\id HOS
\h Ⱨoxiya 
\toc1 Ⱨoxiya 
\toc2 Ⱨoxiya 
\toc3 Ⱨox. 
\mt1 Ⱨoxiya  
\c 1
\s1 1-ⱪisim •••• Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝrning paⱨixǝ bir ayalni ɵz ǝmrigǝ elixi  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigarning kalami — Uzziya, Yotam, Aⱨaz wǝ Ⱨǝzǝkiyalar Yǝⱨudaƣa, Yoaxning oƣli Yǝroboam Israilƣa padixaⱨ bolƣan waⱪitlarda, kalam Bǝǝrining oƣli Ⱨoxiyaƣa kǝldi; \f □ \fr 1:1 \ft \+bd «Yoaxning oƣli Yǝroboam Israilƣa padixaⱨ bolƣan waⱪitlarda...»\+bd* — «Israil» bu kitabta adǝttǝ Israilning «ximaliy padixaⱨliⱪi»ni kɵrsitidu. Ⱨoxiyaning bexarǝtlirining kɵpinqisi «ximaliy padixaⱨliⱪ» toƣruluⱪtur. Bǝzi waⱪitlarda «Israil» toluⱪ on ikki ⱪǝbilǝ (jümlidin Yǝⱨuda)ni iqigǝ alidu. Mundaⱪ ǝⱨwalda biz buni küqimizning bariqǝ izaⱨlap ⱪoyimiz. 
\fp  Bu kitabta Israilning Yǝroboamdin keyinki padixaⱨliri tilƣa elinmiƣan. Pǝyƣǝmbǝr bǝlkim ularni tilƣa alƣuqiliⱪi yoⱪ dǝp ⱪariƣan boluxi mumkin.\f*  
\v 2 Pǝrwǝrdigarning Ⱨoxiya arⱪiliⱪ kǝlgǝn sɵzining baxlinixi —  
\m Pǝrwǝrdigar Ⱨoxiyaƣa: «Barƣin, paⱨixilikkǝ berilgǝn bir ayalni ǝmringgǝ alƣin, paⱨixiliktin bolƣan balilarni ɵz ⱪolungƣa alƣin; qünki zemin Pǝrwǝrdigardin waz keqip paⱨixilikkǝ pütünlǝy berildi» dedi. \f □ \fr 1:2 \ft \+bd «Barƣin, paⱨixilikkǝ berilgǝn bir ayalni ǝmringgǝ alƣin, paⱨixiliktin bolƣan balilarni ɵz ⱪolungƣa alƣin»\+bd* — balilar tehi tuƣulmiƣanidi. Biraⱪ uning keyin tuƣulƣan üq balisidin ikkisi Gomǝrning paⱨixilikidin bolƣan.\f*  
\v 3 Xuning bilǝn u berip Diblaimning ⱪizi Gomǝrni ǝmrigǝ aldi; ayal uningdin ⱨamilidar bolup bir oƣul tuƣdi.   
\b  
\m
\v 4 Pǝrwǝrdigar uningƣa: «Uning ismini «Yizrǝǝl» dǝp ⱪoyƣin; qünki yǝnǝ azƣina waⱪit ɵtkǝndǝ, Mǝn «Yizrǝǝl»ning ⱪenining intiⱪamini Yǝⱨuning jǝmǝti üstigǝ ⱪoyimǝn wǝ Israil jǝmǝtining padixaⱨliⱪiƣa hatimǝ berimǝn. \f □ \fr 1:4 \ft \+bd «Uning ismini «Yizrǝǝl» dǝp ⱪoyƣin»\+bd* — «Yizrǝǝl» «Huda teriƣan» yaki «Hudaning teriƣini» degǝn mǝnidǝ, wǝ yǝnǝ «Huda tarⱪitidu» degǝn mǝnidǝ. 
\fp  Israilning ximaliy tǝripidiki «Yizrǝǝl» degǝn jilƣida dǝⱨxǝtlik bir ⱪirƣinqiliⱪ bolƣan. Yǝⱨu isimlik bir sǝrdar Israilning xu waⱪittiki padixaⱨi Yǝⱨoramni wǝ ordidikilǝrni, jümlidin rǝzil hanix Yǝzǝbǝlni ɵltürüwǝtti. Bu ixlar Hudaning Yǝⱨoram üstigǝ bolƣan jazasi bolƣini bilǝn, Yǝⱨu uqiƣa qiⱪⱪan ⱪanhor adǝm bolup, Huda uningƣa tapxurƣan jazaliⱪ wǝzipisidin ⱨalⱪip nurƣun gunaⱨsiz adǝmlǝrnimu ɵltürüwǝtti. Gǝrqǝ bu ix 100 yil ilgiri bolƣan bolsimu, Israil uning gunaⱨliⱪini etirap ⱪilip baⱪmiƣan (Tǝwrat, «Padixaⱨlar» 9-10-bab). «Yizrǝǝl» jilƣisi Gideon ⱨakim bolƣan waⱪtida Israilning xanliⱪ bir ƣǝlibisining soruni idi («Ⱨak.» 6-7-bab), bu jay Yǝⱨuning waⱪtida ⱪirƣin soruni bolƣan, kǝlgüsidǝ Israilning qong mǝƣlubiyitining soruni bolidu.\f*  
\v 5 Wǝ xu künidǝ ǝmǝlgǝ axuruliduki, Mǝn Israilning oⱪyasini Yizrǝǝl jilƣisida sundiriwetimǝn».\f □ \fr 1:5 \ft \+bd «Mǝn Israilning oⱪyasini Yizrǝǝl jilƣisida sundiriwetimǝn»\+bd* — Asuriyǝ imperiyǝsi miladiyǝdin ilgiriki 733-yili Israilning ximaliy rayonliriƣa besip kirip, Yizrǝǝl jilƣisini ixƣal ⱪilip, barliⱪ ximalliⱪlarni, jümlidin Gilead wǝ Galiliyǝliklǝrni ǝsirgǝ qüxürüp elip kǝtti. Xu wǝⱪǝlǝr bilǝn Israilning ⱨǝrbiy küqi («oⱪyasi») sunduruwetildi.\f*   
\b  
\m
\v 6 \add Gomǝr\add* yǝnǝ ⱨamilidar bolup, ⱪiz tuƣdi. Pǝrwǝrdigar Ⱨoxiyaƣa: «Uning ismini «Lo-ruⱨamaⱨ» dǝp ⱪoyƣin; qünki Mǝn Israil jǝmǝtigǝ ikkinqi rǝⱨim ⱪilmaymǝn, ularni ⱪǝt’iy kǝqürüm ⱪilmaymǝn; \f □ \fr 1:6 \ft \+bd «Gomǝr yǝnǝ ⱨamilidar bolup, ⱪiz tuƣdi. Pǝrwǝrdigar Ⱨoxiyaƣa: «Uning ismini «Lo-ruⱨamaⱨ» dǝp ⱪoyƣin»... dedi\+bd* — «Lo-ruⱨamaⱨ» «rǝⱨim ⱪilinmiƣan (ⱪiz)» degǝn mǝnidǝ. 
\fp  «Gomǝr yǝnǝ ⱨamilidar bolup, ⱪiz tuƣdi». Bu ayǝttǝ 3-ayǝttikigǝ ohxax «uningin ... tuƣdi» degǝn bir ibarǝ bolmiƣaqⱪa «Lo-ruⱨamaⱨ» Ⱨoxiyaning ɵz balisi ǝmǝs idi.\f*  
\v 7 Biraⱪ Yǝⱨuda jǝmǝtigǝ rǝⱨim ⱪilimǝn wǝ ularning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar arⱪiliⱪ ularni ⱪutⱪuzimǝn; ularni oⱪyasiz, ⱪiliqsiz, jǝngsiz, atlarsiz wǝ atliⱪ ǝskǝrsiz ⱪutⱪuzimǝn» — dedi.\f □ \fr 1:7 \ft \+bd «Biraⱪ Yǝⱨuda jǝmǝtigǝ rǝⱨim ⱪilimǝn wǝ ularning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar arⱪiliⱪ ularni ⱪutⱪuzimǝn; ularni oⱪyasiz, ⱪiliqsiz, jǝngsiz, atlarsiz wǝ atliⱪ ǝskǝrsiz ⱪutⱪuzimǝn»\+bd* — bu bexarǝt bǝlkim Asuriyǝ imperiyǝsining ⱪoxunining Yǝⱨudaƣa tajawuz ⱪilidiƣanliⱪi wǝ xundaⱪ bolsimu Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisining wasitisi bilǝn Asuriyǝni (dǝrwǝⱪǝ ⱨeq jǝng bolmayla) yoⱪitidiƣanliⱪini kɵrsitidu (miladiyǝdin ilgiriki 702-yili). Bu ayǝtning ⱪiziⱪ bir yeri xuki, Pǝrwǝrdigar «Pǝrwǝrdigar arⱪiliⱪ» bu ixni ⱪilidu. Demǝk «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi»ning Ɵzini Huda deyixkǝ bolidu. Baxⱪa yǝrdǝ sɵⱨbǝtlǝxkinimizdǝk, ixinimizki «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi» dǝl Hudaning «Kalami» Əysa Mǝsiⱨning Ɵzidur («Yǝx.» 36-38-bablarni kɵrüng). Mǝzkur bexarǝtning bir nǝtijisi bǝlkim Israilda turƣan bǝzi ihlasmǝn kixilǝr Yǝⱨuda zeminiƣa ɵtüp, olturaⱪlaxⱪan bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 8 Gomǝr Lo-ruⱨamaⱨni ǝmqǝktin ayriƣandin keyin yǝnǝ ⱨamilidar bolup oƣul tuƣdi;  
\v 9 \add Rǝb\add*: «Uning ismini: «Lo-ammi» dǝp ⱪoyƣin; qünki silǝr Mening hǝlⱪim ǝmǝs wǝ Mǝn silǝrgǝ \add Pǝrwǝrdigar\add* bolmaymǝn» dedi.\f □ \fr 1:9 \ft \+bd «Rǝb: «Uning ismini: «Lo-ammi» dǝp ⱪoyƣin»... dedi»\+bd* — «Lo-ammi» «Mening hǝlⱪim ǝmǝs» degǝn mǝnidǝ. Bu isim Gomǝrning balisining baxⱪa ǝrdin bolƣanliⱪini bildüridu, xuningdǝk Huda aldida Israilning ǝⱨwalini kɵrsitidu. «Mǝn ular üqün Pǝrwǝrdigar bolmaymǝn» (yaki «Mǝn silǝr üqün bolmaymǝn» yaki «Mǝn silǝr üqün «Əzǝldin Bar Bolƣuqi» bolmaymǝn») degǝn ibarǝ, Hudaning Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurƣan Ɵz namini, yǝni «Yaⱨwǝⱨ» («Mǝn Ɵzümdurmǝn»)ni kɵzdǝ tutidu. Demǝk, «Mǝn silǝrdin hǝwǝr alidiƣan Hudayinglar bolmaymǝn».\f*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨoxiya Israilning ahirⱪi zamandiki bǝhti toƣruluⱪ bexarǝt beridu  
\m
\v 10 — Biraⱪ Israilning balilirining sani dengizdiki ⱪumdǝk bolup, uni ɵlqigili yaki saniƣili bolmaydu; «Silǝr mening hǝlⱪim ǝmǝssilǝr» deyilgǝn jayda xu ǝmǝlgǝ axuruliduki, ularƣa: «\add Silǝr\add* tirik Tǝngrining oƣulliri!» — deyilidu. \x + \xo 1:10 \xt Yar. 32:11; Rim. 9:25, 26\x*  
\v 11 Israil baliliri wǝ Yǝⱨuda baliliri birgǝ yiƣilidu, ɵzlirigǝ birla baxni tiklǝydu wǝ turƣan zemindin qiⱪidu; qünki «Yizrǝǝlning küni» uluƣdur! Aka-ukiliringlarƣa «Ammi! (\add Mening hǝlⱪim\add*!)» wǝ singilliringlarƣa «Ruⱨamaⱨ! (\add rǝⱨim ⱪilinƣan\add*!)» — dǝnglar!\f □ \fr 1:11 \ft \+bd «turƣan zemin»\+bd* — Israillar sürgün ⱪilinƣan zemin bolsa kerǝk. \+bd «turƣan zemindin qiⱪidu»\+bd* — yaki «turƣan zeminda yaxinidu». \+bd «Yizrǝǝlning küni»\+bd* — bu künning nemǝ ikǝnliki 2:14-23-ayǝttǝ kɵrünidu. Bu ayǝt üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 1:11 \xt Yǝx. 11:13; Yǝr. 3:18; Əz. 37:16, 22; Əf. 2:14, 15, 16\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Israilƣa ⱪilinƣan tǝrbiyilik jaza — Hudaning sɵzining dawami  
\m
\v 1-2 — Ananglarƣa dǝwayimni yǝtküzüp, uning bilǝn dǝwalixinglar; qünki u Mening ayalim ǝmǝs wǝ Mǝn uning eri ǝmǝs; u paⱨixilik turⱪini qirayidin, zinahorluⱪ ⱨalǝtlirini kɵksining arisidin yaⱪatsun!\f □ \fr 2:1-2 \ft \+bd «ananglarƣa dǝwayimni yǝtküzüp, uning bilǝn dǝwalixinglar; qünki u mening ayalim ǝmǝs wǝ mǝn uning eri ǝmǝs; u paⱨixilik turⱪini qirayidin, zinahorluⱪ ⱨalǝtlirini kɵksining arisidin yaⱪatsun!»\+bd* — demisǝkmu bu sɵzlǝr ⱨǝm pǝyƣǝmbǝrning ɵz baliliriƣa ⱨǝmdǝ Hudaning ɵz hǝlⱪigǝ eytⱪanliridur. Tɵwǝndiki sɵzlǝr (14-3) asasǝn Hudaning Israilƣa bolƣan sɵzliri — Biraⱪ bǝziliri pǝyƣǝmbǝrning ɵz ǝⱨwaliƣa mas kelidu.\f*   
\m
\v 3 Bolmisa, Mǝn uni ⱪip-yalingaq ⱪilip ⱪoyimǝn, tuƣulƣan künidikidǝk anidin tuƣma ⱪilip ⱪoyimǝn;  
\m Mǝn uni huddi qɵl-bayawanƣa ohxax ⱪilimǝn,  
\m Uni bir ⱪaƣjiraⱪ yǝrgǝ aylandurimǝn,  
\m Uni ussuzluⱪ bilǝn ɵltürimǝn;   
\m
\v 4 Uning baliliriƣa rǝⱨim ⱪilmaymǝn,  
\m Qünki ular paⱨixiliklǝrdin tɵrǝlgǝn balilardur.   
\m
\v 5 Qünki ularning anisi paⱨixilik ⱪilƣan,  
\m Ularni ⱪarnida kɵtürgüqi nomussizliⱪ ⱪilƣan;  
\m Qünki u: «Mǝn manga nan wǝ süyümni, yung wǝ kanapimni, zǝytun meyim wǝ iqimlik-xarablirimni tǝminligüqi axnilirimƣa intilip ularni ⱪoƣliximǝn» — dedi.\f □ \fr 2:5 \ft \+bd «iqimlik-xarablirimni tǝminligüqi axnilirimƣa intilip ularni ⱪoƣliximǝn»\+bd* — «axnilirim» Israil qoⱪunƣan ⱨǝrhil butlarni, bolupmu «Baal»larni kɵrsitidu. Nadan Israil ax-taam wǝ nǝrsǝ-kerǝklǝrni Huda ǝmǝs, bǝlki bu butlar tǝminlǝydu, dǝp ⱪaraytti.\f*   
\m
\v 6 — Xunga mana, Mǝn yolungni tikǝn-jiƣanliⱪlar bilǝn qitlap ⱪorxiwalimǝn,  
\m \add Israilning\add* ǝtrapini tam bilǝn tosimǝn, u qiƣir yollirini tapalmaydiƣan bolidu.   
\m
\v 7 Xuning bilǝn u axnilirini ⱪoƣlaydu, biraⱪ ularƣa yetixǝlmǝydu;  
\m Ularni izdǝydu, tapalmaydu;  
\m Xunglaxⱪa u: «Mǝn berip birinqi erimni tepip, uning yeniƣa ⱪaytimǝn; qünki ǝⱨwalim bügünkidin yahxi idi» — dǝydu.   
\m
\v 8 — U ziraǝtlǝrni, yengi xarab wǝ zǝytun meyini tǝminligüqining Mǝn ikǝnlikimni,  
\m Ɵzliri «Baal» butlarni yasaxⱪa ixlǝtkǝn kümüx-altunni kɵp ⱪilƣuqining Mǝn ikǝnlikimni zadi bilmidi.   
\m
\v 9 Xunga Mǝn ⱪaytip kelimǝn, uningdiki ziraǝtlirimni ɵz waⱪtida,  
\m Yengi xarablirimni ɵz pǝslidǝ elip ketimǝn,  
\m Ɵzümdiki ularning yalingaqliⱪini yepixⱪa kerǝklik yung-kanaplirimni bǝrmǝy ⱪayturup ketimǝn;\f □ \fr 2:9 \ft \+bd «Xunga mǝn ⱪaytip kelimǝn, uningdiki ziraǝtlirimni ... elip ketimǝn, Ɵzümdiki ... yung-kanaplirimni bǝrmǝy ⱪayturup ketimǝn»\+bd* — Israillar Hudaning yeniƣa «ⱪaytixi» kerǝk. Ⱨazir ǝksiqǝ Huda ularning yeniƣa jazalaxⱪa ⱪaytidu.\f*   
\m
\v 10 Ⱨazir Mǝn uning nomussizliⱪini axnilirining kɵz aldida axkarilaymǝn,  
\m Ⱨeqkim uni ⱪolumdin ⱪutⱪuzalmaydu.\f □ \fr 2:10 \ft \+bd «Ⱨazir mǝn uning nomussizliⱪini axnilirining kɵz aldida axkarilaymǝn»\+bd* — muxu «axniliri» degǝn sɵzning mǝnisi ⱨazir sǝl kengǝytildi. Israil Hudaning ⱪoƣdixiƣa ixǝnmǝy, ⱨǝrⱪaysi butpǝrǝs dɵlǝtlǝrgǝ tayinip ular bilǝn ittipaⱪdax bolmaⱪqi. Biraⱪ Huda Ɵzigǝ ⱪilƣan bu wapasizliⱪni ⱨǝmmǝ adǝmning kɵzi aldida axkarilaydu.\f*   
\m
\v 11 Xundaⱪ ⱪilip uning tamaxaliriƣa hatimǝ berimǝn;  
\m Uning ⱨeytliriƣa! Uning «yengi ay»liriƣa!  
