\id ISA
\h Yǝxaya 
\toc1 Yǝxaya 
\toc2 Yǝxaya 
\toc3 Yǝx. 
\mt1 Yǝxaya  
\c 1
\s1 Hudaning Israilƣa bolƣan «dǝwa»si ⱨǝm qaⱪiriⱪi  
\m
\v 1 Uzziya, Yotam, Aⱨaz wǝ Ⱨǝzǝkiyalar Yǝⱨudaƣa padixaⱨ bolƣan waⱪitlarda, Yerusalem wǝ Yǝⱨuda toƣrisida, Amozning oƣli Yǝxaya kɵrgǝn ƣayibanǝ wǝⱨiy-alamǝtlǝr: —   
\m
\v 2 «I asmanlar, anglanglar!  
\m I yǝr-zemin, ⱪulaⱪ sal!  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar sɵz eytti: —  
\m «Mǝn balilarni beⱪip qong ⱪildim,  
\m Biraⱪ ular Manga asiyliⱪ ⱪildi.\f □ \fr 1:2 \ft \+bd «I asmanlar, anglanglar!»\+bd* — Muⱪǝddǝs Kitab boyiqǝ üq asman bar. «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng. \+bd «Qünki Pǝrwǝrdigar sɵz eytti...»\+bd* — muxu kitabta elinƣan «Pǝrwǝrdigar» bolsa, ibraniy tilidiki «Yaⱨwǝⱨ» degǝnning tǝrjimisidur. «Yaⱨwǝⱨ» Hudaning yǝnǝ bir ismi bolup, «Mǝnggülük Bolƣuqi», «Ɵzüm Bardurmǝn», «ǝⱨdisidǝ mǝnggü Turƣuqi Huda» degǝnni bildüridu. Tǝbirlǝrnimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 1:2 \xt Ⱪan. 32:1\x*   
\m
\v 3 Kala bolsa igisini tonuydu,  
\m Exǝkmu hojayinining oⱪuriƣa \add mangidiƣan yolni\add* bilidu,  
\m Biraⱪ Israil bilmǝydu,  
\m Ɵz hǝlⱪim ⱨeq yorutulƣan ǝmǝs.   
\m
\v 4 Aⱨ, gunaⱨkar «yat ǝl»,  
\m Ⱪǝbiⱨlikni toplap ɵzigǝ yükligǝn hǝlⱪ,  
\m Rǝzillǝrning bir nǝsli,  
\m Nijis bolup kǝtkǝn balilar!  
\m Ular Pǝrwǝrdigardin yiraⱪlixip,  
\m «Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi»ni kɵzigǝ ilmidi,  
\m Ular kǝynigǝ yandi.\f □ \fr 1:4 \ft \+bd «Aⱨ, gunaⱨkar «yat ǝl»...»\+bd* — bu ⱨǝjwiy, kinayilik gǝp. Hudaƣa nisbǝtǝn Israil butpǝrǝs bir «yat ǝl» bolup kǝtkǝnidi. \+bd «Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi»\+bd* — Hudaning yǝnǝ bir ismidur. Bu isim bǝlkim, «Ɵzining Israil hǝlⱪigǝ birdinbir pak-muⱪǝddǝs bolƣuqi ikǝnlikini kɵrsǝtkǝn Huda wǝ Israil arisida pak-muⱪǝddǝs turƣuqi Huda» degǝn mǝnidǝ. Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr Hudani tilƣa alƣanda, bu isimni kɵp ixlitidu.\f*  \x + \xo 1:4 \xt Zǝb. 78:8; Yǝx. 57:3\x*   
\m
\v 5 Nemixⱪa yǝnǝ dumbalanƣunglar kelidu?  
\m Nemixⱪa asiyliⱪ ⱪiliwerisilǝr?  
\m Pütün baxliringlar aƣrip,  
\m Yürikinglar pütünlǝy zǝiplixip kǝtti,\x + \xo 1:5 \xt 2Tar. 28:22; Yǝr. 2:30\x*   
\m
\v 6 Bexinglardin ayiƣinglarƣiqǝ saⱪ yeringlar ⱪalmidi,  
\m Pǝⱪǝt yara-jaraⱨǝt, ixxiⱪ wǝ yiring bilǝn toldi,  
\m Ular tazilanmiƣan, tengilmiƣan yaki ularƣa ⱨeq mǝlⱨǝm sürülmigǝn.\f □ \fr 1:6 \ft \+bd «ularƣa ⱨeq mǝlⱨǝm sürülmigǝn»\+bd* — yaki «ularƣa ⱨeq zǝytun meyi sürülmigǝn».\f*   
\m
\v 7 Wǝtininglar qɵllǝxti;  
\m Xǝⱨǝrliringlar kɵyüp wǝyranǝ boldi;  
\m Yǝr-zemininglarni bolsa, yatlar kɵz aldinglardila yutuweliwatidu;  
\m U yatlar tǝripidin dǝpsǝndǝ ⱪilinip qɵllixip kǝtti.\x + \xo 1:7 \xt Ⱪan. 28:51,52; Yǝx. 5:5\x*   
\m
\v 8 Əmdi üzümzarƣa selinƣan qǝllidǝk,  
\m Tǝrhǝmǝklikkǝ selinƣan kǝpidǝk,  
\m Muⱨasirigǝ qüxkǝn xǝⱨǝrdǝk,  
\m Zionning ⱪizi zǝip ⱪalduruldi.\f □ \fr 1:8 \ft \+bd «üzümzarƣa selinƣan qǝllidǝk, tǝrhǝmǝklikkǝ selinƣan kǝpidǝk...»\+bd* — Yerusalemning ǝⱨwalini tǝswirlǝydu; u naⱨayiti ⱪil üstidǝ turƣanliⱪini, intayin muⱪimsiz ǝⱨwalda ⱪaldurulƣanliⱪini bildürsǝ kerǝk. \+bd «Zion»\+bd* — yaki «Zion teƣi» bolsa Yerusalem xǝⱨiri, xuningdǝk muⱪǝddǝs ibadǝthana jaylaxⱪan taƣdur.\f*   
\m
\v 9 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar bizgǝ azƣinǝ «ⱪaldisi»ni ⱪaldurmiƣan bolsa,  
\m Biz Sodom xǝⱨirigǝ ohxap ⱪalattuⱪ,  
\m Gomorra xǝⱨirining ⱨaliƣa qüxüp ⱪalattuⱪ.\f □ \fr 1:9 \ft \+bd «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar»\+bd* — «Yǝxaya» kitabida kɵp ixlitilidiƣan Hudaning bir nami. \+bd «Pǝrwǝrdigar bizgǝ azƣinǝ «ⱪaldisi»ni ⱪaldurmiƣan bolsa...»\+bd* — «ⱪaldi» (Hudaning «ⱪaldisi») «Yǝxaya» degǝn kitabta kɵp kɵrülidiƣan tema yaki mawzudur. Israil hǝlⱪining kɵp ⱪismi Hudadin yiraⱪlixip kǝtkǝn bolsimu, Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti bilǝn ularning arisida ⱨaman ɵzigǝ sadiⱪ bir «ⱪaldi» bolidu. \+bd «Sodom xǝⱨǝrigǝ ohxap ⱪalattuⱪ, Gomorraning ⱨaliƣa qüxüp ⱪalattuⱪ»\+bd* — kona zamanlarda, (Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝrning dǝwridǝ) bu ikki xǝⱨǝr Hudaning nǝziridǝ naⱨayiti rǝzil bolup, U asmandin ot-günggürtni yaƣdurup ularni pütünlǝy wǝyran ⱪilƣan. Ikki xǝⱨǝrning bügüngǝ ⱪǝdǝr ⱨeqⱪandaⱪ izliri ⱪalmidi («Yar.» 19-babni kɵrüng). 
\fp  Yǝxayaning demǝkqi bolƣini, Huda Ɵzigǝ sadiⱪ bir «ⱪaldisi» ⱪaldurmiƣan bolsa, Israilmu bu ikki xǝⱨǝrgǝ ohxax rǝzillik bilǝn tolup, ohxaxla pütünlǝy wǝyran bolup yǝr yüzidin yoⱪilip kǝtkǝn bolatti.\f*  \x + \xo 1:9 \xt Yar. 19:24; Yǝx. 17:6; 24:6; 30:17; Rim. 9:29\x*   
\m
\v 10 I Sodomning ⱨɵkümranliri, Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglap ⱪoyunglar,  
\m «I Gomorraning hǝlⱪi, Hudayimizning ⱪanun-nǝsiⱨitigǝ ⱪulaⱪ selinglar!\f □ \fr 1:10 \ft \+bd «I Sodomning ⱨɵkümranliri,... I Gomorraning hǝlⱪi, ...»\+bd* — muxu yǝrdǝ, Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr ɵz hǝlⱪini Sodom ⱨǝm Gomorradikilǝrgǝ biwasitǝ ohxitidu.\f*   
\m
\v 11 Silǝr zadi nemǝ dǝp Manga atap nurƣunliƣan ⱪurbanliⱪlarni sunisilǝr?» — dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\m — «Mǝn kɵydürmǝ ⱪoqⱪar ⱪurbanliⱪinglardin,  
\m Bordaⱪ malning yaƣliridin toyup kǝttim,  
\m Buⱪilar, paⱪlanlar, tekilǝrning ⱪanliridin ⱨeq hursǝn ǝmǝsmǝn.\f □ \fr 1:11 \ft \+bd «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ»\+bd* — muxu hil ⱪurbanliⱪ Hudaƣa atap toluⱪ kɵydürülǝtti.\f*  \x + \xo 1:11 \xt Zǝb. 50:8-14; Pǝnd. 15:8; 21:27; Yǝx. 66:3; Yǝr. 6:20; Am. 5:22\x*   
\m
\v 12 Silǝr Mening aldimƣa kirip kǝlgininglarda,  
\m Silǝrdin ⱨoyla-aywanlirimni xundaⱪ dǝssǝp-qǝylǝxni kim tǝlǝp ⱪilƣan? \f □ \fr 1:12 \ft \+bd «dǝssǝp-qǝylǝxni kim tǝlǝp ⱪilƣan?»\+bd* — «dǝssǝp-qǝylǝx» degǝn sɵz muxu yǝrdǝ bǝlkim hǝlⱪ elip kirgǝn nurƣunliƣan ⱪurbanliⱪ mallirining ibadǝthanining ⱨoylilirini dǝssigǝnlikini kɵrsitidu. Baxⱪa birhil tǝrjimisi «dǝpsǝndǝ ⱪilix».\f*   
\m
\v 13 Biⱨudǝ «axliⱪ ⱨǝdiyǝ»lǝrni elip kelixni boldi ⱪilinglar,  
\m Huxbuy bolsa Manga yirginqlik bolup ⱪaldi.  
\m «Yengi ay» ⱨeytliri wǝ «xabat kün»lirigǝ,  
\m Jamaǝt ibadǝt sorunliriƣa qaⱪirilixlarƣa —  
\m Ⱪisⱪisi, ⱪǝbiⱨliktǝ ɵtküzülgǝn daƣduƣiliⱪ yiƣilixlarƣa qidiƣuqilikim ⱪalmidi.\f □ \fr 1:13 \ft \+bd «axliⱪ ⱨǝdiyǝ»lǝr\+bd* — «axliⱪ ⱨǝdiyǝ» adǝttǝ «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar» ⱨǝm ƣa ⱪoxulatti. \+bd «huxbuy bolsa manga yirginqlik bolup ⱪaldi»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan ⱪanunƣa asasǝn, ⱨǝr küni muⱪǝddǝs ibadǝthanida huxbuy yeⱪix kerǝk idi. \+bd «xabat küni»\+bd* — bolsa xǝnbǝ küni bolup, Israillar üqün «muⱪǝddǝs kün»dur, bu ⱨeqⱪandaⱪ ix-ǝmgǝk ⱪilmay Hudaƣa seƣinidiƣan, ibadǝt ⱪilidiƣan kün idi. Yǝⱨudiylar bu künni «xabat küni», yǝni «(hizmǝttin) dǝm elix küni» dǝydu. Yǝnǝ 56-bab, 2-ayǝtni kɵrüng.\f*   
\m
\v 14 «Yengi ay» ⱨeytinglardin, bekitilgǝn ⱨeyt-bayriminglardin ⱪǝlbim nǝprǝtlinidu;  
\m Ular manga yük bolup ⱪaldi;  
\m Ularni kɵtürüp yürüxtin qarqap kǝttim.   
\m
\v 15 Ⱪolunglarni kɵtürüp duaƣa yayƣininglarda,  
\m Kɵzümni silǝrdin elip ⱪaqimǝn;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, kɵplǝp dualarni ⱪilƣininglarda, anglimaymǝn;  
\m Qünki ⱪolliringlar ⱪanƣa boyaldi.\x + \xo 1:15 \xt Pǝnd. 1:28\x*   
\m
\v 16 Ɵzünglarni yuyup, paklininglar;  
\m Ⱪilmixliringlarning rǝzillikini kɵz aldimdin neri ⱪilinglar,  
\m Rǝzillikni ⱪilixtin ⱪolunglarni üzünglar;\x + \xo 1:16 \xt Zǝb. 34:13-14; 37:27; Am. 5:15; Rim. 12:9\x*   
\m
\v 17 Yahxiliⱪ ⱪilixni ɵgininglar;  
\m Adilliⱪni izdǝnglar,  
\m Zomigǝrlǝrgǝ tǝnbiⱨ beringlar,  
\m Yetim-yesirlǝrni naⱨǝⱪliⱪtin halas ⱪilinglar,  
\m Tul hotunlarning dǝwasini soranglar.\f □ \fr 1:17 \ft \+bd «Zomigǝrlǝrgǝ tǝnbiⱨ beringlar»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi, «Ezilgüqilǝrgǝ yar-yɵlǝk bolunglar».\f*   
\m
\v 18 Əmdi kelinglar, biz munazirǝ ⱪilixayli, dǝydu Pǝrwǝrdigar,  
\m Silǝrning gunaⱨinglar ⱪip-ⱪizil bolsimu,  
\m Yǝnila ⱪardǝk aⱪiridu;  
\m Ular ⱪizil ⱪuruttǝk toⱪ ⱪizil bolsimu,  
\m Yungdǝk ap’aⱪ bolidu.\f □ \fr 1:18 \ft \+bd «Silǝrning gunaⱨinglar ⱪip-ⱪizil bolsimu»\+bd* — bu «ⱪizil ⱪurut» Yǝⱨudiylar bu ⱪurutni boyaⱪ yasax üqün ixlǝtkǝn.\f*  \x + \xo 1:18 \xt Zǝb. 51:7-10\x*   
\m
\v 19 Əgǝr itaǝtmǝn bolup, anglisanglar,  
\m Zemindiki esil mǝⱨsulattin bǝⱨrimǝn bolisilǝr;   
\m
\v 20 Biraⱪ rǝt ⱪilip yüz ɵrisǝnglar,  
\m Ⱪiliq bilǝn ujuⱪturulisilǝr»  
\m — Qünki Pǝrwǝrdigar Ɵz aƣzi bilǝn xundaⱪ degǝn.   
\b  
\m
\v 21 Sadiⱪ xǝⱨǝr ⱪandaⱪmu paⱨixǝ bolup ⱪaldi!?  
\m Əslidǝ u adalǝt bilǝn tolƣanidi,  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ uni makan ⱪilƣanidi,  
\m Biraⱪ ⱨazir ⱪatillar uningda turuwatidu.\f □ \fr 1:21 \ft \+bd «Sadiⱪ xǝⱨǝr ⱪandaⱪmu paⱨixǝ bolup ⱪaldi!?»\+bd* — Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr Yerusalem xǝⱨirini ǝslidǝ Hudaƣa sadiⱪ bir ayalƣa ohxax xǝⱨǝr idi, biraⱪ ⱨazir bir paⱨixǝ ayalƣa aylandi dǝp ohxitidu.\f*   
\m
\v 22 Kümüxüng bolsa daxⱪalƣa aylinip ⱪaldi,  
\m Xarabingƣa su arilixip ⱪaldi;\x + \xo 1:22 \xt Əz. 22:18,19; Ⱨox. 4:18\x*   
\m
\v 23 Əmirliring asiyliⱪ ⱪilƣuqilar,  
\m Oƣrilarƣa ülpǝt boldi;  
\m Ularning ⱨǝrbiri pariƣa amraⱪ bolup,  
\m Soƣa-salamlarni kɵzlǝp yürmǝktǝ;  
\m Ular yetim-yesirlǝr üqün adalǝt izdimǝydu;  
\m Tul hotunlarning dǝwasi ularning aldiƣa yǝtmǝydu.\f □ \fr 1:23 \ft \+bd «Soƣa-salamlarni kɵzlǝp yürmǝktǝ...»\+bd* — ibraniy tilida «Soƣa-salamlarni ⱪoƣlap yürmǝktǝ...».\f*  \x + \xo 1:23 \xt Yǝr. 5:28; Zǝk. 7:10\x*   
\m
\v 24 Xunga — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar —  
\m Yǝni Israildiki ⱪudrǝt Igisi eytidu: —  
\m Mǝn küxǝndilirimni \add jazalap\add* puhadin qiⱪimǝn,  
\m Düxmǝnlirimdin ⱪisas alimǝn;\f □ \fr 1:24 \ft \+bd «Israildiki ⱪudrǝt Igisi...»\+bd* — Hudaning yǝnǝ bir namidur. Bu nam bǝlkim, «Israil hǝlⱪigǝ Ɵzining küq-ⱪudritini kɵrsǝtküqi Huda, Israilda turƣan naⱨayiti ⱪudrǝtlik, ⱪadir Huda» degǝn mǝnidǝ. Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr Hudani tilƣa alƣanda, bu namni kɵp ixlitidu.\f*   
\m
\v 25 Ⱪolumni üstünggǝ tǝgküzüp,  
\m Seni tawlap, sǝndiki daxⱪalni tǝltɵküs tazilaymǝn,  
\m Sǝndiki barliⱪ arilaxmilarni elip taxlaymǝn.\x + \xo 1:25 \xt Yǝr. 6:29; Mal. 3:3\x*   
\m
\v 26 Ⱨɵkümran-soraⱪqiliringlarni awwalⱪidǝk,  
\m Mǝsliⱨǝtqiliringlarni dǝslǝptikidǝk ⱨalƣa kǝltürimǝn.  
\m Keyin sǝn «Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning Makani», «Sadiⱪ Xǝⱨǝr» — dǝp atilisǝn.   
\m
\v 27 Əmdi Zion adilliⱪ bilǝn,  
\m Wǝ uningƣa ⱪaytip kǝlgǝnlǝr ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn ⱪutⱪuzulup ⱨɵr ⱪilinidu. \f □ \fr 1:27 \ft \+bd «uningƣa (Zionƣa) ⱪaytip kǝlgǝnlǝr»\+bd* — muxu yǝrdǝ «ⱪaytip kelix» bǝlkim ikki ixni ɵz iqigǝ alidu. Birinqisi, kǝlgüsidǝ «towa ⱪilip, Hudaning yeniƣa ⱪaytidiƣanlar»; ikkinqisi, «yiraⱪ yurttiki ⱪulluⱪtin, sürgün boluxidin (yǝni Hudaning jazaliⱪ tǝrbiyisidin) qiⱪip Zionƣa ⱪaytip kǝlgǝnlǝr». \+bd «ⱪutⱪuzulup ⱨɵr ⱪilinix»\+bd* — ibraniy tilida pǝⱪǝt bir sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu sɵz ⱨǝm «bǝdǝl tɵlǝp, ⱪulluⱪtin ⱪutⱪuzup ⱨɵr ⱪilix»nimu ɵz iqigǝ alidu.\f*   
\m
\v 28 Biraⱪ asiylar wǝ gunaⱨkarlar birdǝk ujuⱪturulidu,  
\m Pǝrwǝrdigardin yüz ɵrigüqilǝr bolsa ⱨalak bolidu.\x + \xo 1:28 \xt Ayup 31:3; Zǝb. 1:6; 5:5; 73:27; 92:9; 104:35\x*   
\m
\v 29 Xu qaƣda silǝr tǝxna bolƣan dub dǝrǝhliridin nomus ⱪilisilǝr,  
\m Talliƣan baƣlardin hijil bolisilǝr.\f □ \fr 1:29 \ft \+bd «dub dǝrǝhliri ... baƣlar...»\+bd* — muxu «dub dǝrǝhliri» wǝ «baƣlar» xübⱨisizki, xu dǝwrdiki butpǝrǝslikkǝ alaⱨidǝ atalƣan jaylarni kɵrsitidu. Biliximizqǝ muxu hil butpǝrǝslik jinsiy ǝhlaⱪsizliⱪ bilǝnmu munasiwǝtlik idi.\f*   
\m
\v 30 Qünki ɵzünglar huddi yopurmaⱪliri ⱪurup kǝtkǝn dub dǝrihidǝk,  
\m Susiz ⱪuruⱪ bir baƣdǝk bolisilǝr.   
\m
\v 31 Xu küni küqi barlar otⱪa xam piliki,  
\m Ularning ǝjri bolsa, uqⱪun bolidu;  
\m Bular ⱨǝr ikkisi tǝngla kɵyüp ketidu,  
\m Ularni ɵqürüxkǝ ⱨeqkim qiⱪmaydu. \f □ \fr 1:31 \ft \+bd «otⱪa xam piliki»\+bd* — yaki «otⱪa tǝrmǝq».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Ahirⱪi zamanlardiki Yerusalem  
\m
\v 1 Bular Amozning oƣli Yǝxaya Yerusalem wǝ Yǝⱨuda toƣrisida kɵrgǝn kalamdur: —   
\m
\v 2 Ahir zamanlarda, Pǝrwǝrdigarning ɵyi jaylaxⱪan taƣ taƣlarning bexi bolup bekitilidu,  
\m Ⱨǝmmǝ dɵng-egizlktin üstün ⱪilip kɵtürülidu;  
\m Barliⱪ ǝllǝr uningƣa ⱪarap eⱪip kelixidu.\f □ \fr 2:2 \ft \+bd Ahir zamanlarda»\+bd* — ibraniy tilida «Künlǝrning ahirida». \+bd «Pǝrwǝrdigarning ɵyi»\+bd* — Pǝrwǝrdigarning ibadǝthanisini kɵrsitidu. \+bd «Barliⱪ ǝllǝr uningƣa ⱪarap eⱪip kelixidu»\+bd* — Tǝwrat ⱨǝm Zǝburdiki «ǝllǝr» degǝn sɵz adǝttǝ Israildin baxⱪa barliⱪ hǝlⱪlǝrni, yǝni «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr»ni kɵrsitidu. Xunga bǝzidǝ «yat ǝllǝr» dǝp tǝrjimǝ ⱪilimiz. «Yǝxaya» degǝn kitabta «ǝllǝr», «taipilǝr», «yat ǝllǝr» yaki «hǝlⱪ-millǝtlǝr» deyilsǝ, ⱨǝrdaim muxu mǝnini bildüridu.\f*  \x + \xo 2:2 \xt Mik. 4:1\x*   
\m
\v 3 Nurƣun hǝlⱪ-millǝtlǝr qiⱪip bir-birigǝ: —  
\m «Kelinglar, biz Pǝrwǝrdigarning teƣiƣa,  
\m Yaⱪupning Hudasining ɵyigǝ qiⱪⱪayli;  
\m U Ɵz yolliridin bizgǝ ɵgitidu,  
\m Biz Uning tǝriⱪiliridǝ mangimiz» — deyixidu.  
\m — Qünki ⱪanun-yolyoruⱪ Ziondin,  
\m Pǝrwǝrdigarning sɵz-kalami Yerusalemdin qiⱪidiƣan bolidu.\x + \xo 2:3 \xt Zǝb. 110:2\x*   
\m
\v 4 U ǝllǝr arisida ⱨɵküm qiⱪiridu,  
\m Nurƣun hǝlⱪlǝrning ⱨǝⱪ-naⱨǝⱪlirigǝ kesim ⱪilidu;  
\m Buning bilǝn ular ⱪiliqlirini sapan qixliri,  
\m Nǝyzilirini orƣaⱪ ⱪilip soⱪuxidu;  
\m Bir ǝl yǝnǝ bir ǝlgǝ ⱪiliq kɵtürmǝydu,  
\m Ular ⱨǝm yǝnǝ uruxni ɵgǝnmǝydu.\x + \xo 2:4 \xt Yo. 3:10; Mik. 4:3\x*   
\m
\v 5 — «I Yaⱪup jǝmǝtidikilǝr,  
\m Kelinglar, Pǝrwǝrdigarning nurida mangayli!».   
\b  
\m  
\s1 Ⱨazirⱪi Yerusalem  
\m
\v 6 — Sǝn Ɵz hǝlⱪing bolƣan Yaⱪup jǝmǝtini taxlap ⱪoydung;  
\m Qünki ular xǝrⱪtiki hurapatlar bilǝn tolduruldi;  
\m Ular Filistiylǝrdǝk pal salidu;  
\m Ular qǝtǝlliklǝr bilǝn ⱪol tutuxidu;\f □ \fr 2:6 \ft \+bd «Ular (Israillar) Filistiylǝrdǝk pal salidu»\+bd* — muxu yǝrdǝ Yǝxaya kinayilik sɵz ixlitip, ɵz hǝlⱪining hurapiyliⱪni ⱨǝr tǝrǝptin, yǝni xǝrⱪtin ⱨǝm ƣǝrbtin (Filistiylǝrdin) ⱪobul ⱪilƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 7 Zemini bolsa altun-kümüxkǝ tolup kǝtti;  
\m Bayliⱪliri tügimǝs;  
\m Yǝr-zemini atlarƣimu tolup kǝtti,  
\m Jǝng ⱨarwiliri ⱨǝm tügimǝs;\f □ \fr 2:7 \ft \+bd «altun-kümüxkǝ tolup kǝtti... bayliⱪliri tügimǝs... yǝr-zemini atlarƣimu tolup kǝtti, jǝng ⱨarwiliri ⱨǝm tügimǝs»\+bd* — muxu 6-8-ayǝttǝ, Yǝxaya ularning Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan ⱪanun — Tǝwrattiki «Ⱪanun xǝrⱨi» 17-18-bablar kɵzdǝ tutulidu. Muxu ixlar Tǝwrattiki xu pǝrmanlarƣa hilap.\f*   
\m
\v 8 Zemini butlar bilǝnmu liⱪ bolup kǝtti;  
\m Ular ɵz ⱪolliri bilǝn yasiƣanliriƣa,  
\m Barmaⱪliri bilǝn xǝkillǝndürgǝnlirigǝ sǝjdǝ ⱪilixidu.   
\m
\v 9 Xuning bilǝn puⱪralar egildürülidu,  
\m Mɵtiwǝrlǝrmu tɵwǝn ⱪilinidu;  
\m Sǝn ularning ⱪǝddini ruslimaysǝn ⱨǝm ⱨeq kǝqürüm ⱪilmaysǝn. \f □ \fr 2:9 \ft \+bd «... puⱪralar egildürülidu... تɵwǝn ⱪilinidu»\+bd* — bu peilning ikkisi ikki bisliⱪ sɵz bolup, ularning butlarƣa bax uridiƣanliⱪini ⱨǝmdǝ kǝlgüsidǝ ular xübⱨisizki ohxaxla Hudaning ƣǝzipi aldida yǝrgǝ yiⱪilidiƣanliⱪini bildüridu. \+bd «... ⱪǝddini ruslimaysǝn ⱨǝm ⱨeq kǝqürüm ⱪilmaysǝn»\+bd* — muxu ikki ibarǝ ibraniy tilida ikki bisliⱪ birla sɵz bilǝn ipadilnidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 «Pǝrwǝrdigarning küni»  
\m
\v 10 Əmdi Pǝrwǝrdigarning wǝⱨxitidin,  
\m Ⱨǝywisining xan-xǝripidin ɵzüngni ⱪaqur,  
\m \add Hada\add* taxlar iqigǝ kiriwal,  
\m Topa-qanglar iqigǝ mɵküwal!   
\m
\v 11 Qünki adǝmning tǝkǝbbur kɵzliri yǝrgǝ ⱪaritilidu,  
\m Insanlarning ⱨakawurluⱪi pǝs ⱪilinidu;  
\m Xu künidǝ yalƣuz Pǝrwǝrdigarla üstün dǝp mǝdⱨiyilinidu. \x + \xo 2:11 \xt Yǝx. 5:15\x*   
\m
\v 12 Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning xundaⱪ bir küni tǝyyar turidu: —  
\m Xu küni ⱨǝrbir tǝkǝbbur wǝ mǝmǝdanlarning üstigǝ,  
\m Ɵzini yuⱪiri saniƣanlarning üstigǝ qüxidu  
\m (Xuning bilǝn ularning ⱨǝmmisi pǝs ⱪilinidu!),\x + \xo 2:12 \xt Yo. 2:10, 31; 3:15; Yǝx. 13:6-13; 24:23; Am. 8:9; Mat. 24:29; Ros. 2:20; Wǝⱨ. 6:12-13\x*   
\m
\v 13 Xuningdǝk Liwanning egiz, pǝlǝkkǝ yetidiƣan barliⱪ kedir dǝrǝhlirining üstigǝ,  
\m Baxandiki barliⱪ dub dǝrǝhlirining üstigǝ,   
\m
\v 14 Egiz taƣlarning ⱨǝmmisigǝ,  
\m Yuⱪiri kɵtürülgǝn barliⱪ dɵnglǝrning üstigǝ,   
\m
\v 15 Ⱨǝrbir ⱨǝywǝtlik munarning üstigǝ,  
\m Ⱨǝrbir mustǝⱨkǝm sepilning üstigǝ,   
\m
\v 16 Tarxixtiki ⱨǝrbir soda kemisining üstigǝ,  
\m Xundaⱪla barliⱪ güzǝl kemǝ gǝwdisining üstigǝ xu küni qüxüxkǝ tǝyyar turidu.\f □ \fr 2:16 \ft \+bd «Tarxixtiki ⱨǝrbir soda kemisining üstigǝ,...»\+bd* — ⱪǝdimki zamanlarda dengiz sodisi bilǝn dangⱪi qiⱪⱪan «Tarxix» dǝydiƣan üq yurt bar idi. Birsi ximaliy Afriⱪida, birsi Ispaniyǝdǝ, yǝnǝ birsi Əngliyǝdǝ boluxi mumkin idi. Tarxixtiki kemilǝr barliⱪ baxⱪa ǝllǝrning kemiliridin qong wǝ ⱨǝywǝtlik idi. \+bd «Xundaⱪla barliⱪ güzǝl kemǝ gǝwdisining üstigǝ...»\+bd* — yǝnǝ birhil tǝrjimisi: — «Xundaⱪla ⱨǝrbir güzǝl rǝsim-ⱨǝykǝllǝrning üstigǝ...»\f*   
\m
\v 17 Adǝmlǝrning kɵrǝngliki tɵwǝn ⱪilinip qüxürülüp,  
\m Insanlarning tǝkǝbburliⱪi pǝs ⱪilinidu,  
\m Xu künidǝ yalƣuz Pǝrwǝrdigarla üstün dǝp mǝdⱨiyilinidu.   
\m
\v 18 Butlar bolsa ⱨǝmmisi kɵzdin yoⱪilidu.\f □ \fr 2:18 \ft \+bd «Butlar»\+bd* — ibraniy tilida: — «Ərzimǝslǝr...»\f*   
\m
\v 19 Pǝrwǝrdigar yǝrni dǝⱨxǝtlik silkindürüxkǝ ornidin turidiƣan qaƣda,  
\m Ular ɵzlirini Uning wǝⱨxitidin, Uning ⱨǝywisining xan-xǝripidin ⱪaqurup,  
\m Hada tax ƣarlirining iqigǝ,  
\m Yǝr yüzidiki ɵngkürlǝrgǝ kiriwalidu;   
\m
\v 20 Xu künidǝ kixilǝr ɵzigǝ qoⱪunuxⱪa yasiƣan kümüx butliri wǝ altun butlirini ⱪariƣu qaxⱪanlarƣa wǝ xǝpǝrǝnglǝrgǝ taxlap beridu;   
\m
\v 21 Pǝrwǝrdigar yǝrni dǝⱨxǝtlik silkindürüxkǝ ornidin turidiƣan qaƣda,  
\m Ular ɵzlirini Uning wǝⱨxitidin, Uning ⱨǝywisining xan-xǝripidin ⱪaqurup,  
\m Hada tax qaklirining iqigǝ,  
\m Yarlarning yeriⱪliriƣa kiriwalidu;   
\m
\v 22 Ümidinglarni nǝpisi dimiƣidila turidiƣan insandin üzünglar,  
\m Qünki insan zadi nemǝ idi?!   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Yǝⱨuda-Yerusalemning ⱪǝbiⱨlikigǝ qüxidiƣan jaza  
\m
\v 1 Qünki, ⱪara! Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar,  
\m Yerusalem wǝ Yǝⱨudaƣa ⱪuwwǝt wǝ yɵlǝnqük bolƣan \add barliⱪ nǝrsilǝrni yoⱪ ⱪilidu\add*,  
\m — Yǝni ⱪuwwǝt bolƣan pütkül ax-nan,  
\m Yɵlǝnqük bolƣan ⱨǝmmǝ su, \f □ \fr 3:1 \ft \+bd «ⱪuwwǝt» wǝ «yɵlǝnqük»\+bd* — bu ikki sɵz ibraniy tilida adǝttǝ «tayaⱪ» yaki «ⱨasa»ni bildüridu. Mumkinqiliki barki, ⱪǝdimki zamanlarda Yǝⱨudiy hǝlⱪi ɵz nanlirini bir ⱨasida (zihta tizilƣandǝk) kɵtürüp mangatti. Undaⱪ bolsa bu sɵzlǝr ikki bisliⱪ bolup, ⱨǝm muxu «tayaⱪlar» ⱨǝm «ⱪuwwǝt-yɵlǝnqük»lǝrni tǝng kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 2 Palwan wǝ lǝxkǝr,  
\m Sotqi wǝ pǝyƣǝmbǝr,  
\m Palqi wǝ aⱪsaⱪal,   
\m
\v 3 Əllik bexi, mɵtiwǝr wǝ mǝsliⱨǝtqi,  
\m Ⱨünǝrwǝn ustilar wǝ jadu ⱪilƣuqilarni yoⱪ ⱪilidu.   
\m
\v 4 — «\add Ularning orniƣa\add* yaxlarni ǝmǝldar ⱪilimǝn,  
\m Bǝthuy balilar ularning üstidin idarǝ ⱪilidu.   
\m
\v 5 Puⱪralar bir-birini ezidu,  
\m Ⱨǝrbiri ⱪoxnisi tǝripidin ezilidu;  
\m Balilar ⱪerilarƣa,  
\m Muttǝⱨǝmlǝr mɵtiwǝrlǝrgǝ ǝdǝpsizlik ⱪilidu;   
\m
\v 6-7 Xu küni birsi ata jǝmǝtidiki ⱪerindixini tutuwelip, uningƣa: —  
\m «Sizning kiyim-keqikingiz bar; bizgǝ yetǝkqi bolung, bu harabilǝr ⱪolingiz astida bolsun», — dǝydu;  
\m U jawabǝn ⱪolini kɵtürüp \add ⱪǝsǝm iqip\add*: «Dǝrdinglarƣa dǝrman bolalmaymǝn;  
\m Ɵyümdimu ya ax-nan ya kiyim-keqǝk yoⱪ;  
\m Meni hǝlⱪⱪǝ yetǝkqi ⱪilmanglar!» — dǝydu.   
\m
\v 8 Qünki Yerusalem putlixidu-qüxkünlixidu,  
\m Yǝⱨuda bolsa yiⱪilidu;  
\m Sǝwǝbi, ularning tili wǝ illǝtliri Pǝrwǝrdigarƣa ⱪarxi qiⱪip,  
\m Xǝrǝp Igisining kɵzliri aldida isyankarliⱪ ⱪildi.\f □ \fr 3:8 \ft \+bd «...Yerusalem putlixidu-qüxkünlixidu...»\+bd* — yaki «...Yerusalem harab ⱪilinidu».\f*   
\m
\v 9 Ularning qirayi ɵzlirigǝ ⱪarxi guwaⱨliⱪ beridu;  
\m Ular Sodom xǝⱨiridǝk gunaⱨini ⱨeq yoxurmay,  
\m Oquⱪ-axkara jakarlaydu.  
\m Ularning jeniƣa way! Ular yamanliⱪni ɵz bexiƣa qüxürgǝn!   
\m
\v 10 Ⱨǝⱪⱪaniylarƣa eytⱪinki,  
\m Ular aman-esǝnliktǝ turidu,  
\m Ular ɵz ǝmllirining mewisini yǝydu;   
\m
\v 11 Rǝzillǝrgǝ way! Bexiƣa yamanliⱪ qüxidu,  
\m Qünki ɵz ⱪoli bilǝn ⱪilƣanliri ɵzigǝ yanidu.   
\m
\v 12 Mening hǝlⱪimdǝ bolsa, balilar ularni har ⱪilidu,  
\m Ayallar ularni idarǝ ⱪilidu;  
\m I hǝlⱪim! Silǝrni yetǝklǝwatⱪanlar silǝrni azduridu,  
\m Ular mangidiƣan yolliringlarni yoⱪ ⱪilidu.\f □ \fr 3:12 \ft \+bd «balilar ularni har ⱪilidu, ayallar ularni idarǝ ⱪilidu»\+bd* — muxu yǝrdǝ, Yǝxaya bǝlkim ularning padixaⱨining baliliⱪ ⱪilidiƣanliⱪi, ɵz ayalliri wǝ kenǝzǝkliri tǝripidin kontrol ⱪilinidiƣanliⱪini kɵrsǝtmǝkqi.\f*   
\m
\v 13 Pǝrwǝrdigar Ɵz dǝwasini soraxⱪa orun alidu,  
\m Hǝlⱪ-millǝtlǝr üstidin ⱨɵküm qiⱪirixⱪa ɵrǝ turidu;   
\m
\v 14 Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪining aⱪsaⱪalliri wǝ ǝmirliri bilǝn dǝwalixip, ularƣa: — Üzümzarni yǝp tügǝtkǝnlǝr silǝr ɵzünglar,  
\m Ajiz mɵminlǝrdin alƣan olja ɵyünglarda yatidu, dǝydu.   
\m
\v 15 — Silǝrning hǝlⱪimni axundaⱪ ezip,  
\m Ajiz mɵminlǝrning yüzlirigǝ dǝssǝp zadi nemǝ ⱪilƣininglar? — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\m  
\s1 Yerusalemdiki «moda ⱪoƣlixidiƣan» tǝkǝbbur ⱪiz-ayallarƣa qüxidiƣan jaza  
\m
\v 16 Pǝrwǝrdigar yǝnǝ mundaⱪ dedi: —  
\m «Zion ⱪiz-ayalliri tǝkǝbburluⱪ ⱪilip,  
\m Ⱪax-kirpiklirini süzüp,  
\m Kɵzlirini oynitip, naz ⱪilip taytanglixip,  
\m Putlirini jildirlitip mengip yürixidu;   
\m
\v 17 Xunga Rǝb Zion ⱪiz-ayallirining bax qoⱪⱪilirini taz ⱪilidu,  
\m Pǝrwǝrdigar ularning uyat yǝrlirini eqiwetidu». \f □ \fr 3:17 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar ularning uyat yǝrlirini eqiwetidu»\+bd* — yaki «Pǝrwǝrdigar ularning qekisini pahxǝk ⱪilidu».\f*   
\m
\v 18 Axu küni Rǝb ularni güzǝllikidin mǝⱨrum ⱪilidu;  
\m — Ularning oxuⱪ jildiraⱪlirini,  
\m Bax jiyǝklirini, ay xǝkillik marjanlirini,   
\m
\v 19 Ⱨalⱪilirini, bilǝzüklirini, qümpǝrdǝ-qaqwanlirini,\f □ \fr 3:19 \ft \+bd «qaqwan»\+bd* — birhil qümpǝrdǝ, niⱪab.\f*   
\m
\v 20 Romallirini, oxuⱪ zǝnjirlirini, potilirini, ǝtirdanlirini, tiltumarlirini,   
\m
\v 21 Üzüklirini, burun ⱨalⱪilirini,   
\m
\v 22 Ⱨeytliⱪ tonlirini, yopuⱪlirini, pürkǝnjilirini, ⱨǝmyanlirini,   
\m
\v 23 Əynǝklirini, ap’aⱪ iq kɵynǝklirini, sǝllilirini wǝ tor pǝrdilirining ⱨǝmmisini elip taxlaydu.   
\m
\v 24 Əmdi xundaⱪ boliduki,  
\m Ətir puriⱪining orniƣa bǝtbuyluⱪ;  
\m Potining ornida arƣamqa,  
\m Qirayliⱪ yasiƣan qaqlirining ornida taz bexi,  
\m Kelixkǝn tonning ornida bɵz rǝhtlǝr,  
\m Güzǝllikining ornida daƣmal tamƣisi bolidu.   
\m
\v 25 Sening yigitliring ⱪiliqlinip,  
\m Baturliring jǝngdǝ yiⱪilidu.   
\m
\v 26 \add Zionning\add* ⱪowuⱪliri zar kɵtürüp matǝm tutidu;  
\m U yalingaqlanƣan ⱨalda yǝrgǝ olturup ⱪalidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Dawami  
\m
\v 1 Xu küni yǝttǝ ayal bir ǝrni tutuwelip, uningdin: — «Biz ɵz nenimizni yǝymiz, ɵz kiyim-keqǝklirimizni kiyimiz; pǝⱪǝt bizni rǝswaliⱪtin halas ⱪilix üqün, bizni namingizƣa tǝwǝ ⱪilixingizni ɵtünimiz!» — dǝydu. \f □ \fr 4:1 \ft \+bd «bizni namingizƣa tǝwǝ ⱪilixingiz»\+bd* — xu dǝwrdǝ, toy ⱪilƣandin keyin, ayal erining ismi bilǝn qaⱪirilidiƣan adǝt bar idi.\f*   
\b  
\m
\v 2 Xu küni «Pǝrwǝrdigarning xehi» uning güzǝlliki ⱨǝm xǝripini kɵrsǝtküqi bolidu,  
\m Zemin bǝrgǝn mewǝ bolsa,  
\m Ⱪeqip ⱪutulƣan Israildikilǝrgǝ xɵⱨrǝt wǝ güzǝllik kǝltüridu.\f □ \fr 4:2 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning xehi»\+bd* — qoⱪum Pǝrwǝrdigarning Ɵzidin qiⱪⱪan bir zatni kɵrsitidu. Əmdi uning kim ikǝnliki tɵwǝndǝ eniⱪlinidu. \+bd «Pǝrwǝrdigarning xehi» uning güzǝlliki ⱨǝm xǝripini kɵrsǝtküqi bolidu»\+bd* — ibraniy tilida ««Pǝrwǝrdigarning xehi» güzǝllik wǝ xan-xǝrǝp üqün bolidu».\f*   
\m
\v 3 Ⱨǝm xundaⱪ ix boliduki,  
\m Zionda ⱪalƣanlar, Yerusalemda tohtitilƣanlar,  
\m Yǝni Yerusalemda ⱨayat dǝp tizimlanƣanlarning ⱨǝmmisi pak-muⱪǝddǝs dǝp atilidu.\f □ \fr 4:3 \ft \+bd «...Yerusalemda ⱨayat dǝp tizimlanƣanlarning ⱨǝmmisi pak-muⱪǝddǝs dǝp atilidu»\+bd* — ahirⱪi zamanda Yǝⱨudiylarning «ⱪaldi»si eniⱪ kɵrünidu.\f*   
\m
\v 4 Xu qaƣda Rǝb adalǝt yürgüzgüqi roⱨ ⱨǝm kɵydürgüqi roⱨ bilǝn,  
\m Zion ⱪizlirining pasiⱪliⱪini yuyup,  
\m Yerusalemning ⱪan daƣlirini tazilaydu.   
\m
\v 5 Xu qaƣda Pǝrwǝrdigar kündüzdǝ Zion teƣidiki ⱨǝrbir ɵy,  
\m Xundaⱪla barliⱪ ibadǝt sorunlarning üstigǝ is-tütǝk wǝ bulut,  
\m Kǝqtǝ bolsa ot yalⱪunining julasini yaritidu;  
\m Qünki xan-xǝrǝpning üstidǝ sayiwǝn bar bolidu. \f □ \fr 4:5 \ft \+bd «xan-xǝrǝpning üstidǝ sayiwǝn bar bolidu»\+bd* — demǝk, Pǝrwǝrdigarning Ɵzining xan-xǝripi Yerusalemda turidu.\f*   
\m
\v 6 Xu küni, kündüzdǝ tomuz issiⱪⱪa sayǝ ⱪilidiƣan,  
\m Hǝtǝrdin panaⱨlinidiƣan, boran-yamƣurlarƣa dalda bolidiƣan bir sayiwǝnlik kǝpǝ bolidu».   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Üzümzar nahxisi  
\m
\v 1 Mǝn ɵz sɵygǝn yarimƣa,  
\m Mening sɵyümlüküm üqün ɵz üzümzari toƣruluⱪ bir küy eytip berǝy;  
\m Sɵyümlükümning munbǝt bir dɵng üstidǝ üzümzari bar idi; \f □ \fr 5:1 \ft \+bd «Mǝn ɵz sɵygǝn yarimƣa... bir küy eytip berǝy»\+bd* — pǝyƣǝmbǝrning eytⱪan «yar»i bolsa Hudadur. \+bd «munbǝt bir dɵng üstidǝ...»\+bd* — ibraniy tilida «bir münggüz, zǝytun mǝylik oƣul üstidǝ...»\f*   
\m
\v 2 U ⱨǝmmǝ yerini kolap taxlarni elip taxlidi,  
\m Əng esil üzüm teli tikti;  
\m U üzümzar otturisiƣa kɵzitix munari saldi,  
\m Üzümzar iqidimu xarap kɵlqiki ⱪazdi,  
\m Andin üzümdin yahxi ⱨosul kütti;  
\m Biraⱪ buning orniƣa, üzümzar aqqiⱪ üzümlǝrnila bǝrdi.\f □ \fr 5:2 \ft \+bd «...üzümzar aqqiⱪ üzümlǝrnila bǝrdi»\+bd* — muxu yǝrdǝ «aqqiⱪ» ibraniy tilidiki «sesiⱪ»ni bildüridu.\f*   
\m
\v 3 Ⱪeni, i Yerusalemdikilǝr wǝ Yǝⱨudaning adǝmliri,  
\m Mǝn bilǝn üzümzarimning otturisidin ⱨɵküm qiⱪiringlar!   
\m
\v 4 Mening üzümzarimda ⱪilƣudǝk yǝnǝ nemǝ ixim ⱪaldi?  
\m Yahxi üzümlǝrni kütkinimdǝ,  
\m Nemixⱪa pǝⱪǝt aqqiⱪ üzümnila qiⱪirip bǝrdi?\x + \xo 5:4 \xt Yǝr. 2:5; Mik. 6:3, 8\x*   
\m
\v 5 Əmdi ⱨazir Ɵz üzümzarimni nemǝ ⱪilidiƣinimni silǝrgǝ eytip berǝy: —  
\m Uning qitlaⱪlirini elip taxlaymǝn, u yutuwetilidu;  
\m Uning tamlirini qeⱪip ƣulitimǝn, u qǝylinidu.\f □ \fr 5:5 \ft \+bd «Uning qitlaⱪlirini elip taxlaymǝn, u yutuwetilidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Uning qitlaⱪlirini elip taxlaymǝn, u kɵydürülidu».\f*  \x + \xo 5:5 \xt Zǝb. 80:12-13\x*   
\m
\v 6 Mǝn uni qɵllükkǝ aylandurimǝn;  
\m Ⱨeqkim uni qatap-putap, pǝrwix ⱪilmaydu;  
\m Jiƣanlar wǝ tikǝnlǝr uningda ɵsüp qiⱪidu;  
\m Bulutlarƣa uning üstigǝ ⱨeq yamƣur yaƣdurmanglar dǝp buyruymǝn.   
\m
\v 7 Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning üzümzari — Israil jǝmǝti,  
\m Uning huxalliⱪi bolƣan ɵsümlük bolsa — Yǝⱨudadikilǝrdur;  
\m U adalǝt mewisini kütkǝn,  
\m Biraⱪ mana ǝmdi zulum kɵrdi;  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni kütkǝn,  
\m Biraⱪ mana ǝmdi nalǝ-pǝryad boldi!\f □ \fr 5:7 \ft \+bd «mana ǝmdi nalǝ-pǝryad boldi!»\+bd* — muxu ayǝttǝ wǝⱨiy-hǝwǝrni tǝkitlǝx üqün ibraniy tilida aⱨangdax sɵzlǝr ixlitilidu: «adalǝt» — «mixpat», «zulum» — «mixpaⱪ»; «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ» — «tsǝdǝⱪaⱨ», «nalǝ-pǝryad» — «zǝdǝkaⱨ». Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr ⱨǝrdaim muxundaⱪ sɵz oyuni ⱪilidu.\f*  \x + \xo 5:7 \xt Zǝb. 80:8-9\x*   
\m
\v 8 Hǝⱪlǝrgǝ ⱨeq orun ⱪaldurmay ɵyni-ɵygǝ, etizni-etizƣa uliƣanlarƣa way!  
\m Ɵzünglarni yalƣuz zeminda ⱪaldurmaⱪqimusilǝr?\x + \xo 5:8 \xt Mik. 2:2\x*   
\m
\v 9 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mening ⱪuliⱪimƣa mundaⱪ dedi: —  
\m «Kɵpligǝn ɵylǝr,  
\m Dǝrwǝⱪǝ ⱨǝywǝtlik, ⱨǝxǝmǝtlik ɵylǝr adǝmzatsiz, harab bolidu.   
\m
\v 10 Bǝrⱨǝⱪ, ⱪiriⱪ moluⱪ üzümzar pǝⱪǝt altǝ küp xarab beridu,  
\m Ottuz kürǝ dan bolsa pǝⱪǝt üq kürǝ ⱨosul beridu. \f □ \fr 5:10 \ft \+bd «Bǝrⱨǝⱪ, ⱪiriⱪ moluⱪ üzümzar pǝⱪǝt altǝ küp xarab beridu»\+bd* — muxu ayǝttiki «ⱪiriⱪ moluⱪ yǝr» ibraniy tilida «on ⱪox kaliliⱪ yǝr» degǝnlik bolup, on ⱪox kala bir kün iqidǝ aƣduralaydiƣan yǝr. \+bd «altǝ küp»\+bd* — ibraniy tilida «bir bat», bǝlkim 27 litrgǝ toƣra kelidu. \+bd «ottuz kürǝ»\+bd* — bir «kürǝ» bir kor, yǝni 20 litr. «30 kürǝ» bolsa ibraniy tilida «bir homir» (300 litr), «3 kürǝ» ibraniy tilida «bir ǝfaⱨ» (30 litr).\f*   
\m
\v 11 Mǝy iqixkǝ aldirap tang atⱪanda ornidin turƣanlarƣa,  
\m Ⱪarangƣu qüxixigǝ ⱪarimay, xarabtin kǝyp bolƣuqǝ besip olturƣanlarƣa way!\x + \xo 5:11 \xt Pǝnd. 23:29,30\x*   
\m
\v 12 Ularning ziyapǝtliridǝ qiltar wǝ lira, tǝmbur wǝ nǝy, xarabmu bar;  
\m Biraⱪ ular Pǝrwǝrdigarning ⱪilƣanliriƣa wǝ ⱪol ixliriƣa ⱨeq etiwar ⱪilmaydu.\f □ \fr 5:12 \ft \+bd «lira»\+bd* — bir hil tarliⱪ saz. \+bd «Pǝrwǝrdigarning ⱪilƣanliri...»\+bd* — bu ibarǝ bǝlkim bipayan alǝmning yaritilixi wǝ ajayibliⱪlirini, «ⱪol ixliri» bolsa bǝlkim uning Israillarƣa kɵrsǝtkǝn nijatliⱪ mɵjizilirini kɵzdǝ tutidu.\f*   
\m
\v 13 Xu sǝwǝbtin ɵz hǝlⱪim bilimdin hǝwǝrsiz bolƣanliⱪi tüpǝylidin sürgün bolup ketidu;  
\m Esilzadiliri eqirⱪixip,  
\m Puⱪraliri ussuzluⱪtin ⱪurup ketidu.\x + \xo 5:13 \xt Am. 6:7\x*   
\m
\v 14 Xunga tǝⱨtisara nǝpsini yoƣinitip,  
\m Aƣzini ⱨang aqidu;  
\m Ularning xɵⱨrǝtliri, top-top adǝmliri, ⱪiⱪas-sürǝn kɵtürgüqiliri wǝ nǝƣmǝ oyniƣuqiliri biraⱪla iqigǝ qüxüp ketidu.\f □ \fr 5:14 \ft \+bd «tǝⱨtisara»\+bd* — ibraniy tilida «xeol» degǝn yǝr, «yǝr astidiki saray» (yǝni, «tǝkt saray»), ɵlgǝnlǝrning roⱨliri baridiƣan, ⱪiyamǝt künini kütidiƣan jayni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 15 Puⱪralar egildürülidu,  
\m Mɵtiwǝrlǝrmu tɵwǝn ⱪilinidu,  
\m Tǝkǝbburlarning kɵzliri yǝrgǝ ⱪaritilidu;   
\m
\v 16 Biraⱪ samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar adalǝt yürgüzginidǝ üstün dǝp mǝdⱨiyilinidu,  
\m Pak-muⱪǝddǝs bolƣuqi Tǝngri ⱨǝⱪⱪaniyliⱪidin pak-muⱪǝddǝs dǝp bilinidu.   
\m
\v 17 Xu qaƣda ⱪozilar ɵz yaylaⱪlirida turƣandǝk otlaydu,  
\m Musapirlarmu baylarning wǝyranǝ ɵyliridǝ ozuⱪlinidu.\f □ \fr 5:17 \ft \+bd «ⱪozilar... otlaydu,... musapirlar... ozuⱪlinidu»\+bd* — demǝk, zemin box, ⱪuruⱪ bolup kǝtkǝqkǝ, ⱪoylar ⱨǝm yat adǝmlǝr ǝrkinlik bilǝn ⱨǝtta baylarning ɵyliridin ozuⱪluⱪ tapidu.\f*  \x + \xo 5:17 \xt Yǝx. 14:30\x*   
\m
\v 18 Ⱪǝbiⱨlikni aldamqiliⱪning yipliri bilǝn,  
\m Gunaⱨni ⱨarwa arƣamqisi bilǝn tartⱪanlarƣa way!\f □ \fr 5:18 \ft \+bd «Gunaⱨni ⱨarwa arƣamqisi bilǝn tartⱪanlarƣa way!»\+bd* — demǝk, ular gunaⱨlirini ⱨǝtta ɵz tenidǝ kɵtürǝlmǝydu, kǝbiⱨlikliri intayin kɵp ⱨǝm opuquⱪtur.\f*   
\m
\v 19 Yǝni: «\add Huda\add* aldirisun!  
\m Ixlirini Ɵzi ittikrǝk ada ⱪilsun,  
\m Xuning bilǝn biz uni kɵrǝlǝymiz!  
\m «Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi»ning niyǝt ⱪilƣini yeⱪinlixip ixⱪa axurulƣay,  
\m Biz uni biliwalayli!» — degǝnlǝrgǝ way!\f □ \fr 5:19 \ft \+bd «Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi»\+bd* — 1:4diki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 20 Yamanni yahxi, yahxini yaman degüqilǝrgǝ,  
\m Ⱪarangƣuluⱪni nurning, nurni ⱪarangƣuluⱪning orniƣa ⱪoyƣuqilarƣa,  
\m Aqqiⱪni tatliⱪning, tatliⱪni aqqiⱪning orniƣa ⱪoyƣuqilarƣa way!   
\m
\v 21 Ɵzlirini dana dǝp qaƣliƣanlarƣa,  
\m Ɵz nǝziridǝ ɵzlirini ǝⱪilliⱪ dǝp ⱪariƣanlarƣa way!\x + \xo 5:21 \xt Pǝnd. 3:7; Rim. 12:16\x*   
\m
\v 22 Xarab iqixkǝ batur bolƣanlarƣa,  
\m Ⱨaraⱪni ǝbjǝx ⱪilixta ⱪǝⱨriman bolƣanlarƣa,\f □ \fr 5:22 \ft \+bd «Ⱨaraⱪni ǝbjǝx ⱪilixta ⱪǝⱨriman bolƣanlar...»\+bd* — muxular kinayilik sɵz, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 23 Yǝni para üqün rǝzillǝrni aⱪlap,  
\m Xuning bilǝn ⱨǝⱪⱪaniylarning adalitini rǝt ⱪilƣuqilarƣa way!\x + \xo 5:23 \xt Pǝnd. 17:15; 24:24\x*   
\m
\v 24 Xunga, ot yalⱪunliri samanlarni yutuwǝtkǝndǝk,  
\m Yalⱪunlarda mǝnggǝnlǝr solixip yoⱪalƣandǝk,  
\m Ularning yiltizliri qirip ketidu,  
\m Gül-qeqǝkliri qang-tozangdǝk tozup ketidu;  
\m Qünki ular samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning yolyoruⱪ-ⱪanunini qǝtkǝ ⱪaⱪⱪan,  
\m Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqining sɵz-kalamini kɵzgǝ ilmiƣanidi.\x + \xo 5:24 \xt Mis. 15:7; Yǝx. 9:18\x*   
\m
\v 25 Xunga Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi Ɵz hǝlⱪigǝ ⱪarap ⱪaynaydu,  
\m U ularƣa ⱪarap ⱪolini kɵtürüp, ularni urup yiⱪitidu.  
\m Taƣlar tǝwrinip ketidu;  
\m Ɵlüklǝr ǝhlǝtlǝrdǝk koqilar otturisida dɵwǝ-dɵwǝ bolidu.  
\m Muxundaⱪ ixlar bolsimu,  
\m Uning ƣǝzipi yǝnila yanmaydu,  
\m Sozƣan ⱪoli yǝnila ⱪayturulmay turidu.\x + \xo 5:25 \xt Yǝx. 9:11, 16, 20; 10:4, 6\x*   
\m
\v 26 U yiraⱪtiki ǝllǝrni qaⱪirip tuƣni kɵtüridu,  
\m U yǝr yüzining qǝt yaⱪisidin bir ǝlni üxⱪirtip qaⱪiridu;  
\m Mana ular tezdin aldirap kelidu!   
\m
\v 27 Ulardin ⱨeqbiri qarqap kǝtmǝydu,  
\m Putlixipmu kǝtmǝydu.  
\m Ⱨeqbiri mügdimǝydu, uhlimaydu,  
\m Baƣliƣan bǝlwaƣliridin ⱨeqbiri boximaydu,  
\m Qoruⱪlirining boƣⱪuqliridin ⱨeqbiri üzülmǝydu;   
\m
\v 28 Ularning oⱪliri ittik,  
\m Barliⱪ oⱪyalirining kiriqliri tartilip tǝyyar turidu,  
\m Atlirining tuyaⱪliri qaⱪmaⱪ texidǝk bolidu,  
\m \add Jǝng ⱨarwilirining\add* qaⱪliri ⱪoyuntazdǝk aylinidu;   
\m
\v 29 Ularning ⱨɵrkirǝxliri xirningkidǝk bolidu,  
\m Ular arslanlardǝk ⱨɵrkirixidu,  
\m Dǝrwǝⱪǝ, ular owƣa erixkǝndǝ ƣaȥ-ƣuȥ ⱪilip ⱨɵrpiyixidu;  
\m Owni ⱪutⱪuzƣudǝk ⱨeqkim bolmay,  
\m Ular uni elip ketidu.   
\m
\v 30 Xu küni ular dengizlar ⱨɵrkürigǝndǝk owƣa ⱨɵrkirixidu;  
\m Əgǝr birǝrsi yǝr-zeminƣa ⱪariƣudǝk bolsa,  
\m Pǝⱪǝt ⱪarangƣuluⱪ, dǝrd-ǝlǝmnila kɵridu!  
\m Ⱨǝrⱪandaⱪ nur bulut-tuman tǝripidin ƣuwalixidu. \f □ \fr 5:30 \ft \+bd «...ular dengizlar ⱨɵrkürigǝndǝk owƣa ⱨɵrkirixidu»\+bd* — ibraniy tilida «...ular dengizlar ⱨɵrkürigǝndǝk uningƣa ⱨɵrkirixidu». Ularning owlaydiƣini bolsa Israildur.\f*  \x + \xo 5:30 \xt Yǝx. 8:22\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Hudaning Yǝxayani pǝyƣǝmbǝr ⱪilip qaⱪirixi  
\m
\v 1 Uzziya padixaⱨ alǝmdin ɵtkǝn yili mǝn Rǝbni kɵrdüm;  
\m U intayin yuⱪiri kɵtürülgǝn bir tǝhttǝ olturatti;  
\m Uning toni muⱪǝddǝs ibadǝthaniƣa bir kǝlgǝnidi. \x + \xo 6:1 \xt 2Pad. 15:7\x*   
\m
\v 2 Uning üstidǝ saraflar pǝrwaz ⱪilip turatti;  
\m Ⱨǝrbirining altǝ tal ⱪaniti bar idi;  
\m Ikki ⱪaniti bilǝn u yüzini yapatti,  
\m Ikki ⱪaniti bilǝn u putini yapatti,  
\m Wǝ ikki ⱪaniti bilǝn u pǝrwaz ⱪilip turatti.\f □ \fr 6:2 \ft \+bd «Saraflar»\+bd* — ibraniy tilidiki sɵz bolup, «kɵygüqilǝr» «kɵyiwatⱪanlar» degǝnni bildüridu. Ibraniy tilidiki muxu kɵplük isim bolsa «üq yaki üqtin kɵp»ni bildüridu. Xübⱨisizki, ular birhil pǝrixtidur. Ular az degǝndǝ üq bolidu, biraⱪ zadi ⱪanqisi barliⱪini bilmǝymiz.\f*  \x + \xo 6:2 \xt Wǝⱨ. 4:8\x*   
\m
\v 3 Ulardin biri baxⱪa birsigǝ: — «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, muⱪǝddǝs, muⱪǝddǝs, muⱪǝddǝstur!  
\m Barliⱪ yǝr yüzi uning xan-xǝripigǝ tolƣan!» — dǝp towlawatatti.\f □ \fr 6:3 \ft \+bd «...muⱪǝddǝs, muⱪǝddǝs, muⱪǝddǝstur»\+bd* — ibraniy tilida bir süpǝt ikki ⱪetim tǝkralansa, intayin yuⱪiri dǝrijidǝ bolƣanliⱪni bildüridu. Pütkül Muⱪǝddǝs Kitabta mǝlum bir süpǝtning üq ⱪetim tǝkrarlinixi pǝⱪǝt muxu yǝrdila tepilidu; Hudaning pak-muⱪǝddǝsliki, xübⱨisizki, «mukǝmmǝl, insan tǝssǝwur ⱪilƣusiz dǝrijǝ»dǝ bolƣanliⱪini bilduridu.\f*  \x + \xo 6:3 \xt Wǝⱨ. 4:8\x*   
\m
\v 4 Towliƣuqining awazidin dǝrwazining kexǝkliri tǝwrinip kǝtti,  
\m Ɵy is-tütǝk bilǝn ⱪaplandi.   
\m
\v 5 Xuning bilǝn mǝn: — «Ɵzümgǝ way! Mǝn tügǝxtim! Qünki mǝn lǝwliri napak adǝmmǝn ⱨǝm napak lǝwlik hǝlⱪ bilǝn arilixip turup, ɵz kɵzüm bilǝn Padixaⱨⱪa, yǝni samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa ⱪaridim!» — dedim.\f □ \fr 6:5 \ft \+bd «Mǝn tügǝxtim!»\+bd* — ibraniy tilida bir sɵz bilǝnla ipadilinidu wǝ «mǝn parqǝ-parqǝ ⱪilindim!» ⱨǝm «mǝn süküttǝ turƣuzuldum» degǝnnimu ipadilǝydu.\f*   
\m
\v 6 Xuning bilǝn saraflardin biri ⱪolida ⱪurbangaⱨtin bir qoƣni lahxigirƣa ⱪisip elip, yenimƣa uqup kǝldi;  
\v 7 u uni aƣzimƣa tǝgküzüp: — «Mana, bu lǝwliringgǝ tǝgdi; sening ⱪǝbiⱨliking elip taxlandi, gunaⱨing kafarǝt bilǝn kǝqürüm ⱪilindi» — dedi.\f □ \fr 6:7 \ft \+bd «... gunaⱨing kafarǝt bilǝn kǝqürüm ⱪilindi»\+bd* — «kafarǝt» toƣruluⱪ «Mis.» 25:17 wǝ izaⱨati, xundaⱪla «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 6:7 \xt Yǝr. 1:9; Dan. 10:16\x*   
\m
\v 8 Andin mǝn Rǝbning: — «Mǝn kimni ǝwǝtimǝn? Kim Bizgǝ wǝkil bolup baridu?» degǝn awazini anglidim.  
\m Xuning bilǝn mǝn: — «Mana mǝn! Meni ǝwǝtkǝysǝn» — dedim.   
\m
\v 9 Wǝ U: «Barƣin; muxu hǝlⱪⱪǝ mundaⱪ dǝp eytⱪin: — «Silǝr anglaxni anglaysilǝr, biraⱪ qüxǝnmǝysilǝr;  
\m Kɵrüxni kɵrüsilǝr, biraⱪ bilip yǝtmǝysilǝr. \x + \xo 6:9 \xt Mat. 13:14; Mar. 4:12; Luⱪa 8:10; Yⱨ. 12:40; Ros. 28:26; Rim. 11:8\x*   
\m
\v 10 Muxu hǝlⱪning yürikini tax ⱪilƣin;  
\m Ularning ⱪulaⱪlirini eƣir,  
\m Kɵzlirini kor ⱪilƣin;  
\m Bolmisa, ular kɵzliri bilǝn kɵrǝlǝydiƣan,  
\m Ⱪuliⱪi bilǝn angliyalaydiƣan,  
\m Kɵngli bilǝn qüxinǝlǝydiƣan ⱪilinip,  
\m Yolidin yandurulup saⱪaytilƣan bolatti».\f □ \fr 6:10 \ft \+bd «Muxu hǝlⱪning yürikini tax ⱪilƣin»\+bd* — «yüriki tax» degǝn sɵz, ibraniy tilida «yüriki mayliⱪ» dǝp elinƣan. \+bd «Kɵzlirini kor ⱪilƣin; bolmisa, ular kɵzliri bilǝn kɵrǝlǝydiƣan, ... yolidin yandurulup saⱪaytilƣan bolatti»\+bd* — muxu ⱪorⱪunqluⱪ sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda, Yǝxaya mǝzkur kitabtiki bexarǝtlǝrni yǝtküzgǝndin keyin uning nǝtijisi xundaⱪ eqinixliⱪ boliduki, Israillarning kɵpinqisi ɵz gunaⱨlirida tehimu qing turup, ⱨalak bolux yolini tallaydiƣan bolidu.\f*  \x + \xo 6:10 \xt Yǝr. 5:21\x*   
\m
\v 11 Andin mǝn: — «Rǝb, bu ǝⱨwal ⱪaqanƣiqǝ dawamlixidu?» — dǝp soriwidim,  
\m U jawabǝn: — «Ta xǝⱨǝrlǝr harab ⱪilinip aⱨalisiz,  
\m Ɵylǝr adǝmzatsiz,  
\m Zemin pütünlǝy qɵlgǝ aylinip bolƣuqǝ,\f □ \fr 6:11 \ft \+bd «Zemin pütünlǝy qɵlgǝ aylinip bolƣuqǝ,...»\+bd* — «zemin» Israil turuwatⱪan zeminni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 12 Pǝrwǝrdigar adǝmlirini yiraⱪlarƣa yɵtkǝp,  
\m Zemindiki taxliwetilgǝn yǝrlǝr kɵp bolƣuqǝ bolidu» — dedi.   
\m
\v 13 «Ⱨalbuki, zeminda adǝmlǝrning ondin birila ⱪalidu;  
\m Ular \add zeminƣa\add* ⱪaytip kelip yǝnǝ yutuwetilidu,  
\m Kesilgǝn bir dub yaki arar dǝrihining kɵtikidǝk bolidu;  
\m Kɵtǝk bolsa «muⱪǝddǝs nǝsil» bolur. \f □ \fr 6:13 \ft \+bd «muⱪǝddǝs nǝsil»\+bd* — Hudaƣa sadiⱪ bolƣan, yuⱪirida deyilgǝn «ⱪaldi», yǝni Hudaning mɵmin bǝndilirini, Hudaƣa sadiⱪ bolƣanlarni kɵrsitidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Dawut jǝmǝtigǝ selinƣan tǝⱨdit; •••• Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨning tuƣuluxi toƣruluⱪ bexarǝt  
\m
\v 1  Yǝⱨuda padixaⱨi Aⱨaz (Uzziyaning nǝwrisi, Yotamning oƣli) tǝhtkǝ olturƣan künliridǝ, mundaⱪ ix boldi: —  
\m Suriyǝning padixaⱨi Rǝzin wǝ Israil padixaⱨi Rǝmaliyaning oƣli Pikaⱨ Yerusalemƣa ⱪarxi jǝng ⱪildi, lekin üstünlükkǝ erixǝlmidi.\f □ \fr 7:1 \ft \+bd «Israil padixaⱨi Rǝmaliya...»\+bd* — «Yǝxaya» kitabning pǝⱪǝt muxu yeridila wǝ 9:1-21-ayǝtlǝrdǝ, «Israil» Israilning ximaliy ⱪisim padixaⱨliⱪini kɵrsitidu. Sulayman alǝmdin ɵtüxi bilǝn Israil ikkigǝ bɵlünüp, jǝnubiy ⱪisim «Yǝⱨuda» (asasǝn, Yǝⱨuda wǝ Binyamin ⱪǝbilisidikilǝr), ximaliy ⱪisim «Israil» yaki bǝzidǝ «Əfraim» (Əfraim ⱪǝbilisidikilǝr wǝ baxⱪa toⱪⱪuz ⱪǝbilidikilǝrdin tǝrkib tapⱪan) dǝp atalƣanidi. Kitabta baxⱪa ⱨǝr yǝrlǝrdǝ, «Israil» on ikki ⱪǝbililik pütün Yǝⱨudiy hǝlⱪini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 7:1 \xt 2Pad. 16:5; 2Tar. 28:5\x*   
\m
\v 2 Dawutning jǝmǝtigǝ: —  
\m «Suriyǝ Əfraim bilǝn ittipaⱪlixip birlǝxmǝ ⱪoxun ⱪurdi» — degǝn hǝwǝr kǝldi.  
\m Xuning bilǝn padixaⱨ jǝmǝtidikilǝrning kɵngli wǝ hǝlⱪining kɵngli ormanlar xamalda silkinip kǝtkǝndǝk silkinip kǝtti.\f □ \fr 7:2 \ft \+bd «Əfraim»\+bd* — muxu yǝrdǝ ximaliy padixaⱨliⱪtiki «Israil»ning kɵp sanliⱪ ⱪǝbilisi. Muxu yǝrdǝ «Əfraim» baxⱪa toⱪⱪuz ⱪǝbilini ɵz iqigǝ alidu. \+bd «...ittipaⱪlixip, birlǝxmǝ ⱪoxun ⱪurdi»\+bd* — muxu ibarǝ ibraniy tilida bir sɵz bilǝnla ipadilinidu.\f*   
\m
\v 3 Andin Pǝrwǝrdigar Yǝxayaƣa mundaⱪ dedi: — «Sǝn wǝ oƣlung Xear-Jaxub qiⱪip, kir yuƣuqilarning etizining boyidiki yolƣa, yuⱪiri kɵlqǝk norining bexiƣa berip, axu yǝrdǝ Aⱨaz bilǝn kɵrüxkin. \f □ \fr 7:3 \ft \+bd «oƣlung Xear-Jaxub»\+bd* — «Xear-Jaxub» «bir ⱪaldi ⱪaytip kelidu» degǝn mǝnidǝ. Yǝxayaning bu oƣlini billǝ elip qiⱪixining sǝwǝbini qüxinix üqün, 16-ayǝt wǝ izaⱨatini kɵrüng. \+bd «Sǝn ... yuⱪiri kɵlqǝk norining bexiƣa berip,...»\+bd* — xübⱨisizki, Aⱨaz axu yǝrdǝ turup, muxu ⱪoxunlar qoⱪum kelip bizni muⱨasirigǝ alidu, xunga su mǝsilisini ⱨǝl ⱪilixim lazim degǝn oyda idi.\f*  
\v 4 Sǝn uningƣa: — «Sǝn eⱨtiyat bilǝn kɵnglüngni toⱪ tut! Bu ikki kɵymǝs otⱪaxning kɵtikidin, yǝni Rǝzin ⱨǝm Suriyǝning wǝ Rǝmaliyaning oƣlining dǝxti-ƣǝzǝpliridin ⱪorⱪma, yürǝkzadi bolup kǝtmǝ!  
\v 5 Qünki Suriyǝ, Əfraim wǝ Rǝmaliyaning oƣli seni ⱪǝstlǝp: —   
\m
\v 6 «Biz Yǝⱨudaƣa besip kirip, parakǝndiqilik tuƣdurup, ɵzimiz üqün talan-taraj ⱪilip, uningƣa bir padixaⱨni, yǝni Tabǝǝlning oƣlini tiklǝyli!» degǝnidi.\f □ \fr 7:6 \ft \+bd «ɵzimiz üqün talan-taraj ⱪilip...»\+bd* — ibraniy tilida «ɵzimiz üqün uningƣa bɵsüp kirip,...».\f*   
\m
\v 7 Xunga Rǝb Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Bu sɵz aⱪmaydu, ⱨeq ǝmǝlgǝ axmaydu;   
\m
\v 8 Qünki Suriyǝning bexi Dǝmǝxⱪ xǝⱨiri wǝ Dǝmǝxⱪ xǝⱨirining bexi Rǝzindur, halas;  
\m Wǝ atmix bǝx yil iqidǝ Əfraim xundaⱪ bitqit boliduki, ularni «bir hǝlⱪ» degili bolmaydu;   
\m
\v 9 Wǝ Əfraimning bexi Samariyǝ xǝⱨiridur,  
\m Samariyǝ xǝⱨirining bexi Rǝmaliyaning oƣlidur, halas;  
\m Silǝr bularƣa ixǝnmisǝnglar, mustǝⱨkǝmlǝnmǝysilǝr» — degin».\f □ \fr 7:9 \ft \+bd «Əfraimning bexi Samariyǝ xǝⱨiridur»\+bd* — Samariyǝ xǝⱨiri Əfraimning paytǝhti. \+bd «Dǝmǝxⱪ xǝⱨirining bexi Rǝzindur, halas,... Samariyǝ xǝⱨirining bexi Rǝmaliyaning oƣlidur, halas; silǝr bularƣa ixǝnmisǝnglar, mustǝⱨkǝmlǝnmǝysilǝr»\+bd* — ⱨazirⱪi tǝtⱪiⱪatⱪa asaslanƣanda, Suriyǝ bilǝn Israil ittipaⱪining asasiy mǝⱪsiti Asuriyǝ imperiyǝsining tajawuzining aldini elixtin ibarǝt idi. Bu ikki dɵlǝt Yǝⱨudani ittipaⱪⱪa ⱪoxuluxⱪa mǝjburlimaⱪqi boldi. Aⱨaz padixaⱨ buni rǝt ⱪildi, qünki u ɵzi Asuriyǝlǝr bilǝn yoxurun ⱨalda bir «sulⱨ» tüzmǝkqi bolƣan yaki tüzgǝn. Mana bu uning Yǝxayaning sɵzini rǝt ⱪilƣanliⱪining, yǝni Hudadin bexarǝt sorimasliⱪining sǝwǝbidur. 
\fp  Bu ayǝttiki ahirⱪi jümlǝ: «...ixǝnmisǝnglar, mustǝⱨkǝmlǝnmǝysilǝr» degǝn sɵzlǝr ibraniy tilda aⱨangdax sɵz bilǝn ipadilǝngǝn: — «ima ta-aminu, kima ta-aminu». «Silǝr» degǝn sɵzgǝ ⱪariƣanda, bu sɵzlǝr pǝⱪǝt Aⱨazƣila ǝmǝs, bǝlki Dawutning pütkül jǝmǝtidikilǝrgǝ eytilƣan bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 10 Pǝrwǝrdigar yǝnǝ Aⱨazƣa sɵz ⱪilip: —   
\m
\v 11 «Ɵzüng üqün bexarǝt sora; mǝyli yǝrning tegidǝ yaki pǝlǝkning ⱪǝridǝ bolsun sorawǝr» — dedi. \f □ \fr 7:11 \ft \+bd «yǝrning tegi»\+bd* — muxu yǝrdǝ «yǝrning tegi» «xeol»ni, yǝni «tǝⱨtisara»ni, ɵlgǝnlǝrning roⱨliri baridiƣan, ⱪiyamǝt künini kütidiƣan jayni kɵrsitixi mumkin.\f*   
\m
\v 12 Biraⱪ Aⱨaz jawabǝn: «Mǝn ⱨǝm sorimaymǝn ⱨǝm Pǝrwǝrdigarni sinaⱪta ⱪoymaymǝn» — dedi.\f □ \fr 7:12 \ft \+bd «Mǝn ⱨǝm sorimaymǝn ⱨǝm Pǝrwǝrdigarni sinaⱪta ⱪoymaymǝn»\+bd* — «Hudani sinax» gunaⱨdur; biraⱪ muxu yǝrdiki «bexarǝt sorax» Hudaning Ɵzining tǝklipi bolup, gunaⱨ ⱨesablanmaydu.\f*   
\m
\v 13 Andin \add Yǝxaya\add*: — Əmdi i Dawut jǝmǝtidikilǝr, anglap ⱪoyunglar, adǝmlǝrning sǝwr-taⱪitini ⱪoymiƣininglarni az dǝp, silǝr Hudayimning sǝwr-taⱪitinimu ⱪoymiƣiliwatamsilǝr?  
\v 14 Xunga Rǝb Ɵzi silǝrgǝ bir bexarǝt beridu: —  
\m Mana, pak ⱪiz ⱨamilidar bolup bir oƣul tuƣidu; u uning ismini «Immanuel» dǝp ataydu. \f □ \fr 7:14 \ft \+bd «Xunga Rǝb Ɵzi silǝrgǝ bir bexarǝt beridu...»\+bd* — muxu bexarǝt bolsa, ularƣa ixinixigǝ yardǝm berix üqün ǝmǝs, bǝlki Hudaning ularƣa bolƣan naraziliⱪini kɵrsitix üqün berilidu. \+bd «Immanuel»\+bd* — «Huda biz bilǝn billǝ» degǝn mǝnidǝ.\f*  \x + \xo 7:14 \xt Mat. 1:23; Luⱪa 1:31\x*  
\v 15 Yahxiliⱪni tallap, yamanliⱪni rǝt ⱪilixni bilgüqǝ u pixlaⱪ wǝ bal yǝydu. \f □ \fr 7:15 \ft \+bd «Yahxiliⱪni tallap, yamanliⱪni rǝt ⱪilixni bilgüqǝ...»\+bd* — yaki «yahxiliⱪni tallap, yamanliⱪni rǝt ⱪilixni bilixi üqün». \+bd «pixlaⱪ wǝ bal yǝydu»\+bd* — bu tamaⱪlar zeminning naqar ǝⱨwalƣa qüxkǝnlikini bildüridu. Adǝm az bolƣaqⱪa, terilƣu yǝrlǝrmu az bolidu. Adǝmlǝr pǝⱪǝt mal beⱪix bilǝn xuƣullinip, terilƣu yǝrlǝr yawayi ⱨaywnatlar, ⱨǝrǝ ⱪatarliⱪlarƣa taxlinip ⱪalidu (21-23-ayǝtlǝrni kɵrüng). Immanuel kǝmbǝƣǝl xaraitlarda tuƣulidu ⱨǝm bǝlkim qong bolƣuqǝ xu ƣɵrigil yemǝklikini janggaldin terip yǝydu, demǝkqi.\f*  
\v 16 Qünki bu yax bala yahxiliⱪni tallap, yamanliⱪni rǝt ⱪilixni bilgüqǝ, sǝn nǝprǝtlinidiƣan bu ikki padixaⱨning yǝr-zeminliri taxlinip ⱪalidu. \f □ \fr 7:16 \ft \+bd «Qünki bu yax bala yahxiliⱪni tallap, yamanliⱪni rǝt ⱪilixni bilgüqǝ...»\+bd* — muxu ayǝttiki «bu yax bala» ikki bisliⱪ sɵz bolup, bǝlkim Immanuelning ɵzi ⱨǝm Yǝxayaning oƣli «Xear-Jaxub»nimu kɵrsitixi mumkin. Demǝk, «Xear-Jaxub» qong bolƣuqǝ, Suriyǝ ⱨǝm Israil (ximaliy padixaⱨliⱪ) taxlanduⱪ bolup turidu. Bexarǝttin üq yildin keyin Suriyǝ zemini wǝ on üq yildin keyin Israil zemini Asuriyǝ padixaⱨi tǝripidin besiwelinidu. Uning tajawuzqiliⱪi Yǝⱨudaning zeminiƣiqǝ yetip berip, uni bulap-talaydu, biraⱪ uni igiliyǝlmǝydu. Keyinki bablarni, bolupmu 36-37-babni kɵrüng. «Immanuel» degǝn balining tuƣuluxi ⱨǝⱪⱪidiki bexarǝt Aⱨazƣa ǝmǝs, «Dawut jǝmǝtigǝ» qüxidu, deyilidu. Ⱪariƣanda, «Immanuel» Dawutning jǝmǝti iqidiki bir «pak ⱪiz»din tuƣulidu. Muxu balining kim ikǝnlikini bilix üqün, Injildiki «Matta» 1-, 2-babni, «Luⱪa» 1-, 2-babni kɵrüng.\f*  
\v 17 Qünki Pǝrwǝrdigar sening wǝ atangning jǝmǝtigǝ Əfraim Yǝⱨudadin ayrilƣan kündin buyan bolup baⱪmiƣan ⱪattiⱪ künlǝrni qüxüridu. U künlǝr bolsa Asuriyǝning padixaⱨidin ibarǝttur!   
\m
\v 18 Xu küni Pǝrwǝrdigar Misirning pinⱨan eriⱪliridiki paxilarni wǝ Asuriyǝdiki ⱨǝrilǝrni üxⱪirtip qaⱪiridu;  
\v 19 ularning ⱨǝmmisi kelip ⱨǝrbir hilwǝt jilƣilarƣa, taxlarning ⱨǝrbir araqliriƣa, ⱨǝmmǝ yantaⱪlarƣa wǝ ⱨǝmmǝ yaylaⱪlarƣa ƣuȥȥidǝ ⱪonuxidu.\f □ \fr 7:19 \ft \+bd «Ularning ⱨǝmmisi kelip ⱨǝrbir hilwǝt jilƣilarƣa, ...ⱨǝmmǝ yaylaⱪlarƣa ƣuȥȥidǝ ⱪonuxidu»\+bd* — demǝk, adǝmlǝr yoxurunmaⱪqi bolƣan ⱨǝrbir jay bihǝtǝr bolmaydu, düxmǝn tǝripidin ixƣal ⱪilinidu. 
\fp  Muxu ayǝttǝ ibraniy tilida aⱨangdax sɵz ixlitilgǝn bolƣaqⱪa, bir top ⱨaxarǝtning «ƣung-ƣung» ⱪilip awaz qiⱪarƣiniƣa ohxitilƣan.\f*   
\m
\v 20 Axu küni, Rǝb Əfrat dǝryasining nerisidin ijarigǝ alƣan bir ustira bilǝn, yǝni Asuriyǝ padixaⱨi bilǝn qaq qüxüridu; muxu ustira baxning qeqini, putning tüklirini wǝ saⱪalnimu qüxürüp ƣirdaydu; \f □ \fr 7:20 \ft \+bd «Muxu ustira ... putning tüklirini wǝ saⱪalnimu qüxürüp ƣirdaydu»\+bd* — «putning tükliri» muxu yǝrdǝ pütün bǝdǝndiki tüklǝrni kɵrsitidiƣan sɵz bolup, sǝl siliⱪlaxturup ipadiligǝn. Demǝk, Asuriyǝ padixaⱨi Israillarning ⱨǝmmisini bulap ketidu, ularni bǝlkim yalingaq ⱪalduridu.\f*  
\v 21 xu künlǝrdǝ bir kixi yax bir siyir wǝ ikki ⱪoy baⱪidu,  
\v 22 ularning xunqǝ kɵp süt bǝrginidin u seriⱪ may yǝydu; dǝrwǝⱪǝ, zeminda ⱪalƣanlarning ⱨǝmmisi seriⱪ may wǝ bal yǝydu.\f □ \fr 7:22 \ft \+bd «...u seriⱪ may yǝydu; dǝrwǝⱪǝ, zeminda ⱪalƣanlarning ⱨǝmmisi seriⱪ may wǝ bal yǝydu»\+bd* — demǝk, adǝmlǝr xunqǝ az, terilƣu yǝr yoⱪ deyǝrlik, ziraǝtlǝrning ornida yawa ot-qɵp kɵp bolƣaqⱪa, ozuⱪluⱪ asasǝn pǝⱪǝt süt ⱨǝm bal bolidu.\f*   
\m
\v 23 Wǝ xundaⱪ boliduki, ⱨǝr teli bir kümüx tǝnggigǝ yaraydiƣan, ming teli bar üzümzarliⱪ bolƣan ⱨǝrbir jay jiƣanliⱪⱪa wǝ tikkǝnlikkǝ aylinip ketidu; \x + \xo 7:23 \xt Law. 26:22\x*  
\v 24 Axu yǝrgǝ adǝmlǝr pǝⱪǝt oⱪya kɵtürüp kelidu, qünki pütkül zemin jiƣanliⱪⱪa wǝ tikǝnlikkǝ aylinip ketidu. \f □ \fr 7:24 \ft \+bd «Axu yǝrgǝ adǝmlǝr pǝⱪǝt oⱪya kɵtürüp kelidu...»\+bd* — demǝk, bundaⱪ üzümzar yawayi ⱨaywanlar turidiƣan jayƣa aylinidu. Xunga adǝmlǝr u yǝrgǝ baridiƣan bolsa, ɵzini ⱪoƣdax yaki ow ⱪilix üqün ⱪorallarni kɵtürgǝn ⱨalǝttila baridu.\f*  
\v 25 Ilgiri kǝtmǝn qepilƣan ⱨǝrbir taƣliⱪ jilƣilarƣa bolsa, — ular u yǝrlǝrgǝ jiƣanlardin wǝ tikǝnlǝrdin ⱪorⱪup barmaydu;  
\m Bu yǝrlǝr pǝⱪǝt kalilarni otlitidiƣan,  
\m Ⱪoylar dǝssǝp-qǝylǝydiƣan jaylar bolup ⱪalidu, halas.   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Asuriyǝning tajawuz ⱪilixi toƣrisidiki yǝnǝ bir bexarǝt  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar manga: —  
\m «Qong bir tahtayni ⱪolungƣa elip, eniⱪ ⱨǝrplǝr bilǝn: — «Mahar-Xalal-Hax-Baz» dǝp yazƣin» — dedi. \f □ \fr 8:1 \ft \+bd «Mahar-Xalal-Hax-Baz»\+bd* — «Oljiƣa aldira! Owƣa qapsan bol!» degǝn mǝnidǝ. Sɵzlǝrning mǝnisini qüxinix üqün, 3- ⱨǝm 4-ayǝtni kɵrüng.\f*   
\m
\v 2 Mǝn xundaⱪ ⱪilip ɵzümgǝ «ixǝnqlik guwaⱨqilar» süpitidǝ muxuni hatirilǝxkǝ kaⱨin bolƣan Uriya wǝ Yǝrǝbǝⱪiyaning oƣli Zǝkǝriyani qaⱪiriwaldim. \f □ \fr 8:2 \ft \+bd «kaⱨin bolƣan Uriya»\+bd* — «kaⱨin» degǝn, muⱪǝddǝs ibadǝthanida puⱪralar üqün mǝhsus ⱪurbanliⱪni kɵydürgüqi kixi. \+bd «kaⱨin bolƣan Uriya wǝ Yǝrǝbǝⱪiyaning oƣli Zǝkǝriya»\+bd* — ǝmǝliyǝttǝ bolsa, Uriya degǝn kixi Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrgǝ ⱪarxi bolup qiⱪixi mumkin («2Pad.» 16:10-16ni kɵrüng). Xundaⱪ bolƣanliⱪi üqün ular tehimu «ixǝnqlik guwaⱨliⱪ» süpitidǝ boluxi kerǝk idi.\f*  
\v 3 Andin mǝn ayal pǝyƣǝmbǝr bilǝn billǝ yattim. Xundaⱪ ⱪilip u ⱨamilidar bolup, bir oƣul tuƣdi. Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar manga: — «Uning ismini «Mahar-Xalal-Hax-Baz» dǝp atiƣin; \f □ \fr 8:3 \ft \+bd «.. Mǝn ayal pǝyƣǝmbǝr bilǝn billǝ yattim»\+bd* — «ayal pǝyƣǝmbǝr» Yǝxayaning ayalini kɵrsitidu. Biraⱪ nemixⱪa «ayal pǝyƣǝmbǝr» dǝp atilidu? Yaki u ɵzi pǝyƣǝmbǝr boldi wǝ yaki uning muxu oƣlini tuƣⱪanliⱪining ɵzi Hudaning sɵzining ǝmǝlgǝ axuruluxi boldi.\f*  
\v 4 qünki bala «Dada, apa» dǝp qaⱪirixni bilgüqǝ, Dǝmǝxⱪ bayliⱪliri wǝ Samariyǝdiki olja Asuriyǝ padixaⱨi tǝripidin bulap elip ketilidu» — dedi.   
\m
\v 5 Pǝrwǝrdigar yǝnǝ manga sɵz ⱪilip mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 6 «Muxu hǝlⱪ Xiloaⱨ ɵstingidiki lǝrzan eⱪiwatⱪan sularni rǝt ⱪilip,  
\m Ularning ornida Rǝzin wǝ Rǝmaliyaning oƣlidin hursǝn bolƣaqⱪa,   
\m
\v 7 Xunga mana, Rǝb ularning üstigǝ dolⱪunlap aⱪidiƣan, ǝlwǝk Əfrat dǝryasining sulirini, — Yǝni Asuriyǝning padixaⱨini toluⱪ ⱨǝywǝ-xɵⱨriti bilǝn elip kelidu;  
\m U dǝryadǝk barliⱪ eriⱪ-ɵstǝngliridin texip ketidu,  
\m Ⱨǝmmǝ ⱪirƣaⱪlirini bɵsüp taxlaydu;   
\m
\v 8 U taki Yǝⱨudaƣiqǝ xiddǝt bilǝn texip, ⱨǝtta boyniƣiqǝ kelidu;  
\m U ⱪanatlirini yayƣanda pütkül zeminingƣa sayǝ bolup qüxidu, i Immanuel!\f □ \fr 8:8 \ft \+bd «...U ⱪanatlirini yayƣanda pütkül zeminingƣa sayǝ bolup qüxidu, i Immanuel!»\+bd* — 6-8-ayǝt toƣruluⱪ qüxǝnqimiz mundaⱪ: Yǝⱨudadikilǝr Asuriyǝ imperiyǝsidin ⱪorⱪⱪili turdi. «Xiloaⱨ» bolsa, Yerusalemdin ɵtidiƣan lǝrzan süpsüzük bir ɵstǝng idi. Huda bu ɵstǝngni ɵzining hatirjǝmliki, Israilƣa bǝrmǝkqi bolƣan aman-tinqliⱪiƣa ohxitidu. Əfrat dǝryasi bolsa, Asuriyǝ imperiyǝsidiki qong dǝryadur. Xiloaⱨ ɵstingining sirtⱪi kɵrünüxi ⱨǝywǝtlik ǝmǝs, ǝlwǝttǝ, biraⱪ muxu lǝrzan aⱪidiƣan ɵstǝng Hudaning ⱨimayisini bildüridu. Insanlarning maⱨiyiti bolsa ⱨǝywǝtlik nǝrsigǝ ümid baƣlaxⱪa mayildur; Yǝⱨuda hǝlⱪi bolsa ixǝnqini Hudaning ⱨimayisigǝ baƣliƣan ǝmǝs, bǝlki ular: «Suriyǝ bilǝn (ximaliy) Israilning ittipaⱪini Asuriyǝ imperiyǝsigǝ bir tosalƣu» dǝp hatirjǝm wǝ huxal idi. Huda ularning iman-ixǝnqini hata ⱪoyƣanliⱪini ularƣa kɵrsitix üqün, Asuriyǝ padixaⱨi silǝrgǝ «Boynunglarƣa yǝtküqǝ» tajawwuz ⱪilidu, dǝydu. 
\fp  «boyunƣa yǝtküqǝ» — Asuriyǝ padixaⱨi kǝlgǝndǝ, Yǝⱨudaning ⱨǝmmǝ yǝrlirini ixƣal ⱪilip, 46 xǝⱨǝrni ⱪoliƣa aldi; pǝⱪǝt paytǝhti Yerusalem xǝⱨirini igiliyǝlmǝy, uni muⱨasirigǝ aldi. Ahirda u Hudaning biwasitǝ jazasiƣa uqrap Asuriyǝgǝ ⱪaytti (36-37 babni kɵrüng). 
\fp  10-ayǝt boyiqǝ, Israilning zemini bolsa «Immanuel»ning zeminidur; demǝk, «Immanuel» Israilning Padixaⱨi, Hojayinidur.\f*   
\b  
\m
\v 9 — Ƣǝzǝpliniweringlar, i ǝllǝr, biraⱪ sundurulisilǝr!  
\m Jaⱨanning barliⱪ qǝt jayliri ⱪulaⱪ selinglar!  
\m \add Jǝng üqün\add* belinglarni baƣlaweringlar, sundurulisilǝr!  
\m \add Jǝng üqün\add* belinglarni baƣlaweringlar, sundurulisilǝr!\f □ \fr 8:9 \ft \+bd «Ƣǝzǝplininglar, i ǝllǝr...!»\+bd* — yǝnǝ birhil tǝrjimisi: — «Jǝm bolup ⱨujum ⱪilinglar, i ǝllǝr...!». 
\fp  Muxu ayǝtkǝ ⱪariƣanda, bexarǝt muxu yǝrdǝ pǝⱪǝt Asuriyǝning ⱨujumini ǝmǝs, bǝlki ahirⱪi zamanda jimi hǝlⱪ-millǝtning Israilƣa ⱪilidiƣan ⱨujumini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 10 Pilaninglarni tüziweringlar, u bikarƣa ketidu;  
\m Mǝsliⱨǝtinglarni ⱪiliweringlar, umu aⱪmaydu;  
\m Sǝwǝbi — Immanuel!». \f □ \fr 8:10 \ft \+bd «Mǝsliⱨǝtinglarni ⱪiliweringlar»\+bd* — ibraniy tilida «bir sɵz ⱪilixinglar». \+bd «Sǝwǝbi — Immanuel!»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ boluxi kerǝkki, «Immanuel» pak ⱪizdin tuƣulƣan (7-babtiki) bexarǝtlik bala, ismi «Huda biz bilǝn billǝ» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning Yǝxayaƣa yolyoruⱪ berixi  
\m
\v 11 Qünki Pǝrwǝrdigar küqlük ⱪolini manga tǝgküzüp,  
\m Mening bu hǝlⱪning yolida mangmasliⱪimƣa yolyoruⱪ berip, mundaⱪ sɵz ⱪildi: —   
\m
\v 12 «Muxu kixilǝr kɵp ixlarda «suyiⱪǝst bar» desǝ, silǝr bolsanglar «suyiⱪǝst bar» dǝp yürmǝnglar;  
\m Ularning ⱪorⱪⱪinidin silǝr ⱪorⱪmanglar,  
\m Yaki ⱨeq wǝⱨimigǝ qüxmǝnglar;\f □ \fr 8:12 \ft \+bd «Muxu kixilǝr kɵp ixlarda «suyiⱪǝst bar» desǝ...»\+bd* — muxu yǝrdǝ «suyiⱪǝst»ning mǝnisi (bizning ⱪariximizqǝ): — Hǝlⱪ ⱨǝrhil pitnǝ-iƣwalarƣa ⱪulaⱪ selip: «Ətirapimizdiki baxⱪa dɵlǝtlǝr yaki ɵz iqimizdiki hainlar suyiⱪǝst ⱪiliwatidu» dǝp ⱪorⱪup yürǝtti; muxu gǝplǝrgǝ Yǝxaya wǝ uningƣa ǝgǝxkǝn ihlasmǝn Yǝⱨudiylar ⱨeq ⱪulaⱪ salmasliⱪi kerǝk idi.\f*   
\m
\v 13 Pǝⱪǝt samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarnila ⱨǝmmidin üstün dǝp bilinglar;  
\m U silǝrning Ⱪorⱪidiƣininglar bolsun,  
\m Silǝrning wǝⱨimǝnglar bolsun!\f □ \fr 8:13 \ft \+bd «Pǝⱪǝt... Pǝrwǝrdigarnila ⱨǝmmidin üstün dǝp bilinglar»\+bd* — yaki «pǝⱪǝt... Pǝrwǝrdigarnila muⱪǝddǝs dǝp bilinglar».\f*   
\m
\v 14 U bir muⱪǝddǝs panaⱨgaⱨ bolidu,  
\m Ⱨǝmdǝ Israildiki ikki jǝmǝt üqün putlikaxang tax, adǝmni yiⱪitidiƣan ⱪoram tax,  
\m Yerusalemdikilǝr üqünmu ⱪiltaⱪ wǝ tapantuzaⱪ bolidu;\f □ \fr 8:14 \ft \+bd «U bir muⱪǝddǝs panaⱨgaⱨ bolidu»\+bd* — muxu ayǝttiki «U» bǝlkim «Immanuel»ni, xundaⱪla uning ⱪandaⱪ ikǝnlikini kɵrsitidu. U «muⱪǝddǝs panaⱨgaⱨ» yaki «muⱪǝddǝs ibadǝtgaⱨ»ƣa ohxax, insanlarning Hudaƣa yeⱪinlixix yolini tǝminlǝp beridu. \+bd «adǝmni yiⱪitidiƣan ⱪoram tax»\+bd* — bu ibarining yǝnǝ bir mǝnisi «(adǝmlǝr) yaman kɵridiƣan ⱪoram tax».\f*  \x + \xo 8:14 \xt Yǝx. 28:16; Luⱪa 2:34; Rim. 9:33; 1Pet. 2:7\x*   
\m
\v 15 Ulardin kɵplǝr \add Uningƣa\add* putlixip, yiⱪilip, yanjilip, ⱪiltaⱪⱪa qüxüp, ǝsirgǝ elinidu». \x + \xo 8:15 \xt Mat. 21:44; Luⱪa 20:18\x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝxayaning ɵzigǝ ǝgǝxkǝnlǝrgǝ gǝp ⱪilixi  
\m
\v 16 — «Bu guwaⱨnamini yɵgǝp, Tǝwrat ⱪanunini mening muhlislirim arisida peqǝtlǝp ⱪoyƣin. \f □ \fr 8:16 \ft \+bd «Bu guwaⱨnamini yɵgǝp... ⱪoyƣin»\+bd* — Huda muxu yǝrdǝ Yǝxaya arⱪiliⱪ ɵzigǝ ǝgǝxkǝn muhlisliriƣa yolyoruⱪ beridu. Yǝxaya yazƣan ⱨǝm sɵzligǝn guwaⱨliⱪlarni, Musaƣa berilgǝn ⱪanun wǝ baxⱪa pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ berilgǝn Tǝwrattiki ⱪisimlarni billǝ ⱪoxup, bihǝtǝr saⱪlap ⱪoyux kerǝk, degǝn mǝnidǝ. Xundaⱪ ⱪilƣanda, birinqidin, ⱨǝrⱪandaⱪ ⱪalaymiⱪan wǝziyǝtlǝr astida, ular muxu kitablar arⱪiliⱪ nemǝ ⱪilix kerǝklikini obdan bilǝlǝydu. 
\fp  Ikkinqidin, ular Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrgǝ berilgǝn bexarǝtlǝrni peqǝtligǝn bolsa, u dunyadin kǝtkǝndin keyin, guwaⱨliⱪlar aldin’ala eytⱪan nurƣun ixlar yüz bǝrgǝndǝ, Israil hǝlⱪi muxu guwaⱨliⱪlar (bexarǝtlǝr)ni top-toƣra ikǝn, dǝp bilidu, xuningdǝk bularda ⱨeqⱪandaⱪ oydurmiliⱪ yoⱪ, Yǝxaya ⱨǝⱪiⱪiy pǝyƣǝmbǝr ikǝn, dǝpmu etirap ⱪilidu.\f*   
\m
\v 17 Mǝn bolsam, yüzini Yaⱪup jǝmǝtidin yoxuruwatⱪan Pǝrwǝrdigarni kütimǝn;  
\m Wǝ mǝn Uni tǝlmürüp saⱪlaymǝn.\f □ \fr 8:17 \ft \+bd «...yüzini Israil jǝmǝtidin yoxuridiƣan Pǝrwǝrdigar»\+bd* — Huda Ɵz hǝlⱪi bolƣan Israilƣa, gunaⱨliri tüpǝylidin, ⱨeq mɵjizini kɵrsǝtmǝy, ularni düxmǝnliridin ⱪoƣdimaydu. Ⱨalbuki, Yǝxaya wǝ uning gepigǝ kirgǝn Hudaning mɵmin bǝndiliri ümidsizlǝnmǝy, Yǝxayaƣa ohxax «Pǝrwǝrdigarƣa tǝlmürüp Uni saⱪlimaⱪta» idi.\f*   
\m
\v 18 Ⱪaranglar, manga wǝ Pǝrwǝrdigar manga bǝrgǝn balilarƣa,  
\m Biz Zion teƣini Ɵz makani ⱪilƣan samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar Israilda namayan ⱪilƣan bexarǝt wǝ karamǝtlǝrning süpitidurmiz».\f □ \fr 8:18 \ft \+bd «Ⱪaranglar, manga wǝ Pǝrwǝrdigar manga bǝrgǝn balilarƣa, biz ... namayan ⱪilƣan bexarǝt wǝ karamǝtlǝrning süpitidurmiz»\+bd* — muxu sɵzlǝrni ⱪilƣuqi bolsa Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning ɵzi; biraⱪ «Immanuel»mu u arⱪiliⱪ bexarǝtlik sɵz ⱪiliwatidu («Ibr.» 2:13ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 8:18 \xt Ibr. 2:13\x*   
\m
\v 19 — Baxⱪilar silǝrgǝ: — «Biz wiqir-wiqir, gudung-gudung ⱪilidiƣan «ǝrwaⱨlarni qaⱪirƣuqi»lar wǝ dahanlardin yol sorayli» — desǝ, silǝr jawab berip: — «Bir hǝlⱪning ɵz Hudasini izdǝp yol sorixi kerǝk ǝmǝsmu? Tiriklǝrning ɵlüklǝrdin yol sorixi toƣrimu?!» — dǝnglar.\x + \xo 8:19 \xt Ⱪan. 18:11\x*   
\m
\v 20 — Tǝwrat ⱪanuni wǝ guwaⱨnamǝ asas ⱪilinsun! Muxularni asas ⱪilip sɵz ⱪilmisa, ularƣa tang nuri qüxmǝydu!  
\v 21 Əksiqǝ, ular ⱪisilƣan, aq ⱨalda zeminni kezip yürixidu; aq ⱪalƣan qaƣda, ular ƣǝzǝplinip asmanƣa ⱪarap, padixaⱨini ⱨǝm Hudasini ⱪarƣap tillaydu;  
\v 22 ular yǝrgǝ ⱪarisa, mana, japa-muxǝⱪⱪǝt, ⱪarangƣu-zulmǝt, ⱨǝsrǝt-nadamǝt wǝ parakǝndiqilik turidu;  
\m Ular ⱪap-ⱪarangƣuluⱪⱪa ⱨǝydiwetilidu. \f □ \fr 8:22 \ft \+bd «ular yǝrgǝ ⱪarisa, mana, japa-muxǝⱪⱪǝt ... wǝ parakǝndiqilik turidu»\+bd* — Israillar asmandiki yardǝmni rǝt ⱪilƣandin keyin, yǝr-yüzidin ⱨeq ümid bolmayla ⱪalmay, ⱨǝmmisi zulmǝt bolidu.\f*  \x + \xo 8:22 \xt Yǝx. 5:30\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Ⱨǝmmǝ mǝsilini ⱨǝl ⱪilƣuqi bir balining tuƣuluxi — hux hǝwǝr  
\m
\v 1 Biraⱪ, ⱨǝsrǝt-nadamǝtkǝ ⱪalƣanlarƣa zulmǝt boliwǝrmǝydu;  
\m U ɵtkǝn zamanlarda Zǝbulun zeminini wǝ Naftali zeminini har ⱪildurƣan;  
\m Biraⱪ kǝlgüsidǝ U muxu yǝrni, yǝni «yat ǝllǝrning makani» Galiliyǝgǝ, jümlidin «dengiz yoli» boyidiki jaylar wǝ Iordan dǝryasining ⱪarxi ⱪirƣaⱪliriƣa xan-xɵⱨrǝt kǝltüridu; \f □ \fr 9:1 \ft \+bd «Ⱨǝsrǝt-nadamǝtkǝ ⱪalƣan»\+bd* — muxu ibarǝ, ibraniy tilida «ayalqǝ rod»tiki isim bolup, matǝm tutuwatⱪan ayalƣa tǝsǝlli bǝrgǝndǝk Huda Naftalilar wǝ Zǝbulunlarƣa tǝsǝlli beridiƣanliⱪini bildüridu. \+bd ««yat ǝllǝrning makani» Galiliyǝ»\+bd* — Asuriyǝ imperiyǝsi tajawuz ⱪilƣandin keyin, Naftali, Zǝbulun wǝ baxⱪa Israil ⱪǝbililirining kɵp ⱪisimliri ǝsirgǝ qüxüp elip ketildi. Bir ⱪisim kǝmbǝƣǝl, namrat, ⱪabiliyǝtsiz kixilǝr ⱪalduruldi. Asuriyǝ padixaⱨi baxⱪa millǝt-hǝlⱪlǝrni elip kelip xu yǝrgǝ, bolupmu Galiliyǝgǝ olturaⱪlaxturdi. Muxu kixilǝr ⱪepⱪalƣan namrat Israillar bilǝn arilixip yürüp, ɵz-ara assimiliyatsiyǝ ⱪilinƣaqⱪa, Galiliyǝ Yǝⱨudiylar tǝripidin ««yat ǝllǝr» (Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr)ning makani Galiliyǝ» dǝp kǝmsitilip atalƣan. 
\fp  Bexarǝtkǝ asasǝn, nur dǝl xu yǝrdǝ pǝyda bolidu. Bexarǝtning ǝmǝlgǝ axuruluxi toƣrisidiki tǝpsilatlarni Injil «Mat.» 4:15-ayǝttin kɵrüng. \+bd «dengiz yoli»\+bd* — «Galiliyǝ dengizi»ning ƣǝrbiy yǝrliri.\f*  \x + \xo 9:1 \xt Mat. 4:15\x*   
\m
\v 2 Ⱪarangƣuluⱪta mengip yürgǝn kixilǝr zor bir nurni kɵrdi;  
\m Ɵlüm sayisining yurtida turƣuqilarƣa bolsa,  
\m Dǝl ularning üstigǝ nur parlidi.\f □ \fr 9:2 \ft \+bd «Ⱪarangƣuluⱪta mengip yürgǝn kixilǝr zor bir nurni kɵrdi... dǝl ularning üstigǝ nur parlidi»\+bd* — muxu ayǝtlǝrdiki «nur» xübⱨisizki, Mǝsiⱨ-ⱪutⱪuzƣuqidur (6-7-ayǝtni kɵrüng). Biz muxu bexarǝtlǝrning ǝmǝlgǝ axⱪanliⱪini Injildin kɵrimiz. Mǝsiⱨ Əysa dǝl 1-ayǝttiki tɵt jayda uluƣ hizmitini, yǝni hux hǝwǝrni tarⱪitix, mɵjizilǝrni yaritixni baxlidi. U hizmǝt ⱪilƣan üq yerim yil waⱪitning yerimidin kɵprǝkini bǝlkim muxu jaylarda ɵtküzgǝn. 
\fp  Bu bexarǝttiki peillarning ⱨǝmmisi «ɵtkǝn zaman» xǝklidǝ ipadilǝngǝn. Bu xil xǝkildiki bexarǝt «Yǝxaya»da kɵp uqraydu, u kǝlgüsidiki ixlarning jǝzmǝnlikini bildüridu.\f*  \x + \xo 9:2 \xt Mat. 4:15,16; Əf. 5:14\x*   
\m
\v 3 — Sǝn ǝlni awuttung,  
\m Ularning xadliⱪini ziyadǝ ⱪilding;  
\m Hǝlⱪlǝr ⱨosul waⱪtida xadlanƣandǝk,  
\m Jǝng oljisini ülǝxtürgǝn waⱪitta huxalliⱪⱪa qɵmgǝndǝk,  
\m Ular aldingda xadlinip ketidu.\f □ \fr 9:3 \ft \+bd «Sǝn ǝlni awuttung, ularning xadliⱪini ziyadǝ ⱪilding...»\+bd* — muxu yǝrdǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmiliridiki kɵp baxⱪa bexarǝtlǝrgǝ ohxax, kǝlgüsidiki, tehi yüz bǝrmigǝn ixlar ɵtüp bolƣan ixlardǝk tilƣa elinidu.\f*   
\m
\v 4 Qünki Midiyanning \add üstidin ƣǝlibǝ ⱪilƣan\add* küngǝ ohxax,  
\m Sǝn uningƣa selinƣan boyunturuⱪni,  
\m Mürisigǝ qüxkǝn ǝpkǝxni,  
\m Ularni ǝzgüqining tayiⱪini sundurup taxliwǝtting.\f □ \fr 9:4 \ft \+bd «Midiyan üstidin ƣǝlibǝ ⱪilƣan kün»\+bd* — tǝhminǝn 500 yil ilgiri Israil Midiyaniylarning asaritidin Hudaning karamǝtliri bilǝn ⱪutulƣan.\f*  \x + \xo 9:4 \xt Ⱨak. 7:22; Yǝx. 10:26\x*   
\m
\v 5 Qünki \add lǝxkǝrlǝrning\add* uruxta kiygǝn ⱨǝrbir ɵtükliri,  
\m Ⱪanƣa milǝngǝn ⱨǝrbir tonliri bolsa pǝⱪǝtla ot üqün yeⱪilƣu bolidu.\f □ \fr 9:5 \ft \+bd «Qünki lǝxkǝrlǝrning uruxta kiygǝn ⱨǝrbir ɵtükliri... pǝⱪǝtla ot üqün yeⱪilƣu bolidu»\+bd* — Huda ularƣa xundaⱪ bǝrikǝtlǝrni beriduki, muxu ƣǝlibǝ bolƣandin keyin (ular ǝmǝs, bǝlki Pǝrwǝrdigar ular üqün ⱪilƣan ƣǝlibǝ) ular xu lǝxkǝrlǝrning ⱪanƣa milǝngǝn kiyim-keqǝkliri kerǝk bolmaydu, ularni pǝⱪǝt yeⱪilƣu üqün ixlǝtkili bolidu, dǝp ⱪaraydu.\f*   
\m
\v 6 Qünki biz üqün bir bala tuƣuldi;  
\m Bizgǝ bir oƣul ata ⱪilindi;  
\m Ⱨɵkümranliⱪ bolsa uning zimmisigǝ ⱪoyulidu;  
\m Uning nami: — «Karamǝt Mǝsliⱨǝtqi, Ⱪudrǝtlik Tǝngri, Mǝnggülük Ata, aman-hatirjǝmlik Igisi Xaⱨzadǝ» dǝp atilidu.\f □ \fr 9:6 \ft \+bd «Biz üqün bir bala tuƣuldi; bizgǝ bir oƣul ata ⱪilindi»\+bd* — bu bexarǝt gǝrqǝ kǝlgüsidiki ixlarni kɵrsǝtkǝn bolsimu, uningdiki peillarning ⱨǝmmisi «ɵtkǝn zaman» xǝklidǝ ipadilǝngǝn. Yuⱪiriⱪi 2-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. \+bd «aman-hatirjǝmlik Igisi Xaⱨzadǝ»\+bd* — yaki «aman-hatirjǝmlik Bǝrgüqi Xaⱨzadǝ».\f*  \x + \xo 9:6 \xt Yǝx. 11:2; 22:22; Luⱪa 2:10,11; Yⱨ. 4:10\x*   
\m
\v 7 U Dawutning tǝhtigǝ olturƣanda wǝ padixaⱨliⱪiƣa ⱨɵkümranliⱪ ⱪilƣanda,  
\m Xu qaƣdin baxlap ta ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ,  
\m Uni adalǝt ⱨǝm ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn tiklǝydu, xundaⱪla mǝzmut saⱪlaydu,  
\m Uningdin kelidiƣan ⱨɵkümranliⱪ wǝ aman-hatirjǝmlikning exixi pütmǝs-tügimǝs bolidu.  
\m Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning otluⱪ muⱨǝbbiti muxularni ada ⱪilidu. \f □ \fr 9:7 \ft \+bd «U Dawutning tǝhtigǝ olturƣanda wǝ padixaⱨliⱪiƣa ⱨɵkümranliⱪ ⱪilƣanda... Uningdin kelidiƣan ⱨɵkümranliⱪ wǝ aman-hatirjǝmlikning exixi pütmǝs-tügimǝs bolidu...»\+bd* — muxu ikki ayǝt (6-7-ayǝt) yuⱪiriⱪi «Immanuel»ning kim ikǝnlikini tehimu eniⱪ kɵrsitidu. U toƣrisidiki hǝwǝrni tǝkrarlisaⱪ: — 
\fp  (a) U Israil üqün Ⱪutⱪuzƣuqidur. Bu babtiki 1-6-ayǝttiki ƣǝlibǝ wǝ bǝht bu bala sǝwǝbidin wujudⱪa kelidu. 
\fp  (ǝ) U pak ⱪizdin tuƣulidu (7-bab, 14-ayǝt). 
\fp  (b) U bǝlkim kǝmbǝƣǝl wǝ düxmǝnning ⱨɵkümranliⱪi astidiki ǝⱨwalda tuƣulidu (7-bab, 15- wǝ 17-ayǝt). 
\fp  (p) U Dawutning jǝmǝtidin bolup, Dawutning tǝhtigǝ olturidu. Huda Dawutⱪa wǝdǝ bǝrgǝnki, uning bir ǝwladi Israilƣa wǝ ahirida pütkül dunyaƣa Padixaⱨ bolidu. (Zǝbur, 18-küy, 22-küy, 72-küylǝrni kɵrüng) 
\fp  (t) Bu balida Hudaning tǝbiiti bolidu (6-ayǝt). U «Ⱪudrǝtlik Tǝngri» dǝp atilidu. Ibraniy tilida «karamǝt» degǝn süpǝt, pǝⱪǝt Huda wǝ Hudaning ⱪilƣanliri toƣruluⱪla ixlitilidu. 
\fp  (j) Bu bala ahirda pütün alǝmgǝ aman-hatirjǝmlikni yǝtküzidu. «Uningdin kelidiƣan ⱨɵkümranliⱪ wǝ aman-hatirjǝmlikning exixi pütmǝs-tügimǝs bolidu». 
\fp  Bulardin sirt muxu ayǝtlǝrdǝ nurƣun sawaⱪ-hǝwǝrlǝr bar, muxu yǝrdǝ sǝⱨipǝ qǝklik bolƣanliⱪi üqün ⱨazirqǝ tohtalmaymiz. 
\fp  Bu balining kim ikǝnliki pǝⱪǝt Injildiki bayanlardila eniⱪ kɵrsitilidu. U pak ⱪiz Mǝryǝmdin tuƣulƣan Mǝsiⱨ Əysaning dǝl ɵzi bolup, uning baxⱪa biri boluxining ⱪǝt’iy mumkinqiliki yoⱪtur.\f*  \x + \xo 9:7 \xt 2Pad. 19:31; Yǝx. 37:32\x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarning Israilƣa, yǝni «ximaliy padixaⱨliⱪ»ⱪa bolƣan ƣǝzipi  
\m
\v 8 Rǝb Yaⱪup jǝmǝtigǝ bir sɵz ǝwǝtti,  
\m U pat arida Israilƣa qüxidu,\f □ \fr 9:8 \ft \+bd «Rǝb ... bir sɵz ǝwǝtti, ... Israilƣa qüxidu»\+bd* — «Israil» muxu ayǝtlǝrdǝ (8-21dǝ) ximaliy padixaⱨliⱪni kɵrsitidu. «Qüxidu» degǝn sɵz muxu yǝrdǝ Hudaning bir jazasining kǝlgǝnlikini kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*   
\m
\v 9 Barliⱪ hǝlⱪ, yǝni Əfraim wǝ Samariyǝdikilǝr xu \add sɵzning\add* toƣriliⱪini bilgǝn bolsimu,  
\m Lekin kɵnglidǝ tǝkǝbburlixip yoƣanliⱪ ⱪilip, ular: —   
\m
\v 10  — «Hixlar qüxüp kǝtti,  
\m Biraⱪ ularning orniƣa yonulƣan taxlar bilǝn ⱪayta yasaymiz;  
\m Erǝn dǝrǝhliri kesilip boldi,  
\m Biraⱪ ularning ornida kedir dǝrǝhlirini ixlitimiz» — deyixidu;\f □ \fr 9:10 \ft \+bd «Hixlar qüxüp kǝtti, biraⱪ ularning orniƣa yonulƣan taxlar bilǝn ⱪayta yasaymiz...»\+bd* — demǝk, «Pǝrwǝrdigarning tǝrbiyǝ jazasi bolƣan ziyanni tartⱪan bolsaⱪmu, biz yǝnila uning tǝrbiyǝ jazasiƣa pisǝnt ⱪilmay, ɵz küqimizgǝ tayinip tehimu yahxi turmuxni bǝrpa ⱪilimiz» (taxlar hixlardin, kedir dǝrǝhliri erǝn dǝrǝhliridin yahxi, ǝlwǝttǝ). Yǝroboam II padixaⱨ bolƣan waⱪtida, Huda (ximaliy) Israilda qong bir yǝr tǝwrǝxni pǝyda ⱪilƣan; «Hixlar qüxüp kǝtti,... erǝn dǝrǝhliri kesilip boldi,...» degǝn sɵzlǝr bǝlkim xu yǝr tǝwrǝx bilǝn munasiwǝtlik.\f*   
\m
\v 11 Xunga Pǝrwǝrdigar Rǝzinning küxǝndilirini \add Israilƣa\add* ⱪarxi küqlǝndürdi,  
\m \add Yaⱪupning\add* düxmǝnlirini ⱪozƣidi.\f □ \fr 9:11 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Rǝzinning küxǝndilirini Israilƣa ⱪarxi küqlǝndürdi...»\+bd* — 7-babtiki mǝzmunƣa ⱪariƣanda, Suriyǝning padixaⱨi Rǝzin Israil bilǝn ittipaⱪdax idi. Muxu sɵzgǝ ⱪariƣanda uning Israil bilǝn ittipaⱪi keyin mǝwjut bolup turalmaydu. Baxⱪilarning Israilƣa ⱪarxi qiⱪixi bilǝn umu Israilƣa ⱪarxi ⱪozƣilidu.\f*   
\m
\v 12 Xǝrⱪtin Suriyǝliklǝr, ƣǝrǝbtǝ Filistiylǝr,  
\m Ular aƣzini ⱨangdǝk eqip Israilni yutuwalidu.  
\m Ixlar xundaⱪ deyilgǝndǝk bolsimu,  
\m Uning ƣǝzipi yǝnila yanmaydu,  
\m Sozƣan ⱪoli yǝnila ⱪayturulmay turidu.\x + \xo 9:12 \xt Yǝx. 5:25; 10:4\x*   
\m
\v 13 Biraⱪ hǝlⱪ ɵzlirini Urƣuqining yeniƣa tehi yenip kǝlmidi,  
\m Ular samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarni izdimǝywatidu.   
