\id JHN
\h Yuⱨanna 
\toc1 Yuⱨanna 
\toc2 Yuⱨanna 
\toc3 Yuⱨ. 
\mt1 Yuⱨanna  
\c 1
\s1 «Yuⱨanna bayan ⱪilƣan hux hǝwǝr» •••• Əysa Mǝsiⱨning ǝyni salaⱨiyiti — «Hudaning Kalami»dur  
\m
\v 1 Muⱪǝddǝmdǝ «Kalam» bar idi; Kalam Huda bilǝn billǝ idi ⱨǝm Kalam Huda idi.\f □ \fr 1:1 \ft \+bd «Muⱪǝddǝmdǝ»\+bd* — baxⱪa bir ipadilinixi «ⱨǝmmidin burun» («alǝm yaritilixtin burunla») Kalam (alliⱪaqan) bar idi».  \+bd «Kalam»\+bd* — «sɵz», xundaⱪla «Hudaning sɵzi» degǝn mǝnidǝ bolup, Əysaning bir namidur; kɵrsitidiƣan mǝnisi intayin qongⱪurdur. «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.  \+bd «Kalam Huda bilǝn billǝ idi...»\+bd* — Muxu yǝrdiki «bilǝn billǝ» degǝn grek tilida yǝnǝ «intayin yeⱪin munasiwǝttǝ», «(Hudaƣa) ⱪarap uni sɵyidiƣan» degǝn mǝninimu puritidu. \+bd «ⱨǝm Kalam Huda idi»\+bd* — bu muⱨim bayan kalamning Hudaliⱪ tǝbiitini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 1:1 \xt Pǝnd. 8:22; Kol. 1:17; 1Yuⱨa. 1:1, 2.\x*  
\v 2 U muⱪǝddǝmdǝ Huda bilǝn billǝ idi.\x + \xo 1:2 \xt Yⱨ. 17:5. \x*  
\v 3 U arⱪiliⱪ barliⱪ mǝwjudatlar yaritildi wǝ barliⱪ yaritilƣanlarning ⱨeqbiri uningsiz yaritilƣan ǝmǝs.\f □ \fr 1:3 \ft \+bd «U arⱪiliⱪ barliⱪ mǝwjudatlar yaritildi wǝ barliⱪ yaritilƣanlarning ⱨeqbiri uningsiz yaritilƣan ǝmǝs»\+bd* — bu yǝrdǝ kɵzdǝ tutulƣini Kalam ɵzi ⱨeq yaritilƣan ǝmǝs, bǝlki ǝzǝldin Huda bilǝn billǝ mǝwjut ikǝnlikidur. «Yaritilƣan» grek tilida, muxu yǝrdǝ «barliⱪⱪa kǝltürülgǝn» «wujudⱪa kǝltürülgǝn» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Xuningdǝk baxⱪa hil ipadilinixi: — «Ⱨǝmmǝ nǝrsǝ uning wasitisi bilǝn boldi wǝ bolƣan nǝrsilǝrdin ⱨeq biri uningsiz bolmidi».\f*  \x + \xo 1:3 \xt Yar. 1:3; Zǝb. 33:6; Əf. 3:9; Kol. 1:16; Ibr. 1:2. \x*  
\v 4 Uningda ⱨayatliⱪ bar idi wǝ xu ⱨayatliⱪ insanlarƣa nur elip kǝldi.\f □ \fr 1:4 \ft \+bd «xu ⱨayatliⱪ insanlarƣa nur elip kǝldi»\+bd* — yaki «xu ⱨayatliⱪ insanlarning nuri idi».\f*  \x + \xo 1:4 \xt Yⱨ. 5:26; 8:12; 9:5; 12:46; 1Yuⱨa. 1:5; 2:8-11; 5:11.\x*  
\v 5 Wǝ nur ⱪarangƣuluⱪta parlaydu wǝ ⱪarangƣuluⱪ bolsa nurni ⱨeq besip qüxǝligǝn ǝmǝs.\f □ \fr 1:5 \ft \+bd «ⱪarangƣuluⱪ bolsa nurni ⱨeq besip qüxǝligǝn ǝmǝs»\+bd* — muxu sɵz ikki bisliⱪ sɵz bolup, yǝni «ⱪarangƣuluⱪ bolsa nurni ⱨeq qüxǝngǝn ǝmǝs» yaki «ⱪarangƣuluⱪ bolsa nurni ⱪobul ⱪilƣan ǝmǝs» degǝnnimu bildüridu.\f*  \x + \xo 1:5 \xt Yⱨ. 3:19. \x*   
\m
\v 6 Bir adǝm Hudadin kǝldi. Uning ismi Yǝⱨya idi.\f □ \fr 1:6 \ft \+bd «Bir adǝm Hudadin kǝldi»\+bd* — grek tilida «Bir adǝm Hudadin ǝwǝtildi».  \+bd «Uning ismi Yǝⱨya idi»\+bd* — Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrni kɵrsitidu. «Yǝⱨya» degǝn isim grek tilida ⱨǝm ibraniy tilida «Yuⱨanna» — «Pǝrwǝrdigarning meⱨir-xǝpⱪiti» degǝn mǝnini bildüridu.\f*  \x + \xo 1:6 \xt Mal. 3:1; Mat. 3:1; Mar. 1:2, 4; Luⱪa 3:3; 7:27; Yⱨ. 1:33. \x*  
\v 7 U guwaⱨliⱪ berix üqün, yǝni ⱨǝmmǝ insan ɵzi arⱪiliⱪ ixǝndürülsun, dǝp nurƣa guwaⱨqi boluxⱪa kǝlgǝnidi.  
\v 8 \add Yǝⱨyaning\add* ɵzi xu nur ǝmǝs, bǝlki pǝⱪǝt xu nurƣa guwaⱨliⱪ berixkǝ kǝlgǝnidi.   
\m
\v 9 Ⱨǝⱪiⱪiy nur, yǝni pütkül insanni yorutⱪuqi nur dunyaƣa keliwatⱪanidi.\f □ \fr 1:9 \ft \+bd «Ⱨǝⱪiⱪiy nur, yǝni pütkül insanni yorutⱪuqi nur dunyaƣa keliwatⱪanidi»\+bd* — «keliwatⱪanidi» degǝnni ⱪandaⱪ yol bilǝn qüxǝngili bolidu? Bizningqǝ, bu bir jǝryanni kɵrsitidu — yǝni bǝlkim awwal Mǝryǝmning baliyatⱪusiƣa pǝyda bolup, tuƣulup andin Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning ɵzigǝ bolƣan guwaⱨliⱪi bilǝn ɵzining hizmitikǝ kirix jǝryani arⱪiliⱪ «keliwatatti». Baxⱪa birhil tǝrjimisi «Bu bolsa dunyaƣa kelidiƣan ⱨǝrbir insanni yorutidiƣan ⱨǝⱪiⱪiy nurdur».\f*  \x + \xo 1:9 \xt Yⱨ. 8:12; 9:5; 12:46. \x*  
\v 10 U dunyada bolƣan wǝ dunya u arⱪiliⱪ barliⱪⱪa kǝltürülgǝn bolsimu, lekin dunya uni tonumidi. \x + \xo 1:10 \xt Ibr. 1:2; 11:3. \x*  
\v 11 U ɵziningkilǝrgǝ kǝlgǝn bolsimu, biraⱪ uni ɵz hǝlⱪi ⱪobul ⱪilmidi. \f □ \fr 1:11 \ft \+bd «U ɵziningkilǝrgǝ kǝlgǝn bolsimu, biraⱪ uni ɵz hǝlⱪi ⱪobul ⱪilmidi»\+bd* — «ɵziningkilǝr» degǝnlik alǝm wǝ uningda bar bolƣan nǝrsilǝrning ⱨǝmmisini kɵrsitidu. Ⱨǝmmisi Mǝsiⱨningkidur, qünki Huda alǝmning ⱨǝmmisini u arⱪiliⱪ yaratⱪanidi, xundaⱪla uning baxⱪuruxiƣa tapxurƣanidi. \+bd «ɵz hǝlⱪi»\+bd*  — Israil hǝlⱪi, yǝni Yǝⱨudiy hǝlⱪi, grek tilida «ɵzidikilǝr» bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 12 Xundaⱪtimu, u ɵzini ⱪobul ⱪilƣanlar, yǝni ɵz namiƣa etiⱪad ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisigǝ Hudaning pǝrzǝnti bolux ⱨoⱪuⱪini ata ⱪildi. \x + \xo 1:12 \xt Yǝx. 56:5; Rim. 8:15; Gal. 3:26; 2Pet. 1:4; 1Yuⱨa. 3:1. \x*  
\v 13 Uni ⱪobul ⱪilƣan muxular ya ⱪandin, ya ǝtlǝrdin, ya insan iradisidin ǝmǝs, bǝlki Hudadin tɵrǝlgǝn bolidu.\f □ \fr 1:13 \ft \+bd «Uni ⱪobul ⱪilƣan muxular ya ⱪandin, ya ǝtlǝrdin, ya insan iradisidin ǝmǝs, bǝlki Hudadin tɵrǝlgǝn bolidu»\+bd* — 
\fp  (1) «ⱪandin ... tɵrǝlgǝn ǝmǝs» (grek tilida «ⱪanlardin ǝmǝs») — demǝk, mǝlum bir millǝttin bolƣanliⱪidin ǝmǝs. Mǝsilǝn, bǝzi adǝmlǝr: «Mǝn Huda alaⱨidǝ talliƣan hǝlⱪ bolƣan Yǝⱨudiylardin (yaki «kaⱨin ailisi» ⱪatarliⱪlardin) bolƣaqⱪa Hudaning pǝrzǝntimǝn» dǝp hata oylaydu («Ros.» 17:26ni kɵrüng). 
\fp  (2) «ǝtlǝrdin ... tɵrǝlgǝn ǝmǝs» — bizningqǝ bu ibarǝ insanning ɵz tirixix-tirmixixlirini kɵrsitidu. Mǝsilǝn kɵp adǝmlǝr: «Mǝn Hudaning Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürgǝn ⱪanuniƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa tirixip, Hudaning pǝrzǝnti bolimǝn» dǝp hata oylaydu. «rimliⱪlarƣa»diki «kirix sɵz»imizdiki «ǝtlǝr» toƣruluⱪ izaⱨatimizni kɵrüng. 
\fp  (3) «insanning (grek tilida «ǝrkǝk insan»ning) haⱨixidin ... tɵrǝlgǝn ǝmǝs» — demǝk, ⱨǝrⱪandaⱪ bir insan (mǝyli pǝyƣǝmbǝr, mǝyli kaⱨin mǝyli jamaǝttiki birǝr ǝrbab boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr), baxⱪa bir insanni Hudaning pǝrzǝnti ⱪilalmaydu. Uningdin baxⱪa, ⱨeqkim «ɵz iradisi bilǝn» ɵzini Hudaning pǝrzǝnti ⱪilalmaydu. 
\fp  (4) «Hudadin tɵrilix», yǝni «ⱪayta tuƣulux» toƣruluⱪ 3:1-22-ayǝtni kɵrüng.\f*   
\m
\v 14 Kalam insan boldi ⱨǝm arimizda makanlaxti wǝ biz uning xan-xǝripigǝ ⱪariduⱪ; u xan-xǝrǝp bolsa, Atining yenidin kǝlgǝn, meⱨir-xǝpⱪǝt wǝ ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ tolƣan birdinbir yeganǝ Oƣliningkidur. \f □ \fr 1:14 \ft \+bd «Kalam insan boldi»\+bd* — «insan» muxu yǝrdǝ «ǝt igisi» yaki «tǝn» bilǝn ipadilinidu. \+bd «Kalam insan boldi ⱨǝm arimizda makanlaxti»\+bd* — grek tilida «Kalam tǝn (ǝt) boldi wǝ arimizda qedir tikti». «Qedir» degǝn sɵz muxu yǝrdǝ xübⱨisizki, Əysaning insanlarning arisida ⱨazir boluxi Musa pǝyƣǝmbǝrning dǝwridǝ Huda Ɵzining «muⱪǝddǝs qedir»ida turup, Ɵz hǝlⱪi arisida ⱨazir bolƣiniƣa ohxax ikǝnlikini kɵrsitidu. \+bd «biz uning xan-xǝripigǝ ⱪariduⱪ; u xan-xǝrǝp bolsa, Atining yenidin kǝlgǝn, meⱨir-xǝpⱪǝt wǝ ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ tolƣan birdinbir yeganǝ oƣliningkidur»\+bd* — «Ata» muxu yǝrdǝ Huda’Atini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 1:14 \xt Yǝx. 7:14; Mat. 1:16; 17:2; Luⱪa 1:31; 2:7; Kol. 1:19; 2:9; 2Pet. 1:17. \x*  
\v 15 (Yǝⱨya uningƣa guwaⱨliⱪ berip: — Mana, mǝn \add silǝrgǝ\add*: «Mǝndin keyin kǝlgüqi mǝndin üstündur, qünki u mǝn dunyaƣa kelixtin burunla bolƣanidi» deginim dǝl muxu kixidur! — dǝp jar ⱪildi) \f □ \fr 1:15 \ft \+bd «Mǝndin keyin kǝlgüqi mǝndin üstündur, qünki u mǝn dunyaƣa kelixtin burunla bolƣanid»\+bd* — demisǝkmu, Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr Əysa Mǝsiⱨdin altǝ ay burun tuƣulƣan («Luⱪa» 1:26-45ni kɵrüng); lekin Mǝsiⱨ «uning bolƣinidin ilgiri bolƣan».\f*  \x + \xo 1:15 \xt Mat. 3:11; Mar. 1:7; Luⱪa 3:16; Yⱨ. 1:26,30. \x*  
\v 16 Qünki ⱨǝmmimiz uningdiki tolup taxⱪanlardin iltipat üstigǝ iltipat alduⱪ.\f □ \fr 1:16 \ft \+bd «ⱨǝmmimiz uningdiki tolup taxⱪanliridin iltipat üstigǝ iltipat alduⱪ»\+bd* — mǝnisi bǝlkim «uningdiki tolup taxⱪan meⱨir-xǝpⱪǝt wǝ ⱨǝⱪiⱪǝttin iltipat üstigǝ iltipat alduⱪ» degǝnliktur. 17-ayǝtni kɵrüng. «Iltipat üstigǝ iltipat» degǝn ibarǝ Musaning «Mis.» 33:3dǝ eytⱪan sɵzidin elinƣan.\f*  \x + \xo 1:16 \xt Kol. 2:10. \x*   
\m
\v 17 Qünki Tǝwrat ⱪanuni Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add* arⱪiliⱪ yǝtküzülgǝnidi; lekin meⱨir-xǝpⱪǝt wǝ ⱨǝⱪiⱪǝt Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ yǝtküzüldi. \f □ \fr 1:17 \ft \+bd «meⱨir-xǝpⱪǝt wǝ ⱨǝⱪiⱪǝt Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ yǝtküzüldi»\+bd* — «Mǝsiⱨ» bolsa pǝyƣǝmbǝrlǝrning aldin eytixiqǝ, Huda tǝripidin ǝwǝtilgǝn, ⱨaman bir küni kelip mǝnggü ⱨɵkümranliⱪ ⱪilidiƣan Padixaⱨni wǝ Ⱪutⱪuzƣuqi-Nijatkarni kɵrsitidu. «Tǝbirlǝr»ni kɵrünglar.\f*  \x + \xo 1:17 \xt Mis. 20:1. \x*  
\v 18 Hudani ⱨeqkim kɵrüp baⱪⱪan ǝmǝs; biraⱪ Atining ⱪuqiⱪida turƣuqi, yǝni birdinbir Oƣul Uni ayan ⱪildi.\f □ \fr 1:18 \ft \+bd «Atining ⱪuqiⱪida turƣuqi, yǝni birdinbir Oƣul Uni ayan ⱪildi»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «Atining ⱪuqiⱪida turƣuqi, yǝni Ɵzi birdinbir Huda bolƣuqi Uni ayan ⱪildi» deyilidu. Bu ikki wariyantning ǝmǝliyǝttǝ qong pǝrⱪi yoⱪ (1:1-4ni kɵrüng. «Hudaning Oƣli»da nemila bolmisun hudaliⱪ tǝbiiti bardur.\f*  \x + \xo 1:18 \xt Mis. 33:20; Ⱪan. 4:12; Mat. 11:27; Yⱨ. 6:46; 1Tim. 6:16; 1Yuⱨa. 4:12. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning guwaⱨliⱪi  
\r Mat. 3:1-12; Mar. 1:2-8; Luⱪa 3:15-17  
\m
\v 19 Yerusalemdiki Yǝⱨudiylar Yǝⱨyadin «Sǝn kimsǝn?» dǝp sürüxtǝ ⱪilixⱪa kaⱨinlar bilǝn Lawiylarni uning yeniƣa ǝwǝtkǝndǝ, uning ularƣa jawabǝn bǝrgǝn guwaⱨliⱪi mundaⱪ idi:  \f □ \fr 1:19 \ft \+bd «Yerusalemdiki Yǝⱨudiylar»\+bd* — bǝlkim Yǝⱨudiylarning aⱪsaⱪalliri wǝ mɵtiwǝrliri kɵrsitidu. \+bd «Sǝn kimsǝn?»\+bd* — bu soalning «Sǝn ɵzüng toƣruluⱪ nemǝ dǝysǝn? Pǝyƣǝmbǝrmusǝn yaki Huda ǝwǝtidiƣan Mǝsiⱨ-ⱪutⱪuzƣuqimusǝn» degǝndǝk iqki mǝnisi bar idi. Lekin ular uning bǝrgǝn jawabiƣa ixinixkǝ tǝyyar ǝmǝs idi. Mǝsilǝn, «Mat.» 21:25-27ni kɵrüng. \+bd «kaⱨinlar bilǝn Lawiylar»\+bd* — «kaⱨinlar» ibadǝthanida ⱪurbanliⱪ hizmitini ⱪilƣuqilar idi; «Lawiylar» («Lawiy» ⱪǝbilisidin bolƣanlar) kaⱨinlarƣa Yardǝmqi rolda idi. «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 1:19 \xt Yⱨ. 5:33. \x*   
\m
\v 20 U etirap ⱪilip, ⱨeq ikkilǝnmǝy: — «Mǝn Mǝsiⱨ ǝmǝsmǝn» — dǝp eniⱪ etirap ⱪildi.\f □ \fr 1:20 \ft \+bd «U etirap ⱪilip, ⱨeq ikkilǝnmǝy... dǝp eniⱪ etirap ⱪildi»\+bd* — «ⱨeq ikkilǝnmǝy» grek tilida «inkar ⱪilmay» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 1:20 \xt Yⱨ. 3:28; Ros. 13:25. \x*   
\m
\v 21 Ular uningdin:  
\m — Undaⱪta ɵzüng kim bolisǝn? Ilyas \add pǝyƣǝmbǝr\add*musǝn? — dǝp soridi.  
\m — Yaⱪ, mǝn u ǝmǝsmǝn, — dedi u.  
\m — Əmisǝ, sǝn ⱨeliⱪi pǝyƣǝmbǝrmusǝn? — dǝp soridi ular.  
\m U yǝnǝ: — Yaⱪ! — dedi.\f □ \fr 1:21 \ft \+bd «sǝn ⱨeliⱪi pǝyƣǝmbǝrmusǝn?»\+bd* — bu soal Musa pǝyƣǝmbǝr aldin’ala eytⱪan, ɵzining ornini basidiƣan, xundaⱪla ɵzidin yuⱪiri turƣan pǝyƣǝmbǝrni kɵrsitidu («Ⱪan.» 18:15-22). Əmǝliyǝttǝ bolsa, Musaning «xu pǝyƣǝmbǝr» toƣruluⱪ bexariti Mǝsiⱨning ɵzidǝ ǝmǝlgǝ axuruldi.\f*   
\m
\v 22 Xunga ular uningdin:  
\m — Undaⱪta, sǝn zadi kim bolisǝn? Bizni ǝwǝtkǝnlǝrgǝ jawab beriximiz üqün, \add bizgǝ eytⱪin\add*, ɵzüng toƣruluⱪ nemǝ dǝysǝn? — dǝp soridi.   
\m
\v 23 Yǝⱨya mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr burun eytⱪandǝk, qɵldǝ «Rǝbning yolini tüz ⱪilinglar» dǝp towlaydiƣan awazdurmǝn!\f □ \fr 1:23 \ft \+bd «Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr burun eytⱪandǝk, qɵldǝ «Rǝbning yolini tüz ⱪilinglar» dǝp towlaydiƣan awazdurmǝn!»\+bd* — Yǝxaya ɵz kitabidiki 40:3-ayǝttǝ bayan ⱪilƣan «Pǝrwǝrdigarning yoli» yaki «Rǝbning yoli» bolsa, Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨning yolini kɵrsitidu. Demǝk, Yǝⱨyaning hizmiti Rǝb Əysa üqün towa ⱪilidiƣan hǝlⱪni tǝyyarlaxtin ibarǝt idi. U ⱨǝtta kǝmtǝrlik bilǝn ɵzi toƣruluⱪ «Mǝn pǝyƣǝmbǝr» demǝydu, «Mǝn naⱨayiti bir awazmǝn, halas» dǝydu.\f*  \x + \xo 1:23 \xt Yǝx. 40:3; Mat. 3:3; Mar. 1:3; Luⱪa 3:4. \x*   
\m
\v 24-25 Əmdi \add Yerusalemdin\add* ǝwǝtilgǝnlǝr Pǝrisiylǝrdin idi. Ular yǝnǝ Yǝⱨyadin:  
\m — Sǝn ya Mǝsiⱨ, ya Ilyas yaki ⱨeliⱪi pǝyƣǝmbǝr bolmisang, nemǝ dǝp kixilǝrni suƣa qɵmüldürisǝn? — dǝp soridi.\f □ \fr 1:24-25 \ft \+bd «Yerusalemdin ǝwǝtilgǝnlǝr Pǝrisiylǝrdin idi»\+bd* — «Pǝrisiylǝr» Yǝⱨudiy diniƣa tǝwǝ bolƣan, Tǝwrat tüzümlirigǝ ⱪattiⱪ riayǝ ⱪilixⱪa tirixidiƣan mǝzⱨǝptiki kixilǝr. \+bd «nemǝ dǝp kixilǝrni suƣa qɵmüldürisǝn?»\+bd* — Yǝⱨudiy hǝlⱪining arisidiki «Rabbilar» (ustazlar) heli burun mundaⱪ bir adǝt bekitkǝnki, ǝgǝr baxⱪa millǝtlǝr («yat ǝllǝr»)din bolƣanlar «Tǝwrat-Zebur etiⱪadi»ni ⱪobul ⱪilay desǝ, awwal hǝtnǝ ⱪilinixi, andin birhil «suƣa qɵmüldürüx» ⱪobul ⱪilixi kerǝk idi. Lekin ⱨazir «suƣa qɵmüldürüx» ⱪobul ⱪilixi kerǝk bolƣanlar butpǝrǝs «yat ǝllǝr» ǝmǝs, bǝlki ɵzliri ⱪobul ⱪilixi kerǝk! 
\fp  Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr yürgüzgǝn «suƣa qɵmüldürüx» kixilǝrning ɵz gunaⱨliriƣa bolƣan iⱪrar-towisini, xundaⱪla Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨning kelixigǝ bolƣan etiⱪadini ipadilǝx yoli idi (mǝsilǝn, «Mat.» 3:2-12ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 1:24-25 \xt Ⱪan. 18:18. \x*   
\m
\v 26 Yǝⱨya ularƣa mundaⱪ dǝp jawab bǝrdi:  
\m — Mǝn kixilǝrni suƣila qɵmüldürimǝn, lekin aranglarda turƣuqi silǝr tonumiƣan birsi bar; \x + \xo 1:26 \xt Mat. 3:11; Mar. 1:7; Luⱪa 3:16; Ros. 1:5; 11:16; 19:4. \x*  
\v 27 u mǝndin keyin kǝlgüqi bolup, mǝn ⱨǝtta uning kǝxining boƣⱪuqini yexixkimu layiⱪ ǝmǝsmǝn!   
\m
\v 28 Bu ixlar Iordan dǝryasining xǝrⱪiy ⱪetidiki Bǝyt-Aniya yezisida, yǝni Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr kixilǝrni \add suƣa\add* qɵmüldürüwatⱪan yǝrdǝ yüz bǝrgǝnidi.   
\b  
\m  
\s1 Hudaning ⱪozisi  
\m
\v 29 Ətisi, Yǝⱨya Əysaning ɵzigǝ ⱪarap keliwatⱪanliⱪini kɵrüp mundaⱪ dedi:  
\m — Mana, pütkül dunyaning gunaⱨlirini elip taxlaydiƣan Hudaning ⱪozisi! \f □ \fr 1:29 \ft \+bd «pütkül dunyaning gunaⱨlirini elip taxlaydiƣan...»\+bd* — grek tilida «pütkül dunyaning gunaⱨini elip taxlaydiƣan ...». \+bd «pütkül dunyaning gunaⱨlirini elip taxlaydiƣan Hudaning ⱪozisi!»\+bd* — Tǝwrattiki ⱪurbanliⱪlar Mǝsiⱨ bilǝn ahirlixidu, qünki u ǝng ahirⱪi «ⱪurbanliⱪ ⱪoza»dur. Bu toƣruluⱪ «Yar.» 22:7-8, «Mis.» 12:1-3, «Yǝx.» 53:7 wǝ Tǝwrattiki baxⱪa yǝrlǝrdǝ bexarǝt berilgǝn.\f*  \x + \xo 1:29 \xt Yǝx. 53:5, 7; Yⱨ. 1:36. \x*  
\v 30 Mana, mǝn \add silǝrgǝ\add*: «Mǝndin keyin kǝlgüqi birsi bar, u mǝndin üstündur, qünki u mǝn dunyada boluxtin burunla bolƣanidi» deginim dǝl muxu kixidur! \f □ \fr 1:30 \ft \+bd «Mǝndin keyin kǝlgüqi birsi bar, u mǝndin üstündur, qünki u mǝn dunyada boluxtin burunla bolƣanidi»\+bd* — demisǝkmu, Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr Əysa Mǝsiⱨdin altǝ ay burun tuƣulƣan («Luⱪa» 1:26-45ni kɵrüng); lekin Mǝsiⱨ «uning bolƣinidin ilgiri bolƣan».\f*  
\v 31 Mǝn burun uni bilmisǝmmu, lekin uni Israilƣa ayan bolsun dǝp, kixilǝrni suƣa qɵmüldürgili kǝldim.   
\m
\v 32 Yǝⱨya yǝnǝ guwaⱨliⱪ berip mundaⱪ dedi:  
\m — Mǝn Roⱨning pahtǝk ⱨalitidǝ asmandin qüxüp, uning üstigǝ ⱪonƣanliⱪini kɵrdüm. \f □ \fr 1:32 \ft \+bd «Mǝn Roⱨning pahtǝk ⱨalitidǝ asmandin qüxüp, uning üstigǝ ⱪonƣanliⱪini kɵrdüm»\+bd* — «Roⱨ» — Hudaning Muⱪǝddǝs Roⱨi.\f*  \x + \xo 1:32 \xt Mat. 3:16; Mar. 1:10; Luⱪa 3:22. \x*  
\v 33 Mǝn ǝslidǝ uni bilmigǝnidim; lekin meni kixilǝrni suƣa qɵmüldürüxkǝ Əwǝtküqi manga: «Sǝn Roⱨning qüxüp, kimning üstigǝ ⱪonƣanliⱪini kɵrsǝng, u kixilǝrni Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa qɵmüldürgüqi bolidu!» degǝnidi. \f □ \fr 1:33 \ft \+bd meni kixilǝrni suƣa qɵmüldürüxkǝ Əwǝtküqi\+bd* — «Yǝⱨyani suƣa qɵmüldürüxkǝ Əwǝtküqi» — Hudadur. \+bd «Sǝn Roⱨning qüxüp, kimning üstigǝ ⱪonƣanliⱪini kɵrsǝng,...»\+bd* — «Roⱨ» — Hudaning Muⱪǝddǝs Roⱨi. \+bd «Sǝn Roⱨning qüxüp, kimning üstigǝ ⱪonƣanliⱪini kɵrsǝng, u kixilǝrni Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa qɵmüldürgüqi bolidu!»\+bd* — Yǝⱨyaning muxu guwaⱨliⱪi Mǝsiⱨni kɵrstidu; qünki Mǝsiⱨ Muⱪǝddǝs Roⱨini tɵküxi bilǝn nijat elip kelidiƣan «yengi ǝⱨdǝ»ni tüzgüqidur («Yǝr.» 31:31-34, «Əz.» 36:25-27, «Yǝx.» 32:15-20 wǝ baxⱪilar).\f*  
\v 34 Mǝn dǝrwǝⱪǝ xu ixni kɵrdüm, xunga uning ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Hudaning Oƣli ikǝnlikigǝ guwaⱨliⱪ bǝrdim!\f □ \fr 1:34 \ft \+bd «Hudaning Oƣli»\+bd* — bu nam ⱨǝrgizmu Huda bilǝn Əysa otturisidiki jismaniy jǝⱨǝttiki ata-baliliⱪ munasiwǝtni ǝmǝs, bǝlki roⱨiy jǝⱨǝttiki munasiwǝtni bildüridu. «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng. 
\fp  «Hudaning Oƣli» bǝzi kona kɵqürülmilǝrdǝ «Hudaning talliƣini» deyilidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning dǝslǝpki muhlisliri  
\m
\v 35 Ətisi, Yǝⱨya ikki muhlisi bilǝn yǝnǝ xu yǝrdǝ turatti.  
\v 36 U \add u yǝrdin\add* mengip ketiwatⱪan Əysani kɵrüp:  
\m — Ⱪaranglar! Hudaning ⱪozisi! — dedi.\x + \xo 1:36 \xt Yǝx. 53:7; Yⱨ. 1:29; Ros. 8:32\x*  
\v 37 Uning bu sɵzini angliƣan ikki muhlis Əysaning kǝynidin mengixti.  
\v 38 Əysa kǝynigǝ burulup, ularning ǝgixip keliwatⱪinini kɵrüp ulardin:  
\m — Nemǝ izdǝysilǝr? — dǝp soridi.  
\m Ular:  
\m — Rabbi (bu \add ibraniyqǝ sɵz bolup\add*, «ustaz» degǝn mǝnidǝ), ⱪǝyǝrdǝ turisǝn? — dedi.   
\m
\v 39 — Berip kɵrünglar, — dedi u. Xuning bilǝn, ular berip uning ⱪǝyǝrdǝ turidiƣanliⱪini kɵrdi wǝ u küni uning bilǝn billǝ turdi (bu waⱪit xu künning oninqi saiti idi).\f □ \fr 1:39 \ft \+bd «oninqi saǝt»\+bd* — Yuⱨanna bayanida «Rim waⱪti»ni ixlitidu (buningƣa ispat bar). Xunga bu waⱪit ǝtigǝn saǝt on bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 40 Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝrning\add* yuⱪiriⱪi sɵzini anglap, Əysaning kǝynidin mangƣan ikkiylǝnning biri Simon Petrusning inisi Andriyas idi.  
\v 41 Andriyas awwal ɵz akisi Simonni tepip, uningƣa:  
\m — Biz «Mǝsiⱨ»ni taptuⱪ! — dedi («Mǝsiⱨ» ibraniyqǝ sɵz bolup, grek tilida «Hristos» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu) \f □ \fr 1:41 \ft \+bd ««Mǝsiⱨ» ibraniyqǝ sɵz bolup, grek tilida «hristos» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu»\+bd* — «Hristos» dǝrwǝⱪǝ grek tilida «mǝsiⱨ ⱪilinƣan», «may sürülgǝn» degǝn mǝnidǝ. Keyin, dunyawi etiⱪadqi jamaǝtning bǝzliri Əysani «Əysa Mǝsiⱨ», baxⱪa bǝziliri (grek tilidiki tǝlǝppuzƣa ǝgixip) «Yǝysus Hristos» dǝydu. Yǝⱨudiy etiⱪadiqlar: «Yǝxua Mexiyaⱨ» dǝydu.\f*  
\v 42 wǝ akisini Əysaning aldiƣa elip bardi. Əysa uningƣa ⱪarap:  
\m Sǝn Yunusning oƣli Simon; buningdin keyin «Kifas» dǝp atilisǝn, — dedi (mǝnisi «tax»tur).\f □ \fr 1:42 \ft \+bd «Sǝn Yunusning oƣli Simon»\+bd* — «Yunus» grek tilida «Yonaⱨ». Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «Yuⱨanna» xǝklidǝ kɵrülidu. \+bd «keyin «Kifas» dǝp atilisǝn»\+bd* — «Kifas» ibraniyqǝ sɵz bolup, grek tilida «Petrus» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu; lekin «Kifas» ibraniy tilida ⱨǝr türlük taxni bildüridu, «Petros» grek tilida ⱨǝrhil kiqik taxni bildüridu.\f*  \x + \xo 1:42 \xt Mat. 16:18. \x*   
\b  
\m  
\s1 Filip wǝ Nataniyǝlning qaⱪirtilixi  
\m
\v 43 Ətisi, Əysa Galiliyǝ ɵlkisigǝ yol almaⱪqi idi. U Filipni tepip, uningƣa:  
\m — Manga ǝgixip mang! — dedi  
\v 44 (Filip Bǝyt-Saidaliⱪ bolup, Andriyas bilǝn Petrusning yurtdixi idi). \x + \xo 1:44 \xt Yⱨ. 12:21. \x*  
\v 45 Filip Nataniyǝlni tepip, uningƣa:  
\m — Musa pǝyƣǝmbǝr Tǝwratta wǝ baxⱪa pǝyƣǝmbǝrlǝrmu \add yazmilirida\add* bexarǝt ⱪilip yazƣan zatni taptuⱪ. U bolsa Yüsüpning oƣli Nasarǝtlik Əysa ikǝn! — dedi.\f □ \fr 1:45 \ft \+bd «Filip Nataniyǝlni tepip,...»\+bd* — «Nataniyǝl» Injildiki baxⱪa bayanlarda «Bartolomay» (Tolmayning oƣli) dǝp elinidu.\f*  \x + \xo 1:45 \xt Yar. 3:15; 22:18; 26:4; 49:10; Ⱪan. 18:18; 2Sam. 7:12; Yǝx. 4:2; 7:14; 9:5; 40:10, 11; 53:1-12; Yǝr. 23:5; 33:14; Əz. 34:23; Dan. 9:24; Zǝk. 6:12; 9:9. \x*   
\m
\v 46 Biraⱪ Nataniyǝl:  
\m — Nasarǝt degǝn jaydin yahxi birnemǝ qiⱪamdu?! — dedi.  
\m Kelip kɵrüp baⱪ! — dedi Filip.   
\m
\v 47 Əysa Nataniyǝlning ɵzining aldiƣa keliwatⱪanliⱪini kɵrüp, u toƣruluⱪ:  
\m — Mana, iqidǝ ⱪilqǝ ⱨiylǝ-mikrisi yoⱪ ⱨǝⱪiⱪiy bir Israilliⱪ! — dedi.   
\m
\v 48 Nataniyǝl: — Meni ⱪǝyerimdin bilding? — dǝp soridi.  
\m Əysa uningƣa jawab berip: — Filip seni qaⱪirixtin awwal, sening ǝnjür dǝrihining tüwidǝ olturƣanliⱪingni kɵrgǝnidim, — dedi.   
\m
\v 49 Nataniyǝl jawabǝn: — Ustaz, sǝn Hudaning Oƣli, Israilning Padixaⱨisǝn! — dedi.\f □ \fr 1:49 \ft \+bd «Ustaz»\+bd* — grek tilida «rabbi».\f*   
\m
\v 50 Əysa uningƣa jawabǝn:  
\m — Seni ǝnjür dǝrihining tüwidǝ kɵrgǝnlikimni eytⱪanliⱪim üqün ixiniwatamsǝn? Buningdinmu qong ixlarni kɵrisǝn! — dedi  
\v 51 wǝ yǝnǝ:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, silǝr asmanlar eqilip, Hudaning pǝrixtilirining Insan’oƣlining üstidin qiⱪip-qüxüp yüridiƣanliⱪini kɵrisilǝr! — dedi.\f □ \fr 1:51 \ft \+bd «Insan’oƣli»\+bd* — Muⱪǝddǝs yazmilarda (Tǝwratta) «Insan’oƣli» degǝn ibarǝ aldin eytilƣan, dunyani ⱪutⱪuzuzⱪa kelidiƣan «Mǝsiⱨ»ni kɵrsǝtkǝnidi (mǝsilǝn, «Dan.» 7:13-14). Tǝwrat-Zǝbur boyiqǝ, bu Əwǝtilgüqining Hudaning küq-ⱪudriti wǝ xan-xǝripi bilǝn ǝrxtin qüxüp, pütkül insanlarni mǝnggü baxⱪuridiƣanliⱪi aldin eytilƣan. Uningdin muⱨimi, bizningqǝ, Əysa Mǝsiⱨning bu namni ɵzi ⱨǝⱪⱪidǝ kɵp ixlitixi ɵzining toluⱪ insan ikǝnlikini, insaniyǝt bilǝn bir ikǝnlikini tǝkitlǝx üqün idi. Qünki ǝrx tǝripidin eytⱪanda ajayib ix xuki, gǝrqǝ u ǝzǝldin «Hudaning Oƣli» bolƣan bolsimu, u ⱨazir yǝnǝ «insanning oƣli»mu idi. «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng. \+bd «silǝr asmanlar eqilip, Hudaning pǝrixtilirining Insan’oƣlining üstidin qiⱪip-qüxüp yüridiƣanliⱪini kɵrisilǝr!»\+bd* — muxu yǝrdǝ bizningqǝ Mǝsiⱨ «Yar.» 28:12ni kɵzdǝ tutidu. Ⱨǝzriti Yaⱪup alamǝtlik bir qüxni kɵrgǝn. Qüxtǝ u yǝr üstidǝ turup asmanƣa yetidiƣan bir pǝlǝmpǝyni kɵrgǝn, pǝrixtilǝr uning üstidin «qiⱪip-qüxüp turatti». Demǝk, Əysa Mǝsiⱨ ɵzi dǝl xu «asmanƣa yetidiƣan pǝlǝmpǝy»dur.\f*  \x + \xo 1:51 \xt Yar. 28:12. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Kana yezisidiki toy ziyapiti  
\m
\v 1 Üqinqi küni, Galiliyǝdiki Kana yezisida bir toy boldi. Əysaning anisi \add Mǝryǝm\add* u yǝrdǝ idi  
\v 2 ⱨǝm Əysa wǝ uning muhlislirimu toyƣa tǝklip ⱪilinƣanidi.   
\m
\v 3 Toyda xarab tügǝp ⱪalƣanda, Əysaning anisi uningƣa:  
\m — Ularning xarabliri tügǝp ⱪaptu, — dedi.\f □ \fr 2:3 \ft \+bd «Ularning xarabliri tügǝp ⱪaptu»\+bd* — muxundaⱪ ix toy igisini qongⱪur hijalǝtkǝ ⱪoyupla ⱪalmay, gaⱨi ǝⱨwallarda ⱪiz tǝrǝptikilǝr yigit tǝrǝptikilǝrning üstidin dǝwa ⱪilixi mumkin idi.\f*   
\m
\v 4 Əysa uningƣa: — Hanim, mening sǝn bilǝn nemǝ karim? Mening waⱪti-saitim tehi kǝlmidi, — dedi.\f □ \fr 2:4 \ft \+bd «Hanim, mening sǝn bilǝn nemǝ karim?»\+bd* — Mǝsiⱨning bu sɵzi bizni ⱨǝyran ⱪalduruxi mumkin. Nemixⱪa Əysa ɵz anisiƣa xundaⱪ gǝp ⱪilidu? 
\fp  Mǝryǝm ɵz oƣlining Mǝsiⱨ ikǝnlikini bilǝtti. Lekin u bǝlkim: «Bu mening oƣlum, mǝn uning anisi, qoⱪum mening tǝlipimni orunlixi kerǝk» dǝp oylixi mumkin idi. Lekin Hudaning padixaⱨliⱪi iqidǝ bizning Hudaning mǝlum adimi bilǝn bolƣan birǝr «jismaniy munasiwǝt»ning ⱨeqⱪandaⱪ inawiti yoⱪtur; pǝⱪǝt Hudaning Mǝsiⱨdǝ bolƣan meⱨri-xǝpⱪitigǝ iman-ixǝnq baƣlisaⱪ, andin uningdin birǝr nǝrsǝ tǝlǝp ⱪilixⱪa bolidu. Mǝryǝmning hapa bolmasliⱪi wǝ 5-ayǝttiki imanliⱪ sɵzlǝrni eytixi uning bu muⱨim nuⱪtini obdan qüxinip yǝtkǝnlikini ispatlaydu. \+bd «Mening waⱪti-saitim tehi kǝlmidi»\+bd* — «mening waⱪti-saitim» degǝn ibarǝ adǝttǝ Mǝsiⱨning ɵlümi, tirilixi wǝ asmanƣa kɵtürülüxini kɵrsitidu. Kɵzdǝ tutulƣini Əysaning bu ixlar arⱪiliⱪ «uluƣlanduruluxi»dur — 12:23, 27, 28, 31ni kɵrüng. Xunga muxu yǝrdǝ bǝlkim «mǝn axkarǝ ⱪilinidiƣan waⱪit tehi kǝlmidi» degǝndǝk mǝnidǝ boluxi mumkin. «Yuⱨ.» 4:21, 23, 5:25, 28, 29, 7:30, 8:20, 12:23, 27, 28, 31, 13:31, 16:26, 17:1ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 5 Anisi qakarlarƣa:  
\m — U silǝrgǝ nemǝ ⱪil desǝ, xuni ⱪilinglar, — dedi.   
\m
\v 6 Əmdi xu yǝrdǝ Yǝⱨudiylarning taⱨarǝt aditi boyiqǝ ixlitilidiƣan, ⱨǝrbirigǝ ikki-üq tungdin su siƣidiƣan altǝ tax küp ⱪoyulƣanidi.\f □ \fr 2:6 \ft \+bd «ikki-üq tung»\+bd* — grek tilida «ikki-üq «metret»». Ⱨǝrbir küpkǝ 80-100 litr su siƣidu, jǝmiy 480-720 litr su bar idi.\f*   
\m
\v 7 Əysa qakarlarƣa:  
\m — Küplǝrgǝ su toldurunglar, — dedi.  
\m Ular küplǝrni aƣziƣiqǝ tolduruxti.  
\v 8 Andin u ularƣa yǝnǝ:  
\m — Əmdi buningdin usup toy baxⱪurƣuqiƣa beringlar, — dedi.  
\m Ular uni apirip bǝrdi.   
\m
\v 9 Toy baxⱪurƣuqi xarabⱪa aylandurulƣan sudin tetip kɵrgǝndǝ (u uning ⱪǝyǝrdin kǝltürülgǝnlikini bilmidi, ǝmma buni su toxuƣan qakarlar bilǝtti) toy baxⱪurƣuqi toyi boluwatⱪan yigitni qaⱪirip,  
\v 10 uningƣa:  
\m — Ⱨǝrbir \add toy ⱪilƣuqi\add* yahxi xarabni toyning bexida ⱪuyidu, andin meⱨmanlar ⱪanƣuqǝ iqkǝndin keyin, naqirini ⱪuyidu. Əjǝba, sǝn yahxi xarabni muxu qaƣⱪiqǝ saⱪlapsǝn! — dedi.   
\m
\v 11 Bu bolsa, Əysa kɵrsǝtkǝn mɵjizilik alamǝtlǝrning dǝslǝpkisi bolup, Galiliyǝning Kana yezisida kɵrsitilgǝnidi. Buning bilǝn u ɵzining xan-xǝripini ayan ⱪildi, wǝ uning muhlisliri uningƣa etiⱪad ⱪildi. \f □ \fr 2:11 \ft \+bd «Bu bolsa, Əysa kɵrsǝtkǝn mɵjizilik alamǝtlǝrning dǝslǝpkisi bolup,...»\+bd* — «Yuⱨanna»da alaⱨidǝ hatirilǝngǝn «mɵjizilik alamǝt» yaki «mɵjizilik bǝlgǝ»lǝr jǝmiy yǝttǝ bolup, ⱨǝrbiri Əysa Mǝsiⱨning ⱨǝⱪiⱪiy salaⱨiyitidin bir tǝripini kɵrsitidiƣan mɵjizidur. \+bd «Buning bilǝn u ɵzining xan-xǝripini ayan ⱪildi, wǝ uning muhlisliri uningƣa etiⱪad ⱪildi»\+bd* — «uning muhlisliri uningƣa etiⱪad ⱪildi» deyilgini bilǝn, keyinki nurƣun ixlar muhlislarning bu etiⱪadining muⱪim ǝmǝs, bǝlki intayin nazuk ikǝnlikini ispatlaydu, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 12 Bu ixtin keyin u, anisi, iniliri wǝ muhlisliri bilǝn Kǝpǝrnaⱨum xǝⱨirigǝ qüxüp, u yǝrdǝ birnǝqqǝ kün turdi.   
\b  
\m  
\s1 Soda-setiⱪ ⱪilƣuqilarning ibadǝthanidin ⱪoƣlinixi  
\r Mat. 21:12-13; Mar. 11:15-17; Luⱪa 19:45-46  
\m
\v 13 Yǝⱨudiylarning «ɵtüp ketix ⱨeyti»ƣa yeⱪin ⱪalƣanda, Əysa Yerusalemƣa bardi. \f □ \fr 2:13 \ft \+bd «ɵtüp ketix ⱨeyti»\+bd* — («pasha» ⱨeyti) — bu Yǝⱨudiylarning Musa pǝyƣǝmbǝrning yetǝklixi arⱪiliⱪ ɵzlirining Misirdiki ⱪulluⱪ ⱨayatidin ⱪutulƣan künini hatirilǝx ⱨeyti bolup, ǝyni waⱪitta Yǝⱨudiy ǝrlǝrning ⱨǝmmisi Yerusalemƣa berip, ibadǝthanida ⱪurbanliⱪlirini soyup, ⱨeytni xu yǝrdǝ ɵtküzüxi kerǝk idi. «Mis.» 12-babni kɵrüng.\f*  
\v 14 U ibadǝthana \add ⱨoylilirida\add* kala, ⱪoy wǝ kǝptǝr-pahtǝk satⱪuqilarni ⱨǝm u yǝrdǝ olturƣan pul tegixküqilǝrni kɵrdi. \f □ \fr 2:14 \ft \+bd «ibadǝthana»\+bd* — pǝⱪǝt Yerusalemdiki muⱪǝddǝs ibadǝthanini kɵrsitidu. Bu ibadǝthanini Sulayman padixaⱨ birinqi bolup miladiyǝdin ilgiriki 950-yili ⱪurƣanidi; andin Yǝⱨudiylar Pars imperiyǝsi tǝripidin sürgün boluxidin ⱪaytip kǝlgǝndǝ, yǝni miladiyǝdin ilgiriki 520-yili ⱪayta ⱪurƣanidi. Bu ibadǝthanini Ⱨerod padixaⱨ burunⱪidinmu ⱨǝywǝtlik ⱪilip ⱪurup qiⱪⱪanidi. Hudaning ǝmri boyiqǝ, pǝⱪǝt Yerusalemdiki bu ibadǝthanidila ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa bolatti. \+bd «kala, ⱪoy wǝ kǝptǝr-pahtǝk»\+bd* — bularni ⱪurbanliⱪlar üqün satatti.\f*  \x + \xo 2:14 \xt Mat. 21:12; Mar. 11:15; Luⱪa 19:45. \x*  
\v 15 U tanidin ⱪamqa yasap, ularning ⱨǝmmisini ⱪoy-kaliliri bilǝn ⱪoxup ibadǝthanidin ⱨǝydǝp qiⱪardi. Pul tegixküqilǝrning pullirini qeqip, xirǝlirini ɵrüwǝtti  
\v 16 wǝ pahtǝk-kǝptǝr satⱪuqilarƣa:  
\m — Bu nǝrsilǝrni bu yǝrdin elip ketix! Atamning ɵyini soda-setiⱪ ɵyi ⱪilixiwalma! — dedi.\f □ \fr 2:16 \ft \+bd «Atamning ɵyini soda-setiⱪ ɵyi ⱪilixiwalma!»\+bd* — «Zǝk.» 14:20-21ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 17 Buni kɵrgǝn muhlisliri \add Zǝburda\add* mundaⱪ pütülginini esigǝ elixti:  
\b  
\m «Sening \add muⱪǝddǝs\add* ɵyünggǝ bolƣan otluⱪ muⱨǝbbitim ɵzümni qulƣiwaldi!».\f □ \fr 2:17 \ft \+bd «sening muⱪǝddǝs ɵyünggǝ bolƣan otluⱪ muⱨǝbbitim ɵzümni qulƣiwaldi!»\+bd* — «Zǝb.» 69:9ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 2:17 \xt Zǝb. 69:9\x*   
\b  
\m
\v 18 Xuning bilǝn Yǝⱨudiylar u ixlarƣa inkas bildürüp uningdin:  
\m — Bundaⱪ ixlarni ⱪilƣanikǝnsǝn, ⱪeni, bizgǝ nemǝ mɵjizilik alamǝtni kɵrsitip berisǝn?! — dǝp soridi.\x + \xo 2:18 \xt Mat. 12:38; 16:1; Mar. 8:11; Luⱪa 11:29; Yⱨ. 6:30. \x*   
\m
\v 19 Əysa ularƣa jawab berip:  
\m — Uxbu ibadǝthanini quwuwǝtsǝnglar, mǝn üq kün iqidǝ uni yengiwaxtin ⱪurup qiⱪimǝn, — dedi.\f □ \fr 2:19 \ft \+bd «Uxbu ibadǝthanini quwuwǝtsǝnglar, mǝn üq kün iqidǝ uni yengiwaxtin ⱪurup qiⱪimǝn»\+bd* — Əysa eytⱪan bu alamǝt u keyin eytⱪan «Yunus pǝyƣǝmbǝrdǝ kɵrülgǝn alamǝt-karamǝt»kǝ ohxax bolup, ɵzining ɵlümi wǝ tirilixini kɵrsitidu (mǝsilǝn, «Mat.» 12:39ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 2:19 \xt Mat. 26:61; 27:40; Mar. 14:58; 15:29. \x*   
\m
\v 20 Xuning bilǝn bu Yǝⱨudiylar yǝnǝ uningƣa:  
\m — Bu ibadǝthanini yasawatⱪili ⱨazirƣiqǝ ⱪiriⱪ altǝ yil bolƣan tursa, sǝn uni ⱪandaⱪsigǝ üq kündila ⱪurup qiⱪalaysǝn?! — dedi.  
\v 21 Ⱨalbuki, uning «ibadǝthana» degini uning ɵz tenini kɵrsǝtkǝnidi.  
\v 22 Xunga, u ɵlümdin tirilgǝndin keyin, muhlisliri uning bu deginini esigǝ aldi wǝ xundaⱪla muⱪǝddǝs yazmilardiki bu ⱨǝⱪtiki bexarǝtkǝ ⱨǝmdǝ Əysaning eytⱪan sɵzigǝ ixǝndi.\x + \xo 2:22 \xt Luⱪa 24:8. \x*   
\m
\v 23 Ɵtüp ketix ⱨeytida, nurƣun kixilǝr uning Yerusalemda kɵrsǝtkǝn mɵjizilik alamǝtlǝrni kɵrgǝn bolup, uning namiƣa etiⱪad ⱪilixti.  
\v 24 Lekin Əysa pütkül insanlarning \add ⱪǝlbining\add* ⱪandaⱪ ikǝnlikini bilgǝqkǝ, ɵzini ularƣa tapxurmaytti. \f □ \fr 2:24 \ft \+bd «Lekin Əysa pütkül insanlarning ⱪǝlbining ⱪandaⱪ ikǝnlikini bilgǝqkǝ, ɵzini ularƣa tapxurmaytti»\+bd* — bu bayandin «hux hǝwǝr»diki ahirⱪi mǝⱪsǝtni kɵrgili bolidu. Əysa Mǝsiⱨ insanlarƣa bǝht-bǝrikǝt ǝmǝs, bǝlki \+bd ɵzini\+bd* ata ⱪilixni yaki «tapxurux»ni halaydu. Lekin insan ɵzi tüptin ɵzgǝrtilmisǝ, tehi kona gunaⱨiy tǝbiǝttǝ bolsa, «ɵzini tapxurux» ⱪǝt’iy mumkin bolmaytti. Ⱨǝrbir insan roⱨta «ⱪayta tuƣuluxi» kerǝk — bu 3-babning qong temisidur.\f*  
\v 25 Insan toƣruluⱪ ⱨeqkimning uningƣa guwaⱨliⱪ berixining ⱨajiti yoⱪ idi; qünki u insanlarning ⱪǝlbidǝ nemǝ bar ikǝnlikini ɵzi bilǝtti.\x + \xo 2:25 \xt 1Sam. 16:7; 1Tar. 28:9; Zǝb. 7:9; 103:14; Yǝr. 11:20; 17:10; 20:12; Yⱨ. 6:64. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Ⱪaytidin tɵrilix  
\m
\v 1 Yǝⱨudiylar \add kengǝxmisining\add* Pǝrisiylǝrdin bolƣan Nikodim isimlik bir yolbaxqisi bar idi.  
\v 2 Bu adǝm bir keqisi Əysaning aldiƣa kelip:  
\m — Ustaz, sening Hudadin kǝlgǝn tǝlim bǝrgüqi ikǝnlikingni bilimiz. Qünki Huda uning bilǝn billǝ bolmisa, ⱨeqkimning sǝn kɵrsǝtkǝn bu mɵjizilik alamǝtlǝrni kɵrsitixi ⱪǝt’iy mumkin ǝmǝs, — dedi.\f □ \fr 3:2 \ft \+bd «Ustaz»\+bd* — Ibraniy tilida «Rabbi», «ustaz» degǝn mǝnidǝ.\f*  \x + \xo 3:2 \xt Yⱨ. 7:50; 9:16, 33; 19:39; Ros. 10:38. \x*   
\m
\v 3 Əysa uningƣa jawabǝn:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn sanga xuni eytip ⱪoyayki, ⱨeqkim yuⱪiridin tuƣulmiƣiqǝ, Hudaning padixaⱨliⱪini kɵrǝlmǝs! — dedi.\f □ \fr 3:3 \ft \+bd «ⱨeqkim yuⱪiridin tuƣulmiƣiqǝ, Hudaning padixaⱨliⱪini kɵrǝlmǝs!»\+bd* — «yuⱪiridin» degǝn sɵz grek tilida yǝnǝ «ⱪaytidin» degǝnnimu bildüridu wǝ xübⱨisizki, muxu yǝrdǝ \+bd bu ikki mǝnini ɵz iqigǝ alidu\+bd*.\f*   
\m
\v 4 Nikodim:  
\m — Adǝm ⱪeriƣinida ⱪandaⱪmu ⱪaytidin tuƣulsun? Anisining ⱪorsiⱪiƣa ⱪayta kirip tuƣuluxi mumkinmu?! — dǝp soridi.   
\m
\v 5 Əysa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn sanga xuni eytip ⱪoyayki, ⱨǝm sudin, ⱨǝm Roⱨtin tuƣulmiƣiqǝ, ⱨeqkim Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirǝlmǝs!\x + \xo 3:5 \xt Tit. 3:5. \x*  
\v 6 Əttin tuƣulƣan bolsa ǝttur; roⱨtin tuƣulƣan bolsa roⱨtur.\x + \xo 3:6 \xt Rim. 8:5. \x*  
\v 7 Sanga: «Yuⱪiridin tuƣuluxunglar kerǝk» deginimgǝ ⱨǝyran ⱪalma.  
\v 8 Xamal haliƣan tǝrǝpkǝ soⱪidu, sǝn uning awazini anglaysǝn, lekin ⱪǝyǝrdin kelip, ⱪǝyǝrgǝ baridiƣinini bilmǝysǝn. Roⱨtin tuƣulƣan ⱨǝrbirimu xundaⱪtur.\f □ \fr 3:8 \ft \+bd «Xamal haliƣan tǝrǝpkǝ soⱪidu, sǝn uning awazini anglaysǝn, lekin ⱪǝyǝrdin kelip, ⱪǝyǝrgǝ baridiƣinini bilmǝysǝn. Roⱨtin tuƣulƣan ⱨǝrbirimu xundaⱪtur»\+bd* — grek tilida «xamal» wǝ «roⱨ» birla sɵz bilǝn ipadilinidu. 
\fp  Əysaning bu ayǝttiki küqlük sɵzlirini «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bir-birlǝp xǝrⱨlǝymiz.\f*   
\m
\v 9 Nikodim yǝnǝ jawabǝn Əysaƣa:  
\m — Bu ixlar ⱪandaⱪmu mumkin bolar? — dedi.   
\m
\v 10 Əysa uningƣa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — «Sǝn Israilning ɵlimasi turup, bunimu bilmǝmsǝn? \f □ \fr 3:10 \ft \+bd «Sǝn Israilning ɵlimasi»\+bd* — bu sɵz bǝlkim Nikodimning Israil iqidǝ sǝwiyisi ǝng yuⱪiri Tǝwrat ustazi ikǝnlikini kɵrsitixi mumkin.\f*  
\v 11  Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn sanga xuni eytip ⱪoyayki, biz bilginimizni eytimiz wǝ kɵrginimizgǝ guwaⱨliⱪ berimiz, lekin silǝr bizning guwaⱨliⱪimizni ⱪobul ⱪilmaysilǝr. \f □ \fr 3:11 \ft \+bd «biz bilginimizni eytimiz wǝ kɵrginimizgǝ guwaⱨliⱪ berimiz, lekin silǝr bizning guwaⱨliⱪimizni ⱪobul ⱪilmaysilǝr»\+bd* — nemixⱪa Əysa Nikodimƣa xunqǝ eƣir tǝnbiⱨ beridu? Uning bu bayanidin ikki muⱨim soal qiⱪidu: «biz» kim?, «silǝr» kim? Bular toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 3:11 \xt Yⱨ. 3:32; 7:16; 8:28; 12:49; 14:24. \x*  
\v 12 Silǝrgǝ zemindiki ixlarni eytsam ixǝnmigǝn yǝrdǝ, ǝrxtiki ixlarni eytsam ⱪandaⱪmu ixinisilǝr?  