\m Uning «xabat»liriƣa! Ⱪisⱪisi, uning barliⱪ «jamaǝt ibadǝt sorun»liriƣa hatimǝ berimǝn!\f □ \fr 2:11 \ft \+bd «Hatimǝ berimǝn; uning ⱨeytliriƣa! Uning «yengi ay»liriƣa!...»\+bd* — «yengi ay»ning birinqi küni ⱨeyt küni ⱨesablinatti. «Xabat» küni, yǝni xǝnbǝ küni, dǝm elix küni idi.\f*   
\m
\v 12 Wǝ Mǝn uning üzüm tallirini wǝ ǝnjür dǝrǝhlirini wǝyran ⱪilimǝn;  
\m U bularni: «Bular bolsa axnilirim manga bǝrgǝn ix ⱨǝⱪⱪilirimdur!» degǝnidi;  
\m Mǝn bularni janggalƣa aylandurimǝn, yawayi ⱨaywanlar ularni yǝp ketidu.\x + \xo 2:12 \xt Zǝb. 80:12-13; Yǝx. 5:5\x*   
\m
\v 13 Mǝn uning bexiƣa «Baal»larning künlirini qüxürimǝn;  
\m Qünki u \add xu künliridǝ\add* ularƣa isriⱪ salatti,  
\m U ɵzini üzükliri wǝ zibu-zinnǝtliri bilǝn pǝrdazlap,  
\m Axnilirini ⱪoƣlixip, Meni untudi — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 2:13 \ft \+bd «mǝn uning bexiƣa «Baal»larning künlirini qüxürimǝn»\+bd* — demǝk, Huda Israilning «Baal»larƣa qoⱪunƣan künlirining tegixlik jazasini ularning bexiƣa qüxüridu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Huda ahir berip yǝnila Israilni muⱨǝbbiti arⱪiliⱪ ɵziningki ⱪilidu — «Yizrǝǝlning küni»  
\m
\v 14 Xunga mana, Mǝn uning kɵnglini alimǝn,  
\m Uni dalaƣa elip kelimǝn, kɵngligǝ sɵzlǝymǝn. \f □ \fr 2:14 \ft \+bd «Xunga mana, mǝn uning kɵnglini alimǝn, uni dalaƣa elip kelimǝn, kɵngligǝ sɵzlǝymǝn»\+bd* — «xunga» degǝn bu sɵz adǝmni tolimu ⱨǝyran ⱪilidu, ǝlwǝttǝ. Hudaning xapaiti daim degüdǝk xundaⱪ.\f*   
\m
\v 15 Xundaⱪ ⱪilip Mǝn uningƣa xu yǝrdǝ üzümzarlirini ⱪayturimǝn,  
\m «Aⱪor jilƣisi»ni «ümid ixiki» ⱪilip berimǝn;  
\m Andin u xu yǝrdǝ yaxliⱪ künliridikidǝk,  
\m Misir zeminidin qiⱪⱪan künidǝk küy-nahxa eytidu.\f □ \fr 2:15 \ft \+bd «Xundaⱪ ⱪilip Mǝn uningƣa xu yǝrdǝ üzümzarlirini ⱪayturimǝn, «Aⱪor jilƣisi»ni «ümid ixiki» ⱪilip berimǝn; andin u xu yǝrdǝ yaxliⱪ künliridikidǝk, .... küy-nahxa eytidu»\+bd* — bu ayǝttiki bǝzi sɵzlǝrning xǝrⱨi: — 
\fp  (1) «Aⱪor jilƣisi» — Əslidǝ Israil Pǝlǝstinni ixƣal ⱪilix üqün jǝng ⱪiliwatⱪan künlǝrdǝ, «Aⱪan» (yaki Ahor, mǝnisi «awarǝ») isimlik bir kixi Hudaning kɵrsǝtmisigǝ itaǝt ⱪilmiƣaqⱪa, pütkül Israil jǝngdǝ mǝƣlup boldi. Yǝxua pǝyƣǝmbǝrning wasitisi bilǝn Aⱪanning gunaⱨi eniⱪlanƣandin keyin, Israil Aⱪanni qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürüwǝtti. Andin Israil düxmǝndin ⱪutⱪuzuldi. «Aⱪanning ɵlümi ularni ⱪutⱪuzƣan» degili bolidu. Xunga mǝzkur ayǝtning mǝnisi, bǝlkim birsi ularning gunaⱨlirini kɵtürüxi bilǝn, ular ⱪutⱪuzulidiƣan bolidu («Yǝ.» 7-babni kɵrüng). 
\fp  (2) «yaxliⱪ künliri» — bǝlkim Israilning «yengi bir ǝl» tuƣulƣandǝk, Misirdin qiⱪⱪan waⱪtini kɵrsitidu. 
\fp  (3) «nahxa eytidu» yǝnǝ «(Manga) jawab beridu» degǝnnimu bildüridu.\f*   
\m
\v 16 Wǝ xu küni ǝmǝlgǝ axuruliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar —«Sǝn Meni «erim» dǝp qaⱪirisǝn,  
\m Ikkinqi Meni «Baal»im demǝysǝn.\f □ \fr 2:16 \ft \+bd «Sǝn Meni «erim» dǝp qaⱪirisǝn, ikkinqi Meni «Baal»im demǝysǝn»\+bd* — «kirix sɵz»dǝ eytⱪinimizdǝk, «Baal» degǝn sɵzning bir mǝnisi «igǝm» yaki «erim».\f*   
\m
\v 17 Qünki Mǝn «Baal»larning namlirini sening aƣzingdin elip taxlaymǝn,  
\m Ular bu nami bilǝn ikkinqi ⱨeqⱪandaⱪ ǝslǝnmǝydu.\f □ \fr 2:17 \ft \+bd «Mǝn «Baal»larning namlirini sening aƣzingdin elip taxlaymǝn»\+bd* — ibraniy tilida «Mǝn «Baal»larning namlirini uning (yǝni, Israilning) aƣzidin elip taxlaymǝn».\f*   
\m
\v 18 Xuning bilǝn Mǝn ular üqün daladiki ⱨaywanlar, asmandiki uqar-ⱪanatlar wǝ yǝr yüzidiki ɵmüligüqilǝr bilǝn ǝⱨdǝ tüzimǝn; Mǝn oⱪya, ⱪiliq wǝ jǝngni sundurup zemindin elip taxlaymǝn; \add hǝlⱪimni\add* aman-esǝn yatⱪuzimǝn.\x + \xo 2:18 \xt Ayup 5:23; Yǝx. 11:6; Əz. 14:21; 34:25\x*   
\m
\v 19 Xundaⱪ ⱪilip Mǝn seni ǝbǝdil’ǝbǝd Ɵzümgǝ baƣlaymǝn; ⱨǝⱪⱪaniyliⱪta, meⱨir-muⱨǝbbǝttǝ, rǝⱨim-xǝpⱪǝtlǝrdǝ seni Ɵzümgǝ baƣlaymǝn; \f □ \fr 2:19 \ft \+bd «Mǝn seni ... Ɵzümgǝ baƣlaymǝn»\+bd* — bu sɵz adǝttǝ ⱪizni ɵzigǝ ǝmrigǝ elixini bildüridu.\f*  
\v 20 Sadaⱪǝtliktǝ seni Ɵzümgǝ baƣlaymǝn, xuning bilǝn sǝn Pǝrwǝrdigarni bilip yetisǝn. \f □ \fr 2:20 \ft \+bd «ⱨǝⱪⱪaniyliⱪta, meⱨir-muⱨǝbbǝttǝ, rǝⱨim-xǝpⱪǝtlǝrdǝ.... sadaⱪǝtliktǝ (seni Ɵzümgǝ baƣlaymǝn)»\+bd* — degǝn sɵzlǝr Hudaning ⱪilidiƣanlirini süpǝtlǝydu, ǝlwǝttǝ. Biraⱪ ixinimizki, bu sɵzlǝr yǝnǝ kǝlgüsidiki \+bd Israilning\+bd* Hudaning muⱨǝbbitigǝ bolƣan inkasinimu bildüridu. Israil xu küni yǝnǝ wapasiz bolmaydu. Bu qong bir ɵzgirix, qong bir mɵjizidur!\f*  \x + \xo 2:20 \xt Yǝr. 31:33, 34\x*  
\v 21 Wǝ xu künidǝ ǝmǝlgǝ axuruliduki, «Mǝn anglaymǝn» — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — «Mǝn asmanlarning tǝlipini anglaymǝn, bular yǝr-zeminning tǝlipini anglaydu;  
\v 22 Yǝr-zemin ziraǝtlǝrning, yengi xarab wǝ zǝytun meyining tǝlipini anglaydu; wǝ bular «Yizrǝǝl»ning tǝlipini anglaydu! \f □ \fr 2:22 \ft \+bd «...bular «Yizrǝǝl»ning tǝlipini anglaydu!»\+bd* — «Yizrǝǝl» degǝn isim «Israil» degǝn isim bilǝn tǝlǝppuz jǝⱨǝttǝ ohxixip ketidu, muxu yǝrdǝ Israilni kɵrsitidu. Biraⱪ Ⱨoxiyaning birinqi oƣli «Yizrǝǝl»ning anisining wapasizliⱪidin tuƣulup (2:4ni kɵrüng) andin xu sǝwǝbidin atisidin ayrilƣinidǝk, Israil «anisining wapasizliⱪi» bilǝn Hudasidin ayrilƣan bolup, ⱨazir Hudasi bilǝn ǝplǝxtürülgǝn bolidu.\f*  
\v 23 Wǝ Mǝn Ɵzüm üqün uni zeminda teriymǝn; Mǝn «Lo-ruⱨamaⱨ»ƣa rǝⱨim ⱪilimǝn; Mǝn «Lo-ammi»ƣa: «Mening hǝlⱪim!» dǝymǝn; wǝ ular Meni: «Mening Hudayim!» — dǝydu.\f □ \fr 2:23 \ft \+bd «Mǝn Ɵzüm üqün uni zeminda teriymǝn»\+bd* — esimizdǝ barki, «Yizrǝǝl» «Hudaning teriƣini» degǝn mǝnidǝ. Hudaning Israil (Yizrǝǝl)ƣa bolƣan mǝⱪsiti, deⱨⱪanning \+bd ɵzi üqün\+bd* uruⱪni zeminƣa teriƣiniƣa ohxax ǝmǝlgǝ axurulidu. Demǝk, ahirⱪi zamanda, Israil harakterida, mejǝzidǝ, ⱪilƣanlirida Hudaning kɵnglidikidǝk bolidu. Huda xu yol bilǝn Israilda Ɵzini uluƣlaydu.\f*  \x + \xo 2:23 \xt Ⱨox. 2:1; Rim. 9:26; 1Pet. 2:10\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Ⱨoxiya ɵzigǝ wapasizliⱪ ⱪilip ɵzidin ayrilƣan ayalini ⱪayturup ǝkilidu  
\m
\v 1 Wǝ Pǝrwǝrdigar manga: — Yǝnǝ barƣin, axnisi tǝripidin sɵyülgǝn, zinahor bir ayalni sɵygin; gǝrqǝ Israillar yat ilaⱨlar tǝripigǝ eƣip kǝtkǝn, «kixmix poxkal»larni sɵygǝn bolsimu, \add Mǝn\add* Pǝrwǝrdigar ularƣa kɵrsǝtkǝn sɵygümdǝk sǝn uni sɵygin, — dedi \f □ \fr 3:1 \ft \+bd «kixmix poxkallirini sɵyidiƣan»\+bd* — bu kinayilik gǝp. Ular bǝlkim bu poxkallarni ⱨǝrhil butlarƣa atap yegǝn boluxi mumkin. Ular butpǝrǝslik yolida xu kixmixlǝrni yegǝqkǝ ⱨǝⱪiⱪiy «dindarlar» bolup ⱪaldi — gǝrqǝ Pǝrwǝrdigarning sɵygüsining obyekti Israil bolƣan bolsimu, lekin Israilning sɵyüx obyekti naⱨayiti bir hil poxkal bolƣanidi, halas.\f*  
\v 2 (xunga mǝn on bǝx kümüx tǝnggǝ, bir homir buƣday wǝ yerim homir arpiƣa uni ɵzümgǝ ⱪayturuwaldim; \f □ \fr 3:2 \ft \+bd «...yigirmǝ kürǝ buƣday wǝ on kürǝ arpa»\+bd* — «bir homir» 300 litr, yǝni 20 kürǝ, «yerim homir» 150 litr, yǝni 10 kürǝ. \+bd «mǝn ... uni ɵzümgǝ ⱪayturuwaldim»\+bd* — ⱪariƣanda Gomǝr ⱪulluⱪ ⱨalitigǝ qüxüp ⱪalƣan, bazarda (bǝlkim baliliri bilǝn) setilidiƣan ⱨalƣa kǝlgǝn. Ⱨoxiya üqün uni setiwelix sǝl ⱪiyinraⱪ kɵrünidu; uning baⱨasiƣa yetix üqün pulƣa ⱪoxup yǝnǝ uni-buni elip kelix kerǝk idi.\f*  
\v 3 Mǝn uningƣa: «Sǝn mǝn üqün uzun künlǝr kütisǝn; sǝn paⱨixilik ⱪilmaysǝn, sǝn baxⱪa ǝrningki bolmaysǝn; mǝnmu sǝn üqün ohxaxla seni kütimǝn» — dedim).\f □ \fr 3:3 \ft \+bd «Sǝn mǝn üqün uzun künlǝr kütisǝn»\+bd* — demisǝkmu buning mǝnisi, Ⱨoxiya uni ⱨǝrⱪandaⱪ munasiwǝttin ayrip yalƣuz turmuxⱪa ⱪalduridu. Biraⱪ u ɵzi uningdin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ bir ayalƣa yeⱪinlaxmay, uni kütidu.\f*  \x + \xo 3:3 \xt Ⱪan. 21:11\x*   
\m
\v 4 — «Qünki Israillar uzun künlǝr padixaⱨsiz, xaⱨzadisiz, ⱪurbanliⱪsiz, «tüwrük»siz, «ǝfod»siz wǝ ⱨeq ɵy butlirisiz kütüp turidu. \f □ \fr 3:4 \ft \+bd «Israillar uzun künlǝr padixaⱨsiz, xaⱨzadisiz, ⱪurbanliⱪsiz, «tüwrük»siz, «ǝfod»siz wǝ ⱨeq ɵy butlirisiz kütüp turidu»\+bd* — bu ayǝttǝ tilƣa elinƣan bǝzi nǝrsilǝr yaki ixlar (padixaⱨ, xaⱨzadǝ, ⱪurbanliⱪ, ǝfod) ǝslidǝ maⱨiyiti yahxi, bǝzilǝr pütünlǝy yahxi ǝmǝs. Bu bexarǝttin ⱪariƣanda, Huda Israil üqün sǝllimaza yengi bir baxlinixni bekitkǝn. «Tüwrük» bǝlkim butpǝrǝslikkǝ ait bolƣan nǝrsini kɵrsitidu. «Əfod» — Huda Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürgǝn ⱪanun boyiqǝ, bax kaⱨin kiydiƣan bir alaⱨidǝ kaltǝ qapan bolup, uning iqidiki ikki tax arⱪiliⱪ Hudadin yol soriƣili bolatti. «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 3:4 \xt Ⱨox. 10:3\x*  
\v 5 Wǝ keyinrǝk, Israil baliliri ⱪaytip kelidu wǝ Pǝrwǝrdigar bolƣan Hudasini ⱨǝm Dawut padixaⱨini izdǝydu; künlǝrning ahirida ular tǝwrinip ǝyminip Pǝrwǝrdigarning yeniƣa, xundaⱪla Uning meⱨribanliⱪiƣa ⱪarap kelidu».\f □ \fr 3:5 \ft \+bd «keyinrǝk, Israil baliliri ⱪaytip kelidu wǝ Pǝrwǝrdigar bolƣan Hudasini ⱨǝm Dawut padixaⱨini izdǝydu»\+bd* — «Ⱨoxiya» degǝn kitabta «Israil» adǝttǝ «ximaliy padixaⱨliⱪ»ni kɵrsitidu. Ular burunla Huda ǝsli bekitkǝn Dawutning handanliⱪiƣa tǝwǝ padixaⱨliⱪtin ayrilip kǝtkǝnidi. Xunga ahirⱪi zamanlarda ularning «Dawutni izdixi» üqün ⱨǝrⱪandaⱪ tǝkǝbburluⱪni taxlixi kerǝk bolidu. Uning üstigǝ bu bexarǝt ahirⱪi zamanlarda padixaⱨ Dawutning oƣli Mǝsiⱨ Əysaning Israilni ⱪutⱪuzidiƣanliⱪinimu kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  \x + \xo 3:5 \xt Yǝx. 2:2; Yǝr. 30:9; Əz. 34:23; 37:22; Mik. 4:1\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 2-ⱪisim: •••• Ⱨoxiyaning ayrim-ayrim hǝwǝrliri — «I Israil, Mǝn ⱪandaⱪmu silǝrni taxlap ⱪoyimǝn?!» •••• •••• Yorutulmiƣan bir hǝlⱪ  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglanglar, i Israil baliliri; qünki Pǝrwǝrdigarning zeminda turuwatⱪanlar bilǝn ⱪilidiƣan dǝwasi bar; qünki zeminda ⱨeq ⱨǝⱪiⱪǝt, ⱨeq meⱨribanliⱪ, Hudani ⱨeq bilix-tonux yoⱪtur; \x + \xo 4:1 \xt Mik. 6:2\x*  
\v 2 Ⱪarƣax-tillax, yalƣanqiliⱪ, ⱪatilliⱪ, oƣriliⱪ, zinahorluⱪ — bular zeminda yamrap kǝtti; ⱪan üstigǝ ⱪan tɵkülidu. \f □ \fr 4:2 \ft \+bd «ⱪan üstigǝ ⱪan tɵkülidu»\+bd* — yaki ɵltürüx wǝⱪǝliri naⱨayiti kɵp ikǝnlikini yaki (bǝzi alimlarning pikriqǝ) haliƣanqǝ adǝmlǝrni tutuwelip ularni butlarƣa «insan ⱪurbanliⱪ»i ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*  
\v 3 Mana xu sǝwǝbtin zemin matǝm tutidu, uningda turuwatⱪanlarning ⱨǝmmisi jüdǝp ketidu; ular daladiki ⱨaywanlar ⱨǝm asmandiki uqar-ⱪanatlar bilǝn billǝ jüdǝp ketidu; bǝrⱨǝⱪ, dengizdiki beliⱪlarmu yǝp ketilidu.   
\m
\v 4 Əmdi ⱨeqkim dǝwa ⱪilixmisun, ⱨeqkim ǝyiblǝxmisun; qünki Mening dǝwayim dǝl sǝn bilǝn, i kaⱨin! \f □ \fr 4:4 \ft \+bd «Mening dǝwayim dǝl sǝn bilǝn, i kaⱨin!»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Hǝlⱪing kaⱨin bilǝn dǝwalaxⱪandǝk boldi». 
\fp  Lekin bizningqǝ 4-ayǝttiki sɵzlǝr kaⱨinƣa ⱪarita etilidu; bizning tǝrjimimiz 5-ayǝttiki sɵzlǝrgǝ intayin mas kelidu, dǝp ⱪaraymiz. Ibraniy tilini qüxinix sǝl tǝs.\f*  
\v 5 Sǝn kündüzdǝ putlixip yiⱪilisǝn; pǝyƣǝmbǝrmu sǝn bilǝn keqidǝ tǝng putlixip yiⱪilidu; wǝ Mǝn anangni ⱨalak ⱪilimǝn.\f □ \fr 4:5 \ft \+bd «pǝyƣǝmbǝrmu sǝn bilǝn keqidǝ tǝng putlixip yiⱪilidu»\+bd* — «pǝyƣǝmbǝr» sahta pǝyƣǝmbǝrni yaki (butpǝrǝslik yaki yalaⱪqiliⱪ ⱪatarliⱪ sǝwǝblǝr bilǝn) ɵz mǝnpǝitigǝ setilip kǝtkǝn pǝyƣǝmbǝrni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 6 Mening hǝlⱪim bilimsizliktin ⱨalak ⱪilindi; wǝ sǝnmu bilimni qǝtkǝ ⱪaⱪⱪanikǝnsǝn, Mǝnmu seni qǝtkǝ ⱪaⱪimǝnki, sǝn Manga yǝnǝ ⱨeq kaⱨin bolmaysǝn; Hudayingning ⱪanun-kɵrsǝtmisini untuƣanliⱪing tüpǝylidin, Mǝnmu sening baliliringni untuymǝn. \f □ \fr 4:6 \ft \+bd «Mening hǝlⱪim bilimsizliktin ⱨalak ⱪilindi; wǝ sǝnmu bilimni qǝtkǝ ⱪaⱪⱪanikǝnsǝn, Mǝnmu seni qǝtkǝ ⱪaⱪimǝn...»\+bd* — bu ayǝttiki «bilim» xübⱨisizki, Hudani bilix degǝnliktur.\f*  
\v 7 Ular kɵpǝygǝnseri, Manga ⱪarxi kɵp gunaⱨ sadir ⱪildi; Mǝn ularning xan-xǝripini xǝrmǝndiqilikkǝ aylanduruwetimǝn.\f □ \fr 4:7 \ft \+bd «Ular kɵpǝygǝnseri... Mǝn ularning xan-xǝripini xǝrmǝndiqilikkǝ aylanduruwetimǝn»\+bd* — «ular» kaⱨinlarni yaki (6-ayǝttǝ eytilƣan) «kaⱨinlarning baliliri»ni kɵrsitidu. \+bd «Mǝn ularning xan-xǝripini xǝrmǝndiqilikkǝ aylanduruwetimǝn»\+bd* — «kaⱨin bolux» naⱨayiti xǝrǝplik ix, ǝlwǝttǝ. Ularning xǝrǝplik wǝzipiliri hǝlⱪⱪǝ Hudaning ⱪanun-kɵrsǝtmilirini ɵgitixni ɵz iqigǝ alidu. Biraⱪ buning ornida ular ɵzi «Hudaning ⱪanun-kɵrsǝtmilirini untuƣan» (6-ayǝt).\f*   
\m
\v 8 Ular hǝlⱪimning gunaⱨini yǝydiƣan bolƣaqⱪa,  
\m Ularning jeni \add hǝlⱪimning\add* ⱪǝbiⱨlikigǝ intizar bolidu.\f □ \fr 4:8 \ft \+bd «Ular hǝlⱪimning gunaⱨini yǝydiƣan bolƣaqⱪa...»\+bd* — Tǝwrat dǝwridǝ birsi gunaⱨ sadir ⱪilƣan bolsa, undaⱪta u «gunaⱨ ⱪurbanliⱪi»ni (gunaⱨini tilǝydiƣan ⱪurbanliⱪ)ni sunuxi kerǝk idi. Kaⱨinlarning bundaⱪ ⱪurbanliⱪlarning gɵxidin mǝlum bir ⱪisimni yeyix imtiyazi bar idi. Xunga ular ⱨazir: — «Hǝlⱪ kɵprǝk gunaⱨ ⱪilsa, yǝydiƣinimizmu kɵp bolidu!» dǝp oyliƣan ohxaydu.\f*   
\m
\v 9 Wǝ hǝlⱪim ⱪandaⱪ bolsa, kaⱨinlarmu xundaⱪ bolidu; Mǝn \add kaⱨinlarning\add* tutⱪan yollirini ɵz üstigǝ qüxürimǝn, ɵz ⱪilmixlirini bexiƣa ⱪayturimǝn.\f □ \fr 4:9 \ft \+bd «Hǝlⱪim ⱪandaⱪ bolsa, kaⱨinlarmu xundaⱪ bolidu»\+bd* — demǝk, hǝlⱪim jazayimni tartⱪanikǝn, sǝn kaⱨinmu buningdin haliy bolmaysǝn; alaⱨidǝ imtiyazliring seni ⱪutⱪuzmaydu, ǝksiqǝ tartidiƣan jazaying tehimu eƣir bolidu.\f*  \x + \xo 4:9 \xt Yǝx. 24:2\x*   
\m
\v 10 Ular yǝydu, biraⱪ toymaydu,  
\m Ular paⱨixilik ⱪilidu, biraⱪ ⱨeq kɵpǝymǝydu;  
\m Qünki ular Pǝrwǝrdigarni tingxaxni taxlap kǝtti,\f □ \fr 4:10 \ft \+bd «Ular paⱨixilik ⱪilidu, biraⱪ ⱨeq kɵpǝymǝydu»\+bd* — bu intayin kinayilik gǝp. Demǝk, Israil «paⱨixǝ bolup» (butlarƣa qoⱪunƣan bolup), kɵp «paⱨixiwazlar» (butlar) bilǝn billǝ bolƣan bolsimu, ⱨeqⱪandaⱪ payda kɵrmigǝn. Baxⱪa hil tǝrjimisi: «Ular paⱨixilik ⱪilidu, lekin ⱨeq parawanlaxmaydu».\f*  \x + \xo 4:10 \xt Mik. 6:14\x*   
\m
\v 11 Ɵzlirini paⱨixilik, xarab wǝ yengi xarabⱪa beƣixlidi;  
\m Bu ixlar adǝmning ǝⱪil-zeⱨnini bulap ketidu.   
