\id HEB
\h Ibraniylarƣa 
\toc1 Ibraniylarƣa 
\toc2 Ibraniylarƣa 
\toc3 Ibr. 
\mt1 Ibraniylarƣa  
\c 1
\s1 «Ibraniylarƣa yezilƣan mǝktup» •••• Hudaning Oƣli pǝrixtilǝrdin üstündur  
\m
\v 1 Huda burunⱪi zamanlarda ata-bowilarƣa pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ türküm-türküm boyiqǝ wǝ nurƣun yollar bilǝn sɵz ⱪilƣan bolup,\f □ \fr 1:1 \ft \+bd «türküm-türküm boyiqǝ»\+bd* — yaki «nurƣun ⱪetim» yaki «nurƣun ipadilǝr bilǝn».\f*  
\v 2 muxu ahirⱪi künlǝrdǝ bolsa bizgǝ Oƣli arⱪiliⱪ sɵzlidi. U Oƣlini pütkül mǝwjudatning mirashori ⱪilip bekǝtkǝn, Uning arⱪiliⱪ kainatlarni yaratⱪan.\f □ \fr 1:2 \ft \+bd «muxu ahirⱪi künlǝrdǝ bolsa»\+bd* — «ahirⱪi künlǝr» Injil boyiqǝ «ahirⱪi zamanlar», Əysaning dunyaƣa kelixi bilǝn baxlanƣan. Muxu yǝrdǝ bu ibarǝ «muxu künlǝrning ahirida» (yǝni, pǝyƣǝmbǝrlǝr insanlarƣa sɵz yǝtküzgǝn künlǝrning ahirida) degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. \+bd «Oƣli arⱪiliⱪ»\+bd* — grek tilida «Oƣul arⱪiliⱪ». \+bd «U Oƣlini pütkül mǝwjudatning mirashori ⱪilip bekǝtkǝn, Uning arⱪiliⱪ kainatlarni yaratⱪan»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Oƣli» degǝn grek ilida pǝⱪǝt «Oƣul» bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 1:2 \xt Yar. 1:3; Zǝb. 33:6; Mat. 21:38; Yⱨ. 1:3; Əf. 3:9; Kol. 1:16. \x*  
\v 3 U Hudaning xan-xǝripidin parliƣan nur, Uning ǝyniyitining ipadisidur, U ⱪudrǝtlik sɵz-kalami bilǝn pütkül kainattiki mǝwjudatni ɵz ornida turƣuzuwatⱪan bolup, U gunaⱨlarni tazilax hizmitini ada ⱪilƣandin keyin, ǝrxtiki xanu-xǝwkǝt igisining ong yenida olturdi.\f □ \fr 1:3 \ft \+bd «U gunaⱨlarni tazilax hizmitini ada ⱪilƣandin keyin»\+bd* — kɵp kona kǝqürülmilǝrdǝ «U yalƣuz ɵzi gunaⱨlarni tazilax hizmitini ada ⱪilƣandin keyin» deyilidu.\f*  \x + \xo 1:3 \xt 2Kor. 4:4; Fil. 2:6; Kol. 1:15. \x*  
\v 4 Xuningdǝk, U pǝrixtilǝrdin kɵp üstün nam-mǝrtiwigǝ miras bolup, ulardin xunqǝ yüksǝk turdi.\f □ \fr 1:4 \ft \+bd «U (Oƣul) pǝrixtilǝrdin kɵp üstün nam-mǝrtiwigǝ miras bolup, ulardin xunqǝ yüksǝk turdi»\+bd* — tɵwǝndiki 5-ayǝttǝ U alƣan nam-mǝrtiwining «Oƣul» ikǝnliki kɵrünidu.\f*   
\m
\v 5 Qünki Huda \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* pǝrixtilǝrning ⱪaysisiƣa: «Sǝn Mening Oƣlumdursǝn, bügün Mǝn Seni tuƣdurdum», wǝ yǝnǝ: «Mǝn Uningƣa Ata bolimǝn, Umu Manga Oƣul bolidu» degǝnidi?\f □ \fr 1:5 \ft \+bd «Sǝn Mening Oƣlumdursǝn, bügün Mǝn Seni tuƣdurdum»... «Mǝn Uningƣa Ata bolimǝn, Umu Manga Oƣul bolidu»\+bd* — birinqi bexarǝt Əysaning Mǝriyǝmdin atisiz tuƣuluxini kɵrsitidu, «Zǝb.» 2:7din elinƣan; ikkinqi bexarǝt «2Sam.» 7:14, «1Tar.» 17:13din elinƣan.\f*  \x + \xo 1:5 \xt 2Sam. 7:14; 1Tar. 17:13, 22:10; Zǝb. 2:7; Ros. 13:33; Ibr. 5:5. \x*   
\m
\v 6 Uning üstigǝ, U Ɵzining tunjisini yǝr yüzigǝ ǝwǝtkǝndǝ, «Barliⱪ pǝrixtilǝr Uningƣa sǝjdǝ ⱪilsun» degǝn.\f □ \fr 1:6 \ft \+bd «U Ɵzining tunjisini yǝr yüzigǝ ǝwǝtkǝndǝ...»\+bd* — grek tilida muxu yǝrdiki «tunji» adǝttǝ «tunji tuƣulƣan bala»ni kɵrsitidu. Sɵzning toluⱪ mǝnisi «Zǝb.» 89:27dǝ wǝ «Kol.» 1:16-17-ayǝttǝ kɵrülidu; demǝk, Mǝsiⱨ: (1) pütün alǝm iqidǝ ǝng yuⱪiri orunda turidu; (2) alǝmdin burun bolƣan; (3) bǝlkim alǝmgǝ ohxax «yaritilƣan» ǝmǝs, bǝlki ǝsli Huda Atisi bilǝn billǝ mǝwjut bolƣan. Yǝnǝ bir tǝrǝptin, «Hudaning tunjisi» degǝn sɵz Mǝsiⱨdin keyin (wǝ Uning arⱪiliⱪ) Hudaning kɵp baxⱪa oƣul pǝrzǝntliri bolidiƣanliⱪini kɵrsitidu (2:10ni kɵrüng). \+bd «yǝr yüzigǝ ǝwǝtkǝndǝ»\+bd* — grek tilida «yǝr yüzigǝ elip baxliƣanda...». \+bd «Barliⱪ pǝrixtilǝr Uningƣa sǝjdǝ ⱪilsun»\+bd* — «Ⱪan.» 32:43 wǝ «Zǝb.» 97:7ni kɵrüng. «Luⱪa» 2:13-14 wǝ «Zǝb.» 132:7-9nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 1:6 \xt Zǝb. 97:7; Ⱪan. 32:43; Luⱪa 2:8-14\x*   
\m
\v 7 U pǝrixtilǝr toƣruluⱪ: —  
\m «U pǝrixtilirini xamallar,  
\m Hizmǝtkarlirini ot yalⱪuni ⱪilidu», degǝnidi;\f □ \fr 1:7 \ft \+bd «U pǝrixtilirini xamallar, hizmǝtkarlirini ot yalⱪuni ⱪilidu»\+bd* — «Zǝb.» 104:4. Grek tilida «xamal» wǝ «roⱨ» ohxax bir sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 1:7 \xt Zǝb. 104:4 \x*  
\v 8 lekin Oƣli ⱨǝⱪⱪidǝ bolsa Uningƣa mundaⱪ degǝn: —  
\m «Sening tǝhting, i Huda, ǝbǝdil’ǝbǝdliktur;  
\m Sening padixaⱨliⱪingdiki xaⱨanǝ ⱨasang adalǝtning ⱨasisidur.\f □ \fr 1:8 \ft \+bd «lekin Oƣli ⱨǝⱪⱪidǝ bolsa uningƣa mundaⱪ degǝn»\+bd* — «Oƣli» grek tilida «Oƣul». \+bd «Sening tǝhting, i Huda...»\+bd* — oⱪurmǝngǝ xu eniⱪki, bu sɵzlǝr Padixaⱨning Ɵzigǝ eytilidu.\f*  \x + \xo 1:8 \xt Zǝb. 45:6\x*   
\m
\v 9 Sǝn ⱨǝⱪⱪaniyǝtni sɵyüp, rǝzillikkǝ nǝprǝtlinip kǝlgǝnsǝn;  
\m Xunga Huda, yǝni Sening Hudaying Seni ⱨǝmraⱨliringdin üstün ⱪilip xadliⱪ meyi bilǝn mǝsiⱨ ⱪildi».\f □ \fr 1:9 \ft \+bd «... Sǝn ⱨǝⱪⱪaniyǝtni sɵyüp, rǝzillikkǝ nǝprǝtlinip kǝlgǝnsǝn; xunga Huda, yǝni Sening Hudaying Seni ⱨǝmraⱨliringdin üstün ⱪilip xadliⱪ meyi bilǝn mǝsiⱨ ⱪildi»\+bd* — (8-9-ayǝt) «Zǝb.» 45:6-7. «Mǝsiⱨ ⱪilix» yaki «mǝsiⱨlimǝk» toƣruluⱪ «Zǝbur» 2-küydiki izaⱨatlarni wǝ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 1:9 \xt Zǝb. 45:6, 7 \x*   
\m
\v 10 Huda Oƣliƣa yǝnǝ mundaⱪ degǝn: —  
\b  
\m «Sǝn, i Rǝb, ⱨǝmmidin burun zeminning ulini salding,  
\m Asmanlarni bolsa ⱪolliring yasiƣandur;\f □ \fr 1:10 \ft \+bd «Sǝn, i Rǝb, ⱨǝmmidin burun zeminning ulini salding, asmanlarni bolsa ⱪolliring yasiƣandur...»\+bd* — Huda bu ayǝttǝ Ɵz Oƣlini «Rǝb» dǝp, Uning Ɵzi bilǝn bir ikǝnlikini, Yaratⱪuqimu ikǝnlikini kɵrsitidu. «Kol.» 1:15-17-ayǝtlǝrgǝ ⱪaralsun.\f*  \x + \xo 1:10 \xt Zǝb. 102:25-27 \x*   
\m
\v 11 Ular yoⱪ bolup ketidu,  
\m Lekin Sǝn mǝnggü turisǝn;  
\m Ularning ⱨǝmmisi kiyimdǝk konirap ketidu;\x + \xo 1:11 \xt Yǝx. 51:6; 2Pet. 3:7,10. \x*   
\m
\v 12 Sǝn ularni ton kǝbi yɵgǝp ⱪoyisǝn,  
\m Xunda ular kiyim-keqǝk yǝnggüxlǝngǝndǝk yǝnggüxlinidu.  
\m Biraⱪ Sǝn mǝnggü ɵzgǝrmigüqidursǝn,  
\m Yilliringning tamami yoⱪtur».\f □ \fr 1:12 \ft \+bd «... Sǝn ularni ton kǝbi yɵgǝp ⱪoyisǝn, xunda ular kiyim-keqǝk yǝnggüxlǝngǝndǝk yǝnggüxlinidu. Biraⱪ Sǝn mǝnggü ɵzgǝrmigüqidursǝn, yilliringning tamami yoⱪtur»\+bd* — (10-12-ayǝt) «Zǝb.» 102:25-27. Huda yǝnǝ Ɵz Oƣlining mǝnggülük Hudaliⱪ tǝbiitini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 1:12 \xt Zǝb. 102:25-27\x*   
\b  
\m
\v 13 Yǝnǝ, U ⱪaysibir pǝrixtigǝ: —  
\m «Mǝn Sening düxmǝnliringni tǝhtipǝring ⱪilmiƣuqǝ,  
\m Mening ong yenimda olturisǝn» — degǝnidi?\f □ \fr 1:13 \ft \+bd «Mǝn Sening düxmǝnliringni tǝhtipǝring ⱪilmiƣuqǝ, Mening ong yenimda olturisǝn»\+bd* — «Zǝb.» 110:2.\f*  \x + \xo 1:13 \xt Zǝb. 110:1; Ros. 2:34; 1Kor. 15:25; Əf. 1:20; Ibr. 10:12. \x*   
\m
\v 14 Xundaⱪ ikǝn, pǝrixtilǝrning ⱨǝmmisi pǝⱪǝt nijatⱪa mirasliⱪ ⱪilidiƣanlar üqün hizmǝt ⱪilixⱪa \add Huda tǝripidin\add* ǝwǝtilgǝn hizmǝtqi roⱨlar ǝmǝsmu?\f □ \fr 1:14 \ft \+bd «Xundaⱪ ikǝn, pǝrixtilǝrning ⱨǝmmisi pǝⱪǝt nijatⱪa mirasliⱪ ⱪilidiƣanlar üqün hizmǝt ⱪilixⱪa (Huda tǝripidin) ǝwǝtilgǝn hizmǝtqi roⱨlar ǝmǝsmu?»\+bd* — demisǝkmu 1-bab, 4-14-ayǝtlǝrning mǝⱪsiti, Oƣulning ⱨǝmmǝ pǝrixtilǝrdin kɵp üstünlükini kɵrsitix üqündur.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Nijatⱪa sǝl ⱪarimasliⱪ  
\m
\v 1 Bu sǝwǝbtin, alliⱪandaⱪ yol bilǝn \add ⱨǝⱪiⱪiy yoldin\add* teyilip kǝtmǝslikimiz üqün, angliƣan ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrgǝ tehimu etibar ⱪiliximiz lazim.  
\v 2 Qünki pǝrixtilǝr arⱪiliⱪ yǝtküzülgǝn sɵz-kalamning turaⱪliⱪ ikǝnliki ispatlanƣan ⱨǝmdǝ uningƣa ⱨǝrbir boysunmasliⱪ wǝ itaǝtsizlik ⱪilix tegixlik jazaƣa tartilidiƣan yǝrdǝ,\f □ \fr 2:2 \ft \+bd «pǝrixtilǝr arⱪiliⱪ yǝtküzülgǝn sɵz-kalam»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ yǝtküzülgǝn Tǝwrat ⱪanunini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 2:2 \xt Yar. 19:17,26; Ⱪan. 27:26; Ros. 7:53; Gal. 3:19. \x*  
\v 3 xunqǝ uluƣ ⱪutⱪuzux-nijatⱪa etibar bǝrmisǝk, biz ⱪandaⱪmu \add jazadin\add* ⱪeqip ⱪutulalaymiz?! Qünki bu nijatning hǝwiri dǝslǝptǝ Rǝb arⱪiliⱪ uⱪturulƣan, ⱨǝm uning ⱨǝⱪliⱪini biwasitǝ angliƣanlarmu bizgǝ tǝstiⱪliƣan;\x + \xo 2:3 \xt Mat. 4:17; Mar. 1:14; Ibr. 12:25. \x*  
\v 4 uning üstigǝ Huda bexarǝtlik alamǝtlǝr, karamǝtlǝr wǝ ⱨǝrhil ⱪudrǝtlik mɵjizilǝr arⱪiliⱪ, xundaⱪla Ɵz iradisi boyiqǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning ata ⱪilƣan iltipatliri bilǝn tǝng buningƣa guwaⱨliⱪ bǝrgǝn.\x + \xo 2:4 \xt Mar. 16:20; Ros. 14:3; 19:11. \x*   
\b  
\m  
\s1 Insanlarni xan-xǝrǝp yoliƣa baxliƣuqi Nijatkar — «Zǝbur» 8-küy toƣruluⱪ  
\m
\v 5 Biz dǝwatⱪan kǝlgüsi dunyani Huda pǝrixtilǝrning baxⱪuruxiƣa ɵtküzüp bǝrgini yoⱪ;  
\v 6 bǝlki bu ⱨǝⱪtǝ \add muⱪǝddǝs yazmilarning\add* bir yeridǝ birǝylǝn mundaⱪ guwaⱨliⱪ bǝrgǝndur: —  
\m «\add I Huda\add*, insan degǝn nemidi,  
\m Sǝn uni seƣinidikǝnsǝn?  
\m Adǝm balisi nemidi,  
\m Sǝn uning yeniƣa kelip yoⱪlaydikǝnsǝn?\x + \xo 2:6 \xt Zǝb. 8:4\x*   
\m
\v 7 Qünki Sǝn uning ornini pǝrixtilǝrningkidin azƣinǝ tɵwǝn bekitkǝnsǝn,  
\m Sǝn uningƣa xan-xǝrǝp wǝ xɵⱨrǝtlǝrni taj ⱪilip kiydürdüngsǝn;  
\m Uni ⱪolung yasiƣanlarni idarǝ ⱪilixⱪa tikliding;\f □ \fr 2:7 \ft \+bd «Sǝn uning ornini pǝrixtilǝrningkidin azƣinǝ tɵwǝn bekitkǝnsǝn,...»\+bd* — yaki «Sǝn uning ornini pǝrixtilǝrningkidin azraⱪ waⱪitla tɵwǝn bekitkǝnsǝn,...». \+bd «uni ⱪolung yasiƣanlarni idarǝ ⱪilixⱪa tikliding»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ muxu sɵzlǝr tepilmaydu.\f*  \x + \xo 2:7 \xt Zǝb. 8:5-6\x*   
\m
\v 8 Sǝn barliⱪ mǝwjudatlarni uning puti astida boysundurƣansǝn».  
\m Əmdi «barliⱪ mǝwjudatlarni uning puti astida boysundurƣansǝn» degini, ⱨeqⱪandaⱪ nǝrsǝ uningƣa boysunmasliⱪⱪa ⱪaldurulmiƣan, degǝnliktur.  
\m Biraⱪ, ⱨazirqǝ mǝwjudatlarning ⱨǝmmisiningla uningƣa boysunƣanliⱪini tehi kɵrmǝywatimiz.\x + \xo 2:8 \xt Zǝb. 8:8; Mat. 28:18; 1Kor. 15:27; Əf. 1:22. \x*  
\v 9 Lekin biz üqün pǝrixtilǝrdin «azƣinǝ waⱪit tɵwǝn ⱪilinƣan», ɵlüm azablirini tartⱪanliⱪi üqün ⱨazir xan-xǝrǝp wǝ ⱨɵrmǝt taji kiydürülgǝn Əysani kɵrgüqi bolduⱪ; qünki U Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti bilǝn ⱨǝmmǝylǝn üqün ɵlümning tǝmini tetidi.\x + \xo 2:9 \xt Zǝb. 8:5; Ros. 2:33; Fil. 2:7, 8. \x*   
\m
\v 10 Qünki pütkül mǝwjudatlar Ɵzi üqünmu ⱨǝm Ɵzi arⱪiliⱪmu mǝwjut bolup turuwatⱪan Hudaƣa nisbǝtǝn, nurƣun oƣullarni xan-xǝrǝpkǝ baxliƣanda, ularning nijatining yol baxliƣuqisini azab-oⱪubǝtlǝr arⱪiliⱪ kamalǝtkǝ yǝtküzüxkǝ layiⱪ kǝldi.\f □ \fr 2:10 \ft \+bd «Hudaƣa nisbǝtǝn, nurƣun oƣullarni xan-xǝrǝpkǝ baxliƣanda...»\+bd* —Injilda «Hudaning oƣul pǝrzǝntliri» daim ǝr ⱨǝm ⱪiz-ayal etiⱪadqilarni ɵz iqigǝ alidu. \+bd «Qünki pütkül mǝwjudatlar Ɵzi üqünmu ⱨǝm Ɵzi arⱪiliⱪmu mǝwjut bolup turuwatⱪan Hudaƣa nisbǝtǝn, nurƣun oƣullarni xan-xǝrǝpkǝ baxliƣanda, ularning nijatining yol baxliƣuqisini azab-oⱪubǝtlǝr arⱪiliⱪ kamalǝtkǝ yǝtküzüxkǝ layiⱪ kǝldi»\+bd* — bu muⱨim wǝ sirliⱪ ayǝt toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ yǝnǝ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 11 Qünki pak-muⱪǝddǝs Ⱪilƣuqi bilǝn pak-muⱪǝddǝs ⱪilinƣanlarning ⱨǝmmisi dǝrwǝⱪǝ ohxax Birsidin kǝlgǝndur; xuning bilǝn U ularni «ⱪerindax» deyixtin nomus ⱪilmaydu. \f □ \fr 2:11 \ft \+bd «Qünki pak-muⱪǝddǝs Ⱪilƣuqi bilǝn pak-muⱪǝddǝs ⱪilinƣanlarning ⱨǝmmisi dǝrwǝⱪǝ ohxax Birsidin kǝlgǝndur; xuning bilǝn U ularni «ⱪerindax» deyixtin nomus ⱪilmaydu»\+bd* — muxu ayǝttiki «pak ⱪilƣuqi» Əysa Mǝsiⱨni, «pak ⱪilinƣanlar» U ⱪutⱪuzƣanlarni, «Birsidin kǝlgǝn» Huda’Atidin kǝlgǝnni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. Əysa Mǝsiⱨ Ɵzi ⱪutⱪuzƣanlarni «ⱪerindaxlirim» dǝp ataydu.\f*  \x + \xo 2:11 \xt Ros. 17:26. \x*  
\v 12 Huddi U \add Hudaƣa (muⱪǝddǝs yazmilarda yezilƣandǝk)\add*:  
\m «Namingni ⱪerindaxlirimƣa jakarlaymǝn,  
\m Jamaǝt iqidǝ Seni nahxilarda küylǝymǝn» degǝn.\f □ \fr 2:12 \ft \+bd «Namingni ⱪerindaxlirimƣa jakarlaymǝn, jamaǝt iqidǝ seni nahxilarda küylǝymǝn»\+bd* — «Zǝb.» 22:22 («Zǝb.» 18:49, 40:9nimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 2:12 \xt Zǝb. 22:22; 18:49, 40:9\x*   
\b  
\m
\v 13 U yǝnǝ: «Mǝn sanga tayinimǝn» wǝ «Ⱪaranglar, mana Mǝn bu yǝrdǝ Huda Manga ata ⱪilƣan pǝrzǝntlǝr bilǝn billǝ» degǝn.\f □ \fr 2:13 \ft \+bd «Mǝn sanga tayinimǝn» ... «Ⱪaranglar, mana Mǝn bu yǝrdǝ Huda Manga ata ⱪilƣan pǝrzǝntlǝr bilǝn billǝ»\+bd* — Tǝwrat, «Yǝx.» 8:17-18. «U» — Mǝsiⱨni kɵrsitidu. U Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ ixtin aldin’ala bexarǝt bǝrgǝn.\f*  \x + \xo 2:13 \xt Yǝx. 8:17,18. \x*   
\m
\v 14 Pǝrzǝntlǝr bolsa ǝt bilǝn ⱪandin tǝnlik bolƣaqⱪa, Oƣulmu \add xu pǝrzǝntlǝrningkigǝ\add* ohxaxla ǝt wǝ ⱪandin tǝnlik boldi. Bundaⱪ ⱪilixtiki mǝⱪsǝt, U ɵlüm arⱪiliⱪ ɵlüm ⱨoⱪuⱪini tutⱪan Iblisning küqini bikar ⱪilip, \f □ \fr 2:14 \ft \+bd «... U ɵlüm arⱪiliⱪ ɵlüm ⱨoⱪuⱪini tutⱪan Iblisning küqini bikar ⱪilip...»\+bd* — «ɵlüm ⱨoⱪuⱪini tutⱪan Iblis» — gǝrqǝ Xǝytan insanlarni biwasitǝ ⱨalak ⱪilalmisimu, biraⱪ insanlarni gunaⱨ ⱪilixⱪa azdurux arⱪiliⱪ mǝnggülük ɵlümgǝ elip baridu. Azduruxning aⱪiwiti gunaⱨ, gunaⱨning aⱪiwiti bolsa mǝnggülük ɵlümdur.\f*  \x + \xo 2:14 \xt Yǝx. 25:8; Ⱨox. 13:14; Yⱨ. 1:14; 1Kor. 15:54; Fil. 2:7; 2Tim. 1:10. \x*  
\v 15 ɵmür boyi ɵlüm ⱪorⱪunqidin ⱪulluⱪⱪa tutulƣanlarning ⱨǝmmisini azadliⱪⱪa qiⱪirix üqün idi. \x + \xo 2:15 \xt Rim. 8:15. \x*  
\v 16 Qünki U dǝrwǝⱪǝ pǝrixtilǝrgǝ ǝmǝs, bǝlki Ibraⱨimning ǝwladliriƣa tutixidu; \f □ \fr 2:16 \ft \+bd «Qünki U dǝrwǝⱪǝ pǝrixtilǝrgǝ ǝmǝs, bǝlki Ibraⱨimning ǝwladliriƣa tutixidu»\+bd* — Tǝwrat «Yǝx.» 41:7-9ni kɵrüng. «Ibraⱨimning ǝwladliriƣa tutixidu» — grek tilida bu sɵz (1) Mǝsiⱨning (Ibraⱨimƣa ohxax, etiⱪad ⱪilƣan) insanlarni yardǝm ⱪoli bilǝn tutup ⱪutⱪuzidiƣanliⱪi; (2) bularni ⱪutⱪuzux üqün Mǝsiⱨning ular bilǝn ziq munasiwǝttǝ bolup, Ɵzimu «ǝt wǝ ⱪandin bolƣan bir tǝn»dǝ boluxini kɵrsitidu.\f*  
\v 17 Xuning üqün, U Hudaƣa ait ixlarda rǝⱨimdil wǝ sadiⱪ bax kaⱨin boluxi üqün, hǝlⱪning gunaⱨlirining kǝqürüm ⱪurbanliⱪini berǝlixi üqün, U ⱨǝr jǝⱨǝttin ⱪerindaxliriƣa ohxax ⱪilinixi kerǝk idi. \x + \xo 2:17 \xt Fil. 2:7; Ibr. 4:15. \x*  
\v 18 Qünki Ɵzi sinaⱪlarni Ɵz bexidin kǝqürüp, azab-oⱪubǝt qǝkkǝn bolƣaqⱪa, U sinaⱪlarƣa duq kǝlgǝnlǝrgimu yardǝm berǝlǝydu.\x + \xo 2:18 \xt Ibr. 4:15,16. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Oƣul Musa pǝyƣǝmbǝrdin üstün  
\m
\v 1 Xundaⱪ ikǝn, ǝy muⱪǝddǝs ⱪerindaxlar, ǝrxtin bolƣan qaⱪiriⱪⱪa ortaⱪ nesip bolƣanlar, ɵzimiz etirap ⱪilƣan Rosul wǝ Bax Ⱪaⱨin, yǝni Əysaƣa kɵngül ⱪoyup ⱪaranglar.\x + \xo 3:1 \xt Ibr. 4:14; 6:20; 8:1; 9:11. \x*  
\v 2 Huddi Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add* Hudaning pütün ailisidǝ hizmǝt ⱪilƣanda Hudaƣa sadiⱪ bolƣandǝk, umu ɵzini tǝyinlǝp hizmǝtkǝ Ⱪoyƣuqiƣa sadiⱪ boldi.\f □ \fr 3:2 \ft \+bd «Musa pǝyƣǝmbǝr Hudaning pütün ailisidǝ hizmǝt ⱪilƣanda Hudaƣa sadiⱪ bolƣandǝk...»\+bd* — «Hudaning... ailisi» sɵzmusɵz tǝrjimisi «Hudaning ... ɵyi» bolup, Musa pǝyƣǝmbǝr zamanida bu sɵz arⱪiliⱪ Israil hǝlⱪi kɵzdǝ tutulƣanidi. Əysa kǝlgǝndin keyin pütün etiⱪadqilar jamaiti kɵzdǝ tutulidiƣan bolƣan.\f*  \x + \xo 3:2 \xt Qɵl. 12:7. \x*  
\v 3 Lekin ɵyni bǝrpa ⱪilƣuqi ɵzi bǝrpa ⱪilƣan ɵydinmu artuⱪ xɵⱨrǝtkǝ sazawǝr bolƣinidǝk, Umu Musadin artuⱪ xan-xǝrǝpkǝ layiⱪtur.  
