱪunq basti; Yǝⱨudiyǝ taƣliⱪ rayonlirida bu ixlarning ⱨǝmmisi ǝl aƣzida pur kǝtti.  
\v 66 Bu ixlardin hǝwǝr tapⱪuqilarning ⱨǝmmisi ularni kɵngligǝ püküp: «Bu bala zadi ⱪandaⱪ adǝm bolar?» deyixti. Qünki Pǝrwǝrdigarning ⱪoli dǝrwǝⱪǝ uningƣa yar idi.   
\b  
\m  
\s1 Zǝkǝriyaning nijat-ⱪutⱪuzulux ⱨǝⱪⱪidiki bexariti  
\m
\v 67 Xu qaƣda balining atisi Zǝkǝriya Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa toldurulup, wǝⱨiy-bexarǝtni yǝtküzüp, mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 68 «Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarƣa tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ oⱪulsun!  
\m Qünki U Ɵz hǝlⱪini yoⱪlap, ulardin hǝwǝr elip, bǝdǝl tɵlǝp ularni ⱨɵr ⱪildi.\f □ \fr 1:68 \ft \+bd « \+bd*\+bdit Huda\+bdit* Ɵz hǝlⱪini yoⱪlap, ulardin hǝwǝr elip,...» — «yoⱪlap, ulardin hǝwǝr elix» degǝn ibarǝ grek tilida «yoⱪlax» degǝn birla sɵz bilǝn ipadilinidu. Tǝwrat wǝ Injilda «Hudaning yoⱪlixi» uning insanlarƣa yeⱪin kelip ulardin hǝwǝr elixini ɵz iqigǝ alidu. \+bd «U \+bd*\+bdit Huda\+bdit* bǝdǝl tɵlüp ularni \+bdit , yǝni Ɵz hǝlⱪini\+bdit* ⱨɵr ⱪildi» — bu sɵzlǝr eytilƣan waⱪit Yǝⱨudiy hǝlⱪi Rim imperiyǝsining mustǝmlikisi yaki ularƣa beⱪindi idi. «ⱨɵr bolux» muxu yǝrdǝ roⱨiy ǝrkinlikni kɵrsitidu. Roxǝnki, Hudaning nǝziridǝ muⱨim bolƣini ǝl-yurtning «mustǝⱪilliⱪ»i ǝmǝs, bǝlki ⱨǝrbirimizning gunaⱨimizdin azad boluxidin ibarǝttur.\f*   
\m
\v 69-71 U ⱪǝdimdin beri muⱪǝddǝs pǝyƣǝmbǝrlirining aƣzi arⱪiliⱪ wǝdǝ ⱪilƣinidǝk,  
\m Ⱪuli bolƣan Dawutning jǝmǝti iqidin biz üqün bir nijat münggüzini ɵstürüp turƣuzdi;  
\m Bu zat bizni düxmǝnlirimizdin wǝ bizni ɵq kɵridiƣanlarning ⱪolidin ⱪutⱪuzƣuqi nijattur.\f □ \fr 1:69-71 \ft \+bd «ⱪǝdimdin beri..»\+bd* — grek tilida «ǝzǝldin beri..». \+bd «Ⱪuli bolƣan Dawutning jǝmǝti iqidin biz üqün bir nijat münggüzini ɵstürüp turƣuzdi...»\+bd* — «münggüz» bolsa mǝlum ǝlning yaki adǝmning xan-xǝripini, küq-ⱪudritini bildüridu. Muxu yǝrdǝ bu «münggüz» Israilni (gunaⱨliridin) ⱪutⱪuzup ularni xan-xǝrǝplik bir hǝlⱪ ⱪilidu; sɵzning Dawutning ǝwladi bolƣan Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨni kɵrsǝtkǝnlikidǝ guman yoⱪ. \+bd «Bu zat bizni düxmǝnlirimizdin wǝ bizni ɵq kɵridiƣanlarning ⱪolidin ⱪutⱪuzƣuqi nijattur»\+bd* — «bu zat» grek tilida «u» deyilip, muxu yǝrdǝ yuⱪirida tilƣa elinƣan «münggüz», yǝni Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 1:69-71 \xt Zǝb. 132:17; Zǝb. 72:1-14; Yǝx. 40:10; Yǝr. 23:6; 30:10; Dan. 9:27. \x*   
\m
\v 72-75 U xu yol bilǝn ata-bowilirimizƣa iltipat ǝylǝp,  
\m Muⱪǝddǝs ǝⱨdisini ǝmǝlgǝ axurux üqün,  
\m Yǝni atimiz Ibraⱨimƣa bolƣan ⱪǝsimini esidǝ tutup,  
\m Bizni düxmǝnlirining ⱪolidin azad ⱪilip,  
\m Barliⱪ künlirimizdǝ ⱨeqkimdin ⱪorⱪmay, Ɵz aldida ihlasmǝnlik wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn,  
\m Hizmǝt-ibaditidǝ bolidiƣan ⱪildi.\f □ \fr 1:72-75 \ft \+bd «U... muⱪǝddǝs ǝⱨdisini ǝmǝlgǝ axurux üqün, yǝni atimiz Ibraⱨimƣa bolƣan ⱪǝsimini esidǝ tutup, bizni düxmǝnlirining ⱪolidin azad ⱪilip, barliⱪ künlirimizdǝ ⱨeqkimdin ⱪorⱪmay, Ɵz aldida ihlasmǝnlik wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn, hizmǝt-ibaditidǝ bolidiƣan ⱪildi»\+bd* — ⱪaytilaymizki, bu barliⱪ ixlarda: (1) Huda Ibraⱨim wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ nijat toƣruluⱪ kɵp wǝdilǝrni ⱪilƣan; (2) U bu wǝdilǝrgǝ asasǝn, ularni ǝmǝlgǝ axurux üqün Mǝsiⱨini ǝwǝtidu. Ⱨǝmmǝ ixlar 69-ayǝttǝ tilƣa elinƣan «nijat münggüzi», yǝni Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ arⱪiliⱪla bolidu.\f*  \x + \xo 1:72-75 \xt Yar. 22:16; Zǝb. 105:9; Yǝr. 31:33; Ibr. 6:13,17; Ibr. 9:14; 1Pet. 1:15. \x*   
\m
\v 76 Əmdi sǝn, i balam,  
\m Ⱨǝmmidin Aliy Bolƣuqining pǝyƣǝmbiri dǝp atilisǝn;  
\m Qünki sǝn Rǝbning yollirini tǝyyarlax üqün Uning aldida mangisǝn.\f □ \fr 1:76 \ft \+bd «...sǝn ´Rǝbning yollirini tǝyyarlax üqün uning aldida mangisǝn»\+bd* — grek tilida «sǝn Rǝbning yollirini tǝyyarlax üqün Uning yüzi aldidamangisǝn».\f*  \x + \xo 1:76 \xt Luⱪa 1:17; Mal. 3:23. \x*   
\m
\v 77 Wǝzipǝng uning hǝlⱪigǝ gunaⱨlirining kǝqürüm ⱪilinixi arⱪiliⱪ bolidiƣan nijatning hǝwirini bildürüxtür;\x + \xo 1:77 \xt Luⱪa 3:3. \x*   
\m
\v 78-79 Qünki Hudayimizning iqi-baƣridin urƣup qiⱪⱪan xǝpⱪǝtlǝr wǝjidin,  
\m Ⱪarangƣuluⱪ wǝ ɵlüm kɵlǝnggisi iqidǝ olturƣanlarni yorutux üqün,  
\m Putlirimizni amanliⱪ yoliƣa baxlax üqün,  
\m Ərxtin tang xǝpiⱪi üstimizgǝ qüxüp yoⱪlidi.\f □ \fr 1:78-79 \ft \+bd «Hudayimizning iqi-baƣridin urƣup qiⱪⱪan xǝpⱪǝtlǝr wǝjidin, ⱪarangƣuluⱪ wǝ ɵlüm kɵlǝnggisi iqidǝ olturƣanlarni yorutux üqün...»\+bd* — «Yǝx.» 9:1-2, 42:7 49:9-10ni kɵrüng. \+bd «Ərxtin tang xǝpiⱪi üstimizgǝ qüxüp yoⱪlidi»\+bd* — «Tang xǝpiⱪi» bolsa yǝnǝ Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨning ɵzini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 1:78-79 \xt Yǝx. 9:1; 42:7; 43:8; 49:9; 60:1. \x*   
\b  
\m
\v 80 Bala bolsa ɵsüp, roⱨta küqlǝndürüldi. U Israil jamaitining aldida namayan ⱪilinƣuqǝ qɵllǝrdǝ yaxap kǝldi.\f □ \fr 1:80 \ft \+bd «bala bolsa ɵsüp, roⱨta küqlǝndürüldi»\+bd* — «roⱨ» muxu yǝrdǝ Yǝⱨyaning ɵz roⱨini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 1:80 \xt Luⱪa 2:40. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Əysaning dunyaƣa kelixi  
\r Mat. 1:18-25  
\m
\v 1 Əmdi xu künlǝrdǝ, \add Rim imperatori\add* Ⱪǝysǝr Awƣustustin barliⱪ hǝlⱪtin baj elix üqün ularning royheti tizimlansun dǝp pǝrman qüxti.\f □ \fr 2:1 \ft \+bd «Ⱪǝysǝr Awƣustus»\+bd* — «Ⱪǝysǝr» Rim imperatorlirining omumiy unwani. «Ⱪǝysǝr Awƣustus» bolsa Rim imperiyǝsi üstidin miladiyǝdin ilgiriki 27-yilidin miladiyǝ 14-yiliƣiqǝ sǝltǝnǝt ⱪildi.\f*  
\v 2 Tunji ⱪetimliⱪ bu nopus tizimlax Kiriniyus Suriyǝ ɵlkisini idarǝ ⱪilip turƣan waⱪtida elip berilƣanidi.\f □ \fr 2:2 \ft \+bd «Tunji ⱪetimliⱪ bu nopus tizimlax Kiriniyus Suriyǝ ɵlkisini idarǝ ⱪilip turƣan waⱪtida elip berilƣanidi»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «Bu royhǝt Kiriniyusning Suriyǝ ɵlkisigǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪilip turƣan waⱪtidiki tunji ⱪetimliⱪ nopus tizimlax idi».\f*  
\v 3 Xuning bilǝn ⱨǝmmǝ adǝm nopusⱪa tizimlinix üqün ɵz yurtliriƣa ⱪaytix kerǝk boldi.   
\m
\v 4 Yüsüpmu Dawut \add padixaⱨning\add* jǝmǝtidin bolƣaqⱪa, xundaⱪla uning biwasitǝ ǝwladi bolƣaqⱪa, Galiliyǝ ɵlkisidiki Nasarǝt xǝⱨiridin ayrilip, Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidiki, Dawutning yurti Bǝyt-Lǝⱨǝm degǝn xǝⱨǝrgǝ kǝtti.\f □ \fr 2:4 \ft \+bd «Dawut padixaⱨning jǝmǝtidin bolƣaqⱪa, xundaⱪla uning biwasitǝ ǝwladi bolƣaqⱪa...»\+bd* — demǝk, Yüsüpning Dawutning tǝhtigǝ warisliⱪ ⱪilƣudǝk ǝwladliridin ikǝnlikini kɵrsǝtsǝ kerǝk. \+bd «Dawutning yurti Bǝyt-Lǝⱨǝm degǝn xǝⱨǝr»\+bd* — «xǝⱨǝr» deyilgini bilǝn Bǝyt-Lǝⱨǝm intayin kiqik bir yurt idi; u Yerusalemdin on ikki kilometr yiraⱪliⱪta.\f*  \x + \xo 2:4 \xt 1Sam. 16; Mik. 5:1; Mat. 1:1; Yⱨ. 7:42. \x*  
\v 5 Nopusⱪa tizimlinix üqün layiⱪi, bolƣusi ayali Mǝryǝmmu billǝ bardi. Mǝryǝm ⱨamilidar bolup, ⱪorsiⱪi helila yoƣinap ⱪalƣanidi.  
\v 6 Wǝ xundaⱪ boldiki, ular Bǝyt-Lǝⱨǝmdǝ turƣan waⱪtida Mǝryǝmning tuƣutining ay-küni toxup ⱪaldi.  
\v 7 Biraⱪ sarayda ularƣa orun bolmiƣaqⱪa, Mǝryǝm xu yǝrdǝ tunji oƣlini tuƣⱪanda uni zakilap, eƣildiki oⱪurƣa yatⱪuzdi.\f □ \fr 2:7 \ft \+bd «Mǝryǝm xu yǝrdǝ tunji oƣlini tuƣⱪanda ...»\+bd* — Əysa Mǝsiⱨ ⱪaqan tuƣuldi? «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu ix toƣruluⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 2:7 \xt Mat. 1:25. \x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrixtilǝrning padiqilarƣa kɵrünüxi  
\m
\v 8 Xu yǝrning ǝtrapidiki bǝzi padiqilar dalada turatti; ular keqiqǝ tünǝp, padisiƣa ⱪaraytti.  
\v 9 Wǝ mana, Pǝrwǝrdigarning bir pǝrixtisi ularning aldida turatti; Pǝrwǝrdigarning parlaⱪ xǝripi ularning ǝtrapini yorutuwǝtti. Ular intayin bǝk ⱪorⱪup kǝtti.  
\v 10 Biraⱪ pǝrixtǝ ularƣa:  
\m — Ⱪorⱪmanglar! Qünki mana, pütün hǝlⱪⱪǝ huxalliⱪ bolidiƣan bir hux hǝwǝrni silǝrgǝ elan ⱪilimǝn.  
\v 11 Qünki bügün Dawutning xǝⱨiridǝ silǝr üqün bir Ⱪutⱪuzƣuqi tuƣuldi. U — Rǝb Mǝsiⱨdur!  
\v 12 \add Uni\add* tepixinglar \add üqün\add* xu alamǝt boliduki, bowaⱪni zakilanƣan ⱨalda bir oⱪurda yatⱪan petidǝ tapisilǝr, — dedi.\f □ \fr 2:12 \ft \+bd «bowaⱪni zakilanƣan ⱨalda bir oⱪurda yatⱪan petidǝ tapisilǝr»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «bir oⱪurda yatⱪan, zakilanƣan bir bowaⱪni tapisilǝr».\f*   
\m
\v 13 Birdinla, pǝrixtining ǝtrapida zor bir top samawi ⱪoxundikilǝr pǝyda bolup, Hudani mǝdⱨiyilǝp:\f □ \fr 2:13 \ft \+bd «samawi ⱪoxundikilǝr»\+bd* — pǝrixtilǝr.\f*  \x + \xo 2:13 \xt Dan. 7:10; Wǝⱨ. 5:11. \x*   
\b  
\m
\v 14 «Ərxiǝlada Hudaƣa xan-xǝrǝplǝr bolƣay!  
\m Yǝr yüzidǝ bolsa u sɵyünidiƣan bǝndilirigǝ aram-hatirjǝmlik bolsun!» deyixti.\f □ \fr 2:14 \ft \+bd «Yǝr yüzidǝ bolsa u sɵyünidiƣan bǝndilirigǝ aram-hatirjǝmlik bolsun!»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Yǝr yüzidǝ insanlarƣa amanliⱪ, xapaǝt bolsun!»\f*  \x + \xo 2:14 \xt Yǝx. 57:19; Əf. 2:17. \x*   
\m
\v 15 Pǝrixtilǝr ulardin ayrilip asmanƣa qiⱪip ketiwidi, padiqilar bir-birigǝ:  
\m — Bǝyt-Lǝⱨǝmgǝ yol elip, Pǝrwǝrdigar bizgǝ uⱪturƣan, ǝmǝlgǝ axurƣan bu ixni kɵrüp kelǝyli, — deyixti.   
\m
\v 16 Xuning bilǝn ular aldirap xǝⱨǝrgǝ berip, Mǝryǝm bilǝn Yüsüpni wǝ oⱪurda yatⱪan bowaⱪni izdǝp tapti.  
\v 17 Padiqilar \add bowaⱪni\add* kɵrgǝndin keyin, ɵzlirigǝ uning ⱨǝⱪⱪidǝ eytilƣan sɵzlǝrni kǝng tarⱪitiwǝtti.  
\v 18 Buni angliƣanlarning ⱨǝmmisi padiqilarning degǝnlirigǝ intayin ⱨǝyran ⱪelixti.  
\v 19 Mǝryǝm bolsa bu ixlarning ⱨǝmmisini kɵngligǝ püküp, qongⱪur oylinip yürǝtti.  
\v 20 Padiqilar kɵrgǝn wǝ angliƣanlirining ⱨǝmmisi üqün Hudani uluƣlap, mǝdⱨiyǝ oⱪuxⱪan peti ⱪaytixti; barliⱪ ixlar dǝl ularƣa hǝwǝrlǝndürülgǝndǝk bolup qiⱪⱪanidi.   
\b  
\m  
\s1 Yüsüp wǝ Mǝryǝmning Əysani Hudaƣa atixi  
\m
\v 21 Bowaⱪni hǝtnǝ ⱪilix waⱪti, yǝni sǝkkizinqi küni toxⱪanda, uningƣa Əysa dǝp isim ⱪoyuldi. Pǝrixtǝ bu isimni u tehi anisining baliyatⱪusida apiridǝ bolmayla ⱪoyƣanidi.\x + \xo 2:21 \xt Yar. 17:12; Law. 12:3; Mat. 1:21; Luⱪa 1:31; Yⱨ. 7:22. \x*   
\m
\v 22 Əmdi Musa \add pǝyƣǝmbǝrgǝ\add* qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ Yüsüp bilǝn Mǝryǝmning paklinix waⱪti toxⱪanda ular balini Pǝrwǝrdigarƣa atap tapxurux üqün Yerusalemƣa elip bardi \f □ \fr 2:22 \ft \+bd «Yüsüp bilǝn Mǝryǝmning paklinix waⱪti toxⱪanda...»\+bd* — grek tilida «ularning paklinix waⱪti toxⱪanda...». Mǝryǝmning ⱪiriⱪi toxⱪanda, ɵzi wǝ mǝlum ǝⱨwalda Yüsüp ikkisi Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ «paklinix»i kerǝk bolatti («Law.» 12:2-4, «Mis.» 13:2ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 2:22 \xt Law. 12:6. \x*  
\v 23 (Pǝrwǝrdigarning Tǝwrat ⱪanunida: «Barliⱪ tunji oƣul Pǝrwǝrdigarƣa muⱪǝddǝs mǝnsup atilixi kerǝk» dǝp yezilƣinidǝk) \f □ \fr 2:23 \ft \+bd «Barliⱪ tunji oƣul»\+bd* — grek tilida «barliⱪ baliyatⱪuni (tunji) aqⱪan bala». \+bd ««Barliⱪ tunji oƣul Pǝrwǝrdigarƣa muⱪǝddǝs mǝnsup atilixi kerǝk» dǝp yezilƣinidǝk...»\+bd* — bu muⱪǝddǝs ⱪanundiki ǝmrlǝr «Mis.» 22:29, 34:19, «Law.» 12:1-8, «Qɵl.» 3:44-47ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 2:23 \xt Mis. 13:2,12; Qɵl. 3:13; 8:16,17. \x*  
\v 24 wǝ xundaⱪla Pǝrwǝrdigarning Tǝwrat ⱪanunida deyilgini boyiqǝ, bir jüp pahtǝk yaki ikki kǝptǝr baqkisini ⱪurbanliⱪⱪa sunux kerǝk idi.\f □ \fr 2:24 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning Tǝwrat ⱪanunida deyilgini boyiqǝ, bir jüp pahtǝk yaki ikki kǝptǝr baqkisini ⱪurbanliⱪⱪa sunux kerǝk»\+bd* — Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ, ayalning tuƣuttin keyin tazilinixi üqün (namrat bolsa) muxundaⱪ kǝptǝr ⱪurbanliⱪini (Yerusalemdiki) ibadǝthaniƣa apirip, soyup sunux üqün mǝs’ul kaⱨinƣa tapxuruxi kerǝk idi.\f*  \x + \xo 2:24 \xt Law. 12:8. \x*   
\m
\v 25 Wǝ mana xu qaƣlarda, Yerusalemda Simeon isimlik bir kixi turatti. U ⱨǝm ⱨǝⱪⱪaniy wǝ ihlasmǝn adǝm bolup, «Israilƣa Tǝsǝlli Bǝrgüqi»ni intizarliⱪ bilǝn kütkǝnidi. Muⱪǝddǝs Roⱨ uning wujudiƣa yar idi. \f □ \fr 2:25 \ft \+bd «Israilƣa Tǝsǝlli Bǝrgüqi»\+bd* — Mǝsiⱨni kɵrsitidu.\f*  
\v 26 U Muⱪǝddǝs Roⱨtin kǝlgǝn wǝⱨiydin ɵzining Pǝrwǝrdigarning Mǝsiⱨini kɵrmigüqǝ ɵlüm kɵrmǝydiƣanliⱪini bilgǝnidi.  
\v 27 U Muⱪǝddǝs Roⱨning baxlixi bilǝn ibadǝthanining \add ⱨoyliliriƣa\add* kirdi; ata-anisi Tǝwratta bekitilgǝn adǝtni bejirix üqün bowaⱪ Əysani kɵtürüp kirgǝndǝ,  
\v 28 Simeon bowaⱪni ⱪuqiⱪiƣa elip, Hudaƣa tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ oⱪup mundaⱪ dedi: —   
\b  
\m
\v 29 «Əmdi, i Igǝm, ⱨazir sɵzüng boyiqǝ ⱪulungning bu alǝmdin hatirjǝmlik bilǝn ketixigǝ yol ⱪoyƣaysǝn;\f □ \fr 2:29 \ft \+bd «Əmdi, i Igǝm, ⱨazir sɵzüng boyiqǝ ⱪulungning bu alǝmdin hatirjǝmlik bilǝn ketixigǝ yol ⱪoyƣaysǝn..»\+bd* — Simeon ɵzining ɵmürwayǝt tǝⱪǝzza bolƣinini (yǝni Huda Ɵz sɵzidǝ turup, ǝwǝtkǝn Mǝsiⱨini) kɵrgǝndin keyin dunyadin ketixkǝ razi bolidu.\f*  \x + \xo 2:29 \xt Yar. 46:30. \x*   
\m
\v 30 Qünki ɵz kɵzüm Sening nijatingni kɵrdi,\x + \xo 2:30 \xt Zǝb. 98:2-3; Yǝx. 52:10. \x*   
\m
\v 31 Uni barliⱪ hǝlⱪlǝr aldida ⱨazirliƣansǝn;\f □ \fr 2:31 \ft \+bd «Uni barliⱪ hǝlⱪlǝr aldida ⱨazirliƣansǝn...»\+bd* — «U» — Hudaning nijati, yǝni Mǝsiⱨ.\f*  \x + \xo 2:31 \xt Ros. 28:28. \x*   
\m
\v 32 U ǝllǝrgǝ wǝⱨiy bolidiƣan nur,  
\m Wǝ hǝlⱪing Israilning xan-xǝripidur!»\f □ \fr 2:32 \ft \+bd «\+bd*\+bdit yat\+bdit* ǝllǝr» — muxu yǝrdǝ Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu. Xu qaƣda yat ǝllǝrning ⱨǝmmisi degüdǝk ⱨǝⱪiⱪiy Hudani tonumay, butlarƣa qoⱪunƣan, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 2:32 \xt Yǝx. 42:6; 49:6; Ros. 13:47. \x*   
\b  
\m
\v 33 Balining ata-anisi bala ⱨǝⱪⱪidǝ eytilƣanliriƣa intayin ⱨǝyran ⱪelixti.  
\v 34 Simeon ularƣa bǝht tilǝp, apisi Mǝryǝmgǝ mundaⱪ dedi:  
\m — Mana! Bu bala Israildiki nurƣun kixilǝrning yiⱪilixi wǝ nurƣun kixilǝrning kɵtürülüxi üqün tǝyinlǝndi, xundaⱪla kixilǝr ⱪarxi qiⱪip ⱨaⱪarǝtlǝydiƣan, \add Hudaning\add* bexarǝtlik alamiti bolidu. \x + \xo 2:34 \xt Yǝx. 8:14; Rim. 9:32; 1Pet. 2:8. \x*  
\v 35 Xuning bilǝn nurƣun kixilǝrning kɵnglidiki ƣǝrǝzliri axkarilinidu — wǝ bir ⱪiliqmu sening kɵnglünggǝ sanjilidu!\f □ \fr 2:35 \ft \+bd «... wǝ bir ⱪiliqmu sening kɵnglünggǝ sanjilidu!»\+bd* — grek tilida «ⱪiliq» muxu yǝrdǝ yoƣan, ikki bisliⱪ birhil ⱪiliqni kɵrsitidu. Mǝryǝmning kɵngligǝ sanjiƣan ixlar oƣlining Israil tǝripidin rǝt ⱪilinip, azab-oⱪubǝt tartⱪuzulup ɵltürülginidin bolƣan dǝrd-ǝlǝmni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 36 Xu yǝrdǝ Axir ⱪǝbilisidin bolƣan Fanuilning ⱪizi Anna isimlik heli yaxanƣan bir ayal pǝyƣǝmbǝrmu bar idi. U ⱪiz waⱪtida ǝrgǝ tǝgkǝndin keyin uning bilǝn yǝttǝ yil billǝ yaxap, \f □ \fr 2:36 \ft \+bd «Axir ⱪǝbilisidin bolƣan Fanuilning ⱪizi Anna isimlik heli yaxanƣan bir ayal pǝyƣǝmbǝr...»\+bd* — grek tilida «Anna» ibraniy tilida «Ⱨannaⱨ» deyilgǝn.\f*  
\v 37 andin sǝksǝn tɵt yil tul turƣan idi. U ibadǝthana ⱨoyliliridin qiⱪmay, keqǝ-kündüz roza tutuxlar wǝ dualar bilǝn Hudaƣa ibadǝt ⱪilatti. \f □ \fr 2:37 \ft \+bd «andin sǝksǝn tɵt yil tul turƣan idi...»\+bd* — yaki «u tul ⱪalƣanidi. U sǝksǝn tɵt yaxⱪa kirgǝn bolup,...».\f*  \x + \xo 2:37 \xt 1Sam. 1:22. \x*  
\v 38 U dǝl xu pǝyttǝ yetip kelip Pǝrwǝrdigarƣa tǝxǝkkür eytti, ⱨǝmdǝ Yerusalemda nijat-ⱨɵrlükni kütüwatⱪan barliⱪ halayiⱪⱪa bala toƣrisida sɵz ⱪildi.\f □ \fr 2:38 \ft \+bd «nijat-ⱨɵrlükni kütüwatⱪan barliⱪ halayiⱪ»\+bd* — muxu yǝrdǝ «nijat-ⱨɵrlük» \+bd Hudaning\+bd* bǝdǝl tɵlǝp, gunaⱨlardin halas ⱪilƣan roⱨiy azadliⱪini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 39 \add Yüsüp\add* bilǝn \add Mǝryǝm\add* Tǝwratta bekitilgǝn barliⱪ ixlarni ada ⱪilƣandin keyin, Galiliyǝgǝ, ɵz xǝⱨiri Nasarǝtkǝ ⱪaytti.  
\v 40 Bala bolsa ɵsüp, dana-aⱪilanilik bilǝn tolup, roⱨta küqlǝndürüldi, Hudaning meⱨir-xǝpⱪitimu uning üstidǝ idi.\f □ \fr 2:40 \ft \+bd «bala bolsa ɵsüp, dana-aⱪilanilik bilǝn tolup, roⱨta küqlǝndürüldi»\+bd* — «roⱨ» muxu yǝrdǝ Əysaning ɵz (insaniy) roⱨini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 2:40 \xt Luⱪa 1:80. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yax Əysa ibadǝthanida  
\m
\v 41 Uning ata-anisi ⱨǝr yili «ɵtüp ketix ⱨeyti»da Yerusalemƣa baratti. \x + \xo 2:41 \xt Mis. 23:15,17; Law. 23:5; Ⱪan. 16:1. \x*  
\v 42 Əysa on ikki yaxⱪa kirgǝn yili, ular uni elip, ⱨeytning aditi boyiqǝ yǝnǝ qiⱪip bardi.  
\v 43 Ⱨeyt künlirini ɵtküzgǝndin keyin, ular ɵyigǝ ⱪarap ketiwatⱪanda, bala Əysa Yerusalemda ⱪaldi. Ata-anisining bu ixtin hǝwiri yoⱪ idi,  
\v 44 bǝlki uni sǝpǝrdax-ⱨǝmraⱨliri bilǝn billǝ keliwatidu, dǝp oylap, bir kün yol yürdi. Andin ular uni uruⱪ-tuƣⱪanlari wǝ dost-buradǝrliri arisidin izdǝxkǝ baxlidi;  
\v 45 izdǝp tapalmay, ular kǝynigǝ yenip Yerusalemƣa berip yǝnǝ izdidi.   
\m
\v 46 Wǝ xundaⱪ boldiki, üqinqi küni ular uni ibadǝthana ⱨoylisida Tǝwrat ustazlirining arisida olturup, ularning tǝlimlirini anglawatⱪan ⱨǝm ulardin soal sorawatⱪanning üstidǝ tapti. \f □ \fr 2:46 \ft \+bd «üqinqi küni ular uni ibadǝthana ⱨoylisida Tǝwrat ustazlirining arisida .. tapti»\+bd* — «üqinqi küni» grek tilida «üq kündin keyin». Buning mǝnisi bǝlkim Yerusalemdin ayrilip ɵygǝ ⱪarap mengixⱪa bir kün, Yerusalemƣa ⱪaytixⱪa bir kün, andin Yerusalemda turup izdǝxkǝ bir kün kǝtkǝnidi, degǝndǝk boluxi mumkin.\f*  
\v 47 Uning sɵzlirini angliƣanlarning ⱨǝmmisi uning qüxǝnqisigǝ wǝ bǝrgǝn jawabliriƣa intayin ⱨǝyran ⱪelixti. \x + \xo 2:47 \xt Mat. 7:28; Mar. 1:22; Luⱪa 4:22,32; Yⱨ. 7:15. \x*  
\v 48 Ata-anisi uni kɵrüp naⱨayiti ⱨǝyranuⱨǝs boluxti, uning anisi uningƣa:  
\m — Way balam! Nemixⱪa bizgǝ xundaⱪ muamilǝ ⱪilding? Atang ikkimiz parakǝndǝ bolup seni izdǝp kǝlduⱪ! — dedi.   
\m
\v 49 U ularƣa: — Nemixⱪa meni izdidinglar? Əjǝba, mening Atamning ixlirida boluxum kerǝklikimni bilmǝmtinglar? — dedi. \f □ \fr 2:49 \ft \+bd «Əjǝba, mening Atamning ixlirida boluxum kerǝklikimni bilmǝmtinglar?»\+bd* — Yǝⱨudiylarning ǝn’ǝnisi wǝ kɵzⱪarixi boyiqǝ, bala on ikki yaxⱪa kirgǝndǝ: (1) toluⱪ Tǝwrat ⱪanuniƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa mǝs’uliyiti bolidu; (2) atisining ix-hizmitigǝ xerik bolidu. 
\fp  Muxu yǝrdǝ baxⱪa birhil tǝrjimisi «Atamning ɵyidǝ boluxum kerǝklikim...».\f*  
\v 50 Lekin ular uning ularƣa eytⱪinini qüxǝnmidi.\x + \xo 2:50 \xt Luⱪa 9:45; 18:34. \x*   
\m
\v 51 Andin u ular bilǝn Nasarǝtkǝ ⱪaytti wǝ ularning gepigǝ izqil boysunatti. Lekin anisi bu ixlarning ⱨǝmmisini kɵngligǝ püküp ⱪoydi.  
\v 52 Xundaⱪ ⱪilip, Əysa aⱪilanilik-danaliⱪta wǝ ⱪamǝttǝ yetilip, Huda wǝ kixilǝr aldida barƣanseri sɵyülmǝktǝ idi.\x + \xo 2:52 \xt 1Sam. 2:26; Luⱪa 1:80. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning tǝlim berixi  
\r Mat. 3:1-12; Mar. 1:1-8; Yⱨ. 1:19-28  
\m
\v 1 Rim imperatori Tiberius Ⱪǝysǝrning sǝltǝnitining on bǝxinqi yili, Pontius Pilatus Yǝⱨudiyǝ ɵlkisining waliysi, Ⱨerod han Galiliyǝ ɵlkisining ⱨakimi, Ⱨerod hanning inisi Filip han Ituriyǝ wǝ Trahonitis ɵlkisining ⱨakimi, Lisanyas han Abiliniy ɵlkisining ⱨakimi bolƣanda,\f □ \fr 3:1 \ft \+bd «Rim imperatori Tiberius Ⱪǝysǝrning sǝltǝnitining on bǝxinqi yili»\+bd* — bizning ⱨesabliximizqǝ Tiberius Ⱪǝysǝr miladiyǝ 13-yili 27-Iyun imperator dǝp jakarlanƣan. Xunga Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning Israilƣa Hudaning padixaⱨliⱪini, xundaⱪla Mǝsiⱨning kǝlgǝnlikini jar selixⱪa baxliƣanliⱪi miladiyǝ 28-yili bolsa kerǝk idi. \+bd «Ⱨerod han Galiliyǝ ɵlkisining ⱨakimi, Ⱨerod hanning inisi Filip han Ituriyǝ wǝ Trahonitis ɵlkisining ⱨakimi, Lisanyas han Abiliniy ɵlkisining ⱨakimi bolƣanda...»\+bd* — muxu ayǝttǝ üq ⱪetim ixlitilgǝn «ⱨakim» degǝn sɵz grek tilida «tetrarⱪ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. «tetrarⱪ» degǝnning toluⱪ mǝnisi «(zeminning) tɵttin bir ⱪismi üstidiki ⱨakim». «tetrarⱪ» degǝn mǝrtiwǝ «waliy»din tɵwǝn idi.\f*  \fig Hǝritǝ - Mǝsiⱨning dǝwridǝ, Ⱪanaan (Israiliyǝ) zemini|src="israeljesustime-upin-01.jpg" size="span" ref="«Mat.» 3:17" \fig*  
\v 2 Ⱨannas ⱨǝm Ⱪayafa bax kaⱨinliⱪ ⱪiliwatⱪanda, Hudaning sɵz-kalami qɵldǝ yaxawatⱪan Zǝkǝriyaning oƣli Yǝⱨyaƣa kǝldi.\f □ \fr 3:2 \ft \+bd «... Ⱨannas ⱨǝm Ⱪayafa bax kaⱨinliⱪ ⱪiliwatⱪanda, Hudaning sɵz-kalami qɵldǝ yaxawatⱪan Zǝkǝriyaning oƣli Yǝⱨyaƣa kǝldi»\+bd* — bu 1-2-ayǝttǝ Huda qaⱪqaⱪ ⱪiliwatⱪandǝk — dunyada xunqǝ muⱨtǝrǝm ǝrbablar bolƣini bilǝn, U Ɵz sɵz-kalamini ularning ⱨeqⱪaysisiƣa amanǝt ⱪilƣan ǝmǝs, bǝlki qɵldǝ yaxawatⱪan namǝlum bir Yǝⱨudiyƣa tapxurdi.\f*  \x + \xo 3:2 \xt Ros. 4:6. \x*  
\v 3 U Iordan dǝryasi wadisidiki barliⱪ rayonlarni kezip, kixilǝrgǝ gunaⱨlarƣa kǝqürüm elip kelidiƣan, towa ⱪilixni bildüridiƣan \add suƣa\add* «qɵmüldürüx»ni jakarlaxni baxlidi.\f □ \fr 3:3 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr\+bdit*... kixilǝrgǝ gunaⱨlarƣa kǝqürüm elip kelidiƣan, towa ⱪilixni bildüridiƣan \+bdit suƣa\+bdit* «qɵmüldürüx»ni jakarlaxni baxlidi» — «kixilǝrgǝ gunaⱨlarƣa kǝqürüm elip kelidiƣan, towa ⱪilixni bildüridiƣan suƣa «qɵmüldürüx»: — baxⱪiqǝ eytⱪanda, «Gunaⱨliⱪ yolliringlardin yenip, towa ⱪilinglar! Towa ⱪilƣanliⱪinglarni bildürüx üqün qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilinglar. Xundaⱪ ⱪilƣanda, Huda silǝrni kǝqürüm ⱪilidu!» — degǝndǝk.\f*  \x + \xo 3:3 \xt Mat. 3:1; Mar. 1:4. \x*  
\v 4 Huddi Tǝwrattiki Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning sɵzliri hatirilǝngǝn ⱪisimda pütülgǝndǝk:  
\b  
\m «Bayawanda towliƣuqi bir kixining:  
\m Rǝbning yolini tǝyyarlanglar,  
\m Uning yollirini tüz ⱪilinglar! — degǝn awazi anglandi.\x + \xo 3:4 \xt Yǝx. 40:3-5; Mat. 3:3; Mar. 1:3; Yⱨ. 1:23. \x*   
\m
\v 5 Barliⱪ jilƣilar toldurulidu,  
\m Barliⱪ taƣ-dɵnglǝr pǝslitilidu;  
\m Əgri-toⱪay jaylar tüzlinidu,  
\m Ongƣul-dongƣul yǝrlǝr tǝkxi yollar ⱪilinidu.   
\m
\v 6 Xundaⱪ ⱪilip, barliⱪ ǝt igiliri Hudaning nijatini kɵrǝlǝydiƣan bolidu! — dǝp towlaydu».\f □ \fr 3:6 \ft \+bd «barliⱪ ǝt igiliri Hudaning nijatini kɵrǝlǝydiƣan bolidu!»\+bd* — «Yǝx.» 40:3-5.\f*  \x + \xo 3:6 \xt Zǝb. 98:2-3; Yǝx. 40:3-5; 52:10. \x*   
\b  
\m
\v 7 Yǝⱨya ǝmdi aldiƣa qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilixⱪa qiⱪⱪan top-top halayiⱪⱪa:  
\m — Əy zǝⱨǝrlik yilan baliliri! Kim silǝrni \add Hudaning\add* qüxüx aldida turƣan ƣǝzipidin ⱪeqinglar dǝp agaⱨlandurdi?!\f □ \fr 3:7 \ft \+bd «Əy zǝⱨǝrlik yilan baliliri! Kim silǝrni Hudaning qüxüx aldida turƣan ƣǝzipidin ⱪeqinglar dǝp agaⱨlandurdi?!»\+bd* — bu kinayilik, ⱨǝjwiy gǝp, ǝlwǝttǝ; mǝnisi bǝlkim «Towa ⱪilmay, qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilix bizni Hudaning kelidiƣan ƣǝzǝptin ⱪutⱪuzidu, degininglar ⱪandaⱪ gǝp?!» degǝndǝk.\f*  \x + \xo 3:7 \xt Mat. 3:7; 23:33. \x*  
\v 8 Əmdi towiƣa layiⱪ mewilǝrni kǝltürünglar! Wǝ ɵz iqinglarda: «Bizning atimiz bolsa Ibraⱨimdur!» dǝp hiyal ǝylimǝnglar; qünki mǝn xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, Huda Ibraⱨimƣa muxu taxlardinmu pǝrzǝntlǝrni yaritip berǝlǝydu.\f □ \fr 3:8 \ft \+bd «Əmdi towiƣa layiⱪ mewilǝrni kǝltürünglar!»\+bd* — «towiƣa layiⱪ mewilǝr» toƣruluⱪ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. \+bd «Bizning atimiz bolsa Ibraⱨimdur!»\+bd* — demǝk, «Biz uluƣ Ibraⱨimning ǝwladliri bolƣan «uluƣ Yǝⱨudiy milliti» bolup, biz ⱨeqnemǝ ⱪilmisaⱪmu Huda aldida pak turiwerimiz» degǝn pozitsiyini bildüridu.\f*  \x + \xo 3:8 \xt Mat. 3:9; Yⱨ. 8:39; Ros. 13:26. \x*  
\v 9 Palta alliⱪaqan dǝrǝhlǝrning yiltiziƣa tǝnglǝp ⱪoyuldi; yahxi mewǝ bǝrmǝydiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ dǝrǝhlǝr kesip otⱪa taxlinidu!» — dedi.\f □ \fr 3:9 \ft \+bd «Palta alliⱪaqan dǝrǝhlǝrning yiltiziƣa tǝnglǝp ⱪoyuldi»\+bd* — Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning bu uluƣ sɵzi «Hudaning ƣǝzipi ǝmdi silǝrgǝ yetip kelix aldida» degǝn asasiy mǝnini bildüridu. Bu sɵz toƣruluⱪ wǝ 12-ayǝttiki keyinki bexariti toƣruluⱪ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 3:9 \xt Mat. 3:10; 7:19. \x*   
\m
\v 10 \add Uning ǝtrapiƣa\add* toplaxⱪan kixilǝr ǝmdi uningdin:  
\m — Undaⱪta, biz ⱪandaⱪ ⱪiliximiz kerǝk? — dǝp soridi.\x + \xo 3:10 \xt Ros. 2:37. \x*   
\m
\v 11 U jawabǝn: — Ikki ⱪur qapini bar kixi birini yoⱪ kixigǝ bǝrsun, yǝydiƣini bar kiximu xundaⱪ ⱪilsun, — dedi.\x + \xo 3:11 \xt Yaⱪ. 2:13,15; 1Yuⱨa. 3:17. \x*   
\m
\v 12 Bǝzi bajgirlarmu qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilƣili uning aldiƣa kelip:  
\m — Ustaz, biz ⱪandaⱪ ⱪilimiz? — dǝp soridi.   
\m
\v 13 U ularƣa: — Bǝlgilǝngǝndin artuⱪ baj almanglar, — dedi.   
\m
\v 14 Andin bǝzi lǝxkǝrlǝrmu uningdin:  
\m — Bizqu, ⱪandaⱪ ⱪiliximiz kerǝk? — dǝp soraxti.  
\m U ularƣa:  
\m — Baxⱪilarning pulini zorawanliⱪ bilǝn eliwalmanglar, ⱨeqkimgǝ yalƣandin xikayǝt ⱪilmanglar wǝ ix ⱨǝⱪⱪinglarƣa razi bolunglar, — dedi.\f □ \fr 3:14 \ft \+bd «ⱨeqkimgǝ yalƣandin xikayǝt ⱪilmanglar»\+bd* — bǝlkim pul ündürüwelix mǝⱪsitidǝ ⱪilinƣan xikayǝtni kɵrsitixi mumkin.\f*   
\m
\v 15 Əmdi hǝlⱪ tǝⱪǝzzaliⱪta bolup ⱨǝmmǝylǝn kɵnglidǝ Yǝⱨya toƣruluⱪ «Mǝsiⱨ muxu kiximidu?» dǝp oylaxti. \f □ \fr 3:15 \ft \+bd «hǝlⱪ tǝⱪǝzzaliⱪta bolup...»\+bd* — demǝk, tǝⱪⱪǝzaliⱪ bilǝn Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨni kütkinidǝ.\f*  
\v 16 Yǝⱨya ⱨǝmmǝylǝngǝ jawabǝn: — Mǝn silǝrni dǝrwǝⱪǝ suƣa qɵmüldürimǝn. Lekin mǝndin ⱪudrǝtlik bolƣan birsi kelidu; mǝn ⱨǝtta kǝxlirining boƣⱪuqini yexixkimu layiⱪ ǝmǝsmǝn! U silǝrni Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱨǝm otⱪa qɵmüldüridu. \x + \xo 3:16 \xt Yǝx. 44:3; Yo. 2:27,28; Mat. 3:11; Mar. 1:8; Yⱨ. 1:26; Ros. 1:5; 11:16; 2:4; 11:15; 19:4. \x*  
\v 17 Uning soruƣuqi küriki ⱪolida turidu; u ɵz haminini topa-samandin tǝltɵküs tazilaydu, sap buƣdayni ambarƣa yiƣidu, ǝmma topa-samanni ɵqmǝs otta kɵydürüwetidu, — dedi.\x + \xo 3:17 \xt Mat. 3:12. \x*   
\m
\v 18 Əmdi xundaⱪ kɵp baxⱪa nǝsiⱨǝtlǝr bilǝn Yǝⱨya hux hǝwǝrni hǝlⱪⱪǝ yǝtküzdi.  
\v 19 \add Keyin\add*, ⱨakim Ⱨerod \add ɵgǝy\add* akisining ayali Ⱨerodiyǝni \add tartiwalƣanliⱪi\add* tüpǝylidin wǝ xuningdǝk uning barliⱪ baxⱪa rǝzil ⱪilmixliri üqün Yǝⱨya tǝripidin ǝyiblǝngǝn, \f □ \fr 3:19 \ft \+bd «ⱨakim Ⱨerod»\+bd* — «ⱨakim» gerk tilida «tetrark». Bu sɵz «tɵtning birini idarǝ ⱪilƣuqi» degǝnni bildüridu; Ⱨerod Rim imperiyǝsining ⱨɵkümranliⱪi astida bolup, Pǝlǝstinning tɵttin bir ⱪismiƣa (Galiliyǝgǝ) «padixaⱨ» yaki «han» bolƣan.\f*  \x + \xo 3:19 \xt Mat. 14:3; Mar. 6:18. \x*  
\v 20 Ⱨerod bu barliⱪ rǝzillikining üstigǝ yǝnǝ xuni ⱪildiki, Yǝⱨyani zindanƣa taxlidi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning qɵmüldürülüxni ⱪobul ⱪilixi  
\r Mat. 3:13-17; Mar. 1:9-11  
\m
\v 21 Xundaⱪ boldiki, ⱨǝmmǝ hǝlⱪ Yǝⱨyadin qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilƣanda, Əysamu qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪildi. U dua ⱪiliwatⱪanda, asmanlar yerilip, \x + \xo 3:21 \xt Mat. 3:13; Mar. 1:9; Yⱨ. 1:32. \x*  
\v 22 Muⱪǝddǝs Roⱨ kǝptǝr siyaⱪida qüxüp uning üstigǝ ⱪondi. Xuning bilǝn asmandin: «Sǝn Mening sɵyümlük Oƣlum, Mǝn sǝndin toluⱪ hursǝnmǝn!» degǝn bir awaz anglandi.\f □ \fr 3:22 \ft \+bd «Muⱪǝddǝs Roⱨ kǝptǝr siyaⱪida qüxüp uning üstigǝ ⱪondi»\+bd* — «kǝptǝr siyaⱪida» yaki «pahtǝk siyaⱪida». Grek tilida bu ⱪux «peristera» dǝp atilidu. «Peristera» grek tilida ⱨǝm kǝptǝrni ⱨǝm pahtǝknimu kɵrsitidu. \+bd «...xuning bilǝn asmandin: «Sǝn Mening sɵyümlük Oƣlum, Mǝn sǝndin toluⱪ hursǝnmǝn!» degǝn bir awaz anglandi»\+bd* — Əysaning Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr tǝripidin qümüldürülüxi uning zindanƣa taxlinixidin burun, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 3:22 \xt Yǝx. 42:1; Mat. 17:5; Mar. 9:7; Luⱪa 9:35; Kol. 1:13; 2Pet. 1:17. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning nǝsǝbnamisi  
\r Mat. 1:1-17  
\m
\v 23 Əysa ɵz \add hizmitini\add* baxliƣanda, ottuzƣa kirip ⱪalƣanidi. U (hǝⱪning nǝziridǝ) Yüsüpning oƣli idi; Yüsüp Heliyning oƣli, \f □ \fr 3:23 \ft \+bd «Əysa ɵz hizmitini baxliƣanda, ottuzƣa kirip ⱪalƣanidi»\+bd* — «ottuzƣa kirip ⱪalƣanidi» grek tilida «ottuzqǝ yaxⱪa kirgǝnidi» — Grekxunas Professor Ramsayning deyixiqǝ bu ibarǝ (1) ottuz yax (yigirmǝ toⱪⱪuz yaki ottuz bir yax ǝmǝs); (2) dǝl ottuz yaxⱪa kirgǝn küni degǝn mǝnidǝ. Kaⱨinlar wǝ Lawiylar dǝl ottuz yaxⱪa kirgǝndǝ hizmitini baxlaytti («Qɵl.» 4:3, «Yar.» 41:46nimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 3:23 \xt Mat. 13:55; Yⱨ. 6:42. \x*  
\v 24 Heliy Mattatning oƣli, Mattat Lawiyning oƣli, Lawiy Mǝlkiyning oƣli, Mǝlkiy Yannayning oƣli, Yannay Yüsüpning oƣli,  
\v 25 Yüsüp Mattatiyaning oƣli, Mattatiya Amosning oƣli, Amos Naⱨumning oƣli, Naⱨum Ⱨeslining oƣli, Ⱨesli Naggayning oƣli,  
\v 26 Naggay Maⱨatning oƣli, Maⱨat Mattatiyaning oƣli, Mattatiya Semǝyning oƣli, Semǝy Yüsüpning oƣli, Yüsüp Yudaning oƣli, \f □ \fr 3:26 \ft \+bd «Yüsüp»\+bd* — yaki «Yoseh». \+bd «Yuda»\+bd* — «Yǝⱨuda»ning ⱪisⱪa xǝkli.\f*  
\v 27 Yuda Yoananning oƣli, Yoanan Resaning oƣli, Resa Zǝrubbabǝlning oƣli, Zǝrubbabǝl Salatiyǝlning oƣli, Salаtiyǝl Neriyning oƣli, \f □ \fr 3:27 \ft \+bd «Salatiyǝl»\+bd* — «Mat.» 1:12ni kɵrüng. Tǝwratta, mǝsilǝn «Əzra» 3:2dǝ «Xealtiǝl» deyilidu.\f*  
\v 28 Neriy Mǝlkiyning oƣli, Mǝlkiy Addining oƣli, Addi Ⱪosamning oƣli, Ⱪosam Elmadamning oƣli, Elmadam Erning oƣli,  
\v 29 Er Yosǝning oƣli, Yosǝ Əliezǝrning oƣli, Əliezǝr Yorimning oƣli, Yorim Mattatning oƣli, Mattat Lawiyning oƣli,  
\v 30 Lawiy Simeonning oƣli, Simeon Yǝⱨudaning oƣli, Yǝⱨuda Yüsüpning oƣli, Yüsüp Yonanning oƣli, Yonan Əliaⱪimning oƣli, \f □ \fr 3:30 \ft \+bd «Yǝⱨuda»\+bd* — grek tilida muxu yǝrdǝ «Yuda» deyilidu.\f*  
\v 31 Əliaⱪim Meleaⱨning oƣli, Meleaⱨ Mǝnnaning oƣli, Mǝnna Mattataning oƣli, Mattata Natanning oƣli, Natan Dawutning oƣli,  
\v 32 Dawut Yǝssǝning oƣli, Yǝssǝ Obǝdning oƣli, Obǝd Boazning oƣli, Boaz Salmonning oƣli, Salmon Naⱨxonning oƣli, Naⱨxon Amminadabning oƣli,  
\v 33 Amminadab Aramning oƣli, Aram Ⱨezronning oƣli, Ⱨezron Pǝrǝzning oƣli, Pǝrǝz Yǝⱨudaning oƣli, \f □ \fr 3:33 \ft \+bd «Aram»\+bd* — «Rut» 4:20 wǝ «1Tar.» 2:10dǝ «Ram». \+bd «Ⱨezron»\+bd* — grek tilida «Əsrom». \+bd «Pǝrǝz»\+bd* — grek tilida «Parǝs».\f*  
\v 34 Yǝⱨuda Yaⱪupning oƣli, Yaⱪup Isⱨaⱪning oƣli, Isⱨaⱪ Ibraⱨimning oƣli, Ibraⱨim Tǝraⱨning oƣli, Tǝraⱨ Naⱨorning oƣli, \x + \xo 3:34 \xt Yar. 11:10. \x*  
\v 35 Naⱨor Serugning oƣli, Serug Raƣuning oƣli, Raƣu Pǝlǝgning oƣli, Pǝlǝg Ebǝrning oƣli, Ebǝr Xelaⱨning oƣli, \f □ \fr 3:35 \ft \+bd «Serug»\+bd* — grek tilida «Seruh». \+bd «Raƣu»\+bd* — grek tilida «Raƣaw». Ibraniyqǝ «Rǝu». \+bd «Pǝlǝg»\+bd* — grek tilida «Palǝg». \+bd «Xelaⱨ»\+bd* — grek tilida «Salaⱨ».\f*  
\v 36 Xelaⱨ Ⱪainanning oƣli, Ⱪainan Arpahxadning oƣli, Arpahxad Xǝmning oƣli, Xǝm Nuⱨning oƣli, Nuⱨ Lǝmǝhning oƣli, \f □ \fr 3:36 \ft \+bd «Ⱪainan»\+bd* — grek tilida «Ⱪainam». \+bd «Xǝm»\+bd* — grek tilida «Sem». \+bd «Lǝmǝh»\+bd* — grek tilida «Lamǝh».\f*  
\v 37 Lǝmǝh Mǝtuxǝlaⱨning oƣli, Mǝtuxǝlaⱨ Ⱨanohning oƣli, Ⱨanoh Yarǝdning oƣli, Yarǝd Maⱨalalilning oƣli, Maⱨalalil Ⱪenanning oƣli,  
\v 38 Ⱪenan Enoxning oƣli, Enox Setning oƣli, Set Adǝm’atining oƣli, Adǝm’ata bolsa, Hudaning oƣli idi.\f □ \fr 3:38 \ft \+bd «...Ⱪenan Enoxning oƣli, Enox Setning oƣli, Set Adǝm’atining oƣli, Adǝm’ata bolsa, Hudaning oƣli idi»\+bd* — bu nǝsǝbnamǝ wǝ «Matta»da hatirilǝngǝn nǝsǝbnamǝ üstidǝ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imiz ⱨǝmdǝ «Yǝrǝmiya»diki (22:30 toƣrisida) ⱪoxumqǝ sɵzimizni kɵrüng. Bizningqǝ Luⱪa bǝrgǝn bu nǝsǝbnamǝ Mǝsiⱨning anisi Mǝryǝmning nǝsǝbnamisidur.\f*  \x + \xo 3:38 \xt Yar. 5:3. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Əysaning qɵl-bayawanda sinilixi  
\r Mat. 4:1-11; Mar. 1:12-13  
\m
\v 1 Andin Əysa Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa tolup, Iordan dǝryasidin ⱪaytip kelip, Roⱨ tǝripidin qɵl-bayawanƣa elip berildi.\x + \xo 4:1 \xt Mat. 4:1; Mar. 1:12. \x*  
\v 2 U u yǝrdǝ ⱪiriⱪ kün Iblis tǝripidin sinaldi. U bu künlǝrdǝ ⱨeqnǝrsǝ yemidi. Künlǝr ayaƣlaxⱪanda, uning ⱪorsiⱪi taza aqⱪanidi.\x + \xo 4:2 \xt Mis. 34:28; 1Pad. 19:8. \x*   
\m
\v 3 Əmdi Iblis uningƣa:  
\m — Sǝn ǝgǝr Hudaning Oƣli bolsang, muxu taxⱪa: «Nanƣa aylan!» dǝp buyruƣin — dedi.\f □ \fr 4:3 \ft \+bd «Sǝn ǝgǝr Hudaning Oƣli bolsang...»\+bd* — grek tilida bu 3- wǝ 9-ayǝtlǝrdiki «ǝgǝr» adǝttǝ «ǝgǝr ...bolsang» (ǝgǝr bolsang wǝ dǝrwǝⱪǝ xundaⱪ bolisǝn)» degǝn mǝnini puritidu. 
\fp  «Hudaning Oƣli» — bu nam ⱨǝrgizmu Huda bilǝn Əysa otturisidiki jismaniy jǝⱨǝttiki ata-baliliⱪ munasiwǝtni ǝmǝs, bǝlki roⱨiy jǝⱨǝttiki munasiwǝtni bildüridu, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 4 Əysa uningƣa jawabǝn:  
\m — \add Tǝwratta\add*: «Insan pǝⱪǝt nan bilǝnla ǝmǝs, bǝlki Hudaning ⱨǝrbir sɵzi bilǝnmu yaxaydu» dǝp yezilƣan, — dedi.\f □ \fr 4:4 \ft \+bd «Insan pǝⱪǝt nan bilǝnla ǝmǝs, bǝlki Hudaning ⱨǝrbir sɵzi bilǝnmu yaxaydu»\+bd* — «Ⱪan.» 8:3. 
\fp  «...bǝlki Hudaning ⱨǝrbir sɵzi bilǝnmu yaxaydu» degǝn sɵzlǝr bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ tepilmaydu («Mat.» 4:4ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 4:4 \xt Ⱪan. 8:3; Mat. 4:4. \x*   
\m
\v 5 Iblis yǝnǝ uni egiz bir taƣⱪa baxlap qiⱪip, bir dǝⱪiⱪǝ iqidǝ dunyadiki barliⱪ dɵlǝtlǝrni uningƣa kɵrsǝtti.  
\v 6 Iblis uningƣa: — Mǝn bu ⱨakimiyǝtning ⱨǝmmisini wǝ uningƣa tǝwǝ barliⱪ xanuxǝwkǝtlǝrni sanga tǝⱪdim ⱪilimǝn; qünki bular manga tapxurulƣan, mǝn uni kimgǝ berixni halisam, xuningƣa berimǝn.  
\v 7 Əgǝr bax ⱪoyup manga sǝjdǝ ⱪilsang, bularning ⱨǝmmisi seningki bolidu, — dedi.   
\m
\v 8 Əysa uningƣa jawab berip:  
\m — \add Tǝwratta\add*: «Pǝrwǝrdigar Hudayingƣila ibadǝt ⱪil, pǝⱪǝt Uningla ⱪulluⱪida bol!» dǝp yezilƣan, — dedi.\f □ \fr 4:8 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Hudayingƣila ibadǝt ⱪil, pǝⱪǝt Uningla ⱪulluⱪida bol!»\+bd* — Tǝwrat, «Ⱪan.» 6:13.\f*  \x + \xo 4:8 \xt Ⱪan. 6:13; 10:20; 1Sam. 7:3. \x*   
\m
\v 9 Andin Iblis uni Yerusalemƣa elip bardi wǝ uni ibadǝthanining ǝng egiz jayiƣa turƣuzup:  
\m — Hudaning Oƣli bolsang, ɵzüngni pǝskǝ taxlap baⱪⱪin! \f □ \fr 4:9 \ft \+bd «uni ibadǝthanining ǝng egiz jayiƣa turƣuzup...»\+bd* — yaki «uni ibadǝthanining egiz jayiƣa turƣuzup...». 
\fp  «Hudaning Oƣli» — bu nam ⱨǝrgizmu Huda bilǝn Əysa otturisidiki jismaniy jǝⱨǝttiki ata-baliliⱪ munasiwǝtni ǝmǝs, bǝlki roⱨiy jǝⱨǝttiki munasiwǝtni bildüridu.\f*  
\v 10 Qünki \add Tǝwratta\add*: «\add Huda\add* Ɵz pǝrixtilirigǝ seni ⱪoƣdax ⱨǝⱪⱪidǝ ǝmr ⱪilidu»;  
\v 11 wǝ, «Putungning taxⱪa urulup kǝtmǝsliki üqün, ular seni ⱪollirida kɵtürüp yüridu» dǝp yezilƣan, — dedi.\f □ \fr 4:11 \ft \+bd «Putungning taxⱪa urulup kǝtmǝsliki üqün, ular seni ⱪollirida kɵtürüp yüridu»\+bd* — «Zǝb.» 91:11, 12. Xǝytanning bu ayǝtni ixlǝtkini toƣruluⱪ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 4:11 \xt Zǝb. 91:11,12. \x*   
\m
\v 12 Əysa uningƣa: — «\add Tǝwratta\add*: «Pǝrwǝrdigar Hudayingni siniƣuqi bolma!» dǝpmu yezilƣan, — dedi.\f □ \fr 4:12 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Hudayingni siniƣuqi bolma!»\+bd* — «Ⱪan.» 6:16.\f*  \x + \xo 4:12 \xt Ⱪan. 6:16. \x*   
\m
\v 13 Iblis barliⱪ sinaxlarni ixlitip qiⱪⱪandin keyin, uni waⱪtinqǝ taxlap ketip ⱪaldi.   
\b  
\m  
\s1 Əysa Galiliyǝ ɵlkisidǝ  
\r Mat. 4:12-17; Mar. 1:14-15  
\m
\v 14 Əysa Roⱨning küq-ⱪudriti iqidǝ Galiliyǝ ɵlkisigǝ ⱪaytip kǝldi. Xuning bilǝn uning hǝwǝr-xɵⱨriti ǝtraptiki ⱨǝrbir yurtlarƣa tarⱪaldi. \f □ \fr 4:14 \ft \+bd «Roⱨning küq-ⱪudriti iqidǝ...»\+bd* — Muⱪǝddǝs Roⱨning küq-ⱪudritidǝ, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 4:14 \xt Mat. 4:12; Mar. 1:14; Yⱨ. 4:43; Ros. 10:37. \x*  
\v 15 U ularning sinagoglirida tǝlim bergili turdi wǝ ularning uluƣlaxliriƣa sazawǝr boldi.\f □ \fr 4:15 \ft \+bd «u ularning sinagoglirida tǝlim bergili turdi»\+bd* — «sinagog»lar toƣruluⱪ «tǝbirlǝr»imizni kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Nasarǝttǝ qǝtkǝ ⱪeⱪilix  
\r Mat. 13:53-58; Mar. 6:1-6  
\m
\v 16 U ɵzi beⱪip qong ⱪilinƣan yurti Nasarǝtkǝ kelip, xabat küni adǝttikidǝk sinagogⱪa kirdi wǝ xundaⱪla \add muⱪǝddǝs yazmilarni\add* oⱪuxⱪa ɵrǝ turdi \x + \xo 4:16 \xt Nǝⱨ. 8:4, 5; Mat. 13:54; Mar. 6:1; Yⱨ. 4:43. \x*  
\v 17 wǝ Tǝwrattiki «Yǝxaya» degǝn ⱪisim uningƣa tapxuruldi. U oram yazmini eqip, munu sɵzlǝr yezilƣan yǝrni tepip oⱪudi:   
\m
\v 18-19 — «Pǝrwǝrdigarning Roⱨi mening wujudumda,  
\m Qünki U meni yoⱪsullarƣa hux hǝwǝrlǝr yǝtküzüxkǝ mǝsiⱨ ⱪildi.  
\m Tutⱪunlarƣa azadliⱪni,  
\m Wǝ korlarƣa kɵrüx xipasini jakarlaxⱪa,  
\m Ezilgǝnlǝrni halas ⱪilixⱪa,  
\m Pǝrwǝrdigarning xapaǝt kɵrsitidiƣan yilini jakarlaxⱪa meni ǝwǝtti».\f □ \fr 4:18-19 \ft \+bd «U meni yoⱪsullarƣa hux hǝwǝrlǝr yǝtküzüxkǝ mǝsiⱨ ⱪildi»\+bd* — «mǝsiⱨ ⱪilix» (yaki «mǝsiⱨlǝx») toƣruluⱪ «Yǝx.» 61:1diki izaⱨat wǝ «Tǝbirlǝr»imizni kɵrüng. Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «U meni sunuⱪ kɵngüllǝrni yasap saⱪaytixⱪa» degǝn sɵzlǝr muxu ayǝttǝ ⱪoxulidu. \+bd «U meni yoⱪsullarƣa hux hǝwǝrlǝr yǝtküzüxkǝ mǝsiⱨ ⱪildi. Tutⱪunlarƣa azadliⱪni wǝ korlarƣa kɵrüx xipasini jakarlaxⱪa, ezilgǝnlǝrni halas ⱪilixⱪa, Pǝrwǝrdigarning xapaǝt kɵrsitidiƣan yilini jakarlaxⱪa meni ǝwǝtti»\+bd* — bu sɵzlǝr «Yǝx.» 61:1 ⱨǝm 58:6din elinƣan.\f*  \x + \xo 4:18-19 \xt Yǝx. 42:7; 61:1, 2; Mat. 11:5. \x*   
\b  
\m
\v 20 U yazmini türüwetip, sinagog hizmǝtqisigǝ ⱪayturup berip, olturdi. Sinagogta olturƣanlarning ⱨǝmmisining kɵzliri uningƣa tikilip turatti. \f □ \fr 4:20 \ft \+bd «U yazmini türüwetip, sinagog hizmǝtqisigǝ ⱪayturup berip, olturdi»\+bd* — sinagoglarda tǝlim bǝrgüqilǝr awwal muⱪǝddǝs yazmilarni oⱪuxⱪa turatti, andin tǝlim berixkǝ olturatti.\f*  
\v 21 U kɵpqilikkǝ:  
\m — Mana bu ayǝt bügün ⱪuliⱪinglarƣa anglanƣinida ǝmǝlgǝ axurulmaⱪta, — dedi.   
\m
\v 22 Ⱨǝmmisi uning yahxi gepini ⱪilixip, uning aƣzidin qiⱪiwatⱪan xapaǝtlik sɵzlirigǝ ⱨǝyran ⱪelixip:  
\m — Bu Yüsüpning oƣli ǝmǝsmu? — deyixti.\x + \xo 4:22 \xt Yǝx. 50:4; Mat. 13:54; Mar. 6:2; Luⱪa 2:47; Yⱨ. 6:42. \x*   
\m
\v 23 U ularƣa:  
\m — Xübⱨisizki, silǝr manga «Əy tewip, awwal ɵzüngni saⱪayt!» degǝn tǝmsilni kǝltürüp, «Hǝwǝr tapⱪinimizdǝk, Kǝpǝrnaⱨum xǝⱨiridǝ nemǝ ixlar yüz bǝrgǝn bolsa, muxu yǝrdimu, ɵz yurtungdimu xularni kɵrsǝtmǝmsǝn?» dǝwatisilǝr, — dedi. \x + \xo 4:23 \xt Mat. 4:13. \x*   
\m
\v 24 — Biraⱪ xuni silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, ⱨeqⱪandaⱪ pǝyƣǝmbǝr ɵz yurti tǝripidin ⱪobul ⱪilinƣan ǝmǝs. \x + \xo 4:24 \xt Mat. 13:57; Mar. 6:4; Yⱨ. 4:44. \x*  
\v 25 Mǝn silǝrgǝ xu ⱨǝⱪiⱪǝtni ǝslitimǝnki, Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr\add*ning waⱪtida, asman uda üq yil altǝ ay etilip, dǝⱨxǝtlik bir ⱪǝⱨǝtqilik barliⱪ zeminni basⱪanda, Israilda nurƣun tul ayallar bar idi;  
\v 26 biraⱪ Ilyas ularning ⱨeqⱪaysisining ⱪexiƣa ǝmǝs, bǝlki Zidonning Zarǝfat xǝⱨiridiki bir tul ayalning ⱪexiƣila ǝwǝtilgǝn. \f □ \fr 4:26 \ft \+bd «Zarǝfat»\+bd* — grek tilida «Sarǝpta». \+bd «Ilyas ularning ⱨeqⱪaysisining ⱪexiƣa ǝmǝs, bǝlki Zidonning Zarǝfat xǝⱨiridiki bir tul ayalning ⱪexiƣila ǝwǝtilgǝn»\+bd* — bu wǝⱪǝ «1Pad.» 17:9-24dǝ hatirilǝngǝn. Ilyas pǝyƣǝmbǝr Zidon rayoni (Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrning zemini)diki xu tul hotunning ɵyigǝ ǝwǝtilip, uning ɵyidǝ turƣan wǝ aqarqiliⱪ ahirlaxⱪuqǝ tul hotun, oƣli wǝ ɵzi üqün ozuⱪ-tülük tǝminligǝn. Demǝk, Hudaning Ɵz hǝlⱪi — Yǝⱨudiylar arisida Iliyasning xundaⱪ mɵjizilik yardimigǝ erixküdǝk ihlasmǝnlik mǝwjut bolmiƣanidi, ǝksiqǝ, itaǝtsizlik wǝ asiyliⱪ oquⱪ-axkara kɵrünǝtti.\f*  
\v 27 Wǝ \add xuningƣa ohxax\add*, Elixa pǝyƣǝmbǝrning waⱪtida, Israilda mahaw kesiligǝ giriptar bolƣanlar nurƣun bolsimu, lekin Suriyǝlik Naamandin baxⱪa, ⱨeqⱪaysisi saⱪaytilƣan ǝmǝs! — dedi.\f □ \fr 4:27 \ft \+bd «Elixa pǝyƣǝmbǝrning waⱪtida, Israilda mahaw kesiligǝ giriptar bolƣanlar nurƣun bolsimu, lekin Suriyǝlik Naamandin baxⱪa, ⱨeqⱪaysisi saⱪaytilƣan ǝmǝs!»\+bd* — Suriyǝlik Naaman Yǝⱨudiy ǝmǝs idi, ǝlwǝttǝ. Bu wǝⱪǝ «2Pad.» 5:1-14dǝ hatirilǝngǝn. Mǝsiⱨning ularƣa «Silǝr Hudaning xapaitini wǝ nijatini rǝt ⱪilƣaqⱪa, U ǝmdi Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrgǝ meⱨir-xǝpⱪǝt kɵrsitidu!» degǝndǝk idi.\f*  \x + \xo 4:27 \xt 2Pad. 5:14. \x*   
\m
\v 28 Sinagogdikilǝr bu sɵzlǝrni anglap, ⱨǝmmisi ⱪattiⱪ ƣǝzǝplǝndi;  
\v 29 ornidin turuxup, uni xǝⱨǝrdin ⱨǝydǝp qiⱪirip, xu xǝⱨǝr jaylaxⱪan taƣning lewigǝ ǝqiⱪip, tik yardin taxliwǝtmǝkqi boluxti. \f □ \fr 4:29 \ft \+bd «uni xǝⱨǝrdin ⱨǝydǝp qiⱪirip...»\+bd* — grek tilida «uni xǝⱨǝrdin taxlap...».\f*  
\v 30 Lekin u ularning arisidin bimalal ɵtüp, ɵz yoliƣa qiⱪip kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning jinni ⱨǝydiwetixi  
\r Mar. 1:21-28  
\m
\v 31 U Galiliyǝ ɵlkisining Kǝpǝrnaⱨum degǝn bir xǝⱨirigǝ qüxti, u yǝrdǝ xabat künliridǝ hǝlⱪⱪǝ tǝlim berǝtti. \x + \xo 4:31 \xt Mat. 4:13; Mar. 1:21. \x*  
\v 32 Ular uning tǝlimigǝ ⱨǝyran ⱪelixti, qünki uning sɵzi tolimu nopuzluⱪ idi. \x + \xo 4:32 \xt Mat. 7:29; Mar. 1:22. \x*  
\v 33 Əmdi sinagogta napak jinning roⱨi qaplaxⱪan bir kixi bolup, \add uningdiki jin\add* ⱪattiⱪ awazda:\f □ \fr 4:33 \ft \+bd «napak jinning roⱨi»\+bd* — bu degǝnlik sɵz bǝlkim bu jinning intayin napak ikǝnlikini tǝkitlimǝkqi.\f*  \x + \xo 4:33 \xt Mar. 1:23. \x*   
\m
\v 34 — Əy Nasarǝtlik Əysa, sening biz bilǝn nemǝ karing?! Bizni yoⱪatⱪili kǝldingmu? Mǝn sening kimlikingni bilimǝn, Hudaning Muⱪǝddǝs Bolƣuqisisǝn! — dǝp towlap kǝtti.   