\m
\v 12 Hǝlⱪim ɵz tayiⱪidin yolyoruⱪ soraydu,  
\m Ularning ⱨasisi ularƣa yol kɵrsitǝrmix!  
\m Qünki paⱨixilikning roⱨi ularni azduridu,  
\m Ular Hudasining ⱨimayisi astidin paⱨixilikkǝ qiⱪip,\f □ \fr 4:12 \ft \+bd «Hǝlⱪim ɵz tayiⱪidin yolyoruⱪ soraydu, ularning ⱨasisi ularƣa yol kɵrsitǝrmix!»\+bd* — ular «tayiⱪi», «ⱨasisi»ni palqiliⱪ, rǝmqilik üqün ixlitidu. \+bd «Qünki paⱨixilikning roⱨi ularni azduridu, ular Hudasining ⱨimayisi astidin paⱨixilikkǝ qiⱪip,...»\+bd* — «kirix sɵz»imizdǝ tilƣa elinƣandǝk, «paⱨixilik» butpǝrǝslik wǝ paⱨixilikning ɵzini ɵz iqigǝ alidu. «Baal» ⱪatarliⱪlarƣa qoⱪunux paaliyǝtliri ⱨǝrhil paⱨixilikni ɵz iqigǝ alƣan. Israil Hudaƣa sadiⱪ bolƣan ayaldǝk ǝmǝs, bǝlki wapasiz paⱨixǝ ayaldǝk bolƣan.\f*  \x + \xo 4:12 \xt Ⱨox. 5:4\x*   
\m
\v 13 Taƣ qoⱪⱪilirida ⱪurbanliⱪ ⱪilidu,  
\m Dɵng-egizliklǝrdǝ, xundaⱪla sayisi yahxi bolƣaqⱪa dub wǝ terǝk wǝ ⱪariyaƣaqlar astidimu isriⱪ salidu;  
\m Xunga ⱪizliringlar paⱨixilik, kelinliringlarmu zinahorluⱪ ⱪilidu.\f □ \fr 4:13 \ft \+bd «...Dɵng-egizliklǝrdǝ, xundaⱪla sayisi yahxi bolƣaqⱪa dub wǝ terǝk wǝ ⱪariyaƣaqlar astidimu isriⱪ salidu»\+bd* — ular Hudaning ⱨimayisi astidin qiⱪip, naⱨayiti bir dǝrǝh astida bir buttin ⱨimayǝ sorimaⱪta. \+bd «\+bd*\+bdit silǝrning\+bdit* ⱪizliringlar paⱨixilik, kelinliringlarmu zinahorluⱪ ⱪilidu» — «(silǝrning) ⱪizliringlar... kelinliringlarmu» — Huda «silǝr» degǝn sɵz bilǝn bǝlkim yǝnǝ kaⱨinlarƣa sɵz ⱪilidu.\f*  \x + \xo 4:13 \xt Yǝx. 1:29; 57:7; Əz. 20:28\x*   
\m
\v 14 Mǝn ⱪizliringlarni paⱨixilikliri üqün,  
\m Yaki kelinliringlarni zinahorluⱪliri üqün jazalimaymǝn;  
\m Qünki \add atiliri\add* ɵzlirimu paⱨixilǝr bilǝn sirtⱪa qiⱪidu,  
\m «Buthana paⱨixǝ»liri bilǝn billǝ ⱪurbanliⱪ ⱪilidu;  
\m Xuning bilǝn yorutulmiƣan bir hǝlⱪ yiⱪitilidu.\f □ \fr 4:14 \ft \+bd «Mǝn ⱪizliringlarni paⱨixilikliri üqün, yaki kelinliringlarni zinahorluⱪliri üqün jazalimaymǝn; qünki (atiliri) ɵzlirimu paⱨixilǝr bilǝn sirtⱪa qiⱪidu...»\+bd* — diⱪⱪǝt ⱪilixⱪa ǝrziyduki, Huda bu ⱪiz-kelinlǝrni ǝyiblimǝydu; Hudaning aldida, mǝs’uliyǝt ularning atiliri (bǝlkim kaⱨinlar)ning zimmisididur.\f*   
\m
\v 15 Sǝn, i Israil, paⱨixilik ⱪilixing bilǝn,  
\m Yǝⱨuda gunaⱨⱪa qetilip ⱪalmisun!  
\m Nǝ Gilgalƣa kǝlmǝnglar, nǝ «Bǝyt-Awǝn»gǝ qiⱪmanglar,  
\m Nǝ «Pǝrwǝrdigarning ⱨayati bilǝn!» dǝp ⱪǝsǝm ⱪilmanglar.\f □ \fr 4:15 \ft \+bd «Sǝn, i Israil, paⱨixilik ⱪilixing bilǝn, Yǝⱨuda gunaⱨⱪa qetilip ⱪalmisun! Nǝ Gilgalƣa kǝlmǝnglar, nǝ «Bǝyt-Awǝn»gǝ qiⱪmanglar, nǝ «Pǝrwǝrdigarning ⱨayati bilǝn!» dǝp ⱪǝsǝm ⱪilmanglar»\+bd* — bu sɵzlǝr bǝlkim Yǝⱨudaƣa ⱪaritip eytilixi mumkin. «Gilgal» wǝ «Bǝyt-Awǝn» Israil zeminidiki «yerim butpǝrǝs» tawapgaⱨlar idi. Amos pǝyƣǝmbǝr alliⱪaqan Israil wǝ Yǝⱨudani bu tawapgaⱨlarƣa barmasliⱪ, bu yǝrlǝrgǝ qetixliⱪ gunaⱨlarni ⱪilmasliⱪ, jümlidin Pǝrwǝrdigarning namini bikar-biⱨudǝ ixlǝtmǝslik kerǝk, dǝp agaⱨlandurƣanidi («Am.» 4:4, 5:5, 8:14). Ⱨoxiya uning agaⱨlirini tǝkrarlaydu. U yǝnǝ Amos pǝyƣǝmbǝrgǝ ǝgixip, Israillarning «Bǝyt-Əl» (Hudaning ɵyi)dǝ ɵtküzgǝn butpǝrǝslikini ǝyiblǝp, xu yǝrni «Bǝyt-Awǝn» («yoⱪ birnǝrsǝ»ning ɵyi) dǝp ataydu.\f*   
\m
\v 16 Qünki tǝrsa bir ⱪisir inǝktǝk, Israil tǝrsaliⱪ ⱪilidu; Pǝrwǝrdigar ⱪandaⱪmu pahlanni baⱪⱪandǝk, ularni kǝng bir yaylaⱪta ozuⱪlandursun?\f □ \fr 4:16 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar ⱪandaⱪmu pahlanni baⱪⱪandǝk, ularni kǝng bir yaylaⱪta ozuⱪlandursun?»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimǝ: «Əmdi Pǝrwǝrdigar ⱨazir ularni pahlanni baⱪⱪandǝk kǝng bir yaylaⱪta ozuⱪlanduridu!». Bu ikkinqi hil tǝrjimisining mǝnisi toƣra bolsa uning mǝnisi: «Pǝrwǝrdigar Israilni ularni sürgün ⱪilduridu» degǝnlik bolidu.\f*   
\m
\v 17 Əfraim butlarƣa qaplaxti;  
\m Uning bilǝn ⱨeqkimning kari bolmisun!\f □ \fr 4:17 \ft \+bd «Əfraim butlarƣa qaplaxti; uning bilǝn ⱨeqkimning kari bolmisun!»\+bd* — «Əfraim» Israil (ximaliy padixaⱨliⱪ)ning on ⱪǝbilisidin ǝng qongi, u bǝzidǝ Israil (yǝni, on ⱪǝbilǝ)ning ɵzigǝ wǝkil bolidu.\f*   
\m
\v 18 Ularning xarabi tügixi bilǝnla,  
\m Ular ɵzlirini paⱨixilikkǝ beƣixlaydu;  
\m Ularning esilzadiliri nomussizliⱪⱪa ǝsǝbiylǝrqǝ mǝptun boldi.   
\m
\v 19 Bir xamal-roⱨ ularni ⱪanatliri iqigǝ oriwaldi,  
\m Ular ⱪurbanliⱪliri tüpǝylidin iza-aⱨanǝtkǝ ⱪalidu.\f □ \fr 4:19 \ft \+bd «bir xamal-roⱨ ularni ⱪanatliri iqigǝ oriwaldi,...»\+bd* — ibraniy tilida «xamal» wǝ «roⱨ» bir sɵz. Bu jümlining mǝnisi bǝlkim ular paⱨixilik-butpǝrǝslik bir pasiⱪ roⱨ (jin) tǝripidin pütünlǝy azdurulup ketildi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Əfraimning ǝⱨwali qataⱪ, Yǝⱨudaningmu ǝⱨwali qataⱪ!  
\m
\v 1 Buni anglanglar, i kaⱨinlar,  
\m Tingxanglar, i Israil jǝmǝti,  
\m Ⱪulaⱪ selinglar, i padixaⱨning jǝmǝti;  
\m Qünki bu ⱨɵküm silǝrgǝ bekitilgǝn;  
\m Qünki silǝr Mizpaⱨ xǝⱨiridǝ bir ⱪiltaⱪ,  
\m Tabor teƣida yeyilƣan bir tor bolƣansilǝr.\f □ \fr 5:1 \ft \+bd «Silǝr Mizpaⱨ xǝⱨiridǝ bir ⱪiltaⱪ, Tabor teƣida yeyilƣan bir tor bolƣansilǝr»\+bd* — nemixⱪa «Mizpaⱨ» wǝ «Tabor» deyilidu? Israil ǝslidǝ bu jaylarda Hudaning kɵp iltipatliriƣa wǝ mǝditigǝ erixkǝn. Bu bexarǝttin ⱪariƣanda, bu ikki jay ⱨazir ǝksiqǝ butpǝrǝslik yaki birhil adalǝtsizlik yürgüzülgǝn jaylar bolup ⱪaldi.\f*   
\m
\v 2 Asiy adǝmlǝrmu ⱪirƣin-qapⱪunƣa qɵküp kǝtti;  
\m Biraⱪ Mǝn ularning ⱨǝmmisini jazaliƣuqi bolimǝn.\f □ \fr 5:2 \ft \+bd «Asiy adǝmlǝrmu ⱪirƣin-qapⱪunƣa qɵküp kǝtti; ...»\+bd* — bu ayǝttiki «ⱪirƣin-qapⱪun» degǝn sɵz bǝzi alimlarning pikriqǝ balilarni ⱪurbanliⱪ ⱪilixni ɵz iqigǝ alidu. Bundaⱪ ixlar Ⱪanaandiki ǝllǝrning butpǝrǝslikidǝ kɵp kɵrülǝtti. Baxⱪa hil tǝrjimilǝrmu bar.\f*   
\m
\v 3 Əfraimni bilimǝn, Israil mǝndin yoxurun ǝmǝs;  
\m Qünki i Əfraim, sǝn ⱨazir paⱨixilik ⱪilding,  
\m Israil bulƣanƣandur.\f □ \fr 5:3 \ft \+bd «i Əfraim, sǝn ... paⱨixilik ⱪilding»\+bd* — Əfraimning Pǝrwǝrdigardin waz keqip butlarƣa baƣlinixi «roⱨiy paⱨixilik»kǝ barawǝrdur.\f*   
\m
\v 4 Ularning ⱪilmixliri ularni Hudasining yeniƣa ⱪaytixiƣa ⱪoymaydu;  
\m Qünki paⱨixilikning roⱨi ular arisididur,  
\m Ular Pǝrwǝrdigarni ⱨeq bilmǝydu.\x + \xo 5:4 \xt Ⱨox. 4:12\x*   
\m
\v 5 Israilning tǝkǝbburluⱪi ɵzigǝ ⱪarxi guwaⱨliⱪ bǝrmǝktǝ;  
\m Israil wǝ Əfraim ɵz ⱪǝbiⱨliki bilǝn yiⱪilip ketidu;  
\m Yǝⱨudamu ular bilǝn tǝng yiⱪilidu.\x + \xo 5:5 \xt Ⱨox. 7:10\x*   
\m
\v 6 Ular ⱪoy padiliri wǝ kala padilirini elip Pǝrwǝrdigarni izdǝxkǝ baridu;  
\m Biraⱪ ular Uni tapalmaydu; qünki U Ɵzini tartip ulardin yiraⱪlaxti. \f □ \fr 5:6 \ft \+bd «ⱪoy, kala padilirini elix»\+bd* — kɵp ⱪurbanliⱪlarni ⱪilixni mǝⱪsiti ⱪilidu, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 7 Ular Pǝrwǝrdigarƣa asiyliⱪ ⱪildi,  
\m Qünki ular balilarni ⱨaramdin tuƣdurƣan;  
\m Əmdi «yengi ay» ularni nesiwiliri bilǝn yǝp ketidu.\f □ \fr 5:7 \ft \+bd «yengi ay»\+bd* — ⱨeyt yaki «yengi baxlinix» bolidu. Xu waⱪittin baxlap ularning aman-esǝnliki wǝ mustǝⱪilliⱪiƣa hatimǝ berilidu, xu waⱪit kǝlgǝndǝ ularƣa bulang-talang ⱪilqilarning yoli eqilidu, demǝkqi. Bu wǝⱪǝning tǝpsilatining ⱪandaⱪ bolidiƣanliⱪini pǝⱪǝt pǝrǝzla ⱪilalaymiz. Tɵwǝndǝ, 8-15-ayǝtlǝrdǝ aldin’ala eytilƣan tajawuzqiliⱪ «yengi ay»da baxlinarmikin?\f*   
\m
\v 8 Gibeaⱨta sunayni,  
\m Ramaⱨda kanayni qelinglar;  
\m Bǝyt-awǝndǝ agaⱨ signalini anglitinglar;  
\m Kǝyningdǝ! Ⱪara, i Binyamin!\f □ \fr 5:8 \ft \+bd «Gibeaⱨta sunayni, Ramaⱨda kanayni qelinglar; Bǝyt-Awǝndǝ agaⱨ signalini anglitinglar; kǝyningdǝ! Ⱪara, i Binyamin!»\+bd* — Binyamin on ikki ⱪǝbilining biri, Yǝⱨudaƣa beⱪindi bolƣan, «Israil», yǝni «ximaliy padixaⱨliⱪ»ning jǝnubiy qegrasida. Bu bexarǝttǝ ikki imkaniyǝt bar: — (1) Yǝⱨuda ɵzi Israilƣa tajawuz ⱪilidu, andin Israil bilǝn Yǝⱨuda bir-biri bilǝn soⱪuxidu; nǝtijidǝ Israil Asuriyǝdin yardǝm soraydu (13-ayǝt) (10-ayǝttǝ Yǝⱨudaning ⱨɵkümranlarning jaⱨangirliki, ajizlarni bozǝk ⱪilip eksplitatsiyǝ ⱪiliwatⱪanliⱪi kɵrsitilidu); (2) bexarǝt Asuriyǝ imperiyǝsining tajawuz ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsitidu (miladiyǝdin ilgiriki 733-yili ular Israilning ximaliy ⱪǝblilirini elip kǝtti: 722-yili pütkül Israilni ixƣal ⱪildi: 702-yili Yǝⱨudaƣa tajawuz ⱪildi). 
\fp  Biz ikkinqi imkaniyǝtkǝ mayilmiz. Israilning jǝnubiy qegrisiƣa tutaxⱪan bu xǝⱨǝrlǝr ⱪistaⱪⱪa elinidiƣan bolsa (ⱨujum ximaldin kǝlgǝn ǝⱨwalda), undaⱪta Israilning ⱪalƣan jayliri nemidegǝn ⱪiybilidiƣan bolidu! Israil Asuriyǝdin yardǝm soriƣandin keyin (xundaⱪla Asuriyǝgǝ pul bǝrgǝndin keyin!), ular tǝripidin wǝyran ⱪilinƣan.\f*   
\m
\v 9 Əfraim ǝyiblinidiƣan künidǝ wǝyranǝ bolidu;  
\m Mana, Israil ⱪǝbililiri arisida bekitilgǝn ixni ayan ⱪildim!   
\m
\v 10 Yǝⱨudaning ǝmirliri pasil taxlarni yɵtkigüqigǝ ohxaxtur;  
\m Mǝn ular üstigǝ ƣǝzipimni sudǝk tɵküwetimǝn.   
\m
\v 11 Əfraim horlanƣan, jazayimda ezilgǝn,  
\m Qünki u ɵz beximqiliⱪ ⱪilip «paskiniliⱪ»ni ⱪoƣlap yürdi.\f □ \fr 5:11 \ft \+bd «Əfraim... øz beximqiliⱪ ⱪilip «paskiniliⱪ»ni ⱪoƣlap yürdi»\+bd* — «paskiniliⱪ» bǝlkim birhil butni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 12 Xunga Mǝn Əfraimƣa küyǝ ⱪurti,  
\m Yǝⱨuda jǝmǝtigǝ qiritküq bolimǝn.   