\v 4 Qünki ⱨǝmmǝ ɵyning bǝrpa ⱪilƣuqisi bardur; lekin pütün mǝwjudatning bǝrpa ⱪilƣuqisi bolsa Hudadur.\x + \xo 3:4 \xt 2Kor. 5:17,18; Əf. 2:10. \x*  
\v 5 Musa bolsa hizmǝtkar salaⱨiyiti bilǝn Hudaning pütün ailisidǝ sadiⱪliⱪ bilǝn keyinki axkarilinidiƣan ixlarƣa guwaⱨliⱪ berix hizmitini ⱪilƣan.\f □ \fr 3:5 \ft \+bd «Musa bolsa hizmǝtkar salaⱨiyiti bilǝn Hudaning pütün ailisidǝ sadiⱪliⱪ bilǝn keyinki axkarilinidiƣan ixlarƣa guwaⱨliⱪ berix hizmitini ⱪilƣan»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrning (Hudaning ailisi iqidǝ bolƣan) hizmiti kɵp jǝⱨǝtlǝrdǝ Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ bolidiƣan nijatni aldin’ala kɵrsitixni ɵz iqigǝ alƣan. «Qɵl.» 12:7ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 3:5 \xt Ⱪan. 18:15,18. \x*  
\v 6 Lekin Mǝsiⱨ bolsa Hudaning ailisigǝ Oƣul salaⱨiyiti bilǝn ⱨɵküm süridu; wǝ ǝgǝr biz jasaritimiz wǝ ümidimizdin bolƣan iptiharliⱪni ahirƣiqǝ qing tutsaⱪ, dǝrwǝⱪǝ Hudaning axu ailisigǝ tǝwǝ bolƣan bolimiz.\x + \xo 3:6 \xt Rim. 5:2; 1Kor. 3:16; 6:19; 2Kor. 6:16; 1Pet. 2:5. \x*   
\b  
\m  
\s1 Zǝbur, 95-küy — Etiⱪadsizliⱪ ⱨǝⱪⱪidǝ agaⱨlandurux  
\m
\v 7 Xunga, \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* Muⱪǝddǝs Roⱨning deginidǝk,  
\m Bügün, ǝgǝr silǝr \add Hudaning\add* awazini anglisanglar,\x + \xo 3:7 \xt Zǝb. 95:7; Ibr. 4:7. \x*   
\m
\v 8 Əyni qaƣlarda Uni ƣǝzǝplǝndürüp, qɵl-bayawanda Uni siniƣan künidikidǝk,  
\m Yürikinglarni ⱪattiⱪ ⱪilmanglar!\x + \xo 3:8 \xt Mis. 17:2. \x*   
\m
\v 9 Mana xu yǝrdǝ ata-bowiliringlar Meni sinidi, ispatlidi ⱨǝm Mening ⱪilƣanlirimni ⱪiriⱪ yil kɵrüp kǝlgǝnidi.   
\m
\v 10 Mǝn xu dǝwrdin bizar bolup: —  
\m «Bular kɵnglidǝ daim adaxⱪanlar,  
\m Mening yollirimni ⱨeq bilip yǝtmigǝn.   
\m
\v 11 Xunga Mǝn ƣǝzǝplinip ⱪǝsǝm iqip: —  
\m «Ular Mening aramliⱪimƣa ⱪǝt’iy kirmǝydu» dedim».\f □ \fr 3:11 \ft \+bd «Xunga Mǝn ƣǝzǝplinip ⱪǝsǝm iqip: — «Ular Mening aramliⱪimƣa ⱪǝt’iy kirmǝydu» dedim»\+bd* — «Zǝb.» 95:7-11. «Mening aramliⱪim» — birinqidin Huda Israillarƣa wǝdǝ bǝrgǝn Ⱪanaan (Pǝlǝstin) zeminini kɵrsitidu. Misirdin qiⱪip qɵl-bayawanda ⱪiriⱪ yil sǝrsan bolup yürgǝn bir ǝwlad Israillar itaǝtsizlik ⱪilip u zeminƣa kirmigǝn. Ikkinqidin, xundaⱪla ǝng muⱨimi, «aramliⱪ» bolsa, pǝⱪǝt zeminni ǝmǝs, bǝlki Hudaning panaⱨi, yetǝkqiliki ⱨǝm xǝpⱪiti astida yaxaxni ɵz iqigǝ alidu (4-babnimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 3:11 \xt Qɵl. 14:21-23; Ⱪan. 1:34; Zǝb. 95:7-11. \x*   
\m
\v 12 Əmdi ⱪerindaxlar, ⱨeqⱪaysinglarda yaman niyǝtlik wǝ etiⱪadsiz ⱪǝlb bolmisun, xundaⱪla uning mǝnggü ⱨayat Hudadin yüz ɵrümǝslikigǝ kɵngül bɵlünglar;  
\v 13 pǝⱪǝt «bügün»la bolidikǝn, ⱨeqⱪaysinglar gunaⱨning azduruxliri bilǝn kɵnglünglarning ⱪattiⱪlaxmasliⱪi üqün ⱨǝr küni bir-biringlarni jekilǝnglar.\f □ \fr 3:13 \ft \+bd «pǝⱪǝt «bügün»la bolidikǝn, ⱨeqⱪaysinglar gunaⱨning azduruxliri bilǝn kɵnglünglarning ⱪattiⱪlaxmasliⱪi üqün ⱨǝr küni bir-biringlarni jekilǝnglar»\+bd* — bu ayǝttiki «bügün» yuⱪirida nǝⱪil kǝltürülgǝn «Zǝbur» 95-küydiki sɵz, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 14 Dǝslǝptiki hatirjǝmlikimizni ahirƣiqǝ qing tutsaⱪla, dǝrwǝⱪǝ Mǝsiⱨ bilǝn xerik bolƣan bolimiz.   
\m
\v 15 Yuⱪirida eytilƣinidǝk: —  
\m «Bügün, ǝgǝr silǝr \add Hudaning\add* awazini anglisanglar,  
\m Əyni qaƣlarda \add Uni\add* ƣǝzǝplǝndürgǝn künidikidǝk,  
\m Yürikinglarni ⱪattiⱪ ⱪilmanglar!»\x + \xo 3:15 \xt Ibr. 3:7. \x*   
\b  
\m
\v 16 (Əmdi Uning awazini anglap turup, Uni ƣǝzǝplǝndürgǝnlǝr kimlǝr idi? Musa pǝyƣǝmbǝrning yetǝkqilikidǝ Misirdin \add ⱪutulup\add* qiⱪⱪan axu \add Israillarning\add* ⱨǝmmisi ǝmǝsmu?  
\v 17 U ⱪiriⱪ yil kimlǝrgǝ ƣǝzǝplǝndi? Yǝnila xu gunaⱨ ɵtküzüp, yiⱪilip jǝsǝtliri qɵldǝ ⱪalƣanlarƣa ǝmǝsmu? \f □ \fr 3:17 \ft \+bd «U ⱪiriⱪ yil kimlǝrgǝ ƣǝzǝplǝndi? Yǝnila xu gunaⱨ ɵtküzüp, yiⱪilip jǝsǝtliri qɵldǝ ⱪalƣanlarƣa ǝmǝsmu?»\+bd* — «Qɵl.» 14:29, 32ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 3:17 \xt Qɵl. 14:36; Zǝb. 106:26; 1Kor. 10:10; Yǝⱨ. 5. \x*  
\v 18 Xundaⱪla U kimlǝrgǝ Ɵz aramliⱪimƣa ⱪǝt’iy kirmǝysilǝr dǝp ⱪǝsǝm ⱪildi? Ɵzigǝ itaǝt ⱪilmiƣanlarni ǝmǝsmu? \x + \xo 3:18 \xt Ⱪan. 1:34. \x*  
\v 19 Xunga bulardin kɵrüwalalaymizki, ularning \add aramliⱪⱪa\add* kirmǝsliki etiⱪadsizliⱪi tüpǝylidin idi).   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Hudaning aramliⱪi ⱨǝⱪⱪidiki wǝdǝ  
\m
\v 1 Əmdi Uning aramliⱪiƣa kirip bǝⱨrimǝn bolux toƣrisidiki wǝdisi \add bizgǝ\add* ⱪaldurulƣandin keyin, aranglardiki birǝrsiningmu uning nesiwisidin qüxüp ⱪelixidin ⱪorⱪunqta eⱨtiyat ⱪilayli.  
\v 2 Qünki hux hǝwǝr huddi \add qɵldiki Israillarƣa\add* anglitilƣandǝk bizlǝrgimu anglitildi. Lekin ularning angliƣanliri etiⱪad bilǝn yuƣurulmiƣanliⱪtin, sɵz-kalamning ularƣa ⱨeqⱪandaⱪ paydisi bolmiƣanidi.\f □ \fr 4:2 \ft \+bd «Qünki hux hǝwǝr huddi qɵldiki Israillarƣa anglitilƣandǝk bizlǝrgimu anglitildi»\+bd* — «qɵldiki Israillarƣa» grek tilida «ularƣa» deyilidu. Bu ayǝttiki «hux hǝwǝr» Hudaning aramliⱪini alaⱨidǝ kɵzdǝ tutidu.\f*  
\v 3 Qünki bu aramliⱪⱪa kirgǝnlǝr bolsa — etiⱪad ⱪilƣan bizlǝrmiz. Huddi Hudaning eytⱪinidǝk:  
\m «Xunga mǝn ƣǝzǝplinip ⱪǝsǝm iqip: —  
\m «Ular Mening aramliⱪimƣa ⱪǝt’iy kirmǝydu — degǝn».  
\b  
\m Hudaning ǝmǝlliri bolsa dunya apiridǝ bolƣandila ⱨǝmmisi tamamlanƣanidi;\x + \xo 4:3 \xt Zǝb. 95:11\x*  
\v 4 qünki yaritilixning yǝttinqi küni ⱨǝⱪⱪidǝ muⱪǝddǝs yazmilarning bir yeridǝ mundaⱪ deyilgǝn: «Yǝttinqi küni kǝlgǝndǝ, Huda ⱨǝmmǝ ǝmǝlliridin aram aldi».\f □ \fr 4:4 \ft \+bd «Yǝttinqi küni kǝlgǝndǝ, Huda ⱨǝmmǝ ǝmǝlliridin aram aldi»\+bd* — «Yar.» 2:2.\f*  \x + \xo 4:4 \xt Yar. 2:2; Mis. 20:11; 31:17. \x*  
\v 5 Yǝnǝ kelip yuⱪirida eytilƣandǝk Huda: «Ular Mening aramliⱪimƣa ⱪǝt’iy kirmǝydu» degǝnidi.\f □ \fr 4:5 \ft \+bd «Yǝnǝ kelip yuⱪirida eytilƣandǝk Huda: «Ular Mening aramliⱪimƣa ⱪǝt’iy kirmǝydu» degǝnidi»\+bd* — muǝllip, gǝrqǝ qɵldǝ kǝzgǝn Israillar itaǝtsizliki tüpǝylidin «Hudaning aramliⱪi»ƣa kirmigǝn bolsimu, kirix yoli tehiqǝ oquⱪ ikǝnlikini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 4:5 \xt Zǝb. 95:11\x*  
\v 6 Buningdin kɵrünǝrlikki, Hudaning aramliⱪiƣa kirǝlǝydiƣanlar bar, ǝmma uning toƣrisidiki hux hǝwǝrni awwal angliƣanlar itaǝtsizlik ⱪilƣanliⱪi üqün, uningƣa kirǝlmidi.\f □ \fr 4:6 \ft \+bd «uning toƣrisidiki hux hǝwǝrni awwal angliƣanlar»\+bd* — demǝk, Hudaning aramliⱪi toƣruluⱪ hux hǝwǝr angliƣanlar; qɵl-bayawanda kezip yürgǝn Israillarni kɵrsitidu.\f*  
\v 7 Xuning üqün, Huda ǝnǝ xu \add aramliⱪ toƣrisida\add* uzaⱪ waⱪittin keyinki mǝlum bir künni «bügün» dǝp bekitip, Dawut \add pǝyƣǝmbǝr\add* arⱪiliⱪ yǝnǝ xundaⱪ eytⱪan: —  
\b  
\m «Bügün uning awazini anglisanglar,  
\m Yürikinglarni ⱪattiⱪ ⱪilmanglar!»\x + \xo 4:7 \xt Zǝb. 95:7-8; Ibr. 3:7. \x*   
\b  
\m
\v 8 Əgǝr Yǝxua \add pǝyƣǝmbǝr\add* \add Israillarni\add* aramliⱪⱪa kirgüzgǝn bolsa idi, Huda keyin yǝnǝ bir \add aramliⱪ\add* küni toƣruluⱪ demigǝn bolatti.\f □ \fr 4:8 \ft \+bd «Əgǝr Yǝxua pǝyƣǝmbǝr Israillarni aramliⱪⱪa kirgüzgǝn bolsa idi, Huda keyin yǝnǝ bir aramliⱪ küni toƣruluⱪ demigǝn bolatti»\+bd* — Yǝxua pǝyƣǝmbǝr Musa pǝyƣǝmbǝrning izbasari bolup, u Israil hǝlⱪini Huda wǝdǝ bǝrgǝn zeminƣa baxlap barƣan. «Ⱪan.» 3:20, 25:19, «Yǝxua» 1:15nimu kɵrüng.\f*  
\v 9 Ⱪisⱪisi, xabat künidiki bir aramliⱪ Hudaning hǝlⱪini kütmǝktǝ.\f □ \fr 4:9 \ft \+bd «Ⱪisⱪisi, xabat künidiki bir aramliⱪ Hudaning hǝlⱪini kütmǝktǝ»\+bd* — «xabat küni» yǝttinqi küni, yǝni Huda aram alƣan küni wǝ Ɵz Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ bekitkǝn «dǝm elix küni» idi.\f*   
\m
\v 10 Qünki Hudaning aramliⱪiƣa kirgüqilǝr huddi Huda «Ɵz ǝmǝl-ixliridin aram alƣan»dǝk, ɵzlirining ixliridin aram alidu. \f □ \fr 4:10 \ft \+bd «Qünki Hudaning aramliⱪiƣa kirgüqilǝr huddi Huda «Ɵz ǝmǝl-ixliridin aram alƣan»dǝk, ɵzlirining ixliridin aram alidu»\+bd* — bu intayin muⱨim ayǝt üstidǝ ⱨǝm «Hudaning aramliⱪi» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  
\v 11 Xunga ⱨeqⱪaysimizning ǝnǝ xu \add Israillardǝk\add* itaǝtsizlik ⱪilƣan ⱨalitidǝ yiⱪilip qüxmǝsliki üqün, ⱨǝrbirimiz bu aramliⱪⱪa kirixkǝ intilǝyli.   
\m
\v 12 Qünki Hudaning sɵz-kalami janliⱪtur wǝ küqkǝ igidur, ⱨǝtta jan bilǝn roⱨni, yilik bilǝn boƣumlarni bir-biridin ayriwetǝligüdǝk dǝrijidǝ, ⱨǝrⱪandaⱪ ⱪox bisliⱪ ⱪiliqtin ittiktur, ⱪǝlbdiki oy-pikir wǝ arzu-niyǝtlǝrning üstidin ⱨɵküm qiⱪarƣuqidur. \x + \xo 4:12 \xt Top. 12:11; Yǝx. 49:2; Əf. 6:17. \x*  
\v 13 Uning aldida ⱨeqⱪandaⱪ mǝwjudat ƣayip ǝmǝstur; bǝlki bizdin ⱨesab Alƣuqining kɵzliri aldida ⱨǝmmǝ ix oquⱪ-axkaridur.\x + \xo 4:13 \xt Zǝb. 33:13-15\x*   
\b  
\m  
\s1 Bax kaⱨinimiz Əysa Mǝsiⱨ  
\m
\v 14 Xundaⱪ bolƣanikǝn, xundaⱪla ǝrx-asmanlardin ɵtüp qiⱪⱪan uluƣ Bax Ⱪaⱨinimiz, yǝni Hudaning Oƣli Əysa bolƣanikǝn, biz etirap ⱪilƣan etiⱪadimizda qing turayli. \x + \xo 4:14 \xt Ibr. 3:1; 6:20; 8:1; 9:11. \x*  
\v 15 Qünki bizgǝ tǝyinlǝngǝn bax kaⱨinimiz ajizliⱪlirimizƣa ⱨesdaxliⱪ ⱪilmiƣuqi ǝmǝs, bǝlki bizgǝ ohxax ⱨǝrhil azdurux-sinaⱪlarƣa duq kǝlgǝn, lekin gunaⱨ sadir ⱪilip baⱪmiƣuqidur. \x + \xo 4:15 \xt Yǝx. 53:9; 2Kor. 5:21; Fil. 2:7; Ibr. 2:18; 1Pet. 2:22; 1Yuⱨa. 3:5. \x*  
\v 16 Xunga yürikimiz toⱪ ⱨalda rǝⱨim-xǝpⱪǝtkǝ erixix wǝ yardǝmgǝ eⱨtiyajliⱪ waⱪtimizda xapaǝt tepix üqün meⱨir-xǝpⱪǝt \add ayan ⱪilinƣuqi\add* tǝhtkǝ yeⱪinlixayli.\f □ \fr 4:16 \ft \+bd «yardǝmgǝ eⱨtiyajliⱪ waⱪtimizda xapaǝt tepix üqün...»\+bd* — grek tilida «yardǝm» «adǝmning (ⱪutⱪuzƣin! degǝn) nidasiƣa yügürüx» degǝn uⱪumni bildüridu. \+bd «meⱨir-xǝpⱪǝt ayan ⱪilinƣuqi tǝht»\+bd* — Hudaning tǝhti, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 4:16 \xt Rim. 3:25. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\m
\v 1 Ⱨǝr ⱪetimliⱪ bax kaⱨin insanlar arisidin tallinip, hǝlⱪⱪǝ wakalitǝn Hudaƣa hizmǝt ⱪilixⱪa, yǝni hǝlⱪning atiƣan ⱨǝdiyǝlirini wǝ gunaⱨlar üqün ⱪilƣan ⱪurbanliⱪlirini Hudaƣa sunuxⱪa tǝyinlinidu.  
\v 2 Uning ⱨǝrtǝrǝplǝp ajizliⱪliri bolƣaqⱪa, bilimsizlǝr wǝ yoldin qǝtnigǝnlǝrgǝ mulayimliⱪ bilǝn muamilǝ ⱪilalaydu.  
