\id EXO
\h Misirdin qiⱪix 
\toc1 Misirdin qiⱪix 
\toc2 Misirdin qiⱪix 
\toc3 Mis. 
\mt1 Misirdin qiⱪix  
\c 1
\s1 Israillarning Misirda tartⱪan azabliri  
\m
\v 1 Wǝ tɵwǝndikilǝr Israil \add bilǝn billǝ\add* Misirƣa barƣan oƣullirining isimliri (ular ⱨǝrⱪaysisi ɵz bala-qaⱪilirini elip, Yaⱪup bilǝn billǝ Misirƣa barƣanidi): — \f □ \fr 1:1 \ft \+bd «Wǝ»\+bd* — «wǝ» degǝn bu sɵz «Misirdin qiⱪix» degǝn kitabning «yaritilix» degǝn kitab bilǝn ziq baƣlinixliⱪ ikǝnlikini kɵrsitidu. «Yar.» 50:26ni kɵrüng. \+bd «Israil»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Huda Yaⱪupning ismini «Israil»ƣa ɵzgǝrtkǝnidi («Yar.» 32:28, 35:10ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 1:1 \xt Yar. 46:8; Mis. 6:14. \x*  
\v 2 Rubǝn, Ximeon, Lawiy, Yǝⱨuda,  
\v 3 Issakar, Zǝbulun, Binyamin,  
\v 4 Dan, Naftali, Gad wǝ Axir.  
\v 5 Əmdi Yaⱪupning puxtidin bolƣanlar jǝmiy bolup yǝtmix adǝm idi. Bu waⱪitta Yüsüp Misirda idi.\x + \xo 1:5 \xt Yar. 46:27; Ⱪan. 10:22; Ros. 7:14. \x*   
\m
\v 6 Keyin Yüsüp, uning barliⱪ ⱪerindaxliri ⱨǝmdǝ barliⱪ zamandaxliri ɵlüp tügidi.  
\v 7 Xundaⱪtimu, Israillar kɵp tuƣulup, tez awup, intayin küqǝydi; ular zeminƣa bir kǝldi.\x + \xo 1:7 \xt Ⱪan. 26:5; Ros. 7:17\x*  
\v 8 U waⱪitlarda Yüsüpni bilmǝydiƣan yengi bir padixaⱨ Misirda tǝhtkǝ qiⱪti. \f □ \fr 1:8 \ft \+bd «Yüsüpni bilmǝydiƣan yengi bir padixaⱨ»\+bd* — bǝlkim «Ⱨiksos Pirǝwnlǝr» sulalisini aƣdurƣan kixi «Aⱪmos» (miladiyǝdin ilgiri 1570-1546-yillar) boluxi mumkin.\f*  \x + \xo 1:8 \xt Ros. 7:18\x*  
\v 9 U hǝlⱪigǝ: Mana, Israillarning hǝlⱪi bizdin ziyadǝ awup ⱨǝmdǝ bizdinmu küqlinip kǝtti.  
\v 10 Əmdi biz ularƣa nisbǝtǝn aⱪilanǝ ix tutayli; bolmisa, ular tehimu awup ketidu, mubada urux partlap ⱪalsa, xundaⱪ boliduki, ular düxmǝnlirimiz tǝrǝpkǝ ɵtüp, bizgǝ ⱨujum ⱪilip, yurttin qiⱪip ketixi mumkin, — dedi.\x + \xo 1:10 \xt Ros. 7:19\x*   
\m
\v 11 Xuning bilǝn ular ularni ⱪattiⱪ ǝmgǝklǝr bilǝn harlax üqün ix baxlirini tǝyinlǝp nazarǝtqilikkǝ ⱪoydi. Xuning bilǝn Israillar Pirǝwn üqün Pitom bilǝn Raamsǝs degǝn maddiy ǝxya saⱪlaydiƣan xǝⱨǝrlǝrni yasap bǝrdi. \f □ \fr 1:11 \ft \+bd «Raamsǝs»\+bd* — baxⱪa yǝrlǝrdǝ «Ramsǝs» dǝp atilidu.\f*  
\v 12 Lekin ularni \add ⱪanqǝ\add* ǝzgǝnseri, bular xunqǝ kɵpiyip ⱨǝmmǝ yǝrni ⱪaplidi; buning bilǝn misirliⱪlar Israillarƣa ɵq bolup kǝtti. \f □ \fr 1:12 \ft \+bd «Israillarƣa ɵq bolup kǝtti»\+bd* — yaki «Israillar tüpǝylidin azar yedi».\f*  \x + \xo 1:12 \xt Zǝb. 105:24-25\x*  
\v 13 Xuning bilǝn misirliⱪlar Israillarƣa zulum ⱪilip, ularni tehimu ⱪattiⱪ ixlitip eƣir ixlarƣa saldi.  
\v 14 Misirliⱪlar ularni layqiliⱪ, hix-kesǝk ⱪuyux wǝ etizlarning ⱨǝrhil ǝmgǝklirigǝ selip, ixning ⱪattiⱪliⱪi bilǝn ularning turmuxiƣa ⱪattiⱪ eƣirqiliⱪ saldi; ularni nemǝ ǝmgǝkkǝ salmisun, intayin japaliⱪ idi.   
\m
\v 15 Misir padixaⱨi ikki ibraniy tuƣut anisiƣa sɵz ⱪilip (ularning birining ismi Xifraⱨ, yǝnǝ birining ismi Puaⱨ idi):\f □ \fr 1:15 \ft \+bd «Ibraniylar»\+bd* — yǝⱨudiylarni, yǝni Israillarni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 16 — silǝr ⱪaqanliki ibraniy hotunlarni tuƣdursanglar, tuƣⱪanda obdan ⱪaranglar; bowaⱪ oƣul bolsa, ɵltürüwetinglar; ⱪiz bolsa, tirik ⱪoyunglar, — dedi.\f □ \fr 1:16 \ft \+bd «tuƣⱪanda obdan ⱪaranglar»\+bd* — Ibraniy tilida «toƣut orunduⱪida sǝpselip ⱪaranglar».\f*   
\m
\v 17 Lekin tuƣut aniliri Hudadin ⱪorⱪup, Misirning padixaⱨi ularƣa eytⱪandǝk ⱪilmay, bǝlki oƣul bowaⱪlarni tirik ⱪoydi.   
\m
\v 18 Xunga Misirning padixaⱨi tuƣut anilirini qaⱪirtip ulardin: — Bu nemǝ ⱪilƣininglar?! Oƣul balilarni nemixⱪa tirik ⱪoydunglar? — dǝp soridi.   
\m
\v 19 Tuƣut aniliri Pirǝwngǝ jawab berip: — Ibraniy ayallar misirliⱪ ayallarƣa ohximaydu. Ular küqlük, saƣlam-timǝn bolƣini üqün tuƣut aniliri ularning ⱪexiƣa yetip barƣuqǝ, ɵzliri tuƣup bolidu, — dedi.   
\m
\v 20 Nǝtijidǝ, Huda tuƣut aniliriƣa iltipat kɵrsǝtti; Israil hǝlⱪi dawamliⱪ kɵpiyip, tehimu küqǝydi.  
\v 21 Xundaⱪ boldiki, tuƣut aniliri Hudadin ⱪorⱪidiƣan ihlasmǝn bolƣanliⱪi üqün Huda ularni aililik boluxⱪa muyǝssǝr ⱪildi.   
\m
\v 22 Buning bilǝn Pirǝwn barliⱪ puhraliriƣa: — Israillardin yengi tuƣulƣan oƣul balilarning ⱨǝmmisini dǝryaƣa taxlanglar, lekin ⱪiz balilarning ⱨǝmmisini tirik ⱪaldurunglar, dǝp ǝmr ⱪildi.\f □ \fr 1:22 \ft \+bd «dǝrya»\+bd* — mǝzkur kitabta «dǝrya» pǝⱪǝt Nil dǝryasini kɵrsitidu. Misirda ⱨeqⱪandaⱪ baxⱪa qong dǝrya yoⱪ. Bügüngǝ ⱪǝdǝr Misirliⱪlar «dǝrya» desǝ, pǝⱪǝt Nil dǝryasinila kɵrsitidu. 
\fp  Muxu wǝⱪǝlǝr yüz bǝrgǝn zamanlarda Misirliⱪlar yǝnǝ Nil dǝryasini «ɵz ilaⱨlirimizdin biri» dǝp ⱨesablap uningƣa qoⱪunatti.\f*  \x + \xo 1:22 \xt Ros. 7:19\x*  \fig Misir imperiyǝsi|src="egyptianempire-upin-01.jpg" size="span" ref="«Mis.» 1-14" \fig*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Musaning dunyaƣa kelixi  
\m
\v 1 Lawiyning jǝmǝtidin bolƣan bir kixi berip, Lawiyning nǝslidin bolƣan bir ⱪizni hotunluⱪⱪa aldi. \x + \xo 2:1 \xt Mis. 6:20; Qɵl. 26:59\x*  
\v 2 Bu ayal ⱨamilidar bolup, bir oƣul tuƣdi. Ana uning qirayliⱪ ikǝnlikini kɵrüp, uni üq ay yoxurup saⱪlidi. \x + \xo 2:2 \xt 1Tar. 23:13; Ros. 7:20; Ibr. 11:23\x*  
\v 3 Uni yǝnǝ yoxuruxⱪa amalsiz ⱪalƣanda, ⱪomuxtin bir sewǝt yasap, uningƣa yaryelim wǝ mom suwap, balini iqigǝ selip, dǝryaning ⱪirƣiⱪidiki ⱪomuxluⱪ arisiƣa ⱪoyup ⱪoydi. \f □ \fr 2:3 \ft \+bd «sewǝt»\+bd* — ibraniy tilida «sanduⱪ» — bu sɵz «Yar.» 6:14dǝ Nuⱨ pǝyƣǝmbǝr yasiƣan «kemǝ»nimu bildüridu. \+bd «dǝryaning ⱪirƣiⱪidiki ⱪomuxluⱪ arisiƣa ⱪoyup ⱪoydi»\+bd* — misirliⱪlar Nil dǝryasini ilaⱨ dǝp ⱪariƣaqⱪa, misirliⱪ ayallarning Nil dǝryasida daim yuyunux aditi bar idi. Xübⱨisizki, Musaning anisining xundaⱪ ⱪilixi misirliⱪ bir ayalning uni tepiwelip, uningƣa rǝⱨim ⱪilip beⱪiwalsun, degǝnni mǝⱪsǝt ⱪilƣanidi.\f*  
\v 4 Andin balining ⱨǝdisi uningƣa nemǝ bolarkin dǝp yiraⱪtin ⱪarap turdi.  
\v 5 U waⱪitta Pirǝwnning ⱪizi suƣa qɵmülgili dǝrya tǝrǝpkǝ kǝldi; uning qɵriliri dǝrya boyida aylinip yürdi. Pirǝwnning ⱪizi ⱪomuxluⱪning arisida turƣan sewǝtni kɵrüp, has qɵrisini uni elip qiⱪixⱪa ǝwǝtti. \f □ \fr 2:5 \ft \+bd «sewǝtni»\+bd* — ibraniy tilida «sanduⱪni». 3-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*  \x + \xo 2:5 \xt Ros. 7:21; Ibr. 11:23\x*  
\v 6 U sewǝtni eqip ⱪariwidi, mana, bir oƣul balini kɵrdi wǝ u bala yiƣlap kǝtti. Mǝlikǝ uningƣa iq aƣritip: — Bu xübⱨisizki ibraniylarning baliliridin biri ikǝn, dedi.   
\m
\v 7 U qaƣda balining ⱨǝdisi Pirǝwnning ⱪizidin: — Mǝn berip, sili üqün balini emitip baⱪidiƣan bir ibraniy inik ana tepip kelǝymu? — dǝp soridi.   
\m
\v 8 Pirǝwnning ⱪizi uningƣa: — Barƣin, dedi. Ⱪiz berip bowaⱪning anisini qaⱪirip kǝldi.  
\v 9 Pirǝwnning ⱪizi uningƣa: — Bu balini elip ketip mǝn üqün emitip beⱪip bǝr; ⱨǝⱪⱪingni berimǝn, dedi. Xuning bilǝn ayal balini elip ketip, uni emitip baⱪti.   
\m
\v 10 Bala qong bolƣanda uni Pirǝwnning ⱪizining ⱪexiƣa elip bardi; u uningƣa oƣul boldi. U: «Mǝn uni sudin qiⱪiriwalƣan» dǝp uningƣa Musa degǝn isimni ⱪoydi.\f □ \fr 2:10 \ft \+bd «Musa»\+bd* — ibraniy tilida «Musa» degǝn sɵz «tartip qiⱪirix» degǝn sɵz bilǝn aⱨangdaxtur; ⱪǝdimki Misir tilida «suning balisi» degǝn mǝnidǝ boluxi mumkin. Ahirida Musaning xǝrǝplik burqi Israilni «su (yǝni, Ⱪizil Dengiz)din yaki su arⱪiliⱪ ⱪutⱪuzup qiⱪirixtin ibarǝt bolidu. 
\fp  Oⱪurmǝnlǝr diⱪⱪǝt ⱪilsa, Pirǝwnlǝrning isimlirining kɵpinqǝ «mos» yaki «mosis» degǝn ⱪoxumqǝ bilǝn ahirlaxⱪinini bayⱪiyalaydu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Musaning Israilni ⱪutⱪuzmaⱪqi boluxi wǝ Midiyan dɵlitigǝ ⱪeqip ketixkǝ mǝjbur boluxi  
\m
\v 11 Musa qong bolƣandin keyinki künlǝrdǝ xundaⱪ boldiki, u ɵz ⱪerindaxlirining yeniƣa bardi wǝ ularning eƣir ǝmgǝkkǝ seliniwatⱪanliⱪini ɵz kɵzi bilǝn kɵrdi. Arida, bir misirliⱪning ibraniy ⱪerindaxliridin birini uruwatⱪanliⱪini kɵrdi. \x + \xo 2:11 \xt Ros. 7:23; Ibr. 11:24,25\x*  
\v 12 U tɵt ǝtrapiƣa ⱪarap, adǝm yoⱪluⱪini kɵrüp, ⱨeliⱪi misirliⱪni urup ɵltürüp, ⱪumƣa kɵmüp yoxurup ⱪoydi.  
\v 13 Ətisi u yǝnǝ qiⱪip ⱪariwidi, mana ikki ibraniy bir-biri bilǝn soⱪuxuwatatti; u yolsizliⱪ ⱪiliwatⱪan kixigǝ: — Ɵz ⱪerindixingni nemixⱪa urisǝn? — dedi.   
\m
\v 14 Ⱨeliⱪi kixi jawab berip: — Kim seni bizgǝ ⱨakim wǝ soraⱪqi ⱪilip ⱪoydi? Ⱨeliⱪi misirliⱪni ɵltürginingdǝk menimu ɵltürmǝkqimusǝn? — dedi.  
\m Musa bu gǝpni anglap ⱪorⱪup ɵz iqidǝ: «Mǝn ⱪilƣan ix jǝzmǝn axkara bolup ⱪaptu!» dǝp oylidi.\x + \xo 2:14 \xt Ros. 7:27\x*   
\m
\v 15 Pirǝwn ⱨǝm bu ixtin hǝwǝr tepip, Musani ɵltürmǝkqi boldi; lekin Musa Pirǝwnning aldidin ⱪeqip, Midiyan zeminiƣa berip olturaⱪlaxti. Bir küni, u ⱪuduⱪning yeniƣa kelip olturdi. \x + \xo 2:15 \xt Ros. 7:29\x*  
\v 16 Midiyanning kaⱨinining yǝttǝ ⱪizi bar idi; ular kelip, atisining ⱪoylirini suƣirixⱪa su tartip oⱪurlarƣa ⱪuyup tolduruxⱪa baxlidi.  
\v 17 U waⱪitta \add yǝrlik\add* padiqilar kelip, ularni ⱨǝydidi, Musa ⱪopup ⱪizlarƣa yardǝm berip, ⱪoylirini suƣirixip bǝrdi.   
\m
\v 18 Ular atisi Reuǝlning ⱪexiƣa yenip kǝlgǝndǝ, ulardin: — Nemixⱪa bügün xunqǝ tez yenip kǝldinglar? — dǝp soridi.   
\m
\v 19 Ular jawab berip: — Bir misirliⱪ adǝm bizni padiqilarning ⱪolidin ⱪutⱪuzdi ⱨǝmdǝ biz üqün su tartip, ⱪoy padimizni suƣiripmu bǝrdi! — dedi.   
\m
\v 20 U ⱪizliriƣa: — Undaⱪta u kixi ⱨazir nǝdǝ?! Uni nemixⱪa sirtta taxlap kǝldinglar? Uni tamaⱪⱪa qaⱪiringlar, — dedi.   
\m
\v 21 Musa u kixi bilǝn billǝ turuxⱪa maⱪul boldi. U ⱪizi Zipporaⱨni uningƣa hotunluⱪⱪa bǝrdi.   
\m
\v 22 U ayal uningƣa bir oƣul tuƣup bǝrdi; Musa «Mǝn yaⱪa yurtta musapirdurmǝn» dǝp, uning ismini Gǝrxom dǝp ⱪoydi. \f □ \fr 2:22 \ft \+bd «Gǝrxom»\+bd* — muxu isim «yaⱪa yurtluⱪ» degǝn sɵz bilǝn aⱨangdax. Musaning tunji balisiƣa bu isimni ⱪoyuxi bǝlkim Huda uningƣa tapxurmaⱪqi bolƣan hizmǝt ornining xu yǝrdǝ ǝmǝslikini bildürüx üqün boluxi mumkin.\f*  \x + \xo 2:22 \xt Mis. 18:2, 3\x*   
\m
\v 23 Nurƣun künlǝr ɵtüp, Misirning padixaⱨi ɵldi. Israillar ɵz ⱪulluⱪ ⱨaliti tüpǝylidin aⱨ-zar urup, nalǝ-pǝryad kɵtürdi; ⱪulluⱪtin bolƣan pǝryadi Hudaning ⱨuzuriƣa berip yǝtti.  
\v 24 Huda ularning aⱨ-zarlirini anglap, Ɵzining Ibraⱨim bilǝn, Isⱨaⱪ bilǝn wǝ Yaⱪup bilǝn tüzgǝn ǝⱨdisini esigǝ aldi. \x + \xo 2:24 \xt Yar. 15:14\x*  
\v 25 Xuning bilǝn Huda Israillarning ⱨal-ǝⱨwalini kɵrdi wǝ Huda ularƣa kɵngül bɵldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Hudaning Musani qaⱪirixi  
\m
\v 1 Musa bolsa ⱪeynatisi Midiyanning kaⱨini Yǝtroning ⱪoy padisini baⱪatti. U ⱪoylarni baxlap qɵlning ǝng qetigǝ Hudaning teƣi, yǝni Ⱨorǝb teƣining baƣriƣa kǝldi.\f □ \fr 3:1 \ft \+bd «Yǝtro»\+bd* — Reuǝlning yǝnǝ bir ismi. Bǝzidǝ «Yǝtǝr» dǝpmu yezilidu. \+bd «U ⱪoylarni baxlap...»\+bd* — Ottura Xǝrⱪtǝ padiqilar adǝttǝ ⱪoylirini baxlap ularning aldida mangidu. \+bd «Ⱨorǝb»\+bd* — Sinay teƣining yǝnǝ bir nami.\f*  
\v 2 Xu yǝrdǝ bir azƣanliⱪtin ɵrlǝp qiⱪiwatⱪan ot yalⱪuni iqidin Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi uningƣa kɵründi. Mana, azƣanliⱪ otta kɵyüwatⱪan bolsimu, lekin azƣan ɵzi kɵyüp kǝtmigǝnidi. \f □ \fr 3:2 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi»\+bd* — Tǝwrat dǝwridǝ intayin alaⱨidǝ bir xǝhs idi. Bǝzi ixlarda u Hudaning ornida kɵrünǝtti. «Tǝbirlǝr» ⱨǝm «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  
\v 3 Musa: — Mǝn berip, bu ajayip mǝnzirini kɵrüp baⱪay; azƣanliⱪ nemixⱪa kɵyüp kǝtmǝydiƣandu? — dǝp oylidi.   
\m
\v 4 Pǝrwǝrdigar uning buni kɵrgili yoldin qǝtnǝp \add azƣanliⱪⱪa\add* kǝlginini kɵrdi; Huda azƣanliⱪ iqidin uni: — Musa! Musa! — dǝp qaⱪirdi. U: Mana mǝn! — dǝp jawab bǝrdi.\f □ \fr 3:4 \ft \+bd «Musa, Musa»\+bd* — adǝmning ismini ikki ⱪetim qaⱪirix — Hudaning uningƣa bolƣan qongⱪur meⱨir-muⱨǝbbitini wǝ ɵzigǝ tolimu ǝziz ikǝnlikini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 5 U uningƣa: — Bu yǝrgǝ yeⱪin kǝlmǝ; putliringdin kǝxingni salƣin; qünki sǝn turƣan bu yǝr muⱪǝddǝs jaydur. \f □ \fr 3:5 \ft \+bd «Muⱪǝddǝs jay»\+bd* — «Muⱪǝddǝs Kitab»ta, «muⱪǝddǝs» degǝn sɵz «Hudaƣa mǝhsus atalƣan», «Hudaning ixlitixigǝ mǝhsus ayrilƣan», «Hudaƣila mǝnsup» degǝndǝk mǝnidǝ ixlitilidu.\f*  \x + \xo 3:5 \xt Yǝ. 5:15\x*  
\v 6 Mǝn atangning Hudasi, Ibraⱨimning Hudasi, Isⱨaⱪning Hudasi wǝ Yaⱪupning Hudasidurmǝn, — dedi.  
\m Buni anglap Musa Hudaƣa ⱪaraxtin ⱪorⱪup, yüzini etiwaldi.\x + \xo 3:6 \xt Mat. 22:32; Mar. 12:26; Luⱪa 20:37; Ros. 7:32\x*   
\m
\v 7 Pǝrwǝrdigar uningƣa mundaⱪ dedi: — Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn Misirda turuwatⱪan ⱪowmimning tartiwatⱪan azab-oⱪubǝtlirini kɵrdum, nazarǝtqilǝrning ularni \add harlawatⱪanliⱪidin\add* ⱪilƣan pǝryadini anglidim; qünki Mǝn ularning dǝrdlirini bilimǝn. \x + \xo 3:7 \xt Ros. 7:34\x*  
\v 8 Xunga Mǝn ularni misirliⱪlarning ⱪolidin ⱪutⱪuzup, xu zemindin qiⱪirip, yahxi ⱨǝm kǝng bir zeminƣa, süt bilǝn ⱨǝsǝl eⱪip turidiƣan bir zeminƣa, yǝni Ⱪanaaniy, Ⱨittiy, Amoriy, Pǝrizziy, Ⱨiwiylar wǝ Yǝbusiylarning yurtiƣa elip berixⱪa qüxtüm.  
\v 9 Mana ǝmdi Israillarning nalǝ-pǝryadi Manga yǝtti, misirliⱪlarning ularƣa ⱪandaⱪ zulum ⱪilƣanliⱪinimu kɵrdüm.  
\v 10 Əmdi sǝn kǝl, Mǝn seni hǝlⱪim Israillarni Misirdin elip qiⱪirix üqün Pirǝwnning aldiƣa ǝwǝtimǝn, — dedi.\x + \xo 3:10 \xt Zǝb. 105:26; Ⱨox. 12:14; Mik. 6:4; Ros. 7:35\x*   
\m
\v 11 Lekin Musa Hudaƣa: — Mǝn kim idim, Pirǝwnning aldiƣa berip Israillarni Misirdin qiⱪiraliƣudǝk? — dedi.   
\m
\v 12 U jawab berip: — Bǝrⱨǝⱪ, Mǝn sǝn bilǝn billǝ bolimǝn; sǝn ⱪowmni Misirdin elip qiⱪⱪandin keyin bu taƣda Hudaƣa ibadǝt ⱪilisilǝr; bu ix mana ɵzünggǝ Mening seni ǝwǝtkinimning ispat-bǝlgisi bolidu, — dedi.\f □ \fr 3:12 \ft \+bd «sǝn ⱪowmni Misirdin elip qiⱪⱪandin keyin bu taƣda Hudaƣa ibadǝt ⱪilisilǝr; bu ix mana ɵzünggǝ Mening seni ǝwǝtkinimning ispat-bǝlgisi bolidu»\+bd* — ⱪiziⱪ ix xuki, Huda Musaƣa kɵrsǝtmǝkqi bolƣan ispat-bǝlgǝ u Hudaning ǝmrigǝ itaǝt ⱪilip, uzun waⱪit ɵtkǝndin keyin andin kɵrülidu; demǝk, Musaning iman-etiⱪadi xuning bilǝn sinilidu.\f*  \x + \xo 3:12 \xt Yǝ. 1:5\x*   
\m
\v 13 Xuning bilǝn Musa Hudaƣa: — Mǝn Israillarning ⱪexiƣa berip ularƣa: «Ata-bowiliringlarning Hudasi meni ⱪexinglarƣa ǝwǝtti» desǝm, ular mǝndin: «Uning nami nemǝ?» — dǝp sorisa, ularƣa nemǝ dǝp jawab berimǝn? — dedi.   
\m
\v 14 Huda Musaƣa: — Mǝn «Əzǝldin bar Bolƣuqi»durmǝn — dedi.  
\m Andin U: — Berip, Israillarƣa: ««Əzǝldin bar Bolƣuqi» meni ⱪexinglarƣa ǝwǝtti» dǝp eytⱪin, dedi.\f □ \fr 3:14 \ft \+bd «Mǝn «Əzǝldin bar Bolƣuqi»durmǝn»\+bd* — yaki «Mǝn ǝsli Ɵzümdurmǝn» yaki «Ⱨǝmixǝ barning Ɵzi Mǝndurmǝn». Bu nam (ibraniy tilida «Yaⱨwǝⱨ»), xübⱨisizki, Hudaning ⱨeq ɵzgǝrmǝydiƣanliⱪi, uning ⱨǝrdaim «waⱪittin sirt»ta turuwatⱪanliⱪi, ɵtmüx, ⱨazir yaki kǝlgüsi waⱪitlar bilǝn qǝklǝnmǝydiƣanliⱪini kɵrsitip tǝkitlǝydu. Adǝttǝ tǝrjimimizdǝ bu nam «Pǝrwǝrdigar» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu.\f*   
\m
\v 15 Huda Musaƣa yǝnǝ: — Israillarƣa: — «Ata-bowiliringlarning Hudasi, Ibraⱨimning Hudasi, Isⱨaⱪning Hudasi wǝ Yaⱪupning Hudasi bolƣan «Yaⱨwǝⱨ» meni ⱪexinglarƣa ǝwǝtti; U: \add Yaⱨwǝⱨ degǝn\add* bu nam ǝbǝdgiqǝ Mening namim bolidu, dǝwrdin-dǝwrgiqǝ Mǝn xu nam bilǝn ǝskǝ elinimǝn, dǝydu» — degin.\f □ \fr 3:15 \ft \+bd «Yaⱨwǝⱨ»\+bd* — daim tǝrjimimizdǝ «Pǝrwǝrdigar» degǝn nam bilǝn tilƣa elinidu. U toƣruluⱪ 3:14tiki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 16  — Berip, Israilning aⱪsaⱪallirini yiƣip ularƣa: — «Ata-bowiliringlarning Hudasi, yǝni Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar manga kɵrünüp: — Mǝn silǝrni yoⱪlap kǝldim, Misirda silǝrgǝ ⱪandaⱪ muamilǝ ⱪiliniwatⱪanliⱪini kɵrdüm; \f □ \fr 3:16 \ft \+bd «Yoⱪlax»\+bd* — bu peil Huda bilǝn munasiwǝtlik ixlitilgǝn bolsa, ƣǝmhorluⱪ ⱪilix, insanning ⱨalidin hǝwǝr elixni ɵz iqigǝ alidu.\f*  
\v 17 xuning üqün sɵzüm xudurki, Mǝn silǝrni Misirning zulumidin qiⱪirip, Ⱪanaaniylar, Ⱨittiylar, Amoriylar, Pǝrizziylǝr, Ⱨiwiylar wǝ Yǝbusiylarning zemini, yǝni süt bilǝn ⱨǝsǝl eⱪip turidiƣan zeminƣa elip barimǝn, dedi, — degin, dedi.   
\m
\v 18  — Xuning bilǝn ular sening sɵzünggǝ ⱪulaⱪ salidiƣan bolidu. U waⱪitta sǝn, ɵzüng wǝ Israilning aⱪsaⱪalliri bilǝn birgǝ Misir padixaⱨining aldiƣa berip, uningƣa: «Ibraniylarning Hudasi Pǝrwǝrdigar biz bilǝn kɵrüxti. Əmdi sizdin ɵtünimizki, bizgǝ üq künlük yolni besip, qɵlgǝ berip, Hudayimiz Pǝrwǝrdigarƣa ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa ijazǝt bǝrgǝysiz» — dǝnglar.   
\m
\v 19 Lekin Misir padixaⱨining ⱨǝtta ⱪudrǝtlik bir ⱪolning astida turupmu, silǝrni yǝnila ⱪoyup bǝrmǝydiƣinini bilimǝn.  
\v 20 Xunga ⱪolumni uzitip, misirliⱪlarni Mǝn ɵz zemini iqidǝ kɵrsǝtmǝkqi bolƣan ⱨǝrhil karamǝt-mɵjizilirim bilǝn urimǝn; andin \add Pirǝwn\add* silǝrni ⱪoyup beridu.   
\m
\v 21 Bu ⱪowmni misirliⱪlarning aldida iltipat tapturimǝn wǝ xuning bilǝn xundaⱪ boliduki, silǝr xu yǝrdin qiⱪⱪininglarda, ⱪuruⱪ ⱪol qiⱪmaysilǝr.  
\v 22 Bǝlki ⱨǝrbir ayal kixi ɵz ⱪoxnisidin wǝ ɵz ɵyidǝ olturuxluⱪ yat ayaldin kümüx zinnǝt buyumliri, altun zinnǝt buyumliri wǝ kiyim-keqǝklǝrni tǝlǝp ⱪilidu. Bu nǝrsilǝrni oƣul-ⱪizliringlarƣa taⱪaysilǝr, kiydürisilǝr; xu tǝriⱪidǝ misirliⱪlardin olja alƣan bolisilǝr, — dedi.\x + \xo 3:22 \xt Mis. 11:2; 12:35; Əz. 39:10\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Hudaning Musaƣa alaⱨidǝ iⱪtidar ata ⱪilixi  
\m
\v 1 Musa jawab berip: — Mana, ular manga ixǝnmǝy turup, sɵzümgǝ ⱪulaⱪ salmaydu, bǝlki: «Pǝrwǝrdigar sanga kɵrünmidi», deyixi mumkin, dedi.   
\m
\v 2 Pǝrwǝrdigar uningƣa: — Ⱪolungdiki bu nemǝ? — dǝp soridi.  
\m U: — Bu bir ⱨasa, dǝp jawab bǝrdi.   
\m
\v 3 U: — Uni yǝrgǝ taxla, dedi. Uni yǝrgǝ taxliwidi, u bir yilanƣa aylandi; Musa uning aldidin ⱪaqti.  
\v 4 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Ⱪolungni uzitip, uni ⱪuyruⱪidin tut, dewidi, u ⱪolini uzitip, uni tutti. U yǝnǝ uning ⱪolida ⱨasiƣa aylandi.   
\m
\v 5 \add Pǝrwǝrdigar yǝnǝ\add*: — Buning bilǝn ular ata-bowilirining Hudasi, yǝni Ibraⱨimning Hudasi, Isⱨaⱪning Hudasi wǝ Yaⱪupning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarning sanga kɵrünginigǝ ixinidu, — dedi.   
\m
\v 6 Pǝrwǝrdigar uningƣa yǝnǝ: — Ⱪolungni ⱪoynungƣa salƣin, dewidi, u ⱪolini ⱪoyniƣa selip qiⱪiriwidi, mana, ⱪoli pesǝ-mahaw kesiligǝ giriptar bolup ⱪardǝk aⱪirip kǝtti.   
\m
\v 7 Andin uningƣa: — Ⱪolungni yǝnǝ ⱪoynungƣa salƣin, dewidi, ⱪolini ⱪoyniƣa saldi. Uni yǝnǝ ⱪoynidin qiⱪiriwidi, mana, ɵz ǝksigǝ kelip ǝtlirining baxⱪa yǝrliridǝk boldi.   
\m
\v 8 Pǝrwǝrdigar yǝnǝ: — Xundaⱪ boliduki, ǝgǝr ular sanga ixǝnmǝy, aldinⱪi mɵjizilik alamǝtkǝ kɵngülximisǝ, ular ikkinqi mɵjizilik alamǝtkǝ ixinidu. \f □ \fr 4:8 \ft \+bd «Aldinⱪi mɵjizilik alamǝtkǝ kɵngülximisǝ, ular ikkinqi mɵjizilik alamǝtkǝ ixinidu»\+bd* —Ibraniy tilida «aldinⱪi mɵjizilik alamǝtning gepigǝ ⱪulaⱪ salmisa, ular ikkinqi mɵjizilik alamǝtning gepigǝ ixinidu».\f*  
\v 9 Ⱨalbuki, ular bu ikki mɵjizigǝ yǝnila ixǝnmisǝ wǝ ya sɵzünggǝ ⱪulaⱪ salmisa, undaⱪta sǝn \add Nil\add* dǝryasining süyidin elip, ⱪuruⱪ yǝrgǝ tɵkkin. Xuning bilǝn sǝn dǝryadin alƣan su ⱪuruⱪ yǝr üstidǝ ⱪanƣa aylinidu, dedi.\x + \xo 4:9 \xt Mis. 7:19\x*   
\m
\v 10 Andin Musa Pǝrwǝrdigarƣa: — Əy Igǝm, mǝn ǝslidinla gǝpkǝ usta ǝmǝstim, sǝn ⱪulungƣa sɵz ⱪilƣandin keyinmu yǝnila xundaⱪ; qünki mǝn aƣzim kalwa wǝ tilim eƣir adǝmmǝn, — dedi.   
\m
\v 11 Pǝrwǝrdigar uningƣa: — Kim insanƣa eƣiz bǝrgǝn? Kim adǝmni gaqa yaki gas, kɵrgüqi yaki kor ⱪilƣan? Xundaⱪ ⱪilƣuqi Mǝn Pǝrwǝrdigar ǝmǝsmu?  