\m
\v 35 Lekin Əysa jinƣa tǝnbiⱨ berip:  
\m — Aƣzingni yum! Uningdin qiⱪ! — dewidi, jin ⱨeliⱪi adǝmni halayiⱪ otturisida yiⱪitiwetip, uningdin qiⱪip kǝtti. Lekin uningƣa ⱨeq zǝrǝr yǝtküzmidi.  
\v 36 Ⱨǝmmǝylǝn buningdin ⱪattiⱪ ⱨǝyran boluxup, bir-birigǝ:  
\m — Bu zadi ⱪandaⱪ ix! U dǝrwǝⱪǝ ⱨoⱪuⱪ wǝ ⱪudrǝt bilǝn napak roⱨlarƣa ǝmr ⱪilsila, ular qiⱪip ketidikǝn, — deyixti. \f □ \fr 4:36 \ft \+bd «Bu zadi ⱪandaⱪ ix!»\+bd* — yaki «Bu zadi ⱪandaⱪ tǝlim?».\f*  
\v 37 Xuning bilǝn uning hǝwǝr-xɵⱨriti ǝtraptiki ⱨǝrbir yurtlarƣa tarⱪaldi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning nurƣun kesǝllǝrni saⱪaytixi  
\r Mat. 8:14-17; Mar. 1:29-34  
\m
\v 38 Əysa sinagogtin qiⱪip, Simonning ɵyigǝ kirdi. Lekin Simonning ⱪeynanisi eƣir tǝp kesili bolup ⱪalƣanidi; ular Əysadin uning ⱨajitidin qiⱪixini ɵtündi. \x + \xo 4:38 \xt Mat. 8:14; Mar. 1:29. \x*  
\v 39 U ayalning bexida turup, tǝpkǝ tǝnbiⱨ beriwidi, tǝp xuan uningdin kǝtti. U dǝrⱨal ornidin turup, ularni kütüxkǝ baxlidi.   
\m
\v 40 Kün petixi bilǝnla, kixilǝr ⱨǝrhil kesǝllǝrgǝ giriptar bolƣan yeⱪinliri bolsila, ularni uning aldiƣa elip kelixti. U ularƣa bir-birlǝp ⱪolini tǝgküzüp, ularni saⱪaytti. \f □ \fr 4:40 \ft \+bd «kün petixi bilǝnla,...»\+bd* — xabat küni tügigǝndǝ (kǝqtǝ), «ix ⱪilix» yaki «hizmǝt ⱪilix»ⱪa bolatti (mǝsilǝn, kesǝl adǝmni kɵtürüx ⱪatarliⱪ).\f*  \x + \xo 4:40 \xt Mat. 8:16; Mar. 1:32; 7:32; 8:23,25. \x*  
\v 41 Kixilǝrgǝ qaplaxⱪan nurƣun jinlar ulardin qiⱪip: «Sǝn Hudaning Oƣli!» dǝp towlap ketǝtti. Lekin u ularƣa tǝnbiⱨ berip, sɵz ⱪilixiƣa yol ⱪoymidi; qünki ular uning Mǝsiⱨ ikǝnlikini bilǝtti.\x + \xo 4:41 \xt Mar. 1:34; 3:11. \x*   
\m
\v 42 Kün qiⱪixi bilǝn, u xǝⱨǝrdin qiⱪip, pinⱨan bir jayƣa kǝtti. Biraⱪ top-top halayiⱪ uni izdǝp yürǝtti; ular uni tapⱪanda aldiƣa kelip, uni arimizda ⱪalsun dǝp ketixidin tosmaⱪqi boluxti. \x + \xo 4:42 \xt Mar. 1:35. \x*  
\v 43 Lekin u ularƣa:  
\m — Hudaning padixaⱨliⱪining hux hǝwirini baxⱪa xǝⱨǝr-yezilarƣimu yǝtküzüxüm kerǝk; qünki mǝn dǝl bu ixⱪa ǝwǝtilgǝnmǝn, — dedi.   
\m
\v 44 Xuning bilǝn u Galiliyǝdiki sinagoglarda tǝlim berip yüriwǝrdi.\f □ \fr 4:44 \ft \+bd «Galiliyǝdiki sinagoglarda»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ muxu yǝrdǝ «Yǝⱨudiyǝdiki sinagoglarda» deyilidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Əysaning tunji ⱪetim muhlis qaⱪirixi  
\r Mat. 4:18-22; Mar. 1:16-20  
\m
\v 1 Xundaⱪ boldiki, u Ginnisarǝt kɵlining boyida turƣanda, halayiⱪ Hudaning sɵz-kalamini anglax üqün uning ǝtrapiƣa olixip ⱪistilixip turatti.\x + \xo 5:1 \xt Mat. 13:2; Mar. 4:1. \x*  
\v 2 U kɵl boyida turƣan ikki kemini kɵrdi. Beliⱪqilar bolsa kemidin qüxüp, \add ⱪirƣaⱪta\add* torlirini yuyuxuwatatti.  
\v 3 U kemilǝrdin birigǝ, yǝni Simonningkigǝ qiⱪip, uningdin kemini ⱪirƣaⱪtin sǝl yiraⱪlitixni iltimas ⱪildi. Andin u kemidǝ olturup top-top halayiⱪⱪa tǝlim bǝrdi.  
\v 4 Sɵzi tügigǝndin keyin, u Simonƣa:  
\m — Kemini qongⱪurraⱪ yǝrgǝ ⱨǝydǝp berip, beliⱪlarni tutuxⱪa torliringlarni selinglar, — dedi.   
\m
\v 5 Simon uningƣa jawabǝn: — Ustaz, biz pütün keqiqǝ japa tartip ⱨeq nǝrsǝ tutalmiduⱪ. Biraⱪ sening sɵzüng bilǝn torni salsam salay, dedi.   
\m
\v 6 Ular xundaⱪ ⱪiliwidi, nurƣun beliⱪlar torƣa qüxti; tor sɵkülüxkǝ baxlidi.\f □ \fr 5:6 \ft \+bd «Ular xundaⱪ ⱪiliwidi, nurƣun beliⱪlar torƣa qüxti; tor sɵkülüxkǝ baxlidi»\+bd* — adǝttǝ Galiliyǝ kɵlisidǝ beliⱪlar kündüzdǝ qongⱪur suƣa xungƣup kiriwalidu, ularni tor bilǝn tartip qiⱪarƣili bolmaydu. Oⱪurmǝnlǝr xuni bayⱪiƣan boluxi mumkinki, Mǝsiⱨ «torliringlar»ni degini bilǝn Petrusning pǝⱪǝt birla torni selixⱪa ixǝnqi bar idi («Yuⱨ.» 21:11ni wǝ xu ayǝt toƣruluⱪ izaⱨat wǝ «Yuⱨanna»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»ni kɵrüng).\f*  
\v 7 Xuning bilǝn ular baxⱪa kemidiki xeriklirini yardǝmgǝ kelixkǝ ixarǝt ⱪilixti. Ular kelip, \add beliⱪlarni\add* ikki kemigǝ liⱪ ⱪaqiliwidi, kemilǝr qɵküp ketǝy dǝp ⱪaldi.  
\v 8 Simon Petrus bu ixni kɵrüp, Əysaning tizliri aldida yiⱪilip:  
\m — Mǝndin yiraⱪlaxⱪaysǝn, i Rǝb! Qünki mǝn gunaⱨkarmǝn! — dedi.  
\v 9 Qünki bunqǝ kɵp beliⱪ tutulƣanliⱪidin u wǝ uningƣa ⱨǝmraⱨ bolƣanlirini ⱨǝyranliⱪ basⱪanidi.  
\v 10 Wǝ Simonning xerikliri — Zǝbǝdiyning oƣulliri Yaⱪup bilǝn Yuⱨannamu ⱨǝm xundaⱪ ⱨǝyran ⱪaldi. Əmdi Əysa Simonƣa:  
\m — Ⱪorⱪmiƣin, buningdin keyin sǝn adǝm tutⱪuqi bolisǝn — dedi.\f □ \fr 5:10 \ft \+bd «sǝn adǝm\+bd*\+bdit lǝrni\+bdit* tutⱪuqi bolisǝn» — muxu sɵz adǝmlǝrni zindanlarƣa yaki ⱪulluⱪⱪa ǝmǝs, bǝlki uning Hudaning ⱪutⱪuzux yolida adǝmlǝrni Xǝytanning qanggilidin wǝ ⱨalak yolidin tutup ⱪutⱪuzux ixlirini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 5:10 \xt Yǝr. 16:16; Əz. 47:9; Mat. 4:19; Mar. 1:17. \x*   
\m
\v 11 Ular kemilǝrni ⱪirƣaⱪⱪa qiⱪirip, ⱨǝmmǝ nǝrsini taxlap ⱪoyup, uningƣa ǝgixip mangdi.\x + \xo 5:11 \xt Mat. 4:20; 19:27; Mar. 10:28; Luⱪa 18:28. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning mahaw kesilini saⱪaytixi  
\r Mat. 8:1-4; Mar. 1:40-45  
\m
\v 12 Xundaⱪ boldiki, u xǝⱨǝr-yezilarning biridǝ bolƣanda, mana xu yǝrdǝ, pütün bǝdinini mahaw besip kǝtkǝn bir adǝm bar idi; u Əysani kɵrüpla uning ayiƣiƣa ɵzini etip uningdin:  
\m — Tǝⱪsir, ǝgǝr sǝn halisang, meni saⱪaytip pak ⱪilalaysǝn! — dǝp yalwurdi.\f □ \fr 5:12 \ft \+bd «Tǝⱪsir...»\+bd* — yaki «I Rǝb...». \+bd «pütün bǝdinini mahaw besip kǝtkǝn bir adǝm....»\+bd* — «mahaw kesili» birhil ⱪorⱪunqluⱪ terǝ kesili bolup, Yǝⱨudiylar bu hil kesǝlgǝ giriptar bolƣanlarni napak, dǝp ⱪarap ularƣa ⱪǝt’iy yeⱪinlaxmaytti. Bu kesǝl toƣruluⱪ yǝnǝ «Lawiylar»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 5:12 \xt Mat. 8:2; Mar. 1:40. \x*   
\m
\v 13 Əysa ⱪolini sozup uningƣa tǝgküzüp turup:  
\m — Halaymǝn, paklanƣin! — dewidi, bu adǝmning mahaw kesili dǝrⱨal uningdin kǝtti.  
\v 14 Əysa uningƣa:  
\m — Ⱨazir bu ixni ⱨeqkimgǝ eytma, bǝlki udul berip kaⱨinƣa ɵzüngni kɵrsitip, ularda bir guwaⱨliⱪ bolux üqün, Musa bu ixta ǝmr ⱪilƣandǝk ɵzüngning saⱪaytilƣining üqün bir \add ⱪurbanliⱪni\add* sunƣin, — dedi.\f □ \fr 5:14 \ft \+bd «ularda bir guwaⱨliⱪ bolux üqün, Musa bu ixta ǝmr ⱪilƣandǝk ɵzüngning saⱪaytilƣining üqün bir ⱪurbanliⱪni sunƣin»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝr Tǝwrat ⱪanunida xundaⱪ ǝmrni kɵrsǝtkǝn: — Bir mahaw kesili saⱪaytilƣan bolsa, u muⱪǝddǝs ibadǝthaniƣa berip, ɵzining saⱪaytilƣanliⱪini kaⱨinƣa kɵrsitip andin mahaw kesilidin saⱪayƣanlar ⱪilixⱪa tegixlik ⱪurbanliⱪni sunuxi kerǝk idi. Xübⱨisizki, Musa pǝyƣǝmbǝrdin baxlap Mǝsiⱨ Əysa kǝlgüqǝ bu murasim ⱨeq ɵtküzülüp baⱪⱪan ǝmǝs idi. «Law.» 14:1-32ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 5:14 \xt Law. 13:2; 14:2; Mat. 8:4. \x*   
\m
\v 15 Lekin u toƣrisidiki hǝwǝr tehimu tarⱪilip pur kǝtti; xuning bilǝn top-top hǝlⱪ uning sɵzini anglax wǝ ɵz aƣriⱪ-kesǝllirini saⱪaytixi üqün uning aldiƣa yiƣilip kelǝtti.  
\v 16 Ⱨalbuki, u pat-pat ulardin qekinip qɵllük yǝrlǝrgǝ berip dua ⱪilatti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning adǝmning gunaⱨlarni «kǝqürüm ⱪilindi» deyix ⱨoⱪuⱪi  
\r Mat. 9:1-8; Mar. 2:1-12  
\m
\v 17 Xu künlǝrning biridǝ xundaⱪ boldiki, u tǝlim beriwatⱪanda, yenida Pǝrisiylǝr wǝ Tǝwrat ǝⱨliliri olturatti. Ular Galiliyǝ, Yǝⱨudiyǝ ɵlkilirining ⱨǝrⱪaysi yeza-ⱪixlaⱪliri wǝ Yerusalemdin kǝlgǝnidi. Pǝrwǝrdigarning kesǝllǝrni saⱪaytix küq-ⱪudriti uningƣa yar boldi.  
\v 18 Xu pǝyttǝ, mana birⱪanqǝ kixi zǝmbilgǝ yatⱪuzulƣan bir palǝqni kɵtürüp kǝldi. Ular uni uning aldiƣa ǝkirixkǝ intilixti. \f □ \fr 5:18 \ft \+bd «... Ular uni uning aldiƣa ǝkirixkǝ intilixti»\+bd* — Əysa ɵydǝ olturatti (19-ayǝtni kɵrüng).\f*  \x + \xo 5:18 \xt Mat. 9:1; Mar. 2:3; Ros. 9:33. \x*  
\v 19 Biraⱪ adǝmlǝrning toliliⱪidin kesǝlni ǝkirixkǝ amal tapalmay, ular ɵgzigǝ elip qiⱪip, ɵgzidiki kaⱨixlarni eqip, kesǝlni ɵyning iqigǝ zǝmbildǝ yatⱪan ⱨalda halayiⱪning otturisiƣa, Əysaning aldiƣa qüxürdi.  
\v 20 U ularning ixǝnqini kɵrüp \add palǝqkǝ\add*:  
\m — Buradǝr, gunaⱨliring kǝqürüm ⱪilindi! — dedi.   
\m
\v 21 Tǝwrat ustazliri bilǝn Pǝrisiylǝr kɵngülliridǝ:  
\m — Bundaⱪ kupurluⱪ sɵzligǝn bu adǝm kimdur?! Hudadin baxⱪa gunaⱨlarni kǝqürǝlǝydiƣan kim bar? — dǝp oylaxti.\f □ \fr 5:21 \ft \+bd «Pǝrisiylǝr»\+bd* — ⱪattiⱪ tǝlǝplik bir diniy mǝzⱨǝptikilǝr idi. Ular toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 5:21 \xt Zǝb. 32:5; Yǝx. 43:25. \x*   
\m
\v 22 Biraⱪ Əysa ularning kɵnglidǝ ǝyib izdǝxlirini bilip yetip, jawabǝn:  
\m — Silǝr kɵnglünglarda nemixⱪa ǝyib izdǝysilǝr?  
\v 23 «Gunaⱨliring kǝqürüm ⱪilindi!» deyix asanmu yaki «Ornungdin tur, mang!» deyixmu?  
\v 24 Əmma ⱨazir silǝrning Insan’oƣlining yǝr yüzidǝ gunaⱨlarni kǝqürüm ⱪilix ⱨoⱪuⱪiƣa igǝ ikǝnlikini bilixinglar üqün, — U palǝq kesǝlgǝ:  
\m — Sanga eytayki, ornungdin tur, ornungni yiƣixturup ɵyünggǝ ⱪayt! — dǝp buyrudi.\f □ \fr 5:24 \ft \+bd «silǝrning Insan’oƣlining yǝr yüzidǝ gunaⱨlarni kǝqürüm ⱪilix ⱨoⱪuⱪiƣa igǝ ikǝnlikini bilixinglar üqün»\+bd* — «Insan’oƣli» toƣruluⱪ «Mat.» 8:20diki izaⱨat wǝ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 25 Ⱨeliⱪi adǝm dǝrⱨal ularning aldida ornidin dǝs turup, ɵzi yatⱪan zǝmbilni elip, Hudani uluƣliƣiniqǝ ɵyigǝ ⱪaytti.  
\v 26 Ⱨǝmmǝylǝnni dǝⱨxǝtlik ⱨǝyranliⱪ basti; ular Hudani uluƣlixip, ⱪorⱪunqⱪa qɵmgǝn ⱨalda:  
\m — Biz bügün tilsimat ixlarni kɵrduⱪ! — deyixti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Lawiyni muhlisliⱪⱪa qaⱪirixi — «gunaⱨkarlar» bilǝn ⱨǝmdastihan olturuxi  
\r Mat. 9:9-13; Mar. 2:13-17  
\m
\v 27 Bu ixlardin keyin, u yolƣa qiⱪip, Lawiy isimlik bir bajgirni kɵrdi. U baj yiƣidiƣan orunda olturatti. U uningƣa:  
\m — Manga ǝgǝxkin! — dedi.\f □ \fr 5:27 \ft \+bd «u yolƣa qiⱪip, Lawiy isimlik bir bajgirni kɵrdi»\+bd* — «Lawiy»ning baxⱪa ismi «Matta» idi.\f*  \x + \xo 5:27 \xt Mat. 9:9; Mar. 2:14,15. \x*   
\m
\v 28 U ornidin turup, ⱨǝmmini taxlap, uningƣa ǝgǝxti.   
\m
\v 29 Lawiy ɵyidǝ uningƣa katta bir ziyapǝt bǝrdi. Ular bilǝn zor bir top bajgirlar wǝ baxⱪilarmu xu yǝrdǝ ⱨǝmdastihan bolƣanidi. \f □ \fr 5:29 \ft \+bd «zor bir top bajgirlar»\+bd* — «bajgirlar» Israilning zeminini ixƣal ⱪilƣan Rimliⱪlar üqün ɵz hǝlⱪidin baj yiƣip beridiƣan wǝ xu sǝwǝbtin nǝprǝtkǝ uqriƣan Yǝⱨudiylar.\f*  \x + \xo 5:29 \xt Mat. 9:10; Mar. 2:15; Luⱪa 15:1. \x*  
\v 30 Biraⱪ Pǝrisiylǝr wǝ ularning eⱪimidiki Tǝwrat ustazliri ƣudungxup uning muhlisliriƣa:  
\m — Silǝr nemixⱪa bajgir wǝ gunaⱨkarlar bilǝn bir dastihanda yǝp-iqip olturisilǝr?! — dǝp aƣrinixti.\f □ \fr 5:30 \ft \+bd «Silǝr nemixⱪa bajgir wǝ gunaⱨkarlar bilǝn bir dastihanda yǝp-iqip olturisilǝr?!»\+bd* — «gunaⱨkarlar» — Tǝwrat-Injil boyiqǝ ⱨǝrbir adǝm gunaⱨkar, ǝlwǝttǝ. Lekin muxu ayǝttiki «gunaⱨkarlar» degǝn sɵz, ⱨali qong Pǝrisiylǝr wǝ Tǝwrat ustazliri tǝripidin alaⱨidǝ «gunaⱨkarlar» dǝp atalƣan bajgirlar, paⱨixǝ ayallar, ⱨǝtta sawatsiz kixilǝr ⱪatarliⱪlarni kɵzdǝ tutidu.\f*   
\m
\v 31 Əysa ularƣa jawabǝn:  
\m — Saƣlam adǝmlǝr ǝmǝs, bǝlki kesǝl adǝmlǝr tewipⱪa moⱨtajdur.  
\v 32 Mǝn ⱨǝⱪⱪaniylarni ǝmǝs, bǝlki gunaⱨkarlarni towiƣa qaⱪirƣili kǝldim, — dedi.\f □ \fr 5:32 \ft \+bd «Mǝn ⱨǝⱪⱪaniylarni ǝmǝs, bǝlki gunaⱨkarlarni towiƣa qaⱪirƣili kǝldim»\+bd* — muxu sɵzidǝ «gunaⱨkarlar» degini, ɵzlirini gunaⱨkar dǝp tonup yǝtkǝnlǝrni kɵzdǝ tutidu, ǝlwǝttǝ. Qünki ⱨǝmmǝ adǝm gunaⱨkardur. «Ⱨǝⱪⱪaniylar» ɵzini ⱨǝⱪⱪaniy dǝp ⱨesabliƣanlarni kɵrsitidu. Xunga Mǝsiⱨ ularni qaⱪiralmaytti wǝ ⱨazirmu qaⱪiralmaydu.\f*  \x + \xo 5:32 \xt Mat. 9:13; Luⱪa 19:10; 1Tim. 1:15. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yengi konidin üstündur  
\r Mat. 9:14-17; Mar. 2:18-22  
\m
\v 33 Andin ular uningdin:  
\m — Nemixⱪa Yǝⱨyaning muhlisliri daim roza tutup dua-tilawǝt ⱪilidu, Pǝrisiylǝrning muhlislirimu xundaⱪ ⱪilidu, lekin sening muhlisliring yǝp-iqipla yüridiƣu! — dǝp soraxti.\x + \xo 5:33 \xt Mat. 9:14. \x*   
\m
\v 34 U ularƣa:  
\m — Toyi boluwatⱪan yigit toyda toy meⱨmanliri bilǝn ⱨǝmdastihan olturƣan qaƣda ularni roza tutⱪuzalamsilǝr? \f □ \fr 5:34 \ft \+bd «toy meⱨmanliri»\+bd* — grek tilida «mǝrikǝ zalining pǝrzǝntliri» degǝn ibarǝ bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 5:34 \xt Yǝx. 62:5; 2Kor. 11:2. \x*  
\v 35 Əmma xu künlǝr keliduki, yigit ulardin elip ketilidu, ular xu künlǝrdǝ roza tutidu.\f □ \fr 5:35 \ft \+bd «Əmma xu künlǝr keliduki, yigit ulardin elip ketilidu, ular xu künlǝrdǝ roza tutidu»\+bd* — bu sɵzlǝr Əysaning «ulardin (meⱨmanlardin) elip ketilip» ɵlümi ɵzigǝ ǝgǝxkǝnlǝrgǝ ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt elip kelidiƣanliⱪini kɵrsitidiƣan bexarǝt.\f*   
\m
\v 36 U ularƣa bir tǝmsilmu kǝltürdi:  
\m — Ⱨeqkim yengi kɵnglǝktin yirtip, uni kona kɵnglǝkkǝ yamaⱪ ⱪilmaydu. Undaⱪ ⱪilsa, yengi kɵnglǝknimu yirtⱪan bolidu, xundaⱪla yengidin alƣan yamaⱪmu kona kɵnglǝkkǝ mas kǝlmǝydu.  
\v 37 Xuningdǝk, ⱨeqkim yengi xarabni kona tulumlarƣa ⱪaqilimaydu. Undaⱪ ⱪilsa, yengi xarabning \add kɵpüxi bilǝn\add* tulumlar yerilidu-dǝ, xarabmu tɵkülüp ketidu; tulumlarmu kardin qiⱪidu. \x + \xo 5:37 \xt Mat. 9:17; Mar. 2:22. \x*  
\v 38 Xunga yengi xarab yengi tulumlarƣa ⱪaqilinix kerǝk, xundaⱪta ikkilisi saⱪlinip ⱪalidu.  
\v 39 Uning üstigǝ, ⱨeqkim kona xarabtin keyin yengisini iqixni halimaydu, qünki u: «Boldi, konisi yahxi!» dǝydu.\f □ \fr 5:39 \ft \+bd «ⱨeqkim kona xarabtin keyin yengisini iqixni halimaydu»\+bd* — adǝttǝ, kona xarab dǝrwǝⱪǝ yengi xarabtin yahxi, ǝlwǝttǝ.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Əysa «xabat küni»ning Igisidur  
\r Mat. 12:1-8; Mar. 2:23-28  
\m
\v 1 Ikkinqi «muⱨim xabat küni», u buƣdayliⱪlardin ɵtüp ketiwatatti. Uning muhlisliri baxaⱪlarni üzüwelip, aliⱪinida uwulap yǝwatatatti.\f □ \fr 6:1 \ft \+bd «Ikkinqi «muⱨim xabat küni»»\+bd* — grek tilida «ikkinqi «birinqi xabat küni»» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Biz «birinqi»ni «muⱨim» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. Sǝwǝbini tɵwǝndǝ qüxǝndürimiz. 
\fp  «Ikkinqi «birinqi xabat küni»» degǝn bu ibarini qüxǝndürüx tǝs. Alimlarning bu toƣruluⱪ ikki pikri bar: 1-pikir: — Yǝⱨudiy hǝlⱪining ikki hil kalendari bar idi. Birinqi kalendar Babilliⱪlarningkigǝ ohxax bolup küzdǝ («kanay qelix ⱨeyti» yaki «burƣa ⱨeyti» bilǝn) baxlinatti. Bu kalendar boyiqǝ, xu yildiki «birinqi xabat» bolsa «tunji «birinqi xabat»» dǝp atalƣan. Ikkinqi kalendar ǝtyazda baxlinatti («Mis.» 12:2ni kɵrüng). Xu alimlarning pikriqǝ, ikkinqi kalendar boyiqǝ, xu yildiki birinqi xabat «ikkinqi «birinqi xabat»» dǝp atilatti. 
\fp  2-pikir: — bu «yǝttǝ ⱨǝptǝ ⱨeyti»ning ikkinqi ⱨǝptisidiki xabat künini kɵrsitidu («Law.» 23:10-22ni kɵrüng). Xu alimlarning pikriqǝ, bu ⱨeytning ikkinqi xabat küni «ikkinqi «birinqi xabat»» dǝp atilatti. Muxu pikir boyiqǝ «birinqi» degǝn sɵz muxu ayǝttǝ asasǝn «muⱨim» degǝn mǝnidǝ. 
\fp  Bizningqǝ bu 2-pikir toƣridur, qünki «yengi yil»ning (ǝtiyazdiki) «birinqi xabat»ida, yengi buƣday yaki arpa danlirini yeyix qǝklǝngǝnidi, bǝlkim Hudaƣa atax kerǝk idi («Law.» 23:14-ayǝtni yǝnǝ kɵrüng). Nemila bolmisun, xu waⱪit ǝtiyazƣa toƣra kelǝtti.\f*  \x + \xo 6:1 \xt Ⱪan. 23:24; Mat. 12:1; Mar. 2:23. \x*  
\v 2 Lekin buni kɵrgǝn bǝzi Pǝrisiylǝr ularƣa:  
\m — Silǝr nemixⱪa xabat küni Tǝwratta qǝklǝngǝn ixni ⱪilisilǝr? — deyixti.\f □ \fr 6:2 \ft \+bd «Nemixⱪa xabat küni Tǝwratta qǝklǝngǝn ixni ⱪilisilǝr?»\+bd* — «qǝklǝngǝn ix» Tǝwrat ⱪanunida qǝklǝngǝn, demǝkqi. Ularning xikayǝt ⱪilƣini muhlislarning yeyixi ǝmǝs («Ⱪan.» 23:25ni kɵrüng), bǝlki xabat künidǝ muhlislarning «ⱨosul alƣanliⱪ»i idi. «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ muxu wǝⱪǝ toƣruluⱪ izaⱨatlirimizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 6:2 \xt Mis. 20:10. \x*   
\m
\v 3 Əysa ularƣa jawabǝn:  
\m — Silǝr ⱨǝtta Dawut \add pǝyƣǝmbǝr\add* wǝ uning ⱨǝmraⱨlirining aq ⱪalƣanda nemǝ ⱪilƣanliⱪini \add muⱪǝddǝs yazmilardin\add* oⱪumiƣanmusilǝr?\f □ \fr 6:3 \ft \+bd «Silǝr ⱨǝtta Dawut pǝyƣǝmbǝr ... nemǝ ⱪilƣanliⱪini muⱪǝddǝs yazmilardin oⱪumiƣanmusilǝr?»\+bd* — «oⱪumiƣanmusilǝr?» degǝn sɵz Pǝrisiylǝrning daim rǝⱪibliridin soraydiƣan soal xǝkli idi.\f*  
\v 4 Demǝk, u Hudaning ɵyigǝ kirip, \add Hudaƣa\add* atalƣan, \add Tǝwratta\add* kaⱨinlardin baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ adǝmning yeyexi qǝklǝngǝn «tǝⱪdim nanlar»ni \add sorap\add* elip yegǝn wǝ ⱨǝmraⱨliriƣimu bǝrgǝn — dǝp jawab bǝrdi.\f □ \fr 6:4 \ft \+bd «Demǝk, u Hudaning ɵyigǝ kirip, \+bd*\+bdit Hudaƣa\+bdit* atalƣan, Tǝwratta kaⱨinlardin baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ adǝmning yeyexi qǝklǝngǝn «tǝⱪdim nanlar»ni sorap elip yegǝn wǝ ⱨǝmraⱨliriƣimu bǝrgǝn» — bu wǝⱪǝ «1Sam.» 21:1-7dǝ hatirilǝngǝn.\f*  
\v 5 Ahirida u ularƣa:  
\m — Insan’oƣli xabat küniningmu Igisidur, — dedi.\x + \xo 6:5 \xt Mat. 12:8; Mar. 2:28. \x*   
\m
\v 6 Yǝnǝ bir xabat küni xundaⱪ boldiki, u sinagogⱪa kirip tǝlim beriwatatti. Sinagogta ong ⱪoli yigilǝp kǝtkǝn bir adǝm bar idi.\x + \xo 6:6 \xt Mat. 12:9; Mar. 3:1. \x*  
\v 7 Əmdi Tǝwrat ustazliri bilǝn Pǝrisiylǝr uning üstidin ǝrz ⱪilƣudǝk birǝr ixni izdǝp tapayli dǝp, uning xabat künimu kesǝl saⱪaytidiƣan-saⱪaytmaydiƣanliⱪini paylap yürüxǝtti.\f □ \fr 6:7 \ft \+bd «...uning üstidin ǝrz ⱪilƣudǝk birǝr ixni izdǝp tapayli dǝp, uning xabat künimu kesǝl saⱪaytidiƣan-saⱪaytmaydiƣanliⱪini paylap yürüxǝtti»\+bd* — ularning ⱪilmaⱪqi bolƣan ǝrzi bolsa «U xabat künidǝ kesǝlni saⱪaytsa, «ixligǝn» yaki «hizmǝt ⱪilƣan»ƣa barawǝr bolidu, xunga (ularning qüxinixiqǝ) «Tǝwrat ⱪanuniƣa hilapliⱪ ⱪilƣan»» bolidu.\f*  
\v 8 Biraⱪ Əysa ularning kɵnglidikini bilip, ⱪoli yigilǝp kǝtkǝn adǝmgǝ:  
\m — Ornungdin tur, otturiƣa qiⱪⱪin! — dewidi, ⱨeliⱪi adǝm ornidin ⱪopup xu yǝrdǝ turdi.  
\v 9 Andin Əysa ularƣa:  
\m — Silǝrdin sorap baⱪayqu, Tǝwratⱪa uyƣun bolƣini xabat küni yahxiliⱪ ⱪilixmu, yaki yamanliⱪ ⱪilixmu? Janni ⱪutⱪuzuxmu yaki janƣa zamin boluxmu? — dǝp soridi.  
\v 10 Ətrapidikilǝrning ⱨǝmmisigǝ nǝzǝr salƣandin keyin, u ⱨeliⱪi adǝmgǝ:  
\m — Ⱪolungni uzat, — dedi. U xundaⱪ ⱪilixi bilǝnla ⱪoli ǝsligǝ kǝltürülüp ikkinqi ⱪoliƣa ohxax boldi. \f □ \fr 6:10 \ft \+bd «U xundaⱪ ⱪilixi bilǝnla ⱪoli ǝsligǝ kǝltürülüp ikkinqi ⱪoliƣa ohxax boldi»\+bd* — «ǝsligǝ kǝltürülüp» degǝn peilning mǝjⱨul xǝkli bizgǝ bu ixni Huda ɵzi ⱪilƣan, degǝnni uⱪturidu. Əmdi ular bu mɵjizini «xabat künidǝ yaratⱪanliⱪi» üqün zadi kimni ǝyiblimǝkqi?\f*  \x + \xo 6:10 \xt 1Pad. 13:6. \x*  
\v 11 Lekin ular ƣǝzǝptin ⱨoxini yoⱪitip, Əysaƣa ⱪandaⱪ taⱪabil turux toƣrisida mǝsliⱨǝtlixixkǝ baxlidi.\f □ \fr 6:11 \ft \+bd «ular ƣǝzǝptin ⱨoxini yoⱪitip...»\+bd* — «ular» 7-ayǝttǝ kɵrsitilgǝn «Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr».\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning on ikki rosulni tallixi  
\r Mat. 10:1-4; Mar. 3:13-19  
\m
\v 12 Xu künlǝrdǝ xundaⱪ boldiki, u dua ⱪilixⱪa taƣⱪa qiⱪti wǝ u yǝrdǝ Hudaƣa keqiqǝ dua ⱪildi.  
\v 13 Tang atⱪanda, muhlislirini aldiƣa qaⱪirip, ularning iqidin on ikkiylǝnni tallap, ularni rosul dǝp atidi. \x + \xo 6:13 \xt Mat. 10:1; Mar. 3:13; 6:7; Luⱪa 9:1. \x*  
\v 14 Ular: Simon (Əysa uni Petrus dǝpmu atiƣan) wǝ uning inisi Andiriyas; Yaⱪup wǝ Yuⱨanna, Filip wǝ Bartolomay,  
\v 15 Matta wǝ Tomas, Alfayning oƣli Yaⱪup wǝ millǝtpǝrwǝr dǝp atalƣan Simon, \f □ \fr 6:15 \ft \+bd «millǝtpǝrwǝr»\+bd* — yaki, «Ⱪanaanliⱪ». Yǝⱨudiy millǝtpǝrwǝrlǝr wǝtinini Rim imperiyǝsidin azad ⱪilix üqün zorawanliⱪ bilǝn kürǝx ⱪilƣuqilar idi.\f*  
\v 16 Yaⱪupning oƣli Yǝⱨuda wǝ keyin uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣan Yǝⱨuda Ixⱪariyotlar idi.\f □ \fr 6:16 \ft \+bd «Yaⱪupning oƣli»\+bd* — bu Yaⱪup 14- wǝ 15-ayǝttiki «Yaⱪup»lardin baxⱪisi bolsa kerǝk. \+bd «Yaⱪupning oƣli»\+bd* — bǝzi kona kɵqürülmilǝrdǝ «Yaⱪupning inisi» deyilidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning kesǝllǝrni saⱪaytixi wǝ tǝlim berixi  
\r Mat. 4:23-25; 5:1-12  
\m
\v 17 Əysa \add rosulliri\add* bilǝn taƣdin qüxüp, bir tüzlǝngliktǝ turatti. Xu yǝrdǝ nurƣun muhlisliri ⱨǝmdǝ pütkül Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidin wǝ Yerusalemdin, Tur wǝ Zidon xǝⱨǝrlirigǝ ⱪaraydiƣan dengiz boyidiki yurtlardin top-top kixilǝr yiƣilixti. Ular uning tǝlimlirini anglax wǝ kesǝllirigǝ xipaliⱪ izdǝx üqün kǝlgǝnidi. \x + \xo 6:17 \xt Mat. 4:25; Mar. 3:7. \x*  
\v 18  Napak roⱨlardin azablanƣanlarmu xipaliⱪ tepixti.  
\v 19 Bu top-top adǝmlǝrning ⱨǝmmisi ⱪollirini uningƣa tǝgküzüwelixⱪa intilǝtti; qünki küq-ⱪudrǝt uning wujudidin qiⱪip ularning ⱨǝmmisigǝ xipaliⱪ beriwatatti.\x + \xo 6:19 \xt Mar. 5:30. \x*   
\b  
\m  
\s1 Huxalliⱪ wǝ ⱪayƣu  
\m
\v 20 Xuning bilǝn u bexini kɵtürüp muhlisliriƣa ⱪarap mundaⱪ dedi:  
\m — «Mubarǝk, ǝy yoⱪsullar! Qünki Hudaning padixaⱨliⱪi silǝrningkidur.\f □ \fr 6:20 \ft \+bd «Mubarǝk, ǝy yoⱪsullar!»\+bd* — «yoⱪsullar» bǝlkim ɵzining Hudaƣa ⱪǝt’iy moⱨtajliⱪini tonup yǝtkǝnlǝr. Bu ayǝtlǝrdǝ «mubarǝk» degǝn sɵz (Huda tǝripidin) «bǝhtlik, bǝrikǝtlik ⱪilinƣan» degǝn mǝnidǝ ixlitilidu.\f*  \x + \xo 6:20 \xt Mat. 5:2. \x*   
\m
\v 21 Mubarǝk, ǝy ⱨazir aq ⱪalƣanlar! Qünki silǝr toluⱪ toyunisilǝr.  
\m Mubarǝk, ǝy yiƣlawatⱪanlar! Qünki külidiƣan bolisilǝr.\x + \xo 6:21 \xt Yǝx. 61:3; 65:13; 66:10. \x*   
\m
\v 22 Kixilǝr Insan’oƣlining wǝjidin silǝrdin nǝprǝtlǝnsǝ, silǝrni ɵzliridin qǝtkǝ ⱪaⱪsa, silǝrgǝ tɵⱨmǝt-ⱨaⱪarǝt ⱪilsa, naminglarni rǝzil dǝp ⱪarƣisa, silǝrgǝ mubarǝk! \x + \xo 6:22 \xt Mat. 5:11; 1Pet. 2:19; 3:14; 4:14. \x*  
\v 23 Xu küni xadlinip tǝntǝnǝ ⱪilip sǝkrǝnglar. Qünki mana, ǝrxtǝ bolƣan in’aminglar zordur. Qünki ularning ata-bowiliri \add burunⱪi\add* pǝyƣǝmbǝrlǝrgimu ohxax ixlarni ⱪilƣan.\x + \xo 6:23 \xt Ros. 5:41; 7:51. \x*   
\b  
\m
\v 24 — Lekin ⱨalinglarƣa way, ǝy baylar!  
\m Qünki silǝr alliⱪaqan raⱨǝt-paraƣitinglarƣa igǝ boldunglar!\x + \xo 6:24 \xt Am. 6:1, 8. \x*   
\m
\v 25 Ⱨalinglarƣa way, ǝy ⱪarni toyunƣanlar!  
\m Qünki silǝr aq ⱪalisilǝr.  
\m Ⱨalinglarƣa way, ǝy külüwatⱪanlar!  
\m Qünki ⱨaza tutup yiƣlaysilǝr.\x + \xo 6:25 \xt Yǝx. 65:13; Yaⱪ. 4:9; 5:1. \x*   
\m
\v 26 Ⱨǝmmǝylǝn silǝrni yahxi degǝndǝ, ⱨalinglarƣa way! Qünki ularning ata-bowilirimu \add burunⱪi\add* sahta pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ xundaⱪ ⱪilƣan».   
\b  
\m  
\s1 Düxmininglarƣa meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitinglar  
\r Mat. 5:38-48; 7:12  
\m
\v 27 — Biraⱪ manga ⱪulaⱪ salƣan silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, düxmǝnliringlarƣa meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitinglar; silǝrgǝ ɵq bolƣanlarƣa yahxiliⱪ ⱪilinglar. \x + \xo 6:27 \xt Mis. 23:4; Pǝnd. 25:21; Mat. 5:44; Rim. 12:20; 1Kor. 4:12. \x*  
\v 28 Silǝrni ⱪarƣiƣanlarƣa bǝht tilǝnglar; silǝrgǝ yaman muamilidǝ bolƣanlarƣimu dua ⱪilinglar. \x + \xo 6:28 \xt Luⱪa 23:34; Ros. 7:60. \x*  
\v 29 Birsi mǝngzinggǝ ursa, ikkinqi mǝngzingnimu tutup bǝr; birsi qapiningni eliwalimǝn desǝ, kɵnglikingnimu ayimay bǝrgin. \x + \xo 6:29 \xt 1Kor. 6:7. \x*  
\v 30 Birsi sǝndin birnemǝ tilisǝ, uningƣa bǝrgin. Birsi sening birǝr nǝrsǝngni elip kǝtsǝ, uni ⱪayturup berixni sorima. \f □ \fr 6:30 \ft \+bd «Birsi sǝndin birnemǝ tilisǝ, uningƣa bǝrgin»\+bd* — nemini berix kerǝklikini Rǝbbimiz eytmidi. Bǝzi ǝⱨwalda tiligüqigǝ tiliginini bǝrsǝk uningƣa payda ǝmǝs, bǝlki ziyan yǝtküzidu. Mǝsilǝn, ⱨaraⱪkǝx adǝm pul yaki ⱨaraⱪ tilisǝ buni bǝrsǝk bolmaydu; lekin mumkin bolsa yardǝm ⱪolimizni uzitiximiz kerǝk. Baxⱪa misal «Ros.» 3:1-11dǝ tepilidu, bolupmu 6-ayǝtni kɵrüng.\f*  \x + \xo 6:30 \xt Ⱪan. 15:7; Mat. 5:42. \x*  
\v 31 Baxⱪilarning ɵzünglarƣa ⱪandaⱪ muamilǝ ⱪilixini ümid ⱪilsanglar, silǝrmu ularƣa xundaⱪ muamilǝ ⱪilinglar. \x + \xo 6:31 \xt Mat. 7:12. \x*  
\v 32 Əgǝr silǝr ɵzünglarni yahxi kɵrgǝnlǝrgila meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsǝtsǝnglar, undaⱪda silǝrdǝ nemǝ xapaǝt bolsun? Qünki ⱨǝtta gunaⱨkarlarmu ɵzini yahxi kɵrgǝnlǝrgǝ meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitidiƣu. \x + \xo 6:32 \xt Mat. 5:46. \x*  
\v 33 Əgǝr silǝr ɵzünglarƣa yahxiliⱪ ⱪilƣanlarƣila yahxiliⱪ ⱪilsanglar, undaⱪta silǝrdǝ nemǝ xapaǝt bolsun? Qünki ⱨǝtta gunaⱨkarlarmu xundaⱪ ⱪilidiƣu!  
\v 34 Əgǝr silǝr ⱪǝrzni «qoⱪum ⱪayturup beridu» dǝp oyliƣanlarƣa bǝrsǝnglar, undaⱪta silǝrdǝ nemǝ xapaǝt bolsun? Qünki ⱨǝtta gunaⱨkarlarmu ǝynǝn ⱪayturup alimiz dǝp baxⱪa gunaⱨkarlarƣa ⱪǝrz beridiƣu! \x + \xo 6:34 \xt Ⱪan. 15:8; Mat. 5:42. \x*  
\v 35 Lekin silǝr bolsanglar, düxmininglarƣimu meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitinglar, yahxiliⱪ ⱪilinglar, baxⱪilarƣa ɵtnǝ beringlar wǝ «Ular bizgǝ bernemǝ ⱪayturidu» dǝp oylimanglar. Xu qaƣda, in’aminglar zor bolidu wǝ silǝr Ⱨǝmmidin Aliy Bolƣuqining pǝrzǝntliri bolisilǝr. Qünki u tuzkorlarƣa wǝ rǝzillǝrgimu meⱨribanliⱪ ⱪilidu. \f □ \fr 6:35 \ft \+bd «Ⱨǝmmidin Aliy Bolƣuqining pǝrzǝntliri bolisilǝr»\+bd* — demǝk, ǝmǝlliringlar buningƣa guwaⱨliⱪ bolidu.\f*  \x + \xo 6:35 \xt Mat. 5:45. \x*  
\v 36 Atanglar meⱨriban bolƣinidǝk silǝrmu meⱨriban bolunglar.   
\b  
\m  
\s1 Baxⱪilarning üstidin ⱨɵküm ⱪilmanglar  
\r Mat. 7:1-5  
\m
\v 37 — Baxⱪilarning üstidin ⱨɵküm ⱪilip yürmǝnglar. Bolmisa, silǝr \add Hudaning\add* ⱨɵkümigǝ uqraysilǝr. Baxⱪilarni gunaⱨⱪa bekitmǝnglar wǝ silǝrmu gunaⱨⱪa bekitilmǝysilǝr. Baxⱪilarni kǝqürünglar wǝ silǝrmu kǝqürüm ⱪilinisilǝr. \x + \xo 6:37 \xt Mat. 7:1; Rim. 2:1; 1Kor. 4:5. \x*  
\v 38 Beringlar wǝ silǝrgimu berilidu — ⱨǝtta qong ɵlqigüqkǝ liⱪ qingdap, silkip toldurulup üstidin texip qüxkidǝk dǝrijidǝ ⱪoynunglarƣa tɵküp berilidu. Silǝr baxⱪilarƣa ⱪandaⱪ ɵlqǝm bilǝn ɵlqǝp bǝrsǝnglar, silǝrgimu xundaⱪ ɵlqǝm bilǝn ɵlqǝp berilidu.\f □ \fr 6:38 \ft \+bd «silǝrgimu berilidu — ⱨǝtta qong ɵlqigüqkǝ liⱪ qingdap, silkip toldurulup üstidin texip qüxkidǝk dǝrijidǝ ⱪuynunglarƣa tɵküp berilidu»\+bd* — Ottura Xǝrⱪtǝ birsi birawƣa axliⱪ ⱨǝdiyǝ ⱪilmaⱪqi bolsa (1) axni haltiƣa liⱪ ⱪaqilaydu; (2) danlar qingdilip qüxsun dǝp haltini silkiydu; (3) qingdalƣan danlarning üstigǝ «texip qüxküdǝk dǝrijidǝ» yǝnǝ ⱪaqilaydu.\f*  \x + \xo 6:38 \xt Pǝnd. 10:22; 19:17; Mat. 7:2; Mar. 4:24. \x*   
\m
\v 39 Andin u ularƣa tǝmsil eytip mundaⱪ dedi:  
\m — Ⱪariƣu ⱪariƣuni yetilǝp mangalamdu? Undaⱪ ⱪilsa, ⱨǝr ikkisi orǝkkǝ qüxüp kǝtmǝmdu? \x + \xo 6:39 \xt Yǝx. 42:19; Mat. 15:14. \x*  
\v 40 Muhlis ustazidin üstün turmaydu; lekin takamullaxturulƣini ustaziƣa ohxax bolidu.\f □ \fr 6:40 \ft \+bd «Muhlis ustazidin üstün turmaydu; lekin takamullaxturulƣini ustaziƣa ohxax bolidu»\+bd* — bu sirliⱪ sɵz bǝlkim muhlislar Mǝsiⱨkǝ toluⱪ ǝgǝxsǝ, uningƣa ohxax azab-oⱪubǝtni kɵrüxi mumkin, degǝn mǝnini ɵz iqigǝ alidu.\f*  \x + \xo 6:40 \xt Mat. 10:24; Yⱨ. 13:16; 15:20. \x*   
\m
\v 41 Əmdi nemǝ üqün buradiringning kɵzidiki ⱪilni kɵrüp, ɵz kɵzüngdiki limni bayⱪiyalmaysǝn?! \f □ \fr 6:41 \ft \+bd «buradiringning kɵzidiki ⱪil»\+bd* — yaki «ⱪerindixingning kɵzidiki ⱪil». \+bd «Əmdi nemǝ üqün buradiringning kɵzidiki ⱪilni kɵrüp, ɵz kɵzüngdiki limni bayⱪiyalmaysǝn?!»\+bd* — mǝnisi: «Nemǝ üqün buradiringning ⱨǝrǝ kepikidǝk kiqik sǝwǝnlikinila kɵrüp, ɵzüngdiki limdǝk qong gunaⱨni kɵrmǝysǝn?» degǝndǝk.\f*  \x + \xo 6:41 \xt Mat. 7:3. \x*  
\v 42 Sǝn ⱪandaⱪmu ɵz kɵzüngdǝ turƣan limni kɵrmǝy turup buradiringƣa: «Ⱪeni, kɵzüngdiki ⱪilni eliwetǝy!» deyǝlǝysǝn?! Əy sahtipǝz! Awwal ɵzüngning kɵzidiki limni eliwǝt, andin eniⱪ kɵrüp, buradiringning kɵzidiki ⱪilni eliwetǝlǝysǝn.  
\v 43 Qünki ⱨeqⱪandaⱪ yahxi dǝrǝh yaman mewǝ bǝrmǝydu, ⱨeqⱪandaⱪ yaman dǝrǝhmu yahxi mewǝ bǝrmǝydu. \x + \xo 6:43 \xt Mat. 7:17; 12:33. \x*  
\v 44 Ⱨǝrⱪandaⱪ dǝrǝhni bǝrgǝn mewisidin pǝrⱪ ǝtkili bolidu. Qünki tikǝndin ǝnjürni üzgili bolmas, yantaⱪtin üzüm üzgili bolmas. \x + \xo 6:44 \xt Mat. 7:16. \x*  
\v 45 Yahxi adǝm ⱪǝlbidiki yahxiliⱪ hǝzinisidin yahxiliⱪ qiⱪiridu; rǝzil adǝm ⱪǝlbidiki rǝzillik hǝzinisidin rǝzillikni qiⱪiridu. Qünki ⱪǝlb nemigǝ toldurulƣan bolsa, eƣizdin xu qiⱪidu.\x + \xo 6:45 \xt Mat. 12:35. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ikki hil imarǝt salƣan kixilǝr  
\r Mat. 7:24-27  
\m
\v 46 — Silǝr nemixⱪa meni «Rǝb! Rǝb!» dǝysilǝr-yu, biraⱪ silǝrgǝ eytⱪanlirimƣa ǝmǝl ⱪilmaysilǝr? \x + \xo 6:46 \xt Mal. 1:6; Mat. 7:21; 25:11; Luⱪa 13:25; Rim. 2:13; Yaⱪ. 1:22. \x*  
\v 47 Əmisǝ, mening aldimƣa kelip, sɵzlirimni anglap ǝmǝl ⱪilƣan ⱨǝrkimning kimgǝ ohxiƣanliⱪini silǝrgǝ kɵrsitip berǝy. \x + \xo 6:47 \xt Mat. 7:24. \x*  
\v 48 U huddi qongⱪur kolap, ulini ⱪoram taxning üstigǝ selip ɵy salƣan kixigǝ ohxaydu. Kǝlkün kǝlgǝndǝ, su eⱪimi u ɵyning üstigǝ zǝrb bilǝn urulƣini bilǝn, uni midir-sidir ⱪilalmidi, qünki u puhta selinƣan.  
\v 49 Lekin sɵzlirimni anglap turup, ǝmǝl ⱪilmaydiƣan kixi bolsa, ⱪuruⱪ yǝrning üstigǝ ulsiz ɵy salƣan kixigǝ ohxaydu. \add Kǝlkün\add* eⱪimi xu ɵyning üstigǝ uruluxi bilǝn u ɵrülüp kǝtti; uning ɵrülüxi intayin dǝⱨxǝtlik boldi!   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Əysaning rimliⱪ yüzbexining qakirini saⱪaytixi  
\r Mat. 8:5-13; Yⱨ. 4:43-54  
\m
\v 1 Əysa kɵpqilikkǝ bu sɵzlǝrning ⱨǝmmisini ⱪilip bolƣandin keyin, Kǝpǝrnaⱨum xǝⱨirigǝ \add ⱪayta\add* kirdi.  
\v 2 U yǝrdǝ mǝlum bir yüzbexining ǝtiwarliⱪ ⱪuli eƣir kesǝl bolup, sǝkratta yatatti.  
\v 3 Yüzbexi Əysaning hǝwirini anglap, birnǝqqǝ Yǝⱨudiy aⱪsaⱪalni uning yeniƣa berip, uning kelip ⱪulini ⱪutⱪuzuxi üqün ɵtünüxkǝ ǝwǝtti.\f □ \fr 7:3 \ft \+bd «... Əysaning kelip ⱪulini ⱪutⱪuzuxi üqün...»\+bd* — grek tilida «ⱪutⱪuzux» wǝ «saⱪaytix» birla sɵz bilǝn ipadilinidu. \+bd «Yüzbexi Əysaning hǝwirini anglap, birnǝqqǝ Yǝⱨudiy aⱪsaⱪalni uning yeniƣa berip, Əysaning kelip ⱪulini ⱪutⱪuzuxi üqün ɵtünüxkǝ ǝwǝtti»\+bd* — yüzbexi rimliⱪ puⱪra bolup, Yǝⱨudiy ǝmǝs idi. 5-ayǝtkǝ ⱪariƣanda u rimliⱪlarning butpǝrǝslikini taxlap, Tǝwrat arⱪiliⱪ Hudaƣa etiⱪad baƣliƣan adǝm idi.\f*  
\v 4 Ular Əysaning aldiƣa kǝlgǝndǝ uningƣa:  
\m — Bu ixni tiligüqi bolsa, tilikini ijabǝt ⱪilixingizƣa ⱨǝⱪiⱪǝtǝn ǝrziydiƣan adǝm.  
\v 5 Qünki u bizning \add Yǝⱨudiy\add* elimizni yahxi kɵridu wǝ ⱨǝtta biz üqün bir sinagogmu selip bǝrdi, — dǝp jiddiy ⱪiyapǝttǝ ɵtünüxti.   
\m
\v 6 Əysa ular bilǝn billǝ bardi. Biraⱪ ɵyigǝ az ⱪalƣanda, yüzbexi Əysaning aldiƣa birnǝqqǝ dostini ǝwǝtip uningƣa mundaⱪ degüzdi:  
\m — «Tǝⱪsir, ɵzlirini awarǝ ⱪilmisila, ɵzlirining torusumning astiƣa kelixlirigǝ ǝrzimǝymǝn.\f □ \fr 7:6 \ft \+bd «Tǝⱪsir»\+bd* — yaki «Rǝb».\f*  
\v 7 Xunga ɵzümnimu silining aldiliriƣa berixⱪa layiⱪ ⱨesablimidim. Sili pǝⱪǝt bir eƣiz sɵz ⱪilip ⱪoysila, ⱪulum saⱪiyip ketidu.  
\v 8 Qünki mǝnmu baxⱪa birsining ⱨoⱪuⱪi astidiki adǝmmǝn, ⱪol astimdimu lǝxkǝrlirim bar. Birigǝ bar desǝm baridu, birigǝ kǝl desǝm, kelidu; ⱪulumƣa bu ixni ⱪil desǝm, u xu ixni ⱪilidu».\f □ \fr 7:8 \ft \+bd «Qünki mǝnmu baxⱪa birsining ⱨoⱪuⱪi astidiki adǝmmǝn»\+bd* — muⱨim sɵz «mǝn\+bd mu\+bd*» — demǝk, yüzbexi Rim imperatorning ⱨoⱪuⱪi astida turup ɵz ⱨoⱪuⱪi bilǝn ǝskǝrlirigǝ buyruⱪ berǝlǝytti; Əysa alǝm Igisining ⱨoⱨuⱪi astida turup, Ⱨǝmmigǝ Ⱪadirning ⱨoⱪuⱪi bilǝn alǝmning ixlirini buyruydiƣan adǝm idi.\f*   
\m
\v 9 Əysa bu gǝpni anglap \add yüzbexiƣa\add* tǝǝjjüblǝndi. U burulup kǝynigǝ ǝgǝxkǝn halayiⱪⱪa:  
\m Dǝrwǝⱪǝ, ⱨǝtta Israildimu bundaⱪ zor ixǝnqni tapalmiƣanidim! — dedi.   
\m
\v 10 Yüzbexi ǝwǝtkǝn kixilǝr ⱪaytip barƣanda, kesǝl bolƣan ⱪulning sǝllimaza saⱪayƣanliⱪini kɵrdi.\f □ \fr 7:10 \ft \+bd «Yüzbexi ǝwǝtkǝn kixilǝr ⱪaytip barƣanda, kesǝl bolƣan ⱪulning sǝllimaza saⱪayƣanliⱪini kɵrdi»\+bd* — bu wǝⱪǝ «Mat.» 8:8-13dimu hatirilinidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Tul ayalning oƣlini tirildürüx  
\m
\v 11 Bu ixtin keyin u Nain degǝn bir xǝⱨǝrgǝ bardi. Uning muhlisliri wǝ yǝnǝ top-top kixilǝr uningƣa ǝgixip mangdi.  
\v 12 U xǝⱨǝr ⱪowuⱪiƣa yeⱪinlaxⱪanda, mana kixilǝr jinaza kɵtürüp qiⱪiwatⱪanidi. Ɵlgüqi anisining yǝkkǝ-yeganǝ oƣli idi, uning üstigǝ anisi tul ayal idi. Xǝⱨǝrdin qong bir top adǝm ayalƣa ⱨǝmraⱨ bolup qiⱪⱪanidi.  
\v 13 Rǝb uni kɵrüp, uningƣa iqini aƣritip:  
\m — Yiƣlimiƣin, — dedi.  
\v 14 Xuning bilǝn u ɵtüp, tawutⱪa ⱪolini tǝgküziwidi, tawut kɵtürgǝnlǝr tohtidi. U:  
\m — Yigit, sanga eytimǝn, oyƣan! — dedi. \f □ \fr 7:14 \ft \+bd «U ɵtüp, tawutⱪa ⱪolini tǝgküziwidi»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ jinaziƣa tegix kixini yǝttǝ küngiqǝ «napak» ⱪilatti («Qɵl.» 19:11-12ni kɵrüng). Biraⱪ ɵlginini tirik ⱪilix ⱨǝmmǝ ixni baxⱪiqǝ ⱪilidu!\f*  \x + \xo 7:14 \xt Ros. 9:40. \x*  
\v 15 Ɵlgüqi bolsa ruslinip tik olturdi wǝ gǝp ⱪilixⱪa baxlidi. \add Əysa\add* uni anisiƣa tapxurup bǝrdi.   
\m
\v 16 Ⱨǝmmǝylǝnni ⱪorⱪunq besip, ular Hudani uluƣlap:  
\m — «Arimizda uluƣ bir pǝyƣǝmbǝr turƣuzuldi!» wǝ «Huda Ɵz hǝlⱪini yoⱪlap kǝldi!» — deyixti.\f □ \fr 7:16 \ft \+bd «Huda Ɵz hǝlⱪini yoⱪlap kǝldi!»\+bd* — Tǝwrat wǝ Injilda «Hudaning yoⱪlixi» Uning insanlarƣa yeⱪin kelip ulardin hǝwǝr elixini ɵz iqigǝ alidu.\f*  \x + \xo 7:16 \xt Luⱪa 1:68; 24:19; Yⱨ. 4:19; 6:14; 9:17. \x*   
\m
\v 17 Uning toƣrisidiki bu hǝwǝr pütün Yǝⱨudiyǝ zemini wǝ ǝtraptiki rayonlarƣa tarⱪilip kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning muhlislirining Əysa bilǝn kɵrüxkili kelixi  
\r Mat. 11:2-19  
\m
\v 18 Yǝⱨyaning muhlisliri ǝmdi bu barliⱪ ixlarning hǝwirini uningƣa yǝtküzdi. Yǝⱨya muhlisliridin ikkiylǝnni ɵzigǝ qaⱪirip, \x + \xo 7:18 \xt Mat. 11:2. \x*  
\v 19 Ularni Əysaning aldiƣa ǝwǝtip: «Kelixi muⱪǝrrǝr zat ɵzüngmu, yaki baxⱪa birsini kütüximiz kerǝkmu?» dǝp sorap kelixkǝ ǝwǝtti.\f □ \fr 7:19 \ft \+bd «Kelixi muⱪǝrrǝr zat»\+bd* — Huda wǝdǝ ⱪilƣan Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ, ǝlwǝttǝ. Yǝⱨya ɵzi Mǝsiⱨning yolini tǝyyarlax üqün uning aldida ǝwǝtilgǝn; xuning bilǝn u: — «Sǝn biz kütkǝn kiximusǝn» dǝp gumanlinip soraydu. \+bd «Kelixi muⱪǝrrǝr zat ɵzüngmu, yaki baxⱪa birsini kütüximiz kerǝkmu?»\+bd* — Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr xu muhlislirini ǝwǝtkǝndǝ zindanda idi. Xuning bilǝn u bǝlkim: «Əysa ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Ⱪutⱪuzƣuqi bolsa, nemixⱪa u meni muxu zindanda yetixⱪa yol ⱪoyidu?» dǝp sorixi mumkin idi. «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»dǝ bu ix («Mat.» 11:2-6) toƣruluⱪ izaⱨatlirimizni kɵrüng.\f*   
\m
\v 20 Ular Əysaning aldiƣa berip:  
\m — Qɵmüldürgüqi Yǝⱨya bizni sǝndin: «Kelixi muⱪǝrrǝr zat ɵzüngmu, yaki baxⱪa birsini kütüximiz kerǝkmu?» dǝp sorap kelixkǝ yeningƣa ǝwǝtti — dedi.   
\m
\v 21 Dǝl xu waⱪitta \add Əysa\add* aƣriⱪ-silaⱪ wǝ kesǝl-waba basⱪan wǝ yaman roⱨlar qaplaxⱪan nurƣun kixilǝrni saⱪaytti wǝ nurƣun ⱪariƣularni kɵridiƣan ⱪildi.  
\v 22 Xuning bilǝn u \add Yǝⱨyaning muhlisliriƣa\add*:  
\m — Silǝr ⱪaytip berip, Yǝⱨyaƣa ɵz angliƣan wǝ kɵrgǝnliringlar toƣruluⱪ hǝwǝr yǝtküzüp — «Korlar kɵrǝlǝydiƣan wǝ tokurlar mangalaydiƣan boldi, mahaw kesili bolƣanlar saⱪaytildi, gaslar angliyalaydiƣan boldi, ɵlgǝnlǝrmu tirildürüldi wǝ kǝmbǝƣǝllǝrgǝ hux hǝwǝr jakarlandi» — dǝp eytinglar. \x + \xo 7:22 \xt Yǝx. 29:18; 35:5; 61:1. \x*  
\v 23 \add Uningƣa yǝnǝ\add*: «Mǝndin gumanlanmay putlixip kǝtmigǝn kixi bolsa bǝhtliktur!» dǝp ⱪoyunglar, — dedi.\f □ \fr 7:23 \ft \+bd «Mǝndin gumanlanmay putlixip kǝtmigǝn kixi bolsa bǝhtliktur!»\+bd* — Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr zindanda yetip: «Əysa Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ bolsa nemixⱪa meni zindandin ⱪutⱪuzmiƣan?» — dǝp gumanlanƣan bolsa kerǝk idi. Yǝⱨyaning bu soali toƣruluⱪ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 24 Yǝⱨyaning ǝlqiliri kǝtkǝndin keyin, u top-top adǝmlǝrgǝ Yǝⱨya toƣruluⱪ sɵz eqip:  
\m — «Silǝr \add burun Yǝⱨyani izdǝp\add* qɵlgǝ barƣininglarda, zadi nemini kɵrgili bardinglar? Xamalda yǝlpünüp turƣan ⱪomuxnimu? \x + \xo 7:24 \xt Mat. 11:7. \x*  
\v 25 Yaki esil kiyim kiygǝn bir ǝrbabnimu? Mana, esil kiyimlǝrni kiygǝn, ǝyx-ixrǝt iqidǝ yaxaydiƣanlar padixaⱨlarning ordiliridin tepiliduƣu!   
\m
\v 26 Əmdi silǝr nemǝ kɵrgili bardinglar? Bir pǝyƣǝmbǝrnimu? Durus, ǝmma mǝn xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, \add bu bolsa\add* pǝyƣǝmbǝrdinmu üstün bir bolƣuqidur.  
\v 27 Qünki \add muⱪǝddǝs yazmilardiki\add*: —  
\m «Mana, yüz aldingƣa ǝlqimni ǝwǝtimǝn;  
\m U sening aldingda yolungni tǝyyarlaydu» — dǝp yezilƣan sɵz mana dǝl uning toƣrisida yezilƣandur. \f □ \fr 7:27 \ft \+bd «Mana, yüz aldingƣa ǝlqimni ǝwǝtimǝn; u sening aldingda yolungni tǝyyarlaydu»\+bd* — Tǝwrat, «Mal.» 3:1; «Yǝx.» 40:3.\f*  \x + \xo 7:27 \xt Mis. 23:20; Mal. 3:1; Mar. 1:2. \x*  
\v 28 Qünki mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, ayallardin tuƣulƣanlar arisida Yǝⱨyadinmu uluƣi yoⱪ; ǝmma Hudaning padixaⱨliⱪidiki ǝng kiqik bolƣinimu uningdin uluƣ turidu  
\v 29 (ǝmdi \add Yǝⱨyani\add* angliƣan puⱪralar, ⱨǝtta bajgirlarmu Hudaning yolini toƣra dǝp Yǝⱨyaning qɵmüldürüxi bilǝn qɵmüldürülgǝnidi. \f □ \fr 7:29 \ft \+bd «ⱨǝtta bajgirlarmu Hudaning yolini toƣra dǝp Yǝⱨyaning qɵmüldürüxi bilǝn qɵmüldürülgǝnidi»\+bd* — «Hudaning yolini toƣra dǝp» grek tilida «Hudani toƣra dǝp...» degǝn ibarini bildüridu.\f*  
\v 30 Lekin Pǝrisiylǝr wǝ Tǝwratxunaslar Yǝⱨyaning qɵmüldürüxini ⱪobul ⱪilmay, Hudaning ɵzlirigǝ bolƣan mǝⱪsǝt-iradisini qǝtkǝ ⱪaⱪⱪanidi).   
\m
\v 31 Lekin bu zamanning kixilirini zadi kimlǝrgǝ ohxitay? Ular kimlǝrgǝ ohxaydu? \x + \xo 7:31 \xt Mat. 11:16. \x*  
\v 32 Ular huddi rǝstǝ-bazarlarda olturuwelip, bir-birigǝ: «Biz silǝrgǝ sunay qelip bǝrsǝkmu, ussul oynimidinglar», «Matǝm pǝdisigǝ qelip bǝrsǝkmu, yiƣa-zar ⱪilmidinglar» dǝp \add ⱪaⱪxaydiƣan tuturuⱪsiz\add* balilarƣa ohxaydu.  
\v 33 Qünki Qɵmüldürgüqi Yǝⱨya kelip ziyapǝttǝ olturmaytti, \add xarab\add* iqmǝytti. Xuning bilǝn silǝr: «Uningƣa jin qaplixiptu» deyixisilǝr. \f □ \fr 7:33 \ft \+bd «Qɵmüldürgüqi Yǝⱨya kelip ziyapǝttǝ olturmaytti, xarab iqmǝytti»\+bd* — grek tilida «Qɵmüldürgüqi Yǝⱨya kelip nǝ nan yemǝydu nǝ iqmǝydu». Oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr intayin ƣorigil ozuⱪlinatti, pat-pat roza tutatti. «Mat.» 3:4ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 7:33 \xt Mat. 3:4; Mar. 1:6. \x*  
\v 34 Insan’oƣli bolsa kelip ⱨǝm yǝydu ⱨǝm iqidu wǝ mana silǝr: «Taza bir toymas wǝ mǝyhor ikǝn. U bajgirlar wǝ gunaⱨkarlarning dostidur» deyixisilǝr.  
