\id GEN
\h Yaritilix 
\toc1 Yaritilix 
\toc2 Yaritilix 
\toc3 Yar. 
\mt1 Yaritilix  
\c 1
\s1 Hudaning alǝmni yaritixi  
\m
\v 1 Muⱪǝddǝmdǝ Huda asmanlar bilǝn zeminni yaratti. \f □ \fr 1:1 \ft \+bd «Huda»\+bd* — Ibraniy tilida «Əloⱨim» deyilidu. Bu toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng. \+bd «Asmanlar»\+bd* — Muⱪǝddǝs Kitab boyiqǝ üq ⱪatlam asman bar; birinqi ⱪat asman «atmosfera», ikkinqi ⱪat asman «alǝm boxluⱪi», üqinqi ⱪat asman Hudaning ǝrxidur. Xunga «asman» kɵp yǝrlǝrdǝ «asmanlar» deyilidu.\f*  \x + \xo 1:1 \xt Ayup 38:4; Zǝb. 33:6; 89:11; 136:5-6; Ros. 14:15; Ibr. 11:3\x*  
\v 2 U qaƣda yǝr bolsa xǝkilsiz wǝ ⱪupⱪuruⱪ ⱨalǝttǝ boldi; ⱪarangƣuluⱪ qongⱪur sularning yüzini ⱪaplidi; Hudaning Roⱨi qongⱪur sular üstidǝ lǝrzan pǝrwaz ⱪilatti.\f □ \fr 1:2 \ft \+bd «boldi»\+bd* — Bǝzi tǝrjimilǝrdǝ «idi» yaki «turatti» dǝp elinƣan. Alimlarning bu ayǝt üstidiki üq hil ⱪarixi toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. \+bd «qongⱪur sular»\+bd* — dengiz-okyanlarni kɵrsitidu. \+bd «ⱪaplidi»\+bd* — yaki «ⱪapliƣanidi». \+bd «lǝrzan pǝrwaz ⱪilatti»\+bd* — muxu ⱨalǝtni ibraniy tilida «(tuhum besiwatⱪan) kürük tohudǝk ⱨalǝttǝ turidu» dǝp qüxünüxkimu bolidu.\f*   
\m
\v 3 Huda: «Yoruⱪluⱪ bolsun!» dewidi, yoruⱪluⱪ pǝyda boldi.  
\v 4 Huda yoruⱪluⱪning yahxi ikǝnlikini kɵrdi; Huda yoruⱪluⱪ bilǝn ⱪarangƣuluⱪni ayridi.  
\v 5 Huda yoruⱪluⱪni «kündüz», ⱪarangƣuluⱪni «keqǝ» dǝp atidi. Xu tǝriⱪidǝ kǝq bilǝn sǝⱨǝr ɵtti, bu tunji kün boldi.\f □ \fr 1:5 \ft \+bd «kǝq bilǝn sǝⱨǝr»\+bd* — «tunji küni»dǝ «kǝq bilǝn sǝⱨǝr» bolƣanikǝn, undaⱪta «tunji kün» adǝttiki bir künni, yǝni 24 saǝtlik bir künni kɵrsǝtgǝn boluxi mumkin. 
\fp  Adǝttǝ Muⱪǝddǝs Kitabtiki barliⱪ hatirilǝrdǝ, xundaⱪla bügüngǝ ⱪǝdǝr ibraniylarda «kün»ning bexi kǝq yaki ahxam bilǝn baxlinidu degǝn ⱪarax bar.\f*   
\m
\v 6 Andin Huda: — Sularning ariliⱪida bir boxluⱪ bolsun wǝ sular \add yuⱪiri-tɵwǝn\add* ikkigǝ ayrilip tursun, dedi.\f □ \fr 1:6 \ft \+bd «bir boxluⱪ»\+bd* — ibraniy tilida «yeyilƣan bir nǝrsǝ».\f*  \x + \xo 1:6 \xt Zǝb. 33:6; 104:3; 136:5-6; Pǝnd. 8:28; Yǝx. 42:5; Yǝr. 10:12; 51:15\x*  
\v 7 Xuning bilǝn Huda bir boxluⱪ ⱨasil ⱪilip, sularni boxluⱪning astiƣa wǝ boxluⱪning üstigǝ ayriwǝtti; ix ǝnǝ xundaⱪ boldi.\f □ \fr 1:7 \ft \+bd «sularning ayrilixi»\+bd* — bu toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 1:7 \xt Zǝb. 33:7; 136:6; Pǝnd. 8:24; Zǝb. 148:4\x*  
\v 8 Huda bu boxluⱪni «asman» dǝp atidi. Xu tǝriⱪidǝ kǝq bilǝn sǝⱨǝr ɵtti, bu ikkinqi kün boldi.   
\m
\v 9 Andin Huda: «Asmanning astidiki sular bir yǝrgǝ yiƣilsun, ⱪuruⱪ tupraⱪ kɵrünsun!» dewidi, dǝl xundaⱪ boldi.\x + \xo 1:9 \xt Ayup 26:10; 38:8; Zǝb. 24:2; 136:6\x*  
\v 10 Huda ⱪuruⱪ tupraⱪni «yǝr», yiƣilƣan sularni bolsa «dengizlar» dǝp atidi. Huda bularning yahxi bolƣanliⱪini kɵrdi.   
\m
\v 11 Andin Huda yǝnǝ: «Yǝr ⱨǝrhil ɵsümlüklǝrni, uruⱪluⱪ otyaxlarni, mewǝ beridiƣan dǝrǝhlǝrni türliri boyiqǝ ɵzidǝ ündürsun! Mewilǝrning iqidǝ uruⱪliri bolsun!» dewidi, dǝl xundaⱪ boldi;  
\v 12 yǝrdiki ɵsümlüklǝrni, yǝni uruⱪ qiⱪidiƣan otyaxlarni ɵz türliri boyiqǝ, mewǝ beridiƣan, yǝni mewilirining iqidǝ uruⱪliri bolƣan dǝrǝhlǝrni ɵz türliri boyiqǝ ündürdi. Huda bularning yahxi bolƣanliⱪini kɵrdi.  
\v 13 Xu tǝriⱪidǝ kǝq bilǝn sǝⱨǝr ɵtti, bu üqinqi kün boldi.   
\m
\v 14 Huda yǝnǝ: «Kündüz bilǝn keqini ayrip berix üqün asmanlarda yoruⱪluⱪ jisimlar bolsun. Ular künlǝr, pǝsillar wǝ yillarni ayrip turuxⱪa bǝlgǝ bolsun;\x + \xo 1:14 \xt Zǝb. 136:7\x*  
\v 15 ular asmanlarda turup nur qiⱪarƣuqi bolup, yǝr yüzigǝ yoruⱪluⱪ bǝrsun!» dewidi, dǝl xundaⱪ boldi.\x + \xo 1:15 \xt Ⱪan. 4:19; Yǝr. 31:35\x*  
\v 16 Huda ikki qong nur qiⱪarƣuqi jisimni yaratti; qong nur qiⱪarƣuqini kündüzni baxⱪuridiƣan, kiqik nur qiⱪarƣuqni keqini baxⱪuridiƣan ⱪildi. Ⱨǝmdǝ yǝnǝ yultuzlarnimu yaratti.  
\v 17-18 Huda bularni yǝrgǝ yoruⱪluⱪ berip, kündüz bilǝn keqini baxⱪurup, yoruⱪluⱪ bilǝn ⱪarangƣuluⱪni ayrisun dǝp asmanlarning gümbizigǝ orunlaxturdi. Huda buning yahxi bolƣanliⱪini kɵrdi.  
\v 19 Xu tǝriⱪidǝ kǝq bilǝn sǝⱨǝr ɵtti, bu tɵtinqi kün boldi.   
\m
\v 20 Huda yǝnǝ: «Sularda miƣ-miƣ janiwarlar bolsun, uqar-ⱪanatlar yǝrning üstidǝ, asman boxluⱪida uqsun» dedi.   
\m
\v 21 Xundaⱪ ⱪilip Huda sudiki qong-qong mǝhluⱪlarni, xundaⱪla sularda miƣ-miƣ janiwarlarni ɵz türliri boyiqǝ wǝ ⱨǝrhil uqar-ⱪanatlarni ɵz türliri boyiqǝ yaratti. Huda buning yahxi bolƣanliⱪini kɵrdi.\f □ \fr 1:21 \ft \+bd «qong-qong mǝhluⱪlar»\+bd* — bu sɵz gaⱨi waⱪitlarda «ǝjdiⱨa»ni bildüridu.\f*  
\v 22 Huda bu janliⱪlarƣa bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilip: «Nǝsillinip, kɵpiyip, dengiz sulirini toldurunglar, uqar-ⱪanatlarmu yǝr yüzidǝ awusun» dedi.\x + \xo 1:22 \xt Yar. 8:17.\x*  
\v 23 Xu tǝriⱪidǝ kǝq bilǝn sǝⱨǝr ɵtti, bu bǝxinqi kün boldi.   
\m
\v 24 Huda yǝnǝ: «Yǝr janiwarlarni ɵz türliri boyiqǝ qiⱪarsun — mal-qarwilarni, ɵmüligüqi janiwarlarni wǝ yawayi ⱨaywanlarni ɵz türliri boyiqǝ apiridǝ ⱪilsun» — dewidi, dǝl xundaⱪ boldi.  
\v 25 Xundaⱪ ⱪilip Huda yǝrdiki yawayi ⱨaywanlarni ɵz türliri boyiqǝ, mal-qarwilarni ɵz türliri boyiqǝ wǝ yǝr yüzidǝ ɵmüligüqi barliⱪ janiwarlarni ɵz türliri boyiqǝ yaratti. Huda buning yahxi bolƣanliⱪini kɵrdi.  
\v 26 Andin Huda: «Ɵz sürǝt-obrazimizda, Bizgǝ ohxaydiƣan ⱪilip insanni yaritayli. Ular dengizdiki beliⱪlarƣa, asmandiki uqar-ⱪanatlarƣa, barliⱪ mal-qarwilarƣa, pütkül yǝr yüzigǝ wǝ yǝr yüzidiki barliⱪ ɵmiligüqi janiwarlarƣa igidarqiliⱪ ⱪilsun» dedi.\f □ \fr 1:26 \ft \+bd «Hudaning sürǝt-obrazida bolux»\+bd* — bu toƣruluⱪ wǝ «Hudaƣa ohxaydiƣan ⱪilinix», xundaⱪla Hudaning bu ayǝttǝ «Biz, Bizning» degini toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 27 Xundaⱪ ⱪilip, Huda insanni Ɵz sürǝt-obrazida yaratti;  
\m Uni Ɵzining süritidǝ yaratti;  
\m Ularni ǝrkǝk-qixi ⱪilip yaratti.\x + \xo 1:27 \xt Yar. 5:1; 9:6; 1Kor. 11:7; Əf. 4:24; Kol. 3:10. \x*   
\m
\v 28 Huda ularƣa bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilip: «Silǝr nǝsillinip, kɵpiyip, yǝr yüzini toldurup boysundurunglar; dengizdiki beliⱪlar, asmandiki uqar-ⱪanatlarƣa, xuningdǝk yǝr yüzidǝ yüridiƣan ⱨǝrbir ⱨaywanlarƣa igidarqiliⱪ ⱪilinglar» dedi.\x + \xo 1:28 \xt Yar. 8:17; 9:1, 2, 7. \x*  
\v 29 Andin Huda yǝnǝ: «Mana, Mǝn pütkül yǝr yüzidiki uruⱪluⱪ otyaxlar bilǝn uruⱪluⱪ mewǝ beridiƣan ⱨǝrbir dǝrǝhlǝrni silǝrgǝ ozuⱪluⱪ bolsun dǝp bǝrdim;\x + \xo 1:29 \xt Yar. 9:3; Zǝb. 104:14, 15\x*  
\v 30 xundaⱪla yǝrdiki barliⱪ janiwarlar bilǝn asmandiki barliⱪ uqar-ⱪanatlar wǝ yǝr yüzidǝ barliⱪ ɵmiligüqilǝrgǝ, yǝni barliⱪ jan-janiwarlarƣa ozuⱪluⱪ bolsun dǝp barliⱪ gül-giyaⱨlarni bǝrdim» dewidi, dǝl xundaⱪ boldi.\x + \xo 1:30 \xt Zǝb. 104:13-14\x*  
\v 31 Huda yaratⱪanlirining ⱨǝmmisigǝ sǝpselip ⱪaridi, wǝ mana bularning ⱨǝmmisi naⱨayiti yahxi bolƣanidi. Xu tǝriⱪidǝ kǝq bilǝn sǝⱨǝr ɵtti, bu altinqi kün boldi.\x + \xo 1:31 \xt Ⱪan. 32:4; Mar. 7:37. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\m
\v 1 Xundaⱪ ⱪilip asman bilǝn zemin, pütkül mǝwjudatliri bilǝn ⱪoxulup yaritilip boldi.\f □ \fr 2:1 \ft \+bd «pütkül mǝwjudatlar»\+bd* — ibraniy tilida «barliⱪ ⱪoxunliri». Bu sɵz, xübⱨisizki, barliⱪ janiwarlarnila ǝmǝs, asmandiki barliⱪ yultuzlar wǝ kerub-pǝrixtilǝrnimu ɵz iqigǝ alidu.\f*   
\m
\v 2 Huda yǝttinqi künigiqǝ ⱪilidiƣan ixini tamamlidi. U yǝttinqi küni barliⱪ yaritix ixini tohtitip aram aldi.\f □ \fr 2:2 \ft \+bd «aram aldi»\+bd* — Hudaning «aram elix»i toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 2:2 \xt Mis. 20:11; 31:17; Ⱪan. 5:14; Ibr. 4:4. \x*  
\v 3 Yǝttinqi küni Huda barliⱪ yaritix ixliridin aram alƣan kün bolƣanliⱪi üqün, xu künni bǝhtlik kün ⱪilip, uni «muⱪǝddǝs kün» dǝp bekitti.\f □ \fr 2:3 \ft \+bd «muⱪǝddǝs kün»\+bd* — «Muⱪǝddǝs Kitab»ta, «muⱪǝddǝs» degǝn sɵz «Hudaƣa mǝhsus atalƣan», «Hudaning ixlitixigǝ mǝhsus ayrilƣan», «Hudaƣila mǝnsup» degǝndǝk mǝnidǝ ixlitilidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 «Asman-zeminning tarihliri» {2:4-4:26} •••• Erǝm baƣ — Adǝm’atini yaritix jǝryani  
\m
\v 4 Pǝrwǝrdigar Huda zemin bilǝn asmanni yaratⱪan künidǝ, asman-zeminning yaritilix jǝryanining tarihliri mundaⱪ: —\f □ \fr 2:4 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar»\+bd* — muxu kitabta elinƣan «Pǝrwǝrdigar» bolsa, ibraniy tilidiki «Yaⱨwǝⱨ» degǝnning tǝrjimisidur. «Yaⱨwǝⱨ» Hudaning yǝnǝ bir ismi bolup, «Mǝnggülük Bolƣuqi», «Ɵzüm bardurmǝn», «Əⱨdisidǝ mǝnggü turƣuqi Huda» degǝnni bildüridu. Bu toƣruluⱪ yǝnǝ munasiwǝtlik tǝbirlǝrni kɵrüng. \+bd «Asman-zeminning yaritilix jǝryanining tarihliri mundaⱪ»\+bd* — ibraniy tilida: «asman-zeminlarning dǝwr-tarihliri mundaⱪ boldi». «Kirix sɵz»imizdǝ eytⱪinimizdǝk, «Alǝmning Yaritilixi» degǝn kitabta on bir «tolidot» («tarih») bolup, ⱨǝrbiri «bular palanqi-pokunqi dǝwrining tolidoti (tarihi)...» degǝn sɵzlǝr bilǝn baxlinidu. Bu yǝrdǝ bayan ⱪiliniwatⱪini tarihning birinqisidur (2:4-4:26). 
\fp  «Pǝrwǝrdigar Huda zemin bilǝn asmanni yaratⱪan küni» degǝn muxu yǝrdǝ bǝlkim 24 saǝtlik bir kün ǝmǝs, bǝlki 2:4-4:26dǝ bayan ⱪilinƣan pütkül mǝzgilni kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  
\v 5 Zeminda tehi ⱨeq gül-giyaⱨ, yǝrdǝ ⱨeq otyax ünmigǝnidi; qünki Pǝrwǝrdigar Huda yǝr yüzigǝ ⱨɵl-yeƣin yaƣdurmiƣanidi, xundaⱪla yǝr teriydiƣan adǝmmu yoⱪ idi.\f □ \fr 2:5 \ft \+bd «ⱨeq gül-giyaⱨ, yǝrdǝ ⱨeq otyax ünmigǝnidi»\+bd* — bu jümlidǝ bǝlkim Erǝm beƣida alaⱨidǝ bolƣan ǝⱨwal kɵzdǝ tutulƣan boluxi mumkin.\f*  
\v 6 Lekin yǝrdin bulaⱪ süyi qiⱪip, tamam yǝr yüzini suƣardi.\f □ \fr 2:6 \ft \+bd «bulaⱪ süyi»\+bd* — yaki «birhil tuman».\f*  
\v 7 Andin Pǝrwǝrdigar Huda adǝmni yǝrning topisidin yasap, ⱨayatliⱪ nǝpǝsini uning burniƣa püwlidi; xuning bilǝn adǝm tirik bir jan boldi.\f □ \fr 2:7 \ft \+bd «Adǝm» wǝ «topa»\+bd* — ibraniy tilida «topa» wǝ «adǝm» degǝn sɵzning tǝlǝppuzi yeⱪin; u yǝnǝ «ⱪizil» degǝn sɵz bilǝn munasiwǝtlik (Ottura Xǝrⱪtǝ topa ⱪizilƣa mayil bolidu).\f*  \x + \xo 2:7 \xt 1Kor. 15:45, 47.\x*  
\v 8 Andin keyin Pǝrwǝrdigar Huda mǝxriⱪ tǝrǝptǝ Erǝm degǝn jayda bir baƣ bina ⱪilip, yasiƣan adǝmni xu yǝrgǝ orunlaxturdi.\f □ \fr 2:8 \ft \+bd «Erǝm»\+bd* — ibraniy tilida «Edǝn». Mǝnisi «lǝzzǝt», «ⱨuzur».\f*  
\v 9 Pǝrwǝrdigar Huda yǝrdin kɵzni ⱪamlaxturidiƣan qirayliⱪ, \add mewiliri\add* yeyixlik ⱨǝrhil dǝrǝhni ündürdi; u yǝnǝ baƣning otturisida «ⱨayatliⱪ dǝrihi» wǝ «yahxi bilǝn yamanni bilgüzgüqi dǝrǝh»ni ündürdi.\f □ \fr 2:9 \ft \+bd «Ⱨayatliⱪ dǝrihi» wǝ «yahxi bilǝn yamanni bilgüzgüqi dǝrǝh»\+bd* — bu dǝrǝhlǝr toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 2:9 \xt Wǝⱨ. 2:7. \x*  
\v 10 Baƣni suƣirixⱪa Erǝmdin bir dǝrya eⱪip qiⱪti; andin bɵlünüp, tɵt eⱪin boldi.  
\v 11 Birinqi eⱪinning nami Pixon bolup, altun qiⱪidiƣan pütkül Ⱨawilaⱨ zeminini aylinip ɵtidu.  
\v 12 Bu yurtning altuni naⱨayiti esil idi; xu yǝrdǝ puraⱪliⱪ dewirⱪay bilǝn aⱪ ⱨeⱪiⱪmu qiⱪidu.\f □ \fr 2:12 \ft \+bd «dewirⱪay»\+bd* — yaki «mǝrwayit».\f*  
\v 13 Ikkinqi dǝryaning nami Giⱨon bolup, pütkül Kux zeminini aylinip ɵtidu.  
\v 14 Üqinqi dǝryaning nami Dijlǝ bolup, Axurning xǝrⱪidin eⱪip ɵtidu, tɵtinqi dǝryaning nami Əfrat idi.\f □ \fr 2:14 \ft \+bd «Dijlǝ»\+bd* —ibraniy tilida «Ⱨiddǝkǝl». \+bd «Axur»\+bd* —Asuriyǝning ⱪǝdimki nami.\f*   
\b  
\m
\v 15 Pǝrwǝrdigar Huda adǝmni elip Erǝm beƣiƣa ixlǝp, pǝrwix ⱪilsun dǝp uni xu yǝrgǝ ⱪoyup ⱪoydi.\f □ \fr 2:15 \ft \+bd «pǝrwix ⱪilsun»\+bd* —ibraniy tilida «pǝrwix ⱪilix» muxu yǝrdǝ yǝnǝ «ⱪoƣdax, mudapiǝ ⱪilix, ⱪarax» degǝn mǝnini ɵz iqigǝ alidu. 
\fp  Eniⱪki, insanning ǝmgǝk-hizmǝt ⱪilixi insanning gunaⱨkar bolƣanliⱪining nǝtijisi ǝmǝs, bǝlki Huda insanlarƣa ata ⱪilƣan birhil bǝht-bǝrikǝttur. Biraⱪ insanlarning gunaⱨⱪa petip ⱪalƣandin keyinki ⱪilƣan ǝmgiki bǝk japaliⱪ bolidu.\f*  
\v 16 Pǝrwǝrdigar Huda adǝmgǝ ǝmr ⱪilip: baƣdiki ⱨǝrbir dǝrǝh mewiliridin haliƣiningqǝ yǝ;  
\v 17 ǝmma «yahxi bilǝn yamanni bilgüzgüqi dǝrǝh»ning mewisidin yemigin; qünki uningdin yegǝn kününgdǝ jǝzmǝn ɵlisǝn, — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Ⱨawa’anining yaritilixi  
\m
\v 18 Andin Pǝrwǝrdigar Huda yǝnǝ sɵz ⱪilip: — Adǝmning yalƣuz turuxi yahxi ǝmǝs; Mǝn uningƣa mas kelidiƣan bir yardǝmqi ⱨǝmraⱨni yasap berǝy, — dedi.\f □ \fr 2:18 \ft \+bd «uningƣa mas kelidiƣan»\+bd* — yaki «ɵzigǝ ohxax». \+bd «yardǝmqi ⱨǝmraⱨ»\+bd* — bu sɵz ⱨǝrgiz ayal kixining ǝr kixidin mǝlum tǝrǝptǝ tɵwǝn turidiƣanliⱪini kɵrsǝtmǝydu. Qünki Muⱪǝddǝs Kitabtiki bǝzi yǝrlǝrdǝ Huda Ɵzining insanƣa «yardǝmqi» bolidiƣanliⱪi kɵrsitilidu (mǝsilǝn, «Zǝb.» 10:14, 30:10, 46:1, 54:4dǝ).\f*   
\m
\v 19 Pǝrwǝrdigar Huda tupraⱪtin daladiki barliⱪ janiwarlar bilǝn asmandiki ⱨǝmmǝ uqar-ⱪanatlarni yasiƣanidi; ularƣa adǝmning nemǝ dǝp at ⱪoyidiƣanliⱪini bilix üqün, U ularni adǝmning aldiƣa kǝltürdi. Adǝm ⱨǝrbir janiwarƣa nemǝ dǝp at ⱪoyƣan bolsa, uning eti xu bolup ⱪaldi.  
\v 20 Bu tǝriⱪidǝ adǝm ⱨǝmmǝ mal-qarwilarƣa, asmandiki uqar-ⱪanatlarƣa wǝ daladiki ⱨǝrbir janiwarlarƣa at ⱪoydi; wǝⱨalǝnki, adǝm ɵzigǝ mas kelidiƣan ⱨeqbir yardǝmqi ⱨǝmraⱨ uqratmidi.   
\m
\v 21 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Huda adǝmgǝ bir ⱪattiⱪ uyⱪu saldi; u uhlap ⱪaldi. U uhlawatⱪanda, U uning biⱪinidin bir az elip, andin uning ornini ǝt-gɵx bilǝn etip ⱪoydi.\f □ \fr 2:21 \ft \+bd «biⱪinidin bir az elip»\+bd* — yaki «bir tal ⱪowurƣisini elip».\f*  
\v 22 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Huda adǝmning biⱪinidin alƣan xu ⱪisimdin bir ayalni yasap, uni adǝmning ⱪexiƣa ǝkǝldi.\x + \xo 2:22 \xt 1Kor. 11:8. \x*  
\v 23 Adǝm’ata huxal bolup: — Mana bu sɵngǝklirimdiki sɵngǝk, etimdiki ǝt bolƣaq, «ayal» dǝp atalsun; qünki u ǝrdin elinƣandur, — dedi.\f □ \fr 2:23 \ft \+bd «ayal»\+bd* — ibraniy tilida: «ixxaⱨ», «ǝr kixi» «ix» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu sɵzlǝr ǝrǝbqǝ «insan» wǝ «nisa» degǝn sɵzlǝr bilǝn munasiwǝtlik.\f*  \x + \xo 2:23 \xt Mal. 2:14; Əf. 5:30,31. \x*   
\m
\v 24 Xuning üqün ǝr kixi ata-anisidin ayrilip, ɵz ayaliƣa baƣlinip bir bolup, ikkisi bir tǝn bolidu.\f □ \fr 2:24 \ft \+bd «baƣlinix»\+bd* — ibraniy tilida: «baƣlinix» degǝn bu sɵzning mǝnisi «yilim bilǝn qaplinix» degǝngǝ yeⱪindur. \+bd «bir tǝn»\+bd* — yaki: «bir ǝt». \+bd «bir tǝn bolidu»\+bd* — yaki: «bir tǝn boluxiƣa toƣra kelidu».\f*  \x + \xo 2:24 \xt Mat. 19:5; Mar. 10:7; Əf. 5:28, 29, 31; 1Kor. 6:16. \x*   
\m
\v 25 Adǝm’ata bilǝn ayali ⱨǝr ikkisi yalingaq bolsimu, ⱨeq uyalmaytti.\f □ \fr 2:25 \ft \+bd «yalingaq bolsimu, ⱨeq uyalmaytti»\+bd* — bu muⱨim ayǝt toƣruluⱪ biz «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 2:25 \xt Yar. 3:7. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Adǝm’atining Hudaning ǝmrigǝ hilapliⱪ ⱪilixi  
\m
\v 1 Yǝr yüzidǝ yilan Rǝb Pǝrwǝrdigar yaratⱪan daladiki ⱨaywanlarning ⱨǝmmisidin ⱨiyligǝr idi. U ayaldin: — Huda rasttinla baƣdiki dǝrǝhlǝrning ⱨeqⱪaysisining mewisidin yemǝnglar, dedimu? — dǝp soridi.\f □ \fr 3:1 \ft \+bd «yilan... dǝp soridi»\+bd* — bizdǝ guman yoⱪki, yilanni ixlitip sɵz ⱪilƣuqi Xǝytan idi («Wǝⱨ.» 12:9, 20:2ni kɵrüng). Oⱪurmǝnlǝr xuni bayⱪayduki, Xǝytan «Huda» degini bilǝn, «Rǝb» yaki «Pǝrwǝrdigar» degǝn namlarni ⱪǝt’iy ixlǝtmǝydu. U ayaldin soal soriƣanda Hudaning eytⱪan sɵzidiki «haliƣiningqǝ» degǝn sɵzni qiⱪiriwetidu.\f*   
\m
\v 2 Ayal yilanƣa jawab berip: — Baƣdiki dǝrǝhlǝrning mewilirini yesǝk bolidu.  
\v 3 Əmma baƣning otturisidiki dǝrǝhning mewisi toƣrisida Huda: «Buningdin yemǝnglar, ⱪolmu tǝgküzmǝnglar, bolmisa ɵlisilǝr» degǝn, dedi.\f □ \fr 3:3 \ft \+bd «Baƣdiki dǝrǝhlǝrning mewilirini yesǝk bolidu»\+bd* — Ⱨawa’animiz Hudaning tapiliƣinini eytⱪanda, birinqidin «haliƣiningqǝ» degǝn sɵzni deyixni untup ⱪalƣan, ikkinqidin Hudaning sɵzigǝ: «ⱪol tǝgküzmǝnglǝr» degǝnni ⱪoxup ⱪoyidu (2:4). Lekin Ⱨawa’animiz muxu sɵzlǝrni biwasitǝ Hudadin angliƣan ǝmǝs, eri Adǝm’atimiz uningƣa toƣra yǝtküzüxi kerǝk idi; xunga bu hataliⱪning mǝs’uliyiti Adǝm’atimizdimu boluxi mumkin. 
\fp  Yǝnǝ diⱪⱪǝt ⱪilimizki, gǝrqǝ «baƣning otturisida» ikki dǝrǝh bolsimu, Ⱨawa’animiz pǝⱪǝt «baƣning otturisidiki dǝrǝh» dǝp, birla dǝrǝhni tilƣa alidu. Uning kɵngli alliⱪaqan xu dǝrǝhkǝ mǝptun bolup ⱪalƣan boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 4 Yilan ayalƣa: — Undaⱪ ǝmǝs! Ⱨǝrgiz ɵlmǝysilǝr!\x + \xo 3:4 \xt 2Kor. 11:3. \x*  
\v 5 Bǝlki silǝr uni yegǝn kününglarda, Huda kɵzünglarning eqilip, Hudaƣa ohxax yahxi bilǝn yamanni bilidiƣan bolup ⱪalidiƣanliⱪinglarni bilidu, — dedi.\x + \xo 3:5 \xt Yⱨ. 8:44. \x*   
\m
\v 6 Ayal dǝrǝhning \add mewisining\add* yemǝklik üqün yahxiliⱪini, uning kɵzni ⱪamlaxturidiƣanliⱪini kɵrüp, ⱨǝmdǝ dǝrǝhning adǝmni ǝⱪilliⱪ ⱪilidiƣan jǝlpkarliⱪini kɵrüp, mewidin yedi wǝ uningdin yenida turƣan erigimu bǝrdi; umu yedi. \f □ \fr 3:6 \ft \+bd «Ayal ... kɵrdi»\+bd* — Ⱨawa’ana uqriƣan azduruluxni Mǝsiⱨ Əysa uqriƣan sinaⱪ bilǝn selixtursaⱪ ularda ohxax üq amil mǝwjut — «Luⱪa» 4:1-14 wǝ «1Yuⱨ.» 2:16ni kɵrüng. 
\fp  Injil boyiqǝ Ⱨawa’animiz aldinip ⱪalƣuqi, toluⱪ gunaⱨ sadir ⱪilƣuqi Adǝm’atimizdur; qünki u ⱨeq ⱪarxiliⱪ kɵrsǝtmǝy, bilip turup xu mewidin yedi («1Tim.» (1)» 2:14ni kɵrüng). Adǝm’atimiz Ⱨawa’anining yenida bolƣini bilǝn, yǝnila uni mewini yeyixtin tosumidi.\f*  \x + \xo 3:6 \xt Rim. 5:12, 14-21; 1Tim. 2:14. \x*  
\v 7 Yeyixi bilǝnla ⱨǝr ikkisining kɵzliri eqilip, ɵzlirining yalingaq ikǝnlikini bilip, ǝnjür yopurmaⱪlirini elip bir-birigǝ ulap tikip, ɵzlirigǝ yapⱪuq ⱪilip tartti.   
\m
\v 8 Kün salⱪinliƣanda, ular Pǝrwǝrdigar Hudaning baƣda mangƣan xǝpisini anglap ⱪelip, adǝm ayali bilǝn Pǝrwǝrdigar Hudaning ⱨazir bolƣinidin ⱪeqip baƣdiki dǝrǝhlǝrning arisiƣa yoxurunuwaldi.\f □ \fr 3:8 \ft \+bd «kün salⱪinliƣanda»\+bd* — yaki «künning salⱪin xamal waⱪtida». «Künning salⱪinlixix waⱪti» Ottura Xǝrⱪtǝ kǝqⱪurun baxlinidu.\f*  
\v 9 Lekin Pǝrwǝrdigar Huda towlap adǝmni qaⱪirip uningƣa: Sǝn nǝdǝ? — dedi.   
\m
\v 10 Adǝm’ata jawab berip:  
\m — Mǝn baƣda xǝpǝngni anglap, yalingaq turƣinim üqün ⱪorⱪup ketip, yoxuruniwaldim, — dedi.   
\m
\v 11 \add Huda\add* uningƣa: — Yalingaq ikǝnlikingni sanga kim eytti? Mǝn sanga yemǝ, dǝp ǝmr ⱪilƣan dǝrǝhning mewisidin yedingmu-ya? — dedi.   
\m
\v 12 Adǝm jawab berip: — Sǝn manga ⱨǝmraⱨ boluxⱪa bǝrgǝn ayal dǝrǝhning mewisidin manga bǝrgǝnidi, mǝn yedim, — dedi.   
\m
\v 13 Pǝrwǝrdigar Huda ayalƣa: — Bu nemǝ ⱪilƣining? — dedi. Ayal jawab berip: — Yilan meni aldap azdursa, mǝn yǝp saptimǝn, — dedi. \x + \xo 3:13 \xt Wǝⱨ. 12:13. \x*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning yilan, Adǝm’ata wǝ Ⱨawa’anini jazalixi  
\m
\v 14 Pǝrwǝrdigar Huda yilanƣa mundaⱪ dedi: — «Bu ⱪilƣining üqün,  
\m Sǝn ⱨǝmmǝ mal-qarwilardin,  
\m Daladiki barliⱪ ⱨaywanatlardin bǝkrǝk lǝnǝtkǝ ⱪalisǝn;  
\m Ⱪorsiⱪing bilǝn beƣirlap mengip,  
\m Ɵmrüngning barliⱪ künliridǝ topa yǝysǝn.\f □ \fr 3:14 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Huda yilanƣa mundaⱪ dedi»\+bd* — Huda yilandin ⱨeqⱪandaⱪ soal sorimaydu. \+bd «bǝkrǝk lǝnǝtkǝ ⱪalisǝn»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «pǝⱪǝt sǝnla xu lǝnǝtlǝrgǝ ⱪalisǝn...». Əmma Adǝm’atimizning gunaⱨi üqün barliⱪ jan igiliri lǝnǝtkǝ ⱪelip ɵlidu; xunga biz 3:14diki tǝrjimini toƣra dǝp ⱪaraymiz. \+bd «Topa yǝysǝn»\+bd* — Yilanlarning ozuⱪi topa ǝmǝs, ǝlwǝttǝ, biraⱪ ular ⱨǝrdaim ozuⱪ yegǝndǝ topa yemǝy ⱪalmaydu. Bu ix yilanning pǝslǝstürülgǝnlikini, nomusⱪa ⱪaldurulƣanliⱪini tǝkitlǝydu.\f*   
\m
\v 15 Wǝ mǝn sǝn bilǝn ayalning arisiƣa,  
\m Sening nǝsling bilǝn ayalning nǝslining arisiƣa ɵqmǝnlik salimǝn;  
\m U sening bexingni dǝssǝp zǝhimlǝndüridu,  
\m Sǝn ⱪopup uning tapinini \add qeⱪip\add* zǝhimlǝndürisǝn».\f □ \fr 3:15 \ft \+bd «U sening bexingni dǝssǝp zǝhimlǝndüridu»\+bd* — ayalning nǝsli xundaⱪ ⱪilidu. \+bd «U sening bexingni dǝssǝp zǝhimlǝndüridu, sǝn ⱪopup uning tapinini qeⱪip zǝhimlǝndürisǝn»\+bd* — muxu bexarǝttǝ kɵrsitilgǝn ix xuki, ayal kixining nǝsli Xǝytanning bexini puti bilǝn dǝssǝp yanqiƣanda, Xǝytanmu uningƣa ⱨujum ⱪilip tapinini yarilanduridu. Bu bexarǝtni dunyaƣa kelidiƣan Ⱪutⱪuzƣuqi toƣruluⱪ, dǝp ixinimiz. Buning üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 3:15 \xt Mat. 4:1; Kol. 2:15. \x*   
\m
\v 16 Andin Huda ayalƣa: — «Sening ⱨamilidarliⱪingning japa-muxǝⱪⱪǝtlirini kɵpǝytimǝn;  
\m Sǝn ⱪattiⱪ tolƣaⱪ iqidǝ boxinisǝn;  
\m Sǝn eringdin üstün turuxⱪa ⱨǝwǝs ⱪilsangmu,  
\m U üstüngdin hojiliⱪ ⱪilidu» — dedi.\f □ \fr 3:16 \ft \+bd «Ⱨamilidarliⱪingni. ... kɵpǝytimǝn»\+bd* — insan ɵlidiƣan ⱪilinƣaqⱪa, ayal kixi kɵprǝk bala tuƣuxi kerǝk. \+bd «Sǝn eringdin üstün turuxⱪa ⱨǝwǝs ⱪilsangmu, u üstüngdin hojiliⱪ ⱪilidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Xundaⱪtimu, eringgǝ küqlük ixtiyaⱪ baƣlaysǝn wǝ u seni baxⱪuridu». Əmma Hudaning muxu ⱨɵkümi bilǝn gunaⱨ tüpǝylidin ǝr-ayal arisida ziddiyǝt wǝ kürǝx pǝyda boldi, degǝnliktur, dǝp ⱪaraymiz. Ohxax peillarni ixlǝtkǝn, ohxax xǝkillik bir jümlǝ 4:7dǝ tepilidu.\f*  \x + \xo 3:16 \xt 1Kor. 14:34; 1Tim. 2:11,12; Tit. 2:5; 1Pet. 3:6. \x*   
\m
\v 17 Andin U Adǝm’atiƣa: — «Sǝn ayalingning sɵzigǝ ⱪulaⱪ selip,  
\m Mǝn sanga yemǝ, dǝp ǝmr ⱪilƣan dǝrǝhtin yegining tüpǝylidin,  
\m Sening tüpǝylingdin yǝr-tupraⱪ lǝnitimgǝ uqraydu;  
\m Ɵmrüngning barliⱪ künliridǝ pǝⱪǝt japaliⱪ ixlǝpla, andin uningdin ozuⱪlinisǝn.\f □ \fr 3:17 \ft \+bd «ayalingning sɵzigǝ»\+bd* — ibraniy tilida «ayalingning awaziƣa». \+bd «... dǝrǝhtin yegining tüpǝylidin»\+bd* — ǝlwǝttǝ, Adǝm’atining bu dǝrǝhning mewisini yeyixini kɵrsitidu. Əsliy tekist ibraniy tilida «dǝrǝhtin» dǝp elinidu.\f*   
\m
\v 18 Yǝr sanga tikǝn bilǝn ⱪamƣaⱪ ündüridu;  
\m Xundaⱪtimu sǝn yǝrdiki ziraǝt-otyaxlarni yǝysǝn.\f □ \fr 3:18 \ft \+bd «Sǝn yǝrdiki ziraǝt-otyaxlarni yǝysǝn»\+bd* — Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrning dǝwrigiqǝ insanlarƣa pǝⱪǝt ziraǝt-otyax (gɵxni ǝmǝs) yeyixkǝ ruhsǝt idi (1:29ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 19 Taki sǝn tupraⱪⱪa ⱪaytⱪuqǝ yüz-kɵzüng tǝrgǝ qümgǝndǝ, andin nan yeyǝlǝysǝn;  
\m Qünki sǝn ǝsli tupraⱪtin elinƣansǝn;  
\m Sǝn ǝslidǝ topa bolƣaq,  
\m Yǝnǝ topiƣa ⱪaytisǝn» — dedi.   
\m
\v 20 Uning ayali barliⱪ jan igilirining anisi bolidiƣini üqün adǝm uningƣa «Ⱨawa» dǝp at ⱪoydi.\f □ \fr 3:20 \ft \+bd «Ⱨawa»\+bd* — ibraniy tilidiki «ⱨayatliⱪ» degǝn sɵz bilǝn aⱨangdax. Adǝm’atining bu sɵzliri bexarǝtlik idi; qünki Ⱨawa’ana tehiqǝ bala tuƣmiƣanidi.\f*   
\b  
\m
\v 21 Pǝrwǝrdigar Huda Adǝm’ata bilǝn uning ayaliƣa ⱨaywan teriliridin kiyim ⱪilip kiydürüp ⱪoydi.\f □ \fr 3:21 \ft \+bd «Ⱨaywan teriliri»\+bd* — bu terilǝrni ixlitix üqün mǝlum gunaⱨsiz ⱨaywanatlar ɵlüxi kerǝk. Bu bǝlkim birinqi ⱪurbanliⱪlar boluxi mumkin. Hudaning Adǝm’ata wǝ Ⱨawa’animizƣa eytⱪan sɵzliri wǝ ⱪilƣan muamilisi toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 3:21 \xt 2Kor. 5:1-5\x*   
\b  
\m  
\s1 Adǝm’ata bilǝn Ⱨawa’anining Erǝm baƣdin ⱪoƣlinixi  
\m
\v 22 Pǝrwǝrdigar Huda sɵz ⱪilip: — Mana, adǝm Bizlǝrdin birigǝ ohxap ⱪaldi, yahxi bilǝn yamanni bildi. Əmdi ⱪolini uzitip ⱨayatliⱪ dǝrihidin elip yǝwelip, ta ǝbǝdgiqǝ yaxawǝrmǝsliki üqün \add uni tosuximiz kerǝk\add*, dedi.\f □ \fr 3:22 \ft \+bd «Bizlǝr»\+bd* — toƣruluⱪ yǝnǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni (1:26 toƣruluⱪ) kɵrüng. \+bd «Uni tosuximiz kerǝk»\+bd* — muxu sɵzlǝr ǝyni tekisttǝ yoⱪ.\f*   
\m
\v 23 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Huda uni Erǝm baƣdin ⱪoƣlap qiⱪiriwǝtti; xundaⱪ ⱪilip uni yǝrgǝ ixlǝydiƣan, yǝni ɵzi ǝsli apiridǝ ⱪilinƣan tupraⱪⱪa ixlǝydiƣan ⱪilip ⱪoydi.  
\v 24 Adǝmni ⱪoƣliwetip, ⱨayatliⱪ dǝrihigǝ baridiƣan yolni muⱨapizǝt ⱪilix üqün, u Erǝm beƣining mǝxriⱪ tǝripigǝ kerublarni wǝ tɵt tǝrǝpkǝ pirⱪiraydiƣan yalⱪunluⱪ bir xǝmxǝrni ⱪoyup ⱪoydi.\f □ \fr 3:24 \ft \+bd «Kerublar»\+bd* — bǝlkim alǝmdiki ǝng küqlük wǝ ǝng yuⱪiri dǝrijilik pǝrixtilǝr yaki mǝhluⱪlar boluxi mumkin. «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Ⱪabil bilǝn Ⱨabil  
\m
\v 1 Adǝm’ata ayali Ⱨawa bilǝn billǝ boldi; Ⱨawa ⱨamilidar bolup Ⱪabilni tuƣup: «Mǝn bir adǝmgǝ igǝ boldum — U Pǝrwǝrdigardur!» — dedi.\f □ \fr 4:1 \ft \+bd «Adǝm’ata ayali Ⱨawa bilǝn billǝ boldi»\+bd* — ibraniy tilida «Adǝm’ata ayali Ⱨawani tonidi» bilǝn ipadilinidu. \+bd «Ⱪabil»\+bd* — ibraniy tilida «Ⱪayin» yaki «Kayin» deyilidu. «Ⱪayin» degǝn isim ibraniy tilida «igǝ boldum» degǝn sɵz bilǝn aⱨangdax. \+bd «Mǝn bir adǝmgǝ igǝ boldum — u Pǝrwǝrdigardur!»\+bd* — baxⱪa bir hil tǝrjimisi: «Pǝrwǝrdigarning yardimi bilǝn bir oƣulƣa igǝ boldum». Əyni tekist «Mǝn bir adǝmgǝ igǝ boldum — Pǝrwǝrdigar!» degǝn mǝzmundidur. Bizningqǝ Ⱨawa’animiz «Hudaning Ⱪutⱪuzƣuqi toƣruluⱪ wǝdisi ⱨazir mǝn tuƣⱪan bala bilǝn ǝmǝlgǝ axuruldi!» dǝp oylap ⱪalƣan bolsa kerǝk. U naⱨayiti tezla Ⱪabilning wǝdǝ ⱪilinƣan Ⱪutⱪuzƣuqi ǝmǝslikini bilip yetidu, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 2 Andin u yǝnǝ Ⱪabilning inisi Ⱨabilni tuƣdi. Ⱨabil padiqi boldi, Ⱪabil bolsa teriⱪqi boldi.\f □ \fr 4:2 \ft \+bd «Ⱨabil»\+bd* — ibraniy tilida «ⱨǝbǝl» bolup, mǝnisi «bir tiniⱪ», «ⱨor», «bus» «ⱨeqnemǝ» degǝndǝktur. Xübⱨisizki, bu isim Ⱨawa’animiz yaki Adǝm’atimizning birhil ümidsizlinixini bildüridu.\f*  
\v 3 Bekitilgǝn xundaⱪ bir waⱪit-saǝttǝ xundaⱪ bir ix boldiki, Ⱪabil tupraⱪning ⱨosulidin Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝdiyǝ kǝltürdi.\f □ \fr 4:3 \ft \+bd «Bekitilgǝn xundaⱪ bir waⱪit-saǝttǝ»\+bd* — ibraniy tilida «künlǝrning ahirida» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. Bu sɵzgǝ ⱪariƣanda, Huda Ⱨabil wǝ Ⱪabilƣa Ɵzining ⱨuzuriƣa kiridiƣan bir künni bekitip bǝrgǝn boluxi mumkin.\f*  
\v 4 Ⱨabilmu padisidin ⱪoylirining tunjiliridin, yǝni ularning yeƣidin ⱨǝdiyǝ sundi. Pǝrwǝrdigar Ⱨabilni wǝ uning sunƣan ⱨǝdiyǝsini ⱪobul ⱪildi.\f □ \fr 4:4 \ft \+bd «ularning yeƣi»\+bd* — ⱪoylarning ǝng esil ⱪismi dǝp ⱪarilatti. \+bd «Pǝrwǝrdigar Ⱨabilni uning sunƣan ⱨǝdiyǝsini ⱪobul ⱪildi»\+bd* — ibraniy tilida «Pǝrwǝrdigar uning ɵzigǝ wǝ uning sunƣan ⱨǝdiyǝsigǝ ⱪaridi».\f*  \x + \xo 4:4 \xt Ibr. 11:4. \x*  
\v 5 Lekin Ⱪabil wǝ uning sunƣiniƣa ⱪarimidi. Xu wǝjidin Ⱪabilning tolimu aqqiⱪi kelip, qirayi tutuldi.   
\m
\v 6 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Ⱪabilƣa:  Nemixⱪa aqqiⱪlinisǝn? Nemǝ üqün qiraying tutulup ketidu?  
\v 7 Əgǝr durus ix ⱪilsang, sǝn kɵtürülmǝmsǝn? Lekin durus ix ⱪilmisang, mana gunaⱨ ixik aldida \add seni paylap\add* beƣirlap yatidu, u seni ɵz ilkigǝ almaⱪqi bolidu; lekin sǝn uningdin ƣalip kelixing kerǝk, dedi.\f □ \fr 4:7 \ft \+bd «Əgǝr durus ix ⱪilsang, sǝn kɵtürülmǝmsǝn?»\+bd* — ibraniy tilida «Əgǝr durus ix ⱪilsang, kɵtürülüx bolmamdu?» deyilidu. Əmdi nemǝ kɵtürülidu? Yaki Ⱪabilning yüzi yaki elip kǝlgǝn ⱪurbanliⱪi (toƣra bolsa) kɵtürülidu yaki ⱪobul ⱪilinidu. Yǝnǝ bir mumkinqiliki bar tǝrjimisi xuki: — «Sǝn (Ⱪabil) iningdin yuⱪiri (aka süpitigǝ layiⱪ) kɵtürilisǝn» degǝndǝk bolidu. \+bd «durus ix ⱪilmisang...»\+bd* — Nemixⱪa Ⱪabilning ⱨǝdiyǝsi ⱪobul ⱪilinmidi? «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 8 Ⱪabil inisi Ⱨabilƣa: «Daliƣa qiⱪip kelǝyli!» dedi. Dalada xu wǝⱪǝ boldiki, Ⱪabil inisi Ⱨabilƣa ⱪol selip, uni ɵltürdi.\f □ \fr 4:8 \ft \+bd «Ⱪabil inisi Ⱨabilƣa: «Daliƣa qiⱪip kelǝyli!» dedi»\+bd* — ǝng kona kɵqürmilǝrdǝ pǝⱪǝt «Ⱪabil inisi Ⱨabil bilǝn sɵzlixip turup, dalada...» deyilidu.\f*  \x + \xo 4:8 \xt Mat. 23:35; 1Yuⱨa. 3:12; Yǝⱨ. 11. \x*   
\m
\v 9 Pǝrwǝrdigar Ⱪabilƣa: Ining Ⱨabil nǝdǝ? — dǝp soridi. U jawab berip: Bilmǝymǝn, mǝn inimning baⱪⱪuqisimu? — dedi.   
\m
\v 10 Huda uningƣa: — Sǝn nemǝ ⱪilding? Mana, iningning ⱪeni yǝrdin manga pǝryad kɵtürüwatidu!\x + \xo 4:10 \xt Ibr. 12:24. \x*  
\v 11 Əmdi iningning ⱪolungda tɵkülgǝn ⱪenini ⱪobul ⱪilixⱪa aƣzini aqⱪan yǝrdin ⱪoƣlinip, lǝnǝtkǝ uqraysǝn.\f □ \fr 4:11 \ft \+bd «aƣzini aqⱪan yǝrdin ⱪoƣlinip...»\+bd* — demǝk: (1) yǝr-zemin Ⱨabilning ⱪenini ⱪobul ⱪilixⱪa aƣzini aqⱪan wǝ (2) Ⱪabil xu zemindin ⱪoƣlanƣan.\f*  
\v 12 Sǝn yǝrgǝ ixlisǝngmu u buningdin keyin sanga ⱪuwwitini bǝrmǝydu; sǝn yǝr yüzidǝ sǝrsan bolup, sǝrgǝrdan bolisǝn, — dedi.\x + \xo 4:12 \xt Pǝnd. 28:17. \x*   
\m
\v 13 Buni anglap Ⱪabil Pǝrwǝrdigarƣa jawab ⱪilip: — Mening bu jazayimni adǝm kɵtürǝlmigüdǝk!  
\v 14 Mana, Sǝn bügün meni yǝr yüzidin ⱪoƣliding, mǝn ǝmdi Sening yüzüngdin yoxurunup yürimǝn; yǝr yüzidǝ sǝrsǝn bolup sǝrgǝrdanliⱪta yürimǝn; xundaⱪ boliduki, kimla meni tepiwalsa, ɵltürüwetidu!, — dedi.\f □ \fr 4:14 \ft \+bd «kimla meni tepiwalsa, ɵltürüwetidu!»\+bd* — roxǝnki, xu waⱪitta yǝr yüzidǝ adǝmlǝr alliⱪaqan kɵpiyip kǝtkǝnidi. 
\fp  «Kimla meni tepiwalsa ɵltürüwetidu!» — Ⱪabil ⱪǝyǝrgila barsa xu yǝrdiki tupraⱪ ünmǝs bolup ⱪalidu. U mengiwatⱪan bir apǝttur, xunga uni kɵrgǝnla kixi uni yoⱪitixni oylaydu.\f*  \x + \xo 4:14 \xt Ayup 15:20, 21. \x*   
\m
\v 15 Lekin Pǝrwǝrdigar uningƣa jawab berip: — Xundaⱪ boliduki, kimki Ⱪabilni ɵltürsǝ, uningdin yǝttǝ ⱨǝssǝ intiⱪam elinidu, — dedi. Xularni dǝp Pǝrwǝrdigar Ⱪabilƣa uqriƣan birsi uni ɵltürüwǝtmisun dǝp uningƣa bir bǝlgǝ ⱪoyup ⱪoydi.   
\m
\v 16 Xuning bilǝn Ⱪabil Pǝrwǝrdigarning ⱨuzuridin qiⱪip, Erǝmning mǝxriⱪ tǝripidiki Nod degǝn yurtta olturaⱪlixip ⱪaldi.\f □ \fr 4:16 \ft \+bd «Nod»\+bd* — mǝnisi «sǝrgǝrdanliⱪ», «biaramliⱪ».\f*   
\b  
\m  
\s1 Ⱪabilning ǝwladliri — «mǝdiniyǝt»ning baxlinixi  
\m
\v 17 Ⱪabil ayali bilǝn billǝ bolup, ayali ⱨamilidar bolup Ⱨanohni tuƣdi. U waⱪitta Ⱪabil bir xǝⱨǝr bina ⱪiliwatatti; u xǝⱨǝrning namini oƣlining ismi bilǝn Ⱨanoh dǝp atidi.\f □ \fr 4:17 \ft \+bd «Ⱪabilning ayali»\+bd* — Ⱪabilning ayali bǝlkim uning singlisi yaki nǝwrǝ singlisi bolsa kerǝk («Yar.» 5:4ni kɵrüng). Xu waⱪitta yeⱪin tuƣⱪanliri bilǝn nikaⱨlinix mǝn’i ⱪilinƣan ǝmǝs; yǝnǝ bir tǝrǝptin, bundaⱪ nikaⱨlinix dǝslǝpki dǝwrlǝrdǝ ⱨeqⱪandaⱪ irⱪiy (genetikilik) kǝmtüklük yaki kesǝl kǝltürüp qiⱪarmaytti.\f*  
\v 18 Ⱨanohtin Irad tɵrǝldi, iradtin Mǝⱨuyail tɵrǝldi, Mǝⱨuyaildin Mǝtuxail tɵrǝldi, Mǝtuxaildin Lǝmǝh tɵrǝldi.   
\m
\v 19 Lǝmǝh ɵzigǝ ikki hotun aldi. Birining ismi Adaⱨ, yǝnǝ birining ismi Zillaⱨ idi.\f □ \fr 4:19 \ft \+bd «Lǝmǝh ɵzigǝ ikki hotun aldi»\+bd* — bu ǝrlǝrning tunji ⱪetim ikki ayal elixi idi. Gǝrqǝ xu qaƣda Huda bu toƣruluⱪ biwasitǝ ǝmr bǝrmigǝn bolsimu, roxǝnki, U Adǝm’atimizƣa pǝⱪǝt bir Ⱨawa’animizni yaritip bǝrgǝnidi («Mat.» 19:3-6ni kɵrüng).\f*  
\v 20 Adaⱨ Yabalni tuƣdi. U qedirda olturidiƣan kɵqmǝn malqilarning bowisi idi, \f □ \fr 4:20 \ft \+bd «bowisi»\+bd* — yaki «piri», «asasqisi»\f*  
\v 21 uning inisining ismi Yubal idi. Bu qiltar bilǝn nǝy qalƣuqilarning bowisi idi.\f □ \fr 4:21 \ft \+bd «Enox»\+bd* — yaki «piri», «asasqisi».\f*  
\v 22 Zillaⱨ yǝnǝ Tubal-ⱪayin degǝn bir oƣulni tuƣdi. U mis-tɵmür ǝswablarni soⱪⱪuqi idi. Tubal-ⱪayinning Naamaⱨ isimlik bir singlisi bar idi.   
\m
\v 23 Lǝmǝh bolsa ayalliriƣa sɵz ⱪilip:  
\m — «Əy Adaⱨ bilǝn Zillaⱨ, sɵzümni anglanglar!  
\m Əy Lǝmǝhning ayalliri, gepimgǝ ⱪulaⱪ selinglar!  
\m Meni zǝhimlǝndürgini üqün mǝn adǝm ɵltürdüm,  
\m Tenimni zedǝ ⱪilƣanliⱪi üqün bir yigitni ɵltürdüm.   
\m
\v 24 Əgǝr Ⱪabil üqün yǝttǝ ⱨǝssǝ intiⱪam elinsa,  
\m Lǝmǝh üqün yǝtmix yǝttǝ ⱨǝssǝ intiⱪam elinidu!» — dedi.\f □ \fr 4:24 \ft \+bd «Lǝmǝh bolsa ayalliriƣa sɵz ⱪilip... dedi»\+bd* — Lǝmǝhning bu sɵzlirining hatirilinixidiki mǝⱪsǝt bǝlkim insaniyǝtning omumǝn naⱨayiti tǝkǝbburlixip, mǝnmǝnqilikkǝ petip kǝtkǝnlikini kɵrsitix üqün boluxi mumkin.\f*  \x + \xo 4:24 \xt Yar. 4:15. \x*   
\b  
\m  
\s1 Xet bilǝn Enox  
\m
\v 25 Adǝm’ata yǝnǝ ayali bilǝn billǝ boldi. Ayali bir oƣul tuƣup, uningƣa Xet dǝp at ⱪoyup: Ⱪabil Ⱨabilni ɵltürüwǝtkini üqün Huda uning orniƣa manga baxⱪa bir ǝwlad tiklǝp bǝrdi, dedi.\f □ \fr 4:25 \ft \+bd «Xet»\+bd* — ibraniy tilida «bekitilgǝn» yaki «tiklǝngǝn» degǝn mǝnidǝ boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 26 Xettinmu bir oƣul tuƣuldi; u uningƣa Enox dǝp at ⱪoydi. Xu waⱪittin tartip adǝmlǝr Pǝrwǝrdigarning namiƣa nida ⱪilixⱪa baxlidi.\f □ \fr 4:26 \ft \+bd «Enox»\+bd* — «(ajiz) insan» degǝn mǝnidǝ. Bu sɵz ǝrǝbqidin uyƣur tiliƣa kirip «insan» bolup ⱪalƣan. 
\fp  «Adǝmlǝr Pǝrwǝrdigarning namiƣa nida ⱪilixⱪa baxlidi» — bu ibarǝ Hudaƣa ibadǝt-dua ⱪilixni bildüridu («Yoel» 2:32, «Ros.» 2:21, «Rim.» 10:13, «1Kor.» 1:2ni kɵrüng).\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Adǝm’atining ǝwladliri — Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrgiqǝ  
\r 1Tar. 1:1-27  
\m
\v 1 Bu Adǝm’atining ǝwladlirining nǝsǝbnamisidur: —  
\m Huda insanni yaratⱪan künidǝ, uni Ɵzigǝ ohxax ⱪilip yaratti.\f □ \fr 5:1 \ft \+bd «Bu Adǝm’atining ǝwladlirining nǝsǝbnamisidur»\+bd* — muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning ikkinqi «tolidot»i («tarihi»), yǝni «Adǝm’atining tolidoti» («Adǝm’atining ǝwladlirining nǝsǝbnamisi») (5:1-6:8). baxlinidu («tolidot» toƣruluⱪ «kirix sɵz»ni kɵrüng). \+bd «bu Adǝm’atining ǝwladlirining nǝsǝbnamisidur»\+bd* — muxu jümlǝ yǝnǝ kelip bǝlkim Adǝm’ata ɵzi hatirilǝp ⱪaldurƣan ⱪismining hatimisi boluxi mumkin wǝ kitabning yengi bir ⱪismining, yǝni 3-ⱪismining baxlinixidur (5:1-6:8).\f*  \x + \xo 5:1 \xt Yar. 1:26; 9:6; 1Kor. 11:7. \x*  
\v 2 U ularni ǝr jinis wǝ ayal jinis ⱪilip yaritip, ularƣa bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilip, yaritilƣan künidǝ ularning namini «adǝm» dǝp atidi.\f □ \fr 5:2 \ft \+bd «Ularni ǝr jinis wǝ ayal jinis ⱪilip yaritip,...»\+bd* — 1-ayǝttǝ insan «uni» deyilidu; 2-ayǝttǝ «ularni» deyilidu. Demǝk, 1-ayǝttǝ ǝr-ayalning bir gǝwdǝ ikǝnliki kɵrsitilidu; xunga insan «u» deyilidu.\f*  \x + \xo 5:2 \xt Yar. 1:26; Mat. 19:4; Mar. 10:6. \x*   
\m
\v 3 Adǝm’ata bir yüz ottuz yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin ɵzigǝ ohxaydiƣan, ɵz sürǝt-obrazidǝk bir oƣul tɵrǝldi; u uningƣa Xet dǝp at ⱪoydi.  
\v 4 Xet tuƣulƣandin keyin Adǝm’ata sǝkkiz yüz yil ɵmür kɵrüp, uningdin \add yǝnǝ\add* oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.\f □ \fr 5:4 \ft \+bd Xet tuƣulƣandin keyin Adǝm’ata sǝkkiz yüz yil ɵmür kɵrüp...»\+bd* — ibraniy tilida «Xet tuƣulƣandin keyin Adǝm’atining künliri sǝkkiz yüz yil boldi». Bu babtiki ohxax xǝkillik jümlilǝrning ibraniy tilidiki xǝkli xundaⱪ.\f*  \x + \xo 5:4 \xt 1Tar. 1:1. \x*  
\v 5 Adǝm’atimiz jǝmiy toⱪⱪuz yüz ottuz yil kün kɵrüp, alǝmdin ɵtti.   
\m
\v 6 Xet bir yüz bǝx yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Enox tɵrǝldi.\x + \xo 5:6 \xt Yar. 4:26. \x*  
\v 7 Enox tuƣulƣandin keyin Xet sǝkkiz yüz yǝttǝ yil ɵmür kɵrüp, uningdin \add yǝnǝ\add* oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.  
\v 8 Xet jǝmiy toⱪⱪuz yüz on ikki yil kün kɵrüp, alǝmdin ɵtti.  
\v 9 Enox toⱪsan yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Kenan tɵrǝldi.\x + \xo 5:9 \xt 1Tar. 1:2. \x*  
\v 10 Kenan tuƣulƣandin keyin, Enox sǝkkiz yür on bǝx yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.  
\v 11 Enox jǝmiy toⱪⱪuz yüz bǝx yil kün kɵrüp, alǝmdin ɵtti.   
\m
\v 12 Kenan yǝtmix yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Maⱨalalel tɵrǝldi.  
\v 13 Maⱨalalel tuƣulƣandin keyin Kenan sǝkkiz yüz ⱪiriⱪ yil ɵmür kɵrüp, uningdin \add yǝnǝ\add* oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.  
\v 14 Kenan jǝmiy toⱪⱪuz yüz on yil kün kɵrüp, alǝmdin ɵtti.   
\m
\v 15 Maⱨalalel atmix bǝx yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Yarǝd tɵrǝldi.  
\v 16 Yarǝd tuƣulƣandin keyin Maⱨalalel sǝkkiz yüz ottuz yil ɵmür kɵrüp, uningdin \add yǝnǝ\add* oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.  
\v 17 Maⱨalalel jǝmiy sǝkkiz yüz toⱪsan bǝx yil kün kɵrüp, alǝmdin ɵtti.   
\m
\v 18 Yarǝd bir yüz atmix ikki yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Ⱨanoh tɵrǝldi.\x + \xo 5:18 \xt 1Tar. 1:3. \x*  
\v 19 Ⱨanoh tuƣulƣandin keyin Yarǝd sǝkkiz yüz yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.  
\v 20 Yarǝd jǝmiy toⱪⱪuz yüz atmix ikki yil kün kɵrüp, alǝmdin ɵtti.   
\m
\v 21 Ⱨanoh atmix bǝx yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Mǝtuxǝlaⱨ tɵrǝldi.\x + \xo 5:21 \xt Yǝⱨ. 14.\x*  
\v 22 Mǝtuxǝlaⱨ tuƣulƣandin keyin Ⱨanoh üq yüz yilƣiqǝ Huda bilǝn bir yolda mengip, yǝnǝ oƣul-ⱪizlarni tapti.\x + \xo 5:22 \xt Ibr. 11:5. \x*  
\v 23 Ⱨanohning \add yǝr yüzidǝ\add* barliⱪ kɵrgǝn künliri üq yüz atmix bǝx yil boldi;  
\v 24 U Huda bilǝn bir yolda mengip yaxaytti; u \add tuyuⱪsiz kɵzdin\add* ƣayib boldi; qünki Huda uni Ɵz yeniƣa elip kǝtkǝnidi. \f □ \fr 5:24 \ft \+bd «Ⱨanoh... Huda bilǝn bir yolda mengip yaxaytti»\+bd* —Ⱨanoh bolsa pǝyƣǝmbǝr idi; u Hudaning qüxüridiƣan jazaliri toƣruluⱪ agaⱨalanduratti («Yǝⱨ.» 14-ayǝtni kɵrüng). «Ibr.» 11:5nimu kɵrüng. 
\fp  Uning oƣlini «Mǝtuxǝlaⱨ» dǝp atixi bǝlkim bexarǝt boluxi mumkin idi. Qünki «Mǝtuxǝlaⱨ»ning mǝnisi «U ɵlgǝndǝ, (xu ix) barliⱪⱪa kelidu!» degǝn mǝnidǝ. Oⱪurmǝnlǝr ⱨesablap kɵrsǝ, Mǝtuxǝlaⱨ ɵlgǝn yili Hudaning jazasi bolƣan topan apiti yǝr yüzigǝ qüxkǝnlikini bilidu.\f*  \x + \xo 5:24 \xt Ibr. 11:5. \x*   
\m
\v 25 Mǝtuxǝlaⱨ bir yüz sǝksǝn yǝttǝ yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Lǝmǝh tɵrǝldi.  
\v 26 Lǝmǝh tuƣulƣandin keyin Mǝtuxǝlaⱨ yǝttǝ yüz sǝksǝn ikki yil ɵmür kɵrüp, uningdin oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.  
\v 27 Mǝtuxǝlaⱨ jǝmiy toⱪⱪuz yüz atmix toⱪⱪuz yil kün kɵrüp, alǝmdin ɵtti.   
\m
\v 28-29 Lǝmǝh bir yüz sǝksǝn ikki yaxⱪa kirgǝndǝ bir oƣul tepip, uning ismini Nuⱨ atap: — Pǝrwǝrdigar tupraⱪⱪa lǝnǝt ⱪildi; xunga biz \add yǝrgǝ\add* ixliginimizdǝ ⱨǝmdǝ ⱪollirimizning japaliⱪ ǝmgikidǝ bu bala bizgǝ tǝsǝlli beridu, — dedi.\f □ \fr 5:28-29 \ft \+bd «Nuⱨ»\+bd* — bu isimning mǝnisi «aram» degǝnlik bolup, ibraniy tilida «tǝsǝlli» degǝn sɵzgǝ yeⱪin kelidu.\f*  
\v 30 Nuⱨ tuƣulƣandin keyin Lǝmǝh bǝx yüz toⱪsan bǝx yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.  
\v 31 Lǝmǝh jǝmiy yǝttǝ yüz yǝtmix yǝttǝ yil kün kɵrüp, alǝmdin ɵtti.   
\m
\v 32 Nuⱨ bǝx yüz yaxⱪa kirgǝndin keyin, uningdin Xǝm, Ⱨam wǝ Yafǝt tɵrǝldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Hudaning insanlarning rǝzillikidin azablinixi  
\m
\v 1 Wǝ xundaⱪ boldiki, insanlar yǝr yüzidǝ kɵpiyixkǝ baxliƣanda, xundaⱪla ⱪizlarmu kɵplǝp tuƣulƣanda,  
\v 2 Hudaning oƣulliri insanlarning ⱪizlirining qirayliⱪliⱪini kɵrüp, haliƣanqǝ tallap, ɵzlirigǝ hotun ⱪilixⱪa baxlidi.\f □ \fr 6:2 \ft \+bd «Hudaning oƣulliri»\+bd* — bu toƣruluⱪ tɵt hil qüxǝnqǝ bar: — 
\fp  (1) insan ǝmǝs, bǝlki ǝrxtiki bir hil zatlar, pǝrixtilǝr yaki roⱨlardin ibarǝttur. 
\fp  (2) insan ǝmǝs, bǝlki jinlar yaki yaman roⱨlardin ibarǝttur. 
\fp  (3) ⱨǝr jǝⱨǝttin adǝttiki insanlardin yuⱪiri adǝmlǝr, padixaⱨ yaki ⱨɵkümdar. 
\fp  (4) Ⱪabilning hudasiz ǝwladliridǝk ǝmǝs, bǝlki Huda yolida mangidiƣan xetning ihlasmǝn ǝwladliridur. 
\fp  Biz birinqi kɵzⱪaraxta bolimiz; «Ayup» 1:6, 2:1, 38:7ni kɵrüng. Buning sǝwǝbini «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ berimiz.\f*  \x + \xo 6:2 \xt Yǝⱨ. 6-7\x*   
\m
\v 3 U waⱪitta Pǝrwǝrdigar sɵz ⱪilip: —  
\m — Mening Roⱨim insanlar bilǝn mǝnggü kürǝx ⱪiliwǝrmǝydu; qünki insan ǝttur, halas. Kǝlgüsidǝ ularning ɵmri pǝⱪǝt bir yüz yigirmǝ yaxtin axmisun! — dedi.\f □ \fr 6:3 \ft \+bd «Insan ǝttur»\+bd* — «ǝt» degǝn ibarǝ (wǝ uningƣa ohxap ketidiƣan baxⱪa ibarilǝr) insanlarning gunaⱨliri bilǝn munasiwǝtlik ⱨalda tilƣa elinƣanda, daim degüdǝk insanlarning gunaⱨⱪa ǝsir bolup ⱪelixini, yǝni ɵz etidiki ⱨǝwǝs-ixtiyaⱪliriƣa ǝsir bolup ⱪelixini tǝkitlǝydu. «Ət» degǝn sɵz Muⱪǝddǝs Kitabta muxu yǝrdǝ birinqi ⱪetim insanning tǝbiitini kɵrsǝtkǝn. «Rimliⱪlarƣa»diki kirix sɵznimu kɵrüng. \+bd «Mening Roⱨim insanlar bilǝn mǝnggü kürǝx ⱪiliwǝrmǝydu»\+bd* — bu jümlining baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mening Roⱨim insanlar bilǝn mǝnggü yaxawǝrmǝydu». Lekin bizningqǝ Huda bu ayǝttǝ Ɵz Roⱨining adǝmning gunaⱨini qǝklǝx üqün uning wijdanida kürǝx ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsǝtkǝn boluxi kerǝk; bu tǝrjimini aldi-kǝynidiki bayanlarƣa ǝng muwapiⱪ tǝrjimǝ dǝp ⱪaraymiz. Huda adǝmning gunaⱨliriƣa qǝk ⱪoyux üqün uning ɵmrigǝ qǝk (120 yax) ⱪoyidu («Tesalonikaliⱪlarƣa (2)»)diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng. 
\fp  Oⱪurmǝnlǝr xuni bayⱪayduki, Nuⱨtin ilgiri adǝmlǝr birnǝqqǝ yüz yil yaxaytti. 
\fp  «Kǝlgüsidǝ ularning ɵmri pǝⱪǝt bir yüz yigirmǝ yaxtin axmisun» degǝnning baxⱪa birhil qüxǝnqisi: «Biraⱪ ularƣa yǝnila bir yüz yigirmǝ yil (topan kǝlgüqǝ) ɵmür berimǝn».\f*   
\m
\v 4 Xu künlǝrdǝ (wǝ xundaⱪla keyinki künlǝrdimu), Hudaning oƣulliri insanlarning ⱪizlirining yeniƣa berip, ulardin balilarni tapⱪinida, gigantlar yǝr yüzidǝ pǝyda boldi. Bular bolsa ⱪǝdimki zamanlardiki dangliⱪ palwan-baturlar idi.\f □ \fr 6:4 \ft \+bd «gigantlar»\+bd* — ibraniy tilida «nǝfilim» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. «Nǝfilim» degǝnning ǝslidiki mǝnisi «yiⱪilƣanlar» boluxi mumkin. \+bd «dangliⱪ palwan-baturlar»\+bd* — ular gǝrqǝ «palwan-baturlar» bolsimu, ular Hudaning nǝziridǝ intayin rǝzil idi (5-ayǝtni kɵrüng).\f*  
\v 5 Pǝrwǝrdigar insanning ɵtküzüwatⱪan rǝzilliki yǝr yüzidǝ kɵpiyip kǝtkǝnlikini, ularning kɵnglidiki niyǝtlirining ⱨǝrⱪaqan yaman boluwatⱪinini kɵrdi.\f □ \fr 6:5 \ft \+bd «ⱨǝrⱪaqan»\+bd* — ibraniy tilida «pütkül künidǝ».\f*  \x + \xo 6:5 \xt Yar. 8:21; Ayup 15:16; Pǝnd. 6:14; Yǝr. 17:9; Mat. 15:19; Rim. 3:10,11,12; 8:6. \x*  
\v 6 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar yǝr yüzidǝ adǝmni apiridǝ ⱪilƣiniƣa puxayman ⱪilip, kɵnglidǝ azablandi.  
\v 7 Buning bilǝn Pǝrwǝrdigar: —  
\m Ɵzüm yaratⱪan insanni yǝr yüzidin yoⱪitimǝn — insandin tartip mal-qarwilarƣiqǝ, ɵmiligüqi ⱨaywanlardin asmandiki ⱪuxlarƣiqǝ, ⱨǝmmisini yoⱪ ⱪilimǝn; qünki Mǝn ularni yaratⱪinimƣa puxaymǝn ⱪildim, — dedi.   