\v 13 Ɵzi ǝrxtǝ bolup, ǝrxtin qüxküqidin, yǝni Insan’oƣlidin baxⱪa ⱨeqkim ǝrxkǝ qiⱪmidi. \f □ \fr 3:13 \ft \+bd «Ɵzi ǝrxtǝ bolup, ǝrxtin qüxküqidin, yǝni Insan’oƣlidin baxⱪa ⱨeqkim ǝrxkǝ qiⱪmidi»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «ɵzi ǝrxtǝ bolup» degǝn sɵz tepilmaydu.\f*  \x + \xo 3:13 \xt Yⱨ. 6:62; Əf. 4:9. \x*  
\v 14 Musa qɵldǝ \add tuq\add* yilanni kɵtürgǝndǝk, Insan’oƣlimu ohxaxla xundaⱪ egiz kɵtürülüxi kerǝk. \f □ \fr 3:14 \ft \+bd «Musa qɵldǝ \+bd*\+bdit tuq\+bdit* yilanni kɵtürgǝndǝk, Insan’oƣlimu ohxaxla xundaⱪ egiz kɵtürülüxi kerǝk» — oⱪurmǝnlǝr tilƣa elinƣan bu wǝⱪǝning tǝpsilatlirini «Qɵl.» 21:4-9dǝ tapalaydu. Israillar gunaⱨ sadir ⱪilƣanda, Huda ularƣa tǝrbiyǝ berix üqün arisiƣa yilanlarni ǝwǝtkǝn. Yilanlar nurƣun adǝmlǝrni qaⱪⱪan, Musa Hudaning yolyoruⱪi bilǝn tuqtin bir yilan yasap, uni ⱨasiƣa bekitip, ⱨasini egiz kɵtürüp Israilning bargaⱨini aylinip mangƣan. Yilanlarning zǝⱨiridin ɵlǝy dǝp ⱪalƣanlar ǝgǝr iman bilǝn xu tuq yilanƣa ⱪarisa saⱪayƣan. 
\fp  Bu wǝⱪǝ Əysaning kresttǝ kɵtürülüxigǝ bexarǝt bolidu. Gunaⱨidin ɵlǝy degǝnlǝr Əysaƣa iman bilǝn ⱪarisa (Əysa biz üqün gunaⱨning ɵzi ⱪilinƣan, 2Kor.5:21) gunaⱨtin saⱪaytilidu — demǝk, mǝnggülük ⱨayatⱪa erixidu.\f*  \x + \xo 3:14 \xt Qɵl. 21:9; 2Pad. 18:4; Yⱨ. 8:28; 12:32. \x*  
\v 15 Xundaⱪ bolƣanda, uningƣa etiⱪad ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisi ⱨalak bolmay, mǝnggülük ⱨayatⱪa erixǝlǝydu».\f □ \fr 3:15 \ft \+bd «xundaⱪ bolƣanda, uningƣa etiⱪad ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisi ⱨalak bolmay, mǝnggülük ⱨayatⱪa erixǝlǝydu»\+bd* — Bu kimning sɵzi? Mǝsiⱨning sɵzliri bǝlkim 15-ayǝttǝ tohtaydu. 16-21-ayǝtlǝrni rosul Yuⱨanna Muⱪǝddǝs Roⱨning türtkǝ-yolyoruⱪi bilǝn yazƣan, dǝp ixinimiz.\f*  \x + \xo 3:15 \xt Yⱨ. 3:15. \x*   
\m
\v 16 Qünki Huda dunyadiki insanlarni xu ⱪǝdǝr sɵyiduki, Ɵzining birdinbir yeganǝ Oƣlini pida boluxⱪa bǝrdi. Mǝⱪsiti, uningƣa etiⱪad ⱪilƣan ⱨǝrbirining ⱨalak bolmay, mǝnggülük ⱨayatⱪa erixixi üqündur. \f □ \fr 3:16 \ft \+bd «xu ⱪǝdǝr sɵyiduki,...»\+bd* — grek tilida yǝnǝ «xu yol bilǝn sɵyiduki,...» degǝn mǝninimu bildüridu.\f*  \x + \xo 3:16 \xt Yⱨ. 3:36; Luⱪa 19:10; Rim. 5:8; 8:31; 1Yuⱨa. 4:9; 5:10. \x*  
\v 17 Huda Oƣlini dunyadiki insanlarni gunaⱨⱪa bekitix üqün ǝmǝs, bǝlki ularning u arⱪiliⱪ ⱪutⱪuzuluxi üqün dunyaƣa ǝwǝtti. \x + \xo 3:17 \xt Luⱪa 9:56; Yⱨ. 9:39; 12:47; 1Yuⱨa. 4:14. \x*  
\v 18 Kimki uningƣa etiⱪad ⱪilƣuqi bolsa, gunaⱨⱪa bekitilmǝydu; lekin etiⱪad ⱪilmiƣuqi bolsa alliⱪaqan gunaⱨⱪa bekitilgǝndur; qünki u Hudaning yǝkkǝ-yeganǝ Oƣlining namiƣa etiⱪad ⱪilmiƣan. \x + \xo 3:18 \xt Yⱨ. 5:24; 6:40,47; 20:31. \x*  
\v 19 Wǝ gunaⱨⱪa bekitix sǝwǝbi mana xuki, nur dunyaƣa kǝlgǝn bolsimu, insanlar nurni ǝmǝs, bǝlki ⱪarangƣuluⱪni yahxi kɵrdi; qünki ularning ǝmǝlliri rǝzil idi. \x + \xo 3:19 \xt Yⱨ. 1:5. \x*  
\v 20 Qünki rǝzillik ⱪilƣuqi ⱨǝrbiri nurni yaman kɵrüp wǝ ɵzining ⱪilƣan-ǝtkǝnlirining axkara ⱪilinmasliⱪi üqün nurƣa kǝlmǝydu;  
\v 21 lekin ⱨǝⱪiⱪǝtni yürgüzgüqi bolsa, ǝmǝllirini Hudaƣa tayinip ⱪilƣanliⱪi ayan bolsun dǝp, nurƣa kelidu.\f □ \fr 3:21 \ft \+bd «Hudaƣa tayinip ⱪilƣanliⱪi»\+bd* — grek tilida «Hudada ⱪilƣanliⱪi» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 3:21 \xt Əf. 5:8,13. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr yǝnǝ guwaⱨliⱪ beridu  
\m
\v 22 Bu ixlardin keyin, Əysa muhlisliri bilǝn Yǝⱨudiyǝ zeminiƣa bardi; u u yǝrdǝ ular bilǝn billǝ turup, kixilǝrni qɵmüldürdi. \x + \xo 3:22 \xt Yⱨ. 4:1. \x*  
\v 23 Xu qaƣda Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝrmu\add* Salim yezisining yenidiki Aynon degǝn yǝrdǝ kixilǝrni qɵmüldürüwatatti. Qünki u yǝrning süyi mol idi. Kixilǝr uning aldiƣa kelixip, qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilixatti \x + \xo 3:23 \xt Mat. 3:6; Mar. 1:5; Luⱪa 3:7. \x*  
\v 24 (qünki xu qaƣda Yǝⱨya tehi zindanƣa taxlanmiƣanidi).\x + \xo 3:24 \xt Mat. 14:3. \x*   
\m
\v 25 \add xu waⱪitlarda\add* Yǝⱨyaning muhlisliri bir Yǝⱨudiy kixi bilǝn taⱨarǝt ⱪaidiliri toƣrisida bǝs-munazirǝ ⱪilixip ⱪaldi.  
\v 26 Andin muhlislar Yǝⱨyaning yeniƣa kelip:  
\m — Ustaz, Iordan dǝryasining u ⱪetida sǝn bilǝn birgǝ bolƣan, ɵzüng \add tǝriplǝp\add* guwaⱨliⱪ bǝrgǝn ⱨeliⱪi kixi mana ⱨazir ɵzi kixilǝrni qɵmüldürüwatidu, wǝ ⱨǝmmǝ adǝm uning yeniƣa ketixiwatidu, — dedi.\f □ \fr 3:26 \ft \+bd «Ustaz»\+bd* — Grek tilida «rabbi». \+bd «... ɵzüng tǝriplǝp guwaⱨliⱪ bǝrgǝn ⱨeliⱪi kixi mana ⱨazir ɵzi kixilǝrni qɵmüldürüwatidu, wǝ ⱨǝmmǝ adǝm uning yeniƣa ketixiwatidu»\+bd* — nemixⱪa Yǝⱨyaning muhlisliri xu Yǝⱨudiy kixi bilǝn bǝs-munazirǝ ⱪilip (25-ayǝt) bu soalni tuƣdurƣan? Yǝⱨya bolsa Tǝwrat dǝwridiki ǝng ahirⱪi, xundaⱪla ǝng uluƣ pǝyƣǝmbǝr ⱨesablinidu. Yǝⱨya xu salaⱨiyitidǝ Tǝwrat («kona ǝⱨdǝ»)tiki taⱨarǝt ixlirini tehiqǝ saⱪlap kǝlgǝnidi. Lekin Mǝsiⱨ «iqki taziliⱪ»ni tǝkitlǝydiƣan tǝlimi bilǝn «yengi ǝⱨdǝ»ni tonuxturuwatⱪanidi. Xuning bilǝn xu bǝs-munaziridǝ Yǝⱨyaning tǝlimliri wǝ Əysaning tǝlimliri otturisidiki pǝrⱪlǝr tügixi mumkin idi. Yǝⱨyaning muhlislirining «hǝlⱪ «Sǝndin waz keqip, bu «yengi adǝm»ning ⱪexiƣa baridu» deyixning mǝⱪsiti Yǝⱨyaning inawǝt-abruyini ⱪoƣdax idi, ǝlwǝttǝ. Lekin Yǝⱨyaning (27-31-ayǝttiki) jawabi «Bundaⱪ oylap ketixning ⱨajiti yoⱪ, ǝksiqǝ huxal boluximiz lazim» idi.\f*  \x + \xo 3:26 \xt Mat. 3:11; Mar. 1:7; Luⱪa 3:16; Yⱨ. 1:15, 26, 34. \x*   
\m
\v 27 Yǝⱨya mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Əgǝr uningƣa ǝrxtin ata ⱪilinmiƣan bolsa, insan ⱨeqnǝrsigǝ igǝ bolalmaydu.  
\v 28 Mening silǝrgǝ: «Mǝn Mǝsiⱨ ǝmǝs, pǝⱪǝt uning aldida ǝwǝtilgǝnmǝn» deginimgǝ ɵzünglar guwaⱨqisilǝr. \x + \xo 3:28 \xt Mal. 3:1; Mat. 11:10; Mar. 1:2; Luⱪa 1:17; 7:27; Yⱨ. 1:20, 21, 23. \x*  
\v 29 Kelinqǝkni ǝmrigǝ alƣuqi yigittur; ⱪoldixi yigitning awazini kütidu; ⱪoldax uning awazini anglap, ⱪǝlbidǝ tolimu hursǝn bolidu. Xuningƣa ohxax, mǝndimu hursǝnlik tolup taxidu. \f □ \fr 3:29 \ft \+bd «Kelinqǝkni ǝmrigǝ alƣuqi yigittur; ⱪoldixi yigitning awazini kütidu; ⱪoldax uning awazini anglap, ⱪǝlbidǝ tolimu hursǝn bolidu. Xuningƣa ohxax, mǝndimu hursǝnlik tolup taxidu»\+bd* — muxu sɵzlǝr bilǝn Yǝⱨya pɵyƣǝmbǝr Əysa Mǝsiⱨni toy yigitigǝ ohxitidu wǝ: Ɵzüm bolsam pǝⱪǝt toy yigitining ⱪoldiximǝn, halas, dǝydu.\f*  
\v 30 Uning yüksilixi, mening ajizlixixim muⱪǝrrǝrdur.\f □ \fr 3:30 \ft \+bd «Uning yüksilixi, mening ajizlixixim muⱪǝrrǝrdur»\+bd* — Yǝⱨyaning sɵzliri muxu yǝrdǝ tügǝydu, 31-36-ayǝtlǝrni rosul Yuⱨanna Muⱪǝddǝs Roⱨning türtkǝ-yolyoruⱪi bilǝn yazƣan, degǝn pikirgǝ mayilmiz. Bǝzi alimlar 32-34- yaki 32-36-ayǝtlǝrnimu Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning sɵzliri, dǝp ⱪaraydu.\f*   
\m
\v 31 Üstündin kǝlgüqi ⱨǝmmidin üstündur. Zemindin kǝlgüqi zeminƣa tǝwǝ bolup zemindiki ixlarni sɵzlǝydu. Ərxtin kǝlgüqi ⱨǝmmidin üstündur; \x + \xo 3:31 \xt Yⱨ. 8:23. \x*  
\v 32 ɵzining \add ǝrxtǝ\add* kɵrgǝn wǝ angliƣanliri bolsa, u bular toƣruluⱪ guwaⱨliⱪ beridu; biraⱪ ⱨeqkim uning guwaⱨliⱪini ⱪobul ⱪilmaydu. \x + \xo 3:32 \xt Yⱨ. 5:30; 8:26; 12:49; 14:10; 1Yuⱨa. 5:10. \x*  
\v 33 \add Ⱨalbuki\add*, kimki uning guwaⱨliⱪini ⱪobul ⱪilƣan bolsa, Hudaning ⱨǝⱪ ikǝnlikigimu mɵⱨürini basⱪan bolidu . \f □ \fr 3:33 \ft \+bd «Kimki uning guwaⱨliⱪini ⱪobul ⱪilƣan bolsa, Hudaning ⱨǝⱪ ikǝnlikigimu mɵⱨürini basⱪan bolidu»\+bd* — «Huda ⱨǝⱪ» degǝn sɵzdǝ kɵzdǝ tutulƣini nemǝ? Xübⱨisizki, Hudaning ǝslidǝ Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ ǝwǝtimǝn, dǝp bǝrgǝn nurƣun wǝdiliri ⱨazir Əysada toluⱪ ǝmǝlgǝ axurulƣan, degǝnlik bolidu. 
\fp  «Mɵⱨürini basⱪan» — birinqidin, baxⱪilarƣa «Huda ⱨǝⱪtur» dǝp eniⱪ guwaⱨliⱪ beridiƣan wǝ ikkinqidin, Hudaning guwaⱨliⱪini ⱪobul ⱪilƣuqi ɵz ⱨayatida xu guwaⱨliⱪni tǝstiⱪlaydiƣan Hudaning Roⱨining ispatini kɵridu, xunga «Huda ⱨǝⱪ» dǝp tehimu küqlük guwaⱨqi bolidu.\f*  \x + \xo 3:33 \xt Rim. 3:4. \x*  
\v 34 Qünki Huda ǝwǝtkini Hudaning sɵzlirini sɵzlǝydu; qünki Huda Roⱨni \add uningƣa\add* ɵlqǝm bilǝn kǝmlǝp bǝrmǝs. \f □ \fr 3:34 \ft \+bd «...qünki Huda Roⱨni uningƣa ɵlqǝm bilǝn kǝmlǝp bǝrmǝs»\+bd* — «Roⱨ» — Hudaning Muⱪǝddǝs Roⱨi. Demǝk, Huda pǝyƣǝmbǝrlirigǝ Ɵz Roⱨidin «ɵlqǝm bilǝn kǝmlǝp» ata ⱪilƣini bilǝn, Mǝsiⱨgǝ bolsa ɵlqimǝy bǝrmǝktǝ. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Huda Roⱨni ɵlqǝm bilǝn kǝmlǝp bǝrmǝs» — demǝk, Injil dǝwridǝ Huda Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ Muⱪǝddǝs Roⱨini ⱨǝmmǝ etiⱪadqiƣa ɵlqimǝy ata ⱪilidu.\f*  \x + \xo 3:34 \xt Əf. 4:7. \x*  
\v 35 Ata Oƣulni sɵyidu wǝ ⱨǝmmǝ ixlarni uning ⱪoliƣa tapxurƣandur. \f □ \fr 3:35 \ft \+bd «Ata Oƣulni sɵyidu wǝ ⱨǝmmǝ ixlarni uning ⱪoliƣa tapxurƣandur»\+bd* — «Ata» muxu yǝrdǝ Hudani kɵrsitidu; «Oƣul» bolsa — Hudaning Ɵz Oƣli, ǝlwǝttǝ. «Yuⱨanna»da «Oƣul» kɵp ixlitilidu; qünki Hudaning Oƣli birdinbirdur.\f*  \x + \xo 3:35 \xt Mat. 11:27; 28:18; Luⱪa 10:22; Yⱨ. 5:22; 17:2; Ibr. 2:8. \x*  
\v 36 Oƣulƣa etiⱪad ⱪilƣuqi mǝnggülük ⱨayatⱪa igidur. Lekin Oƣulƣa itaǝt ⱪilmiƣuqi ⱨayatni ⱨeq kɵrmǝydu, bǝlki Hudaning ƣǝzipi xundaⱪlarning üstidǝ turidu.\x + \xo 3:36 \xt Yⱨ. 3:36; 6:47; 1Yuⱨa. 5:10. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Əysa bilǝn Samariyǝlik ayal  
\m
\v 1 Əmdi Pǝrisiylǝrning «Əysaning muhlis ⱪilip qɵmüldürgǝnliri Yǝⱨyaningkidin kɵp ikǝn» degǝn hǝwǝrni angliƣinini Rǝb uⱪⱪandin keyin\x + \xo 4:1 \xt Yⱨ. 3:26. \x*  
\v 2 (ǝmǝliyǝttǝ Əysa ɵzi ǝmǝs, muhlisliri qɵmüldürǝtti)  
\v 3 u Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidin qiⱪip yǝnǝ Galiliyǝgǝ kǝtti.  
\v 4 Əmdi u yol üstidǝ Samariyǝ ɵlkisidin ɵtüxi kerǝk idi.\f □ \fr 4:4 \ft \+bd «u yol üstidǝ Samariyǝ ɵlkisidin ɵtüxi kerǝk idi»\+bd* — Yǝⱨudiylar Samariyǝliklǝrgǝ ɵq bolƣaqⱪa, ular Yǝⱨudiyǝdin Galiliyǝgǝ mangƣanda, Samariyǝdin ǝmǝs, daim Iordan dǝryasini boylap mangatti. Xunga «Samariyǝ ɵlkisidin ɵtüxi kerǝk» degǝn sɵz muxu yǝrdǝ Əysaning bu yol bilǝn mengixi Hudaning iradisi ikǝnlikini bilgǝnlikini ayan ⱪilidu.\f*  
\v 5 Xuning bilǝn u Yaⱪup ɵz oƣli Yüsüpkǝ bǝrgǝn yǝrgǝ yeⱪin bolƣan Samariyǝning Sihar degǝn bir xǝⱨirigǝ kǝldi.\x + \xo 4:5 \xt Yar. 33:19; 48:22; Yǝ. 24:32. \x*  
\v 6 Xu yǝrdǝ «Yaⱪupning ⱪuduⱪi» bar idi. Əysa sǝpiridǝ qarqiƣinidin ⱪuduⱪning ⱪexiƣa kelip olturdi. Bu tǝhminǝn altinqi saǝt idi.\f □ \fr 4:6 \ft \+bd «Yaⱪupning ⱪuduⱪi»\+bd* — grek tilida «Yaⱪupning buliⱪi». U yǝr astidiki bulaⱪ bolƣaqⱪa, «ⱪuduⱪ» idi. \+bd «Bu tǝhminǝn altinqi saǝt idi»\+bd* — yaki ǝtigǝndǝ saǝt altidǝ yaki qüxtin keyin altinqi saǝttǝ (5:4diki izaⱨatni kɵrüng).\f*  
\v 7-8 Əysaning muhlisliri yemǝklik setiwelix üqün xǝⱨǝrgǝ kirip kǝtkǝnidi. Xu qaƣda, Samariyǝlik bir ayal su alƣili kǝldi. Əysa uningƣa:  
\m — Manga iqkili su bǝrgin, — dedi.   
\m
\v 9  Ayal uningdin:  
\m — Ɵzingiz Yǝⱨudiy tursingiz, mǝndǝk Samariyǝlik bir ayaldin ⱪandaⱪlarqǝ iqkili su tǝlǝp ⱪilip ⱪaldingiz? — dǝp soridi (qünki Yǝⱨudiylar Samariyǝliklǝr bilǝn ⱨeqⱪandaⱪ bardi-kǝldi ⱪilmaytti).\f □ \fr 4:9 \ft \+bd «...qünki Yǝⱨudiylar Samariyǝliklǝr bilǝn ⱨeqⱪandaⱪ bardi-kǝldi ⱪilmaytti»\+bd* — Yǝⱨudiylar Samariyǝliklǝrni kapir dǝp, ⱨǝtta ularning qinǝ-ⱪaqilirinimu ixlǝtmǝytti. Yǝⱨudiy hǝlⱪi ǝn’ǝniliri boyiqimu «Xu kapirlarƣa ⱪǝrzdar boluxⱪa ⱪǝt’iy bolmaydu» dǝp Samariyǝliklǝrdin ⱨeqnemǝ sorimatti. Uning üstigǝ Yǝⱨudiy ǝrkǝklǝr sirtlarda bolƣanda ⱨeqⱪaqan natonux bir ayal bilǝn (ⱨǝtta bǝzidǝ tonux ayallar bilǝnmu) sɵzlǝxmǝytti. 27-ayǝtni kɵrüng.\f*  \x + \xo 4:9 \xt Luⱪa 9:52, 53; Yⱨ. 8:48. \x*   
\m
\v 10 Əysa uningƣa jawabǝn:  
\m — Əgǝr sǝn Hudaning sowƣitining nemiliki wǝ sǝndin su soriƣuqining kim ikǝnlikini bilsǝngidi, undaⱪta sǝn uningdin tilǝytting wǝ u sanga ⱨayatliⱪ süyini berǝtti.   
\m
\v 11 Ayal uningdin:  
\m — Tǝⱪsir, su tartⱪudǝk ⱨeqnǝrsingiz bolmisa, uning üstigǝ ⱪuduⱪ qongⱪur tursa, ⱨayatliⱪ süyini nǝdin alisiz? \x + \xo 4:11 \xt Yǝr. 2:13. \x*  
\v 12 Əjǝba, bu ⱪuduⱪni bizgǝ \add miras\add* ⱪaldurƣan atimiz Yaⱪuptin uluƣmusiz? Bu ⱪuduⱪtin ɵzi, oƣulliri wǝ mal-waranlirimu su iqkǝn — dedi.\f □ \fr 4:12 \ft \+bd «Əjǝba, bu ⱪuduⱪni bizgǝ miras ⱪaldurƣan atimiz Yaⱪuptin uluƣmusiz? Bu ⱪuduⱪtin ɵzi, oƣulliri wǝ mal-waranlirimu su iqkǝn»\+bd* — ayalning bu sɵzining iqki mǝnisi bǝlkim «Ⱪuduⱪ kolap su tepix asan ǝmǝs. Pǝⱪǝt naⱨayiti bilimlik adǝmlǝr xundaⱪ ⱪilalaydu. Uning üstigǝ ⱨǝtta uluƣ Yaⱪup ɵzimu muxu sudin iqkǝn, uningdin yahxi su tapalmiƣan. Siz uningdin uluƣsiz, Yaⱪup iqkǝn sudin ǝwzǝl süyüng barmu?!» degǝnlik bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 13 Əysa uningƣa jawabǝn:  
\m — Bu suni iqkǝn ⱨǝrkim yǝnǝ ussaydu.  
\v 14 Əmma mǝn beridiƣan suni iqküqi ⱨǝrkim mǝnggügǝ ussimaydiƣan bolidu wǝ bǝlki mǝn uningƣa beridiƣan su uning iqidǝ uni mǝnggülük ⱨayatliⱪⱪa elip baridiƣan, urƣup qiⱪidiƣan bir bulaⱪ bolidu, — dedi.\x + \xo 4:14 \xt Yⱨ. 3:16; 6:27, 35, 54; 7:38. \x*   
\m
\v 15 Ayal: — Tǝⱪsir, manga bu sudin bǝrgǝysizki, mǝn yǝnǝ ussimaydiƣan wǝ muxu yǝrgǝ su tartⱪili ikkinqi kǝlgüqi bolmaydiƣan bolay! — dedi.\f □ \fr 4:15 \ft \+bd «Tǝⱪsir, manga bu sudin bǝrgǝysizki, mǝn yǝnǝ ussimaydiƣan wǝ muxu yǝrgǝ su tartⱪili ikkinqi kǝlgüqi bolmaydiƣan bolay!»\+bd* — Ayalning tǝlǝppuzi bǝlkim kinayilikrǝk yaki gumanliⱪraⱪ bolsa kerǝk. Bizningqǝ pǝⱪǝt Əysa ayalning ɵz ǝrliri toƣruluⱪ bexarǝtlik sɵz ⱪilƣanda (18-ayǝt), andin ayal uning ⱨǝⱪiⱪiy Mǝsiⱨ ikǝnlikini bilip yetidu.\f*   
\m
\v 16 Əysa:  
\m — Berip eringni bu yǝrgǝ qaⱪirip kǝlgin, — dedi.   
\m
\v 17 — Erim yoⱪ, — dǝp jawab bǝrdi ayal.  
\m — Erim yoⱪ dǝp, rast eytting.  
\v 18 Qünki bǝx ǝrgǝ tǝgding wǝ ⱨazir sǝndǝ bolƣini sening ering ǝmǝs. Buni toƣra eytting! — dedi Əysa.   
\m
\v 19 Ayal uningƣa: — Tǝⱪsir, ǝmdi kɵrdümki, siz ǝslidǝ pǝyƣǝmbǝr ikǝnsiz! \x + \xo 4:19 \xt Luⱪa 7:16; 24:19; Yⱨ. 6:14. \x*  
\v 20 Ata-bowilirimiz bu taƣda ibadǝt ⱪilip kǝlgǝn, lekin silǝr \add Yǝⱨudiylar\add* «Ibadǝtni Yerusalemda ⱪilix kerǝk!» dǝwalisilǝrƣu? — dedi.\f □ \fr 4:20 \ft \+bd «Ata-bowilirimiz bu taƣda ibadǝt ⱪilip kǝlgǝn»\+bd* — «bu taƣ» Gǝrizim teƣidur. Samariyǝliklǝr xu yǝrdǝ ɵz ibadǝthanisini ⱪurƣanidi. \+bd «lekin silǝr Yǝⱨudiylar «Ibadǝtni Yerusalemda ⱪilix kerǝk!» dǝwalisilǝrƣu?»\+bd* — demisǝkmu, ayalning bu sɵzi ǝmǝliy bir soaldur, yǝni: — Nemixⱪa xundaⱪ? Bu toƣrimu? — degǝndǝk.\f*  \x + \xo 4:20 \xt Ⱪan. 12:5,11; 1Pad. 9:3; 2Tar. 7:12. \x*   
\m
\v 21 Əysa uningƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Hanim, manga ixǝngin, xundaⱪ bir waⱪti-saiti keliduki, silǝrning Atiƣa ibadǝt ⱪilixinglar üqün nǝ bu taƣda yaki nǝ Yerusalemda boluxunglarning ⱨajiti ⱪalmaydu.  
\v 22 Silǝr ibadǝt ⱪilƣininglarni bilmǝysilǝr; biraⱪ biz kimgǝ ibadǝt ⱪilƣinimizni bilimiz. Qünki nijat-ⱪutⱪuzulux Yǝⱨudiylar arⱪiliⱪ bolidu. \f □ \fr 4:22 \ft \+bd «nijat-ⱪutⱪuzulux Yǝⱨudiylar arⱪiliⱪ bolidu»\+bd* — qünki (1) Huda ⱨǝⱪiⱪiy sɵz-kalamini ǝslidǝ Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ alaⱨidǝ tapxurƣan; (2) ⱨǝmmidin muⱨimi, Hudaning wǝdilirigǝ asasǝn Mǝsiⱨ Yǝⱨudiylardin qiⱪidu.\f*  \x + \xo 4:22 \xt Yar. 12:3; 18:18; 22:18; 26:4; 2Pad. 17:29; Ibr. 7:14. \x*  
\v 23 Lekin xundaⱪ bir waⱪit kelidu — wǝ xundaⱪla ⱨazir kǝldiki, ⱨǝⱪiⱪiy ibadǝt ⱪilƣuqilar Atiƣa roⱨ wǝ ⱨǝⱪiⱪǝt bilǝn ibadǝt ⱪilidu. Ata Ɵzigǝ ǝnǝ xundaⱪ ⱨǝⱪiⱪiy ibadǝt ⱪilƣuqilarni izdimǝktǝ. \f □ \fr 4:23 \ft \+bd «...roⱨ wǝ ⱨǝⱪiⱪǝt bilǝn ibadǝt ⱪilidu»\+bd* — demǝk, (1) Hudaning Muⱪǝddǝs Roⱨi arⱪiliⱪ; (2) ⱨǝrbir ibadǝt ⱪilƣuqi insan ɵzining pütkül roⱨi bilǝn; (3) Huda insanlarƣa tapxurƣan ⱨǝⱪiⱪǝt (Ɵz sɵz-kalami) boyiqǝ; (4) ⱨǝrⱪandaⱪ yalƣanqiliⱪni taxliƣan ⱨalda ibadǝt ⱪilixtur.\f*  
\v 24 Huda roⱨtur wǝ uningƣa ibadǝt ⱪilƣuqilar roⱨ wǝ ⱨǝⱪiⱪǝt bilǝn Uningƣa ibadǝt ⱪilixi kerǝktur.\x + \xo 4:24 \xt 2Kor. 3:17. \x*   
\m
\v 25 Ayal uningƣa:  
\m — Mǝsiⱨning, yǝni «Hristos» degǝnning kelidiƣanliⱪini bilimǝn. U kǝlgǝndǝ, bizgǝ ⱨǝmmǝ ixlarni eytip beridu — dedi.\f □ \fr 4:25 \ft \+bd «Mǝsiⱨning, yǝni «Hristos» degǝn...»\+bd* — «Hristos» grek tilidiki sɵz bolup, «Mǝsiⱨ», yǝni «Mǝsiⱨ ⱪilinƣan (zat)» degǝnni bildüridu.\f*   
\m
\v 26 Əysa uningƣa: — Sǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪuqi mǝn dǝl xudurmǝn! — dedi.\x + \xo 4:26 \xt Yⱨ. 9:37. \x*   
\m
\v 27 Xu qaƣda uning muhlisliri ⱪaytip kǝldi. Ular uning bir ayal bilǝn sɵzlixiwatⱪanliⱪiƣa ⱨang-tang ⱪelixti; lekin ⱨeqⱪaysisi uningdin: «Uningdin nemǝ izdǝysǝn?» yaki «Nemixⱪa uning bilǝn sɵzlixisǝn?» dǝpmu sorimidi.   
\m
\v 28 Xuning bilǝn ayal kozisini taxlap ⱪoyup, xǝⱨǝrgǝ ⱪaytip berip, kixilǝrgǝ:   
\m
\v 29 — Yürünglar, ⱨayatimda ⱪilƣanlirimning ⱨǝmmisini manga eytip bǝrgǝn bir kixini kɵrüp kelinglar. Əjǝba, Mǝsiⱨ xumidu? — dedi.   
\m
\v 30 Buning bilǝn halayiⱪ xǝⱨǝrdin qiⱪip, Əysaning aldiƣa kelixti.   
\m
\v 31 Xu ariliⱪta muhlisliri uningƣa:  
\m — Ustaz, bir nǝrsǝ yǝwalsangqu? — dǝp ɵtünüxti.   
\m
\v 32 Lekin u ularƣa:  
\m — Mening silǝr bilmǝydiƣan bir yemǝklikim bar, — dedi.   
\m
\v 33 Muhlislar bir-birigǝ:  
\m — Əjǝba, birsi uningƣa yegili bir nǝrsǝ ǝkelip bǝrgǝnmidu? — deyixti.   
\m
\v 34 Əysa ularƣa mundaⱪ dedi: — Mening yemǝklikim — meni Əwǝtküqining iradisini ǝmǝlgǝ axurux wǝ uning \add manga tapxurƣan\add* hizmitini tamamlaxtur.   
\m
\v 35 — Silǝr: «Ⱨosul yeƣixⱪa yǝnǝ tɵt ay ⱪaldi» dǝwatmamsilǝr? Mana, silǝrgǝ eytayki, bexinglarni kɵtürüp etizlarƣa ⱪaranglar, ziraǝtlǝr sarƣiyip oruxⱪa tǝyyar boldi! \f □ \fr 4:35 \ft \+bd «Silǝr: «ⱨosul yeƣixⱪa yǝnǝ tɵt ay ⱪaldi» dǝwatmamsilǝr?»\+bd* — xu waⱪit bǝlkim oninqi yaki onbirinqi ay idi. \+bd «Mana, silǝrgǝ eytayki, bexinglarni kɵtürüp etizlarƣa ⱪaranglar, ziraǝtlǝr sarƣiyip oruxⱪa tǝyyar boldi!»\+bd* — xübⱨisizki, Əysa muxu yǝrdǝ tǝswirlǝngǝn «ⱨosul» ⱨazir xǝⱨǝrdin qiⱪip ɵzining yeniƣa keliwatⱪanlarni, xundaⱪla ɵzigǝ etiⱪad ⱪilmaⱪqi bolƣanlarni kɵzdǝ tutidu — «huddi ziraǝtlǝr sarƣiyip oruxⱪa tǝyyar bolƣandǝk, bu kixilǝrmu etiⱪad ⱪilixⱪa tǝyyar boldi» degǝndǝk.\f*  \x + \xo 4:35 \xt Mat. 9:37; Luⱪa 10:2. \x*  
\v 36  Wǝ ormiqi ix ⱨǝⱪⱪini alidu wǝ mǝnggülük ⱨayatⱪa toplanƣan ⱨosulni yiƣidu, xuning bilǝn teriƣuqi bilǝn ormiqi tǝng xadlinidu. \f □ \fr 4:36 \ft \+bd «ormiqi ix ⱨǝⱪⱪini alidu wǝ mǝnggülük ⱨayatⱪa toplanƣan ⱨosulni yiƣidu»\+bd* — «ormiqi»lar Hudaning kixilǝrni ɵz hux hǝwǝrigǝ ixǝndürüxtiki ahirⱪi wasitisi bolƣanlarni kɵrsitidu. Hux hǝwǝrni ⱪobul ⱪilƣanlar mǝnggülük ⱨayatⱪa erixidu. Muxular bolsa dǝl Huda Ɵz Kalami bolƣan Əysa Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪidin kütkǝn ⱨosuldur (mǝsilǝn, «Rim.» 8:29-30, «1Kor.» 3:5-9, «Ibr.» 2:10ni kɵrüng). \+bd «xuning bilǝn teriƣuqi bilǝn ormiqi tǝng xadlinidu»\+bd* — «teriƣuqi» Hudaning sɵz-kalamini kixilǝrgǝ birinqi bolup yǝtküzgüqi bolidu.\f*  
\v 37 Qünki bu ixta «biri teriydu, yǝnǝ biri yiƣidu» degǝn sɵz ǝmǝlgǝ axurulidu.  
\v 38 Mǝn silǝrni ɵzünglar ǝmgǝk singdürmigǝn ⱨosulni yiƣixⱪa ǝwǝttim; baxⱪilar ǝmgǝk ⱪildi wǝ silǝr ularning ǝmgikining mewisini elixⱪa nesip boldunglar.\f □ \fr 4:38 \ft \+bd «baxⱪilar ǝmgǝk ⱪildi wǝ silǝr ularning ǝmgikining mewisini elixⱪa nesip boldunglar»\+bd* — kim «ǝmgǝk ⱪilip» teriƣan? Bizningqǝ ular: (1) Tǝwrat dǝwridiki Hudaning muⱪǝddǝs bǝndiliri, bolupmu pǝyƣǝmbǝrlǝr; (2) pǝyƣǝmbǝrlǝrning bexarǝtlirini ǝtiwarlap ularni Israillarƣa (xundaⱪla Samariyǝliklǝrgǝ) ɵgǝtkǝn, Hudaƣa sadiⱪ bolƣan Tǝwrat ustazliri; (3) Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr wǝ muhlisliri. Bu üq türküm kixilǝr hǝlⱪⱪǝ Hudaning sɵz-kalamini ⱪaldurup, ularni Mǝsiⱨning kelixigǝ, xundaⱪla uningƣa etiⱪad ⱪilixⱪa tǝyyarliƣanidi. (4) Mǝsiⱨning ɵzi «teriƣan». «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ yǝnǝ buning üstidǝ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 39 Xu xǝⱨǝrdiki nurƣun Samariyǝliklǝr ⱨeliⱪi ayalning: «U ⱨayatimda ⱪilƣanlirimning ⱨǝmmisini manga eytip bǝrdi» degǝn guwaⱨliⱪ sɵzini anglap, Əysaƣa etiⱪad ⱪildi.  
\v 40 Xunga, ular uning aldiƣa kelip, uning ɵzliri bilǝn billǝ turuxini ɵtünüxkili turdi; xuning bilǝn u u yǝrdǝ ikki kün turdi.   
\m
\v 41 Uning sɵz-kalami arⱪiliⱪ tehimu kɵp adǝm uningƣa etiⱪad ⱪildi.  
\v 42 Ular ayalƣa:  
\m — Bizning etiⱪad ⱪiliximiz ǝmdi sening sɵzliring sǝwǝbidin ǝmǝs, qünki ɵzimiz uni angliduⱪ wǝ bilduⱪki, dunyaning Ⱪutⱪuzƣuqisi dǝl xu kixidur! — deyixti.   
\b  
\m  
\s1 Bir ǝmǝldarning oƣlining saⱪaytilixi  
\r Mat. 8:5-13; Luⱪa 7:1-10  
\m
\v 43 Bu ikki kündin keyin u xu yǝrdin qiⱪip Galiliyǝgǝ ⱪarap mangdi  
\v 44 (qünki Əysa ɵzi: «Ⱨeqbir pǝyƣǝmbǝrning ɵz yurtida izziti yoⱪtur» dǝp guwaⱨliⱪ bǝrgǝnidi). \x + \xo 4:44 \xt Mat. 13:57; Mar. 6:4; Luⱪa 4:24. \x*  
\v 45 Xuning bilǝn u Galiliyǝgǝ kǝlginidǝ, Galiliyǝliklǝr uning \add ɵtüp ketix\add* ⱨeytida Yerusalemda ⱪilƣan ǝmǝllirining ⱨǝmmisini kɵrgǝqkǝ, uni ⱪarxi elixti (qünki ularmu ⱨeytⱪa qiⱪⱪanidi). \f □ \fr 4:45 \ft \+bd «Galiliyǝliklǝr uning ɵtüp ketix ⱨeytida Yerusalemda ⱪilƣan ǝmǝllirining ⱨǝmmisini kɵrgǝqkǝ,...»\+bd* — 2:23ni kɵrüng. \+bd «Galiliyǝliklǝr... uni ⱪarxi elixti»\+bd* — muxu sɵzlǝr -44-ayǝt bilǝn kɵrünüxtǝ sǝl zitrǝk bolƣini bilǝn, 48-ayǝttǝ Galiliyǝdikilǝrning ǝmǝliy ǝⱨwali kɵrsitilidu. Ular ǝmǝliyǝttǝ ahir berip (6-babta) uning sɵzlirini rǝt ⱪilip uningdin ayrilip ketidu. Xunga ular uning ⱨǝⱪiⱪiy ⱨɵrmitini ⱪilmidi.\f*  
\v 46 Əmdi Əysa bu ⱪetim Galiliyǝdiki Kana yezisiƣa yǝnǝ bardi (u dǝl xu yǝrdǝ suni xarabⱪa aylandurƣanidi). \add Xu künlǝrdǝ\add*, Kǝpǝrnaⱨum xǝⱨiridǝ oƣli kesǝl bolup yatⱪan bir orda ǝmǝldari bar idi. \x + \xo 4:46 \xt Yⱨ. 2:1,11. \x*  
\v 47 U Əysaning Yǝⱨudiyǝdin Galiliyǝgǝ kǝlgǝnlikini anglap, uning aldiƣa bardi wǝ:  
\m — \add Ɵyümgǝ\add* qüxüp, sǝkratta yatⱪan oƣlumni saⱪaytip bǝrgǝyla! — dǝp tohtimay iltija ⱪildi.\f □ \fr 4:47 \ft \+bd «... Ɵyümgǝ qüxüp, sǝkratta yatⱪan oƣlumni saⱪaytip bǝrgǝyla!»\+bd* — Kǝpǝrnaⱨumdin Kanaƣa baridiƣan yolning 33 kilometri dawanƣa qiⱪidiƣan yol.\f*   
\m
\v 48 Xuning bilǝn, Əysa uningƣa:  
\m — Silǝr \add Galiliyǝliklǝr\add* mɵjizilik alamǝtlǝr wǝ karamǝtlǝrni kɵrmigüqǝ, ⱨeq etiⱪad ⱪilmaysilǝr! — dedi.\x + \xo 4:48 \xt 1Kor. 1:22. \x*   
\m
\v 49 Orda ǝmǝldari Əysaƣa:  
\m — Tǝⱪsir, balam ɵlmǝstǝ qüxkǝyla! — dedi.   
\m
\v 50 Əysa uningƣa: — Barƣin, oƣlung ⱨayat ⱪaldi! — dedi.  
\m Ⱨeliⱪi adǝm Əysaning eytⱪan sɵzigǝ ixinip, ɵyigǝ ⱪarap mangdi.  
\v 51 Yolda ketip barƣinida, uning ⱪulliri aldiƣa qiⱪip, baliliri ⱨayat, dǝp uⱪturdi.   
\m
\v 52 Əmǝldar ulardin oƣlining ⱪaysi saǝttin baxlap yahxilinixⱪa yüzlǝngǝnlikini soriwidi, ular:  
\m — Tünügün yǝttinqi saǝttǝ ⱪizitmisi yandi, — deyixti.   
\m
\v 53 Balining atisi buning dǝl Əysaning ɵzigǝ: «Oƣlung ⱨayat ⱪaldi!» degǝn saǝt ikǝnlikini bilip yǝtti. Xuning bilǝn ɵzi pütkül ailisidikilǝr bilǝn billǝ etiⱪad ⱪilixti.  
\v 54 Bu Əysaning Yǝⱨudiyǝdin Galiliyǝgǝ kǝlgǝndin keyinki kɵrsǝtkǝn ikkinqi mɵjizilik alamiti idi.\f □ \fr 4:54 \ft \+bd «Bu Əysaning Yǝⱨudiyǝdin Galiliyǝgǝ kǝlgǝndin keyinki kɵrsǝtkǝn ikkinqi mɵjizilik alamiti idi»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr xuni kɵrǝlǝyduki, bu Əysaning «yaratⱪan ikkinqi mɵjizisi» ǝmǝs, bǝlki pǝⱪǝt uning «Yǝⱨudiyǝdin Galiliyǝgǝ kǝlgǝndin keyinki» yaratⱪan \+bd alamiti\+bd*idi. «Alamǝt» bolsa, Mǝsiⱨning salaⱨiyitining bir tǝripini eniⱪ wǝ alaⱨidǝ ⱨalda kɵrsǝtkǝn bir mɵjizidur.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Kɵlqǝk boyidiki palǝqning saⱪaytilixi  
\m
\v 1 Bu ixlardin keyin, Yǝⱨudiylarning bir ⱨeyti yetip kǝldi wǝ Əysa Yerusalemƣa qiⱪti.\x + \xo 5:1 \xt Law. 23:2; Ⱪan. 16:1. \x*  
\v 2 Yerusalemdiki «Ⱪoy dǝrwazisi»ning yenida ibraniy tilida «Bǝyt-Əsda» dǝp atilidiƣan bir kɵlqǝk bolup, uning ǝtrapida bǝx pexaywan bar idi.  
\v 3 Bu pexaywanlar astida bir top bimarlar, yǝni ⱪariƣu, tokur wǝ palǝqlǝr yetixatti. Ular u yǝrdǝ yetip kɵlqǝkning süyining qayⱪilixini kütǝtti.\f □ \fr 5:3 \ft \+bd «palǝqlǝr»\+bd* — yaki «yigligǝnlǝr».\f*  
\v 4 Qünki bir pǝrixtǝ mǝlum waⱪitlarda kɵlqǝkkǝ qüxüp suni urƣutidikǝn; su urƣuƣanda kɵlqǝkkǝ birinqi bolup qüxkǝn kixi ɵzini basⱪan ⱨǝrⱪandaⱪ kesǝldin saⱪiyidikǝn.\f □ \fr 5:4 \ft \+bd «qünki bir pǝrixtǝ mǝlum waⱪitlarda kɵlqǝkkǝ qüxüp suni urƣutidikǝn; su urƣuƣanda kɵlqǝkkǝ birinqi bolup qüxkǝn kixi ɵzini basⱪan ⱨǝrⱪandaⱪ kesǝldin saⱪiyidikǝn»\+bd* — 3-ayǝttiki «ular yetip... 4-ayǝttiki «...ɵzini basⱪan ⱨǝrⱪandaⱪ kesǝldin saⱪiyidikǝn» degǝn sɵzlǝrgiqǝ bǝzi kɵna kɵqürmilǝrdǝ tepilmaydu. Əmma bizningqǝ, bu sɵzlǝr 7-ayǝttiki sɵzlǝrni qüxǝndürgǝnliki üqün bu sɵzlǝrni qoⱪum ǝslidiki tekistning bir ⱪismi dǝp ⱪaraymiz.\f*  
\v 5 Əmdi u yǝrdǝ ottuz sǝkkiz yildin beri aƣriⱪ azabi tartⱪan bir bimar bar idi.  
\v 6 Əysa bu adǝmning xu yǝrdǝ yatⱪinini kɵrdi wǝ uning uzundin xu ⱨalǝttǝ ikǝnlikini bilip, uningdin:  
\m — Saⱪiyixni halamsǝn? — dǝp soridi.   
\m
\v 7 Bimar uningƣa jawabǝn:  
\m — Tǝⱪsir, su qayⱪalƣanda meni suƣa qüxüridiƣan adimim yoⱪ. Mǝn qüxǝy degüqǝ, baxⱪilar mening aldimda qüxüwalidu, — dedi.   
\m
\v 8 Əysa uningƣa:  
\m — Ornungdin tur, orun-kɵrpǝngni yiƣixturup mangƣin! — dedi.\x + \xo 5:8 \xt Mat. 9:6; Mar. 2:11; Luⱪa 5:24. \x*   
\m
\v 9 Ⱨeliⱪi adǝm xuan saⱪiyip, orun-kɵrpisini yiƣixturup kɵtürüp mangdi. Xu küni xabat küni idi. \f □ \fr 5:9 \ft \+bd «xabat küni»\+bd* — Yǝⱨudiylarning ibadǝt ⱪilidiƣan, dǝm alidiƣan muⱪǝddǝs künini kɵrsitidu. U küni ixlǝx ⱪǝt’iy mǝn’i ⱪilinƣan. «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 5:9 \xt Yⱨ. 9:14. \x*  
\v 10 Xunga \add bǝzi\add* Yǝⱨudiylar saⱪayƣan kixigǝ:  
\m — Bügün xabat küni tursa, orun-kɵrpǝngni kɵtürüx \add Tǝwratta\add* sanga mǝn’i ⱪilinƣan! — dedi.\x + \xo 5:10 \xt Mis. 20:10; Ⱪan. 5:13; Yǝr. 17:21; Mat. 12:2; Mar. 2:24; Luⱪa 6:2. \x*   
\m
\v 11 Lekin u ularƣa jawabǝn:  
\m — Meni saⱪaytⱪan kixi ɵzi manga: «Orun-kɵrpǝngni yiƣixturup mangƣin» degǝnidi! — dedi.   
\m
\v 12 Ular uningdin: — Əmdi sanga: «Orun-kɵrpǝngni yiƣixturup mangƣin» degǝn kixi kim ikǝn? — dǝp soraxti.   
\m
\v 13 Biraⱪ saⱪayƣan adǝm uning kim ikǝnlikini bilmǝytti. Qünki u yǝrdǝ adǝm kɵp bolƣanliⱪtin, Əysa ɵzini daldiƣa elip, astiƣina ketip ⱪaldi.  
\v 14 Bu ixlardin keyin Əysa ⱨeliⱪi adǝmni ibadǝthanida tepip uningƣa:  
\m — Mana, saⱪayding. Əmdi ⱪayta gunaⱨ sadir ⱪilma, bexingƣa tehimu eƣir külpǝt qüxüp ⱪalmisun! — dedi.\x + \xo 5:14 \xt Mat. 12:45; Yⱨ. 8:11. \x*   
\m
\v 15 Ⱨeliⱪi adǝm Yǝⱨudiylarning ⱪexiƣa berip, ɵzini saⱪaytⱪan Əysa ikǝnlikini uⱪturdi.  
\v 16 Əysa bu ixlarni xabat küni ⱪilƣanliⱪi üqün, Yǝⱨudiylar uningƣa ziyankǝxlik ⱪilixⱪa baxlidi. \f □ \fr 5:16 \ft \+bd «Yǝⱨudiylar uningƣa ziyankǝxlik ⱪilixⱪa baxlidi»\+bd* — «Yǝⱨudiylar» muxu yǝrdǝ bǝlkim Yǝⱨudiy qonglar, ⱨɵkümdarlarni kɵrsitixi mumkin. 
\fp  Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «wǝ uni ɵltürüxni ⱪǝstlǝxkǝ baxlidi» dǝp ⱪoxulidu.\f*  
\v 17 Lekin Əysa ularƣa:  
\m — Atam ta ⱨazirƣiqǝ tohtimastin ix ⱪilip kǝlmǝktǝ, mǝnmu ixlǝymǝn! — dedi.\f □ \fr 5:17 \ft \+bd «Atam ta ⱨazirƣiqǝ tohtimastin ix ⱪilip kǝlmǝktǝ, mǝnmu ixlǝymǝn!»\+bd* — «Atam» — Huda, ǝlwǝttǝ. Əysa Yǝⱨudiy ⱨɵkumdarlarning «Nemǝ üqün xabat küni ix ⱪilisǝn» degǝn soaliƣa bǝrgǝn jawab ⱪisⱪa bolƣini bilǝn bu Yǝⱨudiy ɵlimaliriƣa tɵwǝndikidǝk mǝnini bildüridu: — «Huda Ɵzi ⱨǝrdaim, jümlidin xabat künidǝ ixlimǝmdu? U daim Ɵz ⱪanuniyǝtliri boyiqǝ pütkül alǝmni ɵz-ɵzigǝ tutaxturup, ⱨǝmmǝ mǝwjudatlarni bir-birigǝ baƣlandurup turmamdu? U xabat künidimu bǝzi insanlarning jenini elip, bǝzilirini saⱪaytip, bǝzilirigǝ ⱨayat bǝrmǝmdu? U mening Atam bolƣanikǝn, mǝn uningƣa ⱨǝmkarlaxmisam bolmaydu!». Yǝⱨudiylar uning bu jawabidin uning Huda bilǝn ata-oƣulluⱪ ziq munasiwǝttǝ deginini toƣra qüxǝngini bilǝn, lekin bu sɵzini «kupurluⱪ» dǝp ⱪaridi (18-ayǝt).\f*  \x + \xo 5:17 \xt Yⱨ. 14:10. \x*   
\m
\v 18 Xu sǝwǝbtin Yǝⱨudiylar uni ɵltürüxkǝ tehimu urunatti; qünki u xabat künining ⱪaidisini buzupla ⱪalmastin, yǝnǝ Hudani «Atam» dǝp qaⱪirip, ɵzini Hudaƣa barawǝr ⱪilƣanidi.\x + \xo 5:18 \xt Yⱨ. 7:19. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ⱨoⱪuⱪi  
\m
\v 19 Xunga Əysa ularƣa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, Oƣul ɵzlükidin ⱨeqnemǝ ⱪilalmaydu, bǝlki pǝⱪǝt Atining nemǝ ⱪiliwatⱪanliⱪini kɵrüp, andin xu ixni ⱪilidu. Ata nemǝ ix ⱪilsa, Oƣulmu xu ixni ohxaxla ⱪilidu. \x + \xo 5:19 \xt Yǝx. 54:5; Yⱨ. 3:30; 8:38; 9:4; 10:30; 14:9; 17:5. \x*  
\v 20 Qünki Ata Oƣulni sɵyidu wǝ Ɵzining ⱪilidiƣan barliⱪ ixlirini uningƣa ayan ⱪilidu ⱨǝm silǝrni ⱨǝyran ⱪalduruxⱪa bulardin tehimu zor wǝ uluƣ ixlarni uningƣa ayan ⱪilidu. \f □ \fr 5:20 \ft \+bd «...ⱨǝm silǝrni ⱨǝyran ⱪalduruxⱪa bulardin tehimu zor wǝ uluƣ ixlarni uningƣa ayan ⱪilidu»\+bd* — xübⱨisizki, «tehimu zor wǝ uluƣ ixlar» Oƣulƣa ayan ⱪilinidu wǝ xundaⱪla uning arⱪiliⱪ baxⱪilarƣimu ayan ⱪilinidu. Bu «uluƣ wǝ zor (grek tilida birla sɵz bilǝn ipadilinidu) ixlar» 21-22-ayǝtlǝrdǝ bayan ⱪilinidu; u Oƣul süpitidǝ bolƣaqⱪa, halisa bu ixlarni (Huda Ɵzi ⱪilidiƣandǝk) xabat künidimu ⱪilix ⱨoⱪuⱪi bar.\f*  \x + \xo 5:20 \xt Yⱨ. 1:2; 3:35; 7:16; 8:28; 14:24. \x*  
\v 21 Qünki ɵlgǝnlǝrni Ata ⱪandaⱪ tirildürüp, ularƣa ⱨayatliⱪ ata ⱪilƣan bolsa, Oƣulmu xuningƣa ohxax ɵzi haliƣan kixilǝrgǝ ⱨayatliⱪ ata ⱪilidu. \f □ \fr 5:21 \ft \+bd «Qünki ɵlgǝnlǝrni ata ⱪandaⱪ tirildürüp, ularƣa ⱨayatliⱪ ata ⱪilƣan bolsa, Oƣulmu xuningƣa ohxax ɵzi haliƣan kixilǝrgǝ ⱨayatliⱪ ata ⱪilidu»\+bd* — xübⱨisizki, bu sɵzlǝr ⱨǝm jismaniy ⱨǝm roⱨiy mǝnidǝ eytilidu.\f*  
\v 22 Xuningdǝk, Ata Ɵzi ⱨeqkimning üstidin ⱨɵküm qiⱪarmaydu, bǝlki barliⱪ ⱨɵküm ixlirini Oƣulƣa tapxurƣan. \x + \xo 5:22 \xt Mat. 11:27; Yⱨ. 3:35. \x*  
\v 23 Buningdin mǝⱪsǝt, — insanlarning ⱨǝmmisi Atiƣa ⱨɵrmǝt ⱪilƣandǝk, Oƣulƣimu ohxaxla ⱨɵrmǝt ⱪilixi üqündur. Kimki Oƣulni ⱨɵrmǝtlimisǝ, uni ǝwǝtküqi Atinimu ⱨɵrmǝtlimigǝnlǝrdin bolidu. \x + \xo 5:23 \xt Yⱨ. 2:23. \x*  
\v 24 — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, sɵzümni anglap, meni Əwǝtküqigǝ ixǝngǝn ⱨǝrkim mǝnggülük ⱨayatⱪa erixkǝn bolidu; u adǝm soraⱪⱪa tartilmaydu, bǝlki ɵlümdin ⱨayatliⱪⱪa ɵtkǝn bolidu.\x + \xo 5:24 \xt Luⱪa 23:43; Yⱨ. 3:18; 6:40, 47; 8:51. \x*   
\m
\v 25 — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, ɵlüklǝrning Hudaning Oƣlining awazini anglaydiƣan waⱪit-saiti yetip kǝlmǝktǝ, xundaⱪla ⱨazir kǝldiki, angliƣanlar ⱨayatliⱪⱪa igǝ bolidu. \f □ \fr 5:25 \ft \+bd «... ɵlüklǝrning Hudaning Oƣlining awazini anglaydiƣan waⱪit-saiti yetip kǝlmǝktǝ, xundaⱪla ⱨazir kǝldiki, angliƣanlar ⱨayatliⱪⱪa igǝ bolidu»\+bd* — bu sɵzlǝr, xübⱨisiki, bolupmu roⱨiy jǝⱨǝttiki ɵlüklǝrni kɵrsitidu («waⱪit-saiti yetip kǝlmǝktǝ, xundaⱪla ⱨazir kǝldiki,...»). Qünki 28-ayǝttǝ jismaniy ɵlüklǝr ayrim kɵrsitilidu.\f*  \x + \xo 5:25 \xt Əf. 2:1, 5; 1Tim. 5:6. \x*  
\v 26 Qünki Ata Ɵzidǝ ⱪandaⱪ ⱨayatliⱪⱪa igǝ bolsa, Oƣulƣimu ɵzidǝ xundaⱪ ⱨayatliⱪⱪa igǝ boluxni ata ⱪildi \f □ \fr 5:26 \ft \+bd «Qünki Ata Ɵzidǝ ⱪandaⱪ ⱨayatliⱪⱪa igǝ bolsa, Oƣulƣimu ɵzidǝ xundaⱪ ⱨayatliⱪⱪa igǝ boluxni ata ⱪildi»\+bd* — baxⱪa birhil yahxi tǝrjimisi «Qünki Ata Ɵzi ⱪandaⱪ ⱨayatliⱪ mǝnbǝsi bolsa, Oƣulnimu xundaⱪ ⱨayatliⱪ mǝnbǝsi ⱪildi...».\f*  
\v 27 wǝ yǝnǝ uningƣa soraⱪ ⱪilix ⱨoⱪuⱪinimu bǝrdi, qünki u Insan’oƣlidur.  