\v 35 Lekin danaliⱪ bolsa ɵzining barliⱪ pǝrzǝntliri arⱪiliⱪ durus dǝp tonulidu».\f □ \fr 7:35 \ft \+bd «danaliⱪ bolsa ɵzining barliⱪ pǝrzǝntliri arⱪiliⱪ durus dǝp tonulidu»\+bd* — yaki «danaliⱪ bolsa ɵzining barliⱪ ix-mewiliri arⱪiliⱪ durus dǝp tonulidu». Bu ⱪisⱪa ayǝt üstidǝ wǝ uningdiki kɵp muⱨim prinsiplar toƣrisida «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*   
\b  
\m  
\s1 Gunaⱨkar ayalning Əysani ǝtirlixi  
\m
\v 36 Pǝrisiylǝrdin biri uningdin ɵyümdǝ meⱨman bolsingiz dǝp ɵtündi. Əmdi u Pǝrisiyning ɵyigǝ kirip dastihanda olturdi. \f □ \fr 7:36 \ft \+bd «... dastihanda olturdi»\+bd* — grek tilida «dastihanda yatti». Yǝⱨudiylar wǝ Greklǝr adǝttǝ dastihanda yanpaxlap yatatti.\f*  \x + \xo 7:36 \xt Mat. 26:6; Mar. 14:3; Yⱨ. 11:2; 12:2. \x*  
\v 37 Wǝ mana, u xǝⱨǝrdǝ buzuⱪ dǝp tonulƣan bir ayal Əysaning bu Pǝrisiyning ɵyidǝ dastihanda olturƣanliⱪini anglap, aⱪ ⱪaxtexidin yasalƣan bir ⱪutida murmǝkki elip kǝldi. \f □ \fr 7:37 \ft \+bd «murmǝkki»\+bd* — bu hil ǝtir. U adǝttǝ intayin ⱪimmǝt idi (mǝsilǝn, «Mat.» 26:7ni kɵrüng).\f*  
\v 38 U yiƣliƣan peti uning kǝynidǝ, putiƣa yeⱪin turup, kɵz yaxliri ⱪilip, putlirini ⱨɵl ⱪiliwǝtti; andin qaqliri bilǝn uning putlirini ertip ⱪurutti ⱨǝm putlirini tohtimay sɵyüp, üstigǝ ǝtir sürdi.  
\v 39 Əmdi uni qaⱪirƣan Pǝrisiy bu ixni kɵrüp, iqidǝ: «Bu adǝm rast pǝyƣǝmbǝr bolƣan bolsa, ɵzigǝ tegiwatⱪan bu ayalning kim wǝ ⱪandaⱪ ikǝnlikini bilǝtti. Qünki u bir buzuⱪ!» dǝp oylidi.   
\m
\v 40 Xuning bilǝn Əysa uningƣa jawabǝn:  
\m — Simon, sanga dǝydiƣan bir gepim bar, — dedi.  
\m — Eyting, ustaz, — dedi Simon.   
\m
\v 41 — Ikki adǝm mǝlum bir ⱪǝrz igisigǝ ⱪǝrzdar ikǝn. Biri bǝx yüz kümüx dinarƣa, yǝnǝ biri bolsa ǝllik kümüx dinarƣa ⱪǝrzdar ikǝn. \f □ \fr 7:41 \ft \+bd «kümüx dinar»\+bd* — Rim imperiyǝsning pul birliki, tǝhminǝn bir adǝmning bir künlük ix ⱨǝⱪⱪi bolatti.\f*  
\v 42 Lekin ⱨǝr ikkisining ⱪǝrzni ⱪayturƣili ⱨeqnǝrsisi bolmiƣaqⱪa, ⱪǝrz igisi meⱨribanliⱪ ⱪilip ⱨǝr ikkisining ⱪǝrzini kǝqürüm ⱪiptu. Seningqǝ, ularning ⱪaysisi uni bǝkrǝk sɵyidu? — dǝp soridi Əysa.   
\m
\v 43 Simon jawabǝn: — Meningqǝ, \add ⱪǝrzi\add* kɵprǝk kǝqürüm ⱪilinƣan kixi, — dedi.  
\m — Toƣra ⱨɵküm ⱪilding, — dedi Əysa.  
\v 44 Andin ⱨeliⱪi ayalƣa burulup, Simonƣa:  
\m — Bu ayalni kɵrdüngmu? Mǝn ɵyünggǝ kirginim bilǝn, sǝn putlirimni yuyuxⱪa su bǝrmigǝniding; lekin u kɵz yexi bilǝn putlirimni yudi wǝ qeqi bilǝn ertip ⱪurutti.  
\v 45 Sǝn meni salam berip sɵymiding; lekin u mǝn kirgǝndin tartip putlirimni sɵyüxtin tohtimidi.  
\v 46 Sǝn beximƣimu may sürkimigǝniding; biraⱪ u mening putlirimƣa murmǝkkini sürkǝp ⱪoydi. \f □ \fr 7:46 \ft \+bd «Sǝn beximƣimu may sürkimigǝniding»\+bd* — xu dǝwrdǝ kixilǝr ⱨɵrmǝtlik meⱨmanlarni ⱪarxi elix üqün meⱨmanning bexiƣa ǝtirlik mayni sürkǝp ⱪoyatti.\f*  
\v 47 Xunga xuni sanga eytip ⱪoyayki, uning nurƣun gunaⱨliri kǝqürüm ⱪilindi. Qünki mana, uning kɵrsǝtkǝn meⱨir-muⱨǝbbiti qongⱪur ǝmǝsmu? Əmma kǝqürümi az bolƣanlarning meⱨir-muⱨǝbbǝtni kɵrsitiximu az bolidu, — dedi.\f □ \fr 7:47 \ft \+bd «Qünki mana, uning kɵrsǝtkǝn meⱨir-muⱨǝbbiti qongⱪur ǝmǝsmu?»\+bd* — bu ayalning muⱨǝbbiti Hudaning kǝqürümigǝ erixixning sǝwǝbi ǝmǝs, bǝlki uning qongⱪur muⱨǝbbiti uning \+bd alliⱪaqan Hudaning kǝqürümigǝ erixkǝnliki tüpǝylidin\+bd* boldi wǝ xundaⱪla buningƣa ispat kɵrsǝtti.\f*   
\m
\v 48 Andin u ayalƣa:  
\m — Gunaⱨliring kǝqürüm ⱪilindi, — dedi.\x + \xo 7:48 \xt Mat. 9:2. \x*   
\m
\v 49 Ular bilǝn ⱨǝmdastihan olturƣanlar kɵnglidǝ: «Kixilǝrning gunaⱨlirinimu kǝqürüm ⱪilƣuqi bu adǝm zadi kimdu?» deyixti.\x + \xo 7:49 \xt Mat. 9:3. \x*   
\m
\v 50 Əysa ⱨeliⱪi ayalƣa:  
\m — Etiⱪading seni ⱪutⱪuzdi; aman-hatirjǝmlik bilǝn ⱪaytⱪin! — dedi.\f □ \fr 7:50 \ft \+bd «Etiⱪading seni ⱪutⱪuzdi»\+bd* — «etiⱪading» muxu yǝrdǝ, xübⱨisizki, Əysa bu sɵz bilǝn ayalning ɵzigǝ baƣliƣan ixǝnqini, yǝni uning gunaⱨlarni kǝqürüm ⱪilalaydiƣan Mǝsiⱨ ikǝnlikigǝ baƣliƣan ixǝnqini kɵrsitidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Əysaƣa ǝgǝxkǝn ayallar  
\r Mat. 13:1-17; Mar. 4:1-12  
\m
\v 1 Keyin, \add Əysa\add* xu yurtlarni kezip, xǝⱨǝrmu-xǝⱨǝr, yezimu-yeza Hudaning padixaⱨliⱪining hux hǝwirini elan ⱪilip jakarlidi; on ikkiylǝnmu uning bilǝn birgǝ bardi.  
\v 2 Uning bilǝn billǝ barƣanlardin yǝnǝ yaman roⱨlardin wǝ aƣriⱪ-silaⱪlardin saⱪaytilƣan bǝzi ayallarmu bar idi; ularning arisida ɵzidin yǝttǝ jin ⱨǝydǝp qiⱪirilƣan Mǝryǝm (Magdalliⱪ dǝp atalƣan),\x + \xo 8:2 \xt Mat. 27:55,56. \x*  
\v 3 Ⱨerod \add han\add*ning saray ƣojidari Huzaning ayali Yoanna, Suzanna wǝ baxⱪa nurƣun ayallarmu bar idi. Bular ɵz mal-mülükliri bilǝn u \add wǝ uning muhlislirining\add* ⱨajǝtliridin qiⱪatti.\f □ \fr 8:3 \ft \+bd «u wǝ uning muhlislirining»\+bd* — bu ibarǝ grek tilida bǝzi kɵqürülmilǝrdǝ «uning» yaki bǝzi kɵqürülmilǝrdǝ «ularning» bilǝn ipadilinidu. \+bd «Ⱨerod \+bd*\+bdit han\+bdit*ning saray ƣojidari Huzaning ayali Yoanna, Suzanna wǝ baxⱪa nurƣun ayallarmu bar idi... uning... ⱨajǝtliridin qiⱪatti» — «kirix sɵz»imizdǝ deginimizdǝk, Luⱪa daim Əysaning ⱪiz-ayallar bilǝn bolƣan munasiwitini bayⱪap yüridu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Uruⱪ qaqⱪuqi toƣrisidiki tǝmsil  
\m
\v 4 Qong bir top adǝmlǝr yiƣilƣanda, xundaⱪla ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrlǝrdin kixilǝr uning yeniƣa kǝlgǝndǝ, u ularƣa bir tǝmsil sɵzlǝp bǝrdi:\x + \xo 8:4 \xt Mat. 13:3; Mar. 4:2. \x*   
\m
\v 5 — «Uruⱪ qaqⱪuqi uruⱪ qaqⱪili \add etizƣa\add* qiⱪiptu. Uruⱪ qaqⱪanda, uruⱪlardin bǝziliri qiƣir yol üstigǝ qüxüp, dǝssilip ketiptu wǝ asmandiki uqar-ⱪanatlar kelip ularni yǝp ketiptu.  
\v 6 Baxⱪa bǝziliri taxliⱪ yǝrgǝ qüxüptu. Yǝrdǝ nǝmlik bolmiƣaqⱪa, ünüp qiⱪⱪini bilǝn ⱪurup ketiptu.  
\v 7 Baxⱪa bǝziliri tikǝnlǝrning arisiƣa qüxüptu, tikǝnlǝr maysilar bilǝn tǝng ɵsüp maysilarni boƣuwaptu.  
\v 8 Baxⱪa bǝziliri bolsa yahxi tupraⱪⱪa qüxüptu. Üngǝndin keyin, yüz ⱨǝssǝ ⱨosul beriptu». Bularni degǝndin keyin u yuⱪiri awaz bilǝn:  
\m — Angliƣudǝk ⱪuliⱪi barlar buni anglisun! dǝp towlidi.   
\m
\v 9 Keyin uning muhlisliri uningdin: — Bu tǝmsilning mǝnisi nemǝ? — dǝp soridi. \x + \xo 8:9 \xt Mat. 13:10; Mar. 4:10. \x*  
\v 10 U ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Hudaning padixaⱨliⱪining sirlirini bilix silǝrgǝ nesip ⱪilindi. Biraⱪ bu ixlar ⱪalƣan baxⱪilarƣa tǝmsillǝr bilǝnla eytilidu. Mǝⱪsiti xuki, «Ular ⱪarisimu kɵrmǝydu, anglisimu qüxǝnmǝydu».\f □ \fr 8:10 \ft \+bd «Hudaning padixaⱨliⱪining sirlirini bilix silǝrgǝ nesip ⱪilindi»\+bd* — «sirlar» Injilda ǝslidǝ insanlarƣa axkarilanmiƣan, ⱨazir Mǝsiⱨ yaki rosulliri arⱪiliⱪ ayan ⱪilinƣan ixlarni kɵrsitidu. Uning üstigǝ, Injildiki bǝzi «sirlar» intayin sirliⱪ, ǝlwǝttǝ. \+bd «Ular ⱪarisimu kɵrmǝydu, anglisimu qüxǝnmǝydu»\+bd* — bu sɵzlǝr «Yǝx.» 6:9din elinƣan.\f*  \x + \xo 8:10 \xt Zǝb. 25:4, 9, 14; 78:1-2; Yǝx. 6:9-10; Əz. 12:2; Mat. 11:25; 13:14; Mar. 4:12; Yⱨ. 12:40; Ros. 28:26; Rim. 11:8; 2Kor. 3:5,14. \x*   
\m
\v 11 Əmdi tǝmsilning mǝnisi mundaⱪ: — Uruⱪ bolsa, Hudaning sɵz-kalamidur. \x + \xo 8:11 \xt Mat. 13:18; Mar. 4:13. \x*  
\v 12 Qiƣir yol boyidikilǝr bolsa muxular: Ular sɵz-kalamni anglaydu; lekin Iblis kelip, ularning ixinip ⱪutⱪuzuluxining aldini elixi üqün ularning ⱪǝlbidiki sɵzni elip ketidu.  
\v 13 Taxliⱪ yǝrgǝ qüxkǝn uruⱪlar sɵz-kalamni angliƣan ⱨaman huxalliⱪ bilǝn ⱪobul ⱪilƣanlarƣa tǝmsil ⱪilinƣan. Ularda yiltiz bolmiƣaqⱪa, pǝⱪǝt bir mǝⱨǝl ixinip, andin sinaⱪ-müxküllük waⱪti kǝlgǝndǝ, \add etiⱪadtin\add* teyilip ketidu. \x + \xo 8:13 \xt Mat. 13:20; Mar. 4:16. \x*  
\v 14 Tikǝnlikkǝ qüxkǝn uruⱪlar bolsa xundaⱪ adǝmlǝrni kɵrsǝtkǝnki, sɵzni angliƣan bolsimu, yolƣa qiⱪⱪandin keyin bu paniy ⱨayattiki ǝndixilǝr, bayliⱪlar wǝ ⱨalawǝtlǝrning eziⱪturuxliri bilǝn boƣulup, uruⱪ pixmay ⱨosul bǝrmǝydu. \x + \xo 8:14 \xt Mat. 19:23; Mar. 10:23; Luⱪa 18:24; 1Tim. 6:9. \x*  
\v 15 Lekin yahxi tupraⱪⱪa qeqilƣan uruⱪlar bolsa — sɵz-kalamni anglap, sǝmimiy wǝ yahxi ⱪǝlbi bilǝn uni tutidiƣanlarni kɵrsitidu; bundaⱪ adǝmlǝr sǝwrqanliⱪ bilǝn ⱨosul beridu.   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝmmǝ ix axkarilinidu  
\r Mar. 4:21-25  
\m
\v 16 Ⱨeqkim qiraƣni yeⱪip ⱪoyup üstigǝ idixni kɵmtürüp ⱪoymas yaki kariwat astiƣa turƣuzmas, bǝlki qiraƣdanning üstigǝ ⱪoyidu; buning bilǝn ɵygǝ kirgǝnlǝr yoruⱪluⱪni kɵridu. \x + \xo 8:16 \xt Mat. 5:15; Mar. 4:21; Luⱪa 11:33. \x*  
\v 17 Qünki yoxurulƣan ⱨeqⱪandaⱪ ix axkarilanmay ⱪalmaydu, wǝ ⱨeqⱪandaⱪ mǝhpiy ix ayan bolmay, yoruⱪluⱪⱪa qiⱪmay ⱪalmaydu. \x + \xo 8:17 \xt Ayup 12:22; Mat. 10:26; Mar. 4:22; Luⱪa 12:2. \x*   
\m
\v 18 Xuning üqün, anglixinglarning ⱪandaⱪ ikǝnlikigǝ kɵngül ⱪoyunglar! Qünki kimdǝ bar bolsa, uningƣa tehimu kɵp berilidu; ǝmma kimdǝ yoⱪ bolsa, ⱨǝtta bar dǝp ⱨasabliƣinimu uningdin mǝⱨrum ⱪilinidu.\f □ \fr 8:18 \ft \+bd «Qünki kimdǝ bar bolsa, uningƣa tehimu kɵp berilidu\+bd* — «kimdǝ bar bolsa... » — bu «bar bolsa» nemini kɵrsitidu? Xübⱨisizki, ǝbǝdiy ǝⱨmiyǝtlik birǝr nǝrsǝ bolsa kerǝk, bu iman-ixǝnqni ɵz iqigǝ qoⱪum alidu. Biz ɵzimizgǝ «ǝbǝdiy ǝⱨmiyǝtlik» ⱨǝrbirnemǝ boluxi üqün pǝⱪǝt Mǝsiⱨdinla tapalaymiz, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 8:18 \xt Mat. 13:12; 25:29; Mar. 4:25; Luⱪa 19:26. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ⱨǝⱪiⱪiy ailisi  
\r Mat. 12:46-50; Mar. 3:31-35  
\m
\v 19 Əmdi uning anisi wǝ iniliri uning bilǝn kɵrüxkili kǝldi. Lekin adǝm nurƣun bolƣaqⱪa, yeniƣa kelǝlmigǝnidi. \x + \xo 8:19 \xt Mat. 12:46; 13:55; Mar. 3:31. \x*  
\v 20 Xuning bilǝn birsi uningƣa:  
\m — Aningiz wǝ iniliringiz siz bilǝn kɵrüximiz dǝp, sirtta turidu, — dedi.   
\m
\v 21 Lekin u jawabǝn: — Mening anam wǝ aka-uka ⱪerindaxlirim bolsa Hudaning sɵzini anglap, uningƣa ǝmǝl ⱪilƣuqilardur, dedi.\x + \xo 8:21 \xt Yⱨ. 15:14; 2Kor. 5:16. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning boranni tinqitixi  
\r Mat. 8:23-27; Mar. 4:35-41  
\m
\v 22 Wǝ xundaⱪ boldiki, xu künlǝrdin biri, u muhlisliri bilǝn bir kemigǝ qüxüp, ularƣa:  
\m — Kɵlning u ⱪetiƣa barayli, — dedi. Xuning bilǝn ular yolƣa qiⱪti. \x + \xo 8:22 \xt Mat. 8:23; Mar. 4:35,36. \x*  
\v 23 Kemǝ ketiwatⱪanda u uyⱪuƣa kǝtkǝnidi. Kɵlgǝ tuyuⱪsiz ⱪara boran kelip, kemigǝ su toxup ketip, ular hǝwptǝ ⱪaldi.  
\v 24 Muhlislar kelip uni oyƣitip:  
\m — Ustaz, ustaz, tügixidiƣan bolduⱪ! — dedi.  
\m Lekin u ornidin turup, boranƣa wǝ dawalƣuƣan dolⱪunlarƣa tǝnbiⱨ bǝrdi; ⱨǝmmisi tohtap, tinq boldi.  
\v 25 U muhlisliriƣa ⱪarap:  
\m — Ixǝnqinglar nǝgǝ kǝtti? — dedi.  
\m Ular ⱨǝm ⱪorⱪuxup, ⱨǝm bǝkmu ⱨǝyran bolup, bir-birigǝ:  
\m — Bu adǝm zadi kimdu, buyruⱪ ⱪilsa, ⱨǝtta xamallar wǝ dolⱪunlarmu uningƣa boysunidikǝn-ⱨǝ! — dǝp ketixti.\x + \xo 8:25 \xt Ayup 26:12; Zǝb. 107:25. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning «ⱪoxun» jinlar qaplaxⱪan adǝmni azad ⱪilixi  
\r Mat. 8:28-34; Mar. 5:1-20  
\m
\v 26 Xuning bilǝn ular Galiliyǝning udulidiki Gerasaliⱪlarning yurtiƣa yetip bardi. \f □ \fr 8:26 \ft \+bd «Gerasaliⱪlar»\+bd* — «Mat.» 8:28dǝ ular «Gadaraliⱪlar»mu dǝp atilidu.\f*  \x + \xo 8:26 \xt Mat. 8:28; Mar. 5:1. \x*  
\v 27 U ⱪirƣaⱪⱪa qiⱪixi bilǝnla, uzundin beri jinlar qaplaxⱪan, xǝⱨǝrdin kǝlgǝn mǝlum adǝm uning aldiƣa kǝldi. Bu adǝm kiyim kiymǝy, ⱨeq ɵydǝ turmay, gɵrlǝr arisida yaxaytti. \f □ \fr 8:27 \ft \+bd «gɵrlǝr arisida»\+bd* — yaki «gɵrlǝr iqidǝ». Pǝlǝstindǝ kɵp gɵrlǝr ɵngkürlǝrdin yasilidu.\f*  
\v 28 Lekin u Əysani kɵrüpla warⱪirap, uning ayiƣiƣa yiⱪilip ⱪattiⱪ awaz bilǝn:  
\m — Ⱨǝmmidin Aliy Hudaning Oƣli Əysa, sening mǝn bilǝn nemǝ karing! Sǝndin ɵtünimǝnki, meni ⱪiynima! — dǝp towlap kǝtti.  
\v 29 Qünki Əysa napak roⱨning uningdin qiⱪixini buyruwatatti (qünki jin nurƣun ⱪetim uni tutuwalƣanidi; u qaƣlarda kixilǝr uning put-ⱪollirini kixǝn-zǝnjirlǝr bilǝn baƣlap uni ⱪamap ⱪoyƣan bolsimu, u zǝnjirlǝrni üzüp ⱪeqip qiⱪⱪan wǝ jin tǝripidin qɵl-bayawanlarƣa ⱨǝydiwetilgǝnidi).   
\m
\v 30 Əysa bu adǝmdin:  
\m — Isming nemǝ? — dǝp soriwidi, u: — Ismim «Ⱪoxun», — dedi. Qünki nurƣun jinlar uning iqigǝ kirip qaplixiwalƣanidi.  
\v 31 Əmdi ular Əysadin ɵzlirini tegi yoⱪ ⱨangƣa kǝtküzmǝslikni ɵtünüp yalwurdi.   
\m
\v 32 Xu yǝrdǝ taƣ baƣrida qong bir top tongguz padisi ozuⱪliniwatatti. Jinlar Əysaƣa yalwurup, tongguzlarning tenigǝ kirixkǝ ijazǝt berixini ɵtündi. U ularƣa ijazǝt bǝrdi.  
\v 33 Jinlar xu adǝmdin qiⱪip, tongguzlarning tenigǝ kiriwaldi; xuning bilǝn pütkül tongguz padisi tik yardin etilip qüxüp, kɵlgǝ ƣǝrⱪ boldi.   
\m
\v 34 Tongguzlarni baⱪⱪuqilarmu bu wǝⱪǝni kɵrüp u yǝrdin ⱪeqip, xǝⱨǝr-yezilarda bu hǝwǝrni tarⱪatti.  
\v 35 Halayiⱪ zadi nemǝ ix bolƣanliⱪini kɵrgili qiⱪti; Əysaning aldiƣa kǝlgǝndǝ, xu yǝrdǝ ɵzidin jinlar qiⱪⱪan ⱨeliⱪi adǝmning kiyim-keqǝkni kiyip, ǝs-ⱨoxi jayida ⱨalda Əysaning ayiƣi aldida olturƣinini kɵrdi; ular ⱪorⱪup ketixti.  
\v 36 Bu wǝⱪǝni kɵrgǝnlǝrmu jinlar qaplaxⱪan adǝmning ⱪandaⱪ saⱪaytilƣinini kɵpqilikkǝ tǝswirlǝp bǝrdi.  
\v 37 Andin Gerasaliⱪlarning yurtidikilǝr wǝ ǝtrapidiki barliⱪ kixilǝr uning ularning arisidin ketixini ɵtünüxti. Qünki dǝⱨxǝtlik ⱪorⱪunq ularni basⱪanidi. Xunga u kemigǝ qüxüp, ⱪaytixⱪa yol aldi. \f □ \fr 8:37 \ft \+bd «Gerasaliⱪlar»\+bd* — yaki «Gadariyliⱪlar» yaki «Gergǝsǝnliⱪlar»\f*  \x + \xo 8:37 \xt Ros. 16:39. \x*  
\v 38 Əmma jinlar ɵzidin qiⱪip kǝtkǝn ⱨeliⱪi adǝm uningƣa, Mǝn sǝn bilǝn billǝ ketǝy, — dǝp yalwurdi.  
\m Lekin u uni yolƣa selip:\x + \xo 8:38 \xt Mar. 5:18. \x*   
\m
\v 39 — Ɵyünggǝ ⱪaytip berip, Hudaning sanga xunqǝ qong ixlarni ⱪilip bǝrgǝnlikini yǝtküzgin, — dedi.  
\m U adǝm ⱪaytip berip, pütkül xǝⱨǝrni arilap, Əysaning ɵzigǝ xunqǝ qong ixlarni ⱪilip bǝrgǝnlikini elan ⱪildi.   
\b  
\m  
\s1 Tirildürülgǝn ⱪiz, saⱪaytilƣan ayal  
\r Mat. 9:18-26; Mar. 5:21-43  
\m
\v 40 Əysa ⱪaytip kǝlginidǝ, xundaⱪ boldiki, halayiⱪ uni huxalliⱪ bilǝn ⱪarxi elixti; qünki ⱨǝmmǝylǝn uning ⱪaytip kelixini kütüp turatti. \f □ \fr 8:40 \ft \+bd «Əysa ⱪaytip kǝlginidǝ»\+bd* — bǝlkim kɵlning udulidiki ⱪaxⱪa ⱪaytⱪanda.\f*  
\v 41 Wǝ mana, bir kixi, sinagogning qongi bolƣan Yairus isimlik kiximu Əysaning aldiƣa kelip ayiƣiƣa ɵzini etip, uning ɵyigǝ berixini ɵtündi. \x + \xo 8:41 \xt Mat. 9:18; Mar. 5:22. \x*  
\v 42 Qünki uning on ikki yaxliⱪ yalƣuz ⱪizi sǝkratta idi.  
\m Əysa u yǝrgǝ barƣinida, top-top kixilǝr uning ǝtrapiƣa ziq olixip uni ⱪistixatti.  
\v 43 Arisida hun tǝwrǝx kesiligǝ giriptar bolƣiniƣa on ikki yil bolƣan bir ayal bar idi; u bar-yoⱪini tewiplarƣa hǝjlǝp tügǝtkǝn bolsimu, ⱨeqⱪaysisidin xipa tapmiƣanikǝn. \x + \xo 8:43 \xt Law. 15:25; Mat. 9:20; Mar. 5:25. \x*  
\v 44 U \add Əysaning\add* arⱪisidin kelip, uning tonining pexini siliwidi, xuan hun tohtidi.   
\m
\v 45 Əysa: — Manga ⱪol tǝgküzgǝn kim? — dǝp soridi.  
\m Ⱨǝmmǝylǝn inkar ⱪilƣanda, Petrusmu wǝ uning bilǝn bolƣanlarmu:  
\m — Ustaz, halayiⱪ top-top bolup tɵt ǝtrapingni olixip, seni ⱪistixiwatⱪan yǝrdǝ, sǝn «Manga tǝgkǝn kim?», dǝp soraysǝnƣu? — dedi.   
\m
\v 46 Lekin Əysa:  
\m — Yaⱪ! Birsi manga tǝgdi; qünki wujudumdin ⱪudrǝtning qiⱪip ketiwatⱪinini sǝzdim, — dedi.   
\m
\v 47 Ⱨeliⱪi ayal ɵzining yoxurup ⱪalalmaydiƣanliⱪini bilip, titrigǝn ⱨalda uning aldiƣa yiⱪildi wǝ kɵpqilik aldida ɵzining nemǝ sǝwǝbtin Əysaƣa ⱪol tǝgküzgǝnlikini, xundaⱪla xuan ⱪandaⱪ saⱪayƣanlikini eytti.   
\m
\v 48 Əysa uningƣa: — Yürǝklik bol, ⱪizim, ixǝnqing seni saⱪaytti! Aman-hatirjǝmlik bilǝn mangƣin! — dedi. \f □ \fr 8:48 \ft \+bd «Yürǝklik bol, ⱪizim, ixǝnqing seni saⱪaytti!»\+bd* — bu ayal nemixⱪa xundaⱪ ⱪorⱪti? «Mat.» 9:22diki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 49 U sɵz ⱪiliwatⱪanda, sinagog qongining ɵyidin qiⱪⱪan birǝylǝn kelip sinagog qongiƣa:  
\m — Ⱪizingiz jan üzdi. Əmdi ustazni kayitmiƣin, — dedi.\x + \xo 8:49 \xt Mar. 5:35. \x*   
\m
\v 50 Lekin Əysa buni anglap uningƣa:  
\m — Ⱪorⱪmiƣin! Pǝⱪǝt ixǝnqtǝ bol, u saⱪiyip ketidu, — dedi.   
\m
\v 51 U ɵygǝ barƣanda Petrus, Yuⱨanna, Yaⱪup wǝ ⱪizning ata-anisidin baxⱪa ⱨeqkimning ɵzi bilǝn billǝ ɵygǝ kirixigǝ ruhsǝt ⱪilmidi.  
\v 52 U yǝrdikilǝr hǝmmisi ⱪizƣa matǝm tutup yiƣa-zar kɵtürüwatatti. Lekin u:  
\m — Boldi, yiƣlimanglar! Qünki ⱪiz ɵlmidi, pǝⱪǝt uhlap ⱪaptu! — dedi.\x + \xo 8:52 \xt Yⱨ. 11:11. \x*   
\m
\v 53 Ular bolsa ⱪizning alliⱪaqan jan üzdi dǝp bilgǝqkǝ, uni mǝshirǝ ⱪildi.  
\v 54 Lekin u ularni qiⱪiriwetip, ⱪizning ⱪolidin tartip:  
\m — Balam, ornungdin tur, — dǝp qaⱪirdi.  
\v 55 \add Ⱪizning\add* roⱨi ⱪaytip kelip, u dǝrⱨal ornidin turdi. U ⱪizƣa yegüdǝk birnemǝ berixni eytti.  
\v 56 Ⱪizning ata-anisi intayin ⱨǝyran ⱪelixti. Lekin u ularƣa bu ixni ⱨeqkimgǝ eytmasliⱪni tapilidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Əysaning on ikki rosulni ǝwǝtixi  
\r Mat. 10:5-15; Mar. 6:7-13  
\m
\v 1 Əysa on ikkiylǝnni qaⱪirip, ularƣa barliⱪ jinlarni ⱨǝydiwetix wǝ kesǝllǝrni saⱪaytixⱪa ⱪudrǝt wǝ ⱨoⱪuⱪ bǝrdi.\x + \xo 9:1 \xt Mat. 10:1; Mar. 3:13; 6:7; Luⱪa 6:13. \x*  
\v 2 Andin ularni Hudaning padixaⱨliⱪini jar ⱪilix wǝ kesǝllǝrni saⱪaytixⱪa ǝwǝtti.\x + \xo 9:2 \xt Mat. 10:7. \x*  
\v 3 U ularƣa:  
\m — Silǝr sǝpǝr üqün ⱨeq nǝrsǝ almanglar, nǝ ⱨasa, nǝ hurjun, nǝ nan, nǝ pul eliwalmanglar; birǝr artuⱪ yǝktǝkmu eliwalmanglar.\f □ \fr 9:3 \ft \+bd «hurjun»\+bd* — yaki «tilǝmqining haltisi».\f*  \x + \xo 9:3 \xt Mat. 10:9; Mar. 6:8; Luⱪa 22:35. \x*  
\v 4 Wǝ ⱪaysi ɵygǝ \add ⱪobul ⱪilinip\add* kirsǝnglar, u yurttin kǝtküqǝ xu ɵydǝ turunglar.\f □ \fr 9:4 \ft \+bd «u yurttin kǝtküqǝ xu ɵydǝ turunglar»\+bd* — yaki «u yurttin kǝtküqǝ xu ɵydǝ qiⱪip-kirip turunglar». Kona zamanlarda pǝylasoplar wǝ «tǝlim bǝrgüqilǝr» ɵymu-ɵy yürüp tilǝmqilik ⱪilatti. Əmma Mǝsiⱨ muhlisliri xundaⱪ ⱪilmasliⱪi kerǝk idi. Yǝnǝ 10:7 wǝ uningdiki izaⱨatnimu kɵrüng.\f*  
\v 5 Əmdi ⱪaysi yǝrdiki kixilǝr silǝrni ⱪobul ⱪilmisa, u xǝⱨǝrdin qiⱪⱪininglarda ularƣa agaⱨ-guwaⱨ bolsun üqün ayiƣinglardiki topinimu ⱪeⱪiwetinglar! — dedi.\f □ \fr 9:5 \ft \+bd «u xǝⱨǝrdin qiⱪⱪininglarda ularƣa agaⱨ-guwaⱨ bolsun üqün ayiƣinglardiki topinimu ⱪeⱪiwetinglar!»\+bd* — «ayaƣdiki topini ⱪeⱪiwetix» degǝn ixarǝt «bizning silǝr bilǝn munasiwetimiz yoⱪ» degǝnni bildürüp, Hudaning sɵzini rǝt ⱪilƣanlarƣa ⱪattiⱪ agaⱨlandurux idi.\f*  \x + \xo 9:5 \xt Mat. 10:14; Mar. 6:11; Luⱪa 10:11; Ros. 13:51; 18:6. \x*   
\m
\v 6 Muhlislar yolƣa qiⱪip, yeza-ⱪixlaⱪlarni arilap hux hǝwǝrni elan ⱪilip, ⱨǝmmǝ yǝrdǝ kesǝllǝrni saⱪaytti.   
\m
\v 7 Əmdi Ⱨerod ⱨakim uning barliⱪ ⱪilƣanliridin hǝwǝr tepip, ⱪaymuⱪup ⱪaldi. Qünki bǝzilǝr: «Mana Yǝⱨya ɵlümdin tiriliptu!» desǝ,\f □ \fr 9:7 \ft \+bd «Ⱨerod ⱨakim»\+bd* — muxu yǝrdǝ «ⱨakim» grek tilidiki «tetrarⱪ»ni bildüridu. 3:1diki izaⱨatni kɵrüng.\f*  \x + \xo 9:7 \xt Mat. 14:1; Mar. 6:14. \x*  
\v 8 yǝnǝ bǝzilǝr: «Ilyas pǝyƣǝmbǝr \add ⱪayta\add* pǝyda boldi» wǝ yǝnǝ baxⱪilar: «Ⱪǝdimki pǝyƣǝmbǝrlǝrdin biri ⱪaytidin tiriliptu!» dǝytti.   
\m
\v 9 Ⱨerod: «Mǝn Yǝⱨyaning kallisini aldurƣanidim, ǝmdi mǝn muxu gepini anglawatⱪan zat zadi kimdu?» — dedi. Xuning bilǝn u uni kɵrüx pursitini izdidi.   
\b  
\m  
\s1 Bǝx ming kixini toydurux  
\r Mat. 14:13-21; Mar. 6:30-44; Yⱨ. 6:1-14  
\m
\v 10 Rosullar bolsa ⱪaytip kelip, ɵzlirining ⱪilƣan ixlirining ⱨǝmmisini Əysaƣa mǝlum ⱪildi. U ularni elip, hupiyanǝ ⱨalda Bǝyt-Saida degǝn xǝⱨǝrdiki hilwǝt bir yǝrgǝ kǝldi. \x + \xo 9:10 \xt Mat. 14:13; Mar. 6:30,31,32. \x*  
\v 11 Biraⱪ halayiⱪ buningdin hǝwǝr tepip uningƣa ǝgixip kǝldi. U ularni ⱪarxi elip, ularƣa Hudaning padixaⱨliⱪi toƣrisida sɵzlidi wǝ xipaƣa moⱨtajlarni saⱪaytti.  
\v 12 Kün olturay degǝndǝ, on ikkiylǝn uning aldiƣa kelip uningƣa:  
\m — Halayiⱪni yolƣa salsang, ular ǝtraptiki yeza-ⱪixlaⱪlarƣa wǝ etizlarƣa berip ⱪonƣudǝk jaylar wǝ ozuⱪ-tülük tapsun; qünki muxu yǝr qɵllük ikǝn, — dedi.\x + \xo 9:12 \xt Mat. 14:15; Mar. 6:35; Yⱨ. 6:5. \x*   
\m
\v 13 Lekin u ularƣa:  
\m — Ularƣa ɵzünglar ozuⱪ beringlar, — dedi.  
\m — Bizdǝ pǝⱪǝt bǝx nan bilǝn ikki beliⱪtin baxⱪa nǝrsǝ yoⱪ. Bu barliⱪ hǝlⱪkǝ ozuⱪ-tülük setiwelip kelǝmduⱪ?! — deyixti ular. \x + \xo 9:13 \xt Mat. 14:16; Mar. 6:37; Yⱨ. 6:9. \x*  
\v 14 Qünki xu yǝrdǝ yiƣilƣan ǝrlǝrningla sani bǝx mingqǝ idi.  
\m U muhlislarƣa:  
\m — Halayiⱪni ǝlliktin-ǝlliktin bɵlüp olturƣuzunglar, — dedi.\f □ \fr 9:14 \ft \+bd «ǝrlǝrningla sani bǝx mingqǝ»\+bd* — bala-qaⱪiliri ⱨesablanmiƣan.\f*   
\m
\v 15 Ular uning deginiqǝ ⱪilip ⱨǝmmǝylǝnni olturƣuzdi.  
\v 16 Əysa bǝx nan bilǝn ikki beliⱪni ⱪoliƣa elip, asmanƣa ⱪarap \add Hudaƣa\add* tǝxǝkkür eytip bularni bǝrikǝtlidi. Andin ularni oxtup, halayiⱪⱪa sunup berix üqün muhlisliriƣa bǝrdi. \x + \xo 9:16 \xt 1Sam. 9:13. \x*  
\v 17 Ⱨǝmmǝylǝn yǝp toyundi. Andin xulardin exip ⱪalƣan parqilirini on ikki sewǝtkǝ yiƣip ⱪaqilidi.\f □ \fr 9:17 \ft \+bd «sewǝt»\+bd* — grek tilida «ⱪol sewǝt» — demǝk, bir adǝm ikki ⱪollap kɵtürǝlǝydiƣan sewǝtlǝr.\f*   
\b  
\m  
\s1 Petrusning Əysani «Mǝsiⱨ» dǝp tonuxi  
\r Mat. 16:13-19; Mar. 8:27-29  
\m
\v 18 Wǝ xundaⱪ boldiki, u ɵzi yalƣuz dua ⱪiliwatⱪanda, muhlisliri yenida turatti. U ulardin:  
\m — Halayiⱪ meni kim dǝydu? — dǝp soridi.\x + \xo 9:18 \xt Mat. 16:13; Mar. 8:27. \x*   
\m
\v 19 Ular jawabǝn: — Bǝzilǝr seni Qɵmüldürgüqi Yǝⱨya, bǝzilǝr Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr\add*, wǝ yǝnǝ bǝzilǝr ⱪǝdimki pǝyƣǝmbǝrlǝrdin biri tiriliptu dǝydu, — dedi.\x + \xo 9:19 \xt Mat. 14:2. \x*   
\m
\v 20 U ulardin:  
\m — Silǝrqu? Silǝr meni kim dǝp bilisilǝr? — dǝp soridi.  
\m Petrus jawab berip: — Sǝn Hudaning Mǝsiⱨidursǝn, — dedi.\f □ \fr 9:20 \ft \+bd «sǝn Hudaning Mǝsiⱨidursǝn»\+bd* — «Mǝsiⱨ» degǝn sɵz toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»imizni kɵrüng. «Hudaning Mǝsiⱨi» demǝk, Huda tǝyinlǝp ǝwǝtkǝn Mǝsiⱨ.\f*   
\m
\v 21 U ularƣa ⱪattiⱪ jekilǝp, bu ixni ⱨeqkimgǝ tinmanglar, dǝp tapilidi.  
\v 22 — Qünki Insan’oƣlining nurƣun azab-oⱪubǝt tartixi, aⱪsaⱪallar, bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri tǝripidin qǝtkǝ ⱪeⱪilixi, ɵltürülüxi wǝ üq kündin keyin tirildürülüxi muⱪǝrrǝr, — dedi.\x + \xo 9:22 \xt Mat. 16:21; 17:22; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 18:31; 24:7. \x*   
\m
\v 23 Andin u ularning ⱨǝmmisigǝ mundaⱪ dedi:  
\m — Kimdǝkim manga ǝgixixni niyǝt ⱪilsa, ɵzidin keqip, ⱨǝr küni ɵzining krestini kɵtürüp manga ǝgǝxsun! \f □ \fr 9:23 \ft \+bd «Kimdǝkim manga ǝgixixni niyǝt ⱪilsa, ɵzidin keqip, ⱨǝr küni ɵzining krestini kɵtürüp manga ǝgǝxsun!»\+bd* — «Mat.» 10:38ni, xundaⱪla uningdiki izaⱨatnimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 9:23 \xt Mat. 10:38; 16:24; Mar. 8:34; Luⱪa 14:27. \x*  
\v 24 Qünki kimdǝkim ɵz ⱨayatini ⱪutⱪuzimǝn dǝydikǝn, qoⱪum uningdin mǝⱨrum bolidu, lekin mǝn üqün ɵz ⱨayatidin mǝⱨrum bolƣan kixi ⱨayatini ⱪutⱪuzidu. \x + \xo 9:24 \xt Mat. 10:39; 16:25; Mar. 8:35; Luⱪa 17:33; Yⱨ. 12:25. \x*  
\v 25 Qünki bir adǝm pütün dunyaƣa igǝ bolup, ɵzini ⱨalak ⱪilsa yaki ɵzidin mǝⱨrum ⱪalsa, buning nemǝ paydisi bolsun?!  
\v 26 Qünki kimdǝkim mǝndin wǝ mening sɵzlirimdin nomus ⱪilsa, Insan’oƣli ɵzining xan-xǝripi iqidǝ, uning Atisining wǝ muⱪǝddǝs pǝrixtilǝrning xan-xǝripi iqidǝ ⱪaytip kǝlginidǝ uningdinmu nomus ⱪilidu. \f □ \fr 9:26 \ft \+bd «Insan’oƣli ɵzining xan-xǝripi iqidǝ... ⱪaytip kǝlginidǝ...»\+bd* — «Insan’oƣli» Mǝsiⱨning ɵzi, ǝlwǝttǝ. Bu ibarǝ toƣruluⱪ «Mat.» 8:20diki izaⱨat wǝ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 9:26 \xt Mat. 10:33; Mar. 8:38; Luⱪa 12:9; 2Tim. 2:12; 1Yuⱨa. 2:23. \x*  
\v 27 Lekin mǝn dǝrⱨǝⱪiⱪǝt silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, bu yǝrdǝ turƣanlarning arisidin ɵlümning tǝmini tetixtin burun jǝzmǝn Hudaning padixaⱨliⱪini kɵridiƣanlar bardur.\x + \xo 9:27 \xt Mat. 16:28; Mar. 9:1. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning julaliⱪta kɵrünüxi  
\r Mat. 17:1-8; Mar. 9:2-8  
\m
\v 28 Bu sɵzlǝrdin tǝhminǝn sǝkkiz kün keyin xundaⱪ boldiki, u Petrus, Yuⱨanna wǝ Yaⱪupni elip, dua ⱪilix üqün bir taƣⱪa qiⱪti. \x + \xo 9:28 \xt Mat. 17:1; Mar. 9:2. \x*  
\v 29 U dua ⱪiliwatⱪinida, uning yüzining ⱪiyapiti ɵzgǝrdi wǝ kiyimliri ap’aⱪ bolup qaⱪmaⱪtǝk qaⱪnidi.  
\v 30 Wǝ mana, ikki adǝm pǝyda bolup uning bilǝn sɵzlixixiwatⱪanidi; ular Musa wǝ Ilyas \add pǝyƣǝmbǝrlǝr\add* idi.  
\v 31 Ular parlaⱪ jula iqidǝ ayan bolup, uning bilǝn Yerusalemda ada ⱪilidiƣan «dunyadin ɵtüp ketix»i toƣrisida sɵⱨbǝtlǝxti.\f □ \fr 9:31 \ft \+bd «... uning bilǝn Yerusalemda ada ⱪilidiƣan «dunyadin ɵtüp ketix»i toƣrisida sɵⱨbǝtlǝxti»\+bd* — bu bayanda «dunyadin ɵtüp ketix» intayin ǝⱨmiyǝtlik sɵz, grek tilida «eksodus» degǝn bilǝn ipadilinidu. Bu sɵz Israil hǝlⱪining «Misirdin qiⱪix»ini bildürgǝnidi. Demǝk, Musa pǝyƣǝmbǝr Israil hǝlⱪini Misirning ⱪulluⱪidin ⱪutⱪuzƣandǝk, Əysa Mǝsiⱨ Hudaning hǝlⱪini gunaⱨning wǝ Xǝytanning ⱪulluⱪidin (ɵz ⱪurbanliⱪi arⱪiliⱪ) ⱪutⱪuzidiƣan bolidu («1Kor.» 10:1-11, izaⱨatliri wǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng).\f*   
\m
\v 32 Əmdi Petrus wǝ uning ⱨǝmraⱨlirini heli ügidǝk basⱪanidi; lekin ularning uyⱪusi toluⱪ eqilƣanda ular uning xan-xǝripini wǝ uning bilǝn billǝ turƣan ikki adǝmzatni kɵrdi.  
\v 33 Wǝ xundaⱪ boldiki, bu ikkisi Əysadin ayriliwatⱪanda, Petrus ɵzining nemini dǝwatⱪanliⱪini bilmigǝn ⱨalda Əysaƣa:  
\m — Ustaz, bu yǝrdǝ bolƣinimiz intayin yahxi boldi! Birini sanga, birini Musaƣa, yǝnǝ birini Ilyasⱪa atap bu yǝrgǝ üq kǝpǝ yasayli, — dedi.\f □ \fr 9:33 \ft \+bd «Birini sanga, birini Musaƣa, yǝnǝ birini Ilyasⱪa atap bu yǝrgǝ üq kǝpǝ yasayli»\+bd* — bu sɵz wǝ pütün wǝⱪǝ toƣruluⱪ yǝnǝ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*   
\m
\v 34 Lekin u bu gǝplǝrni ⱪiliwatⱪanda, bir parqǝ bulut pǝyda bolup ularni ⱪapliwaldi; ular bulut iqigǝ kirip ⱪalƣinida ⱪorⱪuxup kǝtti.  
\v 35 Buluttin tuyuⱪsiz bir awaz anglinip:  
\m — Bu Mening sɵyümlük Oƣlumdur. Uningƣa ⱪulaⱪ selinglar! — dedi.\f □ \fr 9:35 \ft \+bd «Bu Mening sɵyümlük Oƣlumdur...»\+bd* — yaki «Bu Mening Oƣlum, Mening talliƣinim...».\f*  \x + \xo 9:35 \xt Ⱪan. 18:19; Yǝx. 42:1; Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; 9:7; Luⱪa 3:22; Ros. 3:22; Kol. 1:13; 2Pet. 1:17. \x*   
\m
\v 36 Awaz anglanƣandin keyin, ⱪarisa, Əysa ɵzi yalƣuz ⱪalƣanidi. Ular süküt ⱪilip ⱪelixti wǝ xu künlǝrdǝ ɵzliri kɵrgǝn ixlardin ⱨeqⱪaysisini ⱨeqkimgǝ eytmidi.   
\b  
\m  
\s1 Uning jin qaplaxⱪan balini saⱪaytixi  
\r Mat. 17:14-18; Mar. 9:14-27  
\m
\v 37 Ətisi, ular taƣdin qüxkǝn waⱪtida, zor bir top kixilǝr uni ⱪarxi aldi. \x + \xo 9:37 \xt Mat. 17:14; Mar. 9:17. \x*  
\v 38 Mana, topning arisidin birǝylǝn warⱪirap:  
\m — Ustaz, ɵtünüp ⱪalay, oƣlumƣa iqingni aƣritip ⱪarap ⱪoyƣaysǝn! Qünki u mening birla balam idi.  
\v 39 Mana, uni daim bir roⱨ tutuwelip, u ɵziqila warⱪirap-jarⱪirap ketidiƣan bolup ⱪaldi; u uning bǝdinini tartixturup, aƣzidin aⱪ kɵpük kǝltürüwetidu. \add Jin\add* uni daim degüdǝk ⱪiynap, uningƣa ⱨeq aram bǝrmǝydu. \f □ \fr 9:39 \ft \+bd «mana, uni daim bir roⱨ tutuwelip, u ɵziqila warⱪirap-jarⱪirap ketidiƣan bolup ⱪaldi»\+bd* — «roⱨ» xübⱨisizki yaman roⱨ, jinni kɵrsitidu.\f*  
\v 40 Mǝn muhlisliringizdin roⱨni ⱨǝydiwetixni ɵtünüwidim, biraⱪ ular undaⱪ ⱪilalmidi, — dedi.   
\m
\v 41 Əysa jawabǝn: — Əy etiⱪadsiz wǝ tǝtür dǝwr, silǝr bilǝn ⱪaqanƣiqǝ turup, silǝrgǝ sǝwr ⱪilay? — Oƣlungni aldimƣa elip kǝlgin — dedi.   
\m
\v 42 Bala tehi yolda keliwatⱪanda, jin uni yiⱪitip, pütün bǝdinini tartixturdi. Əysa napak roⱨⱪa tǝnbiⱨ berip, balini saⱪaytti wǝ uni atisiƣa ⱪayturup bǝrdi. \f □ \fr 9:42 \ft \+bd «jin uni yiⱪitip,...»\+bd* — yaki «jin uni yirtip...».\f*  
\v 43 Ⱨǝmmǝylǝn Hudaning xǝrǝplik küq-ⱪudritigǝ ⱪin-ⱪiniƣa patmay tǝǝjjüplǝndi. Ⱨǝmmisi Əysaning ⱪilƣanliriƣa ⱨǝyran ⱪelixip turƣanda, u muhlisliriƣa mundaⱪ eytti:   
\m
\v 44 — Bu sɵzlǝrni ⱪulaⱪliringlarƣa obdan singdürüp ⱪoyunglar. Qünki Insan’oƣli pat arida \add satⱪunluⱪtin\add* insanlarning ⱪoliƣa tapxurup berilidu, — dedi.\x + \xo 9:44 \xt Mat. 17:22; Mar. 9:31. \x*   
\m
\v 45 Biraⱪ ular bu sɵzni qüxinǝlmidi. Buning mǝnisi ular qüxinip yǝtmisun üqün ulardin yoxurulƣanidi. Ular uningdin bu sɵz toƣruluⱪ soraxⱪimu petinalmidi.\f □ \fr 9:45 \ft \+bd «Buning mǝnisi ular qüxinip yǝtmisun üqün ulardin yoxurulƣanidi»\+bd* — kim tǝripidin yoxurulƣanliⱪi eytilmaydu. Xǝytan tǝripidinmu, yaki Huda tǝripidinmu? Yaki pǝⱪǝt ɵz galliⱪi tǝripidinmu? Bizningqǝ Xǝytan bu ixni ⱪilƣuqi idi; qünki Mǝsiⱨ ɵzining pütün dunya üqün ɵlüp pida boluxini muhlislarning qüxinixini halaytti (44-ayǝttǝ).\f*  \x + \xo 9:45 \xt Luⱪa 2:50; 18:34. \x*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning nǝziridǝ kim ǝng uluƣ?  
\r Mat. 18:1-5; Mar. 9:33-37  
\m
\v 46 Əmdi muhlislar arisida ulardin kimning ǝng uluƣ bolidiƣanliⱪi toƣruluⱪ talax-tartix pǝyda boldi. \x + \xo 9:46 \xt Mat. 18:1; Mar. 9:33; Luⱪa 22:24. \x*  
\v 47 Əmma Əysa ularning kɵnglidiki oylarni kɵrüp yetip, kiqik bir balini elip yenida turƣuzup,  
\v 48 ularƣa:  
\m — Kim mening namimda bu kiqik balini ⱪobul ⱪilsa, meni ⱪobul ⱪilƣan bolidu wǝ kim meni ⱪobul ⱪilsa, meni ǝwǝtküqini ⱪobul ⱪilƣan bolidu. Aranglarda ɵzini ǝng tɵwǝn tutⱪini bolsa uluƣ bolidu, — dedi.\x + \xo 9:48 \xt Mat. 18:5; 23:11; Mar. 9:37; Luⱪa 10:16; 14:11; 18:14; Yⱨ. 13:20. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱪarxi turmasliⱪning ɵzi ⱪolliƣanliⱪtur  
\r Mar. 9:38-40  
\m
\v 49  Yuⱨanna jawabǝn uningƣa:  
\m — Ustaz, sening naming bilǝn jinlarni ⱨǝydǝwatⱪan birsini kɵrduⱪ. Lekin u biz bilǝn birgǝ sanga ǝgǝxmigǝnliki tüpǝylidin, uni tostuⱪ, — dedi.\x + \xo 9:49 \xt Mar. 9:38. \x*   
\m
\v 50 Lekin Əysa uningƣa: — Uni tosmanglar. Qünki kim silǝrgǝ ⱪarxi turmisa silǝrni ⱪolliƣanlardindur, — dedi.\x + \xo 9:50 \xt Mat. 12:30; Luⱪa 11:23. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysani ⱪarxi almiƣan yeza  
\m
\v 51 Wǝ xundaⱪ boldiki, uning asmanƣa elip ketilidiƣan künlirining toxuxiƣa az ⱪalƣanda, u ⱪǝt’iylik bilǝn yüzini Yerusalemƣa berixⱪa ⱪaratti. \f □ \fr 9:51 \ft \+bd «Wǝ xundaⱪ boldiki, uning asmanƣa elip ketilidiƣan künlirining toxuxiƣa az ⱪalƣanda, u ⱪǝt’iylik bilǝn yüzini Yerusalemƣa berixⱪa ⱪaratti»\+bd* — bu ayǝttǝ Mǝsiⱨ Əysaning «Yerusalemƣa baridiƣan sǝpǝr»i baxlinidu; sǝpǝrning «ahirⱪi nuⱪta»si bǝlkim 19:48dǝ tepilidu.\f*  \x + \xo 9:51 \xt Mar. 16:19; Ros. 1:2; 1Tim. 3:16. \x*  
\v 52 \add Xuning üqün\add* u aldin ǝlqilǝrni ǝwǝtti. Ular yolƣa qiⱪip, uning kelixigǝ tǝyyarliⱪ ⱪilix üqün Samariyǝ ɵlkisidiki bir yeziƣa kirdi.  
\v 53 Biraⱪ u yüzini Yerusalemƣa ⱪaratⱪanliⱪi tüpǝylidin yezidikilǝr Əysani ⱪobul ⱪilmidi. \f □ \fr 9:53 \ft \+bd «Biraⱪ u yüzini Yerusalemƣa ⱪaratⱪanliⱪi tüpǝylidin yezidikilǝr Əysani ⱪobul ⱪilmidi»\+bd* — Samariyǝliklǝr adǝttǝ adǝmlǝrning Yerusalemƣa berip xu yǝrdǝ ibadǝt ⱪilixini ɵq kɵrǝtti; qünki ular: «Bizning Samariyǝmizdǝ ⱨǝⱪiⱪiy ibadǝthana bardur» — dǝytti.\f*  \x + \xo 9:53 \xt Yⱨ. 4:9. \x*  
\v 54 Uning muhlisliridin Yaⱪup bilǝn Yuⱨanna bu ixni kɵrüp:  
\m — I Rǝb, ularni kɵydürüp yoⱪitix üqün Iliyas pǝyƣǝmbǝrdǝk asmandin ot yeƣixini qiⱪiriximizni halamsǝn? — dedi.\f □ \fr 9:54 \ft \+bd «I Rǝb, ularni kɵydürüp yoⱪitix üqün Iliyas pǝyƣǝmbǝrdǝk asmandin ot yeƣixini qiⱪiriximizni halamsǝn?»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «Iliyas pǝyƣǝmbǝrdǝk» degǝn sɵzlǝr tepilmaydu.\f*   
\m
\v 55 Lekin u burulup ularni ǝyiblǝp: «Silǝr ⱪandaⱪ roⱨtin bolƣanliⱪinglarni bilmǝydikǝnsilǝr» — dedi. \f □ \fr 9:55 \ft \+bd «Lekin u burulup ularni ǝyiblǝp: «Silǝr ⱪandaⱪ roⱨtin bolƣanliⱪinglarni bilmǝydikǝnsilǝr» — dedi»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ pǝⱪǝt «Lekin u burulup ularni ǝyiblidi» deyilidu.\f*  
\v 56 Andin ular baxⱪa bir yeziƣa ɵtüp kǝtti.\x + \xo 9:56 \xt Yⱨ. 3:17; 12:47. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaƣa ǝgixixning bǝdili  
\r Mat. 8:19-22  
\m
\v 57 Wǝ xundaⱪ boldiki, ular yolda ketiwatⱪanda, birsi uningƣa:  
\m — I Rǝb, sǝn ⱪǝyǝrgǝ barma, mǝn sanga ǝgixip mangimǝn, — dedi.\x + \xo 9:57 \xt Mat. 8:19. \x*   
\m
\v 58 Əysa uningƣa:  
\m — Tülkilǝrning ɵngkürliri, asmandiki ⱪuxlarning uwiliri bar. Biraⱪ Insan’oƣlining bexini ⱪoyƣudǝk yerimu yoⱪ, — dedi.   
\m
\v 59 U yǝnǝ baxⱪa birsigǝ:  
\m — Manga ǝgǝxkin! — dedi.  
\m Lekin u:  
\m — Rǝb, awwal berip atamni yǝrlikkǝ ⱪoyƣili ijazǝt bǝrgǝysǝn, — dedi.\f □ \fr 9:59 \ft \+bd «Rǝb, awwal berip atamni yǝrlikkǝ ⱪoyƣili ijazǝt bǝrgǝysǝn»\+bd* — bu adǝmning sɵzidǝ üq imkaniyǝt bar: (1) uning atisi ɵlgǝnidi, biraⱪ tehi yǝrlikkǝ ⱪoyulmiƣan; bizningqǝ bu xǝrⱪtǝ mumkin ǝmǝs, adǝm ɵlgǝndǝ dǝrⱨal dǝpnǝ ⱪilix kerǝk; (2) xu dǝwrdǝ Yǝⱨudiyǝdǝ turƣanlar arisida, ɵlgüqilǝrni ɵlüp bir yildin keyin, yǝnǝ bir dǝpnǝ murasimini ɵtküzidiƣan ɵrp-adǝt bar idi (Uyƣur hǝlⱪi arisidiki «yilliⱪ nǝzir»dǝk). Bu kixi tehi bu murasimni ɵtküzmigǝn; (3) uning atisi tirik. Undaⱪta mǝnisi «atam ɵlüp uni yǝrlikkǝ ⱪoyƣuqǝ kütüp, andin sanga ǝgixǝyqu!» degǝndǝk.\f*  \x + \xo 9:59 \xt Mat. 8:21. \x*   
\m
\v 60 Lekin Əysa uningƣa — Ɵlüklǝr ɵz ɵlüklirini kɵmsun! Biraⱪ sǝn bolsang, berip Hudaning padixaⱨliⱪini jakarliƣin, — dedi.\f □ \fr 9:60 \ft \+bd «Ɵlüklǝr ɵz ɵlüklirini kɵmsun! Biraⱪ sǝn bolsang, berip Hudaning padixaⱨliⱪini jakarliƣin»\+bd* — yuⱪiriⱪi izaⱨatni kɵrüng. Mǝyli bu kixi atisining «yilliⱪ dǝpnǝ»sini ɵtküzmǝkqi bolsun yaki atisi tehi tirik bolsun, Rǝbning bu jawabida «Bu sening ixing ǝmǝs; sǝn ɵzüng «roⱨiy tirik» adǝm bolsangla deginimdǝk ⱪil, roⱨiy ⱨayatni yǝtküzidiƣan Hudaning padixaⱨliⱪini jakarla; sǝn eytⱪan bu ix «roⱨiy ɵlgǝnlǝr»ning ixi, halas» degǝn iqki mǝnǝ eniⱪ kɵrünidu.\f*  \x + \xo 9:60 \xt Mat. 8:22. \x*   
\m
\v 61 Yǝnǝ birsi:  
\m — Əy Rǝb, mǝn sanga ǝgiximǝn, lekin awwal ɵyümgǝ berip, ɵydikilirim bilǝn hoxlixiximƣa ijazǝt bǝrgǝysǝn, — dedi.   
\m
\v 62 — Kim ⱪolida ⱪoxning tutⱪuqini tutup turup kǝynigǝ ⱪarisa, u Hudaning padixaⱨliⱪiƣa layiⱪ ǝmǝstur, — dedi. \f □ \fr 9:62 \ft \+bd «Kim ⱪolida ⱪoxning tutⱪuqini tutup turup kǝynigǝ ⱪarisa, u Hudaning padixaⱨliⱪiƣa layiⱪ ǝmǝstu»\+bd* — adǝm ⱪox ⱨǝydigǝndǝ, kǝynigǝ ⱪarisa tüz ⱨǝydiyǝlmǝydu.\f*  \x + \xo 9:62 \xt Pǝnd. 26:11; Fil. 3:14; Ibr. 6:5; 2Pet. 2:20. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Əysaning yǝtmix muhlisini ǝwǝtixi  
\m
\v 1 Bu ixlardin keyin, Rǝb muhlislardin yǝnǝ yǝtmixini tǝyinlǝp, ɵzi barmaⱪqi bolƣan barliⱪ xǝⱨǝr-yezilarƣa ikki-ikkidin ɵzidin burun ǝwǝtti.\f □ \fr 10:1 \ft \+bd «ɵzi barmaⱪqi bolƣan barliⱪ xǝⱨǝr-yezilarƣa ikki-ikkidin ɵzidin burun ǝwǝtti»\+bd* — «ɵzidin burun» grek tilida «uning yüzidin burun». 
\fp  Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «yǝtmix ikkisi» deyilidu. 99٪ kɵqürmilǝrdǝ «yǝtmix» deyilidu. Bu san Tǝwrattiki birnǝqqǝ «hasiyǝtlik sanlar»ƣa mas kelidu; mǝsilǝn, Israilning 12 ⱪǝbilisi bar idi wǝ 70 aⱪsaⱪali bar idi («Qɵl.» 11:11ni kɵrüng). Əstayidil oⱪurmǝnlǝr Tǝwrattiki baxⱪa yǝrlǝrdin muxu «12+70» degǝn ikki sanning billǝ kǝlginini kɵridu.\f*  
\v 2 U ularƣa mundaⱪ tapilidi:  
\m — Yiƣilidiƣan ⱨosul dǝrwǝⱪǝ kɵp, lekin ⱨosulni yiƣⱪuqi ixlǝmqilǝr az ikǝn. Xunga ⱨosul Igisidin kɵprǝk ixlǝmqilǝrni Ɵz ⱨosulungni yiƣixⱪa ǝwǝtkǝysǝn, dǝp tilǝnglar.\f □ \fr 10:2 \ft \+bd «Yiƣilidiƣan ⱨosul dǝrwǝⱪǝ kɵp, lekin ⱨosulni yiƣⱪuqi ixlǝmqilǝr az ikǝn»\+bd* — «ⱨosul» muxu yǝrdǝ Hudaning padixaⱨliⱪini ⱪobul ⱪilixⱪa tǝyyar turidiƣan kixilǝrni bildüridu, ǝlwǝttǝ. Muxundaⱪ adǝmlǝr «ormiqilar»ƣa, yǝni ɵzlirigǝ hux hǝwǝrni yǝtküzgüqilǝrgǝ moⱨtajdur. \+bd «ⱨosulning Igisi»\+bd* — Huda, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 10:2 \xt Mat. 9:37; Yⱨ. 4:35; 2Tes. 3:1. \x*  
\v 3 Menginglar! Mǝn ⱪozilarni bɵrilǝrning arisiƣa ǝwǝtkǝndǝk silǝrni ǝwǝtimǝn.\x + \xo 10:3 \xt Mat. 10:16. \x*  
\v 4 Ⱨǝmyan, hurjun wǝ kǝxlǝr almanglar; yolda kixilǝr bilǝn salamlixixⱪa \add tohtimanglar\add*.\f □ \fr 10:4 \ft \+bd «hurjun»\+bd* — yaki «tilǝmqining haltisi». \+bd «yolda kixilǝr bilǝn salamlixixⱪa tohtimanglar»\+bd* — axu dǝwrdiki Yǝⱨudiylar arisida salamlixixⱪa adǝttǝ uzun waⱪit ketǝtti.\f*  \x + \xo 10:4 \xt 2Pad. 4:29; Mat. 10:9; Mar. 6:8; Luⱪa 9:3; 22:35. \x*  
\v 5 Ⱪaysi ɵygǝ kirsǝnglar, aldi bilǝn: «Muxu ɵydikilǝrgǝ aramliⱪ bolƣay!» dǝnglar.\x + \xo 10:5 \xt Mat. 10:12; Mar. 6:10. \x*  
\v 6 U ɵydǝ «aramliⱪ igisi» bolsa, tiligǝn aramliⱪinglar xu ɵygǝ ⱪonidu; ǝgǝr bolmisa, u aramliⱪ ɵzünglarƣa yanidu.\f □ \fr 10:6 \ft \+bd «U ɵydǝ «aramliⱪ igisi» bolsa...»\+bd* — «aramliⱪ igisi» grek tilida «aramliⱪning oƣli» deyilidu. Undaⱪ adǝmlǝr, xübⱨisizki, amanliⱪpǝrwǝr bolup, Hudadin kelidiƣan amanliⱪni sɵyidu, xundaⱪla hux hǝwǝrni ⱪarxi alidu.\f*  
\v 7 Andin qüxkǝn ɵydǝ turup yɵtkǝlmǝnglǝr, xu ɵydikilǝrning bǝrginini yǝp-iqinglar, qünki ixlǝmqi ɵz ix ⱨǝⱪⱪini elixⱪa ⱨǝⱪliⱪtur. U ɵydin bu ɵygǝ yɵtkilip yürmǝnglar.\f □ \fr 10:7 \ft \+bd «Andin qüxkǝn ɵydǝ turup yɵtkǝlmǝnglǝr»\+bd* — demǝk, u ɵydin bu ɵygǝ yɵtkilip yürmǝnglar. \+bd «ixlǝmqi ɵz ix ⱨǝⱪⱪini elixⱪa ⱨǝⱪliⱪtur»\+bd* — demǝk, hux hǝwǝrgǝ erixip, roⱨiy payda kɵrgǝn angliƣuqilarning hux hǝwǝrqilǝrgǝ jismaniy jǝⱨǝttin yardǝm berixi tegixlik ixtur. \+bd «U ɵydin bu ɵygǝ yɵtkilip yürmǝnglar»\+bd* — bu ǝmrdǝ qong danaliⱪ bar. Ikki sǝwǝbtin eytilƣan boluxi mumkin: — (1) kona zamanlarda kɵp diniy wǝz eytⱪuqilar ɵymu-ɵy yoⱪlap pul tilǝytti; lekin Əysaning muhlisliri ⱨeq tilǝmqilik ⱪilmasliⱪi kerǝk; (2) ular ɵymu-ɵy kɵqüp yürsǝ, hǝlⱪtǝ bir-birigǝ ⱪarap ⱨǝrtürlük ⱨǝsǝt-guman pǝyda boluximu mumkin — «Nemixⱪa ular \+bd bizning\+bd* ɵydǝ ⱪonmaydu?» yaki «Nemixⱪa ular bizning ɵydin kɵqüp ketidu?» degǝndǝk.\f*  \x + \xo 10:7 \xt Law. 19:13; Ⱪan. 24:14; 25:4; Mat. 10:10; 1Kor. 9:4,14; 10:27; 1Tim. 5:18. \x*   
\m
\v 8 Silǝr ⱪaysi xǝⱨǝrgǝ kirsǝnglar, ular silǝrni ⱪobul ⱪilsa, ular aldinglarƣa nemǝ ⱪoysa xuni yǝnglar.  
