\id JER
\h Yǝrǝmiya 
\toc1 Yǝrǝmiya 
\toc2 Yǝrǝmiya 
\toc3 Yǝr. 
\mt1 Yǝrǝmiya  
\c 1
\s1 Hudaning Yǝrǝmiyani qaⱪirixi  
\m
\v 1 Binyamin ⱪǝbilisi zeminidiki Anatot yezisida turuwatⱪan kaⱨinlardin bolƣan Ⱨilⱪiyaning oƣli Yǝrǝmiyaning sɵzliri \add tɵwǝndǝ hatirilinidu\add*: —   
\m
\v 2 Yǝⱨuda padixaⱨi, Amonning oƣli Yosiyaning künliridǝ, yǝni u tǝhtkǝ olturƣan on üqinqi yilida \add Yǝrǝmiyaƣa\add* Pǝrwǝrdigarning sɵzi kǝldi; \x + \xo 1:2 \xt 2Pad. 21:26; 22:1-23; 2Tar. 34:1-30\x*  
\v 3 Yǝⱨuda padixaⱨi Yosiyaning oƣli Yǝⱨoakimning künliridǝ ⱨǝmdǝ Yǝⱨuda padixaⱨi Yosiyaning oƣli Zǝdǝkiyaning on birinqi yilining ahiriƣiqǝ, yǝni xu yilning bǝxinqi eyida Yerusalemdikilǝr sürgün ⱪilinƣuqǝ uningƣa Pǝrwǝrdigarning sɵzi yǝnǝ kelip turdi. \x + \xo 1:3 \xt 2Pad. 23:34; 24:17; 25:8; 2Tar. 36:4, 10-23; Yǝr. 52:1-30\x*   
\m
\v 4 Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip:   
\m
\v 5 — Anangning ⱪorsiⱪida seni apiridǝ ⱪilixtin ilgirila Mǝn seni bilǝttim; sǝn baliyatⱪudin qiⱪixtin burun seni Ɵzümgǝ atap, ǝllǝrgǝ pǝyƣǝmbǝr boluxⱪa tiklidim, — deyildi.\x + \xo 1:5 \xt Gal. 1:15\x*   
\m
\v 6 Mǝn bolsam: — Apla, Pǝrwǝrdigar! Mǝn gǝp ⱪilixni bilmǝymǝn; qünki mǝn gɵdǝk balidurmǝn, dedim.\f □ \fr 1:6 \ft \+bd «Mǝn gǝp ⱪilixni bilmǝymǝn; qünki mǝn gɵdǝk balidurmǝn»\+bd* — ibraniy tilida: «bala» degǝn bu sɵz 5-16 yaxtiki balini kɵrsitidu. Kitabning baxⱪa mǝlumatliriƣa ⱪariƣanda bizningqǝ Hudaning sɵzi Yǝrǝmiyaƣa kǝlgǝndǝ u bǝlkim tǝhminǝn on altǝ yaxⱪa kirgǝnidi.\f*  \x + \xo 1:6 \xt Mis. 3; 4; 6:11,29\x*   
\m
\v 7 Lekin Pǝrwǝrdigar manga: — Ɵzüngni gɵdǝk bala, demǝ; qünki Mǝn seni kimgǝ ǝwǝtsǝm, sǝn xularƣa barisǝn; wǝ Mǝn seni nemǝ dǝ dǝp buyrusam, sǝn xuni dǝysǝn.  
\v 8 Ulardin ⱪorⱪma; qünki seni ⱪutⱪuzux üqün Mǝn sǝn bilǝn billidurmǝn, — dedi.\x + \xo 1:8 \xt Ⱪan. 31:6, 8; Yǝ. 1:5; Əz. 3:9\x*   
\m
\v 9 Wǝ Pǝrwǝrdigar ⱪolini sozup aƣzimƣa tǝgküzdi; Pǝrwǝrdigar manga: Mana, Ɵz sɵzlirimni aƣzingƣa ⱪoydum; \x + \xo 1:9 \xt Yǝx. 6:6, 7; Yǝr. 5:14\x*  
\v 10 Ⱪara, muxu küni Mǝn seni yulux, sɵküx, ⱨalak ⱪilix wǝ ɵrüx, ⱪurux wǝ terip ɵstürüx üqün ǝllǝr wǝ padixaⱨliⱪlar üstigǝ tiklidim, — dedi.\x + \xo 1:10 \xt Yǝr. 18:7; 2Kor. 10:4, 5\x*   
\b  
\m  
\s1 Ikki alamǝt kɵrünüx  
\m
\v 11 Wǝ Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip: «Yǝrǝmiya, nemini kɵrüwatisǝn?» — deyildi.  
\m Mǝn: «Badam dǝrihining xehini kɵrüwatimǝn» — dedim.   
\m
\v 12 Pǝrwǝrdigar manga: «Kɵrgining yahxi boldi; qünki Mǝn sɵzümning ǝmǝliylixixi üqün sɵzümni kɵzitip turimǝn» — dedi.\f □ \fr 1:12 \ft \+bd «Kɵrgining yahxi boldi; qünki Mǝn sɵzümning ǝmǝliylixixi üqün sɵzümni kɵzitip turimǝn»\+bd* — badam dǝrihi baⱨarda birinqi bolup qeqǝklǝp, baⱨarning kǝlgǝnlikini jakarliƣuqi bolƣaqⱪa ibraniy tilida «kɵzǝtqi» dǝp atilidu.\f*   
\b  
\m
\v 13 Wǝ Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga ikkinqi ⱪetim kelip: «Nemini kɵrüwatisǝn?» — deyildi.  
\m Mǝn: «Poruⱪ-poruⱪ ⱪaynawatⱪan, aƣzi ximal tǝripidin ⱪiysayƣan bir ⱪazanni kɵrdüm» — dedim.   
\m
\v 14 Pǝrwǝrdigar manga: — Külpǝt ximal tǝrǝptin kelip bu zeminda turuwatⱪanlarning ⱨǝmmisi üstigǝ bɵsüp kelidu — dedi.\x + \xo 1:14 \xt Yǝr. 4:6\x*   
\m
\v 15 — Qünki mana, Mǝn ximaliy padixaⱨliⱪlarning barliⱪ jǝmǝtlirini qaⱪirimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — ular kelidu, padixaⱨlar ⱨǝrbiri ɵz tǝhtini Yerusalem ⱪowuⱪliri aldiƣa selip, ⱨǝmmǝ sepillarƣa wǝ Yǝⱨudaning barliⱪ xǝⱨǝrlirigǝ ⱨujumƣa tǝyyarlinidu; \f □ \fr 1:15 \ft \+bd «padixaⱨlar ⱨǝrbiri ɵz tǝhtini Yerusalem ⱪowuⱪliri aldiƣa selip,..»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «padixaⱨlar ⱨǝrbiri ɵz tǝhtini Yerusalem ⱪowuⱪliriƣa selip...»\f*  \x + \xo 1:15 \xt Yǝr. 5:15; 6:22; 10:22; 52:4, 5\x*  
\v 16 xuning bilǝn Mǝn \add Yǝⱨudadikilǝrning\add* barliⱪ rǝzillikliri üqün ularning üstidin ⱨɵkümlǝrni jakarlaymǝn; qünki ular Mǝndin waz keqip, baxⱪa ilaⱨlarƣa huxbuy yeⱪip, ɵz ⱪolliri yasiƣanliriƣa qoⱪundi.   
\m
\v 17 Sǝn ǝmdi belingni baƣlap ornungdin turup, sanga buyruƣanlirimning ⱨǝmmisini ularƣa eyt; ular aldida ⱨoduⱪup kǝtmigin; bolmisa Mǝn seni ular aldida ⱨoduⱪturimǝn.  
\v 18 Ⱪara, Mǝn bügün seni Yǝⱨudaning padixaⱨliriƣa, ǝmirlirigǝ, kaⱨinliriƣa ⱨǝm pütkül zemin hǝlⱪigǝ ⱪarxi turƣuqi mustǝⱨkǝm xǝⱨǝr, tɵmür tüwrük wǝ mis sepillardǝk tiklidim. \f □ \fr 1:18 \ft \+bd «Mǝn ... seni... mustǝⱨkǝm xǝⱨǝr, tɵmür tüwrük wǝ mis sepillardǝk tiklidim»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr xuningƣa diⱪⱪǝt ⱪiliduki, Hudaning bu sɵzliri «ɵtkǝn zamanda» eytilƣan. Bir ⱪaraxⱪa, Yǝrǝmiya pǝⱪǝt gɵdǝk bir yax yigittǝk kɵrünsimu, lekin iman-ixǝnqkǝ nisbǝtǝn Hudaning sɵzi alliⱪaqan ixǝngüqilǝrgǝ pakit bolƣan. Iman-ixǝnqtiki adǝm ixlarƣa Hudaning kɵzⱪarixi bilǝn ⱪaraydu.\f*  \x + \xo 1:18 \xt Yǝr. 6:27; 15:20\x*  
\v 19 Ular sanga ⱪarxi jǝng ⱪilidu, lekin sening üstüngdin ƣǝlibǝ ⱪilalmaydu — Qünki Mǝn seni ⱪutⱪuzux üqün sǝn bilǝn billidurmǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Israilning Pǝrwǝrdigarƣa bolƣan dǝslǝpki muⱨǝbbiti  
\m
\v 1 Əmdi Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 2 Berip Yerusalemdikilǝrning ⱪulaⱪliriƣa mundaⱪ jar salƣin: — «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mǝn sening yax waⱪtingdiki wapadarliⱪingni, yǝni ⱪizning axiⱪiƣa bolƣan muⱨǝbbitidǝk sening qɵl-bayawanda, yǝni terilmiƣan yǝrlǝrdǝ Manga ǝgixip yürgǝnliringni sening üqün ǝslǝymǝn.  
\v 3 Xu qaƣda Israil hǝlⱪi Pǝrwǝrdigarƣa pak, alaⱨidǝ atalƣan, ular uning ɵz ⱨosulining tunji mewisi dǝp ⱪaralƣanidi; ularni yǝwalmaⱪqi bolƣanlarning ⱨǝmmisi gunaⱨkar dǝp ⱨesablanƣanidi ⱨǝm ularning baxliriƣa balayi’apǝt qüxkǝnidi, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 2:3 \ft \+bd «Xu qaƣda Israil hǝlⱪi Pǝrwǝrdigarƣa pak, alaⱨidǝ atalƣan»\+bd* — «...pak, alaⱨidǝ atalƣan» degǝn sɵz ibraniy tilidiki «Pǝrwǝrdigarƣa «ⱪodǝx»» («Pǝrwǝrdigarƣa muⱪǝddǝslik») degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Oⱪurmǝnlǝrgǝ bǝlkim ayanki, «muⱪǝddǝs»ning ǝsli mǝnisi dǝl «Hudaƣa alaⱨidǝ atalƣan, pak» degǝnliktur. 
\fp  Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ «ⱨosulning tunji mewisi»ni bolsa Hudaƣa atap, Hudaning wǝkili bolƣan kaⱨinlarƣa beƣixlax kerǝk idi. Huda muxu yǝrdǝ: «Israil alaⱨidǝ Meningki idi» dǝydu. Yǝnǝ bir tǝrǝptin eytⱪanda Israil Hudaning «ⱨosulining tunji mewisi» bolsa, ǝmdi ulardin keyin Hudaning yolida mangidiƣan baxⱪa ǝllǝrdin bolƣanlarmu Hudaning yeniƣa kelip uningƣa «ⱨosul bolup» Hudaning Ɵz hǝlⱪi boluxⱪa kelidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Ata-bowilar arisida wapasizliⱪning pǝyda bolƣanliⱪi  
\m
\v 4 Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglanglar, i Yaⱪupning jǝmǝti, Israil jǝmǝtining barliⱪ ailǝ-tawabiatliri: —   
\m
\v 5 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Ata-bowiliringlar Mǝndǝ zadi ⱪandaⱪ adalǝtsizliklǝrni bayⱪaptu, ular Mǝndin xunqǝ yiraⱪlixidu? Ular nemixⱪa bimǝnǝ butlarƣa bax urup, ɵzliri bimǝnǝ bolup kǝtti?\x + \xo 2:5 \xt Mik. 6:3, 4\x*   
\m
\v 6 Ular ⱨeqⱪaqan: «Bizni Misir zeminidin ⱪutⱪuzup qiⱪirip, bayawandin, yǝni qɵl-dǝxt wǝ tik azgallar bilǝn ⱪaplanƣan jaylardin, ⱪurƣaⱪqiliⱪ wǝ ɵlüm sayisi orap turƣan yǝrlǝrdin, adǝmzat ɵtmǝydiƣan ⱨǝmdǝ insan turmaydiƣan xu bayawandin bizni ɵtküzgǝn Pǝrwǝrdigar ⱪeni?» dǝp sorap ⱪoyuxmaptiƣu?  
\v 7 Mǝn silǝrni mewisi ⱨǝm molqiliⱪidin ⱨuzurlinix üqün munbǝt bir zeminƣa elip kǝlgǝnmǝn; silǝr kelip zeminimni bulƣidinglar, Mening mirasimni yirginqlik bir nǝrsigǝ aylandurup ⱪoydunglar.\f □ \fr 2:7 \ft \+bd «Mening mirasim»\+bd* — bu sɵz ikki bisliⱪ bolup, mǝnisi: (1) Huda «bular alaⱨidǝ Meningki» degǝn Ⱪanaan (Pǝlǝstin) zeminini wǝ uning üstidiki Yǝⱨudiy hǝlⱪini kɵrsitidu; (2) «miras ⱪilip bǝrginimni» degǝn mǝnidǝ bolup, Huda Israilƣa «Silǝrning mirasinglar bolsun» dǝp tapxurƣan zeminni kɵrsitidu. Omumǝn bu sɵz xu zeminni wǝ xundaⱪla, bǝlkim, xu zemindiki hǝlⱪnimu kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 8 Kaⱨinlar: «Pǝrwǝrdigar ⱪeni?» dǝp ⱨeq sorap ⱪoymidi; Tǝwrat-ⱪanun ijraqiliri meni ⱨeq tonumidi; hǝlⱪ padiqiliri manga asiyliⱪ ⱪildi; pǝyƣǝmbǝrlǝr bolsa Baalning namida bexarǝt bǝrdi, ularning ⱨǝmmisi ⱨeq paydisiz bimǝnǝ nǝrsilǝrgǝ ǝgixip kǝtti.\f □ \fr 2:8 \ft \+bd «Tǝwrat-ⱪanun ijraqiliri»\+bd* — Tǝwratni hǝlⱪⱪǝ ɵgitixkǝ mǝs’ul bolƣan kaⱨinlarni («Yǝr.» 18:18, «Ⱪan.» 33:10) yaki Tǝwratni kɵqürüxkǝ mǝs’ul bolƣan Lawiylarni («Yǝr.» 8:8) kɵrsitidu. \+bd «hǝlⱪ padiqiliri»\+bd* — (yǝni «baⱪarmǝnliri» yaki «baⱪⱪuqilar») ibraniy tilida «ⱪoyqilar», «padiqilar», «qupanlar» deyilidu. Adǝttǝ bu sɵz qopan-ⱪoyqilarni kɵrsitidu. Muxu yǝrdǝ «hǝlⱪ baⱪⱪuqiliri» Israilning yetǝkqilirini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. \+bd «Baalning namida bexarǝt bǝrdi»\+bd* — «Baal» degǝn Pǝlǝstindikilǝrning yirginqlik bir buti idi.\f*  \x + \xo 2:8 \xt Rim. 2:20\x*  
\v 9 Xunga silǝr bilǝn dǝwalaxmaⱪqimǝn, baliliringlar ⱨǝm baliliringlarning baliliri bilǝn dǝwaliximǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar;  
\v 10  — silǝr Siprustiki dengiz boyliriƣa ɵtüp beⱪinglar, Kedarƣa tǝkxürüxkǝ adǝm ǝwǝtip beⱪinglar — muxundaⱪ bir ix zadi bolup baⱪⱪanmu-yoⱪ dǝp kɵrüp beⱪinglar — \f □ \fr 2:10 \ft \+bd «Siprus»\+bd* — Siprus arili (ibraniy tilida «Kittim») bolsa Pǝlǝstinning yiraⱪ ƣǝrbidǝ; Kedar bolsa Pǝlǝstinning yiraⱪ xǝrⱪidǝ idi — demǝk, xǝrⱪtin ƣǝrbkiqǝ bolƣan yǝrlǝrdimu muxundaⱪ ix bolup baⱪmiƣan.\f*  
\v 11 Ⱪaysi bir ǝl ɵz ilaⱨlirini (ular ⱨeq ilaⱨ ǝmǝs, ǝlwǝttǝ) ɵzgǝrtkǝnmu? Lekin Mening hǝlⱪim ɵzlirining xan-xǝripi Bolƣuqisini bolsa paydisiz-bimǝnǝ bir nǝrsigǝ almaxturƣan.\x + \xo 2:11 \xt Zǝb. 106:20\x*   
\m
\v 12 Buningƣa ǝjǝblininglar, i asmanlar; ⱨang-tang bolunglar! Sarasimigǝ qüxünglar! Qɵqünglar! — dǝydu Pǝrwǝrdigar, \x + \xo 2:12 \xt Ⱪan. 32:1; Yǝx. 1:2\x*  
\v 13 — qünki Mening hǝlⱪim ikki rǝzil ixni ⱪildi; ular ⱨayatliⱪ su mǝnbǝsi bolƣan Mǝndin waz kǝqti; andin ɵzliri üqün su azgallirini, yǝni su turmaydiƣan yeriⱪ su azgallirini yonup qiⱪti.\x + \xo 2:13 \xt Küy. 4:15; Yǝr. 17:13\x*   
\b  
\m  
\s1 Israil Hudaƣa ǝmǝs, yat ilaⱨlarƣa wǝ yat ǝllǝrgǝ tayinidu  
\m
\v 14 Israil ǝsli ⱪulmidi? U hojayinning ɵyidǝ tuƣulƣan ⱪulmidi? Nemixⱪa ǝmdi u oljiƣa aylinip ⱪaldi?  
\v 15 Yax xirlar uni olja ⱪilip ⱨɵrkiridi; ular awazini ⱪoyuwǝtti; ular \add Israil\add* zeminini wǝyranǝ ⱪildi; xǝⱨǝrliri kɵydürüldi, adǝmzatsiz ⱪaldi. \f □ \fr 2:15 \ft \+bd «yax xirlar...ⱨɵrkiridi»\+bd* — xirlar oljisini tutⱪandin keyin andin ⱨɵrkirǝydu. Muxu ayǝttiki «xirlar» bǝlkim Asuriyǝ, andin Babilni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 2:15 \xt Yǝx. 5:29; Yǝr. 4:7\x*  
\v 16 Uning üstigǝ ⱨǝtta Nof wǝ Taⱨpanǝs xǝⱨiridikilǝrmu qoⱪⱪangni yeriwǝtti.\f □ \fr 2:16 \ft \+bd «...Nof wǝ Taⱨpanǝs xǝⱨiridikilǝrmu qoⱪⱪangni yeriwǝtti»\+bd* — «Nof wǝ Taⱨpanǝs» Misirdiki xǝⱨǝrlǝrdur. Yǝⱨuda kɵp ⱪetim Misirdin yardǝm soriƣanidi. Misir ⱪoxulƣan bolsimu, lekin ǝksiqǝ Israilƣa wapasizliⱪ ⱪilip kǝlgǝnidi. Nof keyin «Mǝmfis» dǝp atalƣan. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «...Nof wǝ Taⱨpanǝs xǝⱨiridikilǝrmu bax qoⱪⱪangni (rǝswa ⱪilix üqün) ƣirdiwǝtti».\f*   
\m
\v 17 Bu ixlarni ɵzüng kǝltürüp qiⱪarƣan ǝmǝsmu? — Qünki sanga yol baxlawatⱪinida Pǝrwǝrdigar Hudayingdin waz kǝqkǝniding.   
\m
\v 18 Əmdi bügünki kündǝ yǝnǝ Xiⱨor dǝryasining süyini iqix üqün Misirning yolini basⱪining nemisi? \add Əfrat\add* dǝryasining süyini iqix üqün Asuriyǝning yolini basⱪining nemisi? \f □ \fr 2:18 \ft \+bd «Xiⱨor dǝryasining süyini iqix üqün... Əfrat dǝryasining süyini iqix üqün....»\+bd* — «Xiⱨor (Misirdiki bir dǝrya yaki wadi)ning sulirini iqix» ⱨǝmdǝ «Əfrat (Asuriyǝdiki dǝrya)ning... sulirini iqix» Israil Misirdin wǝ Asuriyǝdin panaⱨ izdigǝnlikini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 2:18 \xt Yǝx. 31:1\x*   
\m
\v 19 Ɵz rǝzilliking ɵzünggǝ sawaⱪ elip kelidu, ɵzüngning yenimdin qǝtnǝp kǝtkining ɵzünggǝ tǝnbiⱨ bolidu; ǝmdi sening Pǝrwǝrdigar Hudayingdin waz kǝqkining wǝ Mening ⱪorⱪunqumning sǝndǝ bolmasliⱪining intayin rǝzil ⱨǝmdǝ zǝrdapⱪa tolƣan ix ikǝnlikini bilip ⱪoy, — dǝydu Rǝb, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 2:19 \xt Yǝx. 3:9; Ⱨox. 5:5\x*   
\m
\v 20 Qünki sǝn ⱪǝdimdinla Mǝn sanga salƣan boyunturuⱪni buzup, uning rixtini üzüp taxliwǝtkǝnsǝn; sǝn: «Ⱪulluⱪungda bolmaymǝn!» deding. Qünki barliⱪ dɵng-egizliktǝ wǝ barliⱪ yexil dǝrǝh astida sǝn paⱨixǝ ayaldǝk kerilip yatⱪansǝn.\f □ \fr 2:20 \ft \+bd «barliⱪ dɵng-egizliktǝ wǝ barliⱪ yexil dǝrǝh astida sǝn paⱨixǝ ayaldǝk kerilip yatⱪansǝn»\+bd* — Israil muxu yǝrlǝrdǝ (dɵng-egizliktǝ ... yexil dǝrǝh astida...) butpǝrǝslik paaliyǝtlirini ɵtküzgǝn. Ularning mundaⱪ butpǝrǝsliki Hudaƣa wapasizliⱪ bolup roⱨiy jǝⱨǝttǝ paⱨixiwazliⱪ bolupla ⱪalmay, ular Pǝlǝstindikilǝrning butpǝrǝslikini dorap ularning butliriƣa «atalƣan», buthanida turƣan paⱨixǝ ayallar bilǝn yatatti.\f*   
\m
\v 21 Lekin Mǝn bolsam seni ǝsli esil sortluⱪ üzüm telidin, sǝrhil uruⱪtin tikkǝnidim; sǝn Manga nisbǝtǝn ⱪandaⱪmu yat wǝ yawa bir sesiⱪ üzüm teliƣa aylinip ⱪalding? \f □ \fr 2:21 \ft \+bd «yat wǝ yawa bir sesiⱪ üzüm teli»\+bd* — «yat wǝ yawa» ǝsliy ibraniy tilida bir sɵz bilǝnla ipadilinidu.\f*  \x + \xo 2:21 \xt Mis. 15:17; Zǝb. 44:2; 80:8\x*  
\v 22 Qünki sǝn xulta bilǝn yuyunsangmu, kɵp aⱪartⱪuq sopun ixlǝtsǝngmu sening ⱪǝbiⱨliking Mening aldimda tehi daƣ bolup turidu, — dǝydu Rǝb Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 2:22 \xt Ayup 9:30\x*   
\m
\v 23 Sǝn ⱪandaⱪmu: «Mǝn ⱨeq bulƣanƣan ǝmǝsmǝn, mǝn «Baallar»ƣa ⱨeq ǝgǝxmidim!» deyǝlǝysǝn? Jilƣida mangƣan yolungni kɵrüp baⱪ, ⱪilmixliringni iⱪrar ⱪil — sǝn ɵz yollirida uyan-buyan ⱪatrap yüridiƣan qaⱪⱪaⱪ ⱨinggandursǝn! \f □ \fr 2:23 \ft \+bd «Jilƣida mangƣan yolungni kɵrüp baⱪ, ⱪilmixliringni iⱪrar ⱪil»\+bd* — «jilƣida mangƣan yolung...» bǝlkim kɵp ⱪisim Yǝⱨudadikilǝr Yerusalemƣa yeⱪin bolƣan «Ⱨinnom jilƣisi»da ɵz balilirini butlarƣa atap «insan ⱪurbanliⱪi» ⱪilƣanliⱪini kɵrsitidu. Israilni ⱨingganƣa ohxitixi bǝlkim uning ⱨeqⱪandaⱪ muⱪim yɵlünüxining bolmaydiƣanliⱪini tǝkitlǝydu.\f*  
\v 24 Sǝn qɵl-bayawanƣa adǝtlǝngǝn, ⱨǝwisi ⱪozƣalƣanda xamalni purap yüridiƣan bir yawayi mada exǝksǝn! Küyligǝndǝ kim uni tosalisun? Uni izdigǝn ⱨanggilar ɵzlirini ⱨeq upratmaydu; xu waⱪitlarda uni izdǝp tapmaⱪ asandur. \f □ \fr 2:24 \ft \+bd «... ⱨǝwisi ⱪozƣalƣanda xamalni purap yüridiƣan bir yawayi mada exǝksǝn!»\+bd* — bu ohxitix xübⱨisizki, Israilning butlarƣa bolƣan buzuⱪ ⱨǝwǝslirini, uni butpǝrǝsliktin tosuxning mumkin ǝmǝslikini kɵrsitidu.\f*  
\v 25 \add I Israil\add*, \add bikar yügürüp\add*, putungni ayaƣsiz, gelingni ussuluⱪsiz ⱪilip ⱪoyma! Lekin sǝn buningƣa: «Yaⱪ! Ham hiyal ⱪilma! Qünki mǝn bu yat \add ilaⱨlarni\add* yahxi kɵrüp ⱪaldim, ularning kǝynidin mangimǝn!» — deding.\f □ \fr 2:25 \ft \+bd «putungni ayaƣsizliⱪtin... gelingni ussuluⱪsiz ⱪilip ⱪoyma!»\+bd* — bu sɵzlǝr bǝlkim ikki bisliⱪ: — (1) butlarning yolida yügürüp mengix bǝribir bikar ixtur — butlar adǝmlǝrgǝ yardǝmdǝ bolalmaydu; (2) ǝgǝr Israil butpǝrǝsliki bilǝn Hudaƣa wapasizliⱪini dawamlaxtursa, ular ahir berip ayaƣsiz, qangⱪap sürgün bolƣanlar bolidu. \+bd «Yaⱪ! Ham hiyal ⱪilma!»\+bd* — ibraniy tilida «Yaⱪ! Ümid yoⱪ!».\f*   
\m
\v 26 Oƣri tutulup ⱪelip hijalǝtkǝ ⱪalƣandǝk, Israil jǝmǝtimu hijalǝtkǝ ⱪalidu — yǝni ɵzliri wǝ ularning padixaⱨliri, kaⱨinliri wǝ pǝyƣǝmbǝrliri —  
\v 27 ular yaƣaq kɵtikigǝ: «Atam!» wǝ taxⱪa: «Sǝn meni tuƣdurdung!» dǝydu; qünki ular yüzini Manga ⱪaratmay, ǝksiqǝ Manga arⱪisini ⱪildi; lekin külpǝt bexiƣa qüxkǝndǝ ular: «Ornungdin turup, bizni ⱪutⱪuzƣaysǝn!» dǝydu.  
\v 28 Əmdi ɵzünggǝ yasiƣan ilaⱨliring ⱪeni!? Külpǝt bexingƣa qüxkǝndǝ seni ⱪutⱪuzalaydiƣan bolsa, ular ornidin tursun! — Qünki xǝⱨǝrliring ⱪanqǝ kɵp bolsa butliringmu xunqǝ kɵptur, i Yǝⱨuda!\x + \xo 2:28 \xt Yǝx. 2:8; Yǝr. 11:13\x*   
\m
\v 29 Nemixⱪa silǝr Mǝn bilǝn dǝwaƣa qüxmǝkqisilǝr? Silǝr ⱨǝmminglar Manga asiyliⱪ ⱪilƣansilǝr, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 30 Baliliringni bikardin bikar urup ⱪoydum; ular ⱨeq tǝrbiyini ⱪobul ⱪilmidi. Ɵz ⱪiliqing yirtⱪuq xirdǝk pǝyƣǝmbǝrliringni yǝwǝtti.\x + \xo 2:30 \xt Yǝx. 1:5; Yǝr. 5:3\x*   
\m
\v 31 I bu dǝwr kixiliri! Pǝrwǝrdigarning sɵzigǝ kɵngül ⱪoyunglar! Mǝn Israilƣa qɵl-bayawan yaki ⱪapⱪarangƣuluⱪ basⱪan zemin bolup baⱪⱪanmu? Mening hǝlⱪim nemixⱪa: «Nǝgila barsaⱪ ɵz ǝrkimiz; ǝmdi yeningƣa yǝnǝ kǝlmǝymiz!» — dǝydu?\x + \xo 2:31 \xt Mat. 23:26-39\x*   
\m
\v 32 Ⱪiz zibu-zinnǝtlirini untuyalamdu? Toy ⱪilidiƣan ⱪiz toy kiyimlirini untuyalamdu? Lekin ɵz hǝlⱪim san-sanaⱪsiz künliridǝ Meni untudi.\x + \xo 2:32 \xt Yǝr. 3:21\x*   
\m
\v 33 Sǝn ixⱪ izdǝp baridiƣan yollarƣa xunqǝ maⱨir bolup kǝtting! Bǝrⱨǝⱪ, ⱨǝtta ǝng buzuⱪ ayallarƣa yolliringni kɵrsǝtting.  
\v 34 Uning üstigǝ tonungning pǝxliridǝ gunaⱨsiz namratlarning ⱪeni bar! Sǝn ularni temingni texip oƣriliⱪⱪa kirgini üqün ɵltürdingmu?! Ixlarning ⱨǝmmisi xundaⱪ tursimu, \f □ \fr 2:34 \ft \+bd «Sǝn ularni temingni texip oƣriliⱪⱪa kirgini üqün ɵltürdingmu?!»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ oƣri kǝqtǝ ɵygǝ bɵsüp kirgǝn bolsa u urup ɵltürülsǝ ɵy igisi gunaⱨsiz ⱨesablinidu.\f*  
\v 35 sǝn tehi: «Mǝndǝ gunaⱨ yoⱪ; \add Rǝb\add* mǝndin rǝnjiwǝrmǝydu!» dǝysǝn. Bilip ⱪoy! Mǝn üstüngdin ⱨɵküm qiⱪirimǝn, qünki sǝn: «Mǝn gunaⱨ sadir ⱪilmidim!» — dǝwerisǝn.   
\m
\v 36 Sǝn nemixⱪa bunqiwala uyan-buyan ⱪatrap ala kɵngüllük ⱪilisǝn? Sǝn Asuriyǝ tǝripidin yǝrgǝ ⱪaritilƣandǝk Misir tǝripidinmu yǝrgǝ ⱪaritilisǝn. \f □ \fr 2:36 \ft \+bd «Sǝn nemixⱪa bunqiwala uyan-buyan ⱪatrap ala kɵngüllük ⱪilisǝn?»\+bd* — demǝk, Israil ⱨǝrdaim Hudani ǝmǝs, bǝlki yat ǝllǝrni ɵz yɵlǝnqüki ⱪilmaⱪqi.\f*  
\v 37 Bǝrⱨǝⱪ, sǝn Misirdin ⱪolliringni bexingƣa alƣan peti qiⱪisǝn; qünki Pǝrwǝrdigar sǝn yɵlǝnqük ⱪilƣanlarni qǝtkǝ ⱪaⱪti; sǝn ulardin ⱨeq payda kɵrmǝysǝn.\f □ \fr 2:37 \ft \+bd «sǝn Misirdin ⱪolliringni bexingƣa alƣan peti qiⱪisǝn»\+bd* — demǝk, ǝsir bolƣan peti.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Wapasizliⱪ üstigǝ wapasizliⱪ  
\m
\v 1 Xundaⱪ deyiliduki, birsi ayalini ⱪoyuwǝtsǝ, ayal uningdin ajraxsa wǝ keyin u baxⱪa ǝrgǝ yatliⱪ bolƣan bolsa, birinqi eri uning bilǝn ⱪayta yarixiwalsa bolamdu? Bundaⱪ ix bu zeminni mutlǝⱪ bulƣimamdu? Lekin sǝn xunqǝ kɵp axniliring bilǝn buzuⱪluⱪ ⱪilip turup yǝnǝ yenimƣa ⱪaytay dǝwatamsǝn tehi?\f □ \fr 3:1 \ft \+bd «...birinqi eri uning bilǝn ⱪayta yarixiwalsa bolamdu? Bundaⱪ ix bu zeminni mutlǝⱪ bulƣimamdu?»\+bd* — «Ⱪan.» 24:1-4-ayǝtlǝrni kɵrsitixi mumkin. Əgǝr pǝyƣǝmbǝr mǝzkur bexarǝttǝ bu ixni kɵzdǝ tutⱪan bolsa, undaⱪta bu 3-babning omumiy mǝnisigǝ ⱪariƣanda, Huda muxundaⱪ ixlarni (ajrixix andin ⱪayta toy ⱪilix) Yǝⱨudiylarƣa mǝn’i ⱪilƣini bilǝn, muxu yǝrdǝ Huda «Mening ayalim bolƣan Israil»ning Ɵz yenimƣa ⱪaytip kelidiƣan yoli bar, degǝn ohxaydu (14-22-ayǝtlǝrdǝ, ahirⱪi zamanlarda Pǝrwǝrdigar muxundaⱪ qǝksiz rǝⱨim-xǝpⱪǝtni Israil ⱨǝm Yǝⱨudaƣa kɵrsitidu, deyilidu). 
\fp  \+bd «Lekin sǝn xunqǝ kɵp axniliring bilǝn buzuⱪluⱪ ⱪilip turup yǝnǝ yenimƣa ⱪaytay dǝwatamsǝn tehi?»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Lekin sǝn kɵp axnilar bilǝn buzuⱪluⱪ ⱪilƣan bolsangmu, yenimƣa ⱪaytip kǝl!». Huda tɵwǝndiki 4- wǝ -22-25-ayǝtlǝrdǝ ularni ⱪaytixⱪa qaⱪirixⱪa muxundaⱪ rǝⱨimlik bilǝn ɵtünidu, biraⱪ 3-babning omumiy mǝnisigǝ ⱪariƣanda, Hudaning sɵzlirini muxu yǝrdǝ tǝrjimimizdikidǝk «retorik soal» dǝp ⱪaraymiz.\f*  \x + \xo 3:1 \xt Ⱪan. 24:1-4\x*   
\m
\v 2 Bexingni kɵtürüp yuⱪiriƣa ⱪarap baⱪ; —  
\m Sǝn zadi nǝdǝ yat ilaⱨlar bilǝn buzuⱪluⱪ ɵtküzmigǝnsǝn?!  
\m — Sǝn qɵl-bayawanda kütüp olturƣan ǝrǝbdǝk ularni yollar boyi kütüp olturƣansǝn; zeminni buzuⱪluⱪliring wǝ rǝzilliking bilǝn bulƣiƣansǝn. \f □ \fr 3:2 \ft \+bd «bexingni kɵtürüp yuⱪiriƣa ⱪarap baⱪ»\+bd* — Yǝⱨuda ⱨǝrdaim «yuⱪiri jaylar»da butpǝrǝslik ɵtkɵzgǝnidi. \+bd «sǝn qɵl-bayawanda kütüp olturƣan ǝrǝbdǝk...»\+bd* — «ǝrǝb» muxu yǝrdǝ bǝlkim yol boyida olturƣan paⱨixǝ ayalni kɵsitidu. Bǝzi alimlar bu sɵz yoluqilarni bulax üqün marap turƣan ⱪaraⱪqini kɵrsitidu, dǝydu.\f*  
\v 3 Xuning üqün ⱪattiⱪ yamƣurlar tutup ⱪelinip sanga berilmidi ⱨǝmdǝ «keyinki yamƣurlar» yaƣmidi. Lekin sǝndǝ tehi paⱨixǝ ayalning ⱪelin yüzi bar, iza tartixni ⱨeq bilgüng yoⱪtur. \f □ \fr 3:3 \ft \+bd «keyinki yamƣur»\+bd* — Ⱪanaanda 3- yaki 4-ayda yaƣidu, ǝtiyazliⱪ ziraǝtlǝrni pixurux rolini oynaydu. Bu yamƣurlar bolmisa ⱨeq ⱨosul bolmaydu.\f*  
\v 4 Ⱨǝtta sǝn bayatin Manga: «I Atam, yaxliⱪimdin baxlap manga yetǝkqi ⱨǝmraⱨ bolup kǝlding!» — dǝysǝn, wǝ: —   
\m
\v 5 «U ⱨǝrdaim ƣǝzipini saⱪlamdu? U ƣǝzipini ahirƣiqǝ tutamdu?» — dǝysǝn. Mana, sǝn xundaⱪ degining bilǝn, lekin sǝn ⱪolungdin kelixiqǝ rǝzillik ⱪilƣansǝn.   
\m
\v 6 Yosiya padixaⱨning künliridǝ Pǝrwǝrdigar manga: «Wapasiz Israilning nemǝ ⱪilƣanliⱪini kɵrdüngmu? U barliⱪ egiz taƣⱪa qiⱪip ⱨǝm barliⱪ yexil dǝrǝh astiƣa kirip xu yǝrlǝrdǝ paⱨixidǝk buzuⱪluⱪ ⱪilƣan» — dedi.\f □ \fr 3:6 \ft \+bd «Wapasiz Israilning nemǝ ⱪilƣanliⱪini kɵrdüngmu?»\+bd* — muxu ayǝttǝ «Israil» ximaliy padixaⱨliⱪ, yǝni «on ⱪǝbilǝ»ni kɵrsitidu. «Buzuⱪluⱪ» asasǝn butpǝrǝslikni kɵrsitidu; 2:20diki izaⱨatnimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 3:6 \xt Yǝr. 2:20\x*   
\m
\v 7 — «Mǝn: U bularning ⱨǝmmisini ⱪilƣandin keyin, qoⱪum yenimƣa ⱪaytip kelidu, — dedim; lekin u ⱪaytip kǝlmidi. Uning asiy singlisi, yǝni Yǝⱨuda buni kɵrdi;  
\v 8 lekin wapasiz Israilning barliⱪ zina ⱪilƣanliri tüpǝylidin uningƣa talaⱪ hetini berip uni ⱪoyuwǝtkinimni kɵrüp, asiy singlisi Yǝⱨuda ⱪorⱪmidi, bǝlki ɵzimu berip paⱨixilik ⱪildi. \f □ \fr 3:8 \ft \+bd «lekin wapasiz Israilning barliⱪ zina ⱪilƣanliri tüpǝylidin uningƣa talaⱪ hetini berip uni ⱪoyuwǝtkinimni kɵrüp,...»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ muxu yǝrdǝ «lekin wapasiz Israilning barliⱪ zina ⱪilƣanliri tüpǝylidin uningƣa talaⱪ hetini berip uni ⱪoyuwǝtkinimni mǝn kɵrdüm,...» deyilidu.\f*  
\v 9 Xundaⱪ boldiki, ɵz buzuⱪqiliⱪini xunqǝ kiqik ix dǝp ⱪariƣaqⱪa, u ⱨǝtta yaƣaq wǝ tax bilǝn zina ⱪilip zeminni bulƣiwǝtti.  
\v 10 Bularning ⱨǝmmisigǝ ⱪarimay Israilning asiy singlisi Yǝⱨuda tehi pütün kɵngli bilǝn ǝmǝs, pǝⱪǝt sahtiliⱪ bilǝn yenimƣa ⱪaytip kǝlgǝndǝk boluwaldi, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 11 Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: — «Wapasiz Israil ɵzini asiy Yǝⱨudadin ⱨǝⱪⱪaniy kɵrsǝtti.  
\v 12 Barƣin, ximalƣa ⱪarap bu sɵzlǝrni jakarlap mundaⱪ degin: —  
\m «Ⱪaytip kǝl, i yoldin qiⱪⱪuqi Israil, — dǝydu Pǝrwǝrdigar — wǝ Mǝn sanga ⱪapiⱪimni ⱪayta türmǝymǝn; qünki Mǝn rǝⱨimdil, — dǝydu Pǝrwǝrdigar — Mǝn ƣǝzipimni mǝnggügǝ saⱪlap turmaymǝn. \f □ \fr 3:12 \ft \+bd «ximalƣa ⱪarap... mundaⱪ degin»\+bd* — bu sɵzlǝr bǝlkim Asuriyǝ tǝripidin 100 yil ilgiri sürgün ⱪilinƣan Israil (on ⱪǝbilisi)ƣa eytilidu.\f*  \x + \xo 3:12 \xt Zǝb. 86:15; 103:8, 9; 145:18\x*  
\v 13 Pǝⱪǝt sening ⱪǝbiⱨlikingni, — Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa asiyliⱪ ⱪilƣanliⱪingni, uyan-buyan ⱪatrap yürüp ɵzüngni ⱨǝrbir yexil dǝrǝh astida yat ilaⱨlarƣa beƣixliƣanliⱪingni, xuningdǝk awazimƣa ⱨeq ⱪulaⱪ salmiƣanliⱪingni iⱪrar ⱪilsangla \add Mǝndin rǝⱨim-xǝpⱪǝt kɵrisǝn\add* — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 14 Ⱪaytip kelinglar, i yoldin qiⱪⱪuqi balilar, — dǝydu Pǝrwǝrdigar — qünki Mǝn silǝrni ⱨǝⱪiⱪiy sɵygüqidurmǝn; \add silǝr xundaⱪ ⱪilsanglarla\add* Mǝn silǝrdin talliƣanlarni, yǝni ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrdin birdin, ⱨǝrⱪaysi jǝmǝttin ikkidin puⱪrani Zionƣa ⱪayturup kelimǝn. \f □ \fr 3:14 \ft \+bd «qünki Mǝn silǝrni ⱨǝⱪiⱪiy sɵygüqidurmǝn»\+bd* — ibraniy tilida «qünki Mǝn silǝrgǝ ǝrdurmǝn».\f*  
\v 15 Mǝn silǝrgǝ kɵnglümdikidǝk hǝlⱪ padiqilirini tǝⱪsim ⱪilimǝn; ular silǝrni danaliⱪ-bilim, ǝⱪil-parasǝt bilǝn beⱪip ozuⱪlanduridu.\x + \xo 3:15 \xt Yǝr. 23:4; Əz. 34:23; Əf. 4:11\x*   
\m
\v 16 Xundaⱪ boliduki, xu künlǝrdǝ silǝr zeminda kɵpiyip, kɵp pǝrzǝntlik bolƣininglarda, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — silǝr: «Pǝrwǝrdigarning ǝⱨdǝ sanduⱪi!» dǝp yǝnǝ tilƣa almaysilǝr; u ⱨeq esinglarƣa kǝlmǝydu, uni ⱨeq ǝslimǝysilǝr wǝ uni ⱨeq seƣinimaysilǝr; silǝr baxⱪa bir sanduⱪmu yasimaysilǝr. \f □ \fr 3:16 \ft \+bd «(silǝr) uni ⱨeq seƣinimaysilǝr»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ular uni izdǝp tawap ⱪilmaydu». \+bd «silǝr baxⱪa bir sanduⱪmu yasimaysilǝr»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ular ⱪaytidin xundaⱪ ⱪilmaydu». Demisǝkmu «ǝⱨdǝ sanduⱪi» ibadǝthana tüzümining mǝrkizi bolƣaqⱪa, bu ayǝt bǝlkim ibadǝthana wǝ uningƣa baƣliⱪ tüzümning (ⱪurbanliⱪlar, kaⱨinlar, nurƣun ⱪaidǝ-yosunlar) yengi bir ǝⱨdǝ bilǝn inawǝtsiz ⱪilinidiƣanliⱪini kɵrsitidu. 31:31-34 wǝ izaⱨatlarni kɵrüng.\f*  
\v 17 Xu tapta ular Yerusalemni «Pǝrwǝrdigarning tǝhti» dǝp ataydu; barliⱪ ǝllǝr uningƣa yiƣilidu, — yǝni Pǝrwǝrdigarning namiƣa, Yerusalemƣa yiƣilidu; ular ⱪǝlbidiki rǝzil jaⱨilliⱪiƣa ⱪaytidin ⱨeq ǝgixip mangmaydu.  
\v 18 Xu künlǝrdǝ Yǝⱨuda jǝmǝti Israil jǝmǝti bilǝn birliktǝ mangidu; ular ximal zeminidin billǝ qiⱪip Mǝn ata-bowiliriƣa miras boluxⱪa tǝⱪdim ⱪilƣan zeminƣa kelidu.   
\m
\v 19 Mǝn: «Mǝn seni balilirim ⱪatiriƣa ⱪoyup, sanga güzǝl zeminni, yǝni kɵpligǝn ǝllǝrning zeminliri arisidiki ǝng kɵrkǝm jayni miras ⱪilip ata ⱪilixni xunqilik halayttim!» — dedim, wǝ: «Sǝn Meni «mening atam» dǝysǝn, wǝ Mǝndin yüz ɵrümǝysǝn!» — dedim.\f □ \fr 3:19 \ft \+bd «Mǝn seni balilirim ⱪatiriƣa ⱪoyup,.. ǝng kɵrkǝm jayni miras ⱪilip ata ⱪilixni xunqilik halayttim!»\+bd* — Pǝrwǝrdigar muxu ayǝttǝ Israilƣa Ɵzigǝ sadiⱪ bolƣan ayalining süpitidǝ sɵzlǝydu.\f*   
\m
\v 20 Lekin bǝrⱨǝⱪ, asiyliⱪ ⱪilƣan ayal ɵz jɵrisidin ayrilƣandǝk, silǝr Manga asiyliⱪ ⱪilƣansilǝr, i Israil jǝmǝti, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 21 Yuⱪiri jaylardin bir awaz anglinidu! U bolsa Israil jǝmǝtidikilǝrning yiƣa-pǝryadliri; qünki ular ɵz yolini burmiliƣan, Pǝrwǝrdigar Hudasini untuƣan.   
\m
\v 22 — Ⱪaytip kelinglar, ǝy yoldin qiⱪⱪuqi balilar; Mǝn silǝrning yoldin qiⱪip ketixinglarƣa xipa bolimǝn.  
\m — «Mana, biz yeningƣa barimiz; qünki Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayimizdursǝn» — dǝnglar!   
\m
\v 23 — Bǝrⱨǝⱪ, egizliklǝrdǝ ⱨǝm taƣlarda anglitilƣan \add butpǝrǝslikning\add* ⱪiyⱪas-sürǝnliri biⱨudǝ ixtur! Bǝrⱨǝⱪ, Israilning ⱪutⱪuzux-nijati Pǝrwǝrdigar Hudayimizdinladur. \f □ \fr 3:23 \ft \+bd «butpǝrǝslikning ⱪiyⱪas-sürǝnliri»\+bd* — «butpǝrǝslik» ǝyni tekisttǝ yoⱪ, biraⱪ bizningqǝ ayǝt buni kɵrsitidu. Butpǝrǝsliktǝ butlardin «yardǝm sorax» üqün ⱪiyⱪas-sürǝn kɵtürüx kerǝk idi.\f*  \x + \xo 3:23 \xt Zǝb. 121:1\x*  
\v 24 Lekin yaxliⱪimizdin tartipla, ata-bowilirimizning ǝjrini, yǝni ularning kala-ⱪoy padilirini, ⱪiz-oƣullirini axu uyat-nomus yǝp kǝtkǝn; \f □ \fr 3:24 \ft \+bd «axu uyat-nomus»\+bd* — muxu ibarǝ «Baal» degǝn intayin yirginqlik mǝbudni kɵrsitidu. 11-bab, 13-ayǝtni kɵrüng.\f*  
\v 25 Nǝtijidǝ biz uyat-hijilliⱪ iqidǝ yattuⱪ, ⱪalaymiⱪanqiliⱪ wǝ alaⱪzadilik bizni ⱪapliwaldi; qünki yaxliⱪimizdin tartip bügünki küngǝ ⱪǝdǝr biz wǝ ata-bowilirimiz ⱨǝmmimiz Pǝrwǝrdigar Hudayimiz aldida gunaⱨ sadir ⱪilip kǝlduⱪ, Pǝrwǝrdigar Hudayimizning awaziƣa ⱨeq ⱪulaⱪ salmiduⱪ. \f □ \fr 3:25 \ft \+bd «ⱪalaymiⱪanqiliⱪ wǝ alaⱪzadilik»\+bd* — bu sɵzlǝr muxu yǝrdǝ ibraniy tilida birla sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\m
\v 1 — «Bu yollirimdin burulay!» desǝng, i Israil — dǝydu Pǝrwǝrdigar — Əmdi Mening yenimƣa burulup ⱪaytip kǝl! Əgǝr bu yirginqlikliringni kɵzümdin neri ⱪilsang, wǝ xundaⱪla yoldin yǝnǝ tenǝp kǝtmisǝng, \f □ \fr 4:1 \ft \+bd «Mening yenimƣa burulup ⱪaytip kǝl!»\+bd* — bu ibarǝ bǝlkim «sǝllimaza towa ⱪil», «ikkilǝnmǝ!», «ala kɵngüllük bolma!» degǝn mǝnini intayin tǝkitlǝydu. 
\fp  \+bd «Əgǝr bu yirginqlikliringni kɵzümdin neri ⱪilsang, wǝ xundaⱪla yoldin yǝnǝ tenǝp kǝtmisǝng,... »\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Əgǝr bu yirginqlikliringni kɵzümdin neri ⱪilsang, ǝmdi sǝn sǝrgǝrdan bolmaysǝn».\f*  
\v 2 — ǝgǝr sǝn: «Pǝrwǝrdigarning ⱨayati bilǝn!» dǝp ⱪǝsǝm iqkiningdǝ, u ⱪǝsǝm ⱨǝⱪiⱪǝt, adalǝt wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn bolsa, undaⱪta yat ǝllǝrmu Uning namida ɵzlirigǝ bǝht tilixidu wǝ Uni ɵzining pǝhir-xɵⱨriti ⱪilidu.\x + \xo 4:2 \xt Yar. 22:18; Yǝx. 48:1\x*   
\m
\v 3 Qünki Pǝrwǝrdigar Yǝⱨudadikilǝr wǝ Yerusalemdikilǝrgǝ mundaⱪ dǝydu: — «Boz yeringlarni qepip aƣdurunglar; tikǝnlik arisiƣa uruⱪ qaqmanglar! \f □ \fr 4:3 \ft \+bd «Boz yeringlarni qepip aƣdurunglar; tikǝnlik arisiƣa uruⱪ qaqmanglar!»\+bd* — bu sirliⱪ ayǝt Yǝⱨudadikilǝrni nadan deⱨⱪanlarƣa, ularning ⱨayatlirini ahtarma yǝrgǝ ohxitidu. «Nemixⱪa ⱨayatimizdin ⱨeqⱪandaⱪ bǝht, muwǝppǝⱪiyǝt yoⱪ?» dǝp sorisa, «Silǝr uruⱪlirini tikǝnlǝr arisiƣa teriƣan deⱨⱪanlarƣa ohxax, ⱨeq ⱨosulluⱪ bolmaysilǝr» dǝp jawab berilidu, ǝlwǝttǝ. Deⱨⱪanlar ⱨosul kɵrüx üqün boz yǝrlirini qepip, tikǝnlǝrni yulup taxlixi kerǝk bolƣiniƣa ohxax, Yǝⱨudiylar ɵzlirini ⱪozƣap ⱪattiⱪ towa ⱪilixi kerǝk, andin bǝhtning ⱨosulini kɵridu.\f*  \x + \xo 4:3 \xt Ⱨox. 10:12\x*  
\v 4 Ɵzliringlarni Pǝrwǝrdigarning yolida sünnǝt ⱪilinglar; ⱪǝlbinglarni sünnǝt ⱪilinglar, i Yǝⱨudadikilǝr wǝ Yerusalemda turuwatⱪanlar! — Bolmisa, Mening ⱪǝⱨrim partlap ot bolup silǝrni kɵydüriwetidu; ⱪilmixliringlarning rǝzilliki tüpǝylidin uni ɵqürǝlǝydiƣan ⱨeqkim qiⱪmaydu.\f □ \fr 4:4 \ft \+bd «ⱪǝlbinglarni sünnǝt ⱪilinglar»\+bd* — sɵzmusɵz tǝrjimisi: «ⱪǝlbinglardiki hǝtnilikni elip taxlanglar». Demisǝkmu, Israillar ǝtliridǝ sünnǝt ⱪilinƣini bilǝn ularning kɵngülliri towisiz ⱪattiⱪ idi; xunga pǝyƣǝmbǝr: «\+bd ⱪǝlbinglarni\+bd* sünnǝt ⱪilinglar» dǝp agaⱨ beridu.\f*  \x + \xo 4:4 \xt Ⱪan. 10:16; 30:6; Yǝx. 65:5\x*   
\m
\v 5 — Yǝⱨudada muxularni elan ⱪilip, Yerusalemda: — «Zemin-zeminda kanay qelinglar!» — dǝp jakarlanglar;  
\m «Yiƣilinglar! Mustǝⱨkǝm xǝⱨǝrlǝrgǝ ⱪeqip kirǝyli!» — dǝp nida ⱪilinglar!\f □ \fr 4:5 \ft \+bd ««Yiƣilinglar! Mustǝⱨkǝm xǝⱨǝrlǝrgǝ ⱪeqip kirǝyli!» — dǝp nida ⱪilinglar»\+bd* — bu sɵzlǝr bǝlkim baxⱪa pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ, yaki «hǝlⱪ padiqiliri» bolƣan padixaⱨ, ⱨɵkümdarlar wǝ kaⱨinlar ⱪatarliⱪlarƣa eytilidu (9-ayǝtni kɵrüng). Demǝk, ular ɵz ihlassizliⱪi, itaǝtsizliki tüpǝylidin hǝlⱪⱪǝ xundaⱪ jar ⱪilixⱪa mǝjbur ⱪilinidu.\f*   
\m
\v 6 Zionni kɵrsitidiƣan bir tuƣni tiklǝnglar; dǝrⱨal ⱪeqinglar, keqikip ⱪalmanglar! Qünki Mǝn külpǝt, yǝni zor bir ⱨalakǝtni ximaldin elip kelimǝn.  
\v 7 Xir ɵz qatⱪalliⱪidin qiⱪti, «ǝllǝrni yoⱪatⱪuqi» yolƣa qiⱪti; u ɵz jayidin qiⱪip zeminingni wǝyran ⱪilixⱪa kelidu; xǝⱨǝrliring wǝyran ⱪilinip, adǝmzatsiz bolidu. \x + \xo 4:7 \xt Yǝx. 5:29; Yǝr. 2:15; 5:6\x*  
\v 8 Bu sǝwǝbtin ɵzliringlarƣa bɵz kiyim oranglar, dad-pǝryad kɵtürüp nalǝ ⱪilinglar! Qünki Pǝrwǝrdigarning ⱪattiⱪ ƣǝzipi bizdin yanmidi!\x + \xo 4:8 \xt Yǝx. 32:12\x*   
\m
\v 9 Xu küni xundaⱪ boliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — padixaⱨning yüriki, ǝmirlǝrning yürikimu su bolup ketidu, kaⱨinlar alaⱪzadǝ bolup, pǝyƣǝmbǝrlǝr tǝǝjjüplinidu.   
\b  
\m
\v 10 — Andin mǝn: — Aⱨ, Rǝb Pǝrwǝrdigar! Bǝrⱨǝⱪ Sǝn bu hǝlⱪni, jümlidin Yerusalemni: «Silǝr aman-tinq bolisilǝr» dǝp aldiding; ǝmǝliyǝttǝ bolsa ⱪiliq janƣa yetip kǝldi, dedim.\f □ \fr 4:10 \ft \+bd «Silǝr aman-tinq bolisilǝr»\+bd* — bu ayǝttiki: «Silǝr aman-tinq bolisilǝr» degǝn sɵzlǝr sahta pǝyƣǝmbǝrlǝrning sɵzidur (6:14, 8:11 ⱪatarliⱪlarni kɵrüng).\f*   
\m
\v 11 — Xu qaƣda bu hǝlⱪⱪǝ wǝ Yerusalemƣa mundaⱪ deyilidu: «Qɵl-bayawandiki egizliklǝrdin qiⱪⱪan issiⱪ bir xamal hǝlⱪimning ⱪizining yoliƣa ⱪarap qüxidu; lekin u haman soruxⱪa yaki dan ayrixⱪa muwapiⱪ kǝlmǝydu! \f □ \fr 4:11 \ft \+bd «hǝlⱪimning ⱪizi»\+bd* — xundaⱪla «pak \+bd ⱪizim\+bd* bolƣan hǝlⱪim», «Zion \+bd ⱪizi\+bd*» ⱪatarliⱪ ibarilǝr Hudaning Ɵz hǝlⱪigǝ yaki baxⱪa hǝlⱪ (mǝsilǝn, «Misirning \+bd ⱪizi\+bd*», (46:11))ⱪǝ bolƣan meⱨri-xǝpⱪitini, ularƣa baƣliƣan muⱨǝbbitini kɵrsitidiƣan mǝnini ɵz iqigǝ alidu.\f*  
\v 12 — Buningdin ǝxǝddiy bir xamal Mǝndin qiⱪidu; mana, Mǝn ⱨazir ularƣa jaza ⱨɵkümlirini jakarlaymǝn.  
\v 13 Mana, u top bulutlardǝk kelidu, uning jǝng ⱨarwiliri ⱪara ⱪuyundǝktur, uning atliri bürkütlǝrdin tezdur!  
\m — «Ⱨalimizƣa way! Qünki biz nabut bolduⱪ!»\f □ \fr 4:13 \ft \+bd «Mana, u top bulutlardǝk kelidu, uning jǝng ⱨarwiliri ⱪara ⱪuyundǝktur, uning atliri bürkütlǝrdin tezdur!»\+bd* — «u» kimni kɵrsitidiƣanliⱪi eytilmaydu. Biraⱪ aldi-kǝyni sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda, «u» 7-ayǝttiki «ǝllǝrni yoⱪatⱪuqi» bolƣan düxmǝnni kɵrsitidu. Bǝzi alimlar bu sɵzlǝr ximaldin kelidiƣan «Skitlar»ni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Lekin Skitlarning jǝng ⱨarwiliri yoⱪ ⱨǝm ular xǝⱨǝrlǝrni «ⱪorxawƣa alƣuqi»larmu (16-ayǝt) ǝmǝs; xunga biz bu sɵzlǝrni Babilliⱪlarni wǝ bǝlkim ahirⱪi zamandiki dǝjjalning ⱪoxunlirini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraymiz.\f*   
\m
\v 14 — «I Yerusalem, ɵz ⱪutuluxung üqün ⱪǝlbingni rǝzilliktin yuyuwǝt; ⱪaqanƣiqǝ kɵnglünggǝ biⱨudǝ oy-hiyallarni püküp turisǝn? \x + \xo 4:14 \xt Yǝx. 1:16\x*  
\v 15 Qünki Dan diyaridin, Əfraimdiki egizliklǝrdinmu azab-külpǝtni elan ⱪilidiƣan bir awaz anglitilidu: —  
\v 16 Ular: Əllǝrgǝ elan ⱪilinglar, Yerusalemƣimu anglitinglar: — Mana, ⱪorxawƣa alƣuqilar yiraⱪ yurttin keliwatidu! Ular Yǝⱨuda xǝⱨǝrlirigǝ ⱪarxi jǝng quⱪanlirini kɵtürüxkǝ tǝyyar! — dǝydu.  
\v 17 Etizliⱪni mudapiǝ ⱪiliwatⱪanlardǝk, ular Yerusalemni ⱪorxiwalidu; qünki u Manga asiyliⱪ ⱪilƣan, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 18 Sening yolung wǝ ⱪilmixliring muxularni ɵz bexingƣa qüxürdi; bu rǝzillikingning aⱪiwitidur; bǝrⱨǝⱪ, u azabliⱪtur, yürikinggimu sanjiydu!».   
\m
\v 19 — \add Mǝn\add*: «Aⱨ, iq-baƣrim! Iq-baƣrim! Tolƣaⱪⱪa qüxtüm! Aⱨ, kɵnglüm azablandi! Yürikim düpüldǝwatidu, süküt ⱪilip turalmaymǝn; qünki mǝn kanayning awazini anglaymǝn; jǝng quⱪanliri jenimƣa sanjidi.\x + \xo 4:19 \xt Yǝx. 21:4; Yǝr. 8:23\x*   
\m
\v 20 Apǝt üstigǝ apǝt qüxti! Pütkül zemin wǝyran boldi; qedirlirim dǝⱪiⱪidǝ bǝrbat ⱪilindi, pǝrdilirim ⱨayt-ⱨuytning iqidǝ yirtip taxlandi! \f □ \fr 4:20 \ft \+bd «qedirilim» ... «pǝrdilirim»...\+bd* — Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr hǝlⱪining azablirini ɵziningki dǝp ⱨes ⱪilip, «hǝlⱪimning qedirlirim» wǝ «hǝlⱪimning pǝrdiliri» demǝy, bǝlki «qedirilim» wǝ «pǝrdilirim» toƣruluⱪ sɵzlǝydu.\f*  
\v 21 Ⱪaqanƣiqǝ tuƣⱪa ⱪarap turuxum, jǝng awazlirini anglixim kerǝk?» — \add dedim\add*.   
\m
\v 22 — «Qünki Mening hǝlⱪim nadandur; ular Meni ⱨeq tonumiƣan; ular ǝⱪli yoⱪ balilar, ular ⱨeq yorutulmiƣan; rǝzillikkǝ nisbǝtǝn ular danadur, ǝmma yahxiliⱪⱪa nisbǝtǝn ular bilimsizdur».   
\b  
\m
\v 23 — «Mǝn yǝr yüzigǝ ⱪaridim; mana, u xǝkilsiz wǝ ⱪup-ⱪuruⱪ boldi; asmanlarƣimu ⱪaridim, u nursiz ⱪaldi; \f □ \fr 4:23 \ft \+bd «Mǝn yǝr yüzigǝ ⱪaridim; mana, u xǝkilsiz wǝ ⱪup-ⱪuruⱪ boldi; asmanlarƣimu ⱪaridim, u nursiz ⱪaldi...»\+bd* — demisǝkmu, bu ayǝttiki wǝ tɵwǝndiki ayǝttiki ixlar Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrgǝ Roⱨta kɵrsitilgǝn alamǝt kɵrünüxtur. Bu kɵrünüx: (1) Israil zemini Babilliⱪlarning tajawuzluⱪi astida bolidiƣan wǝyranǝ ⱨalitini; wǝ (2) xuning bilǝn bir waⱪitta ahirⱪi zamanlardiki ⱨalitini kɵrsitidu. Bu ⱨalǝt Huda jaⱨanni yaratⱪinida yǝr-zeminning awwalⱪi xǝkilsiz, tǝrtipsiz ⱨalitigǝ ohxaydu.\f*  
\v 24 taƣlarƣa ⱪaridim, mana, ular zilziligǝ kǝldi, barliⱪ dɵnglǝr ǝxǝddiy silkinip kǝtti.  
\v 25 Ⱪarap turuwǝrdim, wǝ mana, insan yoⱪ idi, asmandiki barliⱪ uqar-ⱪanatlarmu ɵzlirini daldiƣa aldi.  
\v 26 Mǝn ⱪaridim, mana, baƣ-etizlar qɵl-bayawanƣa aylandi, barliⱪ xǝⱨǝrlǝr Pǝrwǝrdigar aldida, yǝni uning ⱪattiⱪ ƣǝzipi aldida wǝyran boldi.  
\v 27 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Pütkül zemin wǝyran bolidu; ǝmma Mǝn uni pütünlǝy yoⱪatmaymǝn. \x + \xo 4:27 \xt Yǝr. 5:10,18; 30:11; 46:28\x*  
\v 28 Buning tüpǝylidin pütkül yǝr yüzi matǝm tutidu, yuⱪirida asman ⱪariliⱪ bilǝn ⱪaplinidu; qünki Mǝn xundaⱪ sɵz ⱪildim, Mǝn xundaⱪ niyǝtkǝ kǝlgǝnmǝn; Mǝn uningdin ɵkünmǝymǝn, uningdin ⱨeq yanmaymǝn;  
\v 29 atliⱪlar wǝ oⱪyaliⱪlarning xawⱪun-sürǝni bilǝn ⱨǝrbir xǝⱨǝrdikilǝr ⱪeqip ketidu; ular qatⱪalliⱪlarƣa kirip mɵküwalidu, taxlar üstigǝ qiⱪiwalidu; barliⱪ xǝⱨǝrlǝr taxlinip adǝmzatsiz ⱪalidu.   
\m
\v 30 — Sǝn, i ⱨalak bolƣuqi, nemǝ ⱪilmaⱪqisǝn? Gǝrqǝ sǝn pǝrǝng kiyimlǝrni kiygǝn bolsangmu, altun zibu-zinnǝtlǝrni taⱪiƣan bolsangmu, kɵz-ⱪaxliringni osma bilǝn pǝrdazliƣan bolsangmu, ɵzüngni yasiƣining bikardur; sening axiⱪliring seni kǝmsitidu; ular jeningni izdǝwatidu. \f □ \fr 4:30 \ft \+bd «ɵzüngni yasiƣining»\+bd* — bǝlkim Yǝⱨuda yat ǝllǝrdin yar-yɵlǝk izdigǝndǝ yalaⱪqiliⱪ ⱪilƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*  
\v 31 Qünki mǝn tolƣaⱪⱪa qüxkǝn ayalningkidǝk bir awazni, tunji balini tuƣⱪandikidǝk azabda bolƣan Zion ⱪizining awazini anglawatimǝn; u ⱪollirini sozup: «Ⱨalimƣa way! Bu ⱪatillar tüpǝylidin ⱨalimdin kǝttim!» dǝp ⱨasirimaⱪta.\f □ \fr 4:31 \ft \+bd «tunji balini tuƣⱪandikidǝk azabda bolƣan Zion ⱪizining awazini anglawatimǝn»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, «Zion» Yerusalem jaylaxⱪan taƣ bolup, «Zion» yaki «Zion ⱪizi» degǝnning ɵzi Yerusalem yaki Israilni bildüridu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Yerusalem jazaƣa layiⱪ  
\m
\v 1 \add Pǝrwǝrdigar\add*: — Yerusalemning rǝstǝ-koqilirida uyan-buyan aylinip yügürünglar, obdan kɵrüp biliwelinglar; mǝydanliridin izdǝp kɵrünglar; adalǝt bilǝn ix kɵridiƣan, wǝdisidǝ turuxⱪa intilidiƣan birla adǝmni tapsanglar, xunda mǝn bu \add xǝⱨǝrni\add* kǝqürimǝn!   
\m
\v 2 Gǝrqǝ ular: «Pǝrwǝrdigarning ⱨayati bilǝn!» dǝp ⱪǝsǝm iqkǝn bolsimu, ular yalƣandin sɵzlǝydu, \add dedi\add*.\f □ \fr 5:2 \ft \+bd «...birla adǝmni tapsanglar, xunda mǝn bu xǝⱨǝrni kǝqürimǝn! (1-ayǝt)... Gǝrqǝ ular: «Pǝrwǝrdigarning ⱨayati bilǝn!» dǝp ⱪǝsǝm iqkǝn bolsimu, ular yalƣandin sɵzlǝydu, dedi»\+bd* — keyin, Yǝrǝmiya birnǝqqǝ xundaⱪ adil, sadiⱪ adǝmlǝr (mǝsilǝn, Baruⱪ, Aⱨikam, Əbǝd-Mǝlǝk) bilǝn tonuxⱪan. Lekin Pǝrwǝrdigar uningƣa bu sɵzlǝrni ⱪilƣanda u muxundaⱪlarni tapalmiƣan.\f*   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiya sɵz ⱪilidu  
\m
\v 3 — I Pǝrwǝrdigar, kɵzüng adalǝt-bitǝrǝplikni izdǝp yüridu ǝmǝsmu? Sǝn bularni urdung, lekin ular azablanmaydu; Sǝn ularni nabut ⱪilip tügǝxtürdüng, lekin ular tǝrbiyǝ ⱪobul ⱪilixni rǝt ⱪilip kǝldi; ular yüzlirini taxtin ⱪattiⱪ ⱪildi, ular yolidin yenixni rǝt ⱪilidu» \x + \xo 5:3 \xt Yǝx. 1:5; 9:12; Yǝr. 2:30\x*  
\v 4 — mǝn: «Xübⱨisizki, bundaⱪ ⱪilƣanlar pǝⱪǝt namratlar, ular nadanlar; qünki ular Pǝrwǝrdigarning yolini, Hudasining ⱨɵküm-kɵrsǝtmilirini bilmǝydu» — dedim.  
\v 5 — «Mǝn mɵtiwǝrlǝrning yeniƣa berip ularƣa sɵzlǝymǝn; qünki ular Pǝrwǝrdigarning yolini, Hudasining ⱨɵküm-kɵrsǝtmilirini bilidu». Biraⱪ ularmu boyunturuⱪni üzül-kesil buzup, rixtilirini üzüp taxliƣan.   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigar jawab beridu  
\m
\v 6 — Xunga ormandin qiⱪⱪan bir xir ularni ɵltüridu, bayawandin qiⱪⱪan bir bɵrǝ ularni wǝyran ⱪilidu; yilpiz xǝⱨǝrlǝrgǝ ⱪarap paylaydu; xǝⱨǝrlǝrdin qiⱪⱪan ⱨǝrbiri titma-titma ⱪilinidu; qünki ularning asiyliⱪliri kɵpiyip, wapasizliⱪliri awuydu.\f □ \fr 5:6 \ft \+bd «ormandin qiⱪⱪan bir xir ..., bayawandin qiⱪⱪan bir bɵrǝ ...; yilpiz xǝⱨǝrlǝrgǝ ⱪarap paylaydu»\+bd* — bu ayǝttiki yirtⱪuq ⱨaywanlar kɵqmǝ mǝnidǝ bolup düxmǝnlǝrni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 5:6 \xt Yǝr. 4:7\x*  
\v 7 Mǝn zadi nemigǝ asasǝn seni kǝqürimǝn? Sening baliliring Mǝndin waz keqip, Huda ǝmǝslǝrgǝ ⱪǝsǝm iqmǝktǝ; Mǝn ⱨǝmmǝ ⱨajǝtliridin qiⱪⱪan bolsammu, lekin ular zinahorluⱪ ⱪilip, paⱨixilǝrning ɵyigǝ top-top bolup mengiwatidu. \f □ \fr 5:7 \ft \+bd «Mǝn ⱨǝmmǝ ⱨajǝtliridin qiⱪⱪan bolsammu, lekin ular zinahorluⱪ ⱪilip, paⱨixilǝrning ɵyigǝ top-top bolup mengiwatidu»\+bd* — bu ayǝt bǝlkim roⱨiy jǝⱨǝttiki wapasizliⱪni kɵrsitidu. Huda Israilni «Mening ayalim» dǝp ataydu (2:10, 3-babni kɵrüng). 8-ayǝt jismaniy jǝⱨǝttiki zinahorluⱪnimu kɵrsitidu.\f*  
\v 8 Ular sǝmrigǝn ixⱪwaz ayƣirlar, ular ⱨǝrbiri ɵz yeⱪinining ayaliƣa ⱨǝwǝs ⱪilip kixnǝwatidu.\x + \xo 5:8 \xt Əz. 22:11\x*   
\m
\v 9 Bu ixlar tüpǝylidin ularni jazalimay ⱪoyamdim? — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mening jenim muxundaⱪ bir ǝldin ⱪisas almay ⱪoyamdu?\x + \xo 5:9 \xt Yǝr. 5:29; 9:9\x*   
\m
\v 10 Uning üzüm qünǝkliridin ɵtüp, tallirini wǝyran ⱪilinglar; lekin ularni pütünlǝy nabut ⱪilmanglar; xahlirini ⱪirip taxlanglar, qünki ular Pǝrwǝrdigarƣa tǝwǝ ǝmǝstur; \f □ \fr 5:10 \ft \+bd «Uning üzüm qünǝkliridin ɵtüp, .... xahlirini ⱪirip taxlanglar, qünki ular Pǝrwǝrdigarƣa tǝwǝ ǝmǝstur»\+bd* — bu ayǝtning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Uning sepilliriƣa yamixip qiⱪip wǝyranqiliⱪ ⱪilinglar, lekin ularni pütünlǝy nabut ⱪiliwǝtmǝnglar; istiⱨkamlirini elip taxlanglar, qünki ular Pǝrwǝrdigarƣa tǝwǝ ǝmǝstur».\f*  \x + \xo 5:10 \xt Yǝr. 4:27\x*   
\m
\v 11 qünki Israil jǝmǝti wǝ Yǝⱨuda jǝmǝti Manga mutlǝⱪ wapasizliⱪ ⱪildi, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 5:11 \xt Yǝr. 3:20\x*   
\m
\v 12 Ular: «U ⱨeqnemǝ ⱪilmaydu! Bizgǝ ⱨeq apǝt qüxmǝydu; nǝ ⱪiliq nǝ ⱪǝⱨǝtqilikni kɵrmǝymiz!» — dǝp Pǝrwǝrdigardin tenip kǝtti.  
\v 13 Pǝyƣǝmbǝrlǝr bolsa pǝⱪǝt bir xamaldin ibarǝt bolidu, halas; \add Pǝrwǝrdigarning\add* sɵz-kalami ularda yoⱪtur; ularning sɵzliri ɵz bexiƣa yansun!\f □ \fr 5:13 \ft \+bd «Pǝyƣǝmbǝrlǝr bolsa pǝⱪǝt bir xamaldin ibarǝt bolidu, halas»\+bd* — ibraniy tilida «roⱨ» wǝ «xamal» bir sɵz bilǝn ipadilinidu. Xubⱨisizki, «pǝyƣǝmbǝrlǝr» ɵzlirini «bizgǝ Hudaning Roⱨi toldurulƣan» dǝydu, lekin Huda ularni pǝⱪǝt «xamalƣa toldurulƣan» dǝydu.\f*   
\m
\v 14 Xunga Pǝrwǝrdigar, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Huda manga mundaⱪ dǝydu: — Bu hǝlⱪ muxu sɵzni ⱪilƣini üqün, mana, Mǝn aƣzingƣa salƣan sɵzlirimni ot, bu hǝlⱪni otun ⱪilimǝnki, ot ularni kɵydürüp taxlaydu.\x + \xo 5:14 \xt Yǝr. 1:9-10\x*   
\m
\v 15 — Mana, Mǝn yiraⱪtin bir ǝlni elip kelimǝn, i Israil jǝmǝti, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — U küqlük bir ǝl, ⱪǝdimiy bir ǝl, tilini sǝn bilmǝydiƣan wǝ gǝplirini sǝn ⱨeq qüxǝnmǝydiƣan bir ǝl bolidu; \x + \xo 5:15 \xt Ⱪan. 28:49; Yǝr. 1:15; 6:22\x*  
\v 16 ularning oⱪdeni yoƣan eqilƣan bir gɵrdur; ularning ⱨǝmmisi batur palwanlardur.  
\v 17 Ular ⱨosulingni wǝ neningni yǝp ketidu, oƣul-ⱪizliringni yǝp ketidu, kala-ⱪoy padiliringni yǝp ketidu, üzüm talliringni wǝ ǝnjur dǝrǝhliringni yǝp ketidu; ular sǝn tayanƣan mustǝⱨkǝm xǝⱨǝrliringni ⱪiliq bilǝn wǝyran ⱪilidu.\x + \xo 5:17 \xt Law. 26:16; Ⱪan. 28:31,33\x*   
\m
\v 18 Ⱨalbuki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — xu künlǝrdimu silǝrni pütünlǝy tügǝxtürmǝymǝn. \x + \xo 5:18 \xt Yǝr. 4:27\x*  
\v 19 Xu qaƣda \add hǝlⱪing\add*: «Pǝrwǝrdigar Hudayimiz nemixⱪa muxu ixlarning ⱨǝmmisini beximizƣa qüxürgǝn?» — dǝp sorisa, ǝmdi sǝn \add Yǝrǝmiya\add* ularƣa: «Silǝr Mǝndin yüz ɵrüp, ɵz zemininglarda yat ilaⱨlarning ⱪulluⱪida bolƣininglardǝk, silǝr ɵz wǝtininglar bolmiƣan bir zeminda yat bolƣanlarning ⱪulluⱪida bolisilǝr» — degin.\f □ \fr 5:19 \ft \+bd «yat bolƣanlarning ⱪulluⱪida bolisilǝr»\+bd* — «yat bolƣanlar» bǝlkim ikki bisliⱪ sɵzlǝr bolüp, ⱨǝm «yat butlar» ⱨǝm «yat adǝmlǝr»nimu kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 5:19 \xt Yǝr. 16:10\x*   
\m
\v 20 — Yaⱪupning jǝmǝtidǝ xuni jakarliƣinki wǝ Yǝⱨuda arisida xuni elan ⱪilƣinki,  
\v 21 «Buni anglanglar, i nadan wǝ ǝⱪli yoⱪ, kɵzi turup kɵrmǝydiƣan, ⱪuliⱪi turup anglimaydiƣan bir hǝlⱪ: — \x + \xo 5:21 \xt Yǝx. 6:9\x*  
\v 22 Mǝndin ⱪorⱪmamsilǝr? — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Dengiz süyi üqün saⱨilni mǝnggülük qǝklimǝ ⱪilip, «Bu yǝrdin ɵtmǝ» dǝp bekitkǝn Mening aldimda tǝwrimǝmsilǝr? Mana, dolⱪunliri ɵrkǝxligini bilǝn ular saⱨil üstidin ⱨeq ƣǝlibǝ ⱪilmaydu; xawⱪunliƣini bilǝn bu qǝktin ⱨǝrgiz ⱨalⱪip ɵtǝlmǝydu.\x + \xo 5:22 \xt Ayup 38:10, 11; Zǝb. 33:7-8; 104:9\x*   
\m
\v 23 Lekin bu hǝlⱪning jaⱨil wǝ asiyliⱪ kɵngli bardur; ular yoldin qiⱪip ɵz beximqiliⱪ ⱪilip kǝtti.  
\v 24 Ular kɵnglidǝ: «Ɵz waⱪtida yamƣurlarni, yǝni awwalⱪi ⱨǝm keyinki yamƣurlarni Bǝrgüqi, bizgǝ ⱨosul pǝslini bekitip aman-esǝn Saⱪliƣuqi Pǝrwǝrdigar Hudayimizdin ǝyminǝyli» degǝnni ⱨeq demǝydu. \f □ \fr 5:24 \ft \+bd «awwalⱪi yamƣur»...«keyinki yamƣur»...\+bd* — «awwalⱪi yamƣur» adǝttǝ 11-ayda yeƣip, tupraⱪni yumxitidu, yǝrni ⱨǝydǝp uruⱪ selixⱪa tǝyyarlinidu. «keyinki yamƣur» bolsa Pǝlǝstindǝ 3- yaki 4-ayda yaƣidu, ǝtiyazliⱪ ziraǝtlǝrni pixurux rolini oynaydu. Bu yamƣurlar bolmisa ⱨeq ⱨosul bolmaydu. \+bd «bizgǝ ⱨosul pǝslini bekitip aman-esǝn saⱪliƣuqi»\+bd* — ibraniy tilida «bizgǝ ⱨosul pǝslidiki ⱨǝptilǝrni saⱪliƣuqi...».\f*  \x + \xo 5:24 \xt Ⱪan. 11:14\x*  
\v 25 Silǝrning ⱪǝbiⱨlikliringlar muxu ixlarni silǝrgǝ nesip ⱪilmiƣan; silǝrning gunaⱨliringlar silǝrdin bǝrikǝtni mǝⱨrum ⱪilƣan.   
\m
\v 26 Qünki hǝlⱪim arisida rǝzillǝr bardur; ular pistirmida yatⱪan ⱪiltaⱪqilardǝk paylap yüridu; ular tuzaⱪ selip, adǝmlǝrni tutuwalidu.  
\v 27 Tutⱪan ⱪuxlarƣa tolƣan ⱪǝpǝstǝk, ularning ɵyliri aldamqiliⱪtin erixkǝn mallar bilǝn tolƣan; ular xu yol bilǝn büyük ⱨǝm bay bolup kǝtti.  
\v 28 Ular sǝmrip, parⱪirap kǝtti; bǝrⱨǝⱪ, ular rǝzil ixlarni ⱪilixⱪa maⱨir bolup kǝtti; ular ɵz mǝnpǝǝtini kɵzlǝp hǝⱪlǝrning dǝwasini, yetim-yesirlǝrning dǝwasini sorimaydu; namratlarning ⱨoⱪuⱪini ⱪoƣdaydiƣan ⱨɵkümni ular qiⱪarmaydu.\f □ \fr 5:28 \ft \+bd «ular ɵz mǝnpǝǝtini kɵzlǝp hǝⱪlǝrning dǝwasini, yetim-yesirlǝrning dǝwasini sorimaydu...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi bolsa: «ular hǝⱪlǝrning dǝwasini, ⱨǝtta yetim-yesirlǝrning dǝwasini soriƣini bilǝn ⱨǝrgiz uni adil sorimaydu».\f*  \x + \xo 5:28 \xt Ⱪan. 32:15; Yǝx. 1:23; Zǝk. 7:10\x*   
\m
\v 29 Bu ixlar tüpǝylidin ularni jazalimay ⱪoyamdim?! — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mening jenim muxundaⱪ bir ǝldin ⱪisas almay ⱪoyamdu?\f □ \fr 5:29 \ft \+bd «jazalimay ⱪoyamdim»\+bd* — ibraniy tilida «yoⱪlimamdim?!».\f*  \x + \xo 5:29 \xt Yǝr. 5:9; 9:9\x*   
\b  
\m
\v 30 Zeminda intayin ⱪorⱪunqluⱪ wǝ yirginqliⱪ bir ix sadir ⱪilinƣanki —  
\v 31 Pǝyƣǝmbǝrlǝr yalƣan-sahta bexarǝtlǝrni bǝrmǝktǝ; kaⱨinlar bolsa ɵz ⱨoⱪuⱪ dairisini kengǝytip ⱨɵkümranliⱪ ⱪilmaⱪta; Mening hǝlⱪimmu bu ixlarni yaⱪturidu. Lekin bularning aⱪiwitidǝ ⱪandaⱪ ⱪilisilǝr? \f □ \fr 5:31 \ft \+bd «kaⱨinlar bolsa ɵz ⱨoⱪuⱪ dairisini kengǝytip ⱨɵkümranliⱪ ⱪilmaⱪta...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «kaⱨinlarmu ularning wasitisi bilǝn (demǝk, pǝyƣǝmbǝrlǝrning yalƣan bexarǝtliridin paydilinip) ⱨɵkümranliⱪ ⱪilmaⱪta». Lekin «Yǝrǝmiya» degǝn kitabta bundaⱪ ixlar yǝnǝ tilƣa elinmaydu, xunga tǝrjimimiz bǝlkim toƣridur.\f*  \x + \xo 5:31 \xt Yǝr. 14:18; 23:25, 26; Əz. 13:6\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Yerusalemning ⱨalak boluxi toƣruluⱪ bexarǝt  
\m
\v 1 Jeninglarni ⱪutⱪuzux üqün Yerusalem xǝⱨiridin ⱪeqinglar, i Binyamin jǝmǝtidikilǝr! Tǝkoa yezisida kanay qelinglar! Bǝyt-Ⱨakkǝrǝmdǝ is signalini kɵtürünglar! Qünki balayi’apǝt, yǝni dǝⱨxǝtlik ⱨalakǝt ximal tǝrǝptin pǝyda bolidu.\f □ \fr 6:1 \ft \+bd «Jeninglarni ⱪutⱪuzux üqün Yerusalem xǝⱨiridin ⱪeqinglar... dǝⱨxǝtlik ⱨalakǝt ximal tǝrǝptin pǝyda bolidu»\+bd* — 4-bab, 6-ayǝtnimu kɵrüp selixturung. Xu yǝrdǝ hǝlⱪⱪǝ, «Yerusalemƣa ⱪeqip kiringlar» deyilgǝn. Biraⱪ ⱨazir Yerusalemning ɵzi ⱨalak bolidu.\f*  \x + \xo 6:1 \xt Yǝr. 1:13,14\x*   
\m
\v 2 Zion ⱪizi, yǝni nazinin saⱨibjamalni, mǝn nabut ⱪilimǝn.  
\v 3 Yerusalemƣa ⱪarxi qiⱪiwatⱪan pada baⱪⱪuqilarmu ɵz padilirini epkelidu; ular Yerusalemni ⱪorxawƣa elip qedirlirini tikidu; ularning ⱨǝmmisi ɵzi igiligǝn jayda pada baⱪidu.\f □ \fr 6:3 \ft \+bd «Yerusalemƣa ⱪarxi qiⱪiwatⱪan pada baⱪⱪuqilarmu ɵz padilirini epkelidu; ular Yerusalemni ⱪorxawƣa elip qedirlirini tikidu; .. Ⱨǝmmisi ɵzi igiligǝn jayda pada baⱪidu»\+bd* — 4-ayǝtkǝ ⱪariƣanda bu ayǝttiki «pada baⱪⱪuqiliri» wǝ ularning «padiliri» yat ǝllǝrning padixaⱨliri ⱨǝm ⱨɵkümdarliri wǝ ularning ⱪoxunlirini kɵrsitidu. Bu ⱨǝjwiy, kinayilik gǝp bolidu; qünki yuⱪirida (mǝsilǝn 2:8dǝ) Yǝrǝmiya Israilning baⱪⱪuqi bolƣan padixaⱨlirini «ɵz padiliri»ni baⱪmasliⱪi tüpǝylidin ǝyiblǝydu. Biraⱪ muxu yǝrdǝ Hudani tonumaydiƣan «yat ǝl padixaⱨliri» ɵz «padiliri» bolƣan hǝlⱪi üqün yol kɵrsitip ularni baⱪidu.\f*   
\m
\v 4 \add Ular\add*: «Uningƣa ⱪarxi jǝnggǝ tǝyyarlininglar! Turunglar, qüx waⱪtidin paydilinip ⱨujum ⱪilayli!», «Apla! Kün patay dǝp ⱪaptu, kǝqtiki sayilǝr uzirawatidu!» — \add dǝydu\add*, \add andin\add*: \f □ \fr 6:4 \ft \+bd «Ular: «Uningƣa ⱪarxi jǝnggǝ tǝyyarlininglar! ....» — dǝydu»\+bd* — «Ular» — Əllǝrning «pada baⱪⱪuqi»liri.\f*  
\v 5 «Xunga, keqiqǝ ⱨujum ⱪilip qiⱪayli, uning mustǝⱨkǝm ordilirini yoⱪitayli!» — dǝydu.\f □ \fr 6:5 \ft \+bd «(Ular): «... Turunglar, qüx waⱪtidin paydilinip ⱨujum ⱪilayli!», «Apla! Kün patay dǝp ⱪaptu, kǝqtiki sayilǝr uzirawatidu!» — dǝydu (4-ayǝt), andin: Xunga, keqiqǝ ⱨujum ⱪilip qiⱪayli... » — dǝydu»\+bd* — 4- ⱨǝm 5-ayǝttiki bexarǝt xuni tǝkitlimǝkqiki, düxmǝnlǝr kǝlgǝndǝ bügüni bolmisa ǝtisi ⱨujum ⱪilidu, Yǝⱨuda üstidin ƣǝlibǝ ⱪilmay kǝtmǝydu; yǝnǝ kelip, ular ⱨujumni baxliƣanda, Yǝⱨudadikilǝr düxmǝnni keqǝ-kündüz ⱨujum ⱪilip ⱪelixi mumkin, dǝp ⱨeq dǝm alalmaydu.\f*   
\m
\v 6 — Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar ularƣa mundaⱪ dǝydu: — Dǝrǝhlǝrni kesip, ular bilǝn Yerusalem ǝtrapida dɵng-potǝylǝrni yasanglar; qünki u jazalanmisa bolmaydiƣan xǝⱨǝrdur; uningda barliⱪ ixlar zulum-zomigǝrliktur.  
\v 7 Ⱪuduⱪ ɵz sulirini urƣutup qiⱪarƣandǝk, umu rǝzilliklirini urƣutup qiⱪarmaⱪta; uningdin zulmǝt-zorawanliⱪ wǝ ⱨalakǝt sadaliri anglanmaⱪta; mening kɵz aldimda ⱨǝmixǝ aƣriⱪ-kesǝllǝr ⱨǝm yarilanƣanlar pǝyda bolmaⱪta. \f □ \fr 6:7 \ft \+bd «ⱪuduⱪ ɵz sulirini urƣutup qiⱪarƣandǝk, umu rǝzilliklirini urƣutup qiⱪarmaⱪta»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ⱪuduⱪ eⱪin suni saⱪliƣandǝk, u rǝzilliklirini saⱪlimaⱪta».\f*  
\v 8 I Yerusalem, tǝlim-tǝrbiyǝ ⱪobul ⱪil; bolmisa jenim sǝndin waz keqidu, — bolmisa, Mǝn seni harabilik, adǝmzatsiz bir zemin ⱪiliwetimǝn.   
\m
\v 9 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dǝydu: — Ular üzüm telini pasangdiƣuqilardǝk Israilning ⱪaldisini pasangdaydu; xunga sǝn üzüm üzgüqidǝk üzüm telidiki xahlar üstidin yǝnǝ bir ⱪetim ⱪolungni ɵtküzgin!\f □ \fr 6:9 \ft \+bd «Ular üzüm telini pasangdiƣuqilardǝk Israilning ⱪaldisni pasangdaydu; xunga sǝn üzüm üzgüqidǝk üzüm telidiki xahlar üstidin yǝnǝ bir ⱪetim ⱪolungni ɵtküzgin!»\+bd* — bu sirliⱪ jümlining mǝnisi bǝlkim, Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr Hudaning sɵzlirining wasitisi bilǝn, kelidiƣan düxmǝnlǝrning ⱨeqnǝrsǝ ⱪaldurmaydiƣan bulang-talangliridin \+bd ilgiri\+bd* Israilning «ⱪaldisi»din tehi bǝzi kixilǝrni ⱪutⱪuzuximu mumkin, degǝnlik.\f*  \x + \xo 6:9 \xt Yǝx. 24:13\x*   
\m
\v 10 \add Mǝn\add*: — Mǝn ⱨazir kimgǝ sɵz ⱪilip agaⱨlanduray? Ulardin angliƣudǝk zadi kim bar? Mana, ularning ⱪulaⱪliri sünnǝt ⱪilinmiƣan, ular ⱨeq angliyalmaydu. Mana, Pǝrwǝrdigarning sɵzi ularƣa eƣir kelidu; ularƣa ⱨeq huxyaⱪmaydu, — \add dedim\add*.\f □ \fr 6:10 \ft \+bd «Mǝn: — Mǝn ⱨazir kimgǝ sɵz ⱪilip agaⱨlanduray?... ularƣa ⱨeq huxyaⱪmaydu, — dedim»\+bd* — «Mǝn» (sɵzligüqi) wǝ «dedim» degǝn sɵzlǝr ǝslidiki tekisttǝ yoⱪ, oⱪurmǝnlǝrgǝ tekistni qüxinixlik bolsun dǝp kirgüzduⱪ. Qünki bizningqǝ eytilƣan gǝp pǝyƣǝmbǝrning ɵziningki idi.\f*  \x + \xo 6:10 \xt Yǝr. 7:26\x*   
\m
\v 11 — Ⱪǝlbim Pǝrwǝrdigarning ƣǝzǝp otliri bilǝn tolup taxti; uni iqimgǝ siƣduruxtin ⱨalsirap kǝttim; uni koqidiki balilar, yigitlǝrning mǝxrǝp sorunliriƣa tɵkkǝysǝn. Ər-ayallar, ⱪerilar ⱨǝm yaxanƣanlarmu buningdin mustǝsna bolmisun!\f □ \fr 6:11 \ft \+bd «Ⱪǝlbim Pǝrwǝrdigarning ƣǝzǝp otliri bilǝn tolup taxti»\+bd* — xübⱨisizki, Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr ɵzi toƣruluⱪ sɵzlǝwatidu. U Pǝrwǝrdigarning hǝlⱪigǝ ⱪaratⱪan ƣǝzipigǝ ɵzini bir ⱪilip, Pǝrwǝrdigardin ƣǝzipini ularƣa tɵküxni tilǝydu.\f*   
\m
\v 12 — Ularning ɵyliri, etizliri ayalliri bilǝn billǝ ɵzgilǝrgǝ tapxurulidu; qünki Mǝn ⱪolumni zemindikilǝrgǝ sozimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 6:12 \xt Ⱪan. 28:30\x*   
\m
\v 13 — Qünki ǝng kiqikidin qongiƣiqǝ ularning ⱨǝmmisi aqkɵzlükkǝ berilgǝn; pǝyƣǝmbǝrdin kaⱨinƣiqǝ ⱨǝmmisi ohxaxla aldamqiliⱪ ⱪilidu; \x + \xo 6:13 \xt Yǝx. 56:11; Yǝr. 8:10\x*  
\v 14 ular: «Aman-esǝnlik! Aman-esǝnlik!» dǝp hǝlⱪimning ⱪizining yarisini susluⱪ bilǝn ⱪol uqida qala tengip ⱪoydi. Lekin aman-esǝnlik yoⱪtur! \x + \xo 6:14 \xt Yǝr. 8:11; Əz. 13:10\x*  
\v 15 Ular yirginqlik ixlarni sadir ⱪilƣinidin hijil boldimu? — Yaⱪ, ular ⱨeq hijil bolmidi, ⱨǝtta ⱪizirixnimu ular ⱨeq bilmǝydu. Xunga ular yiⱪilip ɵlgǝnlǝr iqidǝ yiⱪilip ɵlidu; ularni jazalaxⱪa kǝlginimdǝ ular putlixip ketidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 6:15 \ft \+bd «jazalaxⱪa kǝlginimdǝ»\+bd* — ibraniy tilida «yoⱪliƣinimda» deyilidu. «Yǝrǝmiya»diki «(yeniƣa) kelip... jazalax» degǝn sɵz adǝttǝ ibraniy tilida «yoⱪlax» degǝn birla sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*   
\m
\v 16 Xunga Pǝrwǝrdigar \add Ɵz hǝlⱪigǝ\add* mundaⱪ dǝydu: — Silǝr tɵt aqa yolda turuwatisilǝr; xunga yolunglarni obdan kɵrüp ⱪoyunglar, ⱪǝdimki, yahxiliⱪⱪa elip barƣan yollarni sorap, ularda menginglar; xundaⱪ ⱪilƣanda jeninglar obdan aram tapidu. Lekin ular: «Biz xularda mangmaymiz!» — dǝydu.\x + \xo 6:16 \xt Mat. 11:29\x*   
\m
\v 17 Mǝn: Silǝrgǝ «Kanayning agaⱨ sadasiƣa ⱪulaⱪ selinglar!» dǝydiƣan agaⱨ bǝrgüqi kɵzǝtqilǝrni tiklidim; lekin silǝr: «Ⱪulaⱪ salmaymiz» dedinglar.   