\m
\v 14 Xunga Pǝrwǝrdigar bir kün iqidǝ Israilning bexi wǝ ⱪuyruⱪini,  
\m Palma xehi wǝ ⱪomuxini kesip taxlaydu;   
\m
\v 15 Moysipit wǝ mɵⱨtǝrǝmlǝr bolsa baxtur;  
\m Yalƣanqiliⱪ ɵgitidiƣan pǝyƣǝmbǝr — ⱪuyruⱪtur.   
\m
\v 16 Qünki muxu hǝlⱪning yetǝkqiliri ularni azduridu,  
\m Yetǝklǝngüqilǝr bolsa yutuwelinip yoⱪilidu.   
\m
\v 17 Xunga Rǝb ularning yigitliridin hursǝnlik tapmaydu,  
\m Yetim-yesirliri wǝ tul hotunliriƣa rǝⱨim ⱪilmaydu;  
\m Qünki ⱨǝrbiri iplas wǝ rǝzillik ⱪilƣuqi,  
\m Ⱨǝmmǝ eƣizdin qiⱪⱪini pasiⱪliⱪtur.  
\m Ⱨǝmmisi xundaⱪ bolsimu,  
\m Uning ƣǝzipi yǝnila yanmaydu,  
\m Sozƣan ⱪoli yǝnila ⱪayturulmay turidu.\x + \xo 9:17 \xt Yǝx. 10:6\x*   
\m
\v 18 Qünki rǝzillik ottǝk kɵyidu,  
\m U jiƣan wǝ tikǝnlǝrni yutuwalidu;  
\m U ormanning baraⱪsan jayliri arisida tutixidu,  
\m Ular is-tütǝklik tüwrük bolup purⱪirap yuⱪiriƣa ɵrlǝydu;\x + \xo 9:18 \xt Yǝx. 5:24; 24:6\x*   
\m
\v 19 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning dǝrƣǝzipi bilǝn zemin kɵydürüp taxlinidu,  
\m Hǝlⱪ bolsa otning yeⱪilƣusi bolidu, halas;  
\m Ⱨeqkim ɵz ⱪerindixini ayap rǝⱨim ⱪilmaydu.\f □ \fr 9:19 \ft \+bd «...ⱨeqkim ɵz ⱪerindixini ayap rǝⱨim ⱪilmaydu»\+bd* — Yǝroboam (II) Israilƣa padixaⱨ bolƣandin keyinki 28 yil iqidǝ, kɵp kixilǝr tǝhtni talixip uruxti. jǝmiy 6 Padixaⱨ tǝhtkǝ olturƣan, iqki urux-jedǝllǝr kɵp bolƣanidi.\f*   
\m
\v 20 Birsi ong tǝrǝptǝ gɵx kesip yǝp, toymaydu,  
\m Sol tǝrǝptin yalmap yǝpmu, ⱪanaǝtlǝnmǝydu;  
\m Ⱨǝrkim ɵz bilikini yǝydu;   
\m
\v 21 Mǝnassǝⱨ Əfraimni, Əfraim bolsa mǝnassǝⱨni yǝydu;  
\m Uning üstigǝ ikkisimu Yǝⱨudaƣa ⱪarxi turidu.  
\m Ⱨǝmmisi xundaⱪ bolsimu,  
\m Uning ƣǝzipi yǝnila yanmaydu,  
\m Sozƣan ⱪoli yǝnila ⱪayturulmay turidu. \f □ \fr 9:21 \ft \+bd «mǝnassǝⱨ Əfraimni, Əfraim bolsa mǝnassǝⱨni yǝydu...»\+bd* —Əfraim wǝ Manassǝⱨ bolsa Israil padixaⱨliⱪidiki ikki ǝng qong ⱪǝbilǝ. Yuⱪiriⱪi izaⱨatta kɵrsitilginidǝk ularning arisida urux-jedǝllǝr kɵp idi. Undaⱪ ixlar Yǝxaya deginidǝk, «ɵz bilikini ɵzi yǝydiƣan» ixtur.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Pǝrwǝrdigarning Yǝⱨudaƣa bolƣan ƣǝzipi  
\m
\v 1 Ⱪǝbiⱨlik ⱪanunlirini tüzgüqilǝrgǝ,  
\m Azabliⱪ pǝrman-ⱨɵkümlǝrni yazƣuqilarƣa way!   
\m
\v 2 Tul hotunlarni oljimiz ⱪilayli,  
\m Yetim-yesirlarni bulap-talayli dǝp,  
\m Ular miskinlǝrgǝ adalǝtni bǝrmǝy,  
\m Hǝlⱪimdiki ajiz-beqarilǝrdin ⱨoⱪuⱪni bulap ketidu.   
\m
\v 3 Ⱨesab alidiƣan künidǝ,  
\m Yǝni yiraⱪtin kǝlgǝn tuyuⱪsiz balayi’apǝt künidǝ,  
\m Nemǝ ⱪilisilǝr?  
\m Kimdin baxpanaⱨliⱪ izdǝp yürisilǝr?  
\m Bayliⱪ-xɵⱨritinglarni nǝgǝ amanǝt ⱪoyisilǝr?\f □ \fr 10:3 \ft \+bd «Ⱨesab alidiƣan küni»\+bd* — sɵzmusɵz tǝrjimǝ ⱪilinsa, «Huda yoⱪlap kelidiƣan küni» degǝnlik bolidu.\f*   
\m
\v 4 Ularƣa ǝsirlǝr arisida zongziyip olturuxtin,  
\m Yaki ɵltürülgǝnlǝr arisida yiⱪilixtin baxⱪa ⱨeqnemǝ ⱪalmidi!  
\m Ⱨǝmmisi xundaⱪ bolsimu,  
\m Uning ƣǝzipi yǝnila yanmaydu,  
\m Sozƣan ⱪoli yǝnila ⱪayturulmay turidu.   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarning Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaheribⱪa ⱪarita bir sɵzi  
\m
\v 5 Ⱪoliƣa ƣǝzipimning toⱪmiⱪi tutⱪuzulƣan,  
\m Ɵzümning dǝrƣǝzipimning tayiⱪi bolƣan Asuriyǝlikkǝ way!\f □ \fr 10:5 \ft \+bd «Ⱪoliƣa ƣǝzipimning toⱪmiⱪi tutⱪuzulƣan,...»\+bd* — ibraniy tilida «(Ularning) ⱪolidiki toⱪmaⱪ Mening ƣǝzipim bolƣan,...».\f*  \x + \xo 10:5 \xt Yǝx. 36:1; Yǝr. 25:9; Əz. 21:14\x*   
\m
\v 6 Mǝn uni hudasiz bir «yat ǝl»gǝ,  
\m Dǝrƣǝzipim ⱪaritilƣan hǝlⱪimgǝ zǝrbǝ berixkǝ ǝwǝtimǝn;  
\m Uningƣa olja tutuwelixⱪa,  
\m Ƣǝniymǝtni bulaxⱪa,  
\m \add Hǝlⱪimni\add* koqilardiki lay-patⱪaⱪlarni dǝssigǝndǝk dǝssǝxkǝ buyruymǝn.\f □ \fr 10:6 \ft \+bd «Uningƣa olja tutuwelixⱪa, ƣǝniymǝtni bulaxⱪa ...buyruymǝn»\+bd* — Yǝxayaning ikkinqi oƣlining ismi (Maⱨar-Xalal-Hax-Baz)ning mǝnisini muxu ayǝtttin qüxiniwalƣili bolidu: «Oljiƣa aldira! Ƣǝniymǝtkǝ qapsan bol!». Bu sɵzlǝr yǝnǝ 2-ayǝttǝ tepilidu; Huda Yǝⱨudadikilǝrning gunaⱨlirini Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib arⱪiliⱪ ularning bexiƣa qüxüridu.\f*   
\m
\v 7 Biraⱪ \add Asuriyǝlikning\add* kɵzdǝ tutⱪini muxu ǝmǝs,  
\m U xundaⱪ ⱨeq oyliƣan ǝmǝs.  
\m Uning oyliƣini wǝyran ⱪilix,  
\m Kɵp dɵlǝtlǝrni yoⱪitixtin ibarǝttur.\f □ \fr 10:7 \ft \+bd «Biraⱪ Asuriyǝlikning kɵzdǝ tutⱪini muxu ǝmǝs, u xundaⱪ ⱨeq oyliƣan ǝmǝs...»\+bd* — demǝk, Hudaning mǝⱪsiti Asuriyǝ padixaⱨi arⱪiliⱪ Israil wǝ Yǝⱨudani jazalax idi. Biraⱪ Asuriyǝ padixaⱨi muxu ixtin ⱨeq hǝwǝrsiz bolup, pǝⱪǝt ɵz xǝhsiy mǝnpǝǝt-ⱨoⱪuⱪlirini, bayliⱪ-xɵⱨritini axurux koyida idi. Muxu ayǝt bizgǝ, Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir ⱨǝtta rǝⱨimsiz wǝ hudasiz xǝhslǝr, ǝllǝr wǝ imperiyǝlǝr arⱪiliⱪmu Ɵz mǝⱪsǝt-muddialirini ǝmǝlgǝ axuridu, dǝp ɵgitidu.\f*   
\m
\v 8 U: — «Mening sǝrdarlirimningmu ⱨǝmmisi padixaⱨlarƣa barawǝr ǝmǝsmu?\f □ \fr 10:8 \ft \+bd «Mening sǝrdarlirimningmu ⱨǝmmisi padixaⱨlarƣa barawǝr ǝmǝsmu?»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mening sǝrdarlirimningmu ⱨǝmmisi awwal padixaⱨlar bolƣan ǝmǝsmu?»\f*   
\m
\v 9 Kalno xǝⱨiri Karkemix xǝⱨirigǝ,  
\m Hamat xǝⱨiri Arpad xǝⱨirigǝ,  
\m Samariyǝ xǝⱨiri Dǝmǝxⱪ xǝⱨirigǝ ohxax ǝmǝsmu?\f □ \fr 10:9 \ft \+bd «Kalno xǝⱨiri Karkemix xǝⱨirigǝ, Hamat xǝⱨiri Arpad xǝⱨirigǝ, Samariyǝ xǝⱨiri Dǝmǝxⱪ xǝⱨirigǝ ohxax ǝmǝsmu?»\+bd* — demǝk, mǝn Kalno, Hamat wǝ Dǝmǝxⱪni asanla ⱪolƣa kǝltürdüm. Buningdin baxⱪa xǝⱨǝrlǝrnimu xuningƣa ohxaxla asanla boysundurimǝn. Ⱨǝrbir jüp xǝⱨǝrning ikkinqisi birinqisining jǝnub tǝripidǝ bolup, uni Asuriyǝning padixaⱨi keyinrǝk ⱪoliƣa alƣan. 
\fp  Kalno — miladiyǝdin ilgiriki 738-yili; Karxemix 717-yili; 
\fp  Hamat 738-yili; Arpad 740-yili; 
\fp  Samariyǝ 721-720-yili; Dǝmǝxⱪ 732-yili elinƣan.\f*   
\m
\v 10 Mǝbudliri Samariyǝning wǝ Yerusalemningkidin uluƣ bolƣini bilǝn,  
\m Mening ⱪolum muxu mǝbudⱪa tǝwǝ bolƣan padixaⱨliⱪlarƣa igǝ boluxⱪa yǝtküdǝk tursa,   
\m
\v 11 Samariyǝ wǝ uning mǝbudlirini ⱪandaⱪ ⱪilƣan bolsam, Yerusalem wǝ uning mǝbudlirini ohxaxla xundaⱪ ⱪilmamdimǝn?» — dǝydu.   
\m
\v 12 Biraⱪ Rǝb Zion teƣi wǝ Yerusalemda pütkül jaza ixini pütküzüp bolƣandin keyin, U: —  
\m «Mǝn Asuriyǝ padixaⱨining kɵnglidiki baxbaxtaⱪliⱪning aⱪiwitini \add uningƣa qüxürimǝn\add*,  
\m Uning kɵzliridiki kibirlik nǝzǝrlirini jazalaymǝn» dǝydu.   
\m
\v 13 Qünki u: — «Bu ixlarni ɵz ⱪolumning küqi bilǝn,  
\m Ɵz danaliⱪim bilǝn mǝn ⱪilƣanmǝn;  
\m Qünki mǝn ǝⱪilliⱪturmǝn;  
\m Mǝn ǝllǝrning pasillirini yoⱪattim,  
\m Ularning hǝzinilirini buliwaldim,  
\m Tǝhtkǝ olturƣanlarni batur kǝbi qüxürüp taxlidimmǝn;   
\m
\v 14 Mǝn ⱪolumni bir ⱪux uwisiƣa uzatⱪandǝk ǝllǝrning bayliⱪliriƣa uzattim,  
\m Birsi taxliwetilgǝn tuhumlarni tǝrgǝndǝk mǝn pütkül dunyani yiƣⱪanmǝn;  
\m Ulardin ⱨeqbirimu ⱪanatlirini palaⱪlatmidi,  
\m Tumxuⱪini aqmidi,  
\m Yaki quk-quk ⱪilip awaz qiⱪarmidi» — dǝydu.   
\m
\v 15 Palta ɵzini ixlǝtküqisigǝ lap atsa bolamdu?  
\m Ⱨǝrǝ ⱨǝridigüqigǝ poqiliⱪ ⱪilsa bolamdu?  
\m Xundaⱪ ix ikǝn, huddi tayaⱪ ɵzini kɵtürgüqisini oynitalisa bolidiƣandǝk,  
\m Huddi ⱨasa yaƣaq ǝmǝs bolƣuqini kɵtürgǝndǝk bolatti ǝmǝsmu?!\f □ \fr 10:15 \ft \+bd «yaƣaq ǝmǝs bolƣuqi»\+bd* — ⱨasini ixlǝtkǝn adǝmni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 16 Xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar xu \add Asuriyǝlkning\add* palwanliri arisiƣa oruⱪlitix kesilini ǝwǝtidu,  
\m Uning xan-xǝripining astida lawuldap yalⱪunlaydiƣan bir otni yaⱪidu.\f □ \fr 10:16 \ft \+bd «Asuriyǝlkning palwanliri»\+bd* — «palwan» ibraniy tilida «semiz» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu; «semizlarƣa oruⱪluⱪ ǝwǝtimǝn». Bu bexarǝtning ǝmǝlgǝ exixini 36-, 37-babtin kɵrüng.\f*  \x + \xo 10:16 \xt Yǝx. 24:6\x*   
\m
\v 17 «Israilning Nuri»ning Ɵzi ot,  
\m Uningdiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi yalⱪun bolidu,  
\m U bir kün iqidǝ uning jiƣanliri wǝ tikǝnlirini kɵydürüp, yutuwalidu.   
\m
\v 18 Ⱨǝm uning ormanzarliⱪ wǝ baƣ-etizlirining xan-xǝripini, jan wǝ tenini kɵydürüp kül ⱪiliwetidu;  
\m Ular bǝǝyni jüdǝp ketiwatⱪan kesǝl adǝmdǝk bolup ⱪalidu.   
\m
\v 19 Buning bilǝn ormanzarliⱪtiki dǝrǝhlǝrning ⱪep ⱪalƣini xunqǝ az boliduki,  
\m Kiqik bala ularni sanap hatiriliyǝlǝydu.\f □ \fr 10:19 \ft \+bd «ormanzarliⱪtiki dǝrǝhlǝr»\+bd* — bǝlkim Asuriyǝdiki dǝrǝhlǝrnimu, adǝmlǝrnimu kɵrsitidu.\f*   
\b  
\m
\v 20 Xu küni xundaⱪ boliduki, Israilning ⱪaldi hǝlⱪi, yǝni Yaⱪupning jǝmǝtidin ⱪeqip ⱪaytⱪanlar ɵzlirini urƣuqiƣa ikkinqi tayanmaydu; bǝlki ular ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Pǝrwǝrdigar, yǝni «Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi»ƣa tayinidu.\f □ \fr 10:20 \ft \+bd «ɵzlirini urƣuqi»\+bd* — bu Asuriyǝni yaki Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaheribni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 21 Bǝrⱨǝⱪ, bir «ⱪaldi» ⱪaytip kelidu,  
\m Yǝni Yaⱪupning «ⱪaldisi» ⱪudrǝtlik Tǝngrining yeniƣa ⱪaytip kelidu.\f □ \fr 10:21 \ft \+bd «Bǝrⱨǝⱪ, bir ⱪaldisi ⱪaytip kelidu»\+bd* — Yǝxayaning birinqi oƣlining ismi (Xear-Jaxub)dur. «Ⱪaytip kelix» — xübⱨisizki, ⱨǝm towa ⱪilix ⱨǝm ɵz yurt-wǝtinigǝ ⱪaytixnimu bildüridu. Muxu ayǝtlǝr ⱨǝm Israildiki «ximaliy padixaⱨliⱪ»ni ⱨǝm ahirⱪi zamandiki Israilnimu kɵrsitixi mumkin.\f*   
\m
\v 22 I Israil, hǝlⱪing dengizdiki ⱪumdǝk kɵp bolƣini bilǝn,  
\m Pǝⱪǝt bir ⱪaldisi ⱪaytidu;  
\m \add Qünki\add* ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn yürgüzülgǝn, bir ⱨalakǝtning texip üstünglarƣa qüxüxi bekitilgǝndur;\x + \xo 10:22 \xt Rim. 9:27,28\x*   
\m
\v 23 Qünki bir ⱨalakǝtni — bekitilgǝn bir ⱨalakǝtni samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar pütkül yǝr yüzidǝ ǝmǝlgǝ axuridu.\f □ \fr 10:23 \ft \+bd «pütkül yǝr yüzidǝ»\+bd* — yaki Pǝlǝstindiki (Ⱪanaandiki) zeminni yaki pütkül yǝr yüzini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 10:23 \xt Yǝx. 28:22\x*   
\m
\v 24 Xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m « — I Zion teƣida turƣan hǝlⱪim,  
\m Asuriyǝdin ⱪorⱪma!  
\m U seni tayaⱪ bilǝn uridiƣan,  
\m Wǝ Misirliⱪlardǝk sanga ⱪarap ⱨasisini kɵtüridiƣan bolsimu,\f □ \fr 10:24 \ft \+bd «Wǝ Misirliⱪlardǝk sanga ⱪarap ⱨasisini kɵtüridiƣan bolsimu,...»\+bd* — ibraniy tilida «U ⱨasisini Misirdiki tǝbiⱪidǝ sanga ⱪarap kɵtürgǝndǝk bolsimu,...». 
\fp  «Misirliⱪlardǝk... ⱨasisini kɵtüridiƣan» — Israilning Misirda bolƣan tarihini kɵrsitixi mumkin. 
\fp  «Ⱨasa kɵtürüx» — bǝlkim jǝng ⱪilixni jakarlaxtur. Ⱪǝdimki zamanda, Israillar Misirdin qiⱪⱪan waⱪtida, Misirning padixaⱨi Pirǝwn ularni ⱨalak ⱪilmaⱪqi bolup, ⱪoxunini ǝwǝtip ⱪoƣliƣan. Biraⱪ ularning ⱨǝmmisi ahirda ɵzi ⱨalak bolƣan. Asuriyǝlǝr Misirliⱪlarƣa ohxaxla ⱨalak bolidu, demǝk. «Mis.» 1-15-bablarni kɵrüng.\f*   
\m
\v 25 Pǝⱪǝt azƣinǝ waⱪit ɵtüxi bilǝnla,  
\m Silǝrgǝ ⱪaratⱪan muxu dǝrƣǝzipim tügǝp,  
\m Ƣǝzipimni ularƣa ⱨalakǝt qüxsun dǝp ⱪaritimǝn.   
\m
\v 26 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar bolsa, ularƣa ⱪamqa bilǝn ⱨujum ⱪozƣaydu;  
\m Ularning ⱨali «Orǝbning ⱪoram texi»da bolƣan Midiyan ⱪirƣinqiliⱪidǝk ⱨalǝttǝ bolidu;  
\m U ⱨasisini dengizƣa ⱪaritip,  
\m Uni Misirliⱪlarning üstigǝ kɵtürgǝndǝk kɵtüridu;\f □ \fr 10:26 \ft \+bd «Ularning ⱨali «Orǝbning ⱪoram texi»da bolƣan Midiyan ⱪirƣinqiliⱪidǝk ⱨalǝttǝ bolidu»\+bd* — «Ⱨak.» 7-babni kɵrüng. Midiyanlar Israilƣa ⱨujum ⱪilip, Hudaning mɵjiziliri bilǝn mǝƣlup boldi. Midiyanlarning sǝrdari Orǝb ⱪaqⱪan bolsimu ɵltürüldi. Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib ⱪaqⱪini bilǝn ɵz yurtida ɵz oƣulliri tǝripidin ɵltürüldi (37-babni kɵrüng). 
\fp  \+bd «Uni Misirliⱪlarning üstigǝ kɵtürgǝndǝk kɵtüridu»\+bd* — ibraniy tilida «U Misirdiki tǝbiⱪidǝ ⱨasisini kɵtüridu» (4-ayǝttiki ibarǝ ohxaxtur). Lekin «ⱨasini kɵtürgüqi» muxu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigar bolidu; U «uni (ⱨasisini) Misirliⱪlarning üstigǝ kɵtürgǝn»dǝ, Misirliⱪlar dengizda ƣǝrⱪ bolup ⱨalak boldi («Mis.» 14-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 10:26 \xt Mis. 14\x*   
\m
\v 27 Andin xu künidǝ xundaⱪ boliduki,  
\m Uning yüki mürǝngdin,  
\m Boyunturuⱪi boynungdin elip taxlinidu;  
\m Mayliring sǝwǝbidin,  
\m Boyunturuⱪ sundurup yoⱪitilidu. \f □ \fr 10:27 \ft \+bd «mayliring sǝwǝbidin»\+bd* — Israil padixaⱨliri «muⱪǝddǝs may» bilǝn, yǝni «mǝsiⱨ ⱪilinixi» bilǝn padixaⱨ ⱪilinƣan. Muxu «may» Huda Israil padixaⱨliriƣa bǝrgǝn wǝdilirini bildürüxi mumkin. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Sening sǝmirǝp kǝtkining üqün, boyunturuⱪ sundurulup yoⱪitilidu».\f*   
\b  
\m  
\s1 Yǝxayaning Asuriyǝning jǝng yürüxini aldin’ala eytip bayan ⱪilixi  
\m
\v 28 Mana, ular Ayatⱪa yetip, Migrondin ɵtkǝn,  
\m Mihmaxta yük-taⱪlirini ⱪoyup ⱪoyidu;   
\m
\v 29 Ular bosuƣa-dawandin ɵtkǝn,  
\m Gebada ⱪonup ⱪalidu;  
\m Ramaⱨ titrǝp ketidu;  
\m Saulning yurti Gibeaⱨdikilǝr bolsa ⱪeqip kǝtkǝn;   
\m
\v 30 I Gallimning ⱪizi, pǝryadingni kɵtür!  
\m Ⱨǝy Laix, anglap ⱪoy!  
\m I biqarǝ Anatot!   
\m
\v 31 Madmǝnaⱨ bolsa ⱪaqti;  
\m Gebimdikilǝr bǝdǝr ⱪaqti;   
\m
\v 32 Xu kün ɵtmigüqǝ ular Nob dɵngidǝ tohtap ⱪalidu;  
\m Axu yǝrdǝ u Zion ⱪizining teƣiƣa,  
\m Yǝni Yerusalemdiki dɵnggǝ ⱪarap muxtini oynitidu. \f □ \fr 10:32 \ft \+bd «Xu kün ɵtmigüqǝ ular Nob dɵngidǝ tohtap ⱪalidu; axu yǝrdǝ u ... Yerusalemdiki dɵnggǝ ⱪarap muxtini oynitidu»\+bd* — muxu 28-32-ayǝtlǝrdǝ, Yǝxaya Asuriyǝ ⱪoxunining Yerusalemƣa ⱪaritidiƣan yürüxini aldin ala bexarǝt berip bayan ⱪilidu. 
\fp  Ayat bolsa Yerusalemdin 50 kilometr, Migron 22 kilometr, Mihmax 11 kilometr yiraⱪta; Mihmax dawanidin ɵtüp, Gebaƣa kelidu. Geba Yerusalemdin 10 kilometr, «Saulning yurti Gibeaⱨ» 5 kilometr, Gallim 4.5 kilometr, Laix 4 kilometr, Anatot 3 kilometr, Madmǝnaⱨ 1:5 kilometr, Gebim 800 metr, Nob teƣi bolsa pǝⱪǝt Yerusalemdiki sepildin 200 metr yiraⱪliⱪta. 
\fp  Ⱪoxun «Gebada ⱪonup ⱪalidu» — ǝslidǝ Mihmaxta ⱪonuxⱪa (bihǝtǝr bolux üqün) toƣra kelǝtti, biraⱪ ular ɵzlirigǝ tolimu ixǝnq ⱪilip bihudluⱪ bilǝn alƣa besip yürüx ⱪilidu. Bu ixlarning ⱨǝmmisi degǝndikidǝk yüz bǝrdi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Asuriyǝ yoⱪilidu, «Immanuel» tuƣulidu  
\m
\v 33 Mana, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar qong xahlarni xiddǝt bilǝn kesiwetidu;  
\m Xuning bilǝn egiz ɵskǝnlǝr kesip yiⱪitilidu;  
\m Ⱨali üstünlǝr pǝslǝxtürülidu.   
\m
\v 34 U tɵmür \add ⱪorallar\add* bilǝn ormanliⱪning Baraⱪsan yǝrlirini kesip ⱪaⱪasliⱪ ⱪiliwetidu;  
\m Liwan bolsa uluƣ birsi tǝripidin yiⱪitilidu.\f □ \fr 10:34 \ft \+bd «Liwan»\+bd* — Liwandiki Kedar dǝrǝhliri ottura xǝrⱪ boyiqǝ ǝng egiz, ⱨǝywǝtlik wǝ ǝng baraⱪsan ɵsidu; muxu ayǝttǝ «Liwan» Asuriyǝning ⱨǝywǝtlik küq-ⱪudritini, xundaⱪla ularning ⱨakawurliⱪini kɵrsitidu. Baxⱪa yǝrlǝrdǝ bolsa, u ⱨaman ⱨakawur kixilǝrni bildüridu. \+bd «Uluƣ birsi tǝripidin»\+bd* — 37-bab, 36-ayǝtni kɵrüng.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Dawami  
\m
\v 1 Wǝ bir tal nota Yǝssǝning dǝrihining kɵtikidin ünüp qiⱪidu;  
\m Uning yiltizidin ünüp qiⱪⱪan bir xah kɵp mewǝ beridu.\f □ \fr 11:1 \ft \+bd «Bir tal nota Yǝssǝning dǝrihining kɵtikidin ünüp qiⱪidu»\+bd* — Yǝssǝ bolsa Dawut padixaⱨning atisi. Ibraniylar Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨning Dawutning ǝwladidin bolidiƣanliⱪini eniⱪ bilǝtti. Biraⱪ muxu yǝrdǝ Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ ⱨǝm Dawutning ǝwladi ⱨǝm «Yǝssǝning Yiltizi»mu (11:10ni kɵrüng) bayan ⱪilinidu! Bu ix pǝⱪǝt Injildila qüxǝndürülgǝn (mǝsilǝn, «Luⱪa» 20:41-44). 
\fp  Muxu ayǝtlǝrdǝ yǝnǝ, Mǝsiⱨ «Yǝssǝning dǝrihining kɵtikidin» qiⱪidu, deyilidu. Xunga Mǝsiⱨ Dawut padixaⱨning handanliⱪi ⱨǝywǝtlik mǝzgilidǝ ǝmǝs, bǝlki miskin mǝzgilidǝ tuƣulidu, degǝn bexarǝt berilidu.\f*  \x + \xo 11:1 \xt Yǝx. 4:2; Ros. 13:22,23\x*   
\m
\v 2 Wǝ Pǝrwǝrdigarning Roⱨi,  
\m Yǝni danaliⱪning wǝ yorutuxning Roⱨi,  
\m Nǝsiⱨǝt wǝ küq-ⱪudrǝtning Roⱨi,  
\m Bilim wǝ Pǝrwǝrdigardin ǝyminixning Roⱨi uning üstigǝ qüxüp turidu;\f □ \fr 11:2 \ft \+bd «Yorutux Roⱨi»\+bd* — adǝmgǝ qüxinix ⱪabiliyitini ata ⱪilidiƣan Roⱨtur.\f*  \x + \xo 11:2 \xt Yǝx. 9:5\x*   
\m
\v 3 Uning hursǝnliki bolsa Pǝrwǝrdigardin ǝyminix ibarǝt bolidu;  
\m U kɵzi bilǝn kɵrginigǝ asasǝn ⱨɵküm qiⱪarmaydu,  
\m Yaki ⱪuliⱪi bilǝn angliƣiniƣa asasǝn kesim ⱪilmaydu.   
\m
\v 4 U namratlarƣa ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn ⱨɵküm qiⱪiridu,  
\m Yǝr yüzidiki miskin-mɵminlǝr üqün adalǝt bilǝn kesim ⱪilidu.  
\m U jaⱨanni aƣzidiki zakon tayiⱪi bilǝn uridu,  
\m Rǝzillǝrni lǝwliridin qiⱪⱪan nǝpǝsi bilǝn ɵltüridu.   
\m
\v 5 Uning bǝlweƣi ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ,  
\m Qatraⱪliⱪi bolsa sadiⱪliⱪ bolidu.\f □ \fr 11:5 \ft \+bd «Uning bǝlweƣi ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ, qatraⱪliⱪi bolsa sadiⱪliⱪ bolidu»\+bd* — ibraniy tilida «uning bɵrǝklirigǝ baƣlanƣuqi» deyilgǝn. Ibraniy tilida bɵrǝklǝr adǝmning qongⱪur oy-pikriliri wǝ wijdanini bildüridu. 
\fp  «Qatraⱪliⱪ» — adǝmning qatriⱪiƣa yɵgǝp kiyilidiƣan iqki kiyim. 
\fp  \+bd «qatraⱪliⱪi bolsa sadiⱪliⱪ bolidu»\+bd* — demǝk, iq kiyimlǝr bǝdǝngǝ qaplaxⱪinidǝk, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ wǝ sadiⱪliⱪ uningdin ⱨeq ayrilmaydu, uningƣa intayin yeⱪin bolidu.\f*   
\m
\v 6 Bɵrǝ bolsa ⱪoza bilǝn billǝ turidu,  
\m Yilpiz oƣlaⱪ bilǝn billǝ,  
\m Mozay, arslan wǝ bordaⱪ kala bilǝn billǝ yatidu;  
\m Ularni yetiligüqi kiqik bir bala bolidu.\x + \xo 11:6 \xt Yǝx. 65:25; Ⱨox. 2:20\x*   
\m
\v 7 Kala eyiⱪ bilǝn billǝ ozuⱪlinidu,  
\m Ularning baliliri billǝ yetixidu,  
\m Xir bolsa kalidǝk saman yǝydu.   
\m
\v 8 Əmmǝydiƣan bala kobra yilanning tɵxükigǝ yeⱪin oynaydu,  
\m Əmqǝktin ayrilƣan bala ⱪolini zǝⱨǝrlik yilanning owisiƣa tiⱪidu;   
\m
\v 9 Mening muⱪǝddǝs teƣimning ⱨǝmmǝ yeridǝ ⱨeq ziyankǝxlik bolmaydu;  
\m Ⱨeq buzƣunqiliⱪ bolmaydu;  
\m Qünki huddi sular dengizni ⱪapliƣandǝk,  
\m Pütkül jaⱨan Pǝrwǝrdigarni bilix-tonux bilǝn ⱪaplinidu.   
\b  
\m
\v 10 Xu künidǝ «Yǝssǝning Yiltizi» ⱨǝrⱪaysi ǝl-millǝtlǝr üqün tuƣ süpitidǝ kɵtürülüp turidu;  
\m Barliⱪ ǝllǝr Uni izdǝp kelip yiƣilidu;  
\m Wǝ U aramgaⱨⱪa talliƣan jay xan-xǝrǝpkǝ tolidu.\x + \xo 11:10 \xt Rim. 15:12\x*   
\m
\v 11 Xu küni Rǝb ikkinqi ⱪetim Ɵz hǝlⱪining saⱪlanƣan ⱪaldisini ⱪayturux üqün, yǝni Asuriyǝ, Misir, Patros, Kux, Elam, Xinar, Hamat wǝ dengizdiki yiraⱪ arallardin ⱪayturux üqün Ɵz ⱪolini yǝnǝ uzartidu.\f □ \fr 11:11 \ft \+bd «Rǝb ikkinqi ⱪetim Ɵz hǝlⱪining saⱪlanƣan ⱪaldisini ⱪayturux üqün...»\+bd* — «ikkinqi ⱪetim» — birinqi ⱪetimⱪi bolsa bǝlkim Babilda (miladiyǝdin ilgiriki 540-yili) bolidu. Biraⱪ Yǝxaya muxu yǝrdǝ ahirⱪi zamanlarda bolidiƣan bir «ⱪaytix» toƣrisida sɵzlǝydu. Bǝzi alimlar «birinqi ⱪetimⱪi» ⱪaytixmu dunyaning ⱨǝrⱪaysi jaylirida boluxi kerǝk, xunga Yǝxaya ikki «qong ⱪaytix» toƣruluⱪ bexarǝt ⱪilidu, dǝp ⱪaraydu. \+bd «Rǝb ... ⱪaldisini ... Asuriyǝ, Misir, Patros, Kux, Elam, Xinar, Hamat wǝ dengizdiki yiraⱪ arallardin ⱪayturux üqün Ɵz ⱪolini yǝnǝ uzartidu»\+bd* — Asuriyǝ wǝ Misir axu dǝwrdiki ǝng küqlük dɵlǝtlǝr idi; Patros wǝ Kux Misirning jǝnubiy tǝripidǝ (ⱨazirⱪi Efiopiyǝ), Elam wǝ Xinar xǝrⱪ tǝripidǝ (Asuriyǝdin yiraⱪ), Hamat Iraⱪning ximal tǝripidǝ idi. Dengizdiki arallarƣa Ottura Dengizning ƣǝrbi arⱪiliⱪ ɵtkili bolidu. Demǝk, mǝyli küqlük, mǝyli ajiz dɵlǝtlǝr bolsun, ahirⱪi zamanda Huda Ɵz hǝlⱪini ⱨǝr tǝrǝptin qaⱪirip yiƣidu.\f*   
\m
\v 12 U ǝllǝrni qaⱪirix üqün bir tuƣ kɵtüridu; xundaⱪ ⱪilip U yǝr yüzining qǝt-qǝtliridin Israilning ƣeriblirini jǝm ⱪilip, Yǝⱨudadin tarⱪilip kǝtkǝnlǝrni yiƣidu.   
\m
\v 13 Xuning bilǝn Əfraimƣa bolƣan ⱨǝsǝthorluⱪ yoⱪaydu,  
\m Yǝⱨudani harliƣanlarmu üzüp taxlinidu;  
\m Əfraim Yǝⱨudaƣa ⱨǝsǝt ⱪilmaydu,  
\m Yǝⱨuda bolsa Əfraimni horlimaydu.\f □ \fr 11:13 \ft \+bd «Əfraim»\+bd* — Əfraim Israilning «ximaliy padixaⱨliⱪi»ƣa, Yǝⱨuda «jǝnubiy padixaⱨliⱪi»ƣa wǝkillik ⱪilidu.\f*   
\m
\v 14 Biraⱪ ular ƣǝrb tǝrǝptǝ Filistiylǝrning mürisigǝ uqup qüxidu;  
\m Ular birliktǝ xǝrⱪtiki hǝlⱪlǝrdin olja alidu;  
\m Ular Edom wǝ Moab üstigǝ ⱪollirini uzartidu;  
\m Ammoniylarmu ularƣa beⱪinidu.   
\m
\v 15 Pǝrwǝrdigar Misirdiki dengizning «tili»ni yoⱪ ⱪilidu;  
\m U küqlük piȥƣirin xamal bilǝn \add Əfrat\add* dǝryasining üstigǝ ⱪolini beƣirlitip uquridu,  
\m Uni adǝm ayiƣi ⱪuruⱪ ⱨalda mengip ɵtküdǝk yǝttǝ eriⱪ ⱪilip uridu;\f □ \fr 11:15 \ft \+bd «Misirdiki dengizning «tili... Əfrat dǝryasi...»\+bd* — muxu yǝrlǝrning ⱪǝyǝrdǝ ikǝnlikini bilix üqün hǝritini kɵrüng.\f*   
\m
\v 16 Xuning bilǝn Ɵz hǝlⱪining ⱪaldisi üqün,  
\m Misirdin qiⱪⱪan künidǝ Israil üqün tǝyyarliƣan yolƣa ohxax,  
\m Asuriyǝdǝ ⱪalƣanlar üqün axu yǝrdin kelidiƣan bir kɵtürülgǝn egiz yol bolidu. \x + \xo 11:16 \xt Mis. 14:29\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Israilning ahirⱪi zamandiki bir nahxisi  
\m
\v 1 — Wǝ xu küni sǝn: —  
\m — I Pǝrwǝrdigar, mǝn Seni mǝdⱨiyilǝymǝn;  
\m Sǝn manga ƣǝzǝplǝngining bilǝn,  
\m Ƣǝziping mǝndin yɵtkilip kǝtti,  
\m Wǝ sǝn manga tǝsǝlli bǝrding.   
\m
\v 2 Mana, Tǝngri mening nijatimdur;  
\m Mǝn Uningƣa tayinimǝn, ⱪorⱪmaymǝn,  
\m Yaⱨ Pǝrwǝrdigar mening küqüm wǝ nahxamdur;  
\m U yǝnǝ mening nijatim boldi, — dǝysǝn.\f □ \fr 12:2 \ft \+bd «Yaⱨ Pǝrwǝrdigar mening küqüm wǝ nahxamdur...»\+bd* — Muⱪǝddǝs Kitabning muxu tǝrjimisidǝ biz Hudaning «Yaⱨwǝⱨ» yaki «Jǝhowaⱨ» degǝn namini adǝttǝ «Pǝrwǝrdigar» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. «Yaⱨ» bolsa «Yaⱨwǝⱨ» degǝn bu namining ⱪisⱪartilƣan xǝklidur.\f*   
\m
\v 3 — Xadliⱪ bilǝn silǝr nijatliⱪ ⱪuduⱪliridin su tartisilǝr.\x + \xo 12:3 \xt Yⱨ. 7:37,38\x*   
\m
\v 4 Xu künidǝ silǝr: —  
\m «Pǝrwǝrdigarƣa rǝⱨmǝt eytinglar,  
\m Uning namini qaⱪirip nida ⱪilinglar;  
\m Uning ǝmǝllirini hǝlⱪlǝr arisida ayan ⱪilinglar,  
\m Uning namining zor abruy tapⱪanliⱪini jakarlanglar.\x + \xo 12:4 \xt Yⱨ. 17:1,4,6,26\x*   
\m
\v 5 Pǝrwǝrdigarƣa küylǝr eytinglar,  
\m Qünki U uluƣ ixlarni ⱪilƣan;  
\m Mana bu pütkül jaⱨanƣa ayan ⱪilinsun!   
\m
\v 6 Ziondikilǝr, tǝntǝnǝ ⱪilip jar selinglar;  
\m Qünki aranglarda turƣan Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi büyüktur!» — dǝysilǝr.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Babilning wǝyran ⱪilinixi  
\m
\v 1 Amozning oƣli Yǝxaya kɵrgǝn, xundaⱪla uningƣa yüklǝngǝn Babil toƣrisidiki wǝⱨiy: —\f □ \fr 13:1 \ft \+bd «yüklǝngǝn wǝⱨiy»\+bd* — ibraniy tilida «massa» degǝn bir sɵz bilǝnla ipadilinidu. U «adǝmni ⱪorⱪunqⱪa salidiƣan wǝⱨiy» ⱨǝm «pǝyƣǝmbǝrning zimmisigǝ yüklǝngǝn bir wǝzipǝ» degǝn ikki mǝnini ɵz iqigǝ alƣan boluxi mumkin. 
\fp  Muxu babtiki bexarǝtlǝr bǝlkim «ahirⱪi zamandiki Babil»ni kɵrsitixi mumkin. Biraⱪ 17-22-ayǝtlǝr ⱪǝdimki dunyadiki Babilning Pars imperiyǝsi tǝripidin wǝyran ⱪilinixida asasǝn ǝmǝlgǝ axurulƣan.\f*   
\m
\v 2 \add Babil\add* aⱪsɵngǝklirining ⱪowuⱪlardin ɵtüp kirixi üqün,  
\m Ⱪaⱪas taƣ üstidǝ tuƣ kɵtürünglar,  
\m Ularni yuⱪiri awazda qaⱪiringlar,  
\m Ⱪolunglarni pulanglitip ixarǝt ⱪilinglar.\f □ \fr 13:2 \ft \+bd «Ⱪaⱪas taƣ üstidǝ tuƣ kɵtürünglar...»\+bd* — taƣ ⱪaⱪas-ⱪuruⱪ bolsa, tuƣ eniⱪ kɵrünidu. Tuƣning ɵzi jǝnggǝ qaⱪiridiƣan ixarǝttur.\f*   
\m
\v 3 Mǝn bolsam, mǝhsus talliƣanlirimƣa buyruⱪ qüxürgǝnmǝn,  
\m Ɵz palwanlirimni, yǝni tǝkǝbburluⱪtin yayrap kǝtkǝn adǝmlirimni ƣǝzipimni bǝja kǝltürüxkǝ qaⱪirdim.\f □ \fr 13:3 \ft \+bd «mǝhsus talliƣanlirim»\+bd* — degǝn sɵz ibraniy tilida «muⱪǝddǝslirim» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. «Muⱪǝddǝs» adǝttǝ «pak, Hudaƣa mǝnsup» degǝn mǝnidǝ. Biraⱪ muxu yǝrdǝ bǝlkim «Huda Ɵzining mǝhsus mǝⱪsiti üqün (mǝyli ɵzliri bilsun, bilmisun) ayrim ⱪilƣanlar» degǝn mǝnidǝ. Ayǝtning ikkinqi ⱪismida ohxaxla, muxu dunyadiki tǝkǝbbur adǝmlǝrni Huda Ɵz mǝⱪsitini bǝja kǝltürüx üqün, jümlidin ularning bir-birini yoⱪitix, xundaⱪla pütkül rǝzil dunyani ⱨalak ⱪilixi üqün ixlitidiƣanliⱪini bildüridu (11-ayǝtnimu kɵrüng).\f*   
\m
\v 4 Anglanglar, büyük bir ǝlning adǝmliridǝk top-top adǝmlǝrning taƣlarda yangratⱪan ⱪiyⱪas-sürǝnlirini,  
\m Ⱨǝmmǝ ǝl-yurtlar wǝ padixaⱨliⱪlar \add jǝnggǝ\add* yiƣilip dolⱪunlatⱪan ⱪaynam-taxⱪinliⱪni!  
\m Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar ⱪoxunlarni jǝnggǝ yiƣidu.   
\m
\v 5 Ular, yǝni Pǝrwǝrdigar wǝ Ɵz ƣǝzipining ⱪoralliri,  
\m Yiraⱪ yurttin, ⱨǝtta asmanlarning ⱪǝridinmu pütkül jaⱨanni ⱨalak ⱪilixⱪa kǝlgǝn.\f □ \fr 13:5 \ft \+bd «yiraⱪ yurttin... kǝlgǝn»\+bd* — demǝk, Pǝlǝstindin yiraⱪ kǝlgǝn. Muxu «dunyadiki ǝng ahirⱪi urux», Pǝlǝstindǝ wǝ Pǝlǝstin ǝtrapidiki taƣlar üstidǝ yüz beridiƣanliⱪi kɵrünidu. 
\fp  Huda ⱪorallirini «asmanning ⱪǝridinmu» qaⱪiridu — bu jǝnglǝrgǝ pǝrixtilǝrmu ⱪatnixidiƣan ohxaydu.\f*   
\m
\v 6 Pǝryad qekip ⱨuwlanglar!  
\m Qünki Pǝrwǝrdigarning küni yeⱪinlaxti;  
\m U Ⱨǝmmigǝ ⱪadirdin kelidiƣan ⱨalakǝttǝk kelidu.\x + \xo 13:6 \xt Yo. 2:10, 31; 3:15; Yǝx. 2:12-22; 24:23; Am. 8:9; Mat. 24:29; Ros. 2:20; Wǝⱨ. 6:12-13\x*   
\m
\v 7 Buningdin ⱨǝrbir ⱪol boxixip ketidu,  
\m Ⱨǝmmǝ adǝmning yüriki erip ketidu.   
\m
\v 8 Ular wǝⱨimigǝ qüxidu;  
\m Azab-oⱪubǝt wǝ ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt ularni ⱪaplaydu,  
\m Tolƣiⱪi tutⱪan ayaldǝk ular tolƣinip ketidu,  
\m Ular bir-birigǝ wǝⱨimǝ iqidǝ tikilip ⱪarixidu;  
\m Yüzliri bolsa yalⱪundǝk ⱪizirip ketidu.\f □ \fr 13:8 \ft \+bd «yüzliri... yalⱪundǝk ⱪizirip ketidu»\+bd* — bǝlkim xǝrmǝndǝ bolƣanliⱪidin bolƣan.\f*   
\m
\v 9 Mana Pǝrwǝrdigarning küni kelidu,  
\m Xu kün jimi yǝr-jaⱨanni wǝyran ⱪilixⱪa,  
\m Rǝⱨimsiz bolup, ƣǝzǝp wǝ ⱪǝⱨr bilǝn tolƣandur;  
\m U gunaⱨkarlarni jaⱨandin yoⱪitidu.   
\m
\v 10 Qünki asmandiki yultuzlar ⱨǝm yultuz türkümliri nurini bǝrmǝydu;  
\m Ⱪuyax bolsa qiⱪipla ⱪarangƣulixidu,  
\m Aymu ⱨeq yorumaydu.\x + \xo 13:10 \xt Əz. 32:7; Yo. 2:31; 3:15; Mat. 24:29; Mar. 13:24; Luⱪa 21:25\x*   
\m
\v 11 Mǝn dunyani rǝzilliki üqün,  
\m Ⱪǝbiⱨlǝrni gunaⱨliri üqün jazalaymǝn;  
\m Ⱨakawurlarning tǝkǝbburluⱪini tügǝl yoⱪitimǝn;  
\m Zorawanlarning kibirlirini pǝs ⱪilimǝn.   
\m
\v 12 Mǝn insanlarni sap altundin az ⱪilimǝn,  
\m Adǝmni ⱨǝtta Ofirdiki altundin az ⱪilimǝn.\f □ \fr 13:12 \ft \+bd «Ofirdiki altun»\+bd* — Ofir rayonidiki altun intayin az uqraydiƣan, süpǝtlik altun dǝp ⱪarilatti.\f*   
\m
\v 13 Xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipidǝ,  
\m Uning ⱪayniƣan ⱪǝⱨrlik künidǝ,  
\m Mǝn \add Huda\add* asmanlarni tǝwritimǝn,  
\m Yǝr bolsa ɵz ornidin yɵtkilidu;   
\m
\v 14 Xunga owlanƣan bir jǝrǝndǝk,  
\m Ⱨeqkim yiƣmaydiƣan bir padidǝk,  
\m Ⱨǝrbirsi ɵz ǝl-jamaitini izdǝp kǝtmǝkqi bolidu,  
\m Ⱨǝrbiri ɵz yurt-makaniƣa ⱪaqmaⱪqi bolidu;   
\m
\v 15 Ⱪeqip tutulƣanlarning ⱨǝmmisi sanjip ɵltürülidu;  
\m Əsirgǝ qüxkǝnlǝrmu ⱪiliqlinidu.   
\m
\v 16 Ularning balilirimu kɵz aldida parǝ-parǝ ⱪilinidu;  
\m Ularning ɵyliri bulang-talang ⱪilinidu,  
\m Ayallirimu ayaƣ asti ⱪilinidu.   
\m
\v 17 Mana, Mǝn ularƣa ⱪarxi turuxⱪa Medialiⱪlarni ⱪozƣaymǝn,  
\m Ular kümüxlǝrgǝ ⱨeq ⱪarimaydu,  
\m Altundin bolsa ular zoⱪ almaydu. \f □ \fr 13:17 \ft \+bd «Mana, Mǝn ularƣa ⱪarxi turuxⱪa Medialiⱪlarni ⱪozƣaymǝn...»\+bd* — bexarǝtning temisi Babilliⱪlarƣa yenip kelidu. Yuⱪiriⱪi ayǝtlǝr (2-16), xübⱨisizki, pǝⱪǝt Babilnila ǝmǝs, bǝlki ahirⱪi zamandiki «Pǝrwǝrdigarning küni»diki pütün dunyani kɵrsitidu. 
\fp  Medialiⱪlar «...kümüxlǝr ... altunlar»ƣa ⱪiziⱪmaydu — demǝk, ularni ⱨujum ⱪilixtin tohtitix üqün pul berix kar ⱪilmaydu.\f*   
\m
\v 18 Ularning oⱪyaliri yigitlǝrni ɵtmǝ-tɵxük ⱪiliwetidu,  
\m Ular baliyatⱪuning mewisigǝ ⱨeq rǝⱨim ⱪilmaydu,  
\m Kɵzliri balilarni ⱨeq ayimaydu.\f □ \fr 13:18 \ft \+bd «baliyatⱪuning mewisi»\+bd* — ⱪorsaⱪtiki tɵrǝlmini yaki kiqik bowaⱪni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 19 Padixaⱨliⱪlarning gɵⱨiri,  
\m Kaldiylǝrning pǝhirlinidiƣan güzǝlliki bolƣan Babil bolsa,  
\m Hudaning Sodom wǝ Gomorra xǝⱨǝrlirini ɵrüwǝtkinigǝ ohxax bolidu.\f □ \fr 13:19 \ft \+bd «Sodom wǝ Gomorra»\+bd* — ⱪǝdimki zamandiki ikki rǝzil xǝⱨǝr. Huda ularni ot bilǝn wǝyran ⱪilƣan. «Yar.» 19-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 13:19 \xt Yar. 19:25; Yǝx. 1:9; Yǝr. 49:18; 50:40\x*   
\m
\v 20 U yǝrdǝ ⱨeqkim ⱨǝrgiz turmaydu,  
\m Dǝwrdin-dǝwrgiqǝ u adǝmzatsiz ⱪalidu.  
\m Ərǝblǝr bolsa xu yǝrdǝ qedir tikmǝydu,  
\m Malqilar padilirini xu yǝrdǝ yatⱪuzmaydu.\x + \xo 13:20 \xt Yǝr. 50:39\x*   
\m
\v 21 Biraⱪ qɵl-bayawandiki janiwarlar xu yǝrdǝ ⱪonidu,  
\m Ularning \add harab\add* ɵylirigǝ ⱨuwlaydiƣan mǝhluⱪlar tolidu,  
\m Ⱨuwⱪuxlar xu yǝrdǝ makanlixidu,  
\m «Ɵqkǝ jin»lar sǝkrǝp oynaⱪlixidu.\f □ \fr 13:21 \ft \+bd «ⱨuwlaydiƣan mǝhluⱪlar»\+bd* — yaki «ⱨuwⱪux-müxükyapilaⱪlar». \+bd «ɵqkǝ jinlar»\+bd* — muxu jinlar bǝlkim ɵqkǝ xǝklidǝ boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 22 Yawayi itlar ⱪǝl’ǝ-ⱪorƣanlarda,  
\m Qilbɵrilǝr uning ⱨǝxǝmǝtlik ordilirida ⱨuwlixidu,  
\m Bǝrⱨǝⱪ, uning waⱪti toxuxⱪa az ⱪaldi,  
\m Uning künliri uzunƣa barmaydu.   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Babilning yiⱪilixi bilǝn Israil Hudaning rǝⱨimini kɵridu. Babilning padixaⱨining tǝⱨtisaraƣa qüxüxi  
\m
\v 1 Qünki Pǝrwǝrdigar Yaⱪupⱪa rǝⱨimdillik kɵrsitidu,  
\m Yǝnǝ Israilni tallaydu;  
\m U ularni ɵz yurt-zeminida makanlaxturidu.  
\m Xuning bilǝn yat adǝmlǝr ular bilǝn birlixip,  
\m Yaⱪup jǝmǝtigǝ ⱪoxulidu. \f □ \fr 14:1 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Yaⱪupⱪa rǝⱨimdillik kɵrsitidu, Yǝnǝ Israilni tallaydu ...»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr Tǝwrattiki «Yaritilix» degǝn ⱪisimni oⱪuƣan bolsa esidǝ bar boliduki, Huda ⱨǝzriti Yaⱪupning ismini «Israil»ƣa ɵzgǝrtkǝn. Yǝⱨudiy hǝlⱪi (Israillar) Yaⱪupning ǝwladliridin ibarǝt. Xunga «Yǝxaya» kitabida, «Yaⱪup» yaki «Israil» adǝttǝ Yǝⱨudiylar, yǝni Israil hǝlⱪini kɵrsitidu. Əgǝr tekist ⱨǝzriti Yaⱪup (Israil)ning ɵzini kɵrsǝtkǝn bolsa, izaⱨat berimiz.\f*  
\v 2 Ⱨǝrⱪaysi ǝl-millǝtlǝr ularni elip ɵz yurtiƣa apiridu;  
\m Israil jǝmǝti bolsa Pǝrwǝrdigarning zeminida ularƣa ⱪul wǝ dedǝk süpitidǝ igidarqiliⱪ ⱪilidu;  
\m Ular ɵzlirini tutⱪun ⱪilƣanlarni tutidu;  
\m Ɵzlirini ǝzgǝnlǝrning üstidin idarǝ ⱪilidu.   
\m
\v 3 Wǝ xundaⱪ boliduki,  
\m Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ azabtin, sarasimidin wǝ ǝsir bolup mǝjburlanƣan muxǝⱪⱪǝtlik ⱪulluⱪtin aramliⱪ bǝrgǝn künidǝ,\x + \xo 14:3 \xt Ⱪan. 28:48\x*   
\m
\v 4 Silǝr Babil padixaⱨi toƣrisida mundaⱪ maⱪal-tǝmsilni eytisilǝr: —  
\m «Ⱪara, bu jazanihor ⱪandaⱪ ⱨalak boldi,  
\m Talan-taraj ⱪilip altun topliƣuqi ⱪandaⱪ yoⱪaldi!   
\m
\v 5 Pǝrwǝrdigar rǝzillǝrning ⱨasisini,  
\m Ⱨakimlarning zakon tayiⱪini,   
\m
\v 6 Yǝni hǝlⱪ-millǝtlǝrni aqqiⱪi bilǝn üzlüksiz urƣanni,  
\m Əllǝrgǝ ƣǝzǝp ⱪilip tizginsiz ziyankǝxlik ⱪilƣanni sunduruwǝtti.   
\m
\v 7 Pütkül yǝr yüzi aram tepip tinqlinidu;  
\m Ular nahxa eytip tǝntǝnǝ ⱪilidu.   
\m
\v 8 Ⱪariƣaylar bolsa ⱨalingdin xadlinidu,  
\m Liwandiki kedirlarmu: — «Sǝn gɵrüngdǝ yatⱪuzulƣandin keyin,  
\m Ⱨeqbir kǝsküqi bizni ⱪorⱪatmaydu!» — dǝydu.\f □ \fr 14:8 \ft \+bd «ⱪariƣaylar» wǝ «kedirlar»\+bd* — xübⱨisizki, ⱨǝrhil padixaⱨlar yaki padixaⱨliⱪlarni kɵristidu. Kedir dǝrihi bolsa yoƣan, intayin qirayliⱪ dǝrǝh bolup, uluƣ padixaⱨlarni yaki padixaⱨliⱪlarni bildüridu.\f*   
\m
\v 9 Sǝn qüxüxüng bilǝn tǝⱨtisaradikilǝr seni ⱪarxi elixⱪa sarasimǝ bolup ketidu;  
\m Sǝn üqün ɵlüklǝrning roⱨliri,  
\m Jaⱨandiki jimiki «ɵqkǝ jinlar» ⱪozƣilidu;  
\m Əllǝrning ⱨǝmmǝ padixaⱨliri tǝhtliridin turƣuzulidu;   
\m
\v 10 Ularning ⱨǝmmisi sanga ⱪarap mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Sening ⱨalingmu bizlǝrningkidǝk boxap kǝttimu?  
\m Bizgǝ ohxax bolup ⱪaldingmusǝn?!»\f □ \fr 14:10 \ft \+bd «Ularning ⱨǝmmisi (ɵlüklǝrning roⱨliri) sanga ⱪarap mundaⱪ dǝydu: — «Sening ⱨalingmu bizlǝrningkidǝk boxap kǝttimu?»\+bd* — Hudaƣa etiⱪad ⱪilmiƣan, tǝⱨtisarada yatⱪan ɵlüklǝrning roⱨlirining ǝⱨwali muxu yǝrdǝ ayan ⱪilinidu. Ular bu alǝmdikilǝrgǝ ⱨeqⱪandaⱪ yardǝm berǝlmǝydu; qünki ularning ⱨali alliⱪaqan «boxap kǝtkǝn» bolidu.\f*   
\m
\v 11 Sening xanu-ⱨǝywiting qiltariliringning awazliri bilǝn billǝ tǝⱨtisaraƣa qüxürülüp tügidi;  
\m Astingda qiwin ⱪurti miȥildap ketidu,  
\m Üstüngni sazanglar ⱪaplap ketidu.   
\m
\v 12 I Qolpan, Sǝⱨǝr balisi,  
\m Sǝn ⱪandaⱪ ⱪilip asmandin yiⱪilip qüxkǝnsǝn!  
\m I tehi ɵtkǝndila ǝllǝrni yǝrgǝ yiⱪitⱪuqi,  
\m Sǝn yǝr yüzigǝ taxliwetilding!\f □ \fr 14:12 \ft \+bd «I Qolpan, Sǝⱨǝr balisi, sǝn ⱪandaⱪ ⱪilip asmandin yiⱪilip qüxkǝnsǝn!»\+bd* — muxu ayǝtlǝrdiki bexarǝtlǝrdǝ, kɵrüngǝn mǝnzirǝ Babil padixaⱨidin dǝjjal wǝ dǝjjalning kǝynidiki küq-yɵlǝnqüki bolƣan Xǝytanƣa yɵtkilidu. Dǝjjal bǝlkim kǝlgüsidǝ Babilning padixaⱨimu bolidu. Xǝytanning ǝslidǝ qirayliⱪ, küqlük, parlaⱪ bir pǝrixtǝ, yǝnǝ «Qolpan» bolƣanliⱪi kɵrünidu. Muxu ayǝtlǝrdimu yultuzlar wǝ pǝrixtilǝrning bir-biri bilǝn munasiwǝtlik bolƣanliⱪi kɵrünidu. \+bd «Sǝn yǝr yüzigǝ taxliwetilding!»\+bd* — ibraniy tilida «sǝn yǝr yüzigǝ kesiwetilding».\f*   
\m
\v 13 Sǝn ǝslidǝ kɵnglüngdǝ: — «Mǝn asmanlarƣa qiⱪimǝn,  
\m Tǝhtimni Hudaning yultuzliridin üstün ⱪilimǝn;  
\m Mǝn jamaǝtning teƣida,  
\m Yǝni ximal tǝrǝplǝrdimu olturimǝn;\f □ \fr 14:13 \ft \+bd «jamaǝtning teƣida»... «ximal tǝrǝplǝrdǝ»\+bd* — bǝlkim pǝrixtilǝrning samawi jamaitini yaki Israilning jamaitini bildüridu — demǝk, Xǝytan Hudaƣa mǝnsup bolƣan jamaǝtning tegixlik ibaditini ɵzigǝ ⱪaritiwelixⱪa ⱪiziⱪidu.\f*  \x + \xo 14:13 \xt Zǝb. 48:2\x*   
\m
\v 14 Mǝn bulutlarning egiz jayliridin yuⱪiriƣa ɵrlǝymǝn;  
\m Ⱨǝmmidin Aliy bilǝn tǝng bolimǝn!» — deding.\f □ \fr 14:14 \ft \+bd «yultuzlar... bulutlar...»\+bd* — 13- wǝ 14-ayǝttiki «yultuzlar» wǝ «bulutlar» bǝlkim pǝrixtilǝr, asmandiki samawi ⱪoxunlarni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 15 Ⱨalbuki sǝn tǝⱨtisaraƣa,  
\m Qongⱪur ⱨangning tegilirigǝ qüxürüldung».   
\m
\v 16 Seni kɵrgǝnlǝr sanga yeⱪindin sinqilap ⱪarap: —  
\m «Jaⱨanni zilziligǝ kǝltürgǝn, padixaⱨliⱪlarni titrǝtkǝn adǝm muxumidu?   
\m
\v 17 Yǝr yüzini qɵl-bayawan ⱪilip,  
\m Uningdiki xǝⱨǝrlǝrni ƣulatⱪan,  
\m Tutⱪan ǝsirlǝrni ɵz yurtiƣa ⱨeq ⱪoyup bǝrmigǝn muxumidu?» — deyixidu.   
\m
\v 18 Mana ǝllǝrning xaⱨliri birimu ⱪalmay «xan-xǝrǝp»tǝ, \add ⱪarangƣuluⱪtiki\add* ɵz ɵyidǝ yetixidu,\f □ \fr 14:18 \ft \+bd «ⱪarangƣuluⱪtiki ɵz ɵyi»\+bd* — ⱨǝm yǝr yüzidiki mazari ⱨǝm tǝhtisarada yatⱪan jaynimu kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 19 Biraⱪ sǝn kǝmsitilgǝn \add qirigǝn\add* bir xah kǝbi,  
\m Ɵltürülgǝnlǝrning dɵwisi astida,  
\m Ⱪiliq bilǝn sanjilƣan, ⱨangning tǝⱨtigǝ qüxidiƣanlarƣa ohxax,  
\m Ayaƣ astida dǝssǝp-qǝylǝngǝn ɵlüktǝk,  
\m Ɵz gɵrüngdin mǝⱨrum bolup taxliwetilding.\f □ \fr 14:19 \ft \+bd «ⱨangning tǝⱨtigǝ...»\+bd* — ibraniy tilida «ⱨangning taxliriƣa».\f*   
\m
\v 20 Sǝn axu padixaⱨlar bilǝn birgǝ dǝpnǝ ⱪilinmaysǝn,  
\m Qünki ɵz yurtungni wǝyran ⱪilƣansǝn,  
\m Ɵz hǝlⱪingni ɵltürüwǝtkǝnsǝn;  
\m Rǝzillik ⱪilƣuqilarning nǝsli ⱨǝrgiz yǝnǝ tilƣa elinmaydu.\x + \xo 14:20 \xt Ayup 18:19; Zǝb. 21:10; 37:28; 109:13\x*   
\m
\v 21 Ata-bowilirining ⱪǝbiⱨlikliri tüpǝylidin,  
\m Uning oƣullirini ⱪǝtl ⱪilixⱪa tǝyyar ⱪilinglar;  
\m Xundaⱪ ⱪilƣanda, ular ornidin turup yǝr-jaⱨanni ixƣal ⱪilmaydu,  
\m Yǝr yüzini xǝⱨǝrgǝ toxⱪuzuwetǝlmǝydu.\f □ \fr 14:21 \ft \+bd «ular ornidin turup yǝr-jaⱨanni ixƣal ⱪilmaydu, yǝr yüzini xǝⱨǝrgǝ toxⱪuzuwetǝlmǝydu»\+bd* — muxu sɵzlǝr tunji «Babil» xǝⱨiri, yǝni «Babil munari» jaylaxⱪan xǝⱨǝr bilǝn munasiwǝtlik. Ularning mǝⱪsiti ɵzlirining namini qong kɵrsitip, ɵz xǝⱨirini pütkül yǝz-zeminni baxⱪuridiƣan ⱪilixtin ibarǝt idi («Yar.» 11-babni kɵrüng).\f*  \x + \xo 14:21 \xt Mis. 20:5; Mat. 23:25\x*   
\m
\v 22 Qünki Mǝn ularƣa ⱪarxi qiⱪimǝn,  
\m — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar,  
\m — Mǝn Babildin uning namini wǝ uning ⱪalduⱪlirini, nǝsil-pǝrzǝntlirini üzüp taxlaymǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar,\x + \xo 14:22 \xt Ayup 18:19; Zǝb. 21:10; 37:28\x*   
\m
\v 23 — Wǝ uni ⱨuwⱪuxning makaniƣa, sazliⱪlarƣa aylandurimǝn;  
\m Ⱨalakǝt süpürgisi bilǝn uni süpürüp taxlaymǝn,  
\m — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 14:23 \ft \+bd «ⱨuwⱪux»\+bd* — baxⱪiqǝ tǝrjimisi boluxi mumkin; u qoⱪum hilwǝt jaylarda turidiƣan bir janiwar.\f*  \x + \xo 14:23 \xt Yǝx. 34:11; Zǝf. 2:14\x*   
\m
\v 24 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ ⱪǝsǝm iqkǝnki,  
\m — Mǝn ⱪandaⱪ oylisam, xundaⱪ bolidu;  
\m Ⱪandaⱪ mǝⱪsǝtni kɵnglümgǝ püksǝm, xu tiklinidu,   
\m
\v 25 Mǝⱪsitim Ɵz zeminimda Asuriyǝlikni ⱪiyma-qiyma ⱪilixtin ibarǝt;  
\m Ɵz taƣlirimda uni dǝssǝp-qǝylǝymǝn;  
\m U salƣan boyunturuⱪ hǝlⱪimning boynidin,  
\m U artⱪan yük mürisidin elip taxlinidu.\f □ \fr 14:25 \ft \+bd «Ɵz zeminimda ... Ɵz taƣlirimda...»\+bd* — Hudaning «Ɵz zemini», «Ɵz taƣliri» bolsa Israilning zemini Pǝlǝstindur.\f*   
\m
\v 26 Mana bu pütkül yǝr yüzi toƣruluⱪ iradǝ ⱪilinƣan mǝⱪsǝttur,  
\m Mana bu barliⱪ ǝllǝrning üstigǝ uzartilƣan ⱪoldur.   
\m
\v 27 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ mǝⱪsǝtni pükkǝnikǝn,  
\m Kim uni tosalisun?  
\m Uning ⱪoli uzartilƣanikǝn, kim uni yanduralisun?\x + \xo 14:27 \xt 2Tar. 20:6; Ayup 9:12; Pǝnd. 21:30; Dan. 4:32\x*   
\b  
\m  
\s1 Filistiyǝ toƣruluⱪ bir sɵz  
\m
\v 28 Aⱨaz padixaⱨ ɵlgǝn yilida mundaⱪ wǝⱨiy yüklǝndi: — \x + \xo 14:28 \xt 2Pad. 16:20\x*   
\m
\v 29 I Filistiyǝ, ⱨǝmminglar,  
\m «Bizni urƣan tayaⱪ sundi» dǝp xadlanmanglar;  
\m Qünki yilanning yiltizidin zǝⱨǝrlik bir yilan qiⱪidu,  
\m Uning nǝsli bolsa dǝⱨxǝtlik uqar yilan bolidu.\f □ \fr 14:29 \ft \+bd «yilanning yiltizidin zǝⱨǝrlik bir yilan qiⱪidu, uning nǝsli bolsa dǝⱨxǝtlik uqar yilan bolidu»\+bd* — Aⱨaz ɵlgǝndǝ, Filistiylǝrning bǝx xǝⱨǝr ittipaⱪdixi Asuriyǝgǝ ⱪarxi Yǝⱨuda bilǝn bir ittipaⱪni bǝrpa ⱪilmaⱪqi bolidu. Xunga ular Yǝⱨudaning yengi padixaⱨi Ⱨǝzǝkiyaƣa ǝlqilǝrni ǝwǝtkǝn. Bexarǝt xu qaƣda berilgǝn (32-ayǝtni kɵrüng). Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr muxu bexarǝttǝ, ittipaⱪlixixni rǝt ⱪilix, pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigarƣila tayinix kerǝk, demǝkqi (yǝnǝ 32-ayǝtni kɵrüng). 
\fp  «Tayaⱪ», yǝni «yilan» bǝlkim Aⱨazning ɵzi boluxi mumkin. Filistiyǝ Israilning zeminidin bir ⱪismini ixƣal ⱪilƣanidi. Aⱨaz padixaⱨ bǝlkim ular bilǝn axu zemin üstidin uruxⱪan boluxi mumkin (Tǝwrattiki «2Tar.» 28-babni kɵrüng). Uning oƣli Ⱨǝzǝkiya bolsa Filistiyǝgǝ taⱪabil turup Israilning zeminini ⱪayturuwalidu (Tǝwrattiki «2Pad.» 18-babni kɵrüng). Xunga Ⱨǝzǝkiya bǝlkim bexarǝttiki «zǝⱨǝrlik yilan» boluxi mumkin. «Dǝⱨxǝtlik uqar yilan» bolsa, ǝng hǝtǝrlik yilan bolup, kǝlgüsidǝ Israilni barliⱪ düxmǝnliridin toluⱪ ⱪutⱪuzidiƣan Mǝsiⱨni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 30 Xuning bilǝn yoⱪsullarning tunji baliliri ozuⱪlinidu,  
\m Mɵminlǝr bolsa tinq-amanliⱪta yatidu;  
\m Biraⱪ Mǝn yiltizingni aqarqiliⱪ bilǝn yoⱪitimǝn  
\m Ⱪalƣan ⱪismingmu u tǝrǝptin ɵltürülidu.\f □ \fr 14:30 \ft \+bd «Ⱪalƣan ⱪismingmu u tǝrǝptin ɵltürülidu»\+bd* — demǝk, ohxaxla aqarqiliⱪtin ɵltürülidu.\f*   
\m
\v 31 Xunga i ⱪowuⱪ, nalǝ kɵtürgin,  
\m I xǝⱨǝr, pǝryad qǝkkin!  
\m I Filistiyǝ, sǝn bolsang erip kǝtkǝnsǝn!  
\m Qünki ximal tǝrǝptin is-tütǝklik bir tüwrük ɵrlǝydu;  
\m Uning yiƣilƣan ⱪoxunlirida ⱨeqkim sǝpsiz ⱪalmaydu.\f □ \fr 14:31 \ft \+bd «is-tütǝklik bir tüwrük ɵrlǝydu»\+bd* — bǝlkim düxmǝn ⱪoxunliri purⱪiritidiƣan qang-tozanglarni kɵrsitixi mumkin. Muxu ayǝtning ibraniy tilidikisini qüxinix tǝs.\f*   
\m
\v 32 Əmdi bu ǝlning ǝlqilirigǝ ⱪandaⱪ jawab berix kerǝk? —  
\m «Zionni tikligüqi Pǝrwǝrdigardur;  
\m Uning hǝlⱪi iqidiki ezilgüqilǝr uningdin baxpanaⱨ tapidu» — degin!» \f □ \fr 14:32 \ft \+bd «bu ǝlning ǝlqiliri»\+bd* — Filistiylǝrning ǝlqiliri bolsa kerǝk.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Moab toƣruluⱪ bir bexarǝt  
\m
\v 1 Moab toƣrisida yüklǝngǝn wǝⱨiy;  
\m Ⱨalakǝtlik bir kǝqtila, Moabtiki Ar xǝⱨiri wǝyran ⱪilinidu;  
\m Ⱨalakǝtlik bir kǝqtila, Moabtiki Kir xǝⱨiri yoⱪ ⱪilinidu;\x + \xo 15:1 \xt Yǝr. 48:1; Əz. 25:9; Am. 2:1\x*   
\m
\v 2 Yiƣa-zarlar kɵtürüx üqün,  
\m Mana u buthanisiƣa, Dibonƣa, xundaⱪla \add barliⱪ\add* egizliklirigǝ qiⱪti;  
\m Moab Nebo wǝ Mǝdǝba xǝⱨǝrliri üqün pǝryad kɵtüridu;  
\m Ⱨǝmmǝ baxlar taⱪir kɵrünidu,  
\m Jimiki saⱪallar kesilip qüxürüldi.\f □ \fr 15:2 \ft \+bd «Mana u buthanisiƣa, Dibonƣa... qiⱪti»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Mana u Bajit, Dibon degǝn jaylarƣa, ... qiⱪti». Muxu ayǝttǝ Yǝxaya Moabiylarning buthanilirida wǝ butⱪa qoⱪunidiƣan «egizlik»liridǝ dua ⱪilixlirining bikar bolidiƣanliⱪini kɵrsitidu. \+bd «ⱨǝmmǝ baxlar taⱪir kɵrünidu, jimiki saⱪallar kesilip qüxürüldi»\+bd* — qaq qüxürüx wǝ saⱪal yulux ⱪattiⱪ ⱨǝsrǝt, puxayman ⱪilixni yaki matǝm tutuxnimu bildürǝtti.\f*  \x + \xo 15:2 \xt Yǝr. 48:37; Əz. 7:18\x*   
\m
\v 3 Koqilarda ular bɵz kiyidu;  
\m Ɵgziliridǝ, mǝydanlirida, ⱨǝrbir adǝm kɵz yaxlirini yaƣdurup pǝryad kɵtüridu.   
\m
\v 4 Ⱨǝxbonƣa, Elealaⱨ xǝⱨǝrlirigǝ yiƣa olixidu,  
\m Awazliri Yaⱨaz xǝⱨirigimu yetip baridu.  
\m Xunga Moabning ǝskǝrlirimu nida ⱪilidu;  
\m Uning wujud-baƣrini titrǝk basidu.   
\m
\v 5 Mening ⱪǝlbimmu Moab üqün yiƣa-zar kɵtüridu;  
\m Ularning ⱪaqⱪunliri Zoarƣa ⱨǝm Əglat-Xeli-Xijaƣa bǝdǝr ⱪaqidu;  
\m Mana ular toplixip, yiƣliƣan peti Luⱨitⱪa qiⱪidiƣan dawan yoli bilǝn yuⱪiriƣa mangidu,  
\m Ⱨoronaimƣa qüxidiƣan yolda turup ⱨalakǝttin nalǝ-zar kɵtüridu.   
\m
\v 6 Qünki Nimrimdiki sular ⱪurup ketidu,  
\m Ot-qɵplǝr solixip,  
\m Gül-giyaⱨ tügǝp ketidu;  
\m Ⱨeq yap-yexilliⱪ ⱪalmaydu.\f □ \fr 15:6 \ft \+bd «Ularning ⱪaqⱪunliri Zoarƣa ⱨǝm ǝglat-xeli-xijaƣa bǝdǝr ⱪaqidu (5-ayǝt) ...qünki Nimrimdiki sular ⱪurup ketidu...»\+bd* — biliximizqǝ 5- wǝ 6-ayǝttiki xǝⱨǝrlǝr (Zoar, Nimrim ⱪatarliⱪlar) Moabning jǝnubiy tǝripidǝ. Ar, kir, Nebo, Mǝdǝba bolsa ximaliy tǝripidǝ. Ⱪariƣanda bolidiƣan ⱨujum ximal tǝrǝptin kǝlgǝqkǝ, ular jǝnubiy tǝrǝpkǝ ⱪaqidu. Asuriyǝ Moabƣa ikki ⱪetim ⱨujum ⱪildi, miladiyǝdin ilgiriki 715- wǝ -711-yilida.\f*   
\m
\v 7 Xunga ular bayliⱪliri, tapⱪan-tǝrginini yiƣip «Tǝrǝk wadisi»din ɵtmǝkqi bolidu;   
\m
\v 8 Ularning kɵtürgǝn yiƣisi Moabning qegrasiƣa,  
\m Aⱨu-zarliri ǝglaimƣa,  
\m Piƣanliri Bǝǝr-elimƣa yetidu.   
\m
\v 9 Dimonning suliri ⱪanƣa tolup ketidu,  
\m Qünki Dimonning üstigǝ tehimu kɵp balayi’apǝtni toplaymǝn;  
\m Qünki Moabning ⱪaqⱪunliri ⱨǝm zeminida ⱪalƣanliriningmu üstigǝ bir xirni ǝwǝtimǝn.\f □ \fr 15:9 \ft \+bd «Dimon»\+bd* — bǝlkim «Dibon» (1-ayǝt) bilǝn ohxax boluxi mumkin, yǝrliklǝr Dibonni bǝlkim «Dimon» dǝp atixi mumkin. \+bd «xir»\+bd* — kǝlgüsidǝ Moabⱪa tajawuz ⱪilidiƣan (1) Asuriyǝ padixaⱨini yaki (2) Babil padixaⱨini kɵrsitidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Dawami  
\m
\v 1 «Əmdi \add ƣǝllǝ-paraⱪ\add* ⱪozisini Sela \add rayondin\add* elip,  
\m Qɵl-bayawandin ɵtüp zeminlarning ⱨɵkümraniƣa,  
\m Yǝni Zion ⱪizining teƣiƣa ǝwǝtkin!» \f □ \fr 16:1 \ft \+bd «ƣǝllǝ-paraⱪ ⱪozisi»\+bd* — Moabdikilǝr Dawut padixaⱨning waⱪtidin baxlap Israilƣa beⱪinip kǝlgǝn, xundaⱪla ularning ⱨimayisigǝ igǝ bolup kǝlgǝn. Ular beⱪinƣanliⱪini bildürüx üqün ⱨǝr yili ⱪozilarni ǝwǝtkǝn. Keyin ular beⱪinixni rǝt ⱪilƣan (Tǝwrattiki «2pad.» 3-babni kɵrüng). Xunga bexarǝtning mǝnisi, ularƣa: — «Silǝr Yǝⱨudaƣa yǝnǝ beⱪinixinglar kerǝk; «ⱪoza»ni ǝwǝtixinglar bilǝn Israilning baxpanaⱨliⱪiƣa igǝ bolisilǝr» degǝn bir nǝsiⱨǝt, yaki bolmisa ɵz-ɵzlirigǝ degǝn bir sɵzmu boluxi mumkin. Əmǝliyǝttǝ (5- ⱨǝm 6-ayǝtkǝ ⱪariƣanda) ular ahirda tǝkǝbburluⱪtin xundaⱪ ⱪilmiƣan. 
\fp  «Sela» bolsa ⱪoyliri kɵp bir rayon idi.\f*   
\m
\v 2 Uwisidin quwulup patiparaⱪ bolup kǝtkǝn ⱪuxlardǝk,  
\m Moab ⱪizliri Arnon dǝryasining keqikliridǝ \add alaⱪzadǝ\add* yüridu. \f □ \fr 16:2 \ft \+bd «Moab ⱪizliri Arnon dǝryasining keqikliridǝ alaⱪzadǝ yüridu»\+bd* — Arnon dǝryasi Moab bilǝn Israilning ortaⱪ qegrisi idi. Moab ⱪizliri baxpanaⱨ izdǝp Israilƣa ɵtmǝkqi. Hǝritini kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Moab bǝglirining bir-birigǝ sɵzlixi  
\m
\v 3 «Parasǝt bilǝn ⱨɵküm ⱪilinglar!»   
\b  
\m
\v 4 «\add I Zion ⱪizi\add*, sayingizni qüxürüp qüxtiki yoruⱪluⱪni tün ⱪarangƣusidǝk ⱪiling,  
\m Xu ƣeriblarni yoxurup ⱪoyƣaysiz;  
\m Ⱪoƣlanƣanlarni axkarilap ⱪoymiƣaysiz!  
\m Mening Moabdiki musapirlirimni ɵzingiz bilǝn billǝ turƣuzƣaysiz,  
\m Ular üqün wǝyran ⱪilƣuqining aldida baxpanaⱨ bolƣaysiz!». \f □ \fr 16:4 \ft \+bd «I Zion ⱪizi, ... ⱪoƣlanƣanlarni axkarilap ⱪoymiƣaysiz!»\+bd* — bu sɵzlǝr qoⱪum Moab bǝglirining Ziondin baxpanaⱨliⱪ sorixini kɵrsitidu. 
\fp  \+bd «...Mening Moabdiki musapirlirimni ɵzingiz bilǝn billǝ turƣuzƣaysiz, ... baxpanaⱨ bolƣaysiz!»\+bd* — muxu sɵzlǝr (yǝnǝ 3- wǝ 4- ayǝtning birinqi yerimi) bǝlkim Moabning ǝlqilirining (Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr bexariti bilǝn aldin’ala eytⱪan) sɵzliridur. Ular ⱪoƣlanƣanlar üqün Israildin baxpanaⱨliⱪ soraydu. 
\fp  4-ayǝtning ikkiniqi yerimi wǝ 5-ayǝt bǝlkim Hudaning (Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ) bǝrgǝn jawabi. Demǝk, Israil Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ Moab üqün baxpanaⱨ bolidu (biraⱪ Moab tǝkǝbburluⱪidin Hudaning iltipatini rǝt ⱪilidu — tɵwǝndiki 5-14-ayǝtlǝrni kɵrüng).\f*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning Moab bǝglirigǝ bǝrgǝn wǝdisi  
\m
\v 5 «\add Ɵtünüxünglar toƣra\add*, qünki ǝzgüqi yoⱪilidu,  
\m Ⱨalakǝt yoⱪ bolidu,  
\m Əzgüqilǝrning ⱨǝmmisi zemindin yoⱪilidu.  
\m Ɵzgǝrmǝs meⱨir-xǝpⱪǝt bilǝn bir tǝht tiklinidu;  
\m «Dawutning qediri» iqidiki xu tǝht üstidǝ birsi olturidu.  
\m U bolsa, ⱨǝⱪiⱪǝtǝn adalǝt yürgüzidiƣan, xundaⱪla adalǝtni izdǝydiƣan,  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni ilgiri süridiƣan bolidu.\f □ \fr 16:5 \ft \+bd «Ɵtünüxünglar toƣra, qünki ǝzgüqi yoⱪilidu, ⱨalakǝt yoⱪ bolidu, ǝzgüqilǝrning ⱨǝmmisi zemindin yoⱪilidu»\+bd* — bu sɵzlǝr, xübⱨisizki, Hudaning Moab bǝglirigǝ bǝrgǝn wǝdisidur. «Ɵtünüxünglar toƣra» degǝn sɵz ibraniy tekistidǝ yoⱪ. Biraⱪ bizningqǝ «qünki» degǝn sɵz muxularning mǝnisini iqigǝ alidu. Huda Moabning ɵzidin baxpanaⱨliⱪni ɵtünüxini ⱪarxi alididiƣanliⱪini Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ bildüridu. Əpsuski, ular tǝkǝbburluⱪtin rǝt ⱪilidu. (6-14-ayǝtlǝrni kɵrüng). 
\fp  \+bd «Dawutning qediri»\+bd* — kǝlgüsi Israilƣa wǝ alǝmgǝ bolidiƣan Mǝsiⱨ-Padixaⱨ qoⱪum Dawutning jǝmǝtidin bolidu. «Dawutning qediri» ǝslidǝ Yerusalemda tikilip muⱨim bir ibadǝt ornini («2Sam.» 6:18), yaki Dawutning ɵz ɵyini kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  \x + \xo 16:5 \xt Yǝx. 9:6; Dan. 7:14, 27; Mik. 4:7; Luⱪa 1:33\x*   
\m
\v 6 — Biz Moabning ⱨakawurluⱪi toƣrisida angliduⱪ (u intayin ⱨakawur!),  
\m Yǝni uning ⱨakawurluⱪi, tǝkǝbburluⱪi, noqiliⱪ ⱪilidiƣanliⱪi toƣrisida angliduⱪ;  
\m Biraⱪ uning qong gǝpliri bikar bolidu!\x + \xo 16:6 \xt Yǝr. 48:29, 30\x*   
\m
\v 7 Xunga Moab Moab üqün zar yiƣlaydu;  
\m Ularning ⱨǝmmisi zar-zar yiƣlaydu;  
\m Ⱪayƣu-ⱨǝsrǝtkǝ qɵmüp Kir-Ⱨarǝsǝtning «kixmix poxkalliri» üqün zar-zar yiƣlanglar!\f □ \fr 16:7 \ft \+bd «Kir-Ⱨarǝsǝt»\+bd* — 12-ayǝttǝ «Kir-Ⱨǝrǝs»mu dǝp atilidu. \+bd «kixmix poxkalliri»\+bd* — «Ⱨox.» 3:1ni kɵrüng. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «ulliri».\f*   
\m
\v 8 Ⱨǝxbon rayonidiki etizlar,  
\m Sibmaⱨdiki üzüm tallirimu yiglǝp ketidu;  
\m Əllǝrning ǝmirliri uning sǝrhil ɵsümlüklirini buzup qǝylǝydu;  
\m Ular ǝslidǝ Yaazǝrgiqǝ yetip, qɵl-dalalarni kǝzgǝnidi;  
\m Pelǝkliri sozulup, «\add Ɵlük\add* Dengiz»ning nerisiƣa yǝtti.\f □ \fr 16:8 \ft \+bd «Yaazǝr»\+bd* — Moabning ximaliy qegrasining nerisidiraⱪ, xǝrⱪ tǝripi «qɵl-dalalar», ƣǝrb tǝripi «(Ɵlük) Dengiz». Demǝk, Moab hilwǝt jay bolƣini bilǝn heli yiraⱪlarƣa tǝsiri bolƣan bir mǝmlikǝtkǝ aylanƣan.\f*  \x + \xo 16:8 \xt Yǝr. 48:32, 33\x*   
\m
\v 9 Xunga Mǝn Yaazǝrning zar-yiƣisi bilǝn billǝ Sibmaⱨning üzüm teli üqün yiƣlaymǝn;  
\m I Ⱨǝxbon, Elealaⱨ, Ɵz kɵz yaxlirim bilǝn silǝrni suƣirimǝn!  
\m Qünki yazliⱪ mewiliringgǝ, ⱨosulung üstigǝ tǝntǝnǝ bir sada yangritilidu.\f □ \fr 16:9 \ft \+bd «Xunga Mǝn Yaazǝrning zar-yiƣisi bilǝn billǝ Sibmaⱨning üzüm teli üqün yiƣlaymǝn»\+bd* — 10-ayǝttiki sɵzligüqi Huda bolƣanikǝn («Mǝn ..tohtitimǝn...»), 9-ayǝttiki sɵzligüqimu xübⱨisizki Hudaning Ɵzidur. Bu adǝmni ⱨǝyran ⱪalduridu. Huda Yaazǝrdikilǝrni jazalaydu; xuning bilǝn ular Sibmaⱨdiki yoⱪap kǝtkǝn üzümzarlar üqün yiƣlaydu. Huda ularni jazalaxi bilǝn tǝng Ɵzimu ⱪayƣuridu. \+bd «ⱨosulung üstigǝ tǝntǝnǝ bir sada yangritilidu»\+bd* — adǝttǝ ⱨosul alƣanda huxalliⱪtin warⱪiraxlar bolidu, ǝlwǝttǝ. Biraⱪ muxu yǝrdǝ, düxminining ƣǝlibisidin keyinki tǝntǝnǝ warⱪiraxlar kɵrsitilidu. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «... Ⱨosulungƣa bolƣan tǝntǝnǝ sadasi yangraxtin tohtidi».\f*  \x + \xo 16:9 \xt Yǝr. 48:32\x*   
\m
\v 10 Huxalliⱪ mewilik baƣlardin mǝⱨrum ⱪilinip,  
\m Xadliⱪmu yoⱪ ⱪilinidu;  
\m Üzümzarliⱪlarda nǝ nahxa awazliri anglanmaydu,  
\m Nǝ tǝntǝnǝ ⱪilinmaydu;  
\m Dǝssigüqilǝr üzüm kɵlqǝklirini qǝylimǝydu.  
\m Qünki Mǝn üzüm kɵlqǝkliridiki huxal warⱪiraxlarni tohtattim.\f □ \fr 16:10 \ft \+bd «Dǝssigüqilǝr»\+bd* — üzüm xarabi qiⱪirix üqün üzümlǝrni kɵlqǝkkǝ ⱪoyup dɵssǝydiƣan adǝmlǝr.\f*   
\m
\v 11 Xunga iq-baƣrilirim Moab üqün qalƣan qiltardǝk aƣrip mungluⱪ yangraydu,  
\m Iqim Kir-Ⱨǝrǝsdikilǝr üqünmu xundaⱪ;   
\m
\v 12 Xundaⱪ boliduki, Moab ɵzini upritip dua ⱪilƣili ɵzining «yuⱪiri orni»ƣa qiⱪip kǝlgǝndǝ,  
\m Yaki dua ⱪilƣili «muⱪǝddǝs ɵyi»gǝ kirgǝndǝ,  
\m U muwǝppǝⱪiyǝtkǝ erixǝlmǝydu.\x + \xo 16:12 \xt Ⱪan. 32:37, 38, 39\x*   
\m
\v 13 Mana muxu sɵzlǝrni Pǝrwǝrdigar Moab toƣruluⱪ burun eytⱪan.   
\m
\v 14 Biraⱪ ⱨazir Pǝrwǝrdigar xundaⱪ dǝydu: —  
\m «Üq yil iqidǝ mǝdikar ⱨesabliƣandǝk,  
\m Moabning kɵpligǝn ⱪoxun-aⱨalisi bolƣini bilǝn,  
\m Uning pǝhirlǝngǝn xɵⱨriti yǝksan bolidu;  
\m Ularning ⱪalduⱪliri bolsa intayin az wǝ ⱨalsiz bolidu». \f □ \fr 16:14 \ft \+bd «mǝdikar ⱨesabliƣandǝk...»\+bd* — mǝdikar ixligǝn waⱪitni intayin toƣriliⱪ bilǝn ⱨesablaydu, ǝlwǝttǝ — demǝk, muxu «üq yil», kǝmmu ǝmǝs, artuⱪmu ǝmǝs dǝl üq yilni bildüridu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 17
\s1 Dǝmǝxⱪ wǝ Əfraim toƣruluⱪ bir bexarǝt  
\m
\v 1 Dǝmǝxⱪ toƣruluⱪ yüklǝngǝn wǝⱨiy: —  
\m Mana, Dǝmǝxⱪ xǝⱨǝr bolup turuwǝrmǝy, naⱨayiti bir dɵwǝ harabiliⱪⱪa aylandurulidu.   
\m
\v 2 Aroǝrdiki xǝⱨǝrlǝr adǝmzatsiz bolup,  
\m Ⱪoy padiliriƣa ⱪaldurulidu,  
\m Ular tinq-aman yatidu,  
\m Ularni ⱪorⱪutⱪudǝk ⱨeqbir adǝmmu kɵrünmǝydu.   
\m
\v 3 Əfraimda bolsa, ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlǝr yoⱪilidu,  
\m Dǝmǝxⱪning xaⱨanǝ ⱨoⱪuⱪi,  
\m Suriyǝning ⱪalduⱪliri yoⱪilidu;  
\m Ular «Israilning xɵⱨriti»dǝk yoⱪ bolidu.  
\m — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 17:3 \ft \+bd «Ular «Israilning xɵⱨriti»dǝk yoⱪ bolidu»\+bd* — sɵzmusɵz tǝrjimǝ ⱪilƣanda, «Ular Israilning xɵⱨritidǝk bolidu». Oylaymizki, muxu sɵz kinayilik gǝp bolup: — «xɵⱨriti yoⱪ» degǝnlik (4-ayǝtni kɵrüng). Bǝzi alimlar, kǝlgüsidǝ Israilning xɵⱨriti ǝsligǝ kǝltürülidu, xunga Dǝmǝxⱪningmu xɵⱨriti bolidu, dǝp ⱪaraydu.\f*   
\m
\v 4 Xu küni xundaⱪ boliduki, Yaⱪupning xɵⱨriti suslixip,  
\m Tenidiki semiz ǝtlǝr sizip ketidu.   
\m
\v 5 Ularning ⱨali bolsa ormiqi buƣday orƣandin keyin,  
\m Yǝni biliki bilǝn yiƣip orƣandin keyin,  
\m Ⱨǝtta Rǝfayim jilƣisida adǝmlǝr baxaⱪlarni tǝrgǝndin keyinki ⱨalǝtkǝ ohxax, \add ⱪalƣini yoⱪ deyǝrlik bolidu\add*;\f □ \fr 17:5 \ft \+bd «Ularning ⱨali bolsa ormiqi buƣday orƣandin keyin, yǝni biliki bilǝn yiƣip orƣandin keyin, ... ⱪalƣini yoⱪ deyǝrlik bolidu»\+bd* — demǝk, ormiqi ǝgǝr bilikini ixlitip orsa, naⱨayiti az baxaⱪlar ⱪelip ⱪalidu; Rǝfayim (Rǝfayiylarning) jilƣisi Yerusalemning jǝnub tǝripidǝ, u yǝrgǝ kǝmbǝƣǝllǝr berip ormiqilar ⱪaldurƣan buƣdayni terǝtti; ǝlwǝttǝ tǝrgǝndin keyin ⱪalƣan buƣday «yoⱪ deyǝrlik» bolidu; Hudaning jazasi bilǝn Əfraimning adǝmliri, xɵⱨriti, ⱨǝmmisi ohxaxla «yoⱪ deyǝrlik» bolidu. 
\fp  Muxu balayi’apǝtlǝr Asuriyǝ imperiyǝsining birnǝqqǝ ⱪetimliⱪ tajawuzliri bilǝn ularning bexiƣa kǝldi. Ahirida Asuriyǝ Əfraimdiki kɵp aⱨalini sürgün ⱪildi (miladiyǝdin ilgiriki 722-yili).\f*   
\m
\v 6 Ⱨalbuki, yǝnǝ azraⱪ tǝrgüdǝk baxaⱪ,  
\m Zǝytun dǝrihi silkingǝndin keyin,  
\m Əng uqida ikki-üq tal mewǝ,  
\m Kɵp mewiligǝn xahlirida tɵt-bǝx tal mewǝ ⱪaldurulidu,  
\m — dǝydu Israilning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 7 — Xu küni insan bolsa Yaratⱪuqisiƣa nǝzirini tikidu,  
\m Kɵzi Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqida bolidu.   
\m
\v 8 Ular ɵz ⱪurbangaⱨliriƣa, yǝni ɵz ⱪoli bilǝn yasiƣanliriƣa,  
\m Yaki barmaⱪliri bilǝn xǝkillǝndürgǝnlirigǝ ⱨeq ⱪarimaydu,  
\m Nǝ «Axǝraⱨ»larƣa nǝ «kün tüwrükliri»gǝ ⱨeq ümid baƣlimaydu.\f □ \fr 17:8 \ft \+bd «Ular ɵz ⱪurbangaⱨliriƣa... nǝ «Axǝraⱨ»larƣa nǝ «kün tüwrükliri»gǝ ⱨeq ümid baƣlimaydu»\+bd* — muxu ayǝttiki ⱪurbangaⱨlar wǝ «kün tüwrükliri», xübⱨisizki, butlarƣa qoⱪunuxta ixlitidiƣan nǝrsilǝr. «Axǝraⱨlar» degǝn butlar bǝlkim butpǝrǝslikkǝ beƣixlanƣan dǝrǝhliklǝr idi. Dǝrǝhlǝr bǝlkim «ayal mǝbud» xǝklidǝ oyulƣan yaki nǝⱪixlǝngǝn bolsa kerǝk. Adǝmlǝrning hiyallirida, muxu mǝbud «zeminni munbǝtlik ⱪilarmix» wǝ «ayallarni tuƣumqan ⱪilarmix». Bularƣa qoⱪunux adǝtlirining ⱨǝrhil jinsiy ǝhlaⱪsizliⱪ bilǝn munasiwiti bar idi. 
\fp  Xu sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda az bir ⱪisim Əfraimdikilǝr Hudaƣila ümid-ixǝnq baƣlaydu. Bexarǝtning bir ⱪetimliⱪ ǝmǝlgǝ axuruluxini «2Tar.» 30-31-babtin, 34:9-ayǝttinmu kɵrgili bolidu.\f*   
\m
\v 9 Xu künidǝ uning ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrliri,  
\m Əslidiki Israillarning aldida qatⱪalliⱪⱪa wǝ taⱪir taƣlarƣa aylandurulƣan harabǝ xǝⱨǝrlǝrdǝk,  
\m Ⱨǝmmisi wǝyran bolup ketidu. \f □ \fr 17:9 \ft \+bd «ǝslidiki Israillarning aldida qatⱪalliⱪⱪa wǝ taⱪir taƣlarƣa aylandurulƣan harabǝ xǝⱨǝrlǝrdǝk...»\+bd* — muxu kona «harabǝ xǝⱨǝrlǝr», Yǝxua pǝyƣǝmbǝrning yetǝkqilikidǝ, Israillar Hudaƣa tayinip zeminni ixƣal ⱪilƣanda wǝyran ⱪilinƣanidi. Xu harabǝ kona xǝⱨǝrlǝr ularƣa Hudaƣa tayinix kerǝklikini ǝslitixi kerǝk idi.\f*   
\m
\v 10 Qünki nijating bolƣan Hudani untup ⱪalding,  
\m Küqüng bolƣan «Ⱪoram Tax  Bolƣuqi»ni ǝslimiding;  
\m Xunga sǝn «sǝrhil» ɵsümlüklǝrni tikip ⱪoyƣining bilǝn,  
\m Wǝ yaⱪa yurttiki üzüm tallirini tikkining bilǝn,\f □ \fr 17:10 \ft \+bd «Xunga sǝn «sǝrhil» ɵsümlüklǝrni tikip ⱪoyƣining bilǝn, wǝ yaⱪa yurttiki üzüm tallirini tikkining bilǝn,...»\+bd* — muxu ayǝttiki «ɵsümlüklǝr» hurapiyliⱪ bilǝn tikilgǝn, adǝmni bay ⱪilidiƣan yaki rawaj tapⱪuzidiƣan «seⱨriy ɵsümlüklǝr»mix.\f*   
\m
\v 11 Ularni tikkǝn künila yaxartⱪining bilǝn,  
\m Tikkǝn ǝtisila ularni qeqǝklǝtkining bilǝn,  
\m Ⱨosuliƣa erixkǝn künidǝ, u pǝⱪǝt bir patman dawaliƣusiz ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt bolidu, halas!\f □ \fr 17:11 \ft \+bd «Ⱨosuliƣa erixkǝn künidǝ, u pǝⱪǝt bir patman dawaliƣusiz ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt bolidu, halas!»\+bd* — pütkül ayǝtning baxⱪa birnǝqqǝ hil tǝrjimisi boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 12 Ⱨǝy! Kɵp hǝlⱪlǝrning quⱪan-sürǝnliri!  
\m Ular dengiz-okyanlarni urƣutup dolⱪunlardǝk xawⱪunlarni kɵtüridu,  
\m Aⱨ, ǝllǝrning ⱪaynam-taxⱪinliri!  
\m Dolⱪunlanƣan küqlük sulardǝk ular ⱪaynam-taxⱪinlarni kɵtüridu.   
\m
\v 13 Əllǝr uluƣ sularning ⱪaynam-taxⱪinliridǝk dolⱪunlinip ketidu;  
\m Biraⱪ U ularning dǝkkisini berixi bilǝnla, ular yiraⱪⱪa bǝdǝr ⱪeqip ketidu.  
\m Ular taƣdiki ot-qɵplǝrning topa-topanliri xamalda yiraⱪlarƣa uquruwetilgǝndǝk,  
\m Ⱪara ⱪuyun aldida qang-tozanglar ⱪuyun bolƣandǝk ⱨǝydiwetilidu!\x + \xo 17:13 \xt Ayup 21:18; Zǝb. 1:4; 35:5; 83:13-15; Ⱨox. 13:3\x*   
\m
\v 14 Kǝqtǝ — wǝⱨimǝ!  
\m Tang sǝⱨǝrdǝ — yoⱪ biraⱪ!  
\m Mana bizni bulap kǝtkǝnlǝrning nesiwisi,  
\m Bizdin olja-ƣǝniymǝt eliwalƣanlarning aⱪiwitidur!   
\b  
\b  
\m  
\c 18
\s1 Yǝxayaning Efiopiyidin kǝlgǝn ǝlqilǝrgǝ bǝrgǝn bexariti  
\m
\v 1-2 Aⱨ, Efiopiyǝ dǝryalirining boyliridiki ⱪanatlarning wiȥildiƣan awazliri bilǝn ⱪaplanƣan yǝr-zemin! —  
\m Sǝn ⱪomux kemilǝr üstidǝ ǝlqilǝrni dengizdin ɵtküzüp ǝwǝtisǝn;  
\m — I yǝl tapan hǝwǝrqilǝr,  
\m Egiz boyluⱪ ⱨǝm siliⱪ terilik bir ǝlgǝ,  
\m Yiraⱪ-yeⱪinlarƣa ⱪorⱪunq bolidiƣan bir millǝtkǝ,  
\m Zemini dǝryalar tǝripidin bɵlüngǝn,  
\m Küqlük, tajawuzqi bir ǝlgǝ \add ⱪaytip\add* beringlar!\f □ \fr 18:1-2 \ft \+bd «Aⱨ, Efiopiyǝ dǝryalirining boyliridiki ⱪanatlarning wiȥildiƣan awazliri bilǝn ⱪaplanƣan yǝr-zemin!»\+bd* — miladiyǝdin ilgiriki 715-yili, Efiopiyǝning padixaⱨi Pianⱪi Misirni ixƣal ⱪilip yengi bir sulalini (Misirdiki 25-sulalǝ) bǝrpa ⱪilƣandin keyin, Asuriyǝ imperiyǝsigǝ ⱪarxi bir ittipaⱪni xǝkillǝndürüx ümididǝ, ottura xǝrⱪtiki barliⱪ dɵlǝtlǝrgǝ ǝlqilǝrni ǝwǝtti. Muxu babta Yǝxaya ǝlqilǝrning aldiƣa kelip, ularni ⱪayturmaⱪqi bolup, yuⱪiriⱪi hǝwǝrni yǝtküzidu. \+bd «I yǝl tapan hǝwǝrqilǝr, egiz boyluⱪ ⱨǝm siliⱪ terilik bir ǝlgǝ, ...zemini dǝryalar tǝripidin bɵlüngǝn, küqlük, tajawuzqi bir ǝlgǝ ⱪaytip beringlar!»\+bd* — Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr ǝlqilǝrni ɵz dɵlitigǝ (Efiopiyiliklǝr egiz boyluⱪ, siliⱪ terilik, ǝxǝddiy bir hǝlⱪ idi) ⱪaytixni dǝwǝt ⱪilidu. U ular arⱪiliⱪ yǝnǝ, kǝlgüsidǝ pütkül dunya Pǝrwǝrdigarƣa boysunidu, dǝp jakarlimaⱪqi. Xuning bilǝn tǝng, u Yerusalemdikilǝrgǝ muxu ittipaⱪning paydisizliⱪini, Pǝrwǝrdigarƣa tayanmisa ⱨǝmmǝ ixlirining ⱪuruⱪ bolidiƣanliⱪini dǝwatidu, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 3 Jaⱨanda turuwatⱪanlarning ⱨǝmmisi,  
\m Jimiki yǝr yüzidikilǝr!  
\m Taƣlarda bir tuƣ kɵtürülgǝndila,  
\m Kɵrünglar!  
\m Kanay qelinƣandila,  
\m Anglanglar!\f □ \fr 18:3 \ft \+bd ... «tuƣ» ... «kanay»\+bd* — bularning nemini bildüridiƣanliⱪini bilix üqün, 11-bab ⱨǝm 27-babni kɵrüng. «Tuƣ» ⱨǝm ⱪutulux bǝlgisi ⱨǝm dunyadiki ǝng ahirⱪi urux bilǝn munasiwǝtlik. kanay Hudaning ɵz ⱪowmini ɵzigǝ qaⱪirixⱪa ixlitilidu.\f*   
\m
\v 4 Qünki Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: —  
\m Mǝn tinqliⱪta turimǝn,  
\m Nur üstidǝ yalildap turƣan issiⱪtǝk,  
\m Issiⱪ ⱨosul mǝzgilidiki xǝbnǝmlik buluttǝk,  
\m Ɵz turalƣumda kɵzitimǝn;\f □ \fr 18:4 \ft \+bd «Mǝn tinqliⱪta turimǝn, nur üstidǝ yalildap turƣan issiⱪtǝk, issiⱪ ⱨosul mǝzgilidiki xǝbnǝmlik buluttǝk, Ɵz turalƣumda kɵzitimǝn»\+bd* — issiⱪ ⱨǝm xǝbnǝm gaⱨida kɵrünmigini bilǝn, ularning ⱨosulƣa bolƣan tǝsiri naⱨayiti küqlüktur. Hudamu ohxaxla daim «tinq» ⱨǝm kɵrünmǝydu; u ⱨeqnemini demigǝndǝk yaki ⱪilmiƣandǝk turidu. Bu dunyadiki nurƣun ixlar hudasiz ⱪilinƣandǝk bolƣini bilǝn (demǝk, Hudaning küq-ⱪudriti xu ixlarƣa kerǝk ǝmǝstǝk turƣini bilǝn), Huda ⱨaman Ɵz hǝlⱪi bilǝn billǝ bolidu, ⱨǝmmǝ ixlarning arⱪisida turidu ⱨǝm bǝlgilǝngǝn waⱪitta ⱪolini sozidu (5- ⱨǝm 6-ayǝtni kɵrüng).\f*   
\m
\v 5 Qünki ⱨosul elix aldida,  
\m Üzüm qeqǝkligǝndin keyin,  
\m Qeqǝklǝr üzüm bolƣanda,  
\m U putiƣuqi piqaⱪlar bilǝn bihlarni kesip,  
\m Ⱨǝm xahlirini kesip taxlaydu.\f □ \fr 18:5 \ft \+bd «Ⱨosul elix aldida, ... qeqǝklǝr üzüm bolƣanda, U putiƣuqi piqaⱪlar bilǝn bihlarni kesip, ⱨǝm xahlirini kesip taxlaydu»\+bd* — demǝk, muxu dunyadiki ⱨɵkümdarlar «Ⱨosul, yǝni dunyadiki barliⱪ ǝl-yurtlar bizningki» degǝndǝ, Huda tuyuⱪsiz ⱨǝmmisini ularning ⱪolidin elip taxlap ularni yǝrgǝ ⱪaritip ⱪoyidu.\f*   
\m
\v 6 Ular yiƣixturulup taƣdiki alƣur ⱪuxlarƣa,  
\m Yǝr yüzidiki ⱨaywanlarƣa ⱪaldurulidu.  
\m Alƣur ⱪuxlar ulardin ozuⱪlinip yazni ɵtküzidu,  
\m Yǝr yüzidiki ⱨaywanlar ular bilǝn ⱪixni ɵtküzidu.\f □ \fr 18:6 \ft \+bd «... Alƣur ⱪuxlar ulardin ozuⱪlinip yazni ɵtküzidu, yǝr yüzidiki ⱨaywanlar ular bilǝn ⱪixni ɵtküzidu»\+bd* — bu ix waⱪitliⱪ ǝmǝs, bǝlki Hudaning muxu dunyadiki ⱨɵkümdarlardin ⱨoⱪuⱪni tartiwelip, ularning urux-jedǝllirini ahirlaxturup, dunyadiki ⱨaywanlarƣa tügimǝs aramliⱪ beridiƣanliⱪini bildüridu.\f*   
\m
\v 7 Xu künidǝ samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa bir sowƣat elip kelinidu;  
\m Yǝni egiz boyluⱪ ⱨǝm siliⱪ terilik bir millǝttin,  
\m Yiraⱪ-yeⱪinlarƣa ⱪorⱪunq bolidiƣan bir ǝldin,  
\m Zemini dǝryalar tǝripidin bɵlüngǝn,  
\m Küqlük, tajawuzqi bir millǝttin berilidu;  
\m Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari Pǝrwǝrdigarning nami bolƣan jayƣa,  
\m Yǝni Zion teƣiƣa elip kelinidu. \f □ \fr 18:7 \ft \+bd «Xu künidǝ ... Pǝrwǝrdigarƣa bir sowƣat elip kelinidu... Pǝrwǝrdigarning nami bolƣan jayƣa, yǝni Zion teƣiƣa elip kelinidu»\+bd* — demǝk, Efiopiyǝliklǝr Hudani tonuydu ⱨǝm Hudaƣa ⱪilƣan ibaditi ⱪobul ⱪilinidu. Xübⱨisizki, ular muxu yǝrdǝ ɵzila ǝmǝs, bǝlki dunyadiki barliⱪ millǝtlǝrgǝ wǝkil bolup, Pǝrwǝrdigarƣa beⱪinidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 19
\s1 Misir jazalinip, tǝrbiyǝ berilip saⱪaytilidu wǝ Hudaƣa ibadǝt ⱪilidu  
\m
\v 1 Misir toƣruluⱪ yüklǝngǝn wǝⱨiy: —  
\m Mana, Pǝrwǝrdigar tez uqidiƣan bulut üstigǝ minip,  
\m Misirƣa yetip kelidu;  
\m Misirdiki butlar uning aldida tǝwrinip ketidu,  
\m Misirning yüriki bolsa iqidin erip ketidu.   
\m
\v 2 — «Wǝ Mǝn Misirliⱪlarni bir-birigǝ ⱪarxi ⱪutritimǝn;  
\m Ularning ⱨǝmmisi ɵz ⱪerindaxliriƣa ⱪarxi turixidu,  
\m Ɵz ⱪoxniliri bilǝnmu soⱪixidu;  
\m Xǝⱨǝr bilǝn xǝⱨǝr,  
\m Padixaⱨliⱪ bilǝn padixaⱨliⱪ bir-birigǝ ⱪarxi urixidu;   
\m
\v 3 Wǝ Misirning roⱨi ɵz iqidin yoⱪap ketidu;  
\m Mǝn ularni mǝsliⱨǝtsiz ⱪaldurimǝn;  
\m Xunga ular butlarni wǝ ǝrwaⱨlarni,  
\m Ərwaⱨlarni qaⱪirƣuqilarni ⱨǝm palqilarni izdǝp mǝsliⱨǝt soraydu;   
\m
\v 4 Mǝn Misirliⱪlarni rǝⱨimsiz bir ⱨɵkümranning ⱪoliƣa tapxurimǝn;  
\m Əxǝddiy bir padixaⱨ ularning üstidin ⱨɵkümranliⱪ ⱪilidu» — dǝp jakarlaydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar;\f □ \fr 19:4 \ft \+bd «mǝn Misirliⱪlarni rǝⱨimsiz bir ⱨɵkümranning ⱪoliƣa tapxurimǝn...»\+bd* — muxu bexarǝtni bǝlkim awwal Efiopiyǝlik Pianⱪi (miladiyǝdin ilgiriki 715-yili), Asuriyǝlik Sargon (20-babni kɵrüng), Asuriyǝlik Sǝnnaherib wǝ yaki keyinki Pars padixaⱨliri Kambisis (miladiyǝdin ilgiriki 525-yili), andin Ataksǝrksis (III) «Oⱪus» ⱪatarliⱪlar (miladiyǝdin ilgiriki 343-yili) tǝripidin ǝmǝlgǝ axurulƣan idi.\f*   
\m
\v 5 Ⱨǝm sular «dengiz»din yoⱪaydu,  
\m Dǝryasi ⱪaƣjirap pütünlǝy ⱪurup ketidu;\f □ \fr 19:5 \ft \+bd «sular «dengiz»din yoⱪaydu»\+bd* — muxu yǝrdǝ «dengiz» Nil dǝryasini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 6 Dǝryalarni sesiⱪqiliⱪ ⱪaplaydu,  
\m Misirning ɵstǝng-ⱪanalliri ⱪaƣjirap tügǝydu;  
\m Ⱪomuxlar ⱨǝm yekǝnlǝr solixidu;   
\m
\v 7 Nil dǝryasi boyidiki yǝrlǝr,  
\m Nil dǝryasining ⱪuyulux aƣzidiki yǝrlǝr giyaⱨsiz ⱪalidu,  
\m Nil dǝryasi boyidiki ziraǝtlǝrning ⱨǝmmisi ⱪurup, tozup, yoⱪilidu.   
\m
\v 8 Beliⱪqilar bolsa zar ⱪaⱪxaydu;  
\m Nil dǝryasiƣa ⱪarmaⱪ taxliƣuqilarning ⱨǝmmisi nalǝ kɵtüridu;  
\m Sularning üstigǝ tor yayƣuqilarning bexi sanggilap ketidu.   
\m
\v 9 Ziƣirqilar ⱨǝm libas toⱪuƣuqilar hijalǝtqiliktǝ ⱪalidu,   
\m
\v 10 jǝmiyǝtning «tüwrük»liri parǝ-parǝ bolup,  
\m Mǝdikarlarning kɵnglimu yerim bolidu.   
\m
\v 11 Tolimu ǝhmǝⱪ Zoan xǝⱨirining ǝmǝldarliri!  
\m Pirǝwnning ǝng dana mǝsliⱨǝtqiliridin ǝhmiⱪanǝ mǝsliⱨǝtlǝr qiⱪidu!  
\m Silǝr ⱪandaⱪmu Pirǝwngǝ: —  
\m «Mǝn bolsam danalarning ǝwladi,  
\m Ⱪǝdimki padixaⱨlarning nǝslidurmǝn!» — dǝwatⱪansilǝr tehi?\f □ \fr 19:11 \ft \+bd «Pirǝwn»\+bd* — Misir padixaⱨlirining dǝwr-dǝwrgiqǝ ixlǝtkǝn unwani. \+bd «Mǝn bolsam... ⱪǝdimki padixaⱨlarning nǝslidurmǝn!»\+bd* — Misirning ɵrp-adǝtliri boyiqǝ, padixaⱨning mǝsliⱨǝtqilirining ⱨǝmmisi yuⱪiri tǝbiⱪilik yaki padixaⱨ jǝmǝtidin boluxi kerǝk idi.\f*   
\m
\v 12 \add Misir\add*, sening danixmǝnliring ⱨazir ⱪeni?  
\m Ular danixmǝn bolsa, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning Misir toƣruluⱪ nemilǝrni kɵngligǝ pükkǝnlikini sanga ayan ⱪilsun!   
\m
\v 13 Zoan xǝⱨirining ǝmǝldarliri nadanlaxti,  
\m Mǝmfis xǝⱨirining ǝmǝldarliri aldinip kǝtti;  
\m Misir ⱪǝbililirining «burjǝk tax»liri bolsa ularni eziⱪturup ⱪoydi.\f □ \fr 19:13 \ft \+bd «Mǝmfis»\+bd* — yaki «Nof». \+bd «Misir ⱪǝbililirining «burjǝk tax»liri»\+bd* — bǝlkim Misir jǝmiyitidiki mɵtiwǝrlǝrdur.\f*   
\m
\v 14 Pǝrwǝrdigar ularning arisiƣa bir ⱪaymuⱪturƣuqi roⱨni arilaxturiwǝtti;  
\m Xunga birsi mǝst bolup ɵz ⱪusuⱪida teyilip ǝlǝng-sǝlǝng bolƣandǝk,  
\m Ular Misirdikilǝrni ⱨǝrbir ixida ǝlǝng-sǝlǝng ⱪiliwǝtti.   
\m
\v 15 Xuning bilǝn Misirƣa,  
\m Bax, ⱪuyruⱪ, palma xehi yaki ⱪomuxlar ⱪilaliƣudǝk ⱨeqⱪandaⱪ amal ⱪalmaydu. \f □ \fr 19:15 \ft \+bd «Bax, ⱪuyruⱪ, palma xehi, ⱪomux»\+bd* — bǝlkim Misir jǝmiyitidiki ⱨǝrhil tǝbiⱪidiki adǝmlǝrni bildüridu.\f*  \x + \xo 19:15 \xt Yǝx. 9:13\x*   
\m
\v 16 Xu küni Misirdikilǝr ⱪiz-ayallarƣa ohxap ⱪalidu,  
\m Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar ⱪolini ularning üstigǝ tǝnglixi bilǝn titrǝp ⱪorⱪidu,   
\m
\v 17 Ⱨǝmdǝ Yǝⱨuda zemini bolsa Misirƣa wǝⱨimǝ bolup ⱪalidu;  
\m Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigarning bekitkǝn iradisi tüpǝylidin,  
\m Yǝni Uning ɵzlirigǝ ⱪaritilƣan iradisi tüpǝylidin,  
\m Kimgǝ Yǝⱨudaning gepi ⱪilinsila xu qɵqüydu.   
\m
\v 18 Xu küni Ⱪanaanning tili sɵzlǝydiƣan,  
\m Wǝ samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa beⱪinip sadiⱪliⱪ ⱪǝsimi ⱪilidiƣan Misirning bǝx xǝⱨiri bolidu;  
\m Ulardin biri «Ⱨalak xǝⱨiri» dǝp atilidu.\f □ \fr 19:18 \ft \+bd «Ⱪanaanning tili»\+bd* — «Ⱪanaan» Pǝlǝstin, yǝni Israilning zemini, ⱨazirⱪi «Israiliyǝ»ni kɵrsitidu. Xunga ular ibraniy tilini sɵzlixidu.\f*  \x + \xo 19:18 \xt Ⱪan. 10:20; Yǝr. 12:16\x*   
\m
\v 19 Xu küni Misirning zemini otturisida Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan bir ⱪurbangaⱨ,  
\m Ⱨǝm qegrasida Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan bir tüwrük bolidu.   
\m
\v 20 Bular bolsa samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝm bǝlgǝ ⱨǝm xaⱨit bolidu;  
\m Qünki ǝzgüqilǝr tüpǝylidin ular Pǝrwǝrdigarƣa nalǝ kɵtürgǝn bolidu;  
\m U ularni ǝrkinlikkǝ qiⱪiridiƣan bir ⱪutⱪuzƣuqi ⱨǝm ⱪoƣdiƣuqini ǝwǝtidu.\f □ \fr 19:20 \ft \+bd «Bular .. Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝm bǝlgǝ ⱨǝm xaⱨit bolidu; qünki ǝzgüqilǝr tüpǝylidin ular Pǝrwǝrdigarƣa nalǝ kɵtürgǝn bolidu; u ularni ǝrkinlikkǝ qiⱪiridiƣan bir ⱪutⱪuzƣuqi ⱨǝm ⱪoƣdiƣuqini ǝwǝtidu...»\+bd* — (18-22-ayǝtlǝr) — Muxu ayǝtlǝrdiki bexarǝt bǝlkim ahirⱪi zamanda ǝmǝlgǝ axurulidu. Bǝzi alimlar bexarǝtlǝr miladiyǝdin ilgiriki 4-1-ǝsirlǝrdǝ «ⱪismǝn ǝmǝlgǝ axurulƣan» dǝp ⱪaraydu. Xu zamanlarda Misir nurƣun Yǝⱨudiy musapirlarni ⱪobul ⱪilip, ularƣa Misirning qegrisiƣa yeⱪin jayda yengi bir ibadǝthanini ⱪuruxⱪa yol ⱪoydi wǝ ⱨǝtta uni ⱪuruxⱪa yardǝm bǝrdi. Miladiyǝdin keyin Misirdiki mǝsiⱨiy jamaǝtlǝrmu naⱨayiti kɵp bolƣan.\f*   
\m
\v 21 Pǝrwǝrdigar Misirliⱪlarƣa tonutulup ayan ⱪilinidu;  
\m Xu küni Misir Pǝrwǝrdigarni tonuydu;  
\m Ular uningƣa ⱪurbanliⱪ axliⱪ ⱨǝdiyǝliri bilǝn ibadǝt ⱪilidu;  
\m Ular Pǝrwǝrdigarƣa ⱪǝsǝm iqidu wǝ uningƣa ǝmǝl ⱪilidu.\x + \xo 19:21 \xt Mal. 1:11\x*   
\m
\v 22 Pǝrwǝrdigar Misirni uridu;  
\m U ularni uridu ⱨǝm saⱪaytidu;  
\m Xuning bilǝn ular Pǝrwǝrdigarning yeniƣa ⱪaytidu,  
\m U ularning dua-tilawitini ⱪobul ⱪilip ularni saⱪaytidu.   
\m
\v 23 Xu küni Misirdin Asuriyǝgǝ mangidiƣan, egiz kɵtürülgǝn tüz yol eqilidu;  
\m Asuriyǝliklǝr Misirƣa kiridu,  
\m Misirliⱪlar Asuriyǝgǝ kiridu;  
\m Misir Asuriyǝ bilǝn billǝ \add Hudaning\add* hizmǝt-ibaditidǝ bolidu.\f □ \fr 19:23 \ft \+bd «Xu küni Misirdin Asuriyǝgǝ mangidiƣan, egiz kɵtürülgǝn tüz yol eqilidu...»\+bd* — muxu yol ⱨeliⱨǝm mǝwjut. Biraⱪ Israil ⱨǝm Misir wǝ Suriyǝlǝr otturisidiki munasiwǝt yahxi bolmiƣaqⱪa, yol uzundin buyan etiklik ⱨalǝttǝ turmaⱪta.\f*   
\m
\v 24 Xu küni Israil Misir wǝ Asuriyǝ bilǝn bir bolup,  
\m Üqisi, yǝr yüzidikilǝrgǝ bǝht yǝtküzgüqilǝr bolidu.   