\v 9 U yǝrdiki kesǝllǝrni saⱪaytip, ularƣa: «Hudaning padixaⱨliⱪi silǝrgǝ yeⱪinlaxti!» dǝnglar. \f □ \fr 10:9 \ft \+bd «Hudaning padixaⱨliⱪi silǝrgǝ yeⱪinlaxti!»\+bd* — muxu sɵz grek tilida yǝnǝ «Hudaning padixaⱨliⱪi üstünglarƣa qüxti!» degǝn mǝnini bildüridu. 11-ayǝtni wǝ 11:20nimu kɵrüng.\f*  
\v 10 Biraⱪ silǝr ⱪaysi xǝⱨǝrgǝ kirsǝnglar, ular silǝrni ⱪobul ⱪilmisa, ularning rǝstǝ-koqiliriƣa qiⱪip kɵpqilikkǝ: \x + \xo 10:10 \xt Mat. 10:14; Mar. 6:11; Luⱪa 9:5. \x*  
\v 11 «Silǝrgǝ agaⱨ bolsun üqün ⱨǝtta xǝⱨiringlarning ayiƣimizƣa qaplaxⱪan topisinimu ⱪeⱪip qüxürüwetimiz! Ⱨalbuki, xuni bilip ⱪoyunglarki, Hudaning padixaⱨliⱪi silǝrgǝ \add rasttinla\add* yeⱪinlaxti!» — dǝnglar. \f □ \fr 10:11 \ft \+bd «Silǝrgǝ agaⱨ bolsun üqün ⱨǝtta xǝⱨiringlarning ayiƣimizƣa qaplaxⱪan topisinimu ⱪeⱪip qüxürüwetimiz!»\+bd* — «ayaƣdiki topini ⱪeⱪip qüxürüwetix» — muxu ixarǝt «bizning silǝr bilǝn munasiwetimiz yoⱪ», degǝnni bildürüp, Hudaning sɵzini rǝt ⱪilƣanlarƣa ⱪattiⱪ agaⱨlandurux idi. \+bd «Hudaning padixaⱨliⱪi silǝrgǝ rasttinla yeⱪinlaxti!»\+bd* — 9-ayǝttiki izaⱨatta eytilƣandǝk, bu sɵzlǝr grek tilida yǝnǝ «Hudaning padixaⱨliⱪi üstünglarƣa qüxti!» degǝn mǝnini bildürüxi mumkin, wǝ bǝlkim muxu yǝrdǝ dǝl xu mǝnididur.\f*  \x + \xo 10:11 \xt Ros. 13:51; 18:6. \x*  
\v 12 Mǝn silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, xu küni ⱨǝtta Sodom xǝⱨiridikilǝrning kɵridiƣini bu xǝⱨǝrdikilǝrningkidin yenik bolidu.\f □ \fr 10:12 \ft \+bd «Xu küni ⱨǝtta Sodom xǝⱨiridikilǝrning kɵridiƣini bu xǝⱨǝrdikilǝrningkidin yenik bolidu»\+bd* — baxⱪa alaⱨidǝ waⱪit kɵrsitilmisǝ, «xu küni» Muⱪǝddǝs Kitabta ⱨǝrdaim ⱪiyamǝt künini, yǝni Mǝsiⱨning ⱪaytip kelidiƣan künini kɵrsitidu. \+bd «Sodom xǝⱨiri»\+bd* — Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝr zamanidiki xǝⱨǝr bolup, bu xǝⱨǝrlǝrning adǝmliri ohxax jinsliⱪlar zinahorluⱪiƣa (bǝqqiwazliⱪⱪa) ⱪattiⱪ berilip gunaⱨⱪa patⱪanliⱪtin, Huda bu xǝⱨǝrlǝrni adǝmliri bilǝn ⱪoxup ot qüxürüp yoⱪatⱪan.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysani rǝt ⱪilƣanlar  
\r Mat. 11:20-24  
\m
\v 13 Ⱨalinglarƣa way, ǝy ⱪorazinliⱪlar! Ⱨalinglarƣa way, ǝy Bǝyt-Saidaliⱪlar! Qünki silǝrdǝ kɵrsitilgǝn mɵjizilǝr Tur wǝ Zidon xǝⱨǝrliridǝ kɵrsitilgǝn bolsa, u yǝrlǝrdikilǝr heli burunla bɵzgǝ yɵginip, külgǝ milinip towa ⱪilƣan bolatti. \f □ \fr 10:13 \ft \+bd «Tur wǝ Zidon xǝⱨǝrliri»\+bd* — Tur wǝ Zidon ǝsli butpǝrǝs yat ǝllǝrning xǝⱨǝrliri idi. Mǝsilǝn, «Əz.» 26-29-babni kɵrüng. \+bd «u yǝrlǝrdikilǝr heli burunla bɵzgǝ yɵginip, külgǝ milinip towa ⱪilƣan bolatti»\+bd* — «bɵzgǝ yɵginip, külgǝ milinix» kona zamanlarda ⱪattiⱪ puxayman ⱪilix, gunaⱨlarƣa towa ⱪilixning bir ipadisi idi.\f*  
\v 14 Ⱪiyamǝt künidǝ Tur wǝ Zidondikilǝrning kɵridiƣini silǝrningkidin yenik bolidu.  
\v 15 Əy ǝrxkǝ kɵtürülgǝn Kǝpǝrnaⱨumluⱪlar! Silǝr tǝⱨtisaraƣa qüxürülisilǝr!\f □ \fr 10:15 \ft \+bd «Əy ǝrxkǝ kɵtürülgǝn Kǝpǝrnaⱨumluⱪlar!»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Əy silǝr Kǝpǝrnaⱨumluⱪlar! Asmanƣa qiⱪmaⱪqimidinglar?». Lekin bizningqǝ «asmanƣa kɵtürülgǝn» degini toƣra bolup, bu sɵz Əysa ularning arisida bolƣanliⱪtin ularƣa kɵrsitilgǝn zor imtiyaz-iltipatni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 16 \add U muhlisliriƣa yǝnǝ\add*:  
\m — Kimdǝkim silǝrni tingxisa, menimu tingxiƣan bolidu; kimdǝkim silǝrni qǝtkǝ ⱪaⱪsa, menimu qǝtkǝ ⱪaⱪⱪan bolidu; kim meni qǝtkǝ ⱪaⱪⱪan bolsa, meni ǝwǝtküqinimu qǝtkǝ ⱪaⱪⱪan bolidu, — dedi.\x + \xo 10:16 \xt Mat. 10:40; Mar. 9:37; Yⱨ. 13:20. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝtmix muhlisning ⱪaytip kelixi  
\m
\v 17 Yǝtmix muhlis huxal-huramliⱪ iqidǝ ⱪaytip kelip:  
\m — I Rǝb! Ⱨǝtta jinlarmu sening naming bilǝn bizgǝ boysunidikǝn! — dǝp mǝlum ⱪildi.\f □ \fr 10:17 \ft \+bd «Ⱨǝtta jinlarmu sening naming bilǝn bizgǝ boysunidikǝn!»\+bd* — ular adǝmlǝrni azad ⱪilip qaplaxⱪan jinlarni ⱨǝydigǝn.\f*   
\m
\v 18 U ularƣa:  
\m — Mǝn Xǝytanning asmandin qaⱪmaⱪtǝk qüxüp kǝtkǝnlikini kɵrgǝnmǝn. \f □ \fr 10:18 \ft \+bd «Mǝn Xǝytanning asmandin qaⱪmaⱪtǝk qüxüp kǝtkǝnlikini kɵrgǝnmǝn»\+bd* — grek tilida «Mǝn Xǝytanning asmandin qaⱪmaⱪtǝk qüxüp kǝtkǝnlikini kɵrüwatattim» — yǝtmix muhlis wǝzipisini orundiƣanda Əysa ularning jin-xǝytanlarning üstidin bolƣan ƣǝlibisini kɵrüwatatti.\f*  \x + \xo 10:18 \xt Wǝⱨ. 12:8, 9. \x*  
\v 19 Mana, mǝn silǝrgǝ yilan-qayanlarni dǝssǝp yanjixⱪa wǝ düxmǝnning barliⱪ küq-ⱪudritini besip taxlaxⱪa ⱨoⱪuⱪ bǝrdim. Ⱨeqⱪaqan ⱨeqⱪandaⱪ nǝrsǝ silǝrgǝ zǝrǝr yǝtküzǝlmǝydu. \f □ \fr 10:19 \ft \+bd «mǝn silǝrgǝ yilan-qayanlarni dǝssǝp yanjixⱪa wǝ düxmǝnning barliⱪ küq-ⱪudritini besip taxlaxⱪa ⱨoⱪuⱪ bǝrdim»\+bd* — muxu ayǝttǝ «yilan-qayanlar» bǝlkim Xǝytanning küqliri, yǝni jin-alwastilarni kɵrsitidu; «düxmǝn» bolsa Xǝytanning ɵzini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 10:19 \xt Mar. 16:18; Ros. 28:5. \x*  
\v 20 Lekin silǝr roⱨlarning silǝrgǝ boysunƣanliⱪi tüpǝylidin xadlanmanglar, bǝlki naminglarning ǝrxlǝrdǝ pütülgǝnliki tüpǝylidin xadlininglar, — dedi.\x + \xo 10:20 \xt Mis. 32:32; Yǝx. 4:3; Dan. 12:1; Fil. 4:3. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning huxalliⱪi  
\r Mat. 11:25-27; 13:16-17  
\m
\v 21 Xu waⱪitta, Əysa roⱨta huxallinip mundaⱪ dedi:  
\m «Asman-zemin Igisi i Ata! Sǝn bu ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni danixmǝn wǝ ǝⱪilliⱪlardin yoxurup, sǝbiy balilarƣa axkariliƣanliⱪing üqün seni mǝdⱨiyilǝymǝn! Bǝrⱨǝⱪ, i Ata, nǝziringdǝ bundaⱪ ⱪilix rawa idi.\f □ \fr 10:21 \ft \+bd «Xu waⱪitta, Əysa roⱨta huxallinip mundaⱪ dedi...»\+bd* — «roⱨta huxallinip...» bǝlkim ɵz roⱨida huxallandi. Bǝzi alimlar «roⱨta»ni «Muⱪǝddǝs Roⱨta» dǝp qüxinidu.\f*  \x + \xo 10:21 \xt Ayup 5:12; Yǝx. 29:14; Mat. 11:25; 1Kor. 1:19; 2:7, 8; 2Kor. 3:14. \x*   
\m
\v 22 Ⱨǝmmǝ manga Atamdin tǝⱪdim ⱪilindi; Oƣulning kimlikini Atidin baxⱪa ⱨeqkim bilmǝydu, wǝ Atiningmu kimlikini Oƣul wǝ Oƣul axkarilaxni layiⱪ kɵrgǝn kixilǝrdin baxⱪa ⱨeqkim bilmǝydu».\x + \xo 10:22 \xt Zǝb. 8:5-6; Yⱨ. 1:18; 3:35; 6:44, 45; 17:2; 1Kor. 15:27; Fil. 2:10; Ibr. 2:8. \x*   
\m
\v 23 Andin u muhlisliriƣa burulup, ularƣa astiƣina:  
\m Silǝr kɵrüwatⱪan ixlarni kɵrgǝn kɵzlǝr nǝⱪǝdǝr bǝhtliktur! \f □ \fr 10:23 \ft \+bd «Silǝr kɵrüwatⱪan ixlarni kɵrgǝn kɵzlǝr nǝⱪǝdǝr bǝhtliktur!»\+bd* — yaki «Silǝr kɵrüwatⱪan ixlarni kɵrgǝn kɵzlǝr nǝⱪǝdǝr mubarǝktur». «mubarǝk» ǝslidǝ «Huda tǝripidin bǝrikǝtlǝngǝy» degǝn mǝnidǝ.\f*  \x + \xo 10:23 \xt Mat. 13:16. \x*  
\v 24 Qünki mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, nurƣun pǝyƣǝmbǝrlǝr wǝ padixaⱨlar silǝr kɵrgǝn ixlarni kɵrüxkǝ intizar bolƣini bilǝn ularni kɵrmigǝn; wǝ silǝr anglawatⱪan ixlarni anglaxⱪa intizar bolƣini bilǝn, ularni anglap baⱪmiƣan, — dedi.\x + \xo 10:24 \xt 1Pet. 1:10. \x*   
\b  
\m  
\s1 Meⱨriban Samariyǝlik toƣrisidiki tǝmsil  
\m
\v 25 Wǝ mana, Tǝwrat ustazliridin biri ornidin turup Əysani sinimaⱪqi bolup:  
\m — Ustaz, mǝnggülük ⱨayatⱪa waris bolmaⱪ üqün nemǝ ixni ⱪilixim kerǝk? — dǝp soridi.\f □ \fr 10:25 \ft \+bd «Ustaz, mǝnggülük ⱨayatⱪa waris bolmaⱪ üqün nemǝ ixni ⱪilixim kerǝk?»\+bd* — grek tilida «nemǝ ixni ⱪilixim kerǝk?» degǝn sɵz mǝlum bir ixni birla ⱪetim ⱪilixni bildüridu.\f*   
\m
\v 26 U jawabǝn: — Tǝwrat ⱪanunida nemǝ pütülgǝn? Buningƣa ɵzüng ⱪandaⱪ ⱪaraysǝn? — dedi.\f □ \fr 10:26 \ft \+bd «buningƣa ɵzüng ⱪandaⱪ ⱪaraysǝn?»\+bd* — grek tilida «buni ⱪandaⱪ oⱪuysǝn?».\f*   
\m
\v 27 Ⱨeliⱪi kixi jawabǝn:  
\m — «Pǝrwǝrdigar Hudayingni pütün ⱪǝlbing, pütün jening, pütün küqüng wǝ pütün zeⱨning bilǝn sɵygin»; wǝ «Ⱪoxnangni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵy» — dedi.\f □ \fr 10:27 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Hudayingni pütün ⱪǝlbing, pütün jening, pütün küqüng wǝ pütün zeⱨning bilǝn sɵygin»; wǝ «Ⱪoxnangni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵy»\+bd* — «Ⱪan.» 6:5 wǝ «Law.» 19:18.\f*  \x + \xo 10:27 \xt Law. 19:18; Ⱪan. 6:5; 10:12; 30:6; Rim. 13:9; Gal. 5:14; Yaⱪ. 2:8. \x*   
\m
\v 28 Əysa uningƣa: — Toƣra jawab bǝrding. Mana xundaⱪ ⱪilsang ⱨayat bolisǝn, — dedi.\f □ \fr 10:28 \ft \+bd «Toƣra jawab bǝrding. Mana xundaⱪ ⱪilsang ⱨayat bolisǝn»\+bd* — «Hudani sɵyüx» üqün Uni tonux kerǝk; uni tonux üqün Oƣli bilǝn munasiwǝttǝ bolux kerǝk (22-ayǝtni kɵrüng).\f*   
\m
\v 29 Lekin ɵzini ⱨǝⱪⱪaniy dǝp ispatlimaⱪqi bolup, Əysadin yǝnǝ sorap:  
\m — Əmdi «Mening ⱪoxnam» kimdur? — dedi.\f □ \fr 10:29 \ft \+bd «Lekin ɵzini ⱨǝⱪⱪaniy dǝp ispatlimaⱪqi bolup,...»\+bd* — yaki «Lekin ɵzining soal sorixining yolluⱪ ikǝnlikini bildürüx üqün...». \+bd «Əmdi «Mening ⱪoxnam» kimdur?»\+bd* — Yǝⱨudiy ɵlimilar wǝ ustazlarƣa nisbǝtǝn «bizning ⱪoxnilirimiz» pǝⱪǝt «Yǝⱨudiy ⱪerindaxlirimiz» dǝp ⱨesablax kerǝk idi. Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr wǝ Samariyǝliklǝr ⱨǝrgiz «ⱪoxna» ⱨesablanmaytti.\f*   
\m
\v 30 Əysa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Bir adǝm Yerusalemdin Yeriho xǝⱨirigǝ qüxüwetip, yolda ⱪaraⱪqilarning ⱪoliƣa qüxüp ⱪaptu. Ⱪaraⱪqilar uning kiyim-keqǝklirini salduruwelip, uni yarilandurup, qala ɵlük ⱨalda taxlap ketiptu.  
\v 31 Wǝ xundaⱪ boldiki, mǝlum bir kaⱨin xu yoldin qüxüwetip, ⱨeliⱪi adǝmni kɵrüp, yolning u qeti bilǝn mengip ɵtüp ketiptu. \f □ \fr 10:31 \ft \+bd «mǝlum bir kaⱨin xu yoldin qüxüwetip, ⱨeliⱪi adǝmni kɵrüp, yolning u qeti bilǝn mengip ɵtüp ketiptu»\+bd* — muxu kaⱨin Yǝⱨudiy boluxi kerǝk, ǝlwǝttǝ. Əgǝr ⱨeliⱪi adǝm ɵlgǝn bolsa, undaⱪta kaⱨin uningƣa tǝgsǝ, «napak ⱨesablinip» muⱪǝddǝs ibadǝthanida ixlǝxkǝ waⱪitliⱪ nalayiⱪ bolatti. Biraⱪ u «(yuⱪiridin) qüxiwatidu» — demǝk, ibadǝthanidin baxⱪa yǝrgǝ ketiwatⱪanidi. Xuning bilǝn uning: «Muxu ɵlgǝndǝk adǝmgǝ tǝgsǝm bolmaydu» degǝn baⱨanini ⱪilixi tehimu orunsiz idi. Qünki u «napak» bolup ⱪalsa, ibadǝthaniƣa kirix kerǝk bolƣan waⱪitⱪiqǝ alliⱪaqan «paⱪlinip bolatti».\f*  
\v 32 Xuningdǝk bir Lawiyliⱪ \add roⱨaniy\add* bu yǝrgǝ kǝlgǝndǝ, yeniƣa kelip ⱪarap ⱪoyup, yolning u qeti bilǝn mengip ɵtüp ketiptu. \f □ \fr 10:32 \ft \+bd «bir Lawiyliⱪ roⱨaniy»\+bd* — Lawiylar muⱪǝddǝs ibadǝthanida kaⱨinlarƣa yardǝmqi bolatti wǝ baxⱪa roⱨiy ixlar, jümlidin tǝlim berix bilǝn xuƣullinatti. Əgǝr ⱨeliⱪi kixi ɵlgǝn bolsa, umu «ɵlgǝn adǝm»gǝ tǝgsǝm «napak bolimǝn», degǝnni baⱨanǝ ⱪilalaytti.\f*  
\v 33 Lekin sǝpǝrdǝ bolƣan bir Samariyǝlik ⱨeliⱪi adǝmning yeniƣa kǝlgǝndǝ, uni kɵrüpla iq aƣritiptu \f □ \fr 10:33 \ft \+bd «bir Samariyǝlik...»\+bd* — «Samariyǝliklǝr» Yǝⱨudiylar ɵq kɵrgǝn, «kapir» dǝp ⱨesabliƣan hǝlⱪ idi.\f*  
\v 34 wǝ aldiƣa berip, jaraⱨǝtlirigǝ may wǝ xarab ⱪuyup, tengip ⱪoyuptu. Andin uni ɵz uliƣiⱪa mindürüp, bir sarayƣa elip berip, u yǝrdǝ ⱨalidin hǝwǝr aptu.  
\v 35 Ətisi yolƣa qiⱪⱪanda, ikki kümüx dinarni elip saraywǝngǝ berip: «Uningƣa ⱪarap ⱪoyung, buningdin artuⱪ qiⱪim bolsa, ⱪaytiximda sizgǝ tɵlǝymǝn» dǝptu.\f □ \fr 10:35 \ft \+bd «dinar»\+bd* — grek tilida «denarius» — Ikki dinar bir ixqining ikki künlük ⱨǝⱪⱪigǝ yeⱪin.\f*   
\m
\v 36 \add Əmdi Əysa ⱨeliⱪi ustazdin\add*:  
\m — Seningqǝ, bu üq adǝm iqidǝ ⱪaysisi ⱪaraⱪqilarning ⱪoliƣa qüxkǝn ⱨeliⱪi kixigǝ \add ⱨǝⱪiⱪiy\add* ⱪoxna bolƣan? — dǝp soridi.\f □ \fr 10:36 \ft \+bd «Seningqǝ, bu üq adǝm iqidǝ ⱪaysisi ⱪaraⱪqilarning ⱪoliƣa qüxkǝn ⱨeliⱪi kixigǝ ⱨǝⱪiⱪiy ⱪoxna bolƣan?»\+bd* — muxu tǝmsil boyiqǝ muⱨim soal «ⱪoxnam kim?» ǝmǝs, bǝlki «mǝn degǝn kim?». Mǝsiⱨning tǝmsli boyiqǝ, mening yenimda turƣan ⱨǝrⱪandaⱪ kixigǝ (ⱪaysi millǝttin boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr) «ⱪoxna bolux»umƣa toƣra kelidu. Demǝk, «Mǝn baxⱪilarƣa ⱨǝⱪiⱪiy ⱪoxnimǝn?».\f*   
\m
\v 37 — Uningƣa meⱨribanliⱪ kɵrsǝtkǝn kixi, — dǝp jawab bǝrdi u.  
\m Əysa uningƣa: — Undaⱪ bolsa, sǝn ⱨǝm berip xuningƣa ohxax ⱪilƣin, — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Marta wǝ Mǝryǝmdǝ meⱨman boluxi  
\m
\v 38 Wǝ xundaⱪ boldiki, u \add muhlisliri bilǝn billǝ\add* yolda ketiwetip, mǝlum bir yeziƣa kirdi. U yǝrdǝ Marta isimlik bir ayal uni ɵyigǝ qaⱪirip meⱨman ⱪildi. \f □ \fr 10:38 \ft \+bd «u muhlisliri bilǝn billǝ yolda ketiwetip...»\+bd* — grek tilida «ular yolda ketiwetip...».\f*  
\v 39 Martaning Mǝryǝm isimlik bir singlisi bar idi. U Əysaning ayiƣi aldida olturup, uning sɵz-kalamini tingxiwatatti.  
\v 40 Əmdi meⱨmanlarni kütüx ixlirining kɵplükidin kɵngli bɵlünüp kǝtkǝn Marta Əysaning aldiƣa kelip:  
\m — I Rǝb, singlimning meni meⱨman kütkili yalƣuz taxlap ⱪoyƣiniƣa karing bolmamdu? Uni manga yardǝmlixixkǝ buyruƣin! — dedi.   
\m
\v 41 Lekin Əysa uningƣa jawabǝn:  
\m — Əy Marta, Marta, sǝn kɵp ixlarning ƣemini yǝp awarǝ bolup yürüwatisǝn. \f □ \fr 10:41 \ft \+bd «Marta, Marta,...»\+bd* — Muⱪǝddǝs Kitabta, birsining bir adǝmning ismini yaki bir jayning namini tǝkrar ikki ⱪetim qaⱪirixi uningƣa bolƣan qongⱪur meⱨir-muⱨǝbbitini ipadilǝp, uning ɵzigǝ ǝziz ikǝnlikini kɵrsitidu.\f*  
\v 42 Biraⱪ birla ix zɵrürdur; wǝ Mǝryǝm xuningdin ɵzigǝ nesiwǝ bolidiƣan yahxi ülüxni tallidi; bu ⱨǝrgiz uningdin tartiwelinmaydu — dedi.\f □ \fr 10:42 \ft \+bd «biraⱪ birla ix zɵrürdur»\+bd* — bu nemǝ ix? Mǝsiⱨning bu intayin muⱨim bayani toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Dua ⱪilix toƣrisidiki tǝlim  
\r Mat. 6:9-15  
\m
\v 1 Əmdi xundaⱪ boldiki, u bir yǝrdǝ dua ⱪiliwatatti; dua ayaƣlaxⱪanda, muhlisliridin biri uningdin:  
\m — I Rǝb, Yǝⱨya ɵz muhlisliriƣa ɵgǝtkinidǝk, sǝnmu bizgǝ dua ⱪilixni ɵgǝtsǝng, — dedi.   
\m
\v 2 U ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Dua ⱪilƣininglarda, mundaⱪ dǝnglar:  
\b  
\m «I Ata,  
\m Sening naming muⱪǝddǝs dǝp uluƣlanƣay.  
\m Sening padixaⱨliⱪing kǝlgǝy.   
\m
\v 3 Ⱨǝr künlük nenimizni bizgǝ ⱨǝrküni bǝrgǝysǝn.   
\m
\v 4 Bizgǝ ⱪǝrzdar bolƣan ⱨǝrkimni kǝqürginimizdǝk,  
\m Sǝnmu gunaⱨlirimizni kǝqürgǝysǝn.  
\m Bizni azduruluxlarƣa uqratⱪuzmiƣaysǝn».\f □ \fr 11:4 \ft \+bd «bizgǝ ⱪǝrzdar bolƣan ⱨǝrkimni kǝqürginimizdǝk...»\+bd* — bu ayǝttiki «ⱪǝrz» qoⱪum gunaⱨlarni ɵz iqigǝ alidu; ayǝtning ikkinqi ⱪismini kɵrüng.\f*   
\b  
\m
\v 5 U sɵzini \add dawam ⱪilip\add* ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Silǝrning iqinglardin biringlarning bir dosti bolup, yerim keqidǝ uning ⱪexiƣa berip: Əy dostum, manga üq nan ɵtnǝ bǝrgin;  
\v 6 qünki manga sǝpǝrdin bir dostum kǝldi wǝ uning aldiƣa ⱪoyƣudǝk bir nǝrsǝm ⱪalmaptu, desǝ,  
\v 7 u ɵyining iqidǝ turup: «Meni awarǝ ⱪilmiƣin, ixik taⱪaⱪliⱪ, balilar orunda yenimda yatidu. Sanga elip berixkǝ ⱪopalmaymǝn», deyixi mumkin.\f □ \fr 11:7 \ft \+bd «balilar orunda yenimda yatidu»\+bd* — yaki «balilirim ⱨǝmmimiz yetip ⱪalduⱪ».\f*  
\v 8 Silǝrgǝ xuni eytimǝnki, gǝrqǝ u uning dosti bolux süpiti bilǝn berixkǝ ornidin turmisimu, uning hijil bolmay ⱪayta-ⱪayta yalwuruxi bilǝn u qoⱪum ornidin turup, ⱪanqǝ lazim bolsa uningƣa beridu.\f □ \fr 11:8 \ft \+bd «uning hijil bolmay ⱪayta-ⱪayta yalwuruxi bilǝn...»\+bd* — «hijil bolmay ⱪayta-ⱪayta yalwuruxi» grek tilida birla sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 9 Xuning üqün mǝn silǝrgǝ eytayki, tilǝnglar, silǝrgǝ ata ⱪilinidu; izdǝnglar, tapisilǝr. Ixikni qekinglar, eqilidu. \x + \xo 11:9 \xt Mat. 7:7; 21:22; Mar. 11:24; Yⱨ. 14:13; 15:7; 16:24; Yaⱪ. 1:5, 6; 1Yuⱨa. 3:22; 5:14. \x*  
\v 10 Qünki ⱨǝrbir tiligüqi tiliginigǝ erixidu; izdigüqi izdiginini tapidu; ixikni qǝkküqilǝrgǝ ixik eqilidu.  
\v 11 Aranglarda ata bolƣuqilar ɵz oƣli nan tǝlǝp ⱪilsa, uningƣa tax beridiƣanlar barmu?! Yaki beliⱪ tǝlǝp ⱪilsa, yilan beridiƣanlar barmu? \x + \xo 11:11 \xt Mat. 7:9. \x*  
\v 12 Tuhum tǝlǝp ⱪilsa, qayan beridiƣanlar barmu?  
\v 13 Əmdi silǝr rǝzil turup ɵz pǝrzǝntliringlarƣa yahxi iltipatlarni berixni bilgǝn yǝrdǝ, ǝrxtiki Ata Ɵzidin tiligǝnlǝrgǝ Muⱪǝddǝs Roⱨni tehimu ata ⱪilmasmu?   
\b  
\m  
\s1 Əysa «Bǝǝlzǝbul», yǝni Xǝytandin küqlüktur  
\r Mat. 12:22-30; Mar. 3:20-27  
\m
\v 14 Əmdi u bir kixidin «adǝmni gaqa ⱪilƣuqi» jinni ⱨǝydiwǝtkǝndǝ, xundaⱪ boldiki, jin uningdin qiⱪⱪanda, gaqa zuwanƣa kǝldi. Halayiⱪ buningƣa intayin ⱨǝyran boluxti. \f □ \fr 11:14 \ft \+bd «jin uningdin qiⱪⱪanda, gaqa zuwanƣa kǝldi. Halayiⱪ buningƣa intayin ⱨǝyran boluxti»\+bd* — ularning ⱨǝyran boluxining bir sǝwǝbi, Yǝⱨudiy ɵlimilarning pikriqǝ, jinni ⱨǝydǝx üqün uning ismini jindin sorax kerǝk. Jin qaplaxⱪan adǝmning aƣzi arⱪiliⱪ ismini eytsa, andin xu ismini ixlitip jinni ⱨǝydigili bolatti. Əmdi jin adǝmni gaqa ⱪilip ⱪoyƣan bolsa, jinning ismini bilix, xundaⱪla uni ⱨǝydǝx mumkin ǝmǝs idi.\f*  \x + \xo 11:14 \xt Mat. 9:32; 12:22. \x*  
\v 15 Biraⱪ ulardin bǝziliri: «U jinlarni jinlarning ǝmiri bolƣan Bǝǝlzǝbulƣa tayinip ⱨǝydiwetidu» — dedi. \f □ \fr 11:15 \ft \+bd «u jinlarni jinlarning ǝmiri bolƣan Bǝǝlzǝbulƣa tayinip ⱨǝydiwetidu»\+bd* — «Bǝǝlzibul» (yaki, «Bǝǝlzibub») jinlarning padixaⱨi Xǝytanni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 11:15 \xt Mat. 9:34; 12:24; Mar. 3:22. \x*  
\v 16 Wǝ baxⱪa bǝzilǝr uni sinax mǝⱪsitidǝ uningdin bizgǝ asmandin bir mɵjizilik alamǝt kɵrsǝtsǝng, dǝp tǝlǝp ⱪilƣili turdi. \f □ \fr 11:16 \ft \+bd «bizgǝ asmandin bir mɵjizilik alamǝt kɵrsǝtsǝng...»\+bd* — ular tǝlǝp ⱪilƣan «mɵjizilik alamǝt» Əysaning ⱨǝⱪiⱪiy Mǝsiⱨ ikǝnlikini ispatlaydiƣan bir karamǝtni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 17 Lekin u ularning nemǝ oylawatⱪanliⱪini bilip ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Ɵz iqidin bɵlünüp ɵzara soⱪuxⱪan ⱨǝrⱪandaⱪ padixaⱨliⱪ wǝyran bolidu; wǝ ⱨǝrⱪandaⱪ ailǝ ɵz iqidin bɵlünüp ɵzara soⱪuxsa zawalliⱪⱪa yüz tutidu. \x + \xo 11:17 \xt Mat. 12:25; Mar. 3:24. \x*  
\v 18 Xuningƣa ohxax, ǝgǝr Xǝytan ɵz-ɵzigǝ ⱪarxi qiⱪⱪan bolsa, undaⱪta, uning padixaⱨliⱪi ⱪandaⱪmu put tirǝp turalisun? Qünki silǝr meni, «Jinlarni Bǝǝlzǝbulƣa tayinip ⱨǝydǝydikǝn» dǝysilǝr.  
\v 19 Əgǝr mǝn jinlarni Bǝǝlzibulƣa tayinip ⱪoƣlisam, silǝrning pǝrzǝntliringlar kimgǝ tayinip jinlarni ⱪoƣlaydu?! Xunga ular silǝr toƣruluⱪ ⱨɵküm qiⱪarsun! \f □ \fr 11:19 \ft \+bd «Əgǝr mǝn jinlarni Bǝǝlzibulƣa tayinip ⱪoƣlisam, silǝrning pǝrzǝntliringlar kimgǝ tayinip jinlarni ⱪoƣlaydu?! Xunga ular silǝr toƣruluⱪ ⱨɵküm qiⱪarsun!»\+bd* — bu sɵzning ikki xǝrⱨi bar: — 
\fp  (1) «silǝrning pǝrzǝntliringlar» — Bu Pǝrisiylǝrning ɵz talip-ǝgǝxküqilirini kɵrsitidu. Əmǝliyǝttǝ bolsa Pǝrisiylǝr wǝ ǝgǝxküqiliri jinlarni ⱨeq ⱨǝydiyǝlmǝytti. Undaⱪta Xǝytanning padixaⱨliⱪiƣa ⱨǝⱪiⱪiy ⱨujum ⱪilƣuqilar Əysa wǝ muritlirimu, yaki pǝrisiylǝrmu? Pǝrisiylǝrning Hudaning ǝmǝs, bǝlki Xǝytanning tǝripidǝ turƣanliⱪi ɵz ǝgǝxküqilirining jinni ⱨǝydǝxkǝ küqsiz bolƣanliⱪiƣa ispat berǝtti. 
\fp  (2) «silǝrning pǝrzǝntliringlar» — Bu Əysaning ǝgǝxküqilirini (Israillarning oƣullirini) kɵrsitidu. Pǝⱪǝt Əysala ǝmǝs, ularmu jinlarni ⱨǝydiyǝlǝydiƣan bolƣan; xunga ularmu Əysaning Hudaning küqi bilǝn jin-xǝytanlarni bir tǝrǝp ⱪiliwatⱪanliⱪiƣa ispat berǝtti. 
\fp  Bizningqǝ (1)-kɵzⱪarax toƣra. «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  
\v 20 Lekin mǝn Hudaning barmiⱪi bilǝn jinlarni ⱪoƣlisam, undaⱪta Hudaning padixaⱨliⱪi üstünglarƣa qüxüp namayan bolƣan bolidu. \f □ \fr 11:20 \ft \+bd «mǝn Hudaning barmiⱪi bilǝn jinlarni ⱪoƣlisam...»\+bd* — «Hudaning barmiⱪi» Uning küq-ⱪudritini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ; lekin jinlarni bir tǝrǝp ⱪilix üqün Huda pütkül belikini ǝmǝs, pǝⱪǝt «barmiⱪi»ni azraⱪ midirlitip ⱪoysila kupayǝ.\f*  
\v 21 Toluⱪ ⱪorallanƣan küqtünggür ɵz ɵyini ⱪoƣdap turƣanda, uning mal-mülki aman ⱪalidu;  
\v 22 lekin uningdin küqtünggür biri uning üstigǝ ⱨujum ⱪilip uni yǝngsǝ, uning tayanƣan ⱪorallirini tartiwalidu wǝ mal-mülüklirini olja ⱪilip ɵzidikilǝrgǝ tǝⱪsim ⱪilip beridu.\f □ \fr 11:22 \ft \+bd «Toluⱪ ⱪorallanƣan küqtünggür ɵz ɵyini ⱪoƣdap turƣanda, uning mal-mülki aman ⱪalidu... »\+bd* — (10-ayǝt) bu tǝmsildiki «küqtünggür adǝm» Xǝytanni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. «Uningdin küqtünggür biri», yǝni uning ɵyini bulang-talang ⱪilƣuqi Əysadin baxⱪa ⱨeqkim bolmaydu.\f*   
\m
\v 23 Mǝn tǝrǝptǝ turmiƣanlar manga ⱪarxi turƣuqidur. Mǝn tǝrǝpkǝ \add adǝmlǝrni\add* yiƣmiƣuqilar bolsa tozutuwǝtküqidur.   
\b  
\m
\v 24 Napak roⱨ birawning tenidin qiⱪiriwetilixi bilǝn, u ⱪurƣaⱪ jaylarni qɵrgilǝp yürüp birǝr aramgaⱨni izdǝydu; biraⱪ tapalmiƣandin keyin, «mǝn qiⱪⱪan makanimƣa ⱪaytay!» dǝydu. \f □ \fr 11:24 \ft \+bd «napak roⱨ»\+bd* — jinni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 11:24 \xt Mat. 12:43. \x*  
\v 25  Xuning bilǝn ⱪaytip kelip, xu makanining pakiz tazilanƣanliⱪini wǝ rǝtlǝngǝnlikini bayⱪaydu-dǝ,  
\v 26 berip ɵzidinmu bǝttǝr yǝttǝ roⱨni baxlap kelidu; ular kirip billǝ turidu. Buning bilǝn ⱨeliⱪi adǝmning keyinki ⱨali burunⱪidinmu tehimu yaman bolidu.\f □ \fr 11:26 \ft \+bd «Napak roⱨ....berip ɵzidinmu bǝttǝr yǝttǝ roⱨni baxlap kelidu; ular kirip billǝ turidu. Buning bilǝn ⱨeliⱪi adǝmning keyinki ⱨali burunⱪidinmu tehimu yaman bolidu»\+bd* — bu tǝmsil ⱨǝm jin qaplixixtin ⱪutⱪuzulƣan adǝmning ⱨǝⱪiⱪiy bir hǝtirini wǝ xundaⱪla kɵqmǝ mǝnidǝ Yǝⱨudiy hǝlⱪining ǝⱨwalinimu kɵrsitidu. «Matta»diki («Mat.» 12:43-45 toƣrisida) «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 11:26 \xt Yⱨ. 5:14; Ibr. 6:4, 5; 10:26; 2Pet. 2:20. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝⱪiⱪiy bǝht  
\m
\v 27 Wǝ xundaⱪ boldiki, u bu gǝplǝrni ⱪiliwatⱪanda, kɵpqilik arisida bir ayal awazini kɵtürüp:  
\m — Seni kɵtürgǝn ⱪorsaⱪ wǝ emitkǝn ǝmqǝk bǝhtliktur! — dedi.   
\m
\v 28 Biraⱪ u jawabǝn: — Bǝlki Hudaning sɵzini anglap, Uningƣa itaǝt ⱪilidiƣanlar bǝhtliktur! — dedi.\x + \xo 11:28 \xt Mat. 7:21; Yⱨ. 6:29; Rim. 2:13. \x*   
\b  
\m  
\s1 Karamǝt kɵrsitix tǝlipi  
\r Mat. 12:38-42; Mar. 8:12  
\m
\v 29 Xu qaƣda, top-tap adǝmlǝr uning ǝtrapiƣa olaxⱪanda, u mundaⱪ sɵzlǝxkǝ baxlidi:  
\m — Bu dǝwr dǝrwǝⱪǝ rǝzil bir dǝwrdur; u mɵjizilik bir alamǝtning kɵristilixni istǝp yüridu. Biraⱪ buningƣa «Yunus pǝyƣǝmbǝrdǝ kɵrülgǝn mɵjizilik alamǝt»tin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ ikkinqi bir alamǝt kɵrsitilmǝydu. \f □ \fr 11:29 \ft \+bd «... Buningƣa «Yunus pǝyƣǝmbǝrdǝ kɵrülgǝn mɵjizilik alamǝt»tin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ ikkinqi bir alamǝt kɵrsitilmǝydu»\+bd* — «Mat.» 12:39-40-ayǝtlǝrgǝ ⱪaralsun («Yunus pǝyƣǝmbǝr yoƣan beliⱪning ⱪorsiⱪida üq keqǝ-kündüz yatⱪandǝk, Insan’oƣlimu ohxaxla üq keqǝ-kündüz yǝrning baƣrida yatidu»).\f*  \x + \xo 11:29 \xt Yun. 2:1,11. \x*  
\v 30 Qünki Yunus pǝyƣǝmbǝrning ɵzi Ninǝwǝ xǝⱨiridikilǝrgǝ alamǝt-karamǝt bolƣiniƣa ohxax, Insan’oƣlimu bu dǝwrgǝ yǝnǝ xundaⱪ bolidu.   
\m
\v 31 Ⱪiyamǝt küni «Jǝnubtin kǝlgǝn ayal padixaⱨ»mu bu dǝwrdikilǝr bilǝn tǝng tirilip, ularning gunaⱨlirini bekitidu. Qünki u Sulaymanning dana sɵzlirini anglax üqün yǝr yüzining qetidin kǝlgǝn; wǝ mana, Sulaymandinmu uluƣ birsi muxu yǝrdǝ turidu. \f □ \fr 11:31 \ft \+bd «Jǝnubtin kǝlgǝn ayal padixaⱨi»\+bd* — «Xǝba padixaⱨliⱪining ayal padixaⱨi»ni kɵrsitidu («1Pad.» 10:1-10ni kɵrüng). «Xǝba» bǝlkim jǝnubiy Ərǝbistanni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 11:31 \xt 1Pad. 10:1; 2Tar. 9:1; Mat. 12:42. \x*   
\m
\v 32 Ⱪiyamǝt küni Ninǝwǝlikilǝr bu dǝwrdikilǝr bilǝn tǝng ⱪopup, bu dǝwrdikilǝrning gunaⱨlirini bekitidu. Qünki Ninǝwǝliklǝr Yunus pǝyƣǝmbǝr jakarliƣan hǝwǝrni anglap towa ⱪilƣan; wǝ mana, Yunus pǝyƣǝmbǝrdinmu uluƣ birsi muxu yǝrdǝ turidu!\f □ \fr 11:32 \ft \+bd «Ⱪiyamǝt küni Ninǝwǝlikilǝr bu dǝwrdikilǝr bilǝn tǝng ⱪopup, bu dǝwrdikilǝrning gunaⱨlirini bekitidu. Qünki Ninǝwǝliklǝr Yunus pǝyƣǝmbǝr jakarliƣan hǝwǝrni anglap towa ⱪilƣan; wǝ mana, Yunus pǝyƣǝmbǝrdinmu uluƣ birsi muxu yǝrdǝ turidu!»\+bd* — bu ayǝtlǝr (29, 30 wǝ -32-)dǝ Əysa Yunus pǝyƣǝmbǝrning yoƣan bir beliⱪning iqidǝ üq kün turup tirik qiⱪⱪanliⱪini tilƣa elix arⱪiliⱪ ɵziningmu ɵlüp, üqinqi küni tirilidiƣanliⱪini aldin eytⱪan. Tǝwrat, «Yunus» 1-2-bablarni wǝ xu kitabtiki «Yunus pǝyƣǝmbǝrning alamǝt-karamiti» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng. «bu dǝwrdikilǝrning gunaⱨlirini bekitidu» — demǝk, «Butpǝrǝs Ninǝwǝliklǝr Yunus pǝyƣǝmbǝrning tǝlimini anglap, yaman yoldin ⱪaytⱪan. Biraⱪ, bu yǝrdǝ Yunus pǝyƣǝmbǝrdinmu uluƣ birsi bolƣan Mǝsiⱨ silǝrni yaman yoldin ⱪaytixⱪa qaⱪirsa, ⱪulaⱪ salmidinglar».\f*  \x + \xo 11:32 \xt Yun. 3:5. \x*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning yoruⱪluⱪini kixilǝr pütkül wujudi bilǝn ⱪobul ⱪilixi kerǝk  
\r Mat. 5:15; 6:22-23  
\m
\v 33 Ⱨeqkim qiraƣni yeⱪip ⱪoyup, uni yoxurun jayda ⱪoymas, yaki üstigǝ sewǝtni kɵmtürüp ⱪoymas, bǝlki qiraƣdanning üstigǝ ⱪoyidu; buning bilǝn ɵygǝ kirgǝnlǝr yoruⱪluⱪni kɵridu. \f □ \fr 11:33 \ft \+bd «...üstigǝ sewǝtni kɵmtürüp ⱪoymas»\+bd* — «sewǝt» grek tilida «ɵlqǝm sewǝt».\f*  \x + \xo 11:33 \xt Mat. 5:15; Mar. 4:24; Luⱪa 8:16. \x*   
\m
\v 34 Tǝnning qiriƣi kɵzdur. Xunga ǝgǝr kɵzüng sap bolsa, pütün wujudung yorutulidu. Lekin ǝgǝr kɵzüng hunük bolsa pütün wujudung ⱪarangƣu bolidu. \f □ \fr 11:34 \ft \+bd «ǝgǝr kɵzüng sap bolsa»\+bd* — grek tilida «sap» degǝn sɵzning ikki mǝnisi bar: — (1) «bir, bɵlünmǝs, birlǝxkǝn, saⱪ»; (2) «sehiy» degǝn mǝnisi bar. Demǝk, xundaⱪ bolƣanda «sap» degǝn sɵzning toluⱪ mǝnisi «kɵzüng Hudaƣila ⱪarisa...» wǝ «sǝn ɵzüng sehiy bolsang....» degǝn bolidu. \+bd «ǝgǝr kɵzüng hunük bolsa,...»\+bd* — «hunük» degǝn sɵz grek tilida ⱨǝm «rǝzil» ⱨǝm «saⱪ ǝmǝs, ajiz, kesǝl» degǝn ikki mǝnini bildüridu. \+bd «Tǝnning qiriƣi kɵzdur. Xunga ǝgǝr kɵzüng sap bolsa, pütün wujudung yorutulidu. Lekin ǝgǝr kɵzüng hunük bolsa pütün wujudung ⱪarangƣu bolidu»\+bd* — Tǝwrat, «Pǝnd.» 20:27ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 11:34 \xt Mat. 6:22. \x*  
\v 35 Xuning üqün ⱨezi bolƣinki, wujudungdiki «yoruⱪluⱪ» ⱪarangƣuluⱪ bolmisun! \f □ \fr 11:35 \ft \+bd «Xuning üqün ⱨezi bolƣinki, wujudungdiki «yoruⱪluⱪ» ⱪarangƣuluⱪ bolmisun!»\+bd* — muxu sirliⱪ gǝp sahtipǝzlikni kɵzdǝ tutidu. Qünki birsi sahtipǝzlikni ⱪilip: «Mǝndǝ yoruⱪluⱪ (ⱨǝⱪiⱪǝt) bar» dǝp turuwalsa, ahir berip qoⱪum ɵz-ɵzini aldaydu; andin keyin uningda bolƣan ⱪarangƣuluⱪ adǝttiki «gunaⱨkar» kixilǝrdǝ bolƣan ⱪarangƣuluⱪtin tehimu eƣir bolup ⱪalidu. U waⱪitta bu kixilǝrdǝ bolƣan «yoruⱪluⱪ» ǝmǝliyǝttǝ ⱪarangƣuluⱪtur. Mundaⱪ sahtipǝzlik adǝttǝ pǝⱪǝt mǝlum etiⱪadi bar kixilǝr yaki dindarlar arisida pǝyda bolidu.\f*  
\v 36 Əmdi ǝgǝr barqǝ wujudung yoruⱪ bolsa wǝ uning ⱨeq yeri ⱪarangƣu bolmisa, wujudung huddi qiraƣ parlaⱪ nuri bilǝn seni yorutⱪandǝk tamamǝn ayding bolidu.   
\b  
\m  
\s1 Pǝrisiylǝr bilǝn Tǝwrat ustazlirining sahtipǝzlikini ǝyiblǝx  
\r Mat. 23:1-36; Mar. 12:38-40; Luⱪa 20:45-47  
\m
\v 37 Əysa sɵz ⱪiliwatⱪanda, bir Pǝrisiy uni ɵyigǝ ƣizaƣa tǝklip ⱪildi. Xuning bilǝn u ɵygǝ kirip, dastihanda olturdi. \f □ \fr 11:37 \ft \+bd «...dastihanda olturdi»\+bd* — grek tilida «...dastihanda yatti». Yǝⱨudiy hǝlⱪi dastihanda yanpaxlap yatatti.\f*  
\v 38 Lekin ⱨeliⱪi Pǝrisiy uning tamaⱪtin ilgiri ⱪol yumiƣinini kɵrüp, intayin ⱨǝyran boldi. \f □ \fr 11:38 \ft \+bd «ⱨeliⱪi Pǝrisiy uning tamaⱪtin ilgiri ⱪol yumiƣinini kɵrüp, intayin ⱨǝyran boldi»\+bd* — Yǝⱨudiy hǝlⱪi «tamaⱪtin ilgiri ⱪol yuyux» pǝⱪǝt salamǝtlikkǝ paydiliⱪ bolupla ⱪalmastin, bǝlki insanlarƣa bir hil diniy sawab yǝtküzidu, dǝp ⱪaraytti. Undaⱪ ⱪilmasliⱪ ata-bowilirining ⱪaldurƣan ⱪaidǝ-yosunliriƣa sǝl ⱪarap ularƣa ⱪilinƣan biⱨɵrmǝtlikkǝ barawǝr idi. Xübⱨisizki, Mǝsiⱨ xu qaƣda ⱪǝstǝn ⱪol yumay dastihanda olturƣanidi.\f*  
\v 39 Lekin Rǝb uningƣa:  
\m — Əmdi silǝr ǝy Pǝrisiylǝr, qinǝ-ⱪaqilarning texinila yuyup pakizliƣininglar bilǝn iqinglar ⱨǝrtürlük ⱨerislik wǝ rǝzillikkǝ tolƣandur. \x + \xo 11:39 \xt Mat. 23:25; Tit. 1:15. \x*   
\m
\v 40 Əy nadanlar, texini Yaratⱪuqi iqinimu yaratⱪan ǝmǝsmu?!  
\v 41 Əmdi ɵz iq-iqinglardin hǝyrhaⱨliⱪ ⱪilinglar wǝ mana, ⱨǝmmǝ nǝrsǝ silǝrgǝ pakiz bolidu.\f □ \fr 11:41 \ft \+bd «ɵz iq-iqinglardin hǝyrhaⱨliⱪ ⱪilinglar wǝ mana, ⱨǝmmǝ nǝrsǝ silǝrgǝ pakiz bolidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «piyalǝ iqidikidin sǝdiⱪǝ beringlar, wǝ mana, ⱨǝmmǝ nǝrsǝ silǝrgǝ pakiz bolidu». Lekin bizningqǝ muxu yǝrdǝ Mǝsiⱨ insanning \+bd ɵz iqini\+bd* Hudaƣa beƣixlax kerǝklikining ⱨǝmmidin muⱨim ikǝnlikini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 11:41 \xt Yǝx. 58:7; Dan. 4:24; Luⱪa 12:33. \x*   
\m
\v 42 Ⱨalinglarƣa way, ǝy Pǝrisiylǝr! Qünki silǝr ⱨǝtta yalpuz bilǝn suzapning wǝ ⱨǝrhil dora-dǝrmanlarning ondin birini ɵxrǝ ⱪilip Hudaƣa ataysilǝr-yu, biraⱪ adalǝt wǝ Hudaning muⱨǝbbitini ⱨeq etibarƣa almay ketiwerisilǝr. Dǝrwǝⱪǝ, awwal muxu ixlarni orundixinglar kerǝk, andin xu ixlarnimu ada ⱪilmay ⱪoymasliⱪinglar kerǝk.\f □ \fr 11:42 \ft \+bd «silǝr \+bd*\+bdit Pǝrisiylǝr\+bdit* ⱨǝtta yalpuz bilǝn suzapning wǝ ⱨǝrhil dora-dǝrmanlarning ondin birini ɵxrǝ ⱪilip Hudaƣa ataysilǝr-yu» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Huda Tǝwrat ⱪanunida ibadǝthanidiki ixlar wǝ kaⱨinlarning kirimi üqün Ɵz hǝlⱪining mǝⱨsulatliridin «ondin bir ülüxi»ni tǝlǝp ⱪilƣanidi. \+bd «biraⱪ adalǝt wǝ Hudaning muⱨǝbbitini ⱨeq etibarƣa almay ketiwerisilǝr»\+bd* — Əysaning «Hudaning muⱨǝbbiti» degini ⱨǝm Huda insanlarƣa baƣliƣan muⱨǝbbǝt ⱨǝm insanlar Hudaƣa baƣlax kerǝk bolƣan muⱨǝbbǝtnimu ɵz iqigǝ alsa kerǝk.\f*  \x + \xo 11:42 \xt 1Sam. 15:22; Ⱨox. 6:6; Mik. 6:8; Mat. 9:13; 12:7; 23:23. \x*   
\m
\v 43 Ⱨalinglarƣa way, ǝy pǝrisiylǝr! Qünki silǝr sinagoglarda aldinⱪi orunlarda olturuxⱪa, bazarlarda kixilǝrning silǝrgǝ bolƣan \add ⱨɵrmǝtlik\add* salamliriƣa amraⱪsilǝr. \f □ \fr 11:43 \ft \+bd «silǝr \+bd*\+bdit Pǝrisiylǝr\+bdit*... Bazarlarda kixilǝrning silǝrgǝ bolƣan \+bdit ⱨɵrmǝtlik\+bdit* salamliriƣa amraⱪsilǝr» — tarih tǝtⱪiⱪatliriƣa asasǝn, Yǝⱨudiylarning ɵz «ustazliri»ƣa ⱪilƣan «salamlar»ni intayin uzun wǝ murǝkkǝp dǝp bilimiz.\f*  \x + \xo 11:43 \xt Mat. 23:6; Mar. 12:38; Luⱪa 20:46. \x*  
\v 44 Silǝrgǝ way! Qünki silǝr huddi kixilǝr ketiwetip, üstigǝ dǝssǝp selipmu sǝzmǝy ɵtüp kǝtkǝn gɵrlǝrgǝ ohxaysilǝr! — dedi.\f □ \fr 11:44 \ft \+bd «...silǝr huddi kixilǝr ketiwetip, üstigǝ dǝssǝp selipmu sǝzmǝy ɵtüp kǝtkǝn gɵrlǝrgǝ ohxaysilǝr!»\+bd* — Yǝⱨudiy mollilarning Tǝwrat ⱪanuniƣa xǝrⱨ berixiqǝ «ⱪǝbrilǝrgǝ tegix» adǝmni kǝq kirgüqǝ «napak» ⱪilatti, yuyunux kerǝk idi.\f*  \x + \xo 11:44 \xt Mat. 23:27. \x*   
\m
\v 45 Tǝwrat ǝⱨliliridin biri uningƣa:  
\m — Ustaz, bularni eytⱪining bizgimu ⱨaⱪarǝt boldi! — dedi.   
\m
\v 46 U uningƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Silǝrgimu way, ǝy Tǝwrat ǝⱨliliri! Qünki silǝr kɵtürǝlmigüdǝk eƣir yüklǝrni adǝmlǝrning zimmisigǝ artip ⱪoysilǝr-yu, ǝmma ɵzünglar bu yüklǝrni kɵtürüxkǝ birmu barmiⱪinglarni tǝgküzmǝysilǝr! \f □ \fr 11:46 \ft \+bd «silǝr kɵtürǝlmigüdǝk eƣir yüklǝrni adǝmlǝrning zimmisigǝ artip ⱪoysilǝr-yu,...»\+bd* — «eƣir yüklǝr» ⱨǝr türlük ⱪattiⱪ diniy ⱪaidǝ-yosunlarni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 11:46 \xt Yǝx. 10:1; Mat. 23:4; Ros. 15:10. \x*  
\v 47 Silǝrgǝ way! Qünki pǝyƣǝmbǝrlǝrning ⱪǝbrilirini yasap keliwatisilǝr, lekin ata-bowiliringlar ularni ɵltürdi. \x + \xo 11:47 \xt Mat. 23:29. \x*  
\v 48 Xuning bilǝn silǝr ata-bowiliringlar ⱪilƣanliriƣa razi bolƣanliⱪinglarƣa guwaⱨliⱪ berisilǝr. Qünki ular pǝyƣǝmbǝrlǝrni ɵltürdi wǝ silǝr ularning ⱪǝbrilirini yasaysilǝr. \f □ \fr 11:48 \ft \+bd «ular \+bd*\+bdit , yǝni ata-bowiliringlar\+bdit* pǝyƣǝmbǝrlǝrni ɵltürdi wǝ silǝr ularning ⱪǝbrilirini yasaysilǝr» — Yǝⱨudiy hǝlⱪi daim «uluƣ ata-bowilirimiz» «ata-bowilirimiz ⱪaldurƣan muⱪǝddǝs ⱪaidǝ-yosunlar» dǝytti. Ular muxu «ata-bowilirimiz ⱪaldurƣan muⱪǝddǝs ⱪaidǝ-yosunlar»ƣa qing esiliwalatti, lekin pǝyƣǝmbǝrlǝrning sɵzlirigǝ kɵngül bɵlmǝytti, wǝ ularning ⱨazir ata-bowiliridǝk Huda ǝwǝtkǝn pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ, ⱨǝtta Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨgǝ bolƣan ziyankǝxlikliri toƣruluⱪ ⱨeq oylanmaytti (49-ayǝtni kɵrüng).\f*  
\v 49 Bu sǝwǝbtinmu Hudaning danaliⱪi dǝyduki: «Mǝn ularƣa pǝyƣǝmbǝrlǝr wǝ rosullarni ǝwǝtimǝn wǝ bulardin bǝzilirini ular ɵltüridu wǝ bǝzilirini ziyankǝxlik bilǝn ⱪoƣliwetidu». \f □ \fr 11:49 \ft \+bd ««Hudaning danaliⱪi dǝyduki: «Mǝn ularƣa pǝyƣǝmbǝrlǝr wǝ rosullarni ǝwǝtimǝn wǝ bulardin bǝzilirini ular ɵltüridu wǝ bǝzilirini ziyankǝxlik bilǝn ⱪoƣliwetidu»»\+bd* —bu sɵzlǝr mǝlum pǝyƣǝmbǝr eytⱪan sɵz bolmiƣini bilǝn, u kɵp bexarǝtlǝrning yiƣinqaⱪlinixidur.\f*  \x + \xo 11:49 \xt Mat. 10:16; Luⱪa 10:3; Yⱨ. 16:2; Ros. 7:51; Ibr. 11:35. \x*  
\v 50-51 Xuning bilǝn dunya apiridǝ bolƣandin buyanⱪi barliⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝrning tɵkülgǝn ⱪan ⱪǝrzliri, yǝni Ⱨabilning tɵkülgǝn ⱪenidin tartip taki \add ibadǝthanidiki\add* ⱪurbangaⱨ bilǝn muⱪǝddǝs jay ariliⱪida ⱪǝtl ⱪilinƣan \add kaⱨin\add* Zǝkǝriyaning tɵkülgǝn ⱪeniƣiqǝ barliⱪ ⱪan ⱪǝrzlǝr üqün muxu dǝwrdikilǝrdin ⱨesab elinidu. Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bularning ⱨǝmmisi muxu dǝwrdin elinidiƣan bolidu!\f □ \fr 11:50-51 \ft \+bd «yǝni Ⱨabilning tɵkülgǝn ⱪenidin tartip taki ibadǝthanidiki ⱪurbangaⱨ bilǝn muⱪǝddǝs jay ariliⱪida ⱪǝtl ⱪilinƣan kaⱨin Zǝkǝriyaning tɵkülgǝn ⱪeniƣiqǝ barliⱪ ⱪan ⱪǝrzlǝr...»\+bd* — Ⱨabilning ɵltürülüxi toƣruluⱪ «Yar.» 4:8-11ni, Zǝkǝriyaning ɵltürülüxi toƣruluⱪ «2Tar.» 24:20-22ni kɵrüng. Bu ikki wǝⱪǝ Yǝⱨudiylarning Tǝwratni ǝn’ǝniwi orunlaxturux tǝrtipi boyiqǝ Tǝwratning ǝng bexida wǝ ǝng ahiriƣa ⱪoyulidu.\f*  \x + \xo 11:50-51 \xt Yar. 4:8; 2Tar. 24:21; Ibr. 11:4. \x*   
\m
\v 52 Ⱨalinglarƣa way, ǝy Tǝwrat ǝⱨliliri! Qünki ⱨekmǝt hǝzinisining aqⱪuqini elip turup, ɵzünglar uning iqigǝ kirmidinglar wǝ kirǝy degǝnlǝrnimu kirgüzmidinglar.\x + \xo 11:52 \xt Mat. 23:13. \x*   
\m
\v 53 U xu yǝrdin qiⱪⱪandin keyin, Tǝwrat ustazliri bilǝn Pǝrisiylǝr uning bilǝn ⱪattiⱪ ⱪarxilixip, uningƣa kɵp ixlarni muzakirilixixkǝ ⱪistidi \f □ \fr 11:53 \ft \+bd «U xu yǝrdin qiⱪⱪandin keyin...»\+bd* — yaki «U bularni eytⱪanda,...».\f*  
\v 54 wǝ uning üstidin xikayǝt ⱪilixⱪa sɵzidin birǝr ǝyib tepiwelixⱪa paylap yürǝtti.   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Sahtipǝzliktin ⱨoxyar bolux  
\r Mat. 10:19-20; 10:28-33; 12:32  
\m
\v 1 Xu qaƣlarda, mingliƣan kixilǝr yiƣilip, bir-birini dǝssiwǝtküdǝk ⱪista-ⱪistang boluxup kǝtkǝndǝ, u awwal muhlisliriƣa sɵz ⱪilip mundaⱪ dedi:  
\m — Pǝrisiylǝrning eqitⱪusidin, yǝni sahtipǝzlikidin ⱨoxyar bolunglar. \f □ \fr 12:1 \ft \+bd «Pǝrisiylǝrning eqitⱪusidin, yǝni sahtipǝzlikidin ⱨoxyar bolunglar»\+bd* — «Mat.» 16:1-12nimu kɵrüng. Muⱪǝddǝs yazmilarda eqitⱪu (hemirturuq) kɵp yǝrlǝrdǝ tǝkǝbburluⱪ wǝ sahtipǝzlikkǝ simwol ⱪilinidu.\f*  \x + \xo 12:1 \xt Mat. 16:16; Mar. 8:15. \x*  
\v 2 Qünki yoxurulƣan ⱨeqⱪandaⱪ ix axkarilanmay ⱪalmaydu, wǝ ⱨeqⱪandaⱪ mǝhpiy ix ayan bolmay ⱪalmaydu.\x + \xo 12:2 \xt Ayup 12:22; Mat. 10:26; Mar. 4:22; Luⱪa 8:17. \x*  
\v 3 Xunga silǝrning ⱪarangƣuda eytⱪanliringlar yoruⱪta anglinidu; ɵyning iqkiridǝ hupiyanǝ piqirlaxⱪanliringlarmu ɵgzilǝrdǝ jakarlinidu.\f □ \fr 12:3 \ft \+bd «hupiyanǝ piqirlaxⱪanliringlar»\+bd* — grek tilida «ⱪulaⱪⱪa eytkininglar».\f*   
\m
\v 4 Mǝn silǝr dostlirimƣa xuni eytimǝnki, tǝnni ɵltürüp, baxⱪa ⱨeq ix ⱪilalmaydiƣanlardin ⱪorⱪmanglar.\x + \xo 12:4 \xt Yǝx. 51:7; Yǝr. 1:8; Mat. 10:28. \x*  
\v 5 Lekin mǝn silǝrgǝ kimdin ⱪorⱪuxunglar kerǝklikini kɵrsitip ⱪoyay: Ɵltürgǝndin keyin, dozahⱪa taxlaxⱪa ⱨoⱪuⱪluⱪ bolƣuqidin ⱪorⱪunglar; bǝrⱨǝⱪ silǝrgǝ eytay — Uningdin ⱪorⱪunglar!   
\m
\v 6 Bǝx ⱪuxⱪaq ikki tiyingǝ setilidiƣu? Lekin ularning ⱨeqbirimu Huda tǝripidin untulup ⱪalƣini yoⱪ.\f □ \fr 12:6 \ft \+bd «bǝx ⱪuxⱪaq ikki tiyingǝ setilidiƣu?»\+bd* — «tiyin» grek tilida «assariyon». «ikki tiyin» — Xu dǝwrdiki bir ixqining künlük ⱨǝⱪⱪi bolƣan «dinarius»ning 1/8 Ⱪismi idi.\f*  \x + \xo 12:6 \xt Mat. 10:29. \x*  
\v 7 Lekin ⱨǝtta ⱨǝrbir tal qeqinglarmu sanalƣandur. Xundaⱪ ikǝn, ⱪorⱪmanglar; silǝr nurƣunliƣan ⱪuxⱪaqtin ⱪimmǝtliksilǝr!\x + \xo 12:7 \xt 1Sam. 14:45; 2Sam. 14:11; 1Pad. 1:52; Luⱪa 21:18. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysani etirap ⱪilix wǝ ⱪilmasliⱪ  
\m
\v 8 — Biraⱪ mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, kim meni insanlarning aldida etirap ⱪilsa, Insan’oƣlimu uni Hudaning pǝrixtiliri aldida etirap ⱪilidu.\x + \xo 12:8 \xt Mat. 10:32. \x*  
\v 9 Biraⱪ insanlarning aldida meni tonumiƣan kixi, Hudaning pǝrixtiliri aldidimu tonulmaydu.\x + \xo 12:9 \xt Mat. 10:33; Mar. 8:38; Luⱪa 9:26; 2Tim. 2:12; 1Yuⱨa. 2:23. \x*   
\m
\v 10 Insan’oƣliƣa ⱪarxi sɵz ⱪilƣan ⱨǝrⱪandaⱪ kixi kǝqürümgǝ erixǝlǝydu; lekin Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa kupurluⱪ ⱪilƣuqi bolsa kǝqürümgǝ erixǝlmǝydu.\f □ \fr 12:10 \ft \+bd «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa kupurluⱪ ⱪilix»\+bd* — yaki «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪarxi gǝp ⱪilix» degǝn gunaⱨ toƣruluⱪ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 12:10 \xt 1Yuⱨa. 5:16. \x*   
\m
\v 11 Lekin kixilǝr silǝrni sinagoglarƣa yaki ⱨɵkümdarlar wǝ ǝmǝldarlarning aldiƣa elip berip soraⱪⱪa tartⱪanda, «\add Ərzgǝ\add* ⱪandaⱪ jawab bǝrsǝm?» yaki «Nemǝ desǝm bolar?» dǝp ǝndixǝ ⱪilmanglar. \x + \xo 12:11 \xt Mat. 10:19; Mar. 13:11; Luⱪa 21:14. \x*  
\v 12 Qünki nemǝ deyix kerǝklikini xu waⱪti-saitidǝ Muⱪǝddǝs Roⱨ silǝrgǝ ɵgitidu.   
\b  
\m  
\s1 Əⱪilsiz bay ⱨǝⱪⱪidiki tǝmsil  
\m
\v 13 Kɵpqilik arisidin birsi uningƣa:  
\m — Ustaz, akamƣa \add atimizdin\add* \add ⱪalƣan\add* mirasni mǝn bilǝn tǝng ülixixkǝ buyruƣayla — dedi.   
\m
\v 14 Lekin u uningƣa jawabǝn: — Buradǝr, kim meni silǝrning üstünglarƣa sotqi yaki ülǝxtürgüqi ⱪildi? — dedi. \f □ \fr 12:14 \ft \+bd «Buradǝr, kim meni silǝrning üstünglarƣa sotqi yaki ülǝxtürgüqi ⱪildi?»\+bd* — «Mis.» 2:14ni kɵrüng. Mǝsiⱨ Musa pǝyƣǝmbǝrning rolini rǝt ⱪildi. Bu muⱨim ⱨǝⱪiⱪǝt üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  
\v 15 U kɵpqilikkǝ ⱪarap: — Pǝhǝs bolup ɵzünglarni ⱨǝrhil tamahorluⱪtin saⱪlanglar. Qünki insanning ⱨayati uning mal-mülüklirining kɵplükigǝ baƣliⱪ ǝmǝstur, dedi.\x + \xo 12:15 \xt 1Tim. 6:7. \x*   
\m
\v 16 Andin u ularƣa mundaⱪ bir tǝmsilni eytip bǝrdi:  
\m — «Bir bayning yeri mol ⱨosul beriptu.  
\v 17 U kɵnglidǝ «Ⱪandaⱪ ⱪilay? Qünki bunqiwala ⱨosulni ⱪoyƣudǝk yerim yoⱪ» — dǝp oylaptu.  
\v 18 Andun u: — «Mundaⱪ ⱪilay: — Ⱨazirⱪi ambarlirimni quwuwetip, tehimu qongini yasap, barliⱪ mǝⱨsulatlirim wǝ baxⱪa mal-mülüklirimni xu yǝrgǝ yiƣip saⱪlay!  
\v 19 Andin ɵz-ɵzümgǝ: «Əy jenim, yiƣip saⱪliƣan, kɵp yil yǝtküdǝk nemǝtliring bar, raⱨǝt iqidǝ yǝp-iqip hux bolƣin!» dǝydiƣan bolimǝn» dǝp oylaptu.\x + \xo 12:19 \xt Top. 11:9; 1Kor. 15:32; Yaⱪ. 5:5. \x*   
\m
\v 20 Lekin Huda uningƣa:  
\m «Əy ǝhmǝⱪ, bügün keqila jening sǝndin tǝlǝp ⱪilip elinidu; undaⱪta bu topliƣining kimgǝ ⱪalidu?» dǝptu.\x + \xo 12:20 \xt Zǝb. 39:6; Zǝb. 52:7; Top. 2:18, 19; Yǝr. 17:11. \x*   
\m
\v 21 Hudaning aldida dɵlǝtmǝn bolmay, ɵzigǝ hǝzinǝ yiƣⱪanning ⱨali xundaⱪ bolar».   
\b  
\m  
\s1 Etiⱪadqilar ǝndixǝ ⱪilmasliⱪi kerǝk  
\r Mat. 6:19-21, 25-34  
\m
\v 22 Andin u muhlisliriƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Xuning üqün mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, turmuxunglar toƣruluⱪ, nemǝ yǝrmiz yaki nemǝ kiyǝrmiz, dǝp ǝndixǝ ⱪilmanglar. \x + \xo 12:22 \xt Zǝb. 55:22; Mat. 6:25; Fil. 4:6; 1Tim. 6:8; 1Pet. 5:7. \x*  
\v 23 Qünki ⱨayatliⱪ yemǝkliktin, tǝn kiyim-keqǝktin ǝzizdur.  
\v 24 Ⱪuzƣunlarƣa ⱪaranglar! Ular terimaydu wǝ yiƣmaydu, ularning ambar, iskilatlirimu yoⱪ. Lekin Huda ularnimu ozuⱪlanduridu. Silǝr ⱪuxlardin ⱪanqilik ǝziz-ⱨǝ! \x + \xo 12:24 \xt Ayup 38:41; Zǝb. 147:9. \x*  
\v 25 Aranglarda ⱪaysinglar ƣǝm-ⱪayƣu bilǝn ɵmrünglarni birǝr saǝt uzartalaysilǝr? \f □ \fr 12:25 \ft \+bd «ⱪaysinglar ƣǝm-ⱪayƣu bilǝn ɵmrünglarni birǝr saǝt uzartalaysilǝr?»\+bd* — baxⱪa bir tǝrjimisi: «ⱪaysinglar ƣǝm-ⱪayƣu bilǝn boyungƣa birǝr ƣeriq ⱪoxalaysilǝr?».\f*  \x + \xo 12:25 \xt Mat. 6:27. \x*  
\v 26 Əgǝr xunqilik kiqikkinǝ ixmu ⱪolunglardin kǝlmisǝ, nemǝ üqün ⱪalƣan ixlar toƣrisida ƣǝm-ǝndixǝ ⱪilisilǝr?  