\v 12 Əmdi sǝn barƣin, Mǝn Ɵzüm sening aƣzing bilǝn billǝ bolimǝn, nemǝ sɵzlǝydiƣiningni sanga ɵgitip turimǝn, — dedi.\x + \xo 4:12 \xt Mat. 10:19; Mar. 13:11; Luⱪa 12:12\x*   
\m
\v 13 Lekin u: — Əy Igǝm! Sǝndin ɵtünüp ⱪalay, Sǝn \add bu ixⱪa\add* haliƣan \add baxⱪa\add* birsini ǝwǝtip, xuning ⱪoli bilǝn ⱪilƣin! — dedi.   
\m
\v 14 Buni anglap Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi Musaƣa tutixip: — Lawiylardin bolƣan akang Ⱨarun bar ǝmǝsmu? Uning gǝpni obdan ⱪilalaydiƣinini bilimǝn. Mana, u ǝmdi sening aldingƣa qiⱪixⱪa alliⱪaqan yolƣa qiⱪti; u seni kɵrsǝ, kɵngli tolimu hux bolidu.  
\v 15 Əmdi dǝydiƣan gǝplǝrni uningƣa eyt; Mǝn Ɵzüm sening aƣzing bilǝn billǝ wǝ uning aƣzi bilǝn billǝ bolimǝn, nemǝ ⱪilix kerǝklikinglarni silǝrgǝ ɵgitimǝn. \f □ \fr 4:15 \ft \+bd «Əmdi dǝydiƣan gǝplǝrni uningƣa eyt»\+bd* — ibraniy tilida «uningƣa gǝp ⱪilip aƣziƣa dǝydiƣan sɵzlǝrni salƣin».\f*  \x + \xo 4:15 \xt Mis. 7:2\x*  
\v 16 Ⱨarun sening ornungda hǝlⱪⱪǝ sɵzlǝydu; xundaⱪ boliduki, u sanga eƣiz bolidu, sǝn uningƣa Hudadǝk bolisǝn.  
\v 17 Bu ⱨasini ⱪolungƣa elip, uning bilǝn xu mɵjizilik alamǝtlǝrni kɵrsitisǝn, — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Musaning Misirƣa ⱪaytixi  
\m
\v 18 Xuning bilǝn Musa ⱪeynatisi Yǝtroning ⱪexiƣa yenip berip, uningƣa: — Manga ijazǝt bǝrgǝyla, Misirdiki ⱪerindaxlirimning ⱪexiƣa baray, ular ⱨayatmu, ǝmǝsmu kɵrüp kelǝy, dedi. Yǝtro Musaƣa: — Aman-esǝn berip kǝlgin, — dedi.   
\m
\v 19 Musa tehi Midiyandiki waⱪtida, Pǝrwǝrdigar uningƣa yǝnǝ: — Misirƣa yenip barƣin! Qünki sening jeningni istigǝn kixilǝr ɵlüp kǝtti, — dedi.   
\m
\v 20 Xuning bilǝn Musa ayali wǝ oƣullirini elip, ularni bir exǝkkǝ mindürüp, Misir zeminiƣa berixⱪa yolƣa qiⱪti. Mangƣanda Musa Hudaning ⱨasisini alƣaq kǝtti.   
\m
\v 21 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Misirƣa yenip barƣiningda sǝn agaⱨ bol, Mǝn ⱪolungƣa tapxurƣan barliⱪ karamǝtlǝrni Pirǝwnning aldida kɵrsǝtkin. Lekin Mǝn uning kɵnglini hǝlⱪni ⱪoyup bǝrmigüdǝk ⱪattiⱪ ⱪilimǝn.   
\m
\v 22 Sǝn Pirǝwngǝ: — «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Israil Mening oƣlum, Mening tunji oƣlum bolidu.  
\v 23 Xuning üqün Mǝn sanga: Oƣlumni Ɵzümgǝ ibadǝt ⱪilixⱪa ⱪoyup bǝr, dedim. Uningƣa yol ⱪoyuxni rǝt ⱪilidiƣan bolsang, sening tunji oƣlungni ɵltürimǝn» — degin, — dedi.\f □ \fr 4:23 \ft \+bd «Oƣlumni Ɵzümgǝ ibadǝt ⱪilixⱪa ⱪoyup bǝr, dedim. Uningƣa yol ⱪoyuxni rǝt ⱪilidiƣan bolsang, sening tunji oƣlungni ɵltürimǝn»\+bd* — yaki «Oƣlumni Ɵzümgǝ ibadǝt ⱪilixⱪa ⱪoyup bǝrgin degǝn bolsammu, sǝn uni ⱪoyup bǝrmiding. Bu sǝwǝbtin Mǝn ǝmdi sening tunji oƣlungni ɵltürimǝn».\f*   
\m
\v 24 Əmma Musa sǝpǝr ⱪilip bir ⱪonalƣuƣa kǝlgǝndǝ, Pǝrwǝrdigar uningƣa uqrap, uni ɵltürüwǝtmǝkqi boldi.  
\v 25 Xuning bilǝn Zipporaⱨ bir qaⱪmaⱪ texini elip, oƣlining hǝtnilikini kesip, uni erining ayiƣiƣa taxlap: — Sǝn dǝrwǝⱪǝ aldimda ⱪan tɵkǝr ǝr ikǝnsǝn! — dedi.\f □ \fr 4:25 \ft \+bd «hǝtnilikini... ayiƣiƣa taxlap»\+bd* — yaki «hǝtnilikini... ayiƣiƣa tǝgküzüp». \+bd «Sǝn dǝrwǝⱪǝ aldimda ⱪan tɵkǝr ǝr ikǝnsǝn!»\+bd* — Zipporaⱨning bu sɵzi wǝ bu sirliⱪ wǝⱪǝ toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 26 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar uni ⱪoyup bǝrdi (bu qaƣda Zipporaⱨ uningƣa: «Sǝn dǝrwǝⱪǝ aldimda ⱪan tɵkǝr bir ǝr ikǝnsǝn!» — dedi. Bu sɵzini u hǝtnǝ tüpǝylidin eytti).\f □ \fr 4:26 \ft \+bd «hǝtnǝ tüpǝylidin»\+bd* — muxu yǝrdǝ ibraniy tilida «hǝtnǝ» kɵplük xǝklidǝ — «hǝtnilǝr».\f*   
\m
\v 27 Pǝrwǝrdigar Ⱨarunƣa: — Sǝn qɵl-bayawanƣa berip, Musa bilǝn kɵrüxkin, dewidi, u berip Hudaning teƣida uning bilǝn uqrixip, uni sɵydi.   
\m
\v 28 Musa ɵzini ǝwǝtkǝn Pǝrwǝrdigarning ⱨǝmmǝ sɵzliri bilǝn ⱪilixⱪa buyruƣan barliⱪ mɵjizilik alamǝtlǝrni Ⱨarunƣa dǝp bǝrdi.  
\v 29 Andin Musa bilǝn Ⱨarun berip, Israillarning barliⱪ aⱪsaⱪallirini yiƣdi.  
\v 30 Ⱨarun Pǝrwǝrdigarning Musaƣa eytⱪan ⱨǝmmǝ sɵzlirini bayan ⱪildi wǝ hǝlⱪning kɵz aldida xu mɵjizilik alamǝtlǝrni kɵrsǝtti.  
\v 31 Buni kɵrüp, hǝlⱪ ixǝndi; Pǝrwǝrdigarning Israillarni yoⱪlap, ular uqriƣan harliⱪlarni kɵrgǝnlikini angliƣan ⱨaman, baxlirini egip sǝjdǝ ⱪilixti.   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Musa wǝ Ⱨarunning Pirǝwn bilǝn kɵrüxüxi  
\m
\v 1 Andin Musa bilǝn Ⱨarun Pirǝwnning aldiƣa berip, uningƣa: — Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar sanga: — «Ularning berip qɵldǝ Manga ibadǝt ⱪilip, ⱨeyt ɵtküzüxigǝ ⱪowmimƣa yol ⱪoysun» dǝydu, — dedi.   
\m
\v 2 Lekin Pirǝwn jawab berip: — Uning sɵzigǝ ⱪulaⱪ selip, meni Israilƣa yol ⱪoyƣuzidiƣan ⱪandaⱪ Pǝrwǝrdigar ikǝn u? Mǝn u Pǝrwǝrdigarni tonumaymǝn ⱨǝm Israilƣimu yol ⱪoymaymǝn, dedi.\x + \xo 5:2 \xt Mis. 3:19; Ayup 21:15\x*   
\m
\v 3 Ular sɵz ⱪilip: — Ibraniylarning Hudasi biz bilǝn kɵrüxti. Xunga ɵtünimizki, bizgǝ Pǝrwǝrdigar Hudayimizƣa ⱪurbanliⱪ sunux üqün bizgǝ qɵlgǝ berixⱪa üq künlük yolƣa ruhsǝt bǝrgǝysiz. Bolmisa, U bizni waba yaki ⱪiliq bilǝn uruxi mumkin, — dedi.\x + \xo 5:3 \xt Mis. 3:18\x*   
\m
\v 4 Lekin Misirning padixaⱨi ularƣa jawab berip: — Əy Musa wǝ Ⱨarun, nemixⱪa ikkinglar hǝlⱪni ixliridin tohtitip ⱪoymaⱪqi bolisilǝr? Berip ɵz ǝpkixinglarni kɵtürünglar! — dedi.   
\m
\v 5 Pirǝwn yǝnǝ: — Mana, hǝlⱪ yurtta ziyadǝ awup kǝtti. Silǝr bolsanglar, ularni ǝpkǝxliridin halas ⱪilmaⱪqisilǝr, dedi.   
\m
\v 6 Xu küni Pirǝwn nazarǝtqilǝrgǝ wǝ nazarǝtqilǝrning ⱪol astidiki ix baxliriƣa buyruⱪ qüxürüp: —   
\m
\v 7 Ⱨazirdin baxlap hǝlⱪⱪǝ ilgirikidǝk kesǝk ⱪuyuxⱪa saman bǝrmǝnglar! Ular samanni ɵzliri yiƣsun.  
\v 8 Lekin ilgiri ⱪanqilik kesǝk ⱪuyup kǝlgǝn bolsa, ⱨeliⱨǝm kǝm ⱪilmay xunqilik kesǝk ⱪuydurunglar; qünki ular ⱨurunlixip: «Hudayimizƣa ⱪurbanliⱪ ɵtküzüxkǝ bizni barƣili ⱪoy» dǝp ƣǝlwǝ ⱪilixiwatidu.  
\v 9 Əmdi ularni ɵz ixiƣa toluⱪ bǝnd bolup, yalƣan-yawidaⱪ gǝplǝrgǝ ⱪulaⱪ salmasliⱪi üqün, bu adǝmlǝrning üstigǝ tehimu eƣir ǝmgǝklǝrni yüklǝnglar, — dedi.   
\m
\v 10 Xuning bilǝn hǝlⱪning üstidiki nazarǝtqilǝr bilǝn ix baxliri qiⱪip hǝlⱪⱪǝ: Pirǝwn xundaⱪ dediki, mǝn ǝmdi silǝrgǝ saman bǝrmǝydiƣan boldum.  
\v 11 Ɵzünglar beringlar, ɵzünglar üqün ⱪǝyǝrdin saman tapalisanglar, xu yǝrdin elip kelinglar; lekin ⱪilidiƣan ixliringlar bolsa ⱪilqilikmu kemǝytilmǝydu, — dedi.   
\m
\v 12 Buning bilǝn hǝlⱪ pütkül Misir zeminiƣa tarilip, samanning orniƣa pahal yiƣixⱪa baxlidi.   
\m
\v 13 Nazarǝtqilǝr bolsa ularni ⱪistap: Silǝrgǝ saman berilgǝn qaƣdikidǝk ⱨazirmu ⱨǝr künlük ixni xu küni ⱪilinglar, dedi.   
\m
\v 14 Israillarning üstigǝ Pirǝwnning nazarǝtqiliri tǝripidin ⱪoyulƣan Israilliⱪ ix baxliri tayaⱪ yedi wǝ: — Tünügün wǝ bügün nemixⱪa kesǝk ⱪuyux wǝzipsini burunⱪidǝk toxⱪuzup orunlimidinglar?! — dǝp til ixitti.   
\m
\v 15 Andin Israilliⱪ ix baxliri Pirǝwnning aldiƣa berip: Nemixⱪa ɵz ⱪulliriƣa mundaⱪ muamilǝ ⱪilidila?  
\v 16 Ɵz ⱪulliriƣa ⱨeq saman berilmidi. Lekin \add nazarǝtqilǝr\add* yǝnila «kesǝk ⱪuydurunglar» dǝp bizni buyruydu. Mana, ɵz ⱪulliri tayaⱪ yǝwatidu, ǝmma ǝyib bolsa ɵzlirining adǝmliridǝ, dǝp pǝryad ⱪildi.   
\m
\v 17 Lekin u yǝnǝ: — Silǝr ⱨurun ikǝnsilǝr! Ⱨurun ikǝnsilǝr! Xunga silǝr: «Berip Pǝrwǝrdigarƣa ⱪurbanliⱪ ɵtküzüximizgǝ ijazǝt bǝr dǝwatisilǝr.  
\v 18 Ⱪaytip berip ixingni ⱪilix! Silǝrgǝ saman berilmǝydu, biraⱪ kesǝklǝrni bǝlgilǝngǝn san boyiqǝ \add awwalⱪidǝk\add* toluⱪ tapxuruxisǝn, dedi.  
\v 19 Israilliⱪ ix baxliri \add Pirǝwnning\add*: «Silǝr ⱨǝrkünlük wǝzipǝnglarni, yǝni tǝlǝp ⱪilƣan kesǝklǝrni bǝlgilǝngǝn sandin kemǝytsǝnglar ⱪǝt’iy bolmaydu» deginigǝ ⱪarap, bexiƣa bala-ⱪazaning qüxidiƣanliⱪini bilixti.  
\v 20 Ular Pirǝwnning aldidin qiⱪip keliwatⱪinida, ular bilǝn kɵrüxüxkǝ kelip xu yǝrdǝ saⱪlap turƣan Musa wǝ Ⱨarun bilǝn uqrixip ⱪaldi.  
\v 21 Ular Musa bilǝn Ⱨarunƣa: — Bizni Pirǝwnning nǝziridǝ wǝ uning ǝmǝldarlirining nǝziridǝ sesitip, bizni ɵltürüxkǝ ularning ⱪoliƣa ⱪiliq tutⱪuzƣininglar üqün, Pǝrwǝrdigar silǝrning üstünglarƣa ⱨɵküm ⱪilsun! — dedi.\f □ \fr 5:21 \ft \+bd «Əmǝldarliri»\+bd* — ibraniy tilida «hizmǝtkarliri» yaki «ⱪulliri». Gǝrqǝ muxu kixilǝr Pirǝwnning ordisida ǝmǝldarliⱪ orunda turƣan bolsimu, lekin ular yǝnila Pirǝwnning «ⱪulliri» dǝp ⱨesablanƣan bolsa kerǝk.\f*   
\b  
\m  
\s1 Hudaning Israillarni azad ⱪilixⱪa wǝdǝ ⱪilixi  
\m
\v 22 Xuning bilǝn Musa Pǝrwǝrdigarning aldiƣa yenip berip uningƣa: — Əy Igǝm, nemixⱪa bu hǝlⱪni balaƣa tiⱪting? Sǝn nemǝ üqün meni ǝwǝtting?  
\v 23 Qünki mǝn Pirǝwnning aldiƣa kirip Sening naming bilǝn sɵz ⱪilƣinimdin tartip, u bu hǝlⱪning üstigǝ tehimu ziyadǝ azab ⱪilƣili turdi. Əmma Sǝn tehiqǝ ⱪowmingni ⱨeq ⱪutⱪuzmiding, — dedi.   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\m
\v 1 Lekin Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Əmdi sǝn Mening Pirǝwngǝ ⱪilidiƣanlirimni kɵrisǝn; qünki u ⱪudrǝtlik bir ⱪoldin mǝjburlinip, ularni ⱪoyup beridu, ⱪudrǝtlik bir ⱪolning sǝwǝbidin ɵzining zeminidin ularni ⱪoƣlap qiⱪiriwetidu, — dedi.   
\m
\v 2 Andin Huda Musaƣa \add yǝnǝ\add* sɵz ⱪilip mundaⱪ dedi: — Mǝn Pǝrwǝrdigardurmǝn.  
\v 3 Mǝn Ibraⱨimƣa, Isⱨaⱪⱪa wǝ Yaⱪupⱪa Ⱪadir-mutlǝⱪ Tǝngri süpitidǝ kɵründüm; lekin «Yaⱨwǝⱨ» degǝn namim bilǝn ularƣa axkara tonulmidim. \f □ \fr 6:3 \ft \+bd «Yaⱨwǝⱨ»\+bd* — muxu namni adǝttǝ «Pǝrwǝrdigar» dǝp tǝrjimǝ ⱪilimiz. «Yaⱨwǝⱨ» degǝn namim bilǝn ularƣa axkara tonulmidim» degǝn sɵzlǝr toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  
\v 4 Mǝn ular bilǝn: — «Silǝr musapir bolup olturƣan zeminni, yǝni Ⱪanaan zeminini silǝrgǝ berimǝn» dǝp, ular bilǝn ǝⱨdǝ baƣlixip wǝdǝ ⱪilƣanmǝn.  
\v 5 Əmdi Mǝn misirliⱪlar ⱪul ⱪilip zulum salƣan Israillarning aⱨ-zarlirini anglap, ⱪilƣan xu ǝⱨdǝmni esimgǝ aldim.   
\m
\v 6 Xunga Israillarƣa mundaⱪ degin: — «Mǝn Pǝrwǝrdigardurmǝn; Mǝn Ɵzüm silǝrni misirliⱪlarning eƣir yükliri astidin qiⱪirip, ularning ⱪulluⱪidin azad ⱪilip, ⱪolumni uzitip ularƣa qong balayi’apǝtlǝrni qüxürüp, silǝrgǝ ⱨǝmjǝmǝt bolup ⱨɵrlükkǝ erixtürimǝn. \f □ \fr 6:6 \ft \+bd «silǝrgǝ ⱨǝmjǝmǝt bolup ⱨɵrlükkǝ erixtürimǝn»\+bd* —ibraniy tilida «gaal» degǝn bir peil bilǝnla ipadilinidu. Bu peil toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr» wǝ «Ayup» 19:25 wǝ izaⱨatinimu kɵrüng.\f*  
\v 7 Silǝrni Ɵz ⱪowmim boluxⱪa ⱪobul ⱪilimǝn wǝ Ɵzüm Hudayinglar bolimǝn; xuning bilǝn silǝr ɵzünglarni misirliⱪlarning yüklirining astidin ⱪutⱪuzup qiⱪarƣuqining Mǝn Hudayinglar Pǝrwǝrdigar ikǝnlikini bilisilǝr.  
\v 8 Mǝn xuning bilǝn silǝrni ⱪol kɵtürüp Ibraⱨimƣa, Isⱨaⱪⱪa wǝ Yaⱪupⱪa berixkǝ ⱪǝsǝm ⱪilƣan zeminƣa elip barimǝn; Mǝn u yǝrni silǝrgǝ miras ⱪilip zeminliⱪⱪa berimǝn; Mǝn Pǝrwǝrdigardurmǝn».   
\m
\v 9 Bularning ⱨǝmmisini Musa Israillarƣa dǝp bǝrdi; lekin ular eƣir ⱪulluⱪ azabidin piƣanƣa qüxkǝn bolup, uningƣa ⱪulaⱪ salmidi.\f □ \fr 6:9 \ft \+bd «piƣanƣa qüxkǝn bolup,...»\+bd* — yaki «sǝwrsizliktin qidimay,...»\f*   
\m
\v 10 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa yǝnǝ: —  
\v 11 Berip Misirning padixaⱨi Pirǝwngǝ: «Israillarning zeminingdin ketixigǝ yol ⱪoy», dǝp eytⱪin, dedi.   
\m
\v 12 Lekin Musa Pǝrwǝrdigarning aldida: Mana, Israillar manga ⱪulaⱪ salmiƣan yǝrdǝ, Pirǝwn ⱪandaⱪmu mǝndǝk kalpuki hǝtnǝ ⱪilinmiƣan bir adǝmgǝ ⱪulaⱪ salsun? — dedi.\f □ \fr 6:12 \ft \+bd «kalpuki hǝtnǝ ⱪilinmiƣan»\+bd* — bu sɵzlǝr bilǝn Musa ɵzining aƣzi kalwa bolupla ⱪalmay, yǝnǝ (ɵzining 4:10-17dǝ hatirilǝngǝn Hudaƣa bolƣan ⱪaⱪxaxlirini ǝslǝp) ɵzining Hudaning aldida heli nalayiⱪ ixlarni ⱪilƣanliⱪini, gǝp-sɵzdǝ gunaⱨi bar adǝm ikǝnlikinimu kɵrsǝtmǝkqi.\f*   
\m
\v 13 Əmma Pǝrwǝrdigar Musa wǝ Ⱨarunƣa sɵzlǝp, ularning Israillarƣa wǝ Misirning padixaⱨi Pirǝwngǝ Israillar toƣruluⱪ: — «Ular Misir zeminidin elip qiⱪirilsun» degǝn ǝmr yǝtküzüxini buyrudi.   
\b  
\m  
\s1 Musa bilǝn Ⱨarunning ǝjdadliri, nǝsǝbnamisi  
\m
\v 14 Tɵwǝndikilǝr jǝmǝt baxliⱪliri: — Israilning tunji oƣli bolƣan Rubǝnning oƣulliri Ⱨanuⱪ, Pallu, Ⱨǝzron wǝ Karmi. Bular bolsa Rubǝnning nǝsilliri idi.\x + \xo 6:14 \xt Yar. 46:9; Qɵl. 26:5; 1Tar. 5:3\x*   
\m
\v 15 Ximeonning oƣulliri: — Yǝmuǝl, Yamin, Oⱨad, Yaⱪin, Zoⱨar wǝ ⱪanaanliⱪ ayaldin bolƣan Saullar idi; bular Ximeonning nǝsilliri idi.\x + \xo 6:15 \xt Yar. 46:10; Qɵl. 26:12; 1Tar. 4:24\x*   
\m
\v 16 Lawiyning oƣullirining isimliri, nǝsǝbnamilirigǝ asasǝn: Gǝrxon, Koⱨat wǝ Mǝrari; Lawiyning ɵmrining yilliri bir yüz ottuz yǝttǝ yil boldi.\x + \xo 6:16 \xt Yar. 46:11; Qɵl. 3:17; 26:57; 1Tar. 6:1-30\x*   
\m
\v 17 Gǝrxonning oƣulliri aililiri boyiqǝ: — Libni wǝ Ximǝy.\x + \xo 6:17 \xt 1Tar. 6:2; 23:7\x*   
\m
\v 18 Koⱨatning oƣulliri: — Amram, Yizⱨar, Ⱨebron bilǝn Uzziǝl. Koⱨat bir yüz ottuz üq yil ɵmür kɵrdi.\x + \xo 6:18 \xt 1Tar. 6:3; 23:12\x*   
\m
\v 19 Mǝrarining oƣulliri: — Maⱨli wǝ Muxi. Bular nǝsǝbnamiliri boyiqǝ Lawiyning nǝsilliri idi.\x + \xo 6:19 \xt 1Tar. 6:4; 23:21\x*   
\m
\v 20 Amram ɵz ⱨammisi Yokǝbǝdni hotunluⱪⱪa aldi, Yokǝbǝd uningƣa Ⱨarun wǝ Musani tuƣup bǝrdi. Amram bir yüz ottuz yǝttǝ yil ɵmür kɵrdi.\f □ \fr 6:20 \ft \+bd «Amram ɵz ⱨammisi Yokǝbǝdni hotunluⱪⱪa aldi»\+bd* — xu qaƣda ɵz ⱨammisini hotunluⱪⱪa elix mǝn’i ⱪilinƣan ǝmr («Law.» 18:12-23) tehi Israilƣa berimligǝnidi.\f*  \x + \xo 6:20 \xt Mis. 2:1; Qɵl. 26:59\x*   
\m
\v 21 Yizⱨarning oƣulliri: — Koraⱨ, Nǝfǝg wǝ Zikri idi.   
\m
\v 22 Uzziǝlning oƣulliri: — Mixaǝl, Əlzafan wǝ Sitri idi.   
\m
\v 23 Ⱨarun bolsa Naⱨxonning singlisini, yǝni Amminadabning ⱪizi Elixebani hotunluⱪⱪa aldi. U uningƣa Nadab bilǝn Abiⱨuni, wǝ Əliazar bilǝn Itamarni tuƣup bǝrdi.\x + \xo 6:23 \xt Qɵl. 3:2; 26:60; 1Tar. 5:29; 24:1\x*   
\m
\v 24 Koraⱨning oƣulliri: — Assir, Əlkanaⱨ wǝ Abi’asaf; bular Koraⱨlarning nǝsilliri idi.   
\m
\v 25 Ⱨarunning oƣli Əliazar Putiǝlning ⱪizlirining birini hotunluⱪⱪa aldi; u uningƣa Finiⱨasni tuƣup bǝrdi; bular bolsa ɵz nǝsǝbi boyiqǝ ⱨǝmmisi Lawiylarning jǝmǝt baxlⱪliri idi.   
\m
\v 26 Pǝrwǝrdigarning: — Israillarni ⱪoxunlardǝk top-topi bilǝn Misir zeminidin elip qiⱪinglar, degǝn ǝmrini tapxuriwalƣuqilar dǝl muxu Ⱨarun bilǝn Musa idi.  
\v 27 Israillar Misirdin qiⱪirilsun, dǝp Misirning padixaⱨi Pirǝwngǝ sɵz ⱪilƣanlar dǝl bu kixilǝr, yǝni muxu Musa bilǝn Ⱨarun idi.   
\b  
\m  
\s1 Ⱨarunning Musaƣa wakalitǝn sɵzlixi  
\m
\v 28 Pǝrwǝrdigar Misirning zeminida Musaƣa sɵz ⱪilƣan waⱪtida  
\v 29 Musaƣa: «Mǝn Pǝrwǝrdigardurmǝn. Sanga eytⱪinimning ⱨǝmmisini Misirning padixaⱨi Pirǝwngǝ degin», dǝp ǝmr ⱪildi.   
\m
\v 30 Lekin Musa Pǝrwǝrdigarning aldida: — Mǝndǝk kalpuki hǝtnǝ ⱪilinmiƣan bir kixigǝ Pirǝwn ⱪandaⱪmu ⱪulaⱪ salsun?» — dǝp jawap bǝrgǝnidi.\x + \xo 6:30 \xt Mis. 6:12; Mis. 4:10\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\m
\v 1 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Mana, Mǝn Pirǝwnning aldida seni Hudaning ornida ⱪildim. Akang Ⱨarun bolsa sening pǝyƣǝmbiring bolidu.  
\v 2 Mǝn sanga buyruƣinimning ⱨǝmmisini \add uningƣa\add* dǝysǝn; andin akang Ⱨarun Pirǝwngǝ uning ɵz zeminidin Israillarni ⱪoyup berixi kerǝkliki toƣrisida sɵz ⱪilidu. \f □ \fr 7:2 \ft \+bd «Ⱨarun bolsa sening pǝyƣǝmbiring bolidu»\+bd* — demǝk, Ⱨarun ɵzi Musaning sɵzlirini Pirǝwngǝ yaki hǝlⱪⱪǝ yǝtküzidu.\f*  \x + \xo 7:2 \xt Mis. 4:14\x*  
\v 3 Lekin Mǝn Pirǝwnning kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪilimǝn; buning bilǝn Mǝn Misir zeminida mɵjizilik alamǝtlǝr wǝ karamǝtlirimni kɵplǝp kɵrsitimǝn.  
\v 4 Xundaⱪtimu, Pirǝwn silǝrgǝ ⱪulaⱪ salmaydu. Əmma Mǝn Misirning üstigǝ ⱨɵküm qiⱪirip ⱪolumni uzitip, qong balayi’apǝtlǝrni qüxürüp, ⱪoxunlirim bolƣan Ɵz ⱪowmim Israillarni Misir zeminidin qiⱪirimǝn.  
\v 5 Ɵz ⱪolumni Misirning üstigǝ sozƣinimda, Israillarni ularning arisidin qiⱪarƣinimda misirliⱪlar Mening Pǝrwǝrdigar ikǝnlikimni tonup yetidu, — dedi.   
\m
\v 6 Musa bilǝn Ⱨarun xundaⱪ ⱪildi; Pǝrwǝrdigar ularƣa ⱪandaⱪ tapiliƣan bolsa, ularmu xundaⱪ ⱪildi.   
\b  
\m
\v 7 Ular Pirǝwngǝ sɵz ⱪilƣan waⱪitta Musa sǝksǝn yaxⱪa, Ⱨarun sǝksǝn üq yaxⱪa kirgǝnidi.   
\b  
\m  
\s1 Ⱨarunning ⱨasisi  
\m
\v 8 Pǝrwǝrdigar Musa bilǝn Ⱨarunƣa sɵz ⱪilip: —   
\m
\v 9 Əmdi Pirǝwn silǝrgǝ: — Ɵzünglarni tǝstiⱪlap bir mɵjizǝ kɵrsitinglar, desǝ, sǝn Ⱨarunƣa: — Ⱨasangni elip Pirǝwnning aldiƣa taxliƣin, dǝp eytⱪin. Xundaⱪ ⱪilixi bilǝnla ⱨasa yilanƣa aylinidu, dedi.   
\m
\v 10 Xuning bilǝn, Musa bilǝn Ⱨarun Pirǝwnning aldiƣa berip, Pǝrwǝrdigarning buyruƣinidǝk ⱪildi; Ⱨarun ⱨasisini Pirǝwn bilǝn uning ǝmǝldarlirining aldiƣa taxliwidi, u yilanƣa aylandi. \f □ \fr 7:10 \ft \+bd «Pirǝwnning ǝmǝldarliri»\+bd* — mǝzkur kitabta «Pirǝwnning ǝmǝldarliri» ibraniy tilida «hizmǝtkarliri» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 11 U waⱪitta Pirǝwn danixmǝnliri wǝ seⱨrigǝrlirini qaⱪirtip kǝldi; Misirning jadugǝrlirimu ɵz jadusi bilǝn ohxax ixni ⱪildi.  
\v 12 Ularning ⱨǝrbiri ɵz ⱨasisini taxlidi; ularmu yilanƣa aylandi. Lekin Ⱨarunning ⱨasisi ularning ⱨasilirini yutup kǝtti.  
\v 13 Biraⱪ Pǝrwǝrdigar eytⱪandǝk Pirǝwnning kɵngli ⱪattiⱪliⱪ bilǝn Pǝrwǝrdigar eytⱪandǝk ularƣa ⱪulaⱪ salmidi.   
\b  
\m  
\s1 Birinqi apǝt — ⱪan apiti  
\m
\v 14 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa mundaⱪ dedi: — Pirǝwnning kɵngli ⱪattiⱪ; u ⱪowmni ⱪoyup berixni rǝt ⱪilidu.  
\v 15 Əmdi sǝn ǝtǝ sǝⱨǝrdǝ Pirǝwnning ⱪexiƣa barƣin (xu waⱪitta u su boyiƣa qiⱪidu) — Sǝn uning bilǝn kɵrüxüxkǝ dǝryaning boyida saⱪlap turƣin; yilanƣa aylanƣan ⱨasini ⱪolungƣa eliwal.  
\v 16 Sǝn uningƣa mundaⱪ degin: — «Ibraniylarning Hudasi Pǝrwǝrdigar meni aldingƣa: «Qɵldǝ Manga ibadǝt ⱪilixi üqün ⱪowmimni ⱪoyup bǝr» deyixkǝ ǝwǝtkǝnidi; lekin mana, bu waⱪitⱪiqǝ ⱨeq anglimiding.  
\v 17 Xunga Pǝrwǝrdigar sanga: — «Sǝn xu \add alamǝt\add* bilǝn Mening Pǝrwǝrdigar ikǝnlikimni bilisǝn», dǝydu — Mana, mǝn ⱪolumdiki ⱨasa bilǝn dǝryaning süyini ursam, su ⱪanƣa aylinidu,  
\v 18 dǝryaning beliⱪliri ɵlüp, dǝryaning süyi sesip ketidu; misirliⱪlar sudin sǝskinip, iqǝlmǝydiƣan bolup ⱪalidu».   
\m
\v 19 Pǝrwǝrdigar Musaƣa yǝnǝ: — Sǝn Ⱨarunƣa: — Ⱨasangni elip misirliⱪlarning suliri ⱪanƣa aylansun dǝp ularning üstigǝ, yǝni eⱪinliri, ɵstǝngliri, kɵlliri wǝ su ambarliri üstigǝ ⱪolungni uzatⱪin. Xuning bilǝn pütkül Misir zeminida, ⱨǝtta yaƣaq wǝ tax ⱪaqilardiki sularmu ⱪanƣa aylinidu, degin, dedi.   
\m
\v 20 Musa bilǝn Ⱨarun Pǝrwǝrdigarning buyruƣinidǝk ⱪildi; Ⱨarun Pirǝwn wǝ ǝmǝldarlirining kɵz aldida ⱨasini kɵtürüp, dǝryaning süyini uruwidi, pütün dǝryaning süyi ⱪanƣa aylinip kǝtti. \x + \xo 7:20 \xt Mis. 17:5; Zǝb. 78:44; 105:29\x*  
\v 21 Dǝryadiki beliⱪlar ɵlüp, dǝryaning süyi sesip kǝtti. Misirliⱪlar dǝryaning süyini iqǝlmǝydiƣan bolup ⱪaldi, pütkül Misir zemini ⱪanƣa toldi.  
\v 22 Lekin Misirning jadugǝrlirimu ɵz jaduliri bilǝn ⱨǝm xundaⱪ ⱪildi. Bu sǝwǝbtin Pǝrwǝrdigar eytⱪandǝk Pirǝwnning kɵngli ⱪattiⱪ bolup, ularƣa ⱪulaⱪ salmidi;  
\v 23 ǝksiqǝ Pirǝwn ɵyigǝ ⱪaytip ketip, bu ixⱪa ⱨeq pisǝnt ⱪilmidi.  
\v 24 Dǝryaning süyini iqǝlmigini üqün barliⱪ misirliⱪlar iqküdǝk su tepix üqün dǝryaning ǝtraplirini kolidi.   