\m
\v 25 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar ularƣa bǝht ata ⱪilip: —  
\m «Hǝlⱪim bolƣan Misirƣa,  
\m Ɵz ⱪolumning ijadi bolƣan Asuriyǝgǝ  
\m Wǝ Ɵz mirasim bolƣan Israilƣa bǝht yar bolsun!» — dǝydu. \f □ \fr 19:25 \ft \+bd «Hǝlⱪim bolƣan Misirƣa, Ɵz ⱪolumning ijadi bolƣan Asuriyǝgǝ wǝ Ɵz mirasim bolƣan Israilƣa bǝht yar bolsun!»\+bd* — pikrimizqǝ muxu bexarǝtning (1-25-ayǝtlǝrning) ahirⱪi ⱪismi («xu küni Misirdikilǝr ⱪiz-ayallarƣa ohxap ⱪalidu...» yǝni 16-ayǝttin baxlap) tehi ǝmǝlgǝ axurulmiƣan. Yǝxayaning dǝwridikilǝr üqün, bu bexarǝt ularning Misirƣa ⱪoxuluxⱪa bolmaydiƣanliⱪini bildürgǝn; bundaⱪ ⱪilix Pǝrwǝrdigarƣa ixǝnmǝslikkǝ barawǝr. Bexarǝttǝ, ular Misirƣa ǝmǝs, bǝlki Misir ɵzlirigǝ beⱪindi bolidu, deyilidu. Ahirda Huda Misirliⱪlarni Israillar ⱪorⱪidiƣan Asuriyǝliklǝr bilǝn billǝ Ɵzigǝ, xundaⱪla Israilƣa beⱪinduridu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 20
\s1 Misir toƣruluⱪ yǝnǝ bir bexarǝt  
\m
\v 1 Asuriyǝning \add sǝrdari bolƣan\add* «Tartan» Axdod xǝⱨirigǝ kelip muⱨasirǝ ⱪilƣan yili Asuriyǝ padixaⱨi Sargon uni ǝwǝtkǝn (u Axdodⱪa ⱪarxi jǝng ⱪilip uni ixƣal ⱪildi): —\f □ \fr 20:1 \ft \+bd «Asuriyǝning sǝrdari bolƣan «Tartan» Axdod xǝⱨirigǝ kelip muⱨasirǝ ⱪilƣan yili»\+bd* — miladiyǝdin ilgiriki 715-yili Filistiylǝrning bir paytǝhti bolƣan Axdod Misirning ⱪutritixi bilǝn Asuriyǝ imperiyǝsidiki asarǝtlǝrni buzup isyan kɵtürdi. Ikki yil iqidǝ ular yǝnǝ mǝƣlup boldi. Misir tohtimay ularni ⱪutritip, ⱪoralliⱪ yardǝm berixni wǝdǝ ⱪilip, ǝlqilǝrni Moabⱪa, Edom ⱨǝm Yǝⱨudaƣa ǝwǝtti, Asuriyǝ imperiyǝsigǝ ⱪarxi bir ittipaⱪni otturiƣa qiⱪarmaⱪqi boldi. Biraⱪ miladiyǝdin ilgiriki 711-yili Asuriyǝ imperiyǝsi Axdod xǝⱨirini ixƣal ⱪildi. Misir ularƣa ⱨeq yardǝm ⱪilmidi. Huda Yǝxaya arⱪiliⱪ Israilƣa hudasiz, tayanqisiz Misirƣa tayinixning toƣra ǝmǝslikini ⱨǝm mundaⱪ ⱪilixning biⱨudǝ ix ikǝnlikini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 2 — Xu qaƣda Pǝrwǝrdigar Amozning oƣli Yǝxaya arⱪiliⱪ sɵz ⱪilƣanidi.  
\m U uningƣa: —  
\m «Qatriⱪingdin bɵz iq tambilingni seliwǝt, putungdiki kǝxingni seliwǝt» — degǝnidi;  
\m U xundaⱪ ⱪildi; yalingaq wǝ yalang ayaƣ mengip yürdi.\f □ \fr 20:2 \ft \+bd «Xu qaƣda Pǝrwǝrdigar Amozning oƣli Yǝxaya arⱪiliⱪ sɵz ⱪilƣanidi..»\+bd* — muxu 20-babtiki bexarǝt naⱨayiti ⱪisⱪa waⱪit iqidǝ ǝmǝlgǝ axurulƣan. Bexarǝtning ǝmǝlgǝ axurulixini kɵrgǝn kixilǝr yuⱪiriⱪi 19-babtiki ahirⱪi zamanlarni kɵrsitidiƣan (Asuriyǝ wǝ Misir toƣruluⱪ) bexarǝtning ahirida muⱪǝrrǝr ǝmǝlgǝ axurulidiƣanliⱪidin ⱨeq guman ⱪilmasliⱪi kerǝk. \+bd «Pǝrwǝrdigar ... uningƣa: — «Qatriⱪingdin bɵz iq tambilingni seliwǝt...» degǝnidi. U xundaⱪ ⱪildi; yalingaq wǝ yalang ayaƣ mengip yürdi»\+bd* — buningdin kɵrüxkǝ boliduki, Yǝxaya adǝttǝ bɵz kiyim kiyip yüridiƣan boluxi mumkin. Yǝxayaning ⱨǝⱪiⱪǝtǝn «ⱪipyalingaq» yaki pǝⱪǝt «kaltǝ ixtanliⱪ» ikǝnlikigǝ bir nemǝ deyix tǝs.\f*   
\m
\v 3 Wǝ Pǝrwǝrdigar ahirida mundaⱪ dedi: —  
\m «Mening ⱪulum Yǝxaya Misir wǝ Efiopiyǝ toƣruluⱪ hǝwǝr beridiƣan bexarǝt ⱨǝm karamǝt süpitidǝ bolux üqün yalingaq ⱨǝm yalang ayaƣ üq yil mengip yürgǝndǝk,  
\v 4 Ohxaxla Misirliⱪ ǝsirlǝr wǝ Efiopiyǝlik sürgünlǝr yax bolsun, ⱪeri bolsun, yalingaq ⱨǝm yalang ayaƣ, kasisi oquⱪ ⱨalda Asuriyǝ padixaⱨi tǝripidin Misirni xǝrmǝndiliktǝ ⱪaldurup, yalap epketilidu. \f □ \fr 20:4 \ft \+bd «Misirliⱪ ǝsirlǝr wǝ efiopiyǝlik sürgünlǝr yax bolsun, ⱪeri bolsun... kasisi oquⱪ ⱨalda Asuriyǝ padixaⱨi tǝripidin ... yalap epketilidu»\+bd* — xu bexarǝt bǝlkim 701-yili, yǝni Asuriyǝ bilǝn Misir soⱪuxⱪan Əltǝkǝⱨ degǝn yǝrdǝ bolƣan jǝngdǝ ǝmǝlgǝ axurulƣan. Asuriyǝ Misirdiki ⱨǝm Efiopiyǝdiki nurƣun ǝsirlǝrni epkǝtkǝn.\f*  
\v 5 Ular bolsa ⱪorⱪuxup, ɵz tayanqisi bolƣan Efiopiyǝdin wǝ pǝhri bolƣan Misirdin ümidsizlinip ketidu.  
\v 6 Xuning bilǝn bu dengiz boyidikilǝr: —  
\m «Mana bu Asuriyǝ padixaⱨining wǝswǝsidin ⱪorⱪup baxpanaⱨliⱪ izdǝp barƣan tayanqimizƣu, bizlǝr ǝmdi ⱪandaⱪmu ⱪutulalaymiz?» — deyixidu»». \f □ \fr 20:6 \ft \+bd «bu dengiz boyidikiliri\+bd* — Filistiyǝliklǝr ⱨǝm Yǝⱨudaliⱪlarni kɵrsitidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 21
\s1 Babil toƣrisida yǝnǝ bir bexarǝt  
\m
\v 1 «Dengizning qɵl-bayawini» toƣrisida yüklǝngǝn bir wǝⱨiy: —  
\m «Jǝnub tǝrǝptǝ ⱪoyuntazlar ɵtüp ketiwatⱪandǝk,  
\m Dǝⱨxǝtlik zemindin bir nemilǝr keliwatidu!». \f □ \fr 21:1 \ft \+bd «Dengizning qɵl-bayawini»\+bd* — Babilni kɵrsitidu (9-ayǝtni kɵrüng). «Dengiz» bolsa, muxu yǝrdǝ Babil xǝⱨiri jaylaxⱪan, naⱨayiti kǝng Əfrat dǝryasini kɵsitidu. Əmdi nemixⱪa «dengizning qɵl-bayawini» deyilidu? Yǝxaya bǝlkim Babilni kinayilik gǝp bilǝn mazaⱪ ⱪilidu; Babil katta, büyük xǝⱨǝr bolƣini bilǝn, ⱨǝⱪiⱪǝt jǝⱨitidin yaki mǝnggülük roⱨiy bayliⱪlar jǝⱨitidin eytⱪanda naⱨayiti bir qɵl-bayawan, halas.\f*   
\b  
\m  
\s1 Yǝxayaning sɵz ⱪilixi  
\m
\v 2 — Azabliⱪ bir wǝⱨiy-kɵrünüx manga ayan ⱪilindi;  
\m Hain hainliⱪ ⱪiliwatidu,  
\m Bulangqi bulangqiliⱪ ⱪiliwatidu.  
\m «I Elam, ornungdin tur, qiⱪ!  
\m Media, muⱨasirǝ ⱪilip ⱪorxiwal!»  
\m Uning sǝwǝbidin kɵtürülgǝn ⱨǝmmǝ nalǝ-pǝryadlarni tügitiwǝttim.\f □ \fr 21:2 \ft \+bd «Hain hainliⱪ ⱪiliwatidu... bulangqiliⱪ ⱪiliwatidu»\+bd* — xübⱨisizki, Babilning üzlüksiz ⱪiliwatⱪan ⱪilmixlirini kɵrsitidu. \+bd «I Elam, ornungdin tur, qiⱪ! Media, muⱨasirǝ ⱪilip ⱪorxiwal!»\+bd* — ikki imkaniyǝt bar. Muxu bexarǝt yaki miladiyǝdin ilgiriki 689-yili Asuriyǝ imperatori Sǝnnaheribning Babilƣa besip kirip wǝyran ⱪilƣanliⱪini yaki miladiyǝdin ilgiriki 539-yili Parslar wǝ Medialar Ⱪorǝx imperatorining baxqiliⱪida besip kirgǝnlikini kɵrsitidu. 
\fp  Əgǝr birinqi xǝrⱨ toƣra bolsa, u qaƣda «Elam ornungdin tur, qiⱪ! Media, muⱨasirǝ ⱪilip ⱪorxiwal!» degǝn sɵzlǝrni Babil padixaⱨi Merodaⱪ-Baladan ɵz ittipaⱪdaxliri Elam wǝ Mediaƣa eytⱪan, bu sɵzlǝr «Asuriyǝgǝ ⱨujum ⱪil!» degǝn mǝnidǝ bolƣan bolidu. U qaƣda Asuriyǝning imperatori Sǝnnaherib mǝƣlup bolƣan. Keyin u ⱪaytidin ⱨujim ⱪilip Babilni ixƣal ⱪildi. Xu qaƣda u Babilni pütünlǝy wǝyran ⱪilip, ularning ⱨǝmmǝ butlirinimu qeⱪip parǝ-parǝ ⱪildi. 
\fp  Ikkinqi xǝrⱨ toƣra bolsa, muxu sɵzlǝr Ⱪorǝx ɵzining ⱪoxunliriƣa degǝn gǝp bolidu (Babilƣa ⱨujum ⱪil!). Bizningqǝ bolsa bexarǝt Ⱪorǝxningki muxu ⱨujumini kɵrsitidu; biraⱪ ikki ⱪetimliⱪ ixƣal ⱪilixning ⱨǝmmisidǝ ohxaxla Yǝxayaning kɵrsǝtkǝn kɵrsǝtmisi, yǝni «Babilƣa ixǝnmǝnglar ⱨǝm tayanmanglar!» degini tǝkitlinidu. \+bd «Uning sǝwǝbidin kɵtürülgǝn ⱨǝmmǝ nalǝ-pǝryadlarni tügitiwǝttim»\+bd* — bu ǝlwǝttǝ Hudaning sɵzi boluxi kerǝk. Demǝk, Babilning hainliⱪi, tajawuzqiliⱪ ⱪilip olja alƣanliⱪi, adilsizliⱪi, rǝⱨimsizliki ⱪatarliⱪlar tüpǝylidin halayiⱪ ⱪattiⱪ nalǝ-pǝryadlarni kɵtürgǝnidi; Huda ularning nalǝ-pǝryadliriƣa Hhatimǝ beridu; qünki U Babilning ɵzini tügǝxtürgǝnidi.\f*   
\m
\v 3 — Xunga iq-baƣrim aƣriⱪ-azab bilǝn toldi,  
\m Tolƣiⱪi tutⱪan ayalning azabliridǝk,  
\m Kɵrgǝnlirimdin tolƣinip kǝttim,  
\m Angliƣinimdin parakǝndǝ boldum.\f □ \fr 21:3 \ft \+bd «Xunga iq-baƣrim aƣriⱪ-azab bilǝn toldi, ... angliƣinimdin parakǝndǝ boldum»\+bd* — bu sɵzlǝr ǝlwǝttǝ pǝyƣǝmbǝrning ɵziningki boluxi kerǝk. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi «Mǝn azabtin tolƣinip ⱪariyalmidim; parakǝndiqiliktin ⱨeqnemini angliyalmidim». 
\fp  Bir jǝⱨǝttin Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr muxu kɵrünüxtǝ mǝlum bir xǝⱨǝrning Huda tǝripidin jazalinixini kɵridu, xundaⱪla bǝk azablinidu. Biraⱪ baxⱪa bir jǝⱨǝttin wǝ baxⱪa bir dǝrijidǝ, Babil xǝⱨiri pütkül dunyaƣa wǝkil bolsa, u Hudaning ⱪiyamǝt künidǝ gunaⱨning ɵzini ⱪandaⱪ dǝⱨxǝtlik jazalixini kɵridu, xundaⱪla intayin azablinidu. Xübⱨisizki, muxu bexarǝttin eliximiz kerǝk bolƣan sawaⱪ dǝl muxudur.\f*   
\m
\v 4 Xunga kɵnglüm parakǝndǝ bolup ⱨasirap kǝttim,  
\m Meni dǝⱨxǝt ⱪorⱪunq basti;  
\m U mǝn zoⱪ alidiƣan keqini sarasimǝ bolidiƣan keqigǝ aylandurdi.\f □ \fr 21:4 \ft \+bd «Mǝn zoⱪ alidiƣan keqǝ»\+bd* — buni qüxinix tǝs; bǝlkim Huda Yǝxayaƣa xu kɵrünüxni kɵrgüzgǝn keqidǝ u ayali bilǝn billǝ muⱨǝbbǝtlǝxmǝkqi boldimikin.\f*  \x + \xo 21:4 \xt Ayup 7:3\x*   
\m
\v 5 Ular dastihan wǝ gilǝm-kɵrpilǝrnimu salidu;  
\m Ular yeyixidu, iqixidu;  
\m «Ⱨǝy esilzadilǝr, ornunglardin turup ⱪalⱪanni maylanglar!»\f □ \fr 21:5 \ft \+bd «Ular dastihan wǝ gilǝm-kɵrpilǝrnimu salidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «Dastihan selinglar, bir kɵzǝtqi ⱪoyunglar». \+bd «ⱪalⱪan maylanglar!»\+bd* — birhil urux tǝyyarliⱪi. Ⱪalⱪan maylansa ⱪiliq-nǝyzilǝr uningdin teyilip ketǝtti. Xunga Yǝxaya muxu ayǝttǝ bǝlkim, Babilliⱪlar ziyapǝttǝ olturƣinida, düxmǝnning ⱪoxunliri yolƣa qiⱪip yürüx ⱪiliwatⱪanliⱪini kɵrsitidu; xunga ziyapǝtning orniƣa, urux tǝyyarliⱪi ⱪilixⱪa toƣra kelǝtti, dǝp bexarǝt beridu. Keyinki (6-10) ayǝtlǝrnimu kɵrüng. Babilliⱪlarning ziyapǝtkǝ ⱪatnixixⱪa intayin amraⱪliⱪining dangⱪi qiⱪⱪanidi. 
\fp  Miladiyǝdin ilgiriki 539-yili, Babil ordisidikilǝr katta ziyapǝttǝ bihud olturƣan bir keqidǝ, Babil xǝⱨiri Medialiⱪlar tǝripidin ixƣal ⱪilindi (Tǝwrattiki «Daniyal» 5-babni kɵrüng).-\f*   
\m
\v 6 Qünki Rǝb manga: —  
\m «Barƣin, kɵrgǝnlirini ǝyni boyiqǝ eytidiƣan bir kɵzǝtqini tǝhlǝp ⱪoyƣin» — degǝnidi.\f □ \fr 21:6 \ft \+bd «ǝyni boyiqǝ eytidiƣan bir kɵzǝtqi»\+bd* — demǝk, ixǝnqlik adǝm. Babilliⱪlar bihudlixip olturƣanliⱪi tüpǝylidin, Huda bǝlkim Yǝxayaƣa kinayǝ ⱪilip, ular üqün bir kɵzǝtqini bǝlgilǝp ⱪoyux kerǝk, demǝkqi. Bu «hiyaliy kɵzǝtqi»ning hǝwǝrliri 7-9-ayǝtlǝrdǝ hatirilinidu.\f*   
\m
\v 7 — «U jǝng ⱨarwilirini, jüp-jüp atliⱪ ǝskǝrlǝrni,  
\m Jǝng ⱨarwilirini exǝklǝr bilǝn,  
\m Jǝng ⱨarwilirini tɵgilǝr bilǝn kɵrgǝndǝ,  
\m U diⱪⱪǝt bilǝn, naⱨayiti diⱪⱪǝt bilǝn kɵzǝtsun!»\f □ \fr 21:7 \ft \+bd «U jǝng ⱨarwilirini, jüp-jüp atliⱪ ǝskǝrlǝrni,... kɵrgǝndǝ,..»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Bir ⱪoxun atliⱪ ǝskǝr jüp-jüp atlar bilǝn,... kɵrgǝndǝ,...». \+bd «jǝng ⱨarwilirini tɵgilǝr bilǝn kɵrgǝndǝ,...»\+bd* — Pars imperatori Ⱪorǝx jǝng ⱪilƣanda tɵgilǝrni düxmǝn ⱪoxunliri iqigǝ ⱨǝydiwetip, ⱪalaymiⱪanqiliⱪ qiⱪiratti. U birinqi bolup axundaⱪ taktikini ixlǝtkǝn.\f*   
\m
\v 8 U jawabǝn xirdǝk towlidi: —  
\m «Rǝb, mǝn kɵzǝt munarida üzlüksiz kün boyi turimǝn,  
\m Ⱨǝr keqidǝ kɵzǝttǝ turimǝn;\f □ \fr 21:8 \ft \+bd «Rǝb, mǝn kɵzǝt munarida üzlüksiz kün boyi turimǝn, Ⱨǝr keqidǝ kɵzǝttǝ turimǝn»\+bd* — bu sɵzgǝ ⱪariƣanda, Babilning wǝyran ⱪilinixini ümid ⱪilidiƣanlar uzunraⱪ waⱪit kütüxi kerǝk bolidu. «Rǝb» degǝnning baxⱪa hil tǝrjimisi: «I hojam,...»\f*  \x + \xo 21:8 \xt Ⱨab. 2:1\x*   
\m
\v 9 — Wǝ mana, u jǝng ⱨarwiliri jüp-jüp atliⱪ ǝskǝrlǝr bilǝn keliwatidu!»  
\m Wǝ yǝnǝ jawab berip xundaⱪ degǝn: —  
\m Babil bolsa yiⱪildi, yiⱪilip qüxti,  
\m Wǝ U ularning ilaⱨlirining ⱨǝrbir oyma mǝbudlirini yǝrgǝ taxlap parǝ-parǝ ⱪiliwǝtti!».\f □ \fr 21:9 \ft \+bd «— Wǝ mana, u jǝng ⱨarwiliri jüp-jüp atliⱪ ǝskǝrlǝr bilǝn keliwatidu!»\+bd* — yuⱪiriⱪi izaⱨatni kɵrüng. Bǝlkim muxu yǝrdǝ düxmǝn ⱪoxuni ƣǝlibǝ bilǝn ⱪaytip berip, Babilning mǝƣlup bolup yoⱪitilƣanliⱪi toƣrisida hǝwǝr yǝtküzidu. \+bd «... U ularning ilaⱨlirining ⱨǝrbir oyma mǝbudlirini ... parǝ-parǝ ⱪiliwǝtti!»\+bd* — «U» bǝlkim Hudaning Ɵzi.\f*  \x + \xo 21:9 \xt Yǝr. 25:12; 51:8; Wǝⱨ. 14:8; 18:2\x*   
\b  
\m  
\s1 Huda yǝnǝ Ɵzigǝ sadiⱪ bolƣanlarƣa tǝsǝlli beridu  
\m
\v 10 — I Mening tepilgǝn danlirim,  
\m Mening haminimdiki buƣdaylirim,  
\m Israilning Hudasi, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigardin angliƣanni silǝrgǝ eytip bǝrdim! \f □ \fr 21:10 \ft \+bd «I Mening tepilgǝn danlirim, Mening haminimdiki buƣdaylirim,...»\+bd* — muxu ikki ibarǝ Israilning Hudaƣa sadiⱪ bolƣan, xundaⱪla pǝs orunda turidiƣan «ⱪaldisi»ni kɵrsitidu. Hudaning jaza-tǝrbiyiliri iqidǝ japa tartix bilǝn ular tawlinip, «sap buƣday»dǝk bolƣan.\f*   
\b  
\m  
\s1 Edom toƣruluⱪ bir bexarǝt  
\m
\v 11 «Dumaⱨ» toƣruluⱪ yüklǝngǝn wǝⱨiy;  
\m Birsi Seirdin kelip mǝndin: —  
\m «I kɵzǝtqi, keqining ⱪanqiliki ɵtti? I kɵzǝtqi, keqining ⱪanqiliki ɵtti?» — dǝp soraydu.\f □ \fr 21:11 \ft \+bd «Dumaⱨ»\+bd* — bolsa ibraniy tilida «süküt» degǝn mǝnidǝ. Umu Edomning kiqik bir yezisi. Biraⱪ muxu yǝrdǝ Yǝxaya yǝnǝ «Edom» degǝn isimni sɵz oyuni ⱪilip tǝtürisiqǝ «Dumaⱨ» dǝp atiƣan. Demǝk, kǝlgüsidǝ Edom kɵp issiⱪ-soƣaⱪlar bilǝn naⱨayiti «süküt»lük bir jay bolup ⱪalidu. \+bd «Seir»\+bd* — Edomning yǝnǝ bir ismi. \+bd «i kɵzǝtqi, keqining ⱪanqiliki ɵtti? I kɵzǝtqi, keqining ⱪanqiliki ɵtti?»\+bd* — kɵzǝtqi (yaki jesǝkqi)ning wǝzipiliri birinqidin düxmǝnning ⱨujumliridin hǝwǝr berip ⱨǝmmǝ adǝmni oyƣitix; ikkinqidin taktakqiliⱪ ⱪilip keqining ⱪaysi waⱪit bolƣanliⱪini halayiⱪⱪa uⱪturux idi. Kɵzǝtqi muxu yǝrdǝ xübⱨisizki, Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning ɵzidur. Uningmu muxu ikki wǝzipisi bar idi — halayiⱪni Hudaning jazasidin agaⱨlandurux ⱨǝm xu jazaƣa ⱪanqǝ uzun bolup kǝtkǝnliki ⱨǝm uning ⱪanqilik dawamlixidiƣanliⱪi toƣruluⱪ hǝwǝr yǝtküzüx idi. Muxu yǝrdǝ bǝlkim Edomdin qiⱪⱪan bir ǝlqi kelip Yǝxayadin Edomni ⱪaplap turƣan, ⱪarangƣu «keqǝ»dǝk bolƣan balayi’apǝtlǝr ⱪaqan tügǝydu? — dǝp soraydu.\f*   
\m
\v 12 Kɵzǝtqi jawabǝn mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Sǝⱨǝr kelidu, keqimu kelidu;  
\m Yǝnǝ soriƣing bolsa, yǝnǝ kelip sora;  
\m Yolungdin ⱪaytip manga yeⱪin kǝl!» \f □ \fr 21:12 \ft \+bd «Kɵzǝtqi jawabǝn mundaⱪ dǝydu: ...»\+bd* — jawabning üq ⱪismi bar: — 
\fp  (1) «sǝⱨǝr kelidu». Demǝk, muxu ⱪarangƣuluⱪ tügǝydu — biraⱪ ⱪaqan tügǝydiƣanliⱪini demǝydu. 
\fp  (2) «keqimu kelidu» — Edomƣa, dunyaƣa nur kelidu (mǝsilǝn 7:18, 18:2ni kɵrüng). Biraⱪ yǝnǝ bir keqǝ kelidu, u tehimu ⱪarangƣu bolup, bǝlkim ⱪiyamǝt künliridǝ bolidu (mǝsilǝn, 10:5, 13:10ni kɵrüng). Yǝxaya muxu toƣruluⱪ agaⱨlanduridu. 
\fp  (3) «soriƣing bolsa, ... manga yeⱪin kǝl!». Edom (jümlidin bǝlkim baxⱪa Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr) muxu ixlarni eniⱪlimaⱪqi bolƣan bolsa, ǝrkinlik bilǝn Hudaning yeniƣa kelixkǝ, Hudadin biwasitǝ yaki pǝyƣǝmbǝrliridin soraxⱪa tǝklip ⱪilinidu. Pǝⱪǝt ɵz yolliridin towa ⱪilip yenip kǝlsila, Huda ularni ⱪobul ⱪilidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Ərǝbiyǝ toƣruluⱪ bir bexarǝt  
\m
\v 13 Ərǝbiyǝning keqisi toƣruluⱪ yüklǝngǝn wǝⱨiy: —  
\m «I Dedanliⱪlarning karwanliri, silǝr Ərǝbiyǝdiki janggalda ⱪonup ⱪalisilǝr;\f □ \fr 21:13 \ft \+bd «Ərǝbiyǝning keqisi toƣruluⱪ»\+bd* — ibraniy tilida «Ərǝbiyǝ toƣruluⱪ» ⱨǝm «keqidǝ» degǝn ikki mǝnilik bolƣan bir sɵzdur. Ikkinqi mǝnisi «keqidǝ» bolƣan bolup, bǝlkim «Ərǝblǝrning ⱪarangƣuluⱪ waⱪti»ni kɵrsitidu. Əmǝliyǝttǝ (Ərǝblǝrning tarihi anqǝ hatirilǝnmigǝn bolƣaqⱪa) dǝl ⱪaysi yilni kɵrsǝtkǝnlikini ⱨazirqǝ eniⱪ dǝp berǝlmǝymiz. Miladiyǝdin ilgiriki 715-yili Sargon II Temadiki ⱪǝbililǝr wǝ pütkül «Ərǝbiyǝ yerim arili»ƣa ⱪarxi urux ⱪilƣan. Miladiyǝdin ilgiriki 703-yili Ərǝblǝr Babildiki Merodaⱪ-Baladan bilǝn ittipaⱪ tüzgǝn wǝ Asuriyǝlik Sǝnnaherib tǝripidin mǝƣlup ⱪilinip, ⱪattiⱪ ziyan tartⱪan. Bexarǝt bu qaƣlarning birini kɵrsǝtsǝ kerǝk. \+bd «...janggalda ⱪonup ⱪalisilǝr»\+bd* — demǝk, qong yoldin yiraⱪ, mǝlum bir düxmǝnning ⱪorⱪunqidin pinⱨan jayda ⱪonux kerǝk. Dedanliⱪlar bolsa Ərǝblǝrning bir ⱪǝbilisi. Tema ularning bir karwansaray xǝⱨiri. Dedan, Tema wǝ 16-ayǝttiki Kedarning ⱪǝyǝrlikini bilix üqün hǝritilǝrni kɵrüng.\f*   
\m
\v 14 Ussap kǝtkǝnlǝrgǝ su apirip beringlar!  
\m I Temadikilǝr, nanliringlarni elip ⱪaqⱪanlarni kütüwelinglar!\f □ \fr 21:14 \ft \+bd «... Su apirip beringlar! I Temadikilǝr, nanliringlarni elip ⱪaqⱪanlarni kütüwelinglar!»\+bd* — Huda Yǝxaya arⱪiliⱪ Ərǝblǝrgǝ ɵz ⱪerindaxliriƣa yardǝm berix kerǝklikini uⱪturidu. Demǝk, Ərǝblǝr pat yeⱪinda kɵp awariqilikkǝ yoluⱪidu (15-ayǝtni kɵrüng).\f*   
\m
\v 15 Qünki ular ⱪiliqlardin,  
\m Ƣilaptin elinƣan ⱪiliqtin,  
\m Kerilgǝn oⱪyadin,  
\m Uruxning azabidin ⱪaqidu.   
\m
\v 16 Qünki Rǝb manga xundaⱪ degǝn: —  
\m Bir yil iqidǝ mǝdikar ⱨesabliƣandǝk,  
\m Andin Kedarning bar xǝripi yoⱪilidu,\f □ \fr 21:16 \ft \+bd «Bir yil iqidǝ mǝdikar ⱨesabliƣandǝk,..»\+bd* — 16-bab, 14-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. Mǝdikar ixligǝn waⱪitni intayin toƣriliⱪ bilǝn ⱨesablaydu, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 17 Oⱪyaqilarning ⱪalduⱪliri,  
\m Yǝni Kedarning palwan-batur bolƣan oƣulliri az ⱪalidu;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar, Israilning Hudasi xundaⱪ sɵz ⱪilƣan». \f □ \fr 21:17 \ft \+bd «Oⱪyaqilarning ⱪalduⱪliri, yǝni Kedarning palwan-batur bolƣan oƣulliri az ⱪalidu»\+bd* — Kedar bolsa Ərǝbistandiki qɵllükning ximal tǝripidǝ yaxiƣan bir ⱪǝbilǝ. 
\fp  Muxu bexarǝtning kǝng mǝnisi, xübⱨisizki, Hudaƣa ixǝnmigǝnlǝr ɵz-ara bir-birigǝ yardǝm berixkǝn bolsimu, hudasiz bolƣanliⱪi üqün bu yardǝm mǝnggü dawamlaxmaydu. Ahirƣiqǝ üzlüksiz kelidiƣan, qeki yoⱪ mǝdǝtni bolsa pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigardinla tapⱪili bolidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 22
\s1 Yerusalem toƣruluⱪ bir bexarǝt  
\m
\v 1 Alamǝt kɵrünüx berilgǝn jilƣa toƣrisida yüklǝngǝn wǝⱨiy: —  
\m Silǝr ⱨǝmminglar ɵgzilǝrning üstigǝ qiⱪiwalƣininglar zadi nemǝ ⱪilƣininglar?\f □ \fr 22:1 \ft \+bd «Alamǝt kɵrünüx berilgǝn jilƣa»\+bd* — intayin sirliⱪ bir ibarǝ. Xübⱨisizki, u Yerusalemƣa ⱪaritilidu (10-ayǝtni wǝ tɵwǝndikilǝrnimu kɵrüng). Yerusalem Zion teƣining üstidǝ bolsimu, taƣlar bilǝn oralƣan bolup, jilƣiƣa jaylaxⱪan dǝp ⱨesabliƣili bolidu. Biraⱪ bu ibarǝ nemini bildüridu? Yǝxaya wǝ baxⱪa pǝyƣǝmbǝrlǝr ǝlwǝttǝ Yerusalemda nurƣun «ƣayibanǝ alamǝtlǝr» yaki «alamǝt kɵrünüxlǝr»ni kɵrgǝn. Xunga mǝzkur ibarǝ nurƣun «ƣayibanǝ alamǝtlǝr» wǝ bexarǝtlǝrning temisi bolƣan, Huda sɵygǝn Yerusalem»ni kɵrsitidu; yǝnǝ kelip, «jilƣa» tɵwǝn bolup, «har bolux» yaki «kiqik peillik»ni bildüridu; Huda bexarǝtlǝr wǝⱨiy ⱪilsa, ularni pǝⱪǝt kiqik peillarƣila yǝtküzidu. Biraⱪ -2-14-ayǝtlǝr boyiqǝ, Yerusalemdikilǝr Hudaning agaⱨliriƣa kiqik peil bolmay, ǝksiqǝ erǝn ⱪilmay tǝkǝbburlixip kǝtkǝn.\f*   
\m
\v 2 Silǝr huxalliⱪ dǝbdǝbisini kɵtüridiƣan,  
\m Warang-qurungƣa tolƣan yurt,  
\m Xadlinidiƣan xǝⱨǝr;  
\m Silǝrdin ɵltürülgǝnlǝr ⱪiliq bilǝn qepilƣan ǝmǝs,  
\m Yaki jǝnglǝrdǝ ɵlgǝn ǝmǝs;   
\m
\v 3 Əmirliringlarning ⱨǝmmisi biraⱪla ⱪeqixti;  
\m Ular oⱪyasiz ǝsir boldi;  
\m Yiraⱪⱪa ⱪaqⱪan bolsimu,  
\m Silǝrdin tepiwelinƣanlarning ⱨǝmmisi birliktǝ ǝsir boldi.   
\m
\v 4 Xunga mǝn: —  
\m «Nǝziringlarni meningdin elinglar;  
\m Meni ⱪattiⱪ yiƣlaxⱪa ⱪoyunglar;  
\m Hǝlⱪimning bulinip ketixi toƣruluⱪ manga tǝsǝlli berixkǝ aldirap ɵzünglarni upratmanglar» — dedim.\f □ \fr 22:4 \ft \+bd «Hǝlⱪimning bulinip...»\+bd* — ibraniy tilida «hǝlⱪimning ⱪizining bulinip...». \+bd «Hǝlⱪimning bulinip ketixi toƣruluⱪ manga tǝsǝlli berixkǝ aldirap ɵzünglarni upratmanglar»\+bd* — bu sɵzlǝr bǝlkim pǝyƣǝmbǝrning ɵziningkidur; biraⱪ, xübⱨisizki, Huda ular arⱪiliⱪ Ɵzining kɵnglini bildürüwatidu.\f*  \x + \xo 22:4 \xt Yǝr. 8:23\x*   
\m
\v 5 Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigardin «Alamǝt kɵrünüx berilgǝn jilƣa»ning bexiƣa bir kün qüxidu,  
\m U bolsa awariqilik bolidiƣan,  
\m Ayaƣ asti ⱪilinip petiⱪdilidiƣan,  
\m Adǝmlǝr ⱪaymuⱪturulidiƣan,  
\m Sepil soⱪulup qeⱪilidiƣan,  
\m Taƣlarƣa ⱪarap yalwurup qirⱪiraydiƣan bir küni bolidu.   
\m
\v 6 Elam jǝng ⱨarwiliri wǝ adǝmliri bilǝn, atliⱪ ǝskǝrliri bilǝn oⱪdanni kɵtürüp kelidu,  
\m Kir bolsa ⱪalⱪanni eqip tǝyyar ⱪilidu.\f □ \fr 22:6 \ft \+bd «Elam»\+bd* — Babilning ⱪoxnisi, bexarǝttiki waⱪitlarda ular bilǝn ittipaⱪdax bolƣan («Kir»ning nǝdǝ ikǝnlikini bilmǝymiz). Bu bexarǝt bǝlkim Yǝxayaƣa kǝlgüsidǝ Babil ittipaⱪdaxliri bilǝn Yerusalemƣa ⱪattiⱪ ⱨujum ⱪilidiƣanliⱪini uⱪturidu.\f*   
\m
\v 7 Wǝ xundaⱪ boliduki,  
\m Əng güzǝl jilƣiliring jǝng ⱨarwiliri bilǝn tolup ketidu,  
\m Atliⱪ ǝskǝrlǝr dǝrwazang aldida sǝp tartip turidu.   
\m
\v 8 Ular Yǝⱨudaning üstidiki ⱪalⱪanni elip taxlaydu;  
\m Biraⱪ sǝn \add Zion\add* xu künidǝ «Orman sarayi»diki ⱪorallarƣa ümid baƣliƣansǝn; \f □ \fr 22:8 \ft \+bd «Orman sarayi»\+bd* — «Orman sarayi»ni Sulayman padixaⱨ ⱪurƣan, xu yǝrdǝ kɵp sawut-ⱪorallar saⱪlanƣanidi («1Pad.» 7-babni wǝ 10:14-17-ayǝtni kɵrüng).\f*   
\m
\v 9 Silǝr Dawutning xǝⱨirining bɵsülgǝn jaylirining kɵp ikǝnlikini kɵrüp,  
\m Pǝstiki kɵlqǝk sulirini bir yǝrgǝ yiƣip su ambiri ⱪildinglar;   
\m
\v 10 Yerusalemdiki ɵylǝrni sanap, ulardin bǝzilirini buzup sepilni mustǝⱨkǝmlǝx üqün ixlǝttinglar,   
\m
\v 11 Xundaⱪla kona kɵlqǝktiki sularni ikki sepil otturisiƣa yiƣip ambar ⱪildinglar;  
\m Biraⱪ muxularni Yaratⱪuqiƣa ⱨeq ⱪarimidinglar,  
\m Burundin burun bularni Xǝkillǝndürüp Bekitküqigǝ ⱨeq ümid baƣlimidinglar!\f □ \fr 22:11 \ft \+bd «...sularni ikki sepil otturisiƣa yiƣip ambar ⱪildinglar; biraⱪ ... burundin burun bularni Xǝkillǝndürüp Bekitküqigǝ ⱨeq ümid baƣlimidinglar»\+bd* — 8-12-ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, Yerusalemdikilǝr düxmǝn ⱪoxunining muⱨasirisigǝ taⱪabil turux tǝdbirliri (mǝsilǝn, sawutlarni, ⱪalⱪanlarni tǝyyarlax, sepilni mustǝⱨkǝmlǝx, yengi su ambirini ⱪurux ⱪatarliⱪlar)ni ⱪollanƣanliⱪini tǝbriklǝxmǝktǝ idi, bǝlkim buning üqün mǝhsus bir künni ayriƣan boluxi mumkin (12-ayǝtni kɵrüng — «xu küni...»). Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr ularni «tǝdbirlǝr»gǝ tayanmay, «muxularni Yaratⱪuqi» Hudaƣila tayinix kerǝk dǝp dǝwǝt ⱪilsimu, ular ⱪǝt’iy anglimaydu.\f*   
\m
\v 12 Xu küni samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar silǝrni yiƣlap matǝm tutuxⱪa,  
\m Qaqni qüxürüp paynǝkbax boluxⱪa,  
\m Bɵz kiyim kiyixkǝ murajiǝt ⱪildi.\f □ \fr 22:12 \ft \+bd «yiƣlap matǝm tutux..., qaqni qüxürüp paynǝkbax bolux..., bɵz kiyim kiyix...»\+bd* — bularning ⱨǝmmisi towa ⱪilixning ipadiliri idi.\f*   
\m
\v 13 Biraⱪ bularning ornida, mana huxalliⱪ wǝ xadliⱪ,  
\m Kalilarni soyux, ⱪoylarni boƣuzlax,  
\m Gɵxlǝrni yeyix, xarablarni iqix,  
\m «yǝyli, iqǝyli, qünki ǝtǝ dunyadin ketimiz» — deyixlǝr boldi!\x + \xo 22:13 \xt Yǝx. 56:12; 1Kor. 15:32\x*   
\m
\v 14 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar tǝripidin ⱪuliⱪimƣa ayan ⱪilindiki,  
\m «Bǝrⱨǝⱪ, muxu gunaⱨ silǝr ɵlmigüqǝ kǝqürülmǝydu» — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 22:14 \ft \+bd «muxu gunaⱨ silǝr ɵlmigüqǝ kǝqürülmǝydu»\+bd* — ibraniy tilida «silǝr ɵlmigüqǝ muxu gunaⱨ üqün kafarǝt ⱪilinmaydu».\f*   
\b  
\m  
\s1 Ordidiki ƣojidar Xǝbnaƣa bǝrgǝn agaⱨlandurux  
\m
\v 15 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar mana xundaⱪ dǝydu: —  
\m «Barƣin, muxu ƣojidar,  
\m Ordini baxⱪuridiƣan muxu Xǝbnaning yeniƣa kirgin, uningƣa: —\f □ \fr 22:15 \ft \+bd «... muxu ƣojidar, ordini baxⱪuridiƣan muxu Xǝbnaning yeniƣa kirgin...» \+bd* — muxu ayǝttiki «ƣojidar» (yaki «hǝziniqi») «ayalqǝ rod» bilǝn kǝlgǝn bolup, bǝlkim Xǝbnaning heli bir huxamǝtqi, kɵtürmiqi ikǝnlikini kɵrsitixi mumkin.\f*   
\m
\v 16 Sanga muxu yǝrdǝ nemǝ bar?  
\m Yaki muxu yǝrdǝ kiming bar?  
\m Birsi egizlikkǝ ɵzi üqün bir gɵr ⱪazƣandǝk,  
\m Ɵzi ⱪoram taxtin bir ⱪonalƣuni yonuƣandǝk,  
\m Ɵzüng üqün bir gɵr kolidingmu?   
\m
\v 17 Mana ⱨǝy palwan, Pǝrwǝrdigar seni ɵz qanggiliƣa elip, qing siⱪimdap,   
\m
\v 18 Andin pomdaⱪtǝk seni bipayan, yiraⱪ bir zeminƣa taxliwetidu.  
\m Sǝn axu yǝrdǝ ɵlisǝn,  
\m Ⱨǝm axu yǝrdǝ ⱨǝywǝtlik jǝng ⱨarwiliringmu ⱪalidu,  
\m I ƣojangning jǝmǝtigǝ xǝrmǝndilik kǝltürgüqi!\f □ \fr 22:18 \ft \+bd «ƣojang»\+bd* — Israil padixaⱨi Ⱨǝzǝkiyani kɵrsitidu. «2Pad.» 18-babni kɵrüng.\f*   
\m
\v 19 Mǝn seni mǝnsipingdin eliwetimǝn,  
\m Xuning bilǝn seni ornungdin qüxüriwetimǝn.   
\b  
\m  
\s1 Bexarǝtning dawami — Eliakim, ixǝnqlik adǝm  
\m
\v 20 Xu künimu xundaⱪ boliduki,  
\m Mǝn Ⱨilⱪiyaning oƣli Ɵz ⱪulum bolƣan Eliakimni qaⱪirimǝn;\x + \xo 22:20 \xt 2Pad. 18:18,26,37\x*   
\m
\v 21 Sening tonungni kiydürimǝn,  
\m Sening potang bilǝn uning belini qing ⱪilimǝn;  
\m Ⱨɵkümranliⱪingni uning ⱪoliƣa tapxurimǝn;  
\m Xuning bilǝn u Yerusalemdikilǝrgǝ wǝ Yǝⱨuda jǝmǝtigǝ ata bolidu.   
\m
\v 22 Dawut jǝmǝtining aqⱪuqini mǝn uning mürisidǝ ⱪoyimǝn;  
\m U aqsa, ⱨeqkim etǝlmǝydu,  
\m Ətsǝ, ⱨeqkim aqalmaydu.\x + \xo 22:22 \xt Wǝⱨ. 3:7 \x*   
\m
\v 23 Mǝn uni muⱪim bir jayƣa ⱪozuⱪ ⱪilip bekitimǝn;  
\m U bolsa atisining jǝmǝti üqün xǝrǝplik ⱨoⱪuⱪ-tǝht bolidu;   
\m
\v 24 Hǝlⱪ uning üstigǝ atisining jǝmǝtining barliⱪ xɵⱨrǝtlirini yüklǝydu;  
\m Yǝni barliⱪ uruⱪ-nǝsillirini,  
\m Barliⱪ kiqik ⱪaqa-ⱪuqilarni,  
\m Piyalǝ-jamlardin tartip barliⱪ küp-idixlarƣiqǝ asidu.   
\m
\v 25 Xu künidǝ — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar: — muⱪim jayƣa bekitilgǝn ⱪozuⱪ bolsa, egilip ketidu wǝ kesip taxlinidu;  
\m Uning üstigǝ esilƣan yüklǝr üzüp taxlinidu»,  
\m — Qünki Pǝrwǝrdigar xundaⱪ degǝnidi. \f □ \fr 22:25 \ft \+bd «Muⱪim jayƣa bekitilgǝn ⱪozuⱪ bolsa,...»\+bd* — bǝzi xǝrⱨqilǝr muxu sɵzlǝr Eliakimni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu — demǝk, «u ixǝnqlik adǝm bolƣini bilǝn, bǝribir yiⱪilip ketidu; pǝⱪǝt Hudaƣila tayanƣili bolidu». 
\fp  Biraⱪ muxu ix ohxaxla «xu künidǝ» bolidu, deyilidu. Pikrimizqǝ Yǝxaya yǝnǝ Xǝbnanimu kɵrsitidu; u ǝslidǝ «muⱪim jayƣa bekitilgǝn» bir ⱪozuⱪ, yǝni ordidiki ixlarni baxⱪurƣuqi idi. U bir kün iqidǝ ⱨoⱪuⱪidin ⱪaldurulup, Eliakim, yǝni Huda eytⱪan «Mening ⱪulum», uning ornini basidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 23
\s1 Turning aⱪiwiti — wǝyranqiliⱪi tüpǝylidin oⱪulƣan mǝrsiyǝ  
\m
\v 1 Tur toƣruluⱪ yüklǝngǝn wǝⱨiy: —  
\m — I Tarxixtiki kemilǝr, aⱨ-zar kɵtürünglar!  
\m Qünki u harab ⱪilindi,  
\m Xu yǝrdǝ ɵy yoⱪ, portmu yoⱪ.  
\m Seprus arilidin bu hǝwǝr \add kemidikilǝr\add*gǝ ayan ⱪilinidu.\f □ \fr 23:1 \ft \+bd «Tur toƣruluⱪ yüklǝngǝn wǝⱨiy: — I Tarxixtiki kemilǝr, aⱨ-zar kɵtürünglar! ...»\+bd* — Tur bolsa (hǝritini kɵrüng) dengiz boyidiki ⱪǝdimki zamandiki bir «singapor»ƣa ohxaydiƣan bir xǝⱨǝr idi. Tur xǝⱨiri ikkigǝ bɵlünidu. Biri, kiqik aral, uning üstigǝ intayin mustǝⱨǝkǝm bir ⱪǝl’ǝ selinƣan. Ikkinqisi uduldiki dengiz boyidiki intayin puhta sepilliⱪ xǝⱨǝr. Tur asasǝn dengiz arⱪiliⱪ soda ⱪilatti; uning kemiliri wǝ uningƣa beⱪindi bolƣan «üq Tarxix»tiki (2:16diki izaⱨatni kɵrüng) kemilǝr ottura dengizdiki sodini pütünlǝy degüdǝk ɵz ilkigǝ eliwalƣan bolup, intayin beyip kǝtkǝn. Tawarlarni ottura dengizdiki ǝllǝrdin import ⱪilip, Pǝlǝstingǝ satⱪan; Pǝlǝstindiki mǝⱨsulatlarnimu setiwelip dengiz arⱪiliⱪ eksport ⱪilƣan. Beyiƣandin keyin, Tur intayin tǝkǝbburlixip kǝtkǝnidi. Dengiz boyiƣa jaylaxⱪanliⱪi üqün uni ixƣal ⱪilix mumkin ǝmǝs idi. 
\fp  \+bd «Seprus arilidin...»\+bd* — yaki «Kittiylarning zeminidin...».\f*  \x + \xo 23:1 \xt Yǝr. 47:4; Əz. 26; 27; 28; Zǝk. 9:3, 4\x*   
\m
\v 2 Zidondiki sodigǝrlǝr dengizdin ɵtüp silǝrni tǝminlǝp kǝldi, i araldikilǝr,  
\m Əmdi xük bolunglar!\f □ \fr 23:2 \ft \+bd «Zidon»\+bd* — bolsa turƣa yeⱪin rayon bolup, Tur bilǝn munasiwiti ziq bolƣan. Hǝritilǝrni kɵrüng. \+bd «i araldikilǝr,...»\+bd* — Turdiki aralda turƣanlar.\f*   
\m
\v 3 Xiⱨordiki bipayan sular üstidin yɵtkigǝn danlar,  
\m Yǝni Nil dǝryasining ⱨosuli Turning daramiti bolƣanidi;  
\m U ǝllǝrning baziri bolƣanidi!   
\m
\v 4 I Zidon, hijalǝt bol,  
\m Qünki dengiz — yǝni Turƣa ⱪorƣan bolƣan dengiz dǝyduki: —  
\m «Mǝndǝ ⱨeq tolƣaⱪ bolmidi, ⱨeq tuƣmidim,  
\m Yigitlǝrni yaki ⱪizlarni ⱨeq baⱪmiƣandǝkmǝn!»\f □ \fr 23:4 \ft \+bd «Mǝndǝ ⱨeq tolƣaⱪ bolmidi, ⱨeq tuƣmidim, yigitlǝrni yaki ⱪizlarni ⱨeq baⱪmiƣandǝkmǝn!»\+bd* — demǝk, Turning yaxliri yoⱪap kǝtti. Ularning «anisi», yǝni dengiz: «balilarni ⱨeq tuƣmiƣandǝkmǝn» — dǝydu. Ularning yoⱪitilixi sǝwǝbi tehi kɵrsitilmidi.\f*   
\m
\v 5 Muxu hǝwǝr Misirƣa yǝtkǝndǝ,  
\m Ularmu bu hǝwǝr huddi turƣa kǝlgǝndǝk ⱪattiⱪ azablinidu.   
\m
\v 6 — Silǝr dengizdin ɵtüp Tarxixⱪa ketinglar!  
\m I dengiz boyidikilǝr, aⱨ-zar kɵtürünglar!\f □ \fr 23:6 \ft \+bd «Silǝr dengizdin ɵtüp Tarxixⱪa ketinglar!»\+bd* — demǝk, Turdikilǝr ⱪeqixi kerǝk.\f*   
\m
\v 7 Silǝrning ⱪǝdim ǝyyamdin bar bolƣan,  
\m Xad-huramliⱪⱪa tolƣan xǝⱨiringlar muxumu?!  
\m Mana ularning putliri ɵzlirini musapir ⱪilixⱪa yiraⱪlarƣa kɵtürüp baridu!\f □ \fr 23:7 \ft \+bd «...putliri ularni ɵzlirini musapir ⱪilixⱪa yiraⱪlarƣa kɵtüridu»\+bd* — kemǝ bilǝn ǝmǝs, ularning ǝsirgǝ qüxüp piyadǝ mangƣanliⱪini tǝkitlǝydu.\f*   
\m
\v 8 Tajlarni iltipat ⱪilƣuqi bolƣan,  
\m Sodigǝrliri ǝmirlǝr bolƣan,  
\m Dǝllalliri jaⱨanda abruyluⱪlar ⱨesablanƣan turning bu tǝƣdirini kim bekitkǝn?   
\m
\v 9 — Bularni bekitküqi samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari Pǝrwǝrdigardur!  
\m Mǝⱪsiti bolsa xan-xɵⱨrǝttin kelip qiⱪⱪan jimi tǝkǝbburluⱪni rǝswa ⱪilix,  
\m Jaⱨandiki jimiki yüz-abruyluⱪlarni pǝslǝxtürüxtin ibarǝt!   
\m
\v 10 Tarxixning ⱪizi, Nil dǝryasidǝk ɵz zeminingda ǝrkin-azadǝ yayra!  
\m Qünki \add Turdin\add* kǝlgǝn tizgin ⱨazir yoⱪ.\f □ \fr 23:10 \ft \+bd «Tarxixning ⱪizi, Nil dǝryasidǝk ɵz zeminingda ǝrkin-azadǝ yayra! Qünki Turdin kǝlgǝn tizgin ⱨazir yoⱪ»\+bd* — bu kinayilik, ⱨǝjwiy gǝp. Tarxix turƣa beⱪindi bolƣandin keyin, u ⱨazir «ǝrkin» bolidu. Biraⱪ uning iⱪtisadiy yɵlǝnqükimu yoⱪ bolidu.\f*   
\m
\v 11 Qünki Pǝrwǝrdigar ⱪolini dengiz üstigǝ uzitip,  
\m Dɵlǝtlǝrni tǝwritidu.  
\m U Ⱪanaan toƣruluⱪ ǝmr ⱪilƣan,  
\m Uningdiki ⱪǝl’ǝ-ⱪorƣanlarni yoⱪutulsun dǝp pǝrman qüxürgǝn.\f □ \fr 23:11 \ft \+bd «U Ⱪanaan toƣruluⱪ ǝmr ⱪilƣan...»\+bd* — Tur xǝⱨiri ǝslidǝ Ⱪanaan zeminida, dǝp ⱨesabliƣili bolidu.\f*   
\m
\v 12 Wǝ: —  
\m «I basⱪunqiliⱪⱪa uqriƣan Zidon ⱪizi,  
\m Sǝn ikkinqi ⱨeq tǝntǝnǝ ⱪilmaysǝn,  
\m Ornungdin turup, Seprus ariliƣa ɵtüp kǝtkin,  
\m Ⱨǝtta xu yǝrdǝ sǝn ⱨeq aram tapmaysǝn» — dedi.\f □ \fr 23:12 \ft \+bd «I basⱪunqiliⱪⱪa uqriƣan Zidon ⱪizi...»\+bd* — Zidon Asuriyǝ tǝripidin basturulidu, uning ⱪizliri, xübⱨisizki, basⱪunqiliⱪⱪa uqraydu. Tɵwǝndiki 13-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 13 Ⱪaranglar, Babil-kaldiylǝrning zeminini!  
\m Bu yǝrning hǝlⱪi bolup baⱪmiƣandǝk ⱪilidu;  
\m Asuriyǝ uni qɵl-bayawan janiwarliri üqün makan ⱪilƣan;  
\m Potǝylǝrni yasap, ularning saray-ordilirini wǝyran ⱪilip, harabilikkǝ aylanduruwǝtkǝn.\f □ \fr 23:13 \ft \+bd «Ⱪaranglar, Babil-kaldiylǝrning zeminini! Bu yǝrning hǝlⱪi bolup baⱪmiƣandǝk ⱪilidu; Asuriyǝ uni qɵl-bayawan janiwarliri üqün makan ⱪilƣan...»\+bd* — miladiyǝdin ilgiriki 745-yili Asuriyǝ padixaⱨi Tiglat-Pilǝsǝr «Pütkül dunyaƣa igǝ bolmaⱪqi bolup», kǝng kɵlǝmdǝ jǝng ⱪilixⱪa baxlidi. U 738-yili ɵzining ⱨǝrbiy ⱪomandanini Turni idarǝ ⱪilixⱪa orunlaxturƣan. Tur isyan kɵtürüp, Asuriyǝning keyinki padixaⱨi Xalmanǝzǝrning muⱨasirisigǝ ⱪarxi jǝng ⱪildi, ahirda Asuriyǝliklǝr Turni taxlap kǝtti. Miladiyǝdin ilgiriki 8-ǝsirning ahirida u yǝnǝ Asuriyǝ bilǝn urux ⱪildi. Xu qaƣda Tur Misir bilǝn ittipaⱪ tüzüx mǝⱪsitidǝ sɵⱨbǝt ɵtküzgǝn. Miladiyǝdin ilgiriki 701-yili Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib ⱪattiⱪ ⱨujum ⱪilip, Turning «yɵlǝnqüki» Zidon wǝ ǝtraptiki rayonlarda kɵp wǝyranqiliⱪ ⱪilƣan, Turning sodisini asasǝn üzüp ⱪoyƣan. 
\fp  Muxu ayǝtlǝrdǝ xu ix toƣruluⱪ agaⱨlandurux berilsǝ kerǝk. Ayǝtlǝrdǝ: Asuriyǝliklǝr Babil-kaldiyǝni wǝyran ⱪilƣanliⱪiƣa, qirayliⱪ binalarni «qɵl-bayawan janiwarliri üqün makan ⱪilƣanliⱪi»ƣa ⱪaranglar, muxu ixlardin sawaⱪ elinglar deyilidu. Bu bǝlkim «Silǝrgimu muxuningƣa ohxax ixlar yüz beridu» degǝnliktin bexarǝt bolsa kerǝk. 
\fp  Muxu agaⱨlanduruxning ahirⱪi nǝtijisi miladiyǝdin ilgiriki 332-yili «büyük Iskǝndǝr» tǝripidin qiⱪirilƣan. Iskǝndǝr pütün sepilliⱪ xǝⱨǝrni, jümlidin araldiki ⱪorƣanlarnimu yǝr bilǝn yǝksan ⱪiliwǝtkǝn.\f*   
\m
\v 14 I Tarxixtiki kemilǝr, aⱨ-zar kɵtürünglar!  
\m Qünki ⱪorƣininglar harab ⱪilindi.\f □ \fr 23:14 \ft \+bd «Tarxix»\+bd* — 2-bab, 16-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 15 Wǝ xu küni boliduki,  
\m Padixaⱨning künlǝrni ⱨesabliƣinidǝk,  
\m Tur yǝtmix yil untulidu.  
\m Yǝtmix yil ɵtkǝndin keyin,  
\m Turning ǝⱨwali paⱨixǝ ayalning nahxisidǝk bolidu;\f □ \fr 23:15 \ft \+bd «Tur yǝtmix yil untulidu»\+bd* — «yǝtmix yil» muxu mǝzgil bǝlkim Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaheribning miladiyǝdin ilgiriki 701-yilidiki wǝyranqliⱪidin baxlinidu, miladiyǝdin ilgiriki 630-yilidiki Asuriyǝning küq-ⱪudritining zawal tepixi, xundaⱪla Turning sodisining yǝnǝ bazar tepixi bilǝn ahirlixidu. 
\fp  Yǝxaya axu qaƣdiki turni ⱪeri paⱨixǝ ayalƣa, heridarlarni qaⱪirix üqün qiltar qelip nahxa eytⱪanƣa ohxitidu. Paⱨixǝ ayalƣa ohxax, u pulni dǝp ⱨǝrⱪandaⱪ ixni ⱪilixⱪa tǝyyar idi.\f*   
\m
\v 16 Qiltarni elip, xǝⱨǝrni aylinip yür,  
\m I untulƣan paⱨixǝ ayal!  
\m Ɵzünggǝ yǝnǝ hǝⱪning diⱪⱪitini tartay desǝng,  
\m Yeⱪimliⱪ bir pǝdǝ qelip, kɵprǝk nahxilarni eyt!   
\m
\v 17 Əmdi xundaⱪ boliduki,  
\m Yǝtmix yilning ɵtüxi bilǝn,  
\m Pǝrwǝrdigar Turni yoⱪlaydu;  
\m Xuning bilǝn u yǝnǝ ɵzini ijarigǝ berip,  
\m Yǝr yüzidiki ⱨǝmmǝ padixaⱨliⱪlar bilǝn yǝnǝ buzuⱪqiliⱪ ⱪilidu;   
\m
\v 18 Xuning bilǝn uning malliri wǝ ɵzini setip, tapⱪan puli bolsa Pǝrwǝrdigarƣa atilip muⱪǝddǝs bolidu;  
\m U hǝzinigǝ selinmaydu yaki toplanmaydu,  
\m Qünki uning muxu sodisi bolsa Pǝrwǝrdigarning aldida turƣanlar üqün ayrim ⱪilinidu;  
\m U ularƣa ⱪanƣuqǝ yǝp-iqixkǝ, xundaⱪla ularning esil kiyim-keqǝkliri üqün ixlitilidu. \f □ \fr 23:18 \ft \+bd «Xuning bilǝn uning malliri wǝ ɵzini setip, tapⱪan puli bolsa Pǝrwǝrdigarƣa atilip muⱪǝddǝs bolidu... u ularƣa ⱪanƣuqǝ yǝp-iqixkǝ, xundaⱪla ularning esil kiyim-keqǝkliri üqün ixlitilidu»\+bd* — muxu ahirⱪi ayǝt Tur üqün ümid kɵrsitidu, ular kǝlgüsidǝ mal-mülükkǝ ǝmǝs, bǝlki Pǝrwǝrdigarƣa beⱪinidi bolidu. Bexarǝtning ǝmǝlgǝ axuruluxi ahirⱪi zamanda boluxi mumkin. Biraⱪ Israil Babildin ⱪaytⱪinida (miladiyǝdin ilgiriki 540-yili), yengi muⱪǝddǝs ibadǝthana ⱪurulƣanda, Tur uning üqün halis materiyal tǝminligǝnliki bǝlkim bexarǝtning bir «ⱪismǝn» ǝmǝlgǝ axuruluxidur (Tǝwrattiki «Əzra» 3-bab).\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 24
\s1 Ahirⱪi zamanlar •••• Dunyaning gunaⱨ arⱪiliⱪ bulƣinixi  
\m
\v 1 Mana, Pǝrwǝrdigar yǝr yüzini bǝrbat, wǝyran ⱪilip,  
\m Uni astin-üstin ⱪiliwetip,  
\m Uningda turuwatⱪanlarni tǝrǝp-tǝrǝpkǝ tarⱪitidu;   
\m
\v 2 Xu waⱪitta xundaⱪ boliduki,  
\m Hǝlⱪlǝr ⱪandaⱪ bolsa, kaⱨin xundaⱪ bolidu;  
\m Ⱪul ⱪandaⱪ bolsa, hojayini xundaⱪ bolidu;  
\m Dedǝk ⱪandaⱪ bolsa, ayal hojayini xundaⱪ bolidu;  
\m Setiwalƣuqi ⱪandaⱪ bolsa, setiwǝtküqi xundaⱪ bolidu;  
\m Ɵtnǝ alƣuqi ⱪandaⱪ bolsa, ɵtnǝ bǝrgüqi xundaⱪ bolidu;  
\m Ɵsüm alƣuqi ⱪandaⱪ bolsa, ɵsüm bǝrgüqi xundaⱪ bolidu.\f □ \fr 24:2 \ft \+bd «kaⱨin»\+bd* — muⱪǝddǝs ibadǝthanida hǝlⱪlǝrgǝ wǝkil bolƣan ⱪurbanliⱪ ⱪilƣuqi. \+bd «Setiwalƣuqi ⱪandaⱪ bolsa, setiwǝtküqi xundaⱪ bolidu... ɵsüm alƣuqi ⱪandaⱪ bolsa, ɵsüm bǝrgüqi xundaⱪ bolidu»\+bd* — demǝk, jǝmiyǝtning ⱨǝrbir tǝbiⱪidikiliri ohxaxla Hudaning ƣǝzipigǝ uqraydu.\f*  \x + \xo 24:2 \xt Əz. 7:12, 13\x*   
\m
\v 3 Yǝr yüzi pütünlǝy bǝrbat ⱪilinidu,  
\m Pütünlǝy bulang-talang ⱪilinidu;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar muxu sɵzni ⱪildi.   
\m
\v 4 Yǝr yüzi matǝm tutidu, u zǝiplixidu,  
\m Jaⱨan ⱨalsizlinip zǝiplixidu,  
\m Yǝr yüzidiki bǝg-tɵrilǝrmu ⱨalidin ketidu.   
\m
\v 5 Yǝr-zemin ɵzidǝ turuwatⱪanlar tǝripidin bulƣinidu;  
\m Qünki ular kɵrsǝtmǝ-ⱪanundin qǝtligǝn;  
\m \add Tǝbiǝtning\add* ⱪanuniyǝt-tǝrtipini ɵzgǝrtiwǝtkǝn,  
\m Mǝnggülük ǝⱨdinimu yoⱪⱪa qiⱪiriwǝtkǝn.\f □ \fr 24:5 \ft \+bd «Qünki ular kɵrsǝtmǝ-ⱪanundin qǝtligǝn; tǝbiǝtning ⱪanuniyǝt-tǝrtipini ɵzgǝrtiwǝtkǝn...»\+bd* — ⱪaysi kɵrsǝtmǝ-ⱪanunlarni buzƣan? Pǝⱪǝt Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ berilginila ǝmǝs, yǝnǝ Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrgǝ kɵrsitilgǝn ⱪanun wǝ ǝⱨdini kɵrsǝtsǝ kerǝk. «Yar.» 9-babni kɵrüng. Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrgǝ ⱨǝm Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan muxu ikki ǝⱨdigǝ asasǝn ⱪatilliⱪ ⱪǝt’iy mǝn’i ⱪilinƣan. Uning üstigǝ Nuⱨⱪa tapxurulƣan ǝⱨdǝ boyiqǝ, Huda ⱨawa rayini ⱨǝm yǝr yüzidiki tǝbiǝtning ⱪanuniyǝtlirini bekitkǝn; biraⱪ insanlarning ⱪilmixliri ⱨawa rayini buzup taxliƣan, xundaⱪla bügünmu buzmaⱪta, xuningdǝk insanlar nurƣun tǝbiǝt ⱪanuniyǝtlirini ɵzgǝrtmǝkqi bolƣan wǝ bolidu. Mǝsilǝn, ailidiki ǝr-hotunluⱪ jinsiy munasiwǝtlǝrni buzup, bǝqqiwazliⱪni normal ix dǝp bilix ⱪatarliⱪlar.\f*   
\m
\v 6 Xunga lǝnǝt yǝr yüzini yutuwalidu,  
\m Uningda turuwatⱪanlar «gunaⱨi bar» dǝp ⱨesablinidu,  
\m Xunga yǝr yüzidikilǝr yutuwelinidu,  
\m Insanlar az ⱪalidu. \x + \xo 24:6 \xt Yǝx. 9:18; 10:16\x*   
\b  
\m  
\s1 Balayi’apǝt tǝpsilatliri  
\m
\v 7 Yengi xarab tügǝy dǝp ⱪaldi,  
\m Üzüm talliri bolsa solixip ketidu;  
\m Kǝypliktin kɵngli hux adǝmlǝrmu uⱨ tartixidu;   
\m
\v 8 Daplarning xoh sadaliri tohtaydu,  
\m Kɵngül eqiwatⱪanlarning warang-qurunglirimu tügǝydu,  
\m Qiltarning xadliⱪ munglirimu tohtaydu.\x + \xo 24:8 \xt Yǝr. 7:34; 16:9; 25:10; Əz. 26:13; Ⱨox. 2:13\x*   
\m
\v 9 Xarab iqkǝnlǝrningmu nahxisi yoⱪaydu;  
\m Ⱨaraⱪ iqkǝnlǝrgǝ ⱨaraⱪ aqqiⱪ tuyulidu.\x + \xo 24:9 \xt Yǝx. 16:1\x*   
\m
\v 10 Tǝrtipsiz, mǝnisiz xǝⱨǝr buzulidu;  
\m Ⱨeqkim kirmisun dǝp ⱨǝmmǝ ɵylǝr etilidu;\f □ \fr 24:10 \ft \+bd «Tǝrtipsiz, mǝnisiz xǝⱨǝr»\+bd* — Yǝxaya ⱪaysi xǝⱨǝr ikǝnlikini demǝydu. 
\fp  13-babta Babil xǝⱨiri pütün hudasiz dunyani kɵrsǝtkǝndǝk (mǝsilǝn, 13-bab, 5- wǝ 9-ayǝtni kɵrüng) muxu ayǝtlǝr ohxaxla pütkül hudasiz dunyani bildüridu. Xübⱨisizki, Yǝxaya oⱪurmǝnlǝrgǝ yǝnǝ, Babil (Babilon) xǝⱨirining birinqi ⱪetim ⱪurulƣanliⱪini kɵrsǝtmǝkqi (Tǝwrat, «Yar.» 11-babni kɵrüng). Xǝⱨǝrlǝr bolsa insaniyǝtning bar küq-ⱪudriti, ⱪabiliyiti wǝ ǝⱪil-parasitining jǝwⱨiri bolidu. Biraⱪ muxular ihlassiz, Hudaƣa tayanmiƣan ⱨalda ⱪilinƣan bolsa, ⱨǝmmisi ⱪuruⱪ gǝp bolidu, halas. Xuning bilǝn muxu namsiz xǝⱨǝr hudasiz dunyani bildüridu. 
\fp  Xǝⱨǝr mǝnisiz, uningki turmuxi mǝnisiz, hudasiz yaxax mǝnisiz. 
\fp  Baxⱪa pǝyƣǝmbǝrlǝrning sɵzlirigǝ asasǝn (mǝsilǝn, Daniyal) kǝlgüsidǝ pütkül dunya bir xǝⱨǝr, bir mustǝbit ⱨɵkümdar astida bolidu. Muxu xǝⱨǝr bǝlkim «yengi bir Babil» boluxi kerǝk. 1985-yili iraⱪtiki Sadam Ⱨüsǝyn ⱪǝdimki Babil xǝⱨirini ⱪaytidin ⱪuruxni niyǝt ⱪilƣini bilǝn u uzun ɵtmǝy jenidin ayrildi. \+bd «Ⱨeqkim kirmisun dǝp ⱨǝmmǝ ɵylǝr etilidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «ⱨǝmmǝ ɵyning ixiki tosulup ⱪelip, ⱨeqkim kirǝlmǝydu».\f*   
\m
\v 11 Koqilarda xarab üqün nalǝ-pǝryad kɵtürülidu;  
\m Bar xad-huramliⱪ tütǝkkǝ aylinidu;  
\m Yǝr-zemindiki xadliⱪ yoⱪaydu.\f □ \fr 24:11 \ft \+bd «Koqilarda xarab üqün nalǝ-pǝryad kɵtürülidu; bar xad-huramliⱪ tütǝkkǝ aylinidu...»\+bd* — ƣǝlitǝ ix xuki, xarab hǝⱪlǝrgǝ ⱨeq tǝsǝlli berǝlmisimu, ular yǝnila uni izdǝydu. Mana bu insanning tǝbiitidur!\f*   
\m
\v 12 Xǝⱨǝrdǝ pǝⱪǝt wǝyranqiliⱪla ⱪalidu,  
\m Dǝrwaza bolsa qeⱪilƣan,  
\m Ⱨǝmmisi — harab bolidu! \f □ \fr 24:12 \ft \+bd «Dǝrwaza bolsa qeⱪilƣan, ⱨǝmmisi — harab bolidu»\+bd* — dǝrwaza ⱨeqⱪandaⱪ mudapiǝ roli ⱪalmaydu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Insanning «ⱪaldisi»  
\m
\v 13 Qünki hǝlⱪ-millǝtlǝrning arisida,  
\m Yǝr-jaⱨanning otturisida xundaⱪ boliduki,  
\m Zǝytun dǝrihini ⱪaⱪⱪandin keyin ⱪep ⱪalƣan zǝytunlardǝk,  
\m Üzüm ⱨosulini yiƣiwalƣandin keyin tǝrgüdǝk birnǝqqila üzüm ⱪalƣandǝk, bir ⱪaldisi ⱪaldurulidu.\f □ \fr 24:13 \ft \+bd «Yǝr-jaⱨanning otturisida»\+bd* — Israilni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 24:13 \xt Yǝx. 17:6\x*   
\m
\v 14 \add Ⱪaldilar\add* bolsa awazlirini yuⱪiri kɵtüridu;  
\m Pǝrwǝrdigarning ⱨǝywisigǝ ⱪarap tǝntǝnǝ ⱪilidu;  
\m Ular dengiz tǝrǝptin sürǝn salidu.\f □ \fr 24:14 \ft \+bd «Ⱪaldilar bolsa awazlirini yuⱪiri kɵtüridu»\+bd* — yuⱪiridiki 6-ayǝttǝ «insanlar az ⱪalidu» deyilidu. Muxu ayǝttiki «ⱪaldilar» bolsa dǝl xu kixilǝrni kɵrsitidu. Ular balayi’apǝt iqidǝ towa ⱪilip Hudani izdigǝnlǝrdur. Bu Hudaƣa sadiⱪ bolƣan «ⱪaldi hǝlⱪ» «Yǝxaya» wǝ Tǝwrattiki kɵp baxⱪa kitablarda tilƣa elinidu.\f*   
\m
\v 15 Xunga Pǝrwǝrdigarni xǝrⱪtimu,  
\m Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarning namini ƣǝrbtiki yiraⱪ arallardimu uluƣlanglar;   
\m
\v 16 Jaⱨanning qǝt-qǝtliridin biz nahxilarni angliduⱪ: —  
\m «Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqiƣa xan-xǝrǝp bolsun!»  
\b  
\m Biraⱪ mǝn xundaⱪ dedim: —  
\m «Aⱨ, mening yadangƣuluⱪum! Mening yadangƣuluⱪum! Ⱨalimƣa way!  
\m Qünki hainlar hainliⱪ ⱪiliwatidu;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, hainlar nomussizlarqǝ hainliⱪ ⱪiliwatidu!\f □ \fr 24:16 \ft \+bd «Biraⱪ mǝn xundaⱪ dedim: — «Aⱨ, mening yadangƣuluⱪum! Mening yadangƣuluⱪum! Ⱨalimƣa way! ... Bǝrⱨǝⱪ, hainlar nomussizlarqǝ hainliⱪ ⱪiliwatidu!»\+bd* — bu sɵzlǝr pǝyƣǝmbǝrning Hudaning ahir zamanlar toƣrisida uningƣa ayan ⱪilƣan wǝⱨiylirigǝ bolƣan inkasini — ⱨǝm huxalliⱪ ⱨǝm huxalliⱪ iqidǝ bolƣan ⱪayƣusini, yǝni dunyaning gunaⱨkarlarning aⱪiwitigǝ ⱪarap ⱪayƣuƣanliⱪini bildüridu. \+bd «...hainlar hainliⱪ ⱪiliwatidu ... hainlar nomussizlarqǝ hainliⱪ ⱪiliwatidu!»\+bd* — muxu tǝkrarlax, bǝlkim, ahirda ⱨǝr adǝm Huda tǝripidin ⱪutⱪuzulmiƣan bolsa, naⱨayiti ⱪattiⱪ gunaⱨⱪa qɵmüp ketidu, degǝnni bildüridu. Ularƣa gunaⱨ bekitilgǝndǝk ⱪilidu (Injil, «Wǝⱨ.» 11:22ni kɵrüng). Yǝxaya gunaⱨning jazasini kɵrüpla yǝnǝ naⱨayiti azablinidu.\f*   
\m
\v 17 I yǝr yüzidǝ turuwatⱪan insanlar!  
\m Wǝⱨimǝ, ora wǝ tuzaⱪ bexingƣa qüxidu;\x + \xo 24:17 \xt Yǝr. 48:43\x*   
\m
\v 18 Wǝ xundaⱪ boliduki,  
\m Wǝⱨimǝ sadasidin ⱪaqⱪanlar oriƣa qüxidu,  
\m Oridin qiⱪⱪan bolsa tuzaⱪⱪa tutulidu.  
\m Qünki asmandiki derizilǝr eqilidu,  
\m Yǝr ulliri tǝwrǝp ketidu.\f □ \fr 24:18 \ft \+bd «Wǝⱨimǝ.. ora.. tuzaⱪ..»\+bd* — bu üq sɵzning aⱨangi ibraniy tilida naⱨayiti ohxixip ketidiƣan sɵzlǝr.\f*  \x + \xo 24:18 \xt Yǝr. 48:44; Am. 5:19\x*   
\m
\v 19 Yǝr mutlǝⱪ dǝzlinip ketidu,  
\m Yǝr pütünlǝy parǝ-parǝ bolup ketidu,  
\m Yǝr dǝⱨxǝtlik tǝwrinidu.   
\m
\v 20 Yǝr mǝst adǝmdǝk ilǝng-silǝng mangidu;  
\m Huddi lapastǝk irƣangxip ⱪalidu.  
\m Qünki uningdiki asiyliⱪ gunaⱨi ɵzini ⱪattiⱪ basidu,  
\m U yiⱪilip, ikkinqi turalmaydu.\x + \xo 24:20 \xt Ayup 27:18; Yǝx. 1:8; 19:14\x*   
\m
\v 21 Xu künidǝ xundaⱪ boliduki,  
\m Pǝrwǝrdigar yuⱪirida turƣan ⱪoxunlarni yuⱪirida,  
\m Wǝ yǝr yüzidiki padixaⱨlarni yǝr yüzidǝ jazalaydu.\f □ \fr 24:21 \ft \+bd «...yuⱪirida turƣan ⱪoxunlar»\+bd* — bǝlkim Xǝytanning jinlardin tǝrkib tapⱪan, tɵwǝn asmanlarda yüridiƣan ⱪoxunlirini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 22 Ular orǝkkǝ yiƣilidiƣan bir top ǝsirlǝrdǝk yiƣiwelinidu,  
\m Gundihaniƣa solap ⱪoyulidu.  
\m Nurƣun künlǝrdin keyin ular jazalinidu.\f □ \fr 24:22 \ft \+bd «Nurƣun künlǝrdin keyin ular jazalinidu»\+bd* — ibraniy tilida «nurƣun künlǝrdin keyin ular yoⱪlinidu». Huda mǝlum hǝlⱪni «yoⱪlisa», bu yoⱪlaxning nǝtijisi ularni (a) bǝrikǝtlǝx üqün yaki (ǝ) jazalax üqün bolidu. 
\fp  Bu sirliⱪ bexarǝtni Injil «Wǝⱨiy» ⱪismidin kɵprǝk qüxinimiz. Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ bu dunyaƣa ⱪaytip kǝlgǝndǝ, bar jin-xǝytanlar (üstündiki ⱪoxunlar...)ni ⱨangƣa taxlaydu. Ular yǝnǝ bir ming yildin keyin yǝr yüzidikilǝrni sinax üqün waⱪitliⱪ ⱪoyuwetilidu. «Wǝⱨiy» 19-20-bablarni kɵrüng.\f*   
\m
\v 23 Ay uyatliⱪta ⱪalidu;  
\m Künmu hijil bolup kɵrünmǝydu;  
\m Qünki samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar Zion teƣida, yǝni Yerusalemda sǝltǝnitini yürgüzidu;  
\m Uning xan-xǝripi Ɵz aⱪsaⱪalliri aldida parlaydu! \x + \xo 24:23 \xt Yǝx. 13:10; Əz. 32:7; Yo. 2:31; 3:15\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 25
\s1 Hudani mǝdⱨiyilǝydiƣan, ahirⱪi zamandiki nahxa  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar, Sǝn mening Hudayim;  
\m Mǝn Seni üstün dǝp mǝdⱨiyilǝymǝn,  
\m Mǝn Sening namingni mubarǝklǝymǝn,  
\m Qünki Sǝn karamǝt ixlarni,  
\m Sadiⱪliⱪ wǝ ⱨǝⱪiⱪǝt iqidǝ ⱪǝdimdin buyan ⱪǝlbinggǝ pükkǝnliringni bǝja kǝltürgǝnsǝn.   
\m
\v 2 Qünki Sǝn xǝⱨǝrni harabilik,  
\m Ⱪǝl’ǝ-ⱪorƣanliⱪ yurtni harab,  
\m Yatlarning ordisini xǝⱨǝr bolalmas ⱪilƣansǝn,  
\m U ikkinqi ⱨǝrgiz ⱪurulmaydu.\x + \xo 25:2 \xt Yǝx. 21:9; 23:13; Wǝⱨ. 14:8; 18:2\x*   
\m
\v 3 Xunga ⱨeliⱪi küqlük hǝlⱪ Seni uluƣlaydu,  
\m Əxǝddiy ǝllǝrning ⱨeliⱪi xǝⱨiri Sǝndin ⱪorⱪidu;   
\m
\v 4-5 Qünki Sǝn miskinlǝrgǝ ⱪorƣan,  
\m Yoⱪsullarning dǝrdi-ⱨajitigǝ ⱪorƣan,  
\m Boranƣa dalda,  
\m Issiⱪⱪa sayǝ bolƣansǝn;  
\m Qünki ǝxǝddiylǝrning zǝrbǝ dolⱪuni tamƣa urulƣan borandǝk,  
\m Ⱪaƣjiraⱪ yǝrni basⱪan issiⱪ ⱨawadǝk boldi.  
\m Biraⱪ issiⱪ ⱨawa bulut sayisi bilǝn tosulƣandǝk,  
\m Sǝn yatlarning quⱪan-sürǝnlirini pǝsǝytisǝn;  
\m Əxǝddiylǝrning ƣǝlibǝ nahxisi pǝs ⱪilinidu.   
\m
\v 6 Wǝ muxu taƣda samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar barliⱪ ⱪowmlar üqün ziyapǝt ⱪilidu —  
\m Mayliⱪ yemǝkliklǝr,  
\m Süzdürülgǝn kona xarablar,  
\m Yiliki toⱪ mayliⱪ yemǝkliklǝr,  
\m Süzdürülgǝn, yahxi saⱪlanƣan kona xarablardin bolƣan ziyapǝt bolidu;\f □ \fr 25:6 \ft \+bd «Yiliki toⱪ mayliⱪ yemǝkliklǝr»\+bd* — Yǝⱨudiylar üqün, xundaⱪla barliⱪ ⱪǝdimki hǝlⱪlǝr üqün mayliⱪ wǝ yiliklik yemǝkliklǝr ǝng esil tamaⱪ idi.\f*   
\m
\v 7 Wǝ U muxu taƣda ⱨǝmmǝ ⱪowmlarni yapidiƣan qümpǝrdini,  
\m Barliⱪ ǝllǝrni yapidiƣan yapⱪuqni yoⱪitidu;   
\m
\v 8 U ɵlümni mǝnggügǝ yutup yoⱪitidu!  
\m Rǝb Pǝrwǝrdigar ⱨǝrbir yüzdiki yaxlarni sürtiwetidu;  
\m Pütkül yǝr-zemin aldida Ɵz hǝlⱪining xǝrmǝndilikini elip taxlaydu;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar xundaⱪ eytⱪan.\x + \xo 25:8 \xt 1Kor. 15:54\x*   
\m
\v 9 Wǝ xu künidǝ deyiliduki: —  
\m «Mana, Hudayimiz muxu, biz Uningƣa tǝlmürüp kǝlgǝn,  
\m U bizni ⱪutⱪuzidu;  
\m Mana, muxu Pǝrwǝrdigardur, biz Uningƣa tǝlmürüp kǝlgǝn,  
\m Biz xadlinip Uning nijat-ⱪutulduruxidin hursǝn bolimiz».   
\m
\v 10 Qünki muxu taƣⱪa Pǝrwǝrdigarning ⱪoli ⱪonup turidu;  
\m Wǝ saman azgalda tezǝk bilǝn qǝylǝngǝndǝk, Moab Uning putliri astida qǝylinidu;\f □ \fr 25:10 \ft \+bd «Muxu taƣⱪa Pǝrwǝrdigarning ⱪoli ⱪonup turidu»\+bd* — demǝk, Huda xundaⱪ ⱪilip, bǝht wǝ aram ata ⱪilip, Ɵzini tonutidu.\f*   
\m
\v 11 \add Moab\add* axu \add tezǝklik\add* azgaldin üzüp qiⱪix üqün ⱪolini keridu,  
\m Biraⱪ uning ⱪoli qewǝr bolƣini bilǝn, \add Rǝb\add* uning tǝkǝbburluⱪini pǝs ⱪilidu.\f □ \fr 25:11 \ft \+bd «Rǝb uning tǝkǝbburluⱪini pǝs ⱪilidu»\+bd* — ibraniy tilida «U uning tǝkǝbburluⱪini pǝs ⱪilidu».\f*  \x + \xo 25:11 \xt Yǝx. 16:6\x*   
\m
\v 12 U sepilliringning egiz mudapiǝlik ⱪorƣanlirini ƣulitip,  
\m Yǝr bilǝn yǝksan ⱪilip,  
\m Topa-qangƣa aylanduridu.   
\b  
\b  
\m  
\c 26
\s1 Ikki xǝⱨǝr — yengi Yerusalem wǝ «dunyaning xǝⱨiri»  
\m
\v 1 Xu künidǝ Yǝⱨudaning zeminida munu nahxa eytilidu: —  
\m «Mustǝⱨkǝm bir xǝⱨirimiz bar;  
\m U nijatliⱪni uningƣa sepil wǝ tirǝklǝr ⱪilip bekitip ⱪoyidu.\f □ \fr 26:1 \ft \+bd «U nijatliⱪni uningƣa sepil wǝ tirǝklǝr ⱪilip bekitip ⱪoyidu»\+bd* — «U» — Rǝb Pǝrwǝrdigarni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 26:1 \xt Zǝb. 46:4-5; 125:1; Pǝnd. 18:10\x*   
\m
\v 2 Wapadarliⱪta qing turƣan ⱨǝⱪⱪaniy ǝlning kirixi üqün,  
\m Dǝrwazilarni eqip beringlar!   
\m
\v 3 Kim ɵzining ǝⱪidǝ, oy-hiyali Sanga baƣliƣan bolsa,  
\m Sǝn uni mutlǝⱪ hatirjǝmliktǝ saⱪlaysǝn;  
\m Qünki u Sanga ixǝnq-etiⱪad baƣliƣandur.   
\m
\v 4 Mǝnggügǝ Pǝrwǝrdigarƣa tayininglar;  
\m Qünki Yaⱨ Pǝrwǝrdigar ⱨǝⱪiⱪǝtǝn ǝbǝdil’ǝbǝdlik bir ⱪoram taxtur. \f □ \fr 26:4 \ft \+bd «Yaⱨ»\+bd* — bolsa «Yaⱨwǝⱨ»ning ⱪisⱪartilƣan xǝkli (1:1-izaⱨatni kɵrüng).\f*   
\m
\v 5 Qünki U yuⱪirida turƣanlarni pǝskǝ qüxüridu;  
\m Axu aliy xǝⱨǝrni, U pǝs ⱪilidu;  
\m Uni yǝrgǝ qüxürüp,  
\m Topa-qangƣa aylanduridu.\f □ \fr 26:5 \ft \+bd «yuⱪirida turƣanlar»\+bd* — bǝlkim 25-bab, 11-ayǝttiki «yuⱪirida turƣan ⱪoxunlar»ƣa ohxax, jin-xǝytanlarni kɵrsitixi mumkin. \+bd «Axu aliy xǝⱨǝr»\+bd* — bǝlkim dunyadiki hudasizliⱪⱪa wǝkillik ⱪilidiƣan Babil, yǝni yuⱪiriⱪi bablardiki «mǝnisiz xǝⱨǝr» boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 6 U put bilǝn qǝylinidu;  
\m U mɵminlǝrning putliri,  
\m Miskinlǝrning ⱪǝdǝmliri bilǝn qǝylinidu!   
\m
\v 7 Ⱨǝⱪⱪaniyning yoli bolsa tüzdur;  
\m I Əng Tüz Yolluⱪ Bolƣuqi,  
\m Sǝn ⱨǝⱪⱪaniy adǝm üqün uning yolini ong ⱪilisǝn.   
\m
\v 8 I Pǝrwǝrdigar, biz dǝrⱨǝⱪiⱪǝt Sening ⱨɵkümliringning yolida mengip, Seni kütüp kǝlduⱪ;  
\m Jenimizning tǝxnaliⱪi xudurki, naming wǝ xɵⱨriting axsun!   
\m
\v 9 Wujudum bilǝn keqilǝrdǝ Sanga tǝxna boldummǝn;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, tang sǝⱨǝrlǝrdimu roⱨim bilǝn iq-iqimdin Seni izdidim;  
\m Qünki ⱨɵkümliring yǝr yüzidǝ kɵrüngǝn bolsa,  
\m Yǝr yüzidikilǝr ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni ɵginidu.\f □ \fr 26:9 \ft \+bd «Ⱨɵkümliring yǝr yüzidǝ kɵrüngǝn bolsa»\+bd* — bu sɵzning ikki hil mǝnisi bar: — birinqisi «adil ⱪanunliring dunyada (hǝlⱪingning yahxi ⱪilƣanliⱪi arⱪiliⱪ) ayan ⱪilinsa...». 
\fp  Ikkinqi mǝnisi «tǝrbiyilik jaza ⱨɵkümliring dunyada pǝyda bolsa...». Ikkila mǝnisi, bolupmu ikkinqi mǝnisi toƣra bolsa kerǝk (10-ayǝtni kɵrüng).\f*   
\m
\v 10 Rǝzil adǝmgǝ rǝⱨim kɵrsitilsimu,  
\m U yǝnila ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni ɵgǝnmǝydu;  
\m Ⱨǝtta durusluⱪ turƣan zemindimu u yǝnila adilsizliⱪ ⱪiliweridu,  
\m Pǝrwǝrdigarning xanu-xǝwkitini kɵrmǝydu.\f □ \fr 26:10 \ft \+bd «Ⱨǝtta durusluⱪ turƣan zemindimu u (rǝzil adǝm) yǝnila adilsizliⱪ ⱪiliweridu»\+bd* — adilliⱪni bǝja kǝltürüx biadil muⱨit astida tǝs, ǝlwǝttǝ. Ətraptikilǝr adil bolsa, ɵzining adil bolmiⱪi asanraⱪ bolidu. Biraⱪ rǝzillǝr yǝnila biadilliⱪ ⱪilidu.\f*   
\m
\v 11 I Pǝrwǝrdigar, ⱪolung kɵtürüldi,  
\m Biraⱪ ular kɵrmǝydu.  
\m Ⱨalbuki, Ɵz hǝlⱪinggǝ bolƣan otluⱪ muⱨǝbbitingni ular kɵridu ⱨǝm hijil bolidu;  
\m Küxǝndiliring üqün \add tǝyyarlanƣan\add* ot ularni bǝrⱨǝⱪ yutuwetidu.   
\m
\v 12 I Pǝrwǝrdigar, Sǝn bizgǝ hatirjǝmlik nesip ⱪilisǝn;  
\m Qünki bizning ǝmǝllirimizning ⱨǝmmisini ɵzüng wujuⱪa qiⱪarƣansǝn.\f □ \fr 26:12 \ft \+bd «Qünki bizning ǝmǝllirimizning ⱨǝmmisini ɵzüng wujuⱪa qiⱪarƣansǝn»\+bd* — yaki «qünki ⱨǝmmǝ ǝmǝllirimizni ǝmǝliylǝxtürgüqi ɵzüngdursǝn».\f*   
\m
\v 13 Dǝrwǝⱪǝ, i Pǝrwǝrdigar Hudayimiz, ilgiri Sǝndin baxⱪa «rǝblǝr» üstimizdin ⱨɵkümranliⱪ ⱪilƣan;  
\m Əmdiliktǝ pǝⱪǝt Sanga tayinipla namingni ǝslǝp tilƣa alimiz.\f □ \fr 26:13 \ft \+bd «Əmdiliktǝ pǝⱪǝt Sanga tayinipla namingni ǝslǝp tilƣa alimiz»\+bd* — Hudaning «ⱪaldisi»i, yǝni Hudaƣa sadiⱪ bolƣanlar, «pǝⱪǝt Sening meⱨir-xǝpⱪiting arⱪiliⱪla sadiⱪ bolduⱪ» degǝndǝk etirap ⱪilidu.\f*   
\m
\v 14 Ular bolsa ɵldi, ⱪaytidin yaximaydu;  
\m Ərwaⱨ bolup kǝtti, ⱪayta tirilmǝydu;  
\m Qünki Sǝn ularni jazalap yoⱪatting,  
\m Ularni adǝmlǝrning esidimu ⱪilqǝ ⱪaldurmiding.\f □ \fr 26:14 \ft \+bd «Ular bolsa ɵldi»\+bd* — muxu yǝrdǝ «ular» 13-ayǝttiki «baxⱪa rǝblǝr», yǝr yüzidiki padixaⱨlar yaki Israil qoⱪunƣan butlarning kǝynidǝ turƣan jin-xǝytanlar bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 15 Sǝn ǝlni ulƣaytⱪansǝn, i Pǝrwǝrdigar;  
\m Əlni ulƣaytⱪansǝn,  
\m Ɵzünggǝ xan-xǝrǝp kǝltürgǝnsǝn;  
\m Zeminning qegralirini ⱨǝrtǝrǝpkǝ uzartⱪansǝn. \f □ \fr 26:15 \ft \+bd «Sǝn ǝlni... zeminning ... ⱨǝrtǝrǝpkǝ uzartⱪansǝn»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Sǝn... ǝslidǝ ularni (ǝlni, yǝni Israilni) jaⱨanning ǝng qetigǝ sürgün ⱪilƣansǝn».\f*   
\b  
\m  
\s1 Israil ⱪandaⱪ yol bilǝn azad ⱪilinƣan?  
\m
\v 16 I Pǝrwǝrdigar, ular dǝrd-ǝlǝm iqidǝ ⱪalƣanda, Seni izdidi;  
\m Tǝrbiyilik jazalixing ularning bexiƣa qüxkǝndǝ,  
\m Ular aⱨ urup, piqirlap bir duani ⱪildi: —   
\m
\v 17 «Boxinix aldida turƣan, tolƣiⱪi tutup, aƣriⱪtin warⱪiriƣan bir ⱨamilidar ayaldǝk,  
\m Biz Sening aldingda xundaⱪ bolduⱪ, i Pǝrwǝrdigar.\x + \xo 26:17 \xt Yⱨ. 16:21\x*   
\m
\v 18 Biz ikki ⱪat bolup,  
\m Tolƣaⱪⱪa qüxtuⱪ,  
\m Biraⱪ pǝⱪǝt yǝlla qiⱪarduⱪ;  
\m Yǝr yüzidikilǝr üqün ⱨeq nijat-ⱪutⱪuzuxni yǝtküzmiduⱪ;  
\m Dunyadiki adǝmlǝr ⱨeq tuƣulmidi». \f □ \fr 26:18 \ft \+bd «Dunyadiki adǝmlǝr ⱨeq tuƣulmidi»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «dunyada turƣanlar ⱨeq yiⱪilmidi» (demǝk, uruxta bizdǝ ⱨeq ƣǝlibǝ bolmidi). Biraⱪ bizningqǝ yuⱪiriⱪi tǝrjimisi toƣra. Xuning bilǝn muxu ayǝt Hudaning Israil toƣruluⱪ bolƣan qongⱪur mǝⱪsiti üstidǝ tohtilidu, dǝp ⱪaraymiz. U Israil arⱪiliⱪ dunyadikilǝrgǝ nijat-ⱪutⱪuzux hǝwirini yǝtküzüp, ularni yengi ⱨayatⱪa, yǝni mǝnggülük ⱨayatⱪa erixtürüp, ⱪaytidin tuƣdurmaⱪqi. Lekin Israil Hudaning xu mǝⱪsitigǝ ⱪoral boluxⱪa layiⱪǝtsiz bolup ⱪaldi . Xunga Huda Ɵzi (19-20-ayǝtlǝr wǝ tɵwǝndiki bablarƣa asasǝn) xu ixni ⱪilidu, dǝydu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning Israilning duasiƣa bolƣan jawabi  
\m
\v 19 «Sanga tǝwǝ ɵlgǝn adǝmlǝr yaxaydu;  
\m Mening jǝsitimning \add tirilixi bilǝn tǝng\add* ularmu tirilidu.  
\m I topa-qangda yatⱪanlar, oyƣinip nahxa yangritinglar!  
\m Xǝbniming tang sǝⱨǝrning xǝbnimidǝktur;  
\m Yǝr-zemin ɵzidǝ ɵlgǝnlǝrni tuƣup beridu.\f □ \fr 26:19 \ft \+bd «Sanga tǝwǝ ɵlgǝn adǝmlǝr»\+bd* — bu sɵzni anglawatⱪan «ⱪaldi»larning ɵzi sɵygǝn mǝrⱨumlarni kɵrsitixi mumkin. \+bd «Mening jǝsitimning tirilixi bilǝn tǝng ular tirilidu»\+bd* — bǝzidǝ ibraniy tilida birlik san kɵplük sanni bildüridu; biraⱪ muxu ayǝt Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨning tirilixi bilǝn baxⱪilarmu tirilidu, degǝn bexarǝtlik mǝnidǝ boluximu mumkin (Injil, «Mat.» 27:52ni, «Rim.», 6:3-11ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 20 I hǝlⱪim, kelinglar,  
\m Ɵyünglarƣa kirip, kǝyninglardin ixiklǝrni etip ⱪoyunglar;  
\m Mening dǝrƣǝzipim ɵtküqǝ, ɵzüngni bir dǝmlik yoxuruwal.\x + \xo 26:20 \xt 2Kor. 4:17\x*   
\m
\v 21 Qünki ⱪara,  
\m Pǝrwǝrdigar Ɵz jayidin qiⱪip,  
\m Yǝr yüzidikilǝrning gunaⱨini ɵzlirigǝ ⱪayturmaⱪqi;  
\m Yǝr bolsa üstigǝ tɵkülgǝn ⱪanlarni axkarilaydu,  
\m Ɵzidǝ ɵltürülgǝnlǝrni ⱨaman yepiwǝrmǝydu.   
\b  
\b  
\m  
\c 27
\s1 Xǝytanning jazalinixi •••• Israillar yiƣilip Hudaƣa mewǝ beridu  
\m
\v 1 Xu künidǝ Pǝrwǝrdigar Ɵzining dǝⱨxǝtlik, büyük wǝ küqlük xǝmxiri bilǝn uqⱪur yilan lewiatanni,  
\m Yǝni tolƣanƣuqi yilan lewiatanni jazalaydu;  
\m U yǝnǝ dengizda turƣan ǝjdiⱨani ɵltüridu.\f □ \fr 27:1 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar ... Xǝmxiri bilǝn uqⱪur yilan lewiatanni, yǝni tolƣanƣuqi yilan lewiatanni jazalaydu; u yǝnǝ dengizda turƣan ǝjdiⱨani ɵltüridu»\+bd* — lewiatan qongⱪur dengiz astida yaxaydiƣan ⱪorⱪunqluⱪ ǝjdiⱨaƣa ohxap ketidiƣan ⱨaywan. Bǝzi alimlar uni timsaⱨ dǝydu, biraⱪ biz uningƣa ixǝnmǝymiz (Tǝwrattiki «Ayup» lewiatan toƣrisidiki 41-babtiki izaⱨatlirimiz wǝ «ⱪoxumqǝ sɵzimiz»ni kɵrüng). 
\fp  «Jazalax» degǝn sɵzdin, birhil yaman roⱨning küqining lewiatanning kǝynidǝ turuxi bilǝn, lewiatanni rǝzillikning bir wǝkili bolidu dǝp qüxinimiz. Injil «Wǝⱨiy» 12-, 13- ⱨǝm 20-babⱪa asasǝn qüxinimizki, lewiatan Xǝytanning ɵzi ⱨǝm ɵzining ahirⱪi zamandiki wǝkili bolƣan dǝjjalni bildüridu. \+bd «uqⱪur yilan»\+bd* — lewiatan Xǝytanning asmandiki ipadisi, «tolƣanƣuqi yilan» yǝr yüzidiki ipadisi, «ǝjdiⱨa» dengizdiki ipadisidur.\f*  \x + \xo 27:1 \xt Wǝⱨ. 12:9\x*   
\m
\v 2 Xu küni sap xarab beridiƣan bir üzümzar bolidu!  
\m U toƣruluⱪ nahxa eytinglar!\f □ \fr 27:2 \ft \+bd «sap xarab beridiƣan bir üzümzar»\+bd* — yaki «bǝk yeⱪimliⱪ bir üzümzar».\f*   
\m
\v 3 Ɵzüm Pǝrwǝrdigar uni saⱪlaymǝn;  
\m Mǝn ⱨǝr dǝⱪiⱪǝ uni suƣirimǝn;  
\m Birsi uningƣa ziyan yǝtküzmisun dǝp keqǝ-kündüz saⱪlaymǝn.   
\m
\v 4 Ƣǝzǝp Mǝndǝ ⱪalmidi;  
\m Aⱨ, Manga ⱪarxi jǝng ⱪilidiƣan tikǝnlǝr yaki jiƣanlar bolsaidi!  
\m Undaⱪ bolsa Mǝn ularƣa ⱪarxi yürüx ⱪilattim,  
\m Ularni yiƣixturup kɵydürüwetǝttim!\f □ \fr 27:4 \ft \+bd «Ƣǝzǝp Mǝndǝ ⱪalmidi»\+bd* — bǝlkim Israilƣa ⱪaritilƣan ƣǝzǝpni kɵrsitidu. \+bd «Aⱨ, Manga ⱪarxi jǝng ⱪilidiƣan tikǝnlǝr yaki jiƣanlar bolsaidi!... ularni yiƣixturup kɵydürüwetǝttim!»\+bd* — Hudaning Ɵz üzümzari bolƣan Israilƣa (5-babni yǝnǝ kɵrüng) xunqǝ hursǝnliki wǝ ⱪizƣinliⱪi barki, U «ularƣa bolƣan ⱪoƣdax muⱨǝbbitimni kɵrsitix pursiti bolsun üqün, bir tal tikǝnla pǝyda bolsaidi!» dǝp tiligǝndǝk ⱪilidu.\f*   
\m
\v 5 Bolmisa u Meni baxpanaⱨliⱪ ⱪilip tutsun;  
\m U Mǝn bilǝn birliktǝ hatirjǝmliktǝ bolsun,  
\m Dǝrⱨǝⱪiⱪǝt, u Mǝn bilǝn birliktǝ hatirjǝmliktǝ bolsun!\f □ \fr 27:5 \ft \+bd «Bolmisa u Meni baxpanaⱨliⱪ ⱪilip tutsun; u Mǝn bilǝn birliktǝ hatirjǝmliktǝ bolsun!...»\+bd* — Huda ⱨǝtta Ɵzigǝ ⱪarxi turƣan bir tikǝngimu towa ⱪilix, hatirjǝmlikkǝ kelix pursitini yǝtküzidu! Buni ikki ⱪetim deyix, buni tǝkitlǝxtin ibarǝt.\f*   
\m
\v 6 Kǝlgüsi künlǝrdǝ, Yaⱪup yiltiz tartidu;  
\m Israil bihlinip, qeqǝklǝydu,  
\m Ular pütkül yǝr yüzini mewǝ-qewǝ bilǝn ⱪaplaydu. \f □ \fr 27:6 \ft \+bd «Ular (Israil) pütkül yǝr yüzini mewǝ-qewǝ bilǝn ⱪaplaydu»\+bd* — muxu sɵz Babil xǝⱨirining «yǝr yüzini xǝⱨǝrlǝr bilǝn ⱪaplayli» (14:21) degǝn mǝⱪsiti bilǝn pütünlǝy ohximaydu. 
\fp  Xu qaƣda bolsa Hudaning Ɵz üzümzari bolƣan Israildin kütkǝn ümidi (5-babta hatirilǝngǝndǝk) kɵp jǝⱨǝtlǝrdin ǝmǝlgǝ axurulidu.\f*  \x + \xo 27:6 \xt Zǝb. 72:16\x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarning Ɵz hǝlⱪigǝ bolƣan muamilisi  
\m
\v 7 \add Pǝrwǝrdigar Israilni\add* urƣanlarni urƣanqilik \add Israilni\add* urup baⱪⱪanmu?  
\m U ⱪirƣanlardǝk \add Israil\add* ⱪirilip baⱪⱪanmu?\f □ \fr 27:7 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Israilni urƣanlarni urƣanqilik Israilni urup baⱪⱪanmu? U ⱪirƣanlardǝk Israil ⱪirilip baⱪⱪanmu?»\+bd* — ibraniy tilida intayin ⱪisⱪartilip ipadilinidu: «U Israilni urƣanlarni urƣan dǝrijidǝ uni urup baⱪⱪanmu? U (Huda) ⱪirƣanlardǝk, u (Israil) ⱪirilip baⱪⱪanmu?». 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Pǝrwǝrdigar Israilni baxⱪilar urƣan dǝrijidǝ urup baⱪⱪanmu? Yaki Israil ǝllǝr tǝripidin ⱪirilƣandǝk Pǝrwǝrdigar tǝripidin ⱪirilip baⱪⱪanmu?».\f*   
\m
\v 8 Sǝn ularni ǝyibligǝndǝ ɵlqǝmdin tɵwǝn jazalap ularni paliwǝtkǝnsǝn;  
\m Xǝrⱪ xamili qiⱪⱪan künidǝ U Uning zǝrblik xamili bilǝn ularni ⱪoƣliwǝtkǝn.\f □ \fr 27:8 \ft \+bd «Sǝn ularni ǝyibligǝndǝ ɵlqǝmdin tɵwǝn jazalap ularni paliwǝtkǝnsǝn; xǝrⱪ xamili qiⱪⱪan künidǝ U Uning zǝrblik xamili bilǝn ularni ⱪoƣliwǝtkǝn»\+bd* — demǝk, 7-ayǝttǝ deyilginidǝk, Huda Israilni tǝrbiyilǝp jazaliƣanda «ɵlqǝmdin tɵwǝn» jazaliƣan; xǝrⱪ xamili zǝrbilik bolƣini bilǝn daimliⱪ ǝmǝs, pǝⱪǝt turup-turup soⱪup turidu. Baxⱪa birnǝqqǝ hil tǝrjimiliri uqrixi mumkin.\f*  \x + \xo 27:8 \xt Yǝr. 30:11; 46:28\x*   
\m
\v 9 Əmdi xu yol bilǝn Yaⱪupning ⱪǝbiⱨliki kǝqürüm ⱪiliniduki, —  
\m Uning gunaⱨining elip taxlanƣanliⱪining pixⱪan mewisi xu boliduki: —  
\m U ⱪurbangaⱨtiki ⱨǝmmǝ taxlarni kukum-talⱪan ⱪilidu,  
\m «Axǝraⱨ»larni wǝ «kün tüwrükliri»ni zadila turƣuzmaydu.\f □ \fr 27:9 \ft \+bd «Yaⱪupning ⱪǝbiⱨliki kǝqürüm ⱪilinidu»\+bd* — ibraniy tilida «Yaⱪupning ⱪǝbiⱨliki yepilidu» yaki «Yaⱪupning ⱪǝbiⱨliki kafarǝt ⱪilinidu». \+bd «ⱪurbangaⱨtiki ⱨǝmmǝ taxlar...»\+bd* — muxu ayǝttiki «ⱪurbangaⱨ» bǝlkim butlarƣa qoⱪunuxta ixlitilidiƣan nǝrsǝ. \+bd «Axǝraⱨ»\+bd* — «Axǝraⱨ» butliri wǝ huxbuygaⱨlar bolsa, 17-bab, 8-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 10 Qünki mustǝⱨkǝmlǝngǝn xǝⱨǝr ƣerib bolup ⱪalidu,  
\m Adǝmzatsiz makan ⱨǝm taxliwetilgǝn bayawandǝk bolidu;  
\m Xu yǝrdǝ mozay ozuⱪlinidu,  
\m Xu yǝrdǝ yetip, uning xahlirini yǝydu.\f □ \fr 27:10 \ft \+bd «mustǝⱨkǝmlǝngǝn xǝⱨǝr»\+bd* — muxu «mustǝⱨkǝmlǝngǝn xǝⱨǝr» bolsa, awwal Babilni kɵrsǝtsǝ kerǝk; biraⱪ 10:24-ayǝttiki izaⱨatta deginimizdǝk, Babilning ɵzi kǝlgüsi «pütkül hudasiz dunya»ni bildüridu.\f*   
\m
\v 11 Uning xahliri solixix bilǝn üzülidu;  
\m Ayallar kelip ularni otun ⱪilip kɵydüriwetidu.  
\m Qünki bu bir yorutulmiƣan hǝlⱪ;  
\m Xunga ularni Yaratⱪuqi ularƣa rǝⱨim ⱪilmaydu;  
\m Ularni Xǝkillǝndürgüqi ularƣa xǝpⱪǝt kɵrsǝtmǝydu.   
\m
\v 12 Wǝ xu küni xundaⱪ boliduki,  
\m Pǝrwǝrdigar Əfrat dǝryasining eⱪimliridin tartip Misir wadisiƣiqǝ ⱨǝr yǝrni silkiydu,  
\m Wǝ silǝr bir-birlǝp terip yiƣiwelinisilǝr,  
\m I Israil baliliri!\f □ \fr 27:12 \ft \+bd «Əfrat dǝryasining eⱪimliridin tartip Misir wadisiƣiqǝ»\+bd* — muxu ibarǝ Israilning barliⱪ zeminini kɵrsitix üqün pat-pat ixlitilidu. Hǝritilǝrni kɵrüng.\f*  \x + \xo 27:12 \xt Yǝx. 17:5\x*   
\m
\v 13 Wǝ xu küni xundaⱪ boliduki,  
\m Büyük kanay qelinidu;  
\m Xuning bilǝn Asuriyǝ zeminida tügixǝy dǝp ⱪalƣanlar,  
\m Wǝ Misir zeminida musapir bolƣanlar kelidu;  
\m Ular Yerusalemda muⱪǝddǝs taƣ üstidǝ Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilidu. \f □ \fr 27:13 \ft \+bd «Xu küni xundaⱪ boliduki, büyük kanay qelinidu»\+bd* — Hudaning hǝlⱪini qaⱪiridiƣan, ahirⱪi zamandiki muxu «büyük kanay» Muⱪǝddǝs Kitabta baxⱪa kɵp yǝrlǝrdǝ tilƣa elinidu. Yǝxaya ɵzi 18-babta u toƣrisida tohtilidu. 
\fp  Muxu yǝrdǝ, Hudaning meⱨir-xǝpⱪitining barliⱪ insanlar üqün ortaⱪliⱪi, Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr (Asuriyǝ zeminida tügixǝy dǝp ⱪalƣanlar... Misir zeminida musapir bolƣanlar) Hudaƣa tayanƣan Yǝⱨudiylar bilǝn billǝ Uning padixaⱨliⱪiƣa mirashor bolidiƣanliⱪi eniⱪ kɵrünidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 28
\s1 Əfraim, yǝni «ximaliy padixaⱨliⱪ» toƣruluⱪ bir bexarǝt •••• Birdinbir ul nemǝ?  
\m
\v 1 Əfraimdiki mǝyhorlarning bexidiki tǝkǝbburluⱪ bilǝn taⱪiwalƣan güllük tajiƣa way!  
\m Munbǝt jilƣining bexiƣa taⱪiwalƣan,  
\m Yǝni ularning solixip ⱪalƣan «pǝhri» bolƣan güligǝ way!  
\m I xarabning ǝsiri bolƣanlar!\f □ \fr 28:1 \ft \+bd «Əfraimdiki mǝyhorlarning bexidiki tǝkǝbburluⱪ bilǝn taⱪiwalƣan güllük tajiƣa way!...»\+bd* — Əfraimning bǝgliri ⱨaraⱪ iqixkǝ bǝk amraⱪ idi. Ularning ɵrp-aditigǝ asasǝn, abruyluⱪ adǝmlǝr olturuxlarda gül taj taⱪaytti. Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr, ularning «pǝhri» bolƣan güli, yǝni ularning «xan-xǝripi» solixip ketip yoⱪay dǝp ⱪaldi, dǝydu. Aq adǝm kɵrüpla yǝwalidiƣan bir tal ǝnjürdǝk ular yoⱪap ketixi mumkin. Ⱨazir bolsa, tǝkǝbburluⱪ ⱪilidiƣan yaki ǝyx-ixrǝt ⱪilidiƣan waⱪit ǝmǝs, bǝlki towa ⱪilip pǝryad kɵtürüx kerǝk, degǝnliktur. 
\fp  «Munbǝt jilƣa» — ximaliy padixaⱨliⱪ (Israil)ning paytǝhti bolƣan Samariyǝ jaylaxⱪan jilƣini kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*   
\m
\v 2 Mana, Rǝb bir küq wǝ ⱪudrǝt igisini ⱨazirlidi;  
\m U bolsa, mɵldürlük judun ⱨǝm wǝyran ⱪilƣuqi borandǝk,  
\m Dǝⱨxǝt bilǝn taxⱪan kǝlkün suliridǝk,  
\m Əxǝddiylǝrqǝ \add tajni\add* yǝrgǝ uridu.   
\m
\v 3 Əfraimdiki mǝyhorlarning bexidiki tǝkǝbburluⱪ bilǝn taⱪiwalƣan güllük taji ayaƣ astida qǝylinidu;   
\m
\v 4 Wǝ munbǝt jilƣining bexida taⱪiwalƣan,  
\m Ularning «pǝhri» bolƣan solixip ⱪalƣan güli bolsa,  
\m Baldur pixⱪan ǝnjürdǝk bolidu;  
\m Uni kɵrgǝn kixi kɵrüpla,  
\m Ⱪoliƣa elip kap etip yutuwalidu.   
\m
\v 5 Xu künidǝ, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪining ⱪaldisi üqün xǝrǝplik bir taj,  
\m Xundaⱪla kɵrkǝm bir qǝmbirǝk bolidu.   
\m
\v 6 U yǝnǝ ⱨɵküm qiⱪirixⱪa olturƣanlarƣa toƣra ⱨɵküm qiⱪarƣuqi Roⱨ,  
\m Wǝ dǝrwazida jǝngni qekindürgüqigǝ küq bolidu. \f □ \fr 28:6 \ft \+bd «U yǝnǝ ⱨɵküm qiⱪirixⱪa olturƣanlarƣa toƣra ⱨɵküm qiⱪarƣuqi Roⱨ, wǝ dǝrwazida jǝngni qekindürgüqigǝ küq bolidu»\+bd* — mɵtiwǝrlǝr hǝlⱪ üqün ⱨɵküm qiⱪirix, sot ⱪilix üqün xǝⱨǝr dǝrwazilirida olturatti. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Düxmǝnni dǝrwazisiƣiqǝ qekindurgüqigǝ küq bolidu» — demǝk, ⱨujum ⱪilidiƣanlarƣa küq bolidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Yerusalemdiki ǝmirlǝrning ǝⱨwali •••• Kim Hudaning sɵzini qüxinǝlǝydu?  
\m
\v 7 Biraⱪ bularmu xarab arⱪiliⱪ hatalaxti,  
\m Ⱨaraⱪ bilǝn eziⱪip kǝtti: —  
\m Ⱨǝm kaⱨin ⱨǝm pǝyƣǝmbǝr ⱨaraⱪ arⱪiliⱪ eziⱪip kǝtti;  
\m Ular xarab tǝripidin yutuwelinƣan;  
\m Ular ⱨaraⱪ tüpǝylidin ǝlǝng-sǝlǝng bolup eziⱪip kǝtti;  
\m Ular aldin kɵrüxtin adaxti,  
\m Ⱨɵküm ⱪilixta eziⱪixti;\f □ \fr 28:7 \ft \+bd «kaⱨin»\+bd* — muⱪǝddǝs ibadǝthanida hǝlⱪlǝrgǝ wǝkil bolup ⱪurbanliⱪ ⱪilƣuqi.\f*  \x + \xo 28:7 \xt Yǝx. 5:11\x*   
\m
\v 8 Qünki ⱨǝmmǝ dastihan box orun ⱪalmay ⱪusuⱪ wǝ nijasǝt bilǝn toldi. \f □ \fr 28:8 \ft \+bd «Ⱨǝmmǝ dastihan box orun ⱪalmay ⱪusuⱪ wǝ nijasǝt bilǝn toldi»\+bd* — mumkinqiliki barki, Yǝxaya orda bilǝn bolƣan munasiwiti bilǝn Yerusalemdiki ǝrbablarning olturuxiƣa ⱪatnixalaydu. Tɵwǝndiki ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, olturuxning sǝwǝbi, Misir bilǝn Asuriyǝgǝ ⱪarxi turux ittipaⱪi toƣrisidiki kelixim tüzgǝnlikni tǝbriklǝxtin ibarǝt idi. Yǝxaya ⱨǝrdaim mundaⱪ ittipaⱪni tüzmǝslikni tǝxǝbbus ⱪilip, ularning mazaⱪliriƣa uqriƣan.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əmirlǝr Yǝxayani mazaⱪ ⱪilidu  
\m
\v 9 «U kimgǝ bilim ɵgǝtmǝkqidu?  
\m U zadi kimni muxu hǝwǝrni qüxinidiƣan ⱪilmaⱪqidu?» \f □ \fr 28:9 \ft \+bd «U kimgǝ bilim ɵgǝtmǝkqidu? U zadi kimni muxu hǝwǝrni qüxinidiƣan ⱪilmaⱪqidu?»\+bd* — muxu sɵzlǝr, bǝlkim, ziyapǝttǝ olturƣanlar Yǝxayani mazaⱪ ⱪilidiƣan sɵz boluxi mumkin. Xübⱨisizki, ular «Pǝⱪǝt Hudaƣila tayiniximiz kerǝk» degǝn hǝwǝrni intayin addiy, sǝbiy balining kɵzⱪarixi, halas, dǝp ⱪaraytti.\f*   
\b  
\m  
\s1 Yǝxaya jawab beridu  
\m
\v 10 Eƣizlandurulƣanlarƣa ǝmǝsmu?! Əmqǝktin ayrilƣan bowaⱪlarƣa ǝmǝsmu?!  
\m Qünki hǝwǝr bolsa wǝzmuwǝz, wǝzmuwǝzdur,  
\m Ⱪurmuⱪur, ⱪurmuⱪurdur,  
\m Bu yǝrdǝ azraⱪ,  
\m Xu yǝrdǝ azraⱪ bolidu...\f □ \fr 28:10 \ft \+bd «Eƣizlandurulƣanlarƣa ǝmǝsmu?! Əmqǝktin ayrilƣan bowaⱪlarƣa ǝmǝsmu?!»\+bd* — muxu sɵzlǝr, bǝlkim, Yǝxayaning jawabining baxlinixi. Yǝxaya ularning «muxu kɵzⱪarixing bǝk addiy ikǝn» degǝn mazaⱪ gǝplirini ɵzlirigǝ ⱪayturup: «Pǝⱪǝt addiy adǝmlǝr, sǝbiy balidǝk kiqik peil kixilǝrla muxularni qüxinǝlǝydu, xundaⱪla Hudaning sɵzini ⱪobul ⱪilalaydu. Tǝkǝbbur, ɵzini ǝⱪilliⱪ qaƣlaydiƣanlar ⱨǝrgiz qüxinǝlmǝydu», dǝydu. 
\fp  \+bd «Qünki hǝwǝr bolsa wǝzmuwǝz, wǝzmuwǝzdur, ⱪurmuⱪur, ⱪurmuⱪurdur, bu yǝrdǝ azraⱪ, xu yǝrdǝ azraⱪ bolidu...»\+bd* — muxu sɵzning üq muⱨim nuⱪtisi bar: — 
\fp  (1) Yǝxaya muxu yǝrdǝ kitabidiki bexarǝtlǝrni toluⱪ qüxinixkǝ tolimu muⱨim bir aqⱪuqni beridu. Bexarǝtlǝr bir-birlǝp, birsi bu ⱨǝⱪiⱪǝtni tǝkitlisǝ, birsi u ⱨǝⱪiⱪǝtni tǝkitlǝydu, ⱨǝmmǝ bexarǝt arⱪiliⱪ bizgǝ ⱪandaⱪ ⱪilip Hudaƣa pütünlǝy, ǝtrapliⱪ ixinip tayinixni ɵgitidu. 
\fp  (2) «wǝzmuwǝz, ... ⱪurmuⱪur...» ibraniy tilida «saw, saw,.... kaw, kaw, ....» degǝndǝk kiqik balining tǝlǝppuzida eytilidu. Xuning bilǝn u Hudaning sɵzini ⱪobul ⱪilix üqün kiqik baliƣa ohxax kiqik peilliⱪ boluxi kerǝk dǝp tǝkitlǝydu. 