\v 27 Nelupǝrlǝrning ⱪandaⱪ ɵsidiƣanliⱪiƣa ⱪarap beⱪinglar! Ular ǝmgǝkmu ⱪilmaydu, qaⱪmu egirmǝydu; lekin silǝrgǝ xuni eytayki, ⱨǝtta Sulayman toluⱪ xan-xǝrǝptǝ turƣandimu uning kiyinixi nilupǝrlǝning bir güliqilikimu yoⱪ idi. \f □ \fr 12:27 \ft \+bd «nelupǝrlǝr...»\+bd* — yaki «yawa gül-giyaⱨlar...». \+bd «Sulayman»\+bd* — uluƣ padixaⱨ Sulayman.\f*  
\v 28 Əy ixǝnqi ajizlar! Əmdi Huda daladiki bügün eqilsa, ǝtisi ⱪurup oqaⱪⱪa selinidiƣan axu gül-giyaⱨlarni xunqǝ bezigǝn yǝrdǝ, silǝrni tehimu kiyindürmǝsmu?!  
\v 29 Xundaⱪ ikǝn, nemǝ yǝymiz, nemǝ iqimiz dǝp bax ⱪaturmanglar, ⱨeqnemidin ǝndixǝ ⱪilmanglar. \f □ \fr 12:29 \ft \+bd «...bax ⱪaturmanglar»\+bd* — grek tilida «....(yemǝklikkǝ) intilmǝnglar».\f*  
\v 30 Qünki ⱨǝrⱪaysi ǝldikilǝr mana xundaⱪ ⱨǝmmǝ nǝrsilǝrgǝ intilidu. Biraⱪ Atanglar silǝrning bu nǝrsilǝrgǝ moⱨtajliⱪinglarni bilidu; \f □ \fr 12:30 \ft \+bd «ⱨǝrⱪaysi ǝldikilǝr...»\+bd* — grek tilida «bu dunyadiki (yat) ǝllǝrdikilǝr». «Yat ǝllǝr» Yǝⱨudiy ǝmǝs butpǝrǝslǝr bolup, tirik Hudani bilmǝytti; muhlislar Yǝⱨudiy bolƣaqⱪa, Hudaning küq-ⱪudriti ⱨǝmdǝ Ɵz hǝlⱪidin hǝwǝr alidiƣanliⱪiƣa ixǝnqi boluxi kerǝk idi.\f*  
\v 31 xundaⱪ ikǝn, Uning padixaⱨliⱪiƣa intilinglar wǝ u qaƣda, bularning ⱨǝmmisi silǝrgǝ ⱪoxulup nesip bolidu.\x + \xo 12:31 \xt 1Tar. 3:13; Zǝb. 37:25. \x*   
\m
\v 32 Ⱪorⱪmanglar, i kiqik pada! Qünki Atanglar padixaⱨliⱪni silǝrgǝ ata ⱪilixni hux kɵrdi. \f □ \fr 12:32 \ft \+bd «Atanglar padixaⱨliⱪni silǝrgǝ ata ⱪilixni hux kɵrdi»\+bd* — «padixaⱨliⱪ» bolsa Hudaning Ɵz padixaⱨliⱪi, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 33 Mal-mülkünglarni setip, \add kǝmbǝƣǝllǝrgǝ\add* hǝyrhaⱨliⱪ ⱪilinglar. Ɵzünglarƣa uprimaydiƣan ⱨǝmyan, ǝrxlǝrdǝ ⱨǝrgiz tügǝp kǝtmǝydiƣan bir hǝzinǝ ⱨazirlanglar; — xu yǝrdǝ oƣri yeⱪin kǝlmǝydu, küyǝ yǝp yoⱪap kǝtmǝydu. \x + \xo 12:33 \xt Mat. 6:20; 19:21; Luⱪa 16:9; 1Tim. 6:19. \x*  
\v 34 Qünki bayliⱪinglar ⱪǝyǝrdǝ bolsa, ⱪǝlbinglarmu xu yǝrdǝ bolidu.   
\b  
\m  
\s1 Mǝsiⱨning kelixigǝ tǝyyar bolunglar!  
\r Mat. 24:45-51  
\m
\v 35 Silǝr belinglarni qing baƣlap, qiraƣliringlarni yandurup turunglar; \x + \xo 12:35 \xt Əf. 6:14; 1Pet. 1:13. \x*  
\v 36 huddi hojayinining toy ziyapitidin ⱪaytip kelixini kütüp turƣan qakarlardǝk, ⱨǝrdaim tǝyyar turunglar. Xuning bilǝn hojayin kelip ixikni ⱪaⱪⱪanda, qakarlar dǝrⱨal qiⱪip ixikni aqidiƣan bolidu.  
\v 37 Hojayin ⱪaytip kǝlgǝndǝ, qakarlirining oyƣaⱪ, tǝyyar turƣanliⱪini kɵrsǝ, bu qakarlarning bǝhtidur! Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, hojayin ɵzi belini baƣlap, ularni dastihanƣa olturƣuzup, ularning aldiƣa kelip xǝhsǝn ɵzi ularni kütüwalidu!  
\v 38 Wǝ ǝgǝr hojayin ikkinqi yaki üqinqi jesǝktǝ kǝlsimu, qakarlirining xundaⱪ oyƣaⱪliⱪini kɵrsǝ, bu ularning bǝhtidur!\f □ \fr 12:38 \ft \+bd «ǝgǝr hojayin ikkinqi yaki üqinqi jesǝktǝ kǝlsimu, qakarlirining xundaⱪ oyƣaⱪliⱪini kɵrsǝ, bu ularning bǝhtidur!»\+bd* — Yǝⱨudiylar keqǝ waⱪtini ⱨesabliƣanda üq jesǝk, rimliⱪlar bolsa tɵt jesǝk dǝp ⱨesablaytti.\f*  \x + \xo 12:38 \xt Mat. 24:42. \x*   
\m
\v 39 Lekin xuni bilip ⱪoyunglarki, ǝgǝr ɵy igisi oƣrining keqidǝ ⱪaysi waⱪitta kelidiƣanliⱪini bilgǝn bolsa, u oyƣaⱪ turup oƣrining ɵygǝ texip kirixigǝ ⱨǝrgiz yol ⱪoymaytti! \f □ \fr 12:39 \ft \+bd «ǝgǝr ɵy igisi oƣrining keqidǝ ⱪaysi waⱪitta kelidiƣanliⱪini bilgǝn bolsa, u oyƣaⱪ turup oƣrining ɵygǝ texip kirixigǝ ⱨǝrgiz yol ⱪoymaytti!»\+bd* — muⱪǝddǝs yazmilardiki kɵp yǝrlǝrdǝ Pǝrwǝrdigarning künining «oƣridǝk» (kütülmigǝn waⱪitta) kelidiƣanliⱪi tilƣa elinidu.\f*  \x + \xo 12:39 \xt Mat. 24:43; 1Tes. 5:2; 2Pet. 3:10; Wǝⱨ. 3:3; 16:15. \x*  
\v 40 Xuning üqün silǝrmu ⱨǝrdaim tǝyyar turunglar; qünki Insan’oƣli silǝr oylimiƣan waⱪit-saǝttǝ ⱪaytip kelidu.\x + \xo 12:40 \xt Mat. 24:44; 25:13; Mar. 13:33; Luⱪa 21:34; 1Tes. 5:6. \x*   
\m
\v 41 Petrus uningdin: — I Rǝb, sǝn bu tǝmsilni bizgila ⱪaritip eyttingmu yaki ⱨǝmmǝylǝngǝ ⱪaritipmu? — dǝp soridi.   
\m
\v 42 Rǝb mundaⱪ dedi:  
\m — Hojayini ɵz ɵyidikilǝrgǝ mǝs’ul ⱪilip, ularƣa tegixlik bolƣan axliⱪni waⱪti-waⱪtida tǝⱪsim ⱪilip berixkǝ tǝyinlǝydiƣan ixǝnqlik wǝ pǝmlik ƣojidar kim bolidu? \f □ \fr 12:42 \ft \+bd «Hojayini ɵz ɵyidikilǝrgǝ...»\+bd* — «ɵydikilǝr» muxu yǝrdǝ ɵydiki hizmǝtkarlar wǝ qakarlirini kɵrsitidu; muxu yǝrdǝ kɵqmǝ mǝnisi Hudaƣa tǝwǝdikilǝr, yǝni barliⱪ ixǝngüqilǝr degǝnliktur. \+bd «Hojayini ɵz ɵyidikilǝrgǝ mǝs’ul ⱪilip, ularƣa tegixlik bolƣan axliⱪni waⱪti-waⱪtida tǝⱪsim ⱪilip berixkǝ tǝyinlǝydiƣan ixǝnqlik wǝ pǝmlik ƣojidar kim bolidu?»\+bd* — xübⱨisizki, Rǝb bu tǝmsilni ⱨǝmmidin awwal Petrusning ɵz-ɵzigǝ tǝtbiⱪlixini halidi, andin ⱪalƣan rosullar, andin Hudaning barliⱪ hizmǝtkarliriƣa ⱪaritip eytⱪan.\f*  \x + \xo 12:42 \xt Mat. 24:45; 25:21; 1Kor. 4:2. \x*  
\v 43 Hojayin ɵyigǝ ⱪaytⱪanda, qakirining xundaⱪ ⱪiliwatⱪinining üstigǝ kǝlsǝ, bu qakarning bǝhtidur!  
\v 44 Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, hojayin uni pütün igilikini baxⱪuruxⱪa ⱪoyidu.  
\v 45 Lekin mubada xu qakar kɵnglidǝ: «Hojayinim ⱨayal bolup ⱪalidu» dǝp, baxⱪa qakarlar wǝ dedǝklǝrni bozǝk ⱪilixⱪa wǝ yǝp-iqip, mǝst boluxⱪa baxlisa,  
\v 46 Xu qakarning hojayini kütülmigǝn bir küni, oylimiƣan bir waⱪitta ⱪaytip kelidu wǝ uni kesip ikki parqǝ ⱪilip, uning nesiwisini etiⱪadsizlar bilǝn ohxax tǝⱪdirdǝ bekitidu.   
\m
\v 47 Əmdi hojayinining iradisini bilip turup, tǝyyarlinip turmiƣan wǝ hojayinining iradisi boyiqǝ ⱪilmiƣan qakar boluxiƣa tayaⱪ yǝydu. \x + \xo 12:47 \xt Yaⱪ. 4:17. \x*  
\v 48 Biraⱪ hojayinining iradisini bilmǝy turup, tayaⱪ yeyixkǝ tegixlik ixlarni ⱪilƣan qakar azraⱪ tayaⱪ yǝydu. Kimgǝ kɵp berilsǝ, uningdin tǝlǝp ⱪilinidiƣini kɵp bolidu. Qünki adǝmlǝr kimgǝ kɵp amanǝt ⱪoyƣan bolsa, uningdin tǝlǝp ⱪilidiƣinimu kɵp bolidu.   
\b  
\m  
\s1 Mǝsiⱨning tutaxturmaⱪqi bolƣan oti  
\r Mat. 10:34-36  
\m
\v 49 Mǝn yǝr yüzigǝ ot taxlap tutaxturuxⱪa kǝldim wǝ bu otning tutixixiƣa nǝⱪǝdǝr tǝⱪǝzzamǝn!  
\v 50 Lekin mǝn aldi bilǝn bir qɵmüldürüx bilǝn qɵmüldürülüxüm kerǝk wǝ bu qümüldürülüxüm ǝmǝlgǝ axurulƣuqǝ intayin ⱪiynilimǝn! \f □ \fr 12:50 \ft \+bd «mǝn aldi bilǝn bir qɵmüldürüx bilǝn qɵmüldürülüxüm kerǝk wǝ bu qümüldürülüxüm ǝmǝlgǝ axurulƣuqǝ intayin ⱪiynilimǝn!»\+bd* — bu ayǝttiki «qɵmüldürüx» xübⱨisizki uning ɵlümidur. Bu toƣruluⱪ «Əfǝsusluⱪlarƣa»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. Muxu qɵmüldürülüxtin keyin Muⱪǝddǝs Roⱨning oti yǝr yüzidǝ tutuxturulidu. «Ros.» 2-babni kɵrüng!\f*  \x + \xo 12:50 \xt Mat. 20:22; Mar. 10:38; Əf.4:5\x*  
\v 51 Silǝr meni yǝr yüzigǝ tinqliⱪ elip kǝldimikin, dǝp oylap ⱪaldinglarmu? Yaⱪ, mǝn xuni silǝrgǝ eytayki, tinqliⱪ ǝmǝs, bɵlünüx elip kǝldim! \x + \xo 12:51 \xt Mat. 10:34. \x*  
\v 52 Qünki buningdin keyin, bir ɵydiki bǝx kixi bɵlünidu; üqi ikkisigǝ ⱪarsi wǝ ikkisi üqigǝ ⱪarxi bɵlünidu.  
\v 53 Ata oƣliƣa wǝ oƣul atisiƣa, ana ⱪiziƣa wǝ ⱪiz anisiƣa, ⱪeynana kelinigǝ wǝ kelin ⱪeynanisiƣa ⱪarxi turidu.\x + \xo 12:53 \xt Mik. 7:6\x*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning ƣǝzipidin agaⱨlanduridiƣan bexarǝtlik alamǝtlǝr  
\r Mat. 16:2-3  
\m
\v 54 Əysa yǝnǝ toplaxⱪan adǝmlǝrgǝ mundaⱪ dedi:  
\m — Silǝr künpetix tǝrǝptin bulutning qiⱪⱪinini kɵrsǝnglar, dǝrⱨal «yamƣur yaƣidu» dǝysilǝr, wǝ dǝrwǝⱪǝ xundaⱪ bolidu.  
\v 55 Jǝnub tǝrǝptin xamalning qiⱪⱪinini kɵrsǝnglar, «Ⱨawa issiydu» dǝysilǝr wǝ dǝrwǝⱪǝ xundaⱪ bolidu.  
\v 56 Əy sahtipǝzlǝr! Silǝr yǝr bilǝn kɵkning rǝnggini pǝrⱪ etǝlǝysilǝr-yu, ⱪandaⱪsigǝ bu zamanni pǝrⱪ etǝlmǝysilǝr?!   
\m
\v 57 Əmdi nemixⱪa ⱪaysi ixlarning durus ikǝnlikigǝ ɵzünglar ⱨɵküm ⱪilip baⱪmaysilǝr?! \x + \xo 12:57 \xt Mat. 5:25-26\x*  
\v 58 Qünki dǝwagiring bilǝn birgǝ sotqi aldiƣa barƣiningda, uning bilǝn yolda ketiwatⱪiningda, uning bilǝn yarixip dost boluxⱪa intilgin; bolmisa, u seni sotqiƣa, sotqi bolsa gundipayƣa tapxuridu wǝ gundipay seni zindanƣa taxlaydu.  
\v 59 Mǝn sanga xuni eytip ⱪoyayki, \add ⱪǝrzingning\add* ǝng ahirⱪi bir tiyininimu ⱪoymay tɵlimigüqǝ, xu yǝrdin ⱨǝrgiz qiⱪalmaysǝn.\f □ \fr 12:59 \ft \+bd «ǝng ahirⱪi bir tiyininimu ⱪoymay tɵlimigüqǝ»\+bd* — «tiyin» grek tilida «lǝpton» — pulning ǝng kiqik birliki, xu dǝwrdiki bir ixqining künlük ⱨǝⱪⱪi bolƣan «dinarius»ning 1/128 ⱪismi idi. \+bd «dǝwagiring bilǝn birgǝ sotqi aldiƣa barƣiningda, uning bilǝn yolda ketiwatⱪiningda, uning bilǝn yarixip dost boluxⱪa intilgin; .. bolmisa... ... ǝng ahirⱪi bir tiyininimu ⱪoymay tɵlimigüqǝ, xu yǝrdin ⱨǝrgiz qiⱪalmaysǝn»\+bd* — bu kɵp ǝⱨwallirimizƣa mas kelidiƣan intayin ǝmǝliy nǝsiⱨǝt, ǝlwǝttǝ. Uning üstigǝ muxu yǝrdǝ bǝlkim tǝmsil boluxi mumkin; qünki Mǝsiⱨning sɵzliridǝ «Əgǝr... bolsa» degǝn sɵz yoⱪ. Demǝk, Israillarning üstigǝ ǝrzi bar idi; bu ǝrz ⱪilƣuqi bolsa bǝlkim Huda Ɵzidur. Ⱨazir «yaraxturulup dost bolux»ning towa ⱪilix pursiti bolsimu, ⱨǝrⱨalda waⱪti qǝkliktur. Tɵwǝndiki 13-babnimu kɵrüng.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Towa ⱪilix yaki ⱨalak bolux  
\m
\v 1 Xu qaƣda, birnǝqqǝ adǝm uningƣa \add waliy\add* Pilatusning bir ⱪisim Galiliyǝliklǝrning ⱪenini tɵküp, ularning ⱪanlirini ular ⱪiliwatⱪan \add ibadǝthanidiki\add* ⱪurbanliⱪning ⱪanliri bilǝn arilaxturƣanliⱪini mǝlum ⱪildi.\f □ \fr 13:1 \ft \+bd «... waliy Pilatusning ... ularning ⱪanlirini ular ⱪiliwatⱪan ibadǝthanidiki ⱪurbanliⱪning ⱪanliri bilǝn arilaxturƣanliⱪi»\+bd* — ayǝttǝ «ibadǝthana» degǝn sɵz yoⱪ. Biraⱪ ⱪurbanliⱪ ⱪilix baxⱪa yǝrdǝ bolmaytti. «ⱪanliri... ⱪurbanliⱪning ⱪanliri bilǝn arilaxturdi» — demǝk, Pilatus ularni ibadǝthanida ibadǝt üstidǝ ɵltürüwǝtti.\f*   
\m
\v 2 U ularƣa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Ularning bu azablarni tartⱪini üqün bu Galiliyǝliklǝrni baxⱪa Galiliyǝliklǝrdin gunaⱨi eƣir dǝp ⱪaramsilǝr?  
\v 3 Mǝn silǝrgǝ eytayki, undaⱪ ǝmǝs! Bǝlki silǝr towa ⱪilmisanglar, ⱨǝmminglarmu ohxax aⱪiwǝttǝ ⱨalak bolisilǝr.\f □ \fr 13:3 \ft \+bd «ⱨǝmminglar ohxax aⱪiwǝttǝ ⱨalak bolisilǝr»\+bd* — bu sɵz bǝlkim Rim imperiyǝsi miladiyǝ 70-yilida Yerusalem wǝ baxⱪa xǝⱨǝrlǝrni wǝyran ⱪilixini wǝ xuning bilǝn tǝng dozahnimu kɵrsitixi mumkin. 5-ayǝtning mǝnisimu xundaⱪ.\f*  
\v 4 Siloam mǝⱨǝllisidiki munar ɵrülüp qüxüp, on sǝkkiz kixini besip ɵltürüp ⱪoyƣan, silǝr ularni Yerusalemda turuwatⱪan baxⱪlardin ⱪǝbiⱨ, dǝp ⱪaramsilǝr?\f □ \fr 13:4 \ft \+bd «Siloam»\+bd* — (ibraniy tilida «Xiloaⱨ») Yerusalemdiki bir mǝⱨǝllǝ. «Nǝⱨ.» 3:15 wǝ «Yǝx.» 8:6ni kɵrüng. \+bd «silǝr ularni Yerusalemda turuwatⱪan baxⱪlardin ⱪǝbiⱨ, dǝp ⱪaramsilǝr?»\+bd* — «ⱪǝbiⱨ» muxu yǝrdǝ grek tilida «ⱪǝrzdar» dǝp ipadilinidu.\f*  
\v 5 Mǝn silǝrgǝ eytayki, undaⱪ ǝmǝs! Bǝlki silǝr towa ⱪilmisanglar, ⱨǝmminglarmu ohxax aⱪiwǝttǝ ⱨalak bolisilǝr.   
\b  
\m  
\s1 Towa ⱪilmasliⱪning aⱪiwiti — mewǝ bǝrmǝydiƣan dǝrǝh  
\m
\v 6 Andin u bu tǝmsilni sɵzlǝp bǝrdi:  
\m — Mǝlum bir kixining üzümzarliⱪida tikilgǝn bir tüp ǝnjür dǝrihi bar ikǝn. U u dǝrǝhtin mewǝ izdǝp kǝptu, lekin ⱨeq mewǝ tapalmaptu.  
\v 7 U baƣwǝngǝ: «Ⱪara, üq yildin beri bu ǝnjür dǝrihidin mewǝ izdǝp keliwatimǝn, biraⱪ bir talmu mewǝ tapalmidim. Uni kesiwǝt! U nemǝ dǝp yǝrni bikardin-bikar igilǝp turidu?» dǝptu.  
\v 8 Lekin baƣwǝn: «Hojayin, uningƣa yǝnǝ bir yil tǝgmigǝyla. Bu waⱪit iqidǝ uning tüwidiki topilarni boxitip, oƣutlap baⱪay.  
\v 9 Əgǝr kelǝr yili mewǝ bǝrsǝ, yahxi hop! Biraⱪ bǝrmisǝ, kesiwǝtkǝyla» dǝptu baƣwǝn.   
\b  
\m  
\s1 Xabat küni dok ayalni saⱪaytix  
\m
\v 10 Bir xabat küni, u bir sinagogta tǝlim beriwatatti.  
\v 11 Mana xu yǝrdǝ on sǝkkiz yildin beri zǝiplǝxtürgüqi bir jin tǝripidin tutulup, dɵmqiyip ɵrǝ turalmaydiƣan bir ayal bar idi. \f □ \fr 13:11 \ft \+bd «... on sǝkkiz yildin beri zǝiplǝxtürgüqi bir jin tǝripidin tutulup...»\+bd* — «jin» — Grek tilida «roⱨ». \+bd «ɵrǝ turalmaydiƣan bir ayal bar idi»\+bd* — «ɵrǝ turalmaydiƣan» grek tilida «bexini kɵtürǝlmǝydiƣan».\f*  
\v 12 Əysa uni kɵrgǝndǝ, yeniƣa qaⱪirip:  
\m — Hanim, sǝn bu zǝiplikingdin azad boldung! — dedi.  
\v 13 Andin u ⱪolini uning uqisiƣa ⱪoyuwidi, ayal dǝrⱨal ruslinip tik turup, Hudani uluƣlidi.   
\m
\v 14 Biraⱪ sinagogning qongi Əysaning xabat küni kesǝl saⱪaytⱪinidin ƣǝzǝplinip, kɵpqilikkǝ:  
\m — Adǝmlǝr ix ⱪilix kerǝk bolƣan altǝ kün bar, xu künlǝrdǝ kelip saⱪaytilinglar; lekin xabat künidǝ undaⱪ ⱪilmanglar, — dedi.\f □ \fr 13:14 \ft \+bd «sinagogning qongi Əysaning xabat küni kesǝl saⱪaytⱪinidin ƣǝzǝplinip...»\+bd* — uning ƣǝzǝplinixining üq sǝwǝbi bar idi: (1) ularning ⱪaidǝ-yosunliri boyiqǝ ayal kixi sinagogning otturiƣa kǝlmǝsliki kerǝk idi (ular kǝynidǝ olturatti yaki turatti); (2) yǝnǝ ⱪaidiliri boyiqǝ ǝr kixi ayal kixigǝ ⱨeq tǝgmsǝliki kerǝk, ⱨǝtta adǝttǝ natonux ayal kixigǝ gǝp ⱪilmasliⱪi kerǝk idi; (3) Əysa xabat künidǝ kesǝl saⱪaytti.\f*  \x + \xo 13:14 \xt Mis. 20:9; Ⱪan. 5:13; Əz. 20:12. \x*   
\m
\v 15 Xunga Rǝb uningƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Əy sahtipǝzlǝr! Ⱨǝrbiringlar xabat küni torpaⱪ wǝ exikinglarni oⱪurdin yexip, suƣarƣili baxlimamsilǝr?! \f □ \fr 13:15 \ft \+bd «Əy sahtipǝzlǝr! Ⱨǝrbiringlar xabat küni torpaⱪ wǝ exikinglarni oⱪurdin yexip, suƣarƣili baxlimamsilǝr?! »\+bd* — buni «ixlǝx» yaki «hizmǝt ⱪilix» dǝp ⱨesablaxⱪa bolsimu, insan bu zuwansiz ⱨaywanlarƣa muxundaⱪ «insanpǝrwǝrlik» kɵrsǝtmisǝ, tolimu rǝⱨimsizlik bolatti. Undaⱪta insanƣa rǝⱨim kɵrsitixkǝ bolmamdu?!\f*  \x + \xo 13:15 \xt Mis. 23:5; Ⱪan. 22:4; Luⱪa 14:5. \x*  
\v 16 Əmdi Xǝytan mana on sǝkkiz yil boƣup kǝlgǝn, Ibraⱨimning bir ⱪizi bolƣan bu ayal dǝl xabat künidǝ bu sirtmaⱪtin boxitilsa, bu xabat künining yarixiⱪi bolmamdu?!\f □ \fr 13:16 \ft \+bd «Ibraⱨimning bir ⱪizi bolƣan bu ayal»\+bd* — «Ibraⱨimning ⱪizi» degǝn ibarǝ ayalning Ibraⱨimning ǝwladi ikǝnlikini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ, xundaⱪla bǝlkim uningda ⱨǝⱪiⱪiy etiⱪad bolƣanliⱪinimu kɵrsitixi mumkin.\f*   
\m
\v 17 U muxu sɵzni ⱪilƣanda, uningƣa ⱪarxi qiⱪⱪanlar hijalǝtkǝ ⱪaldi; biraⱪ halayiⱪ uning ⱪiliwatⱪan ⱨǝmmǝ ajayib ixliridin xadlinip yayridi.   
\b  
\m  
\s1 Hudaning padixaⱨliⱪini uruⱪ wǝ hemirturuqⱪa ohxitidiƣan tǝmsillǝr  
\r Mat. 13:31-33; Mar. 4:30-32  
\m
\v 18 U sɵzini \add dawamlaxturup\add* mundaⱪ dedi:  
\m — Hudaning padixaⱨliⱪi nemigǝ ohxaydu? Mǝn uni nemigǝ ohxitay? \x + \xo 13:18 \xt Mat. 13:31; Mar. 4:30. \x*  
\v 19 U goya bir tal ⱪiqa uruⱪiƣa ohxaydu; birsi uni elip ɵz beƣida teriƣanidi; u ɵsüp yoƣan dǝrǝh boldi; asmandiki uqar-ⱪanatlar kelip uning xahlirida uwulidi.\f □ \fr 13:19 \ft \+bd «U \+bd*\+bdit , yǝni Hudaning padixaⱨliⱪi\+bdit* goya bir tal ⱪiqa uruⱪiƣa ohxaydu» — «ⱪiqa uruⱪi» Asiyadiki barliⱪ uruⱪlar iqidǝ ǝng kiqiki. \+bd «u ɵsüp yoƣan dǝrǝh boldi»\+bd* — adǝttǝ ⱪiqa ɵsüp yetilgǝndǝ 2-3 metrliⱪ kɵqǝt bolidu. Lekin bu tǝmsildur; Hudaning padixaⱨliⱪining bǝzi jǝⱨǝtliri adǝttin taxⱪiri bolidu. 
\fp  Oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, tǝmsillǝrdǝ «ⱪuxlar» adǝttǝ jin-xǝytanlarni bildüridu (mǝsilǝn, 8:5ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 20-21 U yǝnǝ: — Hudaning padixaⱨliⱪini nemigǝ ohxitay? U huddi eqitⱪuƣa ohxaydu; bir ayal uni ⱪoliƣa elip, üq jawur unning arisiƣa yoxurup, taki pütün hemir bolƣuqǝ saⱪlidi, — dedi.\f □ \fr 13:20-21 \ft \+bd «üq jawur un»\+bd* — (yaki «üq kürǝ un») grek tilida «üq saton», ibraniy tilida «üq seaⱨ». Bir «saton» 7 kilogram idi; bu heli kɵp un bolup, yüz adǝmning tamiⱪiƣa yetǝtti. «Yar.» 18:6ni kɵrüng. 
\fp  Oⱪurmǝnlǝrgǝ yǝnǝ ayanki, tǝmsillǝrdǝ «eqitⱪu» yaki «hemirturuq» adǝttǝ yaman tǝsirlǝr (tǝkǝbburluⱪ, sahtipǝzlik)ni bildüridu (mǝsilǝn, 12:1ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 13:20-21 \xt Mat. 13:33. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨayatning tar ixiki  
\r Mat. 7:13-14, 21-23  
\m
\v 22 \add Əysa\add* Yerusalemƣa ⱪarap sǝpirini dawamlaxturup, besip ɵtkǝn ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝr-yezilarda tǝlim berip mangdi. \x + \xo 13:22 \xt Mat. 9:35; Mar. 6:6. \x*  
\v 23 Birǝylǝn uningdin:  
\m — I tǝⱪsir, ⱪutⱪuzulidiƣanlarning sani azmu? — dǝp soridi.  
\m Əysa kɵpqilikkǝ mundaⱪ jawab bǝrdi:   
\m
\v 24 — Silǝr tar ixiktin kirixkǝ kürǝx ⱪilinglar. Qünki mǝn silǝrgǝ xuni eytayki, nurƣun adǝmlǝr kirǝy dǝp izdǝnsimu, ǝmma kirǝlmǝydu. \x + \xo 13:24 \xt Mat. 7:13. \x*  
\v 25 Ɵyning igisi ornidin turup ixikni taⱪiƣandin keyin, silǝr taxⱪirida turup ixikni ⱪeⱪip: «Rǝb, bizgǝ aqⱪin!» dǝp yalwurƣili turƣininglarda, u silǝrgǝ jawabǝn: «Silǝrning nǝlikinglarni bilmǝymǝn» — dǝydu. \x + \xo 13:25 \xt Mat. 25:11,12; Luⱪa 6:46. \x*  
\v 26 Andin silǝr: «Biz sening aldingda yegǝn, iqkǝn, sǝnmu bizning koqilirimizda tǝlim bǝrgǝn» desǝnglar,  
\v 27 u yǝnǝ jawabǝn: «Silǝrning nǝlikinglarni bilmǝymǝn, mǝndin neri ketinglar, ǝy ⱪǝbiⱨlik ⱪilƣuqilar!» dǝydu. \x + \xo 13:27 \xt Zǝb. 6:8; Mat. 7:23; 25:12,41. \x*  
\v 28 Silǝr Ibraⱨim, Isⱨaⱪ, Yaⱪup wǝ barliⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝrning Hudaning padixaⱨliⱪi iqidǝ ikǝnlikini, ɵzünglarning sirtⱪa taxliwetilgininglarni kɵrgininglarda, yiƣa-zarlar kɵtürülidu, qixlar ƣuqurlaydu. \x + \xo 13:28 \xt Mat. 8:11, 12; 13:42; 24:51. \x*  
\v 29 U qaƣda, kixilǝr mǝxriⱪ bilǝn mǝƣribtin wǝ ximal bilǝn jǝnubtin kelixip, Hudaning padixaⱨliⱪida dastihanda olturidu. \f □ \fr 13:29 \ft \+bd «kixilǝr mǝxriⱪ bilǝn mǝƣribtin wǝ ximal bilǝn jǝnubtin kelixip, Hudaning padixaⱨliⱪida dastihanda olturidu»\+bd* — «mǝxriⱪ bilǝn mǝƣribtin wǝ ximal bilǝn jǝnubtin» kǝlgǝnlǝr Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu. «Olturidu» baxⱪa izaⱨatlarda kɵrsitilgǝndǝk grek tilida «yatidu» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 13:29 \xt Yǝx. 2:2; Mal. 1:11; Mat. 8:11. \x*  
\v 30 Xuning bilǝn mana, xu qaƣda aldida turƣanlardin arⱪiƣa ɵtidiƣanlar, arⱪida turƣanlardin aldiƣa ɵtidiƣanlar bar bolidu. \f □ \fr 13:30 \ft \+bd «aldida turƣanlardin arⱪiƣa ɵtidiƣanlar, arⱪida turƣanlardin aldiƣa ɵtidiƣanlar bar bolidu»\+bd* — grek tilida «ahirⱪilardin birinqisi bolidiƣanlar bar bolidu, birinqilǝrdin ahirⱪisi bolidiƣanlar bar bolidu» dǝp ipadilinidu. 
\fp  Bu ajayib ⱨǝⱪiⱪǝtning kɵp jǝⱨǝtliri bar; biraⱪ roxǝnki, xu künidǝ Huda ǝsli qaⱪirƣan Yǝⱨudiylar Hudaning padixaⱨliⱪida hijalǝtkǝ ⱪaldurulidu wǝ ǝsli butpǝrǝs bolƣan Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr uningda izzǝtkǝ erixidu.\f*  \x + \xo 13:30 \xt Mat. 19:30; 20:16; Mar. 10:31. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Yerusalemƣa baƣliƣan meⱨir-muⱨibbiti  
\r Mat. 23:37-39  
\m
\v 31 Dǝl xu waⱪitta birnǝqqǝ Pǝrisiylǝr Əysaning aldiƣa kelip uningƣa:  
\m — Muxu yǝrdin qiⱪip ɵzüngni neriƣa al. Qünki Ⱨerod seni ɵltürmǝkqi, — dedi.   
\m
\v 32 U ularƣa:  
\m — Berip xu tülkigǝ eytinglar: Mana mǝn jinlarni ⱨǝydiwetip, bügün wǝ ǝtǝ xipa berǝrmǝn wǝ üqinqi küni takamullaxturulimǝn, dǝnglar. \f □ \fr 13:32 \ft \+bd «üqinqi küni takamullaxturulimǝn»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «üqinqi küni nixanimƣa yetimǝn» yaki «üqinqi küni ixlirimni tamam ⱪilimǝn». Lekin ixinimizki, tǝrjimimiz grek tiliƣa sadiⱪtur. Tɵwǝndiki izaⱨatni kɵrüng. \+bd «Berip xu tülkigǝ eytinglar: Mana mǝn jinlarni ⱨǝydiwetip, bügün wǝ ǝtǝ xipa berǝrmǝn wǝ üqinqi küni takamullaxturulimǝn, dǝnglar»\+bd* — bu sirliⱪ gǝpning mǝnisi bǝlkim: «Manga ⱪalƣan ⱪisⱪa waⱪit iqidǝ Huda manga bekitkǝn pilani boyiqǝ sǝndin ⱪorⱪmay ixlǝwerimǝn. Ⱪisⱪa waⱪit iqidǝ mǝn Hudadin tapxuruwalƣan wǝzipǝmni tamam ⱪilimǝn wǝ xundaⱪla ɵzüm «takamullaxturulimǝn»» degǝndǝk boluxi mumkin. Uning üstigǝ, Mǝsiⱨning «takamullaxturulimǝn» degǝn sirliⱪ sɵzi, xübⱨisizki, kɵp jǝⱨǝtliktur. «Ibr.» 2:10dǝ ohxax ⱨǝⱪiⱪǝt tepilidu wǝ «ibraniylarƣa»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu toƣruluⱪ azraⱪ tohtilimiz.\f*  
\v 33 Ⱨalbuki, bügün wǝ ǝtǝ wǝ ɵgünlükkǝ mengip yürüxüm kerǝktur; qünki ⱨeq pǝyƣǝmbǝrning ɵltürülüxi Yerusalemdin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ jayda mumkin bolmas.\f □ \fr 13:33 \ft \+bd «Ⱨalbuki, bügün wǝ ǝtǝ wǝ ɵgünlükkǝ mengip yürüxüm kerǝktur»\+bd* — Əysa bu sɵzni ⱪilƣanda tehi Galiliyǝ ɵlkisidǝ idi. Ⱨerodning Yerusalem bilǝn alaⱪisi yoⱪ idi, Galiliyǝni idarǝ ⱪilatti. Xunga bu 32-ayǝttiki sɵzning dawami: «Mǝnki Mǝsiⱨ Yerusalemƣa berixim kerǝk, lekin undaⱪ ⱪilixim Ⱨerodtin ⱪeqix üqün ǝmǝs, bǝlki Hudaning pilani bolƣanliⱪi üqün» degǝndǝk mǝnidǝ. \+bd «qünki ⱨeq pǝyƣǝmbǝrning ɵltürülüxi Yerusalemdin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ jayda mumkin bolma.»\+bd* — bu kinayilik, ⱨǝjwiy gǝp. Bu «kapir» Ⱨerod han Galiliyǝni baxⱪurƣini bilǝn Mǝsiⱨkǝ hǝtiri bolmaydu, lekin «Hudaning güzǝl xǝⱨiri»dǝ turuwatⱪanlar ahir berip Əysani ɵltüridu. 
\fp  Bu jümlidiki «mumkin bolmas» degǝnning baxⱪa hil tǝrjimisi: «ǝⱪil yǝtmǝs».\f*   
\m
\v 34 Əy Yerusalem, Yerusalem! Pǝyƣǝmbǝrlǝrni ɵltüridiƣan wǝ sanga ǝwǝtilgǝnlǝrni qalma-kesǝk ⱪilidiƣan xǝⱨǝr! Mǝn ⱪanqǝ ⱪetimlap mekiyan ɵz qüjilirini ⱪanat astiƣa alƣandǝk sening baliliringni ⱪoynumƣa almaⱪqi boldum, lekin silǝr halimidinglar. \f □ \fr 13:34 \ft \+bd «Əy «Yerusalem, Yerusalem!»\+bd* — Muⱪǝddǝs Kitabta, birsining bir adǝmning ismini yaki bir jayning namini tǝkrar ikki ⱪetim qaⱪirixi uningƣa bolƣan qongⱪur meⱨir-muⱨǝbbitini ipadilǝp, uning ɵzigǝ ǝziz ikǝnlikini kɵrsitidu. \+bd «Mǝn ⱪanqǝ ⱪetimlap mekiyan ɵz qüjilirini ⱪanat astiƣa alƣandǝk sening baliliringni ⱪoynumƣa almaⱪqi boldum»\+bd* — «sening baliliring» Yerusalemda turuwatⱪan Yǝⱨudiy hǝlⱪni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 13:34 \xt Zǝb. 17:8; 91:4; Mat. 23:37. \x*  
\v 35 Mana ɵyünglar taxlinip wǝyranǝ bolup ⱪalidu; wǝ mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, silǝr «Pǝrwǝrdigarning nami bilǝn kǝlgüqigǝ mubarǝk bolƣay!» demigüqǝ, meni yǝnǝ kɵrǝlmǝysilǝr. \f □ \fr 13:35 \ft \+bd «Mana ɵyünglar taxlinip wǝyranǝ bolup ⱪalidu»\+bd* — «silǝrning ɵyünglar» muxu bexarǝttǝ: (1) muⱪǝddǝs ibadǝthana (u kinayilik bilǝn «Hudaning ɵyi» demǝydu): (2) pütkül Israil jǝmǝtini kɵrsitidu. Qünki rimliⱪlar miladiyǝ 70-yilida kelip, ularning muⱪǝddǝs ibadǝthanisini wǝyran ⱪilidu wǝ Yǝⱨudiy hǝlⱪini dunyaning ⱨǝrbir bulung-puxⱪaⱪliriƣa tarⱪitiwetidu. \+bd «Pǝrwǝrdigarning nami bilǝn kǝlgüqigǝ mubarǝk bolƣay!»\+bd* — bu bolsa Yǝⱨudiy hǝlⱪining Mǝsiⱨni ⱪarxi elixida deyixigǝ tegixlik sɵzlǝrdur. Mǝsiⱨ Yerusalemƣa kirgǝndǝ gǝrqǝ mǝlum bir ⱪisim kixilǝr xundaⱪ sɵzni ⱪilƣini bilǝn («Luⱪa» 19:28-48ni, bolupmu 38-ayǝtni kɵrüng), (1) ularning undaⱪ degǝnliri sap etiⱪadtin bolmiƣan; (2) pütün hǝlⱪ undaⱪ degini yoⱪ, bǝlki ixǝnmigǝn. Xuning bilǝn Əysa Mǝsiⱨning muxu dunyaƣa ⱪayta kelixi, xundaⱪla Yǝⱨudiy hǝlⱪining uni ⱪayta kɵrüxi üqün pütkül hǝlⱪ awwal uni «Mǝsiⱨ-ⱪutⱪuzƣuqimiz», yǝni «Pǝrwǝrdigarning nami bilǝn kǝlgüqi» dǝp etirap ⱪilixi kerǝktur (bu bexarǝt «Rim.» 11:25-27, «Zǝk.» 12:7-14 wǝ baxⱪa yǝrlǝrdǝ tepilidu).\f*  \x + \xo 13:35 \xt Zǝb. 69:25; 118:26; Yǝx. 1:7; Yǝr. 7:34; Mik. 3:12; Mat. 23:38; Ros. 1:20. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Xabat künidǝ kesǝl saⱪaytix  
\m
\v 1 Wǝ xundaⱪ boldiki, bir xabat küni u Pǝrisiylǝrdin bolƣan bir ⱨɵkümdarning ɵyigǝ ƣizaƣa bardi; ǝmdi ular uni paylap yürüwatatti.  
\v 2 Wǝ mana, u yǝrdǝ suluⱪ ixxiⱪ kesiligǝ giriptar bolƣan bir adǝm bar idi.  
\v 3 Əysa Tǝwrat ǝⱨliliri wǝ Pǝrisiylǝrdin:  
\m — Xabat küni kesǝl saⱪaytix Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣunmu-yoⱪ? — dǝp soridi.   
\m
\v 4 Biraⱪ ular lam-jim demidi. U ⱨeliⱪi kesǝlgǝ ⱪolini tǝgküzüp, saⱪaytip yolƣa saldi.  
\v 5 Andin u ulardin yǝnǝ:  
\m — Aranglardin biringlarning mubada xabat künidǝ exiki ya kalisi ⱪuduⱪⱪa qüxüp kǝtsǝ, uni dǝrⱨal tartip qiⱪarmaydiƣan zadi kim bar? — dǝp soridi.\f □ \fr 14:5 \ft \+bd «aranglardin biringlarning mubada xabat künidǝ exiki ya kalisi ⱪuduⱪⱪa qüxüp kǝtsǝ...»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «exiki» ǝmǝs, bǝlki «balisi» dǝp oⱪulidu.\f*  \x + \xo 14:5 \xt Mis. 23:5; Ⱪan. 22:4; Luⱪa 13:15. \x*   
\m
\v 6 Wǝ ular uning bu sɵzlirigǝ ⱨeq jawab berǝlmidi.   
\b  
\m  
\s1 Huda kimni yuⱪiri ⱪilidu?  
\m
\v 7 Əysa qaⱪirilƣan meⱨmanlarning ɵzlirigǝ tɵrdin orunlarni ⱪandaⱪ talliƣinini kɵrüp, ularƣa mundaⱪ bir tǝmsilni eytip bǝrdi:   
\m
\v 8 — Birsi seni toy ziyapitigǝ tǝklip ⱪilsa, tɵrdǝ olturmiƣin. Bolmisa, sǝndin ⱨɵrmǝtlikrǝk birsi tǝklip ⱪilinƣan bolsa,  
\v 9 U qaƣda seni wǝ uni qaⱪirƣan saⱨibhana kelip sanga: «Bu kixigǝ orun bǝrgǝysiz» dǝp ⱪalsa, sǝn hijalǝttǝ ⱪelip pǝgaⱨƣa qüxüp ⱪalisǝn. \f □ \fr 14:9 \ft \+bd «... pǝgaⱨƣa qüxüp ⱪalisǝn»\+bd* — grek tilida «... ahirⱪi orunƣa qüxüp ⱪalisǝn».\f*  
\v 10 Lekin sǝn qaⱪirilƣanda, berip pǝgaⱨda olturƣin. Xuning bilǝn seni qaⱪirƣan saⱨibhana kelip: «Əy dostum, yuⱪiriƣa qiⱪing» deyixi mumkin wǝ xuning bilǝn sening bilǝn dastihanda olturƣanlarning ⱨǝmmisining aldida sanga izzǝt bolidu. \x + \xo 14:10 \xt Pǝnd. 25:6, 7. \x*  
\v 11 Qünki ⱨǝrkim ɵzini üstün tutsa tɵwǝn ⱪilinidu wǝ kimdǝkim ɵzini tɵwɵn tutsa üstün ⱪilinidu.\x + \xo 14:11 \xt Ayup 22:29; Pǝnd. 29:23; Mat. 23:12; Luⱪa 1:51; 18:14; Yaⱪ. 4:6,10; 1Pet. 5:5. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝⱪiⱪiy meⱨmandostluⱪning yoli  
\m
\v 12 U ɵzini meⱨmanƣa qaⱪirƣan saⱨibhaniƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Meⱨmanni tamaⱪⱪa yaki ziyapǝtkǝ qaⱪirƣiningda, dost-buradǝr, ⱪerindax, uruⱪ-tuƣⱪan yaki bay ⱪolum-ⱪoxniliringni qaⱪirmiƣin. Qünki ularmu seni meⱨmanƣa qaⱪirip, mǝrⱨǝmitingni ⱪayturuxi mumkin. \x + \xo 14:12 \xt Nǝⱨ. 8:10; Pǝnd. 3:28. \x*  
\v 13 Xuning üqün ziyapǝt berǝy desǝng, ƣerib-ƣurwa, meyip-nakar, aⱪsaⱪ-qolaⱪ, kor-ǝmalarni qaⱪirƣin  
\v 14 wǝ bǝht-bǝrikǝt kɵrisǝn; qünki u kixilǝrning yahxiliⱪingni ⱪayturuxning amali yoⱪtur. Xuning bilǝn ⱨǝⱪⱪaniylarning ⱪayta tirilgǝn künidǝ ⱪilƣining ɵzünggǝ ⱪayturulidu.   
\b  
\m  
\s1 Katta ziyapǝt toƣrisidiki tǝmsil  
\r Mat. 22:1-10  
\m
\v 15 Uning bilǝn ⱨǝmdastihan olturƣanlardin biri bu sɵzlǝrni anglap, uningƣa:  
\m — Hudaning padixaⱨliⱪida ƣizalanƣuqilar nemidegǝn bǝhtlik-ⱨǝ! — dedi.\f □ \fr 14:15 \ft \+bd «Hudaning padixaⱨliⱪida ƣizalanƣuqilar...»\+bd* — grek tilida «Hudaning padixaⱨliⱪida nan yegüqilǝr...».\f*   
\m
\v 16 Biraⱪ u uningƣa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Bir kixi katta ziyapǝtkǝ tutux ⱪilip, nurƣun meⱨmanlarni qaⱪirip ⱪoyuptu. \x + \xo 14:16 \xt Yǝx. 25:6; Mat. 22:2; Wǝⱨ. 19:7, 9. \x*  
\v 17 Dastihan selinƣan xu saǝttǝ, qakirini ǝwǝtip, qaⱪirilƣan meⱨmanlarƣa: «Mǝrⱨǝmǝt, ⱨǝmmǝ nǝrsǝ tǝyyar boldi!» dǝp eytiptu.  
\v 18 Biraⱪ, meⱨmanlarning ⱨǝmmisi barmasliⱪⱪa bir-birlǝp ɵzrǝ-baⱨanǝ kɵrsǝtkili turuptu. Birinqisi uningƣa: «Mǝn ⱨelila bir parqǝ yǝr setiwalƣanidim, berip kɵrüp kǝlmisǝm bolmaydu. Meni ǝpu ⱪilƣayla, baralmaymǝn» dǝptu. \f □ \fr 14:18 \ft \+bd «Mǝn ⱨelila bir parqǝ yǝr setiwalƣanidim, berip kɵrüp kǝlmisǝm bolmaydu. Meni ǝpu ⱪilƣayla, baralmaymǝn»\+bd* — kim yǝrni awwal yahxi kɵrmǝy setiwalsun?\f*  
\v 19 Yǝnǝ biri: «Mǝn bǝx ⱪoxluⱪ ɵküz setiwaldim, ⱨazir berip ularni sinap kɵrüxüm kerǝk. Meni ǝpu ⱪilƣayla, baralmaymǝn» dǝptu. \f □ \fr 14:19 \ft \+bd «ⱨazir berip ularni sinap kɵrüxüm kerǝk»\+bd* — yaki «ⱨazir berip kɵzdin kǝqürüp kelixim kerǝk». «Bǝx ⱪoxluⱪ ɵküz» — grek tilida: «bǝx boyunturuⱪ ɵküz». Demǝk, boyunturuⱪⱪa ⱪetilƣanda bir-birigǝ mas kelidiƣan bǝx jüp ɵküz. 
\fp  Əmdi kim ɵküzni awwal kɵrmǝy setiwalsun?\f*  
\v 20 Yǝnǝ birsi: «Mǝn yengi ɵylǝngǝn, xunga baralmaymǝn» dǝptu.   
\m
\v 21 Qakar ⱪaytip kelip, bu ixlarni hojayiniƣa mǝlum ⱪiptu. Hojayin ƣǝzǝplǝngǝn ⱨalda qakiriƣa: «Dǝrⱨal xǝⱨǝrning qong-kiqik koqiliriƣa kirip, ƣerib-ƣurwa, meyip-nakar, aⱪsaⱪ-qolaⱪ wǝ kor-ǝmalarni muxu yǝrgǝ yiƣip kǝl» dǝptu.  
\v 22 Andin qakar ⱪaytip kelip: «Hojayin, ǝmr bǝrginingdǝk ada ⱪilindi, wǝ yǝnǝ box orun bar!» dǝptu.  
\v 23 Xuning bilǝn hojayin qakarƣa: — «Ɵyüm meⱨmanlarƣa tolux üqün yezilardiki qong-kiqik yollarni, mǝⱨǝllilǝrni arilap, udul kǝlgǝn adimingni zorlap elip kǝlgin! \f □ \fr 14:23 \ft \+bd «yezilardiki qong-kiqik yollarni, mǝⱨǝllilǝrni arilap,...»\+bd* — muxu yǝrdǝ grek tilida «yezilardiki yollardin wǝ qitliⱪlardin ɵtünglar,...» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Demǝk, meⱨmanlarni ⱨǝr bulung-puqⱪaⱪtin ǝkilix kerǝk.\f*  
\v 24 Qünki mǝn silǝrgǝ xuni eytayki, baxta qaⱪirilƣan adǝmlǝrning ⱨeqⱪaysisi dastihinimdin tetimaydu», dǝptu.   
\b  
\m  
\s1 Muhlis bolux xǝrtliri  
\r Mat. 10:37-38  
\m
\v 25 Əmdi top-top adǝmlǝr uningƣa ⱨǝmraⱨ bolup ketiwatatti. U burulup ularƣa ⱪarap mundaⱪ dedi:   
\m
\v 26 — Manga ǝgǝxkǝnlǝr \add manga bolƣan sɵyüxliridin\add* ɵz atisi wǝ anisi, ayali wǝ baliliri, aka-ukiliri wǝ aqa-singilliri, ⱨǝtta ɵz jeninimu yaman kɵrmisǝ manga muhlis bolalmas. \f □ \fr 14:26 \ft \+bd «manga ǝgǝxkǝnlǝr ... ɵz atisi wǝ anisi, ayali wǝ baliliri, aka-ukiliri wǝ aqa-singilliri, ⱨǝtta ɵz jeninimu yaman kɵrmisǝ manga muhlis bolalmas»\+bd* — muxu yǝrdǝ «yaman kɵrüx» degǝnlikning mǝnisi, xübⱨisizki, ɵz adǝmlirigǝ bolƣan muⱨǝbbǝt Hudaƣa baƣliƣan muⱨǝbbǝt aldida «yaman kɵrüx»tǝk kɵrünidu. Misal, «Yar.» 29:30-31ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 14:26 \xt Ⱪan. 13:7; 33:9; Mat. 10:37. \x*  
\v 27 Kimdǝkim ɵzining krestini yüdüp manga ǝgǝxmisǝ u manga muhlis bolalmas. \f □ \fr 14:27 \ft \+bd «Kimdǝkim ɵzining krestini yüdüp manga ǝgǝxmisǝ u manga muhlis bolalmas»\+bd* — rimliⱪlar tǝripidin ɵlüm jazasi berilgǝnlǝr mihlinidiƣan krestni mürisidǝ kɵtürüp jaza mǝydaniƣa baratti. «krestlinix» adǝmni ⱪiynaydiƣan, intayin dǝⱨxǝtlik wǝ aⱨanǝtlik ɵlüm jaza usuli bolup, «ɵzining krestini kɵtürüx» degǝnning mǝniliri tɵwǝndikilǝrnimu ɵz iqigǝ elixi mumkin: (1) Əysa Mǝsiⱨ üqün azab-oⱪubǝt tartixⱪa, (2) til-aⱨanǝt ixtixkǝ, (3) Hudaning iradisining ǝmǝlgǝ axuruluxi üqün zɵrür tepilƣanda, «ɵz-ɵzini ɵlüm jazasiƣa ⱨɵküm ⱪilƣandǝk» ɵzining arzu-ⱨǝwǝslirini rǝt ⱪilixⱪa tǝyyar bolux.\f*  \x + \xo 14:27 \xt Mat. 10:38; 16:24; Mar. 8:34; Luⱪa 9:23. \x*  
\v 28 Aranglardin birsi munar salmaⱪqi bolsa, aldi bilǝn olturup bu ⱪuruluxni pütküzgüdǝk hirajǝt ɵzümdǝ barmu-yoⱪ dǝp ⱨesab ⱪilmasmu?  
\v 29-30 Undaⱪ ⱪilmiƣanda, ulni selip pütküzǝlmisǝ, kɵrgǝnlǝrning ⱨǝmmisi mazaⱪ ⱪilip: «Bu adǝm binani baxlap ⱪoyup pütküzǝlmidi» — demǝy ⱪalmaydu.   
\m
\v 31 Yaki bir padixaⱨ yǝnǝ bir padixaⱨ bilǝn jǝng ⱪilƣili qiⱪsa aldi bilǝn olturup: — Mening üstümgǝ kelidiƣan yigirmǝ ming kixilik ⱪoxun igisigǝ mǝn on ming ǝskirim bilǝn taⱪabil turalarmǝnmu? dǝp mɵlqǝrlǝp kɵrmǝmdu?! \f □ \fr 14:31 \ft \+bd «... mɵlqǝrlǝp kɵrmǝmdu?! »\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «... mǝsliⱨǝt ⱪilmamdu?».\f*  
\v 32 Əgǝr u «Soⱪuxalmaymǝn» dǝp oylisa, düxmǝn tehi yiraⱪtiki qaƣda ǝlqi ǝwǝtip, sulⱨ xǝrtlirini soraydu.  
\v 33 Xuningƣa ohxax, silǝrdin kimdǝkim \add kɵnglidǝ\add* ɵzining bar-yoⱪi bilǝn hoxlaxmisa, manga muhlis bolalmas.\f □ \fr 14:33 \ft \+bd «Xuningƣa ohxax, silǝrdin kimdǝkim kɵnglidǝ ɵzining bar-yoⱪi bilǝn hoxlaxmisa, manga muhlis bolalmas.»\+bd* — bu küqlük sɵz toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 34 Tuz yahxi nǝrsidur; ⱨalbuki, tuz ɵz tǝmini yoⱪatsa, uningƣa ⱪaytidin tuz tǝmini ⱪandaⱪmu kirgüzgili bolidu? \f □ \fr 14:34 \ft \+bd «Tuz yahxi nǝrsidur; ⱨalbuki, tuz ɵz tǝmini yoⱪatsa, uningƣa ⱪaytidin tuz tǝmini ⱪandaⱪmu kirgüzgili bolidu?»\+bd* — tuz bolsa (1) tǝm beridu; (2) qirip ketixtin tosidu; (3) zǝhim-yarilarni saⱪaytidu. Muhlislarning bu dunyaƣa bolƣan roli buningƣa ohxap ketixi kerǝk.\f*  \x + \xo 14:34 \xt Mat. 5:13; Mar. 9:50. \x*  
\v 35 U tupraⱪⱪa ixlitixkǝ yaki oƣutⱪa arilaxturuxⱪimu yarimay, talaƣa taxlinidu. Angliƣudǝk ⱪuliⱪi barlar buni anglisun!\f □ \fr 14:35 \ft \+bd «U \+bd*\+bdit tuz\+bdit* tupraⱪⱪa ixlitixkǝ yaki oƣutⱪa arilaxturuxⱪimu yarimay, talaƣa taxlinidu» — muxu yǝrdiki «tuz» degǝn tema üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Yoⱪalƣan ⱪoy wǝ yahxi padiqi toƣrisidiki tǝmsil  
\r Mat. 18:12-14  
\m
\v 1 Əmdi bajgirlar wǝ baxⱪa gunaⱨkarlarning ⱨǝmmisi uning sɵzini anglaxⱪa uning ǝtrapiƣa olaxmaⱪta idi.\x + \xo 15:1 \xt Mat. 9:10; Mar. 2:15; Luⱪa 5:29. \x*  
\v 2 Lekin Pǝrisiylǝr bilǝn Tǝwrat ustazliri ƣudungxup:  
\m — Bu adǝm gunaⱨkarlarni ⱪarxi alidu wǝ ular bilǝn ⱨǝmdastihan olturidu! — deyixti.  
\v 3 Xunga u ularƣa munu tǝmsilni sɵzlǝp bǝrdi: \f □ \fr 15:3 \ft \+bd «xunga u ularƣa munu tǝmsilni sɵzlǝp bǝrdi...»\+bd* — «muxu tǝmsil»: — \+bd bir\+bd* tǝmsil, demǝk. 15-babta üq tǝmsildǝk kɵrünsimu, ǝmǝliyǝttǝ üq tǝmsil pǝⱪǝt birla mǝnini ipadilǝydu. Xunga ularni «birla tǝmsil» dǝp ⱪaraymiz.\f*   
\m
\v 4 — Əgǝr aranglarda birǝylǝnning yüz tuyaⱪ ⱪoyi bolup, ulardin biri yitip kǝtsǝ, toⱪsan toⱪⱪuzini qɵldǝ ⱪoyup ⱪoyup yitip kǝtkinini tapⱪuqǝ izdimǝsmu?  
\v 5 Uni tepiwalƣanda, xadlanƣan ⱨalda mürisigǝ artidu;  
\v 6 andin ɵyigǝ elip kelip, yar-buradǝrliri bilǝn ⱪolum-ⱪoxnilirini qaⱪirip, ularƣa: «Mǝn yitkǝn ⱪoyumni tepiwaldim, mening bilǝn tǝng xadlininglar!» dǝydu.  
\v 7 Mǝn silǝrgǝ xuni eytayki, xuningƣa ohxax, towa ⱪiliwatⱪan bir gunaⱨkar üqün ǝrxtǝ zor hursǝnlik bolidu; bu hursǝnlik towiƣa moⱨtaj bolmiƣan toⱪsan toⱪⱪuz ⱨǝⱪⱪaniy kixidin bolƣan hursǝnliktin kɵp artuⱪtur.\x + \xo 15:7 \xt Luⱪa 5:32. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yittirgǝn tǝnggǝ toƣrisidiki tǝmsil  
\m
\v 8 — Yaki bir ayalning on kümüx dinari bolup, bir dinarni yoⱪitip ⱪoysa, qiraƣni yeⱪip, taki uni tapⱪuqǝ ɵyni süpürüp, zǝn ⱪoyup izdimǝsmu?\f □ \fr 15:8 \ft \+bd «bir ayalning on kümüx dinari bolup...»\+bd* — «kümüx dinar» bolsa grek tilida «draⱪma». «draⱪma» bir dinarƣa barawǝr bolƣan pul birliki.\f*  
\v 9 Uni tapⱪanda yar-buradǝr, ⱪolum-ⱪoxnlirini qaⱪirip, ularƣa: «Mening bilǝn tǝng xadlininglar, qünki mǝn yoⱪitip ⱪoyƣan dinarimni tepiwaldim» — dǝydu.  
\v 10 Mǝn silǝrgǝ xuni eytayki, xuningƣa ohxax towa ⱪiliwatⱪan bir gunaⱨkar üqün Hudaning pǝrixtilirining arisida hursǝnlik bolidu. \f □ \fr 15:10 \ft \+bd «towa ⱪiliwatⱪan ...»\+bd* — towa ⱪilix ǝmǝliyǝttǝ (mǝyli naⱨayiti ⱪisⱪa bolsun) bir jǝryan, ǝlwǝttǝ. \+bd «Hudaning pǝrixtilirining arisida»\+bd* — grek tilida «Hudaning pǝrixtilirining aldida». Bu ibaridin puritiliduki, Huda Ɵzi «tǝnggisini tapⱪan ayal»dǝk hursǝn bolidu wǝ pǝrixtilǝrmu uning hursǝnlikidin tǝng bǝⱨrimǝn bolidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Meⱨir-xǝpⱪǝtlik ata toƣrisidiki tǝmsil  
\m
\v 11 U sɵzini dawam ⱪilip mundaⱪ dedi:  
\m — Mǝlum bir adǝmning ikki oƣli bar ikǝn.  
\v 12 Kiqik oƣli atisiƣa: «Əy ata, mal-mülüktin tegixlik ülüxümni ⱨazirla manga bǝrgin» dǝp eytiptu. Wǝ u ɵz mal-mülüklirini ikkisigǝ tǝⱪsim ⱪilip beriptu.\f □ \fr 15:12 \ft \+bd «Əy ata, mal-mülüktin tegixlik ülüxümni ⱨazirla manga bǝrgin»\+bd* — demisǝkmu, bundaⱪ tǝlǝp eƣir ⱨɵrmǝtsizlik bolidu. «Ⱪɵxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng. \+bd «u ɵz mal-mülüklirini ikkisigǝ tǝⱪsim ⱪilip beriptu»\+bd* — «ɵz mal-mülükliri» grek ilida «uning ⱨayatini» yaki «uning tirikqilikini». 
\fp  Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ tunji oƣliƣa tǝⱪsim ⱪilinƣan miras kǝnjisiningkidin ikki ⱨǝssǝ kɵp bolidu.\f*  
\v 13 Uzun ɵtmǝyla, kiqik oƣli bar-yoⱪini yiƣixturup, yiraⱪ bir yurtⱪa sǝpǝr ⱪiliptu. U u yǝrdǝ ǝyx-ixrǝtlik iqidǝ turmux kǝqürüp mal-dunyasini buzup-qeqiptu. \f □ \fr 15:13 \ft \+bd «Uzun ɵtmǝyla, kiqik oƣli bar-yoⱪini yiƣixturup, yiraⱪ bir yurtⱪa sǝpǝr ⱪiliptu»\+bd* — «uzun ɵtmǝyla» (grek tilida «kɵp kün ɵtmǝyla») — kǝnji oƣul tǝlipi tüpǝylidin jǝmiiyǝt aldida intayin nǝprǝtlik bolatti.\f*  
\v 14 Dǝl u bar-yoⱪini sǝrp ⱪilip tügǝtkǝn waⱪtida, u yurtta ⱪattiⱪ aqarqiliⱪ bolup, u helila ⱪisilqiliⱪta ⱪaptu.  
\v 15 Xuning bilǝn u berip, xu yurtning bir puⱪrasiƣa mǝdikar bolup yalliniptu; u uni etizliⱪiƣa qoxⱪa beⱪixⱪa ǝwǝtiptu. \f □ \fr 15:15 \ft \+bd «...xu yurtning bir puⱪrasiƣa mǝdikar bolup yalliniptu»\+bd* — grek tilida ««.. xu yurtning bir puⱪrasiƣa ⱪatnixiptu» bilǝn ipadilinidu. \+bd «u uni etizliⱪiƣa qoxⱪa beⱪixⱪa ǝwǝtiptu»\+bd* — demisǝkmu, bu qoxⱪilarning igisi Yǝⱨudiy ǝmǝs; bundaⱪ hizmǝt Yǝⱨudiy yigitkǝ nisbǝtǝn intayin yirginqlik bolatti.\f*  
\v 16 U ⱨǝtta ⱪorsiⱪini qoxⱪilarning yemi bolƣan purqaⱪ posti bilǝn toyƣuzuxⱪa tǝⱪǝzza boptu; lekin ⱨeqkim uningƣa ⱨeqnǝrsǝ bǝrmǝptu.   
\m
\v 17 Ahir berip u ⱨoxini tepip: «Atamning xunqǝ kɵp mǝdikarlirining aldidin yemǝk-iqmǝk exip-texip turidu; lekin mǝn bolsam bu yǝrdǝ aqliⱪtin ɵlǝy dǝp ⱪaldim!  
\v 18 Ornumdin turup, atamning aldiƣa berip uningƣa: Əy ata, mǝn ǝrxning aldidimu wǝ sening aldingdimu gunaⱨ ⱪildim.  
\v 19 Əmdi sening oƣlung atilixⱪa layiⱪ ǝmǝsmǝn. Meni mǝdikarliring süpitidǝ ⱪobul ⱪilƣaysǝn! — dǝymǝn» dǝp oylaptu.  
\v 20 Xuning bilǝn ornidin turup atisining aldiƣa ⱪaytip mengiptu. Lekin atisi yiraⱪtinla uni kɵrüp uningƣa iqi aƣritip, aldiƣa yügürüp qiⱪip, uning boyniƣa esilip uni sɵyüp ketiptu. \f □ \fr 15:20 \ft \+bd «Atisi yiraⱪtinla uni kɵrüp uningƣa iqi aƣritip, aldiƣa yügürüp qiⱪip...»\+bd* — demisǝkmu, bu atining jǝmiiyǝt aldida yügürüxi, wǝ xundaⱪla buni az dǝp oƣlini ⱪarxi elixⱪa yügürüxi «mɵtiwǝr kixining salapitigǝ muwapiⱪ ǝmǝs» dǝp ⱪarilatti. «Ⱪɵxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 15:20 \xt Ros. 2:39; Əf. 2:12,17. \x*  
\v 21 Oƣli: «Ata, mǝn ǝrxning aldidimu, sening aldingdimu gunaⱨ ⱪildim. Əmdi sening oƣlung atilixⱪa layiⱪ ǝmǝsmǝn» — dǝptu.  
\v 22 Biraⱪ atisi qakarliriƣa: «Dǝrⱨal ǝng esil tonni ǝkelip uningƣa kiydürünglar, ⱪoliƣa üzük selinglar, putliriƣa ayaƣ kiydürünglǝr;  
\v 23 wǝ bordaⱪ torpaⱪni ǝkelip soyunglar; andin obdan yǝp, rawurus tǝbriklǝyli!  
\v 24 Qünki mening bu oƣlum ɵlgǝnidi, tirildi, yitip kǝtkǝnidi, tepildi!» — dǝptu. Andin ular tǝbriklǝxkili baxlaptu.   
\m
\v 25 Əmdi qong oƣli etizƣa kǝtkǝnikǝn. U ⱪaytip keliwetip ɵygǝ yeⱪin kǝlgǝndǝ nǝƣmǝ-nawa bilǝn ussulning awazini anglaptu.  
\v 26 U qakarlardin birini qaⱪirip, uningdin nemǝ ix boluwatⱪinini soraptu.   
\m
\v 27 Qakar uningƣa: Ukang kǝldi wǝ atang uni saⱪ-salamǝt tepiwalƣanliⱪi üqün bordaⱪ torpaⱪni soydi» dǝptu.  
\v 28 Lekin \add qong oƣli\add* hapa bolup, ɵygǝ kirgili unimaptu. Wǝ atisi qiⱪip uning ɵygǝ kirixini ɵtünüptu.  
\v 29 Əmma u atisiƣa jawab berip: «Ⱪara! Mǝn xunqǝ yildin beri ⱪuldǝk hizmitingdǝ boldum, ǝsla ⱨeqbir ǝmringdin qiⱪip baⱪmidim. Biraⱪ sǝn manga ǝl-aƣinilirim bilǝn hux ⱪilƣili ⱨeqⱪaqan birǝr oƣlaⱪmu bǝrmiding!  
\v 30 Lekin sening mal-mülükliringni paⱨixilǝrgǝ hǝjlǝp tügǝtkǝn bu oƣlung ⱪaytip kǝlgǝndǝ, sǝn uning üqün bordaⱪ torpaⱪni soyupsǝn» — dǝptu. \f □ \fr 15:30 \ft \+bd «sening mal-mülükliringni paⱨixilǝrgǝ hǝjlǝp tügǝtkǝn»\+bd* — grek tilida «sening mal-mülükliringni paⱨixilǝrgǝ hǝjlǝp yǝwǝtkǝn».\f*  
\v 31 Biraⱪ atisi yǝnǝ uningƣa: «Əy oƣlum, sǝn ⱨǝrdaim mening yenimdisǝn wǝ mening barliⱪim seningkidur.  
\v 32 Əmdi tǝbriklǝp xadlinixⱪa layiⱪtur; qünki bu sening ukang ɵlgǝnidi, tirildi, yoⱪilip kǝtkǝnidi, tepildi» — dǝptu.\f □ \fr 15:32 \ft \+bd «Əmdi tǝbriklǝp xadlinixⱪa layiⱪtur; qünki bu sening ukang ɵlgǝnidi, tirildi, yoⱪilip kǝtkǝnidi, tepildi»\+bd* — 15-babtiki üq ⱪisimliⱪ tǝmsilning mol tǝlimi üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Aldamqi ƣojidar toƣrisidiki tǝmsil — dunyadiki bayliⱪni ⱪandaⱪ ixlitix kerǝk?  
\m
\v 1 U muhlisliriƣa yǝnǝ mundaⱪ dedi:  
\m — Bir bayning bir ƣojidari bar ikǝn. Birsi bayƣa: «Bu ƣojidaringiz mal-mülkingizni buzup qaqti» dǝp xikayǝt ⱪiptu.  