\v 28 Buningƣa tǝǝjjüp ⱪilmanglar; qünki barliⱪ gɵrdǝ yatⱪanlar uning awazini anglaydiƣan waⱪit kelidu \x + \xo 5:28 \xt 1Tes. 4:16. \x*  
\v 29 wǝ ular xuan yǝrlikliridin qiⱪixidu, yahxiliⱪ ⱪilƣanlar ⱨayatⱪa tirilidu, yamanliⱪ ⱪilƣanlar soraⱪⱪa tartilixⱪa tirilidu. \x + \xo 5:29 \xt Dan. 12:2; Mat. 25:34,46. \x*  
\v 30 Mǝn ɵzlükümdin ⱨeqnemǝ ⱪilalmaymǝn, pǝⱪǝt \add Atamdin\add* angliƣinim boyiqǝ ⱨɵküm ⱪilimǝn; wǝ mening ⱨɵkümüm ⱨǝⱪⱪaniydur, qünki mening izdiginim ɵzümning iradisi ǝmǝs, bǝlki meni ǝwǝtküqining iradisini ǝmǝlgǝ axuruxtur.\x + \xo 5:30 \xt Yⱨ. 6:38. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Huda ǝwǝtkini bolƣiniƣa tɵt guwaⱨliⱪ  
\m
\v 31 — Əgǝr ɵzüm üqün ɵzüm guwaⱨliⱪ bǝrsǝm guwaⱨliⱪim ⱨǝⱪiⱪǝt ⱨesablanmaydu. \f □ \fr 5:31 \ft \+bd «Əgǝr ɵzüm üqün ɵzüm guwaⱨliⱪ bǝrsǝm guwaⱨliⱪim ⱨǝⱪiⱪǝt ⱨesablanmaydu»\+bd* — «ⱨǝⱪiⱪǝt ⱨesablanmaydu» grek tilida «ⱨǝⱪiⱪǝt ǝmǝs».\f*  \x + \xo 5:31 \xt Yⱨ. 8:14. \x*  
\v 32 Lekin mǝn üqün guwaⱨliⱪ beridiƣan baxⱪa birsi bar. Uning manga beridiƣan guwaⱨliⱪining rastliⱪini bilimǝn. \f □ \fr 5:32 \ft \+bd «Lekin mǝn üqün guwaⱨliⱪ beridiƣan baxⱪa birsi bar. Uning manga beridiƣan guwaⱨliⱪining rastliⱪini bilimǝn»\+bd* — Əysa eytⱪan bu muⱨim «guwaⱨliⱪ beridiƣan baxⱪa birsi» Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr ǝmǝs, bǝlki Huda’atisi Ɵzidur. 34-ayǝtni kɵrüng («manga insanning guwaⱨliⱪini ⱪobul ⱪiliximning keriki yoⱪ»).\f*  \x + \xo 5:32 \xt Yǝx. 42:1; Mat. 3:17; 17:5. \x*  
\v 33 Silǝr Yǝⱨyaƣa ǝlqi ǝwǝtkininglarda, u ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ guwaⱨliⱪ bǝrgǝn \x + \xo 5:33 \xt Yⱨ. 1:15, 19, 27. \x*  
\v 34 (\add ǝmǝliyǝttǝ\add*, manga insanning guwaⱨliⱪini ⱪobul ⱪiliximning keriki yoⱪ; mening \add Yǝⱨya toƣruluⱪ\add* xundaⱪ eytiwaⱪinim pǝⱪǝtla silǝrning ⱪutⱪuzuluxunglar üqündur). \f □ \fr 5:34 \ft \+bd «ǝmǝliyǝttǝ, manga insanning guwaⱨliⱪini ⱪobul ⱪiliximning keriki yoⱪ»\+bd* — Grek tilida «ɵzüm toƣruluⱪ insanlarning guwaⱪliⱪini ⱪobul ⱪilmaymǝn» \+bd «mening Yǝⱨya toƣruluⱪ xundaⱪ eytiwaⱪinim pǝⱪǝtla silǝrning ⱪutⱪuzuluxunglar üqündu»\+bd* — demǝk, silǝr Pǝriysilǝr Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning ɵzüm toƣruluⱪ («mana Mǝsiⱨ-Ⱪutⱪuzƣuqi!» degǝn) guwaⱨliⱪini ⱪobul ⱪilsanglar, nijat tapalaysilǝr.\f*  
\v 35 \add Yǝⱨya\add* bolsa kɵyüp nur qeqip turƣan bir qiraƣ idi wǝ silǝr uning yoruⱪida bir mǝzgil xadlinixⱪa razi boldunglar.  
\v 36 Lekin Yǝⱨyaning mǝn üqün bǝrgǝn guwaⱨliⱪidinmu uluƣ bir guwaⱨliⱪ bar. U bolsimu, ata manga ada ⱪilixⱪa tapxurƣan ǝmǝllǝr, yǝni mǝn ⱪiliwatⱪan ǝmǝllǝr, bular mening toƣramda Atining meni ǝwǝtkinigǝ guwaⱨliⱪ beridu. \f □ \fr 5:36 \ft \+bd «mǝn ⱪiliwatⱪan ǝmǝllǝr, bular mening toƣramda Atining meni ǝwǝtkinigǝ guwaⱨliⱪ beridu»\+bd* — «mǝn ⱪiliwatⱪan ǝmǝllǝr» — Əysa yaritiwatⱪan kɵp mɵjizilǝrdin ibarǝt.\f*  \x + \xo 5:36 \xt Yⱨ. 10:25; 1Yuⱨa. 5:9. \x*  
\v 37 Wǝ meni ǝwǝtkǝn Ata Ɵzimu mǝn üqün guwaⱨliⱪ bǝrgǝndur. Silǝr ⱨeqⱪaqan uning awazini anglimidinglar, ⱪiyapitini kɵrmidinglar \x + \xo 5:37 \xt Mis. 33:20; Ⱪan. 4:12; Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; 9:7; Luⱪa 3:22; 9:35; Yⱨ. 1:33; 6:27; 8:18; 1Tim. 6:16; 2Pet. 1:17; 1Yuⱨa. 4:12. \x*  
\v 38 wǝ uning sɵz-kalami silǝrning iqinglardin orun almidi; qünki Uning ǝwǝtkini bolsa, uningƣa ixǝnmǝysilǝr.   
\m
\v 39 Muⱪǝddǝs yazmilarni ⱪetirⱪenip oⱪup olturisilǝr; qünki ulardin mǝnggülük ⱨayatⱪa igǝ bolduⱪ, dǝp ⱪaraysilǝr. Dǝl bu yazmilar mǝn üqün guwaⱨliⱪ bǝrgüqidur. \x + \xo 5:39 \xt Ⱪan. 18:18; Yǝx. 34:16; Luⱪa 16:29; 24:27; Yⱨ. 1:46; Ros. 17:11. \x*  
\v 40 Xundaⱪtimu silǝr yǝnila ⱨayatliⱪⱪa erixix üqün mening yenimƣa kelixni halimaysilǝr.   
\m
\v 41 Mǝn insanlarning mahtixini ⱪobul ⱪilmaymǝn;  
\v 42 lekin mǝn silǝrni bilimǝnki, iqinglarda Hudaning muⱨǝbbiti yoⱪ. \f □ \fr 5:42 \ft \+bd «iqinglarda Hudaning muⱨǝbbiti yoⱪ»\+bd* — yaki «Hudaƣa bolƣan muⱨǝbbitinglar yoⱪ».\f*  
\v 43 Mǝn Atamning nami bilǝn kǝlgǝnmǝn, ǝmma silǝr meni ⱪobul ⱪilmaysilǝr. Ⱨalbuki, baxⱪa birsi ɵz nami bilǝn kǝlsǝ, silǝr uni ⱪobul ⱪilisilǝr. \f □ \fr 5:43 \ft \+bd «Ⱨalbuki, baxⱪa birsi ɵz nami bilǝn kǝlsǝ, silǝr uni ⱪobul ⱪilisilǝr»\+bd* — «baxⱪa birsi» — xübⱨisizki, bu sɵz kɵp «sahta Mǝsiⱨ»lǝrni, bolupmu ahirⱪi zamanda pǝyda bolƣan dǝjjalni kɵrsitidu. Buningdin bir misal, miladiyǝ 135-yili ɵzini «Mǝsiⱨ bolimǝn» degǝn, «Bar-Ⱪoⱪba» isimlik dǝjjaldǝk bir xǝhs Pǝlǝstindǝ pǝyda bolƣan wǝ nurƣun Yǝⱨudiy hǝlⱪi uning tǝripidin aldanƣan. Ular uningƣa ǝgixip, Rim imperiyǝsi bilǝn ⱪarxilixixⱪa qiⱪip, ahir berip Rimning ⱪoxunliri tǝripidin yoⱪitilƣan.\f*  
\v 44 Silǝr bir-biringlardin izzǝt-xɵⱨrǝt ⱪobul ⱪilisilǝr-yu, yeganǝ Hudadin kǝlgǝn izzǝt-xɵⱨrǝtkǝ intilmisǝnglǝr, undaⱪta silǝr ⱪandaⱪmu etiⱪad ⱪilalaysilǝr?!\x + \xo 5:44 \xt Yⱨ. 12:43. \x*   
\m
\v 45 Biraⱪ meni üstimizdin Atiƣa xikayǝt ⱪilidu, dǝp oylimanglar. Üstünglardin xikayǝt ⱪilƣuqi mǝn ǝmǝs, bǝlki silǝr ümid baƣliƣan Musa \add pǝyƣǝmbǝrdur\add*.  
\v 46 Qünki ǝgǝr silǝr rasttin Musa \add pǝyƣǝmbǝrgǝ\add* ixǝngǝn bolsanglar, mangimu ixǝngǝn bolattinglar. Qünki u \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* mǝn toƣruluⱪ pütkǝndur. \x + \xo 5:46 \xt Yar. 3:15; 22:18; 26:4; 28:14; Ⱪan. 18:18. \x*  
\v 47 Lekin uning pütkǝnlirigǝ ixǝnmisǝnglar, mening sɵzlirimgǝ ⱪandaⱪmu ixinisilǝr?!   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Bǝx ming adǝmning toyduruluxi  
\r Mat. 14:13-21; Mar. 6:30-44; Luⱪa 9:10-17  
\m
\v 1 Bu ixlardin keyin, Əysa Galiliyǝ dengizi (Tiberiyas dengizi dǝpmu atilidu)ning u ⱪetiƣa ɵtti.\f □ \fr 6:1 \ft \+bd «Galiliyǝ dengizi»\+bd* — Israiliyǝning ximal tǝripidiki qong bir kɵl. Hǝritilǝrni kɵrüng.\f*  
\v 2 Zor bir top halayiⱪ u kesǝllǝrni saⱪaytⱪan mɵjizilik alamǝtlirini kɵrdi wǝ uning kǝynidin ǝgixip mangdi.  
\v 3 Əysa taƣⱪa qiⱪip, u yǝrdǝ muhlisliri bilǝn billǝ olturdi.  
\v 4 U qaƣda Yǝⱨudiylarning ⱨeyti, yǝni «ɵtüp ketix ⱨeyti»ƣa az ⱪalƣan waⱪit idi.\x + \xo 6:4 \xt Mis. 12:18; Law. 23:5, 7; Qɵl. 28:16; Ⱪan. 16:1. \x*  
\v 5 Əysa bexini kɵtürüp, zor bir top halayiⱪning ɵzining aldiƣa keliwatⱪanliⱪini kɵrüp, Filiptin:  
\m — Bularƣa yǝydiƣanƣa nanni nǝdin alimiz? — dǝp soridi\x + \xo 6:5 \xt Mat. 14:14; Mar. 6:34; Luⱪa 9:13. \x*  
\v 6 (lekin u bu sɵzni Filipni sinax üqün eytⱪanidi. Qünki u ɵzining nemǝ ⱪilidiƣanliⱪini bilǝtti).   
\m
\v 7 Filip jawabǝn:  
\m — Ikki yüz dinarƣa nan alsaⱪmu, ⱨǝrbirigǝ kiqikkinǝ bir qixlǝmdin yeyixkimu yǝtmǝydu!\f □ \fr 6:7 \ft \+bd «Ikki yüz dinarƣa nan alsaⱪmu...»\+bd* — bir dinar yaki «dinarius» bolsa adǝttǝ bir ixqining bir künlük ⱨǝⱪⱪigǝ toƣra kelǝtti. 200 dinar bolsa, addiy ixqining yerim yilliⱪ kirimidin artuⱪraⱪ bolidu.\f*   
\m
\v 8 Muhlislardin biri, yǝni Simon Petrusning inisi Andriyas Əysaƣa:  
\v 9 — Bu yǝrdǝ kiqik bir oƣul bala bar, uningda bǝx arpa nan bilǝn ikki kiqik beliⱪ bar. Lekin xunqǝ kɵp hǝlⱪⱪǝ bu nemǝ bolidu?! — dedi.   
\m
\v 10 Əysa: — Kɵpqilikni olturƣuzunglar, — dedi (u yǝrdǝ ot-qɵp mol ɵskǝnidi). Xuning bilǝn ǝr kixilǝr olturdi; ularning sani bǝx mingqǝ bar idi.  
\v 11 Əysa nanlarni ⱪoliƣa elip, \add Hudaƣa\add* tǝxǝkkür eytⱪandin keyin, olturƣanlarƣa ülǝxtürüp bǝrdi. Beliⱪlarnimu xundaⱪ ⱪildi; kɵpqilik haliƣanqǝ yedi. \x + \xo 6:11 \xt 1Sam. 9:13. \x*  
\v 12 Ⱨǝmmǝylǝn yǝp toyunƣanda, u muhlisliriƣa:  
\m — Axⱪan parqilarni yiƣinglar, ⱨeq nǝrsǝ zayǝ bolmisun, — dedi.   
\m
\v 13 Xuning bilǝn ular bǝx arpa nenidin yǝp axⱪan parqilirini on ikki sewǝtkǝ toldurup yiƣiwaldi. \f □ \fr 6:13 \ft \+bd «sewǝt»\+bd* — grek tilida «ⱪol sewǝt», bǝlkim ikki ⱪollap kɵtüridiƣan sewǝtni kɵrsitidu.\f*  
\v 14 Əmdi halayiⱪ Əysaning kɵrsǝtkǝn bu mɵjizilik alamitini kɵrüp: «Dunyaƣa kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan pǝyƣǝmbǝr ⱨǝⱪiⱪǝtǝn muxu ikǝn!» deyixti. \f □ \fr 6:14 \ft \+bd «Dunyaƣa kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan pǝyƣǝmbǝr ⱨǝⱪiⱪǝtǝn muxu ikǝn!»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrning bu pǝyƣǝmbǝr toƣruluⱪ aldin eytⱪan bexariti «Qɵl.» 18:15dǝ tepilidu.\f*  \x + \xo 6:14 \xt Luⱪa 7:16; 24:19; Yⱨ. 4:19. \x*  
\v 15 Xuning bilǝn Əysa ularning kelip ɵzini padixaⱨ boluxⱪa zorlimaⱪqi bolƣanliⱪini bilip, ulardin ayrilip, ⱪaytidin taƣⱪa yalƣuz qiⱪip kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning su üstidǝ mengixi  
\r Mat. 14:22-27; Mar. 6:45-52  
\m
\v 16 Kǝqⱪurun, Əysaning muhlisliri dengiz boyiƣa qüxüxti. \x + \xo 6:16 \xt Mat. 14:23; Mar. 6:47. \x*  
\v 17 Ular bir kemigǝ olturup, dengizning u ⱪetidiki Kǝpǝrnaⱨum xǝⱨirigǝ ⱪarap yol elixti (ⱪarangƣu qüxüp kǝtkǝnidi wǝ Əysa tehiqǝ ularning yeniƣa kǝlmigǝnidi).  
\v 18 Ⱪattiⱪ boran qiⱪip, dengiz dolⱪunlap kɵtürülüwatatti.  
\v 19 Muhlislar palaⱪ urup on-on bir qaⱪirimqǝ mangƣanda, Əysaning dengizning üstidǝ mengip kemigǝ yeⱪinlixiwatⱪanliⱪini kɵrüp, ⱪorⱪuxup kǝtti. \f □ \fr 6:19 \ft \+bd «on-on bir qaⱪirimqǝ mangƣanda...»\+bd* — grek tilida «yigirmǝ bǝx yaki ottuz «stadiyon»qǝ mangƣanda...». Bir stadiyon 185 metr, xunga ular ⱪirƣaⱪtin 6-5 kilometr mangƣanidi (bir qaⱪirim 500 metr ǝtrapidu). Dengizning uzunluⱪi 20 kilometr, kǝngliki 12 kilometr bolup, ular dengiz otturisiƣa yǝtkǝn bolsa kerǝk.\f*  
\v 20 Lekin u ularƣa:  
\m — Bu mǝn, ⱪorⱪmanglar! — dedi.   
\m
\v 21 Xuni anglap ular uni kemigǝ qiⱪiriwalƣusi kǝldi; u kemigǝ qiⱪipla, kemǝ dǝrⱨal ular baridiƣan yǝrgǝ yetip bardi.\f □ \fr 6:21 \ft \+bd «u kemigǝ qiⱪipla, kemǝ dǝrⱨal ular baridiƣan yǝrgǝ yetip bardi»\+bd* — «Zǝb.» 107:23-31ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 6:21 \xt Zǝb. 107:29-30\x*   
\b  
\m  
\s1 Əysa — ⱨǝⱪiⱪiy roⱨiy ozuⱪtur  
\m
\v 22 Ətisi dengizning u tǝripidǝ ⱪalƣan halayiⱪ \add aldinⱪi küni\add* u yǝrdǝ Əysaning muhlisliri qiⱪⱪan kemidin baxⱪa kemining yoⱪluⱪini, Əysaning muhlisliri xu kemigǝ qiⱪⱪanda, Əysaning ular billǝ qiⱪmiƣanliⱪini, bǝlki muhlislirining ɵzlirila kǝtkǝnlikini kɵrgǝnidi.  
\v 23 Ⱨalbuki, birnǝqqǝ kemǝ-ⱪolwaⱪ Tiberiyas xǝⱨiridin Rǝb tǝxǝkkür eytⱪandin keyin hǝlⱪ nan yegǝn yǝrgǝ yeⱪin kelip tohtidi.  
\v 24 Xuning bilǝn halayiⱪ Əysaning wǝ muhlislirining u yǝrdǝ yoⱪluⱪini kɵrüpla, kemilǝrgǝ olturup, Əysani izdigili Kǝpǝrnaⱨum xǝⱨirigǝ mangdi.  
\v 25 Ular uni dengizning u tǝripidǝ tepip uningƣa:  
\m — Ustaz, bu yǝrgǝ ⱪaqan kǝlding? — dǝp soraxti.\f □ \fr 6:25 \ft \+bd «Ustaz»\+bd* — grek tilida «rabbi».\f*   
\m
\v 26 Əysa ularƣa jawabǝn:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, silǝr meni mɵjizilik alamǝtlǝrni kɵrgǝnlikinglar üqün ǝmǝs, bǝlki nanlardin yǝp toyunƣininglar üqün izdǝysilǝr.  
\v 27 Buzulup ketidiƣan paniy ozuⱪluⱪⱪa ǝmǝs, bǝlki mǝnggü ⱨayatliⱪⱪa baⱪiy ⱪalidiƣan ozuⱪluⱪⱪa intilip ixlǝnglar; buni Insan’oƣli silǝrgǝ beridu; qünki uni Ata, yǝni Huda Ɵzi mɵⱨürlǝp tǝstiⱪliƣan, — dedi. \x + \xo 6:27 \xt Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; 9:7; Luⱪa 3:22; 9:35; Yⱨ. 1:33; 3:16; 4:14; 5:37; 6:40, 54; 8:18; 2Pet. 1:17. \x*   
\m
\v 28 Xuning bilǝn ular uningdin:  
\m — Nemigǝ intilip ixlisǝk andin Hudaning ix-hizmitidǝ ixligǝn bolimiz? — dǝp soraxti.   
\m
\v 29 Əysa ularƣa jawab berip: — Hudaning ix-hizmiti dǝl xuki, U ǝwǝtkinigǝ etiⱪad ⱪilixinglardur, — dedi.\x + \xo 6:29 \xt 1Yuⱨa. 3:23. \x*   
\m
\v 30 Xuning bilǝn ular yǝnǝ:  
\m — Undaⱪ bolsa sǝn bizni kɵrüp ɵzünggǝ ixǝndürgüdǝk ⱪandaⱪ mɵjizilik alamǝt yaritisǝn? Zadi nemǝ ix ⱪilip berisǝn? \x + \xo 6:30 \xt Mat. 12:38; 16:1; Mar. 8:11; Luⱪa 11:29; 1Kor. 1:22. \x*  
\v 31 Ata-bowilirimiz qɵldǝ yürgǝndǝ, \add Zǝburda\add*: «U ularƣa ǝrxtin qüxürülgǝn nan tǝⱪdim ⱪildi» dǝp pütülgǝndǝk, «manna»ni yegǝn — deyixti.\f □ \fr 6:31 \ft \+bd «U ularƣa ǝrxtin qüxürülgǝn nan tǝⱪdim ⱪildi»\+bd* — «Zǝb.» 78:24. \+bd «Ata-bowilirimiz qɵldǝ yürgǝndǝ, Zǝburda: «U ularƣa ǝrxtin qüxürülgǝn nan tǝⱪdim ⱪildi» dǝp pütülgǝndǝk, «manna»ni yegǝn — deyixti»\+bd* — Ularning buni Əysaƣa deginidǝ kɵzdǝ tutⱪini: «Sǝn Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ ohxax «Dunyaƣa kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan» xu pǝyƣǝmbǝr yaki Mǝsiⱨ bolsang, ǝmdi Musaƣa ohxax asmandin nan («manna») qüxürüxünggǝ toƣra kǝlmǝmdu?» degǝndǝk mǝnǝ idi. Əysa ularƣa «Bu nan bǝrgüqi Musa ǝmǝs, Hudadur» dǝp hataliⱪni tüzǝtkǝndin keyin (32-ayǝt) ɵzining «asmandin qüxkǝn ⱨǝⱪiⱪiy nan» ikǝnlikini qüxǝndüridu.\f*  \x + \xo 6:31 \xt Mis. 16:4, 14; Qɵl. 11:7; Nǝⱨ. 9:15; Zǝb. 78:24, 25; 1Kor. 10:3. \x*   
\m
\v 32 Əysa ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, silǝrgǝ asmandin qüxkǝn nanni bǝrgüqi Musa ǝmǝs, bǝlki mening Atamdur; U \add ⱨazirmu\add* silǝrgǝ asmandin qüxkǝn ⱨǝⱪiⱪiy nanni beriwatidu.  
\v 33 Qünki Hudaning neni bolsa pütkül dunyaƣa ⱨayatliⱪ ata ⱪilidiƣan, ǝrxtin qüxküqidur.   
\m
\v 34 — Tǝⱪsir, ⱨǝmixǝ bizgǝ xu nanni berip turƣaysǝn! — deyixti ular.   
\m
\v 35 Əysa ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Ⱨayatliⱪ neni ɵzümdurmǝn! Mening yenimƣa kǝlgǝn ⱨǝrkim ⱨeqⱪaqan aq ⱪalmaydu, manga etiⱪad ⱪilƣan ⱨǝrkim ⱨeqⱪaqan ussimaydu. \x + \xo 6:35 \xt Yǝx. 55:1; Yⱨ. 4:14; 7:37. \x*  
\v 36 Lekin silǝrgǝ eytⱪinimdǝk, silǝr meni kɵrgǝn bolsanglarmu, etiⱪad ⱪilmaywatisilǝr.   
\m
\v 37 Ata manga tapxurƣanlarning ⱨǝrbiri yenimƣa kelidu wǝ mening yenimƣa kǝlgǝnlǝrdin ⱨeqⱪaysisini ⱨǝrgiz taxliwǝtmǝymǝn.  
\v 38 Qünki ɵz iradǝmni ǝmǝs, bǝlki meni Əwǝtküqining iradisini ǝmǝlgǝ axurux üqün ǝrxtin qüxtüm. \x + \xo 6:38 \xt Mat. 26:39; Mar. 14:36; Luⱪa 22:42; Yⱨ. 5:30. \x*  
\v 39 Meni Əwǝtküqining iradisi bolsa dǝl xuki, uning manga tapxurƣanliridin ⱨeqbirini yittürmǝy, bǝlki ahirⱪi küni ularning ⱨǝmmisini tirildürüxümdin ibarǝt. \f □ \fr 6:39 \ft \+bd «Meni Əwǝtküqining iradisi... ahirⱪi küni ularning ⱨǝmmisini tirildürüxümdin ibarǝt»\+bd* — «ahirⱪi küni» ⱪiyamǝt küni.\f*  \x + \xo 6:39 \xt Yⱨ. 10:28; 17:12; 18:9. \x*  
\v 40 Qünki mening Atamning iradisi xuki, Oƣulƣa kɵz tikip ⱪarap, uningƣa etiⱪad ⱪilƣanlarning ⱨǝrbirini mǝnggülük ⱨayatⱪa erixtürüxtur; wǝ mǝn ahirⱪi küni ularni tirildürimǝn.\x + \xo 6:40 \xt Yⱨ. 3:16; 4:14; 6:27,54. \x*   
\m
\v 41 Əmdi Yǝⱨudiylar Əysaning: «Ərxtin qüxkǝn nan ɵzümdurmǝn!» degini üqün uningƣa narazi bolup ƣotuldixixⱪa baxlidi:  
\v 42 — «Bu Yüsüpning oƣli Əysa ǝmǝsmu? Atisinimu, anisinimu tonuydiƣan tursaⱪ, yǝnǝ ⱪandaⱪlarqǝ: — «Ərxtin qüxtüm!» desun?» — deyixǝtti ular.\x + \xo 6:42 \xt Mat. 13:55; Mar. 6:3. \x*   
\m
\v 43 Əysa jawabǝn ularƣa mundaⱪ dedi: — \add Mening toƣramda\add* ɵzara ƣotuldaxmanglar.  
\v 44 Meni ǝwǝtkǝn Ata Ɵzi kixilǝrning ⱪǝlbini tartⱪuzmisa, ⱨeqkim mening yenimƣa kelǝlmǝydu; mening yenimƣa kǝlgǝn ⱨǝrbirini ahirⱪi küni tirildürimǝn. \x + \xo 6:44 \xt Küy. 1:4; Yⱨ. 6:65. \x*  
\v 45 Pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmilirida: «Ularning ⱨǝmmisigǝ Huda tǝripidin ɵgitilidu» dǝp pütülgǝndur. Xunga, Atining \add sɵzini\add* tingxiƣan wǝ uningdin ɵgǝngǝn ⱨǝrbiri mening yenimƣa kelidu. \x + \xo 6:45 \xt Yǝx. 54:13; Yǝr. 31:33; Ibr. 8:10; 10:16. \x*  
\v 46 Biraⱪ bu birǝrkim Atini kɵrgǝn degǝnlik ǝmǝs; pǝⱪǝt Hudaning yenidin kǝlgüqi bolsa, u Atini kɵrgǝndur.\f □ \fr 6:46 \ft \+bd «Biraⱪ bu birǝrkim Atini kɵrgǝn degǝnlik ǝmǝs; pǝⱪǝt Hudaning yenidin kǝlgüqi bolsa, u Atini kɵrgǝndur»\+bd* — bǝzi alimlar bu ayǝttiki sɵzlǝrni Əysa ǝmǝs, bǝlki rosul Yuⱨanna qüxǝndürüx yolida ⱪoxup yazƣan, dǝp ⱪaraydu. Biz uning üqün anqǝ ispat kɵrmigǝqkǝ, yǝnila Əysaning ɵz sɵzi, dǝp oylaymiz.\f*  \x + \xo 6:46 \xt Mat. 11:27; Luⱪa 10:22; Yⱨ. 1:18; 7:29; 8:19. \x*   
\m
\v 47 Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, manga etiⱪad ⱪilƣuqi mǝnggülük ⱨayatⱪa igidur. \x + \xo 6:47 \xt Yⱨ. 3:16,36. \x*  
\v 48 Ⱨayatliⱪ neni ɵzümdurmǝn.  
\v 49 Ata-bowiliringlar qɵllǝrdǝ «manna» yegini bilǝn yǝnila ɵldi. \x + \xo 6:49 \xt Mis. 16:4; Qɵl. 11:7; Zǝb. 78:24\x*  
\v 50 Lekin mana, ǝrxtin qüxkǝn nan dǝl xundaⱪki, birsi uningdin yegǝn bolsa ɵlmǝydu. \f □ \fr 6:50 \ft \+bd «Lekin mana, ǝrxtin qüxkǝn nan dǝl xundaⱪki, birsi uningdin yegǝn bolsa ɵlmǝydu»\+bd* — yaki «lekin mana, birsi uningdin yegǝn bolsa ɵlmǝydiƣan, ǝrxtin qüxkǝn nan muxu yǝrdidur».\f*  
\v 51 Ərxtin qüxkǝn ⱨayatliⱪ neni ɵzümdurmǝn; kimdǝkim bu nandin yesǝ, ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ yaxaydu. Mǝn beridiƣan xu nan bolsa mening ǝt-tenimdur, pütkül dunyadikilǝr ⱨayatⱪa igǝ bolsun dǝp, mǝn uni atimaⱪqimǝn.\x + \xo 6:51 \xt Yⱨ. 11:26; Ibr. 10:5, 10. \x*   
\m
\v 52 Bu sɵz bilǝn Yǝⱨudiylar ɵzara talax-tartix ⱪilixiⱪa baxlap:  
\m — Bu adǝm bizning yeyiximizgǝ ɵzining ǝt-tenini ⱪandaⱪ berǝlisun?! — deyixǝtti.\x + \xo 6:52 \xt Yⱨ. 3:9. \x*   
\m
\v 53 Xunga Əysa ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, silǝr Insan’oƣlining ǝt-tenini yemigüqǝ wǝ ⱪenini iqmigüqǝ, silǝrdǝ ⱨayatliⱪ bolmaydu.  
\v 54 Ət-tenimni yegüqi wǝ ⱪenimni iqküqi mǝnggülük ⱨayatⱪa erixkǝn bolidu wǝ mǝn uni ahirⱪi küni tirildürimǝn. \f □ \fr 6:54 \ft \+bd «ǝt-tenimni yegüqi»\+bd* — yaki «ǝt-tenimni istemal ⱪilƣuqi».\f*  \x + \xo 6:54 \xt Yⱨ. 3:16; 4:14; 6:27,40. \x*  
\v 55 Qünki ǝt-tenim ⱨǝⱪiⱪiy ozuⱪluⱪ, ⱪenim bolsa ⱨǝⱪiⱪiy iqimliktur.  
\v 56 Ət-tenimni yegüqi wǝ ⱪenimni iqküqi mǝndǝ yaxaydu wǝ mǝnmu uningda yaxaymǝn. \f □ \fr 6:56 \ft \+bd «ǝt-tenimni yegüqi»\+bd* — yaki «ǝt-tenimni istemal ⱪilƣuqi».\f*  
\v 57 Ⱨayat Ata meni ǝwǝtkǝn wǝ mǝn Atining bolƣanliⱪidin yaxawatⱪinimdǝk, meni yegüqi kixi ⱨǝm mening wasitǝm bilǝn yaxaydu.  
\v 58 Mana bu ǝrxtin qüxkǝn nandur. Bu nan ata-bowiliringlar yegǝn «\add manna\add*»dǝk ǝmǝs; qünki ular «\add manna\add*»ni yeyixi bilǝn ɵldi; biraⱪ bu nanni istemal ⱪilƣuqi bolsa mǝnggü yaxaydu!\x + \xo 6:58 \xt Yⱨ. 3:13. \x*   
\m
\v 59  Bu sɵzlǝrni u Kǝpǝrnaⱨumdiki sinagogda tǝlim bǝrginidǝ eytⱪanidi.  
\v 60 Xuning bilǝn uning muhlisliridin nurƣunliri buni angliƣanda:  
\m — Bu tǝlim bǝk eƣir ikǝn! Buni kim anglap kɵtürǝlisun? — deyixti.   
\m
\v 61 Biraⱪ ɵz iqidǝ muhlislirining bu toƣrisida ƣotuldaxⱪinini bilgǝn Əysa ularƣa:  
\m — Bu sɵzüm silǝrni taydurdimu?  
\v 62 Əmdi mubada Insan’oƣlining ǝsli kǝlgǝn jayƣa kɵtürülüwatⱪinini kɵrsǝnglar, ⱪandaⱪ bolar?! \x + \xo 6:62 \xt Mar. 16:19; Luⱪa 24:50; Yⱨ. 3:13; Ros. 1:9; Əf. 4:8. \x*  
\v 63 \add Insanƣa\add* ⱨayatliⱪ bǝrgüqi — Roⱨtur. Insanning ǝtliri bolsa ⱨeqⱪandaⱪ payda bǝrmǝydu. Mǝn silǝrgǝ eytⱪan sɵzlirim bolsa ⱨǝm roⱨtur wǝ ⱨǝm ⱨayatliⱪtur. \f □ \fr 6:63 \ft \+bd «Insanƣa ⱨayatliⱪ bǝrgüqi — Roⱨtur»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Roⱨ», xübⱨisizki, Hudaning Roⱨini kɵrsitidu. \+bd «Insanning ǝtliri bolsa ⱨeqⱪandaⱪ payda bǝrmǝydu»\+bd* — «insanning ǝtliri» — Hudaƣa tayanmaydiƣan insanlarni kɵrsitidu. «Rimliⱪlarƣa»diki kirix sɵzimizdǝ «ǝt/ǝtlǝr» toƣruluⱪ bolƣan izaⱨatimizni kɵrüng. \+bd «Mǝn silǝrgǝ eytⱪan sɵzlirim bolsa ⱨǝm roⱨtur wǝ ⱨǝm ⱨayatliⱪtur»\+bd* — demǝk, roⱨiy mǝnidǝ, adǝmning roⱨiƣa ⱨayat kirgüzidiƣan, mǝnggülük ⱨayat yǝtküzidiƣan.\f*  \x + \xo 6:63 \xt 2Kor. 3:6. \x*  
\v 64 Lekin aranglardin etiⱪad ⱪilmiƣan bǝzilǝr bar, — dedi (qünki Əysa etiⱪad ⱪilmiƣanlarning wǝ ɵzigǝ satⱪunluⱪ ⱪilidiƣanning kim ikǝnlikini baxtila bilǝtti).\x + \xo 6:64 \xt Yⱨ. 2:25; 13:11. \x*   
\m
\v 65 Xuning bilǝn u mundaⱪ dedi: — Mǝn xu sǝwǝbtin silǝrgǝ xuni eyttimki, Atamdin ata ⱪilinmisa, ⱨeqkim mening yenimƣa kelǝlmǝydu!\x + \xo 6:65 \xt Yⱨ. 6:44. \x*   
\m
\v 66 Xu waⱪittin tartip muhlisliridin heli kɵpi qekinip qiⱪip, uning bilǝn yǝnǝ mangmaydiƣan boldi.  
\v 67 Xunga Əysa on ikkiylǝndin:  
\m — Silǝrmu, ⱨǝm \add mǝndin\add* ketixni halamsilǝr? — dǝp soridi.   
\m
\v 68 Simon Petrus uningƣa jawab ⱪilip:  
\m — I Rǝb, biz kimning yeniƣa ketǝttuⱪ? Mǝnggü ⱨayatliⱪ sɵzliri sǝndilidur! \x + \xo 6:68 \xt Ros. 5:20. \x*  
\v 69 Wǝ xuningƣa ixǝnduⱪ wǝ xuni bilip yǝttuⱪki, sǝn Hudaning Muⱪǝddǝs Bolƣuqisidursǝn! — dedi.\x + \xo 6:69 \xt Mat. 16:16; Mar. 8:29; Luⱪa 9:20; Yⱨ. 11:27. \x*   
\m
\v 70 Əysa ularƣa jawabǝn:  
\m — Mǝn silǝr on ikkinglarni tallidim ǝmǝsmu, biraⱪ aranglarda birsi Iblistur! — dedi \f □ \fr 6:70 \ft \+bd «biraⱪ aranglarda birsi Iblistur!»\+bd* — yaki «biraⱪ aranglarda birsi düxmǝndur!». «Iblis» degǝn sɵzning ɵz mǝnisi «düxmǝn, yaw».\f*  \x + \xo 6:70 \xt Luⱪa 6:13. \x*  
\v 71 (uning bu degini Ixⱪariyotluⱪ Simonning oƣli Yǝⱨudani kɵrsǝtkǝnidi, qünki Yǝⱨuda on ikkiylǝnning biri bolƣini bilǝn, keyin ɵzigǝ satⱪunluⱪ ⱪilidu).\f □ \fr 6:71 \ft \+bd «Ixⱪariyotluⱪ Simonning oƣli Yǝⱨuda...»\+bd* — yaki «Simonning oƣli Yǝⱨuda Ixⱪariyotni...».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Əysaning inilirining uningƣa ⱪarxi turuxi  
\m
\v 1 Bu ixlardin keyin, Əysa Galiliyǝdǝ aylinip yürdi. U Yǝⱨudiyǝdǝ aylinip yürüxni halimaytti, qünki \add xu yǝrdiki\add* Yǝⱨudiylar uningƣa ⱪǝst ⱪilmaⱪqi idi.  
\v 2 Bu qaƣda, Yǝⱨudiylarning «kǝpilǝr ⱨeyti»ƣa az ⱪalƣanidi.\x + \xo 7:2 \xt Law. 23:34. \x*  
\v 3 Xunga Əysaning iniliri uningƣa:  
\m — Muxu yǝrdin ayrilip Yǝⱨudiyǝgǝ barƣin, xuning bilǝn muhlisliringmu \add karamǝt\add* ǝmǝlliringni kɵrǝlǝydu!\f □ \fr 7:3 \ft \+bd «Muxu yǝrdin ayrilip Yǝⱨudiyǝgǝ barƣin, xuning bilǝn muhlisliringmu karamǝt ǝmǝlliringni kɵrǝlǝydu!»\+bd* — Əysaning inilirining bu sɵzining iqki mǝnisi bǝlkim: «Muⱨim mɵtiwǝr kixilǝrning kɵpi Galiliyǝ degǝn muxu namrat, pinⱨan jaydin ǝmǝs, bǝlki paytǝht Yerusalemdidur; sǝn xu yǝrdǝ ɵzüngni kɵrsitixing kerǝk; xuning bilǝn ⱨǝⱪiⱪiy nam-inawiting wǝ ⱨǝywiting bolidu» degǝndǝk bolsa kerǝk. Sǝl ƣǝlitǝ ix xuki, ular uningƣa ixǝnmigini bilǝn (5-ayǝtni kɵrüng): «Israilning padixaⱨi bolay desǝng, karamǝt ǝmǝlliringni oquⱪ mǝydanida kɵrsitixing kerǝk» degǝn gumaniy nǝsiⱨǝtni bǝrgǝn (4-ayǝtni kɵrüng).\f*  
\v 4 Qünki ɵzini hǝlⱪ-alǝmgǝ tonutmaⱪqi bolƣan ⱨeqkim yoxurun jayda ix ⱪilmaydu. Bu ǝmǝllǝrni ⱪiliwatⱪanikǝnsǝn, ɵzüngni dunyaƣa kɵrsǝt! — deyixti.  
\v 5 Qünki uning inilirimu uningƣa etiⱪad ⱪilmiƣanidi.\x + \xo 7:5 \xt Mar. 3:21. \x*   
\m
\v 6 Xunga Əysa ularƣa:  
\m — Mening waⱪit-saitim tehi kǝlmidi. Lekin silǝrgǝ nisbǝtǝn ⱨǝrwaⱪit munasiptur.\f □ \fr 7:6 \ft \+bd «silǝrgǝ nisbǝtǝn ⱨǝrwaⱪit munasiptur»\+bd* — bu sɵzning iqki mǝnisi bǝlkim intayin addiydur. Hudaning iradisigǝ kɵngül bɵlidiƣan adǝm Hudaning yetǝkqilikini wǝ baxpanaⱨliⱪini izdǝp yüridu; lekin pǝⱪǝt ɵz iradisigǝ ⱪaraydiƣan kixi Hudaning yetǝkqilikining wǝ baxpanaⱨliⱪining keriki yoⱪ dǝp yüridu wǝ xundaⱪla, bu dunyadikilǝrdin ⱨeqⱪandaⱪ ⱪarxiliⱪⱪa yaki ɵqmǝnlikkǝ uqrimaydu, haliƣan yǝrgǝ beriweridu. Lekin Hudaning iradisini izdigǝn kixi tǝbiiy ⱨalda bu dunyadikilǝrning ⱪilmixlirini axkarǝ ⱪilƣaqⱪa, ularning nǝpritigǝ uqraydu (7-ayǝtni kɵrüng).\f*  
\v 7 Bu dunyadiki kixilǝr silǝrgǝ ⱨǝrgiz ɵq bolmaydu; lekin meni ɵq kɵridu. Qünki mǝn ularning ⱪilmixlirini rǝzil dǝp guwaⱨliⱪ beriwatimǝn.\x + \xo 7:7 \xt Yⱨ. 3:19; 14:17; 15:18. \x*  
\v 8 Silǝr bu ⱨeytⱪa beriweringlar. Mǝn bu ⱨeytⱪa barmaymǝn, qünki mening waⱪit-saitim tehi yetip kǝlmidi, — dedi.\f □ \fr 7:8 \ft \+bd «Silǝr bu ⱨeytⱪa beriweringlar. Mǝn bu ⱨeytⱪa barmaymǝn»\+bd* — kɵp kona kɵqürmilǝrdǝ «Silǝr bu ⱨeytⱪa beriweringlar. Mǝn bu ⱨeytⱪa tehi barmaymǝn» yaki «Silǝr bu ⱨeytⱪa beriweringlar. Mǝn bu ⱨeytⱪa ⱨazirqǝ barmaymǝn» deyilidu. «Tehi» yaki «ⱨazirqǝ» sɵzlǝr ǝslidǝ bolsun, bolmisun, bǝribir ayǝtning mǝnisi asasǝn ohxaxtur; qünki Əysa iniliri ⱨeytⱪa qiⱪⱪandin keyin astirtin bardi (10-ayǝt). Bǝzilǝr «ⱨazirqǝ» degǝnni qüxǝndürüx yolida kirgüzidu.\f*  \x + \xo 7:8 \xt Yⱨ. 8:20. \x*   
\m
\v 9 Əysa bu sɵzlǝrni ⱪilip, Galiliyǝdǝ ⱪaldi.   
\b  
\m  
\s1 Kǝpilǝr ⱨeytida  
\m
\v 10 Əysaning iniliri ⱨeytⱪa qiⱪⱪandin keyin, u ɵzimu uningƣa bardi. Əmma axkara ǝmǝs, yoxurun bardi.  
\v 11 Ⱨeytta Yǝⱨudiylar uni izdǝp: «U ⱪǝyǝrdidur?» dǝp sorawatatti.\x + \xo 7:11 \xt Yⱨ. 11:56. \x*   
\m
\v 12 Kixilǝr arisida uning toƣrisida kɵp ƣulƣula boldi. Bǝzilǝr uni: «Yahxi adǝm!» desǝ, yǝnǝ bǝzilǝr: «Yaⱪ, u halayiⱪni azduruwatidu!» deyixti. \x + \xo 7:12 \xt Mat. 21:46; Luⱪa 7:16; Yⱨ. 6:14; 9:16; 10:19. \x*  
\v 13 Biraⱪ Yǝⱨudiy \add qongliridin\add* ⱪorⱪup, ⱨeqkim oquⱪ-axkarǝ uning gepini ⱪilmaytti.\f □ \fr 7:13 \ft \+bd «Yǝⱨudiy qongliridin ⱪorⱪup...»\+bd* — grek tilida «Yǝⱨudiylardin ⱪorⱪup» deyilidu. Muxu yǝrdǝ «Yǝⱨudiylar» qoⱪum ularning qonglirini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 7:13 \xt Yⱨ. 9:22; 12:42; 19:38. \x*   
\m
\v 14 Ⱨeytning yerimi ɵtkǝndǝ, Əysa ibadǝthana ⱨoyliliriƣa kirip hǝlⱪⱪǝ tǝlim berixkǝ baxlidi. \f □ \fr 7:14 \ft \+bd «...kirip»\+bd* — grek tilida «...qiⱪip»\f*  
\v 15 Yǝⱨudiylar:  
\m — Bu adǝm ⱨeqⱪandaⱪ tǝlim almiƣan turuⱪluⱪ, uning ⱪandaⱪmu munqǝ kɵp bilimi bolsun? — dǝp ⱨang-tang ⱪelixti.\f □ \fr 7:15 \ft \+bd «Yǝⱨudiylar»\+bd* — bǝlkim Yǝⱨudiy qonglar.\f*   
\m
\v 16 Əysa ularƣa:  
\m — Bu tǝlimlǝr mening ǝmǝs, bǝlki meni Əwǝtküqiningkidur. \x + \xo 7:16 \xt Yⱨ. 3:11; 8:28; 12:49; 14:10, 24. \x*  
\v 17 Uning iradisigǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa ɵz iradisini baƣliƣan ⱨǝrkim bu tǝlim toƣruluⱪ — uning Hudadin kǝlgǝnlikini yaki ɵzlükümdin eytiwatⱪanliⱪimni bilidu.  
\v 18 Ɵz aldiƣa sɵzligǝn kixi ɵz xan-xǝripini izdǝydu, lekin ɵzini ǝwǝtküqining xan-xǝripini izdǝydiƣan kixi ⱨǝⱪ-sadiⱪtur, uningda ⱨǝⱪⱪaniysizliⱪ yoⱪtur.  
\v 19 Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add* silǝrgǝ Tǝwrat ⱪanunini tapxurƣan ǝmǝsmu? Lekin ⱨeqⱪaysinglar bu ⱪanunƣa ǝmǝl ⱪilmaywatisilǝr! Nemixⱪa meni ɵltürmǝkqi bolisilǝr? — dedi.\f □ \fr 7:19 \ft \+bd «nemixⱪa meni ɵltürmǝkqi bolisilǝr?»\+bd* — yaki «nemixⱪa meni ɵltürgili izdǝysilǝr?».\f*  \x + \xo 7:19 \xt Mis. 20:1; 24:3; Mat. 12:14; Mar. 3:6; Yⱨ. 5:18; 10:39; 11:53; Ros. 7:53. \x*   
\m
\v 20 Kɵpqilik:  
\m — Sanga jin qaplixiptu! Seni ɵltürmǝkqi bolƣan kim ikǝn? — deyixti.\f □ \fr 7:20 \ft \+bd «Seni ɵltürmǝkqi bolƣan kim ikǝn?»\+bd* — yaki «Seni ɵltürgili izdǝydiƣan kim?».\f*  \x + \xo 7:20 \xt Yⱨ. 8:48,52; 10:20. \x*   
\m
\v 21 Əysa ularƣa mundaⱪ jawab bǝrdi: — Mǝn bir karamǝtni yaritixim bilǝn ⱨǝmminglar ⱨang-tang ⱪelixtinglar. \f □ \fr 7:21 \ft \+bd «Mǝn bir karamǝtni yaritixim bilǝn ⱨǝmminglar ⱨang-tang ⱪelixtinglar»\+bd* — bu «bir karamǝt», xübⱨisizki, u aldinⱪi ⱪetim Yerusalemda bolƣanda xabat künidǝ palǝq adǝmni saⱪaytⱪanliⱪini kɵrsitidu (23-ayǝt wǝ 5-babni kɵrüng). Əysaning sɵzigǝ ⱪariƣanda, gǝrqǝ bu mɵjizǝ birnǝqqǝ ay ilgiri kɵrsitilgǝn bolsimu, ularning esidǝ tehiqǝ bar idi. Xu wǝjidin ular Əysani ɵltürüwǝtmǝkqi bolidu. 22-24-ayǝtlǝrdǝ Əysa «xabat künidǝ adǝmni saⱪaytix Tǝwrat ⱪanuniƣa hilap», degǝn hiyalƣa ⱪattiⱪ rǝddiyǝ beridu. Bizningqǝ u ǝslidǝ ularni bu mǝsilǝ toƣruluⱪ oylandurux üqün bu mɵjizini ⱪǝstǝn xabat künidǝ yaratⱪanidi.\f*  
\v 22 — Əmdi Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add* silǝrgǝ hǝtnǝ ⱪilix toƣruluⱪ ǝmr ⱪaldurƣan (ǝmǝliyǝttǝ bolsa hǝtnǝ ⱪilix Musa pǝyƣǝmbǝrdin ǝmǝs, ata-bowilardin ⱪalƣan), xunga silǝr xabat künigǝ \add toƣra kelip ⱪalsimu\add* xu künidǝ adǝmning hǝtnisini ⱪiliwerisilǝr. \f □ \fr 7:22 \ft \+bd «ǝmǝliyǝttǝ bolsa hǝtnǝ ⱪilix Musa pǝyƣǝmbǝrdin ǝmǝs, ata-bowilardin ⱪalƣan»\+bd* — «hǝtnǝ ⱪilix»ni Huda ǝslidǝ Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝrgǝ (Musa pǝyƣǝmbǝrdin ilgiri, ǝlwǝttǝ) Ɵzining Ibraⱨim wǝ ǝwladliri bilǝn bolƣan ǝⱨdining simwoli bolsun dǝp tapxurƣanidi («Yar.» 17-bab). \+bd «xunga silǝr xabat künigǝ toƣra kelip ⱪalsimu xu künidǝ adǝmning hǝtnisini ⱪiliwerisilǝr»\+bd* — ǝmr bolsa «Bala tuƣulup sǝkkizinqi küni hǝtnisini ⱪilix kerǝk» («Yar.» 17:13). Xuning bilǝn «sǝkkizinqi kün» xabat künigǝ toƣra kelip ⱪalsimu (wǝ xabat küni «ixlǝx»kǝ bolmaydu) balini sünnǝt ⱪiliwerix kerǝk. Bolmisa Tǝwrat ⱪanuniƣa hilapliⱪ bolidu.\f*  \x + \xo 7:22 \xt Law. 12:3; Yar. 17:10. \x*  
\v 23 Əmdi Tǝwrat ⱪanuniƣa hilapliⱪ ⱪilinmisun dǝp xabat künidǝ adǝm hǝtnǝ ⱪilinƣan yǝrdǝ, mǝn xabat künidǝ bir adǝmni sǝllimaza saⱪaytsam, silǝr nemǝ dǝp manga aqqiⱪlinisilǝr?  
\v 24 Sirtⱪi ⱪiyapǝtkǝ ⱪarap ⱨɵküm ⱪilmanglar, bǝlki ⱨǝⱪⱪaniy ⱨɵküm ⱪilinglar!\x + \xo 7:24 \xt Ⱪan. 1:16,17; Pǝnd. 24:23; Yaⱪ. 2:1. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysa Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨmidu?  
\m
\v 25 U waⱪitta Yerusalemliⱪlarning bǝziliri:  
\m — \add Qonglar\add* ɵltürmǝkqi bolƣan kixi bu ǝmǝsmidi?  
\v 26 Axkara sɵzlǝwatsimu, uningƣa ⱪarxi ⱨeq nǝrsǝ demidiƣu! Dǝrwǝⱪǝ, aⱪsaⱪallarning uning Mǝsiⱨ ikǝnlikini bilip yǝtkǝnmu?  
\v 27 Ⱨalbuki, bu adǝmning ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini biz eniⱪ bilimiz. Lekin Mǝsiⱨ kǝlgǝndǝ, uning ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini ⱨeqkim bilmǝstiƣu, — deyixti.\f □ \fr 7:27 \ft \+bd «bu adǝmning ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini biz eniⱪ bilimiz»\+bd* — ular uni Galiliyǝlik dǝp bilǝtti. Əmǝliyǝttǝ u Bǝyt-Lǝⱨǝmdǝ tuƣulƣan, ǝlwǝttǝ. \+bd «Lekin Mǝsiⱨ kǝlgǝndǝ, uning ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini ⱨeqkim bilmǝstiƣu, — deyixti.»\+bd* — halayiⱪning bu sɵzliri anqǝ toƣra ǝmǝs idi; bu kixilǝr pǝyƣǝmbǝrlǝrning Mǝsiⱨ toƣruluⱪ bexarǝtlik yazmilirini toluⱪ bilmigǝn bolsa kerǝk. Bǝlkim ularning kɵzdǝ tutⱪini pǝⱪǝt Mǝsiⱨning tuyuⱪsiz namayan bolidiƣanliⱪini kɵrsǝtkǝn bexarǝtlǝrla idi.\f*  \x + \xo 7:27 \xt Mat. 13:55; Mar. 6:3; Luⱪa 4:22. \x*   
\m
\v 28 Xunga Əysa ibadǝthana ⱨoylisida tǝlim beriwetip, yuⱪiri awaz bilǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Silǝr meni tonuymiz ⱨǝmdǝ mening ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikimnimu bilimiz, \add dǝwatisilǝr\add*?! Biraⱪ mǝn ɵzlükümdin ǝmǝs, mǝn meni Əwǝtküqidin \add kǝldim\add*, U ⱨǝⱪtur; biraⱪ silǝr Uni tonumaysilǝr. \f □ \fr 7:28 \ft \+bd «silǝr meni tonuymiz ⱨǝmdǝ mening ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikimnimu bilimiz, dǝwatisilǝr?! Biraⱪ mǝn ɵzlükümdin ǝmǝs, mǝn meni Əwǝtküqidin kǝldim, U ⱨǝⱪtur; biraⱪ silǝr Uni tonumaysilǝr»\+bd* — Bu sɵz Əysaning ularning «Bu adǝmning... ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini eniⱪ bilimiz» deginigǝ rǝddiyǝ ⱪilƣan jawabi idi. Əgǝr ular Hudani tonuƣan bolsa Əysaning ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini bilgǝn bolatti, lekin ular Hudani tonimaytti (ayǝttiki ahirⱪi sɵzgǝ ⱪarang).\f*  \x + \xo 7:28 \xt Yⱨ. 5:43; 8:26, 42; Rim. 3:4. \x*  
\v 29 Mǝn Uni tonuymǝn. Qünki mǝn Uning yenidin kǝldim, meni U ǝwǝtti.\x + \xo 7:29 \xt Yⱨ. 10:15. \x*   
\m
\v 30 Xunga ular uni tutux yolini izdǝytti, lekin ⱨeqkim uningƣa ⱪol salmidi; qünki uning waⱪit-saiti tehi yetip kǝlmigǝnidi. \f □ \fr 7:30 \ft \+bd «Xunga ular uni tutux yolini izdǝytti...»\+bd* — «ular» bǝlkim yǝnila qonglarni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 7:30 \xt Mar. 11:18; Luⱪa 19:47; 20:19; Yⱨ. 7:19; 8:20, 37. \x*  
\v 31 Lekin halayiⱪ arisidiki nurƣun kixilǝr uningƣa etiⱪad ⱪildi. Ular: «Mǝsiⱨ kǝlgǝndǝ bu kixi kɵrsǝtkǝn mɵjizilik alamǝtlǝrdin artuⱪ \add mɵjizǝ\add* yaritalarmu?!» deyixti.\x + \xo 7:31 \xt Yⱨ. 8:30. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysani tutux üqün ⱪarawullarning ǝwǝtilixi  
\m
\v 32 Pǝrisiylǝr halayiⱪning u toƣruluⱪ ƣulƣula boluwatⱪan bu gǝp-sɵzlirini anglidi; xuning bilǝn Pǝrisiylǝr bilǝn bax kaⱨinlar uni tutux üqün birnǝqqǝ ⱪarawullarni ǝwǝtti. \f □ \fr 7:32 \ft \+bd «ⱪarawullarni ǝwǝtti»\+bd* — yaki «ibadǝthana ⱪarawullirini ǝwǝtti». Lekin bizningqǝ 30- wǝ -44-ayǝtlǝr (Lawiylardin bolƣan) muxu kixilǝrni ayrim kɵrsitidu.\f*  
\v 33 Xuning bilǝn Əysa:  
\m — Yǝnǝ bir’az waⱪit silǝr bilǝn billǝ bolimǝn, andin meni Əwǝtküqining yeniƣa ketimǝn. \x + \xo 7:33 \xt Yⱨ. 16:16. \x*  
\v 34 Meni izdǝysilǝr, lekin tapalmaysilǝr. Mǝn baridiƣan yǝrgǝ baralmaysilǝr, — dedi.\x + \xo 7:34 \xt Yⱨ. 8:21; 13:33. \x*   
\m
\v 35 Buning bilǝn, Yǝⱨudiylar bir-birigǝ:  
\m — U biz tapalmiƣudǝk ⱪǝyǝrlǝrgǝ barar? Greklǝr arisidiki tarⱪaⱪ Yǝⱨudiy muⱨajirlarning yeniƣa berip, greklarƣa tǝlim berǝmdiƣandu? \f □ \fr 7:35 \ft \+bd «U biz tapalmiƣudǝk ⱪǝyǝrlǝrgǝ barar? Greklǝr arisidiki tarⱪaⱪ Yǝⱨudiy muⱨajirlarning yeniƣa berip, greklarƣa tǝlim berǝmdiƣandu?»\+bd* — bu ayǝttiki «greklǝr» Ⱪanaanning (Pǝlǝstinning) sirtida turƣan barliⱪ yat ǝlliklǝrgǝ wǝkillik ⱪilidu.\f*  
\v 36 «Meni izdǝysilǝr, lekin tapalmaysilǝr. Mǝn baridiƣan yǝrgǝ baralmaysilǝr» degini nemisidu? — deyixti.   