\m
\v 8 Lekin Nuⱨ bolsa Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ xǝpⱪǝt tapⱪanidi.   
\b  
\m  
\s1 Nuⱨning kemǝ yasixi  
\m
\v 9 Nuⱨ wǝ uning ix-izliri tɵwǝndikiqǝ: —  
\m Nuⱨ ⱨǝⱪⱪaniy, ɵz dǝwridikilǝr arisida ǝyibsiz adǝm idi; Nuⱨ Huda bilǝn bir yolda mengip yaxaytti.\f □ \fr 6:9 \ft \+bd «Nuⱨ wǝ uning ix-izliri tɵwǝndikiqǝ: —»\+bd* — muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning üqinqi «tolidot»i («tarihi»), yǝni «Nuⱨning tarihi» yaki «nuⱨning tolidoti» (6:9-9:29) baxlinidu («tolidot» toƣruluⱪ «kirix sɵz»ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 6:9 \xt Yar. 5:22. \x*  
\v 10 Nuⱨtin Xǝm, Ⱨam, Yafǝt degǝn üq oƣul tɵrǝldi.   
\m
\v 11 Pütkül jaⱨan Hudaning aldida rǝzillixip, ⱨǝmmǝ yǝr zorawanliⱪⱪa tolup kǝtkǝnidi.  
\v 12 Huda yǝr yüzigǝ nǝzǝr seliwidi, mana, jaⱨan rǝzillǝxkǝnidi; qünki barliⱪ ǝt igilirining yǝr yüzidǝ ⱪiliwatⱪini yuzuⱪqiliⱪ idi.\f □ \fr 6:12 \ft \+bd «ǝt igiliri»\+bd* — bu ibarǝ Muⱪǝddǝs Kitabta adǝttǝ insanlarni kɵrsitidu (6:3ning izaⱨatinimu kɵrüng). 
\fp  Bǝzi waⱪitlarda «ǝt igiliri» (mǝsilǝn, 19-ayǝttǝ) ⱨaywanlarni ɵz iqigǝ alidu (6:4ni kɵrüng). 
\fp  \+bd «Barliⱪ ǝt igilirining ... ⱪiliwatⱪini yuzuⱪqiliⱪ idi»\+bd* — ibraniy tilida «barliⱪ ǝt igiliri... ɵz yolini buzƣanidi».\f*  
\v 13 Xuning bilǝn Huda Nuⱨⱪa: —  
\m Mana, aldimƣa barliⱪ ǝt igilirining zawalliⱪi yetip kǝldi; qünki pütkül yǝr-jaⱨanni ularning sǝwǝbidin zorawanliⱪ ⱪaplidi. Mana, Mǝn ularni yǝr bilǝn ⱪoxup ⱨalak ⱪilimǝn.  
\v 14 Əmdi sǝn ɵzünggǝ gofǝr yaƣiqidin bir kemǝ yasap, kemining iqidǝ bɵlmǝ-hanilarni ⱪilip, iqi-texini ⱪarimay bilǝn suwa.\f □ \fr 6:14 \ft \+bd «gofǝr yaƣiqi»\+bd* — yaki «arqa yaƣiqi». \+bd «kemǝ»\+bd* — muxu yǝrdǝ «sanduⱪ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Uzunluⱪi, kǝngliki wǝ egizliki wǝ bularning bir-birigǝ bolƣan nisbiti ⱨazirⱪi zamandiki ǝng qong kemilǝrningkigǝ ohxap ketidu. Lekin xǝkli pǝⱪǝt sanduⱪtǝk idi. Sǝwǝbi, xu kemining mǝⱪsiti dengizda mengix ǝmǝs, pǝⱪǝt lǝylǝp yürǝxtin ibarǝt idi.\f*  
\v 15 Sǝn uni xundaⱪ yasiƣin: — Uzunluⱪi üq yüz gǝz, kǝngliki ǝllik gǝz wǝ egizliki ottuz gǝz bolsun.\f □ \fr 6:15 \ft \+bd «gǝz»\+bd* — Muⱪǝddǝs Kitabta ixlitilgǝn «gǝz» adǝmning ⱪolning jǝynǝktin barmaⱪning uqiƣiqǝ bolƣan ariliⱪi (tǝhminǝn 45 santimetr) idi.\f*  
\v 16 Kemining pexaywini astiƣa bir oquⱪqiliⱪ yasa, uning egizliki bir gǝz bolsun; ixikini kemining yenifa orunlaxtur; kemini asti, ottura wǝ üsti ⱪilip üq ⱪǝwǝt yasa.\f □ \fr 6:16 \ft \+bd «Kemining pexaywini astiƣa bir oquⱪqiliⱪ yasa»\+bd* — bu jümlining kɵp hil tǝrjimiliri bar, lekin asasiy mǝnisi ohxax.\f*   
\m
\v 17 Qünki mana, Mǝn Ɵzüm asmanning astidiki ⱨayatliⱪ tiniⱪi barliki ⱨǝrbir ǝt igisini ⱨalak ⱪilidiƣan su topanni yǝr yüzigǝ kǝltürimǝn; buning bilǝn yǝr yüzidiki barliⱪ mǝhluⱪlar tiniⱪidin tohtaydu.  
\v 18 Lekin sǝn bilǝn ǝⱨdǝmni tüzimǝn. Sǝn ɵzüng, oƣulliring, ayaling wǝ kelinliringni elip birliktǝ kemigǝ kiringlar.\x + \xo 6:18 \xt 1Pet. 3:20; 2Pet. 2:5. \x*  
\v 19 Ɵzüng bilǝn tǝng tirik saⱪlap ⱪelix üqün, barliⱪ jandarlardin ⱨǝrⱪaysisidin bir jüp, yǝni ǝrkikidin birini, qixidin birini kemigǝ elip kirgin;\f □ \fr 6:19 \ft \+bd «barliⱪ jandarlar»\+bd* — ibraniy tilida «ǝt igiliridin». 
\fp  Bǝzi waⱪitlarda «ǝt igiliri» (mǝsilǝn, 7:15dǝ) ⱨaywanlarni ɵz iqigǝ alidu.\f*  
\v 20 Tirik ⱪelix üqün ⱪuxlarning ⱨǝrbir türliridin, mal-qarwilarning ⱨǝrbir türliridin wǝ yǝrdǝ ɵmiligüqi janiwarlarning ⱨǝrbir türliridin bir jüpi ⱪexingƣa kiridu.  
\v 21 Ɵzüng wǝ ularning ozuⱪluⱪi üqün ⱨǝrhil yemǝkliklǝrdin elip, yeningƣa ƣǝmligin, — dedi.   
\m
\v 22 Nuⱨ xundaⱪ ⱪildi; Huda ɵzigǝ buyruƣan ⱨǝmmǝ ixni u bǝja kǝltürdi.\x + \xo 6:22 \xt Yar. 7:5; Ibr. 11:7. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Topan balasi  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Nuⱨⱪa mundaⱪ dedi: —  
\m «Sǝn pütün ɵydikiliring bilǝn kemigǝ kirgin; qünki bu dǝwrdǝ aldimda seni ⱨǝⱪⱪaniy dǝp kɵrdüm.\x + \xo 7:1 \xt Yar. 6:9; 2Pet. 2:5. \x*  
\v 2-3 Ⱨǝmmǝ ⱨalal ⱨaywanlarning ǝrkǝk-qixisidin yǝttǝ jüptin, ⱨaram ⱨaywanlarning ǝrkǝk-qixisidin bir jüptin elip, xuningdǝk asmandiki uqar-ⱪanatlarningmu ǝrkǝk-qixisidin yǝttǝ jüptin elip, ularning nǝslini pütkül yǝr yüzidǝ tirik saⱪlax üqün ɵzüng bilǝn billǝ ǝkir.\f □ \fr 7:2-3 \ft \+bd «Ⱨǝmmǝ ⱨalal ⱨaywanlarning ǝrkǝk-qixisidin yǝttǝ jüptin»\+bd* — yaki «ⱨǝmmǝ ⱨalal ⱨaywanlarning ǝrkǝk-qixisidin yǝttidin». \+bd «ⱨalal» wǝ «ⱨaram»\+bd* —Nuⱨning dǝwridǝ «ⱨalal» wǝ «ⱨaram» degǝn uⱪum yegili bolidiƣan wǝ yegili bolmaydiƣan ⱨaywanlarni kɵrsǝtkǝn ǝmǝs (9:3-34ni kɵrüng), bǝlki ⱪurbanliⱪⱪa nemini sunuxⱪa bolidiƣan yaki bolmaydiƣanliⱪini kɵrsǝtkǝnidi (8:20ni kɵrüng). \+bd «uqar-ⱪanatlarningmu ǝrkǝk-qixisidin yǝttǝ jüptin»\+bd* — yaki «uqar-ⱪanatlarningmu ǝrkǝk-qixisidin yǝttidin».\f*  \x + \xo 7:2-3 \xt Law. 11. \x*  
\v 4 Qünki yǝttǝ kündin keyin uda ⱪiriⱪ keqǝ-kündüz yǝr yüzigǝ yamƣur yaƣdurimǝn; Ɵzüm yasiƣan ⱨǝmmǝ janiwarlarni yǝr yüzidin yoⱪitimǝn».   
\m
\v 5 Xuning bilǝn Nuⱨ Pǝrwǝrdigar uningƣa buyruƣinining ⱨǝmmisigǝ ǝmǝl ⱪildi.\x + \xo 7:5 \xt Yar. 6:22. \x*  
\v 6 Yǝr yüzini topan basⱪanda Nuⱨ altǝ yüz yaxta idi.  
\v 7 Topandin \add ⱪutulup ⱪelix\add* üqün Nuⱨ bilǝn oƣulliri, ayali wǝ kelinliri billǝ kemigǝ kirdi.\x + \xo 7:7 \xt Mat. 24:38; Luⱪa 17:27; 1Pet. 3:20. \x*  
\v 8-9 Ⱨalal ⱨaywanlar bolsun, ⱨaram ⱨaywanlar bolsun, ⱪuxlar bilǝn yǝrdǝ ɵmiligüqi janiwarlar bolsun, \add ⱨǝrbir türdin\add* bir jüp-bir jüptin ǝrkǝk-qixi bolup, Huda Nuⱨⱪa buyruƣandǝk kemigǝ, Nuⱨning ⱪexiƣa kirdi.  
\v 10 Wǝ xundaⱪ boldiki, yǝttǝ kündin keyin, yǝr yüzini topan besixⱪa baxlidi.   
\m
\v 11 Nuⱨning ɵmrining altǝ yüzinqi yili, ikkinqi eyining on yǝttinqi künidǝ qongⱪur dengizlarning tǝgliridiki barliⱪ bulaⱪlar yerilip, asmanning pǝnjiriliri eqilip kǝtti.\f □ \fr 7:11 \ft \+bd «qongⱪur dengizlarning tǝgliridiki barliⱪ bulaⱪlar»\+bd* — yaki «yǝrning (astidiki) qongⱪur tǝgliridiki barliⱪ bulaⱪlar».\f*  
\v 12 Yamƣur uda ⱪiriⱪ keqǝ-kündüz yǝr yüzigǝ tohtimay yaƣdi.   
\m
\v 13 Dǝl yamƣur baxlanƣan küni, Nuⱨ, Nuⱨning Xǝm, Ⱨam, Yafǝt degǝn oƣulliri, Nuⱨning ayali bilǝn üq kelini kemigǝ kirdi.  
\v 14 Ular bilǝn billǝ ⱨǝrhil yawa ⱨaywanlar tür-türi boyiqǝ, ⱨǝrhil mal-qarwilar tür-türi boyiqǝ, yǝrdǝ ɵmiligüqi ⱨǝrhil janiwarlar tür-türi boyiqǝ wǝ ⱨǝrhil uqar-ⱪanatlar, yǝni ⱨǝrhil ⱪanatliⱪ janiwarlar tür-türi boyiqǝ kemigǝ kirdi.  
\v 15 Ət igiliridin, yǝni barliⱪ ⱨayatliⱪ tiniⱪi bolƣan ⱨǝrhil jandarlardin, bir jüp-bir jüp bolup, kemigǝ nuⱨning ⱪexiƣa kirdi.  
\v 16 Kirgǝnlǝr Hudaning nuⱨⱪa buyruƣinidǝk ǝt igilirining ⱨǝrtürining ǝrkǝk-qixisi idi. Andin Pǝrwǝrdigar ixikni etiwǝtti.\f □ \fr 7:16 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar ixikni etiwǝtti»\+bd* — ibraniy tilida «Pǝrwǝrdigar uni iqigǝ solap ⱪoydi».\f*   
\m
\v 17 Topan yǝr yüzini uda ⱪiriⱪ kün besip, sular ulƣiyip kǝtti. Kemǝ yǝr üstidin kɵtürülüp lǝylǝp ⱪaldi.  
\v 18 Su ulƣiyip, yǝr üstidǝ tehimu egizlǝp kǝtti; kemǝ su üstidǝ dawalƣup turatti.  
\v 19 Sular yǝr yüzidǝ tolimu ulƣiyip, pütkül asmanning astidiki barliⱪ egiz taƣlarnimu besip kǝtti.  
\v 20 Sular \add taƣlardin\add* yǝnǝ on bǝx gǝz ɵrlǝp, taƣ qoⱪⱪilirimu su astida ⱪaldi.   
\m
\v 21 Buning bilǝn yǝr yüzidǝ yürgüqi ⱨǝmmǝ ǝt igiliri, uqar-ⱪuxlar, mal-qarwilar, yawayi ⱨaywanlar, yǝrdǝ ɵmiligüqi ⱨǝmmǝ janiwarlar, jümlidin pütkül adǝmlǝr ⱨǝmmisi ɵldi;\x + \xo 7:21 \xt Luⱪa 17:27. \x*  
\v 22 ⱪuruⱪluⱪta yaxiƣuqi, burnida ⱨayatliⱪ tiniⱪi bar bolƣanlarning ⱨǝmmisi ɵldi.  
\v 23 Yǝr yüzidiki jeni barlarning ⱨǝmmisi, insan bolsun, mal-qarwilar bolsun, ɵmiligüqi ⱨaywanlar bolsun, asmandiki ⱪuxlar bolsun, ⱨǝmmisi ⱨalak bolup yǝr yüzidin yoⱪ ⱪilindi; pǝⱪǝt Nuⱨ wǝ kemidǝ uning bilǝn billǝ turƣanlar ⱪutulup ⱪaldi.\x + \xo 7:23 \xt 2Pet. 2:5. \x*  
\v 24 Bir yüz ǝllik küngiqǝ yǝr yüzini su besip turdi.\f □ \fr 7:24 \ft \+bd «yǝr yüzini su besip turdi»\+bd* — yaki «su yǝr yüzining üstidin ƣalib kǝldi».\f*  \x + \xo 7:24 \xt Zǝb. 29:10; 93:1-4; 104:6-9\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Topanning yenixi  
\m
\v 1 Huda Nuⱨni, xundaⱪla kemidǝ uning bilǝn billǝ bolƣan barliⱪ yawayi ⱨaywanlar bilǝn barliⱪ mal-qarwilarni ǝslidi. Xuning bilǝn Huda bir xamal qiⱪirip yǝr yüzini yǝlpütti wǝ sular yenixⱪa baxlidi.  
\v 2 Qongⱪur dengizlarning tǝgliridiki bulaⱪlar wǝ asmanning pǝnjiriliri etilip, asmandin tɵkülgǝn yamƣur tohtidi.  
\v 3 Sular barƣanseri yǝr yüzidin yandi; bir yüz ǝllik kün ɵtkǝndin keyin heli azlidi.   
\m
\v 4 Yǝttinqi ayning on yǝttinqi küni, kemǝ Ararat taƣ tizmiliridiki birining üstidǝ tohtap ⱪaldi.\f □ \fr 8:4 \ft \+bd «tohtap ⱪaldi»\+bd* —ibraniy tilida «dǝm aldi». 
\fp  «Ararat taƣliri» xǝrⱪiy Türkiyǝdǝ boluxi mumkin.\f*  
\v 5 Sular oninqi ayƣiqǝ barƣanseri aziyip, oninqi ayning birinqi küni taƣ qoⱪⱪiliri kɵrünüxkǝ baxlidi.   
\m
\v 6 Ⱪiriⱪ kündin keyin Nuⱨ kemigǝ ɵzi ornatⱪan dǝrizini eqip,  
\v 7 bir ⱪuzƣunni sirtⱪa qiⱪardi. U yǝr yüzidiki sular tartilip bolƣuqǝ uyan-buyan uqup yürdi.  
\v 8 Uningdin keyin Nuⱨ sularning yǝr yüzidin tartilƣan-tartilmiƣanliⱪini bilix üqün, bir kǝptǝrni qiⱪardi.\f □ \fr 8:8 \ft \+bd «kǝptǝrni»\+bd* — yaki «pahtǝk». Ibraniy tilida bu ⱪux «yona» dǝp atilidu. «Yona» ibraniy tilida ⱨǝm kǝptǝrni ⱨǝm pahtǝknimu kɵrsitidu.\f*  
\v 9 Lekin sular tehiqǝ pütkül yǝr yüzini ⱪaplap turƣaqⱪa, kǝptǝr putini ⱪoyƣudǝk jay tapalmay, Nuⱨning ⱪexiƣa kemigǝ yenip kǝldi. Xuning bilǝn Nuⱨ ⱪolini sunup uni tutup, kemigǝ ǝkiriwaldi.  
\v 10 U yǝttǝ kün saⱪlap, bu kǝptǝrni kemidin yǝnǝ sirtⱪa qiⱪardi.  
\v 11 Kǝptǝr kǝqtǝ uning ⱪexiƣa yenip kǝldi; mana, uning tumxuⱪida yengi üzüwalƣan zǝytun yopurmiⱪi bar idi. Buni kɵrüp Nuⱨ sularning yǝr yüzidin tartilƣinini bildi.  
\v 12 U yǝnǝ yǝttǝ kün saⱪlap, kǝptǝrni yǝnǝ sirtⱪa qiⱪardi, ǝmma bu ⱪetim kǝptǝr uning yeniƣa ⱪaytip kǝlmidi.   
\m
\v 13 Nuⱨ altǝ yüz bir yaxⱪa kirgǝn yili, birinqi ayning birinqi künidǝ su yǝr yüzidin ⱪuruƣanidi. Nuⱨ kemining ⱪapⱪiⱪini eqip ⱪariwidi, yǝrning ⱪuruƣinini kɵrdi.  
\v 14 Ikkinqi ayning yigirmǝ yǝttinqi küni, yǝr yüzi pütünlǝy ⱪurup boldi.   
\m
\v 15-16 U waⱪitta Huda Nuⱨⱪa sɵz ⱪilip: — Sǝn ɵzüng, ayaling, oƣulliring wǝ kelinliring kemidin qiⱪinglar.  
\v 17 Ɵzüng bilǝn billǝ bolƣan barliⱪ ǝt igiliridin ⱨǝrbir türdiki janiwarlarni, yǝni uqar-ⱪanatlarni ⱨǝm mal-qarwilarni, yǝrdǝ ɵmiligüqi ⱨaywanlarning ⱨǝmmisini ɵzüng bilǝn ⱪoxup kemidin elip qiⱪⱪin; xuning bilǝn ular yǝr yüzidǝ tarilip-tarⱪilip, nǝsillinip zeminda kɵpǝysun, — dedi.\x + \xo 8:17 \xt Yar. 1:22, 28; 9:1. \x*   
\m
\v 18 Xuning bilǝn Nuⱨ, ayali, oƣulliri wǝ kelinliri bilǝn billǝ sirtⱪa qiⱪti.  
\v 19 Janiwarlarning ⱨǝmmisi, barliⱪ ɵmiligüqi ⱨaywanlar, barliⱪ uqar-ⱪanatlar, yǝrdǝ midirlap yüridiƣanlarning ⱨǝrⱪaysisi ɵz türliri boyiqǝ kemidin qiⱪixti.   
\b  
\m  
\s1 Nuⱨning Hudaƣa atap ⱪurbanliⱪ sunuxi  
\m
\v 20 Xu qaƣda Nuⱨ Pǝrwǝrdigarƣa atap bir ⱪurbangaⱨni yasidi; u ⱨalal janiwarlar bilǝn ⱨalal ⱪuxlarning ⱨǝr türidin elip kelip, ⱪurbangaⱨning üstidǝ «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ» ɵtküzdi.\f □ \fr 8:20 \ft \+bd «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ»\+bd* — sunuxta ⱨaywanning ⱨǝmmǝ ⱪismi Hudaƣa atap kɵydürülidu.\f*  \x + \xo 8:20 \xt Law. 11. \x*  
\v 21 Xundaⱪ ⱪilip Pǝrwǝrdigar huxbuy purap \add mǝmnun boldi\add*; Pǝrwǝrdigar kɵnglidǝ: — «Insanning kɵngül-niyiti yaxliⱪidin tartip rǝzil bolsimu, Mǝn insan tüpǝylidin yǝrgǝ yǝnǝ lǝnǝt oⱪumaymǝn wǝ ǝmdi bu ⱪetimⱪidǝk ⱨǝmmǝ jandarlarni urup yoⱪitiwǝtmǝymǝn.\f □ \fr 8:21 \ft \+bd «huxbuy»\+bd* — ibraniy tilida «aram bǝrgüqi puraⱪ» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. Tǝwratta ⱪurbanliⱪlardin qiⱪⱪan «huxbuy» deyilgǝndǝ adǝttǝ «aram bǝrgüqi puraⱪ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. \+bd «yaxliⱪidin tartip»\+bd* — yaki «kiqikidin tartip». \+bd «Mǝn ... yǝrgǝ yǝnǝ lǝnǝt oⱪumaymǝn wǝ ǝmdi bu ⱪetimⱪidǝk ⱨǝmmǝ jandarlarni urup yoⱪitiwǝtmǝymǝn»\+bd* — ahirⱪi zamanda Huda pütkül yǝrni topan bilǝn ǝmǝs, bǝlki ot bilǝn yoⱪitidu (9:11ni, «2Pet.» 3:6-7, «Wǝⱨ.» 21:1ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 8:21 \xt Yar. 6:5; Pǝnd. 22:15; Mat. 15:19. Mar. 7:21-23\x*   
\m
\v 22 Bundin keyin, yǝr mǝwjut künliridǝ,  
\m Terix bilǝn orma,  
\m Soƣuⱪ bilǝn issiⱪ,  
\m Yaz bilǝn ⱪix,  
\m Kündüz bilǝn keqǝ üzülmǝy aylinip turidu» — dedi. \f □ \fr 8:22 \ft \+bd «Terix bilǝn orma, soƣuⱪ bilǝn issiⱪ, yaz bilǝn ⱪix»\+bd* — Ottura Xǝrⱪtǝ «yilning altǝ pǝsli» dǝp ⱪarilidu.\f*  \x + \xo 8:22 \xt Yǝr. 33:20,25. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Hudaning Nuⱨ bilǝn ǝⱨdǝ tüzüxi  
\m
\v 1 Huda Nuⱨ bilǝn uning oƣulliriƣa bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilip, ularƣa mundaⱪ dedi: —  
\m «Silǝr jüplixip kɵpiyip, yǝr yüzini toldurunglar.\x + \xo 9:1 \xt Yar. 1:28; 8:17. \x*  
\v 2 Yǝr yüzidiki barliⱪ janiwarlar, asmandiki barliⱪ ⱪuxlar, barliⱪ yǝr yüzidǝ midirlap yürgüqilǝr wǝ dengizdiki barliⱪ beliⱪlarning ⱨǝmmisi silǝrdin ⱪorⱪup wǝⱨimidǝ bolsun; bular ⱪolunglarƣa tapxurulƣandur.  
\v 3 Midirlap yüridiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ janiwarlar silǝrgǝ ozuⱪ bolidu; Mǝn silǝrgǝ kɵk otyaxlarni bǝrgǝndǝk, bularning ⱨǝmmisini ǝmdi silǝrgǝ bǝrdim.\x + \xo 9:3 \xt Yar. 1:29. \x*  
\v 4 Lekin silǝr gɵxni iqidiki jeni, yǝni ⱪeni bilǝn ⱪoxup yemǝslikinglar kerǝk.\x + \xo 9:4 \xt Law. 3:17; 7:26; 17:14; 19:26; Ⱪan. 12:23. \x*  
\v 5 Ⱪeninglar, yǝni jeninglardiki ⱪan tɵkülsǝ, Mǝn bǝrⱨǝⱪ uning ⱨesabini alimǝn; ⱨǝrⱪandaⱪ ⱨaywanning ilkidǝ ⱪeninglar bar bolsa Mǝn uningƣa tɵlǝtküzimǝn; insanning ⱪolida bar bolsa, yǝni birsining ⱪolida ɵz ⱪerindixining ⱪeni bar bolsa, Mǝn uningƣa xu ⱪanni tɵlǝtküzimǝn.\x + \xo 9:5 \xt Mis. 21:12,28. \x*   
\m
\v 6 Kimki insanning ⱪenini tɵksǝ,  
\m Uning ⱪenimu insan tǝripidin tɵkülidu;  
\m Qünki Huda insanni Ɵz sürǝt-obrazida yaratⱪandur.\x + \xo 9:6 \xt Yar. 1:27; Yiƣ. 4:13; Mat. 26:52; Wǝⱨ. 13:10. \x*   
\m
\v 7 Əmdi silǝr, jüplixip kɵpiyip, yǝr yüzidǝ tarilip-tarⱪilip kɵpiyinglar».\x + \xo 9:7 \xt Yar. 1:28; 8:17. \x*   
\m
\v 8-9 Andin Huda Nuⱨ bilǝn uning oƣulliriƣa sɵz ⱪilip mundaⱪ dedi: — «Mana Ɵzüm silǝr bilǝn wǝ silǝrdin keyin kelidiƣan ǝwladliringlar bilǝn, xundaⱪla silǝr bilǝn billǝ turƣan ⱨǝrbir jan igisi, uqarⱪanatlar, mal-qarwilar, silǝr bilǝn billǝ turƣan yǝr yüzidiki ⱨǝrbir yawayi ⱨaywanlar, kemidin qiⱪⱪanlarning ⱨǝmmisi bilǝn — yǝr yüzidiki ⱨeqbir ⱨaywanni ⱪaldurmay, ular bilǝn Ɵz ǝⱨdǝmni tüzimǝn.\x + \xo 9:8-9 \xt Yǝx. 54:9. \x*  
\v 11 Mǝn silǝr bilǝn xundaⱪ ǝⱨdǝ tüzimǝnki, nǝ barliⱪ ǝt igiliri topan bilǝn yoⱪitilmas, nǝ yǝrni wǝyran ⱪilidiƣan ⱨeqbir topan yǝnǝ kǝlmǝs».\f □ \fr 9:11 \ft \+bd «ǝⱨdǝ»\+bd* — ibraniy tilida «ǝⱨdǝm».\f*   
\m
\v 12-13 Huda yǝnǝ: — «Mǝn Ɵzüm silǝr bilǝn wǝ ⱪexinglardiki ⱨǝmmǝ jan igiliri bilǝn mǝnggülük, yǝni pütkül ǝwladliringlarƣiqǝ bekitkǝn muxu ǝⱨdǝmning bǝlgisi xuki: — Mana, Mǝn Ɵzüm bilǝn yǝrning otturisida bolƣan ǝⱨdining bǝlgisi bolsun dǝp ⱨǝsǝn-ⱨüsinimni bulutlar iqigǝ ⱪoyimǝn;  
\v 14-15 wǝ xundaⱪ boliduki, Mǝn yǝrning üstigǝ bulutlarni qiⱪarƣinimda, xundaⱪla ⱨǝsǝn-ⱨüsǝn bulutlar iqidǝ ayan bolƣinida, Mǝn silǝr bilǝn ǝt igiliri bolƣan barliⱪ janiwarlar bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝmni yad etimǝn; buningdin keyin sular ⱨǝrgiz ⱨǝmmǝ jandarlarni ⱨalak ⱪilƣuqi topan bolmas.  
\v 16 Ⱨǝsǝn-ⱨüsǝn bulutlar arisida pǝyda bolidu; Mǝn uningƣa ⱪaraymǝn wǝ xuning bilǝn Mǝnki Huda yǝr yüzidiki ǝt igiliri bolƣan barliⱪ janiwarlar bilǝn otturimizda bekitkǝn ǝⱨdǝmni yad etimǝn», — dedi.   
\m
\v 17 Huda Nuⱨⱪa yǝnǝ: — «Mana bu Mǝn Ɵzüm bilǝn yǝr yüzidiki barliⱪ ǝt igiliri otturisida bekitkǝn ǝⱨdǝmning nixan-bǝlgisidur», — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Nuⱨ wǝ uning oƣulliri; Nuⱨning ɵz oƣulliri toƣruluⱪ bexariti  
\m
\v 18 Nuⱨning kemidin qiⱪⱪan oƣulliri Xǝm, Ⱨam wǝ Yafǝt idi. Ⱨam Ⱪanaanning atisi boldi.\f □ \fr 9:18 \ft \+bd «Ⱪanaan»\+bd* — muxu «Ⱪanaan» degǝn kixi «Ⱪanaaniylar»ning ǝjdadi idi.\f*  \x + \xo 9:18 \xt Yar. 6:10. \x*   
\m
\v 19 Bu üqi Nuⱨning oƣulliri bolup, pütkül yǝr yüzigǝ taralƣan aⱨalǝ xularning nǝsil-ǝwladliridur.  
\v 20 Nuⱨ teriⱪqiliⱪ ⱪilixⱪa baxlap, bir üzümzarliⱪ bǝrpa ⱪildi.\f □ \fr 9:20 \ft \+bd «teriⱪqiliⱪ ⱪilixⱪa baxlap»\+bd* — ibraniy tilida «tupraⱪ ǝⱨli idi» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 21 U uning xarabidin iqip, mǝst bolup ⱪelip, ɵz qediri iqidǝ kiyim-keqǝklirini seliwetip, yalingaq yetip ⱪaldi.  
\v 22 Ⱪanaanning atisi Ⱨam kelip, atisining ǝwritini kɵrüp, sirtⱪa qiⱪip ikki ⱪerindixiƣa eytti.  
\v 23 Xǝm bilǝn Yafǝt ⱪopup yepinjini elip, mürisigǝ artip, kǝyniqǝ mengip kirip, atisining yalingaq bǝdinini yepip ⱪoydi. Ular yüzini aldi tǝrǝpkǝ ⱪilip, atisining yalingaq tenigǝ ⱪarimidi.\f □ \fr 9:23 \ft \+bd «yepinqi»\+bd* — muxu yǝrdǝ bǝlkim atisining kiyimini kɵrsitixi mumkin. Bu sɵzdin ⱪariƣanda, Ⱨam uni dadisining qediridin elip qiⱪⱪan boluxi mumkin.\f*  
\v 24 Nuⱨ xarabning kǝypidin oyƣinip, kǝnji oƣlining ɵzigǝ nemǝ ⱪilƣinini bilip: —   
\m
\v 25  Ⱪanaanƣa lǝnǝt bolƣay!  
\m U ⱪerindaxlirining ⱪulining ⱪuli bolsun,  
\m — dǝp ⱪarƣidi. \f □ \fr 9:25 \ft \+bd «Ⱪanaanƣa lǝnǝt bolƣay!»\+bd* — Yaman ix ⱪilƣini Ⱨam tursa, nemixⱪa oƣli Ⱪanaan lǝnǝtkǝ ⱪaldi? Bu mǝsilǝ toƣruluⱪ, xundaⱪla Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrning bu bexaritining baxⱪa ⱪisimliri üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 26 U yǝnǝ: —  
\m Xǝmning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ kǝltürülgǝy!  
\m Ⱪanaan Xǝmning ⱪuli bolsun.   
\m
\v 27 Huda Yafǝtni awutⱪay!  
\m U Xǝmning qedirlirida turƣay,  
\m Ⱪanaan bolsa uning ⱪuli bolƣay! — dedi.\f □ \fr 9:27 \ft \+bd «Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrning 25-27-ayǝttiki bexariti»\+bd* — Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrning bu bexariti üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 28 Nuⱨ topandin keyin üq yüz ǝllik yil ɵmür kɵrdi.  
\v 29 Bu tǝriⱪidǝ Nuⱨ jǝmiy toⱪⱪuz yüz ǝllik yil kün kɵrüp, alǝmdin ɵtti.   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Nuⱨning üq oƣlining ǝwladliri — «Əllǝrning nǝsǝbnamisi»  
\r 1Tar. 1:1-27  
\m
\v 1 Tɵwɵndikilǝr Nuⱨning oƣullirining ǝwladliridur: — uning oƣulliri Xǝm, Ⱨam wǝ Yafǝt bolup, topandin keyin ulardin oƣullar tɵrǝlgǝn: —\f □ \fr 10:1 \ft \+bd «izaⱨat»\+bd* — muxu babtiki nǝsǝbnamidiki bǝzi tǝpsilatlar wǝ nǝsǝbnamidiki yǝtmix ǝlning ⱨazirⱪi ⱪaysi ǝl ikǝnliki toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni, xundaⱪla munasiwǝtlik hǝritini kɵrüng. \+bd «Tɵwǝndikilǝr Nuⱨning oƣullirining ǝwladliridur: — »\+bd* — muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning tɵtinqi «tolidot»i («tarihi»), yǝni «Nuⱨning oƣullirining tolidoti» («Nuⱨning oƣullirining ǝwladlirining tarihi») (10:1-11:9) baxlinidu.\f*  \x + \xo 10:1 \xt 1Tar. 1:4\x*  \fig Əllǝrning nǝsǝbnamisi|src="genealogicaltreenations-upin-01.jpg" size="span" ref="«Yar.» 10" \fig*   
\m
\v 2 Yafǝtning oƣulliri bolsa, Gomǝr, Magog, Maday, Yawan, Tubal, Mǝxǝk wǝ Tiras idi.\x + \xo 10:2 \xt 1Tar. 1:5. \x*   
\m
\v 3 Gomǝrning ǝwladliri: Axkinaz, Rifat wǝ Torgamaⱨ idi.   
\m
\v 4 Yawanning ǝwladliri: Elixaⱨ, Tarxix, Kittiylar wǝ Dodaniylar idi.\f □ \fr 10:4 \ft \+bd «bularning ǝwladliri»\+bd* — Bǝzi alimlar «Yafǝtning barliⱪ ǝwladliri»ni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Yǝnǝ bǝzilǝr pǝⱪǝt Yawanning ǝwladlirini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Biz ikkinqi pikirgǝ mayil.\f*  
\v 5 Bularning ǝwladliri dengiz boylirida wǝ arallarda ayrim-ayrim yaxiƣan hǝlⱪlǝr bolup, ⱨǝrⱪaysisi ɵz tili, ɵz ailǝ-ⱪǝbililiri boyiqǝ ɵz zeminlirida tarⱪilip olturaⱪlaxⱪan.   
\m
\v 6 Ⱨamning oƣulliri Kux, Misir, Put wǝ Ⱪanaanlar idi.\f □ \fr 10:6 \ft \+bd «Misir»\+bd* — ibraniy tilida «mitsraim». \+bd «Put»\+bd* — «Liwiyǝ»dikilǝrning ǝjdadi boldi.\f*  \x + \xo 10:6 \xt 1Tar. 1:8. \x*   
\m
\v 7 Kuxning oƣulliri Seba, Ⱨawilaⱨ, Sabtaⱨ, Raamaⱨ wǝ Sabtika idi. Raamaⱨning oƣulliri Xeba wǝ Dedan idi.  
\v 8 Kuxtin yǝnǝ Nimrod tɵrǝlgǝn; u yǝr yüzidǝ naⱨayiti küqtünggür adǝm bolup qiⱪti.\f □ \fr 10:8 \ft \+bd «Nimrod»\+bd* — bu isim «asiy» «isyan kɵtürgüqi» degǝn mǝnidǝ. Xübⱨisizki, bu isim uningƣa keyinrǝk ⱪoyulup, uning Hudaƣa ⱪarxi qiⱪⱪanliⱪini kɵrsǝtkǝn.\f*  \x + \xo 10:8 \xt 1Tar. 1:10. \x*  
\v 9 U Pǝrwǝrdigarning aldida küqtünggür owqi boldi; xu sǝwǝbtin «palanqi bolsa Nimrodtǝk, Pǝrwǝrdigarning aldida küqtünggür owqi ikǝn» degǝn gǝp tarⱪalƣan.\f □ \fr 10:9 \ft \+bd «U Pǝrwǝrdigarning aldida küqtünggür owqi boldi»\+bd* — bu sɵzlǝr bǝlkim Nimrodning ismini qüxǝndüridu. «Owqi» muxu yǝrdǝ bǝlkim ⱨaywanlarnila ǝmǝs, insanlarni owlaydiƣanliⱪini kɵrsitixi mumkin; bu yǝrdǝ «owqi» degǝn sɵzning «jaⱨangir» degǝn mǝnisimu bar. Kona yǝⱨudiy ustazlar («rabbilar»)ning ⱨǝmmisi: «Pǝrwǝrdigar aldida küqtünggür owqi boldi» degǝn sɵzlǝr uning Hudaƣa ⱪarxi turƣanliⱪini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraytti. Qünki Nimrod keyin bǝrpa ⱪilƣan xǝⱨǝrlǝr, jümlidin Babil xǝⱨiri Huda wǝ uning hǝlⱪigǝ ⱪarxi qiⱪⱪan, xundaⱪla Hudaƣa ⱪarxi qiⱪixning simwoli bolup ⱪalƣan. \+bd «palanqi bolsa Nimrodtǝk, Pǝrwǝrdigarning aldida küqtünggür owqi ikǝn»\+bd* — bu sɵzning mǝnisi intayin sǝlbiy boluxi mumkin: «u naⱨayiti hǝtǝrlik adǝm», «naⱨayiti tǝkǝbbur bir jaⱨangir», «ⱨǝtta Pǝrwǝrdigarƣa ⱪarxi qiⱪixⱪa petinidu» degǝndǝk mǝnilǝrni kɵrsitidu.\f*  
\v 10 Uning padixaⱨliⱪi Xinar zeminidiki Babil, Ərǝk, Akkad wǝ Kalnǝⱨ degǝn xǝⱨǝrlǝrdǝ baxlanƣanidi.\f □ \fr 10:10 \ft \+bd «Xinar»\+bd* — «Babil» yaki «Babilon»ning baxⱪa bir namidur. \+bd «ayǝtning baxⱪa hil tǝrjimisi»\+bd* — «uning padixaⱨliⱪining asasi Xinar zeminidiki Babil, Ərǝk, Akkad wǝ Kalnǝⱨ degǝn xǝⱨǝrlǝr idi».\f*  
\v 11-12 U bu zemindin Axur zeminiƣa qiⱪip Ninǝwǝ, Rǝⱨobot-Ir, Kalaⱨ wǝ Ninǝwǝ bilǝn Kalaⱨning otturisidiki Rǝsǝn degǝn xǝⱨǝrlǝrnimu bina ⱪildi (bular ⱪoxulup «Katta Xǝⱨǝr» boldi).\f □ \fr 10:11-12 \ft \+bd «Axur»\+bd* — yǝni «Asuriyǝ». Mumkinqiliki barki, Nimrod Babil xǝⱨiridǝ Hudaƣa ⱪarxi bolƣan ⱨǝrikǝtkǝ baxlamqi bolƣanidi; xunga keyin (insan tilliri ⱪalaymiⱪanlaxturulƣanda) u Babil xǝⱨiridin qiⱪip ketixkǝ mǝjbur boldi. 
\fp  «U bu zeminidin Axur zeminiƣa qiⱪip» degǝnning baxⱪa birhil tǝrjimisi «Axur xu zemindin qiⱪip,...». 
\fp  \+bd «bular ⱪoxulup «Katta Xǝⱨǝr» boldi»\+bd* — demǝk, Ninǝwǝ degǝn «katta xǝⱨǝr»ni kɵrsitidu («Yun.» 1:1, 3:2, 3:3, 4:11ni kɵrüng). Qünki keyinrǝk, bu Ninǝwǝ, Rǝⱨobot-Ir, Kalaⱨ wǝ Rǝsǝn degǝn tɵt xǝⱨǝr birlixip bir qong katta xǝⱨǝr, yǝni «Ninǝwǝ xǝⱨǝr»i boldi. 
\fp  Bǝzi alimlar «Katta Xǝⱨǝr» pǝⱪǝt Kalaⱨ bilǝn Rǝsǝndin ibarǝt ikki xǝⱨǝrni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu; bizningqǝ «katta xǝⱨǝr» Ninǝwǝ, Rǝⱨobot-ir, Kalaⱨ wǝ Rǝsǝnlǝrning ⱨǝmmisini ɵz iqigǝ alidu.\f*   
\m
\v 13 Misirning ǝwladliri Ludiylar, Anamiylar, Lǝⱨabiylar, Naftuⱨiylar,  
\v 14 Patrosiylar, Kasluⱨiylar (Filistiylǝr Kasluⱨiylardin qiⱪⱪan) wǝ Kaftoriylar idi.   
\m
\v 15 Ⱪanaandin tunji oƣul Zidon tɵrilip, keyin yǝnǝ Ⱨǝt tɵrǝlgǝn.  
\v 16 uning ǝwladliri bolsa Yǝbusiylar, Amoriylar, Girgaxiylar,  
\v 17 Ⱨiwiylar, Arkiylar, Siniylar,  
\v 18 Arwadiylar, Zǝmariylar wǝ Ⱨamatiylar idi. Xuningdin keyin, Ⱪanaaniylarning ⱪǝbililiri ⱨǝr tǝrǝpkǝ tarⱪilip kǝtti.  
\v 19 Ⱪanaaniylarning yurt qegrisi bolsa Zidondin tartip, Gǝrar tǝripigǝ sozulup, Gazaƣa qiⱪip, andin Sodom, Gomorra, Admaⱨ bilǝn Zǝboim tǝripigǝ tutixip, Lexaƣiqǝ yetip baratti.   
\m
\v 20 Yuⱪiriⱪilar bolsa ⱨamning oƣulliri bolup, ɵz ⱪǝbilisi wǝ tilliri boyiqǝ ⱪowm bolup ɵz zeminlirida olturaⱪlaxⱪanidi.   
\m
\v 21 Xǝmmu oƣul pǝrzǝntlik boldi; Xǝm bolsa Yafǝtning akisi, Ebǝrlǝrning ata-bowisi boldi.   
\m
\v 22 Xǝmning oƣulliri Elam, Axur, Arfahxad, Lud, Aram;\x + \xo 10:22 \xt Yar. 11:10; 1Tar. 1:17. \x*  
\v 23 Aramning oƣulliri Uz, Ⱨul, Gǝtǝr, Max idi. \f □ \fr 10:23 \ft \+bd «Max»\+bd* — yaki «Mǝxǝk».\f*   
\m
\v 24 Arfahxadtin Xelaⱨ tɵrǝldi, Xelaⱨtin Ebǝr tɵrǝldi.\f □ \fr 10:24 \ft \+bd «Ebǝr»\+bd* — mǝnisi bǝlkim «(dǝryadin) ɵtküqi». «Ibraniy» degǝn sɵz bǝlkim bu sɵzdin qiⱪⱪan.\f*  \x + \xo 10:24 \xt 1Tar. 1:18. \x*  
\v 25 Ebǝrdin ikki oƣul tɵrǝlgǝn bolup, birining ismi Pǝlǝg idi, qünki u yaxiƣan dǝwrdǝ yǝr yüzidǝ bɵlünüx boldi; Pǝlǝgning inisining ismi Yoⱪtan idi.\f □ \fr 10:25 \ft \+bd «Pǝlǝg»\+bd* — bu sɵzning tǝlǝppuzi «bɵlünüx»kǝ yeⱪindur. «U yaxiƣan dǝwrdǝ yǝr yüzidǝ bɵlünüx boldi» — bu sɵz ⱨǝⱪtǝ üq hil imkaniyǝt bar: (1) bu sɵzlǝr Babil munari wǝⱪǝsidǝ (11-bab), Hudaning tilni bɵlüxi bilǝn ǝllǝrnimu bɵlgǝnlikini, xundaⱪla «yǝr yüzidikilǝrning bɵlünüp kǝtkǝn»likini kɵrsitidu; (2) yǝr-zeminning ɵzining bɵlünüp kǝtkǝnlikini kɵrsitidu («Yar.» 1:9 boyiqǝ yǝr-zemin ǝslidǝ birla ⱪuruⱪluⱪ idi, qoⱪum keyinqǝ mǝlum waⱪitta ⱨazirⱪi Asiya, Yawropa, Afriⱪa, Amerika, Awstraliyǝ wǝ Antarktika ⱪit’ǝlirigǝ bɵlüngǝn); (3) yuⱪirida tilƣa elinƣan ikki imkaniyǝtning tǝng yüz bǝrgǝnlikini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 26 Yoⱪtandin Almodad, Xǝlǝf, Hazarmawǝt, Yeraⱨ,  
\v 27 Ⱨadoram, Uzal, Diklaⱨ,  
\v 28 Obal, Abimaǝl, Xeba,  
\v 29 Ofir, Ⱨawilaⱨ wǝ Yobab tɵrǝldi. Bularning ⱨǝmmisi Yoⱪtanning oƣulliri idi.  
\v 30 Ularning olturƣan jayliri bolsa Mexadin tartip, Sǝffar degǝn rayonning xǝrⱪ tǝripidiki taƣⱪiqǝ sozulatti.   
\m
\v 31 Yuⱪiriⱪilar bolsa Xǝmning oƣulliri bolup, ɵz ⱪǝbilisi wǝ tilliri boyiqǝ ⱪowm bolup ɵz zeminlirida olturaⱪlaxⱪanidi.   
\m
\v 32 Yuⱪiridikilǝr Nuⱨning ǝwladliri bolup, ular ɵz nǝsǝbliri wǝ ⱪowmliri boyiqǝ hatirilǝngǝn. Topandin keyinki yǝr yüzidiki barliⱪ ⱪowmlar ularning iqidin tarⱪalƣan.\x + \xo 10:32 \xt Ros. 17:26\x*  \fig Əllǝrning yǝr yüzidǝ tarⱪaⱪlaxturuluxi|src="tablenations-upin-01.jpg" size="span" ref="«Yar.» 10" \fig*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 «Babil munari wǝⱪǝsi» — Hudaning insanlarning tilini parqiliwetixi  
\m
\v 1 U zamanda pütkül yǝr yüzidiki til ⱨǝm sɵz birhil idi.\f □ \fr 11:1 \ft \+bd «pütkül yǝr yüzidiki til ... birhil idi»\+bd* — bu til ⱪaysi til boluxi kerǝk? Biz uni ibraniy tili, dǝp ⱪaraymiz. Sǝwǝbi: (1) «Alǝmning Yaritilixi»da uqraydiƣan, «Babil munari» wǝⱪǝsidin ilgiriki barliⱪ nam-isimlar ibraniy tilidiki nam-isimlar idi; (2) «Alǝmning Yaritilixi» 1-11 bablardiki kɵp ayǝtlǝrdǝ «sɵz oyuni» ixlitilgǝnliki bizgǝ mǝlum (mǝsilǝn, 2:32, 11:9 wǝ xuningƣa munasiwǝtlik izaⱨatlarni kɵrüng). Əgǝr xu zamandiki til ibraniy tili bolmiƣan bolsa, undaⱪta, «Alǝmning Yaritilixi»da xundaⱪ «sɵz oyuni»ning ixlitilixi mumkin bolmaytti.\f*  
\v 2 Lekin xundaⱪ boldiki, adǝmlǝr mǝxriⱪ tǝrǝpkǝ sǝpǝr ⱪilip, Xinar yurtida bir tüzlǝnglikni uqritip, xu yǝrdǝ olturaⱪlaxti.\x + \xo 11:2 \xt Yar. 10:10. \x*  
\v 3 Ular bir-birigǝ: — Kelinglar, biz hix ⱪuyup, otta pixurayli! — deyixti. Xundaⱪ ⱪilip, ular ⱪuruluxta taxning orniƣa hix, layning orniƣa ⱪarimay ixlǝtti.  
\v 4 Ular yǝnǝ: — Kelinglar, ǝmdi ɵzimizgǝ bir xǝⱨǝr bina ⱪilip, xǝⱨǝrdǝ uqi asmanlarƣa taⱪaxⱪudǝk bir munar yasayli! Xundaⱪ ⱪilip ɵzimizgǝ bir nam tikliyǝlǝymiz. Bolmisa, pütkül yǝr yüzigǝ tarilip ketimiz, — deyixti.\f □ \fr 11:4 \ft \+bd «uqi asmanlarƣa taⱪaxⱪudǝk bir munar yasayli»\+bd* — ularning muxu mǝⱪsiti bir hil mǝƣrurluⱪni bildürüpla ⱪalmay, bǝlki yǝnǝ munar arⱪiliⱪ asmandiki roⱨlar (jin-xǝytanlar) bilǝn alaⱪǝ ⱪilix («Əf.» 2:2), palqiliⱪ ⱪilix mǝⱪsitiningmu barliⱪini ipadilǝydu. Demǝk, u munar Hudaning yoliƣa ⱪarimuⱪarxi bolƣan. Uning üstigǝ ularning bundaⱪ ɵzlirini tarilip ketixtin saⱪlax tǝdbiri Hudaning adǝmlǝrgǝ: «silǝr jüplixip kɵpiyip, \+bd yǝr yüzini toldurunglar\+bd*» (9:1) degǝn ǝmrigǝ hilap idi.\f*  \x + \xo 11:4 \xt Ⱪan. 1:28\x*   
\m
\v 5 U waⱪitta Pǝrwǝrdigar adǝm baliliri bina ⱪiliwatⱪan xǝⱨǝr bilǝn munarni kɵrgili qüxti.  
\v 6 Pǝrwǝrdigar: — «Mana, bularning ⱨǝmmisi bir ⱪowmdur, ularning ⱨǝmmisining tilimu birdur; bu ularning ixining baxlinixidur! Bundin keyin ularning niyǝt ⱪilƣan ⱨǝrⱪandaⱪ ixini ⱨeq tosuwalƣili bolmaydu.  
\v 7 Xunga Biz tɵwǝngǝ qüxüp ularning bir-birining gǝplirini uⱪalmasliⱪi üqün ularning tilini \add baxⱪa-baxⱪa ⱪilip\add* ⱪalaymiⱪanlaxturuwetǝyli» — dedi.   
\m
\v 8 Xundaⱪ ⱪilip Pǝrwǝrdigar ularni u jaydin pütkül yǝr yüzigǝ taritiwǝtti. Xuning bilǝn ular xǝⱨǝrni yasaxtin tohtap ⱪaldi.\x + \xo 11:8 \xt Ⱪan. 32:8; Ros. 17:26\x*  
\v 9 Xunga bu xǝⱨǝrning nami «Babil» dǝp ataldi; qünki u yǝrdǝ Pǝrwǝrdigar pütkül yǝr yüzidikilǝrning tilini ⱪalaymiⱪanlaxturuwǝtti. Xundaⱪ ⱪilip Pǝrwǝrdigar ularni u jaydin pütkül yǝr yüzigǝ taritiwǝtti.\f □ \fr 11:9 \ft \+bd «Babil»\+bd* — bu sɵzning ikki mǝnisi bar: — «Hudaning dǝrwazisi» wǝ «ⱪalaymiⱪanqiliⱪ»; xübⱨisizki, xǝⱨǝrni ⱪurƣuqilar «muxu xǝⱨǝr bilǝn asmanlarƣa yetimiz» degǝn mǝⱪsǝttǝ xǝⱨǝrgǝ «Hudaning dǝrwazisi» degǝn mǝnilik namni ⱪoyƣan; lekin keyin «Babil» degǝn sɵzning «ⱪalaymiⱪanqiliⱪ» degǝn ikkinqi mǝnisi xu xǝⱨǝrgǝ dǝl munasip kǝldi. \+bd «Pǝrwǝrdigar ularni u jaydin pütkül yǝr yüzigǝ taritiwǝtti»\+bd* — bu wǝⱪǝ 10-babtiki yǝtmix ǝl-ⱪowmning ⱪaysi yol bilǝn bir-biridin ayrilip kǝktlǝnlikini, xundaⱪla Nimrodning Babil xǝⱨiridin qiⱪip kǝtkǝnlikini qüxǝndüridu. Yǝnǝ bir mumkinqiliki barki, Babildikilǝr keyinki dǝwrlǝrdǝ qoⱪunƣan ilaⱨ «Marduk» yaki «Mǝrodak» ǝslidǝ Nimrodning ɵzi idi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Xǝmning nǝsǝbnamisi  
\r 1Tar. 1:1-27  
\m
\v 10 Tɵwǝndikilǝr Xǝmning ǝwladliridur: — topan ɵtüp ikki yildin keyin, Xǝm yüz yexida, uningdin Arfakxad tɵrǝldi.\f □ \fr 11:10 \ft \+bd «Tɵwǝndikilǝr Xǝmning ǝwladliridur: — »\+bd* — muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning bǝxinqi «tolidoti» («tarihi»), yǝni «Xǝmning tolidoti» («Xǝmning ǝwladlirining tarihi») (11:9-11:26) baxlinidu.\f*  \x + \xo 11:10 \xt Yar. 10:22-31; 1Tar. 1:17. \x*  
\v 11 Arfakxad tuƣulƣandin keyin Xǝm bǝx yüz yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.   
\m
\v 12 Arfakxad ottuz bǝx yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Xelaⱨ tɵrǝldi.  
\v 13 Xelaⱨ tuƣulƣandin keyin Arfakxad tɵt yüz üq yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.   
\m
\v 14 Xelaⱨ ottuz yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Ebǝr tɵrǝldi.  
\v 15 Ebǝr tuƣulƣandin keyin Xelaⱨ tɵt yüz üq yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.   
\m
\v 16 Ebǝr ottuz tɵt yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Pǝlǝg tɵrǝldi.  
\v 17 Pǝlǝg tuƣulƣandin keyin Ebǝr tɵt yüz ottuz yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.   
\m
\v 18 Pǝlǝg ottuz yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Rǝu tɵrǝldi.\x + \xo 11:18 \xt 1Tar. 1:25 \x*  
\v 19 Rǝu tuƣulƣandin keyin Pǝlǝg ikki yüz toⱪⱪuz yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.   
\m
\v 20 Rǝu ottuz ikki yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Serug tɵrǝldi.  
\v 21 Serug tuƣulƣandin keyin Rǝu ikki yüz yǝttǝ yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.   
\m
\v 22 Serug ottuz yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Naⱨor tɵrǝldi.  
\v 23 Naⱨor tuƣulƣandin keyin Serug ikki yüz yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.   
\m
\v 24 Naⱨor yigirmǝ toⱪⱪuz yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Tǝraⱨ tɵrǝldi.  
\v 25 Tǝraⱨ tuƣulƣandin keyin Naⱨor bir yüz on toⱪⱪuz yil ɵmür kɵrüp, uningdin yǝnǝ oƣul-ⱪizlar tɵrǝldi.   
\m
\v 26 Tǝraⱨ yǝtmix yaxⱪa kirgǝndǝ uningdin Abram, Naⱨor wǝ Ⱨaran tɵrǝldi.   
\b  
\m  
\s1 Tǝraⱨning nǝsǝbnamisi  
\m
\v 27 Tǝraⱨning ǝwladliri tɵwǝndikiqǝ: — Tǝraⱨtin Abram, Naⱨor wǝ Ⱨaran tɵrǝldi; Ⱨarandin Lut tɵrǝldi.\f □ \fr 11:27 \ft \+bd «Tǝraⱨning ǝwladliri tɵwǝndikiqǝ: —»\+bd* — muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning altinqi «tolidot»i («tarihi»), yǝni «Tǝraⱨning tolidoti» («Tǝraⱨning ǝwladlirining tarihi») (11:27-25:11) baxlinidu.\f*  \x + \xo 11:27 \xt Yǝ. 24:2; 1Tar. 1:26. \x*  
\v 28 Lekin Ⱨaran tuƣulƣan yurti bolƣan, kaldiylǝrning Ur xǝⱨiridǝ atisi Tǝraⱨning aldida, Tǝraⱨtin ilgiri ɵldi.\f □ \fr 11:28 \ft \+bd «Kaldiylǝr»\+bd* — ibraniy tilida «kasdiylar».\f*  
\v 29 Abram bilǝn Naⱨor ikkisi ɵylǝndi. Abramning ayalining ismi Saray, Naⱨorning ayalining ismi Milkaⱨ idi; Milkaⱨ Ⱨaranning ⱪizi idi; Ⱨaran bolsa Milkaⱨ wǝ Iskaⱨning atisi idi.\x + \xo 11:29 \xt Yar. 22:20. \x*  
\v 30 Lekin Saray tuƣmas bolƣaqⱪa, uning balisi yoⱪ idi.\x + \xo 11:30 \xt Yar. 16:1, 2; 18:11, 12. \x*   
\m
\v 31 Tǝraⱨ bolsa oƣli Abramni, nǝwrisi Lut (Ⱨaranning oƣli)ni wǝ kelini, yǝni Abramning ayali Sarayni elip, Ⱪanaan zeminiƣa berix üqün kaldiylǝrning Ur xǝⱨiridin yolƣa qiⱪti; biraⱪ ular Ⱨaran degǝn jayƣa yetip kǝlgǝndǝ, xu yǝrdǝ olturaⱪlixip ⱪaldi.\f □ \fr 11:31 \ft \+bd «Ⱪanaan zeminiƣa berix üqün kaldiylǝrning Ur xǝⱨiridin yolƣa qiⱪti»\+bd* — hǝritǝ betini kɵrüng.\f*  \x + \xo 11:31 \xt Yǝ. 24:2; Nǝⱨ. 9:7; Ros. 7:4. \x*  
\v 32 Tǝraⱨning kɵrgǝn künliri ikki yüz bǝx yil bolup, Ⱨaranda alǝmdin ɵtti. \f □ \fr 11:32 \ft \+bd «Ibraⱨimning sǝpiri»\+bd* — munasiwǝtlik hǝritini kɵrüng.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Hudaning Ibraⱨim, yǝni Abramni tallixi — Ibraⱨimning etiⱪadi  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar \add ǝslidǝ\add* Abramƣa mundaⱪ degǝnidi: —  
\m Sǝn ɵz yurtungdin, ɵz uruⱪ-tuƣⱪanliringdin wǝ ɵz ata jǝmǝtingdin ayrilip, Mǝn sanga kɵrsitidiƣan zeminƣa barƣin.\x + \xo 12:1 \xt Ros. 7:3; Ibr. 11:8. \x*  
\v 2 Xundaⱪ ⱪilsang Mǝn seni uluƣ bir hǝlⱪ ⱪilip, sanga bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilip, namingni uluƣ ⱪilimǝn; xuning bilǝn sǝn ɵzüng baxⱪilarƣa bǝht-bǝrikǝt bolisǝn;  
\v 3 kimlǝr sanga bǝht-bǝrikǝt tilisǝ Mǝn ularni bǝrikǝtlǝymǝn, kimki seni horlisa, Mǝn qoⱪum uni lǝnǝtkǝ ⱪaldurimǝn; sǝn arⱪiliⱪ yǝr yüzidiki barliⱪ ailǝ-ⱪǝbililǝrgǝ bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilinidu! — dedi.\f □ \fr 12:3 \ft \+bd «seni horlisa»\+bd* — yaki «seni tɵwǝn kɵrsǝ», «seni pǝs ⱪilsa». \+bd «sǝn arⱪiliⱪ yǝr yüzidiki barliⱪ ailǝ-ⱪǝbililǝrgǝ bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilinidu!»\+bd* — Hudaning bu intayin muⱨim ǝⱨdisi wǝ xǝrtliri toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 12:3 \xt Yar. 18:18; 22:18; 26:4; Ros. 3:25; Gal. 3:8. \x*  \fig Ibraⱨimning sǝpiri|src="abrahamsjourney-upin-01.jpg" size="span" ref="«Yar.» 12-bab" \fig*   
\m
\v 4 Abram Pǝrwǝrdigar uningƣa eytⱪini boyiqǝ \add Ⱨarandin\add* ayrildi; Lutmu uning bilǝn billǝ mangdi. Abram Ⱨarandin qiⱪⱪinida yǝtmix bǝx yaxta idi.   
\m
\v 5 Abram ayali Saray bilǝn inisining oƣli Lutni elip, ularning yiƣⱪan barliⱪ mal-mülükini ⱪoxup, Ⱨaranda igidarqiliⱪ ⱪilƣan adǝmlǝrni billǝ ⱪetip, Ⱪanaan zeminiƣa berix üqün yolƣa qiⱪti; xundaⱪ ⱪilip ular Ⱪanaan zeminiƣa yetip kǝldi.\x + \xo 12:5 \xt Ros. 7:4. \x*  
\v 6 Abram zeminni kezip, Xǝkǝm degǝn jaydiki «Morǝⱨning dub dǝrihi»ning yeniƣa kǝldi (u qaƣda u zeminda Ⱪanaaniylar turatti).\x + \xo 12:6 \xt Yar. 10:18,19; 13:7. \x*   
\m
\v 7 Pǝrwǝrdigar Abramƣa kɵrünüp, uningƣa: — Mǝn bu zeminni sening nǝslinggǝ ata ⱪilimǝn, — dedi.  
\m Xuning bilǝn u xu yǝrdǝ ɵzigǝ kɵrüngǝn Pǝrwǝrdigarƣa atap bir ⱪurbangaⱨ saldi.\f □ \fr 12:7 \ft \+bd «U... Pǝrwǝrdigarƣa atap bir ⱪurbangaⱨ saldi»\+bd* — ⱪiziⱪ bir yeri xuki, Abram birnǝqqǝ ⱪurbangaⱨ salidu, lekin sunƣan ⱪurbanliⱪliri toƣrisida ⱨeqⱪandaⱪ hatirǝ yoⱪtur. Bǝlkim u kɵnglidǝ: — «Pǝrwǝrdigar manga xundaⱪ xapaǝt kɵrsǝtkǝn tursa, uningƣa ibadǝt yolida mǝlum bir ⱪurbanliⱪ sunuxum kerǝk» dǝp oyliƣan bolsimu, lekin nemini ⱪurbanliⱪ süpitidǝ sunuxning muwapiⱪ bolidiƣanliⱪini bilmǝy, yasiƣan ⱪurbangaⱨlar ⱪurbanliⱪsiz ⱪuruⱪ turup ⱪalƣan boluxi mumkin.\f*  \x + \xo 12:7 \xt Yar. 13:15; 15:18; 17:8; 24:7; 26:4; Ⱪan. 34:4. \x*  
\v 8 Andin u bu yǝrdin yɵtkilip, Bǝyt-Əlning xǝrⱪidiki taƣⱪa bardi; ƣǝrb tǝripidǝ Bǝyt-Əl, xǝrⱪ tǝripidǝ Ayi degǝn jay bar idi; u xu yǝrdǝ qedir tikti. U xu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigarƣa atap bir ⱪurbangaⱨ yasap, Pǝrwǝrdigarning namini qaⱪirip ibadǝt ⱪildi.\f □ \fr 12:8 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning namini qaⱪirip ibadǝt ⱪildi»\+bd* — yaki «Pǝrwǝrdigarning namini qaⱪirip nida ⱪildi». 4:26ni kɵrüng.\f*  
\v 9 Andin keyin Abram tǝdrijiy kɵqüp, jǝnubidiki Nǝgǝw rayoniƣa ⱪarap yɵtkǝldi.   
\b  
\m  
\s1 Abramning Misirƣa qüxüxi  
\m
\v 10 Zeminda aqarqiliⱪ bolƣanidi; Abram Misirƣa qüxti; u xu yǝrdǝ waⱪtinqǝ turmaⱪqi bolƣanidi, qünki zeminda aqarqiliⱪ bǝk eƣir idi.\f □ \fr 12:10 \ft \+bd «qüxti»\+bd* —Ibraniylarƣa nisbǝtǝn ular Hudaning «muⱪǝddǝs zemin»i bolƣan Ⱪanaan (Pǝlǝstin)din qiⱪip ⱨǝrⱪaysi jaylarƣa (ularning juƣrapiyilik orni egiz bolsun, pǝs bolsun) mangsa, «qüxüx» degǝn peil bilǝn ipadilinidu; xuningdǝk ⱨǝrⱪaysi yǝrdin Pǝlǝstingǝ ⱪarap mangsa, «qiⱪix» degǝn peil bilǝn ipadilinidu. \+bd «Abram Misirƣa qüxti»\+bd* — Abram (Ibraⱨim)ning Misirƣa qüxüxi toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imiz («Ibraⱨimning ⱨayatidin alidiƣan sawaⱪlar wǝ ibrǝtlǝr»)dǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  
\v 11 Əmma xundaⱪ boldiki, u Misirƣa yeⱪinlaxⱪanda, ayali Sarayƣa: — Mana, mǝn sening ⱨɵsün-jamalingning güzǝllikini bilimǝn.  
\v 12 Xundaⱪ boliduki, misirliⱪlar seni kɵrsǝ, «Bu uning ayali ikǝn» dǝp, meni ɵltürüwetip, seni tirik ⱪalduridu.  
\v 13 Xuning üqün sening: «Mǝn uning singlisi» deyixingni ɵtinimǝn. Xundaⱪ ⱪilsang, mǝn seningdin yahxiliⱪ tepip, sǝn arⱪiliⱪ tirik ⱪalimǝn, — dedi.\x + \xo 12:13 \xt Yar. 20:12; 26:7. \x*   
\m
\v 14 Abram Misirƣa kirgǝndǝ xundaⱪ boldiki, misirliⱪlar dǝrwǝⱪǝ ayalning güzǝl ikǝnlikini kɵrdi.  
\v 15 Pirǝwnning ǝmirlirimu uni kɵrüp, Pirǝwngǝ uning tǝripini ⱪildi; xuning bilǝn ayal Pirǝwnning ordisiƣa elip kirildi.\f □ \fr 12:15 \ft \+bd «Pirǝwn»\+bd* — Misirning padixaⱨining omumiy unwani idi.\f*  
\v 16 Pirǝwn Sarayning sǝwǝbidin Abramƣa yahxi muamilǝ ⱪildi; xuning bilǝn u ⱪoy, kala, ⱨangga exǝklǝr, ⱪul-dedǝklǝr, mada exǝklǝr wǝ tɵgilǝrgǝ erixti.  
\v 17 Əmma Pǝrwǝrdigar Pirǝwn wǝ ɵyidikilirini Abramning ayali Sarayning sǝwǝbidin tolimu eƣir wabalarƣa muptila ⱪildi.\x + \xo 12:17 \xt Zǝb. 105:14-15\x*  
\v 18 Xuning üqün Pirǝwn Abramni qaⱪirip uningƣa: — «Bu zadi sening manga nemǝ ⱪilƣining? Nemixⱪa uning ɵz ayaling ikǝnlikini manga eytmiding?  
\v 19 Nemixⱪa uni «singlim» dǝp mening uni hotunluⱪⱪa eliximƣa sǝwǝbkar bolƣili tas ⱪalisǝn! Mana bu ayaling! Uni elip kǝtkin! — dedi.   
\m
\v 20 Pirǝwn ɵz adǝmlirigǝ Abram toƣrisida ǝmr ⱪildi; ular uni, ayalini wǝ uning barliⱪini ⱪoxup yolƣa seliwǝtti.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Abram bilǝn Lutning ayrilip ketixi  
\m
\v 1 Xuning bilǝn Abram ayali wǝ uning barliⱪ nǝrsilirini ⱨǝmdǝ Lutni elip Misirdin qiⱪip, Ⱪanaanning jǝnubidiki Nǝgǝw yurtiƣa mangdi.  
\v 2 U qaƣda Abramning mal-waran wǝ altun-kümüxliri kɵp bolup, helila bay idi.   
\m
\v 3 U kɵqüp yürüp, jǝnubtiki Nǝgǝwdin Bǝyt-Əlgǝ, yǝni Bǝyt-Əl bilǝn Ayining otturisidiki ǝslidǝ qedir tikkǝn jayƣa,\x + \xo 13:3 \xt Yar. 12:8. \x*  
\v 4 ⱪurbangaⱨ yasiƣan jayƣa ⱪaytip kǝldi. Abram xu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigarning namini qaⱪirip ibadǝt ⱪildi.\x + \xo 13:4 \xt Yar. 4:26; 12:8. \x*  
\v 5 Abram bilǝn billǝ mangƣan Lutningmu ⱪoy-kala padiliri wǝ qedirliri bar idi.   
\m
\v 6 Əmdi ular billǝ tursa, zemin ularni ⱪamdiyalmaytti;\x + \xo 13:6 \xt Yar. 36:7. \x*  
\v 7 bu sǝwǝbtin Abramning padiqiliri bilǝn Lutning padiqilirining arisida jedǝl qiⱪti (u waⱪitta Ⱪanaaniylar bilǝn Pǝrizziylǝr xu zeminda turatti).\f □ \fr 13:7 \ft \+bd «U waⱪitta Ⱪanaaniylar bilǝn Pǝrizziylǝr xu zeminda turatti»\+bd* — «Ⱪanaaniylar wǝ Pǝrizziylǝr»ning tilƣa elinixining sǝwǝbi bǝlkim (1) Ibraⱨimning ailisidǝ iqki jedǝl bolsa, ǝtrapidiki butpǝrǝslǝr aldida Ibraⱨimning Huda toƣruluⱪ bǝrgǝn guwaⱨliⱪiƣa daƣ qüxǝtti; (2) iqki jedǝl ailini ajizlaxturuwetǝtti, xuning bilǝn ǝtrapidiki ⱪǝbililǝr pursǝttin paydilinip ularƣa ⱨujum ⱪiliximu mumkin idi.\f*  \x + \xo 13:7 \xt Yar. 12:6. \x*  
\v 8 Xunga Abram Lutⱪa: — «Biz bolsaⱪ ⱪerindaxlarmiz, sǝn bilǝn mening aramda, mening padiqilirim bilǝn sening padiqiliring arisida talax-tartix pǝyda bolmisun.  
\v 9 Mana, aldingda pütkül zemin turmamdu? Əmdi sǝn mǝndin ayrilƣin; ǝgǝr sǝn sol tǝrǝpkǝ barsang, mǝn ong tǝrǝpkǝ baray; ǝgǝr sǝn ong tǝrǝpkǝ barsang, mǝn sol tǝrǝpkǝ baray», — dedi.\x + \xo 13:9 \xt Yar. 20:15; 34:10. \x*   
\m
\v 10 U waⱪitta Lut nǝzǝr selip kɵrdiki, Iordan wadisidiki barliⱪ tüzlǝnglikning Zoar xǝⱨirigiqǝ ⱨǝmmila yǝrning süyi intayin mol idi; Pǝrwǝrdigar Sodom bilǝn Gomorrani wǝyran ⱪilixtin ilgiri bu yǝr bǝǝyni Pǝrwǝrdigarning beƣi, Misir zeminidǝk idi.\f □ \fr 13:10 \ft \+bd «barliⱪ tüzlǝnglik.... süyi intayin mol idi»\+bd* — bu yǝrlǝr ⱨazir «Ɵlük Dengiz» ǝtrapidiki ⱪupⱪuruⱪ ⱪaƣjiraⱪ jaylardur. \+bd «Pǝrwǝrdigarning beƣi»\+bd* — demǝk, Erǝm beƣi. \+bd «Misir zeminidǝk»\+bd* — Misir zemini, bolupmu Nil dǝryasi ǝtrapi tolimu munbǝt, süyi mol zemindur.\f*  
\v 11 Xuning bilǝn Lut ɵzigǝ Iordan wadisidiki pütkül tüzlǝnglikni talliwaldi; andin Lut mǝxriⱪ tǝrǝpkǝ kɵqüp bardi. Xundaⱪ ⱪilip ikkiylǝn ayrildi.  
\v 12 Abram Ⱪanaan zeminida olturaⱪlaxti; Lut bolsa tüzlǝngliktiki xǝⱨǝrlǝrning arisida turdi; u bara-bara qedirlirini Sodom xǝⱨiri tǝrǝpkǝ yɵtkidi.  
\v 13 Sodom hǝlⱪi rǝzil adǝmlǝr bolup, Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ tolimu eƣir gunaⱨkarlar idi.\x + \xo 13:13 \xt Yar. 18:20; Əz. 16:49. \x*   
\b  
\m  
\s1 Abramning Ⱨebronƣa kɵqüxi  
\m
\v 14 Lut Abramdin ayrilip kǝtkǝndin keyin, Pǝrwǝrdigar Abramƣa: — Sǝn ǝmdi bexingni kɵtürüp, ɵzüng turƣan jaydin ximal wǝ jǝnubⱪa, mǝxriⱪ wǝ mǝƣrip tǝrǝpkǝ ⱪariƣin;  
\v 15 qünki sǝn ⱨazir kɵrüwatⱪan bu barliⱪ zeminni sanga wǝ nǝslinggǝ mǝnggülük berimǝn.\f □ \fr 13:15 \ft \+bd «sǝn ⱨazir kɵrüwatⱪan bu barliⱪ zeminni sanga ... berimǝn»\+bd* — u kɵrüwatⱪan zemin Lut talliwalƣan Iordan wadisini ɵz iqigǝ alatti. 