\m
\v 18 Xunga i ǝllǝr, anglanglar; guwaⱨqilar bolup ular arisida bolidiƣan ixlarni bilip ⱪoyunglar! \f □ \fr 6:18 \ft \+bd «Xunga i ǝllǝr, anglanglar»\+bd* — «ǝllǝr», Yǝⱨudiy ǝmǝs ǝllǝr. «Guwaⱨqilar bolup...» baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Əy, jamaǝt(qilik),...».\f*  
\v 19 Angla, i yǝr-zemin! Ⱪara, Mǝn bu hǝlⱪning bexiƣa külpǝt, yǝni ularning oy-hiyallirining aⱪiwitini qüxürimǝn; qünki ular sɵzlirimgǝ ⱪulaⱪ salmiƣan; Mening Tǝwrat-ⱪanunumni bolsa, ular qǝtkǝ ⱪaⱪⱪan.   
\m
\v 20 — Əmdi zadi nemǝ mǝⱪsǝttǝ Xebadin qiⱪⱪan huxbuy, yiraⱪ yurttin elip kelingǝn egir Manga sunulidu? Kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪliringlar ⱪobul ⱪilarliⱪ ǝmǝs, silǝrning «tǝxǝkkür ⱪurnanliⱪ»liringlar Meni hursǝn ⱪilmaydu.\x + \xo 6:20 \xt Yǝx. 1:11; 66:3; Am. 5:21; Mik. 6:6-8\x*   
\m
\v 21 Xunga Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn bu hǝlⱪ aldiƣa putlikaxanglarni salimǝn; xuning bilǝn ⱨǝm atilar ⱨǝm oƣullar billǝ putlixidu; ⱪoxnilar wǝ dostlar ohxaxla nabut bolidu.  
\v 22 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Ⱪara, ximaliy zemindin bir hǝlⱪ kelidu, yǝr yüzining ǝng ⱪǝriliridin uluƣ bir ǝl ⱪozƣilidu; \x + \xo 6:22 \xt Yǝr. 50:41,42,43\x*  
\v 23 ular oⱪya wǝ ⱪiliq bilǝn ⱪorallinidu; ular zalim, ⱨeq rǝⱨim ⱪilmaydu; ularning awazi dengiz dolⱪunidǝk xawⱪunlaydu; ular atlarƣa minidu, jǝnggiwar adǝmlǝrdǝk sǝp-sǝp bolup turidu; ular sanga ⱪarxi jǝng ⱪilixⱪa kelidu, i Zion ⱪizi!   
\m
\v 24 «Biz ular toƣruluⱪ hǝwǝr angliduⱪ; ⱪolimiz boxixip kǝtti; ƣǝxlik, tolƣaⱪta ⱪalƣan ayaldǝk azab bizni tutti» — \add dedim\add*.\x + \xo 6:24 \xt Yǝr. 4:31; 49:24; 50:43\x*   
\m
\v 25 «Dalaƣa qiⱪmanglar, yollar bilǝn mangmanglar, qünki düxmǝnning ⱪiliqi bar, tǝrǝp-tǝrǝplǝrni wǝⱨimǝ basidu.  
\v 26 I hǝlⱪimning ⱪizi, sǝn ɵzünggǝ bɵz kiyim kiyiwal, küllǝr iqidǝ eƣinap yat; ɵzüngning bir tal oƣlungdin juda bolƣandǝk ⱪattiⱪ yiƣlap matǝm tut; qünki bulang-talang ⱪilƣuqi bizgǝ ⱪarap tuyuⱪsiz kelidu».\f □ \fr 6:26 \ft \+bd «ɵzünggǝ bɵz kiyim kiyiwal...»\+bd* — bɵz kiyim kiyix, küllǝr iqidǝ olturux yaki yetix ⱪattiⱪ matǝm tutuxni yaki towa ⱪilixni bildüridu.\f*  \x + \xo 6:26 \xt Yǝr. 4:8\x*   
\m
\v 27 \add Pǝrwǝrdigar manga\add*: — Mǝn seni roda siniƣuqi ⱪilip tiklidim, hǝlⱪim bolsa huddi tǝkxürülidiƣan rodidǝk bolidu; seni ularning yollirini kɵzitip sinaxⱪa tiklidim, — \add dedi\add*.   
\m
\v 28 — Ularning ⱨǝrbiri asiyning asiysi, ular tɵⱨmǝt qaplap uyan-buyan ⱪatrap yürmǝktǝ; ular mis wǝ tɵmürning ɵzidur, ⱨǝmmisi qirip kǝtkǝndur; \f □ \fr 6:28 \ft \+bd «ular mis wǝ tɵmürning ɵzidur»\+bd* — bǝlkim hǝlⱪning tax kɵngüllüklikini ⱨǝm xuning bilǝn bir waⱪitta ularning «qirip kǝtkǝnliⱪi»ning mumkinqilikini kɵrsitidu. Nemila bolmisun ular tawliƣuqi izdigǝn altun-kümüx ǝmǝs.\f*  \x + \xo 6:28 \xt Əz. 22:18\x*  
\v 29 tɵmürqining kɵrükimu kɵyüp kǝtti, ⱪoƣuxun bolsa otta yǝm boldi; rodini eritip tawlax bikar boldi; hǝlⱪim yamanlardin haliy bolmidi. \f □ \fr 6:29 \ft \+bd «tɵmürqining kɵrükimu kɵyüp kǝtti, ⱪoƣuxun bolsa otta yǝm boldi; rodini eritip tawlax bikar boldi; hǝlⱪim yamanlardin haliy bolmidi»\+bd* — bu ayǝttiki sɵzlǝr Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrning Pǝrwǝrdigar Ɵzigǝ tapiliƣan wǝzipini orunliƣandin keyin, Pǝrwǝrdigarƣa bǝrgǝn jawabi bolsa kerǝk (28-ayǝtni kɵrüng). Kümüxni tawliƣanda, tawliƣuqi ⱪoxⱪan ⱪoƣuxun bilǝn kümüxning daxⱪili birlixidu andin ⱪoƣuxun wǝ kümüxning daxⱪilining kɵyüp tügixi bilǝn kümüx tawlinidu. Lekin Israil intayin naqar kümüxtǝk bolup, hǝlⱪning «daxⱪal»i tolimu kɵp bolƣaqⱪa, tawlax jǝryani bikarƣa kǝtti. «Ⱪoƣuxun ixlitilip tügǝp boldi», ⱨǝtta «kümüxqining otni püwlǝydiƣan kɵrüki»mu kɵyüp kǝtti.\f*  
\v 30 Ular «daxⱪal kümüx» dǝp atilidu; qünki Pǝrwǝrdigar ularni rǝt ⱪildi.\x + \xo 6:30 \xt Yǝx. 1:22\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Biⱨudǝ diniy murasimlar  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigardin Yǝrǝmiyaƣa mundaⱪ bir sɵz kǝldi: —   
\m
\v 2 Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki dǝrwazida turup muxu sɵzni jakarlap: «Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglanglar, i Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilix üqün muxu dǝrwazilardin kiriwatⱪan barliⱪ Yǝⱨudalar!» — degin.  
\v 3 — «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Yolliringlar ⱨǝm ⱪilmixliringlarni tüzitinglar; xundaⱪ bolƣanda Mǝn silǝrni muxu yǝrdǝ muⱪim turƣuzimǝn. \x + \xo 7:3 \xt Yǝr. 7:3; 18:11; 26:13\x*  
\v 4 «Pǝrwǝrdigarning ibadǝthanisi, Pǝrwǝrdigarning ibadǝthanisi, Pǝrwǝrdigarning ibadǝthanisi dǝl muxudur!» dǝp aldamqi sɵzlǝrgǝ tayinip kǝtmǝnglar. \f □ \fr 7:4 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning ibadǝthanisi, Pǝrwǝrdigarning ibadǝthanisi dǝl muxudur!»\+bd* — xübⱨisizki, Israillar Hudaning ibadǝthanisini birhil «tiltumar»dǝk, «Huda bizgǝ Ɵz ibadǝthanisini tapxurƣandin keyin, nemǝ yamanliⱪ ⱪiliximizdin ⱪǝt’iynǝzǝr ⱨeqkim bizgǝ tǝgmǝydu» — degǝndǝk oyliƣanidi.\f*  
\v 5 Əgǝr silǝr ⱨǝⱪiⱪǝtǝn yolliring ⱨǝm ⱪilmixliringlarni tüzǝtsǝnglar, — ǝgǝr kixilǝr wǝ ⱪoxnanglar arisida adalǝt yürgüzsǝnglar, \x + \xo 7:5 \xt Yǝr. 5:28\x*  
\v 6 — ǝgǝr silǝr musapir, yetim-yesir ⱨǝm tul hotunlarni bozǝk ⱪilixtin, muxu yǝrdǝ gunaⱨsiz ⱪanlarni tɵküxtin, — xundaⱪla ɵzünglarƣa ziyan yǝtküzüp, baxⱪa ilaⱨlarƣa ǝgixip ketixtin ⱪol üzsǝnglar, — \x + \xo 7:6 \xt Yǝx. 10:1, 2; 59:7\x*  
\v 7 xundaⱪ ⱪilƣininglarda Mǝn silǝrni muxu yǝrdǝ, yǝni Mǝn ata-bowiliringlarƣa ⱪǝdimdin tartip mǝnggügiqǝ tǝⱪdim ⱪilƣan bu zeminda muⱪim turidiƣan ⱪilimǝn.   
\m
\v 8 Lekin mana, silǝr ⱨeqⱪandaⱪ payda yǝtküzmǝydiƣan aldamqi sɵzlǝrgǝ tayinip kǝtkǝnsilǝr.  
\v 9 Əmdi nemǝ degülük?! Oƣriliⱪ, ⱪatilliⱪ, zinahorluⱪ ⱪilip, sahta ⱪǝsǝm iqip, Baalƣa isriⱪ yeⱪip wǝ silǝr ⱨeq tonumiƣan yat ilaⱨlarƣa ǝgixip, \f □ \fr 7:9 \ft \+bd «Baalƣa isriⱪ yeⱪip...»\+bd* — «Baal» degǝn intayin yirginqlik birhil but.\f*  
\v 10 andin Mening namimda atalƣan muxu ɵygǝ kirip Mening aldimda turup: «Biz ⱪutⱪuzulƣan!» dǝmsilǝr?! Muxu lǝnǝtlik ixlarda turuwerix üqün ⱪutⱪuzulƣanmusilǝr?!  
\v 11 Mening namimda atalƣan muxu ɵy silǝrning nǝziringlarda bulangqilarning uwisimu?! Mana, Mǝn Ɵzüm bu ixlarni kɵrgǝnmǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 7:11 \xt Mat. 21:13; Mar. 11:17; Luⱪa 19:46\x*   
\m
\v 12 Xunga, Mǝn ǝslidǝ Ɵz namimda turalƣu ⱪilƣan Xiloⱨ degǝn jayƣa berip, hǝlⱪim Israilning rǝzilliki tüpǝylidin uni nemǝ ⱪiliwǝtkǝnlikimni kɵrüp beⱪinglar! \f □ \fr 7:12 \ft \+bd «Mǝn ǝslidǝ Ɵz namimda turalƣu ⱪilƣan Xiloⱨ degǝn jayƣa berip, ... uni nemǝ ⱪiliwǝtkǝnlikimni kɵrüp beⱪinglar!»\+bd* — Israil Ⱪanaanƣa (Pǝlǝstingǝ) kirgǝndin keyin, Musa pǝyƣǝmbǝrning yetǝkqilikidǝ yasalƣan «muⱪǝddǝs qedir» awwal Xiloⱨ degǝn jayƣa tiklǝngǝn. «1Sam.» 4-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 7:12 \xt 1Sam. 4:11; Zǝb. 78:60\x*  
\v 13 Əmdi ⱨazir, silǝr muxundaⱪ ⱪilmixlarni sadir ⱪilƣininglar tüpǝylidin, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn silǝrgǝ tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup sɵz ⱪilip kǝldim, lekin silǝr ⱨeq ⱪulaⱪ salmidinglar; Mǝn silǝrni qaⱪirdim, lekin silǝr Manga jawab bǝrmidinglar — \f □ \fr 7:13 \ft \+bd «Mǝn silǝrgǝ tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup sɵz ⱪilip kǝldim»\+bd* — Hudaning «tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup,... » degǝn sɵzliri bǝlkim Uning ixtin heli awwal, ǝstayidilliⱪ bilǝn ix kɵridiƣanliⱪini kɵrsitidu; bǝzi waⱪitlarda Uning ⱪayta-ⱪayta, izqil ⱨalda mǝlum bir ixni kɵridiƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 7:13 \xt 2Tar. 36:15; Pǝnd. 1:24; Yǝx. 65:12; 66:4; Yǝr. 7:21-28\x*  
\v 14 ǝmdi Mǝn Xiloⱨdiki ɵyni ⱪandaⱪ ⱪilƣan bolsam, silǝr tayanƣan, xundaⱪla namim ⱪoyulƣan bu ɵyni wǝ Mǝn silǝrgǝ ⱨǝm ata-bowiliringlarƣa tǝⱪdim ⱪilƣan bu zeminnimu xundaⱪ ⱪilimǝn; \f □ \fr 7:14 \ft \+bd «Mǝn Xiloⱨdiki ɵyni ⱪandaⱪ ⱪilƣan bolsam, silǝr tayanƣan, xundaⱪla namim ⱪoyulƣan bu ɵyni wǝ Mǝn silǝrgǝ ⱨǝm ata-bowiliringlarƣa tǝⱪdim ⱪilƣan bu zeminnimu xundaⱪ ⱪilimǝn»\+bd* — Huda düxmǝnlǝrning wastisi bilǝn Xiloⱨ degǝn jaydiki muⱪǝddǝs qedirini Ɵz xan-xǝripidin juda ⱪilƣan wǝ xundaⱪla Israilni mǝƣlup ⱪilƣan («1Sam.» 4-bab, «Zǝb.», 78:40ni kɵrüng).\f*  
\v 15 Mǝn silǝrning barliⱪ ⱪerindaxliringlar, yǝni Əfraimning barliⱪ nǝslini ⱨǝydiwǝtkinimdǝk silǝrnimu kɵzümdin yiraⱪ ⱨǝydǝymǝn.   
\m
\v 16 Əmdi sǝn, \add Yǝrǝmiya\add*, bu hǝlⱪ üqün dua ⱪilma, ular üqün nalǝ-pǝryad kɵtürmǝ yaki tilǝk tilimǝ, Mening aldimda turup ularning \add gunaⱨlirini\add* ⱨeq tilimǝ, qünki Mǝn sanga ⱪulaⱪ salmaymǝn. \x + \xo 7:16 \xt Mis. 32:10; Yǝr. 11:14; 14:11\x*  
\v 17 Ularning Yǝⱨuda xǝⱨǝrliridǝ wǝ Yerusalem koqilirida nemǝ ⱪilƣanlirini kɵrüwatmamsǝn?  
\v 18 Balilar otun teridu, atilar ot ⱪalaydu, ayallar ⱪǝstǝn Meni rǝnjitixkǝ «Asmanning Hanixi» üqün poxkallarni selixⱪa hemirni yuƣuridu, xuningdǝk yat ilaⱨlarƣa «xarab ⱨǝdiyǝ»lǝrni ⱪuyidu. \f □ \fr 7:18 \ft \+bd «Asmanning Hanixi»\+bd* — demisǝkmu, «Asmanning Hanixi» birhil ayal but idi.\f*  \x + \xo 7:18 \xt Yǝx. 65:11; Yǝr. 8:2; 19:13; 44:19; Yǝr. 44:19\x*  
\v 19 Azablinip ƣǝzǝplinidiƣini Mǝnmu? — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — Ɵz yüzlirigǝ xǝrm qaplap, azablinidiƣini ɵzliri ǝmǝsmu?  
\v 20 Xunga Rǝb Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mening ƣǝzipim wǝ ⱪǝⱨrim muxu jayƣa tɵkülidu; insan üstigǝ, ⱨaywan üstigǝ, daladiki dǝrǝhlǝr üstigǝ, tupraⱪtiki mewilǝr üstigǝ tɵkülidu; u ⱨǝmmini kɵydüridu, uni ⱨeq ɵqürǝlmǝydu.   
\m
\v 21 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Beriweringlar, kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪliringlarni baxⱪa ⱪurbanliⱪlarƣa ⱪoxup ⱪoyunglar, barliⱪ gɵxlirini yǝwelinglar! \f □ \fr 7:21 \ft \+bd «Beriweringlar, kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪliringlarni baxⱪa ⱪurbanliⱪlarƣa ⱪoxup ⱪoyunglar, barliⱪ gɵxlirini yǝwelinglar!»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr bǝlkim biliduki, «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ»larning barliⱪ gɵxliri «Hudaƣa pütünlǝy ibadǝt süpitidǝ atalsun» dǝp ⱪurbangaⱨ üstidǝ kɵydürülǝtti. Muxu yǝrdǝ Muⱪǝddǝs Roⱨ Yǝrǝmiya arⱪiliⱪ: «Ⱪurbanliⱪliringlarning ⱨǝmmisi ǝⱨmiyǝtsiz, xunga «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ»larning gɵxlirini kɵydürsǝnglarmu, yesǝnglarmu, Manga bǝribir» dǝp Israilƣa ⱨǝjwiy, kinayilik gǝp ⱪilidu.\f*  \x + \xo 7:21 \xt Yǝx. 1:11; Yǝr. 6:20; Am. 5:21\x*  
\v 22 Qünki Mǝn ularni Misir zeminidin ⱪutⱪuzup qiⱪarƣan künidǝ ata-bowiliringlarƣa «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ»lar yaki baxⱪa ⱪurbanliⱪlar toƣrisida gǝp ⱪilmiƣan wǝ yaki ǝmr bǝrmigǝnidim;  
\v 23 bǝlki Mǝn ularƣa mundaⱪ ǝmr ⱪilip: «Awazimƣa ⱪulaⱪ selinglar, xundaⱪ ⱪilip Mǝn silǝrning Hudayinglar bolimǝn, silǝr Mening hǝlⱪim bolisilǝr; Mǝn ɵzünglarƣa yahxiliⱪ bolsun dǝp buyruƣan barliⱪ yolda menginglar» — dǝp buyruƣanidim. \x + \xo 7:23 \xt Mis. 19:5; Law. 26:12; Ⱪan. 6:3\x*  
\v 24 Lekin ular ⱨeq anglimiƣan, Manga ⱨeq ⱪulaⱪ salmiƣan, bǝlki ɵz rǝzil kɵnglidiki jaⱨilliⱪi bilǝn ɵz hiyal-haⱨixliriƣa ǝgixip mengiwǝrgǝn; ular aldiƣa ǝmǝs, bǝlki kǝynigǝ mangƣan. \f □ \fr 7:24 \ft \+bd «ular aldiƣa ǝmǝs, bǝlki kǝynigǝ mangƣan»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ular Manga yüz aldini ⱪilmay, bǝlki Manga kǝynini ⱪilƣan».\f*  \x + \xo 7:24 \xt Yǝr. 2:27; 3:17; 16:12; 32:33\x*  
\v 25 Ata-bowiliringlar Misir zeminidin qiⱪⱪandin tartip bügünki küngǝ ⱪǝdǝr Mǝn ⱪullirim bolƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrni yeninglarƣa ǝwǝtip kǝldim; Mǝn ⱨǝrküni tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup ularni ǝwǝtip kǝldim.  
\v 26 Lekin hǝlⱪim anglimiƣan, ⱨeq ⱪulaⱪ salmiƣan; ular boynini ⱪattiⱪ ⱪilƣan; rǝzilliktǝ ata-bowiliridin exip kǝtkǝn. \x + \xo 7:26 \xt Nǝⱨ. 9:17,29; Yǝr. 17:23; 19:15\x*  
\v 27 Sǝn bu sɵzlǝrni ularƣa eytisǝn; lekin ular sanga ⱪulaⱪ salmaydu; sǝn ularni \add towa ⱪilixⱪa\add* qaⱪirisǝn, lekin ular jawab bǝrmǝydu.   
\m
\v 28 — Sǝn ularƣa: — «Pǝrwǝrdigar Hudasining awazini anglimiƣan wǝ ⱨeq tüzitixni ⱪobul ⱪilmiƣan hǝlⱪ dǝl muxu!» — dǝysǝn. Ulardin ⱨǝⱪiⱪǝt-wapaliⱪ yoⱪap kǝtti; bu ularning eƣizidinmu üzülüp kǝtti.\x + \xo 7:28 \xt Yǝr. 5:1-3\x*   
\b  
\m  
\s1 Huda yǝnǝ Yǝⱨudaƣa sɵz ⱪilidu  
\m
\v 29 Qeqingni qüxürüp uni taxliwǝt; yuⱪiri jaylarda bir mǝrsiyǝ oⱪuƣin; qünki Pǝrwǝrdigar Ɵz ƣǝzipini qüxürmǝkqi bolƣan bu dǝwrni rǝt ⱪilip, uningdin waz kǝqti. \x + \xo 7:29 \xt Ayup 1:20; Yǝx. 15:2; Yǝr. 16:6\x*  
\v 30 Qünki Yǝⱨudadikilǝr kɵz aldimda rǝzillik ⱪilƣan, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — ular Mening namimda atalƣan ɵygǝ yirginqlik nǝrsilǝrni ǝkirip uni bulƣiƣan;  
\v 31 wǝ ɵz oƣul-ⱪizlirini otta ⱪurbanliⱪ ⱪilip kɵydürüx üqün «Ⱨinnomning oƣli»ning jilƣisidiki Tofǝtning yuⱪiridiki jaylarni ⱪurƣan; bundaⱪ ixni Mǝn ⱨeq buyrumiƣanmǝn, u oyumƣa ⱨeq kirip baⱪmiƣandur. \f □ \fr 7:31 \ft \+bd «Tofǝt»\+bd* — «Tofǝt» degǝn sɵz ibraniy tilida «oqaⱪ» ⱨǝm «uyat» degǝnnimu bildüridu. U yǝnǝ «tükürük» degǝn sɵzning aⱨangiƣimu ohxap ketidu. Bu yǝr «Ⱨinnomning oƣli (Ibn-Ⱨinnom)ning jilƣisi»ƣa jaylaxⱪan, Yerusalem xǝⱨirining jǝnubiy tǝripidǝ idi. Hǝlⱪ axu yǝrdǝ ǝhlǝtlǝrni wǝ napak nǝrsilǝrni taxlap kɵydürǝtti. Xuning bilǝn u intayin «ⱨaram», ǝng bulƣanƣan jay dǝp ⱨesablandi. 
\fp  «Yuⱪiri jaylar» — Israil wǝ Yǝⱨuda uzundin beri taƣ qoⱪⱪiliri ⱪatarliⱪ jaylarda ⱨǝrhil butlarƣa qoⱪunup, ⱨǝtta axu jaylarda «insan ⱪurbanliⱪ»larni ⱪilip kǝlgǝn. Demisǝkmu, «insan ⱪurbanliⱪi» ⱪilix Tǝwratta ⱪǝt’iy mǝn’i ⱪilinƣan. «Bundaⱪ bir ixni Mǝn ⱨeq buyrumiƣanmǝn, ⱨeq oyumƣa kirip baⱪmiƣandur».\f*  \x + \xo 7:31 \xt 2Pad. 23:10; Yǝr. 2:23; 19:5, 6\x*  
\v 32 Xunga, mana, xundaⱪ künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — «Tofǝt» yaki «Ibn-Ⱨinnomning jilƣisi» ǝmdi ⱨeq tilƣa elinmaydu, bǝlki «Ⱪǝtl jilƣisi» deyilidu; qünki ular Tofǝttǝ jǝsǝtlǝrni yǝr ⱪalmiƣuqǝ kɵmidu.  
\v 33 Bu hǝlⱪning jǝsǝtliri asmandiki uqar-ⱪanatlarning wǝ zemindiki janiwarlarning taami bolidu; ularni ɵlüklǝrdin ⱪorⱪutup ⱨǝydǝydiƣan ⱨeqkim bolmaydu. \x + \xo 7:33 \xt Ⱪan. 28:26; Yǝr. 34:20\x*  
\v 34 Mǝn Yǝⱨuda xǝⱨǝrliridin ⱨǝm Yerusalem xǝⱨǝrliridin oyun-tamaxining sadasini, xad-huramliⱪ sadasini wǝ toyi boluwatⱪan yigit-ⱪizining awazini mǝⱨrum ⱪilimǝn; qünki zemin wǝyranǝ bolidu.\x + \xo 7:34 \xt Yǝx. 24:7; Yǝr. 16:9; 25:10; Əz. 26:13; Ⱨox. 2:13\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\m
\v 1 Xu qaƣda, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — ular Yǝⱨudaning padixaⱨlirining ustihanlirini, ularning ǝmirlirining ustihanlirini, kaⱨinlarning ustihanlirini, pǝyƣǝmbǝrlǝrning ustihanlirini wǝ Yerusalemda turƣanlarning ustihanlirini gɵrliridin elip qiⱪiridu;  
\v 2 xundaⱪ ⱪilip ular bularni ⱪuyax, ay wǝ asmanlardiki barliⱪ jisimlar astida yayidu; qünki ular bularni sɵygǝn, bularning ⱪulluⱪida bolƣan, bularƣa ǝgǝxkǝn, bularni izdigǝn, bularƣa qoⱪunƣan; ularning jǝsǝtliri bir yǝrgǝ ⱨeq yiƣilmaydu, ⱨeq kɵmülmǝydu; ular zemin yüzidǝ oƣut bolup yatidu. \x + \xo 8:2 \xt Yǝr. 7:18; 19:13\x*  
\v 3 Mǝn bulardin ⱪalƣanlirini ⱨǝydigǝn jaylarda, bu rǝzil jǝmǝttin barliⱪ tirik ⱪalƣanlar ⱨayatning orniƣa mamatni tallaydu, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\m  
\s1 Hudadin waz keqix ⱨalakǝtni izdigǝnlik bilǝn barawǝr  
\m
\v 4 Əmdi sǝn ularƣa mundaⱪ degin: Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu:  
\m — Adǝmlǝr yiⱪilsa ⱪaytidin turmamdu? Birsi yoldin qiⱪip kǝtsǝ ⱪaytip kǝlmǝmdu?  
\v 5 Nemixⱪa Yerusalemdiki bu hǝlⱪ ⱨǝmixǝ yoldin qiⱪix bilǝnla yenimdin yiraⱪlap ketidu? Ular aldamqiliⱪni qing tutidu, yenimƣa ⱪaytip kelixni rǝt ⱪilidu.  
\v 6 Mǝn kɵngül ⱪoyup anglidim; lekin ular durusluⱪni sɵzlimǝydu; ularning rǝzillikliridin: «Mǝn zadi nemilǝrni ⱪilip ⱪoydum?!» dǝp towa ⱪilidiƣan ⱨeqkim yoⱪ; at jǝnggǝ burulup etilƣandǝk ⱨǝrbirsi ɵz yoliƣa burulup etilidu.  
\v 7 Ⱨǝtta asmandiki lǝylǝkmu ɵzigǝ bekitilgǝn waⱪtilirini bilidu; pahtǝk, ⱪarliƣaq wǝ turnilarmu kɵqüp kelidiƣan waⱪtilirini esidǝ tutidu; lekim Mening hǝlⱪim Mǝn Pǝrwǝrdigarning ularƣa bekitkǝnlirimni ⱨeq bilmǝydu. \x + \xo 8:7 \xt Yǝr. 5:4, 5\x*  
\v 8 Silǝr ⱪandaⱪmu: «Biz danadurmiz, Pǝrwǝrdigarning Tǝwrat-ⱪanuni bizdǝ bardur!» dǝysilǝr? Mana, bǝrⱨǝⱪ, ɵlima-kɵqürgüqilǝrning yalƣanqi ⱪǝlimi uni burmiliƣan. \f □ \fr 8:8 \ft \+bd «ɵlima-kɵqürgüqilǝrning yalƣanqi ⱪǝlimi uni burmiliƣan»\+bd* — «ɵlima-kɵqürgüqilǝr»ning roli bǝlkim Tǝwrat-ⱪanunni kɵqürüx wǝ uningƣa xǝrⱨ berix boluxi mumkin. «Basmihanilar» bolmiƣaqⱪa Tǝwratni kɵqürüx intayin muⱨim hizmǝt, ǝlwǝttǝ. 
\fp  Oⱪurmǝnlǝr baxⱪa hil tǝrjimilirini uqritixi mumkin.\f*  
\v 9 Danixmǝnlǝr hijil bolidu, ular yǝrgǝ ⱪarap ⱪaldi; mana, ular Pǝrwǝrdigarning sɵzini qǝtkǝ ⱪaⱪⱪandin keyin, ularda zadi nemǝ danaliⱪ ⱪalidu?  
\v 10 Xunga Mǝn ularning ayallirini baxⱪilarƣa, ularning etizlirini yengi igilirigǝ tapxurup berimǝn; qünki ǝng kiqikidin qongiƣiqǝ ularning ⱨǝmmisi aqkɵzlükkǝ berilgǝn; pǝyƣǝmbǝrdin kaⱨinƣiqǝ ⱨǝmmisi sahta ix kɵridu. \x + \xo 8:10 \xt Yǝx. 56:11; Yǝr. 6:12,13,14,15\x*  
\v 11 Ular: «Aman-esǝnlik! Aman-esǝnlik!» dǝp hǝlⱪimning ⱪizining yarisini susluⱪ bilǝn ⱪol uqida qala tengip ⱪoydi. Lekin aman-esǝnlik yoⱪtur!  
\v 12 Ular yirginqlik ixlarni sadir ⱪilƣinidin hijil boldimu? — Yaⱪ, ular ⱨeq hijil bolmidi, ⱨǝtta ⱪizirixnimu ular ⱨeq bilmǝydu. Xunga ular yiⱪilip ɵlgǝnlǝr iqidǝ yiⱪilip ɵlidu; ularni jazalaxⱪa kǝlginimdǝ ular putlixip ketidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 13 Mǝn ularning ⱨosulini elip taxlaymǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; üzüm telida üzümlǝr, ǝnjür dǝrihidǝ ǝnjürlǝr ⱨeq ⱪalmidi; yopurmaⱪliri solixip kǝtti; Mǝn ularƣa nemǝ beƣixliƣan bolsam, ǝmdi xular ulardin ɵtküzüwelinidu.\f □ \fr 8:13 \ft \+bd «...Mǝn ularƣa nemǝ beƣixliƣan bolsam, ǝmdi xular ulardin ɵtküzüwelinidu»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr baxⱪa hil tǝrjimilirini uqritixi mumkin.\f*  \x + \xo 8:13 \xt Yǝx. 5:1-7; Mat. 21:19; Luⱪa 13:6-9\x*   
\b  
\m  
\s1 Kelidiƣan ⱨalakǝt — Yǝrǝmiya sɵz ⱪilidu  
\m
\v 14 «Biz nemixⱪa muxu yǝrdǝ bikar olturuwerimiz? Yiƣilayli, mustǝⱨkǝm xǝⱨǝrlǝrgǝ kirip xu yǝrlǝrdǝ \add kürǝx ⱪilip\add* tügixǝyli! Qünki Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bizni tügǝxtürüp, bizgǝ ɵt süyini bǝrdi; qünki biz Pǝrwǝrdigar aldida gunaⱨ sadir ⱪilduⱪ. \f □ \fr 8:14 \ft \+bd «Yiƣilayli, mustǝⱨkǝm xǝⱨǝrlǝrgǝ kirip xu yǝrlǝrdǝ kürǝx ⱪilip tügixǝyli»\+bd* — yaki «Yiƣilayli, mustǝⱨkǝm xǝⱨǝrlǝrgǝ kirip xu yǝrlǝrdǝ süküt ⱪilayli!» ibraniy tilida «süküt ⱪilix» wǝ «tügǝxmǝk» ohxax bir sɵz bilǝnla ipadilinidu. \+bd «Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bizni tügǝxtürüp,...»\+bd* — yaki «Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bizni süküt ⱪildurup...». Ibraniy tilida «süküt ⱪilix» wǝ «ɵlüx, tügǝx» birla sɵz (damam) bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 8:14 \xt Yǝr. 4:5; 9:15; 23:15\x*  
\v 15 Aman-tinqliⱪni ümid ⱪilip kütüp kǝlduⱪ, lekin ⱨeq yahxiliⱪ bolmidi; xipa waⱪtini küttuⱪ, lekin mana, wǝⱨimǝ basti! \x + \xo 8:15 \xt Yǝr. 14:19\x*  
\v 16 Düxmǝn atlirining hartildaxliri Dan zeminidin tartip anglanmaⱪta; ayƣirlirining kixnǝxliri pütkül zeminni ⱪorⱪitip tǝwrǝtmǝktǝ. Ular zemin wǝ uningda turuwatⱪan ⱨǝmmini, xǝⱨǝrni wǝ uningda turuwatⱪanlarning ⱨǝmmisini yoⱪitixⱪa kelidu!».\f □ \fr 8:16 \ft \+bd «Dan zemini»\+bd* — Israil zeminining ximaliy qetidǝ idi; demǝk, düxmǝnlǝr alliⱪaqan xu zeminƣa yetip boldi.\f*  \x + \xo 8:16 \xt Yǝr. 4:15\x*   
\m
\v 17 — Mana, Mǝn aranglarƣa yilanlarni, yǝni ⱨeqkim seⱨirliyǝlmǝydiƣan zǝⱨǝrlik yilanlarni ǝwǝtimǝn, ular silǝrni qaⱪidu» — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 8:17 \ft \+bd «Mǝn aranglarƣa yilanlarni, yǝni ⱨeqkim seⱨirliyǝlmǝydiƣan zǝⱨǝrlik yilanlarni ǝwǝtimǝn, ular silǝrni qaⱪidu»\+bd* — bu yilanlar xübⱨisizki, kɵqmǝ mǝnidǝ bolup düxmǝnlǝrni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 8:17 \xt Zǝb. 58:4, 5\x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝyƣǝmbǝrning nalǝ-pǝryadi  
\m
\v 18 \add Mǝn\add*: «Mening dǝrd-ǝlimim dawaliƣusiz! Yürikim zǝyiplixip kǝtti!» — \add dedim\add*. \f □ \fr 8:18 \ft \+bd «Mening dǝrd-ǝlimim dawaliƣusiz! Yürikim zǝyiplixip kǝtti!»\+bd* — bu sɵzlǝr pǝyƣǝmbǝrning mǝrsiyǝsi boluxi kerǝk. 
\fp  \+bd «Mening dǝrd-ǝlimim dawaliƣusiz!»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «I dǝrd-ǝlimimgǝ tǝsǝlli bǝrguqi!».\f*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarning mǝrsiyǝ sɵzliri  
\m
\v 19 «Mana, hǝlⱪimning ⱪizining intayin yiraⱪ yurttin kɵtürülgǝn pǝryadining sadasi! \add Ular\add* — «Pǝrwǝrdigar Zionda ǝmǝsmu? Zionning padixaⱨi u yǝrdǝ turmamdu?!» — \add dǝydu\add*».  
\m «Nemixⱪa ǝmdi ular Meni oyma mǝbudliri bilǝn, ǝrzimǝs yat nǝrsilǝr bilǝn ƣǝzǝplǝndüridu?!» \f □ \fr 8:19 \ft \+bd ««Mana, hǝlⱪimning ⱪizining intayin yiraⱪ yurttin kɵtürülgǝn pǝryadining sadasi! Ular — «Pǝrwǝrdigar Zionda ǝmǝsmu? Zionning padixaⱨi u yǝrdǝ turmamdu?!» — dǝydu»\+bd* — bu sɵzlǝr yaki Pǝrwǝrdigarningki boluxi kerǝk, bolmisa pǝyƣǝmbǝrningki bolidu. Keyin biz hǝlⱪning pǝryadini anglaymiz: — (ular... dǝydu). 
\fp  \+bd «intayin yiraⱪ yurttin kɵtürülgǝn pǝryadining sadasi!»\+bd* — yaki «zemindiki ⱨǝrbir bulung-puqⱪaⱪliridin qikkan pǝryadining sadasi!». \+bd «Nemixⱪa ǝmdi ular Meni oyma mǝbudliri bilǝn, ǝrzimǝs yat nǝrsilǝr bilǝn ƣǝzǝplǝndüridu?!»\+bd* — bu sɵzlǝr Pǝrwǝrdigarning pǝyƣǝmbǝrgǝ, xundaⱪla ihlassiz hǝlⱪⱪǝ bǝrgǝn jawabidur.\f*   
\b  
\m  
\s1 Hǝlⱪning bolidiƣan nalǝ-pǝryadi  
\m
\v 20 — «Orma waⱪti ɵtüp kǝtti, yaz tügidi, lekin biz bolsaⱪ yǝnila ⱪutⱪuzulmiduⱪ!»   
\b  
\m  
\s1 Pǝyƣǝmbǝrning mǝrsiyǝsi  
\m
\v 21 «Hǝlⱪimning ⱪizining sunuⱪ yarisi tüpǝylidin ɵzüm sunuⱪmǝn; matǝm tutimǝn;  
\m Dǝkkǝ-dükkǝ meni besiwaldi, —\f □ \fr 8:21 \ft \+bd «Hǝlⱪimning ⱪizining sunuⱪ yarisi tüpǝylidin ɵzüm sunuⱪmǝn; matǝm tutimǝn; dǝkkǝ-dükkǝ meni besiwaldi»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ ⱪaytidin tǝkrarlap uⱪturimizki, mawzularni (mǝsilǝn muxu yǝrdǝ «Pǝyƣǝmbǝrning mǝrsiyǝsi») ɵzimiz ⱨɵrmǝtlik oⱪurmǝnlǝrgǝ yardimi bolsun dǝp ⱪoxup kirgüzduⱪ. Ular muⱪǝddǝs tekistning bir ⱪismi ǝmǝs. 
\fp  8-babtiki 21-ayǝttin 9-babtiki 2-ayǝtkiqǝ ⱨǝmmisi yalƣuz Yǝrǝmiya pǝrƣǝmbǝrning mǝrsiyǝsimu, yaki buning iqidǝ Pǝrwǝrdigarning sɵzliri barmu? Ⱪandaⱪla bolmisun, sɵzlǝr yalƣuz pǝyƣǝmbǝrning sɵzliri bolsun, bolmisun, xubⱨisizki pǝyƣǝmbǝrning ⱪayƣu-ⱨǝsrǝtlik sɵzliri ohxaxla Pǝrwǝrdigarningmu ⱪayƣu-ⱨǝsrǝtlik sɵzlidur.\f*   
\m
\v 22 Gileadta tutiya tepilmamdikǝn?  
\m U yǝrdǝ tewip yoⱪmikǝn?  
\m Nemixⱪa ǝmdi mening hǝlⱪimning ⱪiziƣa dawa tepilmaydu?!».\f □ \fr 8:22 \ft \+bd «Gileadta tutiya tepilmamdikǝn?»\+bd* — Gilead rayonida ⱨǝrhil xipaliⱪ dorilar ⱨǝm usta tewiplarning dangⱪi bar idi. Xunga bu sɵz pǝyƣǝmbǝrning: «Jismaniy jǝⱨǝttǝ Pǝrwǝrdigar silǝr mening hǝlⱪimgǝ xundaⱪ rǝⱨimdilliⱪ ⱪilip, ǝtrapliⱪ oylap, xipaliⱪ dorilarni wǝ dangliⱪ tewiplarni tǝminligǝn yǝrdǝ, Uning roⱨiy jǝⱨǝttimu silǝrning ⱨǝrhil gunaⱨiy kesǝlliringlarni saⱪaytixⱪa dora-amalliri mol ǝmǝsmu? — Əmdi nemixⱪa silǝr Uning yenƣa kǝlmǝysilǝr?!» degǝndǝk bir soali ohxaydu. 
\fp  Bu 22-ayǝt Pǝrwǝrdigarning Ɵzining sɵzliri boluximu mumkin.\f*  \x + \xo 8:22 \xt Yar. 37:25; Yǝr. 46:11; 51:8\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Dawami  
\m
\v 1 Aⱨ, mening bexim suning bexi,  
\m Kɵzüm yaxning buliⱪi bolsiidi!  
\m Undaⱪta hǝlⱪimning ⱪizi arisidiki ɵltürülgǝnlǝr üqün keqǝ-kündüz yiƣlayttim!\x + \xo 9:1 \xt Yǝx. 22:4; Yǝr. 4:19\x*   
\m
\v 2 Aⱨ, mǝn üqün qɵl-bayawanda yoluqilar qüxkidǝk bir turalƣu bolsiidi!  
\m Undaⱪta hǝlⱪimni taxlap, ulardin ayrilƣan bolattim!  
\m Qünki ularning ⱨǝmmisi zinahorlar,  
\m Munapiⱪlarning bir jamaitidur!»\f □ \fr 9:2 \ft \+bd «ularning ⱨǝmmisi zinahorlar,...»\+bd* — «zinahorlar» bǝlkim roⱨiy jǝⱨǝttin eytilidu, ular Hudaƣa wapasizliⱪ ⱪilip butlarƣa qoⱪunup kǝtti.\f*  \x + \xo 9:2 \xt Yǝr. 5:7, 8\x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarning sɵzining dawami  
\m
\v 3 — Ular oⱪyaqi lǝxkǝrlǝr oⱪyayini egildürgǝndǝk tilini yalƣanqiliⱪⱪa egildürüxkǝ tǝyyarliƣan; ular zeminda üstünlük ⱪazanƣan, biraⱪ bu sǝmimiylik bilǝn bolƣan ǝmǝs; ular rǝzillik üstigǝ rǝzillik ⱪilƣan, Meni ⱨeq tonup bilmigǝn» — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 9:3 \ft \+bd «ular zeminda üstünlük ⱪazanƣan, biraⱪ bu sǝmimiylik bilǝn bolƣan ǝmǝs...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «xu zeminda ular ƣǝlibǝ ⱪilƣan, biraⱪ bu ⱨǝⱪiⱪǝtni tiklǝx üqün ǝmǝs...».\f*  \x + \xo 9:3 \xt Yǝx. 59:4,13,15; Yǝr. 6:7\x*  
\v 4 — Ⱨǝrbiringlar ɵz yeⱪininglardin ⱨezi bolunglar, ⱪerindaxliringlarƣa ⱨeq tayanmanglar; qünki ⱨǝrbir ⱪerindax pǝⱪǝtla aldiƣuqi, halas, ⱨǝrbir yeⱪinliring bolsa tɵⱨmǝthorluⱪta yürmǝktǝ. \x + \xo 9:4 \xt Yǝr. 6:28\x*  
\v 5 Ular ⱨǝrbiri ɵz yeⱪinliriƣa aldamqiliⱪ ⱪilmaⱪta, ⱨeqkim ⱨǝⱪiⱪǝtni sɵzlimǝydu; ular ɵz tilini yalƣan sɵzlǝxkǝ ɵgitidu, ular ⱪǝbiⱨliktǝ ɵzlirini upritidu.  
\v 6 Ular jǝbir-zulum üstigǝ jǝbir-zulum ⱪilmaⱪta, aldamqiliⱪtin yǝnǝ bir aldamqiliⱪⱪa ɵtmǝktǝ; ular Meni tonuxni rǝt ⱪilidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 9:6 \ft \+bd «ular ⱪǝbiⱨliktǝ ɵzlirini upritidu (5-ayǝt)»\+bd* — 5-ayǝtning ahirⱪi ⱪismi ⱨǝm 6-ayǝtning bax ⱪismining baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Ular ⱪǝbiⱨlik ⱪilip towani ⱨeq bilmǝydu. (6) sǝn (Yǝrǝmiya) aldamqiliⱪ arisida turuwatisǝn; aldamqiliⱪi tüpǝylidin ular Meni tonuxni rǝt ⱪilidu...».\f*   
\m
\v 7 Xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn ularni eritip tawlap sinaymǝn; hǝlⱪimning ⱪizining rǝzillikigǝ Manga baxⱪa yol ⱪalmidimu?  
\v 8 Ularning tili ǝjǝl oⱪidur; u aldamqiliⱪni sɵzlǝydu; ⱨǝrbir eƣiz sɵzidǝ yeⱪini bilǝn tinq-amanliⱪni sɵzlǝydu, lekin kɵnglidǝ ⱪiltaⱪ tǝyyarlaydu. \x + \xo 9:8 \xt Zǝb. 12:2-4; 28:3; 120:3-4; Pǝnd. 30:14\x*  
\v 9 Bu ixlar tüpǝylidin ularni jazalimay ⱪoyamdim? — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mening jenim muxundaⱪ bir ǝldin ⱪisas almay ⱪoyamdu?\x + \xo 9:9 \xt Yǝr. 5:9,29\x*   
\b  
\m  
\s1 Kelidiƣan apǝt üqün Yǝrǝmiya mǝrsiyǝ oⱪuydu  
\m
\v 10 «Taƣlardiki yaylaⱪlar üqün yiƣa wǝ nalǝ-pǝryad kɵtürimǝn,  
\m Daladiki otlaⱪlar üqün mǝrsiyǝ oⱪuymǝn;  
\m Qünki ular kɵyüp kǝttiki, ⱨeqkim u yǝrdin ɵtmǝydu;  
\m Kalilarning ⱨɵrkirǝxliri anglanmaydu;  
\m Ⱨǝm asmandiki uqar-ⱪanatlar ⱨǝm ⱨaywanatlarmu ⱪeqip,  
\m Xu yǝrdin kǝtti!».   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigar sɵzini dawam ⱪilidu  
\m
\v 11 — Mǝn Yerusalemni harablaxⱪan top-top dɵwǝ, qilbɵrilǝrning bir turalƣusi ⱪilimǝn;  
\m Yǝⱨuda xǝⱨǝrlirini adǝm turmaydiƣan dǝrijidǝ wayranǝ ⱪilimǝn.\x + \xo 9:11 \xt Yǝr. 10:22\x*   
\m
\v 12 — Kim bu ixlarni qüxinixkǝ danixmǝn bolidu?  
\m Kim Pǝrwǝrdigarning aƣzidin sɵz elip bularni qüxǝndürǝlǝydu?  
\m Nemixⱪa zemin wǝyranǝ, ⱨeqkim ɵtmigüdǝk, kɵyüp qɵl-bayawandǝk bolup kǝtti?   
\m
\v 13 Pǝrwǝrdigar dǝydu, — Qünki ular Mǝn ular aldiƣa ⱪoyƣan Tǝwrat-ⱪanunni taxliwǝtkǝn, Mening awazimƣa ⱪulaⱪ salmiƣan wǝ uningda mangmiƣan,   
\m
\v 14 Bǝlki ɵz ⱪǝlbidiki jaⱨilliⱪⱪa ǝgǝxkǝn, ata-bowiliri ularƣa ɵgǝtkǝndǝk Baallarning kǝynigǝ ǝgixip kǝtkǝn,\f □ \fr 9:14 \ft \+bd «(Yǝⱨuda hǝlⱪi) ...ata-bowiliri ularƣa ɵgǝtkǝndǝk Baallarning kǝynigǝ ǝgixip kǝtkǝn»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, «Baal»lar intayin yirginqlik bir hil butlar idi.\f*   
\m
\v 15 Xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn bu hǝlⱪⱪǝ kǝkrini yegüzimǝn, ularƣa ɵt süyini iqküzimǝn, \x + \xo 9:15 \xt Yǝr. 8:14; 23:15\x*  
\v 16 ularni ular yaki ata-bowiliri ilgiri ⱨeq tonumaydiƣan ǝllǝr arisiƣa tarⱪitimǝn; Mǝn ularni yoⱪatⱪuqǝ ularning kǝynidin ⱪoƣlaxⱪa ⱪiliqni ǝwǝtimǝn.\x + \xo 9:16 \xt Law. 26:33\x*   
\m
\v 17 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Kɵngül ⱪoyunglar, matǝmqi ayallarni kelixkǝ qaⱪiringlar, yiƣlaxⱪa ǝng usta bolƣan ⱪiz-ayallarni qaⱪirip kelixkǝ adǝm ǝwǝtinglar!\f □ \fr 9:17 \ft \+bd «kɵngül ⱪoyunglar, matǝmqi ayallarni kelixkǝ qaⱪiringlar, yiƣlaxⱪa ǝng usta bolƣan ⱪiz-ayallarni qaⱪirip kelixkǝ adǝm ǝwǝtinglar!»\+bd* — kona zamanlarda bǝzi bay adǝmlǝr uruⱪ-tuƣⱪanlirini dǝpnǝ ⱪilixta muxundaⱪ «yiƣlaxⱪa maⱨir» ayallarni «kǝypiyatni yaritix» üqün yallaytti (mǝsilǝn, Injil, «Mat.» 9:37ni kɵrüng).\f*   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiya Pǝrwǝrdigarning sɵzlirigǝ jawab beridu  
\m
\v 18 — Bǝrⱨǝⱪ, ular tez kǝlsun, biz üqün zor yiƣa kɵtürsunki, bizning kɵzlirimizdinmu yaxlar taramlap tɵkülsun, qanaⱪlirimizdinmu yax tamqiliri aⱪsun —  
\v 19 qünki Ziondin yiƣa awazi anglinip: — «Biz ⱪanqilik bulang-talang ⱪilinduⱪ! Ⱪanqilik xǝrmǝndǝ bolduⱪ! Ular turalƣulirimizni ɵrüwǝtti, biz zeminimizni taxliduⱪ!» — deyilidu.   
\m
\v 20 Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglanglar, i ayallar,  
\m Uning aƣzidiki sɵzgǝ ⱪulaⱪ selinglar;  
\m Ⱪizinglarƣa yiƣlaxni ɵgitinglar,  
\m Ⱨǝrbiringlar yeⱪininglarƣa mǝrsiyǝ oⱪutunglar;   
\m
\v 21 Qünki ɵlüm bolsa derizilirimizdin yamixip kirgǝn,  
\m Orda-istiⱨkamlirimizƣimu kirgǝn;  
\m U balilarni koqilardin,  
\m Yigitlǝrni rǝstǝ-mǝydanlardin yulup taxliƣan.   
\m
\v 22 \add Yeⱪinliringlarƣa\add* uⱪturup: «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Bǝrⱨǝⱪ, jǝsǝtlǝr dalada tezǝktǝk yiⱪilidu;  
\m Ular ormiqining orƣiⱪining astiƣa yiⱪilƣan,  
\m Lekin ⱨeqkim yiƣmaydiƣan baxaⱪtǝk yǝrgǝ qeqilidu!» — dǝnglar!\x + \xo 9:22 \xt Yǝr. 7:33\x*   
\b  
\m
\v 23 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Dana kixi danaliⱪi bilǝn, küqlük kixi küqlükliki bilǝn, bay bayliⱪliri bilǝn pǝhirlinip mahtanmisun; \x + \xo 9:23 \xt 1Kor. 1:31; 2Kor. 10:17\x*  
\v 24 pǝhirlinip mahtiƣuqi bolsa xuningdin, yǝni Meni, yǝr yüzidǝ meⱨir-muⱨǝbbǝt, adalǝt wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni yürgüzgüqi Mǝn Pǝrwǝrdigarni tonup yǝtkǝnlikidin pǝhirlinip mahtansun; qünki Mening hursǝnlikim dǝl muxu ixlardindur, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 25 Mana, xundaⱪ künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn hǝtnǝ ⱪilmiƣanlarni hǝtnǝ ⱪilinƣanlar bilǝn billǝ jazalaymǝn;  
\v 26 yǝni Misir, Yǝⱨuda, Edom, Ammoniylar wǝ Moabiylar, jümlidin qɵl-bayawanda turuwatⱪan, qekǝ qaqlirini qüxürüwǝtkǝn ǝllǝrni jazalaymǝn; qünki bu ǝllǝrning ⱨǝmmisi hǝtnisizdur; Israilning barliⱪ jǝmǝtimu kɵnglidǝ hǝtnisizdur.\f □ \fr 9:26 \ft \+bd «... Bu ǝllǝrning ⱨǝmmisi hǝtnisizdur; Israilning barliⱪ jǝmǝtimu kɵnglidǝ hǝtnisizdur»\+bd* — bu 25- wǝ 26-ayǝtlǝr Yǝⱨuda (Israil)ƣa intayin eƣir kelixi kerǝk idi. Qünki Pǝrwǝrdigar ularni, ɵzliri kǝmisitidiƣan hǝtnǝ ⱪilinmiƣan «yat ǝllǝr» ⱪatarida «hǝtnǝ ⱪilinmiƣan»dǝk ⱨesablaydu. Hudaning kɵz aldida Yǝⱨuda hǝtnisiz, yǝni u Ibraⱨim hǝtnǝ arⱪiliⱪ tüzgǝn ǝⱨdigǝ layiⱪ ǝmǝs bolup ⱪaldi. «Kɵngli hǝtnisiz» — «kɵngli bu rǝzil dunyadiki rǝzil azzu-ⱨǝwǝsliridin kesilgǝn ǝmǝs, Huda wǝ uning ibaditi üqün rǝzilliktin ayrilƣan ǝmǝs» degǝn mǝnidǝ. «Əzakiyal»ƣa ⱪoxulƣan «ⱪoxumqǝ sɵzimiz»ni wǝ Injil, «Rim.» 2-bab, «Fil.» 3:3, «Kol.» 2:11ni kɵrüng). 
\fp  Yǝnǝ kelip hǝtnǝ «kɵnglidǝ ǝmǝs» bolsa, «qekǝ qaqlirini qüxürüwetix» (bǝlkim butpǝrǝslǝrning matimining bir ipadisi)tin ⱨeqⱪandaⱪ pǝrⱪi yaki ǝⱨmiyiti yoⱪtur.\f*  \x + \xo 9:26 \xt Law. 26:41; Rim. 2:28,29\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Butlar ǝmǝs, Pǝrwǝrdigarla ibadǝtkǝ layiⱪtur  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigarning silǝrgǝ eytⱪan sɵzigǝ ⱪulaⱪ selinglar, i Israil jǝmǝti: —  
\v 2 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Əllǝrning yollirini ɵgǝnmǝnglar; gǝrqǝ ǝllǝr asmandiki ⱨadisǝ-alamǝtlǝrdin ⱪorⱪup dǝkkǝ-dükkigǝ qɵmgǝn bolsimu, silǝr bulardin ⱨeq qɵqüp kǝtmǝnglar. \f □ \fr 10:2 \ft \+bd «ǝllǝrning yollirini ɵgǝnmǝnglar; gǝrqǝ ǝllǝr asmandiki ⱨadisǝ-alamǝtlǝrdin ⱪorⱪup dǝkkǝ-dükkigǝ qɵmgǝn bolsimu, silǝr bulardin ⱨeq qɵqüp kǝtmǝnglar»\+bd* — yat ǝllǝr bundaⱪ «asmandiki ⱨadisǝ-alamǝtlǝr»ni hurapiyliⱪ, yǝni munǝjjimlik yolida qüxinǝtti, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 3 Qünki ǝllǝrning ⱪaidǝ-yosunliri bimǝniliktur; ⱨǝmmisi ormanliⱪtin kesilgǝn dǝrǝhtin, yaƣaqqining iskinisi bilǝn oyulƣan nǝrsigǝ asaslanƣandur. \x + \xo 10:3 \xt Yǝx. 44:14-17\x*  
\v 4 Ular buni altun-kümüx bilǝn ⱨǝllǝydu; uni yiⱪilmisun dǝp ular bolⱪa, mihlar bilǝn bekitidu. \x + \xo 10:4 \xt Yǝx. 41:7\x*  
\v 5 Bundaⱪ butlar tǝrhǝmǝkliktǝ turidiƣan bir ⱪaranquⱪtur, halas; ular ⱨeq sɵzliyǝlmǝydu; ular baxⱪilar tǝripidin kɵtürülüxi kerǝk, qünki ular mangalmaydu. Ulardin ⱪorⱪmanglar; qünki ular rǝzillik ⱪilalmaydu, ularning ⱪolidin yahxiliⱪ ⱪilixmu kǝlmǝydu. \x + \xo 10:5 \xt Zǝb. 115:4-7; Yǝx. 41:23; 46:1, 7\x*  
\v 6 — Sanga ohxaydiƣan ⱨeqkim yoⱪ, i Pǝrwǝrdigar; Sǝn uluƣ, küq-ⱪudriting bilǝn naming uluƣdur. \x + \xo 10:6 \xt Zǝb. 86:8,10\x*  
\v 7 Kim Sǝndin ⱪorⱪmay turalisun, i barliⱪ ǝllǝr üstigǝ ⱨɵkümran padixaⱨ!? Qünki bu Sanga tegixliktur; qünki ǝllǝrdiki danixmǝnlǝr arisida wǝ barliⱪ padixaⱨliⱪlar arisida Sanga ohxax ⱨeqkim yoⱪtur. \x + \xo 10:7 \xt Wǝⱨ. 15:4\x*  
\v 8 \add Əllǝrning\add* ⱨǝmmisi istisnasiz ǝⱪli yoⱪ, nadanlardur; bu ǝrzimǝslǝr yaƣaqtur, halas! Ular tǝlim berǝlǝmdu!? \f □ \fr 10:8 \ft \+bd «Əllǝrning ⱨǝmmisi istisnasiz ǝⱪli yoⱪ, nadanlardur; bu ǝrzimǝslǝr yaƣaqtur, halas! Ular tǝlim berǝlǝmdu!? »\+bd* — oⱪurmǝnlǝr ayǝtning baxⱪa hil tǝrjimilirini uqritixi mumkin.\f*  \x + \xo 10:8 \xt Yǝx. 41:29; Ⱨab. 2:18; Zǝk. 10:2\x*  
\v 9 Soⱪup yalpaⱪlanƣan kümüx Tarxixtin elip kelinidu; altunmu Ufazdin elip kelinidu; andin ⱨünǝrwǝn wǝ zǝrgǝrlǝrning ⱪoli bu yasiƣiniƣa kɵk wǝ sɵsün rǝht bilǝn kiyim kiygüzidu — bularning ⱨǝmmisi xübⱨisizki, danixmǝn ustilarning ǝjridur!   
\m
\v 10 Lekin Pǝrwǝrdigar Hudaning Ɵzi ⱨǝⱪiⱪǝttur; U ⱨayat Hudadur, mǝnggülükning Padixaⱨidur; Uning ƣǝzipi aldida yǝr-zemin titrǝydu; ǝllǝr Uning ⱪǝⱨrini kɵtürǝlmǝydu.  
\v 11 Ularƣa mundaⱪ degin: «Asman bilǝn zeminni yaratmiƣan ilaⱨlar, ular zemin yüzidin wǝ asman astidin yoⱪaydu!».\f □ \fr 10:11 \ft \+bd «Ularƣa mundaⱪ degin: «Asman bilǝn zeminni yaratmiƣan ilaⱨlar, ular zemin yüzidin wǝ asman astidin yoⱪaydu!»\+bd* — bu ayǝt ibraniy tilida ǝmǝs, bǝlki aramiy tilida ipadilinidu. Eniⱪki, Hudaning mǝⱪsiti Ɵz hǝlⱪining bu ⱨǝⱪiⱪǝtni yat ǝllǝrgǝ ularning ɵz tilida bildürüxi kerǝk.\f*   
\m
\v 12 \add Pǝrwǝrdigar bolsa\add* yǝr-zeminni küq-ⱪudriti bilǝn yasiƣan,  
\m Alǝmni danaliⱪi bilǝn bǝrpa ⱪilƣan,  
\m Asmanlarni ǝⱪil-parasiti bilǝn yayƣuqidur. \x + \xo 10:12 \xt Yar. 1:1; Ayup 9:8; Zǝb. 104:2; Yǝx. 40:22; 44:24; 51:13; Yǝr. 51:15\x*   
\m
\v 13 U awazini ⱪoyuwǝtsǝ, asmanlarda sular xawⱪunlaydu;  
\m U yǝr qǝtliridin bulut-tumanlarni ɵrlitidu;  
\m U yamƣurlarƣa qaⱪmaⱪlarni ⱨǝmraⱨ ⱪilip bekitidu,  
\m Wǝ xamalni ɵz hǝziniliridin qiⱪiridu.\x + \xo 10:13 \xt Zǝb. 135:7; Yǝr. 51:16\x*   
\m
\v 14 Muxu kixilǝrning ⱨǝrbiri ǝⱪilsiz, bilimdin mǝⱨrumlardur;  
\m Zǝrgǝrlǝrning ⱨǝrbiri ɵzliri oyƣan but tǝripidin xǝrmǝndigǝ ⱪalidu;  
\m Qünki uning ⱪuyma ⱨǝykili yalƣanqiliⱪ, ularda ⱨeq tiniⱪ yoⱪtur.\x + \xo 10:14 \xt Yǝr. 51:17,18\x*   
\m
\v 15 Ular bimǝnilǝrdur, mazaⱪ obyektidur;  
\m Jazalinix waⱪti ularning üstigǝ kǝlgǝndǝ, ular yoⱪitilidu.   
\m
\v 16 Yaⱪupning Nesiwisi Bolƣuqi bulardǝk ǝmǝstur,  
\m Qünki barliⱪ mǝwjudatni yasiƣuqi Xudur;  
\m Israil bolsa Uning Ɵz mirasi bolƣan ⱪǝbilidur;  
\m Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar Uning namidur.\f □ \fr 10:16 \ft \+bd «Yaⱪupning nesiwisi»\+bd* — «Yaⱪup» muxu yǝrdǝ Yaⱪup wǝ uning ǝwladliri bolƣan Israilnimu kɵrsitidu. «Yaⱪupning nesiwisi» Hudaning Ɵzidur, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 10:16 \xt Zǝb. 74:2; Yǝr. 51:19\x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiya hǝlⱪi üqün mǝrsiyǝ oⱪup dua ⱪilidu  
\m
\v 17 Zemindin qiⱪixⱪa yük-taⱪingni yiƣixturup al, i muⱨasirigǝ elinƣuqi ⱪiz; \f □ \fr 10:17 \ft \+bd «muⱨasirigǝ elinƣuqi ⱪiz»\+bd* — «ⱪiz» muxu yǝrdǝ xübⱨisizki, pütün hǝlⱪni bildüridu.\f*  
\v 18 qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Mana, Mǝn bu waⱪitta zemindikilǝrni elip u yǝrdin qɵriwetimǝn wǝ ularning kɵngli tonup yǝtküqǝ azar berimǝn!».\x + \xo 10:18 \xt Yǝr. 6:24\x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiya hǝlⱪigǝ wǝkil süpitidǝ sɵz ⱪilidu  
\m
\v 19 Jaraⱨitim üqün ⱨalimƣa way! Mening yaram dawaliƣusizdur! Biraⱪ ǝslidǝ mǝn: «Bu pǝⱪǝt bir kesǝllik, halas, uningƣa qidiƣudǝkmǝn» — dǝptikǝnmǝn. \f □ \fr 10:19 \ft \+bd «pǝⱪǝt bir kesǝllik»\+bd* — bǝlkim hǝlⱪning bexiƣa qüxkǝn külpǝtlǝr «pǝⱪǝt waⱪtiliⱪ awarǝ, halas» degǝn ⱨessiyatini kɵrsitidu. Sahta pǝyƣǝmbǝrlǝr bundaⱪ ⱨessiyatni kɵp ⱪollaytti.\f*  
\v 20 Mening qedirim ⱨalak boldi, barliⱪ tanilirim üzüldi; balilirim mǝndin juda bolup, ular yoⱪ boldi; qedirimni ⱪaytidin sozup tikküdǝk, qedir pǝrdilirini asⱪudǝk ⱨeqkim ⱪalmidi.  
\v 21 Qünki hǝlⱪ padiqiliri ǝⱪilsiz bolup, Pǝrwǝrdigarni izdǝp yol sorimaydu; xunga ular danixmǝnlǝrdǝk ix kɵrǝlmǝydu, ularning barliⱪ padisi tarⱪilip kǝtti. \f □ \fr 10:21 \ft \+bd «hǝlⱪ padiqiliri»\+bd* — (yǝni «pada baⱪⱪuqiliri») xübⱨisizki, Yǝⱨudaning padixaⱨi, wǝzirliri, kaⱨinliri wǝ pǝyƣǝmbǝrlirini kɵrsitidu.\f*  
\v 22 Anglanglar! Bir gǝpning xǝpisi! Mana, u kelidu, ximaliy zemindin qiⱪⱪan zor bir quⱪan-sürǝn! Yǝⱨudaning xǝⱨǝrlirini bir wǝyranǝ, qilbɵrilǝrning turalƣusiƣa aylandurƣuqi keliwatidu! \x + \xo 10:22 \xt Yǝr. 1:14; 4:6; 9:11\x*  
\v 23 Bilimǝnki, i Pǝrwǝrdigar, insanning ɵz yolini bekitixi ɵz ⱪolida ǝmǝstur; mengiwatⱪan adǝmning ɵzidǝ ⱪǝdǝmlirini haliƣanqǝ taxlax ⱪudriti bolmastur; \x + \xo 10:23 \xt Pǝnd. 16:1; 20:24\x*  
\v 24 Pǝrwǝrdigar, meni tüzigǝysǝn, lekin ƣǝziping bilǝn ǝmǝs, adil ⱨɵküming bilǝn tüzigǝysǝn; bolmisa Sǝn meni yoⱪⱪa barawǝr ⱪilisǝn. \x + \xo 10:24 \xt Zǝb. 6:1; 38:1; Yǝr. 30:11; 46:28\x*  
\v 25 Ⱪǝⱨringni Seni tonumaydiƣan ǝllǝr ⱨǝmdǝ namingƣa nida ⱪilmaydiƣan jǝmǝtlǝr üstigǝ tɵkkǝysǝn; qünki ular Yaⱪupni yǝp kǝtkǝn; bǝrⱨǝⱪ, ular uni yutup tügǝxtürüp, turƣan jayini mutlǝⱪ wǝyran ⱪilƣan.\x + \xo 10:25 \xt Zǝb. 79:6; Yǝr. 8:16; 9:16\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Hǝlⱪning Hudaning ǝⱨdisini kɵzgǝ ilmiƣanliⱪi  
\m
\v 1 Yǝrǝmiyaƣa Pǝrwǝrdigardin kǝlgǝn sɵz mundaⱪ idi:  
\v 2 — Bu ǝⱨdining sɵzlirigǝ ⱪulaⱪ selinglar; xundaⱪla Yǝⱨuda kixilirigǝ, Yerusalemda turuwatⱪanlarƣa ularni yǝtküzünglar, \f □ \fr 11:2 \ft \+bd «Bu ǝⱨdining sɵzlirigǝ ⱪulaⱪ selinglar»\+bd* — bu bexarǝt (11:1-17)ning asas temisi (yuⱪiriⱪi mawzuyimizdǝk) — «hǝlⱪning Hudaning ǝⱨdisini kɵzgǝ ilmiƣanliⱪi». Bexarǝt bǝlkim Yosiya padixaⱨ ⱨɵküm sürgǝn waⱪtida ibadǝthanidin tepilƣan «Tǝwrat-ⱪanunning bir ⱪismi» bilǝn munasiwǝtlik. U Tǝwratning ⱪismi bǝlkim «Ⱪanun xǝrⱨi» idi, kitab Huda Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Israil bilǝn tüzgǝn ǝⱨdini tǝkrarlaydu wǝ tǝkitlǝydu. «2Pad.» 22-23-bablarni, «2Tar.», 34-35-bablarni kɵrüng.\f*  
\v 3 — sǝn Yǝrǝmiya ularƣa mundaⱪ eytⱪin: —  
\m — Pǝrwǝrdigar, Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Bu ǝⱨdining sɵzlirigǝ kim boysunmisa u lǝnǝttǝ ⱪalidu; \x + \xo 11:3 \xt Ⱪan. 27:26; Gal. 3:10\x*  
\v 4 Mǝn bu ǝⱨdini ata-bowiliringlarni Misir zeminidin, yǝni tɵmür tawlaydiƣan humdandin ⱪutⱪuzup qiⱪarƣan künidǝ ularƣa tapilap: «Awazimƣa ⱪulaⱪ selip, bu sɵzlǝrgǝ, yǝni Mǝn silǝrgǝ tapxurƣan barliⱪ ǝmrlǝrgǝ ǝmǝl ⱪilinglar; xundaⱪ ⱪilƣininglarda, silǝr Mening hǝlⱪim bolisilǝr, Mǝn silǝrning Hudayinglar bolimǝn; \x + \xo 11:4 \xt Law. 26:3,12; Ⱪan. 4:20\x*  
\v 5 xundaⱪ bolƣinida Mǝn ata-bowiliringlarƣa: «Silǝrgǝ süt ⱨǝm bal eⱪip turidiƣan bir zemin tǝⱪdim ⱪilimǝn» dǝp iqkǝn ⱪǝsǝmni ǝmǝlgǝ axurimǝn» — degǝnidim. Silǝr bügünki kündǝ dǝl xu zeminda turuwatisilǝr!  
\m Mǝn bolsam jawabǝn «Amin, Pǝrwǝrdigar!» — dedim.\f □ \fr 11:5 \ft \+bd «Mǝn bolsam jawabǝn «Amin, Pǝrwǝrdigar!» — dedim»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, «Amin» degǝn sɵz «xundaⱪ bolsun!» degǝn mǝnidǝ. Muxu yǝrdǝ Yǝrǝmiya Pǝrwǝrdigarning ǝⱨdisigǝ boysunmiƣan barliⱪ kixilǝrni (3-ayǝttǝ) lǝnǝtkǝ ⱪalduridiƣanliⱪiƣa ⱪoxuluxni bildüridu.\f*  \x + \xo 11:5 \xt Ⱪan. 7:12\x*   
\m
\v 6 Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: — Yǝⱨudaning xǝⱨǝrliridǝ, Yerusalemning koqilirida bu sɵzlǝrni jakarla: — Bu ǝⱨdining barliⱪ sɵzlirigǝ ⱪulaⱪ selip ǝmǝlgǝ axurunglar! \f □ \fr 11:6 \ft \+bd «Bu ǝⱨdining barliⱪ sɵzlirigǝ ⱪulaⱪ selip ǝmǝlgǝ axurunglar!»\+bd* — bexarǝt (11:1-17)ning asas temisi toƣrisidiki 2-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*  
\v 7 Qünki Mǝn ata-bowiliringlarƣa Misir zeminidin ⱪutⱪuzup qiⱪarƣan künidin bügünki küngiqǝ «Mening awazimƣa ⱪulaⱪ selinglar!» dǝp jekilǝp agaⱨlandurup keliwatimǝn; Mǝn tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup ularni agaⱨlandurup kǝldim. \x + \xo 11:7 \xt Yǝr. 7:13,25\x*  
\v 8 Lekin ular ⱨeq anglimiƣan yaki ⱪulaⱪ salmiƣan; ularning ⱨǝrbiri rǝzil kɵngülliridiki jaⱨilliⱪⱪa ǝgixip mangƣan; xuning bilǝn Mǝn bu ǝⱨdidiki barliⱪ sɵzlǝrni ularning bexiƣa qüxürdüm; Mǝn bularning ⱨǝmmisini ularƣa tapiliƣanmǝn, lekin ular ⱨeq ǝmǝlgǝ axurmiƣan.\x + \xo 11:8 \xt Yǝr. 3:17; 7:24,26; 9:14\x*   
\m
\v 9 Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: — Yǝⱨudadikilǝr wǝ Yerusalemda turuwatⱪanlarning arisida bir suyiⱪǝst bayⱪaldi;  
\v 10 ular sɵzlirimni anglaxni rǝt ⱪilƣan ata-bowilirining ⱪǝbiⱨliklirigǝ ⱪaytip kǝtti; ularning ibaditidǝ bolayli dǝp baxⱪa ilaⱨlarƣa ǝgixip kǝtti. Israil jǝmǝti ⱨǝm Yǝⱨuda jǝmǝti ata-bowiliri bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝmni buzdi.   
\m
\v 11 Xunga Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn ularning üstigǝ ⱨeq ⱪutulalmas apǝt qüxürimǝn; ular Manga pǝryad kɵtüridu, lekin Mǝn ularni anglimaymǝn. \x + \xo 11:11 \xt Pǝnd. 1:28; Yǝx. 1:15; Yǝr. 14:12; Əz. 8:18; Mik. 3:4\x*  
\v 12 Andin Yǝⱨudaning xǝⱨǝrliri wǝ Yerusalemda turuwatⱪanlar isriⱪ yeⱪip qoⱪunƣan butlarni izdǝp ularƣa pǝryad kɵtüridu; lekin apǝt qüxkǝn waⱪtida ular bularni ⱨeq ⱪutⱪuzmaydu.  
\v 13 Qünki xǝⱨǝrliring ⱪanqǝ kɵp bolƣanseri, butliring xunqǝ kɵp boldi, i Yǝⱨuda; Yerusalemning koqiliri ⱪanqǝ kɵp bolƣanseri, silǝr «yirginqlik bolƣuqi»ƣa xunqǝ ⱪurbangaⱨlarni ⱪurdunglar, yǝni Baalƣa isriⱪ yeⱪix üqün ⱪurbangaⱨlarni bǝrpa ⱪildinglar.\x + \xo 11:13 \xt Yǝr. 2:28\x*   
\b  
\m
\v 14 Əmdi sǝn, \add i Yǝrǝmiya\add*, bu hǝlⱪ üqün dua ⱪilma, ular üqün ⱨeq pǝryad yaki tilawǝt ⱪilma; qünki apǝt bexiƣa qüxüxi bilǝn ular Manga nida ⱪilƣan waⱪtida Mǝn ularni anglimaymǝn.\x + \xo 11:14 \xt Yǝr. 7:16; 14:11\x*   
\b  
\m
\v 15 — Mening sɵyümlük hǝlⱪimning ɵyümdǝ turuxiƣa nemǝ ⱨǝⱪⱪi? Qünki kɵpinqinglar ɵzünglarning rǝzil mǝⱪsǝtlirigǝ yetixkǝ orunisilǝr; silǝr rǝzillikinglar ǝmǝlgǝ axⱪanda hursǝn bolsanglar, undaⱪta «muⱪǝddǝs gɵxlǝr» muxu asiyliⱪinglarni silǝrdin elip taxliyalamdu? \f □ \fr 11:15 \ft \+bd «muⱪǝddǝs gɵxlǝr»\+bd* — ⱪurbanliⱪlardiki gɵxlǝr, ǝlwǝttǝ. Oⱪurmǝnlǝr ayǝtning baxⱪa kɵp hil tǝrjimilirini uqritixi mumkin, lekin omumiy mǝnisi tǝrjimimizdikidǝk bolidu.\f*  
\v 16 Pǝrwǝrdigar ismingni «Yapyexil, mol mewilik, baraⱪsan zǝytun dǝrihi» dǝp atiƣanidi; lekin \add Pǝrwǝrdigar\add* dǝrǝhkǝ xawⱪunlaydiƣan zor bir otni salidu wǝ xahliri yoⱪ ⱪilinidu.  
\v 17 Qünki seni tikkǝn samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar sanga ⱪarap külpǝt bekitip jakarliƣan; sǝwǝbi, Israil jǝmǝti wǝ Yǝⱨuda jǝmǝti ɵzining mǝnpǝǝtini kɵzlǝp rǝzillik ⱪilip, Baalƣa isriⱪ yeⱪip, Mening ƣǝzipimni kǝltürdi.\x + \xo 11:17 \xt Yǝr. 2:21\x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiyaƣa ⱪilinidiƣan suyiⱪǝstni Pǝrwǝrdigar uningƣa ayan ⱪilidu  
\m
\v 18 «Pǝrwǝrdigar manga hǝwǝr yǝtküzdi, xuning bilǝn mǝn qüxǝndim; U manga ularning ⱪilmixlirini ayan ⱪildi;  
\v 19 mǝn bolsam huddi boƣuzlaxⱪa yetilǝp mangƣan kɵnük paⱪlandǝk idim; mǝn ǝsli ularning manga ⱪarap: «Dǝrǝhni mewisi bilǝn yoⱪitayli, uning ismi ⱪayta ǝskǝ ⱨeq kǝltürülmisun, uni tiriklǝr zeminidin üzüp taxlayli» degǝn ⱪǝstlirini ⱨeq bilmǝyttim;  
\v 20 lekin Sǝn, i adil ⱨɵküm Qiⱪarƣuqi, adǝmning wijdan-ⱪǝlbini Siniƣuqi, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, Sening ularning üstigǝ qüxüridiƣan ⱪisasingni ɵz kɵzüm bilǝn kɵrüxkǝ nesip ⱪilƣaysǝn; qünki dǝwayimni Sangila ayan ⱪilip tapxurdum».\x + \xo 11:20 \xt 1Sam. 16:7; 1Tar. 28:9; Zǝb. 7:9; 26:2; Wǝⱨ. 2:23\x*   
\b  
\m
\v 21 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar \add manga\add* mundaⱪ dedi: — «Pǝrwǝrdigarning namida bexarǝt bǝrmǝ, bolmisa jening ⱪolimizda tügixidu» — dǝp sanga doⱪ ⱪilip yürgǝn Anatottiki adǝmlǝr jeningni izdǝp yüridu. Əmdi ular toƣrisida mundaⱪ sɵzüm bar: —  
\v 22 — bu ixⱪa ⱪarap samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dedi: — Mana, Mǝn ularni jazalaymǝn; yigitlǝr ⱪiliq bilǝn ɵlidu, oƣul-ⱪizliri bolsa ⱪǝⱨǝtqilik bilǝn ɵlidu.  
\v 23 Ulardin ⱨeqbir ⱪaldisi ⱪalmaydu; qünki Mǝn ular jazalinidiƣan yilida, xu Anatottiki adǝmlǝr üstigǝ apǝt qüxürimǝn.   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrning Pǝrwǝrdigarƣa dad eytixi dawamlixidu  
\m
\v 1 Mǝn dǝwayimni aldingƣa elip kǝlsǝm, adil bolup kǝlding, i Pǝrwǝrdigar; lekin Sǝn bilǝn Ɵz ⱨɵkümliring toƣruluⱪ sɵzlǝxmǝkqimǝn; nemixⱪa rǝzillǝrning yoli ronaⱪ tapidu? Asiyliⱪ ⱪilƣuqilarning ⱨǝmmisi nemixⱪa kǝngri-azadiliktǝ turidu? \x + \xo 12:1 \xt Ayup 21:7; Zǝb. 73:11-13; Ⱨab. 1:3\x*  
\v 2 Sǝn ularni yǝr yüzigǝ tikkǝnsǝn, ularmu yiltiz tartⱪan; ular ɵsüp güllinidu, ular mewilǝydu; Sǝn ularning aƣziƣa yeⱪin ohxaysǝn, lekin wijdanidin yiraⱪsǝn; \f □ \fr 12:2 \ft \+bd «Sǝn ularning aƣziƣa yeⱪin ohxaysǝn, lekin wijdanidin yiraⱪsǝn»\+bd* — «wijdan» degǝn sɵz muxu yǝrdǝ ibraniy tilida «bɵrǝklǝr» bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 12:2 \xt Yǝx. 29:13\x*  
\v 3 lekin Sǝn, i Pǝrwǝrdigar, meni bilisǝn; Sǝn meni kɵrüp kǝlgǝnsǝn, Ɵzünggǝ bolƣan sadiⱪliⱪimni siniƣansǝn. Ularni boƣuzlaxⱪa bekitilgǝn ⱪoylardǝk ayrip sɵrǝp qiⱪⱪaysǝn, ularni ⱪǝtl künigǝ ayriƣaysǝn. \f □ \fr 12:3 \ft \+bd «...Ularni boƣuzlaxⱪa bekitilgǝn ⱪoylardǝk ayrip sɵrǝp qiⱪⱪaysǝn, ularni ⱪǝtl künigǝ ayriƣaysǝn»\+bd* — Yǝrǝmiya ɵzining yurtdaxlirining suyiⱪǝstining obyekti bolup nurƣunliƣan japa tartmaⱪta, lekin ular kǝng-azadǝ yaxaydiƣan ohxaydu.\f*  \x + \xo 12:3 \xt Zǝb. 17:3; 139:1; Yǝr. 11:20\x*  
\v 4 Zemin ⱪaqanƣiqǝ ⱪaƣjiraydu, etizdiki ot-qɵplǝr ⱪaqanƣiqǝ ⱪurƣan ⱨalǝttǝ turidu? Zeminda turuwaⱪanlarning rǝzilliki tüpǝylidin ⱨaywanlar ⱨǝm uqar-ⱪanatlar ⱪaqanƣiqǝ yoⱪap tügǝydu? Qünki bu hǝlⱪ: «\add Huda\add* aⱪiwitimizni ⱨeq kɵrmǝydu» dǝwatidu.\f □ \fr 12:4 \ft \+bd «Bu hǝlⱪ: «Huda aⱪiwitimizni ⱨeq kɵrmǝydu» dǝwatidu?»\+bd* — ibraniy tilidiki «Bu hǝlⱪ: U aⱪiwitimizni ⱨeq kɵrmǝydu» dǝwatidu?» deyilidu. Bu degǝnliktiki «U»ni bǝzi alimlar Yǝrǝmiyani kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Lekin bizningqǝ hǝlⱪning: «Huda aⱪiwitimizni ⱨeq kɵrmǝydu» degǝn sɵzi, Tǝwrat «Ⱪan.» 32:30diki «Mǝn (Huda) ularning aⱪiwitini kɵrimǝn» degǝn sɵzning dǝl ǝksidur, xunga biz «Huda» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ.\f*  \x + \xo 12:4 \xt Yǝr. 4:25; 7:20; 9:10\x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigar Yǝrǝmiyaƣa jawab beridu  
\m
\v 5 — Sǝn yügürgǝn lǝxkǝrlǝr bilǝn bǝslǝxkǝndǝ, ular seni ⱨalsiratⱪan bolsa, ǝmdi sǝn atlar bilǝn bǝslǝxsǝng ⱪandaⱪ bolar? Sǝn pǝⱪǝt aman-tinqliⱪta turƣan zemindila hatirjǝm bolup \add Manga\add* ixinisǝn, ǝmdi Iordan dǝryasi boyidiki ⱪoyuⱪ qatⱪalliⱪlarda ⱪandaⱪ yürisǝn? \f □ \fr 12:5 \ft \+bd «Iordan dǝryasi boyidiki ⱪuyuⱪ qatⱪalliⱪlarda ⱪandaⱪ yürisǝn?»\+bd* — bu yǝr xirlar yaxiƣan, intayin hǝtǝrlik jay idi (49:14, 50:44ni kɵrüng). Huda Yǝrǝmiyaƣa: «Ixliring tehimu ⱪiyin, tehimu qataⱪ, tehimu muxǝⱪⱪǝtlik bolidu» dǝp agaⱨlanduridu.\f*  
\v 6 Qünki ⱨǝtta ɵz ⱪerindaxliring, atangning jǝmǝtimu sanga asiyliⱪ ⱪilƣan. Ularmu seni yoⱪitix üqün awazini ⱪoyup bǝrgǝn. Gǝrqǝ ular sanga meⱨirlik sɵzlǝrni ⱪilƣan bolsimu, ularƣa ixǝnmǝ!»\x + \xo 12:6 \xt Pǝnd. 26:25\x*   
\b  
\m  
\s1 Huda Yǝrǝmiyaning dad kɵtürüxlirigǝ yǝnǝ bir jawab beridu  
\m
\v 7 — Ɵzüm ailǝmdin waz keqimǝn, mirasimni taxliwetimǝn, jan-jigirimni düxmǝnlirining ⱪoliƣa tapxurimǝn.  
\v 8 Mening mirasim \add bolƣan hǝlⱪ\add* bolsa Manga ormanliⱪtiki bir xirgǝ ohxax bolup ⱪaldi; ular Manga ⱪarxi awazini kɵtürdi; xunga Mǝn ularni yaman kɵrimǝn.  
\v 9 Mening mirasim Manga sar-bürküt yaki qilbɵridǝk bolup ⱪaldi ǝmǝsmu? Lekin uning ǝtrapiƣa baxⱪa sar-bürkütlǝr olaxmaⱪta! Beringlar, ularni yǝwetixkǝ barliⱪ daladiki ⱨaywanlarni yiƣip kelinglar! \f □ \fr 12:9 \ft \+bd «dalidiki ⱨaywanlar»\+bd* — bǝlkim Israilni bulang-talang ⱪilmaⱪqi bolƣan yat ǝllǝrni bildüridu. Bu pǝrman («Beringlar...yiƣip kelinglar») bǝlkim pǝrixtilǝrgǝ eytilsa kerǝk.\f*  \x + \xo 12:9 \xt Yǝr. 7:33\x*  
\v 10 Nurƣunliƣan hǝlⱪ padiqiliri üzümzarimni ⱨalak ⱪilidu, ular Mening nesiwǝmni ayaƣ asti ⱪilidu, ular Mening yeⱪimliⱪ nesiwǝmni ƣerib bir qɵl-bayawanƣa aylanduridu; \f □ \fr 12:10 \ft \+bd «Nurƣunliƣan hǝlⱪ padiqiliri»\+bd* — bǝlkim yat ǝllǝrning ǝmir-padixaⱨlirini kɵrsitidu. Biraⱪ Israilning ɵzidiki «hǝlⱪ padiqiliri» (padixaⱨlar, kaⱨinlar, pǝyƣǝmbǝrlǝr)ning wapasizliⱪi bilǝn bu aⱪiwǝtni Israilning bexiƣa kǝltürgǝn, xunga «nurƣunliƣan pada baⱪⱪuqiliri» ularnimu ɵz iqigǝ elixi mumkin. 
\fp  Huda «Mening üzümzarim», «Mening nesiwǝm» degǝn ibarilǝr bilǝn, bǝlkim Ɵz hǝlⱪi Israilni, jümlidin ularning zeminini kɵrsitidu. 
\fp  Ibraniy tilida bu ayǝttin 13-ayǝtkiqǝ bolƣan peillǝr «ɵtkǝn zaman»da ipadilinidu; pǝyƣǝmbǝr bularning ⱨǝmmisini «alliⱪaqan yüzbǝrgǝndǝk», jǝzmǝn yüz beridu, dǝp bilidu.\f*  \x + \xo 12:10 \xt Yǝr. 6:3\x*  
\v 11 ular uni ƣerib ⱪiliwetidu; u Mening aldimda ƣerib ⱨǝm ⱪaƣjiraⱪ turidu; pütkül zemin ƣerib ⱪalidu; ǝmma ⱨeq adǝm buningƣa kɵnglini bɵlmǝydu.  
\v 12 Qɵl-bayawandiki barliⱪ egizliklǝr üstigǝ ⱨalak ⱪilƣuqilar ƣuȥuldap qiⱪip kelidu; qünki Pǝrwǝrdigarning ⱪiliqi zeminning bir qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ ⱨǝmmini yutidu; ⱨeq ǝt igisining tinq-hatirjǝmliki bolmaydu.  
\v 13 \add Hǝlⱪim\add* buƣdayni teriƣan bolsimu, lekin tekǝnlǝrni oriydu; ular ɵzlirini upratⱪini bilǝn, payda kɵrmǝydu; xunga \add naqar\add* mǝⱨsulatliringlar tüpǝylidin, Pǝrwǝrdigarning ⱪattiⱪ ƣǝzipi tüpǝylidin, yǝrgǝ ⱪarap ⱪalisilǝr.\x + \xo 12:13 \xt Law. 26:16; Ⱪan. 28:38\x*   
\m
\v 14 Mǝnki Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪim Israilni waris ⱪilƣan mirasⱪa qanggal salƣan, zeminimning ⱨǝmmǝ rǝzil ⱪoxniliri toƣruluⱪ mundaⱪ dǝymǝn: — Mana, Mǝn ularni ɵz zeminidin yulup alimǝn, xuningdǝk Yǝⱨuda jǝmǝtini ular arisidin yuluwalimǝn; \f □ \fr 12:14 \ft \+bd «zeminimning ⱨǝmmǝ rǝzil ⱪoxniliri»\+bd* — ⱪoxna yat ǝllǝrni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 12:14 \xt Ⱪan. 30:3; Yǝr. 32:37\x*  
\v 15 lekin xundaⱪ boliduki, ularni yuluwalƣandin keyin Mǝn bu yoldin yenip, ularƣa iqimni aƣritimǝn, ularning ⱨǝrbirini ɵz mirasiƣa, ⱨǝrbirini ɵz zeminiƣa ⱪayturimǝn.\f □ \fr 12:15 \ft \+bd «ularni ...ularning ⱨǝrbirini ɵz mirasiƣa, ⱨǝrbirini ɵz zeminiƣa ⱪayturimǝn»\+bd* — bu Hudaning bu yat ǝllǝrning ⱨǝrbirigǝ eytⱪan sɵzliri.\f*   
\m
\v 16 Xundaⱪ ⱪilip, ǝgǝr (ular ɵtkǝndǝ hǝlⱪimgǝ Baalning ismiƣa ⱪǝsǝm iqixni ɵgǝtkǝndǝk) kɵngül ⱪoyup hǝlⱪimning yollirini ɵgǝnsǝ, jümlidin Mening namimƣa ⱪǝsǝm iqixni ɵgǝnsǝ, — ǝmdi ularƣa hǝlⱪim arisidin \add muⱪim\add* orun berilip, ular güllǝndürülidu. \f □ \fr 12:16 \ft \+bd «ularƣa hǝlⱪim arisidin muⱪim orun berilip, ular güllǝndürülidu»\+bd* — ibraniy tilida sɵzmusɵz bolsa «ular hǝlⱪim arisida ⱪurulidu». Bu sɵz kɵp jǝⱨǝtlik bolup, etiⱪad, ǝhlaⱪ, danaliⱪ, iⱪtisad wǝ parawanliⱪ, bolupmu ⱨǝrhil roⱨiy bayliⱪlarni kɵrsitidu.\f*  
\v 17 Biraⱪ ular anglimisa, Mǝn xu ǝlni mutlǝⱪ yulup taxlaymǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 12:17 \xt Yǝx. 60:12\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Qirip kǝtkǝn iq tambaldin alƣan sawaⱪ  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: — Barƣin, kanap iq tambalni al, belinggǝ baƣla; lekin uni suƣa qilima.  
\v 2 Xunga Pǝrwǝrdigar manga degǝndǝk mǝn bir iq tambalni aldim wǝ belimgǝ baƣlap ⱪoydum.   