\m
\v 25 Pǝrwǝrdigar dǝryani urup, yǝnǝ yǝttǝ kün ɵtti.   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Ikkinqi apǝt — paⱪa apiti  
\m
\v 1 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Pirǝwnning aldiƣa berip uningƣa: — Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Manga ibadǝt ⱪilixⱪa Ɵz ⱪowmimni ⱪoyup bǝr.  
\v 2 Lekin ularni ⱪoyup berixni rǝt ⱪilsang, mana, Mǝn dɵlitingning ⱨǝmmǝ yerini paⱪilar bilǝn basturup urimǝn.  
\v 3 Dǝryada top-top paⱪilar pǝyda bolup, \add dǝryadin\add* qiⱪip ordangƣa, ⱨujrangƣa, orun-kɵrpǝnggǝ, ǝmǝldarliringning ɵylirigǝ kiriwalidu, xuningdǝk hǝlⱪingning uqisiƣa, tonur wǝ tǝngniliringgǝ yamixip qiⱪiwalidu. \f □ \fr 8:3 \ft \+bd «ordangƣa»\+bd* — yaki «ɵyünggǝ».\f*  
\v 4 Paⱪilar ɵzüngning üstibexiƣa, hǝlⱪingning üstibexiƣa wǝ ⱨǝmmǝ ǝmǝldarliringning üstibexiƣa yamixip qiⱪiwalidu» — degin, — dedi.  
\v 5 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Sǝn Ⱨarunƣa: Paⱪilarning Misir zeminining üstigǝ qiⱪixi üqün ⱪolungni uzitip, ⱨasangni eⱪinlar, ɵstǝnglǝr wǝ kɵllǝrning üstigǝ xiltiƣin, degin — dedi.  
\v 6 Xuning bilǝn Ⱨarun ⱪolini Misirning suliri üstigǝ uzatti; xundaⱪ ⱪiliwidi, paⱪilar qiⱪip Misir zeminini ⱪaplidi.  
\v 7 Lekin jadugǝrlǝrmu ɵz jaduliri bilǝn ohxax ixni ⱪilip, Misir zemini üstigǝ paⱪilarni pǝyda ⱪildi.  
\v 8 Pirǝwn Musa bilǝn Ⱨarunni qaⱪirtip: — Paⱪilarni mǝndin wǝ hǝlⱪimdin neri ⱪilix üqün Pǝrwǝrdigardin ɵtününglar. Xundaⱪ bolsa, mǝn hǝlⱪingni Pǝrwǝrdigarƣa ⱪurbanliⱪ ⱪilsun dǝp ⱪoyup berimǝn, dedi.   
\m
\v 9 Musa Pirǝwngǝ: — Boptu, mǝn izzitingni ⱪilay, pǝⱪǝt dǝryadiki paⱪilarla ⱪelip, baxⱪiliri ɵzüngdin wǝ ɵyliringdin ayrilsun dǝp, sǝn, ǝmǝldarliring wǝ hǝlⱪing üqün mening dua ⱪilidiƣan waⱪtimni bekitkin, dedi.\f □ \fr 8:9 \ft \+bd «mǝn izzitingni ⱪilay»\+bd* — ibraniy tilida «mǝndin izzǝtkǝ muyǝssǝr bolƣin».\f*   
\m
\v 10 U jawab berip: — Ətǝ bolsun, dedi.  
\m Musa uningƣa: — Hudayimiz Pǝrwǝrdigarƣa ohxax ⱨeqbirining yoⱪluⱪini bilixing üqün sening deginingdǝk bolsun.  
\v 11 Paⱪilar sǝndin, ɵyliringdin, ǝmǝldarliring wǝ hǝlⱪingdin qiⱪip ketidu; pǝⱪǝt dǝryadila ⱪalidu, dedi.   
\m
\v 12 Xuning bilǝn Musa wǝ Ⱨarun Pirǝwnning aldidin qiⱪip kǝtti. Andin Musa Pirǝwnning üstigǝ ǝwǝtilgǝn paⱪilar toƣrisida Pǝrwǝrdigarƣa nida ⱪildi.   
\m
\v 13 Pǝrwǝrdigar Musaning tiliginidǝk ⱪildi. Buning bilǝn ɵylǝrdiki, ⱨoylilardiki wǝ etizlardiki paⱪilar ɵldi.   
\m
\v 14 Hǝlⱪ ularni yiƣip dɵwǝ-dɵwǝ ⱪildi, \add pütkül\add* yurt-zemin sesiⱪqiliⱪⱪa toldi.  
\v 15 Lekin Pirǝwn apǝttin halas bolƣinini kɵrgǝndǝ, kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪilip, Pǝrwǝrdigar eytⱪinidǝk ularƣa ⱪulaⱪ salmidi.\x + \xo 8:15 \xt Mis. 7:14\x*   
\b  
\m  
\s1 Üqinqi apǝt — paxa apiti  
\m
\v 16 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Sǝn Ⱨarunƣa: — Ⱨasangni uzitip, yǝrning topisini urƣin. Buning bilǝn u paxiƣa aylinip, pütkül Misir zeminini ⱪaplaydu, degin, — dedi.\f □ \fr 8:16 \ft \+bd «paxiƣa»\+bd* — baxⱪa hil tǝrjimisi: «pitlarƣa». Baxⱪa hil ⱨaxarǝtlǝrnimu kɵrsitixi mumkin.\f*   
\m
\v 17 Ular xundaⱪ ⱪildi; Ⱨarun ⱪolini uzitip ⱨasisi bilǝn yǝrning topisini uruwidi, adǝmlǝr wǝ ⱨaywanlarning üstibexini paxa basti; pütkül Misir zeminidiki topa-qanglar paxiƣa aylandi.\x + \xo 8:17 \xt Zǝb. 105:31\x*  
\v 18 Jadugǝrlǝrmu ɵz jaduliri bilǝn xundaⱪ ⱪilip paxa pǝyda ⱪilixⱪa urunƣan bolsimu, pǝyda ⱪilalmidi. Paxilar bolsa ⱨǝm adǝmlǝrning ⱨǝm ⱨaywanlarning üstibexini ⱪaplap kǝtti.  
\v 19 Andin jadugǝrlǝr Pirǝwngǝ: — Bu ix Hudaning barmiⱪining ⱪilƣini! — deyixti. Lekin Pirǝwn kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪilip, Pǝrwǝrdigar eytⱪinidǝk ularƣa ⱪulaⱪ salmidi.   
\b  
\m  
\s1 Tɵtinqi apǝt — kɵküyünlǝr apiti  
\m
\v 20 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Ətǝ sǝⱨǝr ⱪopup Pirǝwnning aldiƣa berip turƣin — (xu waⱪitta u su boyiƣa qiⱪidu) uningƣa: «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Manga ibadǝt ⱪilixi üqün Ɵz ⱪowmimni ⱪoyup bǝr!   
\m
\v 21 Qünki ǝgǝr ⱪowmimni ⱪoyup bǝrmisǝng, mana Mǝn sening wǝ ǝmǝldarliring, hǝlⱪing üstigǝ, ɵyliringgǝ kɵküyünlǝrni ǝwǝtimǝn; xuning bilǝn misirliⱪlarning ɵyliri wǝ ⱨǝtta ular turuwatⱪan tupraⱪmu kɵküyünlǝr bilǝn tolidu.\f □ \fr 8:21 \ft \+bd «kɵküyünlǝr»\+bd* — bularning ⱪaysi ⱨaxarǝt ikǝnliki ⱨazir bizgǝ namǝlum. «Zǝb.» 78:45dǝ bu ⱨaxarǝtlǝr adǝmlǝrni qaⱪidiƣanliⱪi eytilidu, xunga bu ⱨaxarǝt kɵküyün yaki xuningƣa ohxap ketidiƣan bir hil qiwin bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 22 Lekin xu künidǝ Ɵz ⱪowmim turuwatⱪan Goxǝn yurtini baxⱪiqǝ ⱪilimǝn; xundaⱪ boliduki, u yǝrdǝ kɵküyünlǝr tepilmaydu. Xuning bilǝn sǝn Mǝn Pǝrwǝrdigarning bu zeminda bolƣanliⱪimni bilisǝn. \f □ \fr 8:22 \ft \+bd «...sǝn Mǝn Pǝrwǝrdigarning bu zeminda bolƣanliⱪimni bilisǝn»\+bd* —Yaki «...sǝn Mǝn Pǝrwǝrdigarning yǝr yüzidǝ mǝwjut ikǝnlikimni bilisǝn».\f*   
\m
\v 23 Xundaⱪ ⱪilip Mǝn Ɵz ⱪowmimni sening hǝlⱪingdin pǝrⱪlǝndürimǝn; bu mɵjizilik alamǝt ǝtǝ yüz beridu», dǝp eytⱪin, dedi.   
\b  
\m
\v 24 Pǝrwǝrdigar deginini ⱪildi. Pirǝwnning ɵylirigǝ, ǝmǝldarlirining ɵylirigǝ kɵküyünlǝr top-top bolup kirdi; pütkül Misir zeminining ⱨǝmmǝ yeri kɵküyünlǝr tǝripidin harab boluxⱪa baxlidi. \x + \xo 8:24 \xt Zǝb. 78:45; 105:31\x*  
\v 25 Pirǝwn Musa bilǝn Ⱨarunni qaⱪirtip kelip ularƣa: Berip muxu zeminda Hudayinglarƣa ⱪurbanliⱪ ɵtküzünglar, — dedi.  
\v 26 Lekin Musa jawab berip: — Bundaⱪ ⱪilix bizgǝ taza muwapiⱪ bolmaydu; qünki biz Pǝrwǝrdigar Hudayimizƣa sunmaⱪqi bolƣan ⱪurbanliⱪ mal misirliⱪlarƣa nisbǝtǝn yirginqliktur. Əmdi ǝgǝr biz misirliⱪlarning kɵz aldida yaman kɵrüngǝn nǝrsini ⱪurbanliⱪ ⱪilsaⱪ ular bizni qalma-kesǝk ⱪiliwǝtmǝmdu? \f □ \fr 8:26 \ft \+bd «Hudayimizƣa sunmaⱪqi bolƣan ⱪurbanliⱪ mal misirliⱪlarƣa nisbǝtǝn yirginqliktur»\+bd* — misirliⱪlarƣa nisbǝtǝn «yirginqlik bolƣini» ⱪoylardin ibarǝt idi. Ular ⱪoylarni, xundaⱪla ⱪoyqilarnimu yirginqliⱪ dǝp ⱪariƣan; lekin paydini kɵzlǝp Misirdiki bǝzi yǝrlǝrdǝ ⱪoy beⱪilatti («Yar.» 46:34ni kɵrüng). 
\fp  Muxu ayǝtning baxⱪa birhil qüxǝndürülüxi boyiqǝ, misirliⱪlar bǝzi mallarƣa (mǝsilǝn, kalilarning bǝzi hilliriƣa) qoⱪunatti. Əgǝr Israillar ular qoⱪunƣan birhil malni ⱪurbanliⱪ ⱪilsa, ular ƣǝzǝplinǝtti, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 8:26 \xt Yar. 43:32; 46:34\x*  
\v 27 Biz üq künlük yolni besip, qɵldǝ Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bizgǝ buyruƣinidǝk uningƣa ⱪurbanliⱪ sunuximiz kerǝk, dedi.   
\m
\v 28 Pirǝwn: — Silǝrni Pǝrwǝrdigar Hudayinglarƣa qɵldǝ ⱪurbanliⱪ ɵtküzüxkǝ barƣili ⱪoyimǝn; pǝⱪǝt bǝk yiraⱪ ketip ⱪalmanglar, mening üqün dua ⱪilinglar, dedi.  
\v 29 Musa jawab berip: — Mana, mǝn sening aldingdin qiⱪip Pǝrwǝrdigarƣa iltija ⱪilimǝn wǝ kɵküyünlǝr sǝn Pirǝwndin, ǝmǝldarliringdin wǝ hǝlⱪingdin ǝtǝ qiⱪip ketidu; lekin Pirǝwn yǝnǝ ⱨiylǝ ixlitip, hǝlⱪni Pǝrwǝrdigarƣa ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa berixtin tosⱪuqi bolmisun, dedi.   
\m
\v 30 Musa Pirǝwnning aldidin qiⱪip, Pǝrwǝrdigarƣa xundaⱪ iltija ⱪildi.  
\v 31 Pǝrwǝrdigar Musa tiliginidǝk ⱪildi; u kɵküyünlǝrni Pirǝwn, ǝmǝldarliri wǝ hǝlⱪidin qiⱪiriwǝtti; ⱨǝtta bir tal kɵküyünmu ⱪalmidi.   
\m
\v 32 Lekin Pirǝwn bu ⱪetimmu kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪilip, ⱪowmni ⱪoyup bǝrmidi.\x + \xo 8:32 \xt Mis. 8:11\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Bǝxinqi apǝt — waba apiti  
\m
\v 1 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Pirǝwnning aldiƣa berip uningƣa: — «Ibraniylarning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Manga ibadǝt ⱪilixiƣa Ɵz ⱪowmimni ⱪoyup bǝr.  
\v 2 Əgǝr ularni ⱪoyup berixni rǝt ⱪilip, yǝnila tutup turuwalidiƣan bolsang,  
\v 3 mana, Pǝrwǝrdigarning ⱪoli etizliⱪtiki qarpayliringning üstigǝ, at-exǝklǝr, tɵgilǝr, wǝ ⱪoy-kaliliringning üstigǝ qüxüp intayin eƣir bir waba kǝltüridu.  
\v 4 Lekin Pǝrwǝrdigar Israilning qarpaylirini misirliⱪlarning qarpayliridin pǝrⱪlǝndüridu. Nǝtijidǝ, Israilning qarpayliridin ⱨeqbiri ɵlmǝydu» — degin, dedi.  
\v 5 Pǝrwǝrdigar waⱪitni bekitip: — Ətǝ Pǝrwǝrdigar zeminda bu ixni ⱪilidu, dedi.  
\v 6 Ətisi Pǝrwǝrdigar xundaⱪ ⱪildi; misirliⱪlarning barliⱪ qarpayliri ɵldi; lekin Israillarning qarpayliridin birimu ɵlmidi.  
\v 7 Pirǝwn adǝm ǝwǝtip tǝkxüriwidi, mana, Israillarning qarpayliridin birimu ɵlmigǝnidi. Lekin Pirǝwnning kɵngli ⱪattiⱪ ⱪilinip, u ⱪowmni ⱪoyup bǝrmidi.   
\b  
\m  
\s1 Altinqi apǝt — qaⱪa apiti  
\m
\v 8 Andin Pǝrwǝrdigar Musa wǝ Ⱨarunƣa: — Humdanning külidin qanggilinglarni toxⱪuzup elinglar, andin Musa uni Pirǝwnning kɵz aldida asmanƣa ⱪaritip qaqsun.  
\v 9 Xundaⱪ ⱪilixi bilǝn kül pütkül Misir zeminini ⱪaplaydiƣan qang-tozan bolidu wǝ Misir zeminidiki ⱨǝmmǝ yǝrdǝ adǝmlǝr wǝ ⱨaywanlarning bǝdinigǝ qüxüxi bilǝn ⱨürrǝk-ⱨürrǝk qaⱪa qiⱪiridu, — dedi.  
\v 10 Xuning bilǝn ular humdandin kül elip, Pirǝwnning aldiƣa berip turdi wǝ Musa uni asmanƣa ⱪaritip qaqti; u adǝmlǝr wǝ ⱨaywanlarning bǝdinigǝ qüxüxi bilǝn ⱨürrǝk-ⱨürrǝk qaⱪa qiⱪardi.  
\v 11 Jadugǝrlǝr qaⱪilar dǝstidin Musaning aldida turalmay ⱪaldi; qünki jadugǝrlǝrning bǝdininimu, baxⱪa barliⱪ misirliⱪlarnimu ohxax qaⱪa besip kǝtkǝnidi.  
\v 12 Lekin Pǝrwǝrdigar Pirǝwnning kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪildi; xunga Pǝrwǝrdigar dǝl Musaƣa eytⱪinidǝk u ularƣa ⱪulaⱪ salmidi.   
\b  
\m  
\s1 Yǝttinqi apǝt — mɵldür apiti  
\m
\v 13 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Ətǝ tang sǝⱨǝr ⱪopup, Pirǝwnning aldida turup uningƣa: «Ibraniylarning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Ⱪowmimni Manga ibadǝt ⱪilixⱪa ⱪoyup bǝr;  
\v 14 qünki Mǝn bu ⱪetim ⱨǝmmǝ balayi’apǝtlirimni yürikinggǝ, ǝmǝldarliring wǝ puⱪraliringning üstigǝ ǝwǝtimǝn. Buning bilǝn sǝn pütkül yǝr yüzidǝ Mǝndǝk baxⱪa birining yoⱪ ikǝnlikini bilisǝn.  
\v 15 Qünki Mǝn ⱪolumni uzitip, ɵzüng wǝ ⱪowmingni waba bilǝn urƣan bolsam’idi, bu waⱪitⱪiqǝ sǝn yǝr yüzidin yoⱪilip ketǝtting.  
\v 16 Ⱨalbuki, Mening seni ornungƣa tikliximdiki mǝⱪsitim xu idiki, dǝl Ɵz ⱪudritimni sanga kɵrsitix, xundaⱪla namimning pütkül yǝr yüzidǝ jakarlinixi üqün idi.\x + \xo 9:16 \xt Rim. 9:17\x*   
\m
\v 17 Sǝn yǝnǝ ⱪowmimƣa qongqiliⱪ ⱪilip, ularni ⱪoyup berixni rǝt ⱪiliwerǝmsǝn?  
\v 18 Mana, ǝtǝ muxu waⱪitlarda Misir dɵliti bina bolƣandin buyan ⱨeq kɵrülüp baⱪmiƣan ⱪattiⱪ mɵldürni yaƣdurimǝn.  
\v 19 Xuning üqün adǝm ǝwǝtip, ⱨaywan wǝ etizda bar-yoⱪungni yiƣip iqkiri soliƣin; qünki ɵygǝ ⱪayturulmay sirtta ⱪalƣan adǝm wǝ ⱨaywanlarning ⱨǝmmisi mɵldürning astida ⱪelip ɵlüp ketidu! — degin, dedi.   
\m
\v 20 Buni anglap Pirǝwnning ǝmǝldarlirining arisidin Pǝrwǝrdigarning sɵzidin ⱪorⱪⱪan ⱨǝrbir adǝm ɵz ⱪulliri wǝ qarpaylirini yügürtüp ɵylirigǝ elip kǝldi.  
\v 21 Lekin Pǝrwǝrdigarning sɵzini etibarƣa almiƣanlar ɵz ⱪul wǝ mallirini taxⱪirida ⱪaldurup ⱪoydi.   
\m
\v 22 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Misir zeminidiki ⱨǝr yǝrdǝ, adǝmlǝr üstigǝ, mallarning üstigǝ, xundaⱪla Misir zeminidiki dalalarning ⱨǝmmǝ ot-qɵplirining üstigǝ mɵldür yaƣsun dǝp, asmanƣa ⱪarap ⱪolungni kɵtürgin, dedi.  
\v 23 Musa xuning bilǝn ⱨasisini asmanƣa ⱪaritip kɵtürüwidi, Pǝrwǝrdigar güldürmamini güldürlitip, mɵldür yaƣdurdi, yǝr yüzidǝ qaⱪmaⱪ qeⱪindiliri qepip yürǝtti. Xundaⱪ ⱪilip Pǝrwǝrdigar Misir zemini üstigǝ mɵldür yaƣdurdi. \f □ \fr 9:23 \ft \+bd «yǝr yüzidǝ qaⱪmaⱪ qeⱪindiliri qepip yürǝtti»\+bd* — yaki «ot yǝr yüzigǝ tohtawisiz qüxti».\f*  
\v 24 Mɵldür yeƣip, mɵldür bilǝn ot arilax qüxti; mɵldür xunqǝ eƣir boldiki, Misir dɵliti bina bolƣandin tartip undaⱪ ⱪattiⱪ mɵldür yeƣip baⱪmiƣanidi.  
\v 25 Mɵldür pütkül Misir zeminining ⱨǝr yeridǝ qüxüp, insan bolsun, ⱨaywan bolsun, ⱨǝmmisini urdi; mɵldür etizdiki ⱨǝmmǝ ot-qɵpni urup, yǝrdiki ⱨǝmmǝ dǝl-dǝrǝhlǝrnimu sunduruwǝtti.  
\v 26 Pǝⱪǝt Israillar olturuxluⱪ Goxǝn zeminidila mɵldür yaƣmidi.   
\m
\v 27 Pirǝwn adǝm ǝwǝtip Musa bilǝn Ⱨarunni qaⱪirtip ularƣa: — Mǝn bu ⱪetim gunaⱨ ⱪildim! Pǝrwǝrdigar ⱨǝⱪⱪaniydur; Sǝwǝnlik bolsa mǝn wǝ hǝlⱪimdin ɵtti. \f □ \fr 9:27 \ft \+bd «Sǝwǝnlik bolsa mǝn wǝ hǝlⱪimdin ɵtti»\+bd* — yaki «mǝn ɵzüm wǝ hǝlⱪim rǝzildur».\f*  
\v 28 Yǝnǝ berip Pǝrwǝrdigardin ɵtünüp iltija ⱪilinglar! Hudadin qiⱪⱪan bu ⱪattiⱪ güldürmamilar wǝ mɵldür yetip axti! Silǝrni ⱪoyup berǝy; silǝr ǝmdi muxu yǝrdǝ turuwǝrsǝnglar bolmaydu, — dedi.   
\m
\v 29 Musa uningƣa jawab berip: — Mǝn xǝⱨǝrdin qiⱪⱪanda, Pǝrwǝrdigar tǝrǝpkǝ ⱪarap ⱪollirimni yeyip kɵtürimǝn; güldürmamilar xu ⱨaman besiⱪip mɵldür yǝnǝ yaƣmaydu. Yǝr yüzi Pǝrwǝrdigarningkidur, dǝp bilixing üqün xundaⱪ bolidu.  
\v 30 Lekin sǝn wǝ sening ǝmǝldarliring, silǝrning Pǝrwǝrdigar Hudadin tehiqǝ ⱪorⱪmaywatⱪininglarni bilimǝn, dedi.   
\m
\v 31 Xu qaƣda arpa bax qiⱪirip, ziƣir ƣunqiliƣan bolƣaqⱪa, ziƣir wǝ arpa mɵldürdin wǝyran ⱪilindi.  
\v 32 Lekin buƣday bilǝn ⱪara buƣday keyinrǝk bih qiⱪarƣaqⱪa, wǝyran ⱪilinmidi.   
\m
\v 33 Musa Pirǝwnning aldidin ketip, xǝⱨǝrdin qiⱪip Pǝrwǝrdigar tǝrǝpkǝ ⱪarap ⱪollirini yeyip kɵtürdi. Xuning bilǝn güldürmama wǝ mɵldür tohtap, yamƣur yǝrgǝ yǝnǝ tɵkülmidi.  
\v 34 Əmma Pirǝwn yamƣur, mɵldür wǝ güldürmamilarning tohtiƣinini kɵrgǝndǝ, yǝnǝ gunaⱨ sadir ⱪildi; umu, ǝmǝldarlirimu kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪilixti.  
\v 35 Bu tǝriⱪidǝ Pirǝwnning kɵngli ⱪattiⱪ turuwerip, Pǝrwǝrdigar Musaning wasitisi bilǝn eytⱪandǝk, Israillarni ⱪoyup berixni rǝt ⱪildi.\x + \xo 9:35 \xt Mis. 4:21; 7:3\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Sǝkkizinqi apǝt — qekǝtkǝ apiti  
\m
\v 1 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Pirǝwnning aldiƣa barƣin; qünki ularning arisida bu mɵjizilik alamǝtlǝrni kɵrsitixim üqün Pirǝwnning kɵnglini wǝ ǝmǝldarlirining kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪilip ⱪoydum. \x + \xo 10:1 \xt Mis. 4:21; 9:34\x*  
\v 2 Bu ix bilǝn Mening misirliⱪlarni ⱪandaⱪ rǝswa ⱪilƣanliⱪim wǝ ularning arisida kɵrsǝtkǝn mɵjizilik alamǝtlirimni sǝn oƣlungning andin nǝwrǝngning ⱪuliⱪiƣa yǝtküzisǝn. Buning bilǝn Mening Pǝrwǝrdigar ikǝnlikimni bilisilǝr, dedi.\f □ \fr 10:2 \ft \+bd «ⱪandaⱪ rǝswa jazaliƣanliⱪim»\+bd* — yaki «ⱪattiⱪ jazaliƣanliⱪim».\f*  
\v 3 Xuning bilǝn Musa bilǝn Ⱨarun Pirǝwnning aldiƣa berip, uningƣa: — Ibraniylarning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: «Ɵzüngni aldimda tɵwǝn tutuxni ⱪaqanƣiqǝ rǝt ⱪilisǝn? Manga ibadǝt ⱪilix üqün ⱪowmimni ⱪoyup bǝr.   
\m
\v 4 Qünki ǝgǝr sǝn ⱪowmimni ⱪoyup berixni rǝt ⱪilsang, mana, Mǝn ǝtǝ sening yurtungƣa qekǝtkǝ ǝwǝtimǝn.  
\v 5 Ular silǝr zemin yüzini kɵrmigüdǝk ⱪilip yepiwetidu, silǝrning mɵldürdin aman ⱪalƣan nǝrsiliringlarnimu, dalalarda ɵskǝn ⱨǝmmǝ dǝl-dǝrǝhliringlarnimu yǝp ketidu.  
\v 6 Ular orda-sarayliringƣa, ǝmǝldarliringning sarayliri, xundaⱪla barliⱪ misirliⱪlarning ɵylirigǝ tolup ketidu; bundaⱪ apǝtni ata-bowangliring wǝ ata-bowiliringning ata-bowilirimu yǝr yüzidǝ apiridǝ bolƣandin tartip kɵrüp baⱪmiƣan» — dedi-dǝ, burulup Pirǝwnning aldidin qiⱪip kǝtti.  
\v 7 Pirǝwnning ǝmǝldarliri uningƣa: — Bu adǝm bizgǝ ⱪaqanƣiqǝ tuzaⱪ bolar? Ɵz Hudasi Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilixⱪa bu adǝmlǝrni ⱪoyup bǝrgǝyla! Misirning harab bolƣinini tehiqǝ kɵrmǝywatamdila? — dedi.   
\m
\v 8 Xuning bilǝn Musa bilǝn Ⱨarun Pirǝwnning aldiƣa yǝnǝ qaⱪiritip kelindi. U ularƣa: — Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilix üqün beringlar; lekin baridiƣanlar zadi kimlǝr? — dedi.   
\m
\v 9 Musa jawab berip: — Yaxlirimiz wǝ ⱪeri-qürilǝr bilǝn, oƣullirimiz wǝ ⱪizlirimiz bilǝn, ⱪoy wǝ kala padilirimizni elip ⱨǝmmimiz barimiz; qünki biz Pǝrwǝrdigar üqün ⱨeyt ɵtküzüximiz kerǝk, dedi.   
\m
\v 10 U ularƣa: — Silǝrni bala-qaⱪanglar bilǝn ⱪoxup ⱪoyup bǝrginimdǝ, Pǝrwǝrdigar silǝr bilǝn billǝ bolƣay! Mana, aldinglarda balayi’apǝt turuptu! \f □ \fr 10:10 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar silǝr bilǝn billǝ bolƣay!»\+bd* — bu tǝⱨdit salidiƣan, naⱨayiti kinayilik, ⱨǝjwiy gǝp, ǝlwǝttǝ. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi «Pǝrwǝrdigarni silǝr bilǝn bolsun dǝp, silǝrni bala-qaⱪanglar bilǝn ⱪoxup ⱪoyup berǝmdim?». \+bd «Mana, aldinglarda balayi’apǝt turuptu!»\+bd* — ibraniy tilida «yamanliⱪ», «apǝt» yaki «balayi’apǝt» «ra» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Lekin misirliⱪlarning muⱨim ilaⱨi — «ⱪuyax ilaⱨi»ning namimu «Ra» bolƣaqⱪa, Pirǝwnning sɵzi ikki bisliⱪ boluximu mumkin; undaⱪ bolƣanda ikkinqi mǝnisi: «Mening ilaⱨim «Ra» silǝrni jazalaydu!» degǝnlik bolidu («aldinglarda «ra» turuptu!). 
\fp  Muxu ibarǝ baxⱪa tǝrjimilǝrdǝ «Mana, silǝrdǝ yaman niyǝt bar!» dǝpmu tǝrjimǝ ⱪilinidu.\f*  
\v 11 Yoⱪsu, bundaⱪ ⱪilixinglarƣa bolmaydu! Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilixⱪa pǝⱪǝt aranglardin ǝr kixilǝrla barsun! Qünki silǝrning tǝlipinglar dǝl xu ǝmǝsmidi! — dedi-dǝ, ular Pirǝwnning aldidin ⱪoƣlap qiⱪirildi.   
\m
\v 12 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Misir zeminining üstigǝ ⱪolungni uzatⱪin. Xundaⱪ ⱪilsang, qekǝtkilǝr Misir zeminini besip, zemindiki ⱨǝrhil otyaxlarni, yǝni mɵldürdin aman ⱪalƣanning ⱨǝmmisini yǝp ketidu, dedi.   
\m
\v 13 Musa ⱨasisini Misir zeminining üstigǝ uzatti; Pǝrwǝrdigar xu küni wǝ keqisi zemin üstigǝ xǝrⱪ xamili qiⱪardi. Sǝⱨǝrdǝ, xǝrⱪ xamili qekǝtkilǝrni uqurup kǝldi. \x + \xo 10:13 \xt Zǝb. 78:46; 105:34,35\x*  
\v 14 Qekǝtkilǝr Misirning pütkül zeminiƣa yeyilip, Misirning pütün qegrisinimu basti. Apǝt intayin eƣir boldi; ilgiri bundaⱪ qekǝtkǝ apiti bolup baⱪmiƣan, mundin keyinmu uningdǝk bolmaydu.   
\m
\v 15 Ular pütkül zeminning yüzini ⱪaplidi, yǝr ⱪarangƣulixip kǝtti; ular mɵldürdin aman ⱪalƣan zemindiki ⱨǝmmǝ otyaxlarni wǝ dǝl-dǝrǝhlǝrning barliⱪ mewilirini yǝp kǝtti. Xuning bilǝn pütkül Misir zemini tǝwǝsidiki dǝl-dǝrǝhlǝrdǝ yaki daladiki gül-giyaⱨlarda ⱨeq yexilliⱪ ⱪalmidi.   
\m
\v 16 Andin Pirǝwn aldirap-tenǝp Musa bilǝn Ⱨarunni qaⱪirtip ularƣa: — Mǝn ⱨǝm Hudayinglar Pǝrwǝrdigar aldida ⱨǝm silǝrning aldinglarda gunaⱨ ⱪildim.  
\v 17 Əmdi muxu bir ⱪetim gunaⱨimdin ɵtüp Pǝrwǝrdigar Hudayinglardin bu ɵlümni mǝndin elip ketixini iltija ⱪilixinglarni ɵtünimǝn, — dedi.   
\m
\v 18 Xuning bilǝn Musa Pirǝwnning aldidin qiⱪip Pǝrwǝrdigarƣa iltija ⱪildi.  
\v 19 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar xamalni burap ƣǝrb tǝrǝptin intayin küqlük boran qiⱪirip, qekǝtkilǝrni uqurup, Ⱪizil Dengizƣa ƣǝrⱪ ⱪildi; Misirning pütkül tǝwǝsidǝ bir talmu qekǝtkǝ ⱪalmidi.  
\v 20 Lekin Pǝrwǝrdigar Pirǝwnning kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪilip ⱪoyƣini üqün u Israillarni ⱪoyup bǝrmidi.   
\b  
\m  
\s1 Toⱪⱪuzinqi apǝt — ⱪarangƣuluⱪ apiti  
\m
\v 21 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Ⱪolungni asmanƣa ⱪaritip uzatⱪin; xuning bilǝn ⱪattiⱪ bir ⱪarangƣuluⱪ bolidu, ⱨǝtta adǝm silisa ⱪoliƣa tuyulƣudǝk ⱪoyuⱪ ⱪarangƣuluⱪ Misir zeminini ⱪaplaydu, — dedi.   
\m
\v 22 Andin Musa ⱪolini asmanƣa ⱪaritip uzitiwidi, ⱪoyuⱪ bir ⱪarangƣuluⱪ Misir zeminini üq küngiqǝ ⱪaplap turdi. \x + \xo 10:22 \xt Zǝb. 105:27,28\x*  
\v 23 Üq küngiqǝ biri yǝnǝ birini kɵrǝlmǝs wǝ ya ⱨeqkim ɵz jayidin ⱪozƣilalmas boldi; lekin barliⱪ Israillar olturƣan jaylarda yoruⱪluⱪ bar idi.  
\v 24 Pirǝwn Musani qaⱪirtip uningƣa: — Berip, Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilinglar. Pǝⱪǝt ⱪoy wǝ kala padiliringlar ⱪalsun; bala-qaⱪiliringlarnimu elip barsanglar bolidu, dedi.  
\v 25 Musa jawabǝn: — Undaⱪta Hudayimiz Pǝrwǝrdigarƣa ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa \add inaⱪliⱪ\add* ⱪurbanliⱪi wǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪiƣa lazimliⱪ qarpaylarni sǝn bizgǝ berǝmsǝn? \f □ \fr 10:25 \ft \+bd «bizgǝ»\+bd* — ibraniy tilida «ⱪolimizƣa». \+bd «bizgǝ berǝmsǝn?»\+bd* — yaki «bizgǝ berixing kerǝk!».\f*   
\m
\v 26 Ɵzimizning qarpaylirimiz biz bilǝn birgǝ ketixi kerǝk, bir tuyiⱪimu kǝynidǝ ⱪalsa bolmaydu; qünki Hudayimiz Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilixⱪa ⱪurbanliⱪ ⱪilidiƣinimizni bulardin talliximiz lazim. U yǝrgǝ yetip barmiƣuqǝ, Pǝrwǝrdigarƣa ⱪaysi ⱪurbanliⱪlar bilǝn ibadǝt ⱪilidiƣinimizni bilmǝymiz, — dedi.   