\v 3 Xu ajizliⱪi üqün u hǝlⱪning gunaⱨliri ⱨesabiƣa ⱪurbanliⱪ sunƣandǝk, ɵz gunaⱨliri üqünmu ⱪurbanliⱪ sunuxⱪa toƣra kelidu.\x + \xo 5:3 \xt Law. 9:7; 16:6; Ibr. 7:26. \x*  
\v 4 Ⱨeqbir kixi bu xǝrǝplik mǝrtiwini ɵzlükidin almaydu, pǝⱪǝt Ⱨarunƣa ohxax, Huda tǝripidin qaⱪirilƣandila uni alidu.\f □ \fr 5:4 \ft \+bd «Ⱨeqbir kixi bu xǝrǝplik mǝrtiwini ɵzlükidin almaydu, pǝⱪǝt Ⱨarunƣa ohxax, Huda tǝripidin qaⱪirilƣandila uni alidu»\+bd* — «Mis.» 28:1dǝ hatirilǝngǝndǝk, Huda Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ akisi Ⱨarunni Israillarning tunji bax kaⱨini ⱪilip tǝyinlǝx ⱨǝⱪⱪidǝ ǝmr bǝrgǝn. Ⱨarun Lawiy ⱪǝbilisidin idi.\f*  \x + \xo 5:4 \xt Mis. 28:1; 1Tar. 23:13; 2Tar. 26:16. \x*  
\v 5 Huddi xuningdǝk Mǝsiⱨmu bax kaⱨin mǝrtiwisigǝ Ɵzini uluƣlap ɵzlükidin erixkǝn ǝmǝs, bǝlki Uni \add uluƣliƣuqi Huda\add* Ɵzi idi; U Uningƣa: —  
\b  
\m «Sǝn Mening Oƣlumdursǝn, bügün Mǝn Seni tuƣdurdum» degǝn.\f □ \fr 5:5 \ft \+bd «Sǝn Mening Oƣlumdursǝn, bügün Mǝn Seni tuƣdurdum»\+bd* — «Zǝb.» 2:7.\f*  \x + \xo 5:5 \xt Zǝb. 2:7; Ros. 13:33; Ibr. 1:5. \x*   
\b  
\m
\v 6  U \add muⱪǝddǝs yazmilarning\add* yǝnǝ bir yeridǝ Uningƣa: —  
\m «Sǝn ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ Mǝlkizǝdǝkning tipidiki bir kaⱨindursǝn» degǝn.\f □ \fr 5:6 \ft \+bd «Mǝlkizǝdǝkning tipidiki bir kaⱨin..»\+bd* — «Mǝlkizǝdǝk» toƣruluⱪ 7-bab 1-2-ayǝtlǝrgǝ ⱪaralsun. Mǝlkizǝdǝk ɵzi «Yar.» 14-babta kɵrünidu. \+bd «Sǝn ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ Mǝlkizǝdǝkning tipidiki bir kaⱨindursǝn»\+bd* — «Zǝb.» 110:4.\f*  \x + \xo 5:6 \xt Zǝb. 110:4; Ibr. 7:17. \x*   
\m
\v 7 \add Mǝsiⱨ\add* yǝr yüzidiki künlǝrdǝ, Ɵzini ɵlümdin ⱪutⱪuzuwelixⱪa ⱪadir Bolƣuqiƣa ⱪattiⱪ nidalar wǝ kɵz yaxliri bilǝn dua-tilawǝtlǝr wǝ yilinixlarni kɵtürdi. Uning ihlasmǝnlikidin dualiri ijabǝt ⱪilindi.\f □ \fr 5:7 \ft \+bd «Mǝsiⱨ yǝr yüzidiki künlǝrdǝ...»\+bd* — grek tilida «Mǝsiⱨ ǝttǝ turƣan künlǝrdǝ...» bilǝn bildürülidu.\f*  \x + \xo 5:7 \xt Mat. 26:39; 27:46,50; Yⱨ. 17:1. \x*  
\v 8 Gǝrqǝ U \add Hudaning\add* Oƣli bolsimu, azab qekixliri arⱪiliⱪ itaǝtmǝn boluxni ɵgǝndi.\x + \xo 5:8 \xt Fil. 2:6. \x*  
\v 9 U mana muxundaⱪ mukǝmmǝl ⱪilinƣan bolƣaqⱪa, barliⱪ Ɵzigǝ itaǝt ⱪilƣuqilarƣa mǝnggülük nijatni barliⱪⱪa kǝltürgüqi bolup, \f □ \fr 5:9 \ft \+bd «mǝnggülük nijatni barliⱪⱪa kǝltürgüqi bolup,...»\+bd* — «barliⱪⱪa kǝltürgüqi» degǝn ibarǝ grek tilida «yol baxliƣuqi» ⱨǝm «ul salƣuqi» degǝn yǝnǝ ikki mǝninimu tǝng bildüridu.\f*  
\v 10 Huda tǝripidin «Mǝlkizǝdǝkning kaⱨinliⱪ tüzümi tǝrtipidǝ bax kaⱨin» dǝp jakarlandi.\f □ \fr 5:10 \ft \+bd «U (Mǝsiⱨ)... Huda tǝripidin «Mǝlkizǝdǝkning kaⱨinliⱪ tüzümi tǝrtipidǝ bax kaⱨin» dǝp jakarlandi»\+bd* — 7-bab -1-2-ayǝtlǝrgǝ ⱪaralsun. Mǝlkizǝdǝk ɵzi «Yar.» 14-babta kɵrünidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Etiⱪadtin yanmasliⱪⱪa agaⱨlandurux  
\m
\v 11 Bu ix toƣruluⱪ eytidiƣan nurƣun sɵzlirimiz bar, lekin ⱪulaⱪliringlar pang bolup kǝtkǝqkǝ, bularni silǝrgǝ eniⱪ qüxǝndürüx tǝs. \f □ \fr 5:11 \ft \+bd «bu ix toƣruluⱪ...»\+bd* — yaki «U toƣruluⱪ...» (yǝni, Mǝsiⱨ ⱨǝⱪtǝ...).\f*  
\v 12 Qünki silǝr alliburun tǝlim bǝrgüqi boluxⱪa tegixlik bolƣan qaƣdimu, ǝmǝliyǝttǝ silǝr yǝnila Hudaning sɵz-kalamining asasiy ⱨǝⱪiⱪǝtlirining nemǝ ikǝnlikini baxⱪilarning yengiwaxtin ɵgitixigǝ moⱨtajsilǝr; silǝrgǝ yirik yemǝklik ǝmǝs, bǝlki yǝnila süt kerǝktur. \x + \xo 5:12 \xt 1Kor. 3:1, 2, 3. \x*   
\m
\v 13 Qünki pǝⱪǝt süt bilǝnla ozuⱪlinidiƣanlarning bowaⱪtin pǝrⱪi yoⱪtur, ular ⱨǝⱪⱪaniyǝt kalamiƣa pixxiⱪ bolmiƣan ƣoridur, halas.  
\v 14 Biraⱪ yemǝklik bolsa yetilgǝnlǝr, yǝni ɵz ang-zeⱨinlirini yahxi-yamanni pǝrⱪ etixkǝ yetildurgǝnlǝr üqündur.   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 (Dawami)  
\m
\v 1-2 Xuning üqün, Mǝsiⱨ toƣrisidiki dǝslǝpki asasiy tǝlimdǝ tohtap ⱪalmay, — yǝni ⱪaytidin «ɵlük ixlar»din towa ⱪilix wǝ Hudaƣa etiⱪad baƣlax, qɵmüldürülüxlǝr, «ⱪol tǝgküzüx», ɵlgǝnlǝrning tirildürülüxi wǝ mǝnggülük ⱨɵküm-soraⱪ toƣrisidiki tǝlimlǝrdin ul salayli dǝp olturmay, mukǝmmǝllikkǝ ⱪarap mangayli.\f □ \fr 6:1-2 \ft \+bd ««ɵlük ixlar»din towa ⱪilix»\+bd* — «ɵlük ixlar» bolsa Hudaning nijatiƣa tayanmay ⱪilƣan barliⱪ ixlar; muxu yǝrdǝ muǝllip xübⱨisizki kɵp «diniy paaliyǝtlǝr»ni «ɵlük ixlar, halas» demǝkqi. \+bd ««ɵlük ixlar»din towa ⱪilix wǝ Hudaƣa etiⱪad baƣlax, qɵmüldürülüxlǝr, «ⱪol tǝgküzüx», ɵlgǝnlǝrning tirildürülüxi wǝ mǝnggülük ⱨɵküm-soraⱪ toƣrisidiki tǝlimlǝr...»\+bd* — bu altǝ «asasiy tǝlim»ni xǝrⱨlǝx üqün, birⱪanqǝ ixlar üstidǝ tohtiliximizƣa toƣra kelidu, «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu ⱨǝⱪtǝ tohtilimiz.\f*  
\v 3 Huda haliƣanikǝn, biz xundaⱪ ⱪilimiz.\f □ \fr 6:3 \ft \+bd «Huda haliƣanikǝn, biz xundaⱪ ⱪilimiz»\+bd* — «Huda haliƣanikǝn» degǝnlik grek tilida «Əgǝr Huda halisa — wǝ u dǝrwǝⱪǝ xundaⱪ halaydu» dǝp bildüridu.\f*  \x + \xo 6:3 \xt Ros. 18:21; 1Kor. 4:19; Yaⱪ. 4:15. \x*  
\v 4-6 Qünki ǝslidǝ yorutulup, ǝrxtiki iltipattin tetiƣan, Muⱪǝddǝs Roⱨtin nesip bolƣan, Hudaning sɵz-kalamining yahxiliⱪini ⱨǝm kǝlgüsi zamanda ayan ⱪilinidiƣan ⱪudrǝtlǝrni ⱨes ⱪilip baⱪⱪanlar ǝgǝr yoldin qǝtnigǝn bolsa, ularni ⱪaytidin towa ⱪildurux ⱨǝrgiz mumkin ǝmǝs. Qünki ular ɵz-ɵzigǝ ⱪilip Hudaning Oƣlini ⱪaytidin krestlǝp rǝswa ⱪilmaⱪta.\f □ \fr 6:4-6 \ft \+bd «ǝgǝr yoldin qǝtnigǝn bolsa, ularni ⱪaytidin towa ⱪildurux ⱨǝrgiz mumkin ǝmǝs. Qünki ular ɵz-ɵzigǝ ⱪilip Hudaning Oƣlini ⱪaytidin krestlǝp rǝswa ⱪilmaⱪta»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «... ular ǝgǝr yoldin qǝtnǝp, ɵzliri üqün Hudaning Oƣlini ⱪaytidin krestlǝp, xundaⱪla Uni rǝswa ⱪiliwatⱪan bolsa, muxularni ⱪaytidin towa ⱪildurux ⱨǝrgiz mumkin ǝmǝs». Bu muⱨim ayǝt toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 6:4-6 \xt Mat. 12:31; Ibr. 10:26; 1Yuⱨa. 5:16. \x*   
\m
\v 7 Qünki kɵp ⱪetimlap ɵz üstigǝ yaƣⱪan yamƣur süyini iqkǝn, ɵzidǝ teriƣuqilarƣa mǝnpǝǝtlik ziraǝtlǝrni ɵstürüp bǝrgǝn yǝr bolsa Hudadin bǝrikǝt almaⱪta.  
\v 8 Biraⱪ tikǝn wǝ ⱪamƣaⱪ ɵstürgǝn bolsa, u ǝrzimǝs bolup, lǝnǝtkǝ yeⱪin bolup, aⱪiwiti kɵydürülüxtin ibarǝt bolidu.   
\m
\v 9 Lekin ǝy sɵyümlüklirim, gǝrqǝ yuⱪiriⱪi ixlarni tilƣa alƣan bolsaⱪmu, silǝrdǝ buningdinmu ǝwzǝl ixlar, xundaⱪla nijatliⱪning elip baridiƣan ixliri bar dǝp ⱪayil bolduⱪ.  
\v 10 Qünki Huda ⱪilƣan ǝmǝlliringlarni wǝ Uning muⱪǝddǝs bǝndilirigǝ ⱪilƣan wǝ ⱨazirmu ⱪiliwatⱪan hizmitinglar arⱪiliⱪ Uning nami üqün kɵrsǝtkǝn meⱨir-muⱨǝbbitinglarni untup ⱪalidiƣan adalǝtsizlǝrdin ǝmǝs.\x + \xo 6:10 \xt Pǝnd. 14:31; Mat. 10:42; 25:40; Mar. 9:41; Yⱨ. 13:20. \x*   
\m
\v 11 Əmma silǝrning ümidinglarning toluⱪ jǝzm-hatirjǝmlik bilǝn boluxi üqün, ⱨǝrbiringlarning ahirƣiqǝ xundaⱪ ƣǝyrǝt ⱪilixinglarƣa intizarmiz;  
\v 12 xundaⱪla sɵrǝlmilǝrdin bolmay, bǝlki etiⱪad wǝ sǝwrqanliⱪ arⱪiliⱪ Hudaning wǝdilirigǝ warisliⱪ ⱪilƣanlarni ülgǝ ⱪilidiƣanlardin bolƣaysilǝr.   
\b  
\m  
\s1 Hudaning Ibraⱨimƣa ⱪilƣan wǝdiliri jǝzmǝn ǝmǝlgǝ axidu  
\m
\v 13 Qünki Huda Ibraⱨimƣa wǝdǝ ⱪilƣanda, Ɵzidin üstün turidiƣan ⱨeqkim bolmiƣaqⱪa, Ɵzi bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilip:  
\v 14 «Sanga qoⱪum bǝht ata ⱪilimǝn, seni qoⱪum kɵpǝytip berimǝn» — dedi. \f □ \fr 6:14 \ft \+bd «Sanga qoⱪum bǝht ata ⱪilimǝn, seni qoⱪum kɵpǝytip berimǝn»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, ibraniy tilida bu hil ⱪǝsǝm iqix mundaⱪ xǝkildǝ idi: «Seni bǝrikǝtlǝp bǝrikǝtlǝymǝn, seni kɵpǝytip kɵpǝytimǝn». Bu xǝkildǝ ⱪǝsǝm iqküqi ɵz-ɵzi bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilƣan dǝp ⱨesablinatti. Bu wǝdǝ-ⱪǝsǝm Ibraⱨim Isⱨaⱪni ⱪurbangaⱨ üstigǝ ⱪoyƣandin keyin berilgǝn («Yar.» 22:17dǝ hatirilinidu).\f*  \x + \xo 6:14 \xt Yar. 12:3; 17:4; 22:16-17; Zǝb. 105:8-9; Luⱪa 1:73. \x*  
\v 15 Xuning bilǝn, \add Ibraⱨim\add* uzun waⱪit sǝwr-taⱪǝt bilǝn kütüp, Hudaning wǝdisigǝ erixti.   
\m
\v 16 Qünki insanlar ɵzliridin üstün turidiƣan birini tilƣa elip ⱪǝsǝm ⱪilidu; ularning arisida ⱪǝsǝm ispat-tǝstiⱪ ⱨesablinip, ⱨǝr hil talax-tartixlarƣa hatimǝ beridu. \x + \xo 6:16 \xt Mis. 22:11. \x*  
\v 17 Xuningdǝk Huda, Ɵz wǝdisigǝ warisliⱪ ⱪilƣanlarƣa Ɵz nixan-mǝⱪsitining ɵzgǝrmǝydiƣanliⱪini tehimu oquⱪraⱪ bildürüx üqün, ⱪǝsǝm ⱪilip wǝdǝ bǝrdi.  
\v 18 Xuning bilǝn ⱪǝt’iy ɵzgǝrmǝs ikki ix arⱪiliⱪ, kɵz aldimizda ⱪoyulƣan ümidni qing tutux üqün \add ⱨalakǝttin\add* ɵzimizni ⱪaqurup uni baxpanaⱨ ⱪilƣan bizlǝr küqlük riƣbǝt-ilⱨamƣa erixǝlǝymiz (bu ikki ixta Hudaning yalƣan eytixi ⱪǝt’iy mumkin ǝmǝs, ǝlwǝttǝ). \f □ \fr 6:18 \ft \+bd «Xuning bilǝn ⱪǝt’iy ɵzgǝrmǝs ikki ix arⱪiliⱪ...»\+bd* — bu «ɵzgǝrmǝs ikki ix» bolsa Hudaning wǝdisi wǝ Uning ⱪǝsimi bolsa kerǝk. \+bd «kɵz aldimizda ⱪoyulƣan ümidni qing tutux üqün ⱨalakǝttin ɵzimizni ⱪaqurup uni baxpanaⱨ ⱪilƣan bizlǝr küqlük riƣbǝt-ilⱨamƣa erixǝlǝymiz»\+bd* — «ɵzimizni ⱪaqurup» degǝn ibarǝ «muxu rǝzil dunyaning aⱪiwitidin ɵzini ⱪaqurup», degǝn mǝnidǝ.\f*  
\v 19 Bu ümid jenimizƣa qing baƣlanƣan kemǝ lǝnggiridǝk xübⱨisiz ⱨǝm mustǝⱨkǝm bolup, \add ǝrxtiki\add* ibadǝthanining \add iqki\add* pǝrdisidin ɵtüp bizni xu yǝrgǝ tutaxturidu. \f □ \fr 6:19 \ft \+bd «ǝrxtiki ibadǝthanining iqki pǝrdisidin ɵtüp bizni xu yǝrgǝ tutaxturidu»\+bd* — «ǝrxtiki ibadǝthanining pǝrdisi» degǝn ibaridǝ biz «ǝrxtiki» degǝn sɵzni ⱪoxup kirgüzduⱪ. Qünki «ibadǝthanining pǝrdisi» yǝr yüzidiki ibadǝthanini kɵrsǝtkǝn ǝmǝs, bǝlki ǝrxtǝ bolƣan ibadǝthanini kɵrsitidu (8:5ni kɵrüng). Demǝk, etiⱪadqilar üqün eytⱪanda, ularning asmandiki ibadǝthanidiki ǝng muⱪǝddǝs jay bilǝn qing alaⱪisi bardur.\f*  
\v 20 U yǝrgǝ biz üqün yol eqip mangƣuqi Əysa bizdin awwal kirgǝn bolup, Mǝlkizǝdǝkning kaⱨinliⱪ tüzümi tǝrtipidǝ mǝnggülük tǝyinlǝngǝn Bax Kaⱨin boldi.\f □ \fr 6:20 \ft \+bd «Mǝlkizǝdǝkning kaⱨinliⱪ tüzümi tǝrtipidǝ mǝnggülük tǝyinlǝngǝn Bax Kaⱨin boldi»\+bd* — «Mǝlkizǝdǝk» toƣruluⱪ 7-bab -1-2-ayǝtlǝrgǝ ⱪaralsun. Mǝlkizǝdǝk «Yar.» 14-babta kɵrünidu.\f*  \x + \xo 6:20 \xt Ibr. 3:1; 4:14; 8:1; 9:11. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Mǝlkizǝdǝkning kaⱨinliⱪ tüzümi ⱨǝⱪⱪidǝ •••• «Alǝmning yaritilixi» 14:17-19ni kɵrüng  
\m
\v 1 Qünki bu Mǝlkizǝdǝk Salem xǝⱨirining padixaⱨi, xundaⱪla Əng Aliy Bolƣuqi Hudaning kaⱨini bolup, Ibraⱨim padixaⱨlarni yengip jǝngdin ⱪaytⱪanda, uning aldiƣa qiⱪⱪan wǝ uningƣa bǝht tiligǝnidi.\f □ \fr 7:1 \ft \+bd «Salem xǝⱨiri»\+bd* — yǝni Yerusalem; «Salem»ning mǝnisi «salam, amanliⱪ»tur.\f*  \x + \xo 7:1 \xt Yar. 14:17-20. \x*  
\v 2 Ibraⱨim bolsa erixkǝn barliⱪ \add oljisining\add* ondin bir ülüxini uningƣa atiƣanidi. \add Mǝlkizǝdǝk degǝn isimning\add* birinqi mǝnisi «ⱨǝⱪⱪaniyǝt padixaⱨi» degǝnliktur; uning yǝnǝ bir nami «Salemning padixaⱨi» bolup, buning mǝnisi «amanliⱪ padixaⱨi» degǝnliktur;  
\v 3 uning atisi yoⱪ, anisi yoⱪ, nǝsǝbnamisi yoⱪ, künlirining baxlinixi wǝ ⱨayatining ahirlixixi yoⱪtur, bǝlki u Hudaning Oƣliƣa ohxax ⱪilinip, mǝnggülük kaⱨin bolup turidu.\f □ \fr 7:3 \ft \+bd «uning atisi yoⱪ, anisi yoⱪ, nǝsǝbnamisi yoⱪ, künlirining baxlinixi wǝ ⱨayatining ahirlixixi yoⱪtur, bǝlki u Hudaning Oƣliƣa ohxax ⱪilinip, mǝnggülük kaⱨin bolup turidu»\+bd* — bu ayǝtning qongⱪur mǝzmuni üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 4 Əmdi ⱪaranglar, bu Mǝlkizǝdǝk nemidegǝn uluƣ adǝm-ⱨǝ! Ⱨǝtta ata-bowilirimizning qongi Ibraⱨimmu oljisining ondin birini uningƣa atiƣan.  
\v 5 Dǝrwǝⱪǝ Lawiyning ǝwladliridin kaⱨinliⱪni zimmisigǝ alƣanlar Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ hǝlⱪtin, yǝni ɵz ⱪerindaxliridin Ibraⱨimning puxtidin bolƣiniƣa ⱪarimay tapⱪinining ondin bir ülüxini yiƣixi ǝmr ⱪilinƣan.\f □ \fr 7:5 \ft \+bd «Ibraⱨimning puxtidin bolƣini...»\+bd* — grek tilida: «Ibraⱨimning qatiriⱪidin qiⱪⱪanlar...» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 7:5 \xt Qɵl. 18:21; Ⱪan. 18:1; Yǝ. 14:4; 2Tar. 31:5. \x*  
\v 6 Lekin bularning ⱪǝbilǝ-uruⱪidin bolmiƣan Mǝlkizǝdǝk bolsa Ibraⱨimdin «ondin bir ülüxi»ni ⱪobul ⱪilƣan andin Hudaning wǝdilirigǝ igǝ bolƣuqi Ibraⱨimƣa bǝht tiligǝn.\x + \xo 7:6 \xt Yar. 14:20. \x*  
\v 7 Xübⱨisizki, bǝht tiligüqi bǝhtkǝ erixküqidin üstündur.\f □ \fr 7:7 \ft \+bd «bǝht tiligüqi»\+bd* — yaki «bǝht ata ⱪilƣuqi».\f*  
\v 8 Bu yǝrdiki «ondin bir ülüx»ni ⱪobul ⱪilƣuqilar ɵlidiƣan adǝmlǝrdindur; u yǝrdiki «ondin bir ülüx»ni ⱪobul ⱪilƣuqi toƣrisida \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* «U ⱨayat yaxiƣuqi» dǝp guwaⱨliⱪ berilgǝndur.\f □ \fr 7:8 \ft \+bd «Bu yǝrdiki «ondin bir ülüx»ni ⱪobul ⱪilƣuqilar ɵlidiƣan adǝmlǝrdindur; u yǝrdiki «ondin bir ülüx»ni ⱪobul ⱪilƣuqi toƣrisida (muⱪǝddǝs yazmilarda) «U ⱨayat yaxiƣuqi» dǝp guwaⱨliⱪ berilgǝndur»\+bd* — «ɵlidiƣan adǝmlǝr» Lawiyliⱪ kaⱨinlarni, «ⱨayat yaxiƣuqi» bolsa Mǝlkizǝdǝkni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 9 Ⱨǝtta mundaⱪ deyixkǝ boliduki, ondin bir ülüxni alidiƣan Lawiymu \add ǝjdadi\add* Ibraⱨim arⱪiliⱪ \add Mǝlkizǝdǝkkǝ\add* ondin bir ülüxni bǝrgǝn. \f □ \fr 7:9 \ft \+bd «Ⱨǝtta mundaⱪ deyixkǝ boliduki, ondin bir ülüxni alidiƣan Lawiymu ǝjdadi Ibraⱨim arⱪiliⱪ (Mǝlkizǝdǝkkǝ) ondin bir ülüxni bǝrgǝn»\+bd* — ondin bir ülüxni alƣini Lawiy ɵzi ǝmǝs, bǝlki uning ǝwladliri «Lawiylar»dur.\f*  
\v 10 Qünki Mǝlkizǝdǝk Ibraⱨimni ⱪarxi alƣanda, Lawiyni \add kǝlgüsidiki puxti bolux süpitidǝ\add* yǝnila Ibraⱨimning tenidǝ idi, dǝp ⱨesablaxⱪa bolidu.   
\m
\v 11 Əmdi Lawiy ⱪǝbilisining kaⱨinliⱪ tüzümi arⱪiliⱪ mukǝmmǝl ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ kelǝlǝydiƣan bolsa (qünki xu tüzümgǝ asaslinip Tǝwrat ⱪanuni Israil hǝlⱪigǝ qüxürülgǝnidi), keyinki waⱪitlarda Ⱨarunning kaⱨinliⱪ tüzümi boyiqǝ ǝmǝs, bǝlki Mǝlkizǝdǝkning kaⱨinliⱪ tüzümi boyiqǝ baxⱪa bir kaⱨinning qiⱪixining nemǝ ⱨajiti bolatti?\x + \xo 7:11 \xt Gal. 2:21. \x*   
\m
\v 12 Əmdi kaⱨinliⱪ tüzümi ɵzgǝrtilgǝn bolsa, uningƣa \add munasiwǝtlik\add* ⱪanun-tüzümmu ɵzgǝrtilixkǝ toƣra kelidu.  
\v 13 Qünki bu eytiliwatⱪan sɵzlǝr ⱪaritilƣan zat bolsa baxⱪa bir ⱪǝbilidin bolup, bu ⱪǝbilidin ⱨeqkim ⱪurbangaⱨta hizmǝttǝ bolup baⱪmiƣan.  