\m
\v 13 Əmdi Əfraim ɵzining kesilini,  
\m Yǝⱨuda ɵz yarisini kɵrgǝndǝ,  
\m Əfraim Asuriyǝlikni izdǝp bardi,  
\m «Jedǝlhor padixaⱨ»ƣa tǝlipini yollidi;  
\m Biraⱪ u ⱨǝm silǝrni saⱪaytalmaytti,  
\m Ⱨǝm yaranglarnimu dawaliyalmaytti.\f □ \fr 5:13 \ft \+bd «Əfraim Asuriyǝlikni izdǝp bardi, «jedǝlhor padixaⱨ»ƣa tǝlipini yollidi»\+bd* — Asuriyǝliklǝr ɵz padixaⱨiƣa bǝrgǝn unwanni, yǝni «Uluƣ Padixaⱨ» degǝnning imlasini Ⱨoxiya ⱪǝstǝn ɵzgǝrtip, uni kinayǝ bilǝn «Jedǝlhor Padixaⱨ» (ibraniy tilida «Yarǝb padixaⱨ») dǝp ataydu. Əmǝliyǝttǝ Asuriyǝ padixaⱨliri dǝl muxu harakterda bolƣan, u baxⱪa ǝllǝr bilǝn soⱪuxuxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ baⱨanǝ-sǝwǝblǝrni qiⱪarƣuqi idi.\f*   
\m
\v 14 Qünki Mǝn Əfraimƣa xirdǝk,  
\m Yǝⱨuda jǝmǝtigǝ arslandǝk bolimǝn; Mǝn, yǝni Mǝnki, ularni titma-titma ⱪiliwetip, ketip ⱪalimǝn;  
\m Ularni elip ketimǝn, ⱪutⱪuzalaydiƣan ⱨeqkim qiⱪmaydu;   
\m
\v 15 Mǝn ketimǝn, ular gunaⱨini tonup yetip, yüzümni izdimigüqǝ ɵz jayimƣa ⱪaytip turimǝn;  
\m Bexiƣa kün qüxkǝndǝ ular Meni intilip izdǝydu.   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Israilning yüzǝki jawabi  
\m
\v 1 «Kelinglar, Pǝrwǝrdigarning yeniƣa ⱪaytayli;  
\m Qünki U titma-titma ⱪiliwǝtti, biraⱪ saⱪaytidu;  
\m Uruwǝtti, biraⱪ bizni tengip ⱪoyidu.   
\m
\v 2 U ikki kündin keyin bizni janlanduridu;  
\m Üqinqi küni U bizni tirildüridu,  
\m Biz Uning yüzi aldida ⱨayat yaxaymiz!   
\m
\v 3 Wǝ biz Uni bilidiƣan bolimiz!  
\m Biz Pǝrwǝrdigarni tonux ⱨǝm bilix üqün intilip ⱪoƣlaymiz!  
\m Uning bizni ⱪutⱪuzuxⱪa qiⱪixi tang sǝⱨǝrning boluxidǝk muⱪǝrrǝr;  
\m U yenimizƣa yamƣurdǝk, yǝr-zeminni suƣiridiƣan «keyinki yamƣur»dǝk qüxüp kelidu!».\f □ \fr 6:3 \ft \+bd «U yenimizƣa yamƣurdǝk, yǝr-zeminni suƣiridiƣan «keyinki yamƣur»dǝk qüxüp kelidu!»\+bd* — «keyinki yamƣur» bolsa Ⱪanaanda (Pǝlǝstindǝ) 3- yaki 4-ayda yaƣidu, u ǝtiyazliⱪ ziraǝtlǝrning pixixida ⱨalⱪiliⱪ rolini oynaydu. Bu yamƣurlar bolmisa ⱨosul bolmaydu. \+bd «Biz Uni bilidiƣan bolimiz!... U ... «keyinki yamƣur»dǝk qüxüp kelidu!»\+bd* — alimlarning bu üq ayǝt (1-3) üstidǝ üq hil pikri bar: — (1) bu Israilning ahirⱪi zamanda towa ⱪilidiƣan duasi (qünki Israillar Ⱨoxiyaning dǝwridǝ towa ⱪilƣan ǝmǝs); (2) bu Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝrning: «Pǝrwǝrdigarning yeniƣa ⱪaytayli» degǝn dǝwiti; (3) bu Israilning xu qaƣdiki yüzǝki bir inkasi, halas. Sɵzlǝr qirayliⱪ bolsimu Huda uni yüzǝki dǝp ⱪaraydu (4-ayǝtni kɵrüng). Xunga biz üqinqi imkaniyǝtkǝ ⱪayilmiz. Qünki bu sɵzlǝrdǝ ɵz gunaⱨini etirap ⱪilidiƣan konkret gǝp kǝmqil. Əgǝr duada towa ⱪilidiƣan sɵzlǝr bar bolƣan bolsa intayin yahxi bir dua bolatti; 14-babta ⱨǝⱪiⱪiy towa ⱪilidiƣan dua tepilidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning dad-pǝryadi  
\m
\v 4 I Əfraim, seni ⱪandaⱪ ⱪilsam bolar?  
\m I Yǝⱨuda, seni ⱪandaⱪ ⱪilsam bolar?  
\m Qünki yahxiliⱪinglar sǝⱨǝrdiki bir parqǝ buluttǝk,  
\m Tezdin yoⱪap ketidiƣan xǝbnǝmdǝktur.   
\m
\v 5 Xunga Mǝn pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ ularni qepiwǝtkǝn;  
\m Aƣzimdiki sɵzlǝr bilǝn ularni ɵltürüwǝtkǝnmǝn;  
\m Mening ⱨɵkümüm tang nuridǝk qiⱪidu.\f □ \fr 6:5 \ft \+bd «Mǝn pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ ularni qepiwǝtkǝn...»\+bd* — Huda pǝyƣǝmbǝrliri arⱪiliⱪ nurƣun ⱪetim Israilƣa jazasini elip baridiƣan ⱨɵkümlirini uⱪturƣanidi; demǝk, u dǝrⱨal jazalirini ǝwǝtmǝydu, bǝlki awwal pǝyƣǝmbǝrliri arⱪiliⱪ agaⱨlandurup, towa ⱪilix pursitini beridu; pǝⱪǝt towa ⱪilmisa jazasini qüxüridu. Jazalar qüxkǝndǝ Israillar «qepiwetilgǝn, ...ɵltürüwetilgǝn» idi. Yuⱪirida (3-ayǝttǝ) Israil sahtipǝzlik bilǝn «Hudaning bizni ⱪutⱪuzuzⱪa qiⱪixi ... tang sǝⱨǝrning boluxidǝk muⱪǝrrǝr» degǝnidi, biraⱪ ⱨazir Huda: «\+bd Mening ⱨɵkümlirim\+bd* tang nuridǝk qiⱪidu» dǝydu.\f*   
\m
\v 6 Qünki Mǝn ⱪurbanliⱪlardin ǝmǝs, bǝlki meⱨir-muⱨǝbbǝttin,  
\m Kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlardin kɵrǝ, Hudani tonux ⱨǝm bilixtin hursǝnlik tapimǝn.\f □ \fr 6:6 \ft \+bd «Mǝn ⱪurbanliⱪlardin ǝmǝs, bǝlki meⱨir-muⱨǝbbǝttin, kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlardin kɵrǝ, Hudani tonux ⱨǝm bilixtin hursǝnlik tapimǝn»\+bd* — Huda Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ ⱪurbanliⱪlarni tǝlǝp ⱪilƣan. Biraⱪ keyinki kɵp pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ, bular Mening ahirⱪi mǝⱪsitim ǝmǝs, bǝlki: (1) Ɵz hǝlⱪimning manga ⱪaratⱪan qing kɵnglidiki ibadǝt wǝ muⱨǝbbitini izdǝymǝn (xundaⱪ ixlar pǝⱪǝt Mǝsiⱨning nijati wǝ Muⱪǝddǝs Roⱨ arⱪiliⱪ ǝmǝlgǝ axurulidu, ǝlwǝttǝ); (2) ⱪurbanliⱪlar sunulƣanda, ǝgǝr ihlasmǝnlik wǝ muⱨǝbbǝt bolmisa, undaⱪta ularni ⱪilmiƣininglar tüzük, dǝp uⱪturƣan.\f*  \x + \xo 6:6 \xt Mat. 9:13; 12:7\x*   
\m
\v 7 Biraⱪ ular Adǝm’atidǝk ǝⱨdigǝ itaǝtsizlik ⱪilƣan;  
\m Ular mana xu yol bilǝn Manga asiyliⱪ ⱪilƣan.\x + \xo 6:7 \xt Ⱨox. 8:1\x*   
\m
\v 8 Gilead bolsa ⱪǝbiⱨlik ⱪilƣuqilarning xǝⱨiri;  
\m U ⱪan bilǝn boyalƣan.   
\m
\v 9 Ⱪaraⱪqilar adǝmni payliƣandǝk,  
\m Kaⱨinlar topi Xǝkǝmgǝ baridiƣan yolda ⱪatilliⱪ ⱪilmaⱪta;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, ular iplasliⱪ ⱪilmaⱪta.   
\m
\v 10 Israil jǝmǝtidǝ yirginqlik bir ixni kɵrdüm;  
\m Əfraimning paⱨixiliki xu yǝrdǝ tepilidu,  
\m Israil bulƣandi.   
\m
\v 11 Yǝnǝ sangimu, i Yǝⱨuda, teriƣan \add gunaⱨliringning\add* ⱨosuli bekitilgǝndur!   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\m
\v 1 Mǝn Ɵz hǝlⱪimning asaritini buzup taxlap, azadliⱪⱪa erixtürǝy degǝndǝ,  
\m Mǝn Israilni saⱪaytay degǝndǝ,  
\m Əmdi Əfraimning ⱪǝbiⱨliki, Samariyǝning rǝzillikimu axkarilinidu;  
\m Qünki ular aldamqiliⱪ ⱪilidu;  
\m Oƣrilar bolsa bɵsüp kiriwatidu,  
\m Ⱪaraⱪqilar topi sirtta bulangqiliⱪ ⱪiliwatidu.   
\m
\v 2 Ular kɵnglidǝ Mening ularning barliⱪ rǝzilliklirini esimdǝ tutⱪanliⱪimni oylimaydu;  
\m Ⱨazir ularning ⱪilmixliri ɵzlirini ⱪistawatidu;  
\m Bu ixlar kɵz aldimdidur.   
\b  
\m  
\s1 Ordidiki suyiⱪǝstlǝr  
\m
\v 3 Ular padixaⱨni rǝzillikliri bilǝn,  
\m Əmirlǝrni yalƣan gǝpliri bilǝn hursǝn ⱪilidu;   
\m
\v 4 Ularning ⱨǝmmisi zinahorlar;  
\m Ular naway ot salƣan tonurdǝk;  
\m Naway hemirni yuƣurup, hemir bolƣuqǝ uning otini yǝnǝ ulƣaytmaydu;\f □ \fr 7:4 \ft \+bd «Ularning ⱨǝmmisi zinahorlar; ular naway ot salƣan tonurdǝk...»\+bd* — «ular» bǝlkim kaⱨinlar (ular yuⱪiridiki ayǝtlǝrning asasiy obyekti). Əslidǝ kaⱨinlar «muⱪǝddǝs ⱪanun»ni bilgini üqün, padixaⱨning ordisida muⱨim roli boluxi kerǝk idi. Əksiqǝ ular padixaⱨni ɵltürüxni ⱪǝstlǝydu. \+bd «Ular naway ot salƣan tonurdǝk; naway hemirni yuƣurup, hemir bolƣuqǝ uning otini yǝnǝ ulƣaytmaydu»\+bd* — naway hemirni boldurux üqün sǝl issiⱪ ɵtsun dǝp tonurning yeniƣa ⱪoyidu, biraⱪ xu waⱪitlarda tonurning otini ulƣaytmaydu.\f*   
\m
\v 5 Padixaⱨimiz \add tǝbriklǝngǝn\add* künidǝ, ǝmirlǝr xarabning kǝypi bilǝn ɵzlirini zǝiplǝxtürdi;  
\m \add Padixaⱨ\add* bolsa mazaⱪ ⱪilƣuqilar bilǝn ⱪol elixixⱪa intildi!\f □ \fr 7:5 \ft \+bd «Padixaⱨ bolsa mazaⱪ ⱪilƣuqilar bilǝn ⱪol elixixⱪa intildi!»\+bd* — «mazaⱪ ⱪilƣuqilar» yǝnǝ kaⱨinlar (wǝ sahta pǝyƣǝmbǝrlǝr?) boluxi mumkin. Əslidǝ padixaⱨni ⱪoƣdixi kerǝk bolƣan ǝmirlǝr mǝst bolƣanda, padixaⱨ ɵzini ⱪǝst ⱪilmaⱪqi bolƣan «mazaⱪ ⱪilƣuqilar» bilǝn «ⱪol tutuxup», ⱨeq bilmǝyla hǝtǝrlik ǝⱨwalƣa qüxidu.\f*   
\m
\v 6 Qünki ular kɵnglini tonurdǝk ⱪizitip suyiⱪǝst püküp ⱪoyƣanidi;  
\m Keqiqǝ ularning ƣǝzipi qoƣlinip turidu;  
\m Sǝⱨǝrdila u yanƣan ottǝk yalⱪunlap ketidu.\f □ \fr 7:6 \ft \+bd «Keqiqǝ ularning ƣǝzipi qoƣlinip turidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «ularning «nawiyi» bolsa keqiqǝ uhlaydu». \+bd «.... Ular kɵnglini tonurdǝk ⱪizitip suyiⱪǝst püküp ⱪoyƣanidi; ... sǝⱨǝrdila u yanƣan ottǝk yalⱪunlap ketidu»\+bd* — 4-6-ayǝtlǝrdiki ix bǝlkim: (1) padixaⱨ ordisida mǝlum bir tǝbriklǝx paaliyitini orunlaxturdi. (2) ǝmirliri mǝst bolup kǝtti. (3) padixaⱨni ⱪǝstligǝn kaⱨinlar keqiqǝ pursǝt kütüp yürdi. (4) ǝtigǝndǝ ularning padixaⱨⱪa bolƣan nǝpriti tonurdiki yalⱪunliƣan ottǝk partlidi wǝ ular padixaⱨni ɵltürüwǝtti.\f*   
\m
\v 7 Ularning ⱨǝmmisi tonurdǝk ⱪiziⱪtur, ular ɵz soraⱪqilirini yǝp ketidu;  
\m Ularning barliⱪ padixaⱨliri yiⱪildi —  
\m Ulardin ⱨeqkim meni nida ⱪilip qaⱪirmaydu!\f □ \fr 7:7 \ft \+bd «Ulardin ⱨeqkim meni nida ⱪilip qaⱪirmaydu!»\+bd* — «ulardin» — bǝlkim padixaⱨlardin. 
\fp  Mǝzkur bexarǝtlǝrning Israilning ǝng ahirⱪi padixaⱨliridin ⱪaysisini kɵrsitidiƣanliⱪiƣa birnemǝ demǝk tǝs. Israil padixaⱨliⱪining ahirⱪi yillirida altǝ padixaⱨ tǝhtkǝ olturƣan. Altisidin tɵt padixaⱨ ⱪǝstlinip ɵltürülgǝn. Bu wǝⱪǝlǝr Tǝwrat, «2pad.» 15-17-bablarda bayan ⱪilinƣan. Ⱨalⱪiliⱪ nuⱪtilar xuki: (1) kaⱨinlar intayin rǝzil; zinahor, ⱪatillar idi. (2) az degǝndimu bir padixaⱨ ular tǝripidin ⱪǝstlinip ɵltürülgǝn; (3) ǝmirlǝr intayin bihud adǝmlǝr, padixaⱨning bihǝtǝrlikini ⱨeq oylimaytti; (4) padixaⱨlarning ⱨeqⱪaysisi Hudaƣa tayanmidi (xunglaxⱪa «yiⱪildi»). (5) kaⱨinlar kɵp «sotqilar»nimu ⱪǝstlǝp ɵltürdi (7-ayǝt).\f*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning tǝrbiyisini ⱪobul ⱪilmaydiƣan bir hǝlⱪ  
\m
\v 8 Əfraim yat ⱪowmlar bilǝn arilixip kǝtti;  
\m U «ɵrülmigǝn bir ⱪoturmaq»dǝktur.\f □ \fr 7:8 \ft \+bd «Əfraim yat ⱪowmlar bilǝn arilixip kǝtti»\+bd* — «Əfraim»ning mǝzkur kitabta Israilning ornida yaki Israilƣa wǝkil ⱪilip kɵp ixlitilixining sǝwǝbi, bǝlkim bu waⱪitta Israilning ximaliy ⱪǝbililiri Asuriyǝ tǝripidin alliⱪaqan elip ketilgǝn; Əfraim ⱪǝbilisi yalƣuz ⱪalƣanidi. \+bd U «ɵrülmigǝn bir ⱪoturmaqdǝk»tur»\+bd* — demǝk, bir tǝripi kɵyük, bir tǝripi pixmiƣan. Israil bǝlkim baxⱪa ⱪowmlar bilǝr kɵp arilixip, bir tǝripi butpǝrǝslǝrgǝ ohxax bolup ⱪalƣan, «kɵyüp kǝtkǝn»; biraⱪ ular Huda tǝrǝptǝ ⱨeq pixmiƣan, ularning Huda bilǝn bolƣan munasiwiti yoⱪ deyǝrlik.\f*  \x + \xo 7:8 \xt Zǝb. 106:35\x*   
\m
\v 9 Yat adǝmlǝr uning küqini yǝp kǝtti, biraⱪ u ⱨeq sǝzmǝydu;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, \add bexining\add* u yǝr-bu yeridǝ aⱪ qaqlar kɵrünidu, biraⱪ u ⱨeq bilmǝydu;\f □ \fr 7:9 \ft \+bd «Yat adǝmlǝr uning küqini yǝp kǝtti»\+bd* — «uning küqi» bǝlkim Israilning iradisi, iman-etiⱪadini kɵrsitidu. Ular butpǝrǝs hǝlⱪ bilǝn kɵp arilixip etiⱪadi ajizlaxⱪan. Baxⱪa alimlarning pikriqǝ, «küq» ularning ǝmgikining mewisini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 10 Xuning bilǝn Israilning tǝkǝbburluⱪi ɵzigǝ ⱪarxi guwaⱨ beridu;  
\m Ular Pǝrwǝrdigar Hudasining yeniƣa ⱪaytmaydu;  
\m Yaki xundaⱪ ixlar \add bexiƣa\add* qüxkǝn bolsimu, yǝnila Uni izdimǝydu.\x + \xo 7:10 \xt Ⱨox. 5:5\x*   
\m
\v 11 Əfraim ⱨeq ǝⱪli yoⱪ nadan bir pahtǝktǝk;  
\m Misirƣa ⱪarap sayraydu, Asuriyǝni izdǝp baridu;\f □ \fr 7:11 \ft \+bd «Əfraim... Misirƣa ⱪarap sayraydu, Asuriyǝni izdǝp baridu»\+bd* — Israil tolimu tuturuⱪsiz bolup, Hudaning sɵzigǝ ⱨeq ixǝnmǝy, birdǝm Misirdin, birdǝm Asuriyǝdin yardǝm soraydu. Əmǝliyǝttǝ ikkila tǝrǝp Israilƣa satⱪunluⱪ ⱪilidu.\f*   
\m
\v 12 Ular barƣanda, ularning üstigǝ torumni taxlaymǝn;  
\m Huddi asmandiki uqar-ⱪanatlarni torƣa qüxürgǝndǝk ularni qüxürimǝn;  
\m \add Bu hǝwǝr\add* ularning jamaitigǝ yetixi bilǝnla, ularni jazalaymǝn.\f □ \fr 7:12 \ft \+bd «Bu hǝwǝr ularning jamaitigǝ yetixi bilǝnla, ularni jazalaymǝn»\+bd* — ayǝtning ahirⱪi bu ⱪismining baxⱪa ikki tǝrjimisi: «ularning jamaiti angliƣandǝk, ularni jazalaymǝn» yaki «ular topliniwatidu» dǝp angliƣinimdila, ularni jazalaymǝn». Yǝnǝ baxⱪa tǝrjimilirimu uqrixi mumkin. Ibraniy tilini qüxinix tǝs.\f*   
\m
\v 13 Ularƣa way! Qünki ular Mǝndin yiraⱪlixip tenip kǝtti!  
\m Ular ⱨalak bolsun! Qünki ular Manga wapasizliⱪ ⱪildi!  
\m Mǝn ularni ⱪutⱪuzup ⱨɵrlükkǝ qiⱪiray degǝndǝ,  
\m Ular Mǝn toƣruluⱪ yalƣan gǝp ⱪilidu!   