\fp  Bu Hudaning birinqi ⱪetim zeminni Ibraⱨimning nǝsligila ǝmǝs, bǝlki yǝnǝ Ibraⱨimƣimu berimǝn, dǝp wǝdǝ ⱪilixi idi. Lekin ǝmǝliyǝttǝ, Ibraⱨim ɵmridǝ Pǝlǝstin zeminidin pǝⱪǝt bir parqǝ yǝrlikla setiwalƣan (23-bab); xunga Hudaning bu wǝdisi Ibraⱨimning tirilƣanda, zeminƣa mirashor bolidiƣanliⱪini kɵrsitidiƣan bir bexarǝt bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 13:15 \xt Yar. 12:7; 15:7,18; 17:8; 26:4; Ⱪan. 34:4; Ros. 7:5. \x*  
\v 16 Sening nǝslingni yǝrdiki topidǝk kɵp ⱪilimǝn; xundaⱪki, ǝgǝr birsi yǝrdiki topini sanap qiⱪalisa, sening nǝslingnimu sanap qiⱪalixi mumkin bolidu.\x + \xo 13:16 \xt Yar. 15:5; 17:4; Ⱪan. 10:22; Yǝr. 33:22; Rim. 4:17,18; Ibr. 11:12. \x*  
\v 17 Ornungdin tur, bu zeminni uzunluⱪi wǝ kǝngliki boyiqǝ aylinip qiⱪⱪin; qünki Mǝn uni sanga ata ⱪilimǝn, — dedi.   
\m
\v 18 Xunga Abram qedirlirini yɵtkǝp, Ⱨebron xǝⱨirigǝ yeⱪin Mamrǝdiki dubzarliⱪning yeniƣa berip olturaⱪlaxti; u xu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigarƣa atap bir ⱪurbangaⱨ yasidi.\x + \xo 13:18 \xt Yar. 14:13. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Abramning Lutni ⱪutⱪuzuxi  
\m
\v 1 Xinarning padixaⱨi Amrafǝl, Əllasarning padixaⱨi Arioⱪ, Elamning padixaⱨi Kedorlayomǝr wǝ Goyimning padixaⱨi Tidalning künliridǝ xu wǝⱪǝ boldiki,  
\v 2 ular birlixip Sodomning padixaⱨi Bera, Gomorraning padixaⱨi Birxa, Admaⱨning padixaⱨi Xinab, Zǝboimning padixaⱨi Xǝm’ebǝr wǝ Bela (yǝni Zoar)ning padixaⱨiƣa ⱪarxi ⱨujumƣa atlandi.  
\v 3 Bu \add bǝxining\add* ⱨǝmmisi kelixip Siddim wadisiƣa, yǝni «Xor Dengizi» wadisiƣa yiƣildi.\f □ \fr 14:3 \ft \+bd «Xor dengizi»\+bd* — « Ɵlük Dengiz» dǝpmu atilidu.\f*  
\v 4 Ular on ikki yil Kedorlayomǝrgǝ beⱪindi boldi, on üqinqi yilƣa kǝlgǝndǝ, Kedorlayomǝrgǝ ⱪarxi isyan kɵtürdi.   
\m
\v 5 On tɵtinqi yili Kedorlayomǝr wǝ uningƣa ittipaⱪdax bolƣan padixaⱨlar ⱨǝmmisi yiƣilip, Axtarot-Karnaim degǝn yǝrdǝ Rǝfayiylarƣa, xundaⱪla Ⱨam degǝn yǝrdǝ Zuziylarƣa, Xawǝⱨ-Kiriatayimda Emiylarƣa ⱨujum ⱪilip ularni yǝngdi;\x + \xo 14:5 \xt Yar. 15:20; Ⱪan. 2:10,11. \x*  
\v 6 andin ular Ⱨoriylarni ularning Seir teƣida mǝƣlup ⱪilip, qɵlning yenidiki Əl-Paranƣiqǝ sürüp-toⱪay ⱪildi.  
\v 7 Arⱪidinla, ular Ən-Mixpatⱪa (yǝni Ⱪadǝxkǝ) yenip kelip, Amalǝklǝrning pütkül yurtini bulang-talang ⱪildi; Ⱨazazon-Tamarda olturuxluⱪ Amoriylarnimu ⱨujum ⱪilip mǝƣlup ⱪildi.  
\v 8 Xuning bilǝn Sodomning padixaⱨi, Gomorraning padixaⱨi, Admaⱨning padixaⱨi, Zǝboimning padixaⱨi wǝ Belaning (yǝni Zoarning) padixaⱨi qiⱪip, Siddim wadisida ularƣa ⱪarxi jǝng ⱪilixⱪa sǝp tizdi;  
\v 9 muxu \add bǝxǝylǝn\add* Elamning padixaⱨi Kedorlayomǝr, Goyimning padixaⱨi Tidal, Xinarning padixaⱨi Amrafǝl, Əllasarning padixaⱨi Arioⱪ ⱪatarliⱪlar bilǝn soⱪuxti; yǝni tɵt padixaⱨ bilǝn bǝx padixaⱨ ɵzara soⱪuxti.  
\v 10 Siddim wadisidiki ⱨǝmmila yǝrdǝ ⱪarimay \add orǝkliri\add* bar idi. Sodom wǝ Gomorraning padixaⱨliri ⱪeqip, orǝklǝrgǝ qüxüp kǝtti. Əmma ⱪalƣanlar bolsa taƣⱪa ⱪeqip kǝtti.   
\m
\v 11 \add Ƣalib kǝlgǝn tɵt padixaⱨ bolsa\add* Sodom bilǝn Gomorraning ⱨǝmmǝ mal-mülkini wǝ barliⱪ ozuⱪ-tülükini elip kǝtti.  
\v 12 Ular yǝnǝ Abramning jiyǝni Lutnimu malliri bilǝn ⱪoxup elip kǝtti; qünki u Sodomda olturaⱪlaxⱪanidi.   
\m
\v 13 Ⱨalbuki, ⱪutulup ⱪalƣan birsi berip bu ixlarni ibraniy Abramƣa eytti. Xu qaƣda u Amoriy Mamrǝning dubzarliⱪining yenida turatti. Mamrǝ bolsa Əxkol wǝ Anǝrning akisi idi; bu üqǝylǝn Abram bilǝn ittipaⱪdax idi.\f □ \fr 14:13 \ft \+bd «ibraniy»\+bd* — bu yǝrdǝ «ibraniy» degǝn sɵz birinqi ⱪetim tilƣa elinƣan. «ibraniy» degǝn sɵz tɵwǝndikidǝk ikki hil mǝnidǝ boluxi mumkin: — (1) Ibraⱨim Ebǝr degǝn kixining ǝwladi (21:10); (2) «ɵtküqi». «Ibraniy» degǝnning bǝlkim «abar» («ɵtmǝk») degǝn peil bilǝn munasiwiti boluxi mumkin. Ibraⱨim Ⱪanaan zeminda turuwatⱪanlarƣa nisbǝtǝn «dǝryadin ɵtkǝn kixi» — demǝk, u «uluƣ dǝrya» (Əfrat dǝryasi)din ɵtüp kǝlgǝn kixi idi. \+bd «bu üqǝylǝn Abram bilǝn ittipaⱪdax idi»\+bd* — sǝl toƣriraⱪ tǝrjimǝ ⱪilsaⱪ «Abram bu üqǝylǝn bilǝn ittipaⱪdax idi».\f*  \x + \xo 14:13 \xt Yar. 13:18. \x*  
\v 14 Abram ⱪerindixining ǝsir bolup ⱪalƣanliⱪini anglap, ɵz ɵyidǝ tuƣulƣan, alaⱨidǝ tǝrbiyilǝngǝn üq yüz on sǝkkiz adǝmni baxlap qiⱪip, \add tɵt padixaⱨni\add* ⱪoƣlap danƣiqǝ bardi.\f □ \fr 14:14 \ft \+bd «Abram ... tɵt padixaⱨni ⱪoƣlap danƣiqǝ bardi»\+bd* — tǝhminǝn 150-200 kilometrƣiqǝ ⱪoƣliƣan.\f*  
\v 15 Keqisi u adǝmlirini guruppilarƣa bɵlüp, ular bilǝn birliktǝ ⱨujum ⱪilip ularni mǝƣlup ⱪilip, ularni Dǝmǝxⱪning ximal tǝripidiki Ⱨobaⱨ degǝn jayƣiqǝ ⱪoƣlap berip,  
\v 16 pütkül \add olja alƣan\add* mal-mülükni ⱪayturuwaldi; ɵz ⱪerindixi Lutni, uning mal-mülki wǝ hotun-ⱪizlirini, xundaⱪla \add barliⱪ ⱪalƣan\add* adǝmlǝrni yandurup kǝldi.   
\b  
\m  
\s1 Mǝlkizǝdǝkning Abramƣa bǝht tilixi  
\m
\v 17 Abram Kedorlayomǝr wǝ uning bilǝn ittipaⱪdax padixaⱨlarni mǝƣlup ⱪilip, ⱪaytip kǝlgǝndǝ, Sodomning padixaⱨi Xawǝⱨ wadisi (yǝni Han wadisi)ƣa uning aldiƣa qiⱪti.  
\v 18 Salemning padixaⱨi Mǝlkizǝdǝkmu nan bilǝn xarab elip aldiƣa qiⱪti. U zat bolsa, Ⱨǝmmidin Aliy Tǝngrining kaⱨini idi;\f □ \fr 14:18 \ft \+bd «Mǝlkizǝdǝk»\+bd* — bu zat toƣruluⱪ «Zǝbur» 110-küydiki izaⱨatlarni, xundaⱪla «Ibraniylarƣa»diki 5-7-bablarni wǝ xularning izaⱨatliri, «ⱪoxumqǝ sɵz»inimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 14:18 \xt Ibr. 7:1, 2, 3. \x*  
\v 19 u \add Abramni\add* bǝht-bǝrikǝtlǝp: — «Abram asman bilǝn zeminning Igisi bolƣan Ⱨǝmmidin Aliy Tǝngri tǝripidin bǝrikǝtlǝnsun!\f □ \fr 14:19 \ft \+bd «Asman bilǝn zeminning Igisi»\+bd* — yaki «asman bilǝn zeminning Yaratⱪuqisi».\f*  
\v 20 Xundaⱪla düxmǝnliringni ɵz ⱪolungƣa tapxurƣan Ⱨǝmmidin Aliy Tǝngrigǝ Ⱨǝmdusana oⱪulƣay!» — dedi.  
\m Abram bolsa ƣǝniymǝt alƣan nǝrsilǝrning ondin birini uningƣa bǝrdi.   
\m
\v 21 Andin Sodomning padixaⱨi Abramƣa: — Adǝmlǝrni manga bǝrgǝyla, ƣǝniymǝtlǝrni ɵzlirigǝ alƣayla, — dedi.   
\m
\v 22 Lekin Abram Sodomning padixaⱨiƣa jawab berip: — Mǝn bolsam asman bilǝn zeminning Igisi bolƣan Ⱨǝmmidin Aliy Tǝngri Pǝrwǝrdigarƣa ⱪol kɵtürüp ⱪǝsǝm ⱪilƣanmǝnki,  
\v 23 mǝn sǝndin ⱨǝtta bir tal yip nǝ bir tal boƣⱪuqinimu nǝ sening baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsǝngni almaymǝn; bolmisa, sǝn keyin: «mǝn Abramni bay ⱪilip ⱪoydom» deyixing mumkin.   
\m
\v 24 Xunga yigitlirimning yegǝn-iqkini, xundaⱪla manga ⱨǝmraⱨ bolƣanlar, yǝni Anǝr, Əxkol wǝ Mamrǝlǝrgǝ tegixlik ülüxtin baxⱪa, mǝn \add ƣǝniymǝttin\add* ⱨeqnǝrsǝ almaymǝn; xular ɵzlirigǝ tegixlik ülüxini alsun, — dedi.\f □ \fr 14:24 \ft \+bd «yigitlǝr»\+bd* — Ibraⱨimning ɵz hizmǝtkarlirini kɵrsitidu. Ibraⱨimning ⱨǝmraⱨliri Anǝr, Əxkol wǝ Mamrǝ bǝlkim Pǝrwǝrdigarƣa etiⱪad ⱪilƣuqilar bolmiƣaqⱪa, Ibraⱨim ɵzigǝ ⱪoyƣan ⱪattiⱪ tǝlǝpni (ⱨeq ƣǝniymǝt almaymǝn degǝndǝk) ularning üstigǝ ⱪoymaydu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Hudaning Abramƣa kɵrünüp, uning bilǝn ǝⱨdǝ tüzüxi  
\m
\v 1 Bu ixlardin keyin Pǝrwǝrdigarning sɵz-kalami Abramƣa alamǝt kɵrünüxtǝ kelip: «Əy Abram, ⱪorⱪmiƣin; Mǝn Ɵzüm ⱪalⱪining wǝ zor in’amingdurmǝn» — dedi.\f □ \fr 15:1 \ft \+bd «Mǝn Ɵzüm ⱪalⱪining wǝ zor in’amingdurmǝn»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mǝn sanga zor in’am bǝrgüqidurmǝn».\f*  \x + \xo 15:1 \xt Zǝb. 16:5; 18:2; 19:11\x*  
\v 2 Lekin Abram: — Əy Rǝb Pǝrwǝrdigar, manga nemǝ berisǝn? Mana, mǝn balisiz tursam, ɵy-bisatlirimƣa warisliⱪ ⱪilƣuqi muxu Dǝmǝxⱪlik Əliezǝrla bardur, — dedi.   
\m
\v 3 Abram yǝnǝ: Mana, Sǝn manga ⱨeq nǝsil bǝrmiding, mana ɵyümdǝ turuwatⱪanlardin biri manga waris bolidu, dedi.   
\m
\v 4 Xu ⱨaman Pǝrwǝrdigarning sɵz-kalami uningƣa kelip: «Bu kixi sanga waris bolmaydu, bǝlki ɵz puxtungdin bolidiƣan kixi sanga waris bolidu», — dedi.   
\m
\v 5 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar uni taxⱪiriƣa elip qiⱪip: — Əmdi asmanƣa ⱪarap yultuzlarni sana — Ⱪeni, ularni saniyalamsǝnkin?! — dedi. Andin uningƣa: — Sening nǝslingmu xundaⱪ bolidu, — dedi.\x + \xo 15:5 \xt Mis. 32:13; Ⱪan. 10:22; Rim. 4:18; Ibr. 11:12. \x*   
\m
\v 6 Abram Pǝrwǝrdigarƣa ixǝndi; Pǝrwǝrdigar uningdiki bu \add ixǝnqni\add* uning ⱨǝⱪⱪaniyliⱪi dǝp ⱨesablidi.\x + \xo 15:6 \xt Rim. 4:3,9,18,22; Gal. 3:6; Yaⱪ. 2:23. \x*  
\v 7 Yǝnǝ uningƣa: Mǝn bu zeminƣa igǝ ⱪilixⱪa seni Kaldiyǝdiki Ur xǝⱨiridin elip qiⱪⱪan Pǝrwǝrdigardurmǝn, — dedi.\x + \xo 15:7 \xt Zǝb. 105:9-13\x*   
\m
\v 8 Lekin \add Abram\add*: — I Rǝb Pǝrwǝrdigar, mǝn uningƣa jǝzmǝn igǝ bolidiƣinimni ⱪandaⱪ bilimǝn? — dǝp soridi.   
\m
\v 9 \add Pǝrwǝrdigar\add* uningƣa: — Mǝn üqün üq yaxliⱪ bir inǝk, üq yaxliⱪ bir qixi ɵqkǝ, üq yaxliⱪ bir ⱪoqⱪar bilǝn bir kǝptǝr wǝ bir bajka elip kǝlgin, — dedi.   
\m
\v 10 Xunga u bularning ⱨǝmmisini elip, ularning ⱨǝrbirsini yerimdin ikki parqǝ ⱪilip, yerimini yǝnǝ bir yerimiƣa udulmu’udul ⱪilip ⱪoyup ⱪoydi; ǝmma ⱪuxlarni parqilimidi.\f □ \fr 15:10 \ft \+bd «qüxǝnmǝ»\+bd* — kona zamanlarda ikki tǝrǝp bir-biri bilǝn ǝⱨdǝ tüzmǝkqi bolsa, awwal kala yaki ⱪoyni soyup, ikki parqǝ ⱪilip parqilaytti; andin ikki tǝrǝp soyup ikki parqǝ ⱪilƣan malning otturisidin tǝng ɵtüp bir-birigǝ ⱪǝsǝm ⱪilatti. Bu ixning mǝnisi, «ⱪaysimiz ǝⱨdini buzsaⱪ, Huda uni bu soyƣan malƣa ohxax ⱪilsun!» demǝklik boluxi mumkin. Xunga ibraniy tilida «ǝⱨdǝ tüzüx» adǝttǝ «ǝⱨdǝ kesix» deyilidu. «Yǝr.» 34:8, 18-20-ayǝtlǝrni kɵrüng.\f*  
\v 11 Ⱪaƣa-ⱪuzƣunlar taplarning üstigǝ qüxkǝndǝ, Abram ularni ürkütüp ⱨǝydiwǝtti.   
\m
\v 12 Lekin kün patay degǝndǝ, Abramni eƣir bir uyⱪu basti wǝ mana, uning üstigǝ dǝⱨxǝtlik bir wǝⱨimǝ, tom ⱪarangƣuluⱪ qüxti.  
\v 13 Andin Pǝrwǝrdigar Abramƣa: — Jǝzmǝn bilixing kerǝkki, sening nǝsling ɵzlirining bolmiƣan bir zeminda musapir bolup, xu yǝrdiki hǝlⱪning ⱪulluⱪida bolidu wǝ xundaⱪla, bu hǝlⱪ ularƣa tɵt yüz yilƣiqǝ jǝbir-zulum salidu.\x + \xo 15:13 \xt Mis. 12:40; Ros. 7:6; Gal. 3:17. \x*  
\v 14 Lekin Mǝn ularni ⱪulluⱪⱪa salƣuqi xu taipining üstidin ⱨɵküm qiⱪirimǝn. Keyin ular nurƣun bayliⱪlarni elip xu yǝrdin qiⱪidu.\x + \xo 15:14 \xt Mis. 3:22; 11:2; 12:35,36. \x*  
\v 15 Əmma sǝn bolsang, aman-hatirjǝmlik iqidǝ ata-bowiliringƣa ⱪoxulisǝn; uzun ɵmür kɵrüp andin dǝpnǝ ⱪilinisǝn.\f □ \fr 15:15 \ft \+bd «ata-bowiliringƣa ⱪoxulisǝn»\+bd* — bu sɵz eytilƣan obyektⱪa ⱪarap mǝnisini bekitix mumkin. Angliƣuqi etiⱪadliⱪ kixi bolsa ɵlgǝndin keyin uning roⱨi ⱨǝⱪⱪaniylarning roⱨlirining ⱪexiƣa ketidu; etiⱪadsiz bolsa, ularning roⱨi etiⱪadsizlar bilǝn billǝ bolidu («Luⱪa» 16:13-19 wǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»nimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 15:15 \xt Yar. 25:7, 8. \x*  
\v 16 Lekin xu yǝrdǝ tɵt ǝwlad ɵtüp, \add nǝsling\add* bu yǝrgǝ yenip kelidu; qünki Amoriylarning ⱪǝbiⱨlikining zihi tehi toxmidi, dedi.\f □ \fr 15:16 \ft \+bd «Amoriylarning ⱪǝbiⱨliki»\+bd* — Amoriylar Ⱪanaan zeminida turuwatⱪan ⱪǝbililǝr iqdǝ «yetǝkqi ⱪǝbilǝ» ⱨesablinatti. «Amoriylarning ⱪǝbiⱨlikining zihi tehi toxmiƣanidi» — demǝk, Huda ularƣa towa ⱪilix pursiti bǝrsimu, ular towa ⱪilmay, yǝnila gunaⱨⱪa petip, Huda bekitkǝn qǝkkǝ yǝtkǝndǝ, Ibraⱨimning ǝwladliri bolƣan Israillar arⱪiliⱪ ularni jazalaydu; Israillar ularni zeminidin ⱨǝydǝp yoⱪitidu. Bu ixlar «Qɵl-Bayawandiki Sǝpǝr», «Ⱪanun Xǝrⱨi» wǝ «Yǝxua»da tǝpsiliy tǝswirlinidu. «Misirdin qiⱪix»tiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 15:16 \xt Mis. 12:40. \x*   
\m
\v 17 Xundaⱪ boldiki, kün petip ⱪarangƣu bolƣanda, mana, gɵxlǝrning otturisidin ɵtüp ketiwatⱪan, is-tütǝk qiⱪip turƣan bir otdan bilǝn yalⱪunluⱪ bir mǝx’ǝl kɵründi. \f □ \fr 15:17 \ft \+bd «qüxǝnmǝ»\+bd* — bu nǝrsilǝrning ǝⱨmiyiti, xundaⱪla Huda Ibraⱨim bilǝn baƣliƣan xu ǝⱨdǝ toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  
\v 18-19 Dǝl xu küni Pǝrwǝrdigar Abram bilǝn ǝⱨdǝ tüzüp uningƣa: — «Mǝn sening nǝslinggǝ bu zeminni Misirning eⱪinidin tartip Uluƣ dǝrya, yǝni Əfrat dǝryasiƣiqǝ berimǝn; yǝni Keniylǝr, Kǝnizziylar, Kadmoniylar,\x + \xo 15:18-19 \xt Yar. 12:7; 13:15; 24:7; 26:4; Mis. 32:13; Ⱪan. 1:8; 34:4. \x*  
\v 20 Ⱨittiylar, Pǝrizziylǝr, Rǝfayiylar,  
\v 21 Amoriylar, Ⱪanaaniylar, Girgaxiylar wǝ Yǝbusiylarning yurtini ularningki ⱪilimǝn» dedi.   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Ismailning tuƣuluxi  
\m
\v 1 Əmma Abramning ayali Saray uningƣa ⱨeq bala tuƣup bǝrmidi; lekin uning Ⱨǝjǝr isimlik misirliⱪ bir dediki bar idi;\f □ \fr 16:1 \ft \+bd «Ⱨǝjǝr»\+bd* — bu isim ibraniy tilida «Ⱨagar» dǝp elinidu. Biraⱪ bǝzi oⱪurmǝnlǝr Ismailning apisini «Ⱨǝjǝr» dǝp ataxⱪa adǝtlǝngǝn.\f*  
\v 2 Saray Abramƣa: — Mana, Pǝrwǝrdigar meni tuƣuxtin tosti. Əmdi sǝn mening dedikimning ⱪexiƣa kirgin; bǝlkim u arⱪiliⱪ ana bolup tiklinixim mumkin, — dedi. Abram bolsa Sarayning sɵzini ⱪobul kɵrdi.\f □ \fr 16:2 \ft \+bd «bǝlkim u arⱪiliⱪ ana bolup tiklinixim mumkin»\+bd* — ibraniy tilida «bǝlkim u arⱪiliⱪ ⱪuruluxum mumkin». Əyni waⱪittiki ɵrp-adǝtlǝr boyiqǝ, ayal hojayinning dediki ayal hojayinning erigǝ bala tuƣup bǝrsǝ, balini ayal hojayinning balisi ⱨesablaxⱪa bolatti.\f*   
\m
\v 3 Xuning bilǝn Abramning ayali Saray dediki misirliⱪ Ⱨǝjǝrni ɵz eri Abramƣa toⱪalliⱪⱪa apirip bǝrdi (u waⱪitta Abram Ⱪanaan zeminida on yil olturƣanidi).  
\v 4 Abram Ⱨǝjǝrning ⱪexiƣa kirdi wǝ u ⱨamilidar boldi. Əmma u ɵzining ⱨamilidar bolƣinini bilginidǝ, u ayal hojayinini kɵzgǝ ilmas bolup ⱪaldi.  
\v 5 Saray Abramƣa ⱪeyidap: — Manga qüxkǝn bu horluⱪ sening bexingƣa qüxsun! Mǝn ɵz dedikimni ⱪuqiⱪingƣa selip bǝrdim; ǝmdi u ɵzining ⱨamilidar bolƣinini kɵrgǝndǝ mǝn uning nǝziridǝ kɵzgǝ ilinmidim. Hǝyr, Pǝrwǝrdigar sǝn bilǝn mening otturimizda ⱨɵküm qiⱪarsun! — dedi.   
\m
\v 6 Abram Sarayƣa: — Mana, dediking ɵz ⱪolungdidur; sanga nemǝ layiⱪ kɵrünsǝ uningƣa xuni ⱪilƣin, — dedi. Buning bilǝn Saray uningƣa ⱪattiⱪliⱪ ⱪilixⱪa baxlidi; buning bilǝn u uning aldidin ⱪeqip kǝtti.   
\m
\v 7 Əmma Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi uni qɵldiki bir bulaⱪning yenida, yǝni Xur yolining boyidiki bulaⱪning yenidin tepip, uningƣa:\f □ \fr 16:7 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi»\+bd* — «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng. «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi» Tǝwrat dǝwridǝ intayin alaⱨidǝ bir xǝhs idi. Bǝzi ixlarda U Hudaning ornida kɵrünǝtti (mǝsilǝn, yǝnǝ 7-14-ayǝt, 18-babni kɵrüng).\f*  
\v 8  Əy Sarayning dediki Ⱨǝjǝr, nǝdin kǝlding, nǝgǝ barisǝn? — dǝp soridi. U jawab berip: — Mǝn hojayinim Sarayning aldidin ⱪeqip qiⱪtim, — dedi.   
\m
\v 9 Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi uningƣa: — Ayal hojayiningning ⱪexiƣa ⱪaytip berip, uning ⱪol astida bol, — dedi.   
\m
\v 10 Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi uningƣa yǝnǝ: — Sening nǝslingni xundaⱪ awutimǝnki, kɵplükidin uni sanap bolƣili bolmaydu, — dedi.   
\m
\v 11 Andin Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi uningƣa: Mana, sǝn ⱨamilidarsǝn; sǝn bir oƣul tuƣup, uningƣa Ismail dǝp at ⱪoyƣin; qünki Pǝrwǝrdigar sening jǝbir-japayingni anglidi.\f □ \fr 16:11 \ft \+bd «Ismail»\+bd* — ibraniy tilida «Ixmail». Mǝnisi «Huda anglidi».\f*  
\v 12 U yawa exǝk kǝbi bir adǝm bolidu; uning ⱪoli ⱨǝr adǝmgǝ ⱪarxi uzitilidu, xuningdǝk ⱨǝr adǝmning ⱪoli uningƣa ⱪarxi uzitilidu; u ⱪerindaxlirining udulida ayrim turidu, dedi.\f □ \fr 16:12 \ft \+bd «U ⱪerindaxlirining udulida ayrim turidu »\+bd* — yaki «xǝrⱪ tǝripidǝ turidu». Mǝyli ⱪaysi tǝrjimisi toƣra bolsun, bexarǝtning asasiy mǝnisi xuki, Ismail (wǝ uning ǝwladliri) baxⱪilar bilǝn, ⱨǝtta ɵz uruⱪ-tuⱪⱪanliri bilǝn arilaxmay ayrim turidu yaki ularƣa ɵqmǝnliktǝ yaxaydu.\f*  \x + \xo 16:12 \xt Yar. 25:18. \x*   
\m
\v 13 Ⱨǝjǝr ɵz-ɵzigǝ: «Mǝn muxu yǝrdǝ meni Kɵrgüqini arⱪisidin kɵrdüm» dǝp, ɵzigǝ sɵz ⱪilƣan Pǝrwǝrdigarni: «Sǝn meni kɵrgüqi Tǝngridursǝn» dǝp atidi.\f □ \fr 16:13 \ft \+bd «meni Kɵrgüqini arⱪisidin kɵrdüm»\+bd* — yaki pǝⱪǝt «meni Kɵrgüqini kɵrdüm». Yǝnǝ baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Meni kɵrgüqini kɵrüpmu, yǝnǝ tirik ⱪaldim!».\f*  
\v 14 Xuning bilǝn u ⱪuduⱪ: «Bǝǝr-laⱨay-roy» dǝp ataldi. U Ⱪadǝx bilǝn Bǝrǝd xǝⱨirining ariliⱪididur.\f □ \fr 16:14 \ft \+bd «Bǝǝr-laⱨay-roy»\+bd* — mǝnisi «meni Kɵrgüqining ⱪuduⱪi».\f*  \x + \xo 16:14 \xt Yar. 24:62; 25:11. \x*   
\m
\v 15 Ⱨǝjǝr Abramƣa bir oƣul tuƣup bǝrdi. Abram Ⱨǝjǝr uningƣa tuƣup bǝrgǝn oƣliƣa Ismail dǝp at ⱪoydi.\x + \xo 16:15 \xt Gal. 4:22. \x*  
\v 16 Ⱨǝjǝr Abramƣa Ismailni tuƣup bǝrgǝndǝ Abram sǝksǝn altǝ yaxta idi.   
\b  
\b  
\m  
\c 17
\s1 Hudaning Ɵz ǝⱨdisini bekitixi; ǝⱨdǝ bǝlgisi — hǝtnǝ  
\m
\v 1 Abram toⱪsan toⱪⱪuz yaxⱪa kirgǝndǝ, Pǝrwǝrdigar Abramƣa kɵrünüp uningƣa: — Mǝn Ⱪadir Tǝngridurmǝn. Sǝn Mening aldimda mengip, kamil bolƣin.\f □ \fr 17:1 \ft \+bd «Ⱪadir Tǝngri»\+bd* — ibraniy tilida «Əl-Xadday». «Xadday» degǝn sɵz bǝlkim «mürǝ» degǝn mǝnidiki sɵzdin qiⱪⱪan — xuning bilǝn «xadday» «mǝn yɵlǝngǝn mürǝm» degǝndǝk yeⱪimliⱪ mǝnini bildüridu. \+bd «Mening aldimda mengip»\+bd* — Hudaƣa etiⱪad ⱪilƣuqilarƣa Hudaning tǝyyarliƣan bir yoli bar, ular uningda mengixi kerǝk. Demǝk, etiⱪadqilar «Huda meni kɵrüp turidu, wijdanim boyiqǝ mengixim kerǝk» degǝn uⱪumda yaxaydu.\f*  \x + \xo 17:1 \xt Yar. 5:22. \x*  
\v 2 Mǝn Ɵzüm bilǝn sening arangda ǝⱨdǝmni bekitip, seni intayin zor kɵpǝytimǝn, — dedi.\x + \xo 17:2 \xt Yar. 12:2; 13:16; 15:5, 18; Mis. 2:24; 6:4; Law. 26:42. \x*   
\m
\v 3 Abram ɵzini taxlap yüzini yǝrgǝ yeⱪip yatti; Huda uning bilǝn yǝnǝ sɵzlixip mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 4 Ɵzümgǝ kǝlsǝm, mana, Mening ǝⱨdǝm sǝn bilǝn tüzülgǝndur: — Sǝn nurƣun ǝl-millǝtlǝrning atisi bolisǝn.\f □ \fr 17:4 \ft \+bd «mana, Mening ǝⱨdǝm sǝn bilǝn tüzülgǝndur: —»\+bd* — yaki «mana, Mǝn sǝn bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝm xudur: -».\f*  \x + \xo 17:4 \xt Rim. 4:17. \x*  
\v 5 Xuning üqün sening isming buningdin keyin Abram atalmaydu, bǝlki isming Ibraⱨim bolidu; qünki Mǝn seni nurƣun ǝl-millǝtlǝrning atisi ⱪildim.\f □ \fr 17:5 \ft \+bd «Ibraⱨim»\+bd* — ibraniy tilida «Awraⱨam». Buning mǝnisi «nurƣun ǝwladlirining atisi» yaki «kɵpligǝn hǝlⱪlǝrning atisi».\f*  
\v 6 Mǝn seni intayin zor kɵpǝytimǝn; xuning bilǝn sǝndin kɵp ǝl-ⱪowmlarni pǝyda ⱪilimǝn, puxtungdin padixaⱨlar qiⱪidu.\x + \xo 17:6 \xt Mat. 1:6. \x*  
\v 7 Mǝn sǝn wǝ sǝndin keyinki nǝslingning Hudasi bolux üqün Ɵzüm sǝn wǝ sǝndin keyinki nǝslingning arisida ǝbǝdiy ǝⱨdǝ süpitidǝ bu ǝⱨdǝmni tiklǝymǝn;\x + \xo 17:7 \xt Yar. 13:15. \x*  
\v 8 Mǝn sanga wǝ sǝndin keyinki nǝslinggǝ sǝn ⱨazir musapir bolup turƣan bu zeminni, yǝni pütkül Ⱪanaan zeminini ǝbǝdiy bir mülük süpitidǝ ata ⱪilimǝn; wǝ Mǝn ularning Hudasi bolimǝn, — dedi.\x + \xo 17:8 \xt Yar. 15:18; Ⱪan. 1:8. \x*   
\m
\v 9 Andin Huda Ibraⱨimƣa yǝnǝ: — Sǝn ɵzüng Mening ǝⱨdǝmni tutⱪin, ɵzüng wǝ sǝndin keyinki nǝslingmu ǝwladtin-ǝwladⱪa buni tutuxi kerǝk.  
\v 10 Mǝn sǝn bilǝn wǝ sǝndin keyinki nǝsling bilǝn tüzgǝn, silǝrning tutuxunglar kerǝk bolƣan ǝⱨdǝm xuki, aranglardiki ⱨǝrbir ǝrkǝk hǝtnǝ ⱪilinsun.\f □ \fr 17:10 \ft \+bd «Mǝn sǝn bilǝn...»\+bd* — ibraniy tilida «Mǝn silǝr bilǝn...». Bu «silǝr» Ibraⱨim wǝ barliⱪ ɵyidiki adǝmlǝrni kɵrsitixi kerǝk.\f*  
\v 11 Xuning bilǝn silǝr hǝtnilikinglarni kesiwetixinglar kerǝk; bu Mǝn bilǝn silǝrning aranglardiki ǝⱨdining bǝlgisi bolidu.\x + \xo 17:11 \xt Ros. 7:8; Rim. 4:11. \x*  
\v 12 Barliⱪ ǝwladliringlar, nǝsildin-nǝsilgǝ aranglarda, mǝyli ɵydǝ tuƣulƣanlar bolsun, yaki ǝwladinglardin bolmay yatlardin pulƣa setiwelinƣanlar bolsun, ⱨǝmmǝ ǝrkǝk sǝkkiz künlük bolƣanda hǝtnǝ ⱪilinsun.\x + \xo 17:12 \xt Law. 12:3; Luⱪa 2:21. \x*  
\v 13 Ɵyüngdǝ tuƣulƣanlar bilǝn pulungƣa setiwalƣanlarning ⱨǝmmisi hǝtnǝ ⱪilinixi kerǝk. Xundaⱪ ⱪilƣanda, Mening ǝⱨdǝm tǝnliringlarda ornap, ǝbǝdiy bir ǝⱨdǝ bolidu.  
\v 14 Lekin hǝtniliki turup, tehi hǝtnǝ ⱪilinmiƣan ⱨǝrbir ǝrkǝk Mening ǝⱨdǝmni buzƣan ⱨesablinip, üzüp taxlinidu, — dedi.   
\m
\v 15 Huda Ibraⱨimƣa yǝnǝ sɵz ⱪilip: — Ayaling Sarayni ǝmdi Saray dǝp atimiƣin, bǝlki ismi Saraⱨ bolsun.\f □ \fr 17:15 \ft \+bd «Saray»\+bd* — mǝnisi «mening mǝlikǝm». Lekin «Saraⱨ» bolsa pǝⱪǝt «mǝlikǝ» degǝn mǝnidǝ. Buning ǝⱨmiyiti bǝlkim xuki, xu qaƣdin baxlap Saraⱨ pǝⱪǝt Ibraⱨim ɵzigila «mǝlikǝ» bolupla ⱪalmay, bǝlki Huda aldidimu etiⱪadi tüpǝylidin «mǝlikǝ» dǝp ⱨesablinidu («Ibr.» 11:11ni kɵrüng).\f*  
\v 16 Mǝn uningƣa bǝht-bǝrikǝt berip, uningdinmu sanga bir oƣul berimǝn. Mǝn dǝrwǝⱪǝ uni bǝrikǝtlǝymǝn; xuning bilǝn u ǝl-millǝtlǝrning anisi bolidu; hǝlⱪlǝrning padixaⱨlirimu uningdin qiⱪidu, — dedi.\f □ \fr 17:16 \ft \+bd «... u ǝl-millǝtlǝrning anisi bolidu»\+bd* — Saraⱨdin bolƣan xu ǝl-millǝtlǝr «Yǝⱨuda», «Israil» (on ⱪǝbilǝ) wǝ «Edom» bolidu. On ⱪǝbilǝ sürgün bolƣandin keyin ulardin ⱨazirⱪi birnǝqqǝ millǝt xǝkillǝngǝn boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 17 Ibraⱨim \add yǝnǝ\add* ɵzini yǝrgǝ etip düm yetip külüp kǝtti wǝ kɵnglidǝ: «Yüz yaxⱪa kirgǝn adǝmmu baliliⱪ bolalarmu? Toⱪsan yaxⱪa kirgǝn Saraⱨmu bala tuƣarmu?!», — dedi.\f □ \fr 17:17 \ft \+bd «Ibraⱨim ... külüp kǝtti»\+bd* — Ibraⱨim yǝnǝ ɵzini yǝrgǝ etip düm yetip külüp kǝtti ibraⱨimning külgǝnliki bǝlkim yerim ixǝnq, yerim ixǝnqsizliktin, yerim gumandin, yerim huxalliⱪtin bolsa kerǝk. Lekin «Rim.» 4:17-21dǝ deyilgǝnlǝr boyiqǝ, Ibraⱨim tezla toluⱪ ixǝnqkǝ kǝldi. Uning bolƣusi oƣli «Isⱨaⱪ»ning ismining mǝnisi «külkǝ»dur.\f*   
\m
\v 18 Ibraⱨim Hudaƣa: — Aⱨ, Ismail aldingda yaxisa idi! dedi.\f □ \fr 17:18 \ft \+bd «Ismail Sening aldingda yaxisa idi!»\+bd* — Mǝnisi, bǝlkim, «Ismail sǝn Hudaning bǝht-bǝrikitigǝ erixsun!» degǝndǝktur. Heli roxǝnki, Ibraⱨim muxu waⱪitⱪiqǝ Ismailni Huda wǝdǝ ⱪilƣan oƣlum, dǝp ümid ⱪilip kǝlgǝnidi.\f*   
\m
\v 19 Huda uningƣa: — Yaⱪ, ayaling Saraⱨ jǝzmǝn sanga bir oƣul tuƣup beridu. Sǝn uningƣa «Isⱨaⱪ» dǝp at ⱪoyƣin. Mǝn uning bilǝn ɵz ǝⱨdǝmni tüzimǝn; bu uningdin keyin kelidiƣan nǝsli bilǝn baƣliƣan ǝbǝdiy bir ǝⱨdǝ süpitidǝ bolidu.\f □ \fr 17:19 \ft \+bd «Isⱨaⱪ»\+bd* — mǝnisi «külkǝ».\f*  \x + \xo 17:19 \xt Yar. 18:10; 21:2. \x*  
\v 20 Ismailƣa kǝlsǝk, uning toƣrisidiki duayingni anglidim. Mana, Mǝn uni bǝrikǝtlǝp, nǝslini kɵpǝytip, intayin zor awutimǝn. Uning puxtidin on ikki ǝmir qiⱪidu; Mǝn uni uluƣ bir hǝlⱪ ⱪilimǝn.\f □ \fr 17:20 \ft \+bd «uluƣ bir hǝlⱪ»\+bd* — bu ǝrǝblǝrdur.\f*  \x + \xo 17:20 \xt Yar. 16:10; 25:12,16. \x*  
\v 21 Biraⱪ ǝⱨdǝmni bolsa Mǝn kelǝr yili dǝl muxu waⱪitta Saraⱨ sanga tuƣup beridiƣan oƣul — Isⱨaⱪ bilǝn tüzimǝn, — dedi.\x + \xo 17:21 \xt Yar. 21:2. \x*   
\m
\v 22 Huda Ibraⱨim bilǝn sɵzlixip bolup, uning yenidin yuⱪiriƣa qiⱪip kǝtti.   
\m
\v 23 Xuning bilǝn xu künila Ibraⱨim ɵz oƣli Ismailni, ɵz ɵyidǝ tuƣulƣanlar wǝ pulƣa setiwalƣanlarning ⱨǝmmisini, yǝni uning ɵyidiki barliⱪ ǝrkǝklǝrni elip, Huda uningƣa eytⱪandǝk ularning hǝtnilikini kesip hǝtnǝ ⱪildi.   
\m
\v 24 Ibraⱨimning hǝtniliki kesilip, hǝtnǝ ⱪilinƣanda, toⱪsan toⱪⱪuz yaxⱪa kirgǝnidi.  
\v 25 Uning oƣli Ismailning hǝtniliki kesilip, hǝtnǝ ⱪilinƣanda, on üq yaxta idi.  
\v 26-27 Ibraⱨim bilǝn uning oƣli Ismail dǝl xu künning ɵzidǝ hǝtnǝ ⱪilindi wǝ xundaⱪla uning ɵyidiki ⱨǝmmǝ ǝr kixilǝr, mǝyli ɵyidǝ tuƣulƣan bolsun yaki yattin pulƣa setiwelinƣanlar bolsun, ⱨǝmmisi uning bilǝn billǝ hǝtnǝ ⱪilindi.   
\b  
\b  
\m  
\c 18
\s1 Ərxtin qüxkǝn üq meⱨman  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Mamrǝdiki dubzarliⱪning yenida Ibraⱨimƣa kɵründi; bu kün ǝng issiƣan waⱪit bolup, u ɵz qedirining ixikidǝ olturatti.  
\v 2 U bexini kɵtürüp nǝzǝr seliwidi, mana uning udulida üq kixi ɵrǝ turatti. Ularni kɵrüp u qedirining ixikidin ⱪopup, ularning aldiƣa yügürüp berip, yǝrgǝ tǝgküdǝk tǝzim ⱪilip:\x + \xo 18:2 \xt Ibr. 13:2. \x*  
\v 3 — i Rǝbbim, ǝgǝr peⱪir nǝzǝrliridǝ iltipat tapⱪan bolsam, ɵtünimǝnki, ⱪullirining yenidin ɵtüp kǝtmigǝyla;\f □ \fr 18:3 \ft \+bd «Rǝbbim»\+bd* — ibraniy tilida «Adonay». Bu sɵzigǝ ⱪariƣanda Ibraⱨim bu meⱨmanning Pǝrwǝrdigar ikǝnlikini bilip yǝtkǝnidi.\f*  
\v 4 azƣina su kǝltürülsun, silǝr putliringlarni yuyup dǝrǝhning tegidǝ aram eliwelinglar.  
\v 5 Silǝr ɵz ⱪulunglarning yenidin ɵtkǝnikǝnsilǝr, mǝn bir qixlǝm nan elip qiⱪay, silǝr ⱨarduⱪunglarni qiⱪirip, andin ɵtüp kǝtkǝysilǝr, dedi. Ular jawab berip: — Eytⱪiningdǝk ⱪilƣin, dewidi,  
\v 6 Ibraⱨim qediriƣa Saraⱨning ⱪexiƣa yügürüp kirip, uningƣa: — Üq das esil undin tez hemir yuƣurup toⱪaq ǝtkin, — dedi.\f □ \fr 18:6 \ft \+bd «üq das»\+bd* — ibraniy tilida «üq seaⱨ». Üq seaⱨ bǝlkim 22 litr un boluxi mumkin idi.\f*   
\m
\v 7 Andin Ibraⱨim kala padisiƣa yügürüp berip, yumran obdan bir mozayni tallap, qakiriƣa tapxurdi; u buni tezla tǝyyar ⱪildi.   
\m
\v 8-9 Andin Ibraⱨim seriⱪ may, süt wǝ tǝyyarlatⱪan mozayni elip kelip, ularning aldiƣa tutup, ɵzi dǝrǝhning tegidǝ ularning aldida ɵrǝ turdi; ular ulardin yedi. Ular uningdin: ayaling Saraⱨ nǝdǝ, dǝp soriwidi, u jawab berip: — Mana, qedirda, dedi.   
\m
\v 10 Birsi: — Mǝn kelǝr yili muxu waⱪitta ⱪexingƣa jǝzmǝn ⱪaytip kelimǝn, wǝ mana u waⱪitta ayaling Saraⱨning bir oƣli bolidu, — dedi. Saraⱨ bolsa uning kǝynidiki qedirning ixikidǝ turup, bularni anglawatatti.\f □ \fr 18:10 \ft \+bd «Birsi»\+bd* — ibraniy tilida «u».\f*  \x + \xo 18:10 \xt Yar. 17:19,21; 21:2. \x*   
\m
\v 11 Ibraⱨim bilǝn Saraⱨ ikkisi yaxinip, ⱪerip ⱪalƣanidi; Saraⱨta ayal kixilǝrdǝ bolidiƣan adǝt kɵrüx tohtap ⱪalƣanidi.\x + \xo 18:11 \xt Yar. 17:17; Rim. 4:19; Ibr. 11:11. \x*  
\v 12 Xunga Saraⱨ ɵz iqidǝ külüp: — Mǝn xunqǝ ⱪerip kǝtkǝn tursam, rasttinla lǝzzǝt kɵrǝlǝrmǝnmu? Erimmu ⱪerip kǝtkǝn tursa? — dǝp hiyal ⱪildi.\x + \xo 18:12 \xt Ⱨak. 19:26; 1Pet. 3:6. \x*   
\m
\v 13 Pǝrwǝrdigar Ibraⱨimƣa: — Saraⱨning: «Mǝn ⱪerip kǝtkǝn tursam, rasttinla bala tuƣarmǝnmu?» dǝp külgini nemisi?  
\v 14 Pǝrwǝrdigarƣa mumkin bolmaydiƣan tilsimat ix barmu? Bekitkǝn waⱪitta, yǝni kelǝr yili dǝl bu qaƣda ⱪaytip kelimǝn wǝ u waⱪitta Saraⱨning bir oƣli bolidu, — dedi.\x + \xo 18:14 \xt Mat. 19:26; Luⱪa 1:37. \x*   
\m
\v 15 Əmma Saraⱨ ⱪorⱪup ketip: — Külmidim, dǝp inkar ⱪildi. Lekin U: — Yaⱪ, sǝn küldüng, — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Ibraⱨimning Hudadin jiyǝni Lut üqün ɵtünuxi  
\m
\v 16 Andin bu zatlar u yǝrdin ⱪopup, Sodom tǝrǝpkǝ nǝzirini aƣdurdi. Ibraⱨimmu ularni uzitip, ular bilǝn billǝ mangdi.   
\m
\v 17 Pǝrwǝrdigar: — Mǝn ⱪilidiƣan iximni Ibraⱨimdin yoxursam bolamdu?\x + \xo 18:17 \xt Am. 3:7. \x*  
\v 18 Qünki Ibraⱨimdin uluƣ wǝ küqlük bir ǝl qiⱪidu wǝ xuningdǝk yǝr yüzidiki barliⱪ ǝl-millǝtlǝr u arⱪiliⱪ bǝht-bǝrikǝtkǝ muyǝssǝr bolidiƣan tursa?\x + \xo 18:18 \xt Yar. 12:3; 22:18; 26:4; Ros. 3:25; Gal. 3:8. \x*  
\v 19 Qünki Mǝn uni bilip talliƣanmǝn; u qoⱪum ɵz balilirini wǝ uning ɵyidikilǝrni ɵzigǝ ǝgǝxtürüp, ularƣa Pǝrwǝrdigarning yolini tutup, ⱨǝⱪⱪaniyliⱪni wǝ adalǝtni yürgüzüxni ɵgitidu. Buning bilǝn Mǝnki Pǝrwǝrdigar Ibraⱨim toƣruluⱪ ⱪilƣan wǝdǝmni ǝmǝlgǝ axurimǝn, — dedi.\f □ \fr 18:19 \ft \+bd «Qünki Mǝn uni bilip talliƣanmǝn; u qoⱪum ɵz balilirini wǝ uning ɵyidikilǝrni ɵzigǝ ǝgǝxtürüp...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Qünki Mǝn... u ɵz baliliriƣa ɵgǝtsun dǝp uni bilip talliwaldim». Lekin bundaⱪ tǝrjimǝ ayǝtning ikkinqi ⱪismiƣa anqǝ mas kǝlmǝydu.\f*   
\m
\v 20 Andin Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dedi: — «Sodom wǝ Gomorra toƣruluⱪ kɵtürülgǝn dad-pǝryad naⱨayiti küqlük, ularning gunaⱨi intayin eƣir bolƣini üqün,\f □ \fr 18:20 \ft \+bd «Sodom bilǝn Gomorra toƣruluⱪ kɵtürülgǝn dad-pǝryad»\+bd* — bu pǝryad xübⱨisizki, Sodom bilǝn Gomorra tǝripidin horlanƣan wǝ zulum yegǝnlǝrdin kɵtürülgǝn bolsa kerǝk («Əz.» 16:49ni kɵrüng).\f*  
\v 21 Mǝn ⱨazirla qüximǝn, ⱪilmixliri rasttinla xu dad-pǝryadlardin Manga mǝlum bolƣandǝk xunqǝ rǝzilmu, bilip baⱪay; unqǝ rǝzil bolmiƣandimu, Mǝn uni bilixim kerǝk».   
\m
\v 22 Xuning bilǝn bu kixilǝr u yǝrdin ⱪozƣilip, Sodom tǝrǝpkǝ yol aldi. Lekin Ibraⱨim yǝnila Pǝrwǝrdigarning aldida ɵrǝ turatti.\f □ \fr 18:22 \ft \+bd «bu kixilǝr»\+bd* — keyinki bayanlar boyiqǝ, Pǝrwǝrdigar Ibraⱨim bilǝn ⱪaldi; ⱪalƣan ikki zat Sodomƣa mangidu wǝ xu yǝrdǝ (19-bab) Lutni ⱪutⱪuzuwalidu. Xu ikki zat pǝrixtilǝr idi (19:1).\f*   
\m
\v 23 Ibraⱨim yeⱪin berip: — Sǝn rasttinla ⱨǝⱪⱪaniylarni rǝzillǝr bilǝn ⱪoxup ⱨalak ⱪilamsǝn?  
\v 24 Xǝⱨǝrdǝ ǝllik ⱨǝⱪⱪaniy kixi bar boluxi mumkin; Sǝn rasttinla xu jayni ⱨalak ⱪilamsǝn, ǝllik ⱨǝⱪⱪaniy kixi üqün u jayni kǝqürüm ⱪilmamsǝn?  
\v 25 Yaⱪ, yaⱪ. Bu ix Sǝndin neri bolƣay! Ⱨǝⱪⱪaniylarni rǝzillǝrgǝ ⱪoxup ɵltürüp, ⱨǝⱪⱪaniylarƣa rǝzillǝrgǝ ohxax muamilǝ ⱪilix Sǝndin neri bolƣay! Pütkül jaⱨanning soraⱪqisi adalǝt yürgüzmǝmdu? — dedi.\x + \xo 18:25 \xt Rim. 3:6. \x*   
\m
\v 26 Pǝrwǝrdigar jawab berip: — Əgǝr Mǝn Sodom xǝⱨiridǝ ǝllik ⱨǝⱪⱪaniyni tapsam, ular üqün pütkül jayni ayap ⱪalimǝn, — dedi.   
\m
\v 27 Andin Ibraⱨim jawab berip: — Mana mǝn pǝⱪǝt topa bilǝn küldin ibarǝt bolsammu, mǝn Igǝm bilǝn sɵzlǝxkili yǝnǝ petinalidim.  
\v 28 Mubada xu ǝllik ⱨǝⱪⱪaniydin bǝx kixi kǝm bolsa, Sǝn bu bǝx kixining kǝm bolƣini üqün pütkül xǝⱨǝrni yoⱪitamsǝn? — dedi.  
\m U: — Əgǝr Mǝn xu yǝrdǝ ⱪiriⱪ bǝxni tapsammu, uni yoⱪatmaymǝn, dedi.   
\m
\v 29 Ibraⱨim Uningƣa sɵzini dawam ⱪilip: — Xu yǝrdǝ ⱪiriⱪ kixila tepilixi mumkin, dewidi, \add Pǝrwǝrdigar\add*: — Bu ⱪiriⱪi üqün uni yoⱪatmaymǝn, — dedi.   
\m
\v 30 U yǝnǝ sɵz ⱪilip: I Igǝm, hapa bolmiƣaysǝn, mǝn yǝnǝ sɵz ⱪilay. Xu yǝrdǝ ottuzi tepilixi mumkin? — dedi.  
\m U: — Əgǝr Mǝn u yǝrdǝ ottuzni tapsammu, yoⱪatmaymǝn, — dedi.   
\m
\v 31 U yǝnǝ sɵz ⱪilip: — Mana ǝmdi mǝn Igǝm bilǝn sɵzlǝxkili jür’ǝt ⱪildim; xu yǝrdǝ yigirmisi tepilixi mumkin, — dedi.  
\m Pǝrwǝrdigar sɵz ⱪilip: bu yigirmisi üqün u yǝrni yoⱪatmaymǝn, — dedi.   
\m
\v 32 U sɵzlǝp: — I Igǝm, hapa bolmiƣay, mǝn pǝⱪǝt muxu bir ⱪetimla sɵz ⱪilay! Xu yǝrdǝ oni tepilixi mumkin, dewidi, u jawab berip: — Mǝn oni üqün uni yoⱪatmaymǝn, — dedi.   
\m
\v 33 Pǝrwǝrdigar Ibraⱨim bilǝn sɵzlixip bolƣandin keyin kǝtti; Ibraⱨimmu ɵz jayiƣa ⱪaytip kǝtti.   
\b  
\b  
\m  
\c 19
\s1 Sodom xǝⱨiridikilǝrning rǝzilliki  
\m
\v 1 Ikki pǝrixtǝ kǝqtǝ Sodomƣa yetip kǝldi; xu qaƣda Lut Sodomning dǝrwazisida olturatti. Lut ularni kɵrüpla ornidin turup, aldiƣa qiⱪip yüzi yǝrgǝ tǝgküdǝk tǝzim ⱪilip:\f □ \fr 19:1 \ft \+bd «dǝrwazisida olturatti»\+bd* — kona zamanlarda pǝⱪǝt xǝⱨǝrning mɵtiwǝrliri wǝ aⱪsaⱪalliri dǝrwazida olturuxⱪa muyǝssǝr idi. Xunga Lut Sodom xǝⱨiridǝ «mɵtiwǝr» ⱨesablinatti.\f*  
\v 2 — Mana, ǝy hojilirim, kǝminilirining ɵyigǝ qüxüp putliringlarni yuyup ⱪonup ⱪalƣaysilǝr; andin ǝtǝ sǝⱨǝr ⱪopup yolƣa qiⱪsanglarmu bolidu, dewidi, bular jawabǝn: — Yaⱪ, biz xǝⱨǝr mǝydanida kǝqlǝymiz, — dedi.\x + \xo 19:2 \xt Yar. 18:4. \x*   
\m
\v 3 Əmma u ularni qing tutuwidi, ahir ular uning bilǝn berip ɵyigǝ kirdi. U ularƣa dastihan selip, petir toⱪaqlarni pixurup bǝrdi, ular ƣizalandi.\x + \xo 19:3 \xt Ibr. 13:2. \x*   
\m
\v 4 Ular tehi yatmiƣanidi, xǝⱨǝrdikilǝr, yǝni Sodomning ǝrkǝkliri, yax, ⱪeri ⱨǝmmisi ⱨǝrⱪaysi mǝⱨǝllilǝrdin kelip ɵyni ⱪorxiwaldi;  
\v 5 ular Lutni qaⱪirip uningƣa: — Bügün kǝqtǝ seningkigǝ kirgǝn adǝmlǝr ⱪeni? Ularni bizgǝ qiⱪirip bǝr, biz ular bilǝn yeⱪinqiliⱪ ⱪilimiz, — dedi.   
\m
\v 6 Lut dǝrwazining aldiƣa, ularning ⱪexiƣa qiⱪip, ixikni yepiwetip,  
\v 7 ularƣa: — Əy buradǝrlirim, mundaⱪ rǝzillikni ⱪilmanglar!  
\v 8 Mana, tehi ⱨeq ǝr bilǝn billǝ bolmiƣan ikki ⱪizim bar; ularni silǝrgǝ qiⱪirip berǝy. Ular bilǝn haliƣininglarni ⱪilinglar. Əmma bu adǝmlǝr ɵgzǝmning sayisi astiƣa kirgǝnikǝn, silǝr ularni ⱨeqnemǝ ⱪilmanglar! — dedi.   
\m
\v 9 Lekin ular jawab berip: «Neri tur!» deginiqǝ, yǝnǝ: — Bu yǝrdǝ turuxⱪa kǝlgǝn bu musapir ⱨakim bolmaⱪqimikǝn? Əmdi sanga ularƣa ⱪilƣandinmu bǝttǝr yamanliⱪ ⱪilimiz! — dǝp Lutni ⱪistap, ixikni qeⱪixⱪa basturup kǝldi.\x + \xo 19:9 \xt Mis. 2:14; Ros. 7:27; 2Pet. 2:7, 8. \x*   
\m
\v 10 Əmma u ikki kixi ⱪollirini uzitip Lutni ɵygǝ ɵz ⱪexiƣa tartip ǝkiriwelip, ixikni taⱪiwaldi  
\v 11 wǝ ɵyning dǝrwazisining aldidiki adǝmlǝrni kiqikidin tartip qongiƣiqǝ korluⱪⱪa muptila ⱪildi; xuning bilǝn ular dǝrwazini izdǝp, ⱨalidin kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Lutning Sodomdin ⱪeqixi  
\m
\v 12 Andin ikkǝylǝn Lutⱪa: — Muxu yǝrdǝ yǝnǝ birǝr kiming barmu? Küy’oƣul, oƣul yaki ⱪizliring wǝ yaki xǝⱨǝrdǝ baxⱪa adǝmliring bolsa ularni bu yǝrdin elip kǝtkin!  
\v 13 Qünki biz bu yǝrni yoⱪitimiz; qünki ular toƣruluⱪ kɵtürülgǝn dad-pǝryad Pǝrwǝrdigarning aldida intayin küqlük bolƣaq, Pǝrwǝrdigar bizni uni yoⱪitixⱪa ǝwǝtti, — dedi.   
\m
\v 14 Xuning bilǝn Lut taxⱪiriƣa qiⱪip, ⱪizlirini alidiƣan \add bolƣusi\add* küy’oƣullirining ⱪexiƣa berip: «Əmdi ⱪopup bu yǝrdin qiⱪip ketinglar; qünki Pǝrwǝrdigar xǝⱨǝrni yoⱪitidu» — dedi. Əmma u \add bolƣusi\add* küy’oƣullirining nǝzirigǝ qaⱪqaⱪ ⱪilƣandǝk kɵründi.   
\m
\v 15 Tang atⱪanda, pǝrixtilǝr Lutni aldiritip: — Əmdi ⱪopup ayaling bilǝn ⱪexingdiki ikki ⱪizingni alƣin; bolmisa xǝⱨǝrning ⱪǝbiⱨlikigǝ qetilip ⱪelip, ⱨalak bolisǝn, — dedi.   
\m
\v 16 Əmma u tehiqǝ arisaldi bolup turƣanda, Pǝrwǝrdigar uningƣa rǝⱨim ⱪilƣanliⱪi üqün, u ikkiylǝn Lutning ⱪolini, ayalining ⱪolini wǝ ikki ⱪizining ⱪollirini tutup, ularni xǝⱨǝrning sirtiƣa ǝqiⱪip, orunlaxturup ⱪoydi.  
\v 17 Ularni qiⱪarƣandin keyin xu ix boldiki, ulardin biri uningƣa: — Jeningni elip ⱪaq, ⱨalak bolmasliⱪing üqün kǝyninggǝ ⱪarimay, tüzlǝngliktiki ⱨeq yǝrdǝ tohtimay, taƣⱪa ⱪaqⱪin! — dedi.   
\m
\v 18 Lekin Lut ularƣa: — Undaⱪ bolmiƣay, ǝy hojam, ɵtünüp ⱪalay!\f □ \fr 19:18 \ft \+bd «hojam»\+bd* — yaki «Rǝbbim».\f*  
\v 19 Mana, kǝminǝng kɵzüngdǝ iltipat tapti, jenimni ⱪutⱪuzdung, manga zor mǝrⱨǝmǝt kɵrsǝtting; ǝmma mǝn taƣⱪa ⱪaqalmaymǝn; undaⱪ ⱪilsam, manga birǝr apǝt qüxüp, ɵlüp ketǝrmǝnmikin.  
\v 20 Ⱪara, awu xǝⱨǝrgǝ ⱪeqip barsa bolƣudǝk naⱨayiti yeⱪin ikǝn, xundaⱪla kiqik xǝⱨǝr ikǝn! Ɵtünüp ⱪalay, mening xu yǝrgǝ ⱪeqiximƣa yol ⱪoyƣaysǝn! U kiqik \add xǝⱨǝr\add* ǝmǝsmu?! Jenim xu yǝrdǝ aman ⱪalidu! — dedi.   
\m
\v 21 Pǝrixtǝ uningƣa jawab berip: — Hǝyr, bu ixtimu sanga maⱪul bolay, sǝn eytⱪan xu xǝⱨǝrni wǝyran ⱪilmay.  
\v 22 Əmdi u yǝrgǝ tezdin ⱪeqip barƣin; qünki sǝn xu yǝrgǝ yetip barmiƣuqǝ ⱨeq ix ⱪilalmasmǝn, — dedi. Xunga u xǝⱨǝrning ismi «Zoar» dǝp atalƣan.\f □ \fr 19:22 \ft \+bd «Zoar»\+bd* — mǝnisi «kiqik». 
\fp  Lutning bu iltimasi tolimu ƣǝlitǝ idi: (1) Zoar ǝslidǝ «tüzlǝngliktiki bǝx xǝⱨǝr»din biri bolup (14:2), Sodom bilǝn yeⱪin munasiwǝttǝ idi. Xundaⱪla Sodomƣa ohxax gunaⱨlarƣa petip ⱪalƣan boluxi mumkin idi. Xunga pǝrixtilǝr ǝslidǝ Zoarni yoⱪatmaⱪqi bolƣan (22-ayǝt); (2) Lut Sodom xǝⱨirining gunaⱨlirini wǝ hǝtǝrlikini obdan bilip turupmu, yǝnila uningƣa ohxaydiƣan yǝnǝ bir xǝⱨǝrgǝ ⱪaqmaⱪqi boldi; (3) gǝrqǝ Huda ajayib yol bilǝn uni wǝ ailisidiklirini ⱪutⱪuzƣan bolsimu, u yǝnila «taƣⱪa ⱪeqix»tin ⱪorⱪti, u bǝlki «birǝr apǝt beximƣa qüxüxi mumkin» dǝp oyliƣan boluxi mumkin. Bular uning etiⱪadsizliⱪi idi. (4) bizningqǝ, uning xundaⱪ iltimas ⱪilixining sǝwǝbi, u ««sepilliⱪ xǝⱨǝr» iqidǝ tursam aman-esǝn bolimǝn» dǝp bildi. Ibraⱨim bolsa Hudaning baxpanaⱨliⱪiƣa ixinip, sepilsiz qedirlarda turup, tolimu hatirjǝm yaxidi. (5) ahir berip Lut Zoarda hatirjǝm bolalmay yǝnila taƣⱪa qiⱪip xu yǝrni makan ⱪildi (30-ayǝt). Bu wǝⱪǝlǝr toƣruluⱪ yǝnǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdimu azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\b  
\m  
\s1 Sodom bilǝn Gomora xǝⱨǝrlirining wǝyran ⱪilinixi  
\m
\v 23 Lut Zoarƣa yetip barƣanda kün nuri yǝr yüzigǝ qeqilƣanidi.  
\v 24 Xu qaƣda Pǝrwǝrdigar ǝrxtin, ɵz yenidin Sodom bilǝn Gomorraning üstigǝ günggürt wǝ ot yaƣdurup,\x + \xo 19:24 \xt Ⱪan. 29:22; Yǝx. 13:19; Yǝr. 20:16; 50:40; Yiƣ. 4:6; Əz. 16:50; Ⱨox. 11:8; Am. 4:11; Zǝf. 2:9; Luⱪa 17:29; 2Pet. 2:6; Yǝⱨ. 7. \x*  
\v 25 xu xǝⱨǝrlǝrni, pütkül tüzlǝnglikni ⱨǝmdǝ xǝⱨǝrlǝrdiki barliⱪ aⱨalilǝr wǝ yǝrdin üngǝnlǝrni ⱪoxup bǝrbat ⱪildi.   
\m
\v 26 Lekin Lutning arⱪisidin mangƣan ayali kǝynigǝ ⱪariwidi, tuz tüwrükkǝ aylinip ⱪaldi.\x + \xo 19:26 \xt Luⱪa 17:32. \x*   
\m
\v 27 Ətisi tang sǝⱨǝrdǝ, Ibraⱨim ⱪopup ilgiri Pǝrwǝrdigarning aldida turƣan jayƣa qiⱪip,  
\v 28 Sodom bilǝn Gomorra tǝrǝpkǝ, xundaⱪla tüzlǝnglikning ⱨǝmmǝ yerigǝ nǝzǝr seliwidi, mana, yǝr yüzidin humdanning tütünidǝk tütün ɵrlǝwatⱪinini kɵrdi.  
\v 29 Əmma xundaⱪ boldiki, Huda u tüzlǝngliktiki xǝⱨǝrlǝrni wǝyran ⱪilƣanda, U Ibraⱨimni esigǝ elip, Lut turƣan xǝⱨǝrlǝrni bǝrbat ⱪilƣanda uni balayi’apǝtning iqidin qiⱪirip ⱪutⱪuzdi.\f □ \fr 19:29 \ft \+bd «u Ibraⱨimni esigǝ elip...»\+bd* — ibraniy tilida «Huda Ibraⱨimni esigǝ elip...».\f*   
\b  
\m  
\s1 Lut wǝ uning ⱪizliri  
\m
\v 30 Əmma Lut Zoar xǝⱨiridǝ turuxtin ⱪorⱪⱪaqⱪa, Zoardin ketip, taƣⱪa qiⱪip, ikki ⱪizi bilǝn xu yǝrdǝ makanlaxti. U ikki ⱪizi bilǝn bir ɵngkürdǝ turdi.  
\v 31 Əmdi qong ⱪiz kiqikigǝ: — Atimiz bolsa ⱪerip kǝtti; dunyaning ⱪaidǝ-yosuni boyiqǝ bu yurtta bizgǝ yeⱪinqiliⱪ ⱪilidiƣan ⱨeq ǝr kixi ⱪalmidi.  
\v 32 Ⱪeni, atimizni xarab bilǝn mǝst ⱪilip ⱪoyup, uning bilǝn billǝ yatayli; xundaⱪ ⱪilsaⱪ, biz pǝrzǝnt kɵrüp atimizning uruⱪini ⱪalduralaymiz, — dedi.   
\m
\v 33 Xuning bilǝn ular u keqisi atisiƣa xarab iqküzüp \add mǝst ⱪilip\add* ⱪoyup, qong ⱪizi kirip atisi bilǝn yatti. Lekin Lut uning kirip yatⱪininimu, ⱪopup kǝtkininimu ⱨeq sǝzmidi.   
\m
\v 34 Ətisi xundaⱪ boldiki, qongi kiqikigǝ: — Mana, mǝn ahxam atam bilǝn yattim; bügün kǝqtimu uningƣa yǝnǝ xarab iqküzǝyli; xuning bilǝn sǝn kirip uning bilǝn yatⱪin; xundaⱪ ⱪilip, ⱨǝr ikkimiz pǝrzǝnt kɵrüp atimizning nǝslini ⱪalduralaymiz, — dedi.   
\m
\v 35 Xuning bilǝn ular u keqisi atisiƣa xarab iqküzüp \add mǝst ⱪilip\add* ⱪoyup, kiqik ⱪizi ornidin turup uning bilǝn billǝ yatti. Əmma Lut uning kirip yatⱪininimu, ⱪopup kǝtkininimu ⱨeq sǝzmidi.   
\m
\v 36 Xundaⱪ ⱪilip, Lutning ikkila ⱪizi ɵz atisidin ⱨamilidar bolup ⱪaldi.  
\v 37 Qongi bolsa oƣul tuƣup, uning etini Moab ⱪoydi; u bügünki Moabiylarning atisidur.\f □ \fr 19:37 \ft \+bd «Moab»\+bd* — «atining süyi» yaki «atidin bolƣan».\f*   
\m
\v 38 Kiqikimu oƣul tuƣup, uning etini Bǝn-Ammi ⱪoydi. U bügünki Ammoniylarning atisidur.\f □ \fr 19:38 \ft \+bd «Bǝn-Ammi»\+bd* — mǝnisi: «hǝlⱪimning oƣli».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 20
\s1 Ibraⱨim bilǝn Abimǝlǝk  
\m
\v 1 Ibraⱨim u yǝrdin qiⱪip, jǝnub tǝrǝptiki Nǝgǝwgǝ kɵqüp kelip, Ⱪadǝx bilǝn Xurning ariliⱪida turup ⱪaldi; bir mǝzgildin keyin Gǝrarda olturaⱪlaxti.  
\v 2 Xu yǝrdǝ Ibraⱨim ayali Saraⱨ toƣrisida: «U mening singlimdur», degǝnidi. Xuning bilǝn Gǝrarning padixaⱨi Abimǝlǝk adǝm ǝwǝtip, Saraⱨni \add ɵzigǝ\add* hotun boluxⱪa eliwaldi.\x + \xo 20:2 \xt Yar. 12:13; 26:7. \x*   
\m
\v 3 Lekin \add bir küni\add* keqisi qüxidǝ Huda Abimǝlǝkkǝ kelip uningƣa: — Mana, sǝn ɵzünggǝ eliwalƣan ayal sǝwǝbidin ǝmdi ɵlgǝn adǝmdursǝn; qünki u baxⱪa birsining ayalidur — dedi.   
\m
\v 4 Əmma Abimǝlǝk uningƣa tehi yeⱪinqiliⱪ ⱪilmiƣanidi. U Hudaƣa: — I Rǝb, ⱨǝⱪⱪaniy bir hǝlⱪnimu ⱨalak ⱪilamsǝn?\f □ \fr 20:4 \ft \+bd «ⱨǝⱪⱪaniy hǝlⱪnimu ⱨalak ⱪilamsǝn?»\+bd* — Abimǝlǝkning ɵyidikilǝrgǝ, bolupmu ⱪiz-ayallarƣa bir hil waba qüxkǝnidi (18-ayǝt). Xuning bilǝn muxu yǝrdǝ u pǝⱪǝt ɵzi üqünla ǝmǝs, bǝlki ɵz hǝlⱪi üqün rǝⱨim tilimǝkqi. Abimǝlǝkning kɵp jǝⱨǝtlǝrdǝ heli yahxi tǝrǝpliri bar.\f*  
\v 5 U ɵzimu manga: «U mening singlim» dǝp eytmidimu? Yǝnǝ kelip, bu ayalmu «U mening akam», dǝp eytⱪanidi. Mǝn bolsam sap kɵnglüm wǝ durus niyitim bilǝn bu ixni ⱪildim, — dedi.\f □ \fr 20:5 \ft \+bd «sap kɵnglüm wǝ durus niyitim bilǝn...»\+bd* — ibraniy tilida «ⱪolumning pakliki bilǝn...».\f*   
\m
\v 6 Huda qüxidǝ uningƣa yǝnǝ: — Bu ixni sap kɵngül bilǝn ⱪilƣiningni bilimǝn; xu sǝwǝbtin Mǝn seni aldimda gunaⱨ ⱪilixtin tosup, uningƣa tegixinggǝ ⱪoymidim.  
\v 7 Əmdi u kixining ayalini ɵzigǝ ⱪayturup bǝr; qünki u Pǝyƣǝmbǝr, u sening ⱨǝⱪⱪingdǝ dua ⱪilidu wǝ sǝn tirik ⱪalisǝn. Əgǝr uni yandurup bǝrmisǝng xuni bilip ⱪoyƣinki, sǝn wǝ ⱨǝmmǝ adǝmliring ⱪoxulup jǝzmǝn ɵlisilǝr, — dedi.   