\v 14 Qünki Rǝbbimizning Yǝⱨuda ⱪǝbilisidin qiⱪⱪanliⱪi eniⱪ; Musa bu ⱪǝbilǝ toƣrisida kaⱨinliⱪⱪa munasiwǝtlik ⱨeqbir nǝrsǝ demigǝnidi.\f □ \fr 7:14 \ft \+bd «Qünki Rǝbbimizning Yǝⱨuda ⱪǝbilisidin qiⱪⱪanliⱪi eniⱪ; Musa bu ⱪǝbilǝ toƣrisida kaⱨinliⱪⱪa munasiwǝtlik ⱨeqbir nǝrsǝ demigǝnidi»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ kaⱨinlar Lawiy ⱪǝbilisidin bolƣan.\f*  \x + \xo 7:14 \xt Yǝx. 11:1; Mat. 1:3. \x*   
\m
\v 15 Əmdi Mǝlkizǝdǝktǝk baxⱪa bir kaⱨin qiⱪⱪan bolup, bu ɵzgirix munulardin tehimu roxǝn bolidu; \f □ \fr 7:15 \ft \+bd «Əmdi Mǝlkizǝdǝktǝk baxⱪa bir kaⱨin qiⱪⱪan bolup, bu ɵzgirix munulardin tehimu roxǝn bolidu»\+bd* — «bu ɵzgirix» grek tilida «bu ix» deyilidu. «Bu ix»ning nemǝ ikǝnliki toƣruluⱪ baxⱪa pikirdǝ bolƣan bǝzi alimlar bar.\f*  
\v 16 uning \add kaⱨinliⱪⱪa\add* tǝyinlinixi ǝt igilirigǝ baƣliⱪ ǝmr bilǝn ǝmǝs, bǝlki pütmǝs-tügimǝs ⱨayatning ⱪudritidin bolƣandur.\f □ \fr 7:16 \ft \+bd «... uning kaⱨinliⱪⱪa tǝyinlinixi ǝt igilirigǝ baƣliⱪ ǝmr bilǝn ǝmǝs, bǝlki pütmǝs-tügimǝs ⱨayatning ⱪudritidin bolƣandur»\+bd* — «ǝt igilirigǝ baƣliⱪ ǝmǝs» — grek tilida «ǝtlik (demǝk, insanning ǝtlirigǝ ⱪaraydiƣan) bir ǝmr boyiqǝ ǝmǝs,...». Demǝk, Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ kaⱨinlar Lawiy ⱪǝbilisidin boluxi kerǝk idi, lekin Mǝlkizǝdǝkning kaⱨinliⱪ tüzümi ⱨeqⱪandaⱪ bir ⱪǝbilǝ bilǝn munasiwǝtsiz, pǝⱪǝt mǝnggü ⱨayat kixi buningƣa layiⱪ kelǝtti.\f*   
\m
\v 17 Qünki bu ⱨǝⱪtǝ \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add*: «Sǝn ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ Mǝlkizǝdǝkning tipidiki bir kaⱨindursǝn» dǝp guwaⱨliⱪ berilgǝn. \f □ \fr 7:17 \ft \+bd «Sǝn ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ Mǝlkizǝdǝkning tipidiki bir kaⱨindursǝn»\+bd* — «Mǝlkizǝdǝk» toƣruluⱪ yǝnǝ 7-bab 1-2-ayǝtlǝr wǝ «Zǝbur»diki 110-küygǝ ⱪaralsun. Mǝlkizǝdǝk ɵzi «Yar.» 14-babta kɵrünidu.\f*  \x + \xo 7:17 \xt Zǝb. 110:4; Ibr. 5:6. \x*  
\v 18 Qünki aldinⱪi ǝmr-tüzüm ajizliⱪi wǝ ünümsizliki tüpǝylidin küqidin ⱪaldurulƣan  
\v 19 (— qünki Tǝwrat ⱪanuni ⱨeq ixni kamalǝtkǝ yǝtküzǝlmidi). Uning orniƣa bizni Hudaƣa yeⱪinlaxturidiƣan, uningdin ǝwzǝl ümid elip kelindi. \x + \xo 7:19 \xt Yⱨ. 1:17; Ros. 13:39; Rim. 3:21,28; 8:3; Gal. 2:16. \x*  
\v 20-21 Uning üstigǝ, bu ix \add Hudaning\add* ⱪǝsimi bilǝn kapalǝtkǝ igǝ bolmay ⱪalmidi (ilgiri ɵtkǝn kaⱨinlar \add Hudaning\add* ⱪǝsimisiz kaⱨin bolƣanidi; lekin, Əysa bolsa Ɵzigǝ: —  
\m «Pǝrwǝrdigar xundaⱪ ⱪǝsǝm iqti, ⱨǝm ⱨǝrgiz buningdin yanmaydu: — «Sǝn ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ kaⱨindursǝn»» Degüqining ⱪǝsimi bilǝn kaⱨin boldi). \f □ \fr 7:20-21 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar xundaⱪ ⱪǝsǝm iqti, ⱨǝm ⱨǝrgiz buningdin yanmaydu: — «Sǝn ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ kaⱨindursǝn»» degüqining ⱪǝsimi bilǝn kaⱨin boldi»\+bd* — Zǝburdiki (110:4) toluⱪ bayan bolsa: «Pǝrwǝrdigar xundaⱪ ⱪǝsǝm iqti, ⱨǝm buningdin yanmaydu: — «Sǝn ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ Mǝlkizǝdǝkning tipidiki bir kaⱨindursǝn»».\f*  \x + \xo 7:20-21 \xt Zǝb. 110:4. \x*  
\v 22 Əmdi Əysa xundaⱪ uluƣ ix bilǝn ǝwzǝl bir ǝⱨdining kepili ⱪilindi.   
\m
\v 23 Yǝnǝ kelip, ilgiri ɵtkǝn kaⱨinlar kɵp boluxi kerǝk idi; qünki ularning \add ⱨǝrbiri\add* ɵlüm tüpǝylidin wǝzipisini dawamlaxturalmay ⱪalƣan.  
\v 24 Lekin \add Əysa\add* mǝnggügǝ turƣaqⱪa, Uning kaⱨinliⱪi ⱨǝrgiz ɵzgǝrtilmǝstur.  
\v 25 Xu sǝwǝbtin, U Ɵzi arⱪiliⱪ Hudaning aldiƣa kǝlgǝnlǝrni üzül-kesil ⱪutⱪuzuxⱪa ⱪadir; qünki U ular üqün Hudaƣa murajiǝt ⱪilixⱪa mǝnggü ⱨayattur.\x + \xo 7:25 \xt 1Tim. 2:5; 1Yuⱨa. 2:1. \x*   
\m
\v 26 Muxundaⱪ bir bax kaⱨin dǝl bizning ⱨajitimizdin qiⱪidiƣan — muⱪǝddǝs, ǝyibsiz, ƣubarsiz, gunaⱨkarlardin neri ⱪilinƣan, ǝrxlǝrdin yuⱪiri elip kɵtürülgǝn kaⱨindur.  
\v 27 U axu bax kaⱨinlardǝk ⱨǝr küni aldi bilǝn ɵz gunaⱨliri üqün, andin hǝlⱪning gunaⱨliri üqün ⱪurbanliⱪ sunuxⱪa moⱨtaj ǝmǝs. Qünki U Ɵzini ⱪurbanliⱪ süpitidǝ sunƣanda, ⱨǝmmǝylǝn üqün buni bir yolila ada ⱪildi. \x + \xo 7:27 \xt Law. 9:7; 16:6; Ibr. 5:3. \x*  
\v 28 Qünki Tǝwrat ⱪanuni ajiz bǝndǝ bolƣan insanlarni bax kaⱨin ⱪilip tǝyinlǝydu, lekin Tǝwrat ⱪanunidin keyin kǝlgǝn Hudaning ⱪǝsǝm-kalami mǝnggügǝ kamalǝtkǝ yǝtküzülgǝn Oƣulni bax kaⱨin ⱪilip tǝyinlidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Bax kaⱨinimiz Əysa Mǝsiⱨ — ǝwzǝl kaⱨin, ǝwzǝl ǝⱨdǝ  
\m
\v 1 Eytⱪanlirimizning bax nuⱪtisi xuki: Ərxtiki uluƣ Bolƣuqining tǝhtining ong tǝripidǝ olturƣan xundaⱪ bir Bax Kaⱨinimiz bar.\x + \xo 8:1 \xt Əf. 1:20; Kol. 3:1; Ibr. 3:1; 4:14; 6:20; 9:11; 12:2. \x*  
\v 2 U muⱪǝddǝs jaylarda, xundaⱪla insan ǝmǝs, bǝlki Pǝrwǝrdigar tikkǝn ⱨǝⱪiⱪiy ibadǝt qedirining ⱨǝmmisidǝ kaⱨinliⱪ hizmitini ⱪilƣuqidur.\f □ \fr 8:2 \ft \+bd «U (Mǝsiⱨ) muⱪǝddǝs jaylarda, xundaⱪla insan ǝmǝs, bǝlki Pǝrwǝrdigar tikkǝn ⱨǝⱪiⱪiy ibadǝt qedirining ⱨǝmmisidǝ kaⱨinliⱪ hizmitini ⱪilƣuqidur»\+bd* — «muⱪǝddǝs jaylar» bolsa «muⱪǝddǝs jay» wǝ «ǝng muⱪǝddǝs jay» demǝkqi.\f*   
\m
\v 3 Ⱨǝrbir bax kaⱨin ⱨǝdiyǝ ⱨǝm ⱪurbanliⱪlar sunux üqün tǝyinlinidu. Xuning üqün, \add bizning bu bax kaⱨinimizningmu\add* birǝr sunidiƣini bolux kerǝk idi.\f □ \fr 8:3 \ft \+bd «bizning bu bax kaⱨinimizningmu»\+bd* — grek tilida «Uningmu...».\f*  \x + \xo 8:3 \xt Əf. 5:2. \x*  
\v 4 Dǝrwǝⱪǝ ǝgǝr U yǝr yüzidǝ bolsidi, ⱨǝrgiz kaⱨin bolmaytti; qünki bu yǝrdǝ Tǝwrat ⱪanun-tüzümi boyiqǝ ⱨǝdiyǝ sunidiƣan kaⱨinlar alliburunla bardur  
\v 5 (bu \add kaⱨinlar\add* hizmǝt ⱪilidiƣan \add ibadǝt qediri\add* pǝⱪǝtla ǝrxtiki ixlarning kɵqürülmisi wǝ kɵlǝnggisidur. Musa dǝl bu ibadǝt qedirini ⱪuruxⱪa baxliƣanda, Hudaning wǝⱨiysi uningƣa kelip: «Eⱨtiyat ⱪilƣinki, bularning ⱨǝmmisini sanga taƣda kɵrsitilgǝn ɵrnǝk boyiqǝ yasiƣin» dǝp agaⱨlandurƣan).\x + \xo 8:5 \xt Mis. 25:40; Ros. 7:44; Kol. 2:17; Ibr. 10:1. \x*  
\v 6 Lekin ⱨazir U (\add kona ǝⱨdigǝ ait\add* wǝdilǝrdin ǝwzǝl wǝdilǝr üstigǝ bekitilgǝq) tehimu yahxi bir ǝⱨdining wasitiqisi bolƣaqⱪa, Uningƣa berilgǝn kaⱨinliⱪ hizmiti baxⱪa kaⱨinlarningkidin xunqǝ ǝwzǝl turidu.\f □ \fr 8:6 \ft \+bd «lekin ⱨazir U ... tehimu yahxi bir ǝⱨdining wasitiqisi bolƣaqⱪa, Uningƣa berilgǝn kaⱨinliⱪ hizmiti baxⱪa kaⱨinlarningkidin xunqǝ ǝwzǝl turidu»\+bd* — bu ayǝttǝ kɵrsitilgǝn ǝⱨdǝ «yengi ǝⱨdǝ», 8-12-ayǝtlǝrni kɵrüng.\f*  \x + \xo 8:6 \xt 2Kor. 3:6. \x*   
\m
\v 7 Əgǝr xu dǝslǝpki ǝⱨdǝ kǝm-kütisiz bolsa idi, keyinkisi üqün orun izdǝxning ⱨeqⱪandaⱪ ⱨajiti bolmiƣan bolatti.\f □ \fr 8:7 \ft \+bd «Əgǝr xu dǝslǝpki ǝⱨdǝ kǝm-kütisiz bolsa idi, keyinkisi üqün orun izdǝxning ⱨeqⱪandaⱪ ⱨajiti bolmiƣan bolatti»\+bd* — nemixⱪa rosul muxu yǝrdǝ: «keyinkisi üqün orun izdǝxkǝ ⱨajiti bolmiƣan bolatti» dǝydu, pǝⱪǝtla «keyinkisining ⱨeqⱪandaⱪ ⱨajiti bolmiƣan bolatti» demǝydu? Bǝlkim u «yengi ǝⱨdǝ» bexarǝt ⱪilƣan pǝyƣǝmbǝrlǝr (Yǝrǝmiya, Əzakiyal, Yǝxaya ⱪatarliⱪlar)ni kɵzdǝ tutidu; ular ɵzi «yengi ⱪǝlb, yengi roⱨ»ⱪa igǝ boluxⱪa tǝxna bolup izdigǝn, «yengi ǝⱨdǝ» dǝl muxularƣa ayan ⱪilinƣan.\f*  
\v 8 Lekin, Huda kona ǝⱨdini yetǝrsiz dǝp ⱪarap, \add Israillarƣa\add* mundaⱪ degǝn: —  
\m «Mana, xu künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn Israil jǝmǝti wǝ Yǝⱨuda jǝmǝti üqün yengi bir ǝⱨdini ǝmǝlgǝ axurimǝn.\f □ \fr 8:8 \ft \+bd «Lekin, Huda kona ǝⱨdini yetǝrsiz dǝp ⱪarap, Israillarƣa mundaⱪ degǝn: — «Mana, xu künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn Israil jǝmǝti wǝ Yǝⱨuda jǝmǝti üqün yengi bir ǝⱨdini ǝmǝlgǝ axurimǝn»\+bd* — Huda Ɵzi bekitkǝn kona ǝⱨdini «yetǝrsiz kɵrgǝn»liki ⱨǝyran ⱪalarliⱪ kɵrünidu, ǝlwǝttǝ. Yetǝrsizliki bolsa dǝl 7:19dǝ kɵrsitilgǝndǝk «Tǝwrat ⱪanuni ⱨeq ixni kamalǝtkǝ yǝtküzǝlmidi». «Yengi ǝⱨdǝ» pǝⱪǝtla Hudaning mukǝmmǝl ⱨǝⱪⱪaniyliⱪini kɵrsǝtkǝn bolupla ⱪalmay, bǝlki bu ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning insanlarning ⱪǝlbigǝ ⱪandaⱪ ornitilidiƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 8:8 \xt Yǝr. 31:31-34. \x*  
\v 9 Bu ǝⱨdǝ ularning ata-bowiliri bilǝn tüzgǝn ǝⱨdigǝ ohximaydu; xu ǝⱨdini Mǝn ata-bowilirini ⱪolidin tutup Misirdin ⱪutⱪuzup yetǝkliginimdǝ ular bilǝn tüzgǝnidim; qünki ular Mǝn bilǝn tüzüxkǝn ǝⱨdǝmdǝ turmidi, mǝn ulardin nǝzirimni yɵtkidim, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.   
\m
\v 10 Qünki xu künlǝrdin keyin, Mening Israil jǝmǝti bilǝn tüzidiƣan ǝⱨdǝm mana xuki: —  
\m «Mǝn Ɵz tǝwrat-ⱪanunlirimni ularning zeⱨin-ǝⱪligǝ salimǝn, ⱨǝmdǝ ularning ⱪǝlbigimu pütimǝn; Mǝn ularning Hudasi bolimǝn, ularmu Mening hǝlⱪim bolidu. \f □ \fr 8:10 \ft \+bd «Qünki xu künlǝrdin keyin, Mening Israil jǝmǝti bilǝn tüzidiƣan ǝⱨdǝm mana xuki...»\+bd* — Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrning bu bexaritidǝ, «xu künlǝrdin keyin» degǝn ibarǝ Huda hǝlⱪini ɵz yurtiƣa Babilondin ⱪayturƣandin keyinki künlǝrni kɵrsitidu.\f*  
\v 11 Xundin baxlap ⱨeqkim ɵz yurtdixiƣa, yaki ɵz ⱪerindixiƣa: — «Pǝrwǝrdigarni tonuƣin» dǝp ɵgitixining ⱨajiti ⱪalmaydu; qünki ularning ⱨǝmmisi, ǝng kiqikidin qongiƣiqǝ Meni bilip bolƣan bolidu; \x + \xo 8:11 \xt Yⱨ. 6:45,65; 1Yuⱨa. 2:27. \x*  
\v 12 qünki mǝn ularning ⱪǝbiⱨliklirigǝ rǝⱨim ⱪilimǝn ⱨǝmdǝ ularning gunaⱨliri wǝ itaǝtsizlikirini mǝnggügǝ esimdin qiⱪiriwetimǝn».\x + \xo 8:12 \xt Yǝr. 31:31-34. \x*   
\m
\v 13 Əmdi Hudaning bu ǝⱨdini «yengi» deyixi burunⱪisini «kona» degǝnlikidur; ǝmdi waⱪti ɵtkǝn, koniriƣan ix bolsa uzun ɵtmǝy yoⱪilidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Kona ǝⱨdǝ dǝwridiki ibadǝt  
\m
\v 1 Birinqi ǝⱨdidǝ munasiwǝtlik ibadǝt bǝlgilimiliri wǝ yǝr yüzigǝ tǝwǝ bolƣan bir muⱪǝddǝs ibadǝt jayi bar idi.  
\v 2 Buningƣa bir ibadǝt qediri tikilgǝnidi; uning muⱪǝddǝs jay dǝp atalƣan birinqi bɵlümidǝ qiraƣdan, xirǝ ⱨǝm xirǝ üstidǝ rǝtlǝngǝn nanlar bolatti.\x + \xo 9:2 \xt Mis. 26:1; 36:1; Law. 24:5. \x*  
\v 3 Uning ikkinqi, \add yǝni iqki\add* pǝrdisining kǝynidǝ ǝng muⱪǝddǝs jay dǝp atalƣan yǝnǝ bir qedir bɵlümi bar idi.\f □ \fr 9:3 \ft \+bd «ǝng muⱪǝddǝs jay dǝp atalƣan yǝnǝ bir qedir bɵlümi»\+bd* — «muⱪǝddǝs jay» grek tilida «muⱪǝddǝslǝrning muⱪǝddisi».\f*  
\v 4 Xu yǝrgǝ tǝwǝ bolƣan altun huxbuygaⱨ wǝ pütünlǝy altun bilǝn ⱪaplanƣan ǝⱨdǝ sanduⱪi bar idi. Sanduⱪning iqidǝ altundin yasalƣan, manna selinƣan komzǝk, Ⱨarunning bih sürgǝn ⱨasisi wǝ ikki ǝⱨdǝ \add tax\add* tahtisi bar idi.\f □ \fr 9:4 \ft \+bd «altundin yasalƣan, manna selinƣan komzǝk»\+bd* — «manna» Huda qɵl-bayawanda Israillarƣa bǝrgǝn «asmandiki nan» — «Mis.» 31:16kǝ ⱪaralsun. \+bd «Ⱨarunning bih sürgǝn ⱨasisi»\+bd* — Huda Ⱨarunni yetǝkqi ⱪilip talliƣanliⱪini kɵrsitix üqün, uning ⱨasisini bihlatⱪanidi («Qɵl.» 16-17-babni kɵrüng. \+bd «ikki ǝⱨdǝ tax tahtisi»\+bd* — bularning üstigǝ «on pǝrman» yaki «on pǝrⱨiz» yezalƣanidi («Mis.» 31:18 wǝ 34:28ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 9:4 \xt Mis. 25:10; 34:29; Qɵl. 17:25; 1Pad. 8:9; 2Tar. 5:10. \x*  
\v 5 \add Sanduⱪ\add* üstidiki «kafarǝt tǝhti»ning üstigǝ xan-xǝrǝplik «kerub»lar ornitilƣan bolup, ⱪanatliri bilǝn uni yepip turatti. Əmdi bular toƣruluⱪ tǝpsiliy tohtilixning ⱨazir waⱪti ǝmǝs.\f □ \fr 9:5 \ft \+bd «kafarǝt tǝhti»\+bd* — yaki «rǝⱨimgaⱨ» yaki «rǝⱨim kɵrsitidiƣan tǝht». «Mis.» 25:22-34ni kɵrüng. \+bd ««kafarǝt tǝhti»ning üstigǝ xan-xǝrǝplik «kerub»lar ornitilƣan bolup, ⱪanatliri bilǝn uni yepip turatti»\+bd* — bu ixlar toƣrisida «Mis.» 25:10-22, 37:6-9ni kɵrüng. \+bd «ǝmdi bular toƣruluⱪ tǝpsiliy tohtilixning ⱨazir waⱪti ǝmǝs»\+bd* — bu nǝrsilǝrning ⱨǝmmisi Əysa Mǝsiⱨ wǝ u elip barƣan nijattin «bexarǝt beridiƣan kɵlǝnggǝ» idi. Bu ayǝttiki sɵzlǝrgǝ wǝ 8:5kǝ ⱪariƣanda, xuningƣa ixǝnqimiz kamilki, ⱨǝtta bu kona ibadǝt qedirining kiqikkinǝ tǝpsilatlirimu «bexarǝtlik kɵlǝnggǝ» yaki «simwol» idi. «Manna» uning bir misalidur. «Yuⱨ.» 6:30-35dǝ Əysaning Ɵzi toƣruluⱪ eytⱪan sɵzlirini kɵrüng («Rim.» 14:4, «Kol.» 2:16-17nimu kɵrüng). Huda buyrusa bu uluƣ wǝ ⱪiziⱪ nuⱪtini tǝpsiliy tǝⱨlil ⱪilidiƣan kitabqini keyin qiⱪarmaⱪqimiz.\f*  \x + \xo 9:5 \xt Mis. 25:22. \x*   
\m
\v 6 Bu nǝrsilǝr mana xundaⱪ orunlaxturulƣandin keyinla, kaⱨinlar qedirning birinqi bɵlümigǝ \add (yǝni «muⱪǝddǝs jay»ƣa)\add* ⱨǝrdaim kirip, ibadǝt hizmitini ⱪilidu.\x + \xo 9:6 \xt Qɵl. 28:3. \x*  
\v 7 Biraⱪ, \add «ǝng muⱪǝddǝs jay» dǝp atalƣan\add* ikkinqi bɵlümgǝ pǝⱪǝt bax kaⱨin yilda bir ⱪetimla kiridu. Kaⱨin u yǝrgǝ ɵz gunaⱨliri wǝ hǝlⱪning nadanliⱪtin ɵtküzgǝn gunaⱨliri üqün atalƣan \add ⱪurbanliⱪ\add* ⱪenini almay kirmǝydu.\x + \xo 9:7 \xt Mis. 30:10; Law. 16:2,34; Ibr. 9:25. \x*  
\v 8 Bu ixlar arⱪiliⱪ Muⱪǝddǝs Roⱨ xuni kɵrsitip bǝrmǝktiki, bu birinqi ibadǝt qediridiki tüzüm inawǝtlik bolup tursila, ǝng muⱪǝddǝs jayƣa baridiƣan yol yǝnila eqilmaydu.\f □ \fr 9:8 \ft \+bd «bu birinqi ibadǝt qediridiki tüzüm inawǝtlik bolup tursila»\+bd* — «birinqi ibadǝt qediri» degǝn sɵz qedirning ɵzini, xundaⱪla u wǝkillik ⱪilƣan ibadǝt hizmǝtliri (uningda sunulƣan ⱨǝdiyǝ wǝ ⱪurbanliⱪlar ⱪatarliⱪlar)ni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 9:8 \xt Yⱨ. 14:6. \x*  
\v 9 Mana bular rǝsimdǝk ⱨazirⱪi zamanni roxǝnlǝxtüridiƣan bir hil obraz, halas. Buningdin xuni kɵrüwelixⱪa boliduki, bu qedirda sunulidiƣan ⱨǝdiyǝ wǝ ⱪurbanliⱪlar ibadǝt ⱪilƣuqini wijdanida pak-kamil ⱪilalmaydu.  