\b  
\m  
\s1 Ⱨayatliⱪ süyi  
\m
\v 37 Ⱨeytning ahirⱪi ⱨǝm ǝng katta küni, Əysa ornidin turup, yuⱪiri awaz bilǝn: —  
\m Kimdǝkim ussisa, mening yenimƣa kelip iqsun! \f □ \fr 7:37 \ft \+bd «Ⱨeytning ahirⱪi ⱨǝm ǝng katta küni, Əysa ornidin turup, yuⱪiri awaz bilǝn: — Kimdǝkim ussisa, mening yenimƣa kelip iqsun!»\+bd* — Əysa bu sɵzlǝrni ⱨeytning ahirⱪi küni, yǝni dǝl Hudaning Israil hǝlⱪi qɵldiki waⱪtida Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ ularni su bilǝn tǝminligǝn mɵjizǝ yaratⱪan hatirǝ künidǝ eytⱪan.\f*  \x + \xo 7:37 \xt Law. 23:36; Yǝx. 55:1; Yⱨ. 6:35; Wǝⱨ. 22:17. \x*  
\v 38 Manga etiⱪad ⱪilƣuqi kixining huddi muⱪǝddǝs yazmilarda eytilƣinidǝk, iq-baƣridin ⱨayatliⱪ süyining dǝryaliri eⱪip qiⱪidu! — dǝp jakarlidi \f □ \fr 7:38 \ft \+bd «Manga etiⱪad ⱪilƣuqi kixining huddi muⱪǝddǝs yazmilarda eytilƣinidǝk, iq-baƣridin ⱨayatliⱪ süyining dǝryaliri eⱪip qiⱪidu!»\+bd* — «muⱪǝddǝs yazmilarda eytilƣandǝk» — «Yǝx.» 58:11 wǝ «Əz.» 47:1-12ni kɵrüng. 
\fp  «Zǝb.» 78:15-16, «Pǝnd.» 4:23, «Yǝx.» 44:3, 55:1, «Əz.» 47:1-12, «Yo.» 3:18, «Zǝk.» 13:1, 14:8mu bǝlkim «Muⱪǝddǝs Roⱨning tɵkülüxi» bilǝn munasiwǝtliktur.\f*  \x + \xo 7:38 \xt Yǝx. 12:3. \x*  
\v 39 (u bu sɵzni ɵzigǝ etiⱪad ⱪilƣanlarƣa ata ⱪilinidiƣan Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪarita eytⱪanidi. \add Hudaning\add* Roⱨi tehi ⱨeqkimgǝ ata ⱪilinmiƣanmidi, qünki Əysa tehi xan-xǝripigǝ kirmigǝnidi).\x + \xo 7:39 \xt Yǝx. 44:3; Yo. 2:27-29; Ros. 2:17. \x*   
\b  
\m  
\s1 Hǝlⱪning bɵlünüp ketixi  
\m
\v 40 Halayiⱪ iqidǝ bǝzilǝr bu sɵzni anglap:  
\m — \add Kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan\add* pǝyƣǝmbǝr ⱨǝⱪiⱪǝtǝn muxu ikǝn!! — deyixti.\f □ \fr 7:40 \ft \+bd «Kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan pǝyƣǝmbǝr ⱨǝⱪiⱪǝtǝn muxu ikǝn!»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrning bu pǝyƣǝmbǝr toƣruluⱪ aldin eytⱪan bexariti «Ⱪan.» 18:15dǝ tepilidu.\f*  \x + \xo 7:40 \xt Mat. 21:46; Luⱪa 7:16; Yⱨ. 6:14. \x*   
\m
\v 41 Bǝzilǝr: «Bu Mǝsiⱨ ikǝn!» deyixǝtti. Yǝnǝ bǝzilǝr bolsa: «Yaⱪ, Mǝsiⱨ Galiliyǝdin kelǝttimu? \x + \xo 7:41 \xt Yⱨ. 1:47; 4:42. \x*  
\v 42 Muⱪǝddǝs yazmilarda, Mǝsiⱨ \add padixaⱨ\add* Dawutning nǝslidin ⱨǝm Dawutning yurti Bǝyt-Lǝⱨǝm yezisidin kelidu, deyilmigǝnmidi?» — deyixti.\x + \xo 7:42 \xt Zǝb. 132:11; Mik. 5:1; Mat. 2:6. \x*   
\m
\v 43 Buning bilǝn, halayiⱪ uning wǝjidin ikkigǝ bɵlünüp kǝtti.  
\v 44 Bǝziliri uni tutayli degǝn bolsimu, lekin ⱨeqkim uningƣa ⱪol salmidi.   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨudiy aⱪsaⱪallirining etiⱪadsizliⱪi  
\m
\v 45 Ⱪarawullar \add ibadǝthanidin\add* bax kaⱨinlar bilǝn Pǝrisiylǝrning yeniƣa ⱪaytip kǝlgǝndǝ, ular ⱪarawullarƣa:  
\m — Nemǝ üqün uni tutup kǝlmidinglar? — dǝp soraxti.   
\m
\v 46 Ⱪarawullar:  
\m — Ⱨeqkim ⱨeqⱪaqan bu adǝmdǝk sɵzligǝn ǝmǝs! — dǝp jawab berixti.   
\m
\v 47 Pǝrisiylǝr ularƣa jawabǝn:  
\m — Silǝrmu azduruldunglarmu?  
\v 48 Aⱪsaⱪallardin yaki Pǝrisiylǝrdin uningƣa etiⱪad ⱪilƣanlar bolƣanmu?! \x + \xo 7:48 \xt Yǝx. 33:18; Yⱨ. 12:42; 1Kor. 1:20; 2:8. \x*  
\v 49 Lekin Tǝwrat ⱪanunini bilmǝydiƣan bu qüprǝndilǝr lǝnǝtkǝ ⱪalidu! — deyixti.\f □ \fr 7:49 \ft \+bd «Tǝwrat ⱪanunini bilmǝydiƣan bu qüprǝndilǝr lǝnǝtkǝ ⱪalidu!»\+bd* — «qüprǝndilǝr» addiy hǝlⱪni kɵrsitidu. Aⱪsaⱪallar wǝ Pǝrisiylǝr ularni intayin kǝmsitǝtti.\f*   
\m
\v 50 Ularning arisidin biri, yǝni burun ahxamda Əysaning aldiƣa kǝlgǝn Nikodim ularƣa:\x + \xo 7:50 \xt Yⱨ. 3:2; 19:39. \x*   
\m
\v 51 — Tǝwrat ⱪanunimiz awwal kixining nemǝ ⱪilƣinini ɵzidin anglap bilmǝy turup, uningƣa ⱨɵküm qiⱪiramdu!\x + \xo 7:51 \xt Mis. 23:1; Law. 19:15; Ⱪan. 1:17; 17:8; 19:15. \x*   
\m
\v 52 Ular jawab ⱪilip: — Sǝnmu Galiliyǝdinmu? \add Muⱪǝddǝs yazmilarni\add* kɵr, ⱪetirⱪinip oⱪup baⱪ, Galiliyǝdin ⱨeqⱪandaⱪ pǝyƣǝmbǝr qiⱪmaydu! — dedi.\f □ \fr 7:52 \ft \+bd «Muⱪǝddǝs yazmilarni kɵr, ⱪetirⱪinip oⱪup baⱪ, Galiliyǝdin ⱨeqⱪandaⱪ pǝyƣǝmbǝr qiⱪmaydu!»\+bd* — ularning bu sɵzidǝ Galiliyǝlik bolƣan Yunus pǝyƣǝmbǝrni ⱪǝstǝn untuƣanidi. Qünki Tǝwratning «Yunus pǝyƣǝmbǝr» degǝn ⱪismida, Hudaning \+bd Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrgǝ\+bd* nijat pursitini yǝtküzgǝniliki eniⱪ hatirilinidu. Ular yǝnǝ «Yǝx.» 8:12diki bexarǝt, yǝni Mǝsiⱨning ɵz hizmitini Galiliyǝdǝ baxlaydiƣanliⱪi toƣruluⱪ bexarǝtni ⱪǝstǝn untuƣan ohxaydu.\f*   
\m
\v 53 Xuning bilǝn \add ularning\add* ⱨǝrbiri ɵz ɵyigǝ kǝtti.\f □ \fr 7:53 \ft \+bd «xuning bilǝn ularning ⱨǝrbiri ɵz ɵyigǝ kǝtti»\+bd* — «ⱨǝrbiri ɵz ɵyigǝ kǝtti» degǝnlik bǝlkim Nikodimning soali ularning wijdaniƣa sanjilƣan bolsa kerǝk.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Zina üstidǝ tutulƣan ayal  
\m
\v 1 Əysa bolsa Zǝytun teƣiƣa qiⱪip kǝtti.  
\v 2 Ətisi sǝⱨǝrdǝ, u yǝnǝ ibadǝthana ⱨoyliliriƣa kirdi wǝ halayiⱪning ⱨǝmmisi uning yeniƣa kelixkǝnidi. U olturup, ularƣa tǝlim berixkǝ baxlidi.  
\v 3 \add Xu qaƣda\add*, Tǝwrat ustazliri bilǝn Pǝrisiylǝr zina ⱪilip tutulup ⱪalƣan bir ayalni uning aldiƣa elip kelixti. Ular ayalni otturiƣa qiⱪirip,  
\v 4 uningdin:  
\m — Ustaz, bu ayal dǝl zina üstidǝ tutuwelindi.\f □ \fr 8:4 \ft \+bd «Ustaz, bu ayal dǝl zina üstidǝ tutuwelindi»\+bd* — «zina ⱪilip tutulup ⱪalƣan» ayal bar idi, lekin ǝrkǝk ⱪeni?\f*  
\v 5 Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add* Tǝwrat ⱪanunida bizgǝ muxundaⱪ ayallarni qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürüxni ǝmr ⱪilƣan. Əmdi sǝnqǝ, uni ⱪandaⱪ ⱪilix kerǝk? — dǝp soraxti.\f □ \fr 8:5 \ft \+bd «Musa pǝyƣǝmbǝr Tǝwrat ⱪanunida bizgǝ muxundaⱪ ayallarni qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürüxni ǝmr ⱪilƣan»\+bd* — ⱪiziⱪ yeri xuki, ular pǝⱪǝt «ayallar»ni tilƣa alidu. Əmǝliyǝttǝ Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ zina ⱪilƣan ǝrkǝklǝrnimu ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilix kerǝk idi.\f*  \x + \xo 8:5 \xt Law. 20:10; Ⱪan. 22:22. \x*  
\v 6 Əmdi ularning bundaⱪ deyixtiki niyiti, uni tuzaⱪⱪa qüxürüp, uning üstidin ǝrz ⱪilƣudǝk birǝr baⱨanǝ izdǝx idi. Əmma Əysa engixip, barmiⱪi bilǝn yǝrgǝ bir nemilǝrni yazƣili turdi.\f □ \fr 8:6 \ft \+bd «Əmdi ularning bundaⱪ deyixtiki niyiti, uni tuzaⱪⱪa qüxürüp, uning üstidin ǝrz ⱪilƣudǝk birǝr baⱨanǝ izdǝx idi»\+bd* — Əgǝr Əysa «Bu ayalƣa rǝⱨim ⱪilix kerǝk» desǝ, ular dǝrⱨal «Sǝn Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanunƣa hilapliⱪ ⱪilixni ündǝysǝn, dǝytti. Baxⱪa bir tǝrǝptin, xu qaƣda Yǝⱨudiy hǝlⱪi Rim imperiyǝsining ⱪanuni astida turƣaqⱪa, Yǝⱨudiylar ɵzliri ⱨeqkimgǝ ɵlüm jazasini bǝja kǝltürüx ⱨoⱪuⱪi yoⱪ idi. Xunga ǝgǝr Əysa «Qalma-kesǝk ⱪilinsun» desǝ, u qaƣda ular rimliⱪlarƣa «muxu kixi Rim imperiyǝsigǝ ⱪarxi qiⱪti!» degǝndǝk xikayǝt ⱪilatti.\f*  
\v 7 Ular xu soalni tohtimay sorawatatti, u ruslinip ularƣa:  
\m — Aranglardiki kim gunaⱨsiz bolsa, \add bu\add* \add ayalƣa\add* birinqi taxni atsun! — dedi.\x + \xo 8:7 \xt Ⱪan. 17:7. \x*   
\m
\v 8 Andin u yǝnǝ engixip, yǝrgǝ yezixni dawamlaxturdi.\x + \xo 8:8 \xt Yǝr. 17:13\x*  
\v 9 Ular bu sɵzni anglap, aldi bilǝn yaxanƣanliri, andin ⱪalƣanliri bir-birlǝp \add ⱨǝmmisi\add* u yǝrdin qiⱪip ketixti. Ahirida Əysa otturida ɵrǝ turƣan ⱨeliⱪi ayal bilǝn yalƣuz ⱪaldi. \f □ \fr 8:9 \ft \+bd «ular bu sɵzni anglap, aldi bilǝn yaxanƣanliri, andin ⱪalƣanliri bir-birlǝp ⱨǝmmisi u yǝrdin qiⱪip ketixti»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «Ular bu sɵzni anglap, wijdanining ǝyiblixi bilǝn aldi bilǝn yaxanƣanliri, andin ⱪalƣanliri bir-birlǝp ⱨǝmmisi u yǝrdin qiⱪip ketixti» deyilidu.\f*  
\v 10 Əysa ruslinip turup, xu ayaldin baxⱪa ⱨeqkimni kɵrmigǝn bolup, uningdin:  
\m Hanim, sanga ⱨeliⱪi xikayǝt ⱪilƣanlar ⱪeni? Seni gunaⱨⱪa bekitidiƣan ⱨeqkim qiⱪmidimu? — dǝp soriwidi,  
\v 11 — Ⱨǝzrǝtliri, ⱨeqkim qiⱪmidi, — dedi ayal.  
\m Əysa:  
\m — Mǝnmu seni gunaⱨⱪa bekitmǝymǝn. Barƣin, buningdin keyin yǝnǝ gunaⱨ ⱪilmiƣin! — dedi.\f □ \fr 8:11 \ft \+bd «Mǝnmu seni gunaⱨⱪa bekitmǝymǝn. Barƣin, buningdin keyin yǝnǝ gunaⱨ ⱪilmiƣin!»\+bd* — 7:53-8:11-ayǝtlǝr bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ tepilmaydu. Bizningqǝ, buning sǝwǝbi, bu «zina gunaⱨining kǝqürüm ⱪilinixi» toƣrisidiki ayǝtlǝr bǝzi kɵqürgüqilǝrning zitiƣa ⱪattiⱪ tǝgkǝn bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 8:11 \xt Yⱨ. 5:14. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysa dunyaning nuridur  
\m
\v 12 Xunga Əysa yǝnǝ kɵpqilikkǝ sɵz ⱪilip:  
\m — Dunyaning nuri ɵzümdurmǝn. Manga ǝgǝxkǝnlǝr ⱪarangƣuluⱪta mangmaydu, ǝksiqǝ ⱨayatliⱪ nuriƣa erixidu, — dedi.\x + \xo 8:12 \xt Yǝx. 42:16; Yⱨ. 1:9; 9:5; 12:35,36. \x*   
\m
\v 13 Pǝrisiylǝr:  
\m — Sǝn ɵzünggǝ ɵzüng guwaⱨliⱪ beriwatisǝn. Xunga sening guwaⱨliⱪing rast ⱨesablanmaydu, — deyixti.   
\m
\v 14 Əysa ularƣa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Ⱨǝtta mǝn ɵzümgǝ guwaⱨliⱪ bǝrsǝmmu, guwaⱨliⱪim ⱨǝⱪtur, qünki mǝn ɵzümning ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikimni wǝ ⱪǝyǝrgǝ baridiƣanliⱪimni bilimǝn. Lekin silǝr ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikimni wǝ ⱪǝyǝrgǝ baridiƣanliⱪimni bilmǝysilǝr. \x + \xo 8:14 \xt Yⱨ. 5:31. \x*  
\v 15 Silǝr ǝt igilirining ɵlqimi boyiqǝ ⱨɵküm ⱪilisilǝr. Biraⱪ mǝn ⱨeqkimning üstigǝ ⱨɵküm ⱪilmaymǝn. \f □ \fr 8:15 \ft \+bd «Silǝr ǝt igilirining ɵlqimi boyiqǝ ⱨɵküm ⱪilisilǝr»\+bd* — «ǝt igilirining ɵlqimi boyiqǝ» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ bolsunki, Injilda «ǝt» yaki «ǝtlǝr» kɵp yǝrlǝrdǝ insanlarning Hudaƣa tayanmay ɵzlükidin ix ⱪilƣanliⱪini kɵrsitidu. «Rimliⱪlarƣa»diki «kirix sɵz»nimu kɵrüng.\f*  
\v 16 Mǝn ⱨɵküm ⱪilsammu, ⱨɵkümüm ⱨǝⱪiⱪiydur; qünki mǝn yalƣuz ǝmǝs, bǝlki meni ǝwǝtkǝn Ata \add bu ixta\add* mǝn bilǝn billidur. \f □ \fr 8:16 \ft \+bd «Biraⱪ mǝn ⱨeqkimning üstigǝ ⱨɵküm ⱪilmaymǝn. Mǝn ⱨɵküm ⱪilsammu, ⱨɵkümüm ⱨǝⱪiⱪiydur»\+bd* — Əysa Mǝsiⱨ bu dunyada turƣanda \+bd kixilǝrning\+bd* üstigǝ ⱨɵküm ⱪilmaytti (soraⱪⱪa tartmaytti), bǝlki \+bd ularning ix-ⱨǝrikǝtlirining\+bd* üstigǝ, toƣra, toƣra ǝmǝs, dǝp ⱨɵküm ⱪilatti. Pǝⱪǝt ahirǝtkǝ kǝlgǝndǝ andin u barliⱪ kixilǝrni soraⱪⱪa tartip, ularning üstidin ⱨɵküm qiⱪiridu, ǝlwǝttǝ. Pǝrisiylǝr bolsa ɵzlirini soraⱪqi, Mǝsiⱨni soraⱪⱪa tartix ⱨoⱪuⱪimiz bar dǝp ⱪaraytti. \+bd «meni ǝwǝtkǝn Ata bu ixta mǝn bilǝn billidur»\+bd* — «bu ixta» degǝn sɵzlǝr ǝyni tekisttǝ bolmisimu, mǝnisi dǝl «Mening ⱨɵküm ⱪilƣinim pǝⱪǝt ɵzümdin ǝmǝs, buningda Ata mǝn bilǝn billidur» degǝndǝktur.\f*  
\v 17 Silǝrgǝ tǝwǝ bolƣan Tǝwrat ⱪanunida: «Ikki adǝmning guwaⱨliⱪi bolsa rast ⱨesablinidu» dǝp pütülgǝndur. \f □ \fr 8:17 \ft \+bd «Silǝrgǝ tǝwǝ bolƣan Tǝwrat ⱪanunida...»\+bd* — grek tilida «silǝrning Tǝwrat ⱪanuninglarda» deyilidu. Bu ⱨǝjwiy, kinayilik gǝptur. Pǝriysilǝr daim: «Tǝwrat ⱪanunini tirixip-tirmixip, ⱨǝⱪiⱪiy mǝnisi bilǝn ɵzlǝxtürgüqilǝr pǝⱪǝt bizlǝrmiz» dǝp ⱨalini qong ⱪilip yürüxǝtti. Əmǝliyǝttǝ «Tǝwrat ⱪanuni» Hudaning barliⱪ hǝlⱪigǝ tǝwǝ idi, ǝlwǝttǝ. 10:34 wǝ 15:25nimu kɵrüng. \+bd «ikki adǝmning guwaⱨliⱪi bolsa rast ⱨesablinidu»\+bd* — «Ⱪan.» 17:6.\f*  \x + \xo 8:17 \xt Qɵl. 35:30; Ⱪan. 17:6; 19:15; Mat. 18:16; 2Kor. 13:1; Ibr. 10:28. \x*  
\v 18 Rast, mǝn ɵzüm toƣramda ɵzüm guwaⱨliⱪ berimǝn, wǝ meni ǝwǝtkǝn Atimu mening toƣramda guwaⱨliⱪ beridu.\x + \xo 8:18 \xt Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; 9:7; Luⱪa 3:22; 9:35; Yⱨ. 1:33; 5:37; 6:27. \x*   
\m
\v 19 Ular uningdin: — Atang ⱪǝyǝrdǝ? — dǝp soraxti.  
\m Əysa ularƣa jawab berip: — Silǝr ya meni tonumaysilǝr, ya Atamni tonumaysilǝr; meni tonuƣan bolsanglar, Atamnimu tonuyttunglar, — dedi.\x + \xo 8:19 \xt Yⱨ. 14:9; 16:3. \x*   
\m
\v 20 Əysa bu sɵzlǝrni ibadǝthanida tǝlim bǝrginidǝ, sǝdiⱪǝ sanduⱪining aldida turup eytⱪanidi. Biraⱪ ⱨeqkim uni tutmidi, qünki uning waⱪit-saiti tehi yetip kǝlmigǝnidi.\f □ \fr 8:20 \ft \+bd «sǝdiⱪǝ sanduⱪining aldida»\+bd* — yaki «hǝzinidǝ».\f*  \x + \xo 8:20 \xt Yⱨ. 7:30. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning etiⱪadsizlarƣa agaⱨ berixliri  
\m
\v 21 Xuning bilǝn u ularƣa yǝnǝ:  
\m Mǝn bu yǝrdin ketimǝn; silǝr meni izdǝysilǝr, lekin ɵz gunaⱨinglar iqidǝ ɵlisilǝr. Mǝn ketidiƣan yǝrgǝ silǝr baralmaysilǝr, — dedi.\x + \xo 8:21 \xt Yⱨ. 7:34; 13:33. \x*   
\m
\v 22 Buning bilǝn Yǝⱨudiylar:  
\m — U: «Mǝn ketidiƣan yǝrgǝ silǝr baralmaysilǝr» dǝydu. Bu uning ɵzini ɵltürüwalimǝn deginimidu? — deyixti.   
\m
\v 23 Əysa ularƣa:  
\m — Silǝr tɵwǝndindursilǝr, mǝn yuⱪiridindurmǝn. Silǝr bu dunyadindursilǝr, mǝn bu dunyadin ǝmǝsmǝn. \x + \xo 8:23 \xt Yⱨ. 3:31. \x*  
\v 24 Xuning üqün silǝrgǝ: «Gunaⱨliringlar iqidǝ ɵlisilǝr» dedim. Qünki silǝr mening «\add Əzǝldin\add* Bar Bolƣuqi» ikǝnlikimgǝ ixǝnmisǝnglar, gunaⱨliringlar iqidǝ ɵlisilǝr, — dedi.\f □ \fr 8:24 \ft \+bd «Qünki silǝr mening «Əzǝldin Bar Bolƣuqi» ikǝnlikimgǝ ixǝnmisǝnglar, gunaⱨliringlar iqidǝ ɵlisilǝr»\+bd* — yaki «Qünki silǝr mening «Mǝn Bolimǝn» ikǝnlikimgǝ ixǝnmisǝnglar, gunaⱨliringlar iqidǝ ɵlisilǝr». «Əzǝldin Bar Bolƣuqi» yaki ««Mǝn Bolimǝn» — Bu Hudaning Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ axkariliƣan nami bolup («Mis.» 3:14), Əysamu bu namni ɵzigǝ ⱪollanƣan. Baxⱪa bir tǝrjimisi: «Mening \+bd U\+bd*  (yǝni, Mǝsiⱨ) ikǝnlikimgǝ...». Lekin «Yuⱨanna»da ohxax xu ibarǝ tepilidiƣan kɵp baxⱪa ayǝtlǝr bilǝn selixturƣanda (mǝsilǝn, 28-, 58-ayǝt) bu tǝrjimimiz toƣra boluxi kerǝk.\f*  \x + \xo 8:24 \xt Yⱨ. 8:21. \x*   
\m
\v 25 Sǝn zadi kim? — dǝp soraxti ular.  
\m Əysa ularƣa: — Baxta silǝrgǝ nemǝ degǝn bolsam, mǝn xu.  
\v 26 Ɵzümning silǝrning toƣranglarda wǝ üstünglardin ⱨɵküm ⱪilidiƣan nurƣun sɵzlirim bar; lekin meni Əwǝtküqi ⱨǝⱪtur wǝ mǝn Uningdin nemini angliƣan bolsa, bularnila dunyadikilǝrgǝ uⱪturup eytimǝn, — dedi.\f □ \fr 8:26 \ft \+bd «Ɵzümning silǝrning toƣranglarda wǝ üstünglardin ⱨɵküm ⱪilidiƣan nurƣun sɵzlirim bar; lekin meni Əwǝtküqi ⱨǝⱪtur wǝ mǝn Uningdin nemini angliƣan bolsa, bularnila dunyadikilǝrgǝ uⱪturup eytimǝn»\+bd* — Mǝsiⱨning Pǝrisiylǝrgǝ eytⱪan baxⱪa kɵp sɵzlirigǝ ohxax, bu sɵzi intayin ihqamdur. Bizningqǝ omumiy mǝnisi: «Silǝr toƣruluⱪ nurƣun ǝyiblǝydiƣan sɵzlirim bar. Bu sɵzlirimni ⱪobul ⱪilmasliⱪinglar mumkin. Lekin mening bu sɵzlirim ǝmǝliyǝttǝ ɵzümdin ǝmǝs, bǝlki meni ǝwǝtkǝn Atamdindur; xunga ixinixinglar kerǝk; qünki nemini Uningdin anglisam, xuni dunyaƣa eytimǝn» degǝndǝk bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 8:26 \xt Yⱨ. 7:28; 15:15; Rim. 3:4. \x*   
\m
\v 27 Ular uning ɵzlirigǝ eytⱪanlirining Ata toƣruluⱪ ikǝnlikini qüxinǝlmidi. \f □ \fr 8:27 \ft \+bd «ular uning ɵzlirigǝ eytⱪanlirining ata toƣruluⱪ ikǝnlikini qüxinǝlmidi»\+bd* — «Ata» ɵz Atisi Huda, ǝlwǝttǝ. Demisǝkmu, Mǝsiⱨning nemixⱪa bǝzidǝ pǝⱪǝt «Ata» wǝ baxⱪa yǝrlǝrdǝ «Atam» deyixini tǝtⱪiⱪ ⱪilix bǝk paydiliⱪ ixtur.\f*  
\v 28 Xunga Əysa mundaⱪ dedi:  
\m Silǝr Insan’oƣlini kɵtürgǝndin keyin, mening «\add Əzǝldin\add* Bar Bolƣuqi» ikǝnlikimni bilisilǝr wǝ xundaⱪla ⱨeq ixni ɵzlükümdin ⱪilmiƣanliⱪimni, pǝⱪǝt Atining manga ɵgǝtkininila sɵzligǝnlikimnimu bilisilǝr. \f □ \fr 8:28 \ft \+bd «Silǝr Insan’oƣlini kɵtürgǝndin keyin...»\+bd* — «Insan’oƣlining kɵtürülüxi» awwal Əysaning krestlinixi, andin asmanƣa kɵtürülüp Hudaning ong tǝripidǝ olturuxinmu kɵrsitidu. 12:32-34nimu kɵrüng. \+bd «mening «Əzǝldin Bar Bolƣuqi» ikǝnlikimni bilisilǝr»\+bd* — 24-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*  \x + \xo 8:28 \xt Qɵl. 21:9; 2Pad. 18:4; Yⱨ. 3:11, 14; 7:16; 12:32, 49; 14:10. \x*  
\v 29 Meni Əwǝtküqi mǝn bilǝn billidur, U meni ǝsla yalƣuz ⱪoymidi, qünki mǝn ⱨǝmixǝ Uni hursǝn ⱪilidiƣan ixlarni ⱪilimǝn.\x + \xo 8:29 \xt Yⱨ. 14:10; 16:32. \x*   
\m
\v 30 Əysa bu sɵzlǝrni ⱪiliwatⱪan qaƣning ɵzidǝ, nurƣun kixilǝr uningƣa etiⱪad ⱪildi.\x + \xo 8:30 \xt Yⱨ. 7:31. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝⱪiⱪiy ǝrkinlik toƣruluⱪ  
\m
\v 31 Əysa ɵzigǝ etiⱪad ⱪilƣan Yǝⱨudiylarƣa:  
\m — Əgǝr mening sɵz-kalamimdin qiⱪmay tursanglar, mening ⱨǝⱪiⱪiy muhlislirim bolƣan bolisilǝr,  
\v 32 wǝ ⱨǝⱪiⱪǝtni bilisilǝr wǝ ⱨǝⱪiⱪǝt silǝrni azadliⱪⱪa erixtüridu, — dedi.\x + \xo 8:32 \xt Rim. 6:18; Gal. 5:1; 1Pet. 2:16. \x*   
\m
\v 33 Ular jawabǝn: — Biz Ibraⱨimning nǝslimiz, — ⱨeqⱪaqan ⱨeqkimning ⱪulluⱪida bolmiduⱪ. Sǝn ⱪandaⱪsigǝ: Azadliⱪⱪa erixsilǝr, dǝysǝn? — dedi.\x + \xo 8:33 \xt Mat. 3:9. \x*   
\m
\v 34 Əysa ularƣa jawab berip: — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, gunaⱨ sadir ⱪilƣan kixi gunaⱨning ⱪulidur. \x + \xo 8:34 \xt Rim. 6:20; 2Pet. 2:1. \x*  
\v 35 Ⱪul ailidǝ mǝnggü turmaydu, lekin oƣul mǝnggü turidu. \f □ \fr 8:35 \ft \+bd «Ⱪul ailidǝ mǝnggü turmaydu, lekin oƣul mǝnggü turidu»\+bd* — demǝk, birsi «ⱪul» bolsa (muxu yǝrdǝ «gunaⱨning ⱪuli») ⱨǝrⱪandaⱪ ɵy igisi bilǝn mǝnggülük munasiwǝttǝ bolmaydu, uning ailǝ ǝzasi bolalmaydu; pǝⱪǝt ɵy igisining ɵz ailisidikilǝr bilǝnla mǝnggülük munasiwiti bolidu; ɵy igisining oƣli ɵy igisining ⱨoⱪuⱪiƣa igǝ bolidu, ǝlwǝttǝ. Əmdi «ɵy igisi» Huda bolsa, uning Oƣlimu toluⱪ ⱨoⱪuⱪluⱪ bolidu, ǝlwǝttǝ. Bu ix 36-ayǝttiki ⱨǝⱪiⱪǝt bilǝn ziq baƣlinidu.\f*  
\v 36 Xuning üqün Oƣul silǝrni azad ⱪilsa, ⱨǝⱪiⱪiy azad bolisilǝr. \f □ \fr 8:36 \ft \+bd «Xuning üqün Oƣul silǝrni azad ⱪilsa, ⱨǝⱪiⱪiy azad bolisilǝr»\+bd* — yuⱪiriⱪi izaⱨatnimu kɵrüng. «Ⱪul» «ⱪul»ni azad ⱪilmaydu, «ⱪul»ni azad ⱪilalaydiƣan pǝⱪǝt ɵzi azad bolƣan kixi, ǝlwǝttǝ. Əmdi bu dunyada kim gunaⱨdin azadtur? Mǝsiⱨdin baxⱪa ⱨǝrbir kixi gunaⱨning ⱪulidur, ⱨǝⱪiⱪiy azad bolƣan kixi pǝⱪǝt «Oƣul», yǝni Mǝsiⱨdur; xuning bilǝn u baxⱪilarni (ularda etiⱪad bolsa) gunaⱨning küqidin azad ⱪilalaydu.\f*  \x + \xo 8:36 \xt Rim. 8:2. \x*  
\v 37 Silǝrning Ibraⱨimning nǝsli ikǝnlikinglarni bilimǝn. Biraⱪ meni ɵltürmǝkqi boluwatisilǝr, qünki mening sɵzüm iqinglardin orun almidi.  
\v 38 Mǝn Atamning yenida kɵrgǝnlirimni eytiwatimǝn; silǝr bolsanglar ɵz atanglardin kɵrgǝnliringlarni ⱪiliwatisilǝr!\f □ \fr 8:38 \ft \+bd «silǝr bolsanglar ɵz atanglardin kɵrgǝnliringlarni ⱪiliwatisilǝr!»\+bd* — yaki «silǝr bolsanglar ɵz atanglardin angliƣanliringlarni ⱪiliwatisilǝr!».\f*  \x + \xo 8:38 \xt Yⱨ. 3:11; 7:16; 12:49; 14:10, 24. \x*   
\m
\v 39 Ular jawab berip: — Bizning atimiz Ibraⱨimdur, — dedi.  
\m Əysa ularƣa: — Əgǝr Ibraⱨimning pǝrzǝntliri bolsanglar, Ibraⱨimning ǝmǝllirini ⱪilƣan bolattinglar! \x + \xo 8:39 \xt Rim. 2:28; 9:7. \x*  
\v 40 Biraⱪ ⱨazir ǝksiqǝ meni, yǝni Hudadin angliƣan ⱨǝⱪiⱪǝtni silǝrgǝ yǝtküzgǝn adǝmni ɵltürüxkǝ ⱪǝstlǝysilǝr. Ibraⱨim undaⱪ ixni ⱪilmiƣan. \x + \xo 8:40 \xt Yⱨ. 17:17. \x*  
\v 41 Silǝr ɵz atanglarning ⱪilƣinini ⱪiliwatisilǝr! — dedi.  
\m — Biz ⱨaramdin bolƣan ǝmǝsmiz! Bizning pǝⱪǝt birla atimiz bar, U bolsa Hudadur! — deyixti ular.\f □ \fr 8:41 \ft \+bd «Silǝr ɵz atanglarning ⱪilƣinini ⱪiliwatisilǝr!»\+bd* — «ɵz atanglar» — Iblisni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. 44-ayǝtni kɵrüng. \+bd «Biz ⱨaramdin bolƣan ǝmǝsmiz!»\+bd* — bu daritma gǝp. Ular Əysaning Mǝryǝmdin tuƣuluxini «bir atining wasitisi bilǝn ǝmǝs», bǝlki «ⱨaramdin bolƣan» dǝp puritip, uningdin ewǝn tapmaⱪqi idi.\f*   
\m
\v 42 Əysa ularƣa: — Atanglar Huda bolƣan bolsa, meni sɵygǝn bolattinglar; qünki mǝn Hudaning baƣridin qiⱪip, bu yǝrgǝ kǝldim. Mǝn ɵzlükümdin kǝlgǝn ǝmǝsmǝn, bǝlki Uning tǝripidin ǝwǝtilgǝnmǝn. \f □ \fr 8:42 \ft \+bd «mǝn Hudaning baƣridin qiⱪip...»\+bd* — grek tilida «mǝn Hudaning iqidin qiⱪip...».\f*  \x + \xo 8:42 \xt Yⱨ. 5:43; 7:29. \x*  
\v 43 Sɵzlirimni nemixⱪa qüxǝnmǝysilǝr? Eniⱪki, mening sɵz-kalamim ⱪuliⱪinglarƣa kirmǝywatidu!  
\v 44 Silǝr atanglar Iblistin bolƣansilǝr wǝ uning arzu-ⱨǝwǝslirigǝ ǝmǝl ⱪilixni halaysilǝr. U alǝm apiridǝ bolƣandin tartip ⱪatil idi wǝ uningda ⱨǝⱪiⱪǝt bolmiƣaqⱪa, ⱨǝⱪiⱪǝttǝ turmiƣan. U yalƣan sɵzligǝndǝ, ɵz tǝbiitidin sɵzlǝydu, qünki u yalƣanqi wǝ xundaⱪla yalƣanqiliⱪning atisidur. \f □ \fr 8:44 \ft \+bd «... \+bd*\+bdit Iblis\+bdit* yalƣanqi wǝ xundaⱪla yalƣanqiliⱪning atisidur» — yaki «... u (Iblis) yalƣanqi wǝ xundaⱪla yalƣanqiliⱪning piridur».\f*  \x + \xo 8:44 \xt Yar. 3:1; 2Kor. 11:3; 1Yuⱨa. 3:8. \x*  
\v 45 Lekin mǝn ⱨǝⱪiⱪǝtni sɵzliginim üqün, manga ixǝnmǝysilǝr.  
\v 46 Ⱪaysinglar meni gunaⱨi bar dǝp dǝlilliyǝlǝysilǝr, ⱪeni? Ⱨǝⱪiⱪǝtni sɵzlisǝm, nemǝ üqün manga ixǝnmǝysilǝr?  
\v 47 Hudadin bolƣan kixi Hudaning sɵzlirini anglaydu; silǝr ularni anglimaysilǝr, qünki silǝr Hudadin bolƣan ǝmǝssilǝr!\x + \xo 8:47 \xt Yⱨ. 6:37; 10:26,27; 1Yuⱨa. 4:6. \x*   
\m
\v 48 Yǝⱨudiylar uningƣa jawabǝn:  
\m — Əjǝba, bizning seni: «Samariyǝlik ⱨǝm jin qaplaxⱪan adǝm»sǝn deginimiz toƣra ǝmǝsmu? — deyixti.\f □ \fr 8:48 \ft \+bd ««Samariyǝlik ⱨǝm jin qaplaxⱪan adǝm»sǝn»\+bd* — «Samariyǝliklǝr» Yǝⱨudiylar kɵzgǝ ilmaydiƣan bir hǝlⱪ bolup, ularning kɵzⱪarixiqǝ Samariyǝliklǝr Hudaning sɵzini burmiliƣan kapirlar wǝ jin tǝgkǝnlǝrdur.\f*  \x + \xo 8:48 \xt Yⱨ. 7:20; 10:20. \x*   
\m
\v 49 Əysa jawabǝn: — Manga jin qaplaxⱪini yoⱪ, bǝlki mǝn Atamni ⱨɵrmǝt ⱪilimǝn; lekin silǝr manga ⱨɵrmǝtsizlik ⱪiliwatisilǝr. \x + \xo 8:49 \xt Yⱨ. 7:18. \x*  
\v 50 Mǝn ɵz xan-xǝripimni izdimǝymǝn; lekin buni izdigüqi ⱨǝm \add uning üstidin\add* ⱨɵküm ⱪilƣuqi Birsi bar.  
\v 51 Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, mening sɵz-kalamimni tutidiƣan kixi ǝbǝdil’ǝbǝd ɵlüm kɵrmǝydu.\x + \xo 8:51 \xt Yⱨ. 5:24; 11:25. \x*   
\m
\v 52 Xuning bilǝn Yǝⱨudiylar uningƣa:  
\m — Sanga dǝrwǝⱪǝ jin qaplaxⱪanliⱪini ǝmdi bilduⱪ! Ⱨǝtta \add ⱨǝzriti\add* Ibraⱨim wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrmu ɵlgǝn tursa, sǝn ⱪandaⱪsigǝ: «Mening sɵz-kalamimni tutidiƣan kixi ǝbǝdil’ǝbǝd ɵlüm tetimaydu» dǝysǝn?  
\v 53 Əjǝba, sǝn atimiz Ibraⱨimdin uluƣmusǝn? U ɵldi, pǝyƣǝmbǝrlǝr ⱨǝm ɵldi!? Sǝn ɵzüngni kim ⱪilmaⱪqisǝn?\x + \xo 8:53 \xt Ibr. 11:13. \x*   
\m
\v 54 Əysa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Əgǝr mǝn ɵzümni uluƣlisam, undaⱪta uluƣluⱪum ⱨeqnǝrsǝ ⱨesablanmaytti. Biraⱪ meni uluƣliƣuqi — silǝr «U bizning Hudayimiz» dǝp ataydiƣan Atamning Ɵzidur.  
\v 55 Silǝr Uni tonumidinglar, lekin mǝn Uni tonuymǝn. Uni tonumaymǝn desǝm, silǝrdǝk yalƣanqi bolattim; biraⱪ mǝn Uni tonuymǝn wǝ Uning sɵz-kalamini tutimǝn.  
\v 56 Atanglar Ibraⱨim mening künümni kɵridiƣanliⱪidin yayrap-yaxnidi ⱨǝm dǝrwǝⱪǝ uni aldin’ala kɵrüp xadlandi.\f □ \fr 8:56 \ft \+bd «Atanglar Ibraⱨim mening künümni kɵridiƣanliⱪidin yayrap-yaxnidi»\+bd* — Əysaning «mening künüm» degini nemini kɵrsitidu? Bizningqǝ bu ibarǝ: (1) uning dunyaƣa kelixini kɵrsitidu; (2) uning xan-xǝrǝp iqidǝ ⱪaytip kelidiƣan küninimu kɵrsitidu. Ibraⱨim ⱪaqan aldin’ala buni kɵrgǝn? Yǝⱨudiy «Rabbilar»ning kɵpinqisi «Ibraⱨim Isⱨaⱪni ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa sunƣan waⱪitta baⱪiy alǝm uningƣa ayan ⱪilinƣan» dǝp ⱪaraytti wǝ bizmu bu pikirgǝ mayilmiz.\f*  \x + \xo 8:56 \xt Yar. 17:17; Luⱪa 10:24; Ibr. 11:13. \x*   
\m
\v 57 — Sǝn tehi ǝllik yaxⱪa kirmǝy turup, Ibraⱨimni kɵrdüngmu? — deyixti ular.   
\m
\v 58 Əysa ularƣa:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, Ibraⱨim tuƣulmastila, mǝn Bar Bolƣuqidurmǝn! — dedi.\f □ \fr 8:58 \ft \+bd «Ibraⱨim tuƣulmastila, mǝn Bar Bolƣuqidurmǝn!»\+bd* — «mǝn Bar Bolƣuqidurmǝn» degini yǝnila «Mis.» 3:14dǝ, Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ wǝⱨiy ⱪilinƣan, Hudaning «Mǝn Ɵzümdurmǝn», yaki bolmisa «Mǝn Əzǝldin Bar Bolƣuqidurmǝn» degǝn uluƣ namini kɵrsitidu. Əysaning bu namni ɵzigǝ alƣini uning Hudaliⱪ tǝbiitini kɵrsitidu. Yǝⱨudiylar uning bu gepini toƣra qüxinidu, lekin ⱪǝt’iy ixǝnmǝydu (59-ayǝtni kɵrüng).\f*   
\m
\v 59 Buning bilǝn ular uni qalma-kesǝk ⱪilƣili ⱪolliriƣa yǝrdin tax aldi; lekin Əysa ularƣa kɵrünmǝy, ularning otturisidin ɵtüp ibadǝthanidin qiⱪip kǝtti.\f □ \fr 8:59 \ft \+bd «Buning bilǝn ular uni qalma-kesǝk ⱪilƣili ⱪolliriƣa yǝrdin tax aldi»\+bd* — Yǝⱨudiy hǝlⱪi uning sɵzining mǝnisini toƣra qüxinǝtti, lekin ixǝnmǝy «kupurluⱪ ⱪilƣuqi!» dǝp uni ɵltürmǝkqi idi. \+bd «lekin Əysa ularƣa kɵrünmǝy, ularning otturisidin ɵtüp ibadǝthanidin qiⱪip kǝtti»\+bd*  — bǝzi kɵna kɵqürmilǝrdǝPǝⱪǝt «lekin Əysa ɵzini daldiƣa elip, ibadǝthanidin qiⱪip kǝtti» deyilidu.\f*  \x + \xo 8:59 \xt Luⱪa 4:29; Yⱨ. 10:31,39; 11:8. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Əysaning tuƣma ⱪariƣuni saⱪaytixi  
\m
\v 1 Wǝ u yolda ketiwetip, tuƣma ⱪariƣu bir adǝmni kɵrdi.  
\v 2 Muhlisliri uningdin:  
\m — Ustaz, kim gunaⱨ ⱪilip uning ⱪariƣu tuƣulƣiniƣa sǝwǝb bolƣan? U ɵzimu ya ata-anisimu? — dǝp soraxti.\f □ \fr 9:2 \ft \+bd «Ustaz»\+bd* — Grek tilida «Rabbi».\f*   
\m
\v 3 Əysa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Ɵzi yaki ata-anisining gunaⱨ sadir ⱪilƣanliⱪidin ǝmǝs, bǝlki Hudaning Ɵz ǝmǝlliri uningda ayan ⱪilinsun dǝp xundaⱪ bolƣan.  
\v 4 Künning yoruⱪida, meni Əwǝtküqining ǝmǝllirini ada ⱪilixim kerǝk. Kǝq kirsǝ, xu qaƣda ⱨeqkim ix ⱪilalmaydu.\f □ \fr 9:4 \ft \+bd «meni Əwǝtküqining ǝmǝllirini ada ⱪilixim kerǝk»\+bd* — yaki «meni Əwǝtküqining ǝmǝllirini ada ⱪiliximiz kerǝk». \+bd «Kǝq kirsǝ, xu qaƣda ⱨeqkim ix ⱪilalmaydu»\+bd* — Əysaning yǝr yüzidǝ bolidiƣan hizmitigǝ bǝlkim pǝⱪǝt altǝ ay ⱪalƣan bolsa kerǝk.\f*  
\v 5 Mǝn dunyada turƣan waⱪtimda, dunyaning nuri ɵzümdurmǝn.\x + \xo 9:5 \xt Yǝx. 42:6; Luⱪa 2:32; Yⱨ. 1:9; 8:12; 12:35,46; Ros. 13:47. \x*   
\m
\v 6 Bu sɵzlǝrni ⱪilƣandin keyin, u yǝrgǝ tükürüp, tükürüktin lay ⱪilip, layni ⱨeliⱪi adǝmning kɵzlirigǝ sürüp ⱪoydi\x + \xo 9:6 \xt Mar. 8:23. \x*  
\v 7 wǝ uningƣa: «Siloam kɵlqiki»gǝ berip yuyuwǝtkin» dedi («Siloam» \add ibraniyqǝ sɵz bolup\add*, «ǝwǝtilgǝn» degǝn mǝnini bildüridu). Xuning bilǝn ⱨeliⱪi adǝm berip yuyuwidi, kɵzi kɵridiƣan bolup ⱪaytip kǝldi.\f □ \fr 9:7 \ft \+bd «Siloam»\+bd* — Ibraniy tilida «Siloⱨa». \+bd «\+bd*\+bdit Əysa\+bdit* uningƣa: «Siloam kɵlqiki»gǝ berip yuyuwǝtkin» dedi... ⱨeliⱪi adǝm berip yuyuwidi, kɵzi kɵridiƣan bolup ⱪaytip kǝldi» — bu kor adǝm ibadǝthaniƣa yeⱪin jayda tilǝmqilik ⱪilip olturƣan bolsa, ibadǝthanidin «Siloam kɵlqiki»gǝ bir kilometrdǝk kelǝtti. Xuning üqün bu sǝpǝr kor adǝmning ixǝnqigǝ nisbǝtǝn heli bir sinaⱪ idi. Lay ⱪattiⱪlaxⱪandin keyin u kɵzlirini ⱨeq aqalmiƣan ⱨalda muxu uzun yolni mengixi kerǝk idi. Bu kor adǝm üqün intayin eƣir idi, ǝlwǝttǝ. Uning üstigǝ yolni bikar mangsa kɵp «tilǝmqilik waⱪti» israp bolup ketǝtti.\f*  
\v 8 Ⱪoxniliri wǝ u ilgiri tilǝmqilik ⱪilƣinida uni kɵrgǝnlǝr:  
\m — Bu olturup tilǝmqilik ⱪilidiƣan ⱨeliⱪi adǝm ǝmǝsmu? — deyixip kǝtti.\x + \xo 9:8 \xt Ros. 3:2. \x*   
\m
\v 9 Bǝzilǝr: «Ⱨǝǝ, xu ikǝn» desǝ, yǝnǝ bǝzilǝr: «Yaⱪ. u ǝmǝs, lekin uningƣa ohxaydikǝn» deyixti.  
\m Biraⱪ u ɵzi:  
\m — Mǝn dǝl xu kixi bolimǝn! — dedi.   
\m
\v 10 — Undaⱪta kɵzliring ⱪandaⱪ eqildi? — dǝp soraxti ular.   
\m
\v 11 U jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Əysa isimlik bir kixi \add tükürükidin\add* lay ⱪilip kɵzlirimgǝ sürüp ⱪoyuwidi, manga: «Siloam kɵlqikigǝ berip yuyuwǝtkin» degǝnidi. Mǝn berip yuyuwidim, kɵrǝlǝydiƣan boldum.   
\m
\v 12 — U ⱨazir ⱪǝyǝrdǝ? — dǝp soraxti ular.  
\m — Bilmǝymǝn, — dedi u.   
\b  
\m  
\s1 Pǝrisiylǝrning mɵjizini sürüxtürüxi  
\m
\v 13 Halayiⱪ ilgiri ⱪariƣu bolƣan bu adǝmni Pǝrisiylǝrning aldiƣa elip berixti  
\v 14 (ǝslidǝ Əysa lay ⱪilip bu adǝmning kɵzlirini aqⱪan kün dǝl xabat küni idi). \x + \xo 9:14 \xt Mat. 12:1; Mar. 2:23; Luⱪa 6:1; Yⱨ. 5:9. \x*  
\v 15 Xuning bilǝn Pǝrisiylǝr ⱪaytidin bu adǝmdin ⱪandaⱪ kɵrǝlǝydiƣan bolƣinini soriwidi, u ularƣa: — U kɵzlirimgǝ lay \add sürüp\add* ⱪoydi, mǝn yuyuwidim wǝ mana, kɵrǝlǝydiƣan boldum! — dedi.   
\m
\v 16 Xuning bilǝn Pǝrisiylǝrdin bǝziliri:  
\m — U adǝm Hudaning yenidin kǝlgǝn ǝmǝs, qünki u xabat künini tutmaydu, — deyixti.  
\m Yǝnǝ bǝziliri:  
\m — U gunaⱨkar adǝm bolsa, ⱪandaⱪlarqǝ bundaⱪ mɵjizilik alamǝtlǝrni yaritalaytti? — deyixti.  
\m Buning bilǝn ularning arisida bɵlünüx pǝyda boldi. \f □ \fr 9:16 \ft \+bd «U adǝm Hudaning yenidin kǝlgǝn ǝmǝs, qünki u xabat künini tutmaydu»\+bd* — ular «u xabat künini tutmaydu» dǝydu. Qünki ular Əysaning tükürükidin lay ⱪilixni «ǝmgǝk ⱪilix», xundaⱪla xabatning «dǝm elix prinsipi»ni buzux, dǝp ⱪaraytti. Əysa bolsa «Atamning ǝmǝllirini ada ⱪilixim kerǝk» degǝnidi (4-ayǝt). Demǝk, «ix ⱪilƣuqi» yaki «ǝmǝl ⱪilƣuqi» ǝslidǝ Huda Ɵzidur. Uningdin baxⱪa kim xundaⱪ mɵjizǝ yaritaytti?\f*  \x + \xo 9:16 \xt Yⱨ. 3:2; 7:12; 9:33; 10:19. \x*  
\v 17 Ular ⱪariƣu adǝmdin yǝnǝ:  
\m — U kɵzliringni eqiptu, ǝmdi sǝn u toƣruluⱪ nemǝ dǝysǝn? — dǝp soraxti.  
\m U: — U bir pǝyƣǝmbǝr ikǝn, — dedi.\x + \xo 9:17 \xt Luⱪa 7:16; 24:19; Yⱨ. 4:19; 6:14. \x*   
\m
\v 18 Yǝⱨudiylar kɵrǝlǝydiƣan ⱪilinƣan kixining ata-anisini tepip kǝlmigüqǝ, burun uning ⱪariƣu ikǝnlikigǝ wǝ ⱨazir kɵrǝlǝydiƣan ⱪilinƣanliⱪiƣa ixǝnmǝytti. Xunga ular uning ata-anisini qaⱪirtip,  
\v 19 ulardin:  
\m — Bu silǝrning oƣlunglarmu? Tuƣma ⱪariƣu, dǝwatattinglar? Əmdi ⱨazir ⱪandaⱪlarqǝ kɵrǝlǝydiƣan bolup ⱪaldi? — dǝp soraxti.   
\m
\v 20 Ata-anisi ularƣa: — Uning bizning oƣlimiz ikǝnliki, xundaⱪla tuƣuluxidinla ⱪariƣu ikǝnlikini bilimiz;  
\v 21 lekin ⱨazir ⱪandaⱪlarqǝ kɵrǝlǝydiƣan bolup ⱪalƣanliⱪini, kɵzlirini kim aqⱪanliⱪini bilmǝymiz. U qong adǝm tursa, \add buni\add* ɵzidin soranglar, u ɵzi dǝp bǝrsun, — dǝp jawab bǝrdi.   
\m
\v 22 Ata-anisining xundaⱪ deyixi Yǝⱨudiylardin ⱪorⱪⱪanliⱪi üqün idi; qünki Yǝⱨudiylar kimdǝkim Əysani Mǝsiⱨ dǝp etirap ⱪilsa, u sinagog jamaitidin ⱪoƣlap qiⱪirilsun dǝp ⱪarar ⱪilƣanidi. \f □ \fr 9:22 \ft \+bd «Yǝⱨudiylar kimdǝkim Əysani Mǝsiⱨ dǝp etirap ⱪilsa, u sinagog jamaitidin ⱪoƣlap qiⱪirilsun dǝp ⱪarar ⱪilƣanidi»\+bd* — «sinagogtin qiⱪirilix»ning nǝtijisi, jǝmiyǝttikilǝrdin ⱨeqkim sinagogtin qiⱪirilƣan kixi bilǝn bardi-kǝldi ⱪilmaytti.\f*  \x + \xo 9:22 \xt Yⱨ. 7:13; 12:42. \x*  
\v 23 Xu sǝwǝbtin uning ata-anisi: «U qong adǝm tursa, \add buni\add* ɵzidin soranglar» degǝnidi.   
\m
\v 24 Pǝrisiylǝr ǝslidǝ ⱪariƣu bolƣan adǝmni yǝnǝ qaⱪirip uningƣa:  
\m — Hudaƣa xan-xǝrǝp berip \add ⱪǝsǝm ⱪil\add*! Biz bu adǝmning gunaⱨkar ikǝnlikini bilimiz, — deyixti.\f □ \fr 9:24 \ft \+bd «Hudaƣa xan-xǝrǝp berip ⱪǝsǝm ⱪil»\+bd* — Əslidǝ grek tilida «ⱪǝsǝm ⱪil» degǝn sɵz yoⱪ idi. Bu ayǝttǝ xu sɵz bolmisimu, xu mǝnǝ qiⱪip turidu (mǝsilǝn «Yǝxua» 7:19ni kɵrüng). Xuning üqün bu jümlining mǝnisi «Əysaƣa ǝmǝs, bǝlki Hudaƣa xan-xǝrǝp bǝr» degǝnlik ǝmǝs, bǝlki «Hudani uluƣlax üqün rast gǝp ⱪil, bu mɵjizǝ ǝslidǝ qong bir aldamqiliⱪ ǝmǝsmu?» degǝndǝk.\f*  \x + \xo 9:24 \xt Yǝ. 7:19. \x*   
\m
\v 25 U mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — U gunaⱨkarmu, ǝmǝsmu, bilmǝymǝn. Biraⱪ mǝn xu birla ixni bilimǝnki, ⱪariƣu idim, ⱨazir kɵrǝlǝydiƣan boldum.   
\m
\v 26 Ular uningdin yǝnǝ bir ⱪetim:  
\m — U seni ⱪandaⱪ ⱪildi? Kɵzliringni ⱪandaⱪ aqti? — dǝp soraxti.   
\m
\v 27 U jawabǝn:  
\m — Silǝrgǝ alliⱪaqan eyttim, biraⱪ ⱪulaⱪ salmidinglar. Silǝr nemǝ dǝp ⱪaytidin anglaxni halap ⱪaldinglar? Silǝrmu uning muhlisliri bolay dǝwatamsilǝr?! — dedi.   
\m
\v 28 Buning bilǝn, ular uni ⱪattiⱪ tillap:  
\m — Sǝn ⱨeliⱪining muhlisi! Biz bolsaⱪ Musa \add pǝyƣǝmbǝrning\add* muhlislirimiz.  
\v 29 Hudaning Musaƣa sɵzligǝnlikini bilimiz; lekin bu nemining bolsa ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikinimu bilmǝymiz, — deyixti.   
\m
\v 30 Ⱨeliⱪi adǝm ularƣa mundaⱪ jawab ⱪayturdi:  
\m — Ajayip ixⱪu bu! Gǝrqǝ silǝr uning ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini bilmigininglar bilǝn, u mening kɵzlirimni aqti.  