\m
\v 14 Ular ornida yetip nalǝ ⱪilƣanda,  
\m Manga kɵnglidǝ ⱨeq nida ⱪilmidi;  
\m Ularning jamaǝtkǝ yiƣilixi pǝⱪǝt ax wǝ yengi xarab üqündur, halas;  
\m Ular Mǝndin qǝtlǝp kǝtti.\f □ \fr 7:14 \ft \+bd «Ularning jamaǝtkǝ yiƣilixi pǝⱪǝt ax wǝ yengi xarab üqündur, halas»\+bd* — demǝk, ularning ⱨeytliri Huda üqün ǝmǝs, pǝⱪǝt ɵz tamaxiliri üqün ɵtküzülidu. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Ular ax wǝ yengi xarab tilǝp (butlirini ixǝndürüx üqün) ɵz ǝtlirini tilidu».\f*   
\m
\v 15 Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn ǝsli ularni tǝrbiyiligǝnmǝn,  
\m Ularning bilǝklirini qeniⱪturup küqǝytküzgǝnidim;  
\m Biraⱪ ular Manga ⱪarxi yamanliⱪ ⱪǝstlǝwatidu.   
\m
\v 16 Ular buruldi — biraⱪ buruluxi Ⱨǝmmidin Aliy Bolƣuqiƣa ⱪaytix üqün ǝmǝs;  
\m Ular aldamqi bir oⱪyaƣa ohxax.  
\m Ularning ǝmirliri ɵzlirining ƣaljiranǝ til-aⱨanǝtliri wǝjidin ⱪiliqlinidu;  
\m Bu ix Misir zeminida ularni mǝshirigǝ ⱪalduridu.\f □ \fr 7:16 \ft \+bd «Ular buruldi — biraⱪ buruluxi Ⱨǝmmidin Aliy Bolƣuqiƣa ⱪaytix üqün ǝmǝs; ular aldamqi bir oⱪyaƣa ohxax»\+bd* — «aldamqi oⱪya» tüp-tüz atmaydu, oⱪlar ⱨǝrdaim burulup ketidu, ǝlwǝttǝ. Ayǝtning birinqi ⱪismining baxⱪa hil tǝrjimiliri bar.\f*  \x + \xo 7:16 \xt Zǝb. 78:57\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 «Ular xamal teriydu, ⱪara ⱪuyunni oridu!»  
\m
\v 1 Kanayni aƣzingƣa salƣin!  
\m Pǝrwǝrdigarning ɵyi üstidǝ bir ⱪorultaz aylinip yüridu!  
\m Qünki ular Mening ǝⱨdǝmni buzƣan,  
\m Tǝwrat-ⱪanunumƣa itaǝtsizlik ⱪilƣan.\f □ \fr 8:1 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning ɵyi üstidǝ bir ⱪorultaz aylinip yüridu!»\+bd* — ⱪorultaz pǝⱪǝt ɵlüklǝrgǝ yaki «ɵlǝy dǝp ⱪalƣan» janiwarlarƣa ⱪiziⱪidu, ǝlwǝttǝ (baxⱪa hil tǝrjimiliridǝ «bürküt» deyilidu).\f*  \x + \xo 8:1 \xt Ⱪan. 28:49; Ⱨox. 6:7 \x*   
\m
\v 2 Ular Manga: «I Hudayim, biz Israil hǝlⱪi Seni tonuymiz!» dǝp warⱪiraydu.   
\m
\v 3 Israil yahxiliⱪ-meⱨribanliⱪni taxliwǝtkǝn;  
\m Xunga düxmǝn uni ⱪoƣlaydu.\f □ \fr 8:3 \ft \+bd «Israil yahxiliⱪ-meⱨribanliⱪni taxliwǝtkǝn»\+bd* — bu ikki bisliⱪ sɵz; ular ɵzliri yahxiliⱪ ⱪilixtin ⱪol üzgǝn wǝ xuning bilǝn tǝng, Hudaning yahxiliⱪidin mǝⱨrum bolƣan.\f*   
\m
\v 4 Ular ɵzliri padixaⱨlarni tikligǝn, biraⱪ Mǝn arⱪiliⱪ ǝmǝs;  
\m Ular bǝzilǝrni ǝmir ⱪilƣan, biraⱪ uningdin hǝwirim yoⱪ;  
\m Ular ɵz jeniƣa zamin bolux üqün,  
\m Ɵzlirigǝ butlarni kümüx-altunliridin yasiƣan.\f □ \fr 8:4 \ft \+bd «Ular ɵzliri padixaⱨlarni tikligǝn, biraⱪ mǝn arⱪiliⱪ ǝmǝs»\+bd* — «uningdin hǝwirim yoⱪ» — demǝk, bu ix Manga yat boldi, Mǝn uni etirap ⱪilmidim.\f*   
\m
\v 5 I Samariyǝ, sening moziying seni taxliwǝtti!  
\m Mening ƣǝzipim ularƣa ⱪozƣaldi;  
\m Ular ⱪaqanƣiqǝ pakliⱪtin yiraⱪ turidu?\f □ \fr 8:5 \ft \+bd «I Samariyǝ, sening moziying seni taxliwǝtti!»\+bd* — bu kinayilik gǝp. Israildiki mozay xǝklidiki but ularni ⱪutⱪuzmiƣan. «Baal» wǝ ularning ǝng qong tawapgaⱨi «Bǝyt-Əl»diki butmu «mozay xǝkli»dǝ idi (baxⱪa hil tǝrjilirimu bar).\f*   
\m
\v 6 Xu nǝrsǝ Israildin qiⱪⱪanƣu —  
\m Uni bir ⱨünǝrwǝn yasiƣan, halas; u Huda ǝmǝs;  
\m Samariyǝning moziyi dǝrwǝⱪǝ parǝ-parǝ qeⱪiwetilidu!   
\m
\v 7 Qünki ular xamal teridi, xunga ⱪara ⱪuyunni oridu!  
\m Ularning xadisida ⱨeq baxaⱪlar yoⱪ, u ⱨeq ax bǝrmǝydu;  
\m Ⱨǝtta ax bǝrgǝn bolsimu, yat adǝmlǝr uni yutuwalƣan bolatti.\f □ \fr 8:7 \ft \+bd «Ular xamal teridi, xunga ⱪara ⱪuyunni oridu! Ularning xadisida ⱨeq baxaⱪlar yoⱪ, u ⱨeq ax bǝrmǝydu; ⱨǝtta ax bǝrgǝn bolsimu, yat adǝmlǝr uni yutuwalƣan bolatti»\+bd* — Israillar ⱨǝrdaim «Baal»din yahxi ⱨosul tilǝtti. Ularning oylixiqǝ «Baal»ning «alaⱨidiliki» «mol ⱨosul berix»mix.\f*   
\m
\v 8 Israil yutuwelindi;  
\m Ular yat ǝllǝr arisida yarimas bir ⱪaqa bolup ⱪaldi;   
\m
\v 9 Qünki ular yalƣuz yürgǝn yawayi exǝktǝk Asuriyǝni izdǝp qiⱪti;  
\m Əfraim «axna»larni yalliwaldi.   
\m
\v 10 Gǝrqǝ ular ǝllǝr arisidin «yalliwalƣan» bolsimu,  
\m Əmdi Mǝn ularni yiƣip bir tǝrǝp ⱪilimǝn;  
\m Ular tezla «Əmirlǝrning xaⱨi»ning besimi astida tolƣinip ketidu.\f □ \fr 8:10 \ft \+bd «Ular tezla «ǝmirlǝrning xaⱨi»ning besimi astida tolƣinip ketidu»\+bd* — «ǝmirlǝrning xaⱨi» Asuriyǝ padixaⱨining mǝhsus bir unwani.\f*   
\m
\v 11 Əfraim «gunaⱨ ⱪurbanliⱪ»liri üqün ⱪurbangaⱨlarni kɵpǝytkini bilǝn,  
\m Bular gunaⱨ ⱪozƣaydiƣan ⱪurbangaⱨlar bolup ⱪaldi.\f □ \fr 8:11 \ft \+bd «Əfraim «gunaⱨ ⱪurbanliⱪ»liri üqün ⱪurbangaⱨlarni kɵpǝytkini bilǝn, bular gunaⱨ ⱪozƣaydiƣan ⱪurbangaⱨlar bolup ⱪaldi»\+bd* — «gunaⱨ ⱪurbanliⱪi»lar toƣruluⱪ «Law.» 4-5-bablarni kɵrüng. 
\fp  Mǝzkur ⱪurbangaⱨlarni «Pǝrwǝrdigarƣa atap» yasalƣanidi. Əslidǝ Hudaning kɵrsǝtmiliri boyiqǝ Yerusalemdindiki ibadǝtjanining ⱪurbangaⱨidin baxⱪa, Israillarning ⱨeqⱪandaⱪ ⱪurbangaⱨni yasimasliⱪi kerǝk. Dǝrwǝⱪǝ, ular yasalƣandin keyin, tezla butpǝrǝs tawapgaⱨlarƣa aylinip ⱪalƣanidi.\f*   
\m
\v 12 Mǝn uning üqün Tǝwrat-ⱪanunumda kɵp tǝrǝplimǝ nǝrsilǝrni yazƣan bolsammu,  
\m Ular yat bir nǝrsǝ dǝp ⱨesablanmaⱪta.   
\m
\v 13 Ular ⱪurbanliⱪlarƣa amraⱪ! Ular Manga ⱪurbanliⱪlarni ⱪilip, gɵxidin yǝydu,  
\m Biraⱪ Pǝrwǝrdigar bulardin ⱨeq hursǝnlik almaydu;  
\m U ularning ⱪǝbiⱨlikini ⱨazir esigǝ kǝltürüp,  
\m Gunaⱨlirini ɵz bexiƣa qüxüridu;  
\m Ular Misirƣa ⱪaytidu!\f □ \fr 8:13 \ft \+bd «Ular ⱪurbanliⱪlarƣa amraⱪ! Ular Manga ⱪurbanliⱪlarni ⱪilip, gɵxidin yǝydu,...»\+bd* — bu ayǝtning ⱨǝrhil tǝrjimiliri bolƣini bilǝn, omumiy mǝnisi tǝrjimimizningkidǝk. \+bd «Gunaⱨlirini ɵz bexiƣa qüxüridu; ular Misirƣa ⱪaytidu!»\+bd* — Misir Israillar tunji ⱪetimliⱪ ǝsirlikkǝ yaki ⱪulluⱪⱪa qüxkǝn jay.\f*   
\m
\v 14 Qünki Israil ɵz Yasiƣuqisini untup, «ibadǝthana»larni ⱪuridu;  
\m Yǝⱨuda bolsa istiⱨkamlaxturulƣan xǝⱨǝrlǝrni kɵpǝytkǝn;  
\m Biraⱪ Mǝn ularning xǝⱨǝrliri üstigǝ ot ǝwǝtimǝn,  
\m Ot bularning ⱪǝl’ǝ-ordilirini yǝp ketidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Ⱪuruⱪ huxalliⱪ wǝ ⱨeytlar  
\m
\v 1 I Israil, yat ǝl-yurtlardǝk huxal bolup xadlinip kǝtmǝnglar;  
\m Qünki sǝn Hudayingdin qǝtnǝp paⱨixilikkǝ berilding;  
\m Ⱨǝrbir hamanda sǝn paⱨixǝ ⱨǝⱪⱪigǝ amraⱪ bolup kǝtting.\f □ \fr 9:1 \ft \+bd «I Israil, yat ǝl-yurtlardǝk huxal bolup xadlinip kǝtmǝnglar; qünki sǝn Hudayingdin qǝtnǝp paⱨixilikkǝ berilding; ⱨǝrbir hamanda sǝn paⱨixǝ ⱨǝⱪⱪigǝ amraⱪ bolup kǝtting»\+bd* — (bu babtiki hǝwǝr toƣruluⱪ) Israil butpǝrǝslik yoliƣa kirgǝn bolsimu, ular tehi «ⱨǝmmǝ din ohxax» dǝp, butpǝrǝslik paaliyǝtlirini «Pǝrwǝrdigarning namida» ɵtküzüwatatti, xundaⱪla xu paaliyǝtlirini kɵplǝp ɵtküzüp yürmǝktǝ idi. Xuning bilǝn tǝng ular yǝnila Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ buyrulƣan kona ⱨeytlarnimu saⱪlap ⱪalƣanidi, ularƣa naⱨayiti kɵngül bɵlǝtti; muxundaⱪ ⱨeytlarning bolƣinidin huxal boluxup, ⱨeyt-bayram tǝrǝpliridǝ heli «dindar» bolup ketixti. Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝr muxu babtiki hǝwǝrni küz bayrimida, yǝni «kǝpilǝr ⱨeyti» («kǝpǝ tikix ⱨeyti»)da ularƣa yǝtküzgǝn bolsa kerǝk. 
\fp  «Haman» yilning ǝjirining nǝtijisini yiƣidiƣan jay bolup, huxalliⱪ bolidiƣan bir sorun, ǝlwǝttǝ. Biraⱪ paⱨixǝ ayallar (hǝⱪning puli bilǝn) pat-pat xu sorunlarƣa qiⱪatti. Israillar hamanlirida bǝlkim ikki jǝⱨǝttǝ paⱨixilik ⱪilatti; (1) muxu ayallar bilǝn; (2) roⱨiy jǝⱨǝttǝ «Baal»ƣa qoⱪunup uningƣa rǝⱨmǝt eytix paaliyǝtliridǝ.\f*   
\m
\v 2 Haman wǝ xarab kɵlqiki ularni baⱪalmaydu;  
\m Yengi xarab uni yǝrgǝ ⱪaritip ⱪoyidu.   
\m
\v 3 Ular Pǝrwǝrdigarning zeminida turiwǝrmǝydu;  
\m Əfraim bǝlki Misirƣa ⱪaytidu,  
\m Ular Asuriyǝdǝ ⱨaram tamaⱪni yǝydu.   
\m
\v 4 Ular Pǝrwǝrdigarƣa ⱨeq «xarab ⱨǝdiyǝ»lǝrni ⱪuymaydu,  
\m Ularning ⱪurbanliⱪliri uningƣa ⱨeq hursǝnlik bolmaydu; ularning neni matǝm tutⱪuqilarning nenidǝk bolidu;  
\m Uni yegǝn ⱨǝrkim «napak» bolidu;  
\m Bu nan ⱨǝrgiz Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirmǝydu.\f □ \fr 9:4 \ft \+bd «... Ularning neni matǝm tutⱪuqilarning nenidǝk bolidu; uni yegǝn ⱨǝrkim «napak» bolidu; bu nan ⱨǝrgiz Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirmǝydu»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ adǝm bolsun, nǝrsǝ bolsun jǝsǝtkǝ tǝgkǝn bolsila, «napak» dǝp ⱨesablinatti. «Napak» axni yegǝn adǝmning ɵzimu «napak» bolatti. Xunga «matǝm tutⱪan» adǝmlǝrning ⱨǝmmisi (bir mǝzgilgiqǝ) «napak» dǝp ⱨesablinatti. Əmdi Hudaning jazasi bilǝn Israil yat ǝl arisida ⱨǝrdaim «ⱨaram-napakliⱪ» bilǝn uqraxⱪaqⱪa, ⱨǝrdaim «napak» bolidu, xunga ularning «Hudaning ɵyigǝ» ɵzliri kirixi, xundaⱪla ⱨǝrⱪandaⱪ «ax ⱨǝdiyǝ»ni elip kirixi ⱪǝt’iy mǝn’i ⱪilinƣan.\f*   
\m
\v 5 Əmdi «jamaǝtlǝrning \add ibadǝt\add* sorunliri» künidǝ,  
\m «Pǝrwǝrdigarning ⱨeyti» bolƣan künidǝ ⱪandaⱪ ⱪilarsilǝr?\f □ \fr 9:5 \ft \+bd «Əmdi «jamaǝtlǝrning ibadǝt sorunliri» künidǝ, «Pǝrwǝrdigarning ⱨeyti» bolƣan künidǝ ⱪandaⱪ ⱪilarsilǝr?»\+bd* — bu butpǝrǝs hǝlⱪning «napak bolidiƣanliⱪi» «Pǝrwǝrdigarning ⱨeytlirini tǝbrikliyǝlmǝsliki», «ibadǝt sorunliriƣa ⱪatnixalmasliⱪi» ⱪatarliⱪlar ularƣa eƣir kǝlgǝnliki bǝlkim oⱪurmǝnlǝrgǝ ƣǝlitǝ tuyulidu. Biraⱪ ǝslidǝ durus bolƣan bu paaliyǝtlǝr hurapiy ixlarƣa aylinip ⱪalƣandin keyin, ular «bularni ⱨǝrdaim ⱪilmisaⱪ «yaman bolidu»» dǝp oylap, ⱪorⱪup yürgǝn bolsa kerǝk. Tirik Hudadin ⱪorⱪmay, hurapiyliⱪ yoliƣa hilapliⱪ ⱪilixtin ⱪorⱪux, ⱨǝrbir hǝlⱪⱪǝ naⱨayiti nomus kǝltüridiƣan bir ixtur.\f*   
\m
\v 6 Qünki mana, ular ⱨǝtta ⱨalakǝttin ⱪaqⱪan bolsimu, Misir ularni yiƣiwelip,  
\m Andin Memfis xǝⱨiri ularni kɵmüp ⱪoyidu.  
\m Ularning ⱪǝdirlik kümüx buyumlirini bolsa, qaⱪⱪaⱪlar igiliwalidu;  
\m Ularning qedirlirini yantaⱪ-tikǝnlǝr basidu.\f □ \fr 9:6 \ft \+bd «Andin Memfis xǝⱨiri ularni kɵmüp ⱪoyidu»\+bd* — Memfis xǝⱨiri yoƣan, ⱨǝywǝtlik yǝr bolƣanliⱪi üqün dangⱪi qiⱪⱪan. \+bd «Ularning ⱪǝdirlik kümüx buyumlirini bolsa, qaⱪⱪaⱪlar igiliwalidu; ularning qedirlirini yantaⱪ-tikǝnlǝr basidu»\+bd* — bu ayǝttǝ «ⱪǝdirlik kümüx buyumliri» wǝ «qedirliri» bolsa kümüx bilǝn ⱨǝllǝngǝn butlar, xundaⱪla xu butlarƣa «makan bolƣan» qedirlar kɵzdǝ tutuluxi mumkin.\f*   
\m
\v 7 Əmdi ⱨesablixix künliri kǝldi,  
\m Yamanliⱪ ⱪayturidiƣan künlǝr kǝldi;  
\m Israil buni bilip yǝtsun!  