\v 10 Ular pǝⱪǝt yemǝk-iqmǝklǝr wǝ boyini suƣa selixning türlük rǝsmiyǝtlirigǝ baƣliⱪ bolup, \add ⱪanun-tüzüm\add* tüzütülüx waⱪti kǝlgüqilik küqkǝ igǝ ⱪilinƣan, insanlarning ǝtlirigila baƣliⱪ bolƣan bǝlgilimǝ-nizamlardur.\x + \xo 9:10 \xt Law. 11:2; Qɵl. 19:7-22. \x*   
\m
\v 11 Lekin Mǝsiⱨ bolsa kǝlgüsidiki karamǝt yahxi ixlarni elip barƣuqi bax kaⱨin bolup, adǝm ⱪoli bilǝn yasalmiƣan, bu dunyaƣa mǝnsup bolmiƣan, tehimu uluƣ wǝ tehimu mukǝmmǝl ibadǝt qediriƣa kirdi;\x + \xo 9:11 \xt Ibr. 3:1; 4:14; 6:20; 8:1. \x*  
\v 12 ɵqkǝ yaki mozaylarning \add ⱪurbanliⱪ\add* ⱪenini ǝmǝs, bǝlki Ɵzining \add ⱪurbanliⱪ\add* ⱪeni arⱪiliⱪ U (Ɵzila mǝnggülük ⱨɵrlük-nijatni igiligǝn bolup) bir yolila mǝnggügǝ ǝng muⱪǝddǝs jayƣa kirdi.\f □ \fr 9:12 \ft \+bd «Ɵzining ⱪurbanliⱪ ⱪeni arⱪiliⱪ U (Ɵzila mǝnggülük ⱨɵrlük-nijatni igiligǝn bolup) bir yolila mǝnggügǝ ǝng muⱪǝddǝs jayƣa kirdi»\+bd* — «mǝnggülük ⱨɵrlük-nijat» bolsa gunaⱨlardin bolƣan azadliⱪ-nijatni kɵrsitidu. Mǝsiⱨning igiligini Ɵzi üqün ǝmǝs, barliⱪ insanlar (etiⱪad ⱪilƣan bolsa) üqün, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 9:12 \xt Ros. 20:28; Əf. 1:7; Kol. 1:14; Ibr. 10:10; 1Pet. 1:19; Wǝⱨ. 1:5; 5:9\x*  
\v 13 \add Kona ǝⱨdǝ dǝwridǝ\add* ɵqkǝ wǝ buⱪilarning ⱪeni ⱨǝm inǝkning külliri napak bolƣanlarning üstigǝ sepilsǝ, ularni ǝt jǝⱨǝtidin tazilap pak ⱪilƣan yǝrdǝ, \x + \xo 9:13 \xt Law. 16:14; Qɵl. 19:4; Ibr. 10:4. \x*  
\v 14 undaⱪta, mǝnggülük Roⱨ arⱪiliⱪ ɵzini ƣubarsiz ⱪurbanliⱪ süpitidǝ Hudaƣa atiƣan Mǝsiⱨning ⱪeni wijdaninglarni ɵlük ixlardin pak ⱪilip, bizni mǝnggü ⱨayat Hudaƣa ibadǝt ⱪilixⱪa tehimu yetǝklimǝmdu?!\f □ \fr 9:14 \ft \+bd «undaⱪta, mǝnggülük Roⱨ arⱪiliⱪ ɵzini ƣubarsiz ⱪurbanliⱪ süpitidǝ Hudaƣa atiƣan Mǝsiⱨ...»\+bd* — «mǝnggülük Roⱨ» Muⱪǝddǝs Roⱨ, Hudaning mǝnggülük Roⱨi.\f*  \x + \xo 9:14 \xt Luⱪa 1:74; Rim. 6:13; Gal. 1:4; 2:20; Əf. 5:2; Tit. 2:14; 1Pet. 4:2; 1Yuⱨa. 1:7; Wǝⱨ. 1:5. \x*   
\m
\v 15 Xuning üqün u yengi ǝⱨdining wasitiqisidur. Buning bilǝn (insanlarning awwalⱪi ǝⱨdǝ astida sadir ⱪilƣan itaǝtsizlikliri üqün azadliⱪ bǝdili süpitidǝ xundaⱪ bir ɵlüm bolƣanikǝn) Huda tǝripidin qaⱪirilƣanlar wǝdǝ ⱪilinƣan mǝnggülük mirasⱪa erixǝlǝydu.\f □ \fr 9:15 \ft \+bd «insanlarning awwalⱪi ǝⱨdǝ astida sadir ⱪilƣan itaǝtsizlikliri üqün azadliⱪ bǝdili süpitidǝ xundaⱪ bir ɵlüm bolƣanikǝn»\+bd* — «xundaⱪ bir ɵlüm» — Mǝsiⱨning ɵlümi, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 9:15 \xt Rim. 5:6; 1Pet. 3:18. \x*   
\m
\v 16 Əgǝr wǝsiyǝt ⱪaldurulsa, wǝsiyǝt ⱪaldurƣuqining ɵlüxi tǝstiⱪlanƣuqǝ, wǝsiyǝt küqkǝ igǝ bolmaydu.  
\v 17 Qünki wǝsiyǝt pǝⱪǝt ɵlümdin keyin küqkǝ igǝ bolidu. Wǝsiyǝt ⱪaldurƣuqi ⱨayatla bolsa, wǝsiyitining ⱨeqⱪandaⱪ küqi bolmaydu. \f □ \fr 9:17 \ft \+bd «16-17-ayǝt»\+bd* — yaki «Qünki ǝⱨdǝ tüzülsǝ, ǝⱨdǝ tüzülgüqi ⱪurbanliⱪ ɵlüxi kerǝk. Əⱨdǝ ⱪurbanliⱪi ⱪilinƣuqi ɵlsǝ, ǝⱨdǝ küqkǝ igǝ bolidu; ⱪurbanliⱪ tehi ⱨayatla bolsa, ǝⱨdǝ ⱨeqⱪandaⱪ küqkǝ igǝ bolmaydu».\f*  \x + \xo 9:17 \xt Gal. 3:15. \x*  
\v 18 Xuningƣa ohxax, dǝslǝpki ǝⱨdimu ⱪan eⱪitilƣandila, andin küqkǝ igǝ bolƣan.  
\v 19 Qünki Musa Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ ⱨǝrbir ǝmrini pütün hǝlⱪⱪǝ uⱪturƣandin keyin, mozay wǝ ɵqkilǝrning suƣa arilaxturulƣan ⱪenini ⱪizil yung yipta baƣlanƣan zofa bilǝn ⱪanun dǝsturiƣa wǝ pütün hǝlⱪⱪǝ sepip, ularƣa:  
\v 20 «Mana, bu Huda silǝrning ǝmǝl ⱪilixinglarƣa ǝmr ⱪilƣan ǝⱨdining ⱪenidur» — dedi. \f □ \fr 9:20 \ft \+bd «Mana, bu Huda silǝrning ǝmǝl ⱪilixinglarƣa ǝmr ⱪilƣan ǝⱨdining ⱪenidur»\+bd* — demǝk, ǝⱨdǝ bu ⱪan arⱪiliⱪ küqkǝ igǝ ⱪilinƣan. «Mis.» 24:5-8ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 9:20 \xt Mis. 24:8; Mat. 26:28. \x*  
\v 21 U yǝnǝ ohxax yolda ibadǝt qediriƣa wǝ qedirdiki ibadǝtkǝ munasiwǝtlik pütkül saymanlarning üstigǝ ⱪan sǝpti.  
\v 22 Dǝrwǝⱪǝ, Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ ⱨǝmmǝ nǝrsǝ degüdǝk ⱪan bilǝn paklinidu; \add ⱪurbanliⱪ\add* ⱪeni tɵkülmigüqǝ, gunaⱨlar kǝqürüm ⱪilinmaydu.   
\m
\v 23 Hox, ǝrxtikigǝ tǝⱪlid ⱪilip yasalƣan bu buyumlar muxundaⱪ \add ⱪurbanliⱪlar\add* bilǝn paklinixi kerǝk idi. Biraⱪ ǝrxtiki nǝrsilǝrning ɵzi bulardin esil ⱪurbanliⱪlar bilǝn paklinixi kerǝk.  
\v 24 Qünki Mǝsiⱨ ǝrxtiki ⱨǝⱪiⱪiy ibadǝt jayiƣa tǝⱪlid ⱪilinƣan, adǝm ⱪoli bilǝn yasalƣan muⱪǝddǝs jayƣa ǝmǝs, bǝlki Hudaning ⱨuzurida bizgǝ wǝkillik ⱪilip ⱨazir bolux üqün ǝrxning ɵzigǝ kirip boldi.\f □ \fr 9:24 \ft \+bd «adǝm ⱪoli bilǝn yasalƣan muⱪǝddǝs jayƣa ǝmǝs»\+bd* — «muⱪǝddǝs jay» grek tilida «muⱪǝddǝs jaylar» deyilidu — «muⱪǝddǝs jay» andin «ǝng muⱪǝddǝs jay» demǝkqi.\f*   
\m
\v 25 \add Yǝr yüzidiki\add* bax kaⱨinning yilmuyil ɵz ⱪenini ǝmǝs, bǝlki \add ⱪurbanliⱪlarning\add* ⱪenini elip, ǝng muⱪǝddǝs jayƣa ⱪayta-ⱪayta kirip turƣinidǝk, u ⱪurbanliⱪ süpitidǝ ɵzini ⱪayta-ⱪayta atax üqün kirgini yoⱪ. \x + \xo 9:25 \xt Mis. 30:10; Law. 16:2,34; Ibr. 9:7. \x*  
\v 26 Əgǝr xundaⱪ ⱪilixning zɵrüriyiti bolƣan bolsa, dunya apiridǝ bolƣandin beri Uning ⱪayta-ⱪayta azab qekixigǝ toƣra kelǝtti. Lekin U mana zamanlarning ahirida gunaⱨni yoⱪ ⱪilix üqün, bir yolila Ɵzini ⱪurban ⱪilixⱪa otturiƣa qiⱪti.  
\v 27 Ⱨǝmmǝ adǝmning bir ⱪetim ɵlüxi wǝ ɵlgǝndin keyin soraⱪⱪa tartilixi bekitilgǝngǝ ohxax,  
\v 28 Mǝsiⱨmu nurƣun kixilǝrning gunaⱨlirini Ɵz üstigǝ elix üqün birla ⱪetim ⱪurbanliⱪ süpitidǝ sunulƣandin keyin, Ɵzini tǝlpünüp kütkǝnlǝrgǝ gunaⱨni yoⱪ ⱪilƣan ⱨalda nijat kǝltürüxkǝ ikkinqi ⱪetim axkarǝ bolidu.\f □ \fr 9:28 \ft \+bd «Mǝsiⱨ... Ɵzini tǝlpünüp kütkǝnlǝrgǝ gunaⱨni yoⱪ ⱪilƣan ⱨalda nijat kǝltürüxkǝ ikkinqi ⱪetim axkarǝ bolidu»\+bd* — «gunaⱨni yoⱪ ⱪilƣan ⱨalda» grek tilida «gunaⱨ yoⱪ ⱨalda». Bizningqǝ «gunaⱨ yoⱪ ⱨalda» degǝn ibarǝ Mǝsiⱨning Ɵzining gunaⱨsiz ikǝnlikini kɵrsitix üqün deyilgǝn ǝmǝs (qünki Uning gunaⱨsizliⱪi eniⱪ), bǝlki Uning gunaⱨning ɵzini bir tǝrǝp ⱪilix ixini tügigǝnlikini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraymiz. 
\fp  «Gunaⱨ yoⱪ ⱨalda nijat kǝltürüxkǝ ikkinqi ⱪetim axkarǝ bolidu» degǝnlik toƣrisidiki yǝnǝ bir qüxǝnqisi: «(Mǝsiⱨning ikkinqi ⱪetimki kelixi) insanlarning gunaⱨlirining bǝdiligǝ ⱪurban bolux üqün ǝmǝs, bǝlki nijat kǝltürüxkǝ ikkinqi ⱪetim axkarǝ bolidu» degǝndǝk.\f*  \x + \xo 9:28 \xt Rim. 5:6, 8; 1Pet. 3:18. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Mǝsiⱨning bir ⱪetimliⱪ ⱪurbanliⱪi  
\m
\v 1 Tǝwrat ⱪanuni kǝlgüsidǝ elip kelinidiƣan güzǝl ixlarning ɵz ǝynini ǝmǝs, bǝlki ularning kɵlǝnggisinila sürǝtlǝp bǝrgǝqkǝ, u tǝlǝp ⱪilinƣan, yilmuyil sunulup keliwatⱪan ohxax ⱪurbanliⱪlar arⱪiliⱪ \add Hudaƣa\add* yeⱪinlaxmaⱪqi bolƣanlarni ⱨǝrgizmu mukǝmmǝl ⱪilalmaydu.\x + \xo 10:1 \xt Kol. 2:17; Ibr. 8:5. \x*  
\v 2 Bolmisa, muxu ⱪurbanliⱪlarning sunuluxi ahirlixatti, qünki ibadǝt ⱪilƣuqilar pak ⱪilinip, wijdani yǝnǝ ɵz gunaⱨliri tüpǝylidin azablanmaytti.  
\v 3 Ⱨalbuki, muxu ⱪurbanliⱪlar yilmuyil ɵz gunaⱨlirini ɵzlirigǝ ǝslitip turidu.  
\v 4 Qünki buⱪa wǝ ɵqkilǝrning ⱪeni gunaⱨlarni ⱨǝrgiz elip taxliyalmaydu.\x + \xo 10:4 \xt Law. 16:14; Qɵl. 19:4; Ibr. 9:13. \x*  
\v 5 Xuning üqün, U dunyaƣa kǝlgǝndǝ mundaⱪ degǝn: —  
\m «Nǝ ⱪurbanliⱪ, nǝ atiƣan axliⱪ ⱨǝdiyǝliri bolsa Sening tǝlǝp-arzuyung ǝmǝs,  
\m Biraⱪ Sǝn Mǝn üqün bir tǝn tǝyyarlap bǝrding;\f □ \fr 10:5 \ft \+bd «Xuning üqün, U dunyaƣa kǝlgǝndǝ mundaⱪ degǝn: —»\+bd* — «U» — Mǝsiⱨni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 10:5 \xt Zǝb. 40:6; Yǝx. 1:11; Yǝr. 6:20; Am. 5:21. \x*   
\m
\v 6 Nǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar, nǝ gunaⱨ ⱪurbanliⱪidinmu sɵyünmiding;   
\m
\v 7 Xunga jawab bǝrdimki — «Mana Mǝn kǝldim!  
\m — Ⱪanun dǝsturungda Mǝn toƣruluⱪ pütülgǝndǝk —  
\m I Huda, iradǝngni ǝmǝlgǝ axurux üqün kǝldim».\f □ \fr 10:7 \ft \+bd «....Xunga jawab bǝrdimki — «Mana Mǝn kǝldim! — ⱪanun dǝsturungda Mǝn toƣruluⱪ pütülgǝndǝk — I Huda, iradǝngni ǝmǝlgǝ axurux üqün kǝldim»»\+bd* — (5-7-ayǝt) «Zǝb.» 40:6-8 (kona grek «Septuagint» (LXX) tǝrjimisidin). Bu ayǝtlǝrdǝ Tǝwrattiki tɵt hil asasiy ⱪurbanliⱪ (inaⱪliⱪ yaki tǝxǝkkür ⱪurbanliⱪliri (rǝⱨmǝt ⱪurbanliⱪliri), axliⱪ ⱨǝdiyǝliri, kɵydürmǝ wǝ gunaⱨni tiligüqi ⱪurbanliⱪlar) tilƣa elinidu. 
\fp  Demisǝkmu, Mǝsiⱨ bu sɵzlǝrni Ɵzi dunyaƣa kelixidin 1000 yilqǝ burun Ɵz Roⱨi arⱪiliⱪ Zǝburda Dawut pǝyƣǝmbǝrning aƣzidin bexarǝt süpitidǝ aldin’ala eytidu.\f*  \x + \xo 10:7 \xt Zǝb. 40:7, 8\x*   
\b  
\m
\v 8 U yuⱪirida: «Nǝ ⱪurbanliⱪ, nǝ axliⱪ ⱨǝdiyǝliri, nǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar nǝ gunaⱨni tiligüqi ⱪurbanliⱪlar Sening tǝlǝp-arzuyung ǝmǝs, Sǝn ulardinmu sɵyünmiding» (bu ⱪurbanliⱪlar Tǝwrat ⱪanunining tǝlipi boyiqǝ sunuluxi kerǝk idi) deginidin keyin  
\v 9 yǝnǝ: «Sening iradǝngni ǝmǝlgǝ axurux üqün kǝldim» degǝn. Demǝk, \add Huda\add* keyinkisini küqkǝ igǝ ⱪilix üqün, aldinⱪisini ǝmǝldin ⱪalduridu. \f □ \fr 10:9 \ft \+bd «Demǝk, Huda keyinkisini küqkǝ igǝ ⱪilix üqün, aldinⱪisini ǝmǝldin ⱪalduridu»\+bd* — «aldinⱪisi» bǝlkim (1) yuⱪirida tilƣa elinƣan kona ǝⱨdigǝ munasiwǝtlik ⱪurbanliⱪlarni yaki (2) kona ǝⱨdining ɵzini kɵrsitidu; «keyinkisi» (yaki «ikkinqisi») bolsa (3) Əysa Mǝsiⱨning birdinbir ⱪurbanliⱪi yaki (4) 9-ayǝttǝ kɵrsitilgǝn «Hudaning iradisini ǝmǝlgǝ axurux»ni kɵrsitidu. Bizningqǝ (1) wǝ (4) aldi-kǝyni ayǝtlǝrgǝ muwapiⱪtur. Yengi ǝⱨdining tüp mǝⱪsiti wǝ ahirⱪi nǝtijisi «Hudaning iradisigǝ ǝmǝl ⱪilix»din ibarǝttur. Bu iradǝ Mǝsiⱨning bizni gunaⱨdin ⱪutⱪuzidiƣan ⱪurbanliⱪ ɵlümini ɵz iqigǝ alidu, ǝlwǝttǝ. 
\fp  Demǝk, bu baxⱪa-baxⱪa kɵzⱪaraxlar arisidiki pǝrⱪlǝr anqǝ qong ǝmǝs.\f*  
\v 10 Hudaning bu iradisi boyiqǝ Əysa Mǝsiⱨning tenining bir yolila ⱪurban ⱪilinixi arⱪiliⱪ biz gunaⱨtin paklinip, \add Hudaƣa\add* atalduⱪ.\f □ \fr 10:10 \ft \+bd «Əysa Mǝsiⱨning tenining bir yolila ⱪurban ⱪilinixi arⱪiliⱪ biz gunaⱨtin paklinip, Hudaƣa atalduⱪ»\+bd* — «gunaⱨtin paklinip, Hudaƣa atalduⱪ» grek tilida birla sɵz bilǝn ipadilinidu: «muⱪǝddǝslǝxtürülduⱪ» yaki «pak-muⱪǝddǝs ⱪilinduⱪ». Injil boyiqǝ «muⱪǝddǝs» degǝn sɵzning ikki mǝzmuni bar: (1) gunaⱨdin paklanƣan; (2) Hudaƣa alaⱨidǝ atalƣan.\f*  \x + \xo 10:10 \xt Ibr. 9:12. \x*   
\m
\v 11 Ⱨǝr kaⱨin ⱨǝr küni ibadǝt hizmitidǝ turidu, xundaⱪla gunaⱨlarni ⱨǝrgiz saⱪit ⱪilalmaydiƣan ohxax hildiki ⱪurbanliⱪlarni \add Hudaƣa\add* ⱪayta-ⱪayta sunidu.  
\v 12 Biraⱪ, bu \add kaⱨin\add* bolsa gunaⱨlar üqün birla ⱪetimliⱪ mǝnggü inawǝtlik bir ⱪurbanliⱪni sunƣandin keyin, Hudaning ong yenida olturdi; \f □ \fr 10:12 \ft \+bd «Biraⱪ, bu kaⱨin bolsa gunaⱨlar üqün birla ⱪetimliⱪ mǝnggü inawǝtlik bir ⱪurbanliⱪni sunƣandin keyin, Hudaning ong yenida olturdi»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ ayan boliduki, kona ǝⱨdǝ dǝwridǝ kaⱨinlarning hizmitining ayiƣi yoⱪ idi, xuning bilǝn daim «\+bd turatti\+bd*» (ɵrǝ turatti, ibadǝt qedirida orunduⱪ yoⱪ idi). Lekin Əysa biz üqün ɵzini birla ⱪurbanliⱪ sunƣandin keyin «\+bd olturdi\+bd*».\f*  \x + \xo 10:12 \xt Zǝb. 110:1; Ros. 2:34; 1Kor. 15:25; Əf. 1:20; Kol. 3:1; Ibr. 1:13. \x*  
\v 13 U xu yǝrdǝ «düxmǝnliri Ɵz ayiƣi astida tǝhtipǝr ⱪilinƣuqǝ» kütidu. \f □ \fr 10:13 \ft \+bd «U xu yǝrdǝ «düxmǝnliri Ɵz ayiƣi astida tǝhtipǝr ⱪilinƣuqǝ» kütidu»\+bd* — 2:13 wǝ «Zǝb.» 110ni kɵrüng.\f*  
\v 14 U muxu birla ⱪurbanliⱪ bilǝn Hudaƣa atap pak-muⱪǝddǝs ⱪilinƣanlarni mǝnggügǝ mukǝmmǝl ⱪildi.  
\v 15 \add Muⱪǝddǝs yazmilarda\add* \add pütülgǝndǝk\add*, Muⱪǝddǝs Roⱨmu bu ⱨǝⱪtǝ bizgǝ guwaⱨliⱪ beridu. Qünki U awwal: —   
\m
\v 16 «U künlǝrdin keyin, Mening ular bilǝn tüzidiƣan ǝⱨdǝm mana xuki, dǝydu Pǝrwǝrdigar;  
\m Mǝn Ɵz tǝwrat-ⱪanunlirimni ularning zeⱨin-ǝⱪligimu salimǝn,  
\m Ⱨǝmdǝ ularning ⱪǝlbigimu pütimǝn» degǝndin keyin, U yǝnǝ: —\x + \xo 10:16 \xt Yǝr. 31:31-34; Rim. 11:27; Ibr. 8:8. \x*   
\m
\v 17 «Ularning gunaⱨliri wǝ itaǝtsizlikirini mǝnggügǝ esimdin qiⱪiriwetimǝn» — degǝn.\f □ \fr 10:17 \ft \+bd «...Ularning gunaⱨliri wǝ itaǝtsizlikirini mǝnggügǝ esimdin qiⱪiriwetimǝn»\+bd* — (16-17-ayǝt) «Yǝr.» 31:31-34.\f*  \x + \xo 10:17 \xt Yǝr. 31:33,34. \x*   
\m
\v 18 Əmdi xu yolda gunaⱨlar kǝqürüm ⱪilinƣanikǝn, gunaⱨlar üqün ⱪurbanliⱪ ⱪilixning ⱨajitimu ⱪalmaydu.   
\b  
\m  
\s1 Əmdi Hudaƣa yeⱪinlixayli!  
\m
\v 19 Xuning üqün, ǝy ⱪerindaxlar, Əysaning ⱪeni arⱪiliⱪ ǝng muⱪǝddǝs jayƣa kirixkǝ jür’ǝtlik bolup, \x + \xo 10:19 \xt Yⱨ. 10:9; 14:6; Rim. 5:2; Əf. 2:13; 3:12. \x*  
\v 20 (U bizgǝ eqip bǝrgǝn, ibadǝthanining pǝrdisidin (yǝni, Uning ǝt-tenidin) ɵtidiƣan xu yipyengi, ⱨayatliⱪ yoli bilǝn)  
\v 21 xundaⱪla Hudaning ailisini baxⱪuridiƣan bizning uluƣ kaⱨinimiz bolƣanliⱪi bilǝn, \f □ \fr 10:21 \ft \+bd «xundaⱪla Hudaning ailisini baxⱪuridiƣan bizning uluƣ kaⱨinimiz bolƣanliⱪi bilǝn, ...»\+bd* — «Hudaning ailisi» etiⱪadqi jamaǝtni kɵrsitidu.\f*  
\v 22 dillirimiz wijdandiki bulƣunuxlardin sepilix bilǝn paklanƣan wǝ bǝdinimiz sap su bilǝn yuyulƣandǝk tazilanƣan ⱨalda etiⱪadning toluⱪ jǝzm-hatirjǝmliki wǝ sǝmimiy ⱪǝlb bilǝn Hudaƣa yeⱪinlixayli! \f □ \fr 10:22 \ft \+bd «dillirimiz wijdandiki bulƣunuxlardin sepilix bilǝn paklanƣan»\+bd* — muxu sɵzlǝr yengi ǝⱨdǝ astidiki etiⱪadqilarning ǝⱨwali bilǝn kona ǝⱨdǝ astidikilǝrning ǝⱨwalining selixturmisini kɵzdǝ tutidu — kona ǝⱨdǝ astidikilǝr kaⱨin tǝripidin ⱪurbanliⱪ ⱪanliri sepilixi arⱪiliⱪ «gunaⱨliri yepilƣan» yaki «kafarǝt ⱪilinƣan». Əmdi yengi ǝⱨdǝ astidikilǝrning dilliri Əysaning ⱪurbanliⱪ ⱪeni sepilix bilǝn, wijdanida ⱨeqⱪandaⱪ bulƣinixlar ⱪalmaydu. \+bd «bǝdinimiz sap su bilǝn yuyulƣandǝk tazilanƣan ⱨalda etiⱪadning toluⱪ jǝzm-hatirjǝmliki wǝ sǝmimiy ⱪǝlb bilǝn Hudaƣa yeⱪinlixayli!»\+bd* — muxu ibarilǝr toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 10:22 \xt Əz. 36:25. \x*  
\v 23 Əmdi etirap ⱪilƣan ümidimizdǝ tǝwrǝnmǝy qing turayli (qünki wǝdǝ Bǝrgüqi bolsa sɵzidǝ turƣuqidur)  
\v 24 wǝ meⱨir-muⱨǝbbǝt kɵrsitix wǝ güzǝl ix ⱪilixⱪa bir-birimizni ⱪandaⱪ ⱪozƣax wǝ riƣbǝtlǝndürüxni oylayli.  