\v 2 U ƣojidarni qaⱪirip, uningƣa: «Mening sening toƣrangda angliƣanlirim zadi ⱪandaⱪ gǝp? Ƣojidarliⱪingdiki ⱨesab-kitabni eniⱪ tapxur; qünki mundin keyin sǝn ƣojidar bolmaysǝn» — dǝptu.  
\v 3 Ƣojidar ǝmdi ɵz iqidǝ: «Nemǝ ⱪilay? Qünki hojayinim meni ƣojidarliⱪtin mǝⱨrum ⱪilidu. Kǝtmǝn qapay desǝm unqilik maƣdur yoⱪ, tilǝmqilik ⱪilay desǝm nomus ⱪilimǝn.  
\v 4 Ⱨǝ, taptim! Ƣojidarliⱪtin ⱪalƣinimda kixilǝrning meni ɵylirigǝ ⱪarxi elixi üqün, nemǝ ⱪiliximni ǝmdi bildim» dǝp  
\v 5 ɵz hojayiniƣa ⱪǝrzdar bolƣanlarni birdin-birdin qaⱪirip kelip, birinqisidin: «Hojayinimƣa ⱪanqilik ⱪǝrzingiz bar?» dǝp soraptu.  
\v 6 Wǝ ⱪǝrzdar: «Yüz tung zǝytun meyi» dǝp jawab beriptu. Ƣojidar uningƣa: «Mana, ⱨesabat dǝptiringizni elip, bu yǝrdǝ olturup ǝllik tungƣa ɵzgǝrtiweting!» dǝptu.\f □ \fr 16:6 \ft \+bd «Yüz tung zǝytun meyi»\+bd* — muxu yǝrdǝ bir «tung» (grek tilida «bat») 30 litr idi. Demǝk, bu zǝytun meyi 3000 litr bolup xu qaƣdiki addiy ixqining üq yilliⱪ ⱨǝⱪⱪi (1000 dinar) bolatti. \+bd «Ƣojidar uningƣa: «Mana, ⱨesabat dǝptiringizni elip, bu yǝrdǝ olturup ǝllik tungƣa ɵzgǝrtiweting!» dǝptu.»\+bd* — ƣojidar nemǝ ⱪildi? Bǝlkim tɵt mumkinqiliki bar: — (1) u ⱪǝrzdarning ⱨaliƣa ⱪarap ⱪǝrz miⱪdarini kemǝytiwǝtti; (2) u ɵsümini yoⱪⱪa qiⱪiriwǝtti; (3) u ɵzining xerinkanisi («komission»)ni ⱨesabtin qiⱪiriwǝtti; (4) bularning ⱨǝmmisini ⱪildi. Rǝbbimiz ƣojidarni «sǝmimiyǝtsiz» dǝp ataydu 8-ayǝt). Lekin uning bu «sǝmimiyǝtsizliki» ƣojidarliⱪidiki burunⱪi ixlarni kɵrsitǝmdu? Yaki ⱨazirⱪi ⱨǝrikǝtlirinimu? Bizningqǝ, uning ⱪilƣinini qoⱪum ⱪǝrzning miⱪdarini ɵzgǝrtixni ɵz iqigǝ alƣan, dǝp ⱪaraymiz.\f*   
\m
\v 7 Andin u yǝnǝ birigǝ: «Sizqu, ⱪanqilik ⱪǝrz boldingiz?» dǝp soraptu. U: «Yüz kürǝ buƣday» dǝp jawab beriptu. Ƣojidar uningƣa: «Ⱨesabat dǝptiringizni elip sǝksǝn kürigǝ ɵzgǝrtiweting!» dǝptu.\f □ \fr 16:7 \ft \+bd «yüz kürǝ buƣday»\+bd* — muxu yǝrdǝ bir kürǝ (ibraniy tilida «kor» 390 litrni bildüridu. Demǝk, bu qong ⱪǝrz idi — bǝlkim 30 tonna buƣday, Addiy ixqining on yilliⱪ ⱨǝⱪⱪi (3000 dinar) bolatti.\f*   
\m
\v 8 Xuning bilǝn uning hojayini sǝmimiyǝtsiz ƣojidarning bu ixtiki pǝmlikliki üqün uningƣa ⱪayil bolup mahtaptu. Qünki bu dunyaning pǝrzǝntliri ɵz dǝwridǝ nurning pǝrzǝntliridin pǝmliktur.\f □ \fr 16:8 \ft \+bd «bu dunyaning pǝrzǝntliri ɵz dǝwridǝ nurning pǝrzǝntliridin pǝmliktur»\+bd* — «bu dunyaning pǝrzǝntliri» Hudani tonumaydiƣan etiⱪadsiz adǝmlǝrni kɵrsitidu; «nurning pǝrzǝntliri» Hudaning nurini ⱪobul ⱪilƣan, xundaⱪla «nurda yaxawatⱪan» «Hudaning Roⱨidin tuƣulƣan» roⱨiy pǝrzǝntlirini kɵrsitidu. 
\fp  Bu tǝmsil toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  
\v 9 Wǝ mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, «Naⱨǝⱪ dunyaƣa tǝwǝ mal-dunya» arⱪiliⱪ ɵzünglarƣa dost tutunglar; xundaⱪ ⱪilsanglar, mal-dunya karƣa kǝlmǝydiƣan bolƣan \add künidǝ\add* xu dostlar silǝrni ǝbǝdiy makanlarƣa ⱪarxi alidu.\f □ \fr 16:9 \ft \+bd ««Naⱨǝⱪ dunyaƣa tǝwǝ mal-dunya» arⱪiliⱪ ɵzünglarƣa dost tutunglar»\+bd* — «naⱨǝⱪ dunyaƣa tǝwǝ mal-dunya» grek tilida «naⱨǝⱪ mammon». Nemixⱪa «naⱨǝⱪ» dǝydu? Bizningqǝ (1) xǝhsiy, yǝni hususiy mal-dunya, jümlidin pulning mǝwjut bolƣanliⱪi Adǝm’atimizning sadir ⱪilƣan gunaⱨining bir nǝtijisidur; (2) adǝmdiki kɵpinqi mal-dunya, bayliⱪlar bolsa, Hudadin ⱪorⱪmaydiƣan gunaⱨkarlarning ⱪolididur. Biz yǝnila «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu ⱪiziⱪ sɵz üstidǝ azraⱪ tohtilimiz. \+bd «xundaⱪ ⱪilsanglar, mal-dunya karƣa kǝlmǝydiƣan bolƣan \+bd*\+bdit künidǝ\+bdit* xu dostlar silǝrni ǝbǝdiy makanlarƣa ⱪarxi alidu» — demǝk, ɵz bayliⱪinglar bilǝn yardǝmgǝ moⱨtaj bolƣanlarƣa yardǝm beringlar; xu yol bilǝn ular silǝrgǝ dost bolidu wǝ paniy dunyadin kǝtkininglarda ular baⱪiy dunyada silǝrni ⱪarxi elixⱪa kütidiƣan bolidu.\f*  \x + \xo 16:9 \xt Mat. 6:19; 19:21; 1Tim. 6:19. \x*   
\m
\v 10 Kimki kiqikkinǝ ixta sadiⱪ bolsa, qong ixtimu sadiⱪ bolidu; wǝ kimki kiqikkinǝ ixta sǝmimiyǝtsiz bolsa, qong ixtimu sǝmimiyǝtsiz bolidu. \f □ \fr 16:10 \ft \+bd «Kimki kiqikkinǝ ixta sǝmimiyǝtsiz bolsa, qong ixtimu sǝmimiyǝtsiz bolidu»\+bd* — yaki «Kimki kiqikkinǝ ixta ixǝnqsiz bolsa, qong ixtimu ixǝnqsiz bolidu».\f*  
\v 11 Xunga ǝgǝr «naⱨǝⱪ dunyaƣa tǝwǝ bolƣan mal-dunya»da sadiⱪ bolmisanglar, kim silǝrgǝ ⱨǝⱪiⱪiy bayliⱪlarni tapxursun? \f □ \fr 16:11 \ft \+bd ««Naⱨǝⱪ dunyaƣa tǝwǝ bolƣan mal-dunya»da sadiⱪ bolmisanglar, kim silǝrgǝ ⱨǝⱪiⱪiy bayliⱪlarni tapxursun?»\+bd* — demǝk, bu alǝmdiki mal-dunya bolsa Huda aldida «kiqikkinǝ bir ix» (10-ayǝtni kürüng), halas.\f*  
\v 12 Wǝ baxⱪilarning nǝrsiliridǝ sadiⱪ bolmisanglar kim silǝrgǝ ɵzünglarning nǝrsisini bǝrsun?\f □ \fr 16:12 \ft \+bd «Wǝ baxⱪilarning nǝrsiliridǝ sadiⱪ bolmisanglar kim silǝrgǝ ɵzünglarning nǝrsisini bǝrsun?»\+bd* — bu jümlǝ toƣruluⱪmu «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 13 Ⱨeqkim ikki hojayinƣa tǝng hizmǝt ⱪilalmaydu. Qünki u yaki buni yaman kɵrüp, uni yahxi kɵridu; yaki buningƣa ɵzini pütünlǝy beƣixlap, uningƣa etibarsiz ⱪaraydu. \add Xuningƣa ohxax\add*, silǝrningmu birla waⱪitta ⱨǝm Hudaning, ⱨǝm mal-dunyaning ⱪulluⱪida boluxunglar mumkin ǝmǝs.\x + \xo 16:13 \xt Mat. 6:24. \x*   
\m
\v 14 Əmdi Pǝrisiylǝr (ular pulƣa amraⱪ idi) bularning ⱨǝmmisini anglap Əysani mǝshirǝ ⱪilixti. \f □ \fr 16:14 \ft \+bd «Əmdi Pǝrisiylǝr ... bularning ⱨǝmmisini anglap Əysani mǝshirǝ ⱪilixti»\+bd* — nemixⱪa Pǝrisiylǝr Əysani mǝshirǝ ⱪilixti? Xübⱨisizki, ularning kɵzⱪarixiqǝ, Hudani hursǝn ⱪilƣan, xundaⱪla Huda bǝrikǝtligǝn adǝmning jǝzmǝn kɵp bayliⱪi bolidu, dǝp oylaytti. Xuning bilǝn Mǝsiⱨ ularƣa tɵwǝndiki (16:19-31-ayǝttiki) tarihni eytip beridu.\f*  \x + \xo 16:14 \xt Mat. 23:14. \x*  
\v 15 Wǝ u ularƣa mundaⱪ dedi: — «Silǝr ɵzünglarni adǝmlǝrning aldida ⱨǝⱪⱪaniy ⱪilip kɵrsǝtküqidursilǝr; lekin Huda ⱪǝlbinglarni bilidu. Qünki adǝmlǝrning arisida ⱪǝdirlinidiƣini Hudaning nǝziridǝ yirginqliktur.\x + \xo 16:15 \xt 1Sam. 16:7; Zǝb. 7:9\x*   
\m
\v 16 Tǝwrat ⱪanuni wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmiliri \add qɵmüldürgüqi\add* Yǝⱨyaƣiqǝ ⱨidayǝt bolup kǝldi; xu waⱪittin baxlap Hudaning padixaⱨliⱪining hux hǝwiri jakarlinip keliwatidu; \add padixaⱨliⱪⱪa\add* kirmǝkqi bolƣanlarning ⱨǝrbiri uningƣa bɵsüp kiriwelixi kerǝktur. \f □ \fr 16:16 \ft \+bd «padixaⱨliⱪⱪa kirmǝkqi bolƣanlarning ⱨǝrbiri uningƣa bɵsüp kiriwelixi kerǝktur»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ⱨǝrbir kixigǝ uningƣa kirixkǝ ⱪǝt’iy dǝwǝt ⱪilinmaⱪta». Bizningqǝ bu 16-17-ayǝtlǝr, xundaⱪla «Mat.» 11:12-14-ayǝtlǝr wǝ «Mik.» 2:12-13-ayǝtlǝr bilǝn munasiwǝtliktur. «Mikaⱨ»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 16:16 \xt Mat. 11:12,13. \x*  
\v 17 Lekin asman bilǝn zeminning yoⱪ ⱪiliwetilixi Tǝwratning bir qekiti bikar ⱪilinixtin asandur.\f □ \fr 16:17 \ft \+bd «Lekin asman bilǝn zeminning yoⱪ ⱪiliwetilixi Tǝwratning bir qekiti bikar ⱪilinixtin asandur»\+bd* — sɵzmusɵz bolsa «lekin asman bilǝn yǝrning yoⱪalmiⱪi Tǝwrattin bir qekitning qüxmikidin asandur». «Qekit» ibraniy tilidiki ǝng kiqik tinix bǝlgǝ (.). 
\fp  Tǝwrat wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmiliri «Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyaƣiqǝ»la Israilƣa yetǝkqi bolƣan bilǝn ⱨazirmu yǝnila «inawǝtsiz» ǝmǝs. 
\fp  Tǝwrattiki barliⱪ bexarǝtlǝr ǝmǝlgǝ axurulidu; uning üstigǝ, Tǝwrattiki barliⱪ «ⱨǝⱪⱪaniy tǝlǝplǝr» Injildiki hux hǝwǝrni ⱪobul ⱪilƣuqilarning ⱨǝmmisi üqün yǝnila sɵyünidiƣan huxluⱪtur. Tɵwǝndiki 18-ayǝttiki tǝlǝp, mǝsilǝn, Tǝwrattiki biwasitǝ tǝlǝp bolmisimu, Tǝwratta hatirilǝngǝn prinsiplar muxu ⱨǝⱪiⱪǝtni kɵrsitidu (mǝsilǝn, «Mar.» 10:1-12ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 16:17 \xt Zǝb. 102:25-27; Yǝx. 40:8; 51:6; Mat. 5:18. \x*   
\m
\v 18 — Ⱨǝr kim ɵz ayalini talaⱪ ⱪilip baxⱪa birini alsa zina ⱪilƣan bolidu wǝ kimki ɵz eridin talaⱪ ⱪilinƣanni alsa zina ⱪilƣan bolidu». \x + \xo 16:18 \xt Mat. 5:32; 19:9; Mar. 10:11; 1Kor. 7:10. \x*   
\b  
\m  
\s1 Bay bilǝn tilǝmqi Lazarus  
\m
\v 19 — Burun bir bay adǝm bar idi; u sɵsün rǝnglik ton wǝ kanap kiyimlǝrni kiyip, ⱨǝrküni ǝyx-ixrǝt iqidǝ tǝntǝnǝ ⱪilatti.  
\v 20 Wǝ pütün ǝzayini qaⱪa-jaⱨarǝt besip kǝtkǝn Lazarus isimlik bir yoⱪsul bar idi; u bayning dǝrwazisining aldiƣa \add ⱨǝrküni\add* yatⱪuzup ⱪoyulatti.  
\v 21 Uning dastihinidin qüxüp ⱪalƣan parqi-puratlardin ⱪorsiⱪini toyƣuzƣuxⱪa tǝxna idi. Ⱨalbuki, itlar kelip uning yarilirini yalaytti.\f □ \fr 16:21 \ft \+bd «Ⱨalbuki, itlar kelip uning yarilirini yalaytti»\+bd* — Lazarus ⱨeqnemǝ yemigini bilǝn, lekin itlar uningdin azraⱪ yǝm alatti. Ularning Lazarusⱪa tegixi bilǝn u «napak» dǝp ⱨesablinatti.\f*   
\m
\v 22 Əmdi xundaⱪ boldiki, yoⱪsul ɵldi wǝ pǝrixtilǝr uni Ibraⱨimning ⱪuqiⱪiƣa apardi. Bay ⱨǝm ɵlüp dǝpnǝ ⱪilindi;  
\v 23 wǝ tǝⱨtisarada ⱪattiⱪ ⱪiynilip, bexini kɵtürüp, yiraⱪtin Ibraⱨimni wǝ uning ⱪuqiⱪidiki Lazarusni kɵrüp:  
\v 24 «Əy ata Ibraⱨim, manga rǝⱨim ⱪilƣaysǝn! Lazarusni ǝwǝtkǝysǝn, u barmiⱪining uqini suƣa qilap, tilimƣa temitip sowutⱪay. Qünki mǝn bu ot yalⱪunida ⱪattiⱪ azabliniwatimǝn!» dǝp warⱪirap yalwurdi.   
\m
\v 25 Lekin Ibraⱨim mundaⱪ dedi: «Əy oƣlum, ⱨayat waⱪtingda ⱨalawǝtni yǝtküqǝ kɵrginingni wǝ Lazarusning dǝrd-bala tartⱪinini yadingƣa kǝltürgin. Ⱨazir u tǝsǝlli tapti, ǝmma sǝn azab tartiwatisǝn. \x + \xo 16:25 \xt Ayup 21:13. \x*  
\v 26 Wǝ bulardin baxⱪa, biz bilǝn silǝrning ariliⱪimizda yoƣan bir ⱨang bekitilgǝndurki, bu yǝrdin silǝr tǝrǝpkǝ ɵtǝyli degǝnlǝr ɵtǝlǝmǝs wǝ andin biz tǝrǝpkǝ ɵtimiz degǝnlǝr ɵtǝlmǝs».   
\m
\v 27 Əmdi bay yǝnǝ: «Undaⱪta, i ata, sǝndin \add Lazarusni\add* atamning ɵyigǝ ǝwǝtixingni ɵtünimǝn.  
\v 28 Qünki mening bǝx aka-ukam bar; ularning bu azab-oⱪubǝtlik yǝrgǝ kǝlmǝsliki üqün \add Lazarus\add* ularni ⱪattiⱪ agaⱨlandurup ⱪoysun» — dedi.   
\m
\v 29 Biraⱪ Ibraⱨim jawab berip uningƣa: «Ularda Musa wǝ \add baxⱪa\add* pǝyƣǝmbǝrlǝrning \add agaⱨ-guwaⱨliⱪi\add* bar; ular xularni anglisun» — dedi.\x + \xo 16:29 \xt Yǝx. 8:20; 34:16; Yⱨ. 5:39; Ros. 17:11. \x*   
\m
\v 30 Lekin u: «Yaⱪ, i Ibraⱨim ata, ǝgǝr ɵlgǝnlǝrdin biri tirilip ularning aldiƣa barsa, ular towa ⱪilidu» — dedi.   
\m
\v 31 Əmma Ibraⱨim uningƣa: «Əgǝr ular Musa wǝ \add baxⱪa\add* pǝyƣǝmbǝrlǝrning \add guwaⱨliⱪini\add* anglimisa, ⱨǝtta ɵlgǝnlǝrdin birsi tirilsimu, ular yǝnila ixinixni rǝt ⱪilidu» — dedi.\f □ \fr 16:31 \ft \+bd «Əgǝr ular Musa wǝ baxⱪa pǝyƣǝmbǝrlǝrning guwaⱨliⱪini anglimisa, ⱨǝtta ɵlgǝnlǝrdin birsi tirilsimu, ular yǝnila ixinixni rǝt ⱪilidu»\+bd* — bu sɵz ⱨǝm biz oⱪurmǝnlǝrgǝ kelidu, ǝlwǝttǝ. Bu sɵzdin keyin Mǝsiⱨ baxⱪa bir Lazarusni ɵlümdin tirildürdi («Yuⱨ.» 11-bab). Ⱨǝmmidin muⱨimi ɵzi ɵlümdin tirilgǝn bolsimu, uningƣa ixinidiƣan ⱪanqǝ adǝm qiⱪti?\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 17
\s1 Gunaⱨ, kǝqürüm, etiⱪad wǝ hizmǝt toƣrisida  
\r Mat. 18:6-7, 21-22; Mar. 9:42  
\m
\v 1 U muhlisliriƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Insanni putlaxturidiƣan ixlar bolmay ⱪalmaydu; lekin xu putlaxturux wasitiqisi bolƣan adǝmning ⱨaliƣa way!\f □ \fr 17:1 \ft \+bd «Insanni putlaxturidiƣan ixlar bolmay ⱪalmaydu; lekin xu putlaxturux wasitiqisi bolƣan adǝmning ⱨaliƣa way!»\+bd* — bu muⱨim ayǝt üstidǝ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 17:1 \xt Mat. 18:7; Mar. 9:42. \x*  
\v 2 Bundaⱪ adǝmning bu kiqik balilardin birini \add gunaⱨⱪa\add* putlaxturƣan bolsa, boyniƣa tügmǝn texi esilƣan ⱨalda dengizƣa taxliwetilgini ǝwzǝl bolatti.\f □ \fr 17:2 \ft \+bd «bundaⱪ adǝmning bu kiqik balilardin birini \+bd*\+bdit gunaⱨⱪa\+bdit* putlaxturƣan bolsa...» — «\+bd bu\+bd* kiqik balilardin biri» (grek tilida «\+bd bu\+bd* kiqiklǝrdin biri») — demǝk, ɵz ǝtrapidiki ɵzigǝ etiⱪad ⱪilƣan addiy halayiⱪni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 3 Ɵzünglarƣa agaⱨ bolunglar! Əgǝr ⱪerindixing gunaⱨ ⱪilƣan bolsa, uningƣa tǝnbiⱨ-nǝsiⱨǝt ⱪilƣin. U towa ⱪilsa uni ǝpu ⱪilƣin.\x + \xo 17:3 \xt Law. 19:17; Pǝnd. 17:10; Mat. 18:15; Yaⱪ. 5:19. \x*  
\v 4 Mubada u bir kün iqidǝ sanga yǝttǝ mǝrtiwǝ gunaⱨ ⱪilsa wǝ yǝttǝ mǝrtiwǝ yeningƣa kelip: Towa ⱪildim, desǝ, uni yǝnila ǝpu ⱪilƣin. \x + \xo 17:4 \xt Mat. 18:21. \x*   
\m
\v 5 Xuning bilǝn rosullar Rǝbgǝ: Ixǝnq-etiⱪadimizni axurƣin, — deyixti.\f □ \fr 17:5 \ft \+bd «Xuning bilǝn rosullar Rǝbgǝ: Ixǝnq-etiⱪadimizni axurƣin, — deyixti»\+bd* — buradirini ⱨǝrkündǝ yǝttǝ ⱪetim ohxax gunaⱨ üqün kǝqürüm ⱪilix küqlük bolƣan etiⱪadni tǝlǝp ⱪilidu, ǝlwǝttǝ!\f*   
\m
\v 6 Wǝ Rǝb ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Silǝrdǝ ⱪiqa uruⱪidǝk zǝrriqǝ ixǝnq bolsa idi, silǝr awu üjmǝ dǝrihigǝ: «Yiltizingdin ⱪomurulup, dengizƣa kɵqüp tikil!» desǝnglar, u sɵzünglarni anglap kɵqǝtti.\x + \xo 17:6 \xt Mat. 17:20; 21:21; Mar. 11:23. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝⱪiⱪiy ⱪulning wǝzipisi  
\m
\v 7 Lekin aranglardin kimning yǝr ⱨǝydǝydiƣan yaki mal baⱪidiƣan bir ⱪuli bolsa wǝ u etizliⱪtin ⱪaytip kǝlgǝndǝ, uningƣa: «Tezrǝk kelip dastihanda olturƣin», dǝydiƣanlar barmu?  
\v 8 U bǝlki uningƣa: «Mening tamiⱪimni tǝyyar ⱪil, mǝn yǝp-iqip bolƣuqǝ belingni baƣlap meni kütkin, andin ɵzüng yǝp-iqkin, demǝsmu?  
\v 9 Ⱪul ǝmr ⱪilinƣinidǝk ⱪilƣini üqün hojayin uningƣa rǝⱨmǝt eytamdu? Meningqǝ, eytmaydu.  
\v 10 Xuningƣa ohxax, silǝrmu ɵzünglarƣa ǝmr ⱪilinƣanning ⱨǝmmisini ada ⱪilƣininglardin keyin: Biz ǝrzimǝs ⱪullarmiz; biz pǝⱪǝt tegixlik burjimizni ada ⱪilduⱪ, halas», dǝydiƣan bolisilǝr.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning on mahaw kesilini saⱪaytixi  
\m
\v 11 Wǝ xundaⱪ boldiki, u Yerusalemƣa qiⱪip ketiwatⱪanda, Samariyǝ bilǝn Galiliyǝning otturisidin ɵtüp,  
\v 12 bir kǝntkǝ kirginidǝ mahaw kesiligǝ giriptar bolƣan on adǝm uningƣa uqrap, yiraⱪta tohtap, \f □ \fr 17:12 \ft \+bd «bir kǝntkǝ kirginidǝ mahaw kesiligǝ giriptar bolƣan on adǝm uningƣa uqrap, yiraⱪta tohtap...»\+bd* — nemixⱪa «yiraⱪta tohtap...»? Mahaw kesiligǝ griptar bolƣanlar Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ adǝmlǝrgǝ yeⱪinlixixⱪa bolmaytti («Law.» 13:45-46, «Qɵl.» 5:2-3ni kɵrüng).\f*  
\v 13 awazlirini kɵtürüp: Əy Əysa, ustaz, bizgǝ rǝⱨim ⱪilƣaysǝn, dǝp ɵtündi.  
\v 14 Ularni kɵrgǝndǝ u ularƣa: Berip ɵzünglarni kaⱨinlarƣa kɵrsitinglar, dedi. Wǝ xundaⱪ boldiki, ular yolda ketiwatⱪanda, \add mahawdin\add* paklandi.\f □ \fr 17:14 \ft \+bd «...ɵzünglarni kaⱨinlarƣa kɵrsitinglar»\+bd* — Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ birsi mahaw kesilidin saⱪayƣan bolsa, muⱪǝddǝs ibadǝthanidiki mǝs’ul kaⱨinning aldiƣa berip ɵzini «saⱪ, yaki saⱪ ǝmǝs» dǝp tǝkxürtüp ⱪurbanliⱪ ⱪilixi kerǝk idi; andin ⱪaytidin jǝmiyǝt bilǝn arilixalaytti («Law.» 13:19, 14:1-11, «Luⱪa» 5:14ni kɵrüng). Demisǝkmu, Mǝsiⱨ kǝlgüqǝ bundaⱪ murasim bir ⱪetimmu ɵtküzülüp baⱪmiƣan.\f*  \x + \xo 17:14 \xt Law. 13:2; 14:2; Mat. 8:4; Luⱪa 5:14. \x*   
\m
\v 15 Ulardin birǝylǝn ɵzining saⱪayƣinini kɵrgǝndǝ yuⱪiri awaz bilǝn Hudani uluƣlap, kǝynigǝ burulup, ⱪaytti.  
\v 16 U kelip Əysaning ayiƣiƣa yiⱪilip düm yetip tǝxǝkkür eytti. U Samariyǝlik idi. \f □ \fr 17:16 \ft \+bd «U kelip Əysaning ayiƣiƣa yiⱪilip düm yetip tǝxǝkkür eytti. U Samariyǝlik idi»\+bd* — Yǝⱨudiylar Samariyǝliklǝrni «yerim kapir» dǝp yaman kɵrǝtti.\f*  
\v 17 Əysa bu ixⱪa ⱪarap: Pak ⱪilinƣanlar on kixi ǝmǝsmidi? Ⱪalƣan toⱪⱪuzǝylǝn ⱪeni?  
\v 18 Bu yat ǝllik musapirdin baxⱪa, Hudaƣa ⱨǝmdusana oⱪuƣili ⱨeqkim ⱪaytip kǝlmǝptiƣu?! — dedi. \f □ \fr 17:18 \ft \+bd «Bu yat ǝllik musapirdin baxⱪa, Hudaƣa ⱨǝmdusana oⱪuƣili ⱨeqkim ⱪaytip kǝlmǝptiƣu?!»\+bd* — demǝk, Hudaning hǝlⱪi bolƣan Yǝⱨudiylardin ⱨeqkim rǝⱨmǝt eytixⱪa ⱪaytmidi.\f*  
\v 19 Andin u ⱨeliⱪi adǝmgǝ: — «Ornungdin tur, yolungƣa mangƣin! Etiⱪading seni saⱪaytti!» — dedi.\f □ \fr 17:19 \ft \+bd «Etiⱪading seni saⱪaytti!»\+bd* — biz xuni bayⱪaymizki, (1) u (baxⱪa toⱪⱪuziƣa ohxax) Mǝsiⱨning sɵzigǝ kirip yolƣa qiⱪⱪanidi; bu ɵz ixǝnqini ipadiligǝn ⱨǝrikǝttur; (2) gǝrqǝ kesǝlni saⱪaytⱪuqi \+bd Mǝsiⱨning ɵzi\+bd* bolƣini bilǝn, u daim adǝmlǝrning ɵzigǝ baƣliƣan etiⱪadini (bar bolsa) mahtap ularni xu yol bilǝn riƣbǝtlǝndürǝtti — «\+bd sening etiⱪading\+bd* seni saⱪaytti!».\f*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning padixaⱨliⱪining namayan boluxi  
\r Mat. 24:23-28, 37-41  
\m
\v 20 \add Bir küni\add* Pǝrisiylǝr uningdin: «Hudaning padixaⱨliⱪi ⱪaqan kelidu?» dǝp soriƣanda u ularƣa jawab berip mundaⱪ dedi: — Hudaning padixaⱨliⱪining kelixini kɵz bilǝn kɵrgili bolmas; \f □ \fr 17:20 \ft \+bd «Hudaning padixaⱨliⱪining kelixini kɵz bilǝn kɵrgili bolmas»\+bd* — mǝnisi, bǝlkim, uning yǝr yüzidǝ namayan boluxi kɵz bilǝn kɵrgili bolidiƣan alamǝtlǝr bilǝn bolmaydu. Mǝsiⱨ dunyaƣa ⱪaytip kǝlgǝndǝ padixaⱨliⱪ ⱨǝmmǝ adǝmgǝ roxǝn bolidu (24-ayǝtni kɵrüng); lekin xu waⱪitⱪiqǝ «kɵz bilǝn kɵrgili bolmas» — pǝⱪǝt etiⱪad uning ⱪǝyǝrdǝ ikǝnlikini kɵrǝlǝydu. «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu tema üstidǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  
\v 21 kixilǝr: «Ⱪaranglar, u mana bu yǝrdǝ!» yaki «U yǝrdǝ!» deyǝlmǝydu. Qünki mana, Hudaning padixaⱨliⱪi aranglardidur.\f □ \fr 17:21 \ft \+bd «Mana, Hudaning padixaⱨliⱪi aranglardidur»\+bd* — «aranglardidur» degǝnning baxⱪa bir tǝrjimisi «iqinglardidur» yaki «dilinglardidur». Lekin bizningqǝ Mǝsiⱨ pulpǝrǝs, tǝkǝbbur Pǝrisiylǝrgǝ «Hudaning padixaⱨliⱪi silǝrdǝ» dǝp ⱨǝrgiz demǝytti. Bu toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 17:21 \xt Mat. 24:23; Mar. 13:21; Luⱪa 21:7, 8. \x*   
\b  
\m  
\s1 Insan’oƣlining ⱪaytip kelixi  
\m
\v 22 Keyin u muhlisliriƣa yǝnǝ mundaⱪ dedi: — «Xundaⱪ künlǝr keliduki, silǝr Insan’oƣlining künliridin birǝr künini bolsimu kɵrüxkǝ tǝxna bolisilǝr, lekin kɵrǝlmǝysilǝr. \f □ \fr 17:22 \ft \+bd «Insan’oƣlining künliridin birǝr küni»\+bd* — demǝk, Insan’oƣli (Mǝsiⱨ) dunyaƣa ⱪaytip kelip ⱨɵküm süridiƣan künlǝrning biri.\f*  
\v 23 Xu qaƣda kixilǝr silǝrgǝ: «Mana u bu yǝrdǝ!» wǝ yaki «Mana u u yǝrdǝ!» dǝydu; silǝr nǝ barmanglar nǝ ularning kǝynidin yügürmǝnglar. \f □ \fr 17:23 \ft \+bd «Xu qaƣda kixilǝr silǝrgǝ: «Mana u bu yǝrdǝ!» wǝ yaki «Mana u u yǝrdǝ!» dǝydu»\+bd* — «u» muxu yǝrdǝ Mǝsiⱨning ɵzi, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 17:23 \xt Mat. 24:23; Mar. 13:21. \x*  
\v 24 Qünki goya asmanning bir qetidin qaⱪmaⱪ qeⱪip yǝnǝ bir qetigiqǝ yorutidiƣandǝk, Insan’oƣlining ɵz künidǝ ⱨǝm xundaⱪ bolidu. \f □ \fr 17:24 \ft \+bd «goya asmanning bir qetidin qaⱪmaⱪ qeⱪip yǝnǝ bir qetigiqǝ yorutidiƣandǝk»\+bd* — yaki «goya qaⱪmaⱪ qeⱪip asmanning bir qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ yorutidiƣandǝk».\f*  
\v 25 Lekin u awwal kɵp azab-oⱪubǝtlǝrni tartixi bu dǝwrdikilǝr tǝripidin qǝtkǝ ⱪeⱪilixi muⱪǝrrǝrdur.\f □ \fr 17:25 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Insan’oƣli\+bdit* awwal kɵp azab-oⱪubǝtlǝrni tartixi bu dǝwrdikilǝr tǝripidin qǝtkǝ ⱪeⱪilixi muⱪǝrrǝrdur» — bu dǝwr bolsa ɵz hǝlⱪining xu dǝwri.\f*  \x + \xo 17:25 \xt Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 9:22; 18:31; 24:6, 7\x*   
\m
\v 26 Wǝ Nuⱨ \add pǝyƣǝmbǝrning\add* künliridǝ ⱪandaⱪ bolƣan bolsa, Insan’oƣlining künliridǝ ⱨǝm xundaⱪ bolidu. \x + \xo 17:26 \xt Yar. 6:2; 7:7; Mat. 24:37,38; 1Pet. 3:20. \x*  
\v 27 Taki Nuⱨ kemigǝ kirip olturƣan küngiqǝ, kixilǝr yǝp-iqip, ɵylinip wǝ yatliⱪ bolup keliwatⱪanidi; andin topan kelip ⱨǝmmisini ⱨalak ⱪildi.  
\v 28 Ⱨǝm yǝnǝ, Lutning künliridǝ ⱪandaⱪ bolƣan bolsa xundaⱪ bolidu — kixilǝr yǝp-iqip, soda-setiⱪ ⱪilip, teriⱪqiliⱪ ⱪilatti wǝ ɵylǝrni salatti. \f □ \fr 17:28 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Insan’oƣlining künliridǝ\+bdit* ... Lutning künliridǝ ⱪandaⱪ bolƣan bolsa xundaⱪ bolidu» — «Lut» — Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝrning jiyǝni. Bu wǝⱪǝlǝr toƣrisida «Yar.» 18-19-bablarni kɵrüng.\f*  
\v 29 Lekin Lut Sodom xǝⱨiridin qiⱪⱪan küni, asmandin ot bilǝn günggürt yeƣip, \add bu xǝⱨǝrdikilǝrning\add* ⱨǝmmisini ⱨalak ⱪildi. \x + \xo 17:29 \xt Yar. 19:24; Ⱪan. 29:22; Yǝx. 13:19; Yǝr. 50:40; Ⱨox. 11:8; Am. 4:11; Yǝⱨ. 7. \x*  
\v 30 Əmdi Insan’oƣli axkara bolidiƣan kündǝ ǝnǝ xundaⱪ bolidu.   
\m
\v 31 Xu küni, ⱨǝrkim ɵgzidǝ turup, nǝrsǝ-kerǝkliri ɵyidǝ bolsimu, alƣili qüxmisun; wǝ xuningƣa ohxax kimki etizliⱪta bolsa \add ɵyigǝ\add* ⱨeq yanmisun. \f □ \fr 17:31 \ft \+bd «Xu küni, ⱨǝrkim ɵgzidǝ turup, nǝrsǝ-kerǝkliri ɵyidǝ bolsimu, alƣili qüxmisun»\+bd* — bügüngǝ ⱪǝdǝr Ⱪanaan (Pǝlǝstin)diki ɵylǝrning ɵgzisining sirtⱪi pǝlǝmpeyi bar, ɵyigǝ qüxmǝy ⱪaqⱪili bolidu. \+bd «wǝ xuningƣa ohxax kimki etizliⱪta bolsa ɵyigǝ ⱨeq yanmisun»\+bd* — demǝk, xu künidǝ Hudaning jazasi xunqǝ tez keliduki, etiⱪadi bar ⱨǝrbiri kǝynigǝ ⱨeq ⱪarimayla, bǝdǝr ⱪeqixi kerǝk bolidu. 32-ayǝtni kɵrüng.\f*  
\v 32 Lutning ayalini yadinglarƣa kǝltürünglar! \f □ \fr 17:32 \ft \+bd «Lutning ayalini yadinglarƣa kǝltürünglar!»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Huda Sodom xǝⱨirini jazaliƣan künidǝ, Lut wǝ ailisidikilǝr ⱪaqⱪanda, uning ayali ɵtkǝnki raⱨǝtlik turmuxini wǝ mal-mülkini taxlaxⱪa kɵzi ⱪiymay kǝynigǝ ⱪariƣanidi, tuz tüwrükkǝ aylinip ⱪalƣan.\f*  \x + \xo 17:32 \xt Yar. 19:15-17, 26. \x*  
\v 33 Kimki ɵz ⱨayatini ⱪutⱪuzmaⱪqi bolsa, uningdin mǝⱨrum bolidu, lekin ɵz ⱨayatidin mǝⱨrum bolƣan kixi uningƣa erixidu.\x + \xo 17:33 \xt Mat. 10:39; 16:25; Mar. 8:35; Luⱪa 9:24; Yⱨ. 12:25. \x*   
\m
\v 34 Silǝrgǝ xuni eytayki, u keqidǝ ikki adǝm bir orunda yatidu; ulardin biri elip ketilidu, yǝnǝ biri ⱪaldurulidu. \x + \xo 17:34 \xt Mat. 24:40,41; 1Tes. 4:17. \x*  
\v 35-36 Ikki ayal yarƣunqaⱪ bexida turup un tartiwatⱪan bolidu; ulardin biri elip ketilidu, yǝnǝ biri ⱪaldurulidu».\f □ \fr 17:35-36 \ft \+bd «Ikki ayal yarƣunqaⱪ bexida turup un tartiwatⱪan bolidu; ulardin biri elip ketilidu, yǝnǝ biri ⱪaldurulidu»\+bd* — pikrimizqǝ «elip ketilidiƣanlar» ⱨǝⱪⱪaniylardur; etiⱪadsizlar «ⱪaldurulidu». Mǝsilǝn, «Mat.» 24:31, «1Tes.» 4:1-11ni kɵrüng. Nuⱨ pǝyƣǝmbǝr wǝ ailisidikilǝr wǝ xuningdǝk Lutning ailisidikilǝr Hudaning jazasi aldidin «elip ketilip» ⱪutulƣan, biraⱪ ⱪaldurulƣanlar asmandin qüxürülgǝn jazaƣa uqriƣan. 
\fp  Bǝzi kona kɵqürmilǝrdiki «etizda ikki kixi bolidu; ulardin biri elip ketilidu, yǝnǝ biri ⱪaldurulidu» degǝn sɵzmu muxu yǝrdǝ tepilidu. «Mat.» 24:40ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 37 Wǝ ular uningƣa jawabǝn: Əy Rǝb, bu ixlar ⱪǝyǝrdǝ yüz beridu? — dǝp soridi. U ularƣa: Jǝsǝt ⱪaysi yǝrdǝ bolsa, ⱪuzƣunlar xu yǝrgǝ toplixidu!\f □ \fr 17:37 \ft \+bd «jǝsǝt ⱪaysi yǝrdǝ bolsa, ⱪuzƣunlar xu yǝrgǝ toplixidu!»\+bd* — bu sirliⱪ sɵzning mǝnisi bǝlkim: Ⱪuzƣunlarning toplinixi jǝsǝtning xu yǝrdǝ ikǝnlikini kɵrsǝtkǝndǝk, bu alamǝtlǝr mǝn tilƣa alƣan ixlarning tez arida yüz berixining muⱪǝrrǝr ikǝnlikini kɵrsitidu» degǝnlik boluxi mumkin. Əysaning bu sɵzi yǝnǝ Tǝwrat, «Ayup» 39:26-30 wǝ «Yǝx.» 34:1-8, 15-17 ⱪatarliⱪ ayǝtlǝrdǝ kɵrsitilgǝn, «Pǝrwǝrdigarning küni»dǝ bolƣan zor ⱪirƣinqiliⱪ bilǝnmu munasiwǝtlik boluxi kerǝk.\f*  \x + \xo 17:37 \xt Ayup 39:30; Mat. 24:28. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 18
\s1 Huda Ɵz bǝndilirining dualirini anglap dǝrdigǝ yetidu  
\m
\v 1 Wǝ u ularƣa, boxaxmay, ⱨǝrdaim dua ⱪilip turux kerǝkliki toƣrisida bir tǝmsil kǝltürüp mundaⱪ dedi: \x + \xo 18:1 \xt Rim. 12:12; Əf. 6:18; Kol. 4:2; 1Tes. 5:17. \x*   
\m
\v 2 — «Mǝlum xǝⱨǝrdǝ bir sotqi bar ikǝn. U Hudadinmu ⱪorⱪmaydikǝn, adǝmlǝrgimu pǝrwa ⱪilmaydikǝn.  
\v 3 Xu xǝⱨǝrdǝ bir tul ayal bar ikǝn wǝ u daim sotqining aldiƣa kelip: «Əyibkardin ⱨǝⱪⱪimni elip bǝrgin» dǝp tǝlǝp ⱪilidikǝn.   
\m
\v 4 U heli waⱪitⱪiqǝ uni rǝt ⱪiptu; biraⱪ keyin kɵnglidǝ: Hudadinmu ⱪorⱪmaymǝn, adǝmlǝrgimu pǝrwa ⱪilmaymǝn,  
\v 5 lekin bu tul hotun meni awarǝ ⱪilip ketiwatidu, uning manga qaplixiwelip meni ⱨalimdin kǝtküzüwǝtmǝsliki üqün ⱨǝrⱨalda uning dǝwayini sorap ⱪoyay!» — dǝp oylaptu».   
\m
\v 6 Rǝb: Ⱪaranglar, adalǝtsiz bu sotqining nemǝ degǝnlirigǝ!  
\v 7 U xundaⱪ ⱪilƣan yǝrdǝ, Huda Ɵzigǝ keqǝ-kündüz nida ⱪiliwatⱪan talliƣan bǝndilirigǝ ⱪandaⱪ ⱪilar? Gǝrqǝ Huda Ɵz bǝndilirigǝ ⱨǝmdǝrd bolux bilǝn birgǝ \add rǝzillikkǝ\add* uzunƣiqǝ sǝwr-taⱪǝt ⱪilsimu, ahirida bǝndilirining dǝrdigǝ yǝtmǝsmu?\f □ \fr 18:7 \ft \+bd «Gǝrqǝ Huda Ɵz bǝndilirigǝ ⱨǝmdǝrd bolux bilǝn birgǝ rǝzillikkǝ uzunƣiqǝ sǝwr-taⱪǝt ⱪilsimu, ahirida bǝndilirining dǝrdigǝ yǝtmǝsmu?»\+bd* — «dǝrdigǝ yǝtmǝs» grek tilida muxu yǝrdǝ yǝnǝ «ⱨǝⱪⱪini bǝrmǝs» yaki «adalǝtni yürgüzmǝs»nimu bildüridu. 
\fp  «Gǝrqǝ Huda ɵz bǝndilirigǝ ⱨǝmdǝrd bolux bilǝn birgǝ rǝzillikkǝ uzunƣiqǝ sǝwr-taⱪǝt ⱪilsimu, ahirida bǝndilirining dǝrdigǝ yǝtmǝsmu?» — xǝrⱨimizqǝ, bu jümlidiki «rǝzillik» muxu pütkül dunyadiki rǝzillikni kɵrsitidu; Huda Ɵz bǝndilirigǝ barliⱪ tartⱪan azab-oⱪubǝtlǝrdǝ ⱨǝmdǝrd bolidu wǝ ular bilǝn tǝng (ulardin artuⱪraⱪ, ǝlwǝttǝ!) muxu dunyadiki rǝzillikkǝ sǝwr-taⱪǝt ⱪilidu. Hudaning rǝzillikkǝ kɵrsǝtkǝn wǝ kɵrsitidiƣan sǝwr-taⱪitining pǝⱪǝt ⱪiyamǝt künigiqǝ bolidiƣanliⱪi ⱨǝmmimizgǝ ayan. Bu tema üstidǝ «Kol.» 1:24, «Fil.» 3:10, «Əf.» 3:13ni wǝ bu yazmilardiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. 
\fp  Bu ibarining baxⱪa hil tǝrjimiliridin «ularƣa ⱪilidiƣan xapaitini bǝk keqiktürǝrmu?» degǝnlǝr bar.\f*  \x + \xo 18:7 \xt Wǝⱨ. 6:10. \x*  
\v 8 Mǝn silǝrgǝ eytayki: U ularning dǝrdigǝ yetip naⱨayiti tezla ⱨǝⱪⱪini elip beridu! Lekin Insan’oƣli kǝlgǝndǝ yǝr yüzidǝ iman-ixǝnq tapalamdu? — dedi.\f □ \fr 18:8 \ft \+bd «Lekin Insan’oƣli kǝlgǝndǝ yǝr yüzidǝ iman-ixǝnq tapalamdu?»\+bd* — demǝk, Huda insanlarni dua ⱪilixⱪa ilⱨamlandurup, Ɵzining dualarƣa ijabǝt ⱪilixⱪa tǝyyar turidiƣanliⱪi toƣrisida xunqǝ kɵp wǝdǝ ⱪilƣan yǝrdǝ, nemixⱪa iman-ixǝnq az bolidu? Lekin dǝrwǝⱪǝ az boluxi mumkin.\f*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrisiy bilǝn bajgir  
\m
\v 9 U ɵzlirini ⱨǝⱪⱪaniy dǝp ⱪarap, baxⱪilarni kɵzigǝ ilmaydiƣan bǝzilǝrgǝ ⱪaritip, mundaⱪ bir tǝmsilni eytti:   
\m
\v 10 — Ikki adǝm dua ⱪilƣili ibadǝthaniƣa beriptu. Biri Pǝrisiy, yǝnǝ biri bajgir ikǝn.  
\v 11 Pǝrisiy ɵrǝ turup ɵz-ɵzigǝ mundaⱪ dua ⱪiliptu: — «Əy Huda, mening baxⱪa adǝmlǝrdǝk bulangqi, adalǝtsiz, zinahor wǝ ⱨǝtta bu bajgirdǝk bolmiƣinim üqün sanga xükür! \x + \xo 18:11 \xt Yǝx. 1:15; 58:2; Wǝⱨ. 3:17,18. \x*  
\v 12 Ⱨǝr ⱨǝptidǝ ikki ⱪetim roza tutimǝn wǝ tapⱪanlirimning ondin bir ülüxini sǝdiⱪǝ ⱪilimǝn».   
\m
\v 13 Biraⱪ ⱨeliⱪi bajgir yiraⱪta turup bexini kɵtürüp asmanƣa ⱪaraxⱪimu petinalmay mǝydisigǝ urup turup: «Əy Huda, mǝn muxu gunaⱨkarƣa rǝⱨim ⱪilƣaysǝn!» — dǝptu.\f □ \fr 18:13 \ft \+bd «Əy Huda, mǝn muxu gunaⱨkarƣa rǝⱨim ⱪilƣaysǝn!»\+bd* — «muxu gunaⱨkar» grek tilida «dunyada birdinbir gunaⱨkar» degǝn mǝnini puritidu.\f*   
\m
\v 14 Mǝn silǝrgǝ xuni eytayki, bu ikkiylǝndin \add Pǝrisiy\add* ǝmǝs, bǝlki \add bajgir\add* kǝqürümgǝ erixip ɵyigǝ ⱪaytiptu. Qünki ⱨǝrkim ɵzini üstün tutsa tɵwǝn ⱪilinar, lekin kimki ɵzini tɵwǝn tutsa üstün kɵtürülǝr.\f □ \fr 18:14 \ft \+bd «...bajgir kǝqürümgǝ erixip ɵyigǝ ⱪaytiptu»\+bd* — «kǝqürümgǝ erixip» grek tilida «ⱨǝⱪⱪaniy ⱪilinip» deyilidu.\f*  \x + \xo 18:14 \xt Ayup 22:29; Pǝnd. 29:23; Mat. 23:12; Luⱪa 14:11; Yaⱪ. 4:6,10; 1Pet. 5:5. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning kiqik balilarƣa bǝht tilixi  
\r Mat. 19:13-15; Mar. 10:13-16  
\m
\v 15 Əmdi ⱪolini tǝgküzsun dǝp, kixilǝr kiqik balilirinimu uning aldiƣa elip kelǝtti. Lekin buni kɵrgǝn muhlislar ularni ǝyiblidi. \x + \xo 18:15 \xt Mat. 19:13; Mar. 10:13. \x*  
\v 16 Əmma Əysa balilarni yeniƣa qaⱪirip: Kiqik balilarni aldimƣa kǝlgili ⱪoyunglar, ularni tosuxmanglar. Qünki Hudaning padixaⱨliⱪi dǝl muxundaⱪlardin tǝrkib tapⱪandur. \x + \xo 18:16 \xt Mat. 18:3; 19:14; 1Kor. 14:20; 1Pet. 2:2. \x*  
\v 17 Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki: Kimki Hudaning padixaⱨliⱪini sǝbiy balidǝk ⱪobul ⱪilmisa, uningƣa ⱨǝrgiz kirǝlmǝydu, — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Baylarning Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirixi tǝs  
\r Mat. 19:16-30; Mar. 10:17-31  
\m
\v 18 Mǝlum bir ⱨɵkümdar Əysadin: I yahxi ustaz, mǝnggülük ⱨayatⱪa waris bolmaⱪ üqün nemǝ ixni ⱪilixim kerǝk, — dǝp soridi.\f □ \fr 18:18 \ft \+bd «Mǝlum bir ⱨɵkümdar»\+bd* — «ⱨɵkümdar» — Rim ⱨɵkümiti tǝripidin bekitilgǝn Yǝⱨudiy «ⱨakim». \+bd «mǝnggülük ⱨayatⱪa waris bolmaⱪ üqün nemǝ ixni ⱪilixim kerǝk?»\+bd* — grek tilida «nemǝ ixni ⱪilixim kerǝk?» degǝn sɵz mǝlum bir ixni birla ⱪetim ⱪilixni bildüridu.\f*  \x + \xo 18:18 \xt Mat. 19:16; Mar. 10:17. \x*   
\m
\v 19 Lekin Əysa: Meni nemǝ üqün yahxi dǝysǝn? Yahxi bolƣuqi pǝⱪǝt birla, yǝni Hudadur.  
\v 20 Əmrlǝrni bilisǝn: — «Zina ⱪilma, ⱪatilliⱪ ⱪilma, oƣriliⱪ ⱪilma, yalƣan guwaⱨliⱪ bǝrmǝ, atangni wǝ anangni ⱨɵrmǝt ⱪil» — dedi.\x + \xo 18:20 \xt Mis. 20:12-16; Ⱪan. 5:17-20; Rim. 13:9; Əf. 6:2; Kol. 3:20. \x*   
\m
\v 21 — Bularning ⱨǝmmisigǝ kiqikimdin tartip ǝmǝl ⱪilip keliwatimǝn, — dedi u.   
\m
\v 22 Əysa buni anglap uningƣa: — Sǝndǝ yǝnǝ bir ix kǝm. Pütkül mal-mülkingni setip, pulini yoⱪsullarƣa ülǝxtürüp bǝrgin wǝ xundaⱪ ⱪilsang, ǝrxtǝ hǝzinǝng bolidu; andin kelip manga ǝgǝxkin! — dedi.\x + \xo 18:22 \xt Mat. 6:19; 19:21; 1Tim. 6:19. \x*   
\m
\v 23 Əmma u bu gǝpni anglap tolimu ⱪayƣuƣa qɵmüp kǝtti; qünki u naⱨayiti bay idi.  
\v 24 Tolimu ⱪayƣuƣa qɵmüp kǝtkǝnlikini kɵrgǝn Əysa: — Mal-dunyasi kɵplǝrning Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirixi nemidegǝn tǝs-ⱨǝ! \x + \xo 18:24 \xt Pǝnd. 11:28; Mat. 19:23; Mar. 10:23. \x*  
\v 25 Tɵgining yingnining kɵzidin ɵtüxi bay adǝmning Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirixidin asandur! — dedi.   
\m
\v 26 Buni angliƣanlar: — Undaⱪ bolsa, kim nijatⱪa erixǝlisun? — deyixti.   
\m
\v 27 Əmma u jawabǝn: — Insanlarƣa mumkin bolmiƣan ixlar Hudaƣa mumkindur — dedi. \x + \xo 18:27 \xt Ayup 42:2; Yǝr. 32:17; Zǝk. 8:6; Luⱪa 1:37. \x*   
\m
\v 28 Əmdi Petrus: — Mana, biz bar-yoⱪimizni taxlap sanga ǝgǝxtuⱪ!? — dedi.\x + \xo 18:28 \xt Mat. 4:20; 19:27; Mar. 10:28; Luⱪa 5:11. \x*   
\m
\v 29 U ularƣa: — Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytayki, Hudaning padixaⱨliⱪi üqün ɵy-waⱪ ya ata-anisi ya ⱪerindaxliri ya ayali ya baliliridin waz kǝqkǝnlǝrning ⱨǝrbiri \x + \xo 18:29 \xt Ⱪan. 33:9. \x*  
\v 30 bu zamanda bularƣa kɵp ⱨǝssilǝp muyǝssǝr bolidu wǝ kelidiƣan zamandimu mǝnggülük ⱨayatⱪa erixmǝy ⱪalmaydu. — dedi.\x + \xo 18:30 \xt Ayup 42:12. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ɵz ɵlümini yǝnǝ bir ⱪetim aldin eytixi  
\r Mat. 20:17-19; Mar. 10:32-34  
\m
\v 31 Andin u on ikkǝylǝnni ɵz yeniƣa elip ularƣa mundaⱪ dedi: — Mana, biz ⱨazir Yerusalemƣa qiⱪiwatimiz wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning Insan’oƣli toƣrisida pütkǝnlirining ⱨǝmmisi \add xu yǝrdǝ\add* ǝmǝlgǝ axurulidu. \x + \xo 18:31 \xt Zǝb. 22; Yǝx. 53:7; Mat. 16:21; 17:22; 20:17; Mar. 8:31; 9:31; 10:32; Luⱪa 9:22; 24:7. \x*  
\v 32 Qünki u yat ǝllǝrning ⱪoliƣa tapxurulidu wǝ ular uni mǝshirǝ ⱪilip, harlaydu, uning üstigǝ tüküridu; \f □ \fr 18:32 \ft \+bd « \+bd*\+bdit Insan’oƣli\+bdit* yat ǝllǝrning ⱪoliƣa tapxurulidu» — «tapxurulidu» degǝnning «satⱪunluⱪ ⱪilinidu» degǝn ikkinqi mǝnisimu bar.\f*  \x + \xo 18:32 \xt Mat. 27:2; Luⱪa 23:1; Yⱨ. 18:28; Ros. 3:13. \x*  
\v 33 ular uni ⱪamqiliƣandin keyin ɵltürüwetidu; wǝ u üqinqi küni ⱪayta tirilidu, — dedi.   
\m
\v 34 Biraⱪ ular bu sɵzlǝrdin ⱨeqnemini qüxǝnmidi. Bu sɵzning mǝnisi ulardin yoxurulƣan bolup, uning nemǝ eytⱪinini bilǝlmǝy ⱪaldi.\f □ \fr 18:34 \ft \+bd «Bu sɵzning mǝnisi ulardin yoxurulƣan bolup...»\+bd* — kimning tǝripidin yoxurulƣanliⱪ eytilmaydu. Xǝytan tǝripidinmu, yaki Huda tǝripidinmu? Yaki pǝⱪǝt ɵz galliⱪi tǝripidinmu? Bu ⱪetim sɵzning mǝzmuni ilgiriki ⱪetimdiki sɵzlirigǝ ohxax idi (9:45). Bizningqǝ yoxurƣuqi Xǝytan, lekin Huda Xǝytanning aldixiƣa yol ⱪoyuxi bilǝn, ularning qüxǝnmǝsliki arⱪiliⱪ ɵz xan-xǝripini tehimu roxǝn ⱪilmaⱪqi boldi. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ⱪariƣu tilǝmqini saⱪaytixi  
\r Mat. 20:29-34; Mar. 10:46-52  
\m
\v 35 Wǝ xundaⱪ ix boldiki, u Yeriho xǝⱨirigǝ yeⱪinlaxⱪanda, bir kor kixi yolning boyida olturup tilǝmqilik ⱪiliwatatti. \f □ \fr 18:35 \ft \+bd «Yeriho xǝⱨirigǝ yeⱪinlaxⱪanda»\+bd* — Matta bu wǝⱪǝni bayan ⱪilƣanda («Mat.» 20:29) «Yerihodin qiⱪⱪanda» dǝydi. Əmǝliyǝttǝ xu waⱪitta ikki «Yeriho xǝⱨiri» bar idi, huddi Ⱪǝxⱪǝrdiki «yengi xǝⱨǝr» wǝ «kona xǝⱨǝr»lǝrdǝk.\f*  \x + \xo 18:35 \xt Mat. 20:29; Mar. 10:46. \x*  
\v 36 U kɵpqilikning ɵtüp ketiwatⱪanliⱪini anglap: — Nemǝ ix bolƣandu? — dǝp soridi.  
\v 37 Hǝⱪ uningƣa:  
\m — Nasarǝtlik Əysa bu yǝrdin ɵtüp ketiwatidu, — dǝp hǝwǝr bǝrdi.   
\m
\v 38 — I Dawutning oƣli Əysa, manga rǝⱨim ⱪilƣaysǝn! — dǝp warⱪirap kǝtti u.\f □ \fr 18:38 \ft \+bd «I Dawutning oƣli Əysa,...»\+bd* — «Dawutning oƣli» Mǝsiⱨni kɵrsitidu (pǝyƣǝmbǝrlǝrning bexarǝtliri boyiqǝ Mǝsiⱨ padixaⱨ Dawutning ǝwladi bolatti).\f*   
\m
\v 39 Wǝ Əysaning aldida mengiwatⱪanlar uni: — Xük oltur! dǝp ǝyiblǝxti. Biraⱪ u: — I Dawutning oƣli, manga rǝⱨim ⱪilƣaysǝn! — dǝp tehimu ⱪattiⱪ warⱪiridi.   
\m
\v 40 Əysa ⱪǝdimini tohtitip, uni aldiƣa baxlap kelixni buyrudi. Ⱪariƣu uningƣa yeⱪin kǝlgǝndǝ u uningdin:  
\v 41 — Sǝn meni nemǝ ⱪilip bǝr, dǝysǝn? — dǝp soridi.  
\m — I Rǝbbim, ⱪayta kɵridiƣan bolsam’idi! — dedi u.   
\m
\v 42 Əysa uningƣa: — Kɵridiƣan bolƣin! Etiⱪading seni saⱪaytti, — dedi.   
\m
\v 43 Wǝ uning kɵzi xuan eqildi; u Əysaƣa ǝgixip, yol boyi Hudani uluƣlap mangdi. Wǝ barliⱪ halayiⱪmu buni kɵrüp Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪudi.   
\b  
\b  
\m  
\c 19
\s1 Əysa bilǝn Zakay  
\m
\v 1 U Yeriho xǝⱨirigǝ kirip uningdin ɵtüp ketiwatatti.  
\v 2 Mana xu yǝrdǝ Zakay isimlik bir kixi bar idi. U «bax bajgir» bolup, intayin bay idi.\f □ \fr 19:2 \ft \+bd «xu yǝrdǝ Zakay isimlik bir kixi bar idi»\+bd* — ibraniy tilidiki «Zakay» grek tilida «Zakeus» dǝp tǝlǝppuz ⱪilinidu.\f*  
\v 3 U Əysaning ⱪandaⱪ adǝm ikǝnlikini kɵrüxkǝ pursǝt izdǝwatatti, lekin boyi pakar bolƣaqⱪa, hǝlⱪning toliliⱪidin uni kɵrǝlmǝytti.  
\v 4 Xunga u aldi tǝrǝpkǝ yügürüp berip, uni kɵrüx üqün bir tüp üjmǝ dǝrihigǝ yamixip qiⱪti; qünki Əysa u yol bilǝn ɵtǝtti.  
\v 5 Wǝ Əysa u yǝrgǝ kǝlgǝndǝ yuⱪiriƣa ⱪarap uni kɵrüp uningƣa: — Zakay, qapsan qüxkin! Qünki mǝn bügün sening ɵyüngdǝ ⱪonuxum kerǝk, — dedi.   
\m
\v 6 U aldirap qüxüp, huxalliⱪ bilǝn uni \add ɵyidǝ\add* meⱨman ⱪildi.  
\v 7 Bu ixni kɵrgǝn halayiⱪning ⱨǝmmisi: U gunaⱨkar kixiningkidǝ ⱪonƣili kirip kǝtti! — dǝp ƣotuldixip kǝtti.\f □ \fr 19:7 \ft \+bd «Bu ixni kɵrgǝn halayiⱪning ⱨǝmmisi: U gunaⱨkar kixiningkidǝ ⱪonƣili kirip kǝtti! — dǝp ƣotuldixip kǝtti»\+bd* — halayiⱪning narazi bolup ⱨǝyran ⱪalƣanliⱪi ǝjǝblinǝrlik ǝmǝs. Qünki bajgirlarning ⱨǝmmisi degüdǝk aldamqi, «bax bajgir» tehimu xundaⱪ boluxi kerǝk idi.\f*   
\m
\v 8 Lekin Zakay ornidin turup Rǝbgǝ: — I Rǝbbim, mana, mülkümning yerimini yoⱪsullarƣa berimǝn; ǝgǝr birawni yalƣandin xikayǝt ⱪilip uningdin birnemǝ ündürüwalƣan bolsam birigǝ tɵtni ⱪayturimǝn, — dedi.   
\m
\v 9 Buning bilǝn Əysa uningƣa \add ⱪarap\add*: — Bügün nijat bu ɵygǝ kirdi. Qünki bu kixi ⱨǝm Ibraⱨimning oƣlidur! \f □ \fr 19:9 \ft \+bd «Bügün nijat bu ɵygǝ kirdi»\+bd* — «Yǝx.» 46:13; 51:5, 6; 56:1ni kɵrüng. \+bd «Qünki bu kixi ⱨǝm Ibraⱨimning oƣlidur!»\+bd* — «Ibraⱨimning bir oƣlidur» muxu yǝrdǝ degǝn mǝnisi, u etiⱪad yolida Ibraⱨimƣa «pǝrzǝnt bolƣan», roⱨiy jǝⱨǝttǝ Ibraⱨimni ülgǝ ⱪilip ⱨǝⱪiⱪiy ⱨayatⱪa erixkǝn.\f*  \x + \xo 19:9 \xt Luⱪa 13:16. \x*  
\v 10 Qünki Insan’oƣli ezip kǝtkǝnlǝrni izdǝp ⱪutⱪuzƣili kǝldi, — dedi.\x + \xo 19:10 \xt Mat. 10:6; 15:24; 18:11; Ros. 13:46. \x*   
\b  
\m  
\s1 Sadaⱪǝtlik boluxning lazimliⱪi  
\r Mat. 25:14-30  
\m
\v 11 Halayiⱪ bu sɵzlǝrni tingxawatⱪanda u yǝnǝ sɵz ⱪilip bir tǝmsilni ⱪoxup eytti. Qünki u Yerusalemƣa yeⱪinlaxⱪanidi wǝ ular: «Hudaning padixaⱨliⱪi dǝrⱨal namayan bolidiƣu!?» — dǝp oylaxⱪanidi. \f □ \fr 19:11 \ft \+bd « \+bd*\+bdit halayi’ⱪ\+bdit*: «Hudaning padixaⱨliⱪi dǝrⱨal namayan bolidiƣu!?» — dǝp oylaxⱪanidi» — halayiⱪ (1) Əysaning yaratⱪan kɵp mɵjizilirini kɵrüp kǝlgǝnidi; (2) Yǝⱨudiy rǝⱨbǝrlǝr wǝ qonglirining Əysaƣa ⱪarxi qiⱪⱪanliⱪini bilǝtti; (3) xunga ular: U Yerusalemƣa yetip barƣanda qoⱪum bu roⱨiy düxmǝnlǝrni, xundaⱪla «wǝtǝnimizni ixƣal ⱪilƣan Rim imperiyǝsidiki rǝzil kapirlar»ni yoⱪitip, Hudaning padixaⱨliⱪini bǝrpa ⱪilidu, dǝp oylixi mumkin idi.\f*  
\v 12 Xunga u mundaⱪ dedi: Bir aⱪsɵngǝk padixaⱨliⱪ tǝhtigǝ erixip kelix üqün yiraⱪ bir yurtⱪa ⱪarap yolƣa qiⱪiptu. \x + \xo 19:12 \xt Mat. 25:14; Mar. 13:34. \x*  
\v 13  \add Awwal\add* u ɵzining on ⱪulini qaⱪirip, ularƣa on tillani ülǝxtürüp berip: «Mǝn ⱪaytip kǝlgüqǝ \add buning bilǝn\add* oⱪǝt ⱪilinglar» — dǝptu. \f □ \fr 19:13 \ft \+bd «... U ɵzining on ⱪulini qaⱪirip, ularƣa on tillani ülǝxtürüp berip...»\+bd* — «tilla» grek tilida «mina». Bu pul bir ixqining üq-tɵt ayliⱪ ⱨǝⱪⱪigǝ barawǝr idi.\f*  
\v 14 Biraⱪ ɵz yurt puⱪraliri uningƣa ɵq bolƣaqⱪa, kǝynidin ǝlqilǝrni ǝwǝtip: «Bu kixining üstimizgǝ padixaⱨ boluxini halimaymiz!» dǝptu.\f □ \fr 19:14 \ft \+bd «biraⱪ ɵz yurt puⱪraliri uningƣa ɵq bolƣaqⱪa, kǝynidin ǝlqilǝrni ǝwǝtip: «bu kixining üstimizgǝ padixaⱨ boluxini halimaymiz!» dǝptu»\+bd* — bu tǝmsildiki padixaⱨ «büyük Ⱨerod»ⱪa ohxap ketidu; «büyük Ⱨerod» miladiyǝdin ilgiriki 40-yilida Yǝⱨudiyǝning padixaⱨliⱪiƣa igǝ bolux üqün Rimƣa bardi; lekin Israillar uningƣa ⱪarxi qiⱪⱪaqⱪa, pǝⱪǝt 37-yilida padixaⱨ boldi. Uningdin keyinki «Ⱨerod Arⱪelaus»ning tarihimu uningƣa ohxixip ketidu.\f*   
\m
\v 15 Wǝ u padixaⱨliⱪ mǝnsipigǝ erixip ⱪaytip kǝlgǝndǝ xundaⱪ boldiki, ⱨǝrbirining tijarǝt bilǝn ⱪanqǝ payda tapⱪinini bilmǝkqi bolup, pulini tapxurƣan ⱨeliⱪi ⱪullirini ɵz aldiƣa qaⱪirtiptu.  
\v 16 Wǝ awwalⱪisi kelip: «I hojam, sili bǝrgǝn tilla on tilla payda ⱪildi» dǝptu.  
\v 17 «Yaraysǝn, ǝy yahxi ⱪul! Sǝn kiqikkinǝ ixta ixǝnqlik qiⱪⱪanliⱪing üqün on xǝⱨǝrgǝ ⱨakim bolƣin» — dǝptu hojayin uningƣa.  
\v 18 Ikkinqisi kelip: «I hojam, sili bǝrgǝn tilla bǝx tilla payda ⱪildi» dǝptu.  
\v 19 Hojayin uningƣa ⱨǝm: «Sǝn ⱨǝm bǝx xǝⱨǝrgǝ ⱨakim bolƣin» dǝptu.   
\m
\v 20 Lekin yǝnǝ birsi kelip: «I hojam, mana sili bǝrgǝn tilla! Buni yaƣliⱪⱪa qigip bir jayda ⱪoyup saⱪlidim.  
\v 21 Qünki sili ⱪattiⱪ adǝm ikǝnla, sili amanǝt ⱪilmiƣanliridin payda ündürüp, ɵzliri terimiƣanliridin ⱨosul yiƣila. Xuning üqün silidin ⱪorⱪtum» dǝptu.\f □ \fr 19:21 \ft \+bd «sili amanǝt ⱪilmiƣanliridin payda ündürüp,...»\+bd* — «amanǝt ⱪilix» muxu yǝrdǝ grek tilida adǝttǝ pulni bankiƣa salƣanliⱪni kɵrsitidu. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «sili salmiƣanlirini yiƣip elip,...».\f*   
\m
\v 22 Əmma \add hojayini\add* uningƣa: «Əy ǝski ⱪul, sanga ɵz aƣzingdin qiⱪⱪan sɵzliring boyiqǝ ⱨɵküm ⱪilay. Sǝn mening amanǝt ⱪilmay ündürüwalidiƣan, terimay turup yiƣiwalidiƣan ⱪattiⱪ adǝm ikǝnlikimni bilip turup, \x + \xo 19:22 \xt  2Sam. 1:16; Mat. 12:37. \x*  
\v 23 nemǝ üqün mening pulumni hǝziniqilǝrgǝ amanǝt ⱪoymiding? Mǝn ⱪaytip kǝlgǝndǝ, uni ɵsümi bilǝn almasmidim?» — dǝptu.  