\m Sening ⱪǝbiⱨlikingning kɵplüki tüpǝylidin,  
\m Zor nǝpriting bolƣini tüpǝylidin,  
\m Pǝyƣǝmbǝr «ǝhmǝⱪ», roⱨⱪa tǝwǝ bolƣuqi «sarang» dǝp ⱨesablinidu.\f □ \fr 9:7 \ft \+bd «Əmdi ⱨesablixix künliri kǝldi»\+bd* — «ⱨesablixix künliri» ibraniy tilida «yoⱪlax künliri».\f*   
\m
\v 8 Pǝyƣǝmbǝr bolsa Əfraim üstigǝ Hudayim bilǝn billǝ turƣan kɵzǝtqidur;  
\m Biraⱪ uningƣa barliⱪ yollirida ⱪiltaⱪlar ⱪoyulƣan,  
\m Hudasining ɵyidimu nǝprǝt uni kütmǝktǝ.\f □ \fr 9:8 \ft \+bd «Pǝyƣǝmbǝr bolsa Əfraim üstigǝ Hudayim bilǝn billǝ turƣan kɵzǝtqidur; ... Hudasining ɵyidimu nǝprǝt uni kütmǝktǝ»\+bd* — ⱨǝⱪiⱪiy pǝyƣǝmbǝrning düxmǝnliri (kaⱨinlar wǝ sahta pǝyƣǝnbǝrlǝr bolsa kerǝk) ⱨǝtta Hudaning ibadǝthanisidimu uni ⱪǝstlimǝkqi boluwatatti.\f*   
\m
\v 9 Gibeaⱨning künliridikidǝk ular ɵzlirini qongⱪur bulƣiƣan,  
\m U ularning ⱪǝbiⱨlikini esigǝ kǝltüridu,  
\m Ularning gunaⱨlirini jazalaydu.\f □ \fr 9:9 \ft \+bd «Gibeaⱨning künliridikidǝk ular ɵzlirini qongⱪur bulƣiƣan,...»\+bd* — Gibeaⱨ xǝⱨiridǝ bǝqqiwazliⱪ ⱨǝm ⱪatilliⱪ yüz bǝrgǝn, Israilni naⱨayiti xǝrmǝndiqiliktǝ ⱪaldurƣan («Ⱨak.» 17-19-bablar).\f*   
\b  
\m
\v 10 — Qɵl-bayawanda üzüm uqrap ⱪalƣandǝk, Mǝn sǝn Israilni tapⱪan;  
\m Ənjür dǝrihidǝ tunji pixⱪan mewini kɵrgǝndǝk, ata-bowiliringlarni yahxi kɵrgǝnmǝn;  
\m Andin ular «Baal-Peor»ni izdǝp bardi,  
\m Ɵzlirini axu nomusluⱪ nǝrsigǝ beƣixlidi,  
\m Ular ɵzlirining «sɵygüqisi»gǝ ohxax yirginqlik boldi.\f □ \fr 9:10 \ft \+bd «Andin ular «Baal-Peor»ni izdǝp bardi»\+bd* — «Baal-Peor» degǝn but wǝ bu butⱪa munasiwǝtlik nomussiszliⱪ «Qɵl.» 25-babta hatirilǝngǝn. Demisǝkmu, bu ixlar Israil qɵl-bayawanda yürgǝn waⱪitta yüz bǝrgǝn. \+bd «Ɵzlirini axu nomusluⱪ nǝrsigǝ beƣixlidi, ular ɵzlirining «sɵygüqisi»gǝ ohxax yirginqlik boldi»\+bd* — demǝk, ular ɵzliri qoⱪunƣan yirginqlik butⱪa ohxax boldi. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi «...ɵz sɵyginigǝ ohxax yirginqlik boldi».\f*  \x + \xo 9:10 \xt Qɵl. 25:3; Zǝb. 106:28\x*   
\m
\v 11 Əfraimning bolsa, xan-xǝripi ⱪuxtǝk uqup ketidu  
\m — Huddi tuƣulux bolup baⱪmiƣandǝk,  
\m Ⱨamilǝ bolup baⱪmiƣandǝk,  
\m Boyida apiridǝ bolux bolup baⱪmiƣandǝk!\f □ \fr 9:11 \ft \+bd «Əfraimning bolsa, xan-xǝripi ⱪuxtǝk uqup ketidu»\+bd* — «Əfraimning xan-xǝripi» ularning pǝhri bolƣan ǝwlad-pǝrzǝntini kɵrsitidu. Huda ularni agaⱨlanduriduki, ǝwlad-pǝrzǝntinglar mǝwjut bolup baⱪmiƣandǝk bolisilǝr (12-ayǝtnimu kɵrüng).\f*   
\m
\v 12 Ⱨǝtta ular pǝrzǝntlirini qong ⱪilƣan bolsimu,  
\m Mǝn lekin ularni birini ⱪaldurmay juda ⱪilimǝn;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, ulardin ayrilip kǝtkinimdin keyin, ularning ⱨaliƣa way!   
\m
\v 13 Mǝn kɵrginimdǝ, Əfraimning ǝⱨwali qimǝnzarda tiklǝngǝn bir «Tur xǝⱨiri»dǝk idi;  
\m Biraⱪ Əfraim balilirini ⱪǝtl ⱪilƣuqiƣa qiⱪirip beridu.\f □ \fr 9:13 \ft \+bd «Mǝn kɵrginimdǝ, Əfraimning ǝⱨwali qimǝnzarda tiklǝngǝn bir «Tur xǝⱨiri»dǝk idi»\+bd* — «Tur» Liwanƣa jaylaxⱪan küqlük wǝ mustǝⱨkǝm port-dɵlǝt idi. Baxⱪa tɵt hil tǝrjimisi bar. Ibraniy tilini qüxinix tǝs.\f*   
\m
\v 14 Ularƣa bǝrgin, i Pǝrwǝrdigar — zadi nemǝ bǝrgining tüzük? — Ularƣa bala qüxüp ketidiƣan baliyatⱪu, ⱪuruⱪ ǝmqǝklǝrni bǝrgin!\f □ \fr 9:14 \ft \+bd «Ularƣa bala qüxüp ketidiƣan baliyatⱪu, ⱪuruⱪ ǝmqǝklǝrni bǝrgin!»\+bd* — pǝyƣǝmbǝrning bu duasi bǝlkim ularni balilarning ⱪǝtl ⱪilinixi azabini kɵrmisun, degǝnni bildüridu.\f*  \x + \xo 9:14 \xt Luⱪa 23:29\x*   
\m
\v 15 Ularning barliⱪ rǝzillikini Gilgaldin tapⱪili bolidu;  
\m Qünki Mǝn xu yǝrdǝ ulardin nǝprǝtlǝndim;  
\m Ularning ⱪilmixlirining rǝzilliki tüpǝylidin,  
\m Ularni ɵyümdin ⱨǝydiwetimǝn;  
\m Mǝn ularni yǝnǝ sɵymǝymǝn;  
\m Ularning ǝmirlirining ⱨǝmmisi tǝrsaliⱪ ⱪilidu.\f □ \fr 9:15 \ft \+bd «Ularning barliⱪ rǝzillikini Gilgaldin tapⱪili bolidu»\+bd* — «Gilgal» ularning ikkinqi qong butpǝrǝs tawapgaⱨi idi.\f*  \x + \xo 9:15 \xt Yǝx. 1:23; Ⱨox. 4:15; 12:12\x*   
\m
\v 16 Əfraim ǝmdi uruwetildi;  
\m Ularning yiltizi ⱪaƣjirap kǝtti, ular ⱨeq mewǝ bǝrmǝydu;  
\m Ⱨǝtta ular mewǝ bǝrsimu,  
\m Baliyatⱪusining sɵyümlük mewilirini ɵltürüwetimǝn.\f □ \fr 9:16 \ft \+bd «Ularning (Əfraimning) yiltizi ⱪaƣjirap kǝtti, ⱨǝtta ular mewǝ bǝrsimu»\+bd* — muxu yǝrdǝ balilarni kɵrsitidu. Ayǝtning ikkinqi ⱪismini kɵrüng.\f*   
\m
\v 17 Mening Hudayim ularni qǝtkǝ ⱪaⱪti,  
\m Qünki ular uningƣa ⱪulaⱪ salmidi;  
\m Ular ǝllǝr arisida sǝrsan bolidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Pǝrwǝrdigarni izdǝx waⱪti kǝldi!  
\m
\v 1 Israil baraⱪsan bir üzüm telidur;  
\m U ɵzi üqün mewǝ qiⱪiridu;  
\m Mewisi kɵpǝygǝnseri u ⱪurbangaⱨlarnimu kɵpǝytkǝn;  
\m Zeminining esilliⱪidin ular «esil» but tüwrüklirini yasidi.\f □ \fr 10:1 \ft \+bd «Mewisi kɵpǝygǝnseri u (Israil) ⱪurbangaⱨlarnimu kɵpǝytkǝn; zeminining esilliⱪidin ular «esil» but tüwrüklirini yasidi»\+bd* — demisǝkmu, bu ⱪurbangaⱨlar wǝ tüwrüklǝr butlarƣa atalƣanidi. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «U (Huda) Israilning mewisini kɵpǝytixi bilǝn, Israil ⱪurbangaⱨliridiki but tüwrüklǝr kɵpǝydi; U (Huda) Øz zeminiƣa yahxiliⱪni kɵpǝytixi bilǝn, u (Israil) butlarƣa atalƣan tüwrüklǝrni tehimu yahxi ⱪildi».\f*  \x + \xo 10:1 \xt Ⱨox. 8:11\x*   
\m
\v 2 Ularning kɵngli ala;  
\m Ularning gunaⱨkarliⱪi ⱨazir axkarilinidu;  
\m U ularning ⱪurbangaⱨlirini qeⱪip ƣulitidu,  
\m Ularning but tüwrüklirini buzuwetidu.   
\m
\v 3 Qünki ular pat arida: «Bizdǝ padixaⱨ yoⱪ, qünki Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪmiduⱪ;  
\m Padixaⱨimiz bar bolsimu, u bizgǝ nemǝ ⱪilip beridu?» — dǝydiƣan bolidu.\f □ \fr 10:3 \ft \+bd «... ular pat arida: «Bizdǝ padixaⱨ yoⱪ, qünki Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪmiduⱪ; padixaⱨimiz bar bolsimu, u bizgǝ nemǝ ⱪilip beridu?» — dǝydiƣan bolidu»\+bd* — bu bexarǝt Israilning sürgün ⱪilinƣandin keyin nemǝ dǝydiƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 10:3 \xt Ⱨox. 3:4\x*   
\m
\v 4 Ular gǝplǝrni ⱪiliweridu, ǝⱨdini tüzüp ⱪoyup yalƣandin ⱪǝsǝm iqidu;  
\m Xunga ular arisidiki dǝwalixixlar etizdiki qɵnǝklǝrgǝ xumbuya ünüp kǝtkǝndǝk bolidu.\f □ \fr 10:4 \ft \+bd «Xunga ular arisidiki dǝwalixixlar etizdiki qɵnǝklǝrgǝ xumbuya ünüp kǝtkǝndǝk bolidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Xunga ularning bexiƣa qüxkǝn jazalar etizdiki qɵnǝklǝrgǝ xumbuya ünüp kǝtkǝndǝk bolidu».\f*   
\m
\v 5 Samariyǝdǝ turuwatⱪanlar «Bǝyt-Awǝn»ning moziyi üqün ƣǝm-ǝndixigǝ qüxidu;  
\m «\add Bǝyt-Awǝn\add*»\add dikilǝr\add* dǝrwǝⱪǝ uning üstigǝ matǝm tutidu,  
\m Uning «butpǝrǝs kaⱨin»lirimu uning üqün xundaⱪ ⱪilidu;  
\m Ular «Bǝyt-Awǝn»ning «xan-xǝripi» üqün azablinidu,  
\m Qünki u sürgün ⱪilindi!\f □ \fr 10:5 \ft \+bd «Samariyǝdǝ turuwatⱪanlar «Bǝyt-Awǝn»ning moziyi üqün ƣǝm-ǝndixigǝ qüxidu,... ular «Bǝyt-Awǝn»ning «xan-xǝripi» üqün azablinidu»\+bd* — «Bǝyt-Awǝn»ning «xan-xǝrǝp»i, yǝni mozay xǝklidiki but bolsa, kinayilik gǝp, ǝlwǝttǝ. Oⱪurmǝnlǝrning esidǝ boliduki, «Bǝyt-Awǝn» degǝn sɵzning ɵzi kinayilik gǝptur (mǝnisi: «Yoⱪ birnǝrsǝ»ning ɵyi).\f*   
\m
\v 6 Bǝrⱨǝⱪ, xu nǝrsǝ «Jedǝlhor padixaⱨ» üqün ⱨǝdiyǝ ⱪilinip, Asuriyǝgǝ kɵtürülüp ketilidu;  
\m Əfraim iza-aⱨanǝtkǝ ⱪalidu,  
\m Israil ɵz «ǝⱪli»din hijil bolidu.\f □ \fr 10:6 \ft \+bd «xu nǝrsǝ «Jedǝlhor padixaⱨ» üqün ⱨǝdiyǝ ⱪilinip»\+bd* — «Jedǝlhor padixaⱨ» Asuriyǝ padixaⱨini demǝkqi. Yuⱪiriⱪi 5:13-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 7 Samariyǝning bolsa, padixaⱨi dengiz dolⱪunliri üstidiki hǝxǝktǝk yoⱪilip kǝtti;   
\m
\v 8 «Awǝn»diki «yuⱪiri jaylar», yǝni «Israilning gunaⱨi» bitqit ⱪilinidu;  
\m Ⱪurbangaⱨlirini tikǝn-jiƣanlar basidu;  
\m Ular taƣlarƣa: «Üstimizni yepinglar!», dɵnglüklǝrgǝ: «Üstimizgǝ ɵrülüp qüxünglar!» — dǝydu.\f □ \fr 10:8 \ft \+bd ««Awǝn»diki «yuⱪiri jaylar», yǝni «Israilning gunaⱨi» bitqit ⱪilinidu»\+bd* — «Awǝn» («yoⱪ nǝrsǝ») yǝni «Bǝyt-Awǝn». «Yuⱪiri jaylar» — butpǝrǝslik ⱪilidiƣan mǝhsus jaylar. «Israilning gunaⱨi» — ular qoⱪunƣan butni kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  \x + \xo 10:8 \xt Yǝx. 2:19; Luⱪa 23:30; Wǝⱨ. 6:16; 9:6\x*   
\m
\v 9 — I Israil, Gibeaⱨning künliridin baxlap sǝn gunaⱨ ⱪilip kǝlding;  
\m Ixlar xu peti turiwǝrdi;  
\m Rǝzillikning baliliri üstigǝ ⱪilinƣan jǝng ularni Gibeaⱨta besiwǝtmidimu?\f □ \fr 10:9 \ft \+bd «— I Israil, Gibeaⱨning künliridin baxlap sǝn gunaⱨ ⱪilip kǝlding; ... rǝzillikning baliliri üstigǝ ⱪilinƣan jǝng ularni Gibeaⱨta besiwǝtmidimu?»\+bd* — Gibeaⱨ xǝⱨirida bolƣan rǝzil wǝⱪǝ (bǝqqiwazliⱪ ⱨǝm ⱪatilliⱪ) «Ⱨak.» 17-19-bablarda hatirilǝngǝn. Bu ayǝtkǝ ⱪariƣanda bu gunaⱨ xu künlǝrdin tartip Israildin ayrilmiƣan. Xu wǝⱪǝ bolƣandin keyin, Gibeaⱨdikilǝr towa ⱪilmidi, xuning bilǝn Israilning baxⱪa ⱪǝbililiri ularƣa ⱪarxi jǝng ⱪilip ularni bitqit ⱪilƣan. Bexarǝtkǝ ⱪariƣanda, bundaⱪ bir jǝng yǝnǝ elip berilixi kerǝk; lekin bu ⱪetim pütkül Israilƣa ⱪarxi xundaⱪ bir jǝng bolidu.\f*  \x + \xo 10:9 \xt Ⱨox. 9:9\x*   
\m
\v 10 Mǝn haliƣinimda ularni jazalaymǝn;  
\m Ular ikki gunaⱨi tüpǝylidin ǝsirgǝ qüxüxkǝ toƣra kǝlgǝndǝ,  
\m Yat ⱪowmlar ularƣa ⱨujum ⱪilixⱪa yiƣilidu.\f □ \fr 10:10 \ft \+bd «Ular ikki gunaⱨi tüpǝylidin ǝsirgǝ qüxüxkǝ toƣra kǝlgǝndǝ»\+bd* — «ikki gunaⱨi» nemǝ ikǝnliki toƣruluⱪ alimlarning ⱨǝrhil pǝrǝzliri bar. Israilning ikki jay (Bǝyt-Əl wǝ Dan)da qong butni yasiƣanliⱪini kɵrsitixi mumkin («1Pad.» 12-bab). Bu ayǝtning baxⱪa hil tǝrjimiliri bar.\f*   
\m
\v 11 Əfraim bolsa kɵndürülgǝn bir inǝktur,  
\m U haman tepixkǝ amraⱪ;  
\m Mǝn uning qirayliⱪ gǝdinini upraxtin ayap kǝldim;  
\m Biraⱪ ⱨazir uningƣa boyunturuⱪ selip ⱨǝydǝymǝn;  
\m Yǝⱨuda yǝr ⱨǝydisun!  
\m Yaⱪup ɵzi üqün yǝrni tirnilixi kerǝk.\f □ \fr 10:11 \ft \+bd «Əfraim bolsa kɵndürülgǝn bir inǝktur, u haman tepixkǝ amraⱪ; Mǝn uning qirayliⱪ gǝdinini upraxtin ayap kǝldim; biraⱪ ⱨazir uningƣa boyunturuⱪ selip ⱨǝydǝymǝn; Yǝⱨuda yǝr ⱨǝydisun! Yaⱪup ɵzi üqün yǝrni tirnilixi kerǝk»\+bd* — deⱨⱪan ɵzining amraⱪ inikini (Huda deⱨⱪan, Israil inǝk) tehi eƣir ǝmgǝkkǝ salmiƣan, pǝⱪǝt haman tepixkǝ salƣan (haman tepix yenik ix ⱨǝm tepilgǝn danlardin yeyǝlǝydiƣanliⱪi üqün inǝk uningƣa amraⱪ, ǝlwǝttǝ). Biraⱪ inǝk jayil bolup kǝtkǝqkǝ (4:16ni kɵrüng) ⱨazir ⱪattiⱪ ǝmgǝk künliri kǝldi: 12-ayǝt boyiqǝ, Yǝⱨuda wǝ Israil Huda üqün «yǝr ⱨǝydimisǝ» (towa ⱪilix jǝryanidiki japaliⱪ yolƣa kirmisǝ), ular bǝlki Asuriyǝ yaki Babil üqün ⱪattiⱪ ǝmgǝk ⱪilidiƣan bolidu.\f*   
\m
\v 12 Ɵzünglarƣa ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn teringlar,  
\m Meⱨir-muⱨǝbbǝt iqidǝ ⱨosul alisilǝr;  
\m Boz yeringlarni qanap eqinglar;  
\m Qünki Pǝrwǝrdigarni izdǝx waⱪti kǝldi,  
\m — Ta U üstünglarƣa ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni yaƣdurƣuqǝ!\x + \xo 10:12 \xt Yǝr. 4:3\x*   
\m
\v 13 \add Biraⱪ\add* silǝr rǝzillikni aƣdurdunglar,  
\m Ⱪǝbiⱨlik ⱨosulini ordunglar,  
\m Yalƣanqiliⱪning mewisini yedinglar;  
\m Qünki sǝn ɵz yolungƣa, yǝni baturliringning kɵplükigǝ ixinip tayanding;   
\m
\v 14 Ⱪowmliring arisida quⱪan-sürǝn kɵtürülidu;  
\m Xalman jǝng künidǝ Bǝyt-Arbǝlni bǝrbat ⱪilƣandǝk,  
\m Barliⱪ ⱪorƣanliring bǝrbat ⱪilinidu;  
\m (xu küni \add Bǝyt-Arbǝldiki\add* ana-balilar tǝngla parǝ-parǝ ⱪiliwetilmigǝnmu?) —\f □ \fr 10:14 \ft \+bd «Xalman jǝng künidǝ bǝyt-arbǝlni bǝrbat ⱪilƣandǝk,...»\+bd* — «Xalman» bǝlkim Asuriyǝ padixaⱨi «Xalmanǝzǝr III» yaki «Xalmanǝzǝr V»ni, «Bǝyt-Arbǝl» bǝlkim Galiliyǝdiki «Arbela»ni kɵrsitixi mumkin. Tarihiy tǝpsilatlar ⱨazir bizgǝ namǝlum, biraⱪ Israilƣa bolƣan agaⱨ naⱨayiti eniⱪtur.\f*   
\m
\v 15 Əmdi uqiƣa qiⱪⱪan rǝzilliking tüpǝylidin,  
\m Ohxax bir kün sening bexingƣa qüxürülidu, i Bǝyt-Əl!  
\m Tang sǝⱨǝrdila Israilning padixaⱨi pütünlǝy üzüp taxlinidu.\f □ \fr 10:15 \ft \+bd «Ohxax bir kün sening bexingƣa qüxürülidu, i Bǝyt-Əl!»\+bd* — demǝk, ularning «Bǝyt-Əl»dǝ ⱪilƣan rǝzillikliri ɵz bexiƣa «Bǝyt-Arbǝl»dikidǝk bir künni qüxüridu. \+bd «Tang sǝⱨǝrdila Israilning padixaⱨi pütünlǝy üzüp taxlinidu»\+bd* — «tang sǝⱨǝrdila» — demǝk, «jǝng bexidila» (jǝng adǝttǝ sǝⱨǝrdǝ baxlinatti); yaki bolmisa «bǝk tezla» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Israil, sɵyümlük balam! Seni ⱪandaⱪmu taxlap ⱪoyimǝn?  
\m
\v 1 Israil bala qeƣida, Mǝn uni sɵydüm,  
\m Xuning bilǝn oƣlumni Misirdin qiⱪixⱪa qaⱪirdim.\x + \xo 11:1 \xt Mat. 2:15\x*   
\m
\v 2 Biraⱪ ular \add hǝlⱪimni\add* qaⱪiriwidi,  
\m Ular dǝrⱨal ⱨuzurumdin qiⱪip kǝtti;  
\m Ular «Baal»larƣa ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa baxlidi,  
\m Oyma mǝbudlarƣa isriⱪ saldi.\f □ \fr 11:2 \ft \+bd «Biraⱪ ular hǝlⱪimni qaⱪiriwidi, ular dǝrⱨal ⱨuzurumdin qiⱪip kǝtti...»\+bd* — «ular» — butpǝrǝslǝrni yaki Israil Misirdin qiⱪⱪanda uqriƣan «Moab»dikilǝrni wǝ yaki Ⱪanaanƣa kirgǝndin keyin uqraxⱪan Ⱪanaandikilǝrni kɵrsitixi mumkin. 