\m
\v 3 Əmdi Pǝrwǝrdigarning sɵzi ikkinqi ⱪetim manga kelip mundaⱪ deyildi: —  
\v 4 «Sǝn pulƣa alƣan, belinggǝ baƣlanƣan iq tambalni elip, ornungdin tur, Fratⱪa berip xu yǝrdǝ taxning yeriⱪiƣa yoxurup ⱪoy».\f □ \fr 13:4 \ft \+bd «...ornungdin tur, Fratⱪa berip,...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «...ornungdin tur, Əfrat (dǝryasi)ƣa berip...». 
\fp  Yǝrǝmiyaning yurti Anatotƣa yeⱪin «Frat» degǝn kiqik bir yeza idi. Əfrat dǝryasi bolsa Pǝlǝstindin 550 kilometr yiraⱪ. Əgǝr toƣra tǝrjimisi «Frat» bolsa, xübⱨisizki, bu yǝnila sɵz oyuni arⱪiliⱪ «Əfrat dǝryasi»ni, xuningdǝk Əfrat dǝryasining boyida ⱪurulƣan Asuriyǝ imperiyǝsini, xundaⱪla keyinki Babil imperiyǝsini kɵrsitidu. Bu ikki imperiyǝning Israilƣa andin keyin Yǝⱨudaƣa (ular xu yǝrgǝ sürgün bolƣan waⱪtida) etiⱪadni bulƣaydiƣan tǝsiri bolƣan. Asuriyǝning butpǝrǝslikining wǝ Babilning pulpǝrǝslikining etiⱪadni bulƣaydiƣan tǝsiri bar idi. 
\fp  Ixning baxⱪa birhil xǝrⱨi: ular ǝsli Pǝrwǝrdigarƣa «qing munasiwǝttǝ baƣlinix»i kerǝk idi. Lekin buning orniƣa ular Babilƣa baƣlanmaⱪqi bolup (Ⱨǝzǝkiya padixaⱨning künliridǝ) bulƣinip kǝtkǝn. Lekin bizningqǝ bundaⱪ xǝrⱨi Yǝrǝmiyaning dǝwrigǝ uyƣun kǝlmǝytti.\f*   
\m
\v 5 Xunga mǝn bardim wǝ Pǝrwǝrdigar manga buyruƣandǝk uni Fratⱪa yoxurup ⱪoydum.  
\v 6 Kɵp künlǝr ɵtkǝndin keyin, Pǝrwǝrdigar manga: «Ornungdin tur, Fratⱪa berip, Mǝn sanga xu yǝrgǝ yoxuruxⱪa buyruƣan iq tambalni ⱪolungƣa al» — dedi.   
\m
\v 7 Xunga mǝn Fratⱪa bardim; mǝn yoxurƣan yǝrdin iq tambalni kolap qiⱪirip ⱪolumƣa aldim; mana, iq tambal sesip qirip kǝtkǝnidi, pütünlǝy kiygüsiz bolƣanidi.  
\v 8 Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 9 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mǝn Yǝⱨudaning pǝhrini wǝ Yerusalemning qong pǝhrini muxu ⱨalda yoⱪitimǝn;  
\v 10 Mening sɵzlirimni anglaxni rǝt ⱪilƣan, kɵnglidiki jaⱨilliⱪida mangidiƣan, baxⱪa ilaⱨlarning ⱪulluⱪida bolup, ularƣa ibadǝt ⱪilixⱪa intilidiƣan bu rǝzil hǝlⱪ pütünlǝy kardin qiⱪⱪan bu iq tambalƣa ohxax bolidu.  
\v 11 Qünki huddi iq tambal adǝmning qatiriⱪiƣa qing baƣlanƣandǝk, ularmu Manga \add yeⱪin\add* bir hǝlⱪ bolsun, Manga nam-abruy, mǝdⱨiyǝ wǝ xan-xǝrǝp kǝltürsun dǝp, Mǝn Israilning pütkül jǝmǝtini wǝ Yǝⱨudaning pütkül jǝmǝtini Ɵzümgǝ qing baƣlandurƣanmǝn — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — lekin ular ⱨeq ⱪulaⱪ salmidi.\f □ \fr 13:11 \ft \+bd «...huddi iq tambal adǝmning qatiriⱪiƣa qing baƣlanƣandǝk, ularmu Manga yeⱪin bir hǝlⱪ bolsun ... dǝp, Mǝn Israilning pütkül jǝmǝtini wǝ Yǝⱨudaning pütkül jǝmǝtini Ɵzümgǝ qing baƣlandurƣanmǝn»\+bd* — bu tǝmsilning mǝnisi bǝlkim xuki, Israil Hudaƣa qing baƣlanƣan bolsa, ⱨeq bulƣanmaytti (tǝmsildǝ pǝyƣǝmbǝr ɵzi Hudaƣa wǝkil bolidu). Lekin bu ziq munasiwǝttin ayrilsa, bǝribir yat ǝllǝr (mǝsilǝn, Asuriyǝ, Babildǝk) tǝripidin bulƣinidu. 1-ayǝttiki «suƣa qilima» degǝn sirliⱪ buyruⱪ, bǝlkim bu ziq munasiwǝtning ⱨeq ayrilmasliⱪi kerǝklikini tǝkitligǝn boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 12 Ularƣa muxu sɵzni degin: — Israilning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Ⱨǝmmǝ xarab idixi xarab bilǝn toluxi kerǝk». Ular sanga: «Əjǝba, ⱨǝmmǝ xarab idixi xarab bilǝn toluxi kerǝklikini obdan bilmǝmduⱪ?» — dǝydu; \f □ \fr 13:12 \ft \+bd «Ⱨǝmmǝ xarab idixi xarab bilǝn toluxi kerǝk»\+bd* — bǝlkim hǝlⱪ arisidiki maⱪal-tǝmsil boluxi mumkin — mǝnisi bǝlkim «ⱨǝmmǝ ix onguxluⱪ bolidu» yaki «kɵprǝk kütkün bolsang kɵprǝk alisǝn» ⱪatarliⱪlar. 
\fp  Ibraniy tilida «idix» wǝ «ǝhmǝⱪ» bir-birigǝ ohxap ketidu. Hǝlⱪ pǝⱪǝtla ɵz kǝyp-sapsini (xarab buning simwoli bolup) intilip ⱪoƣliƣandin keyin Huda ularƣa: «Mǝn silǝr izdigininglarni ɵz bexinglarƣa qüxürimǝn, silǝr bir-biringlarni nabut ⱪilisilǝr» dǝp jawap bǝrgǝn ohxaydu.\f*  
\v 13 Sǝn ularƣa mundaⱪ dǝysǝn: «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, mǝn bu zeminda barliⱪ turuwatⱪanlarni, Dawutⱪa wǝkil bolup uning tǝhtigǝ olturƣan padixaⱨlarni, kaⱨinlarni wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrni ⱨǝmdǝ Yerusalemda barliⱪ turuwatⱪanlarni mǝstlik-biⱨoxluⱪ bilǝn toldurimǝn.  
\v 14 Mǝn ularni bir-birigǝ, yǝni ata bilǝn oƣullirinimu ohxaxla bir-birigǝ soⱪuxⱪa salimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — Mǝn ularƣa iqimni aƣritmaymǝn, ularni ayimaymǝn, ularƣa rǝⱨim ⱪilmaymǝn; ularni nabut ⱪilixⱪa ⱨeqnǝrsǝ meni tosumaydu.  
\v 15 Anglanglar, ⱪulaⱪ selinglar, ⱨali qong bolmanglar; qünki Pǝrwǝrdigar sɵz ⱪilƣan.  
\v 16 Əmdi U bexinglarƣa zulmǝt qüxürgiqǝ, putunglar zawal qüxkǝn taƣlarda putlaxⱪandǝk putlaxⱪuqǝ, U silǝr izdigǝn nurni ɵlüm sayisiƣa, ⱪapⱪarangƣuluⱪⱪa aylandurƣuqǝ, Pǝrwǝrdigar Hudayinglarƣa layiⱪ xan-xǝrǝp ⱪayturunglar! \x + \xo 13:16 \xt Zǝb. 44:20-21\x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiya ɵz dǝrd-ǝlimini hǝlⱪⱪǝ bildüridu  
\m
\v 17 Buni anglimisanglar, silǝrning ⱨakawurluⱪunglar tüpǝylidin jenim yoxurunqǝ yiƣlaydu; aqqiⱪ yiƣlap kɵz yaxlirim eⱪip taxidu; qünki silǝr, i Pǝrwǝrdigarning padisi, sürgün ⱪilinisilǝr.\x + \xo 13:17 \xt Yiƣ. 1:2,16\x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarning sɵzi dawamlixidu  
\m
\v 18 Padixaⱨ wǝ hanixⱪa: «Tǝhtinglardin qüxüp yǝrgǝ olturunglar; qünki kɵrkǝm tajliringlar bexinglardin qüxürülidu» — degin. \f □ \fr 13:18 \ft \+bd «Padixaⱨ wǝ hanixⱪa: «Tǝhtinglardin qüxüp yǝrgǝ olturunglar... tajliringlar bexinglardin qüxürülidu» — degin»\+bd* — padixaⱨ wǝ hanix bǝlkim Yǝⱨoakin wǝ anisini kɵrsitidu. Ular miladiyǝdin ilgiri 597-yili sürgün bolƣan («Yǝr.» 22:26, 29:2, «2Pad.» 24:14-16ni kɵrüng).\f*  
\v 19 Jǝnubdiki xǝⱨǝrlǝr ⱪorxiwelnip taⱪilidu; ularni aqidiƣan ⱨeqkim bolmaydu; pütkül Yǝⱨuda sürgün bolidu; ularning ⱨǝmmisi ǝsirgǝ qüxüp sürgün bolidu. \f □ \fr 13:19 \ft \+bd «Jǝnubdiki xǝⱨǝrlǝr ⱪorxiwelnip taⱪilidu; ularni aqidiƣan ⱨeqkim bolmaydu»\+bd* — demǝk, ⱨeqkim qiⱪalmaydu, ⱨeqkim kirǝlmǝydu.\f*  
\v 20 Bexingni kɵtür, \add i Zion\add*, ximaldin qiⱪⱪanlarƣa ⱪara; sanga tapxurulƣan pada, yǝni yeⱪimliⱪ padang nǝgǝ kǝtkǝndu? \f □ \fr 13:20 \ft \+bd «Bexingni kɵtür, i Zion, ximaldin qiⱪⱪanlarƣa ⱪara; sanga tapxurulƣan pada, yǝni yeⱪimliⱪ padang nǝgǝ kǝtkǝndu?»\+bd* — bu ayǝttiki peillar «ayalqǝ rod»ta bolup, bu sɵzlǝr bǝlkim Yerusalemƣa, yǝni uningda turƣan «Hudaning hǝlⱪi bolƣan pada baⱪⱪuqiliri»ƣa — padixaⱨⱪa, kaⱨinlarƣa wǝ «pǝyƣǝmbǝrlǝr»gǝ eytilidu.\f*  
\v 21 \add Pǝrwǝrdigar\add* seni baxⱪuruxⱪa dostliringni bekitkinidǝ sǝn nemǝ deyǝlǝytting? Əsli ɵzüng ularƣa baxⱪuruxni ɵgǝtkǝn tursang! Xu tapta tolƣaⱪ tutⱪan ayaldǝk azab-oⱪubǝtlǝr seni tutmamdu?\f □ \fr 13:21 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar seni baxⱪuruxⱪa dostliringni bekitkinidǝ sǝn nemǝ deyǝlǝytting? Əsli ɵzüng ularƣa baxⱪuruxni ɵgǝtkǝn tursang!»\+bd* — Israilning ittipaⱪdaxliri («dostlar»i) awwal Asuriyǝ, andin Babilni ɵz iqigǝ alƣanidi. Ularning ⱨǝmmisi Israil bilǝn bolƣan munasiwitidin paydilanmaⱪqi bolƣan, halas (mǝsilǝn, «Yǝxaya» 39-babni kɵrüng; Babilning ǝlqiliri Yǝⱨudaning kɵp mǝlumatlirini igiligǝndin keyin ularƣa asiyliⱪ ⱪilƣan).\f*   
\m
\v 22 Sǝn ǝgǝr kɵnglüngdǝ: Bu ixlar nemixⱪa beximƣa qüxti? — dǝp sorisang, bu ixlar ⱪǝbiⱨliking intayin eƣir bolƣanliⱪidin boldi — kɵyniking saldurup taxlandi, yotiliring zorawanliⱪta axkarilandi. \f □ \fr 13:22 \ft \+bd «yotiliring zorawanliⱪta axkarilandi»\+bd* — ibraniy tilida «tapanliring zorawanliⱪta yarilandi» — wapasiz ayal bǝlkim ɵz yoldixi tǝripidin xundaⱪ muamiligǝ uqrixi mumkin.\f*  \x + \xo 13:22 \xt Yǝx. 47:2, 3; Yǝr. 5:19; 16:10\x*  
\v 23 Efiopiyǝlik ⱪara terisini ɵzgǝrtǝlǝmdu? Yaki yilpiz qipar tǝnggilirini ɵzgǝrtǝlǝmdu? Undaⱪ bolƣanda silǝr rǝzillikni ⱪilixⱪa kɵngǝnlǝrmu yahxiliⱪni ⱪilalaydiƣan bolisilǝr!  
\v 24 Əmdi qɵl-bayawandiki xamal ⱨǝydiwǝtkǝn samandǝk Mǝn silǝrni ⱨǝydǝp qaqimǝn.   
\m
\v 25 Bu sening aⱪiwiting bolidu, Mǝn sanga bekitkǝn nesiwǝng, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; qünki sǝn Meni untuƣansǝn, yalƣanqiliⱪⱪa tayanƣansǝn. \f □ \fr 13:25 \ft \+bd «sǝn Meni untuƣansǝn, yalƣanqiliⱪⱪa tayanƣansǝn»\+bd* — «yalƣanqiliⱪ» muxu yǝrdǝ bǝlkim butlarni kɵrsitidu.\f*  
\v 26 Xunga Mǝn kɵynikingning pǝxlirini yüzüng üstigǝ kɵtürüp taxlaymǝn, nomusung kɵrülidu.  
\v 27 Aⱨ, sening zinaliring, ayƣirningkidǝk pohur kixnǝxliring, egizliklǝrdǝ wǝ etizlarda bolƣan buzuⱪqiliⱪliringning pǝskǝxliki! — Barliⱪ yirginqlikliringni kɵrdum! Ⱨalingƣa way, i Yerusalem! Sǝn pak ⱪilinixni ⱪaqanƣiqǝ rǝt ⱪilmaⱪqisǝn?!\f □ \fr 13:27 \ft \+bd «Aⱨ, sening zinaliring, ayƣirningkidǝk pohur kixnǝxliring, egizliklǝrdǝ wǝ etizlarda bolƣan buzuⱪqiliⱪliringning pǝskǝxliki! ...»\+bd* — bu ayǝt xübⱨisiziki, butpǝrǝslikni kɵrsitidu. U Hudaning kɵz aldida yirginqlik zinahorluⱪⱪa ohxaxtur. Lekin oⱪurmǝnlǝrgǝ xu bǝlkim ayanki, mundaⱪ butpǝrǝslik Hudaƣa wapasizliⱪ bolup roⱨiy jǝⱨǝttǝ paⱨixiwazliⱪ bolupla ⱪalmay, Pǝlǝstindiki butpǝrǝsliktǝ kixilǝr butliriƣa «atalƣan», buthanida turƣan paⱨixǝ ayallarƣa pul berip ular bilǝn yatatti.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Ⱪurƣaⱪqiliⱪlar üstidǝ bolƣan mǝrsiyǝ  
\m
\v 1 Yǝrǝmiyaƣa qüxkǝn, Pǝrwǝrdigarning ⱪurƣaⱪqiliⱪlar toƣruluⱪ sɵzi: —   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiyaning mǝrsiyǝsi wǝ duasi  
\m
\v 2 Yǝⱨuda matǝm tutidu, uning dǝrwaziliri zawalƣa yüz tutmaⱪta, hǝlⱪ yǝrgǝ qaplixip ⱪariliⱪ tutidu; Yerusalemdin nalǝ-pǝryad kɵtürülmǝktǝ. \f □ \fr 14:2 \ft \+bd «Yǝⱨuda matǝm tutidu, ... hǝlⱪ yǝrgǝ qaplixip ⱪariliⱪ tutidu; Yerusalemdin nalǝ-pǝryad kɵtürülmǝktǝ»\+bd* — bizningqǝ bu 2-9-ayǝtlǝr «Yǝrǝmiyaning mǝrsiyǝsi wǝ duasi». Bizningqǝ 1-ayǝttǝ tilƣa elinƣan «Pǝrwǝrdigarning ⱪurƣaⱪqiliⱪlar toƣruluⱪ sɵzi» rǝsmiy ⱨalda 10-ayǝttǝ baxlinidu. 
\fp  Bǝzi alimlar 2-6-ayǝtlǝrni Pǝrwǝrdigarning (bexarǝt beridiƣan) sɵzi, 7-9-ayǝtlǝrni Yǝrǝmiyaning duasi dǝp ⱪaraydu. Xübⱨisizki, 10-15-ayǝtlǝr andin bǝlkim 16-18-ayǝtlǝr Pǝrwǝrdigarning jawabi idi.\f*  
\v 3 Mɵtiwǝrliri qaparmǝnlirini su ǝkilixkǝ ǝwǝtidu; ular su azgalliriƣa baridu, lekin ⱨeq su tapalmaydu; ularning küpliri ⱪuruⱪ ⱪaytip kelidu; ular yǝrgǝ ⱪarap ⱪalidu, sarasimigǝ qüxidu; ular bexini yepip tɵwǝn sanggilitidu. \f □ \fr 14:3 \ft \+bd «ular ... sarasimigǝ qüxidu; ular bexini yepip tɵwǝn sanggilitidu»\+bd* — kona zamanlarda bexini yepix ⱪattiⱪ puxyaman ⱪilix, ⱪattiⱪ azablinixni bildürǝtti.\f*  
\v 4 Ⱨeq yamƣur bolmiƣaqⱪa yǝr yüzi yerilip kǝtti; yǝr ⱨǝydigüqilǝr yǝrgǝ ⱪarap bexini yepip tɵwǝn sanggilitidu.  
\v 5 Maral bolsa dalada bala ⱪozilaydu, andin ⱪozisidin waz keqidu; qünki ot-qɵp yoⱪ.  
\v 6 Yawa exǝklǝr egizliklǝrdǝ turup qilbɵrilǝrdǝk ⱨasirap ketidu; ozuⱪ izdǝp kɵzliri ⱪarangƣulixip ketidu, qünki ozuⱪ yoⱪ.\x + \xo 14:6 \xt Yǝr. 12:4\x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiyaning duasi  
\m
\v 7 — I Pǝrwǝrdigar, ⱪǝbiⱨliklirimiz bizni ǝyiblǝp guwaⱨliⱪ bǝrgini bilǝn, Ɵzüngning naming üqün bir ixni ⱪilƣaysǝn! Qünki bizning yolungdin qiⱪip ketiximiz intayin kɵptur; biz Sening aldingda gunaⱨ sadir ⱪilduⱪ.  
\v 8 I Israilning Arzusi, külpǝt qüxkǝndǝ ularning ⱪutⱪuzƣuqisi Bolƣuqi, Sǝn nemixⱪa bizgǝ zeminimizdiki musapirdǝk, bir keqila ⱪonmaⱪqi bolƣan bir yoluqidǝk bolisǝn?  
\v 9 Nemixⱪa ⱨeq amalsiz kixidǝk, ⱨeqkimni ⱪutⱪuzalmaydiƣan bir palwanƣa ohxax bolisǝn? Lekin Sǝn, i Pǝrwǝrdigar, arimizda turisǝn, biz Sening naming bilǝn atalƣandurmiz; bizdin waz keqip kǝtmǝ!\f □ \fr 14:9 \ft \+bd «biz Sening naming bilǝn atalƣandurmiz»\+bd* — mǝlum bir kixi baxⱪa birsining nami bilǝn atalƣan bolsa uningƣa mǝnsup wǝ uning mǝs’ulluⱪi wǝ ⱨimayisi astida turidu. «Israil» (Huda bilǝn bolƣan xaⱨzadǝ) wǝ «Yǝⱨuda» (mǝdⱨiyǝ) degǝn isimlar Hudaning ikki namini kɵrsǝtkǝn; Huda Ɵzi Israilni «Mening hǝlⱪim» dǝp atiƣanidi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarning sɵzi rǝsmiy baxlinidu  
\m
\v 10 Pǝrwǝrdigar muxu hǝlⱪⱪǝ mundaⱪ dǝydu: — Ular dǝrⱨǝⱪiⱪǝt \add mǝndin\add* tezip, kezixkǝ amraⱪtur; ular ⱪǝdǝmlirini \add yaman yoldin\add* ⱨeq tizginlimǝydu; Pǝrwǝrdigarning ulardin ⱨeqⱪandaⱪ hursǝnliki yoⱪ; ǝmdi ⱨazir ularning ⱪǝbiⱨlikini esigǝ kǝltürüp ularning gunaⱨlirini jazalaydu.   
\b  
\m  
\s1 Yalƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ ixinixkǝ bolƣan jaza  
\m
\v 11 Andin Pǝrwǝrdigar manga: — Bu hǝlⱪning bǝht-bǝrikiti üqün dua ⱪilma — dedi. \x + \xo 14:11 \xt Mis. 32:10; Yǝr. 7:16; 11:14\x*  
\v 12 — Ular roza tutⱪanda, pǝryadini anglimaymǝn; ular kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlarni axliⱪ ⱨǝdiyǝlǝr bilǝn sunƣanda, Mǝn ularni ⱪobul ⱪilmaymǝn; Mǝn ularni ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ wabalar arⱪiliⱪ yoⱪitimǝn.\x + \xo 14:12 \xt Pǝnd. 1:28; Yǝx. 1:15; Yǝr. 6:20; 7:21,22; 11:11; Əz. 8:18; Mik. 4:3\x*   
\m
\v 13 Mǝn bolsam: — Aⱨ, Rǝb Pǝrwǝrdigar! Mana, pǝyƣǝmbǝrlǝr ularƣa: «Silǝr ⱪiliqni ⱨeq kɵrmǝysilǝr, ⱪǝⱨǝtqilikkimu duq kǝlmǝysilǝr; qünki Mǝn bu yǝrdǝ silǝrning aman-esǝnlikinglarƣa kapalǝtlik ⱪilimǝn» dǝydu, — dedim.   
\m
\v 14 Əmdi Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: — Pǝyƣǝmbǝrlǝr Mening namimda yalƣan bexarǝtlǝr beridu; Mǝn ularni ǝwǝtmigǝnmǝn, ularni buyruƣan ǝmǝsmǝn, wǝ ularƣa gǝp ⱪilƣinim yoⱪ. Ular silǝrgǝ sahta kɵrünüx, palqiliⱪ, ǝrzimǝs nǝrsilǝr toƣruluⱪ ɵz kɵnglidiki ham hiyallarni eytip bexarǝt bǝrmǝktǝ. \f □ \fr 14:14 \ft \+bd «Ular silǝrgǝ sahta kɵrünüx, palqiliⱪ, ǝrzimǝs nǝrsilǝr toƣruluⱪ ɵz kɵnglidiki ham hiyallarni eytip bexarǝt bǝrmǝktǝ»\+bd* — «ǝrzimǝs nǝrsilǝr» bǝlkim butlarni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 14:14 \xt Yǝr. 23:21; 27:15; 29:8, 9\x*  
\v 15 Xunga Pǝrwǝrdigar: — Mening namimda bexarǝt beriwatⱪan, Mǝn ǝwǝtmigǝn, yǝni: «Ⱪiliq wǝ ⱪǝⱨǝtqilik bu zeminƣa ⱨeq kǝlmǝydu» dǝydiƣan pǝyƣǝmbǝrlǝr toƣruluⱪ: — bu pǝyƣǝmbǝrlǝr ⱪiliq wǝ ⱪǝⱨǝtqilik bilǝn yoⱪitilidu;  
\v 16 ular bexarǝt bǝrgǝn hǝlⱪning bolsa, ⱪiliq wǝ ⱪǝⱨǝtqilik tüpǝylidin jǝsǝtliri Yerusalem koqiliriƣa taxliwetilidu; ularning ɵzlirini, ayallirini, ⱪiz-oƣullirini kɵmgüdǝk ⱨeqkim ⱪalmaydu; Mǝn ularning rǝzillikini ɵz bexiƣa tɵkimǝn.  
\v 17 Sǝn ularƣa xu sɵzni eytisǝn: — «Kɵzlirimdin keqǝ-kündüz yax tohtimisun; qünki mening pak ⱪizim bolƣan hǝlⱪim yarisi bɵsülgǝndǝk ⱪattiⱪ bir zǝrb yǝp, intayin eƣir yarilandi», — dǝydu.\f □ \fr 14:17 \ft \+bd «mening pak ⱪizim bolƣan hǝlⱪim»\+bd* — «pak \+bd ⱪizim\+bd* bolƣan hǝlⱪim», wǝ «Zion \+bd ⱪizi\+bd*» «hǝlⱪimning \+bd ⱪizi\+bd*» ⱪatarliⱪ ibarilǝr Hudaning Ɵz hǝlⱪigǝ yaki baxⱪa hǝlⱪ (mǝsilǝn, «Misirning \+bd ⱪizi\+bd*», 46:11)ⱪǝ bolƣan meⱨri-xǝpⱪitini, ularƣa baƣliƣan muⱨǝbbitini kɵrsitidiƣan mǝnini ɵz iqigǝ alidu.\f*  \x + \xo 14:17 \xt Yǝr. 13:17; Yiƣ. 1:16; 2:18\x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiya duasini dawam ⱪilidu  
\m
\v 18 Mǝn dalaƣa qiⱪsam, mana ⱪiliqtin ɵltürülgǝnlǝr; xǝⱨǝrgǝ kirsǝm, mana ⱪǝⱨǝtqiliktin solixip kǝtkǝnlǝr! Qünki pǝyƣǝmbǝr ⱨǝm kaⱨin ⱨǝr ikkisila bilimsiz-nadan bolup, ular zeminda ɵz sodisi bilǝnla bolup kǝtti. \f □ \fr 14:18 \ft \+bd «Qünki pǝyƣǝmbǝr ⱨǝm kaⱨin ⱨǝr ikkisila ... zeminda ɵz sodisi bilǝnla bolup kǝtti»\+bd* — pǝyƣǝmbǝrlǝr wǝ kaⱨinlar soda bilǝn xuƣullanmasliⱪ kerǝk idi, ǝlwǝttǝ. Muxu ayǝttiki «sodisi» ularning «Hudaning sɵzini burmilap satidiƣanliⱪi»ni kɵrsitidu. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «... pǝyƣǝmbǝr ⱨǝm kaⱨin ⱨǝr ikkisi ⱨeq bilmǝydiƣan bir zeminƣa qiⱪip kǝtti».\f*  
\v 19 Sǝn Yǝⱨudadin nemixⱪa waz kǝqting? Jening Ziondin Zeriktimu? Sǝn nemixⱪa bizni xunqǝ dawaliƣusiz dǝrijidǝ urƣaniding? Biz aram-tinqliⱪni küttuⱪ, lekin ⱨeq ⱪutluⱪ künlǝr yoⱪtur; xipaliⱪ bir waⱪitni küttuⱪ, lekin mana dǝkkǝ-dükkǝ iqididurmiz! \x + \xo 14:19 \xt Yǝr. 8:15\x*  
\v 20 I Pǝrwǝrdigar, rǝzillikimizni, ata-bowilirimizning ⱪǝbiⱨlikini tonup iⱪrar ⱪilimiz; qünki Sening aldingda gunaⱨ sadir ⱪilduⱪ. \x + \xo 14:20 \xt Zǝb. 106:6; Dan. 9:8\x*  
\v 21 Ɵzüng naming üqün \add Yerusalemni\add* kɵzünggǝ ilmay ⱪoymiƣaysǝn; xan-xǝrǝplik tǝhting bolƣan jayni rǝswa ⱪilmiƣaysǝn; ǝⱨdǝngni esinggǝ kǝltürgǝysǝn, uni buzmiƣaysǝn! \f □ \fr 14:21 \ft \+bd «xan-xǝrǝplik tǝhting bolƣan jayni rǝswa ⱪilmiƣaysǝn»\+bd* — «xan-xǝrǝplik tǝhting» bǝlkim Yerusalemda turƣan muⱪǝddǝs ibadǝthanini kɵrsitidu.\f*  
\v 22 Əllǝr qoⱪunidiƣan «ǝrzimǝslǝr» arisida yamƣur yaƣdurƣuqi barmidu? Yeƣinni asmanlar ɵzlirila berǝmdu? \add Bularni ǝmǝldǝ kɵrsǝtküqi\add* Sǝn ǝmǝsmu, i Pǝrwǝrdigar Hudayimiz! Xunga Seni tǝlpünüp kütimiz; qünki Sǝnla bularni ⱪilƣuqidursǝn.\x + \xo 14:22 \xt Zǝb. 135:7; 147:8; Yǝx. 30:23; Yǝr. 5:24; 10:13\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: — «Musa yaki Samuil \add pǝyƣǝmbǝrlǝr\add* aldimda turƣan bolsimu, kɵnglüm bu hǝlⱪⱪǝ ⱨeq ⱪarimaytti. Ularni kɵz aldimdin kǝtküzüwǝt! Ular Mǝndin neri qiⱪip kǝtsun! \f □ \fr 15:1 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: — «Musa yaki Samuil (pǝyƣǝmbǝrlǝr) aldimda turƣan bolsimu,...»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ ayan boliduki, Musa wǝ Samuil ⱨǝzrǝtlǝr Israil hǝlⱪi üqün kɵp ⱪetim gunaⱨlirini tiliwalƣan (mǝsilǝn, «Mis.» 32-bab, «1Sam.» 7-babni kɵrüng).\f*  \x + \xo 15:1 \xt Mis. 32:14; 1Sam. 7:9; Əz. 14:14\x*  
\v 2 Əgǝr ular sǝndin: «Biz nǝgǝ qiⱪip ketimiz?» desǝ, sǝn ularƣa: «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Ɵlümgǝ bekitilgǝnlǝr ɵlümgǝ, ⱪiliqⱪa bekitilgǝnlǝr ⱪiliqⱪa, ⱪǝⱨǝtqilikkǝ bekitilgǝnlǝr ⱪǝⱨǝtqilikkǝ, sürgün boluxⱪa bekitilgǝnlǝr sürgün boluxⱪa ketidu» — dǝysǝn. \f □ \fr 15:2 \ft \+bd «ɵlümgǝ bekitilgǝnlǝr ɵlümgǝ... ketidu»\+bd* — muxu yǝrdǝ «ɵlüm» bǝlkim waba arⱪiliⱪ bolƣan ɵlümni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 15:2 \xt Zǝk. 11:9\x*  
\v 3 Qünki Mǝn tɵt hil jaza bilǝn ularning üstigǝ qüximǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — ɵltürüx üqün ⱪiliq, titma-titma ⱪilix üqün itlar, yutux wǝ ⱨalak ⱪilix üqün asmandiki uqar-ⱪanatlar wǝ yǝr-zemindiki ⱨaywanatlarni jaza boluxⱪa bekittim; \x + \xo 15:3 \xt Law. 26:16; Yǝr. 7:33\x*  
\v 4 Yǝⱨuda padixaⱨi Ⱨǝzǝkiyaning oƣli Manassǝⱨning Yerusalemda ⱪilƣanliri tüpǝylidin Mǝn ularni yǝr yüzidiki barliⱪ padixaⱨliⱪlar arisida wǝⱨimigǝ salƣuqi bir obyekt ⱪilimǝn.\f □ \fr 15:4 \ft \+bd «Yǝⱨuda padixaⱨi Ⱨǝzǝkiyaning oƣli Manassǝⱨning Yerusalemda ⱪilƣanliri ...»\+bd* — «2Pad.» 21-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 15:4 \xt Ⱪan. 28:25\x*   
\m
\v 5 Qünki kim sanga iqini aƣritidu, i Yerusalem? Kim sǝn üqün aⱨ-zar uridu? Kim ǝⱨwalingni soraxⱪa yolda tohtap yeningƣa baridu? \x + \xo 15:5 \xt Yǝx. 51:19\x*  
\v 6 Sǝn Meni taxliwǝtkǝnsǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — sǝn qekinip kǝtting; Mǝn üstünggǝ ⱪolumni sozup seni nabut ⱪilixⱪa turdum; Mǝn \add sanga\add* iqimni aƣritixtin ⱨalsirap kǝttim. \x + \xo 15:6 \xt Yǝr. 5:7\x*  
\v 7 Xunga Mǝn ularni zemindiki xǝⱨǝr ⱪowuⱪlirida yǝlpügüq bilǝn soriwetimǝn; Mǝn ularni balilardin juda ⱪilimǝn wǝ hǝlⱪimni nabut ⱪilimǝn; ular ɵz yolliridin ⱨeq yanmidi. \x + \xo 15:7 \xt Yǝr. 4:11\x*  
\v 8 Kɵz aldimda ularning tul hotunliri dengiz ⱪumliridin kɵpiyip ketidu; qüx waⱪtida Mǝn ularƣa, yǝni yigitlǝrning anisiƣa bir ⱨalak ⱪilƣuqini elip kelimǝn; Mǝn uxtumtut ularning bexiƣa dǝrd wǝ wǝⱨimǝ qüxürimǝn. \f □ \fr 15:8 \ft \+bd «qüx waⱪtida Mǝn ularƣa, yǝni yigitlǝrning anisiƣa bir ⱨalak ⱪilƣuqini elip kelimǝn»\+bd* — «qüx waⱪti» bǝlkim dǝm alidiƣan waⱪit, ⱨujum ⱪilixⱪa muwapiⱪ idi.\f*  
\v 9 Yǝttǝ balini tuƣⱪan ana solixip tiniⱪidin ⱪalay dǝp ⱪalidu; küpkündüzdǝ bu anining ⱪuyaxi tuyuⱪsiz \add mǝƣripkǝ\add* patidu; u xǝrmǝndǝ bolup horluⱪ-ⱨaⱪarǝtlǝrgǝ uqraydu. Ulardin ⱪalƣanlarni bolsa Mǝn düxmǝnlǝr aldida ⱪiliqⱪa tapxurimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 15:9 \xt Am. 8:9\x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiya dad-pǝryad kɵtüridu, Pǝrwǝrdigar jawab beridu  
\m
\v 10 Aⱨ, ana, ⱨalimƣa way, qünki sǝn meni pütkül zemin bilǝn ⱪarixilixidiƣan bir adǝm, ular bilǝn elixidiƣan bir adǝm süpitidǝ tuƣⱪansǝn! Mǝn ularƣa ɵsümgǝ ⱪǝrzmu bǝrmidim, yaki ulardin ɵsümgǝ ⱪǝrzmu almidim; lekin ularning ⱨǝrbiri meni ⱪarƣaydu!\x + \xo 15:10 \xt Ayup 3; Yǝr. 20:14-18\x*   
\m
\v 11 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dedi: — Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn bǝhtinggǝ seni azad ⱪilimǝn; külpǝt wǝ balayi’apǝt bolƣan künidǝ Mǝn sanga düxmǝnni qirayliⱪ uqraxturimǝn.\f □ \fr 15:11 \ft \+bd «Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn bǝhtinggǝ seni azad ⱪilimǝn; külpǝt wǝ balayi’apǝt bolƣan künidǝ Mǝn sanga düxmǝnni qirayliⱪ uqraxturimǝn»\+bd* — bu ayǝttiki ibraniy tilini qüxinix tǝs. Ⱨalⱪiliⱪ mǝsilǝ xuki, bu sɵzlǝrni Huda Yǝrǝmiyaƣa, yaki hǝlⱪⱪǝ eytⱪanmu? Hǝlⱪⱪǝ bolsa, tǝrjimisi bǝlkim: «Mǝn sanga (ahirida) yahxi bolsun dǝp seni (zeminingdin) neri kǝtküzimǝn (demǝk, sürgün ⱪilimǝn); külpǝt wǝ balayi’apǝt bolƣan künidǝ Mǝn seni düxmǝn bilǝn kɵrüxtürimǝn». 
\fp  Bizningqǝ sɵzlǝr Yǝrǝmiyaƣa eytilƣan; 40-bab, 1-5-ayǝtlǝrni kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Hǝlⱪⱪǝ bolƣan sɵz  
\m
\v 12 Tɵmür sunamdu? Ximaldin qiⱪⱪan tɵmür, yaki mis sunamdu? \f □ \fr 15:12 \ft \+bd «Ximaldin qiⱪⱪan tɵmür, yaki mis sunamdu?»\+bd* — xu dǝwrdǝ «ⱪara dengiz» boyida (ximaldin) intayin ⱪattiⱪ birhil tɵmür (ǝmǝliyǝttǝ, polat) ixlǝp qiⱪirilatti. Əsli tekistni qüxinix tǝs. Baxⱪa bir tǝrjimisi: «(Silǝr) tɵmür wǝ mistǝk bir hǝlⱪsilǝr, silǝr ximaldin kǝlgǝn tɵmürni sunduralamsilǝr?».\f*  \x + \xo 15:12 \xt Yǝr. 6:28\x*  
\v 13 Bǝlki ⱪilƣan barliⱪ gunaⱨliring tüpǝylidin, u qetingdin bu qetinggiqǝ Mǝn bayliⱪliring ⱨǝm hǝziniliringni olja boluxⱪa ⱨǝⱪsiz tapxurimǝn; \f □ \fr 15:13 \ft \+bd «Bǝlki ⱪilƣan barliⱪ gunaⱨliring tüpǝylidin, u qetingdin bu qetinggiqǝ mǝn bayliⱪliring ⱨǝm hǝziniliringni olja boluxⱪa ⱨǝⱪsiz tapxurimǝn; »\+bd* — ayǝtning baxⱪa bir hil tǝrjimisi: «Bǝlki u qetingdin bu qetinggiqǝ ⱪilƣan barliⱪ gunaⱨliring tüpǝylidin Mǝn bayliⱪliring ⱨǝm hǝziniliringni olja boluxⱪa ⱨǝⱪsiz tapxurimǝn».\f*  \x + \xo 15:13 \xt Yǝr. 17:3\x*  
\v 14 Mǝn seni düxmǝnliring bilǝn billǝ sǝn ⱨeq bilmǝydiƣan bir zeminƣa ɵtküzimǝn; qünki ƣǝzipimdǝ bir ot ⱪozƣaldi, u üstünggǝ qüxüp seni kɵydüridu.\f □ \fr 15:14 \ft \+bd «Mǝn seni düxmǝnliring bilǝn billǝ sǝn ⱨeq bilmǝydiƣan bir zeminƣa ɵtküzimǝn»\+bd* — baxⱪa ikki hil tǝrjimisi: «... Mǝn ularni (bayliⱪliringni) düxmǝnliring bilǝn sǝn ⱨeq bilmǝydiƣan bir zeminƣa ɵtküzüp berimǝn» yaki «Silǝrni ⱨeq bilmǝydiƣan bir zeminda düxmǝnliringning ⱪulluⱪiƣa ɵtküzüp berimǝn».\f*  \x + \xo 15:14 \xt Ⱪan. 32:22\x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiya yǝnǝ dad eytidu  
\m
\v 15 I Pǝrwǝrdigar, Sǝn ⱨalimni bilisǝn; meni esingdǝ tutⱪaysǝn, manga yeⱪin kelip mǝndin hǝwǝr alƣaysǝn wǝ manga ziyankǝxlik ⱪilƣuqilardin intiⱪamimni alƣaysǝn; Sǝn ularƣa sǝwr-taⱪǝt kɵrsǝtküng bolsimu, meni yoⱪatmiƣaysǝn! Mening Seni dǝp horliniwaⱪanliⱪimni bilgǝysǝn. \f □ \fr 15:15 \ft \+bd «Manga yeⱪin kelip mǝndin hǝwǝr alƣaysǝn»\+bd* — ibraniy tilida «meni yoⱪliƣaysǝn». \+bd «Sǝn ularƣa sǝwr-taⱪǝt kɵrsǝtküng bolsimu, meni yoⱪatmiƣaysǝn! Mening Seni dǝp horliniwaⱪanliⱪimni bilgǝysǝn»\+bd* — Yǝrǝmiyaning demǝkqi bolƣini, Huda düxmǝnlirigǝ sǝwr-taⱪǝt ⱪilip, ɵzini (Yǝrǝmiyani) yǝnǝ ǝwǝtip, ɵzi arⱪiliⱪ ularƣa towa ⱪilix pursiti bǝrmǝkqi bolsa, undaⱪta, ǝksiqǝ, ular towa ⱪilmay, Yǝrǝmiyani ɵltürüwetix hǝwp-hǝtiri bar idi.\f*  \x + \xo 15:15 \xt Yǝr. 11:20\x*  
\v 16 Sɵzliringgǝ erixip, ularni yǝwaldim; sɵzliring ⱨǝm meni xadlandurƣuqi wǝ ⱪǝlbimning huxalliⱪi bolƣan; qünki mǝn Sening naming bilǝn atalƣanmǝn, i Pǝrwǝrdigar, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Huda!  
\v 17 Mǝn bǝzmǝ ⱪilƣuqilarning sorunida oynap-külüp olturmidim; Sening meni tutⱪan ⱪolung tüpǝylidin yalƣuz olturdum; qünki Sǝn meni \add ularning ⱪilƣanliri bilǝn\add* ⱪattiⱪ ƣǝzǝplǝndürdüng. \x + \xo 15:17 \xt Zǝb. 1:1\x*  
\v 18 Mening azabim nemixⱪa tohtimaydu, mening yaramning dawasi yoⱪ, nemixⱪa xipa tapmaydu? Sǝn manga huddi «aldamqi eriⱪ» wǝ tuyuⱪsiz ƣayib bolidiƣan sulardǝk bolmaⱪqisǝn?\f □ \fr 15:18 \ft \+bd «Sǝn manga huddi «aldamqi eriⱪ» wǝ tuyuⱪsiz ƣayib bolidiƣan sulardǝk bolmaⱪqisǝn?»\+bd* — ottura xǝrⱪtǝ, qɵl-bayawanda bǝzi eriⱪlar tosattin yoⱪap kǝtkǝqkǝ, «aldamqi eriⱪ»lar dǝp atilidu. Xularƣa ixǝngǝn, boylap mangidiƣan yoluqilar bǝlkim ussuzluⱪtin ɵlüp ketixi mumkin.\f*  \x + \xo 15:18 \xt Ayup 6:15-30; Yǝr. 30:15\x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarning Yǝrǝmiyaƣa bolƣan jawabi  
\m
\v 19 Xunga Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Sǝn ⱨazirⱪi ⱨalitingdin yenip yenimƣa ⱪaytsang, Mǝn ⱪaytidin seni aldimdiki hizmǝttǝ turuxⱪa yandurup kelimǝn; sǝn ⱪimmǝtlik \add sɵzlǝr\add* bilǝn ǝrzimǝs \add sɵzlǝrni\add* pǝrⱪlǝndürǝlisǝng, sǝn yǝnǝ aƣzimdǝk bolisǝn; bu hǝlⱪ sǝn tǝrǝpkǝ ⱪaytip kǝlsun, lekin sǝn ularning tǝripigǝ ⱨǝrgiz ⱪaytmasliⱪing kerǝk;  
\v 20 Wǝ Mǝn seni bu hǝlⱪⱪǝ nisbǝtǝn mistin ⱪopurulƣan, mustǝⱨkǝm bir sepil ⱪilimǝn; ular sanga ⱨujum ⱪilidu, lekin ular üstüngdin ƣǝlibǝ ⱪilalmaydu; qünki Mǝn seni ⱪutⱪuzuxⱪa, ulardin halas ⱪilixⱪa sǝn bilǝn billidurmǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \x + \xo 15:20 \xt Yǝr. 1:18\x*  
\v 21 — Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn seni rǝzillǝrning qanggilidin ⱪutⱪuzimǝn; ǝxǝddiylǝrning qanggilidin ⱪutⱪuzidiƣan nijatkaring bolimǝn.   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Yǝrǝmiyaƣa toy ⱪilmasliⱪ, matǝm tutmasliⱪ wǝ bǝzmilǝrgǝ ⱪatnaxmasliⱪ buyrulidu  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip mundaⱪ deyildi: —  
\v 2 Sǝn ayal zatini ǝmringgǝ almaysǝn, xundaⱪla muxu zeminda oƣul-ⱪiz pǝrzǝnt tapmaysǝn.  
\v 3 Qünki Pǝrwǝrdigar bu yǝrdǝ tuƣulƣan oƣul-ⱪizlar, bu zeminda ularni tuƣⱪan anilar wǝ ularni tuƣdurƣan atilar toƣrisida mundaⱪ dǝydu: —  
\v 4 Ular ǝlǝmlik kesǝllǝr bilǝn ɵlidu; ular üqün ⱨeq matǝm tutulmaydu, ular kɵmülmǝydu; ɵlükliri tezǝktǝk tupraⱪ yüzidǝ yatidu, ular ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik bilǝn yǝp ketilidu; jǝsǝtliri asmandiki uqar-ⱪanatlar wǝ zemindiki ⱨaywanatlar üqün ozuⱪ bolidu. \x + \xo 16:4 \xt Yǝr. 7:33; 9:22; 14:16; 15:2, 3; 25:33; 34:20\x*  
\v 5 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Sǝn \add Yǝrǝmiya\add*, ⱨaza boluwatⱪan ⱨeqbir ɵygǝ kirmǝ, yaki ɵlgǝnlǝr üqün aⱨ-zar kɵtürüx yaki ɵkünüxkǝ barma; qünki Mǝn bu hǝlⱪtin hatirjǝmlikimni, meⱨir-muⱨǝbbitimni wǝ rǝⱨimdilliklirimni elip taxlidim, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 6 Uluƣlardin tartip pǝslǝrgiqǝ bu zeminda ɵlidu; ular yǝrgǝ kɵmülmǝydu; ⱨeqkim ular üqün aⱨ-zar kɵtürmǝydu, yaki ularni dǝp, ya ǝtlirini tilmaydu, ya qaqlirini qüxürüwǝtmǝydu; \f □ \fr 16:6 \ft \+bd «ǝtlirini tilix» wǝ «qaqni qüxürüx»\+bd* — bular ⱪattiⱪ ⱪayƣuni bildürǝtti. «ǝtlirini kesix» aditi Tǝwratta mǝn’i ⱪilinƣan.\f*  \x + \xo 16:6 \xt Law. 19:28; Ⱪan. 14:1\x*  
\v 7 ular ⱪariliⱪ tutⱪanlarni yoⱪlap, nan oxtumaydu, ɵlgǝnlǝr üqün kɵngül sorimaydu; ata-anisi ɵlgǝnlǝr üqün ⱨeqkim tǝsǝlli ⱪǝdǝⱨini sunmaydu.  
\v 8 Sǝn bolsang ǝl-yurt bilǝn billǝ yǝp-iqixkǝ toy-bǝzmǝ bolƣan ɵygimu kirmǝ;  
\v 9 qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn ɵz künliringlarda wǝ ɵz kɵz aldinglarda, bu yǝrdin tamaxining sadasini, xad-huramliⱪ sadasini wǝ toyi boluwatⱪan yigit-ⱪizning awazlirini tohtitimǝn.\x + \xo 16:9 \xt Yǝx. 24:7, 8; Yǝr. 7:34; 25:10; Əz. 26:13\x*   
\b  
\m  
\s1 Sürgün bolux, andin zeminƣa ⱪayturulux  
\m
\v 10 Xundaⱪ boliduki, sǝn bu hǝlⱪⱪǝ bu sɵzlǝrning ⱨǝmmisini eytⱪiningda, ular sǝndin: «Nemixⱪa Pǝrwǝrdigar muxundaⱪ zor bir külpǝtni beximizƣa qüxürüxkǝ bekitkǝn? Bizning ⱪǝbiⱨlikimiz zadi nemǝ? Pǝrwǝrdigar Hudayimiz aldida zadi sadir ⱪilƣan nemǝ gunaⱨimiz bardu?» — dǝp soraydu. \f □ \fr 16:10 \ft \+bd «Sǝn bu hǝlⱪⱪǝ bu sɵzlǝrning ⱨǝmmisini eytⱪiningda, ular sǝndin: «... Pǝrwǝrdigar Hudayimiz aldida zadi sadir ⱪilƣan nemǝ gunaⱨimiz bardu?» — dǝp soraydu»\+bd* — xübⱨisizki, Yǝrǝmiyaning ularning toy-nǝzirlirigǝ kirmǝsliki ularning ⱪiziⱪixini ⱪozƣaytti.\f*  \x + \xo 16:10 \xt Yǝr. 5:19\x*  
\v 11 Əmdi sǝn ularƣa mundaⱪ dǝysǝn: — Qünki ata-bowiliringlar Mǝndin waz kǝqkǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — ⱨǝmdǝ baxⱪa ilaⱨlarƣa ǝgixip ularning ⱪulluⱪida bolƣan, ularƣa qoⱪunƣan; ular Mǝndin waz kǝqkǝn, Tǝwrat-ⱪanunumni ⱨeq tutmiƣan;  
\v 12 silǝr bolsanglar, ata-bowililiringlardin tehimu bǝttǝr ⱪilƣansilǝr; mana, ⱨǝrbiringlar ɵz rǝzil kɵnglidiki jaⱨilliⱪning kǝynigǝ kirip, Manga ⱨeq ⱪulaⱪ salmiƣansilǝr; \x + \xo 16:12 \xt Yǝr. 3:17; 7:26; 9:14; 11:10; 13:10; 17:23\x*  
\v 13 Xunga Mǝn silǝrni bu zemindin elip, silǝr yaki ata-bowiliringlar ⱨeq bilmǝydiƣan baxⱪa bir zeminƣa taxlaymǝn; silǝr xu yǝrdǝ keqǝ-kündüz baxⱪa ilaⱨlarning ⱪulluⱪida bolisilǝr; qünki Mǝn silǝrgǝ ⱨeq meⱨirni kɵrsǝtmǝymǝn.\x + \xo 16:13 \xt Ⱪan. 4:27; 28:64,65\x*   
\m
\v 14 Xunga mana, xu künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — «Israillarni Misir zeminidin ⱪutⱪuzup qiⱪarƣan Pǝrwǝrdigarning ⱨayati bilǝn!» degǝn ⱪǝsǝm ⱪaytidin ixlitilmǝydu, \x + \xo 16:14 \xt Yǝr. 23:7, 8\x*  
\v 15 bǝlki \add xu künlǝrdǝ\add* «Israillarni ximaliy zeminidin wǝ Ɵzi ularni ⱨǝydigǝn barliⱪ zeminlǝrdin ⱪutⱪuzup qiⱪarƣan Pǝrwǝrdigarning ⱨayati bilǝn!» dǝp ⱪǝsǝm iqilidu. Qünki Mǝn ularni ata-bowiliriƣa tǝⱪdim ⱪilƣan zeminiƣa ⱪayturimǝn.  
\v 16 Ⱨalbuki, mana ⱨazir bolsa, Mǝn nurƣun beliⱪqilarni ǝwǝtip ularni tutⱪuzuxⱪa qaⱪirimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — andin nurƣun owqilarni ǝwǝtip ularni ⱪoƣlap owlaxⱪa qaⱪirimǝn; ular ularni ⱨǝrbir taƣdin, ⱨǝrbir egizliktin, ⱪiya taxlarning ƣar-ⱪisilqaⱪliridin tepiwalidu. \f □ \fr 16:16 \ft \+bd «Mǝn... nurƣun beliⱪqilarni ... nurƣun owqilarni ǝwǝtip...»\+bd* — «beliⱪqilar» wǝ «owqilar» bolsa düxmǝnlǝrni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 17 Qünki kɵzlirim ularning barliⱪ yolliri üstidǝ turidu; ular aldimda ⱨeq suⱪunalmidi, ularning ⱪǝbiⱨliki kɵzlirimdin ⱨeq yoxurulmidi. \x + \xo 16:17 \xt Ayup 34:21; Pǝnd. 5:21; Yǝr. 32:19\x*  
\v 18 Lekin Mǝn awwal ularning ⱪǝbiⱨlikini wǝ gunaⱨini bexiƣa ⱨǝssilǝp ⱪayturimǝn; qünki ular zeminimni yirginqlik nǝrsilǝrning ɵlükliri bilǝn bulƣiƣan, Mening mirasimni lǝnǝtlik nǝrsiliri bilǝn toldurƣan.\f □ \fr 16:18 \ft \+bd «yirginqlik nǝrsiliri... lǝnǝtlik nǝrsiliri...»\+bd* — butliri ⱪatarliⱪlarni kɵrsitidu. «Yirginqlik nǝrsilirining ɵlükliri» — bǝlkim «Dǝrwǝⱪǝ, ǝrzimǝslǝr!» dǝp taxliwǝtkǝn butlirini yaki xu butlarƣa ⱪurbanliⱪ ⱪilƣan nǝrsilǝrni kɵrsitixi mumkin.\f*  \x + \xo 16:18 \xt Yǝr. 3:2; Əz. 43:7\x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiya sɵz ⱪisturidu  
\m
\v 19 — I Pǝrwǝrdigar, Sǝn mening küqüm wǝ ⱪorƣinimsǝn, azab-oⱪubǝt künidǝ baxpanaⱨimsǝn. Əllǝr bolsa yǝr yüzining qǝt-qǝtliridin yeningƣa kelidu wǝ: «Bǝrⱨǝⱪ, ata-bowilirimiz yalƣanqiliⱪ ⱨǝm bimǝnilikkǝ mirashorluⱪ ⱪilƣan; bu nǝrsilǝrdǝ ⱨeq payda yoⱪtur. \f □ \fr 16:19 \ft \+bd «Bǝrⱨǝⱪ, ata-bowilirimiz yalƣanqiliⱪ ⱨǝm bimǝnilikkǝ mirashorluⱪ ⱪilƣan»\+bd* — «yalƣanqiliⱪ ⱨǝm bimǝnilik» yǝnǝ «sahta ilaⱨlar», butlarni kɵrsitidu.\f*  
\v 20 Insanlar ɵz-ɵzigǝ hudalarni yasiyalamdu?! Lekin yasiƣini Huda ǝmǝstur!» — dǝydu.   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarning sɵzining dawami  
\m
\v 21 — Xunga, mana, Mǝn bu ⱪetim \add bu rǝzil hǝlⱪⱪǝ\add* xuni obdan bildürimǝn, — ularƣa Mening ⱪolum wǝ küq-ⱪudritimni obdan bildürimǝn; xuning bilǝn ular Mening namimning Pǝrwǝrdigar ikǝnlikini bilidu!\f □ \fr 16:21 \ft \+bd «Xunga, mana, Mǝn bu ⱪetim bu rǝzil hǝlⱪⱪǝ xuni obdan bildürimǝn, — ularƣa Mening ⱪolum wǝ küq-ⱪudritimni obdan bildürimǝn...»\+bd* — bu jümlidiki ǝng muⱨim sɵz «xunga»dur. Əgǝr kǝlgüsidǝ «yat ǝllǝr» Hudani obdan tonuydiƣan bolsa, undaⱪta Hudaning Ɵz hǝlⱪi bolƣan Israil Hudani tonuxi kerǝk ǝmǝsmu?\f*  \x + \xo 16:21 \xt Yǝr. 33:2\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 17
\m
\v 1 Yǝⱨudaning gunaⱨi almas uqluⱪ tɵmür ⱪǝlǝm bilǝn taxtahtay kǝbi yürǝklirigǝ wǝ ⱪurbangaⱨliridiki münggüzlǝrgǝ oyulƣan; \x + \xo 17:1 \xt Yǝr. 11:13\x*  
\v 2 balilirimu yexil dǝrǝhlǝr boyida tiklǝngǝn, egiz dɵnglǝr üstidǝ yasiƣan \add butlirining\add* ⱪurbangaⱨlirini wǝ «Axǝraⱨ»lirini ⱨǝrdaim seƣinidu. \f □ \fr 17:2 \ft \+bd ««Axǝraⱨ»lar\+bd* — bǝlkim butpǝrǝslikkǝ beƣixlanƣan dǝrǝhliklǝrdur. Dǝrǝhlǝr bǝlkim «ayal mǝbud» xǝklidǝ oyulƣan yaki nǝⱪixlǝngǝn boluxi mumkin.\f*  \x + \xo 17:2 \xt Yǝr. 2:20\x*  
\v 3 Mǝn taƣliringlarda wǝ etizliringlarda, ⱨǝm bayliⱪliringni ⱨǝm hǝziniliringni, — sening «yuⱪiri jaylar»ingmu buning sirtida ǝmǝs — bu qetingdin u qetinggiqǝ bolƣan gunaⱨing tüpǝylidin olja boluxⱪa tapxurimǝn; \f □ \fr 17:3 \ft \+bd «Mǝn taƣliringlarda wǝ etizliringlarda, ⱨǝm bayliⱪliringni ⱨǝm hǝziniliringni... tapxurimǝn»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Dalida turƣan mening teƣimni bolsa, ⱨǝm bayliⱪliringni ⱨǝm hǝziniliringni... tapxurimǝn». 
\fp  Israildiki «yuⱪiri jaylar» butpǝrǝslikkǝ ait, yirginqlik jaylarƣa aylandurulƣanidi.\f*  \x + \xo 17:3 \xt Yǝr. 15:13\x*  
\v 4 Ɵzüngning xori, Mǝn sanga tǝⱪdim ⱪilƣan mirasing ⱪolungdin ketidu; Mǝn sǝn tonumaydiƣan bir zeminda seni düxmǝnliringning ⱪulluⱪiƣa tapxurimǝn; qünki silǝr ƣǝzipimgǝ ot yeⱪip uni ⱪozƣiƣansilǝr; u mǝnggügǝ kɵyidu.\x + \xo 17:4 \xt Ⱪan. 28:68; Yǝr. 15:14; 16:13\x*   
\b  
\m  
\s1 Birnǝqqǝ ⱨekmǝtlik sɵzlǝr  
\m
\v 5 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m — Adǝmgǝ tayanƣan, adǝmning ǝt-küqini tayanqi ⱪilƣan, ⱪǝlbi Pǝrwǝrdigardin qǝtnigǝn adǝmning ⱨaliƣa lǝnǝt bolsun!  
\v 6 U qɵl-bayawanda ɵskǝn ⱪara arqa qatⱪilidǝk bolidu; bǝht-yahxiliⱪ kǝlsimu u buni kɵrmǝydu; u bǝlki qɵldiki ⱪaƣjiraⱪ yǝrlǝrdǝ, adǝmzatsiz xorluⱪ bir zeminda turidu.  
\v 7 Pǝrwǝrdigarƣa tayanƣan, Pǝrwǝrdigarni tayanq ⱪilƣan adǝm bǝht-bǝrikǝtlik bolidu! \x + \xo 17:7 \xt Zǝb. 2:12; 34:8; Pǝnd. 16:20; Yǝx. 30:18\x*  
\v 8 U sular boyida tiklǝngǝn, eriⱪ boyida kǝng yiltiz tartⱪan dǝrǝhdǝk; piȥƣirim issiⱪtin u ⱪorⱪmaydu; uning yopurmaⱪliri ⱨǝmixǝ yexildur; ⱪurƣaⱪqiliⱪ yili u solaxmaydu wǝ mewǝ berixtin ⱪalmaydu.\x + \xo 17:8 \xt Zǝb. 1:3\x*   
\m
\v 9 Ⱪǝlb ⱨǝmmidin aldamqi, uning dawasi yoⱪtur. Kimmu uni qüxinǝlisun?  
\v 10 Mǝnki Pǝrwǝrdigar insan ⱪǝlbini kɵzitip tǝkxürimǝn; ⱨǝrbirsigǝ ɵz yolliri boyiqǝ, ⱪilƣan ǝmǝllirining mewisi boyiqǝ tǝⱪsim ⱪilix üqün, insan wijdanini sinaymǝn. \f □ \fr 17:10 \ft \+bd «insan wijdanini sinaymǝn»\+bd* — «wijdan» ibraniy tilida «bɵrǝk» degǝn bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 17:10 \xt 1Sam. 16:7; Zǝb. 7:9\x*  
\v 11 Huddi ɵzi tuƣmiƣan tuhumlarni besiwalƣan kǝkliktǝk, ⱨaramdin bayliⱪlarƣa erixkǝn kiximu xundaⱪ bolidu; künlirining yerimi ɵtmǝyla erixkinidin ayrilidu, u ahirida ǝhmǝⱪ bolup qiⱪidu.\f □ \fr 17:11 \ft \+bd «Huddi ɵzi tuƣmiƣan tuhumlarni besiwalƣan kǝkliktǝk...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Huddi tuhumlarni besip lekin tɵrǝldürmǝydiƣan bir kǝkliktǝk...».\f*   
\b  
\m
\v 12 Xan-xǝrǝplik bir tǝht, ǝzǝldin yuⱪiriƣa tiklǝngǝn, dǝl bizning baxpanaⱨimiz bolƣan jaydur;  
\v 13 i Pǝrwǝrdigar, Sǝn Israilning ümidisǝn! Sǝndin waz kǝqkǝn ⱨǝmmǝylǝn yǝrgǝ ⱪarap ⱪalidu; Sǝndin yiraⱪlaxⱪanlar tupraⱪta yatⱪanlar arisida tizimlinidu; qünki ular ⱨayatliⱪ sulirining mǝnbǝsi bolƣan Pǝrwǝrdigardin waz kǝqkǝn. \x + \xo 17:13 \xt Zǝb. 73:27; Yǝx. 1:28; Yǝr. 2:13; Yⱨ. 8:8\x*  
\v 14 Meni saⱪaytⱪin, i Pǝrwǝrdigar, mǝn xuning bilǝn jǝzmǝn saⱪaytilimǝn! Meni ⱪutⱪuzƣin, xuning bilǝn jǝzmǝn ⱪutⱪuzulimǝn! — Qünki Ɵzüng mening mǝdⱨiyǝmdursǝn! \f □ \fr 17:14 \ft \+bd «meni ⱪutⱪuzƣin, xuning bilǝn jǝzmǝn ⱪutⱪuzulimǝn!»\+bd* — bu ayǝttiki «ⱪutⱪuzux» ⱨǝrgiz Yǝrǝmiyaning ɵz ⱨayatining aman-esǝn saⱪlinixini tilixila ǝmǝs. Muⱨim ix xuki, u bu ayǝttiki gǝp bilǝn 1-11-ayǝtlǝrdiki bexarǝtkǝ, bolupmu: «Ⱪǝlb ⱨǝmmidin aldamqi, uning dawasi yoⱪtur» degǝngǝ bolƣan inkasi. U birinqidin ɵzining, ikkinqidin hǝlⱪining ⱪǝlbining gunaⱨining toluⱪ tügitilixi (saⱪaytilixi)ni tilǝydu. «Dawasi yoⱪ» ⱪǝlbni bolsa pǝⱪǝt ⱨǝmmigǝ ⱪadir bir Huda saⱪaytalaydu. Bu ix dǝl «yengi ǝⱨdǝ»din ibarǝt — 31:31-34ni kɵrüng.\f*  
\v 15 Mana, ular manga: — Pǝrwǝrdigarning sɵz-bexariti ⱪeni?! Ⱪeni, u ǝmǝlgǝ axurulsun!» — dǝydu. \x + \xo 17:15 \xt Yǝx. 5:19; 2Pet. 3:4\x*  
\v 16 Lekin mǝn bolsam, Sanga ǝgǝxkinimdǝ «pada baⱪⱪuqi» boluxtin ⱨeq ⱪaqⱪan ǝmǝsmǝn, wǝ ǝjǝl künini ⱨeq arzu ⱪilmiƣanmǝn, — Sǝn bilisǝn! Aƣzimdin barliⱪ qiⱪⱪanlar Sening yüz aldingda bolƣan. \f □ \fr 17:16 \ft \+bd «pada baⱪⱪuqi»\+bd* — xübⱨisizki, pǝyƣǝmbǝrning hǝlⱪⱪǝ bolƣan rolini kɵrsitidu. «Lekin mǝn bolsam, Sanga ǝgǝxkinimdǝ «pada baⱪⱪuqi» boluxtin ⱨeq ⱪaqⱪan ǝmǝsmǝn» degǝnning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mǝn bolsam, balayi’apǝtni qüxürüx üqün Sanga esilmidim!»\f*  
\v 17 Manga wǝⱨimǝ bolmiƣaysǝn; külpǝtlik künidǝ Sǝn mening baxpanaⱨimdursǝn. \x + \xo 17:17 \xt Yǝr. 16:19\x*  
\v 18 Manga ziyankǝxlik ⱪilƣuqilar yǝrgǝ ⱪarap ⱪalsun, lekin meni yǝrgǝ ⱪaratmiƣaysǝn! Ular dǝkkǝ-dükkigǝ qüxsun, lekin meni dǝkkǝ-dükkigǝ qüxürmigǝysǝn; ularning bexiƣa külpǝt künini qüxürgǝysǝn; ularni ikki ⱨǝssilik ⱨalakǝt bilǝn üzül-kesil paqaⱪlap taxliƣaysǝn!\x + \xo 17:18 \xt Zǝb. 35:4-5; 40:14-15; Yǝr. 15:15\x*   
\b  
\m  
\s1 «Xabat» küni — yǝni xǝmbǝ küni, yǝni dǝm elix küni — rǝⱨim pursiti  
\m
\v 19 Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ degǝn: — Barƣin, Yǝⱨuda padixaⱨliri xǝⱨǝrgǝ kiridiƣan wǝ qiⱪidiƣan «Hǝlⱪning baliliri» degǝn dǝrwazida, ⱨǝmdǝ Yerusalemning barliⱪ dǝrwazilirida turƣin, ularƣa mundaⱪ degin: — \f □ \fr 17:19 \ft \+bd «xabat küni»\+bd* — bu bexarǝt (19-27-ayǝt)ning temisi «xabat küni», yǝni xǝmbǝ küni, yǝni dǝm elix küni. Huda muxu yǝrdǝ bu kün arⱪiliⱪ hǝlⱪigǝ meⱨir-xǝpⱪitini kɵrsǝtmǝkqi.\f*  
\v 20 Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglanglar, i muxu dǝrwazilardin kiridiƣan Yǝⱨudaning padixaⱨliri, barliⱪ Yǝⱨuda wǝ Yerusalemda turuwatⱪan halayiⱪ!  
\v 21 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Ɵz jeninglarƣa ⱨezi bolunglar! «xabat» künidǝ ⱨeqⱪandaⱪ yükni kɵtürmǝnglar, Yerusalemning dǝrwaziliridin ⱨeqnǝrsini epkirmǝnglar; \x + \xo 17:21 \xt Nǝⱨ. 13:19\x*  
\v 22 xabat künliridǝ ɵyliringlardin ⱨeq yükni kɵtürüp elip qiⱪmanglar, wǝ ⱨeqⱪandaⱪ ǝmgǝk ⱪilmanglar; bǝlki Mǝn ata-bowiliringlarƣa buyruƣinimdǝk, xabat künini Ɵzümgǝ atalƣan muⱪǝddǝs bir kün dǝp ⱪaranglar. \f □ \fr 17:22 \ft \+bd «xabat künliridǝ ɵyliringlardin ⱨeq yükni kɵtürüp elip qiⱪmanglar, wǝ ⱨeqⱪandaⱪ ǝmgǝk ⱪilmanglar... xabat künini Ɵzümgǝ atalƣan muⱪǝddǝs bir kün dǝp ⱪaranglar»\+bd* — oⱪurmǝnkǝrgǝ ayanki, Huda Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Yǝⱨudiylarƣa, «xabat küni» (xǝmbǝ küni)ni Ɵzini seƣinixⱪa, ⱨeqⱪandaⱪ meⱨnǝt ⱪilmay ⱨǝr adǝm wǝ mal-waranning dǝm alidiƣan küni bolsun dǝp buyruƣan.\f*  \x + \xo 17:22 \xt Mis. 20:8; 23:12; 31:13; Əz. 20:12\x*  
\v 23 Lekin ular ⱨeq anglimiƣan yaki ⱪulaⱪ salmiƣan, bǝlki anglimasliⱪⱪa ⱨǝm tǝrbiyini ⱪobul ⱪilmasliⱪⱪa boynini ⱪattiⱪ ⱪilƣan. \x + \xo 17:23 \xt Yǝr. 11:10; 13:10; 16:12\x*  
\v 24 Xundaⱪ boliduki, silǝr awazimni kɵngül ⱪoyup anglisanglar, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — yǝni xabat künidǝ xǝⱨǝr dǝrwaziliridin ⱨeq yükni elip kirmisǝnglar wǝ ⱨeq ǝmgǝk ⱪilmasliⱪ arⱪiliⱪ xabat künini Manga pak-muⱪǝddǝs bir kün ⱨesablisanglar,  
\v 25 bu xǝⱨǝr dǝrwaziliridin Dawutning tǝhtigǝ olturidiƣan padixaⱨliri wǝ ǝmirliri jǝng ⱨarwiliriƣa olturup wǝ atlarƣa minip kiridu; ular, ularning ǝmirliri, Yǝⱨudadikilǝr wǝ Yerusalemda turuwatⱪanlarmu kirip-qiⱪixidu; bu xǝⱨǝr mǝnggü awat bolidu. \x + \xo 17:25 \xt Yǝr. 22:4\x*  
\v 26 Xundaⱪ ⱪilsanglar, hǝlⱪlǝr Yǝⱨuda xǝⱨǝrliridin, Yerusalem ǝtrapidiki yezilardin, Binyaminning zeminidin, \add ƣǝrbtiki\add* «Xǝfǝlaⱨ» egizlikidin, jǝnubtiki \add taƣliⱪtin\add*, Yǝⱨudadiki jǝnubiy bayawanlardin Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ»lar, «inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪliri», «axliⱪ ⱨǝdiyǝ»lǝr wǝ huxbuylarni tutup, \add Pǝrwǝrdigarƣa bolƣan\add* rǝⱨmǝtlirini eytixⱪa kiridiƣan bolidu.  
\v 27 Lekin silǝr Manga ⱪulaⱪ salmisanglar, yǝni xabat künini Ɵzümgǝ pak-muⱪǝddǝs ⱨesablimay, xabat künidǝ Yerusalemning dǝrwaziliridin yük kɵtürüp kirsǝnglar, ǝmdi Mǝn dǝrwazilarƣa bir ot yaⱪimǝn, u Yerusalemdiki ordilarni yǝwetidu, uni ⱨeq ɵqürǝlmǝydu.\f □ \fr 17:27 \ft \+bd «Lekin silǝr Manga ⱪulaⱪ salmisanglar, yǝni xabat künini Ɵzümgǝ pak-muⱪǝddǝs ⱨesablimay, ... ǝmdi Mǝn dǝrwazilarƣa bir ot yaⱪimǝn, u Yerusalemdiki ordilarni yǝwetidu...»\+bd* — bu 19-27-ayǝtlǝrning intayin muⱨim bir alaⱨidiliki wǝ ǝⱨmiyiti bar. Pǝrwǝrdigar Israilƣa meⱨri-xǝpⱪitini bildürüx üqün, Ɵz Tǝwrat-ⱪanunining tǝlǝplirini pǝⱪǝt birla pǝrmanƣa, yǝni «xabat künini ⱨɵrmǝtlǝnglar» degǝngǝ yiƣinqaⱪlaydu; ular pǝⱪǝt muxu addiy tǝlǝpkila ǝmǝl ⱪilsa, U ularning pǝs ǝⱨwalini pütünlǝy ɵzgǝrtǝlǝytti. Xundaⱪ bolsimu, ular bǝribir yǝnila bu kiqik pǝrmanƣa ǝmǝl ⱪilalmiƣan. Adǝmlǝrning insaniy gunaⱨ tǝbiiti ⱨǝrdaim xundaⱪtur!\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 18
\s1 Sapalqidin alƣan sawaⱪ  
\m
\v 1 Bu sɵz Pǝrwǝrdigardin Yǝrǝmiyaƣa kelip, mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 2 «Ornungdin tur, sapalqining ɵyigǝ qüxkin, Mǝn sanga sɵzlirimni anglitimǝn».   
\m
\v 3 Xunga mǝn sapalqining ɵyigǝ qüxtum; wǝ mana, sapalqi ƣaltǝk üstidǝ bir nǝrsini yasawatⱪanidi.  
\v 4 U seƣiz laydin yasawatⱪan ⱪaqa turup-turup ⱪoli astida buzulatti. Xu qaƣda sapalqi xu laydin ɵzi layiⱪ kɵrgǝn baxⱪa bir ⱪaqini yasaytti.   
\m
\v 5 Wǝ Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip mundaⱪ deyildi: —  
\v 6 «I Israil jǝmǝti, bu sapalqi ⱪilƣandǝk Mǝn sanga ⱪilalmamdim? — dǝydu Pǝrwǝrdigar. — Mana, seƣiz layning sapalqining ⱪolida bolƣiniƣa ohxax, silǝr Mening ⱪolumdisilǝr, i Israil jǝmǝti. \x + \xo 18:6 \xt Yǝx. 45:9; 64:8; Rim. 9:20\x*  
\v 7 Bǝzidǝ Mǝn mǝlum bir ǝl, mǝlum bir mǝmlikǝt toƣruluⱪ, yǝni uning yulunuxi, buzuluxi wǝ ⱨalak ⱪilinixi toƣruluⱪ sɵzlǝymǝn; \x + \xo 18:7 \xt Yǝr. 1:10\x*  
\v 8 xu qaƣ Mǝn agaⱨlandurƣan xu ǝl yamanliⱪidin towa ⱪilip yansa, Mǝn ularƣa ⱪilmaⱪqi bolƣan yamanliⱪtin yanimǝn.  
\v 9 Mǝn yǝnǝ bǝzidǝ mǝlum bir ǝl, mǝlum bir mǝmlikǝt toƣruluⱪ, yǝni uning ⱪuruluxi wǝ tikip ɵstürülüxi toƣruluⱪ sɵzlǝymǝn;  
\v 10 xu qaƣ xu ǝl kɵz aldimda yamanliⱪ ⱪilip awazimni anglimisa, Mǝn yǝnǝ ularƣa wǝdǝ ⱪilƣan, ularni bǝrikǝtlimǝkqi bolƣan yahxiliⱪtin yanimǝn.   
\m
\v 11 Əmdi ⱨazir Yǝⱨudadikilǝrgǝ wǝ Yerusalemda turuwatⱪanlarƣa mundaⱪ degin: — «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn silǝrgǝ yamanliⱪ tǝyyarlawatimǝn, silǝrgǝ ⱪarxi bir pilan tüziwatimǝn; xunga ⱨǝrbiringlar rǝzil yolunglardin yeninglar, yolliringlarni wǝ ⱪilmixliringlarni tüzitinglar.\x + \xo 18:11 \xt 2Pad. 17:13; Yǝr. 7:3; 25:5; 26:13; 35:15\x*   
\m
\v 12 — Lekin ular: «Yaⱪ! Ham hiyal ⱪilma! Biz ɵz pilanlirimizƣa ǝgixiwerimiz, ɵz rǝzil kɵnglimizdiki jaⱨilliⱪimiz boyiqǝ ⱪiliwerimiz» — dǝydu.\f □ \fr 18:12 \ft \+bd «Yaⱪ! Ham hiyal ⱪilma!»\+bd* — ibraniy tilida «Yaⱪ! Ümid yoⱪ!».\f*  \x + \xo 18:12 \xt Yǝr. 2:25\x*   
\m
\v 13 Xunga Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Əllǝr arisidin: «Kim muxundaⱪ ixni anglap baⱪⱪan?!» dǝp soranglar. «Pak ⱪiz» Israil dǝⱨxǝtlik yirginqlik ixni ⱪilƣan! \x + \xo 18:13 \xt Yǝr. 2:10\x*  
\v 14 Liwan ⱪarliri aydaladiki ⱪiyaliⱪtin yoⱪap ketǝmdu? Uning yiraⱪtin qüxkǝn muzdǝk suliri ⱪurup ketǝmdu?  
\v 15 Lekin Mening hǝlⱪim bolsa Meni untuƣan; ular yoⱪ bir nǝrsilǝrgǝ huxbuy yaⱪidu; mana, bular ularni yaxawatⱪan yolidin, yǝni ⱪǝdimdin bolƣan yollardin putlaxturup, kɵtürülüp tüz ⱪilinmiƣan bir yolda mangdurƣan. \x + \xo 18:15 \xt Yǝr. 2:32; 3:21; 6:16; 13:25\x*  
\v 16 Xuning bilǝn ularning zeminini dǝⱨxǝt basidiƣan ⱨǝm daim kixilǝr ux-ux ⱪilidiƣan obyekt ⱪilidu; uningdin ɵtüwatⱪanlarning ⱨǝmmisini dǝⱨxǝt besip, bexini qayⱪixidu. \f □ \fr 18:16 \ft \+bd «... ularning zeminini dǝⱨxǝt basidiƣan ⱨǝm daim kixilǝr ux-ux ⱪilidiƣan obyekt ⱪilidu; uningdin ɵtüwatⱪanlarning ⱨǝmmisini dǝⱨxǝt besip, bexini qayⱪixidu»\+bd* — bu ⱨǝrikǝtlǝr (ux-ux ⱪilix, baxni ⱪayⱪixix) bǝlkim ⱨǝyran bolƣanliⱪi, yaki mazaⱪ ⱪilƣanliⱪini bildüridu.\f*  \x + \xo 18:16 \xt Yǝr. 12:11; 19:8; 49:13; 50:13\x*  
\v 17 Mǝn huddi xǝrⱪtin qiⱪⱪan xamaldǝk ularni düxmǝn aldida tarⱪitiwetimǝn; Mǝn balayi’apǝt künidǝ ularƣa yüzümni ǝmǝs, bǝlki arⱪamni ⱪilimǝn».\f □ \fr 18:17 \ft \+bd «xǝrⱪtin qiⱪⱪan xamal»\+bd* — Ⱪanaanda (Pǝlǝstindǝ), adǝttǝ ⱨǝmmini ⱪurutidiƣan, qang-topa tarⱪitidiƣan dǝⱨxǝtlik xamal bolidu.\f*  \x + \xo 18:17 \xt Yǝx. 27:8; 29:6; Yǝr. 4:11,12,13; 13:24\x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiya ɵzigǝ ziyankǝxlik ⱪilƣuqilarning yamanliⱪini ɵz bexiƣa qüxürüxini tilǝydu  
\m
\v 18 Kixilǝr: «Kelinglar, Yǝrǝmiyaƣa ⱪǝst ⱪilayli; qünki ya kaⱨinlardin ⱪanun-tǝrbiyǝ, ya danixmǝnlǝrdin ǝⱪil-nǝsiⱨǝt ya pǝyƣǝmbǝrlǝrdin sɵz-bexarǝt kǝmlik ⱪilmaydu. Kelinglar, tilimizni bir ⱪilip uning üstidin xikayǝt ⱪilayli, uning sɵzliridin ⱨeqⱪaysisiƣa ⱪulaⱪ salmayli» — deyixti.\f □ \fr 18:18 \ft \+bd «Kelinglar, Yǝrǝmiyaƣa ⱪǝst ⱪilayli; qünki ya kaⱨinlardin ⱪanun-tǝrbiyǝ, ya danixmǝnlǝrdin ǝⱪil-nǝsiⱨǝt ya pǝyƣǝmbǝrlǝrdin sɵz-bexarǝt kǝmlik ⱪilmaydu»\+bd* — ular Yǝrǝmiyani ⱪǝstlǝp ɵltürüxkǝ baⱨanǝ-sǝwǝb tapmaⱪqi idi. Kɵrünǝrlikki, xu qaƣdiki Tǝwrat-ⱪanun ɵgitidiƣan kaⱨinlar, «danixmǝnlǝr» wǝ atalmix «pǝyƣǝmbǝrlǝr» Yǝrǝmiyaning sɵzi toƣruluⱪ süküt ⱪilatti yaki ularƣa zit sɵzlǝrni ⱪilatti. Ular: «Biz bǝribir diniy adǝmlǝrmiz, diniy ǝrbablarning sɵzini anglawatimiz» dǝp Hudaning sɵzini rǝt ⱪilip Yǝrǝmiyani ɵltürüxni ⱪǝstlǝytti.\f*  \x + \xo 18:18 \xt Yǝr. 9:7; Mal. 2:7\x*   
\m
\v 19 — I Pǝrwǝrdigar, manga ⱪulaⱪ salƣaysǝn; manga ⱪarxilixidiƣanlarning dǝwatⱪanlirini angliƣaysǝn.  
\v 20 Yahxiliⱪⱪa yamanliⱪ ⱪilix bolamdu? Qünki ular jenim üqün ora koliƣan; mǝn ularƣa yahxi bolsun dǝp, ƣǝzipingni ulardin yandurux üqün Sening aldingda \add dua ⱪilip\add* turƣanliⱪimni esingdǝ tutⱪaysǝn.  
\v 21 Xunga baliliringni ⱪǝⱨǝtqilikkǝ tapxurƣaysǝn, ⱪiliqning bisiƣa elip bǝrgǝysǝn; ayalliri baliliridin juda ⱪilinip tul ⱪalsun; ǝrliri waba-ɵlüm bilǝn yoⱪalsun, yigitlǝr jǝngdǝ ⱪiliqlansun. \x + \xo 18:21 \xt Zǝb. 109:10\x*  
\v 22 Ularning üstigǝ basmiqilarni elip kǝlginingdǝ ɵyliridin nalǝ-pǝryad anglansun; qünki ular meni tutuxⱪa ora koliƣan, putlirim üqün ⱪismaⱪlarni yoxurun salƣan.  
\v 23 Əmdi Sǝn, i Pǝrwǝrdigar, ularning meni ⱪǝtl ⱪilixⱪa bolƣan ⱪǝstlirining ⱨǝmmisini obdan bilisǝn; ularning ⱪǝbiⱨliklirini kǝqürmigǝysǝn, ularning gunaⱨlirini kɵzüng aldidin yumiƣaysǝn; bǝlki ular Sening aldingda yiⱪitilsun; ƣǝziping qüxkǝn künidǝ ularni bir tǝrǝp ⱪilƣaysǝn.   
\b  
\b  
\m  
\c 19
\s1 Qeⱪilƣan kozidin alƣan sawaⱪ  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Barƣin, sapalqidin bir sapal kozini alƣin; andin ǝlning aⱪsaⱪalliridin wǝ kaⱨinlarning aⱪsaⱪalliridin birnǝqqini apirip,  
\v 2 «Sapal parqiliri» dǝrwazisiƣa yeⱪin bolƣan «Ⱨinnomning oƣlining jilƣisi»ƣa berip xu yǝrdǝ Mǝn sanga eytidiƣan sɵzlǝrni jakarliƣin. \f □ \fr 19:2 \ft \+bd «Ⱨinnomning oƣlining jilƣisi»\+bd* — bǝzidǝ «Ⱨinnomning jilƣisi» (ibraniy tilida «Gǝ-Ⱨinnom») dǝp atilidu. Kɵrünüp turuptiki, bǝlkim sapalqilar xu yǝrdǝ sapal parqilirini taxliwetǝtti. Keyin, hǝlⱪ xu yǝrgǝ ⱨǝrhil ǝhlǝtlǝrni tɵkkǝqkǝ, u yǝr «dozah»ning bir simwoli bolup ⱪalƣan. Xuning bilǝn «gǝ-ⱨinnom» degǝn sɵz «dozah»ni bildüridiƣan sɵz bolup ⱪalƣan. Ərǝb tili arⱪiliⱪ bu sɵz «jǝⱨǝnnǝm» xǝklidǝ uyƣur tiliƣa kirgǝn.\f*  
\v 3 Mundaⱪ degin: — Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglanglar, i Yǝⱨudaning padixaⱨliri wǝ Yerusalemdikilǝr! Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn muxu yǝrgǝ balayi’apǝtni qüxürimǝnki, kimki uni anglisila ⱪulaⱪliri zingildap ketidu. \x + \xo 19:3 \xt 1Sam. 3:11; 2Pad. 21:12\x*  
\v 4 Qünki bu hǝlⱪ Mǝndin waz keqip, bu yǝrni Manga «yat» ⱪilƣan, uningda nǝ ɵzliri, nǝ ata-bowiliri, nǝ Yǝⱨuda padixaⱨliri ⱨeq tonumiƣan baxⱪa ilaⱨlarƣa huxbuy yaⱪⱪan; ular bu yǝrni gunaⱨsizlarning ⱪanliri bilǝn toldurƣan. \x + \xo 19:4 \xt Yǝx. 65:11; Yǝr. 2:13,17,19; 5:7,19; 7:6; 15:6; 17:13\x*  
\v 5 Ular Baalƣa ɵz balilirini kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar süpitidǝ kɵydürüx üqün Baalning «yuⱪiri jaylar»ini ⱪurƣan; Mǝn bundaⱪ bir ixni ⱨeqⱪaqan buyrup baⱪmiƣan, ⱨeq eytmiƣan, u ⱨǝrgiz oyumƣa kirip baⱪmiƣan.  
\v 6 Xunga mana, xundaⱪ künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — bu yǝr kǝlgüsidǝ «Tofǝt», yaki «Ⱨinnomning oƣlining jilƣisi» dǝp atalmaydu, bǝlki «Ⱪǝtl jilƣisi» dǝp atilidu. \x + \xo 19:6 \xt Yǝr. 7:32\x*  
\v 7 Mǝn bu yǝrdǝ Yǝⱨuda ⱨǝm Yerusalemning pilan-tǝdbirlirini ⱪuruⱪ ⱪiliwetimǝn; Mǝn ularni düxmǝnlirining ⱪiliqi bilǝn, yǝni janlirini izdigüqilǝrning ⱪolida yiⱪitimǝn; Mǝn jǝsǝtlirini asmandiki uqar-ⱪanatlarƣa wǝ yǝr-zemindiki ⱨaywanatlarƣa ozuⱪ boluxⱪa beriwetimǝn. \x + \xo 19:7 \xt Yǝr. 15:3; 16:4\x*  
\v 8 Mǝn bu xǝⱨǝrni dǝⱨxǝt basidiƣan ⱨǝm kixilǝr ux-ux ⱪilidiƣan obyekt ⱪilimǝn; uningdin ɵtüwatⱪanlarning ⱨǝmmisi uning barliⱪ yara-wabaliri tüpǝylidin dǝⱨxǝt besip üxⱪirtidu.  
\v 9 Mǝn ularni düxmǝnlirining ⱨǝm janlirini izdigüqilǝrning ⱪattiⱪ ⱪistaydiƣan ⱪorxawining besimi astida oƣullirining gɵxini ⱨǝm ⱪizlirining gɵxini yǝydiƣan ⱪilimǝn, ularning ⱨǝrbiri ɵz yeⱪinining gɵxini yǝydu.\x + \xo 19:9 \xt Law. 26:29; Ⱪan. 28:53; Yiƣ. 4:10\x*   
\m
\v 10 Əmdi sǝn ɵzüng bilǝn billǝ aparƣan ⱨǝmraⱨliringning kɵz aldida ⱨeliⱪi kozini qeⱪiwǝtkin;  
\v 11 xundaⱪ ⱪilip ularƣa mundaⱪ degin: — Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Birsi sapalqining kozisini ⱪaytidin ⱨeq yasiyalmiƣudǝk dǝrijidǝ qeⱪiwǝtkinidǝk Mǝnmu bu hǝlⱪ wǝ bu xǝⱨǝrni xundaⱪ qeⱪiwetimǝn. Ular jǝsǝtlirini Tofǝttǝ kɵmidu, ⱨǝtta kɵmgüdǝk yǝr ⱪalmiƣuqǝ. \x + \xo 19:11 \xt Yǝr. 7:32\x*  
\v 12 Mǝn bu yǝrni wǝ buningda turuwatⱪanlarnimu muxundaⱪ ⱪilimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — bu xǝⱨǝrni Tofǝtkǝ ohxax ⱪilimǝn. \f □ \fr 19:12 \ft \+bd «Tofǝt»\+bd* — bu yǝr toƣruluⱪ 7:31ni wǝ izaⱨatni kɵrüng. «Tofǝt» degǝn sɵz ibraniy tilida «oqaⱪ» ⱨǝm «uyat» degǝnnimu bildüridu. U yǝnǝ «tükürük» degǝn sɵzning aⱨangiƣimu ohxap ketidu. Bu yǝr «Ⱨinnomning oƣli (Ibn-Ⱨinnom)ning jilƣisi»ƣa jaylaxⱪan, Yerusalem xǝⱨirining jǝnubiy tǝripidǝ idi. Hǝlⱪ axu yǝrdǝ ǝhlǝtlǝrni wǝ napak nǝrsilǝrni taxlap kɵydürǝtti. Xuning bilǝn u intayin «ⱨaram», ǝng bulƣanƣan jay dǝp ⱨesablandi.\f*  
\v 13 Yerusalemdiki ɵylǝr wǝ Yǝⱨuda padixaⱨlirining ɵyliri, — yǝni ularning ɵgziliridǝ turup asmandiki barliⱪ yultuz-sǝyyarilǝrgǝ huxbuy yaⱪⱪan wǝ Mǝndin baxⱪa yat ilaⱨlarƣa «xarab ⱨǝdiyǝ»lǝrni tɵkkǝn barliⱪ ɵyliri huddi Tofǝt degǝn jaydǝk bulƣanƣan jaylar bolidu.\x + \xo 19:13 \xt Yǝr. 7:18\x*   
\b  
\m
\v 14 Wǝ Yǝrǝmiya Pǝrwǝrdigar uni bexarǝt berixkǝ ǝwǝtkǝn Tofǝttin ⱪaytip kelip, Pǝrwǝrdigarning ɵyining ⱨoylisiƣa kirip turup barliⱪ hǝlⱪⱪǝ mundaⱪ dedi:  
\v 15 — Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn bu xǝⱨǝr wǝ uning barliⱪ xǝⱨǝrlirigǝ ⱪarap eytⱪan balayi’apǝtning ⱨǝmmisini ularning bexiƣa qüxürimǝn; qünki ular boynini ⱪattiⱪ ⱪilip Mening sɵzlirimni ⱨeqⱪaqan anglimiƣan.\x + \xo 19:15 \xt Yǝr. 7:26; 17:23\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 20
\s1 Yǝrǝmiyaning dǝrrigǝ besilip, ⱪamap ⱪoyuluxi  
\m
\v 1 Əmdi Immǝrning oƣli, kaⱨin Paxhur — u Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ «amanliⱪ saⱪlax begi»mu idi, Yǝrǝmiyaning bu bexarǝtlǝrni bǝrgǝnlikini anglidi.  
\v 2 Paxhur Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrni urƣuzdi wǝ uning putini Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki «Binyaminning yuⱪiri dǝrwazisi»ning yenidiki taⱪaⱪⱪa saldi. \f □ \fr 20:2 \ft \+bd «Paxhur Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrni ... taⱪaⱪⱪa saldi»\+bd* — «taⱪaⱪ» ibraniy tilida «buriƣuq» degǝn bolup, pǝⱪǝt adǝmning putlirini tutupla ⱪalmay, yǝnǝ bǝlkim bǝdinini burap adǝmni ⱪiyinaydiƣan birhil ǝswab idi.\f*  
\v 3 Ikkinqi küni, Paxhur Yǝrǝmiyani taⱪaⱪtin boxatti; Yǝrǝmiya uningƣa: — Pǝrwǝrdigar ismingni Paxhur ǝmǝs, bǝlki «Magor-missabib» dǝp atidi, dedi. \f □ \fr 20:3 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar ismingni Paxhur ǝmǝs, bǝlki «Magor-missabib» dǝp atidi»\+bd* — «Paxhur»ning mǝnisi bǝlkim «ǝrkinlik». «Magir-missabib» — «tǝrǝp-tǝrǝplǝrni wǝⱨimǝ basidu» degǝn mǝnidǝ.\f*  
\v 4 — Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn seni ɵzünggǝ wǝ barliⱪ aƣiniliringgǝ wǝⱨimǝ salƣuqi obyekt ⱪilimǝn; ular düxmǝnlirining ⱪiliqi bilǝn yiⱪilidu; sǝn ɵz kɵzüng bilǝn buni kɵrisǝn; Mǝn barliⱪ Yǝⱨudani Babil padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurimǝn; u ularni Babilƣa sürgün ⱪilip elip ketidu ⱨǝmdǝ ularni ⱪiliq bilǝn uridu.  