\v 24 Andin u yenidikilǝrgǝ: «Uningdiki tillani elip on tilla tapⱪan ⱪulƣa beringlar!» dǝp buyruptu.  
\v 25 Ular uningƣa: «I hoja, uning on tillasi tursa!» — dǝptikǝn,  
\v 26 \add ⱨojayin yǝnǝ mundaⱪ dǝptu\add*: «— Qünki mǝn silǝrgǝ xuni eytayki, kimdǝ bar bolsa, uningƣa tehimu kɵp berilidu; ǝmma kimdǝ yoⱪ bolsa, ⱨǝtta uningda bar bolƣanlirimu uningdin mǝⱨrum ⱪilinidu.\f □ \fr 19:26 \ft \+bd «kimdǝ bar bolsa, uningƣa tehimu kɵp berilidu...»\+bd* — «bu ǝⱨmiyǝtlik sɵz «Mat.» 13:12, 25:29 wǝ «Mar.» 4:25dimu tepilidu. Bu «bar bolsa» nemini kɵrsitidu? Xübⱨisizki, ǝbǝdiy ǝⱨmiyǝtlik birǝr nǝrsǝ bolsa kerǝk, bu qoⱪum iman-ixǝnqni ɵz iqigǝ alidu. Biz ɵzimizgǝ «ǝbǝdiy ǝⱨmiyǝtlik» ⱨǝrbirnemǝ boluxi üqün pǝⱪǝt Mǝsiⱨdinla tapalaymiz, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 19:26 \xt Mat. 13:12; 25:29; Mar. 4:25; Luⱪa 8:18. \x*  
\v 27 Əmdi üstigǝ padixaⱨ bolup ⱨɵküm sürüxümni halimiƣan düxmǝnlirimni bolsa, ularni kǝltürüp, mening aldimda ⱪǝtl ⱪilinglar».   
\b  
\m  
\s1 Əysaning tǝntǝnǝ bilǝn Yerusalemƣa kirixi  
\r Mat. 21:1-11; Mar. 11:1-11; Yⱨ. 12:12-19  
\m
\v 28 U bu ixlarni eytⱪandin keyin, Yerusalemƣa qiⱪixⱪa aldiƣa ⱪarap mangdi. \f □ \fr 19:28 \ft \+bd «u... aldiƣa ⱪarap mangdi»\+bd* —yaki «muhlislar aldida mangdi» yaki «topning aldida mangdi».\f*  
\v 29 Wǝ xundaⱪ boldiki, u Zǝytun teƣining etikidiki Bǝyt-Fagi wǝ Bǝyt-Aniya yeziliriƣa yeⱪin kǝlginidǝ, ikki muhlisiƣa munularni tapilap aldin ǝwǝtti: \x + \xo 19:29 \xt Mat. 21:1; Mar. 11:1. \x*   
\m
\v 30 — Silǝr udulunglardiki yeziƣa beringlar. U yǝrgǝ kiripla ⱨeq adǝm balisi minip baⱪmiƣan, baƣlaⱪliⱪ bir tǝhǝyni kɵrisilǝr. Uni yexip bu yǝrgǝ yetilǝp kelinglar. \f □ \fr 19:30 \ft \+bd «...ⱨeq adǝm balisi minip baⱪmiƣan, baƣlaⱪliⱪ bir tǝhǝyni kɵrisilǝr»\+bd* — «ⱨeq adǝm balisi minip baⱪmiƣan bir tǝhǝy»gǝ awarisiz minix adǝttǝ mumkin ǝmǝs, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 31 Əgǝr birsi silǝrdin: «Nemixⱪa buni yexisilǝr?» dǝp sorap ⱪalsa, silǝr uningƣa: «Rǝbning buningƣa ⱨajiti qüxti» — dǝnglar.   
\m
\v 32 Xuning bilǝn ǝwǝtilgǝnlǝr beriwidi, ix dǝl u ularƣa eytⱪandǝk boldi.  
\v 33 Ular tǝhǝyni yexiwatⱪanda, uning igiliri ulardin: — Tǝhǝyni nemixⱪa yexisilǝr? — dǝp soridi.   
\m
\v 34 Ular: — Rǝbning uningƣa ⱨajiti qüxti, — dedi.   
\m
\v 35 Ular uni Əysaning aldiƣa yetilǝp kǝldi; wǝ yepinqa-qapanlirini tǝhǝyning üstigǝ selip, Əysani yɵlǝp üstigǝ mindürdi. \x + \xo 19:35 \xt Yⱨ. 12:14. \x*  
\v 36 U ketip barƣinida, hǝlⱪlǝr yepinqa-qapanlirini yolƣa payandaz ⱪilip saldi.  
\v 37-38 Wǝ u Zǝytun teƣidin qüxüx yoliƣa yeⱪinlaxⱪinida, pütkül muhlislar jamaiti xadlinip, ɵz kɵzi bilǝn kɵrgǝn ⱪudrǝtlik mɵjizilǝr üqün awazini kɵtürüp: «Pǝrwǝrdigarning namida kǝlgǝn padixaⱨ mubarǝktur! Asmanlarda tinq-inaⱪliⱪ tiklǝngǝy, ǝrxiǝlada xan-xǝrǝp ayan bolƣay!» dǝp towlixip Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪuxⱪa baxlidi.\f □ \fr 19:37-38 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning namida kǝlgǝn padixaⱨ mubarǝktur!»\+bd* — «Zǝb.» 118:38. \+bd Asmanlarda tinq-inaⱪliⱪ tiklǝngǝy, ǝrxiǝlada xan-xǝrǝp ayan bolƣay!»\+bd* — muxu sɵzlǝrni «Luⱪa» 2:14diki sɵzlǝr bilǝn selixturuxⱪa bolidu. «Asmanlarda tinq-inaⱪliⱪ bolƣay» degǝn sɵz intayin sirliⱪ gǝptur: pikrimizqǝ, bu sɵzning mǝnisi bǝlkim: — (1) Hudaning insanlar bilǝn yaraxturulƣanliⱪidin qiⱪⱪan inaⱪliⱪ \+bd ǝrxtǝ\+bd* bilinidu («Əf.» 2:1-6. 14ni kɵrüng); (2) Mǝsiⱨning ɵlümi bilǝn Xǝytanning ǝrxkǝ qiⱪip, Hudaning namini ⱨaⱪarǝtlǝp, uning üstidin yalƣan ǝrz-xikayǝt ⱪilix yoli mutlǝⱪ tügitilidu (mǝsilǝn, «Ayup» 1:6-12, 2:1-6, «Ibr.» 9:23ni kɵrüng). \+bd «pütkül muhlislar jamaiti xadlinip... Asmanlarda tinq-inaⱪliⱪ tiklǝngǝy, ǝrxiǝlada xan-xǝrǝp ayan bolƣay!» dǝp towlixip Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪuxⱪa baxlidi»\+bd* — ular jakarlaydiƣan ix — biz ǝgǝxkǝn bu Nasarǝtlik Əysa dǝl Huda ǝwǝtkǝn Mǝsiⱨ-Ⱪutⱪuzƣuqi, Yǝⱨudiylarning, xundaⱪla pütkün jaⱨanning Padixaⱨidur. Xuning bilǝn bu künni, Hudaning Ɵz hǝlⱪi bolƣan Yǝⱨudiylarƣa oquⱪ ⱨalda: «U, mana Mǝn silǝrgǝ ǝwǝtkǝn Ⱪutⱪuzƣuqinglar wǝ Padixaⱨinglardur — uni ⱪobul ⱪilamsilǝr?» dǝp etiⱪad ⱪilix pursitini bǝrgǝn kün deyixkǝ bolidu.\f*  \x + \xo 19:37-38 \xt Zǝb. 118:26; Luⱪa 2:14; Əf. 2:14. \x*   
\m
\v 39 Lekin topning iqidǝ bǝzi Pǝrisiylǝr uningƣa: — Əy ustaz, muhlisliringƣa \add muxu gǝpliri üqün\add* tǝnbiⱨ bǝr! — deyixti.   
\m
\v 40 Biraⱪ u ularƣa jawabǝn: — Silǝrgǝ xuni eytayki, bular jim turƣan bolsa, ⱨǝtta bu taxlarmu quⱪan selixⱪan bolatti, — dedi.\x + \xo 19:40 \xt Ⱨab. 2:11. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Yerusalem üqün ⱪayƣurup yiƣlixi  
\m
\v 41 Əmdi u xǝⱨǝrgǝ yeⱪinlixip uni kɵrüp, uning üqün yiƣlap mundaⱪ dedi:   
\m
\v 42 — \add I Yerusalem\add*! Sǝn bügün, bu kününgdǝ, tinq-amanliⱪing üqün nemǝ kerǝk bolƣinini bilsǝng idi! Kaxki, bu ixlar ⱨazir kɵzliringdin yoxurundur.  
\v 43 Qünki xundaⱪ künlǝr bexingƣa keliduki, düxmǝnliring ǝtrapingni ⱪaxa-istiⱨkam bilǝn ⱪorxap seni ⱪamap tɵt tǝrǝptin ⱪistaydu.  
\v 44 Ular seni wǝ \add sepiling\add*ning iqingdiki baliliringni yǝr bilǝn yǝksǝn ⱪilip, ⱨǝtta taxni taxning üstidimu ⱪaldurmaydu; qünki \add Huda\add*ning seni yoⱪliƣan pǝytini bilip yǝtmiding.\f □ \fr 19:44 \ft \+bd «Hudaning seni yoⱪliƣan pǝyti»\+bd* — demǝk, Huda yeⱪin kelip xapaǝt kɵrsǝtkǝn pǝyt. Muxu ayǝtlǝrdǝ Mǝsiⱨ rimliⱪlarning miladiyǝ 70-yili Yerusalemni ⱪorxiwelip ixƣal ⱪilidiƣanliⱪini aldin’ala eytip bexarǝt beridu.\f*  \x + \xo 19:44 \xt 1Pad. 9:7, 8; Mik. 3:12; Mat. 24:1, 2; Mar. 13:2; Luⱪa 21:6. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ibadǝthanini tazilixi  
\r Mat. 21:12-17; Mar. 11:15-19; Yⱨ. 2:13-22  
\m
\v 45 Wǝ u ibadǝthana ⱨoyliliriƣa kirip, u yǝrdǝ elim-setim ⱪiliwatⱪanlarni ⱨǝydǝp qiⱪirip,  
\v 46 ularƣa: — Muⱪǝddǝs yazmilarda: «Mening ɵyüm dua-tilawǝthana bolidu» dǝp pütülgǝn bolsimu, lekin silǝr uni «bulangqilarning uwisi» ⱪiliwaldinglar! — dedi.\f □ \fr 19:46 \ft \+bd «Mening ɵyüm dua-tilawǝthana bolidu» dǝp pütülgǝn bolsimu, lekin silǝr uni «bulangqilarning uwisi»\+bd* — «Yǝx.» 56:7, «Yǝr.» 7:11ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 19:46 \xt 1Pad. 8:29; Yǝx. 56:7; Yǝr. 7:11; Mat. 21:13; Mar. 11:17. \x*   
\m
\v 47 Xu waⱪitlarda u ⱨǝrküni ibadǝthanida tǝlim berǝtti. Bax kaⱨinlar, Tǝwrat ustazliri wǝ yurt qongliri uni yoⱪitixⱪa amal izdidi. \x + \xo 19:47 \xt Mar. 11:18; Yⱨ. 7:19; 8:37. \x*  
\v 48 Lekin ular ⱪandaⱪ ⱪol selixni bilmǝytti, qünki barliⱪ hǝlⱪ uning sɵzini tingxax üqün uningƣa ⱪattiⱪ yepixⱪanidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 20
\s1 Asmandiki ⱨoⱪuⱪ  
\r Mat. 21:23-27; Mar. 11:27-33  
\m
\v 1 Wǝ xu künlǝrdin bir küni u ibadǝthanining ⱨoylilirida hǝlⱪⱪǝ tǝlim berip hux hǝwǝrni elan ⱪiliwatⱪanda, bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri bilǝn aⱪsaⱪallar uning aldiƣa kelip uningdin:\x + \xo 20:1 \xt Mat. 21:23; Mar. 11:27; Ros. 4:7; 7:27. \x*  
\v 2 — Bizgǝ eytⱪin: Sǝn ⱪiliwatⱪan bu ixlarni ⱪaysi ⱨoⱪuⱪⱪa asasǝn ⱪiliwatisǝn? Sanga bu ⱨoⱪuⱪni kim bǝrgǝn? — dǝp soridi.   
\m
\v 3 U ularƣa jawab berip: — Mǝnmu silǝrdin bir ixni soray; silǝr manga eytip beringlarqu,  
\v 4 — Yǝⱨya yürgüzgǝn qɵmüldürüx ǝrxtinmu, yaki insanlardinmu? — dǝp soridi.   
\m
\v 5 Ular ɵzara mulaⱨizǝ ⱪilixip:  
\m — Əgǝr «Ərxtin kǝlgǝn» desǝk, u bizgǝ: «Undaⱪta, silǝr nemǝ üqün \add Yǝⱨyaƣa\add* ixǝnmidinglar?» dǝydu.\f □ \fr 20:5 \ft \+bd «Əgǝr «Ərxtin kǝlgǝn» desǝk, u bizgǝ: «Undaⱪta, silǝr nemǝ üqün Yǝⱨyaƣa ixǝnmidinglar?»\+bd* — muxu diniy ǝrbablarning ⱨǝmmisi Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning yǝtküzgǝn hǝwirigǝ jawabǝn: «Bizgǝ towa ⱪilix kerǝk ǝmǝs» degǝn wǝ Yǝⱨya «mening kǝynimdǝ kelidiƣan» dǝp kɵrsǝtkǝn Mǝsiⱨning kelixigǝ ixǝnmǝy, uning qɵmüldürüxini rǝt ⱪilƣanidi, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 6 Əgǝr: «Insanlardin kǝlgǝn» desǝk, bu barliⱪ halayiⱪ bizni qalma-kesǝk ⱪilip ɵltüridu. Qünki ular Yǝⱨyaning pǝyƣǝmbǝr ikǝnlikigǝ ixǝndürülgǝn, — deyixti.   
\m
\v 7 Wǝ ular: — \add Uning\add* \add ⱨoⱪuⱪining\add* ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini bilmǝymiz, — dǝp jawab berixti.   
\m
\v 8 Əysa ularƣa: — Undaⱪta, mǝnmu bu ixlarni ⱪaysi ⱨoⱪuⱪⱪa asasǝn ⱪiliwatⱪanliⱪimni eytmaymǝn, — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Rǝzil ijarikǝxlǝr ⱨǝⱪⱪidiki tǝmsil  
\r Mat. 21:33-46; Mar. 12:1-12  
\m
\v 9 U halayiⱪⱪa munu tǝmsilni sɵzlǝxkǝ baxlidi: — «Bir kixi bir üzümzarliⱪ bǝrpa ⱪilip, uni baƣwǝnlǝrgǝ ijarigǝ berip, ɵzi yaⱪa yurtⱪa berip u yǝrdǝ uzun waⱪit turuptu. \x + \xo 20:9 \xt Zǝb. 80:8-9; Yǝx. 5:1; Yǝr. 2:21; 12:10; Mat. 21:33; Mar. 12:1. \x*  
\v 10 Üzümlǝrni yiƣidiƣan mǝzgil kǝlgǝndǝ baƣwǝnlǝrning üzümzarliⱪtiki mewidin uningƣa berixkǝ ⱪulliridin birini ularining yeniƣa ǝwǝtiptu. Lekin baƣwǝnlǝr uni urup-dumbalap ⱪuruⱪ ⱪol yanduruwetiptu.   
\m
\v 11 U yǝnǝ baxⱪa bir ⱪulni ǝwǝtiptu. Lekin ular unimu dumbalap, harlap, yǝnǝ ⱪuruⱪ ⱪol ⱪayturuwetiptu.  
\v 12 U yǝnǝ üqinqisini ǝwǝtiptu; ular unimu urup yarilandurup, talaƣa ⱨǝydǝp qiⱪiriwetiptu.  
\v 13  \add Ahirda\add* üzümzarliⱪning hojayini: «Ⱪandaⱪ ⱪilsam bolar? Sɵyümlük oƣlumni ǝwǝtǝy; ular uni kɵrsǝ, ⱨeq bolmiƣanda uning ⱨɵrmitini ⱪilar?» dǝptu.  
\v 14 Biraⱪ baƣwǝnlǝr uning oƣlini kɵrüp bir-biri bilǝn mǝsliⱨǝtlixip: «Bu bolsa mirashor; kelinglar, uni jayliwetǝyli, andin miras bizningki bolidu» deyixiptu. \x + \xo 20:14 \xt Yar. 37:18; Zǝb. 2:1, 8; Mat. 26:3; 27:1; Yⱨ. 11:53; Ibr. 1:2. \x*  
\v 15 Xuning bilǝn ular uni üzümzarliⱪning sirtiƣa aqiⱪip ɵltürüwetiptu. Əmdi bundaⱪ ǝⱨwalda üzümzarliⱪning hojayini ularni ⱪandaⱪ ⱪilidu? \f □ \fr 20:15 \ft \+bd «Xuning bilǝn ular uni üzümzarliⱪning sirtiƣa aqiⱪip ɵltürüwetiptu»\+bd* — bu Mǝsiⱨning Yerusalemning sirtiƣa elip qiⱪilip krestkǝ mihlinidiƣanliⱪiƣa bir bexarǝt.\f*  
\v 16 U kelip u baƣwǝnlǝrni yoⱪitip üzümzarliⱪni baxⱪilarƣa tapxuridu».  
\m Halayiⱪ buni anglap: — Bundaⱪ ixlar ⱨǝrgiz bolmisun! — deyixti.\f □ \fr 20:16 \ft \+bd « \+bd*\+bdit Üzümzarliⱪning hojayini\+bdit* kelip u baƣwǝnlǝrni yoⱪitip üzümzarliⱪni baxⱪilarƣa tapxuridu» — bu sɵzmu bexarǝt, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 17 Lekin u ularƣa kɵzlirini tikip mundaⱪ dedi:  
\m — Undaⱪ bolsa, muⱪǝddǝs yazmilarda «Tamqilar taxliwǝtkǝn tax bolsa,  
\m Burjǝk texi bolup tiklǝndi» dǝp yezilƣan sɵz zadi nemini kɵrsitidu?\f □ \fr 20:17 \ft \+bd «Tamqilar taxliwǝtkǝn tax bolsa, burjǝk texi bolup tiklǝndi»\+bd* — «Zǝb.» 118:22. «Burjǝk texi» bolsa ⱨǝrⱪandaⱪ imarǝtning ulidiki ǝng muⱨim uyultax bolup, ul selinƣanda birinqi bolup ⱪoyulidiƣan taxtur. Yǝⱨudiy kattiwaxlar ⱨayatining burjǝk texi bolƣan Mǝsiⱨni taxliwǝtmǝkqi idi, wǝ dǝrwǝⱪǝ taxliwǝtti.\f*  \x + \xo 20:17 \xt Zǝb. 118:22; Yǝx. 8:14; 28:16; Mat. 21:42; Mar. 12:10; Ros. 4:11; Rim. 9:33; 1Pet. 2:4, 7. \x*   
\m
\v 18 Bu «tax»ⱪa yiⱪilƣan kixi parǝ-parǝ bolup ketidu; lekin bu tax ⱨǝrkimning üstigǝ qüxsǝ, uni kukum-talⱪan ⱪiliwetidu.\f □ \fr 20:18 \ft \+bd «Bu «tax»ⱪa yiⱪilƣan kixi parǝ-parǝ bolup ketidu; lekin bu tax ⱨǝrkimning üstigǝ qüxsǝ, uni kukum-talⱪan ⱪiliwetidu»\+bd* — «tax» bolsa Mǝsiⱨ ɵzi, ǝlwǝttǝ. 17-ayǝtni kɵrüng. Əysaning bu sɵzi toƣruluⱪ «Matta»ƣa beriligǝn «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdiki ««Zǝb.» 118:22 toƣruluⱪ» mǝzmunni kɵrüng.\f*  \x + \xo 20:18 \xt Yǝx. 8:15; Dan. 2:34; Zǝk. 12:3. \x*   
\b  
\m  
\s1 «Baj tapxuramduⱪ?» degǝn ⱪiltaⱪ  
\r Mat. 22:15-22; Mar. 12:13-17  
\m
\v 19 Bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri uning bu tǝmsili ɵzlirigǝ ⱪaritip eytⱪanliⱪini bilip xu ⱨaman uningƣa ⱪol selix yolini izdidi; lekin ular halayiⱪtin ⱪorⱪuxti.  
\v 20 Xunga ular uning kǝynidin marap, uni \add Rim\add* waliyisining ⱨɵkümranliⱪida soraⱪⱪa tartixⱪa tapxurux üqün birnǝqqǝ adǝmlǝrni setiwelip, soⱪunup kirixkǝ ǝwǝtti. Ular sǝmimiy ⱪiyapǝtkǝ kiriwelip, uning sɵzidin yoquⱪ izdǝp yürǝtti. \f □ \fr 20:20 \ft \+bd «ular sǝmimiy ⱪiyapǝtkǝ kiriwelip,...»\+bd* — «sǝmimiy» grek tilida «ⱨǝⱪⱪaniy» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 20:20 \xt Mat. 22:16; Mar. 12:13. \x*  
\v 21 Ular uningƣa mundaⱪ soal ⱪoydi: — Əy ustaz, silini durus sɵz ⱪilidiƣan wǝ durus tǝlim beridiƣan, ⱨeqⱪandaⱪ adǝmning yüz-hatirisini \add ⱪǝt’iy\add* ⱪilmaydiƣan, bǝlki Hudaning yolini sadiⱪliⱪ bilǝn ɵgitip keliwatⱪan adǝm dǝp bilimiz.  
\v 22  \add Rim imperatori\add* Ⱪǝysǝrgǝ baj-seliⱪ tapxurux Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣunmu-yoⱪ?».\f □ \fr 20:22 \ft \+bd «Rim imperatori Ⱪǝysǝr...»\+bd* — Rimning ⱨǝrbir imperatoriƣa «Ⱪǝysǝr» degǝn nam-unwan berǝlǝtti; mǝsilǝn Ⱪǝysǝr Awƣustus, Ⱪǝysǝr Yulius, Ⱪǝysǝr Tiberius ⱪatarliⱪlar. \+bd «Rim imperatori Ⱪǝysǝrgǝ baj-seliⱪ tapxurux Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣunmu-yoⱪ?»\+bd* — ǝyni waⱪitta, Yǝⱨudiylar rimliⱪlarning zulmi astida yaxawatⱪanidi. Əgǝr Əysa: «Rim imperatoriƣa baj tapxurux toƣra» desǝ, bu gǝptin azadliⱪni istigǝn kixilǝr uni «Mana taza bir yalaⱪqi, hain ikǝn» dǝp tillixatti. «Baj tapxurmasliⱪ kerǝk» degǝn bolsa, u Rim imperiyǝsigǝ ⱪarxi qiⱪⱪan bolatti; andin ular uni Rim waliyisiƣa ǝrz ⱪilƣan bolatti. Ular muxundaⱪ soallarni sorax arⱪiliⱪ Əysani gepidin tutuwelip, rimliⱪlarning ⱪoliƣa tapxurup, uningƣa ziyankǝxlik ⱪilmaⱪqi boluxⱪan.\f*   
\m
\v 23 Əmma u ularning ⱨiylisini kɵrüp yetip ularƣa: — Nemixⱪa meni sinimaⱪqisilǝr? \f □ \fr 20:23 \ft \+bd «Nemixⱪa meni sinimaⱪqisilǝr?»\+bd* — muxu sɵzlǝr bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ tepilmaydu.\f*  
\v 24 Manga bir kümüx dinar kɵrsitinglar. Buning üstidiki sürǝt wǝ nam-isim kimning? — dedi. Ular uningƣa: Ⱪǝysǝrningki, — dedi.\f □ \fr 20:24 \ft \+bd «Manga bir kümüx dinar kɵrsitinglar»\+bd* — «bir kümüx dinar» grek tilida «bir dinarius», Rim imperiyǝsining pul birliki. Muxundaⱪ pulning yüzidǝ «adǝmning süriti» kɵrsitilgǝn bolƣaqⱪa, Yǝⱨudiy mollilar mundaⱪ pulni «muⱪǝddǝs ibadǝthana»ƣa elip kirixini mǝn’i ⱪilƣanidi. 
\fp  Bir dinar tǝhminǝn bir adǝmning künlük ix ⱨǝⱪⱪi bolatti.\f*   
\m
\v 25 Wǝ u ularƣa: — Undaⱪ bolsa, Ⱪǝysǝrning ⱨǝⱪⱪini Ⱪǝysǝrgǝ, Hudaning ⱨǝⱪⱪini Hudaƣa tapxurunglar, — dedi. \f □ \fr 20:25 \ft \+bd «Ⱪǝysǝrning ⱨǝⱪⱪini Ⱪǝysǝrgǝ, Hudaning ⱨǝⱪⱪini Hudaƣa tapxurunglar»\+bd* — Ⱪǝysǝrgǝ Ⱪǝysǝrning ⱨǝⱪⱪi (uning süriti bolƣan nǝrsǝ)ni tapxurunglar — demǝk, baj tɵlǝx kerǝk. Əmma ⱪandaⱪ nǝrsǝ üstidǝ «Hudaning süriti» bar? Insan ɵzi «Hudaning süriti» bolup, biz pütünimizni Hudaƣa tapxuriximiz kerǝktur («Yar.» 1:26-27ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 20:25 \xt Mat. 17:25; 22:21; Rim. 13:7. \x*  
\v 26 Ular halayiⱪning aldida uning sɵzliridin uni tutuwalƣudǝk ⱨeqⱪandaⱪ yoquⱪ tapalmidi. Ular uning bu jawabiƣa ⱨǝyranuⱨǝs bolup, zuwani tutuldi.   
\b  
\m  
\s1 Tirilixkǝ munasiwǝtlik mǝsilǝ  
\r Mat. 22:23-33; Mar. 12:18-27  
\m
\v 27 Wǝ «ɵlgǝnlǝr tirilmǝydu» dǝp inkar ⱪilidiƣan Saduⱪiylarning bǝziliri uning aldiƣa kelip soal ⱪoyup mundaⱪ dedi:\f □ \fr 20:27 \ft \+bd «Saduⱪiylar»\+bd* — bu diniy mǝzⱨǝp toƣruluⱪ «Mat.» 16:1diki izaⱨatni wǝ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 20:27 \xt Mat. 22:23; Mar. 12:18; Ros. 23:8. \x*   
\m
\v 28 — Ustaz, Musa \add pǝyƣǝmbǝr Tǝwratta\add* bizgǝ: «Ayali bar, ǝmma pǝrzǝnt kɵrmigǝn kixi ɵlüp kǝtsǝ, ɵlgüqining aka yaki inisi tul ⱪalƣan yǝnggisini ǝmrigǝ elip, ⱪerindixi üqün nǝsil ⱪalduruxi kerǝk» — dǝp yazƣan.\f □ \fr 20:28 \ft \+bd «Ayali bar, ǝmma pǝrzǝnt kɵrmigǝn kixi ɵlüp kǝtsǝ, ɵlgüqining aka yaki inisi tul ⱪalƣan yǝnggisini ǝmrigǝ elip, ⱪerindixi üqün nǝsil ⱪalduruxi kerǝk»\+bd* — «Ⱪan.» 25:5.\f*  \x + \xo 20:28 \xt Ⱪan. 25:5-6. \x*   
\m
\v 29 Əmdi yǝttǝ aka-uka bar idi. Qongi ɵylǝngǝndin keyin pǝrzǝnt kɵrmǝy alǝmdin ɵtti.  
\v 30 Ikkinqi ⱪerindixi ayalini ǝmrigǝ elip, pǝrzǝnt kɵrmǝy alǝmdin ɵtti. \f □ \fr 20:30 \ft \+bd «Ikkinqi ⱪerindixi ayalini ǝmrigǝ elip, pǝrzǝnt kɵrmǝy alǝmdin ɵtti»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «ayalini ǝmrigǝ elip, pǝrzǝnt kɵrmǝy alǝmdin ɵtti» degǝn sɵz tepilmay, pǝⱪǝt «Ikkinqi...» deyilidu.\f*  
\v 31 Andin üqinqisi uni aldi; xundaⱪ ⱪilip, yǝttisi uni ǝmrigǝ elip pǝrzǝnt kɵrmǝy ɵldi.  
\v 32 Ⱨǝmmisidin keyin ayalmu ɵldi.   
\m
\v 33 Əmdi tirilix künidǝ bu ayal ularning ⱪaysisiningki bolar? Qünki yǝttisi uni hotunluⱪⱪa alƣan-dǝ?!   
\m
\v 34 Əysa ularƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Bu alǝmning pǝrzǝntliri ɵylinidu, yatliⱪ bolidu. \f □ \fr 20:34 \ft \+bd «bu alǝmning pǝrzǝntliri...»\+bd* — grek tilida «bu zamanning oƣulliri...».\f*  
\v 35 Lekin u alǝmdin nesiwǝ boluxⱪa, xundaⱪla ɵlüklǝrdin tirilixkǝ layiⱪ sanalƣanlar ɵylǝnmǝydu, yatliⱪ bolmaydu. \f □ \fr 20:35 \ft \+bd «... ɵlüklǝrdin tirilixkǝ layiⱪ sanalƣanlar...»\+bd* — «ɵlgǝnlǝrdin tirilix» degǝnlik ⱪiziⱪ ibarǝ bolup, ⱨǝmmǝ adǝm ohxax waⱪitta tirilmǝydiƣanliⱪini kɵrsitidu. Birinqi tirilix ⱨǝⱪⱪaniylarningki, ikkinqi tirilix etiⱪadsizlarningki bolidu. Bu ⱨǝⱪiⱪǝt «Wǝⱨiy» 20-babta kɵrünidu.\f*  
\v 36 Qünki ular yǝnǝ ɵlmǝydu, pǝrixtilǝrgǝ ohxax bolidu; «ɵlümdin tirilixtin tuƣulƣan pǝrzǝntlǝr» bolƣaqⱪa, ular Hudaning oƣulliridur.\x + \xo 20:36 \xt 1Yuⱨa. 3:2. \x*   
\m
\v 37 Əmdi ɵlgǝnlǝrning tirildürülüxini ⱨǝtta Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add* ɵzimu ayan ⱪilƣan; qünki \add Tǝwrattiki\add* «tikǝnlik» degǝn wǝⱪǝning hatirisidǝ u Pǝrwǝrdigarni: «Ibraⱨimning Hudasi, Isⱨaⱪning Hudasi wǝ Yaⱪupning Hudasi» dǝp bayan ⱪilƣan. \f □ \fr 20:37 \ft \+bd «Ibraⱨimning Hudasi, Isⱨaⱪning Hudasi wǝ Yaⱪupning Hudasi»\+bd* — «Mis.» 3:6ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 20:37 \xt Mis. 3:6; Ros. 7:32; Ibr. 11:16. \x*  
\v 38 U ɵlüklǝrning Hudasi ǝmǝs, bǝlki tiriklǝrning Hudasidur; qünki uningƣa nisbǝtǝn ⱨǝmmǝylǝn tiriktur! \f □ \fr 20:38 \ft \+bd «qünki uningƣa nisbǝtǝn ⱨǝmmǝylǝn tiriktur!»\+bd* — bǝzi alimlar «bularning ⱨǝmmisi» (Ibraⱨim, Isⱨaⱪ, Yaⱪuplarning ⱨǝmmisi, demǝkqi) uningƣa nisbǝtǝn tiriktur!» dǝp tǝrjimǝ ⱪilidu. Bizningqǝ «ⱨǝmmǝylǝn» ⱨǝr adǝmning roⱨining Huda aldida tirik ikǝnlikini kɵrsitidu. \+bd «qünki uningƣa nisbǝtǝn ⱨǝmmǝylǝn tiriktur!»\+bd* — Əysaning «tirilix» toƣruluⱪ bu sɵzliri «Mat.» 22:32dimu tepilidu. «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ ular toƣruluⱪ azraⱪ xǝrⱨ berimiz.\f*   
\m
\v 39 Xuning bilǝn Tǝwrat ustazliridin birⱪanqisi baⱨa berip: — Ustaz, yahxi eytting, — dedi.  
\v 40 Qünki ulardin ⱨeqkim yǝnǝ uningdin soal soraxⱪa jür’ǝt ⱪilalmidi.   
\b  
\m  
\s1 Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ — Dawutning oƣli ⱨǝm Rǝbbi  
\r Mat. 22:41-46; Mar. 12:35-37  
\m
\v 41 Əmdi u ularƣa soal ⱪoydi: — Kixilǝr Mǝsiⱨni ⱪandaⱪsigǝ Dawutning oƣli dǝydu? \x + \xo 20:41 \xt Mat. 22:42; Mar. 12:35. \x*  
\v 42-43 Qünki Dawut ɵzi Zǝburda: Pǝrwǝrdigar mening Rǝbbimgǝ eyttiki: —  
\m «Mǝn sening düxmǝnliringni tǝhtipǝring ⱪilƣuqǝ,  
\m Mening ong yenimda olturƣin!» — degǝnƣu?\f □ \fr 20:42-43 \ft \+bd «Mǝn sening düxmǝnliringni tǝhtipǝring ⱪilƣuqǝ, mening ong yenimda olturƣin!»\+bd* — «Zǝb.» 110:1.\f*  \x + \xo 20:42-43 \xt Zǝb. 110:1; Ros. 2:34; 1Kor. 15:25; Ibr. 1:13; 10:13. \x*   
\m
\v 44 Əmma Dawut uni «Rǝbbim» dǝp qaⱪirƣan yǝrdǝ, undaⱪta u ⱪandaⱪmu uning oƣli bolidu?   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Tǝwrat ustazlirini ǝyiblixi  
\r Mat. 23:1-36; Mar. 12:38-40; Luⱪa 11:37-54  
\m
\v 45 Wǝ barliⱪ halayiⱪ ⱪulaⱪ selip anglawatⱪanda, u muhlisliriƣa mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 46 — Tǝwrat ustazliridin ⱨoxyar bolunglar. Ular uzun tonlarni kiyiwalƣan ⱨalda ƣadiyip yürüxkǝ, bazarlarda kixilǝrning ularƣa bolƣan salamliriƣa, sinagoglarda aldinⱪi orunlarda, ziyapǝtlǝrdimu tɵrdǝ olturuxⱪa amraⱪ kelidu. \f □ \fr 20:46 \ft \+bd «...bazarlarda kixilǝrning ularƣa bolƣan salamliriƣa, ... amraⱪ kelidu»\+bd* — tarih tǝtⱪiⱪatliriƣa asasǝn Yǝⱨudiylarning ɵz ustazliriƣa ⱪilƣan «salam»lirini intayin uzun wǝ murǝkkǝp dǝp bilimiz.\f*  \x + \xo 20:46 \xt Mat. 23:5, 6; Mar. 12:38, 39; Luⱪa 11:43. \x*  
\v 47 Ular tul ayallarning barliⱪ ɵy-besatlirini yǝwalidu wǝ kɵz-kɵz ⱪilip yalƣandin uzundin-uzun dualar ⱪilidu. Ularning tartidiƣan jazasi tehimu eƣir bolidu!\x + \xo 20:47 \xt Mat. 23:14; Mar. 12:40; 2Tim. 3:6; Tit. 1:11. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 21
\s1 Tul ayalning ianisi ⱨǝmmisiningkidin kɵp  
\r Mar. 12:41-44  
\m
\v 1 U bexini kɵtürüp ⱪariwidi, baylarning ɵz sǝdiⱪilirini \add ibadǝthanidiki\add* ianǝ sanduⱪiƣa taxliƣinini kɵrdi.\f □ \fr 21:1 \ft \+bd «U... baylarning ɵz sǝdiⱪilirini ibadǝthanidiki ianǝ sanduⱪiƣa taxliƣinini kɵrdi»\+bd* — «ianǝ sanduⱪi» degǝn sɵz adǝttǝ grek tilida «hǝzinǝ»ni kɵrsitidu. Lekin muxu yǝrdǝ ibadǝthanidiki hǝzinǝ üqün sǝdiⱪilǝr yiƣilidiƣan jay, bǝlkim qong bir sanduⱪni kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  \x + \xo 21:1 \xt 2Pad. 12:10; Mar. 12:41. \x*  
\v 2 U yǝnǝ sanduⱪⱪa ikki tiyinni taxlawatⱪan bir namrat tul ayalnimu kɵrdi.\f □ \fr 21:2 \ft \+bd «U yǝnǝ sanduⱪⱪa ikki tiyinni taxlawatⱪan bir namrat tul ayalnimu kɵrdi»\+bd* — bu «tiyin» (grek tilida «lǝpton») «denarius»ning 1/128i bolup, bir ixlǝmqining bir künlük ix ⱨǝⱪⱪi iqidǝ «altǝ minut»luⱪ puliƣa barawǝr.\f*  
\v 3 Xuning bilǝn u: — Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bu namrat tul ayalning taxliƣini ⱨǝmmǝylǝnningkidin kɵptur.\x + \xo 21:3 \xt 2Kor. 8:12. \x*  
\v 4 Qünki ularning ⱨǝmmisi ɵzlirining axⱪanliridin ianǝ ⱪilip, Hudaƣa atiƣan sadiⱪilǝrgǝ ⱪoxup taxlidi; lekin bu ayal namratliⱪiƣa ⱪarimay, ɵzining tirikqilik ⱪilidiƣinining ⱨǝmmisini ianǝ ⱪilip taxlidi.   
\b  
\m  
\s1 Kǝlgüsi toƣrisidiki bexarǝt  
\r Mat. 24:1-14; Mar. 13:1-13  
\m
\v 5 Wǝ bǝzilǝr ibadǝthanining nǝpis taxlar wǝ Hudaƣa sunulƣan ⱨǝdiyǝlǝr bilǝn ⱪandaⱪ bezǝlgǝnliki toƣrisida sɵzlixiwatatti. U:\x + \xo 21:5 \xt Mat. 24:1; Mar. 13:1. \x*   
\m
\v 6 — Silǝr kɵrüwatⱪan bu barliⱪ nǝrsilǝrgǝ nisbǝtǝn, xu künlǝr keliduki, ⱨǝtta bir tal taxmu tax üstidǝ ⱪaldurulmay, ⱨǝmmisi gumran ⱪilinidu, — dedi.\x + \xo 21:6 \xt 1Pad. 9:7; Mik. 3:12; Luⱪa 19:44. \x*   
\m
\v 7 Ular uningdin:  
\m — Ustaz, bu degǝnliring ⱪaqan yüz beridu? Bu ixlarning yüz beridiƣanliⱪini ayan ⱪilidiƣan ⱪandaⱪ alamǝt bolidu? — dǝp soridi.   
\m
\v 8 U mundaⱪ dedi:  
\m — Azdurulup ketixtin ⱨezi bolunglar. Qünki tola kixilǝr mening namimni setip: «Mana ɵzüm xudurmǝn!» wǝ «Axu waⱪit yeⱪinlaxti!» dǝydu. Xunga ularning kǝynigǝ kirmǝnglar.\f □ \fr 21:8 \ft \+bd «Mana ɵzüm xudurmǝn»\+bd* — «Mana ɵzüm Mǝsiⱨdurmǝn» degǝn mǝnini bildüridu. \+bd «Axu waⱪit»\+bd* — ⱪiyamǝt künini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 21:8 \xt Yǝr. 29:8; Mat. 24:4; Əf. 5:6; Kol. 2:18; 2Tes. 2:2; 1Yuⱨa. 4:1. \x*  
\v 9 Silǝr urux wǝ topilanglarning hǝwirini angliƣan waⱪtinglardimu wǝⱨimigǝ qüxmǝnglar; qünki bu ixlarning awwal yüz berixi muⱪǝrrǝr. Lekin bular, zaman ahiri yetip kǝldi, degǝnlik ǝmǝs.   
\m
\v 10 Andin u yǝnǝ mundaⱪ dedi:  
\m — Bir millǝt yǝnǝ bir millǝt bilǝn uruxⱪa qiⱪidu, bir padixaⱨliⱪ yǝnǝ bir padixaⱨliⱪ bilǝn uruxⱪa qiⱪidu. \f □ \fr 21:10 \ft \+bd «Bir millǝt yǝnǝ bir millǝt bilǝn uruxⱪa qiⱪidu, bir padixaⱨliⱪ yǝnǝ bir padixaⱨliⱪ bilǝn uruxⱪa qiⱪidu»\+bd* — ibraniy tilida (xundaⱪla grek tilida) bu ibarǝ dunya boyiqǝ kengǝygǝn uruxlarni kɵrsitixi mumkin («Yǝx.» 19:2, «2Tar.» 15:3-6dǝ bu turaⱪliⱪ ibarǝ toƣruluⱪ misallar bar.\f*  \x + \xo 21:10 \xt Yǝx. 19:2. \x*  
\v 11 Jay-jaylarda xiddǝtlik yǝr tǝwrǝxlǝr, aqarqiliⱪlar wǝ wabalar bolidu, \add yǝr yüzidǝ\add* wǝⱨxǝtlǝr wǝ asmanda ⱨǝywǝtlik alamǝtlǝr kɵrünidu. \f □ \fr 21:11 \ft \+bd «Yǝr yüzidǝ wǝⱨxǝtlǝr wǝ asmanda ⱨǝywǝtlik alamǝtlǝr kɵrünidu»\+bd* — grek tilidiki ǝyni tekisttǝ «yǝr yüzidǝ» degǝn sɵz yoⱪ. Biraⱪ bizningqǝ ⱨeliⱪi «ⱨǝywǝtlik alamǝtlǝr» \+bd asmanda\+bd* bolidiƣanliⱪi tǝkitlǝngǝndin keyin, «wǝⱨxǝtlǝr» bolsa qoⱪum «yǝr yüzidǝ» boluxi kerǝk. 25-ayǝtnmu kɵrüng.\f*  
\v 12 Biraⱪ bu ⱨǝrbir wǝⱪǝlǝr yüz berixtin ilgiri, kixilǝr silǝrgǝ ⱪol selip tutⱪun ⱪilidu wǝ silǝrgǝ ziyankǝxlik ⱪilip, silǝrni sinagoglarning soraⱪliriƣa tapxuridu, zindanlarƣa taxlaydu; ular mening namim tüpǝylidin silǝrni padixaⱨ wǝ ⱨɵkümdarlarning aldiƣa elip baridu, \x + \xo 21:12 \xt Mat. 10:17; 24:9; Mar. 13:9; Yⱨ. 16:2; Ros. 4:3; 5:18; 12:4; 16:24; Wǝⱨ. 2:10. \x*  
\v 13 wǝ buning bilǝn \add ularning aldida\add* guwaⱨliⱪ berix pursitinglar qiⱪidu. \f □ \fr 21:13 \ft \+bd «... buning bilǝn ularning aldida guwaⱨliⱪ berix pursitinglar qiⱪidu»\+bd* — «guwaⱨliⱪ berix» muxu yǝrdǝ hux hǝwǝr yǝtküzüx, Hudaning nijati Rǝb Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ dunyaƣa kǝldi, dǝp jakarlaxtin ibarǝt.\f*  
\v 14 Uning üqün ǝrzgǝ ⱪandaⱪ jawab berix toƣrisida aldin’ala ⱨeq oylanmasliⱪⱪa ⱪǝlbinglarda ⱪǝt’iy niyǝt ⱪilinglar. \x + \xo 21:14 \xt Mat. 10:19; Mar. 13:11. \x*  
\v 15 Qünki mǝn silǝrgǝ barliⱪ düxmǝnliringlar rǝddiyǝ wǝ rǝt ⱪilalmiƣudǝk pasaⱨǝtlik til wǝ danixmǝnlik ata ⱪilimǝn. \x + \xo 21:15 \xt Mis. 4:12; Yǝx. 54:17; Mat. 10:19; Ros. 6:10. \x*  
\v 16 Ⱨǝtta ata-ana, aka-uka, uruⱪ-tuƣⱪan wǝ yar-buradǝrliringlarmu silǝrgǝ hainliⱪ ⱪilip tutup beridu wǝ ular aranglardiki bǝziliringlarni ɵltüridu. \f □ \fr 21:16 \ft \+bd «hainliⱪ ⱪilip tutup beridu»\+bd* — bu birla sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 21:16 \xt Mik. 7:6; Ros. 7:59; 12:2. \x*  
\v 17 Silǝr mening namim tüpǝylidin ⱨǝmmǝ adǝmning nǝpritigǝ uqraysilǝr. \x + \xo 21:17 \xt Mat. 10:22; Mar. 13:13. \x*  
\v 18 Ⱨalbuki, bexinglardiki bir tal qaqmu ⱨalak bolmaydu! \x + \xo 21:18 \xt 1Sam. 14:45; 2Sam. 14:11; 1Pad. 1:52; Mat. 10:30. \x*  
\v 19 Sǝwr-qidamliⱪ bolƣininglarda, jeninglarƣa igǝ bolalaysilǝr.\f □ \fr 21:19 \ft \+bd «Sǝwr-qidamliⱪ bolƣininglarda, jeninglarƣa igǝ bolalaysilǝr»\+bd* — bu ayǝttǝ «jan» yaki jismaniy ⱨayat yaki adǝmning ɵz wujudini, xundaⱪla roⱨiy ⱨayatini kɵrsitidu. Bizningqǝ muxu yǝrdǝ insanning roⱨiy ⱨayatidiki ǝmǝliy jǝⱨǝtlǝrni kɵrsitidu. Birsidǝ roⱨiy ⱨayat bar bolsa, undaⱪta u ɵzini tutalaydiƣan, türlük roⱨiy ⱨujumlarƣa taⱪabil turalaydiƣan bolidu — mǝsilǝn, ɵzidǝ bar bolƣan ǝnsirǝxlǝr, ⱪorⱪunqlar, xǝⱨwaniy ⱨǝwǝslǝr ⱪatarliⱪlarni Mǝsiⱨgǝ boysunduralaydu (mǝsilǝn, «2Kor.» 10:5, «1Tes.» 4:4ni kɵrüng).\f*   
\b  
\m  
\s1 Yerusalemning wǝyran ⱪilinixidin bexarǝt  
\r Mat. 24:15-21; Mar. 13:14-19  
\m
\v 20 — Lekin Yerusalemning \add düxmǝn\add* ⱪoxunliri tǝripidin ⱪorxiwelinƣanliⱪini kɵrgininglarda, uning wǝyran bolux waⱪti yeⱪinlixip ⱪaptu, dǝp bilinglar. \x + \xo 21:20 \xt Dan. 9:27; Mat. 24:15; Mar. 13:14. \x*  
\v 21 U qaƣda Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidǝ turuwatⱪanlar taƣlarƣa ⱪaqsun, xǝⱨǝr iqidǝ turuwatⱪanlar uningdin qiⱪip kǝtsun, yezilarda turuwatⱪanlar xǝⱨǝrgǝ kirmisun.  
\v 22 Qünki xu qaƣ «intiⱪam jazasini tartidiƣan künlǝr»dur; xuning bilǝn \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* barliⱪ pütülgǝnlǝr ǝmǝlgǝ axurulidu.\f □ \fr 21:22 \ft \+bd «intiⱪam jazasini tartidiƣan künlǝr»\+bd* — «intiⱪam jazasi» grek tilida bu sɵz ⱨǝm «intiⱪam» ⱨǝm «toluⱪ, mutlǝⱪ ⱨɵküm qiⱪirix» dǝp ipadilinidu. «Mat.» 23:35ni kɵrüng. Bu «intiⱪam» yaki «ⱨɵküm qiⱪirilix»ni Huda Ɵzining hǝlⱪi Yǝⱨudiylar üstigǝ yürgüzidu. Bu, muxu yǝrdǝ (12-24-ayǝt) Yerusalem xǝⱨirining miladiyǝ 70-yili muⱨasirigǝ elinixi wǝ wǝyran ⱪilinixini kɵrsitiƣan bexarǝttur. Keyinki ayǝtlǝr ahir zamanni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 21:22 \xt Dan. 9:26,27; Mat. 24:15; Mar. 13:14. \x*   
\b  
\m
\v 23 Əmdi xu künlǝrdǝ ⱨamilidar ayallar wǝ bala emitidiƣanlarning ⱨaliƣa way! Qünki bu zeminda eƣir ⱪisqiliⱪ bolidu wǝ \add ǝrxtiki\add* ƣǝzǝp bu hǝlⱪning bexiƣa qüxidu; \f □ \fr 21:23 \ft \+bd «bu zeminda eƣir ⱪisqiliⱪ bolidu...»\+bd* — yaki «yǝr yüzidǝ eƣir ⱪisqiliⱪ bolidu».\f*  
\v 24 Ular ⱪiliqning bisida yiⱪitilidu wǝ tutⱪun ⱪilinip, barliⱪ ǝllǝrgǝ elip ketilidu; «yat ǝllǝrning waⱪti» toxⱪuqǝ, Yerusalem yat ǝllǝrning ayaƣ astida ⱪalidu.\f □ \fr 21:24 \ft \+bd «Ular ... tutⱪun ⱪilinip, barliⱪ ǝllǝrgǝ elip ketilidu; «yat ǝllǝrning waⱪti» toxⱪuqǝ, Yerusalem yat ǝllǝrning ayaƣ astida ⱪalidu»\+bd* — «ǝllǝr» muxu yǝrdǝ Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu. «Yat ǝllǝrning waⱪti» — Grek tilida «yat ǝllǝrning waⱪitliri». «Yat ǝllǝrning waⱪti toxⱪuqǝ» degǝn ibarǝ Yǝⱨudiy hǝlⱪi ahir zamanda ⱪaytidin Yerusalemda turidiƣanliⱪini wǝ Yerusalemni idarǝ ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsitidu. Bu ibarǝ wǝ xundaⱪla bu babtiki baxⱪa bexarǝtlǝr üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 21:24 \xt Rim. 11:25. \x*   
\b  
\m  
\s1 Mǝsiⱨning kelidiƣanliⱪi ⱨǝⱪⱪidǝ  
\r Mat. 24:29-31; Mar. 13:24-27  
\m
\v 25 — Ⱪuyax, ay, yultuzlardimu alamǝtlǝr bolidu; yǝr yüzidiki ǝllǝr arisida dengiz-okyanlarning güldürlixidin wǝ dolⱪunlarning dawalƣuxliridin parakǝndiqilik bolidu. \x + \xo 21:25 \xt Yǝx. 13:10; Əz. 32:7; Yo. 3:4; 3:15; Mat. 24:29; Mar. 13:24; Wǝⱨ. 6:12. \x*  
\v 26 Adǝmlǝr ⱪorⱪup, yǝr yüzigǝ kelidiƣan apǝtlǝrni wǝⱨimǝ iqidǝ kütüp ǝs-ⱨoxini yoⱪitidu; qünki asmandiki küqlǝr lǝrzigǝ kelidu. \f □ \fr 21:26 \ft \+bd «asmandiki küqlǝr lǝrzigǝ kelidu»\+bd* — «asmandiki küqlǝr» bǝlkim asmandiki jisimlar (ⱪuyax, ay, yultuz ⱪatarliⱪlar)ni wǝ ⱨǝm asmanda Hudaning pǝrixtiliri bilǝn jǝng ⱪiliwatⱪan jin-xǝytanlarnimu kɵrsitixi mumkin.\f*  
\v 27 Andin kixilǝr Insan’oƣlining küq-ⱪudrǝt wǝ uluƣ xan-xǝrǝp bilǝn bir bulut iqidǝ keliwatⱪanliⱪini kɵridu.\x + \xo 21:27 \xt Dan. 7:10; Mat. 16:27; 24:30; 25:31; 26:64; Mar. 13:26; 14:62; Ros. 1:11; 2Tes. 1:10; Wǝⱨ. 1:7. \x*   
\m
\v 28 Lekin bu alamǝtlǝr kɵrünüxkǝ baxliƣanda, ⱪǝddinglarni ruslap bexinglarni kɵtürünglar, qünki bu silǝrni azad ⱪilixtiki nijat yeⱪinlaxti, degǝnliktur.\x + \xo 21:28 \xt Rim. 8:23. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ənjür dǝrihidin sawaⱪ elix  
\r Mat. 24:32-35; Mar. 13:28-31  
\m
\v 29 U ularƣa mundaⱪ bir tǝmsilni sɵzlǝp bǝrdi:  
\m — Ənjür dǝrihi wǝ baxⱪa barliⱪ dǝrǝhlǝrgǝ ⱪaranglar. \x + \xo 21:29 \xt Mat. 24:32; Mar. 13:28. \x*  
\v 30 Ularning yengidin bihlanƣanda ularƣa ⱪarap, ɵzünglar yazning yetip kelixigǝ az ⱪalƣanliⱪini bilisilǝr.  
\v 31 Xuningdǝk, baya deyilgǝn alamǝtlǝrning yüz beriwatⱪanliⱪini kɵrgininglarda, Hudaning padixaⱨliⱪining yeⱪin ⱪalƣalnliⱪini bilinglar.  
\v 32 Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bu alamǝtlǝrning ⱨǝmmisi ǝmǝlgǝ axurulmay turup, bu dǝwr ɵtmǝydu. \f □ \fr 21:32 \ft \+bd «bu alamǝtlǝrning ⱨǝmmisi ǝmǝlgǝ axurulmay turup, bu dǝwr ɵtmǝydu»\+bd* — ǝgǝr tilƣa elinƣan alamǝt Yerusalemning wǝyran boluxiƣa (miladiyǝ 70-yili) (20-24-ayǝt) ⱪaritilƣan bolsa, undaⱪta «bu dǝwr» degǝn sɵz tǝbiiyki (1) Əysaning dǝwridǝ yaxap ɵtkǝn adǝmlǝrni kɵrsitidu. (2) ǝgǝr Mǝsiⱨning dunyaƣa ⱪaytip kelixigǝ (27-ayǝt) ⱪaritilƣan bolsa, «dǝwr» degǝn sɵz bǝlkim pütün Yǝⱨudiyǝ hǝlⱪini kɵrsitidu; (3) bu ayǝtlǝrdǝ eytilƣan wǝⱪǝlǝrning baxlinix dǝwridǝ yaxiƣanlarni kɵrsitidu. Xunga barliⱪ wǝⱪǝlǝr xu dǝwr iqidǝ yüz beridu, degǝnlik bolidu. Bizningqǝ (3)-xǝrⱨ aldi-kǝyni ayǝtlǝrgǝ ǝng bap kelidu.\f*  
\v 33 Asman-zemin yoⱪilidu, biraⱪ mening sɵzlirim ⱨǝrgiz yoⱪalmaydu.\f □ \fr 21:33 \ft \+bd «Asman-zemin yoⱪilidu, biraⱪ mening sɵzlirim ⱨǝrgiz yoⱪalmaydu»\+bd* — grek tili «asman-zemin ɵtidu, biraⱪ mening sɵzlirim ⱨǝrgiz ɵtmǝydu».\f*  \x + \xo 21:33 \xt Zǝb. 102:25-27; Yǝx. 51:6; Mat. 24:35; Ibr. 1:11. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨoxyar bolunglar  
\m
\v 34 — Lekin ɵzünglarƣa agaⱨ bolunglarki, kɵngülliringlar ǝyx-ixrǝt, mǝyhorluⱪ wǝ tirikqilikning ƣǝm-ǝndixiliri bilǝn bihudlaxmisun, xu küni üstünglarƣa tuyuⱪsiz qüxmisun. \f □ \fr 21:34 \ft \+bd «xu küni üstünglarƣa tuyuⱪsiz qüxmisun»\+bd* — «xu kün» Muⱪǝddǝs Kitabta daim degüdǝk Mǝsiⱨ dunyaƣa ⱪaytip kelidiƣan, insanlardin ⱨesab alidiƣan künni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 21:34 \xt Rim. 13:13; 1Tes. 5:6; 1Pet. 4:7. \x*  
\v 35 Qünki u goya tuzaⱪtǝk barliⱪ yǝr yüzidǝ ⱨǝrbir turuwatⱪanlarning bexiƣa qüxidu. \x + \xo 21:35 \xt 1Tes. 5:2; 2Pet. 3:10; Wǝⱨ. 3:3; 16:15. \x*  
\v 36 Xunga ⱨǝrⱪandaⱪ waⱪitlarda ⱨoxyar bolunglar, yüz berix aldida turuwatⱪan bu ixlardin ɵzünglarni ⱪaqurup Insan’oƣli aldida ⱨazir bolup turuxⱪa layiⱪ ⱨesablinix üqün ⱨǝrdaim dua ⱪilinglar, — dedi.\f □ \fr 21:36 \ft \+bd «yüz berix aldida turuwatⱪan bu ixlardin ɵzünglarni ⱪaqurup»\+bd* — yaki «yüz berix aldida turuwatⱪan bu ixlardin ⱪutulup...». Əmdi etⱪadqilar bu dǝⱨxǝtlik wǝⱪǝlǝrdin ɵtüp ketǝmdu, yaki awwal elip ketilǝmdu? Bu muⱨim mǝsilǝ. Oⱪurmǝnlǝr muxu ayǝtning aldi-kǝynidiki sɵz-ayǝtlǝrgǝ ⱪarap ɵzliri bir hulasigǝ kelǝlǝydu. Biz baxⱪa yǝrlǝrdimu bu tema üstidǝ tohtalƣan («Tesalonikaliⱪlarƣa (2)»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ). \+bd «ⱨazir bolup layiⱪ ⱨesablinix üqün...»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «küqlǝndürülüxünglar üqün...» deyilidu.\f*  \x + \xo 21:36 \xt Mat. 24:42; 25:13; Mar. 13:33; Luⱪa 12:40; 1Tes. 5:6. \x*   
\m
\v 37 Əmdi u kündüzliri ibadǝthanida tǝlim berǝtti, ahxamliri xǝⱨǝrdin qiⱪip, keqini Zǝytun teƣi dǝp atalƣan taƣda ɵtküzǝtti. \x + \xo 21:37 \xt Yⱨ. 8:2. \x*  
\v 38 Wǝ barliⱪ hǝlⱪ uning tǝlimini angliƣili tang sǝⱨǝrdǝ ibadǝthaniƣa kirip, uning yeniƣa kelǝtti.   
\b  
\b  
\m  
\c 22
\s1 Rǝbni ɵltürüx suyiⱪǝsti  
\r Mat. 26:1-5, 14-16; Mar. 14:1-2, 10-11; Yⱨ. 11:45-53  
\m
\v 1 Əmdi petir nan ⱨeyti («ɵtüp ketix ⱨeyti» dǝpmu atilidu) yeⱪinlixip ⱪalƣanidi.\x + \xo 22:1 \xt Mis. 12:15; Mat. 26:2; Mar. 14:1. \x*  
\v 2 Bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri uni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilixⱪa amal izdǝp yürǝtti; qünki ular hǝlⱪtin ⱪorⱪatti.\f □ \fr 22:2 \ft \+bd «...qünki ular hǝlⱪning ƣǝzipidin ⱪorⱪatti»\+bd* — kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazlirining hǝlⱪtin ⱪorⱪuxining sǝwǝbi, hǝlⱪning Mǝsiⱨni ⱪollaydiƣanliⱪidin; xunga ular uni biwasitǝ ɵltürǝlmǝy, bǝlki amal ⱪilip rimliⱪlar aldida Əysaƣa ǝrz ⱪilix arⱪiliⱪ ularning wasitisi bilǝn uni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilmaⱪqi.\f*  \x + \xo 22:2 \xt Zǝb. 2:2; Yⱨ. 11:47; Ros. 4:27. \x*   
\m
\v 3 Xu pǝyttǝ on ikkiylǝndin biri bolƣan, Ixⱪariyot dǝp atalƣan Yǝⱨudaning kɵngligǝ Xǝytan kirdi.\x + \xo 22:3 \xt Mat. 26:14; Mar. 14:10; Yⱨ. 13:27. \x*  
\v 4 U berip bax kaⱨinlar wǝ ibadǝthana pasiban bǝgliri bilǝn Əysani ⱪandaⱪ ⱪilip ularƣa tutup berix üstidǝ mǝsliⱨǝtlǝxti.  
\v 5 Ular intayin hux bolup, Yǝⱨudaƣa pul berixkǝ kelixti.  
\v 6 Yǝⱨuda maⱪul bolup, uni halayiⱪtin ayrim ⱪalƣanda ularƣa tutup berixkǝ muwapiⱪ pursǝt izdǝxkǝ kirixti.   
\b  
\m  
\s1 Ɵtüp ketix ⱨeytining kǝqlik ziyapiti  
\r Mat. 26:17-25; Mar. 14:12-21; Yⱨ. 13:21-30  
\m
\v 7 Əmdi petir nan ⱨeytining \add birinqi\add* küni yetip kǝlgǝnidi. Xu küni «ɵtüp ketix ⱨeyti»ƣa atap ⱪurbanliⱪ \add ⱪoza\add* soyulatti.\f □ \fr 22:7 \ft \+bd «Əmdi petir nan ⱨeytining birinqi küni yetip kǝlgǝnidi»\+bd* — «petir nan ⱨeyti» yǝttǝ kün ɵtküzülǝtti. Tunji küni «ɵtüp ketix bayrimi» (ibraniy tilida «pasha» ⱨeyti) idi. Bu küni, Yǝⱨudiylar ⱪoylarni ibadǝthaniƣa apirip soyup, andin ɵyidǝ petir nan bilǝn yǝytti («Mis.» 12:1-20, «Law.» 23:4-8ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 22:7 \xt Mat. 26:17; Mar. 14:12,13. \x*  
\v 8 Xuning bilǝn Əysa Petrus bilǝn Yuⱨannaƣa:  
\m — Berip bizgǝ ɵtüp ketix ⱨeytining \add ⱪozisini\add* birgǝ yegili tǝyyarlanglar, — dǝp ularni ǝwǝtti.   
\m
\v 9 — Ⱪǝyǝrdǝ tǝyyarliximizni halaysǝn? — dǝp soridi ular.  
\v 10 U ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Xǝⱨǝrgǝ kirsǝnglar, mana u yǝrdǝ kozida su kɵtürüwalƣan bir ǝr kixi silǝrgǝ uqraydu. Uning kǝynidin mengip u kirgǝn ɵygǝ kiringlar. \f □ \fr 22:10 \ft \+bd «mana u yǝrdǝ kozida su kɵtürüwalƣan bir ǝr kixi silǝrgǝ uqraydu»\+bd* — Ⱪanaanda (Pǝlǝstindǝ) ǝr kixilǝr bügüngǝ ⱪǝdǝr adǝttǝ su kɵtürmǝydu.\f*  
\v 11 Wǝ ɵy igisigǝ: «Ustaz: — Muhlislirim bilǝn ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪini yǝydiƣan meⱨmanhana ɵy ⱪǝyǝrdǝ? — dǝp sorawatidu» dǝnglar.  
\v 12 U silǝrni baxlap üstünki ⱪǝwǝttiki rǝtlǝngǝn sǝrǝmjanlaxturulƣan qong bir eƣiz ɵyni kɵrsitidu. Mana xu yǝrdǝ tǝyyarliⱪ ⱪilip turunglar.   
\m
\v 13 Xuning bilǝn ikkisi beriwidi, ⱨǝmmǝ ixlar uning eytⱪinidǝk bolup qiⱪti. Ular xu yǝrdǝ ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪini tǝyyarlaxti.  
\v 14 Əmdi waⱪti-saiti kǝlgǝndǝ, Əysa dastihanda olturdi; on ikki rosul uning bilǝn billǝ olturuxti. \x + \xo 22:14 \xt Mat. 26:20; Mar. 14:17. \x*  
\v 15 Andin u ularƣa:  
\m — Mǝn azab qekixtin ilgiri, silǝr bilǝn ɵtüp ketix ⱨeytining bu tamiⱪiƣa ⱨǝmdastihanda boluxⱪa tolimu intizar bolup kǝlgǝnidim. \f □ \fr 22:15 \ft \+bd «tolimu intizarliⱪ bolup kǝlgǝnidim»\+bd* — grek tilida «intizarliⱪ bilǝn intizar ⱪildim».\f*  
\v 16 Qünki silǝrgǝ eytayki, bu ⱨeyt ziyapitining \add ǝⱨmiyiti\add* Hudaning padixaⱨliⱪida ǝmǝlgǝ axurulmiƣuqǝ, mǝn buningdin ⱪayta yemǝymǝn, — dedi.\f □ \fr 22:16 \ft \+bd «bu ⱨeyt ziyapitining ǝⱨmiyiti Hudaning padixaⱨliⱪida ǝmǝlgǝ axurulmiƣuqǝ, mǝn buningdin ⱪayta yemǝymǝn»\+bd* — Tǝwrattiki barliⱪ ⱨeytlarning ⱨǝrbirining ɵzi bir bexarǝttur, ⱨǝmmisi Mǝsiⱨning padixaⱨliⱪida toluⱪ ǝmǝlgǝ axurulidu. «Lawiylar» 23-bab wǝ «Lawiylar»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*   
\m
\v 17 Andin u bir jamni ⱪoliƣa elip, tǝxǝkkür eytti wǝ muhlisliriƣa:  
\m — Buni elip aranglarda tǝⱪsim ⱪilip \add iqinglar\add*.  
\v 18 Qünki xuni eytayki, mundin keyin Hudaning padixaⱨliⱪi kǝlmigüqǝ, ⱨǝrgiz üzüm xǝrbitidin ⱪǝt’iy iqmǝymǝn, — dedi.\f □ \fr 22:18 \ft \+bd «...üzüm xǝrbitidin ⱪǝt’iy iqmǝymǝn»\+bd* — grek tilida «... üzüm telining mewisining xǝrbitidin ⱪǝt’iy iqmǝymǝn».\f*   
\b  
\m  
\s1 «Rǝbning ziyapiti»  
\m
\v 19 Andin u bir tal nanni ⱪoliƣa elip, Hudaƣa tǝxǝkkür eytti wǝ uni oxtup, ularƣa ülǝxtürüp berip: — Bu mening silǝr üqün pida bolidiƣan tenimdur. Meni ǝslǝp turux üqün buningdin yǝnglar, — dedi.\f □ \fr 22:19 \ft \+bd «Meni ǝslǝp turux üqün buningdin yǝnglar»\+bd* — grek tilida «meni ǝslǝp turux üqün bundaⱪ ⱪilinglar».\f*  \x + \xo 22:19 \xt Mat. 26:26; Mar. 14:22; 1Kor. 11:23,24. \x*   
\m
\v 20 U xuningdǝk tamaⱪtin keyinki jamni ⱪoliƣa elip mundaⱪ dedi:  
\m — Bu jamdiki xarab mening silǝr üqün tɵkülidiƣan ⱪenimda bolƣan yengi ǝⱨdidur.\f □ \fr 22:20 \ft \+bd «tamaⱪtin keyinki jam»\+bd* — «ɵtüp ketix ⱨeyt»tiki ziyapǝt daim bekitilgǝn alaⱨidǝ bir tǝrtip boyiqǝ ɵtküzilidu. «Tamaⱪtin keyinki jam» «üqinqi jam» bolidu. \+bd «Bu jamdiki xarab mening silǝr üqün tɵkülidiƣan ⱪenimda bolƣan yengi ǝⱨdidur»\+bd* — Mǝsiⱨ eytⱪan bu «yengi ǝⱨdǝ» Yǝrǝmiya wǝ baxⱪa pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ Tǝwratta wǝdǝ ⱪilinƣan ajayp «yengi ǝⱨdǝ»dur («Yǝr.» 31:31-34 ⱨǝm «Əz.» 36:25-27ni, xundaⱪla Yǝrǝmiyadiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng). Bu yengi ǝⱨdǝ «Mǝsiⱨning ⱪenididur» degǝnning intayin qongⱪur mǝnisi bardur, muxu ǝⱨdǝ Mǝsiⱨning pütün wujud-ⱨayatiƣa pütülgǝnlikini, xundaⱪla ǝⱨdini pütkül insaniyǝtkǝ yǝtküzüxkǝ bolƣan ⱪǝt’iy niyitini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 21 Lekin mana, meni tutup bǝrgüqining ⱪoli mening bilǝn bir dastihandidur. \x + \xo 22:21 \xt Mat. 26:23; Mar. 14:18; Yⱨ. 13:21. \x*  
\v 22 Wǝ Insan’oƣli dǝrwǝⱪǝ ɵzi toƣrisida bekitilgǝndǝk \add alǝmdin\add* ketidu; biraⱪ Insan’oƣlining tutup berilixigǝ wasitiqi bolƣan adǝmning ⱨaliƣa way!\x + \xo 22:22 \xt Zǝb. 41:9; Yⱨ. 13:18; Ros. 1:6. \x*   
\m
\v 23 Andin muhlislar bir-biridin:  
\m — Arimizda zadi kim muxundaⱪ ixni ⱪilixi mumkin? — dǝp munazirigǝ qüxüp ketixti.   
\b  
\m  
\s1 Muhlislarning mǝrtiwǝ ⱨǝⱪⱪidǝ munazirilixixi  
\m
\v 24 Əmdi ularning arisida ⱪaysimiz ǝng uluƣ saniliximiz kerǝk degǝn talax-tartix pǝyda boldi.  