\v 25 Bǝzilǝr adǝt ⱪiliwalƣandǝk, jamaǝttǝ jǝm boluxtin bax tartmayli, bǝlki bir-birimizni jekilǝp-ilⱨamlandurayli; bolupmu xu künining yeⱪinlaxⱪanliⱪini bayⱪiƣininglarda, tehimu xundaⱪ ⱪilayli.\f □ \fr 10:25 \ft \+bd «bolupmu xu künining yeⱪinlaxⱪanliⱪini bayⱪiƣininglarda, tehimu xundaⱪ ⱪilayli»\+bd* — «xu kün» Mǝsiⱨning bu dunyaƣa ⱪaytip kelidiƣan künini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. Injilni yazƣuqilarning nǝziridǝ pǝⱪǝt bir kün, yǝni «xu kün»la kɵzdǝ tutulidu. 
\fp  Grek tilida 19-25-ayǝtlǝr birla jümlǝ bilǝn ipadilinidu.\f*   
\m
\v 26 Ⱨǝⱪiⱪǝtni tonuxⱪa nesip bolƣandin keyin, yǝnila ⱪǝstǝn gunaⱨ ɵtküzüwǝrsǝk, u qaƣda gunaⱨlar üqün sunulidiƣan baxⱪa bir ⱪurbanliⱪ bolmas, \x + \xo 10:26 \xt Qɵl. 15:30; Mat. 12:31; Ibr. 6:4; 2Pet. 2:20; 1Yuⱨa. 5:16. \x*  
\v 27 bǝlki bizgǝ ⱪalidiƣini pǝⱪǝt soraⱪ, xundaⱪla Huda bilǝn ⱪarxilixidiƣanlarni yǝp tügitixkǝ tǝyyar turidiƣan yalⱪunluⱪ otni ⱪorⱪunq iqidǝ kütüxla, halas. \f □ \fr 10:27 \ft \+bd «bǝlki bizgǝ ⱪalidiƣini pǝⱪǝt soraⱪ, xundaⱪla Huda bilǝn ⱪarxilixidiƣanlarni yǝp tügitixkǝ tǝyyar turidiƣan yalⱪunluⱪ otni ⱪorⱪunq iqidǝ kütüxla, halas»\+bd* — bu muⱨim ayǝt üstidǝ yǝnǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  
\v 28 Əmdi Musaƣa qüxürülgǝn Tǝwrat ⱪanunini kɵzgǝ ilmiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ kixi ikki yaki üq guwaⱨqining ispati bolsa, kǝngqilik ⱪilinmayla ɵltürülǝtti. \x + \xo 10:28 \xt Qɵl. 35:30; Ⱪan. 17:6; 19:15; Mat. 18:16; 2Kor. 13:1. \x*  
\v 29 Undaⱪta, bir kixi Hudaning Oƣlini dǝpsǝndǝ ⱪilsa, Hudaning ǝⱨdisining ⱪeniƣa, yǝni ɵzini pak ⱪilƣan ⱪanƣa napak dǝp ⱪarisa, xǝpⱪǝt ⱪilƣuqi Roⱨni ⱨaⱪarǝt ⱪilsa, buningdin tehimu eƣir jazaƣa layiⱪ ⱨesablinidu, dǝp oylimamsilǝr?   
\m
\v 30 Qünki \add Tǝwratta\add* «Intiⱪam Meningkidur, kixining ⱪilmixlirini ɵz bexiƣa ɵzüm yandurimǝn, dǝydu Pǝrwǝrdigar» wǝ «Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪini soraⱪⱪa tartidu» degüqini bilimiz. \f □ \fr 10:30 \ft \+bd «Intiⱪam Meningkidur, kixining ⱪilmixlirini ɵz bexiƣa ɵzüm yandurimǝn, dǝydu Pǝrwǝrdigar» ... «Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪini soraⱪⱪa tartidu»»\+bd* — bu sɵzlǝr «Ⱪan.» 32:35 wǝ 36din elinƣan.\f*  \x + \xo 10:30 \xt Ⱪan. 32:35, 36; Rim. 12:19. \x*  
\v 31 Mǝnggü ⱨayat Hudaning ⱪolliriƣa qüxüp jazalinix nǝⱪǝdǝr dǝⱨxǝtlik ix-ⱨǝ!   
\m
\v 32 Əmdi silǝr yorutuluxtin keyin, azab-oⱪubǝtlik, ⱪattiⱪ kürǝxlǝrgǝ bǝrdaxliⱪ bǝrgǝn axu burunⱪi künlǝrni esinglarda tutunglar. \f □ \fr 10:32 \ft \+bd «Əmdi silǝr yorutuluxtin keyin, azab-oⱪubǝtlik, ⱪattiⱪ kürǝxlǝrgǝ bǝrdaxliⱪ bǝrgǝn axu burunⱪi künlǝrni esinglarda tutunglar»\+bd* — muxu azab-oⱪubǝt qekixi etiⱪadta qing türƣanliⱪi tüpǝylidin, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 33 Bǝzi waⱪitlarda rǝswa ⱪilinip ⱨaⱪarǝtlǝx wǝ harlinixlarƣa uqridinglar wǝ bǝzi waⱪitlarda muxundaⱪ muamililǝrgǝ uqriƣanlarƣa dǝrddax boldunglar.  
\v 34 Qünki silǝr ⱨǝm mǝⱨbuslarning dǝrdigǝ ortaⱪ boldunglar ⱨǝm mal-mülkünglar bulanƣandimu, kǝlgüsidǝ tehimu esil ⱨǝm yoⱪap kǝtmǝydiƣan baⱪiy tǝǝlluⱪatⱪa igǝ bolidiƣanliⱪinglarni bilgǝqkǝ, huxalliⱪ bilǝn bu ixni ⱪobul ⱪildinglar. \f □ \fr 10:34 \ft \+bd «qünki silǝr ⱨǝm mǝⱨbuslarning dǝrdigǝ ortaⱪ boldunglar»\+bd* — bu mǝⱨbuslar etiⱪad üqün zindanda yatⱪan. \+bd «ⱨǝm mal-mülkünglar bulanƣandimu,... huxalliⱪ bilǝn bu ixni ⱪobul ⱪildinglar»\+bd* — «mal-mülkünglar bulanƣanda» — muxu ixning tarihiy tǝpsilatliri toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 10:34 \xt Mat. 5:12; Ros. 21:33. \x*  
\v 35 Xuning üqün, jasaritinglarni yoⱪatmanglar, uningdin intayin zor in’am bolidu.   
\m
\v 36 Qünki Hudaning iradisigǝ ǝmǝl ⱪilip, Uning wǝdǝ ⱪilƣiniƣa muyǝssǝr bolux üqün, sǝwr-qidam ⱪilixinglarƣa toƣra kelidu. \x + \xo 10:36 \xt Luⱪa 21:19. \x*  
\v 37 Qünki \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* \add Huda\add* mundaⱪ degǝn: —  
\m «Pǝⱪǝt azƣinǝ waⱪittin keyinla»,  
\m «Kǝlgüqi dǝrwǝⱪǝ yetip kelidu,  
\m U keqikmǝydu.\f □ \fr 10:37 \ft \+bd «Pǝⱪǝt azƣinǝ waⱪittin keyinla»... Kǝlgüqi dǝrwǝⱪǝ yetip kelidu, U keqikmǝydu»\+bd* — «Yǝx.» 26:20, «Ⱨab.» 2:3.\f*  \x + \xo 10:37 \xt Ⱨab. 2:2-3; Ⱨag. 2:7; 1Pet. 1:6; 5:10. \x*   
\m
\v 38 Biraⱪ ⱨǝⱪⱪaniy bolƣuqi etiⱪad bilǝn yaxaydu;  
\m Lekin u kǝynigǝ qekinsǝ,  
\m Jenim uningdin sɵyünmǝydu».\f □ \fr 10:38 \ft \+bd «Biraⱪ ⱨǝⱪⱪaniy bolƣuqi etiⱪad bilǝn yaxaydu»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «Mening ⱨǝⱪⱪaniy adimim etiⱪad bilǝn yaxaydu» deyilidu. \+bd «Biraⱪ ⱨǝⱪⱪaniy bolƣuqi etiⱪad bilǝn yaxaydu; lekin u kǝynigǝ qekinsǝ, jenim uningdin sɵyünmǝydu»»\+bd* — «Ⱨab.» 2:4.\f*  \x + \xo 10:38 \xt Ⱨab. 2:4; Rim. 1:17; Gal. 3:11. \x*  
\v 39 Ⱨalbuki, biz bolsaⱪ kǝynigǝ qekinip ⱨalak bolidiƣanlardin ǝmǝs, bǝlki etiⱪad bilǝn ɵz jenimizni igiligǝnlǝrdindurmiz.\f □ \fr 10:39 \ft \+bd «... Biz bolsaⱪ kǝynigǝ qekinip ⱨalak bolidiƣanlardin ǝmǝs, bǝlki etiⱪad bilǝn ɵz jenimizni igiligǝnlǝrdindurmiz»\+bd* — muxu ayǝttǝ «jan» jismaniy tǝrǝp ǝmǝs, bǝlki roⱨiy tǝrǝptiki ⱨayatni kɵrsitidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Etiⱪad-ixǝnq — ɵtkǝnki guwaⱨqilar  
\m
\v 1 Etiⱪad bolsa ümid ⱪilƣan ixlarning realliⱪtiki ipadisi wǝ kɵrünmǝydiƣan xǝy’ilǝrning dǝlilidur.\f □ \fr 11:1 \ft \+bd «Etiⱪad bolsa ümid ⱪilƣan ixlarning realliⱪtiki ipadisi»\+bd* — yaki «etiⱪad bolsa ümid ⱪilƣan ixlarning mutlǝⱪ hatirjǝmliki». Demisǝkmu, Injilda «ümid» daim degüdǝk müjmǝl bir arzu ǝmǝs, bǝlki Hudaning wǝdilirigǝ qing baƣlanƣan ixtur.\f*  
\v 2 Qünki burunⱪi mɵtiwǝrlirimiz ⱪǝdimdǝ mana xu etiⱪad bilǝn \add Hudadin kǝlgǝn\add* yahxi guwaⱨliⱪni alƣan.\f □ \fr 11:2 \ft \+bd «Qünki burunⱪi mɵtiwǝrlirimiz ⱪǝdimdǝ mana xu etiⱪad bilǝn Hudadin kǝlgǝn yahxi guwaⱨliⱪni alƣan»\+bd* — «burunⱪi mɵtiwǝrlirimiz» degǝnlik grek tilida «aⱪsaⱪallirimiz». Demǝk, ibraniylarning ata-bowiliri arisida etiⱪad tǝripidǝ ülgilǝr wǝ yol baxliƣuqi bolƣanlar.\f*   
\m
\v 3 Biz etiⱪad arⱪiliⱪ kainatning Hudaning sɵz-kalami bilǝn ornitilƣanliⱪini, xundaⱪla biz kɵrüwatⱪan mǝwjudatlarning kɵrgili bolidiƣan xǝy’ilǝrdin qiⱪⱪan ǝmǝslikini qüxinǝlǝymiz.\f □ \fr 11:3 \ft \+bd «Biz etiⱪad arⱪiliⱪ kainatning Hudaning sɵz-kalami bilǝn ornitilƣanliⱪini ... qüxinǝlǝymiz»\+bd* — yaki «biz etiⱪad arⱪiliⱪ dǝwr-zamanlarning Hudaning sɵz-kalami bilǝn ornitilƣanliⱪini ... qüxinǝlǝymiz».\f*  \x + \xo 11:3 \xt Yar. 1:1; Zǝb. 33:6; Yⱨ. 1:10; Rim. 4:17; Əf. 3:9; Kol. 1:16. \x*   
\m
\v 4 Etiⱪadi bolƣaqⱪa Ⱨabil Ⱪabilningkidinmu ǝwzǝl bir ⱪurbanliⱪni Hudaƣa atiƣan; etiⱪadi bolƣaqⱪa Huda uning atiƣanlirini tǝriplǝp, uningƣa ⱨǝⱪⱪaniy dǝp guwaⱨliⱪ bǝrdi. Gǝrqǝ ɵlgǝn bolsimu, etiⱪadi bilǝn u yǝnila bizgǝ gǝp ⱪilmaⱪta.\x + \xo 11:4 \xt Yar. 4:4; Mat. 23:35. \x*   
\m
\v 5 Etiⱪadi bolƣaqⱪa, Ⱨanoh ɵlümni kɵrmǝyla \add ǝrxkǝ\add* kɵtürüldi; Huda uni kɵtürüp elip kǝtkǝqkǝ, u yǝr yüzidǝ ⱨeq tepilmidi. Sǝwǝbi u elip ketilixtin ilgiri, Hudani hursǝn ⱪilƣan adǝm dǝp tǝriplǝngǝnidi.\x + \xo 11:5 \xt Yar. 5:22,24. \x*  
\v 6 Əmdiliktǝ etiⱪad bolmay turup, Hudani hursǝn ⱪilix mumkin ǝmǝs; qünki Hudaning aldiƣa baridiƣan kixi Uning barliⱪiƣa, xundaⱪla Uning Ɵzini izdigǝnlǝrgǝ ǝjrini ⱪayturƣuqi ikǝnlikigǝ ixinixi kerǝk.   
\m
\v 7 Etiⱪadi bolƣaqⱪa, Nuⱨ tehi kɵrülüp baⱪmiƣan wǝⱪǝlǝr ⱨǝⱪⱪidǝ Huda tǝripidin agaⱨlandurulƣanda, ihlasmǝnlik ⱪorⱪunqi bilǝn ailisidikilǝrni ⱪutⱪuzux üqün yoƣan bir kemǝ yasidi; ⱨǝmdǝ etiⱪadi arⱪiliⱪ xundaⱪ ⱪilip pütkül dunyadikilǝrning gunaⱨliri üstidin ⱨɵküm qiⱪardi, xundaⱪla etiⱪadtin bolƣan ⱨǝⱪⱪaniyliⱪⱪa mirashor boldi.\f □ \fr 11:7 \ft \+bd «Etiⱪadi bolƣaqⱪa, Nuⱨ .. . ailisidikilǝrni ⱪutⱪuzux üqün yoƣan bir kemǝ yasidi»\+bd* — «yoƣan kemǝ» grek tilida «sanduⱪ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Qünki kemǝ sanduⱪ xǝklidǝ idi («Yar.» 6-7-babni kɵrüng).\f*  \x + \xo 11:7 \xt Yar. 6:13. \x*   
\m
\v 8 Etiⱪadi bolƣaqⱪa, Huda Ibraⱨimni uningƣa miras süpitidǝ bǝrmǝkqi bolƣan zeminƣa berixⱪa qaⱪirƣanda, u itaǝt ⱪildi; u ⱪǝyǝrgǝ baridiƣanliⱪini bilmǝy turup yolƣa qiⱪti.\x + \xo 11:8 \xt Yar. 12:4. \x*  
\v 9 Etiⱪadi bolƣaqⱪa u wǝdǝ ⱪilinƣan zeminda, huddi yaⱪa yurtta turƣandǝk musapir bolup qedirlarni makan ⱪilip yaxidi. Hudaning uningƣa ⱪilƣan wǝdisining ortaⱪ mirashorliri bolƣan Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪuplarmu uning bilǝn birgǝ xuningƣa ohxax yaxidi.  
\v 10 Ibraⱨimning xundaⱪ ⱪilixidiki sǝwǝb, u ulliri mustǝⱨkǝm bolƣan xǝⱨǝrni kütkǝnidi; xǝⱨǝrning layiⱨiligüqi ⱨǝm ⱪurƣuqisi Huda Ɵzidur.   
\m
\v 11 Etiⱪadi bolƣaqⱪa Saraⱨ gǝrqǝ yaxinip ⱪalƣan, tuƣut yexidin ɵtkǝn bolsimu, ⱨamilidar bolux iⱪtidariƣa igǝ boldi; qünki u wǝdǝ ⱪilƣan Hudani ixǝnqlik dǝp ⱪaraytti. \f □ \fr 11:11 \ft \+bd «Etiⱪadi bolƣaqⱪa Saraⱨ gǝrqǝ yaxinip ⱪalƣan, tuƣut yexidin ɵtkǝn bolsimu, ⱨamilidar bolux iⱪtidariƣa igǝ boldi; qünki u wǝdǝ ⱪilƣan Hudani ixǝnqlik dǝp ⱪaraytti»\+bd* — bǝzi tǝrjimiliridǝ bu jümlidǝ kɵzdǝ tutulƣan etiⱪad igisi Saraⱨ ǝmǝs, bǝlki Ibraⱨim dǝp ⱪarilidu. Birnǝqqǝ sǝwǝblǝrdin (jümlidin bala tuƣuxta küq, yǝni ⱨamilidar bolux iⱪtidari kerǝk bolƣini ǝr kixi ǝmǝs, bǝlki ayal kixi bolƣanliⱪidin!), kɵrsitilgǝn etiⱪadqini Saraⱨ dǝp ⱪaraymiz. U Hudaning sɵzidin gumanlanƣandin keyin, ǝyiblǝngǝn bolup andin qing etiⱪadta turƣan boluxi mumkin («Yar.» 18:1-15ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 11:11 \xt Yar. 17:19; 21:2; Luⱪa 1:36. \x*  
\v 12 Buning bilǝn birla adǝmdin, yǝni ɵlgǝn adǝmdǝk bolup ⱪalƣan bir adǝmdin asmandiki yultuzlardǝk kɵp, dengiz saⱨilidiki ⱪumdǝk sansiz ǝwladlar barliⱪⱪa kǝldi.\x + \xo 11:12 \xt Yar. 15:5; 22:17; Rim. 4:18. \x*   
\m
\v 13 Bu kixilǝrning ⱨǝmmisi Hudaning wǝdǝ ⱪilƣanliriƣa muyǝssǝr bolmay turupla etiⱪadi bolƣan ⱨalda alǝmdin ɵtti. Biraⱪ ular ⱨayat waⱪtida bularning kǝlgüsidǝ ǝmǝlgǝ axurulidiƣanliⱪini yiraⱪtin kɵrüp, ⱪuqaⱪ eqip hursǝnlik bilǝn kütkǝn wǝ ɵzlirini yǝr yüzidǝ musapir wǝ yoluqi dǝp axkarǝ eytⱪanidi. \x + \xo 11:13 \xt Yar. 23:4; 47:9; Yⱨ. 8:53. \x*  
\v 14 Bu bundaⱪ sɵzlǝrni ⱪilƣan kixilǝrning bir wǝtǝnni tǝxna bolup izdǝwatⱪanliⱪini eniⱪ ipadilǝydu.  
\v 15 Dǝrwǝⱪǝ, ular ɵz yurtini seƣinƣan bolsa, ⱪaytip ketix pursiti qiⱪⱪan bolatti.  
\v 16 Lekin ular uningdinmu ǝwzǝl, yǝni ǝrxtiki bir makanni tǝlpünüp izdimǝktǝ. Xuning üqün, Hudaning ɵzlirining Hudasi dǝp atilixidin nomus ⱪilmaydu; qünki mana, U ular üqün bir xǝⱨǝr ⱨazirliƣan.\x + \xo 11:16 \xt Mis. 3:6; Mat. 22:32; Ros. 7:32. \x*   
\m
\v 17-18 Ibraⱨim Huda tǝripidin sinalƣinida, etiⱪadi bolƣaqⱪa oƣli Isⱨaⱪni ⱪurbanliⱪ süpitidǝ Hudaƣa atidi; gǝrqǝ u Hudaning wǝdilirini, jümlidin «Sening namingni dawamlaxturidiƣan nǝsling bolsa Isⱨaⱪtin kelip qiⱪidu» deginini tapxuruwalƣan bolsimu, u yǝnila birdinbir oƣlini ⱪurban ⱪilixⱪa tǝyyar turdi. \x + \xo 11:17-18 \xt Yar. 22:10; Yar. 21:12; Rim. 9:7; Gal. 3:29. \x*  
\v 19 Qünki u ⱨǝtta Isⱨaⱪ ɵlgǝn tǝⱪdirdimu, Hudaning uni tirildürüxkǝ ⱪadir ikǝnlikigǝ ixǝndi. Mundaⱪqǝ eytⱪanda, Isⱨaⱪni ɵlümdin tirildürülgǝndǝk ⱪaytidin tapxuruwaldi.   
\m
\v 20 Etiⱪadi bolƣaqⱪa, Isⱨaⱪ oƣulliri Yaⱪup bilǝn Əsawning kǝlgüsi ixliriƣa hǝyrlik tilǝp dua ⱪildi.\x + \xo 11:20 \xt Yar. 27:28,39. \x*   
\m
\v 21 Etiⱪadi bolƣaqⱪa, Yaⱪup alǝmdin ɵtüx aldida Yüsüpning ikki oƣlining ⱨǝrbiri üqün hǝyrlik dua ⱪilip, ⱨasisiƣa tayinip turup Hudaƣa sǝjdǝ ⱪildi. \f □ \fr 11:21 \ft \+bd «Etiⱪadi bolƣaqⱪa, Yaⱪup alǝmdin ɵtüx aldida Yüsüpning ikki oƣlining ⱨǝrbiri üqün hǝyrlik dua ⱪilip, ⱨasisiƣa tayinip turup Hudaƣa sǝjdǝ ⱪildi»\+bd* — «Yar.» 47:31 (grek tilidiki «Sǝptuagint» (LXX) degǝn tǝrjimisi)ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 11:21 \xt Yar. 47:31; 48:15. \x*  
\v 22 Etiⱪadi bolƣaqⱪa, Yüsüp sǝkratⱪa qüxüp ⱪalƣanda, bǝni Israilning Misirdin qiⱪip ketidiƣanliⱪini tilƣa aldi ⱨǝmdǝ ɵzining ustihanliri toƣruluⱪmu ǝmr ⱪildi.\f □ \fr 11:22 \ft \+bd «Etiⱪadi bolƣaqⱪa, Yüsüp sǝkratⱪa qüxüp ⱪalƣanda, bǝni Israilning Misirdin qiⱪip ketidiƣanliⱪini tilƣa aldi ⱨǝmdǝ ɵzining ustihanliri toƣruluⱪmu ǝmr ⱪildi»\+bd* — Yüsüpning ǝmri bolsa «Silǝr Misirdin qiⱪⱪininglarda mening ustihanlirimni elip ketinglar» degǝnlik idi. «Yar.» 50:24 wǝ «Mis.» 18:19ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 11:22 \xt Yar. 50:24. \x*   
\m
\v 23 Etiⱪadi bolƣaqⱪa, Musa tuƣulƣanda, uning ata-anisi uni üq ay yoxurdi; qünki ular Musaning yeⱪimliⱪ bir bala ikǝnlikini kɵrdi, padixaⱨning pǝrmanidinmu ⱪorⱪmidi. \f □ \fr 11:23 \ft \+bd «Etiⱪadi bolƣaqⱪa, Musa tuƣulƣanda, uning ata-anisi uni üq ay yoxurdi; qünki ular Musaning yeⱪimliⱪ bir bala ikǝnlikini kɵrdi, padixaⱨning pǝrmanidinmu ⱪorⱪmidi»\+bd* — «yeⱪimliⱪ bir bala» bu sɵz qoⱪum Musaning bir alaⱨidilikini, uning Hudaƣa yaⱪidiƣanliⱪini kɵrsǝtsǝ kerǝk («Ros.» 7:20nimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 11:23 \xt Mis. 2:2; Ros. 7:20. \x*  
\v 24 Etiⱪadi bolƣaqⱪa, Musa qong bolup uluƣ zat bolƣandin keyin, «Pirǝwning ⱪizining oƣli» degǝn ataⱪta turiwerixni rǝt ⱪilip,  
\v 25 gunaⱨ iqidiki lǝzzǝtlǝrdin waⱪitliⱪ bǝⱨrimǝn boluxning orniƣa, Hudaning hǝlⱪi bilǝn billǝ azab qekixni ǝwzǝl kɵrdi. \x + \xo 11:25 \xt Zǝb. 84:10\x*  
\v 26 U Mǝsiⱨkǝ ⱪaritilƣan ⱨaⱪarǝtkǝ uqraxni Misirning hǝzinisidiki bayliⱪlarƣa igǝ boluxtinmu ǝwzǝl bildi. Qünki kɵzlirini \add ǝrxtiki\add* in’amƣa tikiwatatti. \f □ \fr 11:26 \ft \+bd «U (Musa) Mǝsiⱨkǝ ⱪaritilƣan ⱨaⱪarǝtkǝ uqraxni Misirning hǝzinisidiki bayliⱪlarƣa igǝ boluxtinmu ǝwzǝl bildi...»\+bd* — «Mǝsiⱨkǝ ⱪaritilƣan ⱨaⱪarǝt» degǝn sɵz bǝlkim Mǝsiⱨning ⱨǝrdaim (ⱨǝtta dunyaƣa kelixidin ilgiri) Ɵz hǝlⱪi bilǝn bir ikǝnlikini kɵrsitidu. Bu ajayib ibarǝ toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*  
\v 27 Etiⱪadi bolƣaqⱪa, u padixaⱨning ƣǝzipidinmu ⱪorⱪmay Misirdin qiⱪip kǝtti. \add Japa-muxǝⱪⱪǝtkǝ\add* qididi, qünki Kɵzgǝ Kɵrünmigüqi uning kɵzigǝ kɵrünüp turƣandǝk idi.  