\m
\v 8 Abimǝlǝk ǝtigǝn tang sǝⱨǝrdǝ ⱪopup, ⱨǝmmǝ hizmǝtkarlirini qaⱪirip, bu sɵzlǝrning ⱨǝmmisini ularning ⱪulaⱪliriƣa saldi; bu adǝmlǝr naⱨayiti ⱪorⱪuxup kǝtti.  
\v 9 Andin Abimǝlǝk Ibraⱨimni qaⱪirip uningƣa: — Bu bizgǝ nemǝ ⱪilƣining? Mǝn sanga zadi nemǝ gunaⱨ ⱪildim, sǝn mǝn wǝ padixaⱨliⱪimƣa eƣir bir gunaⱨni yüklǝp ⱪoydung? Manga ⱪilmaydiƣan ixlarni ⱪilding! — dedi.   
\m
\v 10 Abimǝlǝk Ibraⱨimƣa yǝnǝ: — Sǝn zadi bizning nemǝ iximizni kɵrgining üqün muxu ixni ⱪilding? — dedi.\f □ \fr 20:10 \ft \+bd «sǝn zadi bizning nemǝ iximizni kɵrgining üqün muxu ixni ⱪilding?»\+bd* — Abimǝlǝk bu ikkinqi soalni bǝlkim ⱨǝⱪiⱪiy kǝmtǝrlik bilǝn soriƣan bolsa kerǝk. U xübⱨisizki Hudadin ⱪorⱪⱪqⱪa, Hudaning Ibraⱨim toƣruluⱪ «U pǝyƣǝmbǝr» degǝn sɵzini esidin qiⱪarmidi.\f*   
\m
\v 11 Ibraⱨim jawab berip: — «Bu yǝrdǝ xübⱨisizki ⱨeqkim Hudadin ⱪorⱪmaydikǝn, ular meni ayalim tüpǝylidin ɵltürüwetidu», dǝp oyliƣanidim.  
\v 12 Əmǝliyǝttǝ, uning mening singlim ikǝnliki rast, lekin u mening ata bir, ana bɵlǝk singlim; keyin u mening ayalim boldi.\f □ \fr 20:12 \ft \+bd «lekin u mening ata bir, ana bɵlǝk singlim»\+bd* — ibraniy tilida «lekin u anamning ⱪizi ǝmǝs, bǝlki atamning ⱪizi idi».\f*  
\v 13 Lekin Huda meni atamning ɵyidin qiⱪirip sǝrgǝrdanliⱪⱪa yürgüzginidǝ, mǝn ayalimƣa: — Biz ⱪǝyǝrgila barsaⱪ, sǝn manga xundaⱪ xapaǝt kɵrsǝtkǝysǝnki, mening toƣramda: «Bu mening akam bolidu», degin, — dǝp eytⱪanidim — dedi.\x + \xo 20:13 \xt Yar. 12:13. \x*   
\m
\v 14 Andin Abimǝlǝk ⱪoy-kalilar, ⱪullar wǝ dedǝklǝrni elip ularni Ibraⱨimƣa bǝrdi wǝ ayali Saraⱨnimu uningƣa ⱪayturup bǝrdi.   
\m
\v 15 Abimǝlǝk: — Mana mening zeminim bolsa aldingda turuptu; kɵzünggǝ ⱪaysi yǝr yaⱪsa xu yǝrdǝ turƣin, — dedi.   
\m
\v 16 U Saraⱨⱪa: «Mana, mǝn akangƣa ming kümüx tǝnggǝ bǝrdim; mana bular ɵz yeningdikilǝr, xundaⱪla ⱨǝmmǝ adǝmlǝrning kɵz aldida uyatni yapⱪuqi bolidu; xuning bilǝn sǝn ⱨǝrⱪandaⱪ daƣ-ǝyibtin halas bolisǝn». \f □ \fr 20:16 \ft \+bd «xuning bilǝn sǝn ⱨǝrⱪandaⱪ daƣ-ǝyibtin halas bolisǝn»\+bd* — biz xu zamandiki ɵrp-adǝtlǝrdin toluⱪ hǝwǝrdar bolmiƣaqⱪa, Abimǝlǝkning bu sowƣitining ǝⱨmiyitini ⱨazir qüxiniximiz tǝsrǝk bolidu; ⱨalbuki, uning mǝⱪsiti eniⱪ kɵrünidu.\f*  
\v 17-18 Ibraⱨim Hudaƣa dua ⱪildi, Huda Abimǝlǝk, ayali wǝ kenizǝklirini saⱪaytti; andin ular \add yǝnǝ\add* bala tuƣalaydiƣan boldi; qünki Pǝrwǝrdigar Ibraⱨimning ayali Saraⱨ tüpǝylidin Abimǝlǝkning ɵyidiki ⱨǝmmǝ hotunlarning baliyatⱪulirini etip ⱪoyƣanidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 21
\s1 Isⱨaⱪning dunyaƣa kelixi  
\m
\v 1 Əmdi Pǝrwǝrdigar wǝdǝ ⱪilƣinidǝk Saraⱨni yoⱪlidi; Pǝrwǝrdigar Saraⱨⱪa deginidǝk ⱪildi.\f □ \fr 21:1 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar ... Saraⱨni yoⱪlidi»\+bd* — Tǝwrat-Injilda, Huda mǝlum kixini yaki mǝluk hǝlⱪni «yoⱪlap» uningƣa yaki ularƣa yeⱪinlaxsa, yaki alaⱨidǝ bǝht-bǝrikǝt, xapaǝt kɵrsitidu, yaki ⱪattiⱪ jazalaydu. Muxu yǝrdǝ bǝht-bǝrikǝt yǝtküzüx üqün, ǝlwǝttǝ. 
\fp  Bu ixta ⱪiziⱪ bir yeri xuki, Ibraⱨim baxⱪilar üqün «ular baliliⱪ bolsun» (20:17-18) dǝp dua ⱪilƣandin keyin ɵzimu pǝrzǝnt kɵridu.\f*  \x + \xo 21:1 \xt Yar. 17:19; 18:10. \x*  
\v 2 Saraⱨ ⱨamilidar bolup, Ibraⱨim ⱪeriƣanda Huda uningƣa bekitkǝn waⱪitta bir oƣul tuƣup bǝrdi.\x + \xo 21:2 \xt Yar. 18:10,14; Gal. 4:23; Ibr. 11:11. \x*  
\v 3 Ibraⱨim ɵzigǝ tɵrǝlgǝn oƣli, yǝni Saraⱨ uningƣa tuƣup bǝrgǝn oƣlining ismini Isⱨaⱪ ⱪoydi.\f □ \fr 21:3 \ft \+bd «Isⱨaⱪ»\+bd* — «külkǝ».\f*  
\v 4 Andin Ibraⱨim Huda uningƣa buyruƣinidǝk ɵz oƣli Isⱨaⱪ tuƣulup sǝkkizinqi küni hǝtnǝ ⱪildi.\x + \xo 21:4 \xt Yar. 17:10. \x*  
\v 5 Oƣli Isⱨaⱪ tuƣulƣan qaƣda, Ibraⱨim yüz yaxta idi.  
\v 6 Saraⱨ: «Huda meni küldürüwǝtti; ⱨǝrkim bu ixni anglisa, mǝn bilǝn tǝng külüxidu», dedi.   
\m
\v 7 U yǝnǝ: — Kimmu Ibraⱨimƣa: «Saraⱨ bala emitidiƣan bolidu!» dǝp eytalaytti? Qünki u ⱪeriƣanda uningƣa bir oƣul tuƣup bǝrdim! — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝjǝr bilǝn Ismailning ⱪoƣlinixi  
\m
\v 8 Bala qong bolup, ǝmqǝktin ayrildi. Isⱨaⱪ ǝmqǝktin ayrilƣan küni Ibraⱨim qong ziyapǝt ɵtküzüp bǝrdi.  
\v 9 Əmma Saraⱨ misirliⱪ Ⱨǝjǝrning Ibraⱨimƣa tuƣup bǝrgǝn oƣulning \add Isⱨaⱪni\add* mǝshirǝ ⱪiliwatⱪinini kɵrüp ⱪaldi.  
\v 10 Xuning bilǝn u Ibraⱨimƣa: — Bu dedǝk bilǝn oƣlini ⱨǝydiwǝt! Qünki bu dedǝkning oƣli mening oƣlum Isⱨaⱪ bilǝn tǝng waris bolsa bolmaydu!, — dedi.\x + \xo 21:10 \xt Gal. 4:30. \x*   
\m
\v 11 \add Saraⱨning\add* bu sɵzi Ibraⱨimƣa tolimu eƣir kǝldi; qünki \add Ismailmu\add* uning oƣli-dǝ!\f □ \fr 21:11 \ft \+bd «eƣir»\+bd* — yaki «yaman».\f*  
\v 12 Lekin Huda Ibraⱨimƣa: — Balang wǝ dediking wǝjidin bu sɵz sanga eƣir kǝlmisun, bǝlki Saraⱨning sanga degǝnlirining ⱨǝmmisigǝ ⱪulaⱪ salƣin; qünki Isⱨaⱪtin bolƣini sening nǝsling ⱨesablinidu.\x + \xo 21:12 \xt Rim. 9:7; Ibr. 11:18. \x*  
\v 13 Lekin dedǝkning oƣlidinmu bir hǝlⱪ-millǝt pǝyda ⱪilimǝn, qünki umu sening nǝsling, — dedi.\x + \xo 21:13 \xt Yar. 16:10; 17:20. \x*   
\m
\v 14 Ətisi tang sǝⱨǝrdǝ Ibraⱨim ⱪopup, nan bilǝn bir tulum suni elip Ⱨǝjǝrgǝ berip, ɵxnisigǝ yüdküzüp, balini uningƣa tapxurup, ikkisini yolƣa selip ⱪoydi. Ⱨǝjǝr ketip, Bǝǝr-Xebaning qɵlidǝ kezip yürdi.\f □ \fr 21:14 \ft \+bd «bala»\+bd* — xu waⱪitta Ismail 15-16 yaxⱪa kirgǝnidi.\f*  
\v 15-16 Əmdi tulumdiki su tügǝp kǝtkǝnidi; Ⱨǝjǝr balini bir qatⱪalning tüwigǝ taxlap ⱪoyup, ɵz-ɵzigǝ: «Balining ɵlüp ketixigǝ ⱪarap qidimaymǝn» dǝp, bir oⱪ etimqǝ yiraⱪⱪa berip, udulida olturdi. U udulida olturup, pǝryad kɵtürüp yiƣlidi.   
\b  
\m
\v 17 Huda oƣulning yiƣa awazini anglidi; xuning bilǝn Hudaning Pǝrixtisi asmandin Ⱨǝjǝrni qaⱪirip uningƣa: — Əy Ⱨǝjǝr, sanga nemǝ boldi? Ⱪorⱪmiƣin; qünki Huda oƣulning \add yiƣa\add* awazini yatⱪan yeridin anglidi.  
\v 18 Əmdi ⱪopup, ⱪolung bilǝn balini yɵlǝp turƣuz; qünki Mǝn uni uluƣ bir ǝl-millǝt ⱪilimǝn, — dedi.\x + \xo 21:18 \xt Yar. 16:10; 17:20. \x*   
\m
\v 19 Xuan Huda \add Ⱨǝjǝrning\add* kɵzlirini aqti, u bir ⱪuduⱪni kɵrdi. U berip tulumƣa su toldurup, oƣulƣa iqküzdi.   
\m
\v 20 Huda u bala bilǝn billǝ boldi; u ɵsüp qong boldi. U qɵldǝ yaxap, mǝrgǝn bolup yetixti.  
\v 21 U Paran qɵlidǝ turdi; xu waⱪitlarda anisi uningƣa Misir zeminidin bir ⱪizni hotunluⱪⱪa elip bǝrdi.   
\b  
\m  
\s1 Ibraⱨimning Abimǝlǝk padixaⱨ bilǝn kelixim tüzüxi  
\m
\v 22 U waⱪitlarda xundaⱪ boldiki, Abimǝlǝk wǝ uning lǝxkǝrbexi Fikol kelip Ibraⱨimƣa: — Ⱪilƣan ⱨǝmmǝ ixliringda, Huda sening bilǝn billidur.  
\v 23 Əmdi sǝn dǝl muxu yǝrdǝ manga, oƣlumƣa wǝ nǝwrǝmgǝ hiyanǝt ⱪilmasliⱪⱪa Hudaning namida ⱪǝsǝm ⱪilip bǝrgǝysǝn; mǝn sanga kɵrsitip kǝlgǝn meⱨribanliⱪimdǝk, sǝnmu manga wǝ sǝn ⱨazir turuwatⱪan yurtⱪa meⱨribanliⱪ ⱪilƣaysǝn, — dedi.\x + \xo 21:23 \xt Yar. 14:23. \x*   
\m
\v 24 Ibraⱨim: Ⱪǝsǝm ⱪilip berǝy, dedi.   
\m
\v 25 Andin Ibraⱨim Abimǝlǝkning qakarliri tartiwalƣan bir ⱪuduⱪ toƣrisida Abimǝlǝkni ǝyiblidi.  
\v 26 Abimǝlǝk: — Bu ixni ⱪilƣan kixini bilmǝymǝn; sǝn bu ixni mangimu eytmapsǝn; mǝn bu ixni pǝⱪǝt bügünla anglixim, — dedi.   
\m
\v 27 Ibraⱨim ⱪoy-kala elip Abimǝlǝkkǝ tǝⱪdim ⱪildi; andin ular ikkilisi ǝⱨdǝ ⱪilixti.  
\v 28 Ibraⱨim yǝnǝ padidin yǝttǝ qixi ⱪozini bir tǝrǝpkǝ ayrip ⱪoydi.  
\v 29 Abimǝlǝk Ibraⱨimdin: — Sǝn bir tǝrǝpkǝ ayrip ⱪoyƣan bu yǝttǝ qixi ⱪozining nemǝ mǝnisi bar? — dǝp soriwidi,  
\v 30 u: — Mening bu ⱪuduⱪni koliƣinimni etirap ⱪilƣiningƣa guwaⱨliⱪ süpitidǝ bu yǝttǝ qixi ⱪozini ⱪolumdin ⱪobul ⱪilƣaysǝn, — dǝp jawab bǝrdi.   
\m
\v 31 Bu ikkisi xu yǝrdǝ ⱪǝsǝm ⱪilixⱪanliⱪi üqün, u xu jayni «Bǝǝr-Xeba» dǝp atidi.\f □ \fr 21:31 \ft \+bd «Bǝǝr-Xeba»\+bd* — «ⱪǝsǝm ⱪuduⱪi» degǝn mǝnidǝ. Ibraniy tilida «ⱪǝsǝm» («xeba» yaki «xebua») wǝ «yǝttǝ» («xeba») degǝnlǝrning aⱨangi ohxax bolƣaqⱪa, yǝnǝ «yǝttining ⱪuduⱪi» degǝn mǝnisimu bar.\f*  
\v 32 Xu tǝriⱪidǝ ular Bǝǝr-Xebada ǝⱨdǝ ⱪilixti. Andin Abimǝlǝk wǝ uning lǝxkǝrbexi Fikol ⱪozƣilip, Filistiylǝrning zeminiƣa yenip kǝtti.\f □ \fr 21:32 \ft \+bd «Fikol»\+bd* — Gǝrar padixaⱨning sǝrdarining omumiy unwani idi (26:26).\f*   
\m
\v 33 Ibraⱨim Bǝǝr-Xebada bir tüp yulƣunni tikip, u yǝrdǝ Əbǝdiy Tǝngri bolƣan Pǝrwǝrdigarning namiƣa nida ⱪilip ibadǝt ⱪildi.\f □ \fr 21:33 \ft \+bd «bir tüp yulƣunni tikip»\+bd* — yulƣun tikix hurapiy ix ǝmǝs, bǝlki uning ǝⱨmiyiti ⱪoxna ǝl bilǝn ǝⱨdǝ tüzgǝnliki üqün, «muxu yǝrdǝ uzun waⱪit turmaⱪqimǝn» degǝndǝk mǝnini bildürüxtin ibarǝt idi.\f*  \x + \xo 21:33 \xt Yar. 4:26. \x*  
\v 34 Ibraⱨim Filistiylǝrning zeminida uzun waⱪitⱪiqǝ turup ⱪaldi.\f □ \fr 21:34 \ft \+bd «uzun waⱪit»\+bd* — ibraniy tilida «nurƣun künlǝr».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 22
\s1 Hudaning Ibraⱨimni sinixi — Isⱨaⱪni ⱪurbanliⱪ ⱪilix  
\m
\v 1 Bu ixlardin keyin xundaⱪ boldiki, Huda Ibraⱨimni sinap uningƣa: — Əy Ibraⱨim! dedi. U: mana mǝn! — dǝp jawab bǝrdi.   
\m
\v 2 U: — Sǝn oƣlungni, yǝni sǝn sɵyidiƣan yalƣuz oƣlung Isⱨaⱪni elip, Moriya yurtiƣa berip, xu yǝrdǝ, Mǝn sanga eytidiƣan taƣlarning birining üstidǝ uni kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ süpitidǝ sunƣin, — dedi.\f □ \fr 22:2 \ft \+bd «Moriya»\+bd* — «2Tar.» 3:1ni kɵrüng. Huda Ibraⱨimƣa kɵrsǝtkǝn xu taƣ bǝlkim keyin Sulayman muⱪǝddǝs ibadǝthanini salƣan jay, xundaⱪla Əysa Mǝsiⱨ krestlǝngǝn taƣ (ximal tǝripi) boluxi mumkin.\f*  \x + \xo 22:2 \xt Ibr. 11:17. \x*   
\m
\v 3 Ətisi Ibraⱨim sǝⱨǝr ⱪopup, exikini toⱪup, yigitliridin ikkiylǝn bilǝn Isⱨaⱪni billǝ elip, kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ üqün otun yerip, Huda uningƣa eytⱪan yǝrgǝ ⱪarap mangdi.  
\v 4 Üqinqi küni Ibraⱨim bexini kɵtürüp ⱪarap, yiraⱪtin u yǝrni kɵrdi.   
\m
\v 5 Ibraⱨim yigitlirigǝ: — Silǝr exǝk bilǝn muxu yǝrdǝ turup turunglar. Mǝn balam bilǝn u yǝrgǝ berip, sǝjdǝ ⱪilip, andin ⱪexinglarƣa yenip kelimiz, — dedi.   
\m
\v 6 Xuning bilǝn Ibraⱨim kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪⱪa kerǝklik otunni elip, oƣli Isⱨaⱪⱪa yüdküzüp, ɵzi ⱪoliƣa piqaⱪ bilǝn otni elip, ikkisi billǝ yürüp kǝtti.  
\v 7 Isⱨaⱪ atisi Ibraⱨimƣa: — Əy ata! dewidi, u uningƣa jawab berip: — Mana mǝn, oƣlum, dedi. U uningdin: — Mana ot bilǝn otunƣu bar, ǝmma kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ bolidiƣan ⱪoza ⱪeni? — dǝp soriwidi,  
\v 8 Ibraⱨim jawab berip: — Əy oƣlum, Huda Ɵzi Ɵzigǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪozini tǝminlǝydu, — dedi. Andin ikkisi birgǝ yolini dawamlaxturdi.   
\m
\v 9 Ahirida ular Huda Ibraⱨimƣa eytⱪan jayƣa yetip kǝldi. Ibraⱨim u yǝrdǝ ⱪurbangaⱨ yasap, üstigǝ otunni tizip ⱪoydi. Andin u oƣli Isⱨaⱪni baƣlap, uni ⱪurbangaⱨdiki otunning üstidǝ yatⱪuzdi.\x + \xo 22:9 \xt Yaⱪ. 2:21. \x*  
\v 10 Andin Ibraⱨim ⱪolini uzitip, oƣlini boƣuzliƣili piqaⱪni aldi.   
\m
\v 11 Xuan Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi asmandin uni qaⱪirip uningƣa: — Ibraⱨim, Ibraⱨim! — dǝp warⱪiridi.  
\m U: — Mana mǝn, — dedi.\f □ \fr 22:11 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi»\+bd* — 16:7 wǝ izaⱨatini kɵrüng. 
\fp  «Ibraⱨim, Ibraⱨim» — Hudaning adǝmning ismini ikki ⱪetim qaⱪirixi — uningƣa bolƣan qongⱪur meⱨir-muⱨǝbbitini wǝ Ɵzigǝ tolimu ǝziz ikǝnlikini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 12 U uningƣa: — Sǝn baliƣa ⱪolungni tǝgküzmigin, uni ⱨeqnemǝ ⱪilmiƣin; qünki Mǝn sening Hudadin ⱪorⱪⱪanliⱪingni bildim; qünki sening oƣlungni, yǝni yalƣuz oƣlungni Mǝndin ayimiding, — dedi.   
\m
\v 13 Ibraⱨim bexini kɵtürüp ⱪariwidi, mana, arⱪisida münggüzliri qatⱪalƣa qirmixip ⱪalƣan bir ⱪoqⱪarni kɵrdi. Ibraⱨim berip ⱪoqⱪarni elip, uni oƣlining ornida kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪilip sundi.  
\v 14 Xuning bilǝn Ibraⱨim xu jayƣa «Yaⱨwǝⱨ-Yirǝⱨ» dǝp at ⱪoydi. Xunga kixilǝr: «Pǝrwǝrdigarning teƣida tǝminlinidu» degǝn bu sɵz bügüngǝ ⱪǝdǝr eytilip keliwatidu.\f □ \fr 22:14 \ft \+bd «Yaⱨwǝⱨ-Yirǝⱨ»\+bd* — «Yaⱨwǝⱨ (Pǝrwǝrdigar) tǝminligüqidur» degǝn mǝnidǝ. \+bd «Pǝrwǝrdigarning teƣida tǝminlinidu»\+bd* — Bu sɵz etiⱪadqilar arisida bir tǝmsil bolup ⱪalƣanidi. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  
\v 15 Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi asmandin Ibraⱨimni ikkinqi ⱪetim qaⱪirip uningƣa: —   
\m
\v 16 Sǝn ɵz oƣlungni, yǝni yalƣuz oƣlungni ayimay bu ixni ⱪilƣining üqün Mǝn Ɵzüm bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilimǝnki, dǝydu Pǝrwǝrdigar,\x + \xo 22:16 \xt Luⱪa 1:73; Ibr. 6:13. \x*  
\v 17 — Mǝn seni zor bǝrikǝtlǝp, nǝslingni asmandiki yultuzlardǝk nurƣun kɵpǝytip, dengiz saⱨilidiki ⱪumdǝk ƣolditimǝn; nǝsling bolsa düxmǝnlirining dǝrwaziliriƣa igǝ bolidu.\f □ \fr 22:17 \ft \+bd «dǝrwazilarƣa igǝ bolux»\+bd* — pütkül xǝⱨǝrni ⱪolƣa alƣanƣa barawǝr.\f*  \x + \xo 22:17 \xt Yar. 24:60. \x*  
\v 18 Sǝn Mening awazimƣa ⱪulaⱪ salƣining üqün yǝr yüzidiki barliⱪ ǝl-yurtlar nǝslingning nami bilǝn ɵzliri üqün bǝht-bǝrikǝt tilǝydu, — dedi.\f □ \fr 22:18 \ft \+bd «yǝr yüzidiki barliⱪ ǝl-yurtlar ... bǝht-bǝrikǝt tilǝydu»\+bd* — yaki «yǝr yüzidiki barliⱪ ǝl-yurtlar nǝslingning wasitisi bilǝn bǝht-bǝrikǝt tapidu».\f*  \x + \xo 22:18 \xt Yar. 12:3; 18:18; 26:4; Ros. 3:25; Gal. 3:8. \x*   
\m
\v 19 Andin Ibraⱨim yigitlirining ⱪexiƣa yenip bardi. Ular ⱨǝmmisi ornidin turuxup Bǝǝr-Xebaƣa yol aldi. Ibraⱨim Bǝǝr-Xebada turup ⱪaldi.   
\b  
\m  
\s1 Naⱨorning ǝwladliri  
\m
\v 20 Bu ixlardin keyin Ibraⱨimƣa: «Mana Milkaⱨmu ining Naⱨorƣa birⱪanqǝ oƣul tuƣup beriptu», degǝn hǝwǝr yǝtti.  
\v 21 Ular bolsa tunji oƣli uz, uning inisi Buz wǝ Aramning atisi bolƣan Kǝmuǝl,  
\v 22 andin Kǝsǝd, Hazo, Pildax, Yidlaf wǝ Betuǝl degǝn oƣullar idi.  
\v 23 (Betuǝldin Riwkaⱨ tɵrǝldi). Bu sǝkkizini Milkaⱨ Ibraⱨimning inisi Naⱨorƣa tuƣup bǝrdi.  
\v 24 Xuningdǝk uning keniziki Rǝumaⱨmu Tebaⱨ, Gaⱨam, Tahax wǝ Maakaⱨ degǝnlǝrni tuƣup bǝrdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 23
\s1 Ibraⱨimning Saraⱨni dǝpnǝ ⱪilixi  
\m
\v 1 Saraⱨ bir yüz yigirmǝ yǝttǝ yaxⱪiqǝ ɵmür kɵrdi. Bu Saraⱨning ɵmrining yilliri idi.  
\v 2 Saraⱨ Ⱪanaan zeminidiki Kiriat-Arba, yǝni Ⱨebronda wapat boldi. Ibraⱨim berip Saraⱨ üqün matǝm tutup yiƣa-zar ⱪildi.  
\v 3 Ibraⱨim ɵz mǝrⱨumǝsining yenidin ⱪopup, Ⱨittiylarƣa sɵz ⱪilip:   
\m
\v 4 — Mǝn bolsam aranglarda musapir meⱨman, halas; silǝr ǝmdi aranglardin manga bir yǝrlik beringlar; xuning bilǝn mǝn bu mǝrⱨumǝmni aldimda kɵrünüp turmisun üqün elip berip dǝpnǝ ⱪilay, — dedi.\f □ \fr 23:4 \ft \+bd «beringlar»\+bd* — Ibraⱨimning «beringlar» degini bilǝn, bu «setip beringlar» degǝnni bildüridiƣan siliⱪ-sipayǝ mǝnidiki gǝptur (9-ayǝtni kɵrüng).\f*  \x + \xo 23:4 \xt Ros. 7:5. \x*   
\m
\v 5-6 Ⱨittiylar Ibraⱨimƣa jawab berip: —  
\m I hojam, bizgǝ ⱪulaⱪ salƣayla! Sili arimizda Hudaning bir xaⱨzadisi ⱨesablinila! Arimizdiki ǝng esil yǝrlikni tallap, xu yǝrdǝ mǝrⱨumǝlirini dǝpnǝ ⱪilƣayla! Mǝrⱨumǝlirini dǝpnǝ ⱪilixⱪa ⱨeqⱪaysimiz ɵz yǝrlikini silidin ayimaydu, — dedi.   
\m
\v 7 Ibraⱨim ornidin turup, u zemindiki hǝlⱪⱪǝ, yǝni Ⱨittiylarƣa tǝzim ⱪilip,  
\v 8 ularƣa: — Əgǝr mǝrⱨumǝmning kɵz aldimda turiwǝrmǝsliki üqün, uni elip berip, dǝpnǝ ⱪiliximni rawa kɵrsǝnglar, undaⱪta sɵzümni anglap mening üqün Zoⱨarning oƣli Əfronƣa sɵz ⱪilip,  
\v 9 uning etizining ayiƣida ɵziningki bolƣan Makpelaⱨning ƣarini manga berixini iltimas ⱪilinglar. U manga buni silǝrning aranglarda gɵristan boluxⱪa toluⱪ nǝrhidǝ bǝrsun, — dedi.   
\m
\v 10 Xu qaƣda Əfron Ⱨittiylar arisida olturatti. Xuning bilǝn ⱨittiyliⱪ Əfron Ⱨittiylarning aldida, yǝni xǝⱨirining dǝrwazisidin kirgüqilǝrning ⱨǝmmisining aldida Ibraⱨimƣa jawab berip: —  
\v 11 Yoⱪsu, ǝy hojam, manga ⱪulaⱪ salƣayla. Bu etizliⱪni, xundaⱪla uningdiki ƣarni siligǝ berǝy; uni ɵz hǝlⱪim bolƣan adǝmlǝrning aldida siligǝ bǝrdim; ɵz meyitlirini dǝpnǝ ⱪilƣayla, — dedi.   
\m
\v 12 Andin Ibraⱨim yǝnǝ zemin hǝlⱪi aldida tǝzim ⱪilip,  
\v 13 Xu zemindiki hǝlⱪning ⱪulaⱪliri aldida Əfronƣa: — Iltimasimƣa ⱪulaⱪ salƣayla; mǝn bu etizliⱪning nǝrhi boyiqǝ pul berǝy, uni mǝndin ⱪobul ⱪilƣayla, andin mǝn meyitimni xu yǝrdǝ dǝpnǝ ⱪilay, — dedi.   
\m
\v 14 Əfron Ibraⱨimƣa jawab berip uningƣa:   
\m
\v 15 Əy hojam, manga ⱪulaⱪ salƣayla; tɵt yüz xǝkǝl kümüxkǝ yaraydiƣan bir etizliⱪ, sili bilǝn mening aramda nemǝ idi? Sili meyitlirini dǝpnǝ ⱪilƣayla — dedi.\f □ \fr 23:15 \ft \+bd «tɵt yüz xǝkǝl kümüxkǝ yaraydiƣan bir etizliⱪ, sili bilǝn mening aramda nemǝ idi?»\+bd* — ǝmǝliyǝttǝ bu baⱨa intayin yuⱪiri baⱨa idi. Ibraⱨim uning mǝⱪsitini obdan qüxinǝtti.\f*   
\m
\v 16 Ibraⱨim Əfronning sɵzigǝ ⱪoxuldi; andin Əfron Ⱨittiylar aldida eytⱪan baⱨani, yǝni xu qaƣdiki soda ɵlqimi boyiqǝ tɵt yüz xǝkǝl kümüxni tarazida tartip bǝrdi.\x + \xo 23:16 \xt Yar. 50:13. \x*  
\v 17 Xundaⱪ ⱪilip Mamrǝning udulidiki Makpelaⱨⱪa jaylaxⱪan Əfronning etizliⱪi, yǝni etizliⱪning ɵzi, uningdiki ƣar, xundaⱪla etizliⱪning iqi wǝ ǝtrapidiki barliⱪ dǝrǝhlǝrning ⱨǝmmisi\x + \xo 23:17 \xt Ros. 7:16. \x*  
\v 18 Ⱨittiylarning kɵz aldida Ibraⱨimƣa tapxurulup, \add yǝni Əfronning\add* xǝⱨirining dǝrwazisidin barliⱪ kirgüqilǝrning aldida uning mülki ⱪilip bekitildi.  
\v 19 Xuningdin keyin Ibraⱨim ayali Saraⱨni Ⱪanaan zeminidiki Mamrǝ (yǝni, Ⱨebron)ning udulidiki Makpelaⱨning etizliⱪining ƣarida dǝpnǝ ⱪildi.  
\v 20 Xu tǝriⱪidǝ u etizliⱪ wǝ uningdiki ƣar Ⱨittiylar tǝripidin Ibraⱨimƣa gɵristan boluxⱪa tayin ⱪilindi.   
\b  
\b  
\m  
\c 24
\s1 Ibraⱨimning hizmǝtkarining Isⱨaⱪ üqün ⱪiz izdixi  
\m
\v 1 Ibraⱨim ⱪerip, yexi bir yǝrgǝ berip ⱪalƣanidi; Pǝrwǝrdigar Ibraⱨimƣa ⱨǝr tǝrǝptǝ bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilƣanidi.  
\v 2 Ibraⱨim ɵyidiki ǝng mɵtiwǝr hizmǝtkari, ɵzining pütün mal-mülkini baxⱪuridiƣan ƣojidarƣa: — Ⱪolungni yotamning astiƣa ⱪoyƣin;\f □ \fr 24:2 \ft \+bd «ǝng mɵtiwǝr»\+bd* — yaki «ⱨǝmmidin yaxanƣan».\f*  \x + \xo 24:2 \xt Yar. 47:29. \x*  
\v 3 Mǝn seni asmanlarning Hudasi xundaⱪla yǝrning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarning nami bilǝn ⱪǝsǝm ⱪildurimǝnki, sǝn mǝn ⱨazir turuwatⱪan bu Ⱪanaaniylarning arisidin oƣlumƣa ⱪiz elip bǝrmǝy,\x + \xo 24:3 \xt Yar. 28:1. \x*  
\v 4 Bǝlki ɵz yurtumƣa, xundaⱪla ɵz uruⱪ-tuƣⱪanlirimning ⱪexiƣa berip, oƣlum Isⱨaⱪⱪa hotun elip bǝrgǝysǝn, — dedi.   
\m
\v 5 Hizmǝtkari uningƣa: — Mubada u ⱪiz mǝn bilǝn bu yurtⱪa kǝlgili unimisa, undaⱪta ɵzliri qiⱪⱪan xu yurtⱪa oƣullirini yandurup apiramdimǝn? — dedi.   
\m
\v 6 Ibraⱨim uningƣa jawab berip: — Ⱨezi bol, oƣlumni ⱨǝrgiz xu yǝrgǝ yandurup barmiƣin!  
\v 7 Meni atamning ɵyi bilǝn tuƣulƣan yurtumdin yetǝklǝp elip kǝlgüqi, yǝni manga sɵz ⱪilip: — «Sening nǝslinggǝ bu yurtni berimǝn», dǝp manga ⱪǝsǝm ⱪilƣan, asmanning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar Ɵz Pǝrixtisini aldingƣa ǝwǝtidu; xuning bilǝn sǝn u yǝrdin oƣlumƣa ⱪiz elip kelǝlǝysǝn.\x + \xo 24:7 \xt Yar. 12:1, 7; 13:15; 15:18; 26:4; Mis. 32:13; Ⱪan. 34:4; Ros. 7:5. \x*  
\v 8 Xundaⱪtimu, ǝgǝr ⱪiz sǝn bilǝn bu yǝrgǝ kǝlgili unimisa, mǝn sanga ⱪilduridiƣan ⱪǝsǝmdin halas bolisǝn; ǝmma oƣlumni u yǝrgǝ ⱨǝrgiz yandurup barmiƣin, — dedi.   
\m
\v 9 Xuning bilǝn hizmǝtkar ⱪolini hojisi Ibraⱨimning yotisining astiƣa ⱪoyup turup, bu toƣrida uningƣa ⱪǝsǝm ⱪildi.   
\m
\v 10 Andin hizmǝtkar bu toƣrida hojisining tɵgiliridin onni, xundaⱪla hojisining ⱨǝrhil esil nǝrsilirini elip yolƣa qiⱪti; u Aram-Naⱨaraim rayoniƣa sǝpǝr ⱪilip, Naⱨorning xǝⱨirigǝ yetip kǝldi.\f □ \fr 24:10 \ft \+bd «Aram-Naⱨaraaim»\+bd* — yaki «Mesopotamiya», yǝni «ikki dǝryaning otturisidiki rayon».\f*  
\v 11 U xǝⱨǝrning sirtidiki bir ⱪuduⱪning yenida tɵgilirini qɵkündurdi: bu kǝqⱪurun, ⱪiz-ayallarning su tartⱪili qiⱪidiƣan qeƣi idi.  
\v 12 U dua ⱪilip: — Əy hojam Ibraⱨimning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar, ɵtünimǝnki, bügün mening iximni ongƣa tartⱪaysǝn, hojam Ibraⱨimƣa xapaǝt kɵrsǝtkǝysǝn.\f □ \fr 24:12 \ft \+bd «mening iximni ongƣa tartⱪaysǝn»\+bd* — ibraniy tilida «ixni mening aldimda yüz bǝrgüzgǝysǝn!». \+bd «xapaǝt»\+bd* — muxu yǝrdǝ «xapaǝt» ibraniy tilida «hǝsǝd» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu sɵzning mǝnisi bǝk qongⱪur bolup, kɵp yǝrlǝrdǝ «ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbǝt» yaki «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu. Kɵp yǝrlǝrdǝ bir hil ǝⱨdǝ bilǝn baƣliⱪ bolidu; xunga sɵzning uzunraⱪ birhil tǝrjimisi: «meⱨir-muⱨǝbbǝt ǝⱨdisidǝ ⱨaman turidu» degǝndǝk bolidu.\f*  
\v 13 Mana mǝn bu yǝrdǝ ⱪuduⱪning bexida turuwatimǝn wǝ xǝⱨǝr hǝlⱪining ⱪizliri bu yǝrgǝ su tartⱪili keliwatidu.  
\v 14 Əmdi xundaⱪ bolsunki, mǝn ⱪaysi ⱪizƣa: «Komzikingni qüxürsǝng, mǝn su iqiwalsam boptikǝn!» desǝm, u jawab berip: «Mana iqkin, mǝn tɵgiliringnimu suƣirip ⱪoyay», desǝ, u ⱪiz sǝn ⱪulung Isⱨaⱪⱪa bekitkiningning ɵzi bolsun. Buningdin sening hojam Ibraⱨimƣa xapaǝt ⱪilƣiningni bilǝlǝymǝn, — dedi.   
\m
\v 15 U tehi sɵzini tügǝtmǝyla, mana Riwkaⱨ kozini mürisidǝ kɵtürüp qiⱪip kǝldi; u bolsa Ibraⱨimning inisi Naⱨorning ayali Milkaⱨtin tuƣulƣan oƣli Betuǝlning ⱪizi idi;\x + \xo 24:15 \xt Yar. 22:23\x*  
\v 16 Ⱪiz intayin qirayliⱪ bolup, ⱨeq ǝr kixi tǝgmigǝn pak ⱪiz idi. U ⱪuduⱪning boyiƣa qüxüp, komzikini toldurup andin qiⱪti.  
\v 17 Hizmǝtkar uning aldiƣa yügürüp berip: — Ɵtünüp ⱪalay, komzikingtin azƣina su otliwalay, dedi.   
\m
\v 18 U jawab berip: — Iqkǝyla, ǝy hojam! dǝpla, komzǝkni dǝrⱨal ⱪoliƣa elip, uning su iqixi üqün sundi.   
\m
\v 19 U süyidin uningƣa ⱪanƣuqǝ iqküzgǝndin keyin: — Tɵgilirigimu ⱪanƣuqǝ su iqküzüp ⱪoyay, — dedi.   
\m
\v 20 Xuning bilǝn u dǝrⱨal komzǝktiki suni olaⱪⱪa tɵküwetip, yǝnǝ ⱪuduⱪⱪa su tartⱪili yügürüp bardi; u uning ⱨǝmmǝ tɵgilirigǝ su tartip bǝrdi.  
\v 21 U kixi uningƣa kɵzini tikkiniqǝ jimjit turup, Pǝrwǝrdigarning yolini ong ⱪilƣan, ⱪilmiƣanliⱪini bilix üqün kütüwatatti.  
\v 22 Tɵgilǝr su iqip ⱪanƣanda, xundaⱪ boldiki, ⱨeliⱪi kixi yerim xǝkǝllik bir altun burun ⱨalⱪisi bilǝn ikki ⱪoliƣa on xǝkǝllik altun bilǝzükni qiⱪirip ⱪizƣa berip uningƣa:  
\v 23  Sǝn kimning ⱪizi bolisǝn? Manga dǝp bǝrsǝng! Atangning ɵyidǝ bizgǝ ⱪonƣudǝk jay barmu? — dǝp soridi.   
\m
\v 24 Ⱪiz uningƣa: — Mǝn Milkaⱨning Naⱨorƣa tuƣup bǝrgǝn oƣli Betuǝlning ⱪizi bolimǝn, — dedi,\x + \xo 24:24 \xt Yar. 22:23. \x*  
\v 25 yǝnǝ uningƣa: — Bizningkidǝ saman bilǝn boƣuz kǝngri, \add silǝrgǝ\add* ⱪonƣili jaymu bar, — dedi.   
\m
\v 26 Xuan bu adǝm engixip Pǝrwǝrdigarning aldida sǝjdǝ ⱪilip:  
\v 27 Ɵz xapaiti bilǝn ⱨojamdin wapadarliⱪini ayimiƣan, hojam Ibraⱨimning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa Ⱨǝmdusana oⱪulƣay! Pǝrwǝrdigar bu sǝpirimdǝ meni hojamning ⱪerindaxliri turƣan ɵygǝ baxlap kǝldi! — dedi.   
\m
\v 28 Ⱪiz yügürüp berip, bularning ⱨǝmmisini anisining ɵydikilǝrgǝ eytip bǝrdi.  
\v 29 Əmdi Riwkaⱨning Laban degǝn bir akisi bar idi. Laban ⱪuduⱪning bexiƣa, u adǝmning ⱪexiƣa yügürüp qiⱪti.  
\v 30 Qünki u singlisining burun ⱨalⱪisini wǝ ⱪolliridiki bilǝzüklǝrni kɵrüp, ⱨǝmdǝ singlisining: u adǝm manga mundaⱪ-mundaⱪ dedi, deginini anglap, u adǝmning ⱪexiƣa bardi. Mana, u kixi ⱪuduⱪning yenida tɵgilǝrning ⱪexida turatti.  
\v 31 Laban uningƣa: — Əy Pǝrwǝrdigarning bǝht-bǝrikiti ata ⱪilinƣuqi, kirgǝyla! Nemǝ üqün taxⱪirida turdila? Mǝn ɵyni tǝyyarlap ⱪoydum, tɵgilǝrgimu jay raslidim, — dedi.   
\m
\v 32 U adǝm ɵygǝ kirdi; Laban tɵgilǝrdin yükni qüxürüp, tɵgilǝrgǝ saman bilǝn boƣuz berip, u kixining ⱨǝm uning ⱨǝmraⱨlirining putlirini yuƣili su elip kǝldi;\f □ \fr 24:32 \ft \+bd «Laban tɵgilǝrdin yükni qüxürüp»\+bd* — ibraniy tilida «u tɵgilǝrdin yükni qüxürüp».\f*  
\v 33 andin u kixining aldiƣa taam ⱪoyuldi; lekin u: — Mǝn gepimni demǝy turup taam yemǝymǝn, — dedi. Laban jawab berip: — Eytⱪayla, dedi.   
\m
\v 34 U: — Mǝn bolsam Ibraⱨimning hizmǝtkarimǝn;  
\v 35 Pǝrwǝrdigar hojamƣa kɵp bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilƣaqⱪa, u uluƣ bir kixi boldi. U uningƣa ⱪoy bilǝn kala, kümüx bilǝn altun, ⱪul bilǝn dedǝklǝrni, tɵgǝ bilǝn exǝklǝrni bǝrdi.  
\v 36 Hojamning ayali Saraⱨ ⱪeriƣanda hojamƣa bir oƣul tuƣup bǝrgǝnidi. Hojam \add oƣliƣa\add* ɵzining barliⱪini atidi.  
\v 37 Hojam meni ⱪǝsǝm ⱪildurup: «Sǝn mǝn turuwatⱪan zemindiki Ⱪanaaniylarning ⱪizliridin oƣlumƣa hotun elip bǝrmǝ,  
\v 38 bǝlki jǝzmǝn atamning ɵyigǝ, ɵz tuƣⱪanlirimning ⱪexiƣa berip, oƣlumƣa hotun elip bǝrgǝysǝn», — dedi.  
\v 39 U waⱪitta mǝn hojamƣa: «U ⱪiz mǝn bilǝn kǝlgili unimisiqu?» — desǝm,  
\v 40 u manga jawab berip: «Tutⱪan yollirim uningƣa oquⱪ bolƣan Pǝrwǝrdigarim Ɵz Pǝrixtisini sening bilǝn ǝwǝtip, yolungni ong ⱪilidu. Bu tǝriⱪidǝ sǝn mening ailidikilirim arisidin, atamning jǝmǝti iqidin oƣlumƣa hotun elip berisǝn.  
\v 41 Xundaⱪ ⱪilip ailǝmdikilǝrning ⱪexiƣa yetip barƣiningda, sǝn mǝn ⱪildurƣan ⱪǝsǝmdin halas bolisǝn; ular sanga ⱪizni bǝrmisimu ohxaxla ⱪǝsǝmdin halas bolisǝn», — degǝnidi.   
\m
\v 42 Xunga mǝn bügün bu ⱪuduⱪning ⱪexiƣa kelip: — Əy, hojam Ibraⱨimning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar, ǝgǝr sǝn bu sǝpirimni ong ⱪilsang: —  
\v 43 mana mǝn su ⱪuduⱪining yenida turuwatimǝn; wǝ xundaⱪ bolsunki, su tartⱪili kǝlgǝn ⱪizƣa: «Komzikingdin manga bir otlam su bǝrgǝn bolsang», desǝm,  
\v 44 u manga: «Sǝn iqkin, tɵgiliringgimu su tartip berǝy», dǝp jawab bǝrsǝ, undaⱪta bu ⱪiz dǝl Pǝrwǝrdigar Ɵzi hojamning oƣli üqün bekitkǝn ⱪiz bolsun, dǝp dua ⱪilƣanidim.  
\v 45 Kɵnglümdǝ tehi sɵzüm tügimǝyla, mana, Riwkaⱨ komzǝkni mürisidǝ kɵtürüp qiⱪip, ⱪuduⱪning boyiƣa qüxüp su tartti; mǝn uningƣa: — Iltipat ⱪilip, manga su iqkili ⱪoysang, dewidim,  
\v 46 u dǝrⱨal komzikini mürisidin qüxürüp: «Iqkǝyla, tɵgilirinimu suƣirip ⱪoyay», dedi. Xuning bilǝn mǝn iqtim; u tɵgilirimnimu suƣirip ⱪoydi.  
\v 47 Andin mǝn uningdin: — Kimning ⱪizi bolisǝn, dǝp sorisam, u jawab berip: — Mǝn Naⱨorning Milkaⱨdin tuƣulƣan oƣli Betuǝlning ⱪizi bolimǝn, — dedi. Xu qaƣda mǝn uning burniƣa ⱨalⱪa, ⱪolliriƣa bilǝzüklǝrni selip ⱪoydum;  
\v 48 andin engixip Pǝrwǝrdigarƣa sǝjdǝ ⱪildim; hojamning ⱪerindixining ⱪizini uning oƣli üqün elip ketixkǝ mening yolumni ong ⱪilƣini üqün, hojamning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝmdusana eyttim.  
\v 49 Əmdi silǝr hojamƣa ihlas ⱪilip xapaǝt kɵrsitǝyli desǝnglar, buni manga dǝnglar. Əgǝr halimisanglar, unimu manga eytinglar, mǝn ong tǝrǝpkǝ yaki sol tǝrǝpkǝ barimǝn, — dedi.\f □ \fr 24:49 \ft \+bd «Əgǝr halimisanglar, unimu manga eytinglar, mǝn ong tǝrǝpkǝ yaki sol tǝrǝpkǝ barimǝn»\+bd* — roxǝnki, hizmǝtkar ixning ⱪandaⱪ boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr, Ibraⱨimning ailisidikilǝrning ⱪexiƣa yetip barƣinida, ular ⱪizni bǝrmisimu ohxaxla ⱪǝsǝmdin halas bolidiƣanliⱪi eniⱪ tursimu, u ⱪizni izdǝxtin yanmaytti.\f*   
\m
\v 50 Əmdi Laban bilǝn Betuǝl jawab berip: — Bu ix Pǝrwǝrdigardin bolƣaq, siligǝ ya undaⱪ ya bundaⱪ deyǝlmǝymiz.\f □ \fr 24:50 \ft \+bd «siligǝ ya undaⱪ ya bundaⱪ deyǝlmǝymiz»\+bd* — Ibraniy tilida: «siligǝ ya yaman ya yahxi deyǝlmǝymiz».\f*  
\v 51 Mana, Riwkaⱨ aldilirida turidu; uni elip kǝtkǝyla. U Pǝrwǝrdigarning deginidǝk ɵz hojilirining oƣliƣa hotun bolsun, — dedi.   
\m
\v 52 Ibraⱨimning hizmǝtkari ularning sɵzlirini anglap, yǝrgǝ engixip, Pǝrwǝrdigarƣa sǝjdǝ ⱪildi.  
\v 53 Andin, hizmǝtkar kümüx buyumlarni, altun buyumlarni wǝ kiyim-keqǝklǝrni qiⱪirip, bularni Riwkaⱨⱪa bǝrdi; u yǝnǝ ⱪizning akisi wǝ anisiƣimu ⱪimmǝtlik ⱨǝdiyǝlǝrni sundi.   
\m
\v 54 Andin u wǝ ⱨǝmraⱨliri bilǝn billǝ yǝp-iqip, xu yǝrdǝ ⱪonup ⱪaldi. Ətisi sǝⱨǝrdǝ ⱪopup, u ularƣa: meni hojamning ⱪexiƣa yolƣa selip ⱪoyunglar, dewidi,  
\v 55 Ⱪizning akisi bilǝn anisi uningƣa: — Ⱪiz birⱪanqǝ kün yaki on kün yenimizda tursun; andin barsun, — dedi.   
\m
\v 56 Əmma u ularƣa: — Pǝrwǝrdigar mening sǝpirimni ong ⱪilƣanikǝn, meni tosmanglar; hojamning ⱪexiƣa berixim üqün meni yolƣa selip ⱪoyunglar, — dedi.   
\m
\v 57 Ular uningƣa: — Ⱪizni qaⱪirip, uning aƣzidin anglap baⱪayli, dǝp  
\v 58 Riwkaⱨni qaⱪirip uningdin: — Bu adǝm bilǝn baramsǝn? dǝp soriwidi, u: — Baray, dǝp jawab bǝrdi.   
\m
\v 59 Xuning bilǝn ular singlisi Riwkaⱨni, uning inik’anisi, Ibraⱨimning hizmǝtkari wǝ adǝmliri bilǝn ⱪoxup yolƣa selip ⱪoydi.\x + \xo 24:59 \xt Yar. 35:8\x*  
\v 60 U waⱪitta ular Riwkaⱨⱪa bǝht tilǝp:  
\m — Əy singlimiz, mingliƣan on mingliƣan adǝmlǝrning anisi bolƣaysǝn!  
\m Nǝsling düxmǝnlirining dǝrwaziliriƣa igǝ bolƣay! — dedi.   
\m
\v 61 Xuning bilǝn Riwkaⱨ bilǝn uning dedǝkliri ornidin turup, tɵgilǝrgǝ minip, u kixigǝ ǝgixip mangdi. Xundaⱪ ⱪilip hizmǝtkar Riwkaⱨni elip yolƣa qiⱪti.   
\m
\v 62 Isⱨaⱪ Bǝǝr-laⱨay-roy degǝn jaydin bayila ⱪaytip kǝlgǝnidi; qünki u jǝnubtiki Nǝgǝwdǝ turatti;\x + \xo 24:62 \xt Yar. 16:14; 25:11. \x*  
\v 63 Isⱨaⱪ kǝqⱪurun istiⱪamǝtkǝ dalaƣa qiⱪⱪanidi; u bexini kɵtürüp ⱪarisa, mana tɵgilǝr keliwatatti.  
\v 64-65 Riwkaⱨ bexini kɵtürüp, Isⱨaⱪni kɵrdi; u dǝrⱨal tɵgidin qüxüp, hizmǝtkardin: — Sǝⱨrada bizning aldimizƣa qiⱪiwatⱪan bu kixi kim bolidu? — dǝp soridi.  
\m Hizmǝtkar: — Bu hojamdur! dedi. Riwkaⱨ dǝrⱨal qümbilini tartip yüzini yepiwaldi.   
\m
\v 66 Hizmǝtkar ǝmdi ⱪilƣan ⱨǝmmǝ ixlirini Isⱨaⱪⱪa eytip bǝrdi.  
\v 67 Isⱨaⱪ ⱪizni anisi Saraⱨning qediriƣa baxlap kirdi; u Riwkaⱨni ɵz ǝmrigǝ aldi; u uning hotuni boldi. U uni yahxi kɵrüp ⱪaldi; bu tǝriⱪidǝ Isⱨaⱪ anisining wapatidin keyin tǝsǝlli tapti.\f □ \fr 24:67 \ft \+bd «Isⱨaⱪ anisining wapatidin keyin tǝsǝlli tapti»\+bd* — Saraⱨ bu ixtin burun wapat bolƣanidi (23-babni kɵrüng).\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 25
\s1 Ibraⱨimning baxⱪa ǝwladliri  
\r 1Tar. 1:28-42  
\m
\v 1 Ibraⱨim Kǝturaⱨ isimlik yǝnǝ bir ayalni alƣanidi.  
\v 2 U Ibraⱨimƣa Zimran, Yoⱪxan, Medan, Midiyan, Ixbak wǝ Xuaⱨni tuƣup bǝrdi.\x + \xo 25:2 \xt 1Tar. 1:32. \x*  
\v 3 Yoⱪxandin Xeba bilǝn Dedan tɵrǝldi; Dedanning ǝwladliri Axuriylar, Letuxiylar wǝ Leummiylar idi.\f □ \fr 25:3 \ft \+bd «axuriylar»\+bd* — muxu «axuriylar» bolsa keyinki «Axurlar» yaki «Asuriylǝr» ǝmǝs. ‭ ‬«Axurlar» yaki «asuriylǝr» bolsa xǝmning ǝwladliridin idi (10:22ni kɵrüng).\f*  
\v 4 Midiyanning oƣulliri Əfaⱨ, Efǝr, Ⱨanoh, Abida wǝ Əldaaⱨ idi. Bular ⱨǝmmisi Kǝturaⱨning ǝwladliri idi.   
\m
\v 5 Ibraⱨim barliⱪini Isⱨaⱪⱪa atiwǝtkǝnidi;\x + \xo 25:5 \xt Yar. 24:36. \x*  
\v 6 Ibraⱨim tehi Ⱨayat waⱪtida kiqik hotunliridin bolƣan oƣulliriƣa ⱨǝdiyǝlǝrni berip, andin bularni oƣli Isⱨaⱪtin yiraⱪ tursun dǝp, kün qiⱪix tǝrǝpkǝ, xǝrⱪiy zeminƣa ǝwǝtiwǝtkǝnidi.\f □ \fr 25:6 \ft \+bd «kiqik hotunliri»\+bd* — Ⱨǝjǝr wǝ Kǝturaⱨlar idi. Ibraⱨimning xundaⱪ orunlaxturuxi, xübⱨisizki, keyinki waⱪitlarda oƣulliri arisida Huda wǝdǝ ⱪilƣan miras (Pǝlǝstin zemini) üstidǝ qiⱪixi mumkin bolƣan jedǝllǝrning aldini elix üqün idi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Ibraⱨimning ɵlümi wǝ dǝpnǝ ⱪilinixi  
\m
\v 7-8 Ibraⱨimning ɵmrining künliri bir yüz yǝtmix yil boldi; u tolimu ⱪerip, künliri toxup, nǝpǝstin tohtap wapat boldi; u ɵz ⱪowmining ⱪexiƣa berip ⱪoxuldi.\f □ \fr 25:7-8 \ft \+bd «ɵz ⱪowmining ⱪexiƣa berip ⱪoxuldi»\+bd* — 15:15 wǝ izaⱨatini kɵrüng.\f*  \x + \xo 25:7-8 \xt Yar. 15:15. \x*  
\v 9 Uning oƣulliri Isⱨaⱪ wǝ Ismail uni Mamrǝning uduliƣa jaylaxⱪan, Ⱨittiy Zoⱨarning oƣli Əfronning etizliⱪidiki Makpelaⱨning ƣarida dǝpnǝ ⱪildi.  
\v 10 Bu etizliⱪni Ibraⱨim Ⱨittiylardin setiwalƣanidi; mana bu yǝrlikkǝ Ibraⱨim dǝpnǝ ⱪilindi, ayali Saraⱨmu muxu yǝrgǝ dǝpnǝ ⱪilinƣanidi.   
\m
\v 11 Ibraⱨim wapat bolƣandin keyin xundaⱪ boldiki, Pǝrwǝrdigar uning oƣli Isⱨaⱪni bǝrikǝtlidi. Isⱨaⱪ Bǝǝr-Laⱨay-Royning yenida turatti.   
\b  
\m  
\s1 Ismailning ǝwladliri  
\m
\v 12 Tɵwǝndikilǝr Saraⱨning misirliⱪ dediki Ⱨǝjǝrdin tuƣulƣan, Ibraⱨimning oƣli bolƣan Ismailning ǝwladliri: —\f □ \fr 25:12 \ft \+bd «tɵwǝndikilǝr .... Ismailning ǝwladliri»\+bd* — muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning yǝttinqi «tolidot»i («tarihi»), yǝni «Ismailning tolidoti» («Ismailning ǝwladlirining tarihi») (25:12-18) baxlinidu.\f*   
\m
\v 13 Ismailning oƣullirining, ularning nǝsǝbnamiliri wǝ ⱪǝbililiri boyiqǝ ismi tɵwǝndikiqǝ: — Ismailning tunji oƣli Nebayot; andin Kedar, Adbǝǝl, Mibsam,\x + \xo 25:13 \xt 1Tar. 1:29. \x*  
\v 14 Mixma, Dumaⱨ, Massa,  
\v 15 Ⱨadad bilǝn Tema, Yǝtur bilǝn Nafix wǝ Ⱪǝdǝmaⱨ idi.  
\v 16 Bular bolsa Ismailning oƣulliri bolup, ularning kǝnt wǝ qedirgaⱨliri ularning nami bilǝn atalƣan bolup, ular on ikki ⱪǝbiligǝ ǝmir bolƣanidi.   
\m
\v 17 Ismailning ɵmrining yilliri bir yüz ottuz yǝttǝ yil boldi; u ahirⱪi nǝpsini tartip wapat bolup, ɵz ⱪowmining ⱪexiƣa berip ⱪoxuldi.   
\m
\v 18 \add Uning ǝwladliri\add* Ⱨawilaⱨ rayonidin tartip xurƣiqǝ olturaⱪlaxti (Xur bolsa Misirning utturisida bolup, Axurƣa baridiƣan yolda idi). Ismail ɵzining barliⱪ ⱪerindaxlirining udulida olturaⱪlaxti.\f □ \fr 25:18 \ft \+bd «Ismail ɵzining barliⱪ ⱪerindaxlirining udulida olturaⱪlaxti»\+bd* — bu bayan Ismail toƣrisidiki ilgiriki bexarǝt (16:12)ning ǝmǝlgǝ axuruluxini kɵrsitidu; uningdin bǝlkim Ismail wǝ ǝwladlirining ɵz ⱪerindaxliri bolƣan yǝⱨudiylar wǝ baxⱪilar bilǝn ⱪarxilixixining baxlanƣanliⱪini puratⱪan boluxi mumkin. 
\fp  Muxu ayǝttiki «Axur» Asuriyǝ ǝmǝs, bǝlkim Sinay qɵlidiki bir rayonni kɵrsitixi mumkin.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əsaw bilǝn Yaⱪupning dunyaƣa kelixi  
\m
\v 19 Ibraⱨimning oƣli Isⱨaⱪning nǝslining bayani mundaⱪtur: — Ibraⱨimdin Isⱨaⱪ tɵrǝldi.\f □ \fr 25:19 \ft \+bd «Ibraⱨimning oƣli Isⱨaⱪning nǝslining bayani mundaⱪtur»\+bd* — muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning sǝkkizinqi «tolidot»i («tarihi», yǝni «Isⱨaⱪning tolidoti») («Isⱨaⱪning nǝslining bayani») (25:19-35:26) baxlinidu.\f*  
\v 20 Isⱨaⱪ Padan-Aramda olturuxluⱪ aramiy Betuǝlning ⱪizi, aramiy Labanning singlisi bolƣan Riwkaⱨni hotunluⱪⱪa alƣanda ⱪiriⱪ yaxⱪa kirgǝnidi.  
\v 21 Əmma Riwkaⱨ bolsa tuƣmas bolƣaqⱪa, Isⱨaⱪ hotuni üqün Pǝrwǝrdigarƣa dua-tilawǝt ⱪildi; Pǝrwǝrdigar uning duasini ijabǝt ⱪildi; xuning bilǝn ayali Riwkaⱨ ⱨamilidar boldi.\x + \xo 25:21 \xt Rim. 9:10. \x*   
\m
\v 22 Əmma uning ⱪorsiⱪidiki ikki bala bir-biri bilǝn soⱪuxⱪili turdi. Xuning bilǝn Riwkaⱨ: — Əgǝr bundaⱪliⱪini bilsǝm, \add ⱨamilidar\add* bolup nemǝ ⱪilattim? — dǝp Pǝrwǝrdigardin sǝwǝbini soriƣili bardi.   
\m
\v 23 Pǝrwǝrdigar uningƣa: —  
\m «Sening ⱪorsiⱪingda ikki ǝl bardur,  
\m Iqingdin ikki hǝlⱪ qiⱪip bir-biridin ayrilidu,  
\m Bir hǝlⱪ yǝnǝ bir hǝlⱪtin ƣalib kelidu,  
\m Qongi kiqikining hizmitini ⱪilidu» — dedi.\x + \xo 25:23 \xt 2Sam. 8:14; Rim. 9:12. \x*   
\b  
\m
\v 24 Uning ay-küni toxⱪanda, mana uning ⱪorsiⱪida dǝrwǝⱪǝ bir jüp ⱪoxkezǝk bar idi.\f □ \fr 25:24 \ft \+bd «Əsaw»\+bd* — «tüklük».\f*  
\v 25 Awwal tuƣulƣini ⱪizƣuq bolup, pütün bǝdini juwidǝk tüklük idi. Ular uning ismini Əsaw dǝp ⱪoydi.\f □ \fr 25:25 \ft \+bd «Yaⱪup»\+bd* — mǝnisi «tapanƣa esilƣuqi» yaki kɵqmǝ mǝnidǝ «orun basar» yaki «muⱨapizǝtqi» degǝnlik idi. Keyin Əsaw Yaⱪupⱪa ɵq bolup ⱪelip, uning ismini «orun igiliwalƣuqi» degǝn sǝlbiy mǝnidǝ ixlitidu (27:36).\f*  
\v 26 Andin inisi ⱪoli bilǝn Əsawning tapinini tutⱪan ⱨalda qiⱪti. Bu sǝwǝbtin uning ismi Yaⱪup dǝp ⱪoyuldi. Ular tuƣulƣanda Isⱨaⱪ atmix yaxta idi.\x + \xo 25:26 \xt Ⱨox. 12:4. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əsawning tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪi, yǝni tunji oƣulluⱪ ⱨoⱪuⱪni setiwetixi  
\m
\v 27 Balilar ɵsüp qong boldi; Əsaw maⱨir owqi bolup, dala-janggalda yüridiƣan adǝm boldi. Yaⱪup bolsa durus adǝm bolup, qedirlarda turatti.\f □ \fr 25:27 \ft \+bd «qüxǝnmǝ»\+bd* — omumǝn eytⱪanda, Tǝwratta owqiliⱪ ⱪilix sǝlbiy ⱪarilidu. «Qedirlarda turatti» Yaⱪupni ⱨurun adǝm degǝnlik ǝmǝs, bǝlki ailisidiki ixlar, bolupmu qarwiqiliⱪ bilǝn xuƣulliniwatⱪinini kɵrsitidu. Yaⱪupning tǝjribilik ⱪoyqi ikǝnliki 29:7din kɵrünidu. 
\fp  Bǝzi tǝrjimilǝrdǝ «Yaⱪup \+bd jimƣur\+bd* adǝm» deyilgini bilǝn ibraniy tilidiki bu sɵz («tam» yaki «tamam») Tǝwratta daim «durus», «kamil» degǝn mǝnini bildüridu.\f*  
\v 28 Isⱨaⱪ Əsawning owlap kǝlgǝn gɵxidin daim yǝp turƣaqⱪa, uningƣa amraⱪ idi. Lekin Riwkaⱨ Yaⱪupⱪa amraⱪ idi.   
\m
\v 29 Bir küni Yaⱪup \add purqaⱪ\add* xorpisi ⱪaynitiwatatti; Əsaw daladin ⱨerip-eqip ⱪaytip kǝldi.  
\v 30 Əsaw Yaⱪupⱪa: — Mǝn ⱨalimdin kǝttim! Ɵtünüp ⱪalay, awu ⱪizildin bǝrsǝng! — Awu ⱪizil nǝrsidin meni ozuⱪlandursangqu! Mǝn ⱨalimdin kǝttim, — dedi (xu sǝwǝbtin uning eti «Edom» dǝpmu ataldi).\f □ \fr 25:30 \ft \+bd «Edom»\+bd* — «ⱪizil».\f*   
\m
\v 31 Yaⱪup uningƣa: — Undaⱪ bolsa, tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪungni manga setip bǝrgin, — dedi.\f □ \fr 25:31 \ft \+bd «tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪi»\+bd* — (yaki «tunji oƣulluⱪ ⱨoⱪuⱪ») — Bu ⱨoⱪuⱪ tɵt ixni ɵz iqigǝ alƣan boluxi mumkin: — 
\fp  (1) pütkül ailisidikilǝr üqün igidarqiliⱪ mǝs’uliyiti; 
\fp  (2) baxⱪa oƣullarƣa ⱪariƣanda, atisidin mirasni bir ⱨǝssǝ kɵp elix; 
\fp  (3) atisining bǝht-bǝrikǝt tilǝx hǝyrliⱪ duasidin alaⱨidǝ bǝⱨriman bolux; 
\fp  (4) pütkül ailisidikilǝr üqün kaⱨinliⱪ (dua ⱪilix) wǝzipisini ɵtǝx. 
\fp  Biz «tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪi» toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ yǝnǝ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 32 Əsaw: — Mǝn ɵlǝy dǝwatimǝn, bu tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪining manga nemǝ paydisi? — dedi.\x + \xo 25:32 \xt Yǝx. 22:13; 1Kor. 15:32. \x*   
\m
\v 33 Yaⱪup: — Əmisǝ ⱨazir manga ⱪǝsǝm ⱪilƣin, dewidi, u uningƣa ⱪǝsǝm ⱪilip, tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪini Yaⱪupⱪa setip bǝrdi.   
\m
\v 34 Xuning bilǝn Yaⱪup Əsawƣa nan bilǝn ⱪizil purqaⱪ xorpisini bǝrdi. U yǝp-iqip ornidin turup kǝtti. Xundaⱪ ⱪilip Əsaw tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪiƣa xunqǝ etibarsiz ⱪariƣanidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 26
\s1 Isⱨaⱪning Gǝrarda musapir bolup turuxi  
\m
\v 1 \add Ⱪanaan\add* zeminida Ibraⱨimning waⱪtidiki aqarqiliⱪtin baxⱪa yǝnǝ bir ⱪetimliⱪ aqarqiliⱪ yüz bǝrdi. Xuning bilǝn Isⱨaⱪ Gǝrar xǝⱨirigǝ, Filistiylǝrning padixaⱨi Abimǝlǝkning ⱪexiƣa bardi.\f □ \fr 26:1 \ft \+bd «Abimǝlǝk»\+bd* — xu waⱪitta Gǝrar padixaⱨining omumiy unwani idi. Bu «Abimǝlǝk» Ibraⱨimning waⱪtidiki «Abimǝlǝk» (20-bab) ǝmǝs.\f*  
\v 2 Pǝrwǝrdigar uningƣa kɵrünüp mundaⱪ dedi: — Sǝn Misirƣa qüxmǝy, bǝlki Mǝn sanga kɵrsitip beridiƣan yurtta turƣin.\f □ \fr 26:2 \ft \+bd «Sǝn Misirƣa qüxmǝy»\+bd* — Gǝrar xǝⱨiri Ⱪanaan zeminining iqidǝ bolup, Misir zeminiƣa baridiƣan yol üstidǝ idi.\f*  
\v 3 Moxu zemindin qiⱪmay musapir bolup turƣin; xuning bilǝn Mǝn sǝn bilǝn billǝ bolup, sanga bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilimǝn; qünki Mǝn sǝn wǝ nǝslinggǝ bu zeminlarning ⱨǝmmisini berip, atang Ibraⱨimƣa bǝrgǝn ⱪǝsimimni ada ⱪilimǝn;\x + \xo 26:3 \xt Yar. 13:15; 15:18. \x*  
\v 4 nǝslingni asmandiki yultuzlardǝk awutimǝn wǝ nǝslinggǝ bu zeminlarning ⱨǝmmisini berimǝn; yǝr yüzidiki barliⱪ ǝl-yurtlar nǝslingning \add nami\add* bilǝn ɵzlirigǝ bǝht-bǝrikǝt tilǝydu;\f □ \fr 26:4 \ft \+bd «yǝr yüzidiki barliⱪ ǝl-yurtlar nǝslingning nami bilǝn ɵzlirigǝ bǝht-bǝrikǝt tilǝydu»\+bd* — yaki «yǝr yüzidiki barliⱪ ǝl-yurtlar nǝslingning wasitisi bilǝn bǝht-bǝrikǝt tapidu».\f*  \x + \xo 26:4 \xt Yar. 12:3; 18:18; 22:18. \x*  
\v 5 Qünki Ibraⱨim Mening awazimƣa ⱪulaⱪ selip, tapiliƣinim, ǝmrlirim, bǝlgilimilirim wǝ ⱪanunlirimni bǝja kǝltürdi, — dedi.   
\m
\v 6 Xuning bilǝn Isⱨaⱪ Gǝrarda turup ⱪaldi.  
\v 7 Əmma u yǝrlik kixilǝr uning ayali toƣrisida sorisa u: — Bu mening singlim bolidu, — dedi; qünki Riwkaⱨ intayin qirayliⱪ bolƣaqⱪa, Isⱨaⱪ ɵz-ɵzigǝ: «Bu mening ayalim bolidu», desǝm, bu yǝrlik adǝmlǝr Riwkaⱨning sǝwǝbidin meni ɵltürüwetǝrmikin, — dǝp ⱪorⱪti.   
\m
\v 8 Lekin u xu yǝrdǝ uzaⱪ waⱪit turƣandin keyin xundaⱪ boldiki, Filistiylǝrning padixaⱨi Abimǝlǝk dǝrizidin ⱪariwidi, mana Isⱨaⱪ wǝ ayali Riwkaⱨ bir-birigǝ ǝrkilixip turatti.\f □ \fr 26:8 \ft \+bd «Isⱨaⱪ wǝ ayali Riwkaⱨ bir-birigǝ ǝrkilixip turatti»\+bd* — yaki «Isⱨaⱪ ayali Riwkaⱨni silap turatti».\f*  
\v 9 Andin Abimǝlǝk Isⱨaⱪni qaⱪirip: — Mana, u jǝzmǝn sening ayaling ikǝn! Sǝn nemǝ dǝp: «U mening singlim», deding? — dewidi, Isⱨaⱪ uningƣa: — Qünki mǝn ǝslidǝ uning sǝwǝbidin birsi meni ɵltürüwetǝrmikin, dǝp ǝnsirigǝnidim, — dedi.   
\m
\v 10 Abimǝlǝk uningƣa: Bu bizgǝ nemǝ ⱪilƣining? Tas ⱪaptu hǝlⱪ arisidin birǝrsi ayaling bilǝn birgǝ bolƣili?! Undaⱪ bolƣan bolsa sǝn bizni gunaⱨⱪa patⱪuzƣan bolatting! — dedi.   
\m
\v 11 Andin Abimǝlǝk ⱨǝmmǝ hǝlⱪⱪǝ buyrup: — Kimki bu kixigǝ wǝ yaki hotuniƣa ⱪol tǝgküzsǝ jǝzmǝn ɵltürülmǝy ⱪalmaydu, — dǝp yarliⱪ qüxürdi.   
\m
\v 12 Isⱨaⱪ u zeminda teriⱪqiliⱪ ⱪildi: u xu yili yǝrdin yüz ⱨǝssǝ ⱨosul aldi; Pǝrwǝrdigar uni bǝrikǝtligǝnidi.  
\v 13 Bu kixi bax kɵtürüp, barƣanseri rawaj tepip, tolimu katta kixilǝrdin bolup ⱪaldi.  
\v 14 Uning ⱪoy-kala padiliri wǝ ɵyidiki ⱪulliri intayin kɵpǝydi; Filistiylǝr uningƣa ⱨǝsǝt ⱪilƣili turdi.   
\m
\v 15 Bu sǝwǝbtin uning atisi Ibraⱨimning künliridǝ atisining ⱪulliri koliƣan ⱪuduⱪlarning ⱨǝmmisini Filistiylǝr etip, topa bilǝn tinduruwǝtti.\f □ \fr 26:15 \ft \+bd «ⱪuduⱪlarning ⱨǝmmisini Filistiylǝr etip, topa bilǝn tinduruwǝtti»\+bd* — aqarqiliⱪ bolƣan waⱪtida bundaⱪ ⱪilix yaman ix ⱨesablinatti ⱨǝm ⱨamaⱪǝtlik bolatti.\f*   
\m
\v 16 Abimǝlǝk Isⱨaⱪⱪa: — Sǝn bizdin ziyadǝ küqiyip kǝtting, ǝmdi arimizdin qiⱪip kǝtkin, — dedi.   