\m
\v 27 Lekin Pǝrwǝrdigar Pirǝwnning kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪildi; u ularni yǝnila ⱪoyup bǝrmidi.  
\v 28 Pirǝwn Musaƣa: — Aldimdin yoⱪal! Ⱨezi bol, ikkinqi manga kɵrüngüqi bolma! Qünki yüzümni yǝnǝ kɵrgǝn kününg jeningdin ayrilisǝn, — dedi.   
\m
\v 29 Musa uningƣa: — Rast eytting! Mǝn sening yüzüngni ikkinqi kɵrgüqi bolmaymǝn, — dedi.\x + \xo 10:29 \xt Ibr. 11:27\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Oninqi apǝt — pütün Misirdiki tunji balilarning ɵlüxi. Musaning Pirǝwngǝ eytⱪan ahirⱪi sɵzliri  
\m
\v 1 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Yǝnǝ bir apǝtni Pirǝwnning üstigǝ wǝ Misirning üstigǝ qüxürimǝn. Andin u silǝrni bu yǝrdin ketixkǝ yol ⱪoyidu wǝ u silǝrni ⱨǝmmǝ nǝrsiliringlar bilǝn ⱪoxup ⱪoyup berip, bu yǝrdin mutlǝⱪ ⱪoƣlap qiⱪiridu. \f □ \fr 11:1 \ft \+bd «Yǝnǝ bir apǝtni Pirǝwnning üstigǝ wǝ Misirning üstigǝ qüxürimǝn...»\+bd* — bu sɵzlǝrni Musa tehi Pirǝwnning aldidin qiⱪmay turup Pǝrwǝrdigar uningƣa eytⱪan bolsa kerǝk (8-ayǝtni kɵrüng).\f*  
\v 2 Əmdi sǝn hǝlⱪⱪǝ tapilap: — Ⱨǝr biringlar, ǝr kixilǝrning ⱨǝrbiri ɵz ⱪoxnisidin, ayal kixilǝrning ⱨǝrbiri ɵz ⱪoxnisidin kümüx buyumlarni, altun buyumlarni sorap alsun, degin, — dedi \f □ \fr 11:2 \ft \+bd «hǝlⱪⱪǝ tapilap...»\+bd* — ibraniy tilida «hǝlⱪning ⱪulaⱪliriƣa sɵz ⱪilip...».\f*  \x + \xo 11:2 \xt Mis. 3:22; 12:35\x*  
\v 3 (Pǝrwǝrdigar hǝlⱪini misirliⱪlarning aldida iltipat tapⱪuzdi. Xuningdǝk Musa degǝn bu adǝm Misir zeminida Pirǝwnning ǝmǝldarlirining nǝziridǝ bolsun, puⱪralarning nǝziridǝ bolsun, naⱨayiti uluƣ zat boldi).\x + \xo 11:3 \xt Mis. 12:36\x*  
\v 4 Andin Musa yǝnǝ: — Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Mǝn yerim keqidǝ qiⱪip Misirni kezip qiⱪimǝn. \x + \xo 11:4 \xt Mis. 12:29\x*  
\v 5 Xu waⱪitta tǝhttǝ olturuwatⱪan Pirǝwnning tunji oƣlidin tartip yarƣunqaⱪ tartidiƣan dedǝkning tunji oƣliƣiqǝ, xundaⱪla barliⱪ qarpaylarning tunjiliri, yǝni Misirdiki barliⱪ tunji jan igiliri ɵlidu. \x + \xo 11:5 \xt Mis. 12:12\x*  
\v 6 Bu sǝwǝbtin pütkül Misir zeminida ⱪattiⱪ bir pǝryad kɵtürülidu; uningdin ilgiri xundaⱪ pǝryad bolup baⱪmiƣanidi, mundin keyinmu bundaⱪ pǝryad anglanmaydu.  
\v 7 Lekin Israillarƣa, mǝyli adǝmliri, mǝyli ⱨaywanatliriƣa bolsun, ⱨǝtta bir tal itmu ⱪawap ⱪoymaydu. Buningdin Pǝrwǝrdigarning misirliⱪlar bilǝn Israilni pǝrⱪlǝndüridiƣanliⱪini bilisilǝr».   
\m
\v 8  — Xuning bilǝn bu ǝmǝldarliringning ⱨǝmmisi aldimƣa kelip, manga tǝzim ⱪilip: «Sili ɵzliri wǝ siligǝ ǝgǝxkǝn barliⱪ ⱪowmliri qiⱪip ketixkǝyla!» dǝp eytidu, andin qiⱪip ketimǝn» — dedi-dǝ, ⱪattiⱪ ƣǝzǝp bilǝn Pirǝwnning aldidin qiⱪip kǝtti.\f □ \fr 11:8 \ft \+bd «Xuning bilǝn bu ǝmǝldarliringning ⱨǝmmisi aldimƣa kelip, manga tǝzim ⱪilip: .. andin qiⱪip ketimǝn» — dedi-dǝ, ⱪattiⱪ ƣǝzǝp bilǝn Pirǝwnning aldidin qiⱪip kǝtti»\+bd* — 1-8 ayǝttǝ hatirilǝngǝnlǝr Musa bilǝn Pirǝwnning otturisida bolƣan jedǝl (10-babta hatirilgǝn)ning dawami bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 11:8 \xt Mis. 12:30\x*   
\m
\v 9 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Misir zeminida Mening karamǝt mɵjizilirimning kɵplǝp kɵrsitilixi üqün Pirǝwn silǝrgǝ ⱪulaⱪ salmaydu, — degǝnidi.   
\m
\v 10 Musa bilǝn Ⱨarun bu karamǝt mɵjizilǝrning ⱨǝmmisini Pirǝwnning aldida kɵrsitip boldi; lekin Pǝrwǝrdigar Pirǝwnning kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪilip ⱪoyƣini üqün u Israillarni uning zeminidin kǝtkili ⱪoymidi.\x + \xo 11:10 \xt Mis. 9:16; Rim. 9:17\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Ɵtüp Ketix ⱨeyti  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Misir yurtida Musa wǝ Ⱨarunƣa mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 2 Bu ay silǝrgǝ aylarning iqidǝ bexi, yilning tunji eyi bolidu. \f □ \fr 12:2 \ft \+bd «Bu ay silǝrgǝ ... yilning tunji eyi bolidu»\+bd* — bu waⱪittin ilgiri Hudaning hǝlⱪi üqün yilning bexi küzdǝ (Sentǝbrdǝ) baxlinatti (Muⱪǝddǝs Kitabta buningdin ilgiriki barliⱪ waⱪitlar xundaⱪ ⱨesablinatti). Ottura xǝrⱪtiki ǝllǝrning ⱨǝmmisining xundaⱪ kalendari bar idi.\f*  
\v 3 Silǝr pütün Israil jamaitigǝ sɵz ⱪilip: — Bu ayning oninqi küni ⱨǝmminglar atiliringlarning ailisi boyiqǝ bir ⱪozini elinglar; ⱨǝrbir ailigǝ birdin ⱪoza elinglar. \f □ \fr 12:3 \ft \+bd «ⱪoza»\+bd* —Ibraniy tilida «ⱪoza» degǝn sɵz oƣlaⱪnimu kɵrsitidu.\f*  
\v 4 Əgǝr mǝlum bir ailǝ bir ⱪozini yǝp bolalmiƣudǝk bolsa, undaⱪta ɵy igisi yenidiki ⱪoxnisi bilǝn birlixip adǝm saniƣa ⱪarap bir ⱪoza elinglar; ⱨǝrbir kixining ixtiⱨasiƣa ⱪarap ⱨesablap muwapiⱪ bir ⱪoza ⱨazirlanglar.  
\v 5 Ⱨǝrbiringlar tallaydiƣan ⱪozanglar bejirim, bir yaxliⱪ ǝrkǝk bolsun; ⱪoy yaki ɵqkǝ padiliridin tallansimu bolidu. \x + \xo 12:5 \xt Law. 1:3; 22:21; Mal. 1:8; 1Pet. 1:19\x*  
\v 6 Ⱪozini bu ayning on tɵtinqi künigiqǝ yeninglarda turƣuzunglar, — degin.  
\m — Xu küni Israilning pütkül jamaiti talliƣan melini gugumda soysun. \f □ \fr 12:6 \ft \+bd «gugum»\+bd* — ibraniy tilida «ikki kǝq ariliⱪida» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu — demǝk, kün petiwatⱪan qaƣdin ⱪarangƣu qüxküqǝ bolƣan ariliⱪtiki waⱪit. «Birinqi kǝq» kǝqⱪurun yaki kün petix, «ikkinqi kǝq» keqini kɵrsǝtsǝ kerǝk. 
\fp  Israilda ixlitilgǝn kalendar boyiqǝ yengi kün kǝq kirixi bilǝn baxlinidu. Xunga xu keqǝ bilǝn birinqi ayning on bǝxinqi küni baxlinidu.\f*  
\v 7 Andin ular uning ⱪenidin elip gɵx yeyilgǝn ɵyning ixikning bax tǝripigǝ ⱨǝm ikki yan kexikigǝ sürkǝp ⱪoysun.  
\v 8 Ular xu keqisi gɵxini otta kawap ⱪilip yesun; uni petir nan wǝ aqqiⱪ-qüqük kɵktat bilǝn ⱪoxup yesun. \x + \xo 12:8 \xt Qɵl. 9:11; 1Kor. 5:8\x*  
\v 9 Ⱪǝt’iy ham yaki suda pixurup yemǝnglar, bǝlki uni bax, put wǝ iq-ⱪarinliri bilǝn otta kawap ⱪilip yǝnglar.  
\v 10 Uning ⱨeqnemisini ǝtigǝ ⱪaldurmanglar. Əgǝr ǝtigǝ exip ⱪalƣanliri bolsa, uni otⱪa selip kɵydürüwetinglar.   
\m
\v 11 Silǝr uni mundaⱪ ⱨalǝttǝ yǝnglar: — Uni yegǝndǝ bǝlliringlarni qing baƣlap, ayaƣliringlarƣa kǝx kiyip, ⱪolliringlarda ⱨasa tutⱪan ⱨalda tez yǝnglar. U bolsa Pǝrwǝrdigarning «ɵtüp ketix» ⱪozisidur. \f □ \fr 12:11 \ft \+bd «U bolsa Pǝrwǝrdigarning «ɵtüp ketix» ⱪozisidur»\+bd* — ibraniy tilida «Bu Pǝrwǝrdigarning «pasha»sidur». Ibraniy tilida «pasha» yaki «pesah» «ɵtüp ketix» degǝn uⱪumni bildüridu. «Ɵtüp ketix» degǝnning muxu yǝrdǝ nemini kɵrsǝtkini toƣrisida 13-ayǝt wǝ izaⱨatini kɵrüng.\f*  
\v 12 Qünki Mǝn u keqisi Misir zeminini kezip ɵtimǝn; Mǝn Misir zeminida mǝyli insan bolsun, mǝyli ⱨaywan bolsun ularning tunji tuƣulƣan ǝrkikining ⱨǝmmisini ɵltürimǝn; xuning bilǝn Mǝn Misirning barliⱪ but-ilaⱨlirining üstidin ⱨɵküm qiⱪirimǝn; Mǝn Pǝrwǝrdigardurmǝn. \f □ \fr 12:12 \ft \+bd «Misirning barliⱪ ilaⱨlirining üstidin ⱨɵküm ⱪilimǝn»\+bd* — bu muⱨim ix toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. Misirliⱪlarning 80din kɵp ilaⱨliri bar idi.\f*  
\v 13 Xu ⱪurbanliⱪning ⱪeni silǝr olturƣan ɵylǝrdǝ silǝrgǝ \add nijat\add* bǝlgisi bolidu; bu ⱪanlarni kɵrginimdǝ silǝrgǝ ɵtüp turimǝn. Xuning bilǝn Misir zeminini urƣinimda ⱨalakǝt elip kelidiƣan waba-apǝt silǝrgǝ tǝgmǝydu.\f □ \fr 12:13 \ft \+bd «silǝrgǝ ɵtüp turimǝn»\+bd* — yaki «silǝrdin ɵtüp ketimǝn» degǝn sɵzlǝr toƣruluⱪ ikki hil pikir bar: — (1) Pǝrwǝrdigarning «ɵtüp ketix»i uning Israillarni jazalimay ɵyigǝ kirmǝy «ɵtüp ketixi», (2) Pǝrwǝrdigar ǝwǝtkǝn «ⱨalak pǝrixtisi» (23-ayǝt wǝ «Zǝb.» 78:49ni kɵrüng) Israillarning ɵylirigǝ yetip kǝlgǝndǝ Pǝrwǝrdigar Ɵzi ularning ɵylirining ixikining aldiƣa «ɵtüp turux»i bilǝn ⱨalak pǝrixtisining yolini tosup, muⱨapizǝt ⱪilip saⱪ ⱪalduruxini kɵrsitixi mumkin. Biz ikkinqi pikirgǝ ⱪayil bolduⱪ («Yǝx.» 31:5ni wǝ izaⱨatinimu kɵrüng).\f*   
\b  
\m  
\s1 Petir nan ⱨeyti  
\m
\v 14 Bu kün silǝrgǝ hatirǝ kün bolsun; uni Pǝrwǝrdigarning ⱨeyti süpitidǝ ɵtküzüp tǝbriklǝnglar; ǝbǝdiy bǝlgilimǝ süpitidǝ nǝsildin-nǝsilgǝ mǝnggü ɵtküzünglar. \x + \xo 12:14 \xt Mis. 5:1\x*  
\v 15 Yǝttǝ kün petir nan yǝnglar; birinqi küni ɵyünglardin \add barliⱪ\add* hemirturuqlarni yoⱪ ⱪilinglar; qünki kimki birinqi kündin tartip yǝttinqi küngiqǝ boldurulƣan nan yesǝ, xu kixi Israil ⱪataridin üzüp taxlinidu.  
\v 16 Birinqi küni silǝr muⱪǝddǝs ibadǝt soruni tüzünglar; yǝttinqi künimu ⱨǝm xundaⱪ bir muⱪǝddǝs ibadǝt soruni ɵtküzülsun. Bu ikki kün iqidǝ ⱨeqⱪandaⱪ ix-ǝmgǝk ⱪilinmisun; pǝⱪǝt ⱨǝr kixining yǝydiƣinini tǝyyarlaxⱪa munasiwǝtlik ixlarnila ⱪilsanglar bolidu. \f □ \fr 12:16 \ft \+bd «ibadǝt soruni»\+bd* — muxu yǝrdiki «sorun» degǝn sɵz «sorunƣa qaⱪirilix» degǝnni bildüridu. Nǝgǝ qaⱪirilidu? Muⱪǝddǝs Kitabta adǝttǝ tǝkitlinidiƣan ix hǝlⱪning jǝm boluxi ǝmǝs, bǝlki «\+bd Hudaning\+bd* yeniƣa yiƣilixⱪa qaⱪirilix»tin ibarǝt bolidu. Lekin muxu yǝrdǝ, bolupmu qɵl-bayawandin ɵtüp sǝpǝr ⱪilƣan waⱪtida, pütkül jamaǝt «muⱪǝddǝs qedir»ning aldiƣa yiƣilixi mumkin, wǝ keyin Pǝlǝstin zeminida turƣanda, ǝrkǝklǝr bu ǝmr boyiqǝ ⱨǝr yili «muⱪǝddǝs qedir»ƣa, andin muⱪǝddǝs ibadǝthaniƣa yiƣilidiƣan bolidu («Ⱪan.» 16:16).\f*  
\v 17 Mǝn dǝl xu küni silǝrni ⱪoxun-ⱪoxun boyiqǝ Misir zeminidin qiⱪarƣinim üqün silǝr petir nan ⱨeytini ɵtküzünglar; xu künni nǝsildin-nǝsilgǝ ǝbǝdiy bǝlgilimǝ süpitidǝ ⱨeyt küni ⱪilip bekitinglar.  
\v 18 Birinqi ayning on tɵtinqi küni, kǝqⱪurundin tartip xu ayning yigirmǝ birinqi küni kǝqⱪurunƣiqǝ, petir nan yǝnglar. \x + \xo 12:18 \xt Law. 23:5; Qɵl. 28:16\x*  
\v 19 Yǝttǝ kün iqidǝ ɵyliringlarda ⱨeq hemirturuq bolmisun; qünki musapir bolsun, zeminda tuƣulƣan bolsun, kimki boldurulƣan nǝrsilǝrni yesǝ xu kixi Israil jamaitidin üzüp taxlinidu. \f □ \fr 12:19 \ft \+bd «Israil jamaitidin üzüp taxlinidu»\+bd* — «ɵz hǝlⱪidin üzüp taxlinidu» yaki «jamaǝttin üzüp taxlinidu» degǝnning mundaⱪ birnǝqqǝ qüxǝnqisi boluxi mumkin: (1) Pǝrwǝrdigar Ɵzi uni ɵltüridu; (2) jamaǝt uni ɵltürüxi kerǝk; (3) jamaǝt uni ibadǝt sorunliridin ⱨǝydiwetixi yaki pütkül jǝmiyǝt uni paliwetixi kerǝk; (4) uningdin ⱨeq nǝsil ⱪaldurulmaydu. Bizningqǝ baxⱪa ayǝttǝ eniⱪ buyruⱪ kɵrsitilmigǝqkǝ, birinqi qüxǝnqǝ (Huda Ɵzi xu adǝmni dunyadin kǝtküzidu) toƣra boluxi mumkin, dǝp ⱪaraymiz.\f*  
\v 20 Silǝr ⱨeqⱪandaⱪ boldurulƣan nǝrsini yemǝy, ⱪǝyǝrdila tursanglar, petir nan yǝnglar.\x + \xo 12:20 \xt Ⱪan. 16:3\x*   
\b  
\m  
\s1 Tunji «ɵtüp ketix ⱨeyti», yǝni «pasha ⱨeyti»  
\m
\v 21 Musa Israilning barliⱪ aⱪsaⱪallirini qaⱪirip ularƣa: — Berip ⱨǝrbiringlarning ailisi boyiqǝ ɵzünglarƣa bir ⱪozini tartip qiⱪirip pasha ⱪozisini soyunglar. \f □ \fr 12:21 \ft \+bd «pasha»\+bd* — yǝni «ɵtüp ketix ⱨeyti».\f*  \x + \xo 12:21 \xt Ibr. 11:28\x*  
\v 22 Andin bir tutam zupa elip uni ⱪaqidiki ⱪanƣa qilap, ⱪaqidiki ⱪanni ixikning bexi wǝ ikki kexikigǝ sürkǝnglar. Silǝrdin ǝtigǝngiqǝ ⱨeqkim ɵyining ixikidin ⱪǝt’iy qiⱪmisun. \f □ \fr 12:22 \ft \+bd «zupa»\+bd* — zupa birhil ɵsümlük; baxⱪa bir ismi «lepǝkgül».\f*  
\v 23 Qünki Pǝrwǝrdigar misirliⱪlarni urup ⱨalak ⱪilix üqün, zeminni kezip ɵtidu; U ixikning bexi wǝ ikki kexikidiki ⱪanni kɵrgǝndǝ, Pǝrwǝrdigar ⱨalak ⱪilƣuqining ɵyliringlarƣa kirip silǝrni uruxidin tosux üqün \add muⱨapizǝt ⱪilip\add* ixikning aldiƣa ɵtüp turidu.\f □ \fr 12:23 \ft \+bd «ⱨalak ⱪilƣuqi»\+bd* — bǝlkim birhil pǝrixtini kɵrsǝtsǝ kerǝk («Zǝb.» 78:49ni kɵrüng). \+bd «ɵtüp turux»\+bd* — «ɵtüp turux» yaki «ɵtüp ketix» degǝnning mǝnisi toƣruluⱪ 12:13tiki izaⱨatni kɵrüng.\f*  \x + \xo 12:23 \xt Ibr. 11:28\x*   
\m
\v 24 Bu rǝsim-ⱪaidini ɵzünglar wǝ baliliringlar üqün ǝbǝdiy bir bǝlgilimǝ süpitidǝ tutunglar. \f □ \fr 12:24 \ft \+bd «bu rǝsim-ⱪaidǝ»\+bd* — Hudaning keyinki ǝmrliri boyiqǝ, «ɵtüp ketix ⱨeyti»da (1) ⱨǝrbir ailining bir ⱪozini ⱪurbanliⱪ ⱪilixi; (2) uning gɵxini keqidǝ yeyixi; (3) bu gɵxni petir nan wǝ aqqiⱪ kɵktatlar bilǝn billǝ yeyixi ⱪatarliⱪlar tǝlǝp ⱪilinidu («Qɵl.» 9:1-14, «Ⱪan.» 16:1-8ni kɵrüng).\f*  
\v 25 Silǝr Pǝrwǝrdigar Ɵz wǝdisi boyiqǝ silǝrgǝ beridiƣan zeminƣa kirgininglarda bu ⱨeytliⱪ ibadǝtni tutunglar.  
\v 26 Baliliringlar silǝrdin: «bu ibaditinglarning mǝnisi nemǝ?» — dǝp sorisa, \x + \xo 12:26 \xt Yǝ. 4:6\x*  
\v 27 silǝr: «Bu misirliⱪlarni urƣinida, Misirda Israillarning ɵylirining aldiƣa ɵtüp turup, bizning ɵydikilirimizni ⱪutⱪuzƣan Pǝrwǝrdigarƣa bolƣan «ɵtüp ketix» ⱪurbanliⱪi bolidu» — dǝnglar. Xuni angliƣanda, hǝlⱪ engixip \add Hudaƣa\add* sǝjdǝ ⱪildi.   
\m
\v 28 Andin Israillar ⱪaytip berip, Pǝrwǝrdigar dǝl Musa bilǝn Ⱨarunƣa ǝmr ⱪilƣandǝk ix kɵrdi.\x + \xo 12:28 \xt Ibr. 11:28\x*   
\b  
\m  
\s1 Tunji tuƣulƣan ǝrkǝklǝrning ɵltürülüxi  
\m
\v 29 Wǝ xundaⱪ boldiki, yerim keqǝ bolƣanda, Pǝrwǝrdigar Pirǝwnning tǝhtidǝ olturuwatⱪan tunjisidin tartip zindanda yetiwatⱪan mǝⱨbusning tunjisiƣiqǝ, Misir zeminidiki tunji oƣullarning ⱨǝmmisini urup ɵltürdi, xundaⱪla u ⱨaywanatlarning tunji tuƣulƣanliriningmu ⱨǝmmisini ɵltürdi. \x + \xo 12:29 \xt Zǝb. 78:51; 105:36; 135:8; 136:10\x*  
\v 30 Adǝm ɵlmigǝn birmu ɵy ⱪalmiƣaqⱪa, xu keqisi Pirǝwnning ɵzi, uning barliⱪ ǝmǝldarliri wǝ barliⱪ misirliⱪlar keqidǝ ornidin ⱪopti; Misir zeminida intayin ⱪattiⱪ pǝryad kɵtürüldi.\x + \xo 12:30 \xt Zǝb. 105:36,38\x*  
\v 31 Pirǝwn keqidǝ Musa bilǝn Ⱨarunni qaⱪirtip: — Turunglar, silǝr wǝ Israillar bilǝn billǝ mening hǝlⱪimning arisidin qiⱪip ketinglar; eytⱪininglardǝk berip, Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilinglar!  
\v 32 Silǝrning degininglar boyiqǝ ⱪoy, ɵqkǝ, kala padilirinimu elip ketinglar; mǝn üqünmu bǝht-bǝrikǝt tilǝnglar, — dedi.  
\v 33 Misirliⱪ puⱪralarmu «ⱨǝmmimiz ɵlüp kǝtküdǝkmiz» deyixip, hǝlⱪni zemindin tez qiⱪiriwetix üqün ularni ketixkǝ aldiratti.  
\v 34 Hǝlⱪ tehi bolmiƣan hemirlirini elip, uni tǝngnilǝrgǝ selip, kiyim-keqǝkliri bilǝn yɵgǝp, mürilirigǝ elip kɵtürüp mengixti.  
\v 35 Israillar Musaning tapiliƣini boyiqǝ ⱪilip, misirliⱪlardin kümüx buyumlar, altun buyumlar wǝ kiyim-keqǝklǝrni sorap elixti. \x + \xo 12:35 \xt Mis. 3:21; 11:2; Zǝb. 105:37\x*  
\v 36 Pǝrwǝrdigar hǝlⱪni misirliⱪlarning kɵz aldida iltipat tapⱪuzƣini üqün misirliⱪlar ularning ɵzliridin soriƣanlirini bǝrdi; xundaⱪ ⱪilip Israillar misirliⱪlardin ƣǝniymǝtlǝrni elip kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Israillarning Misirdin qiⱪip ketixi  
\m
\v 37 Xuning bilǝn Israillar balilarni ⱨesabⱪa almiƣanda altǝ yüz mingqǝ ǝrkǝk bolup, Ramsǝstin qiⱪip, Sukkot xǝⱨirigiqǝ piyadǝ mangdi.  
\v 38 Ular bilǝn billǝ qong bir top xalƣut hǝlⱪmu ularƣa ⱪoxulup mangdi, yǝnǝ nurƣun qarwilar, kɵpligǝn kala-ⱪoy padiliri bilǝn billǝ qiⱪti.\f □ \fr 12:38 \ft \+bd «xalƣut hǝlⱪ»\+bd* — keyinki wǝⱪǝlǝrdin (mǝsilǝn, «Qɵl.» 11:4 ⱪatarliⱪlar) ⱪariƣanda, Israillardin baxⱪa birnǝqqǝ millǝtlǝrdin bolƣan bir türküm kixilǝrni kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*   
\m
\v 39 Misirdin alƣaq qiⱪⱪan hemirdin ular petir nan-toⱪaqlarni ǝtti; qünki ular Misirda birdǝm-yerim dǝm turƣuzulmay ⱨǝydǝlgini üqün hemir bolmiƣanidi; ular ɵzliri üqün yemǝklik tǝyyarliwelixⱪimu ülgürǝlmigǝnidi.   
\m
\v 40 Israillarning Misirda turƣan waⱪti jǝmiy tɵt yüz ottuz yil boldi. \x + \xo 12:40 \xt Yar. 15:13; Ros. 7:6; Gal. 3:17\x*  
\v 41 Xundaⱪ boldiki, xu tɵt yüz ottuz yil toxⱪanda, dǝl xu künidǝ Pǝrwǝrdigarning barliⱪ ⱪoxunliri Misir zeminidin qiⱪip kǝtti.  
\v 42 Xu küni keqidǝ ular Misir zeminidin qiⱪirilƣini üqün, xu keqini ular Pǝrwǝrdigarning keqisi dǝp tutuxi kerǝk; xu keqini barliⱪ Israillar ǝwladtin ǝwladⱪiqǝ Pǝrwǝrdigarƣa atap tutup, tünixi kerǝk.   
\b  
\m  
\s1 Ɵtüp ketix ⱨeytining ⱪaidǝ-tüzümliri  
\m
\v 43 Pǝrwǝrdigar Musa bilǝn Ⱨarunƣa mundaⱪ degǝnidi: — Pasha ⱪozisi toƣrisidiki bǝlgilimǝ xu bolsunki: — Ⱨeqⱪandaⱪ yat ǝllik adǝm uningdin yemisun.  
\v 44 Lekin ⱨǝrkimning pulƣa setiwalƣan ⱪuli bolsa, u hǝtnǝ ⱪilinsun, andin uningdin yesun.   
\m
\v 45 Əmma ɵyünglarda waⱪitliⱪ turuwatⱪan musapir yaki mǝdikar buningdin yesǝ bolmaydu.   
\m
\v 46 Gɵxni baxⱪa bir ɵygǝ elip qiⱪmiƣin; birla ɵydǝ yeyilsun; ⱪozining ⱨeqbir sɵngiki sundurulmisun.\x + \xo 12:46 \xt Qɵl. 9:12; Yⱨ. 19:36\x*   
\m
\v 47 Pütkül Israil jamaiti bu ⱨeytni ɵtküzsun.   
\m
\v 48 Əgǝr sening bilǝn birgǝ turƣan musapir bolsa, Pǝrwǝrdigarƣa atap pasha ⱨeytini ɵtküzmǝkqi bolsa, undaⱪta aldi bilǝn barliⱪ ǝrkǝkliri hǝtnǝ ⱪilinsun; andin kelip ⱨeyt ɵtküzsun. U zeminda tuƣulƣan kixidǝk sanalsun. Lekin ⱨeqbir hǝtnisiz adǝm uningdin yemisun.  
\v 49 Zeminda tuƣulƣan kixi ⱨǝm aranglarda turƣan musapir üqün ohxax ⱪanun-bǝlgilimǝ bolsun.   
\m
\v 50 Xuning bilǝn Israillarning ⱨǝmmisi dǝl Pǝrwǝrdigar Musa bilǝn Ⱨarunƣa buyruƣandǝk xu ixlarni ada ⱪildi.  
\v 51 Xu künning ɵzidǝ Pǝrwǝrdigar Israillarni ⱪoxun-ⱪoxun boyiqǝ Misir zeminidin qiⱪardi.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Tunji tuƣulƣanni Hudaƣa atax  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Musaƣa:  
\v 2  — Israillar arisida baliyatⱪuning barliⱪ tunji ǝrkǝk mewisini, mǝyli u insanning yaki ⱨaywanning bolsun, Manga atap muⱪǝddǝs ⱪilƣin; u Manga mǝnsuptur, degǝnidi.\x + \xo 13:2 \xt Mis. 22:29; 34:19; Law. 27:26; Qɵl. 3:13; 8:17; Luⱪa 2:23\x*   
\m
\v 3 Musa hǝlⱪkǝ mundaⱪ dedi: — Silǝr Misirdin ibarǝt «ⱪulluⱪ makani»din qiⱪⱪan bu künni yad etinglar; qünki Pǝrwǝrdigar silǝrni bu yǝrdin ⱪudrǝtlik ⱪoli bilǝn qiⱪardi. Buning üqün ⱨeq boldurulƣan nǝrsǝ yeyilmisun.   
\m
\v 4 Abib eyining bügünki küni yolƣa qiⱪⱪan kün. \f □ \fr 13:4 \ft \+bd «Abib eyi»\+bd* — Israilning kalendari boyiqǝ yilning birinqi eyidur, ibraniylar ixlǝtkǝn kalendar boyiqǝ, bǝzi yillirida Mart eyida, bǝzi yillirida Aprilda baxlinidu (12:2ni kɵrüng). «Abib» degǝnning mǝnisi: «bih urux», «ɵsüp qiⱪix»tur.\f*  \x + \xo 13:4 \xt Mis. 23:15\x*  
\v 5 Əmdi Pǝrwǝrdigar sanga berixkǝ ata-bowiliringƣa ⱪǝsǝm ⱪilƣan, süt bilǝn ⱨǝsǝl eⱪip turidiƣan zeminƣa, yǝni Ⱪanaaniy, Ⱨittiy, Amoriy, Ⱨiwiy wǝ Yǝbusiylarning zeminiƣa seni elip barƣinida muxu \add Abib\add* eyida xu ibadǝtni tutⱪin.  
\v 6 Yǝttǝ küngiqǝ petir nan yǝnglar; yǝttinqi künidǝ Pǝrwǝrdigarƣa alaⱨidǝ atiƣan ⱨeyt ɵtküzülsun.  
\v 7 Yǝttǝ kün iqidǝ petir nan yeyilsun; silǝrning aranglarda ⱨeqⱪandaⱪ boldurulƣan nan tepilmisun wǝ ya qegriliring iqidǝ ⱨeq hemirturuqmu kɵrünmisun.  
\v 8 Xu küni sǝn ɵz oƣlungƣa: «Misirdin qiⱪⱪinimda Pǝrwǝrdigarning manga kɵrsǝtkǝn iltipatini yad ⱪilip tǝxǝkkur bildürüx üqün, bu \add ⱨeytni\add* ɵtküzimǝn», dǝp qüxǝndürgin.   
\m
\v 9 Pǝrwǝrdigarning ⱪanun-tǝlimining ⱨǝmixǝ aƣzingdin qüxmǝsliki üqün, bu bǝlgilimini ⱪolungƣa bǝlgǝ ⱪilip seliwal, pexanǝnggǝ ⱪaxⱪidǝk ǝslǝtmǝ ⱪilip ornitiwal; qünki Pǝrwǝrdigar seni ⱪudrǝtlik ⱪoli bilǝn Misirdin qiⱪardi.  
\v 10 Əmdi bu bǝlgilimini yilmu-yil bekitilgǝn waⱪtida tutⱪin.   
\m
\v 11 Pǝrwǝrdigar sǝn bilǝn ata-bowiliringƣa ⱪilƣan ⱪǝsimi boyiqǝ seni Ⱪanaaniylarning zeminiƣa elip berip, uni sanga tǝⱪdim ⱪilƣandin keyin, xundaⱪ ⱪilixing kerǝk: —  
\v 12 barliⱪ baliyatⱪuning tunji mewisini Pǝrwǝrdigarƣa atap sunisǝn; xundaⱪla qarpay melingning ⱨǝmmǝ tunji ǝrkǝklirimu Pǝrwǝrdigarƣa mǝnsup bolsun. \f □ \fr 13:12 \ft \+bd «... Ⱨǝmmǝ tunji ǝrkǝklirimu Pǝrwǝrdigarƣa mǝnsup bolsun»\+bd* — Pǝrwǝrdigar Misirda barliⱪ tunjilarni ɵlümdin ⱪutⱪuzƣan bolup, ularning ⱨǝmmisi «ɵlümdin tirilgǝndǝk» uningƣa mǝnsup idi. Əmma (insan bolsun, mal bolsun) tunji tuƣulƣanlar bolsa pütkül ailigǝ wǝkillik ⱪilatti.\f*  \x + \xo 13:12 \xt Mis. 22:30; 34:19; Law. 27:26; Qɵl. 8:17; Əz. 44:30\x*  
\v 13 Əmma exǝklǝrning ⱨǝmmǝ tunjilirining orniƣa birdin ⱪoza bǝrgin. Əgǝr uning orniƣa birnǝrsǝ bǝrmisǝng, uning boynini sunduruwǝtkin. Oƣulliringlar arisida barliⱪ tunjilirining orniƣa ⱨɵrlük bǝdili tɵlüxüng kerǝk.\f □ \fr 13:13 \ft \+bd «exǝklǝrning ⱨǝmmǝ tunjilirining orniƣa birdin ⱪoza bǝrgin...»\+bd* — omumǝn eytⱪanda, ulaƣlarni ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa bolmaytti; pǝⱪǝt ⱪoy, kala, oƣlaⱪ wǝ kǝptǝr ⱪatarliⱪlarla bolatti. Yǝnǝ kelip, ulaƣlarning orniƣa ⱪoylarni ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa ruhsǝt berilixidǝ ulaƣlarning iⱪtisadiy ⱪimmitining yuⱪiriliⱪi nǝzǝrgǝ elinƣan.\f*   
\m
\v 14 Keyinki künlǝrdǝ oƣlung sǝndin: «buning mǝnisi nemidur», dǝp sorisa, sǝn uningƣa jawab berip: «Pǝrwǝrdigar ⱪudrǝtlik ⱪoli bilǝn bizni Misirdin qiⱪirip, «ⱪulluⱪ makani»din azad ⱪildi.  