\v 28 Etiⱪadi bolƣaqⱪa, u «tunji oƣlining jenini alƣuqi» \add pǝrixtining\add* \add Israillarƣa\add* tǝgmǝsliki üqün \add tunji\add* «ɵtüp ketix» ⱨeytini ɵtküzüp, xuningƣa munasiwǝtlik ⱪanni \add buyrulƣini boyiqǝ\add* sepip-sürkidi.\f □ \fr 11:28 \ft \+bd «Etiⱪadi bolƣaqⱪa, u «tunji oƣlining jenini alƣuqi» pǝrixtining Israillarƣa tǝgmǝsliki üqün tunji «ɵtüp ketix» ⱨeytini ɵtküzüp, xuningƣa munasiwǝtlik ⱪanni buyrulƣini boyiqǝ sepip-sürkidi»\+bd* — bu wǝⱪǝlǝrni qüxinix üqün «Mis.» 12-babⱪa ⱪaralsun.\f*  \x + \xo 11:28 \xt Mis. 12:21. \x*   
\m
\v 29 Etiⱪadi bolƣaqⱪa, \add Israillar\add* Ⱪizil dengizdin huddi ⱪuruⱪluⱪta mangƣandǝk mengip ɵtti. Biraⱪ \add ularni ⱪoƣlap kǝlgǝn\add* Misirliⱪlar ɵtmǝkqi bolƣanda suƣa ƣǝrⱪ boldi.\x + \xo 11:29 \xt Mis. 14:22. \x*   
\m
\v 30 Etiⱪadi bolƣaqⱪa, hǝlⱪ yǝttǝ kün Yeriho xǝⱨirining sepilini aylanƣandin keyin sepil ɵrüldi.\f □ \fr 11:30 \ft \+bd «Etiⱪadi bolƣaqⱪa, hǝlⱪ yǝttǝ kün Yeriho xǝⱨirining sepilini aylanƣandin keyin sepil ɵrüldi»\+bd* — Yeriho xǝⱨiri Israillar Misirdiki ⱪulluⱪtin ⱪutulup, Huda berixkǝ wǝdǝ ⱪilƣan Ⱪanaan zeminida jǝng ⱪilmayla igiligǝn tunji xǝⱨǝr. «Yǝxua» 6-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 11:30 \xt Yǝ. 6:20. \x*   
\m
\v 31 Etiⱪadi bolƣaqⱪa, paⱨixǝ ayal Raⱨab Israil qarliƣuqilirini dostlarqǝ kütüwalƣaqⱪa, itaǝtsizlǝr \add bolƣan ɵz xǝⱨiridikilǝr\add* bilǝn birliktǝ ⱨalak bolmidi.\x + \xo 11:31 \xt Yǝ. 2:1; 6:23; Yaⱪ. 2:25. \x*   
\m
\v 32 Mǝn yǝnǝ nemixⱪa sɵzlǝp olturay? Gideon, Baraⱪ, Ximxon, Yǝftaⱨ, Dawut, Samuil wǝ ⱪalƣan baxⱪa pǝyƣǝmbǝrlǝr toƣrisida eytip kǝlsǝm waⱪit yǝtmǝydu. \x + \xo 11:32 \xt Ⱨak. 4:6; 6:11; 11:1; 12:7; 13:24; 1Sam. 17:45; 1Sam. 12:2. \x*  
\v 33 Ular etiⱪadi bilǝn ǝllǝrning üstidin ƣalib kǝldi, adalǝt yürgüzdi, \add Huda\add* wǝdǝ ⱪilƣanlarƣa erixti, xirlarning aƣzilirini etip ⱪoydi, \f □ \fr 11:33 \ft \+bd «Ular etiⱪadi bilǝn ǝllǝrning üstidin ƣalib kǝldi, adalǝt yürgüzdi...»\+bd* — «adalǝt yürgüzdi» bǝlkim Dawuttǝk adilliⱪ bilǝn yurt soraxlirini, yaki Ayuptǝk baxⱪilarning dǝrdigǝ yetixni (mǝsilǝn, «Ayup» 29:12-17, 31-babni kɵrüng) kɵrsitidu. \+bd «ular etiⱪadi bilǝn ... Huda wǝdǝ ⱪilƣanlarƣa erixti, xirlarning aƣzilirini etip ⱪoydi...»\+bd* — bir ⱪetim Daniyal pǝyƣǝmbǝr xir uwisiƣa taxlanƣan, biraⱪ u Hudaƣa bolƣan etiⱪadi wǝjidin xirlardin ⱪutulup ⱪalƣan. «Dan.» 6-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 11:33 \xt Ⱨak. 14:6; 1Sam. 17:34; Dan. 6:23. \x*  
\v 34 dǝⱨxǝtlik otning yalⱪunini ɵqürdi, ⱪiliqning tiƣidin ⱪeqip ⱪutuldi, ajizliⱪtin küqǝydi, jǝnglǝrdǝ baturluⱪ kɵrsǝtti, yat ǝllǝrning ⱪoxunlirini teri-pirǝng ⱪildi. \f □ \fr 11:34 \ft \+bd «dǝⱨxǝtlik otning yalⱪunini ɵqürdi,...»\+bd* — mǝsilǝn, «Dan.» 3-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 11:34 \xt 1Sam. 20:1; 1Pad. 19:3; 2Pad. 6:16; Ayup 42:10; Zǝb. 66:12; Yǝx. 38:21; Yo. 3:10\x*  
\v 35 \add Etiⱪadi bolƣaqⱪa\add*, ayallar ɵlgǝn uruⱪ-tuƣⱪanlirini ɵlümdin tirildürgüzüp ⱪayturuwaldi; biraⱪ baxⱪilar kǝlgüsidǝ tehimu yahxi ⱨalda ɵlümdin tirilǝyli dǝp, ⱪutulux yolini rǝt ⱪilip ⱪiyinilixⱪa bǝrdaxliⱪ bǝrdi. \x + \xo 11:35 \xt 1Pad. 17:23; 2Pad. 4:36; Ros. 22:25. \x*  
\v 36 Yǝnǝ bǝzilǝr sinilip har-mǝshirilǝrgǝ uqrap ⱪamqilandi, bǝzilǝr ⱨǝtta kixǝnlinip zindanƣa taxlandi; \f □ \fr 11:36 \ft \+bd «Yǝnǝ bǝzilǝr sinilip har-mǝshirilǝrgǝ uqrap ⱪamqilandi, bǝzilǝr ⱨǝtta kixǝnlinip zindanƣa taxlandi»\+bd* — Tǝwratta muxundaⱪ misallar nurƣun. 35-ayǝttǝ kɵrsitilgǝn azablar wǝ uxbu babta bǝzi baxⱪa ixlar «Makabbiylar» degǝn tarihiy kitab (1-, 2- wǝ 4-tom)da hatirilinidu. Bu kitab Tǝwratning bir ⱪismi bolmisimu, tarihxunaslar tǝripidin asasǝn ixǝnqlik dǝp ⱪarilidu.\f*  \x + \xo 11:36 \xt Yǝr. 20:2. \x*  
\v 37 ular qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürüldi, ⱨǝrǝ bilǝn ⱨǝrilinip parqilandi, sinaⱪlarni bexidin ɵtküzdi, ⱪiliqlinip ɵltürüldi; ular ⱪoy-ɵqkǝ terilirini yepinqa ⱪilƣan ⱨalda sǝrsan bolup yürdi, namratliⱪta yaxidi, ⱪiyin-ⱪistaⱪⱪa uqridi, horlandi \f □ \fr 11:37 \ft \+bd «...ⱨǝrǝ bilǝn ⱨǝrilinip parqilandi...»\+bd* — Yǝⱨudiy hǝlⱪining bǝzi tarihliri boyiqǝ Manassǝⱨ padixaⱨ Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrni xundaⱪ ⱪilƣan. Tǝwrat ɵzidǝ muxu tarih hatirilǝnmigǝn.\f*  \x + \xo 11:37 \xt 1Pad. 21:13; 2Pad. 1:8; Mat. 3:4. \x*  
\v 38 (ular bu dunyaƣa zayǝ kǝtkǝnidi), qɵllǝrdǝ, taƣlarda, ɵngkürlǝrdǝ wǝ gǝmilǝrdǝ sǝrgǝrdan bolup yürdi.   
\m
\v 39 Bularning ⱨǝmmisi etiⱪadi bilǝn Hudaning Ɵz guwaⱨi bilǝn tǝriplǝngǝn bolsimu, Hudaning wǝdǝ ⱪilƣiniƣa ǝyni boyiqǝ erixkini yoⱪ. \f □ \fr 11:39 \ft \+bd «Bularning ⱨǝmmisi etiⱪadi bilǝn Hudaning ɵz guwaⱨi bilǝn tǝriplǝngǝn bolsimu, Hudaning wǝdǝ ⱪilƣiniƣa ǝyni boyiqǝ erixkini yoⱪ»\+bd* — «erixkini yoⱪ» degǝnlik yǝr yüzidǝ tirik waⱪtida erixmigǝn, demǝkqi. Tirilgǝndǝ pütünlǝy baxⱪiqǝ bolidu, ǝlwǝttǝ!\f*  
\v 40 Əmdiliktǝ Huda bizlǝr üqün tehimu ǝwzǝl bir nixan-mǝⱪsǝtni bekitkǝn bolup, ular bizsiz kamalǝtkǝ yǝtküzülmǝydu.\f □ \fr 11:40 \ft \+bd «Əmdiliktǝ Huda bizlǝr üqün tehimu ǝwzǝl bir nixan-mǝⱪsǝtni bekitkǝn bolup, ular bizsiz kamalǝtkǝ yǝtküzülmǝydu»\+bd* — demǝk, ular bizni kütüxi kerǝk, yengi ǝⱨdidin bǝⱨrimǝn bolƣan etiⱪadqi bizlǝr bilǝn tǝng kamalǝtkǝ yǝtküzülidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Huda Ɵz pǝrzǝntlirini tǝrbiyilǝydu  
\m
\v 1-2 Əmdi ǝtirapimizda guwaⱨqilar xunqǝ qong buluttǝk bizni oruwalƣaqⱪa, ⱨǝrhil eƣir yük ⱨǝm bizgǝ asanla qirmixiwalidiƣan gunaⱨni qɵrüp taxlap, aldimizƣa ⱪoyulƣan yügürüx yolini qidamliⱪ bilǝn besip yügürǝyli; buningda kɵzimizni etiⱪadimizning Yol Baxliƣuqisi wǝ Takamullaxturƣuqisi bolƣan Əysaƣa tikǝyli. U Ɵzini kütkǝn huxalliⱪ üqün kresttiki azabⱪa bǝrdaxliⱪ bǝrdi ⱨǝm uningda bolƣan ⱨaⱪarǝtkǝ pisǝnt ⱪilmidi. Xuning bilǝn U Hudaning tǝhtining ong tǝripidǝ olturƣuzuldi.\f □ \fr 12:1-2 \ft \+bd «Əmdi ǝtirapimizda guwaⱨqilar xunqǝ qong buluttǝk bizni oruwalƣaqⱪa,... »\+bd* — «guwaⱨqilar» ikki tǝrǝptiki sɵz boluxi mumkin: (1) Yuⱪiriⱪi 11-babta tilƣa elinƣan kixilǝr bizgǝ etiⱪad bilǝn yaxaxning nemǝ ikǝnlikini kɵrsitip «guwaⱨliⱪ bǝrgǝnliki»ni ⱨǝm (2) «etiⱪadning bǝygisi»dǝ yügürginimizdǝ bularning ǝrxtin bizgǝ guwaⱨqilardǝk ⱪarap turuwatⱪanliⱪini kɵrsitidu. «Bulut» ⱪiziⱪ gǝp — «Dan.» 7:13, «Mat.» 24:30, 26:46, «1Tes.» 4:17, «Wǝⱨ.» 1:7ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 12:1-2 \xt Rim. 6:4; 12:12; 1Kor. 9:24; Əf. 4:22; Kol. 3:8; Ibr. 10:36; 1Pet. 2:1, 2; Luⱪa 24:26; Fil. 2:8-11; Ibr. 1:3; 8:1; 1Pet. 1:11. \x*   
\m
\v 3 Kɵnglünglǝrning ⱨerip sowup kǝtmǝsliki üqün, gunaⱨkarlarning xunqǝ ⱪattiⱪ horlaxliriƣa bǝrdaxliⱪ Bǝrgüqini kɵngül ⱪoyup oylanglar.   
\m
\v 4 Gunaⱨⱪa ⱪarxi kürǝxlǝrdǝ tehi ⱪan aⱪⱪuzux dǝrijisigǝ berip yǝtmidinglar.\x + \xo 12:4 \xt 1Kor. 10:13. \x*  
\v 5 Hudaning silǝrgǝ Ɵz pǝrzǝntlirim dǝp jekilǝydiƣan \add muⱪǝddǝs yazmilardiki\add* munu sɵzlirini untudunglar: —  
\b  
\m «I oƣlum, Pǝrwǝrdigarning tǝrbiyisigǝ sǝl ⱪarima,  
\m Əyiblǝnginingdǝ kɵnglüng sowup kǝtmisun,\x + \xo 12:5 \xt Ayup 5:17; Pǝnd. 3:11-12; Wǝⱨ. 3:19. \x*   
\m
\v 6 Qünki Pǝrwǝrdigar sɵyginigǝ tǝrbiyǝ beridu,  
\m Mening oƣlum dǝp ⱪobul ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisini dǝrrilǝydu».\f □ \fr 12:6 \ft \+bd «I oƣlum, Pǝrwǝrdigarning tǝrbiyisigǝ sǝl ⱪarima, ǝyiblǝnginingdǝ kɵnglüng sowup kǝtmisun, qünki Pǝrwǝrdigar sɵyginigǝ tǝrbiyǝ beridu, Mening oƣlum dǝp ⱪobul ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisini dǝrrilǝydu»\+bd* — «Pǝnd.» 3:11-12 .\f*  \x + \xo 12:6 \xt Pǝnd. 3:11,12\x*   
\b  
\m
\v 7 Azab qǝkkininglarni Hudaning tǝrbiyisi dǝp bilip, uningƣa bǝrdaxliⱪ beringlar. Qünki silǝrning tǝrbiyǝ elixinglarning ɵzi Hudaning silǝrni oƣlum dǝp muamilǝ ⱪilƣanliⱪini kɵrsitidu. Ⱪaysi pǝrzǝnt atisi tǝripidin tǝrbiyilǝnmǝydu?  
\v 8 Əmdi \add Hudaning\add* tǝrbiyilixidǝ ⱨǝrbir pǝrzǝntining ɵz ülüxi bar; lekin bu ix silǝrdǝ kǝm bolsa ⱨǝⱪiⱪiy oƣulliridin ǝmǝs, bǝlki ⱨaramdin bolƣan pǝrzǝnti bolup qiⱪisilǝr.   
\m
\v 9 Uning üstigǝ ⱨǝmmimizning ɵzimizgǝ tǝrbiyǝ bǝrgǝn ǝt jǝⱨǝttiki atilirimiz bar, biz ularnimu ⱨɵrmǝtlǝp kǝlduⱪ. Xundaⱪ ikǝn, roⱨlarning atisiƣa tehimu itaǝt ⱪilmamduⱪ? Xundaⱪta ⱨayatimiz yaxnimamdu?   
\m
\v 10 Ət jǝⱨǝttiki atilirimiz bǝrⱨǝⱪ pǝⱪǝt ɵzi muwapiⱪ kɵrgǝn yol boyiqǝ azƣinǝ waⱪit bizni tǝrbiyiligǝn. Lekin U bolsa bizgǝ paydiliⱪ bolsun dǝp, pak-muⱪǝddǝslikidin muyǝssǝr boluximiz üqün tǝrbiyilǝydu.  
\v 11 Əmdi ⱪattiⱪ tǝrbiyǝ berilgǝn waⱪtida adǝmni hux ⱪilmaydu, ǝksiqǝ adǝmni ⱪayƣuƣa qɵmdüridu; biraⱪ buning bilǝn tüzǝlgǝnlǝrgǝ u keyin ⱨǝⱪⱪaniyliⱪtin qiⱪⱪan tinq-hatirjǝmlikning mewisini beridu.   
\m
\v 12 Xuning üqün, «Telip sanggiliƣan ⱪolunglarni, zǝiplixip kǝtkǝn tizinglarni ruslanglar» \f □ \fr 12:12 \ft \+bd «... «Telip sanggiliƣan ⱪolunglarni, zǝiplixip kǝtkǝn tizinglarni ruslanglar»»\+bd* — yaki «...«telip sanggiliƣan ⱪolunglarni, zǝiplixip kǝtkǝn tizinglarni küqǝytinglar»» («Yǝx.» 35:3din nǝⱪil kǝltürülgǝn).\f*  \x + \xo 12:12 \xt Yǝx. 35:3. \x*  
\v 13 wǝ «aⱪsaⱪ»larning pükülüp ⱪalmay, bǝlki xipa tepixi üqün pütliringlarni tüz yollarda mangdurunglar.\f □ \fr 12:13 \ft \+bd «... «aⱪsaⱪ»larning pükülüp ⱪalmay, bǝlki xipa tepixi üqün pütliringlarni tüz yollarda mangdurunglar»\+bd* — «aⱪsaⱪ»lar bǝlkim etiⱪadi ajizlarni kɵrsitidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning ⱪorⱪunqida yaxanglar  
\m
\v 14 Barliⱪ kixilǝr bilǝn inaⱪ ɵtüxkǝ wǝ pak-muⱪǝddǝs yaxaxⱪa intilinglar; muⱪǝddǝs bolmiƣan kixi ⱨǝrgiz Rǝbni kɵrǝlmǝydu. \x + \xo 12:14 \xt Rim. 12:18; 2Tim. 2:22. \x*  
\v 15 Oyƣaⱪ turunglarki, ⱨeqkim Hudaning meⱨir-xǝpⱪitidin mǝⱨrum ⱪalmisun; aranglarda silǝrgǝ ix tapⱪuzup silǝrni kɵydüridiƣan, xundaⱪla kɵp adǝmlǝrni bulƣap napak boluxⱪa sǝwǝb bolidiƣan birǝr ɵq-adawǝt yiltizi ünmisun. \x + \xo 12:15 \xt Ⱪan. 29:17; Ros. 17:13; 2Kor. 6:1; Gal. 5:12. \x*  
\v 16 Aranglarda ⱨeqbir buzuⱪluⱪ ⱪilƣuqi yaki ɵzining tunji oƣulluⱪ ⱨoⱪuⱪini bir wah tamaⱪⱪa setiwǝtkǝn Əsawdǝk ihlassiz kixi bolmisun. \f □ \fr 12:16 \ft \+bd «...Ɵzining tunji oƣulluⱪ ⱨoⱪuⱪini bir wah tamaⱪⱪa setiwǝtkǝn Əsawdǝk ihlassiz kixi bolmisun»\+bd* — «Yar.» 25:29-34.\f*  \x + \xo 12:16 \xt Yar. 25:33; Əf. 5:3; Kol. 3:5; 1Tes. 4:3. \x*  
\v 17 Qünki silǝrgǝ mǝlumki, Əsaw keyin \add atisining\add* hǝyrlik duasini elixni oyliƣan bolsimu, xundaⱪla uningƣa intilip kɵz yaxlirini eⱪitip yalwurƣan bolsimu, u \add bu ixlarni orniƣa\add* \add kǝltüridiƣan\add* towa ⱪilix yolini tapalmay, rǝt ⱪilindi.\f □ \fr 12:17 \ft \+bd «...u (Əsaw) bu ixlarni orniƣa kǝltüridiƣan towa ⱪilix yolini tapalmay...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «u (Əsaw) ɵz gunaⱨidin towa ⱪilix yolini tapalmay...». 