\v 31 Biz bilimizki, Huda gunaⱨkarlarning tilǝklirini anglimaydu; biraⱪ Ɵzigǝ ihlasmǝn bolup iradisigǝ ǝmǝl ⱪilƣuqilarningkini anglaydu. \x + \xo 9:31 \xt Zǝb. 66:18; Pǝnd. 15:29; 28:9; Yǝx. 1:15; Mik. 3:4. \x*  
\v 32 Dunya apiridǝ bolƣandin tartip, birǝrsining tuƣma ⱪariƣuning kɵzini aqⱪanliⱪini anglap baⱪⱪan ǝmǝs.  
\v 33 Əgǝr bu adǝm Hudadin kǝlmigǝn bolsa, ⱨeqnemǝ ⱪilalmiƣan bolatti.   
\m
\v 34 Ular uni:  
\m — Sǝn tüptin gunaⱨ iqidǝ tuƣulƣan turuⱪluⱪ, bizgǝ tǝlim bǝrmǝkqimusǝn? — deyixip, uni \add sinagogtin\add* ⱪoƣlap qiⱪiriwetixti.\f □ \fr 9:34 \ft \+bd «ular... uni sinagogtin ⱪoƣlap qiⱪiriwetixti»\+bd* — 22-ayǝt wǝ izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Roⱨiy ⱪariƣuluⱪ  
\m
\v 35 Əysa ularning uni \add sinagogtin\add* ⱪoƣlap qiⱪarƣanliⱪini anglap, uni izdǝp tepip:  
\m Sǝn, Hudaning Oƣliƣa etiⱪad ⱪilamsǝn? — dǝp soridi.\f □ \fr 9:35 \ft \+bd «Sǝn, Hudaning Oƣliƣa etiⱪad ⱪilamsǝn?»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «Sǝn, Insan’oƣliƣa etiⱪad ⱪilamsǝn?» dǝp pütülgǝn.\f*   
\m
\v 36 U jawabǝn: — Tǝⱪsir, u kim? Mǝn uningƣa etiⱪad ⱪilay, — dedi.   
\m
\v 37 — Sǝn ⱨǝm uni kɵrdüng ⱨǝm mana, ⱨazir sǝn bilǝn sɵzlixiwatⱪan dǝl xuning ɵzi, — dedi Əysa uningƣa.   
\m
\v 38 Ⱨeliⱪi adǝm:  
\m — I Rǝb, etiⱪad ⱪilimǝn! — dǝp, uningƣa sǝjdǝ ⱪildi.   
\m
\v 39 — Mǝn korlarni kɵridiƣan bolsun, kɵridiƣanlarni kor bolsun dǝp bu dunyaƣa ⱨɵküm qiⱪirixⱪa kǝldim, — dedi Əysa.\f □ \fr 9:39 \ft \+bd «Mǝn korlarni kɵridiƣan bolsun, kɵridiƣanlarni kor bolsun dǝp bu dunyaƣa ⱨɵküm qiⱪirixⱪa kǝldim»\+bd* — «ⱨɵküm qiⱪirixⱪa kǝldim» — Bu «ⱨɵküm» toƣruluⱪ «Yǝx.» 42:1 wǝ uningdiki izaⱨatni kɵrüng. Bu ⱪandaⱪ «ⱨɵküm»? Bizningqǝ Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning bexaritidǝ eytilƣandǝk az degǝndǝ bu «ⱨɵküm»ning ɵq tǝripi bardur: (1) etiⱪadqilarƣa toƣra kɵzⱪaraxlarni yǝtküzüx; (2) Hudaning kɵp ixlar üstidiki ⱨɵkümlirini bildürüx; (3) Mǝsiⱨning hǝwiri kixilǝrning ⱪǝlbini yaki yoruⱪ yaki tehimu ⱪarangƣu, kor ⱪilix; huddi Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr ɵz waⱪtida Hudaning sɵz-kalamini Israilƣa yǝtküzgǝndǝ, Israilning ǝⱨwali «Silǝr anglaxni anglaysilǝr, biraⱪ qüxǝnmǝysilǝr; kɵrüxni kɵrüsilǝr, biraⱪ bilip yǝtmǝysilǝr» («Yǝx.» 6:9-10) degǝndǝk bolƣanƣa ohxax. «Yǝx.» 44:18nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 9:39 \xt Yⱨ. 3:17; 12:47. \x*   
\m
\v 40 Uning yenidiki bǝzi Pǝrisiylǝr bu sɵzlǝrni anglap uningdin:  
\m — Bizmu kormu? — dǝp soraxti.  
\v 41 Əysa ularƣa: — Kor bolƣan bolsanglar, gunaⱨinglar bolmaytti; lekin silǝr ⱨazir «kɵrüwatimiz» degininglar üqün silǝrgǝ gunaⱨ ⱨesabliniweridu, — dedi.   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Əysa sɵzini dawam ⱪilidu — «Mǝn yahxi ⱪoy baⱪⱪuqidurmǝn»  
\m
\v 1 Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, ⱪoy ⱪotiniƣa ixiktin kirmǝy, baxⱪa yǝrdin yamixip kirgǝn kixi oƣri wǝ ⱪaraⱪqidur.  
\v 2 Ixiktin kiridiƣan kixi bolsa ⱪoylarning padiqisidur.  
\v 3 Ixik baⱪar uningƣa ixikni eqip beridu wǝ ⱪoylar uning awazini anglap tonuydu; u ɵz ⱪoylirining isimlirini bir-birlǝp qaⱪirip ularni sirtⱪa baxlap qiⱪidu.\f □ \fr 10:3 \ft \+bd «Ixik baⱪar uningƣa ixikni eqip beridu wǝ ⱪoylar uning awazini anglap tonuydu...»\+bd* — «ixik baⱪar» bǝlkim Qɵmüldürgüqi Yǝⱨyani kɵrsitixi mumkin. Bu ayǝt ⱨǝm 4-ayǝtkǝ munasiwǝtlik, «Mik.» 2:13 wǝ izaⱨatni kɵrüng.\f*  
\v 4 U ⱪoylirining ⱨǝmmisini sirtⱪa qiⱪirip bolup, ularning aldida mangidu, ⱪoylarmu uning kǝynidin ǝgixip mengixidu; qünki ular uning awazini tonuydu.\f □ \fr 10:4 \ft \+bd «U ⱪoylirining ⱨǝmmisini sirtⱪa qiⱪirip bolup, ularning aldida mangidu, ⱪoylarmu uning kǝynidin ǝgixip mengixidu; qünki ular uning awazini tonuydu»\+bd* — demisǝkmu, Ottura Xǝrⱪtiki ⱪoyqilar dǝl xundaⱪ yol bilǝn ⱪoylarni baⱪidu. Ⱪoyqi barliⱪ ⱪoylarƣa isim ⱪoyup ularni bu isim bilǝn qaⱪiridu. U daim «ⱪoylirini baxlaydu», ular uning awazi bilǝn ǝgixip mangidu. Adǝttǝ ⱪoyqining ⱪoylarni «ⱨǝydǝx»ning ⱨeq ⱨajiti yoⱪ.\f*  
\v 5 Lekin ular yat adǝmning kǝynidin mangmaydu, bǝlki uningdin ⱪaqidu; qünki ular yatlarning awazini tonumaydu.   
\m
\v 6 Əysa bu tǝmsilni ularƣa sɵzlǝp bǝrgini bilǝn, lekin ular uning ɵzlirigǝ nemǝ dǝwatⱪanliⱪini ⱨeq qüxǝnmidi.  
\v 7 Xunga Əysa ularƣa yǝnǝ mundaⱪ dedi:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, ⱪoylarning ixiki ɵzümdurmǝn.\f □ \fr 10:7 \ft \+bd «ⱪoylarning ixiki ɵzümdurmǝn»\+bd* — Ottura Xǝrⱪtǝ padiqilar keqidǝ ⱪoylarni ⱪoƣdax üqün ⱪotanning aƣzida toƣrisiƣa yetip uhlaydu. Xuning bilǝn ular ɵzlirini «ⱪoylarning ixiki» dǝydu. Undaⱪ ⱪoyqilar ⱨǝrküni «ɵz ⱪoyliri üqün jenini pida ⱪilidu».\f*  
\v 8 Mǝndin ilgiri kǝlgǝnlǝrning ⱨǝmmisi oƣri wǝ ⱪaraⱪqidur, lekin ⱪoylar ularƣa ⱪulaⱪ salmidi.\f □ \fr 10:8 \ft \+bd «Mǝndin ilgiri kǝlgǝnlǝrning ⱨǝmmisi oƣri wǝ ⱪaraⱪqidur, lekin ⱪoylar ularƣa ⱪulaⱪ salmidi»\+bd* — bu yǝrdǝ Əysaning kɵzdǝ tutⱪini Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝr ǝmǝs, bǝlki ɵzlirini «Israilni baⱪⱪuqilar» dǝp atiwalƣanlar — yǝni Pǝrisiylǝr, bax kaⱨinlar, Tǝwrat ustazliri, Yǝⱨudiy aⱪsaⱪalliri, xundaⱪla ɵzidin ilgiri pǝyda bolƣan «sahta Mǝsiⱨlǝr» (mǝsilǝn, «Ros.» 5:36-37)din ibarǝt. Israilƣa baⱪⱪuqi bolux kerǝk bolƣanlar ǝksiqǝ padidin payda-mǝnpǝǝt alidiƣanlarƣa aylandurulƣan («Yǝr.» 23-bab, «Əz.» 34-babni kɵrüng).\f*  
\v 9 Ixik ɵzümdurmǝn. Mǝn arⱪiliⱪ kirgini ⱪutⱪuzulidu ⱨǝm kirip-qiⱪip, ot-qɵplǝrni tepip yeyǝlǝydu. \x + \xo 10:9 \xt Yⱨ. 14:6. \x*  
\v 10 Oƣri bolsa pǝⱪǝt oƣrilax, ɵltürüx wǝ buzux üqünla kelidu. Mǝn bolsam ularni ⱨayatliⱪⱪa erixsun wǝ xu ⱨayatliⱪi mol bolsun dǝp kǝldim.\f □ \fr 10:10 \ft \+bd «Oƣri bolsa pǝⱪǝt oƣrilax, ɵltürüx wǝ buzux üqünla kelidu»\+bd* — «ɵltürüx» grek tilida «boƣuzlax».\f*   
\m
\v 11 Yahxi padiqi ɵzümdurmǝn. Yahxi padiqi ⱪoylar üqün ɵz jenini pida ⱪilidu. \f □ \fr 10:11 \ft \+bd «Yahxi padiqi ⱪoylar üqün ɵz jenini pida ⱪilidu»\+bd* — «\+bd yahxi\+bd* padiqi» bolƣandin keyin baxⱪa hil padiqilar bolamdu? Bu toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 10:11 \xt Yǝx. 40:11; Əz. 34:11, 12, 15, 22, 23; Mik. 1:14; Ibr. 13:20; 1Pet. 5:4. \x*  
\v 12 Lekin mǝdikar undaⱪ ⱪilmaydu. U bǝlki nǝ ⱪoylarning igisi nǝ padiqisi bolmiƣaqⱪa, bɵrining kǝlginini kɵrsǝ, ⱪoylarni taxlap ⱪaqidu wǝ bɵrǝ kelip ⱪoylarni titip tiripirǝn ⱪiliwetidu. \f □ \fr 10:12 \ft \+bd «bɵrǝ kelip ⱪoylarni titip tiripirǝn ⱪiliwetidu»\+bd* — yaki «bɵrǝ kelip ⱪoylarni tutuwelip tiripirǝn ⱪiliwetidu».\f*  \x + \xo 10:12 \xt Zǝk. 11:16. \x*  
\v 13 Əmdi mǝdikar bolsa pǝⱪǝt ⱨǝⱪⱪini dǝp ixlǝp, ⱪoylarƣa kɵngül bɵlmǝy bǝdǝr ⱪaqidu.   
\m
\v 14-15 Yahxi padiqi ɵzümdurmǝn. Ata meni toniƣinidǝk mǝn atini tonuƣinimdǝk, mǝn ɵzümningkilǝrni tonuymǝn wǝ ɵzümningkilǝrmu meni tonuydu; ⱪoylar üqün jenim pida. \x + \xo 10:14-15 \xt 2Tim. 2:19; Mat. 11:27; Luⱪa 10:22; Yⱨ. 6:46; 7:29. \x*  
\v 16 Bu ⱪotandin bolmiƣan baxⱪa ⱪoylirimmu bar. Ularnimu elip baxlixim kerǝk wǝ ularmu awazimni anglaydu; xuning bilǝn bir pada bolidu, xundaⱪla ularning bir padiqisi bolidu.\f □ \fr 10:16 \ft \+bd «Bu ⱪotandin bolmiƣan baxⱪa ⱪoylirimmu bar. Ularnimu elip baxlixim kerǝk ... xuning bilǝn bir pada bolidu, xundaⱪla ularning bir padiqisi bolidu»\+bd* — ⱨeqⱪandaⱪ xübⱨǝ yoⱪki, muxu yǝrdǝ «bu ⱪotandin bolmiƣan»lar Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilidiƣan Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 10:16 \xt Əz. 37:22. \x*   
\m
\v 17 Ata meni xu sǝwǝbtin sɵyiduki, mǝn jenimni ⱪayturuwelixim üqün uni pida ⱪilimǝn. \x + \xo 10:17 \xt Yǝx. 53:12. \x*  
\v 18 Jenimni ⱨeqkim mǝndin alalmaydu, mǝn uni ɵz ihtiyarim bilǝn pida ⱪilimǝn. Mǝn uni pida ⱪilixⱪa ⱨoⱪuⱪluⱪmǝn wǝ xundaⱪla uni ⱪayturuwelixⱪimu ⱨoⱪuⱪluⱪmǝn; bu ǝmrni Atamdin tapxuruwalƣanmǝn.\x + \xo 10:18 \xt Yⱨ. 2:19. \x*   
\m
\v 19 Bu sɵzlǝr tüpǝylidin Yǝⱨudiylar arisida yǝnǝ bɵlünüx pǝyda boldi. \x + \xo 10:19 \xt Yⱨ. 7:12; 9:16. \x*  
\v 20 Ulardin kɵp adǝmlǝr:  
\m — Uningƣa jin qaplixiptu, u jɵylüwatidu, nemǝ üqün uning sɵzigǝ ⱪulaⱪ salƣudǝksilǝr? — deyixti.\x + \xo 10:20 \xt Yⱨ. 7:20; 8:48, 52. \x*   
\m
\v 21 Yǝnǝ bǝzilǝr bolsa:  
\m — Jin qaplaxⱪan adǝmning sɵzliri bundaⱪ bolmaydu. Jin ⱪandaⱪmu ⱪariƣularning kɵzlirini aqalisun?! — deyixti.\x + \xo 10:21 \xt Mis. 4:11; Zǝb. 94:9; 146:8\x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning qǝtkǝ ⱪeⱪilixi  
\m
\v 22 Ⱪix pǝsli bolup, Yerusalemda «Ⱪayta beƣixlax ⱨeyti» ɵtküzülüwatatti. \f □ \fr 10:22 \ft \+bd «Ⱪayta beƣixlax ⱨeyti»\+bd* — (ibadǝthanini) «ⱪayta beƣixlax ⱨeyti» bolsa miladiyǝdin ilgiri 164-yili «Yǝⱨuda Makkabus» ibadǝthanini Yunandikilǝrning butpǝrǝslikidin ⱪayturuwelip, uni ⱪaytidin Hudaning yoliƣa atap beƣixliƣanliⱪini tǝbriklǝydiƣan ⱨeyt. Bu ⱨeyt Yǝⱨudiylar arisida ⱨazirƣiqǝ «Hannukaⱨ» dǝp atilidu.\f*  
\v 23 Əysa ibadǝthanidiki «Sulaymanning pexaywini»da aylinip yürǝtti. \x + \xo 10:23 \xt 1Pad. 6:3; Ros. 3:11; 5:12. \x*  
\v 24 Yǝⱨudiylar uning ǝtrapiƣa olixiwelip:  
\m — Bizni ⱪaqanƣiqǝ tit-tit ⱪilip tutuⱪluⱪta ⱪaldurmaⱪqisǝn? Əgǝr Mǝsiⱨ bolsang, bizgǝ oquⱪini eyt, — deyixti.\f □ \fr 10:24 \ft \+bd «Bizni ⱪaqanƣiqǝ tit-tit ⱪilip tutuⱪluⱪta ⱪaldurmaⱪqisǝn?»\+bd* — grek tilida «jenimizni ⱪaqanƣiqǝ tit-tit ⱪilip tutuⱪluⱪta ⱪaldurmaⱪqisǝn?».\f*   
\m
\v 25 Əysa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Mǝn silǝrgǝ eyttim, lekin ixǝnmǝysilǝr. Atamning nami bilǝn ⱪilƣan ǝmǝllirimning ɵzi manga guwaⱨliⱪ beridu. \x + \xo 10:25 \xt Yⱨ. 5:36. \x*  
\v 26 Biraⱪ mǝn silǝrgǝ eytⱪinimdǝk, silǝr etiⱪad ⱪilmidinglar, qünki mening ⱪoylirimdin ǝmǝssilǝr.  
\v 27 Mening ⱪoylirim mening awazimni anglaydu, mǝn ularni tonuymǝn wǝ ular manga ǝgixidu. \x + \xo 10:27 \xt Yⱨ. 8:47. \x*  
\v 28 Mǝn ularƣa mǝnggülük ⱨayat ata ⱪilimǝn; ular ǝsla ⱨalak bolmaydu. Ⱨeqkim ularni ⱪolumdin tartiwalalmaydu. \x + \xo 10:28 \xt Yⱨ. 6:39; 17:12; 18:9. \x*  
\v 29 Ularni manga tǝⱪdim ⱪilƣan atam ⱨǝmmidin üstündur wǝ ⱨeqkim ularni atamning ⱪolidin tartiwalalmaydu.  
\v 30 Mǝn wǝ Ata \add ǝslidinla\add* birdurmiz.\f □ \fr 10:30 \ft \+bd «Mǝn wǝ Ata ǝslidinla birdurmiz»\+bd* — «Ⱪan» 32:39ni kɵrüng. Muxu yǝrdǝ Mǝsiⱨning «bir» degini, yuⱪirida tilƣa elinƣan ixlirida ɵzining Huda’ata bilǝn birgǝ bir bolƣanliⱪini tǝkitlǝydu.\f*  \x + \xo 10:30 \xt Yǝx. 54:5; Yⱨ. 5:19; 14:9; 17:5. \x*   
\m
\v 31 Buning bilǝn Yǝⱨudiylar yǝnǝ uni qalma-kesǝk ⱪilixmaⱪqi bolup, yǝrdin ⱪolliriƣa tax elixti.\x + \xo 10:31 \xt Yⱨ. 8:59; 11:8. \x*   
\m
\v 32 Əysa ularƣa: — Atamdin kǝlgǝn nurƣun yahxi ǝmǝllǝrni silǝrgǝ kɵrsǝttim. Bu ǝmǝllǝrning ⱪaysisi üqün meni qalma-kesǝk ⱪilmaⱪqisilǝr? — dedi.   
\m
\v 33 — Seni yahxi bir ǝmǝl üqün ǝmǝs, bǝlki kupurluⱪ ⱪilƣining üqün qalma-kesǝk ⱪilimiz. Qünki sǝn bir insan turuⱪluⱪ, ɵzüngni Huda ⱪilip kɵrsǝtting! — dedi Yǝⱨudiylar jawabǝn.\x + \xo 10:33 \xt Yⱨ. 5:18. \x*   
\m
\v 34 Əysa ularƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Silǝrgǝ tǝwǝ muⱪǝddǝs ⱪanunda «Mǝn eyttim, silǝr ilaⱨlarsilǝr» dǝp pütülgǝn ǝmǝsmu? \f □ \fr 10:34 \ft \+bd «Silǝrgǝ tǝwǝ muⱪǝddǝs ⱪanun»\+bd* — 8:17 wǝ izaⱨatini kɵrüng. \+bd «Mǝn eyttim, silǝr ilaⱨlarsilǝr»\+bd* — bu sɵzlǝr «Zǝb.» 82:6dǝ tepilidu. Toluⱪ eytsaⱪ «Mǝn eyttim: — Silǝr ilaⱨlar ikǝnsilǝr; ⱨǝmminglar Ⱨǝmmidin Aliy Bolƣuqining oƣullirisilǝr» degǝn bolup, bu sɵz ǝslidǝ sot mǝjlisigǝ ⱪatnaxⱪan «ilaⱨlar»ƣa, yǝni Hudaning hǝlⱪigǝ soraⱪqi bolƣan yaki ɵz hǝlⱪi arisida ⱨǝrⱪandaⱪ ⱨoⱪuⱪ-mǝs’uliyiti bar adǝmlǝrgǝ eytilƣanidi. Ular muxu ixta, ⱨǝmmini soraⱪ ⱪilƣuqi Hudaƣa ohxap kǝtkǝqkǝ, «ilaⱨlar» deyilidu. 35-36-ayǝt wǝ izaⱨatini kɵrüng. «Zǝb.» 82:1diki izaⱨatnimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 10:34 \xt Zǝb. 82:6\x*  
\v 35 Huda ɵz sɵz-kalamini yǝtküzgǝnlǝrni «ilaⱨlar» dǝp atiƣan yǝrdǝ (wǝ muⱪǝddǝs yazmilarda eytilƣini ⱨǝrgiz küqtin ⱪalmaydu)  
\v 36 nemǝ üqün Ata Ɵzigǝ has-muⱪǝddǝs ⱪilip paniy dunyaƣa ǝwǝtkǝn zat «Mǝn Hudaning Oƣlimǝn» desǝ, u toƣruluⱪ «kupurluⱪ ⱪilding!» dǝysilǝr? \f □ \fr 10:36 \ft \+bd «Nemǝ üqün Ata Ɵzigǝ has-muⱪǝddǝs ⱪilip paniy dunyaƣa ǝwǝtkǝn zat «Mǝn Hudaning Oƣlimǝn» desǝ, u toƣruluⱪ «kupurluⱪ ⱪilding!» dǝysilǝr?»\+bd* — bu 36-ayǝt boyiqǝ, Huda «Zǝbur»da «Hudaning \+bd sɵz-kalami yǝtküzülgǝnlǝr\+bd*»ni «ilaⱨlar» dǝp atiƣan yǝrdǝ, \+bd Hudaning Sɵz-Kalamining Ɵzi\+bd* dunyaƣa kǝlgǝndǝ, «Hudaning Oƣlimǝn» desǝ, bu ⱪandaⱪmu kupurluⱪ bolidu?\f*  \x + \xo 10:36 \xt Yⱨ. 5:1; 6:27. \x*  
\v 37 Əgǝr Atamning ǝmǝllirini ⱪilmisam, manga ixǝnmǝnglar. \x + \xo 10:37 \xt Yⱨ. 15:24. \x*  
\v 38 Biraⱪ ⱪilsam, manga ixǝnmigǝn ⱨalǝttimu, ǝmǝllǝrning ɵzlirigǝ ixininglar. Buning bilǝn Atining mǝndǝ ikǝnlikini, meningmu Atida ikǝnlikimni ⱨǝⱪ dǝp bilip etiⱪad ⱪilidiƣan bolisilǝr.\x + \xo 10:38 \xt Yⱨ. 14:11; 17:21. \x*   
\m
\v 39 Buning bilǝn ular yǝnǝ uni tutmaⱪqi boldi, biraⱪ u ularning ⱪolliridin ⱪutulup, u yǝrdin kǝtti. \x + \xo 10:39 \xt Luⱪa 4:29; Yⱨ. 8:59. \x*  
\v 40 Andin u yǝnǝ Iordan dǝryasining u ⱪetiƣa, yǝni Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝr\add* dǝslipidǝ adǝmlǝrni qɵmüldürgǝn jayƣa berip, u yǝrdǝ turdi.\x + \xo 10:40 \xt Yⱨ. 1:28; 3:23. \x*   
\m
\v 41 Nurƣun kixilǝr uning yeniƣa kǝldi. Ular:  
\m — Yǝⱨya ⱨeq mɵjizilik alamǝt kɵrsǝtmigǝn, lekin uning bu adǝm toƣrisida barliⱪ eytⱪanliri rast ikǝn! — deyixti.  
\v 42 Xuning bilǝn nurƣunliƣan kixilǝr bu yǝrdǝ uningƣa etiⱪad ⱪildi.   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Lazarusning ɵlümi  
\m
\v 1 Lazarus degǝn bir adǝm kesǝl bolup ⱪalƣanidi. U Mǝryǝm wǝ ⱨǝdisi Marta turƣan, Bǝyt-Aniya degǝn kǝnttǝ turatti  
\v 2 (bu Mǝryǝm bolsa, Rǝbgǝ huxbuy mayni sürkigǝn, putlirini ɵz qaqliri bilǝn ertip ⱪurutⱪan ⱨeliⱪi Mǝryǝm idi; kesǝl bolup yatⱪan Lazarus uning inisi idi).\f □ \fr 11:2 \ft \+bd «bu Mǝryǝm bolsa, rǝbgǝ huxbuy mayni sürkigǝn, putlirini ɵz qaqliri bilǝn ertip ⱪurutⱪan ⱨeliⱪi Mǝryǝm idi; kesǝl bolup yatⱪan Lazarus uning inisi idi»\+bd* — bu ix dǝslǝptǝ «Mat.» 26:6-13 wǝ «Mar.» 14:3-9dǝ wǝ keyin «Yuⱨ.» 12:3-8dǝ hatirilinidu. Yuⱨanna oⱪurmǝnlǝr bu ixtin Injildiki baxⱪa «bayanlar» arⱪiliⱪ alliⱪaqan hǝwǝr tapⱪan, dǝp pǝrǝz ⱪilidu.\f*  \x + \xo 11:2 \xt Mat. 26:6; Mar. 14:3; Luⱪa 7:37; Yⱨ. 12:3. \x*   
\m
\v 3 Lazarusning ⱨǝdiliri Əysaƣa hǝwǝrqi ǝwǝtip: «I Rǝb, mana sǝn sɵygǝn \add dostung\add* kesǝl bolup ⱪaldi» dǝp yǝtküzdi.   
\m
\v 4 Lekin Əysa buni anglap:  
\m — Bu kesǝldin ɵlüp kǝtmǝydu, bǝlki bu arⱪiliⱪ Hudaning Oƣli uluƣlinip, Hudaning xan-xǝripi ayan ⱪilinidu — dedi.\x + \xo 11:4 \xt Yⱨ. 9:3; 11:40. \x*   
\m
\v 5 Əysa Marta, singlisi wǝ Lazarusni tolimu sɵyǝtti.  
\v 6 Xunga u Lazarusning kesǝl ikǝnlikini angliƣan bolsimu, ɵzi turuwatⱪan jayda yǝnǝ ikki kün turdi.\f □ \fr 11:6 \ft \+bd «Xunga u Lazarusning kesǝl ikǝnlikini angliƣan bolsimu, ɵzi turuwatⱪan jayda yǝnǝ ikki kün turdi»\+bd* — bu ayǝttiki «xunga» bǝlkim oⱪurmǝnlǝrni ⱨǝyran ⱪalduridu. Bizdǝ ⱪilqǝ xübⱨǝ yoⱪki, Huda Ɵzini sɵygǝnlǝrnimu intayin sɵygǝqkǝ, ularning Hudaning ⱨǝⱪiⱪiy xan-xǝripi wǝ uluƣluⱪini kɵrüp qüxinixi, xundaⱪla etiⱪadining küqǝytilixi üqün bǝzidǝ beximizdin bu ixⱪa ohxap ketidiƣan azabliⱪ ixlarni ɵtküzidu (15-ayǝtni kɵrüng).\f*  
\v 7 Andin keyin u muhlisliriƣa:  
\m — Yǝⱨudiyǝgǝ ⱪayta barayli! — dedi.   
\m
\v 8 Muhlisliri uningƣa:  
\m — Ustaz, yeⱪindila \add u yǝrdiki\add* Yǝⱨudiylar seni qalma-kesǝk ⱪilmaⱪqi bolƣan tursa, yǝnǝ u yǝrgǝ ⱪayta baramsǝn? — deyixti.\f □ \fr 11:8 \ft \+bd «Ustaz»\+bd* — grek tilida «Rabbi».\f*  \x + \xo 11:8 \xt Yⱨ. 8:59; 10:31. \x*   
\m
\v 9 Əysa mundaⱪ dedi:  
\m — Kündüzdǝ on ikki saǝt bar ǝmǝsmu? Kündüzi yol mangƣan kixi putlaxmas, qünki u bu dunyaning yoruⱪini kɵridu.  
\v 10 Lekin keqisi yol mangƣan kixi putlixar, qünki uningda yoruⱪluⱪ yoⱪtur.   
\m
\v 11 Bu sɵzlǝrni eytⱪandin keyin, u:  
\m — Dostimiz Lazarus uhlap ⱪaldi; mǝn uni uyⱪusidin oyƣatⱪili barimǝn, — dǝp ⱪoxup ⱪoydi.\x + \xo 11:11 \xt Mat. 9:24; Mar. 5:39; Luⱪa 8:52. \x*   
\m
\v 12 Xunga muhlislar uningƣa:  
\m — I Rǝb, uhliƣan bolsa, yahxi bolup ⱪalidu, — dedi.   
\m
\v 13 Ⱨalbuki, Əysa Lazarusning ɵlümi toƣruluⱪ eytⱪanidi, lekin ular u dǝm elixtiki uyⱪuni dǝwatidu, dǝp oylaxti.  
\v 14 Xunga Əysa ularƣa oquⱪini eytip:  
\m — Lazarus ɵldi, — dedi.  
\v 15 — Biraⱪ silǝrni dǝp, silǝrning etiⱪad ⱪilixinglar üqün, \add uning ⱪexida\add* bolmiƣanliⱪimƣa huxalmǝn. Əmdi uning yeniƣa barayli, — dedi.   
\m
\v 16 «Ⱪoxkezǝk» dǝp atilidiƣan Tomas baxⱪa muhlisdaxliriƣa:  
\m — Bizmu uning bilǝn billǝ barayli ⱨǝm uning bilǝn billǝ ɵlǝyli, — dedi.\f □ \fr 11:16 \ft \+bd ««Ⱪoxkezǝk» dǝp atilidiƣan Tomas»\+bd* — drek tilida ««Didimos» dǝp atilidiƣan Tomas».\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Lazarusni tirildürüxi  
\m
\v 17 Əysa muhlisliri bilǝn Bǝyt-Aniyaƣa barƣanda, Lazarusning yǝrlikkǝ ⱪoyulƣiniƣa alliⱪaqan tɵt kün bolƣanliⱪi uningƣa mǝlum boldi.  
\v 18 Bǝyt-Aniya Yerusalemƣa yeⱪin bolup, uningdin altǝ qaⱪirimqǝ yiraⱪliⱪta idi, \f □ \fr 11:18 \ft \+bd «altǝ qaⱪirim»\+bd* — grek tilida «on bǝx stadiyon». Bir «stadiyon» 185 metr idi.\f*  
\v 19 xuning bilǝn nurƣun Yǝⱨudiylar Marta bilǝn Mǝryǝmgǝ inisi toƣrisida tǝsǝlli bǝrgili ularning yeniƣa kǝlgǝnidi.  
\v 20 Marta ǝmdi Əysaning keliwatⱪinini anglapla, uning aldiƣa qiⱪti. Lekin Mǝryǝm bolsa ɵyidǝ olturup ⱪaldi.   
\m
\v 21 Marta ǝmdi Əysaƣa: — I Rǝb, bu yǝrdǝ bolƣan bolsang, inim ɵlmigǝn bolatti.  
\v 22 Ⱨeliⱨǝm Hudadin nemini tilisǝng, Uning sanga xuni beridiƣanliⱪini bilimǝn, — dedi.   
\m
\v 23 — Ining ⱪayta tirilidu, — dedi Əysa.   
\m
\v 24 Marta:  
\m — Ahirⱪi künidǝ, yǝnǝ tirilix künidǝ uning jǝzmǝn tirilidiƣanliⱪini bilimǝn, — dedi.\x + \xo 11:24 \xt Dan. 12:2; Luⱪa 14:14; Yⱨ. 5:29. \x*   
\m
\v 25 Əysa uningƣa: — Tirilix wǝ ⱨayatliⱪ mǝn ɵzümdurmǝn; manga etiⱪad ⱪilƣuqi kixi ɵlsimu, ⱨayat bolidu; \x + \xo 11:25 \xt Yⱨ. 1:4; 3:16, 36; 5:24; 6:47; 14:6; 1Yuⱨa. 5:10. \x*  
\v 26 wǝ ⱨayat turup, manga etiⱪad ⱪilƣuqi ǝbǝdil’ǝbǝd ɵlmǝs; buningƣa ixinǝmsǝn?\x + \xo 11:26 \xt Yⱨ. 6:51. \x*   
\m
\v 27 U uningƣa: — Ixinimǝn, i Rǝb; sening dunyaƣa kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan Mǝsiⱨ, Hudaning Oƣli ikǝnlikinggǝ ixinimǝn.\x + \xo 11:27 \xt Mat. 16:16; Mar. 8:29; Luⱪa 9:20; Yⱨ. 6:69. \x*   
\m
\v 28 Buni dǝp bolup, u berip singlisi Mǝryǝmni astiƣina qaⱪirip:  
\m — Ustaz kǝldi, seni qaⱪiriwatidu, — dedi.   
\m
\v 29 Mǝryǝm buni anglap, dǝrⱨal ornidin turup, uning aldiƣa bardi  
\v 30 (xu pǝyttǝ Əysa tehi yeziƣa kirmigǝn bolup, Marta uning aldiƣa mengip, uqrixip ⱪalƣan yǝrdǝ idi).  
\v 31 Əmdi \add Mǝryǝmgǝ\add* tǝsǝlli beriwatⱪan, ɵydǝ uning bilǝn olturƣan Yǝⱨudiylar uning aldirap ⱪopup sirtⱪa qiⱪip kǝtkinini kɵrüp, uni ⱪǝbrigǝ berip xu yǝrdǝ yiƣa-zar ⱪilƣili kǝtti, dǝp oylap, uning kǝynidin mengixti.   
\m
\v 32 Mǝryǝm ǝmdi Əysa bar yǝrgǝ barƣanda uni kɵrüp, ayiƣiƣa ɵzini etip:  
\m — I Rǝb, bu yǝrdǝ bolƣan bolsang, inim ɵlmigǝn bolatti! — dedi.   
\m
\v 33 Əysa Mǝryǝmning yiƣa-zar ⱪilƣinini, xundaⱪla uning bilǝn billǝ kǝlgǝn Yǝⱨudiy hǝlⱪning yiƣa-zar ⱪilixⱪinini kɵrgǝndǝ, roⱨida ⱪattiⱪ piƣan qekip, kɵngli tolimu biaram boldi wǝ: \f □ \fr 11:33 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Əysa\+bdit*... roⱨida ⱪattiⱪ piƣan qekip, kɵngli tolimu biaram boldi» —Əysa nemigǝ xundaⱪ inkas ⱪayturdi? Bizningqǝ, bu uning gunaⱨning insanlarni ɵlümgǝ wǝ ⱨalakǝtkǝ, jümlidin Xǝytanning ilkigǝ elip barƣanliⱪi tüpǝylidin bolƣan parakǝndiqilik wǝ piƣan-ⱪayƣuƣa ⱪarap, bu ixlardin ⱪattiⱪ ⱨayajanlanƣanliⱪi wǝ bǝlkim ƣǝzǝplǝngǝnlikini kɵrsitidu.\f*  
\v 34 — Uni ⱪǝyǝrgǝ ⱪoydunglar? — dǝp soridi.  
\m — I Rǝb, kelip kɵrgin, — deyixti ular.   
\m
\v 35 Əysa kɵz yexi ⱪildi. \f □ \fr 11:35 \ft \+bd «Əysa kɵz yexi ⱪildi»\+bd* — Əysaning kɵz yaxliri toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtalmisaⱪ bolmaydu.\f*  \x + \xo 11:35 \xt Luⱪa 19:41. \x*  
\v 36 Yǝⱨudiy hǝlⱪi: — Ⱪaranglar, u uni ⱪanqilik sɵygǝn! — deyixti.  
\v 37 Wǝ ulardin bǝziliri:  
\m — Ⱪariƣuning kɵzini aqⱪan bu kixi kesǝl adǝmni ɵlümdin saⱪlap ⱪalalmasmidi? — deyixti.   
\m
\v 38 Əysa iqidǝ yǝnǝ ⱪattiⱪ piƣan qekip, ⱪǝbrining aldiƣa bardi. Ⱪǝbri bir ƣar idi; uning kirix aƣziƣa qong bir tax ⱪoyuⱪluⱪ idi.  
\v 39 Əysa:  
\m — Taxni eliwetinglar! — dedi.  
\m Ɵlgüqining ⱨǝdisi Marta:  
\m — I Rǝb, yǝrlikkǝ ⱪoyƣili tɵt kün boldi, ⱨazir u purap kǝtkǝndu, — dedi.   
\m
\v 40 Əysa uningƣa:  
\m — Mǝn sanga: «Etiⱪad ⱪilsang, Hudaning xan-xǝripini kɵrisǝn» degǝnidimƣu! — dedi.   
\m
\v 41 Buning bilǝn halayiⱪ taxni eliwǝtti. Əysa kɵzlirini asmanƣa tikip mundaⱪ dua ⱪildi:  
\m — I Ata, tilikimni angliƣining üqün sanga tǝxǝkkür eytimǝn.  
\v 42 Tilǝklirimni ⱨǝmixǝ anglaydiƣanliⱪingni bilimǝn; lekin xundaⱪ bolsimu, ǝtrapimdiki muxu halayiⱪ sening meni ǝwǝtkǝnlikinggǝ ixǝnsun dǝp, buni eytiwatimǝn!\x + \xo 11:42 \xt Yⱨ. 12:30. \x*   
\m
\v 43 Bu sɵzlǝrni ⱪilƣandin keyin, u yuⱪiri awazda:  
\m — Lazarus, taxⱪiriƣa qiⱪ! — dǝp towlidi.   
\m
\v 44 Ɵlgüqi ⱪol-putliri kepǝnlǝngǝn, engiki tengilƣan ⱨalda taxⱪiriƣa qiⱪti. Əysa ularƣa:  
\m — Kepǝnni yexiwetip, uni azad ⱪilinglar! — dedi.\x + \xo 11:44 \xt Yⱨ. 20:7. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysani ɵltürüx suyiⱪǝsti  
\r Mat. 26:1-5; Mar. 14:1-2; Luⱪa 22:1-2  
\m
\v 45 Mǝryǝmning yeniƣa pǝtǝ ⱪilip kelip, uning ǝmillirini kɵrgǝn Yǝⱨudiylar iqidin nurƣunliri uningƣa etiⱪad ⱪildi.  
\v 46 Lekin ularning iqidǝ bǝziliri Pǝrisiylǝrning yeniƣa berip, Əysaning ⱪilƣan ixlirini mǝlum ⱪilixti.  
\v 47 Xunga bax kaⱨinlar wǝ Pǝrisiylǝr Yǝⱨudiylarning kengǝxmisini yiƣip:  
\m — Ⱪandaⱪ ⱪiliximiz kerǝk? Bu adǝm nurƣun mɵjizilik alamǝtlǝrni yaritiwatidu. \x + \xo 11:47 \xt Zǝb. 2:2; Mat. 26:3; Mar. 14:1; Luⱪa 22:2; Ros. 4:27. \x*  
\v 48 Uningƣa xundaⱪ yol ⱪoyup beriwǝrsǝk, ⱨǝmmǝ adǝm uningƣa etiⱪad ⱪilip ketidu. Xundaⱪ bolƣanda, Rimliⱪlar kelip bu bizning jayimiz wǝ ⱪowmimizni wǝyran ⱪiliwetidu! — deyixti.\f □ \fr 11:48 \ft \+bd «Rimliⱪlar kelip bu bizning jayimiz wǝ ⱪowmimizni wǝyran ⱪiliwetidu!»\+bd* — «bu bizning jayimiz» bizningqǝ ibadǝthanini kɵrsǝtsǝ kerǝk. Eniⱪki, bu adǝmlǝrning ibadǝthanini «Hudaning» demǝydu, bǝlki «bizning» dǝydu. Ularning gepidin roxǝnki, ɵzining mǝnpǝǝtini birinqi orunƣa ⱪoyidu, ɵz hǝlⱪining tinq-amanliⱪini ikkinqi orunƣa ⱪoyidu. 
\fp  «Bu bizning jayimiz» baxⱪa birhil tǝrjimisi: «bizning bu ornimiz» (demǝk, mǝnsipimiz).\f*   
\m
\v 49 Ularning iqidǝ biri, yǝni xu yili bax kaⱨin bolƣan Ⱪayafa:  
\m — Silǝr ⱨeqnemini bilmǝydikǝnsilǝr!  
\v 50 Pütün hǝlⱪning ⱨalak boluxining orniƣa, birla adǝmning ular üqün ɵlüxining ǝwzǝllikini qüxinip yǝtmǝydikǝnsilǝr, — dedi \x + \xo 11:50 \xt Yⱨ. 18:14. \x*  
\v 51-52 (bu sɵzni u ɵzlükidin eytmiƣanidi; bǝlki u xu yili bax kaⱨin bolƣanliⱪi üqün, Əysaning \add Yǝⱨudiy\add* hǝlⱪi üqün, xundaⱪla pǝⱪǝt u hǝlⱪ üqünla ǝmǝs, bǝlki Hudaning ⱨǝr yanƣa tarⱪilip kǝtkǝn pǝrzǝntlirining ⱨǝmmisini bir ⱪilip uyuxturux üqün ɵlidiƣanliⱪidin aldin bexarǝt berip xundaⱪ degǝnidi).\f □ \fr 11:51-52 \ft \+bd «bu sɵzni u ɵzlükidin eytmiƣanidi; bǝlki u xu yili bax kaⱨin bolƣanliⱪi üqün... aldin bexarǝt berip xundaⱪ degǝnidi»\+bd* — demǝk, gǝrqǝ u ɵzi hudasiz adǝm bolsimu, Tǝwrat bekitkǝn orunda turƣaq, Muⱪǝddǝs Roⱨ uning arⱪiliⱪ (ɵzining dǝwatⱪinining mǝnisini toluⱪ qüxǝnmigǝn ⱨalda) bexarǝt bǝrdi.\f*  \x + \xo 11:51-52 \xt Əf. 2:14, 15, 16. \x*   
\m
\v 53 Xuning bilǝn ular mǝsliⱨǝtlixip, xu kündin baxlap Əysani ɵltürüwetixni ⱪǝstlidi.  
\v 54 Xuning üqün Əysa ǝmdi Yǝⱨudiylar arisida axkara yürmǝytti, u u yǝrdin ayrilip qɵlgǝ yeⱪin rayondiki Əfraim isimlik bir xǝⱨirigǝ berip, muhlisliri bilǝn u yǝrdǝ turdi.   
\m
\v 55 Əmdi Yǝⱨudiylarning «ɵtüp ketix ⱨeyti»ƣa az ⱪalƣanidi. Nurƣun kixilǝr taⱨarǝtni ada ⱪilix üqün, ⱨeyttin ilgiri yezilardin Yerusalemƣa kelixti. \f □ \fr 11:55 \ft \+bd «Nurƣun kixilǝr taⱨarǝtni ada ⱪilix üqün...»\+bd* — muxu yǝrdiki «taⱨarǝt» toƣruluⱪ: Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ, birsi ɵlük bir nǝrsigǝ, ⱪanƣa yaki mǝlum kesǝl yarisiƣa tegip kǝtkǝn bolsa, «napak» dǝp ⱨesablinatti wǝ xundaⱪla pak ⱨesablinix üqün yuyunuxi kerǝk wǝ yǝnǝ bǝzi ǝⱨwallardimu ⱪurbanliⱪ ⱪilixi kerǝk idi. Uning üstigǝ pǝrisiylǝr wǝ «Tǝwrat ustazliri» ɵzlükidin bu ixlarƣa nurƣun baxⱪa murǝkkǝp ⱪaidilǝrni ⱪoxuwalƣanidi. Mǝsilǝn, «Mar.» 7:3-4ni kɵrüng. Xunga «taⱨarǝt»ni ɵtküzüxkǝ bǝzidǝ heli waⱪit kerǝk bolƣan. \+bd «Yerusalemƣa kelixti»\+bd* — grek tilida «Yerusalemƣa qiⱪixti».\f*  
\v 56 Xuning bilǝn billǝ xu kixilǝr Əysani izdǝxti. Ular ibadǝthanida yiƣilƣanda bir-birigǝ:  
\m — Ⱪandaⱪ oylawatisilǝr? U ⱨeyt ɵtküzgili kǝlmǝsmu? — deyixti.\x + \xo 11:56 \xt Yⱨ. 7:11. \x*   
\m
\v 57 Bax kaⱨinlar bilǝn Pǝrisiylǝr bolsa uni tutux üqün, ⱨǝrkimning uning ⱪǝyǝrdilikini bilsǝ, mǝlum ⱪilixi toƣruluⱪ pǝrman qiⱪarƣanidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Mǝryǝmning Əysani ǝtirlixi  
\r Mat. 26:6-13; Mar. 14:3-9  
\m
\v 1 Ɵtüp ketix ⱨeytidin altǝ kün ilgiri, Əysa ɵzi ɵlümdin tirildürgǝn Lazarus turuwatⱪan jay — Bǝyt-Aniyaƣa kǝldi.\x + \xo 12:1 \xt Mat. 26:6; Mar. 14:3; Luⱪa 7:37; Yⱨ. 11:2. \x*  
\v 2 Xu wǝjidin ular u yǝrdǝ uningƣa ziyapǝt bǝrdi. Marta meⱨmanlarni kütüwatatti; Lazarus bolsa Əysa bilǝn ⱨǝmdastihan bolƣanlarning biri idi.  
\v 3 Mǝryǝm ǝmdi naⱨayiti ⱪimmǝt baⱨaliⱪ sap sumbul ǝtirdin bir ⱪadaⱪ ǝkilip, Əysaning putliriƣa ⱪuydi andin qaqliri bilǝn putlirini ertip ⱪurutti. Ətirning hux puriⱪi ɵyni bir aldi.\f □ \fr 12:3 \ft \+bd «naⱨayiti ⱪimmǝt baⱨaliⱪ sap sumbul ǝtirdin bir ⱪadaⱪ»\+bd* — «bir ⱪadaⱪ» (grek tilida «bir litra») — Rimliⱪlarning ⱪadiⱪi, tǝhminǝn 325 gram. \+bd «Əysaning putliriƣa ⱪuydi andin qaqliri bilǝn putlirini ertip ⱪurutti»\+bd* — yaki «Əysaning putliriƣa ⱪuydi wǝ qaqliri bilǝn ǝtirni putliriƣa sürdi».\f*  
\v 4 Lekin uning muhlisliridin biri, yǝni uningƣa pat arida satⱪunluⱪ ⱪilƣuqi, Simonning oƣli Yǝⱨuda Ixⱪariyot:   
\m
\v 5 — Nemixⱪa bu \add ⱪimmǝt baⱨaliⱪ\add* ǝtir kǝmbǝƣǝllǝrgǝ sǝdiⱪǝ ⱪilip berilixkǝ üq yüz dinarƣa setilmidi? — dedi\f □ \fr 12:5 \ft \+bd «üq yüz dinar»\+bd* — xu qaƣda addiy bir ixqining yilliⱪ kirimigǝ tǝng bolatti.\f*  \x + \xo 12:5 \xt Mar. 14:5. \x*  
\v 6 (u bu sɵzni kǝmbǝƣǝllǝrning ƣemini yegǝnliki üqün ǝmǝs, bǝlki oƣri bolƣanliⱪi üqün degǝnidi; qünki u \add muhlislarning ortaⱪ\add* ⱨǝmyanini saⱪliƣuqi bolup, daim uningƣa selinƣinidin oƣriliwalatti).\x + \xo 12:6 \xt Yⱨ. 13:29. \x*   
\m
\v 7 Əmdi Əysa: — Ayalni ɵz ihtiyariƣa ⱪoyƣin! Qünki u buni mening dǝpnǝ künüm üqün tǝyyarliⱪ ⱪilip saⱪliƣandur;\f □ \fr 12:7 \ft \+bd «u buni mening dǝpnǝ künüm üqün tǝyyarliⱪ ⱪilip saⱪliƣandur»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «u xundaⱪ ⱪilip mening dǝpnǝ künümgǝ tǝyyarliⱪ ⱪiliwatidu».\f*  \x + \xo 12:7 \xt Mar. 14:8. \x*  
\v 8 qünki kǝmbǝƣǝllǝr ⱨǝmixǝ silǝr bilǝn billǝ bolidu, lekin mǝn ⱨǝmixǝ silǝr bilǝn billǝ bolmaymǝn, — dedi.\x + \xo 12:8 \xt Ⱪan. 15:11; Mat. 26:11; Mar. 14:7. \x*   
\b  
\m  
\s1 Bax kaⱨinlarning Lazarusni ɵltürüx suyiⱪǝsti  
\m
\v 9 Zor bir top Yǝⱨudiylar uning xu yǝrdǝ ikǝnlikidin hǝwǝr tepip, xu yǝrgǝ kǝldi. Ularning kelixi yalƣuz Əysani dǝpla ǝmǝs, yǝnǝ u ɵlümdin tirildürgǝn Lazarusnimu kɵrüx üqün idi. \x + \xo 12:9 \xt Yⱨ. 11:44. \x*  
\v 10 Lekin bax kaⱨinlar bolsa Lazarusnimu ɵltürüxni mǝsliⱨǝtlǝxkǝnidi;  
\v 11 Qünki uning sǝwǝbidin nurƣun Yǝⱨudiylar ɵzliridin qekinip Əysaƣa etiⱪad ⱪiliwatatti.   
\b  
\m  
\s1 Yerusalemƣa tǝntǝnilik bilǝn kirix  
\r Mat. 21:1-11; Mar. 11:1-11; Luⱪa 19:28-40  
\m
\v 12 Ətisi, «\add ɵtüp ketix\add* ⱨeyti»ni ɵtküzüxkǝ kǝlgǝn zor bir top halayiⱪ Əysaning Yerusalemƣa keliwatⱪanliⱪini anglap, \x + \xo 12:12 \xt Mat. 21:8; Mar. 11:8; Luⱪa 19:36. \x*  
\v 13  ⱪolliriƣa horma xahlirini tutuxⱪan ⱨalda uni ⱪarxi alƣili qiⱪixti wǝ: «Tǝxǝkkür-ⱨosanna! Pǝrwǝrdigarning namida kǝlgüqi, Israilning padixaⱨiƣa mubarǝk bolƣay!» dǝp warⱪiraxti.\f □ \fr 12:13 \ft \+bd «Tǝxǝkkür-ⱨosanna! Pǝrwǝrdigarning namida kǝlgüqi, Israilning padixaⱨiƣa mubarǝk bolƣay!»\+bd* — bu sɵzlǝr «Zǝb.» 118:25-26diki bexarǝttin elinƣan. «Ⱨosanna» degǝn sɵz «Ⱪutⱪuzƣaysǝn, i Pǝrwǝrdigar» degǝn mǝnidǝ. Injil dǝwrigǝ kǝlgǝndǝ mǝnisi «Hudaƣa tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ»mu bolup ⱪalƣanidi. «Zǝbur» 118-küyidiki izaⱨatlarnimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 12:13 \xt Zǝb. 118:25, 26. \x*  
\v 14 Əysa bir tǝhǝyni tepip, uningƣa mindi; huddi \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* mundaⱪ pütülgǝndǝk: —   
\b  
\m
\v 15 «Ⱪorⱪma, i Zion ⱪizi! Mana, Padixaⱨing exǝk tǝhiyigǝ minip keliwatidu!».\f □ \fr 12:15 \ft \+bd «Ⱪorⱪma, i Zion ⱪizi! Mana, Padixaⱨing exǝk tǝhiyigǝ minip keliwatidu!»\+bd* — «Zǝk.» 9:9. «Zion ⱪizi» Yerusalemda turuwatⱪanlarni, xundaⱪla barliⱪ Yǝⱨudiy hǝlⱪini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 12:15 \xt Yǝx. 62:11; Zǝk. 9:9; Mat. 21:5. \x*   
\b  
\m
\v 16 Əyni qaƣda uning muhlisliri bu ixlarni qüxǝnmǝytti, lekin Əysa xan-xǝrǝptǝ uluƣlanƣandin keyin, bu sɵzlǝrning uning toƣruluⱪ pütülgǝnlikini, xundaⱪla bu ixlarning dǝrwǝⱪǝ uningda xundaⱪ yüz bǝrgǝnlikini esigǝ kǝltürdi.\f □ \fr 12:16 \ft \+bd «Əysa xan-xǝrǝptǝ uluƣlanƣandin keyin...»\+bd* — uning ɵlümdin tirilip ǝrxkǝ kɵtürülgǝnlikini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 17 Əmdi u Lazarusni ⱪǝbridin qaⱪirip tirildürgǝn qaƣda uning bilǝn billǝ bolƣan halayiⱪ bolsa, bu ixⱪa guwaⱨliⱪ beriwatatti.  
\v 18 Əysa yaratⱪan bu mɵjizilik alamǝtnimu angliƣaqⱪa, uni ⱪarxi elixⱪa xu bir top adǝmlǝr qiⱪixⱪanidi.  
\v 19 Pǝrisiylǝr bolsa bir-birigǝ:  
\m — Ⱪaranglar, \add barliⱪ\add* ⱪilƣininglar bikar kǝtti! Mana ǝmdi pütkül jaⱨan uningƣa ǝgǝxmǝktǝ! — deyixti.\x + \xo 12:19 \xt Yⱨ. 11:47. \x*   
\b  
\m  
\s1 Greklarning Əysa bilǝn kɵrüxüxni tǝlǝp ⱪilixi — uning ɵz ɵlümi toƣruluⱪ sɵzlixi  
\m
\v 20 Ɵtüp ketix ⱨeytida ibadǝt ⱪilƣili kǝlgǝnlǝr arisida birnǝqqǝ greklarmu bar idi. \x + \xo 12:20 \xt Ros. 8:27. \x*  
\v 21 Bular ǝmdi Galiliyǝning Bǝyt-Saida yezisidin bolƣan Filipning yeniƣa kelip:  
\m — Əpǝndim, biz Əysa bilǝn kɵrüxsǝk, — dǝp tǝlǝp ⱪilixti.\x + \xo 12:21 \xt Yⱨ. 1:45. \x*   
\m
\v 22 Filip berip buni Andriyasⱪa eytti. Andin Andriyas wǝ Filip ikkisi Əysaƣa mǝlum ⱪildi.   
\m
\v 23 Lekin Əysa ularƣa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — «Insan’oƣlining xan-xǝrǝptǝ uluƣlinidiƣan waⱪit-saiti yetip kǝldi. \f □ \fr 12:23 \ft \+bd «Lekin Əysa ularƣa jawabǝn mundaⱪ dedi: — «Insan’oƣlining xan-xǝrǝptǝ uluƣlinidiƣan waⱪit-saiti yetip kǝldi...»\+bd* — greklǝrning (22-ayǝttiki) tǝlipigǝ bu sirliⱪ sɵzlǝr ⱪandaⱪ jawab bolidu? Buning toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 12:23 \xt Yⱨ. 13:32; 17:1. \x*  
\v 24 Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, buƣday deni tupraⱪ iqigǝ qüxüp ɵlmigüqǝ, ɵzi yǝnila yalƣuz ⱪalidu; lekin ɵlsǝ, mol ⱨosul beridu. \f □ \fr 12:24 \ft \+bd «buƣday deni tupraⱪ iqigǝ qüxüp ɵlmigüqǝ, ɵzi yǝnila yalƣuz ⱪalidu; lekin ɵlsǝ, mol ⱨosul beridu»\+bd* — Mǝsiⱨning «uruⱪning ɵlüxi» degini birhil ohxitixtur. Uruⱪ yǝrgǝ qüxüp «ɵlmisǝ» bir tal peti ⱪeliweridu. Tupraⱪⱪa qüxkǝndǝ «ɵlsǝ», uningdin nurƣun uruⱪ mewilǝydu.\f*  \x + \xo 12:24 \xt 1Kor. 15:36. \x*  
\v 25 Kimdǝkim ɵz ⱨayatini ayisa uningdin mǝⱨrum bolidu; lekin bu dunyada ɵz ⱨayatidin nǝprǝtlǝnsǝ, uni mǝnggülük ⱨayatliⱪⱪa saⱪliyalaydu. \f □ \fr 12:25 \ft \+bd «kimdǝkim ɵz ⱨayatini ayisa..»\+bd* — «ayisa» grek tilida «sɵyisǝ» yaki «amraⱪ bolsa».\f*  \x + \xo 12:25 \xt Mat. 10:39; 16:25; Mar. 8:35; Luⱪa 9:24; 17:33. \x*  
\v 26 Kimdǝkim hizmitimdǝ boluxni halisa, manga ǝgǝxsun. Mǝn ⱪǝyǝrdǝ bolsam, mening hizmǝtqimmu xu yǝrdǝ bolidu. Kemdǝkim mening hizmitimdǝ bolsa, Ata uningƣa izzǝt ⱪilidu.\x + \xo 12:26 \xt Yⱨ. 14:3; 17:24. \x*   
\m
\v 27 Ⱨazir jenim ⱪattiⱪ azabliniwatidu. Mǝn nemǝ deyixim kerǝk? «Ata, meni bu saǝttin ⱪutⱪuzƣin!» dǝymu? Lekin mǝn dǝl muxu waⱪit-saǝt üqün kǝldim. \f □ \fr 12:27 \ft \+bd «Ata, meni bu saǝttin ⱪutⱪuzƣin!» dǝymu?»\+bd*  — Bu «saǝt» uning kelidiƣan azab-oⱪubǝtlǝrni tartidiƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 12:27 \xt Mat. 26:37,38,39; Mar. 14:34; Luⱪa 22:44. \x*  
\v 28 Ata, namingƣa xan-xǝrǝp kǝltürgin!».  