\v 5 Mǝn bu xǝⱨǝrning ⱨǝmmǝ bayliⱪliri — barliⱪ mǝⱨsulatliri, barliⱪ ⱪimmǝt nǝrsiliri wǝ Yǝⱨuda padixaⱨlirining barliⱪ hǝzinilirini düxmǝnlirining ⱪoliƣa tapxurimǝn; ular ularni olja ⱪilip buliwelip Babilƣa elip ketidu. \x + \xo 20:5 \xt Yǝr. 15:13; 17:3\x*  
\v 6 Sǝn bolsang, i Paxhur, ⱨǝmmǝ ɵydikiliring birgǝ sürgün bolup ketisilǝr; sǝn Babilƣa kelisǝn; sǝn xu yǝrdǝ dunyadin ketisǝn, xu yǝrgǝ kɵmülisǝn; sǝn ⱨǝm sening yalƣan bexarǝtliringgǝ ⱪulaⱪ salƣan aƣiniliringmu xundaⱪ bolidu.   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiya yǝnǝ dad kɵtüridu  
\m
\v 7 I Pǝrwǝrdigar, Sǝn meni ⱪayil ⱪilip \add pǝyƣǝmbǝrlikkǝ\add* kɵndürdüng, mǝn xundaⱪla kɵndürüldüm; Sǝn mǝndin zor kǝlding, xundaⱪla ƣǝlibǝ ⱪilding; mǝn pütün kün tapa-tǝnining obyekti bolimǝn; ⱨǝmmǝ kixi meni mazaⱪ ⱪilidu. \f □ \fr 20:7 \ft \+bd «Sǝn meni ... kɵndürdüng...»\+bd* — «kɵndürdüng» degǝn bu sɵzni xǝrⱨlǝx sǝl tǝs. Adǝttǝ u «ezitⱪuluⱪ ⱪilix», «aldax» degǝnni bildüridu. Tǝwrat, «Ⱨox.» 2:14-ayǝttǝ bolsa u «kɵngül elix»ni bildüridu. Tɵwǝndiki ayǝtlǝr (8-13)gǝ ⱪariƣanda Huda Yǝrǝmiyani ⱨeq aldimidi — uning pǝyƣǝmbǝrlikining japa-muxǝⱪⱪǝtlikini aldin’ala uningƣa kɵrsǝtkǝn (mǝsilǝn, 1-babta). Xunga bizningqǝ «kɵndürüx» toƣra kelidu; xundaⱪ deginimiz bilǝn, Yǝrǝmiya muxu yǝrdǝ bǝlkim, «manga duq kǝlgǝn japa-muxǝⱪⱪǝtlǝr ǝsli oyliƣinimdin kɵp», «Sǝn meni aldap ⱪoydung» degǝnni puritip dadliƣan boluximu mumkin.\f*  
\v 8 Mǝn ⱪaqanla sɵz ⱪilsam, «Zorawanliⱪ ⱨǝm bulangqiliⱪ kelidu» dǝp jakarlixim kerǝk; xunga Pǝrwǝrdigarning sɵzi meni pütün kün aⱨanǝt wǝ mǝshirining obyekti ⱪilidu. \x + \xo 20:8 \xt Yǝx. 57:4\x*  
\v 9 Lekin mǝn: «Mǝn uni tilƣa almaymǝn, wǝ yaki Uning nami bilǝn ikkinqi sɵz ⱪilmaymǝn» desǝm, Uning sɵzi ⱪǝlbimdǝ lawuldap ot bolup, sɵngǝklirimgǝ ⱪapsalƣan bir yalⱪun bolidu; iqimgǝ siƣduruxⱪa ⱨalim ⱪalmay, eytmay qidap turalmaymǝn.  
\v 10 Xundaⱪ, ⱪiliwerimǝn, gǝrqǝ mǝn nurƣun kixilǝrning piqirlaxⱪan ⱪǝstlirini anglisammu; tǝrǝp-tǝrǝplǝrni wǝⱨimǝ basidu! «Uning üstidin ǝrz ⱪilinglar! Uning üstidin ǝrz ⱪilayli!» dǝp, barliⱪ ülpǝt-ⱨǝmraⱨlirim putlixip ketiximni paylap yürmǝktǝ; ular «U bǝlkim aldinar, xundaⱪ bolƣanda biz uning üstidin ƣǝlibǝ ⱪilimiz, uningdin intiⱪam alalaymiz» deyixiwatidu. \f □ \fr 20:10 \ft \+bd «tǝrǝp-tǝrǝplǝrni wǝⱨimǝ basidu»\+bd* — ibraniy tilida «magor-missabib». 3-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*  
\v 11 Lekin Pǝrwǝrdigar bolsa ⱪudrǝtlik wǝ dǝⱨxǝtlik bir palwandǝk mǝn bilǝn billidur; xunga manga ziyankǝxlik ⱪilƣuqilar putlixip ƣǝlibǝ ⱪilalmaydu; ular muwǝppǝⱪiyǝt ⱪazanmiƣaqⱪa, ⱪattiⱪ hijil bolup yǝrgǝ ⱪarap ⱪalidu; ularning bu rǝswaqiliⱪi mǝnggülük bolup, ⱨǝrgiz untulmaydu. \x + \xo 20:11 \xt Yǝr. 1:8,19; 15:20; 17:18; 23:40\x*  
\v 12 Əmdi Sǝn, i ⱨǝⱪⱪaniylarni sinaydiƣan, insanning wijdani wǝ ⱪǝlbini kɵridiƣan samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, ularning üstigǝ bolƣan ⱪisasingni manga kɵrgüzgǝysǝn; qünki mǝn dǝwayimni aldingƣa ⱪoyƣanmǝn.\f □ \fr 20:12 \ft \+bd «ⱨǝⱪⱪaniylarni sinaydiƣan, insanning wijdani wǝ ⱪǝlbini kɵridiƣan...»\+bd* — «wijdan» ibraniy tilida «bɵrǝk» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 20:12 \xt Yǝr. 11:20; 12:3; 15:15; 18:19-23\x*   
\m
\v 13 Pǝrwǝrdigarni küy eytip mahtanglar, Uni mǝdⱨiyilǝnglǝr; qünki U namrat kixini rǝzillik ⱪilƣuqilardin ⱪutⱪuzƣan.\f □ \fr 20:13 \ft \+bd «U namrat kixini rǝzillik ⱪilƣuqilardin ⱪutⱪuzƣan»\+bd* — «namrat kixi» bǝlkim Yǝrǝmiyaning ɵzini kɵrsitidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Ⱪamaⱪtin qiⱪip yǝnǝ qüxkünlükkǝ qüxüx  
\m
\v 14 Mening tuƣulƣan künümgǝ lǝnǝt bolsun; apam meni tuƣⱪan küni mubarǝk bolmisun! \x + \xo 20:14 \xt Yǝr. 15:10\x*  
\v 15 Atamƣa hǝwǝr elip: «sanga oƣul bala tuƣuldi!» dǝp uni alamǝt xadlandurƣan adǝmgǝ lǝnǝt bolsun! \x + \xo 20:15 \xt Ayup 3:3\x*  
\v 16 Bu adǝm Pǝrwǝrdigar rǝⱨim ⱪilmay ƣulatⱪan xǝⱨǝrlǝrdǝk bolsun; u ǝtigǝndǝ nalǝ, qüxtǝ alaⱪzadilik quⱪanlirini anglisun — \f □ \fr 20:16 \ft \+bd «Atamƣa hǝwǝr elip: «Sanga oƣul bala tuƣuldi!» dǝp uni alamǝt xadlandurƣan adǝmgǝ lǝnǝt bolsun! (15-ayǝt) Bu adǝm Pǝrwǝrdigar rǝⱨim ⱪilmay ƣulatⱪan xǝⱨǝrlǝrdǝk bolsun...»\+bd* — pǝyƣǝmbǝrning ɵzining ⱪayƣu-ⱨǝsrǝttin qiⱪⱪan bu aqqiⱪ sɵzlirini xübⱨisizki, Hudaning yolyoruⱪi bilǝn biz üqün hatiriligini bilǝn, biz: «Huda bularni qoⱪum ǝmǝlgǝ axurƣan», dǝp ⱪarimaymiz. Pǝyƣǝmbǝrning bu sɵzlirini hatirilǝxtiki mǝⱪsiti bizning pǝyƣǝmbǝrning xunqǝ ⱪiynilip kǝtkǝnlikini obdan qüxiniximiz üqündur.\f*  \x + \xo 20:16 \xt Yar. 19\x*  
\v 17 qünki u meni baliyatⱪudin qüxkinimdila ɵltürüwǝtmigǝn; apam mening gɵrüm bolsiidi, uning ⱪorsiⱪi mǝn bilǝn tǝng ⱨǝmixǝ qong bolsiidi!  
\v 18 Nemixⱪa mǝn japa-muxǝⱪⱪǝt, azab-oⱪubǝtni kɵrüxkǝ, künlirimni hijalǝt-aⱨanǝt iqidǝ ɵtküzüxkǝ baliyatⱪudin qiⱪⱪandimǝn?\x + \xo 20:18 \xt Ayup 3:20\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 21
\s1 Pǝrwǝrdigar Yerusalemni düxmǝnlǝrgǝ tapxuridu  
\m
\v 1 Padixaⱨ Zǝdǝkiya Malkiyaning oƣli Paxhurni ⱨǝm Maaseyaⱨning oƣli, kaⱨin Zǝfaniyani ǝwǝtkǝndǝ, Yǝrǝmiyaƣa Pǝrwǝrdigardin tɵwǝndiki munu bir sɵz kǝldi: — \f □ \fr 21:1 \ft \+bd «Malkiyaning oƣli Paxhur»\+bd* — demisǝkmu, bu 20-babtiki «Paxhur» ǝmǝs; lekin bu Paxhurmu keyinki waⱪitlarda Yǝrǝmiyaƣa ziyankǝxlik ⱪilidiƣan adǝm bolidu (29:25-27ni kɵrüng). «Zǝfaniya» bolsa ɵzining mustǝⱪil kɵzⱪarixi yoⱪ bolƣan yǝnǝ bir «yumilaⱪ tawuz»ƣa ohxaydu. (29:29diki wǝⱪǝni kɵrüng). U bǝlkim ahirda Babilning «ⱪarawul begi» tǝripidin ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinƣan «Zǝfaniya»ƣa ohxax adǝm idi (52:24-27ni kɵrüng).\f*  
\v 2 (\add Ular\add*: «Biz üqün Pǝrwǝrdigardin yardǝm soriƣin; qünki Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar bizgǝ ⱨujum ⱪilidu; Pǝrwǝrdigar Ɵzining \add ɵtkǝnki\add* karamǝt ⱪilƣan ixliri boyiqǝ, bizgimu ohxax muamilǝ ⱪilip, uni yenimizdin yandurarmikin?» — \add dǝp soridi\add*.  
\v 3 Yǝrǝmiya ularƣa: — Zǝdǝkiyaƣa mundaⱪ dǝnglar, — dedi)   
\m
\v 4 — Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn ⱪolliringlar tutⱪan, silǝrni ⱪorxiwalƣan Babil padixaⱨi ⱨǝm kaldiylǝrgǝ sepil sirtida jǝng ⱪilixⱪa ixlitidiƣan, jǝng ⱪoralliringlarni ⱪayriwetimǝn wǝ bularni bu xǝⱨǝrning otturisida yiƣiwalimǝn; \f □ \fr 21:4 \ft \+bd «kaldiylǝr»\+bd* — demisǝkmu, «kaldiylǝr» Babilliⱪlarni, bolupmu Babil lǝxkǝrlirini kɵrsitidu.\f*  
\v 5 Mǝn Ɵzümmu sozulƣan ⱪolum wǝ küqlük bilikim bilǝn, ƣǝzipim bilǝn, ⱪǝⱨrim bilǝn wǝ ⱨǝssilǝngǝn aqqiⱪim bilǝn silǝrgǝ jǝng ⱪilimǝn!  
\v 6 Mǝn bu xǝⱨǝrdǝ turuwatⱪanlarni, insan bolsun, ⱨaywan bolsun urimǝn; ular dǝⱨxǝtlik bir waba bilǝn ɵlidu.  
\v 7 Andin keyin, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiyani, hizmǝtkarlirini, hǝlⱪni, yǝni bu xǝⱨǝrdǝ wabadin, ⱪiliqtin wǝ ⱪǝⱨǝtqiliktin ⱪelip ⱪalƣanlar bolsa, Mǝn ularni Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning ⱪoliƣa, ularning düxmǝnlirining ⱪoliƣa wǝ jenini izdigüqilǝrning ⱪoliƣa tapxurimǝn; Neboⱪadnǝsar ularni ⱪiliq tiƣi bilǝn uridu; u nǝ ularni ayimaydu, nǝ ularƣa iqini ⱨeq aƣritmaydu, nǝ rǝⱨim ⱪilmaydu.   
\m
\v 8 Lekin sǝn bu hǝlⱪⱪǝ mundaⱪ deyixing kerǝk: «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn aldinglarda ⱨayat yoli wǝ mamat yolini salimǝn; \f □ \fr 21:8 \ft \+bd «lekin sǝn bu hǝlⱪⱪǝ mundaⱪ deyixing kerǝk»\+bd* — «bu hǝlⱪ» Yerusalemda ⱪamilip ⱪalƣan hǝlⱪni kɵrsitidu.\f*  
\v 9 kim bu xǝⱨǝrdǝ ⱪalmaⱪqi bolsa, ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ waba bilǝn ɵlidu; lekin kim xǝⱨǝrdin qiⱪip, silǝrni ⱪorxiwalƣan kaldiylǝrgǝ tǝslim bolsa, u ⱨayat ⱪalidu; uning jeni ɵzigǝ alƣan oljidǝk bolidu. \x + \xo 21:9 \xt Yǝr. 38:2\x*  
\v 10 Qünki Mǝn bu xǝⱨǝrgǝ yahxiliⱪ üqün ǝmǝs, bǝlki yamanliⱪ ⱪilix üqün yüzümni ⱪaratⱪuzdum, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; u Babil padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurulidu, u uni ot selip kɵydüriwetidu.   
\b  
\m  
\s1 Ordidikilǝr toƣruluⱪ  
\m
\v 11 Wǝ Yǝⱨuda padixaⱨining jǝmǝti toƣruluⱪ Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglanglar: —  
\v 12 I Dawutning jǝmǝti, Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — ⱨǝr ǝtigǝndǝ adalǝt bilǝn ⱨɵküm qiⱪiringlar, bulanƣan kixini ǝzgüqining ⱪolidin ⱪutⱪuzunglar; bolmisa, ⱪilƣanliringlarning rǝzilliki tüpǝylidin, ⱪǝⱨrim partlap, ottǝk ⱨǝmmini kɵydüridu; uni ɵqürǝlǝydiƣan ⱨeqkim bolmaydu; \f □ \fr 21:12 \ft \+bd «I Dawutning jǝmǝti, ...: — ⱨǝr ǝtigǝndǝ adalǝt bilǝn ⱨɵküm qiⱪiringlar»\+bd* — ⱪariƣanda, padixaⱨning sotliri ǝtigǝndǝ ɵtküzülǝtti. Yǝnǝ kelip «ⱨǝr ǝtigǝndǝ» degǝn ibarǝ bǝlkim «adalǝt birinqi ix bolsun, ⱨǝr künidǝ ǝng muⱨim ix bolsun» degǝn kɵqmǝ mǝnidǝ ixlitilgǝn boluxi mumkin.\f*  \x + \xo 21:12 \xt Yǝr. 22:3\x*  
\v 13 Mana, Mǝn sanga ⱪarxidurmǝn, i jilƣa üstidǝ, tüzlǝngliktiki ⱪiyada olturƣuqi, yǝni «Kim üstimizgǝ qüxüp ⱨujum ⱪilalisun, kim ɵylirimizgǝ besip kirǝlisun?!» degüqi, — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 21:13 \ft \+bd «jilƣa üstidǝ... ⱪiyada olturƣuqi...»\+bd* — bizningqǝ bu ordida olturƣan padixaⱨ-ǝmirlǝrni kɵrsitidu. Əslidǝ padixaⱨ ordisining ⱪuruluxi üqün, Yerusalemdiki ikki taƣ arisidiki kiqik jilƣa «tüzlǝnglik» ⱪilip tindurulƣan andin uning üstigǝ orda ⱪurulƣan. Xundaⱪ ⱪilip Kidron jilƣisi üstidǝ, — yǝni «pǝlǝkkǝ taⱪaxⱪan» bir intayin bihǝtǝr jayda — orda kɵrünǝtti. Demǝk, bu sɵzlǝr padixaⱨ ⱨǝm ordidikilǝrgǝ eytilƣan boluxi kerǝk. 
\fp  Bǝzi tǝrjimanlar bu ayǝt Yerusalem xǝⱨirini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Padixaⱨning ordisining alaⱨidǝ ǝⱨwali wǝ kǝynidiki ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, bizningqǝ u ordidikilǝrning ɵzlirini kɵrsitidu.\f*  
\v 14 Mǝn silǝrning ⱪilmixinglarning mewisi boyiqǝ silǝrgǝ yeⱪinlixip jazalaymǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; wǝ Mǝn uning ormanliⱪida bir ot yaⱪimǝn, u bolsa uning ǝtrapidiki ⱨǝmmini kɵydürüp tügitidu.\f □ \fr 21:14 \ft \+bd «Mǝn uning ormanliⱪida bir ot yaⱪimǝn»\+bd* — «ormanliⱪ» nemin kɵrsitidu? Ordining bir pǝhri bolƣan Sulayman padixaⱨ bina ⱪilƣan ⱨǝywǝtlik «Liwan ormanliⱪi ɵyi» (Liwanning kedir yaƣiqidin yasalƣan) idi. 22:6nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 21:14 \xt Yǝr. 17:27\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 22
\s1 Padixaⱨⱪa eytilƣan bir sɵz  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: «Barƣin, Yǝⱨuda padixaⱨining ordisiƣa qüxüp bu sɵzni xu yǝrdǝ ⱪilƣin: — \f □ \fr 22:1 \ft \+bd «Barƣin, Yǝⱨuda padixaⱨining ordisiƣa qüxüp bu sɵzni xu yǝrdǝ ⱪilƣin»\+bd* — bizningqǝ, bu sɵz bǝlkim Zǝdǝkiyadin ilgiriki bir padixaⱨⱪa eytilƣan bolsa kerǝk, qünki bu sɵz birhil «ⱪutⱪuzux» ümidini elip kelǝtti; lekin 21-bab, 12-14-ayǝtlǝrdǝ Zǝdǝkiya pǝⱪǝt «jazalax»ni kütidu (uningƣa ikki hil jaza elip kelinidu).\f*  
\v 2 Pǝrwǝrdigarning sɵzini angla, i Dawutning tǝhtigǝ olturƣuqi, Yǝⱨuda padixaⱨi — Sǝn, ǝlǝmdar-hizmǝtkarliring wǝ muxu dǝrwazilardin kirip-qiⱪidiƣan hǝlⱪing, —   
\m
\v 3 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: Adalǝt wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yürgüzünglar; bulanƣan kixini ǝzgüqining ⱪolidin ⱪutⱪuzunglar; musapirlarni, yetim-yesirlǝrni wǝ tul hotunlarni ⱨeq harlimanglar yaki bozǝk ⱪilmanglar, gunaⱨsiz ⱪanlarni bu yǝrdǝ tɵkmǝnglar. \x + \xo 22:3 \xt Yǝr. 7:6; 21:12\x*  
\v 4 Silǝr bu ǝmrlǝrgǝ ⱨǝⱪiⱪǝtǝn ǝmǝl ⱪilsanglar, ǝmdi Dawutning tǝhtigǝ olturƣan padixaⱨlar, yǝni ular, ularning ǝmǝldar-hizmǝtkarliri wǝ hǝlⱪi jǝng ⱨarwiliriƣa olturup wǝ atlarƣa minip bu ɵyning dǝrwaziliridin kirip qiⱪixidu. \f □ \fr 22:4 \ft \+bd «Dawutning tǝhtigǝ olturƣan padixaⱨlar, yǝni ular, ularning ǝmǝldar-hizmǝtkarliri...»\+bd* — muxu yǝrdiki «ular» ibraniy tilida «u». Mǝlum bir zamanda Dawutning tǝhtigǝ olturƣan padixaⱨ pǝⱪǝt bir bolidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 22:4 \xt Yǝr. 17:25\x*  
\v 5 Biraⱪ silǝr bu sɵzlǝrni anglimisanglar, Mǝn Ɵz namim bilǝn ⱪǝsǝm iqkǝnki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — bu orda bir harabǝ bolidu.\f □ \fr 22:5 \ft \+bd «Mǝn Ɵz namim bilǝn ⱪǝsǝm iqkǝnki..»\+bd* — ibraniy tilida «Mǝn Ɵzüm bilǝn ⱪǝsǝm iqkǝnki...».\f*   
\m
\v 6 Qünki Pǝrwǝrdigar Yǝⱨuda padixaⱨining ɵyi toƣruluⱪ mundaⱪ dǝydu: — Sǝn Manga huddi Gilead, Liwanning qoⱪⱪisidǝk bolƣining bilǝn, bǝrⱨǝⱪ Mǝn seni bir qɵl-bayawan, adǝmlǝr waz kǝqkǝn xǝⱨǝrlǝrdǝk ⱪilimǝn. \f □ \fr 22:6 \ft \+bd «Sǝn Manga huddi Gilead, Liwanning qoⱪⱪisidǝk...»\+bd* — Gilead wǝ Liwan güzǝl ormanliⱪliri bilǝn dangⱪi qiⱪⱪan jaylardur. Yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, padixaⱨning ordisi ⱨǝrhil yaƣaqlar bilǝn bezǝlgǝnidi.\f*  
\v 7 Mǝn ⱨǝrbiri yahxi ⱪorallanƣan wǝyran ⱪilƣuqilarni sanga ⱪarxi ǝwǝtimǝn; ular «esil kedirliringni» kesiwetip, otⱪa taxlaydu. \f □ \fr 22:7 \ft \+bd «Mǝn ⱨǝrbiri yahxi ⱪorallanƣan wǝyran ⱪilƣuqilarni sanga ⱪarxi ǝwǝtimǝn; ular «esil kedirliringni» kesiwetip, otⱪa taxlaydu»\+bd* — ordidiki qirayliⱪ yaƣaq tüwrük-yasaⱪlar toƣruluⱪ yuⱪiriⱪi 6-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*  \x + \xo 22:7 \xt Yǝr. 15:6\x*  
\v 8 Nurƣun ǝllǝr bu xǝⱨǝrdin ɵtüp, ⱨǝrbiri yeⱪinidin: «Nemixⱪa Pǝrwǝrdigar bu uluƣ xǝⱨǝrni bundaⱪ ⱪilƣandu?» dǝp soraydu.\x + \xo 22:8 \xt Ⱪan. 29:23; 1Pad. 9:8\x*   
\m
\v 9 Wǝ ular jawabǝn: «Qünki ular Pǝrwǝrdigar Hudasining ǝⱨdisidin waz keqip, baxⱪa ilaⱨlarƣa qoⱪunup ularning ⱪulluⱪiƣa kirgǝn» — dǝydu.   
\b  
\m  
\s1 1-bexarǝt — Yǝⱨoaⱨaz padixaⱨning jazasi  
\m
\v 10 Ɵlginigǝ yiƣlimanglar, uning üqün aⱨ-zarlimanglar; bǝlki sürgün bolƣini üqün ⱪattiⱪ yiƣlanglar, qünki u ɵz yurtiƣa ⱨeqⱪaqan ⱪaytip kǝlmǝydu. \f □ \fr 22:10 \ft \+bd «Ɵlginigǝ yiƣlimanglar, uning üqün aⱨ-zarlimanglar; bǝlki sürgün bolƣini üqün ⱪattiⱪ yiƣlanglar...»\+bd* — (izaⱨat: — tɵwǝndiki 10-30-ayǝtlǝr bolsa, Yǝⱨudaning üq padixaⱨining jazasi toƣruluⱪ bexarǝtlǝrdin ibarǝt. Xunga, bexarǝtlǝr miladiyǝdin ilgiri 609-597-yillar mǝzgilidǝ berilgǝn; xübⱨisizki, Yǝrǝmiyaningmu bu yǝrdǝ ularni bir yǝrdǝ bayan ⱪilixning mǝⱪsiti, bu ǝrzimǝs padixaⱨlarni 23-babtiki bexarǝttǝ kɵrsitilgǝn «ⱨǝⱪiⱪiy baⱪⱪuqi» — yǝni Mǝsiⱨ bilǝn selixturuxtin ibarǝttur. Padixaⱨlar («hǝlⱪni baⱪⱪuqi») ǝyiblik (22), Yerusalemdikilǝr ɵzlirimu ǝyiblik (20-23), qünki ular bu padixaⱨlar («baⱪⱪuqilar»)ning ǝyx-ixrǝtlik turmuxiƣa ⱪiziⱪⱪan, ⱨǝxǝmǝtlik ordisidin pǝhirlǝngǝn; ular yǝnǝ bu padixaⱨlarning qoⱪunƣan butliriƣa qoⱪunƣan, xuningdǝk ularning yat ǝlning padixaⱨliri («sening axniliring») bilǝn bolƣan ittipaⱪlixixlirini toluⱪ ⱪolliƣan. Undaⱪ ittipaⱪlixix Pǝrwǝrdigarƣa tayanmasliⱪtin ibarǝt idi). 
\fp  (1-bexarǝt (10-12) toƣruluⱪ izaⱨat: — miladiyǝdin ilgiri 609-yili Yosiya padixaⱨ Misir padixaⱨi Pirǝwn tǝripidin jǝngdǝ ɵltürülgǝn. U adalǝtlik-diyanǝtlik padixaⱨ bolup, nurƣun hǝlⱪ uning ɵlümigǝ ⱪattiⱪ ɵkünüxti. Yǝⱨoaⱨaz tǝhtidǝ üq ayla olturƣan, andin miladiyǝdin ilgiri 609-597-yilliri Pirǝwn tǝripidin sürgün ⱪilinƣan. Bu bexarǝt xu qaƣda berilixi kerǝk idi. Xunga bexarǝttiki «ɵlgini» bolsa Yosiyani, «sürgün bolƣini» bolsa Yǝⱨoaⱨazni kɵrsitidu).\f*  
\v 11 Qünki Yǝⱨuda padixaⱨi Yosiyaning oƣli, yǝni atisi Yosiyaning orniƣa tǝhtigǝ olturƣan, bu yǝrdin sürgün bolƣan Xallum toƣruluⱪ Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: U ⱨǝrgiz bu yǝrgǝ ⱪaytmaydu; \f □ \fr 22:11 \ft \+bd «Xallum»\+bd* — Yǝⱨoaⱨazning birinqi ismi, mǝnisi «ⱨesab elix» bolƣaqⱪa, Yǝrǝmiya bǝlkim uni muxu yǝrdǝ ⱪǝstǝn ixlitidu; uningdin ⱨesab elinidiƣan bolidu.\f*  
\v 12 qünki u ǝsir ⱪilinip apirilƣan yurtta ɵlidu, u bu zeminni ikkinqi kɵrmǝydu.\f □ \fr 22:12 \ft \+bd «u ǝsir ⱪilinip apirilƣan yurtta ɵlidu, u bu zeminni ikkinqi kɵrmǝydu.»\+bd* — bu bexarǝtning ǝmǝlgǝ axuruluxi toƣrisida «2Pad.» 34:23ni kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 2-bexarǝt — Yǝⱨoakim padixaⱨning jazasi  
\m
\v 13 Ɵyini adilsizliⱪ bilǝn, balihana-rawaⱪlirini adalǝtsizlik bilǝn ⱪurƣanning ⱨaliƣa way! U ⱪoxnisini bikar ixlitip, ǝmgikigǝ ⱨeqⱪandaⱪ ⱨǝⱪ bǝrmǝydu; \f □ \fr 22:13 \ft \+bd «Ɵyini adilsizliⱪ bilǝn, balihana-rawaⱪlirini adalǝtsizlik bilǝn ⱪurƣanning ⱨaliƣa way!...»\+bd* — bu Yǝⱨoakimni kɵrsitidu. Bu bexarǝt (13-19, 20-23) Yǝⱨoakim toƣruluⱪ bexarǝt. «2Pad.» 23:34-24:6dimu hatirilǝngǝn, Pirǝwn Yǝⱨoaⱨazni sürgün ⱪilƣandin keyin ukisi Yǝⱨoakimni «ⱪonqaⱪ padixaⱨ» boluxⱪa tikligǝn. U on bir yil tǝhtkǝ olturƣan, rǝzil padixaⱨ idi. Yǝⱨudiy tarihxunas yosefus Yǝⱨoakimning ɵlümi bexarǝttǝk bolƣanliⱪini hatiriligǝn (Yosefusning «Ⱪǝdimki ixlar»i, 10-bab, 6:3).\f*  \x + \xo 22:13 \xt Law. 19:13; Ⱪan. 24:14,15; Ⱨab. 2:9\x*  
\v 14 u: «Ɵzümgǝ kǝngtaxa bir ordini, azadǝ rawaⱪlar bilǝn ⱪoxup salimǝn; tamliriƣa derizilǝrni kǝng qiⱪirimǝn; tamlirini kedir tahtaylar bilǝn bezǝymǝn, ɵylirini pǝrǝng sirlaymǝn» — dǝydu. \add Uning ⱨaliƣa way\add*!   
\m
\v 15 Sǝn kedir yaƣiqidin yasalƣan tahtaylarni qaplap, \add ata-bowiliring\add* bilǝn bǝslǝxsǝng ⱪandaⱪmu padixaⱨ boluxⱪa layiⱪ bolisǝn? Sening atang yǝp-iqixkǝ tǝxǝkkür eytip, adalǝt wǝ durus ixlarni yürgüzgǝn ǝmǝsmu? Xunga u buning yahxiliⱪini kɵrgǝn. \f □ \fr 22:15 \ft \+bd «Sening atang yǝp-iqixkǝ tǝxǝkkür eytip, adalǝt wǝ durus ixlarni yürgüzgǝn ǝmǝsmu?»\+bd* — «atang» bolsa durus padixaⱨ Yosiya idi. «...yǝp-iqixkǝ tǝxǝkkür eytip...» ibraniy tilida pǝⱪǝt sɵzmusɵz bolsa: «u yegǝn wǝ iqkǝn...» deyilidu.\f*  
\v 16 U mɵminlǝrning wǝ namratlarning dǝwasini toƣra soriƣan; xunga hǝlⱪning ǝⱨwali yahxi idi. Bundaⱪ ix Meni tonuxtin ibarǝt ǝmǝsmu?» — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 17 — Biraⱪ kɵzüng wǝ kɵnglüng bolsa pǝⱪǝt ɵz jazanǝ-mǝnpǝǝtinggǝ erixix, gunaⱨsizlarning ⱪenini tɵküx, zorluⱪ-zumbuluⱪ wǝ bulangqiliⱪ ⱪilix pǝytini kɵzlǝp tikilgǝndur.   
\m
\v 18 Xunga Pǝrwǝrdigar Yǝⱨuda padixaⱨi Yosiyaning oƣli Yǝⱨoakim toƣruluⱪ mundaⱪ dǝydu: — Hǝlⱪ uning ɵlümidǝ: «Aⱨ, akam! Aⱨ, singlim!» dǝp aⱨ-zarlar kɵtürmǝydu; yaki uning üqün: «Aⱨ, begim! Aⱨ, uning ⱨǝywisi!» dǝp aⱨ-zarlar kɵtürmǝydu; \x + \xo 22:18 \xt Yǝr. 16:4, 5, 6\x*  
\v 19 u exǝkning dǝpnisidǝk kɵmülidu, jǝsiti Yerusalem dǝrwazilirining sirtiƣa qɵrüp taxlinidu.\f □ \fr 22:19 \ft \+bd «u exǝkning dǝpnisidǝk kɵmülidu, jǝsiti Yerusalem dǝrwazilirining sirtiƣa qɵrüp taxlinidu»\+bd* — Yǝⱨudiy tarihxunas Yosefusning degini boyiqǝ bolƣanda, Neboⱪadnǝsar uning jǝsitini Yerusalemning sepilidin sirtⱪa taxliwǝtkǝnidi.\f*  \x + \xo 22:19 \xt Yǝr. 15:3; 36:30\x*   
\b  
\m  
\s1 Yerusalemdikilǝrgǝ agaⱨ berix  
\m
\v 20 Liwanƣa qiⱪip pǝryad ⱪil, Baxanda awazingni kɵtür, Abarimning qoⱪⱪiliridinmu nalǝ kɵtür; qünki sening «axniliring»ning ⱨǝmmisi nabut ⱪilindi. \f □ \fr 22:20 \ft \+bd «Liwanƣa qiⱪip pǝryad ⱪil, Baxanda awazingni kɵtür, Abarimning qoⱪⱪiliridinmu nalǝ kɵtür»\+bd* — bu üq jay (Liwan, Baxan, Abarim) ⱨǝmmisi «yuⱪiri jay»lar idi. Israilning eƣir bir gunaⱨi bolsa «yuⱪiri jay»larƣa qiⱪip xu yǝrdǝ butlarƣa «tawapgaⱨ» yasap ularƣa qoⱪunuxtin ibarǝt. Lekin ularƣa «axnilar» bolƣan butlarning ⱨǝmmisi düxmǝn tǝripidin buzulidu yaki bulinip ketidu (22-ayǝtnimu kɵrüng). «Axnilar» ikkinqi mǝnisi bǝlkim ular ittipaⱪdax ⱪilmaⱪqi bolƣan «yat ǝllǝr»nimu kɵrsitidu (22-ayǝtnimu kɵrüng).\f*  
\v 21 Mǝn aman-esǝn turƣiningda sanga agaⱨlandurdum; lekin sǝn: «Anglimaymǝn!» — deding. Yaxliⱪingdin tartipla bundaⱪ ⱪilip Mening awazimƣa ⱪulaⱪ salmasliⱪ dǝl sening yolung bolup kǝlgǝn. \f □ \fr 22:21 \ft \+bd «Mǝn aman-esǝn turƣiningda sanga agaⱨlandurdum»\+bd* — bu bǝlkim Yǝrǝmiyadin ilgiriki pǝyƣǝmbǝrlǝrning sɵzlirini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 22:21 \xt Yǝr. 5:23; 7:23-28; 11:7, 8; 13:10, 11; 16:12; 17:23; 18:12; 19:15\x*  
\v 22 Xamal barliⱪ «baⱪⱪuqi»liringƣa «baⱪⱪuqi» bolup ularni uqurup ketidu, xuning bilǝn axniliring sürgün boluxⱪa qiⱪidu; bǝrⱨǝⱪ, sǝn xu qaƣda barliⱪ rǝzilliking tüpǝylidin hijil bolup rǝswa bolisǝn. \f □ \fr 22:22 \ft \+bd «baⱪⱪuqilar»\+bd* — «baⱪⱪuqilar», xübⱨisizki, padixaⱨlar, atalmix «pǝyƣǝmbǝrlǝr» wǝ kaⱨinlarni kɵrsitidu. «Axnilar» bolsa bǝlkim ular qoⱪunƣan butlarni ⱨǝmdǝ yǝnǝ ɵzi butlarƣa qoⱪunƣan ittipaⱪdax ⱪilmaⱪqi bolƣan «yat ǝllǝr»nimu kɵrsitidu (22-ayǝtnimu kɵrüng).\f*  
\v 23 I «Liwan»da turƣuqi, kedir dǝrǝhliri üstigǝ uwiliƣuqi, sǝn tolƣaⱪ tutⱪan ayalning azabliridǝk, dǝrd-ǝlǝmlǝr bexingƣa qüxkǝndǝ ⱪanqilik ingrap ketǝrsǝn!\f □ \fr 22:23 \ft \+bd «ⱪanqilik ingrap ketisǝn»\+bd* — yaki, «nemidegǝn eqinarliⱪ bolarsǝn-ⱨǝ!»\f*   
\b  
\m  
\s1 3-bexarǝt, 24-30-ayǝt •••• Koniya, yǝni «Yǝⱨoakin» padixaⱨ sürgün ⱪilinip ⱪaytip kǝlmǝydu  
\m
\v 24 Ɵz ⱨayatim bilǝn ⱪǝsǝm iqimǝnki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — sǝn Yǝⱨoakimning oƣli Koniya ⱨǝtta ong ⱪolumdiki mɵⱨürlük üzük bolsangmu, Mǝn seni xu yǝrdin yulup taxlaymǝn; \f □ \fr 22:24 \ft \+bd «Sǝn Yǝⱨoakimning oƣli Koniya ⱨǝtta ong ⱪolumdiki mɵⱨürlük üzük bolsangmu, Mǝn seni xu yǝrdin yulup taxlaymǝn...»\+bd* — bu bexarǝt (24-30) Yǝⱨoakin (ⱪisⱪa ismi, Koniya) padixaⱨ toƣruluⱪtur. Yǝⱨoakin miladiyǝdin ilgiri 597-yili atisi Yǝⱨoakimning ornini besip, üq ayla tǝhttǝ olturƣan. U rǝzil padixaⱨ bolup, Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar tǝripidin sürgün ⱪilinƣan. Bu ixlar «2Pad.» 23:34-24:6dǝ hatirilǝngǝn). 
\fp  Əmǝliyǝttǝ Yǝⱨoakin (Koniya, yaki Yǝkoniyaⱨ) wǝ Yǝⱨudaning barliⱪ padixaⱨliri Pǝrwǝrdigarning ⱨoⱪuⱪining wǝkili bolƣaqⱪa, ularni uning «mɵⱨürlük üzük»i degili bolatti. Oⱪurmǝnlǝr bir padixaⱨning «mɵⱨürlük üzük»ining ɵzigǝ xunqǝ muⱨim wǝ ⱪǝdirlik bolidiƣanliⱪini tǝsǝwwur ⱪilalaydu; ǝgǝr Huda «mɵⱨürlük üzük»ni taxliwǝtkǝn bolsa, undaⱪta üzüktǝ intayin yirginqlik bir ix qoⱪum pǝyda bolƣan boluxi kerǝk idi.\f*  
\v 25 Mǝn seni jeningni izdigüqilǝrning ⱪoliƣa wǝ sǝn ⱪorⱪⱪan adǝmlǝrning ⱪoliƣa, yǝni Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning ⱪoliƣa wǝ kaldiylǝrning ⱪoliƣa tapxurimǝn.  
\v 26 Mǝn seni ⱨǝm seni tuƣⱪan anang ikkinglarni ɵzünglar tuƣulmiƣan yat bir yurtⱪa qɵriwetimǝn; silǝr xu yǝrdǝ ɵlisilǝr.  
\v 27 Jeninglar ⱪaytip kelixkǝ xunqǝ tǝxna bolƣan bu zeminƣa bolsa, silǝr ⱨǝrgiz ⱪaytip kelǝlmǝysilǝr.  
\v 28 Koniya degǝn bu kixi qeⱪilƣan, nǝzǝrgǝ elinmaydiƣan sapal kozimu? Ⱨeqkim ⱪarimaydiƣan bir ⱪaqimu? Əmdi nemixⱪa ular, yǝni u wǝ uning nǝsli bolƣanlar qɵriwetilgǝn, ular tonumaydiƣan bir yurtⱪa taxliwetilidu?  
\v 29 I zemin, zemin, zemin, Pǝrwǝrdigarning sɵzini angla!  
\v 30 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Bu adǝm «pǝrzǝntsiz, ɵz künidǝ ⱨeq ƣǝlibǝ ⱪilalmiƣan bir adǝm» dǝp yazƣin; qünki uning nǝslidin ⱨeqⱪandaⱪ adǝm ƣǝlibǝ ⱪilip, Dawutning tǝhtigǝ olturup Yǝⱨuda arisida ⱨɵküm sürmǝydu.\f □ \fr 22:30 \ft \+bd «Bu adǝm «pǝrzǝntsiz, ɵz künidǝ ⱨeq ƣǝlibǝ ⱪilalmiƣan bir adǝm» dǝp yazƣin; qünki uning nǝslidin ⱨeqⱪandaⱪ adǝm ƣǝlibǝ ⱪilip, Dawutning tǝhtigǝ olturup Yǝⱨuda arisida ⱨɵküm sürmǝydu»\+bd* — bu 30-ayǝttiki muⱨim bir bexarǝt toƣruluⱪ «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizgǝ ⱪarang.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 23
\s1 Yalƣan baⱪⱪuqilar wǝ ⱨǝⱪiⱪiy baⱪⱪuqi; sürgünlüktin ⱪaytip kǝlgǝn bir hǝlⱪ, yengi baⱪⱪuqilar  
\m
\v 1 Mening yayliⱪimdiki ⱪoylarni ⱨalak ⱪilƣuqi wǝ tarⱪitiwǝtküqi pada baⱪⱪuqilarning ⱨaliƣa way! — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 23:1 \ft \+bd «yayliⱪimdiki ⱪoylar»\+bd* — Yǝⱨudiy hǝlⱪini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 23:1 \xt Əz. 34:2\x*  
\v 2 Xunga Israilning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪini xundaⱪ beⱪiwatⱪan baⱪⱪuqilarƣa mundaⱪ dǝydu: «Silǝr Mening padamni tarⱪitiwǝtkǝnsilǝr, ularni ⱨǝydiwǝtkǝnsilǝr wǝ ularni izdimigǝnsilǝr wǝ ulardin ⱨeq hǝwǝr almiƣansilǝr; mana, Mǝn silǝrning ⱪilmixliringlarning rǝzillikini ɵz bexinglarƣa qüxürimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar —  
\v 3 wǝ padamning ⱪaldisini bolsa, Mǝn ularni ⱨǝydiwǝtkǝn barliⱪ padixaⱨliⱪlardin yiƣimǝn, ularni ɵz yaylaⱪliriƣa ⱪayturimǝn; ular awup kɵpiyidu.  
\v 4 Mǝn ularning üstigǝ ularni ⱨǝⱪiⱪiy baⱪidiƣan baⱪⱪuqilarni tiklǝymǝn; xuning bilǝn ular ikkinqi ⱪorⱪmaydu yaki parakǝndǝ bolmaydu, ulardin ⱨeqⱪaysisi kǝm bolmaydu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \x + \xo 23:4 \xt Əz. 34:11,12\x*  
\v 5 Mana, xu künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn Dawut üqün bir «Ⱨǝⱪⱪaniy Xah»ni ɵstürüp tiklǝymǝn; u padixaⱨ bolup danaliⱪ bilǝn ⱨɵküm sürüp, zeminda adalǝt wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yürgüzidu. \f □ \fr 23:5 \ft \+bd «Mǝn Dawut üqün bir «Ⱨǝⱪⱪaniy Xah»ni ɵstürüp tiklǝymǝn; u padixaⱨ bolup danaliⱪ bilǝn ⱨɵküm sürüp, zeminda adalǝt wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yürgüzidu»\+bd* — Yǝⱨoaⱨaz, Yǝⱨoakim wǝ Yǝⱨoakinning ɵlüxi yaki sürgün boluxi bilǝn Dawutning jǝmǝti «kesilgǝn bir dǝrǝh»ning kɵtikidǝk bolidu. Lekin Huda Mǝsiⱨ («Ⱨǝⱪⱪaniy Xah») bilǝn yǝnila bu dǝrǝhni ⱪaytidin kɵklitidu. «Yǝx.» 11:1-6ni wǝ «Zǝk.» 3:8 wǝ 6:12ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 23:5 \xt Yǝx. 4:2; 40:11; Yǝr. 33:14,15; Dan. 9:24; Luⱪa 1:32,33\x*  
\v 6 Uning künliridǝ Yǝⱨuda ⱪutⱪuzulidu, Israil aman-tinqliⱪta turidu; u xu nami bilǝn atiliduki — «Pǝrwǝrdigar Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪimiz». \f □ \fr 23:6 \ft \+bd «Uning künliridǝ Yǝⱨuda ⱪutⱪuzulidu, Israil aman-tinqliⱪta turidu; u xu nami bilǝn atiliduki — «Pǝrwǝrdigar Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪimiz»»\+bd* — bu bexarǝt: (1) Mǝsiⱨning Hudaliⱪ tǝbiitini; (2) kǝlgüsidǝ Yǝⱨuda (ikki ⱪǝbilǝ)ning wǝ Israil (on ⱪǝbilǝ)ning ⱪaytidin bir bolidiƣanliⱪini kɵrsitidu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 23:6 \xt Ⱪan. 33:28\x*  
\v 7 Xunga mana, xu künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — «Israillarni Misir zeminidin ⱪutⱪuzup qiⱪarƣan Pǝrwǝrdigarning ⱨayati bilǝn!» degǝn ⱪǝsǝm ⱪaytidin ixlitilmǝydu, \x + \xo 23:7 \xt Yǝr. 16:14,15\x*  
\v 8 bǝlki xu künlǝrdǝ «Israillarni ximaldiki zemindin wǝ Ɵzi ularni ⱨǝydigǝn barliⱪ padixaⱨliⱪlardin ⱪutⱪuzup qiⱪarƣan Pǝrwǝrdigarning ⱨayati bilǝn!» dǝp ⱪǝsǝm iqilidu. Andin ular ɵz yurtida turidu.   
\b  
\m  
\s1 Sahta pǝyƣǝmbǝrlǝr toƣrisida  
\m
\v 9 Pǝyƣǝmbǝrlǝr toƣruluⱪ: — Mening kɵnglüm iq-baƣrimda sunuⱪtur; sɵngǝklirimning ⱨǝmmisi titrǝydu; mǝn mǝst bolƣan adǝm, xarab tǝripidin yengilgǝn adǝmgǝ ohxaymǝn; bundaⱪ boluxum Pǝrwǝrdigar wǝ Uning pak-muⱪǝddǝs sɵzliri tüpǝylidindur; \f □ \fr 23:9 \ft \+bd «bundaⱪ boluxum Pǝrwǝrdigar wǝ Uning pak-muⱪǝddǝs sɵzliri tüpǝylidindur»\+bd* — kɵz aldidiki (tɵwǝndǝ, 10-40-ayǝtlǝrdǝ eytilƣan) gunaⱨlar, sahtiliⱪ wǝ xundaⱪla hǝlⱪning (uning Pǝrwǝrdigarning ⱨǝⱪiⱪiy sɵzlirini ularƣa yǝtküzüxi tüpǝylidin) ɵzini rǝt ⱪilƣanliⱪi Yǝrǝmiyaning kɵnglini parakǝndǝ wǝ sunuⱪ ⱪilƣan.\f*  
\v 10 qünki zemin bolsa zinahorlarƣa tolƣan; ularning yügürüxliri toƣra yolda ǝmǝs; ularning ⱨoⱪuⱪi ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yolida ǝmǝs. Xunga \add Pǝrwǝrdigarning\add* lǝniti tüpǝylidin zemin ⱪaƣjiraydu; daladiki ot-qɵp solixidu; \f □ \fr 23:10 \ft \+bd «zemin bolsa zinahorlarƣa tolƣan»\+bd* — bu «zinahorlar»ning kim ikǝnliki tɵwǝndiki 11-ayǝttǝ ayan ⱪilinidu — yǝni ɵz ⱨoⱪuⱪini ⱨaram yolda ixlitidiƣan kaⱨinlar wǝ sahta pǝyƣǝmbǝrlǝr. Ularning «zinahorluⱪi» bǝlkim ⱨǝm jismaniy jǝⱨǝttiki zinahorluⱪ wǝ Hudaƣa wapasizliⱪ ⱪilip butlarƣa qoⱪunuxnimu kɵrsitidu. Pǝlǝstindiki butpǝrǝslik ⱨǝrdaim buthanidiki «paⱨixǝ ayallar» bilǝn baƣliⱪ idi.\f*  \x + \xo 23:10 \xt Yǝr. 5:7, 8; 9:2\x*  
\v 11 qünki ⱨǝm pǝyƣǝmbǝr ⱨǝm kaⱨin ⱨaram boldi; ⱨǝtta Ɵz ɵyümdimu ularning rǝzil ⱪilmixlirini bayⱪidim, — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \x + \xo 23:11 \xt Yǝr. 6:13; 8:10; 14:18\x*   
\m
\v 12 — Xunga ularning yoli ɵzlirigǝ ⱪarangƣuluⱪta mangidiƣan, teyilƣaⱪ yollardǝk bolidu; ular bu yollarda putlixip, yiⱪilidu; qünki ular jazalinidiƣan yilida Mǝn ularning bexiƣa yamanliⱪ qüxürimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 23:12 \ft \+bd «ular jazalinidiƣan yili»\+bd* — ibraniy tilida «ularni yoⱪlixim kerǝk bolƣan yili» dǝp ipadilinidu.\f*  \x + \xo 23:12 \xt Zǝb. 35:6; 73:18; Yǝr. 13:16\x*  
\v 13 Mǝn awwal Samariyǝdiki pǝyƣǝmbǝrlǝrdǝ ǝhmǝⱪliⱪni kɵrgǝnmǝn; ular Baalning namida bexarǝt berip, hǝlⱪim Israilni azdurƣan;  
\v 14 biraⱪ Yerusalemdiki pǝyƣǝmbǝrlǝrdimu yirginqlik bir ixni kɵrdum; ular zinahorluⱪ ⱪilidu, yalƣanliⱪta mangidu, rǝzillik ⱪilƣuqilarning ⱪolini küqǝytiduki, nǝtijidǝ ⱨeqⱪaysisi rǝzillikidin yanmaydu; ularning ⱨǝmmisi Manga Sodomdǝk, \add Yerusalemda\add* turuwatⱪanlar Manga Gomorradǝk boldi. \f □ \fr 23:14 \ft \+bd «Yerusalemdiki pǝyƣǝmbǝrlǝrdimu yirginqlik bir ixni kɵrdum; ular zinahorluⱪ ⱪilidu, yalƣanliⱪta mangidu, rǝzillik ⱪilƣuqilarning ⱪolini küqǝytiduki, nǝtijidǝ ⱨeqⱪaysisi rǝzillikidin yanmaydu...»\+bd* — Samariyǝdiki pǝyƣǝmbǝrlǝrning sahta bexarǝt («Baalning namida») bǝrgǝnliki ⱨeqⱪandaⱪ ǝjǝblinǝrlik ix ǝmǝs; Samariyǝ (Israil, yǝni «ximaliy padixaⱨliⱪ») butpǝrǝs padixaⱨlar astida baldurla Hudaning yolidin qiⱪⱪanidi. Biraⱪ Yerusalem (Yǝⱨuda)da Huda ǝwǝtkǝn ⱨǝⱪiⱪiy pǝyƣǝmbǝrlǝr kɵp bolƣaqⱪa, ⱨǝⱪiⱪǝtni ularƣa nisbǝtǝn helila obdan bilixi kerǝk idi. \+bd «ularning ⱨǝmmisi Manga Sodomdǝk, Yerusalemda turuwatⱪanlar Manga Gomorradǝk boldi»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ mǝlumki, Sodom wǝ Gomorra ikki intayin rǝzil xǝⱨǝrlǝr bolup, Huda ular üstigǝ ot yaƣdurup wǝyran ⱪiliwǝtkǝnidi («Yar.» 19-babni kɵrüng).\f*  \x + \xo 23:14 \xt Yǝx. 1:9\x*  
\v 15 Xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar pǝyƣǝmbǝrlǝr toƣruluⱪ mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn ularni ǝmǝn bilǝn ozuⱪlandurimǝn, ularƣa ɵt süyini iqküzimǝn; qünki Yerusalemdiki pǝyƣǝmbǝrlǝr ⱨaramliⱪning mǝnbǝsi bolup, ⱨaramliⱪ ulardin pütkül zeminƣa tarⱪilip kǝtti.\x + \xo 23:15 \xt Yǝr. 8:14; 9:15\x*   
\m
\v 16 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Silǝrgǝ bexarǝt beriwatⱪan pǝyƣǝmbǝrlǝrning sɵzlirigǝ ⱪulaⱪ salmanglar; ular silǝrni bimǝnilikkǝ yetǝklǝydu; ularning sɵzliri Pǝrwǝrdigarning aƣzidin qiⱪⱪan ǝmǝs, bǝlki ɵz kɵnglidǝ tǝsǝwwur ⱪilƣan bir kɵrünüxni sɵzlǝwatidu.  
\v 17 Ular Pǝrwǝrdigarning sɵzini kɵzigǝ ilmaydiƣanlarƣa: «Silǝr aman-tinqliⱪta turisilǝr» dǝydu wǝ ɵz kɵnglining jaⱨilliⱪida mangidiƣanlarning ⱨǝrbirigǝ: «Ⱨeqⱪandaⱪ yamanliⱪ bexinglarƣa qüxmǝydu» — dǝydu. \f □ \fr 23:17 \ft \+bd «Ular Pǝrwǝrdigarning sɵzini kɵzigǝ ilmaydiƣanlarƣa: «Silǝr aman-tinqliⱪta turisilǝr» dǝydu wǝ...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Ular meni kǝmsitidiƣanlarƣa: «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: Silǝr aman-tinqliⱪta turisilǝr» dǝweridu wǝ...».\f*  \x + \xo 23:17 \xt Yǝr. 6:14; 8:11; Əz. 13:10; Zǝk. 10:2\x*  
\v 18 Biraⱪ ulardin ⱪaysi birsi Pǝrwǝrdigarning kengixidǝ Uning sɵz-kalamini bayⱪap qüxinix wǝ anglax üqün turƣan? Ulardin kim Uning sɵzini ⱪulaⱪ selip angliƣan?  
\v 19 Mana, Pǝrwǝrdigardin qiⱪⱪan bir boran-qapⱪun! Uningdin ⱪǝⱨr qiⱪti; bǝrⱨǝⱪ, dǝⱨxǝtlik bir ⱪara ⱪuyun qiⱪip kǝldi; u pirⱪirap rǝzillǝrning bexiƣa qüxidu. \x + \xo 23:19 \xt Yǝr. 30:23, 24\x*  
\v 20 Uning kɵnglidiki niyǝtlirini ada ⱪilip toluⱪ ǝmǝl ⱪilƣuqǝ, Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi yanmaydu; ahirⱪi künlǝrdǝ silǝr buni obdan qüxinip yetisilǝr.  
\v 21 Mǝn bu pǝyƣǝmbǝrlǝrni ǝwǝtmigǝnmǝn, lekin ular hǝwǝrni jar ⱪilixⱪa ⱪatriƣan; Mǝn ularƣa sɵz ⱪilmidim, lekin ular bexarǝt bǝrgǝn. \x + \xo 23:21 \xt Yǝr. 14:14\x*  
\v 22 Ⱨalbuki, ular Mening kengiximdǝ turƣan bolsa, Mening hǝlⱪimgǝ sɵzlirimni anglatⱪuzƣan bolsa, ǝmdi hǝlⱪimni rǝzil yolidin wǝ ⱪilmixlirining rǝzillikidin yandurƣan bolatti.   
\b  
\m
\v 23 Mǝn pǝⱪǝt bir yǝrdila turidiƣan Hudamu? — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn yiraⱪ-yiraⱪlardiki ⱨǝrjayda turidiƣan Huda ǝmǝsmu? \f □ \fr 23:23 \ft \+bd «Mǝn pǝⱪǝt bir yǝrdila turidiƣan Hudamu?»\+bd* — ibraniy tilida «Mǝn pǝⱪǝt yeⱪinda turidiƣan Hudamu?».\f*  
\v 24 Birsi yoxurun jaylarda mɵküwalsa Mǝn uni kɵrǝlmǝmdimǝn? — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — asman-zemin Mǝn bilǝn toldurulƣan ǝmǝsmu? — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \x + \xo 23:24 \xt Zǝb. 139:7-12; Am. 9:2, 3\x*  
\v 25 Mǝn Mening namimda yalƣan bexarǝtlǝr beridiƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrning: «Bir qüx kɵrdüm! Bir qüx kɵrdüm!» degǝnlirini anglidim;  
\v 26 bundaⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝr yalƣan bexarǝtlǝrni beridu, ular ɵzining kɵnglidiki ezitⱪu tǝsǝwwurliridin pǝyƣǝmbǝrlǝr boluxiwalƣan. Əmdi ular bundaⱪ ixlarni ⱪaqanƣiqǝ kɵngligǝ pükidu?  
\v 27 Ular ⱨǝrbiri ⱪaqanƣiqǝ ɵz yeⱪiniƣa eytⱪan qüxliri arⱪiliⱪ (huddi ata-bowilirining Baalƣa qoⱪunup namimni untuƣiniƣa ohxax) hǝlⱪimgǝ namimni untulduruxni pǝmlǝydu?\x + \xo 23:27 \xt Ⱨak. 3:7; 8:33,34\x*   
\m
\v 28 Qüxni kɵrgǝn pǝyƣǝmbǝr, qüxni eytip bǝrsun; Mening sɵzümni angliƣan kixi bu sɵzümni ǝstayidilliⱪ bilǝn sɵzlisun; pahalning buƣday bilǝn selixturƣuqilik nemisi bardu? — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 29 — Mening sɵzüm huddi kɵydürgüqi bir ot wǝ taxni qaⱪidiƣan bazƣan ǝmǝsmu? — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 30 Xunga mana, Mǝn pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ ⱪarxidurmǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — ularning ⱨǝrbiri ɵz yeⱪinidin «Mening sɵzlirim»ni oƣrilap doramqiliⱪ ⱪilidu. \x + \xo 23:30 \xt Ⱪan. 18:20; Yǝr. 14:14,15\x*  
\v 31 Mana, Mǝn pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ ⱪarxidurmǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — ular ɵz tillirini qaynap: «\add Pǝrwǝrdigar\add* dǝydu...» dǝp bexarǝt beridu.  
\v 32 Mana, yalƣan qüxlǝrni bexarǝt ⱪilip bularni yǝtküzüp, yalƣanqiliⱪi wǝ baxbaxtaⱪliⱪi bilǝn Mening hǝlⱪimni azdurƣanlarƣa ⱪarxidurmǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — Mǝn ularni ǝwǝtmigǝnmǝn, ularni buyruƣan ǝmǝsmǝn; ular bu hǝlⱪⱪǝ ⱨeqⱪandaⱪ payda yǝtküzmǝydu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 23:32 \xt Zǝf. 3:4\x*   
\m
\v 33 Əmdi yaki bu hǝlⱪ, yaki pǝyƣǝmbǝr, yaki kaⱨin sǝndin: «Pǝrwǝrdigarning sanga yükligǝn sɵzi nemǝ?» dǝp sorisa, sǝn ularƣa: «Ⱪaysi yük?! Mǝn silǝrni Ɵzümdin yiraⱪ taxlaymǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 23:33 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning sanga yükligǝn sɵzi nemǝ?... Ⱪaysi yük?!...»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ ayan boliduki, ibraniy tilida «yük» wǝ «eƣir bexarǝt» degǝnlǝr ohxax bir sɵz bilǝnla ipadilinidu. Pǝrwǝrdigarning jawabi «Silǝr ɵzünglar Manga yük!» degǝn mǝnidǝ. Hǝlⱪning Yǝrǝmiyadin «Pǝrwǝrdigarning (sanga) yükligǝn sɵzi» toƣruluⱪ sorixi ⱨǝjwiy, kinayilik gǝp idi — bu sɵzning tegidǝ: «Yǝrǝmiya ⱨǝrdaim bizgǝ eƣir sɵzlǝr, xum hǝwǝrni yǝtküzidu» degǝn mǝnǝ bar idi. Ularning ⱪulaⱪliri Pǝrwǝrdigarning sɵzigǝ ⱨeq eqilmiƣanidi.\f*  
\v 34 «Pǝrwǝrdigarning yükligǝn sɵzi» dǝydiƣan ⱨǝrⱪaysi pǝyƣǝmbǝr, kaⱨin yaki hǝlⱪ bolsa, Mǝn bu kixini ɵyidikilǝr bilǝn tǝng jazalaymǝn.  
\v 35 Əmdi silǝrning ⱨǝrbiringlar ɵz yeⱪinidin wǝ ⱨǝrbiringlar ɵz ⱪerindixidin muxundaⱪ: «Pǝrwǝrdigar nemǝ jawab bǝrdi?» wǝ «Pǝrwǝrdigar nemǝ dedi?» dǝp sorixinglar kerǝk.  
\v 36 Silǝr «Pǝrwǝrdigarning yükligǝn sɵzi» degǝnni ⱪaytidin aƣzinglarƣa almaysilǝr; qünki ⱨǝrbiringlarning ɵz sɵzi ɵzigǝ yük bolidu; qünki silǝr Hudayimiz, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, tirik Hudaning sɵzlirini burmiliƣansilǝr. \f □ \fr 23:36 \ft \+bd «ⱨǝrbiringlarning ɵz sɵzi ɵzigǝ yük bolidu»\+bd* — Yǝrǝmiyaning bu degini bizningqǝ mundaⱪ: «Silǝrning yalƣan sɵzliringlar, jümlidin sahta pǝyƣǝmbǝrlǝrning sɵzliri silǝrgǝ jaza epkelidu; pǝyƣǝmbǝrlǝrning yalƣan sɵzlirini silǝr yahxi dǝp ⱪobul ⱪilip, xundaⱪla bir-biringlarƣa ⱪaytilap eytisilǝr; bu yalƣan bexarǝtlǝr Hudaning ⱨǝⱪiⱪiy «yükligǝn sɵzi» ǝmǝs, bǝlki bexinglarƣa Hudaning eƣir jazasi bolƣan «yük» qüxüridiƣan sɵzdur.\f*  
\v 37 Ⱨǝrbiringlar pǝyƣǝmbǝrdin muxundaⱪ: «Pǝrwǝrdigar sanga nemǝ dǝp jawab bǝrdi?» wǝ «Pǝrwǝrdigar nemǝ dedi?» dǝp sorixing kerǝk.  
\v 38 Lekin silǝr: «Pǝrwǝrdigarning yükligǝn sɵzi» dǝwǝrgininglar tüpǝylidin, mana Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Qünki silǝr: «Pǝrwǝrdigarning yükligǝn sɵzi» dǝwerisilǝr wǝ Mǝn silǝrgǝ: ««Pǝrwǝrdigarning yükligǝn sɵzi» demǝnglǝr» dǝp hǝwǝr ǝwǝtkǝnmǝn,  
\v 39 xunga mana, Mǝn silǝrni pütünlǝy untuymǝn, Mǝn silǝrni silǝrgǝ wǝ ata-bowiliringlarƣa tǝⱪdim ⱪilƣan xǝⱨǝr bilǝn tǝng yüzümdin yiraⱪ taxlaymǝn; \f □ \fr 23:39 \ft \+bd «Mǝn silǝrni pütünlǝy untuymǝn»\+bd* — yaki «silǝrni yiraⱪⱪa elip ketimǝn...»\f*  
\v 40 Mǝn üstünglarƣa mǝnggü rǝswaqiliⱪ wǝ ⱨǝrgiz untulmaydiƣan mǝnggülük xǝrmǝndilikni qüxürimǝn! \x + \xo 23:40 \xt Yǝr. 20:11\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 24
\s1 Yahxi ǝnjürlǝr, yaman ǝnjürlǝr  
\m
\v 1 Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar Yerusalemdin Yǝⱨoakimning oƣli, Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝkoniyaⱨ, Yǝⱨuda ǝmir-xaⱨzadiliri, ⱨünǝrwǝnlǝr wǝ tɵmürqilǝrni ǝsirgǝ elip Babilƣa sürgün ⱪilƣandin keyin, Pǝrwǝrdigar manga Ɵz ibadǝthanisi aldidiki ikki sewǝt ǝnjürni «mana kɵr» dǝp kɵrsǝtkǝn. \x + \xo 24:1 \xt 2Pad. 24:15; 2Tar. 36:10\x*  
\v 2 Bir sewǝttǝ dǝslǝpki pixⱪan ǝnjürdǝk intayin yahxi ǝnjürlǝr bar idi; ikkinqi sewǝttǝ yegili bolmaydiƣan, intayin naqar ǝnjürlǝr bar idi.  
\v 3 Andin Pǝrwǝrdigar manga: «Nemǝ kɵrdüng, Yǝrǝmiya?» — dǝp soridi. Mǝn: «Ənjürlǝrni kɵrdüm; yahxiliri bolsa intayin yahxikǝn; naqarliri yegili bolmaydiƣan, intayin naqar ikǝn» — dedim.  
\v 4 Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 5 Israilning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mǝn Yǝⱨudadin sürgün bolƣanlarni, yǝni Mening bu yǝrdin kaldiylǝrning zeminiƣa ǝwǝtkǝnlirimni bu yahxi ǝnjürlǝrdǝk yahxi dǝp ⱪaraymǝn;  
\v 6 Mǝn ularƣa yahxi bolsun dǝp kɵzümni ularƣa tikimǝn wǝ ularni bu zeminƣa ⱪayturimǝn; Mǝn ularni ƣulitip taxlimaymǝn, bǝlki ularni ⱪurimǝn; ularni yulup taxlimaymǝn, bǝlki tikip ɵstürimǝn.  
\v 7 Mǝn ularƣa Mening Pǝrwǝrdigar ikǝnlikimni bilidiƣan, Meni tonuydiƣan bir ⱪǝlbni tǝⱪdim ⱪilimǝn; xuning bilǝn ular Mening hǝlⱪim bolidu, Mǝn ularning Hudasi bolimǝn; qünki ular pütün ⱪǝlbi bilǝn yenimƣa ⱪaytidu. \x + \xo 24:7 \xt Ⱪan. 30:6; Yǝr. 30:22; 31:33; 32:38,39; Əz. 11:19; 36:26,27\x*  
\v 8 Lekin naqar ǝnjürlǝr, yǝni yegili bolmaydiƣan, intayin naqar ǝnjürlǝr ⱪandaⱪ bolƣan bolsa, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiyani, ǝmir-xaⱨzadilirini wǝ Yerusalemdikilǝrning ⱪalƣan ⱪismini, bu zeminda ⱪalƣanlarni wǝ Misirda turuwatⱪanlarni xuningƣa ohxax ⱪilimǝn; \x + \xo 24:8 \xt Yǝr. 29:17\x*  
\v 9 Mǝn ularni yǝr yüzidiki barliⱪ padixaⱨliⱪlarƣa wǝⱨimǝ salƣuqi bir obyekt boluxⱪa, külpǝtkǝ qüxüxkǝ tapxurimǝn; mǝn ularni ⱨǝydiwǝtkǝn barliⱪ jaylarda ularni rǝswaqiliⱪning obyekti, sɵz-qɵqǝk, tapa-tǝnining obyekti wǝ lǝnǝt sɵzliri boluxⱪa tapxurimǝn. \f □ \fr 24:9 \ft \+bd «Mǝn ularni yǝr yüzidiki barliⱪ padixaⱨliⱪlarƣa wǝⱨimǝ salƣuqi bir obyekt boluxⱪa, külpǝtkǝ qüxüxkǝ tapxurimǝn...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mǝn ularni ⱨǝryaⱪ-ⱨǝryaⱪlarƣa yǝr yüzidiki barliⱪ padixaⱨliⱪlarƣa ⱨǝydilixkǝ, balayi’apǝt qüxüxkǝ tapxurimǝn....»\f*  \x + \xo 24:9 \xt Ⱪan. 28:25,37; 1Pad. 9:7; 2Tar. 7:20; Yǝr. 15:4; 29:18; 34:17; 42:18\x*  
\v 10 Mǝn ularƣa ⱨǝm ata-bowiliriƣa tǝⱪdim ⱪilƣan zemindin yoⱪitilƣuqǝ ular arisiƣa ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ wabani ǝwǝtimǝn.   
\b  
\b  
\m  
\c 25
\s1 Sɵz-kalamni anglimasliⱪ tüpǝylidin yǝtmix yilliⱪ ⱪulluⱪta bolux  
\m
\v 1 Yosiyaning oƣli, Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakimning tɵtinqi yilida (yǝni Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning birinqi yilida) Yǝⱨudaning barliⱪ hǝlⱪi toƣruluⱪ Yǝrǝmiyaƣa kǝlgǝn sɵz, —   
\m
\v 2 Bu sɵzni Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr Yǝⱨudaning barliⱪ hǝlⱪi wǝ Yerusalemda barliⱪ turuwatⱪanlarƣa eytip mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 3 Amonning oƣli, Yǝⱨuda padixaⱨi Yosiyaning on üqinqi yilidin baxlap bügünki küngiqǝ, bu yigirmǝ üq yil Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip turƣan wǝ mǝn tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup uni silǝrgǝ sɵzlǝp kǝldim, lekin silǝr ⱨeq ⱪulaⱪ salmidinglar;  
\v 4 wǝ Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ barliⱪ hizmǝtkarliri bolƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrni ǝwǝtip kǝlgǝn; U tang sǝⱨǝrdǝ ornidin turup ularni ǝwǝtip kǝlgǝn; lekin silǝr ⱪulaⱪ salmay ⱨeq anglimidinglar. \x + \xo 25:4 \xt Yǝr. 7:13,25; 11:7,8,10; 13:10,11; 16:12; 17:23; 18:12; 19:15; 22:21\x*  
\v 5 Ular: «Silǝr ⱨǝrbiringlar yaman yolunglardin wǝ ⱪilmixliringlarning rǝzillikidin towa ⱪilip yansanglar, Mǝn Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ wǝ ata-bowiliringlarƣa ⱪǝdimdin tartip mǝnggügiqǝ tǝⱪdim ⱪilƣan zeminda turuwerisilǝr. \x + \xo 25:5 \xt 2Pad. 17:13; Yǝr. 18:11; 35:15; Yun. 3:8\x*  
\v 6 Baxⱪa ilaⱨlarƣa ǝgixip ularning ⱪulluⱪida bolup qoⱪunmanglar; Meni ⱪolliringlar yasiƣanlar bilǝn ƣǝzǝplǝndürmǝnglar; Mǝn silǝrgǝ ⱨeq yamanliⱪ kǝltürmǝymǝn» — dǝp jakarliƣan. \f □ \fr 25:6 \ft \+bd «ⱪolliringlar yasiƣanlar...»\+bd* — muxu sɵzlǝr yaki yasiƣan butlarni yaki yaman ⱪilmixlirini kɵrsitidu.\f*  
\v 7 Lekin silǝr Manga ⱪulaⱪ salmidinglar, Meni ⱪolliringlar yasiƣanlar bilǝn ƣǝzǝplǝndürüp ɵzünglarƣa ziyan kǝltürdünglar, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 8 Xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Silǝr Mening sɵzlirimgǝ ⱪulaⱪ salmiƣan bolƣaqⱪa,  
\v 9 mana, Mǝn ximaldiki ⱨǝmmǝ jǝmǝtlǝrni wǝ Mening ⱪulumni, yǝni Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarni qaⱪirtimǝn, ularni bu zeminƣa, uningda barliⱪ turuwatⱪanlarƣa ⱨǝmdǝ ǝtraptiki ⱨǝmmǝ ǝllǝrgǝ ⱪarxilixixⱪa elip kelimǝn; Mǝn \add muxu zemindikilǝr wǝ ǝtraptiki ǝllǝrni\add* pütünlǝy wǝyran ⱪilip, ularni tolimu wǝⱨimilik ⱪilimǝn ⱨǝm ux-ux obyekti, daimliⱪ bir harabilik ⱪilimǝn; \x + \xo 25:9 \xt Yǝr. 19:8\x*  
\v 10 Mǝn ulardin tamaxining sadasini, xad-huramliⱪ sadasini, toyi boluwatⱪan yigit-ⱪizining awazini, tügmǝn texining sadasini wǝ qiraƣ nurini mǝⱨrum ⱪilimǝn; \x + \xo 25:10 \xt Yǝx. 24:7; Yǝr. 7:34; 16:9; Əz. 26:13\x*  
\v 11 bu pütkül zemin wǝyranǝ wǝ dǝⱨxǝt salƣuqi obyekt bolidu, wǝ bu ǝllǝr Babil padixaⱨining yǝtmix yil ⱪulluⱪida bolidu.\f □ \fr 25:11 \ft \+bd «bu ǝllǝr...»\+bd* — Yǝⱨuda wǝ uning ǝtrapidiki barliⱪ ǝllǝrni kɵrsitidu (9-ayǝtni kɵrüng). «Babil padixaⱨining yǝtmix yil ⱪulluⱪida bolux» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*   
\m
\v 12 Wǝ xundaⱪ boliduki, yǝtmix yil toxⱪanda, mǝn Babil padixaⱨining wǝ uning elining bexiƣa, xundaⱪla Kaldiylǝrning zemini üstigǝ ɵz ⱪǝbiⱨlikini qüxürüp, uni mǝnggügǝ harabilik ⱪilimǝn. \x + \xo 25:12 \xt 2Tar. 36:22; Əzra 1:1; Yǝr. 29:10; Dan. 9:2\x*  
\v 13 Xuning bilǝn Mǝn xu zemin üstigǝ Mǝn uni ǝyibligǝn barliⱪ sɵzlirimni, jümlidin bu kitabta yezilƣanlarni, yǝni Yǝrǝmiyaning barliⱪ ǝllǝrni ǝyibligǝn bexarǝtlirini qüxürimǝn.  
\v 14 Qünki kɵp ǝllǝr ⱨǝm uluƣ padixaⱨlar \add bu padixaⱨ ⱨǝm ⱪowmlirinimu\add* ⱪul ⱪilidu; Mǝn ularning ⱪilƣan ixliri wǝ ⱪolliri yasiƣanliri boyiqǝ ularni jazalaymǝn. \f □ \fr 25:14 \ft \+bd «bu padixaⱨ ⱨǝm ⱪowmlirinimu»\+bd* — ibraniy tilida «ularnimu» deyilidu. Bizningqǝ bu «Babil padixaⱨi ⱨǝm ⱪowmliri»ni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 25:14 \xt Yǝr. 27:7\x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝm Yǝⱨuda ⱨǝm ǝllǝrning Hudaning ƣǝzipigǝ uqrixi toƣruluⱪ bir alamǝt kɵrünüx  
\m
\v 15 Qünki Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar manga \add alamǝt kɵrünüxtǝ\add* mundaⱪ dedi: — Mening ⱪolumdiki ƣǝzipimgǝ tolƣan ⱪǝdǝⱨni elip, Mǝn seni ǝwǝtkǝn barliⱪ ǝllǝrgǝ iqküzgin; \f □ \fr 25:15 \ft \+bd «Mening ⱪolumdiki ƣǝzipimgǝ tolƣan ⱪǝdǝⱨni elip, Mǝn seni ǝwǝtkǝn barliⱪ ǝllǝrgǝ iqküzgin»\+bd* — bu sɵzlǝrni Huda Yǝrǝmiyaƣa alamǝt kɵrünüxtǝ eytⱪan, dǝp ⱪaraymiz.\f*  \x + \xo 25:15 \xt Yǝr. 13:12\x*  
\v 16 ular iqidu, uyan-buyan irƣanglaydu wǝ Mǝn ular arisiƣa ǝwǝtkǝn ⱪiliq tüpǝylidin sarang bolidu.   
\m
\v 17 Xunga mǝn bu ⱪǝdǝⱨni Pǝrwǝrdigarning ⱪolidin aldim wǝ Pǝrwǝrdigar meni ǝwǝtkǝn barliⱪ ǝllǝrgǝ iqküzdüm,  
\v 18 — yǝni Yerusalemƣa, Yǝⱨudaning xǝⱨǝrlirigǝ, uning padixaⱨliriƣa wǝ ǝmir-xaⱨzadilirigǝ, yǝni ularni bügünki kündikidǝk bir harabǝ, wǝⱨimǝ, ux-ux obyekti boluxⱪa ⱨǝm lǝnǝt sɵzliri boluxⱪa ⱪǝdǝⱨni iqküzdüm; \f □ \fr 25:18 \ft \+bd «bügünki kündikidǝk»\+bd* — bu ibarǝ bǝlkim bexarǝt ǝmǝlgǝ axurulƣandin keyin ⱪoxulƣan; bolmisa, baxⱪa bir mǝnǝ: «bügünki künidimu bu ixlar bolƣili turdi» boluxi mumkin.\f*  
\v 19 Misir padixaⱨi Pirǝwngǝ, hizmǝtkarliriƣa, ǝmir-xaⱨzadiliriƣa ⱨǝm hǝlⱪigǝ iqküzdüm; \x + \xo 25:19 \xt Yǝr. 46\x*  
\v 20 barliⱪ xalƣut ǝllǝr, uz zeminidiki barliⱪ padixaⱨlar, Filistiylǝrning zeminidiki barliⱪ padixaⱨlar, Axkelondikilǝr, Gazadikilǝr, Əkrondikilǝrgǝ wǝ Axdodning ⱪalduⱪliriƣa iqküzdüm; \f □ \fr 25:20 \ft \+bd «barliⱪ xalƣut ǝllǝr»\+bd* — bǝlkim Misirda turƣan, Misirliⱪlar bilǝn «arilixip kǝtkǝn» baxⱪa millǝtlǝrni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 25:20 \xt Yǝr. 47:4-7\x*  
\v 21 Edomdikilǝr, Moabdikilǝr wǝ Ammoniylar, \x + \xo 25:21 \xt Yǝr. 48; 49:1-22\x*  
\v 22 Turning barliⱪ padixaⱨliri ⱨǝm Zidonning barliⱪ padixaⱨliri, dengiz boyidiki barliⱪ padixaⱨlar, \f □ \fr 25:22 \ft \+bd «dengiz boyidiki barliⱪ padixaⱨlar»\+bd* — bǝlkim Tur wǝ Zidon bilǝn munasiwǝtlik bolƣan, ularƣa beⱪinƣan «ottura dengiz» boyidiki padixaⱨlarni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 25:22 \xt Yǝr. 47:4\x*  
\v 23 Dedandikilǝr, Temadikilǝr, Buzdikilǝr wǝ qekǝ qaqlirini qüxürüwǝtkǝn ǝllǝr, \x + \xo 25:23 \xt Yǝr. 9:25; 49:8\x*  
\v 24 Ərǝbiyǝdiki barliⱪ padixaⱨlar wǝ qɵl-bayawanda turuwatⱪan xalƣut ǝllǝrning barliⱪ padixaⱨliri, \x + \xo 25:24 \xt Yǝr. 49:31\x*  
\v 25 Zimridiki barliⱪ padixaⱨlar, Elamdiki barliⱪ padixaⱨlar, Medialiⱪlarning barliⱪ padixaⱨliri, \x + \xo 25:25 \xt Yǝr. 49:34\x*  
\v 26 ximaldiki barliⱪ padixaⱨlarƣa, yiraⱪtiki bolsun, yeⱪindiki bolsun, bir-birlǝp iqküzdum; jaⱨandiki barliⱪ padixaⱨliⱪlarƣa iqküzdüm; ularning arⱪidin Xexaⱪning padixaⱨimu \add ⱪǝdǝⱨni\add* iqidu. \f □ \fr 25:26 \ft \+bd «Xexaⱪning padixaⱨi»\+bd* — Babilning padixaⱨini kɵrsitidu. Ibraniy tili elipbǝsidǝ «Babil» (Babilon) degǝn sɵz, «Xexaⱪ» degǝn sɵzning «tǝtür»isi; yǝni, ibraniy tilida 2-ⱨǝrp «b»ni ⱨǝrplǝrni ahiridin saniƣanda, 2-ⱨǝrp («x») bilǝn almaxturƣili bolidu. Barliⱪ baxⱪa ⱨǝrplǝrni «tǝtür»isi bilǝn ohxax yolda almaxturƣili bolidu. 
\fp  Nemixⱪa Babil (Babilon)ni kɵrsitix üqün muxu «xifirliⱪ» yol ixlitilidu? Xübⱨisizki, xu künlǝrdǝ xu dǝwrdiki ǝng küqlük mǝmlikǝtning «zawalƣa yüzlinixi»ni kɵrsitix üqün bǝzidǝ muxundaⱪ «daritma gǝp»ni ixlitix ⱪolayliⱪ idi.\f*  
\v 27 Andin sǝn ularƣa: «Israilning Hudasi, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Iqinglar, mǝst bolunglar, ⱪusunglar, Mǝn aranglarƣa ǝwǝtkǝn ⱪiliq tüpǝylidin yiⱪilip ⱪaytidin dǝs turmanglar» — degin.   
\m
\v 28 Wǝ xundaⱪ boliduki, ular ⱪolungdin elip iqixni rǝt ⱪilsa, sǝn ularƣa: «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Silǝr qoⱪum iqisilǝr!» — degin.  
\v 29 Qünki mana, Mǝn Ɵz namim bilǝn atalƣan xǝⱨǝr üstigǝ apǝt qüxürgili turƣan yǝrdǝ, silǝr jazalanmay ⱪalamsilǝr? Silǝr jazalanmay ⱪalmaysilǝr; qünki Mǝn yǝr yüzidǝ barliⱪ turuwatⱪanlarning üstigǝ ⱪiliqni qüxüxkǝ qaⱪirimǝn, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 25:29 \xt 1Pet. 4:17\x*   
\m
\v 30 Əmdi sǝn \add Yǝrǝmiya\add*, ularƣa muxu bexarǝtning sɵzlirining ⱨǝmmisini jakarliƣin: —  
\m Pǝrwǝrdigar yuⱪiridin xirdǝk ⱨɵrkirǝydu,  
\m Ɵz muⱪǝddǝs turalƣusidin U awazini ⱪoyuwetidu;  
\m U Ɵzi turuwatⱪan jayi üstigǝ ⱨɵrkirǝydu;  
\m U üzüm qǝyligüqilǝr towliƣandǝk yǝr yüzidǝ barliⱪ turuwatⱪanlarni ǝyiblǝp towlaydu.\x + \xo 25:30 \xt Yo. 3:16; Am. 1:2\x*   
\m
\v 31 Sadasi yǝr yüzining qǝtlirigiqǝ yetidu;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigarning barliⱪ ǝllǝr bilǝn dǝwasi bar;  
\m U ǝt igilirining ⱨǝmmisi üstigǝ ⱨɵküm qiⱪiridu;  
\m Rǝzillǝrni bolsa, ularni ⱪiliqⱪa tapxuridu;  
\m — Pǝrwǝrdigar xundaⱪ dǝydu.   
\m
\v 32 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Mana, balayi’apǝt ǝldin ǝlgǝ ⱨǝmmisi üstigǝ qiⱪip tarⱪilidu;  
\m Yǝr yüzining qǝt-qǝtliridin dǝⱨxǝtlik buran-qapⱪun qiⱪidu.   
\m
\v 33 Pǝrwǝrdigar ɵltürgǝnlǝr yǝrning bir qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ yatidu; ularƣa matǝm tutulmaydu, ular bir yǝrgǝ yiƣilmaydu, ⱨeq kɵmülmǝydu; ular yǝr yüzidǝ tezǝktǝk yatidu.\f □ \fr 25:33 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar ɵltürgǝnlǝr yǝrning bir qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ yatidu...»\+bd* — demisǝkmu, bu bexarǝt Babil imperiyǝsining Pars imperiyǝsi tǝripidin bitqit ⱪilinixidin ahirⱪi zamanƣa atlap, xu künlǝrdiki wǝⱪǝlǝrni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 25:33 \xt Yǝr. 16:4\x*   
\m
\v 34 I baⱪⱪuqilar, zarlanglar, nalǝ kɵtürünglar!  
\m Topa-qang iqidǝ eƣininglar, i pada yetǝkqiliri!  
\m Qünki ⱪirƣin ⱪilinix künliringlar yetip kǝldi,  
\m Mǝn silǝrni tarⱪitiwetimǝn;  
\m Silǝr ɵrülgǝn esil qinidǝk parqǝ-parqǝ qeⱪilisilǝr.\f □ \fr 25:34 \ft \+bd «I baⱪⱪuqilar,... i pada yetǝkqiliri!...»\+bd* — demisǝkmu, «baⱪⱪuqilar» wǝ «pada yetǝkqiliri» muxu ayǝttǝ ǝllǝrning ⱨǝrhil yetǝkqilirini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 25:34 \xt Yǝx. 65:12; Yǝr. 4:8; 6:26; 9:16; 12:3; 13:14,24; 18:17\x*   
\m
\v 35 Pada baⱪⱪuqilirining baxpanaⱨi,  
\m Pada yetǝkqilirining ⱪaqar yoli yoⱪap ketidu.   
\m
\v 36 Baⱪⱪuqilarning azabliⱪ pǝryadi,  
\m Pada yetǝkqilirining zarlaxliri anglinidu;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar ularning yaylaⱪlirini wǝyran ⱪilay dǝwatidu;   
\m
\v 37 Pǝrwǝrdigarning dǝⱨxǝtlik ƣǝzipi tüpǝylidin,  
\m Tinqliⱪ ⱪotanliri harabǝ bolidu.   
\m
\v 38 Pǝrwǝrdigar Ɵz uwisini taxlap qiⱪⱪan xirdǝktur;  
\m Əzgüqining wǝⱨxiyliki tüpǝylidin,  
\m Wǝ \add Pǝrwǝrdigarning\add* dǝⱨxǝtlik ƣǝzipi tüpǝylidin,  
\m Ularning zemini wǝyranǝ bolmay ⱪalmaydu. \f □ \fr 25:38 \ft \+bd «ǝzgüqining wǝⱨxiyliki»\+bd* — yaki «ǝzgüqining ⱪiliqi».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 26
\s1 Yǝrǝmiya «sahta pǝyƣǝmbǝr» dǝp xikayǝt ⱪilinidu  
\m
\v 1 Yǝⱨuda padixaⱨi Yosiyaning oƣli Yǝⱨoakim tǝhtkǝ olturƣan mǝzgilning bexida xu sɵz Pǝrwǝrdigardin kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 2 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Sǝn Pǝrwǝrdigarning ɵyining ⱨoylisida turup ibadǝt ⱪilix üqün Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirgǝn Yǝⱨudaning barliⱪ xǝⱨǝrliridikilǝrgǝ Mǝn sanga buyruƣan ⱨǝrbir sɵzlǝrni jakarliƣin; ǝynǝn eytⱪin! \f □ \fr 26:2 \ft \+bd «Sǝn Pǝrwǝrdigarning ɵyining ⱨoylisida turup ... Yǝⱨudaning barliⱪ xǝⱨǝrliridikilǝrgǝ Mǝn sanga buyruƣan ⱨǝrbir sɵzlǝrni jakarliƣin; ǝynǝn eytⱪin! »\+bd* — 26-babtiki hatirilǝr wǝ bexarǝt bǝlkim 7-babtimu hatirilǝngǝn, ibadǝthana iqidǝ bolƣan wǝⱪǝning tǝkrarlinixi boluxi mumkin. 3-6-ayǝtlǝr Yǝrǝmiyaning xu qaƣda ibadǝthanida bǝrgǝn bexaritining yǝküni. Muxu yǝrdiki tǝkrarlinixning mǝⱪsiti bolsa, hǝlⱪning bexarǝtkǝ bolƣan inkasini tǝkitlǝx üqündur.\f*  
\v 3 Ular bǝlkim anglap ⱪoyar, ⱨǝrbiri ɵz rǝzil yolidin yanar; xundaⱪ ⱪilsa, Mǝn ⱪilmixlirining rǝzilliki tüpǝylidin bexiƣa külpǝt qüxürmǝkqi bolƣan niyitimdin yanimǝn. \x + \xo 26:3 \xt Yǝr. 18:8\x*  
\v 4 Sǝn ularƣa mundaⱪ degin: — «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Manga ⱪulaⱪ salmay, Mǝn silǝrning aldinglarƣa ⱪoyƣan Tǝwrat-ⱪanunumda mangmisanglar,  
\v 5 Mǝn tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup ǝwǝtkǝn hizmǝtkarlirim bolƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrning sɵzlirini anglimisanglar (silǝr ularƣa ⱨeq ⱪulaⱪ salmay kǝlgǝnsilǝr!), \x + \xo 26:5 \xt Yǝr. 7:13,25; 11:7; 25:3\x*  
\v 6 undaⱪta, Mǝn Xiloⱨni ⱪandaⱪ ⱪilƣan bolsam, ǝmdi bu ɵynimu xuningƣa ohxax ⱪilimǝn, bu xǝⱨǝrni yǝr yüzidiki barliⱪ ǝllǝrgǝ lǝnǝt sɵzi ⱪilimǝn».\f □ \fr 26:6 \ft \+bd «Mǝn Xiloⱨni ⱪandaⱪ ⱪilƣan bolsam, ǝmdi bu ɵynimu xuningƣa ohxax ⱪilimǝn»\+bd* — Pǝrwǝrdigarning ibadǝt qediri ǝsli «Xiloⱨ» degǝn xǝⱨǝrdǝ tikilgǝn. Israilning Hudaƣa bolƣan wapasizliⱪi tüpǝylidin u wǝyran ⱪilinip, Hudaning «ǝⱨdǝ sanduⱪi» düxmǝn tǝripidin u yǝrdin bulap ketilixi bilǝn Xiloⱨ «Hudaning xan-xǝripi uningdin yoⱪap kǝtkǝn jay» dǝp atalƣan («1Sam.» 4-babni kɵrüng).\f*  \x + \xo 26:6 \xt 1Sam. 4:12; Zǝb. 78:60; Yǝr. 7:12,14\x*   
\m
\v 7 Xuning bilǝn kaⱨinlar, pǝyƣǝmbǝrlǝr wǝ barliⱪ hǝlⱪ Yǝrǝmiyaning bu sɵzlirini Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ jakarliƣanliⱪini anglidi.   
\m
\v 8 Xundaⱪ boldiki, Yǝrǝmiya barliⱪ hǝlⱪⱪǝ Pǝrwǝrdigar uningƣa tapiliƣan bu sɵzlǝrning ⱨǝmmisini eytip bǝrgǝndin keyin, kaⱨinlar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr wǝ barliⱪ hǝlⱪ uni tutuwelip: «Sǝn qoⱪum ɵlüxüng kerǝk!  
\v 9 Sǝn nemixⱪa Pǝrwǝrdigarning namida bexarǝt berip: «Bu ɵy Xiloⱨdǝk bolidu, bu xǝⱨǝr harabǝ, adǝmzatsiz bolidu!» — deding?» — dedi.  
\m Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki barliⱪ hǝlⱪ Yǝrǝmiyaƣa doⱪ ⱪilip uni oriwelixti.  
\v 10 Yǝⱨuda ǝmirliri bu ixlarni anglidi; ular padixaⱨliⱪ ordisidin qiⱪip Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirdi, Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki «Yengi dǝrwaza»da sotⱪa olturdi.  
\v 11 Kaⱨinlar wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr ǝmirlǝrgǝ wǝ hǝlⱪⱪǝ sɵzlǝp: «Bu adǝm ɵlümgǝ layiⱪ, qünki silǝr ɵz ⱪulaⱪliringlar bilǝn angliƣandǝk u muxu xǝⱨǝrni ǝyiblǝp bexarǝt bǝrdi» — dedi.   
\m
\v 12 Andin Yǝrǝmiya barliⱪ ǝmirlǝrgǝ wǝ barliⱪ hǝlⱪⱪǝ sɵzlǝp mundaⱪ dedi: — «Pǝrwǝrdigar meni bu ɵyni ǝyiblǝp, bu xǝⱨǝrni ǝyiblǝp, silǝr angliƣan bu barliⱪ sɵzlǝr bilǝn bexarǝt berixkǝ ǝwǝtkǝn.  
\v 13 Ⱨazir yolliringlarni wǝ ⱪilmixinglarni tüzitinglar, Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning awazini anglanglar! Xundaⱪ bolƣanda, Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ jakarliƣan külpǝttin yanidu. \x + \xo 26:13 \xt Yǝr. 7:3\x*  
\v 14 Lekin mǝn bolsam, mana, ⱪolliringlardimǝn; manga kɵzünglǝrgǝ nemǝ yahxi wǝ durus kɵrülsǝ xundaⱪ ⱪilinglar;  
\v 15 pǝⱪǝt xuni bilip ⱪoyunglarki, meni ɵltürüwǝtsǝnglǝr gunaⱨsiz ⱪanning jazasini ɵz bexinglarƣa, bu xǝⱨǝrgǝ wǝ uningda turuwatⱪanlarning bexiƣa qüxürisilǝr; qünki deginim ⱨǝⱪ, Pǝrwǝrdigar ⱨǝⱪiⱪǝtǝn bu sɵzlǝrning ⱨǝmmisini ⱪulaⱪliringlarƣa deyixkǝ meni ǝwǝtkǝn».   
\m
\v 16 Əmirlǝr wǝ barliⱪ hǝlⱪ kaⱨinlarƣa wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ: «Bu adǝm ɵlümgǝ layiⱪ ǝmǝs; qünki u Pǝrwǝrdigar Hudayimizning namida bizgǝ sɵzlidi» — dedi.  
\v 17 Andin zemindiki bǝzi aⱪsaⱪallar ornidin turup hǝlⱪ kengixigǝ mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 18 «Morǝxǝtlik Mikaⱨ Yǝⱨuda padixaⱨi Ⱨǝzǝkiyaning künliridǝ barliⱪ Yǝⱨuda hǝlⱪigǝ bexarǝt berip: —  
\m «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Zion teƣi etizdǝk aƣdurulidu,  
\m Yerusalem dɵng-tɵpilǝr bolup ⱪalidu,  
\m «Ɵy jaylaxⱪan taƣ» bolsa,  
\m Ormanliⱪning otturisidiki yuⱪiri jaylarla bolidu, halas» — degǝnidi.\f □ \fr 26:18 \ft \+bd «Morǝxǝtlik Mikaⱨ»\+bd* — Mikaⱨ pǝyƣǝmbǝrning yurti «Morǝxǝt» idi («Mik.» 1:1). \+bd ««Ɵy jaylaxⱪan taƣ» bolsa, ..»\+bd* — Mikaⱨ «muⱪǝddǝs ɵy» yaki «ibadǝthana» demǝydu — ularning gunaⱨliri tüpǝylidin u pǝⱪǝt addiy bir «ɵy» bolup ⱪalƣan. 