\v 25 U ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Əllǝrdiki padixaⱨlar ⱪol astidiki hǝlⱪ üstidin buyruⱪwazliⱪ ⱪilip idarǝ ⱪilidu, ularning üstidiki ⱨoⱪuⱪdarliri «hǝlⱪpǝrwǝr» dǝp atilidu. \f □ \fr 22:25 \ft \+bd «Əllǝrdiki padixaⱨlar ⱪol astidiki hǝlⱪ üstidin buyruⱪwazliⱪ ⱪilip idarǝ ⱪilidu, ularning üstidiki ⱨoⱪuⱪdarliri «hǝlⱪpǝrwǝr» dǝp atilidu»\+bd* — xu qaƣda wǝ dunyaning pütkül tarihida «hǝlⱪpǝrwǝr» dǝp atalƣanlar ǝmǝliyǝttǝ «ismi bar, jismi yoⱪ»lardǝk «hǝlⱪpǝrwǝr»ning ǝksi bolidu, ǝlwǝttǝ. Mǝsiⱨning bu ixni kɵrsǝtkǝnliki, etiⱪadqilar ⱨǝtta muxundaⱪ abruynimu izdimǝsliki kerǝk, ⱨǝrⱪandaⱪ «abruypǝrǝslik» ⱪilixtin tolimu yiraⱪlixixi kerǝk, degǝnliktur, dǝp oylaymiz.\f*  \x + \xo 22:25 \xt Mat. 20:25; Mar. 10:42. \x*  
\v 26 Biraⱪ silǝr xundaⱪ bolmanglar; bǝlki aranglardiki ǝng mǝrtiwiliki ɵzini ǝng kiqikidǝk ⱨesablisun wǝ yetǝkqi bolƣanlar \add ⱨǝmmǝylǝngǝ\add* hizmǝtkardǝk bolsun. \x + \xo 22:26 \xt Luⱪa 9:48; 1Pet. 5:3. \x*  
\v 27 Kim mǝrtiwilik, dastihanda olturƣanmu yaki dastihandiki kütküqimu? Dastihanda olturƣini ǝmǝsmu? Biraⱪ mǝn bolsam aranglarda hizmitinglarda bolƣuqi kütküqidǝkturmǝn.\x + \xo 22:27 \xt Mat. 20:28; Yⱨ. 13:14; Fil. 2:7. \x*   
\m
\v 28 Silǝr bolsanglar, beximƣa sinaⱪlar kǝlgǝndǝ baxtin-ahir mǝn bilǝn billǝ ⱨǝmraⱨ bolƣansilǝr.  
\v 29 Wǝ huddi Atam manga padixaⱨliⱪ ⱨoⱪuⱪi bekitkǝndǝk, mǝn silǝrgimu xundaⱪ bekitimǝn. \x + \xo 22:29 \xt Luⱪa 12:32. \x*  
\v 30 Xuning bilǝn silǝr mening padixaⱨliⱪimda mǝn bilǝn bir dastihanda yǝp-iqisilǝr wǝ tǝhtlǝrdǝ olturup, Israilning on ikki ⱪǝbilisi üstidin ⱨɵküm qiⱪirisilǝr.\f □ \fr 22:30 \ft \+bd «Israilning on ikki ⱪǝbilisi üstidin ⱨɵküm qiⱪirisilǝr»\+bd* — yaki «Israilning on ikki ⱪǝbilisi üstidin ⱨɵkümranliⱪ ⱪilisilǝr».\f*  \x + \xo 22:30 \xt Mat. 19:28; Wǝⱨ. 3:21. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Petrusning ɵzidin tanidiƣanliⱪini aldin eytixi  
\r Mat. 26:31-35; Mar. 14:27-31; Yⱨ. 13:36-38  
\m
\v 31 Rǝb yǝnǝ \add Petrusⱪa\add*:  
\m — «Əy Simon, Simon! Mana, Xǝytan ⱨǝmminglarni huddi buƣday tasⱪiƣandǝk tasⱪap sinaxni tiligǝn. \f □ \fr 22:31 \ft \+bd «Əy Simon, Simon!»\+bd* — Muⱪǝddǝs Kitabta, birsining bir adǝmning ismini yaki bir jayning namini tǝkrar ikki ⱪetim qaⱪirixi uningƣa bolƣan qongⱪur meⱨir-muⱨǝbbitini ipadilǝp, uning ɵzigǝ ǝziz ikǝnlikini kɵrsitidu. \+bd «Xǝytan ⱨǝmminglarni huddi buƣday tasⱪiƣandǝk tasⱪap sinaxni tiligǝn»\+bd* — «tiligǝn» degǝn bu sɵz Huda Xǝytanning tǝlipi boyiqǝ muxundaⱪ ⱪilixiƣa yol ⱪoyƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 22:31 \xt 1Pet. 5:8. \x*  
\v 32 Lekin etiⱪading yoⱪimisun dǝp sanga dua ⱪildim. Əmdi sǝn towa ⱪilip tüz yolƣa ⱪaytⱪandin keyin, ⱪerindaxliringni mustǝⱨkǝmligin» — dedi.   
\m
\v 33 — I Rǝb, — dedi Petrus, — Mǝn sǝn bilǝn billǝ zindanƣa taxlinip, billǝ ɵlümgǝ berixⱪa tǝyyarmǝn!   
\m
\v 34 U uningƣa: — I Petrus, sanga eytayki, bügün horaz qilliƣuqǝ, sǝn «Uni tonumaymǝn» dǝp mǝndin üq ⱪetim tanisǝn, dedi.\f □ \fr 22:34 \ft \+bd «bügün horaz qilliƣuqǝ, sǝn «Uni tonumaymǝn» dǝp mǝndin üq ⱪetim tanisǝn»\+bd* — «bügün» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Yǝⱨudiylar üqün «bu kün» «keqǝ» bilǝn baxlinidu. Mǝsiⱨ bu sɵzlǝrni keqidǝ eytidu. Xuning bilǝn u eytⱪan wǝⱪǝlǝr axu keqidǝ, tang atmayla yüz beridu. 
\fp  Grek tilida uning sɵzliri inkar xǝklidǝ ipadilinidu: «Sǝn bügün «uni tonumaymǝn» dǝp üq ⱪetim mǝndin tanmay turup horaz qillimaydu».\f*  \x + \xo 22:34 \xt Mat. 26:34; Mar. 14:30; Yⱨ. 13:38. \x*   
\b  
\m  
\s1 Uning muhlislirini alaⱨidǝ agaⱨlanduruxi  
\m
\v 35 Andin, u ulardin:  
\m — Silǝrni ⱨǝmyansiz, hurjunsiz wǝ kǝxsiz \add sǝpǝrgǝ\add* ǝwǝtkinimdǝ silǝrning birǝr nǝrsǝnglar kǝm bolup ⱪalƣanmu? — dǝp soridi. Ular: — Yaⱪ, dedi.\f □ \fr 22:35 \ft \+bd «Silǝrni ⱨǝmyansiz, hurjunsiz wǝ kǝxsiz sǝpǝrgǝ ǝwǝtkinimdǝ silǝrning birǝr nǝrsǝnglar kǝm bolup ⱪalƣanmu?»\+bd* — 9:3 wǝ 10:3-4ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 22:35 \xt Mat. 10:9; Mar. 6:8; Luⱪa 9:3. \x*   
\m
\v 36 Xuning bilǝn u ularƣa: — Lekin ⱨazir ⱨǝr kimning ⱨǝmyani bolsa, uni alsun; xundaⱪ ⱨǝm hurjuni bolsa, uni alsun wǝ bir kimning ⱪiliqi bolmisa, qapinini setip birdin ⱪiliq alsun. \f □ \fr 22:36 \ft \+bd «lekin ⱨazir ⱨǝr kimning ⱨǝmyani bolsa, uni alsun; xundaⱪ ⱨǝm hurjuni bolsa, uni alsun wǝ bir kimning ⱪiliqi bolmisa, qapinini setip birdin ⱪiliq alsun»\+bd* — bu sirliⱪ ǝmma muⱨim sɵz toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  
\v 37 Qünki mǝn silǝrgǝ xuni eytayki, \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add*: «U jinayǝtqilǝr ⱪatarida sanilidu» dǝp pütülgǝn sɵz mǝndǝ qoⱪum ǝmǝlgǝ axurulidu. Qünki mening toƣramdiki barliⱪ ixlar toluⱪ ǝmǝlgǝ axmay ⱪalmaydu — dedi.\f □ \fr 22:37 \ft \+bd «U jinayǝtqilǝr ⱪatarida sanilidu»\+bd* — yaki «U asiyliⱪ ⱪilƣuqilar ⱪatarida sanilidu». Bu bexarǝt «Yǝx.» 53:12dǝ tepilidu. \+bd «mening toƣramdiki barliⱪ ixlar toluⱪ ǝmǝlgǝ axmay ⱪalmaydu»\+bd* — «mening toƣramdiki barliⱪ ixlar» bolsa pǝⱪǝt Tǝwrattiki Mǝsiⱨni aldin’ala oquⱪ eytⱪan bexarǝtlǝr bolupla ⱪalmay, bǝlki Tǝwratta Mǝsiⱨni kɵrsitidiƣan barliⱪ buyrulƣan ⱪurbanliⱪlar, ǝmrlǝr, bǝlgilimilǝr ⱨǝmdǝ Tǝwratta hatirilǝngǝn barliⱪ tarihiy «bexarǝtlik wǝⱪǝlǝr»ni ɵz iqigǝ alidu.\f*  \x + \xo 22:37 \xt Yǝx. 53:12; Mar. 15:28. \x*   
\m
\v 38 — I Rǝb, ⱪariƣin, bu yǝrdǝ ikki ⱪiliq bar ikǝn, dedi ular.  
\m — Boldi, yetidu! — dedi u ularƣa.\f □ \fr 22:38 \ft \+bd «I Rǝb, ⱪariƣin, bu yǝrdǝ ikki ⱪiliq bar ikǝn»\+bd* — muxu hil «ⱪiliq» ⱪisⱪa bolup, yǝnǝ «piqaⱪ» ⱨesablanƣili bolidu. \+bd «Boldi, yetidu! — dedi \+bd*\+bdit Əysa\+bdit* ularƣa» — muxu ayǝt üstidǝ 37-ayǝt bilǝn «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Zǝytun teƣida dua ⱪilixi  
\r Mat. 26:36-46; Mar. 14:32-42  
\m
\v 39 Andin u qiⱪip, aditi boyiqǝ Zǝytun teƣiƣa yol aldi; uning muhlisliri uningƣa ǝgixip bardi. \x + \xo 22:39 \xt Mat. 26:36; Mar. 14:32; Yⱨ. 8:1; 18:1. \x*  
\v 40 U yǝrgǝ yetip barƣanda u ularƣa:  
\m — Azdurulmasliⱪinglar üqün dua ⱪilinglar, — dedi.   
\m
\v 41 Andin, ulardin bir tax etimiqǝ neriraⱪ berip, tizlinip turup:\x + \xo 22:41 \xt Mat. 26:39; Mar. 14:35. \x*   
\m
\v 42 — I Ata, halisang, bu ⱪǝdǝⱨni mǝndin elip kǝtkǝysǝn. Lekin mening ǝmǝs, bǝlki Sening iradǝng ada ⱪilinsun — dǝp dua ⱪildi; \f □ \fr 22:42 \ft \+bd «bu ⱪǝdǝⱨni mǝndin elip kǝtkǝysǝn»\+bd* — «bu ⱪǝdǝⱨ» uning aldida turidiƣan azab-oⱪubǝtlǝrni kɵrsitidu. Tǝwratta «ⱪǝdǝⱨ» dǝl xu mǝnidǝ bolup, «Zǝb.» 75:8, «Yǝx.» 51:17, 22, «Yǝr.» 25:15 wǝ baxⱪa kɵp yǝrlǝrdǝ Hudaning ƣǝzipini bildüridu. Xunga Mǝsiⱨ muxu yǝrdǝ ⱨǝmmimizning gunaⱨlirini kɵtürüp, Hudaning ƣǝzipini iqixkǝ tǝyyar turidu.\f*  
\v 43 wǝ asmandin bir pǝrixtǝ uningƣa kɵrünüp uni ⱪuwwǝtlǝndürdi.  
\v 44 U ⱪattiⱪ azabta tolƣinip tehimu ihlasliⱪ bilǝn dua ⱪiliwǝrdi. Buning bilǝn uning tǝrliri yǝrgǝ tɵkülgǝn ⱪan tamqiliridǝk qüxüxkǝ baxlidi. \x + \xo 22:44 \xt Yⱨ. 12:27; Ibr. 5:7. \x*  
\v 45 Andin duasini tügitip, ornidin turup, muhlislirining yeniƣa kǝldi. Ularning ƣǝmgǝ qɵküp ⱨalsizlinip mügdǝp ⱪalƣanliⱪini kɵrüwidi, ularƣa:   
\m
\v 46 — Uhlap ⱪalƣininglar nemisi? Azduruluxtin saⱪlinix üqün ⱪopup dua ⱪilinglar, — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning tutⱪun ⱪilinixi  
\r Mat. 26:47-56; Mar. 14:43-50; Yⱨ. 18:3-11  
\m
\v 47 Uning sɵzi tehi ayaƣlaxmastinla, bir top adǝmlǝr pǝyda boldi. Ularni baxlap kǝlgüqi on ikkǝylǝndin biri bolƣan Yǝⱨuda degǝn kixi idi; u Əysaƣa \add salam berip\add* sɵygili ⱪexiƣa bardi.\x + \xo 22:47 \xt Mat. 26:47; Mar. 14:43; Yⱨ. 18:3. \x*   
\m
\v 48 Əysa uningƣa:  
\m — Əy Yǝⱨuda, bir sɵyüx bilǝn Insan’oƣlini tutup berǝrsǝnmu? — dedi.   
\m
\v 49 Wǝ Əysaning ǝtrapidikilǝr nemǝ ix yüz beridiƣanliⱪini bilip yetip: — I Rǝb, ⱪiliq bilǝn uraylimu? — dedi.  
\v 50 Wǝ ulardin biri \add ⱪiliqini kɵtürüp\add*, bax kaⱨinning qakiriƣa urup, ong ⱪuliⱪini xiliwǝtti. \f □ \fr 22:50 \ft \+bd «...ulardin biri ⱪiliqini kɵtürüp, bax kaⱨinning qakiriƣa urup, ong ⱪuliⱪini xiliwǝtti»\+bd* — bu namǝlum muhlis Petrus idi («Yuⱨ.» 18:10, «Mat.» 26:51, «Mar.» 14:71).\f*  \x + \xo 22:50 \xt Mat. 26:51; Mar. 14:47. \x*  
\v 51 Biraⱪ Əysa buningƣa jawabǝn: — Boldi, tohta! — dedi; u ⱪolini uzitip ⱪuliⱪiƣa tǝgküzüp, uni saⱪaytti.   
\m
\v 52 Əysa ɵzini tutⱪili kǝlgǝn bax kaⱨinlar, pasiban bǝgliri wǝ aⱪsaⱪallarƣa ⱪarap:  
\m — Bir ⱪaraⱪqini tutidiƣandǝk ⱪiliq-toⱪmaⱪlarni kɵtürüp kǝpsilǝrƣu? \x + \xo 22:52 \xt Mat. 26:55; Mar. 14:48. \x*  
\v 53 Muⱪǝddǝs ibadǝthanida ⱨǝr küni silǝr bilǝn billǝ idim, silǝr ⱪol salmidinglar. Ⱨazir bu silǝrgǝ tǝwǝ bolƣan waⱪit-saǝttur wǝ ⱪarangƣuluⱪning ⱨɵküm sürüxidur — dedi.\f □ \fr 22:53 \ft \+bd «ⱨazir bu silǝrgǝ tǝwǝ bolƣan waⱪit-saǝttur wǝ ⱪarangƣuluⱪning ⱨɵküm sürüxidur»\+bd* — «ⱪarangƣuluⱪning ⱨɵküm sürüxidur» — demǝk, xu qaƣda Huda Xǝytanning küq-ⱪudritini, uning Ɵzigǝ wǝ Mǝsiⱨigǝ bolƣan nǝpritini bax kaⱨinlar wǝ baxⱪa ⱨɵkümdarlardin ibarǝt xu rǝzil adǝmlǝr arⱪiliⱪ namayan ⱪilixiƣa yol ⱪoyƣanidi. «1Kor.» 2:8»ni kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning üstidin xikayǝt ⱪilinixi wǝ Petrusning Əysadin tenixi  
\r Mat. 26:57-58, 69-75; Mar. 14:53-54, 66-72; Yⱨ. 18:12-18, 25-27  
\m
\v 54 Ular Əysani tutuwelip, bax kaⱨinning ɵyigǝ elip kelixti. Petrus yiraⱪtin ǝgixip mangdi. \x + \xo 22:54 \xt Mat. 26:57; Mar. 14:53; Yⱨ. 18:12,24. \x*  
\v 55 Əmdi ular ⱨoylining otturisida ot yeⱪip qɵrisidǝ \add issinip\add* olturƣanda, Petrus ularning arisiƣa kirip olturdi. \x + \xo 22:55 \xt Mat. 26:69; Mar. 14:54,66; Yⱨ. 18:16,25. \x*  
\v 56 Andin otning nurida uning olturƣinini kɵrgǝn bir dedǝk uningƣa tikilip ⱪarap turup: — Bu adǝmmu Əysa bilǝn billǝ idi, — dedi.   
\m
\v 57 Lekin u tenip: — Əy hotun, uni tonumaymǝn! — dedi.   
\m
\v 58 Andin uzun ɵtmǝy, yǝnǝ birǝylǝn uni kɵrüp: — Sǝnmu ulardin ikǝnsǝn, — dedi. Lekin Petrus: — Əy buradǝr, undaⱪ ǝmǝsmǝn! — dedi.   
\m
\v 59 Andin bir saǝtqǝ ɵtkǝndǝ baxⱪa birǝylǝn: — Dǝrⱨǝⱪiⱪǝt, bu ⱨǝm uning bilǝn billǝ idi; qünki umu Galiliyǝliktur, — dǝp qing turuwaldi.\f □ \fr 22:59 \ft \+bd «Dǝrⱨǝⱪiⱪǝt, bu ⱨǝm uning bilǝn billǝ idi; qünki umu Galiliyǝliktur»\+bd* — muxu kixi Petrusning Galiliyǝlik ikǝnlikini bǝlkim uning tǝlǝppuzi yaki bolmisa yǝrlik kiyim-keqikidin bilip yǝtkǝn bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 60 Lekin Petrus:  
\m — Ⱨǝy buradǝr, nemǝ dǝwatⱪiningni bilmǝymǝn! — dedi. Wǝ uning sɵzi ayaƣlaxmastinla, horaz qillidi.  
\v 61 Əmdi Rǝb kǝynigǝ burulup, Petrusⱪa tikilip ⱪarap ⱪoydi. Xuning bilǝn Petrus Rǝbning sɵzini, yǝni: «Bügün horaz qillaxtin ilgiri sǝn mǝndin üq ⱪetim tanisǝn» degǝnlikini yadiƣa kǝltürdi. \x + \xo 22:61 \xt Mat. 26:34,75; Mar. 14:72; Yⱨ. 13:38; 18:27. \x*  
\v 62 Wǝ u taxⱪiriƣa qiⱪip ⱪattiⱪ yiƣlap kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning aliy kengǝxmidǝ sotlinixi  
\r Mat. 26:67-68; Mar. 14:65  
\m
\v 63 Əmdi Əysani tutup turuwatⱪanlar uni mǝshirǝ ⱪilixⱪa wǝ sawap-dumbilaxⱪa baxlidi; \x + \xo 22:63 \xt Ayup 16:10; Yǝx. 50:6; Mat. 26:67; Mar. 14:6; Yⱨ. 19:3. \x*  
\v 64 uning kɵzlirini tengip uningdin: — Seni urƣan kimdu? Ⱪeni, bexarǝt bǝrgin! — dǝp soraxti  
\v 65 wǝ uningƣa buningdin baxⱪa yǝnǝ nurƣun ⱨaⱪarǝtlǝrni yaƣdurdi.   
\m
\v 66 Tang atⱪanda, hǝlⱪ aⱪsaⱪalliri, yǝni bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri yiƣilixti. Ular uni ɵz kengǝxmisigǝ elip berip \x + \xo 22:66 \xt Zǝb. 2:2; Mat. 27:1; Mar. 15:1; Yⱨ. 18:28. \x*  
\v 67 uningdin: —  
\m Eytǝ, sǝn Mǝsiⱨmu? — dǝp soraxti.  
\m U ularƣa jawabǝn:  
\m — Silǝrgǝ eytsammu, ⱪǝt’iy ixǝnmǝysilǝr.  
\v 68 Silǝrdin birǝr soal sorisam, ⱨeq jawab bǝrmǝysilǝr.  
\v 69 Lekin bu waⱪittin baxlap Insan’oƣli Ⱨǝmmigǝ Ⱪadirning ong yenida olturidu, — dedi.\f □ \fr 22:69 \ft \+bd «Ⱨǝmmigǝ Ⱪadirning ong yenida...»\+bd* — grek tilida «Hudaning ⱪudritining ong tǝripidǝ». «Zǝb.», 110:1ni kɵrüng. Zǝburdiki bu bexarǝtlik sɵzlǝr Mǝsiⱨni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. Ular ɵzliri Əysani sotlawatimiz, dǝp oylatti, lekin ǝmǝliyǝttǝ u Insan’oƣli bolup ahir berip ularning sotqisi bolidu.\f*  \x + \xo 22:69 \xt Dan. 7:9; Mat. 16:27; 24:30; 25:31; 26:64; Mar. 14:62; Ros. 1:11; 1Tes. 1:10; Wǝⱨ. 1:7. \x*   
\m
\v 70 — Undaⱪta, sǝn Hudaning Oƣli ikǝnsǝn-dǝ? — deyixti ular.  
\m U: — Degininglardǝk mǝn xudurmǝn! — dǝp jawab bǝrdi.\f □ \fr 22:70 \ft \+bd «Degininglardǝk mǝn xudurmǝn!»\+bd* — «degininglardǝk» grek tilida bu sɵzning «Xundaⱪ, lekin ǝmǝliyǝt dǝl silǝrning oyliƣininglardǝk ǝmǝs» degǝn puriⱪi qiⱪidu.\f*   
\m
\v 71 Xuning bilǝn ular:  
\m — Əmdi baxⱪa guwaⱨqiliⱪning bizgǝ nemǝ ⱨajiti? Qünki ɵzimiz uning ɵz aƣzidin qiⱪⱪinini angliduⱪ! — deyixti.\f □ \fr 22:71 \ft \+bd «Əmdi baxⱪa guwaⱨqiliⱪning bizgǝ nemǝ ⱨajiti? Qünki ɵzimiz uning ɵz aƣzidin qiⱪⱪinini angliduⱪ!»\+bd* — ularning Mǝsiⱨgǝ ⱪaratⱪan ǝrz-xikayiti: — «Hudaning Oƣlimǝn» degining «kupurluⱪ ⱪilƣining», degǝndin ibarǝt idi. 
\fp  Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ ⱨǝⱪiⱪiy «kupurluⱪ ⱪilƣuqi» ɵlümgǝ mǝⱨkum boluxi kerǝk. Xunga Mǝsiⱨ ɵzi eytⱪandin keyin ularƣa «baxⱪa guwaⱨliⱪ» kerǝk bolmidi! 
\fp  Ⱨalbuki, Yǝⱨudiy hǝlⱪi ɵzlirining ǝmǝs, bǝlki Rim imperiyǝsining ⱪanuni astida turƣaqⱪa, Əysani ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilix üqün Rim ⱨakimiyiti aldida baxⱪa birǝr ǝrz-xikayǝtni tepixi kerǝk. Bu tɵwǝndiki babta (23:2) kɵrünidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 23
\s1 Əysaning waliy Pilatusning aldida sotlinixi  
\r Mat. 27:1-2, 11-14; Mar. 15:1-5; Yⱨ. 18:28-38  
\m
\v 1 Andin \add kengǝxmidikilǝrning\add* ⱨǝmmisi ornidin turuxup, uni \add waliy\add* Pilatusning aldiƣa elip berixti.\x + \xo 23:1 \xt Mat. 27:2; Mar. 15:1; Yⱨ. 18:28. \x*  
\v 2 U yǝrdǝ ular uning üstidin xikayǝt ⱪilip:  
\m — Ɵzini Mǝsiⱨ, yǝni padixaⱨ dǝp atiwelip, hǝlⱪimizni azdurup wǝ ⱪutritip, Ⱪǝysǝrgǝ baj-seliⱪ tapxuruxni tosⱪan bu adǝmni bayⱪap uni tuttuⱪ, — deyixti. \f □ \fr 23:2 \ft \+bd «Ⱪǝysǝr»\+bd* — Rim imperatori. \+bd «...hǝlⱪimizni azdurup wǝ ⱪutritip, Ⱪǝysǝrgǝ baj-seliⱪ tapxuruxni tosⱪan bu adǝmni bayⱪap uni tuttuⱪ»\+bd* — «(u) Ⱪǝysǝrgǝ baj-seliⱪ tapxuruxni tosⱪan» degǝn xikayǝt yalƣan, ǝlwǝttǝ. 20:20-26ni kɵrüng. Xikayǝt «siyasiy jǝⱨǝttiki» bolup, üq ⱪisimni ɵz iqigǝ alidu: (1) u hǝlⱪni ⱪutritiwatidu, «ammiwiy tǝrtip»ni buzdi; (2) hǝlⱪning baj-seliⱪ berixigǝ yol ⱪoymidi; (3) ɵzini padixaⱨ dǝp elan ⱪildi (demǝk, Rim imperatoriƣa ⱪarxi qiⱪⱪan).\f*  \x + \xo 23:2 \xt Mat. 17:25; 22:21; Mar. 12:17; Luⱪa 20:25; Ros. 17:7; Rim. 13:7. \x*   
\m
\v 3 Pilatus uningdin: — Sǝn Yǝⱨudiylarning padixaⱨimusǝn? — dǝp soridi.  
\m U: — Eytⱪiningdǝk, — dǝp jawab bǝrdi.\f □ \fr 23:3 \ft \+bd «Pilatus uningdin: — Sǝn Yǝⱨudiylarning padixaⱨimusǝn? — dǝp soridi. U: — Eytⱪiningdǝk, — dǝp jawab bǝrdi»\+bd* — «Eytⱪiningdǝk» grek tilida bu sɵzning «Xundaⱪ, lekin ǝmǝliyǝt dǝl sening oyliƣiningdǝk ǝmǝs» degǝn puriⱪi qiⱪidu.\f*  \x + \xo 23:3 \xt Mat. 27:11; Mar. 15:2; Yⱨ. 18:33. \x*   
\m
\v 4 Andin Pilatus bax kaⱨinlar bilǝn kɵpqilikkǝ:  
\m — Bu adǝmdin birǝr xikayǝt ⱪilƣudǝk ixni tapalmidim, — dedi.   
\m
\v 5 Lekin ular tehimu ⱪǝt’iy ⱨalda:  
\m — U Galiliyǝdin tartip taki bu yǝrgiqǝ, pütkül Yǝⱨudiyǝdimu tǝlim berix bilǝn hǝlⱪni ⱪutritidu.   
\b  
\m  
\s1 Əysa Ⱨerod hanning aldida  
\m
\v 6 Pilatus «Galiliyǝ» degǝn sɵzni anglap:  
\m — Bu kixi Galiliyǝlikmu? — dǝp soridi  
\v 7 wǝ uning Ⱨerod \add hanning\add* idarǝ kilƣan ɵlkidin kǝlgǝnlikidin hǝwǝr tepip, uni Ⱨerodⱪa yollap bǝrdi (u künlǝrdǝ Ⱨerodmu Yerusalemda idi).\x + \xo 23:7 \xt Luⱪa 3:1. \x*   
\m
\v 8 Ⱨerod Əysani kɵrgǝndǝ intayin huxal boldi. Qünki u uzundin beri uningƣa dair kɵp ixlarni anglap, uningdin bir mɵjizǝ kɵrüx ümididǝ bolup, uni kɵrüx pursitini izdǝwatatti.\x + \xo 23:8 \xt Luⱪa 9:7. \x*  
\v 9 U Əysadin kɵp soallarni soridi, lekin u Ⱨerodⱪa bir eƣizmu jawab bǝrmidi.   
\m
\v 10 Bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri yeⱪin turup uning üstidin ⱨǝ dǝp ǝrz-xikayǝt ⱪiliwatatti.  
\v 11 Ⱨerod han wǝ uning lǝxkǝrliri uni harlap mǝshirǝ ⱪilixip, uningƣa xaⱨanǝ ton-kiyim kiydürüp, uni yǝnǝ Pilatusning aldiƣa ⱪayturup yollidi.   
\m
\v 12 Mana xu kündin baxlap, Pilatus bilǝn Ⱨerod dost bolup ⱪaldi; qünki ilgiri ular arisida adawǝt bolƣanidi.\x + \xo 23:12 \xt Ros. 4:27. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ɵlümgǝ ⱨɵküm ⱪilinixi  
\r Mat. 27:15-26; Mar. 15:6-15; Yⱨ. 18:39-40; 19:1-16  
\m
\v 13 Waliy Pilatus bax kaⱨinlarni, \add Yǝⱨudiy\add* ⱨɵkümdarlarni wǝ halayiⱪni yiƣip, \x + \xo 23:13 \xt Mat. 27:23; Mar. 15:14; Yⱨ. 18:38; 19:4. \x*  
\v 14 ularƣa:  
\m — Silǝr bu adǝmning üstidin «Hǝlⱪni azduridu wǝ ⱪutritidu» dǝp xikayǝt ⱪilip uni aldimƣa tartip kǝldinglar. Mana, mǝn silǝrning aldinglarda uni soraⱪ ⱪilƣinim bilǝn, uningdin silǝr xikayǝt ⱪilƣan jinayǝtlǝrdin birinimu tapalmidim.  
\v 15 Ⱨerodmu tapmidi; qünki mǝn silǝrni uning aldiƣa ǝwǝttim. Mana, uningda ɵlümgǝ layiⱪ ⱨeqⱪandaⱪ jinayǝt yoⱪ ikǝn. \f □ \fr 23:15 \ft \+bd «Ⱨerodmu tapmidi»\+bd* — yaki «Ⱨerod uni (bizgǝ) ⱪayturuwetiptu».\f*  
\v 16 Xunga mǝn uni jazalap, andin ⱪoyup berimǝn, — dedi \f □ \fr 23:16 \ft \+bd «Xunga mǝn uni jazalap, andin ⱪoyup berimǝn»\+bd* — bu «jazalax» bǝlkim ⱪamqilax bolatti. Bu sɵzlǝr oⱪurmǝnlǝrgǝ ƣǝlitǝ tuyulixi mumkin. Birawda jinayǝt bolmisa, nemixⱪa uni jazalaydu? Mundaⱪ adalǝtsizlik Rim imperiyǝsi tüzümidǝ bǝk kɵp idi. Ular deloni sürüxtǝ ⱪilƣandimu adǝmni ⱪamqilaytti («Ros.» 22:24ni kɵrüng). Lekin muxu yǝrdǝ Pilatusning Əysani mundaⱪ «ⱪamqilaymǝn» deyixining mǝⱪsiti pǝⱪǝt Yǝⱨudiy qonglarni bir az razi ⱪilixtin ibarǝt idi, halas.\f*  
\v 17 (uning ⱨǝr ⱪetimliⱪ \add ɵtüp ketix\add* ⱨeytida, \add Yǝⱨudiy\add* \add mǝⱨbuslardin\add* birini ularƣa ⱪoyup berix mǝjburiyiti bar idi). \x + \xo 23:17 \xt Mat. 27:15; Mar. 15:6; Yⱨ. 18:39. \x*  
\v 18 Lekin kɵpqilik tǝngla quⱪan selixip:  
\m — Buni yoⱪiting! Bizgǝ Barabbasni ⱪoyup bering! — deyixti \x + \xo 23:18 \xt Ros. 3:14. \x*  
\v 19 (Barabbas bolsa xǝⱨǝrdǝ topilang kɵtürgǝnliki wǝ ⱪatilliⱪ ⱪilƣanliⱪi üqün zindanƣa taxlanƣan mǝⱨbus idi).  
\v 20 Xuning bilǝn Pilatus Əysani ⱪoyup berixni halap, kɵpqilikkǝ yǝnǝ sɵz ⱪilƣili turdi.  
\v 21 Lekin ular jawabǝn yǝnǝ quⱪan selixip:  
\m — Krestligin, uni krestligin! — dǝp warⱪiraxti.   
\m
\v 22 \add Pilatus\add* üqinqi ⱪetim ularƣa:  
\m — Nemixⱪa? U zadi nemǝ yamanliⱪ ⱪilƣan? Mǝn uningdin ɵlümgǝ layiⱪ ⱨeq jinayǝt tapalmidim. Xuning üqün mǝn uni jazalap, ⱪoyup berimǝn, — dedi.\f □ \fr 23:22 \ft \+bd «xuning üqün mǝn uni jazalap, ⱪoyup berimǝn»\+bd* — 16-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 23 Biraⱪ ular yǝnila ⱨǝ dǝp quⱪan selixip: «U krestlǝnsun!» dǝp tǝlǝp ⱪilip qing turuwaldi. Ularning ⱨǝmdǝ bax kaⱨinlarning quⱪanliri ahir küqlük kǝldi.  
\v 24 Pilatus ularning tǝlipi boyiqǝ ada ⱪilinsun dǝp ⱨɵküm qiⱪardi. \x + \xo 23:24 \xt Mat. 27:26; Mar. 15:15; Yⱨ. 19:16. \x*  
\v 25 Wǝ ularning tiliginini, yǝni topilang kɵtürüx wǝ ⱪatilliⱪ üqün zindanƣa taxlanƣanni ⱪoyup berip, Əysani ularning haⱨixiƣa tapxurup bǝrdi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning krestlinixi  
\r Mat. 27:32-44; Mar. 15:21-32; Yⱨ. 19:17-19  
\m
\v 26 Wǝ ular uni elip ketiwatⱪanda, yolda Kurini xǝⱨirilik Simon isimlik bir kixi sǝⱨradin keliwatatti; ular uni tutuwelip, krestni uningƣa kɵtürgüzüp, Əysaning kǝynidin mangdurdi. \f □ \fr 23:26 \ft \+bd «Wǝ ular uni elip ketiwatⱪanda, yolda Kurini xǝⱨirilik Simon isimlik bir kixi sǝⱨradin keliwatatti; ular uni tutuwelip, krestni uningƣa kɵtürgüzüp, Əysaning kǝynidin mangdurdi»\+bd* — baxⱪa Injil bayanliridin bilimizki, buning sǝwǝbi Əysaning ⱨalsirap kǝtkǝnlikidin idi «Mat.» 27:32, «Mar.» 15:21 wǝ izaⱨatlarni kɵrüng.\f*  
\v 27 Əysaning kǝynidǝ zor bir top hǝlⱪ, xundaⱪla uningƣa eqinip yiƣa-zar kɵtürüxiwatⱪan ayallarmu ǝgixip keliwatatti.  
\v 28 Lekin Əysa kǝynigǝ burulup ularƣa:  
\m — Əy Yerusalemning ⱪizliri! Mǝn üqün yiƣlimanglar, bǝlki ɵzünglar wǝ baliliringlar üqün yiƣlanglar!  
\v 29 Qünki silǝrgǝ xundaⱪ eƣir künlǝr keliduki, kixilǝr: «Tuƣmaslar, bala kɵtürmigǝn ⱪorsaⱪlar wǝ emitmigǝn ǝmqǝklǝr bǝhtliktur!» — deyixidu.  
\v 30 Xu qaƣda kixilǝr taƣlarƣa: «Üstimizgǝ ɵrül!», dɵnglüklǝrgǝ: «üstimizni yap!» dǝp nida ⱪilixidu. \f □ \fr 23:30 \ft \+bd «Xu qaƣda kixilǝr taƣlarƣa: «Üstimizgǝ ɵrül!», dɵnglüklǝrgǝ: «üstimizni yap!» dǝp nida ⱪilixidu»\+bd* — Hudaning ƣǝzipi xunqǝ dǝⱨxǝtlik boliduki, kixilǝr uningdin ⱪeqix üqün ⱨǝrⱪanqǝ ⱪorⱪunqliⱪ amal-qarǝ bolsimu, halaydu. «Ⱨox.» 10:8 wǝ «Wǝⱨiy» 6:16ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 23:30 \xt Yǝx. 2:19; Ⱨox. 10:8; Wǝⱨ. 6:16; 9:6. \x*  
\v 31 Qünki adǝmlǝr yapyexil dǝrǝhkǝ xundaⱪ ixlarni ⱪilƣan yǝrdǝ, ⱪurup kǝtkǝn dǝrǝhkǝ nemǝ ixlar bolar?! — dedi.\f □ \fr 23:31 \ft \+bd «Qünki adǝmlǝr yapyexil dǝrǝhkǝ xundaⱪ ixlarni ⱪilƣan yǝrdǝ, ⱪurup kǝtkǝn dǝrǝhkǝ nemǝ ixlar bolar?!»\+bd* — bu sirliⱪ bexarǝt bǝlkim: «Mǝn gunaⱨsiz, meⱨriban bolup Hudaning jaza ⱪoralliri bolƣan qǝtǝlliklǝrning ⱪolida xunqǝ kɵp azab tartⱪan yǝrdǝ, kǝlgüsidǝ silǝrdǝk gunaⱨⱪa patⱪanlarni ular ⱪandaⱪ jazalar?» degǝndǝk.\f*  \x + \xo 23:31 \xt Yǝr. 25:29; 1Pet. 4:17. \x*   
\m
\v 32 Ikki jinayǝtqimu ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinƣili uning bilǝn tǝng elip kelingǝnidi. \x + \xo 23:32 \xt Yⱨ. 19:18. \x*  
\v 33 Wǝ ular «bax sɵngǝk» dǝp atalƣan jayƣa kǝlgǝndǝ, u yǝrdǝ uni wǝ yǝnǝ ikki jinayǝtqini, birini uning ong yenida wǝ yǝnǝ birini sol yenida krestkǝ tartti. \f □ \fr 23:33 \ft \+bd ««bax sɵngǝk» dǝp atalƣan jay»\+bd* — «bax sɵngǝk» grek tilida «Kalwariy», ibraniy tilida «Golgota».\f*  \x + \xo 23:33 \xt Mat. 27:33,38; Mar. 15:22; Yⱨ. 19:18. \x*  
\v 34 Əysa:  
\m — I Ata, ularni kǝqürgin, qünki ular ɵzining nemǝ ⱪiliwatⱪanliⱪini bilmǝydu, — dedi.  
\m \add Lǝxkǝrlǝr\add* qǝk taxlap, uning kiyimlirini bɵlüxüwaldi. \x + \xo 23:34 \xt Zǝb. 22:18; Mat. 27:35; Mar. 15:24; Yⱨ. 19:23; Ros. 7:60; 1Kor. 4:12. \x*  
\v 35 Halayiⱪ ⱪarap turatti, Yǝⱨudiy ⱨɵkümdarlarmu yenida turup uningƣa dimiƣini ⱪeⱪip mǝshirǝ ⱪilip: Baxⱪilarni ⱪutⱪuzuptikǝn! Əgǝr u rasttin Hudaning Mǝsiⱨi, Uning talliwalƣini bolsa, ɵzini ⱪutⱪuzup baⱪsun! — deyixti.   
\m
\v 36 Lǝxkǝrlǝrmu uni mǝshirǝ ⱪilixip, yeniƣa berip uningƣa sirkǝ tǝnglǝp:   
\m
\v 37 — Əgǝr sǝn Yǝⱨudiylarning Padixaⱨi bolsang, ɵzüngni ⱪutⱪuzup baⱪ! — deyixti.   
\m
\v 38 Uning üstidiki \add tahtayƣa\add* grekqǝ, latinqǝ wǝ ibraniyqǝ ⱨǝrplǝr bilǝn: «Bu kixi Yǝⱨudiylarning Padixaⱨidur» dǝp yezip ⱪoyulƣanidi.\f □ \fr 23:38 \ft \+bd «Uning üstidiki tahtayƣa grekqǝ, latinqǝ wǝ ibraniyqǝ ⱨǝrplǝr bilǝn: «Bu kixi Yǝⱨudiylarning Padixaⱨidur» dǝp yezip ⱪoyulƣanidi»\+bd* — rimliⱪlar bu sɵzlǝrni Əysani mǝshirǝ ⱪilix üqün yazƣan, ǝlwǝttǝ. Xübⱨisizki, Pilatus bu arⱪiliⱪ \+bd Yǝⱨudiylarnimu\+bd* mǝshirǝ ⱪilmaⱪqi yaki ǝyiblimǝkqi bolƣan; biraⱪ Huda bolsa bu arⱪiliⱪ ⱨǝⱪiⱪiy ǝⱨwalni kɵrsǝtkǝn («Yuⱨ.» 19:19-22ni, «Zǝb.» 76:10ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 23:38 \xt Mat. 27:37; Mar. 15:26; Yⱨ. 19:19. \x*   
\m
\v 39 Uning bilǝn billǝ krestkǝ tartilƣan ikki jinayǝtqining biri uni ⱨaⱪarǝtlǝp:  
\m — Sǝn Mǝsiⱨ ǝmǝsmiding? Əmdi ɵzüngnimu, biznimu ⱪutⱪuzǝ! — dedi.   
\m
\v 40 Biraⱪ yǝnǝ biri uning gepigǝ tǝnbiⱨ berip: Sǝn ɵzüng ohxax ⱨɵkümning tegidǝ turup Hudadin ⱪorⱪmamsǝn?  
\v 41 Bizning jazaliniximiz ⱨǝⱪliⱪ, qünki ɵz ⱪilmixlirimizning tegixlik jazasini tarttuⱪ; lekin bu kixi ⱨeqⱪandaⱪ natoƣra ix ⱪilmiƣanƣu! — dǝp jawab bǝrdi.  
\v 42 Andin, u Əysaƣa:  
\m — I Rǝb, padixaⱨliⱪing bilǝn kǝlginingdǝ, meni yad ⱪilƣin, — dedi.   
\m
\v 43 Əysa uningƣa: — Bǝrⱨǝⱪ, mǝn sanga eytayki, bügün sǝn mǝn bilǝn billǝ jǝnnǝttǝ bolisǝn, — dedi.\f □ \fr 23:43 \ft \+bd «Bǝrⱨǝⱪ, mǝn sanga eytayki, bügün sǝn mǝn bilǝn billǝ jǝnnǝttǝ bolisǝn»\+bd* — Rǝbning: «sǝn «\+bd bügün\+bd*» mǝn bilǝn billǝ \+bd jǝnnǝttǝ\+bd* bolisǝn» degǝn muxu sɵzi bǝzilǝrning: «Əysa ɵlgǝndin keyin dozahⱪa qüxkǝn» degǝn bid’ǝt tǝlimining tolimu hata ikǝnlikini kɵrsitidu. Biz «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu toƣruluⱪ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ɵlümi  
\r Mat. 27:45-56; Mar. 15:33-41; Yⱨ. 19:28-30  
\m
\v 44 Ⱨazir altinqi saǝt bolup, pütün zeminni toⱪⱪuzinqi saǝtkiqǝ ⱪarangƣuluⱪ basti. \f □ \fr 23:44 \ft \+bd «altinqi saǝt... toⱪⱪuzinqi saǝt»\+bd* — «altinqi saǝt» qüx bolup, «toⱪⱪuzinqi saǝt» qüxtin keyin saǝt üq. Yǝⱨudiylar waⱪitni ǝtigǝn saǝt altidin baxlap ⱨesablaytti (mǝsilǝn, ularda «birinqi saǝt» bizdǝ saǝt yǝttǝ bolatti).\f*  \x + \xo 23:44 \xt Mat. 27:45; Mar. 15:33. \x*  
\v 45 Ⱪuyax nurini bǝrmidi wǝ ibadǝthanining pǝrdisi tosattin otturisidin yirtilip ikki parqǝ bolup kǝtti. \f □ \fr 23:45 \ft \+bd «ibadǝthanining pǝrdisi tosattin otturisidin yirtilip ikki parqǝ bolup kǝtti»\+bd* — «Mat.» 27:51diki izaⱨatni kɵrüng.\f*  \x + \xo 23:45 \xt Mat. 27:51; Mar. 15:38. \x*  
\v 46 Əysa ⱪattiⱪ awaz bilǝn nida ⱪilƣandin keyin: — I Ata! Roⱨimni ⱪolungƣa tapxurdum, — dedi-dǝ, tiniⱪi tohtap, jan üzdi.\f □ \fr 23:46 \ft \+bd «Əysa... tiniⱪi tohtap, jan üzdi»\+bd* — yaki «Əysa... roⱨini qiⱪardi». Grek tilida «roⱨ» wǝ «tiniⱪ» bir sɵz bilǝn ipadilinidu. «Zǝb.» 31:5ni kɵrüng. Muxu ayǝttiki birinqi «ⱪattiⱪ awaz bilǝn nida ⱪilix»i bǝlkim «Yuⱨ.» 19:30dǝ hatirilǝngǝn.\f*  \x + \xo 23:46 \xt Zǝb. 31:5; Mat. 27:50; Mar. 15:37; Yⱨ. 19:30; Ros. 7:59. \x*   
\m
\v 47 U yǝrdǝ turƣan yüzbexi yüz bǝrgǝn ixlarni kɵrüp: — Bu adǝm ⱨǝⱪiⱪǝtǝn durus adǝm ikǝn! — dǝp Hudani uluƣlidi.\x + \xo 23:47 \xt Mat. 27:54; Mar. 15:39. \x*   
\m
\v 48 Wǝ bu mǝnzirini kɵrüxkǝ yiƣilƣan barliⱪ hǝlⱪ yüz bǝrgǝn ixlarni kɵrüp kɵkrǝklirigǝ urup ɵylirigǝ ⱪaytixti.  
\v 49 Wǝ uni tonuydiƣan barliⱪ kixilǝr wǝ Galiliyǝdin uningƣa ǝgixip kǝlgǝn ayallar yiraⱪta turup, bu wǝⱪǝlǝrgǝ ⱪarap turdi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning dǝpnǝ ⱪilinixi  
\r Mat. 27:57-61; Mar. 15:42-47; Yⱨ. 19:38-42  
\m
\v 50-51 Wǝ mana xu yǝrdǝ kengǝxmidikilǝrdin Yüsüp isimlik biri bar idi. U ɵzi aⱪkɵngül wǝ adil adǝm bolup, ularning mǝsliⱨǝtigǝ wǝ ⱪilƣiniƣa ⱪoxulmiƣanidi. Ɵzi Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidiki Arimatiya degǝn bir xǝⱨǝrdin bolup, Hudaning padixaⱨliⱪini tǝlmürüp kütǝtti. \x + \xo 23:50-51 \xt Mat. 27:57; Mar. 15:43; Yⱨ. 19:38. \x*  
\v 52 U ɵzi Pilatusning aldiƣa berip Əysaning jǝsitini berixni tǝlǝp ⱪildi;  
\v 53 Wǝ uni kresttin qüxürüp kanap bilǝn kepǝnlǝp, ⱪoram taxtin oyup yasalƣan, ⱨeqkim ⱪoyulmiƣan bir ⱪǝbrigǝ dǝpnǝ ⱪildi. \x + \xo 23:53 \xt Mat. 12:40; 26:12; 27:59; Mar. 15:46; Yǝx.53:9\x*  
\v 54 Bu «tǝyyarliⱪ küni» bolup, xabat küni yeⱪinlixip ⱪalƣanidi. \f □ \fr 23:54 \ft \+bd «Bu «tǝyyarliⱪ küni» bolup, xabat küni yeⱪinlixip ⱪalƣanidi»\+bd* — «tǝyyarliⱪ küni» xabat küni (dǝm elix küni, xǝnbǝ küni)ning ⱨarpa künidur. Dǝm elix künidǝ kixilǝrning «ix ⱪilmasliⱪ»i üqün ⱨarpa künidǝ tamaⱪ etilixi wǝ baxⱪa kerǝklik hizmǝtlǝrni aldin’ala ⱪiliwelixi kerǝk idi — xunga aldinⱪi küni «tǝyyarliⱪ küni» dǝp atilatti. 
\fp  Tǝwrat kalendari boyiqǝ «petir nan ⱨeyti»ningmu birinqi küni («Nisan», yǝni 1-ayning -15-küni) «xabat küni» dǝp ⱨesablinixi kerǝk idi («Law.» 23:6-7). Xunga uning ⱨarpa künimu «tǝyyarliⱪ küni» dǝp atilatti. Bu «Nisan» ayning 14-küni idi. 
\fp  Xabat küni Yǝⱨudiylar arisida ⱨǝptining barliⱪ künlirigǝ ohxaxla kǝqⱪurun baxlinidu.\f*  
\v 55 Wǝ uning bilǝn Galiliyǝdin kǝlgǝn ayallar \add Yüsüpkǝ\add* ǝgixip, ⱪǝbrini wǝ uning jǝsǝtining ⱪandaⱪ ⱪoyulƣinini kɵrdi. \x + \xo 23:55 \xt Luⱪa 8:2. \x*  
\v 56 Andin yenip berip ǝtirlǝr wǝ hux puraⱪliⱪ buyumlarni tǝyyar ⱪildi wǝ \add Tǝwrattiki\add* ǝmr boyiqǝ xabat küni aram elixti.\f □ \fr 23:56 \ft \+bd «\+bd*\+bdit ayallar\+bdit* ǝtirlǝr wǝ hux puraⱪliⱪ buyumlarni tǝyyar ⱪildi» — «buyumlar» — yaki «mǝlⱨǝmlǝr». Bu buyumlarning ixlitilixining mǝⱪsiti jǝsǝtning üstigǝ qeqip uning qirip ketixini astilitixtin ibarǝt idi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 24
\s1 Əysaning tirilixi  
\r Mat. 28:1-10; Mar. 16:1-8; Yⱨ. 20:1-10  
\m
\v 1 Əmdi ⱨǝptining birinqi künidǝ tang yuray dǝp ⱪalƣanda, ayallar ɵzliri tǝyyarliƣan ǝtirlǝrni elip, ⱪǝbrigǝ kǝldi.\f □ \fr 24:1 \ft \+bd «ⱨǝptining birinqi küni»\+bd* — yaki «xabattin keyinki kün», yǝni yǝkxǝnbǝ. Baxⱪa birhil tǝrjimisi ««Ⱨǝptilǝr»ning birinqi küni». «Petir nan ⱨeyti»din «orma ⱨeyti»ƣiqǝ 7 ⱨǝptǝ, yǝni 49 kün sanilixi kerǝk. Bu waⱪit «ⱨǝptilǝr» dǝp atilidu, «orma ⱨeyti» bǝzidǝ «ⱨǝptilǝr ⱨeyti» dǝpmu atilidu.\f*  \x + \xo 24:1 \xt Mat. 28:1; Mar. 16:1; Yⱨ. 20:1. \x*  
\v 2 Ular ⱪǝbrining aƣzidiki taxning domilitiwetilgǝnlikini kɵrdi;  
\v 3 wǝ ⱪǝbrigǝ kirip ⱪariwidi, Rǝb Əysaning jǝsiti yoⱪ turatti.  
\v 4 Wǝ xundaⱪ boldiki, ular buningdin patiparaⱪ bolup turƣanda, mana, nur qaⱪnap turidiƣan kiyimlǝrni kiygǝn ikki zat ularning yenida tuyuⱪsiz pǝyda boldi.\f □ \fr 24:4 \ft \+bd «nur qaⱪnap turidiƣan kiyimlǝrni kiygǝn ikki zat»\+bd* — «ikki zat» grek tilida «ikki ǝr kixi». Bular pǝrixtilǝr bolsa kerǝk.\f*  
\v 5 Ayallar ⱪattiⱪ wǝⱨimgǝ qüxüp, yüzlirini yǝrgǝ yeⱪixti. Ikki zat ularƣa: — Nemǝ üqün tirik bolƣuqini ɵlgǝnlǝrning arisidin izdǝysilǝr?  
\v 6-7 U bu yǝrdǝ ǝmǝs, bǝlki u tirildi! U tehi Galiliyǝdǝ turƣan waⱪtida, uning silǝrgǝ nemini eytⱪinini, yǝni: «Insan’oƣlining gunaⱨkar adǝmlǝrning ⱪoliƣa tapxurulup, krestlinip, üqinqi küni ⱪayta tirilixi muⱪǝrrǝrdur» degǝnlirini ǝslǝp beⱪinglar! — dedi.\x + \xo 24:6-7 \xt Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 9:22; 18:31. \x*   
\m
\v 8 Wǝ ular uning \add dǝl\add* xundaⱪ deginini esigǝ elixti;\x + \xo 24:8 \xt Yⱨ. 2:22. \x*  
\v 9 wǝ ⱪǝbridin ⱪaytip, bu ixlarning ⱨǝmmisini on birǝylǝngǝ, xundaⱪla ⱪalƣan muhlislarning ⱨǝmmisigǝ yǝtküzdi. \x + \xo 24:9 \xt Mat. 28:8; Mar. 16:10. \x*  
\v 10 Rosullarƣa bu ixlarni yǝtküzgüqilǝr bolsa Magdalliⱪ Mǝryǝm, Yoanna wǝ Yaⱪupning anisi Mǝryǝm ⱨǝmdǝ ular bilǝn billǝ bolƣan baxⱪa ayallar idi.  
\v 11 Lekin \add ayallarning bu eytⱪanliri\add* ularƣa ǝpsanidǝk bilindi, ular ularning sɵzlirigǝ ixǝnmidi.  
\v 12 Biraⱪ Petrus ornidin turup, ⱪǝbrigǝ yügürüp bardi. U engixip ⱪǝbrǝ iqigǝ ⱪariwidi, yalƣuz kanap kepǝnlikning tilim-tilim parqilirini kɵrüp, yüz bǝrgǝn ixlarƣa tǝǝjjüplinip ɵygǝ ⱪaytip kǝtti.\x + \xo 24:12 \xt Yⱨ. 20:3, 6. \x*   
\b  
\m  
\s1 Emayus yezisiƣa baridiƣan yolda mengiwatⱪan sirliⱪ musapir  
\r Mar. 16:12-13  
\m
\v 13 Wǝ mana, xu kündǝ ulardin ikkiylǝn Yerusalemdin on bir qaⱪirim yiraⱪliⱪtiki Emayus degǝn kǝntkǝ ketip baratti. \f □ \fr 24:13 \ft \+bd «on bir qaⱪirim»\+bd* — grek tilida «atmix stadiyon» — bir stadiyon tǝhminǝn 185 metr kelidu.\f*  \x + \xo 24:13 \xt Mar. 16:12. \x*  
\v 14 Ular yüz bǝrgǝn barliⱪ ixlar toƣrisida sɵzlixip ketiwatatti.  
\v 15 Wǝ xundaⱪ boldiki, ular sɵzlixip-mulaⱨizilixip ketiwatⱪanda, mana Əysa ɵzi ularƣa yeⱪinlixip kelip, ular bilǝn billǝ mangdi; \x + \xo 24:15 \xt Mat. 18:20; Luⱪa 24:36. \x*  
\v 16 lekin ularning kɵzliri uni tonuxtin tutuldi.   
\m
\v 17 U ulardin: — Ketiwetip nemǝ ixlar toƣruluⱪ munazirǝ ⱪilixiwatisilǝr? — dǝp soridi. Ular ⱪayƣuluⱪ ⱪiyapǝttǝ tohtap,  
\v 18  ulardin Kliyopas isimlik biri jawab berip: — Yerusalemda turupmu, muxu künlǝrdǝ xu yǝrdǝ yüz bǝrgǝn wǝⱪǝlǝrdin birdinbir hǝwǝr tapmiƣan musapir sǝn ohximamsǝn?! — dedi.   
\m
\v 19 Wǝ u ulardin: — Nemǝ wǝⱪǝlǝr boldi? — dǝp soridi.  
\m «Nasarǝtlik Əysaƣa munasiwǝtlik wǝⱪǝlǝr!» — dedi ular, — «U ɵzi Hudaning aldidimu, barliⱪ hǝlⱪning aldidimu ǝmǝldǝ wǝ sɵzdǝ ⱪudrǝtlik bir pǝyƣǝmbǝr bolup, \x + \xo 24:19 \xt Luⱪa 7:16; Yⱨ. 4:19; 6:14. \x*  
\v 20 bax kaⱨinlar wǝ ⱨɵkümdarlirimiz uni ɵlüm ⱨɵkümigǝ tapxurup, krestlǝtti.  
\v 21 Biz ǝslidǝ uni Israilƣa ⱨǝmjǝmǝt bolup azad ⱪilidiƣan zat ikǝn, dǝp ümid ⱪilƣaniduⱪ. Lekin ixlar xundaⱪ boldi, ⱨazir bu wǝⱪǝlǝr yüz bǝrginigǝ üqinqi kün boldi; \f □ \fr 24:21 \ft \+bd «Biz ǝslidǝ uni Israilƣa ⱨǝmjǝmǝt bolup azad ⱪilidiƣan zat ikǝn, dǝp ümid ⱪilƣaniduⱪ»\+bd* — «ⱨǝmjǝmǝt-azad ⱪilƣuqi» yaki «ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzƣuqi» toƣruluⱪ «Ayup» 19:25 wǝ izaⱨat, xundaⱪla «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 24:21 \xt Ros. 1:6. \x*  
\v 22 yǝnǝ kelip, arimizdiki birnǝqqǝ ayal ⱨǝm bizni ⱨang-tang ⱪalduruwǝtti. Qünki ular bügün tang sǝⱨǝrdǝ ⱪǝbrigǝ beriptikǝn, \x + \xo 24:22 \xt Mat. 28:8; Mar. 16:10; Yⱨ. 20:18. \x*  
\v 23 uning jǝsitini tapalmay ⱪaytip kelip: «Bizgǝ birnǝqqǝ pǝrixtǝ ƣayibanǝ kɵrünüxtǝ ayan bolup, «U tirik!» dedi» dǝp eytiptu.  
\v 24 Buning bilǝn arimizdin birnǝqqǝylǝn ⱪǝbrigǝ berip, ǝⱨwalning dǝl ayallarning eytⱪinidǝk ikǝnlikini bayⱪaptu. Lekin uni ularmu kɵrmǝptu».   
\m
\v 25 Əysa ularƣa:  
\m — Əy nadanlar, pǝyƣǝmbǝrlǝrning eytⱪanlirining ⱨǝmmisigǝ ixinixkǝ ⱪǝlbi gallar!  
\v 26 Mǝsiⱨning ɵzigǝ has xan-xǝripigǝ kirixtin burun, muxu japa-muxǝⱪⱪǝtlǝrni bexidin ɵtküzüxi muⱪǝrrǝr ǝmǝsmidi? — dedi.\x + \xo 24:26 \xt Yǝx. 50:6; 53:5; Fil. 2:7; Ibr. 12:2; 1Pet. 1:11. \x*   
\m
\v 27 Andin pütün Tǝwrat-Zǝburdin, Musa wǝ baxⱪa barliⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmiliridin baxlap u ɵzi ⱨǝⱪⱪidǝ aldin pütülgǝnlirini ularƣa xǝrⱨ berip qüxǝndürdi.\x + \xo 24:27 \xt Yar. 3:15; 22:18; 26:4; 49:10; Ⱪan. 18:15; Zǝb. 132:11; Yǝx. 7:14; 9:5; 40:10; Yǝr. 23:5; 33:14; Əz. 34:23; 37:24-25; Dan. 9:24; Mik. 7:20. \x*   
\m
\v 28 Ular baridiƣan kǝntkǝ yeⱪinlaxⱪanda, u yiraⱪraⱪ bir yǝrgǝ baridiƣandǝk turatti.  
\v 29 Lekin ular uni tutuwelip:  
\m — Kǝq kirip ⱪaldi, ⱨelila kün olturidu. Biz bilǝn billǝ ⱪonup ⱪalƣin, — dǝp ɵtündi. Xuning bilǝn u ular bilǝn ⱪonƣili ɵygǝ kirdi. \x + \xo 24:29 \xt Yar. 19:3; Ros. 16:15; Ibr. 13:2. \x*  
\v 30 Wǝ xundaⱪ boldiki, u ular bilǝn dastihanda olturƣanda, nanni ⱪoliƣa elip, Hudaƣa tǝxǝkkür eytti, andin nanni oxtup ularƣa tutti. \f □ \fr 24:30 \ft \+bd «u ular bilǝn dastihanda olturƣanda, nanni ⱪoliƣa elip, Hudaƣa tǝxǝkkür eytti, andin nanni oxtup ularƣa tutti»\+bd* — «nan oxtux» adǝttǝ buni meⱨman ǝmǝs, bǝlki saⱨibhana ⱪilixi kerǝk idi.\f*  
\v 31 Ularning kɵzliri xuan eqilip, uni tonudi; xuning bilǝn u ularning aldidin ƣayib boldi.  
\v 32 Ular bir-birigǝ:  
\m — U yolda biz bilǝn paranglixip, bizgǝ muⱪǝddǝs yazmilarƣa xǝrⱨ bǝrgǝndǝ, yürǝk-baƣrimiz goya ottǝk yanmidimu?! — deyixti.   
\m
\v 33-34 Wǝ ular xu ⱨaman turup Yerusalemƣa ⱪaytip kǝldi. Ular ikkisi on birǝylǝn bilǝn ularning ⱨǝmraⱨlirining bir yǝrgǝ yiƣilip turƣinining üstigila qüxti, ular: «Rǝb rasttin tiriliptu. U Simonƣa kɵrünüptu!» deyixiwatatti. \f □ \fr 24:33-34 \ft \+bd «ular xu ⱨaman turup Yerusalemƣa ⱪaytip kǝldi»\+bd* — grek tilida «ular xu saǝttila turup Yerusalemƣa ⱪaytip kǝldi».\f*  
\v 35 Xuning bilǝn ular ikkiylǝnmu yolda yüz bǝrgǝn ixlarni wǝ u nanni oxtuwatⱪanda uning ɵzlirigǝ ⱪandaⱪ tonulƣinini kɵpqilikkǝ sɵzlǝp bǝrdi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning muhlisliriƣa yǝnǝ kɵrünüxi  
\r Mat. 28:16-20; Mar. 16:14-18; Yⱨ. 20:19-23; Ros. 1:6-8  
\m
\v 36 Wǝ ular bu ixlar üstidǝ sɵzlixiwatⱪanda, \add Əysa\add* ɵzi tosattin ularning otturisida pǝyda bolup:  
\m — Silǝrgǝ aman-hatirjǝmlik bolƣay! — dedi.\f □ \fr 24:36 \ft \+bd «Silǝrgǝ aman-hatirjǝmlik bolƣay!»\+bd* — ibraniy tilida «xalom ǝlǝykum», ǝrǝb tilida «ǝssalamuǝlǝykum» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 24:36 \xt Mar. 16:14; Yⱨ. 20:19; 1Kor. 15:5. \x*   
\m
\v 37 Ular birǝr roⱨni uqrattuⱪmu nemǝ, dǝp hiyal ⱪilip, alaⱪzadǝ boluxup wǝⱨimigǝ qüxti.   
\m
\v 38 U ularƣa:  
\m — Nemigǝ xunqǝ alaⱪzadǝ bolup kǝttinglar? Nemixⱪa ⱪǝlbinglarda xǝk-guman qiⱪip turidu?  
\v 39 Ⱪollirimƣa wǝ putlirimƣa ⱪarap beⱪinglar! Mening ɵzüm ikǝnlikimni bilinglar! Meni tutup kɵrünglar, roⱨning ǝt bilǝn sɵngiki yoⱪ, lekin mǝndǝ barliⱪini kɵrisilǝr, — dedi.   
\m
\v 40 Wǝ xundaⱪ degǝq ularƣa put-ⱪolini kɵrsǝtti.  
\v 41 Ular huxluⱪtin \add kɵzlirigǝ\add* ixǝngüsi kǝlmǝy ⱨǝyranuⱨǝs turƣinida u ulardin:  
\m — Silǝrning bu yǝrdǝ yegüdǝk nǝrsǝnglar barmu? — dǝp soridi. \x + \xo 24:41 \xt Yⱨ. 21:10. \x*  
\v 42 Ular bir parqǝ beliⱪ kawipi wǝ bir parqǝ ⱨǝsǝl kɵnikini uningƣa sunuwidi,  
\v 43 u elip ularning aldida yedi.   
\m
\v 44 Andin u ularƣa:  
\m — Mana bu mǝn silǝr bilǝn bolƣan waⱪtimda silǝrgǝ eytⱪan: «Musa hatiriligǝn Tǝwrat ⱪanuni, pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmiliri wǝ Zǝburda mening toƣramda pütülgǝnning ⱨǝmmisi qoⱪum ǝmǝlgǝ axurulmay ⱪalmaydu» degǝn sɵzlirim ǝmǝsmu? — dedi.\x + \xo 24:44 \xt Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 9:22; 18:31; 24:6. \x*   
\m
\v 45 Xuning bilǝn u muⱪǝddǝs yazmilarni qüxinixi üqün ularning zeⱨinlirini aqti  
\v 46 wǝ ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — \add Muⱪǝddǝs yazmilarda\add* xundaⱪ aldin pütülgǝnki wǝ xu ix Mǝsiⱨning ɵzigǝ toƣra kǝldiki, u azab qekip, üqinqi künidǝ ɵlgǝnlǝr arisidin tirilidu, \x + \xo 24:46 \xt Zǝb. 16:10; 22:6. 22; Ros. 17:3. \x*  
\v 47 andin uning nami bilǝn «Towa ⱪilinglar, gunaⱨlarning kǝqürümigǝ muyǝssǝr bolunglar» degǝn hǝwǝr Yerusalemdin baxlap barliⱪ ǝllǝrgǝ jakarlinidu. \x + \xo 24:47 \xt Ros. 13:38; 1Yuⱨa. 2:12. \x*  
\v 48 Silǝr ǝmdi bu ixlarƣa guwaⱨqidursilǝr.  
\v 49 Wǝ mana, mǝn Atamning wǝdǝ ⱪilƣinini wujudunglarƣa ǝwǝtimǝn. Lekin silǝr yuⱪiridin qüxidiƣan küq-ⱪudrǝt bilǝn kiygüzülgüqǝ, xǝⱨǝrdǝ kütüp turunglar».\f □ \fr 24:49 \ft \+bd «mǝn Atamning wǝdǝ ⱪilƣinini wujudunglarƣa ǝwǝtimǝn»\+bd* — «Atamning wǝdǝ ⱪilƣini» Ɵzining Muⱪǝddǝs Roⱨi. Huda ularni «ⱪudrǝt bilǝn kiygüzidu». \+bd «Lekin silǝr yuⱪiridin qüxidiƣan küq-ⱪudrǝt bilǝn kiygüzülgüqǝ, xǝⱨǝrdǝ kütüp turunglar»\+bd* — «xǝⱨǝr» — Yerusalem.\f*  \x + \xo 24:49 \xt Yⱨ. 14:26; 15:26; 16:7; Ros. 1:4. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning asmanƣa kɵtürülüxi  
\r Mar. 16:19-20; Ros. 1:9-11  
\m
\v 50 Wǝ u ularni Bǝyt-Aniya yezisiƣiqǝ baxlap bardi wǝ ⱪollirini kɵtürüp ularni bǝrikǝtlidi. \x + \xo 24:50 \xt Ros. 1:12. \x*  
\v 51 Wǝ xundaⱪ boldiki, ularni bǝrikǝtligǝndǝ u ulardin ayrilip asmanƣa kɵtürüldi. \x + \xo 24:51 \xt Mar. 16:19 Ros. 1:9. \x*  
\v 52 Ular uningƣa sǝjdǝ ⱪilixti wǝ zor huxal-huramliⱪ iqidǝ Yerusalemƣa ⱪaytip kelip,  
\v 53 ⱨǝrdaim ibadǝthanida turup Hudaƣa xükür-sana oⱪuxup turdi.\f □ \fr 24:53 \ft \+bd «...wǝ xundaⱪ boldiki, \+bd*\+bdit u\+bdit* ularni bǝrikǝtligǝndǝ u ulardin ayrilip asmanƣa kɵtürüldi... \+bdit ular\+bdit* ⱨǝrdaim ibadǝthanida turup Hudaƣa xükür-sana oⱪuxup turdi» — bu 36-53-ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, bu Mǝsiⱨning muhlisliriƣa ahirⱪi kɵrünüxi idi. Biraⱪ uning tirilixini bayan ⱪilidiƣan baxⱪa hatirilǝr bilǝn selixturƣanda, bu birinqi yǝkxǝnbidiki kɵrünüxtin keyin Əysa yǝnǝ birnǝqqǝ ⱪetim muhlisliriƣa ayan boldi. Luⱪaning bu hatirisi Əysaning muhlislarƣa birinqi künidiki kɵrünixliridin biraⱪla ⱪiriⱪinqi künidiki kɵrünüxigǝ atlap ɵtkǝn bolsa kerǝk (45-ayǝttǝ yaki 50-ayǝttǝ «atlap ɵtidu»). Xunga Injildiki «tɵt bayan»da ⱨeqⱪandaⱪ zit yǝrlǝr yoⱪ, dǝp ⱪaraymiz. 
\fp  «Luⱪa»ning dawami «Rosullarning paaliyǝtliri»dur, ǝlwǝttǝ.\f*