\m
\v 17 Isⱨaⱪ u yǝrdin ketip, Gǝrar wadisiƣa qedir tikip, xu yǝrdǝ turup ⱪaldi.  
\v 18 Ibraⱨim ⱨayat waⱪtida \add ⱪulliri\add* birmunqǝ ⱪuduⱪlarni ⱪazƣanidi; biraⱪ Ibraⱨim ɵlgǝndin keyin, Filistiylǝr bularni topa bilǝn tinduruwǝtkǝnidi. Isⱨaⱪ bu ⱪuduⱪlarni ⱪaytidin kolitip, ularƣa atisi ilgiri ⱪoyƣan isimlarni yǝnǝ ⱪoydi.  
\v 19 Isⱨaⱪning ⱪulliri wadida ⱪuduⱪ kolawatⱪanda suliri urƣup qiⱪip aⱪidiƣan bir ⱪuduⱪni tepiwaldi.  
\v 20 Lekin Gǝrardiki padiqilar Isⱨaⱪning padiqiliridin uni talixip: — Bu su bizningkidur, — dedi. Ular Isⱨaⱪ bilǝn jedǝllǝxkǝqkǝ, u bu ⱪuduⱪni «Esǝk» dǝp atidi.\f □ \fr 26:20 \ft \+bd «Esǝk»\+bd* — «majira».\f*  
\v 21 Ular yǝnǝ baxⱪa bir ⱪuduⱪni kolidi, ular yǝnǝ bu ⱪuduⱪ toƣrisida jedǝllǝxti. Xuning bilǝn Isⱨaⱪ buning ismini «Sitnaⱨ» dǝp atidi.\f □ \fr 26:21 \ft \+bd «Sitnaⱨ»\+bd* — «ⱪarxiliⱪ».\f*   
\m
\v 22 Andin u u yǝrdin ketip, baxⱪa yǝrgǝ berip, xu yǝrdimu yǝnǝ bir ⱪuduⱪ kolidi; ǝmdi Gǝrardikilǝr bu ⱪuduⱪni talaxmidi. Bu sǝwǝbtin u uning etini «Rǝⱨobot» ⱪoyup: «Əmdi Pǝrwǝrdigar biz üqün jay bǝrgǝnikǝn, bu zeminda mewilik bolimiz», — dedi.\f □ \fr 26:22 \ft \+bd «Rǝⱨobot»\+bd* — «azadǝ yǝr».\f*   
\m
\v 23 Andin u u yǝrdin qiⱪip Bǝǝr-Xebaƣa bardi.  
\v 24 Pǝrwǝrdigar xu keqisi uningƣa kɵrünüp: — Mǝn bolsam atang Ibraⱨimning Hudasidurmǝn; ⱪorⱪmiƣin, qünki Mǝn sǝn bilǝn billimǝn, seni bǝht-bǝrikǝtlǝp, nǝslingni ⱪulum Ibraⱨimning sǝwǝbidin awutimǝn, — dedi.   
\m
\v 25 U xu yǝrdǝ bir ⱪurbangaⱨ yasap, Pǝrwǝrdigarning namiƣa nida ⱪilip ibadǝt ⱪildi. U xu yǝrdǝ qedirini tikti, Isⱨaⱪning ⱪulliri xu yǝrdǝ bir ⱪuduⱪ kolidi.   
\b  
\m  
\s1 Isⱨaⱪning Abimǝlǝk bilǝn padixaⱨ kelixim tüzüxi  
\m
\v 26 Əmdi Abimǝlǝk, aƣinisi Aⱨuzzat bilǝn lǝxkǝrbexi Fikol birgǝ Gǝrardin qiⱪip, uning ⱪexiƣa bardi.  
\v 27 Isⱨaⱪ ularƣa: — Manga ɵqmǝnlik ⱪilip, meni aranglardin ⱪoƣliwǝtkǝndin keyin, nemǝ üqün mening ⱪeximƣa kǝldinglar? — dedi.   
\m
\v 28-29 Ular jawabǝn: — Biz Pǝrwǝrdigarning sǝn bilǝn billǝ bolƣinini roxǝn bayⱪiduⱪ, xuning bilǝn biz sening toƣrangda: «Otturimizda bir kelixim bolsun, yǝni bizlǝr bilǝn sǝn bir-birimizgǝ ⱪǝsǝm berip ǝⱨdǝ ⱪilixayli» deduⱪ; xu wǝjidin sǝn bizgǝ ⱨeqⱪandaⱪ ziyan-zǝhmǝt yǝtküzmigǝysǝn; biz sanga ⱨeq tǝgmiginimizdǝk, xundaⱪla sanga yahxiliⱪtin baxⱪa ⱨeqbir nemǝ ⱪilmiƣinimizdǝk (bǝlki seni aman-esǝnlik iqidǝ yolungƣa ǝwǝtkǝniduⱪ) sǝnmu xundaⱪ ⱪilƣaysǝn. Mana ⱨazir sǝn Pǝrwǝrdigar tǝripidin bǝht-bǝrikǝt kɵrüwatisǝn! — deyixti.\f □ \fr 26:28-29 \ft \+bd «ǝⱨdǝ ⱪilixix»\+bd* — «ǝⱨdǝ kesix» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu (15:10ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 30 Xuning bilǝn u ularƣa bir ziyapǝt ⱪilip bǝrdi. Ular bolsa yǝp-iqti.  
\v 31 Ətisi tang sǝⱨǝrdǝ ular ⱪopup bir-birigǝ ⱪǝsǝm ⱪilixti; andin Isⱨaⱪ ularni yolƣa selip ⱪoydi; ular uning ⱪexidin aman-esǝn kǝtti.   
\m
\v 32 U küni xundaⱪ boldiki, Isⱨaⱪning ⱪulliri kelip, uningƣa ɵzi koliƣan ⱪuduⱪ toƣrisida hǝwǝr berip: «Biz su taptuⱪ!» dedi.  
\v 33 U uning namini «Xibaⱨ» ⱪoydi. Bu sǝwǝbtin bu xǝⱨǝrning ismi bügüngiqǝ «Bǝǝr-Xeba» dǝp atilip kǝlmǝktǝ.\f □ \fr 26:33 \ft \+bd «Xebaⱨ» wǝ «Xeba»\+bd* — bu ikki sɵz «ⱪǝsǝm» degǝnni bildüridu. «Bǝǝr-xeba» degǝnning mǝnisi «ⱪǝsǝmning ⱪuduⱪi». Bu bǝlkim xu yǝrdiki ikkinqi ⱪuduⱪ boluxi mumkin; Ibraⱨim ǝslidǝ ohxap ketidiƣan ix tüpǝylidin xu yǝrgǝ ohxax isim ⱪoyƣanidi (31:21nimu kɵrüng).\f*   
\b  
\m  
\s1 Əsawning yat ⱪǝbilidin alƣan ayalliri  
\m
\v 34 Əsaw ⱪiriⱪ yaxⱪa kirgǝndǝ, Ⱨittiylardin bolƣan Bǝǝrining ⱪizi Yǝⱨudit bilǝn Ⱨittiylardin bolƣan Elonning ⱪizi Basimatni hotunluⱪⱪa aldi.  
\v 35 Əmma bular Isⱨaⱪ bilǝn Riwkaⱨning kɵngligǝ azab elip kǝldi.\x + \xo 26:35 \xt Yar. 27:46. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 27
\s1 Yaⱪupning Isⱨaⱪni aldixi  
\m
\v 1 Isⱨaⱪ ⱪerip, kɵzliri torlixip, kɵzi ƣuwa kɵridiƣan bolup ⱪalƣanda xundaⱪ boldiki, u qong oƣli Əsawni qaⱪirip uningƣa: — Oƣlum! — dedi.  
\m U: — Mana mǝn! — dǝp jawab bǝrdi.   
\m
\v 2 U uningƣa: — Mana mǝn ǝmdi ⱪerip kǝttim, ⱪanqilik kün kɵridiƣinimnimu bilmǝymǝn.  
\v 3 Xunga sǝndin ɵtünimǝn, ⱪoralliring, yǝni sadaⱪ wǝ oⱪyayingni elip janggalƣa qiⱪip, mǝn üqün bir ow owlap kǝl;  
\v 4 mǝn yahxi kɵridiƣan mǝzzilik tamaⱪtin birni etip, manga kǝltürgin. Mǝn uni yǝp, ɵlüxtin ilgiri kɵnglümdin sanga bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪilay, — dedi.   
\m
\v 5 Isⱨaⱪ oƣli Əsawƣa sɵz ⱪilƣanda Riwkaⱨmu anglidi. Əsaw ow owlap kǝlgili janggalƣa qiⱪip kǝtkǝndǝ,  
\v 6-7 Riwkaⱨ oƣli Yaⱪupⱪa: — Mana mǝn atangning akang Əsawƣa: «Sǝn ow owlap kelip, manga mǝzzilik bir taamni ǝtkin; mǝn uni yǝp ɵlüp ketixtin burun Pǝrwǝrdigar aldida sanga bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪilay», — dǝp eytⱪinini anglap ⱪaldim.  
\v 8 Əmdi, i oƣlum, sɵzümgǝ ⱪulaⱪ selip buyruƣinimni ⱪilƣin.  
\v 9 Sǝn dǝrⱨal padiƣa berip, ɵqkilǝrning iqidin esil ikki oƣlaⱪni elip kǝlgin; mǝn ulardin atang üqün u yahxi kɵridiƣan mǝzzilik bir taam tǝyyar ⱪilay.  
\v 10 Sǝn uni atangning aldiƣa elip kirgin. Xuning bilǝn u yǝp, ɵlüp ketixtin burun sanga bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪilidu, — dedi.  
\v 11 Lekin Yaⱪup anisi Riwkaⱨƣa: — Mana akam Əsaw bolsa tüklük kixi, mǝn bolsam tüksiz siliⱪ tǝnlik adǝmmǝn.  
\v 12 Mubada atam meni silap ⱪalsa, undaⱪta mǝn uning nǝziridǝ uni mazaⱪ ⱪilƣuqi adǝm bolup ⱪelip, beximƣa bǝrikǝt ǝmǝs, bǝlki lǝnǝt taparmǝnmikin, dedi.   
\m
\v 13 Anisi uningƣa: — Əy oƣlum, sanga qüxidiƣan lǝnǝt manga qüxsun; ǝmma sǝn pǝⱪǝt sɵzümgǝ ⱪulaⱪ selip, berip \add oƣlaⱪlarni\add* elip kǝl, — dedi.   
\m
\v 14 U berip ularni elip kelip, anisiƣa bǝrdi. Anisi uning atisi yahxi kɵridiƣan mǝzzilik bir taamni tǝyyar ⱪildi.  
\v 15 Andin Riwkaⱨ tunji oƣli Əsawning ɵydǝ ɵz yenida saⱪlaⱪliⱪ ǝng esil keyimlirini elip kiqik oƣli Yaⱪupⱪa kiydürüp,  
\v 16 oƣlaⱪlarning terisini ikki ⱪoli bilǝn boynining tüksiz jayiƣa yɵgǝp,  
\v 17 andin ɵzi ǝtkǝn mǝzzilik taamlar bilǝn nanlarni oƣli Yaⱪupning ⱪoliƣa tutⱪuzdi.  
\v 18 Yaⱪup atisining ⱪexiƣa kirip: — Əy ata! — dedi.  
\m U: — Mana mǝn! Oƣlum, sǝn kim bolisǝn? — dewidi,  
\v 19 Yaⱪup atisiƣa jawab berip: — Mǝn qong oƣulliri Əsawmǝn, manga eytⱪanliridǝk ⱪildim; ǝmdi orunliridin turup, olturup ⱪilƣan owumning gɵxigǝ eƣiz tegip, andin kɵngülliridin manga bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪilƣayla, — dedi.   
\m
\v 20 Isⱨaⱪ oƣliƣa: — Əy oƣlum, ⱪandaⱪmu uni xunqǝ tez tepip kǝlding? — dewidi, u jawab berip: — Qünki Pǝrwǝrdigar Hudaliri uni dǝl yolumƣa yoluⱪturdi, — dedi.   
\m
\v 21 Isⱨaⱪ Yaⱪupⱪa: — Əy oƣlum, yeⱪinraⱪ kǝl, sǝn rast oƣlum Əsawmu, ǝmǝsmu, silap baⱪay, — dedi.   
\m
\v 22 Xuning bilǝn Yaⱪup atisi Isⱨaⱪning ⱪexiƣa yeⱪin bardi; u uni silap turup: — Awaz Yaⱪupning awazi, lekin ⱪol bolsa Əsawning ⱪolidur, — dedi.   
\m
\v 23 Uning ⱪolliri bolsa akisi Əsawning ⱪolliridǝk tüklük bolƣini üqün uni toniyalmay, uningƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪildi.  
\v 24 Andin u yǝnǝ: — Sǝn rast oƣlum Əsawmusǝn? dǝp soriwidi, u jawab berip: — Dǝl mǝn, — dedi.   
\m
\v 25 Isⱨaⱪ uningƣa: — Taamni elip kǝlgin, mǝn oƣlumning ow gɵxidin yǝp, kɵnglümdin sanga bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪilay, — dedi. \add Yaⱪup\add* uni uning aldiƣa ⱪoydi; u yedi. U xarab kǝltürüwidi, unimu iqti.   
\m
\v 26 Andin atisi Isⱨaⱪ uningƣa: — Əy oƣlum, ǝmdi yeⱪin kelip meni sɵygin, — dedi.   
\m
\v 27 U uning ⱪexiƣa berip uni sɵydi. Atisi uning kiyimining puriⱪini purap uningƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪilip: —  
\m «Mana, oƣlumning tenidiki puraⱪ Pǝrwǝrdigar bǝrikǝtligǝn kɵklǝmzarning hux puriⱪiƣa ohxaydikǝn!\f □ \fr 27:27 \ft \+bd «kɵklǝmzarning hux puriⱪi»\+bd* — demǝk, daladiki ⱨǝrhil gül-giyaⱨning wǝ ot-qɵpning hux puriⱪi singdürülgǝn.\f*   
\m
\v 28 Huda sanga asmanning xǝbnimi,  
\m Yǝrning munbǝt küqini ata ⱪilip,  
\m Axliⱪ-tülük bilǝn xarabnimu kɵp bǝrgǝy.\x + \xo 27:28 \xt Ibr. 11:20. \x*   
\m
\v 29 Hǝlⱪlǝr sening ⱪulluⱪungda bolƣay,  
\m Əl-millǝtlǝr aldingda tizlanƣay;  
\m Ⱪerindaxliringƣa hoja bolƣaysǝn;  
\m Anangning oƣulliri sanga tizlanƣay;  
\m Sanga lǝnǝt ⱪilƣanlar lǝnǝtkǝ ⱪalƣay;  
\m Sanga bǝht tiligǝnlǝr bǝht tapⱪay!» — dedi.\x + \xo 27:29 \xt Yar. 12:3. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əsawning Isⱨaⱪtin dua tǝlǝp ⱪilixi  
\m
\v 30 Xundaⱪ boldiki, Isⱨaⱪ Yaⱪupⱪa dua ⱪilip bolup, Yaⱪup atisi Isⱨaⱪning ⱪexidin qiⱪip boluxiƣa, akisi Əsaw owdin ⱪaytip kǝldi.  
\v 31 Umu mǝzzilik taamlarni etip, atisining ⱪexiƣa elip kirip, atisiƣa: — Ata ⱪopⱪayla, oƣullirining ow gɵxidin yǝp, kɵngülliridin manga bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪilƣayla, — dedi.   
\m
\v 32 Atisi Isⱨaⱪ uningƣa: — Sǝn kimsǝn? — dedi. U jawab berip: — Mǝn oƣulliri, qong oƣulliri Əsawmǝn! — dedi.   
\m
\v 33 Buni anglap Isⱨaⱪ alaⱪzadilikkǝ qüxüp, pütün bǝdini jalaⱪlap titrǝp: — Undaⱪta bayatin ow owlap elip kǝlgini kim? Sǝn kelixtin burun uning ⱨǝmmǝ nǝrsisidin yǝp, uningƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪildim; wǝ bǝrⱨǝⱪ, u bǝht-bǝrikǝt kɵridu! — dedi.   
\m
\v 34 Əsaw atisining sɵzlirini anglapla intayin eqinarliⱪ ⱨalda ün selip aqqiⱪ pǝryad kɵtürüp atisiƣa: — Menimu, i ata, menimu bǝht-bǝrikǝtligǝyla! — dedi.\x + \xo 27:34 \xt Ibr. 12:17. \x*   
\m
\v 35 U jawab berip: — Sening ining ⱨiylǝ bilǝn kirip, sanga tegixlik bǝht-bǝrikǝtni elip ketiptu, dedi.   
\m
\v 36 Əsaw: — Rast uning eti Yaⱪup ǝmǝsmu?! Qünki u ikki ⱪetim meni putlap, ornumni tartiwaldi. Awwal tunjiliⱪ ⱨoⱪuⱪumni tartiwaldi wǝ mana ⱨazir u manga tegidiƣan bǝht-bǝrikǝtni elip kǝtti, — dedi, Andin yǝnǝ: — Mening üqün birǝr bǝht-bǝrikǝt ⱪaldurmidilimu? — dedi.\f □ \fr 27:36 \ft \+bd «meni putlap, ornumni tartiwaldi»\+bd* — bu degǝnlik ibraniy tilida birla sɵz bilǝn ipadilinidu. Oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, «Yaⱪup» degǝnning bir mǝnisi «orun igiliwalƣuqi» (25:26ni kɵrüng). Muxu yǝrdǝ «putliƣuqi» degǝn yǝnǝ bir mǝnisi boluxi mumkin.\f*  \x + \xo 27:36 \xt Yar. 25:33. \x*   
\m
\v 37 Isⱨaⱪ Əsawƣa jawab berip: — Mana, mǝn uni üstünggǝ hoja ⱪildim; ⱨǝmmǝ ⱪerindaxlirini uning ⱪulluⱪida bolidiƣan ⱪildim; axliⱪ wǝ yengi xarab bilǝn uni ⱪuwwǝtlidim; ǝy oƣlum, ǝmdi sanga yǝnǝ nemimu ⱪilip berǝlǝymǝn? — dedi.   
\m
\v 38 Əsaw atisiƣa yǝnǝ: — Əy ata, silidǝ pǝⱪǝt xu birla bǝht-bǝrikǝt bar idimu? Manga, ǝy ata, mangimu bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪilƣayla! dedi. Andin u ün selip yiƣlap kǝtti.\x + \xo 27:38 \xt Ibr. 12:17. \x*   
\m
\v 39 Atisi Isⱨaⱪ uningƣa jawab berip: —  
\m «Mana, turalƣu jaying yǝrning munbǝt küqidin neri,  
\m Egiz asmanning xǝbnimidin yiraⱪ bolur;   
\m
\v 40 Sǝn ⱪiliqingƣa tayinip jan baⱪisǝn,  
\m Iningning hizmitidǝ bolisǝn;  
\m Lekin qegridin qiⱪip kǝzginingdǝ,  
\m Sǝn boynungdin uning boyunturuⱪini qiⱪirip sunduruwetisǝn» — dedi.   
\m
\v 41 Xunga Əsaw atisi uningƣa tiligǝn bǝht-bǝrikǝt sǝwǝbidin Yaⱪupⱪa ɵqmǝnlik saⱪlap yürdi. Əsaw kɵnglidǝ: — Atamning matǝm künliri yeⱪinlixip ⱪaldi; xu qaƣda inim Yaⱪupni ɵltürüwetimǝn, dǝp hiyal ⱪildi.  
\v 42 Lekin Riwkaⱨ qong oƣli Əsawning bu sɵzliridin hǝwǝr tapti. U kiqik oƣli Yaⱪupni qaⱪirip uningƣa: — Mana akang Əsaw seni ɵltürüwetimǝn dǝp ɵz-ɵzidin tǝsǝlli tepiwetiptu;  
\v 43 ǝmdi ǝy oƣlum, sɵzümgǝ ⱪulaⱪ selip, ⱪopup Ⱨaranƣa, akam Labanning ⱪexiƣa ⱪeqip kǝtkin;  
\v 44 akangning ⱪǝⱨri yanƣuqǝ, uning ⱪexida birnǝqqǝ waⱪit turƣin.  
\v 45 Akang aqqiⱪidin yenip, sening uningƣa ⱪilƣiningni untup kǝtküqǝ xu yǝrdǝ turup turƣin; andin mǝn adǝm ǝwǝtip, seni u yǝrdin aldurup kelimǝn. Nemǝ üqün bir kündila ⱨǝr ikkinglardin mǝⱨrum bolup ⱪalay? — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Yaⱪupning Labanning yeniƣa sǝpǝr ⱪilixi  
\m
\v 46 Əmma Riwkaⱨ Isⱨaⱪⱪa: — Mǝn muxu Ⱨittiy ⱪizlar wǝjidin jenimdin jaⱪ toydum. Əgǝr Yaⱪupmu bu yurttiki ⱪizlardin, muxundaⱪ Ⱨittiy ⱪizni hotunluⱪⱪa alsa yaxiƣinimning manga nemǝ paydisi? — dedi.\x + \xo 27:46 \xt Yar. 26:35. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 28
\m
\v 1 Xuning bilǝn Isⱨaⱪ Yaⱪupni qaⱪirip, uningƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝp, uningƣa jekilǝp: — Sǝn Ⱪanaaniylarning ⱪizliridin hotun alma;  
\v 2 bǝlki ⱪopup, Padan-Aramƣa, anangning atisi Betuǝlning ɵyigǝ berip, u yǝrdin anangning akisi Labanning ⱪizliridin hotun alƣin.\x + \xo 28:2 \xt Ⱨox. 12:13. \x*  
\v 3 Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir Tǝngri seni bǝht-bǝrikǝtlǝp, awutup, sǝndin kɵp hǝlⱪlǝrni qiⱪirip kɵpǝytkǝy,  
\v 4 Xundaⱪla Ibraⱨimning bǝht-bǝrikitini sanga wǝ sening bilǝn nǝslinggǝ bǝrgǝy; xundaⱪ ⱪilip sǝn ⱨazir Musapir bolup turuwatⱪan yǝrni, yǝni ǝslidǝ Huda Ibraⱨimƣa bǝrgǝn zeminni igilǝysǝn! — dedi.\x + \xo 28:4 \xt Yar. 12:7; 13:15; 15:18; 24:7; 26:3; Ⱪan. 34:4; Ros. 7:5. \x*   
\m
\v 5 Xuning bilǝn Isⱨaⱪ Yaⱪupni yolƣa saldi. U Padan-Aramƣa, aramiy Betuǝlning oƣli, Yaⱪup bilǝn Əsawning anisi Riwkaⱨning akisi Labanning ⱪexiƣa ⱪarap mangdi.\f □ \fr 28:5 \ft \+bd «aramiy»\+bd* — yǝni «suriyǝlik».\f*   
\b  
\m  
\s1 Əsawning yǝnǝ bir ayal elixi  
\m
\v 6-7 Əsaw Isⱨaⱪning Yaⱪupⱪa bǝht-bǝrikǝt tilǝp, uni Padan-Aramƣa xu yǝrdin hotun elixⱪa ǝwǝtkǝnlikini, xundaⱪla uningƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝp, uninga jekilǝp: Sǝn Ⱪanaaniylarning ⱪizliridin hotun almiƣin, degǝnlirini uⱪup, Yaⱪupningmu ɵz ata-anisiƣa itaǝt ⱪilip, Padan-Aramƣa kǝtkinini kɵrginidǝ,  
\v 8 Əsaw: — ⱪanaanylarning ⱪizliri atam Isⱨaⱪning nǝziridǝ yaman kɵrünidikǝn, dǝp bilip yǝtti.  
\v 9 U Ismailning ⱪexiƣa berip, ⱨazirⱪi hotunlirining üstigǝ Ibraⱨimning oƣli Ismailning ⱪizi, Nebayotning singlisi Maⱨalatni hotunluⱪⱪa aldi.   
\b  
\m  
\s1 Yaⱪupning Bǝyt-Əldǝ qüx kɵrüxi  
\m
\v 10 Yaⱪup bolsa Bǝǝr-Xebadin qiⱪip, Ⱨaran tǝrǝpkǝ mengip,  
\v 11 bir yǝrgǝ yetip kǝlgǝndǝ, kün olturup kǝtkǝqkǝ xu yǝrdǝ ⱪonmaⱪqi boldi. U xu yǝrdiki taxlardin birini elip, bexiƣa yastuⱪ ⱪilip ⱪoyup, uhliƣili yatti.\f □ \fr 28:11 \ft \+bd «taxlardin birini elip, bexiƣa yastuⱪ ⱪilip ⱪoyup,,...»\+bd* — yaki «taxlardin birini elip, uning bexiƣa ⱪoyup...».\f*  
\v 12 U bir qüx kɵrdi: — Mana, uqi asmanlarƣa taⱪixidiƣan bir pǝlǝmpǝy yǝrdǝ tiklǝklik turatti; Hudaning pǝrixtiliri uningda qiⱪip-qüxüp turuxatti.\x + \xo 28:12 \xt Yⱨ. 1:52. \x*  
\v 13 Mana, Pǝrwǝrdigar uning üstidǝ turatti. U: — «Mǝn bolsam atang Ibraⱨimning Hudasi wǝ Isⱨaⱪning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigardurmǝn; Mǝn sǝn yatⱪan bu zeminni sening bilǝn nǝslinggǝ berimǝn.\x + \xo 28:13 \xt Yar. 35:1, 3; 48:3; Ⱪan. 12:20; 19:8. \x*  
\v 14 Nǝsling bolsa yǝrning topisidǝk kɵp bolup, sǝn mǝƣrip bilǝn mǝxriⱪⱪǝ, ximal bilǝn jǝnubⱪa yeyilisǝn; sǝn wǝ nǝslingning wasitisi bilǝn yǝr yüzidiki barliⱪ ailǝ-ⱪǝbililǝr bǝht-bǝrikǝt tapidu.\x + \xo 28:14 \xt Yar. 12:3; 18:18; 22:18; 26:4. \x*  
\v 15 Mana, Mǝn sǝn bilǝn billidurmǝn, ⱪǝyǝrgǝ barsang seni aman-esǝn saⱪlap, bu zeminƣa seni ⱪayturup kelimǝn; qünki sanga eytⱪan sɵzümni ada ⱪilmay turup, seni taxlimaymǝn» — dedi.   
\m
\v 16 Andin Yaⱪup oyƣinip: — Bǝrⱨǝⱪ, Pǝrwǝrdigar bu yǝrdidur, lekin mǝn uni bilmǝptimǝn, — dedi.  
\v 17 U ⱪorⱪup ketip: Bu jay alamǝt dǝⱨxǝtlik bir jay ikǝn! Bu Hudaning ɵyi bilǝn asmanning dǝrwazisidin baxⱪa ⱨeq jay ǝmǝstur, — dedi.   
\m
\v 18 Yaⱪup ǝtisi sǝⱨǝr ⱪopup, bexining astiƣa ⱪoyƣan taxni elip, \add hatirǝ\add* tüwrük süpitidǝ tiklǝp, üstigǝ zǝytun meyi ⱪuyup ⱪoydi.\f □ \fr 28:18 \ft \+bd «Bǝyt-Əl»\+bd* — «Hudaning ɵyi».\f*  \x + \xo 28:18 \xt Yar. 31:13; 35:14. \x*  
\v 19 U jayning ismini Bǝyt-Əl dǝp atidi; ǝmma ilgiri u jayning eti Luz idi.   
\m
\v 20 Andin Yaⱪup ⱪǝsǝm bilǝn wǝdǝ ⱪilip: — Əgǝr Huda mening bilǝn billǝ bolup, bu sǝpirimdǝ meni saⱪlap, yegili nan, kiygili kiyim berip,  
\v 21 Mǝn atamning ɵyigǝ aman-esǝn yenip barsam, undaⱪta Pǝrwǝrdigar mening Hudayim bolidu;  
\v 22 Xuningdǝk mǝn hatirǝ tüwrük süpitidǝ tiklǝp ⱪoyƣan bu tax Hudaning ɵyi bolidu; ⱨǝm xundaⱪla sǝn manga beridiƣan barliⱪ nǝrsilǝrning ondin bir ülüxini sanga tǝⱪdim ⱪilmay ⱪalmaymǝn, — dedi.   
\b  
\b  
\m  
\c 29
\s1 Yaⱪupning Labanning ɵyigǝ berixi  
\m
\v 1 Andin Yaⱪup sǝpirini dawamlaxturup, mǝxriⱪtiki ⱪowmlarning zeminiƣa yetip kǝldi.  
\v 2 U ⱪariwidi, mana, yaylaⱪta bir ⱪuduⱪ turatti, uning yenida üq top ⱪoy padisi turatti; qünki hǝlⱪ bu ⱪuduⱪtin padilarni suƣiratti. Ⱪuduⱪning aƣziƣa yoƣan bir tax ⱪoyuⱪluⱪ idi.  
\v 3 Ⱪaqaniki padilarning ⱨǝmmisi u yǝrgǝ yiƣilsa, padiqilar birliktǝ ⱪuduⱪning aƣzidiki taxni yumilitiwetip, ⱪoylarni suƣirip, andin taxni yǝnǝ ⱪuduⱪning aƣziƣa ɵz orniƣa ⱪoyup ⱪoyatti.  
\v 4 Yaⱪup \add padiqilardin\add*: Əy buradǝrlǝr, silǝr ⱪǝyǝrlik? — dǝp soridi. Ular: — Biz ⱨaranliⱪmiz, dedi.   
\m
\v 5 U ulardin: — Silǝr Naⱨorning oƣli Labanni tonumsilǝr? — dǝp soridi. Ular: — Tonuymiz, dedi.   
\m
\v 6 U ulardin: — U salamǝtmu, dǝp soriwidi, ular jawab berip: — U salamǝt turuwatidu. Mana ǝnǝ uning ⱪizi Raⱨilǝ ⱪoyliri bilǝn keliwatidu, dedi.   
\m
\v 7 U: — Mana, kün tehi egiz tursa, ⱨazir tehi malning yiƣilidiƣan waⱪti bolmidi; nemixⱪa ⱪoylarni suƣirip, andin yǝnǝ berip otlatmaysilǝr? — dedi.   
\m
\v 8 Ular jawab berip: — Yaⱪ, mundaⱪ ⱪilalmaymiz. Awwal padilarning ⱨǝmmisi yiƣilip, padiqilar taxni ⱪuduⱪning aƣzidin yumilitiwǝtkǝndin keyin, andin ⱪoylarni suƣirimiz, dedi.\f □ \fr 29:8 \ft \+bd «padiqilar»\+bd* — ibraniy tilida «ular». Xu padiqilar bir türküm ⱨoⱪuⱪluⱪ padiqilar bolsa kerǝk. Yaki bolmisa ular eytⱪan ixlar xu yǝrdǝ bir ɵrp-adǝt bolup ⱪalƣan bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 9 U ular bilǝn gǝplixip turƣinida, Raⱨilǝ atisining ⱪoyliri bilǝn yetip kǝldi; qünki u ⱪoy baⱪⱪuqi idi.  
\v 10 Xundaⱪ boldiki, Yaⱪup anisining akisi Labanning ⱪizi Raⱨilǝ bilǝn anisining akisi Labanning ⱪoylirini kɵrgǝndǝ, u ⱪopup berip, ⱪuduⱪning aƣzidin taxni yumilitiwetip, anisining akisi Labanning ⱪoylirini suƣardi.  
\v 11-12 Andin Yaⱪup Raⱨilǝni sɵyüp, yuⱪiri awaz bilǝn yiƣlap taxlidi wǝ Raⱨilǝgǝ: — Mǝn sening atangning tuƣⱪini, Riwkaⱨning oƣli bolimǝn, dewidi, u yügürüp berip atisiƣa hǝwǝr bǝrdi.   
\m
\v 13 Xundaⱪ boldiki, Laban ɵz singlisining oƣli Yaⱪupning hǝwirini angliƣanda, uning aldiƣa yügürüp berip, uni ⱪuqaⱪlap sɵyüp, ɵyigǝ baxlap kǝldi. Andin Yaⱪup Labanƣa \add kǝqürmixlirining\add* ⱨǝmmisini dǝp bǝrdi.\f □ \fr 29:13 \ft \+bd «kǝqürmixlirining ⱨǝmmisini»\+bd* — ibraniy tilida «bu ixlarning ⱨǝmmisini». Demǝk, tǝrjimimizdǝk «yüz bǝrgǝn ⱨǝmmǝ ixlarni», yaki u bayatin Raⱨilǝgǝ eytⱪan ixlarni (tuƣⱪanqiliⱪ munasiwǝtlirini) kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*   
\m
\v 14 Laban uningƣa: — Sǝn dǝrwǝⱪǝ mening sɵngǝk bilǝn gɵxümdursǝn! — dedi. Buning bilǝn u uning ⱪexida bir ayqǝ turup ⱪaldi.   
\b  
\m  
\s1 Yaⱪupning aldinip ⱪelixi  
\m
\v 15 Andin Laban Yaⱪupⱪa: — Sǝn mening tuƣⱪinim bolƣaq, manga bikarƣa hizmǝt ⱪilamsǝn? Eytⱪina, ⱨǝⱪⱪinggǝ nemǝ alisǝn? — dedi.   
\m
\v 16 Labanning ikki ⱪizi bar idi; qongining eti Leyaⱨ, kiqikining eti Raⱨilǝ idi.  
\v 17 Leyaⱨning kɵzliri yeⱪimliⱪ idi; ǝmma Raⱨilǝning bolsa tǝⱪi-turⱪi kelixkǝn, ⱨɵsni-jamali qirayliⱪ ⱪiz idi.\f □ \fr 29:17 \ft \+bd «Leyaⱨning kɵzliri yeⱪimliⱪ»\+bd* — ibraniy tilida «Leyaⱨning kɵzliri mulayim» (yaki «yumxaⱪ»). Buning baxⱪa hil tǝrjimiliri bolsa: (1) tiniⱪ; (2) ajiz (yahxi kɵrmǝydiƣan); (3) nursiz.\f*  
\v 18 Yaⱪupning kɵngli Raⱨilǝgǝ qüxkǝn bolup Labanƣa: — Mǝn sening kiqik ⱪizing Raⱨilǝ üqün sanga yǝttǝ yil hizmǝt ⱪilay, dedi.\x + \xo 29:18 \xt Ⱨox. 12:13. \x*   
\m
\v 19 Laban jawab berip: — Uni baxⱪa kixigǝ bǝrginimdin sanga bǝrginim yahxi. Əmdi meningkidǝ turƣin, dedi.   
\m
\v 20 Yaⱪup Raⱨilǝni elix üqün yǝttǝ yil hizmǝt ⱪildi. Əmma u uni intayin yahxi kɵrgǝqkǝ, bu yillar uningƣa pǝⱪǝt birnǝqqǝ kündǝkla bilindi.  
\v 21 Waⱪit toxⱪanda Yaⱪup Labanƣa: — Mana mening künlirim toxti. Əmdi ayalimni manga bǝrgin, mǝn uning ⱪexiƣa kirǝy, dedi.  
\v 22 Laban xu yǝrdiki ⱨǝmmǝ kixilǝrni yiƣip, ziyapǝt ⱪilip bǝrdi.  
\v 23 Lekin xundaⱪ boldiki, kǝq kirgǝndǝ, u qong ⱪizi Leyaⱨni Yaⱪupning yeniƣa elip kǝldi; Yaⱪup uning ⱪexiƣa kirip billǝ boldi.  
\v 24 Laban ɵz dediki Zilpaⱨni ⱪizi Leyaⱨƣa dedǝk ⱪilip bǝrdi.   
\m
\v 25 Ətisi xundaⱪ boldiki, mana aldida Leyaⱨ turatti! U Labanƣa: — Bu zadi manga nemǝ ⱪilƣining? Əjǝba, mǝn Raⱨilǝ üqün sanga hizmǝt ⱪilmidimmu? Meni nemixⱪa xundaⱪ aldiding?! — dedi.   
\m
\v 26 Laban: Bizning yurtimizda kiqikini qongidin ilgiri yatliⱪ ⱪilidiƣan rǝsim-ⱪaidǝ yoⱪ.  
\v 27 Əmdi sǝn qongining yǝttǝ künlük toy murasimini ɵtküzüp bolƣin; andin yǝnǝ ikkinqisinimu sanga berǝyli; u sening manga yǝnǝ yǝttǝ yil ⱪilidiƣan hizmitingning ⱨǝⱪⱪi bolidu, — dedi.   
\m
\v 28 Yaⱪup maⱪul bolup, Leyaⱨning yǝttǝ künlük toy murasimini ɵtküzüp bolƣanda, Laban ⱪizi Raⱨilǝnimu uningƣa hotunluⱪⱪa bǝrdi.  
\v 29 Laban dediki Bilⱨaⱨni ⱪizi Raⱨilǝgǝ dedǝk ⱪilip bǝrdi.  
\v 30 Bu tǝriⱪidǝ Yaⱪup Raⱨilǝningmu ⱪexiƣa kirdi; u Raⱨilǝni Leyaⱨdin ziyadǝ yahxi kɵrdi. Andin keyin u yǝnǝ yǝttǝ yil Labanƣa hizmǝt ⱪildi.   
\b  
\m  
\s1 Yaⱪupning pǝrzǝntliri  
\m
\v 31 Əmma Pǝrwǝrdigar Leyaⱨning ǝtiwarlanmiƣanliⱪini kɵrgǝndǝ, uningƣa tuƣuxni nesip ⱪildi. Lekin Raⱨilǝ tuƣmas idi.\f □ \fr 29:31 \ft \+bd «uningƣa tuƣuxni nesip ⱪildi»\+bd* — ibraniy tilida «u uning baliyatⱪusini aqti».\f*  
\v 32 Leyaⱨ ⱨamilidar bolup bir oƣul tuƣup: — «Pǝrwǝrdigar harlanƣinimni kɵrdi; ǝmdi erim meni yahxi kɵridu» dǝp uning ismini «Rubǝn» ⱪoydi. \f □ \fr 29:32 \ft \+bd «Rubǝn»\+bd* — «ⱪara, bir oƣul bala!» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\m
\v 33 U yǝnǝ ⱨamilidar bolup, bir oƣul tuƣup: — «Pǝrwǝrdigar ǝtiwarlanmiƣanliⱪini anglap, buni ⱨǝm manga bǝrdi» dǝp, uning ismini Ximeon ⱪoydi.\f □ \fr 29:33 \ft \+bd «Ximeon»\+bd* — «anglax» yaki «angliƣan» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\m
\v 34 U yǝnǝ ⱨamilidar bolup, bir oƣul tuƣup: — «Əmdi bu ⱪetim erim manga baƣlinidu; qünki mǝn uningƣa üq oƣul tuƣup bǝrdim» dǝp uning ismini Lawiy ⱪoydi.\f □ \fr 29:34 \ft \+bd «Lawiy»\+bd* — «baƣlanƣan» yaki «ulanƣan» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\m
\v 35 U yǝnǝ ⱨamilidar bolup, bir oƣul tuƣup: — «Əmdi bu ⱪetim mǝn Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝmdusana oⱪuy!» dǝp uning ismini Yǝⱨuda ⱪoydi. Andin u tuƣuttin tohtap ⱪaldi.\f □ \fr 29:35 \ft \+bd «Yǝⱨuda»\+bd* — «ⱨǝmd» yaki «mǝdⱨiyǝ» degǝn mǝnidǝ. Leyaⱨning sɵzi intayin ǝⱨmiyǝtlik bolup, bu uning ihlasmǝnliki wǝ etiⱪadini ispatlaydu. Yǝⱨuda tuƣulƣuqǝ uning barliⱪ arzu-tilǝkliri eri Yaⱪupning muⱨǝbbitigǝ erixixtin ibarǝt idi. Lekin ⱨazir erixmigǝn bolsimu aƣrinmidi, bǝlki Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪup, uningdin tǝsǝlli aldi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 30
\m
\v 1 Əmma Raⱨilǝ ɵzining Yaⱪupⱪa bala tuƣup berǝlmiginini kɵrgǝndǝ, aqisiƣa ⱨǝsǝt ⱪilip Yaⱪupⱪa: — Manga bala bǝrgin; bolmisa ɵlimǝn, — dedi.   
\m
\v 2 Xuning bilǝn Yaⱪupning Raⱨilǝgǝ ƣǝzipi kelip: — Mǝn baliyatⱪuning mewisini sǝndin ayiƣan Hudaning ornidimu?! — dedi.   
\m
\v 3 — Mana, dedikim Bilⱨaⱨ bu yǝrdǝ turidu; sǝn uning ⱪexiƣa kirgin, u mening ⱪuqiⱪimƣa tuƣsun; mǝn u arⱪiliⱪ baliliⱪ bolay, — dedi Raⱨilǝ.\f □ \fr 30:3 \ft \+bd «u mening ⱪuqiⱪimƣa tuƣsun»\+bd* — ibraniy tilida «u mening tizlirim üstigǝ tuƣsun» — demǝk, dedǝk tuƣⱪan balilar Raⱨilǝning ⱨesablinidu. Ibraniy tilida «mǝn u arⱪiliⱪ ⱪurulimǝn» yaki «uning wasitisi bilǝn mening ɵyüm ⱪurulidu».\f*   
\m
\v 4 Xuning bilǝn u dediki Bilⱨaⱨni uningƣa hotun ⱪilip bǝrdi; Yaⱪup uning ⱪexiƣa kirdi.  
\v 5 Bilⱨaⱨ ⱨamilidar bolup, Yaⱪupⱪa bir oƣul tuƣup bǝrdi.   
\m
\v 6 Raⱨilǝ: — «Huda mǝn üqün adalǝt yürgüzüp pǝryadimni anglap, manga bir oƣul bǝrdi», dǝp uning ismini Dan ⱪoydi.\f □ \fr 30:6 \ft \+bd «Dan»\+bd* — «u ⱨɵküm qiⱪardi» yaki «u adilliⱪ ⱪildi!» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\m
\v 7 Raⱨilǝning dediki Bilⱨaⱨ yǝnǝ ⱨamilidar bolup, Yaⱪupⱪa ikkinqi oƣlini tuƣup bǝrdi.  
\v 8 Raⱨilǝ: — «Mǝn aqam bilǝn bǝslixip ⱪattiⱪ tutuxup, yǝngdim» dǝp uning ismini Naftali ⱪoydi.\f □ \fr 30:8 \ft \+bd «mǝn aqam bilǝn bǝslixip ⱪattiⱪ tutuxup, ...»\+bd* — ibraniy tilida «Hudaning mǝditi bilǝn aqam bilǝn qelixip,...». \+bd «Naftali»\+bd* — «elixix» yaki «qelixix» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\m
\v 9 Leyaⱨ ɵzining tuƣuttin tohtap ⱪalƣanini kɵrüp, dediki Zilpaⱨni Yaⱪupⱪa hotun ⱪilip bǝrdi.  
\v 10 Leyaⱨning dediki Zilpaⱨ Yaⱪupⱪa bir oƣul tuƣup bǝrdi.  
\v 11 Leyaⱨ: — «Nemidegǝn tǝlǝylik-ⱨǝ!» dǝp uning ismini Gad ⱪoydi.\f □ \fr 30:11 \ft \+bd «Gad»\+bd* — «tǝlǝylik» yaki «onguxluⱪ» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\m
\v 12 Leyaⱨning dediki Zilpaⱨ Yaⱪupⱪa ikkinqi oƣlini tuƣup bǝrdi.  
\v 13 Leyaⱨ: «Mǝn bǝhtlikturmǝn! Qünki hotun-ⱪizlar meni bǝhtlik deyixidu!» dǝp uning ismini Axir ⱪoydi.\f □ \fr 30:13 \ft \+bd «Axir»\+bd* — «bǝhtlik» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\m
\v 14 Buƣday ormisi künliridǝ Rubǝn qiⱪip etizliⱪⱪa bardi wǝ etizdin birⱪanqǝ muⱨǝbbǝtgülini terip, bularni anisi Leyaⱨning ⱪexiƣa ǝkǝldi. Əmdi Raⱨilǝ Leyaⱨⱪa: — Ɵtünüp ⱪalay, oƣlungning muⱨǝbbǝtgülidin birnǝqqini manga bǝrgin! — dedi.\f □ \fr 30:14 \ft \+bd «muⱨǝbbǝtgül»\+bd* — (yaki «mandrak») — bu ɵsümlük muⱨǝbbǝtni ⱪozƣap, ⱨamilidar bolux imkaniyitini axuridu, dǝp ⱪarilatti.\f*   
\m
\v 15 \add Leyaⱨ\add* uningƣa jawabǝn: — Erimni tartiwalƣining yǝtmǝmdu? Əmdi oƣlumning muⱨǝbbǝtgülinimu tartiwalmaⱪqimusǝn? — dedi. Raⱨilǝ jawab berip: — Undaⱪ bolsa u oƣlungning muⱨǝbbǝtgülliri üqün bügün keqǝ sǝn bilǝn yatsun, — dedi.   
\m
\v 16 Yaⱪup kǝqⱪurun etizdin ⱪaytip kǝlginidǝ, Leyaⱨ uning aldiƣa qiⱪip: — Mening ⱪeximƣa kirixing kerǝk; qünki mǝn oƣlumning muⱨǝbbǝtgülliri bilǝn seni ijarigǝ aldim, — dedi. Xundaⱪ dewidi, u bu keqǝ uning bilǝn yatti.  
\v 17 Huda Leyaⱨning duasini anglidi; u ⱨamilidar bolup, Yaⱪupⱪa bǝxinqi oƣlini tuƣup bǝrdi.  
\v 18 Xuning bilǝn Leyaⱨ: «Dedikimni erimgǝ bǝrginimgǝ Huda ǝmdi manga «ijarǝ ⱨǝⱪⱪim»ni ata ⱪildi» dǝp uning ismini Issakar ⱪoydi.\f □ \fr 30:18 \ft \+bd «Issakar»\+bd* — «ijarǝ» yaki «inam» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\m
\v 19 Leyaⱨ yǝnǝ ⱨamilidar bolup, Yaⱪupⱪa altinqi oƣlini tuƣup bǝrdi.  
\v 20 Leyaⱨ: — «Huda manga yahxi toyluⱪ ata ⱪildi; ǝmdi erim mening bilǝn billǝ turidiƣan boldi; qünki mǝn uningƣa altǝ oƣul tuƣup bǝrdim» dǝp uning ismini Zǝbulun ⱪoydi.\f □ \fr 30:20 \ft \+bd «erim mening bilǝn billǝ turidiƣan boldi»\+bd* — yaki «erim meni ⱨɵrmǝtlǝydiƣan boldi». \+bd «Zǝbulun»\+bd* — «makan ⱪilix» yaki «ⱨɵrmǝtlǝx» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\m
\v 21 Xuningdin keyin, u bir ⱪiz tuƣup, uning ismini Dinaⱨ ⱪoydi.\f □ \fr 30:21 \ft \+bd «Dinaⱨ»\+bd* — « (adil) ⱨɵküm» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\m
\v 22 Əmma Huda Raⱨilǝni yad ⱪilip, duasini anglap uni tuƣidiƣan ⱪildi,\f □ \fr 30:22 \ft \+bd «uni tuƣidiƣan ⱪildi»\+bd* — ibraniy tilida «baliyatⱪusini eqiwidi».\f*  
\v 23 U ⱨamilidar bolup, bir oƣul tuƣdi. U: — «Huda meni nomustin halas ⱪildi», dedi.   
\m
\v 24 U: — «Pǝrwǝrdigar manga yǝnǝ bir bala bǝrsǝ» dǝp, uning ismini Yüsüp ⱪoydi.\f □ \fr 30:24 \ft \+bd «Yüsüp»\+bd* — «u yǝnǝ beridu» yaki «u ⱪoxup beridu» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\b  
\m  
\s1 Yaⱪupning beyixi  
\m
\v 25 Raⱨilǝ Yüsüpni tuƣⱪandin keyin Yaⱪup Labanƣa: — Meni ɵz yurtumƣa, ɵz wǝtinimgǝ kǝtkili ⱪoyƣin.  
\v 26 Mening sanga ixlǝp erixkǝn ix ⱨǝⱪⱪim bolƣan ayallirim bilǝn balilirimni manga bǝrgin; mǝn ketǝy; qünki mening sanga ixligǝn japaliⱪ hizmitim ɵzünggǝ ayan, — dedi.   
\m
\v 27 Laban uningƣa jawabǝn: Nǝziringdǝ iltipat tapⱪan bolsam, ɵtünüp ⱪalay, \add yenimdin kǝtmǝ\add*. Qünki mǝn Pǝrwǝrdigarning sening sǝwǝbingdin manga bǝrikǝt bǝrginini tonup yǝttim, dewidi, \add Yaⱪup\add* yǝnǝ: —  
\v 28 Manga alidiƣan ⱨǝⱪⱪingni tohtatⱪin; mǝn sanga xuni berǝy, dedi.   
\m
\v 29 \add Yaⱪup\add* uningƣa jawab berip: — Mǝn sanga ⱪandaⱪ hizmǝt ⱪilip kǝlginim, mening ⱪolumda malliringning ⱪandaⱪ bolƣini ɵzünggǝ ayan.  
\v 30 Qünki mǝn kǝlmǝstǝ meling az idi; ǝmdi naⱨayiti zor bir top boldi. Mening ⱪǝdimim ⱪǝyǝrgǝ yǝtsǝ, Pǝrwǝrdigar sanga bǝrikǝt ata ⱪildi. Əmdi mǝn ⱪaqan ɵz ailǝm üqün igilik tiklǝymǝn? — dedi.   
\m
\v 31 Xuning bilǝn Laban: — Mǝn sanga nemǝ berǝy, dewidi, Yaⱪup: — Sǝn manga ⱨeqnemǝ bǝrmigin; pǝⱪǝt mening xu iximƣa ⱪoxulsangla, mǝn yǝnǝ padangni beⱪip, ulardin hǝwǝr alimǝn.  
\v 32 Mǝn bügün pütkül padangni arilap, ala-qipar ⱪoylarni, ⱪara-ⱪongur pahlanlarni, xundaⱪla ɵqkilǝrning iqidinmu ala-qiparlirini ayrip qiⱪimǝn. Bular mening ix ⱨǝⱪⱪim bolsun.\f □ \fr 30:32 \ft \+bd «ⱪara-ⱪongur pahlanlar»\+bd* — Pǝlǝstindǝ ⱪongur yaki ⱪara rǝngliⱪ ⱪoylar az uqraydu. \+bd «ɵqkilǝrning iqidinmu ala-qiparliri»\+bd* — Pǝlǝstindǝ ɵqkilǝrning kɵpinqisi pütünlǝy ⱪara yaki pütünlǝy ⱪongurdur. \+bd «bular»\+bd* — yaki «bulardin tuƣulƣanlar».\f*  
\v 33 Keyin, mening ⱨǝⱪⱪimni tǝkxürüp kǝlgǝn waⱪtingda, ⱨǝⱪⱪaniy bolƣinim kɵz aldingda ispatlinidu; ɵqkilǝr arisida ala-qipar bolmiƣanlirining ⱨǝmmisi, pahlanlar arisida ⱪara-ⱪongur bolmiƣanlirining ⱨǝmmisi oƣrilap kelingǝn ⱨesablansun, — dedi.   
\m
\v 34 u waⱪitta Laban: — Maⱪul, deginingdǝk bolsun, — dedi.   
\m
\v 35 Xu küni \add Laban\add* taƣil wǝ ala-qipar tekilǝrni, ala-qipar qixi ɵqkilǝrni, xundaⱪla az-paz aⱪ qikimi bolƣan barliⱪ ɵqkilǝrni, barliⱪ ⱪara-ⱪongur ⱪozilarni ayrip, ɵz oƣullirining ⱪoliƣa tapxurup,  
\v 36 ɵzi bilǝn Yaⱪupning otturisida üq künlük ariliⱪni ⱪoydi. Yaⱪup bolsa Labanning padilirining ⱪalƣinini baⱪti.\f □ \fr 30:36 \ft \+bd «ɵzi»\+bd* — yaki «ular». \+bd «üq künlük ariliⱪni ⱪoydi»\+bd* — demǝk, Laban dǝrⱨal padisidin Yaⱪupning ⱨǝⱪⱪi bolƣan malni, xundaⱪla kǝlgüsidǝ xundaⱪ nǝslini qiⱪiralaydiƣanlarni ayrip, Yaⱪuptin yiraⱪ ⱪildi.\f*   
\m
\v 37 Lekin Yaⱪup terǝk, badam wǝ qinar dǝrǝhliridin yumran qiwiⱪlarni elip, ⱪowziⱪini yolluⱪ ⱪilip xilip, aⱪ siziⱪlarni qiⱪardi.  
\v 38-39 Andin mal küyligǝn waⱪitlirida su iqkili kǝlgǝndǝ, u muxu xilƣan qiwiⱪlarni padilar su iqidiƣan yǝrlǝrdiki ulaⱪlarƣa malning aldiƣa tiklǝp ⱪoyatti. Mal bu \add taƣil\add* qiwiⱪlarning aldida jüplǝxkǝndin keyin ular taƣil wǝ ala-qipar ⱪozilarni tuƣdi.   
\m
\v 40 Andin Yaⱪup bu ⱪozilarni Labanning padisidin ayrip qiⱪardi; andin u Labanning padisining yüzlirini taƣil wǝ ⱪongur ⱪoyliriƣa ⱪaritip jüplǝxtürdi; xundaⱪ ⱪilip, u ɵz melini Labanning meliƣa ⱪoxmay bɵlǝk ⱪoyup, ɵzi üqün ayrim badilarni ⱪildi.\f □ \fr 30:40 \ft \+bd «Labanning padisining yüzlirini taƣil wǝ ⱪongur ⱪoyliri»\+bd* — Laban bundaⱪ taƣil wǝ ⱪongur ⱪoylarni alliⱪaqan ayriƣan bolsimu, bu sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda u yǝnila bundaⱪlardin bǝzilirini Yaⱪupⱪa tapxurƣan ohxaydu. Əgǝr Labanning oƣulliri padilarni beⱪiⱪa ixǝnqlik bolmisa, Laban xu «taƣil wǝ ⱪongur ⱪoylar»din qong ⱪoylarni Yaⱪupⱪa ⱪaytidin tapxuruxi mumkin. Baxⱪa bir imkaniyǝt barki, Yaⱪupning bǝzi taƣil yaki ⱪongur ⱪoziliri qong bolƣanda u ularni Labanning aⱪ rǝngliⱪ ⱪoyliri arisiƣa ⱪoxⱪan. 
\fp  Yaⱪupning Laban bilǝn bolƣan waⱪtidiki tarih toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  
\v 41 Saƣlam küqlük mal jüplǝxkinidǝ, Yaⱪup qiwiⱪlarni padining kɵz aldiƣa ulaⱪlarda ⱪoyatti; mallar xu qiwiⱪlarning yenida jüplixǝtti.  
\v 42 Lekin jüplixiwatⱪan mal ajiz bolsa, u qiwiⱪlarni ⱪoymaytti. Bu tǝriⱪidǝ ajizliri Labanƣa, küqlükliri Yaⱪupⱪa tǝwǝ boldi.  
\v 43 Xundaⱪ ⱪilip, bu kixi naⱨayiti bay bolup, malliri, dedǝkliri, ⱪulliri, tɵgiliri wǝ exǝkliri heli kɵp boldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 31
\s1 Yaⱪupning Labanning yenidin ⱪeqixi  
\m
\v 1 Əmma Yaⱪup Labanning oƣullirining: — Yaⱪup atimizning pütün mal-mülkini elip kǝtti; uning erixkǝn bu dɵliti atimizning tǝǝlluⱪatidin kǝlgǝn, deginini anglap ⱪaldi.\f □ \fr 31:1 \ft \+bd «bu dɵliti»\+bd* — ibraniy tilida «bu xan-xǝrǝpni».\f*  
\v 2 Yaⱪup Labanning qirayiƣa ⱪariwidi, mana, u ɵzigǝ burunⱪidǝk hux peil bolmidi.  
\v 3 Bu qaƣda, Pǝrwǝrdigar Yaⱪupⱪa: — Sǝn ata-bowiliringning zeminiƣa, ɵz uruⱪ-tuƣⱪanliringning ⱪexiƣa ⱪaytip kǝtkin. Mǝn sening bilǝn billǝ bolimǝn, — dedi.   
\m
\v 4 Xuning üqün Yaⱪup adǝm ǝwǝtip, Raⱨilǝ wǝ Leyaⱨni ɵz padisi turƣan kɵklǝmgǝ qaⱪirip kelip  
\v 5 ularƣa mundaⱪ dedi: — Mǝn atanglarning qirayiƣa ⱪarisam manga burunⱪidǝk hux peil bolmidi; ǝmma atamning Hudasi mǝn bilǝn billǝ bolup kǝldi.  
\v 6 Küqümning yetixiqǝ atanglarƣa ixlǝp bǝrginim silǝrgǝ ayan;  
\v 7 ⱨalbuki, atanglar meni ǝhmǝⱪ ⱪilip, ⱨǝⱪⱪimni on ⱪetim ɵzgǝrtti; lekin Huda uning manga ziyan yǝtküzüxigǝ yol ⱪoymidi.  
\v 8 Əgǝr u: «Ala-qipar ⱪozilar ⱨǝⱪⱪing bolidu», desǝ, barliⱪ padilar ala-qipar ⱪoziliƣili turdi. U: «Taƣil ⱪozilar ⱨǝⱪⱪing bolsun», desǝ, barliⱪ padilar taƣil ⱪoziliƣili turdi.  
\v 9 Bu tǝriⱪidǝ Huda atanglarning mallirini tartiwelip, manga bǝrdi.  
\v 10 Padilar küyligǝn waⱪitta mǝn bir ⱪetim qüxümdǝ beximni kɵtürüp xuni kɵrdumki, mana, mallarning üstigǝ jüplixixkǝ etilƣan ⱪoqⱪar-tekilǝrning ⱨǝmmisi taƣil yaki ala-qipar idi.  
\v 11 Andin Hudaning Pǝrixtisi qüxümdǝ manga: «Əy Yaⱪup», dewidi, mǝn jawab berip: «Mana mǝn», dedim.   
\m
\v 12 U manga: — «Əmdi bexingni kɵtürüp ⱪariƣin; mana mallarning üstigǝ jüplixixkǝ etilƣan ⱪoqⱪar-tekilǝrning ⱨǝmmisi taƣil wǝ ala-qipardur; qünki Mǝn Labanning sanga ⱪilƣinining ⱨǝmmisini kɵrdüm.  
\v 13 Mǝn Bǝyt-Əldǝ \add sanga kɵrüngǝn\add* Tǝngridurmǝn. Sǝn xu yǝrdǝ tüwrükni mǝsiⱨlǝp, Manga ⱪǝsǝm iqting. Əmdi sǝn orningdin turup, bu zemindin qiⱪip, uruⱪ-tuƣⱪanliringning zeminiƣa yanƣin» dedi.\f □ \fr 31:13 \ft \+bd «Mǝsiⱨlǝx» wǝ «Mǝsiⱨ»\+bd* — bu ixlar toƣrisida «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng. Bu yǝrdǝ Muⱪǝddǝs Kitabta «mǝsiⱨlǝx» yaki «mǝsiⱨ ⱪilix» degǝn peilning tunji ⱪetim ixlitilixidur.\f*  \x + \xo 31:13 \xt Yar. 28:13,14,15. \x*   
\m
\v 14 Raⱨilǝ wǝ Leyaⱨ uningƣa jawab berip: — Atimizning ɵyidǝ bizgǝ tegixlik nesiwǝ yaki miras ⱪalmiƣanmu?  
\v 15 Biz dǝrwǝⱪǝ uningƣa yat adǝm ⱨesablinip ⱪalƣanmu?! U bizni setiwǝtti, toyluⱪimiznimu pütünlǝy yǝp kǝtti!\f □ \fr 31:15 \ft \+bd «toyluⱪlirimiz»\+bd* — muxu yǝrdǝ Yaⱪupning Leyaⱨ wǝ Raⱨilǝni elix üqün ixliginining ⱪimmitini kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  
\v 16 Xundaⱪ bolƣandin keyin, Huda Atimizdin sanga elip bǝrgǝn barliⱪ dɵlǝt biz bilǝn balilirimizningkidur. Əmdi Huda sanga nemǝ degǝn bolsa, xuni ⱪilƣin, — dedi.   
\m
\v 17-18 Xuning bilǝn Yaⱪup ornidin turup, baliliri wǝ ayallirini tɵgilǝrgǝ mindurup, erixkǝn barliⱪ malliri wǝ barliⱪ tǝǝlluⱪatini, yǝni Padan-Aramda tapⱪan tǝǝlluⱪatlirini elip, atisi Isⱨaⱪning yeniƣa berixⱪa Ⱪanaan zeminiƣa ⱪarap yol aldi.   
\m
\v 19 Laban bolsa ⱪoylirini ⱪirⱪiƣili kǝtkǝnidi; Raⱨilǝ ɵz atisiƣa tǝwǝ «ɵy butliri»ni oƣrilap eliwaldi.\f □ \fr 31:19 \ft \+bd «ɵy butliri»\+bd* — ibraniy tilida «tǝrafim». Bu butlar ⱪolda kɵtürgüdǝk kiqik bolup, adǝttǝ kümüxtin yasilatti. Ⱪǝdimki waⱪitlardiki bǝzi butpǝrǝs jǝmiyǝtlǝrdǝ «tǝrafim»ƣa igǝ bolƣan adǝm ɵyning barliⱪ tǝǝlluⱪatining igisi, hojayini dǝp ⱨesablinatti. Xunga bu kiqik «tǝrafim» kümüx bolƣini üqün ǝmǝs, bǝlki ⱪanuniy ǝⱨmiyiti üqün Labanƣa intayin muⱨim idi.\f*  
\v 20 Yaⱪup aramiy Labanƣa ɵz ⱪexidin oƣriliⱪqǝ ⱪeqip ketidiƣanliⱪini uⱪturmay uni aldap ⱪoyƣanidi.\f □ \fr 31:20 \ft \+bd «uni aldap ⱪoyƣanidi»\+bd* — ibraniy tilida «uning kɵnglini oƣrilidi» bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 21 U bar-yoⱪini elip ⱪeqip kǝtti; u dǝryadin ɵtüp Gilead teƣi tǝrǝpkǝ ⱪarap yol aldi.\f □ \fr 31:21 \ft \+bd «dǝrya»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Əfrat dǝryasi»ni kɵrsitidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Labanning Yaⱪupni ⱪoƣlixi  
\m
\v 22 Üqinqi küni, Labanƣa Yaⱪupning ⱪaqⱪini toƣrisida hǝwǝr yǝtti.  
\v 23 U ɵz tuƣⱪanlirini elip, yǝttǝ künlük yolƣiqǝ kǝynidin ⱪoƣlap berip, Gilead teƣida uningƣa yetixti.  
\v 24 Lekin keqisi Huda aramiy Labanning qüxigǝ kirip uningƣa: «Sǝn ⱨezi bol, Yaⱪupⱪa ya aⱪ ya kɵk demǝ!» dedi.\f □ \fr 31:24 \ft \+bd «Yaⱪupⱪa ya aⱪ ya kɵk demǝ!»\+bd* — ibraniy tilida «Yaⱪupⱪa ya yahxi ya yaman gǝpni ⱪilma!». Bu sɵzlǝr bǝlkim: «uningƣa bǝrikǝt tilimǝ yaki uni ⱪarƣima» degǝnlik bolsa kerǝk. Huda nemixⱪa «Yaⱪupⱪa yahxi gǝp ⱪilma» degǝn? Bizningqǝ Huda Labanning aldamqi maⱨiyitini obdan bilǝtti; u Yaⱪupⱪa bǝrikǝt tilisǝ aldamqi niyiti bilǝn tilǝydiƣinini bilǝtti. Uning «yaman gǝp ⱪilix»iƣa, yǝni uni ⱪarƣaxⱪa yol ⱪoymaytti, ǝlwǝttǝ. Xunga «Yaⱪupⱪa ya yahxi ya yaman gǝpni ⱪilma!» degini bǝlkim «pǝⱪǝt ⱨǝⱪiⱪǝttin sɵzlǝ!» degǝnlik boluxi mumkin. Biraⱪ Labanning Yaⱪup bilǝn bolƣan sɵⱨbitigǝ ⱪarisaⱪ u yǝnila yalƣanqiliⱪtin yiraⱪ kǝtmǝydu!\f*   
\m
\v 25 Laban Yaⱪupⱪa yetixip barƣanda, Yaⱪup qedirini taƣning üstigǝ tikgǝnidi. Labanmu tuƣⱪanliri bilǝn Gilead teƣining üstidǝ qedir tikti.  
\v 26 Laban Yaⱪupⱪa: — Bu nemǝ ⱪilƣining? Sǝn meni aldap, ⱪizlirimni uruxta alƣan oljidǝk elip kǝtting?  
\v 27 Nemixⱪa yoxurun ⱪaqisǝn, manga hǝwǝr bǝrmǝy mǝndin oƣriliⱪqǝ kǝtting? Manga degǝn bolsang mǝn huxal-huramliⱪ bilǝn ƣǝzǝl oⱪup, dap wǝ qang qelip, seni uzitip ⱪoymamtim?  
\v 28 Xundaⱪ ⱪilip sǝn manga ɵz oƣullirim wǝ ⱪizlirimni sɵyüp uzitip ⱪoyux pursitinimu bǝrmiding. Bu ixta ǝhmǝⱪliⱪ ⱪilding.\f □ \fr 31:28 \ft \+bd «ɵz oƣullirim»\+bd* — Labanning «oƣullirim» degini uning ⱨiyligǝrlikini ayan ⱪilidu. Uning Yaⱪuptin tuƣulƣan nǝwrǝ oƣulliri bar idi, lekin u ularni «mening oƣullirim» dǝp ⱨesablaytti.\f*  
\v 29 Silǝrgǝ ziyan-zǝhmǝt yǝtküzüx ⱪolumdin kelǝtti; lekin tünügün keqǝ atangning Hudasi manga sɵz ⱪilip: «Ⱨezi bol, Yaⱪupⱪa ya aⱪ ya kɵk demǝ» dedi.  
\v 30 Hox, sǝn atangning ɵyini tolimu seƣinƣining üqün kǝtmǝy ⱪoymaysǝn; lekin nemixⱪa yǝnǝ mening butlirimni oƣriliding? — dedi.   
\m
\v 31 Yaⱪup Labanƣa jawab berip: — Mǝn ⱪorⱪup ⱪaqtim; qünki seni ⱪizlirini mǝndin mǝjburiy tartiwalamdikin, dedim.  
\v 32 Əmdi butliringƣa kǝlsǝk, ular kimdin qiⱪsa xu tirik ⱪalmaydu! Ⱪerindaxlirimiz aldida mǝndin ⱪandaⱪla nemǝngni tonuwalsang, uni elip kǝt, — dedi. Ⱨalbuki, Yaⱪupning Raⱨilǝning butlarni oƣrilap kǝlginidin hǝwiri yoⱪ idi.   
\m
\v 33 Laban aldi bilǝn Yaⱪupning qediriƣa kirip, andin Leyaⱨning qediri ⱨǝm ikki dedǝkning qedirliriƣa kirip ahturup ⱨeqnemǝ tapalmidi. Leyaⱨning qediridin qiⱪip, Raⱨilǝning qediriƣa kirdi.  
\v 34 Raⱨilǝ bolsa ɵy butlirini elip, bularni tɵgining qomining iqigǝ tiⱪip ⱪoyup, üstidǝ olturuwalƣanidi. Laban pütkül qedirini ahturup, ⱨeqnemǝ tapalmidi.   
\m
\v 35 Raⱨilǝ atisiƣa: — Əy hojam, aldingda turalmiƣinim üqün hapa bolmiƣin; qünki mǝn ⱨazir ayallarning adǝt mǝzgilidǝ turuwatimǝn, — dedi. Xundaⱪ ⱪilip, Laban ⱨǝmmǝ yǝrni ⱪoymay ahturupmu, ɵy butlirini tapalmidi.\f □ \fr 31:35 \ft \+bd «mǝn ⱨazir ayallarning adǝt mǝzgilidǝ turuwatimǝn»\+bd* — ibraniy tilida: «ayallarning aditi ⱨazir manga qüxti».\f*   
\m
\v 36 Xuning bilǝn Yaⱪup aqqiⱪlap Laban bilǝn jedǝllixip kǝtti. Yaⱪup Labanƣa: — Sǝn meni kǝynimdin munqǝ aldirap-tenǝp ⱪoƣlap kǝlgüdǝk mǝndǝ nemǝ sǝwǝnlik, nemǝ gunaⱨ bar?  
\v 37 Sǝn ⱨǝmmǝ yük-taⱪlirimni ahturup qiⱪting, ɵyüngning nǝrsiliridin birǝr nemǝ tapalidingmu? Birnemǝ tapⱪan bolsang, mening ⱪerindaxlirim bilǝn sening ⱪerindaxliringning aldida uni ⱪoyƣin, ular biz ikkimizning arisida ⱨɵküm ⱪilsun.  
\v 38 Mǝn muxu yigirmǝ yil ⱪexingda turdum; ⱨeqⱪaqan saƣliⱪing wǝ qixi ɵqkiliring bala taxliwǝtmidi; padiliringdin ⱪoqⱪarliringni yeginim yoⱪ.  
\v 39 Boƣuwetilgǝnlirini ⱪexingƣa elip kǝlmǝy, bu ziyanni ɵzüm toldurdum; keqisi oƣrilanƣan yaki kündüzi oƣrilanƣan bolsun sǝn uni mǝndin tɵlitip alding.  
\v 40 Mening künlirim xundaⱪ ɵttiki, kündüzi issiⱪtin, keqisi soƣuⱪtin ⱪiynilip, uyⱪu kɵzümdin ⱪaqatti.  
\v 41 Mening künlirim muxu yigirmǝ yilda ɵyüngdǝ turup xundaⱪ boldi; on tɵt yil ikki ⱪizing üqün sanga hizmǝt ⱪildim, altǝ yil padang üqün hizmǝt ⱪildim; uning üstigǝ sǝn ix ⱨǝⱪⱪimni on ⱪetim ɵzgǝrtting.  
\v 42 Əgǝr atamning Hudasi, yǝni Ibraⱨimning Hudasi, yǝni Isⱨaⱪning Ⱪorⱪunqisi Bolƣanning Ɵzi mǝn bilǝn billǝ bolmisa idi, sǝn jǝzmǝn meni ⱪuruⱪ ⱪol ⱪilip ⱪayturuwetǝtting. Lekin Huda mening tartⱪan jǝbir-japalirimni, ⱪollirimning muxǝⱪⱪitini kɵrüp tünügün keqǝ sanga tǝnbiⱨ bǝrdi, — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Yaⱪupning Laban bilǝn kelixim tüzüxi  
\m
\v 43 Laban Yaⱪupⱪa jawab berip: — Bu ⱪizlar mening ⱪizlirim, bu oƣullar mening oƣullirim, bu pada bolsa mening padam bolidu; xundaⱪla kɵz aldingdiki ⱨǝmmǝ nǝrsǝ miningkidur; ǝmma mǝn bügün bu ⱪizlirimni wǝ ularning tuƣⱪan oƣullirini nemǝ ⱪilay?\f □ \fr 31:43 \ft \+bd «mening oƣullirim»\+bd* — 28-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. \+bd «kɵz aldingdiki ⱨǝmmǝ nǝrsǝ miningkidur»\+bd* — muxu sɵzlǝz pütünlǝy hata, ǝlwǝttǝ. Yaⱪup bularning ⱨǝmmisigǝ ɵz ⱪolining ǝjri bilǝn erixkǝnidi.\f*  
\v 44 Ⱪeni kǝl, sǝn bilǝn ikkimiz bir ǝⱨdǝ tüzüxǝyli, bu mǝn bilǝn sening otturimizda guwaⱨ bolsun, — dedi.   
\m
\v 45 Xuning bilǝn Yaⱪup bir taxni elip ɵrǝ tiklǝp tüwrük ⱪilip ⱪoydi.  
\v 46 Andin Yaⱪup ⱪerindaxliriƣa: — Tax yiƣinglar, — dewidi, taxlarni elip kelip dɵwilidi, xu yǝrdǝ tax dɵwisining yenida ƣizalinixti.  