\fp  (3) bala sɵzligǝndǝk «saw, saw,.... kaw, kaw, ....» degǝn sɵzlǝr yǝnǝ kelip yat bir tildǝk bolup, 11-ayǝtni tonuxturidu. Tɵwǝndiki izaⱨatnimu kɵrüng.\f*   
\m
\v 11 Qünki duduⱪlaydiƣan lǝwlǝr wǝ yat bir til bilǝn U muxu hǝlⱪⱪǝ sɵz ⱪilidu.\f □ \fr 28:11 \ft \+bd «Qünki duduⱪlaydiƣan lǝwlǝr wǝ yat bir til bilǝn U muxu hǝlⱪⱪǝ sɵz ⱪilidu»\+bd* — demǝk, Yerusalem wǝ Yǝⱨudaliⱪlar yat bir dɵlǝt tǝripidin basturulup, yat yurtⱪa yɵtkilidu. Ular Hudaning addiy sɵzlirini «balilarqǝ gǝp» dǝp mazaⱪ ⱪilip rǝt ⱪilidu, nǝtijidǝ muxundaⱪ awazlar ularda yamrap ketidu.\f*  \x + \xo 28:11 \xt 1Kor. 14:21\x*   
\m
\v 12 U ularƣa: —  
\m «Mana, aram muxu yǝrdǝ,  
\m Ⱨali yoⱪlarni aram aldurunglar;  
\m Yengilinix muxudur» — degǝn,  
\m Biraⱪ ular ⱨeqnemini anglaxni halimiƣan.\f □ \fr 28:12 \ft \+bd «Mana, aram muxu yǝrdǝ, ⱨali yoⱪlarni aram aldurunglar; yengilinix muxudur»\+bd* — bu sɵzlǝr Yǝxaya yǝtküzgǝn hǝwǝrning jǝwⱨiridur. Hudaƣa tayinix — aramliⱪtur! \+bd «Duduⱪlaydiƣan lǝwlǝr wǝ yat bir til bilǝn U (Pǝrwǝrdigar) muxu hǝlⱪⱪǝ sɵz ⱪilidu... biraⱪ ular ⱨeqnemini anglaxni halimiƣan»\+bd* — mǝzkur bexarǝt (11-13 ) toƣruluⱪmu «1Kor.» 14:21-22 wǝ uningƣa baƣliⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»nimu kɵrüng.\f*   
\m
\v 13 Xunga Pǝrwǝrdigarning sɵzi ularƣa: —  
\m «Wǝzmuwǝz, wǝzmuwǝzdur,  
\m Ⱪurmuⱪur, ⱪurmuⱪurdur.  
\m Muxu yǝrgǝ azraⱪ,  
\m Xu yǝrgǝ azraⱪ bolidu;  
\m Xuning bilǝn ular aldiƣa ketiwetip,  
\m Putlixip, ongda qüxidu,  
\m Sundurulup,  
\m Tuzaⱪⱪa qüxüp tutulup ⱪalidu.\f □ \fr 28:13 \ft \+bd «Xuning bilǝn ular aldiƣa ketiwetip, putlixip, ongda qüxidu, ...tuzaⱪⱪa qüxüp tutulup ⱪalidu»\+bd* — ɵzi talliƣan yoli bilǝn alƣa basⱪini bilǝn, nǝtijisi ⱨalakǝttur, halas.\f*  \x + \xo 28:13 \xt 2Kor. 2:16\x*   
\m
\v 14 — Xunga ⱨǝy silǝr mazaⱪ ⱪilƣuqilar, Yerusalemda turƣan muxu hǝlⱪni idarǝ ⱪilƣuqilar,  
\m Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglap ⱪoyunglar!   
\m
\v 15 Qünki silǝr: — «Biz ɵlüm bilǝn ǝⱨdǝ tüzduⱪ,  
\m Tǝⱨtisara bilǝn billǝ bir kelixim bekittuⱪ;  
\m Ⱪamqa taxⱪindǝk ɵtüp kǝtkǝndǝ,  
\m U bizgǝ tǝgmǝydu;  
\m Qünki yalƣanqiliⱪni baxpanaⱨimiz ⱪilduⱪ,  
\m Yalƣan sɵzlǝr astida mɵkünüwalduⱪ» — dedinglar,\f □ \fr 28:15 \ft \+bd «Biz ɵlüm bilǝn ǝⱨdǝ tüzduⱪ, tǝⱨtisara bilǝn billǝ bir kelixim bekittuⱪ... yalƣan sɵzlǝr astida mɵkünüwalduⱪ»\+bd* — ⱨǝrⱪandaⱪ kixi muxundaⱪ sɵzlǝrni aƣzi bilǝn demǝydu, ǝlwǝttǝ. Biraⱪ Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr muxu sɵzlǝrni ularning aƣziƣa selip, ularning tüzgǝn ǝⱨdisining ⱨǝⱪiⱪiy ǝⱨmiyitini ayan ⱪilidu. 
\fp  Xu qaƣdiki ǝⱨdǝ bolsa Misir bilǝn bolƣanidi, biraⱪ Yǝxaya bexarǝttǝ xuni biwasitǝ demǝydu. Buning sǝwǝbi bǝlkim Misirdiki bu ǝⱨdǝ kǝlgüsidǝ adǝmni tehimu aldaydiƣan, ahirⱪi zamandiki bir ǝⱨdini kɵrsitidu. Muxu ǝⱨdini Israil Xǝytanning wǝkili dǝjjal bilǝn tüzidu. «Dan.» 9:27, Injil «Wǝⱨ.» 11:2, 13:5ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 16 Xunga Rǝb Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Mana, Zionda ul bolux üqün bir Tax,  
\m Sinaⱪtin ɵtküzülgǝn bir tax,  
\m Ⱪimmǝtlik bir burjǝk texi,  
\m Ixǝnqlik ⱨǝm muⱪim ul texini salƣuqi Mǝn bolimǝn.  
\m Uningƣa ixinip tayanƣan kixi ⱨeq ⱨoduⱪmaydu, aldirimaydu.\f □ \fr 28:16 \ft \+bd «Sinaⱪtin ɵtküzülgǝn bir tax»\+bd* — sɵzmusɵz tǝrjimǝ ⱪilƣanda, «Sinaⱪ texi». Bu ibarǝ baxⱪilarni sinaydiƣan ⱨǝm ɵzi sinaⱪtin ɵtkǝn bir tax, degǝn ikki mǝnini ɵz iqigǝ alsa kerǝk.\f*  \x + \xo 28:16 \xt Zǝb. 118:22; Mat. 21:42; Ros. 4:11; Rim. 9:33; 10:11; Əf. 2:20; 1Pet. 2:6, 7, 8\x*   
\m
\v 17 Wǝ Mǝn adalǝtni ɵlqǝm tanisi ⱪilimǝn,  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni bolsa tik ɵlqigüq yip ⱪilimǝn;  
\m Mɵldür baxpanaⱨi bolƣan yalƣanqiliⱪni süpürüp taxlaydu,  
\m Wǝ kǝlkün mɵküwalƣan jayini texip ǝpketidu.\f □ \fr 28:17 \ft \+bd «adalǝtni ɵlqǝm tanisi ⱪilimǝn»\+bd* — yaki «toƣra ⱨɵküm ⱪilixni ɵlqǝm tanisi ⱪilimǝn» (26-ayǝtnimu kɵrüng).\f*   
\m
\v 18 Xuning bilǝn ɵlüm bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝnglar bikar ⱪiliwetilidu;  
\m Silǝrning tǝⱨtisara bilǝn bekitkǝn keliximinglar aⱪmaydu;  
\m Ⱪamqa taxⱪindǝk ɵtüp kǝtkǝndǝ,  
\m Silǝr uning bilǝn qǝyliwetilisilǝr.   
\m
\v 19 U ɵtüp ketixi bilǝnla silǝrni tutidu;  
\m Ⱨǝm sǝⱨǝr-sǝⱨǝrlǝrdǝ,  
\m Ⱨǝm keqǝ-kündüzlǝrdimu u ɵtüp turidu,  
\m Bu hǝwǝrni pǝⱪǝt anglap qüxinixning ɵzila wǝⱨimigǝ qüxüx bolidu.   
\m
\v 20 Qünki kariwat sozulup yetixⱪa ⱪisⱪiliⱪ ⱪilidu,  
\m Yotⱪan bolsa adǝm tügülüp yatsimu tarliⱪ ⱪilidu.\f □ \fr 28:20 \ft \+bd «Qünki kariwat sozulup yetixⱪa ⱪisⱪiliⱪ ⱪilidu, yotⱪan bolsa adǝm tügülüp yatsimu tarliⱪ ⱪilidu»\+bd* — bu kinayilik gǝp. Ular Hudaning aramliⱪini rǝt ⱪilidu, ɵzining aram almaⱪqi bolƣan yoli bolsa ɵzigǝ ⱨeq aram bǝrmǝydu.\f*   
\m
\v 21 Qünki Pǝrwǝrdigar Ɵz ixini,  
\m Yǝni Ɵzining ƣǝyriy ǝmilini yürgüzüx üqün,  
\m Ɵzigǝ yat bolƣan ixni wujudⱪa qiⱪirix üqün,  
\m Pǝrazim teƣida turƣinidǝk ornidin turidu,  
\m U Gibeon jilƣisida ƣǝzǝplǝnginidǝk ƣǝzǝplinidu;\f □ \fr 28:21 \ft \+bd «Pǝrazim teƣi» wǝ «Gibeon jilƣisi»\+bd* — bu ikki jayda yüz bǝrgǝn ixlarni qüxinix üqün, Tǝwrattiki «2Sam.» 5:17-20, 22-ayǝt ⱪatarliⱪlarni kɵrüng. Huda axu yǝrlǝrdǝ Dawut padixaⱨning tǝhtini mustǝⱨkǝmlǝx üqün Filistiylǝr üstidin ikki ⱪetim qong ƣǝlibǝ ⱪilƣanidi. Biraⱪ Yǝxaya ⱪobul ⱪilƣan wǝⱨiygǝ asasǝn, adǝmni jazalaxtiki muxundaⱪ ixlarning ɵzi Hudaning muⱨǝbbǝtlik tǝbiitigǝ pütünlǝy ƣǝyriy, tüptin yat kelidiƣan, Ɵzi nǝprǝtlinidiƣan ix ikǝnliki ayan ⱪilinidu.\f*   
\m
\v 22 Xunga mazaⱪ ⱪilƣuqilar bolmanglar;  
\m Bolmisa, kixǝnliringlar qing bolidu;  
\m Qünki mǝn samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigardin bir ⱨalakǝt toƣrisida,  
\m Yǝni pütkül yǝr yüzigǝ ⱪǝt’iylik bilǝn bekitkǝn bir ⱨalakǝt toƣrisidiki hǝwǝrni angliƣanmǝn.   
\b  
\m  
\s1 Əⱪilliⱪ deⱨⱪanning terix-yiƣixi toƣrisida bir tǝmsil  
\m
\v 23 — Ⱪulaⱪ selinglar, awazimni anglanglar;  
\m Tingxanglar, sɵzlirimni anglanglar.   
\m
\v 24 Yǝr ⱨǝydigüqi deⱨⱪan terix üqün yǝrni kün boyi ⱨǝydǝmdu?  
\m U pütün kün yǝrni aƣdurup,  
\m Qalmilarni ezǝmdu?   
\m
\v 25 U yǝrning yüzini tǝkxiligǝndin keyin,  
\m Ⱪarakɵz bǝdiyanni taxlap,  
\m Zirini qeqip,  
\m Buƣdayni taplarda selip,  
\m Arpini terixⱪa bekitilgǝn jayƣa,  
\m Ⱪara buƣdayni etiz ⱪirliriƣa terimamdu?   
\m
\v 26 Qünki uning Hudasi uni toƣra ⱨɵküm ⱪilixⱪa nǝsiⱨǝt ⱪilidu,  
\m U uningƣa ɵgitidu.   
\m
\v 27 Bǝrⱨǝⱪ, ⱪarakɵz bǝdiyan qixliⱪ tirna bilǝn tepilmǝydu;  
\m Tuluⱪ zirǝ üstidǝ ⱨǝydǝlmǝydu;  
\m Bǝlki ⱪarakɵz bǝdiyan bolsa ⱪamqa bilǝn soⱪulidu,  
\m Zirǝ bolsa tɵmür-tayaⱪ bilǝn urulup dan ajritilidu.   
\m
\v 28 Un tartixⱪa danni ezix kerǝk, ǝmma \add deⱨⱪan\add* uni mǝnggügǝ tepewǝrmǝydu;  
\m U ⱨarwa qaⱪliri yaki at tuyaⱪliri bilǝn uni mǝnggügǝ tepewǝrmǝydu;   
\m
\v 29 Muxu ixmu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigardin kelidu;  
\m U nǝsiⱨǝt berixtǝ karamǝt,  
\m Danaliⱪta uluƣdur. \f □ \fr 28:29 \ft \+bd «Muxu ixmu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigardin kelidu; u nǝsiⱨǝt berixtǝ karamǝt, danaliⱪta uluƣdur»\+bd* — 23-29-ayǝtlǝrning ǝsli tekistliridiki bǝzi sɵzlǝr naⱨayiti az uqriƣaqⱪa, baxⱪa birnǝqqǝ hil tǝrjimiliri uqrxi mumkin. Biraⱪ üq ix eniⱪ turidu: — 
\fp  (1) Yǝr ⱨǝydǝx ⱨǝm danni soⱪup ajritixmu kɵrünüxtǝ yǝrgǝ yaki danƣa ⱪarita «ⱪattiⱪ ⱪolluⱪ muamilǝ» ⱪilixⱪa ohxaydu; muxu ixlar bǝlkim Hudaning bizgǝ ixlitidiƣan tǝrbiyǝ tǝdbirlirini bildüruxi mumkin. 
\fp  (2) Ⱨǝmmimiz ǝⱪilliⱪ deⱨⱪandin ɵginǝyliki, u mǝⱪsǝtlik ⱨalda ⱨǝmmǝ ixni ⱪilidu. U ⱨǝrgiz yǝr ⱨǝydǝx yaki dan soⱪup ajritixtin ibarǝt ikki ixni zoⱪlinix üqün ⱪilmaydu; u ahirⱪi nixanƣa ⱪarap, ⱨǝrⱪaysi uruⱪlarning ⱨosulini kɵzlǝydu. Hudamu ohxaxla ⱨǝmmimizgǝ ohximaydiƣan tǝrbiyilik usul ⱪollinip, bizdin ⱨosul qiⱪarmaⱪqi. Uning bǝzidǝ muamilisi «ⱪopal» yaki ⱪattiⱪ kɵrünsimu, u bǝribir ⱨǝrⱪandaⱪ danning ünüp qiⱪixiƣa kerǝk bolƣan xaraitni obdan bilidu, ⱨǝrbirimizdin ayrim-ayrim ⱨalda ⱨosul qiⱪirix usulini bilidu. 
\fp  (3) Mǝlum bir ⱨosul üqün ⱨǝydǝp-terix yaki dan ajritix usuli muwapiⱪ bolƣini bilǝn, ǝⱪilliⱪ deⱨⱪan muxu usulni qǝktin axuruwǝtmǝy ixlitidu. Huda ohxaxla ⱨǝmmimizni kiqik peil, muⱨǝbbǝtlik kixilǝrdin ⱪilix üqün dǝl ⱪandaⱪ ⱨǝm ⱪanqilik dǝrijidiki muamilini ixlitix kerǝklikini bilidu.\f*  \x + \xo 28:29 \xt Yǝr. 32:19\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 29
\s1 Yerusalemƣa qüxidiƣan «tǝrbiyilik jazalax»  
\m
\v 1 Ariǝlgǝ, Dawut ɵz makani ⱪilƣan Ariǝlgǝ way!  
\m Yǝnǝ bir yil yillarƣa ⱪoxulsun,  
\m Ⱨeyt-bayramlar yǝnǝ aylinip kǝlsun;\f □ \fr 29:1 \ft \+bd «Ariǝl»\+bd* — Yerusalemni kɵrsitidu, u «Hudaning ⱪurbanliⱪ supisining bexi» degǝnlik, yǝni ⱪurbangaⱨⱪa ot salidiƣan orun. Muxu isim, Hudaƣa ibadǝt ⱪilidiƣan jay ⱨǝm Hudaning otiƣa uqraydiƣan jay ikǝnlikini bildüridu. Bǝlkim xu babtiki mǝnisi xuki, Yerusalem Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilidiƣan orun ǝmǝs, bǝlki itaǝtsizlik tüpǝylidin uning otluⱪ ƣǝzipigǝ uqraydiƣan orun bolup ⱪaldi, degǝnlik. \+bd «Yǝnǝ bir yil yillarƣa ⱪoxulsun»\+bd* — mǝnisi bǝlkim, «bir yildin keyin» — demǝk (2-8-ayǝtkǝ asasǝn), Asuriyǝ bir yildin keyin Yerusalemni muⱨasirigǝ alidu. Undaⱪ bolsa, bexarǝt miladiyǝdin ilgiriki 702-yili berilgǝn. 
\fp  Toluⱪ ayǝtning baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Yillar kɵprǝk ɵtsun, ⱨeyt-bayramlar yǝnila ɵtküzülsun» ⱪatarliⱪ. Ikki hil tǝrjimisi ohxaxla, waⱪitmu yaki ⱨeyt-bayramlardiki diniy paaliyǝtlǝrmu silǝrni ⱪutⱪuzmaydu, degǝn mǝnini bildüridu.\f*   
\m
\v 2 Biraⱪ Mǝn dǝrd-ǝlǝmni Ariǝlgǝ kǝltürimǝn;  
\m Dad-pǝryadlar kɵtürülüp anglinidu;  
\m U Manga ⱨǝⱪiⱪǝtǝn bir «Ariǝl» bolidu.   
\m
\v 3 Qünki Mǝn seni ⱪapsap qedirlar tiktürüp,  
\m Seni ⱪamal ⱪilip muⱨasirǝ istiⱨkamlirini salimǝn,  
\m Potǝyliri bilǝn seni ⱪorxiwalimǝn.\f □ \fr 29:3 \ft \+bd «Mǝn seni ⱪapsap qedirlar tiktürüp... potǝyliri bilǝn seni ⱪorxiwalimǝn»\+bd* — bexarǝt Asuriyǝning ⱨujumini kɵrsǝtkǝn ǝmǝs, bǝlki «barliⱪ ǝllǝrning nurƣunliƣan ⱪoxunliri»ning bir ⱨujumini kɵrsitidu (7-ayǝt); xunga u Asuriyǝning tajawuzidin keyin berilgǝn bolsa kerǝk. Uning üstigǝ, Huda «Ariǝl»ni (ⱨǝr ⱪetim nijatini rǝt ⱪilixi tüpǝylidin) Babildin andin Rimliⱪlardin (miladiyǝdin keyinki 70-yil) \+bd ⱪutⱪuzƣan ǝmǝs\+bd*. Xunga bexarǝt ahirⱪi zamandiki kɵp ǝl-yurtlarning (7-ayǝt) Yerusalemƣa, xundaⱪla Israilƣa ⱪilidiƣan ⱨujumini kɵzdǝ tutidu.\f*  \x + \xo 29:3 \xt Yǝr. 6:3; Əz. 17:17\x*   
\m
\v 4 Xuning bilǝn pǝs ⱪilinisǝn,  
\m Sǝn yǝr tegidin sɵzlǝydiƣan,  
\m Gǝpliring pǝstin, yǝni topa-qangdin kelidiƣan,  
\m Awazing ǝrwaⱨlarni qaⱪirƣuqiningkidǝk yǝr tegidin qiⱪidu,  
\m Sɵzliring topa-qangdin xiwirlap qiⱪⱪandǝk bolidu;\x + \xo 29:4 \xt Yǝx. 8:19\x*   
\m
\v 5 Xu qaƣda düxmǝnliringning topi huddi yumxaⱪ topa-qanglardǝk,  
\m Yawuzlarning topi xamal uqurup taxlaydiƣan topandǝk tozup ketidu.  
\m Bu ix birdinla, tuyuⱪsiz bolidu!\x + \xo 29:5 \xt Ayup 21:18; Zǝb. 1:4; 35:5-6; Yǝx. 17:13; 30:13\x*   
\m
\v 6 Əmdi samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar sening yeningƣa kelidu;  
\m Güldürmama, yǝr tǝwrǝx, küqlük xawⱪun, ⱪuyuntaz, boran wǝ yutuwalƣuqi ot yalⱪunlar bilǝn sǝndin ⱨesab alidu.\f □ \fr 29:6 \ft \+bd «...sǝndin ⱨesab alidu»\+bd* — ibraniy tilida «...seni yoⱪlaydu».\f*   
\m
\v 7 Xundaⱪ ⱪilip Ariǝlgǝ ⱪarxi jǝng ⱪilidiƣan,  
\m Yǝni uningƣa wǝ ⱪǝl’ǝ-ⱪorƣanliⱪ mudapiǝlǝrgǝ jǝng ⱪiliwatⱪan barliⱪ ǝllǝrning nurƣunliƣan ⱪoxunliri keqisi kɵrgǝn qüxtiki kɵrünüxtǝk yoⱪap ketidu.   
\m
\v 8 Aq ⱪalƣan birsi qüx kɵrgǝndǝ,  
\m Qüxidǝ bir nemǝ yǝydu;  
\m Biraⱪ oyƣansa, mana ⱪorsiⱪi ⱪuruⱪ turidu;  
\m Qangⱪiƣan birsi qüx kɵrgǝndǝ,  
\m Qüxidǝ su iqidu;  
\m Biraⱪ oyƣansa, mana u ⱨalidin ketidu,  
\m U yǝnila ussuzluⱪⱪa tǝxna bolidu;  
\m Mana Zion teƣiƣa ⱪarxi jǝng ⱪiliwatⱪan ǝllǝrning nurƣunliƣan ⱪoxunliri dǝl xundaⱪ bolidu. \f □ \fr 29:8 \ft \+bd «... oyƣansa, mana u ⱨalidin ketidu, u yǝnila ussuzluⱪⱪa tǝxna bolidu; mana Zion teƣiƣa ⱪarxi jǝng ⱪiliwatⱪan ǝllǝrning nurƣunliƣan ⱪoxunliri dǝl xundaⱪ bolidu»\+bd* — demǝk, bu qüxni kɵrgǝn kixi baxⱪa ǝllǝrning ⱪoxunlirini kɵrsitidu. Qüxidǝ kɵrgǝn «tamaⱪ-su» barliⱪ ǝllǝr yutuwalmaⱪqi bolƣan Yerusalemni kɵrsitidu. Əllǝr «Yerusalem bizningki» dǝp ham hiyal ⱪilip, tuyuⱪsiz ⱨǝmmidin ayrilip, mǝƣlup bolidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Roⱨiy ⱪariƣuluⱪ, roⱨiy ƣǝplǝt, Pǝrwǝrdigarning dora-dǝrmani  
\m
\v 9 Əmdi arisaldi boliwerip,  
\m Ⱪaymuⱪup ketinglar!  
\m Ɵzünglarni ⱪariƣu ⱪilip, ⱪariƣu bolunglar!  
\m Ular mǝst boldi, biraⱪ xarabtin ǝmǝs!  
\m Ular ilǝnglixip ⱪaldi, biraⱪ ⱨaraⱪtin ǝmǝs!\f □ \fr 29:9 \ft \+bd «Əmdi arisaldi boliwerip, ⱪaymuⱪup ketinglar!...»\+bd* — bu ayǝt intayin muⱨim. Yǝxaya Asuriyǝ yaki baxⱪa besip kirgǝn tajawuzqilardin ⱪutuluxni alliburun aldin’ala eytⱪan (36-37-bablarni kɵrüng). Əmdi muxu ⱪutuluxlarni kɵrgǝnlǝr yǝnila Hudaƣa ixǝnmǝy «tasadipiyliⱪtin bolƣan» yaki «Misir bilǝn bolƣan ittipaⱪtin bolƣan» desǝ ⱪandaⱪ bolidu? 
\fp  Əgǝr ular xu qaƣda «arisaldi» bolsa, ⱨeq ⱪararƣa tehi kǝlmisǝ, ular ⱨǝrⱪandaⱪ bir ixta bax ⱪaturidiƣan bolidu. Yǝxaya ularning xundaⱪ kajliⱪ ⱪilidiƣanliⱪini aldin bilgǝn (Hudaning agaⱨini 6:10-ayǝttǝ kɵrüng). Xunga u kinayǝ ⱪilip, ularni xundaⱪ ⱪilixⱪa dǝwǝt ⱪilidu.\f*   
\m
\v 10 Qünki Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ ƣǝplǝt uyⱪusi basⱪuqi bir roⱨni tɵküp,  
\m Kɵzünglarni etiwǝtti;  
\m U pǝyƣǝmbǝrlǝr wǝ bax-kɵzünglar bolƣan aldin kɵrgüqilǝrnimu qümkiwǝtti.\f □ \fr 29:10 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ ƣǝplǝt uyⱪusi basⱪuqi bir roⱨni tɵküp... aldin kɵrgüqilǝrnimu qümkiwǝtti»\+bd* — yuⱪiriⱪi izaⱨatta eytⱪinimizdǝk, ular Pǝrwǝrdigarning karamǝtlirini yǝnila etirap ⱪilmiƣandin keyin, Huda ularni tehimu ɵz kajliⱪida bekitip ⱪoyidu. Xundaⱪ ⱪilƣini bilǝn U ularni tehi taxliwǝtmigǝn; U ularƣa ǝng ahirⱪi bir pursǝtni yaritip beridu. Bu pursǝt 14-ayǝttǝ aldin’ala eytilidu.\f*  \x + \xo 29:10 \xt Rim. 11:8\x*   
\m
\v 11 Muxu kɵrgǝn pütkül wǝⱨiy bolsa, silǝr üqün peqǝtliwetilgǝn bir yɵgimǝ kitabdǝk bolup ⱪaldi;  
\m Hǝⱪ kitabni sawatliⱪ birsigǝ berip: —  
\m «Oⱪup berixingizni ɵtünimǝn» — desǝ, u: —  
\m «Oⱪuyalmaymǝn, qünki peqiti bar ikǝn» — dǝydu.   
\m
\v 12 Kitab sawatsiz birsigǝ berilip: —  
\m «Oⱪup berixingizni ɵtünimǝn» — deyilsǝ, u: —  
\m «Mǝn sawatsiz» — dǝydu.\f □ \fr 29:12 \ft \+bd «Kitab sawatsiz birsigǝ berilip... u: — «Mǝn sawatsiz» — dǝydu»\+bd* — sawatliⱪ kixi bolsa «kitab peqǝtlǝngǝn» (peqǝtni buzuxⱪa ɵzümni awarǝ ⱪilmaymǝn) degǝn baⱨanini kɵrsitidu. Sawatsiz kixi bolsa ǝlwǝttǝ oⱪuyalmaydu; biraⱪ u sawatliⱪ kixidinmu oⱪup berixni sorimaydu. Demǝk, nurƣun adǝmlǝr bu ikki hil kixilǝrgǝ ohxax Hudaning bǝrgǝn wǝⱨiysigǝ pǝrwayim pǝlǝk dǝp yüriweridu.\f*   
\m
\v 13 Wǝ Rǝb mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Muxu hǝlⱪ aƣzi bilǝn Manga yeⱪinlaxⱪanda,  
\m Tili bilǝn Meni ⱨɵrmǝtligǝndǝ,  
\m Biraⱪ ⱪǝlbi bolsa Mǝndin yiraⱪ turƣaqⱪa,  
\m Mǝndin bolƣan ⱪorⱪuxi bolsa, pǝⱪǝt insan balisining pǝtiwaliridinla bolidu, halas;\f □ \fr 29:13 \ft \+bd «Muxu hǝlⱪ aƣzi bilǝn Manga yeⱪinlaxⱪanda... ⱪǝlbi bolsa Mǝndin yiraⱪ turƣaqⱪa, Mǝndin bolƣan ⱪorⱪuxi bolsa, pǝⱪǝt insan balisining pǝtiwaliridinla bolidu, halas»\+bd* — «Mat.» 15:7-9, «Mar.» 7:6-7ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 29:13 \xt Mat. 15:8; Mar. 7:6\x*   
\m
\v 14 Xunga mana, Mǝn muxu hǝlⱪ arisida yǝnǝ bir karamǝt kɵrsitimǝn;  
\m Karamǝt bir ixni karamǝt bilǝn ⱪilimǝn;  
\m Xuning bilǝn ularning danixmǝnlirining danaliⱪi yoⱪilidu;  
\m Ularning aⱪillirining ǝⱪilliri yoxurunuwalƣan bolidu». \f □ \fr 29:14 \ft \+bd «Xunga mana, Mǝn muxu hǝlⱪ arisida yǝnǝ bir karamǝt kɵrsitimǝn; karamǝt bir ixni karamǝt bilǝn ⱪilimǝn»\+bd* — Huda ularƣa sǝwr-taⱪǝt bilǝn yǝnǝ bir pursǝt bǝrmǝkqi. Bu pursǝtning nemǝ ikǝnliki eniⱪ tilƣa elinmiƣan. Biraⱪ bu yǝrdǝ deyilgǝn sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda bu karamǝtning «Asuriyǝdin ⱪutulux» degǝn mɵjizidin birnǝqqǝ ⱨǝssǝ yuⱪiriliⱪi, ajayibliⱪi, karamǝtliki wǝ tilsimatliⱪi bar boluxi mumkin. Biz yǝnǝ xundaⱪ dǝp ⱪaraymizki, Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr muxu ixni kitabining ⱪalƣan ⱪismida bizgǝ eytip beridu; oⱪurmǝnlǝrning ɵzi uni oⱪup qüxinǝlǝydu. \+bd «Xuning bilǝn ularning danixmǝnlirining danaliⱪi yoⱪilidu; ularning aⱪillirining ǝⱪilliri yoxurunuwalƣan bolidu»\+bd* — Hudaning ixligǝn muxu karamitining nǝtijisi dunyadiki «danixmǝnlik»ni ɵz-ɵzidin hijil ⱪilidu. «1Kor.» 1:19ni kɵrüng. 
\fp  ««Aⱪillarning ǝⱪilliri» yoxuruniwalidu» — demǝk, ularning ǝⱪli ⱨeq ǝsⱪatmaydu ⱨǝm baxⱪilar aldida kɵrünüxkǝ hijil bolidu.\f*  \x + \xo 29:14 \xt Yǝr. 49:7; Ob. 8; Mat. 11:25; 1Kor. 1:19\x*   
\b  
\m  
\s1 Qong ɵzgirixlǝr  
\m
\v 15 Ɵzining pükkǝn niyǝtlirini Pǝrwǝrdigardin yoxurux üqün astin yǝrgǝ kiriwalƣan,  
\m Ɵz ixlirini ⱪarangƣuluⱪta ⱪilidiƣan,  
\m Wǝ «Bizni kim kɵridu» wǝ «Kim bizni bilgǝn» degǝnlǝrgǝ way!\x + \xo 29:15 \xt Zǝb. 94:7\x*   
\m
\v 16 Aⱨ, silǝrning tǝtürlükünglar!  
\m Sapalqini seƣiz layƣa ohxatⱪili bolamdu?  
\m Xundaⱪla ix ɵzini Ixligüqigǝ: «U meni ixlimigǝn»,  
\m Yaki xǝkillǝndürülgǝn ɵzini Xǝkillǝndürgüqigǝ: «Uning ǝⱪli yoⱪ» desǝ bolamdu?!\x + \xo 29:16 \xt Yǝx. 45:9\x*   
\m
\v 17 Qünki ⱪisⱪa waⱪit iqidila, Liwan mewilik baƣƣa aylandurulmamdu?  
\m Mewilik baƣ bolsa orman ⱨesablanmamdu?\f □ \fr 29:17 \ft \+bd «Liwan mewilik baƣƣa aylandurulmamdu? Mewilik baƣ bolsa orman ⱨesablanmamdu?»\+bd* — Liwan kona zamanlardin tartip ormanliri bilǝn dangⱪi qiⱪⱪan rayon bolup kǝlgǝn. Muxu orman bilǝn uning «mewilik baƣ»lirining rolliri almaxturulƣan bolsa, undaⱪta yuⱪiri orunda turƣanlar yaki tǝkǝbburlar pǝs (biraⱪ yǝnila yahxi wǝ mewǝ beridiƣan) orunƣa bekitilidu wǝ kǝmtǝrlǝr bolsa yuⱪiri orunƣa ⱪoyulidu, demǝkqi. Ⱪandaⱪla bolmisun, nurƣun kixilǝrning orunlirida almixix yüz beridu.\f*   
\m
\v 18 Xu künidǝ gaslar xu yɵgimǝ kitabning sɵzlirini anglaydiƣan,  
\m Ⱪariƣular zulmǝt ⱨǝm ⱪarangƣuluⱪtin qiⱪip kɵzliri kɵridiƣan bolidu;\x + \xo 29:18 \xt Mat. 11:5\x*   
\m
\v 19 Mɵminlǝr bolsa Pǝrwǝrdigardin tehimu hursǝn bolidu;  
\m Insanlar arisidiki miskinlǝr Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqidin xadlinidu.   
\m
\v 20 Rǝⱨimsiz bolƣuqi yoⱪaydu,  
\m Mazaⱪ ⱪilƣuqi ƣayib bolidu;  
\m Ⱪǝbiⱨlik pursitini kütidiƣanlarning ⱨǝmmisi ⱨalak ⱪilinidu;   
\m
\v 21 Mana \add muxundaⱪ adǝmlǝr\add* adǝmni bir sɵz üqünla jinayǝtqi ⱪilidu,  
\m Dǝrwazida turup rǝzillikkǝ tǝnbiⱨ bǝrgüqi üqün tuzaⱪ tǝyyarlap ⱪoyidu,  
\m Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning dǝwasini sǝwǝbsiz bikar ⱪiliwetidu.\f □ \fr 29:21 \ft \+bd «(Ular) dǝrwazida turup rǝzillikkǝ tǝnbiⱨ bǝrgüqi üqün tuzaⱪ tǝyyarlap ⱪoyidu»\+bd* — xǝⱨǝr dǝrwazisi sot ⱪilidiƣan jay idi.\f*  \x + \xo 29:21 \xt Am. 5:10\x*   
\m
\v 22 Xunga Ibraⱨim üqün bǝdǝl tɵlǝp ⱪutⱪuzƣan Pǝrwǝrdigar Yaⱪupning jǝmǝti toƣruluⱪ mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Ⱨazir bolsa Yaⱪup hijilliⱪⱪa ⱪalmaydu,  
\m Ⱨazir bolsa u tit-tit bolup qirayi tatirip kǝtmǝydu;\f □ \fr 29:22 \ft \+bd Xunga Ibraⱨim üqün bǝdǝl tɵlǝp ⱪutⱪuzƣan Pǝrwǝrdigar Yaⱪupning jǝmǝti toƣruluⱪ mundaⱪ dǝydu: — «Ⱨazir bolsa Yaⱪup hijilliⱪⱪa ⱪalmaydu, ⱨazir bolsa u tit-tit bolup qirayi tatirip kǝtmǝydu»\+bd* — demǝk: — 
\fp  (1) «Yaⱪup ɵz pǝrzǝntliri (jǝmǝti) toƣrisida hijil bolmaydu». Yaⱪup ⱨayat waⱪtida ɵzining on ikki oƣlining ⱪilmixliridin naⱨayiti hijil bolup yürǝtti («Yar.» 34-babni kɵrüng). Andin Yaⱪup keyinki dǝwrdǝ pǝrzǝntlirining ⱪilƣanlirini kɵrgǝn bolsa, tehimu hijil bolƣan bolatti! Biraⱪ «ⱨazir bolsa» (kǝlgüsidǝ) adil, ⱨǝⱪⱪaniy, sap dilliⱪ «yengidin tuƣulƣan», yengi bir pǝrzǝnti, yengi bir Israil wujudⱪa kelidu; Yaⱪup (tirilgǝn waⱪtida) ulardin ⱨeq hijil bolmaydu, ǝlwǝttǝ. 
\fp  (2) «Uning qirayi tatirip kǝtmǝydu» — Ɵz oƣullirining bir-birigǝ ⱨǝsǝthor bolƣanliⱪi tüpǝylidin Yaⱪup kɵp japa tartⱪan. U Yüsüpni «ɵltürülgǝn» dǝp uzun yillar matǝm tutⱪan, andin ǝng yahxi kɵridiƣan Binyaminni «yoⱪap kǝtti» dǝp ǝnsirǝp ɵlǝy dǝp ⱪalƣan. Biraⱪ ɵz pǝrzǝntliri toƣrisida ǝnsirǝxning ⱨajiti yoⱪ — qünki «ⱨazir bolsa» ⱨǝrbiri Hudaning baxpanaⱨida aman-esǝn mǝnggü turidu, xundaⱪla bir-biri bilǝn inaⱪ ɵtüxidu.\f*   
\m
\v 23 Qünki \add Yaⱪup\add* ⱪolumning ixligǝn ǝmili bolƣan, ɵz arisida turƣan ǝwladlirini kɵrgǝn waⱪtida,  
\m Ular namimni muⱪǝddǝs dǝp uluƣlaydiƣan,  
\m Yaⱪupning Muⱪǝddǝs Bolƣuqisini pak-muⱪǝddǝs dǝp bilidiƣan,  
\m Israilning Hudasidin ⱪorⱪidiƣan bolidu.\f □ \fr 29:23 \ft \+bd «Yaⱪup ⱪolumning ixligǝn ǝmili bolƣan, ɵz arisida turƣan ǝwladlirini kɵrgǝn waⱪtida...»\+bd* — muxu 22-24-ayǝttǝ ⱨǝm Yaⱪupning ɵzini (Israilni) ⱨǝm uning ǝwladlirini (Israillarni) kɵrsitidu. Yaⱪupning ɵzi ularni kɵrüx üqün ɵlümdin tirilixi kerǝk, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 24 Roⱨi ezip kǝtkǝnlǝr yorutulidiƣan,  
\m Ⱪaⱪxap yürgǝnlǝr nǝsiⱨǝt-bilim ⱪobul ⱪilidiƣan bolidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 30
\s1 Misir bilǝn ittipaⱪlixix — Hudaƣa tayanmasliⱪtur  
\m
\v 1 «Asiy oƣullarning ǝⱨwaliƣa way!» — dǝydu Pǝrwǝrdigar,  
\m — «Ular pilanlarni tüzmǝkqi, biraⱪ Mǝndin almaydu;  
\m Ular mudapiǝ tosuⱪini bǝrpa ⱪilidu,  
\m Biraⱪ u Mening Roⱨim ǝmǝs;  
\m Xundaⱪ ⱪilip ular gunaⱨi üstigǝ gunaⱨ ⱪoxuwalidu.   
\m
\v 2 Ular Mǝndin ⱨeq sorimayla Misirƣa yol aldi;  
\m Pirǝwnning ⱪaniti astidin panaⱨ izdǝp,  
\m Misirning sayisigǝ ixinip tayinidu yǝnǝ!   
\m
\v 3 Qünki Pirǝwnning ⱪaniti bolsa silǝrni yǝrgǝ taxlap lǝt ⱪilidu.  
\m Misirning sayisigǝ ixinip tayinix silǝrgǝ bax ⱪetimqiliⱪ bolidu.   
\m
\v 4 Pirǝwnning ǝmirliri Zoan xǝⱨiridǝ bolsimu,  
\m Uning ǝlqiliri Ⱨanǝs xǝⱨirigǝ ⱨǝrdaim kelip tursimu, \f □ \fr 30:4 \ft \+bd «Pirǝwnning ǝmirliri Zoan xǝⱨiridǝ bolsimu, uning ǝlqiliri Ⱨanǝs xǝⱨirigǝ ⱨǝrdaim kelip tursimu,...»\+bd* — xu qaƣlarda Misir yengi bir padixaⱨ, yǝni Pirǝwn Xabakoning ⱪol astida küqlük, ittipaⱪlaxⱪan bir dɵlǝtkǝ aylanƣanidi. Zoan wǝ Ⱨanǝsning Misirning ikki tǝripidǝ boluxi dɵlǝtning küqlük birlikini tǝkitlǝydu.\f*   
\m
\v 5 Awam ⱨǝmmisi ɵzigǝ paydisi bolmaydiƣan,  
\m Ⱨeq yardimi wǝ paydisi tǝgmǝydiƣan,  
\m Bǝlki lǝt ⱪilip yǝrgǝ taxlaydiƣan,  
\m Ⱨǝtta rǝswa ⱪilidiƣan bir hǝlⱪtin nomus ⱪilidiƣan bolidu. \x + \xo 30:5 \xt Yǝr. 2:36\x*   
\b  
\m  
\s1 Yük artilip Misirƣa mengixⱪa tǝyyarlanƣan biqarǝ ulaƣlar!  
\m
\v 6 Nǝgǝwdiki ulaƣlar toƣrisida yüklǝngǝn wǝⱨiy: —  
\m Ular japaliⱪ, dǝrd-ǝlǝmlik zemindin ɵtidu;  
\m Xu yǝrdin qixi xirlar wǝ ǝrkǝk xirlar,  
\m Qar yilan wǝ wǝⱨxiy uqar yilanmu qiⱪidu;  
\m Ular bayliⱪlirini exǝklǝrning dümbisigǝ,  
\m Gɵⱨǝrlirini tɵgǝ lokkiliriƣa yüklǝp,  
\m Ɵzlirigǝ ⱨeq payda yǝtküzmǝydiƣan bir hǝlⱪning yeniƣa kɵtürüp baridu. \f □ \fr 30:6 \ft \+bd «Nǝgǝwdiki ulaƣlar toƣrisida yüklǝngǝn wǝⱨiy»\+bd* — Nǝgǝw bolsa Yǝⱨudaning jǝnubi ⱪismi bolup, pütünlǝy dǝⱨxǝtlik qɵl-bayawan. Misirƣa mangidiƣan bir yol Nǝgǝwdin ɵtidu. \+bd «...yüklǝngǝn wǝⱨiy»\+bd* — muxu bexarǝtning temisi bilǝn Yǝxaya qaⱪqaⱪ ⱪilidu. «Wǝⱨiy»ning ibraniy tilida «yük» degǝn yǝnǝ bir mǝnisi bar. Xuning bilǝn temini yǝnǝ «Nǝgǝwdiki ulaƣlarning yüki» — deyixkǝ bolidu. Ulaƣlar ǝlqilǝrning ɵzini ⱨǝm nurƣun mal-mülük, ⱨǝdiyilǝrni kɵtürüp Misirƣa baridiƣan japaliⱪ yolda mengip ⱨerip ketidu. Lekin Misir bilǝn bolidiƣan «ittipaⱪ» ⱨeqnemigǝ ǝrzimigǝqkǝ, ularning yoli bikarƣa ketidu. Yǝxaya biqarǝ ulaƣlarƣa ⱨesdaxliⱪ bildürgini bilǝn ǝlqilǝrgǝ ⱨeqⱪandaⱪ ⱨesdaxliⱪ bildürmǝydu! \+bd «Ular japaliⱪ, dǝrd-ǝlǝmlik zemindin ɵtidu...»\+bd* — ⱪiziⱪ yeri xuki, Misirƣa adǝttǝ mangidiƣan yol Nǝgǝwdin ǝmǝs, bǝlki Filistiyǝdin ɵtidu. Nǝgǝwdin mangidiƣan yol naⱨayiti japaliⱪtur. Nemixⱪa muxu yol bilǝn mangidikin? Ⱨɵkümranlar mǝⱪsǝt-pilanlirini Filistiyǝdin yaki ɵz hǝlⱪidin mǝhpiy saⱪlax üqün bolsa kerǝk. Ⱪiziⱪ ix xuki, Israil Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Misirdin ⱪutⱪuzulup qiⱪip, dǝl xu yol bilǝn Ⱪanaanƣa (Pǝlǝstingǝ) kǝlgǝn. Yǝxaya kinayilik bilǝn ulardin, silǝr Misirdin ⱪutⱪuzulƣandin keyin yǝnǝ axu yǝrgǝ «kǝlgǝn izinglar bilǝn ⱪaytip» yardǝm soraxⱪa rast baramsilǝr? — dǝp sorimaⱪqi.\f*   
\m
\v 7 Misir!? Ularning yardimi bikar ⱨǝm ⱪuruⱪtur!  
\m Xunga Mǝn uni: «Ⱨeqnemini ⱪilip bǝrmǝydiƣan Raⱨab» dǝp atiƣanmǝn. \f □ \fr 30:7 \ft \+bd «Mǝn uni: «Ⱨeqnemini ⱪilip bǝrmǝydiƣan Raⱨab» dǝp atiƣanmǝn»\+bd* — «Raⱨab» Misirning baxⱪa bir ismi, mǝnisi «ⱨakawurluⱪ», «ⱨali üstünlük».\f*   
\b  
\m  
\s1 Ixǝnmǝslikning aⱪiwiti  
\m
\v 8 — Əmdi bu sɵzning kǝlgüsi zamanlar üqün,  
\m Guwaⱨliⱪ süpitidǝ ǝbǝdil’ǝbǝdgǝ turuwerixi üqün,  
\m Ⱨazir berip buni ⱨǝm tax tahtiƣa ⱨǝm yɵgimǝ kitabⱪa yezip ⱪoyƣin.\f □ \fr 30:8 \ft \+bd «...Ⱨazir berip buni ⱨǝm tax tahtiƣa ⱨǝm yɵgimǝ kitabⱪa yezip ⱪoyƣin»\+bd* — «buni» bizning ⱪariximizqǝ, yuⱪiriⱪi 6-7-ayǝttiki bexarǝtni kɵrsitidu. Bǝzi alimlar «buni» 8-14-ayǝtlǝrning mǝzmuni dǝp ⱪaraydu.\f*   
\m
\v 9 Qünki bular bolsa asiy bir hǝlⱪ,  
\m Naǝⱨli oƣullar,  
\m Pǝrwǝrdigarning Tǝwrat-tǝrbiyisini anglaxni halimaydiƣan oƣullardur.\f □ \fr 30:9 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning Tǝwrat-tǝrbiyisi»\+bd* — «Tǝwrat» bolsa «tǝrbiyǝ», «nǝsiⱨǝt», «yolyoruⱪ» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\m
\v 10 Ular aldin kɵrgüqilǝrgǝ: — «Wǝⱨiyni kɵrmǝnglar!»,  
\m Wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ: «Bizgǝ toƣra bexarǝtlǝrni kɵrsǝtmǝnglar;  
\m Bizgǝ adǝmni azadǝ ⱪilidiƣan, yalƣan bexarǝtlǝrni kɵrsitinglar;\f □ \fr 30:10 \ft \+bd «aldin kɵrgüqilǝr»\+bd* — adǝttǝ Hudaning sɵzini ƣayibanǝ kɵrünüxlǝr arⱪiliⱪ bilip qüxinidiƣan ⱨǝm ularni baxⱪilarƣa qüxǝndürüp beridiƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrdur.\f*   
\m
\v 11 Sǝnlǝr \add durus\add* yoldin qiⱪix,  
\m Toƣra tǝriⱪidin ayrilix!  
\m Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqini aldimizdin yoⱪ ⱪilix!» — dǝydu.\f □ \fr 30:11 \ft \+bd «Sǝnlǝr durus yoldin qiⱪix, toƣra tǝriⱪidin ayrilix! Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqini aldimizdin yoⱪ ⱪilix!»\+bd* — muxu sɵzlǝr ularning demǝkqi bolƣan asasliⱪ sɵzliri, yaki alliⱪaqan degǝn sɵzlǝrning tüp mǝnisidur.\f*   
\m
\v 12 — Əmdi Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Qünki silǝr muxu hǝwǝrni qǝtkǝ ⱪeⱪip,  
\m Zulumni yɵlǝnqük ⱪilip, burmilanƣan yolƣa tayanƣininglar tüpǝylidin,   
\m
\v 13 Xunga muxu ⱪǝbiⱨlik silǝrgǝ egiz tamning bir yeriⱪidǝk bolidu,  
\m Tam pultiyip ⱪalƣanda, u biraⱪla uni qeⱪiwetidu;\x + \xo 30:13 \xt Yǝx. 29:5\x*   
\m
\v 14 Huddi sapal qinǝ ⱨeq ayimay qeⱪiwetilgǝndǝk U uni qeⱪiwetidu;  
\m Uningdin ⱨǝtta oqaⱪtin qoƣ alƣudǝk,  
\m Baktin su usⱪudǝk birǝr parqisimu ⱪalmaydu».\f □ \fr 30:14 \ft \+bd «Huddi sapal qinǝ ⱨeq ayimay qeⱪiwetilgǝndǝk u uni (tamni) qeⱪiwetidu»\+bd* — tam qaⱪⱪuqini Hudaning Ɵzi dǝp ⱪaraymiz. Tamda pǝyda bolƣan yeriⱪ bolsa Israilning ⱪǝbiⱨlikidur (13-ayǝtnimu kɵrüng). Adǝmning gunaⱨi ɵzini iqidin (yeriⱪ tamni wǝyran ⱪilƣandǝk) wǝyran ⱪilidu; uning üstigǝ, Hudaning jazalixi uningƣa qüxüx bilǝn u tehimu tügixidu.\f*  \x + \xo 30:14 \xt Yǝr. 19:11\x*   
\m
\v 15 Xunga Rǝb Pǝrwǝrdigar, Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Yenimƣa towa bilǝn ⱪaytip kelip aram tapisilǝr, ⱪutⱪuzulisilǝr;  
\m Hatirjǝmliktǝ ⱨǝm aman-esǝnliktǝ küq alisilǝr!»,  
\m — Biraⱪ silǝr rǝt ⱪilƣansilǝr.\f □ \fr 30:15 \ft \+bd «Yenimƣa towa bilǝn ⱪaytip kelip aram tapisilǝr, ⱪutⱪuzulisilǝr; hatirjǝmliktǝ ⱨǝm aman-esǝnliktǝ küq alisilǝr!»\+bd* — muxu sɵz Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning bexarǝtlirining jǝwⱨiri.\f*   
\m
\v 16 Silǝr: — «Yaⱪ, biz atlarƣa minip ⱪaqimiz» — dedinglar,  
\m Xunga silǝr rast ⱪaqisilǝr!  
\m Wǝ «Biz qapⱪur ulaƣlarƣa minip ketimiz» — dedinglar;  
\m — Xunga silǝrni ⱪoƣliƣuqilarmu qapⱪur bolidu.   
\m
\v 17 Minginglar birining wǝⱨimisidin ⱪaqisilǝr;  
\m Bǝxining wǝⱨimisidǝ \add ⱨǝmminglar\add* ⱪaqisilǝr;  
\m Ⱪeqip, taƣ üstidiki yeganǝ bayraⱪ hadisidǝk,  
\m Dɵng üstidiki tuƣdǝk ⱪalisilǝr. \f □ \fr 30:17 \ft \+bd «Minginglar birining wǝⱨimisidin ⱪaqisilǝr; bǝxining wǝⱨimisidǝ ⱨǝmminglar ⱪaqisilǝr»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝr Tǝwrattiki «Law.» 26:8-ayǝttǝ Hudaning mundaⱪ wǝdisini hatiriligǝn: «(Manga tayanƣan bolsanglar) bǝxinglar yüz (adǝm)ni, yüzünglar bir tümǝnni ⱪoƣliwetisilǝr». Əmdiki ǝⱨwal buning ǝksiqǝ. \+bd «Taƣ üstidiki bayraⱪ... dɵng üstidiki... tuƣ»\+bd* — (1) demǝk, ⱪalƣan adǝmlǝr naⱨayiti az. (2) muxu ikki nǝrsǝ (bayraⱪ wǝ tuƣ) adǝttǝ urux ⱪilƣanda ixlitilidu; uruxtiki bir tǝrǝp mǝƣlup bolsa muxu nǝrsilǝr taxlinip ⱪalidu; ƣǝlibǝ ⱪilsa ular elip ketilidu; xunga ular muxu yǝrdǝ mǝƣlubiyǝtnimu bildüridu.\f*  \x + \xo 30:17 \xt Yǝx. 17:6; 24:6,13\x*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning kütkǝn ümidi •••• Uning ahirⱪi pilanliri — parlaⱪ kelǝqǝk  
\m
\v 18 Wǝ xunga silǝrgǝ meⱨir-xǝpⱪǝt kɵrsitimǝn dǝp, Pǝrwǝrdigar kütidu;  
\m Xunga U silǝrgǝ rǝⱨim ⱪilimǝn dǝp ornidin ⱪozƣilidu;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝt qiⱪarƣuqi Hudadur;  
\m Uni kütkǝnlǝrning ⱨǝmmisi bǝhtliktur!\f □ \fr 30:18 \ft \+bd «Wǝ xunga silǝrgǝ meⱨir-xǝpⱪǝt kɵrsitimǝn dǝp, Pǝrwǝrdigar kütidu; xunga U silǝrgǝ rǝⱨim ⱪilimǝn dǝp ornidin ⱪozƣilidu... Uni kütkǝnlǝrning ⱨǝmmisi bǝhtliktur!»\+bd* — muxu ayǝt bǝlkim kitabning adǝmni ǝng ⱨǝyran ⱪalduridiƣan yǝrliridin biridur. Nemixⱪa Israilning kajliⱪi, Hudaning ⱪattiⱪ jazalixi tǝswirlǝngǝndin keyin ayǝt «xunga» bilǝn baxlinidu? Hudaning Israilni ⱪattiⱪ jazaliƣini bilǝn u ǝng ahirda ularƣa naⱨayiti kɵp rǝⱨimdilliⱪ kɵrsǝtmǝkqi. Yuⱪiriⱪi jazalar bǝlkim Israilning «ⱪaldisi»ni Hudaning nijatini ⱪobul ⱪilixⱪa tǝyyarlaydu. «Xunga» Huda buni sǝwr-taⱪǝt bilǝn kütidu.\f*  \x + \xo 30:18 \xt Zǝb. 2:12; 34:8; Pǝnd. 16:20; Yǝr. 17:7\x*   
\m
\v 19 Qünki halayiⱪ yǝnila Zionda, yǝni Yerusalemda turidu;  
\m Xu qaƣda silǝr yǝnǝ ⱨeq yiƣlimaysilǝr;  
\m Kɵtürgǝn nalǝngdǝ U Ɵzini sanga intayin xǝpⱪǝtlik kɵrsitidu;  
\m U nalǝngni anglisila, jawab beridu.   
\m
\v 20 Rǝb silǝrgǝ nan üqün müxküllükni,  
\m Su üqün azab-oⱪubǝtni bǝrsimu,  
\m Xu qaƣda sening Ustazing yǝnǝ yoxuruniwǝrmǝydu,  
\m Bǝlki kɵzüng Ustazingni kɵridu;\f □ \fr 30:20 \ft \+bd «sening Ustazing»\+bd* — muxu yǝrdǝ bu sɵz yaki (kɵplük xǝklidǝ) «ustazliring» yaki (birlik xǝklidǝ) «ustazing» mǝnisidǝ ixlitilgǝn. Aldi-kǝynidiki sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda, «ustaz» bolsa kerǝk. «Ɵzini yoxurƣan» «Ustazing»ning kim ikǝnlikini qüxinix üqün muxu ayǝtni 8-bab, 17-ayǝt bilǝn selixturung.\f*   
\m
\v 21 Silǝr ong tǝrǝpkǝ burulsanglar,  
\m Yaki sol tǝrǝpkǝ burulsanglar,  
\m Ⱪuliⱪing kǝyningdin: —  
\m «Yol mana muxu, uningda menginglar!» degǝn bir awazni anglaysǝn.   
\m
\v 22 Xu qaƣda silǝr oyulƣan mǝbudliringlarƣa berilgǝn kümüx ⱨǝlgǝ,  
\m Ⱪuyma mǝbudliringlarƣa berilgǝn altun ⱨǝlgimu daƣ tǝgküzisilǝr;  
\m Silǝr ularni adǝt latisini taxliƣandǝk taxliwetip: —  
\m «Neri tur» — dǝysilǝr.   
\m
\v 23 U sǝn teriydiƣan uruⱪung üqün yamƣur ǝwǝtidu;  
\m Yǝrdin qiⱪidiƣan axliⱪ-mǝⱨsulat ⱨǝm küq-ⱪuwwǝtlik ⱨǝm mol bolidu;  
\m Xu küni malliring kǝng-azadǝ yaylaⱪlarda yaylaydu;   
\m
\v 24 Yǝr ⱨǝydigǝn kala wǝ exǝklǝr bolsa,  
\m Gürjǝk wǝ ara bilǝn soruƣan, tuzlanƣan ⱨǝlǝp yǝydu.   
\m
\v 25 Qong ⱪirƣinqiliⱪ bolƣan küni,  
\m Yǝni munarlar ɵrülgǝn küni,  
\m Ⱨǝrbir uluƣ taƣda wǝ ⱨǝrbir egiz dɵngdǝ bolsa,  
\m Ənⱨarlar wǝ eriⱪlar bolidu.\f □ \fr 30:25 \ft \+bd «Qong ⱪirƣinqiliⱪ bolƣan küni, yǝni munarlar ɵrülgǝn küni...»\+bd* — ⱪaysi ⱪirƣinqiliⱪning bolƣanliⱪi, ⱪaysi munarlarning ɵrülgǝnliki muxu yǝrdǝ deyilmidi. Ⱪandaⱪla bolmisun, muxu ixlar jismaniy ⱨǝm roⱨiy düxmǝnlǝrning yoⱪitilixini bildüridu; muxu ixlar ahirⱪi zamanlarda yüz berixi mumkin. \+bd «ǝnⱨar»\+bd* — kiqik eriⱪ.\f*   
\m
\v 26 Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪining jaraⱨitini tangidiƣan,  
\m Ularning ⱪamqa yarisini saⱪaytⱪan xu künidǝ,  
\m Ay xolisi ⱪuyax nuridǝk bolidu,  
\m Ⱪuyax nuri bolsa yǝttǝ ⱨǝssǝ küqlük bolidu,  
\m Yǝni yǝttǝ kündiki nurƣa barawǝr bolidu. \f □ \fr 30:26 \ft \+bd «Ɵz hǝlⱪining jaraⱨiti»\+bd* — yaki «Ɵz hǝlⱪining sunƣan yerini».\f*   
\b  
\m  
\s1 Asuriyǝ ⱨujum ⱪilmaydu — •••• Ularning üstigǝ qüxidiƣan jaza  
\m
\v 27 Mana, Pǝrwǝrdigarning nami yiraⱪtin kelidu,  
\m Uning ⱪǝⱨri yalⱪunlinip,  
\m Ⱪoyuⱪ is-tütǝkliri kɵtürülidu;  
\m Lǝwliri ƣǝzǝpkǝ tolup,  
\m Tili yutuwalƣuqi yanƣin ottǝk bolidu.   
\m
\v 28 Uning nǝpǝsi huddi texip boyunƣa yetidiƣan kǝlkündǝk bolidu,  
\m Xuning bilǝn U ǝllǝrni bimǝnilikni yoⱪatⱪuqi ƣǝlwir bilǝn tasⱪaydu,  
\m Xundaⱪla hǝlⱪ-millǝtlǝrning aƣziƣa ularni azduridiƣan yügǝn salidu.\f □ \fr 30:28 \ft \+bd «Uning nǝpǝsi huddi texip boyunƣa yetidiƣan kǝlkündǝk bolidu»\+bd* — yuⱪiriⱪi 8-bab, 8-ayǝt bilǝn selixturung. Asuriyǝ Israilƣa ⱪandaⱪ ⱪilƣan bolsa, Pǝrwǝrdigarmu ularƣa (asuriylǝrgǝ) xundaⱪ ⱪilidu. \+bd «bimǝnilik bimǝnilikni yoⱪatⱪuqi ƣǝlwir»\+bd* — «bimǝnilik» bǝlkim butlarƣa ixinip-tayinixni kɵrsitidu. \+bd «U (Pǝrwǝrdigar) .... xundaⱪla hǝlⱪ-millǝtlǝrning aƣziƣa ularni azduridiƣan yügǝn salidu»\+bd* — Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib tutuwalƣan ǝsirlirining aƣziƣa yügǝn selip, ularni axundaⱪ rǝⱨimsiz yol bilǝn elip mangatti. Muxu yǝrdǝ Asuriyǝdin baxⱪa ǝllǝrning tilƣa elinixi, bexarǝtning ⱨǝm xu qaƣdiki Asuriyǝni ⱨǝm ahirⱪi zamandiki «ahirⱪi urux»ni kɵrsitidiƣanliⱪini qüxǝndürsǝ kerǝk. Undaⱪ bolsa Asuriyǝ padixaⱨi yǝnǝ ahirⱪi zamandiki dǝjjalƣa wǝkillik ⱪilidu yaki «bexarǝtlik rǝsim» bolidu.\f*  \x + \xo 30:28 \xt Yǝx. 8:8\x*   
\m
\v 29 Muⱪǝddǝs bir ⱨeyt ɵtküzülgǝn keqidikidǝk, kɵnglünglardin nahxa urƣup qiⱪidu,  
\m Israilƣa uyultax bolƣan Pǝrwǝrdigarning teƣiƣa nǝy nawasi bilǝn qiⱪⱪan birsining huxalliⱪidǝk, kɵnglünglar huxal bolidu.   
\m
\v 30 Pǝrwǝrdigar ⱨǝywǝtlik awazini yangritidu;  
\m U ⱪayniƣan ⱪǝⱨri, yutuwalƣuqi yalⱪunluⱪ ot, güldürmamiliⱪ yamƣur, boran-xawⱪun, mɵldürlǝr bilǝn Ɵz bilikini sozup kɵrsitidu.   
\m
\v 31 Qünki Pǝrwǝrdigarning awazi bilǝn Asuriyǝ yanjilidu,  
\m — Baxⱪilarni urux tayiⱪi \add bolƣan Asuriyǝ\add* yanjilidu!\f □ \fr 30:31 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning awazi bilǝn Asuriyǝ yanjilidu, — baxⱪilarni urux tayiⱪi bolƣan Asuriyǝ yanjilidu!»\+bd* — Asuriyǝning Hudaning tayiⱪi ikǝnliki 10:5-ayǝttǝ kɵrsitilgǝn. 
\fp  «Baxⱪilarni urux tayiⱪi (bolƣan Asuriyǝ) yanjilidu!» degǝnning baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «U (Pǝrwǝrdigar) uni (Asuriyǝni) tayaⱪ bilǝn uridu».\f*   
\m
\v 32 Wǝ Pǝrwǝrdigar tǝyyarliƣan kaltǝk bilǝn ⱨǝr ⱪetim uni urƣanda,  
\m Buningƣa daplar ⱨǝm qiltarlar tǝngkǝx ⱪilinidu;  
\m U ⱪolini oynitip zǝrb ⱪilip uning bilǝn kürǝx ⱪilidu.   
\m
\v 33 Qünki Tofǝt ⱪǝdimdin tartip tǝyyar turƣanidi;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, padixaⱨ üqün tǝyyarlanƣan;  
\m \add Pǝrwǝrdigar\add* uni qongⱪur ⱨǝm kǝng ⱪilƣan;  
\m Otunliri kɵp yalⱪunluⱪ bir gülhan bar,  
\m Pǝrwǝrdigarning nǝpǝsi bolsa günggürt eⱪimidǝk uni tutaxturidu. \f □ \fr 30:33 \ft \+bd «Tofǝt»\+bd* — Yerusalem sirtidiki, ǝhlǝt kɵydüridiƣan bir jilƣa. U yǝnǝ «Ge-Hinnom» — «Ⱨalakǝt jilƣisi» dǝp atilip dozaⱪning küqlük bir simwoli bolidu (ǝrǝbqǝ «jǝⱨǝnnǝm» degǝn sɵz dǝl bu «Ge-Hinnom»din kǝlgǝn). \+bd «Bǝrⱨǝⱪ, padixaⱨ üqün tǝyyarlanƣan; Pǝrwǝrdigar uni qongⱪur ⱨǝm kǝng ⱪilƣan, otunliri kɵp yalⱪunluⱪ bir gülhan bar...»\+bd* — demǝk, Asuriyǝ padixaⱨi Yǝⱨudaƣa ⱪarxi yürüx ⱪilƣanda, ɵzi üqün tǝyyarlanƣan «jǝsǝtni kɵydürüx» gulhaniƣa ⱪarap mengiwatatti.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 31
\s1 Misir bilǝn ittipaⱪlaxmanglar! •••• Huda Ɵzi Asuriyǝni yiⱪitidu  
\m
\v 1 — Yardǝm izdǝp Misirƣa barƣanlarning ⱨaliƣa way!  
\m Ular atlarƣa tayinip,  
\m Kɵp bolƣanliⱪidin jǝng ⱨarwiliriƣa,  
\m Intayin küqlük bolƣanliⱪidin atliⱪ ǝskǝrlǝrgǝ ixinip kǝtti!  
\m Biraⱪ Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqiƣa ⱪarimaydu,  
\m Pǝrwǝrdigarni izdimǝydu.\x + \xo 31:1 \xt Zǝb. 20:7; 33:16-17; Pǝnd. 21:31; Yǝr. 17:5\x*   
\m
\v 2 Biraⱪ Umu danadur!  
\m U külpǝt elip kelidu,  
\m Degǝnlirini ⱪayturuwalmaydu;  
\m U buzuⱪlarning jǝmǝtigǝ,  
\m Xundaⱪla ⱪǝbiⱨlik ⱪilƣuqilarƣa yardǝmdǝ bolƣanlarƣa ⱪarxi ornidin ⱪozƣilidu.\f □ \fr 31:2 \ft \+bd «Biraⱪ Umu danadur!»\+bd* — «Umu» degǝn sɵz kinayilik, ⱨǝjwiy gǝp: «Sǝn Israil bǝk ǝkillik, xundaⱪ ǝmǝsmu? Lekin \+bd Umu\+bd* (Hudamu) danaliⱪƣu!» degǝndǝk. Israilning ⱨeq danaliⱪi yoⱪ idi.\f*   
\m
\v 3 Misirliⱪlar Tǝngri ǝmǝs, adǝmlǝr halas;  
\m Ularning atliri bolsa roⱨtin ǝmǝs, ǝttin halas;  
\m Pǝrwǝrdigar bolsa ⱪolini uzartidu,  
\m Yardǝm bǝrgüqi bolsa putlixidu;  
\m Yardǝm berilgüqi bolsa yiⱪilidu;  
\m Ular ⱨǝmmisi biraⱪla yoⱪilidu.   
\m
\v 4 Qünki Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ degǝn: —  
\m «Owni tutuwalƣan xir yaki arslanni bir tǝrǝp ⱪilixⱪa top-top padiqilar qaⱪirilƣanda,  
\m Xir yaki arslan ularning awazliridin ⱨeq ⱪorⱪmay,  
\m Xawⱪunliridin ⱨeq ⱨoduⱪmay,  
\m Bǝlki owni astiƣa besiwelip ƣar-ƣur taliƣinidǝk,  
\m Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarmu ohxaxla Zion teƣi wǝ egizlikliri üqün qüxüp jǝng ⱪilidu. \f □ \fr 31:4 \ft \+bd «top-top padiqilar»\+bd* — bu ibarǝ Misirni kɵrsǝtsǝ, naⱨayiti kinayilik gǝp bolidu; qünki Misirliⱪlar ⱪoy wǝ padiqilarƣa ɵq idi («Yar.» 46:34ni kɵrüng). Bǝlkim muxu tǝmsilning awwalⱪi yerimi, Huda Israilni (xirdǝk, Asuriyǝ arⱪiliⱪ) jazalimaⱪqi bolsa, Misirliⱪlarni yardǝm berixkǝ qaⱪirix biⱨudiliktur. Ikkinqi yerimi bolsa, Huda ahirda Ɵzi (ⱪuxtǝk Ɵz ⱪaniti astiƣa elip — 31-ayǝt) Israilni Asuriyǝdin ⱪutⱪuzidu, degǝn mǝnidǝ. \+bd «xawⱪunliridin ⱨeq ⱨoduⱪmay,...»\+bd* — yaki «ularning aldida yolni boxatmaydiƣan,...». \+bd «U (Pǝrwǝrdigar) Zion teƣi ... üqün qüxüp jǝng ⱪilidu»\+bd* — Pǝrwǝrdigar kimgǝ ⱪarxi qiⱪip jǝng ⱪilidu? Yuⱪiriⱪi ayǝtkǝ ⱪariƣanda, u awwal xirdǝk (Asuriyǝ arⱪiliⱪ) Ɵz oljisi ⱪilmaⱪqi bolƣan Yerusalemni ⱪoliƣa elix üqün kürǝx ⱪilip, andin «owƣa yardǝmqi süpitidǝ» «uni xirdin ⱪutⱪuzimiz» degǝn Misir bilǝn jǝng ⱪilidu. Ⱨeqbolmiƣanda, Yerusalem Hudaning (Asuriyǝliklǝr arⱪiliⱪ bolƣan) tǝrbiyǝ jazasidin ɵzini ⱪutⱪuzalmaydu. Biraⱪ 5-ayǝttǝ, Huda ahirida ularni Asuriyǝning besip kirixidin ⱪutⱪuzidu, dǝydu.\f*   
\m
\v 5 Üstidǝ pǝrwaz ⱪilidiƣan ⱪuxlardǝk samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar Ɵz ⱪaniti astiƣa Yerusalemni alidu;  
\m Ⱪaniti astiƣa elip, Zionni ⱪutⱪuzidu;  
\m Uning «ɵtüp ketixi» bilǝn Zion nijatliⱪⱪa erixidu. \f □ \fr 31:5 \ft \+bd «Uning (Pǝrwǝrdigarning) «ɵtüp ketixi» bilǝn Zion nijatliⱪⱪa erixidu»\+bd* — Huda Musa pǝyƣǝmbǝr dǝwridǝ Israilni Misirdin ⱪutⱪuzƣanda, Israillarning ɵyliridin «ɵtüp ketix»i bilǝn ularni jazalimay, ularni ⱪutⱪuzƣan. Tǝpsilatliri üqün «Mis.» 12:23 wǝ «Zǝb.» 78:49ni kɵrüng — U Ɵzi ǝwǝtkǝn «ⱨalak ⱪilƣuqi pǝrixtǝ» Israillarning ɵylirigǝ yetip kǝlgǝndǝ Ɵzi ularning ɵylirining ixikining aldiƣa «ɵtüp turux»i bilǝn ⱨalak ⱪilƣuqi pǝrixtining yolini tosup, muⱨapizǝt ⱪilip ularni saⱪ ⱪaldurƣan. «Ɵtüp ketix» degǝn sɵz Israilni muxu ix toƣruluⱪ ǝskǝrtkǝn bolsa kerǝk. «Mis.» 12:13, 23-ayǝt wǝ izaⱨatlirini kɵrüng.\f*  \x + \xo 31:5 \xt Ⱪan. 32:11\x*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning towa ⱪilixⱪa qaⱪirixi  
\m
\v 6 Silǝr dǝⱨxǝtlik asiyliⱪ ⱪilƣan Igǝnglarning yeniƣa towa ⱪilip ⱪaytinglar,  
\m I Israil baliliri!   
\m
\v 7 Qünki xu künidǝ insanlar ⱨǝrbiri ɵzi üqün ɵz ⱪoli bilǝn yasiƣan kümüx butlarni wǝ altun butlarni: — «Gunaⱨtur!» dǝp taxliwetidu».\x + \xo 31:7 \xt Yǝx. 2:20\x*   
\b  
\m
\v 8 «Xu qaƣda Asuriyǝ ⱪiliq bilǝn yiⱪilidu,  
\m Biraⱪ baturning ⱪiliqi bilǝn ǝmǝs;  
\m Bir ⱪiliq uni yutuwalidu, biraⱪ ⱪiliq adǝttiki adǝmningki bolmaydu;  
\m U jenini elip ⱪiliqtin ⱪaqmaⱪqi bolidu,  
\m Arisidiki yigitliri alwanƣa selinidu.\f □ \fr 31:8 \ft \+bd «Asuriyǝ ⱪiliq bilǝn yiⱪilidu, biraⱪ baturning ⱪiliqi bilǝn ǝmǝs; ... ⱪiliq adǝttiki adǝmningki bolmaydu»\+bd* — demǝk, ⱪiliq insan tǝripidin ǝmǝs, bǝlki Huda tǝripidin ixlitilidu (36-, 37-babni kɵrüng).\f*   
\m
\v 9 Wǝⱨimidin uning «ul texi» yoⱪaydu;  
\m Uning sǝrdarliri jǝng tuƣidin alaⱪzadilixidu» — dǝp jakarlaydu Zionda oti kɵyiwatⱪan,  
\m Yerusalemda humdeni yalⱪunlawatⱪan Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 31:9 \ft \+bd «Wǝⱨimidin uning «ul texi» yoⱪaydu...»\+bd* — «ul texi» ularning padixaⱨi boluxi kerǝk.\f*  \x + \xo 31:9 \xt 2Pad. 19:36,37\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 32
\s1 Yengi padixaⱨ wǝ uning yengi jǝmiyiti  
\m
\v 1 Mana, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn ⱨɵkümranliⱪ ⱪilƣuqi bir padixaⱨ qiⱪidu;  
\m Əmirlǝr bolsa toƣra ⱨɵküm qiⱪirip idarǝ ⱪilidu.\x + \xo 32:1 \xt Zǝb. 45:4-7; Zǝk. 9:9\x*   
\m
\v 2 Ⱨǝm xamalƣa dalda bolƣudǝk,  
\m Boranƣa panaⱨ bolƣudǝk,  
\m Ⱪaƣjiraⱪ jayƣa eriⱪ-sulardǝk,  
\m Qangⱪap kǝtkǝn zeminƣa ⱪoram taxning sayisidǝk bolƣan bir adǝm qiⱪidu.\f □ \fr 32:2 \ft \+bd «qangⱪap kǝtkǝn zemin»\+bd* — yaki «qarqap kǝtkǝn zemin».\f*   
\m
\v 3 Xuning bilǝn kɵrgüqilǝrning kɵzliri ⱨeq torlaxmaydu,  
\m Anglaydiƣanlarning ⱪuliⱪi eniⱪ tingxaydu; \x + \xo 32:3 \xt Yǝx. 29:18; 30:21\x*   
\m
\v 4 Bǝngbaxning kɵngli bilimni tonup yetidu,  
\m Kekǝqning tili tez ⱨǝm eniⱪ sɵzlǝydu.   
\m
\v 5 Pǝsǝndilǝr ǝmdi pǝzilǝtlik dǝp atalmaydu,  
\m Piⱪsiⱪ iplaslar ǝmdi mǝrd dǝp atalmaydu,   
\m
\v 6 Qünki pǝsǝndǝ adǝm pǝslikni sɵzlǝydu,  
\m Uning kɵngli buzuⱪqiliⱪ tǝyyarlaydu,  
\m Iplasliⱪ ⱪilixⱪa,  
\m Pǝrwǝrdigarƣa daƣ kǝltürüxkǝ,  
\m Aqlarning ⱪorsiⱪini aq ⱪalduruxⱪa,  
\m Qangⱪiƣanlarning iqimlikini yoⱪitiwetixkǝ niyǝtlinidu.   
\m
\v 7 Bǝrⱨǝⱪ, iplas adǝmning tǝdbirliri ⱪǝbiⱨtur;  
\m U ⱪǝstlǝrni pǝmlǝp olturidu,  
\m Mɵminlǝrni yalƣan gǝp bilǝn,  
\m Yoⱪsulning dǝwasida gǝp ⱪilip uni wǝyran ⱪilixni pǝmlǝp olturidu.\f □ \fr 32:7 \ft \+bd «Yoⱪsulning dǝwasida gǝp ⱪilip uni wǝyran ⱪilixni pǝmlǝp olturidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «lilla-adil dǝwa ⱪilƣan yoⱪsulni yoⱪitix üqün pǝmlǝp olturidu».\f*   
\m
\v 8 Pǝzilǝtlik adǝmning ⱪilƣan niyǝtliri bǝrⱨǝⱪ pǝzilǝtliktur;  
\m U pǝzilǝttǝ muⱪim turidu.   
\b  
\m  
\s1 Mǝnggülük bǝhtni yaki balayi’apǝtni — ⱨazir tallax kerǝk!  
\m
\v 9 Ornunglardin turup, i hatirjǝm ayallar, awazimni anglanglar!  
\m I ǝndixisiz ⱪizlar, sɵzlirimgǝ ⱪulaⱪ selinglar!   
\m
\v 10 Bir yil ɵtǝ-ɵtmǝyla, i biƣǝm ayallar,  
\m Parakǝndǝ ⱪilinisilǝr!  
\m Qünki üzüm ⱨosuli bikarƣa ketidu,  
\m Mewǝ yiƣix yoⱪ bolidu.   
\m
\v 11 I hatirjǝm ayallar, titrǝnglar!  
\m I ǝndixisiz ⱪizlar, patiparaⱪ bolunglar!  
\m Kiyiminglarni seliwetinglar, ɵzünglarni yalang ⱪilinglar, qatriⱪinglarƣa bɵz baƣlanglar!\f □ \fr 32:11 \ft \+bd «Kiyiminglarni seliwetinglar, ɵzünglarni yalang ⱪilinglar, qatriⱪinglarƣa bɵz baƣlanglar!»\+bd* — bular bolsa ǝsirgǝ qüxüp ⱪalƣanlarning mǝjburiy ⱪilidiƣan ixliri.\f*   
\m
\v 12 Güzǝl etiz-baƣlar üqün,  
\m Mewilik üzüm talliri üqün mǝydǝnglarƣa urup ⱨǝsrǝt qekinglar!   
\m
\v 13 Üstidǝ tikǝn-yantaⱪlar ɵsidiƣan ɵz hǝlⱪimning zemini üqün,  
\m Xad-huram ɵylǝr, warang-qurung ⱪilip oynaydiƣan bu xǝⱨǝr üqün ⱪayƣurunglar!   
\m
\v 14 Qünki orda taxlinidu,  
\m Adǝmlǝr bilǝn liⱪ tolƣan xǝⱨǝr adǝmzatsiz bolidu,  
\m Istiⱨkam wǝ kɵzǝt munarliri uzun zamanƣiqǝ pǝⱪǝtla yawayi exǝklǝr zoⱪ alidiƣan,  
\m Ⱪoy padiliri ozuⱪlinidiƣan boz yǝrlǝr bolidu.   
\m
\v 15 Taki Roⱨ bizgǝ yuⱪiridin tɵkülgüqǝ,  
\m Dalalar mewilik baƣ-etizlar bolƣuqǝ,  
\m Mewilik baƣ-etizlar ormanzar dǝp ⱨesablanƣuqǝ xu peti bolidu.\f □ \fr 32:15 \ft \+bd «Roⱨ bizgǝ yuⱪiridin tɵkülgüqǝ,.....»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Roⱨ» Hudaning Roⱨini bildüridu. Tekisttǝ «kimning roⱨi» ikǝnliki deyilmigǝn ǝⱨwalda «Roⱨ» degǝn sɵz ayrim kɵrülsǝ, undaⱪta xübⱨisizki Hudaning Roⱨini kɵrsitidu. \+bd «Dalalar mewilik baƣ-etizlar bolƣuqǝ, mewilik baƣ-etizlar ormanzar dǝp ⱨesablanƣuqǝ...»\+bd* — demǝk, yǝr yüzidiki boz yǝrlǝr munbǝt bolidu wǝ ⱨazir munbǝt yǝrlǝrmu tehimu xundaⱪ bolidu.\f*  \x + \xo 32:15 \xt Yǝx. 29:17; Yo. 2:28, 29; Yⱨ. 7:37, 38; Ros. 2:17, 18\x*   
\m
\v 16 Xu qaƣda adalǝt dalani,  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ mewilik baƣ-etizlarni makan ⱪilidu.   
\m
\v 17 Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪtin qiⱪidiƣini hatirjǝmlik bolidu,  
\m Hatirjǝmlikning nǝtijisi bolsa mǝnggügǝ bolidiƣan aram-tinqliⱪ wǝ aman-esǝnlik bolidu.   
\m
\v 18 Xuning bilǝn mening hǝlⱪim hatirjǝm makanlarda,  
\m Ixǝnqlik turalƣularda wǝ tinq aramgaⱨlarda turidu. \x + \xo 32:18 \xt Yǝr. 33:16\x*   
\b  
\m  
\s1 Jaza qüxürülgǝndin keyinki bǝht-bǝrikǝt  
\m
\v 19 Orman kesilip yiⱪitilƣanda mɵldür yaƣsimu,  
\m Xǝⱨǝr pütünlǝy yǝr bilǝn yǝksan ⱪiliwetilsimu,   
\m
\v 20 Su boyida uruⱪ teriƣuqilar,  
\m Kala wǝ exǝklǝrni kǝng dalaƣa ⱪoyuwetidiƣanlar bǝhtliktur! \f □ \fr 32:20 \ft \+bd «Orman kesilip yiⱪitilƣanda mɵldür yaƣsimu, xǝⱨǝr pütünlǝy yǝr bilǝn yǝksan ⱪiliwetilsimu, su boyida uruⱪ teriƣuqilar, kala wǝ exǝklǝrni kǝng dalaƣa ⱪoyuwetidiƣanlar bǝhtliktur!»\+bd* — (19-20) demisǝkmu, bu naⱨayiti sirliⱪ bir sɵzdur. Bǝlkim bizni ahirⱪi zamanlardiki ikki ǝⱨwal toƣrisida ǝslitidu. «Orman yiⱪilidu» — tǝkǝbburlar pǝs ⱪilinidu (10-bab, 18- wǝ 33-34-ayǝtni kɵrüng). «Xǝⱨǝr» bǝlkim yuⱪiriⱪi (24-babtiki) «tǝrtipsiz xǝⱨǝr» bolup, Huda tǝripidin wǝyran ⱪilinidu. Biraⱪ kiqik peilliⱪ turmuxni talliƣanlar, mǝsilǝn ɵz kala-exǝklirigǝ yahxi muamilǝ ⱪilƣanlar bǝht-bǝrikǝt tapidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 33
\s1 Nijat Zionƣa kelidu  
\m
\v 1 I ɵzüng bulang-talang ⱪilinmiƣan, baxⱪilarni bulang-talang ⱪilƣuqi,  
\m Baxⱪilar sanga asiyliⱪ ⱪilmiƣan,  
\m Ɵzüng asiyliⱪ ⱪilƣuqi,  
\m Sening ⱨalingƣa way!  
\m Sǝn bulang-talangni boldi ⱪilixing bilǝn,  
\m Ɵzüng bulang-talang ⱪilinisǝn;  
\m Sǝn asiyliⱪni boldi ⱪilixing bilǝn,  
\m Ɵzüng asiyliⱪⱪa uqraysǝn;\f □ \fr 33:1 \ft \+bd «I ɵzüng bulang-talang ⱪilinmiƣan, baxⱪilarni bulang-talang ⱪilƣuqi, baxⱪilar sanga asiyliⱪ ⱪilmiƣan, ɵzüng asiyliⱪ ⱪilƣuqi, sening ⱨalingƣa way!...»\+bd* — muxu ayǝt Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaheribni kɵrsitidu. Israil padixaⱨi Ⱨǝzǝkiya ǝlqilǝrni ǝwǝtip Sǝnnaherib bilǝn «sülⱨ» ǝⱨdisini tüzdürgǝn («2Pad.», 18:13-18-ayǝtni kɵrüng); ilgiriki Aⱨaz padixaⱨningmu Asuriyǝ bilǝn tüzgǝn «tinqliⱪ» ǝⱨdisi bar idi («2Pad.» 16-babni kɵrüng). Sǝnnaherib miladiyǝdin ilgiriki 701-yili, ikki ǝⱨdini buzup Israil (Yǝⱨuda)ning pütün zeminini besiwelip, paytǝhti Yerusalemƣa tǝⱨdit saldi. Uning xundaⱪ «asiyliⱪ» ixliri heli kɵp idi. 
\fp  Bǝlkim, muxu bexarǝttiki «asiyliⱪ ⱪilƣuqi», «ǝⱨdini buzudiƣan» degǝn sɵzlǝr ahirⱪi zamandiki dǝjjalnimu kɵrsitixi mumkin.\f*   
\m
\v 2 I Pǝrwǝrdigar, bizgǝ meⱨir-xǝpⱪǝt kɵrsǝtkǝysǝn;  
\m Biz Seni ümid bilǝn kütüp kǝlduⱪ;  
\m Ɵtünimizki, Sǝn ⱨǝr sǝⱨǝr \add Israilƣa\add* küqlük bilǝk-ⱪol,  
\m Ⱪiyinqiliⱪ pǝytliridǝ nijatimiz bolƣaysǝn.   
\m
\v 3 Top-top adǝmlǝrning ƣowƣa-quⱪanliridin hǝlⱪlǝr bǝdǝr ⱪaqidu;  
\m Sǝn \add Huda\add* ⱪǝddingni tik ⱪilixing bilǝn ǝllǝr pitirap ketidu; \f □ \fr 33:3 \ft \+bd «Top-top adǝmlǝrning ƣowƣa-quⱪanliridin hǝlⱪlǝr bǝdǝr ⱪaqidu; sǝn ... ⱪǝddingni tik ⱪilixing bilǝn ǝllǝr pitirap ketidu»\+bd* — bu, bǝlkim, Pǝrwǝrdigarning Israilning 2-ayǝttiki duasiƣa bǝrgǝn jawabi boluxi mumkin. 
\fp  «Top-top adǝmlǝrning ƣowƣa-quⱪanliri...» bǝlkim Efiopiyǝ padixaⱨi Tirⱨakaⱨning ⱪoxunlirining jǝng yürüxini kɵrsitidu («2Pad.» 19:9-ayǝtni kɵrüng). Sǝnnaherib «Tirⱨakaⱨ kelidu» degǝn hǝwǝrni anglap qekindi. 
\fp  Ahirⱪi zamanlarda muxu wǝⱪǝgǝ ohxaydiƣan yǝnǝ bir wǝⱪǝ bolidu («Dan.» 11:44-ayǝtni kɵrüng).\f*   
\m
\v 4 Qekǝtkǝ liqinkiliri ot-kɵklǝrni yiƣip yǝwalƣandǝk,  
\m Silǝrgǝ bekitip berilgǝn olja yiƣiwelinidu;  
\m Qekǝtkilǝr uyan-buyan yügürgǝndǝk adǝmlǝr olja üstidǝ uyan-buyan yügürüxidu.\f □ \fr 33:4 \ft \+bd «Silǝrgǝ bekitip berilgǝn olja yiƣiwelinidu»\+bd* — bizningqǝ «silǝr» Israillarni kɵrsitidu (6-ayǝtni kɵrüng). Asuriyǝliklǝr oljini ularƣa taxlap ⱪaqidu (36-, 37-babni kɵrüng). Baxⱪa tǝrjimanlar «silǝr» degǝn Israildin baxⱪa ǝllǝrni kɵrsitidu, dǝp xǝrⱨilǝydu.\f*   
\m
\v 5 Pǝrwǝrdigar üstün turidu,  
\m Bǝrⱨǝⱪ, Uning turalƣusi yuⱪirididur;  
\m U Zionƣa adalǝt wǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ toldurdi;   
\m
\v 6 U bolsa künliringlarning tinq-amanliⱪi, nijatliⱪ, danaliⱪ wǝ bilimning bayliⱪliri bolidu;  
\m Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪux Uning üqün gɵⱨǝrdur. \f □ \fr 33:6 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪux uning üqün gɵⱨǝrdur»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪux Uning adǝmlǝrgǝ beridiƣan gɵⱨiri».\f*   
\b  
\m  
\s1 Israildiki ⱨazirⱪi ǝⱨwal  
\m
\v 7 Mana, ularning palwanliri sirtta turup nalǝ-pǝryad kɵtüridu;  
\m Sülⱨ-ǝⱨdǝ tüzgǝn ǝlqilǝr ⱪattiⱪ yiƣlixidu;\f □ \fr 33:7 \ft \+bd «Mana, ularning palwanliri ... nalǝ-pǝryad kɵtüridu; sülⱨ-ǝⱨdǝ tüzgǝn ǝlqilǝr ⱪattiⱪ yiƣlixidu»\+bd* — bizningqǝ bu ayǝt ǝyni qaƣdiki ǝⱨwalni kɵrsitidu. 8-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. \+bd «palwanlar ...nalǝ-pǝryad kɵtüridu... Əlqilǝr yiƣlixidu»\+bd* — 1-ayǝttiki izaⱨatta deyilgǝndǝk, Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib «sülⱨ-ǝⱨdǝ»gǝ asiyliⱪ ⱪilip, Israilni ixƣal ⱪilƣan; ǝⱨwal 7-9-ayǝtlǝrdǝ tǝswirligǝndǝk bolƣan. Xu qaƣda Ⱨǝzǝkiya bilǝn u Sǝnnaheribⱪa ǝwǝtkǝn ǝlqilǝr axu sülⱨ-ǝⱨdining bir tiyingimu ǝrzimigǝnlikini kɵrüp, ⱪattiⱪ puxayman ⱪilƣan bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 8 Yollar adǝmsiz ⱪaldi;  
\m Ɵtkünqi yolqilar yoⱪ boldi;  
\m U ǝⱨdini buzup taxlidi;  
\m Xǝⱨǝrlǝrni kɵzigǝ ilmaydu,  
\m Adǝmlǝrni ⱨeq ǝtiwarlimaydu.\f □ \fr 33:8 \ft \+bd «U ǝⱨdini buzup taxlidi»\+bd* — «u» bǝlkim asiyliⱪ ⱪilƣuqi (Asuriyǝlik) Sǝnnaheribni wǝ xuning bilǝn birgǝ ahirⱪi zamandiki dǝjjalnimu kɵzdǝ tutuxi mumkin.\f*   
\m
\v 9 Zemin matǝm tutidu, zǝiplixidu;  
\m Liwan hijalǝttin solixidu;  
\m Xaron qɵl-bayawanƣa aylandi;  
\m Baxan wǝ Karmǝl bolsa ⱪirip taxlandi. \f □ \fr 33:9 \ft \+bd «Liwan... Xaron.... Baxan... Karmǝl...»\+bd* — qirayliⱪ ormanzarliⱪ rayon. Xaron munbǝt yaylaⱪ. Baxan dǝl-dǝrǝhliri kɵp, qarwiqiliⱪtin beyiƣan rayon. Karmǝl yǝrliri intayin munbǝt, mewǝ-qewǝ, kɵktatlar kɵp qiⱪidiƣan, kɵp yaylaⱪliri bar rayon idi. Hǝritilǝrni kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Huda ornidin turup ⱪutⱪuzidu  
\m
\v 10 Mana ⱨazir ornumdin turimǝn,  
\m — dǝydu Pǝrwǝrdigar,  
\m — Ⱨazir Ɵzümni üstün kɵrsitimǝn,  
\m Ⱨazir ⱪǝddimni kɵtürimǝn.   
\m
\v 11 — Silǝrning boyunglarda ⱪuruⱪ ot-qɵpla bar,  
\m Pahal tuƣisilǝr;  
\m Ɵz nǝpǝsliringlar ot bolup ɵzünglarni yutuwetidu;   
\m
\v 12 Əllǝr bolsa ⱨak kɵydürülgǝndǝk kɵydürilidu;  
\m Orulƣan jiƣan-tikǝnlǝrdǝk otta kɵydürüwetilidu.   
\m
\v 13 — I yiraⱪtikilǝr, Mening ⱪilƣanlirimni anglanglar;  
\m Yeⱪindikilǝr, Mening küq-ⱪudritimni tonup yetinglar.\f □ \fr 33:13 \ft \+bd «I yiraⱪtikilǝr, Mening ⱪilƣanlirimni anglanglar; yeⱪindikilǝr, Mening küq-ⱪudritimni tonup yetinglar»\+bd* — muxu bexarǝt 10-ayǝttin baxlap ahirⱪi zamanlarƣa ɵtkǝn boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 14 Ziondiki gunaⱨkarlar ⱪorⱪidu;  
\m Wǝⱨimǝ iplaslarni besiwalidu.  
\m \add Ular\add*: «Arimizdiki kim mǝnggülük yutⱪur Ot bilǝn billǝ turidu?  
\m Kim ǝbǝdil’ǝbǝd yalⱪunlar bilǝn bir makanda bolidu?» — dǝydu.   
\b  
\m  
\s1 Soalƣa jawab  
\m
\v 15 — «Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yolida mangidiƣan,  
\m Durus-lilla gǝp ⱪilidiƣan,  
\m Zalimliⱪtin kǝlgǝn ⱨaram paydiƣa nǝprǝtlinidiƣan,  
\m Parilarni sunƣuqilarni ⱪolini pulangxitip rǝt ⱪilidiƣan,  
\m Ⱪanning gepi bolsila ⱪuliⱪini yopurup anglimaydiƣan,  
\m Pǝslik-rǝzillikkǝ ⱪaraxni rǝt ⱪilip, kɵzini ⱪaquridiƣan;\f □ \fr 33:15 \ft \+bd «Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yolida mangidiƣan, durus-lilla gǝp ⱪilidiƣan...»\+bd* — bu sɵzlǝr 14-ayǝttiki «Arimizdiki kim mǝnggülük yutⱪur ot bilǝn billǝ turidu? Kim ǝbǝdil’ǝbǝd yalⱪunlar bilǝn bir makanda bolidu?» degǝn soalƣa bolƣan jawabning bexidur. \+bd «parilarni sunƣuqilarni ⱪolini pulangxitip rǝt ⱪilidiƣan»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «parilar tutⱪuzup ⱪoyulmisun dǝp ⱪolliri titrǝp ketidiƣan». \+bd «Pǝslik-rǝzillikkǝ ⱪaraxni rǝt ⱪilip, kɵzini ⱪaquridiƣan»\+bd* — mǝnisi bǝlkim: «rǝzillikni kɵzitixni ⱪǝt’iy rǝt ⱪilidiƣan».\f*  \x + \xo 33:15 \xt Zǝb. 15:1-2; 24:3-4\x*   
\m
\v 16 U yuⱪirini makan ⱪilidu;  
\m Ⱪoram taxlar uning ⱪorƣini bolup,  
\m Yuⱪiri uning baxpanaⱨi bolidu;  
\m Ɵz risⱪi uningƣa berilidu,  
\m Uning süyi kapalǝtlik bolidu».   
\m
\v 17 — «Kɵzliring Padixaⱨni güzǝllikidǝ kɵridu;  
\m Kɵzliring uzunƣa sozulƣan zeminƣa nǝzǝr salidu.\f □ \fr 33:17 \ft \+bd «Kɵzliring Padixaⱨni güzǝllikidǝ kɵridu»\+bd* — muxu yǝrdǝ padixaⱨning kim ikǝnliki tehi dǝp berilmidi. U yuⱪiriⱪi 9-bab, 6-ayǝt, 11-bab, 1-9-ayǝt wǝ 32-bab, 1-ayǝttǝ tilƣa elinƣan padixaⱨⱪa ohxax adǝm boluxi kerǝk. \+bd «kɵzliring Padixaⱨni güzǝllikidǝ kɵridu»\+bd* — «güzǝllikidǝ» degǝnlik, padixaⱨning bǝlkim baxⱪa ǝⱨwaldimu kɵrünüxi mumkin. \+bd «uzunƣa sozulƣan zemin»\+bd* — bǝlkim kǝng-azadilik, ⱨeq wǝⱨimǝ kɵrünmǝydiƣan zemin degǝn mǝnidǝ.\f*   
\m
\v 18 Kɵnglüng wǝⱨimǝ toƣrisida qongⱪur oyƣa patidu;  
\m Royhǝtqi bǝg ⱪeni?  
\m Oljini ɵlqǝydiƣan taraziqi bǝg ⱪeni?  
\m Istiⱨkam-munarlarni saniƣuqi bǝg ⱪeni?\f □ \fr 33:18 \ft \+bd «Royhǝtqi bǝg ⱪeni? Oljini ɵlqǝydiƣan taraziqi bǝg ⱪeni? Istiⱨkam-munarlarni saniƣuqi bǝg ⱪeni?»\+bd* — muxu bǝglǝr, xübⱨisizki, Israilni ayaƣ asti ⱪilƣan düxmǝnning ixƣaliyǝtqi ⱪoxunlirining bǝgliri; biraⱪ ularning rolliri anqǝ eniⱪ ǝmǝs. Birinqisi, bǝlkim, ǝsirlǝrning tizimlikini tǝyyarliƣan; ikkinqisi oljini hatiriliwalƣan; üqinqisi xǝⱨǝrdiki paqaⱪlax kerǝk bolƣan istiⱨkamlarni hatiriliwalƣan.\f*   
\m
\v 19 Ⱪaytidin ǝxǝddiy hǝlⱪni kɵrmǝysǝn,  
\m — Sǝn angⱪiralmaydiƣan, boƣuzida sɵzlǝydiƣan,  
\m Duduⱪlap gǝp ⱪilidiƣan, gepini qüxinǝlmǝydiƣan bir hǝlⱪni ikkinqi kɵrmǝysǝn.\f □ \fr 33:19 \ft \+bd «Sǝn angⱪiralmaydiƣan, boƣuzida sɵzlǝydiƣan, ... gepini qüxinǝlmǝydiƣan bir hǝlⱪni ikkinqi kɵrmǝysǝn»\+bd* — bu ayǝt, xübⱨisizki, zeminining yatlar tǝripidin ixƣal ⱪilƣanliⱪini yaki ular tǝripidin hǝlⱪning sürgün ⱪilinƣanliⱪini, xundaⱪla qǝtǝl tilida sɵzlǝydiƣan muⱨit iqidǝ ɵtküzgǝn turmuxni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 20 Ibadǝt ⱨeytlirimiz ɵtküzülidiƣan xǝⱨǝr Zionƣa ⱪara;  
\m Sening kɵzüng Yerusalemning tinq-aman makan bolƣanliⱪini,  
\m Ⱪozuⱪliri ⱨǝrgiz yulunmaydiƣan,  
\m Taniliri ⱨǝrgiz üzülmǝydiƣan,  
\m Ikkinqi yɵtkǝlmǝydiƣan qedir bolƣanliⱪini kɵridu;\x + \xo 33:20 \xt Zǝb. 46:5; 125:1, 2\x*   
\m
\v 21 Xu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigarning xan-xǝripi bizgǝ kɵrünidu,  
\m — U Ɵzi dǝryalar, kǝng ɵstǝnglǝr eⱪip turidiƣan bir jay bolidu;  
\m Palaⱪlar bilǝn ⱨǝydǝlgǝn ⱨeqⱪandaⱪ kemǝ u jayda ⱪatnimaydu,  
\m Wǝ yaki ⱨeq ⱨǝywǝtlik kemǝ u jaydin ɵtmǝydu;\f □ \fr 33:21 \ft \+bd «Xu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigarning xan-xǝripi bizgǝ kɵrünidu, — U Ɵzi dǝryalar, kǝng ɵstǝnglǝr eⱪip turidiƣan bir jay bolidu; palaⱪlar bilǝn ⱨǝydǝlgǝn ⱨeqⱪandaⱪ kemǝ u jayda ⱪatnimaydu, wǝ yaki ⱨeq ⱨǝywǝtlik kemǝ u jaydin ɵtmǝydu»\+bd* — bu sirliⱪ gǝpning mǝnisi, pǝrizimizqǝ: «Pǝrwǝrdigar zeminimizni bǝrikǝtlik ⱪilƣandin keyin ⱨeqⱪandaⱪ nǝrsini baxⱪa ǝllǝrdin kirgüzüxning ⱨajiti yoⱪ, xunglaxⱪa biz kemǝ elip kǝlgǝn ⱨeqⱪandaⱪ mǝⱨsulatlarƣa moⱨtaj ǝmǝsmiz; Pǝrwǝrdigar Ɵzi bizgǝ ⱨǝmmini tǝminligüqidur» degǝndǝk boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 22 Qünki Pǝrwǝrdigar bizning nijatkar-ⱨakimimiz,  
\m Pǝrwǝrdigar bizgǝ ⱪanun Bǝrgüqidur,  
\m Pǝrwǝrdigar — bizning Padixaⱨimiz,  
\m U bizni ⱪutⱪuzidu!   
\m
\v 23 Sening tana-arƣamqiliring boxiƣan bolsimu,  
\m \add Israil\add* yǝlkǝn hadisining turumini mustǝⱨkǝm ⱪilalmisimu,  
\m Yǝlkǝnni yeyip qiⱪiralmisimu,  
\m U qaƣda zor bir olja ülǝxtürülidu;  
\m Ⱨǝtta aⱪsaⱪ-tokurlarmu oljini alidu.\f □ \fr 33:23 \ft \+bd «Sening tana-arƣamqiliring boxiƣan bolsimu, Israil yǝlkǝn hadisining turumini mustǝⱨkǝm ⱪilalmisimu, ... u qaƣda zor bir olja ülǝxtürülidu; ⱨǝtta aⱪsaⱪ-tokurlarmu oljini alidu»\+bd* — yǝnǝ bir sirliⱪ gǝp! Pǝrizimizqǝ, bu bir ohxitix bolup, Israilni bir qong kemigǝ ohxatⱪan; kemǝ bolsa bǝk konirap kǝtkǝn, mangalmaydiƣan ⱨalƣa kelip ⱪalƣan bolsa kerǝk. Ⱨalbuki, bu Hudaning tǝⱪdim ⱪilmaⱪqi bolƣan bǝrikitigǝ ⱨeqⱪandaⱪ tosalƣu bolmiƣan; olja ⱨaman ⱪolƣa elinidu, ⱨǝtta «aⱪsaⱪ-tokur» wǝ ajiz adǝmlǝrmu bǝht-bǝrikǝtkǝ erixidu. 
\fp  Bǝzi alimlar kemǝ toƣrisidiki sɵzlǝrni Israilning düxmǝnlirigǝ ⱪaritilƣan, dǝp ⱪaraydu.\f*   
\m
\v 24 Xu qaƣda xu yǝrdǝ turƣuqi: «Mǝn kesǝl» demǝydu;  
\m Xu jayni makan ⱪilƣan hǝlⱪning gunaⱨliri kǝqürüm ⱪilinidu. \f □ \fr 33:24 \ft \+bd «Xu jayni makan ⱪilƣan hǝlⱪning gunaⱨliri kǝqürüm ⱪilinidu»\+bd* — sɵzmusɵz tǝrjimǝ ⱪilƣanda: — «Xu jayni makan ⱪilƣan hǝlⱪ gunaⱨidin kɵtürüwetilidu»\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 34
\s1 Pǝrwǝrdigarning küni •••• Edomning jazalinixliri  
\m
\v 1 Yeⱪin kelinglar, i ǝllǝr, anglanglar!  
\m I ⱪowm-hǝlⱪlǝr, ⱪulaⱪ selinglar!  
\m Yǝr-zemin wǝ uningdiki barliⱪ mǝwjudatlar,  
\m Jimi alǝm wǝ uning iqidin qiⱪⱪan ⱨǝmmǝ mǝwjudatlar,  
\m Tingxanglar!   
\m
\v 2 Qünki Pǝrwǝrdigarning barliⱪ ǝllǝrgǝ ⱪarita ƣǝzipi bar,  
\m Uning dǝrƣǝzipi ularning barliⱪ ⱪoxunliriƣa ⱪarxi turidu;  
\m U ularni ⱨalakǝtkǝ pütüp ⱪoyƣan,  
\m Ularni ⱪirƣinqiliⱪⱪa tapxuruwǝtkǝn;   
\m
\v 3 Ulardin ɵltürülgǝnlǝr sirtⱪa taxliwetilidu,  
\m Jǝsǝtliridin sesiⱪqiliⱪ puraydu,  
\m Taƣlar ularning ⱪeni bilǝn eritilidu;   
\m
\v 4 Asmanlardiki jimiki jisim-ⱪoxunlar qirip yoⱪ bolidu,  
\m Asmanlar yɵgimǝ kitabdǝk türülidu;  
\m Üzüm telining yopurmaⱪliri hazan bolup, solixip qüxkǝndǝk,  
\m Yiglǝp kǝtkǝn ǝnjür xehidin qüxkǝndǝk,  
\m Ularning jimiki jisim-ⱪoxunliri yiⱪilidu;\x + \xo 34:4 \xt Wǝⱨ. 6:13, 14\x*   
\m
\v 5 Qünki xǝmxirim asmanlarda \add ⱪan bilǝn\add* suƣuruldi;  
\m Ⱪaranglar, xǝmxirim Mening ⱨalakǝt lǝnitimgǝ uqriƣan hǝlⱪⱪǝ,  
\m Yǝni Edom üstigǝ jazalax üqün qüxidu;\f □ \fr 34:5 \ft \+bd «... Xǝmxirim asmanlarda ⱪan bilǝn suƣuruldi; ⱪaranglar, xǝmxirim Mening ⱨalakǝt lǝnitimgǝ uqriƣan hǝlⱪⱪǝ, yǝni Edom üstigǝ jazalax üqün qüxidu;»\+bd* — bu ayǝtkǝ ⱪariƣanda, Hudaning ahirⱪi zamandiki jazalaxliri asmanda baxlinip, keyin yǝr yüzigǝ qüxidu. 1-8-ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, xu qaƣda nurƣun ǝl-yurtlar Edomda yiƣilip Israilƣa ⱨujum ⱪilmaⱪqi bolidu; biraⱪ Huda ularni yoⱪitidu. Edom degǝn yurtning ɵzi Israilƣa kɵp yil ⱪilƣan rǝⱨimsiz ziyankǝxliki tüpǝylidin Hudaning lǝnitigǝ uqraydu.\f*   
\m
\v 6 Pǝrwǝrdigarning bir xǝmxiri bar;  
\m U ⱪanƣa boyaldi;  
\m U yaƣliⱪ nǝrsilǝrning yeƣi bilǝn,  
\m Ɵqkǝ-ⱪozilarning ⱪeni bilǝn,  
\m Ⱪoqⱪar bɵrikining yeƣi bilǝn ozuⱪlandurulƣan;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigarning Bozraⱨ xǝⱨiridǝ bir ⱪurbanliⱪi,  
\m Edomda zor bir ⱪirƣinqiliⱪi bar.\f □ \fr 34:6 \ft \+bd «U (Pǝrwǝrdigarning xǝmxiri) yaƣliⱪ nǝrsilǝrning yeƣi bilǝn, ɵqkǝ-ⱪozilarning ⱪeni bilǝn, ⱪoqⱪar bɵrikining yeƣi bilǝn ozuⱪlandurulƣan»\+bd* — muxular (ɵqkǝ-ⱪozilarning ⱪeni... bɵrǝk yeƣi ⱪatarliⱪlar)ning ⱨǝmmisi ⱪurbanliⱪlarning muⱨim bɵlǝkliri bolidu. \+bd «Pǝrwǝrdigarning Bozraⱨ xǝⱨiridǝ bir ⱪurbanliⱪi... bar»\+bd* — Bozraⱨ xǝⱨiri Edomning paytǝhti (ⱨazir «Petra» deyilidu). Hǝritilǝrni kɵrüng.\f*  \x + \xo 34:6 \xt Yǝx. 63:1, 2\x*   
\m
\v 7 Muxu ⱪirƣinqiliⱪlar bilǝn yawayi kalilar,  
\m Torpaⱪlar wǝ küqlük buⱪilarmu yiⱪilidu.  
\m Ularning zemini ⱪanƣa qɵmülidu,  
\m Topa-qangliri yaƣ bilǝn maylixip ketidu.\f □ \fr 34:7 \ft \+bd «küqlük buⱪilar»\+bd* — ibraniy tilida «küqlüklǝr» deyilidu. «Yawayi kalilar», «torpaⱪlar», «küqlük buⱪilar» muxu yǝrdǝ «küqlük, ⱨoⱪuⱪluⱪ bǝglǝr»nimu kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*   
\m
\v 8 Qünki Pǝrwǝrdigarning ⱪisas alidiƣan bir küni,  
\m Zion dǝwasidiki ⱨesab alidiƣan yili bar.\f □ \fr 34:8 \ft \+bd «Zion dǝwasi»\+bd* — muxu «dǝwa»ning uzun yilliⱪ tarihi bar. Kɵp kixilǝr «Nemixⱪa Huda Israilƣa alaⱨidǝ muamilǝ ⱪilidu?» dǝp ⱪaⱪxap, Yǝⱨudiylarƣa ziyankǝxlik ⱪilip kǝlgǝn. Yǝⱨudiylarning ɵzliri Hudaƣa kɵp ⱪetim asiyliⱪ ⱪilƣini bilǝn ⱪandaⱪla bolmisun, Hudaning Ibraⱨimƣa bǝrgǝn wǝdisigǝ asasǝn U ularni «Ɵz hǝlⱪim» dǝp ⱪaraydu. Bu Hudaning tallixidur; baxⱪilar Uning bilǝn Israil toƣruluⱪ dǝwalaxmaⱪqi bolsa ɵzi yaman aⱪiwǝtni kɵridu. Gitler gǝwdilik bir misalidur.\f*   
\m
\v 9 \add Edomdiki\add* eⱪinlar ⱪarimayƣa,  
\m Uning topiliri günggürtkǝ aylandurulidu;  
\m Zemini bolsa kɵyüwatⱪan ⱪarimay bolidu.   
\m
\v 10 Uning oti keqǝ-kündüz ɵqürülmǝydu;  
\m Is-tütǝkliri mǝnggügǝ ɵrlǝydu;  
\m U dǝwrdin-dǝwrgiqǝ harabiliktǝ turidu;  
\m Ⱨeqkim ikkinqi u yǝrgǝ ayaƣ basmaydu.\x + \xo 34:10 \xt Wǝⱨ. 14:11; 19:3\x*   
\m
\v 11 Qɵl ⱨuwⱪuxi wǝ qirⱪiriƣuqi ⱨuwⱪuxlar uni igiliwalidu;  
\m Qong ⱨuwⱪux wǝ ⱪaƣa-ⱪuzƣunlar xu yǝrdǝ uwilaydu;  
\m Huda uningƣa «tǝrtipsizlik-bimǝnilikni ɵlqǝydiƣan tana»ni,  
\m Wǝ «ⱪup-ⱪuruⱪluⱪni ɵlqǝydiƣan tik ɵlqigüq»ni tartidu.\f □ \fr 34:11 \ft \+bd «Qɵl ⱨuwⱪuxi ... qirⱪiriƣuqi ⱨuwⱪuxlar ...qong ⱨuwⱪux.. »\+bd* — muxu ayǝttiki ⱪux-ⱨaywanlarning nemǝ ikǝnlikini top-toƣra deyix tǝs.\f*  \x + \xo 34:11 \xt Yǝx. 13:21,22; Zǝf. 2:14; Wǝⱨ. 18:2\x*   
\m
\v 12 Birsi kelip \add Edomning\add* esilzadilirini padixaⱨliⱪini \add idarǝ ⱪilixⱪa\add* qaⱪirsa,  
\m Ulardin ⱨeqkim bolmaydu;  
\m Uning ǝmirliri yoⱪ ⱪiliwetilgǝn bolidu.\f □ \fr 34:12 \ft \+bd «Birsi kelip Edomning esilzadilirini padixaⱨliⱪini idarǝ ⱪilixⱪa qaⱪirsa, ulardin ⱨeqkim bolmaydu...»\+bd* — buning baxⱪa tǝrjimiliri bar, biraⱪ asasiy mǝnisi: — «Edomdiki padixaⱨliⱪni baxⱪurux üqün adǝm yoⱪ»tur. Edomda ⱨeqkim, ⱨǝtta ǝng yuⱪiri tǝbiⱪidikilǝrmu ⱪalmaydu.\f*   
\m
\v 13 Ordilirida tikǝnlǝr,  
\m Ⱪǝl’ǝ-ⱪorƣanlirida qaⱪⱪaⱪ-jiƣanlar ɵsüp qiⱪidu;  
\m U qilbɵrilǝrning makani,  
\m «Ⱨuwⱪuxlarning ordisi» bolidu.   
\m
\v 14 Xu yǝrdǝ qɵl-bayawandiki janiwarlar, yawayi itlar jǝm bolidu;  
\m Ⱨǝrbir «ɵqkǝ jin» ɵz ⱪerindixiƣa towlaydu;  
\m Tün mǝhluⱪliri xu yǝrdǝ makanlixidu,  
\m Uni ɵzigǝ aramgaⱨ ⱪilip turidu.\f □ \fr 34:14 \ft \+bd «Tün mǝhluⱪliri xu yǝrdǝ makanlixidu»\+bd* — yaki: «Tün (keqǝ) alwastisi xu yǝrdǝ makanlixidu».\f*   
\m
\v 15 «Oⱪ yilan» xu yǝrdǝ uwilaydu,  
\m Uning sayisidǝ tuhumlaydu,  
\m Balilirini yiƣip baⱪidu.  
\m Ⱪorultaz-tapⱪuxlar ⱨǝrbiri ɵz jüpi bilǝn xu yǝrdǝ toplinidu;\f □ \fr 34:15 \ft \+bd «Oⱪ yilan»\+bd* — buningmu ⱪaysi ⱨaywan ikǝnliki eniⱪ ǝmǝs.\f*   
\m
\v 16 Pǝrwǝrdigarning yɵgimǝ kitabidin izdǝp oⱪup baⱪⱪin;  
\m Ulardin ⱨeqbiri qüxüp ⱪalmaydu;  
\m Ⱨeqⱪaysisining ɵz jorisi kǝm bolmaydu;  
\m Qünki Ɵzining aƣzi ularƣa buyruƣan;  
\m Uning Ɵz Roⱨi ularni topliƣan.\f □ \fr 34:16 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning yɵgimǝ kitabi»\+bd* — yuⱪirida Yǝxaya Hudaning pǝrmani bilǝn ɵzi yazƣan materiyallarni yiƣip Tǝwrat-ⱪanunliri bilǝn saⱪlitip ⱪoyƣan (8-babni kɵrüng). Keyin u yǝnǝ «yɵgimǝ kitab»ni tilƣa aldi (29-babni kɵrüng). «Pǝrwǝrdigarning yɵgimǝ kitabi» bǝlkim Yǝxayaning ɵzi yazƣan materiyalliri wǝ Musa, Yǝxua, Samuil, Dawut ⱪatarliⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝr hatiriliwalƣan barliⱪ materiyallarni kɵrsitidu. Muxu materiyallar «Muⱪǝddǝs Kitab»ning baxlinixliri boluxi kerǝk; «Pǝrwǝrdigarning kitabi»da ⱨeqnǝrsǝ kǝm ǝmǝs, bizgǝ kerǝk bolƣan ⱨǝmmǝ tǝpsilatlar bar, uningda ⱨǝtta ⱪux-ⱨaywanlarning hǝwirimu bar, degǝnliktur. Hudaning ⱪux-ⱨaywanlarƣa tǝpsiliy ⱨalda miras ⱪilƣan tǝⱪsimati hatirilǝngǝn yǝrdǝ, Ɵzining mɵmin bǝndiliri üqün beƣixlimaⱪqi bolƣan miraslar Muⱪǝddǝs Kitabta tehimu eniⱪ hatirilǝklik bolmamdu? «Muⱪǝddǝs Kitab»tin izdǝp oⱪup beⱪing»! 
\fp  \+bd «Ɵzining aƣzi ularƣa buyruƣan»\+bd* — Hudaning aƣzi buyruƣan, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 17 Qünki \add Pǝrwǝrdigar\add* Ɵzi ular üqün qǝk taxlap,  
\m Ɵz ⱪoli bilǝn zeminƣa tana tartip ularƣa tǝⱪsim ⱪilip bǝrgǝn;  
\m Ular uningƣa mǝnggügǝ igidarliⱪ ⱪilidu,  
\m Dǝwrdin-dǝwrgiqǝ xu yǝrni makan ⱪilidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 35
\s1 Hudaning qɵl-bayawanni güllǝndürüxi, •••• xundaⱪla Ɵz mɵmin-bǝndiliri üqün aqⱪan yoli  
\m
\v 1 — Dala ⱨǝm ⱪaƣjirap kǝtkǝn jaylar ular üqün huxal bolidu;  
\m Qɵl-bayawan xadlinip zǝpirandǝk qeqǝklǝydu;\f □ \fr 35:1 \ft \+bd «Dala ... ular üqün huxal bolidu»\+bd* — Yǝxaya dǝslǝptǝ «ular»ning kim ikǝnlikini demǝydu. Bilix üqün bexarǝtni ahiriƣiqǝ (9-ayǝtkiqǝ) oⱪux kerǝk! (bu sɵzlǝr «Rim.» 8:19-22 bilǝn munasiwǝtlik).\f*   
\m
\v 2 U bǝrⱪ urup qeqǝklǝydu,  
\m Xadliⱪⱪa xadliⱪ ⱪoxulup tǝntǝnǝ ⱪilidu;  
\m Liwanning xan-xǝripi,  
\m Karmǝl wǝ Xarondiki güzǝllik wǝ sür uningƣa berilidu;  
\m Ular Pǝrwǝrdigarning xan-xǝripini,  
\m Hudayimizning güzǝlliki wǝ ⱨǝywitini kɵridu.\f □ \fr 35:2 \ft \+bd «Liwanning xan-xǝripi, Karmǝl wǝ Xarondiki güzǝllik wǝ sür...»\+bd* — Liwan, Karmǝl wǝ Xaronlarning alaⱨidilikliri yuⱪirida, 33-bab, 9-ayǝttiki izaⱨatta tǝswirlinidu. \+bd «ular Pǝrwǝrdigarning xan-xǝripini... kɵridu»\+bd* — «ular» — 1-ayǝttiki izaⱨatⱪa ⱪarang.\f*   
\m
\v 3 Ajiz ⱪollarni küqlǝndürünglar,  
\m Egilip mangidiƣan tizlarni qingitinglar,\x + \xo 35:3 \xt Ibr. 12:12\x*   
\m
\v 4 Yüriki aƣⱪanlarƣa: — «Qing turunglar! Ⱪorⱪmanglar!  
\m Mana, Hudayinglarƣa ⱪarap beⱪinglar;  
\m Ⱪisas kelidu — Hudaning ⱨesab elix küni kelidu!  
\m U Ɵzi kelidu, silǝrni ⱪutⱪuzidu!» — dǝng!   
\m
\v 5 Andin ⱪariƣuning kɵzi eqilidu,  
\m Gasning ⱪulaⱪliri oquⱪ ⱪilinidu,\x + \xo 35:5 \xt Mat. 9:27; 11:5; 12:22; 20:30; 21:14; Yⱨ. 9:6\x*   
\m
\v 6 Andin aⱪsaⱪ-tokurlar keyiktǝk oynaⱪlap sǝkrǝydu;  
\m Gaqining tili nahxa eytidu;  
\m Qünki dalada sular,  
\m Qɵl-bayawanlarda dǝrya-eⱪinlar urƣup taxidu;\x + \xo 35:6 \xt Mat. 9:32; 11:5; 15:30; 21:14; Yⱨ. 5:8, 9; 7:38, 39; Ros. 3:2; 8:7; 14:8\x*   
\m
\v 7 Piȥƣirin qɵl-jǝzirǝ kɵlqǝkkǝ,  
\m Qangⱪiƣan yǝrlǝr bulaⱪlarƣa aylinidu;  
\m Qilbɵrilǝrning makani — ular yatⱪan jay,  
\m Ⱪomux wǝ yekǝnlǝr ɵsüp, qimǝnlikkǝ aylinidu.   
\m
\v 8 Xu yǝrdǝ egiz kɵtürülgǝn bir yol,  
\m Tüptüz bir yol bolidu;  
\m U «pak-muⱪǝddǝslikning yoli» dǝp atilidu;  
\m Napaklar uningdin ɵtüxkǝ bolmaydu,  
\m Xu yol mǝhsus xular üqün bekitilip yasalƣanki, —  
\m Ⱨǝtta nadanlarmu uningda ezip kǝtmǝydu;\f □ \fr 35:8 \ft \+bd «Xu yǝrdǝ egiz kɵtürülgǝn bir yol, tüptüz bir yol bolidu»\+bd* — yolning nǝgǝ baridiƣanliⱪini demǝydu; bilix üqün 10-ayǝtkiqǝ oⱪux kerǝk.\f*   
\m
\v 9 Xu yǝrdǝ xir bolmaydu,  
\m Uning üstigǝ ⱨeq yirtⱪuq ⱨaywan qiⱪmaydu;  
\m (Ular xu yǝrdǝ ⱨeq tepilmaydu)  
\m — Nijat arⱪiliⱪ ⱨɵrlükkǝ qiⱪⱪanlar xu yǝrdǝ mangidu!\f □ \fr 35:9 \ft \+bd «Nijat arⱪiliⱪ ⱨɵrlükkǝ qiⱪⱪanlar»\+bd* — bolsa ibraniy tilida birla sɵz («gaal») bilǝn ipadilinidu. Muxu sɵzni toluⱪ qüxinix üqün 41:14-ayǝtning izaⱨatini kɵrüng.\f*   
\m
\v 10 Pǝrwǝrdigarning bǝdǝl tɵlǝp ⱪutⱪuzƣanliri ⱪaytip kelidu,  
\m Küylǝrni eytip Zionƣa yetip kelidu;  
\m Ularning baxliriƣa mǝnggülük xad-huramliⱪ ⱪonidu;  
\m Ular huxalliⱪ wǝ xadliⱪⱪa qɵmgǝn bolidu;  
\m Ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt ⱨǝm uⱨ-nadamǝtlǝr bǝdǝr ⱪaqidu. \f □ \fr 35:10 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning bǝdǝl tɵlǝp ⱪutⱪuzƣanliri ⱪaytip kelidu... ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt ⱨǝm uⱨ-nadamǝtlǝr bǝdǝr ⱪaqidu»\+bd* — bexarǝttiki wǝⱪǝlǝr Israilning Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ ⱪutⱪuzulƣanliⱪiƣa ohxaydu; xundaⱪla bu ixlarni yengi bir «Misirdin qiⱪix» degili bolidu. Oⱪurmǝnlǝrgǝ Tǝwrattiki «Misirdin qiⱪix» degǝn ⱪisimni oⱪusa, xu qaƣdiki wǝⱪǝlǝrni muxular bilǝn tǝpsiliy ⱨalda selixturux naⱨayiti ǝⱨmiyǝtlik bolidu. 