\fp  Bu bexarǝt Ⱨǝzǝkiya padixaⱨni bǝlkim qongⱪur tǝsirlǝndürgǝn. 100 yildin keyin bu aⱪsaⱪallar bexarǝtning Ⱨǝzǝkiyaƣa bolƣan tǝsirini tilƣa elip, padixaⱨi Yǝⱨoakimƣa tǝsir yǝtküzmǝkqi bolup, bexarǝtni nǝⱪil kǝltüridu. \+bd ««Ɵy jaylaxⱪan taƣ» bolsa, ormanliⱪning otturisidiki yuⱪiri jaylarla bolidu»\+bd* — «Mik.» 3:12. «Yuⱪiri jaylar» degini kinayilik, ⱨǝjwiy gǝptur. Qünki Yǝⱨudadikilǝr ⱨǝrdaim «yuⱪiri jaylar»da buthanilarni selip xu yǝrlǝrdǝ butlarƣa qoⱪunƣan. Lekin xu qaƣlarda Yerusalem butⱪa qoⱪunƣan jaydǝk «ⱨaram» bolup ⱪalidu, ⱨǝmdǝ ormanliⱪning kixilǝrning kɵzigǝ azpaz qeliⱪidiƣan bir ⱪismidin ibarǝt bolidu, halas!\f*  \x + \xo 26:18 \xt Mik. 1:1; 3:12\x*   
\m
\v 19 Yǝⱨuda padixaⱨi Ⱨǝzǝkiya wǝ barliⱪ Yǝⱨuda hǝlⱪi Mikaⱨni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilƣanmu? Ⱨǝzǝkiya Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪup, Pǝrwǝrdigardin ɵtüngǝn ǝmǝsmu? Wǝ Pǝrwǝrdigar ularƣa ⱪilmaⱪqi bolup jakarliƣan külpǝttin yanƣan ǝmǝsmu? Biz \add bu yoldin yanmisaⱪ\add* ɵz jenimiz üstigǝ zor bir külpǝtni qüxürgǝn bolmamdimiz?».   
\m
\v 20 (Pǝrwǝrdigarning namida Yǝrǝmiyaning barliⱪ degǝnliridǝk bu xǝⱨǝrni wǝ bu zeminni ǝyiblǝp bexarǝt bǝrgǝn, Kiriat-Yearimliⱪ Xǝmayaning oƣli Uriya isimlik yǝnǝ bir adǝm bar idi.  
\v 21 Padixaⱨ Yǝⱨoakim wǝ barliⱪ palwanliri, barliⱪ ǝmirliri uning sɵzlirini angliƣanda, padixaⱨ uni ɵltürüxkǝ intilgǝn; lekin Uriya buni angliƣanda ⱪorⱪup, Misirƣa ⱪaqti.  
\v 22 Lekin Yǝⱨoakim qaparmǝnlǝrni, yǝni Akborning oƣli Əlnatan wǝ baxⱪilarni Misirƣa ǝwǝtkǝn;  
\v 23 ular Uriyani Misirdin elip qiⱪip padixaⱨ Yǝⱨoakimning aldiƣa aparƣan; u uni ⱪiliqlap, jǝsitini puⱪralarning gɵrlükigǝ taxliwǝtkǝn.) \f □ \fr 26:23 \ft \+bd «ular Uriyani Misirdin elip qiⱪip padixaⱨ Yǝⱨoakimning aldiƣa aparƣan; u uni ⱪiliqlap, jǝsitini puⱪralarning gɵrlükigǝ taxliwǝtkǝn»\+bd* — bu wǝⱪǝ bǝlkim Yǝrǝmiyaning sɵzliridin keyin yüz bǝrgǝn. Lekin uning tǝpsilatlirini muxu yǝrdǝ (20-23-ayǝttiki tirnaⱪ iqigǝ) kirgüzüxtiki mǝⱪsǝt, Yǝrǝmiya uqriƣan hǝwp-hǝtǝrni kɵrünǝrlik ⱪilip kɵrsitixtin ibarǝt.\f*  
\v 24 — Ⱨalbuki, xu qaƣda Xafanning oƣli Aⱨikam ularning Yǝrǝmiyani ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilip hǝlⱪning ⱪoliƣa tapxurmasliⱪi üqün, uni ⱪollidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 27
\s1 Yǝrǝmiya hǝlⱪni Babilƣa tǝslim boluxⱪa dǝwǝt ⱪilidu  
\m
\v 1 Yǝⱨuda padixaⱨi Yosiyaning oƣli Zǝdǝkiyaning tǝhtkǝ olturƣan dǝslǝpki mǝzgilidǝ, xu sɵz Yǝrǝmiyaƣa Pǝrwǝrdigardin kelip mundaⱪ deyildi: —\f □ \fr 27:1 \ft \+bd «Yǝⱨuda padixaⱨi Yosiyaning oƣli Zǝdǝkiya...»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ muxu ayǝttǝ «Zǝdǝkiya»ning ornida «Yǝⱨoakim» deyilidu. Xübⱨisizki, «Zǝdǝkiya» toƣridur (3-ayǝtni kɵrüng). Bu babtiki wǝⱪǝlǝr bǝlkim Zǝdǝkiyaning tɵtinqi yilida yüz bǝrgǝn.\f*   
\m
\v 2 Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: — Asarǝtlǝr wǝ boyunturuⱪlarni yasap ɵz boynungƣa sal; \x + \xo 27:2 \xt Yǝr. 28:10\x*  
\v 3 bu boyunturuⱪlarni Edomning padixaⱨiƣa, Moabning padixaⱨiƣa, Ammoniylarning padixaⱨiƣa, Turning padixaⱨiƣa wǝ Zidonning padixaⱨiƣa Yerusalemƣa, Yǝⱨuda padixaⱨining aldiƣa kǝlgǝn ularning ɵz ǝlqilirining ⱪoli arⱪiliⱪ ǝwǝtkin; \f □ \fr 27:3 \ft \+bd «bu boyunturuⱪlarni Edom..., Moab.. , Ammoniylar.., Turning padixaⱨiƣa wǝ Zidonning padixaⱨiƣa Yerusalemƣa, Yǝⱨuda padixaⱨining aldiƣa kǝlgǝn ularning ɵz ǝlqilirining ⱪoli arⱪiliⱪ ǝwǝtkin»\+bd* — tarihtin ispat barki, bu ǝlqilǝrning Yerusalemƣa kelixtiki mǝⱪsiti Zǝdǝkiyani Edom, Moab, Ammon, Tur wǝ Zidon padixaⱨlirining Babil imperiyǝsigǝ kɵtürmǝkqi bolƣan isyanƣa ittipaⱪdax ⱪilixtin ibarǝt.\f*  
\v 4 ⱨǝrbirini ɵz hojayinliriƣa xundaⱪ bir hǝwǝrni yǝtküzüxkǝ buyruƣin: —  
\m Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Ɵz hojayinliringlarƣa mundaⱪ dǝnglar: —  
\v 5 Mǝn zemin wǝ zemin yüzidǝ turuwatⱪan adǝmlǝr wǝ ⱨaywanlarni zor ⱪudritim wǝ sozulƣan bilikim bilǝn yaratⱪanmǝn; wǝ kim kɵzümgǝ layiⱪ kɵrünsǝ, bularni xularƣa tǝⱪdim ⱪilimǝn. \x + \xo 27:5 \xt Dan. 4:14,22\x*  
\v 6 Ⱨazir Mǝn bu zeminlarning ⱨǝmmisini Babil padixaⱨi, Mening ⱪulum bolƣan Neboⱪadnǝsarning ⱪoliƣa tapxurdum; ⱨǝtta daladiki ⱨaywanlarnimu uning ⱪulluⱪida boluxⱪa tǝⱪdim ⱪildim.\x + \xo 27:6 \xt Yǝr. 25:9\x*   
\m
\v 7 Barliⱪ ǝllǝr uning, oƣlining ⱨǝm nǝwrisining ⱪulluⱪida bolidu; andin ɵz zeminining waⱪti-saiti toxⱪanda, kɵp ǝllǝr wǝ uluƣ padixaⱨlar unimu ⱪulluⱪⱪa salidu.  
\v 8 Xundaⱪ boliduki, ⱪaysi ǝl yaki padixaⱨliⱪ Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning ⱪulluⱪida boluxni, yǝni boynini Babil padixaⱨining boyunturuⱪi astiƣa ⱪoyuxni rǝt ⱪilsa, Mǝn xu ǝlni Neboⱪadnǝsarning ⱪoli arⱪiliⱪ yoⱪatⱪuzƣuqǝ ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ waba bilǝn jazalaymǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 9 — Silǝr bolsanglar, «Babil padixaⱨining ⱪulluⱪida ⱨeq bolmaysilǝr» degǝn pǝyƣǝmbǝrliringlarƣa, palqiliringlarƣa, qüx kɵrgüqiliringlarƣa, rǝm aqⱪuqiliringlarƣa yaki jadugǝrliringlarƣa ⱪulaⱪ salmanglar; \f □ \fr 27:9 \ft \+bd «qüx kɵrgüqiliringlar»\+bd* — yaki «qüx ɵrügüqiliringlar».\f*  
\v 10 qünki ular silǝrgǝ yalƣanqiliⱪ ⱪilip bexarǝt beridu; \add gǝplirigǝ kirsǝnglar\add*, silǝrni ɵz yurtunglardin sürgün ⱪilidu; qünki Ɵzüm silǝrni yurtunglardin ⱨǝydǝymǝn, silǝr nabut bolisilǝr.  
\v 11 Lekin ⱪaysi ǝl boynini Babil padixaⱨining boyunturuⱪi astiƣa ⱪoyup ⱪulluⱪiƣa kirsǝ, xu ǝlni ɵz yurtida turƣuzimǝn, ular uningda teriⱪqiliⱪ ⱪilip yaxaydu.   
\m
\v 12 — Mǝn Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiyaƣimu xu sɵzlǝr boyiqǝ mundaⱪ dedim: «Boynunglarni Babil padixaⱨining boyunturuⱪi astiƣa ⱪoyup uning wǝ uning hǝlⱪining ⱪulluⱪida bolsanglar, ⱨayat ⱪalisilǝr.  
\v 13 Əmdi nemixⱪa Pǝrwǝrdigarning Babil padixaⱨining ⱪulluⱪiƣa boysunmiƣan ⱨǝrⱪaysi ǝllǝr toƣrisida deginidǝk, sǝn wǝ hǝlⱪing ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ waba bilǝn ɵlmǝkqi bolisilǝr?  
\v 14 Pǝyƣǝmbǝrlǝrning: «Babilning ⱪulluⱪida bolmaysilǝr» degǝn sɵzlirigǝ ⱪulaⱪ salmanglar; qünki ular silǝrgǝ yalƣanqiliⱪtin bexarǝt ⱪilidu. \x + \xo 27:14 \xt Yǝr. 14:14; 23:21; 29:8\x*  
\v 15 Mǝn ularni ǝwǝtkǝn ǝmǝs, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — lekin ular Mening namimda yalƣandin bexarǝt beridu; bu sɵzlǝrning aⱪiwiti xuki, Mǝn silǝrni yurtunglardin ⱨǝydiwetimǝn, xuningdǝk nabut bolisilǝr; silǝr wǝ silǝrgǝ bexarǝt bǝrgǝn pǝyƣǝmbǝrlǝr nabut bolisilǝr».   
\m
\v 16 Andin Mǝn kaⱨinlarƣa wǝ bu barliⱪ hǝlⱪⱪǝ mundaⱪ dedim: — Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Silǝrgǝ bexarǝt beridiƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrning: «Mana, Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki ⱪimmǝtlik ⱪaqa-ⱪuqilar pat arida Babildin ⱪayturulidu» degǝn sɵzlirigǝ ⱪulaⱪ salmanglar; qünki ular silǝrgǝ yalƣanqiliⱪtin bexarǝt ⱪilidu. \x + \xo 27:16 \xt Yǝr. 28:3\x*  
\v 17 Ularƣa ⱪulaⱪ salmanglar; Babil padixaⱨining ⱪulluⱪida bolsanglar, ⱨayat ⱪalisilǝr; bu xǝⱨǝr nemixⱪa wǝyran bolsun?  
\v 18 Əgǝr bular ⱨǝⱪiⱪǝtǝn pǝyƣǝmbǝrlǝr bolsa ⱨǝm Pǝrwǝrdigarning sɵzi ularda bolsa, ular ⱨazir Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ, Yǝⱨuda padixaⱨining ordisida wǝ Yerusalemning ɵzidǝ ⱪalƣan ⱪimmǝtlik ⱪaqa-ⱪuqilar Babilƣa elip ketilmisun dǝp samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa dua-tilawǝt ⱪilsun!   
\m
\v 19 Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar ikki \add mis\add* tüwrük, \add mis\add* «dengiz», das ⱨarwiliri wǝ bu xǝⱨǝrdǝ ⱪalƣan \add ⱪimmǝtlik\add* ⱪaqa-ⱪuqilar toƣruluⱪ mundaⱪ dǝydu: — \f □ \fr 27:19 \ft \+bd «mis dengiz»\+bd* — ibadǝthanida kaⱨinlar yuyunidiƣan, mistin yasalƣan qong bir kɵlqǝk das. 
\fp  «Das ⱨarwiliri» (yaki «das tǝglikliri») «dengiz»din kiqikrǝk bolƣan daslarni yɵtkǝxkǝ ixlitidiƣan qaⱪliⱪ tǝgliktur. «1Pad.» 7-babni kɵrüng.\f*  
\v 20 (bularni bolsa Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar Yǝⱨoakimning oƣli Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝkoniyaⱨni Yǝⱨudadiki wǝ Yerusalemdiki barliⱪ esilzad-ǝmirlǝr bilǝn tǝng Yerusalemdin Babilƣa sürgün ⱪilƣanda u elip kǝtmigǝnidi) \x + \xo 27:20 \xt 2Pad. 24:14,15\x*  
\v 21 Bǝrⱨǝⱪ, Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ, Yǝⱨuda padixaⱨining ordisida wǝ Yerusalemda ⱪalƣan \add ⱪimmǝtlik\add* ⱪaqa-ⱪuqilar toƣruluⱪ samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\v 22 ularmu Babilƣa elip ketilidu; ular Mǝn ulardin ⱪaytidin hǝwǝr alidiƣan küngiqǝ xu yǝrdǝ turidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar: — xu waⱪit kǝlgǝndǝ, Mǝn ularni elip bu yǝrgǝ ⱪayturup berimǝn.\f □ \fr 27:22 \ft \+bd «Men ulardin ⱪaytidin hǝwǝr alidiƣan küni»\+bd* — ibraniy tilida «Mǝn ularni yoⱪlaydiƣan küni».\f*  \x + \xo 27:22 \xt 2Pad. 25:13; 2Tar. 36:18,22; Yǝr. 29:10\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 28
\s1 Sahta pǝyƣǝmbǝrning Yǝrǝmiyaƣa ⱪarxi qiⱪixi  
\m
\v 1 Xu yilda, Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝkǝriya tǝhtkǝ olturƣan dǝslǝpki mǝzgildǝ, yǝni tɵtinqi yili, bǝxinqi ayda, Azzurning oƣli, Gibeon xǝⱨiridiki Ⱨananiya pǝyƣǝmbǝr, kaⱨinlar wǝ barliⱪ halayiⱪ aldida Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ manga: —   
\m
\v 2 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — «Mǝn Babil padixaⱨining boyunturuⱪini sunduriwǝttim! \f □ \fr 28:2 \ft \+bd «Mǝn Babil padixaⱨining boyunturuⱪini sunduriwǝttim!»\+bd* — xübⱨisizki, bu sahta pǝyƣǝmbǝrning sɵzi Yǝrǝmiya 27-babta «Neboⱪadnǝsarning buyunturuⱪini ⱪobul ⱪilixinglar kerǝk» wǝ «Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ ⱪalƣan ⱪaqa-ⱪuqilarmu epketilidu» degǝn bexarǝtni inkar ⱪilixtin ibarǝt.\f*  
\v 3 Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar muxu yǝrdin epkǝtkǝn, Babilƣa aparƣan, Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki ⱪaqa-ⱪuqilarning ⱨǝmmisini bolsa, ikki yil ɵtmǝyla Mǝn muxu yǝrgǝ ⱪayturup epkelimǝn; \x + \xo 28:3 \xt Yǝr. 27:16\x*  
\v 4 wǝ Mǝn Yǝⱨuda padixaⱨi, Yǝⱨoakimning oƣli Yǝkoniyaⱨni Yǝⱨudadin Babilƣa sürgün ⱪilinƣanlarning ⱨǝmmisi bilǝn tǝng muxu yǝrgǝ ⱪayturup berimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — qünki Mǝn Babil padixaⱨining boyunturuⱪini sundiriwetimǝn!» — dedi.   
\m
\v 5 Andin Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr kaⱨinlar wǝ Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ turƣan barliⱪ halayiⱪ aldida Ⱨananiya pǝyƣǝmbǝrgǝ sɵz ⱪildi.  
\v 6 Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr mundaⱪ dedi: «Amin! Pǝrwǝrdigar xundaⱪ ⱪilsun! Pǝrwǝrdigar sening bexarǝt bǝrgǝn sɵzliringni ǝmǝlgǝ axursunki, U Ɵzining ɵyidiki ⱪaqa-ⱪuqilar wǝ Yǝⱨudadin Babilƣa sürgün ⱪilinƣanlarning ⱨǝmmisini muxu yǝrgǝ ⱪaytursun!  
\v 7 Lekin ɵz ⱪuliⱪingƣa wǝ barliⱪ hǝlⱪning ⱪuliⱪiƣa selip ⱪoyulidiƣan mening bu sɵzümni angla!  
\v 8 — Mening wǝ seningdin burun, ⱪǝdimdin tartip bolƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrmu nurƣun padixaⱨliⱪlar wǝ uluƣ dɵlǝtlǝr toƣruluⱪ, urux, apǝt wǝ wabalar toƣruluⱪ bexarǝt berip kǝlgǝn;  
\v 9 tinqliⱪ-awatliⱪ toƣruluⱪ bexarǝt bǝrgǝn pǝyƣǝmbǝr bolsa, xu pǝyƣǝmbǝrning sɵzi ǝmǝlgǝ axurulƣanda, u ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Pǝrwǝrdigar ǝwǝtkǝn pǝyƣǝmbǝr dǝp tonulƣandur!».   
\m
\v 10 Andin Ⱨananiya pǝyƣǝmbǝr Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrning boynidiki boyunturuⱪni elip uni sunduriwǝtti. \f □ \fr 28:10 \ft \+bd «Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrning boynidiki boyunturuⱪ»\+bd* — 27:2ni kɵrüng.\f*  
\v 11 Ⱨananiya hǝlⱪ aldida sɵz ⱪilip: «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mǝn xuningƣa ohxax, ikki yil ɵtmǝyla Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning boyunturuⱪini barliⱪ ǝllǝrning boynidin elip sunduriwetimǝn!» — dedi.  
\m Xuning bilǝn Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr qiⱪip kǝtti.   
\m
\v 12 Ⱨananiya pǝyƣǝmbǝr Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrning boynidiki boyunturuⱪni elip uni sunduriwǝtkǝndin bir’az keyin, Pǝrwǝrdigarning sɵzi Yǝrǝmiyaƣa kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 13 Barƣin, Ⱨananiyaƣa mundaⱪ degin: — Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Sǝn yaƣaqtin yasalƣan boyunturuⱪni sundurƣining bilǝn, lekin uning orniƣa tɵmürdin bolƣan boyunturuⱪni selip ⱪoydung!  
\v 14 Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mǝn xuningƣa bu barliⱪ ǝllǝrning boyniƣa tɵmürdin yasalƣan boyunturuⱪni salimǝnki, ular Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning ⱪulluⱪida bolidu; bǝrⱨǝⱪ, ular uning ⱪulluⱪida bolidu; Mǝn uningƣa ⱨǝtta daladiki ⱨaywanlarnimu tǝⱪdim ⱪilƣanmǝn».\x + \xo 28:14 \xt Yǝr. 27:6\x*   
\m
\v 15 Andin Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr Ⱨananiya pǝyƣǝmbǝrgǝ: «Ⱪulaⱪ sal, Ⱨananiya! Pǝrwǝrdigar seni ǝwǝtkǝn ǝmǝs! Sǝn bu hǝlⱪni yalƣanqiliⱪⱪa ixǝndürgǝnsǝn!  
\v 16 Xunga Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: Mana, Mǝn seni yǝr yüzidin ǝwǝtiwetimǝn! Sǝn dǝl muxu yilda ɵlisǝn, qünki sǝn adǝmlǝrni Pǝrwǝrdigarƣa asiyliⱪ ⱪilixⱪa dǝwǝt ⱪilƣansǝn».\f □ \fr 28:16 \ft \+bd «seni yǝr yüzidin ǝwǝtiwetimǝn»\+bd* — Huda bu sahta pǝyƣǝmbǝrni ǝslidǝ «ǝwǝtkǝn ǝmǝs» lekin ⱨazir U uni «ɵlümgǝ ǝwǝtidu»!\f*  \x + \xo 28:16 \xt Ⱪan. 13:6; Yǝr. 29:32\x*   
\m
\v 17 Ⱨananiya pǝyƣǝmbǝr dǝl xu yili yǝttinqi ayda ɵldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 29
\s1 Yǝrǝmiya sürgün ⱪilinƣanlarƣa yazƣan hǝt  
\m
\v 1 Yǝrǝmiyaning Yerusalemdin sürgün bolƣanlar arisidiki ⱨayat ⱪalƣan aⱪsaⱪallarƣa, kaⱨinlarƣa, pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ wǝ Neboⱪadnǝsar ǝsir ⱪilip Babilƣa elip kǝtkǝn barliⱪ hǝlⱪⱪǝ Yerusalemdin yolliƣan heti: —   
\m
\v 2 (hǝt padixaⱨ Yǝkoniyaⱨ, hanix, wǝzirlǝr, Yǝⱨuda wǝ Yerusalemdiki xaⱨzadǝ-ǝmirlǝr wǝ ⱨünǝrwǝnlǝr Yerusalemdin kǝtkǝndin keyin, \x + \xo 29:2 \xt 2Pad. 24:12 \x*  
\v 3 Xafanning oƣli Əlasaⱨning wǝ Ⱨilⱪiyaning oƣli Gǝmariyaning ⱪoli bilǝn yollanƣan — Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiya bu kixilǝrni Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning aldiƣa yolliƣan). Yolliƣan hǝt mundaⱪ: —   
\m
\v 4 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi Yerusalemdin Babilƣa sürgüngǝ ǝwǝtkǝnlǝrning ⱨǝmmisigǝ mundaⱪ dǝydu: —   
\m
\v 5 Ɵylǝrni ⱪurunglar, ularda turunglar; baƣlarni bǝrpa ⱪilinglar, ularning mewisini yǝnglar;  
\v 6  ɵylininglar, oƣul-ⱪizliⱪ bolunglar; oƣulliringlar üqün ⱪizlarni elip beringlar, ⱪizliringlarni ǝrlǝrgǝ yatliⱪ ⱪilinglar; ularmu oƣul-ⱪizliⱪ bolsun; xu yǝrdǝ kɵpiyinglarki, aziyip kǝtmǝnglar; \f □ \fr 29:6 \ft \+bd «oƣul-ⱪizliⱪ bolunglar»\+bd* — ibraniy tilida «oƣul-ⱪizlarni tuƣdurunglar».\f*  
\v 7 Mǝn silǝrni sürgüngǝ ǝwǝtkǝn xǝⱨǝrning tinq-awatliⱪini izdǝnglar, uning üqün Pǝrwǝrdigarƣa dua ⱪilinglar; qünki uning tinq-awatliⱪi bolsa, silǝrmu tinq-awat bolisilǝr.   
\m
\v 8 Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Aranglardiki pǝyƣǝmbǝrlǝr wǝ silǝrning palqiliringlar silǝrni aldap ⱪoymisun; silǝr ularƣa kɵrgüzgǝn qüxlǝrgǝ ⱪulaⱪ salmanglar; \f □ \fr 29:8 \ft \+bd «silǝr ularƣa kɵrgüzgǝn qüxlǝrgǝ ⱪulaⱪ salmanglar»\+bd* — helⱪning palqilarƣa «Biz toƣruluⱪ bir qüx kɵrüp bǝrsingiz» degǝn tǝlipi intayin külkilik, xu qaƣdiki hǝlⱪ ⱨǝⱪiⱪǝtǝn xu dǝrijidǝ nadanlixip kǝtkǝn bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 29:8 \xt Yǝr. 14:14; 23:31; 27:15\x*  
\v 9 qünki ular Mening namimda yalƣandin bexarǝt beridu; Mǝn ularni ǝwǝtkǝn ǝmǝsmǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 10 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Babilƣa bekitilgǝn yǝtmix yil toxⱪanda, Mǝn silǝrning yeninglarƣa kelip silǝrgǝ iltipat kɵrsitimǝnki, silǝrni muxu yurtⱪa ⱪayturuxum bilǝn silǝrgǝ ⱪilƣan xapaǝtlik wǝdǝmni ada ⱪilimǝn; \f □ \fr 29:10 \ft \+bd «Babilƣa bekitilgǝn yǝtmix yil toxⱪanda, Mǝn silǝrning yeninglarƣa kelip silǝrgǝ iltipat kɵrsitimǝnki...»\+bd* — bu «yǝtmix yil» toƣrisida «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 29:10 \xt 2Tar. 36:22; Əzra 1:1; Yǝr. 25:12; Dan. 9:2\x*  
\v 11 Qünki Ɵzümning silǝr toƣruluⱪ pilanlirimni, apǝt elip kelidiƣan ǝmǝs, tinq-awatliⱪ elip kelidiƣan, ahirda silǝrgǝ ümidwar kelǝqǝkni ata ⱪilidiƣan pilanlirimni obdan bilimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 12 Xuning bilǝn ilǝr Manga nida ⱪilip, yenimƣa kelip Manga dua ⱪilisilǝr wǝ Mǝn silǝrni anglaymǝn. \x + \xo 29:12 \xt Dan. 9\x*  
\v 13 Silǝr Meni izdǝysilǝr wǝ Meni tapisilǝr, qünki silǝr pütün ⱪǝlbinglar bilǝn Manga intilidiƣan bolisilǝr. \f □ \fr 29:13 \ft \+bd «Silǝr Meni izdǝysilǝr wǝ Meni tapisilǝr, qünki silǝr pütün ⱪǝlbinglar bilǝn Manga intilidiƣan bolisilǝr»\+bd* — yaki «Silǝr pütün ⱪǝlbinglar bilǝn Meni izdǝydiƣan bolsanglar, silǝr Meni izdǝp tapisilǝr».\f*  
\v 14 Mǝn Ɵzümni silǝrgǝ tapⱪuzimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar — wǝ Mǝn silǝrni sürgünlüktin ⱪayturup ǝsligǝ kǝltürimǝn, Mǝn silǝrni ⱨǝydiwǝtkǝn barliⱪ ǝllǝrdin wǝ ⱨǝydiwǝtkǝn barliⱪ jaylardin yiƣimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn silǝrni elip, ǝsli sürgün ⱪilip ayriƣan yurtⱪa ⱪayturimǝn.\x + \xo 29:14 \xt Yǝr. 23:3\x*   
\m
\v 15 Silǝr: «Pǝrwǝrdigar bizgǝ Babilda pǝyƣǝmbǝrlǝrni tiklidi» desǝnglar, \f □ \fr 29:15 \ft \+bd ««Pǝrwǝrdigar bizgǝ Babilda pǝyƣǝmbǝrlǝrni tiklidi» desǝnglar...»\+bd* — bu ayǝttiki «pǝyƣǝmbǝrlǝr» xübⱨisizki, yalƣan ümidlǝrni ⱪozƣaydiƣan sahta pǝyƣǝmbǝrlǝrni kɵrsitidu. Muxu bexarǝttin kɵp ɵtmǝy, Daniyal ⱨǝm Əzakiyal degǝn ⱨǝⱪiⱪiy pǝyƣǝmbǝrlǝr Babilda bexarǝt ⱪilixⱪa baxlidi.\f*  
\v 16 ǝmdi Pǝrwǝrdigar Dawutning tǝhtigǝ olturƣan padixaⱨ wǝ bu xǝⱨǝrdǝ turuwatⱪan barliⱪ hǝlⱪ, yǝni silǝr bilǝn billǝ sürgün ⱪilinmiƣan ⱪerindaxliringlar toƣruluⱪ xuni dǝydu: —   
\m
\v 17 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn ularni azablaydiƣan ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ waba ǝwǝtimǝn; xuning bilǝn ularni huddi sesiƣan, yegili bolmaydiƣan naqar ǝnjürlǝrdǝk ⱪilimǝn; \x + \xo 29:17 \xt Yǝr. 24:8,10\x*  
\v 18 ularni ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ waba bilǝn ⱪoƣlaymǝn, ularni yǝr yüzidiki barliⱪ padixaⱨliⱪlarƣa ⱨǝydǝp apirimǝn; ularni xu ǝllǝrgǝ wǝⱨimǝ, lǝnǝt, dǝⱨxǝt, ux-ux ⱪilinidiƣan wǝ rǝswa ⱪilinidiƣan obyekt ⱪilimǝn. \x + \xo 29:18 \xt Ⱪan. 28:25,37; Yǝr. 15:4; 24:9,10\x*  
\v 19 qünki Mǝn tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup, hizmǝtkarlirim bolƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrni ǝwǝtip sɵzlirimni ularƣa eytⱪinim bilǝn, ular ⱪulaⱪ salmiƣan; silǝr \add sürgün bolƣanlarmu\add* ⱨeq ⱪulaⱪ salmiƣansilǝr, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 20 Lekin i silǝr sürgün bolƣanlar, Mǝn Yerusalemdin Babilƣa ǝwǝtkǝnlǝr, Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglanglar: —   
\m
\v 21 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mening namimda silǝrgǝ yalƣandin bexarǝt beridiƣan Kolayaning oƣli Aⱨab toƣruluⱪ wǝ Maaseyaⱨning oƣli Zǝdǝkiya toƣruluⱪ mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn ularni Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning ⱪoliƣa tapxurimǝn, u ularni kɵz aldinglarda ɵlümgǝ mǝⱨküm ⱪilidu;  
\v 22 xuning bilǝn ular misal ⱪilinip Babilda turƣan Yǝⱨudadiki barliⱪ sürgün ⱪilinƣanlarning aƣzida: «Pǝrwǝrdigar seni Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar otta kawab ⱪilƣan Zǝdǝkiya wǝ Aⱨabdǝk ⱪilsun!» degǝn lǝnǝt sɵzi bolidu;  
\v 23 qünki ular Israil iqidǝ iplasliⱪ ⱪilƣan, ⱪoxnilarning ayalliri bilǝn zina ⱪilƣan wǝ Mening namimda yalƣan sɵzlǝrni, Mǝn ularƣa ⱨeq tapilmiƣan sɵzlǝrni ⱪilƣan; Mǝn bularni Bilgüqi wǝ guwaⱨ Bolƣuqidurmǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\m  
\s1 Xemaya Babildin Yǝrǝmiya toƣruluⱪ yazƣan hǝt •••• Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrning yolliƣan jawab heti •••• Hudaning buning toƣruluⱪ Yǝrǝmiyaƣa eytⱪan sɵzi  
\m
\v 24 «Sǝn Yǝrǝmiya Nǝⱨǝlǝmlik Xemayaƣa mundaⱪ degin: —   
\m
\v 25 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Qünki sǝn ɵz namingda Yerusalemdiki barliⱪ hǝlⱪⱪǝ, kaⱨin bolƣan Maaseyaⱨning oƣli Zǝfaniyaƣa wǝ barliⱪ kaⱨinlarƣa hǝtlǝr yolliƣining tüpǝylidin, —  
\v 26 (\add sǝn Zǝfaniyaƣa mundaⱪ yazƣan\add*: «Pǝrwǝrdigar seni kaⱨin Yǝⱨuyadaning orniƣa kaⱨin tikligǝn ǝmǝsmu? U seni Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ xuningƣa nazarǝtqi ⱪilƣanki, bexarǝt beridiƣan pǝyƣǝmbǝr boluwalƣan ⱨǝrbir tǝlwini besix üqün puti wǝ boyniƣa taⱪaⱪ selixing kerǝk. \f □ \fr 29:26 \ft \+bd «U seni ... nazarǝtqi ⱪilƣanki, bexarǝt beridiƣan pǝyƣǝmbǝr boluwalƣan ⱨǝrbir tǝlwini besix üqün puti wǝ boyniƣa taⱪaⱪ selixing kerǝk»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr baxⱪa hil tǝrjimilǝrni uqritixi mumkin. Lekin omumiy mǝnisi tǝrjimimizningkidǝk bolidu.\f*  \x + \xo 29:26 \xt Yǝr. 20:1, 2, 3\x*  
\v 27 Əmdi sǝn nemixⱪa silǝrgǝ ɵzini pǝyƣǝmbǝr ⱪiliwalƣan Anatotluⱪ Yǝrǝmiyani ǝyiblimiding?  
\v 28 Qünki u ⱨǝtta Babilda turuwatⱪan bizlǝrgimu: «Xu yǝrdǝ bolƣan waⱪtinglar uzun bolidu; xunga ɵylǝrni selinglar, ularda turunglar, baƣlarni bǝrpa ⱪilinglar, ularning mewisini yǝnglar» dǝp hǝt yollidi!»)  
\v 29 — Zǝfaniya muxu hǝtni Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr aldida oⱪudi.   
\m
\v 30 Andin Pǝrwǝrdigarning sɵzi Yǝrǝmiyaƣa kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 31 Barliⱪ sürgün bolƣanlarƣa hǝt yollap mundaⱪ degin: — Pǝrwǝrdigar Nǝⱨǝlamliⱪ Xǝmaya toƣruluⱪ munaⱪ dǝydu: Qünki Mǝn uni ǝwǝtmigǝn bolsammu, Xemayaning silǝrgǝ bexarǝt berip, silǝrni yalƣanqiliⱪⱪa ixǝndürgǝnliki tüpǝylidin, \x + \xo 29:31 \xt Yǝr. 28:15\x*  
\v 32 Xunga Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Nǝⱨǝlamliⱪ Xemayani nǝsli bilǝn billǝ jazalaymǝn; muxu hǝlⱪ arisida uning ⱨeqⱪandaⱪ nǝsli tepilmaydu; u Mǝn Ɵz hǝlⱪim üqün ⱪilmaⱪqi bolƣan yahxiliⱪni ⱨeq kɵrmǝydu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar: — qünki u adǝmlǝrni Manga asiyliⱪⱪa ⱪutratti.\x + \xo 29:32 \xt Yǝr. 28:16\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 30
\s1 Hudaning hǝlⱪigǝ tǝsǝlli, riƣbǝt wǝ ümid berix üqün Yǝrǝmiyaning kitab yezixi  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigardin Yǝrǝmiyaƣa kǝlgǝn sɵz: —\f □ \fr 30:1 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigardin Yǝrǝmiyaƣa kǝlgǝn sɵz..»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Pǝrwǝrdigar Yǝrǝmiyaƣa «Yulux, sɵküx, ⱨalak ⱪilix wǝ ɵrüx» ⱨǝm «ⱪurux wǝ terip ɵstürüx»ni jakarlaxⱪa qaⱪirƣan (1:10). U «yulux, sɵküx, ⱨalak ⱪilix wǝ ɵrüx» toƣruluⱪ bexarǝtlǝr bǝrgǝndin keyin, ⱨazir uningƣa «ⱪurux wǝ terip ɵstürüx» toƣruluⱪ bexarǝtlǝr (30-33-bablar) berilidu.\f*   
\m
\v 2 Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mǝn sanga ⱨazir dǝydiƣan muxu barliⱪ sɵzlirimni yazmiƣa yazƣin; \f □ \fr 30:2 \ft \+bd «Mǝn sanga ⱨazir dǝydiƣan muxu barliⱪ sɵzlirimni yazmiƣa yazƣin»\+bd* — «muxu barliⱪ sɵzlirim» bǝlkim 30-31-bablarda kɵrülidu. Sɵzlǝr bǝlkim qüx arⱪiliⱪ Yǝrǝmiyaƣa tapxurulƣan (31:26ni kɵrüng). Ular ǝsli ayrim oram kitabqǝ boluxi kerǝk idi.\f*  
\v 3 Qünki mana, xundaⱪ künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn hǝlⱪim Israil ⱨǝm Yǝⱨudani sürgünlüktin ⱪayturup ǝsligǝ kǝltürimǝn, ularni ata-bowiliriƣa tǝⱪdim ⱪilƣan zeminƣa ⱪayturimǝn, ular uningƣa igǝ bolidu.   
\m
\v 4 Pǝrwǝrdigarning Israil toƣruluⱪ wǝ Yǝⱨuda toƣruluⱪ degǝn sɵzliri tɵwǝndikidǝk: —   
\m
\v 5 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Anglitilidu alaⱪzadilik ⱨǝm ⱪorⱪunqluⱪning awazi,  
\m Bolsun nǝdǝ aman-tinqliⱪ!   
\m
\v 6 Soranglar, xuni kɵrüp beⱪinglarki, ǝr bala tuƣamdu? Mǝn nemixⱪa ǝmdi tolƣaⱪⱪa qüxkǝn ayaldǝk ⱨǝrbir ǝr kixining qatiriⱪini ⱪoli bilǝn tutⱪanliⱪini kɵrimǝn? Nemixⱪa yüzliri tatirip kǝtkǝndu?\x + \xo 30:6 \xt Yǝr. 4:31; 6:24\x*  
\v 7 Ayⱨay, xu küni dǝⱨxǝtliktur! Uningƣa ⱨeqⱪandaⱪ kün ohximaydu; u Yaⱪupning azab-oⱪubǝt künidur; lekin u uningdin ⱪutⱪuzulidu. \f □ \fr 30:7 \ft \+bd «u Yaⱪupning azab-oⱪubǝt künidur»\+bd* — «Yaⱪup» muxu yǝrdǝ Yaⱪupning ǝwladliri bolƣan Israil hǝlⱪini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. Bexarǝt Babildin ⱪayturuluxini kɵrsǝtkini bilǝn, «Yaⱪupning azab-oⱪubǝt küni»ning toluⱪ ǝmǝlgǝ axuruluxi ahirⱪi zamanda bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 30:7 \xt Yo. 2:11; Zǝf. 1:15\x*  
\v 8 Xu künidǝ ǝmǝlgǝ axuruliduki, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — Mǝn uning boyunturuⱪini boynungdin elip sunduruwetimǝn, asarǝtliringni buzup taxlaymǝn, yat adǝmlǝr uni ikkinqi ⱪulluⱪⱪa qüxürmǝydu. \f □ \fr 30:8 \ft \+bd «Mǝn uning boyunturuⱪini boynungdin elip sunduruwetimǝn»\+bd* — «uning boyunturuⱪini» degini muxu yǝrdǝ awwal Neboⱪadnǝsarning ⱪulluⱪini, ⱨǝmdǝ ahirⱪi zamandiki Babil padixaⱨi «dǝjjal»ning ⱪulluⱪinimu kɵrsitidu.\f*  
\v 9 Xuning ornida ular Pǝrwǝrdigar Hudasining ⱨǝmdǝ Mǝn ular üqün ⱪaytidin tiklǝydiƣan Dawut padixaⱨining ⱪulluⱪida bolidu.\f □ \fr 30:9 \ft \+bd «Mǝn ular üqün ⱪaytidin tiklǝydiƣan Dawut padixaⱨi...»\+bd* — «Dawut padixaⱨi» xübⱨisizki, Dawutning ɵzidin uluƣ bolƣan ǝwladi Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 30:9 \xt Əz. 34:23,24; 37:24; Ⱨox. 3:5\x*   
\m
\v 10 Əmdi sǝn, i ⱪulum Yaⱪup, ⱪorⱪma, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — alaⱪzadǝ bolma, i Israil; qünki mana, Mǝn seni yiraⱪ yǝrlǝrdin, sening nǝslingni sürgün bolƣan zemindin ⱪutⱪuzimǝn; Yaⱪup ⱪaytip kelidu, aram tepip azadǝ turidu wǝ ⱨeqkim uni ⱪorⱪutmaydu. \x + \xo 30:10 \xt Yǝx. 41:13; 43:5; 44:1; Yǝr. 46:28\x*  
\v 11 Qünki Mǝn seni ⱪutⱪuzux üqün sǝn bilǝn billidurmǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — Mǝn seni tarⱪitiwǝtkǝn ǝllǝrning ⱨǝmmisini tügǝxtürsǝmmu, lekin seni pütünlǝy tügǝxtürmǝymǝn; pǝⱪǝt üstüngdin ⱨɵküm qiⱪirip tǝrbiyǝ-sawaⱪ berimǝn; seni jazalimay ⱪoyup ⱪoymaymǝn.\x + \xo 30:11 \xt Yǝx. 27:8; Yǝr. 4:27; 5:10,18; 10:24; 46:28\x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigar Yǝⱨudaning yarisini saⱪaytidu  
\m
\v 12 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: Sening zedǝng dawaliƣusiz, sening yarang bolsa intayin eƣirdur. \x + \xo 30:12 \xt Yǝr. 10:19; 15:18\x*  
\v 13 Sening dǝwayingni soraydiƣan ⱨeqkim yoⱪ, yarangni tangƣuqi yoⱪtur, sanga xipaliⱪ dorilar yoⱪtur;  
\v 14 sening barliⱪ axniliring seni untuƣan; ular sening ⱨalingni ⱨeq sorimaydu. Qünki Mǝn seni düxmǝndǝk zǝrb bilǝn urƣanmǝn, rǝⱨimsiz bir zalimdǝk sanga sawaⱪ bolsun dǝp urƣanmǝn; qünki sening ⱪǝbiⱨliking ⱨǝddi-ⱨesabsiz, gunaⱨliring ⱨǝddidin ziyadǝ bolƣan. \f □ \fr 30:14 \ft \+bd «sening barliⱪ axniliring seni untuƣan»\+bd* — «axniliring» muxu yǝrdǝ (1) Israilƣa «silǝrgǝ ittipaⱪdax bolayli» degǝn butpǝrǝs ǝllǝrni (2) Yǝⱨudadikilǝr qoⱪunƣan ⱨǝm tayanƣan butlarni kɵrsitixi mumkin.\f*  \x + \xo 30:14 \xt Yǝr. 22:20\x*  
\v 15 Nemixⱪa zedǝng tüpǝylidin, dǝrd-ǝliming dawaliƣusiz bolƣanliⱪi tüpǝylidin pǝryad kɵtürisǝn? Ⱪǝbiⱨlikingning ⱨǝddi-ⱨesabsiz bolƣanliⱪidin, gunaⱨliring ⱨǝddidin ziyadǝ bolƣanliⱪidin, Mǝn xularni sanga ⱪilƣanmǝn.\x + \xo 30:15 \xt Yǝr. 5:6; 13:17\x*   
\m
\v 16 Lekin seni yutuwalƣanlarning ⱨǝmmisi yutuwelinidu; sening barliⱪ küxǝndiliring bolsa sürgün bolidu; seni buliƣanlarning ⱨǝmmisi bulang-talang ⱪilinidu; seni ow ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisini owlinidiƣan ⱪilimǝn. \x + \xo 30:16 \xt Mis. 23:22; Yǝx. 41:11; Yǝr. 10:25\x*  
\v 17 Qünki Mǝn sanga tengiⱪ tengip ⱪoyimǝn wǝ yariliringni saⱪaytimǝn — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — qünki ular seni: «Ƣerib-biqarǝ, ⱨeqkim ⱨalini sorimaydiƣan Zion dǝl muxudur» dǝp ⱨaⱪarǝtligǝn.   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigar Israil wǝ Yǝⱨudani ǝsligǝ kǝltüridu  
\m
\v 18 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Mana, Mǝn Yaⱪupning qedirlirini sürgünlüktin ⱪayturup ǝsligǝ kǝltürimǝn,  
\m Uning turalƣuliri üstigǝ rǝⱨim ⱪilimǝn;  
\m Xǝⱨǝr harabiliri ul ⱪilinip ⱪaytidin ⱪurulidu,  
\m Orda-ⱪǝl’ǝ ɵz jayida yǝnǝ adǝmzatliⱪ bolidu.\f □ \fr 30:18 \ft \+bd «xǝⱨǝr harabiliri ul ⱪilinip ⱪaytidin ⱪurulidu»\+bd* — «xǝⱨǝr» Yerusalemni kɵrsitixi kerǝk. «Xǝⱨǝr»ning baxⱪa birhil tǝrjimisi «ⱨǝrbir xǝⱨǝr...».\f*   
\m
\v 19 Xu jaylardin tǝxǝkkür küyliri wǝ xad-huramliⱪ sadaliri anglinidu;  
\m Mǝn ularni kɵpǝytimǝnki, ular ǝmdi azaymaydu;  
\m Mǝn ularning ⱨɵrmitini axurimǝn, ular ⱨeq pǝs bolmaydu.\x + \xo 30:19 \xt Yǝr. 31:4\x*   
\m
\v 20 Ularning baliliri ⱪǝdimdikidǝk bolidu; ularning jamaiti aldimda mǝzmut turƣuzulidu;  
\m Ularni horliƣanlarning ⱨǝmmisini jazalaymǝn.   
\m
\v 21 Ularning bexi ɵzliridin bolidu,  
\m Ularning ⱨɵküm sürgüqisi ɵzliri otturisidin qiⱪidu;  
\m Mǝn uni ɵz yenimƣa kǝltürimǝn, xuning bilǝn u Manga yeⱪin kelidu;  
\m Qünki yenimƣa kǝlgüqi \add jenini\add* tǝwǝkkül ⱪilƣuqi ǝmǝsmu? — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 30:21 \ft \+bd «Ularning bexi ɵzliridin bolidu, ularning ⱨɵküm sürgüqisi ɵzliri otturisidin qiⱪidu...»\+bd* — bu ayǝt yǝnǝ Dawutning ǝwladi bolƣan Mǝsiⱨni kɵrsitidu. Ayǝt Uning ⱨǝm padixaⱨ ⱨǝm kaⱨin (baxⱪilarƣa wǝkil bolup Hudaning aldiƣa dua ⱪilixⱪa kelidiƣan) bolidiƣanliⱪini ayan ⱪilidu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*   
\m
\v 22 — Xuning bilǝn silǝr Mening hǝlⱪim bolisilǝr,  
\m Mǝn silǝrning Hudayinglar bolimǝn.\x + \xo 30:22 \xt Yǝr. 24:7; 31:1,33; 32:38\x*   
\m
\v 23 Mana, Pǝrwǝrdigardin qiⱪⱪan bir boran-qapⱪun!  
\m Uningdin ⱪǝⱨr qiⱪti;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, dǝⱨxǝtlik bir ⱪara ⱪuyun qiⱪip kǝldi;  
\m U pirⱪirap rǝzillǝrning bexiƣa qüxidu.\x + \xo 30:23 \xt Yǝr. 23:19, 20; 25:32\x*   
\m
\v 24 Kɵnglidiki niyǝtlirini ada ⱪilip toluⱪ ǝmǝl ⱪilƣuqǝ,  
\m Pǝrwǝrdigarning ⱪattiⱪ ƣǝzipi yanmaydu;  
\m Ahirⱪi künlǝrdǝ silǝr buni qüxinip yetisilǝr.   
\b  
\b  
\m  
\c 31
\s1 Dawami  
\m
\v 1 Xu waⱪitta, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn Israilning jǝmǝtlirining Hudasi bolimǝn, ular Mening hǝlⱪim bolidu.   
\b  
\m  
\s1 Israil, yǝni «10 ⱪǝbilǝ» ǝsligǝ kǝltürülüp Yǝⱨudaƣa baƣlinip, Huda aldida ibadǝt ⱪilidu  
\m
\v 2 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Ⱪiliqtin aman ⱪalƣan hǝlⱪ, yǝni Israil, qɵl-bayawanda iltipatⱪa igǝ bolƣan; Mǝn kelip ularni aram tapⱪuzimǝn. \f □ \fr 31:2 \ft \+bd «Ⱪiliqtin aman ⱪalƣan hǝlⱪ, yǝni Israil, qɵl-bayawanda iltipatⱪa igǝ bolƣan»\+bd* — «Israil» muxu yǝrdǝ Asuriyǝ imperiyǝsi miladiyǝdin ilgiriki 722-yili ɵzigǝ sürgün ⱪilƣan on ⱪǝbilini kɵrsitidu. «Ⱪiliqtin aman ⱪalƣan hǝlⱪ» yǝnǝ Babilƣa sürgün bolƣan Yǝⱨudani kɵrsitidu (51:50ni kɵrüng). «Qɵl-bayawanda iltipatⱪa igǝ bolƣan» degǝn sɵzlǝr, Israil Misirdin ⱪutⱪuzulup qiⱪip, qɵl-bayawandin ɵtüp nurƣun karamǝt ixlarni kɵrgǝndǝk, muxu sürgün bolƣan Israil bilǝn Yǝⱨuda Babil wǝ baxⱪa ximaliy tǝrǝplǝrdin tǝng ⱪutⱪuzulup, qɵl-bayawandin ɵtüp Hudaning iltipati bilǝn nurƣun karamǝt ixlarni kɵridu.\f*  
\v 3 Pǝrwǝrdigar yiraⱪ yurtta bizgǝ kɵrünüp: «Mǝn seni mǝnggü bir muⱨǝbbǝt bilǝn sɵyüp kǝldim; xunga Mǝn ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ bilǝn seni Ɵzümgǝ tartip kǝlgǝnmǝn.  
\v 4 Mǝn seni ⱪaytidin ⱪurimǝn, xuning bilǝn sǝn ⱪurulisǝn, i Israil ⱪizi! Sǝn ⱪaytidin dapliringni elip xad-huram ⱪilƣanlarning ussulliriƣa qiⱪisǝn. \x + \xo 31:4 \xt Yǝr. 30:19\x*  
\v 5 Sǝn ⱪaytidin Samariyǝning taƣliri üstigǝ üzümzarlar tikisǝn; ularni tikküqilǝr ɵzliri tikip, mewisini ɵzliri yǝydu. \f □ \fr 31:5 \ft \+bd «Sǝn ⱪaytidin Samariyǝning taƣliri üstigǝ üzümzarlar tikisǝn; ularni tikküqilǝr ɵzliri tikip, mewisini ɵzliri yǝydu»\+bd* — üzümzarni ɵstürüx üqün uzun waⱪit kerǝk bolƣaqⱪa, ularning mǝwjut bolƣanliⱪi xu qaƣning aman-tinqliⱪ künlǝr ikǝnlikini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 31:5 \xt Yǝx. 65:21\x*  
\v 6 Qünki Əfraimning egizlikidǝ turƣan kɵzǝtqilǝr: «Turunglar, Pǝrwǝrdigar Hudayimizƣa ibadǝt ⱪilixⱪa Zionƣa qiⱪayli!» — dǝp nida kɵtüridiƣan küni kelidu.\f □ \fr 31:6 \ft \+bd «Əfraimning egizlikidǝ turƣan kɵzǝtqilǝr: ...»\+bd* — «Əfraim» degǝnlik muxu yǝrni «Israil», yǝni «ximaliy padixaⱨliⱪ»ni kɵrsitidu (ximaliy padixaⱨliⱪtiki on ⱪǝbilǝ bǝzi waⱪitlarda ⱪisⱪiqǝ «Əfraim» dǝp atalƣan). «Israil» Yǝⱨudadin ayrilip qiⱪⱪan waⱪtida, Israilning padixaⱨi ɵz puⱪralirini burunⱪidǝk Yǝⱨuda bilǝn billǝ Yerusalemdiki ibadǝthanida ibadǝt ⱪilsa, undaⱪta ɵzidin yüz ɵrüp ketixi yaki yaltiyixi mumkin dǝp ⱪarap, ularning Yerusalemƣa barmasliⱪi üqün ɵzining «ibadǝthana»sini ⱪurup uningƣa butlarni salƣan. Muxu bexarǝt, kǝlgüsidǝ muxundaⱪ ⱨǝsǝthorluⱪ mǝwjut bolmaydu, Yǝⱨuda wǝ Əfraimning Hudaning ibaditidǝ ⱪǝlbi bir bolidu, dǝydu. 
\fp  \+bd «kɵzǝtqilǝr»\+bd* — bularning adǝttiki burqi, düxmǝnlǝrning yeⱪin kǝlgǝnliki toƣruluⱪ agaⱨ berix. Lekin xu künlǝr tinq-aman bolƣaqⱪa, ularning birdinbir burji «yengi ay»ni bayⱪap, bayram-ⱨeytlarning yetip kǝlgǝnlikini, xuningdǝk Yerusalemƣa qiⱪayli, dǝp jakarlaxtin ibarǝt bolidu.\f*  \x + \xo 31:6 \xt Yǝx. 2:2, 3; Mik. 4:2\x*   
\m
\v 7 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Yaⱪup üqün xad-huramliⱪ bilǝn nahxa eytinglar,  
\m Əllǝrning bexi bolƣuqi üqün ayⱨay kɵtürünglar;  
\m Jakarlanglar, mǝdⱨiyǝ oⱪup: «I Pǝrwǝrdigar, Sening hǝlⱪingni,  
\m Yǝni Israilning ⱪaldisini ⱪutⱪuzƣaysǝn!» — dǝnglar!\f □ \fr 31:7 \ft \+bd «Yaⱪup üqün xad-huramliⱪ bilǝn nahxa eytinglar, ǝllǝrning bexi bolƣuqi üqün ayⱨay kɵtürünglar; jakarlanglar, mǝdⱨiyǝ oⱪup...dǝnglar!»\+bd* — bu sɵzlǝr kimlǝrgǝ eytilidu? Yaⱪup «ǝllǝrning bexi» dǝp atalƣaqⱪa, bu sɵzlǝr «yat ǝllǝr»gǝ eytilixi mumkin (10-ayǝtni kɵrüng); yaki bolmisa sürgünlüktin yurtⱪa baldur ⱪaytip keliwatⱪan Yǝⱨudaƣa, yaki ⱪerindaxliriƣa dua ⱪilixni dǝwǝt ⱪilip eytilidu.\f*   
\m
\v 8 Mana, Mǝn ularni ximaliy yurtlardin epkelimǝn,  
\m Yǝr yüzining qǝt-qǝtliridin yiƣimǝn;  
\m Ular arisida ǝmalar wǝ tokurlar bolidu;  
\m Ⱨamilidar wǝ tuƣay degǝnlǝr billǝ bolidu;  
\m Ular uluƣ bir jamaǝt bolup ⱪaytip kelidu.\x + \xo 31:8 \xt Yǝr. 3:18\x*   
\m
\v 9 Ular yiƣa-zarlar kɵtürüp kelidu,  
\m Ular dua-tilawǝt ⱪilƣanda ularni yetǝklǝymǝn;  
\m Mǝn ularni eriⱪ-ɵstǝnglǝr boyida, ⱨeq putlaxmaydiƣan tüz yol bilǝn yetǝklǝymǝn;  
\m Qünki Mǝn Israilƣa ata bolimǝn,  
\m Əfraim bolsa Mening tunji oƣlumdur.\x + \xo 31:9 \xt Mis. 4:22\x*   
\m
\v 10 Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglanglar, i ǝllǝr,  
\m Dengiz boyidiki yiraⱪ yurtlarƣa: —  
\m «Israilni tarⱪatⱪuqi uni ⱪaytidin yiƣidu,  
\m Pada baⱪⱪuqi padisini baⱪⱪandǝk U ularni baⱪidu;   
\m
\v 11 Qünki Pǝrwǝrdigar Yaⱪupni bǝdǝl tɵlǝp ⱪutuldurƣan,  
\m Uningƣa Ⱨǝmjǝmǝt bolup ɵzidin zor küqlük bolƣuqining qanggilidin ⱪutⱪuzƣan!» — dǝp jakarlanglar.\x + \xo 31:11 \xt Yǝx. 40:10; 49:24,25\x*   
\m
\v 12 Ular kelip Ziondiki egizliklǝrdǝ xad-huramliⱪta towlaydu,  
\m Pǝrwǝrdigarning iltipatidin, yǝni yengi xarabtin, zǝytun meyidin, mal-waranning ⱪoziliridin bǝrⱪ uridu;  
\m Ularning jeni huddi mol suƣirilƣan baƣdǝk bolidu,  
\m Ular ikkinqi ⱨeq solaxmaydu.\x + \xo 31:12 \xt Yǝx. 61:11\x*   
\m
\v 13 Xu qaƣda ⱪizlar ussulda xadlinidu,  
\m Yigitlǝr wǝ moysipitlarmu tǝng xundaⱪ bolidu;  
\m Qünki Mǝn ularning aⱨ-zarlirini xad-huramliⱪⱪa aylandurimǝn;  
\m Mǝn ularƣa tǝsǝlli berip, dǝrd-ǝlimining orniƣa ularni xadliⱪⱪa qɵmdürimǝn.   
\m
\v 14 Mǝn kaⱨinlarni molqiliⱪ bilǝn toyƣuzimǝn,  
\m Hǝlⱪim iltipatimƣa ⱪanaǝt ⱪilidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 15 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Ramaⱨ xǝⱨiridǝ bir sada,  
\m Aqqiⱪ yiƣa-zarning piƣani anglinidu,  
\m — Bu Raⱨilǝning ɵz baliliri üqün kɵtürgǝn aⱨ-zarliri;  
\m Qünki u baliliri bolmiƣaqⱪa, tǝsǝllini ⱪobul ⱪilmay piƣan kɵtüridu.\f □ \fr 31:15 \ft \+bd «Ramaⱨ xǝⱨiridǝ bir sada, aqqiⱪ yiƣa-zarning piƣani anglinidu,..»\+bd* — «Ramaⱨ» bolsa Bǝyt-Əl wǝ Bǝyt-Lǝⱨǝm arisidiki yeza; Yaⱪupning ayali Raⱨilǝ (bala tuƣⱪinida) xu yǝrdǝ ɵlüp kɵmülgǝnidi. Raⱨilǝ «Israil»diki on ⱪǝbilining iqidiki ikki qong ⱪǝbilining ǝjdadi bolƣan Əfraim wǝ Manassǝⱨning qong apisi idi; muxu yǝrdǝ u ularning Israil zeminidin (sürgün bolup) ǝlwida ayrilip kǝtkǝnliki üqün yiƣlap taxliƣanliⱪiƣa simwol ⱪilinidu.\f*  \x + \xo 31:15 \xt Mat. 2:17,18\x*   
\m
\v 16 Pǝrwǝrdigar \add uningƣa\add* mundaⱪ dǝydu: — Yiƣa-zaringni tohtat, kɵzliringni yaxlardin tart; qünki munu tartⱪan japayingdin mewǝ bolidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — ular düxmǝnning zeminidin ⱪaytidu;  
\v 17 bǝrⱨǝⱪ, kelǝqiking ümidlik bolidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — wǝ sening baliliring yǝnǝ ɵz qegrisidin kirip kelidu.   
\m
\v 18 Mǝn dǝrwǝⱪǝ Əfraimning ɵzi toƣruluⱪ ɵkünüp:  
\m «Sǝn bizgǝ xax torpaⱪⱪa tǝrbiyǝ bǝrgǝndǝk sawaⱪ-tǝrbiyǝ bǝrding;  
\m Əmdi bizni towa ⱪildurƣaysǝn,  
\m Biz xuning bilǝn towa ⱪilip ⱪaytip kelimiz,  
\m Qünki Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayimizdursǝn;\f □ \fr 31:18 \ft \+bd «Mǝn dǝrwǝⱪǝ Əfraimning ɵzi toƣruluⱪ ɵkünüp: «Sǝn bizgǝ xax torpaⱪⱪa tǝrbiyǝ bǝrgǝndǝk sawaⱪ-tǝrbiyǝ bǝrding; ǝmdi bizni towa ⱪildurƣaysǝn, ... qünki Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayimizdursǝn»\+bd* — ibraniy tilida Əfraimning sɵzlirining ⱨǝmmisi «mǝn», «meni» ⱪatarliⱪ almaxlar bilǝn ipadilinidu. Qüxinixlik bolsun dǝp muxu ayǝttǝ wǝ 19-ayǝttǝ Əfraim bayan ⱪilinƣanda, «mǝn» degǝn sɵzni «biz» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. 
\fp  Ibraniy tilida «towa ⱪilix» wǝ «ⱪaytip kelix» bir sɵz bilǝnla ipadilinidu. Muxu yǝrdǝ xübⱨisizki, ⱨǝm hǝlⱪning towa ⱪilixini wǝ ɵz yurtiƣa ⱪaytip kelixinimu kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 31:18 \xt Yiƣ. 5:21\x*   
\m
\v 19 Qünki biz towa ⱪilduruluximiz bilǝn ⱨǝⱪiⱪǝtǝn towa ⱪilduⱪ;  
\m Biz ɵzimizni tonup yǝtkǝndin keyin, yotimizni urduⱪ;  
\m Biz yaxliⱪimizdiki \add ⱪilmixning\add* xǝrm-ⱨayasi tüpǝylidin nomus ⱪilip, hijalǝttǝ ⱪalduⱪ!» — degǝnlikini anglidim.\f □ \fr 31:19 \ft \+bd «biz ɵzimizni tonup yǝtkǝndin keyin, yotimizni urduⱪ»\+bd* — «yotini urux» degǝn ⱨǝrikǝt ⱪattiⱪ puxayman, ⱪattiⱪ hijalǝtni bildürǝtti.\f*  \x + \xo 31:19 \xt Ⱪan. 30:2\x*   
\m
\v 20 — Əfraim Manga nisbǝtǝn jan-jigǝr balam ǝmǝsmu?  
\m Qünki Mǝn uni ǝyibligǝn tǝⱪdirdimu, uni ⱨǝrdaim kɵnglümdǝ seƣinimǝn;  
\m Xunga iq-baƣrim uningƣa aƣriwatidu;  
\m Mǝn uningƣa rǝⱨim ⱪilmisam bolmaydu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 21 — Xunga ɵzünggǝ yol bǝlgilirini bekitip ⱪoyƣin;  
\m Sǝn sürgüngǝ mangƣan yolƣa, xu kɵtürülgǝn yolƣa kɵngül ⱪoyup diⱪⱪǝt ⱪilƣin;  
\m Ⱨazir xu yol bilǝn ⱪaytip kǝl, i jan-jigirim Israil ⱪizi,  
\m Muxu xǝⱨǝrliringgǝ ⱪarap ⱪaytip kǝl!   
\m
\v 22 Sǝn ⱪaqanƣiqǝ tenǝp yürisǝn, i yoldin qiⱪⱪuqi ⱪizim?  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar yǝr yüzidǝ yengi ix yaritidu:  
\m — Ayal kixi baturning ǝtrapida yepixip hǝwǝr alidu!\f □ \fr 31:22 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar yǝr yüzidǝ yengi ix yaritidu: — ayal kixi baturning ǝtrapida yepixip hǝwǝr alidu!»\+bd* — bu ajayib bexarǝt toƣruluⱪ «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. Bizningqǝ u Mǝsiⱨning pak ⱪiz Mǝryǝmdin tuƣuluxini ɵz iqigǝ alidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨuda ǝsligǝ kǝltürülidu  
\m
\v 23 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mǝn ularni sürgünlüktin ⱪayturup ǝsligǝ kǝltürginimdǝ Yǝⱨudaning zeminida wǝ xǝⱨǝrliridǝ hǝⱪlǝr yǝnǝ \add Yerusalem toƣruluⱪ\add*: «Pǝrwǝrdigar seni bǝhtliⱪ ⱪilƣay, i ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ turƣan jay, pak-muⱪǝddǝslikning teƣi!» dǝydiƣan bolidu. \x + \xo 31:23 \xt Yǝr. 50:7\x*  
\v 24 Xu yǝrdǝ Yǝⱨuda — xǝⱨǝrliridikilǝr, deⱨⱪanlar wǝ pada baⱪⱪuqi kɵqmǝn qarwiqilar ⱨǝmmisi billǝ turidu.  
\v 25 Qünki Mǝn ⱨerip kǝtkǝn jan igilirining ⱨajitidin qiⱪimǝn, ⱨǝrbir ⱨalidin kǝtkǝn jan igilirini yengilandurimǝn.   
\m
\v 26 — Mǝn \add Yǝrǝmiya\add* buni anglap oyƣandim, ǝtrapⱪa ⱪaridim, naⱨayiti tatliⱪ uhlaptimǝn.\f □ \fr 31:26 \ft \+bd «— Mǝn Yǝrǝmiya buni anglap oyƣandim, ǝtrapⱪa ⱪaridim, naⱨayiti tatliⱪ uhlaptimǝn»\+bd* — bǝzi alimlar bu ayǝt kǝlgüsidiki Israilning ǝⱨwalini kɵrsitip: «Ular xu qaƣda: «Biz ⱨazir oyƣinip ǝtrapⱪa ⱪarisaⱪ, yahxi uyⱪudin bǝⱨrimǝn bolduⱪ» dǝydu» dǝp tǝrjimǝ ⱪilidu. Bizningqǝ bǝlkim Hudaning sɵzi Yǝrǝmiyaƣa qüxidǝ kǝlgǝndur.\f*   
\b  
\m  
\s1 Israil wǝ Yǝⱨuda ⱪaytidin aⱨalilik bolidu  
\m
\v 27 Mana, xu künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn Israil jǝmǝtidǝ wǝ Yǝⱨuda jǝmǝtidǝ insan nǝslini wǝ ⱨaywanlarning nǝslini terip ɵstürimǝn.  
\v 28 Xundaⱪ boliduki, Mǝn ularni yulux, sɵküx, ⱨalak ⱪilix, aƣdurux üqün, ularƣa nǝzirimni salƣandǝk, Mǝn ularni ⱪurux wǝ tikip ɵstürüx üqünmu ularƣa nǝzirimni salimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\m  
\s1 Yengi ǝⱨdǝ  
\m
\v 29 Xu künlǝrdǝ ular yǝnǝ: «Atilar aqqiⱪ-qüqük üzümlǝrni yegǝn, xunga balilarning qixi ⱪeriⱪ sezilidu» degǝn muxu maⱪalni ⱨeq ixlǝtmǝydu. \f □ \fr 31:29 \ft \+bd «Atilar aqqiⱪ-qüqük üzümlǝrni yegǝn, xunga balilarning qixi ⱪeriⱪ sezilidu»\+bd* — demǝk, ata-bowimiz yaman ix ⱪilƣan, biraⱪ biz uning yaman aⱪiwitini, Hudaning jazasini kɵrimiz. 30-ayǝtni kɵrüng.\f*  \x + \xo 31:29 \xt Əz. 18:2, 3\x*  
\v 30 Qünki ⱨǝrbirsi ɵz gunaⱨi üqün ɵlidu; aqqiⱪ-qüqük üzümlǝrni yegǝnlǝrning bolsa, ɵzining qixi ⱪeriⱪ sezilidu.\f □ \fr 31:30 \ft \+bd «aqqiⱪ-qüqük üzümlǝrni yegǝnlǝrning bolsa, ɵzining qixi ⱪeriⱪ sezilidu»\+bd* — bu 30-ayǝttiki maⱪal 29-ayǝttiki mǝⱪulning ǝksidur. «Əzakiyal pǝyƣǝmbǝr» kitabida izaⱨliƣinimiz («ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ, «Əz.» 18:12 toƣruluⱪ eytilƣan)dǝk, ata-bowilirining gunaⱨliri bala-ǝwladliriƣa mǝlum bir tǝsiri bardur, dǝp ǝks etidu; lekin Huda ⱨazir yengi ǝⱨdini (31-34ni kɵrüng) ular bilǝn tüzmǝkqi boliduki, ularning ⱨǝrbirining Huda bilǝn alaⱨidǝ munasiwǝt-dostluⱪi bar bolidu, ɵtkǝndiki ixlar ularƣa ⱨeqⱪandaⱪ tǝsir yǝtküzmǝydu.\f*   
\m
\v 31 Mana, xu künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn Israil jǝmǝti wǝ Yǝⱨuda jǝmǝti bilǝn yengi ǝⱨdǝ tüzimǝn; \x + \xo 31:31 \xt Ibr. 8:8\x*  
\v 32 bu ǝⱨdǝ ularning ata-bowiliri bilǝn tüzgǝn ǝⱨdigǝ ohximaydu; xu ǝⱨdini Mǝn ata-bowilirini ⱪolidin tutup Misirdin ⱪutⱪuzup yetǝkliginimdǝ ular bilǝn tüzgǝnidim; gǝrqǝ Mǝn ularning yoldixi bolƣan bolsammu, Mening ular bilǝn tüzüxkǝn ǝⱨdǝmni buzƣan, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 33 Qünki xu künlǝrdin keyin, Mening Israil jǝmǝti bilǝn tüzidiƣan ǝⱨdǝm mana xuki:  
\m — Mǝn Ɵz Tǝwrat-ⱪanunlirimni ularning iqigǝ salimǝn,  
\m Ⱨǝmdǝ ularning ⱪǝlbigimu yazimǝn.  
\m Mǝn ularning Ilaⱨi bolimǝn,  
\m Ularmu Mening hǝlⱪim bolidu.\f □ \fr 31:33 \ft \+bd «xu künlǝrdin keyin»\+bd* — bǝlkim Huda hǝlⱪini ɵz yurtiƣa ⱪayturƣandin keyin.\f*  \x + \xo 31:33 \xt Yǝr. 24:7; 30:22; 31:33\x*   
\m
\v 34 Xundin baxlap ⱨeqkim ɵz yeⱪiniƣa yaki ɵz ⱪerindixiƣa: — «Pǝrwǝrdigarni tonuƣin» dǝp ɵgitip yürmǝydu; qünki ularning ǝng kiqikidin qongiƣiqǝ ⱨǝmmisi Meni tonup bolƣan bolidu; qünki Mǝn ularning ⱪǝbiⱨlikini kǝqürimǝn ⱨǝmdǝ ularning gunaⱨini ⱨǝrgiz esigǝ kǝltürmǝymǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 31:34 \xt Yǝx. 54:13; Yǝr. 33:8; Mik. 7:18; Yⱨ. 6:45; Ros. 10:43\x*   
\b  
\m  
\s1 Yengi ǝⱨdigǝ kapalǝt berix  
\m
\v 35 Ⱪuyaxni kündüzdǝ nur bolsun dǝp bǝrgǝn, ay-yultuzlarni keqidǝ nur bolsun dǝp bǝlgiligǝn, dolⱪunlirini xarⱪiritip dengizni ⱪozƣaydiƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu (samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar Uning namidur): —\x + \xo 31:35 \xt Yar. 1:16; Yǝx. 51:15\x*   
\m
\v 36 — Muxu bǝlgiligǝnlirim Mening aldimdin yoⱪap kǝtsǝ, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — ǝmdi Israilning ǝwladlirimu Mening aldimdin bir ǝl boluxtin mǝnggügǝ ⱪelixi mumkin.  
\v 37 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Yuⱪirida asmanlar mɵlqǝrlǝnsǝ, tɵwǝndǝ yǝr ulliri tǝkxürülüp bilinsǝ, ǝmdi Mǝn Israilning barliⱪ ǝwladlirining ⱪilƣan ⱨǝmmǝ ⱪilmixliri tüpǝylidin ulardin waz keqip taxliƣuqi bolimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\m  
\s1 Yerusalem xǝⱨiri kengǝytilidu  
\m
\v 38 Mana, xu künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — xǝⱨǝr mǝhsus Manga atilip «Ⱨananiyǝlning munari»din «Doⱪmux dǝrwazasi»ƣiqǝ ⱪaytidin ⱪurulidu;  
\v 39 ǝlqǝm tanisi ⱪaytidin ɵlqǝx üqün xu yǝrdin «Garǝb dɵngi»giqǝ, andin Goatⱪa burulup sozulidu;  
\v 40 jǝsǝtlǝr wǝ \add ⱪurbanliⱪ\add* külliri taxlinidiƣan pütkül jilƣa, xundaⱪla Kidron dǝryasiƣiqǝ ⱨǝm xǝrⱪkǝ ⱪaraydiƣan «At dǝrwazisi»ning doⱪmuxiƣiqǝ yatⱪan etizlarning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarƣa pak-muⱪǝddǝs dǝp ⱨesablinidu; xǝⱨǝr ⱪaytidin ⱨeq yulup taxlanmaydu, ⱨǝrgiz ⱪaytidin aƣdurup taxlanmaydu.\f □ \fr 31:40 \ft \+bd «jǝsǝtlǝr wǝ ⱪurbanliⱪ külliri taxlinidiƣan pütkül jilƣa»\+bd* — muxu «jilƣa» «Ⱨinnomning jilƣisi» (Gǝ-Ⱨinnom)ni kɵrsitidu (7-bab, 31-32-ayǝt wǝ izaⱨatinimu kɵrüng). Bu jilƣiƣa ǝhlǝtlǝr ⱨǝm ⱨǝrhil napak nǝrsilǝr taxlinatti. Bu intayin napak, paskina jilƣining kǝlgüsi zamanda (ayǝtning ikkinqi ⱪismida eytilƣandǝk) Hudaƣa atap muⱪǝddǝs bolidiƣanliⱪi ajayib ix bolidu. Demǝk, Hudaning xǝpⱪiti bilǝn pütkül xǝⱨǝr wǝ uning ⱨǝmmisi intayin pak-muⱪǝddǝs bolidu. 
\fp  Yerusalem xǝⱨirining ⱨazirⱪi ǝtrapliri bu ayǝtlǝrdǝ kɵrsitilgǝn jaylarda kengǝytǝlmǝktǝ. \+bd «jǝsǝtlǝr... taxlinidiƣan... jilƣa» .. «Kidron dǝryasi»... «At dǝrwazisi»\+bd* — xǝⱨǝrning jǝnubiy tǝripigǝ, «Kidron dǝryasi» xǝrⱪiy tǝripigǝ, «At dǝrwazisi» bolsa bǝlkim ximaliy tǝripigǝ jaylaxⱪanidi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 32
\s1 Yǝrǝmiya bir etizni setiwalidu  
\m
\v 1 Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiyaning oninqi yili, Yǝrǝmiyaƣa Pǝrwǝrdigardin kǝlgǝn sɵz tɵwǝndǝ hatirilǝngǝn (xu yil Neboⱪadnǝsarning on sǝkkizinqi yili idi;  
\v 2 Xu qaƣda Babil padixaⱨining ⱪoxuni Yerusalemni ⱪorxuwalƣanidi; Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr bolsa Yǝⱨuda padixaⱨining ordisidiki ⱪarawullarning ⱨoylisida ⱪamap ⱪoyulƣanidi.  
\v 3-5 Qünki Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiya uni ǝyiblǝp: «Nemixⱪa sǝn: «Mana, Mǝn bu xǝⱨǝrni Babil padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurimǝn; u uni ixƣal ⱪilidu; Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiya kaldiylǝrning ⱪolidin ⱪeqip ⱪutulalmaydu; qünki u Babil padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurulmay ⱪalmaydu; u uning bilǝn yüz turanǝ sɵzlixidu, ɵz kɵzi bilǝn uning kɵzigǝ ⱪaraydu. U Zǝdǝkiyani Babilƣa apiridu, u mǝn uningƣa yeⱪinlixip toluⱪ bir tǝrǝp ⱪilƣuqǝ xu yǝrdǝ turidu, dǝydu Pǝrwǝrdigar; silǝr kaldiylǝr bilǝn ⱪarxilaxsanglarmu ƣǝlibǝ ⱪilalmaysilǝr! — dǝydu Pǝrwǝrdigar» — dǝp bexarǝt berisǝn?» — dǝp uni ⱪamap ⱪoyƣanidi). \x + \xo 32:3-5 \xt Yǝr. 34:3\x*  
\v 6 Yǝrǝmiya: — Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip mundaⱪ deyildi — dedi: —   
\m
\v 7 Mana, taƣang Xallumning oƣli Ⱨanamǝǝl yeningƣa kelip: «Ɵzüng üqün Anatottiki etizimni setiwal; qünki uni setiwelixⱪa sening ⱨǝmjǝmǝtlik ⱨoⱪuⱪung bar» — dǝydiƣan bolidu.\f □ \fr 32:7 \ft \+bd «ⱨǝmjǝmǝtlik ⱨoⱪuⱪi»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ, ⱨǝrbir Israilliⱪⱪa bir parqǝ zemin tǝⱪsim ⱪilinƣan. Əgǝr bu zeminni satmaⱪqi bolsa, awwal ɵz jǝmǝtidikilǝrgǝ setiwelix pursiti berixi kerǝk idi; ular bu «ⱨǝmjǝmǝt ⱨoⱪuⱪi» boyiqǝ uni setiwelixni halmisa, andin baxⱪilarƣa setixⱪa bolatti.\f*   
\m
\v 8 Andin Pǝrwǝrdigarning deginidǝk taƣamning oƣli Ⱨanamǝǝl, ⱪarawullarning ⱨoylisida yenimƣa kelip manga: «Binyaminning zeminidiki mening Anatottiki etizimni setiwalƣaysǝn; qünki ⱨǝmjǝmǝt ⱨoⱪuⱪi seningkidur; ɵzüng üqün setiwal» — dedi; andin mǝn buning ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Pǝrwǝrdigarning sɵzi ikǝnlikini bilip yǝttim.  
\v 9 Xunga mǝn taƣamning oƣli Ⱨanamǝǝldin Anatottiki bu etizni setiwaldim; pulni, yǝni on yǝttǝ xǝkǝl kümüxni girgǝ selip ɵlqidim. \f □ \fr 32:9 \ft \+bd «on yǝttǝ xǝkǝl kümüx»\+bd* — bir xǝkǝl 11.4 gram idi; 17 xǝkǝl 194 gram idi.\f*  
\v 10 Mǝn tohtam hetigǝ imza ⱪoyup, üstigǝ mɵⱨürni besip peqǝtlidim; buningƣa guwaⱨqilarni guwaⱨ bǝrgüzdum, kümüxni taraziƣa saldim;  
\v 11 tohtam hetini ⱪolumƣa aldim, — birsidǝ soda tüzümi wǝ xǝrtliri hatirilinip peqǝtlǝngǝn, yǝnǝ birsi peqǝtlǝnmigǝnidi —  
\v 12 wǝ mǝn taƣamning oƣli Ⱨanamǝǝlning kɵz aldida, bu soda hetigǝ imza ⱪoyƣan guwaⱨqilar wǝ ⱪarawullarning ⱨoylisida olturƣan Yǝⱨudiylarning ⱨǝmmisi aldida hǝtlǝrni Maaseyaⱨning nǝwrisi, Neriyaning oƣli bolƣan Baruⱪⱪa tapxurdum.  
\v 13 Ularning aldida mǝn Baruⱪⱪa mundaⱪ tapilap dedim: —  
\v 14 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Bu hǝtlǝrni, yǝni peqǝtlǝngǝn wǝ peqǝtlǝnmigǝn bu tohtam hǝtlirini elip, bular uzun waⱪitⱪiqǝ saⱪlansun dǝp sapal idix iqigǝ salƣin;  
\v 15 Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Kǝlgüsidǝ bu zeminda ⱨǝm ɵylǝr, ⱨǝm etizlar, ⱨǝm üzümzarlar ⱪaytidin setiwelinidu.   
\m
\v 16 Mǝn tohtam hetini Neriyaning oƣli bolƣan Baruⱪⱪa tapxurƣandin keyin, Pǝrwǝrdigarƣa dua ⱪilip mundaⱪ dedim: —   
\m
\v 17 «Aⱨ, Rǝb Pǝrwǝrdigar! Mana, Sǝn asman-zeminni Ɵzüngning zor ⱪudriting wǝ sozulƣan biliking bilǝn yasiƣansǝn; Sanga ⱨeqⱪandaⱪ ix tǝs ǝmǝstur; \f □ \fr 32:17 \ft \+bd «Sanga ⱨeqⱪandaⱪ ix tǝs ǝmǝstur»\+bd* — ibraniy tilida «Sanga ⱨeqⱪandaⱪ ix karamǝt ǝmǝstur».\f*  
\v 18 Sǝn mingliƣan kixilǝrgǝ rǝⱨim-xǝpⱪǝt kɵrsitisǝn ⱨǝmdǝ atilarning ⱪǝbiⱨlikining jazasinimu keyin balilirining ⱪoyniƣa ⱪayturisǝn; aⱨ Sǝn uluƣ, Ⱪudrǝt Igisi Tǝngridursǝn — Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar Sening namingdur; \x + \xo 32:18 \xt Mis. 34:7\x*  
\v 19 oy-nixanliringda uluƣ, ⱪilƣan ixliringda ⱪudrǝtliksǝn; kɵzliring bilǝn insan balilirining ɵz yolliri wǝ ⱪilƣanlirining mewisi boyiqǝ ⱨǝrbirigǝ \add inam yaki jaza\add* ⱪayturux üqün, ularning barliⱪ yollirini kɵzligüqidursǝn; \x + \xo 32:19 \xt Ayup 34:21; Pǝnd. 5:21; Yǝx. 28:29; Yǝr. 16:17; 17:10\x*  
\v 20 — Sǝn bügünki küngiqǝ Misir zeminida, Israil iqidǝ ⱨǝm barliⱪ insanlar arisida mɵjizilik alamǝtlǝrni ⱨǝm karamǝtlǝrni ayan ⱪilip kǝlgǝnsǝn; xunglaxⱪa bügüngiqǝ Sening naming eƣizdin-eƣizƣa tarⱪilip kǝlmǝktǝ.  
\v 21 Sǝn mɵjizilik alamǝtlǝr, karamǝtlǝr ⱪudrǝtlik ⱪolung, sozulƣan biliking wǝ dǝⱨxǝtlik wǝⱨxǝt arⱪiliⱪ Ɵz hǝlⱪing Israilni Misir zeminidin qiⱪarƣansǝn; \x + \xo 32:21 \xt Mis. 6:7; 2Sam. 7:23; 1Tar. 17:21\x*  
\v 22 Sǝn ularƣa ata-bowiliriƣa tǝⱪdim ⱪilimǝn dǝp ⱪǝsǝm ⱪilƣan, süt ⱨǝm bal eⱪip turidiƣan bu zeminni tǝⱪdim ⱪilƣansǝn.  
\v 23 Ular dǝrwǝⱪǝ zeminƣa kirip uningƣa igǝ bolƣan; lekin ular Sening awazingƣa ⱪulaⱪ salmiƣan, Tǝwrat-ⱪanunungda mangmiƣan; ularƣa ǝmr ⱪilƣanlarning ⱨeqⱪaysisiƣa ǝmǝl ⱪilmiƣan; xunga Sǝn bu külpǝtlǝrning ⱨǝmmisini ularning bexiƣa qüxürgǝnsǝn.  
\v 24 Mana, xǝⱨǝrni besip kirix üqün sepilƣa selip qiⱪirilƣan dɵnglük-potǝylǝrgǝ ⱪariƣaysǝn! Ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ waba tüpǝylidin xǝⱨǝr ⱨujum ⱪiliwatⱪan kaldiylǝrning ⱪoliƣa tapxurulmay ⱪalmaydu; Sǝn aldin’ala eytⱪining ⱨazir ǝmǝlgǝ axuruldi; mana, Ɵzüng kɵrisǝn.  
\v 25 Lekin Sǝn, i Rǝb Pǝrwǝrdigar, gǝrqǝ xǝⱨǝr kaldiylǝrning ⱪoliƣa tapxurulidiƣan bolsimu, manga: «Ɵzüng üqün etizni kümüxkǝ setiwal wǝ buni guwaⱨqilarƣa kɵrgüzgin!?» — deding».\f □ \fr 32:25 \ft \+bd «Sǝn, i Rǝb Pǝrwǝrdigar, gǝrqǝ xǝⱨǝr kaldiylǝrning ⱪoliƣa tapxurulidiƣan bolsimu, manga: «Ɵzüng üqün etizni kümüxkǝ setiwal wǝ buni guwaⱨqilarƣa kɵrgüzgin!?» — deding»\+bd* — mumkinqiliki barki, gǝrqǝ Pǝrwǝrdigar Yǝrǝmiya wǝ baxⱪa pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ kɵp ⱪetim Yǝⱨudƣa: «Mǝn silǝrni sürgün ⱪildürimǝn» dǝp agaⱨlandurƣan bolsimu, Yǝrǝmiya yǝnila: ««ahirⱪi minutta» Yǝⱨudani Babildin ⱪutⱪuzidu» dǝp oylidi.\f*   
\b  
\m
\v 26 Andin Pǝrwǝrdigarning sɵzi Yǝrǝmiyaƣa kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 27 Mana, Mǝn Pǝrwǝrdigar, barliⱪ ǝt igilirining Hudasidurmǝn; Manga tǝs qüxidiƣan birǝr ix barmidu? \f □ \fr 32:27 \ft \+bd «Manga tǝs qüxidiƣan birǝr ix barmidu?»\+bd* — ibraniy tilida «Manga karamǝt qüxidiƣan birǝr ix barmidu?».\f*  \x + \xo 32:27 \xt Qɵl. 16:22\x*  
\v 28 Xunga Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn bu xǝⱨǝrni kaldiylǝrning ⱪoliƣa wǝ Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning ⱪoliƣa tapxurimǝn; ular uni igiliwalidu.  
\v 29 Bu xǝⱨǝrgǝ ⱨujum ⱪiliwatⱪan kaldiylǝr uningƣa besip kirip ot ⱪoyup uni kɵydüriwetidu; ular xǝⱨǝrdikilǝrning ɵylirinimu kɵydüriwetidu; ular bu ɵylǝrning ɵgziliri üstidǝ Meni ƣǝzǝplǝndürüp Baalƣa isriⱪ yaⱪⱪan, yat ilaⱨlarƣa «xarab ⱨǝdiyǝ»lǝrni ⱪuyƣan. \x + \xo 32:29 \xt Yǝr. 21:10\x*  
\v 30 Qünki Israillar wǝ Yǝⱨudalar yaxliⱪidin tartip kɵz aldimda pǝⱪǝt rǝzillikla ⱪilip kǝlmǝktǝ; Israillar pǝⱪǝtla ɵz ⱪolliri yasiƣanlar bilǝn ƣǝzipimni ⱪozƣiƣandin baxⱪa ix ⱪilmiƣan, — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 32:30 \ft \+bd «yaxliⱪidin tartip...»\+bd* — bǝlkim Israilning «ǝl bolƣinidin tartip», yǝni «Misirdin qiⱪixtin tartip» degǝn mǝnidǝ. Bolmisa «etizni al» degǝn sɵzning nemǝ mǝnisi bar? Jawab tɵwǝndiki ayǝtlǝrdǝ, ǝlwǝttǝ. \+bd «ⱪolliri yasiƣanlar»\+bd* — degǝn sɵzlǝr yaki yasiƣan butlarni yaki yaman ⱪilmixlirini kɵrsitidu.\f*  
\v 31 Qünki bu xǝⱨǝr ⱪurulƣan künidin tartip bügünki küngiqǝ Mening ƣǝzipim wǝ ⱪǝⱨrimni xundaⱪ ⱪozƣiƣuqi bolup kǝldiki, Mǝn uni Ɵz yüzüm aldidin yoⱪatmisam bolmaydu.  
\v 32 Israillar wǝ Yǝⱨudalar — ular wǝ ularning padixaⱨliri, ǝmirliri kaⱨinliri, pǝyƣǝmbǝrliri, Yǝⱨuda adǝmliri wǝ Yerusalemda turuwatⱪanlarning meni ƣǝzǝplǝndürgǝn barliⱪ rǝzilliki tüpǝylidin \add xǝⱨǝrni yoⱪitimǝn\add*.  
\v 33 Ular Manga yüzini ⱪaratⱪan ǝmǝs, bǝlki Manga arⱪisini ⱪilip tǝtür ⱪariƣan; gǝrqǝ Mǝn tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup ularƣa ɵgǝtkǝn bolsammu, ular anglimay tǝlim-tǝrbiyini ⱪobul ⱪilixni rǝt ⱪilƣan. \x + \xo 32:33 \xt Yǝr. 2:27; 7:13,24,25; 25:3; 26:5; 29:19\x*  
\v 34 Ular Ɵz namim bilǝn atalƣan ɵydǝ yirginqlik butlirini selip uni bulƣiƣan;  
\v 35 ular ɵz oƣul-ⱪizlirini ottin ɵtküzüp «Molǝk»kǝ atap ⱪurbanliⱪ ⱪilix üqün «Ⱨinnomning oƣlining jilƣisi»diki, Baalƣa beƣixlanƣan «yuⱪiri jaylar»ni ⱪurup qiⱪⱪan; Mǝn ularning bundaⱪ ix ⱪilixini zadi buyrup baⱪmiƣanmǝn; ularning Yǝⱨudani gunaⱨⱪa patⱪuzup, muxundaⱪ lǝnǝtlik ix ⱪilsun degǝn oy-niyǝttǝ ⱨeqⱪaqan bolup baⱪmiƣanmǝn.\f □ \fr 32:35 \ft \+bd «Molǝk»\+bd* — Ammoniylarning qoⱪunƣan buti.\f*  \x + \xo 32:35 \xt Yǝr. 19:5\x*   
\m
\v 36 Silǝr muxu xǝⱨǝr toƣruluⱪ: «Dǝrⱨǝⱪiⱪǝt, u ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ waba arⱪiliⱪ Babil padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurulidu!» — dǝwatisilǝr; lekin Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi muxu xǝⱨǝr toƣruluⱪ ⱨazir mundaⱪ dǝydu: —   
\m
\v 37 Mana Mǝn, Mǝn ularni ƣǝzipim, ⱪǝⱨrim wǝ zor aqqiⱪim bilǝn ⱨǝydiwǝtkǝn barliⱪ padixaⱨliⱪlardin yiƣimǝn; Mǝn ularni ⱪaytidin muxu yǝrgǝ epkelimǝn, ularni aman-tinqliⱪta turƣuzimǝn. \x + \xo 32:37 \xt Yǝr. 23:3; 29:14; 31:10\x*  
\v 38 Ular Mening hǝlⱪim bolidu, Mǝn ularning Hudasi bolimǝn. \x + \xo 32:38 \xt Yǝr. 24:7; 30:22; 31:1,33\x*  
\v 39 Mǝn ular wǝ ulardin keyin bolƣan balilirini barliⱪ künliridǝ Mǝndin ǝyminip yahxiliⱪ kɵrsun dǝp, ularƣa bir ⱪǝlb, bir yolni ata ⱪilimǝn.   
\m
\v 40 Mǝn ularƣa iltipat ⱪilixtin ⱪolumni ikkinqi üzmǝslikim üqün ular bilǝn mǝnggülük bir ǝⱨdǝ tüzimǝn; ularning ⱪaytidin yenimdin qǝtlimǝsliki üqün Mǝn ⱪǝlbigǝ ⱪorⱪunqumni salimǝn.  
\v 41 Mǝn ularƣa yahxiliⱪ ata ⱪilixtin ⱨuzur elip xadlinimǝn wǝ pütün ⱪǝlbim, pütün jenim bilǝn ularni muxu zeminƣa tikip turƣuzimǝn!\x + \xo 32:41 \xt Yǝr. 24:6; Am. 9:15\x*   
\m
\v 42 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mǝn huddi bu hǝlⱪning bexiƣa bu dǝⱨxǝtlik külpǝtning ⱨǝmmisini qüxürginimdǝk, Mǝn ular toƣruluⱪ wǝdǝ ⱪilƣan barliⱪ bǝht-bǝrikǝtlǝrni ularning üstigǝ qüxürimǝn;  
\v 43 Silǝr muxu zemin toƣruluⱪ: «U wǝyranǝ, adǝmzatsiz wǝ ⱨaywanatsizdur; kaldiylǝrning ⱪoliƣa tapxurulƣan!» dǝysilǝr. Lekin kǝlgüsidǝ uningda etizlar ⱪaytidin setiwelinidu!  