\m Xuan, asmandin bir awaz anglinip:  
\m — Uningƣa xan-xǝrǝp kǝltürdüm wǝ yǝnǝ uningƣa xan-xǝrǝp kǝltürimǝn!» — deyildi.   
\m
\v 29 Buni angliƣan xu yǝrdǝ turƣan halayiⱪ:  
\m — Ⱨawa güldürlidi, — deyixti.  
\m Yǝnǝ bǝzilǝr bolsa:  
\m — Bir pǝrixtǝ uningƣa gǝp ⱪildi, — deyixti.   
\m
\v 30 Əysa bolsa jawabǝn: — Bu awaz meni dǝp ǝmǝs, silǝrni dǝp qüxti. \x + \xo 12:30 \xt Yⱨ. 11:42. \x*  
\v 31 Əmdi dunyaning üstigǝ ⱨɵküm qiⱪirilix waⱪti kǝldi; ⱨazir bu dunyaning ⱨɵkümdarining taxⱪiriƣa ⱪoƣlinix waⱪti kǝldi. \f □ \fr 12:31 \ft \+bd «ⱨazir bu dunyaning ⱨɵkümdarining taxⱪiriƣa ⱪoƣlinix waⱪti kǝldi»\+bd* — «bu dunyaning ⱨɵkümdari» — Xǝytanni kɵrsitidu. Bu ayǝt toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 12:31 \xt Yⱨ. 14:30; 16:11; Kol. 2:15. \x*  
\v 32 Wǝ mǝn bolsam, yǝrning üstidin kɵtürülginimdǝ, pütkül insanlarni ɵzümgǝ jǝlp ⱪilip tartimǝn, — dedi \x + \xo 12:32 \xt Qɵl. 21:9; 2Pad. 18:4; Yⱨ. 3:14; 8:28. \x*  
\v 33 (uning buni degini ɵzining ⱪandaⱪ ɵlüm bilǝn ɵlidiƣanliⱪini kɵrsǝtkini idi).   
\m
\v 34 Halayiⱪ buningƣa jawabǝn uningdin:  
\m — Biz muⱪǝddǝs ⱪanundin Mǝsiⱨning ǝbǝdgiqǝ ⱪalidiƣinini angliƣan; sǝn ⱪandaⱪsigǝ «Insan’oƣli kɵtürülüxi kerǝk» dǝysǝn?! Bu ⱪandaⱪmu «Insan’oƣli» bolsun? — dǝp soridi.\f □ \fr 12:34 \ft \+bd «sǝn ⱪandaⱪsigǝ «Insan’oƣli kɵtürülüxi kerǝk» dǝysǝn?!»\+bd* — halayiⱪning «Insan’oƣli» (Mǝsiⱨ) toƣruluⱪ kɵzdǝ tutⱪini Mǝsiⱨning uluƣluⱪini kɵrsitidiƣan «Yar.» 49:10, «Zǝb.» 89:35-37, 110:2, «Yǝx.» 9:7, «Əz.» 37:25, «Dan.» 7:14 Idi.\f*  \x + \xo 12:34 \xt 2Sam. 7:16; 1Tar. 22:10; Zǝb. 45:6-7; 89:36; 110:4; Yǝx. 9:5; Yǝr. 23:6; Əz. 37:26; Dan. 2:44; 7:14, 27; Mik. 4:7; Ibr. 1:8. \x*   
\m
\v 35 Xunga Əysa ularƣa: — Nurning aranglarda bolidiƣan waⱪti uzun bolmaydu. Xunga ⱪarangƣuluⱪning silǝrni besiwalmasliⱪi üqün, nur bar waⱪtida \add uningda\add* menginglar; ⱪarangƣuluⱪta mangƣan kixi ɵzining ⱪǝyǝrgǝ ketiwatⱪanliⱪini bilmǝydu. \x + \xo 12:35 \xt Yǝr. 13:16; Yⱨ. 1:9; 8:12; 9:5; 12:46; Əf. 5:8; 1Tes. 5:4\x*  
\v 36 Nur aranglarda bar waⱪitta, uningƣa ixininglar; buning bilǝn nurning pǝrzǝntliri bolisilǝr, — dedi.  
\m Əysa bu sɵzlǝrni ⱪilƣandin keyin, ulardin ayrilip yoxurunuwaldi.   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨudiy hǝlⱪining Mǝsiⱨni rǝt ⱪilixi  
\m
\v 37 Gǝrqǝ u ularning kɵz aldida xunqǝ tola mɵjizilik alamǝt kɵrsǝtkǝn bolsimu, ular tehi uningƣa etiⱪad ⱪilmidi.  
\v 38  Xuning bilǝn Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning yazmisida aldin’ala kɵrsitilgǝn bexarǝt dǝl ǝmǝlgǝ axurdi:  
\m «I Pǝrwǝrdigar, bizning yǝtküzgǝn hǝwirimizgǝ kimmu ixǝngǝn?  
\m Ⱨǝm «Pǝrwǝrdigarning biliki» Bolƣuqi kimgimu ayan ⱪilinƣan?»\f □ \fr 12:38 \ft \+bd «I Pǝrwǝrdigar, bizning yǝtküzgǝn hǝwirimizgǝ kimmu ixǝngǝn?» ⱨǝm «Pǝrwǝrdigarning biliki» Bolƣuqi kimgimu ayan ⱪilinƣan?»\+bd* — «Yǝx.» 53:1. «Pǝrwǝrdigarning biliki» — bir zat, yǝni dǝl Hudaning Mǝsiⱨi bolsa kerǝk («Yǝx.» 53:2, 3-ayǝtnimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 12:38 \xt Yǝx. 53:1; Rim. 10:16. \x*   
\b  
\m
\v 39-40 Halayiⱪning etiⱪad ⱪilmiƣinining sǝwǝbi dǝl xuki (huddi Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr yǝnǝ aldin’ala eytⱪandǝk):  
\b  
\m «\add Pǝrwǝrdigar\add* ularning kɵzlirini kor,  
\m Ⱪǝlbini tax ⱪildi;  
\m Mǝⱪsǝt, ularning kɵzlirining kɵrüp,  
\m Ⱪǝlbining qüxinip,  
\m \add Gunaⱨliridin\add* yenixining aldini elix üqündur;  
\m Bolmisa, Mǝn ularni saⱪaytⱪan bolattim, — \add dǝydu Pǝrwǝrdigar\add*».\f □ \fr 12:39-40 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar ularning kɵzlirini kor, ⱪǝlbini tax ⱪildi»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Pǝrwǝrdigar» grek tilida «U». \+bd «Pǝrwǝrdigar ularning kɵzlirini kor, ⱪǝlbini tax ⱪildi; mǝⱪsǝt, ularning kɵzlirining kɵrüp, ⱪǝlbining qüxinip, gunaⱨliridin yenixining aldini elix üqündur; bolmisa, Mǝn ularni saⱪaytⱪan bolattim»\+bd* — «Yǝx.» 6:10.\f*  \x + \xo 12:39-40 \xt Yǝx. 6:9, 10; Əz. 12:2; Mat. 13:14; Mar. 4:12; Luⱪa 8:10; Ros. 28:26; Rim. 11:8 \x*   
\b  
\m
\v 41 Bu sɵzlǝrni Yǝxaya \add pǝyƣǝmbǝr\add* \add Mǝsiⱨning\add* xan-xǝripini kɵrüp uningƣa ⱪarita aldin’ala sɵz ⱪilƣinida eytⱪanidi.\f □ \fr 12:41 \ft \+bd «Bu sɵzlǝrni Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr Mǝsiⱨning xan-xǝripini kɵrüp uningƣa ⱪarita aldin’ala sɵz ⱪilƣinida eytⱪanidi»\+bd* — grek tilida «uning xan-xǝripini kɵrüp...» deyilidu. Kimning xan-xǝripi? Eniⱪki, «uning» muxu yǝrdǝ Mǝsiⱨning ɵzini kɵrsitidu. 37-, 39- wǝ 42-ayǝtni kɵrüng (kimgǝ etiⱪad ⱪilix kerǝk?). Toluⱪ ix «Yǝx.» 6:1-13dǝ hatirilinidu. Yǝxaya bu bexarǝtni bǝrgǝn qaƣda Pǝrwǝrdigar Hudaning xan-xǝripini kɵrgǝqkǝ, hulasimiz xuki, «Mǝsiⱨ Ɵzi Hudaning xan-xǝripi wǝ ipadisi»din ibarǝttur.\f*  \x + \xo 12:41 \xt Yǝx. 6:1. \x*   
\m
\v 42 Wǝⱨalǝnki, gǝrqǝ ⱨǝtta Yǝⱨudiy aⱪsaⱪalliridinmu nurƣunliƣan adǝmlǝr uningƣa etiⱪad ⱪilƣan bolsimu, ular Pǝrisiylǝr wǝjidin ⱪorⱪup, ɵzlirining sinagogtin ⱪoƣlap qiⱪiriwetilmǝsliki üqün uni etirap ⱪilmidi. \f □ \fr 12:42 \ft \+bd «nurƣunliƣan adǝmlǝr uningƣa etiⱪad ⱪilƣan bolsimu, ular Pǝrisiylǝr wǝjidin ⱪorⱪup, ɵzlirining sinagogtin ⱪoƣlap qiⱪiriwetilmǝsliki üqün uni etirap ⱪilmidi»\+bd* — Muxu yǝrdǝ «sinagog» Yǝⱨudiylarning omumiy jǝmiyitini kɵrsitidu. «Sinagogtin qiⱪirilix» — kimki sinagodtin qiⱪiriwetilsǝ, Yǝⱨudiylar jǝmiyitidikilǝr ular bilǝn ⱨeq bardi-kǝldi ⱪilmaytti.\f*  \x + \xo 12:42 \xt Yⱨ. 7:13; 9:22. \x*  
\v 43 Buning sǝwǝbi, ular insanlardin kelidiƣan izzǝt-xɵⱨrǝtni Hudadin kelidiƣan izzǝt-xɵⱨrǝttin yahxi kɵrǝtti.\x + \xo 12:43 \xt Yⱨ. 5:44. \x*   
\m
\v 44 Biraⱪ Əysa yuⱪiri awaz bilǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Manga etiⱪad ⱪilƣuqi mangila ǝmǝs, bǝlki meni Əwǝtküqigǝ etiⱪad ⱪilƣuqidur.  
\v 45 Kimki meni kɵrgüqi bolsa, meni Əwǝtküqini kɵrgüqi bolidu. \x + \xo 12:45 \xt Yⱨ. 10:30; 14:9. \x*  
\v 46 Mǝn manga etiⱪad ⱪilƣuqilar ⱪarangƣuluⱪta ⱪalmisun dǝp, nur süpitidǝ dunyaƣa kǝldim. \x + \xo 12:46 \xt Yǝx. 42:6; 49:6; Yⱨ. 1:9; 8:12; 9:5; 12:46; Ros. 13:47. \x*  
\v 47 Birsi sɵzlirimni anglap, ularni tutmisa, uni soraⱪⱪa tartmaymǝn; qünki mǝn dunyadikilǝrni soraⱪⱪa tartⱪili ǝmǝs, bǝlki dunyadikilǝrni ⱪutⱪuzƣili kǝldim. \x + \xo 12:47 \xt Yⱨ. 3:17; 9:39. \x*  
\v 48 Biraⱪ meni qǝtkǝ ⱪaⱪⱪuqini, xundaⱪla sɵzlirimni ⱪobul ⱪilmiƣanni bolsa, uni soraⱪⱪa tartⱪuqi birsi bar. U bolsimu, mǝn eytⱪan sɵz-kalamimdur. U ahirⱪi küni uni soraⱪⱪa tartidu. \x + \xo 12:48 \xt Mar. 16:16; Yⱨ. 3:18; 8:24. \x*  
\v 49 Qünki mǝn ɵzlükümdin sɵzliginim yoⱪ, bǝlki meni ǝwǝtkǝn Ata mening nemini deyixim wǝ ⱪandaⱪ sɵzlixim kerǝklikigǝ ǝmr bǝrgǝn. \f □ \fr 12:49 \ft \+bd «mening nemini deyixim wǝ ⱪandaⱪ sɵzlixim kerǝkliki»\+bd* — yaki bolmisa «mening nemǝ tǝlim-ǝmr berixim wǝ nemini sɵzlixim kerǝkliki».\f*  \x + \xo 12:49 \xt Ⱪan. 18:18; Yⱨ. 3:11; 5:20; 7:16; 8:28; 14:10, 24; 16:13. \x*  
\v 50 Uning ǝmrining mǝnggülük ⱨayatliⱪ ikǝnlikini bilimǝn. Xunga nemini sɵzlisǝm, Ata manga buyruƣinidǝk sɵzlǝymǝn.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Əysaning muhlislirining putini yuyuxi  
\m
\v 1 Ɵtüp ketix ⱨeytidin ilgiri, Əysa bu dunyadin ayrilip, Atining yeniƣa baridiƣan waⱪit-saǝtning yetip kǝlgǝnlikini bildi wǝ xuning üqün bu dunyadiki ɵz adǝmlirigǝ kɵrsitip kǝlgǝn meⱨir-muⱨǝbbitini ahirƣiqǝ toluⱪ kɵrsitip turdi.\f □ \fr 13:1 \ft \+bd «Əysa... bu dunyadiki ɵz adǝmlirigǝ kɵrsitip kǝlgǝn meⱨir-muⱨǝbbitini ahirƣiqǝ toluⱪ kɵrsitip turdi»\+bd* — bu muⱨǝbbǝt bǝlkim tɵwǝndiki 1-20-ayǝtlǝrdǝ muhlislirining putlirini yuyuxi, xundaⱪla 13-18-bablarda hatirilǝngǝndǝk ularƣa kɵrsǝtkǝn sǝwr-taⱪǝt, kǝqürüm, meⱨribanliⱪini, andin ahirida ular üqün ɵzini pida ⱪilixining ⱨǝmmisini ɵz iqigǝ alƣan bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 13:1 \xt Mat. 26:2; Mar. 14:1; Luⱪa 22:1. \x*  
\v 2 Əmdi kǝqlik tamaⱪ yeyiliwatⱪanidi; Iblis alliburun Simonning oƣli Yǝⱨuda Ixⱪariyotning kɵngligǝ Əysaƣa satⱪunluⱪ ⱪilix wǝswǝsisini salƣanidi.\x + \xo 13:2 \xt Luⱪa 22:3; Yⱨ. 13:2. \x*  
\v 3 Əysa Atining ⱨǝr ixni uning ⱪoliƣa tapxurƣinini, wǝ ɵzining Hudaning yenidin kelip, Hudaning yeniƣa ⱪaytidiƣanliⱪini bilgǝqkǝ,\x + \xo 13:3 \xt Mat. 11:27; 28:18; Yⱨ. 3:35. \x*  
\v 4 dastihandin turup, ton-kɵnglikini yexip, bir lɵnggǝ bilǝn belini baƣlidi.  
\v 5 Andin jawurƣa su ⱪuyup, muhlislarning putlirini yuyuxⱪa wǝ beligǝ baƣliƣan lɵnggǝ bilǝn sürtüp ⱪurutuxⱪa baxlidi.  
\v 6 Nɵwǝt Simon Petrusⱪa kǝlgǝndǝ, Petrus uningƣa:  
\m — I Rǝb, putumni sǝn yusang ⱪandaⱪ bolƣini?! — dedi.\x + \xo 13:6 \xt Mat. 3:14. \x*   
\m
\v 7 Əysa uningƣa:  
\m — Nemǝ ⱪiliwatⱪinimni ⱨazir bilmǝysǝn, lekin keyin bilisǝn, — dedi.   
\m
\v 8 Petrus: — Sǝn mening putumni yusang ⱨǝrgiz bolmaydu! — dedi.  
\m Əysa uningƣa jawabǝn: — Seni yumisam, mening bilǝn tǝng nesiwǝng bolmaydu, — dedi.   
\m
\v 9 Simon Petrus:  
\m — I Rǝb, undaⱪta pǝⱪǝt putlirimnila ǝmǝs, ⱪollirimnimu, beximnimu yuƣaysǝn! — dedi.   
\m
\v 10 Əysa uningƣa:  
\m — Bǝdini yuyulup, tamamǝn pakiz bolƣan adǝm pǝⱪǝt putlirini yusila ⱪayta yuyunuxining ⱨajiti bolmaydu. Silǝr pakiz, lekin ⱨǝmminglar ǝmǝs, — dedi \f □ \fr 13:10 \ft \+bd «...bǝdini yuyulup, tamamǝn pakiz bolƣan adǝm pǝⱪǝt putlirini yusila ⱪayta yuyunuxining ⱨajiti bolmaydu»\+bd* — muxu sirliⱪ gǝpning mǝnisi nemǝ? Bizningqǝ Ⱪutⱪuzƣuqimizning «put yuyux» degǝn bu ⱨǝrikiti ɵzini ǝng tɵwǝn dǝrijigǝ qüxürüp krestlinixni ⱪobul ⱪilixiƣa bexarǝt bolidu. Xunga, muhlislar buni ⱪobul ⱪilmisa bolmaydu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 13:10 \xt Yⱨ. 15:3. \x*  
\v 11 (qünki u ɵzini kimning tutup beridiƣanliⱪini bilǝtti; xuning üqün u «Ⱨǝmminglarla pakiz ǝmǝs» degǝnidi). \x + \xo 13:11 \xt Yⱨ. 6:64. \x*  
\v 12 Xuning bilǝn u ularning putlirini yuyup bolƣandin keyin, ton-kɵnglikini kiyip, yǝnǝ dastihanƣa olturup ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Silǝrgǝ nemǝ ⱪilƣinimni uⱪtunglarmu?  
\v 13 Silǝr meni «Ustaz» wǝ «Rǝb» dǝysilǝr wǝ rast eytisilǝr, mǝn xundaⱪturmǝn. \x + \xo 13:13 \xt Mat. 23:8,10; 1Kor. 8:6; 12:3; Fil. 2:11. \x*  
\v 14 Əgǝr mǝn Rǝb wǝ ustazinglar turuⱪluⱪ, putliringlarni yuƣanikǝnmǝn, silǝrmu bir-biringlarning putlirini yuyuxunglar kerǝk. \f □ \fr 13:14 \ft \+bd «Əgǝr mǝn Rǝb wǝ ustazinglar turuⱪluⱪ, putliringlarni yuƣanikǝnmǝn, silǝrmu bir-biringlarning putlirini yuyuxunglar kerǝk»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr muhlislarning Mǝsiⱨni «ustaz» andin «Rǝb» dǝydiƣanliⱪini (13-ayǝt), lekin Mǝsiⱨ bolsa ɵzini «Rǝb» wǝ «ustaz» dǝydiƣanliⱪini bayⱪiyalaydu (13-14-ayǝt) wǝ xundaⱪla tǝrtipning ohximasliⱪining sǝwǝbini oyliyalaydu.\f*  \x + \xo 13:14 \xt Gal. 6:1, 2. \x*  
\v 15 Mǝn silǝrgǝ ⱪilƣandǝk silǝrningmu ⱨǝm xundaⱪ ⱪilixinglar üqün bu ülgini ⱪaldurdum. \x + \xo 13:15 \xt 1Pet. 2:21; 1Yuⱨa. 2:6. \x*  
\v 16 Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, ⱪul hojayinidin üstün turmaydu, ǝlqimu ɵzini ǝwǝtküqidin üstün turmaydu. \x + \xo 13:16 \xt Mat. 10:24; Luⱪa 6:40; Yⱨ. 15:20. \x*  
\v 17 Bu ixlarni bilgǝnikǝnsilǝr, xundaⱪ ⱪilsanglar bǝhtliksilǝr!   
\b  
\m  
\s1 Əysaning satⱪunluⱪ bilǝn tutuluxini aldin eytixi  
\r Mat. 26:20-25; Mar. 14:17-21; Luⱪa 22:21-23  
\m
\v 18 Mǝn bularni ⱨǝmminglarƣa ⱪaritip eytmidim. Mǝn talliƣanlirimni bilimǝn, lekin \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* aldin pütülgǝn: «Mǝn bilǝn ⱨǝmdastihan bolup nenimni yegǝnmu manga put atti!» degǝn bu sɵz ǝmǝlgǝ axurulmay ⱪalmaydu. \f □ \fr 13:18 \ft \+bd «Mǝn bilǝn ⱨǝmdastihan bolup nenimni yegǝnmu manga put atti!»\+bd* — «Zǝb.» 41:9ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 13:18 \xt Zǝb. 41:9; Mat. 26:23; 1Yuⱨa. 2:19. \x*  
\v 19 Mǝn bu ix yüz berixtin awwal uni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, u ixlar yüz bǝrgǝndǝ mening «Bar Bolƣuqi» ikǝnlikimgǝ ixinisilǝr. \f □ \fr 13:19 \ft \+bd «bu ixlar yüz bǝrgǝndǝ mening «Bar Bolƣuqi» ikǝnlikimgǝ ixinisilǝr»\+bd* — yaki «bu ixlar yüz bǝrgǝndǝ mening «U» (yǝni, Mǝsiⱨ) ikǝnlikimgǝ ixinisilǝr».\f*  \x + \xo 13:19 \xt Yⱨ. 14:29; 16:4. \x*  
\v 20 Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, kimki mǝn ǝwǝtkǝn ⱨǝrⱪandaⱪ birsini ⱪobul ⱪilƣan bolsa, meni ⱪobul ⱪilƣan bolidu; wǝ meni ⱪobul ⱪilƣuqilar meni Əwǝtküqini ⱪobul ⱪilƣan bolidu.\x + \xo 13:20 \xt Mat. 10:40; Luⱪa 10:16. \x*   
\m
\v 21 Əysa bu sɵzlǝrni eytⱪandin keyin, roⱨta ⱪattiⱪ piƣan qekip, mundaⱪ guwaⱨliⱪ bǝrdi:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, aranglarda birǝylǝn manga satⱪunluⱪ ⱪilidu!\x + \xo 13:21 \xt Mat. 26:21; Mar. 14:18; Luⱪa 22:21; Ros. 1:17; 1Yuⱨa. 2:19. \x*   
\m
\v 22 Muhlislar kimni dǝwatⱪanliⱪini bilǝlmǝy, bir-birigǝ ⱪaraxti.  
\v 23 Əmdi dastihanda muhlisliridin biri Əysaning mǝydisigǝ yɵlinip yatⱪanidi; u bolsa «Əysa sɵyidiƣan muhlis» idi. \f □ \fr 13:23 \ft \+bd «Əysa sɵyidiƣan muhlis»\+bd* — bǝlkim bu «bayan»ning muǝllipi rosul Yuⱨanna. «Kirix sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 13:23 \xt Yⱨ. 20:2; 21:7,20. \x*  
\v 24 Simon Petrus uningdin \add Əysaning\add* kimni dǝwatⱪinini sorap beⱪixini ixarǝt ⱪildi.   
\m
\v 25 Xuning bilǝn u Əysaning mǝydisigǝ yɵlinip turup uningdin:  
\m — I Rǝb, u kimdur? — dǝp soridi.   
\m
\v 26 Əysa jawab berip:  
\m — Bu bir qixlǝm nanni axⱪa tɵgürüp kimgǝ sunsam, xudur, — dedi. Xuning bilǝn u bir qixlǝm nanni \add axⱪa\add* tɵgürüp, Simonning oƣli Yǝⱨuda Ixⱪariyotⱪa sundi. \f □ \fr 13:26 \ft \+bd «bu bir qixlǝm nanni axⱪa tɵgürüp kimgǝ sunsam, xudur»\+bd* — dastihanda olturup birsigǝ bir qixlǝm nanni axⱪa tɵgürgǝn ⱨalda sunux qongⱪur muⱨǝbbitini bildürüx ⱨǝrikiti idi.\f*  
\v 27 Yǝⱨuda nanni eliwidi, Xǝytan uning iqigǝ kirdi.  
\m — Ⱪilidiƣiningni qapsan ⱪil, — dedi Əysa uningƣa.   
\m
\v 28 (Əmdi dastihanda olturƣanlarning ⱨeqⱪaysisi uning \add Yǝⱨudaƣa\add* bu sɵzlǝrni nemǝ üqün deginini bilmidi.  
\v 29 Yǝⱨuda ularning ortaⱪ ⱨǝmyanini tutⱪini üqün, bǝzilǝr Əysa uningƣa: «Bizgǝ kerǝklik ⱨeytliⱪ nǝrsilǝrni elip kǝl» yaki «Kǝmbǝƣǝllǝrgǝ birǝr nǝrsǝ bǝr» dǝwatsa kerǝk, dǝp oylaxti).\x + \xo 13:29 \xt Yⱨ. 12:6. \x*   
\m
\v 30 Yǝⱨuda bu bir qixlǝm nanni elipla taxⱪiriƣa qiⱪip kǝtti (bu qaƣ keqǝ idi).\f □ \fr 13:30 \ft \+bd «bu qaƣ keqǝ idi»\+bd* — bu degǝnning ǝsli mǝnisidin baxⱪa, kɵqmǝ mǝnisi bardur. Yuⱪiridiki 9:5, 11:9-10, 12:35-36dǝ Əysaning «kündüz» wǝ «ⱪarangƣuluⱪ» yaki «keqǝ» toƣruluⱪ sɵzlirini kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Yengi ǝmr  
\m
\v 31 Yǝⱨuda taxⱪiriƣa qiⱪip kǝtkǝndin keyin, Əysa mundaⱪ dedi:  
\m — Əmdi Insan’oƣli uluƣlinidiƣan waⱪit-saǝt yetip kǝldi wǝ Huda u arⱪiliⱪ uluƣlinidu.  
\v 32 Wǝ ǝgǝr Huda uningda uluƣlansa, Hudamu Ɵzidǝ uni uluƣlaydu, xundaⱪla dǝrⱨal uni uluƣlaydu. \f □ \fr 13:32 \ft \+bd «ǝgǝr Huda uningda uluƣlansa, Hudamu ɵzidǝ uni uluƣlaydu, xundaⱪla dǝrⱨal uni uluƣlaydu»\+bd* — bizning ⱪariximizqǝ «ɵzidǝ» muxu yǝrdǝ «Huda Ɵzidǝ» degǝnni kɵrsitidu. Bǝzi alimlar muxu yǝrdǝ «ɵzidǝ» «Mǝsiⱨning ɵzidǝ» degǝnni bildüridu, dǝp ⱪaraydu. \+bd «Hudamu Ɵzidǝ uni uluƣlaydu»\+bd* — yaki (yuⱪiriⱪi izaⱨatta eytilƣandǝk) «Huda uni (Insan’oƣlining) ɵzidǝ uluƣlaydu». 
\fp  Bu muⱨim 31-32-ayǝtlǝr üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 13:32 \xt Yⱨ. 12:23; 17:1. \x*  
\v 33 Balilirim, silǝr bilǝn billǝ bolidiƣan yǝnǝ azƣina waⱪtim ⱪaldi. Silǝr meni izdǝysilǝr, lekin mening Yǝⱨudiylarƣa: «Mǝn baridiƣan yǝrgǝ silǝr baralmaysilǝr» dǝp eytⱪinimdǝk, buni silǝrgimu eytimǝn.\x + \xo 13:33 \xt Yⱨ. 7:34; 8:21. \x*   
\m
\v 34 Silǝrgǝ yengi bir ǝmr tapxurimǝnki, «bir-biringlarni sɵyünglar». Silǝrni sɵyginimdǝk, silǝrmu bir-biringlarni sɵyünglar. \x + \xo 13:34 \xt Law. 19:18; Mat. 22:39; Yⱨ. 15:12; Əf. 5:2; 1Tes. 4:9; 1Pet. 4:8; 1Yuⱨa. 3:23, 4:21. \x*  
\v 35 Aranglarda bir-biringlarƣa meⱨir-muⱨǝbbitinglar bolsa, ⱨǝmmǝ adǝm silǝrning mening muhlislirim ikǝnlikinglarni bilidu.\x + \xo 13:35 \xt 1Yuⱨa. 2:5; 4:20. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Petrusning tanidiƣanliⱪini aldin eytixi  
\r Mat. 26:31-35; Mar. 14:27-31; Luⱪa 22:31-34  
\m
\v 36 Simon Petrus uningdin:  
\m — I Rǝb, ⱪǝyǝrgǝ barisǝn? — dǝp soridi.  
\m Əysa jawabǝn: — Mǝn ketidiƣan yǝrgǝ ⱨazirqǝ ǝgixip baralmaysǝn, lekin keyin manga ǝgixip barisǝn, — dedi.\f □ \fr 13:36 \ft \+bd «Mǝn ketidiƣan yǝrgǝ ⱨazirqǝ ǝgixip baralmaysǝn, lekin keyin manga ǝgixip barisǝn»\+bd* — «keyin ǝgixip barisǝn» — Petrus jismaniy tǝrǝptin (ɵlümdin tirilip asmanƣa kɵtürülüx yolida) Petrus Rǝbgǝ ǝgixǝlmidi, ǝlwǝttǝ. Lekin Əysaning kɵzdǝ tutⱪini roⱨiy jǝⱨǝttiki «Hudaning yolida pida bolux» idi. Xu tǝrǝptimu Petrus Əysaƣa ǝgixixkǝ tǝyyar bolmidi. U awwal Əysadin tenip, andin ⱪattiⱪ towa ⱪilix jǝryani arⱪiliⱪ, xundaⱪla Muⱪǝddǝs Roⱨning kelixi bilǝn u «keyin» tǝyyar bolidu. Mǝsiⱨning «keyin manga ǝgixisǝn» degini bolsa, Petrus ⱪattiⱪ teyilip kǝtkǝn waⱪtida uningƣa tǝsǝlli yǝtküzidiƣan ⱪimmǝtlik wǝdǝ bolidu.\f*  \x + \xo 13:36 \xt Yⱨ. 21:18; 2Pet. 1:14. \x*   
\m
\v 37 Petrus uningƣa:  
\m — I Rǝb, nemǝ üqün ⱨazir sening kǝyningdin ǝgixip baralmaymǝn? Sǝn üqün jenimni pida ⱪilay! — dedi.\x + \xo 13:37 \xt Mat. 26:33; Mar. 14:29; Luⱪa 22:33. \x*   
\m
\v 38 Əysa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Mǝn üqün rasttinla jeningni pida ⱪilamsǝn? Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, sanga eytip ⱪoyayki, horaz qilliƣuqǝ, sǝn mǝndin üq ⱪetim tanisǝn!\f □ \fr 13:38 \ft \+bd «horaz qilliƣuqǝ, sǝn mǝndin üq ⱪetim tanisǝn!»\+bd* — grek tilida «sǝn mǝndin üq ⱪetim tanmiƣuqǝ, horaz qillimaydu».\f*  \x + \xo 13:38 \xt Mat. 26:34; Mar. 14:30; Luⱪa 22:34. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Əysa sɵzini dawam ⱪilidu — «Yol, ⱨǝⱪiⱪǝt wǝ ⱨayatliⱪturmǝn»  
\m
\v 1 Kɵnglünglarni parakǝndǝ ⱪilmanglar! Hudaƣa ixinisilǝr, mangimu ixininglar.  
\v 2 Atamning ɵyidǝ nurƣun makanlar bar. Bolmiƣan bolsa, buni silǝrgǝ eytⱪan bolattim; qünki mǝn ⱨǝrbiringlarƣa orun tǝyyarlax üqün xu yǝrgǝ ketip barimǝn.\f □ \fr 14:2 \ft \+bd «Atamning ɵyidǝ nurƣun makanlar bar»\+bd* — bu sɵzlǝr jǝnnǝtni kɵrsitǝmdu? Oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Əysa 2-babta ɵz tenini «Hudaning ɵyi» (ibadǝthana) dǝp sürǝtlidi, xundaⱪla 8:35dǝ «Hudaning ɵyi»ni roⱨiy jǝⱨǝttin tilƣa aldi. Buningƣa ⱪariƣanda «turalƣu-makan»ni roⱨiy jǝⱨǝttin qüxinix kerǝk. «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu toƣrisida tohtilimiz.\f*  
\v 3 Mǝn silǝrgǝ orun tǝyyarliƣili baridiƣanikǝnmǝn, qoⱪum ⱪaytip kelip, silǝrni ɵzümgǝ alimǝn; xuning bilǝn, mǝn ⱪǝyǝrdǝ bolsam, silǝrmu xu yǝrdǝ bolisilǝr.\f □ \fr 14:3 \ft \+bd «Mǝn silǝrgǝ orun tǝyyarliƣili baridiƣanikǝnmǝn, qoⱪum ⱪaytip kelip, silǝrni ɵzümgǝ alimǝn; xuning bilǝn, mǝn ⱪǝyǝrdǝ bolsam, silǝrmu xu yǝrdǝ bolisilǝr»\+bd* — Mǝsiⱨning bu «ⱪaytip kelix»i Mǝsiⱨning ⱪiyamǝttǝ dunyaƣa kelixi yaki Muⱪǝddǝs Roⱨning ǝwǝtilixini kɵrsitǝmdu? Bu üqinqi ayǝt üstidimu «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 14:3 \xt Yⱨ. 12:26; 17:24. \x*  
\v 4 Silǝr mening ⱪǝyǝrgǝ ketidiƣanliⱪimni wǝ u yǝrgǝ baridiƣan yolni bilisilǝr.   
\m
\v 5 Tomas uningƣa: — I Rǝb, sening ⱪǝyǝrgǝ ketidiƣanliⱪingni bilmǝymiz. Xundaⱪ ikǝn, yolni ⱪandaⱪ bilimiz? — dedi.   
\m
\v 6 Əysa uningƣa:  
\m — Yol, ⱨǝⱪiⱪǝt wǝ ⱨayatliⱪ ɵzümdurmǝn. Meningsiz ⱨeqkim Atining yeniƣa baralmaydu.\f □ \fr 14:6 \ft \+bd «Yol, ⱨǝⱪiⱪǝt wǝ ⱨayatliⱪ ɵzümdurmǝn. Meningsiz ⱨeqkim atining yeniƣa baralmaydu»\+bd* — Mǝsiⱨ üqün Atining yeniƣa baridiƣan yol kresttiki ɵlüm arⱪiliⱪ bolatti; ɵzigǝ etiⱪad ⱪilƣuqilarƣa nisbǝtǝn, Mǝsiⱨning ɵzi Atining aldiƣa baridiƣan yoldur.\f*  \x + \xo 14:6 \xt Yⱨ. 1:4, 17; 10:9; 11:25; Ibr. 9:8. \x*  
\v 7 Əgǝr meni tonuƣan bolsanglar, Atamnimu tonuƣan bolattinglar. Ⱨazirdin baxlap uni tonudunglar ⱨǝm uni kɵrdünglar, — dedi.   
\m
\v 8 — I Rǝb, Atini bizgǝ kɵrsitip ⱪoysangla, xu kupayǝ, — dedi Filip.   
\m
\v 9 Əysa uningƣa mundaⱪ dedi: — «I Filip, silǝr bilǝn birgǝ bolƣinimƣa xunqǝ waⱪit boldi, meni tehiqǝ tonumidingmu? Meni kɵrgǝn kixi Atini kɵrgǝn bolidu. Xundaⱪ turuⱪluⱪ, sǝn nemixⱪa yǝnǝ: «Bizgǝ Atini kɵrsǝtkǝysǝn» dǝysǝn? \x + \xo 14:9 \xt Yⱨ. 10:30. \x*  
\v 10 Mǝn Atida, Ata mǝndǝ ikǝnlikigǝ ixǝnmǝmsǝn? Silǝrgǝ eytⱪan sɵzlirimni ɵzlükümdin eytⱪinim yoⱪ; bǝlki mǝndǝ turuwatⱪan Ata Ɵz ǝmǝllirini ⱪiliwatidu. \x + \xo 14:10 \xt Yⱨ. 5:17; 7:16; 8:28; 10:38; 12:49; 16:13; 17:21. \x*  
\v 11 Mening Atida bolƣanliⱪimƣa, Atining mǝndǝ bolƣanliⱪiƣa ixininglar. Yaki ⱨeqbolmiƣanda, mening ⱪilƣan ǝmǝllirimdin manga ixininglar.\f □ \fr 14:11 \ft \+bd «... ⱨeqbolmiƣanda, mening ⱪilƣan ǝmǝllirimdin manga ixininglar»\+bd* — 11- wǝ 12-ayǝtlǝrdǝ «ǝmǝllǝr» Əysa yaratⱪan mɵjizilik alamǝtlǝr.\f*   
\m
\v 12 Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, manga ixǝngǝn kixi mening ⱪiliwatⱪan ǝmǝllirimni ⱪilalaydu; wǝ bulardinmu tehimu uluƣ ǝmǝllǝrni ⱪilidu, qünki mǝn Atining yeniƣa \add ⱪaytip\add* ketimǝn. \f □ \fr 14:12 \ft \+bd «manga ixǝngǝn kixi mening ⱪiliwatⱪan ǝmǝllirimni ⱪilalaydu; wǝ bulardinmu tehimu uluƣ ǝmǝllǝrni ⱪilidu, qünki mǝn Atining yeniƣa ⱪaytip ketimǝn»\+bd* — bu «tehimu uluƣ ǝmǝllǝr» üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 14:12 \xt Mat. 21:21; Luⱪa 17:6; Ros. 5:12; 19:11. \x*  
\v 13 Wǝ Atining Oƣulda uluƣlinixi üqün, ⱨǝrnemini mening namim bilǝn tilisǝnglar, xularni ijabǝt ⱪilimǝn. \x + \xo 14:13 \xt Yǝr. 29:12; Mat. 7:7; 21:22; Mar. 11:24; Luⱪa 11:9; Yⱨ. 15:7; 16:24; Yaⱪ. 1:5; 1Yuⱨa. 3:22. \x*  
\v 14 Mening namim bilǝn ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsini tilisǝnglar, mǝn silǝrgǝ xuni ijabǝt ⱪilimǝn».   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Muⱪǝddǝs Roⱨni ǝwǝtixi; Uning ⱪilidiƣan ixliri  
\m
\v 15 — «Meni sɵysǝnglar, ǝmrlirimgǝ ǝmǝl ⱪilisilǝr. \x + \xo 14:15 \xt Yⱨ. 14:21, 23; 15:10; 1Yuⱨa. 5:3. \x*  
\v 16 Mǝnmu Atidin tilǝymǝn wǝ U silǝrgǝ baxⱪa bir Yardǝmqi ata ⱪilidu. U silǝr bilǝn ǝbǝdgiqǝ birgǝ bolidu. \f □ \fr 14:16 \ft \+bd «Mǝnmu Atidin tilǝymǝn wǝ U silǝrgǝ baxⱪa bir Yardǝmqi ata ⱪilidu»\+bd* — muⱨim sɵz «\+bd baxⱪa bir\+bd* Yardǝmqi»dur. Birinqi «Yardǝmqi» bolsa Əysa Mǝsiⱨning ɵzi, ǝlwǝttǝ. «Yardǝmqi» grek tilidiki «parakletos» degǝn sɵzning mǝnisini toluⱪ ipadilǝp berǝlmǝydu. Grek tilidiki «parakletos»ning toluⱪ mǝnisi «mǝlum birawning yeniƣa yardǝm berixkǝ qaⱪirilƣuqi», yǝni «tǝsǝlli bǝrgüqi», «ⱨǝmraⱨ», «mǝsliⱨǝtqi», «küqǝytküqi», «adwokat-aⱪliƣuqi» ⱪatarliⱪlardur. «Baxⱪa bir...» degini bizgǝ xuni kɵrsitiduki, Əysa muhlislar bilǝn birgǝ bolƣan waⱪtida, ularƣa ⱪandaⱪ jǝⱨǝtlǝrdin «Yardǝmqi» bolƣan bolsa, u ulardin ayrilƣanda, Muⱪǝddǝs Roⱨ ularƣa Əysaning toluⱪ wǝkili bolup, ikkinqi «Yardǝmqi» rolida bolidu, degǝn ⱪimmǝtlik wǝdini bildüridu.\f*  
\v 17 U bolsimu Ⱨǝⱪiⱪǝtning Roⱨidur. Uni bu dunyadikilǝr ⱪobul ⱪilalmaydu, qünki Uni nǝ kɵrmǝydu, nǝ tonumaydu. Biraⱪ silǝr Uni tonuysilǝr, qünki U silǝr bilǝn billǝ turuwatidu ⱨǝm silǝrdǝ makan ⱪilidu.\f □ \fr 14:17 \ft \+bd «U bolsimu Ⱨǝⱪiⱪǝtning Roⱨidur»\+bd* — «Ⱨǝⱪiⱪǝtning Roⱨi» — yaki «ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ baxliƣuqi Roⱨ». \+bd «silǝr Uni tonuysilǝr, qünki U silǝr bilǝn billǝ turuwatidu»\+bd* — ular ⱪaysi yol bilǝn Muⱪǝddǝs Roⱨni tonuydu? U xu qaƣda ⱪandaⱪ yol bilǝn «ular bilǝn billǝ turidu»? Jawab xübⱨisizki, ular Əysani tonuƣaqⱪa, Muⱪǝddǝs Roⱨnimu tonuƣan bolidu; Əysa ular bilǝn billǝ turƣaqⱪa, Muⱪǝddǝs Roⱨmu ular bilǝn billǝ turuwatatti. Lekin Əysa ulardin ayrilƣandin keyin Muⱪǝddǝs Roⱨ ularning «iqidǝ, ⱪǝlbidǝ, roⱨida» makan ⱪilidu.\f*   
\m
\v 18 Mǝn silǝrni yetim ⱪaldurmaymǝn, yeninglarƣa yǝnǝ ⱪaytip kelimǝn. \x + \xo 14:18 \xt Mat. 28:20. \x*  
\v 19 Azƣina waⱪittin keyin, bu dunya meni kɵrmǝydu, lekin silǝr kɵrüsilǝr. Mǝn ⱨayat bolƣanliⱪim üqün, silǝrmu ⱨayat bolisilǝr.  
\v 20 Xu kündǝ mening Atamda bolƣanliⱪim, silǝrning mǝndǝ bolƣanliⱪinglar wǝ mǝnmu ⱨǝm silǝrdǝ bolƣanliⱪimni bilisilǝr.  
\v 21 Kim ǝmrlirimgǝ igǝ bolup ularni tutsa, meni sɵygüqi xu bolidu. Meni sɵygüqini Atammu sɵyidu, mǝnmu uni sɵyimǝn wǝ ɵzümni uningƣa ayan ⱪilimǝn».  
\v 22 Yǝⱨuda (Yǝⱨuda Ixⱪariyot ǝmǝs) uningdin:  
\m — I Rǝb, sǝn ɵzüngni bu dunyadikilǝrgǝ ayan ⱪilmay, bizgila ayan ⱪilixing ⱪandaⱪ ix? — dǝp soridi.\f □ \fr 14:22 \ft \+bd «I Rǝb, sǝn ɵzüngni bu dunyadikilǝrgǝ ayan ⱪilmay, bizgila ayan ⱪilixing ⱪandaⱪ ix?»\+bd* — xübⱨisizki, muhlislar uni dǝrⱨal ɵzini pütkül dunyaƣa ayan ⱪilidu, dǝp oylatti.\f*   
\m
\v 23 Əysa uningƣa jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — «Birkim meni sɵysǝ, sɵzümni tutidu; Atammu uni sɵyidu wǝ \add Atam\add* bilǝn ikkimiz uning yeniƣa berip, uning bilǝn billǝ makan ⱪilimiz. \f □ \fr 14:23 \ft \+bd «Atam bilǝn ikkimiz uning yeniƣa berip, uning bilǝn billǝ makan ⱪilimiz»\+bd* — «Atam bilǝn ikkimiz» grek tilida «biz».\f*  
\v 24 Meni sɵymǝydiƣan kixi sɵzlirimni tutmaydu; wǝ silǝr anglawatⱪan bu sɵz bolsa mening ǝmǝs, bǝlki meni ǝwǝtkǝn Atiningkidur. \x + \xo 14:24 \xt Yⱨ. 7:16; 8:28; 12:49; 14:10; 16:13. \x*  
\v 25 Mǝn silǝr bilǝn billǝ boluwatⱪan qeƣimda, bularni silǝrgǝ eyttim.  
\v 26 Lekin Ata mening namim bilǝn ǝwǝtidiƣan Yardǝmqi, yǝni Muⱪǝddǝs Roⱨ silǝrgǝ ⱨǝmmini ɵgitidu ⱨǝm mening silǝrgǝ eytⱪan ⱨǝmmǝ sɵzlirimni esinglarƣa kǝltüridu.\x + \xo 14:26 \xt Luⱪa 24:49; Yⱨ. 15:26; 16:7, 13; Ros. 2:4. \x*   
\m
\v 27 Silǝrgǝ hatirjǝmlik ⱪaldurimǝn, ɵz hatirjǝmlikimni silǝrgǝ berimǝn; mening silǝrgǝ bǝrginim bu dunyadikilǝrning bǝrginidǝk ǝmǝstur. Kɵnglünglarni parakǝndǝ ⱪilmanglar wǝ jür’ǝtsiz bolmanglar.\f □ \fr 14:27 \ft \+bd «mening silǝrgǝ bǝrginim bu dunyaning adǝmlirining bǝrginidǝk ǝmǝstur»\+bd* — bu dunyadiki adǝmlǝr bir nǝrsǝ bǝrginidǝ daim degüdǝk halap bǝrmǝydu — aldamqiliⱪ, yalƣanqiliⱪ wǝ nurƣun xǝrtlǝr bilǝn beridu. Lekin Huda bizgǝ bir nǝrsǝ bǝrsǝ uni ⱪayturƣuzmaydu.\f*  \x + \xo 14:27 \xt Fil. 4:7. \x*   
\m
\v 28 Silǝr mening: «Mǝn \add silǝrdin\add* ayrilip ketimǝn, keyin yeninglarƣa yǝnǝ ⱪaytip kelimǝn» deginimni anglidinglar. Meni sɵygǝn bolsanglar, Atining yeniƣa ketidiƣanliⱪim üqün hursǝn bolattinglar. Qünki Ata mǝndin uluƣdur. \x + \xo 14:28 \xt Yⱨ. 14:3. \x*  
\v 29 Silǝrning bu ixlar yüz bǝrginidǝ ixinixinglar üqün bu \add ixlar\add* yüz berixtin awwal silǝrgǝ eyttim. \f □ \fr 14:29 \ft \+bd «Silǝrning bu ixlar yüz bǝrginidǝ ixinixinglar üqün bu ixlar yüz berixtin awwal silǝrgǝ eyttim»\+bd* — «bu ixlar» — Əysaning tutulup ɵltürülüxi («silǝrdin ayrilip ketixim») ularning etiⱪadiƣa dǝⱨxǝtlik zǝrb bolidu.\f*  \x + \xo 14:29 \xt Yⱨ. 13:19; 16:4. \x*  
\v 30 Mundin keyin silǝr bilǝn kɵp sɵzlǝxmǝymǝn; qünki bu dunyaning ⱨɵkümdari kelix aldida turidu wǝ mǝndin kirgüdǝk ⱨeq yoquⱪ tapalmaydu. \f □ \fr 14:30 \ft \+bd «bu dunyaning ⱨɵkümdari kelix aldida turidu wǝ mǝndin kirgüdǝk ⱨeq yoquⱪ tapalmaydu»\+bd* — «bu dunyaning ⱨɵkümdari» Xǝytan, Iblisni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 14:30 \xt Yⱨ. 12:31; 16:11; Əf. 2:2. \x*  
\v 31 Lekin bu dunyaning adǝmlirining mening Atini sɵyidiƣanliⱪimni bilixi üqün Ata manga nemǝ ǝmr ⱪilƣan bolsa, mǝn dǝl xuni ǝmǝlgǝ axurimǝn. Turunglar, bu jaydin ketǝyli».\f □ \fr 14:31 \ft \+bd «Ata manga nemǝ ǝmr ⱪilƣan bolsa, mǝn dǝl xuni ǝmǝlgǝ axurimǝn»\+bd* — 30-ayǝt bilǝn ziq baƣlinidu. Demǝk, Əysaning ɵzining tutuluxi, sotlinixi, ⱨaⱪarǝtlinixi andin krestlinixini ihtiyari bilǝn ⱪobul ⱪilixining tüp mǝⱪsiti bolsa, Iblisning üstidin ⱪandaⱪtur bir ⱨoⱪuⱪⱪa igǝ bolux üqün ǝmǝs, bǝlki Atining iradisi üqün bolidu.\f*  \x + \xo 14:31 \xt Yⱨ. 10:18; Ibr. 10:5. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Əysa — ⱨǝⱪiⱪiy üzüm telidur; uning sɵzining dawami  
\m
\v 1 — «Ⱨǝⱪiⱪiy üzüm teli» ɵzümdurmǝn, Atam bolsa baƣwǝndur.\f □ \fr 15:1 \ft \+bd ««Ⱨǝⱪiⱪiy üzüm teli» ɵzümdurmǝn»\+bd* — «\+bd ⱨǝⱪiⱪiy\+bd* üzüm teli» bolƣandin keyin, sahta yaki por-püqǝk üzüm telimu barmu? Buning toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  
\v 2 Baƣwǝn mǝndiki mewǝ bǝrmǝydiƣan ⱨǝrbir xahni kesip taxlaydu. Mewǝ bǝrgǝnlirini bolsa tehimu kɵp mewǝ bǝrsun dǝp, pak ⱪilip putap turidu.\f □ \fr 15:2 \ft \+bd «Baƣwǝn mǝndiki mewǝ bǝrmǝydiƣan ⱨǝrbir xahni kesip taxlaydu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «Mǝndiki mewǝ bǝrmǝydiƣan ⱨǝrbir xahni baƣwǝn (barangƣa) esp ⱪoyidu». Lekin 6-ayǝtkǝ ⱪariƣanda tǝrjimimiz toƣra bolsa kerǝk. \+bd «Mewǝ bǝrgǝnlirini bolsa tehimu kɵp mewǝ bǝrsun dǝp, pak ⱪilip putap turidu»\+bd* — «putap turidu» grek tilida «tazilaydu» yaki «paklaydu» bilǝn ipadilinidu. 4-ayǝtni kɵrüng.\f*  \x + \xo 15:2 \xt Mat. 15:13. \x*  
\v 3 Əmdi silǝr mǝn silǝrgǝ yǝtküzgǝn sɵzüm arⱪiliⱪ alliburun pak boldunglar.\f □ \fr 15:3 \ft \+bd «... silǝr mǝn silǝrgǝ yǝtküzgǝn sɵzüm arⱪiliⱪ alliburun pak boldunglar»\+bd* — «pak» muxu yǝrdǝ yǝnǝ «putalƣan» degǝn mǝnisinimu bildürüxi mumkin. Biraⱪ muⱨim mǝnisi «pak» ikǝnlikigǝ xübⱨisi yoⱪtur (10:31ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 15:3 \xt Yⱨ. 13:10. \x*  
\v 4 Silǝr mǝndǝ izqil turunglar, mǝnmu silǝrdǝ izqil turimǝn. Xah talda turmay, ɵzi mewǝ berǝlmǝydiƣinidǝk, silǝrmu mǝndǝ izqil turmisanglar, mewǝ berǝlmǝysilǝr.   
\m
\v 5 «Üzüm teli» ɵzümdurmǝn, silǝr bolsanglar xahliridursilǝr. Kim mǝndǝ izqil tursa, mǝnmu xundaⱪla uningda turƣinimda, u kɵp mewǝ beridu. Qünki mǝnsiz ⱨeqnemini ⱪilalmaysilǝr.  
\v 6 Birsi mǝndǝ turmisa, u \add kerǝksiz\add* xahtǝk taxlinip, ⱪurup ketidu. Bundaⱪ xahlar yiƣip kelinip otⱪa taxlinidu.\x + \xo 15:6 \xt Əz. 15:2-8; Mat. 3:10; 7:19; Kol. 1:23. \x*  
\v 7 Silǝr mǝndǝ izqil tursanglar wǝ sɵzlirim silǝrdǝ izqil tursa, nemini tǝlǝp ⱪilsanglar, silǝrgǝ xu ijabǝt bolidu.\x + \xo 15:7 \xt Yǝr. 29:12; Mat. 7:7; 21:22; Mar. 11:24; Luⱪa 11:9; Yⱨ. 14:13; 16:24; Yaⱪ. 1:5; 1Yuⱨa. 3:22; 5:14. \x*  
\v 8 Silǝrning kɵp mewi berixinglar, xundaⱪla mening muhlislirim ikǝnlikinglarni ispatlixinglar bilǝn xan-xǝrǝp Atamƣa kǝltürülidu.\f □ \fr 15:8 \ft \+bd «Silǝr mǝndǝ izqil tursanglar wǝ sɵzlirim silǝrdǝ izqil tursa, nemini tǝlǝp ⱪilsanglar, silǝrgǝ xu ijabǝt bolidu. Silǝrning kɵp mewi berixinglar, xundaⱪla mening muhlislirim ikǝnlikinglarni ispatlixinglar bilǝn xan-xǝrǝp atamƣa kǝltürülidu»\+bd* — 7-8-ayǝtkǝ ⱪariƣanda, muhlislar Hudaƣa qiⱪarƣan, uni hursǝn ⱪilidiƣan mewǝ ünümlük dua-tilawǝtlǝrni ɵz iqigǝ alidu.\f*   
\m
\v 9 Atam meni sɵyginidǝk, mǝnmu silǝrni sɵydüm; mening meⱨir-muⱨǝbbitimdǝ izqil turunglar.  
\v 10 Əgǝr ǝmrlirimni tutsanglar, huddi mǝn Atamning ǝmrlirini tutⱪan wǝ ⱨǝmixǝ uning meⱨir-muⱨǝbbitidǝ turƣinimdǝk, silǝrmu ⱨǝmixǝ mening meⱨir-muⱨǝbbitimdǝ turisilǝr.\x + \xo 15:10 \xt Yⱨ. 14:15, 21, 23; 1Yuⱨa. 5:3. \x*   
\m
\v 11 Mening huxalliⱪim silǝrdǝ bolsun wǝ xuningdǝk huxalliⱪinglar tolup taxsun dǝp, mǝn bularni silǝrgǝ eyttim.  