\v 47 Laban bu dɵwini «Yǝgar-Saⱨaduta» dǝp atidi, Yaⱪup uningƣa «Galeǝd» dǝp at ⱪoydi.\f □ \fr 31:47 \ft \+bd «Yǝgar-Saⱨaduta»\+bd* — aramiy tilida, «Galeǝd» ibraniy tilida «guwaⱨliⱪ dɵwisi» degǝn mǝnidǝ.\f*  
\v 48 Laban: — Bu dɵwǝ bügün sǝn bilǝn mening otturamda guwaⱨ bolsun, — dedi. Xunga bu sǝwǝbtin dɵwining nami «Galeǝd» ataldi.  
\v 49 U jay yǝnǝ «Mizpaⱨ», dǝpmu ataldi; qünki Laban yǝnǝ: — Ikkimiz bir-birimiz bilǝn kɵrüxmigǝn waⱪitlarda, Pǝrwǝrdigar sǝn bilǝn mening otturamda ⱪarawul bolup kɵzitip tursun.\f □ \fr 31:49 \ft \+bd «Mizpaⱨ»\+bd* — «kɵzitix munari» degǝn mǝnidǝ bolup, yǝnǝ «u kɵzitip tursun» degǝn sɵzning aⱨangiƣa yeⱪin.\f*  
\v 50 Əgǝr sǝn ⱪizlirimni bozǝk ⱪilsang, yaki ⱪizlirimning üstigǝ baxⱪa hotunlarni alsang, baxⱪa ⱨeq kixi ⱪeximizda ⱨazir bolmiƣan tǝⱪdirdimu, mana, Huda mǝn bilǝn sening arangda guwaⱨqidur!   
\m
\v 51 Laban Yaⱪupⱪa yǝnǝ: — Mana, bu dɵwigǝ ⱪara, mǝn bilǝn sǝn ikkimizning otturisida mǝn tiklǝp ⱪoyƣan bu tüwrükkimu ⱪara;  
\v 52 kǝlgüsidǝ bu dɵwǝ wǝ bu tüwrükmu mǝn yaman niyǝt bilǝn bu dɵwidin sening tǝripinggǝ ɵtmǝslikim üqün, seningmu niyitingni yaman ⱪilip bu dɵwǝ wǝ bu tüwrüktin ɵtüp mening tǝripimgǝ kǝlmǝsliking üqün guwaⱨqi bolsun.\f □ \fr 31:52 \ft \+bd «seningmu niyitingni yaman ⱪilip bu dɵwǝ wǝ bu tüwrüktin ɵtüp mening tǝripimgǝ kǝlmǝsliking üqün guwaⱨqi bolsun»\+bd* — ǝgǝr yuⱪirida eytⱪinimizdǝk «ɵy butliri»ƣa igǝ bolux «ɵyning ɵzigǝ igǝ bolƣanliⱪ» ⱨesablansa, undaⱪta Labanning bu sɵzlirining mǝⱪsiti: — «Yaⱪup yaki uning ǝwladliri ɵy butlirimni elip, mening ɵy-tǝǝlluⱪatlirimni tartiwelix niyitidǝ mǝn tǝrǝpkǝ ⱨǝrgiz kǝlmisun» degǝnliktin ibarǝt idi.\f*  
\v 53 Ibraⱨimning ilaⱨi, Naⱨorning ilaⱨi wǝ bu ikkisining atisining ilaⱨliri arimizda ⱨɵküm qiⱪarsun, — dedi. Yaⱪup bolsa atisi Isⱨaⱪning Ⱪorⱪunqisi Bolƣuqi bilǝn ⱪǝsǝm ⱪildi.\f □ \fr 31:53 \ft \+bd «Ibraⱨimning ilaⱨi, Naⱨorning ilaⱨi wǝ bu ikkisining atisining ilaⱨliri»\+bd* — Laban, Ibraⱨimning atisi Tǝraⱨ wǝ Naⱨorlar asasǝn butpǝrǝslǝr idi («Yǝx.» 24:2ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 54 Andin Yaⱪup taƣ üstidǝ bir ⱪurbanliⱪ sunup, ⱪerindaxlirini ɵzi bilǝn tamaⱪlinixⱪa tǝklip ⱪildi. Ular ⱨǝmdastihan olturdi wǝ keqisi taƣda ⱪondi.\f □ \fr 31:54 \ft \+bd «tamaⱪlinixⱪa tǝklip ⱪildi»\+bd* — bu taam bǝlkim ⱪurbanliⱪning gɵxi boluxi mumkin. Undaⱪta u «inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪi» süpitidǝ sunulƣan bolsa kerǝk («Law.» 3-babni kɵrüng).\f*  
\v 55 Ətisi tang sǝⱨǝrdǝ Laban ornidin turup, nǝwriliri bilǝn ⱪizlirini sɵyüp, ularƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝp, ɵz ɵyigǝ rawan boldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 32
\s1 Yaⱪupning Əsaw bilǝn kɵrüxüxkǝ tǝyyarlinixi  
\m
\v 1 Yaⱪup ɵz yoliƣa ketip baratti; yolda Hudaning pǝrixtiliri uningƣa uqridi.\x + \xo 32:1 \xt Yar. 48:16. \x*  
\v 2 Yaⱪup ularni kɵrüp: — Bu jay Hudaning bargaⱨi ikǝn! — dǝp, bu jayning namini «Maⱨanaim» dǝp ⱪoydi.\f □ \fr 32:2 \ft \+bd «Maⱨanaim»\+bd* — buning mǝnisi «ikki bargaⱨ». Bu «ikki bargaⱨ» Yaⱪupning bargaⱨi wǝ Hudaning bargaⱨini kɵrsitidu. Yaⱪupning «bargaⱨ» deginidin ⱪariƣanda, xu jayda kɵrgǝn pǝrixtilǝr dǝrwǝⱪǝ intayin kɵp bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 3 Andin Yaⱪup Seir zeminidiki «Edom yayliⱪi»ƣa, akisi Əsawning ⱪexiƣa aldin hǝwǝrqilǝrni ǝwǝtip,  
\v 4 ularƣa jekilǝp: — Silǝr hojamƣa, yǝni Əsawƣa: «Kǝminiliri Yaⱪup mundaⱪ dedi: — Mǝn Labanning ⱪexida musapir bolup, ta muxu waⱪitⱪiqǝ turdum.  
\v 5 Əmdi mǝndǝ kala, exǝk wǝ ⱪoylar, ⱪul-dedǝklǝrmu bar; mǝn ɵzlirining nǝziridǝ iltipat taparmǝnmikin dǝp hojamƣa hǝwǝr yǝtküzüxni layiⱪ kɵrdüm», dǝnglar, — dedi.   
\m
\v 6 Hǝwǝrqilǝr Yaⱪupning yeniƣa yenip kelip: — Biz akiliri Əsawning ⱪexiƣa barduⱪ; u tɵt yüz kixini elip, silining aldiliriƣa keliwatidu, — dedi.   
\m
\v 7 Yaⱪup naⱨayiti ⱪorⱪup, ƣǝm-ƣussigǝ qüxüp adǝmlirini ⱪoy, kala wǝ tɵgilirigǝ ⱪoxup, ikki topⱪa ayridi.  
\v 8 U: — «Əgǝr Əsaw kelip bir topimizƣa ⱨujum ⱪilsa, yǝnǝ bir top ⱪeqip ⱪutulup ⱪalar» — dǝp oylidi.   
\m
\v 9 Andin Yaⱪup mundaⱪ dua ⱪildi: — I atam Ibraⱨimning Hudasi wǝ atam Isⱨaⱪning Hudasi! Manga: «Ɵz zemining wǝ uruⱪ-tuƣⱪanliringning ⱪexiƣa yenip kǝtkin, sanga yahxiliⱪ ⱪilimǝn» dǝp wǝdǝ ⱪilƣan Pǝrwǝrdigar! \x + \xo 32:9 \xt Yar. 31:13. \x*  
\v 10 — Mǝn Sening Ɵz ⱪulungƣa kɵrsǝtkǝn ɵzgǝrmǝs barliⱪ meⱨribanliⱪing wǝ barliⱪ wapadarliⱪing aldida ⱨeqnemǝ ǝmǝsmǝn; qünki mǝn bu Iordan dǝryasidin ɵtkinimdǝ yalƣuz bir ⱨasam bar idi. Əmdi mǝn ikki top adǝm bolup ⱪaytiwatimǝn.\f □ \fr 32:10 \ft \+bd «ⱨeqnemǝ ǝmǝsmǝn»\+bd* — ibraniy tilida «intayin kiqikmǝn».\f*  
\v 11 Ɵtünüp ⱪalay, meni akam Əsawning ⱪolidin ⱪutⱪuzƣaysǝn; qünki u kelip mǝn bilǝn hotun-balilirimni ɵltürüwetǝmdikin, dǝp ⱪorⱪimǝn.  
\v 12 Sǝn: «Mǝn jǝzmǝn sanga zor yahxiliⱪ ⱪilip, sening nǝslingni dengizdiki ⱪumdǝk ⱨǝddi-ⱨesabsiz kɵp ⱪilimǝn», degǝniding, — dedi.\x + \xo 32:12 \xt Yar. 28:13. \x*   
\m
\v 13-15 U xu keqisi xu yǝrdǝ ⱪonup ⱪaldi; andin u ⱪol ilikidiki mallardin elip, akisi Əsawƣa ikki yüz ɵqkǝ, yigirmǝ tekǝ, ikki yüz saƣliⱪ, yigirmǝ ⱪoqⱪar, ottuz qixi tɵgini taylaⱪliri bilǝn, ⱪiriⱪ inǝk, on buⱪa, yigirmǝ mada exǝk, on ⱨangga exǝkni sowƣat ⱪilip tǝyyarlap,\f □ \fr 32:13-15 \ft \+bd «ⱨangga exǝk»\+bd* — yaki «tǝhǝy».\f*  
\v 16 Bularni ayrim-ayrim top ⱪilip hizmǝtkarlirining ⱪoliƣa tapxurup, ularƣa jekilǝp: — Silǝr mǝndin burun mengip, ⱨǝr topning arisida ariliⱪ ⱪoyup ⱨǝydǝp menginglar, — dedi.   
\m
\v 17 U ǝng aldidiki top bilǝn mangƣan kixikǝ ǝmr ⱪilip: — Akam Əsaw sanga uqriƣanda, ǝgǝr u sǝndin: «Kimning adimisǝn? Ⱪǝyǝrgǝ barisǝn? Aldingdiki janiwarlar kimning?» — dǝp sorisa,  
\v 18 Undaⱪta sǝn jawab berip: «Bular kǝminiliri Yaⱪupning bolup, hojam Əsawƣa ǝwǝtkǝn sowƣattur. Mana, u ɵzimu kǝynimizdin keliwatidu» — degin, dedi.   
\m
\v 19-20 Xu tǝriⱪidǝ u ikkinqi, üqinqi wǝ ulardin keyinki padilarni ⱨǝydǝp mangƣuqi kixilǝrgimu ohxax ǝmr ⱪilip: — Əsaw sizlǝrgǝ uqriƣanda, silǝrmu uningƣa xundaⱪ dǝnglar, andin: — Mana, kǝminiliri Yaⱪup ɵzimu arⱪimizdin keliwatidu, — dǝnglar, dedi; qünki u: — Mǝn aldimda barƣan sowƣat bilǝn uni meni kǝqürüm ⱪildurup, andin yüzini kɵrsǝm, meni ⱪobul ⱪilarmikin, — dǝp oyliƣanidi.\f □ \fr 32:19-20 \ft \+bd «uni meni kǝqürüm ⱪildurup, andin...»\+bd* — ibraniy tilida «uning yüzi aldida kafarǝt ⱪilalaymǝn, andin...». «Kafarǝt» degǝn ix toƣruluⱪ «Mis.» 29:33 wǝ izaⱨati, xundaⱪla «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng.\f*   
\m
\v 21 Xundaⱪ ⱪilip sowƣat aldin ǝwǝtildi; u xu keqisi bargaⱨda ⱪonup ⱪaldi.   
\b  
\m  
\s1 Yaⱪupning Huda bilǝn qelixixi  
\m
\v 22 U xu keqidǝ ⱪopup, ikki ayali wǝ ikki dediki wǝ on bir oƣlini elip, Yabbok keqikidin ɵtüp kǝtti.  
\v 23 U ularni eⱪindin ɵtküzdi, xundaⱪla ⱨǝmmǝ tǝǝlluⱪinimu u ⱪarxi tǝrǝpkǝ ɵtküzdi.  
\v 24 Yaⱪup bolsa bu ⱪatta yalƣuz ⱪaldi; bir zat kelip xu yǝrdǝ uning bilǝn tang atⱪuqǝ qelixti.  
\v 25 Lekin bu zat uni yengǝlmǝydiƣanliⱪini kɵrüp, uning yotisining yiriⱪiƣa ⱪolini tǝgküzüp ⱪoydi; xuning bilǝn ular qelixiwatⱪanda Yaⱪupning yotisi ⱪazandin qiⱪip kǝtti.\f □ \fr 32:25 \ft \+bd «yotisining yiriⱪiƣa...»\+bd* — yaki «yotisining ügisigǝ».\f*   
\m
\v 26 U zat: — Meni ⱪoyup bǝrgin, qünki tang atay dǝp ⱪaldi, dedi.  
\m — Sǝn meni bǝrikǝtlimigüqǝ, seni ⱪoyup bǝrmǝymǝn, dedi Yaⱪup.\x + \xo 32:26 \xt Ⱨox. 12:4. \x*   
\m
\v 27 U uningdin: — Eting nemǝ? dǝp soridi.  
\m U: etim Yaⱪup, — dedi.   
\m
\v 28 U uningƣa: — Sening eting buningdin keyin Yaⱪup bolmay, bǝlki Israil bolidu; qünki sǝn Huda bilǝnmu, insan bilǝnmu elixip ƣalib kǝlding, — dedi.\f □ \fr 32:28 \ft \+bd «Israil»\+bd* — mǝnisi «Huda bilǝn billǝ bolƣan ǝmir» wǝ uning bilǝn tǝng «Huda bilǝn elixⱪuqi».\f*  \x + \xo 32:28 \xt Yar. 35:10. \x*   
\m
\v 29 Andin Yaⱪup uningdin: — Namingni manga dǝp bǝrgin, dewidi, u: — Nemixⱪa mening namimni soraysǝn? — dedi wǝ xu yǝrdǝ uningƣa bǝht-bǝrikǝt ata ⱪildi.\f □ \fr 32:29 \ft \+bd «Pǝniǝl»\+bd* — (yaki «Pǝnuǝl») — mǝnisi «Hudaning jamali».\f*   
\m
\v 30 Xuning bilǝn Yaⱪup: — Hudani yüzmu-yüz kɵrüp, jenim ⱪutulup ⱪaldi, dǝp u jayning namini «Pǝniǝl» dǝp atidi.\f □ \fr 32:30 \ft \+bd «Hudani yüzmu-yüz kɵrüp, jenim ⱪutulup ⱪaldi»\+bd* — bu intayin sirliⱪ wǝⱪǝ üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 31 U Pǝniǝldin ɵtüp mangƣanda, kün uning üstibexini yorutti; ǝmma u yotisi tüpǝylidin aⱪsap mangatti .   
\m
\v 32 Bu sǝwǝbtin Israillar bügüngiqǝ yotining ügisidiki pǝyni yemǝydu; qünki xu Zat Yaⱪupning yotisining yiriⱪiƣa, yǝni uning peyigǝ ⱪolini tǝgküzüp ⱪoyƣanidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 33
\s1 Yaⱪupning Əsaw bilǝn uqrixixi  
\m
\v 1 Yaⱪup bexini kɵtürüp ⱪariwidi, mana Əsaw tɵt yüz kixi bilǝn keliwatatti. Xuning bilǝn u balilirini ayrip, Leyaⱨ, Raⱨilǝ wǝ ikki dedǝkkǝ tapxurdi;  
\v 2 u ikki dedǝk wǝ ularning balilirini ⱨǝmmining aldida mangdurdi, andin Leyaⱨ bilǝn uning balilirini, ǝng ahirida Raⱨilǝ bilǝn Yüsüpni mangdurdi.  
\v 3 Ɵzi bolsa ularning aldiƣa ɵtüp mangdi, u akisining aldiƣa yetip barƣuqǝ yǝttǝ ⱪetim yǝrgǝ bax urup tǝzim ⱪildi.  
\v 4 Əsaw uning aldiƣa yügürüp kelip, uni ⱪuqaⱪlap, boyniƣa girǝ selip, uni sɵydi; ⱨǝr ikkisi yiƣlixip kǝtti.  
\v 5 Andin Əsaw bexini kɵtürüp ⱪarap, ayallar wǝ balilarni kɵrüp: — Bu sǝn bilǝn billǝ kǝlgǝnlǝr kimlǝr? — dǝp soridi.  
\m Yaⱪup: — Bular Huda xapaǝt ⱪilip kǝminilirigǝ bǝrgǝn balilardur, — dedi.   
\m
\v 6 Andin ikki dedǝk wǝ ularning baliliri aldiƣa berip, uningƣa tǝzim ⱪildi;  
\v 7 Andin Leyaⱨmu uning baliliri bilǝn aldiƣa berip, tǝzim ⱪildi, ahirida Yüsüp bilǝn Raⱨilǝ aldiƣa berip, tǝzim ⱪildi.   
\m
\v 8 Əsaw: — Manga yolda uqriƣan axu topliringda nemǝ mǝⱪsiting bar? — dewidi, Yaⱪup jawab berip: — Bu hojamning aldida iltipat tepixim üqündur, dedi.   
\m
\v 9 Lekin Əsaw: — Əy ⱪerindixim, mǝndǝ yetip axⱪudǝk bar. Sening ɵz nǝrsiliring ɵzünggǝ ⱪalsun, dedi.   
\m
\v 10 Əmma Yaⱪup: — Undaⱪ ⱪilmiƣin; ǝgǝr mǝn nǝzǝrliridǝ iltipat tapⱪan bolsam, sowƣitimni ⱪolumdin ⱪobul ⱪilƣayla; qünki silining meni huxalliⱪ bilǝn ⱪobul ⱪilƣanlirini kɵrüp, didarlirini kɵrginimdǝ Hudaning didarini kɵrgǝndǝk boldum!  
\v 11 Əmdi sanga kǝltürülgǝn, \add Hudadin kɵrgǝn\add* bu bǝrikǝtlirimni ⱪobul ⱪilƣayla; qünki Huda manga xapaǝt kɵrsǝtti, ⱨǝmmǝ nǝrsilirim bar boldi, — dǝp uningdin ⱪayta-ⱪayta ɵtünüwidi, u ⱪobul ⱪildi.   
\m
\v 12 Andin Əsaw: — Əmdi biz ⱪozƣilip sǝpirimizni dawamlaxturayli, mǝn sening aldingda mangay, dedi.   
\m
\v 13 U uningƣa jawabǝn: — Hojam kɵrdilǝ, balilar kiqik, ⱪeximda emidiƣan ⱪoza wǝ mozaylar bar; ǝgǝr mǝn bularni bir künla aldirtip ⱪoƣlap mangdursam, pütkül pada ɵlüp ketidu.  
\v 14 Xunga ɵtünimǝnki, hojam kǝminiliridin aldida mangƣaq tursun; mǝn aldimdiki mal-qarwilarning mengixiƣa, xundaⱪla balilarning mengixiƣa ⱪarap asta mengip, hojamning ⱪexiƣa Seirƣa udul baray, dedi.   
\m
\v 15 U waⱪitta Əsaw: — Undaⱪ bolsa, mǝn ɵzüm bilǝn kǝlgǝn kixilǝrdin birnǝqqini ⱪexingda ⱪoyup ketǝy, dedi. Lekin u jawab berip: — Buning nemǝ ⱨajiti? Pǝⱪǝt hojamning nǝziridǝ iltipat tapsamla xu kupayǝ, dedi.   
\m
\v 16 Əsaw u küni yolƣa qiⱪip Seirƣa yenip kǝtti.  
\v 17 Yaⱪup sǝpǝr ⱪilip, Sukkot degǝn jayƣa kǝlgǝndǝ, u yǝrgǝ bir ɵy selip, malliriƣa lapaslarni yasidi. Xunga bu yǝr «Sukkot» dǝp ataldi.\f □ \fr 33:17 \ft \+bd «Sukkot»\+bd* — mǝnisi «kǝpilǝr» yaki «lapaslar».\f*   
\m
\v 18 Xu tǝriⱪidǝ Yaⱪup Padan-Aramdin ⱪaytip, Ⱪanaan zeminidiki Xǝkǝm xǝⱨirigǝ aman-esǝn kǝldi. U xǝⱨǝrning aldida qedir tikti.\x + \xo 33:18 \xt Yǝ. 24:32; Ros. 7:16. \x*  
\v 19 Andin u qedir tikkǝn yǝrning bir ⱪisimini Xǝkǝmning atisi bolƣan Ⱨamorning oƣulliridin bir yüz ⱪǝsitigǝ setiwelip,\f □ \fr 33:19 \ft \+bd «ⱪǝsitǝ»\+bd* — pul birliki bolup, ⱪimmiti bizgǝ namǝlum.\f*  
\v 20 Xu yǝrdǝ bir ⱪurbangaⱨ selip, namini «Əl-Əloⱨǝ-Israil» dǝp atidi.\f □ \fr 33:20 \ft \+bd «Əl-Əloⱨǝ-Israil»\+bd* — mǝnisi ««Əl» Israilning Tǝngrisidur» (ibraniy tilida «Əl» bolsa «ilaⱨ», «Huda» degǝnni bildüridu).\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 34
\s1 Xǝkǝmning Dinaⱨning nomusiƣa tegixi  
\m
\v 1 Bir küni, Leyaⱨning Yaⱪupⱪa tuƣup bǝrgǝn ⱪizi Dinaⱨ yurtning ⱪizliri bilǝn kɵrüxkili qiⱪti.\x + \xo 34:1 \xt Yar. 30:21. \x*  
\v 2 Xu yurtning ǝmiri ⱨiwiy Ⱨamorning oƣli Xǝkǝm uni kɵrüp ⱪelip, uni tutuwelip, zorlap nomusiƣa tǝgdi.  
\v 3 Əmma uning kɵngli Yaⱪupning ⱪizi Dinaⱨⱪa qüxüp, uni yahxi kɵrüp ⱪaldi wǝ uningƣa muⱨǝbbiti bilǝn kɵngül soridi.  
\v 4 Xuning bilǝn Xǝkǝm atisi Ⱨamordin: — Bu ⱪizni manga hotunluⱪⱪa elip bǝrgin, dǝp tǝlǝp ⱪildi.   
\m
\v 5 Yaⱪup \add Xǝkǝmning\add* ⱪizi Dinaⱨning ippitigǝ tǝgkǝnlikini anglap ⱪaldi. Uning oƣulliri malliri bilǝn dalalarda idi; xunga Yaⱪup ular kǝlgüqǝ jim turup turdi.  
\v 6 Xǝkǝmning atisi Ⱨamor Yaⱪupning aldiƣa uning bilǝn sɵzlǝxkili qiⱪti;  
\v 7 Yaⱪupning oƣulliri hǝwǝrni anglapla dalalardin ⱪaytip kǝlgǝnidi. Bular \add Xǝkǝmning\add* ⱪilmaydiƣan ixni ⱪilip, Yaⱪupning ⱪizining nomusiƣa tegip Israil ⱪǝbilisidǝ xǝrmǝndilik ⱪilƣini üqün azablinip, intayin ⱪattiⱪ ƣǝzǝplǝndi.\f □ \fr 34:7 \ft \+bd «Israil ⱪǝbilisidǝ»\+bd* — ibraniy tilida «Israilda». «Israil» degǝn bu sɵz muxu yǝrdǝ «Israil ⱪǝbilisi» yaki «Israil hǝlⱪi»ni kɵrsǝtkǝn. Buning Muⱪǝddǝs Kitabta birinqi ⱪetim xu mǝnidǝ ixlitilixi bolidu.\f*  
\v 8 Ⱨamor ularƣa sɵz ⱪilip: — Oƣlum Xǝkǝmning kɵngli ⱪizinglarƣa qüxüp ⱪaptu. Iltipat ⱪilip uni oƣlumƣa hotunluⱪⱪa bǝrsǝnglar!  
\v 9 Biz bilǝn ⱪuda-baja bolup, ⱪizliringlarni bizgǝ beringlar, bizning ⱪizlirimiznimu silǝr elinglar;  
\v 10 Biz bilǝn billǝ turunglar. Mana, yǝr aldinglarda turuptu; bu yǝrni makan ⱪilip, soda ⱪilip, ɵzünglar üqün ɵy-mülük elinglar, — dedi.   
\m
\v 11 Xǝkǝm ⱪizning atisi bilǝn aka-ukiliriƣa: — Nǝziringlarda iltipat tapsam dǝymǝn; silǝr nemǝ desǝnglar, xuni berǝy.  
\v 12 Mǝndin ⱪanqilik toyluⱪ yaki sowƣat tǝlǝp ⱪilsanglar, manga eytⱪininglarqǝ berǝy; pǝⱪǝt bu ⱪizni manga hotunluⱪⱪa bǝrsǝnglarla bolidu, dedi.   
\m
\v 13 Yaⱪupning oƣulliri bolsa Xǝkǝm wǝ atisi Ⱨamorƣa ⱨiylǝ-mikir bilǝn jawab bǝrdi, qünki u singlisi Dinaⱨning ippitigǝ tǝgkǝnidi;  
\v 14 ularƣa: — Biz bundaⱪ ⱪilalmaymiz, singlimizni hǝtnisiz birsigǝ berixkǝ maⱪul deyǝlmǝymiz; qünki bu bizgǝ nomus bolidu.\x + \xo 34:14 \xt Yar. 17:12,13,14. \x*  
\v 15 Pǝⱪǝt bir xǝrtimizgǝ kɵnsǝnglarla silǝrgǝ maⱪul bolimiz; silǝrning barliⱪ ǝrkǝkliringlar hǝtnǝ ⱪilinip bizdǝk bolsa,  
\v 16 Ⱪizlirimizni silǝrgǝ berip, silǝrning ⱪizliringlarni biz elip aranglarda olturup, bir ⱪowm bolup ⱪalimiz.  
\v 17 Əmma bizgǝ ⱪulaⱪ salmay hǝtnǝ ⱪilinixⱪa unimisanglar, undaⱪta biz ⱪizimizni elip ketimiz, — dedi.   
\m
\v 18 Ularning sɵzliri Ⱨamor wǝ oƣli Xǝkǝmning nǝzirigǝ yaⱪti.  
\v 19 Yigit bu ixni kǝynigǝ sozmidi, qünki u Yaⱪupning ⱪiziƣa ejil bolup ⱪalƣanidi; u atisining ɵyidǝ ⱨǝmmidin ǝtiwarliⱪ idi.  
\v 20 Xuning bilǝn Ⱨamor oƣli Xǝkǝm bilǝn xǝⱨǝrning dǝrwazisiƣa berip, xǝⱨǝrning adǝmlirigǝ sɵz ⱪilip: —  
\v 21 Bu adǝmlǝrning biz bilǝn inaⱪ ɵtküsi bar. Xunga ular muxu yurtta turup soda-setiⱪ ⱪilsun; mana, bu jayningIkki tǝripi ularƣa yǝtküdǝk kǝngridur. Biz ularning ⱪizlirini hotunluⱪⱪa elip, ɵz ⱪizlirimizni ularƣa berimiz.  
\v 22 Lekin pǝⱪǝt arimizdiki ⱨǝmmǝ ǝrkǝk ular hǝtnǝ ⱪilinƣandǝk hǝtnǝ ⱪilinsa, u adǝmlǝr arimizda turup biz bilǝn bir hǝlⱪ boluxⱪa maⱪul dǝydu.  
\v 23 Xu tǝriⱪidǝ ularning mal-tǝǝlluⱪati, ⱨǝmmǝ qarpayliri bizningki bolmamdu? Biz pǝⱪǝt ularƣa maⱪul desǝkla, ular arimizda turidu, — dedi.   
\m
\v 24 Xuning bilǝn xǝⱨǝrning dǝrwazisidin kirip-qiⱪidiƣanlarning ⱨǝmmisi Ⱨamor bilǝn oƣli Xǝkǝmning sɵzigǝ ⱪulaⱪ saldi. Xǝⱨǝrning dǝrwazisidin kirip-qiⱪadiƣanlarning ⱨǝmmisi hǝtnǝ ⱪilindi.  
\v 25 Əmma üqinqi küni, ular tehiqǝ aƣriⱪ yatⱪinida xundaⱪ boldiki, Yaⱪupning ikki oƣli, yǝni Dinaⱨning akiliri Ximeon bilǝn Lawiy ⱨǝrⱪaysisi ɵz ⱪiliqini elip, xǝⱨǝr hatirjǝmlik iqidǝ turƣinida besip kirip, ⱨǝmmǝ ǝrkǝkni ɵltürüwǝtti;\f □ \fr 34:25 \ft \+bd «Dinaⱨning akiliri»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Ximeon wǝ Lawiy Dinaⱨning bir tuƣⱪan (Leyaⱨdin tuƣulƣan) ikkinqi wǝ üqinqi akisi idi.\f*  \x + \xo 34:25 \xt Yar. 49:6. \x*  
\v 26 Ular Ⱨamor bilǝn oƣli Xǝkǝmnimu ⱪiliqlap, Dinaⱨni Xǝkǝmning ɵyidin elip kǝtti.  
\v 27 Andin Yaⱪupning \add barliⱪ\add* oƣulliri: «Ular singlimizning nomusiƣa tǝgdi» dǝp, ɵltürülgǝnlǝrning jayiƣa kelip, xǝⱨǝrni bulap-talang ⱪildi.\f □ \fr 34:27 \ft \+bd «ular singlimizning nomusiƣa tǝgdi»\+bd* — bu tolimu axuruwǝtkǝnlik bolidu. Qünki pǝⱪǝt birla adǝm xundaⱪ ⱪilƣanidi.\f*  
\v 28 Ularning ⱪoy-kala, exǝklirini, xǝⱨǝrdiki ⱨǝmmini, etizliⱪlardiki ⱨǝmmini elip kǝtti,  
\v 29 Xundaⱪla ularning barliⱪ mal-mülkini bulap-talap, barliⱪ hotun-balilarni ǝsir ⱪilip, ɵy iqidiki barliⱪ nǝrsilǝrnimu ⱪoxup elip kǝtti.   
\m
\v 30 Yaⱪup Ximeon wǝ Lawiyni ǝyiblǝp: — Silǝr meni balaƣa tiⱪip, zemindikilǝr — Ⱪanaaniylar bilǝn Pǝrizziylǝrning aldida sesittinglar. Bizning adimimiz az bir hǝlⱪturmiz; ular manga ⱪarxi qiⱪip yiƣilip ⱨujum ⱪilidu; xuning bilǝn mǝn wǝ jǝmǝtim wǝyran bolimiz, — dedi.\f □ \fr 34:30 \ft \+bd «bizning adimimiz az bir hǝlⱪturmiz»\+bd* — ibraniy tilida «mǝn sanim az adǝmmǝn».\f*   
\m
\v 31 Əmma ular jawab berip: — Əjǝba, singlimizƣa bir paⱨixǝ ayalƣa ⱪilƣandǝk muamilǝ ⱪilsa bolamdu? — dedi.\f □ \fr 34:31 \ft \+bd «Əjǝba, singlimizƣa bir paⱨixǝ ayalƣa ⱪilƣandǝk muamilǝ ⱪilsa bolamdu?»\+bd* — bu wǝⱪǝ toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 35
\s1 Hudaning Bǝyt-Əldǝ Yaⱪupⱪa baxpanaⱨ boluxi  
\m
\v 1 Andin Huda Yaⱪupⱪa: — Sǝn ⱨazir Bǝyt-Əlgǝ qiⱪip, xu yǝrni makan ⱪil, ɵzüng akang Əsawdin ⱪeqip mangƣiningda sanga kɵrüngǝn \add Mǝn\add* Tǝngrigǝ bir ⱪurbangaⱨ yasiƣin, — dedi.\x + \xo 35:1 \xt Yar. 27:43; 28:12,13. \x*   
\m
\v 2 Xuning bilǝn Yaⱪup ɵyidikilǝr wǝ ɵzi bilǝn billǝ bolƣanlarning ⱨǝmmisigǝ mundaⱪ dedi: — Aranglardiki yat ilaⱨ butlirini taxliwetip, ɵzünglarni paklap eginliringlarni yǝnggüxlǝnglar.  
\v 3 Andin ⱪopup Bǝyt-Əlgǝ qiⱪimiz. Mǝn xu yǝrdǝ ⱪiyinqiliⱪta ⱪalƣanda duayimni ijabǝt ⱪilip, yürgǝn yolumda mening bilǝn billǝ bolup kǝlgǝn Tǝngrigǝ ⱪurbangaⱨ salay, — dedi.   
\m
\v 4 Xuning bilǝn ɵz ⱪolliridiki ⱨǝmmǝ yat ilaⱨ butlirini, xundaⱪla ⱪulaⱪliridiki zirilǝrni qiⱪirip Yaⱪupⱪa bǝrdi. Yaⱪup bularni Xǝkǝmdiki dub dǝrihining tüwigǝ kɵmüp ⱪoydi.  
\v 5 Andin ular sǝpǝrgǝ atlandi; ǝmma ǝtrapidiki xǝⱨǝrlǝrni Hudadin bolƣan bir wǝⱨimǝ basⱪaqⱪa, ular Yaⱪupning oƣullirini ⱪoƣlimidi.  
\v 6 Bu tǝriⱪidǝ Yaⱪup wǝ uning bilǝn billǝ bolƣanlarning ⱨǝmmisi Ⱪanaan zeminidiki Luz, yǝni Bǝyt-Əlgǝ yetip kǝldi.  
\v 7 U xu yǝrdǝ bir ⱪurbangaⱨ yasidi; akisidin ⱪeqip mangƣinida xu yǝrdǝ Huda uningƣa kɵrüngini üqün bu jayning ismini «Əl-Bǝyt-Əl» dǝp atidi.\f □ \fr 35:7 \ft \+bd «Əl-Bǝyt-Əl»\+bd* — mǝnisi «Bǝyt-Əldiki Huda».\f*  \x + \xo 35:7 \xt Yar. 28:19. \x*   
\m
\v 8 Riwkaⱨning inik’anisi Dǝboraⱨ bolsa xu yǝrdǝ alǝmdin ɵtti. U Bǝyt-Əlning ayiƣidiki dub dǝrihining tüwidǝ dǝpnǝ ⱪilindi. Bu sǝwǝbtin xu dǝrǝh «Yiƣa-Zarning dub dǝrihi» dǝp ataldi.\f □ \fr 35:8 \ft \+bd «Yiƣa-Zarning dub dǝrihi»\+bd* — ibraniy tilida «Allon-baⱪut».\f*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning Yaⱪupⱪa yǝnǝ bir ⱪetim bǝht ata ⱪilip, yengi ismini tǝkrarlixi  
\m
\v 9 Yaⱪup \add xu yol bilǝn\add* Padan-Aramdin yenip kǝlgǝndin keyin, Huda uningƣa yǝnǝ bir ⱪetim kɵrünüp, uningƣa bǝht-bǝrikǝt ata ⱪildi. \x + \xo 35:9 \xt Ⱨox. 12:5. \x*  
\v 10 Andin Huda uningƣa: — Sening isming Yaⱪuptur; ǝmma mundin keyin sǝn Yaⱪup atalmay, bǝlki naming Israil bolidu, dǝp uning ismini Israil ⱪoyup ⱪoydi.\x + \xo 35:10 \xt Yar. 32:27; 2Pad. 17:34. \x*  
\v 11 Andin Huda yǝnǝ uningƣa: — Mǝn Ɵzüm Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir Tǝngridurmǝn; sǝn nǝsillinip, kɵpǝygin; bir ǝl, xundaⱪla bir türküm ǝllǝr sǝndin pǝyda bolidu; padixaⱨlarmu sening puxtungdin qiⱪidu.\f □ \fr 35:11 \ft \+bd «bir ǝl, xundaⱪla bir türküm ǝllǝr sǝndin pǝyda bolidu; padixaⱨlarmu sening puxtungdin qiⱪidu»\+bd* — bu bexarǝt toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 35:11 \xt Yar. 17:1, 6; 28:3; 48:3 \x*  
\v 12 Mǝn Ibraⱨim wǝ Isⱨaⱪⱪa bǝrgǝn zeminni sanga berimǝn, xundaⱪla sǝndin keyinki nǝslinggimu xu zeminni berimǝn, — dedi.   
\m
\v 13 Andin Huda uning bilǝn sɵzlǝxkǝn jaydin, uning yenidin yuⱪiriƣa kɵtürüldi.  
\v 14 Yaⱪup Huda ɵzi bilǝn sɵzlǝxkǝn jayda bir tax tüwrükni tiklǝp, üstigǝ bir xarab ⱨǝdiyǝsini tɵkti wǝ zǝytun meyi ⱪuyup ⱪoydi.\x + \xo 35:14 \xt Yar. 28:18. \x*  
\v 15 Yaⱪup Huda ɵzi bilǝn sɵzlǝxkǝn xu jayning namini «Bǝyt-Əl» dǝp atidi.\f □ \fr 35:15 \ft \+bd «Bǝyt-Əl»\+bd* — «Hudaning ɵyi». Bu Yaⱪupning ikkinqi ⱪetim bu namni xu yǝrgǝ ⱪoyuxi idi. Xübⱨisizki, u bu namning ǝⱨmiyitini bir ⱪǝdǝr toluⱪ qüxǝngini üqün xundaⱪ ⱪildi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Raⱨilǝning tuƣutta ɵlüp ketixi  
\m
\v 16 Andin ular Bǝyt-Əldin mengip, Əfratⱪa azƣina yol ⱪalƣanda, Raⱨilǝni tolƣaⱪ tutup ketip, ⱪattiⱪ tuƣut azabida ⱪaldi.  
\v 17 Əmma tolƣiⱪi ⱪattiⱪ eƣirlaxⱪanda, tuƣut anisi uningƣa: — Ⱪorⱪmiƣin, bu ⱪetim yǝnǝ bir oƣlung bolidiƣan boldi — dedi.   
\m
\v 18 Xundaⱪ boldiki, Raⱨilǝ jeni qiⱪix aldida, ahirⱪi nǝpisi bilǝn oƣliƣa «Bǝn-Oni» dǝp isim ⱪoydi; ǝmma uning atisi uni «Bǝn-Yamin» dǝp atidi.\f □ \fr 35:18 \ft \+bd «Bǝn-Oni»\+bd* — (ǝrǝbqǝ «Ibn-Aniy») — mǝnisi «ⱪayƣumning oƣli». «Bǝn-Yamin» (Binyamin) degǝnning mǝnisi «ong ⱪoldiki oƣul» yaki «amǝtlik bala».\f*   
\m
\v 19 Raⱨilǝ wapat boldi wǝ Bǝyt-Lǝⱨǝm dǝp atilidiƣan Əfratning yolining boyiƣa dǝpnǝ ⱪilindi.\x + \xo 35:19 \xt Yar. 48:7. \x*  
\v 20 Yaⱪup uning ⱪǝbrisining üstigǝ bir hatirǝ texi tiklǝp ⱪoydi. Bügüngǝ ⱪǝdǝr «Raⱨilǝning Ⱪǝbrǝ Texi» xu yǝrdǝ turmaⱪta.  
\v 21 Andin Israil sǝpǝrni dawamlaxturup Migdal-Edirning u tǝripidǝ ɵz qedirini tikti.\f □ \fr 35:21 \ft \+bd «Israil»\+bd* —Yǝni Yaⱪup, ǝlwǝttǝ. \+bd «Migdal-Edir»\+bd* — mǝnisi «ⱪoy padisi munari».\f*   
\b  
\m  
\s1 Yaⱪupning oƣulliri  
\m
\v 22 Israil u zeminda turƣan waⱪtida, Rubǝn berip ɵz atisining keniziki Bilⱨaⱨ bilǝn bir orunda yatti; Israil buni anglap ⱪaldi.  
\m Yaⱪupning on ikki oƣli bar idi: —\x + \xo 35:22 \xt Yar. 49:4. \x*   
\m
\v 23 Leyaⱨdin tuƣulƣan oƣulliri: — Yaⱪupning tunji oƣli Rubǝn wǝ Ximeon, Lawiy, Yǝⱨuda, Issakar ⱨǝm Zǝbulun idi.\x + \xo 35:23 \xt Yar. 46:8; Mis. 1:2. \x*   
\m
\v 24 Raⱨilǝdin tuƣulƣan oƣulliri: — Yüsüp wǝ Binyamin idi.   
\m
\v 25 Raⱨilǝning dediki Bilⱨaⱨdin tuƣulƣan oƣulliri: — Dan wǝ Naftali idi.   
\m
\v 26 Leyaⱨning dediki Zilpaⱨdin tuƣulƣan oƣulliri: — Gad bilǝn Axir idi. Bular bolsa Yaⱪupⱪa Padan-Aramda tuƣulƣan oƣulliri idi.   
\b  
\m  
\s1 Isⱨaⱪning alǝmdin ɵtüxi  
\m
\v 27 Əmdi Yaⱪup atisi Isⱨaⱪning ⱪexiƣa, Ibraⱨim wǝ Isⱨaⱪ Musapir bolup turƣan Kiriat-Arba, yǝni Ⱨebronning yenidiki Mamrǝgǝ kǝldi.  
\v 28 Isⱨaⱪning kɵrgǝn künliri bir yüz sǝksǝn yil boldi.  
\v 29 Isⱨaⱪ tolimu ⱪerip, künliri toxup, nǝpǝstin tohtap wapat boldi wǝ ɵz ⱪowmining ⱪexiƣa berip ⱪoxuldi. Uning oƣulliri Əsaw bilǝn Yaⱪup uni dǝpnǝ ⱪildi.\f □ \fr 35:29 \ft \+bd «künliri toxup,...»\+bd* — ibraniy tilida «künlǝr bilǝn tolƣan bolup, ...» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. \+bd «ɵz ⱪowmining ⱪexiƣa berip ⱪoxuldi»\+bd* — «ibraniy tilida «ɵz ⱪowmliriƣa ⱪoxuldi» — 15:15 wǝ izaⱨatini kɵrüng.\f*  \x + \xo 35:29 \xt Yar. 25:8. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 36
\s1 Əsawning ǝwladliri  
\r 1Tar. 1:35-54  
\m
\v 1 Tɵwǝndikilǝr Əsawning ǝwladliridur (Əsaw yǝnǝ Edom dǝpmu atilidu): —\f □ \fr 36:1 \ft \+bd «Tɵwǝndikilǝr Əsawning ǝwladliridur»\+bd* — muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning toⱪⱪuzinqi «tolidot»i («tarihi»), yǝni «Əsaw (Edom)ning ǝwladlirining tarihi» («Əsawning ǝwladlirining tarihi») (36:1-8) baxlinidu. \+bd «Edom»\+bd* — buning mǝnisi «ⱪizil» bolup, Seir rayonidiki tupraⱪning rǝnggini kɵrsitidu. Əsaw ɵzimu «ⱪizil adǝm» bolup, «ⱪizil bir zemin»da olturaⱪlaxⱪan.\f*  \x + \xo 36:1 \xt 1Tar. 1:35. \x*   
\m
\v 2 Əsaw ayallirini Ⱪanaaniylarning ⱪizliridin aldi, yǝni Ⱨittiylardin bolƣan Elonning ⱪizi Adaⱨ bilǝn ⱨiwiylardin bolƣan Zibeonning nǝwrisi, Anaⱨning ⱪizi Oⱨolibamaⱨni aldi;  
\v 3 uningdin baxⱪa Ismailning ⱪizi, Nebayotning singlisi Basimatnimu alƣanidi.  
\v 4 Adaⱨ Əsawƣa Elifazni tuƣup bǝrdi; Basimat bolsa Reuǝlni tuƣdi.  
\v 5 Oⱨolibamaⱨ Yǝux, Yaalam wǝ Koraⱨni tuƣdi; bular Ⱪanaan zeminida Əsawƣa tuƣulƣan oƣullar idi.   
\m
\v 6 Əsaw ayalliri, oƣul-ⱪizliri, ɵyidiki ⱨǝmmǝ kixilirini wǝ qarpaylirini, barliⱪ ulaƣlirini, xundaⱪla Ⱪanaan zeminida tapⱪan barliⱪ tǝǝlluⱪatlirini elip, inisi Yaⱪuptin ayrilip, baxⱪa bir yurtⱪa kɵqüp kǝtti.  
\v 7 Qünki ⱨǝr ikkisining tǝǝlluⱪatliri intayin kɵp bolƣaqⱪa, bir yǝrdǝ billǝ turalmaytti; musapir bolup turƣan zemin ularning mal-qarwilirining kɵplükidin ularni baⱪalmaytti.\x + \xo 36:7 \xt Yar. 13:6. \x*  
\v 8 Buning bilǝn Əsaw (Əsaw Edom dǝpmu atilidu) Seir teƣiƣa berip, olturaⱪlixip ⱪaldi.\x + \xo 36:8 \xt Yǝ. 24:4. \x*   
\m
\v 9 Tɵwǝndikilǝr taƣliⱪ rayon Seirdiki Edomiylarning ata-bowisi Əsawning ǝwladliridur: —\f □ \fr 36:9 \ft \+bd «Tɵwǝndikilǝr ... Edomiylarning ata-bowisi Əsawning ǝwladliridur: —»\+bd* — muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning oninqi «tolidot»i («tarihi»), yǝni «Əsawning \+bd Seirda olturaⱪlaxⱪan\+bd* ǝwladlirining tolidoti» («Əsawning \+bd Seirda olturaⱪlaxⱪan\+bd* ǝwladlirining tarihi») (36:9-37:1) baxlinidu. Əsaw awwal Ⱪanaan zeminida turup birnǝqqǝ pǝrzǝnt kɵrdi; bular 1-8-ayǝttǝ hatirilinidu. Andin u «Seir taƣliⱪ rayoni»da turup u yǝrdǝ birnǝqqǝ pǝrzǝntlik bolƣan; bu yǝrdǝ deyiliwatⱪini xularning ǝwladlirini kɵrsitidu (36:9-37:1). 
\fp  Mǝzkur tarih xu taƣliⱪ rayonluⱪ «Ⱨoriylar»ning tarihini ɵz iqigǝ alidu. Ⱪariƣanda, Ⱨoriylar awwal Əsawlarƣa boysunup, andin ular bilǝn assimilyatsiyilixip bir millǝt, yǝni «Edomlar» yaki «Еdomiylar» bolup ⱪalƣan.\f*   
\m
\v 10-13 Əsawning oƣulliri: — Əsawning ayali adaⱨning oƣli Elifaz; Əsawning ayali Basimatning oƣli Reuǝl. Elifazning oƣulliri: — Teman, Omar, Zǝfo, Gatam wǝ Kǝnaz idi. Əsawning oƣli Elifazning kiqik hotuni Timna idi; u Elifazƣa Amalǝkni tuƣup bǝrdi. Yuⱪirilar bolsa Əsawning ayali adaⱨning ǝwladliri idi. Reuǝlning oƣulliri: — Naⱨat, Zǝraⱨ, Xammaⱨ wǝ Mizzaⱨ idi; bular Əsawning ayali Basimatning ǝwladliri idi.   
\m
\v 14 Əsawning ayali, yǝni Zibeonning qong ⱪizi, Anaⱨning ⱪizi bolƣan Oⱨolibamaⱨning oƣulliri: u Əsawƣa Yǝux, Yaalam wǝ Koraⱨni tuƣup bǝrdi.   
\m
\v 15 Əsawning ǝwladlirining iqidin tɵwǝndiki ǝmirlǝr qiⱪⱪan: — Əsawning tunji oƣli Elifazning oƣulliridin: — ǝmir Teman, ǝmir Omar, ǝmir Zǝfo, ǝmir Kenaz,\f □ \fr 36:15 \ft \+bd «ǝmirlǝr»\+bd* — muxu yǝrdǝ Əsawning nǝslidin qiⱪⱪan ⱪǝbililǝrning ǝmirliri (ⱪǝbilǝ baxliⱪliri)ni kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  
\v 16 ǝmir Koraⱨ, ǝmir Gatam wǝ ǝmir Amalǝk qiⱪⱪan. Bular Edom zeminida Elifazning nǝslidin qiⱪⱪan ǝmirlǝr bolup, Adaⱨning ǝwladliri idi.   
\m
\v 17 Əsawning oƣli Reuǝlning oƣulliridin ǝmir Naⱨat, ǝmir Zǝraⱨ, ǝmir Xammaⱨ wǝ ǝmir Mizzaⱨlar qiⱪⱪan; bular Edom zeminida Reuǝlning nǝslidin qiⱪⱪan ǝmirlǝrdur; bularning ⱨǝmmisi Əsawning ayali Basimatning ǝwladliri idi.   
\m
\v 18 Əsawning ayali Oⱨolibamaⱨning oƣulliridin ǝmir Yǝux, ǝmir Yaalam wǝ ǝmir Koraⱨlar qiⱪⱪan. Bular Anaⱨning ⱪizi, Əsawning ayali Oⱨolibamaⱨning nǝslidin qiⱪⱪan ǝmirlǝr idi.   
\m
\v 19 Bular Əsawning, yǝni Edomning ǝwladliri bolup, \add Еdomiylarning\add* ǝmirliri idi.   
\b  
\m  
\s1 Seirning ǝwladliri — Ⱨoriylar  
\m
\v 20-21 Ⱨoriylardin bolƣan Seirning \add Edom\add* zeminida olturƣan ǝwladliri: — Lotan, Xobal, Zibeon, Anaⱨ, Dixon, Ezǝr wǝ Dixan idi. Bular Seirning ǝwladliri bolup, Edom zeminida Ⱨoriylarning ǝmirliri idi.\f □ \fr 36:20-21 \ft \+bd «Ⱨoriylardin bolƣan Seirning Edom zeminida olturƣan ǝwladlir»\+bd* — Ⱨoriylar Əsawlar «Seir zemini»ƣa kirixtin ilgirila xu yǝrdǝ olturaⱪlaxⱪanlar idi. Seir ularning ǝjdadi bolup, zemin uning ismi bilǝn atalƣanidi.\f*  \x + \xo 36:20-21 \xt 1Tar. 1:38. \x*   
\m
\v 22 Lotanning oƣulliri Ⱨori bilǝn Ⱨemam idi; Lotanning singlisi Timna idi.  
\v 23 Xobalning oƣulliri: Alwan, Manaⱨat, Ebal, Xefo wǝ Onam idi.   
\m
\v 24 Zibeonning oƣulliri: — Ayaⱨ wǝ Anaⱨ idi. Bu Anaⱨ qɵldǝ atisi Zibeonning exǝklirini beⱪiwetip, arxanglarni tepiwalƣan Anaⱨning dǝl ɵzi xu idi.   
\m
\v 25 Anaⱨning pǝrzǝntliri: oƣli Dixon; Anaⱨning ⱪizi Oⱨolibamaⱨ idi.   
\m
\v 26 Dixonning oƣulliri: Ⱨǝmdan, Əxban, Itran wǝ Keran idi.   
\b  
\m
\v 27 Ezǝrning oƣulliri: Bilⱨan, Zaawan wǝ Akan idi.   
\m
\v 28 Dixanning oƣulliri: Uz wǝ Aran idi.   
\m
\v 29-30 Ⱨoriylarning ɵzlirining ǝmirliri: ǝmir Lotan, ǝmir Xobal, ǝmir Zibeon, ǝmir Anaⱨ, ǝmir Dixon, ǝmir Ezǝr wǝ ǝmir Dixan idi. Bular bolsa Ⱨoriylarning Seir zeminida ɵz namliri boyiqǝ atalƣan ⱪǝbililǝrning ǝmirliri idi.   
\b  
\m  
\s1 Edomdiki padixaⱨlar  
\m
\v 31 Israillarning üstigǝ ⱨeq padixaⱨ tehi sǝltǝnǝt ⱪilmasta Edom zeminida sǝltǝnǝt ⱪilƣan padixaⱨlar tɵwǝndikidǝk: —\x + \xo 36:31 \xt 1Tar. 1:43. \x*   
\m
\v 32 Beorning oƣli Bela Edomda sǝltǝnǝt ⱪildi; uning xǝⱨirining ismi Dinⱨabaⱨ idi.   
\m
\v 33 Bela ɵlgǝndin keyin, bozraⱨliⱪ Zǝraⱨning oƣli Yobab uning ornida sǝltǝnǝt ⱪildi.   
\m
\v 34 Yobab ɵlgǝndin keyin, temaniylarning zeminidin kǝlgǝn Ⱨuxam uning ornida sǝltǝnǝt ⱪildi.   
\m
\v 35 Ⱨuxam ɵlgǝndin keyin, Bedadning oƣli Ⱨadad uning ornida sǝltǝnǝt ⱪildi. U Moabning yaylaⱪlirida midiyaniylarƣa ⱨujum ⱪilip yǝnggǝnidi. Uning xǝⱨirining ismi Awit idi.   
\m
\v 36 Ⱨadad ɵlgǝndin keyin, masrǝkaⱨliⱪ Samlaⱨ uning ornida sǝltǝnǝt ⱪildi.   
\m
\v 37 Samlaⱨ ɵlgǝndin keyin, «Dǝryaning boyidiki Rǝⱨobot»tin kǝlgǝn Saul uning ornida sǝltǝnǝt ⱪildi.\f □ \fr 36:37 \ft \+bd «Dǝrya»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Əfrat dǝryasi»ni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 38 Saul ɵlgǝndin keyin, Akborning oƣli Baal-ⱨanan uning ornida sǝltǝnǝt ⱪildi.   
\m
\v 39 Akborning oƣli Baal-ⱨanan ɵlgǝndin keyin, Ⱨadar uning ornida sǝltǝnǝt ⱪildi. Uning xǝⱨirining ismi Pau idi. Uning ayalining ismi Mǝⱨetabǝl bolup, u Mǝy-Zaⱨabning ⱪizi bolƣan Matrǝdning ⱪizi idi.\f □ \fr 36:39 \ft \+bd «Akborning oƣli ... ɵlgǝndin keyin, Ⱨadar uning ornida sǝltǝnǝt ⱪildi»\+bd* — ⱪariƣanda, Ⱨoriylarning padixaⱨliri sulalǝ tüzümi boyiqǝ ǝmǝs, mǝlum saylam yoli bilǝn tallinatti.\f*   
\m
\v 40-43 Əsawning nǝslidin bolƣan ǝmirlǝr ularning at-isimliri, jǝmǝtliri, nǝsǝbnamiliri wǝ turƣan jayliri boyiqǝ: ǝmir Timna, ǝmir Alwaⱨ, ǝmir Yǝⱨǝt, ǝmir Oⱨolibamaⱨ, ǝmir Elaⱨ, ǝmir Pinon, ǝmir Kenaz, ǝmir Teman wǝ ǝmir Mibzar, ǝmir Magdiyǝl wǝ ǝmir Iramlar idi. Bular Edomiylarning ǝmirliri bolup, ɵzliri igilǝp olturaⱪlaxⱪan jaylar ɵz namliri bilǝn atalƣanidi. Mana xu tǝriⱪidǝ Əsaw Edomiylarning ata-bowisi boldi.\f □ \fr 36:40-43 \ft \+bd «mana xu tǝriⱪidǝ Əsaw Edomiylarning ata-bowisi boldi»\+bd* — yaki «bular bolsa Edomdiki ɵzliri igilǝp olturaⱪlaxⱪan jaylardiki ǝmirlǝr idi». \+bd «mana xu tǝriⱪidǝ Əsaw Edomiylarning ata-bowisi boldi»\+bd* — ⱪiziⱪ bir ix xuki, Israillar tehi musapir bolup yürüwatⱪanda, Əsawlar alliⱪaqan muⱪim zeminliⱪ bolup, padixaⱨliⱪ tüzümi bolƣan, xundaⱪla helila tǝrǝⱪⱪiy ⱪilƣan bolsa kerǝk. Biraⱪ keyin Israillar ulardin kɵp tǝrǝplǝrdǝ exip kǝtti.\f*  \x + \xo 36:40-43 \xt 1Tar. 1:51. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 37
\s1 Yüsüp wǝ uning ⱪerindaxliri  
\m
\v 1 Yaⱪup bolsa atisi musapir bolup turƣan yǝrdǝ, yǝni Ⱪanaan zeminida olturaⱪlaxti.\x + \xo 37:1 \xt Yar. 36:7; Ibr. 11:9. \x*   
\m
\v 2 Tɵwǝndikilǝr Yaⱪup ǝwladlirining ix-izliridur.  
\m Yüsüp yigit bolup on yǝttǝ yaxⱪa kirgǝn qaƣlirida, akiliri bilǝn billǝ ⱪoylarni baⱪatti; u atisining kiqik hotunliri Bilⱨaⱨ wǝ Zilpaⱨning oƣulliri bilǝn billǝ ixlǝytti. Yüsüp atisiƣa ularning naqar ⱪiliⱪlirini eytip ⱪoyatti.\f □ \fr 37:2 \ft \+bd «Tɵwǝndikilǝr Yaⱪup ǝwladlirining ix-izliridu»\+bd* — muxu jümlǝ bilǝn «Alǝmning Yaritilixi»ning on birinqi «tolidot»i (ahirⱪi «tolidot» yaki «tarih»), yǝni «Yaⱪupning ǝwladlirining tolidoti» («Yaⱪupning ǝwladlirining ix-izliri») (37:2-50:26) baxlinidu. \+bd «Yüsüp atisiƣa ularning naqar ⱪiliⱪlirini eytip ⱪoyatti»\+bd* — oⱪurmǝnlǝr Yüsüpning akilirining keyinki ixliridin u bǝrgǝn bu hǝwǝrning rast yaki rast ǝmǝslikini kɵrǝlǝydu.\f*  
\v 3 Yüsüp Israilning ⱪeriƣan waⱪtida tapⱪan balisi bolƣaqⱪa, uni baxⱪa oƣulliridin bǝkrǝk yahxi kɵrǝtti. Xunga u Yüsüpkǝ uzun yǝnglik ton tiktürüp bǝrdi.\f □ \fr 37:3 \ft \+bd «uzun yǝnglik ton»\+bd* — xu dǝwrlǝrdiki ǝmirlǝr wǝ padixaⱨlar ɵz xaⱨzadiliri yaki esilzadilirigǝ xundaⱪ «uzun yǝnglik ton» kiygüzǝtti. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi «ala rǝnglik ton».\f*  
\v 4 Əmma akiliri atisining uni ɵzliridin yahxi kɵridiƣinini kɵrüp, uningƣa ɵq bolup ⱪalƣanidi wǝ uningƣa qirayliⱪ gǝp ⱪilmatti.   
\m
\v 5 Uning üstigǝ Yüsüp bir qüx kɵrgǝn bolup, uni akiliriƣa dǝp beriwidi, ular uningƣa tehimu ɵq bolup kǝtti.  
\v 6 Yüsüp ularƣa mundaⱪ dedi: — Mening kɵrgǝn xu qüxümni anglap beⱪinglar.  
\v 7 Mana, biz ⱨǝmmimiz etizlarda axliⱪlarni baƣlawatⱪudǝkmiz. Ⱪarisam mening ɵnqǝm ɵrǝ turuptidǝk; silǝrning ɵnqǝnglar bolsa mening ɵnqǝmning qɵrisigǝ olixip tǝzim ⱪilip turƣudǝk! — dedi.   
\m
\v 8 Akiliri uningdin: — Əjǝba, sǝn bizgǝ padixaⱨ bolamsǝn? Üstimizgǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪilamsǝn? — dǝp soridi. Uning kɵrgǝn qüxliri wǝ gepidin akiliri uni tehimu yaman kɵrdi.   
\m
\v 9 Keyin u yǝnǝ bir qüx kɵrdi wǝ qüxini akiliriƣa dǝp: — Mana, mǝn yǝnǝ bir qüx kɵrdüm. Ⱪarisam, ⱪuyax bilǝn ay wǝ on bir yultuz manga tǝzim ⱪilip turƣudǝk! — dedi.   
\m
\v 10 U bu qüxni atisi wǝ akiliriƣa dǝp bǝrdi. Atisi uningƣa tǝnbiⱨ berip: — Bu kɵrgining zadi ⱪandaⱪ qüx? Əjǝba, mǝn, anang wǝ aka-ukiliring aldingƣa berip, sanga yǝrgǝ bax urup tǝzim ⱪilimizmu? — dedi.\f □ \fr 37:10 \ft \+bd «aka-ukiliring»\+bd* — Yüsüpning bir ukisi, yǝni Binyamin bar idi. Xu waⱪitta u bǝk kiqik idi.\f*   
\m
\v 11 Xuning bilǝn akiliri uningƣa ⱨǝsǝt ⱪilƣili turdi. Əmma atisi xu gǝpni kɵngligǝ püküp ⱪoydi.\x + \xo 37:11 \xt Ros. 7:9. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yüsüpning Misirƣa, ⱪulluⱪⱪa setilixi  
\m
\v 12 Əmdi Yüsüpning ⱪerindaxliri atisining ⱪoylirini baⱪⱪili Xǝkǝmgǝ kǝtkǝnidi.  
\v 13 Israil Yüsüpkǝ: — Akiliring Xǝkǝmdǝ pada beⱪiwatidiƣu? Kǝl, mǝn seni ularning ⱪexiƣa ǝwǝtǝy, dewidi, Yüsüp: — Mana mǝn, dedi.   
\m
\v 14 U uningƣa: — Əmdi berip akiliring aman-esǝnmu-ǝmǝsmu, ⱪoylar aman-esǝnmu-ǝmǝsmu, manga hǝwirini elip kǝlgin, dǝp uni Ⱨebron jilƣisidin yolƣa saldi; u Xǝkǝmgǝ bardi.   
\m
\v 15 Xu yǝrdǝ birsi uning dalada tenǝp yürginini kɵrüp uningdin: — Nemǝ izdǝwatisǝn, dǝp soridi.   
\m
\v 16 U: — Mǝn akilirimni izdǝwatimǝn. Ularning padilirini ⱪǝyǝrdǝ beⱪiwatⱪanliⱪini eytip bǝrsingiz, dedi.   
\m
\v 17 U adǝm jawab berip: — Ular bu yǝrdin ketip ⱪaldi, qünki mǝn ularning: «Yürünglar, Dotanƣa barayli» deginini anglidim, dedi.  
\m Xuning bilǝn Yüsüp akilirining arⱪisidin berip, ularni Dotandin tapti.   
\m
\v 18 Ular uni yiraⱪtin kɵrüp, u tehi ularning ⱪexiƣa kǝlmǝyla, uni ɵltürüwetixni mǝsliⱨǝtlǝxti.  
\v 19 Ular bir-birigǝ: — Mana ⱨeliⱪi qüx kɵrgüqi keliwatidu.  
\v 20 Kelinglar, uni ɵltürüp muxu yǝrdiki orǝklǝrdin birigǝ taxliwetǝyli, andin: — Wǝⱨxiy bir ⱨaywan uni yǝp ketiptu, dǝyli. Xunda, biz uning qüxlirining nemǝ bolidiƣinini kɵrimiz! — dedi.   
\m
\v 21 Əmma Rubǝn buni anglap uni ularning ⱪolliridin ⱪutⱪuzmaⱪqi bolup: — Uni ɵltürmǝyli, dedi.\f □ \fr 37:21 \ft \+bd «ⱪutⱪuzmaⱪqi bolup...»\+bd* — ibraniy tilida «ⱪutⱪuzup...».\f*  \x + \xo 37:21 \xt Yar. 42:22. \x*  
\v 22 Rubǝn ularƣa yǝnǝ: — Ⱪan tɵkmǝnglar! Bǝlki uni qɵldiki muxu orǝkkǝ taxliwetinglar; lekin uningƣa ⱪol tǝgküzmǝnglǝr, dedi (ǝmǝliyǝttǝ, u uni ularning ⱪolidin ⱪutⱪuzup, atisining ⱪexiƣa ⱪayturuwǝtmǝkqi idi).   
\m
\v 23-24 Yüsüp akilirining ⱪexiƣa yetip kǝlgǝndǝ ular uni tutup, uning alaⱨidǝ tonini, yǝni kiyiklik uzun yǝnglik tonini salduruwelip, orǝkkǝ taxliwǝtti. Lekin orǝk ⱪuruⱪ bolup, iqidǝ su yoⱪ idi.   
\m
\v 25 Andin ular tamaⱪ yegili olturdi. Ular bexini kɵtürüp ⱪariwidi, mana Ismaillarning bir karwini Gilead tǝrǝptin keliwatatti. Tɵgilirigǝ dora-dǝrmǝk, tutiya wǝ murmǝkkilǝr artilƣan bolup, Misir tǝrǝpkǝ ketiwatatti.  
\v 26 Yǝⱨuda ⱪerindaxliriƣa: — Bizning bir tuƣⱪan ⱪerindiximizni ɵltürüp, ⱪenini yoxurƣinimizning nemǝ paydisi bar?  
\v 27 Kelinglar, uni Ismaillarƣa setiwetǝyli; ⱪandaⱪla bolmisun u bizning inimiz, bir tuƣⱪan ⱪerindiximiz; xunga uningƣa ⱪol salmayli, dewidi, ⱪerindaxliri buningƣa ⱪulaⱪ saldi.\f □ \fr 37:27 \ft \+bd «u bir tuƣⱪan ⱪerindiximiz»\+bd* — ibraniy tilida «u bizning ǝtlirimiz».\f*  
\v 28 Midiyanliⱪ Sodigǝrlǝr xu yǝrdin ɵtüp ketiwatⱪanda, ular Yüsüpni orǝktin tartip qiⱪirip, ularƣa yigirmǝ kümüx tǝnggigǝ setiwǝtti. Bular bolsa Yüsüpni Misirƣa elip kǝtti.\x + \xo 37:28 \xt Ⱨak. 8:24; Zǝb. 105:17-18; Ros. 7:9. \x*   
\m
\v 29 Rubǝn orǝkning yeniƣa ⱪaytip kelip, Yüsüpning orǝktǝ yoⱪluⱪini kɵrüp, kiyimlirini yirtip,  
\v 30 inilirining ⱪexiƣa berip: — Bala yoⱪ turidu! Əmdi mǝn nǝgǝ baray?! — dedi.   
\m
\v 31 Əmma ular Yüsüpning tonini elip, bir tekini boƣuzlap tonni uning ⱪeniƣa milǝp,  
\v 32 Andin uzun yǝnglik tonni atisining ⱪexiƣa ǝwǝtip, uningƣa: — Buni biz tepiwalduⱪ; bu oƣlungning tonimu-ǝmǝsmu, ɵzüng kɵrüp baⱪⱪin, dedi.   
\m
\v 33 U uni tonup: — Bu dǝrwǝⱪǝ mening oƣlumning toni ikǝn; bir wǝⱨxiy ⱨaywan uni yǝp kǝtkǝn ohxaydu; xübⱨisizki, Yüsüp titma-titma ⱪiliwetiliptu! — dedi.   
\m
\v 34 Xuning bilǝn Yaⱪup kiyimlirini yirtip, beligǝ bɵz baƣlap, nurƣun künlǝrgiqǝ oƣli üqün matǝm tutti.  
\v 35 Uning ⱨǝmmǝ oƣul-ⱪizliri yeniƣa kelip uningƣa tǝsǝlli bǝrsimu, u tǝsǝllini ⱪobul ⱪilmay: «Mǝn tǝⱨtisaraƣa qüxüp oƣlumning ⱪexiƣa barƣuqǝ xundaⱪ matǝm tutimǝn!» dedi. Yüsüpning atisi xu peti uningƣa aⱨ-zar kɵtürüp matǝm tutti.\x + \xo 37:35 \xt Yar. 42:38; 44:29,31. \x*   
\m
\v 36 Əmdi midiyaniylar \add Yüsüpni\add* Misirƣa elip berip, Pirǝwnning bir ƣojidari, pasiban bexi Potifarƣa satti.\f □ \fr 37:36 \ft \+bd «pasiban bexi»\+bd* — xu qaƣdiki «pasiban bexi» degǝn mǝnsǝp bǝlkim «jallat bexi» degǝnnimu ɵz iqigǝ alatti.\f*  \x + \xo 37:36 \xt Yar. 39:1; Zǝb. 105:17-18\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 38
\s1 Yǝⱨuda bilǝn Tamar  
\m
\v 1 U waⱪitlarda xundaⱪ boldiki, Yǝⱨuda aka-ukilirining ⱪexidin ketip, Ⱨiraⱨ isimlik Adullamliⱪ bir kixiningkigǝ qüxti.  
\v 2 Xu yǝrdǝ Yǝⱨuda Xua isimlik bir Ⱪanaaniyning ⱪizini kɵrdi; u uni hotunluⱪⱪa elip ⱪexiƣa kirip yatti.\f □ \fr 38:2 \ft \+bd «bir Ⱪanaaniyning ⱪizi»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Ⱪanaaniylar imansiz wǝ ǝhlaⱪsiz bir hǝlⱪ idi.\f*  \x + \xo 38:2 \xt 1Tar. 2:3. \x*  
\v 3 U ⱨamilidar bolup bir oƣul tuƣdi; Yǝⱨuda uningƣa «Ər» dǝp at ⱪoydi.  
\v 4 U yǝnǝ ⱨamilidar bolup, bir oƣul tuƣdi wǝ uningƣa Onan dǝp at ⱪoydi.  
\v 5 Andin yǝnǝ ⱨamilidar bolup bir oƣul tuƣdi wǝ uningƣa Xǝlaⱨ dǝp at ⱪoydi. U tuƣulƣanda Yǝⱨuda Kezibda idi.\x + \xo 38:5 \xt Qɵl. 26:20. \x*   
\m
\v 6 Yǝⱨuda tunji oƣli Ərgǝ Tamar isimlik bir ⱪizni elip bǝrdi.  
\v 7 Lekin Yǝⱨudaning tunji oƣli Ər Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil bolƣaqⱪa, Pǝrwǝrdigar uni ɵltürdi.   
\m
\v 8 Bu qaƣda Yǝⱨuda Onanƣa: — Akangning ayalining ⱪexiƣa kirip, uni hotunluⱪⱪa elip ⱪerindaxliⱪ burqini Ada ⱪilip, akang üqün nǝsil ⱪaldurƣin, dedi.\f □ \fr 38:8 \ft \+bd «ⱪerindaxliⱪ burqi»\+bd* — ⱪǝdimki zamanlarning ɵrp-adǝtliri boyiqǝ, birsi ɵz mal-mülkigǝ warisliⱪ ⱪilidiƣan pǝrzǝnti bolmay ɵlüp kǝtsǝ, undaⱪta ɵlgüqining aka yaki ukisi uningƣa bir waris pǝrzǝnt ⱪaldurux üqün ayalini hotunluⱪⱪa elixi kerǝk idi. Bu ayaldin pǝrzǝnt tuƣulsa, undaⱪta u ɵziningki ǝmǝs, bǝlki ɵlgǝn ⱪerindixining ⱨesablinatti. Keyin bu ixni Musa pǝyƣǝmbǝr yǝⱨudiylarƣa ⱪanun dǝp bekitkǝn («Ⱪan.» 25:5-10).\f*   
\m
\v 9 Əmma Onan bu nǝsilning ɵzigǝ tǝwǝ bolmaydiƣanliⱪini bilip, akisiƣa nǝsil ⱪaldurmasliⱪ üqün ⱨǝr ⱪetim akisining ayali bilǝn billǝ bolƣanda mǝniysini yǝrgǝ aⱪturuwetǝtti.  
\v 10 Uning bu ⱪilmixi Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil kɵrüngǝqkǝ, unimu ɵltürüwǝtti.   
\m
\v 11 Yǝⱨuda ǝmdi kelini Tamarƣa: — Oƣlum Xǝlaⱨ qong bolƣuqǝ atangning ɵyidǝ tul olturup turƣin, dedi. Qünki u iqidǝ: — Bumu akiliriƣa ohxax ɵlüp ketǝrmikin, dǝp ⱪorⱪti. Xuning bilǝn Tamar berip atisining ɵyidǝ turup ⱪaldi.  
\v 12 Əmdi kɵp künlǝr ɵtüp, Xuaning ⱪizi, Yǝⱨudaƣa tǝgkǝn ayal ɵldi. Yǝⱨuda tǝsǝlli tapⱪandin keyin adullamliⱪ dosti Ⱨiraⱨ bilǝn billǝ ɵzining ⱪoy ⱪirⱪiƣuqilirining ǝⱨwalini bilixkǝ Timnaⱨⱪa qiⱪti.   
\m
\v 13 Tamarƣa: — Ⱪeynatang ⱪoylirini ⱪirⱪiƣili Timnaⱨⱪa yol aldi, degǝn hǝwǝr yǝtti.  