\fp  «Towa ⱪilix» grek tilida «uni» bilǝn ipadilinidu. Bǝzi tǝrjimanlar bu «uni» degǝnni «gunaⱨidin towa ⱪilix»ni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Lekin «Yar.» 27:1-40kǝ ⱪariƣanda, uning izdigini ǝslidiki tǝlwilikidin towa ⱪilix ǝmǝs, bǝlki pǝⱪǝt puxayman bilǝn atisining hǝyrlik duasila idi. Xuning üqün muxu yǝrdǝ «towa ⱪilix»ning mǝnisi: — (1) atisining ⱪararini, yaki (2) Hudaning iradisini ɵzgǝrtixni bildüridu (oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, «towa ⱪilix»ning ǝslidiki mǝnisi «kɵzⱪaraxni ɵzgǝrtix» «pozitsiyǝni ɵzgǝrtix» degǝnlik).\f*  \x + \xo 12:17 \xt Yar. 27:36. \x*   
\b  
\m  
\s1 Sinay teƣi — Israillar Tǝwrat ⱪanunini ⱪobul ⱪilƣan taƣ — wǝ Zion teƣi, yǝni ǝrxtiki Yerusalem  
\m
\v 18 Qünki silǝr ⱪol bilǝn tutⱪili bolidiƣan, yalⱪunlap ot yenip turuwatⱪan ⱨǝmdǝ sürlük bulut, ⱪarangƣuluⱪ wǝ ⱪara ⱪuyun ⱪapliƣan axu taƣⱪa kǝlmidinglar — \f □ \fr 12:18 \ft \+bd «yalⱪunlap ot yenip turuwatⱪan ⱨǝmdǝ sürlük bulut, ⱪarangƣuluⱪ wǝ ⱪara ⱪuyun ⱪapliƣan axu taƣⱪa kǝlmidinglar...»\+bd* — «axu taƣ» bolsa Yǝⱨudiy hǝlⱪi Musa pǝyƣǝmbǝrning wasitisi bilǝn Tǝwrat ⱪanunini ⱪobul ⱪilƣan Sinay teƣini kɵrsitidu («Mis.» 19-babni kɵrüng).\f*  \x + \xo 12:18 \xt Mis. 19:10,16; 20:21; Ⱪan. 5:22. \x*   
\m
\v 19 (u jayda kanay sadasi bilǝn sɵzligǝn awaz yǝtküzülgǝndǝ, bularni angliƣanlar: «Bizgǝ yǝnǝ sɵz ⱪilinmisun!» dǝp \add Hudaƣa\add* yalwuruxti; \f □ \fr 12:19 \ft \+bd «u jayda kanay sadasi bilǝn sɵzligǝn awaz yǝtküzülgǝndǝ, bularni angliƣanlar: «Bizgǝ yǝnǝ sɵz ⱪilinmisun!» dǝp Hudaƣa yalwuruxti»\+bd* — «Ⱪan.» 15:23ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 12:19 \xt Mis. 20:19; Ⱪan. 5:25; 18:16. \x*  
\v 20 qünki ular ⱪilinƣan ǝmrni kɵtürǝlmidi. «Egǝr bu taƣⱪa ⱨǝtta birǝr ⱨaywanning ayiƣi tǝgsimu, qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürülsun» \add dǝp tapilanƣanidi\add*; \f □ \fr 12:20 \ft \+bd «qünki ular ⱪilinƣan ǝmrni kɵtürǝlmidi. Əgǝr bu taƣⱪa ⱨǝtta birǝr ⱨaywanning ayiƣi tǝgsimu, qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürülsun» dǝp tapilanƣanidi...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «qünki ularƣa tapilanƣan: «Əgǝr bu taƣⱪa ⱨǝtta birǝr ⱨaywanning ayaƣliri tǝgkǝn bolsimu, qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürülsun» degǝn ǝmrni kɵtürǝlmidi».\f*  \x + \xo 12:20 \xt Mis. 19:13. \x*  
\v 21 u kɵrünüx xundaⱪ ⱪorⱪunqluⱪ idiki, Musamu: «Bǝk ⱪattiⱪ ⱪorⱪup ƣal-ƣal titrǝp kǝttim» degǝnidi).\f □ \fr 12:21 \ft \+bd «u kɵrünüx xundaⱪ ⱪorⱪunqluⱪ idiki, Musamu: «Bǝk ⱪattiⱪ ⱪorⱪup ƣal-ƣal titrǝp kǝttim» degǝnidi»\+bd* — «Ⱪan.» 9:19.\f*  \x + \xo 12:21 \xt Ⱪan. 9:19\x*   
\m
\v 22 — Silǝr bǝlki Zion teƣiƣa, yǝni mǝnggü ⱨayat Hudaning xǝⱨiri — ǝrxtiki Yerusalemƣa, tümǝnligǝn pǝrixtilǝrgǝ, \x + \xo 12:22 \xt Gal. 4:26; Wǝⱨ. 3:12; 21:10-27. \x*  
\v 23 isimliri ǝrxtǝ pütülgǝn tunji tuƣulƣanlarning ⱨeyt-mǝrikǝ huxalliⱪida jǝm ⱪilinƣan jamaitigǝ, ⱨǝmmǝylǝnning soraⱪqisi Hudaƣa, takamullaxturulƣan ⱨǝⱪⱪaniy kixilǝrning roⱨliriƣa \f □ \fr 12:23 \ft \+bd «isimliri ǝrxtǝ pütülgǝn tunji tuƣulƣanlarning... jamaitigǝ...»\+bd* — «tunji tuƣulƣanlar» degǝn sɵz bu yǝrdǝ Əysa Mǝsiⱨgǝ etiⱪad ⱪilip, «ⱪaytidin tuƣulƣan» Hudaning pǝrzǝnti dǝp ⱨesablanƣanlarni kɵrsitidu. \+bd «ǝrxtiki Yerusalemƣa, tümǝnligǝn pǝrixtilǝrgǝ, isimliri ǝrxtǝ pütülgǝn tunji tuƣulƣanlarning ⱨeyt-mǝrikǝ huxalliⱪida jǝm ⱪilinƣan jamaitigǝ,...»\+bd* — (22-23-ayǝt) baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ⱨeyt-mǝrikǝ huxalliⱪiƣa jǝm bolidiƣan tümǝnligǝn pǝrixitilǝrgǝ, isimliri ǝrxtǝ yezilƣan tunji tuƣulƣanlarning jamaitigǝ...». Israillarning isimlirining ⱨǝmmisi yǝr yüzidǝ «royhǝt»tǝ pütülüxi buyrulƣanidi («Qɵl.» 1:1-18). Lekin jamaǝttikilǝrning isimliri yǝr yüzidǝ ǝmǝs, bǝlki ǝrxtǝ pütüklüktur.\f*  \x + \xo 12:23 \xt Luⱪa 10:20. \x*  
\v 24 wǝ yengi ǝⱨdining wasitiqisi Əysaƣa, xundaⱪla ⱨǝm Uning sepilgǝn ⱪeniƣa kǝldinglar. Bu ⱪan Ⱨabilningkidin ǝwzǝl sɵz ⱪilidu.\f □ \fr 12:24 \ft \+bd «wǝ yengi ǝⱨdining wasitiqisi Əysaƣa, xundaⱪla ⱨǝm Uning sepilgǝn ⱪeniƣa kǝldinglar. Bu ⱪan Ⱨabilningkidin ǝwzǝl sɵz ⱪilidu»\+bd* — Əysa Mǝsiⱨning sepilgǝn ⱪeni insanning gunaⱨlirini tilǝp ularni pak ⱪilidu. Ⱨabilning ⱪeni bolsa intiⱪam dǝp ⱨɵrkirǝp yiƣlaytti («Yar.» 4:10).\f*  \x + \xo 12:24 \xt Yar. 4:10; Ibr. 10:22; 11:4; 1Pet. 1:2. \x*   
\m
\v 25 Bu sɵzni ⱪilƣuqini rǝt ⱪilmasliⱪinglar üqün diⱪⱪǝt ⱪilinglar. Qünki yǝr yüzidǝ ɵzlirigǝ wǝⱨiy yǝtküzüp agaⱨlandurƣuqini rǝt ⱪilƣanlar jazadin ⱪeqip ⱪutulalmiƣan yǝrdǝ, ǝrxtǝ bizni agaⱨlandurƣuqidin yüz ɵrüsǝk, ⱨalimiz tehimu xundaⱪ bolmamdu? \f □ \fr 12:25 \ft \+bd «...yǝr yüzidǝ ɵzlirigǝ wǝⱨiy yǝtküzüp agaⱨlandurƣuqi»\+bd* — muxu yǝrdǝ Hudaning Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ sɵzliginini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 12:25 \xt Ibr. 2:3. \x*  
\v 26 Əmdi xu qaƣda Hudaning awazi zeminni tǝwritiwǝtkǝnidi; lekin ǝmdi U: «Ɵzüm yǝnǝ bir ⱪetim zeminnila ǝmǝs, asmannimu tǝwritimǝn» dǝp wǝdǝ ⱪildi. \f □ \fr 12:26 \ft \+bd «Əmdi xu qaƣda Hudaning awazi zeminni tǝwritiwǝtkǝnidi...»\+bd* — «xu qaƣda» — Huda Sinay teƣidin sɵzliginidǝ. \+bd «lekin ǝmdi U: «Ɵzüm yǝnǝ bir ⱪetim zeminnila ǝmǝs, asmannimu tǝwritimǝn» dǝp wǝdǝ ⱪildi»\+bd* — «Ⱨag.» 2:6ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 12:26 \xt Ⱨag. 2:5. \x*  
\v 27 «Yǝnǝ bir ⱪetim» degǝn bu sɵz tǝwritilidiƣanlarning, yǝni yaritilƣan nǝrsilǝrning tǝwritilixi bilǝn yoⱪitilidiƣanliⱪini, tǝwrǝtkili bolmaydiƣan nǝrsilǝrning mǝnggü muⱪim bolidiƣanliⱪidin ibarǝt mǝnini bildüridu.   
\m
\v 28 Xuning üqün, tǝwrǝtkili bolmaydiƣan bir padixaⱨliⱪⱪa muyǝssǝr bolup, meⱨir-xǝpⱪǝtni qing tutup bu arⱪiliⱪ ihlasmǝnlik wǝ ǝyminix-ⱪorⱪunq bilǝn Hudani hursǝn ⱪilidiƣan ibadǝtlǝrni ⱪilayli. \f □ \fr 12:28 \ft \+bd «tǝwrǝtkili bolmaydiƣan bir padixaⱨliⱪⱪa muyǝssǝr bolup, meⱨir-xǝpⱪǝtni qing tutup,...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «tǝwrǝtkili bolmaydiƣan bir padixaⱨliⱪⱪa muyǝssǝr bolƣinimizdin minnǝtdar bolup,...».\f*  \x + \xo 12:28 \xt 1Pet. 2:5. \x*  
\v 29 Qünki Hudayimiz ⱨǝmmini yǝwǝtküqi bir ottur.\f □ \fr 12:29 \ft \+bd «Qünki Hudayimiz ⱨǝmmini yǝwǝtküqi bir ottur»\+bd* — bu sɵzlǝr «Ⱪan.» 4:24, 9:3dimu tepilidu.\f*  \x + \xo 12:29 \xt Ⱪan. 4:24. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Hudani hux ⱪilix  
\m
\v 1 Aranglarda ⱪerindaxliⱪ meⱨir-muⱨǝbbǝt tohtimisun.\x + \xo 13:1 \xt Rim. 12:10; Əf. 4:3; 1Pet. 1:22; 2:17; 4:8. \x*  
\v 2 Natonux kixilǝrgǝ meⱨmandost boluxni untumanglar. Qünki bǝzilǝr xu yol bilǝn bilmǝstin pǝrixtilǝrni meⱨman ⱪilƣan.\x + \xo 13:2 \xt Yar. 18:1; 19:1; Rim. 12:13; 1Pet. 4:9. \x*  
\v 3 Zindanƣa taxlanƣanlarni ular bilǝn billǝ \add zindanda\add* zǝnjirlǝngǝndǝk yad etinglar. Horlanƣanlarni ɵzünglarmu tǝndǝ turuwatⱪan bǝndǝ süpitidǝ yad etip turunglar.\f □ \fr 13:3 \ft \+bd «Zindanƣa taxlanƣanlarni ular bilǝn billǝ zindanda zǝnjirlǝngǝndǝk yad etinglar»\+bd* — «zindanƣa taxlanƣanlar» wǝ «horlanƣanlar» etiⱪadi üqün ziyankǝxlikkǝ uqriƣanlarni kɵrsitidu. \+bd «horlanƣanlarni ɵzünglarmu tǝndǝ turuwatⱪan bǝndǝ süpitidǝ yad etip turunglar»\+bd* — bu jekilǝxning mǝnisi bǝlkim: (1) ɵzliringlar ajizliⱪⱪa wǝ jismaniy azablarƣa duq kǝlgǝnlikinglar tüpǝylidin muxularni yad etip turunglar; (2) yaki Əysa Mǝsiⱨning teni bolƣan jamaǝt ǝzasi süpitidǝ, ⱨesdaxliⱪ wǝ dǝrddaxliⱪ kɵrsitinglar» degǝnni bildüridu.\f*  \x + \xo 13:3 \xt Mat. 25:36. \x*   
\m
\v 4 Ⱨǝmmǝ adǝm nikaⱨⱪa ⱨɵrmǝt ⱪilsun, ǝr-hotunlarning yatidiƣan yeri daƣsiz bolsun; qünki Huda buzuⱪqiliⱪ ⱪilƣuqilar wǝ zina ⱪilƣuqilardin ⱨesab alidu.\f □ \fr 13:4 \ft \+bd «ǝr-hotunlarning yatidiƣan yeri daƣsiz bolsun»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi boluxi mumkin: «nikaⱨ ⱨǝrdaim ⱨɵrmǝtlik ix, ǝr-hotunluⱪ orun daƣsizdur» — bu tǝrjimǝ toƣra bolsa, asasiy mǝnisi ǝr-hotunluⱪ, xundaⱪla ǝr-hotunluⱪ arisidiki muⱨǝbbǝtlik jinisiy munasiwǝt Huda aldida yahxi ixtur.\f*  
\v 5 Mengix-turuxunglar pulpǝrǝsliktin haliy bolsun, bariƣa ⱪanaǝt ⱪilinglar. Qünki Huda mundaⱪ degǝn:  
\m «Sǝndin ǝsla ayrilmaymǝn,  
\m Seni ǝsla taxlimaymǝn».\f □ \fr 13:5 \ft \+bd «Sǝndin ǝsla ayrilmaymǝn, seni ǝsla taxlimaymǝn»\+bd* — Tǝwrat, «Ⱪan.» 31:6-8.\f*  \x + \xo 13:5 \xt Yar. 28:15; Mis. 23:8; Ⱪan. 16:19; 31:6, 8; Yǝ. 1:5; 1Tar. 28:20; Pǝnd. 15:16; Fil. 4:11; 1Tim. 6:6, 8. \x*   
\b  
\m
\v 6 Xunga, yürǝklik bilǝn eytalaymizki,  
\m «Pǝrwǝrdigar mening Yardǝmqimdur, ⱨeq ⱪorⱪmaymǝn,  
\m Kixilǝr meni nemǝ ⱪilalisun?»\f □ \fr 13:6 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar mening Yardǝmqimdur, ⱨeq ⱪorⱪmaymǝn, kixilǝr meni nemǝ ⱪilalisun?»\+bd* — «Zǝb.» 27:1, 118:6.\f*  \x + \xo 13:6 \xt Zǝb. 54:4; 56:4; 118:6-7\x*   
\b  
\m
\v 7 Silǝrgǝ Hudaning sɵz-kalamini yǝtküzgǝn, silǝrning yetǝkqiliringlarni esinglarda tutunglar. Ularning mengix-turuxining mewǝ-nǝtijisigǝ kɵngül ⱪoyup ⱪarap, ularning etiⱪadini ülgǝ ⱪilinglar: —\x + \xo 13:7 \xt Ibr. 13:17. \x*   
\m
\v 8 Əysa Mǝsiⱨ tünügün, bügün wǝ ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ ɵzgǝrmǝydu!\f □ \fr 13:8 \ft \+bd «Əysa Mǝsiⱨ tünügün, bügün wǝ ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ ɵzgǝrmǝydu!»\+bd* — muǝllip, bu ⱨǝⱪiⱪǝtni dǝl xu yetǝkqi ⱪerindaxlarning etiⱪadining jǝwⱨiridur, demǝkqi boluxi mumkin.\f*  
\v 9 Xuning üqün, ⱨǝrhil ƣǝyriy tǝlimlǝr bilǝn eziⱪturulup kǝtmǝnglar; qünki insanning ⱪǝlbi \add ⱪurbanliⱪⱪa has\add* yemǝkliklǝr bilǝn ǝmǝs, bǝlki Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti bilǝn ⱪuwwǝtlǝndürülgini ǝwzǝl. Qünki bundaⱪ yemǝkliklǝrgǝ berilip keliwatⱪanlar ulardin ⱨeqⱪandaⱪ payda kɵrgǝn ǝmǝs.\x + \xo 13:9 \xt Yǝr. 29:8; Mat. 24:4; Yⱨ. 6:27; Rim. 14:17; 16:17; Əf. 4:14; 5:6; Kol. 2:16; 2Tes. 2:2; 2Tim. 4:3; 1Yuⱨa. 4:1. \x*   
\m
\v 10 Bizlǝrning xundaⱪ bir ⱪurbangaⱨimiz barki, ibadǝt qedirida hizmǝttǝ bolƣanlarning uningdin yeyix ⱨoⱪuⱪi yoⱪtur. \f □ \fr 13:10 \ft \+bd «Bizlǝrning xundaⱪ bir ⱪurbangaⱨimiz barki, ibadǝt qedirida hizmǝttǝ bolƣanlarning uningdin yeyix ⱨoⱪuⱪi yoⱪtur»\+bd* — bu «ⱪurbangaⱨ» Əysa Mǝsiⱨ insanlarning gunaⱨi üqün mihlinip ɵltürülgǝn krestni kɵrsitidu. Muxu «ⱪurbangaⱨdin yeyix» bolsa uning ⱪurbanliⱪidin qiⱪⱪan, mǝnggülük ⱨayattiki ⱨǝrtürlük roⱨiy mewilǝrdin bǝⱨrimǝn boluxtin ibarǝt bolidu.\f*  
\v 11 Qünki gunaⱨ tilǝx süpitidǝ soyulƣan, ⱪeni bax kaⱨin tǝripidin ǝng muⱪǝddǝs jayƣa elip kirilgǝn ⱪurbanliⱪ ⱨaywanlarning teni bolsa ⱪarargaⱨning sirtiƣa elip qiⱪilip kɵydürülǝtti. \f □ \fr 13:11 \ft \+bd «Qünki gunaⱨ tilǝx süpitidǝ soyulƣan, ⱪeni bax kaⱨin tǝripidin ǝng muⱪǝddǝs jayƣa elip kirilgǝn ⱪurbanliⱪ ⱨaywanlarning teni bolsa ⱪarargaⱨning sirtiƣa elip qiⱪilip kɵydürülǝtti»\+bd* — «Law.» 16:27ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 13:11 \xt Mis. 29:14; Law. 4:21; 6:30; 16:27; Qɵl. 19:3. \x*  
\v 12 Xunga Əysamu Ɵz ⱪeni bilǝn hǝlⱪni paklap Hudaƣa atax üqün, xǝⱨǝr dǝrwazisining sirtida azab qekip ɵldi. \f □ \fr 13:12 \ft \+bd «Xunga Əysamu Ɵz ⱪeni bilǝn hǝlⱪni paklap Hudaƣa atax üqün, xǝⱨǝr dǝrwazisining sirtida azab qekip ɵldi»\+bd* — demisǝkmu, Əysa Mǝsiⱨ ɵlidiƣan jay (Golgota) Yerusalemning sepilining sirtida idi. Mǝsiⱨning bu «sirtⱪa qiⱪirilip ɵltürülüxi» keyinki ǝgǝxkǝnlǝrgǝ simwol bolƣan bolup, Hudaning hǝlⱪi Mǝsiⱨning ⱨǝmraⱨliⱪidin bǝⱨrimǝn boluxi üqün «xǝⱨǝrning sirtida», yǝni ɵz yurti tǝripidin qǝtkǝ ⱪeⱪilixiƣa tǝyyar turuxi kerǝklikini kɵrsitidu. Mǝsiⱨkǝ ǝgǝxkǝn Yǝⱨudiy hǝlⱪ üqün tehimu xundaⱪ idi. 13-ayǝttiki izaⱨatlarni kɵrüng.\f*  \x + \xo 13:12 \xt Yⱨ. 19:17,18. \x*  
\v 13 Xundaⱪ ikǝn, bizmu ⱪarargaⱨning sirtiƣa qiⱪip, Uning yeniƣa berip, Uningƣa ⱪaritilƣan ⱨaⱪarǝtkǝ ortaⱪ bǝrdaxliⱪ berǝyli. \f □ \fr 13:13 \ft \+bd «Xundaⱪ ikǝn, bizmu ⱪarargaⱨning sirtiƣa qiⱪip, Uning yeniƣa berip...»\+bd* — «ⱪarargaⱨning sirtiƣa qiⱪix» Mǝsiⱨkǝ ǝgǝxkǝn Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ nisbǝtǝn ibadǝthanidiki ⱪurbanliⱪlardin, xundaⱪla ularƣa baƣliⱪ ǝⱪidiliridin waz keqix bǝkmu ⱨaⱪarǝtlik ix idi. Huddi Əysa Mǝsiⱨ Yerusalem xǝⱨǝr dǝrwazisining sirtida mihlanƣanda ⱨaⱪarǝtkǝ ⱪarimiƣanƣa ohxax, hǝtni oⱪuwatⱪan Yǝⱨudiy kitabhanlarmu kona ǝⱪidiliridin waz keqixkǝ wǝ uning tüpǝylidin uqraydiƣan ⱨaⱪarǝtkǝ ⱪarimay, Əysa Mǝsiⱨkǝ yüzlinixi kerǝk idi. \+bd «... Uning yeniƣa berip, Uningƣa ⱪaritilƣan ⱨaⱪarǝtkǝ ortaⱪ bǝrdaxliⱪ berǝyli»\+bd* — Əysa Mǝsiⱨgǝ ⱪaritilƣan ⱪarxiliⱪ ⱨǝm ⱨaⱪarǝtlǝr bügüngǝ ⱪǝdǝr Uningƣa wǝ Uningƣa tǝwǝ bolƣanlarƣa ⱪaritilip kǝlmǝktǝ. Ⱪarangƣuluⱪ bǝribir nurƣa ⱪarxi turidu, xunga Hudaning hǝlⱪi ⱨaman bir tǝrǝptin bolmisa baxⱪa bir tǝrǝptin ziyankǝxlikkǝ uqraydu.\f*  
\v 14 Qünki yǝr yüzidǝ mǝnggü mǝwjut turidiƣan xǝⱨirimiz yoⱪ, bǝlki kǝlgüsidiki xǝⱨǝrgǝ intilmǝktimiz. \x + \xo 13:14 \xt Fil. 3:20. \x*  
\v 15 Xunga, Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ Hudaƣa ⱪurbanliⱪ süpitidǝ mǝdⱨiyilirimizni tohtawsiz atayli, yǝni ɵz lǝwlirimizning mewisi süpitidǝ Uning namini etirap ⱪilayli. \f □ \fr 13:15 \ft \+bd «...ɵz lǝwlirimizning mewisi süpitidǝ Uning namini etirap ⱪilayli»\+bd* — «uning nami» muxu yǝrdǝ Mǝsiⱨning namini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 13:15 \xt Ⱨox. 14:3. \x*  
\v 16 Əmdi hǝyr-sahawǝt ⱪilixni wǝ baringlardin ortaⱪ tǝⱪsimlǝxni untumanglar. Qünki Huda bundaⱪ ⱪurbanliⱪlardin hursǝn bolidu.\x + \xo 13:16 \xt Fil. 4:18. \x*   
\m
\v 17 Yetǝkqiliringlarƣa itaǝt ⱪilip, ularƣa boysununglar. Qünki ular ɵz hizmitidin Hudaƣa ⱨesab beridiƣanlar bolup, ⱨǝmixǝ jeninglardin hǝwǝr elixⱪa oyƣaⱪ turidu. Ularning bu ixi ⱪayƣu-ǝlǝm bilǝn ǝmǝs (qünki undaⱪ bolsa silǝrgǝ ⱨeq payda yǝtküzülmǝydu) bǝlki huxal-huramliⱪ bilǝn elip berilsun.\f □ \fr 13:17 \ft \+bd «ularning bu ixi ⱪayƣu-ǝlǝm bilǝn ǝmǝs ... bǝlki huxal-huramliⱪ bilǝn elip berilsun»\+bd* — «ularning bu ixi»: (1) yetǝkqilǝrning hǝwǝr elix hizmiti, yaki: (2) Hudaƣa ⱨesab tapxurux, yaki: (3) bu ikkisini kɵrsitidu. Bizningqǝ u ⱨesab tapxuruxini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 13:17 \xt Əz. 3:18; 33:8; Fil. 2:29; 1Tes. 5:12; 1Tim. 5:17. \x*   
\m
\v 18 Biz üqün dua ⱪilip turunglar; qünki wijdanimizning pak ikǝnlikigǝ, ⱨǝrbir ixlarda toƣra yolda mengixni halaydiƣanliⱪimizƣa ⱪayil ⱪilinduⱪ.  
\v 19 Yeninglarƣa patraⱪ ⱪaytip berixim üqün, dua ⱪilixinglarni alaⱨidǝ ɵtünimǝn.\f □ \fr 13:19 \ft \+bd «Yeninglarƣa patraⱪ ⱪaytip berixim üqün, dua ⱪilixinglarni alaⱨidǝ ɵtünimǝn»\+bd* — «mening ⱪaytip berixim üqün» degǝnlik bǝlkim muǝllipning türmidin azad ⱪilinixini kɵrsitidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Dua  
\m
\v 20 Əmdi mǝnggülük ǝⱨdining ⱪeni bilǝn ⱪoy padisining katta padiqisi bolƣan Rǝbbimiz Əysani ɵlümdin tirildürgüqi, hatirjǝmlikning Igisi bolƣan Huda \f □ \fr 13:20 \ft \+bd «mǝnggülük ǝⱨdining ⱪeni bilǝn ⱪoy padisining katta padiqisi bolƣan Rǝbbimiz Əysani ɵlümdin tirildürgüqi»\+bd* — «mǝnggülül ǝⱨdǝ» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz. 
\fp  «Hatirjǝmlikning Igisi bolƣan Huda» grek tilida: «hatirjǝmlikning Hudasi» — demǝk, hatirjǝmlik bǝrgüqi ⱨǝm Ɵzi ⱨǝrdaim hatirjǝmliktǝ turƣuqi Hudadur.\f*  \x + \xo 13:20 \xt Yǝx. 40:11; Əz. 34:23; Yⱨ. 10:11; 1Pet. 5:4. \x*  
\v 21 Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ silǝrgǝ Ɵzini hursǝn ⱪilidiƣan ixlarni ⱪildurup, silǝrni ⱨǝrbir yahxi ǝmǝldǝ takamullaxururup iradisining ijraqiliri ⱪilƣay! Mǝsiⱨkǝ ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ xan-xǝrǝp bolƣay! Amin! \f □ \fr 13:21 \ft \+bd «(Huda) ... Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ silǝrgǝ Ɵzini hursǝn ⱪilidiƣan ixlarni ⱪildurup, silǝrni ⱨǝrbir yahxi ǝmǝldǝ takamullaxururup iradisining ijraqiliri ⱪilƣay!»\+bd* — «takamullaxturux»ning baxⱪa tǝrjimisi: «ǝtrapliⱪ tǝminlǝx».\f*  \x + \xo 13:21 \xt 2Kor. 3:5; Fil. 2:13. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ahirⱪi sɵz  
\m
\v 22 Silǝrdin ɵtünimǝnki, i ⱪerindaxlirim, bu nǝsiⱨǝt sɵzümgǝ eƣir kɵrmǝy ⱪulaⱪ salƣaysilǝr; silǝrgǝ muxunqilikla sɵzlǝrni yazdim, halas.   
\m
\v 23 Ⱪerindiximiz Timotiyning zindandin ⱪoyup berilgǝnlikidin hǝwǝrdar bolƣaysilǝr. Yeⱪinda yenimƣa kelip ⱪalsa, mǝn silǝrni yoⱪlap barƣinimda u mǝn bilǝn billǝ baridu.   
\m
\v 24 Barliⱪ yetǝkqiliringlar wǝ barliⱪ muⱪǝddǝs bǝndilǝrgǝ salam eytⱪaysilǝr. Italiyǝdin kǝlgǝnlǝr silǝrgǝ salam yollidi.  
\v 25 Meⱨir-xǝpⱪǝt ⱨǝmminglarƣa yar bolƣay! Amin!