\v 12 Mening ǝmrim xuki, mǝn silǝrni sɵyginimdǝk, silǝrmu bir-biringlarni sɵyünglar. \x + \xo 15:12 \xt Law. 19:18; Mat. 22:39; Yⱨ. 13:34; Əf. 5:2; 1Tes. 4:9; 1Pet. 4:8; 1Yuⱨa. 3:23; 4:21. \x*  
\v 13 Insanlarning ɵz dostliri üqün jenini pida ⱪilixtin qongⱪur meⱨir-muⱨǝbbiti yoⱪtur. \x + \xo 15:13 \xt Rim. 5:7; Əf. 5:2; 1Yuⱨa. 3:16. \x*  
\v 14 Silǝrgǝ buyruƣan ǝmrlirimni ada ⱪilsanglar, mening dostlirim bolisilǝr. \f □ \fr 15:14 \ft \+bd «Silǝrgǝ buyruƣan ǝmrlirimni ada ⱪilsanglar, mening dostlirim bolisilǝr»\+bd* — 13-14-ayǝttǝ Hudaning muⱨǝbbitining uluƣluⱪi ayan ⱪilinidu. «Mǝsiⱨning dostliri» uning ǝmrlirini ada ⱪilƣuqilardur. Lekin Mǝsiⱨ barliⱪ kixilǝr, jümlidin ɵz ǝmrlirini ada ⱪilmiƣuqilar, yǝni \+bd düxmǝnliri üqün\+bd* jenini pida ⱪilƣandur.\f*  \x + \xo 15:14 \xt Mat. 12:50; 2Kor. 5:16; Gal. 5:6; 6:15; Kol. 3:11. \x*  
\v 15 Əmdi mundin keyin mǝn silǝrni «ⱪul» dǝp atimaymǝn. Qünki ⱪul hojayinining nemǝ ⱪiliwatⱪinini bilmǝydu. Uning orniƣa silǝrni «dost» dǝp atidim, qünki Atamdin angliƣanlirimning ⱨǝmmisini silǝrgǝ yǝtküzdüm. \f □ \fr 15:15 \ft \+bd «Əmdi mundin keyin mǝn silǝrni «ⱪul» dǝp atimaymǝn»\+bd* — «ⱪul» yaki «qakar».\f*  \x + \xo 15:15 \xt Yⱨ. 8:26. \x*  
\v 16 Silǝr meni talliƣininglar yoⱪ, ǝksiqǝ mǝn silǝrni tallidim wǝ silǝrni berip mewǝ bǝrsun ⱨǝmdǝ mewiliringlar daim saⱪlansun, mening namim bilǝn Atidin nemǝ tilisǝnglar, u silǝrgǝ bǝrsun dǝp silǝrni tiklidim. \f □ \fr 15:16 \ft \+bd «Silǝr meni talliƣininglar yoⱪ, ǝksiqǝ mǝn silǝrni tallidim wǝ silǝrni berip mewǝ bǝrsun ⱨǝmdǝ mewiliringlar daim saⱪlansun...»\+bd* — «...\+bd berip\+bd* mewǝ bǝrsun» degǝn ibarǝ bǝlkim, muhlislar Hudaƣa qiⱪarƣan, uni hursǝn ⱪilidiƣan mewǝ bolsa, pütün dunyaƣa \+bd berip\+bd* hux hǝwǝr arⱪiliⱪ baxⱪilarni Hudaning yoliƣa kǝltürüxni ɵz iqigǝ alidu, dǝp kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  \x + \xo 15:16 \xt Mat. 28:19; Mar. 16:15; Yⱨ. 13:18; Əf. 1:4; Kol. 1:6. \x*  
\v 17 Silǝrgǝ xuni ǝmr ⱪilimǝnki, bir-biringlarni sɵyünglar.\f □ \fr 15:17 \ft \+bd «Silǝrgǝ xuni ǝmr ⱪilimǝnki, bir-biringlarni sɵyünglar»\+bd* — grek tilida «Silǝrgǝ xularni ǝmr ⱪilimǝnki, bir-biringlarni sɵyünglar».\f*   
\b  
\m  
\s1 Dunyadikilǝrning Əysaƣa bolƣan nǝpriti  
\m
\v 18 Bu dunyadikilǝr silǝrdin nǝprǝtlǝnsǝ, silǝrdin awwal mǝndin nǝprǝtlǝngǝnlikini bilinglar. \x + \xo 15:18 \xt 1Yuⱨa. 3:13. \x*  
\v 19 Silǝrmu bu dunyadikilǝrdin bolƣan bolsanglar, bu dunyadikilǝr silǝrni ɵzimizningki dǝp, sɵygǝn bolatti. Biraⱪ silǝr bu dunyadin bolmiƣaqⱪa, bǝlki mǝn silǝrni bu dunyadin ayrip talliƣanliⱪim üqün, ǝmdi bu dunyadikilǝr silǝrdin nǝprǝtlinidu. \f □ \fr 15:19 \ft \+bd «Silǝrmu bu dunyadikilǝrdin bolƣan bolsanglar, bu dunyadikilǝr silǝrni ɵzimizningki dǝp, sɵygǝn bolatti»\+bd* — grek tilida «Silǝrmu bu dunyadin bolƣan bolsa, bu dunya silǝrni ɵziningki dǝp sɵygǝn bolatti».\f*  \x + \xo 15:19 \xt Yⱨ. 17:14; Gal. 1:10. \x*  
\v 20 Mǝn silǝrgǝ eytⱪan sɵzni esinglarda tutunglar: «Ⱪul hojayinidin üstün turmaydu». Ular manga ziyankǝxlik ⱪilƣan bolsa, silǝrgimu ziyankǝxlik ⱪilidu. Mening sɵzümni tutⱪan bolsa, ular silǝrningkinimu tutidu.\x + \xo 15:20 \xt Mat. 10:24; 24:9; Luⱪa 6:40; Yⱨ. 13:16; 16:2. \x*   
\m
\v 21 Biraⱪ mening namim tüpǝylidin ular silǝrgimu xu ixlarning ⱨǝmmisini ⱪilidu, qünki ular meni Əwǝtküqini tonumaydu. \x + \xo 15:21 \xt Mat. 10:22; Yⱨ. 16:3. \x*  
\v 22 Əgǝr mǝn kelip ularƣa sɵz ⱪilmiƣan bolsam, ularda gunaⱨ yoⱪ dǝp ⱨesablinatti. Lekin ⱨazir gunaⱨi üqün ularning ⱨeq baⱨanisi yoⱪtur. \x + \xo 15:22 \xt Rim. 4:15; 5:20. \x*  
\v 23 Kimdǝkim mǝndin nǝprǝtlǝnsǝ Atamdinmu nǝprǝtlǝngǝn bolidu.  
\v 24 Mǝn ularning arisida baxⱪa ⱨeqkim ⱪilip baⱪmiƣan ǝmǝllǝrni ⱪilmiƣan bolsam, ularda gunaⱨ yoⱪ dǝp ⱨesablinatti. Lekin ular ⱨazir \add ǝmǝllirimni\add* kɵrgǝn turuⱪluⱪ, yǝnila ⱨǝm mǝndin ⱨǝm Atamdin nǝprǝtlǝndi. \x + \xo 15:24 \xt Yⱨ. 10:37. \x*  
\v 25 Lekin bu ixlar ularƣa tǝwǝ bolƣan Tǝwrat ⱪanunida: «Ⱨeqⱪandaⱪ sǝwǝbsizla mǝndin nǝprǝtlǝndi» dǝp pütülgǝn sɵz ǝmǝlgǝ axuruluxi üqün xundaⱪ yüz bǝrdi.\f □ \fr 15:25 \ft \+bd «Ularƣa tǝwǝ bolƣan Tǝwrat ⱪanuni»\+bd* — ⱨǝjwiy, kinayilik sɵz. 8:17 wǝ izaⱨatini kɵrüng. \+bd «Ⱨeqⱪandaⱪ sǝwǝbsizla mǝndin nǝprǝtlǝndi»\+bd* — «Zǝb.» 35:7, 19 wǝ 69:4.\f*  \x + \xo 15:25 \xt Zǝb. 35:19; 69:4\x*   
\m
\v 26 Lekin mǝn silǝrgǝ Atining yenidin ǝwǝtidiƣan Yardǝmqi, yǝni Atining yenidin qiⱪⱪuqi Ⱨǝⱪiⱪǝtning Roⱨi kǝlgǝndǝ, U manga guwaⱨliⱪ beridu. \f □ \fr 15:26 \ft \+bd «...Yardǝmqi, yǝni Atining yenidin qiⱪⱪuqi Ⱨǝⱪiⱪǝtning Roⱨi kǝlgǝndǝ, U manga guwaⱨliⱪ beridu»\+bd* — muxu ayǝttin Muⱪǝddǝs Roⱨning xǝhs ikǝnliki kɵrünüp turidu. Mǝsiⱨ Uni «Atining yenidin» ǝwǝtidu; muxu yǝrdǝ Muⱪǝddǝs Roⱨ yǝnǝ «Atining yenidin \+bd qiⱪidu\+bd*» deyilidu. Grek tilida «qiⱪidu» degǝn peil «ⱨazirⱪi zaman» xǝkildǝ bolƣaqⱪa, Muⱪǝddǝs Roⱨning ⱨǝrdaim xu ⱨǝrikǝtni ⱪiliwatⱪini kɵrsitilidu.\f*  \x + \xo 15:26 \xt Luⱪa 24:49; Yⱨ. 14:26; 16:7; Ros. 5:32. \x*  
\v 27 Silǝrmu manga guwaⱨliⱪ berisilǝr, qünki silǝr baxtin tartip mǝn bilǝn billǝ boldunglar.\x + \xo 15:27 \xt Ros. 1:8, 21; 5:32. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Kelidiƣan ziyankǝxliklǝr  
\m
\v 1 Silǝrning putlixip kǝtmǝslikinglar üqün bularni silǝrgǝ eyttim.  
\v 2 Ular silǝrni sinagoglarning jamaǝtliridin ⱪoƣlap qiⱪiriwetidu; ⱨǝmdǝ xundaⱪ bir waⱪit-saǝt keliduki, silǝrni ɵltürgüqi ɵzini Hudaƣa hizmǝt ⱪiliwatimǝn, dǝp ⱨesablaydu.\f □ \fr 16:2 \ft \+bd «Ular silǝrni sinagoglarning jamaǝtliridin ⱪoƣlap qiⱪiriwetidu»\+bd* — yuⱪiriⱪi baxⱪa izaⱨatlarda eytⱪinimizdǝk, Yǝⱨudiy hǝlⱪi birsini «sinagogtin qiⱪiriwǝtsǝ», keyin uning bilǝn ⱨeqⱪandaⱪ bardi-kǝldi ⱪilmay, bǝlki uningƣa tehimu ziyankǝxlik ⱪiliximu mumkin.\f*  \x + \xo 16:2 \xt Yⱨ. 9:22, 34; 12:42. \x*  
\v 3 Ular bularni ya Atini, ya meni tonumiƣanliⱪi üqün ⱪilidu.\x + \xo 16:3 \xt Yⱨ. 15:21; 1Kor. 2:8. \x*  
\v 4 Lekin mǝn bu ixlarni silǝrgǝ eyttimki, waⱪit-saiti kǝlgǝndǝ, mǝn xundaⱪ aldin’ala eytⱪinimni esinglarƣa kǝltürǝlǝysilǝr.\f □ \fr 16:4 \ft \+bd «... waⱪit-saiti kǝlgǝndǝ»\+bd* — demǝk, Yǝⱨudiy hǝlⱪidin wǝ keyin baxⱪilar tǝripidin bolƣan ziyankǝxliklǝr kǝlgǝndǝ.\f*  \x + \xo 16:4 \xt Yⱨ. 13:19; 14:29. \x*   
\b  
\m  
\s1 Muⱪǝddǝs Roⱨning yetkǝkqi wǝ ustaz bolidiƣanliⱪi  
\m
\v 5 — Mǝn baxta bularni silǝrgǝ eytmidim, qünki mǝn silǝr bilǝn billǝ idim.  
\m Lekin ǝmdi meni ǝwǝtküqining yeniƣa ⱪaytip ketimǝn. Xundaⱪ turuⱪluⱪ, aranglardin ⱨeqkim mǝndin: «Nǝgǝ ketisǝn?» dǝp sorimaywatidu.  
\v 6 Əksiqǝ, silǝrgǝ bularni eytⱪinim üqün, ⱪǝlbinglar ⱪayƣuƣa qɵmüp kǝtti.  
\v 7 Əmma mǝn silǝrgǝ ⱨǝⱪiⱪǝtni eytip ⱪoyayki, mening ketixim silǝrgǝ paydiliⱪtur. Qünki ǝgǝr kǝtmisǝm, Yardǝmqi silǝrgǝ kǝlmǝydu. Əmma kǝtsǝm, Uni silǝrgǝ ǝwǝtimǝn.\x + \xo 16:7 \xt Luⱪa 24:49; Yⱨ. 14:26; 15:26. \x*  
\v 8 U kǝlgǝndǝ, bu dunyadikilǝrgǝ gunaⱨ toƣrisida, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ toƣrisida wǝ ahirǝt soriⱪi toƣrisida ⱨǝⱪiⱪǝtni bilgüzidu.  
\v 9 U ularni gunaⱨ toƣrisida bilgüzidu, qünki ular manga etiⱪad ⱪilmidi.\f □ \fr 16:9 \ft \+bd «U ularni gunaⱨ toƣrisida bilgüzidu»\+bd* — yaki «U ularni ɵz gunaⱨi toƣruluⱪ bilgüzidu» yaki «U ularni gunaⱨning nemǝ ikǝnlikini bilgüzidu». Degǝndǝk üq tǝrjimisi boluxi mumkin, lekin omumiy mǝnisi asasǝn ohxax.\f*  
\v 10 Ularni ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ toƣrisida \add bilgüzidu\add*, qünki Atamning yeniƣa ⱪaytip barimǝn wǝ silǝr meni yǝnǝ kɵrǝlmǝysilǝr.  
\v 11 Ularni ahirǝt soriⱪi toƣrisida \add bilgüzidu\add*, qünki bu dunyaning ⱨɵkümdari üstigǝ ⱨɵküm qiⱪirildi.\f □ \fr 16:11 \ft \+bd «bu dunyaning ⱨɵkümdari»\+bd* — Xǝytan, Iblis. \+bd «...Ularni ahirǝt soriⱪi toƣrisida bilgüzidu, qünki bu dunyaning ⱨɵkümdari üstigǝ ⱨɵküm qiⱪirildi»\+bd* — 9-11-ayǝttiki «U (Muⱪǝddǝs Roⱨ)... gunaⱨ toƣrisida... ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ toƣrisida... wǝ ahirǝt soriⱪi toƣrisida...bilgüzidu....» degǝnlǝrning üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»dǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 16:11 \xt Yⱨ. 12:31; 14:30; Əf. 2:2; Kol. 2:15. \x*   
\m
\v 12 Silǝrgǝ eytidiƣan yǝnǝ kɵp sɵzlirim bar idi; lekin silǝr ularni ⱨazirqǝ kɵtürǝlmǝysilǝr. \f □ \fr 16:12 \ft \+bd «Silǝrgǝ eytidiƣan yǝnǝ kɵp sɵzlirim bar idi; lekin silǝr ularni ⱨazirqǝ kɵtürǝlmǝysilǝr»\+bd* — muhlislar ⱪandaⱪ sɵzlǝrni kɵtürǝlmǝydu? Bu toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  
\v 13 Lekin U, yǝni Ⱨǝⱪiⱪǝtning Roⱨi kǝlgǝndǝ, U silǝrni barliⱪ ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ baxlap baridu. Qünki U ɵzlükidin sɵzlimǝydu, bǝlki nemini angliƣan bolsa, xuni sɵzlǝydu wǝ kǝlgüsidǝ bolidiƣan ixlardin silǝrgǝ hǝwǝr beridu. \f □ \fr 16:13 \ft \+bd «Qünki U ɵzlükidin sɵzlimǝydu, bǝlki nemini angliƣan bolsa, xuni sɵzlǝydu»\+bd* — «U (Mukǝddǝs Roⱨ)... nemini angliƣan bolsa» — demǝk, Muⱪǝddǝs Roⱨning Huda wǝ Uning Kalamidin angliƣini. \+bd «\+bd*\+bdit Muⱪǝddǝs Roⱨ\+bdit*,... nemini angliƣan bolsa, xuni sɵzlǝydu wǝ kǝlgüsidǝ bolidiƣan ixlardin silǝrgǝ hǝwǝr beridu» — bu muⱨim wǝdǝ toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 16:13 \xt Yⱨ. 12:49; 14:26\x*  
\v 14 U meni uluƣlaydu; qünki U mǝndǝ bar bolƣanni tapxuruwelip, silǝrgǝ jakarlaydu.  
\v 15 Atida bar bolƣanning ⱨǝmmisi ⱨǝm meningkidur; mana xuning üqün mǝn: «U mǝndǝ bar bolƣanni tapxuruwelip, silǝrgǝ jakarlaydu» dǝp eyttim.\f □ \fr 16:15 \ft \+bd « \+bd*\+bdit Muⱪǝddǝs Roⱨ\+bdit* mǝndǝ bar bolƣanni tapxuruwelip, silǝrgǝ jakarlaydu» — Bu muⱨim wǝdǝ toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 16:15 \xt Yⱨ. 17:10. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ƣǝm-ⱪayƣuliringlar mǝnggü huxalliⱪⱪa aylinidu  
\m
\v 16 Az waⱪittin keyin, meni kɵrmǝysilǝr; wǝ yǝnǝ bir’az waⱪit ɵtkǝndin keyin, meni ⱪayta kɵrisilǝr, qünki mǝn Atamning yeniƣa ketimǝn».\f □ \fr 16:16 \ft \+bd «yǝnǝ bir’az waⱪit ɵtkǝndin keyin, meni ⱪayta kɵrisilǝr, qünki mǝn Atamning yeniƣa ketimǝn»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ muxu yǝrdǝ «qünki mǝn Atamning yeniƣa ketimǝn» degǝn sɵz tepilmaydu. Lekin bizningqǝ 17-ayǝt uning ǝslidǝ barliⱪini ispatlaydu.\f*  \x + \xo 16:16 \xt Yⱨ. 7:33. \x*   
\m
\v 17 Xunga muhlislarning bǝziliri bir-birigǝ:  
\m — Bizlǝrgǝ: — «Az waⱪittin keyin, meni kɵrmǝysilǝr; yǝnǝ bir’az waⱪit ɵtkǝndin keyin, meni ⱪayta kɵrisilǝr» wǝ yǝnǝ «Qünki mǝn Atamning yeniƣa ketimǝn» degini nemǝ deginidu?  
\v 18 «Az waⱪittin keyin» degǝn sɵzining mǝnisi nemǝ? Uning nemilǝrni dǝwatⱪanlirini bilmiduⱪ, — deyixidu.   
\m
\v 19 Əysa ularning ɵzidin nemini sorimaⱪqi bolƣinini bilip ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — «Mening «Az waⱪittin keyin, meni kɵrmǝysilǝr; yǝnǝ bir’az waⱪit ɵtkǝndin keyin, meni kɵrisilǝr» deginimning mǝnisini bir-biringlardin sorawatamsilǝr? \f □ \fr 16:19 \ft \+bd «Mening «Az waⱪittin keyin, meni kɵrmǝysilǝr; yǝnǝ bir’az waⱪit ɵtkǝndin keyin, meni kɵrisilǝr»\+bd* — Mǝsiⱨning muxu deginidǝ kɵzdǝ tutⱪini, bizningqǝ, uning ɵlümi, dǝpnǝ ⱪilinixi wǝ ɵlümdin tirilip muhlisliriƣa ɵzini ayan ⱪilixidin ibarǝt.\f*  
\v 20 Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, silǝr yiƣa-zar kɵtürüsilǝr, lekin bu dunyadikilǝr huxal boluxup ketidu; silǝr ⱪayƣurisilǝr, lekin ⱪayƣuliringlar xadliⱪⱪa aylinidu.  
\v 21 Ayal kixi tuƣutta azablinidu, qünki uning waⱪit-saiti yetip kǝlgǝn; lekin bowiⱪi tuƣulup bolƣandin keyin, bir pǝrzǝntning dunyaƣa kǝlgǝnlikining xadliⱪi bilǝn tartⱪan azabini untup ketidu. \x + \xo 16:21 \xt Yǝx. 26:17. \x*  
\v 22 Xuningƣa ohxax, silǝrmu ⱨazir azabliniwatisilǝr, lekin mǝn silǝr bilǝn ⱪayta kɵrüximǝn, ⱪǝlbinglar xadlinidu wǝ xadliⱪinglarni ⱨeqkim silǝrdin tartiwalalmaydu.  
\v 23 Xu kündǝ silǝr mǝndin ⱨeqnǝrsǝ sorimaysilǝr. Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, mening namim bilǝn Atidin nemini tilisǝnglar, u xuni silǝrgǝ beridu. \x + \xo 16:23 \xt Yǝr. 29:12; Mat. 7:7; 21:22; Mar. 11:24; Luⱪa 11:9; Yⱨ. 14:13; 15:7; Yaⱪ. 1:5; 1Yuⱨa. 3:22; 5:14. \x*  
\v 24 Ⱨazirƣiqǝ mening namim bilǝn ⱨeqnemǝ tilimidinglar. Əmdi tilǝnglar, erixisilǝr, buning bilǝn xadliⱪinglar tolup taxidu!   
\b  
\m  
\s1 Bu dunya üstidin ƣǝlibǝ ⱪilix  
\m
\v 25 Silǝrgǝ bularni tǝmsillǝr bilǝn eytip bǝrdim. Biraⱪ xundaⱪ bir waⱪit keliduki, u qaƣda silǝrgǝ yǝnǝ tǝmsillǝr bilǝn sɵzlimǝymǝn, Ata toƣruluⱪ silǝrgǝ oquⱪ eytimǝn. \f □ \fr 16:25 \ft \+bd «Silǝrgǝ bularni tǝmsillǝr bilǝn eytip bǝrdim. Biraⱪ xundaⱪ bir waⱪit keliduki, u qaƣda silǝrgǝ yǝnǝ tǝmsillǝr bilǝn sɵzlimǝymǝn, ata toƣruluⱪ silǝrgǝ oquⱪ eytimǝn»\+bd* — tǝmsillǝrdin bolƣan birnǝqqǝ misallar 10-babtin («ⱪoylarning ixiki» wǝ «yahxi padiqi» toƣruluⱪ) 13-babtin (ularƣa «put yuyux» toƣruluⱪ tǝmsil wǝ ɵlgǝ) 15-babtin («ⱨǝⱪiⱪiy üzüm teli» toƣruluⱪ) wǝ 21-ayǝttin («tuƣutta bolƣan ayal» toƣruluⱪ) tepilidu.\f*  
\v 26 Xu küni tilǝkliringlarni mening namim bilǝn iltija ⱪilisilǝr. Mǝn silǝr üqün Atidin tǝlǝp ⱪilimǝn, dǝp eytmaymǝn;  
\v 27 qünki Ata ɵzimu silǝrni sɵyidu; qünki silǝr meni sɵyisilǝr wǝ mening Hudaning yenidin kǝlgǝnlikimgǝ ixǝndinglar.\x + \xo 16:27 \xt Yⱨ. 17:8. \x*   
\m
\v 28 Mǝn Atining yenidin qiⱪip bu dunyaƣa kǝldim; ǝmdi mǝn yǝnǝ bu dunyadin ketip Atining yeniƣa barimǝn».\x + \xo 16:28 \xt Yⱨ. 13:3. \x*   
\m
\v 29 Muhlisliri:  
\m — Mana sǝn ⱨazir oquⱪ eytiwatisǝn, tǝmsil kǝltürüp sɵzlimiding! \f □ \fr 16:29 \ft \+bd «Mana sǝn ⱨazir oquⱪ eytiwatisǝn, tǝmsil kǝltürüp sɵzlimiding!»\+bd* — muhlislarning ⱨǝⱪiⱪiy qüxǝngǝn-qüxǝnmigini 31-ayǝttin kɵrünidu.\f*  
\v 30 Biz sening ⱨǝmmini bilginingni, xundaⱪla ⱨeqkimning sǝndin soal sorixining ⱨajiti yoⱪluⱪini ǝmdi bilip yǝttuⱪ. Xuningdin sening Hudaning yenidin kǝlgǝnlikinggǝ ixǝnduⱪ, — deyixti.\f □ \fr 16:30 \ft \+bd «ⱨeqkimning sǝndin soal sorixining ⱨajiti yoⱪ»\+bd* — mǝnisi bǝlkim Mǝsiⱨning ularning ɵzidin sorimaⱪqi bolƣan soallirini tehi sorimay turupla, ularning sorimaⱪqi bolƣinini alliⱪaqan bilgǝnlikini kɵzdǝ tutidu.\f*  \x + \xo 16:30 \xt Yⱨ. 21:17. \x*   
\m
\v 31 Əysa jawabǝn ularƣa:  
\m — Ⱨazir ixǝndinglarmu?  
\v 32 Mana, xundaⱪ waⱪit-saiti kelǝy dǝp ⱪaldi, xundaⱪla kelip ⱪaldiki, ⱨǝmminglar meni yalƣuz taxlap ⱨǝrbiringlar ɵz yolliringlarƣa tarⱪilip ketisilǝr. Biraⱪ mǝn yalƣuz ǝmǝsmǝn, qünki Ata mǝn bilǝn billidur. \f □ \fr 16:32 \ft \+bd «ⱨǝmminglar meni yalƣuz taxlap ⱨǝrbiringlar ɵz yolliringlarƣa tarⱪilip ketisilǝr»\+bd* — «ɵz yolliringlarƣa» yaki «ɵzünglarningkigǝ» (demǝk, ɵz ɵyünglarƣa). «Matta» 26:56, «Mar.» 14:50ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 16:32 \xt Zǝk. 13:7; Mat. 26:31; Mar. 14:27; Yⱨ. 8:29; 14:10. \x*  
\v 33 Silǝrning mǝndǝ hatirjǝmlikkǝ igǝ boluxunglar üqün bularni silǝrgǝ eyttim. Bu dunyada turup azab-oⱪubǝt tartisilǝr, ǝmma ƣǝyrǝtlik bolunglar! Mǝn bu dunya üstidin ƣǝlibǝ ⱪildim!\x + \xo 16:33 \xt Yǝx. 9:5; Yⱨ. 14:27; Rim. 5:1; Əf. 2:13; Kol. 1:20. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 17
\s1 Əysaning muhlisliri üqün dua ⱪilixi  
\m
\v 1 Əysa bu sɵzlǝrni ⱪilƣandin keyin, kɵzlirini ǝrxkǝ tikip, mundaⱪ dua ⱪildi:  
\m — I Ata, waⱪit-saǝt yetip kǝldi; Sǝn Oƣlungni uluƣlatⱪuzƣaysǝn; buning bilǝn Oƣlungmu Seni uluƣlatⱪuzidu;\x + \xo 17:1 \xt Yⱨ. 12:23; 13:32. \x*  
\v 2 yǝni, uning Sǝn uningƣa tapxurƣan insanlarƣa mǝnggülük ⱨayat ata ⱪilixi üqün, uningƣa pütkül ǝt igiliridin üstün ⱨoⱪuⱪ ata ⱪilƣiningdǝk, uni uluƣlatⱪuzƣaysǝn.\f □ \fr 17:2 \ft \+bd «Sǝn uningƣa tapxurƣan insanlar...»\+bd* — grek tilida «uningƣa bǝrgǝn barliⱪ insanlar...» — demǝk, Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilƣuqilar.\f*  \x + \xo 17:2 \xt Zǝb. 8:6; Mat. 11:27; 28:18; Luⱪa 10:22; Yⱨ. 3:35; 5:27; 1Kor. 15:25; Fil. 2:10; Ibr. 2:8. \x*  
\v 3 Mǝnggülük ⱨayat xuki, birdinbir ⱨǝⱪiⱪiy Huda — Seni wǝ Sǝn ǝwǝtkǝn Əysa Mǝsiⱨni tonuxtin ibarǝttur.\x + \xo 17:3 \xt Yǝx. 53:11; Yǝr. 9:22\x*  
\v 4 Mǝn Sening ǝmǝl ⱪilixim üqün tapxurƣan ixingni orundixim bilǝn Seni yǝr yüzidǝ uluƣlatⱪuzdum.\x + \xo 17:4 \xt Yⱨ. 4:34; 13:32; 14:13; 19:30. \x*  
\v 5 I Ata, Sening alǝm apiridǝ boluxtin burun mǝn Ɵzüngning yeningda igǝ bolƣan xan-xǝrǝp bilǝn meni Ɵzüngning yeningda uluƣlatⱪuzƣaysǝn.\f □ \fr 17:5 \ft \+bd «I Ata, Sening alǝm apiridǝ boluxtin burun mǝn Ɵzüngning yeningda igǝ bolƣan xan-xǝrǝp bilǝn meni Ɵzüngning yeningda uluƣlatⱪuzƣaysǝn»\+bd* — yaki bolmisa «I Ata, mǝn Sǝn bilǝn birgǝ igǝ bolƣan xan-xǝrǝp bilǝn meni Ɵzüng bilǝn tǝng uluƣlandurƣaysǝn».\f*  \x + \xo 17:5 \xt Yⱨ. 1:1, 2; 10:30; 14:9. \x*   
\m
\v 6 Sǝn bu dunyadin manga tallap bǝrgǝn adǝmlǝrgǝ Sening namingni ayan ⱪildim. Ular Seningki idi, Sǝn ularni manga bǝrding wǝ ular Sening sɵz-kalamingni tutup kǝldi.\f □ \fr 17:6 \ft \+bd «Sǝn bu dunyadin manga tallap bǝrgǝn adǝmlǝrgǝ Sening namingni ayan ⱪildim»\+bd* — Mǝsiⱨning «Sening namingni ayan ⱪildim» eytⱪini nemini kɵrsitidu? Tǝwrat-Zǝburda Hudaning nurƣun namliri (Pǝrwǝrdigar (Yaⱨwǝⱨ), Huda (Əloⱨim), Rǝb (Adonay) ⱪatarliⱪlar) ayan ⱪilinƣandin keyin Mǝsiⱨ ⱪaysi namni ularƣa ayan ⱪilƣan? U «Ata» ǝmǝsmu?\f*  
\v 7 Ular ⱨazir Sǝn manga bǝrgǝn ⱨǝmmǝ nǝrsilǝrning Seningdin kǝlgǝnlikini bildi.  
\v 8 Qünki Sǝn manga tapxurƣan sɵzlǝrni ularƣa yǝtküzdüm; ularmu bularni ⱪobul ⱪildi, xuning bilǝn Sǝndin qiⱪⱪinimni ⱨǝⱪiⱪǝtǝn bilip yǝtti ⱨǝmdǝ Sening meni ǝwǝtkǝnlikinggimu ixǝndi.\x + \xo 17:8 \xt Yⱨ. 16:27. \x*  
\v 9 Bularƣa dua ⱪilimǝn; bu dunyadiki adǝmlǝrgǝ ǝmǝs, bǝlki Sǝn manga bǝrgǝn adǝmlǝrgǝ dua ⱪilimǝn; qünki ular Seningkidur.  
\v 10 Mening barliⱪim Seningkidur wǝ Sening barliⱪing bolsa meningkidur wǝ mǝn ularda xǝrǝp taptim.\f □ \fr 17:10 \ft \+bd «mǝn ularda xǝrǝp taptim»\+bd* — «ularda...» muxu yǝrdǝ kɵzdǝ tutulƣini bǝlkim «Sǝn manga bǝrgǝn adǝmlǝrdǝ..» bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 17:10 \xt Yⱨ. 16:15. \x*   
\m
\v 11 Mǝn ǝmdi bu dunyada turiwǝrmǝymǝn; lekin ular bu dunyada ⱪaldi wǝ mǝn Sening yeningƣa ketiwatimǝn. I muⱪǝddǝs Ata, Sǝn manga bǝrgǝn naming arⱪiliⱪ ularni saⱪliƣinki, biz ikkimiz bir bolƣinimizdǝk, ularmu bir bolƣay. \f □ \fr 17:11 \ft \+bd «Sǝn manga bǝrgǝn naming arⱪiliⱪ ularni saⱪliƣinki...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Sǝn naming bilǝn manga tapxurup bǝrgǝnlǝrning Sanga bolƣan sadiⱪliⱪini saⱪliƣinki,... ». Muxu yǝrdǝ «Sǝn manga tapxurup bǝrgǝn naming» bolsa yǝnila Huda’atining Ɵz Mǝsiⱨigǝ insanlarƣa ɵgitix üqün tapxurƣan «Ata» (ibraniy tilida «Abba») degǝn ⱪimmǝtlik namidur.\f*  
\v 12 Mǝn ular bilǝn billǝ bolƣan waⱪtimda, Sǝn manga bǝrgǝn naming bilǝn ularni saⱪlidim ⱨǝm ⱪoƣdidim; wǝ muⱪǝddǝs yazmilardiki bexarǝtning ǝmǝlgǝ axuruluxi yolida, ularning iqidin ⱨalakǝtkǝ has bolƣan kixidin baxⱪa birimu yoⱪalmidi. \f □ \fr 17:12 \ft \+bd «Mǝn ular bilǝn billǝ bolƣan waⱪtimda, Sǝn manga bǝrgǝn naming bilǝn ularni saⱪlidim ⱨǝm ⱪoƣdidim;...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Sening naming bilǝn ularni saⱪlidim; Sǝn manga tapxurup bǝrgǝnlǝrning Sanga bolƣan sadiⱪliⱪini ⱪoƣdidim;... ». Bu «nam» yǝnila yuⱪiriⱪi izaⱨatta eytⱪinimizdǝk «Ata» bolsa kerǝktur. \+bd «ⱨalakǝtkǝ has bolƣan kixi»\+bd* — grek tilida «ⱨalakǝtning oƣli» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu, u Yǝⱨuda Ixⱪariyotni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. Mǝsiⱨgǝ satⱪunluⱪ ⱪilƣan kixining ⱨalakǝtkǝ yüzlinixi toƣruluⱪ bexarǝtlǝr bǝlkim «Zǝb.» 41:9, 109:1-20 wǝ «Pǝnd.» 24:22 (LXX)ni ɵz iqigǝ alsa kerǝk.\f*  \x + \xo 17:12 \xt Yǝx. 8:18; Yⱨ. 6:39; 10:28; 18:9; Ibr. 2:13. \x*  
\v 13 Mana ǝmdi sening yeningƣa barimǝn. Mening xadliⱪim ularda tolup taxsun dǝp, bu sɵzlǝrni dunyadiki waⱪtimda sɵzlidim.  
\v 14 Mǝn ularƣa sɵz-kalamingni tapxurdum. Mǝn bu dunyadin bolmiƣinimdǝk, ularmu bu dunyadin bolmiƣini üqün, bu dunyaning adǝmliri ulardin nǝprǝtlinidu. \f □ \fr 17:14 \ft \+bd «mǝn bu dunyadin bolmiƣinimdǝk...»\+bd* — yaki «mǝn bu dunyaƣa mǝnsup bolmiƣinimdǝk...».\f*  \x + \xo 17:14 \xt Yⱨ. 15:19. \x*  
\v 15 Ularni bu dunyadin ayriwǝtkǝysǝn dǝp tilimǝymǝn, bǝlki ularni rǝzil bolƣuqidin saⱪliƣaysǝn, dǝp tilǝymǝn. \f □ \fr 17:15 \ft \+bd «rǝzil bolƣuqi»\+bd* — Xǝytan, Iblis.\f*  
\v 16 Mǝn bu dunyadin bolmiƣinimdǝk, ularmu bu dunyadin ǝmǝstur.  
\v 17 Ularni ⱨǝⱪiⱪǝt arⱪiliⱪ Ɵzünggǝ muⱪǝddǝs ⱪilip atiƣuzƣaysǝn, qünki sɵz-kalaming ⱨǝⱪiⱪǝttur. \f □ \fr 17:17 \ft \+bd «Ularni ⱨǝⱪiⱪǝt arⱪiliⱪ Ɵzünggǝ muⱪǝddǝs ⱪilip atiƣuzƣaysǝn»\+bd* — «Ɵzünggǝ muⱪǝddǝs ⱪilip atiƣuzƣaysǝn» grek tilida «muⱪǝddǝslǝxtürgǝysǝn» degǝn birla sɵz bilǝn ipadilinidu. Injilda ⱨǝm Tǝwratta «muⱪǝddǝs» degǝn sɵz «pak» ⱨǝm «Hudaƣa alayitǝn atalƣan» degǝn ikki uⱪumni bildüridu.\f*  \x + \xo 17:17 \xt Zǝb. 119:142; Yⱨ. 8:4. \x*  
\v 18 Sǝn meni dunyaƣa ǝwǝtkiningdǝk, mǝnmu ularni dunyaƣa ǝwǝttim. \x + \xo 17:18 \xt Yⱨ. 20:21. \x*  
\v 19 Ularmu ⱨǝⱪiⱪǝttǝ muⱪǝddǝs ⱪilinip Ɵzünggǝ atalsun dǝp, ɵzümni Sanga has ataymǝn.\f □ \fr 17:19 \ft \+bd «Ularmu ⱨǝⱪiⱪǝttǝ muⱪǝddǝs ⱪilinip ɵzünggǝ atalsun dǝp...»\+bd* — «muⱪǝddǝs ⱪilinip Ɵzünggǝ atalsun» grek tilida «ularmu ⱨǝⱪiⱪǝttǝ muⱪǝddǝslǝxtürülsun» degǝn birla sɵz bilǝn ipadilinidu. Yuⱪiriⱪi izaⱨatni kɵrüng.\f*  \x + \xo 17:19 \xt 1Kor. 1:2,30; 1Tes. 4:7. \x*   
\m
\v 20 Mǝn yalƣuz ular üqünla ǝmǝs, yǝnǝ ularning sɵzi arⱪiliⱪ manga etiⱪad ⱪilidiƣanlar üqünmu dua ⱪilimǝn.  
\v 21 Ularning ⱨǝmmisi bir bolƣay; i Ata, Sǝn mǝndǝ, mǝn Sǝndǝ bolƣandǝk, ularmu Bizdǝ bir bolƣay; xundaⱪ bolƣanda, bu dunyadikilǝr meni Sening ǝwǝtkǝnlikinggǝ ixinidu. \x + \xo 17:21 \xt Yⱨ. 10:38; 14:11; Gal. 3:28. \x*  
\v 22 Sǝn manga ata ⱪilƣan xan-xǝrǝpni ularƣa ata ⱪildimki, biz ikkimiz bir bolƣandǝk, ularmu bir bolƣay;  
\v 23 yǝni mǝn ularda, sǝn mǝndǝ bolup, ular birliktǝ kamil ⱪilinƣay. Xu arⱪiliⱪ bu dunyadikilǝr meni ǝwǝtkǝnlikingni ⱨǝm meni sɵyginingdǝk ularnimu sɵygǝnlikingni bilidu.   
\m
\v 24 I Ata, Sǝn manga bǝrgǝnliringning ⱨǝmmisining mǝn bolƣan yǝrdǝ mǝn bilǝn birgǝ boluxini, xundaⱪla mening xan-xǝripimni, yǝni Sǝn alǝm apiridǝ boluxtin burun meni sɵygǝnliking üqün, manga bǝrgǝn xan-xǝrǝpni ularning kɵrüxini halaymǝn.\x + \xo 17:24 \xt Yⱨ. 12:26; 14:3. \x*   
\m
\v 25 I ⱨǝⱪⱪaniy Ata, bu dunyadikilǝr seni tonumiƣan, ǝmma mǝn Seni tonuymǝn wǝ bularmu meni Sening ǝwǝtkǝnlikingni bildi. \x + \xo 17:25 \xt Yⱨ. 15:21; 16:3, 27; 17:8. \x*  
\v 26 Wǝ mǝn Sening namingni ularƣa ayan ⱪildim wǝ yǝnǝ dawamliⱪ ayan ⱪilimǝn. Xuning bilǝn, Sening manga kɵrsǝtkǝn meⱨir-muⱨǝbbiting ularda bolidu wǝ mǝnmu ularda bolay.\f □ \fr 17:26 \ft \+bd «mǝn Sening namingni ularƣa ayan ⱪildim»\+bd* — 6-ayǝt wǝ uningdiki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 18
\s1 Əysaning tutⱪun ⱪilinixi  
\r Mat. 26:47-56; Mar. 14:43-50; Luⱪa 22:47-53  
\m
\v 1 Əysa bularni eytⱪandin keyin, muhlisliri bilǝn billǝ taxⱪiriƣa qiⱪip Kidron jilƣisining u ⱪetiƣa ɵtti. U yǝrdǝ bir baƣqǝ bar idi. Əysa bilǝn muhlisliri u baƣqigǝ kirdi.\f □ \fr 18:1 \ft \+bd «Əysa bularni eytⱪandin keyin, muhlisliri bilǝn billǝ taxⱪiriƣa qiⱪip...»\+bd* — muxu yǝrdiki «taxⱪiriƣa qiⱪip...» ziyapǝt bolƣan ɵydin yaki Yerusalem xǝⱨirining ɵzidin qiⱪixni bildüridu. Kidron wadisi bolsa xǝⱨǝrning sirtida (xǝrⱪ tǝrǝptǝ) idi.\f*  \x + \xo 18:1 \xt 2Sam. 15:23; Mat. 26:36; Mar. 14:32; Luⱪa 22:39. \x*  
\v 2 Uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilidiƣan Yǝⱨudamu u yǝrni bilǝtti, qünki Əysa muhlisliri bilǝn pat-pat u yǝrdǝ yiƣilip olturatti.  
\v 3 Xuning bilǝn Yǝⱨuda bir top Rim lǝxkǝrliri bilǝn bax kaⱨinlar ⱨǝm Pǝrisiylǝr ǝwǝtkǝn ⱪarawullarni baxlap bu yǝrgǝ kǝldi. Ularning ⱪollirida panus, mǝx’ǝl wǝ ⱪorallar bar idi.\x + \xo 18:3 \xt Mat. 26:47; Mar. 14:43; Luⱪa 22:47. \x*  
\v 4 Əysa bexiƣa qüxidiƣanlarning ⱨǝmmisini bilip, ularning aldiƣa qiⱪip:  
\m — Kimni izdǝysilǝr? — dǝp soridi.   
\m
\v 5 Nasarǝtlik Əysani, — dǝp jawab berixti ular.  
\m Əysa ularƣa:  
\m — Mana mǝn bolimǝn, — dedi.  
\m (Uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣan Yǝⱨudamu ularning arisida turatti).  
\v 6 Əysa: «Mana mǝn bolimǝn» dewidi, ular arⱪisiƣa yenip yǝrgǝ yiⱪilixti.\f □ \fr 18:6 \ft \+bd «Əysa: «Mana mǝn bolimǝn» dewidi, ular arⱪisiƣa yenip yǝrgǝ yiⱪilixti»\+bd* — «Yuⱨanna»diki baxⱪa bǝzi yǝrlǝrdiki «Mǝn bolimǝn» degǝn sɵz Hudaning «Mǝn ǝzǝldin Bar Bolƣuqidurmǝn» degǝn namini bildüridu. Bizningqǝ muxu yǝrdǝ «Mana mǝn bolimǝn» degǝnmu xu mǝnini bildüridu; qünki angliƣuqilar uni anglapla «arⱪiliriƣa yenip yǝrgǝ yiⱪilixti».\f*  
\v 7 Xuning bilǝn Əysa ulardin yǝnǝ bir ⱪetim:  
\m — Kimni izdǝysilǝr? — dǝp soridi.  
\m — Nasarǝtlik Əysani, — deyixti ular.   
\m
\v 8 Əysa: — Silǝrgǝ eyttimƣu, mǝn xu bolimǝn. Əgǝr izdigininglar mǝn bolsam, bularni kǝtkili ⱪoyunglar, — dedi.   
\m
\v 9 Buning bilǝn ɵzining: «\add Ata\add*, Sǝn manga bǝrgǝnlǝrdin ⱨeqⱪaysisini yittürmidim» degǝn sɵzi ǝmǝlgǝ axuruldi.\f □ \fr 18:9 \ft \+bd «Buning bilǝn ɵzining ... sɵzi ǝmǝlgǝ axuruldi»\+bd* — yaki «Buning bilǝn ɵzining ... sɵzi ǝmǝliyǝttǝ ispatlandi». Bu sɵzlǝr asasǝn ⱨǝm 6:39 ⱨǝm 17:12dǝ tepilidu.\f*  \x + \xo 18:9 \xt Yⱨ. 6:39; 10:28; 17:12. \x*   
\m
\v 10 Simon Petrusning yenida bir ⱪiliq bolƣaq, u xuan uni suƣurup, bax kaⱨinning qakiriƣa birni urup, ong ⱪuliⱪini xilip qüxürüwǝtti. Qakarning ismi Malkus idi. \x + \xo 18:10 \xt Mat. 26:51; Mar. 14:47; Luⱪa 22:50. \x*  
\v 11 Əysa Petrusⱪa:  
\m — Ⱪiliqni ƣilapⱪa sal! Ata manga tapxurƣan ⱪǝdǝⱨni iqmǝmdim? — dedi.\f □ \fr 18:11 \ft \+bd «Ata manga tapxurƣan ⱪǝdǝⱨni iqmǝmdim?»\+bd* — bu «ⱪǝdǝⱨ» ɵzi tartix kerǝk bolƣan azab-oⱪubǝtlǝrni kɵrsitidu. «Mat.» 26:39, «Mar.» 14:36 wǝ Luⱪa» 22:42ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 18:11 \xt Mat. 20:22; 26:39. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Annasning aldiƣa elip berilip, soraⱪ ⱪilinixi  
\r Mat. 26:57-58; Mar. 14:53-54; Luⱪa 22:54  
\m
\v 12 Xuning bilǝn, lǝxkǝrlǝr topi bilǝn mingbexi ⱨǝm Yǝⱨudiylarning ⱪarawulliri Əysani tutup baƣlaxti.  
\v 13 Andin uni aldi bilǝn Annasning aldiƣa elip berixti. Annas bolsa xu yili bax kaⱨin bolup turƣan Ⱪayafaning ⱪeynatisi idi. \x + \xo 18:13 \xt Mat. 26:57; Mar. 14:53; Luⱪa 3:2; 22:54. \x*  
\v 14 Burun Yǝⱨudiy kengǝxmisidikilǝrgǝ: «Pütün hǝlⱪning \add ⱨalak boluxining\add* orniƣa, birla adǝmning ular üqün ⱨalak boluxi yahxi» dǝp mǝsliⱨǝt bǝrgǝn kixi dǝl xu Ⱪayafa idi.\f □ \fr 18:14 \ft \+bd ««Pütün hǝlⱪning ⱨalak boluxining orniƣa, birla adǝmning ular üqün ⱨalak boluxi yahxi» dǝp mǝsliⱨǝt bǝrgǝn kixi dǝl xu Ⱪayafa idi»\+bd* — 11:49-50ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 18:14 \xt Yⱨ. 11:50. \x*   
\b  
\m  
\s1 Petrusning Əysadin tenixi  
\r Mat. 26:69-70; Mar. 14:66-68; Luⱪa 22:55-57  
\m
\v 15 Əmdi Simon Petrus bilǝn yǝnǝ bir muhlis Əysaning kǝynidin ǝgixip barƣanidi. U muhlis bax kaⱨinƣa tonux bolƣaqⱪa, bax kaⱨinning sariyiƣa Əysa bilǝn tǝng kirdi. \f □ \fr 18:15 \ft \+bd «yǝnǝ bir muhlis...»\+bd* — «yǝnǝ bir muhlis» grek tilida «ⱨeliⱪi muhlis». Yuⱨanna bayanida pat-pat ɵzini namsiz kɵrsitip «ⱨeliⱪi muhlis» dǝydu (18:16, 20:2, 3, 4 wǝ 8ni kɵrüng). \+bd «U muhlis bax kaⱨinƣa tonux bolƣaqⱪa...»\+bd* — alimlar namsiz «u muhlis»ni Yuⱨanna dǝp bilidu. Qünki uxbu bayanda bolƣandǝk u daim degüdǝk pǝⱪǝt «ɵz kɵzüm bilǝn kɵrgǝnlirim»nila asas ⱪilidu. 21:24ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 18:15 \xt Mat. 26:58; Mar. 14:54; Luⱪa 22:54. \x*  
\v 16 Lekin Petrus bolsa dǝrwazining sirtida ⱪaldi. Xunga bax kaⱨinƣa tonux bolƣan ⱨeliⱪi muhlis taxⱪiriƣa qiⱪip, dǝrwaziwǝn ⱪiz bilǝn sɵzlixip, Petrusni iqkirigǝ baxlap kirdi.  
\v 17 Dǝrwaziwǝn bolƣan xu dedǝk Petrustin:  
\m — Sǝnmu bu adǝmning muhlisliridin ǝmǝsmu? — dǝp soridi.  
\m Yaⱪ, ǝmǝs, — dedi Petrus.\f □ \fr 18:17 \ft \+bd «Sǝnmu bu adǝmning muhlisliridin ǝmǝsmu?»\+bd* — «sǝn\+bd mu\+bd*» degǝn sɵz bǝlkim birinqi muhlis ɵzining Əysaning muhlisi ikǝnlikini bu ⱪizƣa etirap ⱪilƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 18 Əmdi ⱨawa soƣuⱪ bolƣanliⱪi üqün, qakarlar wǝ ⱪarawullar xahardin gülhan yaⱪⱪan bolup, uning qɵrisidǝ issinip turuxatti. Petrusmu ularning yenida turup issindi.\x + \xo 18:18 \xt Mat. 26:69; Mar. 14:67; Luⱪa 22:55. \x*   
\b  
\m  
\s1 Bax kaⱨin Annasning Əysani soraⱪ ⱪilixi  
\r Mat. 26:59-66; Mar. 14:55-64; Luⱪa 22:66-71  
\m
\v 19 Bax kaⱨin bolsa Əysadin muhlisliri toƣruluⱪ wǝ tǝlimi toƣruluⱪ soal soraxⱪa baxlidi.  
\v 20 Əysa uningƣa jawabǝn mundaⱪ bǝrdi:  
\m — Mǝn hǝlⱪ-alǝm aldida axkara sɵz ⱪilƣanmǝn, barliⱪ Yǝⱨudiylar yiƣilidiƣan sinagoglarda wǝ ibadǝthanida daim tǝlim berip kǝldim, mǝn yoxurun ⱨeqnemǝ demidim. \x + \xo 18:20 \xt Yⱨ. 7:26. \x*  
\v 21 Bularni nemixⱪa mǝndin soraysǝn? Eytⱪan sɵzlirimni angliƣanlardin soriƣin; mana, ular nemǝ degǝnlikimni bilidu.   
\m
\v 22 Əysa bu sɵzlǝrni ⱪilƣanda, yenida turƣan ⱪarawullardin biri uni bir kaqat urup:  
\m — Bax kaⱨinƣa muxundaⱪ jawab ⱪayturamsǝn? — dedi.\x + \xo 18:22 \xt Yǝr. 20:2; Ros. 23:2. \x*   
\m
\v 23 — Əgǝr yaman sɵz ⱪilƣan bolsam, uning yaman ikǝnlikini kɵpqilikning aldida kɵrsǝtkin. Əmma eytⱪanlirim durus bolsa, meni nemǝ üqün urisǝn? — dedi Əysa uningƣa.   
\m
\v 24 Buning bilǝn Annas uni baƣlaⱪliⱪ peti bax kaⱨin Ⱪayafaƣa yollidi.\f □ \fr 18:24 \ft \+bd «buning bilǝn Annas uni baƣlaⱪliⱪ peti bax kaⱨin Ⱪayafaƣa yollidi»\+bd* — bu ayǝtkǝ ⱪariƣanda ikki bax kaⱨin bar idi. 22-ayǝttǝ Annasmu «bax kaⱨin» deyilidu. Mumkinqiliki barki, ular nɵwǝt boyiqǝ bax kaⱨinliⱪ wǝzipisini ɵtǝwatⱪan. 19:21nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 18:24 \xt Mat. 26:57; Mar. 14:53; Luⱪa 22:54. \x*   
\b  
\m  
\s1 Petrusning Əysadin yǝnǝ ikki ⱪetim tenixi  
\r Mat. 26:71-75; Mar. 14:69-72; Luⱪa 22:58-62  
\m
\v 25 Simon Petrus \add otning\add* aldida issinip turuwatⱪanidi. \add Yenidikilǝr\add*:  
\m — Sǝnmu uning muhlisliridin ǝmǝsmiding? — deyixti.  
\m — Yaⱪ, ǝmǝsmǝn, — dǝp tandi Petrus.\f □ \fr 18:25 \ft \+bd «yenidikilǝr»\+bd* — grek tilida «ular».\f*  \x + \xo 18:25 \xt Mat. 26:71; Mar. 14:69; Luⱪa 22:58. \x*   
\m
\v 26 U yǝrdǝ bax kaⱨinning qakarliridin, Petrus ⱪuliⱪini kesip taxliƣan kixigǝ tuƣⱪan birsi bar idi. U Petrusⱪa:  
\m — Baƣqidǝ seni uning bilǝn billǝ kɵrgǝnidimƣu?! — dedi.   
\m
\v 27 Petrus yǝnǝ tandi. Dǝl xu qaƣda horaz qillidi.\x + \xo 18:27 \xt Yⱨ. 13:38. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning waliy Pilatus aldida soraⱪ ⱪilinixi  
\r Mat. 27:1-2, 11-31; Mar. 15:1-20; Luⱪa 23:1-25  
\m
\v 28 Andin ular Əysani Ⱪayafaning yenidin rimliⱪ waliyning ordisiƣa elip kǝldi (xu qaƣda tang atⱪanidi). Uni elip kǝlgǝn \add Yǝⱨudiylar\add* bolsa ɵzimizni napak ⱪilip bulƣimayli dǝp, ordiƣa kirmidi. Bolmisa ɵtüp ketix ⱨeytining dastihinidin ƣizalinalmaytti.\f □ \fr 18:28 \ft \+bd «...Bolmisa ɵtüp ketix ⱨeytining dastihinidin ƣizalinalmaytti»\+bd* — muxu ayǝttiki «ɵtüp ketix ⱨeyti» bolsa «petir nan ⱨeyti»ning birinqi küni (yǝni birhil «xabat küni» dǝp ⱨesablinatti)ni kɵrsitidu. 19:14diki izaⱨatni kɵrüng. 
\fp  «Ɵzimizni napak ⱪilip bulƣimayli». Ularning kɵzⱪarixi: «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrning ɵyigǝ kirsǝk bolmaydu; qünki ular bǝlkim «napak bir nǝrsǝ» (mǝsilǝn bir jǝsǝt yaki ɵlük nǝrsǝ)gǝ tǝgkǝn boluxi mumkin; biz ularƣa tǝgsǝk ulardiki «napakliⱪ» bizgimu yuⱪturuluxi mumkin» degǝndǝk idi. Demisǝkmu, ular kɵngül bɵlgǝn bu «taⱨarǝtlǝr» Tǝwrattiki muⱪǝddǝs ⱪanundiki «napakliⱪ» toƣruluⱪ bǝlgilimilǝrdin kɵp exip kǝtkǝnidi. Ⱪiziⱪ yeri xuki, ular «bulƣinix»tin ⱪorⱪup ɵz «pakliⱪini» bulƣimasliⱪⱪa ⱪizƣinliⱪ bilǝn tirixⱪini bilǝn, yǝnǝ Huda ǝwǝtkǝn Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨni ɵltürüx aldida turatti.\f*  \x + \xo 18:28 \xt Mat. 27:1; Mar. 15:1; Luⱪa 22:66; 23:1. \x*   
\m
\v 29 Xunga \add waliy\add* Pilatus sirtⱪa qiⱪip, ularning aldiƣa berip ularƣa:  
\m — Bu adǝmning üstidin nemǝ ǝrz ⱪilisilǝr? — dǝp soridi.   
\m
\v 30 Ular:  
\m — Bu adǝm jinayǝtqi bolmisa, uni sizgǝ tapxurmiƣan bolattuⱪ, — dǝp jawab berixti.\f □ \fr 18:30 \ft \+bd «bu adǝm jinayǝtqi bolmisa...»\+bd* — yaki «bu adǝm rǝzil ⱪilƣuqi bolmisa...».\f*   
\m
\v 31 — Uni ɵzünglar elip ketip, ɵz ⱪanununglar boyiqǝ ⱨɵküm qiⱪiringlar! — dedi Pilatus ularƣa.  
\m Yǝⱨudiylar:  
\m — Bizning ⱨeqkimni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilix ⱨoⱪuⱪimiz yoⱪ tursa, — deyixti.   
\m
\v 32 Bu ixlar Əysaning ɵzi ⱪandaⱪ ɵlüm bilǝn ɵlüdiƣini toƣrisidiki aldin eytⱪan bexarǝtlik sɵzining ǝmǝlgǝ axuruluxi üqün yüz bǝrdi.\f □ \fr 18:32 \ft \+bd «Bu ixlar Əysaning ɵzi ⱪandaⱪ ɵlüm bilǝn ɵlüdiƣini toƣrisidiki aldin eytⱪan bexarǝtlik sɵzining ǝmǝlgǝ axuruluxi üqün yüz bǝrdi»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Mǝsiⱨ birnǝqqǝ ⱪetim Yǝⱨudiy hǝlⱪining ɵzini ɵltürüx üqün etiⱪadsiz Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrning ⱪoliƣa tapxuridiƣanliⱪini wǝ xuningdǝk ɵzining rimliⱪlar ijad ⱪilƣan kresttǝ ɵlidiƣanliⱪini eytⱪanidi (mǝsilǝn, «Mat.» 20:19, 26:2, «Luⱪa» 18:32-33, «Yuⱨ.» 3:14, 12:32-33).\f*  \x + \xo 18:32 \xt Mat. 20:19; Yⱨ. 12:32. \x*   
\m
\v 33 Andin Pilatus yǝnǝ ordisiƣa kirip, Əysani qaⱪirtip, uningdin:  
\m — Sǝn Yǝⱨudiylarning padixaⱨimu? — dǝp soridi.\x + \xo 18:33 \xt Mat. 27:11; Mar. 15:2; Luⱪa 23:3. \x*   
\m
\v 34 Əysa uningƣa:  
\m — Bu soalni ɵzüng sorawatamǝsǝn, yaki baxⱪilar mǝn toƣruluⱪ sanga xundaⱪ eytⱪanmu? — dedi.   
\m
\v 35 — Mǝn bir Yǝⱨudiymu?! Seni manga tapxurƣanlar ɵz hǝlⱪing wǝ bax kaⱨinlarƣu! Nemǝ \add jinayǝt\add* ɵtküzgǝniding? — dedi Pilatus.\f □ \fr 18:35 \ft \+bd «mǝn bir Yǝⱨudiymu?»\+bd* — Pilatusning bu sɵzi: «Mǝn Yǝⱨudiy ǝmǝs, hǝlⱪing sǝn toƣruluⱪ birnemǝ demigǝn bolsa, mǝnmu ⱨeqnemǝ demǝymǝnƣu!» degǝn puriⱪi bar soaldur.\f*   
\m
\v 36 Əysa jawabǝn: — Mening padixaⱨliⱪim bu dunyaƣa tǝwǝ ǝmǝstur. Əgǝr bu dunyaƣa tǝwǝ bolƣan bolsa, hizmǝtqilirim mening Yǝⱨudiylarƣa tapxurulmasliⱪim üqün jǝng ⱪiliwatⱪan bolatti. Ⱨalbuki, mening padixaⱨliⱪim bu yǝrgǝ tǝwǝ ǝmǝstur, — dedi.\f □ \fr 18:36 \ft \+bd «Mening padixaⱨliⱪim bu dunyaƣa tǝwǝ ǝmǝstur»\+bd* — yaki «mening padixaⱨliⱪim bu dunyadin ǝmǝstur».\f*  \x + \xo 18:36 \xt Yⱨ. 6:15; 1Tim. 6:13. \x*   
\m
\v 37 Xunga Pilatus uningƣa:  
\m — Undaⱪta, sǝn padixaⱨmu?  
\m Əysa jawabǝn: — Xundaⱪ, eytⱪiningdǝk, padixaⱨmǝn. Mǝn xuningƣa tuƣulƣanmǝn, wǝ xuningƣa dunyaƣa kǝldim: — ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ guwaⱨliⱪ berixim üqündin ibarǝttur. Ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ tǝwǝ bolƣan ⱨǝrbir kixi bolsa mening awazimƣa ⱪulaⱪ salidu, — dedi.\f □ \fr 18:37 \ft \+bd «Xundaⱪ, eytⱪiningdǝk»\+bd* —Əysaning bu jawabning grek tilida «Xundaⱪ, lekin ǝⱨwal dǝl sening oyliƣiningdǝk ǝmǝs» degǝn puriⱪi qiⱪidu.\f*   
\m
\v 38 Pilatus uningdin:  
\m — «Ⱨǝⱪiⱪǝt» degǝn nemǝ? — dǝp soridi.  