\v 14 Xuning bilǝn Tamar Xǝlaⱨ qong bolƣan bolsimu, mǝn uningƣa hotunluⱪⱪa elip berilmidim, dǝp ⱪarap, tulluⱪ kiyimini seliwetip, qümbǝl tartip bǝdinini orap, Timnaⱨ yolining üstidǝ Ənaimƣa kirix eƣiziƣa berip olturdi.   
\m
\v 15 Əmdi Yǝⱨuda uni yüzi yepiⱪliⱪ ⱨalda kɵrgǝndǝ: — Bu bir paⱨixǝ ayal ohxaydu, dǝp oylidi.\f □ \fr 38:15 \ft \+bd «bu bir paⱨixǝ ayal ohxaydu»\+bd* — xu waⱪitlarda paⱨixǝ ayalar yüzini etiwalatti; toy ⱪilƣan ayallar wǝ ⱪizlar adǝttǝ qümbǝlsiz yürǝtti. Pǝⱪǝt toy ⱪilidiƣan layiⱪi aldidila ⱪizlar yüzini yepiwalatti (24:65ni kɵrüng).\f*  
\v 16 U yoldin burulup uning yeniƣa berip, ɵz kelini ikǝnlikini bilmǝy: — Kǝl, mǝn sǝn bilǝn billǝ bolay, dedi. U jawab berip: — Mǝn bilǝn billǝ bolsang, manga nemǝ berisǝn? dǝp soridi.   
\m
\v 17 U uningƣa: — Padamning iqidin bir oƣlaⱪni sanga ǝwǝtip berǝy, dedi. Ayal: — Sǝn uni ǝkelip bǝrgüqǝ, manga rǝnigǝ birǝr nǝrsǝ berǝmsǝn? dǝp soriwidi,  
\v 18 U: — Sanga nemini rǝnigǝ berǝy? — dedi.  
\m U: — Ɵz mɵⱨürüng bilǝn uning xoynisini wǝ ⱪolungdiki ⱨasangni rǝnigǝ bǝrgin, dewidi, u bularni berip, uning bilǝn birgǝ boldi. Xuning bilǝn u uningdin ⱨamilidar bolup ⱪaldi.   
\m
\v 19 Andin Tamar ornidin turup mangdi; u pǝrǝnjini seliwetip, tulluⱪ kiyimini kiyiwaldi.   
\m
\v 20 Yǝⱨuda: — U hotunning ⱪolidiki rǝnini yandurup kǝlsun dǝp adullamliⱪ dostining ⱪoli arⱪiliⱪ oƣlaⱪni ǝwǝtti, ǝmma u uni tapalmidi.  
\v 21 U xu jaydiki adǝmlǝrdin: — Ənaimdiki yolning boyida olturƣan butpǝrǝs paⱨixǝ ⱪeni, dǝp sorisa, ular: — Bu yǝrdǝ ⱨeqbir butpǝrǝs paⱨixǝ bolƣan ǝmǝs, dǝp jawab bǝrdi.\f □ \fr 38:21 \ft \+bd «butpǝrǝs paⱨixǝ»\+bd* — Ⱪanaaniylar arisida butpǝrǝslikning paⱨixiwazliⱪ bilǝn ziq munasiwiti bar idi. «Kim bundaⱪ «butpǝrǝs paⱨixǝ» bilǝn billǝ bolsa, uningƣa buttin bir bǝht-bǝrikǝt kelidu» dǝp ⱪarilatti.\f*   
\m
\v 22 Buning bilǝn u Yǝⱨudaning ⱪexiƣa yenip berip: — Mǝn uni tapalmidim; üning üstigǝ u jaydiki adǝmlǝrmu: «Bu yǝrdǝ ⱨeqbir butpǝrǝs paⱨixǝ ayal bolƣan ǝmǝs» deyixti, dedi.   
\m
\v 23 Yǝⱨuda: — Boptu, u nǝrsilǝrni u elip kǝtsǝ kǝtsun; bolmisa, baxⱪilarning mǝshirisigǝ ⱪalimiz. Nemila bolmisun, mǝn uningƣa oƣlaⱪ ǝwǝttim, lekin sǝn u hotunni tapalmiding, dedi.   
\m
\v 24 Üq ayqǝ ɵtkǝndin keyin birsi Yǝⱨudaƣa: — Sening kelining Tamar buzuⱪqiliⱪ ⱪildi, uning üstigǝ zinadin ⱨamilidar bolup ⱪaldi, degǝn hǝwǝrni yǝtküzdi. Yǝⱨuda jawabǝn: — Uni elip qiⱪinglar, kɵydürüwetilsun! — dedi.   
\m
\v 25 Lekin u elip qiⱪilƣanda ⱪeynatisiƣa hǝwǝr ǝwǝtip: — Bu nǝrsilǝrning igisi bolƣan adǝmdin ⱨamilidar boldum! Əmdi sǝn kɵrüp baⱪ, bu mɵⱨür, xoynisi wǝ ⱨasining kimning ikǝnlikini etirap ⱪilƣin, dedi.   
\m
\v 26 Yǝⱨuda bu nǝrsilǝrni etirap ⱪilip: — U manga nisbǝtǝn ⱨǝⱪliⱪtur; dǝrwǝⱪǝ mǝn uni oƣlum Xǝlaⱨⱪa elip bǝrmidim, dedi. Bu ixtin keyin Yǝⱨuda uningƣa yǝnǝ yeⱪinqiliⱪ ⱪilmidi.\f □ \fr 38:26 \ft \+bd «U manga nisbǝtǝn ⱨǝⱪliⱪtur»\+bd* — Tamarning bu ixlarda bolux mǝⱪsiti kɵngül huxi üqün ǝmǝs, bǝlki pǝrzǝnt kɵrüx üqün idi. 
\fp  Yǝⱨuda ǝslidǝ «Mǝn uningdin tehimu gunaⱨkarmǝn» deyixkǝ toƣra kelǝtti, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 27 Uning tuƣut waⱪti yeⱪinlaxti, mana ⱪorsiⱪida ⱪoxkezǝk bar idi.\x + \xo 38:27 \xt 1Tar. 2:4. \x*  
\v 28 U tuƣⱪan waⱪtida balilardin birsi ⱪolini qiⱪiriwidi, tuƣut anisi dǝrⱨal bir ⱪizil yipni elip: «Bu awwal qiⱪti» dǝp uning ⱪoliƣa qigip ⱪoydi.   
\m
\v 29 Lekin u ⱪolini yǝnǝ iqigǝ tiⱪiwaldi, mana uning inisi qiⱪti. Xuning bilǝn tuƣut anisi: «Sǝn ⱪandaⱪ ⱪilip bɵsüp qiⱪting!» dedi; xuning bilǝn uningƣa «Pǝrǝz» degǝn at ⱪoyuldi.\f □ \fr 38:29 \ft \+bd «Sǝn ⱪandaⱪ ⱪilip bɵsüp qiⱪting!»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Sǝn ⱪandaⱪ ⱪilip bɵsüp qiⱪting? Bundaⱪ ix bexingƣa yǝnǝ kelidu!» (ǝyni sɵz «bɵsüp qiⱪix» bexingƣa yǝnǝ kelidu!»). \+bd «Pǝrǝz»\+bd* — «bɵsülgǝn jay» yaki «bɵsküqi» degǝn mǝnidǝ.\f*  \x + \xo 38:29 \xt Mat. 1:3. \x*  
\v 30 Andin ⱪoliƣa ⱪizil yip qigilgǝn akisi tuƣuldi. Uning ismi Zǝraⱨ dǝp ataldi.\f □ \fr 38:30 \ft \+bd «Zǝraⱨ»\+bd* — Babil yaki aramiy tilida «ⱪipⱪizil» degǝn mǝnidǝ. Ibraniy tilida «parⱪiraⱪ» degǝn mǝnidǝ. 
\fp  Bu babning tarihiy ǝⱨmiyiti toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 39
\s1 Yüsüpning Potifarning ɵyidǝ hizmǝt ⱪilixi  
\m
\v 1 Yüsüp bolsa Misirƣa elip kelindi; uni Pirǝwnning ƣojidari, pasiban bexi Potifar xu yǝrgǝ elip kǝlgǝn Ismaillarning ⱪolidin setiwaldi.\x + \xo 39:1 \xt Yar. 37:28; Zǝb. 105:17\x*  
\v 2 Lekin Pǝrwǝrdigar Yüsüp bilǝn billǝ bolƣaqⱪa, uning ixliri ongƣa tartti; u misirliⱪ hojisining ɵyidǝ turup ⱪaldi.\x + \xo 39:2 \xt Ros. 7:9. \x*  
\v 3 Uning hojisi Pǝrwǝrdigarning uning bilǝn billǝ ikǝnlikini, xundaⱪla u nemǝ ix ⱪilsa, Pǝrwǝrdigarning uning ⱪolida ronaⱪ tapⱪuzƣanliⱪini bayⱪidi.  
\v 4 Xuning bilǝn Yüsüp uning nǝziridǝ iltipat tepip, uning has hizmǝtqisi boldi. Hojisi uni ɵyini baxⱪuruxⱪa ⱪoydi wǝ barliⱪ tǝǝlluⱪatini uning ⱪoliƣa tapxurdi.   
\m
\v 5 Wǝ xundaⱪ boldiki, u uni ɵyi wǝ barliⱪ tǝǝlluⱪatini baxⱪuruxⱪa ⱪoyƣandin tartip, Pǝrwǝrdigar bu misirliⱪning ɵyini Yüsüpning sǝwǝbidin bǝrikǝtlidi; Pǝrwǝrdigarning bǝrikiti uning pütün ailisi wǝ barliⱪ teriⱪqiliⱪiƣa kǝldi.  
\v 6 Xuning bilǝn \add Potifar\add* barliⱪ ixlirini Yüsüpning ⱪoliƣa tapxurup, ɵz tamiⱪini yeyixtin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ ix bilǝn kari bolmidi.  
\m Yüsüp bolsa ⱪamiti kelixkǝn, huxqiray yigit idi.   
\m
\v 7 Birnǝqqǝ waⱪit ɵtkǝndin keyin xundaⱪ boldiki, uning hojisining ayalining Yüsüpkǝ kɵzi qüxüp ⱪelip: — Mǝn bilǝn yatⱪin! — dedi.\x + \xo 39:7 \xt Pǝnd. 7:13. \x*   
\m
\v 8 Əmma u unimay hojisining ayaliƣa mundaⱪ dedi: — Mana hojam ɵydiki ixlarni, xundaⱪla barliⱪ tǝǝlluⱪatini ⱪolumƣa tapxurdi, manga tolimu ixinip ixlirim bilǝn kari bolmaydu.  
\v 9 Bu ɵydǝ mǝndin qong adǝm yoⱪ. Sǝndin baxⱪa u ⱨeqbir nǝrsini mǝndin ayimidi — qünki sǝn uning ayalidursǝn! Xundaⱪ turuⱪluⱪ mǝn ⱪandaⱪmu bundaⱪ rǝzillikni ⱪilip Huda aldida gunaⱨkar bolay? — dedi.   
\m
\v 10 Gǝrqǝ ⱨǝr küni Yüsüpkǝ xundaⱪ desimu, xundaⱪla u uning bilǝn yetip uningƣa yeⱪinqiliⱪ ⱪilixni yaki uning bilǝn birgǝ turuxni rǝt ⱪilƣan bolsimu,  
\v 11 xundaⱪ bir wǝⱪǝ boldiki, bir küni u ɵz ixi bilǝn ɵy iqigǝ kirgǝnidi, ɵydikilǝrdin ⱨeqⱪaysisi ɵyning iqidǝ ǝmǝs idi;  
\v 12 bu ayal uning tonini tutuwelip: — Mǝn bilǝn yatⱪin! dedi. U tonini uning ⱪoliƣa taxlap ⱪoyup, yügürgǝn peti ⱪeqip taxⱪiriƣa qiⱪip kǝtti.  
\v 13 Ayal Yüsüpning tonini ɵz ⱪoliƣa taxlap ⱪeqip qiⱪip kǝtkinini kɵrüp,  
\v 14 ɵyidiki hizmǝtqilirini qaⱪirip ularƣa: — Ⱪaranglar, erim bizgǝ ⱨaⱪarǝt kǝltürsun dǝp bir ibraniy adǝmni elip kǝptu! Bu adǝm yenimƣa kirip: «Sǝn bilǝn yatay» dewidi, ⱪattiⱪ warⱪiridim!  
\v 15 U mening ⱪattiⱪ warⱪiriƣinimni anglap, tonini yenimƣa taxlap, taxⱪiriƣa ⱪeqip kǝtti, dedi.   
\m
\v 16 Xuning bilǝn hojisi ɵyigǝ yenip kǝlgüqǝ u Yüsüpning tonini yenida saⱪlap ⱪoydi.  
\v 17 Andin u erigimu xu gǝpni ⱪilip: — Sǝn elip kǝlgǝn ⱨeliⱪi ibraniy ⱪul manga ⱨaⱪarǝt ⱪilixⱪa ⱪeximƣa kirdi.  
\v 18 Lekin mǝn ⱪattiⱪ warⱪirap-jarⱪirdim, u tonini ⱪeximda taxlap, taxⱪiriƣa ⱪeqip kǝtti, — dedi.   
\m
\v 19 Uning hojisi ayalining: — Sening ⱪulung meni undaⱪ-mundaⱪ ⱪildi, degǝn gǝplirini anglap ƣǝzipi ottǝk tutaxti.  
\v 20 Xuning bilǝn Yüsüpning hojisi uni tutup orda munarliⱪ zindanƣa ⱪamap ⱪoydi. Xu yǝrgǝ pǝⱪǝt padixaⱨning mǝⱨbusliri solinatti. Buning bilǝn u xu yǝrdǝ solaⱪta yetip ⱪaldi.\f □ \fr 39:20 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Yüsüpni\+bdit* tutup orda munarliⱪ zindanƣa ⱪamap ⱪoydi» — yuⱪiriⱪi izaⱨatta eytⱪinimizdǝk, Potifar «jallat bexi» boluxi mumkin idi. Xunga u Yüsüpni ɵlüm jazasiƣa mǝⱨkum ⱪilixⱪa ⱨoⱪuⱪluⱪ bolatti. Uning xundaⱪ ⱪilmasliⱪi kɵnglidǝ ayalining gǝplirigǝ guman pǝyda bolƣanliⱪiƣa ispat boluxi mumkin. Ⱪaysi ayaƣ astida dǝssilix hǝtirigǝ ⱪalƣan ayal ɵzini bozǝk ⱪilmaⱪqi kixining kiyimini tutuwelixni halaytti?\f*  \x + \xo 39:20 \xt Zǝb. 105:18\x*   
\m
\v 21 Lekin Pǝrwǝrdigar Yüsüp bilǝn billǝ bolup, uningƣa xapaǝt kɵrsitip, uni zindan begining nǝziridǝ iltipat tapturdi.  
\v 22 Xuning bilǝn zindan begi gundihanida yatⱪan ⱨǝmmǝ mǝⱨbuslarni Yüsüpning ⱪoliƣa tapxurdi. Xu yǝrdǝ ⱪilinidiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ ix uning ⱪoli bilǝn bolatti.  
\v 23 Zindan begi Yüsüpning ⱪolidiki ⱨeqⱪandaⱪ ixtin ƣǝm ⱪilmatti; qünki Pǝrwǝrdigar uning bilǝn billǝ bolup, u ⱨǝrnemǝ ⱪilsa Pǝrwǝrdigar uni onguxluⱪ ⱪilatti.   
\b  
\b  
\m  
\c 40
\s1 Yüsüpning zindandaxlirining qüxlirigǝ tǝbir berixi  
\m
\v 1 Bu ixlardin keyin Misir padixaⱨining saⱪiysi wǝ bax nawiyi Misir padixaⱨining zitiƣa tegip gunaⱨkar bolup ⱪaldi.  
\v 2 Xuning bilǝn Pirǝwn uning bu ikki mǝnsǝpdariƣa, yǝni bax saⱪiy wǝ bax nawayƣa ƣǝzǝplinip,  
\v 3 ularni pasiban bexining sariyiƣa, Yüsüp solaⱪliⱪ munarliⱪ zindanƣa solap ⱪoydi.\f □ \fr 40:3 \ft \+bd «pasibanlarning bexi»\+bd* — Potifar bolsa kerǝk (39:1ni kɵrüng).\f*  
\v 4 Pasiban bexi Yüsüpni ularning hizmitidǝ bolup ularni kütüxkǝ tǝyinlidi. Ular solaⱪta birnǝqqǝ kün yetip ⱪaldi.   
\m
\v 5 Ular ikkisi — Misir padixaⱨining saⱪiysi wǝ nawiyi gundihanida solaⱪliⱪ turƣan bir keqidǝ qüx kɵrdi. Ⱨǝrbirining qüxining ɵzigǝ has tǝbiri bar idi.  
\v 6 Ətisi ǝtigǝndǝ, Yüsüp ularning ⱪexiƣa kiriwidi, ularning ƣǝmkin olturƣinini kɵrdi;  
\v 7 xunga u ɵzi bilǝn billǝ hojisining sariyida solaⱪliⱪ yatⱪan Pirǝwnning bu ikki mǝnsǝpdaridin: — Nemixⱪa qirayinglar bügün xunqǝ solƣun? — dǝp soridi.   
\m
\v 8 Ular uningƣa jawab berip: — Ikkimiz bir qüx kɵrduⱪ; ǝmma qüximizning tǝbirini yexip beridiƣan kixi yoⱪ, dedi. Yüsüp ularƣa: — Qüxkǝ tǝbir berix Hudadin bolidu ǝmǝsmu? Qüxünglarni manga eytip beringlar, — dedi.\f □ \fr 40:8 \ft \+bd «qüximizning tǝbirini yexip beridiƣan kixi yoⱪ»\+bd* — xu dǝwrlǝrdǝ Misirda «qüxni yǝxküqi» dǝydiƣan «alaⱨidǝ kǝsp»tiki bir hil adǝmlǝr bar idi.\f*   
\m
\v 9 Buning bilǝn bax saⱪiy Yüsüpkǝ qüxini eytip: — Qüxümdǝ aldimda bir üzüm teli turƣudǝk;  
\v 10 bu üzüm telining üq xehi bar ikǝn. U bih urup qeqǝklǝp, saplirida uzum pixip ketiptudǝk;  
\v 11 Pirǝwnning ⱪǝdǝⱨi ⱪolumda ikǝn; mǝn üzümlǝrni elip Pirǝwnning ⱪǝdǝⱨigǝ siⱪip, ⱪǝdǝⱨni uning ⱪoliƣa sunuptimǝn, dedi.   
\m
\v 12 Yüsüp uningƣa jawabǝn: Qüxning tǝbiri xudurki, bu üq xah üq künni kɵrsitidu.  
\v 13 Üq kün iqidǝ Pirǝwn ⱪǝddingni ruslitip, seni mǝnsipinggǝ ⱪaytidin tǝyinlǝydu. Buning bilǝn sǝn burun uningƣa saⱪiy bolƣandǝk Pirǝwnning ⱪǝdǝⱨini uning ⱪoliƣa sunidiƣan bolisǝn.\f □ \fr 40:13 \ft \+bd «Pirǝwn ⱪǝddingni ruslitip...»\+bd* — ibraniy tilida: — «Pirǝwn bexingni kɵtürüp...».\f*  
\v 14 Lekin ixliring onguxluⱪ bolƣanda meni yadingƣa yǝtküzüp, manga xapaǝt kɵrsitip Pirǝwnning aldida mening toƣramda gǝp ⱪilip, meni bu ɵydin qiⱪartⱪaysǝn.  
\v 15 Qünki mǝn ⱨǝⱪiⱪǝtǝn ibraniylarning zeminidin naⱨǝⱪ tutup elip kelindim; bu yǝrdimu meni zindanƣa salƣudǝk bir ix ⱪilmidim, — dedi.   
\m
\v 16 Bax naway Yüsüpning xundaⱪ yahxi tǝbir bǝrginini kɵrüp uningƣa mundaⱪ dedi: — Mǝnmu ɵzümni qüxümdǝ kɵrdüm; mana, beximda aⱪ nan bar üq sewǝt bar ikǝn.  
\v 17 Əng üstünki sewǝttǝ nawaylar Pirǝwngǝ pixurƣan ⱨǝrhil nazunemǝtlǝr bar ikǝn; lekin ⱪuxlar beximdiki u sewǝttiki nǝrsilǝrni yǝp ketiptudǝk, — dedi.   
\m
\v 18 Yüsüp jawabǝn: — Qüxning tǝbiri xudurki: — Bu üq sewǝt üq künni kɵrsitidu.  
\v 19 Üq kün iqidǝ Pirǝwn sening bexingni kesip, jǝsitingni dǝrǝhkǝ asidikǝn. Xuning bilǝn uqarⱪanatlar kelip gɵxüngni yǝydikǝn, — dedi.\f □ \fr 40:19 \ft \+bd «Pirǝwn sening bexingni kesip,...»\+bd* — ibraniy tilida: «Pirǝwn bexingni üstüngdin kɵtürüp,...» . Muxu sɵzlǝrni 13-ayǝt bilǝn selixturƣili bolidu.\f*   
\m
\v 20 Üqinqi küni xundaⱪ boldiki, Pirǝwnning tuƣulƣan küni bolƣaqⱪa, u ⱨǝmmǝ hizmǝtkarliri üqün bir ziyapǝt ⱪilip bǝrdi, xundaⱪla dǝrwǝⱪǝ hizmǝtkarlirining arisida bax saⱪiyning bexini kɵtürdi wǝ bax nawayning bexini aldi;\f □ \fr 40:20 \ft \+bd «bexini aldi»\+bd* — ibraniy tilida bu ibarǝ «bexini kɵtürdi» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Lekin bu «bax kɵtürüx» ornini ɵstürüx ǝmǝs, bǝlki kallisini elixni kɵrsitidu.\f*  
\v 21 u bax saⱪiyni ⱪaytidin ɵz mǝnsipigǝ tǝyinlidi; xuning bilǝn u Pirǝwnning ⱪǝdǝⱨini uning ⱪoliƣa ⱪaytidin sunidiƣan boldi.  
\v 22 Lekin bax nawayni bolsa Yüsüp ularƣa tǝbir bǝrgǝndǝk esiwǝtti.  
\v 23 Əmma bax saⱪiy Yüsüpni ⱨeq ǝslimǝy, ǝksiqǝ uni untup ⱪaldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 41
\s1 Yüsüpning padixaⱨning qüxigǝ tǝbir berixi  
\m
\v 1 Toptoƣra ikki yil ɵtüp, Pirǝwn bir qüx kɵrdi. Qüxidǝ u \add Nil\add* dǝryasining boyida turƣudǝk.\x + \xo 41:1 \xt Zǝb. 105:19\x*  
\v 2 Ⱨǝm qirayliⱪ ⱨǝm semiz yǝttǝ tuyaⱪ inǝk dǝryadin qiⱪip, ⱪumuxluⱪta otlaptudǝk.  
\v 3 Andin yǝnǝ yǝttǝ tuyaⱪ inǝk dǝryadin qiⱪiptu; ular sǝt ⱨǝm oruⱪ bolup, aldinⱪi inǝklǝrning yenida, dǝryaning boyida turuptu.  
\v 4 Bu sǝt ⱨǝm oruⱪ inǝklǝr u yǝttǝ qirayliⱪ ⱨǝm semiz inǝklǝrni yǝwetiptu. Xu waⱪitta Pirǝwn oyƣinip ketiptu.   
\m
\v 5 U yǝnǝ uhlap, ikkinqi ⱪetim qüx kɵrdi: — Mana, bir tüp buƣday xehidin toⱪ wǝ qirayliⱪ yǝttǝ baxaⱪ qiⱪiptu.  
\v 6 Ulardin keyin yǝnǝ yǝttǝ baxaⱪ qiⱪiptu; ular ⱨǝm oruⱪ wǝ puqǝk bolup, xǝrⱪ xamilida solixip ⱪalƣanidi.  
\v 7 Bu oruⱪ baxaⱪlar u yǝttǝ semiz, toⱪ baxaⱪni yutup ketiptu. Andin Pirǝwn oyƣinip ketiptu, bu uning qüxi ikǝn.   
\m
\v 8 Ətisi uning kɵngli naⱨayiti biaram bolup, Misirdiki ⱨǝmmǝ palqi-jadugǝrlǝr bilǝn barliⱪ danixmǝnlǝrni qaⱪirtip kǝldi. Pirǝwn ɵz qüxini ularƣa eytip bǝrdi; lekin ⱨeqkim Pirǝwngǝ qüxlǝrning tǝbirini dǝp berǝlmidi.\f □ \fr 41:8 \ft \+bd «uning kɵngli»\+bd* — ibraniy tilida: — «uning roⱨi».\f*   
\m
\v 9 U qaƣda bax saⱪiy Pirǝwngǝ: — Bügün mening ɵtküzgǝn hataliⱪlirim esimgǝ kǝldi.  
\v 10 Burun Pirǝwn janabliri ⱪulliriƣa, yǝni peⱪir wǝ bax nawayƣa aqqiⱪlinip, bizni pasiban bexining sariyida solaⱪⱪa taxliƣanidila;  
\v 11 Xu qaƣlarda ⱨǝrbirimiz bir keqidǝ birdin qüx kɵrduⱪ; ⱨǝr ⱪaysimiz kɵrgǝn qüxning tǝbiri baxⱪa-baxⱪa idi.\x + \xo 41:11 \xt Dan. 2:2. \x*  
\v 12 Xu yǝrdǝ biz bilǝn billǝ pasiban bexining ⱪuli bolƣan bir ibraniy yigit bar idi. Uningƣa qüxlirimizni eytiwiduⱪ, u bizgǝ qüxlirimizning tǝbirini bayan ⱪildi; u ⱨǝrbirimizning kɵrgǝn qüxigǝ ⱪarap tǝbir bǝrgǝnidi.  
\v 13 Xundaⱪ boldiki, ixlar dǝl uning bǝrgǝn tǝbiridǝ deyilgǝndǝk yüz bǝrdi; janabliri peⱪirni ɵz mǝnsipimgǝ ⱪaytidin tǝyinlidilǝ, bax nawayni darƣa astila, — dedi.   
\m
\v 14 Xuning bilǝn Pirǝwn adǝm ǝwǝtip, Yüsüpni qaⱪirdi; ular dǝrⱨal uni zindandin qiⱪardi. Yüsüp burut-saⱪilini qüxürüp, kiyimlirini yǝnggüxlǝp, Pirǝwnning aldiƣa kirdi.\x + \xo 41:14 \xt Zǝb. 105:20; Dan. 2:25. \x*  
\v 15 Pirǝwn Yüsüpkǝ: — Mǝn bir qüx kɵrdüm, ǝmma uning tǝbirini eytip berǝlǝydiƣan ⱨeqkim qiⱪmidi. Anglisam, sǝn qüxkǝ tǝbir berǝlǝydikǝnsǝn, — dedi.   
\m
\v 16 Yüsüp Pirǝwngǝ jawab berip: — Tǝbir berix ɵzümdin ǝmǝs; lekin Huda Pirǝwngǝ hatirjǝmlik beridiƣan bir jawab beridu, — dedi.\f □ \fr 41:16 \ft \+bd «hatirjǝmlik beridiƣan bir jawab»\+bd* — yaki «aman-esǝnlikkǝ elip baridiƣan bir jawab».\f*   
\m
\v 17 Pirǝwn Yüsüpkǝ: — Qüxümdǝ mǝn dǝryaning ⱪirƣiⱪida turuptimǝn.\f □ \fr 41:17 \ft \+bd «dǝrya»\+bd* — Nil dǝryasi. Misirliⱪlarƣa nisbǝtǝn pǝⱪǝt bir dǝrya, yǝni Nil dǝryasila bardur.\f*  
\v 18 Ⱪarisam, dǝryadin ⱨǝm semiz ⱨǝm qirayliⱪ yǝttǝ tuyaⱪ inǝk qiⱪip ⱪumuxluⱪta otlaptu.  
\v 19 Andin ulardin keyin ajiz, tolimu sǝt ⱨǝm oruⱪ yǝttǝ tuyaⱪ inǝk qiⱪiptu. Mǝn Misir zeminida xundaⱪ sǝt inǝklǝrni kɵrgǝn ǝmǝsmǝn.  
\v 20 Bu oruⱪ, ǝski inǝklǝr bolsa awwalⱪi yǝttǝ semiz inǝkni yǝwetiptu.  
\v 21 Ularni yǝwǝtkǝn bolsimu, ⱪorsiⱪiƣa bir nemining kirgǝnliki ⱨeq ayan bolmaptu, ularning kɵrünüxi bǝlki burunⱪidǝk sǝt imix. Andin mǝn oyƣinip kǝttim.   
\m
\v 22 Andin yǝnǝ bir qüx kɵrdum, mana bir xahtin yǝttǝ ⱨǝm toⱪ ⱨǝm qirayliⱪ baxaⱪ qiⱪiptu.  
\v 23 Andin yǝnǝ yǝttǝ puqǝk, oruⱪ baxaⱪ qiⱪiptu; ular xǝrⱪ xamili bilǝn solixip ⱪurup ketiptu.  
\v 24 Bu oruⱪ baxaⱪlar yǝttǝ qirayliⱪ baxaⱪni yǝp ketiptu. Mǝn bu ixni palqi-jadugǝrlǝrgǝ dǝp bǝrsǝm, manga tǝbirini eytip beridiƣan ⱨeq kixi qiⱪmidi, dedi.   
\m
\v 25 Yüsüp Pirǝwngǝ: — \add Janabliri\add* Pirǝwnning qüxliri bir mǝnididur. Huda Ɵzi ⱪilmaⱪqi bolƣan ixlirini Pirǝwngǝ aldin bildürdi.  
\v 26 Bu yǝttǝ yahxi inǝk yǝttǝ yilni kɵrsitidu; yǝttǝ yahxi baxaⱪmu yǝttǝ yilni kɵrsitidu. Bu qüxlǝr ohxax bir qüxtur.   
\m
\v 27 Ulardin keyin qiⱪⱪan yǝttǝ oruⱪ, yaman sǝt inǝk yǝttǝ yilni kɵrsitidu; xǝrⱪ xamili bilǝn solixip ⱪalƣan yǝttǝ ⱪuruⱪ baxaⱪmu xundaⱪ bolup, aqarqiliⱪ bolidiƣan yǝttǝ yildur.  
\v 28 Mǝn Pirǝwngǝ dǝydiƣan sɵzüm xuki, Huda yeⱪinda ⱪilmaⱪqi bolƣan ixni Pirǝwngǝ ayan ⱪildi.  
\v 29 Mana, pütkül Misir zeminida yǝttǝ yilƣiqǝ mǝmurqiliⱪ bolidu;  
\v 30 andin yǝttǝ yilƣiqǝ aqarqiliⱪ bolidu; xuning bilǝn Misir zeminida pütkül mǝmurqiliⱪni unutⱪuzidiƣan aqarqiliⱪ zeminni wǝyran ⱪilidu.  
\v 31 Kelidiƣan aqarqiliⱪning sǝwǝbidin zeminda bolƣan mǝmurqiliⱪ kixilǝrning esidin kɵtürülüp ketidu; qünki aqarqiliⱪ tolimu eƣir bolidu.  
\v 32 Lekin qüxning yandurulup, Pirǝwngǝ ikki ⱪetim kɵrünginining ǝⱨmiyiti xuki, bu ix Huda tǝripidin bekitilgǝn bolup, Huda uni pat arida ǝmǝlgǝ axuridu.   
\m
\v 33 Əmdi Pirǝwn ɵzi üqün pǝm-parasǝtlik ⱨǝm dana bir kixini tepip, Misir zeminiƣa ⱪoysun.  
\v 34 Pirǝwn xundaⱪ ⱪilsunki, mǝmurqiliⱪ bolƣan yǝttǝ yilda Misir zeminidin qiⱪⱪan axliⱪning bǝxtin birini toplanglar dǝp zeminƣa nazarǝtqilǝrni tǝyinlisun.  
\v 35 Bular xu kelidiƣan toⱪqiliⱪ yillirida barliⱪ axliⱪni toplap, xǝⱨǝr-xǝⱨǝrlǝrdǝ yemǝklik bolsun dǝp buƣday-ⱪonaⱪlarni Pirǝwnning ⱪol astiƣa jǝm ⱪilip saⱪlitip ⱪoysun.  
\v 36 \add Yiƣilƣan\add* xu axliⱪlar Misir zeminida bolidiƣan yǝttǝ yilliⱪ aqarqiliⱪⱪa taⱪabil turux üqün saⱪlansun; xu tǝriⱪidǝ zemin aqarqiliⱪtin ⱨalak bolmaydu, — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Yüsüpning Misirni idarǝ ⱪilixi  
\m
\v 37 Bu sɵz Pirǝwn wǝ uning hizmǝtkarlirining nǝzirigǝ taza yaⱪti.\x + \xo 41:37 \xt Ros. 7:10. \x*  
\v 38 Xuning bilǝn Pirǝwn hizmǝtkarliriƣa: — Bu kixidǝk, iqidǝ Hudaning roⱨi bar yǝnǝ birsini tapalamduⱪ?! — dedi.\x + \xo 41:38 \xt Zǝb. 105:20-22\x*   
\m
\v 39 Pirǝwn Yüsüpkǝ: — Huda sanga buning ⱨǝmmisini ayan ⱪilƣanikǝn, sǝndǝk pǝmlik ⱨǝm dana ⱨeqkim qiⱪmaydu.  
\v 40 Sǝn ǝmdi mening ɵyümni baxⱪuruxⱪa bekitilding, barliⱪ hǝlⱪim sening aƣzingƣa ⱪarap ɵzlirini tǝrtipkǝ tizsun. Pǝⱪǝt tǝhttila mǝn sǝndin üstün turimǝn, — dedi.\f □ \fr 41:40 \ft \+bd «tǝrtipkǝ tizsun»\+bd* — yaki «boysunidu».\f*  \x + \xo 41:40 \xt Zǝb. 105:21-22\x*   
\m
\v 41 Ahirida Pirǝwn Yüsüpkǝ: — Mana, mǝn seni pütkül Misir zeminining üstigǝ tǝyinlidim, — dedi.   
\m
\v 42 Buning bilǝn, Pirǝwn ɵz ⱪolidin mɵⱨür üzükini qiⱪirip, Yüsüpning ⱪoliƣa saldi; uningƣa nǝpis kanap rǝhttin tikilgǝn libasni kiygüzüp, boyniƣa bir altun zǝnjir esip ⱪoydi.  
\v 43 Uni ɵzining ikkinqi xaⱨanǝ ⱨarwisiƣa olturƣuzup, uning aldida: «Tiz pükünglar!» — dǝp jar saldurdi. Xundaⱪ ⱪilip, Pirǝwn uni pütkül Misir zeminiƣa tiklǝp ⱪoydi.   
\m
\v 44 Andin Pirǝwn Yüsüpkǝ yǝnǝ: — Mǝn degǝn Pirǝwndurmǝn; pütkül Misir zeminida sǝnsiz ⱨeqkim ⱪol-putini midirlatmisun! — dedi.\f □ \fr 41:44 \ft \+bd «Mǝn degǝn Pirǝwndurmǝn; pütkül Misir zeminida sǝnsiz ⱨeqkim ⱪol-putini midirlatmisun!»\+bd* — yaki «Mǝn Pirǝwndurmǝn; lekin pütkül Misir zeminida sening ruhsitingsiz ⱨeqkim ⱪol-putini midirlatmisun!».\f*   
\m
\v 45-46 Pirǝwn Yüsüpkǝ Zafinat-Paaniyaⱨ degǝn namni bǝrdi wǝ on xǝⱨiridiki kaⱨin Potifiraⱨning ⱪizi Asinatni uningƣa hotunluⱪⱪa elip bǝrdi. Xundaⱪ ⱪilip Yüsüp pütkül Misir zeminini baxⱪurux üqün qɵrgilǝxkǝ qiⱪti. Yüsüp Misir padixaⱨi Pirǝwnning hizmitidǝ boluxⱪa bekitilgǝndǝ ottuz yaxta idi; u Pirǝwnning aldidin qiⱪip, Misir zeminining ⱨǝrⱪaysi jaylirini kɵzdin kǝqürdi. \f □ \fr 41:45-46 \ft \+bd «Zafinat-Paaniyaⱨ»\+bd* — mǝnisi «Hudaning sɵz ⱪilixi bilǝn u (Yüsüpni demǝkqi) ⱨayat turidu» degǝn boluxi mumkin. Baxⱪa birhil tǝrjimisi «Dunyaning Ⱪutⱪuzƣuqisi».\f*   
\m
\v 47 Mǝmurqiliⱪ bolƣan yǝttǝ yil iqidǝ zeminning ⱨosuli dɵwǝ-dɵwǝ boldi.\f □ \fr 41:47 \ft \+bd «dɵwǝ-dɵwǝ»\+bd* — ibraniy tilida «qanggal-qanggal».\f*  
\v 48 Yǝttǝ yilda u Misir zeminidin qiⱪⱪan axliⱪni yiƣip, xǝⱨǝr-xǝⱨǝrgǝ toplidi; ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrning ǝtrapidiki etizliⱪning axliⱪini u xu xǝⱨǝrning ɵzigǝ juƣlap ⱪoydi.  
\v 49 Xu tǝriⱪidǝ Yüsüp dengizdiki ⱪumdǝk naⱨayiti kɵp axliⱪ toplidi; axliⱪ ⱨǝddi-ⱨesabsiz bolƣaqⱪa, ular ⱨesablaxni tohtatti.   
\m
\v 50 Aqarqiliⱪ yilliri yetip kelixtin burun Yüsüpkǝ ikki oƣul tɵrǝldi. Bularni Ondiki kaⱨin Potifǝraⱨning ⱪizi Asinat uningƣa tuƣup bǝrdi.\x + \xo 41:50 \xt Yar. 46:20; 48:5. \x*  
\v 51 Yüsüp: «Huda pütün japa-muxǝⱪⱪitim wǝ atamning pütün ailisini kɵnglümdin kɵtürüwǝtti» dǝp tunji oƣliƣa Manassǝⱨ dǝp at ⱪoydi;\f □ \fr 41:51 \ft \+bd «Manassǝⱨ»\+bd* — mǝnisi «untuldurƣan».\f*  
\v 52 andin: «Mǝn azab-oⱪubǝt qǝkkǝn yurtta Huda meni mewilik ⱪildi» dǝp ikkinqisigǝ Əfraim dǝp at ⱪoydi.\f □ \fr 41:52 \ft \+bd «Əfraim»\+bd* — mǝnisi «ikki ⱨǝssǝ mewilik».\f*   
\m
\v 53 Misir zeminida mǝmurqiliⱪ bolƣan yǝttǝ yil ayaƣlaxti.  
\v 54 Andin Yüsüpning eytⱪinidǝk aqarqiliⱪning yǝttǝ yili baxlandi. U qaƣlarda baxⱪa barliⱪ yurtlardimu aqarqiliⱪ boldi; lekin Misir zeminidiki ⱨǝr yǝrlǝrdǝ nan bar idi.\x + \xo 41:54 \xt Yar. 45:6; Zǝb. 105:16-17\x*  
\v 55 Aqarqiliⱪ pütkül Misir zeminni basⱪanda, hǝlⱪ axliⱪ sorap Pirǝwngǝ pǝryad ⱪildi. Pirǝwn misirliⱪlarning ⱨǝmmisigǝ: — Yüsüpning ⱪexiƣa berip, u silǝrgǝ nemǝ desǝ, xuni ⱪilinglar, — dedi.   
\m
\v 56 Aqarqiliⱪ pütkül yǝr yüzini besip kǝtti. Yüsüp ⱨǝr yǝrdiki ambarlarni eqip, misirliⱪlarƣa axliⱪ satatti; aqarqiliⱪ Misir zeminida intayin eƣir bolƣili turdi.  
\v 57 Aqarqiliⱪ pütkül yǝr yüzini basⱪan bolƣaqⱪa, barliⱪ yurtlardiki hǝlⱪmu axliⱪ alƣili Misirƣa Yüsüpning ⱪexiƣa kelǝtti.   
\b  
\b  
\m  
\c 42
\s1 Yüsüpning ⱪerindaxlirining Misirƣa axliⱪ alƣili berixi  
\m
\v 1 Əmdi Yaⱪup Misirda axliⱪ barliⱪini bilginidǝ oƣulliriƣa: — Nemixⱪa bir-biringlarƣa ⱪarixip turisilǝr? — dedi.   
\m
\v 2 Andin yǝnǝ: — Manga ⱪaranglar, angliximqǝ Misirda axliⱪ bar ikǝn. U yǝrgǝ berip, andin xu yǝrdin bizgǝ axliⱪ elip kelinglar; buning bilǝn ɵlüp kǝtmǝy, tirik ⱪalimiz, — dedi.\x + \xo 42:2 \xt Ros. 7:12. \x*   
\m
\v 3 Buning bilǝn Yüsüpning on akisi axliⱪ setiwalƣili Misirƣa yolƣa qiⱪti.\f □ \fr 42:3 \ft \+bd «Yüsüpning on akisi ... Misirƣa yolƣa qiⱪti»\+bd* — Yaⱪupning oƣullirining ɵzlirining Misirƣa berixi ailisining aqarqiliⱪ tüpǝylidin namratlixip kǝtkǝnlikini kɵrsǝtsǝ kerǝk; baridiƣan hizmǝtqilǝrmu ⱪalmiƣan boluxi mumkin.\f*  
\v 4 Lekin Yaⱪup Yüsüpning inisi Binyaminning birǝr yamanliⱪⱪa uqrap ⱪelixidin ⱪorⱪup uni akiliri bilǝn billǝ ǝwǝtmidi.  
\v 5 Xuningdǝk aqarqiliⱪ Ⱪanaan zeminidimu yüz bǝrgǝqkǝ, Israilning oƣulliri axliⱪ alƣili kǝlgǝnlǝr arisida bar idi.   
\m
\v 6 Yüsüp zeminning waliysi bolup, yurtning barliⱪ hǝlⱪigǝ axliⱪ setip bǝrgüqi xu idi. Yüsüpning akiliri kelip uning aldida yüzlirini yǝrgǝ tǝgküzüp tǝzim ⱪildi.\f □ \fr 42:6 \ft \+bd «Yüsüpning akiliri kelip uning aldida yüzlirini yǝrgǝ tǝgküzüp tǝzim ⱪildi»\+bd* — bu ix bilǝn Yüsüpning kɵrgǝn qüxliri tehi toluⱪ ǝmǝlgǝ axurulmidi; atisi Yaⱪup, inisi Binyamin wǝ ɵgǝy anisining Misirƣa kelixi bilǝn kɵrgǝn qüxliri toluⱪ ǝmǝlgǝ axurulidu.\f*  \x + \xo 42:6 \xt Yar. 37:7. \x*  
\v 7 Yüsüp akilirini kɵrüpla ularni tonudi; lekin u tonuxluⱪ bǝrmǝy, ularƣa ⱪopal tǝlǝppuzda gǝp ⱪilip: — Ⱪǝyǝrdin kǝldinglar, dǝp soridi. Ular jawabǝn: — Ⱪanaan zeminidin axliⱪ alƣili kǝlduⱪ, — dedi.   
\m
\v 8 Yüsüp akilirini tonuƣan bolsimu, lekin ular uni tonumidi.  
\v 9 Yüsüp ǝmdi ular toƣrisida kɵrgǝn qüxlirini esigǝ elip, ularƣa: — Silǝr jasus, bu ǝlning mudapiǝsiz jaylirini kɵzǝtkili kǝldinglar, — dedi.\f □ \fr 42:9 \ft \+bd «ǝlning mudapiǝsiz jayliri»\+bd* — ibraniy tilida «ǝlning yalingaq jayliri».\f*  \x + \xo 42:9 \xt Yar. 37:5. \x*   
\m
\v 10 Əmma ular uningƣa jawab berip: — Əy hojam, undaⱪ ǝmǝs! Bǝlki kǝminiliri axliⱪ setiwalƣili kǝldi!  
\v 11 Biz ⱨǝmmimiz bir adǝmning oƣulliri, sǝmimiy adǝmlǝrmiz. Kǝminiliri jasus ǝmǝs! — dedi.   
\m
\v 12 U ularƣa yǝnǝ: — Undaⱪ ǝmǝs! Bǝlki zeminning mudapiǝsiz jaylirini kɵrgili kǝldinglar, — dedi.   
\m
\v 13 Ular jawab berip: — Kǝminiliri ǝslidǝ on ikki ⱪerindax iduⱪ; biz ⱨǝmmimiz Ⱪanaan zeminidiki bir adǝmning oƣulliridurmiz; lekin kǝnji inimiz atimizning ⱪexida ⱪelip ⱪaldi; yǝnǝ bir inimiz yoⱪap kǝtti, — dedi.\x + \xo 42:13 \xt Yar. 43:29. \x*   
\m
\v 14 Əmma Yüsüp ularƣa yǝnǝ: — Mana mǝn dǝl silǝrgǝ eytⱪinimdǝk, jasus ikǝnsilǝr!\f □ \fr 42:14 \ft \+bd «mana mǝn dǝl silǝrgǝ eytⱪinimdǝk, jasus ikǝnsilǝr!»\+bd* — Yüsüpning buni deginidiki mǝntiⱪǝ bǝlkim «Kim ɵz oƣullirining ⱨǝmmisini degüdǝk biraⱪla Misirƣa baridiƣan hǝtǝrlik yolƣa mangduratti?!» degǝndǝk boluxi mumkin.\f*  
\v 15 Pirǝwnning ⱨayati bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilimǝnki, kiqik ininglar bu yǝrgǝ kǝlmigüqǝ silǝr bu yǝrdin qiⱪip ketǝlmǝysilǝr; silǝr xuning bilǝn sinilisilǝr.  
\v 16 Ininglarni elip kǝlgili biringlarni ǝwǝtinglar, ⱪalƣanliringlar bolsa solap ⱪoyulisilǝr. Buning bilǝn eytⱪininglarning rast-yalƣanliⱪi ispatlinidu; bolmisa, Pirǝwnning ⱨayati bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilimǝnki, silǝr jǝzmǝn jasus! — dedi.\f □ \fr 42:16 \ft \+bd «eytⱪininglarning rast-yalƣanliⱪi ispatlinidu»\+bd* — ibraniy tilida «silǝrdǝ ⱨǝⱪiⱪǝt bar-yoⱪluⱪi ispatlinidu».\f*   
\m
\v 17 Xuning bilǝn u ularni üq küngiqǝ solap ⱪoydi.  
\v 18 Üqinqi küni Yüsüp ularƣa mundaⱪ dedi: — Mǝn Hudadin ⱪorⱪidiƣan adǝmmǝn; tirik ⱪelixinglar üqün muxu ixni ⱪilinglar: —  
\v 19 Əgǝr sǝmimiy adǝmlǝr bolsanglar, ⱪerindaxliringlardin biri silǝr solanƣan gundihanida solaⱪliⱪ turiwǝrsun, ⱪalƣininglar aqarqiliⱪta ⱪalƣan ailǝnglar üqün axliⱪ elip ketinglar;  
\v 20 Andin kiqik ininglarni ⱪeximƣa elip kelinglar. Xuning bilǝn sɵzliringlar ispatlansa, ɵlmǝysilǝr!, — dedi. Ular xundaⱪ ⱪilidiƣan boldi.\x + \xo 42:20 \xt Yar. 43:5; 44:23. \x*   
\m
\v 21 Andin ular ɵzara: — Bǝrⱨǝⱪ, biz inimizƣa ⱪilƣan iximiz bilǝn gunaⱨkar bolup ⱪalduⱪ; u bizgǝ yalwursimu uning azabini kɵrüp turup uningƣa ⱪulaⱪ salmiduⱪ. Xuning üqün bu azab-oⱪubǝt beximizƣa qüxti, — deyixti.   
\m
\v 22 Rubǝn ularƣa jawabǝn: — Mǝn silǝrgǝ: baliƣa zulum ⱪilmanglar, degǝn ǝmǝsmidim? Lekin unimidinglar. Mana ǝmdi uning ⱪan ⱪǝrzi bizdin soriliwatidu, — dedi.\x + \xo 42:22 \xt Yar. 37:21,22. \x*   
\m
\v 23 Əmma Yüsüp ular bilǝn tǝrjiman arⱪiliⱪ sɵzlǝxkǝqkǝ, ular Yüsüpning ɵz gǝplirini uⱪup turuwatⱪinini bilmidi.  
\v 24 U ulardin ɵzini qǝtkǝ elip, yiƣlap kǝtti. Andin ularning ⱪexiƣa yenip kelip, ularƣa yǝnǝ sɵz ⱪilip, ularning arisidin Ximeonni tutup, ularning kɵz aldida baƣlidi.   
\b  
\m  
\s1 Yüsüpning akilirining Ⱪanaanƣa ⱪaytixi  
\m
\v 25 Andin Yüsüp ǝmr qüxürüp, ularning taƣarliriƣa axliⱪ toldurup, ⱨǝr birsining pulini ⱪayturup taƣiriƣa selip ⱪoyup, sǝpǝr ⱨazirliⱪlirimu berilsun dǝp buyruwidi, ularƣa xundaⱪ ⱪilindi.  
\v 26 Xuning bilǝn akiliri exǝklirigǝ axliⱪlirini artip, xu yǝrdin kǝtti.   
\m
\v 27 Əmma ɵtǝnggǝ kǝlgǝndǝ ulardin biri exikigǝ yǝm bǝrgili taƣirini eqiwidi, mana, ɵz puli taƣarning aƣzida turatti.  
\v 28 U ⱪerindaxliriƣa: — Mening pulumni ⱪayturuwetiptu. Mana u taƣirimda turidu, dedi. Buni anglap ularning yüriki su bolup, titrixip bir-birigǝ: — Bu Hudaning bizgǝ zadi nemǝ ⱪilƣinidu? — deyixti.   
\m
\v 29 Ular Ⱪanaan zeminiƣa, atisi Yaⱪupning ⱪexiƣa kelip, bexidin ɵtkǝn ⱨǝmmǝ wǝⱪǝlǝrni uningƣa sɵzlǝp berip:  
\v 30  — ⱨeliⱪi kixi, yǝni xu zeminning hojisi bizgǝ ⱪopal gǝp ⱪildi, bizgǝ zeminni payliƣuqi jasustǝk muamilǝ ⱪildi;  
\v 31 ǝmdi biz uningƣa: «Biz bolsaⱪ sǝmimiy adǝmlǝrmiz, jasus ǝmǝsmiz.  
\v 32 Biz bir atidin bolƣan oƣullar bolup, on ikki aka-uka iduⱪ; biri yoⱪap kǝtti, kiqik inimiz ⱨazir Ⱪanaan zeminida atimizning yenida ⱪaldi» desǝk,  
\v 33 Ⱨeliⱪi kixi, yǝni xu zeminning hojisi bizgǝ mundaⱪ dedi: «Mening silǝrning sǝmimiy ikǝnlikinglarni bilixim üqün, ⱪerindaxliringlarning birini mening yenimda ⱪaldurup ⱪoyup, aq ⱪalƣan ailǝnglar üqün axliⱪ elip ketinglar;  
\v 34 andin kiqik ininglarni ⱪeximƣa elip kelinglar; xundaⱪ ⱪilsanglar, silǝrning jasus ǝmǝs, bǝlki sǝmimiy adǝmlǝr ikǝnlikinglarni bilǝlǝymǝn. Andin ⱪerindixinglarni silǝrgǝ ⱪayturup berimǝn wǝ silǝr zeminda soda-setiⱪ ⱪilsanglar bolidu» — dedi.\f □ \fr 42:34 \ft \+bd «zemin»\+bd* — Misir zeminini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 35 Əmma xundaⱪ boldiki, ular taƣarlirini tɵkkǝndǝ, mana ⱨǝrbirining puldini ɵz taƣarlirida turatti! Ular wǝ atisi ɵzlirining qigiklik pullirini kɵrgǝndǝ, ⱪorⱪup ⱪelixti.\x + \xo 42:35 \xt Yar. 42:25; 44:1. \x*  
\v 36 Atisi Yaⱪup ularƣa: — Meni oƣlumdin juda ⱪildinglar! Yüsüp yoⱪ boldi, Ximeonmu yoⱪ, ǝmdi Binyaminnimu elip kǝtmǝkqi boluwatisilǝr! Mana bu ixlarning ⱨǝmmisi mening beximƣila kǝldi! — dedi.   
\m
\v 37 Rubǝn atisiƣa: — Əgǝr mǝn Binyaminni ⱪexingƣa ⱪayturup elip kǝlmisǝm, mening ikki oƣlumni ɵltürüwǝtkin; uni mening ⱪolumƣa tapxurƣin; mǝn uni ⱪexingƣa yandurup elip kelimǝn, — dedi.   
\m
\v 38 Lekin Yaⱪup jawab berip: — Oƣlum silǝr bilǝn billǝ u yǝrgǝ qüxmǝydu; qünki uning akisi ɵlüp ketip, u ɵzi yalƣuz ⱪaldi. Mubada yolda ketiwatⱪanda uningƣa birǝr kelixmǝslik kǝlsǝ, silǝr mǝndǝk bir aⱪ qaqliⱪ adǝmni dǝrd-ǝlǝm bilǝn tǝhtisaraƣa qüxüriwetisilǝr, — dedi.   
\b  
\b  
\m  
\c 43
\s1 Yüsüpning akilirining Binyaminni Misirƣa elip berixi  
\m
\v 1 Aqarqiliⱪ zeminni intayin eƣir basⱪanidi.  
\v 2 Bu sǝwǝbtin ular Misirdin elip kǝlgǝn axliⱪni yǝp tügǝtkǝndǝ, atisi ularƣa: — Yǝnǝ berip bizgǝ azƣina axliⱪ elip kelinglar, — dedi.   
\m
\v 3 Lekin Yǝⱨuda uningƣa jawabǝn: — Ⱨeliⱪi kixi bizni ⱪattiⱪ agaⱨlandurup: «Ininglar silǝr bilǝn billǝ kǝlmisǝ, yüzümni kɵrimǝn dǝp hiyal ⱪilmanglar» degǝn.  
\v 4 Əgǝr inimizni biz bilǝn billǝ ǝwǝtsǝng, biz berip sanga axliⱪ elip kelimiz.  
\v 5 Əmma ǝwǝtixkǝ unimisang, biz barmaymiz; qünki ⱨeliⱪi kixi bizgǝ: «Ininglar silǝr bilǝn billǝ kǝlmisǝ, yüzümni kɵrimǝn dǝp hiyal ⱪilmanglar» degǝn, — dedi.\x + \xo 43:5 \xt Yar. 42:20; 44:23; \x*   
\m
\v 6 Israil ularƣa: — Silǝr nemixⱪa manga xunqǝ yamanliⱪ ⱪilip u kixigǝ: «Yǝnǝ bir inimizmu bar» dedinglar, — dedi.   
\m
\v 7 Ular jawabǝn: — U kixi bizning wǝ ailimizning ǝⱨwalini sürüxtürüp koqilap: «Atanglar tehi Ⱨayatmu? Yǝnǝ bir ininglar barmu?» — dǝp soridi. Biz uning xu soaliƣa yarixa jawab bǝrduⱪ. Uning bizgǝ: «Ininglarni elip kelinglar» dǝydiƣinini nǝdin bilǝyli? — dedi.   
\m
\v 8 Yǝⱨuda atisi Israilƣa: — Balini mǝn bilǝn ǝwǝtkin; biz dǝrⱨal ⱪozƣilip yolƣa qiⱪayli; xundaⱪta biz wǝ sǝn, bizlǝr ⱨǝm balilirimiz ɵlmǝy, tirik ⱪalimiz.  
\v 9 Mǝn uningƣa kepil bolimǝn; sǝn uning üqün mening meningdin ⱨesab alisǝn; ǝgǝr mǝn uni sening ⱪexingƣa aman-esǝn yandurup kelip, yüzüngning aldida turƣuzmisam, pütkül ɵmrümdǝ aldingda gunaⱨkar bolay. \f □ \fr 43:9 \ft \+bd «meningdin ⱨesab alisǝn»\+bd* — ibraniy tilida «mening ⱪolumdin ⱨesab alisǝn».\f*  \x + \xo 43:9 \xt Yar. 44:32. \x*  
\v 10 Qünki ⱨayal bolmiƣan bolsaⱪ, bu qaƣⱪiqǝ ikki ⱪetim berip kelǝttuⱪ, — dedi.   
\m
\v 11 Ularning atisi Israil ularƣa: — Undaⱪ bolsa, mundaⱪ ⱪilinglar: — U kixigǝ ⱪaqa-ⱪuqanglarƣa zemindiki ǝng esil mewilǝrdin sowƣat alƣaq beringlar: yǝnǝ azƣina tutiya, azraⱪ ⱨǝsǝl, dora-dǝrmanlar, murmǝkki, pistǝ wǝ badamlarni alƣaq beringlar.  
\v 12 Ⱪolunglarda ikki ⱨǝssǝ pul elip, taƣarliringlarning aƣzidiki ɵzünglarƣa yandurulƣan pulnimu alƣaq beringlar. Eⱨtimal, bu ixta sǝwǝnlik kɵrülgǝn boluxi mumkin.  
\v 13 Ininglarnimu billǝ elip, ⱪozƣilip u kixining yeniƣa yǝnǝ beringlar.  
\v 14 Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir Tǝngri Ɵzi silǝrni u kixining aldida rǝⱨimgǝ erixtürgǝy. Buning bilǝn u silǝrning xu yǝrdiki ⱪerindixinglarni wǝ Binyaminni ⱪoyup berip, silǝrgǝ ⱪoxup ⱪoyarmikin; ɵzüm nawada balilirimdin juda bolsam bolay! — dedi.   
\m
\v 15 Xuning bilǝn bu adǝmlǝr xu sowƣatni elip, ⱪolliriƣa ikki ⱨǝssǝ pulni tutup, Binyaminni elip ⱪozƣilip, Misirƣa berip Yüsüpning aldida ⱨazir boldi.  
\v 16 Yüsüp Binyaminni ular bilǝn billǝ kɵrginidǝ, ɵz ɵyini baxⱪuridiƣan ƣojidariƣa buyrup: — Bu adǝmlǝrni ɵyümgǝ baxlap kirip, mal soyup taam tǝyyar ⱪilƣin; qünki bu kixilǝr qüxlük ƣizani mǝn bilǝn yǝydu, — dedi.   
\m
\v 17 U kixi Yüsüpning buyruƣinidǝk ⱪilip, adǝmlǝrni Yüsüpning ɵyigǝ baxlap kirdi.  
\v 18 Ular bolsa Yüsüpning ɵyigǝ baxlap kelinginidin ⱪorⱪuxup: — Aldinⱪi ⱪetim taƣarlirimizƣa yandurulƣan pulning sǝwǝbidin biz uning ɵyigǝ elip kelinduⱪ; uning mǝⱪsiti bizgǝ ⱨujum ⱪilip, üstimizdin besip ⱪul ⱪilip, exǝklirimizni tartiwelix ohxaydu, — deyixti.   
\m
\v 19 Ular Yüsüpning ɵyini baxⱪuridiƣan ƣojidarning yeniƣa kelip, ɵyning ixikining tüwidǝ uningƣa: —   
\m
\v 20 Əy hojam, biz ⱨǝⱪiⱪǝtǝn ǝslidǝ muxu yǝrgǝ axliⱪ alƣili kǝlgǝniduⱪ;\x + \xo 43:20 \xt Yar. 42:3. \x*  
\v 21 Xundaⱪ boldiki, biz ɵtǝnggǝ kelip ɵz taƣarlirimizni aqsaⱪ, mana ⱨǝrbirimizning puli, ǝyni eƣirliⱪi boyiqǝ taƣarlirimizning aƣzida turuptu; xunga biz buni yandurup ⱪolimizda alƣaq kǝlduⱪ.\x + \xo 43:21 \xt Yar. 42:27,35. \x*  
\v 22 Axliⱪ alƣili ⱪolimizda baxⱪa pulmu elip kǝlduⱪ; ǝmma taƣarlirimizƣa pulni kimning selip ⱪoyƣanliⱪini bilmiduⱪ, — dedi.   
\m
\v 23 U ularƣa: — Hatirjǝm bolunglar, ⱪorⱪmanglar. Silǝrning Hudayinglar, atanglarning Hudasi taƣarliringlarda silǝrgǝ bayliⱪ ata ⱪilƣan ohxaydu; silǝrning pulunglarni alliⱪaqan tapxurup aldim, — dedi. Andin u Ximeonni ularning ⱪexiƣa elip qiⱪti.  
\v 24 U kixi ularni Yüsüpning ɵyigǝ baxlap kirip, ularning putlirini yuyuxiƣa su ǝkirip berip, andin exǝklirigǝ yǝm bǝrdi.\x + \xo 43:24 \xt Yar. 18:4. \x*  
\v 25 Ular Yüsüpning qüxtǝ kelixigǝ ülgürtüp sowƣatni tǝyyarlap ⱪoydi; qünki ular ɵzlirining xu yǝrdǝ ƣiza yǝydiƣinini angliƣanidi.   
\m
\v 26 Yüsüp ɵygǝ kǝlgǝndǝ ular ⱪolliridiki sowƣatni ɵygǝ uning aldiƣa elip kirip, bexini yǝrgǝ tǝgküzüp uningƣa tǝzim ⱪildi.\x + \xo 43:26 \xt Yar. 37:10; 42:6. \x*  
\v 27 U ulardin ⱨal sorap, andin: — Silǝr gepini ⱪilƣan ⱪeri atanglar salamǝtmu? U ⱨayatmu? — dedi.   
\m
\v 28 Ular jawab berip: — Silining ⱪulliri bizning atimiz salamǝt turuwatidu, u tehi ⱨayattur, — dǝp uning aldida egilip tǝzim ⱪildi.   
\m
\v 29 Yüsüp bexini kɵtürüp, ɵz inisi Binyaminni kɵrüp: — Silǝr manga gepini ⱪilƣan kiqik ininglar xumu? — dǝp sorap: — Əy oƣlum, Huda sanga xapaǝt kɵrsǝtkǝy! — dedi.\x + \xo 43:29 \xt Yar. 42:13. \x*   
\m
\v 30 Yüsüpning ɵz inisiƣa bolƣan seƣinix oti ⱪattiⱪ küqiyip, yiƣliwalƣudǝk haliy jay izdǝp, aldirap iqkiriki ɵygǝ kirip taza bir yiƣliwaldi.\x + \xo 43:30 \xt Yar. 45:2. \x*  
\v 31 Andin yüzini yuyup qiⱪip, ɵzini besiwelip: — Taamlarni ⱪoyunglar, — dǝp buyrudi.   
\m
\v 32 Hizmǝtkarlar Yüsüpkǝ ayrim, ularƣa ayrim wǝ Yüsüp bilǝn billǝ tamaⱪⱪa kǝlgǝn misirliⱪlarƣimu ayrim tamaⱪ ⱪoydi; qünki misirliⱪlar ibraniylar bilǝn bir dastihanda tamaⱪ yeyixni yirginqlik dǝp ⱪarap, ular bilǝn billǝ tamaⱪ yemǝytti.  
\v 33 Yüsüpning ⱪerindaxliri uning udulida, ⱨǝrbiri qong-kiqik tǝrtipi boyiqǝ olturƣuzuldi; qongi qongluⱪiƣa yarixa, kiqiki kiqiklikigǝ yarixa olturƣuzuldi; ular bir-birigǝ ⱪarap ⱨǝyran ⱪelixti.   
\m
\v 34 Yüsüp aldidiki dastihandiki tamaⱪlardin ularƣa bɵlüp bǝrdi. Əmma Binyaminƣa bǝrgini baxⱪilarningkigǝ ⱪariƣanda bǝx ⱨǝssǝ kɵp idi. Ular xarab iqip, uning bilǝn hux kǝyp ⱪilixti.   
\b  
\b  
\m  
\c 44
\s1 Yüsüpning ⱪerindaxlirini ahirⱪi ⱪetim sinixi  
\m
\v 1 Andin u ɵz ɵyini baxⱪuridiƣan ƣojidariƣa buyrup: — Bu kixilǝrning taƣarlirini elip kɵtürǝligüdǝk axliⱪ ⱪaqilap, ⱨǝrbirining pulini taƣirining aƣziƣa selip ⱪoyƣin;  
\v 2 andin mening jamimni, yǝni kümüx jamni axliⱪning puli bilǝn billǝ ǝng kiqikining taƣirining aƣziƣa selip ⱪoyƣin, — dedi. U adǝm Yüsüpning deginidǝk ⱪildi.   
\m
\v 3 Ətisi tang yoriƣanda, ular exǝkliri bilǝn billǝ yolƣa selip ⱪoyuldi.  
\v 4 Lekin ular xǝⱨǝrdin qiⱪip anqǝ uzun mangmayla, Yüsüp ƣojidariƣa: — Ornungdin tur, bu adǝmlǝrning kǝynidin ⱪoƣliƣin; ularƣa yetixkiningdǝ ularƣa: «Nemixⱪa yahxiliⱪⱪa yamanliⱪ ⱪayturdunglar?  
\v 5 Hojam xu \add jamda\add* xarab iqidu ⱨǝmdǝ uningda pal aqidu ǝmǝsmu?! Mundaⱪ ⱪilƣininglar rǝzillik ⱪilƣininglar bolmamdu!» degin, — dedi.\f □ \fr 44:5 \ft \+bd «Ⱨojam xu jamda xarab iqidu ⱨǝmdǝ uningda pal aqidu ǝmǝsmu?!»\+bd* — Yüsüp Hudaning pǝyƣǝmbiri bolƣaqⱪa, «pal eqix» ⱪatarliⱪ ixlarni ⱪǝt’iy ⱪilmaytti. Uning gepi akilirini sinax mǝⱪsitidǝ eytilƣan, halas.\f*   
\m
\v 6 Bu adǝm ularning kǝynidin yetixip berip, ularƣa bu sɵzlǝrni ⱪildi.  
\v 7 Ular uningƣa jawabǝn: — Hojimiz nemixⱪa mundaⱪ gǝp ⱪilidu? Mundaⱪ ixni ⱪilix kǝminiliridin neri bolsun!  
\v 8 Biz ǝslidǝ taƣarlirimizning aƣzidin tapⱪan pulnimu Ⱪanaan zeminidin silining ⱪaxliriƣa ⱪayturup berixkǝ ǝkǝlgǝniduⱪ. Xundaⱪ turuⱪluⱪ ⱪandaⱪmu hojilirining ɵyidin altun-kümüxni oƣrilayli?  
\v 9 Kǝminiliringning arisida kimdin bu \add jam\add* tepilsa, xu ɵlümgǝ mǝⱨkum bolsun, bizmu hojimizning ⱪulliri bolayli, — dedi.   
\m
\v 10 Ƣojidar jawabǝn: — Eytⱪan sɵzliringlardǝk bolsun; jam kimning yenidin tepilsa, xu kixi ⱪulum bolup ⱪelip ⱪalsun, ⱪalƣanliringlar bigunaⱨ bolisilǝr, — dedi.   
\m
\v 11 Xuning bilǝn ular aldirap-tenǝp, taƣarlirini yǝrgǝ qüxürüp, ⱨǝrbiri ɵz taƣirini eqip bǝrdi.  
\v 12 Ƣojidar qonginingkidin baxlap kiqikiningkigiqǝ ahturdi, jam Binyaminning taƣiridin tepildi.  
\v 13 Buni kɵrüp ular kiyimlirini yirtixip, ⱨǝrbiri exikigǝ ⱪaytidin yükni artip, xǝⱨǝrgǝ ⱪaytti.   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨudaning Binyamin üqün yelinixi  
\m
\v 14 Xundaⱪ ⱪilip Yǝⱨuda wǝ ⱪerindaxliri Yüsüpning ɵyigǝ kǝldi; u tehi xu yǝrdǝ idi. Ular uning aldiƣa kelip ɵzlirini yǝrgǝ etixti.  
\v 15 Yüsüp ularƣa: — Bu silǝrning zadi nemǝ ⱪilƣininglar? Meningdǝk adǝmning qoⱪum pal aqalaydiƣanliⱪini bilmǝmtinglar? — dedi.\f □ \fr 44:15 \ft \+bd «Meningdǝk adǝmning qoⱪum pal aqalaydiƣanliⱪini bilmǝmtinglar?»\+bd* — 5-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 16 Yǝⱨuda jawabǝn: — Biz hojimizƣa nemimu deyǝlǝymiz? Nemǝ gǝp ⱪilalaymiz, ⱪandaⱪ ⱪilip ɵzimizni aⱪliyalaymiz? Huda kǝminlirining ⱪǝbiⱨlikini axkara ⱪildi. Mana, biz wǝ ⱪolidin jamliri tepilƣan kixi ⱨǝmmimiz hojimizƣa ⱪul bolidiƣan bolduⱪ, — dedi.\f □ \fr 44:16 \ft \+bd «Huda kǝminlirining ⱪǝbiⱨlikini axkara ⱪildi»\+bd* — Yǝⱨudaning muxu gepi muxu yǝrdǝ bǝlkim Yüsüpning jami taƣarliridin tepilƣanliⱪini ǝmǝs, bǝlki ular ɵtkǝndǝ inisi Yüsüpkǝ ɵtküzgǝn yamanliⱪni kɵrsǝtsǝ kerǝk. Yǝⱨuda ɵzlirining aldida turƣinining Yüsüp ikǝnlikini bilmǝytti, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 17 Lekin Yüsüp: — Mundaⱪ ⱪilix mǝndin neri bolsun! Bǝlki jam kimning ⱪolidin tepilƣan bolsa pǝⱪǝt xu kixi mening ⱪulum bolidu. Lekin ⱪalƣanliringlar aman-esǝn atanglarning ⱪexiƣa ketinglar, — dedi.   
\m
\v 18 Andin Yǝⱨuda uningƣa yeⱪin berip mundaⱪ dedi: — Əy hojam, kǝminilirigǝ ⱪulaⱪ selip hojamning ⱪuliⱪiƣa bir eƣiz gǝp ⱪilixⱪa ijazǝt bǝrgǝyla. Ƣǝzǝpliri kǝminilirigǝ tutaxmiƣay; qünki ɵzliri Pirǝwngǝ ohxax ikǝnla.  
\v 19 Əslidǝ hojam kǝminiliridin: «Atanglar ya ininglar barmu?» dǝp soriwidila,  
\v 20 biz hojimizƣa jawabǝn: «Bizning bir ⱪeri atimiz bar wǝ u ⱪeriƣanda tapⱪan, yax bir balisimu bar. Bu balining bir anisidin bolƣan akisi ɵlüp ketip, u ɵzi yalƣuz ⱪaldi; uning atisi uni intayin sɵyidu» desǝk,  
\v 21 Sili kǝminilirigǝ: «Uning ɵzini ⱪeximƣa elip kelinglar, mǝn uni ɵz kɵzüm bilǝn kɵrǝy» dedilǝ.\x + \xo 44:21 \xt Yar. 42:15. \x*  
\v 22 Biz hojimizƣa jawab berip: «Yigit atisidin ayrilalmaydu; ǝgǝr atisidin ayrilsa, atisi ɵlüp ketidu» desǝk,  
\v 23 Sili yǝnila kǝminilirigǝ: «Əgǝr kiqik ininglar silǝr bilǝn billǝ kǝlmisǝ, yüzümni yǝnǝ kɵrimiz dǝp hiyal ⱪilmanglar» degǝnidila.\x + \xo 44:23 \xt Yar. 43:3, 5 \x*  
\v 24 Xuning bilǝn biz kǝminiliri atimizning ⱪexiƣa barƣanda hojamning sɵzlirini uningƣa eyttuⱪ;  
\v 25 andin atimiz yǝnǝ: «Yǝnǝ berip, bizgǝ azraⱪ axliⱪ elip kelinglar» dewidi,  
\v 26 Biz jawabǝn: «Biz xu yǝrgǝ ⱪaytidin qüxǝlmǝymiz; ǝgǝr kiqik inimiz biz bilǝn billǝ bolsa, undaⱪta barimiz; qünki kiqik inimiz biz bilǝn billǝ bolmisa, u zatning yüzi aldida turalmaymiz», deduⱪ.\f □ \fr 44:26 \ft \+bd «U zatning yüzi aldida turalmaymiz»\+bd* — ibraniy tilida «xu kixining yüzini ⱪaytidin kɵrǝlmǝymiz».\f*   
\m
\v 27 Silining ⱪulliri bizning atimiz bizgǝ yǝnǝ: «silǝrgǝ mǝlumki, ayalim manga ikki oƣul tuƣup bǝrgǝnidi.  