\fp  Muxu «qiⱪip-ⱪutⱪuzux» bolsa «Misirdin qiⱪix»tin nǝqqǝ ⱨǝssǝ uluƣ, nǝqqǝ ⱨǝssǝ xǝrǝplik bolidu. Keyin kɵrimizki, Huda ⱪutⱪuzƣan hǝlⱪ pǝⱪǝt Misirdin ǝmǝs, bǝlki pütkül dunyadin qiⱪip ⱪutⱪuzulidu. Ular ⱪorⱪunqluⱪ dǝxt-bayawandin ɵtüxining ornida, ɵzlirini ⱪarxi alidiƣan, qimǝnbaƣⱪa aylandurulƣan zemindin ɵtidu; yol ⱨǝmmǝ adǝm üqün tüz, onguxluⱪ, rawan ⱨǝm hǝtǝrsiz bolidu.\f*  \x + \xo 35:10 \xt Wǝⱨ. 21:4\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 36
\s1 Krizis — Asuriyǝ padixaⱨining besip kirixi  
\m
\v 1 Ⱨǝzǝkiyaning on tɵtinqi yili xundaⱪ boldiki, Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib Yǝⱨudaning barliⱪ ⱪǝl’ǝ-ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlirigǝ ⱨujum ⱪilip qiⱪip, ularni ixƣal ⱪildi. \x + \xo 36:1 \xt 2Pad. 18:13; 2Tar. 32:1\x*  
\v 2 Andin Asuriyǝ padixaⱨi «Rab-Xakǝⱨ» \add degǝn sǝrdarni\add* qong bir ⱪoxun bilǝn Laⱪix xǝⱨiridin Yerusalemƣa ǝwǝtti. U Kir yuƣuqilarning etizining boyidiki yolda, yuⱪiri kɵlqǝkning norining bexiƣa kelip turdi.\f □ \fr 36:2 \ft \+bd «Rab-Xakǝⱨ»\+bd* — bǝlkim Asuriyǝning padixaⱨining bax mǝsliⱨǝtqisining adǝttiki unwani boluxi mumkin. \+bd «Kir yuƣuqilarning etizining boyidiki yolda, yuⱪiri kɵlqǝkning norining bexi»\+bd* — muxu jay ǝslidǝ dǝl Yǝxaya Aⱨaz padixaⱨ bilǝn kɵrüxüp, Asuriyǝning tajawuzi toƣruluⱪ agaⱨlandurƣan jay (7-babni kɵrüng).\f*  \fig Asuriyǝ imperiyǝsi - miladiyǝdin ilgiri 650-yili|src="assyrianempire-upin-01.jpg" size="span" ref="«Yǝx.» 36" \fig*   
\m
\v 3 Xuning bilǝn Ⱨilⱪiyaning oƣli, ordini baxⱪuridiƣan Eliakim, ordining diwanbegi bolƣan Xǝbna wǝ Asafning oƣli, orda mirzibegi bolƣan Yoaⱨlar uning yeniƣa kǝldi  
\v 4-5 wǝ Rab-Xakǝⱨ ularƣa mundaⱪ dedi: —  
\m Silǝr Ⱨǝzǝkiyaƣa: — «Uluƣ padixaⱨ, yǝni Asuriyǝ padixaⱨi sanga mundaⱪ dedi, dǝnglar: —  
\m «Sening muxu ixǝngǝn tayanqing zadi nemiti?  
\m Sǝn: (u pǝⱪǝt gǝpla, halas!) —  
\m «Urux ⱪilix tǝdbir-mǝsliⱨitimiz ⱨǝm küqimiz bar» — dǝysǝn; sǝn zadi kimgǝ tayinip manga ⱪarxi ɵktǝ ⱪopisǝn? \f □ \fr 36:4-5 \ft \+bd «Sǝn: (u pǝⱪǝt gǝpla, halas!) — «Urux ⱪilix tǝdbir-mǝsliⱨitimiz ⱨǝm küqimiz bar» — dǝysǝn; sǝn zadi kimgǝ tayinip manga ⱪarxi ɵktǝ ⱪopisǝn?»\+bd* — muxu gepigǝ ⱪariƣanda, Asuriyǝdikilǝrning Yǝxayaning «Pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigarƣa tayiniximiz kerǝk» degǝn bexarǝtliridin hǝwiri bar idi.\f*  
\v 6 Mana, sǝn yeriⱪi bar axu ⱪomux ⱨasa, yǝni Misirƣa tayinisǝn! Birsi uningƣa yɵlǝnsǝ, uning ⱪoliƣa sanjip kiridu; mana Misir padixaⱨi Pirǝwngǝ tayanƣanlarning ⱨǝmmisi xundaⱪ bolidu!\x + \xo 36:6 \xt Əz. 29:6, 7\x*   
\m
\v 7 Əgǝr sǝn manga: «Biz Hudayimiz bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa tayinimiz» — desǝng, Ⱨǝzǝkiya ɵzi Yǝⱨudadikilǝrgǝ wǝ Yerusalemdikilǝrgǝ: «Silǝr pǝⱪǝt Yerusalemdiki muxu ibadǝtgaⱨ aldidila Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilixinglar kerǝk» dǝp, xu \add Pǝrwǝrdigarƣa\add* atalƣan «yuⱪiri jaylar»ni ⱨǝm ⱪurbangaⱨlarni yoⱪ ⱪiliwǝttiƣu? Ular axu Pǝrwǝrdigarning yuⱪiri jayliri ǝmǝsmidi?\f □ \fr 36:7 \ft \+bd «Ⱨǝzǝkiya ...: «Silǝr pǝⱪǝt Yerusalemdiki muxu ibadǝtgaⱨ aldidila Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilixinglar kerǝk» dǝp, xu Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan «yuⱪiri jaylar»ni ⱨǝm ⱪurbangaⱨlarni yoⱪ ⱪiliwǝttiƣu? Ular axu Pǝrwǝrdigarning yuⱪiri jayliri ǝmǝsmidi?»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ wǝⱨiy ⱪilinƣan ⱪanunƣa asasǝn, Israillar pǝⱪǝt Yerusalemdiki ibadǝthanidiki ⱪurbangaⱨtila ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa bolatti. Əslidǝ Ⱨǝzǝkiya muxu pǝrmanƣa asasǝn: (1) butpǝrǝslik ⱪilidiƣan ⱪurbangaⱨlarni ⱨǝm (2) hata yol bilǝn «Pǝrwǝrdigarƣa atap» ⱪurulƣan, ibadǝt ⱪilixⱪa beƣixlanƣan «yuⱪiri jaylar»ni yoⱪatⱪan. Rab-Xakǝⱨ xu gǝp bilǝn uni angliƣuqi Israillarni ⱪaymuⱪturmaⱪqi idi, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 8 Əmdi hojam Asuriyǝ padixaⱨi bilǝn bir tohtamƣa kǝl: — «Əgǝr sǝndǝ atⱪa minǝligüdǝk ǝskǝrliring bolsa, mǝn sanga ikki ming atni bikarƣa berǝy!» \f □ \fr 36:8 \ft \+bd «Əgǝr sǝndǝ atⱪa minǝligüdǝk ǝskǝrliring bolsa, mǝn sanga ikki ming atni bikarƣa berǝy!»\+bd* — bu kinayilik gǝp, ǝlwǝttǝ. Adǝttiki qaƣlarda Yǝⱨudada atlar naⱨayiti az idi. Urux waⱪtida tehimu azlap ketǝtti. Atliⱪ ǝskǝrlǝr ǝmǝs, ⱨǝtta addiy ǝskǝrlǝrmu naⱨayiti az idi.\f*  
\v 9 Sǝndǝ undaⱪlar bolmisa, hojamning ǝmǝldarlirining ǝng kiqiki bolƣan bir lǝxkǝr bexini ⱪandaⱪmu qekindürǝlǝysilǝr?! Sǝn jǝng ⱨarwiliri wǝ atlarni elix üqün Misirƣa tayinisǝn tehi!   
\m
\v 10 Mǝn ǝmdi muxu zeminni ⱨalak ⱪilix üqün Pǝrwǝrdigarsiz kǝldimmu? Pǝrwǝrdigar dǝrwǝⱪǝ manga: «Muxu zeminni ⱨalak ⱪilixⱪa qiⱪⱪin!» — dedi!»»   
\m
\v 11 Eliakim, Xǝbna wǝ Yoaⱨ Rab-Xakǝⱨgǝ: —  
\m «Peⱪirliriƣa aramiy tilida sɵzlisilǝ; biz buni qüxinimiz. Bizgǝ ibraniy tilida sɵzlimisilǝ, gǝpliri sepilda turƣanlarning ⱪuliⱪiƣa kirmisun!» — dedi. \f □ \fr 36:11 \ft \+bd «Peⱪirliriƣa aramiy tilida sɵzlisilǝ»\+bd* — ⱨazirki Suriyǝning kona ismi «Aram» idi. Kona zamanda «Suriyǝ tili» «aramiy tili» deyilǝtti. Asuriyǝmu aramiy tilini ixlitǝtti.\f*   
\m
\v 12 Biraⱪ Rab-Xakǝⱨ: —  
\m «Hojam meni muxu gǝpni hojanglarƣa wǝ silǝrgila eytixⱪa ǝwǝtkǝnmu? Muxu gǝpni silǝr bilǝn birliktǝ sepilda olturƣanlarƣa deyixkǝ ǝwǝtkǝn ǝmǝsmu? Qünki ular silǝr bilǝn birliktǝ ɵz poⱪini yegüqi ⱨǝm ɵz süydükini iqküqi bolidu!» — dedi.\f □ \fr 36:12 \ft \+bd «... Ular silǝr bilǝn birliktǝ ɵz poⱪini yegüqi ⱨǝm ɵz süydükini iqküqi bolidu!»\+bd* — xǝⱨǝr muⱨasirigǝ qüxüp, aqarqiliⱪ wǝ ussuzluⱪta ⱪalƣanda adǝmlǝr dǝrwǝⱪǝ muxundaⱪ ⱪilixi mumkin.\f*  \x + \xo 36:12 \xt 2Pad. 18:27\x*   
\m
\v 13 Andin Rab-Xakǝⱨ ibraniy tilida yuⱪiri awaz bilǝn: — «Uluƣ padixaⱨ, yǝni Asuriyǝ padixaⱨining sɵzlirini anglap ⱪoyunglar!» — dǝp warⱪiridi.   
\m
\v 14 «Padixaⱨ mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Ⱨǝzǝkiya silǝrni aldap ⱪoymisun! Qünki u silǝrni ⱪutⱪuzalmaydu.   
\m
\v 15 Uning silǝrni: — «Pǝrwǝrdigar bizni jǝzmǝn ⱪutⱪuzidu; muxu xǝⱨǝr Asuriyǝ padixaⱨining ⱪoliƣa qüxüp kǝtmǝydu» dǝp Pǝrwǝrdigarƣa tayanduruxiƣa yol ⱪoymanglar!».  
\v 16 Ⱨǝzǝkiyaƣa ⱪulaⱪ salmanglar; qünki Asuriyǝ padixaⱨi mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Mǝn bilǝn sülⱨilixip, mǝn tǝrǝpkǝ ɵtünglar; xundaⱪ ⱪilsanglar ⱨǝrbiringlar ɵzünglarning üzüm baringidin ⱨǝm ɵzünglarning ǝnjür dǝrihidin mewǝ yǝysilǝr, ⱨǝrbiringlar ɵz su kɵlqikinglardin su iqisilǝr;  
\v 17 ta mǝn kelip silǝrni buƣdayliⱪ ⱨǝm xarabliⱪ bir zeminƣa, neni bar ⱨǝm üzümzarliri bar bir zeminƣa, — zemininglarƣa ohxax bir zeminƣa apirip ⱪoyƣuqǝ yǝp-iqiweringlar!\f □ \fr 36:17 \ft \+bd «mǝn kelip silǝrni buƣdayliⱪ ⱨǝm xarabliⱪ bir zeminƣa, — zemininglarƣa ohxax bir zeminƣa apirip ⱪoyƣuqǝ yǝp-iqiweringlar!»\+bd* — muxu gǝplǝr qirayliⱪ bolƣini bilǝn mǝnisi eniⱪki: — «Mening ǝsirlirim, ⱪullirim bolisilǝr!» degǝnlik. Yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, Asuriyǝ padixaⱨi uqiƣa qiⱪⱪan ⱨiyligǝr aldamqi idi.\f*   
\m
\v 18 Ⱨǝzǝkiyaning silǝrgǝ: — «Pǝrwǝrdigar bizni ⱪutⱪuzidu» dǝp ixǝndürüxigǝ yol ⱪoymanglar! Əl-yurtlarning ilaⱨ-butlirining biri ɵz zeminini Asuriyǝ padixaⱨining ⱪolidin ⱪutⱪuzƣanmu?  
\v 19 Hamat wǝ Arpad degǝn yurtlarning ilaⱨ-butliri ⱪeni? Sǝfarwaim xǝⱨirining ilaⱨ-butliri ⱪeni? Ular Samariyǝni mening ⱪolumdin ⱪutⱪuzƣanmu?!  
\v 20 Muxu ǝl-yurtlarning ilaⱨ-butliridin ɵz zeminini ⱪutⱪuzƣan zadi kim bar? Xundaⱪ ikǝn, Pǝrwǝrdigar Yerusalemni mening ⱪolumdin ⱪutⱪuzalamdu?»».   
\m
\v 21 Angliƣuqilar süküt ⱪilip uningƣa jawabǝn ⱨeqⱪandaⱪ bir sɵz ⱪilmidi; qünki padixaⱨning buyruⱪi xuki: —  
\m «Uningƣa jawab bǝrmǝnglar».   
\m
\v 22 Andin Ⱨilⱪiyaning oƣli, ordini baxⱪuridiƣan Eliakim, orda diwanbegi Xǝbna wǝ Asafning oƣli, orda mirzibegi Yoaⱨlar kiyim-keqǝklirini yirtixip, Ⱨǝzǝkiyaning yeniƣa kelip, Rab-Xakǝⱨning gǝplirini uningƣa uⱪturdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 37
\s1 Ⱨǝzǝkiyaning dua ⱪilixi — Pǝrwǝrdigarning jawabi  
\r 2Pad. 19  
\m
\v 1 Xundaⱪ boldiki, Ⱨǝzǝkiya buni angliƣanda, kiyim-keqǝklirini yirtip, ɵzini bɵz bilǝn ⱪaplap Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirdi. \f □ \fr 37:1 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning ɵyi»\+bd* — Uning (Sulayman padixaⱨ ⱪurƣan) ibadǝthanisi.\f*  
\v 2 U Ⱨilⱪiyaning oƣli, ordini baxⱪuridiƣan Eliakim, orda diwanbegi Xǝbna wǝ kaⱨinlarning aⱪsaⱪallirini bɵz yepinqaⱪliƣan peti Amozning oƣli Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrgǝ ǝwǝtti.  
\v 3 Ular uningƣa: —  
\m «Ⱨǝzǝkiya mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Balilar tuƣulay dǝp ⱪalƣanda anining tuƣⱪudǝk ⱨali ⱪalmiƣandǝk, muxu kün külpǝt qüxidiƣan, rǝswa wǝ mazaⱪ ⱪilinidiƣan bir kündur.  
\v 4 Ɵz hojisi bolƣan Asuriyǝ padixaⱨi tirik Hudani mazaⱪ ⱪilixⱪa ǝwǝtkǝn Rab-Xakǝⱨning gǝplirini Pǝrwǝrdigar Hudaying nǝzirigǝ elip tingxisa, bularni angliƣan Pǝrwǝrdigar Hudaying xu gǝplǝr üqün uning dǝkkisini berǝrmikin? Xunga ⱪep ⱪalƣan ⱪaldilar üqün awazingni kɵtürüp, bir duayingni bǝrsǝng»» — dedi.   
\m
\v 5 Xu gǝplǝr bilǝn Ⱨǝzǝkiyaning hizmǝtkarliri Yǝxayaning aldiƣa kǝldi.  
\v 6 Yǝxaya ularƣa: —  
\m «Hojayininglarƣa: — «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dedi: —  
\m «Asuriyǝ padixaⱨining qaparmǝnlirining sǝn angliƣan axu manga kupurluⱪ ⱪilƣuqi gǝpliridin ⱪorⱪma; \f □ \fr 37:6 \ft \+bd «Hojayininglarƣa: — «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dedi: — «Asuriyǝ padixaⱨining qaparmǝnlirining sǝn angliƣan axu manga kupurluⱪ ⱪilƣuqi gǝpliridin ⱪorⱪma...»\+bd* — Yǝxayaning muxu jawab sɵzlirini (6-7-ayǝtlǝrni) diⱪⱪǝt bilǝn oⱪusingiz, u Ⱨǝzǝkiyaning tǝlipi boyiqǝ dua ⱪilmay, bǝlki biwasitǝ hǝwǝrqilǝrgǝ jawab bǝrdi. Qünki u alliburun hǝlⱪⱪe wǝ Ⱨǝzǝkiya Asuriyǝ toƣruluⱪ nurƣun bexarǝtlǝrni ⱪilƣan. Huda muxu pǝyt-ǝⱨwal toƣruluⱪ Israilƣa uⱪturƣanidi (mǝsilǝn, 10-bab, 5-21-ayǝtlǝrni, 14-bab, 24-25-ayǝtlǝrni kɵrüng). Biraⱪ Ⱨǝzǝkiya wǝ ordisidikilǝr muxularni wǝ uningdin baxⱪa kɵrgǝn karamǝt mɵjizilǝrni (keyinki 38-babnimu kɵrüng) pütünlǝy untup ⱪalƣandǝk ⱪilatti.\f*  
\v 7 Mana, Mǝn uningƣa bir roⱨni kirgüzimǝn; xuning bilǝn u iƣwani anglap, ɵz yurtiƣa ⱪaytidu. U ɵz zeminida turƣanda uni ⱪiliq bilǝn ɵltürgüzimǝn» — dǝnglar» — dedi.   
\m
\v 8 Rab-Xakǝⱨ kǝlgǝn yoli bilǝn ⱪaytip mangƣanda, Asuriyǝ padixaⱨining Laⱪix xǝⱨiridin qekingǝnlikini anglap, uning yeniƣa kǝldi; Asuriyǝ padixaⱨi Libnaⱨ xǝⱨirigǝ ⱪarxi jǝng ⱪiliwatⱪanidi.  
\v 9 Andin padixaⱨ: «Efiopiyǝ padixaⱨi Tirⱨakaⱨ sizgǝ ⱪarxi jǝng ⱪilmaⱪqi bolup yolƣa qiⱪti» degǝn hǝwǝrni anglidi. Xu hǝwǝrni angliƣanda u yǝnǝ Ⱨǝzǝkiyaƣa ǝlqilǝrni mundaⱪ hǝt bilǝn ǝwǝtti: —\f □ \fr 37:9 \ft \+bd «Efiopiyǝ padixaⱨi Tirⱨakaⱨ sizgǝ ⱪarxi jǝng ⱪilmaⱪqi bolup yolƣa qiⱪti»\+bd* — bu ix ǝmǝliyǝt ǝmǝs, ⱨǝmdǝ xu qaƣda mumkin bolmiƣanidi. Biraⱪ Huda Ɵzi ǝwǝtküzgǝn «aldamqi roⱨ»ning tǝsiri bilǝn uni ixǝndürgǝn.\f*   
\m
\v 10 «Silǝr Yǝⱨuda padixaⱨi Ⱨǝzǝkiyaƣa mundaⱪ dǝnglar: —  
\m «Sǝn tayinidiƣan Hudayingning sanga: «Yerusalem Asuriyǝ padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurulmaydu» deginigǝ aldanma;  
\v 11 Mana, sǝn Asuriyǝ padixaⱨlirining ⱨǝmmǝ ǝl-yurtlarni nemǝ ⱪilƣanlirini, ularni ilaⱨ-butliriƣa atap ⱨalak ⱪilƣanliⱪini angliƣansǝn; ǝmdi ɵzüng ⱪandaⱪmu ⱪutⱪuzulisǝn? \f □ \fr 37:11 \ft \+bd «ularni ilaⱨ-butliriƣa atap ⱨalak ⱪilƣanliⱪi angliƣansǝn»\+bd* — «ilaⱨ-butliriƣa atap ⱨalak ⱪilix» degǝn sɵz, ibraniy tilida pǝⱪǝt bir sɵz bilǝnla, yǝni ««ⱨaram» ⱪilix» yaki ««ⱨǝrǝm» ⱪilix» bilǝnla ipadilinidu.\f*  
\v 12 Ata-bowilirim ⱨalak ⱪilƣan ǝllǝrni bolsa, ularning ilaⱨ-butliri ⱪutⱪuzƣanmu? Gozan, Ⱨaran, Rǝzǝf xǝⱨiridikilǝrniqu? Telassarda turƣan Edǝnlǝrniqu?  
\v 13 Hamat padixaⱨi, Arpad padixaⱨi, Sǝfarwaim, Hena ⱨǝm Iwwaⱨ xǝⱨǝrlirining padixaⱨliri ⱪeni?»».\f □ \fr 37:13 \ft \+bd «Gozan, Ⱨaran, Rǝzǝf xǝⱨiri.. Telassar... Hamat.., Arpad ..., Sǝfarwaim, Hena ⱨǝm Iwwaⱨ...»\+bd* — (12-13-ayǝtlǝrdǝ kɵrsitilgǝn) muxu xǝⱨǝrlǝrning bǝzilirining nǝdǝ ikǝnlikini hǝritidin kɵrgili bolidu, bǝziliri bizgǝ bügüngǝ ⱪǝdǝr namǝlum.\f*   
\m
\v 14 Ⱨǝzǝkiya hǝtni ǝkǝlgüqilǝrning ⱪolidin elip oⱪup qiⱪti. Andin u Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirip, Pǝrwǝrdigarning aldiƣa hǝtni yeyip ⱪoydi.  
\v 15 Ⱨǝzǝkiya Pǝrwǝrdigarƣa dua ⱪilip mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 16 «I kerublar otturisida turƣan, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, Israilning Hudasi: —  
\m Sǝn Ɵzüngdursǝn, jaⱨandiki barliⱪ ǝl-yurtlarning üstidiki Huda pǝⱪǝt Ɵzüngdursǝn; asman-zeminni Yaratⱪuqisǝn. \f □ \fr 37:16 \ft \+bd «I kerublar otturisida turƣan... Pǝrwǝrdigar»\+bd* — muⱪǝddǝs ibadǝthanidiki ǝng iqkiri ɵy, yǝni «ǝng muⱪǝddǝs jay» degǝn ɵydǝ, Hudaning «rǝⱨim kɵrsitidiƣan orun-tǝhti» («kafarǝt tǝhti») («rǝⱨimgaⱨ») bar idi. Muxu orunda Huda Israilning alaⱨidǝ ⱪurbanliⱪlirining ⱪanlirini ⱪobul ⱪilatti. Orunning ikki tǝripining ⱨǝrbiridǝ altundin yasalƣan, tǝhtkǝ ⱪaritilƣan birdin «kerub» bar idi. Musaning dǝwridin Əzakiyal pǝyƣǝmbǝr dǝwrigiqǝ Hudaning parlaⱪ xan-xǝripi sirliⱪ ⱨalda «kafarǝt tǝhti»ning üstidǝ, yǝni «kerublar otturisida» turatti. 
\fp  Kerublar bolsa intayin küqlük birhil pǝrixtilǝr bolup, Hudaning qiⱪarƣan ⱨɵküm-jazalirini bejiridu. «Kerublar otturisida turƣan» degini, «Sǝn bizgǝ yeⱪinlaxⱪan ⱨǝm bizgǝ rǝⱨim kɵrsǝtmǝkqi bolƣan Hudasǝn» degǝnliktur.\f*  
\v 17 I Pǝrwǝrdigar, ⱪuliⱪingni tɵwǝn ⱪilip angliƣaysǝn; kɵzüngni aqⱪaysǝn, i Pǝrwǝrdigar, kɵrgǝysǝn; Sǝnnaheribning adǝm ǝwǝtip mǝnggü ⱨayat Hudani ⱨaⱪarǝtlǝp eytⱪan ⱨǝmmǝ gǝplirini angliƣaysǝn!  
\v 18 I Pǝrwǝrdigar, Asuriyǝ padixaⱨliri ⱨǝⱪiⱪǝtǝn ⱨǝmmǝ yurtlarni wǝ xularƣa beⱪindi bolƣan yurtlarnimu harabǝ ⱪilip, \f □ \fr 37:18 \ft \+bd «xularƣa beⱪindi bolƣan yurtlar..»\+bd* — ibraniy tilida sɵzmusɵz tǝrjimǝ ⱪilƣanda «beⱪindi» degǝn sɵz yoⱪ. Baxⱪa birhil tǝrjimisi «xularƣa ait». Biz xǝrⱨlǝx üqün «beⱪindi» ⱪoxtuⱪ.\f*  
\v 19 Ularning ilaⱨ-butlirini otⱪa taxliwǝtkǝn; qünki ularning ilaⱨliri ilaⱨ ǝmǝs, bǝlki insan ⱪoli bilǝn yasalƣanlar, yaƣaq wǝ tax, halas; xunga Asuriyǝliklǝr ularni ⱨalak ⱪildi.  
\v 20 Əmdi, i Pǝrwǝrdigar Hudayimiz, jaⱨandiki barliⱪ ǝl-yurtlarƣa Sening, pǝⱪǝt Seningla Pǝrwǝrdigar ikǝnlikingni bildürüx üqün, bizni uning ⱪolidin ⱪutⱪuzƣaysǝn!».   
\b  
\m
\v 21 Xuning bilǝn Amozning oƣli Yǝxaya Ⱨǝzǝkiyaƣa sɵz ǝwǝtip mundaⱪ dedi: —  
\m — Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Sǝn Manga Sǝnnaherib toƣruluⱪ dua ⱪilixing bilǝn,   
\m
\v 22 Pǝrwǝrdigarning uningƣa ⱪarita degǝn sɵzi xudurki: —  
\m «Pak ⱪiz, yǝni Zionning ⱪizi seni kǝmsitidu,  
\m Seni mazaⱪ ⱪilip külidu;  
\m Yerusalemning ⱪizi kǝyninggǝ ⱪarap bexini qayⱪaydu;   
\m
\v 23 Sǝn kimni mazaⱪ ⱪilip kupurluⱪ ⱪilding?  
\m Sǝn kimgǝ ⱪarxi awazingni kɵtürüp,  
\m Nǝziringni üstün ⱪilding?  
\m Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqiƣa ⱪarxi!\f □ \fr 37:23 \ft \+bd «kupurluⱪ»\+bd* — kim ɵzini Hudaning ornida ⱪoyup, «ⱨǝmmǝ ixni ⱪilalaymǝn» desǝ, kupurluⱪ ⱪilƣan bolidu, xundaⱪla ⱨaman bir küni yiⱪitilidu.\f*   
\m
\v 24 Ⱪulliring arⱪiliⱪ sǝn Rǝbni mazaⱪ ⱪilip: —  
\m «Mǝn nurƣunliƣan jǝng ⱨarwilirim bilǝn taƣ qoⱪⱪiliriƣa,  
\m Liwan taƣ baƣirliriƣa yetip kǝldimki,  
\m Uning egiz kedir dǝrǝhlirini, esil ⱪariƣaylirini kesiwetimǝn;  
\m Mǝn uning ǝng yuⱪiri egizlikigǝ yamixip qiⱪip,  
\m Uning ǝng bük-baraⱪsan ormanzarliⱪiƣa kirip yetimǝn.\f □ \fr 37:24 \ft \+bd «Uning ǝng bük-baraⱪsan ormanzarliⱪi»\+bd* — bu ayǝttiki «bük-baraⱪsan» degǝn sɵz ibraniy tilida «Karmǝl» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Karmǝl bolsa Israilning ǝng munbǝt wǝ qirayliⱪ jayi idi. Xuning bilǝn padixaⱨning «uning «Karmǝl» ormanzarliⱪiƣa kirimǝn» degini «uning (Liwanning) ǝng qirayliⱪ jayiƣa (ⱨeq tosalƣusiz) barimǝn» degǝndǝk po atidiƣan mǝnini ipadilǝytti; qünki Liwanda «Karmǝl» degǝn jay yoⱪ.\f*   
\m
\v 25 Ɵzüm ⱪuduⱪ kolap su iqtim;  
\m Putumning uqidila mǝn Misirning barliⱪ dǝrya-ɵstǝnglirini ⱪurutuwǝttim — deding.\f □ \fr 37:25 \ft \+bd «...putumning uqidila mǝn Misirning barliⱪ dǝrya-ɵstǝnglirini ⱪurutuwǝttim»\+bd* — yuⱪiriⱪi 24-ayǝttǝ padixaⱨ ɵzining tǝs ixlarni ⱪilalaydiƣanliⱪini, mǝsilǝn, Liwan rayonidiki ǝng yuⱪiri taƣlarƣa qiⱪalaydiƣanliⱪini (kɵqmǝ mǝnisi, bǝlkim aliyjanap, küqlük padixaⱨlardin üstünlükkǝ erixidiƣanliⱪini kɵrsitidu), ǝng esil nǝrsilǝrgǝ erixidiƣanliⱪini tǝswirlǝydu. Muxu 25-ayǝttiki «putum... ⱪurutiwǝttim» degini, deⱨⱪanning puti bilǝnla topini ittirip eriⱪni tosup, suni ⱪurutiwǝtkinidǝk, «Mǝn halisamla naⱨayiti asanla ⱨǝrⱪandaⱪ ixni ⱪilalaymǝn, ⱨǝtta Nil dǝryasinimu ⱪurutiwetǝlǝymǝn» degǝn mǝnmǝnlikni bildürmǝkqi.\f*   
\m
\v 26 — Sǝn xuni anglap baⱪmiƣanmiding?  
\m Uzundin buyan Mǝn xuni bekitkǝnmǝnki,  
\m Ⱪǝdimdin tartip xǝkillǝndürgǝnmǝnki,  
\m Ⱨazir uni ǝmǝlgǝ axurdumki,  
\m Mana, sǝn ⱪǝl’ǝ-ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlǝrni harabilǝrgǝ aylandurdung;   
\m
\v 27 Xuning bilǝn u yǝrdǝ turuwatⱪanlar küqsizlinip,  
\m Yǝrgǝ ⱪaritip ⱪoyuldi, xǝrmǝndǝ ⱪilindi;  
\m Ular etizdiki ottǝk,  
\m Yumran kɵk qɵplǝrdǝk,  
\m Ɵgzidiki ot-qɵplǝr ɵsmǝy ⱪurup kǝtkǝndǝk boldi.\f □ \fr 37:27 \ft \+bd «ɵgzidiki ot-qɵplǝr...»\+bd* — bu ibarining baxⱪa hil tǝrjimilirini uqritix mumkin.\f*   
\m
\v 28 Biraⱪ sening olturƣiningni, ornungdin turƣiningni, qiⱪip-kirginingni wǝ Manga ⱪarxi ƣaljirlixip kǝtkiningni bilimǝn;   
\m
\v 29 Manga ⱪarxi ƣaljirlixip kǝtkǝnlikingning, ⱨakawurlixip kǝtkǝnlikingning ⱪuliⱪimƣa yǝtkini tüpǝylidin,  
\m Mǝn ⱪarmiⱪimni burningdin ɵtküzimǝn,  
\m Yüginimni aƣzingƣa salimǝn,  
\m Ɵzüng kǝlgǝn yol bilǝn seni ⱪayturimǝn.\f □ \fr 37:29 \ft \+bd «Mǝn ⱪarmiⱪimni burningdin ɵtküzimǝn, yüginimni aƣzingƣa salimǝn...»\+bd* — Asuriyǝ padixaⱨliri muxundaⱪ rǝⱨimsiz yol bilǝn ǝsirlǝrni yalap mangatti.\f*   
\m
\v 30 I \add Ⱨǝzǝkiya\add*, xu ix sanga alamǝt bexarǝt boliduki, —  
\m Muxu yili ɵzlükidin ɵskǝn,  
\m Ikkinqi yili xulardin qiⱪⱪanlarmu rizⱪinglar bolidu;  
\m Üqinqi yili bolsa teriysilǝr, orisilǝr, üzüm kɵqǝtlirini tikisilǝr;  
\m Ulardin qiⱪⱪan mewilǝrni yǝysilǝr.\f □ \fr 37:30 \ft \+bd «I Ⱨǝzǝkiya, xu ix sanga alamǝt bexarǝt boliduki, — muxu yili ɵzlükidin ɵskǝn, ikkinqi yili xulardin qiⱪⱪanlarmu rizⱪinglar bolidu; üqinqi yili bolsa teriysilǝr, orisilǝr, üzüm kɵqǝtlirini tikisilǝr; ulardin qiⱪⱪan mewilǝrni yǝysilǝr»\+bd* — muxu mɵjizǝ ixǝnq-etiⱪadni küqǝytix üqün ⱨǝm hǝlⱪni ⱪutⱪuzux üqün berilgǝn. Urux waⱪtida teriⱪqiliⱪ ⱪilix mumkin ǝmǝs; Asuriyǝ ⱪoxuni kǝtkǝndin keyinki yilidimu, bǝlkim ⱪoxunidin ⱪalƣan ⱪisimliri yǝnila parakǝndiqilik ⱪilixi mumkin idi. Xunga mɵjizǝ üqinqi yilƣiqǝ sozulidu. 
\fp  «Üzüm kɵqǝtlirini tikisilǝr... mewisini yǝysilǝr» degǝn wǝdǝ, tinqliⱪ mǝzgilning uzun bolidiƣanliⱪini kɵrsitidu (üzüm tallirini ɵstürüxkǝ uzun waⱪit ketidu, ǝlwǝttǝ). 
\fp  Kixilǝrning Asuriyǝ ⱪoxunlirining tuyuⱪsiz qekinixini «tasadipiyliⱪtin» demǝsliki üqün, bu ikkinqi mɵjizǝ berildi. Xundaⱪtimu, Tǝwrattiki «Padixaⱨlar» degǝn ⱪisimƣa ⱪariƣanda, hǝlⱪlǝr yǝnila ikki mɵjizini tezla untup Hudaƣa wapasizliⱪ ⱪiliwǝrdi.\f*   
\m
\v 31 Yǝⱨuda jǝmǝtidiki ⱪutulƣan ⱪaldisi bolsa yǝnǝ tɵwǝngǝ ⱪarap yiltiz tartidu,  
\m Yuⱪiriƣa ⱪarap mewǝ beridu;   
\m
\v 32 Qünki Yerusalemdin bir ⱪaldisi,  
\m Zion teƣidin ⱪeqip ⱪutulƣanlar qiⱪidu;  
\m Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning otluⱪ muⱨǝbbiti muxuni ada ⱪilidu.   
\m
\v 33 Xunga Pǝrwǝrdigar Asuriyǝ padixaⱨi toƣruluⱪ mundaⱪ dǝydu: —  
\m U nǝ muxu xǝⱨǝrgǝ yetip kǝlmǝydu,  
\m Nǝ uningƣa bir tal oⱪmu atmaydu;  
\m Nǝ ⱪalⱪanni kɵtürüp aldiƣa kǝlmǝydu,  
\m Nǝ uningƣa ⱪarita ⱪaxalarnimu yasimaydu.   
\m
\v 34 U ⱪaysi yol bilǝn kǝlgǝn bolsa,  
\m Xu yol bilǝn ⱪaytidu wǝ muxu xǝⱨǝrgǝ kǝlmǝydu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 35 — Qünki Ɵzüm üqün wǝ Mening ⱪulum Dawut üqün bu xǝⱨǝrni ǝtrapidiki sepildǝk ⱪoƣdap ⱪutⱪuzimǝn». \x + \xo 37:35 \xt 2Pad. 20:6\x*   
\m
\v 36 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi qiⱪip, Asuriyǝliklǝrning bargaⱨida bir yüz sǝksǝn bǝx ming ǝskǝrni urdi. Mana, kixilǝr ǝtigǝndǝ ornidin turƣanda, ularning ⱨǝmmisining ɵlgǝnlikini kɵrdi! \f □ \fr 37:36 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi»\+bd* — Tǝwrat dǝwridǝ intayin alaⱨidǝ xǝhs idi. Bǝzi ixlarda U Hudaning ornida kɵrünǝtti (mǝsilǝn, «Yar.» 18-babni kɵrüng).\f*  \x + \xo 37:36 \xt 2Pad. 19:35\x*  
\v 37 Xunga Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib qekinip, yolƣa qiⱪip, Ninǝwǝ xǝⱨirigǝ ⱪaytip turdi.  
\v 38 Xundaⱪ boldiki, u ɵz buti Nisroⱪning buthanisida uningƣa qoⱪunuwatⱪanda, oƣulliri Adrammǝlǝk ⱨǝm Xarezǝr uni ⱪiliqlap ɵltürüwǝtti; andin ular Ararat degǝn yurtⱪa ⱪeqip kǝtti. Uning oƣli Esarⱨaddon uning ornida padixaⱨ boldi. \f □ \fr 37:38 \ft \+bd «U ɵz buti Nisroⱪning buthanisida uningƣa qoⱪunuwatⱪanda, oƣulliri Adrammǝlǝk ⱨǝm Xarezǝr uni ⱪiliqlap ɵltürüwǝtti»\+bd* — muxu wǝⱪǝ, Sǝnnaherib Israildin qekinixtin 20 yil keyin (miladiyǝdin ilgiriki 681-yili) boldi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 38
\s1 «Yǝxaya»ning ikkinqi ⱪismi •••• Ⱨǝzǝkiyaning eƣir kesilgǝ giriptar boluxi wǝ duasi  
\m
\v 1 Xu künlǝrdǝ Ⱨǝzǝkiya ǝjǝl kǝltürgüqi bir kesǝlgǝ muptila boldi. Amozning oƣli Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr uning ⱪexiƣa berip, uningƣa: —  
\m Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m — Ɵyüng toƣruluⱪ wǝsiyǝt ⱪilƣin; qünki ǝjǝl kǝldi, yaximaysǝn, — dedi.\f □ \fr 38:1 \ft \+bd «Xu künlǝrdǝ Ⱨǝzǝkiya ǝjǝl kǝltürgüqi bir kesǝlgǝ muptila boldi»\+bd* — bu sɵzlǝr bilǝn «Yǝxaya» degǝn kitabning «ikkinqi ⱪismi» baxlinidu. Kirix sɵzimizni kɵrüng.\f*   
\m
\v 2 Ⱨǝzǝkiya yüzini tam tǝrǝpkǝ ⱪilip Pǝrwǝrdigarƣa dua ⱪilip:   
\m
\v 3 — I Pǝrwǝrdigar, Sening aldingda ⱨǝⱪiⱪǝt wǝ pak dil bilǝn mengip yürgǝnlikimni, nǝziring aldingda durus bolƣan ixlarni ⱪilƣanliⱪimni ǝslǝp ⱪoyƣaysǝn, — dedi.  
\m Wǝ Ⱨǝzǝkiya yiƣlap eⱪip kǝtti.   
\m
\v 4 Andin Pǝrwǝrdigarning sɵzi Yǝxayaƣa yetip mundaⱪ deyildi: —   
\m
\v 5 Berip Ⱨǝzǝkiyaƣa mundaⱪ degin: —  
\m Pǝrwǝrdigar, atang Dawutning Hudasi mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Duayingni anglidim, kɵz yaxliringni kɵrdüm; mana, künliringgǝ yǝnǝ on bǝx yil ⱪoximǝn; \f □ \fr 38:5 \ft \+bd «atang Dawut»\+bd* — Ⱨǝzǝkiya Dawut pǝyƣǝmbǝrning on üqinqi ǝwladi idi.\f*  
\v 6 Xuning bilǝn Mǝn seni wǝ bu xǝⱨǝrni Asuriyǝ padixaⱨining ⱪolidin ⱪutⱪuzimǝn; Mǝn sepil bolup bu xǝⱨǝrni ⱪoƣdaymǝn.   
\m
\v 7 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigarning Ɵzi eytⱪan ixini jǝzmǝn ⱪilidiƣanliⱪini sanga ispatlax üqün Pǝrwǝrdigardin mundaⱪ bexarǝtlik alamǝt boliduki,  
\v 8 Mana, Mǝn ⱪuyaxning Aⱨaz padixaⱨ ⱪurƣan pǝlǝmpǝy üstigǝ qüxkǝn sayisini on ⱪǝdǝm kǝynigǝ yandurimǝn».  
\m Xuning bilǝn ⱪuyaxning qüxkǝn sayisi on basⱪuq kǝynigǝ yandi. \f □ \fr 38:8 \ft \+bd «...Xuning bilǝn ⱪuyaxning qüxkǝn sayisi on basⱪuq kǝynigǝ yandi»\+bd* — Merodaⱪ-Baladan (39:1) Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib tǝripidin miladiyǝdin ilgiriki 702-yili ƣulitildi. Muxu ixmu xu yilda bolƣan boluxi kerǝk. 
\fp  Demǝk, muxu ikki wǝⱪǝ (Ⱨǝzǝkiyaning kesǝldin saⱪaytilixi wǝ uning ixǝnqisini riƣbǝtlǝndürüxkǝ berilgǝn karamǝt mɵjizǝ) Asuriyǝning padixaⱨi tajawuzqiliⱪ ⱪilixtin \+bd ilgiri\+bd*, bǝlkim miladiyǝdin ilgiriki 703- yaki 702-yili yüz bǝrgǝn (39-babtiki izaⱨatlarni kɵrüng).\f*  \x + \xo 38:8 \xt 2Pad. 20:7-9\x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝzǝkiyaning ɵz kesili toƣruluⱪ hatiriliri  
\m
\v 9 Yǝⱨuda padixaⱨi Ⱨǝzǝkiya kesǝl bolup, andin kesilidin ǝsligǝ kǝlgǝndin keyin mundaⱪ hatirilǝrni yazdi:   
\m
\v 10 — «Mǝn: «Ɵmrümning otturisida tǝⱨtisaraning dǝrwaziliriƣa beriwatimǝn,  
\m Ⱪalƣan yillirimdin mǝⱨrum boldum» — dedim.   
\m
\v 11 Mǝn: — «Tiriklǝrning zeminida turup Hudayim Yaⱨni, Yaⱨni kɵrǝlmǝydiƣan,  
\m Xundaⱪla «ⱨǝmmǝ nǝrsǝ yoⱪ bolƣan» jayda turƣanlar bilǝn billǝ turup, insannimu kɵrǝlmǝydiƣan boldum» — dedim.\f □ \fr 38:11 \ft \+bd «Yaⱨni, Yaⱨni kɵrǝlmǝydiƣan»\+bd* — «Yaⱨ» degǝn «Yaⱨwǝⱨ» degǝnning ⱪisⱪa xǝkli, demǝk Pǝrwǝrdigarning namining birhil ⱪisⱪartilip eytilixi. \+bd «Yaⱨni, Yaⱨni kɵrǝlmǝydiƣan, xundaⱪla «ⱨǝmmǝ nǝrsǝ yoⱪ bolƣan» jayda turƣanlar bilǝn billǝ turup, insannimu kɵrǝlmǝydiƣan boldum» — dedim»\+bd* — Ⱨǝzǝkiya: — «Tǝⱨtisarada bolƣanda, Hudani yaki adǝmni kɵrmǝsliki mumkin» demǝkqi ǝmǝs; tǝkitlǝydiƣan ix tirik turup kɵrüx pursitidin mǝⱨrum boluxtur. Tǝⱨtisaraning ǝⱨwalining ⱪandaⱪ ikǝnlikidin biz 14-babta azraⱪ mǝlumat alalaymiz.\f*   
\m
\v 12 Mening turalƣum qarwiqining qediridǝk ɵzümdin yɵtkilip kǝtti;  
\m Mǝn bapkar ɵz toⱪuƣinini türüwǝtkinidǝk ⱨayatimni türiwǝttim;  
\m U meni toⱪux dǝstigaⱨidin kesiwǝtti;  
\m Tang bilǝn kǝq ariliⱪida Sǝn \add Huda\add* jenimni alisǝn;   
\m
\v 13 Tang atⱪuqǝ mǝn kütüp, ɵzümni tinqlandurup yürimǝn,  
\m Biraⱪ U xirƣa ohxax ⱨǝmmǝ sɵngǝklirimni sundurƣandǝk ⱪilidu;  
\m Tang bilǝn kǝq ariliⱪida Sǝn \add Huda\add* jenimni alisǝn.   
\m
\v 14 Mǝn ⱪarliƣaq yaki turnidǝk wiqirlap yürimǝn;  
\m Pahtǝktǝk aⱨ-uⱨ urimǝn;  
\m Kɵzlirim yuⱪiriƣa ⱪarax bilǝn ajizlixip ketidu;  
\m I rǝb, meni zulum basti!  
\m Jenimƣa kepil bolƣin!\x + \xo 38:14 \xt Yǝx. 59:11\x*   
\m
\v 15 Nemǝ desǝm bolar? Qünki U manga sɵz ⱪildi wǝ Ɵzi muxu ixni ⱪildi!  
\m Jenim tartⱪan azab tüpǝylidin mǝn bar yillirimda ⱪǝdǝmlirimni sanap besip awaylap mangimǝn.   
\m
\v 16 I Rǝb, adǝmlǝr muxundaⱪ sawaⱪlar bilǝn yaxixi kerǝk;  
\m Roⱨim muxu sawaⱪlardin ⱨayatini tapidu;  
\m Sǝn meni ǝslimgǝ kǝltürüp, meni ⱨayat ⱪilding!   
\m
\v 17 Mana, ɵzümning bǝht-tinqliⱪim üqün azab üstigǝ azab tarttim;  
\m Manga bolƣan sɵygüng tüpǝylidin jenimni ⱨalakǝt ⱨangidin qiⱪardingsǝn;  
\m Sǝn ⱨǝmmǝ gunaⱨlirimni kǝyninggǝ qɵrüwǝttingsǝn.   
\m
\v 18 Qünki tǝⱨtisara Sanga rǝⱨmǝt eytalmaydu;  
\m Ɵlüm Seni mǝdⱨiyiliyǝlmǝydu;  
\m Ⱨangƣa qüxiwatⱪanlar Sening ⱨǝⱪiⱪǝt-wapaliⱪingƣa ümid baƣliyalmaydu.   
\m
\v 19 Ɵzüm bügün ⱪilƣinimdǝk Sanga rǝⱨmǝt eytidiƣanlar tiriklǝr, tiriklǝrdur;  
\m Ata bolƣuqi oƣulliriƣa ⱨǝⱪiⱪǝt-wapaliⱪingni bildüridu.   
\m
\v 20 Pǝrwǝrdigar meni ⱪutⱪuzuxⱪa niyǝt baƣliƣandur;  
\m Biz bolsaⱪ, ⱪalƣan ɵmrimizdǝ ⱨǝr küni Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ saz qelip mǝdⱨiyǝ nahxlirimni eytimiz!».\f □ \fr 38:20 \ft \+bd «Biz bolsaⱪ, ⱪalƣan ɵmrimizdǝ ⱨǝr küni Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ saz qelip mǝdⱨiyǝ nahxlirimni eytimiz!»\+bd* — Hudani mǝdⱨiyilǝydiƣan bu yahxi sɵzlǝrni ⱪilƣini bilǝn, Ⱨǝzǝkiya ɵz kɵzi bilǝn kɵrgǝn ikki karamǝt ixni (ɵzining saⱪaytilixi wǝ 7-ayǝttiki mɵjizini) esidǝ qing saⱪliƣan ǝmǝs. Yuⱪiriⱪi bablarda degǝndǝk, Asuriyǝ ⱪoxunliri besip kirgǝndǝ, u Hudaning 6-ayǝttǝ hatirilǝngǝn wǝdisini untup, ⱨoduⱪup kǝtti. Tɵwǝndiki 39-babtiki wǝⱪǝdimu u «Ⱪǝdǝmlirimni sanap mangimǝn» degǝn ɵz wǝdisini untuydu.\f*   
\m
\v 21 (Yǝxaya bolsa: — «Ənjür poxkili tǝyyarlap, yarisiƣa qaplanglar, u ǝsligǝ kelidu», degǝnidi \x + \xo 38:21 \xt 2Pad. 20:7\x*  
\v 22 wǝ Ⱨǝzǝkiya: — «Mening Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ qiⱪidiƣanliⱪimni ispatlaydiƣan ⱪandaⱪ bexarǝtlik alamǝt berilidu?» dǝp soriƣanidi).   
\b  
\b  
\m  
\c 39
\s1 Babil padixaⱨidin kǝlgǝn ǝlqilǝr •••• Qong bir hataliⱪ  
\m
\v 1 Xu pǝyttǝ Baladanning oƣli Babil padixaⱨi Merodaⱪ-Baladan Ⱨǝzǝkiyaning kesǝl bolup yetip ⱪalƣanliⱪini ⱨǝm ǝsligǝ kǝlgǝnlikini angliƣaqⱪa, Ⱨǝzǝkiyaƣa hǝtlǝrni ⱨǝdiyǝ bilǝn ǝwǝtti.\f □ \fr 39:1 \ft \+bd «Xu pǝyttǝ Baladanning oƣli Babil padixaⱨi Merodaⱪ-Baladan Ⱨǝzǝkiyaning kesǝl bolup yetip ⱪalƣanliⱪini ... angliƣaqⱪa, Ⱨǝzǝkiyaƣa hǝtlǝrni ⱨǝdiyǝ bilǝn ǝwǝtti»\+bd* — Merodaⱪ-Baladan Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib tǝripidin miladiyǝdin ilgiriki 702-yili ƣulitildi. Muxu ixmu xu yilda bolƣan boluxi kerǝk. 
\fp  Demǝk, 38-, 39-babta tǝswirlǝngǝn ixlar 36- wǝ 37-babta tǝswirlǝngǝn ixlardin \+bd ilgiri\+bd* yüz bǝrgǝn. Əmdi nemixⱪa ulardin keyin hatirilǝngǝn? 
\fp  Bilimizki, «Yǝxaya» (degǝn kitab)ning 40-66-babliridiki hǝwǝr-bexarǝtlǝr, omumiy jǝⱨǝttin eytⱪanda, keyinki «Babil imperiyǝsigǝ ǝsir bolup qüxkǝnlǝr»gǝ, yǝni sürgün bolƣan Israillarƣa, yǝni ularning «ⱪaldisi» bolƣan ǝwladliriƣa ⱪaritilidu. Undaⱪta 39-bab muxu ǝⱨwalni tonuxturux rolini oynaydu.\f*   
\m
\v 2 Ⱨǝzǝkiya ǝlqilǝrni huxalliⱪ bilǝn kütüp, uning hǝzinǝ-ambarlirida saⱪlanƣan nǝrsilirini kɵrsǝtti; yǝni kümüxni, altunni, dora-dǝrmanlarni, sǝrhil maylarni, sawut-ⱪorallarni saⱪlaydiƣan ɵyning ⱨǝmmisini wǝ bayliⱪlirining barliⱪini kɵrsǝtti; uning ordisi wǝ yaki pütkül padixaⱨliⱪi iqidiki nǝrsilǝrdin Ⱨǝzǝkiya ularƣa kɵrsǝtmigǝn birimu ⱪalmidi.  
\v 3 Andin Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr Ⱨǝzǝkiyaning aldiƣa berip, uningdin: —  
\m «Muxu kixilǝr nemǝ dedi? Ular seni yoⱪlaxⱪa nǝdin kǝlgǝn?» — dǝp soridi.  
\m Ⱨǝzǝkiya: — «Ular yiraⱪ bir yurttin, yǝni Babildin kǝlgǝn», dedi.   
\m
\v 4 Yǝxaya yǝnǝ: — «Ular ordangda nemini kɵrdi?» dǝp soridi.  
\m Ⱨǝzǝkiya: — «Ordamda bar nǝrsilǝrni ular kɵrdi; bayliⱪlirimning arisidin ularƣa kɵrsǝtmigǝn birimu ⱪalmidi» — dedi.   
\m
\v 5 Yǝxaya Ⱨǝzǝkiyaƣa mundaⱪ dedi: —  
\m Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglap ⱪoyƣin: —   
\m
\v 6 — Mana xundaⱪ künlǝr keliduki, ordangda bar nǝrsilǝr wǝ bügüngǝ ⱪǝdǝr ata-bowiliring toplap, saⱪlap ⱪoyƣan ⱨǝmmǝ nǝrsǝ Babilƣa elip ketilidu; ⱨeqnǝrsǝ ⱪalmaydu — dǝydu Pǝrwǝrdigar,  
\v 7 — ⱨǝmdǝ \add Babilliⱪlar\add* oƣulliringni, yǝni ɵzüngdin bolƣan ǝwladliringni elip ketidu; xuning bilǝn ular Babil padixaⱨining ordisida aƣwat bolidu.\f □ \fr 39:7 \ft \+bd «...ⱨǝmdǝ Babilliⱪlar oƣulliringni, yǝni ɵzüngdin bolƣan ǝwladliringni elip ketidu; xuning bilǝn ular Babil padixaⱨining ordisida aƣwat bolidu»\+bd* — kɵrünüxtǝ addiy kɵrüngǝn muxu wǝⱪǝ üqün nemixⱪa muxu ⱪattiⱪ jazaliⱪ sɵz (6-7-ayǝtlǝr) qiⱪidu? Pikrimizqǝ, üq sǝwǝbi bar: — 
\fp  (1) Ⱨǝzǝkiya Hudaƣa: «ⱪǝdǝmlirimni sanap mangimǝn» degǝn wǝdini bǝrgǝnidi, lekin bu ⱪetim Hudadin ⱨeq sorimay xundaⱪ ⱪilƣan; 
\fp  (2) Əlqilǝrning kǝlgǝnlikidin u bǝlkim: «ⱨazir mǝn «jaⱨanƣa dangⱪi qiⱪⱪan adǝmmǝn», «kiqik dɵlitimizning jaⱨanda orni bar» dǝp tǝkǝbburlixip kǝtkǝn boluxi mumkin. 
\fp  (3) Nuxulardin sirt, biliximizqǝ Merodaⱪ-Baladan Asuriyǝ imperiyǝsigǝ ⱪarxi bir ittipaⱪni bǝrpa ⱪilmaⱪqi. U «tǝkǝllup kɵrsitidiƣan» muxu pursǝttin paydilinip, Ⱨǝzǝkiyani ittipaⱪⱪa ⱪatnixixⱪa tǝklip ⱪilƣan. Ɵzini ɵlümdin ⱪutⱪuzƣanliⱪini, ⱪuyaxning nurining «kǝynigǝ yanƣanliⱪi»dǝk intayin karamǝt mɵjizini kɵrgǝn, Hudaning «Mǝn silǝrni Asuriyǝdin ⱪutⱪuzimǝn» degǝn wǝdisini angliƣan Ⱨǝzǝkiya ⱪandaⱪmu hudasiz bir ǝl-yurt bilǝn ittipaⱪlaxmaⱪqi bolƣandu? 
\fp  «Aƣwat» — piqiwetilgǝn adǝm, 56-bab, 4-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 8 Xuning bilǝn Ⱨǝzǝkiya ɵz-ɵzigǝ: «Ɵz künlirimdǝ bolsa aman-tinqliⱪ, \add Hudaning\add* ⱨǝⱪiⱪǝt-wapaliⱪi bolidikǝnƣu» dǝp, Yǝxayaƣa: — «Siz eytⱪan Pǝrwǝrdigarning muxu sɵzi yahxi ikǝn» — dedi. \f □ \fr 39:8 \ft \+bd «...«Siz eytⱪan Pǝrwǝrdigarning muxu sɵzi yahxi ikǝn»»\+bd* — muxu ayǝttǝ, Ⱨǝzǝkiyaning ɵz-ɵzigǝ degǝnliri baxⱪilarƣa, ⱨǝtta ɵz jǝmǝtigǝ bolƣan birhil biƣǝm, kɵyümsiz pozitsiyǝni bildüridu. Yǝxaya degǝn bexarǝt ǝmǝliyǝttǝ yüz yildin keyin ǝmǝlgǝ axurulƣan; waⱪitning sozuluxi bolsa bǝlkim Yǝⱨudaning keyinki bir padixaⱨi (Yosiya)ning ⱪattiⱪ towa ⱪilixi tüpǝylidin boldi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 40
\s1 Israilƣa berilgǝn tǝsǝlli; •••• Dunyaƣa elip kelingǝn ümid-tǝsǝlli  
\m
\v 1 Hǝlⱪimgǝ tǝsǝlli beringlar, tǝsǝlli beringlar, dǝpla yüridu Hudayinglar;   
\m
\v 2 Yerusalemning ⱪǝlbigǝ sɵz ⱪilip uningƣa jakarlanglarki,  
\m Uning jǝbir-japaliⱪ waⱪti ahirlaxti,  
\m Uning ⱪǝbiⱨliki kǝqürüm ⱪilindi;  
\m Qünki u Pǝrwǝrdigarning ⱪolidin barliⱪ gunaⱨlirining orniƣa ikki ⱨǝssilǝp \add meⱨir-xǝpⱪitini\add* aldi.\f □ \fr 40:2 \ft \+bd «Yerusalemning ⱪǝlbigǝ sɵz ⱪilip uningƣa jakarlanglarki,....»\+bd* — mǝzkur hǝwǝrni kimning jakarlixi kerǝkliki eytilmidi. Bǝlkim muxu sɵz Hudaning barliⱪ pǝyƣǝmbǝrlirigǝ ⱪaritilidu. Kirix sɵzimizdǝ deyilginidǝk, kitabning ⱪalƣan ⱪisimliri (40-66-bablar) Yǝxayaning ɵmridin keyinki bir dǝwrdiki Israillar, yǝni palandi bolidiƣan bir dǝwrgǝ yaki dǝwrlǝrgǝ ⱪaritilidu; sürgün ⱪilƣuqi Babil imperiyǝsi bolƣini bilǝn, kɵrüp turimizki, «Yǝxaya»ning birinqi ⱪismidikidǝk, ikkinqi ⱪisimdiki bǝzi bexarǝtlǝrmu ahirⱪi zamanlarni kɵrsitidu. \+bd «Barliⱪ gunaⱨlirining orniƣa ikki ⱨǝssilǝp meⱨir-xǝpⱪitini aldi»\+bd* — ibraniy tilida «gunaⱨliri üqün ikkǝ ⱨǝssilǝp aldi» deyilidu. Xǝrⱨqilǝrning «ikki ⱨǝssilǝp» degǝn muxu ibarǝ üstidǝ bir-birigǝ ohxap ketidiƣan üq hil kɵzⱪarixi bar: — 
\fp  (1) Israil gunaⱨliri üqün ikki ⱨǝssǝ jaza aldi. Israil Hudaning «tunji oƣli» bolup, baxⱪa ǝl-millǝt bilǝn selixturƣanda, ikki ⱨǝssǝ bǝrikǝt alidu. U «tunji oƣli» bolup, yǝnǝ baxⱪa ǝl-millǝtlǝr bilǝn selixturƣanda ⱪobul ⱪilƣan wǝⱨiy-hǝwirimu kɵp. Xunga bularni baxⱪa ǝllǝrgǝ yǝtküzüx mǝs’uliyitimu kɵp; gunaⱨi bar bolsa baxⱪa ǝl-millǝtlǝr bilǝn selixturƣanda «ikki ⱨǝssǝ» artuⱪ jazalinixi kerǝk. Biraⱪ bu bexarǝtkǝ ⱪariƣanda, ularning jazalinix mǝzgili ahirlaxti. 
\fp  (2) «Ikki ⱨǝssilǝp»ning mǝnisi «dǝl gunaⱨiƣa mas kelidiƣan jaza» degǝnliktur. 
\fp  (3) Huda Israilƣa zor meⱨir-xǝpⱪǝt kɵrsitip, yǝni gunaⱨining orniƣa «ikki ⱨǝssilǝp» meⱨir-xǝpⱪǝtni yǝtküzidu. Bizning pikrimiz ǝyni xundaⱪ (61-bab, 7-ayǝtni kɵrüng). Undaⱪta «ikki ⱨǝssilǝp» bolsa ⱨǝm kǝqürüm ⱪilinix ⱨǝm Hudaning Roⱨini, yengi ⱨayatni ⱪobul ⱪilixtin ibarǝttur (mǝsilǝn, 43-bab, 25-ayǝttin 44-bab, 5-ayǝtkiqǝ, ⱨǝm 61-bab, 7-ayǝtnimu kɵrüng). Mundaⱪ zor meⱨir-xǝpⱪǝtning kelip-qiⱪix sirliri 53-babta axkarilinidu. 
\fp  Muxu üq hil kɵzⱪaraxning ⱪaysisining toƣra boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr, omumiy mǝnisi xuki, Huda ularni kǝqürüm ⱪilmaⱪqi ⱨǝm ularƣa meⱨribanliⱪini kɵrsǝtmǝkqi.\f*   
\m
\v 3 Anglanglar, dalada birsining towliƣan awazini!  
\m «Pǝrwǝrdigarning yolini tǝyyarlanglar,  
\m Qɵl-bayawanda Hudayimiz üqün bir yolni kɵtürüp tüptüz ⱪilinglar!\f □ \fr 40:3 \ft \+bd «Anglanglar, dalada birsining towliƣan awazini! «Pǝrwǝrdigarning yolini tǝyyarlanglar, qɵl-bayawanda Hudayimiz üqün bir yolni kɵtürüp tüptüz ⱪilinglar!»\+bd* — muxu namsiz zatning awazi eytⱪan yol yuⱪiriⱪi 35-babtiki yol ǝmǝs; axu yol Zionƣa ⱪaytⱪanlar üqün tǝyyarlanƣan. Muxu yolni bolsa, \+bd Hudaning Ɵzining\+bd* kelixini ⱪarxi elix üqün (sɵyümlük bir padixaⱨ ⱪarxi elinƣandǝk) \+bd adǝmlǝr\+bd* tǝyyarlixi kerǝk. 
\fp  Namsiz zatning awazning bir ipadisini kɵrüx üqün Injil, «Luⱪa» 3-bab 1-6-ayǝtni, «Yuⱨ.» 1:23ni kɵrüng. Xu yǝrlǝrdǝ «namsiz zat»ning dǝl qümüldürgüqi Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning ɵzi ikǝnliki kɵrsitilidu.\f*  \x + \xo 40:3 \xt Mat. 3:3; Mar. 1:3; Luⱪa 3:4; Yⱨ. 1:23\x*   
\m
\v 4 Barliⱪ jilƣilar kɵtürülidu,  
\m Barliⱪ taƣ-dɵnglǝr pǝs ⱪilinidu;  
\m Əgri-toⱪaylar tüzlinidu,  
\m Ongƣul-dongƣul yǝrlǝr tǝkxilinidu.   
\m
\v 5 Pǝrwǝrdigarning xan-xǝripi kɵrünidu,  
\m Wǝ barliⱪ tǝn igiliri uni tǝng kɵridu;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigarning Ɵz aƣzi xundaⱪ sɵz ⱪilƣan!».\x + \xo 40:5 \xt Yⱨ. 1:14\x*   
\m
\v 6 — Anglanglar, bir awaz «jakarla» dǝydu;  
\m Jakarliƣuqi bolsa mundaⱪ sorap: — «Mǝn nemini jakarlaymǝn?» — dedi.  
\m \add jawab bolsa: —\add* «Barliⱪ tǝn igiliri ot-qɵptur, halas;  
\m Wǝ ularning barliⱪ wapaliⱪi daladiki gülgǝ ohxax;\x + \xo 40:6 \xt Ayup 14:2; Zǝb. 90:5, 6; 102:11; 103:15-16; Yaⱪ. 1:10; 1Pet. 1:24\x*   
\m
\v 7 Ot-qɵp solixidu, gül hazan bolidu,  
\m Qünki Pǝrwǝrdigarning Roⱨi üstigǝ püwlǝydu;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, \add barliⱪ\add* hǝlⱪmu ot-qɵptur!\f □ \fr 40:7 \ft \+bd «Bǝrⱨǝⱪ, barliⱪ hǝlⱪmu ot-qɵptur»\+bd* — muxu yǝrdǝ «hǝlⱪ» Israil hǝlⱪini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 8 Ot-qɵp solixidu, gül hazan bolidu;  
\m Biraⱪ Hudayimizning kalam-sɵzi mǝnggügǝ turidu!»\f □ \fr 40:8 \ft \+bd «Ot-qɵp solixidu, gül hazan bolidu; biraⱪ Hudayimizning kalam-sɵzi mǝnggügǝ turidu!»\+bd* — xǝrⱨimiz boyiqǝ, 3-5-ayǝttiki awaz qümüldürgüqi Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrningki, 6-ayǝttiki birinqi namsiz zatning awazi Hudaningki; ikkinqi namsiz zatning sǝl ümidsizlǝn ⱨalǝttǝ soal soriƣan awazi yǝnila Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrningki. Baxⱪilar ikkinqi awazni Yǝxayaningki yaki namsiz bir pǝyƣǝmbǝrningki, dǝp ⱪaraydu. Ikkinqi awazning degǝn gǝpliri 7-ayǝtni ɵz iqigǝ alidu. Huda uningƣa 8-ayǝttǝ «ümidsizlǝnmǝ» degǝn mǝnidǝ jawab beridu ⱨǝm 9-ayǝttǝ sɵzini dawamlaxturup, Israilƣa zor ümid yǝtküzidu.\f*  \x + \xo 40:8 \xt 1Pet. 1:25\x*   
\m
\v 9 — I Zionƣa hux hǝwǝr elip kǝlgüqi, yuⱪiri bir taƣⱪa qiⱪⱪin;  
\m Yerusalemƣa hux hǝwǝrni elip kǝlgüqi,  
\m Awazingni küqǝp kɵtürgin!  
\m Uni kɵtürgin, ⱪorⱪmiƣin!  
\m Yǝⱨudaning xǝⱨǝrlirigǝ: — «Mana, Hudayinglarƣa ⱪaranglar» degin!   
\m
\v 10 Mana, Rǝb Pǝrwǝrdigar küq-ⱪudritidǝ keliwatidu,  
\m Uning biliki Ɵzi üqün ⱨoⱪuⱪ yürgüzidu;  
\m Mana, Uning alƣan mukapati Ɵzi bilǝn billǝ,  
\m Uning Ɵzining in’ami Ɵzigǝ ⱨǝmraⱨ bolidu.\f □ \fr 40:10 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning biliki»\+bd* — toluⱪ mǝnisi keyinki bablarda, bolupmu 53:1dǝ axkarilinidu. U bolsa «Pǝrwǝrdigarning ⱨǝⱪⱪaniy ⱪuli»ning baxⱪa bir namidur.\f*  \x + \xo 40:10 \xt Yǝx. 62:11\x*   
\m
\v 11 Ⱪoyqidǝk U Ɵz padisini baⱪidu;  
\m U ⱪozilarni bilǝk-ⱪoliƣa yiƣidu, ularni ⱪuqaⱪlap mangidu,  
\m Emitküqilǝrni U mulayimliⱪ bilǝn yetǝklǝydu. \x + \xo 40:11 \xt Yǝx. 49:10; Əz. 34:23, 24; Mik. 7:14; Yⱨ. 10:11\x*   
\b  
\m  
\s1 Israilning tǝngdaxsiz Hudasi  
\m
\v 12 Kim dǝrya-okyanlarning sulirini oqumida ɵlqǝp bǝlgiligǝn,  
\m Asmanlarni ƣeriqlap bekitkǝn,  
\m Jaⱨanning topa-qanglirini misⱪallap salƣan,  
\m Taƣlarni tarazida tarazilap,  
\m Dɵnglǝrni jingda tartip ornatⱪan?   
\m
\v 13 Kim Pǝrwǝrdigarning Roⱨiƣa yolyoruⱪ bǝrgǝn?  
\m Kim Uningƣa mǝsliⱨǝtqi bolup ɵgǝtkǝn?\x + \xo 40:13 \xt Rim. 11:34; 1Kor. 2:16\x*   
\m
\v 14 U kim bilǝn mǝsliⱨǝtlǝxkǝn,  
\m Kim Uni ǝⱪilliⱪ ⱪilip tǝrbiyǝligǝn?  
\m Uningƣa ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝt qiⱪirix yolida kim yetǝkligǝn,  
\m Yaki Uningƣa bilim ɵgǝtkǝn,  
\m Yaki Uningƣa yorutulux yolini kim kɵrsǝtkǝn?   
\m
\v 15 Mana, Uning aldida ǝl-yurtlar Uningƣa nisbǝtǝn qelǝktǝ ⱪalƣan bir tamqa sudǝk,  
\m Tarazida ⱪalƣan topa-qangdǝk ⱨesablinidu;  
\m Mana, U arallarni zǝrriqǝ nǝrsidǝk ⱪoliƣa alidu;   
\m
\v 16 Pütkül Liwan bolsa \add ⱪurbangaⱨ\add* otiƣa,  
\m Uning ⱨaywanliri bolsa bir kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪⱪa yǝtmǝydu.\f □ \fr 40:16 \ft \+bd «Pütkül Liwan bolsa ⱪurbangaⱨ otiƣa, uning ⱨaywanliri bolsa bir kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪⱪa yǝtmǝydu»\+bd* — Liwan ormanliⱪ kɵp rayon. Demǝk, Hudaƣa ⱨǝⱪiⱪiy layiⱪ ibadǝt ⱪilix üqün Liwandiki barliⱪ dǝrǝhlǝr ⱪurbangaⱨⱪa kerǝk bolidiƣan otⱪa yetixmǝydu; uningdiki barliⱪ kala-ⱪoylarmu ⱪurbanliⱪ boluxⱪa yetixmǝydu.\f*   
\m
\v 17 Əl-yurtlar uning aldida ⱨeqnǝrsǝ ǝmǝstur;  
\m Uningƣa nisbǝtǝn ular yoⱪning ariliⱪida,  
\m Ⱪuruⱪ-mǝnisiz dǝp ⱨesablinidu.\x + \xo 40:17 \xt Dan. 4:32\x*   
\m
\v 18 Əmdi silǝr Tǝngrini kimgǝ ohxatmaⱪqisilǝr?  
\m Uni nemigǝ ohxitip selixturisilǝr?\x + \xo 40:18 \xt Yǝx. 46:5; Ros. 17:29\x*   
\m
\v 19 \add Bir butⱪimu?!\add* Uni ⱨünǝrwǝn ⱪelipⱪa ⱪuyup yasaydu;  
\m Zǝrgǝr uningƣa altun ⱨǝl beridu,  
\m Uningƣa kümüx zǝnjirlǝrni soⱪup yasaydu.   
\m
\v 20 Yoⱪsullarning beƣixliƣudǝk undaⱪ ⱨǝdiyiliri bolmisa, qirimǝydiƣan bir dǝrǝhni tallaydu;  
\m U lingxip ⱪalmiƣudǝk bir butni oyup yasaxⱪa usta bir ⱨünǝrwǝn izdǝp qaⱪiridu.   
\m
\v 21 Silǝr bilmǝmsilǝr? Silǝr anglap baⱪmiƣanmusilǝr? Silǝrgǝ ǝzǝldin eytilmiƣanmidu? Yǝr-zemin apiridǝ bolƣandin tartip qüxǝnmǝywatamsilǝr?   
\m
\v 22 U yǝr-zeminning qǝmbirikining üstidǝ olturidu,  
\m Uningda turuwatⱪanlar uning aldida qaⱪqiⱪirlardǝk turidu;  
\m U asmanlarni pǝrdidǝk tartidu,  
\m Ularni huddi makan ⱪilidiƣan qedirdǝk yayidu;\f □ \fr 40:22 \ft \+bd «qaⱪqiⱪir»\+bd* — kiqik bir hil qekǝtkǝ.\f*  \x + \xo 40:22 \xt Ayup 9:8; Zǝb. 104:2; Yǝx. 44:24\x*   
\m
\v 23 U ǝmirlǝrni yoⱪⱪa qiⱪiridu;  
\m Jaⱨandiki sotqi-bǝglǝrni artuⱪqǝ ⱪilidu.\x + \xo 40:23 \xt Ayup 12:21; Zǝb. 107:40\x*   
\m
\v 24 Ular tikildimu? Ular terildimu? Ularning ƣoli yiltiz tarttimu?  
\m — Biraⱪ U üstigila püwlǝp, ular solixip ketidu,  
\m Ⱪuyun ularni topandǝk elip taxlaydu.   
\m
\v 25 Əmdi Meni kimgǝ ohxatmaⱪqisilǝr?  
\m Manga kim tǝngdax bolalisun?» — dǝydu Muⱪǝddǝs Bolƣuqi.   
\m
\v 26 Kɵzliringlarni yuⱪiriƣa kɵtürüp, ⱪaranglar!  
\m Muxu mǝwjudatlarni kim yaratⱪandu?  
\m Ularni kim türküm-türküm ⱪoxunlar ⱪilip tǝrtiplik ǝpqiⱪidu?  
\m U ⱨǝmmisini nami bilǝn bir-birlǝp qaⱪiridu;  
\m Uning küqining uluƣluⱪi, ⱪudritining zorluⱪi bilǝn,  
\m Ulardin birimu kǝm ⱪalmaydu.   
\m
\v 27 — Nemixⱪa xuni dǝwerisǝn, i Yaⱪup?  
\m Nemixⱪa mundaⱪ sɵzlǝwerisǝn, i Israil: —  
\m «Mening yolum Pǝrwǝrdigardin yoxurundur,  
\m Hudayim mening dǝwayimƣa erǝn ⱪilmay ɵtiweridu!»?   
\m
\v 28 Silǝr bilmigǝnmusilǝr? Anglap baⱪmiƣanmusilǝr?  
\m Pǝrwǝrdigar — Əbǝdil’ǝbǝdlik Huda,  
\m Jaⱨanning ⱪǝrilirini Yaratⱪuqidur!  
\m U ya ⱨalsizlanmaydu, ya qarqimaydu;  
\m Uning oy-bilimining tegigǝ ⱨǝrgiz yǝtkili bolmaydu.\x + \xo 40:28 \xt Zǝb. 147:5\x*   
\m
\v 29 U ⱨalidin kǝtkǝnlǝrgǝ ⱪudrǝt beridu;  
\m Maƣdursizlarƣa U bǝrdaxliⱪni ⱨǝssilǝp awutidu.   
\m
\v 30 Ⱨǝtta yigitlǝr ⱨalidin ketip qarqap kǝtsimu,  
\m Baturlar bolsa putlixip yiⱪilsimu,   
\m
\v 31 Biraⱪ Pǝrwǝrdigarƣa tǝlmürüp kütkǝnlǝrning küqi yengilinidu;  
\m Ular bürkütlǝrdǝk ⱪanat kerip ɵrlǝydu;  
\m Ular yügürüp, qarqimaydu;  
\m Yolda mengip, ⱨalidin kǝtmǝydu!   
\b  
\b  
\m  
\c 41
\s1 Hudaning ǝl-millǝtlǝrgǝ bǝrgǝn tǝklipi  
\m
\v 1 — «I arallar, süküt ⱪilip Mening aldimƣa kelinglar;  
\m Hǝlⱪlǝrmu küqini yengilisun!  
\m Ular yeⱪin kǝlsun, sɵz ⱪilsun;  
\m Toƣra ⱨɵküm ⱪilix üqün ɵzara yeⱪinlixayli!»   
\b  
\m  
\s1 Əllǝrning mǝsilisi — butpǝrǝsliktur •••• Huda Ɵzini ispatlax üqün bǝrgǝn bir bexarǝt  
\m
\v 2 «Kim xǝrⱪtiki birsini oyƣitip,  
\m Uni ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn Ɵz hizmitigǝ qaⱪirdi?  
\m U ǝllǝrni uning ⱪoliƣa tapxuridu,  
\m Uni padixaⱨlar üstidin ⱨɵkümranliⱪ ⱪilduridu;  
\m Ularni uning ⱪiliqiƣa tapxurup topa-qangƣa aylanduridu,  
\m Ularni uning oⱪyasi aldida xamal uqurƣan pahal-topandǝk ⱪilidu.\f □ \fr 41:2 \ft \+bd «...uni ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn Ɵz hizmitigǝ qaⱪirdi?»\+bd* — sɵzmusɵz tǝrjimǝ ⱪilƣanda: — «Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning Ɵzi, (yǝni Huda) bu kixini ɵz puti aldiƣa qaⱪirdi?».\f*   
\m
\v 3 U ularni ⱪoƣliwetip,  
\m Putini yǝrgǝ tǝgküzmǝy degüdǝk mangidu, aman-esǝnlik iqidǝ ɵtiweridu;\f □ \fr 41:3 \ft \+bd «U ularni ⱪoƣliwetip, putini yǝrgǝ tǝgküzmǝy degüdǝk mangidu, aman-esǝnlik iqidǝ ɵtiweridu»\+bd* — Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr bexarǝt ⱪilƣan muxu namsiz tajawuzqining ismi keyinrǝk qiⱪidu. Muxu yǝrdǝ kɵrimizki, (1) U ⱪilidiƣan uruxlar bǝk onguxluⱪ bolidu; (2) Uning ⱨǝrbiy yürüx süriti intayin tez bolidu; (3) Uning ⱪilidiƣan uruxliri baxⱪa ǝllǝrni ⱨoduⱪturup patiparaⱪ ⱪiliwetidu. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «U aman-esǝnlik iqidǝ, mengip baⱪmiƣan yol bilǝn kelidu».\f*   
\m
\v 4 Əlmisaⱪtin tartip dǝwrlǝrni «Barliⱪⱪa kǝl» dǝp qaⱪirip,  
\m Bularni bekitip ada ⱪilƣan kim?  
\m Mǝn Pǝrwǝrdigar Awwal Bolƣuqidurmǝn,  
\m Ahiri bolƣanlar bilǝnmu billǝ Bolƣuqidurmǝn;  
\m Mǝn degǝn «U»durmǝn.\f □ \fr 41:4 \ft \+bd «Barliⱪⱪa kǝl»\+bd* — yaki «Yenimƣa kǝl». \+bd «Əlmisaⱪtin tartip dǝwrlǝrni «Barliⱪⱪa kǝl» dǝp qaⱪirip, bularni bekitip ada ⱪilƣan kim?»\+bd* — buning mǝnisi bǝlkim xuki, Huda aldin’ala (pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ) eytⱪan ixlar yüz bǝrginidǝ, ǝllǝr bexarǝtlǝrning toƣra qiⱪidiƣanliⱪini kɵridu. Xundaⱪ ⱪilip, ular Hudaning ularni gunaⱨlirini taxlap, Ɵzigǝ yeⱪin kelip kǝqürümigǝ erixixigǝ qaⱪiridiƣanliⱪini kɵrüp yetidu. \+bd «ahiri bolƣanlar»\+bd* — dunyada ǝng ahiri ⱨatat bolƣan insanlarni kɵrsǝtsǝ kerǝk. \+bd «Mǝn degǝn «U»durmǝn»\+bd* — muxu yǝrdǝ «U» Hudaning ɵzini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 41:4 \xt Yǝx. 43:10; 44:6; 48:12; Wǝⱨ. 1:17; 22:13\x*   
\m
\v 5 Arallar xu ixlarni kɵrüp ⱪorⱪixidu;  
\m Jaⱨanning qǝt-qetidikilǝr titrǝp ketidu;  
\m Ular bir-birigǝ yeⱪinlixip, aldiƣa kelidu;   
\m
\v 6 Ularning ⱨǝrbiri ɵz ⱪoxnisiƣa yardǝm ⱪilip,  
\m Ɵz ⱪerindixiƣa: «Yürǝklik bol!» — dǝydu.   
\m
\v 7 Xuning bilǝn nǝⱪⱪaxqi zǝrgǝrni riƣbǝtlǝndüridu,  
\m Metalni yapilaⱪlap bolⱪa oynatⱪuqi sǝndǝlni bazƣan bilǝn soⱪⱪuqini riƣbǝtlǝndürüp: «Kǝpxǝrligini yahxi!» dǝydu;  
\m Xuning bilǝn uni lingxip ⱪalmisun dǝp butning putini mihlar bilǝn bekitidu. \f □ \fr 41:7 \ft \+bd «Xuning bilǝn nǝⱪⱪaxqi zǝrgǝrni riƣbǝtlǝndüridu, metalni yapilaⱪlap bolⱪa oynatⱪuqi sǝndǝlni bazƣan bilǝn soⱪⱪuqini riƣbǝtlǝndürüp...»\+bd* — ǝllǝr Huda bexarǝt ⱪilƣan tajawuzqining kelidiƣanliⱪini bilip ⱪorⱪidu (5-ayǝt). Biraⱪ bexarǝtning ǝmǝlgǝ axⱪanliⱪini kɵrüxi bilǝn, butpǝrǝslikini taxlap Hudaning aldiƣa kelixining ornida, ular yǝnila ɵzlirini ⱪoƣdax üqün (tumar süpitidǝ) butlarni yasatmaⱪqi bolidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning Israilƣa ilⱨam berixi  
\m
\v 8 Biraⱪ sǝn, i ⱪulum Israil,  
\m I Ɵzüm talliƣan Yaⱪup,  
\m Ibraⱨim Mening dostumning ǝwladi: —\x + \xo 41:8 \xt Ⱪan. 7:6; 10:15; 14:2; 2Tar. 20:7; Zǝb. 135:4; Yǝx. 43:1; 44:1; Yaⱪ. 2:23\x*   
\m
\v 9 Mǝn jaⱨanning ⱪǝridin elip kǝlgǝn,  
\m Yǝrning ǝng qǝtliridin qaⱪiriƣinim sǝn ikǝnsǝn;  
\m Mǝn sanga «Sǝn mening ⱪulumdursǝn,  
\m Mǝn seni talliƣan,  
\m Seni ⱨǝrgiz qǝtkǝ ⱪaⱪmaymǝn» — degǝnidim.\f □ \fr 41:9 \ft \+bd «Mǝn jaⱨanning ⱪǝridin elip kǝlgǝn, yǝrning ǝng qǝtliridin qaⱪiriƣinim sǝn ikǝnsǝn»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr xuni esigǝ kǝltürsunki, Huda Ibraⱨimni yiraⱪ yurttin Ⱪanaanƣa (Pǝlǝstingǝ) qaⱪirƣanidi; keyin Ibraⱨimning ǝwladliri bolƣan Israilni Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Misirdin ⱪutⱪuzƣanidi. \+bd «Seni ⱨǝrgiz qǝtkǝ ⱪaⱪmaymǝn»\+bd* — yǝnǝ birhil tǝrjimisi: — «Seni qǝtkǝ ⱪaⱪmiƣanmǝn».\f*   
\m
\v 10 — Ⱪorⱪma; qünki Mǝn sǝn bilǝn billidurmǝn;  
\m Uyan-buyan ⱪarap ⱨoduⱪmanglar;  
\m Qünki Mǝn sening Hudayingdurmǝn;  
\m Mǝn seni küqǝytimǝn,  
\m Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn sanga yardǝmdǝ bolimǝn!  
\m Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn Ɵzümning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪimni bildürgüqi ong ⱪolum bilǝn seni yɵlǝymǝn.   
\m
\v 11 Mana, sanga ⱪarap ƣaljirlixip kǝtkǝnlǝrning ⱨǝmmisi hijil bolup xǝrmǝndǝ bolidu;  
\m Sanga xikayǝt ⱪilƣuqilar yoⱪ deyǝrlik bolidu, ⱨalak bolidu.\x + \xo 41:11 \xt Mis. 23:22; Yǝx. 60:12; Zǝk. 12:3\x*   
\m
\v 12 Sǝn ularni izdisǝng, ⱨeq tapalmaysǝn;  
\m Sǝn bilǝn dǝwalaxⱪuqilar —  
\m Sanga ⱪarxi urux ⱪilƣuqilar yoⱪ deyǝrlik, ⱨeq bolup baⱪmiƣandǝk turidu.   
\m
\v 13 Qünki Mǝn Pǝrwǝrdigar Hudaying ong ⱪolungni tutup turup, sanga: —  
\m «Ⱪorⱪma, Mǝn sanga yardǝmdǝ bolimǝn!» dǝymǝn.   
\m
\v 14 Ⱪorⱪma, sǝn ⱪurt bolƣan Yaⱪup,  
\m Israilning baliliri!  
\m Mǝn sanga yardǝmdǝ bolimǝn!» — dǝydu Pǝrwǝrdigar, yǝni sening Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqing, Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi.\f □ \fr 41:14 \ft \+bd «Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqi»\+bd* — ibraniy tilida «goel» degǝn muxu sɵzning alaⱨidǝ mǝnisi bar. Birsi kǝmbǝƣǝl bolup, ɵzini ⱪulluⱪⱪa setiwǝtkǝn bolsa yaki baxⱪa ⱪiyin ǝⱨwalƣa uqrap mal-mülükini satⱪan bolsa, Musa pǝyƣǝmbǝr ⱪobul ⱪilƣan muⱪǝddǝs ⱪanunƣa asasǝn, muxu kixining yeⱪin uruⱪ-tuƣⱪanliri, ⱨǝmjǝmǝtlirining uni ⱨɵrlükkǝ qiⱪirip ⱪutⱪuzux ⱨoⱪuⱪi bar idi. Demǝk, «ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzƣuqi»ning («goel») setiwalƣuqi adǝmgǝ pul beripla, ɵz ⱪerindixini ⱨɵr ⱪilip ⱪutⱪuzux ⱨoⱪuⱪi bar degǝnliktur. Ⱨoⱪuⱪni ixlitix ⱨǝmjǝmǝtning ɵz ihtiyarliⱪi bilǝn bolatti, ǝlwǝttǝ. U ixlǝtmǝkqi bolsa, ⱨeqkim uni tosalmaytti. 
\fp  Yǝxaya Hudaning ⱪutⱪuzƣuqi ikǝnlikini bayan ⱪilix üqün dǝl muxu sɵzni ixlitidu. Demǝk, Huda Israilƣa «ⱨǝmjǝmǝt»lik ⱪilip, ularning «goel»i, yǝni «Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqisi» bolidu. U Ɵz ihtiyariyliⱪi bilǝn ularni ⱪutⱪuzidu.\f*   
\m
\v 15 Mana, Mǝn seni kɵp ⱨǝm ɵtkür qixliⱪ yengi bir dan ayriƣuqi tirna ⱪilimǝn;  
\m Sǝn taƣlarni yanjip, ularni parǝ-parǝ ⱪiliwetisǝn,  
\m Dɵnglǝrnimu kɵküm-talⱪanƣa aylanduruwetisǝn.\x + \xo 41:15 \xt Yǝx. 17:13; 29:5\x*   
\m
\v 16 Sǝn ularni soruysǝn,  
\m Xamal ularni uqurup ketidu,  
\m Ⱪuyun ularni tarⱪitiwetidu;  
\m Wǝ sǝn Pǝrwǝrdigar bilǝn xadlinisǝn,  
\m Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqini iptiharlinip mǝdⱨiyǝlǝysǝn.   
\m
\v 17 Bozǝklǝr wǝ yoⱪsullar su izdǝydu, lekin su yoⱪ;  
\m Ularning tili ussuzluⱪtin ⱪaƣjirap ketidu;  
\m Mǝn Pǝrwǝrdigar ularni anglaymǝn;  
\m Mǝn Israilning Hudasi ulardin waz kǝqmǝymǝn.\x + \xo 41:17 \xt Mat. 5:6\x*   
\m
\v 18 Mǝn ⱪaⱪas egizliklǝrdǝ dǝryalarni,  
\m Jilƣilar iqidǝ bulaⱪlarni aqimǝn;  
\m Dalani kɵlqǝkkǝ aylandurimǝn,  
\m Tatirang yǝrdin sularni urƣutup su bilǝn ⱪaplap berimǝn.\x + \xo 41:18 \xt Zǝb. 107:35; Yǝx. 35:7; 44:3\x*   
\m
\v 19 Dalada kedir, akatsiyǝ, hadas wǝ zǝytun dǝrǝhlirini ɵstürüp berimǝn;  
\m Qɵl-bayawanda arqa, ⱪariƣay wǝ boksus dǝrǝhlirini birgǝ tikimǝn;\f □ \fr 41:19 \ft \+bd «Dalada kedir, akatsiyǝ, hadas wǝ zǝytun dǝrǝhlirini ɵstürüp berimǝn; ... arqa, ⱪariƣay wǝ boksus dǝrǝhlirini birgǝ tikimǝn»\+bd* — muxu dǝrǝhlǝr (zǝytun dǝrihidin sirt) mewǝ üqün ǝmǝs, sayǝ berix üqün berilidu; birⱪanqǝ hil dǝrǝh birhil muⱨit astida tǝng ɵsüxi mumkin ǝmǝs. 
\fp  Ⱪariƣanda bu bexarǝt ahirⱪi zamanlarni kɵrsitidu; xu qaƣda Huda Israilni yengi bir «Misirdin qiⱪix» (ǝmǝliyǝttǝ, «jaⱨanning qǝt-qǝtliridin qiⱪirix») yoli bilǝn ⱪutⱪuzidu.\f*   
\m
\v 20 Xundaⱪ ⱪilip ular bularni kɵrüp, bilip, oylinip: —  
\m «Pǝrwǝrdigarning ⱪoli muxularni ⱪilƣan,  
\m Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi uni yaratⱪan!» dǝp tǝng qüxinixidu.   
\b  
\m  
\s1 Hudaning butpǝrǝslǝrni ⱪutⱪuzux toƣrisidiki yǝnǝ bir sɵzi  
\m
\v 21 — Muⱨakimiliringlarni otturiƣa ⱪoyunglar, dǝydu Pǝrwǝrdigar;  
\m — Küqlük sǝwǝbliringlarni qiⱪiringlar, dǝydu Yaⱪupning Padixaⱨi.   
\m
\v 22 — \add Butliringlar\add* elip kirilsun,  
\m Bizgǝ nemilǝrning yüz beridiƣanliⱪini eytsun;  
\m Ilgiriki ixlarni, ularning üjür-büjürlirigiqǝ kɵz aldimizda kɵrsǝtsun,  
\m Xundaⱪla bulardin qiⱪidiƣan nǝtijilǝrni bizgǝ bildürüx üqün eytip bǝrsun;  
\m — Yaki bolmisa, kǝlgüsidiki ixlarni anglap bilǝyli;   
\m
\v 23 Silǝrning ilaⱨliⱪ ikǝnlikinglarni biliximiz üqün,  
\m Keyinki yüz beridiƣan ixlarni bizgǝ bayan ⱪilinglar;  
\m Ⱪandaⱪla bolmisun, Bizni ⱨang-tang ⱪilip uni tǝng kɵridiƣan ⱪilix üqün,  
\m Birǝr yahxi ix yaki yaman bir ixni ⱪilinglar!\f □ \fr 41:23 \ft \+bd «Birǝr yahxi ix yaki yaman bir ix ⱪilinglar!»\+bd* — muxu ibarǝ «Ⱨǝrⱪandaⱪ birǝr ixni ⱪilinglar!» degǝnni bildüridu. Butlar yahxi bolsun, yaman bolsun ⱨeqⱪandaⱪ ix ⱪilalmaydu, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 24 Mana, silǝr yoⱪning ariliⱪida,  
\m Ixligininglarmu yoⱪ ixtur;  
\m Silǝrni talliƣuqi bir lǝnitidur.   
\b  
\m  
\s1 Bexarǝt tǝkrarlinidu; Huda barliⱪ ǝl-yurtlarƣa «Mening ⱪulumni tonunglar» dǝp tonuxturidu  
\m
\v 25 Birsini ximal tǝrǝptin ⱪozƣidim, u kelidu;  
\m U künqiⱪixtin Mening namimni jakarlap kelidu;  
\m U birsi ⱨak layni dǝssigǝndǝk, sapalqi lay qǝyligǝndǝk ǝmǝldarlarning üstigǝ ⱨujum ⱪilidu;\f □ \fr 41:25 \ft \+bd «Birsini ximal tǝrǝptin ⱪozƣidim, u kelidu; u künqiⱪixtin Mening namimni jakarlap kelidu»\+bd* — tajawuzqi tehi namsiz, biraⱪ ⱨazir u toƣruluⱪ yǝnǝ bir pakit bar; u xǝrⱪtin ⱨǝmdǝ ximal tǝrǝptinmu kelidu. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mening namimni qaⱪirip nida ⱪilip kelidu».\f*   
\m
\v 26 Bizgǝ uⱪturux üqün, kim muⱪǝddǝmdin buyan buni eytⱪan?  
\m Yaki Bizni «U ⱨǝⱪiⱪǝttur» degüzüp bu ixtin burun uni aldin’ala eytⱪan?  
\m Yaⱪ, ⱨeqkim eytmaydu;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, ⱨeqkim bayan ⱪilmaydu;  
\m Sɵzünglarni angliyaliƣuqi bǝrⱨǝⱪ yoⱪtur!   
\m
\v 27 Mǝn dǝslǝptǝ Zionƣa: — «Muxu ixlarƣa kɵz tikip turunglar! Kɵz tikip turunglar!» dedim,  
\m Yerusalemƣa hux hǝwǝrni yǝtküzgüqini ǝwǝtip bǝrdim.   
\m
\v 28 Mǝn ⱪarisam, xular arisida ⱨeqkim yoⱪ —  
\m Mǝsliⱨǝt bǝrgüdǝk ⱨeqkim yoⱪ,  
\m Xulardin sorisam, jawab bǝrgüdǝk ⱨeqkimmu yoⱪ.\f □ \fr 41:28 \ft \+bd «xular arisida ⱨeqkim yoⱪ»\+bd* — «xular» xübⱨisizki, butpǝrǝs ǝllǝrni kɵrsitidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Dawami  
\m
\v 29 Ⱪaranglar, ular ⱨǝmmisi ⱪuruⱪ;  
\m Ularning yasiƣanliri yoⱪ ixtur,  
\m Ⱪuyma mǝbudliri ⱪuruⱪ xamaldǝk mǝnisizdur.   
\b  
\b  
\m  
\c 42
\m
\v 1 Ⱪaranglar, mana Mǝn yɵlǝydiƣan Ɵz ⱪulumƣa!  
\m Jenimning huxalliⱪi bolƣan Mening talliƣinim;  
\m Mǝn Ɵz Roⱨimni uning wujudiƣa ⱪondurimǝn,  
\m Xuning bilǝn u ǝllǝrgǝ ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝtni yǝtküzüp beridu.\f □ \fr 42:1 \ft \+bd «Ɵz ⱪulum \+bd*\+bdit , yǝni Pǝrwǝrdigarning ⱪuli\+bdit*» — xübⱨisizki, Hudaning «yat ǝllǝr»gǝ beƣixliƣan, ularni butpǝrǝsliktin ⱪutⱪuzidiƣan jawabidur. Muxu ayǝttiki «Ⱪaranglar, mana...» degǝnni, 41-bab 29-ayǝttiki «Jawab bǝrgüdǝk ⱨeqkim yoⱪ» ⱪatarliⱪlar bilǝn selixturuximiz kerǝk. Ⱪariƣanda, Huda talliƣan muxu mulayim, muⱨǝbbǝtlik kixi ǝl-yurtlarƣa Hudaning sɵzini elip kelidu. \+bd «U ǝllǝrgǝ ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝt yǝtküzüp beridu»\+bd* — «ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝt» (ibraniy tilida «mixpat») elip berix» degǝnlik bolup, üq mǝnini ɵz iqigǝ alidu: — (1) yuⱪiriⱪi 41-babtiki (Huda butlar bilǝn muⱨakimǝ ⱪilƣan) «sot»tiki «ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝt», yǝni «Huda degǝn tirik ⱨǝm birdur, butlar yoⱪtin bolƣan nǝrsǝ» degǝn ⱨǝⱪiⱪǝtni elip kelixtin ibarǝt. Ⱨǝⱪiⱪǝtsizlǝr ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ erixidu; (2) Hudaning «ⱨǝⱪⱪaniy ⱪul»i Hudaning adil ⱪanun-pǝrmanlirining hǝwirini yǝtküzüp, qüxǝndürüp beridu; (3) hataliⱪni tüzitix, uwal bolƣanlarƣa adalǝtni yürgüzidu.\f*  \x + \xo 42:1 \xt Yǝx. 11:2; Mat. 3:17; 17:5; Yⱨ. 3:34; Əf. 1:6\x*   
\m
\v 2 U nǝ warⱪirap-jarⱪirimaydu, nǝ quⱪan kɵtürmǝydu nǝ awazini koqilarda anglatmaydu.\f □ \fr 42:2 \ft \+bd «U nǝ warⱪirap-jarⱪirimaydu, nǝ quⱪan kɵtürmǝydu nǝ awazini koqilarda anglatmaydu»\+bd* — buning mǝnisi, bǝlkim «U dawrang salmaydu», «U ɵz-ɵzini elan ⱪilmaydu».\f*   
\m
\v 3 Taki u ƣǝlibǝ bilǝn toƣra ⱨɵkümlǝrni qiⱪarƣuqǝ,  
\m Yanjilƣan ⱪomuxni sundurmaydu,  
\m Tütǝp ɵqǝy dǝp ⱪalƣan pilikni ɵqürmǝydu;\f □ \fr 42:3 \ft \+bd «toƣra ⱨɵkümlǝr»\+bd* — yaki «ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝt» toƣruluⱪ 42:1diki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 4 Ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝtni yǝr yüzidǝ tiklimigüqǝ,  
\m U ⱨalsizlanmaydu, kɵngli yanmaydu;  
\m Arallarmu uning pǝrman-ⱪanunini tǝlmürüp kutidu.\f □ \fr 42:4 \ft \+bd «U ⱨalsizlanmaydu, kɵngli yanmaydu...»\+bd* — «ⱨalsizlanmaydu» wǝ «kɵngli yanmaydu» degǝn sɵzlǝr ibraniy tilida 3-ayǝttiki «tütǝp ɵqǝy dǝp ⱪalƣan» ⱨǝm «yanjilƣan» degǝnlǝr bilǝn yiltizdaxtur. \+bd «arallarmu uning pǝrman-ⱪanunini tǝlmürüp kutidu»\+bd* — ⱨazir (Yǝxaya kitabidiki muxu yǝrgiqǝ) «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» toƣruluⱪ xundaⱪ hǝwirimiz bar: — 
\fp  (1) Huda uni pǝwⱪul’addǝ yahxi kɵridu, uningdin zor huxalliⱪ alidu. 
\fp  (2) Hudaning Roⱨi uning üstigǝ kelip turidu. 
\fp  (3) U talax-tartix ⱪilmaydiƣan, kǝmtǝr, kiqik peilliⱪ adǝm bolidu. 
\fp  (4) U intayin mulayim adǝm bolup, ⱨǝtta «ümid yoⱪ» bolƣudǝk «yanjilƣan ⱪomux» yaki «tütǝp ɵqǝy dǝp ⱪalƣan pilik»kimu meⱨir-xǝpⱪǝt kɵrsitidu. 
\fp  (5) U dunyaƣa kǝlgǝndǝ, Hudaning ⱨǝⱪiⱪǝtlirini, toƣra ⱨɵkümlirini pütün dunyaƣa yǝtküzmigüqǝ ⱨǝrgiz yoldin yanmaydu. 
\fp  (6) Pütün dunya, ⱨǝtta ǝng qǝt jaylardikilǝr uningƣa ümid baƣlap, uning sɵz-ⱨɵkümlirigǝ tǝxna bolidu.\f*   
\m
\v 5 Asmanlarni yaritip ularni kǝrgǝn,  
\m Yǝr-zeminni ⱨǝm uningdin qiⱪⱪanlarni yayƣan,  
\m Uningda turuwatⱪan hǝlⱪⱪǝ nǝpǝs,  
\m Uning üstidǝ mengiwatⱪanlarƣa roⱨ bǝrgüqi Tǝngri Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —   
\m
\v 6 Mǝnki Pǝrwǝrdigar seni ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn xuningƣa qaⱪirƣanmǝnki,  
\m — Sening ⱪolungni tutimǝn,  
\m Seni ⱪoƣdap saⱪlaymǝn,  
\m Ⱨǝm seni hǝlⱪⱪǝ ǝⱨdǝ süpitidǝ,  
\m Əllǝrgǝ bir nur ⱪilip berimǝn;\f □ \fr 42:6 \ft \+bd «Ⱨǝm seni hǝlⱪⱪǝ ǝⱨdǝ süpitidǝ, ǝllǝrgǝ bir nur ⱪilip berimǝn»\+bd* — «hǝlⱪ» Tǝwratta adǝttǝ Israilni kɵrsitidu, «ǝllǝr» «Israildin baxⱪa hǝlⱪlǝr»ni, «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr»ni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 7 Ⱪariƣu kɵzlǝrni eqixⱪa,  
\m Zindandin mǝⱨbuslarni,  
\m Türmidǝ ⱪarangƣuluⱪ iqidǝ olturƣanlarni ⱪutⱪuzuxⱪa seni \add ǝwǝtimǝn\add*.\f □ \fr 42:7 \ft \+bd «Ⱪariƣu kɵzlǝrni eqixⱪa, zindandin mǝⱨbuslarni, türmidǝ ⱪarangƣuluⱪ iqidǝ olturƣanlarni ⱪutⱪuzuxⱪa seni ǝwǝtimǝn»\+bd* — bu ayǝtlǝrdin «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» toƣrisida xularnimu kɵrümizki: — 
\fp  (7) U Hudaning zor yardimigǝ igǝ bolidu; 
\fp  (8) undaⱪ ⱪilƣanda uning ɵzi bir «ǝⱨdǝ» bolidu ⱨǝm ɵzi «nur» bolidu. 
\fp  (9) Bu ǝⱨdining mǝzmuni bolsa (5-ayǝt Hudaning dunyadiki barliⱪ hǝlⱪlǝrning ƣemidǝ bolƣanliⱪini kɵrsǝtkǝndǝk) hǝlⱪlǝrning kɵzlirini eqip ularni ǝrkinlikkǝ qiⱪirixtin ibarǝt bolidu. 
\fp  (10) Huda uni (Mǝsiⱨni) ǝⱨdǝ süpitidǝ jaⱨandiki barliⱪ hǝlⱪⱪǝ ⱨǝdiyǝ ⱪilƣandǝk «beridu».\f*   
\m
\v 8 Mǝn Pǝrwǝrdigardurmǝn; Mening namim xudur;  
\m Xan-xǝripimni baxⱪa birsigǝ,  
\m Manga tǝwǝ bolƣan mǝdⱨiyini oyma mǝbudlarƣa bǝrmǝymǝn.\x + \xo 42:8 \xt Yǝx. 48:11\x*   
\m
\v 9 Mana, aldinⱪi ixlar bolsa ǝmǝlgǝ axurulƣan;  
\m Silǝrgǝ yengi ixlarni jakarlaymǝn;  
\m Ular tehi yüz bǝrmigüqǝ,  
\m Mǝn ularni silǝrgǝ bayan ⱪilimǝn.\f □ \fr 42:9 \ft \+bd «Mana, aldinⱪi ixlar bolsa ǝmǝlgǝ axurulƣan; silǝrgǝ yengi ixlarni jakarlaymǝn...»\+bd* — «aldinⱪi ixlar» bǝlkim 41-bab, 1-4-ayǝttiki, «tajawuzqi»ning ixlirini kɵrsitixi mumkin. «Yengi ixlar» bolsa Pǝrwǝrdigarning ⱨǝⱪⱪaniy ⱪuli» toƣruluⱪtur. «Tajawuzqi» wǝ «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ni selixtursaⱪ, tajawuzqi wǝyranqiliⱪ ⱪilidu, ǝl-yurtlar uningdin ⱪorⱪup patiparaⱪ bolup ketidu, butpǝrǝslik tehimu küqiyidu; «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» bolsa hǝⱪlǝrgǝ rǝⱨim ⱪilidu, adǝmni saⱪaytidu, ǝl-yurtlarni, yǝni «yat ǝllǝr»ni Hudaƣa ⱪaritip uning nuriƣa yetǝklǝydu.\f*   
\m
\v 10 — Pǝrwǝrdigarƣa yengi nahxa eytinglar,  
\m I dengizda yürgǝnlǝr ⱨǝm uning iqidiki ⱨǝmmǝ mǝwjudatlar,  
\m Arallar ⱨǝm ularda turƣanlarmu,  
\m Jaⱨanning qǝt-qǝtliridin Uni mǝdⱨiyilǝnglar!\f □ \fr 42:10 \ft \+bd «dengizda yürgǝnlǝr»\+bd* — ibraniy tilida «dengizƣa qüxkǝnlǝr» — «Zǝb.» 107:23ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 42:10 \xt Zǝb. 33:3\x*   
\m
\v 11 Dala ⱨǝm uningdiki xǝⱨǝrlǝr,  
\m Kedar ⱪǝbilisidikilǝr turƣan kǝntlǝr awazini kɵtürsun,  
\m Seladikilǝr yuⱪiri awazda nahxa eytsun,  
\m Taƣlarning qoⱪⱪiliridin tǝntǝnǝ ⱪilsun!\f □ \fr 42:11 \ft \+bd «Kedar ⱪǝbilisidikilǝr... Seladikilǝr...»\+bd* — «Kedar ⱪǝbilisi» ǝrǝblǝrning bir ⱪǝbilisi idi. «Sela» bolsa Edomning bir xǝⱨiri (Sela ⱪoram tax üstigǝ selinƣan — mǝnisi «ⱪoram tax»). Yuⱪiriⱪi 34-babta deyilgǝndǝk, Edom Hudaning sɵzigǝ ⱪarxi turƣini bilǝn, Edomdin Hudaƣa towa ⱪilip ⱨǝⱪiⱪiy ibadǝt ⱪilidiƣanlar bolidu.\f*   
\m
\v 12 Ular Pǝrwǝrdigarni uluƣlisun,  
\m Uning mǝdⱨiyiliri arallardimu jakarlansun.   
\m
\v 13 Pǝrwǝrdigar palwandǝk qiⱪidu,  
\m Batur lǝxkǝrdǝk otluⱪ muⱨǝbbitini ⱪozƣaydu;  
\m U warⱪiraydu, bǝrⱨǝⱪ xirdǝk ⱨɵrkirǝydu;  
\m Düxmǝnliri üstigǝ zor küq-ⱪudritini kɵrsitidu.   
\m
\v 14 — «Mǝn ǝbǝdil’ǝbǝd süküttǝ turup kǝldim;  
\m Jim turup ɵzümni besiwelip kǝldim;  
\m Biraⱪ ⱨazir tolƣiⱪi tutⱪan ayaldǝk inqiⱪlap towlaymǝn;  
\m Ⱨǝm ⱨasiraymǝn ⱨǝm ingraymǝn!\f □ \fr 42:14 \ft \+bd «Mǝn ǝbǝdil’ǝbǝd süküttǝ turup kǝldim; jim turup ɵzümni besiwelip kǝldim; biraⱪ ⱨazir tolƣiⱪi tutⱪan ayaldǝk inqiⱪlap towlaymǝn; ⱨǝm ⱨasiraymǝn ⱨǝm ingraymǝn!»\+bd* — «yengi ixlar» yǝni Uning «ⱨǝⱪⱪaniy ⱪuli»ning dunyaƣa kelixi, xundaⱪla nurƣun adǝmlǝrni gunaⱨlirining asarǝtliridin ⱪutⱪuzuxni ɵz iqigǝ alidu. Huda bu «yengi ixlar»ni ǝmǝlgǝ axurux üqün, ⱨamilidar ayalning tolƣiⱪi tutⱪandǝk bolidu (10-17-ayǝtlǝr toluⱪ bir bɵlümdur). 
\fp  Demisǝkmu, muxu «yengi ixlar» Hudaƣa nisbǝtǝn pütkül alǝmdin muⱨimdǝk turidu; qünki U asman-zeminni bir sɵz bilǝnla yaratⱪan; biraⱪ muxu ixlarni U tǝxnaliⱪ bilǝn uzun, yǝni ǝbǝdil’ǝbǝd kütüp kǝlgǝn ⱨǝm ularni tuƣdurux üqün eƣir japa ⱨǝm azab tartⱪandǝk ⱪilidu. Muxu intayin sirliⱪ ixtur! \+bd «ⱨǝm ⱨasiraymǝn ⱨǝm ingraymǝn»\+bd* — ikki ixning tǝng ⱪilinidiƣanliⱪini bildüridu.\f*   
\m
\v 15 Mǝn taƣlarni ⱨǝm dɵnglǝrni qɵldǝritimǝn,  
\m Ularning ⱨǝmmǝ yexilliⱪlirini ⱪurutiwetimǝn;  
\m Dǝryalarni arallarƣa aylanduruwetimǝn;  
\m Kɵlqǝklǝrnimu ⱪaƣjiritimǝn.   
\m
\v 16 Ⱪariƣularni ɵzi bilmigǝn bir yol bilǝn apirip ⱪoyimǝn,  
\m Ularni ular bilmigǝn yollarda yetǝklǝymǝn;  
\m Ularning aldida ⱪarangƣuluⱪni nur,  
\m Əgri-toⱪay yǝrlǝrni tüptüz ⱪilimǝn.  
\m Mǝn muxu ixlarni ⱪilmay ⱪalmaymǝn,  
\m Ulardin ⱨeq waz kǝqmǝymǝn.\f □ \fr 42:16 \ft \+bd «Ⱪariƣularni ɵzi bilmigǝn bir yol bilǝn apirip ⱪoyimǝn... Mǝn muxu ixlarni ⱪilmay ⱪalmaymǝn, Ulardin ⱨeq waz kǝqmǝymǝn»\+bd* — 15- wǝ 16-ayǝtkǝ ⱪariƣanda, «yengi ixlar» dunyaƣa kǝlgǝndǝ, bǝzi kixlǝr üqün azabliⱪ bolidu; yǝr-zemin astin-üstün bolup ketidu; xuning bilǝn tǝng Huda baxⱪa birnǝqqǝ «ⱪariƣular» (bǝlkim, gunaⱨini, jümlidin butpǝrǝslikni tonup yetidiƣanlar) üqün moⱨtajlirini tǝminlǝydiƣan mǝhsus xaraitlarni yaritip beridu.\f*   
\m
\v 17 Oyma mǝbudlarƣa tayanƣanlar,  
\m Ⱪuyma mǝbudlarƣa: «Silǝr ilaⱨlirimizdur» degǝnlǝr bolsa,  
\m Ular yoldin yandurulmay ⱪalmaydu,  
\m Ⱪattiⱪ xǝrmǝndǝ ⱪilinidu.\x + \xo 42:17 \xt Zǝb. 97:7; Yǝx. 1:29; 44:11; 45:16\x*   
\m
\v 18 — «Anglanglar, i gaslar!  
\m Ⱪariƣular, kɵrüx üqün ⱪaranglar!   
\m
\v 19 Mening ⱪulumdin baxⱪa yǝnǝ kim ⱪariƣu?  
\m Mening ǝwǝtkǝn «ǝlqim»din baxⱪa yǝnǝ kim gas?  
\m Kim Mǝn bilǝn ǝⱨdilǝxkǝndǝk xunqǝ ⱪariƣudu?  
\m Kim Pǝrwǝrdigarning ⱪulidǝk xunqǝ ⱪariƣudu?\f □ \fr 42:19 \ft \+bd «mǝn bilǝn ǝⱨdilǝxkǝndǝk»\+bd* — yaki «Mǝn bilǝn inaⱪ ⱪilinƣandǝk». \+bd «...Kim Mǝn bilǝn ǝⱨdilǝxkǝndǝk xunqǝ ⱪariƣudu? Kim Pǝrwǝrdigarning ⱪulidǝk xunqǝ ⱪariƣudu?»\+bd* — bir soal tuƣuliduki, muxu ayǝttǝ deyilgǝn «Mening ⱪulum» yuⱪiriⱪi «huxalliⱪim bolƣan ⱪulum»mu yaki baxⱪisimu? Tezla kɵrimizki, u ǝmǝs, bǝlki Israilning ɵzi bolidu (mǝsilǝn, 22-ayǝtni kɵrüng). Huda 18-ayǝttǝ, Ɵzi tǝripidin saⱪaytilƣan (16-ayǝt), ǝsli butpǝrǝs «ⱪariƣu» bolƣan ǝl-yurtlarni («yat ǝllǝrni») ɵzining «ⱪariƣu» hǝlⱪini, yǝni Israilni nǝzirigǝ elixⱪa qaⱪiridu. Demǝk, Israil tǝripidin kǝmsitilip «ⱪariƣu» dǝp ⱨesablanƣanlar kɵrǝlǝydiƣan bolidu, biraⱪ (pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ) Hudaning nurini ⱪobul ⱪilƣan Israillar bolsa, asiyliⱪ ⱪilip ⱪariƣu bolup ⱪaldi.\f*   
\m
\v 20 Sǝn nurƣun ixlarni kɵrgining bilǝn,  
\m Biraⱪ nǝziringgǝ ⱨeq almaysǝn;  
\m Uning ⱪuliⱪi eqilƣini bilǝn,  
\m U anglimaydu».\x + \xo 42:20 \xt Rim. 2:2-11\x*   
\m
\v 21 Pǝrwǝrdigar Ɵz ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi üqün layiⱪ kɵrdiki,  
\m Tǝwrat-ⱪanunini uluƣ ⱨǝm xan-xǝrǝplik dǝp kɵrsǝtti.\f □ \fr 42:21 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Ɵz ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi üqün layiⱪ kɵrdiki, Tǝwrat-ⱪanunini uluƣ ⱨǝm xan-xǝrǝplik dǝp kɵrsǝtti»\+bd* — Huda Israilƣa Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ muⱪǝddǝs ⱪanun-pǝrmanni bǝrgǝn. Xunga ular butpǝrǝslikkǝ tolƣan dunya arisida birdinbir Hudaƣa ibadǝt ⱪilidiƣan hǝlⱪ bolup, zor imtiyazƣa erixkǝnidi. Hudaning mǝⱪsiti, ular arⱪiliⱪ «Mening ⱪulum» ⱨǝm «ülgǝ» süpitidǝ, muxu nurini pütkül dunyaƣa yǝtküzmǝkqi. Biraⱪ Israillar Uning xu mǝⱪsitini ⱨeq ǝtiwarlimay, kɵp jǝⱨǝttin Uningdin yüz ɵrigǝn.\f*   
\m
\v 22 Biraⱪ xular bolsa olja elinƣan ⱨǝm bulang-talang ⱪilinƣan bir hǝlⱪtur;  
\m Ularning ⱨǝmmisi ora-tuzaⱪta tutulƣan,  
\m Gündihanilarda ⱪamilip ƣayib bolidu;  
\m Ular ƣǝniymǝt bolidu,  
\m Ⱨeqkim ⱪutⱪuzmaydu;  
\m Ular olja bolidu,  
\m Ⱨeqkim: «Ⱪayturup berix!» demǝydu.\f □ \fr 42:22 \ft \+bd «Biraⱪ xular bolsa olja elinƣan ⱨǝm bulang-talang ⱪilinƣan bir hǝlⱪtur... ular olja bolidu, ⱨeqkim: «Ⱪayturup berix!» demǝydu»\+bd* — ǝgǝr Israil Hudaning sɵzigǝ kirgǝn bolsa, nurƣun ǝllǝr ularƣa beⱪindi bolatti. Biraⱪ Uning sɵzigǝ kirmigǝndin keyin, ǝⱨwali dǝl uning ǝksi boldi.\f*   
\m
\v 23 Biraⱪ aranglarda kim buningƣa ⱪulaⱪ salsun?  
\m Kim bularni anglap kǝlgüsi zamanlarƣa kɵngül ⱪoysun?\f □ \fr 42:23 \ft \+bd «Biraⱪ aranglarda kim buningƣa ⱪulaⱪ salsun? Kim ... kɵngül ⱪoysun?»\+bd* — muxu gǝpkǝ ⱪariƣanda, ⱨǝtta Hudaning tǝrbiyilik jazasi bexiƣa qüxkǝndin keyinmu angliƣuqi ⱪuliⱪi, kɵridiƣan kɵzliri barlar yǝnila az bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 24 Əmdi kim Yaⱪupni olja ⱪilƣan?  
\m Kim Israilni bulangqilarƣa tapxurup bǝrgǝn?  
\m Buni ⱪilƣini bolsa, biz gunaⱨ ⱪilip kǝmsitkǝn Pǝrwǝrdigar ǝmǝsmu?  
\m Qünki ular Uning yollirida mengixni halimaytti;  
\m Yaki Uning ⱪanuniƣa itaǝt ⱪilmaytti.   
\m
\v 25 Xunga U ular üstigǝ ƣǝzǝp-ⱪǝⱨrini,  
\m Uruxning zorawanliⱪini tɵküp qüxürdi;  
\m Bular uning ǝtrapiƣa ot tutaxturdi;  
\m Biraⱪ u tonup yǝtmidi;  
\m Bular uni kɵydürdi, biraⱪ u ⱨeq sawaⱪ almidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 43
\s1 Dawami  
\m
\v 1 Biraⱪ ⱨazir i Yaⱪup, seni Yaratⱪuqi Pǝrwǝrdigar,  
\m I Israil, seni Xǝkillǝndürgüqi mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Ⱪorⱪma; qünki Mǝn sanga ⱨǝmjǝmǝt bolup seni ⱪutⱪuzƣan;  
\m Seni Ɵz namim bilǝn atiƣanmǝn;  
\m Sǝn Meningkidursǝn!   
\m
\v 2 Sǝn sulardin ɵtkiningdǝ, Mǝn sǝn bilǝn billǝ bolimǝn;  
\m Dǝryalardin ɵtkiningdǝ, ular seni ƣǝrⱪ ⱪilmaydu;  
\m Sǝn otta mengip yürginingdǝ, sǝn kɵymǝysǝn;  
\m Yalⱪunlar üstüngdǝ ot almaydu. \f □ \fr 43:2 \ft \+bd «sulardin... dǝryalardin.. otta mengip yürginingdǝ...»\+bd* — yuⱪiriⱪi 42-bab, 25-ayǝttǝ Israilƣa tǝrbiyǝ berilgǝn ot tilƣa elindi. Biraⱪ muxu sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda, Huda ularƣa ǝxǝddiy ⱪattiⱪ tǝrbiyǝ (mǝsilǝn, ularni sulardin wǝ otlardin ɵtküzüp) bǝrgini bilǝn, U ⱨaman ularni ⱪutⱪuzidu.\f*  \x + \xo 43:2 \xt Zǝb. 66:12\x*   
\m
\v 3 Qünki Mǝn bolsam Hudaying Pǝrwǝrdigar, Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi, Ⱪutⱪuzƣuqingdurmǝn;  
\m Seni ⱪutuldurux üqün Misirni bǝdǝl ⱪilip bǝrdim,  
\m Ornungƣa Efiopiyǝ ⱨǝm Sebani almaxturdum.\f □ \fr 43:3 \ft \+bd «Seni ⱪutuldurux üqün Misirni bǝdǝl ⱪilip bǝrdim, ornungƣa Efiopiyǝ ⱨǝm Sebani almaxturdum»\+bd* — muxu sɵzlǝr bǝlkim Hudaning Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Israilni Misirdin ⱪutⱪuzƣanliⱪini kɵrsitidu. Misir padixaⱨi Pirǝwn ⱪattiⱪ ⱪarxi qiⱪixi bilǝn uning pütkül yurti (jümlidin Misirning jǝnubiy tǝripidiki yurtlar Efiopiyǝ, Sebamu) zor ziyan tartⱪan.\f*   
\m
\v 4 Sǝn nǝzirimdǝ ⱪimmǝtlik bolƣaqⱪa,  
\m Mǝn sanga izzǝt-ⱨɵrmǝt kǝltürgǝn ⱨǝm seni sɵygǝn;  
\m Xunga Mǝn yǝnǝ ornungƣa adǝmlǝrni,  
\m Jeningƣa hǝlⱪlǝrni tutup berimǝn;   
\m
\v 5 Ⱪorⱪma, qünki Mǝn sǝn bilǝn billǝdurmǝn;  
\m Mǝn nǝslingni xǝrⱪtin,  
\m Seni ƣǝrbtin yiƣip ǝpkelimǝn;\x + \xo 43:5 \xt Yǝx. 44:2; Yǝr. 30:10; 46:27\x*   
\m
\v 6 Mǝn ximalƣa: — «Tapxur ularni!»  