\v 15 Xundaⱪ boldiki, Pirǝwn boyni ⱪattiⱪliⱪ ⱪilip bizni ⱪoyup berixni rǝt ⱪilƣinida, Pǝrwǝrdigar Misir zeminidiki barliⱪ tunji tuƣulƣanlarni, insanning bolsun, malning bolsun, ⱨǝmmisini urup ɵltürdi; buning üqün mǝn malning baliyatⱪusining tunji mewisini, yǝni ⱨǝmmǝ tunji tuƣulƣan ǝrkǝklirini Pǝrwǝrdigarƣa atap ⱪurbanliⱪ ⱪilip sunimǝn wǝ oƣullirimning ⱨǝrbir tunjiliri üqün ⱨɵrlük bǝdili tɵlǝp berimǝn», dǝp eytⱪin.  
\v 16 Bu bǝlgilimini ⱪolungƣa \add ǝslǝtmǝ-\add*bǝlgǝ ⱪilip seliwal, pexanǝnggǝ ⱪaxⱪidǝk ǝslǝtmǝ ⱪilip ornitiwal, qünki Pǝrwǝrdigar ⱪudrǝtlik ⱪoli bilǝn bizni Misirdin qiⱪardi» — degin. \x + \xo 13:16 \xt Mis. 13:9; Ⱪan. 6:8; Pǝnd. 3:3 \x*   
\b  
\m  
\s1 Bulut tüwrüki wǝ ot tüwrüki  
\m
\v 17 Əmma Pirǝwn hǝlⱪni ketixkǝ ⱪoyƣandin keyin, Filistiylǝrning zeminidiki yol yeⱪin bolsimu, Huda ularni xu yol bilǝn baxlimidi; qünki u: «hǝlⱪim jǝnggǝ uqrap ⱪalsa, ⱪorⱪup puxayman ⱪilip, Misirƣa yenip ketixi mumkin» dǝp oyliƣanidi.  
\v 18 Xu sǝwǝbtin Huda hǝlⱪni aylandurup, Ⱪizil Dengiz tǝrǝptiki qɵlning yoli bilǝn baxlap mangdi. Xundaⱪ ⱪilip Israillar Misirdin qiⱪⱪinida, ⱪorallinip jǝnggǝ tǝyyar bolup tǝrtip bilǝn mangdi.   
\m
\v 19 Musa Yüsüpning sɵngǝklirinimu billǝ eliwaldi; qünki Yüsüp ǝslidǝ Israilning oƣulliri bolƣan \add ⱪerindaxlirini\add*: «Huda qoⱪum silǝrni yoⱪlap ⱨalinglardin hǝwǝr alidu; xu qaƣda silǝr mening sɵngǝklirimni muxu yǝrdin billǝ elip ketinglar» dǝp ⱪǝsǝm ⱪildurƣanidi.\f □ \fr 13:19 \ft \+bd «...yoⱪlap ⱨalinglardin hǝwǝr alidu»\+bd* — bu ibraniy tilida pǝⱪǝt «yoⱪlap» degǝn birla sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 13:19 \xt Yar. 50:25; Yǝ. 24:32\x*   
\m
\v 20 Andin ular Sukkottin qiⱪip, qɵlning qetidiki Etam degǝn yǝrdǝ qedirlirini tikti.  
\v 21 Əmdi Pǝrwǝrdigar ularƣa yol kɵrsitixkǝ kündüzi bir bulut tüwrükidǝ, keqisi yoruⱪluⱪ berixkǝ ot tüwrükidǝ bolup ularning aldida yürǝtti. Xuning bilǝn ular keqǝ-kündüz yol yürǝlǝytti.  
\v 22 Bulut tüwrüki kündüzi, ot tüwrüki keqisi hǝlⱪtin ayrilmay, aldida yürǝtti.   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Israillarning Ⱪizil Dengizdin ɵtüxi  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Musaƣa:  
\v 2 — Sǝn Israillarƣa: «Silǝr burulup Migdol bilǝn dengizning ariliⱪidiki Pi-Ⱨaⱨirotning aldiƣa berip qedir tikinglar; Baal-Zefonning udulidiki dengizning boyida qedir tikinglar», degin. \f □ \fr 14:2 \ft \+bd «dengiz»\+bd* — «Ⱪizil Dengiz»ni kɵrsitidu. Hǝritini kɵrüng.\f*  \x + \xo 14:2 \xt Qɵl. 33:7\x*  
\v 3 Xuning bilǝn Pirǝwn: «Israillar zeminda ezip ⱪaldi, qɵlning iqidǝ ⱪamilip ⱪaldi» dǝp oylaydu;  
\v 4 Israillarni ⱪoƣlisun dǝp Mǝn Pirǝwnning kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪilimǝn; xundaⱪ ⱪilip, Mǝn Pirǝwn wǝ uning pütkül ⱪoxunliri arⱪiliⱪ Ɵz uluƣluⱪumni ayan ⱪilimǝn; wǝ misirliⱪlar Mening Pǝrwǝrdigar ikǝnlikimni bilidu, — dedi.  
\m Israillar Hudaning sɵzi boyiqǝ ⱪildi.\x + \xo 14:4 \xt Mis. 4:21; 10:20\x*   
\m
\v 5 «U hǝlⱪ ⱪeqip kǝtti» dǝp Misirning padixaⱨiƣa hǝwǝr beriliwidi, Pirǝwn bilǝn ǝmǝldarliri hǝlⱪ toƣrisidiki ⱪararidin yenip: «Israillarni ⱪulluⱪtin ⱪoyuwǝtkinimiz, bu zadi nemǝ ⱪilƣinimiz?!» — deyixti.   
\m
\v 6 \add Pirǝwn\add* dǝrⱨal jǝng ⱨarwisini ⱪoxturup, ɵz hǝlⱪini baxlap yolƣa qiⱪti.  
\v 7 U yǝnǝ altǝ yüz hillanƣan jǝng ⱨarwisi, xundaⱪla Misirdiki barliⱪ jǝng ⱨarwilirini yiƣdurup, ularning ⱨǝrbirigǝ lǝxkǝr baxliⱪlirini olturƣuzup elip mangdi.  
\v 8 Pǝrwǝrdigar Misirning padixaⱨi Pirǝwnning kɵnglini ⱪattiⱪ ⱪilƣini üqün, u Israillarni ⱪoƣlidi. Bu qaƣda Israillar ⱪollirini egiz kɵtürüxkǝn ⱨalda Misirdin qiⱪip bolƣanidi.\f □ \fr 14:8 \ft \+bd «ⱪollirini egiz kɵtürüxkǝn ⱨalda»\+bd* — huxalliⱪ, mǝrdanilik bilǝn, demǝk.\f*   
\m
\v 9 Misirliⱪlarning \add ⱨǝmmisi\add* yǝni Pirǝwnning barliⱪ atliri bilǝn jǝng ⱨarwiliri, atliⱪ lǝxkǝrliri bilǝn pütkül ⱪoxuni ularni ⱪoƣlap, Israillar dengiz boyiƣa qedir tikkǝn jayda, yǝni Pi-Ⱨaⱨirotning yenida, Baal-Zefonning udulida ularƣa yetixti. \x + \xo 14:9 \xt Yǝ. 24:6\x*  
\v 10 Pirǝwn yeⱪinlaxⱪanda, Israillar bexini kɵtürüp ⱪariwidi, mana, misirliⱪlar ularning arⱪisidin yürüx ⱪilip ⱪoƣlap keliwatatti! Xuni kɵrgǝndǝ Israillar tolimu ⱪorⱪuxup, Pǝrwǝrdigarƣa nida-pǝryad kɵtürdi.  
\v 11 Ular Musaƣa: — Misirda gɵristan tepilmasmidi, sǝn bizni qɵldǝ ɵlsun dǝp muxu yǝrgǝ elip kǝldingƣu?! Bizni Misirdin elip qiⱪip, bizgǝ mundaⱪ ⱪilƣining nemisi?!  
\v 12 Misirda turƣan waⱪtimizda biz sanga: «Bizni misirliⱪlarning ⱪulluⱪida boluximizƣa ⱪoyƣin, biz bilǝn karing bolmisun» dǝp eytmiƣanmiduⱪ? Misirliⱪlarning ⱪulluⱪida bolƣinimiz qɵlgǝ kelip ɵlginimizdin ǝwzǝl bolatti! — dedi.\x + \xo 14:12 \xt Mis. 6:9\x*   
\m
\v 13 Buning bilǝn Musa hǝlⱪⱪǝ: — Ⱪorⱪmay, tik turunglar, Pǝrwǝrdigarning bügün silǝrgǝ yürgüzidiƣan nijatini kɵrisilǝr; qünki silǝr bügün kɵrgǝn misirliⱪlarni ikkinqi kɵrmǝysilǝr.  
\v 14 Pǝrwǝrdigar silǝr üqün jǝng ⱪilidu, lekin silǝr bolsanglar jim tursanglarla boldi, dedi.   
\m
\v 15 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Nemixⱪa sǝn Manga pǝryad kɵtürisǝn? Israillarƣa: «Aldiƣa menginglar» dǝp buyruƣin.  
\v 16 Lekin sǝn ⱨasangni kɵtürüp ⱪolungni dengizƣa uzitip, uni ikkigǝ bɵlgin; xundaⱪta, Israillar dengizning otturisidin ⱪuruⱪ yǝr bilǝn ɵtüp ketidu.\f □ \fr 14:16 \ft \+bd «ɵtüp ketidu»\+bd* — bu ikkinqi «ɵtüp ketix»tur. «ɵtüp ketix ⱨeyti»da aldinⱪi wǝ bu «ɵtüp ketix» ǝslinidu (12:13, 23nimu kɵrüng).\f*   
\m
\v 17 Mana, Mǝn ularni ⱪoƣlisun dǝp misirliⱪlarning kɵngüllirini ⱪattiⱪ ⱪilimǝn, xuning bilǝn Mǝn Pirǝwn wǝ uning pütkül ⱪoxuni, jǝng ⱨarwiliri wǝ atliⱪliri arⱪiliⱪ Ɵz uluƣluⱪimni ayan ⱪilimǝn.  
\v 18 Xundaⱪ ⱪilip, Mǝn Pirǝwn wǝ uning jǝng ⱨarwiliri wǝ atliⱪliri arⱪiliⱪ Ɵz uluƣluⱪimni ayan ⱪilƣinimda, misirliⱪlar Mening Pǝrwǝrdigar ikǝnlikimni bilidu, dedi.   
\m
\v 19 Israilning ⱪoxunining aldida yürüwatⱪan Hudaning Pǝrixtisi ǝmdi ularning kǝynigǝ ɵtti; xuningdǝk ularning aldida mangƣan bulut tüwrükimu ularning kǝynigǝ yɵtkilip, \f □ \fr 14:19 \ft \+bd «Hudaning Pǝrixtisi»\+bd* — bu zat toƣruluⱪ 3:2 wǝ uning izaⱨatini kɵrüng.\f*  
\v 20 misirliⱪlarning qedirgaⱨi bilǝn Israilning qedirgaⱨining ariliⱪida tohtidi; bu bulut bir tǝrǝptǝ ⱪarangƣuluⱪ qüxürüp, yǝnǝ bir tǝrǝptǝ keqini yorutti. Buning bilǝn pütün bir keqǝ bir ⱪoxun yǝnǝ bir ⱪoxunƣa yeⱪin kelǝlmidi.\f □ \fr 14:20 \ft \+bd «bu bulut bir tǝrǝptǝ ⱪarangƣuluⱪ qüxürüp...»\+bd* — xu waⱪit ayning otturisi bolƣaqⱪa, adǝttǝ ayding bolatti.\f*   
\m
\v 21 Musa ⱪolini dengizning üstigǝ uzatti; Pǝrwǝrdigar pütün keqǝ xǝrⱪtin küqlük bir xamal qiⱪirip, dengizning süyini kǝynigǝ yandurdi; U suni yandurup dengizni ⱪuruⱪ yǝr ⱪildi, sular ikkigǝ bɵlündi. \x + \xo 14:21 \xt Yǝ. 4:23; Zǝb. 78:13; 106:9; 114:1-7\x*  
\v 22 Xu tǝriⱪidǝ Israillar dengizning otturisidiki ⱪuruⱪ yǝrdin mengip, ɵtüp kǝtti; sular bolsa ularning ong wǝ sol yenida kɵtürülüp tamdǝk turatti. \f □ \fr 14:22 \ft \+bd «ɵtüp kǝtti»\+bd* — Yǝⱨudiylar «ɵtüp ketix» ⱨeytini tǝbrikligǝndǝ, muxu Ⱪizil Dengizdin «ɵtüp ketix»nimu ǝslǝp tǝbriklǝydu.\f*  \x + \xo 14:22 \xt 1Kor. 10:1; Ibr. 11:29\x*  
\v 23 Əmma misirliⱪlar ularni ⱪoƣlap keliwatatti — Pirǝwnning barliⱪ atliri, jǝng ⱨarwiliri wǝ atliⱪ lǝxkǝrliri ularning kǝynidin dengizning otturisiƣiqǝ kǝldi.  
\v 24 Tang atⱪanda xundaⱪ boldiki, Pǝrwǝrdigar ot bilǝn bulut tüwrükidǝ turup misirliⱪlarning ⱪoxuniƣa ⱪaridi wǝ misirliⱪlarning ⱪoxuniƣa parakǝndiqilik qüxürdi.  
\v 25 U ularning ⱨarwilirining qaⱪlirini patⱪuzup, ⱨǝydǝp mengixini müxkül ⱪildi. Misirliⱪlar: — Yürünglar, Israilning aldidin ⱪaqayli, qünki Pǝrwǝrdigar ular üqün misirliⱪlarƣa ⱪarxi jǝng ⱪiliwatidu, — deyixti.\f □ \fr 14:25 \ft \+bd «u ularning ⱨarwilirining qaⱪlirini patⱪuzup,...»\+bd* — baxⱪa birnǝqqǝ hil tǝrjimilirimu uqrixi mumkin.\f*   
\m
\v 26 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Sular yenip misirliⱪlarning üstigǝ, ularning jǝng ⱨarwilirining üstigǝ wǝ atliⱪlirining üstigǝ eⱪip berip, ularni qɵktürüwǝtsun dǝp ⱪolungni dengizning üstigǝ uzatⱪin, — dedi.   
\m
\v 27 Musa ⱪolini dengizning üstigǝ uzitiwidi, tang atⱪanda dengizning süyi yǝnǝ ǝsliy ⱨalitigǝ yenip kǝldi. Ⱪeqiwatⱪan misirliⱪlar eⱪinƣa ⱪarxi yügürüxti, Pǝrwǝrdigar ularni dengizning otturisida mollaⱪ atⱪuzdi.  
\v 28 Su ǝsligǝ yenip kelip, jǝng ⱨarwiliri bilǝn atliⱪlarni, yǝni Israillarning arⱪidin ⱪoƣlap dengizƣa kirgǝn Pirǝwnning pütkül ⱪoxunini ƣǝrⱪ ⱪiliwǝtti; ulardin birimu saⱪ ⱪalmidi. \x + \xo 14:28 \xt Zǝb. 78:53; 106:11\x*  
\v 29 Lekin Israillar dengizning otturisidiki ⱪuruⱪ yǝr bilǝn mengip ɵtüp kǝtti; sular ularning ong wǝ sol yenida kɵtürülüp tamdǝk turatti. \x + \xo 14:29 \xt Zǝb. 77:19\x*  
\v 30 Xu tǝriⱪidǝ Pǝrwǝrdigar u küni Israillarni misirliⱪlarning ⱪolidin ⱪutⱪuzdi; Israillar misirliⱪlarning dengizning boyida ɵlük yatⱪinini kɵrdi.  
\v 31 Israil hǝlⱪi Pǝrwǝrdigarning misirliⱪlarƣa ixlǝtkǝn zor ⱪudritini kɵrüp, Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪti; ular Pǝrwǝrdigarƣa wǝ uning ⱪuli Musaƣa ixǝndi.   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Musaning Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪuxi  
\m
\v 1 Xu qaƣda Musa bilǝn Israillar Pǝrwǝrdigarƣa mǝdⱨiyǝ oⱪup munu küyni eytti: —  
\m «Mǝn Pǝrwǝrdigarni mǝdⱨiyilǝp küy eytay,  
\m Qünki U karamǝt uluƣluⱪini kɵrsǝtti;  
\m U at wǝ mingüqini dengizƣa taxliwǝtti.\f □ \fr 15:1 \ft \+bd «U karamǝt uluƣluⱪini kɵrsǝtti»\+bd* — yaki «U xanliⱪ ƣǝlibǝ ⱪuqti».\f*  \x + \xo 15:1 \xt Zǝb. 106:12\x*   
\m
\v 2 Mening küqüm ⱨǝm mening küyüm Yaⱨ Ɵzidur;  
\m U manga nijat boldi;  
\m U mening Tǝngrimdur, mǝn Uni uluƣlaymǝn;  
\m U mening atamning Hudasidur, mǝn Uni aliy dǝp mǝdⱨiyilǝymǝn.\f □ \fr 15:2 \ft \+bd «Yaⱨ»\+bd* —Muxu tǝrjimidǝ biz Hudaning «Yaⱨwǝⱨ» yaki «Yǝⱨowaⱨ» degǝn namini «Pǝrwǝrdigar» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. «Yaⱨ» bolsa «Yaⱨwǝⱨ» degǝn bu ismining ⱪisⱪartilƣan xǝklidur.\f*  \x + \xo 15:2 \xt Zǝb. 18:2; Zǝb. 118:14; Yǝx. 12:2\x*   
\m
\v 3 Pǝrwǝrdigar jǝngqidur,  
\m Yaⱨwǝⱨ Uning namidur.\f □ \fr 15:3 \ft \+bd «Yaⱨwǝⱨ»\+bd* —Muxu tǝrjimidǝ biz Hudaning «Yaⱨwǝⱨ» yaki «jǝⱨowaⱨ» degǝn namini adǝttǝ «Pǝrwǝrdigar» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ. Mǝnisi «Əzǝldin Bolƣuqi». 3:13-14 wǝ izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 4 Pirǝwnning jǝng ⱨarwilirini ⱨǝm ⱪoxunlirini dengizƣa taxliwǝtti;  
\m Uning aliy lǝxkǝr baxliⱪliri Ⱪizil Dengizda ƣǝrⱪ ⱪilindi.   
\m
\v 5 Qongⱪur sular ularni kɵmüwǝtti,  
\m Ular huddi taxtǝk dengiz tegigǝ qɵküp kǝtti.\x + \xo 15:5 \xt Nǝⱨ. 9:11\x*   
\m
\v 6 Sening ong ⱪolung, ǝy Pǝrwǝrdigar,  
\m Ⱪudriti bilǝn xan-xǝrǝp tapti;  
\m Sening ong ⱪolung, ǝy Pǝrwǝrdigar,  
\m Düxmǝnni kukum-talⱪan ⱪiliwǝtti.\x + \xo 15:6 \xt Zǝb. 118:15,16\x*   
\m
\v 7 Ɵz uluƣluⱪungning ⱨǝywisi bilǝn ɵzünggǝ ⱪarxi qiⱪⱪanlarni nabut ⱪilding,  
\m Sǝn otluⱪ ƣǝzipingni ǝwǝtting,  
\m U samanni kɵydürgǝn ottǝk ularni yutuwǝtti.   
\m
\v 8 Dimiƣingning nǝpisi bilǝn sular dɵng bolup ɵrlidi,  
\m Juxⱪunliƣan dolⱪunlar dɵng kǝbi tik turdi,  
\m Dengizning otturisidiki qongⱪur sular ⱪaturup ⱪoyuldi.\f □ \fr 15:8 \ft \+bd «Dimiƣingning nǝpisi bilǝn»\+bd* — yaki «ⱪǝⱨringning roⱨi bilǝn».\f*  \x + \xo 15:8 \xt Yǝx. 63:12,13; Ⱨab. 3:10\x*   
\m
\v 9 Düxmǝn dedi: «Mǝn ularni ⱪoƣlaymǝn, yetiximǝn, olja elip ülǝxtürimǝn,  
\m Ulardin dǝrdimni qiⱪirimǝn,  
\m Ⱪiliqimni suƣurup, ɵz ⱪolum bilǝn ularni nabut ⱪilimǝn».   
\m
\v 10 Lekin Sǝn nǝpising bilǝn püwliding,  
\m Dengiz ularni kɵmüwǝtti;  
\m Ular juxⱪunluⱪ sularda ⱪoƣuxundǝk qɵküp kǝtti.\x + \xo 15:10 \xt Zǝb. 74:13; 106:11\x*   
\m
\v 11 Ilaⱨlarning arisida, ǝy Pǝrwǝrdigar,  
\m Kim Sening tǝngdixing bolsun?  
\m Pak-muⱪǝddǝslik iqidǝ Ɵz ⱨǝywitingni kɵrsitidiƣan,  
\m Ⱨǝmd-mǝdⱨiyilǝr arisida dǝⱨxǝtlik turidiƣan,  
\m Mɵjizǝ-karamǝt yaritidiƣan,  
\m Sǝndǝk kim bolsun?   
\m
\v 12 Sǝn ong ⱪolungni uzitixing bilǝn,  
\m Yǝr-zemin ularni yutuwǝtti.   
\m
\v 13 Lekin Ɵzünggǝ ⱨǝmjǝmǝt ⱪilip ⱪutⱪuzƣan ⱪowmni rǝⱨimdilliⱪing bilǝn baxlap qiⱪting;  
\m Sǝn ularni Ɵz muⱪǝddǝs makaningƣa ⱪudriting bilǝn ⱨidayǝt ⱪilip yetǝkliding.\f □ \fr 15:13 \ft \+bd «ⱨǝmjǝmǝt ⱪilip ⱪutⱪuzƣan»\+bd* — muxu ibarǝ ibraniy tilida «daal» degǝn bir peil bilǝnla ipadilinidu. Bu peil toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr» wǝ «Ayup» 19:25 wǝ izaⱨatinimu kɵrüng. \+bd «Ɵz muⱪǝddǝs makaningƣa»\+bd* — ibraniy tilida «Ɵz muⱪǝddǝslikingning makaniƣa».\f*   
\m
\v 14 Yat hǝlⱪlǝr buni anglap, titrixip kǝtti;  
\m Filistiyǝdǝ turuwatⱪanlarni tolƣaⱪtǝk azab tutti.   
\m
\v 15 Andin Edomning ǝmirliri dǝkkǝ-dükkigǝ qüxti;  
\m Moabning palwanlirini bolsa, rasa titrǝk basti;  
\m Ⱪanaan zeminidikilǝrning yüriki su bolup aⱪti;\x + \xo 15:15 \xt Ⱪan. 2:4\x*   
\m
\v 16 Ⱪorⱪunq wǝ dǝⱨxǝt ularni basti;  
\m Bilikingning ⱨǝywiti bilǝn ular huddi taxtǝk midirliyalmay ⱪaldi;  
\m Hǝlⱪing ɵtüp kǝtküqǝ, i Pǝrwǝrdigar,  
\m Ɵzüng rǝnǝ tɵlǝp ⱨɵr ⱪilƣan hǝlⱪing ɵtüp bolƣuqǝ.\f □ \fr 15:16 \ft \+bd «Ɵzüng rǝnǝ tɵlǝp ⱨɵr ⱪilƣan hǝlⱪing»\+bd* — bu uⱪum yuⱪiriⱪi 13-ayǝttiki «Sǝn ⱨǝmjǝmǝt ⱪilip ⱪutⱪuzƣan... hǝlⱪing» degǝn uⱪumƣa yeⱪindur. \+bd «... Ɵzüng rǝnǝ tɵlǝp ⱨɵr ⱪilƣan hǝlⱪing ɵtüp bolƣuqǝ»\+bd* — bu ayǝt bexarǝt bolup: (1) Ⱪanaandiki hǝlⱪ wǝ Moabtiki aⱨalilǝr Hudaning hǝlⱪining Misirdin qiⱪⱪinini anglap ulardin intayin ⱪorⱪidu («Yǝ.» 2:8-11ni kɵrüng); (2) keyinki künlǝrdǝ Israil Ⱪanaan zeminini igilǝxkǝ Iordan dǝryasidin «ɵtidu». Bu ix bolƣuqǝ ⱨeqⱪandaⱪ baxⱪa ǝl-millǝt ularning yolini tosuwalalmaydu (17-ayǝtni kɵrüng).\f*  \x + \xo 15:16 \xt Ⱪan. 2:25; 11:25; Yǝ. 2:9\x*   
\m
\v 17 Ularni baxlap kirip,  
\m Ɵz mirasing bolƣan taƣda kɵqǝttǝk tikisǝn,  
\m Ɵz makaning ⱪilƣan jayƣa, i Pǝrwǝrdigar,  
\m Ɵz ⱪolliring tǝyyarliƣan muⱪǝddǝs jayƣa, i Rǝb, ularni elip barisǝn.   
\m
\v 18 Pǝrwǝrdigar ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ padixaⱨ bolup ⱨɵküm süridu!   
\m
\v 19 Qünki Pirǝwnning atliri,  
\m Jǝng ⱨarwiliri atliⱪliri bilǝn billǝ dengizƣa kirip boldi;  
\m Pǝrwǝrdigar dengizning sulirini ularning üstigǝ yandurdi,  
\m Lekin Israillar bolsa dengizning otturisidin ⱪuruⱪ yǝrdin mengip ɵtüp kǝtti».\f □ \fr 15:19 \ft \+bd «...ⱪuruⱪ yǝrdin mengip ɵtüp kǝtti»\+bd* — bǝzi tǝrjimilǝrdǝ Musaning bu xeiri 18-ayǝt bilǝn tohtaydu.\f*   
\m
\v 20 Andin Ⱨarunning ⱨǝdisi pǝyƣǝmbǝr Mǝryǝm ⱪoliƣa dapni aldi, barliⱪ ⱪiz-ayallarmu ⱪoliƣa dap elip, ussul oynixip uningƣa ǝgǝxti. \x + \xo 15:20 \xt 1Sam. 18:6\x*   
\m
\v 21 Mǝryǝm ularƣa jawabǝn mundaⱪ küyni oⱪudi: —  
\m «Pǝrwǝrdigarni mǝdⱨiyilǝp küy eytinglar,  
\m Qünki U zor uluƣluⱪini kɵrsǝtti;  
\m U at wǝ mingüqini dengizƣa taxliwǝtti!».\f □ \fr 15:21 \ft \+bd «U zor uluƣluⱪini kɵrsǝtti»\+bd* — yaki «U xanliⱪ ƣǝlibǝ ⱪuqti».\f*   
\b  
\m  
\s1 Huda hǝlⱪni sinaydu — Maraⱨtiki aqqiⱪ su  
\m
\v 22 Andin Musa Israillarni Ⱪizil Dengizdin baxlap, Xur qɵligǝ elip bardi. Ular uda üq kün qɵldǝ yürüp, su tapalmidi.  
\v 23 Andin ular Maraⱨⱪa yetip kǝldi; lekin u yǝrning süyi aqqiⱪ bolup, süyini iqkili bolmaytti; xunga u jayning nami «Maraⱨ» dǝp ⱪoyulƣan. \f □ \fr 15:23 \ft \+bd «Maraⱨ»\+bd* — «aqqiⱪ» degǝn mǝnidǝ.\f*  \x + \xo 15:23 \xt Qɵl. 33:8\x*  
\v 24 U waⱪitta halayiⱪ: — Biz nemǝ iqimiz? — dǝp Musadin aƣrinip ƣotuldaxⱪili turdi.   
\m
\v 25 U Pǝrwǝrdigarƣa pǝryad kɵtürdi; Pǝrwǝrdigar uningƣa bir dǝrǝhni kɵrsǝtti; u dǝrǝh yaƣiqini elip, suƣa taxliwidi, su tatliⱪ suƣa aylandi. U yǝrdǝ Pǝrwǝrdigar ularƣa ⱨɵküm-bǝlgilimǝ bekitip, ularni sinap, mundaⱪ dedi: —  
\v 26 «Əgǝr silǝr kɵngül ⱪoyup Hudayinglar Pǝrwǝrdigarning sɵzini anglap, Uning nǝziridǝ durus bolƣanni ⱪilip, ǝmrlirigǝ ⱪulaⱪ selip, barliⱪ ⱨɵkümlirini tutsanglar, undaⱪta, Mǝn misirliⱪlarning üstigǝ salƣan kesǝllǝrdin ⱨeqbirini üstünggǝ salmaymǝn; qünki Mǝnki silǝrgǝ xipaliⱪ bǝrgüqi Pǝrwǝrdigardurmǝn».\f □ \fr 15:26 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning sɵzini»\+bd* — ibraniy tilida «Pǝrwǝrdigarning awazini».\f*   
\m
\v 27 Andin ular Elimƣa yetip kǝldi. Xu yǝrdǝ on ikki bulaⱪ bilǝn yǝtmix horma dǝrihi bar idi; ular xu yǝrdǝ sularning boyida qedir tikti.\fig «Misirdin qiⱪix»tiki sǝpǝr|src="exodus-journey-upin-01.jpg" size="span" ref="«Mis.» 16" \fig*   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Manna bilǝn bɵdünǝ  
\m
\v 1 Andin Israillarning pütkül jamaiti Elimdin yolƣa atlandi; Misir zeminidin qiⱪip, ikkinqi eyining on bǝxinqi künidǝ Elim bilǝn Sinayning otturisidiki Sin qɵligǝ yetip kǝldi. \x + \xo 16:1 \xt Qɵl. 33:5-49\x*  
\v 2 Əmma Israillarning pütkül jamaiti qɵldǝ Musa bilǝn Ⱨarunning yaman gepini ⱪilip ƣotuldaxⱪili turdi.  
\v 3 Israillar ularƣa: — Pǝrwǝrdigarning ⱪoli bizni Misir yurtidila ɵltürüwǝtkǝn bolsa bolmasmidi! Xu yǝrdǝ biz gɵx ⱪaynawatⱪan ⱪazanlarni qɵridǝp olturup, toyƣudǝk nan yemigǝnmiduⱪ? Lekin silǝr bu jamaǝtning ⱨǝmmisini aqliⱪ bilǝn ɵltürmǝkqi bolup bizni bu qɵlgǝ elip kǝldinglar! — deyixti.\f □ \fr 16:3 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning ⱪoli bizni Misir yurtidila ɵltürüwǝtkǝn bolsa bolmasmidi!...»\+bd* — ularning ⱪaⱪxaxliri tolimu orunsiz idi, ǝlwǝttǝ. Qünki birinqidin, Israillarning Misirdin elip kǝlgǝn qarwa malliri az ǝmǝs idi (12:38ni kɵrüng). Ikkinqidin, ular Misirda ⱪulluⱪta bolƣan qaƣliridimu ular erixidiƣan yemǝkliklǝr anqǝ kɵp bolƣan ǝmǝs idi («Ⱪan.» 3:7, 8:1-3ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 16:3 \xt Qɵl. 11:4; 1Kor. 10:10\x*   
\m
\v 4 Buning bilǝn Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Mana, Mǝn asmandin silǝrgǝ nan yaƣdurimǝn; xuning bilǝn hǝlⱪ ⱨǝr küni qiⱪip, bir künlük lazimliⱪini yiƣiwalsun. Bu tǝriⱪidǝ Mǝn ularning Mening ⱪanun-ǝmrlirimdǝ mangidiƣan-mangmaydiƣanliⱪini sinaymǝn. \x + \xo 16:4 \xt Zǝb. 78:24; 105:40\x*  
\v 5 Ⱨǝr ⱨǝptining altinqi küni xundaⱪ boliduki, ular yiƣiwalƣanlirini tǝyyarlisun; u baxⱪa künlǝrdǝ erixidiƣinidin bir ⱨǝssǝ kɵp bolidu, — dedi. \f □ \fr 16:5 \ft \+bd «altinqi kün»\+bd* — bu jümǝ künidur. Xu küni Yǝⱨudiylar yiƣⱪan «manna»din ikki künlük tamaⱪni tǝyyarliwelixi kerǝk idi. Qünki ǝtisi, yǝni yǝttinqi küni xabat küni («dǝm elix küni») idi.\f*  
\v 6 Andin Musa bilǝn Ⱨarun barliⱪ Israillarƣa: — Bügün ahxam silǝrni Misir zeminidin elip qiⱪⱪuqining Pǝrwǝrdigar ikǝnlikini bilisilǝr wǝ  
\v 7 ǝtǝ silǝr Pǝrwǝrdigarning xan-xǝripini kɵrisilǝr; qünki U silǝrning Uning yaman gepini ⱪilip ƣotuldaxⱪininglarni anglidi; bizgǝ kǝlsǝk, silǝr yaman gepimizni ⱪilip ƣotuldiƣudǝk biz kim iduⱪ? — dedi.   
\m
\v 8 Musa yǝnǝ: Pǝrwǝrdigar bügün ahxam silǝrgǝ yegili gɵx berip, ǝtǝ ǝtigǝndǝ toyƣudǝk nan bǝrgǝndǝ \add buni bilisilǝr\add*; qünki Pǝrwǝrdigar silǝr Uning yaman gepini ⱪilip ƣotuldiƣininglarni anglidi. Əmdi biz nemǝ iduⱪ? Silǝrning ƣotuldaxⱪininglar bizlǝrgǝ ⱪaritilƣan ǝmǝs, bǝlki Pǝrwǝrdigarƣa ⱪaritilƣandur, — dedi.   