\v 44 Binyaminning yurtida, Yerusalemning ǝtrapidiki yezilirida, Yǝⱨudaning xǝⱨǝrliridǝ, \add jǝnubtiki\add* taƣliⱪ xǝⱨǝrliridǝ, ƣǝrbtiki «Xǝfǝlaⱨ» egizlikidiki xǝⱨǝrlǝrdǝ, \add Yǝⱨudaning\add* jǝnubiy bayawanliridiki xǝⱨǝrlǝrdimu kixilǝr ⱪaytidin kümüxkǝ etizlarni setiwalidu, tohtam hǝtlirigǝ imza ⱪoyidu, mɵⱨürlǝp, guwaⱨqilarni guwaⱨⱪa ⱨazir ⱪilidu; qünki Mǝn ularni sürgünlüktin ⱪayturup ǝsligǝ kǝltürimǝn — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\b  
\m  
\c 33
\s1 Pǝrwǝrdigar Israil wǝ Yǝⱨudani ǝsligǝ kǝltürimǝn, dǝp ikkinqi ⱪetim wǝdǝ ⱪilidu  
\m
\v 1 Yǝrǝmiya tehi ⱪarawullarning ⱨoylisida ⱪamap ⱪoyulƣan waⱪtida, Pǝrwǝrdigarning sɵzi uningƣa ikkinqi ⱪetim kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 2 Ixni ⱪilƣuqi Mǝn Pǝrwǝrdigar, ixni xǝkillǝndürgüqi ⱨǝm uni bekitküqi Mǝnki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝymǝn — Pǝrwǝrdigar Mening namimdur — \f □ \fr 33:2 \ft \+bd «ixni ⱪilƣuqi»\+bd* — nemǝ ix ikǝnliki bǝlkim keyinki 4-26-ayǝtlǝrdǝ tǝswirlinidu.\f*  
\v 3 Manga iltija ⱪil, Mǝn sanga jawab ⱪayturimǝn, xundaⱪla sǝn bilmǝydiƣan, büyük ⱨǝm tilsimat ixlarni sanga ayan ⱪilimǝn.  
\v 4 Qünki \add düxmǝnning\add* dɵng-potǝylirigǝ ⱨǝm ⱪiliqiƣa taⱪabil turuxⱪa istiⱨkamlar ⱪilix üqün qeⱪilƣan bu xǝⱨǝrdiki ɵylǝr wǝ Yǝⱨuda padixaⱨlirining ordiliri toƣruluⱪ Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —   
\m
\v 5 «Kaldiylǝr bilǝn ⱪarxiliximǝn» dǝp xǝⱨǝrgǝ kirgǝnlǝrning ⱨǝmmisi, pǝⱪǝt Mǝn ƣǝzipim wǝ ⱪǝⱨrimdǝ uriwǝtkǝnlǝrning jǝsǝtliri bilǝn bu ɵylǝrni toldurux üqün kǝlgǝnlǝr, halas. Qünki Mǝn ularning barliⱪ rǝzilliki tüpǝylidin yüzümni bu xǝⱨǝrdin ɵrüp yoxurƣanmǝn. \f □ \fr 33:5 \ft \+bd ««Kaldiylǝr bilǝn ⱪarxiliximǝn» dǝp xǝⱨǝrgǝ kirgǝnlǝr... pǝⱪǝt Mǝn ƣǝzipim wǝ ⱪǝⱨrimdǝ uriwǝtkǝnlǝrning jǝsǝtliri bilǝn bu ɵylǝrni toldurux üqün kǝlgǝnlǝr, halas. Ularning barliⱪ rǝzilliki tüpǝylidin yüzümni bu xǝⱨǝrdin ɵrüp yoxurƣanmǝn»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr ayǝttiki baxⱪa hil tǝrjimilǝrni uqritixi mumkin. Lekin omumiy mǝnisi tǝrjimimizningkidǝk bolidu.\f*  
\v 6 Ⱨalbuki mana, Mǝn bu xǝⱨǝrgǝ xipa ⱪilip dǝrdigǝ dǝrman bolimǝn; Mǝn ularni saⱪaytimǝn, ularƣa qǝksiz arambǝhx ⱨǝm ⱨǝⱪiⱪǝtni yexip ayan ⱪilimǝn. \f □ \fr 33:6 \ft \+bd «Ⱨalbuki mana, Mǝn bu xǝⱨǝrgǝ xipa ⱪilip dǝrdigǝ dǝrman bolimǝn; Mǝn ularni saⱪaytimǝn, ...»\+bd* — xübⱨisizki, Huda Yǝrǝmiyaƣa eytⱪan «büyük ⱨǝm tilsimat ixlar» bu ayǝttin baxlap uningƣa eqip kɵrsitilidu.\f*  
\v 7 Mǝn Yǝⱨudani ⱨǝm Israilni sürgündin ⱪayturup ǝsligǝ kǝltürimǝn; ularni awwalⱪidǝk ⱪurup qiⱪimǝn. \x + \xo 33:7 \xt Yǝr. 24:6; 31:4; 32:44\x*  
\v 8 Mǝn ularni Mǝn bilǝn ⱪarxilixip gunaⱨⱪa petip sadir ⱪilƣan barliⱪ ⱪǝbiⱨlikidin paklandurimǝn, Mening aldimda gunaⱨⱪa petip, Manga asiyliⱪ ⱪilƣan barliⱪ ⱪǝbiⱨliklirini kǝqürimǝn; \x + \xo 33:8 \xt Yǝr. 31:34\x*  
\v 9 yǝr yüzidiki barliⱪ ǝllǝr Mǝn ularƣa yǝtküzgǝn barliⱪ iltipatni anglaydu, xuning bilǝn bu \add xǝⱨǝr\add* kixini xadlandurup, Ɵzümgǝ mǝdⱨiyǝlǝrni ⱪozƣap, xan-xǝrǝp kǝltürüp nam-xɵⱨrǝt ⱨasil ⱪilidu; ǝllǝr Mǝn ularƣa yǝtküzgǝn barliⱪ iltipat wǝ arambǝhxliktin \add Mǝndin\add* ⱪorⱪup titrǝydiƣan bolidu.   
\m
\v 10 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Silǝr muxu yǝr toƣruluⱪ: «U bir harabilik, adǝmzatsiz wǝ ⱨaywanatsiz boldi!» dǝysilǝr — durus. Lekin harabǝ bolƣan, adǝmzatsiz, aⱨalisiz, ⱨaywanatsiz bolƣan Yǝⱨudaning xǝⱨǝrliridǝ wǝ Yerusalem koqilirida  
\v 11 yǝnǝ tamaxining sadasi, xad-huramliⱪ sadasi wǝ toyi boluwatⱪan yigit-ⱪizning awazi anglinidu, xundaⱪla Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ «tǝxǝkkür ⱪurbanliⱪliri»ni aparƣanlarning «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa tǝxǝkkür eytinglar, qünki Pǝrwǝrdigar meⱨribandur, uning muⱨǝbbiti mǝnggülüktur» dǝydiƣan awazliri ⱪaytidin anglinidu; qünki Mǝn sürgün bolƣanlarni ⱪayturup zemindiki awatliⱪni ǝsligǝ kǝltürimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 33:11 \xt Yǝr. 7:34\x*   
\m
\v 12 Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Harabǝ bolƣan adǝmzatsiz wǝ ⱨaywanatsiz bolƣan bu yǝrdǝ wǝ uning barliⱪ xǝⱨǝrliridǝ ⱪoy baⱪⱪuqilarning ɵz padilirini yatⱪuzidiƣan ⱪotanliri ⱪaytidin bar bolidu. \f □ \fr 33:12 \ft \+bd «Harabǝ bolƣan adǝmzatsiz wǝ ⱨaywanatsiz bolƣan bu yǝrdǝ wǝ uning barliⱪ xǝⱨǝrliridǝ ⱪoy baⱪⱪuqilarning ɵz padilirini yatⱪuzidiƣan ⱪotanliri ⱪaytidin bar bolidu»\+bd* — 4-, 10- wǝ bu 12-ayǝttǝ, Pǝrwǝrdigar Yǝrǝmiyaƣa «Sǝn bilip baⱪmiƣan ⱨǝm büyük ⱨǝm tilsimat ixlarni sanga kɵrsitimǝn» degǝn wǝdisi boyiqǝ, kǝlgüsi zamanda karamǝt ixlarni kɵrsitidiƣan üq bexarǝt bizgǝ tonuxturulidu.\f*  
\v 13 \add Jǝnubiy\add* taƣliⱪtiki xǝⱨǝrlǝrdǝ, \add ƣǝrbtiki\add* Yǝⱨudaning «Xǝfǝlaⱨ» egizlikidiki xǝⱨǝrlǝrdǝ, jǝnubiy bayawanlardiki xǝⱨǝrlǝrdǝ, Binyaminning yurtida, Yerusalemning ǝtrapidiki yezilirida wǝ Yǝⱨudaning xǝⱨǝrliridimu ⱪoy padiliri ularni saniƣuqining ⱪoli astidin ⱪaytidin ɵtidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 33:13 \ft \+bd «saniƣuqining ⱪoli astidin ɵtüx»\+bd* — bǝlkim ⱪoylar ⱪotanƣa ⱪaytip kirgǝndǝ, ulardin ⱨeqⱪaysisining kǝm ⱪalmasliⱪi üqün tǝkxürülüxtur.\f*   
\b  
\m
\v 14 Mana, xu künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn Israil jǝmǝtigǝ ⱨǝm Yǝⱨuda jǝmǝtigǝ eytⱪan xǝpⱪǝtlik wǝdǝmgǝ ǝmǝl ⱪilimǝn.\x + \xo 33:14 \xt Yǝr. 29:10\x*   
\m
\v 15 Xu künlǝr wǝ u qaƣda Mǝn Dawut nǝslidin «Ⱨǝⱪⱪaniy Xah»ni zeminda ɵstürüp qiⱪirimǝn; U zeminda toƣra ⱨɵküm wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yürgüzidu. \f □ \fr 33:15 \ft \+bd «...u qaƣda Mǝn Dawut nǝslidin «Ⱨǝⱪⱪaniy Xah»ni zeminda ɵstürüp qiⱪirimǝn...»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Huda Dawut padixaⱨ-pǝyƣǝmbǝrgǝ: «Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ» sening nǝslingdin qiⱪidu» dǝp wǝdǝ bǝrgǝn (mǝsilǝn, «2Sam.», 7-babni, Zǝburdiki 18-, 45- wǝ 72-küylǝrni ⱨǝm mǝzkur kitab 23:5nimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 33:15 \xt Yǝr. 23:5\x*  
\v 16 Xu künlǝrdǝ Yǝⱨuda ⱪutⱪuzulidu, Yerusalem arambǝhxtǝ turidu; \add xu qaƣda\add* Yerusalem: «Pǝrwǝrdigar ⱨǝⱪⱪaniyliⱪimizdur» degǝn nam bilǝn atilidu.   
\m
\v 17 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Dawutning Israil jǝmǝtining tǝhtigǝ olturuxⱪa layiⱪ nǝsli üzülüp ⱪalmaydu,  
\v 18 yaki Lawiylardin bolƣan kaⱨinlardin, «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ», «axliⱪ ⱨǝdiyǝ» wǝ baxⱪa ⱪurbanliⱪlarni Mening aldimda daim sunidiƣan adǝm üzülüp ⱪalmaydu.\x + \xo 33:18 \xt Yǝr. 17:26\x*   
\m
\v 19 Pǝrwǝrdigarning sɵzi Yǝrǝmiyaƣa kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 20 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Silǝr Mening kündüz bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝmni wǝ keqǝ bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝmni buzup, kündüz wǝ keqini ɵz waⱪtida kǝlmǝydiƣan ⱪilip ⱪoysanglar,  
\v 21 xu qaƣda Mening Ⱪulum Dawut bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝm buzulup, uningƣa: «Ɵz tǝhtinggǝ ⱨɵküm süridiƣan bir oƣlung daim bolidu» deginim ǝmǝlgǝ axurulmaydu wǝ hizmǝtkarlirim, kaⱨinlar bolƣan Lawiylar bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝm buzulƣan bolidu.  
\v 22 Asmanlardiki ⱪoxunlar bolƣan yultuzlarni sanap bolƣili bolmiƣandǝk, dengizdiki ⱪumlarni ɵlqǝp bolƣili bolmiƣandǝk, mǝn ⱪulum Dawutning nǝslini wǝ Ɵzümgǝ hizmǝt ⱪilidiƣan Lawiylarni kɵpǝytimǝn.   
\b  
\m
\v 23 Pǝrwǝrdigarning sɵzi Yǝrǝmiyaƣa kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 24 Bu hǝlⱪning: «Pǝrwǝrdigar Ɵzi talliƣan bu ikki jǝmǝttin waz keqip, ularni taxlidi» deginini bayⱪimidingmu? Xunga ular Mening hǝlⱪimni: «Kǝlgüsidǝ ⱨeq bir ǝl-dɵlǝt bolmaydu» dǝp kɵzgǝ ilmaydu. \f □ \fr 33:24 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Ɵzi talliƣan bu ikki jǝmǝttin waz keqip, ularni taxlidi...»\+bd* — «ikki jǝmǝt» xübⱨisizki, Israil wǝ Yǝⱨudani, yǝni Hudaning pütün hǝlⱪini kɵrsitidu; demǝk, pütkül Israil hǝlⱪi ɵzining kelǝqiki toƣruluⱪ ümidsizlinip kǝtkǝn. Bǝzi alimlar «ikki jǝmǝt» «Dawut jǝmǝti ⱨǝm Lawiy jǝmǝti»ni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu; lekin bizningqǝ keyinki «Mening hǝlⱪimni ... kɵzgǝ ilmaydu» degǝn ibarǝ ⱨǝm 25-, 26-ayǝtlǝr «Yaⱪupning nǝsli»ni, yǝni Hudaning pütün hǝlⱪi (Israil wǝ Yǝⱨuda)ni kɵrsǝtkǝqkǝ, 24-ayǝtmu pütün hǝlⱪni kɵrsitixi kerǝk.\f*  
\v 25 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mening kündüz wǝ keqini bekitkǝn ǝⱨdǝm ɵzgirip kǝtsǝ, yaki asman-zemindiki ⱪanuniyǝtlǝrni bekitmigǝn bolsam,  
\v 26 Mǝn Yaⱪupning nǝslidin wǝ Dawutning nǝslidin waz keqip ularni taxlaydiƣan bolimǝn, xuningdǝk Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupning nǝsli üstigǝ ⱨɵküm sürüx üqün \add Dawutning\add* nǝslidin adǝm tallimaydiƣan bolimǝn! Qünki bǝrⱨǝⱪ, Mǝn ularni sürgünlüktin ⱪayturup ularni ǝsligǝ kǝltürimǝn, ularƣa rǝⱨimdilliⱪ kɵrsitimǝn.\x + \xo 33:26 \xt Yǝr. 31:20\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 34
\s1 Pǝrwǝrdigar Zǝdǝkiyaƣa xum hǝwǝr yǝtküzidu  
\m
\v 1 Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar, pütün ⱪoxuni wǝ ⱨɵkümranliⱪiƣa beⱪinƣan barliⱪ padixaⱨliⱪlar wǝ ǝllǝrning ⱨǝmmisi Yerusalemƣa wǝ uning ǝtrapidiki barliⱪ xǝⱨǝrlǝrgǝ jǝng ⱪilƣan waⱪtida, Pǝrwǝrdigardin Yǝrǝmiyaƣa kǝlgǝn sɵz: —\x + \xo 34:1 \xt 2Pad. 25; Yǝr. 52 \x*   
\m
\v 2 Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Zǝdǝkiyaning yeniƣa berip uningƣa mundaⱪ degin: — Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, bu xǝⱨǝrni Babil padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurimǝn, u uningƣa ot ⱪoyup kɵydüriwetidu. \x + \xo 34:2 \xt Yǝr. 21:10; 32:29\x*  
\v 3 Sǝn bolsang, uning ⱪolidin ⱪaqalmaysǝn; bǝlki sǝn tutulup uning ⱪoliƣa tapxurulisǝn; sening kɵzliring Babil padixaⱨining kɵzlirigǝ ⱪaraydu, uning bilǝn yüz turanǝ sɵzlixisǝn wǝ sǝn Babilƣa sürgün bolup ketisǝn.\x + \xo 34:3 \xt Yǝr. 32:4\x*   
\m
\v 4 Lekin, i Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiya, Pǝrwǝrdigarning sɵzini angla; Pǝrwǝrdigar sening tuƣrangda mundaⱪ dǝydu: — Sǝn ⱪiliq bilǝn ɵlmǝysǝn;  
\v 5 sǝn aman-tinqliⱪta ɵlisǝn; ata-bowiliring bolƣan ɵzüngdin ilgiriki padixaⱨlar üqün matǝm tutup huxbuy yaⱪⱪandǝk ular ohxaxla sǝn üqünmu \add huxbuy\add* yaⱪidu; ular sǝn üqün: «Aⱨ, xaⱨim!» dǝp matǝm tutidu; qünki Mǝn xundaⱪ wǝdǝ ⱪilƣanmǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 34:5 \ft \+bd «Sǝn üqün huxbuy yaⱪidu»\+bd* — ibraniy tilida sɵzmusɵz bolsa «sǝn üqün kɵydüridu» degǝnliktur. Hǝⱪlǝrning kɵydürgini bolsa, bizningqǝ huxbuy boluxi kerǝk idi. Əmǝliyǝttǝ Tǝwrat ⱨǝm Injilda ɵlgǝnlǝr üqün ⱨǝrⱪandaⱪ ⱪurbanliⱪ-ⱨǝdiyǝ, nǝzir-qiraƣning ⱨeqⱪandaⱪ paydisi yoⱪ, dǝp kɵrsitilidu.\f*   
\m
\v 6 Andin Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr bu sɵzlǝrning ⱨǝmmisini Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiyaƣa Yerusalemda eytti.  
\v 7 Xu qaƣda Babil padixaⱨining ⱪoxuni Yerusalemda wǝ Yǝⱨudadiki ⱪalƣan xǝⱨǝrlǝrdǝ, yǝni Laⱪixta wǝ Azikaⱨta jǝng ⱪiliwatatti; qünki Yǝⱨudadiki mustǝⱨkǝm xǝⱨǝrlǝr arisidin pǝⱪǝt bularla ixƣal bolmiƣanidi.   
\b  
\m  
\s1 Ɵz ⱪulliriƣa uwal ⱪilƣanlarƣa agaⱨ berix  
\m
\v 8 Padixaⱨ Zǝdǝkiya \add ⱪullirimizƣa\add* azadliⱪ jakarlayli dǝp Yerusalemdikilǝrning ⱨǝmmisi bilǝn ǝⱨdini kesip tüzgǝndin keyin, Pǝrwǝrdigardin tɵwǝndiki bu sɵz Yǝrǝmiyaƣa kǝldi \f □ \fr 34:8 \ft \+bd «ǝⱨdini kesip tüzüx»\+bd* — kona zamanlarda ikki tǝrǝp bir-biri bilǝn ǝⱨdǝ tüzmǝkqi bolsa, awwal kala yaki ⱪoyni soyup, nimtǝ (ikki parqǝ) ⱪilip parqilaytti; andin ikki tǝrǝp soyup ikki parqǝ ⱪilƣan malning otturisidin tǝng ɵtüp bir-birigǝ ⱪǝsǝm ⱪilatti. Bu ixning ǝⱨmiyiti bǝlkim: «Ⱪaysimiz ǝⱨdini buzsaⱪ, Huda uni bu soyƣan malƣa ohxax ⱪilsun!» demǝkliktur. 18-20-ayǝtlǝrni kɵrüng.\f*  \x + \xo 34:8 \xt Mis. 21:2\x*  
\v 9 (ǝⱨdǝ boyiqǝ ⱨǝrbiri ɵz ibraniy ⱪullirini, ǝr bolsun, ⱪiz-ayal bolsun, ⱪoyuwetixi kerǝk idi; ⱨeqⱪaysisi ɵz ⱪerindixi bolƣan Yǝⱨudiyni ⱪulluⱪta ⱪaldurmasliⱪi kerǝk idi. \f □ \fr 34:9 \ft \+bd «ǝⱨdǝ boyiqǝ ⱨǝrbiri ɵz ibraniy ⱪullirini, ... ⱪoyuwetixi kerǝk idi; ⱨeqⱪaysisi ɵz ⱪerindixi bolƣan Yǝⱨudiyni ⱪulluⱪta ⱪaldurmasliⱪi kerǝk idi»\+bd* — mumkinqiliki barki, bu ǝⱨdǝ pǝⱪǝt bu ǝmirlǝrgǝ ⱪolayliⱪ boluxi üqün tüzülgǝnidi. Ⱪǝⱨǝtqilik bolƣan waⱪitta, ɵz ⱪulliriƣa ozuⱪ berix mǝs’uliyitidin ⱪeqip, ⱪullirini kǝtküziwetǝtti.\f*  
\v 10 Əⱨdigǝ ⱪoxulƣan barliⱪ ǝmirlǝr wǝ barliⱪ hǝlⱪ xuningƣa, yǝni ⱨǝrⱪaysimiz ɵz ⱪuli yaki dedikini ⱪoyuwetǝyli, ularni ⱪulluⱪta ⱪalduruwǝrmǝyli degǝn sɵzigǝ boysundi. Ular boysunup ularni ⱪoyuwǝtti.  
\v 11 Lekin uningdin keyin ular bu yoldin yenip ⱪoyuwǝtkǝn ⱪul-dedǝklǝrni ɵzigǝ ⱪayturuwaldi. Ular bularni ⱪaytidin mǝjburiy ⱪul-dedǝk ⱪiliwaldi).\f □ \fr 34:11 \ft \+bd «Lekin uningdin keyin ular bu yoldin yenip ⱪoyuwǝtkǝn ⱪul-dedǝklǝrni ɵzigǝ ⱪayturuwaldi... ⱪul-dedǝk ⱪiliwaldi»\+bd* — bu wǝⱪǝ Babilning ⱪoxuni Yerusalemni ⱪorxiwelixtin waⱪitliⱪ waz keqip Misir bilǝn jǝng ⱪilixⱪa kǝtkǝn waⱪtida bolƣan boluxi mumkin. Əmirlǝr wǝ hǝlⱪ bǝlkim hǝtǝrlik pǝyt bizdin ɵtüp kǝtti, Hudadin ⱪorⱪiweriximizning ⱨajiti yoⱪ, deyixi mumkin idi. 21-22-ayǝtlǝrni 35-bab, 5-7-ayǝtlǝr bilǝn selixturung.\f*   
\m
\v 12 — Xu qaƣda Pǝrwǝrdigarning sɵzi Yǝrǝmiyaƣa kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 13 Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mǝn ata-bowiliringlarni Misirning zeminidin, yǝni «ⱪulluⱪ ɵyi»din qiⱪarƣinimda, ular bilǝn ǝⱨdǝ tüzgǝnidim;  
\v 14 \add xu ǝⱨdǝ boyiqǝ\add* ⱨǝrbiringlar yǝttinqi yilida silǝrgǝ ɵzini satⱪan ⱨǝrⱪaysi ⱪerindixinglar bolƣan ibraniy kixilirini ⱪoyuwetixinglar kerǝk; u ⱪulluⱪungda altǝ yil bolƣandin keyin, sǝn uni azadliⱪⱪa ⱪoyuwetixing kerǝk, degǝnidim. Lekin ata-bowiliringlar buni anglimay ⱨeq ⱪulaⱪ salmiƣan. \x + \xo 34:14 \xt Mis. 21:2; Ⱪan. 15:12\x*  
\v 15 Lekin silǝr bolsanglar, \add xu yaman yoldin\add* yenip, kɵz aldimda durus ixni kɵrüp, ⱨǝrbiringlar ɵz yeⱪiniƣa «azad bol» dǝp jakarlidinglar, xuningdǝk Ɵz namim bilǝn atalƣan ɵydǝ ǝⱨdǝ tüzüdinglar;  
\v 16 lekin silǝr yǝnǝ yenip Mening namimƣa daƣ kǝltürüp, ⱨǝrbiringlar ɵz rayiƣa ⱪoyuwǝtkǝn ⱪulni ⱨǝm ihtiyariƣa ⱪoyuwǝtkǝn dedǝkni ⱪayturuwelip ⱪaytidin ɵzünglarƣa ⱪul-dedǝk boluxⱪa mǝjburlidinglar.   
\m
\v 17 Xunga Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Silǝr manga ⱪulaⱪ salmidinglar, ⱨǝrbiringlar ɵz ⱪerindixinglarƣa, ⱨǝrbiringlar ɵz yeⱪininglarƣa azad bolunglar dǝp ⱨeq jakarlimidinglar; mana, Mǝn silǝrgǝ bir hil azadliⱪni — yǝni ⱪiliqⱪa, wabaƣa wǝ ⱪǝⱨǝtqilikkǝ bolƣan bir azadliⱪni jakarlaymǝn; silǝrni yǝr yüzidiki barliⱪ padixaⱨliⱪlarƣa bir wǝⱨxǝt basⱪuqi ⱪilimǝn. \x + \xo 34:17 \xt Ⱪan. 28:25; Yǝr. 15:4; 24:9,10\x*  
\v 18 Xuning bilǝn Mǝn ǝⱨdǝmni buzƣan, kɵz aldimda kesip tüzgǝn ǝⱨdining sɵzlirigǝ ǝmǝl ⱪilmiƣan kixilǝrni bolsa, ular ɵzliri soyup ikki parqǝ ⱪilip, otturisidin ɵtkǝn ⱨeliⱪi mozaydǝk ⱪilimǝn;  
\v 19 Yǝⱨudaning ǝmirliri wǝ Yerusalemning ǝmirliri, ordidiki ǝlǝmdarlar, kaⱨinlar, xuningdǝk mozayning ikki parqisining otturisidin ɵtkǝn barliⱪ hǝlⱪni bolsa,  
\v 20 Mǝn ularni düxmǝnlirining ⱪoliƣa, jenini izdigüqilǝrning ⱪoliƣa tapxurimǝn; xuning bilǝn jǝsǝtliri asmandiki uqar-ⱪanatlarƣa wǝ zemindiki ⱨaywanlarƣa ozuⱪ bolidu; \x + \xo 34:20 \xt Yǝr. 7:33; 16:4; 19:7\x*  
\v 21 Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiya wǝ uning ǝmirlirinimu düxmǝnlirining ⱪoliƣa, jenini izdigüqilǝrning ⱪoliƣa, xundaⱪla silǝrgǝ ⱨujum ⱪilixtin qikinip turƣan Babil padixaⱨining ⱪoxunining ⱪoliƣa tapxurimǝn. \x + \xo 34:21 \xt Yǝr. 37:11\x*  
\v 22 Mana, Mǝn ǝmr ⱪilimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, wǝ ular bu xǝⱨǝr aldiƣa yǝnǝ kelidu; ular uningƣa ⱨujum ⱪilip ot ⱪoyup kɵydüriwetidu; wǝ Mǝn Yǝⱨudaning xǝⱨǝrlirini wǝyranǝ, ⱨeq adǝmzatsiz ⱪilimǝn.   
\b  
\b  
\m  
\c 35
\s1 Yǝⱨudaning wapasizliⱪi, Rǝkabiylarning wapadarliⱪi  
\m
\v 1 Yǝⱨuda padixaⱨi Yosiyaning oƣli Yǝⱨoakimning künliridǝ, Pǝrwǝrdigardin Yǝrǝmiyaƣa sɵz kelip: —\f □ \fr 35:1 \ft \+bd «Yǝⱨoakimning künliridǝ»\+bd* — bu wǝⱪǝ Zǝdǝkiya padixaⱨ tǝhtkǝ olturƣan waⱪitta, yǝni yuⱪirida eytilƣan bexarǝtlǝrdin ilgiri bolƣanidi, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 2 «Rǝkabning jǝmǝtidikilǝrning yeniƣa berip ular bilǝn sɵzlixip ularni Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ apirip, uning kiqik ɵylirining birigǝ tǝklip ⱪilip ularning aldiƣa xarab tutⱪin» — deyildi.   
\m
\v 3 Xuning bilǝn mǝn Habazziniyaning nǝwrisi, Yǝrǝmiyaning oƣli Jaazaniyani, uning ukilirini wǝ barliⱪ bala-qaⱪilirini, xuningdǝk Rǝkabning pütkül jǝmǝtini elip kelixkǝ qiⱪtim;  
\v 4 Mǝn ularni Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ, Igdaliyaning oƣli, Hudaning adimi bolƣan Ⱨananning oƣulliriƣa tǝwǝlik ɵygǝ apardim; bu ɵy ǝmirlǝrning ɵyining yenida, Xallumning oƣli, ixikbaⱪar Maaseyaⱨning ɵyining üstidǝ idi;  
\v 5 mǝn Rǝkabning jǝmǝtidikilǝrning aldiƣa xarabⱪa liⱪ tolƣan piyalilǝr wǝ ⱪǝdǝⱨlǝrni ⱪoyup ularƣa: «Xarabⱪa eƣiz teginglar!» — dedim.   
\m
\v 6 Ular manga mundaⱪ dedi: «Biz xarabni iqmǝymiz; qünki ǝjdadimiz Rǝkabning oƣli Yonadab bizgǝ: «Silǝr wǝ oƣul-ǝwladliringlar zadi xarab iqmǝnglar;  
\v 7 yǝnǝ kelip ɵylǝrni ⱪurmanglar, nǝ uruⱪ terimanglar, nǝ üzümzarlarni tikmǝnglar, nǝ bulardin ⱨeqⱪaysisiƣa zadi igǝ bolmanglar; barliⱪ künliringlarda qedirlarda turunglar; xuning bilǝn silǝr turuwatⱪan zeminda uzun künlǝrni kɵrisilǝr» — dǝp ǝmr ⱪaldurƣan.   
\m
\v 8 Xuning bilǝn bizning ǝjdadimiz Rǝkabning oƣli Yonadabning: «Barliⱪ kününglǝrdǝ zadi xarab iqmǝnglar» degǝn awaziƣa ⱪulaⱪ selip, biz wǝ bizning ayallirimiz ⱨǝm oƣul-ⱪizlirimiz uning ǝmrigǝ toluⱪ ǝmǝl ⱪilip kǝlgǝnmiz;  
\v 9 biz yǝnǝ turƣudǝk ɵylǝrni salmiƣan; bizdǝ ⱨeq üzümzar, etiz, uruⱪ degǝnlǝr yoⱪ;  
\v 10 bǝlki biz qedirlarda turup kǝlduⱪ, ǝjdadimiz Yonadabning bizgǝ barliⱪ ǝmr ⱪilƣanliriƣa ǝmǝl ⱪilip kǝlduⱪ.\f □ \fr 35:10 \ft \+bd «biz qedirlarda turup kǝlduⱪ, ǝjdadimiz Yonadabning bizgǝ barliⱪ ǝmr ⱪilƣanliriƣa ǝmǝl ⱪilip kǝlduⱪ»\+bd* — jǝmiy bolup 250 yilliⱪ mǝzgil iqidǝ. «Rǝkabning oƣli Yonadab» bǝlkim «2Pad.» 10:15dǝ tilƣa elinƣan «Rǝkabning oƣli Yǝⱨonadab» boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 11 Lekin Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar zeminƣa besip kirgǝndǝ, xundaⱪ ix boldiki, biz: «Barayli, Kaldiylǝrning ⱪoxuni ⱨǝm Suriyǝning ⱪoxunidin ⱪeqip Yerusalem xǝⱨirigǝ kirǝyli» — deduⱪ. Mana xu sǝwǝbtin Yerusalemda turuwatimiz».   
\m
\v 12 Andin Pǝrwǝrdigarning sɵzi Yǝrǝmiyaƣa kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 13 «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Barƣin, Yǝⱨudadikilǝr wǝ Yerusalemda turuwatⱪanlarƣa mundaⱪ degin: — Buningdin tǝrbiyǝ almamsilǝr, xuningdǝk Mening sɵzlirimgǝ ⱪulaⱪ salmamsilǝr? — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 14 — Mana, Rǝkabning oƣli Yonadabning oƣul-pǝrzǝntlirigǝ «xarab iqmǝnglar» dǝp tapiliƣan sɵzlirigǝ ǝmǝl ⱪilinip kǝlgǝn; bügünki küngiqǝ ular ⱨeq xarab iqip baⱪmiƣan, qünki ular atisining ǝmrigǝ itaǝt ⱪilƣan. Lekin Mǝn tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup silǝrgǝ sɵz ⱪilip kǝlgǝn bolsammu, silǝr Manga ⱨeq ⱪulaⱪ salmiƣansilǝr. \x + \xo 35:14 \xt Yǝr. 11:7; 25:3; 26:5; 29:19; 32:33\x*  
\v 15 Mǝn tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup ⱪullirim bolƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrni ǝwǝtip: «Ⱨǝrbiringlar ⱨazir ɵz rǝzil yolunglardin yenip, ⱪilmixinglarni tüzitinglar, baxⱪa ilaⱨlarƣa ǝgixip qoⱪunmanglar; xundaⱪ ⱪilsanglar Mǝn ata-bowiliringlarƣa tǝⱪdim ⱪilƣan zeminda turuwerisilǝr» dǝp kǝlgǝnmǝn; lekin silǝr Manga ⱪulaⱪ salmay ⱨeq anglimiƣansilǝr. \x + \xo 35:15 \xt Yǝr. 18:11; 25:5\x*  
\v 16 Bǝrⱨǝⱪ, Rǝkabning oƣli Yonadabning ǝwladliri atisining ularƣa tapiliƣan ǝmrigǝ ǝmǝl ⱪilƣan; lekin bu hǝlⱪ Manga ⱨeq ⱪulaⱪ salmiƣandur.  
\v 17 Xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn Yǝⱨudaning üstigǝ ⱨǝm Yerusalemning üstigǝ Mǝn aldin’ala eytⱪan barliⱪ balayi’apǝtni qüxürimǝn; qünki Mǝn ularƣa sɵz ⱪilƣan, lekin ular anglimiƣan; Mǝn ularni qaⱪirƣan, lekin ular jawab bǝrmigǝn».   
\m
\v 18 Andin Yǝrǝmiya Rǝkab jǝmǝtigǝ mundaⱪ dedi: — Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Qünki silǝr atanglar Yonadabning ǝmrigǝ itaǝt ⱪilip, barliⱪ yolyoruⱪlirini tutup, silǝrgǝ tapiliƣanlirining ⱨǝmmisi boyiqǝ ix kɵrüp kǝlgǝnsilǝr, —  
\v 19 ǝmdi samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Rǝkabning oƣli Yonadabning nǝslidin aldimda hizmǝt ⱪilƣuqi ⱨǝrgiz üzülüp ⱪalmaydu.\f □ \fr 35:19 \ft \+bd «Rǝkabning oƣli Yonadabning nǝslidin aldimda hizmǝt ⱪilƣuqi ⱨǝrgiz üzülüp ⱪalmaydu»\+bd* — ularning Huda aldida nemǝ hizmǝt ⱪilidiƣanliⱪi Muⱪǝddǝs Kitabta hatirilǝngǝn ǝmǝs; ǝmma Yǝⱨudiylarning keyinki hatiriliri boyiqǝ ularning keyinki ibadǝthanida ⱪurbangaⱨta ot üqün otun elip berix hizmiti bar idi. Rǝkabiylar toƣruluⱪ yǝnǝ «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 36
\s1 Padixaⱨ Yǝⱨoakim bexarǝt hatirilǝngǝn oram yazmini kɵydüridu  
\m
\v 1 Yǝⱨuda padixaⱨi Yosiyaning oƣli Yǝⱨoakimning tɵtinqi yili, Yǝrǝmiyaƣa Pǝrwǝrdigardin tɵwǝndiki sɵz kǝldi: —   
\m
\v 2 Ɵzünggǝ oram ⱪǝƣǝz alƣin; uningƣa Yosiyaning künliridǝ sanga sɵz ⱪilƣinimdin tartip bügünki küngiqǝ Mǝn Israilni ǝyibligǝn, Yǝⱨudani ǝyibligǝn ⱨǝm barliⱪ ǝllǝrni ǝyibligǝn, sanga eytⱪan sɵzlǝrning ⱨǝmmisini yazƣin. \x + \xo 36:2 \xt Yǝx. 8:1; Yǝr. 30:2\x*  
\v 3 Yǝⱨudaning jǝmǝti bǝlkim Mǝn bexiƣa qüxürmǝkqi bolƣan barliⱪ balayi’apǝtni anglap, ⱨǝrbiri ɵzlirining rǝzil yolidin yanarmikin; ular xundaⱪ ⱪilsa, Mǝn ularning ⱪǝbiⱨlikini wǝ gunaⱨini kǝqürüm ⱪilimǝn.  
\v 4 Xuning bilǝn Yǝrǝmiya Neriyaning oƣli Baruⱪni qaⱪirdi; Baruⱪ Yǝrǝmiyaning aƣzidin qiⱪⱪanlirini anglap Pǝrwǝrdigarning uningƣa eytⱪan sɵzlirining ⱨǝmmisini bir oram ⱪǝƣǝzgǝ yezip bǝrdi.  
\v 5 Yǝrǝmiya Baruⱪⱪa tapilap mundaⱪ dedi: — Ɵzüm ⱪamap ⱪoyulƣanmǝn; Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kiriximgǝ ruhsǝt yoⱪ; lekin ɵzüng berip kirgin;  
\v 6 Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ roza tutⱪan bir künidǝ, sǝn aƣzimdin qiⱪⱪanlirini anglap yazƣan, Pǝrwǝrdigarning bu oram yazmida hatirilǝngǝn sɵzlirini hǝlⱪning ⱪulaⱪliriƣa yǝtküzgin; ⱨǝmmǝ xǝⱨǝrlǝrdin kǝlgǝn Yǝⱨudadikilǝrning ⱪuliⱪiƣimu yǝtküzgin.  
\v 7 Ular bǝlkim Pǝrwǝrdigar aldiƣa dua-tilawitini ⱪilip ⱨǝrbiri ɵzlirining rǝzil yolidin yanarmikin; qünki Pǝrwǝrdigarning bu hǝlⱪⱪǝ agaⱨlandurƣan ƣǝzipi wǝ ⱪǝⱨri dǝⱨxǝtliktur.  
\v 8 Neriyaning oƣli Baruⱪ Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr uningƣa tapiliƣinining ⱨǝmmisini ada ⱪilip, Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ Pǝrwǝrdigarning sɵzlirini oⱪup jakarlidi.\f □ \fr 36:8 \ft \+bd «Neriyaning oƣli Baruⱪ Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr uningƣa tapiliƣinining ⱨǝmmisini ada ⱪilip, Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ Pǝrwǝrdigarning sɵzlirini oⱪup jakarlidi»\+bd* — Baruⱪning qong atisi Maaseyaⱨ Yerusalemning xǝⱨǝr baxliⱪi bolƣanidi (32:12ni ⱨǝm «2Tar.» 34:8ni kɵrüng). U muxu ixni ⱪilƣanda bǝlkim ɵzining jenini wǝ kelǝqikini tǝwǝkkül ⱪilƣan. Uning Yǝrǝmiyaƣa ⱨǝmraⱨ boluxning intayin japaliⱪ wǝ hǝtǝrlik ikǝnlikini qüxinix üqün 45-babni kɵrüng.\f*   
\m
\v 9 Yǝⱨuda padixaⱨi Yosiyaning oƣli Yǝⱨoakim tǝhtkǝ olturƣan bǝxinqi yili toⱪⱪuzinqi ayda xundaⱪ boldiki, barliⱪ Yerusalemdikilǝr ⱨǝmdǝ Yǝⱨuda xǝⱨǝrliridin qiⱪip Yerusalemƣa kǝlgǝn barliⱪ hǝlⱪ üqün, Pǝrwǝrdigar aldida bir mǝzgil roza tutuximiz kerǝk dǝp elan ⱪilindi.  
\v 10 Xu waⱪit Baruⱪ Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirip, pütükqi Xafanning oƣli Gǝmariyaning ɵyidǝ turup, Yǝrǝmiyaning sɵzlirini barliⱪ hǝlⱪning ⱪuliⱪiƣa yǝtküzüp oⱪudi; bu ɵy Pǝrwǝrdigarning ɵyining yuⱪiriⱪi ⱨoylisidiki «Yengi dǝrwaza»ƣa jaylaxⱪanidi. \f □ \fr 36:10 \ft \+bd «pütükqi Xafan»\+bd* — Xafan toƣruluⱪ «1Pad.» 22-babni kɵrüng. \+bd «yuⱪiriⱪi ⱨoyla»\+bd* — bolsa «1Pad.» 6:36 ⱨǝm 7:12dǝ «iqki ⱨoyla» degǝn nam bilǝn atalƣan. «Yengi dǝrwaza» «Yǝr.» 26:10dǝ tilƣa elinƣan. Xübⱨisizki, Baruⱪ xu yǝrdǝ turup Yǝrǝmiyaning sɵzini oⱪuytti, barliⱪ hǝlⱪ angliyalaytti.\f*  
\v 11 Xafanning nǝwrisi, Gǝmariyaning oƣli Mikaⱨ bolsa yazmidin Pǝrwǝrdigarning sɵzlirining ⱨǝmmisigǝ ⱪulaⱪ saldi.  
\v 12 Andin u padixaⱨning ordisiƣa qüxüp pütükqining ɵyigǝ kiriwidi, mana, ǝmirlǝrning ⱨǝmmisi xu yǝrdǝ olturatti; pütükqi Əlixama, Xemayaning oƣli Delaya, Akborning oƣli Əlnatan, Xafanning oƣli Gǝmariya wǝ Ⱨananiyaning oƣli Zǝdǝkiya ⱪatarliⱪ barliⱪ ǝmirlǝr xu yǝrdǝ olturatti.  
\v 13 Xuning bilǝn Mikaⱨ Baruⱪning sɵzligǝnlirini hǝlⱪning ⱪuliⱪiƣa yǝtküzüp oⱪuƣanda ɵzi angliƣan barliⱪ sɵzlǝrni ularƣa bayan ⱪildi.  
\v 14 Xuning bilǝn barliⱪ ǝmirlǝr Kuxining ǝwrisi, Xǝlǝmiyaning nǝwrisi, Nǝtaniyaning oƣli Yǝⱨudiyni Baruⱪning yeniƣa ǝwǝtip uningƣa: «Sǝn hǝlⱪning ⱪuliⱪiƣa yǝtküzüp oⱪuƣan oram yazmini ⱪolungƣa elip yenimizƣa kǝl» — dedi. Xuning bilǝn Neriyaning oƣli Baruⱪ oram yazmini ⱪoliƣa elip ularning yeniƣa kǝldi.  
\v 15 Ular uningƣa: «Oltur, uni ⱪuliⱪimizƣa yǝtküzüp oⱪup bǝr» — dedi. Baruⱪ uni ularƣa anglitip oⱪudi.   
\b  
\m
\v 16 Xundaⱪ boldiki, ular barliⱪ sɵzlǝrni angliƣanda, alaⱪzadǝ bolup bir-birigǝ ⱪarixip: «Bu sɵzlǝrning ⱨǝmmisini padixaⱨⱪa yǝtküzmisǝk bolmaydu» — dedi.  
\v 17 Andin Baruⱪtin: «Bizgǝ degin ǝmdi, sǝn bu sɵzlǝrning ⱨǝmmisini ⱪandaⱪ yazding? Ularni Yǝrǝmiyaning ɵz aƣzidin anglidingmu?» — dǝp soridi.   
\m
\v 18 Baruⱪ ularƣa: «U bu sɵzlǝrning ⱨǝmmisini ɵz aƣzi bilǝn manga eytti, mǝn oram ⱪǝƣǝzgǝ siyaⱨ bilǝn yazdim» — dedi.   
\m
\v 19 Əmirlǝr Baruⱪⱪa: «Barƣin, sǝn wǝ Yǝrǝmiya mɵküwelinglar. Ⱪǝyǝrdǝ bolsanglar ⱨeqkimgǝ bildürmǝnglar» — dedi.  
\v 20 Xuning bilǝn ular oram yazmini pütükqi Əlixamaning ɵyigǝ tiⱪip ⱪoyup, ordiƣa kirip padixaⱨning yeniƣa kelip, bu barliⱪ sɵzlǝrni uning ⱪuliⱪiƣa yǝtküzdi.   
\m
\v 21 Padixaⱨ Yǝⱨudiyni yazmini elip kelixkǝ ǝwǝtti, u uni Əlixamaning ɵyidin epkǝldi. Yǝⱨudiy uni padixaⱨning ⱪuliⱪiƣa wǝ padixaⱨning yenida turƣan barliⱪ ǝmirlǝrning ⱪulaⱪliriƣa yǝtküzüp oⱪudi.  
\v 22 Xu qaƣ toⱪⱪuzinqi ay bolup, padixaⱨ «ⱪixliⱪ ɵy»idǝ olturatti; uning aldidiki oqaⱪta ot ⱪalaⱪliⱪ idi.  
\v 23 Xundaⱪ boldiki, Yǝⱨudiy uningdin üq-tɵt sǝⱨipini oⱪuƣanda, padixaⱨ ⱪǝlǝmtiraxi bilǝn bu ⱪismini kesip, yazmining ⱨǝmmisini bir-birlǝp otta kɵyüp yoⱪiƣuqǝ oqaⱪtiki otⱪa taxlidi. \f □ \fr 36:23 \ft \+bd «ⱪǝlǝmtirax bilǝn kesix»\+bd* — adǝttǝ bu saymanni diwanbegi yaki pütükqi «oram yazmilar»ni yasap tǝyyarlaxⱪa ixlitǝtti. Muxu yǝrdǝ ǝksiqǝ ⱪimmǝtlik bir oram yazmini yoⱪitix üqün ixlǝtkǝn.\f*  
\v 24 Lekin bu barliⱪ sɵzlǝrni angliƣan padixaⱨ yaki hizmǝtkarlirining ⱨeqⱪaysisi ⱪorⱪmidi, ulardin kiyim-keqǝklirini yirtⱪanlar yoⱪ idi.  
\v 25 Uning üstigǝ Əlnatan, Delaya wǝ Gǝmariyalar padixaⱨtin oram yazmini kɵydürmǝslikini ɵtüngǝnidi, lekin u ularƣa ⱪulaⱪ salmidi.  
\v 26 Padixaⱨ bolsa xaⱨzadǝ Yeraⱨmǝǝl, Azriǝlning oƣli Seraya wǝ Abdǝǝlning oƣli Xǝlǝmiyani pütükqi Baruⱪni wǝ Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrni ⱪolƣa elixⱪa ǝwǝtti; lekin Pǝrwǝrdigar ularni yoxurup saⱪlidi.   
\b  
\m  
\s1 Ikkinqi oram yazma  
\m
\v 27 Padixaⱨ Baruⱪ Yǝrǝmiyaning aƣzidin anglap yazƣan sɵzlǝrni hatiriligǝn oram yazmini kɵydürüwǝtkǝndin keyin, Pǝrwǝrdigarning sɵzi Yǝrǝmiyaƣa kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 28 Yǝnǝ bir oram ⱪǝƣǝzni elip, uningƣa Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakim kɵydürüwǝtkǝn birinqi oram yazmida hatirilǝngǝn barliⱪ sɵzlǝrni yazƣin.  
\v 29 Wǝ Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakimƣa mundaⱪ degin: — Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Sǝn bu oram yazmini kɵydürüwǝtting wǝ Mening toƣruluⱪ: Sǝn buningƣa: «Babil padixaⱨi qoⱪum kelip bu zeminni wǝyran ⱪilidu, uningdin ⱨǝm insanni ⱨǝm ⱨaywanni yoⱪitidu» — dǝp yezixⱪa ⱪandaⱪmu petinding?» — deding.  
\v 30 Xunga Pǝrwǝrdigar Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakim toƣruluⱪ mundaⱪ dǝydu: — Uning nǝslidin Dawutning tǝhtigǝ olturuxⱪa ⱨeq adǝm bolmaydu; uning jǝsiti sirtⱪa taxliwetilip kündüzdǝ issiⱪta, keqidǝ ⱪirawda oquⱪ yatidu. \x + \xo 36:30 \xt Yǝr. 22:19\x*  
\v 31 Mǝn uning wǝ nǝslining bexiƣa, hizmǝtkarlirining bexiƣa ⱪǝbiⱨlikining jazasini qüxürimǝn; Mǝn ularning üstigǝ, Yerusalemda turuwatⱪanlarning üstigǝ ⱨǝm Yǝⱨudaning adǝmliri üstigǝ Mǝn ularƣa agaⱨlandurƣan barliⱪ külpǝtlǝrni qüxürimǝn; qünki ular Manga ⱨeq ⱪulaⱪ salmiƣan.  
\v 32 Xuning bilǝn Yǝrǝmiya baxⱪa bir oram ⱪǝƣǝzni elip Neriyaning oƣli Baruⱪⱪa bǝrdi; u Yǝrǝmiyaning aƣziƣa ⱪarap Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakim otta kɵydürüwǝtkǝn oram yazmida hatirilǝngǝn ⱨǝmmǝ sɵzlǝrni yazdi; ular bu sɵzlǝrgǝ ohxaydiƣan baxⱪa kɵp sɵzlǝrnimu ⱪoxup yazdi.\f □ \fr 36:32 \ft \+bd «u Yǝrǝmiyaning aƣziƣa ⱪarap Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakim otta kɵydürüwǝtkǝn oram yazmida hatirilǝngǝn ⱨǝmmǝ sɵzlǝrni yazdi»\+bd* — birinqi «oram yazma»ning mǝzmuni bǝlkim «Yǝrǝmiya»diki 1-20-bablar idi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 37
\s1 Zǝdǝkiya padixaⱨ bolƣan qaƣdiki bǝzi wǝⱪǝlǝr — kirix sɵz  
\m
\v 1 Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar Zǝdǝkiyani Yǝⱨudaning zeminiƣa padixaⱨ ⱪildi; xuning bilǝn u Yosiyaning oƣli Yǝⱨoakimning oƣli Koniyaning orniƣa ⱨɵküm süridi. \f □ \fr 37:1 \ft \+bd «Koniya»\+bd* — «Yǝkoniyaⱨ»ning baxⱪa bir atilixi.\f*  
\v 2 U, yaki hizmǝtkarliri, yaki zemindiki hǝlⱪ Pǝrwǝrdigarning Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ eytⱪan sɵzlirigǝ ⱨeq ⱪulaⱪ salmidi.   
\b  
\m  
\s1 Zǝdǝkiya Hudadin yardǝm tilǝydu  
\m
\v 3 Padixaⱨ Zǝdǝkiya Xǝlǝmiyaning oƣli Yǝⱨukalni ⱨǝm kaⱨin Maaseyaⱨning oƣli Zǝfaniyani Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrning yeniƣa ǝwǝtip uningƣa: «Pǝrwǝrdigar Hudayimizƣa biz üqün dua ⱪilƣaysǝn» — degüzdi  
\v 4 (xu qaƣda Yǝrǝmiya zindanda ⱪamaⱪliⱪ ǝmǝs idi; u hǝlⱪ arisiƣa qiⱪip-kirixkǝ ǝrkin idi.  
\v 5 Pirǝwnning ⱪoxuni Misirdin qiⱪⱪanidi; Yerusalemni ⱪorxiwalƣan Kaldiylǝr bularning hǝwirini anglap Yerusalemdin qekinip kǝtkǝnidi).\f □ \fr 37:5 \ft \+bd «Pirǝwnning ⱪoxuni Misirdin qiⱪⱪanidi; Yerusalemni ⱪorxiwalƣan kaldiylǝr bularning hǝwirini anglap Yerusalemdin qekinip kǝtkǝnidi»\+bd* — xu wǝⱪǝ bǝlkim miladiyǝdin ilgiri 588-yili bolƣanidi; «Pirǝwn» Misirning padixaⱨi Pirǝwn-Hofrani kɵrsitidu (44:30ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 37:5 \xt Yǝr. 34:21\x*   
\m
\v 6 Andin Pǝrwǝrdigarning sɵzi Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrgǝ kelip mundaⱪ deyilidi: —   
\m
\v 7 Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Silǝrni manga iltija ⱪildurup izdǝxkǝ ǝwǝtkǝn Yǝⱨuda padixaⱨiƣa mundaⱪ dǝnglar: — Mana, silǝrgǝ yardǝm berimiz dǝp qiⱪip kǝlgǝn Pirǝwnning ⱪoxuni bolsa, ɵz zeminiƣa, yǝni Misirƣa ⱪaytip ketidu.  
\v 8 Andin Kaldiylǝr bu xǝⱨǝrgǝ ⱪaytip kelip jǝng ⱪilip uni ixƣal ⱪilidu, uni ot ⱪoyup kɵydüriwetidu.  
\v 9 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Ɵz-ɵzünglarni aldap: «Kaldiylǝr bizdin qekinip kǝtkǝn» — demǝnglar; ular kǝtkǝn ǝmǝs!  
\v 10 Qünki gǝrqǝ silǝr ɵzünglarƣa jǝng ⱪilidiƣan Kaldiylǝrning toluⱪ ⱪoxunini uruwǝtkǝn bolsanglarmu wǝ ularningkidin pǝⱪǝt yarilanƣanlarla ⱪalƣan bolsimu, ularning ⱨǝrbiri yǝnila ɵz qediridin turup bu xǝⱨǝrni ot ⱪoyup kɵydürüwǝtkǝn bolatti.   
\b  
\m  
\s1 Yǝrǝmiya ⱪolƣa elinip ǝrz ⱪilinidu  
\m
\v 11 Pirǝwnning ⱪoxuni tüpǝylidin Kaldiylǝrning ⱪoxuni Yerusalemdin qekinip turƣan waⱪitta, xu wǝⱪǝ yüz bǝrdi: —   
\m
\v 12 Yǝrǝmiya Binyamindiki zeminƣa yol elip, xu yǝrdiki yurtdaxliri arisidin ɵz nesiwisini igilǝx üqün Yerusalemdin qiⱪⱪanda,  
\v 13 u «Binyamin dǝrwazisi»ƣa yǝtkǝndǝ, Ⱨananiyaning nǝwrisi, Xǝlǝmiyaning oƣli kɵzǝt begi Iriya xu yǝrdǝ turatti; u: «Sǝn Kaldiylǝrgǝ qekinip tǝslim bolmaⱪqisǝn!» dǝp uni tutuwaldi.  
\v 14 Yǝrǝmiya: «Yalƣan! Mǝn Kaldiylǝr tǝrǝpkǝ ⱪeqip tǝslim bolmaⱪqi ǝmǝsmǝn!» — dedi. Lekin u uningƣa ⱪulaⱪ salmidi; Iriya Yǝrǝmiyani ⱪolƣa elip uni ǝmirlǝr aldiƣa apardi.   
\m
\v 15 Əmirlǝr bolsa Yǝrǝmiyadin ƣǝzǝplinip uni urƣuzup, uni diwanbegi Yonatanning ɵyidiki ⱪamaⱪhaniƣa solidi; qünki ular xu ɵyni zindanƣa aylandurƣanidi. \f □ \fr 37:15 \ft \+bd «Əmirlǝr bolsa Yǝrǝmiyadin ƣǝzǝplinip uni urƣuzup,...»\+bd* — muxundaⱪ rǝzillik ⱪilƣan ǝmirlǝr Zǝdǝkiya padixaⱨliⱪidiki ǝmirlǝr idi. 36-babta kɵrsitilgǝn, Hudadin ⱪorⱪⱪan yahxi ǝmirlǝr bolsa, Yǝⱨoakim padixaⱨliⱪidiki ǝmirlǝr idi; bu wǝⱪǝdin ilgirila ular Yǝkoniyaⱨ padixaⱨ bilǝn billǝ (miladiyǝdin ilgiriki 597-yili) Babilƣa sürgün bolƣanidi.\f*  
\v 16 Yǝrǝmiya zindandiki bir gundihaniƣa ⱪamilip, xu yǝrdǝ uzun künlǝr yatⱪandin keyin,  
\v 17 Zǝdǝkiya padixaⱨ adǝm ǝwǝtip xu yǝrdin ordisiƣa elip kǝldi. U xu yǝrdǝ astirtin uningdin: «Pǝrwǝrdigardin sɵz barmu?» dǝp soridi. Yǝrǝmiya: «Bar; sǝn Babil padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurulisǝn» — dedi.   
\m
\v 18 Yǝrǝmiya Zǝdǝkiya padixaⱨⱪa iltija ⱪilip: — «Mǝn sanga yaki hizmǝtkarliringƣa yaki bu hǝlⱪⱪǝ nemǝ gunaⱨ ⱪilƣinimƣa, bu zindanƣa ⱪamap ⱪoydunglar?  
\v 19 Silǝrgǝ bexarǝt berip: «Babil padixaⱨi sanga yaki bu zeminƣa jǝng ⱪilixⱪa qiⱪmaydu!» degǝn pǝyƣǝmbǝrliringlar ⱪeni?» — dedi   
\m
\v 20 — «Əmdi i padixaⱨ tǝⱪsir, sɵzlirimgǝ ⱪulaⱪ selixingni ɵtünimǝn; iltijayim aldingda ijabǝt bolsun, dǝp ɵtünimǝn; diwanbegi Yonatanning ɵyigǝ meni ⱪaytⱪuzmiƣaysǝn; sǝn undaⱪ ⱪilsang, xu yǝrdǝ ɵlimǝn».   
\m
\v 21 Zǝdǝkiya padixaⱨ pǝrman qüxürüp, Yǝrǝmiyani ⱪarawullarning ⱨoylisida turƣuzuxni, xuningdǝk xǝⱨǝrdiki ⱨǝmmǝ nan tügǝp kǝtmisila, uningƣa ⱨǝrküni «Naway koqisi»din bir nan berilixni tapilidi; xuning bilǝn Yǝrǝmiya ⱪarawullarning ⱨoylisida turdi.\x + \xo 37:21 \xt Yǝr. 32:2\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 38
\s1 Yǝrǝmiya hain dǝp ǝrz ⱪilinip su azgiliƣa taxlinidu  
\m
\v 1 Mattanning oƣli Sǝfatiya, Paxhurning oƣli Gǝdaliya, Xǝmǝliyaning oƣli Jukal wǝ Malkiyaning oƣli Paxhurlar bolsa Yǝrǝmiyaning hǝlⱪⱪǝ: —  
\v 2 «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Bu xǝⱨǝrdǝ ⱪelip ⱪalƣan adǝmlǝr bolsa ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ waba bilǝn ɵlidu; lekin kimki qiⱪip Kaldiylǝrgǝ tǝslim bolsa ⱨayat ⱪalidu; jeni ɵzigǝ oljidǝk ⱪalidu; u ⱨayat ⱪalidu. \x + \xo 38:2 \xt Yǝr. 21:9\x*  
\v 3 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Bu xǝⱨǝr qoⱪum Babil padixaⱨining ⱪoxunining ⱪoliƣa tapxurulidu, u uni ixƣal ⱪilidu» — dǝwatⱪan sɵzlirini anglidi.   
\m
\v 4 Əmirlǝr padixaⱨⱪa: «Silidin ɵtünimiz, bu adǝm ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinsun; qünki nemixⱪa uning bu xǝⱨǝrdǝ ⱪelip ⱪalƣan jǝnggiwar lǝxkǝrlǝrning ⱪollirini wǝ hǝlⱪning ⱪollirini ajiz ⱪilixiƣa yol ⱪoyulsun? Qünki bu adǝm hǝlⱪning mǝnpǝǝtini ǝmǝs, bǝlki ziyinini izdǝydu» — dedi.   
\m
\v 5 Zǝdǝkiya padixaⱨ: «Mana, u silǝrning ⱪolliringlarƣa tapxuruldi; silǝrning yolunglarni tosⱪudǝk mǝn padixaⱨ ⱪanqilik bir adǝm idim?» — dedi.   
\m
\v 6 Xuning bilǝn ular Yǝrǝmiyani tutup ⱪarawullarning ⱨoylisidiki xaⱨzadǝ Malkiyaning su azgiliƣa taxliwǝtti; ular Yǝrǝmiyani arƣamqilar bilǝn uningƣa qüxǝrdi; azgalda bolsa su bolmay, pǝⱪǝt patⱪaⱪla bar idi; Yǝrǝmiya patⱪaⱪⱪa petip kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Efiopiyǝlik aƣwat Yǝrǝmiyani azgaldin ⱪutⱪuzidu  
\m
\v 7 Əmma padixaⱨning ordisidiki bir aƣwat Efiopiyǝlik Əbǝd-Mǝlǝk Yǝrǝmiyaning su azgiliƣa ⱪamap ⱪoyulƣanliⱪini anglidi (xu qaƣda padixaⱨ bolsa «Binyamin dǝrwazisi»da olturatti). \f □ \fr 38:7 \ft \+bd «bir aƣwat Efiopiyǝlik»\+bd* — «aƣwat» degǝn bu sɵz bǝzidǝ pǝⱪǝt «ǝmǝldar»nila bildüridu.\f*  
\v 8 Əbǝd-Mǝlǝk ordidin qiⱪip padixaⱨning yeniƣa berip uningƣa:  
\v 9 «I padixaⱨi’alǝm, bu adǝmlǝrning Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrgǝ barliⱪ ⱪilƣini, uni su azgiliƣa taxliwǝtkini intayin ǝsǝbiy rǝzilliktur; u axu yǝrdǝ ⱪǝⱨǝtqiliktin ɵlüp ⱪalidu; qünki xǝⱨǝrdǝ ozuⱪ-tülük ⱪalmidi» — dedi.   
\m
\v 10 Padixaⱨ Efiopiyǝlik Əbǝd-Mǝlǝkkǝ buyruⱪ berip: «Muxu yǝrdin ottuz adǝmni ɵzüng bilǝn elip berip, Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrni ɵlüp kǝtmǝsliki üqün su azgilidin elip qiⱪarƣin» — dedi.  
\v 11 Xuning bilǝn Əbǝd-Mǝlǝk adǝmlǝrni elip ularƣa yetǝkqilik ⱪilip, padixaⱨning ordisidiki hǝzinining astidiki ɵygǝ kirip xu yǝrdin lata-puta wǝ jul-jul kiyimlǝrni elip, xularni tanilar bilǝn azgalƣa, Yǝrǝmiyaning yeniƣa qüxürüp bǝrdi.  
\v 12 Efiopiyǝlik Əbǝd-Mǝlǝk Yǝrǝmiyaƣa: — Bu lata-puta wǝ jondaⱪ kiyimlǝrni ⱪoltuⱪliring ⱨǝm tanilar arisiƣa tiⱪip ⱪoyƣin — dedi. Yǝrǝmiya xundaⱪ ⱪildi.  
\v 13 Xuning bilǝn ular Yǝrǝmiyani tanilar bilǝn tartip, su azgilidin qiⱪardi; Yǝrǝmiya yǝnila ⱪarawullarning ⱨoylisida turdi.   
\b  
\m  
\s1 Zǝdǝkiya astirtin mǝsliⱨǝt soraydu, Yǝrǝmiya jawab beridu  
\m
\v 14 Padixaⱨ Zǝdǝkiya adǝm ǝwǝtip Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrni Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki üqinqi kirix ixikigǝ, ɵz yeniƣa aparƣuzdi. Padixaⱨ Yǝrǝmiyaƣa: — Mǝn sǝndin bir ixni sorimaⱪqimǝn; uni mǝndin yoxurmiƣaysǝn — dedi.   
\m
\v 15 Yǝrǝmiya Zǝdǝkiyaƣa: «Mǝn uni sanga ayan ⱪilsam, sǝn meni jǝzmǝn ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilmamsǝn? Mǝn sanga mǝsliⱨǝt bǝrsǝm, sǝn anglimaysǝn!» — dedi.   
\m
\v 16 Padixaⱨ Zǝdǝkiya Yǝrǝmiyaƣa astirtin ⱪǝsǝm iqip uningƣa: «Bizgǝ jan-tiniⱪ ata ⱪilƣan Pǝrwǝrdigarning ⱨayati bilǝn ⱪǝsǝm iqimǝnki, mǝn seni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilmaymǝn, yaki seni jeningni izdigüqi kixilǝrning ⱪoliƣa tapxurmaymǝn» — dedi.\x + \xo 38:16 \xt Yǝx. 57:16\x*   
\m
\v 17 Yǝrǝmiya Zǝdǝkiyaƣa: Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Sǝn ihtiyarǝn Babil padixaⱨining ǝmirlirining yeniƣa qiⱪip tǝslim bolsang, jening ⱨayat ⱪalidu wǝ bu xǝⱨǝr otta kɵydürüwetilmǝydu; sǝn wǝ ɵydikiliring ⱨayat ⱪalisilǝr.  
\v 18 Lekin sǝn qiⱪip Babil padixaⱨining ǝmirlirigǝ tǝslim bolmisang, bu xǝⱨǝr kaldiylǝrning ⱪoliƣa tapxurulidu, ular uningƣa ot ⱪoyup kɵydürüwetidu, sǝn ularning ⱪolidin ⱪaqalmaysǝn — dedi.   
\m
\v 19 Padixaⱨ Zǝdǝkiya Yǝrǝmiyaƣa: «Mǝn Kaldiylǝrgǝ qiⱪip tǝslim bolƣan Yǝⱨudiylardin ⱪorⱪimǝn; Kaldiylǝr bǝlkim meni ularning ⱪoliƣa tapxuruxi, ular meni ⱪiyin-ⱪistaⱪ ⱪilixi mumkin» — dedi.   
\m
\v 20 Yǝrǝmiya mundaⱪ dedi: — Ular seni tapxurmaydu. Sǝndin ɵtünimǝnki, gepimgǝ kirip Pǝrwǝrdigarning awaziƣa itaǝt ⱪilƣaysǝn; xundaⱪ ⱪilsang sanga yahxi bolidu, jening ⱨayat ⱪalidu.  
\v 21 Lekin sǝn qiⱪip tǝslim boluxni rǝt ⱪilsang, Pǝrwǝrdigar manga ayan ⱪilƣan ix mundaⱪ: —  
\v 22 mana, Yǝⱨuda padixaⱨining ordisida ⱪalƣan barliⱪ ⱪiz-ayallar Babil padixaⱨining ǝmirlirining aldiƣa elip ketilidu. Xuning bilǝn bu \add ⱪiz-ayallar\add* sanga \add tǝnǝ ⱪilip\add*: «Sening jan dostliring seni eziⱪturdi; ular sening üstüngdin ƣǝlibǝ ⱪildi; ǝmdi ⱨazir putliring patⱪaⱪⱪa pitip kǝtkǝndǝ, ular yüz ɵrüp sanga arⱪisini ⱪildi!» — dǝydu. \f □ \fr 38:22 \ft \+bd «sening jan dostliring seni eziⱪturdi»\+bd* — «sening jan dostliring» padixaⱨning «mǝsliⱨǝtqi»liri ⱨǝm «pǝyƣǝmbǝrliri»ni kɵrsitidu. Ular padixaⱨni «Misirƣa ittipaⱪdax bolup Babilƣa isyan kɵtürǝyli» dǝp azdurup balayi’apǝtni kǝltürgǝnidi.\f*  
\v 23 Sening barliⱪ ayalliring ⱨǝm baliliring kaldiylǝrgǝ elip ketilidu. Sǝn ɵzüng ularning ⱪolidin ⱪaqalmaysǝn; qünki sǝn Babil padixaⱨining ⱪoli bilǝn tutuwelinisǝn, xundaⱪla sǝn bu xǝⱨǝrning otta kɵydürüwetilixigǝ sǝwǝbqi bolisǝn.   
\m
\v 24 Zǝdǝkiya Yǝrǝmiyaƣa mundaⱪ dedi: — Sǝn bu sɵⱨbitimizni baxⱪa ⱨeqkimgǝ qandurmiƣin, xundila sǝn ɵlmǝysǝn. \f □ \fr 38:24 \ft \+bd «qandurmiƣin ...sǝn ɵlmǝysǝn»\+bd* — bǝlkim padixaⱨ uningƣa tǝⱨdit selix üqün ǝmǝs, bǝlki «Misirƣa ittipaⱪdax bolayli» degǝn ǝmirlǝr bu sɵⱨbǝtning mǝzmunini anglap ⱪalsa Yǝrǝmiyani ɵltürüxi mumkin, demǝkqi.\f*  
\v 25 Əmirlǝr mening sǝn bilǝn sɵzlǝxkinimni anglap yeningƣa kelip sǝndin: «Sening padixaⱨⱪa nemǝ degǝnliringni, xundaⱪla uning sanga ⱪandaⱪ sɵzlǝrni ⱪilƣanliⱪini bizgǝ eyt; uni bizdin yoxurma; xundaⱪ ⱪilsang biz seni ɵltürmǝymiz» desǝ,  
\v 26 undaⱪta sǝn ularƣa: «Mǝn padixaⱨning aldiƣa: «Meni Yonatanning ɵyigǝ ⱪaytⱪuzmiƣaysǝn, bolmisa, mǝn xu yǝrdǝ ɵlimǝn» — degǝn iltijayimni ⱪoyƣanmǝn» — dǝysǝn.   
\m
\v 27 Dǝrwǝⱪǝ ǝmirlǝrning ⱨǝmmisi Yǝrǝmiyaning yeniƣa kelip xuni soridi; u ularƣa padixaⱨ buyruƣan bu barliⱪ sɵzlǝr boyiqǝ jawab bǝrdi. Xuning bilǝn ular jimip ketip uning yenidin qiⱪip kǝtti; qünki bu ix ⱨeqkimgǝ qandurulmiƣanidi.  
\v 28 Xundaⱪ ⱪilip Yerusalem ixƣal ⱪilinƣuqǝ Yǝrǝmiya ⱪarawullarning ⱨoylisida turdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 39
\s1 Yerusalemning ixƣal ⱪilinixi wǝ keyinki wǝⱪǝlǝr  
\m
\v 1 Yerusalem ixƣal ⱪilinƣanda tɵwǝndiki ixlar yüz bǝrdi: — Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiyaning toⱪⱪuzinqi yili oninqi ayda, Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar wǝ barliⱪ ⱪoxuni Yerusalemƣa jǝng ⱪilixⱪa kelip uni muⱨasirigǝ aldi; \x + \xo 39:1 \xt 2Pad. 25:1; Yǝr. 52:4\x*  
\v 2 Zǝdǝkiyaning on birinqi yili, tɵtinqi ayning toⱪⱪuzinqi künidǝ, ular xǝⱨǝr sepilidin bɵsüp kirdi.  
\v 3 Xuning bilǝn Babil padixaⱨining ǝmirlirining ⱨǝmmisi, yǝni Samgarliⱪ Nǝrgal-Xarǝzǝr, bax hǝziniqi Nebu-Sarseⱪim, bax seⱨirgǝr Nǝrgal-xarǝzǝr wǝ Babil padixaⱨliⱪining baxⱪa ǝmǝldarliri kirip «Ottura dǝrwaza»da olturdi.\f □ \fr 39:3 \ft \+bd «bax hǝziniqi»\+bd* — ibraniy tilidiki «Rab-Saris» deyilidu. Bu sɵzning toluⱪ mǝnisi bizgǝ namǝlum, «bax hǝziniqi» bizning pǝrzimiz. \+bd «Ottura dǝrwaza»da olturdi\+bd* — kona zamanlarda xǝⱨǝr dǝrwazisi ǝmǝldarlar yaki mɵtiwǝrlǝr sot ⱪilidiƣan, ⱨɵküm qiⱪiridiƣan jay idi.\f*   
\m
\v 4 Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiya wǝ barliⱪ jǝnggiwar lǝxkǝrlǝr ularni kɵrüp ⱪaqmaⱪqi bolup, tün keqidǝ xǝⱨǝrdin bǝdǝr tikiwetixti; u padixaⱨning baƣqisi arⱪiliⱪ, «ikki sepil» ariliⱪidiki dǝrwazidin qiⱪip \add Iordan jilƣisidiki\add* «Arabaⱨ tüzlǝngliki»gǝ ⱪarap ⱪeqixti.  
\v 5 Kaldiylǝrning ⱪoxuni ularni ⱪoƣlap Yeriho tüzlǝnglikidǝ Zǝdǝkiyaƣa yetixip uni ⱪolƣa elip Hamat zeminidiki Riblaⱨ xǝⱨirigǝ, Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning aldiƣa apardi; u xu yǝrdǝ uning üstidin ⱨɵküm qiⱪardi.   
\m
\v 6 Babil padixaⱨi Riblaⱨ xǝⱨiridǝ Zǝdǝkiyaning oƣullirini kɵz aldida ɵltürüwǝtti; Babil padixaⱨi Yǝⱨudadiki barliⱪ mɵtiwǝrlǝrnimu ɵltürüwǝtti.  
\v 7 U Zǝdǝkiyaning kɵzlirini oyup, uni Babilƣa apirix üqün mis kixǝnlǝr bilǝn kixǝnlǝp ⱪoydi.  
\v 8 Kaldiylǝr padixaⱨning ordisini wǝ puⱪralarning ɵylirini ot ⱪoyup kɵydürüp Yerusalemning sepillirini kɵmürüp taxlidi.  
\v 9 Xaⱨanǝ ⱪarawul begi Nebuzar-Adan xǝⱨǝrdǝ ⱪelip ⱪalƣan baxⱪa hǝlⱪni, ɵzigǝ tǝslim bolup qiⱪⱪanlarni, yǝni ⱪalƣan hǝlⱪning ⱨǝmmisini ⱪolƣa elip, Babilƣa sürgün ⱪildi.  
\v 10 Ⱨalbuki, ⱪarawul begi Nebuzar-Adan Yǝⱨuda zeminida ⱨeq tǝwǝliki bolmiƣan bǝzi namratlarni ⱪaldurdi; xu qaƣda u ularƣa üzümzarlar wǝ etizlarni tǝⱪsimlǝp bǝrdi.   
\m
\v 11-12 Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar Yǝrǝmiya toƣruluⱪ ⱪarawul begi Nebuzar-Adan arⱪiliⱪ: «Uni tepip uningdin hǝwǝr al; uningƣa ⱨeq ziyan yǝtküzmǝ; u nemini halisa xuni uningƣa ⱪilip bǝr» — dǝp pǝrman qüxürgǝnidi.   
\m
\v 13 Xunga ⱪarawul begi Nebuzar-Adan, xundaⱪla bax hǝziniqi Nebuxazban, bax seⱨirgǝr Nǝrgal-Xarǝzǝr wǝ Babil padixaⱨining baxⱪa bax ǝmǝldarlirining ⱨǝmmisi adǝm ǝwǝtip \f □ \fr 39:13 \ft \+bd «bax hǝziniqi Nebuxazban»\+bd* — 3-ayǝttǝ «Nebu-Sarseⱪim» isimlik yǝnǝ bir «bax hǝziniqi» tilƣa elinidu.\f*  
\v 14 Yǝrǝmiyani «Ⱪarawullarning ⱨoylisi»din elip Xafanning nǝwrisi, Aⱨikamning oƣli Gǝdaliyaning ɵz ɵyigǝ apirixi üqün uning ⱪoliƣa tapxurƣuzdi. Lekin Yǝrǝmiya puⱪralar arisida turdi.\f □ \fr 39:14 \ft \+bd «Xafanning nǝwrisi, Aⱨikamning oƣli Gǝdaliya»\+bd* — bu ayǝttiki «Xafan» 36:10-11dǝ tilƣa elinƣan «Xafan» boluxi mumkin. Ⱪariƣanda, uning ailisidikilǝr Yǝrǝmiyaƣa yahxi muamilǝ ⱪilip kǝlgǝn. \+bd «Yǝrǝmiyani ... elip .. Gǝdaliyaning ɵz ɵyigǝ apirixi üqün ...»\+bd* — alimlarning bu ayǝttiki «ɵz ɵyigǝ» degǝn sɵz toƣrisida ikki pikri bar, yǝni «ɵz ɵyi» (1) Yǝrǝmiyaning yurti, yǝnǝ Anatotni yaki (2) Gǝdaliyaning «ɵz ɵyi»ni kɵrsitidu. Gǝdaliya Neboⱪadnǝsarning buyruⱪi bilǝn Pǝlǝstingǝ waliy dǝp bekitilgǝnidi (40:5ni wǝ «2Pad.» 25:22ni kɵrüng). Bizningqǝ ikkinqi pikir toƣra, qünki 40:5dǝ Nebuzar-Adanning Yǝrǝmiyaƣa «Gǝdaliyaning yeniƣa ⱪaytⱪin» degǝn sɵzini bayⱪaymiz. Muxu waⱪitta Yǝrǝmiya waliy ɵyidǝ kǝng-azadiliktǝ turuxni ǝmǝs, bǝlki namrat hǝlⱪ arisida turuxni tallidi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning sadiⱪ adimi Əbǝd-Mǝlǝkkǝ bolƣan wǝdisi  
\m
\v 15 Yǝrǝmiya «Ⱪarawullarning ⱨoylisi»da ⱪamap ⱪoyulƣan waⱪtida, Pǝrwǝrdigarning sɵzi uningƣa kelip mundaⱪ deyilgǝnidi: —   
\m
\v 16 Barƣin, Efiopiyǝlik Əbǝd-Mǝlǝkkǝ mundaⱪ degin: «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn ɵz sɵzlirimni muxu xǝⱨǝr üstigǝ qüxürimǝn; awat-ⱨalawǝt ǝmǝs, bǝlki balayi’apǝt qüxürimǝn; xu küni bu ixlar ɵz kɵzüng aldida yüz beridu.  
\v 17 Lekin xu küni Mǝn seni ⱪutⱪuzimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — Sǝn ⱪorⱪidiƣan adǝmlǝrning ⱪoliƣa tapxurulmaysǝn;  
\v 18 qünki Mǝn qoⱪum seni ⱪutⱪuzimǝn; sǝn ⱪiliqlanmaysǝn, bǝlki ɵz jening ɵzünggǝ oljidǝk ⱪalidu; qünki sǝn Manga tayinip kǝlgǝnsǝn — dǝydu Pǝrwǝrdigar».   
\b  
\b  
\m  
\c 40
\s1 Yǝrǝmiya ikkinqi ⱪetim azad ⱪilinip ⱪoyuwetilidu  
\m
\v 1 Ⱪarawul begi Nebuzar-Adan uni Ramaⱨ xǝⱨiridin ⱪoyuwǝtkǝndǝ, Pǝrwǝrdigar Yǝrǝmiyaƣa sɵz ⱪildi. U qaƣda Nebuzar-Adan Yerusalem ⱨǝm Yǝⱨudadiki barliⱪ ǝsirlǝrni elip Babilƣa sürgün ⱪilmaⱪqi idi; Yǝrǝmiyamu ularning arisida zǝnjir bilǝn baƣlanƣan ⱨalda elip mengilƣanidi. \f □ \fr 40:1 \ft \+bd «Ⱪarawul begi Nebuzar-Adan uni Ramaⱨ xǝⱨiridin ⱪoyuwǝtkǝndǝ, Pǝrwǝrdigar Yǝrǝmiyaƣa sɵz ⱪildi...»\+bd* — Nebuzar-Adan alliⱪaqan Yǝrǝmiya toƣruluⱪ «Yerusalemda turuwǝrsun» dǝp pǝrman qüxürgǝnidi (39:11-14ni kɵrüng). Uning «hǝlⱪ arisida» turƣanliⱪi tüpǝylidin, bǝlkim tasadipiyliⱪtin ular sürgün ⱪilinƣanda ular bilǝn tǝng elip ketilgǝnidi. 
\fp  «Pǝrwǝrdigarning sɵzi Yǝrǝmiyaƣa kǝldi» — 2-5-ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, Pǝrwǝrdigarning bu sɵzi «kapir» bolƣan, Babilliⱪ lǝxkǝr Nebuzar-Adan arⱪiliⱪ kǝldi!\f*  
\v 2 Ⱪarawul begi Yǝrǝmiyani bir qǝtkǝ tartip uningƣa mundaⱪ dedi: «Pǝrwǝrdigar Hudaying muxu yǝrgǝ balayi’apǝt qüxürimǝn dǝp agaⱨlandurdi;  
\v 3 Mana, Pǝrwǝrdigar Ɵz degini boyiqǝ xundaⱪ ⱪilip uni kǝltürdi; qünki silǝr Pǝrwǝrdigar aldida gunaⱨ sadir ⱪilƣansilǝr wǝ uning awaziƣa ⱪulaⱪ salmiƣansilǝr; xunga bu ix bexinglarƣa qüxti.  
\v 4 Lekin mǝn ⱪolungni ixkǝllǝngǝn zǝnjirlǝrdin yexip seni ⱪoyuwetimǝn; mǝn bilǝn billǝ Babilƣa berix sanga muwapiⱪ kɵrünsǝ, ⱪeni kǝl, mǝn sǝndin hǝwǝr alimǝn; ǝmma mǝn bilǝn billǝ Babilƣa berixni muwapiⱪ ǝmǝs dǝp ⱪarisang, kerǝk yoⱪ. Mana, pütkül zemin aldingda turidu; ⱪǝyǝrgǝ berix sanga layiⱪ, durus kɵrünsǝ xu yǝrgǝ barƣin».   
\m
\v 5 Yǝrǝmiya tehi yenidin mangmay turup, Nebuzar-Adan uningƣa: «Boldi, Xafanning nǝwrisi, Aⱨikamning oƣli Gǝdaliyaning yeniƣa ⱪayt; Babil padixaⱨi uni Yǝⱨudadiki xǝⱨǝrlǝrgǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪilixⱪa bǝlgiligǝn; hǝlⱪ arisida uning bilǝn billǝ turiwǝr, yaki ⱨǝrⱪandaⱪ baxⱪa yǝrgǝ baray desǝng xu yǝrgǝ barƣin» — dedi. Xuning bilǝn ⱪarawul begi uningƣa ozuⱪ-tülük ⱨǝmdǝ bir sowƣat berip uni ⱪoyuwǝtti.  
\v 6 Xuning bilǝn Yǝrǝmiya Mizpaⱨ xǝⱨirigǝ, Xafanning nǝwrisi, Aⱨikamning oƣli Gǝdaliyaning yeniƣa kǝldi; u uning bilǝn billǝ, puⱪralar arisida turdi.   
\b  
\m  
\s1 Mizpaⱨ xǝⱨiri «Yǝⱨuda ɵlkǝ»sining yengi mǝrkizi ⱪilinidu  
\m
\v 7 Dalada ⱪalƣan Yǝⱨudaning lǝxkǝr baxliⱪliri ⱨǝm lǝxkǝrliri Babil padixaⱨining Xafanning nǝwrisi, Aⱨikamning oƣli Gǝdaliyani zemin üstigǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪilixⱪa bǝlgiligǝnlikini, xuningdǝk uningƣa Babilƣa sürgün bolmiƣan zemindiki yoⱪsul ǝr-ayallar bala-qaⱪiliri bilǝn tapxurulƣanliⱪini anglap ⱪaldi;  
\v 8 xuning bilǝn bu lǝxkǝr baxliⱪliri adǝmliri bilǝn Mizpaⱨ xǝⱨirigǝ, Gǝdaliyaning yeniƣa kǝldi; baxliⱪliri bolsa Nǝtaniyaning oƣli Ixmail, Kareaⱨning oƣulliri Yoⱨanan ⱨǝm Yonatan, Tanhumǝtning oƣli Seraya, Nǝtofatliⱪ Əfayning oƣulliri wǝ Maakatliⱪ birsining oƣli Yǝzaniya idi. \f □ \fr 40:8 \ft \+bd «Maakatliⱪ birsining oƣli Yǝzaniya»\+bd* — «Jǝzaniya»ning baxⱪa xǝkli «Yaazaniya» — «2Pad.» 25:23ni kɵrüng.\f*  
\v 9 Xafanning nǝwrisi, Aⱨikamning oƣli Gǝdaliya ular wǝ adǝmlirigǝ: «Kaldiylǝrgǝ beⱪinixtin ⱪorⱪmanglar; zeminda olturaⱪlixip Babil padixaⱨiƣa beⱪininglar, xundaⱪ ⱪilsanglar silǝrgǝ yahxi bolidu.  
\v 10 Mǝn bolsam Kaldiylǝr zeminƣa kǝlgǝndǝ \add silǝrgǝ\add* wǝkil bolup ularning aldida turux üqün Mizpaⱨ xǝⱨiridǝ turimǝn; silǝr bolsanglar, xarab, ǝnjür-hormilar wǝ zǝytun meyi mǝⱨsulatlirini elip küp-idixinglarƣa ⱪoyunglar, ɵzünglar tutⱪan xǝⱨǝrlǝrdǝ turiweringlar» — dǝp ⱪǝsǝm iqti.   
\m
\v 11 Ohxaxla Moabda, Ammoniylar arisida, Edomda ⱨǝm baxⱪa ⱨǝrbir yurtlarda turƣan Yǝⱨudiylarmu Babil padixaⱨi Yǝⱨudada hǝlⱪning bir ⱪaldisini ⱪaldurƣan wǝ ular üstigǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪilixⱪa Xafanning nǝwrisi, Aⱨikamning oƣli Gǝdaliyani bǝlgiligǝn dǝp anglidi;  
\v 12 xuning bilǝn barliⱪ Yǝⱨudiylar ⱨǝydǝp tarⱪitiwetilgǝn ⱨǝmmǝ jay-yurtlardin ⱪaytip, Yǝⱨuda zeminiƣa, Mizpaⱨ xǝⱨirigǝ, Gǝdaliyaning yeniƣa kǝldi. Ular xarab, ǝnjür-hormilarning mǝⱨsulatlirini zor kǝngriqiliktǝ aldi.   
\b  
\m  
\s1 Ixmail Gǝdaliyani ɵltürüwetidu, Mizpaⱨdiki hǝlⱪni ǝsirgǝ alidu  
\m
\v 13 Kareaⱨning oƣli Yoⱨanan wǝ dalada ⱪalƣan lǝxkǝrlǝrning barliⱪ baxliⱪliri Mizpaⱨ xǝⱨirigǝ, Gǝdaliyaning yeniƣa kelip uningƣa:  
\v 14 «Sǝn Ammoniylar padixaⱨi Baalis Nǝtaniyaning oƣli Ixmailni seni ɵltürüxkǝ ǝwǝtkǝnlikini bilmǝmsǝn?» — deyixti. Lekin Aⱨikamning oƣli Gǝdaliya ularning gepigǝ ixǝnmidi.   
\m
\v 15 Kareaⱨning oƣli Yoⱨanan Mizpaⱨda Gǝdaliyaƣa astirtin sɵz ⱪilip: «Manga ruhsǝt ⱪilƣaysǝn, baxⱪilar uningdin hǝwǝr tapⱪuqǝ mǝn berip Nǝtaniyaning oƣli Ixmailni ɵltürǝy; ⱨeqkim buni bilmǝydu. Uning seni ɵltürüp, xuning bilǝn ǝtrapingƣa yiƣilƣan Yǝⱨudadikilǝrning ⱨǝmmisi tarⱪitiwetilip, Yǝⱨudaning ⱪaldisi yoⱪitiwetilixining nemǝ ⱨajiti bar? — dedi.   
\m
\v 16 Biraⱪ Gǝdaliya Kareaⱨning oƣli Yoⱨananƣa: «Sǝn undaⱪ ⱪilma; qünki sǝn Ixmail toƣruluⱪ yalƣan eytiwatisǝn» — dedi.   
\b  
\b  
\m  
\c 41
\m
\v 1 Əmdi yǝttinqi ayda xundaⱪ boldiki, xaⱨzadǝ, xundaⱪla padixaⱨning bax ǝmǝldarliridin biri bolƣan Əlixamaning nǝwrisi, Nǝtaniyaning oƣli Ixmail on adǝm elip Mizpaⱨƣa, Aⱨikamning oƣli Gǝdaliyaning yeniƣa kǝldi; ular xu yǝrdǝ, yǝni Mizpaⱨda nan oxtup ƣizalanƣanda, \f □ \fr 41:1 \ft \+bd «padixaⱨning bax ǝmǝldarliri...»\+bd* — «padixaⱨ» qoⱪum Zǝdǝkiyani kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 41:1 \xt 2Pad. 25:25\x*  
\v 2 Nǝtaniyaning oƣli Ixmail ⱨǝm u epkǝlgǝn on adǝm ornidin turup, Aⱨikamning oƣli Gǝdaliyaƣa ⱪiliq qapti; ularning xundaⱪ ⱪilixi Babil padixaⱨi Yǝⱨuda zemini üstigǝ ⱨɵkümranliⱪⱪa bǝlgiligǝnni ɵltürüxtin ibarǝt idi.  
\v 3 Ixmail Mizpaⱨda Gǝdaliyaƣa ⱨǝmraⱨ bolƣan barliⱪ Yǝⱨudiylar wǝ xu yǝrdǝ turuwatⱪan barliⱪ Kaldiy jǝnggiwar lǝxkǝrlǝrni ɵltürüwǝtti.   
\m
\v 4 Xundaⱪ boldiki, Gǝdaliyani ɵltürüwǝtkǝndin keyin, ikkinqi künigiqǝ ⱨeqkim tehi uningdin hǝwǝr tapmiƣanidi,  
\v 5 mana Xǝⱪǝm, Xiloⱨ ⱨǝm Samariyǝdin sǝksǝn adǝm yetip kǝldi. Ular saⱪilini qüxürgǝn, kiyimlirini yirtⱪan, ǝtlirini tilƣan, Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ sunuxⱪa ⱪolida ⱨǝdiyǝlǝrni ⱨǝm huxbuyni tutⱪan ⱨalda kǝlgǝnidi. \f □ \fr 41:5 \ft \+bd «Ular saⱪilini qüxürgǝn, kiyimlirini yirtⱪan, ǝtlirini tilƣan...»\+bd* — demisǝkmu, hǝlⱪ bundaⱪ ⱨǝrikǝtlǝr arⱪiliⱪ ⱪattiⱪ ⱪayƣuni bildürǝtti. Xübⱨisizki, muxu yǝrdǝ ularning ⱪayƣusi Hudaning Yǝⱨuda wǝ Israil üstigǝ jaza qüxürgǝnliki tüpǝylidin bolƣan. Əmǝliyǝttǝ ⱪayƣuni bildürüxkǝ «ǝtlirini tilix» Tǝwratta ⱪǝt’iy mǝn’i ⱪilinƣan.\f*  
\v 6 Nǝtaniyaning oƣli Ixmail ularni ⱪarxi elixⱪa mangƣiniqǝ yiƣliƣanƣa selip Mizpaⱨdin qiⱪti; ularƣa: «Mǝrⱨǝmǝt, Aⱨikamning oƣli Gǝdaliya bilǝn kɵrüxüxkǝ apirimǝn» — dedi.   
\m
\v 7 Xundaⱪ boldiki, ular xǝⱨǝr otturisiƣa yǝtkǝndǝ, Nǝtaniyaning oƣli Ixmail wǝ uning bilǝn billǝ bolƣan adǝmlǝr ularni ɵltürüp jǝsǝtlirini su azgiliƣa taxliwǝtti.  
\v 8 Ⱨalbuki, ular arisidin on adǝm Ixmailƣa: «Bizni ɵltürüwǝtmǝ, qünki dalada bizning yoxurup ⱪoyƣan buƣday, arpa, zǝytun meyi wǝ ⱨǝsǝl ⱪatarliⱪ ozuⱪ-tülükimiz bar» — dedi. Xunga u ⱪolini yiƣip, buradǝrliri arisidin ularni ɵltürmidi.  
\v 9 Ixmail ɵltürgǝn adǝmlǝrning jǝsǝtlirini taxliwǝtkǝn bu azgal bolsa, intayin qong idi; uni ǝsli padixaⱨ Asa Israil padixaⱨi Baaxadin ⱪorⱪup kolap yasiƣanidi. Nǝtaniyaning oƣli Ixmail bu azgalni jǝsǝtlǝr bilǝn toldurdi. \f □ \fr 41:9 \ft \+bd «Ixmail ɵltürgǝn adǝmlǝrning jǝsǝtlirini taxliwǝtkǝn bu azgal bolsa, intayin qong idi; uni ǝsli...»\+bd* — baxⱪa hil tǝrjimisi: «Xu azgal Ixmail Gǝdaliya bilǝn billǝ ɵltürgǝn adǝmlǝrning jǝsǝtlirini taxliƣan yǝr bolup, uni ǝsli...» — ǝyni ibraniy tilidiki tekistni qüxinix tǝs. \+bd «Baaxadin ⱪorⱪup...»\+bd* — Asa padixaⱨ bǝlkim azgalni Mizpaⱨ muⱨasirigǝ elinƣanda su saⱪlax üqün koliƣanidi.\f*  
\v 10 Ixmail Mizpaⱨta turƣan hǝlⱪning ⱪaldisining ⱨǝmmisini, jümlidin ⱪarawul begi Nebuzar-Adan Aⱨikamning oƣli Gǝdaliyaƣa tapxurƣan padixaⱨning ⱪizliri wǝ Mizpaⱨda ⱪalƣan barliⱪ kixilǝrni ǝsirgǝ elip kǝtti; Nǝtaniyaning oƣli Ixmail ularni ǝsirgǝ elip Ammoniylarning ⱪexiƣa ɵtüxkǝ yol aldi.   
\b  
\m  
\s1 Yoⱨanan hǝlⱪni Ixmailning qanggilidin ⱪutulduridu  
\m
\v 11 Kareaⱨning oƣli Yoⱨanan wǝ uning ⱪexidiki ⱨǝmmǝ lǝxkǝr baxliⱪliri Nǝtaniyaning oƣli Ixmail sadir ⱪilƣan barliⱪ rǝzilliktin hǝwǝr tapti;  
\v 12 xuning bilǝn ular barliⱪ adǝmlirini elip Nǝtaniyaning oƣli Ixmailƣa jǝng ⱪilixⱪa qiⱪti; ular Gibeondiki qong kɵl boyida uning bilǝn uqraxti.  
\v 13 Ixmailning ⱪolida turƣan barliⱪ hǝlⱪ Kareaⱨning oƣli Yoⱨanan ⱨǝm uning ⱨǝmraⱨliri bolƣan barliⱪ lǝxkǝr baxliⱪlirini kɵrgǝndǝ huxal boldi.  