\m Pilatus muxularni dǝp, yǝnǝ taxⱪiriƣa, Yǝⱨudiylarning aldiƣa qiⱪip ularƣa:  
\m — Mǝn uningdin ⱨeqⱪandaⱪ jinayǝt tapalmidim. \x + \xo 18:38 \xt Mat. 27:24; Luⱪa 23:4. \x*  
\v 39 Lekin ⱨǝr yili ɵtüp ketix ⱨeytida silǝr üqün \add mǝⱨbuslardin\add* birni ⱪoyup berix ⱪaidǝm bar. Xunga bu «Yǝⱨudiylarning padixaⱨi»ni silǝrgǝ ⱪoyup beriximni halamsilǝr? — dedi.\f □ \fr 18:39 \ft \+bd «...mǝⱨbuslardin birni ⱪoyup berix ⱪaidǝm bar»\+bd* — yaki: «...mǝⱨbuslardin birni ⱪoyup berix bir aditim bar».\f*  \x + \xo 18:39 \xt Mat. 27:15; Mar. 15:6; Luⱪa 23:17. \x*   
\m
\v 40 Ularning ⱨǝmmisi jawab berip:  
\m — Bu adǝmni ǝmǝs, Barabbasni ⱪoyup bering! — dǝp ⱪiyⱪas-sürǝn selixti (Barabbas bolsa bir ⱪaraⱪqi idi).\x + \xo 18:40 \xt Mat. 27:16; Mar. 15:7; Luⱪa 23:19; Ros. 3:1. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 19
\s1 Əysaning ɵlümgǝ ⱨɵküm ⱪilinixi  
\m
\v 1 Xuning bilǝn, Pilatus Əysani elip berip ⱪamqilatti.\f □ \fr 19:1 \ft \+bd «Xuning bilǝn, Pilatus Əysani elip berip ⱪamqilatti»\+bd* — muxu hil «ⱪamqilax» adǝttǝ krestlinixtin awwalⱪi jaza idi. Jaza ǝswabi tɵmür yaki sɵngǝk parqiliri baƣlaⱪliⱪ nǝqqǝ taniliⱪ ⱪamqa idi. Bu jazaning ɵzi xunqǝ eƣirki, jazalanƣuqi gaⱨi waⱪitlarda tehi krestlǝnmǝy turupla, uningdin ɵlüp ketǝtti.\f*  \x + \xo 19:1 \xt Mat. 27:26; Mar. 15:15. \x*  
\v 2 Lǝxkǝrlǝr tikǝnlik xahlarni ɵrüp, bir taj yasap, uning bexiƣa kiydürüxti wǝ uningƣa \add xaⱨanǝ\add* sɵsün rǝnglik bir ton kiydürüp,  
\v 3 uning aldiƣa kelip:  
\m — Yaxiƣayla, i Yǝⱨudiylarning «padixaⱨi»! — dǝp mǝshirǝ ⱪilixip, uning yüzigǝ ⱪayta-ⱪayta kaqat saldi.   
\m
\v 4 Pilatus bolsa yǝnǝ ordisidin qiⱪip, halayiⱪⱪa:  
\m — Mana! Uningdin ⱨeqⱪandaⱪ jinayǝt tapalmiƣanliⱪimni bilixinglar üqün, uni silǝrning aldinglarƣa elip qiⱪtim, — dedi.   
\m
\v 5 Buning bilǝn Əysa bexiƣa tikǝnlik taj wǝ uqisiƣa sɵsün ton kiygüzülgǝn ⱨalda taxⱪiriƣa elip qiⱪildi. Pilatus ularƣa:  
\m — Ⱪaranglar, u adǝmgǝ! — dedi.\f □ \fr 19:5 \ft \+bd «Ⱪaranglar, u adǝmgǝ!»\+bd* — Pilatus muxu yǝrdǝ bilmigǝn ⱨalda Zǝkǝriya pǝyƣǝmbǝrning xu bexaritini aƣziƣa alƣan idi: «Ⱪaranglar, «Xah» dǝp atalƣan adǝm!» («Zǝk.» 3:8, 6:12).\f*   
\m
\v 6 Bax kaⱨinlar wǝ ⱪarawullar uni kɵrüp:  
\m — Uni krestlǝng, krestlǝng! — dǝp warⱪiraxti.  
\m Pilatus ularƣa: — Uni elip berip ɵzünglar krestlǝnglar! Qünki mǝn uningdin ⱨeqⱪandaⱪ jinayǝt tapalmidim! — dedi.   
\m
\v 7 Yǝⱨudiylar uningƣa jawabǝn:  
\m — Bizdǝ xundaⱪ bir ⱪanun bar. Xu ⱪanunimizƣa asasǝn u ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinixi kerǝk, qünki u ɵzini Hudaning Oƣli dǝp atiwaldi.\x + \xo 19:7 \xt Law. 24:16; Yⱨ. 5:18; 10:3. \x*   
\m
\v 8 Pilatus bu sɵzni anglap tehimu ⱪorⱪup,\f □ \fr 19:8 \ft \+bd «Pilatus bu sɵzni anglap tehimu ⱪorⱪup,...»\+bd* — Pilatus nemixⱪa ⱪorⱪti? Əgǝr birsi ɵzini rimliⱪ imperator Ⱪǝysǝrgǝ barawǝr ⱪilip «Mǝn Hudaning Oƣli» desǝ, «Ⱪǝysǝrning düxmini» dǝp ⱨesablinixi mumkin; xunga gǝrqǝ uning Əysani ⱪoyuwǝtküsi bolsimu, yǝnila xundaⱪ ⱪilixtin ⱪorⱪatti. U yǝnǝ bir tǝrǝptin, yǝni ayalining Əysa toƣruluⱪ agaⱨlanduruxidin ⱪorⱪiximu mumkin idi («Mat.» 27:19).\f*  
\v 9 yǝnǝ ordisiƣa kirip, Əysadin:  
\m — Sǝn zadi ⱪǝyǝrdin kǝlgǝn? — dǝp soridi.  
\m Lekin Əysa uningƣa jawab bǝrmidi.   
\m
\v 10 Xunga Pilatus uningƣa: — Sǝn manga gǝp ⱪilmamsǝn? Seni ⱪoyup berixkǝ ⱨoⱪuⱪum barliⱪini, xundaⱪla krestlǝxkimu ⱨoⱪuⱪum barliⱪini bilmǝmsǝn? — dedi.   
\m
\v 11  Əysa jawabǝn: — Sanga ǝrxtin berilmigǝn bolsa, mening üstümdin ⱨeqⱪandaⱪ ⱨoⱪuⱪung bolmiƣan bolatti. Xuning üqün meni sanga tapxurup bǝrgǝn adǝmning gunaⱨi tehimu eƣirdur, — dedi.\f □ \fr 19:11 \ft \+bd «Sanga ǝrxtin berilmigǝn bolsa, mening üstümdin ⱨeqⱪandaⱪ ⱨoⱪuⱪung bolmiƣan bolatti»\+bd* — «ǝrxtin» degǝn sɵz grek tilida «yuⱪiridin». Muxu yǝrdǝ xübⱨisizki, ǝrxning ɵzini kɵrsitidu. \+bd «... meni sanga tapxurup bǝrgǝn adǝm»\+bd* — muxu yǝrdǝ Yǝⱨuda ǝmǝs, bǝlki bax kaⱨin Ⱪayafa idi. Ⱪayafa Yǝⱨudiylarning ɵzlirining Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨini etiⱪadsiz rimliⱪlarƣa tapxurƣanda, ǝmǝliyǝttǝ u pütkül Yǝⱨudiy hǝlⱪining wǝkili bolƣanidi.\f*   
\m
\v 12 Xu qaƣdin tartip, Pilatus uni ⱪoyuwetixkǝ amal izdǝytti. Lekin Yǝⱨudiylar warⱪirixip:  
\m — Bu adǝmni ⱪoyuwǝtsingiz, siz Ⱪǝysǝrning dosti bolmiƣan bolisiz! Ɵzini padixaⱨ degǝn ⱨǝrbir kixi Ⱪǝysǝrgǝ ⱪarxi qiⱪⱪan bolidu! — dǝp quⱪan selixti.\f □ \fr 19:12 \ft \+bd «Bu adǝmni ⱪoyuwǝtsingiz, siz Ⱪǝysǝrning dosti bolmiƣan bolisiz!»\+bd* — «Ⱪǝysǝr» Rim imperatorining unwani. «Ⱪǝysǝrning dosti» — bu mǝhsus bir unwan idi. Pilatus bǝlkim ming tǝsliktǝ xu alaⱨidǝ unwanƣa erixkǝn boluxi mumkin. U yǝnǝ xundaⱪ yuⱪiri unwandin mǝⱨrum boluxtin intayin ⱪorⱪatti.\f*  \x + \xo 19:12 \xt Ros. 17:7. \x*   
\m
\v 13 Pilatus bu sɵzlǝrni anglap, Əysani taxⱪiriƣa qiⱪardi wǝ «tax tahtayliⱪ ⱨoyla» dǝp atalƣan, ibraniy tilida «Gabbata» dǝp atalƣan yǝrdǝ «soraⱪ tǝhti»gǝ olturdi  
\v 14 (u waⱪit ɵtüp ketix ⱨeytining tǝyyarliⱪ künining altinqi saiti ǝtrapida idi). Pilatus Yǝⱨudiylarƣa:  
\m Mana bu silǝrning padixaⱨinglardur! — dedi.\f □ \fr 19:14 \ft \+bd «u waⱪit ɵtüp ketix ⱨeytining tǝyyarliⱪ künining altinqi saiti ǝtrapida idi»\+bd* — muxu ayǝttiki «ɵtüp ketix ⱨeyti» bolsa «petir nan ⱨeyti»ning birinqi küni (yǝni birhil «xabat küni» dǝp ⱨesablinatti)ni kɵrsitidu. Bu kündiki ⱨeyt «Qagigaⱨ» dǝp atilatti («Ⱪan.» 16:1-13, «2Tar.» 35:1, 2, 6 wǝ 18ni kɵrüng). 
\fp  «Altinqi saǝt» baxⱪa izaⱨatlirimizda eytⱪinimizdǝk, Rim waⱪtini kɵrsitidu. Bu ǝtigǝn saǝt altǝ idi.\f*   
\m
\v 15 Lekin ular warⱪirixip: — Yoⱪiting, yoⱪiting, uni krestlǝng! — dedi.  
\m Pilatus ularƣa: — Meni padixaⱨinglarni krestligin, dǝmsilǝr? — dedi.  
\m Bax kaⱨinlar jawabǝn:  
\m — Ⱪǝysǝrdin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ padixaⱨimiz yoⱪtur! — dǝp \add towlaxti\add*.  
\m Buning bilǝn Pilatus uni krestlǝxkǝ ularƣa tapxurup bǝrdi.\x + \xo 19:15 \xt Yar. 49:10. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning krestlinixi  
\r Mat. 27:32-44; Mar. 15:21-32; Luⱪa 23:26-39  
\m
\v 16-17 \add Lǝxkǝrlǝr\add* Əysani elip mangdi. U ɵz krestini yüdüp, «Bax sɵngǝk jayi» (ibraniy tilida «Golgota») degǝn yǝrgǝ bardi.\x + \xo 19:16-17 \xt Mat. 27:26; Mar. 15:22; Luⱪa 23:24,25; Mat. 27:31, 33; Mar. 15:22; Luⱪa 23:26, 33. \x*  
\v 18 Ular uni xu yǝrdǝ yǝnǝ ikki kixi bilǝn tǝng krestkǝ tartti; bu tǝripidǝ birsi, u tǝripidǝ birsi wǝ Əysa ularning otturisida krestkǝ tartildi.   
\m
\v 19 Pilatus tahtiƣa elan yezip krestkǝ bekitip ⱪoydi. Uningƣa: — «Nasarǝtlik Əysa — Yǝⱨudiylarning padixaⱨi» dǝp yezilƣanidi. \x + \xo 19:19 \xt Mat. 27:37; Mar. 15:26; Luⱪa 23:38. \x*  
\v 20 Əysa krestlinidiƣan yǝr xǝⱨǝrgǝ yeⱪin bolƣaqⱪa, nurƣun Yǝⱨudiylar tahtidiki sɵzlǝrni oⱪudi. Tahtidiki sɵzlǝr ibraniyqǝ, latinqǝ wǝ grekqǝ yeziⱪta yezilƣanidi.  
\v 21 Xunga Yǝⱨudiylarning bax kaⱨinliri Pilatusⱪa:  
\m — «Yǝⱨudiylarning padixaⱨi» dǝp yazmang, bǝlki «U ɵzini mǝn Yǝⱨudiylarning padixaⱨi, degǝn» dǝp yezing, — deyixti.   
\m
\v 22 Biraⱪ Pilatus jawabǝn:  
\m — Yazidiƣanni yezip boldum! — dedi.   
\m
\v 23 Lǝxkǝrlǝr Əysani krestligǝndin keyin, uning kiyimlirini elip, tɵtkǝ bɵlüp, ⱨǝrbir lǝxkǝr bir ülüxtin elixti; ular ⱨǝm iqidiki uzun kɵnglǝknimu elixti; lekin bu kɵnglǝk tikilmigǝn, üstidin ayiƣiƣiqǝ bir pütün toⱪulƣanidi. \x + \xo 19:23 \xt Mat. 27:35; Mar. 15:24; Luⱪa 23:34. \x*  
\v 24 Xuning üqün lǝxkǝrlǝr bir-birigǝ:  
\m — Buni yirtmayli, bǝlki qǝk tartixayli, kimgǝ qiⱪsa xu alsun, — deyixti.  
\m Bu ixlar muⱪǝddǝs yazmilardiki munu sɵzlǝr ǝmǝlgǝ axurulux üqün yüz bǝrdi: —  
\b  
\m «Ular mening kiyimlirimni ɵz arisida ülǝxti,  
\m Mening kɵnglikimgǝ erixix üqün qǝk taxlaxti».  
\m Dǝrwǝⱪǝ, lǝxkǝrlǝr xundaⱪ ⱪilixti.\f □ \fr 19:24 \ft \+bd «Mening kɵnglikim»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «mening qapinim». Zǝburda («Zǝb.» 22:15) ibraniy tili boyiqǝ «qapan» yaki «kɵnglǝk»ni kɵrsitidu. \+bd «Ular mening kiyimlirimni ɵz arisida ülǝxti, mening kɵnglikimgǝ erixix üqün qǝk taxlaxti»\+bd* — «Zǝb.» 22:15.\f*  \x + \xo 19:24 \xt Zǝb. 22:18\x*   
\m
\v 25 Əysaning krestining yenida anisi, anisining singlisi, Klopasning ayali Mǝryǝm wǝ Magdalliⱪ Mǝryǝmlǝr turatti. \f □ \fr 19:25 \ft \+bd «Əysaning krestining yenida anisi, anisining singlisi, Klopasning ayali Mǝryǝm wǝ Magdalliⱪ Mǝryǝmlǝr turatti»\+bd* — bu ayǝtni «Mat.» 27:56 bilǝn birlǝxtürüp ⱪariƣanda, «Əysaning anisining singlisi», yǝni Mǝryǝmning singlisi bolsa Zǝbǝdiyning ayali, xundaⱪla rosullardin Yuⱨanna bilǝn Yaⱪupning anisi bolux mumkinqiliki bardur. «Mar.» 15:40dǝ u «Salomi» dǝp atilidu.\f*  \x + \xo 19:25 \xt Mat. 27:55; Mar. 15:40; Luⱪa 23:49. \x*  
\v 26 Əysa anisi bilǝn ɵzi sɵyidiƣan muhlisining birgǝ turƣanliⱪini kɵrüp, anisiƣa:  
\m — I hanim, mana sening oƣlung! — dedi.\f □ \fr 19:26 \ft \+bd «Əysa anisi bilǝn ɵzi sɵyidiƣan muhlisining birgǝ turƣanliⱪini kɵrüp...»\+bd* — «ɵzi sɵyidiƣan muhlisi» bǝlkim bu bayanning muǝllipi Yuⱨanna boluxi mumkin. «Kirix sɵz»imizni kɵrüng.\f*   
\m
\v 27 Andin u bu muhlisⱪa:  
\m — Mana sening anang! — dedi.  
\m Xundin etibarǝn, u muhlis uni ɵzining ɵyidǝ turƣuzdi.   
\b  
\m  
\s1 Əysaning ɵlümi  
\r Mat. 27:45-56; Mar. 15:33-41; Luⱪa 23:44-49  
\m
\v 28 Andin Əysa ⱨǝmmǝ ixlarning tamam bolƣinini bilip (muⱪǝddǝs yazmilardiki bexarǝt ǝmǝlgǝ axurulux üqün):  
\m — Ussap kǝttim! — dedi.\f □ \fr 19:28 \ft \+bd «Əysa ⱨǝmmǝ ixlarning tamam bolƣinini bilip (muⱪǝddǝs yazmilardiki bexarǝt ǝmǝlgǝ axurulux üqün): — Ussap kǝttim! — dedi»\+bd* — «Zǝb.» 22:15, 31- yaki 69:21ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 19:28 \xt Zǝb. 22:15; 69:21\x*   
\m
\v 29 U yǝrdǝ sirkǝ xarab bilǝn toldurulƣan bir koza bar idi. Ular bir parqǝ bulutni sirkǝ xarabⱪa qilap, bir lepǝkgül ƣoliƣa baƣlap, Əysaning aƣziƣa tǝnglidi.  
\v 30 Əysa sirkǝ xarabni iqkǝndin keyin:  
\m — Tamam boldi! — dedi-dǝ, bexini tɵwǝn ⱪilip, roⱨini tapxurup bǝrdi.\f □ \fr 19:30 \ft \+bd «Əysa... bexini tɵwǝn ⱪilip, roⱨini tapxurup bǝrdi»\+bd* — Əysa «bexini tɵwǝn qüxürdi» andin, «roⱨini tapxurup bǝrdi». Adǝttiki adǝm bolsa, awwal «roⱨini beridu» \+bd andin\+bd* «bexini tɵwǝn qüxüridu». Demǝk, Əysa ɵzi ɵlüxining dǝⱪiⱪisini talliwaldi, ɵzlükidin ɵldi (10:17-18ni kɵrüng).\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning biⱪiniƣa nǝyzǝ sanjilixi  
\m
\v 31 U küni \add ɵtüp ketix ⱨeytining\add* tǝyyarliⱪ küni bolƣaqⱪa, krestlǝngǝnlǝrning jǝsǝtlirini xabat künidǝ kresttǝ ⱪaldururmasliⱪ üqün (xabat küni «uluƣ kün» ⱨesablanƣaqⱪa) Yǝⱨudiylar Pilatustin krestlǝngǝnlǝrning putlirini qeⱪip andin jǝsǝtlirini kresttin tezrǝk qüxürüwetixni tǝlǝp ⱪildi. \f □ \fr 19:31 \ft \+bd «U küni ɵtüp ketix ⱨeytining tǝyyarliⱪ küni bolƣaqⱪa,...»\+bd* — muxu ayǝttiki «ɵtüp ketix ⱨeyti» bolsa «petir nan ⱨeyti»ning birinqi küni (yǝni birhil «xabat küni» dǝp ⱨesablinatti). 14-ayǝt wǝ izaⱨatini kɵrüng. 
\fp  Yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, «petir nan ⱨeyti»ning birinqi küni «xabat küni» dǝp ⱨesablinatti. Xuningdǝk bu küni adǝttiki bir xabat küni (ⱨǝptining yǝttinqi küni, yǝni xǝnbǝ küni) bolƣan buloximu mumkin. Ikki tǝrǝptin «xabat» küni bolƣaqⱪa, bǝlkim «uluƣ kün» deyilixi mumkin idi. \+bd «krestlǝngǝnlǝrning jǝsǝtlirini xabat künidǝ kresttǝ ⱪaldururmasliⱪ üqün (xabat küni «uluƣ kün» ⱨesablanƣaqⱪa) Yǝⱨudiylar Pilatustin krestlǝngǝnlǝrning putlirini qeⱪip andin jǝsǝtlirini kresttin tezrǝk qüxürüwetixni tǝlǝp ⱪildi»\+bd* — «Ⱪan.» 21:22-23 wǝ «Yǝxua» 8:29dǝ Yǝⱨudiy hǝlⱪi üqün bekitilgǝn ⱪanun boyiqǝ, ɵlüm jazasi berilgǝn birsining jǝsiti tüwrük yaki dǝrǝhtǝ kǝqkiqǝ esiⱪliⱪ turmasliⱪi kerǝk idi; bolmisa «zemininglar napak bolidu» dǝp bekitiligǝn. Krestkǝ tartilƣanlar bǝzi waⱪitlarda ikki-üq kün esilƣandin keyinla ɵlǝtti. Əgǝr putiliri sunulƣan bolsa, kɵksini toluⱪ kɵtürǝlmǝsliki tüpǝylidin nǝpǝs alalmay tezla ɵlǝtti.\f*  
\v 32 Xuning bilǝn lǝxkǝrlǝr berip Əysa bilǝn billǝ krestlǝngǝn birinqi andin ikkinqi adǝmning putlirini qaⱪti.  
\v 33 Lekin Əysaƣa kǝlgǝndǝ, uning alliⱪaqan ɵlgǝnlikini kɵrdi, xuning bilǝn uning putini qaⱪmidi.  
\v 34 Əmma lǝxkǝrlǝrdin biri uning biⱪiniƣa nǝyzini sanjiwidi, xuan ⱪan wǝ su eⱪip qiⱪti.\f □ \fr 19:34 \ft \+bd «Əmma lǝxkǝrlǝrdin biri uning biⱪiniƣa nǝyzini sanjiwidi, xuan ⱪan wǝ su eⱪip qiⱪti»\+bd* — «1Yuⱨ.» 5:6-8ni kɵrüng. «Ⱪan wǝ su»ning tǝng qiⱪixi adǝmning ⱨǝⱪiⱪiy ɵlgǝnlikini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 35 Buni kɵrgüqi silǝrning ixinixinglar üqün guwaⱨliⱪ beridu; kɵrgüqining guwaⱨliⱪi ⱨǝⱪtur, u ɵzining eytⱪanlirini ⱨǝⱪ dǝp bilidu.  
\v 36-37 Bu ixlarning ⱨǝmmisi muⱪǝddǝs yazmilarda: «Uning bir tal sɵngikimu sundurulmaydu» wǝ yǝnǝ bir bexarǝttǝ: «Ular ɵzliri sanjiƣan adǝmgǝ ⱪaraydu» dǝp aldin eytilƣanlarni ǝmǝlgǝ axurux üqün yüz bǝrdi.\f □ \fr 19:36-37 \ft \+bd «Uning bir tal sɵngikimu sundurulmaydu»\+bd* — «Mis.» 12:10, (LXX) , 12:46, «Qɵl.» 9:12, «Zǝb.» 34:20. \+bd «Ular ɵzliri sanjiƣan adǝmgǝ ⱪaraydu»\+bd* — «Zǝk.» 12:10.\f*  \x + \xo 19:36-37 \xt Mis. 12:46; Qɵl. 9:12; Zǝb. 34:20; Zǝk. 12:10. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning dǝpnǝ ⱪilinixi  
\r Mat. 27:57-61; Mar. 15:42-47; Luⱪa 23:50-56  
\m
\v 38 Bu ixlardin keyin, Arimatiyaliⱪ Yüsüp Pilatustin Əysaning jǝsitini elip ketixni tǝlǝp ⱪildi (Yüsüp Əysaning muhlisliridin idi, lekin Yǝⱨudiylardin ⱪorⱪⱪini üqün buni mǝhpiy tutatti); Pilatus ruhsǝt bǝrdi, xuning bilǝn Yüsüp berip Əysaning jǝsitini elip kǝtti. \x + \xo 19:38 \xt Mat. 27:57; Mar. 15:42; Luⱪa 23:50; Yⱨ. 12:42. \x*  
\v 39 Burun bir keqisi Əysaning yeniƣa kǝlgǝn ⱨeliⱪi Nikodimmu murmǝkki bilǝn sǝbrǝ arilaxturulƣan huxbuy dora-dǝrmandin yüz jingqǝ elip, \add uning\add* \add bilǝn billǝ\add* kǝldi. \f □ \fr 19:39 \ft \+bd «Burun bir keqisi Əysaning yeniƣa kǝlgǝn ⱨeliⱪi Nikodim»\+bd* — «Yuⱨ.» 3:1-15ni kɵrüng. \+bd «murmǝkki bilǝn sǝbrǝ arilaxturulƣan huxbuy dora-dǝrmandin yüz jingqǝ elip,...»\+bd* — xu qaƣdiki «jing» bǝlkim 0.325 kilogram idi, xunga dora-dǝrmanlar 32 kiloqǝ idi.\f*  \x + \xo 19:39 \xt Yⱨ. 3:1; 7:50. \x*  
\v 40 Ikkiylǝn Əysaning jǝsitini Yǝⱨudiylarning dǝpnǝ ⱪilix aditi boyiqǝ dora-dǝrmanlarni qeqip, kanap rǝhtlǝr bilǝn orap kepǝnlidi.  
\v 41 Əysa krestlǝngǝn yǝrdǝ bir baƣ bolup, baƣning iqidǝ tehi ⱨeqkim yǝrlǝnmigǝn yengi bir box yǝrlik bar idi. \f □ \fr 19:41 \ft \+bd «baƣning iqidǝ tehi ⱨeqkim yǝrlǝnmigǝn yengi bir box yǝrlik bar idi»\+bd* — Injildiki baxⱪa bayanlardin eniⱪki, bu ⱪǝbrǝ (yǝrlik) tax ɵngkür idi. «Ⱨeqkim xu yǝrgǝ ⱪoyulmiƣan» bolƣaqⱪa, xu yǝr Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ pütünlǝy «pakiz bir jay» (ⱨeq ɵlük tegip baⱪmiƣan) dǝp ⱨesablinatti.\f*  
\v 42 Bu Yǝⱨudiylarning ⱨeytining tǝyyarliⱪ küni bolƣaqⱪa ⱨǝm bu yǝrlik yeⱪin jayda bolƣanliⱪi üqün, ular Əysani xu yǝrlikkǝ ⱪoydi.\f □ \fr 19:42 \ft \+bd «Yǝⱨudiylarning ⱨeytining tǝyyarliⱪ küni bolƣaqⱪa,...»\+bd* — «ⱨeyt» bolsa «petir nan ⱨeyti». Uning birinqi küni bilǝn xabat küni ohxaxla xu küni kǝq saǝt 6-dǝ baxlinatti, xunga tezrǝk dǝpnǝ ⱪilinix kerǝk idi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 20
\s1 Əysaning tirilixi  
\r Mat. 28:1-10; Mar. 16:1-8; Luⱪa 24:1-12  
\m
\v 1 Ⱨǝptining birinqi küni tang sǝⱨǝr, Magdalliⱪ Mǝryǝm ⱪǝbrigǝ bardi wǝ ⱪǝbrining aƣzidiki taxning eliwetilgǝnlikini kɵrdi.\f □ \fr 20:1 \ft \+bd «ⱨǝptining birinqi küni»\+bd* — yǝni yǝkxǝnbǝ küni. \+bd «Magdalliⱪ Mǝryǝm... ⱪǝbrining aƣzidiki taxning eliwetilgǝnlikini kɵrdi»\+bd* — ⱪǝbrǝ ɵngkür idi («Mat.» 27:60, «Luⱪa» 23:53).\f*  \x + \xo 20:1 \xt Mat. 28:1; Mar. 16:1; Luⱪa 24:1. \x*  
\v 2 Xunga u yügürginiqǝ kelip Simon Petrus wǝ Əysa sɵygǝn ⱨeliⱪi muhlisning yeniƣa kelip, ularƣa:  
\m — Ular Rǝbni ⱪǝbridin yɵtkiwetiptu, uni ⱪǝyǝrgǝ ⱪoyƣinini bilmiduⱪ! — dedi.\f □ \fr 20:2 \ft \+bd «Ular Rǝbni ⱪǝbridin yɵtkiwetiptu, uni ⱪǝyǝrgǝ ⱪoyƣinini bilmiduⱪ!»\+bd* — muxu ayǝttiki «biz» ispatlayduki, Injildiki baxⱪa «bayanlar»da eytilƣandǝk, ǝslidǝ Mǝryǝm bilǝn billǝ yǝnǝ baxⱪa ayallarmu bar idi («Mat.» 28:1, «Mar.» 16:1-2. «Luⱪa» 23:54-24:1ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 20:2 \xt Yⱨ. 13:23; 21:7,20. \x*   
\m
\v 3 Petrus bilǝn ⱨeliⱪi muhlis taxⱪiriƣa qiⱪip, ⱪǝbrigǝ ⱪarap yol aldi.\x + \xo 20:3 \xt Luⱪa 24:12. \x*  
\v 4 Ikkiylǝn tǝng yügürüp mangdi, lekin ⱨeliⱪi muhlis Petrustin tez yügürüp, ⱪǝbrigǝ birinqi bolup yetip bardi.  
\v 5 U engixip iqigǝ ⱪarap, kanap kepǝnlǝrning u yǝrdǝ yeyiⱪliⱪ turƣanliⱪini kɵrdi, lekin iqkirigǝ kirmidi.\x + \xo 20:5 \xt Yⱨ. 19:40. \x*  
\v 6 Uningƣa ǝgixip kǝlgǝn Simon Petrus yetip kelip, ⱪǝbrigǝ kirdi wǝ u yǝrdǝ yeyiⱪliⱪ turƣan kanap kepǝnlǝrni,  
\v 7 xundaⱪla Əysaning bexiƣa oralƣan yaƣliⱪnimu kɵrdi. Yaƣliⱪ kepǝnlǝr bilǝn bir yǝrdǝ ǝmǝs, bǝlki ayrim yǝrdǝ yɵgǝklik turatti.\x + \xo 20:7 \xt Yⱨ. 11:44. \x*   
\m
\v 8 Andin ⱪǝbrigǝ awwal kǝlgǝn ⱨeliⱪi muhlismu ⱪǝbrigǝ kirip, ǝⱨwalni kɵrüp ixǝndi\f □ \fr 20:8 \ft \+bd «Andin ⱪǝbrigǝ awwal kǝlgǝn ⱨeliⱪi muhlismu ⱪǝbrigǝ kirip, ǝⱨwalni kɵrüp ixǝndi»\+bd* — «ⱨeliⱪi muhlis» (Yuⱨanna) nemigǝ ixǝndi? U xu kepǝnlǝrni wǝ yaƣliⱪning xundaⱪ rǝtlik ⱪoyulƣanliⱪini kɵrüp, Əysaning jǝsitini ⱨeqkim oƣrilimidi, bǝlki u qoⱪum ɵlümdin tirildi, dǝp ixǝndi.\f*  
\v 9 (qünki ular uning ɵlümdin ⱪayta tirilixining muⱪǝrrǝrliki ⱨǝⱪⱪidǝ muⱪǝddǝs yazmilardiki bexarǝtni tehiqǝ qüxǝnmǝytti). \f □ \fr 20:9 \ft \+bd «uning ɵlümdin ⱪayta tirilixi..»\+bd* — grek tilida «uning ɵlgǝnlǝrning arisidin tirilixi...». \+bd «uning ɵlümdin ⱪayta tirilixining muⱪǝrrǝrliki ⱨǝⱪⱪidǝ muⱪǝddǝs yazmilardiki bexarǝt...»\+bd* — biz baxⱪa yǝrlǝrdǝ kɵrsǝtkinimizdǝk, Tǝwrat-Zǝburda Mǝsiⱨning ɵlümdin tirilixini kɵrsitidiƣan nurƣun bexarǝtlǝr bardur.\f*  \x + \xo 20:9 \xt Zǝb. 16:10; Ros. 2:25,31; 13:35. \x*  
\v 10 Xuning bilǝn ikkiylǝn ɵz turalƣuliriƣa ⱪaytixti.\f □ \fr 20:10 \ft \+bd «Xuning bilǝn ikkiylǝn ɵz turalƣuliriƣa ⱪaytixti»\+bd* — «ɵz turalƣuliriƣa» grek tilida «ɵzliriningkigǝ» yaki «ɵzliriningkilǝrgǝ».\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Magdalliⱪ Mǝryǝmgǝ kɵrünüxi  
\r Mar. 16:9-11  
\m
\v 11 Əmma Mǝryǝm bolsa ⱪǝbrining sirtida turup yiƣlawatatti. U yiƣlap turup ⱪǝbrining iqigǝ engixip ⱪariwidi, \x + \xo 20:11 \xt Mat. 28:1; Mar. 16:5; Luⱪa 24:4. \x*  
\v 12 mana aⱪ kiyim kiygǝn ikki pǝrixtǝ turatti; ularning biri Əysaning jǝsiti ⱪoyulƣan yǝrning bax tǝripidǝ, yǝnǝ biri ayaƣ tǝripidǝ olturatti.   
\m
\v 13 Ular Mǝryǝmdin:  
\m — Hanim, nemixⱪa yiƣlaysǝn? — dǝp soridi.  
\m — Rǝbbimni elip ketiptu, uni nǝgǝ ⱪoyƣanliⱪini bilǝlmǝywatimǝn, — dedi u ularƣa.   
\m
\v 14 U xu sɵzlǝrni ⱪilipla, kǝynigǝ buruluwidi, Əysaning xu yǝrdǝ turƣanliⱪini kɵrdi. Lekin u uning Əysa ikǝnlikini bilmidi.\x + \xo 20:14 \xt Mat. 28:9; Mar. 16:9. \x*   
\m
\v 15 Əysa uningdin — Hanim, nemixⱪa yiƣlaysǝn, kimni izdǝysǝn? — dǝp soridi.  
\m Mǝryǝm uni baƣwǝn xu, dǝp oylap:  
\m — Tǝⱪsir, ǝgǝr uni siz xu yǝrdin yɵtkiwǝtkǝn bolsingiz, ⱪǝyǝrgǝ ⱪoyƣanliⱪingizni eytip bǝrgǝysiz. Mǝn uni elip ketimǝn, — dedi.   
\m
\v 16 Mǝryǝm! — dedi Əysa uningƣa.  
\m Mǝryǝm burulupla, ibraniy tilida:  
\m — Rabboni! — dedi (bu sɵz «ustaz» degǝn mǝnidǝ).   
\m
\v 17  Əysa uningƣa: — Manga esilmiƣin! Qünki mǝn tehi atamning yeniƣa qiⱪmidim. Berip ⱪerindaxlirimƣa: Meni «Silǝrningmu Atanglarning, yǝni mening Atamning, silǝrning Hudayinglarning, yǝni mening Hudayimning yeniƣa qiⱪimǝn!» dǝydu, — dǝp yǝtküzgin, dedi.\f □ \fr 20:17 \ft \+bd «Əysa uningƣa: — Manga esilmiƣin!.. \+bd*\+bdit dedi\+bdit*» — «manga esilmiƣin!» yaki «manga ⱪol tǝgküziwǝrmǝ». Keyinki sɵzlǝr buning mǝnisining «esilmiƣin» ikǝnlikini eniⱪ kɵrsitidu. \+bd «Berip ⱪerindaxlirimƣa: Meni «Silǝrningmu atanglarning, yǝni mening atamning, silǝrning Hudayinglarning, yǝni mening Hudayimning yeniƣa qiⱪimǝn!» dǝydu, — dǝp yǝtküzgin»\+bd* — Əysaning Magdalliⱪ Mǝryǝmgǝ kɵrünüxi toƣruluⱪ wǝ uningƣa eytⱪan bu muⱨim sɵzliri toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 20:17 \xt Zǝb. 22:22; Mat. 28:10; Yⱨ. 16:2; Ibr. 2:11. \x*   
\m
\v 18 Xuning bilǝn Magdalliⱪ Mǝryǝm muhlislarning yeniƣa berip, ularƣa: «Rǝbni kɵrdüm!» dedi wǝ xundaⱪla Əysa ɵzigǝ eytⱪan u sɵzlǝrni ularƣa yǝtküzdi.\x + \xo 20:18 \xt Mat. 28:8; Mar. 16:10; Luⱪa 24:9. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning muhlisliriƣa kɵrünüxi  
\r Mat. 28:16-20; Mar. 16:14-18; Luⱪa 24:36-49  
\m
\v 19 Xu küni kǝqtǝ, yǝni ⱨǝptining birinqi küni kǝqtǝ, Yǝⱨudiylardin ⱪorⱪⱪanliⱪi üqün muhlislar yiƣilƣan ɵydǝ ixiklirini ⱨim taⱪiwalƣanidi; xu waⱪitta, Əysa kelip ularning otturisida \add kɵrünüp\add*, ɵrǝ turƣan ⱨalda ularƣa:  
\m — Silǝrgǝ aman-hatirjǝmlik bolƣay! — dedi. \f □ \fr 20:19 \ft \+bd «Silǝrgǝ hatirjǝmlik bolƣay»\+bd* — ibraniy tilida «Xalom ǝlǝyⱪum!» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu, ǝrǝb tilida «ǝssalamuǝlǝykum».\f*  \x + \xo 20:19 \xt Mar. 16:14; Luⱪa 24:36; 1Kor. 15:5. \x*  
\v 20 Buni dǝp, ⱪollirini wǝ biⱪinini ularƣa kɵrsǝtti. Xuning bilǝn muhlislar Rǝbni kɵrginidin xadlandi. \x + \xo 20:20 \xt Yⱨ. 16:22. \x*  
\v 21 Xunga Əysa ularƣa yǝnǝ:  
\m — Silǝrgǝ aman-hatirjǝmlik bolƣay! Ata meni ǝwǝtkinidǝk, mǝnmu silǝrni ǝwǝtimǝn, — dedi.\x + \xo 20:21 \xt Yǝx. 61:1; Mat. 28:19; Mar. 16:15; Luⱪa 4:18; Yⱨ. 17:18. \x*   
\m
\v 22 Bu sɵzni eytⱪandin keyin, u ularning üstigǝ bir püwlǝp:  
\m — Muⱪǝddǝs Roⱨni ⱪobul ⱪilinglar.  
\v 23 Kimning gunaⱨlirini kǝqürsǝnglar, uning gunaⱨi kǝqürüm ⱪilinidu; kimning gunaⱨlirini tutuwalsanglar, xuning gunaⱨi tutuwelinidu! — dedi.\f □ \fr 20:23 \ft \+bd «Kimning gunaⱨlirini kǝqürsǝnglar, uning gunaⱨi kǝqürüm ⱪilinidu; kimning gunaⱨlirini tutuwalsanglar, xuning gunaⱨi tutuwelinidu!»\+bd* — bu rosullarning kixilǝrning gunaⱨini toluⱪ kǝqürüm ⱪilix ⱨoⱪuⱪi bar, degǝnlik ǝmǝs. Undaⱪ ⱨoⱪuⱪ pǝⱪǝt Hudaƣila tǝwǝdur. «Mat.» 16:19 wǝ 18:18ni kɵrüng. Bizningqǝ, bu «gunaⱨlarni kǝqürüm ⱪilix» jamaǝtning tǝrtipigǝ baƣliⱪtur. Eƣir gunaⱨ sadir ⱪilƣan etiⱪadqilar jamaǝtkǝ ⱪatnixiwerǝmdu? Rǝbbimiz «Mat.» 18:15-20dǝ bu mǝsilǝ toƣruluⱪ ǝmr beridu; bu ǝmr boyiqǝ jamaǝtning gunaⱨ sadir ⱪilƣan ǝmma towa ⱪilmiƣan ⱪerindaxlirini jamaǝttin qiⱪirix ⱨoⱪuⱪi bardur. «Korintliⱪlarƣa (1) wǝ (2)»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng, bolupmu «2Kor.» 2:11 toƣruluⱪ qüxǝndürüximizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 20:23 \xt Mat. 16:19; 18:18. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Tomasⱪa kɵrünüxi  
\m
\v 24 Əmma on ikkiylǝnning biri, yǝni «ⱪoxkezǝk» dǝp atalƣan Tomas Əysa kǝlgǝndǝ ularning yenida ǝmǝs idi. \f □ \fr 20:24 \ft \+bd ««ⱪoxkezǝk» dǝp atalƣan Tomas»\+bd* — grek tilida ««Didimus» dǝp atalƣan Tomas».\f*  
\v 25 Xunga baxⱪa muhlislar uningƣa:  
\m — Biz Rǝbni kɵrduⱪ! — deyixti. Lekin Tomas ularƣa:  
\m — Uning ⱪollirida mihlarning izini kɵrmigüqǝ, mihlarning iziƣa ɵz barmiⱪimni wǝ biⱪiniƣa ɵz ⱪolumni tiⱪip baⱪmiƣuqǝ, ⱨǝrgiz ixǝnmǝymǝn, — dedi.   
\m
\v 26 Sǝkkiz kündin keyin, muhlislar yǝnǝ xu ɵy iqidǝ jǝm bolƣanda, Tomasmu ular bilǝn billǝ idi. Ixiklǝr taⱪaⱪliⱪ tursimu, Əysa kelip ularning arisida turup:  
\m — Silǝrgǝ aman-hatirjǝmlik bolƣay! — dedi.  
\v 27 Andin u Tomasⱪa:  
\m — Barmiⱪingni bu yǝrgǝ tǝgküzüp, ⱪollirimƣa ⱪara. Ⱪolungni uzitip, biⱪinimƣa tiⱪip, gumanda bolmay, ixǝngüqi bolƣin! — dedi.\x + \xo 20:27 \xt 1Yuⱨa. 1:1. \x*   
\m
\v 28 Tomas uningƣa: — Mening Rǝbbim ⱨǝm mening Hudayimsǝn! — dǝp jawab bǝrdi.\f □ \fr 20:28 \ft \+bd «Mening Rǝbbim ⱨǝm mening Hudayimsǝn!»\+bd* — grek tilida «Mening Rǝbbim ⱨǝm mening Hudayim!». Ⱨazir barliⱪ muhlislar Mǝsiⱨning toluⱪ salaⱨiyitini tonup yǝtkǝnidi.\f*   
\m
\v 29 Əysa uningƣa:  
\m — Meni kɵrgǝnliking üqün ixǝnding. Kɵrmǝy turup ixǝngüqilǝr bǝhtliktur! — dedi.\x + \xo 20:29 \xt 1Pet. 1:8. \x*   
\b  
\m  
\s1 Uxbu kitabning mǝⱪsiti  
\m
\v 30 Əysa muhlislirining aldida bu kitabta hatirilǝnmigǝn baxⱪa nurƣun mɵjizilik alamǝtlǝrnimu kɵrsǝtti. \x + \xo 20:30 \xt Yⱨ. 21:25. \x*  
\v 31 Lekin muxular silǝrni Əysaning Mǝsiⱨ, xundaⱪla Hudaning Oƣli ikǝnlikigǝ ixǝnsun ⱨǝm bu arⱪiliⱪ \add uningƣa\add* etiⱪad ⱪilip, uning nami arⱪiliⱪ ⱨayatliⱪⱪa erixsun, dǝp yezildi.   
\b  
\b  
\m  
\c 21
\s1 Əysaning yǝttǝ muhlisiƣa kɵrünüxi  
\m
\v 1 Bu ixlardin keyin, Əysa Tiberiyas dengizining boyida muhlisliriƣa yǝnǝ bir ⱪetim kɵründi. Uning bu ⱪetimⱪi kɵrünüxi mundaⱪ boldi:\f □ \fr 21:1 \ft \+bd «Tiberiyas dengizi»\+bd* — Galiliyǝdǝ bolup, «Galiliyǝ dengizi» wǝ «Hinnǝsǝrǝt kɵli» dǝpmu atilidiƣan qong kɵldur.\f*  
\v 2 Simon Petrus, «ⱪoxkezǝk» dǝp atalƣan Tomas, Galiliyǝdiki Kanaliⱪ Nataniyǝl, Zǝbǝdiyning oƣulliri wǝ baxⱪa ikki muhlis billǝ idi.\x + \xo 21:2 \xt Mat. 4:21; Mar. 1:19; Yⱨ. 1:46. \x*  
\v 3 Simon Petrus:  
\m Mǝn beliⱪ tutⱪili barimǝn, — dedi.  
\m Kɵpqilik:  
\m Bizmu sǝn bilǝn billǝ barimiz, — deyixti.  
\m Ular taxⱪiriƣa qiⱪip, kemigǝ olturdi, lekin xu bir keqǝ ⱨeqnǝrsǝ tutalmidi.  
\v 4 Tang atay deginidǝ, Əysa ⱪirƣaⱪta turatti, biraⱪ muhlislar uning Əysa ikǝnlikini bilmidi.  
\v 5 Xunga Əysa:  
\m — Balilar, silǝrdǝ yegüdǝk bir nǝrsǝ yoⱪⱪu? — dǝp soridi.  
\m — Yoⱪ, — dǝp jawab bǝrdi ular.\f □ \fr 21:5 \ft \+bd «silǝrdǝ yegüdǝk bir nǝrsǝ yoⱪⱪu?»\+bd* — grek tilida «beliⱪ tuttunglarmu?» degǝnni puritidu.\f*   
\m
\v 6 Əysa ularƣa — Torni kemining ong tǝripigǝ taxlanglar, xundaⱪ ⱪilsanglar tutisilǝr, — dedi.  
\m Xuning bilǝn ular torni \add xu yaⱪⱪa\add* taxlap, xundaⱪ kɵp beliⱪ tuttiki, ⱨǝtta torni tartip qiⱪiralmay ⱪaldi.\f □ \fr 21:6 \ft \+bd «Torni kemining ong tǝripigǝ taxlanglar, xundaⱪ ⱪilsanglar tutisilǝr»\+bd* — Galiliyǝ dengizidiki beliⱪlar kündüzi dengiz astiƣa qüxüwalidiƣini tüpǝylidin, xu waⱪitta beliⱪ tutux zadi mumkin ǝmǝs idi.\f*  \x + \xo 21:6 \xt Luⱪa 5:4, 6, 7. \x*  
\v 7 Əysa sɵygǝn muhlis Petrusⱪa:  
\m — Bu Rǝbⱪu! — dedi.  
\m Simon Petrus uning Əysa ikǝnlikini anglap, tonini ɵzigǝ yɵgǝp (qünki \add belining asti\add* yalingaq idi) ɵzini dengizƣa taxlidi.\x + \xo 21:7 \xt Yⱨ. 13:23; 20:2. \x*  
\v 8  Ⱪirƣaⱪtin anqǝ yiraⱪ ǝmǝs bolup, tǝhminǝn ikki yüz gǝz yiraⱪliⱪta bolƣaqⱪa, ⱪalƣan muhlislar beliⱪ bilǝn tolƣan torni tartip kiqik kemisi bilǝn ⱪirƣaⱪⱪa kǝldi.\f □ \fr 21:8 \ft \+bd «tǝhminǝn ikki yüz gǝz»\+bd* — yüz metrdǝk.\f*  
\v 9 Ular ⱪirƣaⱪⱪa qiⱪⱪanda, xahardin yeⱪilƣan, üstidǝ beliⱪ ⱪoyuⱪluⱪ gülhanni wǝ nanni kɵrdi.  
\v 10 Əysa:  
\m — Əmdi tutⱪan beliⱪinglardin ǝkelinglar, — dedi.\x + \xo 21:10 \xt Luⱪa 24:41. \x*   
\m
\v 11 Simon Petrus \add kemigǝ\add* qiⱪip, torni ⱪirƣaⱪⱪa tartip qiⱪardi. Tor qong beliⱪlar bilǝn tolƣan bolup, jǝmiy bir yüz ǝllik üq beliⱪ bar idi. Beliⱪ xunqǝ kɵp bolƣini bilǝn, tor yirtilmiƣanidi. \f □ \fr 21:11 \ft \+bd «Beliⱪ xunqǝ kɵp bolsimu, tor yirtilmiƣanidi»\+bd* — buning ǝⱨmiyiti toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  
\v 12 Əysa:  
\m — Kelinglar, naxta ⱪilinglar, — dedi. Muhlislarning iqidin ⱨeqkim uningdin:  
\m — Sǝn kim bolisǝn? — dǝp soraxⱪa petinalmidi. Qünki ular uning Rǝb ikǝnlikini bildi. \f □ \fr 21:12 \ft \+bd «Muhlislarning iqidin ⱨeqkim uningdin: — Sǝn kim bolisǝn? — dǝp soraxⱪa petinalmidi. Qünki ular uning Rǝb ikǝnlikini bildi»\+bd* — Rǝb Əysa ularƣa tonux bolƣan ⱪiyapǝttin baxⱪa birhil ⱪiyapǝttǝ ularƣa kɵrüngǝn bolsa kerǝk.\f*  
\v 13  Əysa nanni ǝkilip ularƣa bǝrdi ⱨǝm beliⱪlarnimu xundaⱪ ⱪildi.  
\v 14 Mana bu Əysaning ɵlgǝndin keyin tirilip, ɵzini muhlisliriƣa üqinqi ⱪetim ayan ⱪilixi idi.\f □ \fr 21:14 \ft \+bd «Əysaning ɵlgǝndin keyin tirilip»\+bd* — grek tilida «Əysaning ɵlgǝnlǝr iqidin tirilip,...». \+bd «ɵzini muhlisliriƣa üqinqi ⱪetim ayan ⱪilixi»\+bd* — bǝlkim on birǝylǝnning jǝm bolƣan waⱪtida ularƣa nisbǝtǝn üqinqi ⱪetimⱪi kɵrünüxini kɵrsitidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning Petrusning ɵzidin üq ⱪetim tenixidin keyin uni ǝsligǝ kǝltürüxi  
\m
\v 15 Ular naxta ⱪilƣandin keyin, Əysa Simon Petrustin:  
\m — Yunusning oƣli Simon, sǝn meni bulardinmu qongⱪur sɵyǝmsǝn? — dǝp soridi.  
\m — Xundaⱪ Rǝb, mening seni sɵyidiƣanliⱪimni sǝn bilisǝn! — dedi Petrus.  
\m Əysa uningƣa:  
\m Undaⱪta, ⱪozilirimni otlitip baⱪ! — dedi.\f □ \fr 21:15 \ft \+bd «Yunusning oƣli Simon»\+bd* — «Yunus» — grek tilida wǝ ibraniy tilida «Yonaⱨ» (ǝrǝbqǝ «Yunus»). Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «Yuⱨanna» deyilidu. \+bd «meni bulardinmu qongⱪur sɵyǝmsǝn»\+bd* — muxu soalda «bular» kimni bildüridu? Bizningqǝ ǝyni yǝrdǝ turƣan baxⱪa muhlislarni kɵrsitidu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ yǝnǝ tohtilimiz. \+bd «mening seni sɵyidiƣanliⱪimni sǝn bilisǝn!»\+bd* — «sɵyidiƣanliⱪim» muxu yǝrdǝ adǝttǝ «dost tutux» degǝn bir peil bilǝn ipadilinidu. Bu sɵzning mǝnisi grek tilidiki «sɵyüx»tin ajiz bolƣaqⱪa, bǝzi alimlar Petrusning sɵzi «mening sanga bolƣan muⱨǝbbitimni «sɵyüx» degili bolmaydu, pǝⱪǝt «dost tutux» degili bolidu» degǝndǝk kiqik peilliⱪni bildüridu yaki bolmisa Petrusning ɵzining Əysaƣa bolƣan muⱨǝbbitigǝ gumani barliⱪini bildüridu, dǝp ⱪaraydu. Biz bu kɵzⱪaraxⱪa ⱪayilmiz.\f*   
\m
\v 16 U ikkinqi ⱪetim yǝnǝ uningdin:  
\m — Yunusning oƣli Simon, meni sɵyǝmsǝn? — dǝp soridi.  
\m Petrus yǝnǝ:  
\m — Xundaⱪ, Rǝb, mening seni sɵyidiƣanliⱪimni bilisǝn, — dedi.  
\m Əysa uningƣa:  
\m — Undaⱪta, ⱪoylirimni baⱪ, — dedi.\f □ \fr 21:16 \ft \+bd «...Rǝb, mening seni sɵyidiƣanliⱪimni bilisǝn»\+bd* — «sɵyidiƣanliⱪim» degǝn sɵz -15-ayǝttikidǝk «dost tutux» degǝn peil bilǝn ipadilinidu.\f*   
\m
\v 17 Üqinqi ⱪetim uningdin yǝnǝ:  
\m — Yunusning oƣli Simon, meni sɵyǝmsǝn? — dǝp soridi.  
\m Petrus Əysaning üqinqi ⱪetim ɵzidin: «Meni sɵyǝmsǝn?» dǝp soriƣanliⱪiƣa kɵngli yerim bolup:  
\m — Rǝb, sǝn ⱨǝmmini bilisǝn, seni sɵyidiƣanliⱪimnimu bilisǝn, — dedi.  
\m Əysa uningƣa:  
\m — Undaⱪta, ⱪoylirimni otlat. \f □ \fr 21:17 \ft \+bd «Yunusning oƣli Simon, meni sɵyǝmsǝn?»\+bd* — «sɵyǝmsǝn» — Əysa bu ⱪetim «sɵyüx»ni bildürüx üqün (15-ayǝttiki) «dost tutux» degǝn peilni ixlitidu. \+bd «Rǝb, sǝn ⱨǝmmini bilisǝn, seni sɵyidiƣanliⱪimnimu bilisǝn»\+bd* — bu ayǝttiki «sɵyǝmsǝn?» wǝ «sɵyidiƣanliⱪim» ikkisi yuⱪirida tilƣa elinƣan «dost bolux» degǝn peil bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 21:17 \xt Yⱨ. 16:30. \x*  
\v 18 Bǝrⱨǝⱪ, bǝrⱨǝⱪ, sanga xuni eytip ⱪoyayki, yax waⱪtingda belingni ɵzüng baƣlap, ⱪǝyǝrgǝ baray desǝng xu yǝrgǝ mangatting; lekin yaxanƣanda, ⱪolliringni uzitisǝn wǝ baxⱪa birsi seni baƣlap, sǝn halimaydiƣan yǝrgǝ elip ketidu, — dedi.\f □ \fr 21:18 \ft \+bd «yaxanƣanda, ⱪolliringni uzitisǝn wǝ baxⱪa birsi seni baƣlap, sǝn halimaydiƣan yǝrgǝ elip ketidu»\+bd* — bǝzi kona tarihlar boyiqǝ, rosul Petrus ahirda Rǝbbi Əysadǝk krestlǝngǝn (Rim xǝⱨiridǝ).\f*  \x + \xo 21:18 \xt Yⱨ. 13:36; Ros. 12:3; 2Pet. 1:14. \x*   
\m
\v 19 Əysa bu sɵzni Petrusning ⱪandaⱪ ɵlüx arⱪiliⱪ Hudaƣa xan-xǝrǝp kǝltüridiƣanliⱪini eniⱪ bildürüx üqün eytti. Andin, uningƣa yǝnǝ:  
\m — Manga ǝgǝxküqi bolƣin, — dedi.\x + \xo 21:19 \xt 2Pet. 1:14. \x*   
\m
\v 20 Petrus kǝynigǝ burulup, Əysa sɵyidiƣan muhlisning ǝgixip keliwatⱪanliⱪini kɵrdi (bu muhlis kǝqlik tamaⱪta Əysaning ⱪuqiⱪiƣa yɵlinip: «I Rǝb, seni tutup beridiƣan kimdu?» dǝp soriƣan muhlis idi). \f □ \fr 21:20 \ft \+bd «Petrus kǝynigǝ burulup, Əysa sɵyidiƣan muhlisning ǝgixip keliwatⱪanliⱪini kɵrdi..»\+bd* — yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, «Əysa sɵyidiƣan muhlis» rosul Yuⱨannadur.\f*  \x + \xo 21:20 \xt Yⱨ. 13:23; 20:2; 21:7. \x*  
\v 21 Petrus uni kɵrüp, Əysadin:  
\m — I Rǝb, bu adǝm keyin ⱪandaⱪ bolar? — dǝp soridi.   
\m
\v 22 Əysa uningƣa: — Əgǝr mǝn ⱪayta kǝlgüqǝ uning turup ⱪelixini halisammu, sening buning bilǝn nemǝ karing?! Manga ǝgǝxküqi bolƣin, — dedi.   
\m
\v 23 Buning bilǝn ⱪerindaxlar arisida «Ⱨeliⱪi muhlis ɵlmǝydu» degǝn gǝp tarⱪaldi. Lekin Əysa Petrusⱪa: «U ɵlmǝydu» demigǝnidi, bǝlki pǝⱪǝt: «Əgǝr mǝn ⱪayta kǝlgüqǝ uning turup ⱪelixini halisammu, sening buning bilǝn nemǝ karing?!» degǝnidi.   
\b  
\m  
\s1 Hatimǝ  
\m
\v 24 Bu ixlarƣa guwaⱨliⱪ bǝrgüqi ⱨǝmdǝ bu ixlarni hatiriligüqi ǝnǝ xu muhlistur. Uning guwaⱨliⱪining ⱨǝⱪiⱪǝt ikǝnlikini bilimiz.\x + \xo 21:24 \xt Yⱨ. 19:35. \x*   
\m
\v 25 Əysa bulardin baxⱪa nurƣun ixlarnimu ⱪilƣanidi; ǝgǝr ularning ⱨǝmmisi bir-birlǝp yezilƣan bolsa, meningqǝ yezilƣan kitablar pütkül alǝmning ɵzigǝ siƣmaytti! \x + \xo 21:25 \xt Yⱨ. 20:30. \x*