\m Wǝ jǝnubⱪa: — «Ularni tutup ⱪalma!  
\m Oƣullirimni yiraⱪtin, ⱪizlirimni jaⱨanning qǝt-qǝtliridin ǝpkelip bǝr;   
\m
\v 7 Mening namim bilǝn atalƣan ⱨǝrbirsini,  
\m Mǝn Ɵz xan-xǝripim üqün yaratⱪan ⱨǝrbirsini ǝpkelip bǝr!» — dǝymǝn,  
\m «Mǝn uni xǝkillǝndürdüm, Mǝn uni apiridǝ ⱪildim!»».   
\b  
\m  
\s1 «Sotta» — Huda wǝ butlar otturisida ⱨɵküm qiⱪiringlar!  
\m
\v 8 U «kɵzi bar» ⱪariƣu hǝlⱪni,  
\m Yǝni «ⱪuliⱪi bar» gaslarni aldiƣa elip kǝldi.\f □ \fr 43:8 \ft \+bd «... «kɵzi bar» ⱪariƣu... «ⱪuliⱪi bar» gaslar»\+bd* — xübⱨisizki Israilni kɵrsitidu. Ⱨǝyran ⱪalarliⱪ ix xuki, Huda ularni Ɵzigǝ guwaⱨliⱪ ⱪilixⱪa aldiƣa kǝltürgǝn.\f*   
\m
\v 9 — «Barliⱪ ǝllǝr yiƣilsun,  
\m Hǝlⱪlǝr jǝm bolsun!  
\m Ulardin kimmu mundaⱪ ixlarni jakarliyalisun?  
\m Yǝni kim muxundaⱪ «ilgiriki ixlar»ni \add aldin’ala\add* bizgǝ anglitip baⱪⱪan?  
\m Bar bolsa, ɵzlirini ispatlaxⱪa guwaⱨqilirini aldiƣa kǝltürsun;  
\m Bolmisa, ular bu ixlarni angliƣandin keyin: — «Bu bolsa ⱨǝⱪiⱪǝt!» dǝp etirap ⱪilsun!\f □ \fr 43:9 \ft \+bd «Barliⱪ ǝllǝr yiƣilsun, hǝlⱪlǝr jǝm bolsun! Ulardin kimmu mundaⱪ ixlarni jakarliyalisun?...»\+bd* — muxu ayǝttiki «(yat) ǝllǝr» ⱨǝm «hǝlⱪlǝr» bolsa, xübⱨisizki, Israildin sirt barliⱪ hǝlⱪlǝrni, yǝni «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr»ni kɵrsitidu. «Yǝxaya» degǝn kitabta «ǝllǝr» yaki «hǝlⱪ-millǝtlǝr» deyilsǝ, ⱨǝrdaim muxu mǝnisini bildüridu. 
\fp  Muxu yǝrdǝ barliⱪ ǝl-yurtlar (Israildin sirt) butpǝrǝslikkǝ qɵküp kǝtti. Huda ulardin: «Aranglardin: — «Bizning qoⱪunƣan butimiz Sening «Israilni Misirdin ⱪutⱪuzup qiⱪirix»ingƣa ohxax uluƣ bir ixni ⱪilƣan?» degüqilǝr barmidu? — bar bolsa guwaⱨqiliⱪ ⱪilsun» — degǝndǝk soraydu. Əlwǝttǝ, Hudaning soaliƣa jawab bǝrgüqi yoⱪ.\f*   
\m
\v 10 Silǝr \add hǝlⱪim\add* Mening guwaⱨqilirim,  
\m Ⱨǝm Mǝn talliƣan ⱪulum \add mǝn üqün\add* guwaⱨqidur,  
\m Xundaⱪ ikǝn, silǝr Meni tonup,  
\m Manga ixinip,  
\m Ⱨǝm qüxinip yǝtkǝysilǝrki: —  
\m «Mǝn degǝn «U»durmǝn,  
\m Mǝndin ilgiri ⱨeq ilaⱨ xǝkillǝnmigǝn,  
\m Ⱨǝm Mǝndin keyinmu ⱨeq xǝkillǝnmǝydu;\f □ \fr 43:10 \ft \+bd «Silǝr hǝlⱪim Mening guwaⱨqilirim, ⱨǝm mǝn talliƣan ⱪulum Mǝn üqün guwaⱨqidur,...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Silǝr hǝlⱪim Mening guwaⱨqilirim, xundaⱪla Mening talliƣan ⱪulumsilǝrki,...».\f*  \x + \xo 43:10 \xt Yǝx. 41:4; 44:8; 45:21; Ⱨox. 13:4\x*   
\m
\v 11 Mǝn, Mǝn Pǝrwǝrdigardurmǝn;  
\m Mǝndin baxⱪa Ⱪutⱪuzƣuqi yoⱪtur».   
\m
\v 12 — Aranglarda «yat ilaⱨ» bolmiƣan waⱪitta,  
\m Mǝn \add mǝⱪsitimni\add* jakarliƣan,  
\m Mǝn ⱪutⱪuzƣan ⱨǝm xu ixlarning dangⱪini qiⱪarƣanmǝn;  
\m Xunga silǝr Mening Tǝngri ikǝnlikimgǝ guwaⱨqisilǝr, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 43:12 \ft \+bd «Xunga silǝr Mening Tǝngri ikǝnlikimgǝ guwaⱨqisilǝr...»\+bd* — demǝk, Huda: «Silǝrni Misirdin ⱪutⱪuzimǝn» — degǝn; U xundaⱪ ⱪilƣan; andin muxu ixlarni dunyaƣa ayan ⱪilƣan. 
\fp  Huda Israilni muxu ixlirida Ɵzigǝ guwahqi boluxⱪa qaⱪirƣan bolsimu, bu ayǝtkǝ ⱪariƣanda, ular Uningƣa ⱨeq guwaⱨliⱪ bǝrmigǝn.\f*   
\m
\v 13 «Bǝrⱨǝⱪ, ǝzǝldin buyan Mǝn degǝn «U»durmǝn,  
\m Mening ⱪolumdin ⱨeqkim ⱨeqkimni ⱪutⱪuzalmaydu;  
\m Mǝn ix ⱪilsam, kim tosalisun?\x + \xo 43:13 \xt Yǝx. 14:27\x*   
\b  
\m  
\s1 Huda Israilni Babildin ⱪutⱪuzidu  
\m
\v 14 Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqinglar bolƣan Pǝrwǝrdigar, Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi mundaⱪ dǝydu: —  
\m Silǝrni dǝp Mǝn Babilni jazalatⱪuzup,  
\m Ularning ⱨǝmmisini, jümlidin kaldiylǝrni,  
\m Ⱪaqⱪun süpitidǝ ɵzliri huxalliⱪ bilǝn pǝhirlǝngǝn kemilǝrgǝ olturuxⱪa qüxüriwetimǝn.\f □ \fr 43:14 \ft \+bd «Ularning ⱨǝmmisini, jümlidin kaldiylǝrni, ⱪaqⱪun süpitidǝ ɵzliri huxalliⱪ bilǝn pǝhirlǝngǝn kemilǝrgǝ olturuxⱪa qüxüriwetimǝn»\+bd* — miladiyǝdin ilgiriki 539-yili Babil xǝⱨiri Parsliⱪlar tǝripidin ixƣal ⱪilinƣan. Xu qaƣda ularning ⱪaqⱪunliri kemiliri bilǝn Əfrat dǝryasi yoli arⱪiliⱪ ⱪaqmaⱪqi bolƣan boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 15 Mǝn bolsam Pǝrwǝrdigar, silǝrgǝ Muⱪǝddǝs Bolƣuqi, Israilni Yaratⱪuqi, silǝrning Padixaⱨinglardurmǝn.   
\m
\v 16 Dengizdin yolni qiⱪarƣuqi,  
\m Dawalƣuƣan sulardin yol aqⱪuqi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —   
\m
\v 17 (U jǝng ⱨarwisini wǝ atni, ⱪoxun-küqlǝrni qiⱪarƣuqidur: —  
\m Ular biraⱪla yiⱪilidu, turalmaydu;  
\m Ular ɵqüp ⱪalƣan, qiraƣ pilikidǝk ɵqürülgǝn)\f □ \fr 43:17 \ft \+bd «Dengizdin yolni qiⱪarƣuqi ... Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — (u jǝng ⱨarwisini wǝ atni, ⱪoxun-küqlǝrni qiⱪarƣuqidur: — ular biraⱪla yiⱪilidu, turalmaydu...)»\+bd* — (16-17-ayǝtlǝr) Musa pǝyƣǝmbǝr yaxiƣan dǝwridǝ, Misirning ⱪoxunliri Israillarni «dengizda eqilƣan yol»da ⱪoƣlap, dengizdin ɵtmǝkqi bolup, 16-17-ayǝtlǝrdǝ tilƣa elinƣan wǝⱪǝlǝr bilǝn wǝyran ⱪilinƣan. Xu yol bilǝn Huda Israilni ⱪutⱪuzƣan. Tǝwrat, «Misirdin qiⱪix», 14-babni kɵrüng.\f*   
\m
\v 18 — Muxu ɵtkǝn ixlarni ǝslimǝnglar,  
\m Ⱪǝdimki ixlar toƣruluⱪmu oylanmanglar;   
\m
\v 19 Qünki mana Mǝn yengi bir ixni ⱪilimǝn;  
\m U ⱨazirla barliⱪⱪa kelidu;  
\m Silǝr uni kɵrmǝy ⱪalamsilǝr?!  
\m Mǝn ⱨǝtta dalalardimu yol aqimǝn,  
\m Qɵl-bayawanda dǝryalarni barliⱪⱪa kǝltürimǝn!\x + \xo 43:19 \xt Wǝⱨ. 21:5\x*   
\m
\v 20 Daladiki ⱨaywanlar, qilbɵrilǝr ⱨǝm ⱨuwⱪuxlar Meni uluƣlaydu;  
\m Qünki Mǝn Ɵz hǝlⱪim, yǝni Ɵz talliƣinimƣa iqimlik tǝminlǝxkǝ,  
\m Dalalarda sularni,  
\m Qɵl-bayawanlarda dǝryalarni qiⱪirip berimǝn.   
\m
\v 21 Mǝn muxu hǝlⱪni Ɵzüm üqün xǝkillǝndürgǝnmǝn;  
\m Ular Manga bolƣan mǝdⱨiyilǝrni eytip ayan ⱪilidu. \f □ \fr 43:21 \ft \+bd «...Mǝn muxu hǝlⱪni Ɵzüm üqün xǝkillǝndürgǝnmǝn; ular Manga bolƣan mǝdⱨiyilǝrni eytip ayan ⱪilidu»\+bd* — muxu 14-21-ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, Israil Babil imperiyǝsigǝ ǝsir bolup sürgün bolƣandin keyin ⱪaytidin azad ⱪilinidu. Xu qaƣda Huda ularning yolini ajayib tǝyyarlap beridu wǝ ⱨǝm yolda moⱨtaj bolƣanlirining ⱨǝmmisini (Misirdin qiⱪip azad bolƣan waⱪitⱪa ohxax) mɵjizilǝr arⱪiliⱪ tǝminlǝp beridu. 
\fp  Israil Babildin (miladiyǝdin ilgiriki 539-yili) azad bolƣan. Xu qaƣda Babilning ⱪaqⱪunliri (14-ayǝt) kemiliri bilǝn Əfrat dǝryasi bilǝn ⱪaqmaⱪqi bolƣan boluxi mumkin. Biraⱪ biliximizqǝ bu ixtin baxⱪa, xu qaƣda bexarǝt ⱪilinƣan muxu karamǝt ixlar yüz bǝrmidi. Xuning üqün kɵzⱪariximiz xuki, ahirⱪi zamanda Israilning ikkinqi ⱪetim Babildin (xundaⱪla jaⱨanning barliⱪ qǝt-yaⱪiliridin) ⱪeqixi muⱪǝrrǝr bolidu; xu qaƣda Huda ular üqün 14-21-ayǝtlǝrdǝ bexarǝt ⱪilinƣan karamǝt ixlarni ⱪilidu.\f*  \x + \xo 43:21 \xt Luⱪa 1:74,75\x*   
\b  
\m  
\s1 Israilning mǝnisiz ⱪurbanliⱪliri •••• Hudaning Israilƣa kɵrsǝtmǝkqi bolƣan meⱨir-xǝpⱪiti  
\m
\v 22 Biraⱪ, i Yaⱪup, sǝn namimni qaⱪirƣining bilǝn Ɵzümni izdimiding,  
\m I Israil, ǝksiqǝ sǝn Mǝndin kɵnglüng yenip ⱨarsinding;\f □ \fr 43:22 \ft \+bd «Biraⱪ, i Yaⱪup, sǝn namimni qaⱪirƣining bilǝn Ɵzümni izdimiding»\+bd* — degǝn ibraniy tilida ikki bisliⱪ sɵz. Birinqi mǝnisi tǝrjimǝ ⱪilƣinimizdǝk «Namimni qaⱪirƣining bilǝn Ɵzümni izdimiding» («Ɵzümni» degǝn sɵz naⱨayiti tǝkitlǝngǝn). 
\fp  Ikkinqi mǝnisi, «Sǝn Mening namimni ⱨeq qaⱪirmiding» — demǝk, ⱨeq dua ⱪilmiding. Bizningqǝ birinqisi toƣra, ular kɵp dua ⱪilƣini bilǝn qin dildin ǝmǝs idi. 23-24-ayǝtlǝrnimu kɵrüng.\f*   
\m
\v 23 Sǝn elip kǝlgǝn «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ» ⱪoyliringni Manga ⱪilƣan ǝmǝs,  
\m «Inaⱪ ⱪurbanliⱪ»liring bilǝn Meni ⱨɵrmǝtligǝn ǝmǝssǝn;  
\m Mǝn «axliⱪ ⱨǝdiyǝ»ni ⱪilix bilǝn seni «ⱪulluⱪ»ⱪa ⱪoymaⱪqi ǝmǝsmǝn,  
\m Huxbuy yeⱪip seni ⱨarsindurmaⱪqi bolƣan ǝmǝsmǝn!\f □ \fr 43:23 \ft \+bd «Sǝn elip kǝlgǝn «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ» ⱪoyliringni Manga ⱪilƣan ǝmǝs...»\+bd* — yuⱪiriⱪi izaⱨitimizdǝk, ikkinqi birhil tǝrjimisi bar: — «Manga ⱨeqⱪandaⱪ ⱪurbanliⱪlar elip kǝlmiding» degǝndǝk asasiy mǝnidǝ bolidu. Biraⱪ «Yǝxaya» 1-babⱪa asasǝn, ular kɵptin-kɵp ⱪurbanliⱪlar ⱪilip turatti. Ular xundaⱪ ⱪilƣini bilǝn ⱨǝmmisi bikar.\f*   
\m
\v 24 Sǝn pulni hǝjlǝp Manga ⱨeq egir elip kǝlmigǝnsǝn,  
\m Sǝn «Inaⱪ ⱪurbanliⱪ»liringning yeƣi bilǝn Meni razi ⱪilip ⱪanaǝtlǝndürgǝn ǝmǝssǝn;  
\m Əksiqǝ sǝn gunaⱨliring bilǝn Meni ⱪulluⱪⱪa ⱪoymaⱪqi bolƣansǝn,  
\m Itaǝtsizliking bilǝn Meni ⱨarsindurdung.\f □ \fr 43:24 \ft \+bd «Sǝn pulni hǝjlǝp Manga ⱨeq egir elip kǝlmigǝnsǝn...»\+bd* — xǝrⱨimizqǝ, muxu intayin kinayilik gǝp. «Pul hǝjlǝp \+bd Manga\+bd* ⱨeq egir elip kǝlmigǝnsǝn» — demǝk, elip kǝlgǝn nǝrsiliring (kɵp bolsimu) Manga huddi ⱨeqnemǝ elip kǝlmigǝndǝk bilinidu; Mǝn ulardin intayin bizarmǝn, degǝnliktur. \+bd «Meni ⱪulluⱪⱪa ⱪoymaⱪqi bolƣansǝn»\+bd* — ǝgǝrdǝ birsi ⱨeq towa ⱪilmay, qin dilidin dua ⱪilmay turup (ɵtkǝn zamanlarda) ⱪurbanliⱪ ⱪilsa, muxundaⱪ ix Hudaning aldida «jadugǝrlik»kǝ barawǝr. Demǝk, «Mǝn pǝⱪǝt birǝr «diniy paaliyǝt»lik ix ⱪilsamla, Huda qoⱪum mǝndin razi bolidu, dualirimni anglaydu» degǝnlik Hudani ɵzigǝ ⱪul ⱪilix bilǝn barawǝrdur.\f*   
\m
\v 25 Mǝn, Mǝn Ɵzüm üqünla sening asiyliⱪliringni ɵqüriwǝtküqimǝn,  
\m Mǝn sening gunaⱨliringni esimgǝ kǝltürmǝymǝn.\x + \xo 43:25 \xt Əz. 36:22-38\x*   
\m
\v 26 Əmdi ɵtmüxüng toƣruluⱪ Meni ǝslitip ⱪoyƣin,  
\m Munazirǝ ⱪilixayli,  
\m Ɵzüngni aⱪliƣudǝk geping bolsa dǝwǝrgin!\f □ \fr 43:26 \ft \+bd «Munazirǝ ⱪilixayli, ɵzüngni aⱪliƣudǝk geping bolsa dǝwǝrgin»\+bd* — demǝk, ǝgǝr sǝn «Ɵzüm pak, sening rǝⱨimdilliⱪliringƣa kerǝk ǝmǝsmǝn» dǝp ⱪarisang, undaⱪta ɵzüngni aⱪlaxⱪa gǝp ⱪil!\f*  \x + \xo 43:26 \xt Yǝx. 1:18\x*   
\m
\v 27 Birinqi atang gunaⱨ ⱪilƣan;  
\m Sening xǝrⱨqiliring bolsa Manga asiyliⱪ ⱪildi.\f □ \fr 43:27 \ft \+bd «Birinqi atang... »\+bd* — bǝlkim Israilning ǝjdadi Yaⱪuptur. \+bd «sening xǝrⱨqiliring...»\+bd* — Ularning «xǝrⱨqiliri» bolsa bǝlkim tɵwǝndiki «muⱪǝddǝs ibadǝthanidiki yetǝkqilǝr», yǝni kaⱨinlar idi. Demǝk, ular baxtin-ahirƣiqǝ, ⱨǝtta ɵzliri tǝripidin «aliyjanab» dǝp ⱨesablanƣan roⱨaniylarmu gunaⱨⱪa petip kǝtkǝnidi.\f*   
\m
\v 28 Xunga Mǝn ibadǝthanamdiki yetǝkligüqilǝrni napak ⱪilimǝn,  
\m Ⱨǝmdǝ Yaⱪupni ⱨalak lǝnitigǝ uqraxⱪa,  
\m Israilni rǝswaqiliⱪta ⱪalduruxⱪa bekittim.\f □ \fr 43:28 \ft \+bd «Mǝn ibadǝthanidiki yetǝkqilǝrni napak ⱪilimǝn»\+bd* — hǝlⱪ üqün ⱪurbanliⱪ ⱪilƣuqi bolƣan bu kaⱨinlar ɵlükkǝ tǝgsila bir ⱨǝptǝ «napak» dǝp ⱨesablinip, ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa salaⱨiyǝtsiz bolatti. Xunga, muxu gǝpning mǝnisi bǝlkim: «Silǝr kɵp ɵlüklǝrgǝ uqraysilǝr (demǝk, bir balayi’apǝt qüxidu), xuning bilǝn Israil Meni bizar ⱪilidiƣan muxu ⱪurbanliⱪlarni ⱪilalmaydiƣan bolidu». \+bd «... Yaⱪupni ⱨalak lǝnitigǝ uqraxⱪa, Israilni rǝswaqiliⱪta ⱪalduruxⱪa bekittim»\+bd* — ⱪariƣanda, Israil üqün ⱨeqⱪandaⱪ ümid ⱪalmidi. Biraⱪ 44-bab, 1-ayǝtni kɵrüng!\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 44
\s1 Dawami  
\m
\v 1 Biraⱪ ⱨazir, i Yaⱪup Mening ⱪulum,  
\m I Mening talliƣinim Israil, angla! —\x + \xo 44:1 \xt Yǝx. 41:8; 43:5; Yǝr. 30:10; 46:27\x*   
\m
\v 2 Seni yasiƣan, baliyatⱪudin tartipla seni xǝkillǝndürgǝn, sanga yardǝmdǝ bolƣuqi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Ⱪorⱪma, i Mening ⱪulum Yaⱪup,  
\m I Mening talliƣinim «Yǝxurun», ⱪorⱪma!\f □ \fr 44:2 \ft \+bd «Yǝxurun»\+bd* — Huda Israilƣa ⱪoyƣan bir «lǝⱪǝm». Mǝnisi «Mening durus bolƣuqim».\f*   
\m
\v 3 Qünki Mǝn ussap kǝtkǝnning üstigǝ suni,  
\m Ⱪaƣjiraⱪ yǝrning üstigǝ kǝlkünlǝrni ⱪuyup berimǝn;  
\m Nǝsling üstigǝ Roⱨimni,  
\m Pǝrzǝntliring üstigǝ bǝrikitimni ⱪuyimǝn;\x + \xo 44:3 \xt Yǝx. 35:7; Yo. 2:28,29; Yⱨ. 7:38; Ros. 2:18\x*   
\m
\v 4 Ular yumran qɵplǝr arisidin,  
\m Eriⱪ-ɵstǝnglǝr boyidiki mǝjnun tallardǝk ɵsidu;   
\m
\v 5 Birsi: «Mǝn Pǝrwǝrdigarƣa tǝwǝmǝn» — dǝydu,  
\m Yǝnǝ birsi bolsa Yaⱪupning ismi bilǝn ɵzini ataydu;  
\m Yǝnǝ baxⱪa birsi ⱪoli bilǝn: «Mǝn Pǝrwǝrdigarƣa tǝwǝmǝn» dǝp yazidu,  
\m Xundaⱪla Israilning ismini ɵzining ismigǝ yandax ⱪoxidu. \f □ \fr 44:5 \ft \+bd «Birsi: «Mǝn Pǝrwǝrdigarƣa tǝwǝmǝn» — dǝydu... Yǝnǝ baxⱪa birsi ⱪoli bilǝn: «Mǝn Pǝrwǝrdigarƣa tǝwǝmǝn» dǝp yazidu...»\+bd* — ⱨazir Hudaning «süküt ⱪilƣan» guwaⱨqilirining tili qiⱪip, gǝp ⱪilixⱪa baxlaydu. Ularning ⱨǝmmisi bir-birlǝp Hudaning meⱨir-muⱨǝbbitini bexidin ɵtküzgǝn boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 6 Israilning padixaⱨi Pǝrwǝrdigar,  
\m Yǝni Israilning ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzƣuqisi, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Mǝn bolsam Tunji ⱨǝm Ahiridurmǝn;  
\m Mǝndin baxⱪa ⱨeq ilaⱨ yoⱪtur.\x + \xo 44:6 \xt Yǝx. 41:4; 48:12; Wǝⱨ. 1:8,17; 22:13\x*   
\m
\v 7 Ⱪeni, kim Mening ⱪǝdimki hǝlⱪimni tiklǝp bekitkinimdǝk bir ixni jakarlap, aldin’ala bayan ⱪilip, andin uni Mening aldimƣa Mǝndǝk tiklǝp ⱪoyalaydu?  
\m Ⱪeni, kim keyinki ixlarni, kǝlgüsidǝ bolidiƣan ixlarni aldin’ala bayan ⱪilalisun!\f □ \fr 44:7 \ft \+bd «Mening ⱪǝdimki hǝlⱪim»\+bd* — Hudaning hǝlⱪi Israildur. 
\fp  Huda awwal Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ: «Mǝn Yaⱪup jǝmǝtidikilǝrni (yǝni Israilni) Misirdin ⱪutⱪuzimǝn, andin ular Manga tǝwǝ bir hǝlⱪ bolidu» — dǝp «jakarliƣan». U ixlǝtmǝkqi bolƣan ⱪutⱪuzux yolini awwal Musaƣa uⱪturup «bayan ⱪilƣan»; andin ⱨǝmmǝ bayanliriƣa ǝmǝl ⱪilip ularni yengi bir hǝlⱪ boluxⱪa «tiklǝp bekitkǝn». 
\fp  Buni: «...ⱪǝdimki hǝlⱪimni tikliginimdin tartip...» dǝp tǝrjimǝ ⱪilix mumkinqilikimu bar, biraⱪ bizningqǝ yuⱪiriⱪi tǝrjimisi aldi-kǝynidiki gǝplǝrgǝ mas kelidu. \+bd «ⱪeni, kim keyinki ixlarni, kǝlgüsidǝ bolidiƣan ixlarni aldin’ala bayan ⱪilalisun!»\+bd* — mǝbudlar undaⱪ ⱪilalaydiƣan bolsa ɵzining «ilaⱨ» ikǝnlikini ispatliƣan bolatti, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 8 Ⱪorⱪmanglar, sarasimigǝ qüxüp kǝtmǝnglǝr!  
\m Mǝn ilgiri muxularni silǝrgǝ anglitip, aldin bayan ⱪilƣan ǝmǝsmu?  
\m Muxu toƣruluⱪ silǝr Mening guwaⱨqilirimdursilǝr.  
\m Mǝndin baxⱪa ilaⱨ barmu? Bǝrⱨǝⱪ, baxⱪa Ⱪoram Tax yoⱪ; ⱨeqbiridin hǝwirim yoⱪtur. \f □ \fr 44:8 \ft \+bd «Mǝn ilgiri muxularni silǝrgǝ anglitip...»\+bd* —Ibraniy tilida «Mǝn ilgiri muxularni sanga anglitip...».\f*  \x + \xo 44:8 \xt Ⱪan. 4:35,39; 32:39; 1Sam. 2:2; Yǝx. 45:21\x*   
\m
\v 9 Oyulƣan mǝbudni xǝkillǝndürgǝnlǝrning ⱨǝmmisining ǝⱨmiyiti yoⱪ;  
\m Ularning ǝtiwarliƣan nǝrsilirining ⱨeq paydisi yoⱪtur;  
\m Muxularƣa bolƣan «guwaⱨqilar» bolsa, ɵzliri ⱪariƣu, ⱨeqnemini bilmǝs;  
\m Dǝrwǝⱪǝ nǝtijisi ularning ɵzlirigǝ xǝrmǝndiliktur.   
\m
\v 10 Kim bir «ilaⱨ»ni xǝkillǝndürgǝn bolsa,  
\m Ⱨeq paydisi yoⱪ bir mǝbudni ⱪuyƣan, halas!   
\m
\v 11 \add Mǝbudning\add* barliⱪ ⱨǝmraⱨliri xǝrmǝndǝ bolidu;  
\m Mǝbudni yasiƣuqilar bolsa adǝmdur, halas;  
\m Ularning ⱨǝmmisi yiƣilip, ornidin turup kɵrsun,  
\m Ular ⱪorⱪuxup, xǝrmǝndiqiliktǝ ⱪalidu.\f □ \fr 44:11 \ft \+bd «Ularning ⱨǝmmisi yiƣilip, ornidin turup kɵrsun, ular ⱪorⱪuxup, xǝrmǝndiqiliktǝ ⱪalidu»\+bd* — Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning sɵzining ikki mǝnisi bar boluxi mumkin: — (a) ular pǝⱪǝt muxu mǝbudni birliktǝ obdan kɵrüp baⱪsila, ɵzlirining ǝhmǝⱪliⱪini ⱨes ⱪilip Hudadin ⱪorⱪup xǝrmǝndǝ bolidu; (ǝ) ⱪiyamǝt künidǝ ular ornidin turup ⱨesabini tapxuruxi kerǝk; xu qaƣda ular ⱪorⱪup xǝrmǝndǝ bolidu.\f*  \x + \xo 44:11 \xt Zǝb. 97:7; Yǝx. 1:29; 42:17; 45:16\x*   
\m
\v 12 Mana tɵmürqi saymanlirini \add ⱪoliƣa elip\add*,  
\m Qoƣlar üstidǝ \add muxu nǝrsini\add* bazƣanliri bilǝn soⱪup xǝkillǝndüridu;  
\m Andin u küqlük ⱪoli bilǝn uningƣa ixlǝydu;  
\m Biraⱪ uning ⱪorsiⱪi eqip maƣduridin ⱪalidu;  
\m Su iqmǝy u ⱨalsizlinip ketidu.\x + \xo 44:12 \xt Yǝr. 10:3\x*   
\m
\v 13 Yaƣaqqi bolsa yaƣaq üstigǝ ɵlqǝx yipini tartidu;  
\m U ⱪǝlǝm bilǝn üstigǝ ǝndizǝ sizidu;  
\m Uni rǝndǝ bilǝn rǝndilǝydu;  
\m U yǝnǝ pǝrka bilǝn sizip jijaydu;  
\m Ahirda u uni adǝmning güzǝllikigǝ ohxitip insan tǝⱪi-turⱪini xǝkillǝndüridu;  
\m Xuning bilǝn u ɵydǝ turuxⱪa tǝyyar ⱪilinidu.   
\m
\v 14 Mana u bir küni ɵzi üqün kedir dǝrǝhlirini kesixkǝ qiⱪidu!  
\m (U ǝslidǝ arqa wǝ dub dǝrǝhlirini elip ɵzi üqün ormanliⱪ arisiƣa tikip qong ⱪilƣanidi;  
\m U ⱪariƣaymu tikkǝnidi, yamƣur uni ündürdi).   
\m
\v 15 Muxu yaƣaqlardin otun elinidu;  
\m Birsi uningdin elip, issinidu;  
\m Mana, u ot yeⱪip, nan yeⱪiwatidu;  
\m U yǝnǝ uningdin elip bir ilaⱨni yasaydu ⱨǝm uningƣa ibadǝt ⱪilidu;  
\m Uni oyulƣan mǝbud ⱪilip uningƣa bax uridu.   
\m
\v 16 Demǝk, yerimini otta kɵydüriwetidu;  
\m Yerimi bilǝn gɵx yǝydu;  
\m U kawab ⱪilip ⱪanƣuqǝ yǝydu;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, u issinip, ɵz-ɵzigǝ: —  
\m «Aⱨ, raⱨǝtlinip issindimmǝn, otni kɵrüwatimǝn!» — dǝydu.   
\m
\v 17 Biraⱪ ⱪalƣini bilǝn u bir ilaⱨni yasaydu;  
\m Bu uning mǝbudi bolidu;  
\m U uning aldiƣa yiⱪilip ibadǝt ⱪilidu;  
\m U uningƣa dua ⱪilip: «Meni ⱪutⱪuzƣaysǝn;  
\m Qünki sǝn mening ilaⱨimdursǝn» — dǝydu.\f □ \fr 44:17 \ft \+bd «Biraⱪ ⱪalƣini bilǝn u bir ilaⱨni yasaydu; bu uning mǝbudi bolidu»\+bd* — ǝslidǝ bu kixi butni yasax koyida ǝmǝs idi. Tasadipiyliⱪtin yaƣaqtin exip ⱪalƣinini ixlitip but yasaydu. Əng ƣǝlitǝ ix xuki, u Yǝxaya tǝswirligǝndǝk, ɵzining oylimayla ⱪilƣan bir nǝrsisigǝ, yǝni «tasadipiyliⱪtin» bolƣan bir nǝrsisigǝ ixinidu.\f*   
\m
\v 18 Bu \add kixilǝr\add* ⱨeq bilmǝydu, ⱨeq qüxǝnmǝydu;  
\m Qünki u ularni kɵrmisun dǝp kɵzlirini,  
\m Ularni qüxǝnmisun dǝp kɵnglini suwaⱪ bilǝn suwiwǝtkǝn.\f □ \fr 44:18 \ft \+bd «Bu kixilǝr ⱨeq bilmǝydu, ⱨeq qüxǝnmǝydu; qünki u ularni kɵrmisun dǝp kɵzlirini ularni qüxǝnmisun dǝp kɵnglini suwaⱪ bilǝn suwiwǝtkǝn»\+bd* — bu ayǝttiki «u» bolsa, yaki Hudaning Ɵzi yaki muxu butni kɵrsitidu. Butni kɵrsǝtsǝ, butning kǝynidǝ bir jin-xǝytan bar demǝkqi. Bizningqǝ muxu mǝnisi eⱨtimalƣa yeⱪin. 
\fp  Bǝzilǝr dǝrwǝⱪǝ «butpǝrǝslǝr heq bilmǝydu, heq qüxǝnmǝydu» dǝp etirap ⱪilsimu, yǝnila tiltumar ⱪatarliⱪlarni ixlitip Hudani ⱨaⱪarǝtlǝydu.\f*   
\m
\v 19 Ulardin ⱨeqbiridǝ muxularni kɵngligǝ kǝltürüp: —  
\m «Yaƣaqning yerimini mǝn otta kɵydürdüm,  
\m Yerimining qoƣliri üstidǝ mǝn nan yaⱪtim;  
\m Mǝn kawabmu ⱪilip yǝwaldim;  
\m Ⱪalƣinini bir lǝnǝtlik nǝrsǝ ⱪilamtim?  
\m Mǝn bir parqǝ yaƣaqⱪa bax uramtim!» — degudǝk ⱨeq bilim yaki yorutulux yoⱪtur.   
\m
\v 20 Uning yegini küllǝrdur!  
\m Uning kɵngli eziⱪturulƣan! U ɵz-ɵzini azdurdi!  
\m Xuning bilǝn u ɵzining jenini ⱪutⱪuzalmaydu,  
\m Yaki: «Mening ong ⱪolumda bir sahtiliⱪ bar ǝmǝsmu?» — deyǝlmǝydu.\f □ \fr 44:20 \ft \+bd «mening ong ⱪolumda bir sahtiliⱪ bar ǝmǝsmu?»\+bd* — «bir sahtiliⱪ» mǝbudining ɵzini kɵrsitixi mumkin.\f*   
\m
\v 21 Muxu ixlarni esingdǝ tut, i Yaⱪup,  
\m I Israil, qünki sǝn Mening ⱪulumdursǝn;  
\m Mǝn seni yasap xǝkillǝndürdüm;  
\m Sǝn Mening ⱪulumdursǝn, i Israil,  
\m Sǝn Mening esimdin ⱨeq qiⱪmaysǝn!   
\m
\v 22 Itaǝtsizlikliringni bulutni ɵqürüwǝtkǝndǝk,  
\m Gunaⱨliringni tumanni ɵqürüwǝtkǝndǝk ɵqürüwǝttim;  
\m Mening yenimƣa ⱪaytip kǝl;  
\m Qünki Mǝn seni ⱨǝmjǝmǝtlik ⱪilip ⱨɵrlükkǝ setiwaldim.   
\m
\v 23 I asmanlar, nahxa eytinglar, qünki Pǝrwǝrdigar xu ixni ⱪilƣan!  
\m I yǝrning tegiliri, xadlinip, yangranglar!  
\m I taƣlar, ormanlar wǝ ulardiki ⱨǝrbir dǝrǝhlǝr,  
\m Yangritip nahxilar eytinglar!  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar Yaⱪupni ⱨǝmjǝmǝtlik ⱪilip ⱨɵrlükkǝ setiwaldi,  
\m U Israil arⱪiliⱪ güzǝllikini kɵrsitidu!».   
\b  
\m  
\s1 Qong ⱪutulux •••• Ⱪorǝx padixaⱨning wǝzipisi  
\m
\v 24 «Sening Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqing bolƣan, seni baliyatⱪuda yasap xǝkillǝndürgǝn Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Mǝn bolsam ⱨǝmmini Yaratⱪuqi,  
\m Asmanlarni yalƣuz kǝrgǝnmǝn,  
\m Ɵz-ɵzümdinla yǝr-zeminni yayƣan Pǝrwǝrdigardurmǝn;\x + \xo 44:24 \xt Ayup 9:8; Zǝb. 104:2; Yǝx. 40:22; 42:5; 45:12\x*   
\m
\v 25 (U bolsa yalƣan \add pǝyƣǝmbǝrlǝrning\add* bexarǝtlirini bikar ⱪilƣuqi,  
\m Palqilarni ⱪaymuⱪturƣuqi,  
\m Danalarni yolidin yandurƣuqi,  
\m Ularning bilimlirini nadanliⱪⱪa aylandurƣuqi;   
\m
\v 26 Ɵz ⱪulining sɵzini ǝmǝlgǝ axurƣuqi,  
\m Rosul-ǝlqilirining nǝsiⱨǝtlirini muwǝppǝⱪiyǝtlik ⱪilƣuqi,  
\m Yerusalemƣa: «Sǝn aⱨalilik bolisǝn»,  
\m Yǝⱨuda xǝⱨǝrlirigǝ: «Ⱪaytidin ⱪurulisilǝr; harabǝnglarni ǝsligǝ kǝltürimǝn» — degüqi;\f □ \fr 44:26 \ft \+bd «Ɵz ⱪulining sɵzini ǝmǝlgǝ axurƣuqi,...»\+bd* — «Ɵz ⱪuli» muxu yǝrdǝ bǝlkim Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning ɵzi; bolmisa 42-babtiki «Pǝrwǝrdigarning ⱨǝⱪⱪaniy ⱪuli». \+bd «Yerusalemƣa: «Sǝn aⱨalilik bolisǝn», Yǝⱨuda xǝⱨǝrlirigǝ: «Ⱪaytidin ⱪurulisilǝr; harabǝnglarni ǝsligǝ kǝltürimǝn» — degüqi»\+bd* — Huda muxu gǝpliridǝ, Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr ɵzidin keyinki bir dǝwr, yǝni Yerusalem wǝ Yǝⱨuda xǝⱨǝrliri harabilik bolƣan bir dǝwrgǝ ⱪarap sɵz ⱪilidu. Muxu yǝrdǝ Huda Yerusalemƣa: «Seni ⱪaytidin ⱪurƣuzimǝn» dǝp wǝdǝ ⱪilidu. Xu yengi dǝwr bolsa Yǝxayadin keyin 170 yil ǝtrapida bolƣan.\f*   
\m
\v 27 Qongⱪur dengizƣa: «Ⱪuruⱪ bol,  
\m Dǝryaliringni ⱪurutimǝn» — degüqi;\f □ \fr 44:27 \ft \+bd «...Qongⱪur dengizƣa: «Ⱪuruⱪ bol», «dǝryaliringni ⱪurutimǝn» — degüqi;...»\+bd* — muxu sɵzlǝr Hudaning «Ⱪizil Dengiz»ni ⱨǝm keyinrǝk Iordan dǝryasini ⱪurutup Israilni Misirdin ⱪutⱪuzƣanliⱪini, xundaⱪla ahirⱪi zamanda bolidiƣan, ohxap ketidiƣan bir wǝⱪǝni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 28 Ⱨǝm Ⱪorǝx toƣrisida: «U Mening ⱪoy padiqim, u Mening kɵnglümdikigǝ toluⱪ ǝmǝl ⱪilip,  
\m Yerusalemƣa: «Ⱪurulisǝn»,  
\m Ⱨǝm ibadǝthaniƣa: «Sening ulung selinidu» dǝydu» — degüqidur): —\f □ \fr 44:28 \ft \+bd «Ⱪorǝx toƣrisida:...»\+bd* — ahirida, Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr yuⱪiriⱪi 41-bab, 1-7-ayǝttǝ deyilgǝn «tajawuzqi»ning ismining «Ⱪorǝx» ikǝnlikini eytidu. Oⱪurmǝnlǝrgǝ mǝlumki, Ⱪorǝx padixaⱨ Pars imperiyǝsining asasqisi bolup, miladiyǝdin ilgiriki 540-529-yillirida tǝhtkǝ olturƣan. U Yǝxayaning dǝwridin tǝhminǝn 150 yil keyin yaxiƣan. \+bd «U Mening kɵnglümdikigǝ toluⱪ ǝmǝl ⱪilip, Yerusalemƣa: «Ⱪurulisǝn», ⱨǝm ibadǝthaniƣa: «Sening ulung selinidu» dǝydu» — degüqidur»\+bd* — muxu bexarǝt boyiqǝ Ⱪorǝx padixaⱨ Babil imperiyǝsi wǝyran ⱪilƣan Yerusalemni, jümlidin muⱪǝddǝs ibadǝthanini ⱪaytidin ⱪuruxⱪa pǝrman qüxüridu. Ⱪorǝx Babil xǝⱨirini ixƣal ⱪilƣandin keyin, adǝmni intayin ⱨǝyran ⱪalduridiƣan ixi xuki, u Babildiki barliⱪ sürgün bolƣanlarni ɵz yurtliriƣa ⱪaytixⱪa ruhsǝt bǝrgǝn. Adǝmni tehimu ⱨǝyran ⱪalduridiƣan xuki, u Israillarƣa ibadǝthanisidiki altun-kümüx, ⱪaqa-buyumlirini ⱪayturup, ⱨǝtta ibadǝthanining ɵzini ⱪaytidin ⱪuruxⱪa pul bǝrgǝn (miladiyǝdin ilgiriki 536-yili). Tǝwrattiki «Əzra» 1- ⱨǝm 6-babni kɵrüng.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 45
\s1 Dawami  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Ɵzi «mǝsiⱨ ⱪilƣini»ƣa,  
\m Yǝni ǝllǝrni uningƣa beⱪindurux üqün Ɵzi ong ⱪolidin tutup yɵligǝn Ⱪorǝxkǝ mundaⱪ dǝydu: —  
\m (Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn uning aldida padixaⱨlarning tambilini yǝxtürüp yalingaqlitimǝn,  
\m «Ⱪox ⱪanatliⱪ dǝrwazilar»ni uning aldida eqip berimǝn,  
\m Xuning bilǝn ⱪowuⱪlar ikkinqi etilmǝydu) —\f □ \fr 45:1 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Ɵzi «mǝsiⱨ ⱪilƣini»ƣa .... Ɵzi ong ⱪolidin tutup yɵligǝn Ⱪorǝxkǝ mundaⱪ dǝydu: —»\+bd* — «Pǝrwǝrdigarning mǝsiⱨ ⱪilƣini» (yaki «Pǝrwǝrdigarning mǝsiⱨligini») — Hudaning yolyoruⱪi bilǝn Israilƣa yengi bir padixaⱨ bekitix üqün uning bexiƣa kaⱨin yaki pǝyƣǝmbǝr tǝripidin zǝytun meyi sürülüxi kerǝk idi. Muxu murasim «mǝsiⱨ ⱪilinix» deyilǝtti; xu qaƣdin baxlap xu padixaⱨ «Hudaning mǝsiⱨ ⱪilƣini» dǝp atilatti. Muxu atalƣuni Ⱪorǝxkǝ ⱪarita ixlǝtkǝndǝ Huda Israillarƣa: «U Mǝn silǝr üqün tallap bekitkǝn padixaⱨ bolidu» dǝydu. Biraⱪ Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning dǝwridikilǝrdin kɵp adǝm: «Ⱪorǝx Yǝⱨudiylardin bolmaydu; xunga u kǝlgüsidǝ bizni Babildin ⱪutⱪuzup ⱪoyuwǝtsimu, biz yǝnila mǝlum bir imperiyǝgǝ beⱪindi boliwerimiz» dǝp, muxu bexarǝtni ⱪǝt’iy ⱪobul ⱪilmaytti. Ular yǝnǝ: «Hudaning Ɵz wǝdisi boyiqǝ \+bd Dawut padixaⱨning\+bd* bir ǝwladi arⱪiliⱪ bizni ⱪutⱪuzuxi kerǝk» wǝ «Huda bizni pütünlǝy mustǝⱪil ⱪilixi kerǝk» deyixi mumkin. Huda dǝrwǝⱪǝ ularƣa xundaⱪ wǝdǝ bǝrgǝnidi (mǝsilǝn 7-, 9-, 32-bablarda) biraⱪ u awwal Ⱪorǝx arⱪiliⱪ Yǝⱨudiylarni Babildin ⱪutⱪuzmaⱪqi bolsa, muxu pilanidin gumanlinix yaki narazi bolux uningƣa asiyliⱪ ⱪilƣanƣa barawǝr. 
\fp  Tɵwǝndiki (9-13-ayǝt) seƣiz layning ɵzini xǝkillǝndürgüqisigǝ «Sǝn mǝndin nemǝ yasaysǝn?!» degini dǝl muxu kixilǝrning pozitsiyisidur. \+bd «Mǝn ... «ⱪox ⱪanatliⱪ dǝrwazilar»ni uning aldida eqip berimǝn»\+bd* — ⱪǝdimki hatirilǝrgǝ asaslanƣanda, Babil xǝⱨirining dangⱪi qiⱪⱪan bir «ⱪox ⱪanatliⱪ dǝrwaza»si bar idi. Babil yiⱪitilƣanda, bu ⱪox ⱪanatliⱪ dǝwraza Ⱪorǝxkǝ eqildi.\f*   
\m
\v 2 «Mǝn sening aldingda mengip egizliklǝrni tüz ⱪilimǝn;  
\m Mis dǝrwazilarni qeⱪip taxlaymǝn,  
\m Tɵmür taⱪaⱪlirini sunduruwetimǝn;   
\m
\v 3 Wǝ sanga ⱪarangƣuluⱪtiki gɵⱨǝrlǝrni,  
\m Mǝhpiy jaylarda saⱪlanƣan yoxurun bayliⱪlarni berimǝn;  
\m Xuning bilǝn ɵzünggǝ isim ⱪoyup seni qaⱪirƣuqini,  
\m Yǝni Mǝn Pǝrwǝrdigarni Israilning Hudasi dǝp bilip yetisǝn.\f □ \fr 45:3 \ft \+bd «Mǝn... sanga ⱪarangƣuluⱪtiki gɵⱨǝrlǝrni,... berimǝn; xuning bilǝn ɵzünggǝ isim ⱪoyup seni qaⱪirƣuqini, yǝni Mǝn Pǝrwǝrdigarni Israilning Hudasi dǝp bilip yetisǝn»\+bd* — dǝrwǝⱪǝ, Ⱪorǝxning ⱪilƣan uruxliri tosalƣuƣa uqrimay naⱨayiti rawan, adǝmlǝrni ⱨǝyran ⱪalduridiƣan dǝrijidǝ tez bolƣan. Xuning bilǝn ⱪisⱪa waⱪit iqidǝU nurƣun mal-mülüklǝrni olja ⱪilip ⱪolƣa kǝltürgǝn. Bexarǝttǝ muxu ixlar (Ⱪorǝx ɵzi bilmigǝn ⱨalda) Hudaning yoxurun yardimidǝ ⱪilinidu, deyilidu. 
\fp  Ⱪorǝx ɵzi toƣruluⱪ muxu bexarǝtni oⱪuƣandin keyin, Pǝrwǝrdigarning ⱨǝⱪiⱪiy Huda, xundaⱪla Israilning Hudasi ikǝnlikini bilixi kerǝk idi.\f*   
\m
\v 4 Mǝn Ɵz ⱪulum Yaⱪup,  
\m Yǝni Ɵz talliƣinim Israil üqün,  
\m Ismingni ɵzüm ⱪoyƣan;  
\m Sǝn Meni bilmigining bilǝn, Mǝn yǝnila sanga isim ⱪoydum.   
\m
\v 5 Mǝn bolsam Pǝrwǝrdigar, Mǝndin baxⱪa biri yoⱪ;  
\m Mǝndin baxⱪa Huda yoⱪtur;  
\m Sǝn Meni tonumiƣining bilǝn, Mǝn belingni baƣlap qingittimki,\x + \xo 45:5 \xt Ⱪan. 4:35,39; 32:39; Yǝx. 44:8\x*   
\m
\v 6 Künqiⱪixtin künpetixⱪiqǝ bolƣanlarning ⱨǝmmisi Mǝndin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ birining yoⱪluⱪini bilip yetidu;  
\m Mǝn bolsam Pǝrwǝrdigar, baxⱪa biri yoⱪtur.   
\m
\v 7 Nurni xǝkillǝndürgüqi, ⱪarangƣuluⱪni Yaratⱪuqidurmǝn,  
\m Bǝht-hatirjǝmlikni Yasiƣuqi, balayi’apǝtni Yaratⱪuqidurmǝn;  
\m Muxularning ⱨǝmmisini ⱪilƣuqi Mǝn Pǝrwǝrdigardurmǝn».   
\m
\v 8 — «I asmanlar, yuⱪiridin yaƣdurup beringlar,  
\m Bulutlarmu ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ tɵküp bǝrsun;  
\m Yǝr-zemin eqilsun;  
\m Nijat ⱨǝm ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ mewǝ bǝrsun;  
\m Zemin ikkisini tǝng ɵstürsun!  
\m Mǝn, Pǝrwǝrdigar, buni yaratmay ⱪoymaymǝn». \f □ \fr 45:8 \ft \+bd «I asmanlar, yuⱪiridin yaƣdurup beringlar, bulutlarmu ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ tɵküp bǝrsun; yǝr-zemin eqilsun...»\+bd* — bu sɵzlǝr bǝlkim Israil wǝ dunyaning (Ⱪorǝx ⱪilƣan ixlirining türtkisidǝ) Hudaƣa ixinip, yahxi mewǝ berix üqün ⱪilƣan duasi boluxi kerǝk.\f*   
\b  
\m  
\s1 Israilning Hudaning Ⱪorǝx arⱪiliⱪ ⱪilƣanliridin narazi bolup gumanlinixliriƣa Hudaning bǝrgǝn jawabi  
\m
\v 9 — «Ɵz Yaratⱪuqisining üstidin ǝrz ⱪilmaⱪqi bolƣanƣa way!  
\m U yǝr-zemindiki qinǝ parqiliri arisidiki bir parqisi, halas!  
\m Seƣiz lay ɵzini xǝkillǝndürgüqi sapalqiƣa: —  
\m «Sǝn nemǝ yasawatisǝn?» desǝ,  
\m Yaki yasiƣining sanga: «Sening ⱪolung yoⱪ» desǝ bolamdu?\x + \xo 45:9 \xt Yǝr. 18:6; Rim. 9:20\x*   
\m
\v 10 Ɵz atisiƣa: «Sǝn nemǝ tuƣdurmaⱪqi?»  
\m Yaki bir ayalƣa: — «Seni nemining tolƣiⱪi tutti?» — dǝp soriƣanƣa way!   
\m
\v 11 Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi, yǝni uni Yasiƣuqi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Əmdi kǝlgüsi ixlar toƣruluⱪ sorimaⱪqimusilǝr yǝnǝ?  
\m Ɵz oƣullirim toƣruluⱪ, Ɵz ⱪolumda ixliginim toƣruluⱪ Manga buyruⱪ bǝrmǝkqimusilǝr!?   
\m
\v 12 Mǝn pǝⱪǝtla yǝr-zeminni yasiƣan, uningƣa insanni Yaratⱪuqidurmǝn, halas!  
\m Ɵz ⱪolum bolsa asmanlarni kǝrgǝn;  
\m Ularning samawi ⱪoxunlirinimu sǝpkǝ salƣanmǝn.   
\m
\v 13 Mǝn uni ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn turƣuzƣan,  
\m Uning barliⱪ yollirini tüz ⱪildim;  
\m U bolsa xǝⱨirimni ⱪuridu,  
\m Nǝ ⱨǝⱪ nǝ in’am sorimay u Manga tǝwǝ bolƣan ǝsirlǝrni ⱪoyup beridu» —  
\m dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 45:13 \ft \+bd «Mǝn uni ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn turƣuzƣan, uning barliⱪ yollirini tüz ⱪildim»\+bd* — muxu ayǝttiki «uni», «uning», «u» bolsa Ⱪorǝx, ǝlwǝttǝ. Bexarǝt uning ⱨeq nemini sorimayla Babilda sürgün bolƣan Yǝⱨudiy hǝlⱪni ⱪoyup beridiƣanliⱪini aldin’ala eytidu.\f*  \x + \xo 45:13 \xt 2Tar. 36:22; Əzra 1:1; Yǝx. 44:28; Ibr. 11:10\x*   
\m
\v 14 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Misirning mǝⱨsulatliri, Efiopiyǝning wǝ egiz boyluⱪlar bolƣan Sabiyliⱪlarning malliri sanga ɵtidu;  
\m Ular ɵzliri seningki bolidu,  
\m Sanga ǝgixip mangidu;  
\m Ɵzliri kixǝn-zǝnjirlǝngǝn peti sǝn tǝrǝpkǝ ɵtidu,  
\m Ular sanga bax urup sǝndin iltija bilǝn ɵtünüp: —  
\m «Bǝrⱨǝⱪ, Tǝngri sǝndǝ turidu, baxⱪa biri yoⱪ, baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ Huda yoⱪtur» dǝp etirap ⱪilidu.\f □ \fr 45:14 \ft \+bd «Misirning mǝⱨsulatliri, Efiopiyǝning wǝ egiz boyluⱪlar bolƣan Sabiyliⱪlarning malliri sanga ɵtidu; ular ...sanga ǝgixip mangidu; ɵzliri kixǝn-zǝnjirlǝngǝn peti sǝn tǝrǝpkǝ ɵtidu»\+bd* — yuⱪiriⱪi ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda muxu wǝⱪǝ Ⱪorǝxning ix-paaliyǝtlirining ahirⱪi bir nǝtijisi boluxi kerǝk. Efiopiyǝ wǝ Sabiya ǝslidǝ Misirƣa beⱪinƣan bolup, xübⱨisizki, Yǝxaya yǝnǝ «Misirdin qiⱪix» degǝn wǝⱪǝni kɵzdǝ tutidu. Demǝk, Israilni sürgün ⱪilƣanlar ɵz ihtiyari bilǝn Israilƣa beⱪindi bolmaⱪqi bolidu. 
\fp  Bǝzi xǝrⱨqilǝr, muxu bexarǝtni «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr»ning Əysa Mǝsiⱨni ɵz Ⱪutⱪuzƣuqisi dǝp etirap ⱪilixi, xundaⱪla ularning Israilning «ⱪaldisi»i bolƣan ⱨǝⱪiⱪiy jamaitigǝ ⱪoxuluxi bilǝn ǝmǝlgǝ axurulƣan, dǝp ⱪaraydu. Yǝnǝ bir kɵzⱪarax bolsa, muxu ixlar ahirⱪi zamanda Yǝⱨudiylar Hudaning ⱪexiƣa ⱪaytⱪandin keyin yüz beridu, dǝydu. Bizningqǝ ⱨǝr ikkisining toƣriliⱪi bar.\f*   
\m
\v 15 «I Israilning Hudasi, Nijatkar, dǝrⱨǝⱪiⱪǝt Ɵzini yoxuruwalƣuqi bir Tǝngridursǝn!».\f □ \fr 45:15 \ft \+bd «I Israilning Hudasi, Nijatkar, dǝrⱨǝⱪiⱪǝt Ɵzini yoxuruwalƣuqi bir Tǝngridursǝn!»\+bd* — muxu sɵz bǝlkim Israillarning Hudaning sirliⱪ yolliriƣa, yǝni «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr»ning ɵzlirigǝ beⱪinƣanliⱪiƣa ⱪarap ⱨǝyran ⱪelip degǝn gepidur.\f*   
\m
\v 16 Ular ⱨǝmmisi istisnasiz hijil bolup, xǝrmǝndǝ bolidu;  
\m Mǝbudni yasiƣanlar xǝrmǝndǝ bolup, birliktǝ ketip ⱪalidu;\x + \xo 45:16 \xt Yǝx. 44:11\x*   
\m
\v 17 Israil bolsa Pǝrwǝrdigar tǝripidin mǝnggülük nijat-ⱪutulux bilǝn ⱪutⱪuzulidu;  
\m Əbǝdil’ǝbǝdgiqǝ hijil bolmaysilǝr,  
\m Ⱨeq xǝrmǝndiqilikni kɵrmǝysilǝr.\f □ \fr 45:17 \ft \+bd «Ular ⱨǝmmisi istisnasiz hijil bolup, xǝrmǝndǝ bolidu; mǝbudni yasiƣanlar xǝrmǝndǝ bolup, birliktǝ ketip ⱪalidu; Israil bolsa Pǝrwǝrdigar tǝripidin mǝnggülük nijat-ⱪutulux bilǝn ⱪutⱪuzulidu....»\+bd* — muxu sɵzlǝrgǝ (16-17-ayǝtlǝrgǝ) ⱪariƣanda, kixilǝr kǝlgüsidǝ mutlǝⱪ ikki hilƣa, yǝni Hudaƣa tayinip itaǝt ⱪilidiƣanlarƣa wǝ butlarƣa bax uridiƣanlarƣa bɵlünüp ketidu.\f*   
\m
\v 18 Qünki asmanlarni yaratⱪan, yǝr-zeminni xǝkillǝndürüp yasiƣan, uni mǝzmut ⱪilƣan Huda bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m (U uni ⱪuruⱪ-mǝnisiz boluxⱪa ǝmǝs, bǝlki adǝmzatning turalƣusi boluxⱪa yaratⱪanidi)  
\m «Mǝn bolsam Pǝrwǝrdigar, baxⱪa biri yoⱪtur;\x + \xo 45:18 \xt Yǝx. 42:5; 45:5,14\x*   
\m
\v 19 — Mǝn mǝhpiy ⱨalda yaki zemindiki birǝr ⱪarangƣu jayda sɵz ⱪilƣan ǝmǝsmǝn;  
\m Mǝn Yaⱪupⱪa: «Meni izdixinglar biⱨudilik» degǝn ǝmǝsmǝn;  
\m Mǝn Pǝrwǝrdigar ⱨǝⱪ sɵzlǝymǝn,  
\m Tüz gǝp ⱪilimǝn;\f □ \fr 45:19 \ft \+bd «Mǝn Pǝrwǝrdigar ⱨǝⱪ sɵzlǝymǝn»\+bd* — ibraniy tilida «Mǝn Pǝrwǝrdigar ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni sɵzlǝymǝn». \+bd «Mǝn Yaⱪupⱪa: «Meni izdixinglar biⱨudilik» degǝn ǝmǝsmǝn; Mǝn Pǝrwǝrdigar ⱨǝⱪ sɵzlǝymǝn, tüz gǝp ⱪilimǝn»\+bd* — muxu ayǝt bǝlkim 15-ayǝttiki «Ɵzini yoxuruwalƣuqi Hudadursǝn» deginigǝ ⱪarita eytⱪan siliⱪ bir tǝnbiⱨ boluxi mumkin. Qünki kɵrginimizdǝk, Huda alliburun (bolupmu Yǝxaya arⱪiliⱪ) Ɵzining ⱪutulux-nijatliⱪini «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli arⱪiliⱪ» pütkül dunyaƣa sunmaⱪqi bolƣanliⱪini kɵp ⱪetim oquⱪ-axkara eytⱪan!\f*  \x + \xo 45:19 \xt Ⱪan. 30:11\x*   
\m
\v 20 Yiƣilinglar, kelinglar;  
\m I ǝllǝrdin ⱪaqⱪanlar, jǝm bolup Manga yeⱪinlixinglar;  
\m Ɵzi oyƣan butni kɵtürüp, ⱨeq ⱪutⱪuzalmaydiƣan bir «ilaⱨ»ⱪa dua ⱪilip yüridiƣanlarning bolsa ⱨeq bilimi yoⱪtur.\f □ \fr 45:20 \ft \+bd «Əllǝrdin ⱪaqⱪanlar»\+bd* — ularning nemixⱪa yaki nemidin ⱪaqⱪanliⱪi muxu yǝrdǝ deyilmidi. Biraⱪ 24-ayǝtkǝ ⱪariƣanda, insaniyǝt (ahirⱪi zamanda) ikki ⱪisimƣa, yǝni Hudaƣa tayanƣanlar ⱨǝm Hudaƣa ɵq bolƣanlarƣa bɵlünüp ketidu; xuning bilǝn Hudaƣa ɵq bolƣanlarHudani sɵygǝnlǝrgǝ ziyankǝxlik ⱪilixi mumkin; uningdin sirt Hudaƣa ixǝngǝnlǝr: «Hudaning jazasi hudasizlarning bexiƣa qüxǝy dǝp ⱪaldi» — dǝp ⱪarap, ularning arisidin ⱪeqiximiz kerǝk dǝp oylaydiƣan bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 45:20 \xt Yǝx. 44:18,19\x*   
\m
\v 21 Əmdi ular ɵz gǝplirini bayan ⱪilix üqün yeⱪin kǝlsun;  
\m Mǝyli, ular mǝsliⱨǝtlixip baⱪsun!  
\m Kim muxu ixni ⱪǝdimdinla jakarliƣanidi?  
\m Kim uzundin beri uni bayan ⱪilƣan?  
\m U Mǝn Pǝrwǝrdigar ǝmǝsmu?  
\m Dǝrwǝⱪǝ, Mǝndin baxⱪa ⱨeq ilaⱨ yoⱪtur;  
\m Ⱨǝm adil Huda ⱨǝm Ⱪutⱪuzƣuqidurmǝn;  
\m Mǝndin baxⱪa biri yoⱪtur.\f □ \fr 45:21 \ft \+bd «Kim muxu ixni ⱪǝdimdinla jakarliƣanidi?»\+bd* — «muxu ix» xübⱨisizki, Hudaning Israilni ⱪutⱪuzuxi bilǝn, U «Yǝⱨudiy ǝmǝs»lǝrgǝ ⱪutⱪuzulux pursitini, xundaⱪla Israil bilǝn billǝ bǝhtlik bolux imkaniyitini tǝng yǝtküzidiƣanliⱪini kɵrsitidu (22-24-ayǝt).\f*  \x + \xo 45:21 \xt Yǝx. 41:22,26,27; 43:9,10; 45:5,14,18\x*   
\m
\v 22 I yǝr-zeminning qǝt-yaⱪiliridikilǝr,  
\m Manga tǝlpünüp ⱪutⱪuzulunglar!  
\m Qünki Mǝn Tǝngridurmǝn, baxⱪa ⱨeqbiri yoⱪtur;   
\m
\v 23 Mǝn Ɵzüm bilǝn ⱪǝsǝm iqkǝnmǝn,  
\m Muxu sɵz ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn aƣzimdin qiⱪti, ⱨǝrgiz ⱪaytmaydu: —  
\m «Manga barliⱪ tizlar pükülidu,  
\m Barliⱪ tillar Manga \add itaǝt iqidǝ\add* ⱪǝsǝm iqidu».\x + \xo 45:23 \xt Rim. 4:11; Fil. 2:10\x*   
\m
\v 24 Xu qaƣda: «Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ wǝ küq bolsa pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigardidur» — deyilidu,  
\m Kixilǝr dǝl Uningla ⱪexiƣa kelidu;  
\m Ƣaljirlixip, uningƣa ƣǝzǝplǝngǝnlǝrning ⱨǝmmisi xǝrmǝndǝ bolidu.\f □ \fr 45:24 \ft \+bd «Xu qaƣda: «Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ wǝ küq bolsa pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigardidur» — deyilidu, ... ƣaljirlixip uningƣa ƣǝzǝplǝngǝnlǝrning ⱨǝmmisi xǝrmǝndǝ bolidu»\+bd* — yǝnǝ kɵrimizki, dunya ikki bɵlümgǝ ayrilidiƣan ohxaydu. Biri bolsa, ƣaljirlixip Hudaƣa mutlǝⱪ ⱪarxi turidiƣanlar; ikkinqisi, Israil, jümlidin ɵzlirigǝ beⱪinip, ular bilǝn bir bolƣan, Israil bilǝn billǝ ⱪutⱪuzulƣan Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr bolidu.\f*  \x + \xo 45:24 \xt Yǝx. 41:11\x*   
\m
\v 25 Israilning ǝwladlirining ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigar tǝripidin ⱨǝⱪⱪaniy ⱪilinidu,  
\m Wǝ ular Uni danglixidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 46
\s1 Babildiki butlarning aⱪiwiti — ulaƣlar ularni kɵtürüp ketidu •••• Huda bolsa Ɵz hǝlⱪini kɵtüridu!  
\m
\v 1 Bǝl bolsa tiz pükti, Nebo engixiwatidu;  
\m Ularning mǝbudliri ulaƣlarning zemmisigǝ, kalilarning zimmisigǝ qüxti;  
\m Silǝr kɵtürgǝn nǝrsiliringlar ǝmdi ulaƣlarƣa artilƣan bolup,  
\m Ⱨalsiz ulaƣlarƣa eƣir yük bolidu!\f □ \fr 46:1 \ft \+bd «Bǝl»\+bd* — Babilning «bax but»i, «Nebo» uning «oƣli» idi. Muxu bexarǝttǝ Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr Babil xǝⱨiri düxmǝnning ⱪoliƣa qüxkǝndǝ, hǝⱪlǝr butlirini saⱪlap ⱪelix üqün baxⱪa bir yurtⱪa yɵtkimǝkqi bolƣanliⱪini aldin ala kɵridu. Xu jǝryanda butlarni yǝrgǝ ⱪoyux kerǝk bolƣaqⱪa, pǝyƣǝmbǝr «Bǝlning tiz pükkǝnlikini, Neboning engixiwatⱪanliⱪi»ni kɵrüp mazaⱪ ⱪilidu. \+bd «Ularning mǝbudliri ulaƣlarning zemmisigǝ, kalilarning zimmisigǝ qüxti...»\+bd* — butlar ulaƣning baxⱪuruxiƣa ɵtkǝndǝk ⱪilidu. \+bd «Silǝr kɵtürgǝn nǝrsiliringlar»\+bd* — Babildiki diniy murasimlarda, puⱪralarning butlarni kɵtürüp koqilarni aylanduruxi kerǝk idi. Biraⱪ ǝslidǝ Babilliⱪlar ⱨɵrmǝt bilǝn «kɵtürgǝn nǝrsilǝr» ⱨazir addiy boƣqilardǝk ulaƣlarƣa artildi.\f*   
\m
\v 2 Ular engixidu, birliktǝ tiz pükixidu;  
\m Ular muxu yükni ⱪutⱪuzalmaydu,  
\m Bǝlki ɵzliri ǝsirgǝ qüxidu.\f □ \fr 46:2 \ft \+bd «Ular \+bd*\+bdit , yǝni Babilliⱪlar yaki ularning ulaƣliri\+bdit* engixidu, birliktǝ tiz pükixidu; ular muxu yükni ⱪutⱪuzalmaydu,...» — demǝk, butlar adǝm yaki ulaƣlarƣa yük bolƣan ɵzlirini ⱪutⱪuzalmayla ⱪalmay, bǝlki ulaƣlarnimu ⱨalsizlanduridu.\f*   
\m
\v 3 I Yaⱪupning jǝmǝti,  
\m Xundaⱪla Israil jǝmǝtining ⱪaldisi,  
\m Ananglarning ⱪorsiⱪidiki qaƣdin tartip üstümgǝ artilƣanlar,  
\m Baliyatⱪudiki qaƣdin tartip kɵtürülüp kǝlgǝnlǝr,  
\m — Manga ⱪulaⱪ selinglar!\f □ \fr 46:3 \ft \+bd «I Yaⱪupning jǝmǝti, ... ananglarning ⱪorsiⱪidiki qaƣdin tartip üstümgǝ artilƣanlar, baliyatⱪudiki qaƣdin tartip kɵtürülüp kǝlgǝnlǝr...»\+bd* — ⱨǝⱪiⱪiy Huda adǝmning kɵtürüxigǝ moⱨtaj ǝmǝs, bǝlki Ɵzi Ɵz hǝlⱪigǝ ƣǝmhorluⱪ ⱪilip ularni kɵtüridu.\f*   
\m
\v 4 Silǝr ⱪeriƣuqimu Mǝn yǝnila xundaⱪturmǝn,  
\m Qeqinglar aⱪarƣuqimu Mǝn silǝrni yüdüp yürimǝn;  
\m Silǝrni yasiƣan Mǝndurmǝn, silǝrni kɵtürimǝn;  
\m Silǝrni yüdüp ⱪutⱪuzimǝn.   
\m
\v 5 Əmdi Meni kimgǝ ohxatmaⱪqi,  
\m Yaki kimni Manga tǝng ⱪilmaⱪqisilǝr?  
\m Uni Manga ohxax dǝp,  
\m Silǝr kimni Mǝn bilǝn selixturmaⱪqisilǝr?\x + \xo 46:5 \xt Yǝx. 40:18, 25\x*   
\m
\v 6 Ular bolsa ⱨǝmyanidin altunni qeqip berip,  
\m Kümüxnimu taraziƣa salidu,  
\m Bir zǝrgǝrni yalliwalidu,  
\m U bir mǝbudni yasap beridu;  
\m Ular yiⱪilidu, dǝrwǝⱪǝ qoⱪunidu!   
\m
\v 7 Ular uni mürisigǝ artidu,  
\m Uni kɵtürüp, ɵz orniƣa ⱪoyidu;  
\m Andin u axu yǝrdǝ ɵrǝ turidu;  
\m U ornidin ⱪozƣilalmaydu;  
\m Birsi uningƣa yelinip tilǝydu,  
\m Lekin u jawab bǝrmǝydu;  
\m U kixini awariqilikidin ⱪutⱪuzmaydu.\x + \xo 46:7 \xt Yǝx. 45:20\x*   
\m
\v 8 Muxu ixlarni esinglarda tutunglar;  
\m Xundaⱪla ɵzünglarni ⱨǝⱪiⱪiy ǝrkǝklǝrdǝk kɵrsitinglar;  
\m I, itaǝtsizlǝr,  
\m Buni esinglarƣa kǝltürünglar;   
\m
\v 9 Ilgiriki ixlarni, yǝni ⱪǝdimdin bolƣan ixlarni esinglarƣa kǝltürünglar;  
\m Qünki Mǝn Tǝngridurmǝn, baxⱪa biri yoⱪtur;  
\m Mǝn Hudadurmǝn, Manga ohxaxlar yoⱪtur;\x + \xo 46:9 \xt Yǝx. 45:5, 14, 18, 21, 22; 48:12\x*   
\m
\v 10 Mǝn: «Mening bekitkinim orunlinidu,  
\m Kɵnglümgǝ barliⱪ pükkǝnlǝrni ǝmǝlgǝ axurmay ⱪoymaymǝn» dǝp,  
\m Ixning nǝtijisini baxtila,  
\m Aldin’ala tehi ⱪilinmiƣan ixlarni ayan ⱪilip eytⱪuqidurmǝn;\x + \xo 46:10 \xt Zǝb. 33:11; Pǝnd. 19:21; 21:30; Ibr. 6:17\x*   
\m
\v 11 Künqiⱪixtin yirtⱪuq bir ⱪuxni,  
\m Yǝni kɵnglümgǝ pükkinimni ada ⱪilƣuqi bir adǝmni yiraⱪ yurttin qaⱪirƣuqidurmǝn.  
\m Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn sɵz ⱪilƣan,  
\m Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn uni qoⱪum ǝmǝlgǝ axurimǝn;  
\m Buni niyǝt ⱪilƣanmǝn,  
\m Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn uni wujudⱪa qiⱪirimǝn.\f □ \fr 46:11 \ft \+bd «Künqiⱪixtin yirtⱪuq bir ⱪuxni ...yiraⱪ yurttin qaⱪirƣuqidurmǝn...»\+bd* — «yirtⱪuq bir ⱪux» Ⱪorǝxni kɵrsitidu. Uning bir tǝripining ǝxǝddiylikini Huda Israildin yoxurmaydu.\f*   
\m
\v 12 I ⱨǝⱪⱪaniyliⱪtin yiraⱪ kǝtkǝn jaⱨillar,  
\m Manga ⱪulaⱪ selinglar: —\f □ \fr 46:12 \ft \+bd «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪtin yiraⱪ kǝtkǝn jaⱨillar»\+bd* — Huda yuⱪirida Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ 41:2-3, 25-, 44:24-45:11dǝ Israillarni Babildin kǝlgüsidiki «Ⱪorǝx» degǝn bir padixaⱨ arⱪiliⱪ ⱪutⱪuzimǝn, dǝp jakarliⱪan. «Jaⱨillar» bolsa Hudaning bu «Ⱪorǝx pilan»ini yaⱪturmaydiƣan Israillarni kɵrsǝtsǝ kerǝk; ularning yaⱪturmaydiƣanliⱪi bolsa Ⱪorǝx Yǝⱨudiy ǝmǝs, bǝlki Pars bolƣanliⱪi üqün bolidu.\f*   
\m
\v 13 Mǝn ⱨǝⱪⱪaniyliⱪimni yeⱪin ⱪilimǝn,  
\m U yiraⱪlaxmaydu;  
\m Xuningdǝk Mening nijatim ⱨǝm keqikmǝydu;  
\m Mǝn Zionƣa nijat yǝtküzüp,  
\m Israilƣa julaliⱪ-güzǝllikimni tiklǝp berimǝn». \f □ \fr 46:13 \ft \+bd «Mǝn ⱨǝⱪⱪaniyliⱪimni yeⱪin ⱪilimǝn, u yiraⱪlaxmaydu; xuningdǝk Mening nijatim ⱨǝm keqikmǝydu; Mǝn Zionƣa nijat yǝtküzüp... berimǝn»\+bd* — Huda yǝnila meⱨir-xǝpⱪitini kɵrsitip, ⱨǝtta «jaⱨillar»ƣimu Ⱪorǝxning ixliri arⱪiliⱪ nijatⱪa erixixtiki pursǝtni kǝltürimǝn, dǝydu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 47
\s1 Israilni sürgün ⱪilƣan Babil tügǝxti!  
\m
\v 1 «I Babilning pak ⱪizi, kelip topa-qangƣa oltur;  
\m I kaldiylǝrning ⱪizi, tǝhtsiz bolup yǝrgǝ oltur!  
\m Qünki sǝn «latapǝtlik wǝ nazuk» dǝp ikkinqi atalmaysǝn.\x + \xo 47:1 \xt Yǝx. 26:5\x*   
\m
\v 2 «Tügmǝn texini qɵrüp, un tart ǝmdi,  
\m Qümpǝrdǝngni eqip taxla,  
\m Kɵnglikingni seliwǝt,  
\m Paqiⱪingni yalingaqla,  
\m Dǝryalardin su keqip ɵt; \f □ \fr 47:2 \ft \+bd «Tügmǝn texini qɵrüp, un tart ǝmdi, qümpǝrdǝngni eqip taxla, kɵnglikingni seliwǝt, paqiⱪingni yalingaqla, ...»\+bd* — demisǝkmu, muxu ixlar ǝsirgǝ qüxüxtiki alamǝtlǝr. Ⱨǝm Babilliⱪlar, ⱨǝm Parslar ɵz ǝsirlirigǝ rǝⱨimsizlik ⱪilip ularni yalingaq mengixⱪa mǝjburlaytti.\f*   
\m
\v 3 Uyatliⱪing eqilidu;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, nomusungƣa tegilidu;  
\m Mǝn intiⱪam alimǝn,  
\m Ⱨeqkimni ayap ⱪoymaymǝn. \x + \xo 47:3 \xt Yǝx. 3:17; Naⱨ. 3:5\x*   
\m
\v 4 Bizning Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqimiz bolsa,  
\m «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar» Uning nami;  
\m U Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqidur.\f □ \fr 47:4 \ft \+bd «Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqi»\+bd* — kona Israilda «ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzƣuqi» (goel)ning yǝnǝ ⱪilidiƣan bir ixi ɵzining uwal bolƣan jǝmǝtidikilǝr üqün adalǝtni yürgüzüx idi. Uning uruⱪ-tuƣⱪanliridin birsi ⱪatilliⱪ ⱪǝstigǝ uqriƣan bolsa, «ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzƣuqi»ning ⱪatilni ɵltürüx ⱨoⱪuⱪi ⱨǝm wǝzipisi bar idi.\f*   
\m
\v 5 I kaldiylǝrning ⱪizi, süküt ⱪelip jim oltur,  
\m Ⱪarangƣuluⱪⱪa kirip kǝt;  
\m Qünki buningdin keyin ikkinqi «sǝltǝnǝtlǝrning hanixi» dǝp atalmaysǝn.\f □ \fr 47:5 \ft \+bd «ⱪarangƣuluⱪⱪa kirip kǝt»\+bd* — «ⱪarangƣuluⱪ» bǝlkim zindandiki ⱪarangƣuluⱪni bildüridu.\f*   
\m
\v 6 Mǝn Ɵz hǝlⱪimdin ƣǝzǝplǝndim,  
\m Xunga Ɵzümning mirasimni bulƣiwǝttim,  
\m Xuning bilǝn ularni ⱪolungƣa tapxurup bǝrdim;  
\m Sǝn bolsang ularƣa ⱨeqⱪandaⱪ rǝⱨim kɵrsǝtmiding;  
\m Yaxanƣanlarning üstigimu boyunturuⱪlarni intayin eƣir ⱪilip salding;\f □ \fr 47:6 \ft \+bd «Ɵzümning mirasim»\+bd* — Huda Ɵzining hǝlⱪini Ɵzi üqün miras dǝp ⱨesablaydu.\f*   
\m
\v 7 Xuning bilǝn sǝn: —  
\m «Mǝn mǝnggügǝ hanix bolimǝn» dǝp,  
\m Muxu ixlarni kɵnglüngdin ⱨeq ɵtküzmiding;  
\m Ularning aⱪiwitini ⱨeq oylap baⱪmidingsǝn.\x + \xo 47:7 \xt Wǝⱨ. 18:7\x*   
\m
\v 8 Əmdi ⱨazir, i ǝndixisiz yaxap kǝlgüqi,  
\m Ɵz-ɵzigǝ: «Mǝnla bardurmǝn, mǝndin baxⱪa ⱨeqkim yoⱪtur,  
\m Mǝn ⱨǝrgiz tul ayalning japasini yaki balilardin mǝⱨrum boluxning japasini tartmaymǝn» — degüqi,  
\m I sǝn ǝyx-ixrǝtkǝ berilgüqisǝn,  
\m Xuni anglap ⱪoy: —\f □ \fr 47:8 \ft \+bd «Əmdi ⱨazir, i ǝndixisiz yaxap kǝlgüqi, ɵz-ɵzigǝ: «Mǝnla bardurmǝn, mǝndin baxⱪa ⱨeqkim yoⱪtur.. degüqi, ... Xuni anglap ⱪoy: —»\+bd* — Huda Ɵz hǝlⱪigǝ «tǝrbiyǝ jazasi»ni bǝrmǝkqi bolup, ularni Babilning rǝⱨimsiz ⱪoliƣa tapxuruxi bilǝn, Babilliⱪlarmu ɵz rǝⱨimsizliki tüpǝylidin jazaƣa uqrimay ⱪalmaydu. 
\fp  Babilning: «Mǝnla bardurmǝn, mǝndin baxⱪa biri yoⱪtur» degini, baxⱪilarƣa pütünlǝy «pǝrwayim pǝlǝk» degǝnlik ⱨǝm «Mǝn alǝmdǝ yǝkkǝ-yeganǝ» degǝn tǝkǝbburluⱪtur.\f*   
\m
\v 9 «Dǝl muxu ikki ix,  
\m — Balilardin mǝⱨrum bolux wǝ tulluⱪ —  
\m Bir dǝⱪiⱪidǝ, bir kün iqidila bexingƣa tǝng qüxidu;  
\m Nurƣunliƣan jadugǝrlikliring tüpǝylidin,  
\m Bǝk kɵp ǝpsunliring üqün ular toluⱪ bexingƣa kelidu.\x + \xo 47:9 \xt Yǝx. 51:19\x*   
\m
\v 10 Qünki sǝn ɵzüngning rǝzillikinggǝ tayanƣansǝn,  
\m Sǝn «Ⱨeqkim meni kɵrmǝydu» — deding;  
\m Sening danaliⱪing wǝ biliming ɵzüngni eziⱪturup,  
\m Sǝn kɵnglüngdǝ: — «Mǝnla bardurmǝn, mǝndin baxⱪa biri yoⱪtur» — deding.\f □ \fr 47:10 \ft \+bd «Sening danaliⱪing wǝ biliming ɵzüngni eziⱪturup, sǝn kɵnglüngdǝ: — «Mǝnla bardurmǝn, mǝndin baxⱪa biri yoⱪtur» — deding»\+bd* — yuⱪiriⱪi (8-ayǝttiki) «Mǝnla bardurmǝn, mǝndin baxⱪa biri yoⱪtur» degǝn, baxⱪilarƣa «pǝrwayim pǝlǝk» degǝnlik. Muxu yǝrdǝ bolsa «Hudaƣimu pǝrwayim pǝlǝk» degǝnlik.\f*   
\m
\v 11 Biraⱪ balayi’apǝt seni besip kelidu;  
\m Sǝn uning kelip qiⱪixini bilmǝysǝn;  
\m Ⱨalakǝt bexingƣa qüxidu;  
\m Sǝn ⱨeqⱪandaⱪ «ⱨamiy puli» bilǝn uni tosalmaysǝn;  
\m Sǝn ⱨeq kütmigǝn wǝyranqiliⱪ tuyuⱪsiz seni besip qüxidu.   
\m
\v 12 Əmdi ⱪeni, yaxliⱪingdin tartip ɵzüngni upritip kǝlgǝn ǝpsunliringni,  
\m Xundaⱪla nurƣunliƣan jadugǝrlikliringni ⱨazir oⱪup turiwǝr;  
\m Kim bilsun, sǝn ulardin payda kɵrüp ⱪalamsǝn?  
\m Birǝr nemini tǝwritip ⱪoyalarsǝn ⱨǝrⱪaqan?!   
\m
\v 13 Sǝn alƣan mǝsliⱨǝtliring bilǝn ⱨalsizlinip kǝtting;  
\m Əmdi asmanlarƣa ⱪarap tǝbir bǝrgüqilǝr,  
\m Yultuzlarƣa ⱪarap palqiliⱪ ⱪilƣuqilar,  
\m Yengi aylarni kɵzitip munǝjjimlik ⱪilip ixlarni «aldin’ala eytⱪuqilar» ornidin tǝng turup bexingƣa qüxidiƣanlardin seni ⱪutⱪuzsun!   
\m
\v 14 Mana, ular pahaldǝk bolup ketidu;  
\m Ot ularni kɵydüriwetidu;  
\m Ular ɵzlirini yalⱪunning ⱪolidin ⱪutⱪuzalmaydu;  
\m Biraⱪ ularda adǝmni issitⱪudǝk ⱨeq kɵmür,  
\m Yaki adǝm issinƣudǝk ⱨeq gülhan yoⱪtur!\f □ \fr 47:14 \ft \+bd «Mana, ular pahaldǝk bolup ketidu; ot ularni kɵydüriwetidu; ular ɵzlirini yalⱪunning ⱪolidin ⱪutⱪuzalmaydu; biraⱪ ularda adǝmni issitⱪudǝk ⱨeq kɵmür... yoⱪtur!»\+bd* — bu sɵzning mǝnisi bǝlkim, ⱨǝⱪiⱪiy Hudaning ƣǝzipi küqlük ⱨǝm otluⱪ; atalmix «butlarning ƣǝzipi»ning bolsa, adǝmni issitⱪudǝkmu oti yoⱪ; baxⱪa mǝnisi bar deyilsǝ: — Muxu palqilar ⱨeqnemigǝ yarimayduki, ⱨǝtta (Hudaning jazasi bilǝn) kɵydürülgǝn waⱪittimu adǝmni issitⱪudǝk ⱨarariti bolmaydu.\f*   
\m
\v 15 Seni awarǝ ⱪilƣan,  
\m Yaxliⱪingdin tartip sǝndǝ soda ⱪilƣanlar sanga muxundaⱪ paydisiz bolidu;  
\m Ⱨǝrbiri ɵz yolini izdǝp ketip ⱪalidu;  
\m Seni ⱪutⱪuzƣudǝk ⱨeqkim yoⱪtur. \f □ \fr 47:15 \ft \+bd «Seni awarǝ ⱪilƣan, yaxliⱪingdin tartip sǝndǝ soda ⱪilƣanlar sanga muxundaⱪ paydisiz bolidu; ⱨǝrbiri ɵz yolini izdǝp ketip ⱪalidu...»\+bd* — Babilda pal selix, seⱨirgǝrlik ⱪatarliⱪ hurapiyliⱪlar bǝlkim «ǝng qong soda» boluxi mumkin. Biraⱪ bexarǝt boyiqǝ palqilar heridarliridin mǝⱨrum bolup baxⱪa yurtlarƣa yol almaⱪqi bolidu. 
\fp  Arheologlar kona Babil xǝⱨiridin ⱪazƣan asar’ǝtiⱪilǝr iqidin nurƣun «palnamilǝr» ⱨǝm «rǝmmalnamilǝr» tepildi. Biraⱪ bulardin ⱨeqⱪaysisidin «Babil wǝyran bolidu» degǝn bexarǝtni tapⱪili bolmaydu; ⱨǝmmisi «kelǝqiking parlaⱪ» degǝndǝk sɵzlǝrdur (ǝmǝliyǝttǝ barliⱪ palqiliⱪ xundaⱪ ǝmǝsmu?!).\f*  \x + \xo 47:15 \xt Wǝⱨ. 17:16\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 48
\s1 Israilning jaⱨilliⱪi: — ular Babildin ⱪutⱪuzulƣini bilǝn, gunaⱨliridin saⱪit bolmaydu  
\m
\v 1 I Yaⱪupning jǝmǝti, «Israil»ning ismi bilǝn atalƣanlar,  
\m «Yǝⱨuda bulaⱪliri»din qiⱪⱪansilǝr,  
\m Pǝrwǝrdigarning namini ixlitip ⱪǝsǝm ⱪilƣuqisilǝr,  
\m Israilning Hudasini tilƣa alƣuqisilǝr,  
\m Biraⱪ bular ⱨǝⱪiⱪǝt ⱨǝm ⱨǝⱪⱪaniyliⱪtin ǝmǝs!  
\m Munularni anglap ⱪoyunglar: —   
\m
\v 2 (Qünki ular «muⱪǝddǝs xǝⱨǝr»ning namini ixlitip ɵzlirigǝ isim ⱪilidu,  
\m Tehi Israilning Hudasiƣa «tayinar»mix!  
\m Uning nami bolsa samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigardur!)   
\m
\v 3 Mǝn burunla «ilgiriki ixlar»ni aldin’ala bayan ⱪildim;  
\m Ular Ɵz aƣzimdin qiⱪⱪan, Mǝn ularni anglattim;  
\m Mǝn bularni tuyuⱪsiz wujudⱪa qiⱪirip,  
\m Ular ǝmǝlgǝ axuruldi;\f □ \fr 48:3 \ft \+bd «Ilgiriki ixlar»\+bd* — muxu ayǝttiki «ilgiriki ixlar» xübⱨisizki, Hudaning «Ⱪorǝx pilani»dur (46:12diki izaⱨatni kɵrüng). Muxuni jǝzmǝnlǝxtürüx üqün Yǝxaya «ⱪoxumqǝ sɵz»diki 4-misal (48-babning alaⱨidǝ xǝkli toƣrisida) degǝn grafini kɵrüng. 
\fp  Axu grafiƣa ⱪariƣanda, 48-bab ikki ⱪisimƣa bɵlünidu. Birinqi ⱪisimdiki «ilgiriki ixlar» dǝl «Ⱪorǝx pilani»ƣa barawǝr kelidu; 6-ayǝttiki «yengi ixlar» bolsa, Pǝrwǝrdigarning ⱪulining ixlirni kɵrsitidu. Muxu tǝⱨlil ⱪilinix 42-babtikigǝ ohxax.\f*  \fig .48-babning alaⱨidǝ xǝkli — «Ilgiriki ixlar» wǝ «Yengi ixlar»|src="img-pin-isaiah-graphic4.jpg" size="span" ref="«Yǝx.» 48:3" \fig*   
\m
\v 4 Qünki Mǝn sening jaⱨilliⱪingni, boynungning pǝylirining tɵmür,  
\m Yüzüngning daptǝk ikǝnlikini bildim;\f □ \fr 48:4 \ft \+bd «yüzüngning dap ikǝnlikini...»\+bd* — sɵzmusɵz tǝrjimǝ ⱪilƣanda «pexanǝngning mistin ikǝnlikini...».\f*   
\m
\v 5 Sening: «Mening butum muxularni ⱪildi»,  
\m Yaki «Oyma mǝbudum, ⱪuyma mǝbudum bularni buyrudi» — demǝsliking üqün,  
\m Xunga Mǝn baldur muxularni sanga bayan ⱪildim;  
\m Ix yüz bǝrgüqǝ ularni sanga anglitip turdum.   
\m
\v 6 Sǝn bularni angliƣansǝn;  
\m Əmdi ularning ⱨǝmmisini kɵrüp baⱪ!  
\m Buni rast dǝp etirap ⱪilmamsilǝr?  
\m Mǝn bayatin «yengi ixlar»ni, yǝni saⱪlinip yoxurunƣan ixlarni bayan ⱪildim,  
\m Sǝn bularni bilgǝn ǝmǝssǝn.\f □ \fr 48:6 \ft \+bd ««yengi ixlar»nǝni saⱪlinip yoxurunƣan ixlarni bayan ⱪildim,...»\+bd* — yuⱪiriⱪi izaⱨatta deginimizdǝk, «yengi ixlar»ni dǝl «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» toƣruluⱪ hux hǝwǝr dǝp bilimiz (42-babnimu kɵrüng).\f*   
\m
\v 7 Sening: «Dǝrwǝⱪǝ, mening ulardin baldur hǝwirim bar idi» demǝsliking üqün,  
\m Ular burun ǝmǝs, ⱨazirla yaritilidu;  
\m Muxu kündin ilgiri sǝn ularni anglap baⱪmiƣansǝn.   
\m
\v 8 Bǝrⱨǝⱪ, sǝn ⱪulaⱪ salmiding,  
\m Bǝrⱨǝⱪ, sǝn hǝwǝrmu almiding,  
\m Bǝrⱨǝⱪ, sening ⱪuliⱪing heli burunla eqilmay etiklik ⱪaldi;  
\m Qünki Mǝn sening wapasizliⱪ ⱪiliweridiƣanliⱪingni,  
\m Baliyatⱪudiki qeƣingdin tartip «asiy» dǝp atilidiƣanliⱪingni bildim.   
\m
\v 9 Ɵz namim üqün ƣǝzipimni keqiktürimǝn,  
\m Xɵⱨritim üqün seni üzüp taxlimaymǝn dǝp ƣǝzipimni besiwaldim;\x + \xo 48:9 \xt Yǝx. 43:21, 25\x*   
\m
\v 10 Ⱪara, Mǝn seni tawlidim,  
\m Biraⱪ kümüxni tawliƣandǝk tawlandurmidim;  
\m Mǝn azab-oⱪubǝtning humdanida seni talliwaldim;\f □ \fr 48:10 \ft \+bd «Kümüxni tawliƣandǝk tawlandurmidim»\+bd* — demǝk, Israil kümüxning barliⱪ daxⱪilini ayriwalƣuqǝ tawlanƣandǝk tawlansa, bǝlkim ⱨeqnǝrsǝ ⱪalmaytti! (1-bab, 22-, 25-ayǝtnimu kɵrüng). \+bd «Azab-oⱪubǝtning humdanida»\+bd* — bǝlkim Babil imperiyǝsining ularƣa ⱪarita ⱪilƣan ziyankǝxliklirini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 11 Ɵz sǝwǝbimdin, Ɵz sǝwǝbimdin Mǝn muxuni ⱪilimǝn;  
\m Mening namimƣa daƣ tǝgsǝ ⱪandaⱪ bolidu?  
\m Mǝn Ɵzümning xan-xɵⱨritimni baxⱪa birsigǝ ɵtküzüp bǝrmǝymǝn.\x + \xo 48:11 \xt Yǝx. 42:8\x*   
\m
\v 12 I Yaⱪup,  
\m I qaⱪirƣinim Israil!  
\m Manga ⱪulaⱪ salƣin;  
\m Mǝn «U»durmǝn;  
\m Mǝn Tunjidurmǝn, bǝrⱨǝⱪ ⱨǝm Ahirⱪidurmǝn;\x + \xo 48:12 \xt Yǝx. 41:4; 44:6; Wǝⱨ. 1:17; 22:13\x*   
\m
\v 13 Mening ⱪolum yǝr-zeminning ulini salƣan,  
\m Ong ⱪolum asmanlarni kǝrgǝn;  
\m Mǝn ularni qaⱪirsamla, ular jǝm bolup ornidin turidu.   
\m
\v 14 Ⱨǝmminglar, jǝm bolup yiƣilinglar, anglap ⱪoyunglar;  
\m \add Butlar\add* arisida ⱪaysisi muxundaⱪ ixlarni bayan ⱪilƣan?  
\m Pǝrwǝrdigar yahxi kɵrgǝn kixi bolsa uning kɵnglidiki ixlarni Babilda ada ⱪilidu,  
\m Uning bilǝk-ⱪoli kaldiylǝrning üstigǝ zǝrb bilǝn qüxidu;\f □ \fr 48:14 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar yahxi kɵrgǝn kixi»\+bd* — muxu yǝrdǝ Ⱪorǝxni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 48:14 \xt Yǝx. 41:22,23\x*   
\m
\v 15 Mǝn, Mǝn sɵz ⱪilƣanmǝn;  
\m Dǝrⱨǝⱪiⱪǝt, Mǝn uni qaⱪirdim;  
\m Mǝn uni aldiƣa qiⱪiriwaldim;  
\m Uning yoli muwǝppǝⱪiyǝtlik bolidu.   
\b  
\m
\v 16 — Manga yeⱪin kelinglar, muxuni anglap ⱪoyunglar;  
\m Mǝn ǝzǝldin sɵzümni yoxurun ⱪilƣan ǝmǝs;  
\m \add Sɵzüm\add* ǝmǝlgǝ axurulƣinidimu yǝnila xu yǝrdǝ bolƣanmǝn;  
\m Ⱨazir bolsa Rǝb Pǝrwǝrdigar wǝ Uning Roⱨi Meni ǝwǝtti!\f □ \fr 48:16 \ft \+bd «Manga yeⱪin kelinglar, muxuni anglap ⱪoyunglar; Mǝn ǝzǝldin sɵzümni yoxurun ⱪilƣan ǝmǝs; sɵzüm ǝmǝlgǝ axurulƣinidimu yǝnila xu yǝrdǝ bolƣanmǝn»\+bd* — demǝk, sɵzligüqi Hudaning «Jakarqisi» ⱨǝm Uning yenida ⱨazir turup Uning sɵzini bǝja kǝltürgüqidur. Keyinki izaⱨatnimu kɵrüng. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Əgǝr waⱪit degǝn nǝrsini bar desǝng, mana Mǝn Ɵzümdurmǝn». 
\fp  \+bd «Ⱨazir bolsa Rǝb Pǝrwǝrdigar wǝ Uning Roⱨi Meni ǝwǝtti!»\+bd* — sɵzligüqi yǝnǝ «Əzǝldin tartip Huda bilǝn billǝ bolup, Uning sɵzini yǝr yüzidikilǝrgǝ yǝtküzgüqi» bolup, ahirda Huda ⱨǝm Hudaning Roⱨi tǝripidin ǝwǝtilip Ɵzi muxu dunyaƣa kelidu (6-bab, 8-ayǝtni kɵrüng). Tɵwǝndiki 49-babta muxu Zat, yǝni «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» toƣrisidiki mǝzmunlarda kɵprǝk axkarilinidu. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Ⱨazir bolsa Rǝb Pǝrwǝrdigar Meni Uning Roⱨi bilǝn ǝwǝtkǝn!».\f*  \x + \xo 48:16 \xt Pǝnd. 8:1-5; Zǝk. 2:9; 6:15; 10:12; Yuⱨ. 11:42; 17:21\x*   
\m
\v 17 Ⱨǝmjǝmǝt-nijatkaring Pǝrwǝrdigar, Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Ɵzünggǝ payda bolsun dǝp sanga Ɵgǝtküqi,  
\m Sanga tegixlik bolƣan yolda seni yetǝkligüqi Mǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingdurmǝn;   
\m
\v 18 Sǝn Mening pǝrmanlirimƣa ⱪulaⱪ salƣan bolsang’idi!  
\m Undaⱪ bolƣanda bǝht-hatirjǝmliking dǝryadǝk,  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪing dengiz dolⱪunliridǝk bolatti!\x + \xo 48:18 \xt Ⱪan. 32:29; Zǝb. 81:13-16\x*   
\m
\v 19 Sening nǝsling bolsa uning ⱪumliridǝk,  
\m Iq-ⱪarningdin qiⱪⱪan pǝrzǝntliring ⱪum danqiliridǝk sansiz bolatti!  
\m Ularning ismi Mening aldimda ⱨǝrgiz ɵqürüwetilmǝydiƣan yaki yoⱪitiwetilmǝydiƣan bolatti!   
\m
\v 20 Babildin qiⱪinglar, kaldiylǝrdin ⱪeqip ketinglar!  
\m Nahxa awazlirini yangritip muxuni jakarlanglar,  
\m Bu hǝwǝrni anglitinglar,  
\m Jaⱨanning qǝt-yaⱪiliriƣiqǝ uni yǝtküzüp mundaⱪ dǝnglar: —  
\m «Pǝrwǝrdigar Ɵz ⱪuli Yaⱪupni ⱨǝmjǝmǝtlik ⱪilip ⱪutⱪuzdi!\f □ \fr 48:20 \ft \+bd «Babildin qiⱪinglar, kaldiylǝrdin ⱪeqip ketinglar!»\+bd* — Israil Babildin (miladiyǝdin ilgiriki 536-yili) ⱪutulƣini bilǝn, ǝmǝliyǝttǝ intayin az bir ⱪismi ⱪaytip kǝldi. Nurƣun Yǝⱨudiylar Pars imperiyǝsining ⱨɵkümranliⱪi astida turup, ɵzining axu yǝrdiki ǝⱨwalini yahxi dǝp ⱪaraytti. Ulardin kɵpligǝn adǝm soda-tijarǝt bilǝn xuƣullinix bilǝn beyip kǝtti. Ular erixkǝn parawan turmuxni taxlap ɵz yurtini ⱪaytidin bǝrpa ⱪilix japasidin bax tartti. Xunga ular muxu qaⱪiriⱪⱪa ⱪulaⱪ salmaytti. Adǝmlǝr muxu dunyadiki mustǝbitlik ⱨɵkümranliⱪlardin ǝmǝs, bǝlki ɵz gunaⱨidin, xǝhsiyǝtqilikidin, \+bd ɵzidin\+bd* «azad ⱪilinix»i yaki «ⱪutⱪuzulux»i ǝng muⱨimdur. Ⱪorǝx bolsa ularning ɵz wǝtinigǝ ⱪaytix yolini aqⱪan. Biraⱪ gunaⱨliridin saⱪit bolmisa, ⱨǝmmisi ⱪuruⱪ, bikarƣa ketidu. 
\fp  Bexarǝtlǝr boyiqǝ muxu tügünni yexix üqün, insanni gunaⱨdin ⱪutⱪuzux üqün, «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» ǝwǝtilidu. Uning ⱪilidiƣan hizmǝtliri tɵwǝndiki 49-55-babtiki bexarǝtlǝrning temisi bolidu. 
\fp  (Muxu bexarǝtlǝr bǝlkim ikkinqi ⱪetim ahirⱪi zamanlardimu ǝmǝlgǝ axurulidu, xu qaƣda Israil «yengi Babil»din ⱨǝm dunyadiki qǝt-qǝtlǝrdin Zionƣa ⱪaytidu).\f*  \x + \xo 48:20 \xt Yǝx. 52:11; Yǝr. 50:8; 51:6,45; Wǝⱨ. 18:4\x*   
\m
\v 21 Ular qɵl-bayawanlardin ɵtkǝndǝ ⱨeq ussap ⱪalmidi;  
\m U sularni taxtin aⱪⱪuzup bǝrdi;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, U taxni yarƣuzdi, sular uningdin urƣup qiⱪti!».\f □ \fr 48:21 \ft \+bd «Ular qɵl-bayawanlardin ɵtkǝndǝ ⱨeq ussap ⱪalmidi; U sularni taxtin aⱪⱪuzup bǝrdi; ...sular uningdin urƣup qiⱪti!»\+bd* — «Mis.» 17-babni kɵrüng. Xu qaƣda Israillar Hudadin narazi bolup ⱪaⱪxap kǝtti. Bǝlkim 22-ayǝt muxundaⱪ ixlarnimu kɵrsitixi mumkin.\f*   
\m
\v 22 «Rǝzillǝr üqün» — dǝydu Pǝrwǝrdigar, «bǝht-hatirjǝmlik yoⱪtur». \x + \xo 48:22 \xt Yǝx. 57:21\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 49
\s1 Pǝrwǝrdigarning ⱪulining sɵzi — •••• Hudaning uning toƣruluⱪ bǝrgǝn guwaⱨliⱪi  
\m
\v 1 «I arallar, mening gepimni anglanglar,  
\m Yiraⱪtiki ǝl-yurtlar, manga ⱪulaⱪ selinglar!  
\m Baliyatⱪudiki qeƣimdin tartip Pǝrwǝrdigar meni qaⱪirdi;  
\m Apamning ⱪorsiⱪidiki qeƣimdin tartip U mening ismimni tilƣa aldi;\f □ \fr 49:1 \ft \+bd «Apamning ⱪorsiⱪidiki qeƣimdin tartip U mening ismimni tilƣa aldi»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Apamning ⱪorsiⱪidiki qeƣimdin tartip U mening ismimni ǝslǝtti».\f*   
\m
\v 2 U aƣzimni ɵtkür ⱪiliqtǝk ⱪildi;  
\m Ɵz ⱪolining sayisi astida meni yoxurup kǝldi,  
\m Meni siliⱪlanƣan bir oⱪ ⱪildi;  
\m U meni oⱪdeniƣa selip saⱪlidi,\f □ \fr 49:2 \ft \+bd «U aƣzimni ɵtkür ⱪiliqtǝk ⱪildi ...meni siliⱪlanƣan bir oⱪ ⱪildi»\+bd* — ⱪiliqning tǝsiri yeⱪindikilǝrgǝ, oⱪning bolsa yiraⱪtikilǝrgǝ bolidu.\f*   
\m
\v 3 Wǝ manga: «Sǝn bolsang ɵzüngdǝ Mening güzǝllik-julaliⱪim ayan ⱪilinidiƣan Ɵz ⱪulum Israildursǝn» — dedi».\f □ \fr 49:3 \ft \+bd «Sǝn bolsang ɵzüngdǝ Mening güzǝllik-julaliⱪim ayan ⱪilinidiƣan Ɵz ⱪulum Israildursǝn»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ boluxi kerǝkki, Huda Yaⱪupⱪa yengi bir isim, Israilni («Huda bilǝn billǝ bolƣan ǝmir» yaki «Hudaning ƣǝlibiqisidur» degǝn mǝnidǝ) beƣixliƣanidi. Xuning bilǝn Huda bowisi Ibraⱨimƣa bǝrgǝn wǝdilirini, jümlidin ǝng uluƣi: «Sǝn wǝ ǝwlading dunyadiki barliⱪ ǝl-yurtlarƣa bǝht yǝtküzisǝn» degǝnni tǝkrarlap uningƣa tapxurƣan. Biraⱪ Yaⱪupning ǝwladliri bolƣan Israillar Hudaƣa guwaⱨliⱪ bǝrmǝy muxu wǝzipini ǝmǝlgǝ axurmay kǝlgǝn. Muxu yǝrdǝ Huda xu wǝzipini ⱨǝm wǝdisini: «Sǝn bolsang ɵzüngdǝ güzǝllik-julaliⱪim ayan ⱪilinidiƣan Ɵz ⱪulum Israildursǝn» dǝp, pǝwⱪul’addǝ «Ɵz ⱪuli»ƣa tapxurdi.\f*   
\m
\v 4 Əmma mǝn: —  
\m «Mening ǝjrim bikarƣa kǝtti,  
\m Ⱨeqnemigǝ erixmǝy küq-maƣdurumni ⱪuruⱪ sǝrp ⱪildim;  
\m Xundaⱪtimu baⱨalinixim bolsa Pǝrwǝrdigardindur,  
\m Mening ǝjrimnimu Hudayimƣa tapxurdum» — dedim; \f □ \fr 49:4 \ft \+bd «Mǝn: — «Mening ǝjrim bikarƣa kǝtti, ⱨeqnemigǝ erixmǝy küq-maƣdurumni ⱪuruⱪ sǝrp ⱪildim; xundaⱪtimu baⱨalinixim bolsa Pǝrwǝrdigardindur, mening ǝjrimnimu Hudayimƣa tapxurdum» — dedim»\+bd* — muxu bexarǝtni qüxinix üqün 5-13-ayǝtlǝrnimu kɵrüx kerǝk. Ⱪariƣanda Huda Ɵz ⱪuliƣa «Ɵz hǝlⱪimni towa ⱪilix yolida yenimƣa ⱪayturux» wǝzipisini tapxurƣan bolsimu, ⱪul waⱪit-küqini sǝrp ⱪilip ⱨeqⱪandaⱪ nǝtijigǝ erixǝlmigǝndǝk kɵrünidu; demǝk, Israil, yǝni «Yaⱪupning ⱪǝbililiri» ⱨeq towa ⱪilmiƣan. Oⱪurmǝnlǝr muxundaⱪ ixlarning ⱨǝⱪiⱪiy yüz bǝrgǝn-bǝrmigǝnlikini Injildin kɵrǝlǝydu.\f*   
\m
\v 5 Əmdi meni Ɵz ⱪuli boluxⱪa,  
\m Yaⱪupni towa ⱪilip uning yeniƣa ⱪayturuxⱪa meni baliyatⱪuda xǝkillǝndürgǝn Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m (Israil ⱪayturulup yeniƣa toplanmiƣan bolsimu,  
\m Mǝn yǝnila Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ xan-xǝrǝpkǝ igǝ boldum,  
\m Xuningdǝk Hudayim mening küqümdur)\f □ \fr 49:5 \ft \+bd «Israil ⱪayturulup yeniƣa toplanmiƣan»\+bd* — buning baxⱪa birhil tǝrjimisi «...yǝni Israilni Ɵzigǝ ⱪayturup yiƣix üqün... (meni baliyatⱪuda xǝkillǝndürgǝn)....»\f*   
\m
\v 6 — U mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Sening Yaⱪup ⱪǝbililirini \add gunaⱨtin ⱪutⱪuzup\add* turƣuzuxⱪa,  
\m Ⱨǝmdǝ Israildiki «saⱪlanƣan sadiⱪlar»ni bǝhtkǝ ⱪayturuxⱪa ⱪulum boluxung sǝn üqün zǝrriqilik bir ixtur;  
\m Mǝn tehi seni ǝllǝrgǝ nur boluxⱪa,  
\m Yǝr yüzining qǝt-yaⱪiliriƣiqǝ nijatim boluxung üqün seni atidim».\f □ \fr 49:6 \ft \+bd « \+bd*\+bdit Pǝrwǝrdigar\+bdit* mundaⱪ dǝydu: — «Sening Yaⱪup ⱪǝbililirini gunaⱨtin ⱪutⱪuzup turƣuzuxⱪa, ⱨǝmdǝ Israildiki «saⱪlanƣan sadiⱪlar»ni bǝhtkǝ ⱪayturuxⱪa ⱪulum boluxung sǝn üqün zǝrriqilik bir ixtur...» — Pǝrwǝrdigarning ⱪuli «ⱨeqⱪandaⱪ nǝtijigǝ erixmigini bilǝn», yǝnila ümidsizlǝnmǝy dua ⱪiliwǝrdi. Huda uningƣa: «Pǝⱪǝt Ɵz hǝlⱪim bolƣan Yǝⱨudiylarni ⱪayturupla ⱪalmay, sǝn bǝlki pütkül dunyaƣa nur wǝ nijat bolup, Ⱪutⱪuzƣuqi bolisǝn» degǝn jawabni beridu.\f*   
\m
\v 7 Əmdi Israilning ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzƣuqisi, uningdiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Adǝmlǝr iq-iqidin nǝprǝtlinidiƣan kixigǝ,  
\m Yǝni kɵpqilik lǝnitiy dǝp ⱪariƣan,  
\m Əmǝldarlarƣa ⱪul ⱪilinƣan kixigǝ mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Sɵzidǝ turƣuqi Pǝrwǝrdigar,  
\m Yǝni seni talliƣan Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqining sǝwǝbidin,  
\m Padixaⱨlar kɵzlirini eqip kɵrüp ornidin turidu, ǝmǝldarlarmu bax uridu;\f □ \fr 49:7 \ft \+bd «Adǝmlǝr iq-iqidin nǝprǝtlinidiƣan kixigǝ, yǝni kɵpqilik lǝnitiy dǝp ⱪariƣan... kixigǝ..»\+bd* — muxu yǝrdǝ «kɵpqilik» ibraniy tilida «yat ǝl» degǝnni ipadilǝydu. Lekin muxu yǝrdǝ Israilni kɵrsitidu. Demǝk, Israil Hudaƣa nisbǝtǝn «yat bir ǝl» dǝp ⱪarilidu. \+bd «...padixaⱨlar kɵzlirini eqip kɵrüp ornidin turidu, ǝmǝldarlarmu bax uridu»\+bd* — muxu bexarǝt bilǝn yuⱪiriⱪi bexarǝtni selixtursaⱪ, adǝmni ⱨǝyran ⱪalduridu. Ⱪul dunyaƣa nur wǝ nijat bolƣini bilǝn u adǝmlǝrning nǝprǝt-kǝmsitixigǝ, qǝtkǝ ⱪeⱪixiƣa ⱨǝm horluⱪiƣa uqraydu; biraⱪ ahirda ⱨǝtta dunyadiki padixaⱨlarmu «kɵzlirini eqip kɵrüp» ⱪulƣa bax uridu. Əmma ularning «nemǝ kɵrgǝnliki» muxu yǝrdǝ deyilmidi; buni bilix üqün «Yǝxaya»ni dawamliⱪ oⱪux kerǝk!\f*   
\m
\v 8 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Xapaǝt kɵrsitilidiƣan bir pǝyttǝ duayingni ijabǝt ⱪilixni bekitkǝnmǝn,  
\m Nijat-ⱪutⱪuzulux yǝtküzülidiƣan bir künidǝ Mǝn sanga yardǝmdǝ boluxumni bekitkǝnmǝn;  
\m Mǝn seni ⱪoƣdaymǝn,  
\m Seni hǝlⱪimgǝ ǝⱨdǝ süpitidǝ berimǝn;  
\m Xundaⱪ ⱪilip sǝn zeminni ǝsligǝ kǝltürisǝn,  
\m \add Hǝlⱪimni\add* harabǝ bolup kǝtkǝn mirasliriƣa warisliⱪ ⱪildurisǝn,\x + \xo 49:8 \xt 2Kor. 6:2\x*   
\m
\v 9 Sǝn mǝⱨbuslarƣa: «Buyaⱪⱪa kelinglar»,  
\m Ⱪarangƣuluⱪta olturƣanlarƣa: «Nurƣa qiⱪinglar» — dǝysǝn;  
\m Ular yollar boyidimu otlap yüridu,  
\m Ⱨǝtta ⱨǝrbir taⱪir taƣlardin ozuⱪluⱪ tapidu;   
\m
\v 10 Ular aq ⱪalmaydu, ussap kǝtmǝydu;  
\m Tomuz issiⱪmu, ⱪuyax tǝptimu ularni urmaydu;  
\m Qünki ularƣa rǝⱨim Ⱪilƣuqi ularni yetǝklǝydu,  
\m U ularƣa bulaⱪlarni boylitip yol baxlaydu.\x + \xo 49:10 \xt Wǝⱨ. 7:16\x*   
\m
\v 11 Xuningdǝk Mǝn barliⱪ taƣlirimni yol ⱪilimǝn,  
\m Mening yollirim bolsa egiz kɵtürülidu.\f □ \fr 49:11 \ft \+bd «... Xuningdǝk Mǝn barliⱪ taƣlirimni yol ⱪilimǝn, Mening yollirim bolsa egiz kɵtürülidu»\+bd* — xübⱨisizki, muxu bexarǝtlǝr ⱨǝm jismaniy jǝⱨǝtlǝr ⱨǝm roⱨiy jǝⱨǝtliridimu ǝmǝlgǝ axurulidu. «Jismaniy jǝⱨǝttǝ» ⱪul Israil hǝlⱪini duniyaning barliⱪ qǝt-yaⱪiliridin ɵz yurtiƣa ⱪayturup, Yaⱪupning «mirasi bolƣan» Pǝlǝstinni güllǝndürüp ularƣa ⱪaytidin beƣixlaydu. Muxu ixlar yǝnǝ tɵwǝndiki 14-26-ayǝtlǝrdǝ tǝswirlinidu. 
\fp  Hudaning sɵzigǝ asasǝn bu ixlar «sǝn üqün bu zǝrriqilik ixtur». Uning ⱪuli Xǝytanning wǝ gunaⱨning ⱪarangƣu zindanlirida uzun yatⱪan barliⱪ mǝⱨbuslar üqün ǝrkinlikkǝ, Hudaning kǝqürümigǝ, yengi, ǝⱨmiyǝtlik ⱨayatⱪa, jümlidin jǝnnǝtkǝ erixixtiki pursǝtni yaritip beridu.\f*   
\m
\v 12 Mana, muxu kixilǝr yiraⱪtin keliwatidu,  
\m Mana, bular bolsa ximaldin wǝ ƣǝrbtin keliwatidu,  
\m Ⱨǝm muxular Sinim zeminidinmu keliwatidu.\f □ \fr 49:12 \ft \+bd «Mana, bular bolsa ximaldin wǝ ƣǝrbtin keliwatidu, ⱨǝm muxular Sinim zeminidinmu keliwatidu»\+bd* — ibraniy tilidiki «Sinim» degǝn sɵz bǝlkim ⱪǝdimki «Qin» mǝmlikiti (ⱪǝdimki «Qin» ⱨazirⱪi Junggo)ni kɵrsitix mumkin. Muxu sɵz üstidǝ baxⱪa ⱪaraxlarmu mǝwjut.\f*   
\m
\v 13 Huxalliⱪtin towlanglar, i asmanlar;  
\m I yǝr-zemin, xadlan;  
\m Nahxilarni yangritinglar, i taƣlar;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪigǝ tǝsǝlli bǝrdi,  
\m Ɵzining har bolƣan peⱪir-mɵminlirigǝ rǝⱨim ⱪilidu.   
\m
\v 14 Biraⱪ Zion bolsa: —  
\m «Pǝrwǝrdigar mǝndin waz kǝqti,  
\m Rǝbbim meni untup kǝtti!» — dǝydu.   
\m
\v 15 Ana ɵzi emitiwatⱪan bowiⱪini untuyalamdu?  
\m Ɵz ⱪorsiⱪidin tuƣⱪan oƣliƣa rǝⱨim ⱪilmay turalamdu?  
\m Ⱨǝtta ular untuƣan bolsimu,  
\m Mǝn seni untuyalmaymǝn.   
\m
\v 16 Mana, Mǝn seni Ɵz alⱪanlirimƣa oyup pütkǝnmǝn;  
\m \add Harabǝ\add* tamliring ⱨǝrdaim kɵz aldimdidur.   
\m
\v 17 Oƣul baliliring \add ⱪaytixⱪa\add* aldiriwatidu;  
\m Əslidǝ seni wǝyran ⱪilƣanlar, harab ⱪilƣanlar seningdin yiraⱪ ketiwatidu;   
\m
\v 18 Bexingni egiz kɵtürüp ǝtrapingƣa ⱪarap baⱪ!  
\m Ularning ⱨǝmmisi jǝm bolup ⱪexingƣa ⱪaytip keliwatidu!  
\m Ɵz ⱨayatim bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilimǝnki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar,  
\m Sǝn ularni ɵzünggǝ zibu-zinnǝtlǝr ⱪilip kiyisǝn;  
\m Toyi bolidiƣan ⱪizdǝk sǝn ularni taⱪaysǝn;\x + \xo 49:18 \xt Yǝx. 60:4\x*   
\m
\v 19 Qünki harabǝ ⱨǝm qɵldǝrǝp kǝtkǝn jayliring,  
\m Wǝyran ⱪilinƣan zemining,  
\m Ⱨazir kelip, turmaⱪqi bolƣanlar tüpǝylidin sanga tarqiliⱪ ⱪilidu;  
\m Əslidǝ seni yutuwalƣanlar yiraⱪlap kǝtkǝn bolidu.\f □ \fr 49:19 \ft \+bd «... harabǝ ⱨǝm qɵldǝrǝp kǝtkǝn jayliring... ⱨazir kelip, turmaⱪqi bolƣanlar tüpǝylidin sanga tarqiliⱪ ⱪilidu»\+bd* — bu hil mǝsilǝ intayin yahxi bir mǝsilǝ, ǝlwǝttǝ. Anining yeniƣa ⱪaytip kǝlgǝn baliliri xunqǝ kɵpki, yurtⱪa patmaydu.\f*   
\m
\v 20 Seningdin juda ⱪilinƣan baliliring bolsa sanga: —  
\m «Muxu jay turuxumƣa bǝk tarqiliⱪ ⱪilidu;  
\m Manga turƣudǝk bir jayni boxitip bǝrsǝng!» — dǝydu;   
\m
\v 21 Sǝn kɵnglüngdǝ: —  
\m «Mǝn balilirimdin ayrilip ⱪalƣan,  
\m Ƣerib-musapir wǝ sürgün bolup, uyan-buyan ⱨǝydiwetilgǝn tursam,  
\m Kim muxularni manga tuƣup bǝrdi?  
\m Kim ularni beⱪip qong ⱪildi?  
\m Mana, mǝn ƣerib-yalƣuz ⱪaldurulƣanmǝn;  
\m Əmdi muxular zadi nǝdin kǝlgǝndur?» — dǝysǝn.   
\m
\v 22 Rǝb Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Mana, Mǝn ǝllǝrgǝ ⱪolumni kɵtürüp ixarǝt ⱪilimǝn,  
\m Əl-millǝtlǝrgǝ kɵrünidiƣan bir tuƣni tiklǝymǝn;  
\m Ular oƣulliringni ⱪuqiⱪida elip kelixidu;  
\m Ular ⱪizliringni ⱨapax ⱪilip kelidu.   
\m
\v 23 Padixaⱨlar bolsa, «Ataⱪ dadiliring,»  
\m Hanixlar bolsa inik’aniliring bolidu;  
\m Ular sanga bexini yǝrgǝ tǝgküzüp tǝzim ⱪilip,  
\m Putliring aldidiki qang-topinimu yalaydu;  
\m Xuning bilǝn sǝn Mening Pǝrwǝrdigar ikǝnlikimni bilip yetisǝn;  
\m Qünki Manga ümid baƣlap kütkǝnlǝr ⱨǝrgiz yǝrgǝ ⱪarap ⱪalmaydu.   