\v 14 Ixmail Mizpaⱨdin elip kǝtkǝn barliⱪ hǝlⱪ yoldin yenip, Kareaⱨning oƣli Yoⱨananning yeniƣa kǝldi.  
\v 15 Lekin Nǝtaniyaning oƣli Ixmail sǝkkiz adimi bilǝn Yoⱨanandin ⱪeqip, Ammoniylar tǝripigǝ ɵtüp kǝtti.  
\v 16 Andin Kareaⱨning oƣli Yoⱨanan ⱨǝm uning ⱨǝmraⱨliri bolƣan barliⱪ lǝxkǝr baxliⱪliri Nǝtaniyaning oƣli Ixmail Aⱨikamning oƣli Gǝdaliyani ɵltürgǝndin keyin Mizpaⱨdin elip kǝtkǝn hǝlⱪning ⱪaldisining ⱨǝmmisini ɵz ⱪexiƣa aldi; u ularni, yǝni jǝnggiwar lǝxkǝrlǝr, ⱪiz-ayallar, balilar wǝ orda ǝmǝldarlirini Gibeondin elip kǝtti.  
\v 17 Ular Kaldiyilǝrdin ɵzlirini ⱪaqurux üqün Misirƣa ⱪarap yol elip Bǝyt-Lǝⱨǝmgǝ yeⱪin bolƣan Gerut-Ⱪimhamda tohtap turdi.  
\v 18 Sǝwǝbi bolsa, ular Kaldiylǝrdin ⱪorⱪatti; qünki Babil padixaⱨi zemin üstigǝ ⱨɵkümranliⱪⱪa bǝlgiligǝn Aⱨikamning oƣli Gǝdaliyani Nǝtaniyaning oƣli Ixmail ɵltürüwǝtkǝnidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 42
\s1 Ⱪalƣanlar Pǝrwǝrdigardin yol soraydu, biraⱪ uningƣa ⱪulaⱪ salmaydu  
\m
\v 1 Barliⱪ lǝxkǝr baxliⱪliri, jümlidin Kareaⱨning oƣli Yoⱨanan ⱨǝm Ⱨoxayaning oƣli Yǝzaniya wǝ ǝng kiqikidin qongiƣiqǝ barliⱪ hǝlⱪ \f □ \fr 42:1 \ft \+bd «Ⱨoxayaning oƣli Yǝzaniya»\+bd* — bu «Yǝzaniya» 40:8dǝ tilƣa elinƣan «Yǝzaniya» boluxi mumkin.\f*  
\v 2 Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrning yeniƣa kelip uningdin: «Tǝlipimizni ijabǝt ⱪilƣaysǝn, Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa hǝlⱪning ⱪaldisi bolƣan bizlǝr üqün dua ⱪilƣaysǝnki (kɵzüng kɵrginidǝk burun kɵp bolƣan bizlǝr ⱨazir intayin az ⱪalduⱪ),  
\v 3 Pǝrwǝrdigar Hudaying bizgǝ mangidiƣan yol, ⱪilidiƣan ixni kɵrsǝtkǝy» — dǝp iltija ⱪildi.   
\m
\v 4 Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr ularƣa: «Maⱪul! Mana, mǝn Pǝrwǝrdigar Hudayinglarƣa sɵzliringlar boyiqǝ dua ⱪilimǝn; xundaⱪ boliduki, Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ ⱪandaⱪ jawab bǝrsǝ, mǝn uni silǝrgǝ ⱨeqnemisini ⱪaldurmay toluⱪi bilǝn bayan ⱪilimǝn» — dedi.   
\m
\v 5 Ular Yǝrǝmiyaƣa: «Pǝrwǝrdigar Hudaying seni ǝwǝtip bizgǝ yǝtküzidiƣan sɵzning ⱨǝmmisigǝ ǝmǝl ⱪilmisaⱪ, Pǝrwǝrdigar bizgǝ ⱨǝⱪiⱪiy, gepidǝ turudiƣan guwaⱨqi bolup ǝyiblisun!» — dedi.  
\v 6 «Biz seni Pǝrwǝrdigar Hudayimizning yeniƣa ǝwǝtimiz; jawab yahxi bolsun yaman bolsun, uning awaziƣa itaǝt ⱪilimiz; biz Hudayimizning awaziƣa itaǝt ⱪilƣanda, bizgǝ yahxi bolidu».\x + \xo 42:6 \xt Yǝr. 7:23\x*   
\m
\v 7 Xundaⱪ boldiki, on kündin keyin, Pǝrwǝrdigarning sɵzi Yǝrǝmiyaƣa kǝldi.  
\v 8 U Kareaⱨning oƣli Yoⱨanan, lǝxkǝr baxliⱪlirining ⱨǝmmisi wǝ ǝng kiqikidin qongiƣiqǝ barliⱪ hǝlⱪni qaⱪirip  
\v 9 ularƣa mundaⱪ dedi: — «Silǝr meni tǝlipinglarni Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarning aldiƣa yǝtküzüxkǝ ǝwǝtkǝnsilǝr. U mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 10 «Silǝr yǝnila muxu zeminda turiwǝrsǝnglarla, Mǝn silǝrni ⱪurup qiⱪimǝn; silǝrni ƣulatmaymǝn; Mǝn silǝrni tikip ɵstürimǝn, silǝrni yulmaymǝn; qünki Mǝn bexinglarƣa qüxürgǝn balayi’apǝtkǝ ɵkünimǝn. \x + \xo 42:10 \xt Yǝr. 24:6; 31:4; 33:7\x*  
\v 11 Silǝr ⱪorⱪidiƣan Babil padixaⱨidin ⱪorⱪmanglar; uningdin ⱪorⱪmanglar, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — qünki Mǝn silǝrni ⱪutⱪuzux üqün, uning ⱪolidin ⱪutuldurux üqün silǝr bilǝn billǝ bolimǝn.  
\v 12 Mǝn silǝrgǝ xundaⱪ rǝⱨimdilliⱪni kɵrsitimǝnki, u silǝrgǝ rǝⱨim ⱪilidu, xuning bilǝn silǝrni ɵz zemininglarƣa ⱪaytixⱪa yol ⱪoyidu.   
\m
\v 13 Biraⱪ silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning awaziƣa ⱪulaⱪ salmay «Bu zeminda ⱪǝt’iy turmaymiz» — desǝnglar  
\v 14 wǝ: «Yaⱪ. biz Misir zeminiƣa barayli; xu yǝrdǝ nǝ uruxni kɵrmǝymiz, nǝ kanay-agaⱨ signalini anglimaymiz, nǝ nanƣa zar bolmaymiz; xu yǝrdǝ yaxaymiz» — desǝnglar,  
\v 15 ǝmdi Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglanglar, i Yǝⱨudaning bu ⱪaldisi bolƣan silǝr: Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — «Silǝr Misirƣa kirip, xu yǝrdǝ olturaⱪlixixⱪa ⱪǝt’iy niyǝtkǝ kǝlgǝn bolsanglar,  
\v 16 ǝmdi xundaⱪ boliduki, silǝr ⱪorⱪidiƣan ⱪiliq Misirda silǝrgǝ yetixiwalidu, silǝr ⱪorⱪidiƣan ⱪǝⱨǝtqilik Misirda silǝrgǝ ǝgixip ⱪoƣlap baridu; xu yǝrdǝ silǝr ɵlisilǝr.  
\v 17 Xundaⱪ boliduki, Misirƣa kirip xu yǝrdǝ turayli dǝp ⱪǝt’iy niyǝt ⱪilƣan adǝmlǝrning ⱨǝmmisi ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ waba bilǝn ɵlidu; ularning ⱨeqⱪaysisi tirik ⱪalmaydu wǝ yaki Mǝn bexiƣa qüxüridiƣan balayi’apǝttin ⱪutulalmaydu.   
\m
\v 18 Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Ƣǝzipim wǝ ⱪǝⱨrim Yerusalemdikilǝrning bexiƣa qüxürülgǝndǝk, silǝr Misirƣa kirgininglarda, ⱪǝⱨrim bexinglarƣa qüxürülidu; silǝr lǝnǝtkǝ ⱪalidiƣan wǝ dǝⱨxǝt basidiƣan obyekt, lǝnǝt sɵzi ⱨǝm rǝswaqiliⱪning obyekti bolisilǝr wǝ silǝr bu zeminni ⱪaytidin ⱨeq kɵrmǝysilǝr. \x + \xo 42:18 \xt Yǝx. 65:15; Yǝr. 7:20; 18:16; 19:8; 24:9; 25:9,18; 26:6; 29:18\x*  
\v 19 Pǝrwǝrdigar silǝr, yǝni Yǝⱨudaning ⱪaldisi toƣruluⱪ: «Misirƣa barmanglar!» — degǝn. — Əmdi xuni bilip ⱪoyunglarki, mǝn bügünki künidǝ silǝrni agaⱨlandurdum!».   
\m
\v 20 — Silǝrning meni Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning yeniƣa ǝwǝtkininglar «Pǝrwǝrdigar Hudayimizƣa biz üqün dua ⱪilƣaysǝn; Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bizgǝ nemǝ desǝ, bizgǝ yǝtküzüp bǝrsǝng biz xuning ⱨǝmmisigǝ ǝmǝl ⱪilimiz» degüzgininglar ɵzünglarni aldap jeninglarƣa zamin boluxtin ibarǝt boldi, halas. \f □ \fr 42:20 \ft \+bd «— Silǝrning meni Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning yeniƣa ... «Pǝrwǝrdigar Hudayimizƣa...» degüzgininglar ɵzünglarni aldap jeninglarƣa zamin boluxtin ibarǝt boldi, halas»\+bd* — ayǝtning baxⱪa birhil tǝrjimisi «Silǝrning meni Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning yeniƣa: «Pǝrwǝrdigar Hudayimizƣa ... » degüzüp ǝwǝtkininglarda ɵzünglar jeninglarni aldap ⱪoyƣansilǝr, halas».\f*  
\v 21 Mǝn bügünki kündǝ silǝrgǝ Uning deginini eytip bǝrdim; lekin silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning awaziƣa wǝ yaki Uning meni silǝrning yeninglarƣa ǝwǝtkǝn ⱨeqⱪaysi ixta Uningƣa itaǝt ⱪilmidinglar. \f □ \fr 42:21 \ft \+bd «Mǝn bügünki kündǝ silǝrgǝ Uning deginini eytip bǝrdim; lekin ... Hudayinglarning awaziƣa wǝ yaki Uning meni silǝrning yeninglarƣa ǝwǝtkǝn ⱨeqⱪaysi ixta Uningƣa itaǝt ⱪilmidinglar»\+bd* — xübⱨisizki, ularning kɵnglidiki, yǝni: «Hudaning sɵzigǝ ⱨeq itaǝt ⱪilmaymiz» degǝn pozitsiyisi pǝyƣǝmbǝrgǝ ayan idi.\f*  
\v 22 Əmdi ⱨazir xuni bilip ⱪoyunglarki, silǝr olturaⱪlixayli dǝp baridiƣan jayda ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ waba bilǝn ɵlisilǝr».   
\b  
\b  
\m  
\c 43
\m
\v 1 Xundaⱪ boldiki, Yǝrǝmiya ularning Hudasi Pǝrwǝrdigarning ⱨǝmmǝ sɵzlirini barliⱪ hǝlⱪⱪǝ eytip tügǝtti (Hudasi Pǝrwǝrdigar Yǝrǝmiyani ularƣa bu barliⱪ sɵzlǝrni eytix üqün ǝwǝtkǝn), —  
\v 2 xuning bilǝn Ⱨoxiyaning oƣli Azariya wǝ Kareaⱨning oƣli Yoⱨanan wǝ xundaⱪla barliⱪ ⱨali qong adǝmlǝr Yǝrǝmiyaƣa mundaⱪ dedi: — «Sǝn yalƣan eytiwatisǝn! Hudayimiz Pǝrwǝrdigar seni bizgǝ: «Silǝr Misirda olturaⱪlixix üqün barmanglar!» deyixkǝ ǝwǝtkǝn ǝmǝs; \f □ \fr 43:2 \ft \+bd «Ⱨoxayaning oƣli Azariya»\+bd* — bu adǝm 42:1diki «Ⱨoxayaning oƣli Yǝzaniya» degǝn adǝm bilǝn bir boluxi mumkin.\f*  
\v 3 bǝlki Neriyaning oƣli Baruⱪ qoⱪum seni bizgǝ ⱪarxilaxturup, bizni Kaldiylǝrning ⱪoliƣa tapxuruxⱪa küxkürtmǝktǝ; xuning bilǝn ular bizni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilidu yaki bizni Babilƣa sürgün ⱪilidu».   
\m
\v 4 Xuning bilǝn Kareaⱨning oƣli Yoⱨanan, lǝxkǝr baxliⱪlirining ⱨǝmmisi wǝ barliⱪ hǝlⱪ Pǝrwǝrdigarning: «Yǝⱨuda zeminida turup ⱪelinglar» degǝn awaziƣa ⱪulaⱪ salmidi;  
\v 5 bǝlki Kareaⱨning oƣli Yoⱨanan wǝ barliⱪ lǝxkǝr baxliⱪliri ⱨǝydiwetilgǝn barliⱪ ǝllǝrdin Yǝⱨuda zeminida olturaⱪlixixⱪa ⱪaytip kǝlgǝn Yǝⱨudaning pütün ⱪaldisini,  
\v 6 yǝni ǝrlǝr, ⱪiz-ayallar, balilar wǝ padixaⱨning ⱪizlirini, jümlidin ⱪarawul begi Nebuzar-Adan Aⱨikamning oƣli Gǝdaliyaƣa tapxurƣan ⱨǝrbir kixini ⱨǝmdǝ Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr ⱨǝm Neriyaning oƣli Baruⱪni elip,  
\v 7 Misir zeminiƣa kirip kǝldi; ular Pǝrwǝrdigarning ǝmrigǝ itaǝt ⱪilmidi. Ular Taⱨpanǝs xǝⱨirigǝ yetip kǝldi.   
\b  
\m  
\s1 Bexarǝt — Neboⱪadnǝsar Misirƣa besip kirip, bulang-talang ⱪilidu  
\m
\v 8 Pǝrwǝrdigarning sɵzi Yǝrǝmiyaƣa Taⱨpanǝstǝ kelip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 9 Yǝⱨudiylarning kɵz aldidila, ⱪolungƣa birnǝqqǝ qong taxlarni elip Pirǝwnning Taⱨpanǝstiki ordisining kirix yolining yenidiki hixliⱪ yoldiki seƣiz layƣa kɵmüp yoxurup,  
\v 10 ularƣa mundaⱪ degin: — Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn Mening ⱪulum bolƣan Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarni qaⱪirip epkelimǝn, u mǝn kɵmüp yoxurƣan bu taxlar üstigǝ ɵz tǝhtini salidu; ularning üstigǝ xaⱨanǝ qedirini yeyip tikidu. \x + \xo 43:10 \xt Yǝr. 25:9; 27:6\x*  
\v 11 U kelip Misir zeminida jǝng ⱪilidu; ɵlümgǝ bekitilgǝnlǝr ɵlidu; sürgün boluxⱪa bekitilgǝnlǝr sürgün bolidu; ⱪiliqⱪa bekitilgǝnlǝr ⱪiliqlinidu. \f □ \fr 43:11 \ft \+bd «U (Neboⱪadnǝsar) kelip Misir zeminida jǝng ⱪilidu; ɵlümgǝ bekitilgǝnlǝr ɵlidu»\+bd* — bu ayǝttiki «ɵlüm» bǝlkim wabani kɵrsitidu. 15:2nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 43:11 \xt Yǝr. 15:2; Zǝk. 11:9\x*  
\v 12 Mǝn Misirdiki butlarning ɵylirigǝ ot yaⱪturƣuzimǝn; u ularni kɵydürüp, butlirini elip sürgün ⱪilidu; ⱪoy padiqisi ɵz tonini kiygǝndǝk Neboⱪadnǝsarmu Misir zeminini ɵzigǝ kiyiwalidu; u xu yǝrdin aman-esǝn qiⱪidu. \f □ \fr 43:12 \ft \+bd «Ⱪoy padiqisi ɵz tonini kiygǝndǝk Neboⱪadnǝsarmu Misir zeminini ɵzigǝ kiyiwalidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «U (Neboⱪadnǝsar) ⱪoy padiqisi ɵz tonidiki pitlarni tǝrgǝndǝk Misir zeminidin ⱨeqnǝrsǝ ⱪaldurmay ⱨǝmmini teriwalidu». Ayǝttiki ibraniy tili ikki bisliⱪ bolƣaqⱪa, ikkila tǝrjimisi bǝlkim toƣra boluximu mumkin. Yǝnǝ xuni deyiximiz kerǝkki, ⱪoylar wǝ ⱪoy padiqiliri Misirliⱪlarƣa intayin yirginqilik bolƣan («Yar.» 46:34ni kɵrüng). Xuning bilǝn bexarǝt Misirliⱪlar üqün intayin kinayilik, eƣir gǝp boluxi kerǝk idi.\f*  
\v 13 U Misir zeminidiki «Ⱪuyax ibadǝthanisi»diki tüwrüklǝrni qeⱪiwetidu; u Misirdiki butlirining ɵylirigǝ ot ⱪoyup kɵydüriwetidu.\f □ \fr 43:13 \ft \+bd «Ⱪuyax ibadǝthanisi»\+bd* — Misirdiki «Heliopolis», yǝni «On» degǝn xǝⱨǝrgǝ jaylaxⱪan. U ⱨazirⱪi Ⱪaⱨirǝ xǝⱨirining on kilometr xǝrⱪ tǝripidǝ. \+bd «U Misirdiki butlirining ɵylirigǝ ot ⱪoyup kɵydüriwetidu»\+bd* — miladiyǝdin ilgiriki 568-yili Neboⱪadnǝsar Misirƣa tajawuz ⱪilƣan; bu wǝⱪǝdin ilgiri baxⱪa bir tajawuzluⱪning bar-yoⱪluⱪi toƣruluⱪ tehi hǝwǝrimiz yoⱪ.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 44
\s1 Pǝrwǝrdigarning Misirƣa ⱪaqⱪan Yǝⱨudiylarƣa butpǝrǝsliki tüpǝylidin qüxüridiƣan jazasi  
\m
\v 1 Misirda turƣan, yǝni Migdolda, Taⱨpanǝstǝ, Nofta wǝ \add Misirning jǝnubiy tǝripi\add* Patros zeminida turƣan barliⱪ Yǝⱨudiylar toƣruluⱪ bu sɵz Yǝrǝmiyaƣa kelip mundaⱪ deyildi: —\f □ \fr 44:1 \ft \+bd «Nof»\+bd* — keyin «Mǝmfis» dǝp atalƣan. Migdol, Taⱨpanǝs, Nof wǝ Patros degǝn jaylar asasǝn Misirning pütkül territoriyǝsini ɵz iqigǝ alƣanidi.\f*   
\m
\v 2-3 «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mǝn Yerusalem ⱨǝm Yǝⱨudadiki ⱨǝmmǝ xǝⱨǝrlǝr üstigǝ qüxürgǝn barliⱪ balayi’apǝtni kɵrgǝnsilǝr; mana, ularning sadir ⱪilƣan rǝzilliki tüpǝylidin bügünki kündǝ ular harabilik bolup, adǝmzatsiz ⱪaldi; qünki ular nǝ ɵzliri, nǝ silǝr, nǝ ata-bowiliringlar bilmǝydiƣan yat ilaⱨlarƣa qoⱪunuxⱪa, huxbuy yeⱪixⱪa berip, Meni ƣǝzǝplǝndürgǝn.  
\v 4 Mǝn tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup ⱪullirim bolƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrni silǝrgǝ ǝwǝtip: «Mǝn nǝprǝtlinidiƣan bu yirginxlik ixni ⱪilƣuqi bolmanglar!» — dǝp agaⱨlandurƣanmǝn.   
\m
\v 5 Lekin ular itaǝt ⱪilmiƣan, ⱨeq ⱪulaⱪ salmiƣan; ular rǝzillikidin, yat ilaⱨlarƣa huxbuy yeⱪixtin ⱪolini zadi üzmigǝn.  
\v 6 Xuning bilǝn ⱪǝⱨrim ⱨǝm ƣǝzipim \add ularƣa\add* tɵkülgǝn, Yǝⱨudadiki xǝⱨǝrlǝrdǝ ⱨǝm Yerusalemdiki rǝstǝ-koqilarda yeⱪilƣan, kɵygǝn; ular bügünki kündǝ wǝyranǝ wǝ harabilik bolup ⱪaldi.\x + \xo 44:6 \xt Yǝr. 7:20; 42:18\x*   
\m
\v 7 Xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Huda Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Silǝr nemixⱪa ɵz-ɵzünglarƣa zor külpǝt kǝltürmǝkqisilǝr, ɵzünglarƣa ⱨeqⱪandaⱪ ⱪaldi ⱪaldurmay ɵzünglardin, yǝni Yǝⱨudaning iqidin ǝr-ayal, bala-bowaⱪlarni üzmǝkqisilǝr!?  
\v 8 Nemixⱪa ɵz ⱪolliringlarning yasiƣini bilǝn, silǝr olturaⱪlaxⱪan Misir zeminida yat ilaⱨlarƣa huxbuy yeⱪip Meni ƣǝzǝplǝndürisilǝr? Xundaⱪ ⱪilip silǝr ⱨalak bolup yǝr yüzidiki barliⱪ ǝllǝr arisida lǝnǝt sɵzi wǝ rǝswa ⱪilinidiƣan bir obyekt bolisilǝr.  
\v 9 Silǝr Yǝⱨuda zeminida ⱨǝm Yerusalemning rǝstǝ-koqilirida sadir ⱪilinƣan rǝzillikni, yǝni ata-bowiliringlarning rǝzillikini, Yǝⱨuda padixaⱨlirining rǝzillikini wǝ ularning ayallirining rǝzillikini, silǝrning ɵz rǝzillikinglarni ⱨǝm ayalliringlarning rǝzillikini untup ⱪaldinglarmu?  
\v 10 Bügünki küngǝ ⱪǝdǝr hǝlⱪinglar ɵzini ⱨeq tɵwǝn tutmidi, Mǝndin ⱨeq ⱪorⱪmidi, ular Mǝn silǝrning aldinglarƣa ⱨǝm ata-bowiliringlarning aldiƣa ⱪoyƣan Tǝwrat-ⱪanunumda yaki bǝlgilimilirimdǝ ⱨeq mangƣan ǝmǝs.   
\m
\v 11 Xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn bexinglarƣa külpǝt qüxürüp, barliⱪ Yǝⱨudani ⱨalak ⱪilƣuqǝ silǝrgǝ yüzümni ⱪaritimǝn; \x + \xo 44:11 \xt Yǝr. 21:10; Am. 9:4\x*  
\v 12 Mǝn Misir zeminiƣa xu yǝrdǝ olturaⱪlixayli dǝp ⱪǝt’iy niyǝt ⱪilƣan Yǝⱨudaning ⱪaldisiƣa ⱪol salimǝn, ularning ⱨǝmmisi Misir zeminida tügixidu; Misir zeminida yiⱪilidu; ularning ǝng kiqikidin qongiƣiqǝ ⱪiliq bilǝn, ⱪǝⱨǝtqilik bilǝn ɵlidu; ular ⱪiliq bilǝn wǝ ⱪǝⱨǝtqilik bilǝn ɵlidu, ular lǝnǝt oⱪulidiƣan wǝ dǝⱨxǝt basⱪuqi obyekt, lǝnǝt sɵzi ⱨǝm rǝswa ⱪilinidiƣan bir obyekt bolidu. \x + \xo 44:12 \xt Yǝr. 42:15,16,17,22\x*  
\v 13 Mǝn Misir zeminida turuwatⱪanlarni Yerusalemni jazaliƣandǝk ⱪiliq bilǝn, ⱪǝⱨǝtqilik bilǝn wǝ waba bilǝn jazalaymǝn;  
\v 14 xuning bilǝn Misir zeminida olturaⱪlixayli dǝp xu yǝrgǝ kirgǝn Yǝⱨudaning ⱪaldisidin Yǝⱨuda zeminiƣa ⱪaytixⱪa ⱨeqⱪaysisi ⱪaqalmaydu yaki ⱨeqkim ⱪalmaydu; xu yǝrgǝ ⱪaytip olturaⱪlixixⱪa intizar bolsimu, ⱪaqaliƣan az bir ⱪismidin baxⱪiliri ⱨeqⱪaysisi ⱪaytmaydu».   
\m
\v 15 Andin ɵz ayallirining yat ilaⱨlarƣa huxbuy yaⱪidiƣanliⱪini bilgǝn barliⱪ ǝrlǝr, wǝ yenida turƣan barliⱪ ayallar, — zor bir top adǝmlǝr, yǝni Misirning \add ximaliy tǝripi wǝ jǝnubiy tǝripi\add* Patrostin kǝlgǝn barliⱪ hǝlⱪ Yǝrǝmiyaƣa mundaⱪ jawab bǝrdi: — \f □ \fr 44:15 \ft \+bd «Misirning ximaliy tǝripi wǝ jǝnubiy tǝripi Patrostin kǝlgǝn barliⱪ hǝlⱪ»\+bd* — ibraniy tilida «Mizraimda, Patrosta turƣan barliⱪ hǝlⱪ». 
\fp  «Mizraim» — Misirning ximaliy tǝripi, «Patros» — Misirning jǝnubiy tǝripidur.\f*  
\v 16 «Sǝn Pǝrwǝrdigarning namida bizgǝ eytⱪan sɵzgǝ kǝlsǝk, biz sanga ⱨeq ⱪulaⱪ salmaymiz!  
\v 17 Əksiqǝ biz qoⱪum ɵz aƣzimizdin qiⱪⱪan barliⱪ sɵzlǝrgǝ ǝmǝl ⱪilimiz; ɵzimiz, ata-bowilirimiz, padixaⱨlirimiz wǝ ǝmirlirimiz Yǝⱨudadiki xǝⱨǝrlǝrdǝ ⱨǝm Yerusalemdiki rǝstǝ-koqilarda ⱪilƣinidǝk bizlǝr «Asmanlarning hanixi»ƣa huxbuy yeⱪiwerimiz wǝ uningƣa «xarab ⱨǝdiyǝ»lǝrni ⱪuyuwerimiz; qünki ǝyni qaƣda bizning nenimiz pütün bolup, toⱪⱪuzimiz tǝl, ⱨeq külpǝtni kɵrmǝy ɵtkǝn. \f □ \fr 44:17 \ft \+bd «Asmanning hanixi»\+bd* — birhil ayal but, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 44:17 \xt Yǝr. 7:18\x*  
\v 18 Əmma «Asmanlarning hanixi»ƣa huxbuy yeⱪixni wǝ uningƣa «xarab ⱨǝdiyǝ»lǝrni ⱪuyuxni tohtatⱪinimizdin baxlap, bizning ⱨǝmmǝ nǝrsimiz kǝm bolup, ⱪiliq bilǝn ⱨǝm ⱪǝⱨǝtqilik bilǝn ⱨalak bolup kǝlduⱪ.  
\v 19 Biz ayallar «Asmanlarning hanixi»ƣa huxbuy yaⱪⱪinimizda wǝ uningƣa «xarab ⱨǝdiyǝ»lǝrni ⱪuyƣinimizda, bizning uningƣa ohxitip poxkallarni etiximizni ⱨǝm uningƣa «xarab ⱨǝdiyǝ»lǝrni ⱪuyuximizni ǝrlirimiz ⱪollimiƣanmu?».   
\m
\v 20 Yǝrǝmiya barliⱪ hǝlⱪⱪǝ, ⱨǝm ǝrlǝr ⱨǝm ayallarƣa, muxundaⱪ jawabni bǝrgǝnlǝrning ⱨǝmmisigǝ mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 21 — «Pǝrwǝrdigarning esidǝ ⱪelip kɵngligǝ tǝgkǝn ix dǝl silǝr, ata-bowiliringlar, padixaⱨliringlar, ǝmirliringlar xundaⱪla zemindiki hǝlⱪning Yǝⱨudadiki xǝⱨǝrlǝrdǝ ⱨǝm Yerusalemdiki rǝstǝ-koqilarda yaⱪⱪan huxbuyi ǝmǝsmu?  
\v 22 Ahirida Pǝrwǝrdigar silǝrning ⱪilmixinglarning rǝzillikigǝ ⱨǝm sadir ⱪilƣan yirginqlik ixliringlarƣa qidap turalmiƣan; xunga zemininglar bügünki kündikidǝk harabilik, adǝmni dǝⱨxǝt basⱪuqi, lǝnǝt obyekti wǝ adǝmzatsiz bolƣan.  
\v 23 Sǝwǝbi, silǝr huxbuy yaⱪⱪansilǝr, Pǝrwǝrdigarning aldida gunaⱨ sadir ⱪilip, Uning awaziƣa ⱪulaⱪ salmay, Uning nǝ Tǝwrat-ⱪanunida, nǝ bǝlgilimiliridǝ nǝ agaⱨ-guwaⱨliⱪlirida ⱨeq mangmiƣansilǝr; xunga bügünki kündikidǝk bu balayi’apǝt bexinglarƣa qüxti».   
\m
\v 24 Yǝrǝmiya barliⱪ hǝlⱪⱪǝ, bolupmu barliⱪ ayallarƣa mundaⱪ dedi: — «I Misirda turƣan barliⱪ Yǝⱨuda Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglanglar!  
\v 25 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Silǝr ayallar ɵz aƣzinglar bilǝn: «Biz «Asmanlarning hanixi»ƣa huxbuy yeⱪix, uningƣa «xarab ⱨǝdiyǝ»lǝrni ⱪuyux üqün iqkǝn ⱪǝsǝmlirimizgǝ qoⱪum ǝmǝl ⱪilimiz» degǝnsilǝr wǝ uningƣa ɵz ⱪolliringlar bilǝn ǝmǝl ⱪilƣansilǝr. Əmdi ⱪǝsiminglarda qing turiweringlar! Ⱪǝsiminglarƣa toluⱪ ǝmǝl ⱪiliweringlar! \f □ \fr 44:25 \ft \+bd «Silǝr ayallar ɵz aƣzinglar bilǝn...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Silǝr wǝ ayalliringlar ɵz aƣzinglar bilǝn...». \+bd ««Biz «Asmanlarning hanixi»ƣa huxbuy yeⱪix, uningƣa «xarab ⱨǝdiyǝ»lǝrni ⱪuyux üqün iqkǝn ⱪǝsǝmlirimizgǝ qoⱪum ǝmǝl ⱪilimiz» degǝnsilǝr»\+bd* — muxu ayǝttiki ⱨǝrikǝtning igisi «ayallar» bolsimu, lekin sɵzlǝr «ayallar siyƣisi» bilǝn ǝmǝs, bǝlki «ǝrlǝr siyƣisi» xǝklidǝ ipadilinidu. Bu bǝlkim: «Silǝr ǝrkǝklǝr ayalliringlarƣa boysunidiƣan «Saymahunlar boldunglar» degǝndǝk kinayilik, ⱨǝjwiy gǝp bolsa kerǝk.\f*  
\v 26 Lekin xundaⱪ bolƣanda, i Misirda turƣan barliⱪ Yǝⱨuda Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglanglar! Mana, Mǝn Ɵzümning uluƣ namim bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilƣanmǝnki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Misirning barliⱪ zeminida turuwatⱪan Yǝⱨudaliⱪ ⱨeqⱪaysi kixi Mening namimni tilƣa elip: «Rǝb Pǝrwǝrdigarning ⱨayati bilǝn!» dǝp ⱪaytidin ⱪǝsǝm iqmǝydu.  
\v 27 Mana, Mǝn ularning üstigǝ awat-ⱨalawǝt ǝmǝs, bǝlki balayi’apǝt qüxürüx üqün ularni kɵzlǝwatimǝn; xunga Misirda turuwatⱪan Yǝⱨudadiki barliⱪ kixilǝrning ⱨǝmmisi tügigüqǝ ⱪiliq wǝ ⱪǝⱨǝtqilik bilǝn ⱨalak bolidu. \x + \xo 44:27 \xt Yǝr. 31:28\x*  
\v 28 Ⱪiliqtin ⱪutulup ⱪaqⱪanlar bolsa intayin az bir top adǝmlǝr bolup, Misir zeminidin Yǝⱨuda zeminiƣa ⱪaytip kelidu; xuning bilǝn Misir zeminiƣa olturaⱪlixayli dǝp kǝlgǝn Yǝⱨudaning ⱪaldisi kimning sɵzining, Meningki yaki ularning inawǝtlik bolƣanliⱪini ispatlap bilip yetidu.  
\v 29 Mening silǝrni bu yǝrdǝ jazalaydiƣanliⱪimƣa, Mening sɵzlirimning qoⱪum silǝrgǝ külpǝt kǝltürmǝy ⱪoymaydiƣanliⱪini bilixinglar üqun silǝrgǝ xu aldin’ala bexarǝt boliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar,  
\v 30 — Mana, Mening Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiyani uning düxmini, jenini ⱪoƣlap izdigǝn Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning ⱪoliƣa tapxurƣinimdǝk Mǝn ohxaxla Misir padixaⱨi Pirǝwn Hofrani ɵz düxmǝnlirining ⱪoliƣa ⱨǝmdǝ jenini izdigǝn kixilǝrning ⱪoliƣa tapxurimǝn — dǝydu Pǝrwǝrdigar».\f □ \fr 44:30 \ft \+bd «Mening Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiyani uning düxmini, jenini ⱪoƣlap izdigǝn Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning ⱪoliƣa tapxurƣinimdǝk Mǝn ohxaxla Misir padixaⱨi Pirǝwn Hofrani ɵz düxmǝnlirining ⱪoliƣa ⱨǝmdǝ jenini izdigǝn kixilǝrning ⱪoliƣa tapxurimǝn»\+bd* — Pirǝwn Hofra ǝsli padixaⱨ Zǝdǝkiyani Neboⱪadnǝsarƣa isyan kɵtürüxkǝ ⱪutratⱪanidi. U miladiyǝdin ilgiriki 570-yili mǝhpiy ɵltürülgǝn. Xuning bilǝn bu ix Misirda turƣan Yǝⱨudiylarƣa bir agaⱨ-bexarǝt idi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 45
\s1 Baruⱪⱪa berilgǝn agaⱨ ⱨǝm tǝsǝlli  
\m
\v 1 Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakimning tɵtinqi yili, Neriyaning oƣli Baruⱪ Yǝrǝmiyaning aƣziƣa ⱪarap bu sɵzlǝrni oram ⱪǝƣǝzgǝ yazƣinida, Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr uningƣa bu sɵzni eytⱪan: —   
\m
\v 2 «Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar sǝn Baruⱪ toƣruluⱪ mundaⱪ dǝydu: —  
\v 3 Sǝn: «Ⱨalimƣa way! Qünki Pǝrwǝrdigar ⱪayƣumƣa dǝrd-ǝlǝm ⱪoxup ⱪoydi; mǝn aⱨ-zarlar ⱪilixtin qarqidim, zadila aram tapalmidim!» — deding.   
\m
\v 4 — \add Yǝrǝmiya\add*, sǝn uningƣa mundaⱪ degin: —  
\m Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn ⱪurup qiⱪⱪanlirimni ⱨazir ƣulitimǝn, Mǝn tikkǝnlirimni, yǝni bu pütkül jaⱨanni ⱨazir yulup taxlaymǝn. \f □ \fr 45:4 \ft \+bd «bu pütkül jaⱨanni...»\+bd* — yaki «bu pütkül zeminni...». Lekin 5-ayǝtkǝ ⱪariƣanda «jaⱨanni» toƣridur.\f*  
\v 5 Mǝn bundaⱪ ⱪilƣan yǝrdǝ sǝn ɵzüng üqün uluƣ ixlarni izdixinggǝ toƣra kelǝmdu? Bularni izdimǝ; qünki mana, Mǝn barliⱪ ǝt igiliri üstigǝ balayi’apǝt qüxürimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — lekin jeningni sǝn baridiƣan barliⱪ yǝrlǝrdǝ ɵzünggǝ olja ⱪilip berimǝn».\f □ \fr 45:5 \ft \+bd «Mǝn bundaⱪ ⱪilƣan yǝrdǝ sǝn ɵzüng üqün uluƣ ixlarni izdixinggǝ toƣra kelǝmdu? Bularni izdimǝ; qünki mana, mǝn barliⱪ ǝt igiliri üstigǝ balayi’apǝt qüxürimǝn, ...Lekin jeningni sǝn baridiƣan barliⱪ yǝrlǝrdǝ ɵzünggǝ olja ⱪilip berimǝn»\+bd* — bu 45-babtiki bexarǝt padixaⱨ Yǝⱨoakimning tǝhtkǝ olturƣan waⱪtida berilgǝn bolsa, nemixⱪa muxu yǝrdǝ (Yǝrǝmiya wǝ Baruⱪ Misirda ⱪalƣan waⱪitta) «oram yazma»ƣa ⱪoxulƣan? Bǝlkim uning muxu yǝrdǝ hatirilinix sǝwǝbi, Yǝrǝmiya wǝ Baruⱪ Misirda, Pǝrwǝrdigarƣa asiyliⱪ ⱪilƣan wǝ asiyliⱪ ⱪilmaⱪqi bolƣan Yǝⱨudaning xu az bir ⱪaldisi arisida (yuⱪiriⱪi bexarǝtlǝr kɵrsǝtkǝndǝk) tehimu eƣir hǝtǝrdǝ ⱪalƣan; xunga ⱨazir bu bexarǝt Baruⱪⱪa tehimu ǝⱨmiyǝtlik, tehimu tǝsǝlli berixi mumkin idi. 
\fp  Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr ɵzi Misir zeminida ɵlgǝn yaki ɵltürülgǝn boluxi mumkin. Uning kitabining ⱪolimizda turƣanliⱪi üqün biz xübⱨisiziki Baruⱪⱪa ⱪǝrzdarmiz.\f*  \x + \xo 45:5 \xt Yǝr. 21:9; 38:2; 39:18\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 46
\s1 46-51-bablar — Əllǝr toƣruluⱪ bexarǝtlǝr •••• «1» Misir — Misirning ⱪoxuni Karxemix xǝⱨiridǝ mǝƣlup bolidu  
\m
\v 1 Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrgǝ kǝlgǝn Pǝrwǝrdigarning ǝllǝr toƣruluⱪ sɵzi tɵwǝndǝ: —   
\m
\v 2 Misir toƣruluⱪ: Əfrat dǝryasi boyidiki Karkemix xǝⱨirining yenida turuwatⱪan, Pirǝwn-Nǝⱪoning ⱪoxuni toƣruluⱪ (bu ⱪoxunni Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakimning tɵtinqi yili bitqit ⱪilƣan): — \f □ \fr 46:2 \ft \+bd «Misir toƣruluⱪ: Əfrat dǝryasi boyidiki Karkemix xǝⱨirining yenida turuwatⱪan, Pirǝwn-Nǝⱪoning ⱪoxuni toƣruluⱪ (bu ⱪoxunni Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakimning tɵtinqi yili bitqit ⱪilƣan): — ....»\+bd* — Misir toƣruluⱪ bu bexarǝt Pirǝwnning ⱪoxuni bitqit ⱪilinixtin ilgiri berilgǝn, muxu yǝrdǝ keyinki waⱪitta hatirilǝngǝn, ǝlwǝttǝ. Oⱪurmǝnlǝrning diⱪⱪitigǝ ǝrziyduki, «Yǝⱨudaning padixaⱨi Yǝⱨoakimning tɵtinqi yili» Yǝⱨudaning kǝlgüsi üqün ⱨǝm Yǝrǝmiyaning bexarǝtliri üqün intayin muⱨim yil bolƣan. Xu yil ottura xǝrⱪtiki «küq tǝngpungluⱪi» Babilning padixaⱨi Neboⱪadnǝsarƣa ɵtkǝn.\f*  
\v 3 «Ⱪalⱪan-siparlarni elip sǝpkǝ qüxünglar! Jǝnggǝ qiⱪixⱪa tǝyyarlininglar!  
\v 4 Atlarni ⱨarwilarƣa ⱪetinglar! Atliringlarƣa mininglar! Bexinglarƣa dubulƣa selip sǝptǝ turunglar! Nǝyziliringlarni bilǝp ittiklitinglar! Sawut-ⱪuyaⱪlarni kiyiwelinglar!\x + \xo 46:4 \xt Yǝr. 51:11\x*   
\m
\v 5 Lekin Mǝn nemini kɵrimǝn?! — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — Mana, muxu \add lǝxkǝrlǝr\add* dǝkkǝ-dükkigǝ qüxüp qekinidu; batur-palwanliri bitqit ⱪilinip kǝynigǝ ⱪarimay bǝdǝr ⱪaqidu! Tǝrǝp-tǝrǝplǝrni wǝⱨimǝ basidu! — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 6 — Əmdi ǝng qaⱪⱪanlarmu ⱪaqalmaydu, batur-palwanlarmu aman-esǝn ⱪutulup ⱪalmaydu; mana, ximal tǝripidǝ, Əfrat dǝryasi boyida ular putlixip yiⱪilidu!   
\m
\v 7 Suliri dǝryalardǝk ɵzlirini dolⱪunlitip, Nil dǝryasi \add kǝlkün kǝbi\add* kɵtürülgǝndǝk ɵzini kɵtürgǝn kimdur!? \f □ \fr 46:7 \ft \+bd «Suliri dǝryalardǝk ɵzlirini dolⱪunlitip, Nil dǝryasi kǝlkün kǝbi kɵtürülgǝndǝk ɵzini kɵtürgǝn kimdur!? »\+bd* — ⱨǝr yil Nil dǝryasiƣa kǝlkündǝk uluƣ su kelidu. Bu su Misirning pütkül zeminini besip suƣiridu, Misirning zeminini baⱪidu, desǝkmu bolidu.\f*  
\v 8 Suliri dǝryalardǝk ɵzlirini dolⱪunlitip, Nil dǝryasidǝk ɵzini kɵtürgǝn dǝl Misir ɵzidur; u: «Mǝn ɵzümni kɵtürüp pütkül yǝr yüzini ⱪaplaymǝn; mǝn xǝⱨǝrlǝr ⱨǝm ularda turuwatⱪanlarni yoⱪitimǝn!» — dǝydu.   
\m
\v 9 Etilinglar, i atlar! Ⱨǝ dǝp alƣa besip qepinglar, i jǝng ⱨarwiliri! Ⱪalⱪan kɵtürgǝn Efiopiyǝ ⱨǝm Liwiyǝdikilǝr, oⱪyalirini egildürgǝn Lidiyǝdikilǝr, palwan-baturlar jǝnggǝ qiⱪsun! \f □ \fr 46:9 \ft \+bd «Efiopiyǝ».. «Liwiyǝ»... «Lidiyǝ»\+bd* — «Efiopiyǝ» ibraniy tilida «Kux» deyilidu, «Liwiyǝ» («Libya») ibraniy tilida «Put» deyilidu, «Lidiyǝ» (ⱨazirⱪi Türkiyǝdǝ) ibraniy tilida «Lud» deyilidu. Bu yǝrlǝrdiki adǝmlǝrning ⱨǝmmisi «yallanma lǝxkǝrlǝr» idi.\f*  \x + \xo 46:9 \xt Yǝx. 66:19\x*  
\v 10 Lekin bu kün bolsa samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning künidur; u ⱪisasliⱪ bir kün, yǝni Ɵz yawliridin ⱪisas alidiƣan küni bolidu; Uning ⱪiliqi kixilǝrni toyƣuqǝ yutidu; u ⱪanƣuqǝ ularning ⱪanlirini iqidu; qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigarning ximaliy zeminda, Əfrat dǝryasi boyida ⱪilmaⱪqi bolƣan bir ⱪurbanliⱪi bar! \f □ \fr 46:10 \ft \+bd «(Pǝrwǝrdigar) Ɵz yawliridin ⱪisas alidiƣan küni»\+bd* — mumkinqiliki barki, bexarǝttiki «ⱪisas», Pǝrwǝrdigarning ɵzigǝ sadiⱪ bolƣan padixaⱨ Yosiyani (miladiyǝdin ilgiriki 609-yili) ɵltürüwǝtkǝn Pirǝwn-Nǝko üstidin alƣan bir ⱪisasni kɵrsitidu («2Pad.» 23:29 wǝ 33-35ni kɵrüng). Uning üstigǝ «Pǝrwǝrdigarning küni» adǝttǝ ahirⱪi zamandiki ⱪiyamǝt künini kɵrsitidu, xunga bexarǝtning xu küni toƣruluⱪ mǝlumatliri bar boluximu mumkin.\f*  
\v 11 Gileadⱪa qiⱪip tutiya izdǝp tap, i Misirning ⱪizi! Lekin sǝn ɵzünggǝ nurƣun dorilarni alsangmu bikar; sǝn üqün ⱨeq xipaliⱪ yoⱪtur! \x + \xo 46:11 \xt Yǝr. 8:22\x*  
\v 12 Əllǝr hijaliting toƣruluⱪ anglaydu, sening pǝryadliring pütkül yǝr yüzigǝ pur ketidu; palwan palwanƣa putlixidu, ikkisi tǝng mǝƣlup bolup yiⱪilidu!   
\b  
\m  
\s1 Neboⱪadnǝsarning Misir zeminiƣa besip kirixi toƣruluⱪ bexarǝt  
\m
\v 13 Pǝrwǝrdigarning Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning Misir zeminiƣa tajawuz ⱪilip kirixi toƣruluⱪ Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrgǝ eytⱪan sɵzi: —   
\m
\v 14 Misirda jakarla, Migdolda elan ⱪil, Nofta wǝ Taⱨpanǝstimu elan ⱪil: Qing tur, jǝnggǝ bǝl baƣla; qünki ⱪiliq ǝtrapingdikilǝrni yutuwatidu; \f □ \fr 46:14 \ft \+bd «Misirda ... Migdol... Nof ... Taⱨpanǝs...»\+bd* — bu xǝⱨǝrlǝrning ⱨǝmmisi Misirda, ǝlwǝttǝ. \+bd «Qing tur, jǝnggǝ bǝl baƣla; qünki ⱪiliq ǝtrapingdikilǝrni yutuwatidu»\+bd* — bexarǝt berilgǝn waⱪti bǝlkim miladiyǝdin ilgirki 604-yili boluxi mumkin. Xu qaƣda Neboⱪadnǝsar Filistiyǝni ixƣal ⱪilip Misirning qegrisida tajawuz ⱪilixⱪa tǝyyar turatti. Miladiyǝdin ilgirki 568-yili Neboⱪadnǝsar Misirƣa tajawuz ⱪilƣan; bu wǝⱪǝdin ilgiri baxⱪa bir tajawuzluⱪ bar-yoⱪluⱪi toƣruluⱪ tehi hǝwǝrimiz yoⱪ.\f*  
\v 15 Sening baturliring nemixⱪa süpürüp taxlinidu? Ular qing turalmaydu; qünki Pǝrwǝrdigar ularni sǝptin ittirip yiⱪitiwetidu.  
\v 16 U ulardin kɵplirini putlaxturidu; bǝrⱨǝⱪ, ular ⱪaqⱪanda bir-birigǝ putlixip yiⱪilidu; xuning bilǝn ular: «Bolǝ, turayli, zomigǝrning ⱪiliqidin ⱪeqip ɵz hǝlⱪimizgǝ wǝ ana yurtimizƣa ⱪaytip ketǝyli!» — dǝydu; \f □ \fr 46:16 \ft \+bd «Bolǝ, turayli, zomigǝrning ⱪiliqidin ⱪeqip ɵz hǝlⱪimizgǝ wǝ ana yurtimizƣa ⱪaytip ketǝyli!»\+bd* — bu sɵzlǝrni bǝlkim Misir ⱪoxunidiki qǝtǝl «yallanma lǝxkǝrlǝr»i eytidu (21ni kɵrüng).\f*  
\v 17 Xu yǝrgǝ \add ⱪaytⱪanda\add* ular: «Misir padixaⱨi Pirǝwn pǝⱪǝt bir ⱪiyⱪas-sürǝn, halas! U pǝytni bilmǝy ɵtküziwǝtti!» — dǝydu.  
\v 18 Ɵz ⱨayatim bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilimǝnki, — dǝydu Padixaⱨ, nami samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — taƣlar arisida Tabor teƣi bolƣandǝk, Karmǝl teƣi dengiz boyida \add asmanƣa taⱪixip\add* turƣandǝk birsi kelidu. \f □ \fr 46:18 \ft \+bd «Tabor» wǝ «Karmǝl»\+bd* — taƣliri bǝk egiz bolmisimu, ular ǝtrapidiki yǝrlǝrgǝ ⱪariƣanda kɵkkǝ taⱪaxⱪandǝk kɵrünidu. Mǝnisi Neboⱪadnǝsar ⱪoxuni bilǝn besip kirgǝndǝ, ular baxⱪa padixaⱨlar wǝ ularning ⱪoxunliridin zor dǝrijidǝ küqlük kɵrünidu.\f*  
\v 19 Əmdi sǝn, i Misirda turuwatⱪan ⱪiz, sürgün boluxⱪa layiⱪ yük-taⱪlarni tǝyyarlap ⱪoy; qünki Nof harabǝ bolup kɵydürülidu, ⱨeq adǝmzatsiz bolidu.   
\m
\v 20 Misir bolsa qirayliⱪ bir inǝktur; lekin uni nixan ⱪilƣan bir kɵküyün keliwatidu, ximaldin keliwatidu! \f □ \fr 46:20 \ft \+bd «kɵküyün»\+bd* — mal-waranlarni qaⱪidiƣan birhil qiwin. Bu dǝⱨxǝtlik kɵküyün «qirayliⱪ inǝk» bolƣan Misir wǝ barliⱪ «torpaⱪliri»ni (21-ayǝt) tarmar ⱪilip ⱨǝydǝydu! Misirliⱪlar qoⱪunƣan but «buⱪa ilaⱨi» (Afis) bolƣaqⱪa, muxu «inǝk» wǝ «torpaⱪlar»ƣa nisbǝtǝn 20-21-ayǝtlǝr intayin kinayilik, ⱨǝjwiy sɵzlǝrdur.\f*  
\v 21 Uning arisidiki yallanma lǝxkǝrlǝr bolsa bordaⱪ torpaⱪlardǝk bolidu; ularmu arⱪiƣa burulup, birliktǝ ⱪeqixidu; ular qing turuwalmaydu; qünki külpǝtlik kün, yǝni jazalinix küni ularning bexiƣa qüxkǝn bolidu. \f □ \fr 46:21 \ft \+bd «uning arisidiki yallanma lǝxkǝrlǝr bolsa bordaⱪ torpaⱪlardǝk bolidu; ularmu arⱪiƣa burulup, birliktǝ ⱪeqixidu; ular qing turuwalmaydu»\+bd* — ottura xǝrⱪtiki bǝzi kɵküyünlǝr intayin zǝⱨǝrlik, wǝⱨxiy bolup, inǝk-torpaⱪlarni sǝwdayi, tǝlwǝ ⱪilip, uyan-buyan yügürtüp qeqiwetidu. \+bd «jazalinix küni»\+bd* — ibraniy tilida «yoⱪlinix küni».\f*  
\v 22 \add Misirning\add* awazi yilanningkidǝk «küx-küx» ⱪilip anglinidu; qünki \add düxmǝn\add* ⱪoxunliri bilǝn atlinip, otun kǝsküqilǝrdǝk uningƣa ⱪarxi paltilarni kɵtürüp kelidu. \f □ \fr 46:22 \ft \+bd «Misirning awazi yilanningkidǝk «küx-küx» ⱪilip anglinidu»\+bd* — mǝnisi bǝlkim Misir ⱪorⱪunqtin qekingǝn amalsiz ⱪalƣan yilandǝk, uningƣa pǝⱪǝt «küx-küx» ⱪilip hapaliⱪini bildürüxtin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ amal ⱪilalmaydu.\f*  
\v 23 Ormanliⱪi ⱪoyuⱪluⱪidin kirgüsiz bolsimu, ular uni kesip yiⱪitidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — qünki kǝsküqilǝr qekǝtkǝ topidin kɵp, san-sanaⱪsiz bolidu. \f □ \fr 46:23 \ft \+bd «Ormanliⱪi ⱪoyuⱪluⱪidin kirgüsiz bolsimu, ular uni kesip yiⱪitidu»\+bd* — Misirda dǝrǝhlǝr az bolidu; xunga bu selixturma-ohxitix boluxi kerǝk, bǝlkim «orman» nurƣunliƣan hǝlⱪ aⱨalisini kɵrsitidu.\f*  
\v 24 Misirning ⱪizi hijalǝttǝ ⱪaldurulidu; u ximaliy ǝlning ⱪoliƣa tapxurulidu.   
\m
\v 25 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn No xǝⱨiridiki but Amonni, Pirǝwnni, xundaⱪla Misir wǝ uning ilaⱨliri bilǝn padixaⱨlirini jazalaymǝn; bǝrⱨǝⱪ, Pirǝwn wǝ uningƣa tayanƣanlarning ⱨǝmmisini jazalaymǝn; \f □ \fr 46:25 \ft \+bd «Mana, Mǝn No xǝⱨiridiki but Amonni, Pirǝwnni, xundaⱪla Misir wǝ uning ilaⱨliri bilǝn padixaⱨlirini jazalaymǝn»\+bd* — Huda «Amon» degǝn but wǝ «Misirning ilaⱨliri»ni ⱪandaⱪ jazalaydu? Ⱨeq bolmiƣanda, bu sɵz Hudaning muxu butlarning «nam-abruy»lirini pütünlǝy yoⱪitixini kɵrsitidu. Bu tema toƣruluⱪ «Misirdin qiⱪix»tiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  
\v 26 Mǝn ularni ularning jenini izdigüqilǝr, yǝni Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning ⱪoliƣa ⱨǝm hizmǝtkarlirining ⱪoliƣa tapxurimǝn. Biraⱪ keyin, \add Misir\add* ⱪǝdimki zamanlardǝk ⱪaytidin aⱨalilik bolidu — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\m  
\s1 Israil üqün ümid  
\m
\v 27 Lekin sǝn, i ⱪulum Yaⱪup, ⱪorⱪma, alaⱪzadǝ bolma, i Israil; qünki mana, Mǝn seni yiraⱪ yurttin, nǝslingni sürgün bolƣan zemindin ⱪutⱪuzup qiⱪirimǝn; xuning bilǝn Yaⱪup ⱪaytip, hatirjǝmlik wǝ arambǝhxtǝ turidu, ⱨeqkim uni ⱪorⱪutmaydu. \x + \xo 46:27 \xt Yǝx. 41:13; 43:5; 44:1; Yǝr. 30:10\x*  
\v 28 Ⱪorⱪma, i ⱪulum Yaⱪup, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — qünki Mǝn sǝn bilǝn billidurmǝn; Mǝn seni tarⱪitiwǝtkǝn ǝllǝrning ⱨǝmmisini tügǝxtürsǝmmu, lekin seni pütünlǝy tügǝxtürmǝymǝn; pǝⱪǝt üstüngdin ⱨɵküm qiⱪirip tǝrbiyǝ-sawaⱪ berimǝn; seni jazalimay ⱪoymaymǝn.\x + \xo 46:28 \xt Yǝr. 10:24; 30:11\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 47
\s1 «2» Filistiyǝ toƣruluⱪ bexarǝt  
\m
\v 1 Pirǝwn Gaza xǝⱨirigǝ zǝrbǝ berixtin ilgiri, Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrgǝ kǝlgǝn, Pǝrwǝrdigarning Filistiylǝr toƣrisidiki sɵzi: —\f □ \fr 47:1 \ft \+bd «Gaza»\+bd* — Filistiyǝning bǝx qong xǝⱨǝrliridin biri. 
\fp  Bexarǝt (1-7) berilgǝn waⱪit bǝlkim miladiyǝdin ilgiriki 609-yili idi. Xu qaƣda Pirǝwn-Nǝko Misirdin qiⱪip Asuriyǝ imperiyǝsigǝ ittipaⱪdax bolup Babilƣa ⱪarxi qiⱪⱪan. Bu bexarǝttiki «zǝrbǝ» bǝlkim Pirǝwn ximalƣa ⱪarap yürüx ⱪilƣan, Filistiyǝning territoriyǝsidin ɵtüp bolƣan waⱪtida ⱪilinƣan.\f*   
\m
\v 2 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, ximaldin \add dolⱪunluⱪ\add* sular ɵrlǝydu; ular texip bir kǝlkün bolidu; u zemin wǝ uningda turƣan ⱨǝmmining üstidin, xǝⱨǝr wǝ uningda turuwatⱪanlarning üstidin taxⱪin bolup basidu; xuning bilǝn uning adǝmliri nalǝ-pǝryad kɵtüridu, zeminda barliⱪ turuwatⱪanlar \add azabtin\add* nalǝ-zar ⱪilidu; \f □ \fr 47:2 \ft \+bd «ximaldin dolⱪunluⱪ sular ɵrlǝydu; ular texip bir kǝlkün bolidu»\+bd* — demisǝkmu, Muⱪǝddǝs Kitabta «kǝlkün» zeminni besip kirgǝn zor ⱪoxunƣa ohxitilidu. Muxu «sular» awwal Pirǝwnning ⱪoxuni bolƣan boluxi mumkin, kǝynidiki «kǝlkün» Pirǝwnning ⱪoxunini tarmar ⱪilƣan Babilliⱪlardin ibarǝt. 
\fp  «Xǝⱨǝr» bolsa bǝlkim Yerusalemni kɵrsitidu. Yerusalem Babil tǝrpidin ixƣal ⱪilinƣanda Filistiyǝmu ⱪattiⱪ iskǝnjigǝ elinip tajawuz ⱪilinƣan.\f*  
\v 3 tolparlirining tuyaⱪlirining taraⱪxixlirini, jǝng ⱨarwilirining taraⱪlaxlirini, qaⱪlirining güldürlǝxlirini anglap, atilar ɵz baliliridin hǝwǝr elixⱪimu ⱪolliri boxap, arⱪiƣimu ⱪarimaydu. \x + \xo 47:3 \xt Yǝx. 5:28; Yǝr. 4:13; 6:23\x*  
\v 4 Qünki barliⱪ Filistiylǝrni nabut ⱪilidiƣan kün, ⱨǝm Tur wǝ Zidonni ularƣa yardǝmdǝ bolƣudǝk barliⱪ ⱪalƣan adǝmlǝrdin mǝⱨrum ⱪilidiƣan kün yetip kǝldi; qünki Pǝrwǝrdigar Filistiylǝrni, yǝni Kret arilidin qiⱪip kǝlgǝnlǝrning ⱪalduⱪini nabut ⱪilidu. \f □ \fr 47:4 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Filistiylǝrni, yǝni Kret arilidin qiⱪip kǝlgǝnlǝrning ⱪalduⱪini nabut ⱪilidu»\+bd* — Filistiylǝr ǝslidǝ Kret (ibraniy tilida «Kaftor») arilidin qiⱪⱪanidi. Ular turdikilǝr ⱨǝm Zidondikilǝrgǝ «tuƣⱪan ⱪǝbililǝr» (Fɵnikiyiliklǝr) bolƣaqⱪa, Tur wǝ Zidon awarigǝ uqriƣan bolsa, Filistiylǝr ularƣa yardǝmgǝ qiⱪⱪan bolatti. Lekin Filistiylǝr nabut bolƣan bolsa, «ularƣa yardǝmdǝ bolƣudǝk ... adǝmlar» bolmaytti.\f*  \x + \xo 47:4 \xt Yǝr. 25:22\x*  
\v 5 Gazaning üsti taⱪirliⱪ bolidu; Axkelon xǝⱨiridikilǝr dang ⱪetip ⱪalidu; ⱪaqanƣiqǝ ǝtliringlarni tilisilǝr, i Filistiyǝ küqliridin aman ⱪalƣanlar? \f □ \fr 47:5 \ft \+bd «Gazaning üsti taⱪirliⱪ bolidu»\+bd* — bǝzi alimlar buni «Gazadikilǝr ⱪayƣurup qaqlirini qüxüridu» degǝn mǝnidǝ dǝp ⱪaraydu. Bizningqǝ birinqi mǝnisi xǝⱨǝr harabilik bolup «taⱪir yǝr» bolidu. Bu sɵz ikki bisliⱪ bolup ikkinqi mǝnidimu boluxi mumkin. 
\fp  «Dang ⱪetip ⱪalidu»ning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «tügixidu». \+bd «Filistiyǝning küqliridin aman ⱪalƣanlar»\+bd* — buning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Filistiyǝ jilƣisida ⱪalƣanlar». \+bd «ⱪaqanƣiqǝ ǝtliringlarni tilisilǝr»\+bd* — «ǝtlirini tilix» ⱪattiⱪ ⱪayƣuni bildürǝtti. Bu adǝt Tǝwratta mǝn’i ⱪilinƣan.\f*  \x + \xo 47:5 \xt Ⱪan. 14:1; Yǝr. 16:6; 25:20\x*  
\v 6 Apla, i Pǝrwǝrdigarning ⱪiliqi, sǝn ⱪaqanƣiqǝ tinmaysǝn? Ɵz ⱪiningƣa ⱪaytⱪin, aram elip tinqlanƣin!   
\m
\v 7 Lekin u ⱪandaⱪmu tohtiyalisun? Qünki Pǝrwǝrdigar uningƣa pǝrman qüxürgǝn; Axkelon xǝⱨirigǝ ⱨǝm dengiz boyidikilǝrgǝ zǝrb ⱪilixⱪa uni bekitkǝndur!   
\b  
\b  
\m  
\c 48
\s1 «3» Moab toƣruluⱪ bexarǝt  
\m
\v 1 Moab toƣruluⱪ: Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Neboning ⱨaliƣa way! Qünki u harabǝ ⱪilinidu; Kiriatayim hijalǝtkǝ ⱪaldurulup, ixƣal ⱪilinidu; yuⱪiri ⱪorƣan bolsa hijalǝtkǝ ⱪaldurulup alaⱪzadǝ bolup kǝtti. \f □ \fr 48:1 \ft \+bd «yuⱪiri ⱪorƣan»\+bd* — (ibraniy tilida «Misgab») bǝlkim bir xǝⱨǝrning ismi boluxi mumkin.\f*  \x + \xo 48:1 \xt Yǝr. 25:21; 27:3\x*  
\v 2 Moab yǝnǝ ⱨeq mahtalmaydu; Ⱨǝxbonda kixilǝr uningƣa: «Uni ǝl ⱪataridin yoⱪitayli» dǝp suyiⱪǝst ⱪilidu; sǝnmu, i Madmǝn, tügǝxtürülisǝn; ⱪiliq seni ⱪoƣlaydu. \f □ \fr 48:2 \ft \+bd «....Neboning ⱨaliƣa way! ... Kiriatayim hijalǝtkǝ ⱪaldurulup, ixƣal ⱪilinidu (1-ayǝt); Ⱨǝxbon ...Madmǝn,...»\+bd* — demisǝkmu, Nebo, Kiriatayim, Ⱨǝxbon, Madmǝn wǝ tɵwǝndiki ayǝtlǝrdiki Ⱨoronaim, Luhit, Aroǝr, Bǝyt-Gamul, Dibon ⱪatarliⱪlar Moabtiki xǝⱨǝrlǝrdur. Hǝritini kɵrüng. «Ⱨǝxbon» bolsa Moabning qegrisiƣa jaylaxⱪan bolup, bexarǝt boyiqǝ baxⱪa xǝⱨǝrlǝrdin ilgiri bǝlkim düxmǝn tǝripidin ixƣal ⱪilinip andin düxmǝnning ⱪoxuni üqün baza bolidu. «Ⱨǝxbon» wǝ «suyiⱪǝst» («hexab») ibraniy tilida yeⱪin sɵzlǝrdur. 
\fp  Yǝⱨudiy tarihxunas Yosefusning hatirisi boyiqǝ, Moab Neboⱪadnǝsar padixaⱨ tǝripidin miladiyǝdin ilgiriki 582-yili igilinip, nurƣun xǝⱨǝrliri wǝyran ⱪilinƣan.\f*  
\v 3 Ⱨoronaimdin aⱨ-zarlar kɵtürülidu: — «Aⱨ, wǝyranqiliⱪ, dǝⱨxǝtlik patiparaⱪqiliⱪ!»   
\m
\v 4 Moab bitqit ⱪilindi! Uning kiqikliridin pǝryadliri anglinidu.  
\v 5 Bǝrⱨǝⱪ, Luⱨitⱪa qiⱪidiƣan dawan yolidin tohtimay yiƣilar kɵtürülidu; Ⱨoronaimƣa qüxidiƣan yolda ⱨalakǝttin azabliⱪ nalǝ-pǝryadlar anglinidu. \x + \xo 48:5 \xt Yǝx. 15:5\x*  
\v 6 Ⱪeqinglar, jeninglarni elip yügürünglar! Qɵldiki bir qatⱪal bolunglar! \x + \xo 48:6 \xt Yǝr. 17:6\x*  
\v 7 Qünki sǝn ɵz ⱪilƣanliringƣa wǝ bayliⱪliringƣa tayanƣanliⱪing tüpǝylidin, sǝnmu ǝsirgǝ qüxisǝn; \add butung\add* Kemox, uning kaⱨinliri ⱨǝm ǝmirliri bilǝn billǝ sürgün bolidu. \f □ \fr 48:7 \ft \+bd «butung Kemox, uning kaⱨinliri ⱨǝm ǝmirliri bilǝn billǝ sürgün bolidu»\+bd* — Kemox Moab qoⱪunƣan but idi. Ularning uningƣa ɵz balilirini ⱪurbanliⱪ ⱪilix aditi bar idi («2Pad.» 3:27ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 48:7 \xt Yǝr. 49:3\x*  
\v 8 Wǝyran ⱪilƣuqi ⱨǝrbir xǝⱨǝrgǝ jǝng ⱪilidu; xǝⱨǝrlǝrdin ⱨeqⱪaysi ⱪeqip ⱪutulalmaydu; Pǝrwǝrdigar degǝndǝk jilƣimu harabǝ bolidu, tüzlǝnglikmu ⱨalakǝtkǝ yüzlinidu.\f □ \fr 48:8 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar degǝndǝk jilƣimu harabǝ bolidu, tüzlǝnglikmu ⱨalakǝtkǝ yüzlinidu»\+bd* — «jilƣa» wǝ «tüzlǝnglik» Moabning jǝnubiy wǝ ximaliy ⱪismini kɵrsitidu.\f*   
\b  
\m
\v 9 Daldiƣa berip ⱪeqix üqün Moabⱪa ⱪanatlarni beringlar! Qünki uning xǝⱨǝrliri harabilik, adǝmzatsiz bolidu \f □ \fr 48:9 \ft \+bd «Daldiƣa berip ⱪeqix üqün Moabⱪa ⱪanatlarni beringlar!»\+bd* — bu jümlidiki ibraniy tilini qüxinix tǝs. Oⱪurmǝnlǝr baxⱪa hil tǝrjimilǝrni uqritixi mumkin.\f*  
\v 10 (Pǝrwǝrdigarning hizmitini kɵngül ⱪoyup ⱪilmiƣan kixi lǝnǝtkǝ ⱪalsun! Ⱪiliqini ⱪan tɵküxtin ⱪaldurƣan kixi lǝnǝtkǝ ⱪalsun!).\f □ \fr 48:10 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning hizmitini kɵngül ⱪoyup ⱪilmiƣan kixi lǝnǝtkǝ ⱪalsun! Ⱪiliqini ⱪan tɵküxtin ⱪaldurƣan kixi lǝnǝtkǝ ⱪalsun!»\+bd* — bu kinayilik, ⱨǝjwiy sɵzlǝr kǝlgüsidǝ Moabⱪa ⱨujum ⱪilidiƣan Babilliⱪ lǝxkǝrlǝrgǝ eytilidu.\f*   
\m
\v 11 Moab yaxliⱪidin tartip kǝng-kuxadǝ yaxap arzangliri üstidǝ tinƣan xarabtǝk ǝndixisiz bolup kǝlgǝn; u ⱨeqⱪaqan küptin küpkǝ ⱪuyulƣan ǝmǝs, yaki ⱨeq sürgün bolƣan ǝmǝs; xunga uning tǝmi birhil bolup, puriⱪi ⱨeq ɵzgǝrmigǝn. \f □ \fr 48:11 \ft \+bd «Moab yaxliⱪidin tartip kǝng-kuxadǝ yaxap arzangliri üstidǝ tinƣan xarabtǝk ǝndixisiz bolup kǝlgǝn»\+bd* — xarab tinixi üqün uzun waⱪit midirlitilmay turuxi kerǝk. Tinƣan «arzanglar», (duƣ, qɵkündǝ) naⱨayiti aqqiⱪ bir nǝrsǝ, ǝlwǝttǝ. Xunga baxⱪa küpkǝ ⱪuyulmay ⱪalsa, tǝmi ⱪirtiⱪ, aqqiⱪ bolidu, ǝlwǝttǝ. \+bd «U ⱨeqⱪaqan küptin küpkǝ ⱪuyulƣan ǝmǝs, yaki ⱨeq sürgün bolƣan ǝmǝs; xunga uning tǝmi birhil bolup, puriⱪi ⱨeq ɵzgǝrmigǝn»\+bd* — bu ohxitix bǝlkim Moabning ⱨeq ⱪiyinqiliⱪⱪa uqrimay, kɵrǝnglik ⱪilƣanliⱪi, tolimu kerilip kǝtkǝnlikini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 48:11 \xt Zǝf. 1:12\x*  
\v 12 Xunga , — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn uning yeniƣa ularni ɵz küpidin tɵkidiƣan tɵkküqilǝrni ǝwǝtimǝn; ular uning küplirini ⱪuruⱪdaydu, uning qɵgünlirini qeⱪiwetidu. \f □ \fr 48:12 \ft \+bd «Mǝn uning yeniƣa ularni ɵz küpidin tɵkidiƣan tɵkküqilǝrni ǝwǝtimǝn»\+bd* — bu ohxitixtiki «xarab» Moabtiki aⱨalini, «küpliri», «qɵgünliri» uning yurt-xǝⱨǝrlirini kɵrsitidu.\f*  
\v 13 Ɵtkǝndǝ Israil jǝmǝti ɵz tayanqisi bolƣan Bǝyt-Əl tüpǝylidin yǝrgǝ ⱪarap ⱪalƣandǝk Moabmu Kemox tüpǝylidin yǝrgǝ ⱪarap ⱪalidu.\f □ \fr 48:13 \ft \+bd «Bǝyt-Əl»\+bd* — muxu xǝⱨǝr Israil (ximaliy padixaⱨliⱪ)ning qong butpǝrǝs mǝrkizi bolup, ular xu yǝrdǝ «altun mozay but»ni ⱪurƣan («1Pad.» 12-babni, «Ⱨox.» 10:5 ⱨǝm 8:5-6, «Am.» 7:10-17ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 48:13 \xt 1Pad. 12:29\x*   
\m
\v 14 Silǝr ⱪandaⱪmu: «Biz batur, jǝnggiwar palwanmiz!» — deyǝlǝysilǝr?  
\v 15 Moabning zemini harabǝ ⱪilinidu; \add düxmǝn\add* ularning xǝⱨǝrlirining \add sepilliriƣa\add* qiⱪidu; uning esil yigitliri ⱪǝtl ⱪilinixⱪa qüxidu, — dǝydu padixaⱨ, yǝni nami samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 16 — Moabning ⱨalakiti yeⱪinlaxti, uning külpiti bexiƣa qüxüxkǝ aldiraydu.  
\v 17 Uning ǝtrapidiki ⱨǝmmǝylǝn uning üqün aⱨ-zar kɵtürünglar; uning nam-xɵⱨritini bilgǝnlǝr: «Küqlük xaⱨanǝ ⱨasisi, güzǝl tayiⱪimu xunqǝ sunduruldiƣu!» — dǝnglar.  
\v 18 Xan-xɵⱨritingdin qüxüp ⱪaƣjirap kǝtkǝn yǝrdǝ oltur, i Dibonda turuwatⱪan ⱪiz; qünki Moabni ⱨalak ⱪilƣuqi sanga jǝng ⱪilixⱪa yetip kǝldi; u istiⱨkam-ⱪorƣanliringni bǝrbat ⱪilidu.   
\m
\v 19 Yol boyida kɵzǝt ⱪil, i Aroǝrdǝ turuwatⱪan ⱪiz; bǝdǝr tikiwatⱪan ǝrdin wǝ ⱪeqiwatⱪan ⱪizdin: «Nemǝ boldi?» dǝp sora;  
\v 20 «Moab hijalǝtkǝ ⱪaldi, qünki u bitqit ⱪilindi!» \add dǝp jawab berilidu\add*. Aⱨ-zar tartip nalǝ-pǝryad kɵtürünglar; Arnonda: «Moab ⱨalak ⱪilindi» — dǝp jakarlanglar. \x + \xo 48:20 \xt Yǝx. 16:7\x*  
\v 21 Jaza ⱨɵkümi tüzlǝnglik jayliri üstigǝ qiⱪirildi; Ⱨolon, Yaⱨaz wǝ Mǝfaat üstigǝ,  
\v 22 Dibon, Nebo ⱨǝm Bǝyt-Diblataim üstigǝ,  
\v 23 Kiriatayim, Bǝyt-Gamul ⱨǝm Bǝyt-Meon üstigǝ,  
\v 24 Keriot, Bozraⱨ ⱨǝm Moabdiki yiraⱪ-yeⱪin barliⱪ xǝⱨǝrlǝrning üstigǝ qiⱪirilidu.  
\v 25 Moabning Münggüzi kesiwetilidu, uning biliki sundurulidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 48:25 \ft \+bd «Moabning münggüzi kesiwetilidu»\+bd* — Tǝwratta, «münggüz»lǝr kɵp ⱨallarda adǝmlǝrning abruy-xɵⱨriti yaki ⱨoⱪuⱪini bildüridu. Bu adǝmning bexidin ɵskǝn ǝmǝs, ǝlwǝttǝ!\f*  
\v 26 — Uni mǝst ⱪilinglar, qünki u Pǝrwǝrdigarƣa aldida ⱨakawurluⱪ ⱪilƣan; Moab ɵz ⱪusuⱪida eƣinap yatsun, xuning bilǝn rǝswa ⱪilinsun. \f □ \fr 48:26 \ft \+bd «Moabni mǝst ⱪilinglar»\+bd* — yuⱪirida (25-babta) Yǝrǝmiya «Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipigǝ tolƣan ⱪǝdǝⱨ» toƣruluⱪ sɵzligǝqkǝ, bǝzi alimlar bu «mǝstlik» xu ⱪǝdǝⱨtin iqixtin boluxi kerǝk, dǝp ⱪaraydu. Bizningqǝ bu bir tǝrǝptin toƣra, Hudaning ƣǝzipi bexiƣa qüxürülgǝndǝ dǝslǝptila ǝⱪlini yoⱪitip aljiƣanliⱪi bolidu. Bu ayǝtning tǝkitlǝydiƣini ularning ⱨamaⱪǝtlixip kǝtkǝnlikidin ibarǝt.\f*  
\v 27 Qünki sǝn \add Moab\add* Israilni mazaⱪ ⱪilƣan ǝmǝsmu? U oƣrilar ⱪatarida tutuwelinƣanmu, sǝn uni tilƣa alsangla bexingni qayⱪaysǝn?!   
\m
\v 28 Xǝⱨǝrlǝrdin qiⱪip tax-ⱪiyalar arisini turalƣu ⱪilinglar, i Moabda turuwatⱪanlar; ƣar aƣzida uwiliƣan pahtǝktǝk bolunglar!   
\m
\v 29 Biz Moabning ⱨakawurluⱪi (u intayin ⱨakawur!), yǝni uning tǝkǝbburluⱪi, ⱨakawurluⱪi, kɵnglidiki mǝƣrur-kɵrǝngliki toƣrisida angliduⱪ. \f □ \fr 48:29 \ft \+bd «Biz Moabning ⱨakawurluⱪi ..., yǝni uning tǝkǝbburluⱪi, .... kɵnglidiki mǝƣrur-kɵrǝngliki toƣrisida angliduⱪ»\+bd* — bu ayǝttiki «Biz... angliduⱪ» degüqi Hudaning Ɵzidur. Huda Ɵzi toƣruluⱪ «Biz» dǝp ixlǝtkǝnliki Tǝwrattiki baxⱪa yǝrlǝrdimu bar; mǝsilǝn «Yar.» 1:26, 3:22, 11:7ni ⱨǝm «Yǝx.» 6:8ni kɵrüng. Bǝzi alimlar ayǝttiki «biz»ni Yǝrǝmiya ⱨǝm Yǝⱨuda hǝlⱪini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu.\f*  \x + \xo 48:29 \xt Yǝx. 16:6\x*  
\v 30 Mǝn uning noqiliⱪ ⱪilidiƣanliⱪini bilimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — biraⱪ \add noqiliⱪi\add* karƣa yarimaydu; uning qong gǝpliri bikar bolidu.  
\v 31 Xunga Mǝn Moab üqün zar yiƣlaymǝn, Moabning ⱨǝmmisi üqün zar-zar kɵtürimǝn;  
\m Kir-Harǝsǝttikilǝr üqün aⱨ-piƣan anglinidu.   
\m
\v 32 I Sibmaⱨtiki üzüm teli, Mǝn Yaazǝrning zar-yiƣisi bilǝn tǝng sǝn üqün yiƣlaymǝn; sening pelǝkliring sozulup, ǝslidǝ «Ɵlük dengiz»ning neriƣa yǝtkǝnidi; ular ǝslidǝ Yaazǝr xǝⱨirigiqimu yǝtkǝnidi. Lekin sening yazliⱪ mewiliringgǝ, üzüm ⱨosulung üstigǝ buzƣuqi besip kelidu.\f □ \fr 48:32 \ft \+bd «I Sibmaⱨtiki üzüm teli, Mǝn Yaazǝrning zar-yiƣisi bilǝn tǝng sǝn üqün yiƣlaymǝn...»\+bd* — 30-ayǝttiki sɵzligüqi Huda bolƣandin keyin («Mǝn ..bilimǝn...») xübⱨisizki, 31-, 32- ⱨǝm 36-ayǝtlǝrdiki sɵzligüqimu Hudaning Ɵzidur. Bu adǝmni ⱨǝyran ⱪalduridu. Huda Yaazǝrdikilǝrni jazalaydu; xuning bilǝn ular Sibmaⱨdiki yoⱪiƣan üzümzarlar üqün yiƣlaydu. Lekin Huda ularni jazalixi bilǝn ular bilǝn tǝng ⱪayƣuridu. \+bd «Ɵlük dengiz»\+bd* — ibraniy tilida «Yaazǝr dengizi». \+bd «Ular (sening pelǝkliring) ǝslidǝ Yaazǝr xǝⱨirigiqimu yǝtkǝnidi...»\+bd* — «Yaazǝr» bolsa Moabning ximaliy qegrasiƣa yiraⱪraⱪ bolup, xǝrⱪ tǝripi «qɵl-dalilar», ƣǝrb tǝripi «dengiz». Demǝk, Moab hilwǝt jay bolƣini bilǝn heli yiraⱪlarƣa tǝsiri bolƣan bir mǝmlikǝtkǝ aylanƣan. «Yazliⱪ mewiliri» ǝnjür, horma wǝ üzümlǝrni kɵrsitidu.\f*  
\v 33 Xuning bilǝn xadliⱪ wǝ huxalliⱪ Moabning baƣ-etizliridin wǝ zeminidin mǝⱨrum ⱪilinidu; Mǝn üzüm kɵlqǝklǝrdin xarabni yoⱪitimǝn; üzüm qǝyligüqilǝrning tǝntǝnǝ awazliri ⱪaytidin yangrimaydu; awazlar bolsa tǝntǝnǝ awazliri ǝmǝs, jǝng awazliri bolidu. \x + \xo 48:33 \xt Yǝx. 16:10\x*  
\v 34 Qünki nalǝ-pǝryadlar Ⱨǝxbondin kɵtürülüp, Yaⱨazƣiqǝ wǝ Elealaⱨƣiqǝ yetidu; nalǝ awazliri Zoardin kɵtürülüp, Ⱨoronaimƣiqǝ wǝ Əglat-Xelixiyaƣiqǝ yetidu; ⱨǝtta Nimrimdiki sularmu ⱪurup ketidu. \f □ \fr 48:34 \ft \+bd «...nalǝ-pǝryadlar Ⱨǝxbondin kɵtürülüp, Yaⱨazƣiqǝ wǝ Elealaⱨƣiqǝ yetidu...»\+bd* — Elealaⱨ Ⱨǝxbonning ximaliy tǝripidin 2 kilometr yiraⱪ; Yaⱨaz uning jǝnubiy tǝripidin 2 kilometr yiraⱪ. Bu üqisi Moabning ximaliƣa jaylaxⱪan. Zoar, Ⱨoronaim wǝ Əglat-Xelixiya Moabning jǝnubiƣa jaylaxⱪan. Ayǝtning omumiy mǝnisi, «tajawuzluⱪ baxlandi» degǝn bolup, bu hǝwǝr Moabning pütkül zeminiƣa pur ketidu.\f*  \x + \xo 48:34 \xt Yǝx. 15:5, 6\x*  
\v 35 Mǝn Moabta «yuⱪiri jaylar»da ⱪurbanliⱪ ⱪilƣuqilarni wǝ yat ilaⱨlarƣa huxbuy yaⱪⱪuqilarni yoⱪitimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 48:35 \ft \+bd «yuⱪiri jaylar»\+bd* — butpǝrǝslikkǝ atap beƣixlanƣan jaylar idi.\f*   
\m
\v 36 — Xunga Mening ⱪǝlbim Moab üqün nǝydǝk mungluⱪ mǝrsiyǝ kɵtüridu; Mening ⱪǝlbim Kir-Ⱨǝrǝstikilǝr üqünmu nǝydǝk mungluⱪ mǝrsiyǝ kɵtüridu; qünki u igiliwalƣan bayliⱪ-hǝzinilǝr yoⱪap ketidu.  
\v 37 Ⱨǝmmǝ bax taⱪir ⱪildurulƣan, ⱨǝmmǝ saⱪal qüxürülgǝn; ⱨǝmmǝ ⱪol titma-titma kesilgǝn, ⱨǝmmǝ qatiraⱪⱪa bɵz kiyilgǝn. \f □ \fr 48:37 \ft \+bd «Ⱨǝmmǝ bax taⱪir ⱪildurulƣan, ⱨǝmmǝ saⱪal qüxürülgǝn; ⱨǝmmǝ ⱪol titma-titma kesilgǝn, ⱨǝmmǝ qatiraⱪⱪa bɵz kiyilgǝn»\+bd* — demisǝkmu, bu ⱨǝrikǝtlǝrning ⱨǝmmisi ⱪattiⱪ matǝmni bildüridu.\f*  \x + \xo 48:37 \xt Yǝx. 15:2, 3; Yǝr. 47:5\x*  
\v 38 Moabning barliⱪ ɵy ɵgziliri üstidǝ wǝ mǝydanlarda matǝm tutuxtin baxⱪa ix bolmaydu; qünki Mǝn Moabni ⱨeqkimgǝ yaⱪmaydiƣan bir ⱪaqidǝk qeⱪip taxlaymǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar,  
\v 39 — ular piƣandin zarlixidu; \add Moab\add* xunqilik parǝ-parǝ ⱪiliwetiliduki, u hijalǝttin kɵpqilikkǝ arⱪisini ⱪilidu; Moab ǝtrapidiki ⱨǝmmǝ tǝripidin rǝswa ⱪilinidiƣan, wǝⱨimǝ salƣuqi obyekt bolidu.\f □ \fr 48:39 \ft \+bd «wǝⱨimǝ salƣuqi obyekt»\+bd* — baxⱪilar Moabning bexiƣa qüxkǝn apǝtkǝ ⱪarap «bundaⱪ dǝⱨxǝtlik ix ɵz beximizƣimu qüxǝrmu?» dǝp wǝⱨimigǝ qüxidu.\f*   
\m
\v 40 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, birsi bürküttǝk ⱪanatlirini kerip \add pǝrwaz ⱪilip\add*, Moab üstigǝ xungƣup qüxidu. \x + \xo 48:40 \xt Yǝr. 4:13\x*  
\v 41 Xǝⱨǝrliri ixƣal bolidu, istiⱨkamlar igiliwelinidu; xu küni Moabdiki palwanlarning yüriki tolƣaⱪⱪa qüxkǝn ayalning yürikidǝk bolidu. \f □ \fr 48:41 \ft \+bd «xǝⱨǝrliri ixƣal bolidu»\+bd* — «xǝⱨǝrliri»ning baxⱪa tǝrjimisi «Keriyot» (xǝⱨǝrning ismi).\f*  
\v 42 Moab ǝl ⱪataridin yoⱪitilidu; qünki u Pǝrwǝrdigar aldida ⱨakawurluⱪ ⱪilƣan;  
\v 43 wǝⱨxǝt, ora wǝ ⱪiltaⱪ bexinglarƣa qüxüxni kütmǝktǝ, i Moabda turuwatⱪanlar, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 44 — wǝⱨxǝttin ⱪaqⱪan oriƣa yiⱪilidu; oridin qiⱪⱪan ⱪiltaⱪⱪa tutulidu; qünki uning üstigǝ, yǝni Moab üstigǝ jazalinix yilini qüxürimǝn — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 48:44 \ft \+bd «jazalinix yili»\+bd* — ibraniy tilida «yoⱪlinixi yili».\f*   
\m
\v 45 Ⱪaqⱪanlar Ⱨǝxbon \add sepilining\add* daldisida turup amalsiz ⱪalidu; qünki Ⱨǝxbondin ot, ⱨǝm \add mǝⱨrum\add* Siⱨon \add padixaⱨ\add*ning zemini otturisidin bir yalⱪun partlap qiⱪidu wǝ Moabning qekilirini, soⱪuxⱪaⱪ hǝlⱪning bax qoⱪⱪilirini yutuwalidu. \f □ \fr 48:45 \ft \+bd ⱪaqⱪanlar Ⱨǝxbon sepilining daldisida turup Amalsiz ⱪalidu; qünki Ⱨǝxbondin ot, ⱨǝm (mǝⱨrum) Siⱨon padixaⱨning zemini otturisidin bir yalⱪun partlap qiⱪidu»\+bd* — Amoriylarning padixaⱨi Siⱨon nǝqqǝ yüz yil ilgiri Ⱨǝxbon xǝⱨirini ixƣal ⱪilƣan, andin keyin Moabning pütkül zeminini igiliwalƣanidi («Qɵl.» 21:28-29ni kɵrüng). \+bd «ot.... Moabning qekilirini, soⱪuxⱪaⱪ hǝlⱪning bax qoⱪⱪilirini yutuwalidu»\+bd* — «qekilirini... bax qoⱪⱪilirini...» bǝlkim Moabning ⱨǝmmisini, jümlidin «bax bolƣanlarni» ɵz iqigǝ elixi mumkin. Yǝrǝmiyaning bexariti aldin’ala kɵrsǝtkǝn bu ⱨalakǝt tehimu ⱪǝdimki yǝnǝ bir bexarǝtning ǝmǝlgǝ axuruluxi bolidu («Qɵl.» 24:17ni wǝ 21:28-29ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 48:45 \xt Qɵl. 21:28\x*  
\v 46 Ⱨalingƣa way, i Moab! Kemoxⱪa tǝwǝ bolƣan ǝl nabut boldi; oƣulliring ǝsirgǝ qüxidu, ⱪizliring sürgün bolidu.  
\v 47 Lekin, ahirⱪi zamanlarda Moabni sürgünlükidin ⱪayturup ǝsligǝ kǝltürimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\m Moab üstigǝ qiⱪiridiƣan ⱨɵküm muxu yǝrgiqǝ.   
\b  
\b  
\m  
\c 49
\s1 «4» Ammoniylar toƣruluⱪ ⱨɵküm  
\m
\v 1 Ammoniylar toƣruluⱪ. Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Israilning pǝrzǝntliri yoⱪmikǝn? Uning mirashorliri yoⱪmidu? Əmdi nemixⱪa Milkom Gadning zeminiƣa warisliⱪ ⱪildi, Milkomƣa tǝwǝ bolƣan hǝlⱪ nemixⱪa Gadning xǝⱨǝrliridǝ turidu? \f □ \fr 49:1 \ft \+bd «Milkom»\+bd* — Ammoniylar qoⱪunƣan but idi. Gad bolsa Israilning on ikki ⱪǝbilisining biri; ularƣa ǝslidǝ tǝⱪsim ⱪilinƣan zemin Iordan dǝryasining xǝrⱪi tǝripidǝ idi. Yǝrǝmiya bexarǝt bǝrgǝn waⱪitta, Gadtikilǝr heli baldur Asuriyǝ imperiyǝsi tǝripidin sürgün bolƣanidi. Keyin ǝsliy ⱪoxniliri bolƣan Ammoniylar ularning zeminini igiliwalƣanidi. Huda ularƣa: «Bu zeminni Ɵz hǝlⱪimgǝ tǝⱪsim ⱪilƣanidim, ular ⱪaytip kelip uningƣa ⱪaytidin igidarqiliⱪ ⱪilidu» dǝp agaⱨlanduridu.\f*  \x + \xo 49:1 \xt Am. 1:13\x*  
\v 2 Xunga mana, xu künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Ammoniylarning Rabbaⱨ xǝⱨiridǝ jǝng sadalirini anglitimǝn; u harabilik dɵng bolidu; tǝwǝ xǝⱨǝrliri ot ⱪoyup küydürülidu; Israil ⱪaytidin ɵzlirini igiliwalƣanlarƣa igidarqiliⱪ ⱪilidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \x + \xo 49:2 \xt Am. 1:14\x*  
\v 3 — Zarlanglar, i Ⱨǝxbon! Qünki Ayi xǝⱨiri harabǝ ⱪilinƣan! Rabbaⱨ ⱪizliri, ɵzünglarƣa bɵz rǝhtni baƣlap matǝm tutunglar; sepil iqidǝ uyan-buyan patiparaⱪ yügürünglar; qünki Milkom wǝ uning kaⱨinliri, uningƣa tǝwǝlik ǝmirliri sürgün bolidu. \f □ \fr 49:3 \ft \+bd «sepil iqidǝ uyan-buyan patiparaⱪ yügürünglar»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ɵzünglar titma-titma tilinƣan ⱨalda uyan-buyan yügürünglar». \+bd «Milkom»\+bd* — Ammoniylarning bir buti idi. Baxⱪa ismi «Molǝk» idi.\f*  \x + \xo 49:3 \xt Yǝx. 32:12; Yǝr. 4:8; 6:26; 48:7 \x*  
\v 4 Nemixⱪa küq-ⱨǝywitingni danglaysǝn? Sening küqüng eⱪip ketiwatidu, i: «Kim manga yeⱪinlixixⱪa petinalisun?» dǝp ɵz bayliⱪliringƣa tayanƣan, asiyliⱪ ⱪilƣuqi ⱪiz! \x + \xo 49:4 \xt Yǝr. 21:13; 48:7\x*  
\v 5 Mana, Mǝn barliⱪ ǝtrapingdikilǝrdin wǝⱨxǝt qiⱪirip üstünggǝ qüxürimǝn, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar, — xuning bilǝn silǝr ⱨǝrbiringlar ⱨǝydiwetilisilǝr, aldi-kǝybinggǝ ⱪarimay ⱪaqisilǝr; ⱪaqⱪanlarni yǝnǝ yiƣƣuqi ⱨeqkim bolmaydu.  