\m
\v 9 Andin Musa Ⱨarunƣa: — Sǝn Israillarning pütkül jamaitigǝ: «Pǝrwǝrdigarning aldiƣa kelinglar; qünki U yaman gǝp bilǝn ƣotuldaxⱪininglarni anglidi», dǝp eytⱪin, — dedi.  
\v 10 Xundaⱪ boldiki, Ⱨarun Israillarning pütkül jamaitigǝ sɵzlǝp turƣinida, ular qɵl tǝrǝpkǝ ⱪariwidi, mana, Pǝrwǝrdigarning julasi bulutta ayan boldi. \x + \xo 16:10 \xt Mis. 13:21\x*  
\v 11 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Musaƣa mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 12 — Mǝn Israillarning yaman gǝp ⱪilip ƣotuldaxⱪinini anglidim; ǝmdi ularƣa: «Gugumda silǝr gɵx yǝysilǝr wǝ ǝtigǝndǝ nandin toyunisilǝr, xuning bilǝn silǝr Mening Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ikǝnlikimni bilip yetisilǝr» — dǝp eytⱪin, dedi.\f □ \fr 16:12 \ft \+bd «gugum»\+bd* — ibraniy tilida «ikki kǝq ariliⱪida» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. 12:6 wǝ izaⱨatni kɵrüng.\f*  \x + \xo 16:12 \xt Yⱨ. 6:49,58\x*   
\m
\v 13 Kǝqⱪurunda xundaⱪ boldiki, bɵdünilǝr uqup kelip, qedirgaⱨni ⱪaplap kǝtti; ǝtisi ǝtigǝndǝ, qedirgaⱨning ǝtrapidiki yǝrlǝrgǝ xǝbnǝm qüxkǝnidi. \x + \xo 16:13 \xt Qɵl. 11:31; Zǝb. 105:40\x*  
\v 14 Ətrapta yatⱪan xǝbnǝm kɵtürülüp kǝtkǝndin keyin, mana, qɵllükning yǝr yüzidǝ ⱪirawdǝk nepiz, kiqik-kiqik yumilaⱪ nǝrsilǝr turatti. \x + \xo 16:14 \xt Qɵl. 11:7; Nǝⱨ. 9:15; Zǝb. 78:24; 105:40\x*  
\v 15 Israillar uni kɵrgǝndǝ, uning nemǝ ikǝnlikini bilmigini üqün: — Bu nemidu? — dǝp soraxti.  
\m Musa ularƣa jawabǝn: — Bu Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ ata ⱪilƣan ozuⱪ-tülüktur. \x + \xo 16:15 \xt Yⱨ. 6:31; 1Kor. 10:3\x*  
\v 16 Pǝrwǝrdigar xu ixni ǝmr ⱪilip dediki, «Ⱨǝrbiringlar yǝydiƣininglarƣa ⱪarap uningdin yiƣiwelinglar; ⱨǝrbiringlar ailidiki adǝm saniƣa ⱪarap, ⱨǝrbir adǝmgǝ bir omǝr miⱪdarda yiƣinglar; ⱨǝr adǝm ɵz qediridiki kixilǝr üqün yiƣinglar» — dedi.\f □ \fr 16:16 \ft \+bd «bir omǝr»\+bd* — «ǝfaⱨ»ning ondin bir ⱪismi, yǝni ikki litrqǝ idi.\f*   
\m
\v 17 Israillar xundaⱪ ⱪilip, bǝzisi kɵprǝk, bǝzisi azraⱪ yiƣiwaldi.  
\v 18 Ular uni omǝr miⱪdari bilǝn ɵlqiwidi, kɵp yiƣⱪanlarningkidin exip kǝtmidi, az yiƣⱪanlarningmu kǝmlik ⱪilmidi; ⱨǝrbir kixi ɵz yǝydiƣiniƣa ⱪarap yiƣⱪanidi. \f □ \fr 16:18 \ft \+bd «ⱨǝrbir kixi ɵz yǝydiƣiniƣa ⱪarap yiƣⱪanidi»\+bd* —yǝnǝ bir tǝrjimisi: «ⱨǝmmǝylǝnning yiƣiwalƣini ɵz eⱨtiyajiƣa dǝlmudǝl idi». 
\fp  Bu ayǝtni ikki hil qüxinix mumkin: — (1) Hudaning bǝlgilimisi boyiqǝ bir kixi üqün dǝl bir omǝr miⱪdarda yemǝklik tǝⱪdim ⱪilinatti. Xuning bilǝn ⱨǝmmǝylǝn yiƣⱪandin keyin, omǝr miⱪdari bilǝn ɵlqiginidǝ, ozuⱪ-tülük («manna»)ni artuⱪ yiƣiwalƣan kixi az yiƣⱪan kixigǝ kǝm bolƣanni toldurup berǝtti. Ahir ⱨǝmmǝ kixigǝ kerǝk bolƣan yemǝklik tǝng tǝmin etilǝtti. Bu mɵjizǝ ǝmǝs, tǝbiiy ix idi. 
\fp  (2) hǝlⱪ mǝyli kɵp manna yiƣⱪan bolsun, yaki azraⱪ yiƣⱪan bolsun, Hudaning karamiti bilǝn yiƣiwalƣini dǝl ɵz ailisining eⱨtiyajiƣa mas boldi. Bu ixning ɵzi mɵjizǝ idi, ǝlwǝttǝ. «manna»ning ⱨǝr küni asmandin qüxüxi mɵjizǝ bolupla ⱪalmay, mannaning miⱪdarimu dǝl ⱨǝmmǝylǝngǝ kerǝk bolƣanƣa barawǝr idi. 
\fp  Bizningqǝ, «2Kor.» 8:15 boyiqǝ, birinqi qüxǝnqǝ toƣra bolsa kerǝk; qünki xu ayǝttǝ rosul Pawlus «manna yiƣix» degǝn ixni misal ⱪilip, Hudaning bǝndilirini bir-birigǝ berixkǝ riƣbǝtlǝndüridu.\f*  \x + \xo 16:18 \xt 2Kor. 8:15\x*  
\v 19 Musa ularƣa: — Ⱨeqⱪandaⱪ adǝm bulardin ⱨeqnemini ǝtigǝ ⱪaldurmisun, dedi.   
\m
\v 20 Xundaⱪ bolsimu, ular Musaning sɵzigǝ ⱪulaⱪ salmidi; bǝzilǝr uningdin bir ⱪismini ǝtigǝ saⱪlap ⱪoydi. Əmma saⱪlap ⱪoyƣini ⱪurtlap sesip kǝtti. Bu ix üqün Musa ularƣa hapa bolup aqqiⱪlandi.  
\v 21 Xu sǝwǝbtin ularning ⱨǝrbiri ⱨǝr ǝtigini qiⱪip ɵz yǝydiƣiniƣa ⱪarap yiƣiwalatti; ⱪalƣanliri bolsa aptap qiⱪⱪanda erip ketǝtti.   
\m
\v 22 Lekin altinqi küni xundaⱪ boldiki, ular künlük ozuⱪning ikki ⱨǝssisini yiƣdi; demǝk, ⱨǝrbir kixi üqün ikki omǝr miⱪdarda yiƣiwaldi; andin jamaǝt ǝmirliri ⱨǝmmisi kelip buni Musaƣa eytti.   
\m
\v 23 Musa ularƣa: — Mana Pǝrwǝrdigarning degini: — Ətǝ aram küni, Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan muⱪǝddǝs xabat küni bolidu; pixuridiƣininglarni pixurup, ⱪaynitidiƣininglarni ⱪayinitip, exip ⱪalƣanning ⱨǝmmisini ǝtigǝ saⱪlap ⱪoyunglar, — dedi.   
\m
\v 24 Ular Musa buyruƣandǝk, exip ⱪalƣanni ǝtisigǝ saⱪlap ⱪoyuwidi, ular sesip ⱪalmidi, ⱪurutlapmu kǝtmidi.  
\v 25 Musa ularƣa: — Buni bügün yǝnglar; qünki bügün Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan xabat küni bolƣini üqün bügün daladin tapalmaysilǝr.  
\v 26 Altǝ kün silǝr yiƣsanglar bolidu; lekin yǝttinqi küni xabat bolƣini üqün u künidǝ ⱨeqnemǝ tepilmaydu, — dedi.   
\m
\v 27 Ⱨalbuki, yǝttinqi küni hǝlⱪtin birnǝqqisi ozuⱪ-tülük yiƣⱪili qiⱪiwidi, ⱨeqnemǝ tapalmidi.  
\v 28 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: «Silǝr ⱪaqanƣiqǝ Mening ǝmrlirim wǝ ⱪanun-bǝlgilimilirimni tutuxni rǝt ⱪilisilǝr?  
\v 29 Mana, Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ xabat künini bekitip bǝrdi; xunga yǝttinqi küni ⱨǝrbiringlarni ɵz ornida turup, sirtlarƣa qiⱪmisun dǝp, altinqi küni ikki künlük ozuⱪ beridu», — dedi.  
\v 30 Xuning bilǝn hǝlⱪ yǝttinqi küni aram aldi.   
\m
\v 31 Israillar bu ozuⱪni «manna» dǝp atidi; uning \add xǝkli\add* yumƣaⱪsüt uruⱪidǝk, rǝnggi aⱪ bolup, tǝmi ⱨǝsǝlgǝ milǝngǝn ⱪoturmaqⱪa ohxaytti.\f □ \fr 16:31 \ft \+bd «manna»\+bd* — «nemǝ bu?» degǝn mǝnidǝ (15-ayǝtni kɵrüng).\f*  \x + \xo 16:31 \xt Qɵl. 11:7\x*   
\m
\v 32 Musa ularƣa: — Pǝrwǝrdigarning ǝmri xuki, — Keyinki ǝwladliringlarƣa Mǝn silǝrni Misirdin elip qiⱪⱪanda, Mǝn silǝrgǝ qɵldǝ yeyixkǝ ata ⱪilƣan nanni kɵrsitix üqün, uningdin komzǝkkǝ bir omǝr toxⱪuzup, ular üqün saⱪlap ⱪoyunglar, — dedi.   
\m
\v 33 Musa Ⱨarunƣa: — Kǝlgüsi ǝwladliringlarƣa kɵrsitixkǝ saⱪlax üqün bir komzǝkni elip, uningƣa bir omǝr miⱪdarda manna selip, Pǝrwǝrdigarning ⱨuzurida ⱪoyup ⱪoyƣin, — dedi.\x + \xo 16:33 \xt Ibr. 9:4\x*   
\m
\v 34 \add Keyin,\add* Ⱨarun Pǝrwǝrdigar Musaƣa buyruƣandǝk komzǝkni saⱪlax üqün uni ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ sanduⱪining aldida ⱪoyup ⱪoydi.\f □ \fr 16:34 \ft \+bd «ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ»\+bd* — muxu yǝrdǝ «ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ» Hudaning Israilƣa bǝrmǝkqi bolƣan tüp ǝmrlirini, xundaⱪla uning Israil bilǝn bolidiƣan ǝⱨdisini kɵrsitidu (20-babni kɵrüng). Hudaning muⱪǝddǝs maⱨiyiti wǝ Harakteri xu ǝmrlǝrdǝ ayan ⱪilinƣaqⱪa, «ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ» dǝpmu atilidu. Xu ǝmrlǝr «ǝⱨdǝ sanduⱪi» iqidǝ saⱪlaⱪliⱪ tax tahtaylar üstigǝ pütülgǝn (40:20ni kɵrüng). \+bd «... Uni ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ sanduⱪining aldida ⱪoyup ⱪoydi»\+bd* — ǝⱨdǝ sanduⱪining tǝswirini bilix üqün 25-bab, 10-22-ayǝtlǝrgǝ ⱪaralsun. «Ibr.» 9:4tin ⱪariƣanda, «manna» komziki keyinki waⱪitta ǝⱨdǝ sanduⱪi \+bd iqigǝ\+bd*, muⱪǝddǝs ⱪanun taxliri aldiƣa ⱪoyulƣan.\f*   
\m
\v 35 Xu tǝriⱪidǝ Israillar adǝm olturaⱪlaxⱪan bir zeminƣa yetip kǝlgüqǝ ⱪiriⱪ yil «manna» yedi; ular Ⱪanaan zeminining qegraliriƣa yǝtküqǝ manna yedi.\x + \xo 16:35 \xt Yǝ. 5:12; Nǝⱨ. 9:15\x*   
\m
\v 36 Əyni qaƣda bir «omǝr» «ǝfaⱨ»ning ondin birigǝ barawǝr idi.   
\b  
\b  
\m  
\c 17
\s1 Ⱪoram taxtin qiⱪⱪan su  
\m
\v 1 Andin pütkül Israil jamaiti ⱪopup, Sin qɵlidin qiⱪip, Pǝrwǝrdigarning ǝmri boyiqǝ sǝpǝr ⱪilip, Rǝfidim degǝn yǝrgǝ kelip qedirlirini tikti. Əmma u yǝrdǝ hǝlⱪⱪǝ iqkili su yoⱪ idi.  
\v 2 Xuning bilǝn hǝlⱪ Musa bilǝn jedǝllixip: — Bizgǝ iqkili su bǝrgin! — dedi. Lekin Musa ularƣa: — Nemixⱪa mening bilǝn jedǝllixisilǝr? Nemixⱪa Pǝrwǝrdigarni sinaysilǝr? — dedi.\x + \xo 17:2 \xt Qɵl. 20:3, 4\x*   
\m
\v 3 Lekin hǝlⱪ qangⱪap, su tǝlǝp ⱪilip, Musadin aƣrinip ƣotuldixip: — Sǝn nemixⱪa bizni, balilirimizni wǝ melimizni ussuzluⱪ bilǝn ɵltürüxkǝ Misirdin elip kǝlding? — dedi.  
\v 4 Xuning bilǝn Musa Pǝrwǝrdigarƣa pǝryad kɵtürüp: — Bu hǝlⱪni ⱪandaⱪ ⱪilsam bolar?! Ular ⱨelila meni qalma-kesǝk ⱪilixi mumkin! — dedi.   
\m
\v 5 Pǝrwǝrdigar Musaƣa jawabǝn: — Sǝn Israilning aⱪsaⱪalliridin birnǝqqisini ɵzüng bilǝn billǝ elip qiⱪip, \add Nil\add* dǝryasining süyini urƣiningda ixlǝtkǝn ⱨasangni ⱪolungƣa elip hǝlⱪning aldiƣa barƣin; \x + \xo 17:5 \xt Mis. 7:20\x*  
\v 6 Mana, Mǝn xu yǝrdǝ, Ⱨorǝb teƣidiki ⱪoram taxning üstidǝ sening aldingda turimǝn; sǝn ⱪoram taxni urƣin. Buning bilǝn uningdin hǝlⱪⱪǝ iqkili su qiⱪidu, — dedi.  
\m Musa Israilning aⱪsaⱪallirining kɵz aldida xundaⱪ ⱪildi. \f □ \fr 17:6 \ft \+bd «Ⱨorǝb teƣi»\+bd* — Sinay teƣining baxⱪa bir ismi.\f*  \x + \xo 17:6 \xt Qɵl. 20:9; Zǝb. 78:15-16; 114:8; 1Kor. 10:4\x*  
\v 7 Musa Israillarning jedǝllǝxkini wǝ ularning «Pǝrwǝrdigar arimizda zadi barmu-yoⱪmu?» deyixip Pǝrwǝrdigarni siniƣini üqün, u yǝrni «Massaⱨ» wǝ «Mǝribaⱨ» dǝp atidi.\f □ \fr 17:7 \ft \+bd «Massaⱨ»\+bd* — «sinax» degǝn mǝnidǝ, «Mǝribaⱨ» — «jedǝl-majra» degǝn mǝnidǝ.\f*   
\b  
\m  
\s1 Amalǝklǝr bilǝn jǝng ⱪilix  
\m
\v 8 Xu qaƣda Amalǝklǝr kelip Rǝfidimdǝ Israilƣa ⱨujum ⱪildi. \x + \xo 17:8 \xt Ⱪan. 25:17,18\x*  
\v 9 Musa Yǝxuaƣa: Sǝn ɵzimizdin Amalǝk bilǝn jǝng ⱪilixⱪa adǝm talliƣin. Mǝn ǝtǝ Hudaning ⱨasisini ⱪolumƣa elip dɵngning qoⱪⱪisida turup turimǝn, dedi.\f □ \fr 17:9 \ft \+bd «Sǝn ɵzimizdin Amalǝk bilǝn jǝng ⱪilixⱪa adǝm talliƣin»\+bd* — yaki «Sǝn ɵzimizgǝ adǝmlǝrni tallap, Amalǝk bilǝn soⱪuxⱪili qiⱪⱪin».\f*  
\v 10 Yǝxua Musa buyruƣinidǝk ⱪilip, Amalǝklǝr bilǝn jǝng ⱪildi. Musa, Ⱨarun wǝ Hur dɵngning qoⱪⱪisiƣa qiⱪti.  
\v 11 Xundaⱪ boldiki, Musa ⱪolini kɵtürüp tursa, Israil ƣalib kelǝtti, lekin u ⱪollirini pǝskǝ qüxürüp tursa, Amalǝk ƣalib kelǝtti.  
\v 12 Musaning ⱪolliri eƣirlixip kǝtti; ular bir taxni elip kelip uning astiƣa ⱪoydi; u uning üstidǝ olturdi; andin Ⱨarun bilǝn Hur biri bir tǝripidǝ, biri yǝnǝ bir tǝripidǝ uning ⱪollirini yɵlǝp turdi; bu tǝriⱪidǝ uning ⱪolliri taki kün patⱪuqǝ mǝzmut turdi.  
\v 13 Xundaⱪ ⱪilip, Yǝxua Amalǝk wǝ uning hǝlⱪini ⱪiliqlap nabut ⱪildi.\f □ \fr 17:13 \ft \+bd «ⱪiliqlap,...»\+bd* — ibraniy tilida «ⱪiliq bisi bilǝn urup,...».\f*   
\m
\v 14 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Bir ǝslimǝ bolsun dǝp bu ixlarni bir kitabⱪa yezip ⱪaldurƣin, xundaⱪla xularni Yǝxuaning ⱪulaⱪliriƣa oⱪup bǝr; qünki Mǝn Amalǝkning namini asmanlarning astidin, ⱨǝtta adǝmlǝrning esidinmu mutlǝⱪ ɵqürüwetimǝn, dedi.\x + \xo 17:14 \xt Qɵl. 24:20; Ⱪan. 25:17, 18, 19; 1Sam. 15:2, 3\x*   
\m
\v 15 Andin Musa bir ⱪurbangaⱨni yasap, namini «Pǝrwǝrdigar tuƣumdur» dǝp atidi \f □ \fr 17:15 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar tuƣumdur»\+bd* — ibraniy tilida «Yaⱨwǝⱨ-nissi».\f*  
\v 16 wǝ Musa: — Yaⱨning tǝhti aldida bir ⱪol kɵtürülüp: — «Pǝrwǝrdigar ǝwladtin ǝwladⱪiqǝ Amalǝkkǝ ⱪarxi jǝng ⱪilidu» deyilgǝnidi, — dedi.\f □ \fr 17:16 \ft \+bd «Yaⱨ»\+bd* — «Yaⱨwǝⱨ» (Pǝrwǝrdigar)ning ⱪisⱪartilma xǝklidur. \+bd «Yaⱨning tǝhti aldida bir ⱪol kɵtürülüp: ....»\+bd* — kimning ⱪolining Hudaning tǝhti aldida kɵtürülgǝnliki eniⱪ eytilmaydu; bizningqǝ bu sirliⱪ ix ǝrxtǝ Hudaning aldida yüz bǝrgǝn bolup, ⱪǝsǝm ⱪilip «kɵtürülgǝn ⱪol» bolsa «Pǝrwǝrdigarning ⱪoli» («Yǝx.» 25:10, 41:20, 53:1, 66:14, «Yuⱨ.» 12:38), yǝni «Pǝrwǝrdigarning \+bd Ⱪuli\+bd*» bolƣan Mǝsiⱨ («Yǝx.» 42:1, 19, 49:6, 52:13)ni kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  \x + \xo 17:16 \xt 1Sam. 15:2\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 18
\s1 Yǝtroning Musani Ziyarǝt ⱪilixi wǝ uningƣa nǝsiⱨǝt ⱪilixi  
\m
\v 1 Musaning ⱪeynatisi, yǝni Midiyanning kaⱨini Yǝtro Hudaning Musa üqün ⱨǝmdǝ Ɵz hǝlⱪi Israil üqün barliⱪ ⱪilƣanliri toƣruluⱪ anglidi, yǝni Pǝrwǝrdigarning Israilni Misirdin qiⱪarƣanliⱪidin hǝwǝr tapti. \x + \xo 18:1 \xt Mis. 2:16; 3:1\x*  
\v 2-3 Xuning bilǝn Musaning ⱪeynatisi Yǝtro Musaning ǝslidǝ ɵz yeniƣa ǝwǝtiwǝtkǝn ayali Zipporaⱨ wǝ uning ikki oƣlini elip yolƣa qiⱪti (birinqi oƣlining ismi Gǝrxom dǝp ⱪoyulƣanidi; qünki Musa: «mǝn yaⱪa yurtta musapir bolup turuwatimǝn» degǝnidi. \f □ \fr 18:2-3 \ft \+bd «Gǝrxom»\+bd* — «yaⱪa yurtluⱪ» degǝn sɵz bilǝn aⱨangdax.\f*  \x + \xo 18:2-3 \xt Mis. 2:22\x*  
\v 4 Yǝnǝ birining ismi Əliezǝr dǝp ⱪoyulƣanidi; qünki Musa: «Atamning Hudasi manga yardǝmdǝ bolup, meni Pirǝwnning ⱪiliqidin ⱪutⱪuzdi», degǝnidi). \f □ \fr 18:4 \ft \+bd «Əliezǝr»\+bd* — «Hudayim yardǝmdur» degǝn mǝnidǝ.\f*  
\v 5 Xundaⱪ ⱪilip Musaning ⱪeynatisi Yǝtro Musaning oƣulliri bilǝn ayalini elip, Musaning qɵldǝ, Hudaning teƣining yenida qedir tikgǝn yerigǝ yetip kǝldi.   
\m
\v 6 U ǝslidǝ Musaƣa: — «Mana, mǝnki ⱪeynatang Yǝtro sening ayalingni wǝ uning ikki oƣlini elip yeningƣa ketiwatimǝn» dǝp hǝwǝr ǝwǝtkǝnidi.  
\v 7 Xuning bilǝn Musa ɵz ⱪeynatisining aldiƣa qiⱪip, tǝzim ⱪilip, uni sɵydi. Ular bir-biridin ⱨal-ǝⱨwal sorixip qedirƣa kirdi;  
\v 8 Andin Musa ⱪiynatisiƣa Israilning wǝjidin Pǝrwǝrdigarning Pirǝwn wǝ misirliⱪlarƣa ⱪilƣan ⱨǝmmǝ ǝmǝllirini sɵzlǝp, ularning yol boyi bexiƣa qüxkǝn jǝbir-japalarni bayan ⱪilip, Pǝrwǝrdigarning ⱪandaⱪ ⱪilip ularni ⱪutⱪuzƣinini eytip bǝrdi.   
\m
\v 9 Buni anglap Yǝtro Pǝrwǝrdigarning Israilƣa kɵrsǝtkǝn barliⱪ yahxiliⱪidin, ularni misirliⱪlarning ⱪolidin ⱪutⱪuzƣanliⱪidin xadlandi.  
\v 10 Yǝtro \add xadlinip\add*: — Silǝrni misirliⱪlarning wǝ Pirǝwnning ⱪolidin ⱪutⱪuzƣan Pǝrwǝrdigarƣa tǝxǝkkurlǝr bolƣay! U bu ⱪowmni misirliⱪlarning ⱪolidin ⱪutⱪuzdi!  
\v 11 Mǝn Pǝrwǝrdigarning barliⱪ ilaⱨlardin üstün turidiƣanliⱪini ǝmdi bildim; qünki U dǝl ular yoƣanqiliⱪ ⱪilƣan ixta Ɵzining ulardin üstün turidiƣanliⱪini namayan ⱪildi — dedi.\f □ \fr 18:11 \ft \+bd «ular yoƣanqiliⱪ ⱪilƣan ixta»\+bd* — muxu yǝrdǝ «ular» sahta ilaⱨlar, butlarni kɵrsitidu (12:12, 15:11ni kɵrüng). Bǝzi alimlar bu sɵz misirliⱪlarni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu.\f*  \x + \xo 18:11 \xt Mis. 1:10,16,22; 5:7; 14:18\x*   
\m
\v 12 Andin Musaning ⱪeynatisi Yǝtro Hudaƣa atap bir kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ wǝ birnǝqqǝ \add tǝxǝkkur\add* ⱪurbanliⱪlirini elip kǝldi; Ⱨarun bilǝn Israilning ⱨǝrbir aⱪsaⱪili Musaning ⱪeynatisi bilǝn billǝ Hudaning ⱨuzurida taam yeyixkǝ kǝldi.\f □ \fr 18:12 \ft \+bd «tǝxǝkkur ⱪurbanliⱪliri»\+bd* — ibraniy tilida «zǝbaⱪ» deyilidu. Ⱨarun wǝ aⱪsaⱪallarning Yǝtro bilǝn billǝ xu ⱪurbanliⱪlardin yegǝnliki ularning tǝxǝkkur ⱪurbanliⱪi ikǝnlikini ispatlaydu. Qünki «tǝxǝkkur ⱪurbanliⱪliri»din sunƣuqi kiximu yesǝ bolatti.\f*   
\b  
\m  
\s1 Yǝtroning aⱪilanǝ mǝsliⱨiti  
\m
\v 13 Ətisi Musa hǝlⱪning ix-dǝwaliri üstidin ⱨɵküm qiⱪirixⱪa olturdi; hǝlⱪ ǝtigǝndin tartip kǝqkiqǝ Musaning qɵrisidǝ turuxti.  
\v 14 Musaning ⱪeynatisi uning hǝlⱪi üqün ⱪilƣan ixlirini kɵrgǝndǝ uningdin: — Sening hǝlⱪⱪǝ ⱪiliwatⱪan bu ixing zadi nemǝ ix? Nemixⱪa sǝn \add bu ixta\add* yalƣuz olturisǝn, barliⱪ hǝlⱪ nemǝ üqün ǝtigǝndin kǝqkiqǝ sening qɵrǝngdǝ turidu? — dedi.   
\m
\v 15 Musa ⱪeynatisiƣa jawab berip: — Hǝlⱪ Hudadin yol izdǝxkǝ mening ⱪeximƣa kelidu.  
\v 16 Ⱪaqanki ularning bir ix-dǝwasi qiⱪsa ular yenimƣa kelidu; xuning bilǝn mǝn ularning otturisida ⱨɵküm qiⱪirimǝn wǝ xundaⱪla Hudaning ⱪanun-bǝlgilimilirini ularƣa bildürimǝn, — dedi.   
\m
\v 17 Musaning ⱪeynatisi uningƣa: — Bu ⱪilƣining yahxi bolmaptu.  
\v 18 Sǝn jǝzmǝn ɵzüngni ⱨǝmdǝ qɵrǝngdǝ turƣan hǝlⱪnimu qarqitip ⱪoyisǝn; qünki bu ix sanga bǝk eƣir kelidu. Sǝn uni yalƣuz ⱪilip yetixǝlmǝysǝn.  
\v 19 Əmdi mening sɵzümgǝ ⱪulaⱪ salƣin, mǝn sanga bir mǝsliⱨǝt berǝy wǝ \add xundaⱪ ⱪilsang,\add* Huda sening bilǝn billǝ bolidu: — Sǝn ɵzüng Hudaning aldida hǝlⱪning wǝkili bolup, ularning ixlirini Hudaƣa mǝlum ⱪilƣin;  
\v 20 sǝn hǝlⱪⱪǝ ⱪanun-bǝlgilimilǝrni ɵgitip, mangidiƣan yolni kɵrsitip, ularning ⱪandaⱪ burqi barliⱪini uⱪturƣin.  
\v 21 Xuning bilǝn bir waⱪitta sǝn pütkül hǝlⱪning arisidin Hudadin ⱪorⱪidiƣan, nǝpsaniyǝtqilikni yaman kɵridiƣan ⱨǝm ⱪabiliyǝtlik ⱨǝm diyanǝtlik adǝmlǝrni tepip, ularni hǝlⱪning üstigǝ bax ⱪilip, bǝzisini mingbexi, bǝzisini yüzbexi, bǝzisini ǝllikbexi, bǝzisini onbexi ⱪilip tǝyinligin. \f □ \fr 18:21 \ft \+bd «diyanǝtlik adǝmlǝr»\+bd* — ibraniy tilida «ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ tǝwǝ adǝmlǝr».\f*  
\v 22 Xuning bilǝn bular ⱨǝrⱪandaⱪ waⱪitta hǝlⱪning ix-dǝwalirini soraydu. Əgǝr qong bir ix-dǝwa qiⱪip ⱪalsa, buni sanga tapxursun; lekin ⱨǝmmǝ kiqik ix-dǝwalarni ular ɵzliri bejirisun. Xundaⱪ ⱪilip, ular sening wǝzipǝngni yeniklitip, yüküngni kɵtürüxüp beridu.  
\v 23 Əgǝr xundaⱪ ⱪilsang wǝ Huda sanga xundaⱪ buyrusa, ɵzüng \add wǝzipǝngdǝ\add* put tirǝp turalaysǝn wǝ hǝlⱪingmu hatirjǝmlik bilǝn ɵz jayiƣa ⱪaytip ketidu, dedi.   
\m
\v 24 Musa ⱪeynatisining sɵzigǝ ⱪulaⱪ selip deginining ⱨǝmmisini ⱪildi. \x + \xo 18:24 \xt Ⱪan. 1:9\x*  
\v 25 Musa pütkül Israil arisidin ⱪabiliyǝtlik adǝmlǝrni tallap, ularni hǝlⱪning üstigǝ bax ⱪilip, bǝzisini mingbexi, bǝzisini yüzbexi, bǝzisini ǝllikbexi, bǝzisini onbexi ⱪilip ⱪoydi.  
\v 26 Bular ⱨǝrⱪandaⱪ waⱪitta hǝlⱪning ix-dǝwalirini sorap turdi; tǝsrǝk ix-dǝwalarni bolsa, Musaƣa yollaytti, kiqik ix-dǝwalarni bolsa ɵzliri soraytti.   
\m
\v 27 Andin Musa ⱪeynatisini yolƣa selip ⱪoydi, u ɵz yurtiƣa ⱪaytip kǝtti.   
\b  
\b  
\m  
\c 19
\s1 Israillar Sinay teƣida  
\m
\v 1 Israillar Misir zeminidin qiⱪip, dǝl üqinqi eyining baxlanƣan küni Sinay qɵligǝ yetip kǝldi. \f □ \fr 19:1 \ft \+bd «üqinqi eyining baxlanƣan küni»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi boyiqǝ «üqinqi ay» yilning (kalendarning) üqinqi eyini kɵrsitidu.\f*  
\v 2 Ular Rǝfidimdin qiⱪip, Sinay qɵligǝ yetip kelip, qɵldǝ qedir tikti; Israil xu yǝrdǝ, taƣning udulida tohtap qedir tikti.  
\v 3 Musa Hudaning aldiƣa qiⱪiwidi, Pǝrwǝrdigar taƣdin uningƣa hitab ⱪilip mundaⱪ dedi: — Sǝn Yaⱪupning jǝmǝtigǝ sɵz ⱪilip, Israillarƣa munu hǝwǝrni yǝtküzgin: — \x + \xo 19:3 \xt Ros. 7:38\x*  
\v 4 «Mening misirliⱪlarƣa nemǝ ⱪilƣinimni, xundaⱪla Mǝn silǝrni huddi bürküt balilirini ⱪanatliriƣa mindürüp elip yürgǝndǝk, Ɵz ⱪeximƣa elip kǝlginimni ɵzünglar kɵrdünglar. \f □ \fr 19:4 \ft \+bd «huddi bürküt balilirini ⱪanatliriƣa mindürüp elip yürgǝndǝk,...»\+bd* — bǝzidǝ ana bürküt baliliriƣa uquxni ɵgǝtkǝndǝ ularni dümbisigǝ mindürüp uqidu.\f*  \x + \xo 19:4 \xt Ⱪan. 29:1; 32:11\x*  
\v 5 Əmdi silǝr dǝrⱨǝⱪiⱪǝt Mening sɵzümni anglap, ǝⱨdǝmni tutsanglar, undaⱪta barliⱪ ǝllǝrning arisida Manga has bir gɵⱨǝr bolisilǝr — qünki pütkül yǝr Meningkidur — \x + \xo 19:5 \xt Ⱪan. 7:6; 10:14,15; 14:2; 26:18; Zǝb. 135:4; Yǝx. 41:8; Tit. 2:14\x*  
\v 6 wǝ silǝr Manga kaⱨinlardin tǝrkib tapⱪan has bir padixaⱨliⱪ wǝ muⱪǝddǝs bir ⱪowm bolisilǝr». Mana bu sǝn Israillarƣa deyixing kerǝk bolƣan sɵzlǝrdur, — dedi.\f □ \fr 19:6 \ft \+bd «silǝr manga kaⱨinlardin tǝrkib tapⱪan has bir padixaⱨliⱪ ... bolisilǝr»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «silǝr manga padixaⱨlar wǝ kaⱨinlar ...bolisilǝr».\f*  \x + \xo 19:6 \xt 1Pet. 2:9\x*   
\m
\v 7 Xuning bilǝn Musa yenip kelip, hǝlⱪning aⱪsaⱪallirini qaⱪirtip, Pǝrwǝrdigar uningƣa buyruƣan xu sɵzlǝrning ⱨǝmmisini ularƣa yǝtküzdi.   
\m
\v 8 Hǝlⱪning ⱨǝmmisi bir eƣizdin: — Pǝrwǝrdigar buyruƣanning ⱨǝmmisigǝ qoⱪum ǝmǝl ⱪilimiz! — dǝp jawab bǝrdi. Andin Musa hǝlⱪning jawab sɵzlirini Pǝrwǝrdigarning ⱪexiƣa berip yǝtküzdi.\x + \xo 19:8 \xt Mis. 24:3\x*   
\m
\v 9 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Mana, Mǝn sanga sɵz ⱪilƣinimda hǝlⱪ awazimni anglisun, ⱨǝmixǝ sanga ixǝnsun dǝp, yeningƣa ⱪara bulutning ⱪarangƣuluⱪi iqidǝ kelimǝn, dǝp eytti. Musamu hǝlⱪning degǝnlirini Pǝrwǝrdigarƣa anglatti.   