\fp  Ayǝt üstidiki ikki baxⱪa kɵzⱪarax ipadilǝydiƣan baxⱪa ikki tǝrjimisi bar: (1) «Ular (pǝyƣǝmbǝrlǝr) ularni qaⱪirƣanseri, ular (Israil) ɵzlirini ulardin (pǝyƣǝmbǝrlǝrdin) neri ⱪildi»; (2) «Mǝn (Huda) ularni qaⱪirƣanseri, ular ɵzlirini ⱨuzurumdin neri ⱪildi». Ahirⱪi tǝrjimǝ miladiyǝdin ilgirigi 3-ǝsirdiki «Septuagint» (LXX) grek tǝrjimisigǝ ǝgixidu.\f*   
\m
\v 3 Əfraimƣa mengixni ɵgǝtküqi Ɵzüm idim,  
\m Uning ⱪolini tutup wǝ yɵlǝp —  
\m Biraⱪ ɵzini saⱪaytⱪuqining Mǝn ikǝnlikimni ular bilmidi.   
\m
\v 4 Mǝn adimǝtqilikning kɵyünüx rixtiliri bilǝn,  
\m Sɵygüning tarliri bilǝn ularning kɵnglini tartiwaldim;  
\m Mǝn ularƣa huddi engikidin boyunturuⱪni eliwǝtküqi birsidǝk bolƣanmǝn,  
\m Egilip Ɵzüm ularni ozuⱪlandurƣanmǝn.   
\m
\v 5 Ular Misirƣa ⱪaytidiƣan bolmamdu?  
\m Asuriyǝlik dǝrwǝⱪǝ ularning padixaⱨi bolidiƣan ǝmǝsmu?  
\m — Qünki ular yenimƣa ⱪaytixni rǝt ⱪildi!\f □ \fr 11:5 \ft \+bd «Ular Misirƣa ⱪaytidiƣan bolmamdu? Asuriyǝlik dǝrwǝⱪǝ ularning padixaⱨi bolidiƣan ǝmǝsmu?»\+bd* — Israil Misir wǝ Asuriyǝdin yardǝm izdǝp ularning yeniƣa «qiⱪti». Əmdi bu ayǝttǝ tilƣa elinƣan ularning «qiⱪix»i yaki «ⱪaytix»i (1- wǝ 2-ayǝtni kɵrüng) bolsa ⱪaqⱪun musapir süpitidǝ (Misirƣa) yaki ǝsir süpitidǝ (Asuriyǝgǝ) bolidu.\f*   
\m
\v 6 Ⱪiliq uning xǝⱨǝrliridǝ ⱨǝryan oynitilidu;  
\m \add Dǝrwazisidiki\add* tɵmür baldaⱪlarni wǝyran ⱪilip yǝp ketidu;  
\m Bu ɵz ǝⱪillirining kasapitidur!   
\m
\v 7 Bǝrⱨǝⱪ, Mening hǝlⱪim Mǝndin qǝtlǝp ketixkǝ mǝptun boldi;  
\m Ular Ⱨǝmmidin Aliy Bolƣuqiƣa nida ⱪilip qaⱪirsimu,  
\m Lekin ⱨeqkim ularni kɵtürmǝydu.   
\m
\v 8 Mǝn ⱪandaⱪmu seni taxlap ⱪoyimǝn, i Əfraim?  
\m Mǝn ⱪandaⱪmu seni \add düxmǝngǝ\add* tapxurimǝn, i Israil?!  
\m Ⱪandaⱪmu seni Admaⱨ xǝⱨiridǝk ⱪilimǝn?!  
\m Seni ⱪandaⱪmu Zǝboim xǝⱨiridǝk bir tǝrǝp ⱪilimǝn?!  
\m Ⱪǝlbim iq-baƣrimda ⱪaynap ketiwatidu,  
\m Mening barliⱪ rǝⱨimdilliⱪim ⱪozƣiliwatidu!\f □ \fr 11:8 \ft \+bd «Ⱪandaⱪmu seni Admaⱨ xǝⱨiridǝk ⱪilimǝn?! Seni ⱪandaⱪmu Zǝboim xǝⱨiridǝk bir tǝrǝp ⱪilimǝn?!»\+bd* — «Admaⱨ» wǝ «Zǝboim» degǝn xǝⱨǝrlǝr eƣir gunaⱨliri tüpǝylidin Sodom wǝ Gomorra bilǝn tǝng asmandin yaƣⱪan ot-güngürt tǝripidin pütünlǝy ⱨalak boldi.\f*  \x + \xo 11:8 \xt Yar. 19:24\x*   
\m
\v 9 Ƣǝzipimning ⱪǝⱨrini yürgüzmǝymǝn,  
\m Ikkinqi yǝnǝ Əfraimni yoⱪatmaymǝn;  
\m Qünki Mǝn insan ǝmǝs, Tǝngridurmǝn,  
\m — Yǝni arangda bolƣan pak-muⱪǝddǝs Bolƣuqidurmǝn;  
\m Mǝn dǝrƣǝzǝp bilǝn kǝlmǝymǝn.\f □ \fr 11:9 \ft \+bd «... Mǝn dǝrƣǝzǝp bilǝn kǝlmǝymǝn»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «... Mǝn xǝⱨǝrgǝ (jazalaxⱪa) kirmǝymǝn.\f*   
\m
\v 10 Ular Pǝrwǝrdigarning kǝynidin mangidu;  
\m U xirdǝk ⱨɵrkirǝydu;  
\m U ⱨɵrkirigǝndǝ, ǝmdi baliliri ƣǝrbtin titrigǝn ⱨalda kelidu;   
\m
\v 11 Ular Misirdin ⱪuxtǝk,  
\m Asuriyǝ zeminidin pahtǝktǝk titrigǝn ⱨalda qiⱪip kelidu;  
\m Xuning bilǝn ularni ɵz ɵylirigǝ makanlaxturimǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.\f □ \fr 11:11 \ft \+bd «Ular Misirdin ⱪuxtǝk, Asuriyǝ zeminidin pahtǝktǝk titrigǝn ⱨalda qiⱪip kelidu; xuning bilǝn ularni ɵz ɵylirigǝ makanlaxturimǝn»\+bd* — Israil (Əfraim)dikilǝrdin bǝzilǝr awwal Yǝⱨudadin panaⱨ tapⱪan, andin keyin Yǝⱨuda bilǝn tǝng Babil imperiyǝsigǝ sürgün bolƣan. Andin ular bilǝn tǝng Ⱪanaanƣa (Pǝlǝstingǝ) ⱪaytip kǝlgǝn — ajizliⱪta, «titrigǝn ⱨalda» ⱪaytip kǝlgǝn («2Tar.» 9:1-3, «Əzra» 1-2-bab).\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Ɵtkǝn ixlarni ǝslǝp sawaⱪ elinglar!  
\m
\v 1 Əfraim Meni yalƣan gǝpliri bilǝn kɵmüwetidu;  
\m Yǝⱨudamu Tǝngrigǝ, yǝni ixǝnqlik, Pak-Muⱪǝddǝs Bolƣuqiƣa tuturuⱪsiz boldi.  
\m Əfraimning yegini xamaldur,  
\m U xǝrⱪ xamilini ⱪoƣlap yüridu;  
\m U künlǝp yalƣanqiliⱪ, zulum-zorluⱪni kɵpǝytmǝktǝ;  
\m Ular Asuriyǝ bilǝn ǝⱨdǝ tüzidu,  
\m Xuningdǝk Misirƣa may «soƣiliri» kɵtürüp apirilidu.\f □ \fr 12:1 \ft \+bd «Yǝⱨudamu Tǝngrigǝ, yǝni ixǝnqlik, Pak-Muⱪǝddǝs Bolƣuqiƣa tuturuⱪsiz boldi»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Yǝⱨuda yǝnila Huda bilǝn billǝ ⱨɵkümdarliⱪ ⱪilidu, u Pak-Muⱪǝddǝs Bolƣuqiƣa sadiⱪtur». Bizningqǝ 12-bab, 2-ayǝtkǝ ⱪariƣanda bu hil tǝrjimisi ⱪǝt’iy mumkin ǝmǝs. \+bd «Əfraimning yegini xamaldur, u xǝrⱪ xamilini ⱪoƣlap yüridu»\+bd* — demǝk, Əfraim gepi tuturuⱪsiz, «xamalƣa baⱪⱪuqi» ǝl idi. \+bd «Xuningdǝk Misirƣa may «soƣiliri» kɵtürüp apirilidu»\+bd* — bu «may» xübⱨisizki, Misirning yardimini elix üqün ǝwǝtilgǝn.\f*   
\m
\v 2 Pǝrwǝrdigarning Yǝⱨuda bilǝnmu bir dǝwasi bar;  
\m U Yaⱪupni yolliri boyiqǝ jazalaydu;  
\m Uning ⱪilmixlirini ɵz üstigǝ ⱪayturidu.   
\m
\v 3 U baliyatⱪuda turup akisini tapinidin tutuwalƣan,  
\m Ɵz küqi bilǝn Huda bilǝn elixⱪan;\f □ \fr 12:3 \ft \+bd «U baliyatⱪuda turup akisini tapinidin tutuwalƣan,...»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, «Yaⱪup» degǝn isimning mǝnisi ǝslidǝ: «U (Huda) tapiningda bolsun» (demǝk, u Sǝn (Huda) bilǝn billǝ bolsun); biraⱪ Yaⱪup pǝyƣǝmbǝrgǝ xu isimning ⱪoyuluxining sǝwǝbi: — (1) u akisining tapinini tutⱪan (tuƣulƣanda); (2) bu isimning «aldamqi» degǝn kɵqmǝ mǝnisi bar; u keyinki künlǝrdǝ akisini ikki ⱪetim «roⱨiy miras»tin aldap ⱪoyƣan («Yar.» 25-bab). 
\fp  Ahirda u bu aldamqiliⱪtin towa ⱪilip, akisidin ǝpu soriƣan («Yar.» 33-babnimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 12:3 \xt Yar. 25:26; 35:9,10 \x*   
\m
\v 4 U bǝrⱨǝⱪ Pǝrixtǝ bilǝn elixip, ƣǝlibǝ ⱪildi;  
\m U yiƣlidi, Uningƣa dua-tilawǝt ⱪildi;  
\m \add Huda\add* uni Bǝyt-Əldǝ tepiwaldi,  
\m Wǝ xu yǝrdǝ bizgǝ sɵz ⱪildi;\f □ \fr 12:4 \ft \+bd «Huda uni Bǝyt-Əldǝ tepiwaldi»\+bd* — ibraniy tilida «U uni Bǝyt-Əldǝ tepiwaldi». Xunga baxⱪa bir hil tǝrjimisi: «U (Yaⱪup) Uni (Hudani) tepiwaldi». \+bd «U bǝrⱨǝⱪ Pǝrixtǝ bilǝn elixip, ƣǝlibǝ ⱪildi; u yiƣlidi, Uningƣa dua-tilawǝt ⱪildi; Huda uni Bǝyt-Əldǝ tepiwaldi, wǝ xu yǝrdǝ bizgǝ sɵz ⱪildi;»\+bd* — bu tarihiy wǝⱪǝlǝrning ǝⱨmiyiti bǝlkim: (1) Yaⱪup ǝsli bir aldamqi; (2) biraⱪ u etiⱪad arⱪiliⱪ Hudaning Pǝrixtisidin bǝht-bǝrikǝtkǝ wǝ Hudaning iltipatiƣa erixkǝn; (3) keyin u baxⱪiqǝ bir adǝm, etiⱪadliⱪ, xǝpⱪǝtlik bolup qiⱪti (Israil dǝp ataldi). (4) Huda ǝsli bu ixlarni «Bǝyt-Əl»dǝ (Yaⱪupni qarⱪirƣan waⱪtida) baxliƣan, Yaⱪupⱪa, xundaⱪla ǝwladliriƣa bǝht ata ⱪilidiƣan wǝdilǝrni ⱪilƣan; (5) xunga Israil «Bǝyt-Əl»ning \+bd ⱨǝⱪiⱪiy ǝⱨmiyitini\+bd* ǝslixi kerǝk; (6) ular bu ixlardin sawaⱪ alsunki, «Huda menimu (Yaⱪupⱪa ohxax) yaman aldamqiliⱪtin durus, etiⱪadliⱪ adǝmgǝ ɵzgǝrtǝlǝydu»; (7) «xunga Hudaning küqigǝ tayinip Uningƣa ⱪaytixim kerǝk». 
\fp  Wǝⱪǝlǝr «Yar.» 25-32-bablarda hatirilǝngǝn. Baxⱪa birnǝqqǝ hil tǝrjimilǝr uqrixi mumkin.\f*  \x + \xo 12:4 \xt Yar. 28:12, 19; 35:7, 14, 15\x*   
\m
\v 5 — Yǝni Pǝrwǝrdigar, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Huda,  
\m — «Pǝrwǝrdigar» bolsa Uning hatirǝ namidur!\f □ \fr 12:5 \ft \+bd «— Yǝni Pǝrwǝrdigar, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Huda, — «Pǝrwǝrdigar» bolsa Uning hatirǝ namidur!»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Yaⱪup ɵzi bilǝn elixⱪan Pǝrixtining namini soriƣan. Xu qaƣda u namini uningƣa eytmiƣan. Keyin Huda bu namning «Yaⱨwǝⱨ» (tǝrjimimizdǝ, «Pǝrwǝrdigar» deyilidu) ikǝnlikini Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ ayan ⱪilip qüxǝndürgǝn (Yaⱨwǝⱨ — «Ɵzgǝrmǝs», «Əzǝldin Bar Bolƣuqi», «Əⱨdisigǝ ⱨǝrdaim sadiⱪ Bolƣuqi» degǝn mǝnilǝrni ɵz iqigǝ alidu). Xunga bu nam Israilƣa ümid berixi kerǝk idi.\f*   
\m
\v 6 Xunga sǝn, Hudaying arⱪiliⱪ, Uning yeniƣa ⱪayt;  
\m Meⱨribanliⱪ wǝ adalǝtni ⱪolungdin bǝrmǝ,  
\m Hudayingƣa ümid baƣlap, Uni izqil kütkin.   
\m  
\s1 Aldamqi sodigǝr  
\m
\v 7 Mana bu sodigǝr! Uning ⱪolida aldamqiliⱪ tarazisi bar;  
\m U bozǝk ⱪilixⱪa amraⱪtur.\f □ \fr 12:7 \ft \+bd «Mana bu sodigǝr!»\+bd* — «sodigǝr» ibraniy tilida «Ⱪanaan» yaki «Ⱪanaanliⱪ» degǝnlik bolidu. Demǝk, Əfraim bir tǝrǝptin ǝsli ɵzi aldidin ⱨǝydiwǝtkǝn butpǝrǝs Ⱪanaanliⱪlarƣa ohxap ⱪalƣan; yǝnǝ bir tǝrǝptin u «Yaⱪup»ning ǝslidiki «aldamqi» harakterida bolup, ⱨeq ɵzgǝrtilmigǝndur.\f*   
\m
\v 8 Əfraim: «Mǝn dǝrwǝⱪǝ beyidim,  
\m Ɵzümgǝ kɵp bayliⱪlarni toplidim;  
\m Biraⱪ ular barliⱪ ǝjirlirimdǝ mǝndin ⱨeq gunaⱨiy ⱪǝbiⱨlikni tapalmaydu!» — dǝydu.\f □ \fr 12:8 \ft \+bd «ular... mǝndin gunaⱨiy ⱪǝbiⱨlikni tapalmaydu»\+bd* — «gunaⱨiy ⱪǝbiⱨlik» — demǝk, mǝndǝ «ⱪǝbiⱨliklǝr bar, biraⱪ eƣir ǝmǝs, «gunaⱨ ǝmǝs»» degǝn külkilik gǝp. «Mǝn anqǝ yaman adǝm ǝmǝsmǝn» dǝydiƣan pozitsiyilǝr bügüngǝ ⱪǝdǝr ⱨǝmmimizgǝ tonuxtur.\f*   
\m
\v 9 Biraⱪ Misir zeminidin tartip Mǝn Pǝrwǝrdigar sening Hudaying bolƣanmǝn,  
\m Mǝn seni yǝnǝ «\add kǝpilǝr\add* ⱨeyti»dikidǝk qedirlarda turƣuzimǝn!\f □ \fr 12:9 \ft \+bd «Biraⱪ Misir zeminidin tartip mǝn Pǝrwǝrdigar sening Hudaying bolƣanmǝn, Mǝn seni yǝnǝ «kǝpilǝr ⱨeyti»dikidǝk qedirlarda turƣuzimǝn!»\+bd* — ««kǝpilǝr ⱨeyti»dikidǝk» ibraniy tilida «ⱨeyttiki künlǝrdikidǝk». 
\fp  «Qedirlarda turux» tilƣa elinƣandin keyin xübⱨisizki, «kǝpilǝr ⱨeyti»ni kɵrsǝtsǝ kerǝk. 
\fp  Israil «Misirdin qiⱪix»tiki muⱨim sawaⱪlarni untuƣan. «Kǝpilǝr ⱨeyti» («kǝpǝ tikix ⱨeyti»)da Israil yǝttǝ kün ɵydǝ ǝmǝs, bǝlki qedirlarda turuxi kerǝk idi. Ⱨeyttiki bu ix ularƣa ǝslidiki ajiz, kǝmbǝƣǝl baxlinixini wǝ «Insan pǝⱪǝt nan bilǝnla yaximaydu, bǝlki Hudaning ⱨǝrbir sɵzigǝ tayinip yaxixi kerǝk» degǝn muⱨim sawaⱪ toƣruluⱪ ǝslitixi kerǝk idi.\f*  \x + \xo 12:9 \xt Yǝx. 43:11\x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝyƣǝmbǝrlǝrning ǝⱨmiyiti  
\m
\v 10 «Mǝn pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ sɵz ⱪilƣanmǝn,  
\m Alamǝt kɵrünüxlǝrni kɵpǝytkǝnmǝn,  
\m Xundaⱪla pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ tǝmsillǝrni kɵrsǝtkǝnmǝn.   
\m
\v 11 Gilead ⱪǝbiⱨmu? Ular bǝrⱨǝⱪ pǝⱪǝt yarimaslardur!  
\m Ular Gilgalda torpaⱪlarni ⱪurbanliⱪ ⱪilidu;  
\m Ularning ⱪurbangaⱨliri dǝrwǝⱪǝ etiz ⱪirliridiki tax dɵwiliridǝk kɵptur!\f □ \fr 12:11 \ft \+bd «Gilead ⱪǝbiⱨmu? Ular bǝrⱨǝⱪ pǝⱪǝt yarimaslardur!»\+bd* — muxu ayǝttǝ «ⱪǝbiⱨ» wǝ «yarimas» degǝn sɵzlǝr bir-birigǝ ohxaydaydiƣan sɵzlǝrdur. \+bd «Ular Gilgalda torpaⱪlarni ⱪurbanliⱪ ⱪilidu; ularning ⱪurbangaⱨliri dǝrwǝⱪǝ etiz ⱪirliridiki tax dɵwiliridǝk kɵptur!»\+bd* — Ⱨoxiya «Gilgal» («dɵwǝ», «dǝstǝ», degǝn mǝnidǝ) degǝn yǝr nami bilǝn sɵz oyuni ⱪilidu — ular ⱨǝⱪiⱪǝtǝn ismi-jismiƣa layiⱪtur . Ⱨǝmmǝ yeridǝ kɵpligǝn ⱪurbangaⱨlirining boluxi bilǝn, Gilgal dǝrwǝⱪǝ «etizdiki tax dɵwilǝr»dǝk bir jay, halas. 