\v 28 Biri mening yenimdin qiⱪip, yoⱪ bolup kǝtti; mǝn: u jǝzmǝn titma-titma ⱪiliwetiliptu, dǝp oylidim, xundaⱪla uni bügüngiqǝ kɵrmidim.\x + \xo 44:28 \xt Yar. 37:33. \x*  
\v 29 Əmdi silǝr bunimu mening ⱪeximdin elip ketip, uningƣa bir kelixmǝslik kelip ⱪalsa, silǝr mǝndǝk bir aⱪ qaqliⱪ adǝmni dǝrd-ǝlǝm bilǝn tǝhtisaraƣa qüxüriwetisilǝr», degǝnidi.\x + \xo 44:29 \xt Yar. 42:38. \x*  
\v 30 Əmdi mǝn silining ⱪulliri mening atamning ⱪexiƣa barƣanda, xu bala biz bilǝn bolmisa uning jeni balining jeniƣa baƣlanƣan bolƣaqⱪa,  
\v 31 xundaⱪ boliduki, u balining yoⱪluⱪini kɵrsǝ, jǝzmǝn ɵlüp ketidu; xuning bilǝn silining ⱪulliri bizning atimiz bolƣan bu aⱪ qaqni dǝrd-ǝlǝm iqidǝ tǝⱨtisaraƣa qüxürüwǝtkǝn bolimiz.  
\v 32 Qünki mǝnki kǝminiliri atamƣa bu yigit üqün kepil bolup: «Əgǝr mǝn uni ⱪexingƣa ⱪayturup kǝlmisǝm pütkül ɵmrümdǝ atamning aldida gunaⱨkar bolay» degǝnidim.\x + \xo 44:32 \xt Yar. 43:9. \x*  
\v 33 Xunga ⱨazir ɵtünüp ⱪalay, mǝnki kǝminiliri u yigitning ornida hojamning ⱪexida ⱪul bolup tursam, u yigit ⱪerindaxliri bilǝn billǝ ⱪaytip kǝtsǝ!   
\m
\v 34 Qünki yigit mǝn bilǝn bolmisa, mǝn ⱪandaⱪmu atamning ⱪexiƣa baralaymǝn? Atamƣa xundaⱪ azab-oⱪubǝtning qüxüxini kɵzüm kɵrgüqi bolmisun! — dedi.   
\b  
\b  
\m  
\c 45
\s1 Yüsüpning ⱪerindaxliriƣa ɵzini axkarilixi  
\m
\v 1-2 Yüsüp ɵz yenida turƣanlarning aldida ɵzini tutalmay: — Ⱨǝmmǝ adǝm aldimdin qiⱪiriwetilsun! dǝp warⱪiridi. Xuning bilǝn Yüsüp ɵzini ⱪerindaxliriƣa axkara ⱪilƣanda uning ⱪexida ⱨeqkim bolmidi. U ⱪattiⱪ yiƣlap kǝtti; misirliⱪlar uni anglidi, Pirǝwnning ordisikilǝrmu buningdin \add tezla\add* hǝwǝr tapti.\f □ \fr 45:1-2 \ft \+bd «Misirliⱪlar uni anglidi, Pirǝwnning ordisikilǝrmu buningdin tezla hǝwǝr tapti»\+bd* — yaki «Misirliⱪlar, xundaⱪla Pirǝwnning ordisidikilǝr uni anglidi».\f*  
\v 3 Yüsüp ⱪerindaxliriƣa: — Mǝn Yüsüp bolimǝn! Atam ⱨazir ⱨayatmu?! — dǝp soridi. Əmma ⱪerindaxliri uningƣa ⱪarap ⱨoduⱪup ketip, ⱨeq jawab berǝlmǝy ⱪaldi.  
\v 4 Lekin Yüsüp ularni: — Ⱪeni, manga yeⱪin kelinglar, dǝp qaⱪiridi. Ular yeⱪin kǝldi, u yǝnǝ: — Mǝn silǝrning ininglar, yǝni silǝr Misirƣa setiwǝtkǝn Yüsüp bolimǝn.\x + \xo 45:4 \xt Yar. 37:28; Zǝb. 105:17; Ros. 7:9, 13. \x*  
\v 5 Əmdi meni muxu yǝrgǝ setiwǝtkininglar üqün azablanmanglar, ɵzünglarni ǝyibkǝ buyrumanglar; qünki Huda adǝmlǝrning ⱨayatini saⱪlap ⱪelix üqün meni silǝrdin burun bu yǝrgǝ ǝwǝtti.\x + \xo 45:5 \xt Yar. 50:19,20,21. \x*  
\v 6 Qünki ⱨazir zemindiki aqarqiliⱪⱪa ikki yil boldi; lekin tehi yǝnǝ bǝx yilƣiqǝ ⱨeq terilƣumu bolmaydu, ormimu bolmaydu.  
\v 7 Xuning üqün silǝrgǝ dunyada bir ⱪaldini saⱪlap ⱪelix üqün, uluƣ bir nijatliⱪ kɵrsitip, silǝrning tirik ⱪutuluxunglar üqün Huda meni silǝrdin burun bu yǝrgǝ ǝwǝtti.  
\v 8 Xundaⱪ bolƣanikǝn, meni muxu yǝrgǝ ǝwǝtküqi silǝr ǝmǝs, bǝlki Hudadur. U meni Pirǝwngǝ atining ornida ⱪilip, uning pütkül ɵyigǝ hoja ⱪilip tiklǝp, pütkül zeminƣa bax wǝzir ⱪilip ⱪoydi.\f □ \fr 45:8 \ft \+bd «atining ornida ⱪilip»\+bd* — muxu yǝrdǝ bǝlkim Yüsüpning Pirǝwngǝ qong mǝsliⱨǝtqi ikǝnlikini kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  
\v 9 Əmdi tezdin atamning ⱪexiƣa berip, uningƣa: — Sening oƣlung Yüsüp: «Huda meni pütkül Misirƣa hoja ⱪilip ⱪoydi. Sǝn ⱨayal ⱪilmay, mening ⱪeximƣa kǝlgin;  
\v 10 sǝn Goxǝn yurtida turisǝn; xuning bilǝn sǝn ɵzüng, oƣulliring, nǝwriliring, ⱪoyliring, kaliliring wǝ ⱨǝmmǝ tǝǝlluⱪatliring bilǝn manga yeⱪin turisilǝr.  
\v 11 Ɵzüng, ailǝng wǝ ⱨǝmmǝ tǝǝlluⱪatingni namratliⱪ besiwalmisun dǝp mǝn seni xu yǝrdǝ baⱪimǝn; qünki yǝnǝ bǝx yil aqarqiliⱪ bardur», dedi, — dǝnglar.   
\m
\v 12  — Mana silǝrning kɵzliringlar wǝ inim Binyaminning kɵzliri silǝrgǝ gǝp ⱪiliwatⱪan mening ɵz aƣzim ikǝnlikini kɵrüwatidu.  
\v 13 Atamƣa mening Misirdiki bu barliⱪ xan-xǝripim ⱨǝmdǝ silǝrning barliⱪ kɵrgininglar toƣrisida eytip, atamni tezdin bu yǝrgǝ elip kelinglar, — dedi.\x + \xo 45:13 \xt Ros. 7:14. \x*   
\m
\v 14 Xuning bilǝn u ɵzini Binyaminƣa etip uning boyniƣa girǝ selip yiƣlap kǝtti; Binyaminmu uning boyniƣa yɵlinip yiƣlidi.  
\v 15 Andin Yüsüp barliⱪ ⱪerindxalirini sɵyüp, ularni bir-birlǝp ⱪuqaⱪlap yiƣlidi. Andin ⱪerindxaliri uning bilǝn paranglaxti.   
\m
\v 16 Yüsüpning ⱪerindxaliri kǝldi, degǝn hǝwǝr Pirǝwnning ordisiƣa yǝtküzüldi; bu Pirǝwn wǝ hizmǝtkarlirining nǝziridǝ ⱪutluⱪ ix boldi.  
\v 17 Pirǝwn Yüsüpkǝ: — Ⱪerindaxliringƣa: — «Silǝr ǝmdi mundaⱪ ⱪilinglar; ulaƣliringlarƣa yük artip, Ⱪanaan zeminiƣa berip,  
\v 18 atanglar wǝ jǝmǝtinglarni elip mening ⱪeximƣa kelinglar; mǝn Misir zeminidin ǝng esil yǝrlǝrni silǝrgǝ berǝy; silǝr bu zemindin qiⱪⱪan nazu-nemǝtlǝrdin yǝysilǝr» — degin.  
\v 19 Sanga bolƣan ǝmrim xuki, sǝn ularƣa: «Baliliringlar wǝ ayalliringlarni elix üqün Misir zeminidin ⱨarwilarni elip beringlar. Xuningdǝk atanglarnimu bu yǝrgǝ yǝtküzüp kelinglar.  
\v 20 Pütkül Misir zeminidin ǝng esil jaylar silǝrningki bolƣaqⱪa, ɵz sǝrǝmjanliringlarƣa karinglar bolmisun» dǝp buyruƣin, — dedi.\f □ \fr 45:20 \ft \+bd «ɵz sǝrǝmjanliringlarƣa karinglar bolmisun»\+bd* — ibraniy tilida «kɵzünglar sǝrǝmjanliringlarƣa ⱨǝsrǝt qǝkmisun».\f*   
\m
\v 21 Xuning bilǝn Israilning oƣulliri xundaⱪ ⱪildi; Yüsüp Pirǝwnning buyruⱪi boyiqǝ ularƣa ⱨarwilarni berip, yoli üqünmu ozuⱪ bǝrdi.  
\v 22 Ularning ⱨǝrbirigǝ bir ⱪur kiyim bǝrdi; lekin Binyaminƣa bolsa u üq yüz kümüx tǝnggǝ, bǝx ⱪur kiyim bǝrdi.  
\v 23 U atisiƣimu xu ⱨǝdiyǝlǝrni, yǝni Misirning esil mǝⱨsulatliri artilƣan on ⱨangga exǝk ⱨǝmdǝ axliⱪ, nan wǝ atisiƣa yol tǝyyarliⱪi artilƣan on mada exǝkni ǝwǝtti.  
\v 24 Andin u ⱪerindaxlirini yolƣa selip, ularƣa: — Yolda jedǝllǝxmǝnglar, dǝp jekilidi. Ular yolƣa rawan boldi.\f □ \fr 45:24 \ft \+bd «yolda jedǝllǝxmǝnglar»\+bd* — bu nǝsiⱨǝtni bǝlkim ularning ɵzini Misirƣa setiwǝtkǝnliki toƣruluⱪ bir-birini yǝnǝ ǝyiblixidin ǝnsirǝp eytⱪan bolsa kerǝk.\f*  
\v 25 Ular Misirdin qiⱪip, Ⱪanaan zeminiƣa atisi Yaⱪupning ⱪexiƣa berip,  
\v 26 uningƣa Yüsüp ɵzlirigǝ eytⱪan gǝplǝrni yǝtküzüp: «Yüsüp tehi ⱨayat ikǝn! U pütkül Misir zeminiƣa bax wǝzir ikǝn!» dedi. Əmma u ularƣa ixǝnmǝy, yüriki ⱪetip ⱨoxidin ketǝy dǝp ⱪaldi.   
\m
\v 27 Lekin ular Yüsüpning ɵzlirigǝ eytⱪan barliⱪ sɵzlirini uningƣa degǝndǝ, xundaⱪla Yüsüpning ɵzini elip kelixkǝ ǝwǝtkǝn ⱨarwilarnimu kɵrgǝndǝ, ularning atisi Yaⱪupning roⱨiƣa jan kirdi.  
\v 28 Israil xuning bilǝn: — Əmdi arminim yoⱪ! Oƣlum Yüsüp tehi ⱨayattur! Mǝn ɵlmǝstǝ berip uni kɵrüwalay, — dedi.   
\b  
\b  
\m  
\c 46
\s1 Yaⱪupning pütün ailisini elip Misirƣa mengixi  
\m
\v 1 Xuning bilǝn Israil barliⱪ tǝǝlluⱪatini elip yolƣa qiⱪip, Bǝǝr-Xebaƣa kǝldi. U xu yǝrdǝ atisi Isⱨaⱪning Hudasiƣa ⱪurbanliⱪlarni sundi.  
\v 2 Keqisi Huda alamǝt kɵrünüxlǝrdǝ Israilƣa: — Yaⱪup, Yaⱪup! dewidi, u jawab berip: — Mana mǝn! — dedi.\f □ \fr 46:2 \ft \+bd «Yaⱪup, Yaⱪup»\+bd* — Hudaning adǝmning ismini ikki ⱪetim qaⱪirixi Hudaning uningƣa bolƣan qongⱪur meⱨir-muⱨǝbbitini wǝ ɵzigǝ tolimu ǝziz ikǝnlikini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 3 U: — Atangning Tǝngrisi bolƣan Huda Mǝndurmǝn. Sǝn Misirƣa berixtin ⱪorⱪmiƣin, qünki Mǝn seni xu yǝrdǝ uluƣ bir ⱪowm ⱪilimǝn.\x + \xo 46:3 \xt Yar. 13:16; 16:10; 17:2; 22:17; 26:24; 28:13; 32:9; 35:11; 48:4. \x*  
\v 4 Mǝn sening bilǝn Misirƣa billǝ barimǝn wǝ Mǝn Ɵzüm jǝzmǝn yǝnǝ seni xu yǝrdin yandurup kelimǝn. Yüsüp ɵz ⱪoli bilǝn sening kɵzüngni yumduridu, — dedi.\f □ \fr 46:4 \ft \+bd «Yüsüp ɵz ⱪoli bilǝn sening kɵzüngni yumduridu»\+bd* — demǝk, Yüsüp Yaⱪup sǝkratⱪa qüxüp ⱪalƣanda uning yenida bolidu. «Mǝn Ɵzüm jǝzmǝn yǝnǝ seni xu yǝrdin yandurup kelimǝn» degǝn yuⱪiriⱪi sɵzlǝr xübⱨisizki, Yaⱪup Ⱪanaan zeminida dǝpnǝ ⱪilinipla ⱪalmay, bǝlki Ⱪanaan zeminida ahirⱪi zamanda tirilidu, degǝn mǝnini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 46:4 \xt Qɵl. 20:15; Ⱪan. 10:22; Yǝ. 24:4, 5, 6; Zǝb. 105:23, 24; Yǝx. 52:4; Ⱨox. 11:1. \x*   
\m
\v 5 Andin Yaⱪup Bǝǝr-Xebadin yolƣa qiⱪti; Israilning oƣulliri atisi Yaⱪup wǝ ularning bala-qaⱪilirini Pirǝwn uni epkelix üqün ǝwǝtkǝn ⱨarwilarƣa olturƣuzup, \x + \xo 46:5 \xt Ros. 7:15. \x*  
\v 6-7 qarpayliri bilǝn Ⱪanaan zeminida tapⱪan tǝǝlluⱪatlirini elip mangdi. Bu tǝriⱪidǝ Yaⱪup bilǝn barliⱪ ǝwladliri Misirƣa kǝldi; oƣullirini, oƣul nǝwrilirini, ⱪizlirini, ⱪiz nǝwrilirini yiƣip, nǝsillirining ⱨǝmmisini ɵzi bilǝn billǝ elip Misirƣa kǝldi.   
\m
\v 8 Israilning oƣulliri, yǝni Yaⱪupning Misirƣa kǝlgǝn ǝwladliri tɵwǝndikiqǝ: — Yaⱪupning tunji oƣli Rubǝn;\x + \xo 46:8 \xt Mis. 1:2; 6:13; Qɵl. 26:5; 1Tar. 4-8. \x*  
\v 9 Rubǝnning oƣulliri Ⱨanoh, Pallu, Ⱨǝzron bilǝn Karmi.   
\m
\v 10 Ximeonning oƣulliri: — Yǝmuǝl, Yamin, Oⱨad, Yaⱪin, Zoⱨar wǝ Ⱪanaaniy ayaldin bolƣan Saul.\f □ \fr 46:10 \ft \+bd «Saul»\+bd* — yaki «Xaul».\f*  \x + \xo 46:10 \xt Mis. 6:15; 1Tar. 4:24. \x*   
\m
\v 11 Lawiyning oƣulliri: — Gǝrxon, Koⱨat wǝ Mǝrari.\x + \xo 46:11 \xt 1Tar. 5:27. \x*   
\m
\v 12 Yǝⱨudaning oƣulliri: — Ər, Onan, Xǝlaⱨ, Pǝrǝz wǝ Zǝraⱨ. Əmma Ər wǝ Onan Ⱪanaanning zeminida ɵlüp kǝtkǝnidi. Pǝrǝzning oƣulliri Ⱨǝzron bilǝn Ⱨamullar idi.\x + \xo 46:12 \xt Yar. 38:3, 4, 5; 1Tar. 2:5. \x*   
\m
\v 13 Issakarning oƣulliri: — Tola, Puaⱨ, Yob wǝ Ximron.\f □ \fr 46:13 \ft \+bd «Puaⱨ»\+bd* — yaki «Puwaⱨ». «Qɵl.» 36:23ni kɵrüng. \+bd «Yob»\+bd* — yaki «Yaxub».\f*   
\m
\v 14 Zǝbulunning oƣulliri: — Sǝrǝd, Elon wǝ Jaⱨliyǝl.   
\m
\v 15 Bular Leyaⱨning Yaⱪupⱪa Padan-Aramda tuƣup bǝrgǝn oƣul-ǝwladliri idi; u yǝnǝ ⱪizi Dinaⱨni tuƣup bǝrdi. Buning bu oƣul-ⱪiz pǝrzǝntliri jǝmiy bolup ottuz üq jan idi.   
\m
\v 16 Gadning oƣulliri: — Zifion, Ⱨaggi, Xuni, Əzbon, Eri, Arodi wǝ Arǝli.\x + \xo 46:16 \xt 1Tar. 5:11. \x*   
\m
\v 17 Axirning oƣulliri: — Yimnaⱨ, Yixwaⱨ, Yixwi wǝ Beriyaⱨ. Ularning singlisi Seraⱨ idi; Beriyaⱨning oƣulliri Ⱨǝbǝr wǝ Malkiǝl idi.\x + \xo 46:17 \xt 1Tar. 7:30. \x*   
\m
\v 18 Bular bolsa Laban ⱪizi Leyaⱨⱪa dedǝk boluxⱪa bǝrgǝn Zilpaⱨning Yaⱪupⱪa tuƣup bǝrgǝn oƣulliri bolup, jǝmiy on altǝ jan idi.\x + \xo 46:18 \xt Yar. 29:24. \x*   
\m
\v 19 Yaⱪupning ayali Raⱨilǝning oƣulliri Yüsüp wǝ Binyamin.   
\m
\v 20 Yüsüpkǝ Misir zeminida tɵrǝlgǝn oƣulliri Manassǝⱨ wǝ Əfraim; bularni Ondiki kaⱨin Potifiraⱨning ⱪizi Asinat uningƣa tuƣup bǝrdi.\x + \xo 46:20 \xt Yar. 41:50; 48:5. \x*   
\m
\v 21 Binyaminning oƣulliri: — Belaⱨ, Bǝkǝr, Axbǝl, Gera, Naaman, Eⱨi, Rox, Muppim, Ⱨuppim wǝ Ard.\f □ \fr 46:21 \ft \+bd «Belaⱨ»\+bd* — yaki «Bela».\f*  \x + \xo 46:21 \xt 1Tar. 7:6; 8:1. \x*   
\m
\v 22 Bular Raⱨilǝning Yaⱪupⱪa tuƣup bǝrgǝn oƣul-ǝwladliri bolup, jǝmiy on tɵt jan idi.   
\m
\v 23 Danning oƣli: — Ⱨuxim.   
\m
\v 24 Naftalining oƣulliri: — Yaⱨziǝl, Guni, Yǝzǝr wǝ Xillǝm.\x + \xo 46:24 \xt 1Tar. 7:13. \x*   
\m
\v 25 Bular Laban ⱪizi Raⱨilǝgǝ dedǝk boluxⱪa bǝrgǝn Bilⱨaⱨning Yaⱪupⱪa tuƣup bǝrgǝn oƣul-ǝwladliri bolup, jǝmiy yǝttǝ jan idi.\x + \xo 46:25 \xt Yar. 29:29. \x*   
\m
\v 26 Yaⱪupning kelinliridin baxⱪa, Yaⱪupning puxtidin bolƣan, uning bilǝn birgǝ Misirƣa kǝlgǝnlǝr jǝmiy atmix altǝ jan idi.   
\m
\v 27 Yüsüpning Misirda tuƣulƣan oƣulliri ikki idi. Yaⱪupning jǝmǝtidin bolup, Misirƣa kǝlgǝnlǝr jǝmiy yǝtmix jan idi.\x + \xo 46:27 \xt Ⱪan. 10:22; Ros. 7:14. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yaⱪup wǝ uning jǝmǝtining Misirƣa yetip kelixi  
\m
\v 28 Yaⱪup Yüsüptin kɵrsǝtmǝ elip, ɵzlirini Goxǝngǝ baxlap berixⱪa Yǝⱨudani Yüsüpning ⱪexiƣa ǝwǝtti. Xundaⱪ ⱪilip ular Goxǝn yurtiƣa kelip qüxti.\f □ \fr 46:28 \ft \+bd «Yaⱪup Yüsüptin kɵrsǝtmǝ elip, ɵzlirini Goxǝngǝ baxlap berixⱪa Yǝⱨudani Yüsüpning ⱪexiƣa ǝwǝtti»\+bd* — yaki «ɵzliri Goxǝngǝ berixtin awwal Yǝⱨudani Yüsüpkǝ uⱪturux üqün ǝwǝtti».\f*  
\v 29 Yüsüp ɵzining wǝzirlik ⱨarwisini ⱪatⱪuzup, atisi Israilning aldiƣa Goxǝngǝ qiⱪti. U ɵzini uning aldiƣa ⱨazir ⱪilip atisiƣa ɵzini etip boyniƣa girǝ selip ⱪuqaⱪlap, uzundin uzun yiƣlidi.  
\v 30 Israil Yüsüpkǝ: Mǝn sening yüzüngni kɵrüp, tirik ikǝnlikingni bildim; ǝmdi ɵlsǝmmu arminim yoⱪ, — dedi.\f □ \fr 46:30 \ft \+bd «ɵlsǝmmu arminim yoⱪ»\+bd* — ibraniy tilida «ɵlsǝm bolidu».\f*   
\m
\v 31 Andin Yüsüp ⱪerindaxliri wǝ atisining ɵydikilirigǝ mundaⱪ dedi: — Mǝn ⱨazir qiⱪip Pirǝwngǝ hǝwǝr berip: «Ⱪanaan zeminida olturƣan ⱪerindaxlirim, xundaⱪla atamning ɵyidikilǝr ⱪeximƣa kǝldi;  
\v 32 bu adǝmlǝr padiqilar bolup, mal beⱪix bilǝn xuƣullinip kǝlgǝn, ⱪoy-kaliliri, xundaⱪla barliⱪ mal-mülüklirini elip kǝldi» dǝp eytay.  
\v 33 Xundaⱪ boliduki, Pirǝwn silǝrni qaⱪiridu; xu qaƣda u silǝrdin: «Nemǝ oⱪitinglar bar?» dǝp sorisa,  
\v 34 silǝr jawab berip: — Kǝminiliri kiqikimizdin tartip ata-bowilirimizƣa ohxax pada beⱪip kǝlgǝnmiz, — dǝnglar. Xundaⱪ desǝnglar Goxǝn yurtida olturup ⱪalisilǝr; qünki padiqilarning ⱨǝmmisi misirliⱪlar arisida kɵzgǝ ilinmaydu.\f □ \fr 46:34 \ft \+bd «qüxünmǝ»\+bd* — xu gepi bilǝn Yüsüp: (1) ɵz ailisidikilǝrning Misir iⱪtisadiƣa yük bolmaydiƣanliⱪini, ɵzlirining jenini baⱪalaydiƣanliⱪini kɵrsǝtmǝkqi; (2) ularning Goxǝn degǝn qǝt rayonda turuxini bekitmǝkqi. 
\fp  Xundaⱪ bolƣanda, Israil hǝlⱪi Misirliⱪlar bilǝn anqǝ assimiliyatsiyǝ bolmaydu, xundaⱪla Misirdin ⱪeqix kerǝk bolsa, Goxǝn yurti Ⱪanaan zeminiƣa birⱪǝdǝr yeⱪinraⱪ idi.\f*  \x + \xo 46:34 \xt Yar. 43:32; Mis. 8:22. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 47
\m
\v 1 Yüsüp Pirǝwnning ⱪexiƣa kelip: — Atam bilǝn ⱪerindaxlirim ⱪoy-kaliliri, xundaⱪla ⱨǝmmǝ mal-mülüklirini billǝ elip Ⱪanaan zeminidin kǝldi. Mana, ular ⱨazir Goxǝn yurtiƣa qüxti, dǝp hǝwǝr berip,\x + \xo 47:1 \xt Yar. 45:10. \x*  
\v 2 ⱪerindaxlirining iqidin bǝxǝylǝnni elip, Pirǝwnning aldiƣa ⱨazir ⱪildi.  
\v 3 Pirǝwn uning ⱪerindaxliridin: — Nemǝ oⱪitinglar bar, dǝp soriwidi, ular Pirǝwngǝ jawab berip: — Kǝminiliri ata-bowilirimizƣa ohxax mal baⱪⱪuqilarmiz, — dedi.\x + \xo 47:3 \xt Yar. 46:34. \x*   
\m
\v 4 Andin ular Pirǝwngǝ iltimas ⱪilip: — Ⱪanaan zeminida ⱪattiⱪ ⱪǝⱨǝtqilik bolƣaqⱪa, kǝminilirining ⱪoylirimizni baⱪidiƣanƣa yaylaⱪmu yoⱪ; xunga bu zeminda musapir bolup turuxⱪa kǝlduⱪ; janabliridin tǝlǝp ⱪilimizki, kǝminilirining Goxǝn yurtida turuxiƣa ijazǝt bǝrgǝyla, — dedi.   
\m
\v 5 Pirǝwn Yüsüpkǝ: — Atang wǝ ⱪerindaxliring ⱪexingƣa kǝldi;  
\v 6 mana Misir zemini sening aldingda turuptu; atang wǝ ⱪerindaxliringni zeminning ǝng esil yeridǝ olturƣuzƣin; ular Goxǝn yurtida makan ⱪilsun. Xuningdǝk, ǝgǝr sǝn ularning iqidiki ⱪabil kixilǝrni bilsǝng, bularni mening qarpaylirimƣa nazarǝtqi ⱪilƣin, — dedi.   
\m
\v 7 Keyin, Yüsüp atisi Yaⱪupni elip, Pirǝwnning aldiƣa ⱨazir ⱪildi; Yaⱪup Pirǝwngǝ bǝht-bǝrikǝt tilidi.   
\m
\v 8 Andin Pirǝwn Yaⱪuptin: — Ɵmrüngning yil-künliri nǝqqigǝ yǝtti? — dǝp soridi.  
\v 9 Yaⱪup Pirǝwngǝ jawab berip: — Musapirliⱪ sǝpirimning künliri bir yüz ottuz yilƣa yǝtti; ɵmrümning künliri az ⱨǝm japa-muxǝⱪⱪǝtlik bolup, ata-bowilirimning musapirliⱪ ɵmür sǝpirining künlirigǝ tehi yǝtmidi, — dedi.\x + \xo 47:9 \xt Zǝb. 119:19; Ibr. 11:9,13. \x*   
\m
\v 10 Xuning bilǝn Yaⱪup Pirǝwngǝ bǝht-bǝrikǝt tilǝp, aldidin qiⱪip kǝtti.  
\v 11 Xuning bilǝn Yüsüp atisi bilǝn ⱪerindaxlirini Misir zeminida olturaⱪlaxturup ⱪoydi; Pirǝwnning buyruƣinidǝk ularƣa zeminning ǝng esil yeridin, yǝni Ramsǝs degǝn yurttin tǝwǝlik bǝrdi.  
\v 12 Yüsüp atisi, ⱪerindaxliri, xundaⱪla atisining ⱨǝmmǝ ɵydikilirini bala-qaⱪilirining sanliriƣa ⱪarap axliⱪ bilǝn tǝminlǝp baⱪti.   
\b  
\m  
\s1 Yüsüpning dana ⱨɵkümranliⱪi  
\m
\v 13 Əmma aqarqiliⱪ ⱪattiⱪ eƣir bolƣaqⱪa, zeminning ⱨeq yeridǝ ozuⱪ-tülük tepilmidi; Misir zemini bilǝn Ⱪanaan zemini aqarqiliⱪtin haraplixip kǝtti.  
\v 14 Yüsüp axliⱪ setip Misir zemini bilǝn Ⱪanaan zeminidiki barliⱪ pulni yiƣiwaldi. Andin Yüsüp bu pulni Pirǝwnning ordisiƣa yǝtküzüp bǝrdi.  
\v 15 Əmma Misir zemini bilǝn Ⱪanaan zeminidiki Pul tügǝp kǝtkǝndǝ misirliⱪlarning ⱨǝmmisi Yüsüpning aldiƣa kelip: — Bizgǝ nan bǝrgǝyla! Pul tügǝp kǝtkini üqün silining aldilirida ɵlimizmu? — dedi.   
\m
\v 16 Yüsüp jawabǝn: — Pulunglar ⱪalmiƣan bolsa, qarpayliringlarni elip kelip bǝrsǝnglar, mǝn malliringlariƣa ozuⱪ-tülük tegixip berimǝn, — dedi.   
\m
\v 17 Buning bilǝn ular qarpaylirini Yüsüpning ⱪexiƣa elip kǝlgili turdi; Yüsüp ularning atliri, ⱪoy padiliri, kala padiliri wǝ exǝklirining orniƣa ozuⱪ-tülük bǝrdi; xu yili mallirining orniƣa ularƣa ozuⱪ-tülük berip baⱪti.  
\v 18 U yil ayaƣlixip, ular ikkinqi yili uning ⱪexiƣa kelip uningƣa: — Biz hojimizdin ⱨeqnemini yoxurmaymiz; pulimiz tügidi, qarpay mal padilirimiz bolsa hojimizning ilkidǝ, hojimizning aldida tǝnlirimiz bilǝn yerimizdin baxⱪa ⱨeqnǝrsǝ ⱪalmidi.  
\v 19 Nemixⱪa kɵz aldilirida biz ⱨǝm yerimizmu ɵlüp kǝtsun? Əmdi sili ɵzimiz wǝ yerimizni ozuⱪ-tülükkǝ tegixip eliwalƣayla; ɵzimiz wǝ yerimiz Pirǝwnning bolup, uningƣa ⱪul bolayli. Biz ɵlüp kǝtmǝy, tirik turuximiz, yerimizmu wǝyran bolmasliⱪi üqün bizgǝ uruⱪ-tülük bǝrgǝyla, dedi.   
\m
\v 20 Bu tǝriⱪidǝ Yüsüp Misirning pütkül terilƣu yerini Pirǝwn üqün setiwaldi; qünki aqarqiliⱪ ⱪattiⱪ bolƣaqⱪa, misirliⱪlarning ⱨǝrbiri ɵz etizini setip bǝrdi. Xuning bilǝn yǝr-zemin Pirǝwnning bolup ⱪaldi.  
\v 21 Yüsüp hǝlⱪni Misirning bu qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrlǝrgǝ kɵqürdi.\f □ \fr 47:21 \ft \+bd «qüxǝnmǝ»\+bd* — hǝlⱪlǝrning yezilardin xǝⱨǝrlǝrgǝ kɵqürülüxining sǝwǝbi: (1) tupraⱪta giya ünmǝs bolup ⱪalƣaqⱪa, hǝlⱪning xu yǝrdǝ turuwerixining paydisi yoⱪ idi; (2) hǝlⱪ xǝⱨǝrdǝ tursa ularƣa «ⱪutⱪuzux axliⱪi» tarⱪitip berixkǝ ⱪolayliⱪ bolatti. Bu waⱪitliⱪ tǝdbir bolup, keyin Yüsüp ularƣa uruⱪ bǝrgǝndǝ (23-ayǝt) hǝlⱪ bǝlkim ɵz yurtliriƣa ⱪaytⱪan boluxi mumkin. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Xu tǝriⱪidǝ Yüsüp hǝlⱪni Misirning bu qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ ⱪulluⱪiƣa kirgüzdi».\f*  
\v 22 Pǝⱪǝt kaⱨinlarning yerini u almidi; qünki kaⱨinlarƣa Pirǝwn tǝripidin alaⱨidǝ tǝminat berilgǝqkǝ, ular Pirǝwn tǝripidin tǝminlǝngǝn ülüxini yǝp, ɵz yǝrlirini satmiƣanidi.   
\m
\v 23 Yüsüp hǝlⱪⱪǝ: — Mana, mǝn bügün ɵzünglar bilǝn yǝrliringlarni Pirǝwn üqün setiwaldim. Mana silǝrgǝ uruⱪ! Əmdi yǝr teringlar.  
\v 24 Əmdi xundaⱪ ⱪilisilǝrki, qiⱪⱪan ⱨosuldin bǝxtin birini Pirǝwngǝ berip, ⱪalƣan tɵt ⱪismini ɵzünglarƣa elip ⱪelinglar; u uruⱪluⱪ ⱨǝmdǝ ɵzünglarƣa, jümlidin ɵyüngdikilǝrgǝ wǝ kiqik baliliringlarƣa ozuⱪ bolsun, — dedi.   
\m
\v 25 Ular jawabǝn: — Sili jenimizni ⱪutⱪuzdila. Hojimizning nǝziridǝ iltipat tapⱪan bolsaⱪla, Pirǝwnning ⱪulliri bolup turayli, — dedi.   
\m
\v 26 Xuning bilǝn Yüsüp: — «Ⱨosulning bǝxtin biri Pirǝwngǝ berilsun» dǝp bu ixni bügüngǝ ⱪǝdǝr Misir zemini üqün ⱪanun-bǝlgilimǝ ⱪildi. Pǝⱪǝt kaⱨinlarning yerila buning sirtida bolup, Pirǝwngǝ tǝwǝ bolmidi.   
\b  
\m  
\s1 Yaⱪupning ahirⱪi tǝlipi  
\m
\v 27 Israillar Misir zeminida, Goxǝn ɵlkisidǝ olturaⱪlaxti; ular xu jayda yǝr-zeminlik bolup, awup, tolimu kɵpǝydi.  
\v 28 Yaⱪup Misir zeminida on yǝttǝ yil ɵmür kɵrdi; buning bilǝn Yaⱪupning ɵmür künliri bir yüz ⱪiriⱪ yǝttǝ yilƣa yǝtti.  
\v 29 Israilning künliri sǝkratⱪa yeⱪinlaxⱪanda, oƣli Yüsüpni qaⱪirtip, uningƣa: — Əgǝr nǝziringdǝ iltipat tapⱪan bolsam, ⱪolungni yotamning astiƣa ⱪoyup, manga xapaǝt wǝ sadaⱪǝtlikni kɵrsitip, meni Misirda dǝpnǝ ⱪilma; \x + \xo 47:29 \xt Yar. 24:2. \x*  
\v 30 bǝlki mǝn ata-bowilirim bilǝn yatidiƣan waⱪtimda meni Misirdin elip ketip, ularning gɵristaniƣa dǝpnǝ ⱪilƣin, dedi. U jawab berip: — Mǝn eytⱪiningdǝk ⱪilay, — dedi.   
\m
\v 31 Yaⱪup uningƣa: — Manga ⱪǝsǝm ⱪilip bǝrgin, — dedi. U uningƣa ⱪǝsǝm ⱪilip bǝrdi; andin Israil karwatning bax tǝripidǝ sǝjdǝ ⱪildi.\f □ \fr 47:31 \ft \+bd «Israil karwatning bax tǝripidǝ sǝjdǝ ⱪildi»\+bd* — kona grekqǝ tǝrjimisi (LXX)dǝ «u (Israil) ⱨasisiƣa yɵlinip Hudaƣa sǝjdǝ ⱪildi» deyilidu. Muxu yǝrdǝ ikki mǝnisi boluxi mumkin («Ibr.» 11:21nimu kɵrüng).\f*  \x + \xo 47:31 \xt Ibr. 11:21. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 48
\s1 Yaⱪupning Əfraim wǝ Manassǝⱨkǝ hǝyrlik dua ⱪilixi  
\m
\v 1 Bu ixlardin keyin birsi Yüsüpkǝ: — Mana atang kesǝl bolup ⱪaptu, dǝp hǝwǝr bǝrdi. U ikki oƣli Manassǝⱨ bilǝn Əfraimni billǝ elip bardi.  
\v 2 Birsi Yaⱪupⱪa: — Mana oƣlung Yüsüp ⱪexingƣa keliwatidu, dǝp hǝwǝr beriwidi, Israil küqǝp ⱪopup kariwatta olturdi.   
\m
\v 3 Yaⱪup Yüsüpkǝ: — Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir Tǝngri manga Ⱪanaan zeminidiki Luz degǝn jayda ayan bolup, meni bǝrikǝtlǝp \x + \xo 48:3 \xt Yar. 17:1. \x*  
\v 4 manga: Mana, Mǝn sening nǝslingni kɵpǝytip, seni intayin zor awutimǝn, sǝndin bir türküm hǝlⱪ qiⱪirimǝn; bu zeminni sǝndin keyinki nǝslinggǝ ǝbǝdiy miras ⱪilip berimǝn, dǝp eytⱪanidi.\x + \xo 48:4 \xt Yar. 28:3; 35:11. \x*  
\v 5 Əmdi mǝn Misirƣa kelixtin ilgiri sanga Misir zeminida tuƣulƣan ikki oƣlung mening ⱨesablinidu; Əfraim bilǝn Manassǝⱨ bolsa, huddi Rubǝn bilǝn Ximeonƣa ohxax, ⱨǝr ikkisi mening oƣullirim bolidu.\f □ \fr 48:5 \ft \+bd «ⱨǝr ikkisi mening oƣullirim bolidu»\+bd* — keyin Manassǝⱨ wǝ Əfraimdin bolƣan ⱪǝbililǝr Israilning on ikki ⱪǝbilisidin ikkisi ⱨesablandi.\f*  \x + \xo 48:5 \xt Yar. 41:50; 46:20. \x*  
\v 6 Ulardin keyin tapⱪan baliliring ɵzüngning bolidu; ular kǝlgüsidǝ mirasⱪa erixkǝndǝ akilirining nami astida bolidu.\f □ \fr 48:6 \ft \+bd «ular kǝlgüsidǝ mirasⱪa erixkǝndǝ akilirining nami astida bolidu»\+bd* — demǝk, ǝgǝr Yüsüpning keyin oƣulliri bolsa, Manassǝⱨning ⱪǝbilisi yaki Əfraimning ⱪǝbilisining bir ǝzasi ⱨesablinip, xu ⱪǝbilining bir ⱪismi süpitidǝ tegixlik miras alalaytti.\f*  
\v 7 Manga kǝlsǝk, Padandin keliwatⱪinimda Raⱨilǝ Ⱪanaan zeminida yol üstidǝ Əfratⱪa az ⱪalƣanda meni taxlap ɵlüp kǝtti. Mǝn uni xu yǝrdǝ, yǝni Əfratⱪa (yǝni Bǝyt-Lǝⱨǝmgǝ) baridiƣan yolda dǝpnǝ ⱪildim, — dedi.\f □ \fr 48:7 \ft \+bd «meni taxlap ɵlüp kǝtti»\+bd* — yaki «meni ⱨǝsrǝtkǝ ⱪaldurup ɵlüp kǝtti». \+bd «mǝn uni (Raⱨilǝni) xu yǝrdǝ, yǝni Əfratⱪa baridiƣan yolda dǝpnǝ ⱪildim»\+bd* — Raⱨilǝ Yüsüpning ɵz anisi, ǝlwǝttǝ. Bǝlkim anisining ɵlümi toƣruluⱪ tǝpsilatlar uning esidǝ anqǝ ⱪalmiƣan boluxi mumkin idi.\f*  \x + \xo 48:7 \xt Yar. 35:19. \x*   
\m
\v 8 Andin Israil Yüsüpning oƣulliriƣa ⱪarap: — Bular kimdur, — dǝp soridi.   
\m
\v 9 Yüsüp atisiƣa jawabǝn: — Bular bolsa Huda manga bu yǝrdǝ bǝrgǝn oƣullirimdur, — dedi. U: — Ularni aldimƣa yeⱪin kǝltürgin, mǝn ularƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝy, — dedi.   
\m
\v 10 Əmdi Israilning kɵzliri ⱪeriliⱪidin ƣuwalixip \add yahxi\add* kɵrǝlmǝytti. Xunga Yüsüp ularni uning aldiƣa yeⱪinraⱪ kǝltürdi; u ularni sɵyüp ⱪuqaⱪlidi.  
\v 11 Andin Israil Yüsüpkǝ: — Mǝn sening yüzüngni kɵrǝlǝymǝn dǝp ⱨeq oylimiƣanidim; lekin Huda meni sening baliliringnimu kɵrüxkǝ nesip ⱪildi, — dedi.   
\m
\v 12 Yüsüp balilarni \add Yaⱪupning\add* tizlirining ariliⱪidin elip, yüzini yǝrgǝ tǝgküzüp tǝzim ⱪildi.\f □ \fr 48:12 \ft \+bd «Yaⱪupning»\+bd* — ibraniy tilida «uning».\f*  
\v 13 Andin Yüsüp bu ikkiylǝnni Israilning aldiƣa yeⱪin elip kelip, Əfraimni ong ⱪoli bilǝn tutup Israilning sol ⱪoliƣa udullap turƣuzdi; Manassǝⱨni sol ⱪoli bilǝn tutup Israilning ong ⱪoliƣa udullap turƣuzdi.  
\v 14 Lekin Israil ong ⱪolini uzitip, kǝnji balisi Əfraimning bexiƣa ⱪoydi, sol ⱪolini Manassǝⱨning bexiƣa ⱪoydi. Manassǝⱨ tunjisi bolsimu, u ikki ⱪolini ⱪayqilap tutup xundaⱪ ⱪoydi.  
\v 15 U Yüsüpkǝ bǝht-bǝrikǝt tilǝp: — Atilirim Ibraⱨim bilǝn Isⱨaⱪ Huda dǝp bilip yüzi aldida mangƣan, meni pütkül ɵmrümdǝ bu küngiqǝ padiqidǝk yetǝklǝp beⱪip kǝlgǝn Huda,\x + \xo 48:15 \xt Ibr. 11:21. \x*  
\v 16 Manga ⱨǝmjǝmǝt bolup meni ⱨǝmmǝ bala-ⱪazadin ⱪutƣuzƣan Pǝrixtǝ bu ikki oƣulni bǝrikǝtlisun; ular mening ismim wǝ atilirim bolƣan Ibraⱨim wǝ Isⱨaⱪning isimliri bilǝn atilip, yǝr yüzidǝ kɵp awuƣay! — dedi.\f □ \fr 48:16 \ft \+bd «...ⱨǝmjǝmǝt bolup ... ⱪutⱪuzƣan»\+bd* — ibraniy tilida «goel» degǝn peil bilǝn ipadilinidu. Muxu yǝrdǝ «goel» degǝn peil Tǝwratta birinqi ⱪetim ixlitilidu. «Ayup» 19:25 wǝ izaⱨatini wǝ «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 48:16 \xt Yar. 31:42; 32:1. \x*   
\m
\v 17 Yüsüp atisining ong ⱪolini Əfraimning bexiƣa ⱪoyƣinini kɵrüp kɵnglidǝ hapa boldi; xunga u atisining ⱪolini tutup, Əfraimning bexidin elip Manassǝⱨning bexiƣa yɵtkimǝkqi bolup, \f □ \fr 48:17 \ft \+bd «Yüsüp atisining ong ⱪolini Əfraimning bexiƣa ⱪoyƣinini kɵrüp kɵnglidǝ hapa boldi»\+bd* — ibraniy tilida «atisining ong ⱪolini Əfraimning bexiƣa ⱪoyƣini Yüsüpning kɵzlirigǝ yaman ixtǝk kɵründi».\f*  
\v 18 atisiƣa: — Əy ata, bundaⱪ ⱪilmiƣin; qünki mana, tunjisi budur; ong ⱪolungni uning bexiƣa ⱪoyƣin! — dedi.   
\m
\v 19 Lekin atisi rǝt ⱪilip: — Bilimǝn, i oƣlum, bilimǝn; uningdinmu bir ⱪowm qiⱪip, ɵzimu uluƣ bolidu, ǝmma dǝrⱨǝⱪiⱪǝt uning inisi uningdin tehimu uluƣ bolidu; uning nǝslidin naⱨayiti kɵp ⱪowmlar pǝyda bolidu, — dedi.\x + \xo 48:19 \xt Rut 4:11,12. \x*   
\m
\v 20 Xuning bilǝn xu küni u bu ikkisini bǝrikǝtlǝp: — Kǝlgüsidǝ Israillar bǝht-bǝrikǝt tiligǝndǝ: «Huda seni Əfraim bilǝn Manassǝⱨdǝk uluƣ ⱪilsun!» dǝydiƣan bolidu, dedi. Bu tǝriⱪidǝ u Əfraimni Manassǝⱨtin üstün ⱪoydi.\x + \xo 48:20 \xt Yǝr. 31:20. \x*   
\m
\v 21 Andin Israil Yüsüpkǝ yǝnǝ: — Mana, mǝn ɵlimǝn; lekin Huda silǝr bilǝn billǝ bolup, silǝrni ata-bowiliringlarning zeminiƣa ⱪayturup baridu.  
\v 22 Mǝn sanga ⱪerindaxliringningkidin bir ülüx yǝrni artuⱪ bǝrdim; xu yǝrni ɵzüm ⱪiliq wǝ oⱪyayim bilǝn Amoriylarning ⱪolidin tartiwalƣanidim.\f □ \fr 48:22 \ft \+bd «Mǝn sanga ... bir ülüx yǝrni artuⱪ bǝrdim»\+bd* — degǝn sɵzlǝrning yǝnǝ mumkin bolƣan ikki mǝnisi bar: — (1) «sanga... axu «yaƣliⱪ rayon» (kɵp zǝytun meyini qiⱪidiƣan zemin)ni tǝⱪdim ⱪildim,...» yaki (2) «sanga... Xǝkǝm degǝn yǝrni ... tǝⱪdim ⱪildim» (34-babni kɵrüng). Əmǝliyǝttǝ üq mǝnǝ ohxaxla toƣra boluxi mumkin.\f*  \x + \xo 48:22 \xt Yǝ. 13:7; 16:1; 17:1; 24:8. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 49
\s1 Yaⱪupning wǝsiyiti — oƣulliriƣa tiligǝn bǝht-bǝrikǝtliri wǝ bǝrgǝn bexarǝtliri  
\m
\v 1 Andin Yaⱪup oƣullirini qaⱪirip ularƣa mundaⱪ dedi: — \add Ⱨǝmminglar\add* jǝm bolunglar, mǝn silǝrgǝ keyinki künlǝrdǝ silǝr yoluⱪidiƣan ixlarni eytip berǝy: —   
\m
\v 2 Yiƣilip kelip anglanglar, i Yaⱪupning oƣulliri;  
\m Atanglar Israilƣa ⱪulaⱪ selinglar.   
\m
\v 3 Əy Rubǝn, sǝn mening tunji oƣlumsǝn,  
\m Küq-ⱪudritimsǝn,  
\m Küqüm bar waⱪtimning tunji mewisidursǝn,  
\m Salapǝt wǝ ⱪudrǝttǝ aldi iding,\x + \xo 49:3 \xt Yar. 29:32; Ⱪan. 21:17; Zǝb. 78:51. \x*   
\m
\v 4 Lekin ⱪaynap texip qüxkǝn sudǝk,  
\m Əmdi aldi bolalmassǝn;  
\m Qünki sǝn atangning kɵrpisigǝ qiⱪting,  
\m Xuning bilǝn sǝn uni bulƣiding!  
\m U mening kɵrpǝmning üstigǝ qiⱪti!\f □ \fr 49:4 \ft \+bd «U mening kɵrpǝmning üstigǝ qiⱪti!»\+bd* — Rubǝnning atisining toⱪili Bilⱨaⱨ bilǝn billǝ yatⱪinini kɵrsitidu (35:22). 
\fp  Yaⱪupning bu uluƣ bexarǝtliri toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tǝpsiliyrǝk tohtilimiz.\f*  \x + \xo 49:4 \xt Yar. 35:22; 1Tar. 5:1. \x*   
\m
\v 5 Ximeon bilǝn Lawiy ⱪerindaxlardur;  
\m Ularning ⱪiliqliri zorawanliⱪning ⱪoralliridur! \f □ \fr 49:5 \ft \+bd «Ularning ⱪiliqliri zorawanliⱪning ⱪoralliridur!»\+bd* — 34:25-31ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 6 Aⱨ jenim, ularning mǝsliⱨitigǝ kirmigin!  
\m I izzitim, ularning jamaiti bilǝn qetilip ⱪalmiƣay!  
\m Qünki ular aqqiⱪida adǝmlǝrni ɵltürüp,  
\m Ɵz beximqiliⱪ ⱪilip buⱪilarning peyini kǝsti.\x + \xo 49:6 \xt Yar. 34:25. \x*   
\m
\v 7 Ularning aqqiⱪi ǝxǝddiy bolƣaqⱪa lǝnǝtkǝ ⱪalsun!  
\m Ƣǝzipimu rǝⱨimsiz bolƣaqⱪa lǝnǝtkǝ ⱪalsun!  
\m Mǝn ularni Yaⱪupning iqidǝ tarⱪitiwetimǝn,  
\m Israilning iqidǝ ularni qeqiwetimǝn.\f □ \fr 49:7 \ft \+bd «tarⱪitiwetimǝn,... qeqiwetimǝn»\+bd* — Yaⱪup pǝyƣǝmbǝr bolƣaqⱪa uning muxu sɵzliri Hudaning sɵzigǝ barawǝr bolidu. Bu sɵzni Huda Ɵzi Yaⱪupning aƣzi arⱪiliⱪ eytⱪan bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 49:7 \xt Yǝ. 19:1; 21:3-45. \x*   
\m
\v 8 Əy Yǝⱨuda! Seni bolsa ⱪerindaxliring tǝriplǝr,  
\m Ⱪolung düxmǝnliringning gǝjgisini basar.  
\m Atangning oƣulliri sanga bax urar,\f □ \fr 49:8 \ft \+bd «Seni bolsa ⱪerindaxliring tǝriplǝr»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, «Yǝⱨuda» degǝnning mǝnisi «tǝriplǝx» yaki «mǝdⱨiyǝ»dur (29:35ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 9 Yǝⱨuda yax bir xirdur;  
\m Əy oƣlum, sǝn owni tutupla qiⱪting;  
\m U xirdǝk \add owning yenida\add* qɵküp sozulup yatsa,  
\m Yaki qixi xirdǝk yetiwalsa,  
\m Kimmu uni ⱪozƣaxⱪa petinar?\f □ \fr 49:9 \ft \+bd «sǝn ow tutupla qiⱪting»\+bd* — bu sɵz, xübⱨisizki, Yǝⱨudaning kǝlgüsidǝ toluⱪ ƣǝlibǝ ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsitidu. «Xirdǝk qɵküp sozulup yatsa yaki qixi xirdǝk yetiwalsa» degǝn sɵzlǝrgǝ «owning yenida» degǝn sɵzlǝrni ⱪoxup kirgüzduⱪ; qünki bizningqǝ bu jümlǝ aldinⱪi jümlǝ bilǝn ziq baƣlinixliⱪ. Demǝk, Yǝⱨuda ƣǝlibǝ ⱪilipla ⱪalmay, bǝlki ƣǝlibining mewiliridin bimalal ⱨuzurlinixⱪa muyǝssǝr bolidu. Yǝⱨuda Mǝsiⱨning ǝjdadi bolƣaqⱪa, muxu sɵzlǝr Mǝsiⱨning ɵzi toƣrisida tehimu inawǝtlik boluxi kerǝk. 
\fp  «U xirdǝk owning yenida qɵküp sozulup yatsa, yaki qixi xirdǝk yetiwalsa,...» degǝnning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «U xirdǝk yaki qixi xirdǝk Maraxⱪa yetiwalsa,...».\f*  \x + \xo 49:9 \xt Qɵl. 24:9; Mik. 5:7. \x*   
\m
\v 10 Xaⱨanǝ ⱨasa Yǝⱨudadin ketip ⱪalmaydu,  
\m Yǝⱨudaning puxtidin ⱪanun qiⱪarƣuqi ɵksümǝydu,  
\m Taki xu ⱨoⱪuⱪ Igisi kǝlgüqǝ kütidu;  
\m Kǝlgǝndǝ, jaⱨan hǝlⱪliri uningƣa itaǝt ⱪilidu.\f □ \fr 49:10 \ft \+bd «Yǝⱨudaning puxtidin»\+bd* — ibraniy tilida «Yǝⱨudaning putliri arisidin» — demǝk, uning nǝslidin, puxtidin. \+bd «ⱪanun qiⱪarƣuqi»\+bd* — yaki «idarǝ ⱪilƣuqining tutⱪan tayiⱪi». \+bd «xu ⱨoⱪuⱪ Igisi»\+bd* — ibraniy tilida «Xiloⱨ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu uluƣ bexarǝt toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 49:10 \xt Mat. 2:6. \x*   
\m
\v 11 U tǝhiyini üzüm teliƣa,  
\m Exǝk balisini sortluⱪ üzüm teliƣa baƣlap ⱪoyar.  
\m U libasini xarabta yuyup,  
\m Tonini üzüm xǝrbitidǝ yuyar.\f □ \fr 49:11 \ft \+bd «xarabta»\+bd* — ibraniy tilida «üzüm ⱪenida». \+bd «exǝk balisini sortluⱪ üzüm teliƣa baƣlap ⱪoyar, ... libasini xarabta yuyup, Tonini üzüm xǝrbitidǝ yuyar»\+bd* — demǝk, Yǝⱨuda ⱪǝbilisi xunqǝ bay boliduki, tǝhǝyni ǝng esil üzüm teliƣa baƣlaydu, tǝhǝyning uni tartip yuluwetixidin yaki uni yǝp ketixidin ⱪorⱪmaydu wǝ halisa keyimini yuƣanda suning ornida xarab ixlitidu.\f*   
\m
\v 12 Uning kɵzliri xarabtin ⱪizirip ketǝr,  
\m Qixliri süt iqkinidin ap’aⱪ turar.\f □ \fr 49:12 \ft \+bd «ⱪizirip ketǝr»\+bd* — yaki «nurlinar».\f*   
\m
\v 13 Zǝbulun dengiz boyini makan ⱪilar,  
\m Makani kemilǝrning panaⱨgaⱨi bolar,  
\m Yǝr-zemini Zidonƣiqǝ yetip barar.\x + \xo 49:13 \xt Yǝ. 19:10,11. \x*   
\m
\v 14 Issakar bǝstlik bǝrdǝm bir exǝktur,  
\m U ikki ⱪotan arisida yatⱪandur;   
\m
\v 15 U aramgaⱨning yahxi ikǝnlikigǝ ⱪarap,  
\m Zeminning esilliⱪini kɵrüp,  
\m Yük kɵtürüxkǝ mürisini egip,  
\m Alwanƣa ixlǝydiƣan ⱪul bolup ⱪalar.\f □ \fr 49:15 \ft \+bd «aramgaⱨ»\+bd* — bǝlkim Huda ɵzigǝ wǝdǝ ⱪilƣan miras zeminining yahxi bir ⱪismini kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*   
\m
\v 16 Dan Israil ⱪǝbililiridin biri bolar,  
\m Ɵz hǝlⱪigǝ ⱨɵküm qiⱪirar.\f □ \fr 49:16 \ft \+bd «Dan»\+bd* — bu namning mǝnisi «ⱨɵküm» yaki «ⱨɵküm qiⱪarƣuqi» yaki «sotqi».\f*   
\m
\v 17 Dan yol üstidiki yilan,  
\m Qiƣir yol üstidǝ turƣan zǝⱨǝrlik bir yilandur.  
\m U atning tuyiⱪini qeⱪip,  
\m At mingüqini arⱪiƣa mollaⱪ atⱪuzar.   
\m
\v 18 I Pǝrwǝrdigar, nijatingƣa tǝlmürüp kütüp kǝldim!   
\b  
\m
\v 19 Gadⱪa bolsa, ⱪaraⱪqilar ⱪoxuni ⱨujum ⱪilar;  
\m Lekin u tapinini besip zǝrbǝ berǝr.\f □ \fr 49:19 \ft \+bd «Gad»\+bd* — ibraniy tilida «Gad»ning mǝnisi «ⱪoxun» yaki «ⱨujum».\f*   
\m
\v 20 Axirning tamiⱪida zǝytun meyi mol bolar,  
\m U xaⱨlar üqün nazu-nemǝtlǝrni tǝminlǝr.\f □ \fr 49:20 \ft \+bd «Axirning tamiⱪida zǝytun meyi mol bolar»\+bd* — yaki «Axirning yeridin mol axliⱪ qiⱪar».\f*   
\m
\v 21 Naftalidin qirayliⱪ gǝplǝr qiⱪar,  
\m U ǝrkin ⱪoyuwetilgǝn maraldur.   
\m
\v 22 Yüsüp mewilik dǝrǝhning xehidur,  
\m Bulaⱪning yenidiki kɵp mewilik xahtǝktur;  
\m Uning xahqiliri tamdin ⱨalⱪip kǝtkǝndur.\f □ \fr 49:22 \ft \+bd «dǝrǝhning xehi»\+bd* — ibraniy tilida muxu yǝrdǝ «mewilik dǝrǝhning balisi» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. Bu ikki jümlǝ iqidiki «mewilik» degǝn sɵz «Əfraim» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu; oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki «Əfraim» degǝnning mǝnisi «ikki ⱨǝssǝ mewilik». \+bd «uning xahqiliri»\+bd* — ibraniy tilida «uning ⱪizliri».\f*  \x + \xo 49:22 \xt 1Tar. 5:1. \x*   
\m
\v 23 Ya atⱪuqilar uningƣa azar ⱪilip,  
\m Uningƣa oⱪ atti, uningƣa nǝprǝtlǝndi.\x + \xo 49:23 \xt Yar. 50:20. \x*   
\m
\v 24 Ⱨalbuki, uning oⱪyayi mǝzmut turar,  
\m Ⱪol-bilǝkliri ǝplik turƣuzular,  
\m Xu \add küq\add* Yaⱪuptiki ⱪudrǝt Igisining ⱪolliridindur —  
\m (Israilning Ⱪoram Texi, yǝni uning Padiqisi Uningdin qiⱪar!)\f □ \fr 49:24 \ft \+bd «Israilning ⱪoram texi, yǝni uning padiqisi uningdin qiⱪar!»\+bd* — demǝk, «Israilning Ⱪoram Texi», «uning ⱨǝⱪiⱪiy Padiqisi», yǝni Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ Hudaning Ɵzidin qiⱪisu. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi: «(Yǝni Israilning Ⱪoram Texidin, uning Padiqisidindur)».\f*   
\m
\v 25 \add Axu küq\add* atangning Tǝngrisidindur — (U sanga mǝdǝt berǝr!)  
\m \add Yǝni\add* Ⱨǝmmigǝ Ⱪadirdindur — U seni bǝrikǝtlǝr!  
\m Yuⱪirida asmanning bǝrikǝtliri bilǝn,  
\m Tɵwǝndǝ yatⱪan qongⱪur sularning bǝrikǝtliri bilǝn,  
\m Əmqǝk bilǝn baliyatⱪuning bǝrikiti bilǝn seni bǝrikǝtlǝr!\f □ \fr 49:25 \ft \+bd «Ⱨǝmmigǝ Ⱪadir»\+bd* —Hudaning bir namidur.\f*   
\m
\v 26 Sening atangning tiligǝn bǝrikǝtliri ata-bowilirimning tiligǝn bǝrikǝtliridin ziyadǝ boldi,  
\m Ular mǝnggülük taƣ-edirlarning qǝtlirigiqǝ yetǝr,  
\m Ular Yüsüpning bexiƣa qüxǝr,  
\m Yǝni ɵz ⱪerindaxliridin ayrim turƣuqining qoⱪⱪisiƣa tegǝr.\f □ \fr 49:26 \ft \+bd «Ular mǝnggülük taƣ-edirlarning qǝtlirigiqǝ yetǝr»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Ular mǝnggülük taƣlarning bǝrikǝtliridin ziyadǝ boldi». \+bd «ɵz ⱪerindaxliridin ayrim turƣuqining...»\+bd* — yaki «ɵz ⱪerindaxliri arisidin ǝmir bolƣuqining...»\f*  \x + \xo 49:26 \xt Ⱪan. 33:16\x*   
\m
\v 27 Binyamin yirtⱪuq bɵridǝktur;  
\m Ətigǝndǝ u owni yǝr.  
\m Kǝqⱪurun u oljisini tǝⱪsim ⱪilar» — dedi.   
\m
\v 28 Bularning ⱨǝmmisi Israilning on ikki ⱪǝbilisi bolup, mǝzkur sɵzlǝr bolsa atisining ularƣa tiligǝn bǝht-bǝrikǝt sɵzliridur. U xuning bilǝn ularning ⱨǝrbirigǝ mas kelidiƣan bir bǝrikǝt bilǝn ularƣa bǝht-bǝrikǝt tilidi.   
\b  
\m  
\s1 Yaⱪupning ɵlümi wǝ ahirⱪi wǝsiyiti  
\m
\v 29 Andin Yaⱪup ularƣa mundaⱪ tapilidi: — «Mǝn ǝmdi ɵz ⱪowmimning ⱪexiƣa ⱪoxulimǝn. Silǝr meni ata-bowilirimning yenida, Ⱨittiylardin bolƣan Əfronning etizliⱪidiki ƣarƣa dǝpnǝ ⱪilinglar;  
\v 30 u ƣar bolsa Ⱪanaan zeminida Mamrǝning udulida, Makpelaⱨning etizliⱪida. Ƣarni Ibraⱨim gɵristan bolsun dǝp xu etizliⱪ bilǝn ⱪoxup Ⱨittiy Əfrondin setiwalƣanidi.\x + \xo 49:30 \xt Yar. 23:9,16. \x*  
\v 31 Xu yǝrdǝ Ibraⱨim ayali Saraⱨ bilǝn dǝpnǝ ⱪilinƣan; xu yǝrdǝ Isⱨaⱪ ayali Riwkaⱨ bilǝnmu dǝpnǝ ⱪilinƣan; xu yǝrdǝ mǝnmu Leyaⱨni dǝpnǝ ⱪildim.\x + \xo 49:31 \xt Yar. 25:9; 35:29; Ros. 7:16. \x*  
\v 32 Bu etizliⱪ ⱨǝm iqidiki ƣar Ⱨǝtning ǝwladliridin setiwelinƣanidi».   
\m
\v 33 Yaⱪup oƣulliriƣa bu wǝsiyǝtni tapilap bolup, putlirini kariwatta tüzlǝp, nǝpǝs tohtap ɵz ⱪowmiƣa ⱪoxuldi.\x + \xo 49:33 \xt Ros. 7:15. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 50
\s1 Yaⱪupning dǝpnǝ ⱪilinixi  
\m
\v 1 Yüsüp atisining yüzigǝ ɵzini etip, uning üstidǝ yiƣlap, uni sɵydi.  
\v 2 Andin Yüsüp ɵz hizmitidǝ bolƣan tewiplarƣa atisini mumiya ⱪilixni buyrudi; xuning bilǝn tewiplar Israilni mumiya ⱪildi.\f □ \fr 50:2 \ft \+bd «mumiya ⱪilix»\+bd* — adǝmning jǝsitini qirixtin saⱪlaxtin ibarǝttur. Misirda alaⱨidǝ mumiya ⱪilix kǝspi bilǝn xuƣullanƣuqilar bar idi; lekin u kixilǝr mumiya ⱪilƣanda kɵp butpǝrǝslik murasimlirini ɵtküzǝtti, xunga Yüsüp ularni ixlǝtmǝy, bǝlki ɵz tewiplirini xu ixⱪa buyrudi.\f*  
\v 3 Buni ⱪilixⱪa ⱪiriⱪ kün kǝtti, qünki mumiya ⱪilixⱪa xunqilik kün ketǝtti. Misirliⱪlar uningƣa yǝtmix kün matǝm tutti.   
\m
\v 4-5 Uningƣa ⱨaza tutux künliri ɵtüp bolƣanda, Yüsüp Pirǝwnning ordisidikilǝrgǝ: — Mǝn nǝziringlarda iltipat tapⱪan bolsam, Pirǝwnning ⱪulaⱪliriƣa sɵz ⱪilinglarki: — Atam manga ⱪǝsǝm ⱪildurup: «Mana mǝn ɵlimǝn; sǝn meni mǝn Ⱪanaan zeminida ɵzüm üqün kolap ⱪoyƣan gɵrgǝ dǝpnǝ ⱪilƣin» degǝnidi. Əmdi Pirǝwn manga ijazǝt bǝrgǝy, mǝn berip atamni dǝpnǝ ⱪilip bolup yenip kǝlsǝm, — dedi.\x + \xo 50:4-5 \xt Yar. 47:29. \x*   
\m
\v 6 Pirǝwn jawabǝn: — Sǝn berip ɵzünggǝ atang ⱪǝsǝm ⱪildurƣandǝk uni dǝpnǝ ⱪilƣin, dedi.   
\m
\v 7 Xuning bilǝn Yüsüp atisini dǝpnǝ ⱪilƣili mangdi. Pirǝwnning barliⱪ hizmǝtkarliri, ordining aⱪsaⱪalliri ⱨǝm Misir zeminidiki aⱪsaⱪallar uning bilǝn ⱨǝmraⱨ bolup mangdi.  
\v 8 Yüsüpning ɵyidiki ⱨǝmmisi, ⱪerindaxliri wǝ atisining ɵyidikilǝrmu billǝ bardi; ular pǝⱪǝt kiqik baliliri, ⱪoy-kala padilirini Goxǝn yurtida ⱪoyup kǝtti.  
\v 9 Uning bilǝn yǝnǝ jǝng ⱨarwiliri wǝ atliⱪlarmu billǝ bardi; xuning bilǝn ular naⱨayiti qong bir ⱪoxun boldi.   
\m
\v 10 Ular Iordan dǝryasining u tǝripidiki «Atadning hamini»ƣa yetip kǝlgǝndǝ, xu yǝrdǝ ⱪattiⱪ wǝ ⱨǝsrǝtlik yiƣa-zar ⱪilip matǝm tutup yiƣlaxti. Yüsüp atisi üqün yǝttǝ kün matǝm tutti.  
\v 11 Xu yurtta olturuxluⱪ Ⱪanaaniylar Atadning haminida bolƣan bu matǝmni kɵrüp: — Bu misirliⱪlarning intayin ⱪattiⱪ tutⱪan ⱨazisi boldi, deyixti. Bu sǝwǝbtin u jayning nami «Abǝl-Mizraim» dǝp ataldi; u Iordan dǝryasining u tǝripididur.\f □ \fr 50:11 \ft \+bd «Abǝl-Mizraim»\+bd* — mǝnisi: «misirliⱪlarning matimi» wǝ «misirliⱪlarning etizliⱪi» degǝnlǝrni bildürüxi mumkin. «Iordan dǝryasining u tǝripidǝ» bolsa Iordan dǝryasining xǝrⱪiy tǝripidǝ.\f*   
\m
\v 12 Yaⱪupning oƣulliri uning ɵzlirigǝ tapiliƣinidǝk ⱪildi;  
\v 13 uning oƣulliri uni Ⱪanaan zeminiƣa elip berip, Mamrǝning udulida, Makpelaⱨning etizliⱪining iqidiki ƣarda dǝpnǝ ⱪildi. Xu ƣarni Ibraⱨim ⱪǝbristanliⱪ ⱪilay dǝp Makpelaⱨning etizliⱪi bilǝn ⱪoxup Ⱨittiy Əfrondin setiwalƣanidi.\x + \xo 50:13 \xt Yar. 23:16; Ros. 7:15,16. \x*  
\v 14 Yüsüp atisini dǝpnǝ ⱪilƣandin keyin, ɵzi, ⱪerindaxliri, xundaⱪla atisini dǝpnǝ ⱪilixⱪa uningƣa ⱨǝmraⱨ bolup qiⱪⱪan ⱨǝmmǝ hǝlⱪlǝr Misirƣa yenip kǝldi.   
\b  
\m  
\s1 Yüsüpning ⱪerindaxlirini hatirjǝm ⱪilixi  
\m
\v 15 Lekin Yüsüpning ⱪerindaxliri atisining ɵlüp kǝtkinini kɵrgǝndǝ: — Əmdi Yüsüp bizgǝ düxmǝn bolup bizning uningƣa ⱪilƣan barliⱪ yamanliⱪimizni üstimizgǝ yandurarmikin, deyixti.   
\m
\v 16 Ular Yüsüpning ⱪexiƣa adǝm ǝwǝtip: — Atiliri ɵlüxtin ilgiri bizgǝ wǝsiyǝt ⱪilip tapilap: —  
\v 17 «Silǝr Yüsüpkǝ: — Akiliring sanga rǝzillik ⱪilƣanidi; ǝmdi ularning asiyliⱪi ⱨǝm gunaⱨini kǝqürgin! — dǝnglar» — degǝnidi. Ⱨazir silidin ɵtünümizki, atilirining Hudasining bǝndilirining asiyliⱪini kǝqürgǝyla! — dedi. Yüsüp bu gǝplǝrni anglap yiƣlidi.   
\m
\v 18 Andin akiliri kelip uning aldida ɵzlirini yǝrgǝ etip: — Mana, biz silining ⱪulliridurmiz! — dedi.   
\m
\v 19 Lekin Yüsüp ularƣa jawabǝn: — Ⱪorⱪmanglar! Mǝn Hudaning ornida turuwatamdim?\x + \xo 50:19 \xt Yar. 45:5. \x*  
\v 20 Silǝr dǝrwǝⱪǝ manga xu ixni yaman niyǝt bilǝn ⱪildinglar; lekin Huda bügünki kündikidǝk nurƣunliƣan hǝlⱪning jenini tirik saⱪlap ⱪelix üqün xu ixni yahxiliⱪⱪa bekitkǝnidi.  
\v 21 Xunga ǝmdi ⱪorⱪmanglar; mǝn ⱨǝm silǝrni ⱨǝm bala-qaⱪiliringlarni baⱪimǝn, — dedi wǝ ularning kɵnglini hatirjǝm ⱪilip meⱨirlik gǝp ⱪildi.   
\b  
\m  
\s1 Yüsüpning alǝmdin ɵtüxi  
\m
\v 22 Yüsüp atisining jǝmǝti bilǝn billǝ Misirda turup ⱪaldi. Yüsüp bir yüz on yil ɵmür kɵrdi.  
\v 23 Bu tǝriⱪidǝ Yüsüp Əfraimning üqinqi ǝwladini kɵrdi; Manassǝⱨning oƣli Makirning balilirimu uning tizliri üstidǝ tuƣuldi.\f □ \fr 50:23 \ft \+bd «Makirning balilirimu uning tizliri üstidǝ tuƣuldi»\+bd* — degǝn ibarǝ bǝlkim: (1) Yüsüp muxu qǝwrilirigǝ ɵzining oƣulliridǝk ⱪaraytti; (2) muxu qǝwriliri Yüsüpning biwasitǝ mirashori ⱪilindi.\f*  \x + \xo 50:23 \xt Qɵl. 32:39. \x*  
\v 24 Yüsüp ⱪerindaxliriƣa: — Mǝn ɵlüp ketimǝn; lekin Huda qoⱪum silǝrni yoⱪlap silǝrni bu zemindin qiⱪirip, Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupⱪa berixkǝ ⱪǝsǝm ⱪilip wǝdǝ ⱪilƣan zeminƣa yǝtküzidu, — dedi.\f □ \fr 50:24 \ft \+bd «Hudaning yoⱪlixi»\+bd* — ibraniy tilida «yoⱪlax» degǝn bu peil Huda bilǝn munasiwǝtlikIxlitilgǝn bolsa, Uning ƣǝmhorluⱪ ⱪilixi, insanning ⱨalidin hǝwǝr elixini ɵz iqigǝ alidu.\f*  \x + \xo 50:24 \xt Ibr. 11:22. \x*   
\m
\v 25 Andin Yüsüp yǝnǝ ⱪerindaxliriƣa ⱪǝsǝm iqküzüp: «Huda silǝrni qoⱪum yoⱪlaydu; xu qaƣda silǝr mening sɵngǝklirimni elip, bu yǝrdin qiⱪip ketixinglar kerǝk», — dedi.\f □ \fr 50:25 \ft \+bd «yoⱪlax»\+bd* — toƣruluⱪ 24-ayǝt wǝ izaⱨatini kɵrüng.\f*  \x + \xo 50:25 \xt Mis. 13:19; Yǝ. 24:32. \x*   
\m
\v 26 Yüsüp bir yüz on yaxⱪa kirgǝndǝ wapat tapti. Ular uni mumiya ⱪilip, Misirda bir meyit sanduⱪiƣa selip ⱪoydi.