\v 6 Lekin keyinki künlǝrdǝ, Ammoniylarni sürgünlükidin ⱪayturup ǝsligǝ kǝltürimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\m  
\s1 «5» Edom toƣruluⱪ ⱨɵküm  
\m
\v 7 Edom toƣruluⱪ: Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Temanda ⱨazir danaliⱪ tepilmamdu? Danixmǝnliridin nǝsiⱨǝt yoⱪap kǝttimu? Ularning danaliⱪini dat besip ⱪalƣanmu?! \f □ \fr 49:7 \ft \+bd «Edom toƣruluⱪ: ...»\+bd* — bu bexarǝt (7-22)ning Tǝwrattiki «Obadiya» degǝn ⱪisim bilǝn kɵp ortaⱪ yǝrliri bar. Obadiyaƣa «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ qüxǝndürginimizdǝk ixinimizki, Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr Hudaning yolyoruⱪi bilǝn ilgiriki pǝyƣǝmbǝr Obadiyaning bexaritidiki kɵp sɵzlǝrni nǝⱪil kǝltüridu. Ikki bexarǝtning bǝzi yǝrliri ohximiƣaqⱪa, sɵzliridiki pǝrⱪlǝrni tepip selixturuxning kɵp ǝⱨmiyiti bar. \+bd «Temanda ⱨazir danaliⱪ tepilmamdu? Danixmǝnliridin nǝsiⱨǝt yoⱪap kǝttimu? Ularning danaliⱪini dat besip ⱪalƣanmu?!»\+bd* — Teman Edomdiki qong xǝⱨǝr. Edomdikilǝr ɵz danixmǝnliri bilǝn intayin mǝƣrurlinatti.\f*  \x + \xo 49:7 \xt Ob. 8\x*  
\v 8 Burulup ⱪeqinglar, pinⱨan jaylardin turalƣu tepip turunglar, i Dedanda turuwatⱪanlar! Qünki Mǝn Əsawƣa tegixlik balayi’apǝtni, yǝni uni jazalaydiƣan künini bexiƣa qüxürimǝn. \f □ \fr 49:8 \ft \+bd «pinⱨan jaylar»\+bd* — ibraniy tilida «qongⱪur jaylar» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. U bǝlkim ⱨǝrhil ƣar-ɵngkürlǝrni ɵz iqigǝ alidu. \+bd «Mǝn Əsawƣa tegixlik balayi’apǝtni, yǝni uni jazalaydiƣan künini bexiƣa qüxürimǝn»\+bd* — Edomning baxⱪa ismi «Əsaw» idi. Muxu bexarǝttǝ «Edom» yaki «Əsaw» uning ǝwladliri bolƣan Edomluⱪlarni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 49:8 \xt Yǝr. 25:23\x*  
\v 9 Üzüm üzgüqilǝr yeningƣa kǝlsimu, ular azraⱪ wasanglarni ⱪalduridu ǝmǝsmu? Oƣrilar keqilǝp yeningƣa kirsimu, ular ɵzlirigǝ quxluⱪla buzup, oƣrilaydu ǝmǝsmu? \f □ \fr 49:9 \ft \+bd «Üzüm üzgüqilǝr yeningƣa kǝlsimu, ular azraⱪ wasanglarni ⱪalduridu ǝmǝsmu?»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ üzüm ⱨosulini alƣanda üzgüqilǝr kǝmbǝƣǝllǝrning teriwelixi üqün bir’az wasanglarni ⱪaldurux kerǝk idi («Law.» 19:10). Asiyadiki bǝzi dɵlǝtlǝrdǝ bu bir adǝtkǝ aylinip ⱪalƣan.\f*  \x + \xo 49:9 \xt Ob. 5\x*  
\v 10 Mǝn Əsawni yalingaqliwetimǝn, u yoxurunƣudǝk jay ⱪalmiƣuqǝ dalda jaylirini eqip taxlaymǝn; uning nǝsli, ⱪerindaxliri ⱨǝm ⱪoxniliri yoⱪaydu; u ɵzi yoⱪ bolidu.  
\v 11 Lekin yetim-yesirliringni ⱪaldur, Mǝn ularning ⱨayatini saⱪlaymǝn; tul hotuninglar Manga tayansun.  
\v 12 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, \add ƣǝzipimning\add* ⱪǝdǝⱨidin iqixkǝ tegixlik bolmiƣanlar qoⱪum uningdin iqmǝy ⱪalmaydiƣan yǝrdǝ, sǝn jazalanmay ⱪalamsǝn? Sǝn jazalanmay ⱪalmaysǝn; sǝn qoⱪum uningdin iqisǝn. \f □ \fr 49:12 \ft \+bd «ƣǝzipimning ⱪǝdǝⱨidin iqixkǝ tegixlik bolmiƣanlar»\+bd* — Yǝⱨuda ǝmǝs, bǝlki tajawuzqilarning ɵtǝr yoliƣa «tasadipiy» udul kelip ⱪalƣan, Yǝⱨudaning wǝ baxⱪa ǝllǝrning gunaⱨliri bilǝn munawǝtsiz bolƣan baxⱪa ǝllǝrni kɵrsitixi mumkin.\f*  
\v 13 Qünki Ɵz namim bilǝn ⱪǝsǝm iqkǝnmǝnki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Bozraⱨ dǝⱨxǝt basidiƣan ⱨǝm rǝswa ⱪilinidiƣan bir obyekti, harabilik wǝ lǝnǝt sɵzi bolidu; uning ǝtrapidiki xǝⱨǝrliri daimliⱪ harabilik bolidu.\f □ \fr 49:13 \ft \+bd «Ɵz namim bilǝn ⱪǝsǝm iqkǝnmǝnki...»\+bd* — ibraniy tilida «Ɵzüm bilǝn ⱪǝsǝm iqkǝnmǝnki». \+bd «Bozraⱨ ... rǝswa ⱪilinidiƣan bir obyekt»\+bd* — «Bozraⱨ» bǝlkim Edomdiki ǝng muⱨim xǝⱨǝr boluxi mumkin idi.\f*   
\m
\v 14 Mǝn Pǝrwǝrdigardin xu bir hǝwǝrni anglaxⱪa muyǝssǝr boldum, — wǝ bir ǝlqi ǝllǝr arisiƣa ǝwǝtilgǝnidi —  
\m U: «Uningƣa ⱨujum ⱪilixⱪa yiƣilinglar! Uningƣa jǝng ⱪilixⱪa ornunglardin turunglar!» — dǝp hǝwǝr beridu.\f □ \fr 49:14 \ft \+bd «bir ǝlqi ǝllǝr arisiƣa ǝwǝtilgǝnidi»\+bd* — «ǝllǝr» Israilƣa yat bolƣan ǝllǝrni kɵrsitidu. \+bd «Uningƣa jǝng ⱪilixⱪa ornunglardin turunglar»\+bd* — «uningƣa» yǝni Edomƣa. Bǝlkim bu ǝlqi düxmǝn ǝllǝrning biridin qiⱪⱪan bolup, u baxⱪa ǝllǝrni Edomni yoⱪitixⱪa qaⱪiridu.\f*  \x + \xo 49:14 \xt Ob. 1\x*   
\m
\v 15 Mana, Mǝn seni ǝllǝr arisida kiqik,  
\m Insanlar arisida kǝmsitilgǝn ⱪilimǝn.\f □ \fr 49:15 \ft \+bd «Mǝn seni ǝllǝr arisida kiqik, insanlar arisida kǝmsitilgǝn ⱪilimǝn»\+bd* — «seni» — Huda ⱨazir Edomni «seni» dǝp, ularƣa biwasitǝ sɵz ⱪilidu.\f*   
\m
\v 16 Sening ɵzgilǝrgǝ dǝⱨxǝt salidiƣanliⱪing,  
\m Kɵnglüngdiki tǝkǝbburluⱪung ɵzüngni aldap ⱪoydi;  
\m Ⱨǝy tik ⱪiyaning yeriⱪliri iqidǝ turƣuqi,  
\m Turalƣung egizlikning yuⱪiri tǝripidǝ bolƣuqi,  
\m Gǝrqǝ sǝn qanggangni bürkütningkidǝk yuⱪiri yasisangmu,  
\m Mǝn xu yǝrdin seni qüxüriwetimǝn,  
\m — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 49:16 \ft \+bd «Ⱨǝy tik ⱪiyaning yeriⱪliri iqidǝ turƣuqi, turalƣung egizlikning yuⱪiri tǝripidǝ bolƣuqi»\+bd* — demisǝkmu, Edom pinⱨanraⱪ, qiⱪix intayin tǝs bolƣan taƣliⱪ rayonda idi. «Tik ⱪiya» («Sela») degǝn sɵz Moabning «Sela» isimlik (ⱨazirⱪi «Petra»), intayin pinⱨan bir xǝⱨirini kɵrsitiximu mumkin.\f*  \x + \xo 49:16 \xt Yǝr. 48:29\x*   
\m
\v 17 — Wǝ Edom tolimu wǝⱨimilik bolidu;  
\m Edomdin ɵtidiƣanlarning ⱨǝmmisi uning barliⱪ yara-wabaliri tüpǝylidin wǝⱨimigǝ qüxüp, ux-ux ⱪilidu.\x + \xo 49:17 \xt Yǝr. 50:13\x*   
\m
\v 18 Sodom, Gomorra wǝ ularning ǝtrapidiki xǝⱨǝrliri bilǝn birgǝ ɵrüwetilgǝndǝk Edommu xundaⱪ bolidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — ⱨeqkim xu yǝrdǝ turmaydu, insan baliliri xu yǝrdǝ olturaⱪlaxmaydu. \x + \xo 49:18 \xt Yar. 19:25; Yǝr. 50:40; Am. 4:11\x*  
\v 19 Mana, Iordan dǝryasidiki qawar-qatⱪalliⱪtin qiⱪip, daim eⱪip turidiƣan xu sular boyidiki yaylaⱪtiki \add ⱪoylarni\add* tarⱪatⱪan bir xirdǝk Mǝn \add Edomdikilǝrni\add* bǝdǝr ⱪaqⱪuzimǝn. Əmdi kimni halisam Mǝn uni Edomning üstigǝ tiklǝymǝn; qünki Manga kim tǝng kelǝlǝydu? Kim Meningdin ⱨesab elixⱪa Meni qaⱪiralaydu? Mening aldimda turalaydiƣan pada baⱪⱪuqi barmu? \f □ \fr 49:19 \ft \+bd «daim eⱪiwatⱪan xu sular»\+bd* — Iordan dǝryasining ɵzi.\f*  \x + \xo 49:19 \xt Ayup 41:2; Yǝr. 12:5; 50:44\x*  
\v 20 Xunga Pǝrwǝrdigarning Edomni jazalaxtiki mǝⱪsitini, xuningdǝk Temandikilǝrni jazalax niyitini anglanglar: ularning kiqiklirimu tartip epketilidu; bǝrⱨǝⱪ, ⱪilmixliri tüpǝylidin Pǝrwǝrdigar uning yayliⱪini wǝyranǝ ⱪilidu. \x + \xo 49:20 \xt Yǝr. 50:45\x*  
\v 21 Ularning yiⱪilip kǝtkǝn sadasini anglap yǝr yüzidikilǝr tǝwrinip ketidu; nalǝ-pǝryadliri «Ⱪizil dengiz»ƣiqǝ anglinidu.  
\v 22 Mana, birsi bürküttǝk ⱪanat yeyip pǝrwaz ⱪilip, Bozraⱨ üstigǝ xungƣup qüxidu. Xu küni Edomdiki palwanlarning yüriki tolƣaⱪⱪa qüxkǝn ayalning yürikidǝk bolidu.\f □ \fr 49:22 \ft \+bd «Bozraⱨ»\+bd* — intayin yuⱪiri ⱪiya tax üstigǝ, «bürkütning qanggili»dǝk jaylaxⱪanidi.\f*  \x + \xo 49:22 \xt Yǝr. 48:40,41\x*   
\b  
\m  
\s1 «6» Suriyǝ paytǝhti Dǝmǝxⱪ toƣruluⱪ ⱨɵküm  
\m
\v 23 Dǝmǝxⱪ toƣruluⱪ: —  
\m Hamat, Arpad xǝⱨiridikilǝr hijalǝtkǝ ⱪaldurulidu; qünki ular xum hǝwǝr anglaydu; ularning yüriki su bolup ketidu; dawulƣup kǝtkǝn dengizdǝk ular ⱨeq tinqlinalmaydu. \f □ \fr 49:23 \ft \+bd «dawulƣup kǝtkǝn dengizdǝk ular ⱨeq tinqlinalmaydu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «dawulƣup kǝtkǝn dengizdǝk ularning kɵngülliri ⱨeq aram tapmaydu». Hamat ⱨǝm Arpad degǝn ikki xǝⱨǝr Neboⱪadnǝsar Misirƣa yürüx ⱪilƣan qaƣda (miladiyǝdin ilgiriki 604-yili) besip ɵtkǝn jaylar idi. Xübⱨisizki, Neboⱪadnǝsar ularƣimu ⱨujum ⱪilƣanidi. Muxu ikki xǝⱨǝr Dǝmǝxⱪning ximaliy tǝripidiki kiqik padixaⱨliⱪlar idi.\f*  \x + \xo 49:23 \xt Yǝx. 17:1\x*  
\v 24 Dǝmǝxⱪ zǝiplǝxti, ⱪeqixⱪa burulidu; uni wǝⱨimǝ basidu; azablar tolƣaⱪⱪa qüxkǝn ayalni tutⱪandǝk, azab wǝ dǝrd-ⱪayƣu uni tutidu. \x + \xo 49:24 \xt Yǝr. 4:31; 6:24; 30:6\x*  
\v 25 Nam-dangⱪi qiⱪⱪan yurt, Mǝn ⱨuzur alƣan xǝⱨǝr xu dǝrijidǝ taxliwetilgǝn bolidu!  
\v 26 Xunga uning yigitliri koqilirida yiⱪilidu, jǝnggiwar palwanlar xu küni yoⱪitilidu, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar;  
\v 27 — ⱨǝm Mǝn Dǝmǝxⱪning sepiligǝ bir ot yaⱪimǝn, u Bǝn-Ⱨadadning ordilirini yutuwalidu.\f □ \fr 49:27 \ft \+bd «Bǝn-Ⱨadad»\+bd* — Dǝmǝxⱪning kɵpligǝn padixaⱨlirining ismi idi.\f*  \x + \xo 49:27 \xt Am. 1:4,14\x*   
\b  
\m  
\s1 «7» Kedar ⱨǝm Ⱨazor toƣruluⱪ ⱨɵküm  
\m
\v 28 Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar yǝnggǝn Kedar toƣruluⱪ ⱨǝm Ⱨazorning padixaⱨliⱪliri tuƣuluⱪ sɵz: —  
\m Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Ornungdin tur, Kedarƣa ⱨujum ⱪilip, xǝrⱪtiki adǝmlǝrni bulang-talang ⱪil!» — deyilidu; \f □ \fr 49:28 \ft \+bd «Ornungdin tur, Kedarƣa ⱨujum ⱪilip, xǝrⱪtiki adǝmlǝrni bulang-talang ⱪil!»\+bd* — bu sɵz Neboⱪadnǝsarning ⱪoxuniƣa eytilixi mumkin. Kedar wǝ Ⱨazormu qarwiqi kɵqmǝn hǝlⱪ bolup, qedirda yaxap, sepil-dǝrwaziliⱪ bolmiƣan, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 29 Ⱨujum ⱪilƣanlar ularning qedirliri ⱨǝm padilirini elip ketidu; ularning qedir pǝrdiliri, barliⱪ ⱪaqa-ⱪuqa, tɵgilirini bulap ketidu; hǝⱪ ularƣa: «Tǝrǝp-tǝrǝplǝrni wǝⱨimǝ basidu!» dǝp warⱪiraydu.  
\v 30 Ⱪeqip ketinglar, bǝdǝr tikip pinⱨan jaylardin turalƣu tepip turunglar, i Ⱨazordikilǝr, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — qünki Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar silǝrgǝ jǝng ⱪilixⱪa ⱪǝst ⱪilƣan, silǝrgǝ ⱪarap niyiti buzulƣan.   
\m
\v 31 — Ornungdin tur, sepil-dǝrwazilarƣa igǝ bolmiƣan aramhuda yaxap, tinq-aman turƣan ǝlgǝ jǝng ⱪilixⱪa qiⱪ; ular yalƣuz turidu — dǝydu Pǝrwǝrdigar, \f □ \fr 49:31 \ft \+bd «Ornungdin tur, sepil-dǝrwazilarƣa igǝ bolmiƣan aramhuda yaxap, tinq-aman turƣan ǝlgǝ jǝng ⱪilixⱪa qiⱪ; ular yalƣuz turidu»\+bd* — bu sɵzmu bǝlkim Neboⱪadnǝsarning ⱪoxuniƣa eytilixi mumkin. Kedar wǝ Ⱨazordikilǝr qedirlarda turup, ⱨeq sepil-dǝrwaziliⱪ bolƣan ǝmǝs.\f*  
\v 32 — ularning tɵgiliri olja, top-top mal-waranliri ƣǝniymǝt bolidu; Mǝn qekǝ qaqlirini qüxürgǝnlǝrni tɵt xamalƣa tarⱪitimǝn, ularning bexiƣa ⱨǝr ǝtrapidin külpǝt qüxürimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; \f □ \fr 49:32 \ft \+bd «qekǝ qaqlirini qüxürgǝnlǝr»\+bd* — «qekǝ qaqlirini qüxürgüx» Kedardikilǝr ⱨǝm Ⱨazordikilǝrning aditi bolsa kerǝk idi.\f*  \x + \xo 49:32 \xt Yǝr. 9:25; 25:23\x*  
\v 33 — Ⱨazor bolsa qilbɵrilǝrning turalƣusi, mǝnggügǝ wǝyranǝ bolidu. Ⱨeqkim xu yǝrdǝ turmaydu, insan baliliri xu yǝrdǝ olturaⱪlaxmaydu. \x + \xo 49:33 \xt Yǝr. 9:10; 10:22\x*   
\b  
\m  
\s1 «8» Elam toƣruluⱪ ⱨɵküm  
\m
\v 34 Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiya tǝhtkǝ olturƣan dǝslǝpki waⱪitlirida, Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrgǝ kǝlgǝn Pǝrwǝrdigarning sɵzi mundaⱪ idi: —   
\m
\v 35 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn Elamning ƣolluⱪ küqi bolƣan oⱪyasini sundurimǝn. \f □ \fr 49:35 \ft \+bd «Elamning ƣolluⱪ küqi bolƣan oⱪyasi...»\+bd* — Elam ⱨazirⱪi Iran zeminida turƣan bir hǝlⱪ idi. Elamning ⱪoxunining qǝnlǝp atidiƣan, dǝⱨxǝtlik mǝrgǝn oⱪyaqiliri bilǝn dangⱪi qiⱪⱪanidi.\f*  
\v 36 Asmanlarning tɵt qetidin tɵt xamalni qiⱪirip Elamning üstigǝ qüxürimǝn; Mǝn ularni bu tɵt xamalƣa tarⱪitimǝn; xuning bilǝn Elamdin ⱨǝydǝlgǝnlǝrning barmaydiƣan ǝl-mǝmlikǝtlǝr ⱪalmaydu.  
\v 37 Mǝn Elamni düxmǝnliri aldida ⱨǝm jenini izdigüqilǝrning aldida dǝkkǝ-dükkigǝ qüxürimǝn; dǝⱨxǝtlik ƣǝzipimni bexiƣa tɵküp, külpǝtlǝrni qüxürimǝn; ularni bǝrbat ⱪilƣuqǝ Mǝn ⱪiliqni ularning kǝynidin ⱪoƣlaxⱪa ǝwǝtimǝn.  
\v 38 Mǝn Ɵz tǝhtimni Elamda tiklǝymǝn, xu yǝrdin padixaⱨi wǝ xaⱨzadilirini yoⱪ ⱪilimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 39 — Lekin ahirⱪi zamanlarda, Mǝn Elamni sürgünlükidin ⱪayturup ǝsligǝ kǝltürimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 49:39 \xt Yǝr. 48:47\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 50
\s1 «9» Babil toƣruluⱪ ⱨɵküm  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Babil toƣruluⱪ, yǝni Kaldiylǝrning zemini toƣruluⱪ eytⱪan sɵz: —   
\m
\v 2 Əllǝr arisida xu hǝwǝrni elan ⱪilip jakarlanglar, tüƣ kɵtürünglar; jakarlanglar, uni yoxurmanglar! — «Babil ixƣal ⱪilindi; Bǝl bolsa hijalǝtkǝ ⱪalduruldi, Marduk patiparaⱪ bolup kǝtti; Babilning oyma butliri hijalǝtkǝ ⱪalduruldi, yirginqlik nǝrsiliri patiparaⱪqiliⱪⱪa qüxti!» — dǝnglar. \f □ \fr 50:2 \ft \+bd «Əllǝr arisida xu hǝwǝrni elan ⱪilip jakarlanglar...! — «Babil ixƣal ⱪilindi; Bǝl bolsa hijalǝtkǝ ⱪalduruldi, Marduk patiparaⱪ bolup kǝtti; Babilning oyma butliri hijalǝtkǝ ⱪalduruldi, yirginqlik nǝrsiliri patiparaⱪqiliⱪⱪa qüxti»\+bd* — Babil xǝⱨirining ixƣal ⱪilinixi Israilning birinqi sürgünidin 70 yil keyin (miladiyǝdin ilgiriki 539-yili) Pars imperiyǝsi tǝripidin bolƣan. «Bǝl» ⱨǝm «Marduk» (yaki «Merodaⱪ») Babildiki ikki qong butning ismi idi.\f*  \x + \xo 50:2 \xt Yǝx. 46:1; Yǝr. 51:44\x*  
\v 3 Qünki ximaldin uningƣa jǝng ⱪilmaⱪqi bolƣan bir ǝl kelidu; u uning zeminini wǝyran ⱪilidu, ⱨeqkim xu yǝrdǝ turmaydu; insan ⱨǝm ⱨaywanmu ⱪeqip ketidu, ular yoⱪ bolidu.  
\v 4 Xu künlǝrdǝ, xu qaƣda, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Israil hǝlⱪi kelidu, ular ⱨǝm Yǝⱨuda hǝlⱪi bilǝn billǝ kelidu, ular yiƣliƣan ⱨalda mengip Pǝrwǝrdigar Hudasini izdǝxkǝ kelidu.  
\v 5 Ular Zionning yolini soraydu, yüzlirini uningƣa ⱪaritip: «Ⱨǝrgiz untulmas mǝnggülük bir ǝⱨdǝ bilǝn ɵzimizni Pǝrwǝrdigarƣa baƣlayli» — dǝydu.   
\m
\v 6 — Mening hǝlⱪim azƣan ⱪoylardur; ularning baⱪⱪuqiliri ularni azdurƣan, ularni taƣlarda tenitip yürgǝn; ular taƣdin dɵnggǝ kezip yürüp, ɵz aramgaⱨini untuƣandur.  
\v 7 Ularni uqratⱪanlarning ⱨǝmmisi ularni yǝp kǝtkǝn, küxǝndiliri ular toƣruluⱪ: «Bizdǝ \add bu ixlarda\add* ⱨeq gunaⱨ yoⱪ, qünki ular ata-bowilirining ümidi bolƣan Pǝrwǝrdigar, yǝni ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning yaylaⱪ-turalƣusi bolƣan Pǝrwǝrdigarning aldida gunaⱨ sadir ⱪilƣan!» — degǝn.\x + \xo 50:7 \xt Yǝr. 31:23\x*   
\m
\v 8 \add I hǝlⱪim\add*, Babil otturisidin ⱪeqinglar, kaldiylǝrning zeminini taxlap qiⱪinglar, padini yetǝkligüqi tekilǝrdǝk bolunglar. \f □ \fr 50:8 \ft \+bd «I hǝlⱪim, Babil otturisidin ⱪeqinglar, ... padini yetǝkligüqi tekilǝrdǝk bolunglar»\+bd* — bu sɵzgǝ ⱪariƣanda ottura xǝrⱪtiki bǝzi padiqilar tekilǝrni ⱪoy padiliriƣa «yetǝkqi rol»da ixlitidu. Xunga «padini yetǝkligüqi tekilǝrdǝk bolunglar» degini, «birinqi bolup Babildin qiⱪip, baxⱪilarƣa ülgǝ bolunglar» degǝn mǝnidǝ.\f*  \x + \xo 50:8 \xt Yǝx. 48:20; Yǝr. 51:6; Wǝⱨ. 18:4\x*  
\v 9 — Qünki mana, ximaliy zemindin Babilƣa ⱨujum ⱪilmaⱪqi bolƣan zor bir top uluƣ ǝllǝrni ⱪozƣaymǝn; ular ɵzlirini uningƣa ⱪarxi sǝpkǝ ⱪoxidu; xuning bilǝn Babil xu yǝrdin qiⱪⱪanlar tǝripidin ǝsirgǝ qüxidu. Ularning oⱪlirining ⱨǝmmisi batur mǝrgǝnlǝrningkidǝk bolidu; ularning ⱨeqⱪaysisi jǝngdin ⱪuruⱪ ⱪol kǝlmǝydu. \f □ \fr 50:9 \ft \+bd «Ularning oⱪlirining ⱨǝmmisi batur mǝrgǝnlǝrningkidǝk bolidu; ularning ⱨeqⱪaysisi jǝngdin ⱪuruⱪ ⱪol kǝlmǝydu»\+bd* — demǝk, bǝtlǝngǝn ⱨǝrbir oⱪi zayǝ kǝtmǝydu. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Oⱪlirining ⱨǝmmisi jǝngdin ⱪoli ⱪuruⱪ (oljisiz) ⱪaytip kǝlmǝydiƣan batur jǝngqilǝrdǝk bolidu...».\f*  
\v 10 Kaldiyǝ bolsa olja bolidu; olja alƣan barliⱪ buliƣuqilar uningdin ⱪanaǝtlinidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar;  
\v 11 — Qünki silǝr xadlanƣansilǝr, silǝr yayrap kǝtkǝnsilǝr, i mirasim bolƣan \add hǝlⱪimni\add* bulang-talang ⱪilƣuqilar! Qünki silǝr qemǝndǝ turƣan mozaylardǝk sǝkrigǝnsilǝr, ayƣirlardǝk huxalliⱪtin kixnigǝnsilǝr!  
\v 12 Əmdi ana \add yurtung\add* zor hijalǝtkǝ ⱪaldurulidu; rǝswaqiliⱪ seni tuƣƣuqini ⱪaplaydu; mana, u ǝllǝrning daxⱪili, — bir janggal, ⱪaƣjiraⱪ yǝr wǝ qɵl-bayawan bolup ⱪalidu.  
\v 13 Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi tüpǝylidin, uning ⱨeq aⱨalisi bolmaydu, bǝlki toluⱪ taxliwetilgǝn bolidu; Babildin ɵtidiƣanlarning ⱨǝmmisi uning barliⱪ yara-wabaliri tüpǝylidin wǝⱨimigǝ qüxüp ux-ux ⱪilidu.\x + \xo 50:13 \xt Yǝr. 49:17\x*   
\b  
\m
\v 14 Babilƣa jǝng ⱪilix üqün uning ǝtrapida sǝpkǝ tizilinglar, barliⱪ oⱪyaqilar; uningƣa etinglar, oⱪlarni ⱨeq ayimanglar; qünki u Pǝrwǝrdigar aldida gunaⱨ sadir ⱪilƣan.  
\v 15 Uning ǝtrapida jǝng quⱪanlirini kɵtürünglar; u tǝslim bolup ⱪol kɵtüridu; munarliri ɵrülidu, sepilliri ƣulitilidu; qünki bu Pǝrwǝrdigarning alƣan ⱪisasidur. Uningdin ⱪisas elinglar; u baxⱪilarƣa nemǝ ⱪilƣan bolsa uningƣimu xuni ⱪilinglar. \x + \xo 50:15 \xt Wǝⱨ. 18:6\x*  
\v 16 Babildin uruⱪ teriƣuqi ⱨǝm ⱨosul waⱪtidiki orƣaⱪ salƣuqilarni yoⱪ ⱪilinglar; zulumkarning ⱪiliqining ⱪorⱪunqi tüpǝylidin bularning ⱨǝrbiri ɵz eligǝ ⱪaytip, ⱨǝrbiri ɵz ana yurtiƣa ⱪaqsun!\f □ \fr 50:16 \ft \+bd «bularning ⱨǝrbiri ɵz eligǝ ⱪaytip, ⱨǝrbiri ɵz ana yurtiƣa ⱪaqsun!»\+bd* — «ⱨǝrbiri... ⱨǝrbiri...» bǝlki Babilda «ⱪara ǝmgǝk» ⱪilƣan qǝtǝllik ǝmgǝkqilǝrni kɵrsitidu. Bular nurƣun Yǝⱨudiylarni ɵz iqigǝ alidu, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 17 Israil tarⱪitiwetilgǝn ⱪoy padisidur; xirlar ularni ⱨǝydiwǝtkǝn; dǝslǝptǝ Asuriyǝning padixaⱨi ularni yǝp kǝtkǝn, ahirida bu Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar uning ustihanlirini ezip ƣajiliƣan.  
\v 18 Xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn Asuriyǝning padixaⱨining yeniƣa kelip, uni jazaliƣinimdǝk, mǝn Babil padixaⱨini ⱨǝm zeminini jazalaymǝn. \x + \xo 50:18 \xt 2Pad. 19:35, 37; Yǝx. 37:36, 38\x*  
\v 19 Mǝn Israilni ⱪaytidin ɵz yayliⱪiƣa ⱪayturimǝn, u Karmǝl teƣida, Baxan zeminida ozuⱪlinidu, uning jeni Əfraim teƣi üstidǝ ⱨǝm Gilead zeminida ⱪanaǝtlinidu.  
\v 20 Xu künlǝrdǝ, xu qaƣda, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Israilning ⱪǝbiⱨliki izdǝlsǝ, ⱨeq tepilmaydu; Yǝⱨudaning gunaⱨliri izdǝlsǝ, ⱨeq tepilmaydu; qünki Mǝn ⱪaldurƣan ⱪaldisini kǝqürüm ⱪilimǝn.   
\m
\v 21 — Merataimning zeminiƣa zǝrb bilǝn jǝng ⱪilixⱪa, Pekodta turuwatⱪanlarƣimu jǝng ⱪilixⱪa qiⱪinglar; ularni wǝyran ⱪilinglar, ⱪalduⱪinimu ⱨalak ⱪilinglar, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn nemini sanga buyruƣan bolsam xuni ada ⱪilinglar. \f □ \fr 50:21 \ft \+bd «Merataimning zemini»\+bd* — «Merataim» bolsa Babil zeminining jǝnubidiki bir xǝⱨǝr. Ismi «ikki ⱨǝssilik asiyliⱪ» degǝn mǝnidǝ, Babilning harakterini kɵrsitix üqün ǝtǝy misalƣa elinƣan boluxi kerǝk. «Pekod»dikilǝr aramiyǝdiki hǝlⱪ bolup, Babilƣa ittipaⱪdax idi; «Pekod»ning mǝnisi «jaza»dur. 
\fp  Ayǝttǝ berilgǝn buyruⱪlar yǝnila ximaldin qiⱪⱪan ⱪoxunlarƣa eytilixi kerǝk.\f*  
\v 22 Jǝng sadaliri \add Babil\add* zeminida anglinidu; u zor ⱨalakǝtning sadasidur!  
\v 23 Əslidǝ pütkül yǝr yüzini urƣan bazƣan xu dǝrijidǝ sundurup qeⱪiwetildiƣu! Babil ǝllǝr arisida xunqǝ bir dǝⱨxǝt basⱪuqi bolup qiⱪⱪantiƣu! \f □ \fr 50:23 \ft \+bd «bazƣan»\+bd* — baxⱪa kɵp ǝllǝrni uruwǝtkǝn Babilni kɵrsitidu.\f*  
\v 24 Mǝn sanga tuzaⱪ ⱪurdum; sǝn, i Babil, ⱨeq bilmǝyla uningƣa tutuldung; Pǝrwǝrdigar bilǝn ⱪarxilixixing tüpǝylidin sǝn tepilip tutuldung.  
\v 25 Pǝrwǝrdigar ⱪoral ambirini eqip, ƣǝzipidiki ⱪorallirini elip qiⱪardi; qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar kaldiylǝrning zeminida ⱪilidiƣan ixi bardur.   
\m
\v 26 Uning ⱨǝr qǝt-qǝtliridin kelip uningƣa ⱨujum ⱪilinglar, ambarlirini eqiwetinglar; ɵnqilǝrni dɵwiligǝndǝk uni harabǝ-harabǝ ⱪilip dɵwilǝp wǝyran ⱪilinglar; uning ⱨeqnemisini ⱪaldurmanglar! \f □ \fr 50:26 \ft \+bd «... ambarlirini eqiwetinglar; ɵnqilǝrni dɵwiligǝndǝk uni harabǝ-harabǝ ⱪilip dɵwilǝp wǝyran ⱪilinglar; uning ⱨeqnemisini ⱪaldurmanglar!»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «... ax-buƣdayni saⱪliƣan ambarlirini eqinglar; uni harabǝ-harabǝ ⱪilip dɵwilǝp taxlap, uning ⱨeqnemisini ⱪaldurmanglar!».\f*  
\v 27 Uning barliⱪ torpaⱪlirini ɵltürüwetinglar! Ular soyuluxⱪa qüxsun! Ularning ⱨaliƣa way! Qünki ularning küni, yǝni jazalinix waⱪti yetip kǝldi. \f □ \fr 50:27 \ft \+bd «Uning barliⱪ torpaⱪlirini ɵltürüwetinglar!»\+bd* — «torpaⱪliri» bǝlkim ⱨǝm Babilning sǝrhil mal-waranlirini kɵrsǝtkǝn ⱨǝm xuning bilǝn bir waⱪitta uning sǝrhil lǝxkǝrlirigǝ simwol ⱪilinƣan boluxi mumkin.\f*  
\v 28 Anglanglar! Zionƣa kelip, Pǝrwǝrdigar Hudayimizning ⱪisasini, yǝni ibadǝthanisi üqün alƣan ⱪisasini jakarlaydiƣan, Babil zeminidin ⱪaqⱪan panaⱨ izdigüqilǝrning awazini anglanglar!   
\m
\v 29 Babilƣa ⱨujum ⱪilix üqün oⱪyaqilarni, yǝni barliⱪ kamanni ǝgküqilǝrni qaⱪiringlar; Babilning ǝtrapida bargaⱨ ⱪurup ⱪorxiwelinglar; ⱨeqkimni ⱪaqⱪuzmanglar; ɵz ⱪilmixini ɵz bexiƣa qüxürünglar; u nemilǝrni ⱪilƣan bolsa, uningƣimu xuni ⱪilinglar; qünki u Pǝrwǝrdigarƣa — Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqiƣa ⱪarxi kɵrǝnglǝp kǝtkǝnidi. \x + \xo 50:29 \xt Wǝⱨ. 18:6, 7\x*  
\v 30 Xunga uning yigitliri koqilirida yiⱪilidu; xu künidǝ uning barliⱪ jǝngqi palwanliri yoⱪitilidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 50:30 \xt Yǝr. 49:26\x*   
\m
\v 31 Mana, Mǝn sanga ⱪarxidurmǝn, i kɵrǝnglǝp kǝtkuqi, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — qünki sening kününg, yǝni Mǝn yeningƣa yeⱪin kelip jazalaydiƣan kün yetip kǝldi;  
\v 32 kɵrǝnglǝp kǝtkuqi putlixip yiⱪilidu, ⱨeqkim uni ⱪaytidin yɵlǝp turƣuzmaydu; bǝrⱨǝⱪ, Mǝn uning xǝⱨǝrlirigǝ ot yaⱪimǝn, u uning ǝtrapidikilǝrning ⱨǝmmisini kɵydürüp yutup ketidu.   
\m
\v 33 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: — Israillar Yǝⱨudalar bilǝn billǝ ezilip horluⱪni kɵrgǝn; ularni ǝsir ⱪilƣanlar ularni ⱪattiⱪ ⱪamap tutⱪanidi; ularni ⱪoyuwetixni rǝt ⱪilƣan.  
\v 34 Lekin ularning Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqisi küqlüktur; samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar ularning dǝwasini ǝstayidilliⱪ bilǝn soraydu, xuning bilǝn U ularning zeminiƣa aramliⱪ beridu, Babildikilǝrgǝ aramsizliⱪ yǝtküzidu.  
\v 35 Kaldiylǝr üstigǝ, Babilda turuwatⱪanlar üstigǝ ⱨǝmdǝ Babilning ǝmirliri wǝ danixmǝnliri üstigǝ ⱪiliq qüxidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar;  
\v 36 ⱪiliq palqilar üstigǝ qüxkǝndǝ, ular ⱨamaⱪǝt-ǝhmǝⱪlǝrdǝk kɵrünidu; ⱪiliq ularning palwanliri üstigǝ qüxüp, ular patiparaⱪ bolup ketidu;  
\v 37 ⱪiliq ularning atliri üstigǝ, jǝng ⱨarwiliri üstigǝ, ularning sǝpliridǝ turƣan barliⱪ yat lǝxkǝrlǝr üstigǝ qüxidu, ular ayallardǝk bolidu; ⱪiliq hǝziniliri üstigǝ qüxidu, ular bulang-talang ⱪilinidu.  
\v 38 Ⱪurƣaⱪqiliⱪ ularning suliri üstigǝ qüxüp, ular ⱪurup ketidu; bularning sǝwǝbi zemini oyma butlarƣa tolup, ular ⱪorⱪunqluⱪ mǝbudlar tüpǝylidin tǝlwixip kǝtkǝn. \f □ \fr 50:38 \ft \+bd «bularning sǝwǝbi zemini oyma butlarƣa tolup, ular ⱪorⱪunqluⱪ mǝbudlar tüpǝylidin tǝlwixip kǝtkǝn»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «bularning sǝwǝbi zemini oyma butlarƣa tolƣan, qünki ular ⱪorⱪunqluⱪ mǝbudlirini danglap kǝtkǝnidi».\f*  
\v 39 Xunga qɵldiki janiwarlar wǝ qilbɵrilǝr birliktǝ xu yǝrdǝ turidu; xu yǝrdǝ ⱨuwⱪuxlar makanlixidu; u mǝnggügǝ adǝmzatsiz bolidu, dǝwrdin-dǝwrgǝ ⱨeq aⱨalilik bolmaydu.  
\v 40 Huda Sodom wǝ Gomorrani ǝtrapidiki xǝⱨǝrliri bilǝn billǝ ɵrüwǝtkinidǝk, ⱨeqkim xu yǝrdǝ turmaydu, insan baliliri xu yǝrdǝ olturaⱪlaxmaydu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 50:40 \xt Yar. 19:25; Yǝr. 49:18\x*   
\m
\v 41 — Mana, ximaldin bir hǝlⱪ, uluƣ bir ǝl qiⱪip kelidu; yǝr yüzining qǝt-qǝtliridin nurƣun padixaⱨlar ⱪozƣilidu. \x + \xo 50:41 \xt Yǝr. 6:22,30\x*  
\v 42 Ular oⱪya ⱨǝm nǝyzini tutup ⱪorallinidu; ular wǝⱨxiy, ⱨeq rǝⱨim kɵrsǝtmǝydiƣan bolidu; atliriƣa mingǝndǝ ularning awazliri dengizdǝk xawⱪunlaydu; ular jǝnggǝ atlatⱪan adǝmlǝrdǝk sǝp-sǝp bolup, sanga ⱨujum ⱪilmaⱪqi, i Babil ⱪizi!  
\v 43 Babil padixaⱨi ularning hǝwirini anglapla ⱪolliri titrǝp boxap ketidu; ƣǝm-ⱪayƣu uni tutidu, tolƣaⱪⱪa qüxkǝn ayaldǝk azablar uni besiwalidu. \x + \xo 50:43 \xt Yǝr. 49:24\x*  
\v 44 Mana, Iordan dǝryasi boyidiki qawar-qatⱪalliⱪtin qiⱪip, daim eⱪip turidiƣan xu sular boyidiki yaylaⱪtiki ⱪoylarni tarⱪatⱪan bir xirdǝk Mǝn Babildikilǝrni bǝdǝr ⱪaqⱪuzimǝn. Əmdi kimni halisam Mǝn uni uning üstigǝ tiklǝymǝn; qünki Manga kim tǝng kelǝlǝydu? Kim Meningdin ⱨesab elixⱪa Meni qaⱪiralaydu? Mening aldimda turalaydiƣan pada baⱪⱪuqi barmu? \f □ \fr 50:44 \ft \+bd «daim eⱪip turidiƣan xu sular»\+bd* — Iordan dǝryasining suliri ɵzi.\f*  \x + \xo 50:44 \xt Ayup 41:2; Yǝr. 49:19,22\x*   
\m
\v 45 Xunga Pǝrwǝrdigarning Babilni jazalaxtiki mǝⱪsitini, xuningdǝk kaldiylǝrning zeminini jazalax niyitini anglanglar: Ularning kiqiklirimu tartip epketilidu; bǝrⱨǝⱪ, ⱪilmixliri tüpǝylidin \add Pǝrwǝrdigar\add* uning yayliⱪini wǝyranǝ ⱪilidu. \x + \xo 50:45 \xt Yǝr. 49:20\x*  
\v 46 Babilning ixƣal ⱪilinƣanliⱪini anglap yǝr yüzi tǝwrinip ketidu; uning nalǝ-pǝryadi barliⱪ ǝllǝrgiqǝ anglinidu.\x + \xo 50:46 \xt Yǝr. 49:21\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 51
\s1 Babil toƣruluⱪ ⱨɵküm — dawami  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana, Mǝn Babilni soⱪidiƣan ⱨǝm «Lǝb-kamay»da turuwatⱪanlarni soⱪidiƣan bitqit ⱪilƣuqi xamalni ⱪozƣap qiⱪirimǝn; \f □ \fr 51:1 \ft \+bd «Lǝb-kamay»\+bd* — Kaldiyǝni bir kinayilik «xifir» arⱪiliⱪ kɵrsitidu. Xifirni ipadilǝx yoli bolsa, «Kaldiyǝ» degǝn sɵzning ⱨǝrbir ⱨǝrpini ibraniy tilining elipbǝ tǝrtipi boyiqǝ arⱪidin oⱪulƣan ⱨǝrp bilǝn almaxturuxtin ibarǝt (mǝsilǝn, uyƣur tilida bolsa, «a»ni «y» bilǝn, «ǝ»ni «i» bilǝn almaxturƣanƣa ohxax). «Lǝb-kamay» degǝn sɵzning ɵzi ibraniy tilida «tǝtürqilik ⱪilƣanlarning ⱪǝlbi», «asiyliⱪ ⱪilƣanlarning ⱪǝlbi» degǝnni bildüridu, bu intayin kinayilik gǝptur. 
\fp  «Xamal» bolsa, bǝlkim 2-ayǝttǝ tilƣa elinƣan «yat adǝmlǝr»ni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 51:1 \xt Yǝr. 4:11\x*  
\v 2 Mǝn Babilƣa yat adǝmlǝrni ǝwǝtimǝn; ular uni soruwetidu, zeminini yǝr bilǝn yǝksan ⱪiliwetidu; uning bexiƣa külpǝt qüxkǝn künidǝ ular uningƣa tǝrǝp-tǝrǝptin ⱪarxilixixⱪa kelidu. \x + \xo 51:2 \xt Yǝr. 4:11; 15:7\x*  
\v 3 Uning oⱪyaqiliriƣa kiriqni tartⱪudǝk, ornidin turƣuqilarƣa dubulƣa-sawut kiygüdǝk pursǝt bǝrmǝnglar; uning yigitlirining ⱨeqⱪaysisini ayap ⱪoymanglar; uning pütkül ⱪoxunini bitqit ⱪilinglar.  
\v 4 Kaldiylǝrning zeminida sanjilƣanlar, koqilirida ⱪiliqlanƣanlar yiⱪilsun! \x + \xo 51:4 \xt Yǝr. 49:26\x*  
\v 5 Qünki Israil yaki Yǝⱨudamu ɵz Hudasi tǝripidin, yǝni samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar tǝripidin taxliwetilgǝn ǝmǝs; qünki \add Babilning\add* zemini Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi aldida sadir ⱪilƣan gunaⱨ bilǝn tolƣandur.  
\v 6 \add Barliⱪ ǝllǝr\add*, Babil iqidin ⱪeqinglar, ɵz jeninglarni elip bǝdǝr ⱪeqinglar! Uning ⱪǝbiⱨlikigǝ qetilip ⱪelip ⱨalak bolmanglar; qünki bu Pǝrwǝrdigarning ⱪisas alidiƣan waⱪtidur; U ⱪilmixini ɵz bexiƣa ⱪayturidu.\f □ \fr 51:6 \ft \+bd «Barliⱪ ǝllǝr, Babil iqidin ⱪeqinglar, ɵz jeninglarni elip bǝdǝr ⱪeqinglar! ... qünki bu Pǝrwǝrdigarning ⱪisas alidiƣan waⱪtidur; U ⱪilmixini ɵz bexiƣa ⱪayturidu»\+bd* — bǝzi alimlar bu sɵzlǝr «barliⱪ ǝllǝr»gǝ ǝmǝs, bǝlki Israilƣa eytilidu, dǝp ⱪaraydu. 45-ayǝttǝ ǝⱨwal xundaⱪ bolidu, lekin bizningqǝ muxu yǝrdǝ Babilda ⱨǝrbir ǝllǝrgǝ eytilidu. Qünki 9-ayǝttǝ ⱪaqⱪanlar «ⱨǝmmimiz ɵz yurtimizƣa ⱪaytayli» deyixidu.\f*  \x + \xo 51:6 \xt Yǝr. 50:8,15,28; Wǝⱨ. 18:4\x*   
\m
\v 7 Babil Pǝrwǝrdigarning ⱪolidiki pütkül jaⱨanni mǝst ⱪilƣuqi altun ⱪǝdǝⱨ bolƣan; ǝllǝr uning xaribidin iqkǝn; ǝllǝr xuning bilǝn sarang bolup kǝtkǝn. \f □ \fr 51:7 \ft \+bd «ǝllǝr .... sarang bolup kǝtkǝn»\+bd* — bǝlkim Babilning gunaⱨiƣa qetilip, xuningdǝk jazasiƣimu qetilip ⱪelip tolimu dǝkkǝ-dükkigǝ qüxidu.\f*  \x + \xo 51:7 \xt Wǝⱨ. 18\x*  
\v 8 Babil tuyuⱪsiz yiⱪilip bitqit bolidu; uningƣa aⱨ-zar kɵtürünglar! Uning azabliri üqün tutiya elinglar; u bǝlkim saⱪaytilarmikin?\x + \xo 51:8 \xt Yǝx. 21:9; Yǝr. 8:22; Wǝⱨ. 14:8; 18:2\x*   
\m
\v 9 — «Biz Babilni saⱪaytmaⱪqiduⱪ, lekin u saⱪaymidi; uningdin waz keqip ⱨǝmmimiz ɵz yurtimizƣa ⱪaytayli; qünki uning üstigǝ qiⱪirilidiƣan ⱨɵküm jazasi asmanƣa taⱪixip, kɵkkǝ yetidu».\f □ \fr 51:9 \ft \+bd «Biz Babilni saⱪaytmaⱪqiduⱪ, lekin u saⱪaymidi; uningdin waz keqip ⱨǝmmimiz ɵz yurtimizƣa ⱪaytayli»\+bd* — ⱪariƣanda bu sɵzlǝr Babil arisida turƣan yat ǝllǝrning eytidiƣan sɵzliri. «Uning üstigǝ qiⱪirilidiƣan ⱨɵküm jazasi asmanƣa taⱪixip, kɵkkǝ yetidu» degǝnni, Hudaning jazalirini ⱪozƣiƣan, kona zamandiki Babil (babǝl)liⱪlar ⱪurmaⱪqi bolƣan «asmanƣa taⱪixidiƣan» munar bilǝn selixturux paydiliⱪ ix bolidu. («Yar.» 11:1-9ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 51:9 \xt Yǝr. 46:11\x*   
\m
\v 10 — «Pǝrwǝrdigar ⱨǝⱪⱪaniyliⱪimizni barliⱪⱪa kǝltürgǝndur; kelǝyli, Zionda Pǝrwǝrdigar Hudayimizning ⱪilƣan ixini jakarlayli!»\f □ \fr 51:10 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar ⱨǝⱪⱪaniyliⱪimizni barliⱪⱪa kǝltürgǝndur»\+bd* — bǝzi alimlar bu sɵzni «Pǝrwǝrdigar bizni ⱪutⱪuzup azad ⱪilƣandur» dǝp tǝrjimǝ ⱪilidu. Lekin «tsǝdǝkaⱨ» (ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ) Tǝwrattiki baxⱪa ⱨeq yǝrdǝ xundaⱪ mǝnidǝ tepilmaydu. Bizningqǝ bu sɵz Israilning (ⱨǝmmimizgǝ ohxax) ɵzining ⱨeqⱪandaⱪ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi bolmiƣaqⱪa, Huda ularƣa ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ elip kelidu, degǝnni bildüridu. Bu ayǝttiki ⱨǝⱪⱪaniliⱪ ɵzlikidin ǝmǝs, bǝlki Hudadin kelidu; «Pǝrwǝrdigar Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪimizdur» — bu Mǝsiⱨ-Ⱪutⱪuzƣuqining, xuningdǝk yengi Yerusalemning bir namidur. 23:6ni ⱨǝm 33:16ni kɵrüng. \+bd «kelǝyli, Zionda Pǝrwǝrdigar Hudayimizning ⱪilƣan ixini jakarlayli!»\+bd* — 9-ayǝttiki sɵzlǝrni kǝlgüsidǝ Babildin ⱪaqidiƣan yat ǝllǝr eytidu; 10-ayǝttiki sɵzlǝrni xübⱨisizki, kǝlgüsidǝ Kanaan (Pǝlǝstin)ƣa ⱪaytip kelidiƣan Israilning ⱪaldisi eytidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigar Media ⱪoxunliriƣa, andin Babilƣa sɵz ⱪilidu  
\m
\v 11 — Oⱪlarni uqlanglar! Ⱪalⱪanlarni tutunglar! Pǝrwǝrdigar Medianing padixaⱨlirining roⱨini urƣutti; qünki Uning niyiti Babilƣa ⱪarxidur, uni bǝrbat ⱪilix üqündur; bu Pǝrwǝrdigarning ⱪisasidur, yǝni Uning ibadǝthanisi üqün alƣan ⱪisasidur. \x + \xo 51:11 \xt Yǝr. 46:4; 50:28\x*  
\v 12 Babilning sepilliriƣa ⱪaritip jǝng tuƣini kɵtürünglar; kɵzǝtni tehimu qingraⱪ ⱪilinglar, kɵzǝtqilǝrni \add Babilni qɵriditip\add* sǝptǝ turƣuzunglar; bɵktürmǝ ⱪoyunglar; qünki Pǝrwǝrdigar Babildikilǝrning jazasi toƣruluⱪ nemilǝrni degǝn bolsa, U xuni kɵnglidǝ pǝmlǝp, uni ada ⱪilidu.   
\m
\v 13 — I ǝlwǝk sular üstidǝ turƣuqi, bayliⱪliri nurƣun bolƣuqi, ǝjiling yetip kǝldi, jening ɵlqinip üzülüx waⱪti toxti.   
\b  
\m
\v 14 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar Ɵzi bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilip: «Top-top qekǝtkilǝrdǝk Mǝn seni adǝmlǝr bilǝn toldurimǝn; ular sening üstüngdin ƣǝlibǝ tǝntǝnilirini kɵtüridu» dedi.\x + \xo 51:14 \xt Am. 6:8\x*   
\m
\v 15 — U bolsa yǝr-zeminni küq-ⱪudriti bilǝn yasap,  
\m Alǝmni danaliⱪi bilǝn bǝrpa ⱪilip,  
\m Asmanlarni ǝⱪil-parasiti bilǝn yayƣuqidur;\x + \xo 51:15 \xt Yar. 1:1; Ayup 9:8; Zǝb. 104:2; Yǝx. 40:22; 44:24; 51:13; Yǝr. 10:12\x*   
\m
\v 16 U awazini ⱪoyuwǝtsǝ, asmanlarda sular xawⱪunlaydu;  
\m U yǝr qǝtliridin bulut-tumanlarni ɵrlitidu;  
\m U yamƣurlarƣa qaⱪmaⱪlarni ⱨǝmraⱨ ⱪilip bekitidu,  
\m Xamalni Ɵz hǝziniliridin qiⱪiridu.\x + \xo 51:16 \xt Yǝr. 10:13\x*   
\m
\v 17 Bu \add butpǝrǝslǝrning\add* ⱨǝrbiri ǝⱪilsiz, bilimdin mǝⱨrumlardur;  
\m Ⱨǝrbir zǝrgǝr ɵzi oyƣan but tǝripidin xǝrmǝndigǝ ⱪalidu;  
\m Qünki uning ⱪuyma ⱨǝykili yalƣanqiliⱪ,  
\m Ularda ⱨeq tiniⱪ yoⱪtur.   
\m
\v 18 Ular bimǝnilǝrdur, mazaⱪ obyektidur;  
\m Ularning üstigǝ jazalinix waⱪti kǝlgǝndǝ, ular yoⱪitilidu.   
\m
\v 19 Yaⱪupning nesiwisi Bolƣuqi bulardǝk ǝmǝstur;  
\m Qünki ⱨǝmmini yasiƣuqi Xudur;  
\m Israil bolsa Uning Ɵz mirasi bolƣan ⱪǝbilisidur;  
\m Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar Uning namidur.\f □ \fr 51:19 \ft \+bd «Yaⱪupning nesiwisi Bolƣuqi...»\+bd* — Yaⱪup muxu yǝrdǝ Yaⱪup wǝ uning ǝwladliri Israilnimu kɵrsitidu. «Yaⱪupning nesiwisi» Hudaning Ɵzidur, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 51:19 \xt Yǝr. 10:16\x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigar Israilƣa sɵz ⱪilidu  
\m
\v 20 Sǝn \add Israil\add* Mening gɵrzǝm,  
\m Mening jǝng ⱪoralimdursǝn;  
\m Sening bilǝn Mǝn ǝllǝrni bitqit ⱪilimǝn,  
\m Sening bilǝn padixaⱨliⱪlarni tarmar ⱪilimǝn;\f □ \fr 51:20 \ft \+bd «Sǝn Israil Mening gɵrzǝm, Mening jǝng ⱪoralimdursǝn; sening bilǝn Mǝn ǝllǝrni bitqit ⱪilimǝn, sening bilǝn padixaⱨliⱪlarni tarmar ⱪilimǝn...»\+bd* — ǝyni tekisttǝ pǝⱪǝt «Sǝn mening gɵrzǝm...» deyilidu. Əmdi Hudaning bu sɵzliri kimgǝ eytilidu? 
\fp  Bǝzi alimlar (peillarni «ɵtkǝn zaman»ƣa ɵzgǝrtip) Babilƣa eytilƣan, dǝp ⱪaraydu. Baxⱪilar (kǝlgüsidǝ Babil imperiyǝsini wǝyran ⱪilidiƣan) Pars imperiyǝsigǝ eytilidu, dǝp ⱪaraydu; biraⱪ bizningqǝ ular Israilning ɵzigǝ eytilidu (24-ayǝtni kɵrüng). Baxⱪa pǝyƣǝmbǝrlǝrning sɵzliri boyiqimu, ahirⱪi zamanlarda Israil hǝlⱪi Hudaning bir jazalax ⱪorali bolidu (mǝsilǝn, «Yǝx.» 41:5, «Zǝk.» 12:7ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 51:20 \xt Yǝr. 50:23\x*   
\m
\v 21 Sening bilǝn ⱨǝm at ⱨǝm at mingüqini bitqit ⱪilimǝn;  
\m Sening bilǝn ⱨǝm jǝng ⱨarwisi ⱨǝm ⱨǝydigüqisini bitqit ⱪilimǝn;   
\m
\v 22 Sening bilǝn ⱨǝm ǝr ⱨǝm ayalni bitqit ⱪilimǝn;  
\m Sening bilǝn ⱨǝm ⱪeri ⱨǝm yaxlarni bitqit ⱪilimǝn;  
\m Sening bilǝn ⱨǝm yigit ⱨǝm ⱪizni bitqit ⱪilimǝn;   
\m
\v 23 Sening bilǝn ⱨǝm padiqi ⱨǝm ⱪoy padisini bitqit ⱪilimǝn;  
\m Sening bilǝn ⱨǝm deⱨⱪan ⱨǝm boyunturuⱪⱪa ⱪetilƣan kalilirini bitqit ⱪilimǝn;  
\m Sening bilǝn ⱨǝm waliylar ⱨǝm ⱨɵkümranlarni bitqit ⱪilimǝn.   
\m
\v 24 — Mǝn kɵz aldinglarda Babilning ⱨǝm barliⱪ kaldiylǝrning Zionda ⱪilƣan barliⱪ rǝzillikini ɵz bexiƣa qüxürüp yandurimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\m
\v 25 — Mana, Mǝn sǝn \add Babilƣa\add* ⱪarximǝn, i pütkül yǝr yüzini ⱨalak ⱪilƣuqi taƣ;  
\m Mǝn ⱪolumni üstünggǝ sozup,  
\m Seni tik yarlardin ƣulitip,  
\m Domilitip qüxürüp, seni kɵyüp tügigǝn bir yanar taƣ ⱪilimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 26 Xuning bilǝn ular sǝndin bürjǝk qiⱪirix üqünmu tax tapalmaydu,  
\m Yaki ul üqünmu ⱨeqyǝrdin tax tapalmaydu;  
\m Qünki sǝn mǝnggügǝ bir wǝyranǝ bolisǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\m
\v 27 — Zeminda jǝng tuƣini kɵtürünglar,  
\m Əllǝr arisida kanay qelinglar;  
\m Babilƣa jǝng ⱪilixⱪa ǝllǝrni tǝyyarlanglar;  
\m Ararat, minni wǝ Axkinaz padixaⱨliⱪlirini qaⱪirip yiƣinglar;  
\m Uningƣa ⱨujum ⱪilƣuqi ⱪoxunlarƣa bir sǝrdar bekitinglar;  
\m Atlarni top-top qekǝtkǝ leqinkiliridǝk zeminƣa türkümlǝp qiⱪiringlar;\f □ \fr 51:27 \ft \+bd «qekǝtkǝ leqinkiliri»\+bd* — ibraniy tilida bu sɵz bǝlkim qekǝtkǝ leqinkisining ɵsüx jǝryanidiki ǝng ziyanliⱪ basⱪuqini kɵrsitixi mumkin.\f*   
\m
\v 28 Uningƣa jǝng ⱪilixⱪa ǝllǝrni tǝyyarlanglar,  
\m — Medialiⱪlarning padixaⱨliri, waliyliri wǝ barliⱪ ⱨɵkümdarlirini, xundaⱪla u ⱨɵküm sürgǝn zeminlarning barliⱪ adǝmlirini tǝyyarlanglar!  
\v 29 Xuning bilǝn yǝr yüzi tǝwrinip azablinidu; qünki Pǝrwǝrdigarning Babilƣa ⱪarxi baƣliƣan niyǝtliri, yǝni Babilning zeminini ⱨeq adǝm turmaydiƣan qɵl-bayawan ⱪiliwetix niyiti ǝmǝlgǝ axmay ⱪalmaydu.   
\b  
\m
\v 30 Babildiki palwanlar uruxtin ⱪol üzidu;  
\m Ular ⱪorƣanlirida amalsiz olturidu;  
\m Ularning dǝrmani ⱪalmaydu,  
\m Ular ayallardǝk bolup ⱪalidu;  
\m Uning turalƣuliriƣa ot ⱪoyulidu;  
\m Dǝrwaza salasunliri sundurulidu.\x + \xo 51:30 \xt Yǝr. 50:37\x*   
\m
\v 31 Yügürüp keliwatⱪan bir qaparmǝn yǝnǝ bir qaparmǝngǝ, bir hǝwǝrqi yǝnǝ bir hǝwǝrqigǝ Babil padixaⱨining aldidila uqrixip ⱪelip uningƣa: —  
\m «Silining pütkül xǝⱨǝrliri u qǝttin bu qǝtkiqǝ ixƣal ⱪilindi;   
\m
\v 32 Dǝrya keqikliri igiliwelindi,  
\m Ⱪomuxluⱪlar otta kɵydürüldi,  
\m Palwanliri dǝkkǝ-dükkigǝ qüxüxti!»  
\m — dǝp jakarlixidu.\f □ \fr 51:32 \ft \+bd «Dǝrya keqikliri igiliwelindi, ⱪomuxluⱪlar otta kɵydürüldi, palwanliri dǝkkǝ-dükkigǝ qüxüxti!» — dǝp jakarlixidu»\+bd* — Babilning ⱪandaⱪ yol bilǝn ixƣal ⱪilinƣanliⱪining tǝpsilatliri toƣruluⱪ «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. Pars ⱪoxuni Əfrat dǝryasining eⱪix yɵnilixini ɵzgǝrtiwetidu, dǝrya ⱪisⱪa waⱪit iqidila ⱪurup ketidu. Parslar su yoⱪ dǝryadin mengip xǝⱨǝrgǝ kirdi. Xuning bilǝn xǝⱨǝr iqidiki «dǝrya keqikliri» birinqi bolup igiliwelindi. Xǝⱨǝr ǝtrapidiki «ⱪomuxluⱪlarning kɵydürülüxi»din mǝⱪsǝt xǝⱨǝrdin ⱪaqⱪanlarƣa yoxurunƣudǝk jaylar bolmisun üqün idi.\f*   
\m
\v 33 Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar — Israilning Hudasi mundaⱪ dǝydu: —  
\m Babilning ⱪizi tǝkxilinip qingdilidiƣan waⱪti bolƣan hamandǝk besilidu;  
\m Birdǝmdila, uning ⱨosuli orulidiƣan waⱪti yetip bolidu!\f □ \fr 51:33 \ft \+bd «uning ⱨosuli orulidiƣan waⱪti»\+bd* — bǝlkim adǝmliri wǝ imarǝtliri yiⱪitilidiƣan, yǝni uning jazalinix waⱪtini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 34-35 Zionda turƣuqi ⱪiz: — «Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar meni yutup,  
\m Meni ƣajilap ǝzgǝn;  
\m U iqimni boxitilƣan ⱪaqidǝk ⱪilip ⱪoyƣan;  
\m U ǝjdiⱨadǝk meni yutup,  
\m Ɵzini nazu-nemǝtlirim bilǝn toyƣuzƣan,  
\m Meni ⱪuruⱪdap pak-pakiz ⱪiliwǝtkǝn.  
\m Manga, mening tenimgǝ ⱪilƣan zorawanliⱪi Babilning bexiƣa qüxürülsun» — dǝydu,  
\m Wǝ Yerusalem: «Mening ⱪanlirim Kaldiyǝdǝ turƣuqilarning bexiƣa tɵkülsun» — dǝydu.\f □ \fr 51:34-35 \ft \+bd «Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar meni yutup, meni ƣajilap ǝzgǝn; ...manga, mening tenimgǝ ⱪilƣan zorawanliⱪi Babilning bexiƣa qüxürülsun» — dǝydu, wǝ Yerusalem: «Mening ⱪanlirim Kaldiyǝdǝ turƣuqilarning bexiƣa tɵkülsun» — dǝydu\+bd* — bu 34-35-ayǝttiki sɵzligüqi «Zionda turƣuqi ⱪiz» bǝlkim «adǝmlǝxtürulgǝn» Yerusalemƣa wǝkil kelidu. \+bd «manga, mening tenimgǝ ⱪilƣan zorawanliⱪi..»\+bd* — bǝlkim Yerusalem wǝ uning hǝlⱪini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 36 Xunga Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Mana, Mǝn sening dǝwayingni soraymǝn,  
\m Sǝn üqün ⱪisas alimǝn;  
\m Mǝn uning dengizini ⱪurutimǝn, buliⱪini ⱪaƣjiritimǝn.\f □ \fr 51:36 \ft \+bd «Mana, Mǝn sening dǝwayingni soraymǝn, sǝn üqün ⱪisas alimǝn; Mǝn uning dengizini ⱪurutimǝn, buliⱪini ⱪaƣjiritimǝn»\+bd* — Pars ⱪoxuni Babildin ɵtidiƣan Əfrat dǝryasini ⱪurutidu. Ular xu yol bilǝn xǝⱨǝrni ixƣal ⱪilidu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 51:36 \xt Yǝr. 50:38\x*   
\m
\v 37 Babil bolsa dɵwǝ-dɵwǝ harabilǝr,  
\m Qilbɵrilǝrning turalƣusi bolidu;  
\m Zemini adǝmni dǝⱨxǝt basidiƣan ⱨǝm daim ux-ux ⱪilinidiƣan obyekt bolidu,  
\m Ⱨeq adǝm xu yǝrdǝ turmaydu.   
\m
\v 38 Ularning ⱨǝmmisi yax xirlardǝk ⱨuwlixidu,  
\m Arslanlardǝk bir-birigǝ hiris ⱪilixidu;\f □ \fr 51:38 \ft \+bd «Ularning ⱨǝmmisi yax xirlardǝk ⱨuwlixidu, arslanlardǝk bir-birigǝ hiris ⱪilixidu»\+bd* — Babilliⱪlar ⱨaraⱪkǝxlikidin atiⱪi qiⱪⱪanidi. Bu ayǝt bǝlkim xularning mǝst bolup «xir kǝyp» bolƣanliⱪini bildüridu. 39-ayǝtnimu kɵrüng. Babilning padixaⱨi Bǝlxazar ǝmir-wǝzirliri bilǝn billǝ mǝst bolƣanda, xǝⱨiri bɵsülüp ixƣal ⱪilinƣan («Dan.» 5-babni oⱪung).\f*   
\m
\v 39 Ularning kǝypiyati ⱪizip kǝtkǝndǝ, Mǝn ularƣa bir ziyapǝt tǝyyarlap ⱪoyimǝnki, ularni mǝst ⱪiliwetimǝn; xuning bilǝn ular yayrap-yaxnap ketidu, — andin mǝnggügǝ uyⱪuƣa ƣǝrⱪ bolup, ⱪaytidin ⱨeq oyƣanmaydu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 51:39 \ft \+bd «Ularning kǝypiyati ⱪizip kǝtkǝndǝ, Mǝn ularƣa bir ziyapǝt tǝyyarlap ⱪoyimǝnki, ularni mǝst ⱪiliwetimǝn; xuning bilǝn ular yayrap-yaxnap ketidu, — andin mǝnggügǝ uyⱪuƣa ƣǝrⱪ bolup, ⱪaytidin ⱨeq oyƣanmaydu»\+bd* — bu bexarǝtning ǝmǝlgǝ axuruluxini yǝnǝ «Dan.» 5-babta kɵrüng.\f*  
\v 40 Boƣuzlaxⱪa yetiligǝn ⱪozilardǝk wǝ billǝ yetilǝngǝn ⱪoqⱪarlar ⱨǝm tekilǝrdǝk Mǝn ularni boƣuzlaxⱪa qüxürimǝn.   
\b  
\m
\v 41 Xexaⱪning ixƣal ⱪilinƣanliⱪiƣa ⱪara!  
\m Pütkül yǝr yüzining pǝhrining tutulƣanliⱪiƣa ⱪara!  
\m Babilning ǝllǝr arisida adǝmni dǝⱨxǝt basidiƣan obyekti bolƣanliⱪiƣa ⱪara!\f □ \fr 51:41 \ft \+bd «Xexaⱪning ixƣal ⱪilinƣanliⱪiƣa ⱪara»\+bd* — «Xexaⱪ» Babilni kɵrsitidiƣan ⱨǝjwiy, kinayilik bir isim. 25:26tiki izaⱨatni kɵrüng.\f*  \x + \xo 51:41 \xt Yǝx. 13:19; Yǝr. 25:26\x*   
\m
\v 42 Dengiz Babil üstidin ɵrlǝp kǝtti;  
\m U nurƣunliƣan dolⱪunlar bilǝn ƣǝrⱪ boldi.\f □ \fr 51:42 \ft \+bd «dengiz ... dolⱪunlar...»\+bd* — Tǝwrat-injilda kɵp waⱪitlarda simwol süpitidǝ top-top ⱪoxunlarni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 43 Uning xǝⱨǝrliri adǝmni dǝⱨxǝt basidiƣan obyekt,  
\m Ⱪaƣjiraⱪ yǝr, bir qɵl, ⱨeqkim turmaydiƣan zemin boldi;  
\m Ⱨeqⱪandaⱪ insan balisi ⱪaytidin xu yǝrlǝrdin ɵtmǝydu.   
\m
\v 44 Mǝn Babilda Bǝlni jazalaymǝn;  
\m Mǝn uning aƣzidin yutuwalƣinini yanduriwalimǝn;  
\m Əllǝr ⱪaytidin uningƣa ⱪarap eⱪip kelixmǝydu;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, Babilning sepili ƣulap ketidu. \f □ \fr 51:44 \ft \+bd «mǝn Babilda Bǝlni jazalaymǝn»\+bd* — «Bǝl» — (yaki «Marduk») Babilning ǝng muⱨim buti.\f*   
\m
\v 45 Uning otturisidin qiⱪinglar, i hǝlⱪim!  
\m Ⱨǝrbiringlar Pǝrwǝrdigarning ⱪattiⱪ ƣǝzipidin ɵz jeninglarni elip bǝdǝr ⱪeqinglar!   
\m
\v 46 Silǝr zeminda angliniwatⱪan pitnǝ-iƣwadin yürikinglarni su ⱪilmanglar wǝ ⱪorⱪmanglar;  
\m Bu yil bir pitnǝ-iƣwa, kelǝr yili yǝnǝ bir pitnǝ-iƣwa qiⱪidu;  
\m Zeminda zulum-zorawanliⱪ partlaydu, ⱨɵkümdarlar ⱨɵkümdarlarƣa ⱪarxi qiⱪidu.   
\m
\v 47 Xunga mana, xu künlǝr keliduki,  
\m Mǝn Babildiki oyma mǝbudlarni jazalaymǝn;  
\m Xuning bilǝn uning pütkül zemini hijalǝtkǝ ⱪaldurulidu,  
\m Uningda ɵltürülgǝnlǝr uning iqidǝ yiⱪilidu;\f □ \fr 51:47 \ft \+bd «...Xuning bilǝn uning pütkül zemini hijalǝtkǝ ⱪaldurulidu, uningda ɵltürülgǝnlǝr uning iqidǝ yiⱪilidu»\+bd* — demǝk, Babil hǝlⱪi zeminidin ⱨeq ⱪaqalmaydiƣan bolidu.\f*   
\m
\v 48 Xuning bilǝn asman wǝ zemin wǝ ularda bar bolƣanlar Babil üstidin xadliⱪtin yangraydu;  
\m Qünki ximaldin ⱨalak ⱪilƣuqilar uningƣa jǝng ⱪilixⱪa kelidu — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 49 Babil tüpǝylidin pütkül yǝr yüzidiki ɵltürülgǝnlǝr yiⱪilƣandǝk,  
\m Babil Israilda ɵltürülgǝnlǝr tüpǝylidin Babil yiⱪilmay ⱪalmaydu.\f □ \fr 51:49 \ft \+bd «Babil tüpǝylidin pütkül yǝr yüzidiki ɵltürülgǝnlǝr yiⱪilƣandǝk, Babil Israilda ɵltürülgǝnlǝr tüpǝylidin Babil yiⱪilmay ⱪalmaydu»\+bd* — ayǝttiki ǝyni ibraniy tekistni qüxinix tǝs. Oⱪurmǝnlǝr baxⱪa tǝrjimilǝrni uqritixi mumkin. Lekin omumiy mǝnisi qoⱪum tǝrjimimizdǝk boluxi kerǝk.\f*   
\m
\v 50 Ⱪiliqtin ⱪaqⱪanlar, yiraⱪ ketinglar, ⱨayal bolmanglar;  
\m Qǝt yǝrlǝrdin Pǝrwǝrdigarni seƣininglar,  
\m Yerusalemni esinglarƣa kǝltürünglar.\f □ \fr 51:50 \ft \+bd «Ⱪiliqtin ⱪaqⱪanlar, yiraⱪ ketinglar, ⱨayal bolmanglar; qǝt yǝrlǝrdin Pǝrwǝrdigarni seƣininglar, Yerusalemni esinglarƣa kǝltürünglar»\+bd* — eniⱪki, bu sɵzlǝr Babilda sürgün bolƣan Israillarƣa eytilidu.\f*   
\m
\v 51 «Biz hijalǝtkǝ ⱪalduⱪ, qünki ⱨaⱪarǝtkǝ uqriduⱪ;  
\m Xǝrmǝndiqiliktin yüzimiz tɵküldi;  
\m Qünki yat adǝmlǝr Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki muⱪǝddǝs jaylarƣa besip kirdi!».\f □ \fr 51:51 \ft \+bd «Biz hijalǝtkǝ ⱪalduⱪ, qünki ⱨaⱪarǝtkǝ uqriduⱪ; ...qünki yat adǝmlǝr Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki muⱪǝddǝs jaylarƣa besip kirdi!»\+bd* — xübⱨisizki, bu sɵzlǝr Babilda sürgün bolƣanlarning ⱪayƣurup eytidiƣanliri bolidu.\f*   
\m
\v 52 Xunga xu künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar,  
\m — Mǝn uningdiki oyma mǝbudlarni jazalaymǝn;  
\m Uning pütkül zemini boyida yarilinip jan ⱨǝlⱪumida ingrixidu.   
\m
\v 53 Babil asmanlarƣa kɵtürülgǝn bolsimu,  
\m Uning yuⱪiri istiⱨkam-ⱪorƣini mustǝⱨkǝmlǝngǝn bolsimu,  
\m Lekin Meningdin uningƣa ⱨalak ⱪilƣuqilar yetip baridiƣan boldi, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 54 Babildin nalǝ-pǝryadning awazi,  
\m Kaldiylǝrning zeminidin zor ⱨalakǝtning sadasi kɵtürülidu.   
\m
\v 55 Qünki Pǝrwǝrdigar Babilni ⱨalak ⱪilmaⱪqi bolidu;  
\m U uningdin warang-qurunglirini yoⱪitidu;  
\m Sularning dolⱪunliri ɵrkǝxlǝwatⱪan sulardǝk xarⱪiraydu,  
\m Ularning awazi xawⱪunlap kelidu.\f □ \fr 51:55 \ft \+bd «...sularning dolⱪunliri ɵrkǝxlǝwatⱪan sulardǝk xarⱪiraydu, ularning awazi xawⱪunlap kelidu»\+bd* — «sularning dolⱪunliri», «ularning awazi» bolsa bǝlkim «ⱨalak ⱪilƣuqilar»ningki bolidu. Ular «dengiz»ƣa ohxitilƣan (42-ayǝt); 56-ayǝt ularning ⱨǝrikitinimu kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 56 Qünki ⱨalak ⱪilƣuqi uningƣa, yǝni Babilƣa jǝng ⱪilixⱪa kelidu,  
\m Xuning bilǝn uning palwanliri ǝsirgǝ qüxidu;  
\m Ularning oⱪyaliri sundurulidu;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar — ⱪisaslar alƣuqi Tǝngridur;  
\m U yamanliⱪni yandurmay ⱪalmaydu.   
\m
\v 57 — Mǝn uning ǝmirliri, danixmǝnliri, waliyliri, ⱨɵkümdarliri wǝ palwanlirini mǝst ⱪilimǝn;  
\m Ular mǝnggügǝ uhlaydu wǝ ⱪaytidin ⱨeq oyƣanmaydu — dǝydu Padixaⱨ, — Nami samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 58 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Babilning kǝng sepilliri yǝr bilǝn yǝksan ⱪilinidu,  
\m Uning egiz dǝrwaziliri pütünlǝy kɵydürülidu;  
\m Xuning bilǝn ǝllǝrning jan tikip tapⱪan meⱨniti biⱨudǝ bolidu,  
\m Əl-yurtlarning ɵzlirining japaliⱪ ǝjiri pǝⱪǝt otⱪa yeⱪilƣu bolidu.\f □ \fr 51:58 \ft \+bd «Xuning bilǝn ǝllǝrning jan tikip tapⱪan meⱨniti biⱨudǝ bolidu»\+bd* — ǝllǝrning bikar ixligini, «japaliⱪ ǝjiri» bǝlkim zor xǝⱨǝr-imperiyǝ bolƣan Babilni kɵp meⱨnǝt singdurup ⱪurup qiⱪⱪanliⱪini kɵrsitidu («Ⱨab.» 2:13ni kɵrüng).\f*   
\b  
\m
\v 59 Yǝⱨuda padixaⱨi Zǝdǝkiya tǝhtkǝ olturƣan tɵtinqi yili, Babilƣa barƣinida Maⱨseyaⱨning nǝwrisi, Neriyaning oƣli Seraya Zǝdǝkiyaƣa ⱨǝmraⱨ bolup barƣan (Seraya bax ƣojidar idi). Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr uningƣa sɵz tapiliƣan. \f □ \fr 51:59 \ft \+bd «Neriyaning oƣli Seraya Zǝdǝkiyaƣa ⱨǝmraⱨ bolup barƣan (Seraya bax ƣojidar idi),...»\+bd* — Seraya Baruⱪning akisi yaki ukisi idi. 32:12dǝ uning bowisi «Maaseyaⱨ» deyilidu.\f*  
\v 60 Yǝrǝmiya oram ⱪǝƣǝzgǝ Babilning bexiƣa qüxidiƣan barliⱪ külpǝtlǝrni, — yǝni Babil toƣruluⱪ pütüklük bu barliⱪ sɵzlǝrni yazƣanidi;  
\v 61 wǝ Yǝrǝmiya Serayaƣa mundaⱪ dedi: — Sǝn Babilƣa yetip barƣanda, bu sɵzlǝrning ⱨǝmmisini oⱪup qiⱪip wǝ: —   
\m
\v 62 «Pǝrwǝrdigar, Sǝn bu jay toƣruluⱪ: — Mǝn uni yǝksan ⱪilimǝnki, uningda ⱨeqkim, nǝ insan nǝ ⱨaywan turmaydiƣan, mǝnggügǝ bir wǝyranǝ bolidu — degǝnsǝn» — dǝysǝn;  
\v 63 xundaⱪ ⱪilip bu yazmini oⱪup qiⱪⱪandin keyin, uningƣa tax tengip, Əfrat dǝryasining otturisiƣa qɵrüwǝt,  
\v 64 wǝ: «Mǝn uning üstigǝ qüxürmǝkqi bolƣan külpǝtlǝr tüpǝylidin, Babil \add xu taxⱪa\add* ohxaxla ƣǝrⱪ bolup ⱪaytidin ɵrlimǝydu; ular ⱨalidin ketidu» — dǝysǝn.  
\m Yǝrǝmiyaning sɵzliri muxu yǝrdǝ tügidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 52
\s1 Yerusalemning bɵsülüp ixƣal ⱪilinixi  
\m
\v 1 Zǝdǝkiya Yǝⱨudaƣa padixaⱨ bolƣanda yigirmǝ bir yexida idi; u Yerusalemda on bir yil ⱨɵküm sürdi. Uning anisi Libnaⱨliⱪ Yǝrǝmiyaning ⱪizi bolup, ismi Ⱨamutal idi. \x + \xo 52:1 \xt 2Pad. 24:18\x*  
\v 2 U \add padixaⱨ\add* Yǝⱨoakimning ⱪilƣinidǝk, Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil ixlarni ⱪildi.  
\v 3 Pǝrwǝrdigarning Yerusalemƣa ⱨǝm Yǝⱨudaƣa ⱪaratⱪan ƣǝzipi tüpǝylidin, Pǝrwǝrdigar ularni Ɵz ⱨuzuridin ⱨǝydiwǝtküqǝ bolƣan ariliⱪta, tɵwǝndiki ixlar yüz bǝrdi. Birinqidin, Zǝdǝkiya Babil padixaⱨiƣa isyan kɵtürdi.   
\m
\v 4 Xundaⱪ boldiki, uning sǝltǝnitining toⱪⱪuzinqi yili oninqi ayning oninqi künidǝ Babil padixaⱨi Neboⱪǝdnǝsar pütkül ⱪoxuniƣa yetǝkqilik ⱪilip Yerusalemƣa ⱨujum ⱪilixⱪa kǝldi; ular uni ⱪorxiwelip bargaⱨ ⱪurup, uning ǝtrapida ⱪaxa-potǝylǝrni ⱪuruxti. \f □ \fr 52:4 \ft \+bd «...uning (Neboⱪǝdnǝsarning) sǝltǝnitining toⱪⱪuzinqi yili oninqi ayning oninqi künidǝ»\+bd* — miladiyǝdin ilgiri 588-yili, 15-Yanwar idi.\f*  \x + \xo 52:4 \xt 2Pad. 25:1; Yǝr. 39:1\x*  
\v 5 Xuning bilǝn xǝⱨǝr Zǝdǝkiyaning on birinqi yiliƣiqǝ muⱨasiridǝ turdi.  
\v 6 Xu yili tɵtinqi ayning toⱪⱪuzinqi küni xǝⱨǝrdǝ eƣir ⱪǝⱨǝtqilik ⱨǝmmini basⱪan wǝ zemindikilǝr üqünmu ⱨeq ax-ozuⱪ ⱪalmiƣanidi. \f □ \fr 52:6 \ft \+bd «zemindikilǝr üqünmu ⱨeq ax-ozuⱪ ⱪalmiƣanidi»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «ǝtrapidiki zemindikilǝr üqünmu ⱨeq ax-ozuⱪ ⱪalmiƣanidi». Bu tǝrjimǝ toƣra bolsa, «ǝtrapidiki zemindikilǝr» xǝⱨǝr ǝtrapidiki zemindin ⱪeqip panaⱨ izdǝp xǝⱨǝrgǝ kirgǝnlǝrni kɵrsitidu.\f*  
\v 7 Xǝⱨǝr sepili bɵsüldi; barliⱪ jǝnggiwar lǝxkǝrlǝr ⱪaqmaⱪqi bolup, tün keqidǝ xǝⱨǝrdin bǝdǝr tikiwetixti. Ular padixaⱨ baƣqisiƣa yeⱪin «ikki sepil» ariliⱪidiki dǝrwazidin ketixti (Kaldiylǝr bolsa xǝⱨǝrning ⱨǝmmǝ tǝripidǝ bar idi). Ular \add Iordan jilƣisidiki\add* «Arabaⱨ tüzlǝngliki»ni boylap ⱪeqixti.  
\v 8 Lekin Kaldiylǝrning ⱪoxuni padixaⱨni ⱪoƣlap Yeriho tüzlǝnglikidǝ Zǝdǝkiyaƣa yetixti; uning pütün ⱪoxuni uningdin tarⱪilip kǝtkǝnidi.  
\v 9 Wǝ ular padixaⱨni tutup, Hamat zeminidiki Riblaⱨ xǝⱨirigǝ, Babil padixaⱨining aldiƣa apardi; u \add xu yǝrdǝ\add* uning üstidin ⱨɵküm qiⱪardi.  
\v 10 Babil padixaⱨi Zǝdǝkiyaning oƣullirini uning kɵz aldida ⱪǝtl ⱪildi; u Yǝⱨudaning barliⱪ ǝmirlirinimu Riblaⱨ xǝⱨiridǝ ⱪǝtl ⱪildi;  
\v 11 andin Zǝdǝkiyaning kɵzlirini oyuwǝtti; Babil padixaⱨi uni mis kixǝnlǝr bilǝn baƣlap Babilƣa elip kelip, ɵlgüqǝ zindanƣa ⱪamap ⱪoydi.   
\b  
\m  
\s1 Muⱪǝddǝs ibadǝthanining harab ⱪilinƣanliⱪi  
\m
\v 12 Bǝxinqi ayning oninqi künidǝ (bu Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning on toⱪⱪuzinqi yili idi) Babil padixaⱨining hizmitidǝ bolƣan, pasiban begi Nebuzar-Adan Yerusalemƣa yetip kǝldi. \f □ \fr 52:12 \ft \+bd «Bǝxinqi ayning oninqi künidǝ...(Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning on toⱪⱪuzinqi yili...)»\+bd* — miladiyǝdin ilgiri 586-yili, 17-Awƣust idi.\f*  
\v 13 U Pǝrwǝrdigarning ɵyini, padixaⱨning ordisini wǝ xǝⱨǝrdiki barliⱪ ɵylǝrni kɵydüriwǝtti; barliⱪ bǝⱨǝywǝt imarǝtlǝrgǝ u ot ⱪoyup kɵydüriwǝtti.  
\v 14 Wǝ pasiban begi yetǝkqilikidiki Kaldiylǝrning pütkül ⱪoxuni Yerusalemning ǝtrapidiki pütkül sepilini ɵrüwǝtti.   
\m
\v 15 Pasiban begi Nebuzar-Adan zemindiki ǝng namrat kixilǝrdin bir ⱪismini, xǝⱨǝrdǝ ⱪalƣan baxⱪa kixilǝrni, Babil padixaⱨi tǝrǝpkǝ ⱪeqip tǝslim bolƣanlarni wǝ ⱪalƣan ⱨünǝrwǝnlǝrni ǝsir ⱪilip ularni elip kǝtti. \f □ \fr 52:15 \ft \+bd «ⱪalƣan ⱨünǝrwǝnlǝr»\+bd* — yaki «ⱪalƣan top-top adǝmlǝr».\f*  
\v 16 Lekin pasiban begi Nebuzar-Adan zemindiki ǝng namratlarning bir ⱪismini üzümzarliⱪlarni pǝrwix ⱪilixⱪa wǝ teriⱪqiliⱪ ⱪilixⱪa ⱪaldurdi.   
\m
\v 17 Kaldiylǝr Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki mistin yasalƣan ikki tüwrükni, das tǝgliklirini wǝ Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki mistin yasalƣan «dengiz»ni qeⱪip, barliⱪ mislirini Babilƣa elip kǝtti. \f □ \fr 52:17 \ft \+bd «das tǝglikliri»\+bd* — bular bolsa «dengiz»din kiqik bolƣan daslarni kɵtüridiƣan tǝgliklǝrni kɵrsitidu. Bu ayǝtlǝrdǝ tilƣa elinƣan jabduⱪ-bisatlarni kɵprǝk qüxinix üqün «1Pad.» 7:8-51-ayǝtni kɵrüng.\f*  \x + \xo 52:17 \xt Yǝr. 27:19\x*  
\v 18 Ular yǝnǝ \add ibadǝttǝ ixlitilidiƣan\add* idixlar, gürjǝk-bǝlgürjǝklǝr, lahxigirlar, ⱪaqilar, piyalǝ-tǝhsilǝr ⱨǝm mistin yasalƣan barliⱪ ǝswablarni elip kǝtti;  
\v 19 daslar, huxbuydanlar, ⱪaqilar, küldanlar, qiraƣdanlar, piyalilǝr wǝ jam-ⱪǝdǝⱨlǝrni bolsa, altundin yasalƣan bolsimu, kümüxtin yasalƣan bolsimu, ularning ⱨǝmmisini pasiban begi elip kǝtti. \f □ \fr 52:19 \ft \+bd «daslar, huxbuydanlar, ⱪaqilar, küldanlar, qiraƣdanlar, piyalilǝr wǝ jam-ⱪǝdǝⱨlǝrni bolsa, altundin yasalƣan bolsimu, kümüxtin yasalƣan bolsimu, ularning ⱨǝmmisini pasiban begi elip kǝtti»\+bd* — bu altun-kümüx wǝ mistin yasalƣan barliⱪ ⱪaqa-ⱪuqilar wǝ barliⱪ ǝswablar, Yǝrǝmiyaning ilgiriki bir bexariti boyiqǝ, 54 yildin keyin Pars imperatori Ⱪorǝxning pǝrmani bilǝn Yerusalemƣa ⱪayturuldi (27:21-22ni kɵrüng).\f*  
\v 20 Sulayman padixaⱨ Pǝrwǝrdigarning ɵyi üqün mistin yasatⱪan ikki tüwrük wǝ «dengiz», xundaⱪla uning tǝgiliki bolƣan on ikki buⱪini u elip kǝtti; qünki bu mis saymanlarning eƣirliⱪini ɵlqǝx mumkin ǝmǝs idi.   
\m
\v 21 Ikki tüwrük bolsa, ⱨǝrbirining egizliki on sǝkkiz gǝz, aylanmisi on ikki gǝz kelǝtti; ⱨǝrbirining iqi kawak bolup, misning ⱪelinliⱪi tɵt barmaⱪ idi. \f □ \fr 52:21 \ft \+bd «gǝz»\+bd* — (yaki «jǝynǝk») Tǝwrattiki bir ɵlqǝmdur, jǝynǝktin ⱪolning uqiƣiqǝ bolƣan ariliⱪtur, tǝhminǝn 45 santimetr.\f*  \x + \xo 52:21 \xt 1Pad. 7:15; 2Pad. 25:17; 2Tar. 3:15\x*  
\v 22 Tüwrükning üstidiki bexi bolsa mis bolup, egizliki bǝx gǝz idi; uning pütün aylanmisi tor xǝklidǝ ⱨǝm anar nushisi bilǝn bezǝlgǝnidi, ⱨǝmmisi mistin idi; ikkinqi tüwrükmu uningƣa ohxax bolup, umu anar nushisi bilǝn bezǝlgǝnidi.  
\v 23 Ⱨǝrbir tüwrükning bexining yanlirida toⱪsan altǝ anar nushisi bar idi; torda jǝmiy bolup yüz anar nushisi bar idi.   
\m
\v 24 Pasiban begi Nebuzar-Adan bolsa bax kaⱨin Seraya, orunbasar kaⱨin Zǝfaniya wǝ ibadǝthanidiki üq nǝpǝr ixikbaⱪarnimu ǝsirgǝ aldi.  
\v 25 U xǝⱨǝrdin lǝxkǝrlǝrni baxⱪuridiƣan bir aƣwat ǝmǝldarni, xǝⱨǝrdin tapⱪan orda mǝsliⱨǝtqiliridin yǝttini, yǝrlik hǝlⱪni lǝxkǝrlikkǝ tizimliƣuqi, yǝni ⱪoxunning sǝrdarining katipini wǝ xǝⱨǝrdin atmix nǝpǝr yǝrlik kixini tutti. \f □ \fr 52:25 \ft \+bd «bir aƣwat ǝmǝldar...»\+bd* — yaki pǝⱪǝt «bir ǝmǝldar...».\f*  
\v 26 Pasiban begi Nebuzar-Adan bularni Babil padixaⱨining aldiƣa, Riblaⱨƣa elip bardi.  
\v 27 Babil padixaⱨi Hamat zeminidiki Riblaⱨda bu kixilǝrni ⱪiliqlap ɵltürüwǝtti.  
\m Xu yol bilǝn Yǝⱨuda ɵz zeminidin sürgün ⱪilindi.   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨuda Babilƣa sürgün ⱪilinidu  
\m
\v 28 Neboⱪadnǝsar sürgün ⱪilƣan kixilǝrning sani mundaⱪ idi: — yǝttinqi yili üq ming yigirmǝ üq Yǝⱨudiy;  
\v 29 Neboⱪadnǝsarning on sǝkkizinqi yili u Yerusalemdin sǝkkiz yüz ottuz ikki kixini sürgün ⱪildi;  
\v 30 Neboⱪadnǝsarning yigirmǝ üqinqi yili pasiban begi Nebuzar-Adan Yǝⱨudiylardin yǝttǝ yüz ⱪiriⱪ bǝx kixini sürgün ⱪildi; jǝmiy bolup sürgün ⱪilinƣanlarning sani tɵt ming altǝ yüz kixi idi.\f □ \fr 52:30 \ft \+bd «Nebuzar-Adan Yǝⱨudiylardin yǝttǝ yüz ⱪiriⱪ bǝx kixini sürgün ⱪildi; jǝmiy bolup sürgün ⱪilinƣanlarning sani tɵt ming altǝ yüz kixi idi»\+bd* — bu sanlar «2Pad.» 24:14-16dǝ hatirilǝngǝngǝ ohximaydu. «Yǝrǝmiya»diki sanlar bǝlkim Yerusalemdikilǝrni, «2Pad.»diki san pütünlǝy Yǝⱨudadikilǝrni kɵrsitixi mumkin. Bu sanlar az kɵrünsimu, oⱪurmǝnlǝrning esidǝ boluxi kerǝkki, Yǝrǝmiyaning ⱨǝm Əzakiyalning bexarǝtliri boyiqǝ Yǝⱨudadikilǝrning kɵpinqisi «ⱪiliq, ⱪǝⱨǝtqilik wǝ waba-kesǝl» bilǝn ɵlgǝn bolsa kerǝk.\f*   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨoakinning sürgün boluxi  
\m
\v 31 Xundaⱪ boldiki, Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakin sürgün bolƣan ottuz yǝttinqi yili on ikkinqi ayning yigirmǝ bǝxinqi küni xu ix yüz bǝrdi: Əwil-Merodaⱪ Babilƣa padixaⱨ bolƣan birinqi yili, u Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakinning ⱪǝddini kɵtürüp, uni zindandin qiⱪardi; \x + \xo 52:31 \xt 2Pad. 25:27-30\x*  
\v 32 u uningƣa mulayim sɵz ⱪilip, uning ornini Babilda uning bilǝn birgǝ turƣan baxⱪa padixaⱨlarning ornidin yuⱪiri ⱪildi;  
\v 33 xuning bilǝn Yǝⱨoakin zindandiki kiyimlirini seliwetip, ɵmrining ⱪalƣan ⱨǝrbir künidǝ ⱨǝrdaim padixaⱨ bilǝn billǝ ⱨǝmdastihan boluxⱪa muyǝssǝr boldi.  
\v 34 Uning nesiwisi bolsa, Babil padixaⱨining uningƣa beƣixliƣan daimliⱪ iltipati idi; bu iltipat kündilik idi, yǝni u uningƣa taki alǝmdin ɵtkiqǝ ɵmrining ⱨǝrbir küni muyǝssǝr ⱪilinƣan.