\fp  Ayǝtning baxⱪa hil tǝrjilirimu bar.\f*  \x + \xo 12:11 \xt Ⱨox. 4:15; 6:8; 9:15\x*   
\m
\v 12 (Yaⱪup Suriyǝgǝ ⱪeqip kǝtti,  
\m Xu yǝrdǝ Israil hotun elix üqün ixligǝn;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, hotun elix üqün u ⱪoylarni baⱪⱪanidi).\x + \xo 12:12 \xt Yar. 28:5; 29:20, 28\x*   
\m
\v 13 Pǝrwǝrdigar yǝnǝ pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Israilni Misirdin qiⱪirip ⱪutⱪuzƣan,  
\m Pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ uningdin hǝwǝrmu alƣan.\f □ \fr 12:13 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar yǝnǝ pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ Israilni Misirdin qiⱪirip ⱪutⱪuzƣan, pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ uningdin hǝwǝrmu alƣan»\+bd* — muxu ixlar (12-14-ayǝt) ispatlayduki, Əfraim ǝjdadi bolƣan Yaⱪupni ⱨǝddidin ziyadǝ izzǝtligǝn. Ularning tǝmǝnna ⱪoyƣan «büyük ǝjdad»i Yaⱪupning ailisidikiliri (Israil) pǝyƣǝmbǝrsiz ⱪalƣan bolsa (demǝk, ularda Hudaning Roⱨining yetǝkqiliki bolmiƣan bolsa) u qɵl-bayawanda yürüwatⱪan naⱨayiti bir «ⱪaqⱪun» yaki ⱨǝtta Misirdin qiⱪmiƣan bir «ixlǝmqi» bolatti, halas. U ⱨǝrgiz uluƣ bir ǝl bolup qiⱪmaytti. Biraⱪ ⱨazirⱪi Israil (bolupmu Əfraim ⱪǝbilisi) Huda ǝwǝtkǝn pǝyƣǝmbǝrlǝr (Amos, Ⱨoxiya, Yǝxaya, Mikaⱨ)ni rǝt ⱪilip, Hudani intayin ƣǝzǝplǝndüridu. Israilning mǝwjudluⱪi wǝ ⱨayatining ⱨǝr jǝⱨǝtliri ularning Huda bilǝn bolƣan roⱨiy munasiwitigǝ baƣliⱪ idi. Israilning pǝyƣǝmbǝrliri bu ixni hǝlⱪning kɵz aldida kɵrsitidu; pǝyƣǝmbǝrlǝrni sǝl qaƣlax Hudaning Ɵzini sǝl qaƣliƣan bilǝn barawǝrdur. 
\fp  Yaⱪup ɵzi ahirida pǝyƣǝmbǝr bolƣan, ǝlwǝttǝ («Yar.» 48-49 bablarni kɵrüng).\f*   
\m
\v 14 Əfraim \add Hudaning\add* ⱪǝⱨrini intayin ⱪattiⱪ ⱪozƣiƣan;  
\m Uning Rǝbbi u tɵkkǝn ⱪan ⱪǝrzni uning gǝdinigǝ artidu,  
\m Xǝrmǝndilik-aⱨanǝtini ɵz bexiƣa ⱪayturidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 «Mǝn seni ⱨalak ⱪilimǝn, i Israil!» — ahirⱪi agaⱨlandurux  
\m
\v 1 \add Burun\add* Əfraim sɵz ⱪilƣanda, kixilǝr ⱨɵrmǝtlǝp titrǝp ketǝtti;  
\m U Israil ⱪǝbililiri arisida kɵtürülgǝn;  
\m Biraⱪ u Baal arⱪiliⱪ gunaⱨ ⱪilip ɵldi.\f □ \fr 13:1 \ft \+bd «Burun) Əfraim sɵz ⱪilƣanda...»\+bd* — «Əfraim» ⱪǝbilining ǝjdadi bolƣan Əfraimni ǝmǝs, bǝlki ⱪǝbilining awwalⱪi tarihini kɵrsitidu. Musa pǝyƣǝmbǝrdin keyin, Israilƣa yetǝkligüqi bolƣan Yǝxua pǝyƣǝmbǝr Əfraimliⱪ idi.\f*   
\m
\v 2 Ular ⱨazir gunaⱨning üstigǝ gunaⱨ sadir ⱪilmaⱪta!  
\m Ɵzlirigǝ kümüxliridin ⱪuyma mǝbudlarni,  
\m Ɵz ǝⱪli oylap qiⱪⱪan butlarni yasidi;  
\m Bularning ⱨǝmmisi ⱨünǝrwǝnning ǝjri, halas;  
\m Bu kixilǝr toƣruluⱪ: «Ⱨǝy, insan ⱪurbanliⱪini ⱪilƣuqilar, mozaylarni sɵyüp ⱪoyunglar!» deyilidu.\f □ \fr 13:2 \ft \+bd «Bu kixilǝr toƣruluⱪ: «Ⱨǝy, insan ⱪurbanliⱪini ⱪilƣuqilar, mozaylarni sɵyüp ⱪoyunglar!» deyilidu»\+bd* — baxⱪa bir tǝrjimisi: «U kixilǝr toƣruluⱪ: «Mana, ⱪurbanliⱪ ⱪilƣuqi adǝmlǝr mozaylarni sɵyüp ⱪoyuwatidu!» — deyilidu» — yaki baxⱪilar. Biraⱪ ibraniy tilini qüxinix tǝs bolƣini bilǝn, tilxunaslarning yeⱪinⱪi tǝtⱪiⱪatliri boyiqǝ, bu ayǝt dǝrwǝⱪǝ «insan ⱪurbanliⱪi»ni kɵrsitixi mumkin.\f*  \x + \xo 13:2 \xt Ⱨox. 8:6\x*   
\m
\v 3 Xunga ular sǝⱨǝrdiki bir parqǝ buluttǝk,  
\m Tezdin ƣayip bolidiƣan tang sǝⱨǝrdiki xǝbnǝmdǝk,  
\m Hamandin ⱪara ⱪuyunda uqⱪan pahaldǝk,  
\m Tünglüktin qiⱪⱪan is-tütǝktǝk \add tezdin\add* yoⱪap ketidu.   
\m
\v 4 Biraⱪ Misir zeminidin tartip Mǝn Pǝrwǝrdigar sening Hudaying bolƣanmǝn;  
\m Sǝn Mǝndin baxⱪa ⱨeq Ilaⱨni bilmǝydiƣan bolisǝn;  
\m Mǝndin baxⱪa ⱪutⱪuzƣuqi yoⱪtur.\x + \xo 13:4 \xt 2Sam. 22:32; Zǝb. 18:31; Yǝx. 43:11; Ⱨox. 12:10\x*   
\m
\v 5 Mǝn qɵl-bayawanda, ⱪurƣaⱪqiliⱪning zeminida sǝn bilǝn tonuxtum;   
\m
\v 6 Ular ozuⱪlandurulup, toyunƣan,  
\m Toyunƣandin keyin kɵnglidǝ tǝkǝbburlixip kǝtkǝn;  
\m Xunga ular Meni untuƣan.\x + \xo 13:6 \xt Ⱪan. 32:15; Ⱨox. 8:14\x*   
\m
\v 7 Əmdi Mǝn ularƣa xirdǝk bolimǝn;  
\m Yilpizdǝk ularni yol boyida paylap kütimǝn;   
\m
\v 8 Küqükliridin mǝⱨrum bolƣan eyiⱪtǝk Mǝn ularƣa uqrap,  
\m Yürǝk qawisini titiwetimǝn;  
\m Ularni qixi xirdǝk nǝⱪ mǝydanda yǝwetimǝn;  
\m Daladiki ⱨaywanlar ularni yirtiwetidu.   
\m
\v 9 Sening ⱨalakiting, i Israil, dǝl Manga ⱪarxi qiⱪⱪanliⱪing,  
\m Yǝni Yardǝmqinggǝ ⱪarxi qiⱪⱪanliⱪingdin ibarǝttur.   
\m
\v 10 Əmdi barliⱪ xǝⱨǝrliringdǝ sanga ⱪutⱪuzƣuqi bolidiƣan padixaⱨing ⱪeni?  
\m Sening soraⱪqi-ⱨakimliring ⱪeni?  
\m Sǝn bular toƣruluⱪ: «Manga padixaⱨ wǝ xaⱨzadilarni tǝⱪdim ⱪilƣaysǝn!» dǝp tiligǝn ǝmǝsmu? —   
\m
\v 11 Mǝn ƣǝzipim bilǝn sanga padixaⱨni tǝⱪdim ⱪilƣanmǝn,  
\m Əmdi uni ƣǝzipim bilǝn elip taxlidim.\f □ \fr 13:11 \ft \+bd «Mǝn ƣǝzipim bilǝn sanga padixaⱨni tǝⱪdim ⱪilƣanmǝn, ǝmdi uni ƣǝzipim bilǝn elip taxlidim»\+bd* — Israil Ⱪanaan zeminini igiliwalƣandin tartip, Huda ularƣa yetǝkqilik wǝ sotqiliⱪ ⱪilidiƣan «batur ⱨakimlar» yaki «sotqi-ⱪutⱪuzƣuqi» degǝn ihlasmǝn baturlarni ayrim-ayrim tǝminlǝp bǝrgǝnidi. Israil Hudaning bu «ayrim-ayrim tǝⱪsimati»din narazi bolup, Samuil pǝyƣǝmbǝrning dǝwridǝ Hudadin padixaⱨ («muⱪim» sulalǝ tüzümi) tiklǝxni tiligǝn. Huda Samuil pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ ularning tǝlipini: «Manga ixǝnmǝslikkǝ barawǝr» dǝp naraziliⱪini kɵrsitip, andin ahirida Israilning birinqi padixaⱨi Saulni tikligǝn («1Sam.» 8-12-bablar)\f*  \x + \xo 13:11 \xt 1Sam. 8:5; 15:23; 16:1\x*   
\b  
\m
\v 12 Əfraimning ⱪǝbiⱨliki qing orap-ⱪaqilanƣan;  
\m Uning gunaⱨi juƣlinip saⱪlanƣan;\f □ \fr 13:12 \ft \+bd «Əfraimning ⱪǝbiⱨliki qing orap-ⱪaqilanƣan; uning gunaⱨi juƣlinip saⱪlanƣan»\+bd* — demǝk, uning barliⱪ ⱪǝbiⱨlik-gunaⱨliri Hudaning jazalixi üqün obdan saⱪlanmaⱪta.\f*   
\m
\v 13 Tolƣaⱪ basⱪan ayalning azabliri uningƣa qüxidu;  
\m U ǝⱪilsiz bir oƣuldur;  
\m Qünki baliyatⱪuning aƣzi eqilƣanda, u ⱨazir bolmiƣan!\f □ \fr 13:13 \ft \+bd «Baliyatⱪuning aƣzi eqilƣanda, u ⱨazir bolmiƣan!»\+bd* — yaki «baliyatⱪuning aƣzi eqilƣanda, u qiⱪmaydu!».\f*   
\m
\v 14 Mǝn bǝdǝl tɵlǝp ularni tǝⱨtisaraning küqidin ⱪutuldurimǝn;  
\m Ularƣa ⱨǝmjǝmǝt bolup ɵlümdin ⱪutⱪuzimǝn;  
\m Əy, ɵlüm, sening wabaliring ⱪeni?!  
\m Əy, tǝⱨtisara, sening ⱨalakǝtliring ⱪeni?!  
\m Mǝn buningdin puxayman ⱪilmaymǝn!\f □ \fr 13:14 \ft \+bd «tǝⱨtisara»\+bd* — ɵlgǝnlǝrning roⱨliri baridiƣan jay. \+bd «... Əy, ɵlüm, sening wabaliring ⱪeni?! Əy, tǝⱨtisara, sening ⱨalakǝtliring ⱪeni?! Mǝn buningdin puxayman ⱪilmaymǝn!»\+bd* — alimlar bu ayǝt üstidǝ ikki hil pikirdǝ. Bǝzilǝr mundaⱪ tǝrjimǝ ⱪilidu: — «Mǝn ularni tǝⱨtisaraning küqidin ⱪutulduramdimǝn? Mǝn ularni ɵlümdin ⱪutⱪuzamdimǝn? Əy, ɵlüm, wabaliringni qiⱪar! Əy, tǝⱨtisara, ⱨalakǝtliringni qiⱪar! Mǝn ularƣa (Israilƣa) ⱨeq rǝⱨim ⱪilmaymǝn». Bu tǝrjimǝ aldi-kǝynidiki ayǝtlǝrgǝ maslaxⱪan bolsimu, biz yuⱪiriⱪi tǝrjimigǝ ⱪayilmiz. Qünki: (1) ibraniy tilida ayǝtning birinqi jümlisidǝ soal yüklimisi yoⱪ, u addiy bir «bayan jümlǝ». (2) Huda Ⱨoxiya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ bǝrgǝn birnǝqqǝ bexarǝtlǝrdǝ, Israilƣa bolƣan ⱪattiⱪ ǝyibini yǝtküzüxi bilǝn tǝng kütülmigǝn yǝrdin Israilƣa qong ümidlǝrnimu kɵrsitidu (mǝsilǝn, 1:9-10, 8:11); (3) Injilda rosul Pawlus bu ayǝtlǝrni xundaⱪ qüxǝndürüp beridu («1Kor.» 15:55-56, «Wǝⱨ.» 20:13-14ni kɵrüng); (4) tekistning ikkinqi ⱪismining tǝrjimisi: «Mǝn (Ɵzüm) sanga ⱨalakǝt bolimǝn, i tǝⱨtisara!... sanga waba bolimǝn, i ɵlüm! Mǝn silǝrgǝ ⱨeq rǝⱨim ⱪilmaymǝn» bolux eⱨtimalƣa bǝk yeⱪin. 
\fp  Yǝnǝ mumkinqiliki barki, ayǝtning ǝng ahirⱪi ⱪismi: «Mǝn Ɵzümni ⱨeq ayimaymǝn!» degǝn mǝnidǝ bolidu — demǝk, Huda Israilni ⱪutⱪuzux üqün ⱨǝrⱪandaⱪ bǝdǝl tɵlǝxkǝ tǝyyardur.\f*  \x + \xo 13:14 \xt Yǝx. 25:8; 1Kor. 15:55\x*   
\b  
\m
\v 15 \add Əfraim\add* ⱪerindaxliri arisida «mewilik» bolsimu,  
\m Xǝrⱪtin bir xamal qiⱪidu,  
\m Yǝni Pǝrwǝrdigarning qɵl-bayawandin qiⱪⱪan bir xamili kelidu;  
\m \add Əfraimning\add* buliⱪi ⱪurup ketidu, uning su bexi ⱪaƣjirap ketidu;  
\m U \add xamal\add* hǝzinisidiki barliⱪ nǝpis ⱪaqa-ⱪuqilarni bulang-talang ⱪilidu.\f □ \fr 13:15 \ft \+bd «Əfraim ⱪerindaxliri arisida «mewilik» bolsimu»\+bd* — «Əfraim» degǝn isimning ɵzi «mewilik» degǝn mǝnidǝ. Muxu ayǝttiki «mewǝ» pǝrzǝntlǝrni kɵrsitidu (14-ayǝtnimu kɵrüng). \+bd «Xǝrⱪtin bir xamal qiⱪidu»\+bd* — Ⱪanaanƣa (Pǝlǝstingǝ) nisbǝtǝn ǝng dǝⱨxǝtlik xamal xǝrⱪ xamilidur. Ularni nabut ⱪilidiƣan Asuriyǝ ⱪoxuni dǝrwǝⱪǝ xǝrⱪtin kelidu. 
\fp  \+bd «hǝzinidiki nǝpis ⱪaqa-ⱪuqilar»\+bd* — Əfraimdiki «kelixkǝn qokan-ⱪizlar»ni kɵrsitiximu mumkin (16-ayǝtnimu kɵrüng).\f*   
\m
\v 16 Samariyǝning ɵz gunaⱨi ɵz zimmisigǝ ⱪoyulidu;  
\m Qünki u ɵz Hudasiƣa boynini ⱪattiⱪ ⱪilƣan;  
\m Ular ⱪiliq bilǝn yiⱪilidu,  
\m Bowaⱪliri parǝ-parǝ ⱪilip qeⱪiwetilidu,  
\m Ⱨamilidar ayalliri yeriwetilidu.\x + \xo 13:16 \xt Ⱨox. 10:14\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Israilning kǝlgüsidǝ towa ⱪilixi, ⱪutⱪuzulup ǝsligǝ kǝltürülüxi  
\m
\v 1 I Israil, Pǝrwǝrdigar Hudayingning yeniƣa ikkilǝnmǝy ⱪaytip kǝl!  
\m Qünki ɵz ⱪǝbiⱨliking bilǝn putlixip yiⱪilƣansǝn.\x + \xo 14:1 \xt Ⱨox. 12:7\x*   
\m
\v 2 Ɵzünglar bilǝn billǝ sɵzlǝrni epkelinglar,  
\m Pǝrwǝrdigarning yeniƣa ⱪaytinglar;  
\m Uningƣa: — «Barliⱪ ⱪǝbiⱨlikni kǝqürgǝysǝn,  
\m Xapaǝt bilǝn bizni ⱪobul ⱪilƣaysǝn,  
\m Xuning bilǝn biz Sanga lǝwlirimizdiki «buⱪa \add ⱪurbanliⱪlar\add*»ni tutimiz — dǝnglar.\f □ \fr 14:2 \ft \+bd «...«buⱪa ⱪurbanliⱪlar»ni tutimiz\+bd* — «buⱪa ⱪurbanliⱪlar» Hudaƣa atap beƣixlinidiƣan «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ»lar iqidǝ ǝng ⱪimmǝtlik ⱪurbanliⱪ idi. Muxu yǝrdǝ kɵqmǝ mǝnidǝ ixlǝtkǝn, ǝlwǝttǝ. U «lǝwlirimizdiki mol ibadǝt-mǝdⱨiyǝ»ni kɵrsitidu. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «lǝwlirimizdiki mewini tutimiz».\f*   
\m
\v 3 — «Asuriyǝ bizni ⱪutⱪuzmaydu,  
\m Atlarƣa minmǝymiz;  
\m Biz ⱨǝrgiz ɵz ⱪolimiz yasiƣiniƣa: — «Hudayimiz!» demǝymiz;  
\m Qünki Sǝndinla yetim-yesirlar rǝⱨim-xǝpⱪǝt tapidu».\f □ \fr 14:3 \ft \+bd «Qünki Sǝndinla yetim-yesirlar rǝⱨim-xǝpⱪǝt tapidu»»\+bd* — bu sɵz Ⱨoxiyaning balilirining ɵz dadisi bilǝn bolƣan kǝqürmixini ǝks ǝttürgǝn bolidu.\f*   
\b  
\m
\v 4 — Mǝn ularni «arⱪiƣa qekinixliri»din saⱪaytimǝn,  
\m Mǝn ularni qin kɵnglümdin halap sɵyimǝn;  
\m Qünki Mening ƣǝzipim uningdin yandi.   
\m
\v 5 Mǝn Israilƣa xǝbnǝmdǝk bolimǝn;  
\m U nilupǝrdǝk bǝrⱪ uridu,  
\m Yiltizliri Liwan \add kedir\add* dǝrihidǝk yiltiz tartidu;   
\m
\v 6 Uning bihliri xahlap yeyilidu,  
\m Uning güzǝlliki zǝytun dǝrihidǝk,  
\m Puriⱪi Liwan \add kediriningkidǝk\add* bolidu.   
\m
\v 7 Hǝlⱪ ⱪaytip kelip, uning sayisi astida olturidu;  
\m Ular ziraǝtlǝrdǝk yaxnaydu,  
\m Üzüm telidǝk qeqǝklǝydu;  
\m Liwanning xarabliri \add aƣzida ⱪalƣandǝk\add*, esidǝ xerin ⱪalidu. \f □ \fr 14:7 \ft \+bd «Liwanning xarabliri aƣzida ⱪalƣandǝk, esidǝ xerin ⱪalidu»\+bd* — ibraniy tilida: «Uning ǝslǝtmisi Liwandiki xarabningkidǝk bolidu».\f*   
\m
\v 8 Əfraim: «Mening butlar bilǝn yǝnǝ nemǝ karim!» — dǝydiƣan bolidu.  
\m «Mǝn uningƣa jawab berimǝn, uningdin hǝwǝr alimǝn!  
\m «Mǝn yapyexil bir ⱪariƣaydurmǝn».  
\m «Sening mewǝng Mǝndindur!»\f □ \fr 14:8 \ft \+bd «Əfraim: «Mening butlar bilǝn yǝnǝ nemǝ karim!» — dǝydiƣan bolidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «U (Huda Əfraimƣa) «I Əfraim, Mening butlar bilǝn nemǝ alaⱪǝm bolsun!» — dǝydu».\f*   
\m
\v 9 Kim dana bolup, bu ixlarni qüxinǝr? Qeqǝn bolup, bularni bilǝr?  
\m Qünki Pǝrwǝrdigarning yolliri durustur,  
\m Ⱨǝⱪⱪaniylar ularda mangidu;  
\m Biraⱪ itaǝtsizlǝr ularda putlixip yiⱪilidu.\x + \xo 14:9 \xt Pǝnd. 10:29\x*