\m
\v 10 Pǝrwǝrdigar Musaƣa yǝnǝ: — Sǝn hǝlⱪning ⱪexiƣa berip, bügün wǝ ǝtǝ ularni pak-muⱪǝddǝs ⱪilip, kiyim-keqǝklirini yudurƣin.  
\v 11 Ular üqinqi künigǝ tǝyyar tursun; qünki üqinqi küni barliⱪ hǝlⱪning kɵz aldida Pǝrwǝrdigar Sinay teƣiƣa qüxidu.  
\v 12 Sǝn hǝlⱪ üqün \add taƣning\add* ǝtrapiƣa bir pasil ⱪilip, ularƣa: «Silǝr eⱨtiyat ⱪilinglar, taƣⱪa qiⱪmanglar yaki uning etikigǝ tegip kǝtmǝnglar. Kimki taƣⱪa tǝgsǝ ɵltürülmǝy ⱪalmaydu; \f □ \fr 19:12 \ft \+bd «hǝlⱪ üqün taƣning ǝtrapiƣa»\+bd* — yaki «hǝlⱪ ǝtrapiƣa».\f*  \x + \xo 19:12 \xt Ibr. 12:18\x*  
\v 13 Uningƣa ⱨǝtta birǝr ⱪoli tegip kǝtsimu, qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürülsun yaki oⱪ etip ɵltürülsun. Mǝyli ⱨaywan yaki insan bolsun, xundaⱪ ⱪilsa, tirik ⱪaldurulmisun» — dǝp eytⱪin. Lekin Kanay uzun qelinsa, ular taƣning tüwigǝ qiⱪsun, dedi.\f □ \fr 19:13 \ft \+bd «Uningƣa... tegip kǝtsimu»\+bd* — demǝk, taƣⱪa tegix. Baxⱪa birhil tǝrjimisi «uningƣa (taƣⱪa tǝgkǝn kixigǝ) adǝmning ⱪoli tǝgmisun...». \+bd «qalma-kesǝk ⱪilinsun yaki oⱪ etip ɵltürülsun»\+bd* — demǝk, taƣⱪa tǝgkǝn kixini ɵltürüxi kerǝk; biraⱪ hilapliⱪ ⱪilƣan undaⱪ bir kixini taƣ etikidǝ (ⱪǝt’iy qǝklǝngǝn jayƣa kirgǝnliki sǝwǝblik) ɵltürüx üqün ⱨǝrⱪandaⱪ kixi uningƣa tǝgsǝ yaki uningƣa yeⱪin barsa bolmaytti; xunga uni qalma-kesǝk ⱪilix yaki oⱪ bilǝn ɵltürüx kerǝk idi. Baxⱪa birhil tǝrjimisi «(Huda tǝripidin) ɵltürülidu».\f*   
\m
\v 14 Musa taƣdin qüxüp hǝlⱪning ⱪexiƣa berip, hǝlⱪni Hudaƣa atap muⱪǝddǝs ⱪildi; ular kiyim-keqǝklirini yudi.  
\v 15 Andin Musa hǝlⱪⱪǝ: — Üqinqi künigǝ tǝyyar turunglar; ⱨeqkim ayali bilǝn yeⱪinqiliⱪ ⱪilmisun, dedi.\x + \xo 19:15 \xt 1Sam. 21:4; 1Kor. 7:5\x*   
\m
\v 16 Üqinqi küni bolƣanda, tang yoruxi bilǝn xundaⱪ boldiki, güldürmamilar güldürlǝp, qaⱪmaⱪ qeⱪip, taƣ üstidǝ ⱪoyuⱪ bir parqǝ bulut pǝyda boldi, zor ⱪattiⱪ qelinƣan kanayning awazi anglandi. Buni kɵrüp qedirgaⱨdiki pütkül hǝlⱪ ⱪorⱪunqidin titrǝp kǝtti. \f □ \fr 19:16 \ft \+bd «güldürmamilar»\+bd* — ibraniy tilida «awazlar». \+bd «kanayning awazi»\+bd* — yaki «burƣa awazi».\f*  \x + \xo 19:16 \xt Ibr. 12:18\x*  
\v 17 Musa hǝlⱪni Hudaning aldida ⱨazir boluxⱪa qedirgaⱨdin elip qiⱪti. Ular kelip taƣning tüwidǝ ɵrǝ turdi. \x + \xo 19:17 \xt Ⱪan. 4:10,11\x*  
\v 18 Pǝrwǝrdigar Sinay teƣiƣa otta qüxüp kǝlgini üqün is-tütǝk pütkül taƣni ⱪaplidi; is-tütǝk humdandin ɵrligǝn is-tütǝktǝk üstigǝ ɵrlǝp qiⱪti. Pütkül taƣ ⱪattiⱪ tǝwrinixkǝ baxlidi. \x + \xo 19:18 \xt Ⱨak. 5:4; Zǝb. 68:8; 77:18; 114:4; 144:5; Ⱨab. 3:10\x*  
\v 19 Kanay awazi barƣanseri küqiyip intayin ⱪattiⱪ qiⱪti. Musa sɵz ⱪiliwidi, Huda anglap ünlük awaz bilǝn jawab bǝrdi. \f □ \fr 19:19 \ft \+bd «Musa sɵz ⱪiliwidi, Huda anglap ünlük awaz bilǝn jawab bǝrdi»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Musa sɵz ⱪiliwatatti, Huda anglap ünlük awaz bilǝn jawab beriwatatti».\f*  
\v 20 Pǝrwǝrdigar Ɵzi Sinay teƣiƣa, taƣning qoⱪⱪisiƣa qüxti; andin Pǝrwǝrdigar Musani taƣning qoⱪⱪisiƣa qaⱪiriwidi, Musa taƣⱪa qiⱪti.   
\m
\v 21 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Sǝn qüxüp halayiⱪni agaⱨlandurup: Ular «Pǝrwǝrdigarni kɵrimiz» dǝp pasildin bɵsüp ɵtmisun; undaⱪ ⱪilsa, ulardin kɵp adǝm ⱨalak bolidu, dǝp eytⱪin.  
\v 22 Pǝrwǝrdigarƣa yeⱪin kelǝlǝydiƣan kaⱨinlarmu ɵzlirini manga atap muⱪǝddǝs ⱪilsun; bolmisa, Pǝrwǝrdigar \add sepilni\add* bɵskǝndǝk ularƣa ⱨalakǝt yǝtküzidu, — dedi.   
\m
\v 23 Musa Pǝrwǝrdigarƣa: — Halayiⱪning Sinay teƣiƣa qiⱪixi mumkin ǝmǝs; qünki Sǝn Ɵzüng bizgǝ ⱪattiⱪ agaⱨlandurdung: taƣni «muⱪǝddǝs» dǝp ⱪarap, uning ǝtrapiƣa pasillarni bekitinglar, dǝp ǝmr ⱪilding, — dedi.   
\m
\v 24 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Mang, sǝn qüxüp kǝtkin. Andin sǝn Ⱨarunni elip, billǝ qiⱪⱪin; lekin kaⱨinlar wǝ hǝlⱪ bolsa Pǝrwǝrdigarning ⱪexiƣa barayli dǝp pasildin bɵsüp ɵtmisun; bolmisa, \add Pǝrwǝrdigar sepilni\add* bɵskǝndǝk ularning üstigǝ qüxidu, — dedi.   
\m
\v 25 Xuning bilǝn Musa hǝlⱪning ⱪexiƣa qüxüp, ularƣa bu sɵzni yǝtküzdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 20
\s1 On pǝrz  
\m
\v 1 Huda munu barliⱪ sɵzlǝrni bayan ⱪilip mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 2 Mǝn seni «ⱪulluⱪ makani» bolƣan Misir zeminidin qiⱪirip kǝlgǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingdurmǝn.\x + \xo 20:2 \xt Mis. 13:3; Ⱪan. 5:6; Zǝb. 81:10\x*   
\m
\v 3 Sening Mǝndin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ ilaⱨing bolmaydu.   
\m
\v 4 Sǝn ɵzüng üqün mǝyli yuⱪiridiki asmanda bolsun, mǝyli tɵwǝndiki zeminda bolsun, yaki yǝr astidiki sularda bolsun, ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsining ⱪiyapitidiki ⱨeqⱪandaⱪ oyma xǝkilni yasima.\f □ \fr 20:4 \ft \+bd «Sǝn ɵzüng üqün ... ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsining ⱪiyapitidiki ⱨeqⱪandaⱪ oyma xǝkilni yasima»\+bd* — 5-ayǝttin eniⱪ kɵrünidiki, 4-ayǝttǝ hatirilǝngǝn: «ɵzüng üqün ... xǝklidǝ.. yasima» degǝn bu ǝmrning kɵzdǝ tutⱪini adǝmlǝr qoⱪunux mǝⱪsitidǝ yasiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ xǝkillǝrdur. Demǝk, bu yazmilarda sǝn’ǝtning ɵzi yaki bǝdiiy ijadiyǝt, mǝsilǝn rǝssamliⱪ yaki ⱨǝykǝltiraxliⱪ mǝn’i ⱪilinƣan ǝmǝs. Mǝsilǝn, «muⱪǝddǝs qedir» wǝ keyinki «muⱪǝddǝs ibadǝthana»da birnǝqqǝ sürǝtlǝr (herublar, güllǝr, horma dǝrǝh ⱪatarliⱪlarning sürǝtliri) kɵrünidu. Bular butlar ǝmǝs, pǝⱪǝt bezǝx mǝⱪsitidǝ ixlǝngǝn.\f*  \x + \xo 20:4 \xt Law. 26:1; Zǝb. 97:7\x*   
\m
\v 5 Sǝn bundaⱪ nǝrsilǝrgǝ bax urma yaki ularning ⱪulluⱪiƣa kirmǝ. Qünki Mǝnki Pǝrwǝrdigar Hudaying wapasizliⱪⱪa ⱨǝsǝt ⱪilƣuqi Tǝngridurmǝn. Mǝndin nǝprǝtlǝngǝnlǝrning ⱪǝbiⱨliklirini ɵzlirigǝ, oƣulliriƣa, ⱨǝtta nǝwrǝ-qǝwrilirigiqǝ qüxürimǝn, \f □ \fr 20:5 \ft \+bd «wapasizliⱪⱪa ⱨǝsǝt ⱪilƣuqi Tǝngri»\+bd* — bu ibarǝ toƣruluⱪ «tǝbirlǝr» wǝ «ⱪanun xǝrⱨi»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. 
\fp  «Mǝndin nǝprǝtlǝngǝnlǝrning ⱪǝbiⱨliklirini ɵzlirigǝ, oƣulliriƣa, ⱨǝtta nǝwrǝ-qǝwrilirigiqǝ qüxürimǝn» — bu muⱨim sɵz toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni, xundaⱪla «Əzakiyal»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni (18-, 33-bablar toƣruluⱪ) kɵrüng.\f*  
\v 6 Əmma Meni sɵyidiƣan wǝ ǝmrlirimni tutidiƣanlarƣa ming ǝwladiƣiqǝ ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ kɵrsitimǝn.\f □ \fr 20:6 \ft \+bd «ǝmrlirimni tutidiƣanlarƣa mingliƣan ǝwladiƣiqǝ»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ǝmrlirimni tutidiƣan mingliƣanliriƣa...». Biraⱪ «Ⱪan.» 7:9 tǝrjimimizgǝ mas kelidu. \+bd «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ»\+bd* — muxu yǝrdǝ «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ» ibraniy tilida «hǝsǝd» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu sɵzning mǝnisi bǝk qongⱪur bolup, kɵp yǝrlǝrdǝ «ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbǝt» yaki «ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu. Kɵp yǝrlǝrdǝ bir hil ǝⱨdǝ bilǝn baƣliⱪ bolidu; xunga sɵzning uzunraⱪ birhil tǝrjimisi: «meⱨir-muⱨǝbbǝt tüpǝylidin ǝⱨdidǝ daim turidiƣanliⱪi» degili bolidu. Mǝsilǝn, bu sɵz «Yar.» 21:23, 24:12, 32:10, «Mis.» 15:13, 34:6, 7lǝrdǝ ixlitilgǝn.\f*   
\m
\v 7 Pǝrwǝrdigar Hudayingning namini ⱪalaymiⱪan tilƣa alma; qünki kimdǝkim namini ⱪalaymiⱪan tilƣa alsa, Pǝrwǝrdigar uni gunaⱨkar ⱨesablimay ⱪalmaydu.\x + \xo 20:7 \xt Law. 9:12; Mat. 5:33\x*   
\m
\v 8 Xabat künini muⱪǝddǝs dǝp bilip tutⱪili yadingda saⱪliƣin. \x + \xo 20:8 \xt Əz. 20:12\x*  
\v 9 Altǝ kün ixlǝp barliⱪ ixliringni tügǝtkin; \x + \xo 20:9 \xt Mis. 23:12; 34:21; Luⱪa 13:14\x*  
\v 10 lekin yǝttinqi küni Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa atalƣan xabat künidur; sǝn xu küni ⱨeqⱪandaⱪ ix ⱪilmaysǝn; mǝyli sǝn yaki oƣlung bolsun, mǝyli ⱪizing, mǝyli ⱪulung, mǝyli dediking, mǝyli buⱪang yaki sǝn bilǝn bir yǝrdǝ turuwatⱪan musapir bolsun, ⱨeqⱪandaⱪ ix ⱪilmisun. \f □ \fr 20:10 \ft \+bd «yǝttinqi küni.....xabat künidur»\+bd* — ibraniy tilida «xabat» wǝ «yǝttinqi» degǝnlǝr aⱨangdax sɵz. \+bd «sǝn bilǝn bir yǝrdǝ turuwatⱪan»\+bd* — ibraniy tilida «dǝrwaziliring iqidǝ turuwatⱪan» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 11 Qünki altǝ kün iqidǝ Pǝrwǝrdigar asman bilǝn zeminni, dengiz bilǝn uning iqidiki barini yaratti andin yǝttinqi künidǝ aram aldi. Buning üqün Pǝrwǝrdigar xabat künini bǝht-bǝrikǝtlik kün ⱪilip, uni muⱪǝddǝs kün dǝp bekitti.\x + \xo 20:11 \xt Yar. 2:2; Ibr. 4\x*   
\m
\v 12 Ata-anangni ⱨɵrmǝt ⱪil. Xundaⱪ ⱪilsang Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga ata ⱪilmaⱪqi bolƣan zeminda uzun ɵmür kɵrisǝn.\x + \xo 20:12 \xt Mat. 15:4; Əf. 6:2\x*   
\m
\v 13 Ⱪatilliⱪ ⱪilma.\x + \xo 20:13 \xt Mat. 5:21\x*   
\m
\v 14 Zina ⱪilma.\x + \xo 20:14 \xt Mat. 5:27\x*   
\m
\v 15 Oƣriliⱪ ⱪilma.   
\m
\v 16 Ⱪoxnang toƣruluⱪ yalƣan guwaⱨliⱪ bǝrmǝ.\f □ \fr 20:16 \ft \+bd «Ⱪoxnang toƣruluⱪ yalƣan guwaⱨliⱪ bǝrmǝ»\+bd* — Tǝwrat-injil boyiqǝ «ⱪoxnang» Huda bizning yenimizƣa yeⱪin ⱪilƣan ⱨǝrbir adǝmni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 17 Sǝn ⱪoxnangning ɵy-imaritigǝ kɵz ⱪiringni salma, nǝ ⱪoxnangning ayali, nǝ uning ⱪuliƣa, nǝ uning dediki, nǝ uning kalisi, nǝ uning ixiki yaki ⱪoxnangning ⱨǝrⱪandaⱪ baxⱪa nǝrsisigǝ kɵz ⱪiringni salma.\f □ \fr 20:17 \ft \+bd «ⱪoxnang»\+bd* — bu sɵz toƣruluⱪ yuⱪiriⱪi izaⱨatni kɵrüng.\f*  \x + \xo 20:17 \xt Rim. 7:7\x*   
\b  
\m  
\s1 Hǝlⱪning wǝⱨimisi  
\m
\v 18 Pütkül hǝlⱪ güldürmamilarni, qeⱪin-yalⱪunlarni, kanayning awazi wǝ taƣdin ɵrlǝp qiⱪⱪan is-tütǝklǝrni kɵrdi wǝ anglidi; ular bularni kɵrüp, titrixip yiraⱪ turuxti  
\v 19 wǝ Musaƣa: — Bizgǝ sǝnla sɵz ⱪilƣaysǝn, biz anglaymiz; lekin Huda bizgǝ Ɵzi sɵz ⱪilmisun; qünki undaⱪ ⱪilsa ɵlüp ketimiz, dedi.\x + \xo 20:19 \xt Ⱪan. 5:25; Ibr. 12:19\x*   
\m
\v 20 Musa halayiⱪⱪa jawabǝn: — Ⱪorⱪmanglar; qünki Hudaning bu yǝrgǝ kelixi silǝrni sinax üqün, yǝni silǝrning Uning dǝⱨxǝtlikini kɵz aldinglarƣa kǝltürüp, gunaⱨ ⱪilmasliⱪinglar üqündur, — dedi.\f □ \fr 20:20 \ft \+bd «silǝrning Uning dǝⱨxǝtlikini kɵz aldinglarƣa kǝltürüp, gunaⱨ ⱪilmasliⱪinglar üqündur»\+bd* — yaki «Uningdin bolƣan ⱪorⱪunq sening kɵz aldida bolup, bu gunaⱨ ⱪilmasliⱪinglar üqündur».\f*  
\v 21 Xuning bilǝn halayiⱪ nerida turdi; lekin Musa Huda iqidǝ turƣan ⱪoyuⱪ bulutning ⱪexiƣa yeⱪin bardi.\x + \xo 20:21 \xt Mis. 19:17; Ibr. 12:18\x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱪurbangaⱨ toƣrisidiki nizam  
\m
\v 22 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Sǝn berip Israillarƣa munu sɵzlǝrni yǝtküzgin: «Silǝrgǝ ǝrxtin sɵz ⱪilƣinimni kɵrdünglar.  
\v 23 Silǝr Mening ornumda ilaⱨ dǝp kümüxtin butlar yasimanglar, yaki ɵzünglar üqün altundin butlarni yasimanglar.   
\m
\v 24  — Sǝn Mǝn üqün tupraⱪtin bir ⱪurbangaⱨ yasap, xu yǝrdǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ wǝ inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪliringni, ⱪoy-ɵqkǝ bilǝn kaliliringni sunƣin. Omumǝn Mǝn hǝlⱪⱪǝ namimni \add ⱨɵrmǝt bilǝn\add* ǝslitidiƣan barliⱪ jaylarda, yeningƣa kelip sanga bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilimǝn.\x + \xo 20:24 \xt Mis. 27:1; 38:1\x*   
\m
\v 25  — Əgǝr Manga atap taxlardin ⱪurbangaⱨ yasimaⱪqi bolsang, yonulƣan taxlardin yasimiƣin; qünki taxlarƣa ǝswabingni tǝgküzsǝng, ular napak bolup ⱪalidu. \f □ \fr 20:25 \ft \+bd «taxlarƣa ǝswabingni tǝgküzsǝng, ular napak bolup ⱪalidu»\+bd* — 4-ayǝttiki ǝmr boyiqǝ, Hudani bildüridiƣan ⱨeqⱪandaⱪ sürǝt yaki xǝkil bolmaydu. Bu ayǝttiki ǝmr ⱪurbangaⱨ taxlirining üstidǝ ⱨeqⱪandaⱪ xǝkil-sürǝtlǝrning bolmasliⱪi («napak» bolmisun dǝp), butpǝrǝslik gunaⱨining aldini elix üqün berilgǝn.\f*  \x + \xo 20:25 \xt Ⱪan. 27:5; Yǝ. 8:30, 31\x*  
\v 26 Ⱪurbangaⱨimƣa qiⱪidiƣan pǝlǝmpǝy bolmisun; undaⱪ bolƣanda, pǝlǝmpǝydin qiⱪⱪuqǝ ǝwriting kɵrünüp ⱪelixi mumkin», — dedi.   
\b  
\b  
\m  
\c 21
\s1 Ⱪullarƣa muamilǝ ⱪilixtiki ⱨɵküm-bǝlgilimilǝr  
\m
\v 1  — Sǝn ularning aldiƣa ⱪoyidiƣan ⱨɵküm-bǝlgilimilǝr munulardur: —   
\m
\v 2 Əgǝr sǝn bir ibraniy ⱪulni setiwalƣan bolsang, u altǝ yilƣiqǝ hizmitingdǝ bolup, yǝttinqi yili tɵlǝmsiz ⱨɵr ⱪilinsun. \x + \xo 21:2 \xt Ⱪan. 15:12; Yǝr. 34:14\x*  
\v 3 U ⱪul ⱪilinixⱪa tǝnⱨa ⱨalǝttǝ elip kelingǝn bolsa, tǝnⱨa ⱨalǝttǝ kǝtsun. Ayali bilǝn birgǝ elip kelingǝn bolsa, ayalimu uning bilǝn billǝ kǝtsun.   
\m
\v 4 Əgǝr hojisi uningƣa hotun elip bǝrgǝn bolsa, xundaⱪla ayali uningƣa oƣul-ⱪizlarni tuƣup bǝrgǝn bolsa, ayal baliliri bilǝn hojisiƣa ⱪelip, ǝr yalƣuz kǝtsun.  
\v 5 Lekin ǝgǝr ⱪul elan ⱪilip: «Mǝn hojam, ayalim wǝ balilirimƣa muⱨǝbbitim bolƣini üqün ⱨɵr bolup kǝtmǝymǝn» desǝ, \x + \xo 21:5 \xt Ⱪan. 15:16\x*  
\v 6 undaⱪta uning hojisi uni Hudaning \add ibadǝt sorunining\add* aldiƣa elip berip, uni ixikning aldida yaki ixikning kexikining aldida turƣuzsun; andin hojisi bigiz bilǝn uning ⱪuliⱪini tǝxsun. Xundaⱪ ⱪilip, u mǝnggügǝ hojisining ⱪuli bolup ⱪalidu.\f □ \fr 21:6 \ft \+bd «Hudaning ibadǝt sorunining aldiƣa»\+bd* — yaki «Hudaning aldiƣa» yaki «ⱨakimlarning aldiƣa». \+bd «andin hojisi bigiz bilǝn uning ⱪuliⱪini tǝxsun»\+bd* — demǝk, ⱪulning ⱪuliⱪini ixik ⱪanitiƣa yaki ixik kexikigǝ yeⱪip turup, ⱪuliⱪining yumxiⱪini ixikkǝ yaki ixikning kexikigǝ mihlaydu.\f*   
\m
\v 7 Əgǝr birkim ⱪizini dedǝklikkǝ setiwǝtkǝn bolsa, u ǝr ⱪullar ⱨɵr ⱪilinƣandǝk ⱨɵr ⱪilinmisun.  
\v 8 Əgǝr ɵzigǝ has setiwalƣan ⱪiz hojisiƣa yaⱪmisa, undaⱪta u ⱪiz tǝrǝpning ⱨǝⱪ tɵlǝp uni ⱨɵr ⱪilixiƣa yol ⱪoyuxi kerǝk. Lekin hojisining uni yat hǝlⱪⱪǝ setix ⱨoⱪuⱪi bolmaydu; qünki hojisi uningƣa wapasizliⱪ ⱪilƣandur. \f □ \fr 21:8 \ft \+bd «hojisi uningƣa wapasizliⱪ ⱪilƣandur»\+bd* — adǝttǝ ǝr kixi dedǝk setiwalƣan bolsa, uni ɵz keniziki yaki toⱪili ⱪilip ǝmrigǝ alƣan ⱨesablinatti. Xunga dedǝkning kǝm degǝndimu toⱪalliⱪ ⱨoⱪuⱪi bar idi.\f*  
\v 9 Əgǝr u ⱪizni oƣliƣa has bekitkǝn bolsa, undaⱪta u bǝlgilimilǝr boyiqǝ uningƣa ɵz ⱪizidǝk muamilǝ ⱪilsun.   
\m
\v 10 Əgǝr hojisi yǝnǝ hotun alsa, ǝslidǝ ǝmrigǝ alƣan dedikining yemǝk-iqmikini, kiyim-keqikini wǝ ǝr-hotunqiliⱪ burqini kemǝytmisun.  
\v 11 Əgǝr u xu üq ixni ada ⱪilmisa, undaⱪta u bǝdǝl tɵlimǝy ⱨɵr bolsun.   
\b  
\m  
\s1 Urux-talax ⱨǝⱪⱪidǝ  
\m
\v 12 Kimki bir adǝmni urup ɵltürüp ⱪoysa, umu qoⱪum ɵltürülsun. \x + \xo 21:12 \xt Law. 24:17\x*  
\v 13 Lekin ǝgǝr u kixi \add ɵlgüqining\add* jenini paylap turup ⱪǝstǝn ɵltürmigǝn, bǝlki mǝn Huda uning ⱪoli arⱪiliⱪ xu kixining ɵlüxigǝ yol ⱪoyƣan bolsam, undaⱪ ǝⱨwalda Mǝn uningƣa ⱪaqidiƣan bir jayni orunlaxturimǝn.  
\v 14 Lekin ǝgǝr birsi ɵz ⱪoxnisini ⱨiylǝ bilǝn ɵltürimǝn dǝp, uningƣa ⱪǝstǝn ⱨujum ⱪilsa, u gǝrqǝ \add panaⱨ izdǝp\add* ⱪurbangaⱨimƣa ⱪeqip kǝlsimu, u xu yǝrdǝ tutulsun wǝ ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinsun.   
\m
\v 15 Kimki ɵz atisi yaki anisiƣa ⱪol tǝgküzsǝ, qoⱪum ɵltürülsun.\x + \xo 21:15 \xt Mat. 15:4\x*   
\m
\v 16 Kimki bir adǝmni bulap satⱪan bolsa yaki uning ⱪolida barliⱪi mǝlum bolsa, jǝzmǝn ɵltürülüxi kerǝk.   
\m
\v 17 Kimki ɵz atisi yaki anisiƣa lǝnǝt ⱪilip ⱪarƣiƣan bolsa, jǝzmǝn ɵltürülüxi kerǝk.\x + \xo 21:17 \xt Law. 20:9; Pǝnd. 20:20; Mat. 15:4; Mar. 7:10\x*   
\b  
\m  
\s1 Baxⱪilarni zǝhimlǝndürüx ⱨǝⱪⱪidǝ  
\m
\v 18 Əgǝr ikki kixi uruxup ⱪelip, biri yǝnǝ birini tax ya moxti bilǝn ursa, urulƣan kixi ɵlmǝy, orun tutup yetip ⱪalƣan bolsa,  
\v 19 u kixi ⱪopup ⱨasiƣa tayinip taxⱪiriƣa qiⱪⱪudǝk bolsa, undaⱪta uni urƣan kixi jazadin halas ⱪilinsun; pǝⱪǝt zǝhimlǝngüqining yetip ixtin ⱪalƣan waⱪti üqün tɵlǝm berip, uni dawalitip sǝllimaza saⱪaytsun.   
\m
\v 20 Əgǝr birsi ⱪuli yaki dedikini tayaⱪta ursa, xundaⱪla ⱪul yaki dedǝk nǝⱪ mǝydanda ɵlüp kǝtsǝ, uning üqün \add igisi\add* qoⱪum jazaƣa tartilsun. \f □ \fr 21:20 \ft \+bd «uning üqün igisi qoⱪum jazaƣa tartilsun»\+bd* — ibraniy tilida «uning intiⱪami qoⱪum elinidu».\f*  
\v 21 Lekin ǝgǝr tayaⱪ yegüqi bir-ikki kün tirik tursa, undaⱪta ⱪul hojayinining xǝhsi mal-mülki bolƣini üqün, ⱪulning jazasiƣa tartilmisun.   
\m
\v 22 Əgǝr kixilǝr bir-biri bilǝn uruxup ⱪelip, ⱨamilidar bir ayalni urup salsa, ⱨamilidar ayalda balisi baldur tuƣuluxidin baxⱪa zǝhimlinix bolmisa, ayalning erining tɵlǝm tǝlipi boyiqǝ ⱨakimlarning tǝstiⱪidin ɵtküzülüp jǝrimanǝ tɵlisun. \f □ \fr 21:22 \ft \+bd «balisi baldur tuƣuluxidin baxⱪa»\+bd* — yaki «balisi qüxüp ketixtin baxⱪa». Aldi-kǝyni sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda, muxu yǝrdǝ pǝⱪǝt «baldur tuƣulsa» degǝn tǝrjimisi toƣra bolsa kerǝk.\f*  
\v 23 Əgǝr \add ayal yaki bala\add* ziyan-zǝhǝtkǝ uqriƣan bolsa, undaⱪta jeniƣa jan, \f □ \fr 21:23 \ft \+bd «Əgǝr ayal yaki bala ziyan-zǝhǝtkǝ uqriƣan bolsa,...»\+bd* — ibraniy tilida pǝⱪǝt «Əgǝr zǝrǝr-zǝhmǝt bolup qiⱪsa,...» deyilidu.\f*  
\v 24 kɵzigǝ kɵz, qixiƣa qix, ⱪoliƣa ⱪol, putiƣa put, \x + \xo 21:24 \xt Law. 24:20; Ⱪan. 19:21; Mat. 5:38\x*  
\v 25 kɵyükkǝ kɵyük, zǝhimgǝ zǝhim, kɵkkǝ kɵk tɵlǝnsun.  
\v 26 Əgǝr birsi ɵz ⱪul ya dedikining kɵzini urup nakar ⱪilip ⱪoysa, kɵzi wǝjidin uni azad ⱪilsun.  
\v 27 Xuningdǝk birsi ɵz ⱪuli ya dedikining qixini urup qiⱪiriwǝtkǝn bolsa, qixi wǝjidin uni azad ⱪilsun».   
\b  
\m  
\s1 Mal-ulaƣlar toƣruluⱪ bǝlgilimilǝr  
\m
\v 28 Əgǝr bir kala bir ǝr yaki ayal kixini üsüp ɵltürüp ⱪoysa, xu kala qoⱪum qalma-kesǝk ⱪilinixi kerǝk, uning gɵxi yeyilmisun. Lekin kalining igisigǝ gunaⱨ kǝlmisun. \x + \xo 21:28 \xt Yar. 9:5\x*  
\v 29 Lekin bu uyning ilgiridin üsüx aditi bolup, igisigǝ bu ⱨǝⱪtǝ agaⱨ berilgǝn bolsa, lekin yǝnila uni baƣlimiƣini üqün ǝr-ayal kixilǝrni üsüp ɵltürüp ⱪoyƣan bolsa, undaⱪta kala qalma-kesǝk ⱪilinsun, igisimu ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinsun.  
\v 30 Lekin uningdin hun ⱨǝⱪⱪi tǝlǝp ⱪilinsa, ɵz jenining ornida uningƣa ⱪanqilik tɵlǝm ⱪoyulƣan bolsa xuni bǝrsun.  
\v 31 Kalidin üsülgüqi oƣul yaki ⱪiz bala bolsa, kalining igisi ohxaxla yuⱪiriⱪi ⱨɵkümdikidǝk bir tǝrǝp ⱪilinsun.  
\v 32 Kala ⱪul yaki dedǝkni üskǝn bolsa, kalining igisi üsülgüqining hojisiƣa ottuz xǝkǝl kümüx bǝrsun; andin kala qalma-kesǝk ⱪilinsun.   
\m
\v 33 Əgǝr birsi bir orining aƣzini oquⱪ ⱪoyup yaki kolawatⱪan orining aƣzini yapmay, kala yaki exǝk uningƣa qüxüp kǝtsǝ, \f □ \fr 21:33 \ft \+bd «bir orining aƣzini»\+bd* — yaki «bir ⱪuduⱪning aƣzini».\f*  
\v 34 Undaⱪta orining igisi mal igisining ziyinini toluⱪ tɵlǝp bǝrsun; ɵlgǝn mal uningki bolidu.   
\m
\v 35 Əgǝr birsining kalisi yǝnǝ birsining kalisini üsüp ɵltürüp ⱪoyƣan bolsa, undaⱪta ular tirik ⱪalƣan kalini setip, pulni barawǝr bɵlüxsun ⱨǝm ɵlük kalinimu xundaⱪ bɵlüxsun.  
\v 36 Lekin kalining ilgiridin üsidiƣan aditi barliⱪi eniⱪ turup, igisi uni baƣlimay ⱪoyuwǝtkǝn bolsa, undaⱪta üsküqi kalining igisi kaliƣa kala tɵlǝp bǝrsun, ɵlük kala uning bolsun.   
\b  
\b  
\m  
\c 22
\s1 Tɵlǝm tɵlǝx ⱨǝⱪⱪidiki nizam  
\m
\v 1 Əgǝr birsi bir kala yaki ⱪoyni oƣrilap, uni soysa ya setiwǝtsǝ, u bir kalining orniƣa bǝx kala, bir ⱪoyning orniƣa tɵt ⱪoy tɵlisun.\f □ \fr 22:1 \ft \+bd «... u bir kalining orniƣa bǝx kala, bir ⱪoyning orniƣa tɵt ⱪoy tɵlisun»\+bd* — nemixⱪa kalini bǝx ⱨǝssǝ, ⱪoyni tɵt ⱨǝssilǝp toluⱪlax kerǝk? Kala-ⱪoy ⱨǝr ikkisi gɵx, yung-terǝ wǝ süt berǝlǝydu, kala yǝnǝ ǝmgǝk ⱪilalaydu; xunga kalining kǝmliki kɵprǝk ziyanni kǝltüridu.\f*  \x + \xo 22:1 \xt 2Sam. 12:6\x*   
\m
\v 2 Oƣri tam tǝxkǝndǝ tutulup ⱪelip, tayaⱪ yǝp ɵlüp ⱪalsa, ɵltürgüqigǝ hun jazasi kǝlmisun.  
\v 3 Lekin xu wǝⱪǝ bolƣan pǝyttǝ kün qiⱪip ⱪalƣan bolsa, undaⱪta ɵltürgüqi hun jazasiƣa tartilsun.  
\m Oƣri oƣriliƣinini tɵlǝp ziyanni toluⱪlap berixi kerǝk; uningda bir nemǝ bolmisa, ⱪulluⱪⱪa setilip, oƣriliƣan nǝrsini tɵlixi kerǝk.   