\m
\v 24 Oljini baturlardin eliwalƣili bolamdu?  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyǝt jazasi sǝwǝbidin tutⱪun ⱪilinƣan bolsa ⱪutuldurƣili bolamdu?\f □ \fr 49:24 \ft \+bd «Ⱨǝⱪⱪaniyǝt jazasi sǝwǝbidin tutⱪun ⱪilinƣan bolsa ⱪutuldurƣili bolamdu?»\+bd* — buning mǝnisi bǝlkim Israillar yaki baxⱪa millǝtlǝr «ⱨǝⱪⱪaniyǝt jazasiƣa uqrixi sǝwǝbidin tutⱪun ⱪilinsa», undaⱪta ⱨǝⱪⱪaniy bolƣan Huda ularni ǝrkin ⱪilsa bolamdu, bolamdu? Bu Ɵzining adilliⱪiƣa hilapliⱪmu? — demǝkqi. Tɵwǝndiki ayǝtni ⱨǝm izaⱨatnimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 49:24 \xt Mat. 12:29\x*   
\m
\v 25 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Ⱨǝtta baturlardin ǝsirlǝrnimu ⱪayturuwalƣili,  
\m Əxǝddiylǝrdin oljini ⱪutⱪuziwalƣili bolidu;  
\m Wǝ sǝn bilǝn dǝwalaxⱪanlar bilǝn Mǝnmu dǝwaliximǝn,  
\m Xuning bilǝn baliliringni ⱪutⱪuzup azad ⱪilimǝn.\f □ \fr 49:25 \ft \+bd «Sǝn bilǝn dǝwalaxⱪanlar bilǝn Mǝnmu dǝwaliximǝn»\+bd* — Hudaning bu sɵzi bǝlkim «silǝrni ǝrkin ⱪiliximda birsi adilliⱪimƣa daƣ qüxürgǝn bolsa yaki Manga: «biadil!» dǝp ǝrz ⱪilsa, Mǝn Ɵzüm igǝ, buni Ɵzüm bir tǝrǝp ⱪilimǝn» demǝkqi. Əmdi Uning ⱪandaⱪ ⱪilip «bir tǝrǝp ⱪilix»i 53-babta axkarilinidu.\f*   
\m
\v 26 Seni ǝzgüqilǝrni ɵz gɵxi bilǝn ɵzini ozuⱪlandurimǝn;  
\m Ular yengi xarab iqkǝndǝk ɵz ⱪeni bilǝn mǝst bolup ketidu;  
\m Xundaⱪ ⱪilip barliⱪ ǝt igiliri Mǝn Pǝrwǝrdigarning sening Ⱪutⱪuzƣuqing ⱨǝm Ⱨǝmjǝmǝt-Nijatkaring,  
\m Yaⱪuptiki ⱪudrǝt Igisi ikǝnlikimni bilip yetidu. \x + \xo 49:26 \xt Wǝⱨ. 16:6\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 50
\s1 Hudaning qaⱪiriⱪiƣa kim: «Mana mǝn» — dǝydu?  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Mǝn ⱪoyuwǝtkǝn ananglarning talaⱪ heti ⱪeni?  
\m Manga ⱪǝrz bǝrgüqilǝrning ⱪaysisiƣa silǝrni setiwǝtkǝnmǝn?  
\m Mana, silǝr ɵz gunaⱨliringlar arⱪiliⱪ ɵz-ɵzünglarni setiwǝtkǝnsilǝr;  
\m Silǝrning asiyliⱪliringlar tüpǝylidin ananglar ⱪoyuwetilgǝnidi.\f □ \fr 50:1 \ft \+bd «Mǝn ⱪoyuwǝtkǝn ananglarning talaⱪ heti ⱪeni?... Silǝrning asiyliⱪliringlar tüpǝylidin ananglar ⱪoyuwetilgǝnidi»\+bd* — Huda Israilƣa «ɵz ayalim»dǝk ⱪaraydu. «Ⱪoyuwǝtkǝn ananglarning talaⱪ heti ⱪeni?» — Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ berilgǝn ⱪanunƣa asasǝn, «talaⱪ hǝt» bolmisa, «ajraxⱪanlar» ⱪaytidin ǝplǝxsǝ bolidu. Demǝk, Israilning Hudaning yeniƣa ⱪaytix yoli oquⱪ kɵrünidi. 
\fp  \+bd «Manga ⱪǝrz bǝrgüqilǝrning ⱪaysisiƣa silǝrni setiwǝtkǝnmǝn?»\+bd* Hudaƣa ⱪǝrz bǝrgüqi yoⱪ, ǝlwǝttǝ. Huda «Ɵz mǝnpǝiti»ni kɵzligǝn ǝmǝs, bǝlki ularning gunaⱨliri tüpǝylidin düxmǝnlǝrning ularni ayaƣ asti ⱪilip ǝsirgǝ qüxürüxigǝ yol ⱪoyƣan (oⱪurmǝnlǝrning esidǝ bolsunki, Yǝxaya asasǝn muxu bexarǝtlǝrni ɵzidin keyinki bir dǝwr üqün sɵzlǝydu).\f*   
\m
\v 2 Mǝn silǝrdinmu soraymǝn:  
\m Mǝn kǝlginimdǝ, nemixⱪa ⱨeq adǝm qiⱪmidi?  
\m Mǝn qaⱪirƣinimda, nemixⱪa ⱨeqkim «Mana mǝn» dǝp jawab bǝrmidi?  
\m Ⱨɵrlükkǝ qiⱪirixⱪa ⱪolum ⱪisⱪiliⱪ ⱪilamdu?  
\m Ⱪutⱪuzƣudǝk küqüm yoⱪmidu?  
\m Mana, Mǝn bir ǝyiblǝpla dengizni ⱪurutup,  
\m Dǝryalarni qɵlgǝ aylanduruwetimǝn;  
\m Su bolmiƣaqⱪa ularning beliⱪliri sesip ketidu,  
\m Ussuzluⱪtin ɵlidu;\f □ \fr 50:2 \ft \+bd «Mǝn kǝlginimdǝ, nemixⱪa ⱨeq adǝm qiⱪmidi? Mǝn qaⱪirƣinimda, nemixⱪa ⱨeqkim «Mana mǝn» dǝp jawab bǝrmidi? Ⱨɵrlükkǝ qiⱪirixⱪa ⱪolum ⱪisⱪiliⱪ ⱪilamdu? Ⱪutⱪuzƣudǝk küqüm yoⱪmidu?»\+bd* — muxu sɵzlǝr bǝlkim yuⱪiriⱪi «Pǝrwǝrdigar mǝndin waz kǝqti, Rǝb meni untup kǝtti!» degǝn ⱪaⱪxaxlarƣa berilgǝn ikkinqi bir jawab. Huda Zionni untumidi; biraⱪ U ulardin Ɵz hizmitini ⱪilƣudǝk adǝmni qaⱪirsa, Uning hizmitini ⱪilixⱪa ⱨeqkim qiⱪmaydu. Birsi qiⱪsila, u arⱪiliⱪ ⱪutⱪuzidiƣan küq-ⱪudritini kɵrsitip berǝtti.\f*  \x + \xo 50:2 \xt Qɵl. 11:23; Yǝx. 59:1\x*   
\m
\v 3 Asmanlarni ⱪariliⱪ bilǝn kiydürimǝn,  
\m Ularning kiyim-keqǝklirini \add ⱪara\add* bɵzdin ⱪilimǝn». \f □ \fr 50:3 \ft \+bd «Asmanlarni ⱪariliⱪ bilǝn kiydürimǝn, ularning kiyim-keqǝklirini ⱪara bɵzdin ⱪilimǝn»\+bd* — Israilning «Misirdin qiⱪix» dǝwridǝ muxundaⱪ ixlar kɵp yüz bǝrgǝn. «Misirdin qiⱪix»ni kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarning ⱪuli yǝnǝ sɵzlǝydu  
\m
\v 4 «Rǝb Pǝrwǝrdigar mening japa qǝkkǝnlǝrning kɵnglini yasaxni bilixim üqün manga tǝlim-tǝrbiyǝ alƣuqilarning tilini tǝⱪdim ⱪildi;  
\m U meni ⱨǝr sǝⱨǝr oyƣitip turidu,  
\m Tǝrbiyilǝngǝnlǝrning ⱪatarida mening ⱪuliⱪimni oyƣitidu.\f □ \fr 50:4 \ft \+bd «...tǝlim-tǝrbiyǝ alƣuqilar... tǝrbiyilǝngǝnlǝr...»\+bd* — ibraniy tilida «tǝlim-tǝrbiyǝ alƣuqilar» wǝ tɵwǝndiki «tǝrbiyilǝngǝnlǝr» ⱨǝm «muhlislar» (8-bab, 16-ayǝt) bir sɵz bilǝn ipadilinidu. \+bd «(Pǝrwǝrdigar\+bd* meni ⱨǝr sǝⱨǝr oyƣitip turidu, tǝrbiyilǝngǝnlǝrning ⱪatarida mening ⱪuliⱪimni oyƣitidu» — Hudaning sɵzini anglap, uning kɵngligǝ pükkinini ǝmǝlgǝ axurux üqün Israildin ⱨeqkim qiⱪmidi. Hudaning niyitidiki ixni ⱪilixⱪa qiⱪidiƣini ⱨǝm xundaⱪla xu ixini ⱪilaliƣuqi pǝⱪǝtla Hudaning ⱪuli Mǝsiⱨ idi. Pǝⱪǝt bir ⱪetimla ǝmǝs, u «ⱨǝr sǝⱨǝrdǝ» Hudaning sɵzini anglap tǝrbiyini ⱪobul ⱪilidu.\f*   
\m
\v 5 Rǝb Pǝrwǝrdigar ⱪuliⱪimni aqti;  
\m Mǝn bolsam itaǝtsizlik ⱪilmidim,  
\m Yaki yolidin bax tartmidim.\f □ \fr 50:5 \ft \+bd «Rǝb Pǝrwǝrdigar ⱪuliⱪimni aqti; mǝn bolsam itaǝtsizlik ⱪilmidim, yaki yolidin bax tartmidim»\+bd* — ⱪul bolsa ⱨǝr sǝⱨǝr Hudaning sɵzini wujudi bilǝn berilip anglaydu. Bir küni u Hudaning wǝⱨiysi bilǝn, Hudaning kɵngüldikilirini ǝmǝlgǝ axurux üqün kɵp japa-muxǝⱪⱪǝtlǝrni, adǝmlǝrning rǝzil horlaxlirini tartix kerǝk dǝp bilidu. Xu qaƣda u bax tartmaydu, bǝlki muxu ixlarni ⱪobul ⱪilixⱪa ⱪǝt’iy bǝl baƣlaydu (6-7-ayǝt).\f*  \x + \xo 50:5 \xt Yⱨ. 14:31; Fil. 2:8; Ibr. 10:5-10\x*   
\m
\v 6 Dümbǝmni sawiƣuqilarƣa,  
\m Mǝngzlirimni tük yulƣuqilarƣa tutup bǝrdim;  
\m Horluⱪ ⱨǝm tükürüxlǝrdin yüzümni ⱪaqurmidim;   
\m
\v 7 Biraⱪ Rǝb Pǝrwǝrdigar yardimimdǝ bolidu;  
\m Xunga mǝn yǝrgǝ ⱪarap ⱪalmaymǝn;  
\m Xunga mǝn \add niyitimni ⱪǝt’iy ⱪilip\add* yüzümni almastǝk qing ⱪildim;  
\m Hijilliⱪⱪa ⱪaldurulmaydiƣanliⱪimni bilimǝn.\f □ \fr 50:7 \ft \+bd «Xunga mǝn niyitimni ⱪǝt’iy ⱪilip yüzümni almastǝk qing ⱪildim»\+bd* — «almas» ibraniy tilidiki «qaⱪmaⱪ texi» degǝn sɵz bilǝn ohxax mǝnidǝ (ǝng ⱪattiⱪ tax).\f*   
\m
\v 8 Meni Aⱪliƣuqi yenimdidur;  
\m Kim manga ǝrz-xikayǝt ⱪilalisun?  
\m Bar bolsa birliktǝ dǝwalixayli;  
\m Kim mening üstümdin ǝyiblimǝkqi bolsa,  
\m Aldimƣa kǝlsun!\f □ \fr 50:8 \ft \+bd «Meni Aⱪliƣuqi yenimdidur; kim manga ǝrz-xikayǝt ⱪilalisun? ... Kim mening üstümdin ǝyiblimǝkqi bolsa, aldimƣa kǝlsun!»\+bd* — bu ayǝtkǝ ⱪariƣanda, ⱪul sot ⱪilinip ⱪattiⱪ tɵⱨmǝt-xikayǝtlǝrgǝ uqraydu.\f*  \x + \xo 50:8 \xt Rim. 8:32,33\x*   
\m
\v 9 Manga yardǝmdǝ bolƣuqi Pǝrwǝrdigardur;  
\m Əmdi meni ǝrz ⱪilalaydiƣan kimkǝn?  
\m Ularning ⱨǝmmisi bir tal kiyimdǝk ǝskirǝp ketidu;  
\m Pǝrwanilǝr ularni yutuwetidu».   
\m
\v 10 — «Aranglarda Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪidiƣan,  
\m Uning ⱪulining sɵzigǝ itaǝt ⱪilidiƣan kim bar?  
\m Ⱪarangƣuluⱪta mangidiƣan, yoruⱪluⱪi bolmiƣan kixi bolsa,  
\m Pǝrwǝrdigarning namiƣa ixinip hatirjǝmlǝnsun,  
\m Hudasiƣa yɵlǝnsun!\f □ \fr 50:10 \ft \+bd «Aranglarda Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪidiƣan, Uning ⱪulining sɵzigǝ itaǝt ⱪilidiƣan kim bar?»\+bd* — bexarǝt boyiqǝ «Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪux» ⱨǝm «Uning ⱪulining sɵzigǝ itaǝt ⱪilix»tin ibarǝt ikki ix ǝmǝliyǝttǝ ohxaxtur.\f*   
\m
\v 11 Mana, ɵzliri üqün ot yaⱪidiƣan,  
\m Ətrapinglarni mǝx’ǝllǝr bilǝn oraydiƣan ⱨǝmminglar!  
\m Ⱪeni, ɵz otunglarning nurida,  
\m Ɵzünglar yaⱪⱪan mǝx’ǝllǝr arisida menginglar;  
\m Biraⱪ silǝr xuni ⱪolumdin alisilǝrki: —  
\m «Azab-ⱨǝsrǝt iqidǝ yatisilǝr!». \f □ \fr 50:11 \ft \+bd «Mana, ɵzliri üqün ot yaⱪidiƣan, ǝtrapinglarni mǝx’ǝllǝr bilǝn oraydiƣan ⱨǝmminglar!... «Azab-ⱨǝsrǝt iqidǝ yatisilǝr!»»\+bd* — bu türküm kixilǝr: «Hudadin ⱨeq nur kǝlmidi ⱨǝm kǝlmǝydu» dǝp ɵz-ɵzigǝ yol kɵrsitix üqün ɵzlirining hiyalidiki «nur»ni yaⱪidu. Əgǝr «nur» Hudaning Ɵzidin kǝlgǝn bolmisa, sahta pǝyƣǝmbǝrlǝrdin, insanlardiki pǝlsǝpilǝrdin yaki hǝlⱪning ɵzining hiyal-tǝpǝkkuridin kǝlgǝnlirining ⱨǝmmisining nǝtijisi ohxax bolup, ular ⱨaman: — «azab-ⱨǝsrǝt iqidǝ yatidu».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 51
\s1 Nijat-ⱪutulux silǝrgǝ yeⱪin turidu!  
\m
\v 1 «I ⱨǝⱪⱪaniyliⱪⱪa intilgüqilǝr,  
\m Pǝrwǝrdigarni izdigüqilǝr,  
\m Manga ⱪulaⱪ selinglar: —  
\m Silǝrni yonup qiⱪarƣan taxⱪa,  
\m Silǝrni kolap qiⱪarƣan orǝkkǝ nǝzǝr selinglar;   
\m
\v 2 Atanglar Ibraⱨimƣa, silǝrni tuƣup bǝrgǝn Saraⱨⱪa nǝzǝr selinglar;  
\m Qünki Mǝn uni yalƣuz qeƣida qaⱪirdim,  
\m Uningƣa bǝht ata ⱪildim,  
\m Ⱨǝm uni awundurdum.   
\m
\v 3 Qünki Pǝrwǝrdigar Zionƣa tǝsǝlli bǝrmǝy ⱪoymaydu;  
\m Uning barliⱪ harabǝ yǝrlirigǝ qoⱪum tǝsǝlli beridu;  
\m U qoⱪum uning janggallirini Erǝn baƣqisidǝk,  
\m Uning qɵl-bayawanlirini Pǝrwǝrdigarning beƣidǝk ⱪilidu;  
\m Uningdin huxalliⱪ ⱨǝm xad-huramliⱪ,  
\m Rǝⱨmǝtlǝr ⱨǝm nahxa awazliri tepilidu.   
\m
\v 4 Mening hǝlⱪim, gepimni anglanglar,  
\m Ɵz elim, manga ⱪulaⱪ selinglar;  
\m Qünki Mǝndin bir ⱪanun-tǝlim kelidu,  
\m Wǝ Mǝn ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪitimni ǝl-yurtlar üqün bir nur ⱪilip tiklǝymǝn.   
\m
\v 5 Mening ⱨǝⱪⱪaniyliⱪim silǝrgǝ yeⱪin,  
\m Mening nijatim yolƣa qiⱪti;  
\m Mening bilǝklirim ǝl-yurtlarƣa ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝtni elip kelidu;  
\m Arallar Meni kütüp umid baƣlaydu,  
\m Ular Mening bilikimgǝ tayinidu.   
\m
\v 6 Bexinglarni kɵtürüp asmanlarƣa,  
\m Astinglarda turƣan yǝr-zeminƣimu ⱪarap beⱪinglar;  
\m Qünki asmanlar is-tütǝktǝk ƣayib bolidu,  
\m Yǝr-zemin bolsa bir tal kiyimdǝk konirap ketidu;  
\m Uningda turuwatⱪanlarmu ohxaxla ɵlidu;  
\m Biraⱪ nijatim bolsa ǝbǝdil’ǝbǝdgiqidur,  
\m Mening ⱨǝⱪⱪaniyliⱪim ⱨǝrgiz yanjilmaydu.   
\m
\v 7 I ⱨǝⱪⱪaniyliⱪimni bilgǝnlǝr,  
\m Kɵngligǝ ⱪanun-tǝlimimni pükkǝn hǝlⱪ,  
\m Manga ⱪulaⱪ selinglar;  
\m Insanlarning ⱨaⱪarǝtliridin ⱪorⱪmanglar,  
\m Ulardiki kupurluⱪ wǝ ƣaljirlaxlardin patiparaⱪ bolup kǝtmǝnglar;\x + \xo 51:7 \xt Zǝb. 37:31; 118:6-7; Yǝx. 51:12\x*   
\m
\v 8 Qünki küyǝ ularni kiyimni yǝwalƣandǝk yǝwalidu,  
\m Ⱪurt yung yǝwalƣandǝk yǝwalidu;  
\m Biraⱪ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪim ǝbǝdil’ǝbǝdgiqidur,  
\m Mening nijatim dǝwrdin-dǝwrgiqidur. \x + \xo 51:8 \xt Yǝx. 50:9\x*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning wǝdilirini angliƣanlarning bir duasi  
\m
\v 9 Oyƣan, oyƣan, küqni ɵzünggǝ kiyim ⱪilip kiygǝysǝn, i Pǝrwǝrdigarning Biliki!  
\m Ⱪǝdimki waⱪitlarda,  
\m Ɵtkǝn zamanlardiki dǝwrlǝrdǝ oyƣanƣiningdǝk oyƣan!  
\m Raⱨabni ⱪiyma-qiyma ⱪilip qepiwǝtkǝn,  
\m Əjdiⱨani sanjip zǝhimlǝndürgǝn ǝsli Sǝn ǝmǝsmu?\f □ \fr 51:9 \ft \+bd «Oyƣan, oyƣan, küqni ɵzünggǝ kiyim ⱪilip kiygǝysǝn, i Pǝrwǝrdigarning Biliki!... Raⱨabni ⱪiyma-qiyma ⱪilip qepiwǝtkǝn, ǝjdiⱨani sanjip zǝhimlǝndürgǝn ǝsli sǝn ǝmǝsmu?»\+bd* — 
\fp  (1) muxu ayǝttǝ «Pǝrwǝrdigarning Biliki»gǝ ⱪaritilƣan bir dua kɵrsitilidu. Muxu duaƣa bolƣan birinqi jawab bizningqǝ 12-ayǝttǝ hatirilinidu — demǝk, Mǝn ⱨǝrdaim sǝgǝk turimǝn, sanga tǝsǝlli ⱨǝm küq bǝrgüqidurmǝn. Bizningqǝ ikkinqi jawab 53-babta axkarilinidu. 
\fp  (2) «Raⱨab» — Misirning baxⱪa bir ismi, mǝnisi «ⱨakawurluⱪ»tur». Babilliⱪlarning ⱨǝm Pǝlǝstinliklǝrning ǝpsanilirigǝ asasǝn, Huda dunyani yaritip tǝrtipkǝ selix üqün, awwal dengizda turƣan bǝzi yaman küqlǝr üstidin ƣǝlibǝ ⱪilixi kerǝk idi. Muxu küqlǝrning birsining ismi «Raⱨab» idi. Ayǝtkǝ ⱪariƣanda muxu kona «ǝpsanilǝr»ning mǝlum asasi bar; muxu yǝrdǝ Huda Ɵz hǝlⱪini Misirdin qiⱪirip ⱪutⱪuzƣanda, dengizni ⱪurutⱪan, xundaⱪ ⱪilip dengizdiki barliⱪ «yaman küqlirini» asanla idarǝ ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsǝtkǝn. 
\fp  (3) Bizningqǝ muxu yǝrdiki «ǝjdiⱨa» 27-bab, 1-ayǝttiki «lewiatan»dur. «Misirdin qiⱪix» waⱪtida, Huda uni «sanjiƣan», biraⱪ tehi ɵltürgǝn ǝmǝs. «Lewiatan» Xǝytanning bir ipadisi bolup, (27-babta deyilgǝndǝk) ahirⱪi zamanlarda pütünlǝy bir tǝrǝp ⱪilinidu.\f*   
\m
\v 10 Dengizni, dǝⱨxǝtlik ⱨanglardiki sularni ⱪurutiwetip,  
\m Dengizning tegilirini Sǝn ⱨǝmjǝmǝtlik ⱪilip ⱪutⱪuzƣanlarning ɵtüx yoli ⱪilƣan Ɵzüng ǝmǝsmu?\x + \xo 51:10 \xt Yǝx. 43:16\x*   
\m
\v 11 Xunga Pǝrwǝrdigar bǝdǝl tɵlǝp ⱪutⱪuzƣanlar ⱪaytip kelidu,  
\m Ular nahxilarni eytip Zionƣa yetip kelidu;  
\m Ularning baxliriƣa mǝnggülük xad-huramliⱪ ⱪonidu;  
\m Ular huxalliⱪ wǝ xadliⱪⱪa erixidu;  
\m Ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt ⱨǝm uⱨ-nadamǝtlǝr bǝdǝr ⱪaqidu.   
\m
\v 12 Silǝrgǝ tǝsǝlli bǝrgüqi Ɵzüm, Ɵzümdurmǝn;  
\m Ɵlüx aldida turƣan bir insandin,  
\m Teni ot-qɵplǝrgǝ aylinip ketidiƣan insan balisidin ⱪorⱪup kǝtkining nemisi?\f □ \fr 51:12 \ft \+bd «Ɵlüx aldida turƣan bir insan»\+bd* — ibraniy tilida «ɵlüwatⱪan bir insan» degǝn ⱪiziⱪ sɵz bilǝn ipadilinidu. Bizningqǝ buning mǝnisi, Hudani tonumiƣanlarning ⱨayatimu ɵlgǝn adǝmgǝ ohxax bolidu degǝndin ibarǝttur. \+bd «Silǝrgǝ tǝsǝlli bǝrgüqi ... Ɵzümdurmǝn; ... (sening) teni ot-qɵplǝrgǝ aylinip ketidiƣan insan balisidin ⱪorⱪup kǝtkining nemisi?»\+bd* — muxu ayǝttiki «silǝr» ibraniy tilida «ǝrǝnqǝ rod»ta ixlitilgǝn bolup, bǝlkim barliⱪ hǝlⱪlǝrni, «sǝn» bolsa «ayalqǝ rod» xǝkildǝ bolup, bǝlkim «Zion»ning ɵzini kɵrsitixi mumkin.\f*  \x + \xo 51:12 \xt Zǝb. 118:6-8; Yǝx. 51:7\x*   
\m
\v 13 Asmanlarni kǝrgǝn,  
\m Yǝr-zeminning ulini salƣan Yasiƣuqing Pǝrwǝrdigarni untup yürisǝn,  
\m Xundaⱪla kün boyi ⱨalakǝt yürgüzmǝkqi bolƣan zalimning ⱪǝⱨridin tohtawsiz ⱪorⱪup yürisǝn;  
\m Əmdi zalimning ⱪǝⱨri ⱪeni?\f □ \fr 51:13 \ft \+bd «Asmanlarni kǝrgǝn, yǝr-zeminning ulini salƣan Yasiƣuqing Pǝrwǝrdigarni untup yürisǝn, xundaⱪla kün boyi ⱨalakǝt yürgüzmǝkqi bolƣan zalimning ⱪǝⱨridin tohtawsiz ⱪorⱪup yürisǝn...»\+bd* — muxu ayǝttiki «sǝn» ibraniy tilida «ǝrǝnqǝ rod»ta bolup, bǝlkim Ziondin sürgün bolƣanlarni (yat ǝllǝrning bozǝk ⱪilixiƣa uqriƣanlarni) kɵrsitixi mumkin; 14-ayǝtni kɵrüng.\f*  \x + \xo 51:13 \xt Ayup 9:8; Zǝb. 104:2; Yǝx. 40:22; 42:5; 44:24\x*   
\m
\v 14 Bax ǝgkǝn ǝsir bolsa tezdin boxitilidu;  
\m U ⱨangƣa qüxmǝydu, xuning bilǝn ɵlmǝydu,  
\m Uning risⱪimu tügǝp ⱪalmaydu.\f □ \fr 51:14 \ft \+bd «U ⱨangƣa qüxmǝydu, xuning bilǝn ɵlmǝydu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Uning ɵlüki (jinayǝtqidǝk) oriƣa taxliwetilmǝydu».\f*   
\m
\v 15 Mǝn bolsam dengizni ⱪozƣap, dolⱪunlarni ⱨɵrkirǝtküqi Pǝrwǝrdigar Hudayingdurmǝn;  
\m «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar» Mening namimdur;\f □ \fr 51:15 \ft \+bd ««Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar» Mening namimdur»\+bd* — ibraniy tilida ««Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar» Uning namidur».\f*   
\m
\v 16 Wǝ asmanlarni tiklǝxkǝ,  
\m Yǝr-zeminning ulini selixⱪa,  
\m Wǝ Zionƣa: «Sǝn Mening hǝlⱪimdur» deyixkǝ,  
\m Mǝn sɵzümni aƣzingƣa ⱪuyƣanmǝn,  
\m Sǝn \add ⱪulumni\add* ⱪolumning sayisi bilǝn yapⱪanmǝn. \f □ \fr 51:16 \ft \+bd «Asmanlarni tiklǝxkǝ, yǝr-zeminning ulini selixⱪa, wǝ Zionƣa: «Sǝn Mening hǝlⱪimdur» deyixkǝ, Mǝn sɵzümni aƣzingƣa ⱪuyƣanmǝn, sǝn ⱪulumni ⱪolumning sayisi bilǝn yapⱪanmǝn»\+bd* — muxu ayǝttiki «Sǝn» bolsa ǝsli 9-10-ayǝttiki «Pǝrwǝrdigarning Biliki», yǝni «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ƣa eytilƣan gǝp boluxi kerǝk; xunga biz «sǝn ⱪulumni yapⱪanmǝn» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. Əmdi 16-ayǝtkǝ ⱪariƣanda Hudaning uningƣa tapxurƣan wǝzipiliri arisida, yengi asman-zeminni bǝrpa ⱪilixmu bolƣan bolidu.\f*   
\m
\v 17 I Pǝrwǝrdigarning ⱪolidiki ⱪǝⱨrlik ⱪǝdǝⱨni iqiwǝtkǝn Yerusalem,  
\m Oyƣan, oyƣan, ornungdin tur;  
\m Adǝmni wǝⱨimigǝ salƣuqi jam-ⱪǝdǝⱨni sǝn iqting, biraⱪla kɵtüriwǝtting;\x + \xo 51:17 \xt Yǝx. 52:1\x*   
\m
\v 18 Uning tuƣup bǝrgǝn barliⱪ baliliri arisida uni yetǝkligüdǝk ⱨeqkim yoⱪ,  
\m Uning beⱪip qong ⱪilƣan barliⱪ baliliridin uning ⱪolini tutup yɵligüdǝk ⱨeqbirimu yoⱪ.   
\m
\v 19 Bu ikki ix bexingƣa qüxti —  
\m (Kim sǝn üqün iq aƣritip yiƣlar?!)  
\m — Bulangqiliⱪ ⱨǝm wǝyranqiliⱪ,  
\m Aqarqiliⱪ ⱨǝm ⱪiliq;  
\m Mǝnmu sanga tǝsǝlli berǝlǝymǝnmikin?\f □ \fr 51:19 \ft \+bd «Mǝnmu sanga tǝsǝlli berǝlǝymǝnmikin?»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Mǝndin baxⱪa ⱨeqkim sanga tǝsǝlli berǝlmǝydu».\f*  \x + \xo 51:19 \xt Yǝx. 47:9\x*   
\m
\v 20 Sening baliliring ⱨalsizlinip ⱨoxidin kǝtti,  
\m Torƣa qüxkǝn jǝrǝndǝk ⱨǝrbir koqining doⱪmuxida yatidu;  
\m Ular Pǝrwǝrdigarning ⱪǝⱨri bilǝn,  
\m Hudayingning tǝnbiⱨi bilǝn tolduruldi;\x + \xo 51:20 \xt Yiƣ. 2:11,12\x*   
\m
\v 21 Xunga ⱨazir buni anglap ⱪoy, i har bolƣan,  
\m — Mǝst bolƣan, biraⱪ xarab bilǝn ǝmǝs: —   
\m
\v 22 Ɵz hǝlⱪining dǝwasini yürgüzgüqi Rǝbbing Pǝrwǝrdigar,  
\m Yǝni sening Hudaying mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Mana, Mǝn ⱪolungdin adǝmni wǝⱨimigǝ salidiƣan jam-ⱪǝdǝⱨni,  
\m Yǝni ⱪǝⱨrimgǝ tolƣan ⱪǝdǝⱨni eliwaldim;  
\m Sǝn ikkinqi uningdin ⱨeq iqmǝysǝn;   
\m
\v 23 Mǝn uni seni harliwatⱪanlarning ⱪoliƣa tutⱪuzimǝn;  
\m Ular sanga: «Biz üstüngdin dǝssǝp ɵtimiz, egilip tur» dedi;  
\m Xuning bilǝn sǝn teningni yǝr bilǝn tǝng ⱪilip,  
\m Üstüngdin ɵtküqilǝr üqün ɵzüngni koqidiki yol ⱪilding».   
\b  
\b  
\m  
\c 52
\m
\v 1 — Oyƣan, oyƣan, i Zion, küqüngni kiyiwal,  
\m I Yerusalem, muⱪǝddǝs xǝⱨǝr, güzǝl kiyim-keqǝkliringni kiyiwal;  
\m Qünki bundin baxlap sünnǝt ⱪilinmiƣanlar yaki napaklar iqinggǝ ikkinqi kirmǝydu.\f □ \fr 52:1 \ft \+bd «— Oyƣan, oyƣan, i Zion, küqüngni kiyiwal, i Yerusalem, muⱪǝddǝs xǝⱨǝr, güzǝl kiyim-keqǝkliringni kiyiwal»\+bd* — bu ayǝtkǝ ⱪariƣanda Hudaning ƣǝzipi Ziondin ɵtti, meⱨir-xǝpⱪǝtlik küni kǝldi. Biraⱪ ⱪandaⱪ sǝwǝbtin mundaⱪ bolƣanliⱪini Huda pǝyƣǝmbǝrgǝ tehi ayan ⱪilmiƣan; tɵwǝndǝ, 52:13-53:12dǝ sǝwǝbi ayan ⱪilinidu. 
\fp  \+bd «güzǝl kiyim»\+bd* — ibraniy tilida ibadǝthanida ixlǝydiƣan «ⱪurbanliⱪ ⱪilƣuqi» kaⱨinlarning mǝhsus kiyim-keqǝklirini kɵrsitidu. Demǝk, Ziondikilǝrning ⱨǝmmisi kaⱨinlar bolup, ularning Hudaƣa yeⱪinlixip, mǝhsus ibadǝt ⱪilix ⱨoⱪuⱪi bar bolidu.\f*   
\m
\v 2 Topa-qangdin qiⱪip ɵzüngni silkiwǝt;  
\m Ornungdin tur, olturuwal, i Yerusalem;  
\m Ɵzüngni boynungdiki zǝnjirlǝrdin boxitiwǝtkin, i tutⱪun bolƣan Zion ⱪizi!\f □ \fr 52:2 \ft \+bd «Topa-qangdin qiⱪip ɵzüngni silkiwǝt; ornungdin tur, olturuwal, i Yerusalem»\+bd* — muxu ayǝtni 47-bab, 1-ayǝt bilǝn selixtursaⱪ, Yerusalemning ǝⱨwali Babilningkining ǝksiqǝ bolidu. Xu yǝrdǝ «I Babilning pak ⱪizi, kelip topa-qangƣa oltur; i kaldiylǝrning ⱪizi, tǝhting yoⱪ yǝrgǝ oltur!» deyilidu. Xu ayǝtkǝ ⱪariƣanda Yerusalemning olturƣan orni bir tǝht bolidiƣanliⱪi eⱨtimalƣa yeⱪin.\f*   
\m
\v 3 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Silǝr ɵzünglarni pulsiz setiwǝtkǝnsilǝr;  
\m Pulsiz ⱪayturup setiwelinisilǝr».\f □ \fr 52:3 \ft \+bd «pulsiz ⱪayturup setiwelinisilǝr»\+bd* — «pulsiz» yaki «pul bilǝn ǝmǝs» — demǝk, muxu ⱨɵrlükning bir baⱨasi bar. Ⱪandaⱪ baⱨa tehi ayan ⱪilinmiƣan; 52:13-53:12-ayǝtlǝrgǝ kǝlgǝndila zor ⱪimmǝtlik baⱨa ayan ⱪilinidu.\f*   
\m
\v 4 Qünki mundaⱪ dǝydu Rǝb Pǝrwǝrdigar: —  
\m Hǝlⱪim dǝslǝptǝ Misirƣa musapir süpitidǝ qüxkǝnikǝn,  
\m Xundaⱪla yeⱪinda Asuriyǝ ularni ǝzgǝn yǝrdǝ,\f □ \fr 52:4 \ft \+bd «Hǝlⱪim dǝslǝptǝ Misirƣa musapir süpitidǝ qüxkǝnikǝn, xundaⱪla yeⱪinda Asuriyǝ ularni ǝzgǝn yǝrdǝ,...»\+bd* — mumkinqiliki barki, Misirdiki Israillarƣa zalim bolƣan Pirǝwn ǝslidǝ Asuriyǝlik idi (u «Ⱨiskos»lardin qiⱪⱪan). Əmma bizningqǝ «Asuriyǝlik» muxu yǝrdǝ Sǝnnaherib ⱪatarliⱪ Asuriyǝ padixaⱨlirini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 52:4 \xt Yar. 46:6\x*   
\m
\v 5 (Əmdi ⱨazir hǝlⱪim pulsiz elip kelinginidǝ, — dǝydu Pǝrwǝrdigar)  
\m Mening karim bolmamdikǝn?  
\m Ular üstidin ⱨɵkümranliⱪ ⱪilƣuqilar ularni zar ⱪaⱪxatⱪan, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, —  
\m Xundaⱪla namim bolsa kün boyi tohtawsiz ⱨaⱪarǝtlǝngǝn tursa,  
\m Mening karim bolmamdikǝn?!»\f □ \fr 52:5 \ft \+bd «... (ǝmdi ⱨazir hǝlⱪim pulsiz elip kelinginidǝ, — dǝydu Pǝrwǝrdigar) Mening karim bolmamdikǝn? Ular üstidin ⱨɵkümranliⱪ ⱪilƣuqilar ularni zar ⱪaⱪxatⱪan, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — xundaⱪla namim bolsa kün boyi tohtawsiz ⱨaⱪarǝtlǝngǝn tursa, Mening karim bolmamdikǝn?!»\+bd* — 4- wǝ 5-ayǝtning mǝnisini birlǝxtürüp oylax kerǝk. Yaⱪupning jǝmǝti Israil ǝslidǝ Misir padixaⱨining tǝklipi bilǝn xu yǝrgǝ barƣan; keyinki dǝwrdiki Pirǝwn Israilƣa asiyliⱪ ⱪilip ularni ezixkǝ baxliƣan. Huda ularni karamǝt mɵjizilǝr bilǝn ⱪutⱪuzƣan. «Yeⱪinda» (4-ayǝt) Asuriyǝ Israilƣa ⱨujum ⱪilƣan (bu ix Hudaning tǝrbiyǝ jazasini ⱪismǝn kɵrsitixi üqün bolƣan), biraⱪ Huda yǝnila ularni karamǝt yol bilǝn ⱪutⱪuzƣan. «Əmdi ⱨazir...» Israillar (Hudaning jazasi ularning üstidǝ ada ⱪilinƣandin keyin) intayin biadil muamiligǝ muptila bolsa, Huda qoⱪum tehimu karamǝt ixlarni kɵrsitip ularni ⱪutⱪuzidu, demǝkqi.\f*  \x + \xo 52:5 \xt Əz. 36:20,23; Rim. 2:24\x*   
\m
\v 6 Xunga Ɵz hǝlⱪim Mening namimni bilidu;  
\m Xunga xu küni ular Mening «U» ikǝnlikimni, xundaⱪla ularƣa: «Kɵr, Meni!» dǝydiƣanliⱪimni bilidu.   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigar Zionƣa kelidu!  
\m
\v 7 Taƣlar üstidǝ hux hǝwǝr elip kǝlgüqining ayaƣliri nemidegǝn güzǝl-ⱨǝ!  
\m U aram-hatirjǝmlikni jakarlaydu,  
\m Bǝhtlik hux hǝwǝrni elip kelidu,  
\m Nijat-ⱪutuluxni elan ⱪilidu,  
\m U Zionƣa: «Hudaying ⱨǝmmigǝ ⱨɵküm süridu!»\x + \xo 52:7 \xt Naⱨ. 2:1; Rim. 10:15\x*   
\m
\v 8 Kɵzǝtqiliringning awazini angla!  
\m Ular awazini kɵtüridu,  
\m Nahxilarni yangritip towlaydu;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar Zionni elip ⱪaytⱪanda, ular ɵz kɵzi bilǝn kɵridu!\f □ \fr 52:8 \ft \+bd «... Pǝrwǝrdigar Zionni elip ⱪaytⱪanda...»\+bd* — demǝk, Pǝrwǝrdigar Zionni (Ɵz hǝlⱪini) ǝslidiki jayiƣa ⱪayturidu. Baxⱪa ikki hil tǝrjimisi: «Pǝrwǝrdigar Zionni ǝsligǝ kǝltürginidǝ...», «Pǝrwǝrdigar Zionƣa ⱪaytⱪanda...». Əmǝliyǝttǝ bular bir gǝp — «Zǝk.» 1:16ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 9 I Yerusalemning harabiliri, nahxilarni yangritip tǝntǝnǝ ⱪilinglar!  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪigǝ tǝsǝlli bǝrgǝn,  
\m U Yerusalemni ⱨǝmjǝmǝtlik ⱪilip ⱪutⱪuzƣan!   
\m
\v 10 Pǝrwǝrdigar ǝllǝrning ⱨǝmmisining aldida Ɵz muⱪǝddǝs Bilikini eqip ayan ⱪilƣan;  
\m Xuning bilǝn yǝr-zeminning barliⱪ qǝt-yaⱪiliri Hudayimizning nijat-ⱪutuluxini kɵridu.\f □ \fr 52:10 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar ǝllǝrning ⱨǝmmisining aldida Ɵz muⱪǝddǝs Bilikini eqip ayan ⱪilƣan»\+bd* — demǝk, Huda karamǝt ix ⱪilixⱪa tǝyyar turux üqün «yǝngni türgǝn»! \+bd «Yǝr-zeminning barliⱪ qǝt-yaⱪiliri Hudayimizning nijat-ⱪutuluxini kɵridu»\+bd* — muxu yǝrdǝ «kɵrüx» bǝlkim kɵzi bilǝn kɵrüxni ⱨǝm ɵz bexidin ɵtküzüxnimu bildüridu.\f*  \x + \xo 52:10 \xt Zǝb. 98:1-2; Luⱪa 3:6\x*   
\m
\v 11 Qiⱪip ketinglar, qiⱪip ketinglar;  
\m Ⱨeq napak nǝrsigǝ tǝgmǝy xu yǝrdin qiⱪip ketinglar;  
\m Uning otturisidin qiⱪip ketinglar;  
\m Pǝrwǝrdigarning muⱪǝddǝs ⱪaqa-ⱪuqilirini kɵtürgüqilǝr, ɵzünglarni pak tutunglar;\f □ \fr 52:11 \ft \+bd «muⱪǝddǝs ⱪaqa-ⱪuqilar»\+bd* — Hudaning ibadǝthanisida ixlitilidu. Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ berilgǝn ⱪanunƣa asasǝn bu ⱪaqa-ⱪuqilarni pǝⱪǝt kaⱨinlar wǝ ularning ⱨǝmjǝmǝttikiliri (pak ⱨalǝttǝ bolsa) kɵtürsǝ bolidu; biraⱪ 1-ayǝtkǝ ⱪariƣanda, Hudaning barliⱪ hǝlⱪining muxu imtiyazi bar.\f*  \x + \xo 52:11 \xt 2Kor. 6:17; Wǝⱨ. 18:4\x*   
\m
\v 12 Qünki silǝr aldiriƣan peti ǝmǝs,  
\m Patiparaⱪ ⱪaqⱪan peti ǝmǝs qiⱪip ketisilǝr;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar aldinglarda mangidu,  
\m Israilning Hudasi arⱪa muⱨapizǝtqinglar bolidu.   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarning ⱪulining ⱪurbanliⱪi — ɵlümi, dǝpnǝ ⱪilinixi ⱨǝm tirildürülüxi  
\m
\v 13 « — Kɵrünglarki, Mening ⱪulum danaliⱪ bilǝn ix kɵridu,  
\m U \add alǝm aldida\add* kɵtürülidu, yuⱪiri orunƣa qiⱪirilidu, naⱨayiti aliy orunƣa erixtürülidu.\f □ \fr 52:13 \ft \+bd «— Kɵrünglarki, Mening ⱪulum danaliⱪ bilǝn ix kɵridu,..»\+bd* — «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» toƣruluⱪ «ⱪul küylǝngǝn nahxa» degǝn ataⱪliⱪ tɵt xeir bar. Bu «nahxilar» 42:1-9-ayǝt, 49:1-13-ayǝt, 50:4-11-ayǝt ⱨǝm 52:13-53:12-ayǝtkiqǝ dawam ⱪilidu. 
\fp  «Kɵrünglarki... Mening ⱪulum...» degǝn sɵzlǝr ǝng ahirⱪi «ⱪul küylǝngǝn nahxa»ning baxlinixidur. Muxu ǝng ahirⱪi «nahxa» ilgiriki nahxilarning sirlirini yexip beridu.\f*  \x + \xo 52:13 \xt Yǝx. 11:2, 3; Əf. 1:20, 21: Fil. 2:9-11\x*   
\b  
\m
\v 14 Lekin nurƣun kixilǝr seni kɵrüp, intayin ⱨǝyran ⱪelixidu,  
\m — Qünki uning qirayi baxⱪa ⱨǝrⱪandiⱪiningkidin kɵp zǝhimlǝngǝn,  
\m \add Ⱪulning\add* ⱪiyapiti xu dǝrijidǝ buzuwetilgǝnki, uningda ⱨǝtta adǝm siyaⱪimu ⱪalmiƣan!\f □ \fr 52:14 \ft \+bd «Lekin nurƣun kixilǝr seni kɵrüp, intayin ⱨǝyran ⱪelixidu»\+bd* — «seni» xubⱨisizki «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 52:14 \xt Yǝx. 53:3\x*   
\m
\v 15 U xu yol bilǝn nurƣun ǝllǝrning üstigǝ \add ⱪan\add* qaqidu.  
\m Ⱨǝtta xaⱨ-padixaⱨlarmu uning karamitidin aƣzini tutupla ⱪalidu;  
\m Qünki ɵzlirigǝ ǝzǝldin eytilmiƣanni ular kɵrǝlǝydu,  
\m Ular ǝzǝldin anglap baⱪmiƣanni qüxinǝlǝydu.\f □ \fr 52:15 \ft \+bd «U xu yol bilǝn nurƣun ǝllǝrning üstigǝ ⱪan qaqidu»\+bd* — Tǝwratta, Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ, ⱪurbanliⱪ ⱪilinƣan ⱨaywanning ⱪeni arⱪiliⱪ, kixilǝrning gunaⱨliri «yepilatti» yaki «yuyilatti». Gaⱨida, buni ipadilǝx üqün, kaⱨinlar (ibadǝthanida ⱨaywanlarni ⱪurbanliⱪ ⱪilƣuqi mǝhsus hadimlar) ⱪurbanliⱪning ⱪenini kixilǝrning üstigǝ qaqatti wǝ bu arⱪiliⱪ kixilǝrning gunaⱨliri yuyilatti. Biz tǝrjimidǝ qüxinixlik bolsun üqün «ⱪan» degǝn sɵzni ⱪoxtuⱪ. Bular ibraniy tilida bir sɵz bilǝn, yǝni «qaqidu» bilǝn ipadilinidu. Əmdi muxu yǝrdǝ zadi ⱪandaⱪ ⱪurbanliⱪning ⱪenini «qaqidu»? Jawab keyinki ayǝtlǝrdǝ tepilidu.\f*  \x + \xo 52:15 \xt Mis. 24:6, 8; Rim. 15:21\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 53
\s1 Dawami  
\m
\v 1 Bizning hǝwirimizgǝ kimmu ixǝngǝn?  
\m Ⱨǝm «Pǝrwǝrdigarning Biliki» bolƣuqi kimgimu ayan ⱪilinƣan?\f □ \fr 53:1 \ft \+bd «Bizning hǝwirimizgǝ kimmu ixǝngǝn? Ⱨǝm «Pǝrwǝrdigarning Biliki» bolƣuqi kimgimu ayan ⱪilinƣan?»\+bd* — muxu ayǝttin kɵrǝlǝymizki: — 
\fp  (1) «Pǝrwǝrdigarning Biliki» bir xǝhs bolidu (2-, 3-ayǝtnimu kɵrüng). Tɵwǝndiki 2-12-ayǝtlǝrgimu ⱪariƣanda, «Pǝrwǝrdigarning Biliki» bilǝn «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» bir gǝp. 
\fp  (2) Pǝrwǝrdigarning «ayan ⱪilixi» yaki wǝⱨiysi bolmisa, ⱨeqkim uni toniyalmaydu.\f*  \x + \xo 53:1 \xt Mis. 6:6; 15:6; Zǝb. 98:1; Yǝx. 51:5, 9, 10; Yⱨ. 12:38; Rim. 10:16\x*   
\m
\v 2 U bolsa \add Pǝrwǝrdigarning\add* aldida huddi yumran maysidǝk,  
\m Yaki huddi ⱪaƣjiraⱪ tupraⱪta tartⱪan bir yiltizdǝk ɵsidu;  
\m Uningda jǝzbidarliⱪ yaki ⱨǝywǝ yoⱪ bolidu,  
\m Biz uni kɵrginimizdǝ, uning bizni jǝlb ⱪilƣudǝk tǝⱪi-turⱪimu yoⱪ bolidu.\f □ \fr 53:2 \ft \+bd «U ... huddi ⱪaƣjiraⱪ tupraⱪta tartⱪan bir yiltizdǝk ɵsidu; uningda jǝzbidarliⱪ yaki ⱨǝywǝ yoⱪ bolidu, biz uni kɵrginimizdǝ, uning bizni jǝlb ⱪilƣudǝk tǝⱪi-turⱪimu yoⱪ bolidu»\+bd* — «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ning tuƣuluxi ⱨǝm uning ɵsüp yetilixi gǝrqǝ mɵjizǝ bolsimu, ⱨeqkim uning «Pǝrwǝrdigarning Biliki» ikǝnlikini bilmǝy, uningƣa pisǝnt ⱪilmaydu. Əmǝliyǝttǝ maysa wǝ yiltizlar ⱪandaⱪmu ⱪaƣjiraⱪ yǝrdin ünüp qiⱪsun?!\f*  \x + \xo 53:2 \xt Ayup 8:11\x*   
\m
\v 3 U kixilǝr tǝripidin kǝmsitilidu, ular uningdin yiraⱪlixidu;  
\m U kɵp dǝrd-ǝlǝmlik adǝm bolup,  
\m Uningƣa azab-oⱪubǝt yar bolidu;  
\m Xuning bilǝn uningdin yüzlǝr ⱪaqurulidu;  
\m U kǝmsitilidu, biz uni ⱨeq nǝrsigǝ ǝrzimǝs dǝp ⱨesabliduⱪ.\f □ \fr 53:3 \ft \+bd «U kixilǝr tǝripidin kǝmsitilidu, ular uningdin yiraⱪlixidu,...»\+bd* — kixilǝr: — «Kelip qiⱪixi, turmuxi wǝ turⱪi jǝⱨǝttin muxundaⱪ addiy adǝm ⱪandaⱪmu «Pǝrwǝrdigarning Biliki» bolidu?» dǝp oylixi mumkin.\f*  \x + \xo 53:3 \xt Zǝb. 22:6-8; Yǝx. 49:7; 52:14; Mar. 9:12\x*   
\m
\v 4 Biraⱪ ǝmǝliyǝttǝ bolsa,  
\m U bizning ⱪayƣu-ⱨǝsritimizni kɵtürdi,  
\m Azab-oⱪubǝtlirimizni ɵz üstigǝ aldi.  
\m Biz bolsaⱪ, bu ixlarni u wabaƣa uqriƣanliⱪidin,  
\m Huda tǝripidin jazalinip urulƣanliⱪidin,  
\m Xundaⱪla ⱪiyin-ⱪistaⱪⱪa elinƣanliⱪidin dǝp ⱪariduⱪ!\f □ \fr 53:4 \ft \+bd «Biraⱪ ǝmǝliyǝttǝ bolsa, u bizning ⱪayƣu-ⱨǝsritimizni kɵtürdi, azab-oⱪubǝtlirimizni ɵz üstigǝ aldi. Biz bolsaⱪ, bu ixlarni u ...Huda tǝripidin jazalinip urulƣanliⱪidin, xundaⱪla ⱪiyin-ⱪistaⱪⱪa elinƣanliⱪidin dǝp ⱪariduⱪ!»\+bd* — bu bexarǝttǝ peillar kɵpinqǝ «ɵtkǝn zaman xǝklidǝ» yezilƣanliⱪi oⱪurmǝnlǝr üqün bir az ƣǝlitǝ tüyuluxi mumkin. Bu bexarǝtlǝr bolsa, kǝlgüsi, yǝni tehi yüz bǝrmigǝn ixlarni aldin eytⱪan bolsa, nemixⱪa «ɵtkǝn zaman xǝklidǝ» ipadilinidu? Ixinimizki, Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir Hudayimiz aldida, kǝlgüsidiki, yǝni tehi yüz bǝrmigǝn ixlar huddi burunⱪi yaki bügünki ixlarƣa ohxaxla roxǝn ⱨǝm eniⱪ turidu, ǝlwǝttǝ. Bu bexarǝtlǝrdǝ, Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr Muⱪǝddǝs Roⱨning ⱪabiliyiti bilǝn kǝlgüsidiki mǝlum bir zamanda bolup ɵtkinidǝkla, bexarǝt berilgǝn ixlarni, alliburun yüz berip bolƣan ixlarni kɵrgǝndǝk eniⱪ kɵridu. Peilning «ɵtkǝn zaman xǝkli»ni ixlitixning ǝⱨmiyiti xuni ispatlayduki, Hudaning nǝziridiki «Ɵzining ⱪuli»ning ɵlümi, ǝlmisaⱪtin buyanⱪi ǝng ǝⱨmiyǝtlik, ǝng muⱨim wǝ ǝng uluƣ ix, xundaⱪla mǝnggülük bir pakit.\f*  \x + \xo 53:4 \xt Mat. 8:17\x*   
\m
\v 5 Lekin u bizning asiyliⱪlirimiz tüpǝylidin yarilandi,  
\m Bizning gunaⱨlirimiz üqün zǝhimlǝndi;  
\m Uning jazalinix bǝdiligǝ, biz aram-hatirjǝmlik taptuⱪ,  
\m Ⱨǝm ⱪamqidin bolƣan yariliri arⱪiliⱪ biz xipamu taptuⱪ. \f □ \fr 53:5 \ft \+bd «Uning jazalinix bǝdiligǝ, biz aram-hatirjǝmlik taptuⱪ»\+bd* — ibraniy tilda «bizgǝ aram-hatirjǝmlik yǝtküzgüqi jaza uning bexiƣa qüxti».\f*  \x + \xo 53:5 \xt Rim. 4:25; 1Kor. 15:3; 1Pet. 2:24\x*   
\m
\v 6 Ⱨǝmmimiz huddi ⱪoylardǝk yoldin ezip,  
\m Ⱨǝrbirimiz ɵzimiz haliƣan yolƣa mangƣaniduⱪ;  
\m Biraⱪ Pǝrwǝrdigar ⱨǝmmimizning ⱪǝbiⱨlikini uning üstigǝ yiƣip yüklidi.\x + \xo 53:6 \xt 1Pet. 2:25\x*   
\m
\v 7 U ⱪiynilip, azab qǝkkǝn bolsimu eƣiz aqmidi;  
\m U huddi boƣuzlaxⱪa yetilǝp mengilƣan paⱪlandǝk boƣuzlaxⱪa elip mengildi,  
\m Xundaⱪla yung ⱪirⱪiƣuqilar aldida ⱪoy ün-tinsiz yatⱪandǝk, u zadila eƣiz aqmidi. \f □ \fr 53:7 \ft \+bd «U ⱪiynilip, azab qǝkkǝn bolsimu eƣiz aqmidi»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «U ⱪiynaldi, biraⱪ ɵzini tɵwǝn tutup aƣzini aqmidi». \+bd «U huddi boƣuzlaxⱪa yetilǝp mengilƣan paⱪlandǝk boƣuzlaxⱪa elip mengildi, xundaⱪla yung ⱪirⱪiƣuqilar aldida ⱪoy ün-tinsiz yatⱪandǝk, u zadila eƣiz aqmidi»\+bd* — muxu paⱪlanlar wǝ ⱪoylar nemǝ ixning ɵz aldida turidiƣanliⱪini bilmǝydu, ǝlwǝttǝ; biraⱪ ⱪul bilidu ⱨǝm pütün wujudi ⱨǝm ihtiyari bilǝn ɵzini Pǝrwǝrdigarning haliƣini xu dǝp uni ⱪobul ⱪilip, ɵzini pida ⱪilidu.\f*  \x + \xo 53:7 \xt Mat. 26:63; 27:12,14; Mar. 14:61; 15:5; Ros. 8:32\x*   
\m
\v 8 U ⱪamap ⱪoyulup, ⱨǝⱪ soraⱪtin mǝⱨrum bolup elip ketildi,  
\m Əmdi uning ǝwladini kimmu bayan ⱪilalisun?!  
\m Qünki u tiriklǝrning zeminidin elip ketildi,  
\m Mening hǝlⱪimning asiyliⱪi üqün u waba bilǝn uruldi.\f □ \fr 53:8 \ft \+bd «U ⱪamap ⱪoyulup, ⱨǝⱪ soraⱪtin mǝⱨrum bolup elip ketildi»\+bd* — baxⱪa bir-ikki hil tǝrjimisi bar: — «U ⱪamap ⱪoyulup, soraⱪⱪa tartilix bilǝn elip ketildi» yaki «U rǝⱨimsizlik bilǝn, ⱨeq soraⱪⱪa tartilmayla elip ketildi», yaki «U har ⱪilinƣanda, u (adil) sot ⱪilinix ⱨoⱪuⱪidin mǝⱨrum boldi». \+bd «Əmdi uning ǝwladini kimmu bayan ⱪilalisun?!»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Ɵzining dǝwridikilǝr bolsa, (ular arisida) kim (bu ixlarƣa) ǝtiwarlidi».\f*  \x + \xo 53:8 \xt Zǝb. 22:30; Yǝx. 53:10\x*   
\m
\v 9 Kixilǝr uni rǝzillǝr bilǝn ortaⱪ bir gɵrgǝ bekitkǝn bolsimu,  
\m Lekin u ɵlümidǝ bir bay bilǝn billǝ boldi,  
\m Qünki u ⱨeqⱪaqan zorawanliⱪ ⱪilip baⱪmiƣan,  
\m Uning aƣzidin birǝr eƣizmu ⱨiylǝ-mikirlik sɵz tepilmas.\f □ \fr 53:9 \ft \+bd «u ɵlümidǝ ...»\+bd* — ibraniy tilida muxu yǝrdiki «ɵlümi» degǝn sɵz, «kɵplük xǝklidǝ», «ɵlümliri» dǝp elinƣan; bu sɵz «ⱪul»ning ɵlümining dǝⱨxǝtlik bolƣanliⱪini, xundaⱪla uning ɵlümining ǝⱨmiyitining kɵp tǝrǝplimilik bolƣanliⱪini kɵrsǝtsǝ kerǝk. \+bd «U ɵlümidǝ bir bay bilǝn billǝ boldi»\+bd* — muxu bexarǝtning ǝmǝlgǝ axuruluxi, Injil «Mat.» 27:57-ayǝttin yaki «Yuⱨ.» 19:38-ayǝttin eniⱪ tepilidu.\f*  \x + \xo 53:9 \xt 1Pet. 2:22; Mat. 27:57-60\x*   
\m
\v 10 Biraⱪ uni ezixni layiⱪ kɵrgǝn Pǝrwǝrdigardur;  
\m U uni azabⱪa qɵmüldürgüzdi.  
\m Gǝrqǝ u ɵz jenini gunaⱨni yuyidiƣan ⱪurbanliⱪ ⱪilƣan bolsimu,  
\m Lekin u ɵzining uruⱪ-ǝwladlirini qoⱪum kɵrüp turidu,  
\m Xundaⱪla uning kɵridiƣan künliri uzartilidu;  
\m Wǝ Pǝrwǝrdigarning kɵngli sɵyünidiƣan ixlar uning ilkidǝ bolup, rawaj tepip ǝmǝlgǝ axurulidu.\f □ \fr 53:10 \ft \+bd «Gǝrqǝ u ɵz jenini gunaⱨni yuyidiƣan ⱪurbanliⱪ ⱪilƣan bolsimu,...»\+bd* — yǝnǝ birhil tǝrjimisi: — «Gǝrqǝ u (Huda) uning jenini gunaⱨni yuyidiƣan ⱪurbanliⱪ ⱪilƣan bolsimu,...» 
\fp  Muxu ayǝttiki «gunaⱨni yuyidiƣan ⱪurbanliⱪ» (ibraniy tilida «axam» deyilidu), Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn Tǝwrat 3-ⱪisim, yǝni «ⱪurbanliⱪnamǝ» süpitidǝ bolƣan «Lawiylar» degǝn kitabta, muxu hil ⱪurbanliⱪ «adǝm bilǝn Huda»ni ⱨǝmdǝ «adǝm bilǝn adǝm»ni inaⱪlaxturidiƣan, yǝni «itaǝtsizlik ⱪurbanliⱪi» dǝp atalƣan («Lawiylar», 5-babni kɵrüng). 
\fp  \+bd «uning kɵridiƣan künliri uzartilidu»\+bd* — Pǝrwǝrdigarning ⱪuli 8-ayǝtkǝ asasǝn pǝrzǝntsiz «ǝwladi yoⱪ» ⱨalda ɵldi. Biraⱪ muxu bayanlarƣa asasǝn u ⱨazir ⱨayat ⱨǝmdǝ uning bir ailisi bolidu. Ular kim? Awwalⱪi babtiki 15-ayǝttǝ «ⱪan qeqilƣan» nurƣun «yat ǝllǝr», yǝni tɵwǝndiki 11- ⱨǝm 12-ayǝttiki ɵzigǝ ixǝngǝn, «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yǝtküzülgǝn» «nurƣun kixilǝr» bolmay kim bolsun? U ɵlgǝn bolsa, muxu ix ɵlümdin tirilgǝndin keyin boluxi kerǝk; demǝk, Pǝrwǝrdigarning ⱪuli ɵlümdin tirilidu. 
\fp  \+bd «Pǝrwǝrdigarning kɵngli sɵyünidiƣan ixlar uning ilkidǝ bolup, ... ǝmǝlgǝ axurulidu»\+bd* — muxu bayanƣa asasǝn, ⱪul ɵlümdin tirilgǝndin keyin Huda uning ⱪoliƣa alǝmdiki barliⱪ ixlarni tapxuridu.\f*  \x + \xo 53:10 \xt Zǝb. 22:30; Yǝx. 53:8; Yǝx. 8:18: Zǝb. 89:26-29; Mat. 1:1; Yⱨ. 12:24; Rim. 5:18, 19; 1Pet. 2:9\x*   
\m
\v 11 U ɵzi tartⱪan japaning mewisini kɵrüp mǝmnun bolidu;  
\m Ⱨǝⱪⱪaniy bolƣuqi Mening ⱪulum ɵzining bilimliri bilǝn nurƣun kixilǝrgǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni yǝtküzidu.  
\m Qünki u ularning ⱪǝbiⱨliklirini ɵzigǝ yükliwalidu.\f □ \fr 53:11 \ft \+bd «Ⱨǝⱪⱪaniy bolƣuqi Mening ⱪulum ɵzining bilimliri bilǝn nurƣun kixilǝrgǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni yǝtküzidu»\+bd* — muxu yǝrdiki «nurƣun kixilǝr» uningƣa ixinidiƣan mɵmin bǝndilǝr, yǝni uning (10-ayǝttiki) «uruⱪ-ǝwladi» bolidu. «Nurƣun kixilǝr» deyilgini «ⱨǝmmǝ adǝm» degǝnlik ǝmǝs, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 53:11 \xt Ibr.12:2; Rim.5:18, 19\x*   
\m
\v 12 Bu ixliri üqün Mǝn xu «nurƣun kixilǝr»ni uningƣa ⱨǝdiyǝ ⱪilip nesiwisi ⱪilimǝn,  
\m Xuning bilǝn u ɵzi küqlüklǝrni ƣǝnimǝt süpitidǝ ülǝxtürüp beridiƣan bolidu;  
\m Qünki u ta ɵlüxkǝ ⱪǝdǝr «\add xarab ⱨǝdiyǝ\add*»ni tɵkkǝndǝk, ɵz jenini tutup bǝrdi,  
\m Xundaⱪla ɵzining asiyliⱪ ⱪilƣuqilarning ⱪatarida sanilixiƣa yol ⱪoydi.  
\m Xuning bilǝn u nurƣun kixilǝrning gunaⱨini ɵz üstigǝ aldi,  
\m Ɵzini asiyliⱪ ⱪilƣuqilarning orniƣa ⱪoyup ular üqün dua ⱪildi».\f □ \fr 53:12 \ft \+bd «Bu ixliri üqün Mǝn xu «nurƣun kixilǝr»ni uningƣa ⱨǝdiyǝ ⱪilip nesiwisi ⱪilimǝn»\+bd* — «nurƣun kixilǝr» ɵzining ailisi (10-ayǝttki) «uruⱪ-ǝwladi», Huda uningƣa bǝrgǝn «roⱨiy pǝrzǝntliri», «ɵzining adǝmliri»dur. 
\fp  \+bd «Xuning bilǝn u ɵzi küqlüklǝrni ƣǝnimǝt süpitidǝ ülǝxtürüp beridiƣan bolidu»\+bd* — muxu «küqlüklǝr» bǝlkim 52-bab, 15-ayǝttiki «xaⱨ-padixaⱨlar» ⱪatarliⱪlarni kɵrsitixi mumkin. Demǝk, Pǝrwǝrdigarning ⱪuli «Padixaⱨlarning Padixaⱨi», Xaⱨinxaⱨ bolidu. 
\fp  \+bd «U ta ɵlüxkǝ ⱪǝdǝr «xarab ⱨǝdiyǝ»ni tɵkkǝndǝk, ɵz jenini tutup bǝrdi»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Israilƣa berilgǝn «ⱪurbanliⱪ tüzümi»dǝ, pütünlǝy Hudaƣa atap kɵydürülidiƣan «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ» üstigǝ «xarab ⱨǝdiyǝ» tɵkülidu; bu «ⱪurbanliⱪning toluⱪlimisi» dǝp ⱪarilidu. 
\fp  \+bd «asiyliⱪ ⱪilƣuqilarning ⱪatarida sanaldi»\+bd* — bǝlkim ikki mǝnisi tǝng boluxi mumkin; (1) ɵzini asiylarƣa wǝkil ⱪilip ular üqün jaza tartti; (2) ɵzi «jinayǝtqi» dǝp ⱪaraldi (ibraniy tilida «asiyliⱪ ⱪilƣuqilar» ⱨǝm «jinayǝtqilǝr» bir sɵz).\f*  \x + \xo 53:12 \xt Mar. 15:28; Luⱪa 22:37; 23:34; Ros. 28:18; Kol. 2:15; Mat. 20:28\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 54
\s1 Pǝrwǝrdigarning ⱪulining ǝjirining birinqi nǝtijisi •••• Zionning Hudaning ǝtrapiƣa yiƣilip uning bilǝn inaⱪlixixi  
\m
\v 1 — Tǝntǝnǝ ⱪil, i pǝrzǝnt kɵrmigǝn tuƣmas ayal!  
\m Nahxilarni yangrat, xadlinip towla, i tolƣaⱪ tutup baⱪimiƣan ayal!  
\m — Qünki ƣerib ayalning baliliri eri bar ayalningkidin kɵptur! — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — \f □ \fr 54:1 \ft \+bd «ƣerib ayalning balilir»\+bd* — xübⱨisizki, ««Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ning uruⱪ-ǝwladi» degǝnlik bilǝn barawǝrdur. Qünki muxu balilarni ƣerib ayal ɵzi tuƣmiƣan. Muxu babtiki barliⱪ bǝrikǝtlǝr yǝnǝ xübⱨisizki, ⱪulning japaliⱪ ǝjiridin kǝlgǝn nǝtijidur. Ⱪulning «birinqi wǝzipisi» «Yaⱪupni Hudaƣa yiƣip ⱪayturux»tur. Muxu babtiki tema dǝl xudur.\f*  \x + \xo 54:1 \xt Gal. 4:27\x*   
\m
\v 2 Qediringning ornini kengǝytip,  
\m Turalƣuliringning etiklirini ular yaysun;  
\m Küqüngni ⱨeq ayimay qedir taniliringni uzartⱪin,  
\m Ⱪozuⱪliringni qingaytⱪin;\f □ \fr 54:2 \ft \+bd «turalƣuliringning etiklirini ular yaysun»\+bd* — «ular» bǝlkim ⱪaytip kǝlgǝn «ƣerib ayalning baliliri» (1-ayǝt).\f*   
\m
\v 3 Qünki sǝn ong wǝ sol tǝrǝpkǝ kengiyisǝn;  
\m Sening ǝwlading baxⱪa ǝllǝrni igǝlǝydu;  
\m Ular ƣerib xǝⱨǝrlǝrni aⱨalilik ⱪilidu.   
\m
\v 4 Ⱪorⱪma, qünki sǝn ⱨeq hijalǝttǝ bolmaysǝn,  
\m Ⱨeq uyatⱪa ⱪaldurulmaysǝn,  
\m Qünki yǝrgǝ ⱨeq ⱪaritilip ⱪalmaysǝn,  
\m Qünki yaxliⱪingdiki hijilqanliⱪni untuysǝn,  
\m Tulluⱪungning aⱨanitini ⱨeq esinggǝ kǝltürǝlmǝysǝn.   
\m
\v 5 Qünki seni yaritip Xǝkillǝndürgüqing bolsa sening ering,  
\m Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar Uning nami;  
\m Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqing bolsa Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi,  
\m U barliⱪ yǝr-zeminning Hudasi dǝp atilidu.   
\m
\v 6 Qünki Pǝrwǝrdigar seni qaⱪirdi,  
\m — Huddi eri ɵzidin waz kǝqkǝn, kɵngli sunuⱪ bir ayaldǝk,  
\m Yaxliⱪida yatliⱪ bolup andin taxliwetilgǝn bir ayalni qaⱪirƣandǝk qaⱪirdi» — dǝydu sening Hudaying;\f □ \fr 54:6 \ft \+bd «Huda seni ... huddi eri ɵzidin waz kǝqkǝn, kɵngli sunuⱪ bir ayaldǝk, yaxliⱪida yatliⱪ bolup andin taxliwetilgǝn bir ayalni qaⱪirƣandǝk qaⱪirdi»\+bd* — degǝn sɵzlǝr muxu yǝrdǝ muⱨim. Israil: «Huda meni taxlap kǝtti» degǝn tuyƣuda bolidu. Əmǝliyǝttǝ bolsa Huda adil bolƣanliⱪi üqün ulardin ayrilip kǝtti; ularning Hudadin yüz ɵrüxi bilǝn Huda ulardin «ajrixip kǝtkǝn». Bu ixlar 50-bab, 1-3-ayǝttǝ tilƣa elinƣan. Biraⱪ muxu yǝrdǝ Huda Ɵz xǝpⱪitini kɵrsitip bu ixlarni tilƣa almaydu; U pǝⱪǝtla 8-, 9-ayǝttǝ: — «Mǝn (sǝndin ƣǝzǝplinip) bir dǝⱪiⱪǝ sǝndin ayrilip kǝttim» — dǝydu.\f*   
\m
\v 7 Mǝn bir dǝⱪiⱪǝ sǝndin ayrilip kǝttim,  
\m Biraⱪ zor kɵyümqanliⱪ bilǝn seni yenimƣa yiƣimǝn;   
\m
\v 8 Ƣǝzipimning texixi bilǝn Mǝn bir dǝⱪiⱪila yüzümni sǝndin yoxurup ⱪoydum;  
\m Biraⱪ mǝnggülük meⱨir-muⱨǝbbitim bilǝn sanga kɵyümqanliⱪ kɵrsitimǝn» — dǝydu Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqing Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 9 Muxu ixlar huddi Nuⱨ \add pǝyƣǝmbǝr\add* dǝwridiki topan suliridǝk bolidu —  
\m Mǝn Nuⱨ dǝwridiki sular ikkinqi yǝr yüzini besip ɵtmǝydu dǝp ⱪǝsǝm iqkinimdǝk, —  
\m Mǝn xundaⱪ ⱪǝsǝm iqkǝnmǝnki,  
\m Sǝndin ikkinqi ƣǝzǝplǝnmǝymǝn,  
\m Sanga ikkinqi tǝnbiⱨ bǝrmǝymǝn.\x + \xo 54:9 \xt Yar. 9:11\x*   
\m
\v 10 Qünki taƣlar yoⱪilidu,  
\m Dɵnglǝrmu yɵtkilip ketidu,  
\m Biraⱪ meⱨir-muⱨǝbbitim sǝndin ⱨǝrgiz kǝtmǝydu,  
\m Sanga aram-hatirjǝmlik bǝrgǝn ǝⱨdǝmmu sǝndin neri bolmaydu»  
\m — dǝydu sanga kɵyümqanliⱪ ⱪilƣuqi Pǝrwǝrdigar.   
\b  
\m  
\s1 Yengi Yerusalemning parlaⱪ kelǝqiki  
\m
\v 11 I har bolƣan, boranda uyan-buyan qayⱪalƣan, ⱨeq tǝsǝlli ⱪilinmiƣan \add ⱪiz\add*,  
\m Mana, Mǝn taxliringni rǝngdar semont lay bilǝn ⱪirlaymǝn,  
\m Kɵk yaⱪutlar bilǝn ulungni salimǝn;   
\m
\v 12 Parⱪiraⱪ munarliringni lǝǝllǝrdin,  
\m Dǝrwaziliringni qaⱪnaⱪ yaⱪutlardin,  
\m Barliⱪ sepilliringni jawaⱨiratlardin ⱪilip yasaymǝn.\f □ \fr 54:12 \ft \+bd «Parⱪiraⱪ munarliringni lǝǝllǝrdin, ... barliⱪ sepilliringni jawaⱨiratlardin ⱪilip yasaymǝn»\+bd* — kona dǝwrlǝrdǝ bǝzi xǝⱨǝrlǝrdiki sepilda munarlarƣa aptapning ǝksi qüxidiƣan tax ǝynǝklǝr ornitilip, «ⱪuyaxlar» dǝp atilatti. Muxu yǝrdǝ biz «parⱪiraⱪ munarlar» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ.\f*   
\m
\v 13 Sening baliliringning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigar tǝripidin ɵgitilidu;  
\m Baliliringning aram-hatirjǝmliki zor bolidu!\x + \xo 54:13 \xt Yⱨ. 6:45\x*   
\m
\v 14 Sǝn ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn tiklinisǝn;  
\m Sǝn zulumdin yiraⱪ,  
\m (Qünki sǝn ⱨeq ⱪorⱪmaysǝn)  
\m Wǝⱨxǝttinmu yiraⱪ turƣuqi bolisǝn,  
\m Qünki u sanga ⱨeq yeⱪinlaxmaydu.   
\m
\v 15 Mana, birǝrsi ⱨaman yiƣilip sanga ⱨujum ⱪilsa,  
\m (Biraⱪ bu ix Mening ihtiyarimda bolƣan ǝmǝs),  
\m Kimki yiƣilip sanga ⱨujum ⱪilsa sening sǝwǝbingdin yiⱪilidu.   
\m
\v 16 Mana, kɵmür otini yǝlpütüp,  
\m Ɵzigǝ muwapiⱪ bir ⱪoralni yasiƣuqi tɵmürqini Mǝn yaratⱪanmǝn,  
\m Ⱨǝm har ⱪilix üqün ⱨalak ⱪilƣuqinimu Mǝn yaratⱪanmǝn;\f □ \fr 54:16 \ft \+bd «Mana, kɵmür otini yǝlpütüp, ɵzigǝ muwapiⱪ bir ⱪoralni yasiƣuqi tɵmürqini Mǝn yaratⱪanmǝn, ⱨǝm har ⱪilix üqün ⱨalak ⱪilƣuqinimu Mǝn yaratⱪanmǝn»\+bd* — demǝk, Mǝn bolmisam muxu ⱪorallar ⱨǝm ixlǝtmǝkqi bolƣuqilar bolmaytti; ularning ⱨǝmmisi Mening ⱪolumda, Mǝn bilǝn dost bolsang ularning wǝⱨimiliri nemǝ ⱨesablinatti? 17-ayǝtnimu kɵrüng.\f*   
\m
\v 17 Sanga ⱪarxi yasalƣan ⱨeqⱪandaⱪ ⱪoral karƣa kǝlmǝydu;  
\m Sanga ǝrz-xikayǝt ⱪilƣuqi ⱨǝrbir tilni sǝn mat ⱪilisǝn.  
\m Mana xular Pǝrwǝrdigarning ⱪullirining alidiƣan mirasidur!  
\m Ularning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi bolsa mǝndindur! \f □ \fr 54:17 \ft \+bd «Mana xular Pǝrwǝrdigarning ⱪullirining alidiƣan mirasidur!»\+bd* — muxu ayǝtkiqǝ Yǝxaya «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ni pǝⱪǝt birlik xǝklidǝ tilƣa aldi. Biraⱪ «yengi Yerusalem»da «Pǝrwǝrdigarning ⱪulliri» bar — yǝni «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ning uruⱪ-ǝwladi, u gunaⱨlirini kɵtürüp ⱪutⱪuzƣan «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yǝtküzgǝn»liri bar. Ular ⱨazir bǝlkim «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ƣa ohxax pǝzilǝtlik, güzǝl muⱨǝbbǝtlik harakterida bolup, xundaⱪla uningƣa ohxax Hudaƣa toluⱪ ibadǝtlik hizmǝt ⱪilidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 55
\s1 Pǝrwǝrdigarning ⱪulining ǝjirining ikkinqi nǝtijisi •••• Uning dunyaƣa sunƣan yengi ⱨayatⱪa igǝ boluxⱪa tǝklipi  
\m
\v 1 Ⱨoy! Barliⱪ ussap kǝtkǝnlǝr,  
\m Suƣa kelinglar!  
\m Puli yoⱪlar, kelinglar, ax-nan setiwelip yǝnglar;  
\m Mana kelinglar, nǝ pul nǝ bǝdǝl tɵlimǝyla xarab ⱨǝm süt setiwelinglar;\f □ \fr 55:1 \ft \+bd «Suƣa kelinglar!»\+bd* — ibraniy tilida «su» kɵplük xǝklidǝ bolup («sularƣa kelinglar!»), suning kɵplükini bildüridu. \+bd «Puli yoⱪlar, kelinglar, ax-nan setiwelip yǝnglar; mana kelinglar, nǝ pul nǝ bǝdǝl tɵlimǝyla xarab ⱨǝm süt setiwelinglar!»\+bd* — Huda Yǝxaya arⱪiliⱪ koqidiki satarmǝndǝk pütün dunyaƣa sɵz ⱪilidu. Biraⱪ u ⱨeqⱪandaⱪ gǝp satmaydu, ǝlwǝttǝ. Əmdi Hudaning muxu iltipatiƣa pul bilǝn erixkili bolmisa, uningƣa ⱪandaⱪ baⱨada erixkili bolidu? Jawab dǝl 3-ayǝttǝ deyilidu: — u bolsa pǝⱪǝtla adǝmning Hudaƣa ⱪulaⱪ selixtiki diⱪⱪitidin ibarǝt. Qünki 53-babta kɵrginimizdǝk, Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti bilǝn Pǝrwǝrdigarning ⱪuli barliⱪ insan üqün ⱪurban bolup bǝdǝl tɵlǝydu.\f*  \x + \xo 55:1 \xt Yⱨ. 7:37,38\x*   
\m
\v 2 Nemixⱪa ⱨǝⱪiⱪiy ax-nan bolmaydiƣan nǝrsigǝ pul hǝjlǝysilǝr?  
\m Əjiringlarni adǝmni ⱨeq ⱪanaǝtlǝndürmǝydiƣan nǝrsilǝr üqün sǝrp ⱪilisilǝr?  
\m Gepimni kɵngül ⱪoyup anglanglar, yahxisidin yǝnglar,  
\m Kɵnglünglar molqiliⱪtin ⱪanaǝtlinidu;\f □ \fr 55:2 \ft \+bd «Nemixⱪa ⱨǝⱪiⱪiy ax-nan bolmaydiƣan nǝrsigǝ pul hǝjlǝysilǝr? Əjiringlarni adǝmni ⱨeq ⱪanaǝtlǝndürmǝydiƣan nǝrsilǝr üqün sǝrp ⱪilisilǝr?»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ bolux kerǝkki, 44-bab, 20-ayǝttǝ, Huda Ɵzini tonumiƣanlar toƣruluⱪ «uning yegini küllǝrdur!» degǝnidi. \+bd «Kɵnglünglar molqiliⱪtin ⱪanaǝtlinidu»\+bd* — ibraniy tilida «jeninglar molqiliⱪtin ⱪanaǝtlinidu».\f*   
\m
\v 3 Manga ⱪulaⱪ selinglar, yenimƣa kelinglar;  
\m Anglanglar, jeninglar ⱨayatⱪa erixidu;  
\m Wǝ Mǝn silǝr üqün mǝnggülük bir ǝⱨdǝ tüzüp berimǝn: —  
\m Xu ǝⱨdǝ — Dawutⱪa wǝdǝ ⱪilinƣan meⱨir-xǝpⱪǝtlǝrdur!\f □ \fr 55:3 \ft \+bd «Mǝn Dawutⱪa wǝdǝ ⱪilƣan meⱨir-xǝpⱪǝtlǝr»\+bd* — muxu sɵzlǝr «Zǝbur» 18-küy ⱨǝm 89-küydin elinƣan. Huda xu küylǝrdǝ Dawut pǝyƣǝmbǝrgǝ ikki wǝdini bǝrgǝn: (1) Dawutning bir ǝwladi uning tǝhtidǝ mǝnggü olturidu. (2) muxu ǝwladi pǝⱪǝt Israilƣila ǝmǝs, bǝlki jaⱨandiki barliⱪ ǝl-yurtlar üstidin ⱨɵkümranliⱪ ⱪilidu. Tɵwǝndiki 4-ayǝttǝ muxu kixi dǝl «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» ikǝnliki eniⱪ kɵrünidu; uning xapaiti bilǝn muxu bǝrikǝtlǝr «nǝ bǝdǝl nǝ pul tɵlimǝyla» wujudⱪa qiⱪidu.\f*  \x + \xo 55:3 \xt Ros. 13:34\x*   
\m
\v 4 Mana, Mǝn uni ǝl-yurtlarƣa guwaⱨqi süpitidǝ,  
\m Əl-yurtlarƣa yetǝkqi ⱨǝm sǝrkǝrdǝ süpitidǝ tǝⱪdim ⱪildim —\f □ \fr 55:4 \ft \+bd «Mana, Mǝn uni ... yetǝkqi ⱨǝm sǝrkǝrdǝ süpitidǝ tǝⱪdim ⱪildim»\+bd* — bu ayǝttiki «uni» — Muxu yǝrdǝ yǝnǝ «Dawutⱪa wǝdǝ ⱪilinƣan meⱨir-xǝpⱪǝtlǝr» bolƣan «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ni kɵrsitidu (42:6, 49:6-8ni kɵrüng). Xuningdǝk 5-ayǝttiki «sǝn» degǝn sɵzmu xübⱨisizki, «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 5 — «Mana, sǝn ɵzünggǝ yat bir ǝlni qaⱪirisǝn,  
\m Seni bilmigǝn bir ǝl yeningƣa yügürüp kelidu;  
\m Sǝwǝbi bolsa Pǝrwǝrdigar Hudaying, Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqining Ɵzidur;  
\m Qünki U seni uluƣlap sanga güzǝllik-julaliⱪni yar ⱪildi».\f □ \fr 55:5 \ft \+bd «Mana, sǝn ɵzünggǝ yat bir ǝlni qaⱪirisǝn, seni bilmigǝn bir ǝl yeningƣa yügürüp kelidu... Qünki U seni uluƣlap sanga güzǝllik-julaliⱪni yar ⱪildi»\+bd* — muxu ayǝttǝ «sǝn» yǝnǝ «Pǝrwǝrdigarning ɵz ⱪuli»ni kǝrsitidu, sɵzlǝr uningƣa eytilidu.\f*   
\m
\v 6 — Izdǝnglar Pǝrwǝrdigarni, U Ɵzini tapⱪuzmaⱪqi bolƣan pǝyttǝ;  
\m U yeⱪin turƣan waⱪtida uningƣa nida ⱪilinglar!   
\m
\v 7 Rǝzil adǝm ɵz yolini,  
\m Naⱨǝⱪ adǝm ɵz oy-hiyallirini taxlisun,  
\m Pǝrwǝrdigarning yeniƣa ⱪaytip kǝlsun,  
\m U uningƣa rǝⱨimdilliⱪ kɵrsitidu;  
\m Hudayimizning yeniƣa ⱪaytip kǝlsun,  
\m U zor kǝqürüm ⱪilidu.   
\m
\v 8 Qünki Mening oyliƣanlirim silǝrning oyliƣanliringlar ǝmǝs,  
\m Mening yollirim bolsa silǝrning yolliringlar ǝmǝstur;   
\m
\v 9 Qünki asman yǝrdin ⱪanqǝ yuⱪiri bolƣinidǝk,  
\m Mana Ɵz yollirim silǝrning yolliringlardin,  
\m Mening oyliƣanlirim silǝrning oyliƣanliringlardin xunqǝ yuⱪiridur.   
\m
\v 10 Yamƣur ⱨǝm ⱪar asmandin qüxüp,  
\m Yǝr yüzini suƣirip uni kɵkǝrtip, qeqǝklitip,  
\m Teriƣuqiƣa uruⱪni, yegüqigǝ ax-nanni tǝminligüqǝ ⱪaytmaydiƣandǝk,   
\m
\v 11 Mana Mening aƣzimdin qiⱪⱪan sɵz-kalamim xundaⱪtur;  
\m Ɵz kɵnglümdikini ǝmǝlgǝ axurmiƣuqǝ,  
\m Uni ǝwǝtix mǝⱪsitimgǝ toluⱪ yǝtmigüqǝ,  
\m U Ɵzümgǝ bikardin-bikar ⱪaytmaydu.\f □ \fr 55:11 \ft \+bd «Mening aƣzimdin qiⱪⱪan sɵz-kalamim ... uni ǝwǝtix mǝⱪsitimgǝ toluⱪ yǝtmigüqǝ, ... Ɵzümgǝ bikardin-bikar ⱪaytmaydu.»\+bd* — muxu sɵzlǝr 6-10-ayǝtlǝr bilǝn toluⱪ baƣlinidu. Hudaning oyliri gunaⱨkar insanningkidin xunqǝ yuⱪiri bolsimu, Hudaning küqlük sɵzi towa ⱪilƣan adǝmni kɵtürüp Ɵzigǝ ⱨǝmraⱨliⱪⱪa igǝ ⱪilidu; xuning bilǝn ular Hudaning oylirini ⱨǝm yollirini qüxinixkǝ baxlap, Hudaning sirlirida uning bilǝn ortaⱪ bolux imtiyaziƣa erixtürülidu.\f*   
\m
\v 12 Qünki silǝr xad-huram ⱨalda qiⱪisilǝr;  
\m Aram-hatirjǝmliktǝ yetǝklinip qiⱪisilǝr;  
\m Taƣlar ⱨǝm dɵnglǝr silǝrning aldinglarda nahxa yangritidu,  
\m Dalalardiki barliⱪ dǝl-dǝrǝhlǝr qawak qelixip tǝntǝnǝ ⱪilidu;\f □ \fr 55:12 \ft \+bd «Qünki silǝr xad-huram ⱨalda qiⱪisilǝr...»\+bd* — ular zadi nǝdin qiⱪidu? Ahirⱪi zamanlarda, bǝlkim Hudaning yolida mangƣanlar Zionƣa ⱪarap ɵz yurtliridin qiⱪidiƣanliⱪini kɵrsitidu; biraⱪ xu ariliⱪta, ⱨǝrbir towa ⱪilmaⱪqi bolƣan adǝmning bir «qiⱪixi» boluxi kerǝk; ɵzining talliƣan yolliridin, gunaⱨliridin, xǝhsiyǝtqilikidin, tǝkǝbburluⱪidin, barliⱪ ǝn’ǝniwiy kɵzⱪaraxliridin Hudaning yengiliⱪiƣa ⱨǝm qaⱪiriⱪiƣa ⱪarap «qiⱪixi» kerǝk. Əmdi muxu yol japaliⱪ ⱨǝm «hǝtǝrlik» bolƣini bilǝn u bǝribir yǝnila jaⱨan-alǝmdiki ǝng xad-huram ⱨǝm ǝⱨmiyǝtlik yoldur.\f*  \x + \xo 55:12 \xt 1Tar. 16:33\x*   
\m
\v 13 Yantaⱪliⱪning ornida ⱪariƣay,  
\m Jiƣanliⱪning ornida hadas dǝrihi ɵsidu;  
\m Muxular bolsa Pǝrwǝrdigarƣa bir nam kǝltüridu,  
\m Mǝnggügǝ üzülmǝs karamǝt bolidu. \f □ \fr 55:13 \ft \+bd «Yantaⱪliⱪning ornida ⱪariƣay, jiƣanliⱪning ornida hadas dǝrihi ɵsidu»\+bd* — demisǝkmu, ikki hil dǝrǝh (ⱪariƣay wǝ hadas) «daim yexil turidiƣan» dǝrǝhlǝrdur.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 56
\s1 «Yǝxaya» 3-ⱪismi •••• Ahirⱪi zamanlarni, tǝltɵküs nijatliⱪni kütüx •••• Rǝbkǝ tǝxna bolƣanlarni riƣbǝtlǝndürüx  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Adalǝt ⱨǝm ⱨidayǝttǝ qing turunglar,  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni yürgüziweringlar;  
\m Qünki Mening nijatim yeⱪinlaxti,  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪim ayan ⱪilinay dǝwatidu,\f □ \fr 56:1 \ft \+bd «Adalǝt ⱨǝm ⱨidayǝt»\+bd* — (ibraniy tilida birla sɵz bilǝn ipadilinidu) — Muxu yǝrdǝ Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ berilgǝn muⱪǝddǝs ⱪanun-pǝrmanlarning barliⱪ tǝlǝplirini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 2 Muxularni ⱪilƣuqi kixi,  
\m Muxularda qing turƣuqi insan balisi —  
\m Xabat künini bulƣimay pak-muⱪǝddǝs saⱪliƣuqi,  
\m Ⱪolini ⱨǝrⱪandaⱪ rǝzilliktin tartⱪuqi kixi nemidegǝn bǝhtliktur!\f □ \fr 56:2 \ft \+bd «Xabat küni»\+bd* — ibraniy tilida ⱨǝm «yǝttinqi» ⱨǝm «tohtitix» degǝn mǝnidǝ. Huda Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Israilƣa «yǝttinqi küni»dǝ, yǝnǝ xǝnbǝ künidǝ ɵz xǝhsiy ix-hizmitini tohtitip, ɵzining ⱨɵrmitidǝ dǝm elixni buyruƣan. Əlwǝttǝ, mundaⱪ ⱪilix ⱨǝrⱪandaⱪ bir millǝtning, bolupmu Israillardǝk deⱨⱪanqiliⱪ bilǝn xuƣullinidiƣan millǝtning ⱨǝⱪiⱪiy iman-ixǝnqi bar-yoⱪluⱪini ispatlaydiƣan ixtur. Mǝyli sodigǝr yaki deⱨⱪan bolsun: — «Xǝnbǝ künidǝ ixlisǝm alƣan paydam bǝlkim altidin bir ⱨǝssǝ kɵp bolar» — dǝp oylixi mumkin.\f*   
\m
\v 3 Ɵzini Pǝrwǝrdigarƣa baƣliƣan yat yurtluⱪ adǝm: — «Pǝrwǝrdigar qoⱪum meni ɵz hǝlⱪidin ayriwetidu!»,  
\m Yaki aƣwat bolƣan kixi: — «Mana, ⱪaⱪxal bir dǝrǝhmǝn!» degüqi bolmisun.\f □ \fr 56:3 \ft \+bd «Yaki aƣwat bolƣan kixi: — «Mana, ⱪaⱪxal bir dǝrǝhmǝn!» degüqi bolmisun\+bd* — «aƣwat» piqiwetilgǝn adǝm. Kona jǝmiyǝtlǝrdǝ ular padixaⱨlarning yaki baylarning ⱨǝrǝmhanilirida ayal-kenizǝklirini ⱪoƣdax hizmitini ⱪilatti. Muxu yǝrdǝ aƣwatlar bǝlkim barliⱪ meyiplǝrgǝ, barliⱪ orni pǝslǝrgǝ, barliⱪ kɵzgǝ ilinmaydiƣan kixilǝrgǝ wǝkillik ⱪilixi mumkin.\f*   
\m
\v 4 Qünki Pǝrwǝrdigar: — Mǝn Ɵz «xabat künlirim»ni saⱪlaydiƣan,  
\m Kɵnglümdiki ixlarni talliƣan,  
\m Əⱨdǝmdǝ qing turidiƣan aƣwatlarƣa mundaⱪ dǝymǝnki: —   
\m
\v 5 Mǝn ularƣa Ɵz ɵyümdǝ,  
\m Yǝni Ɵz tamlirim iqidǝ orun ⱨǝm nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn;  
\m Muxu nam-ataⱪ oƣul-ⱪizliri barlarningkidin ǝwzǝldur;  
\m Mǝn ularƣa üzülmǝs, mǝnggülük namni berimǝn.\f □ \fr 56:5 \ft \+bd «mǝn ularƣa Ɵz ɵyümdǝ, yǝni Ɵz tamlirim iqidǝ orun ⱨǝm nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn»\+bd* — muxu ayǝttiki «ɵyüm» bolsa, Hudaning muⱪǝddǝs ibadǝthanisi. Əslidǝ Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan ⱪanunƣa asasǝn, aƣwatlar wǝ meyiplar ibadǝthaniƣa kirixkǝ bolmaytti; biraⱪ «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» ⱪilƣan ixlardin keyin kirixkǝ bolidiƣan bolƣan; muxundaⱪ bolupla ⱪalmay, Huda ularƣa «muⱪim orun»ni beridu, demǝk halisa mǝnggü turidiƣan bir jayni beridu. 
\fp  Əsliy ibraniyqǝ tekisttǝ «ⱪol wǝ nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn» deyilgǝn. Biz uni «orun wǝ nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. «Ⱪol» bizningqǝ «turuxⱪa ⱨoⱪuⱪluⱪ orun» degǝn mǝnidǝ ixlitilgǝn boluxi mumkin. Qünki Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ aƣwatlarning muⱪǝddǝs qedirƣa yaki muⱪǝddǝs ibadǝthaniƣa kirix ⱨoⱪuⱪi yoⱪ idi («Ⱪan.» 23:1) 
\fp  «Orun ⱨǝm nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn... » baxⱪa birhil tǝrjimisi «nam-ǝmǝl abidisi tiklǝymǝn,...». 
\fp  \+bd «...ularƣa... nam-ataⱪ ata ⱪilimǝn... muxu nam-ataⱪ oƣul-ⱪizliri barlarningkidin ǝwzǝldur; Mǝn ularƣa üzülmǝs, mǝnggülük namni berimǝn»\+bd* — aƣwatning pǝrzǝnt kɵrüxi mumkin ǝmǝs, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 6 Pǝrwǝrdigarning hizmitidǝ boluxⱪa,  
\m Uning namiƣa seƣinixⱪa,  
\m Uning ⱪulliri boluxⱪa Pǝrwǝrdigarƣa ɵzini baƣliƣan,  
\m Xabat künini bulƣimay pak-muⱪǝddǝs saⱪliƣan,  
\m Əⱨdǝmni qing tutⱪan yat yurtluⱪning pǝrzǝntlirini bolsa,   
\m
\v 7 Ularnimu Ɵz muⱪǝddǝs teƣimƣa elip kelimǝn,  
\m Mening duagaⱨ bolƣan ɵyümdǝ ularni huxal ⱪilimǝn;  
\m Ularning kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪliri ⱨǝm tǝxǝkkür ⱪurnanliⱪliri Mening ⱪurbangaⱨim üstidǝ ⱪobul ⱪilinidu;  
\m Qünki Mening ɵyüm «Barliⱪ ǝl-yurtlar üqün dua ⱪilinidiƣan ɵy» dǝp atilidu.\x + \xo 56:7 \xt Mat. 21:13; Mar. 11:17; Luⱪa 19:46\x*   
\m
\v 8 Israildin tarⱪilip kǝtkǝn ƣeriblarni yiƣip ⱪayturidiƣan Rǝb Pǝrwǝrdigar: —  
\m Mǝn yǝnǝ uningƣa baxⱪilarni,  
\m Yǝni yiƣilip bolƣanlarƣa baxⱪilarnimu ⱪoxup yiƣimǝn! — dǝydu.   
\b  
\m  
\s1 Israildiki yetǝkligüqilǝrgǝ bolƣan bir bexarǝt  
\m
\v 9 — I dalalardiki barliⱪ ⱨaywanlar, kelip ozuⱪtin elinglar,  
\m Ormanliⱪtiki barliⱪ ⱨaywanlar, kelinglar!\f □ \fr 56:9 \ft \+bd «I dalalardiki barliⱪ ⱨaywanlar, kelip ozuⱪtin elinglar, ormanliⱪtiki barliⱪ ⱨaywanlar, kelinglar!»\+bd* — Huda Ɵzining jazalixidin ɵlgǝnlǝrning jǝsǝtliri bilǝn ozuⱪlinixⱪa ⱨaywanlarni tǝklip ⱪilidu.\f*   
\m
\v 10 \add Israilning\add* kɵzǝtqiliri ⱨǝmmisi ⱪariƣu;  
\m Ular ⱨeq bilmǝydu;  
\m Ⱨǝmmisi ⱪawaxni bilmǝydiƣan gaqa itlar,  
\m Qüxǝkǝp yatidiƣan, uyⱪuƣa amraⱪlar!   
\m
\v 11 Muxu itlar bolsa nǝpsi yaman, toyƣanni bilmǝydu,  
\m Ular bolsa \add hǝlⱪimni\add* «baⱪⱪuqi»larmix tehi!  
\m Ular yorutuluxni ⱨeq bilmǝydu,  
\m Ularning ⱨǝmmisi haliƣanqǝ yol tallap ⱪeyip kǝtkǝn,  
\m Birsimu ⱪalmay ⱨǝrbiri ɵz mǝnpǝitini kɵzlǝp yürgüqilǝr!\f □ \fr 56:11 \ft \+bd «Muxu itlar bolsa nǝpsi yaman, toyƣanni bilmǝydu, ular bolsa hǝlⱪimni «baⱪⱪuqi»larmix tehi!»\+bd* — «baⱪⱪuqi» yaki «kɵzǝtqi» (yetǝkligüqi)ning ikki muⱨim roli bar: — (1) kɵzǝtqilik; yǝni sirttin kelidiƣan hǝwp-hǝtǝr ǝⱨwalidin hǝlⱪni agaⱨlandurup taⱪabil turux qarisini tepix; (2) «baⱪⱪuqiliⱪ»; ɵz hǝlⱪigǝ kɵyünüp ularning ǝⱨwalini obdan qüxinip hǝwǝr elixtur.\f*   
\m
\v 12 Ular: «Ⱪeni, xarab kǝltürimǝn,  
\m Ⱨaraⱪni ⱪanƣuqǝ iqǝyli;  
\m Ətimu bolsa bügünkidǝk bolidu,  
\m Tehimu molqiliⱪ bolidu yǝnǝ!» — dǝweridu.   
\b  
\b  
\m  
\c 57
\s1 Ⱪarangƣuluⱪta berilgǝn nur  
\m
\v 1 Ⱨǝⱪⱪaniy adǝm alǝmdin ɵtidu,  
\m Ⱨeqkim buningƣa kɵngül bɵlmǝydu;  
\m Meⱨriban adǝmlǝr yiƣip elip ketilidu,  
\m Biraⱪ ⱨeqkim oylap qüxinǝlmǝyduki,  
\m Ⱨǝⱪⱪaniy adǝmlǝr yaman künlǝrni kɵrmisun dǝp yiƣip elip ketilidu.\x + \xo 57:1 \xt Zǝb. 12:1; Mik. 7:2\x*   
\m
\v 2 U bolsa aram-hatirjǝmlik iqigǝ kiridu;  
\m Yǝni ɵzlirining durus yolida mangƣan ⱨǝrbir kixi,  
\m Ɵz ornida yetip aram alidu. \f □ \fr 57:2 \ft \+bd «...durus yolida mangƣan ⱨǝrbir kixi, ɵz ornida yetip aram alidu»\+bd* — «ɵz ornida yetip aram alidu» degǝnning mǝnisi, «ornida sǝkratta yatⱪan» yaki «gɵrdǝ yatⱪan» degǝnlik bolsa kerǝk; mǝyli ⱪaysi mǝnidǝ bolsun, asasiy mǝnisi, ular ɵlüxi bilǝnla ularning roⱨi Hudaning aramiƣa kiridu.\f*   
\b  
\m  
\s1 «Paⱨixǝ ayal», uning «baliliri» ⱨǝm towa ⱪilƣan adǝm  
\m
\v 3 Biraⱪ sǝnlǝr, i jadugǝr ayalning baliliri,  
\m Zinahor bilǝn paⱨixǝ ayalning nǝsli;  
\m Buyaⱪⱪa yeⱪin kelinglar;   
\m
\v 4 Silǝr kimni mazaⱪ ⱪiliwatisilǝr?  
\m Yaki kimgǝ ⱪarxi aƣzinglarni kalqaytip,  
\m Tilinglarni uzun qiⱪirisilǝr?  
\m Silǝr bolsanglar asiyliⱪtin tɵrǝlgǝn balilar,  
\m Aldamqiliⱪning nǝsli ǝmǝsmusilǝr?   
\m
\v 5 Ⱨǝrbir qong dǝrǝh astida,  
\m Ⱨǝrbir yexil dǝrǝh astida xǝⱨwaniyliⱪ bilǝn kɵyüp kǝtküqi,  
\m Kiqik balilarni jilƣilarƣa ⱨǝm hada taxlarning yeriⱪliriƣa elip soyƣuqisilǝr!\f □ \fr 57:5 \ft \+bd «Ⱨǝrbir yexil dǝrǝh astida xǝⱨwaniyliⱪ bilǝn kɵyüp kǝtküqi, kiqik balilarni jilƣilarƣa ⱨǝm hada taxlarning yeriⱪliriƣa elip soyƣuqisilǝr!»\+bd* — Ⱪanaanda (Pǝlǝstindǝ) butpǝrǝslik intayin pǝskǝxlixip uqiƣa qiⱪⱪanidi: (1) Pǝlǝstinliklǝr «Baal» degǝn mǝbudⱪa «Yǝrni munbǝt, ayallarni tuƣumqan ⱪilidu» dǝp qoⱪunƣan. Muxu butni «ⱨǝrikǝtkǝ kǝltürüx üqün» ular dǝl-dǝrǝhlǝr (bolupmu daim yexil turidiƣan dǝrǝhlǝr astida) xu mǝbudⱪa «nǝzir ⱪilinƣan» paⱨixǝ ayallar bilǝn jinsiy munasiwǝt ɵtküzǝtti; (2) ular «ɵlümni baxⱪuridiƣan» «Moloⱪ» degǝn baxⱪa bir mǝbudni «mǝmnun ⱪilix» üqün, ɵz balilirini otⱪa taxlaytti yaki ⱪiliqlaytti. Yǝxayaning muxu yǝrdǝ bu ikki ixni tilƣa elixi, bularning pajiǝlik maⱨiyitini kɵrsǝtmǝkqi; ular bir buttin «balilarni sorap», andin ularni yǝnǝ bir butⱪa atap soyidu. 
\fp  Biraⱪ muxu yǝrdǝ butpǝrǝslik ⱪilidiƣanlar Pǝlǝstindikilǝr ǝmǝs, bǝlki «Pǝlǝstinliklǝrdin butpǝrǝslikni ɵgǝngǝn» Israillarning ɵzi. Ular ǝslidǝ ɵzlirini Misirdin ⱪutⱪuzƣan Hudasiƣa «sadiⱪ, wapadar ayal»dǝk boluxi kerǝk idi; biraⱪ buning ornida, ular «paⱨixǝ ayal» ⱨǝm uning baliliri bolup kǝtkǝnidi.\f*   
\m
\v 6 Eriⱪtiki siliⱪlanƣan taxlar arisida sening nesiwǝng bardur;  
\m Xular, xularla sening tǝⱪsimatingdur;  
\m Xundaⱪ, sǝn ularƣa atap «xarab ⱨǝdiyǝsi»ni ⱪuyup,  
\m Ularƣa «axliⱪ ⱨǝdiyǝ»nimu sunup bǝrdingƣu;  
\m Əmdi muxularƣa razi bolup Ɵzümni besiwalsam bolamti?\f □ \fr 57:6 \ft \+bd «Eriⱪtiki siliⱪlanƣan taxlar arisida sening nesiwǝng bardur»\+bd* — muxuning mǝnisi bǝlkim eriⱪta yatⱪan taxlar suning eritixi bilǝn bǝzidǝ tǝbiiy ⱨalda adǝmzatning xǝkligǝ kǝlgǝn bolup, hǝlⱪ tǝripidin ɵz butliri boluxⱪa tallinidu. Yǝxaya muxu yǝrdǝ «siliⱪlanƣan taxlar» degǝn sɵzni ixlitip qaⱪqaⱪ ⱪilidu. Bu ibraniy tilida «hǝlǝk» degǝn birla sɵz bilǝn ipadilinidu wǝ: «teyilƣaⱪ, aldamqi, hǝtǝrlik», degǝn yǝnǝ bir mǝninimu bildüridu. 
\fp  «Nesiwǝng» ibraniy tilida «halaⱪ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Musa pǝyƣǝmbǝr ǝslidǝ Israilƣa: «Pǝrwǝrdigar silǝrning nesiwǝnglardur» degǝn bolsimu, ular ɵzigǝ tegixlik bolƣan nesiwining («halaⱪ»ining) ornida bir «hǝlǝk»ni, yǝni bir «aldamqi nǝrsǝ»ni talliƣan. \+bd «muxularƣa razi bolup Ɵzümni besiwalsam bolamti?»\+bd* — demǝk, muxu ixlardin ɵtüp jazalimay ⱪoyuxum ⱨǝrgiz mumkin ǝmǝs.\f*   
\m
\v 7 Sǝn yuⱪiri, egiz bir taƣ üstidǝ orun-kɵrpǝ selip ⱪoydung,  
\m Sǝn axu yǝrdimu ⱪurbanliⱪlarni ⱪilixⱪa qiⱪting.\f □ \fr 57:7 \ft \+bd «Sǝn axu yǝrdimu ⱪurbanliⱪlarni ⱪilixⱪa qiⱪting»\+bd* — ular ⱨeq nomus ⱪilmay, oquⱪ-axkara (egiz taƣ üstidǝ) butpǝrǝslik ⱪilip turatti.\f*   
\m
\v 8 Ixiklǝrning kǝynigǝ wǝ kǝyni kexǝklirigǝ «ǝslǝtmiliring»ni bekitip ⱪoydung,  
\m Qünki sǝn Mǝndin ayrilding,  
\m Sǝn yalingaqlinip ornungƣa qiⱪting;  
\m Orun-kɵrpǝngni kengǝytip \add heridarliring\add* bilǝn ɵzüng üqün ǝⱨdilǝxting;  
\m Ularning orun-kɵrpisigǝ kɵnglüng qüxti,  
\m Sǝn ularda küq-ⱨoⱪuⱪni kɵrüp ⱪalding.\f □ \fr 57:8 \ft \+bd «Ixiklǝrning kǝynigǝ wǝ kǝyni kexǝklirigǝ «ǝslǝtmiliring»ni bekitip ⱪoydung»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝr Israillarƣa Hudaning pakliⱪini ǝslitix yolida ɵy ixikining sirtⱪi ikki yeniƣa Tǝwrattiki birⱪanqǝ sɵzni oyux yaki tahta üstigǝ pütüp qaplaxni buyruƣanidi. «Paⱨixǝ ayal» muxu «ǝslǝtmilǝr»ni sirtiƣa ǝmǝs, iqigǝ bekitkǝn. Ayal uqiƣa qiⱪⱪan bir butpǝrǝs bolƣini bilǝn, yǝnila «Pǝrwǝrdigar bar bolsa meni jazalaydu» dǝp ǝnsirǝp (baxⱪilardin yoxurun ⱨalda) muxu tahtilarni bekitkǝn. Biraⱪ uning mundaⱪ ⱪilƣini Hudani butlarning ⱪatariƣa ⱪoyƣiniƣa barawǝr. «Paⱨixǝ ayal»ƣa nisbǝtǝn, muxu ǝslǝtmǝ tahtilarni ixik kǝynidǝ bekitix pütünlǝy hurapiy bir ix, ular uning üqün «tiltumar»ƣa ohxaxla, halas (Tǝwratta tiltumarlar mǝn’i ⱪilinƣan, ǝlwǝttǝ). 
\fp  \+bd «Sǝn ularda küq-ⱨoⱪuⱪni kɵrüp ⱪalding»\+bd* — ǝslidǝ «sǝn ularda bir ⱪolni kɵrüp ⱪalding» degǝnlik. «Bir ⱪol» bǝlkim «azƣinǝ küq-ⱨoⱪuⱪ»ni bildürüxi mumkin. «paⱨixǝ ayal» muxuni kɵrüpla dǝrⱨal «buningdin paydilanmisam bolmaydu» dǝp 9-ayǝttiki ixlarni ⱪildi.\f*   
\m
\v 9 Sǝn zǝytun meyi ⱨǝdiyisini elip,  
\m Ətirliringni üstibexinggǝ boluxiƣa qeqip,  
\m Padixaⱨning aldiƣa barding;  
\m Əlqiliringni yiraⱪⱪa ǝwǝtip,  
\m Ⱨǝtta tǝⱨtisaraƣa yǝtküqǝ ɵzüngni pǝs ⱪilding.\f □ \fr 57:9 \ft \+bd «Sǝn zǝytun meyi ⱨǝdiyisini elip,...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ɵzünggǝ (huxpuraⱪ) mayni sürtüp...». \+bd «Sǝn... padixaⱨning aldiƣa barding; ǝlqiliringni yiraⱪⱪa ǝwǝtip, ⱨǝtta tǝⱨtisaraƣa yǝtküqǝ ɵzüngni pǝs ⱪilding»\+bd* — Yǝxaya 1-37-bablarda hudasiz dɵlǝtlǝr bilǝn ⱨeq ittipaⱪlaxmasliⱪni ⱪayta-ⱪayta dǝwǝt ⱪilƣan. Paⱨixǝ ayal «padixaⱨ»ni ɵzigǝ mǝtpun ⱪilmaⱪqi bolup, dǝl «ittipaⱪlaxmasliⱪ»ning ǝksini ⱪilmaⱪqi bolƣan. Əmdi «paⱨixǝ ayal» zadi ⱪaysi «padixaⱨ»ning aldiƣa bardi? Əslidǝ Israilning ɵz padixaⱨi bar idi. Biraⱪ Huda Yǝxaya arⱪiliⱪ ularƣa yǝnǝ kinayilik gǝp ⱪilip: Silǝr hudasiz ǝlning padixaⱨining aldiƣa berip uningdin yardǝm sorisanglar, u padixaⱨ kǝlgüsidǝ silǝrning padixaⱨinglar bolidu, demǝkqi.\f*   
\m
\v 10 Sǝn besip mangƣan barliⱪ yolliringda qarqiƣining bilǝn,  
\m Yǝnǝ: «Poⱪ yǝptimǝn, boldi bǝs!» dǝp ⱪoymiding tehi,  
\m Ezip yürüxkǝ yǝnila küqüngni yiƣding,  
\m Ⱨeq jaⱪ toymiding.   
\m
\v 11 Sǝn zadi kimdin yürǝkzadǝ bolup, ⱪorⱪup yürisǝn,  
\m Yalƣan gǝp ⱪilip, Meni esinggǝ ⱨeq kǝltürmǝy,  
\m Kɵnglüngdin ⱨeq ɵtküzmiding.  
\m Mǝn uzunƣiqǝ süküttǝ turup kǝldim ǝmǝsmu?  
\m Sǝn yǝnila Mǝndin ⱨeq ⱪorⱪup baⱪmiding!\f □ \fr 57:11 \ft \+bd «Mǝn uzunƣiqǝ süküttǝ turup kǝldim ǝmǝsmu?»\+bd* — demǝk, Huda uzun waⱪitⱪiqǝ sǝwr-taⱪǝt ⱪilip Israilni jazalimay kǝldi.\f*  \x + \xo 57:11 \xt Yǝx. 42:14\x*   
\m
\v 12 Sening «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪing»ni ⱨǝm «tɵⱨpiliring»ni bayan ⱪilimǝn: —  
\m Ularning sanga ⱨeq paydisi yoⱪtur!   
\m
\v 13 Qirⱪiriƣanliringda sǝn yiƣip topliƣan \add butlar\add* kelip seni ⱪutⱪuzsun!  
\m Biraⱪ xamal püw ⱪilip ularning ⱨǝmmisini uqurup ketidu,  
\m Bir nǝpǝsla ularni elip ketidu;  
\m Biraⱪ Manga tayanƣuqi zeminƣa mirasliⱪ ⱪilidu,  
\m Mening muⱪǝddǝs teƣimƣa igidarqiliⱪ ⱪilidu.\x + \xo 57:13 \xt Zǝb. 34:7-10\x*   
\m
\v 14 \add Xu qaƣda\add*: — «Yolni kɵtürünglar, kɵtürünglar, uni tǝyyarlanglar,  
\m Hǝlⱪimning yolini boxitip barliⱪ putlikaxanglarni elip taxlanglar» deyilidu.\f □ \fr 57:14 \ft \+bd «Yolni kɵtürünglar, kɵtürünglar, uni tǝyyarlanglar, hǝlⱪimning yolini boxitip barliⱪ putlikaxanglarni elip taxlanglar»\+bd* — muxu ayǝttiki bexarǝt bǝlkim ahirⱪi zamandiki «Zionƣa ⱪaytix» toƣruluⱪ eytilidu.\f*   
\m
\v 15 Qünki nami «Muⱪǝddǝs» Bolƣuqi,  
\m Yuⱪiri ⱨǝm Aliy Bolƣuqi,  
\m Əbǝdil’ǝbǝdgiqǝ ⱨayat Bolƣuqi mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Mǝn yuⱪiri ⱨǝmdǝ muⱪǝddǝs jayda,  
\m Ⱨǝm xundaⱪla roⱨi sunuⱪ ⱨǝm kiqik peil adǝm bilǝn billǝ turimǝnki,  
\m Kiqik peil adǝmning roⱨini yengilaymǝn,  
\m Dili sunuⱪning kɵnglini yengilaymǝn.   
\m
\v 16 Qünki Mǝn ⱨǝrgiz mǝnggügǝ ǝrz ⱪilip ǝyiblimǝymǝn,  
\m Ⱨǝm ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ ƣǝzǝplǝnmǝymǝn;  
\m Xundaⱪ ⱪilsam insanning roⱨi Mening aldimda suslixip yoⱪaydu,  
\m Ɵzüm yaratⱪan nǝpǝs igiliri tügixidu.\x + \xo 57:16 \xt Zǝb. 103:8-10; Ibr. 12:9\x*   
\m
\v 17 Uning ɵz nǝpsaniyǝtlik ⱪǝbiⱨlikidǝ Mǝn uningdin ƣǝzǝplinip, uni urƣanmǝn;  
\m Mǝn uningdin yoxurun turup, uningƣa ƣǝzǝplǝngǝnlikim bilǝn,  
\m U yǝnila arⱪisiƣa qekinginiqǝ ɵz yolini mengiwǝrdi;   
\m
\v 18-19 Mǝn uning yollirini kɵrüp yǝtkǝn tǝⱪdirdimu,  
\m Mǝn uni saⱪaytimǝn;  
\m Mǝn uni yetǝklǝymǝn,  
\m Mǝn lǝwlǝrning mewisini yaritimǝn,  
\m Uningƣa wǝ uningdiki ⱨǝsrǝt qǝkküqilǝrgǝ yǝnǝ tǝsǝlli berimǝn;  
\m Yiraⱪ turuwatⱪanƣa, yeⱪin turuwatⱪanƣimu mutlǝⱪ aram-hatirjǝmlik bolsun!  
\m Wǝ Mǝn uni saⱪaytimǝn!\f □ \fr 57:18-19 \ft \+bd «Uningƣa wǝ uningdiki ⱨǝsrǝt qǝkküqilǝrgǝ...»\+bd* — muxu yǝrdǝ «wǝ» yaki «yǝni». \+bd «... Mǝn uni saⱪaytimǝn; mǝn uni yetǝklǝymǝn, mǝn lǝwlǝrning mewisini yaritimǝn, ... yiraⱪ turuwatⱪanƣa, yeⱪin turuwatⱪanƣimu mutlǝⱪ aram-hatirjǝmlik bolsun!»\+bd* — bu 15-18-ayǝtlǝrdiki muxu bexarǝt bizningqǝ Israilni kɵrsitidu. Biraⱪ xundaⱪ bolsimu, ǝmǝliyǝttǝ Yǝxaya ⱪǝstǝn bizgǝ kimni kɵrsǝtkǝnlikini eytip bǝrmǝydu. Xuning bilǝn ⱨǝrbir gunaⱨkar, ɵz gunaⱨidin towa ⱪilƣusi bar ⱨǝrbir adǝm, muxu sɵzlǝrni dora süpitidǝ ɵz gunaⱨining yariliriƣa yaⱪidu. 
\fp  «Lǝwlǝrgǝ mewǝ yaritimǝn» degǝnning mǝnisi nemǝ? Hudaƣa nisbǝtǝn lǝwlǝrdiki «ⱨǝⱪiⱪiy mewǝ»ning baxlinixi towa ⱪilidiƣan sɵzlǝr boluxi kerǝk. Adǝmning Hudaƣa towa ⱪilidiƣan, gunaⱨ tüpǝylidin ⱪattiⱪ puxayminini bildüridiƣan sɵzlǝrnimu Huda yaratⱪan, adǝmlǝr towa ⱪilƣanda ɵzlirini Hudaning ⱪuqiⱪiƣa taxlixi kerǝk, uning rǝⱨim-xǝpⱪitigǝ pütünlǝy ixinixi kerǝk, demǝkqi. U bǝribir ajizlarning Nijatkar-Ⱪutⱪuzƣuqisidur. «Küqlük adǝmlǝr» bolsa bǝlkim ⱨǝrgiz gunaⱨtin ⱪutⱪuzulmaydu. Qünki ular Hudaƣa ǝmǝs, bǝlki ⱨǝrdaim ɵz-ɵzigǝ tayinidu.\f*   
\m
\v 20 Biraⱪ rǝzillǝr bolsa tinqilinixni ⱨeq bilmǝydiƣan,  
\m Dolⱪunliri lay-latⱪilarni urƣutuwatⱪan,  
\m Dawalƣuwatⱪan dengizdǝktur.   
\m
\v 21 Rǝzillǝrgǝ, — dǝydu Hudayim — ⱨeq aram-hatirjǝmlik bolmas. \x + \xo 57:21 \xt Yǝx. 48:22\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 58
\s1 Ⱪuruⱪ diniy paaliyǝtlǝr adǝmlǝrni dozahⱪa elip baridu; •••• Hudaƣa yaⱪidiƣan «rozini tutux»  
\m
\v 1 — Nida ⱪilip jakarliƣin,  
\m Awazingni ⱪoyup berip boluxiqǝ towla,  
\m Awazingni kanaydǝk kɵtür,  
\m Mening hǝlⱪimgǝ ularning asiyliⱪini,  
\m Yaⱪupning jǝmǝtigǝ gunaⱨlirini bayan ⱪilƣin.   
\m
\v 2 Biraⱪ ular Meni ⱨǝr küni izdǝydiƣan,  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni yürgüzidiƣan,  
\m Mening yollirimni bilixni huxalliⱪ dǝp bilidiƣan,  
\m Hudasining ⱨɵküm-pǝrmanlirini taxliwǝtmǝydiƣan bir ǝlgǝ ohxaydu;  
\m Ular Mǝndin ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni bekitidiƣan ⱨɵküm-pǝrmanlarni soraydu;  
\m Ular Hudaƣa yeⱪinlixixni hursǝnlik dǝp bilidu.   
\m
\v 3 \add Andin ular\add*: — «Biz roza tuttuⱪ,  
\m Əmdi nemixⱪa sǝn kɵzünggǝ ilmiding?  
\m Biz jenimizni ⱪiyniduⱪ,  
\m Əmdi nemixⱪa buningdin hǝwiring yoⱪ?» — \add dǝp soraydu\add*.  
\m — Ⱪaranglar, roza küni ɵz kɵnglünglardikini ⱪiliwerisilǝr,  
\m Hizmǝtqiliringlarni ⱪattiⱪ ixlitisilǝr;   
\m
\v 4 Silǝrning roza tutuxliringlar jǝnggi-jedǝl qiⱪirix üqünmu?  
\m Ⱪǝbiⱨ ⱪolliringlar muxt bilǝn adǝm uruxni mǝⱪsǝt ⱪilƣan ohximamdu?  
\m Ⱨazirⱪi roza tutuxliringlarning mǝⱪsiti awazinglarni ǝrxlǝrdǝ anglitix ǝmǝstur!\f □ \fr 58:4 \ft \+bd «ǝrxlǝrdǝ»\+bd* — ibraniy tilida «yuⱪirida»\f*   
\m
\v 5 Mǝn talliƣan xu roza tutux küni —  
\m Adǝmlǝrning jenini ⱪiynaydiƣan künmu?  
\m Bexini ⱪomuxtǝk egip,  
\m Astiƣa bɵz wǝ küllǝrni yeyix kerǝk bolƣan künmu?  
\m Silǝr muxundaⱪ ixlarni «roza»,  
\m «Pǝrwǝrdigar ⱪobul ⱪilƣudǝk bir kün» dǝwatamsilǝr?\x + \xo 58:5 \xt Zǝk. 7:5\x*   
\m
\v 6 Mana, Mǝn talliƣan roza muxuki: —  
\m Rǝzillik-zulumning asarǝtlirini boxitix,  
\m Boyunturuⱪning tasmilirini yexix,  
\m Ezilgǝnlǝrni boxitip ⱨɵr ⱪilix,  
\m Ⱨǝrⱪandaⱪ boyunturuⱪni qeⱪip taxlax ǝmǝsmidi?\f □ \fr 58:6 \ft \+bd «Ⱨǝrⱪandaⱪ boyunturuⱪni qeⱪip taxlax ǝmǝsmidi?»\+bd* — «boyunturuⱪ» bǝlkim insanlarƣa ulaƣ ⱨaywanlarning ⱪatarida muamilǝ ⱪilixni bildüridu. Hudaning yolyoruⱪining birinqi basⱪuqi bolsa, «boyunturuⱪning tasmilirini yexix»; biraⱪ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning ahirⱪi mǝⱪsiti barliⱪ boyunturuⱪlarni paqaⱪlap taxlaxtin ibarǝt bolux kerǝk.\f*   
\m
\v 7 Ax-neningni aqlarƣa ülǝxtürüxüng,  
\m Ⱨajǝtmǝn musapirlarni ⱨimayǝ ⱪilip ɵyünggǝ apirixing,  
\m Yalingaqlarni kɵrginingdǝ, uni kiydürüxüng,  
\m Ɵzüngni ɵzüng bilǝn bir jan bir tǝn bolƣanlardin ⱪaqurmasliⱪingdin ibarǝt ǝmǝsmu?\x + \xo 58:7 \xt Əz. 18:7,16; Mat. 25:35\x*   
\m
\v 8 Xundaⱪ ⱪilƣanda nurung tang sǝⱨǝrdǝk wallidǝ eqilidu,  
\m Salamǝtliking tezdin ǝsligǝ kelip yaxnaysǝn;  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪing aldingda mangidu,  
\m Arⱪangdiki muⱨapizǝtqing bolsa Pǝrwǝrdigarning xan-xǝripi bolidu.   
\m
\v 9 Sǝn qaⱪirsang, Pǝrwǝrdigar jawab beridu;  
\m Nida ⱪilisǝn, U: «Mana Mǝn!» dǝydu.  
\m Əgǝr aranglardin boyunturuⱪni,  
\m Tǝnglǝydiƣan barmaⱪni,  
\m Ⱨǝm tɵⱨmǝt gǝplirini yoⱪ ⱪilsang,\f □ \fr 58:9 \ft \+bd «Tǝnglǝydiƣan barmaⱪ»\+bd* — ⱨiyligǝrlik ixarǝtlǝrni yaki ǝrz-xikayǝt ⱪilƣanliⱪini kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*   
\m
\v 10 Jeningni aqlar üqün pida ⱪilsang,  
\m Ezilgǝnlǝrning ⱨajǝtliridin qiⱪsang,  
\m Xu qaƣda nurung ⱪarangƣuluⱪta kɵtürülidu;  
\m Zulmiting qüxtǝk bolidu;   
\m
\v 11 Ⱨǝm Pǝrwǝrdigar sening daimliⱪ yetǝkligüqing bolidu,  
\m Jeningni ⱪurƣaⱪqiliⱪ bolƣan waⱪtidimu ⱪamdaydu,  
\m Ustihanliringni küqǝytidu;  
\m Sǝn suƣirilidiƣan bir baƣ,  
\m Suliri urƣup tügimǝydiƣan, adǝmni aldimaydiƣan bir bulaⱪ bolisǝn;\f □ \fr 58:11 \ft \+bd «Adǝmni aldimaydiƣan bir bulaⱪ»\+bd* — qɵl-bayawanda yürgǝn yoluqilar üqün bulaⱪlar intayin muⱨim, ǝlwǝttǝ. Ⱨeli bar, ⱨazir yoⱪ bolƣan bulaⱪlar, «adǝmni aldaydiƣan» bulaⱪlar deyilǝtti; bundaⱪ bulaⱪlar yoluqilarning jeniƣa zamin boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 12 Sǝndin tɵrǝlgǝnlǝr kona harabilǝrni ⱪaytidin ⱪurup qiⱪidu;  
\m Nurƣun dǝwrlǝr ⱪaldurƣan ullarni ⱪaytidin kɵtürisǝn,  
\m Xuning bilǝn «Bɵsülgǝn tamlarni ⱪaytidin yasiƣuqi,  
\m Koqa-yol wǝ turalƣularni ǝsligǝ kǝltürgüqi» dǝp atilisǝn.   
\m
\v 13 Əgǝr sǝn xabat künidǝ ⱪǝdǝmliringni sanap mangsang,  
\m Yǝni Mening muⱪǝddǝs künümdǝ ɵzüngningki kɵnglüngdikilǝrni ⱪilmay,  
\m Xabatni «huxalliⱪ»,  
\m Pǝrwǝrdigarning muⱪǝddǝs künini «ⱨɵrmǝtlik kün» dǝp bilsǝng,  
\m Ⱨǝm Uni ⱨɵrmǝtlǝp,  
\m Ɵz yolliringda mangmay,  
\m Ɵz bilginingni izdimǝy,  
\m Ⱪuruⱪ parang salmisang,\f □ \fr 58:13 \ft \+bd «Ⱨǝm Uni ⱨɵrmǝtlǝp...»\+bd* — muxu ibaridǝ «Uni» yaki Pǝrwǝrdigarning Ɵzini yaki uning «xabat küni»ni kɵrsitidu. \+bd «Ɵz yolliringda mangmay, ɵz bilginingni izdimǝy, ⱪuruⱪ parang salmisang,...»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Israilƣa berilgǝn «on pǝrman»ning tɵtinqisi «xabat künini muⱪǝddǝs küni süpitidǝ saⱪlanglar» degǝn. Xabatning muⱨim ixliri bolsa ɵzining ⱨeqⱪandaⱪ hususiy ix-hizmǝtlirini ⱪilmay, Hudani seƣinixtur.\f*   
\m
\v 14 Undaⱪta Pǝrwǝrdigarni kɵnglüngning huxalliⱪi dǝp bilisǝn,  
\m Ⱨǝm Mǝn seni yǝr yüzidiki yuⱪiri jaylarƣa mingüzüp mangdurimǝn;  
\m Atang Yaⱪupning mirasi bilǝn seni ozuⱪlandurimǝn —  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar Ɵz aƣzi bilǝn xundaⱪ sɵz ⱪildi. \f □ \fr 58:14 \ft \+bd «yuⱪiri jaylarƣa mingüzüp mangdurimǝn»\+bd* — bu ajayib sirliⱪ gǝp bolup, mǝnisi (1) ornung naⱨayiti üstün bolidu; (2) naⱨayiti müxkül ⱨǝm hǝtǝrlik ixlar sanga asan kelidu. Əmdi Huda Ɵzigǝ itaǝt ⱪilƣanlarni nemigǝ mindüridu? — muxu yǝrdǝ deyilmidi. Bǝlkim pǝrixtilǝrning küq-ⱪudriti kɵrsitilixi mumkin.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 59
\s1 Hudaning sɵzining dawami — Gunaⱨning ɵzini tǝⱨlil ⱪilix  
\m
\v 1 — Ⱪaranglar, Pǝrwǝrdigarning ⱪoli ⱪutⱪuzalmiƣudǝk küqsiz bolup ⱪalƣan ǝmǝs;  
\m Yaki Uning ⱪuliⱪi anglimiƣudǝk eƣir bolup ⱪalƣan ǝmǝs;\x + \xo 59:1 \xt Qɵl. 11:23; Yǝx. 50:2\x*   
\m
\v 2 Biraⱪ silǝrning ⱪǝbiⱨlikinglar silǝrni Hudayinglardin yiraⱪlaxturdi,  
\m Gunaⱨinglar Uning yüzini silǝrdin ⱪaqurup Uningƣa tilikinglarni anglatⱪuzmidi.\f □ \fr 59:2 \ft \+bd «Ⱪaranglar, Pǝrwǝrdigarning ⱪoli ⱪutⱪuzalmiƣudǝk küqsiz bolup ⱪalƣan ǝmǝs... biraⱪ silǝrning ⱪǝbiⱨlikinglar silǝrni Hudayinglardin yiraⱪlaxturdi, gunaⱨinglar Uning yüzini silǝrdin ⱪaqurup Uningƣa tilikinglarni anglatⱪuzmidi»\+bd* — muxu -1-2-ayǝtlǝr bolsa 58-bab, 3-ayǝttiki soalƣa berilgǝn jawabtur.\f*   
\m
\v 3 Qünki ⱪolliringlar ⱪan bilǝn,  
\m Barmaⱪliringlar ⱪǝbiⱨlik bilǝn milǝngǝn,  
\m Lǝwliringlar yalƣan gǝp eytⱪan,  
\m Tilinglar kaldirlap ⱪerixip sɵzligǝn;   
\m
\v 4 Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ tǝrǝptǝ sɵzligüqi yoⱪtur,  
\m Ⱨǝⱪiⱪǝt tǝrǝptǝ turidiƣan ⱨɵküm soriƣuqi yoⱪtur;  
\m Ular yoⱪ bir nǝrsigǝ tayinip, aldamqiliⱪ ⱪilmaⱪta,  
\m Ularning ⱪorsiⱪidikisi ziyandax,  
\m Ularning tuƣuwatⱪini ⱪǝbiⱨlik;\x + \xo 59:4 \xt Ayup 15:35; Zǝb. 7:14\x*   
\m
\v 5 Ular qar yilanning tuhumlirini tɵrǝldüridu,  
\m Ɵmüqükning torini torlaydu,  
\m Kim uning tuhumlirini yesǝ ɵlidu;  
\m Ulardin biri qeⱪilsa zǝⱨǝrlik yilan qiⱪidu.\f □ \fr 59:5 \ft \+bd «Ulardin biri qeⱪilsa zǝⱨǝrlik yilan qiⱪidu»\+bd* — demǝk, ulardin ⱨeqⱪandaⱪ yahxiliⱪ qiⱪmaydu, ularƣa taⱪabil turux intayin tǝs; adǝm «tuhumlar»ni yesǝ, ɵlidu; «tuhumlar»ni buzsa, ulardin tehi hǝtǝrlik bir yilan qiⱪidu.\f*   
\m
\v 6 Ularning torliri kiyim bolalmaydu;  
\m Ɵzliri ixligǝnliri bilǝn ɵzlirini yapalmaydu;  
\m Ixligǝnliri bolsa ⱪǝbiⱨ ixlardur;  
\m Ularning ⱪolida zorawanliⱪ turidu;\f □ \fr 59:6 \ft \+bd «ularning torliri kiyim bolalmaydu»\+bd* — muxu ayǝt wǝ 5-ayǝtkǝ ⱪariƣanda, «torliri» degǝnlik ularning ⱪǝstliri ⱨǝm yamanliⱪlirini diniy niⱪab bilǝn yapidiƣan usullarni bildüridu.\f*  \x + \xo 59:6 \xt Ayup 8:14,15\x*   
\m
\v 7 Ⱪǝdǝmliri yamanliⱪ tǝrǝpkǝ yügüridu,  
\m Gunaⱨsiz ⱪanni tɵküxkǝ aldiraydu,  
\m Ularning oyliri ⱪǝbiⱨlik toƣrisidiki oylardur;  
\m Barƣanla yǝrdǝ wǝyranqiliⱪ wǝ ⱨalakǝt tepilidu.\x + \xo 59:7 \xt Pǝnd. 1:16; Rim. 3:15\x*   
\m
\v 8 Tinqliⱪ-aramliⱪ yolini ular ⱨeq tonumaydu;  
\m Yürüxliridǝ ⱨeq ⱨǝⱪiⱪǝt-adalǝt yoⱪtur;  
\m Ular yollirini ǝgri-toⱪay ⱪiliwaldi;  
\m Kim bularda mangƣan bolsa tinq-aramliⱪni kɵrmǝydu.   
\b  
\m  
\s1 Israil gunaⱨini iⱪrar ⱪilidu  
\m
\v 9 — Xunga ⱨǝⱪiⱪǝt-adalǝt bizdin yiraⱪ turidu;  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yetip bizni qümkigǝn ǝmǝs;  
\m Nurni kütimiz, biraⱪ yǝnila ⱪarangƣuluⱪ!  
\m Birla ƣil-pal parliƣan yoruⱪluⱪnimu kütimiz,  
\m Yǝnila zulmǝttǝ mangimiz.   
\m
\v 10 Ⱪariƣulardǝk biz tamni silaxturup izdǝymiz,  
\m Kɵzsiz bolƣandǝk silaxturimiz;  
\m Gugumda turƣandǝk qüxtimu putlixip ketimiz,  
\m Qǝt yaⱪilarda ɵlüklǝrdǝk yürimiz.\f □ \fr 59:10 \ft \+bd «Qǝt yaⱪilarda ɵlüklǝrdǝk yürimiz»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «küqi barlar arisida ɵlüklǝrdǝk yürimiz».\f*   
\m
\v 11 Eyiⱪlardǝk nǝrǝ tartimiz,  
\m Pahtǝklǝrdǝk ⱪattiⱪ aⱨ urimiz;  
\m Biz ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝtni kütüp ⱪaraymiz, biraⱪ u yoⱪ;  
\m Nijat-ⱪutuluxni kütimiz, biraⱪ u bizdin yiraⱪtur;   
\m
\v 12 Qünki itaǝtsizliklirimiz aldingda kɵpiyip kǝtti,  
\m Gunaⱨlirimiz bizni ǝyiblǝp guwaⱨliⱪ beridu;  
\m Qünki itaǝtsizliklirimiz ⱨǝrdaim biz bilǝn billidur;  
\m Ⱪǝbiⱨliklirimiz bolsa, bizgǝ roxǝndur: —   
\m
\v 13 Qünki Pǝrwǝrdigarƣa itaǝtsizlik ⱪilmaⱪtimiz, wapasizliⱪ ⱪilmaⱪtimiz,  
\m Uningdin yüz ɵrimǝktimiz,  
\m Zulumni ⱨǝm asiyliⱪni tǝrƣip ⱪilmaⱪtimiz,  
\m Yalƣan sɵzlǝrni oydurup, iq-iqimizdin sɵzlimǝktimiz;   
\m
\v 14 Adalǝt-halisliⱪ bolsa yoldin yenip kǝtti;  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ yiraⱪta turidu;  
\m Qünki ⱨǝⱪiⱪǝt koqida putlixip ketidu;  
\m Durus-diyanǝtningmu kirgüdǝk yeri yoⱪtur.   
\m
\v 15 Xuning bilǝn ⱨǝⱪiⱪǝt yoⱪay dǝp ⱪaldi;  
\m Ɵzümni yamanliⱪtin neri ⱪilay degǝn adǝm hǝⱪning olja nixani bolup ⱪaldi!   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigar duani anglap ixⱪa kiridu  
\m
\v 16 Ⱨǝm Pǝrwǝrdigar kɵrdi;  
\m Ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝtning yoⱪluⱪi Uning nǝziridǝ intayin yaman bilindi.  
\m Wǝ U \add amal ⱪilƣudǝk\add* birmu adǝmning yoⱪluⱪini kɵrdi;  
\m \add Gunaⱨkarlarƣa\add* wǝkil bolup dua ⱪilƣuqi ⱨeqkimning yoⱪluⱪini kɵrüp, azablinip kɵngli parakǝndǝ boldi.  
\m Xunga Uning Ɵz Biliki ɵzigǝ nijat kǝltürdi;  
\m Uning Ɵz ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi Ɵzini ⱪollap qidamliⱪ ⱪildi;\f □ \fr 59:16 \ft \+bd «Ⱨǝm Pǝrwǝrdigar kɵrdi; ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝtning yoⱪluⱪi Uning nǝziridǝ intayin yaman bilindi»\+bd* — Pǝrwǝrdigar Ɵz mɵmin bǝndilirining duasini anglap ixⱪa kirixidu. 
\fp  \+bd «xunga uning ɵz biliki ɵzigǝ nijat kǝltürdi»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ boluxi kerǝkki, «Pǝrwǝrdigarning Biliki» Uning dunyaƣa ǝwǝtidiƣan Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨi, yǝni «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»dur. Demǝk, Israil ɵzining asiyliⱪi, itaǝtsizlikini, ɵzlirining gunaⱨⱪa taⱪabil turalmaydiƣanliⱪini toluⱪ iⱪrar ⱪilip towa ⱪilƣan waⱪitta, «ⱨeq ⱪutⱪuzƣudǝk adǝm bolmiƣanda», Hudaning xan-xǝripini ǝsligǝ kǝltürüx üqün, xundaⱪla amalsiz ⱪalƣan insanni ⱪutⱪuzux üqün «Pǝrwǝrdigarning Biliki» nijatni elip muxu dunyaƣa kelidu. Ⱪutⱪuzux ixlirini u yalƣuz ada ⱪilidu; «ⱨeq adǝm» uningƣa yardǝm bǝrmǝydu. Yǝnǝ 53-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 59:16 \xt Yǝx. 63:5\x*   
\m
\v 17 U ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni ⱪalⱪan-sawut ⱪildi,  
\m Bexiƣa nijatliⱪ dubulƣisini kiydi;  
\m Ⱪisas libasini kiyim ⱪildi,  
\m Muⱨǝbbǝtlik ⱪizƣinliⱪni ton ⱪilip kiydi.\x + \xo 59:17 \xt Əf. 6:17; 1Tes. 5:8\x*   
\m
\v 18 Adǝmlǝrning ⱪilƣanliri boyiqǝ, u ularƣa ⱪayturidu;  
\m Rǝⱪiblirigǝ ⱪǝⱨr qüxüridu,  
\m Düxmǝnlirigǝ ixlirini ⱪayturidu,  
\m Qǝt arallardikilǝrgimu u ixlirini ⱪayturidu.   
\m
\v 19 Xuning bilǝn ular ƣǝrbtǝ Pǝrwǝrdigarning namidin,  
\m Künqiⱪixta Uning xan-xǝripidin ⱪorⱪidu;  
\m Düxmǝn kǝlkündǝk besip kirginidǝ,  
\m Əmdi Pǝrwǝrdigarning Roⱨi uningƣa ⱪarxi bir tuƣni kɵtürüp beridu;   
\m
\v 20 Xuning bilǝn Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqi Zionƣa kelidu,  
\m U Yaⱪup jǝmǝtidikilǝr arisidin itaǝtsizliktin yenip towa ⱪilƣanlarƣa yeⱪinlixidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 59:20 \ft \+bd «Xuning bilǝn Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqi Zionƣa kelidu, u Yaⱪup jǝmǝtidikilǝr arisidin itaǝtsizliktin yenip towa ⱪilƣanlarƣa yeⱪinlixidu»\+bd* — «Rim.» 11:26 kɵrüng.\f*  \x + \xo 59:20 \xt Yǝx. 10:21,22; Rim. 11:26\x*   
\m
\v 21 Mǝn bolsam, mana, Mening ular bilǝn bolƣan ǝⱨdǝm xuki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar —  
\m «sening üstünggǝ ⱪonup turƣan Mening Roⱨim, xundaⱪla Mǝn sening aƣzingƣa ⱪuyƣan sɵz-kalamim bolsa,  
\m Buningdin baxlap ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ ɵz aƣzingdin, nǝslingning aƣzidin yaki nǝslingning nǝslining aƣzidin ⱨǝrgiz qüxmǝydu! — dǝydu Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 59:21 \ft \+bd «sening üstünggǝ ⱪonup turƣan Mening Roⱨim»\+bd* — ǝmdi muxu ayǝttiki «sǝn» degǝn kim? Yuⱪiriⱪi 20-ayǝttǝ «Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqi Zionƣa kelidu» deyilgǝn. «Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqi» bolsa, 16-ayǝttiki «Pǝrwǝrdigarning Biliki», yǝni «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»dur. Xübⱨisizki, muxu sɵzlǝr uningƣa, yǝni Mǝsiⱨgǝ deyilidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 60
\s1 Ⱪutⱪuzulƣan Zionning parlaⱪ kelǝqiki  
\m
\v 1 — Ornungdin tur, nur qaq! Qünki nurung yetip kǝldi,  
\m Pǝrwǝrdigarning xan-xǝripi üstüngdǝ kɵtürüldi!   
\m
\v 2 Qünki ⱪarangƣuluⱪ yǝr-zeminni,  
\m Ⱪapⱪara zulmǝt ǝl-yurtlarni basidu;  
\m Biraⱪ Pǝrwǝrdigar üstüngdǝ kɵtürülidu,  
\m Uning xan-xǝripi seningdǝ kɵrünidu;   
\m
\v 3 Ⱨǝm ǝllǝr nurung bilǝn,  
\m Padixaⱨlar sening kɵtürülgǝn yoruⱪluⱪung bilǝn mangidu.   
\m
\v 4 Bexingni kɵtür, ǝtrapingƣa ⱪarap baⱪ;  
\m Ularning ⱨǝmmisi jǝm bolup yiƣilidu;  
\m Ular yeningƣa kelidu, —  
\m Oƣulliring yiraⱪtin kelidu,  
\m Ⱪizliring yanpaxlarƣa artilip kɵtürüp kelinidu.   
\m
\v 5 Xu qaƣda kɵrisǝn,  
\m Kɵzliring qaⱪnap ketidu,  
\m Yürǝkliring tipqǝklǝp, iq-iqinggǝ patmay ⱪalisǝn;  
\m Qünki dengizdiki bayliⱪlar sǝn tǝrǝpkǝ burulup kelidu,  
\m Əllǝrning mal-dunyaliri yeningƣa kelidu.\x + \xo 60:5 \xt Zǝb. 34:4-9; Wǝⱨ. 21:26\x*   
\m
\v 6 Top-top bolup kǝtkǝn tɵgilǝr,  
\m Ⱨǝm Midiyan ⱨǝm Əfaⱨdiki taylaⱪlar seni ⱪaplaydu;  
\m Xebadikilǝrning ⱨǝmmisi kelidu;  
\m Ular altun ⱨǝm huxbuy elip kelidu,  
\m Pǝrwǝrdigarning mǝdⱨiyilirini jakarlaydu.   
\m
\v 7 Kedarning barliⱪ ⱪoy padiliri yeningƣa yiƣilidu;  
\m Nebayotning ⱪoqⱪarliri hizmitingdǝ bolidu;  
\m Ular Mening ⱪobul ⱪiliximƣa erixip ⱪurbangaⱨimƣa qiⱪirilidu;  
\m Xuning bilǝn güzǝllik-julaliⱪimni ayan ⱪilidiƣan ɵyümni güzǝllǝxtürimǝn.\f □ \fr 60:7 \ft \+bd «...Midiyan ⱨǝm Əfaⱨdiki taylaⱪlar seni ⱪaplaydu; Xebadikilǝrning ⱨǝmmisi kelidu; ... Edarning barliⱪ ⱪoy padiliri yeningƣa yiƣilidu; Nebayotning ⱪoqⱪarliri hizmitingdǝ bolidu»\+bd* — 6-7-ayǝtlǝrdǝ deyilgǝn yǝrlǝrni hǝritidin kɵrüng. Pǝlǝstinni nuⱪta ⱪilip eytⱪanda, «Midiyan» yiraⱪ jǝnubta, «Əfaⱨ» Pars ⱪoltuⱪining xǝrⱪiy tǝripidǝ, «Xeba» Misirning jǝnubiy tǝripidǝ, «Kedar» ⱨǝm «Nebayot» xǝrⱪ tǝrǝptǝ, yǝni Ərǝbistandiki qɵl-bayawanning ximalida. Xebadin sirt ⱨǝmmisi bǝlkim Ərǝb ⱪǝbililiri.\f*   
\m
\v 8 Kǝptǝrhaniliriƣa ⱪaytip kǝlgǝn kǝptǝrlǝrdǝk,  
\m Uqup keliwatⱪan buluttǝk keliwatⱪan kimdu?   
\m
\v 9 Qünki arallar Meni kütidu;  
\m Xular arisidin oƣulliringni yiraⱪtin elip kelixkǝ,  
\m Ɵz altun-kümüxlirini billǝ elip kelixkǝ,  
\m Tarxixtiki kemilǝr birinqi bolidu.  
\m Ular Hudaying Pǝrwǝrdigarning namiƣa,  
\m Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqining yeniƣa kelidu;  
\m Qünki U sanga güzǝllik-julaliⱪ kǝltürdi.\f □ \fr 60:9 \ft \+bd «Tarxixtiki kemilǝr birinqi bolidu...»\+bd* — biliximizqǝ, ⱪǝdimki zamanlarda üq «Tarxix» bar idi (ⱨǝmmisi turning mustǝmlikiliri). Muxu ayǝttiki «Tarxix» bǝlkim Ispaniyǝni (Ⱪanaandin yiraⱪ bolƣan ƣǝrbiy tǝrǝptǝ) kɵrsitidu; demǝkqi, ahirⱪi zamanda Hudaning yolini tutⱪanlar jaⱨandiki barliⱪ tǝrǝplǝrdin Zionƣa ⱪarap kelidu.\f*   
\m
\v 10 Yat adǝmlǝrning baliliri sepilliringni ⱪuridu,  
\m Ularning padixaⱨliri hizmitingdǝ bolidu;  
\m Qünki ƣǝzipimdǝ Mǝn seni urdum;  
\m Biraⱪ xapaitim bilǝn sanga rǝⱨim-meⱨribanliⱪ kɵrsǝttim.\x + \xo 60:10 \xt Yǝx. 49:23\x*   
\m
\v 11 Dǝrwaziliring ⱨǝrdaim oquⱪ turidu;  
\m (Ular keqǝ-kündüz etilmǝydu)  
\m Xundaⱪ ⱪilƣanda ǝllǝrning bayliⱪlirini sanga elip kǝlgili,  
\m Ularning padixaⱨlirini aldingƣa yetǝklǝp kǝlgili bolidu.   
\m
\v 12 Qünki sanga hizmǝttǝ boluxni rǝt ⱪilidiƣan ǝl yaki padixaⱨliⱪ bolsa yoⱪilidu;  
\m Muxundaⱪ ǝllǝr pütünlǝy bǝrbat bolidu.   
\m
\v 13 Mening muⱪǝddǝs jayimni güzǝllǝxtürüxkǝ,  
\m Liwanning xǝripi,  
\m — Arqa, ⱪariƣay wǝ boksus dǝrǝhlirining ⱨǝmmisi sanga kelidu;  
\m Xundaⱪ ⱪilip ayiƣim turƣan yǝrni xǝrǝplik ⱪilimǝn.\f □ \fr 60:13 \ft \+bd «Liwanning xǝripi, — arqa, ⱪariƣay wǝ boksus dǝrǝhlirining ⱨǝmmisi sanga kelidu»\+bd* — Liwan degǝn jaydin ⱨǝrhil qirayliⱪ dǝrǝhlǝr qiⱪatti.\f*   
\m
\v 14 Seni harliƣanlarning baliliri bolsa aldingƣa egilginiqǝ kelidu;  
\m Seni kǝmsitkǝnlǝrning ⱨǝmmisi ayiƣingƣa bax uridu;  
\m Ular seni «Pǝrwǝrdigarning xǝⱨiri»,  
\m «Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqining Zioni» dǝp ataydu.   
\m
\v 15 Sǝn taxliwetilgǝn ⱨǝm nǝprǝtkǝ uqriƣanliⱪing üqün,  
\m Ⱨeqkim zeminingdin ɵtmigǝn;  
\m Əmdiliktǝ Mǝn seni mǝnggülük bir xan-xɵⱨrǝt,  
\m Əwlad-ǝwladlarning bir hursǝnliki ⱪilimǝn.\x + \xo 60:15 \xt Yǝx. 49:19; 54:1, 6, 7\x*   
\m
\v 16 Əllǝrning sütini emisǝn,  
\m Padixaⱨlarning ǝmqikidin ǝmgǝndǝk \add meⱨir-xǝpⱪitigǝ\add* erixsǝn;  
\m Xuning bilǝn sǝn Mǝn Pǝrwǝrdigarni ɵzüngning Nijatkaring ⱨǝm Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqing,  
\m «Yaⱪuptiki ⱪudrǝt Igisi» dǝp bilisǝn.\f □ \fr 60:16 \ft \+bd «Əllǝrning sütini emisǝn, padixaⱨlarning ǝmqikidin ǝmgǝndǝk meⱨir-xǝpⱪitigǝ erixsǝn»\+bd* — demǝk, Zion ahirⱪi zamanlardiki azab-oⱪubǝtlǝrdin ɵtüxi bilǝn (ⱨǝrⱪandaⱪ kǝmsitixlǝr, ɵqmǝnlik, nǝprǝt ⱨǝm ziyankǝxlikkǝ uqriƣandin keyin) ajiz bir sǝbiy balidǝk barliⱪ «yat ǝllǝr»ning kɵyünüxliri ⱨǝm ƣǝmhorluⱪi bilǝn qongⱪur tǝsǝlligǝ igǝ bolidu. \+bd «Yaⱪuptiki ⱪudrǝt Igisi»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Yaⱪup» ⱨǝm Yaⱪupning ɵzi ⱨǝm uning ǝwladliri Israilni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 60:16 \xt Yǝx. 43:3\x*   
\m
\v 17 Misning orniƣa altunni,  
\m Tɵmürning orniƣa kümüxni ǝpkelip almaxturimǝn;  
\m Yaƣaqning orniƣa misni,  
\m Taxlarning orniƣa tɵmürni ǝpkelip almaxturimǝn;  
\m Sening ⱨakimliringni bolsa tinq-aramliⱪ,  
\m Bǝgliringni ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ ⱪilimǝn.   
\m
\v 18 Zeminingda zorawanliⱪning ⱨeq sadasi bolmaydu,  
\m Qegraliring iqidǝ wǝyranqiliⱪ wǝ ⱨalakǝtmu yoⱪ bolidu;  
\m Sǝn sepilliringni «nijat»,  
\m Dǝrwaziliringni «mǝdⱨiyǝ» dǝp ataysǝn.   
\m
\v 19 Nǝ ⱪuyax kündüzdǝ sanga nur bolmaydu,  
\m Nǝ ayning julasi sanga yoruⱪluⱪ bǝrmǝydu;  
\m Bǝlki Pǝrwǝrdigar sening mǝnggülük nurung bolidu,  
\m Sening Hudaying güzǝl julaliⱪing bolidu.   
\m
\v 20 Sening ⱪuyaxing ikkinqi patmaydu,  
\m Eying tolunluⱪidin yanmaydu;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar sening mǝnggülük nurung bolidu,  
\m Ⱨǝsrǝt-ⱪayƣuluⱪ künliringgǝ hatimǝ berilidu.   
\m
\v 21 Sening hǝlⱪingning ⱨǝmmisi ⱨǝⱪⱪaniy bolidu;  
\m Yǝr-zeminƣa mǝnggügǝ igidarqiliⱪ ⱪilidu;  
\m Ularning Mening güzǝl julaliⱪimni ayan ⱪilixi üqün,  
\m Ular Ɵz ⱪolum bilǝn tikkǝn maysa,  
\m Ɵz ⱪolum bilǝn ixliginim bolidu.\x + \xo 60:21 \xt Yǝx. 29:23; 45:11; Mat. 15:13\x*   
\m
\v 22 Sǝbiy bala bolsa mingƣa,  
\m Əng kiqiki bolsa uluƣ ǝlgǝ aylinidu,  
\m Mǝnki Pǝrwǝrdigar bularni ɵz waⱪtida tezdin ǝmǝlgǝ axurimǝn.   
\b  
\b  
\m  
\c 61
\s1 Zionning parlaⱪ kelǝqiki — dawami •••• «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ning yǝnǝ bir sɵzi  
\m
\v 1 «Rǝb Pǝrwǝrdigarning Roⱨi mening wujudumda,  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar meni ajiz ezilgǝnlǝrgǝ hux hǝwǝrlǝr yǝtküzüxkǝ mǝsiⱨligǝn.  
\m U meni sunuⱪ kɵngüllǝrni yasap saⱪaytixⱪa,  
\m Tutⱪunlarƣa azadliⱪni,  
\m Qüxǝp ⱪoyulƣanlarƣa zindanning eqiwetilidiƣanliⱪini jakarlaxⱪa ǝwǝtti;\f □ \fr 61:1 \ft \+bd «Rǝb Pǝrwǝrdigarning Roⱨi mening wujudumda, qünki Pǝrwǝrdigar meni ajiz ezilgǝnlǝrgǝ hux hǝwǝrlǝr yǝtküzüxkǝ mǝsiⱨligǝn»\+bd* — «mǝsiⱨligǝn» yaki «mǝsiⱨ ⱪilƣan» — muxu yǝrdǝ biz ⱪaytidin bu ibarigǝ qüxǝnqǝ berimiz, xundaⱪla «Mǝsiⱨ» toƣruluⱪ tohtilimiz. Hudaning yolyoruⱪi bilǝn Israilƣa yengi bir padixaⱨ bekitix üqün uning bexiƣa may sürtülüx kerǝk idi. Muxu murasim «Mǝsiⱨ ⱪilinix» dǝp atilip, xu qaƣdin baxlap muxu padixaⱨ «Hudaning mǝsiⱨ ⱪilƣini» dǝp atilatti. Muⱪǝddǝs ibadǝthanining hizmitini ⱪilƣan «ⱪurbanliⱪ ⱪilƣuqi» kaⱨinlarmu muxu hizmǝtkǝ kirixix üqün «mǝsiⱨ ⱪilinixi» kerǝk idi. «Mǝsiⱨ ⱪilinix» bǝzidǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrgimu ɵtküzülǝtti. Biraⱪ muxu ayǝttiki «mǝsiⱨ ⱪilix» zǝytun meyi bilǝn ǝmǝs, bǝlki Hudaning Ɵz Muⱪǝddǝs Roⱨi bilǝn ɵtküzülidu; insan tǝripidin ɵtküzülmǝydu, Hudaning Ɵzi ɵtküzidu. «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» toƣrisidiki sɵzlǝrni yiƣinqaⱪliƣanda, u «Padixaⱨ» (pütkül alǝmningki), Pǝyƣǝmbǝr («sɵzümni aƣzingƣa ⱪuyimǝn») ⱨǝm «Ⱪutⱪuzƣuqi Kaⱨin»dur (gunaⱨkarlar üqün ɵzini ⱪurbanliⱪ ⱪilidu, gunaⱨkarlar üqün dua ⱪilidu). Xu üq wǝzipini ada ⱪilix üqün u Hudaning Roⱨi bilǝn «mǝsiⱨ ⱪilinixi» kerǝk idi. Muxu yǝrdin baxlap biz «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ni «Mǝsiⱨ» degǝn nam bilǝn qaⱪirimiz. Israilning 60- ⱨǝm 61-babta kɵrsitilgǝn bǝhtining, ǝllǝrning (Israil arⱪiliⱪ bolƣan) bǝhtiningmu ⱨǝmmisi Mǝsiⱨning ⱪilƣan ixidur.\f*  \x + \xo 61:1 \xt Luⱪa 4:17,18,19,20\x*   
\m
\v 2 Pǝrwǝrdigarning xapaǝt kɵrsitidiƣan yilini,  
\m Ⱨǝm Hudayimizning ⱪisasliⱪ künini jakarlaxⱪa,  
\m Barliⱪ ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt qǝkkǝnlǝrgǝ tǝsǝlli berixkǝ meni ǝwǝtti.\f □ \fr 61:2 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning xapaǝt kɵrsitidiƣan yili»\+bd* — «Law.» 25-babta kɵrsitilgǝn «burƣa (qelix) yili», yǝni «azadliⱪ yili», yaki «xadliⱪ yili» bolsa «Pǝrwǝrdigarning xapaǝt kɵrsitidiƣan yili»ni aldin’ala ayan ⱪilƣan «bexarǝtlik bir rǝsim» bolsa kerǝk. 
\fp  Injil, «Luⱪa» 4:18-19ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 3 Ziondiki ⱨǝsrǝt-ⱪayƣu qǝkkǝnlǝrgǝ,  
\m Küllǝrning orniƣa güzǝllikni,  
\m Ⱨǝsrǝt-ⱪayƣuning orniƣa sürkilidiƣan xad-huramliⱪ meyini,  
\m Ƣǝxlik-mǝyüslük roⱨining orniƣa,  
\m Mǝdⱨiyǝ tonini kiydürüxkǝ meni ǝwǝtti;  
\m Xundaⱪ ⱪilip ular «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning qong dǝrǝhliri»,  
\m «Pǝrwǝrdigarning tikkǝn maysiliri» dǝp atilidu,  
\m Ular arⱪiliⱪ uning güzǝllik-julaliⱪi ayan ⱪilinidu.\f □ \fr 61:3 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar... Ziondiki ... küllǝrning orniƣa güzǝllikni, ⱨǝsrǝt-ⱪayƣuning orniƣa sürkilidiƣan xad-huramliⱪ meyini, ƣǝxlik-mǝyüslük roⱨining orniƣa, mǝdⱨiyǝ tonini kiydürüxkǝ meni ǝwǝtti»\+bd* — ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt bildürüx üqün, adǝmlǝr küllǝrdǝ olturatti yaki ularni pexanisiƣa sürtǝtti. Mǝsiⱨ bolsa «küllǝrning orniƣa» huxalliⱪni bildüridiƣan mayni adǝmning pexanisiƣa sürtidu. \+bd «mǝdⱨiyǝ toni»\+bd* — muxu «ton» pütün bǝdǝnni oraydiƣan qong bir kiyim bolup, bǝlkim ⱨǝmmǝ ƣǝxlik ketip, adǝmning pütkül wujudida Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪux pǝyda bolidiƣanliⱪini kɵrsitidu. \+bd «Xundaⱪ ⱪilip ular «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning qong dǝrǝhliri», «Pǝrwǝrdigarning tikkǝn maysiliri» dǝp atilidu»\+bd* — yuⱪiridiki 1:29-, 57:5-ayǝttǝ, «qong dǝrǝhlǝr» butpǝrǝslik ⱪilinidiƣan jaylar idi. Ⱨazir ular Hudaƣa ibadǝt ⱪilixni bildüridu.\f*   
\m
\v 4 Ular ⱪǝdimki harabzarliⱪlarni ⱪaytidin ⱪuridu,  
\m Əslidǝ wǝyran ⱪilinƣan jaylarni ⱪaytidin tiklǝydu,  
\m Harabǝ xǝⱨǝrlǝrni, dǝwrdin-dǝwrgǝ wǝyranliⱪta yatⱪan jaylarni yengibaxtin ⱪuridu;\x + \xo 61:4 \xt Yǝx. 58:12\x*   
\m
\v 5 Yaⱪa yurtluⱪlar turƣuzulup, padiliringni baⱪidu;  
\m Yatlarning baliliri ⱪoxqiliringlar, üzümqiliringlar bolidu.   
\m
\v 6 Biraⱪ silǝr bolsanglar, «Pǝrwǝrdigarning kaⱨinliri» dǝp atilisilǝr;  
\m Silǝr toƣranglarda: «Ular Hudayimizning hizmǝtkarliri» deyilidu;  
\m Ozuⱪliringlar ǝllǝrning bayliⱪliri bolidu,  
\m Silǝr ularning xan-xǝrǝplirigǝ ortaⱪ bolisilǝr.\f □ \fr 61:6 \ft \+bd «Biraⱪ silǝr bolsanglar, «Pǝrwǝrdigarning kaⱨinliri» dǝp atilisilǝr»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ mǝlumki, «kaⱨin»lar muⱪǝddǝs ibadǝthanidiki hizmǝtqilǝr bolup, hǝlⱪlǝrgǝ wǝkil bolup ularning ⱨǝrhil ⱪurbanliⱪlirini Hudaƣa atap otta kɵydürgüqi idi. Buningdin sirt, Hudaning ⱨǝⱪiⱪǝt-ⱨɵkümlirini ɵgitix wǝzipisi bar idi («Mal.» 2:7). Musa pǝyƣǝmbǝr dǝwridǝ, Huda «Barliⱪ hǝlⱪimni Ɵzümgǝ atap kaⱨinlar ⱪilimǝn» degǝnidi («Mis.» 19:6). Biraⱪ hǝlⱪning kɵpinqisi itaǝtsizlik bilǝn muxu wǝdidin mǝⱨrum boldi; pǝⱪǝt «Lawiy» degǝn ⱪǝbilidikilǝr kaⱨinliⱪ rolni ɵtiyǝligǝnidi. Biraⱪ muxu ayǝt bizgǝ ayan ⱪiliduki, Hudaning ǝslidiki nixani ⱨaman ǝmǝlgǝ axurulidu. \+bd «silǝr ularning xan-xǝrǝlirigǝ ortaⱪ bolisilǝr»\+bd* — yaki «Ularning xan-xǝrǝpliridin tǝntǝnǝ ⱪilisilǝr».\f*  \x + \xo 61:6 \xt 1Pet. 2:5, 9; Wǝⱨ. 1:6; 5:10\x*   
\m
\v 7 Horlinip, xǝrmǝndiliktǝ ⱪalƣininglarning orniƣa ikki ⱨǝssǝ nesiwǝnglǝr berilidu;  
\m Rǝswa ⱪilinƣanliⱪning orniƣa ular tǝⱪsimatida xadlinip tǝntǝnǝ ⱪilidu;  
\m Xuning bilǝn ular zeminƣa ikki ⱨǝssilǝp igidarqiliⱪ ⱪilidu;  
\m Mǝnggülük xad-huramliⱪ ularningki bolidu.\f □ \fr 61:7 \ft \+bd «Horlinip, xǝrmǝndiliktǝ ⱪalƣininglarning orniƣa ikki ⱨǝssǝ nesiwǝnglǝr berilidu»\+bd* — «ikki ⱨǝssǝ nesiwǝnglǝr» toƣruluⱪ yǝnǝ 40-bab, 2-ayǝtni kɵrüng.\f*   
\m
\v 8 Qünki Mǝn Pǝrwǝrdigar toƣra ⱨɵküm, ⱨǝⱪiⱪǝtni ǝzizlǝymǝn;  
\m Kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪilixta ⱨǝrⱪandaⱪ bulangqiliⱪ wǝ aldamqiliⱪⱪa nǝprǝtlinimǝn;  
\m Mǝn ularƣa ⱨǝⱪiⱪǝt bilǝn tegixlikini ⱪayturup berimǝn;  
\m Mǝn ular bilǝn mǝnggülük bir ǝⱨdini tüzimǝn.\f □ \fr 61:8 \ft \+bd «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ»\+bd* — muxu hil ⱪurbanliⱪ pütün peti Hudaƣa (toluⱪ ibadǝt ⱪilix üqün) atap kɵydürülǝtti. Adǝm (mǝyli bǝrgüqi, mǝyli kaⱨin bolsun) ⱪurbanliⱪning gɵxidin ⱨeq yemǝtti. Əgǝr muxundaⱪ ⱪurbanliⱪ ⱪilƣanda, birsi Hudadin bir zǝrriqini ⱪaldurƣan bolsa, bu «bulangqiliⱪ»ⱪa barawǝr idi. Əmdi tɵwǝndǝ, Huda Ɵzi insaniyǝtkǝ, Ɵz hǝlⱪigǝ mǝlum bir nǝrsini wǝdǝ ⱪilip bǝrmǝkqi bolsa, undaⱪta u Ɵzining «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ» toƣrisidiki muⱪǝddǝs ⱪanuniƣa Ɵzi boysunƣanƣa ohxax, U bǝrgǝn nǝrsidǝ ⱪilqǝ bir kǝmlik ⱨǝrgiz bolmaydu; U insaniyǝtkǝ wǝdǝ ⱪilƣanliridin ⱨeqnǝrsini ⱪaldurmaydu.\f*   
\m
\v 9 Xundaⱪ ⱪilip ularning nǝslining dangⱪi ǝllǝr arisida,  
\m Pǝrzǝntlirining dangⱪi hǝlⱪi-alǝm arisida qiⱪidu;  
\m Ularni kɵrgǝnlǝrning ⱨǝmmisi ularni tonup etirap ⱪiliduki,  
\m «Ular bolsa Pǝrwǝrdigar bǝht ata ⱪilƣan nǝsildur»». \f □ \fr 61:9 \ft \+bd «Ular bolsa Pǝrwǝrdigar bǝht ata ⱪilƣan nǝsildur»\+bd* — «Zǝb.» 22:30-31ni kɵrüng. Yuⱪiriⱪi 59:21-ayǝttǝ deyilgǝn «ǝⱨdǝ»gǝ asasǝn, Zionning nǝsli «Mǝsiⱨ»ning Roⱨi ⱨǝm sɵz-kalamiƣa igǝ bolidu. Xübⱨisizki, muxu 8- ⱨǝm 9-ayǝttǝ xu ǝⱨdǝ, xundaⱪla uning nǝtijisi yǝnǝ kɵrsitilidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Mǝsiⱨ yǝnǝ sɵz ⱪilidu  
\m
\v 10 — «Mǝn Pǝrwǝrdigarni zor xad-huramliⱪ dǝp bilip xadlinimǝn,  
\m Jenim Hudayim tüpǝylidin huxallinidu;  
\m Qünki toy ⱪilidiƣan yigit ɵzigǝ «kaⱨinliⱪ sǝllǝ» kiyiwalƣandǝk,  
\m Toy ⱪilidiƣan ⱪiz lǝǝl-yaⱪutlar bilǝn ɵzini pǝrdazliƣandǝk,  
\m U nijatliⱪning kiyim-keqikini manga kiydürdi,  
\m Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ toni bilǝn meni pürkǝndürdi.\f □ \fr 61:10 \ft \+bd «Mǝn Pǝrwǝrdigarni zor xad-huramliⱪ dǝp bilip xadlinimǝn... U nijatliⱪning kiyim-keqikini manga kiydürdi, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ toni bilǝn meni pürkǝndürdi»\+bd* — Mǝsiⱨ Hudaning Zion ⱨǝm ǝl-yurtlarni ⱪutⱪuzuxtiki hizmitini ada ⱪilix üqün u tǝyyarliƣan kiyim-keqǝkni ⱪobul ⱪilidu. «Toy ⱪilidiƣan yigit» ⱨǝm «toy ⱪilidiƣan ⱪiz» bolsa, ǝlwǝttǝ naⱨayiti diⱪⱪǝt bilǝn ularning mǝhsus kiyimini kiyidu. Muxu kiyim pǝⱪǝtla muxu mǝⱪsǝt bilǝnla kiyilidu; ohxaxla Mǝsiⱨ «adǝmni ⱪutⱪuzux üqün» huxalliⱪ bilǝn Huda bǝrgǝn mǝhsus kiyimni kiyidu. Muxu kiyim uning kim ikǝnlikini, nemǝ ix ⱪilƣili kǝlgǝnlikini kɵrsitidu; yǝni nijat, mutlǝⱪ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪtin ⱨǝm «kaⱨinliⱪ sǝllǝ» (yǝni insan üqün dua ⱪilixtiki rol)din ibarǝttur. Dunyada kim muxundaⱪ «kiyim» kiyiwalƣan peti pǝyda bolsa, ⱨǝrbir ǝⱪli bar adǝm uni Huda ǝwǝtkǝn Mǝsiⱨ dǝp tonup yetixi kerǝk.\f*   
\m
\v 11 Qünki zemin ɵzining bihini qiⱪarƣinidǝk,  
\m Baƣ ɵzidǝ terilƣanlarni ündürginidǝk,  
\m Rǝb Pǝrwǝrdigar ohxaxla barliⱪ ǝllǝrning aldida ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni ⱨǝm mǝdⱨiyini ündüridu». \f □ \fr 61:11 \ft \+bd «Qünki zemin ɵzining bihini qiⱪarƣinidǝk,... Rǝb Pǝrwǝrdigar ohxaxla barliⱪ ǝllǝrning aldida ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni ⱨǝm mǝdⱨiyini ündüridu»\+bd* — muxu ix Mǝsiⱨning yǝnǝ bir huxalliⱪining sǝwǝbi — uning ⱪilidiƣan hizmiti qoⱪum muwǝppǝⱪiyǝtlik bolidu; u nijatni insaniyǝtkǝ yǝtküzüp nurƣunliƣan kixilǝrni gunaⱨtin ⱪutⱪuzidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 62
\s1 Mǝsiⱨning sɵzining dawami  
\m
\v 1 — «Taki Zionning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi julalinip qaⱪnap qiⱪⱪuqǝ,  
\m Uning nijati lawuldawatⱪan mǝx’ǝldǝk qiⱪⱪuqǝ,  
\m Zion üqün ⱨeq aram almaymǝn,  
\m Yerusalem üqün ⱨǝrgiz süküt ⱪilmaymǝn;   
\m
\v 2 Ⱨǝm ǝllǝr sening ⱨǝⱪⱪaniyliⱪingni,  
\m Barliⱪ padixaⱨlar xan-xǝripingni kɵridu;  
\m Ⱨǝm sǝn Pǝrwǝrdigar Ɵz aƣzi bilǝn sanga ⱪoyidiƣan yengi bir isim bilǝn atilisǝn,\x + \xo 62:2 \xt Yǝx. 65:15\x*   
\m
\v 3 Xundaⱪla sǝn Pǝrwǝrdigarning ⱪolida turƣan güzǝl bir taj,  
\m Hudayingning ⱪolidiki xaⱨanǝ bax qǝmbiriki bolisǝn.   
\m
\v 4 Sǝn ikkinqi: «Ajraxⱪan, taxliwetilgǝn» dǝp atalmaysǝn,  
\m Zemining ikkinqi: «Wǝyran ⱪilip taxliwetilgǝn» dǝp atalmaydu;  
\m Bǝlki sǝn: «Mening huxalliⱪim dǝl uningda!», dǝp atilisǝn,  
\m Ⱨǝm zemining: «Nikaⱨlanƣan» dǝp atilidu;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigar sǝndin huxalliⱪ alidu,  
\m Zemining bolsa yatliⱪ bolidu.\f □ \fr 62:4 \ft \+bd «Mening huxalliⱪim dǝl uningda!»\+bd* — ibraniy tilida «Hefzibaⱨ». \+bd «Nikaⱨlanƣan»\+bd* — ibraniy tilida «Biyulaⱨ».\f*   
\m
\v 5 Qünki yigit ⱪizƣa baƣlanƣandǝk,  
\m Oƣulliring sanga baƣlinidu;  
\m Toy yigiti ⱪizdin xadlanƣandǝk,  
\m Hudaying seningdin xadlinidu.   
\m
\v 6 Mǝn sepilliringda kɵzǝtqilǝrni bekitip ⱪoydum, i Yerusalem,  
\m Ular kündüzmu ⱨǝm keqisimu aram almaydu;  
\m I Pǝrwǝrdigarni ǝslǝtküqi bolƣanlar, süküt ⱪilmanglar!\f □ \fr 62:6 \ft \+bd «Mǝn sepilliringda kɵzǝtqilǝrni bekitip ⱪoydum, i Yerusalem, ular kündüzmu ⱨǝm keqisimu aram almaydu; i Pǝrwǝrdigarni ǝslǝtküqi bolƣanlar, süküt ⱪilmanglar!»\+bd* — Mǝsiⱨ muxu «kɵzǝtqilǝr»ni, yǝni «Pǝrwǝrdigarni ǝslǝtküqilǝr»ni ɵzigǝ ohxax Zion üqün tohtimay dua ⱪilix hizmitigǝ bekitkǝn. Ularning dualiri Ɵziningkigǝ ohxax bolidu (1-ayǝtni kɵrüng).\f*   
\m
\v 7 U Yerusalemni tikligüqǝ,  
\m Uni yǝr-jaⱨanning otturisida rǝⱨmǝt-mǝdⱨiyilǝrning sǝwǝbi ⱪilƣuqǝ,  
\m Uningƣa ⱨeq aram bǝrmǝnglar!».   
\m
\v 8 Pǝrwǝrdigar ong ⱪoli ⱨǝm Ɵz küqi bolƣan biliki bilǝn mundaⱪ ⱪǝsǝm iqti: —  
\m «Mǝn ziraǝtliringni düxmǝnliringgǝ ozuⱪ boluxⱪa ikkinqi bǝrmǝymǝn;  
\m Japa tartip ixligǝn yengi xarabnimu yatlarning pǝrzǝntliri ikkinqi iqmǝydu;   
\m
\v 9 Ziraǝtlǝrni orup yiƣⱪanlar ɵzlirila uni yǝp Pǝrwǝrdigarni mǝdⱨiyilǝydu;  
\m \add Üzümlǝrni\add* üzgǝnlǝr muⱪǝddǝs ɵyümning sǝynalirida ulardin iqidu».   
\m
\v 10 — Ɵtünglar, dǝrwazilardin ɵtünglar!  
\m Hǝlⱪning yolini tüz ⱪilip tǝyyarlanglar!  
\m Yolni kɵtürünglar, kɵtürünglar;  
\m Taxlarni elip taxliwetinglar;  
\m Hǝlⱪ-millǝtlǝr üqün \add yol kɵrsitidiƣan\add* bir tuƣni kɵtürünglar.\f □ \fr 62:10 \ft \+bd «Ɵtünglar, dǝrwazilardin ɵtünglar! Hǝlⱪning yolini tüz ⱪilip tǝyyarlanglar! Yolni kɵtürünglar, kɵtürünglar; taxlarni elip taxliwetinglar»\+bd* — yolni, Israildiki tarⱪilip kǝtkǝn, baxⱪa yurtlarda sürgün bolƣanlar, xundaⱪla Hudani izdigǝn musapirlar bilǝn billǝ Zionƣa kǝlmǝkqi bolƣanlar üqün tǝyyarlanglar, demǝkqi bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 62:10 \xt Yǝx. 40:3; 57:14\x*   
\m
\v 11 Mana, Pǝrwǝrdigar jaⱨanning qǝt-yaⱪiliriƣa mundaⱪ dǝp jakarlidi: —  
\m Zion ⱪiziƣa mundaⱪ dǝp eytⱪin: —  
\m «Ⱪara, sening nijat-ⱪutuluxung keliwatidu!  
\m Ⱪara, Uning Ɵzi alƣan mukapiti Ɵzi bilǝn billǝ,  
\m Uning Ɵzining in’ami Ɵzigǝ ⱨǝmraⱨ bolidu.\f □ \fr 62:11 \ft \+bd «Ⱪara, sening nijat-ⱪutuluxung keliwatidu!... Uning Ɵzining in’ami Ɵzigǝ ⱨǝmraⱨ bolidu»\+bd* — ayǝtning ikkinqi ⱪismiƣa ⱪariƣanda, munu «nijat-ⱪutulux» \+bd bir xǝhs\+bd*, yǝni Mǝsiⱨning Ɵzidur; «Uning alƣan mukapiti» ⱨǝm «Uning Ɵzining in’ami» 10- ⱨǝm 12-ayǝtkǝ ⱪariƣanda dǝl Ɵzi ⱪutⱪuzƣan «hǝlⱪim» ⱨǝm «hǝlⱪ-millǝtlǝr»din ibarǝttur.\f*   
\m
\v 12 Wǝ hǝⱪlǝr ularni: «Pak-muⱪǝddǝs hǝlⱪ»,  
\m «Pǝrwǝrdigar ⱨǝmjǝmǝtlik ⱪilip ⱪutⱪuzƣanlar» dǝydu;  
\m Sǝn bolsang: «Intilip izdǝlgǝn», «Ⱨeq taxliwetilmigǝn xǝⱨǝr» dǝp atilisǝn. \f □ \fr 62:12 \ft \+bd «Wǝ hǝⱪlǝr ularni: «Pak-muⱪǝddǝs hǝlⱪ»... dǝydu»\+bd* — «ular» dǝl 10-ayǝttǝ deyilgǝn, Zionƣa kǝlmǝkqi bolƣan «hǝlⱪ» ⱨǝm «hǝlⱪ-millǝtlǝr»dur. \+bd «Sǝn bolsang: «Intilip izdǝlgǝn»,... dǝp atilisǝn»\+bd* — «sǝn» Zionning ɵzini kɵrsitidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 63
\s1 «Kɵzǝtqilǝr» bir adǝmning keliwatⱪanliⱪini kɵridu  
\m
\v 1 «Bozraⱨ xǝⱨiridin qiⱪⱪan, üstibexi ⱪeniⱪ ⱪizil rǝnglik,  
\m Kiyim-keqǝkliri ⱪaltis-karamǝt,  
\m Zor küq bilǝn ⱪol selip mengiwatⱪan,  
\m Edomdin muxu yǝrgǝ keliwatⱪuqi kim?»  
\m «Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn sɵzligüqi Mǝn,  
\m Ⱪutⱪuzuxⱪa küq-ⱪudrǝtkǝ Igǝ Bolƣuqidurmǝn».\f □ \fr 63:1 \ft \+bd «Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn sɵzligüqi Mǝn, ⱪutⱪuzuxⱪa küq-ⱪudrǝtkǝ Igǝ Bolƣuqidurmǝn»\+bd* — ayǝtning aldinⱪi ⱪismidiki soalƣa jawab bǝrgüqi xübⱨisizki, 61:10-11-ayǝttǝ «ⱪaltis-karamǝt» kiyim-keqǝk kiyiwalƣan», Ɵzi (62-babta) kɵzǝtqilǝrni bekitkǝn Mǝsiⱨdur. Biraⱪ uning kiyim-keqǝkliri baxⱪiqǝ kɵrüngǝqkǝ, u yiraⱪtin keliwatⱪan qaƣda, ular uni toniyalmiƣan. 
\fp  «Bozraⱨ» xǝⱨiri toƣruluⱪ yǝnǝ 34-babni wǝ izaⱨatlirini kɵrüng.\f*   
\m
\v 2 «Üstibexingdikisi nemixⱪa ⱪizil,  
\m Ⱪandaⱪsigǝ kiyim-keqǝkliring xarab kɵlqikini qǝyligüqiningkigǝ ohxap ⱪaldi?».\f □ \fr 63:2 \ft \+bd «Üstibexingdikisi nemixⱪa ⱪizil, ⱪandaⱪsigǝ kiyim-keqǝkliring xarab kɵlqikini qǝyligüqiningkigǝ ohxap ⱪaldi?»\+bd* — Mǝsiⱨ kiyiwalƣan kiyim ǝslidǝ «nijatning, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning» kiyimi (bǝlkim ap’aⱪ) bolƣandin keyin, «Nemixⱪa ⱪizil bolup ⱪalƣan» — dǝp soraydu.\f*  \x + \xo 63:2 \xt Wǝⱨ. 19:13\x*   
\m
\v 3 «Mǝn yalƣuz xarab kɵlqikini qǝylidim;  
\m Bar ǝl-yurtlardin ⱨeqkim Mǝn bilǝn billǝ bolƣini yoⱪ;  
\m Mǝn ularni ƣǝzipimdǝ qǝylidim,  
\m Ⱪǝⱨrimdǝ ularni dǝssiwǝttim;  
\m Ularning ⱪanliri kiyim-keqǝklirim üstigǝ qaqridi;  
\m Mening pütün üstibexim boyaldi;\f □ \fr 63:3 \ft \+bd «Mǝn ularni ƣǝzipimdǝ qǝylidim»\+bd* — «ular» (nijatni rǝt ⱪilƣan) yat ǝllǝrni kɵrsitidu (6-ayǝtni kɵrüng).\f*   
\m
\v 4 Qünki ⱪǝlbimgǝ ⱪisas küni pükülgǝnidi,  
\m Xundaⱪla Mǝn ⱨǝmjǝmǝtlirimni ⱪutⱪuzidiƣan yil kǝldi;\f □ \fr 63:4 \ft \+bd «Mǝn ⱨǝmjǝmǝtlirimni ⱪutⱪuzidiƣan yili»\+bd* — demǝk, Hudaning nijatini ⱪobul ⱪilƣan bǝndiliri muxu dunyadiki barliⱪ bozǝk ⱪilixlardin, barliⱪ ziyankǝxlǝrdin azad ⱪilinip ǝrkin bolux waⱪtidur. Rǝzillǝrning jazalinixi bilǝn ular ǝrkin bolidu.\f*  \x + \xo 63:4 \xt Yǝx. 61:2\x*   
\m
\v 5 Mǝn ⱪarisam, yardǝm ⱪilƣudǝk ⱨeqkim yoⱪ idi;  
\m Ⱨeqkimning ⱪollimaydiƣanliⱪini kɵrüp azablinip kɵnglüm parakǝndǝ boldi;  
\m Xunga Ɵz bilikim Ɵzümgǝ nijat kǝltürdi;  
\m Ɵz ⱪǝⱨrim bolsa, Meni ⱪollap Manga qidam bǝrdi;\f □ \fr 63:5 \ft \+bd «Ɵz ⱪǝⱨrim bolsa, Meni ⱪollap Manga qidam bǝrdi»\+bd* — muxu sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda, insanlarni jazalax Huda ⱨǝm Uning Mǝsiⱨi üqün kɵngligǝ intayin eƣir kelidiƣan tǝs bir ixtur.\f*  \x + \xo 63:5 \xt Yǝx. 59:16\x*   
\m
\v 6 Xuning bilǝn ǝl-yurtlarni ƣǝzipimdǝ dǝssiwǝtkǝnmǝn,  
\m Ⱪǝⱨrimdǝ ularni mǝst ⱪiliwǝttim,  
\m Ⱪanlirini yǝrgǝ tɵküwǝttim». \f □ \fr 63:6 \ft \+bd «Ⱪǝⱨrimdǝ ularni mǝst ⱪiliwǝttim»\+bd* — bundaⱪ «mǝst ⱪilix»ni qüxinix üqün, 51-bab, 17-, 21-22-ayǝtlǝrni yǝnǝ kɵrüng. Hǝlⱪlǝrni mǝst ⱪilidiƣan xarab «Pǝrwǝrdigarning ⱪolidiki ⱪǝⱨrigǝ tolƣan ⱪǝdǝⱨ»tiki «xarab»tur.\f*   
\b  
\m  
\s1 «Hudani ǝslǝtküqi kɵzǝtqi»lǝrdin biri yǝnǝ dua ⱪilidu  
\m
\v 7 «Mǝn Pǝrwǝrdigarning xǝpⱪǝtliri toƣruluⱪ ǝslitip sɵzlǝymǝn;  
\m Pǝrwǝrdigarning mǝdⱨiyǝgǝ layiⱪ ⱪilƣanliri,  
\m Uning rǝⱨimdilliⱪliriƣa asasǝn,  
\m Uning nurƣunliƣan xǝpⱪǝtlirigǝ asasǝn,  
\m Pǝrwǝrdigarning bizgǝ ⱪilƣan iltipatliri,  
\m Israil jǝmǝtigǝ iltipat ⱪilƣan zor yahxiliⱪliri toƣruluⱪ ǝslitip sɵzlǝymǝn;   
\m
\v 8 U ularni: — «Ular Mening hǝlⱪim,  
\m Aldamqiliⱪ ⱪilmaydiƣan balilar» dǝp,  
\m Ularning Ⱪutⱪuzƣuqisi boldi.\f □ \fr 63:8 \ft \+bd «U ularni: — «Ular Mening hǝlⱪim, aldamqiliⱪ ⱪilmaydiƣan balilar» dǝp, ularning Ⱪutⱪuzƣuqisi boldi»\+bd* — muxu ayǝtlǝr Huda Israilni Misirdin ⱪutⱪuzup qiⱪarƣan waⱪitni kɵrsitidu. Xu qaƣni Israilning «tuƣuluxi», yǝni «yengi bir hǝlⱪ, yengi bir millǝt» boluxi dǝp ⱨesabliƣili bolidu.\f*   
\m
\v 9 Ularning barliⱪ dǝrdlirigǝ Umu dǝrddax idi;  
\m «Uning yüzidiki Pǝrixtisi» bolsa ularni ⱪutⱪuzƣan,  
\m U Ɵz muⱨǝbbiti ⱨǝm rǝⱨimdilliⱪi bilǝn ularni ⱨǝmjǝmǝtlik ⱪilip ⱪutⱪuzƣan;  
\m Axu ⱪǝdimki barliⱪ künlǝrdǝ ularni Ɵzigǝ artip kɵtürgǝn; \f □ \fr 63:9 \ft \+bd «Uning (Pǝrwǝrdigarning) yüzidiki Pǝrixtisi»\+bd* — muxu zat dǝl Tǝwrat-zǝburda kɵp yǝrlǝrdǝ «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi» dǝp atilidu.\f*  \x + \xo 63:9 \xt Ⱪan. 7:7, 8, 9\x*   
\m
\v 10 Biraⱪ ular asiyliⱪ ⱪilip Uning Muⱪǝddǝs Roⱨiƣa azar bǝrdi;  
\m Xunga ulardin yüz ɵrüp U ularning düxminigǝ aylinip,  
\m Ularƣa ⱪarxi jǝng ⱪildi. \f □ \fr 63:10 \ft \+bd «biraⱪ ular asiyliⱪ ⱪilip uning Muⱪǝddǝs Roⱨiƣa azar bǝrdi»\+bd* — muxu sɵzgǝ ⱪariƣanda «Hudaning Muⱪǝddǝs Roⱨi» qoⱪum Hudaning Ɵzidin (demǝk, Huda’Atidin) ayrim bir xǝhsdur.\f*  \x + \xo 63:10 \xt Qɵl. 14:11; Zǝb. 78:56-59; 95:9-11\x*   
\m
\v 11 Biraⱪ U: — «Musa pǝyƣǝmbirim! Mening hǝlⱪim!» dǝp ǝyni künlǝrni ǝslǝp tohtidi.  
\m Əmdi Ɵz \add padisi bolƣanlarni\add* padiqiliri bilǝn dengizdin qiⱪiriwalƣuqi ⱪeni?  
\m Ɵzining Muⱪǝddǝs Roⱨini ularning arisiƣa turƣuzup ⱪoyƣuqi ⱪeni?\f □ \fr 63:11 \ft \+bd «Ɵz padisi bolƣanlar»\+bd* — Israil hǝlⱪi. \+bd «Ɵz ... padiqiliri»\+bd* — xübⱨisizki, Musa pǝyƣǝmbǝr, akisi Ⱨarun ⱨǝm aqisi Mǝryǝm, xundaⱪla bǝlkim Yǝxua pǝyƣǝmbǝr idi.\f*   
\m
\v 12 Uning güzǝl xǝrǝplik biliki Musaning ong ⱪoli arⱪiliⱪ ularni yetǝkligüqi boldi,  
\m Ɵzi üqün mǝnggülük bir namni tiklǝp,  
\m Ular aldida sularni bɵlüwǝtküqi,   
\m
\v 13 Ularni dalada ǝrkin kezip yüridiƣan attǝk,  
\m Ⱨeq putlaxturmay ularni dengizning qongⱪur yǝrliridin ɵtküzgüqi ⱪeni?\x + \xo 63:13 \xt Zǝb. 105:37\x*   
\m
\v 14 Mallar jilƣiƣa otlaxⱪa qüxkǝndǝk,  
\m Pǝrwǝrdigarning Roⱨi ularƣa aram bǝrdi;  
\m Sǝn Ɵzüng güzǝl-xǝrǝplik bir namƣa erixix üqün,  
\m Sǝn muxu yollar bilǝn hǝlⱪingni yetǝkliding.   
\m
\v 15 Aⱨ, asmanlardin nǝziringni qüxürgin,  
\m Sening pak-muⱪǝddǝsliking, güzǝllik-xǝriping turƣan makaningdin \add ⱨalimizƣa\add* ⱪarap baⱪ!  
\m Ⱪeni otluⱪ muⱨǝbbiting wǝ küq-ⱪudriting!?  
\m Iqingni aƣritixliring, rǝⱨimdilliⱪliring ⱪeni?  
\m Ular manga kǝlgǝndǝ besilip ⱪaldimu?\x + \xo 63:15 \xt Ⱪan. 26:15\x*   
\m
\v 16 Qünki gǝrqǝ Ibraⱨim bizni tonumisimu,  
\m Yaki Israil gǝrqǝ bizni etirap ⱪilmisimu,  
\m Sǝn ⱨaman bizning Atimiz;  
\m Sǝn Pǝrwǝrdigar bizning Atimizdursǝn;  
\m Əzǝldin tartip «Ⱨǝmjǝmǝt-Ⱪutⱪuzƣuqimiz» Sening namingdur.\f □ \fr 63:16 \ft \+bd «gǝrqǝ Ibraⱨim bizni tonumisimu, Yaki Israil gǝrqǝ bizni etirap ⱪilmisimu,...»\+bd* — Ibraⱨim ⱨǝm Israil (ularning ata-bowiliri) heli burunla alǝmdin kǝtkǝnidi, ǝlwǝttǝ. Muxu sɵzning mǝnisi, nawada atimiz Ibraⱨim yaki Israil (yǝni Yaⱪup) muxu alǝmdǝ tehi turƣan bolsa, bizning naqar ǝⱨwalimizni, ǝhlaⱪsizliⱪimizni, pǝzilǝtsizlikimizni kɵrüpla intayin bizar bolup: «Muxu hǝlⱪ bizning ǝwladimiz bolmisa kerǝk» — dǝp bizlǝrni etirap ⱪilmasliⱪi mumkin, demǝkqi.\f*   
\m
\v 17 I Pǝrwǝrdigar, nemixⱪa bizni yolliringdin azdurƣansǝn?  
\m Nemixⱪa Ɵzüngdin ⱪorⱪuxtin yandurup kɵnglimizni tax ⱪilƣansǝn?!  
\m Ⱪulliring üqün, Ɵz mirasing bolƣan ⱪǝbililǝr üqün,  
\m Yenimizƣa yenip kǝlgǝysǝn!   
\m
\v 18 Muⱪǝddǝs hǝlⱪing pǝⱪǝt azƣinǝ waⱪitla \add tǝwǝlikigǝ\add* igǝ bolaliƣan;  
\m Düxmǝnlirimiz muⱪǝddǝs jayingni ayaƣ asti ⱪildi;\f □ \fr 63:18 \ft \+bd «Düxmǝnlirimiz muⱪǝddǝs jayingni ayaƣ asti ⱪildi»\+bd* — Yǝxayaning ɵmridǝ Hudaning muⱪǝddǝs ibadǝthanisi tehi mǝwjut idi. Xuning bilǝn pǝyƣǝmbǝr bu bexarǝttǝ ɵzidin keyinki bir dǝwrni kɵzdǝ tutⱪan boluxi kerǝk. Yerusalemdiki xu ibadǝthana miladiyǝdin ilgiriki 586-yili wǝyran ⱪilindi. Bexarǝt muxu wǝⱪǝdin keyinki dǝwrning bolidiƣan ⱨessiyatlirini, arzu-hiyallirini ⱨǝm dualirini kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  \x + \xo 63:18 \xt Zǝb. 74:3-8\x*   
\m
\v 19 Xuning bilǝn biz uzundin buyan Sǝn idarǝ ⱪilip baⱪmiƣan,  
\m Sening naming bilǝn atilip baⱪmiƣan bir hǝlⱪtǝk bolup ⱪalduⱪ!   
\b  
\b  
\m  
\c 64
\s1 Duaning dawami  
\m
\v 1-2 Aⱨ, Sǝn asmanlarni yirtiwetip,  
\m Yǝrgǝ qüxkǝn bolsang’idi!  
\m Taƣlar bolsa yüzüng aldida erip ketǝtti! Mana muxundaⱪ bolƣanda tuturuⱪⱪa ot yaⱪⱪandǝk,  
\m Ot suni ⱪaynatⱪandǝk,  
\m Sǝn namingni düxmǝnliringgǝ ayan ⱪilƣan bolatting,  
\m Əllǝr yüzüngdinla titrǝp ketǝtti!\f □ \fr 64:1-2 \ft \+bd «Aⱨ, Sǝn asmanlarni yirtiwetip, yǝrgǝ qüxkǝn bolsang’idi! Taƣlar bolsa yüzüng aldida erip ketǝtti!»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Aⱨ, Sǝn asmanlarni yirtiwetip, yǝrgǝ qüxsǝng iding! Taƣlar bolsa yüzüng aldida erip ketǝtti!».\f*   
\m
\v 3 Sǝn biz kütmigǝn dǝⱨxǝtlik ixlarni ⱪilƣan waⱪtingda,  
\m Sǝn qüxkǝniding;  
\m Yüzüngdin taƣlar rastla erip kǝtti!\f □ \fr 64:3 \ft \+bd «Yüzüngdin taƣlar rastla erip kǝtti!»\+bd* — Israillar Misirdin qiⱪⱪandin keyin, Huda ularƣa Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ muⱪǝddǝs ⱪanun-pǝrmanlirini bǝrgǝn waⱪtida, Sinay taƣliri xundaⱪla erip kǝtti. Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr bǝlkim muxu ixlarni kɵzdǝ tutidu.\f*   
\m
\v 4 Sǝndin baxⱪa Ɵzigǝ tǝlmürüp kütkǝnlǝr üqün ixligüqi bir Hudani,  
\m Adǝmlǝr ǝzǝldin anglap baⱪmiƣan,  
\m Ⱪulaⱪⱪa yetip baⱪmiƣan,  
\m Kɵz kɵrüp baⱪmiƣandur!\x + \xo 64:4 \xt Zǝb. 31:19,20; 1Kor. 2:9\x*   
\m
\v 5 Sǝn ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni yürgüzüxni hursǝnlik dǝp bilgǝn adǝmning,  
\m Yǝni yolliringda mengip, Seni seƣinƣanlarning ⱨajitidin qiⱪⱪuqi ⱨǝmraⱨdursǝn;  
\m Biraⱪ mana, Sǝn ƣǝzǝptǝ boldung,  
\m Biz bolsaⱪ gunaⱨta bolduⱪ;  
\m Undaⱪ ixlar uzun boliwǝrdi;  
\m Əmdi biz ⱪutⱪuzulamduⱪ?   
\m
\v 6 Əmdi biz napak bir nǝrsigǝ ohxax bolduⱪ,  
\m Ⱪiliwatⱪan barliⱪ «ⱨǝⱪⱪaniyǝtlirimiz» bolsa bir ǝwrǝt latisiƣila ohxaydu, halas;  
\m Ⱨǝmmimiz yopurmaⱪtǝk hazan bolup kǝttuⱪ,  
\m Ⱪǝbiⱨliklirimiz xamaldǝk bizni uqurup taxliwǝtti.\x + \xo 64:6 \xt Zǝb. 90:5-8\x*   
\m
\v 7 Sening namingni qaⱪirip nida ⱪilƣuqi,  
\m Iltipatingni tutuxⱪa ⱪozƣalƣuqi ⱨeq yoⱪtur;  
\m Qünki Sǝn yüzüngni bizdin ⱪaqurup yoxurdung,  
\m Ⱪǝbiⱨliklirimizdin bizni solaxturƣuzdung.   
\m
\v 8 Biraⱪ ⱨazir, i Pǝrwǝrdigar, Sǝn bizning Atimizdursǝn;  
\m Biz seƣiz lay, Sǝn bizning sapalqimizdursǝn;  
\m Ⱨǝmmimiz bolsaⱪ ⱪolungda yasalƣandurmiz;   
\m
\v 9 I Pǝrwǝrdigar, bizgǝ ⱪaratⱪan ƣǝzipingni zor ⱪilmiƣaysǝn,  
\m Ⱪǝbiⱨlikni mǝnggügiqǝ ǝslǝp yürmigin;  
\m Mana, ⱪariƣin, ⱨǝmmimiz Sening hǝlⱪingdurmiz!\x + \xo 64:9 \xt Zǝb. 79:8\x*   
\m
\v 10 Muⱪǝddǝs xǝⱨǝrliring janggal,  
\m Zionmu janggal bolup ⱪaldi;  
\m Yerusalem wǝyran boldi;   
\m
\v 11 Ata-bowimiz Seni mǝdⱨiyiligǝn jay,  
\m Pak-muⱪǝddǝslik, güzǝl-parlaⱪliⱪ turalƣusi bolƣan ɵyimiz bolsa ot bilǝn kɵyüp kül boldi;  
\m Ⱪǝdir-ⱪimmǝtlik nǝrsilirimizning ⱨǝmmisi wǝyran ⱪiliwetildi.\f □ \fr 64:11 \ft \+bd «...Pak-muⱪǝddǝslik, güzǝl-parlaⱪliⱪ turalƣusi bolƣan ɵyimiz bolsa ot bilǝn kɵyüp kül boldi»\+bd* — muxu ayǝttiki «ɵyimiz» muⱪǝddǝs ibadǝthana, ǝlwǝttǝ. «Ɵy» degǝn sɵzning ixlitilixi bolsa, Hudaning ǝsli ularning arisida (ibadǝthanisida) turƣanliⱪini tǝkitlǝydu. «Ⱪǝdir-ⱪimmǝtlik nǝrsilirimiz»ning ǝng esili bolsa yǝnila ibadǝthanidiki buyum-jabduⱪlar bolƣanidi. 
\fp  Babilliⱪlarning Yerusalemni, jümlidin muⱪǝddǝs ibadǝthanini wǝyran ⱪilƣanliⱪi bǝlkim muxu bexarǝttin keyinki 100 yil ǝtrapida boldi (miladiyǝdin ilgiriki 586-yili). Muxu ayǝttǝ, pǝyƣǝmbǝr (63:15-19-ayǝtlǝrdiki ǝⱨwalƣa ohxax) ɵzi axu dǝwrdǝ turƣandǝk sɵz ⱪilidu; u axu dǝwrdikilǝrgǝ wǝkil bolup dua ⱪilidu.\f*   
\m
\v 12 Muxu ixlar aldida Ɵzüngni qǝtkǝ alamsǝn, i Pǝrwǝrdigar?  
\m Süküt ⱪilip turamsǝn?  
\m Bizni boluxiqǝ har ⱪilip uriwerǝmsǝn?»   
\b  
\b  
\m  
\c 65
\s1 Hudaning duaƣa bǝrgǝn jawabi •••• «Yengi ixlar», yengi asman-zemin  
\m
\v 1 Əzǝldin Meni izdimigǝnlǝrgǝ Meni sorax yolini aqtim;  
\m Mǝn Ɵzümgǝ intilmigǝnlǝrgǝ Ɵzümni tapⱪuzdum.  
\m Mening namim bilǝn atalmiƣan yat bir ǝlgǝ Mǝn: — «Manga ⱪara, Manga ⱪara» — dedim.   
\m
\v 2 Biraⱪ yaman yolda mangidiƣan,  
\m Ɵzining pikir-hiyaliƣa ǝgixip mangidiƣan,  
\m Asiyliⱪ ⱪilƣuqi bir hǝlⱪⱪǝ bolsa Mǝn kün boyi ⱪolumni uzitip intilip kǝldim.\f □ \fr 65:2 \ft \+bd «yaman yolda mangidiƣan...»\+bd* — ibraniy tilida «yahxi ǝmǝs yolda mangidiƣan...».\f*   
\m
\v 3 Yǝni baƣlarda ⱪurbanliⱪ ⱪilip,  
\m Ularni hixliⱪ supilar üstidimu kɵydürüp,  
\m Kɵz aldimdila zǝrdǝmgǝ tegidiƣan bir hǝlⱪ;\f □ \fr 65:3 \ft \+bd «(Ular)... baƣlarda ⱪurbanliⱪ ⱪilip, ularni hixliⱪ supilar üstidimu kɵydürüp...»\+bd* — baƣlar pat-pat «Baal» degǝn butⱪa qoⱪunidiƣan jaylar bolup ⱪalatti. Ⱪurbanliⱪni bolsa pǝⱪǝt ibadǝthanidila ⱪilsa bolatti; uningdin baxⱪa «ⱪurbangaⱨ»larni pǝⱪǝt taxlar yaki tupraⱪ ⱪatarliⱪ tǝbiiy materiyallardinla yasiƣili bolatti. \+bd «Ularni hixliⱪ supilar üstidimu kɵydürüp...»\+bd* — yaki «huxbuyni hixliⱪ supilar üstidimu kɵydürüp...».\f*   
\m
\v 4 Ular ⱪǝbrilǝr arisida olturidu,  
\m Mǝhpiy jaylardimu tünǝp olturidu;  
\m Ular qoxⱪa gɵxini yǝydu,  
\m Ⱪazan-ⱪaqilirida ⱨǝrⱪandaⱪ yirginqlik nǝrsilǝrning xorpisi bar.\f □ \fr 65:4 \ft \+bd «ular ⱪǝbrilǝr arisida olturidu, mǝhpiy jaylardimu tünǝp olturidu»\+bd* — muxu kixilǝrning mazarlarda, «mǝhpiy jaylar»da olturup tünǝxtiki mǝⱪsiti, xübⱨisizki, «ata-bowilirining roⱨliri»ƣa dua ⱪilip alaⱪilixix, xundaⱪla jin-xǝytanlar bilǝn alaⱪilixix idi. Ɵlüklǝrning roⱨliri bilǝn alaⱪǝ ⱪilixⱪa urunux Tǝwratta ⱪǝt’iy mǝn’i ⱪilinidu.\f*   
\m
\v 5 Ular: «Ɵzüng bilǝn bol,  
\m Manga yeⱪinlaxⱪuqi bolma;  
\m Qünki mǝn sǝndin pakmǝn» — dǝydu;  
\m Muxular dimiƣimƣa kirgǝn is-tütǝk,  
\m Kün boyi ɵqmǝy turidiƣan ottur!   
\m
\v 6-7 Mana, Mening aldimda pütüklük turiduki: —  
\m Mǝn süküt ⱪilip turmaymǝn — dǝydu Pǝrwǝrdigar —  
\m Bǝlki ⱨǝm silǝrning ⱪǝbiⱨlikliringlarni,  
\m Xundaⱪla taƣ qoⱪⱪilirida isriⱪ yaⱪⱪan,  
\m Dɵnglǝr üstidimu Meni ⱨaⱪarǝtligǝn ata-bowiliringlarning ⱪǝbiⱨliklirini birliktǝ ⱪayturimǝn,  
\m — Xularni ɵz ⱪuqaⱪliriƣa ⱪayturimǝn;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn ilgiriki ⱪilƣanlirini ɵz ⱪuqaⱪliriƣa ɵlqǝp ⱪayturimǝn.\f □ \fr 65:6-7 \ft \+bd «silǝrning ⱪǝbiⱨlikliringlarni, xundaⱪla taƣ qoⱪⱪilirida isriⱪ yaⱪⱪan, dɵnglǝr üstidimu Meni ⱨaⱪarǝtligǝn ata-bowiliringlarning ⱪǝbiⱨliklirini birliktǝ ⱪayturimǝn»\+bd* — taƣlarning qoⱪⱪiliri yaki dɵnglǝr pat-pat butⱪa qoⱪunidiƣan jaylar bolup ⱪalatti. Xuning bilǝn Musa pǝyƣǝmbǝr taƣ yaki dɵnglǝr üstidǝ ⱪurbanliⱪ ⱪilixnimu mǝn’i ⱪilƣan. Ayǝttǝ kɵrsitilgǝn muxu ⱪilmixliri, xübⱨisizki, butpǝrǝslik idi. \+bd «Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn ilgiriki ⱪilƣanlirini ɵz ⱪuqaⱪliriƣa ɵlqǝp ⱪayturimǝn»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Bǝrⱨǝⱪ, ularning ⱪilƣanlirini ɵz ⱪuqaⱪliriƣa ⱪayturuwetix Mening birinqi iximdur».\f*   
\m
\v 8 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Sapaⱪ üzümning «sarⱪindi xirnǝ»si kɵrüngǝndǝ,  
\m Hǝⱪlǝrning: «Uni qǝyliwetip wǝyran ⱪilmisun, qünki uningda bǝrikǝt turidu» deginidǝk,  
\m Mǝn Ɵz ⱪullirimning sǝwǝbidinla xundaⱪ ⱪilimǝnki,  
\m Ularning ⱨǝmmisini wǝyran ⱪilmaymǝn. \f □ \fr 65:8 \ft \+bd «Sapaⱪ üzümning «sarⱪindi xirnǝ»si kɵrüngǝndǝ, hǝⱪlǝrning: «Uni qǝyliwetip wǝyran ⱪilmisun, qünki uningda bǝrikǝt turidu» deginidǝk,...»\+bd* — Ⱪanaanda (Pǝlǝstindǝ) üzümdin «ɵzi qiⱪⱪan» xirnǝ bolsa intayin ǝtiwarlinidu; sǝwǝbi, uningdin ixlinidiƣan xarab intayin mezilik bolidu. Xunga mǝlum bir sap üzümdin muxu «sarⱪindi xarab» qiⱪⱪanliⱪi bayⱪalsa, u baxⱪa üzüm sapaⱪliri bilǝn ⱪoxup qǝyliwetilmǝydu, «xirnǝ qiⱪⱪuqǝ» ayrim ⱪoyulidu. Xuning bilǝn Huda Ɵzigǝ sadiⱪ bolƣan «ⱪaldilar» Israilda bar bolsila, ularni yoⱪatmaydu. Biz yuⱪiriⱪi bablardin bilimizki, muxu «igidar» nǝsil (9-ayǝt) dǝl «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ningki, yǝni Mǝsiⱨning nǝslidur.\f*   
\m
\v 9 Xundaⱪ ⱪilip Mǝn Yaⱪuptin bir nǝsilni,  
\m Yǝⱨudadinmu taƣlirimƣa bir igidarni qiⱪirimǝn;  
\m Xuning bilǝn Mening talliƣanlirim \add zeminƣa\add* igǝ bolidu,  
\m Mening ⱪullirim xu yǝrdǝ makanlixidu.\f □ \fr 65:9 \ft \+bd «Mǝn Yaⱪuptin bir nǝsilni, Yǝⱨudadinmu taƣlirimƣa bir igidarni qiⱪirimǝn»\+bd* — demǝk, Huda «ⱪaldisi»din, ɵzigǝ sadiⱪ yengi bir dǝwrni qiⱪiridu, ularni «muⱪǝddǝs zemin»ƣa igǝ ⱪilidu.\f*   
\m
\v 10 Meni izdigǝn hǝlⱪim üqün,  
\m Xaron bolsa yǝnǝ ⱪoy padiliriƣa ⱪotan,  
\m Ahor bolsa kala padiliriƣa ⱪonalƣu bolidu.\f □ \fr 65:10 \ft \+bd «Xaron bolsa yǝnǝ ⱪoy padiliriƣa ⱪotan, Ahor bolsa kala padiliriƣa ⱪonalƣu bolidu»\+bd* — Xaron bolsa Pǝlǝstinning ƣǝrb tǝripidǝ, ǝsli intayin munbǝt jay idi. Xu rayon bǝlkim Asuriyǝ (ⱨǝm keyinki Babilliⱪlarning) bulangqliⱪliri tüpǝylidin ⱪaⱪaslixip kǝtkǝn boluxi mumkin. Ahor bolsa xǝrⱪiy tǝrǝptǝ bolup anqǝ munbǝt ǝmǝs idi. Israillar Ahorda Hudaƣa ⱪattiⱪ asiyliⱪ ⱪilƣanidi (Tǝwrattiki «Yǝxua» 7-babni kɵrüng). Biraⱪ ⱨazir u Hudaning lǝnitigǝ uqrimay, munbǝt bolup ketidu. Pǝlǝstindiki bu ikki jay ⱨǝm ariliⱪidiki barliⱪ Pǝlǝstin zeminliri ƣǝrbtin-xǝrⱪⱪiqǝ pütünlǝy ǝsligǝ kǝltürülidu, bǝlki tehimu awat ǝⱨwalƣa kǝltürülidu, demǝkqi.\f*   
\m
\v 11 Biraⱪ Pǝrwǝrdigarni taxlap,  
\m Muⱪǝddǝs teƣimni untuƣuqi,  
\m «Tǝlǝy» \add degǝn but\add* üqün dastihan salƣuqi,  
\m «Tǝⱪdir» \add degǝn but\add* üqünmu ǝbjǝx xarabni ⱪuyup ⱪaqilarni toldurƣuqisilǝr,\f □ \fr 65:11 \ft \+bd «Tǝlǝy»\+bd* — (ibraniy tilida «Gad» deylidu) Suriyǝdiki bir but. \+bd «Tǝⱪdir»\+bd* — yǝnǝ bir but — ǝsli ibraniy tilida «mǝniy»; buning mǝnisi «tǝⱪdir» «tǝⱪsimat, sanilix» idi.\f*   
\m
\v 12 Mǝn silǝrni ⱪiliqⱪa «tǝⱪdir» ⱪildim,  
\m Silǝrning ⱨǝmminglar ⱪirƣinqiliⱪta bax egisilǝr;  
\m Qünki Mǝn qaⱪirdim, silǝr jawab bǝrmidinglar;  
\m Mǝn sɵz ⱪildim, silǝr ⱪulaⱪ salmidinglar;  
\m Əksiqǝ nǝzirimdǝ yaman bolƣanni ⱪiliwatisilǝr,  
\m Mǝn yaⱪturmaydiƣanni talliƣansilǝr.   
\m
\v 13 Xunga, Rǝb Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Mana, Mening ⱪullirim yǝydu,  
\m Silǝr aq ⱪalisilǝr;  
\m Mana, Mening ⱪullirim iqidu,  
\m Biraⱪ silǝr ussuz ⱪalisilǝr;  
\m Mana, Mening ⱪullirim xadlinidu,  
\m Silǝr xǝrmǝndiliktǝ ⱪalisilǝr;   
\m
\v 14 Mana, kɵnglidiki xad-huramliⱪtin ⱪullirim nahxa eytidu,  
\m Silǝr kɵngüldiki azabtin zar-zar yiƣlaysilǝr,  
\m Roⱨ-ⱪǝlb sunuⱪluⱪidin nalǝ-pǝryad kɵtürisilǝr.   
\m
\v 15 Isminglarni Mening talliƣanlirimƣa lǝnǝt boluxⱪa ⱪaldurisilǝr.  
\m Rǝb Pǝrwǝrdigar seni ɵltüridu,  
\m Ⱨǝm uning ⱪulliriƣa baxⱪa bir isimni ⱪoyup beridu.   
\m
\v 16 Xuning üqün kimki ɵzigǝ bir bǝhtni tilisǝ,  
\m «Amin» degüqi Hudaning nami bilǝn axu bǝhtni tilǝydu;  
\m Kimki ⱪǝsǝm iqmǝkqi bolsa,  
\m Əmdi «Amin» degüqi Hudaning nami bilǝn ⱪǝsǝm iqidu;  
\m Qünki burunⱪi dǝrd-ǝlǝmlǝr untulƣan bolidu,  
\m Qünki ularni kɵzümdin yoxurdum.\f □ \fr 65:16 \ft \+bd «Xuning üqün kimki ɵzigǝ bir bǝhtni tilisǝ, «amin» degüqi Hudaning nami bilǝn axu bǝhtni tilǝydu»\+bd* — Hudaning Ɵz ⱪulliriƣa bǝrgǝn wǝdilirini (8-14-ayǝttiki) ǝmǝlgǝ axurƣanliⱪini kɵrgǝn hǝⱪlǝr Hudani bolsa «Amin» degüqi Huda (yaki «Amin»ning Igisi Huda»), yǝni mɵmin bǝndilirining dualirini anglaydiƣan Huda, dǝp bilidu. «Amin» degǝn sɵzning toluⱪ mǝnisi toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr», xundaⱪla «2Kor.» 1:20nimu kɵrüng. \+bd «Kimki ⱪǝsǝm iqmǝkqi bolsa, ǝmdi «Amin» degüqi Hudaning nami bilǝn ⱪǝsǝm iqidu; qünki burunⱪi dǝrd-ǝlǝmlǝr untulƣan bolidu, qünki ularni kɵzümdin yoxurdum»\+bd* — Hudaning sǝltǝnitidǝ bolƣanlar burunⱪi (bolupmu ɵz gunaⱨliri tüpǝylidin pǝyda bolƣan) dǝrd-ǝlǝmlǝrni esigǝ kǝltürmǝydu; qünki Huda Ɵzi ularning gunaⱨ-sǝwǝnliklirini untuƣan bolidu.\f*   
\m
\v 17 Qünki ⱪaranglar, Mǝn yengi asmanlarni wǝ yengi zeminni yaritimǝn;  
\m Ilgiriki ixlar ⱨeq ǝslǝnmǝydu,  
\m Ⱨǝtta ǝskǝ kǝlmǝydu.   
\m
\v 18 Əksiqǝ silǝr Mening yaritidiƣanliⱪimdin huxallininglar;  
\m Mǝnggügǝ xad-huramliⱪta bolunglar,  
\m Qünki Mǝn Yerusalemni xad-huramliⱪ,  
\m Uning hǝlⱪini huxalliⱪ bǝrgüqi ⱪilip yaritimǝn.   
\m
\v 19 Ɵzümmu Yerusalemdin xad-huramliⱪta bolimǝn,  
\m Xundaⱪla Ɵz hǝlⱪimdin huxallinimǝn;  
\m Uningda nǝ yiƣa awazi,  
\m Nǝ nalǝ-pǝryadlar ikkinqi anglanmaydu;\f □ \fr 65:19 \ft \+bd Ɵzümmu Yerusalemdin xad-huramliⱪta bolimǝn, xundaⱪla Ɵz hǝlⱪimdin huxallinimǝn; uningda nǝ yiƣa awazi, nǝ nalǝ-pǝryadlar ikkinqi anglanmaydu»\+bd* — «yengi asmanlar, yengi zemin, yengi Yerusalem» toƣruluⱪ azraⱪ tohtitayli. Injildiki «Wǝⱨiy» degǝn ⱪisimƣa asasǝn bilimizki, Mǝsiⱨ \+bd muxu dunyada\+bd* ming yil ⱨɵkümranliⱪ ⱪilidu. Xu ⱨɵkümranliⱪidiki ǝⱨwal Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning bexaritidǝk bolidu. U tehi ahirⱪi «yengi asmanlar, yengi zemin» ǝmǝs; qünki muxu ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, ɵlüm degǝn ix (mǝyli adǝmlǝr uzun ɵmürlük bolsimu) tehi mǝwjut; gunaⱨ tehi mǝwjut; \+bd ahirⱪi «yengi asmanlar, yengi zemin» mǝnggülük bolidu; ularda ɵlümmu yoⱪ, gunaⱨ yoⱪ. Injildiki «Wǝⱨiy» 21-22-bablarni kɵrüng. Mǝsiⱨ muxu dunyada ming yil ⱨɵkümranliⱪ ⱪilidiƣan «yengi asmanlar, yengi zemin, yengi Yerusalem» bizning mǝnggülük «yengi asmanlar, yengi zemin, yengi Yerusalem»ning ⱪandaⱪ bolidiƣanliⱪini qüxiniximizgǝ zor yardǝm beridu; bu ikkisining ohxax yǝrliri kɵp (mǝsilǝn, ⱪorⱪunq, dǝrd-ǝlǝm yoⱪitilƣanliⱪi); Huda zamanlarning ǝng ahirida ming yilliⱪ «yengi asmanlar, yengi zemin, yengi Yerusalem»ni mǝnggülük «yengi asmanlar, yengi zemin, yengi Yerusalem»ƣa aylanduridu. 
\fp  Mǝsiⱨning ming yilliⱪ sǝltǝniti toƣrisida «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng.\+bd*\f*   
\m
\v 20 Uningda yǝnǝ birnǝqqǝ künlük qaqrap kǝtkǝn bowaⱪ bolmaydu,  
\m Yaki waⱪti toxmay waⱪitsiz kǝtkǝn boway bolmaydu;  
\m Yüz yaxⱪa kirgǝn bolsa «yigit» sanilidu,  
\m Xuningdǝk gunaⱨkar yüz yaxⱪa kirip ɵlgǝn bolsa «Hudaning lǝnitigǝ uqriƣan» dǝp ⱨesablinidu.\f □ \fr 65:20 \ft \+bd «Xuningdǝk gunaⱨkar yüz yaxⱪa kirip ɵlgǝn bolsa «Hudaning lǝnitigǝ uqriƣan» dǝp ⱨesablinidu»\+bd* — adǝmlǝrning kɵpinqisi naⱨayiti qong yaxtila ɵlidiƣan bolƣaqⱪa, «yüz yaxta ɵlgǝn» bolsa, pǝⱪǝtla «naⱨayiti bir yigit» dǝp ⱪarilidu; hǝⱪlǝr uning gunaⱨ ⱪilƣanliⱪini bilip ⱪalsa, uni «xunqǝ yax turupla ɵlgǝn, qoⱪum Hudaning lǝnitigǝ uqriƣan bolsa kerǝk» dǝp ⱪaraydu.\f*   
\m
\v 21 Ular ɵylǝrni salidu, ularda turidu;  
\m Ular üzümzarlarni bǝrpa ⱪilidu, ulardin mewǝ yǝydu;   
\m
\v 22 Ular yasiƣan ɵylǝrdǝ, baxⱪa birsi turmaydu;  
\m Tikilgǝn üzümzarlardin, baxⱪa birsi mewǝ elip yemǝydu;  
\m Qünki hǝlⱪimning künliri dǝrǝhning ɵmridǝk bolidu;  
\m Mening talliƣanlirim ɵzliri ɵz ⱪoli bilǝn yasiƣanliridin ɵz ɵmridǝ toluⱪ bǝⱨrimǝn bolidu.\f □ \fr 65:22 \ft \+bd «Ular yasiƣan ɵylǝrdǝ, baxⱪa birsi turmaydu; tikilgǝn üzümzarlardin, baxⱪa birsi mewǝ elip yemǝydu»\+bd* — ibraniy tilida «ularning ⱪuruluxlirida baxⱪilar turidiƣan, ularning tikkinidin baxⱪilar yǝydiƣan ⱨalǝt bolmaydu». \+bd «dǝrǝhning ɵmri»\+bd* — ǝlwǝttǝ intayin uzun bolidu; dǝrǝhning ɵzi intayin muⱪim, puhta yaxaydu; sɵzlǝr muxu jǝⱨǝtnimu iqigǝ alsa kerǝk. \+bd «...ɵz ⱪoli bilǝn yasiƣanliridin ɵz ɵmridǝ toluⱪ bǝⱨrimǝn bolidu»\+bd* — ibraniy tilida «ɵz ⱪoli bilǝn yasiƣanliri ɵzi upraydu» — demǝk, pütün ɵmridǝ toluⱪ ixlitidu.\f*   
\m
\v 23 Ularning ⱪilƣan ǝmgiki bikarƣa kǝtmǝydu;  
\m Yaki ularning baliliri tuƣulƣanda kelǝqiki toƣruluⱪ wǝⱨimǝ mǝwjut bolmaydu;  
\m Qünki ular Pǝrwǝrdigar bǝht ata ⱪilƣan nǝsildur,  
\m Ularning pǝrzǝntlirimu xundaⱪ.\f □ \fr 65:23 \ft \+bd «Qünki ular Pǝrwǝrdigar bǝht ata ⱪilƣan nǝsildur»\+bd* — yaki «qünki ular Pǝrwǝrdigar bǝht ata ⱪilƣan (zat)ning nǝslidur». Muxu tǝrjimisi toƣra bolsa «Pǝrwǝrdigar bǝht ata ⱪilƣan (zat)» Mǝsiⱨni kɵrsǝtkǝn bolidu, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 24 Wǝ xundaⱪ boliduki,  
\m Ular nida ⱪilip qaⱪirmastinla,  
\m Mǝn ijabǝt ⱪilimǝn;  
\m Ular dua ⱪilip sɵzlǝwatⱪinidila,  
\m Mǝn ularni anglaymǝn.   
\m
\v 25 Bɵrǝ ⱨǝm paⱪlan bilǝn billǝ ozuⱪlinidu;  
\m Xir bolsa kalidǝk saman yǝydu;  
\m Yilanning rizⱪi bolsa topa-qangla bolidu.  
\m Mening muⱪǝddǝs teƣimning ⱨǝmmǝ yeridǝ ⱨeq ziyankǝxlik bolmaydu;  
\m Ⱨeq buzƣunqiliⱪ bolmaydu, dǝydu Pǝrwǝrdigar. \f □ \fr 65:25 \ft \+bd «Yilanning rizⱪi bolsa topa-qangla bolidu»\+bd* — Erǝn baƣqisida Huda yilanƣa: «Topa-qangni yǝysǝn» degǝn lǝnǝtni qüxürgǝnidi. Biraⱪ ⱨazir uning yegǝnliri \+bd pǝⱪǝt\+bd* topa-qang bolidu; u ⱨeq adǝm yaki baxⱪa ⱨaywanƣa ziyan yǝtküzǝlmǝydu.\f*  \x + \xo 65:25 \xt Yǝx. 11:6, 7, 8, 9; Mat. 18:3\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 66
\s1 Hudaning jawabi — dawami  
\m
\v 1 «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m «Asmanlar Mening tǝhtim,  
\m Zemin bolsa ayaƣlirimƣa tǝhtipǝrimdur,  
\m Əmdi Manga ⱪandaⱪ ɵy-imarǝt yasimaⱪqisilǝr?  
\m Manga ⱪandaⱪ yǝr aramgaⱨ bolalaydu?\f □ \fr 66:1 \ft \+bd «Zemin bolsa ayaƣlirimƣa tǝhtipǝrimdur»\+bd* — «tǝhtipǝr» padixaⱨ tǝhtkǝ olturƣanda ayaƣlirini dǝssǝtkǝn kiqik orunduⱪ. \+bd «Əmdi Manga ⱪandaⱪ ɵy-imarǝt yasimaⱪqisilǝr? Manga ⱪandaⱪ yǝr aramgaⱨ bolalaydu?»\+bd* — birinqi ayǝt bǝlkim Hudaning 64-bab, 11-ayǝttiki soalƣa beridiƣan asasiy jawabi. Huda «ibadǝthana»ni anqǝ muⱨim dǝp ⱪarimisimu, insanlar Ɵzigǝ atap salƣan ibadǝthanini qoⱪum kǝmsitidu degili bolmaydu (20- ⱨǝm 2-ayǝtkǝ ⱪariƣanda, kǝlgüsidiki «ming yilliⱪ sǝltǝniti»dǝ bir «muⱪǝddǝs ibadǝthana» bolidu; biraⱪ Hudaning nǝziri (2-ayǝtkǝ asasǝn) ⱨeqⱪandaⱪ ɵy-imarǝttǝ ǝmǝs, bǝlki Ɵzidin ⱪorⱪidiƣan mɵmin bǝndiliridǝ turidu.\f*  \x + \xo 66:1 \xt 1Pad. 8:27; 2Tar. 6:18; Ros. 7:48,49; 17:24\x*   
\m
\v 2 Bularning ⱨǝmmisini Mening ⱪolum yaratⱪan, ular xundaⱪ bolƣaqⱪila barliⱪⱪa kǝlgǝn ǝmǝsmidi? — dǝydu Pǝrwǝrdigar, —  
\m Lekin Mǝn nǝzirimni xundaⱪ bir adǝmgǝ salimǝn:  
\m — Mɵmin-kǝmtǝr, roⱨi sunuⱪ,  
\m Sɵzlirimni angliƣanda ⱪorⱪup titrǝk basidiƣan bir adǝmgǝ nǝzirimni salimǝn.   
\m
\v 3 Kala soyƣan kixi adǝmnimu ɵltüridu,  
\m Ⱪozini ⱪurbanliⱪ ⱪilƣan kixi itning boynini sundurup ɵltüridu;  
\m Manga ⱨǝdiyǝ tutⱪuqi qoxⱪa ⱪeninimu tutup bǝrmǝkqidur;  
\m Duasini ǝslitixkǝ huxbuy yaⱪⱪuqi mǝbudⱪimu mǝdⱨiyǝ oⱪuydu;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, ular ɵzi yaⱪturidiƣan yollirini talliƣan,  
\m Kɵngli yirginqlik nǝrsiliridin hursǝn bolidu.\f □ \fr 66:3 \ft \+bd «Kala soyƣan kixi adǝmnimu ɵltüridu, ... duasini ǝslitixkǝ huxbuy yaⱪⱪuqi mǝbudⱪimu mǝdⱨiyǝ oⱪuydu; bǝrⱨǝⱪ, ular ɵzi yaⱪturidiƣan yollirini talliƣan, kɵngli yirginqlik nǝrsiliridin hursǝn bolidu»\+bd* — muxu ayǝttiki kixilǝr kɵrünüxtǝ Hudaƣa ibadǝt ⱪilidu; ular kala-ⱪozini soyup ⱪurbanliⱪ ⱪilidu, «axliⱪ ⱨǝdiyǝ» ⱪilidu, huxbuynimu Hudaƣa atap yaⱪidu; biraⱪ bundaⱪ ⱪilixliri bilǝn tǝng ular ⱪatilliⱪ ⱪilidu, hurapiy ixlarni ⱪilidu (itning boynini sundurux), butlarƣa qoⱪunup ⱨaram ⱪurbanliⱪlarnimu ⱪilidu.\f*   
\m
\v 4 Xunga Mǝnmu ularning külpǝtlirini tallaymǝn;  
\m Ular dǝl ⱪorⱪidiƣan wǝⱨimilǝrni bexiƣa qüxürimǝn;  
\m Qünki Mǝn qaⱪirƣinimda, ular jawab bǝrmidi;  
\m Mǝn sɵz ⱪilƣinimda, ular ⱪulaⱪ salmidi;  
\m Əksiqǝ nǝzirimdǝ yaman bolƣanni ⱪildi,  
\m Mǝn yaⱪturmaydiƣanni tallidi».\x + \xo 66:4 \xt Pǝnd. 1:24; Yǝx. 65:12; Yǝr. 7:13\x*   
\m
\v 5 «I Pǝrwǝrdigarning sɵzi aldida ⱪorⱪup titrǝydiƣanlar,  
\m Uning deginini anglanglar: —  
\m «Silǝrni namimƣa \add sadiⱪ bolƣanliⱪinglar\add* tüpǝylidin qǝtkǝ ⱪaⱪⱪanlar bolsa,  
\m Yǝni silǝrdin nǝprǝtlinidiƣan ⱪerindaxliringlar silǝrgǝ: —  
\m «Ⱪeni Pǝrwǝrdigarning uluƣluⱪi ayan ⱪilinsun,  
\m Xuning bilǝn xadliⱪinglarni kɵrǝlǝydiƣan bolimiz!» — dedi;  
\m Biraⱪ xǝrmǝndiliktǝ ⱪalƣanlar ɵzliri bolidu.\x + \xo 66:5 \xt Yǝx. 5:19\x*   
\m
\v 6 Anglanglar! — xǝⱨǝrdin kǝlgǝn quⱪan-sürǝnlǝr!  
\m Anglanglar! — ibadǝthanidin qiⱪⱪan awazni!  
\m Anglanglar! — Pǝrwǝrdigar Ɵz düxmǝnlirigǝ \add yamanliⱪlirini\add* ⱪayturuwatidu!» \f □ \fr 66:6 \ft \+bd «Anglanglar! — xǝⱨǝrdin kǝlgǝn quⱪan-sürǝnlǝr! Anglanglar! — ibadǝthanidin qiⱪⱪan awazni! Anglanglar! — Pǝrwǝrdigar Ɵz düxmǝnlirigǝ yamanliⱪlirini ⱪayturuwatidu!»\+bd* — bu bexarǝt Yǝxayaning keyinki dǝwridiki Yerusalem, jümlidin ibadǝthanining wǝyran ⱪilinixini (miladiyǝdin ilgiriki 586-yili) ⱨǝm bǝlkim ahirⱪi zamanlardiki ohxap ketidiƣan bir ixnimu kɵrsitidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Israilning yengidin tuƣuluxi  
\m
\v 7 — Tolƣiⱪi tutmayla u boxinidu;  
\m Aƣriⱪi tutmayla, oƣul bala tuƣidu!\x + \xo 66:7 \xt Wǝⱨ. 12:1-6\x*   
\m
\v 8 Kimning muxundaⱪ ix toƣruluⱪ hǝwiri bardu?  
\m Kim muxundaⱪ ixlarni kɵrüp baⱪⱪan?  
\m Zemin bir hǝlⱪni bir kün iqidila tuƣidiƣan ix barmu?  
\m Dǝⱪiⱪǝ iqidila bir ǝlning tuƣuluxi mumkinmu?  
\m Qünki Zionning ǝmdila tolƣiⱪi tutuxiƣa, u oƣul balilirini tuƣdi!\f □ \fr 66:8 \ft \+bd «Kimning muxundaⱪ ix toƣruluⱪ hǝwiri bardu? ... Zemin bir hǝlⱪni bir kün iqidila tuƣidiƣan ix barmu? Dǝⱪiⱪǝ iqidila bir ǝlning tuƣuluxi mumkinmu? Qünki Zionning ǝmdila tolƣiⱪi tutuxiƣa, u oƣul balilirini tuƣdi!»\+bd* — muxu 7- ⱨǝm 8-ayǝttǝ eytilƣan ixlar biraⱪla Yerusalemning wǝyran ⱪilinixidin (6-ayǝt) ahirⱪi zamanda «Zion-israil towa ⱪilip yengidin tuƣuluxi» ǝmǝlgǝ axurulup, ularning Hudaning aldida ⱨǝⱪiⱪiy «Ɵz hǝlⱪim» boluxiƣa atlap ɵtidu.\f*   
\m
\v 9 Birsini boxinix ⱨalitigǝ kǝltürgǝn bolsam, Mǝn balini qiⱪarƣuzmay ⱪalamtim? — dǝydu Pǝrwǝrdigar,  
\m Mǝn Ɵzüm tuƣdurƣuqi tursam, baliyatⱪuni etiwetǝmdimǝn? — dǝydu Hudaying.   
\m
\v 10 Yerusalem bilǝn billǝ xad-huramliⱪta bolunglar;  
\m Uni sɵygüqilǝr, uning üqün huxallininglar!  
\m Uning üqün ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt qǝkkǝnlǝr,  
\m Uning bilǝn billǝ xadliⱪ bilǝn xadlininglar!   
\m
\v 11 Qünki silǝr uning tǝsǝlli beridiƣan ǝmqǝkliridin emip ⱪanaǝtlinisilǝr;  
\m Qünki silǝr ⱪanƣuqǝ iqip qiⱪisilǝr,  
\m Uning xan-xǝripining zorluⱪidin kɵnglünglar hursǝn bolidu».\f □ \fr 66:11 \ft \+bd «uning xan-xǝripining zorluⱪidin kɵnglünglar hursǝn bolidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «uning xǝrǝplik baƣir-kɵksidin kɵnglünglar hursǝn bolidu».\f*   
\m
\v 12 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\m Mǝn uningƣa taxⱪan dǝryadǝk aram-hatirjǝmlikni,  
\m Texip kǝtkǝn eⱪimdǝk ǝllǝrning xan-xǝrǝplirini sunup berimǝn;  
\m Silǝr emisilǝr,  
\m Silǝr yanpaxⱪa elinip kɵtürülisilǝr,  
\m Etǝktǝ ǝkilitilisilǝr.\x + \xo 66:12 \xt Yǝx. 49:22; 60:4\x*   
\m
\v 13 Huddi ana balisiƣa tǝsǝlli bǝrgǝndǝk,  
\m Mǝn xundaⱪ silǝrgǝ tǝsǝlli berimǝn;  
\m Silǝr Yerusalemda tǝsǝlligǝ igǝ bolisilǝr.   
\m
\v 14 Silǝr bularni kɵrgǝndǝ kɵnglünglar xadlinidu,  
\m Sɵngǝkliringlar yumran ot-qɵptǝk yaxnap ketidu;  
\m Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigarning ⱪoli Ɵz ⱪulliriƣa ayan ⱪilinidu,  
\m U düxmǝnlirigǝ ⱪǝⱨrini kɵrsitidu.   
\m
\v 15 Qünki ƣǝzipini ⱪǝⱨr bilǝn,  
\m Tǝnbiⱨini ot yalⱪunliri bilǝn qüxürüxi üqün,  
\m Mana, Pǝrwǝrdigar ot bilǝn kelidu,  
\m U jǝng ⱨarwiliri bilǝn ⱪuyundǝk kelidu.   
\m
\v 16 Qünki ot bilǝn ⱨǝm ⱪiliq bilǝn Pǝrwǝrdigar barliⱪ ǝt igilirini soraⱪ ⱪilip jazalaydu;  
\m Pǝrwǝrdigar ɵltürgǝnlǝr nurƣun bolidu.   
\m
\v 17 «Baƣqilar»ƣa kirix üqün pakizlinip,  
\m Ɵzlirini ayrim tutup,  
\m Otturida turƣuqining gepigǝ kirgǝnlǝr,  
\m Xundaⱪla qoxⱪa gɵxini, yirginqlik bolƣanni, jümlidin qaxⱪanlarni yǝydiƣanlar bolsa jimisi tǝng tügixidu — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 66:17 \ft \+bd ««Baƣqilar»ƣa kirix üqün pakizlinip,...»\+bd* — bǝlkim butpǝrǝslik ⱨǝrikǝtlirigǝ ⱪatnixix üqün, muxu «pakizlinix» ixlirini ⱪilidu. \+bd «Otturida turƣuqi»\+bd* — bǝlkim butpǝrǝsliktǝ yetǝkqilik «pir» rolini alƣuqi.\f*   
\m
\v 18 Qünki ularning ⱪilƣanliri ⱨǝm oyliƣanliri Mening aldimdidur;  
\m Biraⱪ barliⱪ ǝllǝr, ⱨǝmmǝ tilda sɵzlǝydiƣanlarning yiƣilidiƣan waⱪti kelidu;  
\m Xuning bilǝn ular kelip Mening xan-xǝripimni kɵridu; \f □ \fr 66:18 \ft \+bd «Qünki ularning ⱪilƣanliri ⱨǝm oyliƣanliri Mening aldimdidur»\+bd* — bu ayǝtning birinqi yerimini tǝrjimǝ ⱪilix tǝs. Alimlar pǝⱪǝt uning mǝnisini tǝrjimǝ ⱪilƣinimizdǝk pǝrǝz ⱪilidu.\f*   
\m
\v 19 Wǝ Mǝn ularning arisida bir karamǝt bǝlgini tiklǝymǝn;  
\m Ⱨǝm ulardin ⱪeqip ⱪutulƣanlarni ǝllǝrgǝ ǝwǝtimǝn;  
\m Nam-xɵⱨritimni anglimiƣan, xan-xǝripimni kɵrüp baⱪmiƣan Tarxixⱪa, Liwiyǝgǝ, oⱪyaqiliⱪta dangⱪi qiⱪⱪan Ludⱪa, Tubal, Gretsiyǝgǝ ⱨǝm yiraⱪ qǝtlǝrdiki arallarƣa ularni ǝwǝtimǝn;  
\m Ular ǝllǝr arisida Mening xan-xǝripimni jakarlaydu.\f □ \fr 66:19 \ft \+bd «ulardin ⱪeqip ⱪutulƣanlarni ǝllǝrgǝ ǝwǝtimǝn»\+bd* — «ulardin» degǝnlik: (1) 16-ayǝttǝ eytilƣan jazaliridin («ot ⱨǝm ⱪiliq»tin) yaki (2) «yat ǝllǝr arisidin» degǝn mǝnini bildüridu. \+bd «ⱨǝm ulardin ⱪeqip ⱪutulƣanarni ǝllǝrgǝ ǝwǝtimǝn»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ⱨǝm ⱪeqip ⱨayat ⱪalƣanlardin bǝzilirini (yat) ǝllǝrgǝ ǝwǝtimǝn». \+bd «Tarxix»...«Lud»... «Tubal»...\+bd* — xübⱨisizki, muxu yurtlarning isimliri pütün dunyadiki yurtlarƣa wǝkillik ⱪilidu. «Tarxix» üqün 60-bab, 9-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng; «Lud» bolsa bǝlkim ximaliy Afriⱪida; Tubal bǝlkim ⱨazirdiki Rusiyǝni kɵrsitidu (bǝlkim Rusiyǝning kona paytǝhti «Tobolsk» bilǝn munasiwiti bar). 
\fp  Nemixⱪa «Lud» toƣruluⱪ «oⱪyaqiliⱪta dangⱪi qiⱪⱪan» deyilidu? Pǝrizimizqǝ, Huda ǝwǝtkǝn ǝlqilǝrning hizmitining hǝtǝri bar, dǝp kɵrsǝtmǝkqi.\f*   
\m
\v 20 Xuning bilǝn Israillar «axliⱪ ⱨǝdiyǝ»ni pakiz ⱪaqilarƣa ⱪoyup Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ elip kǝlgǝndǝk,  
\m Xular bolsa, Pǝrwǝrdigarƣa atap beƣixliƣan ⱨǝdiyǝ süpitidǝ ⱪerindaxliringlarning ⱨǝmmisini ǝllǝrdin elip kelidu;  
\m Ularni atlarƣa, jǝng ⱨarwiliriƣa, sayiwǝnlik ⱨarwa-zǝmbillǝrgǝ, ⱪeqirlarƣa ⱨǝm nar tɵgilǝrgǝ mindürüp muⱪǝddǝs teƣimƣa, yǝni Yerusalemƣa elip kelidu, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 66:20 \ft \+bd «Xular bolsa, Pǝrwǝrdigarƣa atap beƣixliƣan ⱨǝdiyǝ süpitidǝ ⱪerindaxliringlarning ⱨǝmmisini ǝllǝrdin elip kelidu»\+bd* — bizningqǝ «xular» Hudaning hux hǝwirini ⱪobul ⱪilƣan «yat ǝllǝr»ni kɵrsitidu. Ular huxal bolup, Hudaning xapaitini ⱪayturux üqün, ziyankǝxlikkǝ uqriƣan, tarⱪilip kǝtkǝn Yǝⱨudiylarning ɵz yurti Yerusalemƣa ⱪaytixiƣa yardǝm ⱪiliximiz kerǝk dǝp ⱨǝrhil wasitilǝr bilǝn sǝpǝrdǝ ularƣa yɵlǝnqük bolidu.\f*   
\m
\v 21 Ⱨǝm Mǝn ulardin bǝzilirini kaⱨinlar ⱨǝm Lawiylar boluxⱪa tallaymǝn — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 66:21 \ft \+bd «kaⱨinlar»\+bd* — «kaⱨinlar»ning hǝlⱪⱪǝ wǝkil bolup ularning ⱪurbanliⱪlirini ibadǝthanidiki ⱪurbangaⱨ üstidǝ kɵydürüx hizmiti bar idi. \+bd «Lawiylar»\+bd* — kaⱨinlarning yardǝmqiliri. Demǝk, muxu «Yǝⱨudiy ǝmǝs»lǝr Israil iqidǝ intayin imtiyazliⱪ orunda wǝ wǝzipidǝ bolidu.\f*   
\m
\v 22 Qünki Mǝn yaritidiƣan yengi asmanlar ⱨǝm yengi zemin Ɵzümning aldida daim turƣandǝk,  
\m Sening nǝsling ⱨǝm isming turup saⱪlinidu.\f □ \fr 66:22 \ft \+bd «yengi asmanlar ⱨǝm yengi zemin»\+bd* — bu tema toƣruluⱪ 65:17-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng\f*  \x + \xo 66:22 \xt Yǝx. 65:17; 2Pet. 3:13; Wǝⱨ. 21:1\x*   
\m
\v 23 Ⱨǝm xundaⱪ boliduki, yengi aymu yengi ayda,  
\m Xabat künimu xabat künidǝ,  
\m Barliⱪ ǝt igiliri Mening aldimƣa ibadǝt ⱪilƣili kelidu — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 66:23 \ft \+bd «xabat küni»\+bd* — «dǝm elix muⱪǝddǝs küni» yǝni xǝnbǝ küni. Yuⱪiriⱪi 56-bab, 2-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. \+bd «Barliⱪ ǝt igiliri Mening aldimƣa ibadǝt ⱪilƣili kelidu»\+bd* — pütkül insaniyǝt ⱪilƣan muxu ibadǝt iqidǝ, Yerusalemda ɵtküzülgǝn ibadǝt bolsa bǝlkim wǝkil bolƣanlar arⱪiliⱪ ɵtküzülidu. Jǝsǝtlǝrgǝ guwaⱨqi bolƣanlar (24-ayǝt) muxu wǝkillǝr boluxi kerǝk.\f*   
\m
\v 24 — Xuning bilǝn ular sirtⱪa qiⱪip,  
\m Manga asiyliⱪ ⱪilƣan adǝmlǝrning jǝsǝtlirigǝ ⱪaraydu;  
\m Qünki ularni yǝwatⱪan ⱪurtlar ɵlmǝydu;  
\m Ularni kɵydürüwatⱪan ot ɵqmǝydu;  
\m Ular barliⱪ ǝt igilirigǝ yirginqlik bilinidu.