\m
\v 4 Oƣri tutulƣanda oƣriliƣan nǝrsǝ, kala bolsun, exǝk bolsun, ⱪoy bolsun uning ⱪolida tirik ⱨalǝttǝ tepilsa, u ikki ⱨǝssǝ ⱪimmǝttǝ tɵlǝp bǝrsun.\f □ \fr 22:4 \ft \+bd «Oƣri tutulƣanda oƣriliƣan nǝrsǝ, ... uning ⱪolida tirik ⱨalǝttǝ tepilsa, u ikki ⱨǝssǝ ⱪimmǝttǝ tɵlǝp bǝrsun»\+bd* — nemixⱪa bu ayǝttǝ kɵrsitilgǝn jaza 1-ayǝttiki jaziƣa ohximaydu? Bǝzi alimlarning pikriqǝ: (a) oƣrilanƣan mal tehi oƣrining ⱪolida bolƣaqⱪa, igisining ziyini 1-ayǝttikidin az boluxi mumkin; (ǝ) bu oƣri tehi 1-ayǝttiki oƣridǝk yamanliⱪni ɵgǝngǝn ǝmǝs; (p) 4-ayǝttiki oƣrining kala-ⱪoyni oƣrilax gunaⱨini ɵzlükidin iⱪrar ⱪilƣan boluximu mumkin. Biz bu üq pikrigǝ ⱪayilmiz.\f*   
\m
\v 5 Əgǝr birsi ɵz mal-qarwilirini etizliⱪⱪa yaki üzümzarliⱪⱪa otlaxⱪa ⱪoyuwetip, baxⱪilarning baƣ-etizliⱪida otlaxⱪa yol ⱪoysa, undaⱪta u ɵzining ǝng esil mǝⱨsulatliridin yaki üzümzarliⱪining ǝng esil mewisidin ziyanni tɵlǝp bǝrsun.   
\m
\v 6 Əgǝr ot ketip, tikǝnlikkǝ tutixip ketip, andin ɵnqilǝrni, bax tartip pixⱪan ziraǝtni kɵydürüp, pütkül etizliⱪni kül ⱪiliwǝtsǝ, undaⱪta ot ⱪoyƣuqi barliⱪ ziyanni tɵlǝp bǝrsun.\f □ \fr 22:6 \ft \+bd «tikǝnlik»\+bd* — etizlar arisidiki qitlar yaki ⱪaxalar adǝttǝ tikǝnlǝrdin ⱪilinidu.\f*   
\m
\v 7 Əgǝr birsi ⱪoxnisiƣa pul yaki mal-dunyasini amanǝt ⱪilƣan bolsa, bular ɵyidin oƣrilinip kǝtsǝ, xundaⱪla oƣri keyin tutulsa, u oƣriliƣinini ikki ⱨǝssǝ ⱪimmǝttǝ tɵlǝp bǝrsun.  
\v 8 Lekin oƣri tepilmisa, ɵy igisining ⱪoxnisining meliƣa ⱪol tǝgküzgǝn ya tǝgküzmigǝnliki mǝlum bolsun dǝp, ⱨakimlarning aldiƣa kǝltürülsun.  
\v 9 Ⱨǝrhil hiyanǝt, u mǝyli kala, exǝk, ⱪoy, kiyim-keqǝk bolsun, yittürüp ⱪoyƣan nǝrsǝ bolsun, ular toƣruluⱪ bir ⱪoxnisi: «ǝmǝliyǝttǝ mundaⱪ idi» dǝp talaxⱪan bolsa, ⱨǝr ikkisining dǝwasi ⱨakimlarning aldiƣa kǝltürülsun; ⱨakimlar ⱪaysiƣa gunaⱨ bekitsǝ, xu ⱪoxnisiƣa ikki ⱨǝssǝ ⱪimmǝttǝ tɵlǝp bǝrsun.\f □ \fr 22:9 \ft \+bd «ⱨakimlarning aldiƣa...»\+bd* — yaki «Hudaning aldiƣa...». \+bd «ⱨakimlar ⱪaysiƣa...»\+bd* — yaki «Huda ⱪaysiƣa...».\f*   
\m
\v 10 Əgǝr birsi ⱪoxnisiƣa exǝk, kala, ⱪoy yaki baxⱪa bir qarpayni amanǝt ⱪilsa, bu amanǝt meli kixi kɵrmǝy ɵlüp kǝtsǝ, yaki zǝhimlǝnsǝ, yaki ⱨǝydǝp ǝkitilsǝ, \f □ \fr 22:10 \ft \+bd «ⱨǝydǝp ǝkitilsǝ»\+bd* — ibraniy tilida bu sɵz adǝttǝ «bulinix» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu; lekin muxu yǝrdǝ bǝlkim tasadipiy bir ixni, mǝsilǝn qɵqüp ketip, qeqilip ketixini kɵrsitixi mumkin; oƣrilinix mǝsilisi 12-ayǝttǝ kɵrsitilidu.\f*  
\v 11 undaⱪta ⱪoxnisining meliƣa ⱪol tǝgküzgǝn ya tǝgküzmigǝnliki mǝlum bolsun dǝp, Pǝrwǝrdigarning aldida ularning otturisida bir ⱪǝsǝm iqürülsun. Mal igisi bu ⱪǝsǝmni ⱪobul ⱪilsun; ⱪoxnisi uningƣa tɵlǝm tɵlǝp bǝrmisun. \f □ \fr 22:11 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning aldida ularning otturisida bir ⱪǝsǝm iqürülsun»\+bd* — bu ⱪǝsǝmni bǝlkim, igisi: «Mǝn ⱨǝⱪiⱪǝtǝn xu nǝrsini palanqi kixigǝ tapxurup amanǝt ⱪildim» degǝndǝk, amanǝtni ⱪobul ⱪilƣuqi kixi: «Mǝn xu amanǝtni ⱨǝⱪiⱪǝtǝn yittürüp ⱪoydum, uni oƣrilimidim, baxⱪilarƣa satmidim» degǝndǝk ⱪilixi mumkin.\f*  
\v 12 Lekin mal oƣrilanƣan bolsa, u igisigǝ tɵlǝp bǝrsun.  
\v 13 Əgǝr uni wǝⱨxiy ⱨaywan boƣup ⱪoyƣan bolsa, u malning ⱪalduⱪini guwaⱨliⱪ üqün kɵrsitip, uni tɵlǝp bǝrmisimu bolidu.   
\m
\v 14 Əgǝr birsi ⱪoxnisidin bir ulaƣni ɵtnǝ elip, ulaƣ igisi yoⱪ yǝrdǝ zǝhimlǝnsǝ yaki ɵlüp ⱪalsa, ɵtnǝ alƣuqi toluⱪ tɵlǝp bǝrsun.  
\v 15 Lekin igisi nǝⱪ mǝydanda bolsa, ɵtnǝ alƣuqi tɵlǝp bǝrmisun; ulaƣ ijarigǝ elinƣan bolsa, alƣuqi tɵlǝm tɵlimisun; qünki uni ijarǝ tɵlǝp ǝkǝlgǝn.   
\b  
\m  
\s1 Ijtimaiy mǝs’uliyǝt  
\m
\v 16 Əgǝr bir adǝm tehi yatliⱪ bolmiƣan bir ⱪizni azdurup, uning bilǝn billǝ yatsa, undaⱪta u uning toyluⱪini berixi kerǝk, andin uni hotunluⱪⱪa alsun.  
\v 17 Lekin ⱪizning atisi uni uningƣa bǝrgili unimisa, zina ⱪilƣuqi pak ⱪizlarning toyluⱪiƣa barawǝr kelidiƣan kümüx pulni tarazida ɵlqǝp bǝrsun.   
\m
\v 18 Jadugǝr hotunni tirik ⱪoymiƣin.\x + \xo 22:18 \xt Ⱪan. 18:10,11\x*   
\m
\v 19 Ⱨaywan bilǝn jinsiy munasiwǝt ɵtküzgǝn ⱨǝrbiri jǝzmǝn ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinsun.\x + \xo 22:19 \xt Law. 18:23; 20:15\x*   
\m
\v 20 Kimdǝkim birdinbir Pǝrwǝrdigardin baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ ilaⱨƣa ⱪurbanliⱪ sunsa, ⱨaram dǝp mutlǝⱪ ⱨalakǝtkǝ mǝⱨkum ⱪilinsun.\f □ \fr 22:20 \ft \+bd «mutlǝⱪ ⱨalakǝtkǝ mǝⱨkum ⱪilinsun»\+bd* — ibraniy tilida ««ⱨaram» ⱪilinsun»; «ⱨaram» — «mutlǝⱪ ⱨalak ⱪilinix kerǝk» degǝnni bildüridu.\f*  \x + \xo 22:20 \xt Ⱪan. 17:2, 3, 4, 5\x*   
\m
\v 21 Silǝrmu Misirda musapir bolup turƣanikǝnsilǝr, musapir bolƣan kixini ⱨeq harlimanglar wǝ yaki uningƣa ⱨeq zulum ⱪilmanglar.\x + \xo 22:21 \xt Law. 19:34\x*   
\m
\v 22 Ⱨǝrⱪandaⱪ tul hotun yaki yetim balini horlimanglar. \x + \xo 22:22 \xt Zǝk. 7:10\x*  
\v 23 Sǝn ularni ⱨǝrⱪandaⱪ tǝrǝptǝ horlisang, ular manga pǝryad kɵtürsǝ, Mǝn ularning awazini qoⱪum anglaymǝn;  
\v 24 xuning bilǝn ƣǝzipim tutixip, silǝrni ⱪiliqlap ɵltürimǝn, silǝrning hotunliringlar tul ⱪilinip, baliliringlar yetim bolup ⱪalidu.   
\m
\v 25 Əgǝr sǝn Mening hǝlⱪimning iqidin sanga ⱪoxna bolƣan kǝmbǝƣǝlgǝ ⱪǝrz bǝrgǝn bolsang, uningƣa jazanihorlardǝk muamilǝ ⱪilmiƣin; uningdin ɵsüm almanglar.\x + \xo 22:25 \xt Law. 25:36,37; Ⱪan. 23:18,19; Zǝb. 15:5; Pǝnd. 28:8; Əz. 18:8\x*   
\m
\v 26 Əgǝr sǝn ⱪoxnangning qapinini gɵrügǝ alƣan bolsang, kün olturmasta uningƣa yandurup bǝr. \x + \xo 22:26 \xt Ⱪan. 24:12,13\x*  
\v 27 Qünki qapini uning birdinbir yepinqisi bolup, bǝdinini yapidiƣan kiyim xudur. U bolmisa, u nemini yepinip yatidu? Bu sǝwǝbtin Manga pǝryad ⱪilsa, pǝryadini anglaymǝn; qünki Mǝn xǝpⱪǝtlikturmǝn.   
\m
\v 28 Hudaƣa kupurluⱪ ⱪilma, wǝ hǝlⱪingning ǝmirlirinimu ⱪarƣap tillima.\f □ \fr 22:28 \ft \+bd «Huda(ƣa)»\+bd* — ibraniy tilida «Əloⱨim»(ƣa). Bu sɵz bǝzidǝ Hudaning wǝkilliri bolƣan «ⱨakimlar»ni bildüridu («Zǝb.» 82-küy wǝ izaⱨatlirini kɵrüng). Xunga bǝzi tǝrjimilǝrdǝ «ⱨakimlar» deyilidu.\f*  \x + \xo 22:28 \xt Mis. 21:6, 8; Ros. 23:3, 4, 5\x*   
\m
\v 29 Haminingning ⱨosulining axⱪinidin wǝ xarab-zǝytun meyi kɵlqikingdin taxⱪinidin Manga ⱨǝdiyǝ sunuxni ⱨayal ⱪilmiƣin.  
\m Sǝn oƣulliringning tunjisini Manga atiƣin.\f □ \fr 22:29 \ft \+bd «Haminingning ⱨosuli ...din taxⱪinidin Manga ⱨǝdiyǝ sunuxni ⱨayal ⱪilmiƣin»\+bd* — bu ayǝttǝ kɵzdǝ tutulƣini (baxⱪa yǝrliri bilǝn selixturulƣanda) tunji ⱨosulni kɵrsitidu, lekin bu ayǝtning ɵzidǝ undaⱪ biwasitǝ eytilmaydu. Ayǝtning ikkinqi ⱪismi «tunji oƣullarning Hudaƣa atilixi» toƣruluⱪ ⱨǝm 30-ayǝt «qarpayning tunjiliri» toƣruluⱪ bolƣaqⱪa, 29-ayǝtning birinqi ⱪismi bǝlkim «tunji ⱨosul» toƣruluⱪ boluxi mumkin.\f*  \x + \xo 22:29 \xt Mis. 13:2,12\x*   
\m
\v 30 Kala bilǝn ⱪoyliringning tunji balilirinimu ⱨǝm xundaⱪ atiƣin; tunji bala yǝttǝ küngiqǝ anisi bilǝn billǝ tursun; ǝmma sǝkkizinqi küni uni Manga atap sunƣin.\x + \xo 22:30 \xt Mis. 23:19; Law. 22:27; Əz. 44:30\x*   
\m
\v 31 Silǝr Manga atalƣan muⱪǝddǝs kixilǝr bolisilǝr; xunga dalada yirtⱪuq ⱨaywan tǝripidin boƣulƣan ⱨaywanning gɵxini yemǝnglar, bǝlki uni itlarƣa taxlap beringlar.\x + \xo 22:31 \xt Law. 22:8; Əz. 44:31\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 23
\s1 Ⱨǝⱪⱪaniyǝt wǝ adilliⱪ  
\m
\v 1 Yalƣan gǝpni yaymiƣin wǝ ya yalƣan guwaⱨliⱪ berip rǝzil adǝmgǝ yan basmiƣin.   
\m
\v 2 Topⱪa ǝgixip rǝzil ixta bolma yaki dǝwa-dǝsturlarda guwaⱨliⱪ bǝrgǝndǝ topⱪa ǝgixip ⱨǝⱪiⱪǝtni burmilima.  
\v 3 Kǝmbǝƣǝl dǝwa ⱪilsa, uningƣa yan basma.\x + \xo 23:3 \xt Law. 19:15\x*   
\m
\v 4 Düxminingning kala ya exiki ezip ketip, sanga uqrap ⱪalsa, uni elip kelip, igisigǝ qoⱪum tapxurup bǝr. \x + \xo 23:4 \xt Ⱪan. 22:1, 2; Luⱪa 6:27; Fil. 2:4\x*  
\v 5 Əgǝr sanga ɵq bolƣanning exiki yükni kɵtürǝlmǝy yükning astida yatⱪinini kɵrsǝng, uni yardǝmsiz taxlimay, bǝlki uningƣa yardǝmlixip exikini ⱪopuruxup berixing zɵrür.\x + \xo 23:5 \xt Ⱪan. 22:4\x*   
\m
\v 6 Arangdiki kǝmbǝƣǝlning dǝwasida adalǝtni burmilima.\x + \xo 23:6 \xt Ⱪan. 27:19\x*   
\m
\v 7 Ⱨǝrⱪandaⱪ sahta ixtin ɵzüngni neri tart; bigunaⱨ adǝm bilǝn ⱨǝⱪⱪaniy adǝmni ɵltürmigin; qünki Mǝn rǝzil adǝmni ⱨǝrgiz adil dǝp aⱪlimaymǝn.  
\v 8 Xuningdǝk ⱨeqⱪandaⱪ para yemǝ; qünki para kɵzi oquⱪlarni kor ⱪilip, ⱨǝⱪⱪaniylarning sɵzlirini burmilaydu.\x + \xo 23:8 \xt Ⱪan. 16:19; 1Sam. 8:3; Pǝnd. 19:6; Top. 7:7\x*   
\m
\v 9 Musapir kixilǝrgǝ zulum ⱪilma; qünki ɵzünglar Misir zeminida musapir bolup turƣan bolƣaqⱪa, musapirning roⱨiy ⱨalini bilisilǝr.\x + \xo 23:9 \xt Mis. 22:21; Law. 19:33; Ⱪan. 24:17\x*   
\b  
\m  
\s1 «Xabat yili» wǝ xabat küni  
\m
\v 10 Altǝ yil ɵz yeringni terip, ⱨosullirini al.  
\v 11 Lekin yǝttinqi yili yǝrgǝ aram berip uni box ⱪoy; hǝlⱪingning namratliri uningdin yiƣip yesun, ulardin axⱪinini janggaldiki ⱨaywanlar yesun; xundaⱪla üzümzarliⱪing bilǝn zǝytunzarliⱪingnimu xundaⱪ ⱪilƣin.\f □ \fr 23:11 \ft \+bd «Lekin yǝttinqi yili yǝrgǝ aram berip uni box ⱪoy;...»\+bd* — Huda Ɵz hǝlⱪigǝ xundaⱪ ǝmr bǝrgǝnikǝn, ǝlwǝttǝ ulardin hǝwǝr alidu. Bu ǝmrgǝ baƣliⱪ wǝdilǝr toƣrisida «Law.» 25:1-7, 11, 12ni, bolupmu 20-22-ayǝtlǝrni kɵrüng.\f*  \x + \xo 23:11 \xt Law. 25:4, 5\x*   
\m
\v 12 Altǝ kün iqidǝ ɵz ixingni ada ⱪilip, yǝttinqi küni aram elixing zɵrür. Buning bilǝn kala-exǝkliring aram tapidu, dedikingning oƣli bilǝn musapir kiximu ⱨarduⱪini qiⱪiridu.\x + \xo 23:12 \xt Mis. 20:8; 31:13-17.\x*   
\m
\v 13 Mǝn sanga eytⱪinimning ⱨǝmmisini kɵngül bɵlüp ada ⱪil; baxⱪa ilaⱨlarning namini tilingƣa alma; bular ⱨǝtta aƣzingƣimu qiⱪmisun.\f □ \fr 23:13 \ft \+bd «Mǝn sanga eytⱪinimning ⱨǝmmisini kɵngül bɵlüp ada ⱪil»\+bd* — ibraniy tilida «Mǝn silǝrgǝ eytⱪinim... ada ⱪilinglar» deyilidu.\f*  \x + \xo 23:13 \xt Qɵl. 32:38; Yǝ. 23:7; Zǝb. 16:4; Ⱨox. 2:19; Zǝk. 13:2\x*   
\b  
\m  
\s1 Üq muⱨim ⱨeyt-bayram  
\m
\v 14 Ⱨǝr yilda üq ⱪetim mening üqün ⱨeyt ɵtküzgin.  
\v 15 Aldi bilǝn «petir nan ⱨeyti»ni ɵtküz; sanga ǝmr ⱪilƣinimdǝk Abib eyidiki bekitilgǝn künlǝrdǝ yǝttǝ kün petir nan yegin; qünki xu ayda sǝn Misirdin qiⱪⱪaniding. Xu ⱨeytta ⱨeqkixi aldimƣa ⱪuruⱪ ⱪol kǝlmisun.\x + \xo 23:15 \xt Mis. 12:14,15; 13:3; 34:20; Ⱪan. 16:16\x*   
\m
\v 16 Sǝn ǝjir ⱪilip teriƣan etizdiki ziraitingning tunji ⱨosulini orƣanda «orma ⱨeyti»ni ɵtküz; xundaⱪla sǝn ǝjir singdürüp yǝrdin ahirⱪi ⱨosul-mǝⱨsulatliringni yil ahirida yiƣⱪanda «ⱨosul yiƣix ⱨeyti»ni ɵtküz.\f □ \fr 23:16 \ft \+bd «orma ⱨeyti»\+bd* — muxu ⱨeyt yǝnǝ «ⱨǝptilǝr ⱨeyti» ⱨǝm «dǝslǝpki orma ⱨeyti» dǝpmu atilidu. \+bd «ⱨosul-mǝⱨsulatliring»\+bd* — muxu «ⱨosul-mǝⱨsulatliring» axliⱪlarni ⱨǝm ⱨǝrhil mewǝ-qiwǝ mǝⱨsulatlirini ɵz iqigǝ alidu. \+bd «ⱨosul yiƣix ⱨeyti»\+bd* — muxu ⱨeyt yǝnǝ «kǝpilǝr ⱨeyti» dǝpmu atilidu.\f*   
\m
\v 17 Yilda üq ⱪetim ǝrkǝkliringning ⱨǝmmisi Rǝb Pǝrwǝrdigarning ⱨuzuriƣa ⱨazir bolsun.   
\m
\v 18 Sǝn manga atalƣan ⱪurbanliⱪning ⱪenini hemirturuq selinƣan nan bilǝn sunmiƣin; ⱨeyt ⱪurbanliⱪining yeƣini bolsa keqiqǝ ⱪondurup ǝtigiqigǝ saⱪlima.\f □ \fr 23:18 \ft \+bd «ⱪurbanliⱪ»\+bd* — bu sɵz adǝttǝ «inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪi» yaki «tǝxǝkkur ⱪurbanliⱪi»ni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 19 Zeminingdiki dǝslǝpki ⱨosulning ǝng yahxsini Pǝrwǝrdigar Hudayingning ɵyigǝ elip kǝl.  
\m Oƣlaⱪni anisining sütidǝ ⱪaynitip pixurma.\f □ \fr 23:19 \ft \+bd «Oƣlaⱪni anisining sütidǝ ⱪaynitip pixurma»\+bd* — bu ǝmr bǝlkim ǝtraptiki butpǝrǝs hǝlⱪlǝrning mǝlum ɵrp-aditigǝ ǝgǝxmǝslik kerǝklikini kɵrsitixi mumkin. Bu toƣruluⱪ yǝnǝ «Lawiylar»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 23:19 \xt Mis. 34:26\x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisining yollarni tǝyyarlixi  
\m
\v 20 Mana, Mǝn bir Pǝrixtini yolda seni ⱪoƣdap, Mǝn sanga tǝyyarliƣan yǝrgǝ elip barsun dǝp, aldingda yürüxkǝ ǝwǝtimǝn. \x + \xo 23:20 \xt Mis. 33:2\x*  
\v 21 Sǝn uning aldida ɵzünggǝ agaⱨ bol, uning awaziƣa ⱪulaⱪ sal. Uning zitiƣa tǝgmǝ; bolmisa, u itaǝtsizlikliringni kǝqürmǝydu; qünki Mening namim uningdidur. \f □ \fr 23:21 \ft \+bd «ɵzünggǝ agaⱨ bol»\+bd* — ibraniy tilida «ɵzünggǝ ⱪara» («xamar») degǝn peil bilǝn ipadilinidu. 20-ayǝttǝ Pǝrixtining ularni «ⱪoƣdaydiƣanliⱪi» (ibraniy tilida «ⱪaraydiƣanliⱪi») «hamar» degǝn ohxax peil bilǝn ipadlinidu.\f*  
\v 22 Lekin ǝgǝr sǝn uning awaziƣa ⱪulaⱪ selip, Mening barliⱪ buyruƣanlirimƣa ǝmǝl ⱪilsang, Mǝn düxmǝnliringgǝ düxmǝn, küxǝndiliringgǝ küxǝndǝ bolimǝn. \x + \xo 23:22 \xt Yar. 12:3\x*  
\v 23 Qünki Mening Pǝrixtǝm aldingda yürüp, seni Amoriy, Ⱨittiy, Pǝrizziy, Ⱪanaaniy, Ⱨiwiy wǝ Yǝbusiylarning zeminiƣa baxlap kiridu; Mǝn ularni yoⱪitimǝn.   
\m
\v 24 Sǝn ularning ilaⱨliriƣa bax urup ibadǝt ⱪilma wǝ yaki ular ⱪilƣandǝk ⱪilma; bǝlki ularning \add butlirini\add* üzül-kesil qeⱪiwǝt, but tüwrüklirini üzül-kesil kukum-talƣan ⱪiliwǝt; \f □ \fr 23:24 \ft \+bd «ularning butlirini üzül-kesil qeⱪiwǝt,...»\+bd* — yaki «ularni (Ⱪanaaniylarning) yoⱪitip,...».\f*  
\v 25 Lekin Hudayinglar Pǝrwǝrdigarning ibaditidǝ bolunglar. Xundaⱪ ⱪilsanglar U nan bilǝn süyünglarni bǝrikǝtlǝydu; Mǝn barliⱪ kesǝllikni aranglardin qiⱪirip taxlaymǝn. \x + \xo 23:25 \xt Mis. 15:26; Ⱪan. 7:15\x*  
\v 26 Buning bilǝn zeminingda boyidin ajrap ketidiƣan yaki tuƣmas ⱨeqbir ayal yaki qarpay bolmaydu; ɵmrüngning künlirini toluⱪ ⱪilimǝn.\x + \xo 23:26 \xt Ⱪan. 7:14\x*   
\m
\v 27 Mǝn sening aldingda wǝⱨimimni ǝwǝtimǝn, ⱪaysi taipigǝ yeⱪinlaxsang xularni parakǝndǝ ⱪilimǝn; xuning bilǝn ⱨǝmmǝ düxmǝnliringni kǝynigǝ yandurup ⱪaqurimǝn. \x + \xo 23:27 \xt Mis. 14:24; Yǝ. 10:10\x*  
\v 28 Ⱨiwiylar, Ⱪanaaniylar wǝ Ⱨittiylarni aldingdin ⱪoƣlap qiⱪiriwetixkǝ seriⱪ ⱨǝrilǝrni aldingda yürüxkǝ ǝwǝtimǝn. \f □ \fr 23:28 \ft \+bd «seriⱪ ⱨǝrǝ»\+bd* — bu isim ibraniy tilida adǝttiki ⱨǝridin qong wǝ tehimu qaⱪⱪaⱪ birhil ⱨǝrini kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*  \x + \xo 23:28 \xt Ⱪan. 7:20; Yǝ. 24:12\x*  
\v 29 Əmma zeminning Harabilixip, dalada wǝⱨxiy ⱨaywanlar awup sanga hǝwp bolup ⱪalmasliⱪi üqün, xu ǝllǝrni aldingdin bir yilƣiqǝ ⱨǝydiwǝtmǝymǝn,  
\v 30 Bǝlki sǝn awup, zeminni \add pütünlǝy\add* miras ⱪilip bolƣuqǝ, az-azdin ⱨǝydǝp turimǝn.   
\m
\v 31 Sening zeminingning qegrilirini Ⱪizil Dengizdin tartip Filistiylǝrning dengiziƣiqǝ, xuningdǝk qɵldin tartip \add Əfrat\add* dǝryasiƣiqǝ bekitimǝn; qünki zeminda turuwatⱪanlarni ⱨǝydiwetip yerini igilixing üqün, ularni ⱪolungƣa tapxurimǝn. \f □ \fr 23:31 \ft \+bd «Filistiylǝrning dengizi»\+bd* — «Ottura Dengiz»ni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 23:31 \xt Qɵl. 34:3, 4\x*  
\v 32 Sǝn ular bilǝn wǝ yaki ilaⱨliri bilǝn ⱨeqⱪandaⱪ bir ǝⱨdǝ tüzmǝ. \x + \xo 23:32 \xt Mis. 34:12,15; Ⱪan. 7:2\x*  
\v 33 Ularning seni aldimda gunaⱨⱪa patⱪuzmasliⱪi üqün ularni zeminingda ⱪǝt’iy turƣuzma. Qünki mubada sǝn ularning ilaⱨlirining ibaditidǝ bolsang, bu ix sanga tuzaⱪ bolidu.\x + \xo 23:33 \xt Yǝ. 23:13; Ⱨak. 2:3\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 24
\s1 Hudaning Musaning wasitisi bilǝn Israil hǝlⱪi bilǝn muⱪǝddǝs ǝⱨdini tüzüxi  
\m
\v 1 U Musaƣa yǝnǝ: — «Sǝn berip, ɵzüng bilǝn billǝ Ⱨarun, Nadab, Abiⱨuni wǝ Israillarning aⱪsaⱪalliri arisidin yǝtmix adǝmni elip, Pǝrwǝrdigarning ⱨuzuriƣa qiⱪip, yiraⱪta turup sǝjdǝ ⱪilinglar.  
\v 2 Pǝⱪǝt Musala Pǝrwǝrdigarning aldiƣa yeⱪin kǝlsun; baxⱪilar yeⱪin kǝlmisun, hǝlⱪ uning bilǝn billǝ üstigǝ qiⱪmisun, — dedi.   
\b  
\m
\v 3 Musa kelip Pǝrwǝrdigarning barliⱪ sɵzliri bilǝn ⱨɵkümlirini halayiⱪⱪa dǝp bǝrdi; pütkül halayiⱪ bir awazda: — Pǝrwǝrdigarning eytⱪan sɵzlirining ⱨǝmmisigǝ ǝmǝl ⱪilimiz! — dǝp jawab berixti.\x + \xo 24:3 \xt Mis. 19:8; 24:7; Ⱪan. 5:27\x*   
\m
\v 4 Andin Musa Pǝrwǝrdigarning ⱨǝmmǝ sɵzini hatiriliwelip, ǝtisi sǝⱨǝr ⱪopup taƣning tüwidǝ bir ⱪurbangaⱨni yasap, xu yǝrdǝ Israilning on ikki ⱪǝbilisining sani boyiqǝ on ikki tax tüwrükni tiklidi.  
\v 5 Yǝnǝ Israillarning birnǝqqǝ yigitlirini ǝwǝtti, ular berip Pǝrwǝrdigarƣa kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar sundi, inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪi süpitidǝ birnǝqqǝ torpaⱪnimu soyup sundi.  
\v 6 Andin Musa ⱪanning yerimini ⱪaqilarƣa ⱪaqilidi, yǝnǝ yerimini ⱪurbangaⱨ üstigǝ qaqti.  
\v 7 Andin u ǝⱨdinamini ⱪoliƣa elip, hǝlⱪⱪǝ oⱪup bǝrdi. Ular jawabǝn: — Pǝrwǝrdigarning eytⱪinining ⱨǝmmisigǝ ⱪulaⱪ selip, itaǝt ⱪilimiz! — deyixti.\f □ \fr 24:7 \ft \+bd «hǝlⱪⱪǝ oⱪup bǝrdi»\+bd* — ibraniy tilida «hǝlⱪning ⱪulaⱪliriƣa oⱪup bǝrdi».\f*   
\m
\v 8 Xuning bilǝn Musa ⱪaqilardiki ⱪanni elip, hǝlⱪⱪǝ sepip: — Mana, bu Pǝrwǝrdigar muxu sɵzlǝrning ⱨǝmmisigǝ asasǝn silǝr bilǝn baƣliƣan ǝⱨdining ⱪenidur, dedi.\x + \xo 24:8 \xt Ibr. 9:20; 1Pet. 1:2\x*   
\m
\v 9 Andin keyin Musa wǝ Ⱨarun, Nadab wǝ Abiⱨu Israillarning aⱪsaⱪalliridin yǝtmix adǝm bilǝn billǝ taƣ üstigǝ qiⱪixti.  
\v 10 Ular xu yǝrdǝ Israilning Hudasini kɵrdi; uning ayiƣining astida huddi kɵk yaⱪuttin yasalƣan nǝpis payandazdǝk, asman gümbizidǝk süpsüzük bir jisim bar idi. \f □ \fr 24:10 \ft \+bd «ular xu yǝrdǝ Israilning Hudasini kɵrdi»\+bd* — yǝni, Hudaning Ɵzini ayan ⱪilƣanliⱪini kɵrdi.\f*  \x + \xo 24:10 \xt Wǝⱨ. 4:6\x*  
\v 11 Lekin u Israillarning mɵtiwǝrlirigǝ ⱪol tǝgküzmidi; ular Hudani kɵrüp turdi ⱨǝmdǝ yǝp-iqixti.   
\b  
\m  
\s1 Musaning yǝnǝ Sinay teƣiƣa qiⱪixi  
\m
\v 12 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Taƣ üstigǝ, ⱪeximƣa qiⱪip xu yǝrdǝ turƣin. Sanga ularƣa ɵgitixkǝ tax tahtaylarni, yǝni Mǝn yezip ⱪoyƣan ⱪanun-ǝmrni berimǝn, dedi.   
\m
\v 13 Xuning bilǝn Musa ⱪopup, Yardǝmqisi Yǝxuani elip mangdi. Musa Hudaning teƣiƣa qiⱪti.  
\v 14 U awwal aⱪsaⱪallarƣa: Biz yenip kǝlgüqǝ muxu yǝrdǝ bizni saⱪlap turunglar. Mana, Ⱨarun bilǝn hur silǝrning yeninglarda ⱪalidu; ǝgǝr birsining ix-dǝwasi qiⱪsa, ularning aldiƣa barsun, — dedi.   
\m
\v 15 Xuning bilǝn Musa taƣning üstigǝ qiⱪti wǝ taƣni bulut ⱪaplidi.  
\v 16 Pǝrwǝrdigarning julasi Sinay teƣining üstidǝ tohtidi; bulut uni altǝ küngiqǝ ⱪaplap turdi; yǝttinqi küni, Pǝrwǝrdigar bulut iqidin Musani qaⱪirdi;  
\v 17 Pǝrwǝrdigarning julasining ⱪiyapiti Israillarning kɵz aldida taƣning qoⱪⱪisida ⱨǝmmini yutⱪuqi ottǝk kɵründi. \x + \xo 24:17 \xt Ibr. 12:29\x*  
\v 18 Musa bulutning iqigǝ kirip, taƣning üstigǝ qiⱪip kǝtti. Musa ⱪiriⱪ keqǝ-kündüz taƣda turdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 25
\s1 Ibadǝt qediri üqün sunulidiƣan ⱨǝdiyǝlǝr  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Musaƣa mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 2 Sǝn Israillarƣa eytⱪin, ular Manga bir «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ»ni kǝltürsun; kimning kɵngli ⱨǝdiyǝ sunuxⱪa hux bolsa, uningdin Manga sunulidiƣan «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ»ni tapxuruwelinglar. \f □ \fr 25:2 \ft \+bd «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ»\+bd* — kaⱨin yaki ⱨǝdiyǝni sunƣuqi Pǝrwǝrdigarning aldiƣa ikki ⱪollap egiz kɵtürüp apiridiƣan alaⱨidǝ ⱨǝdiyǝ. Muxu ayǝttǝ deyilgǝn «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ» kɵpligǝn hǝlⱪ elip kelidiƣan, qong kɵlǝmlik ⱨǝdiyǝ bolidu. Xübⱨisizki, mǝzkur «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ»ning ⱨǝrbir ⱪismini sunƣuqi kixi ɵzi Huda aldida ikki ⱪollap kɵtürüp uningƣa ataydu (35:22, 24).\f*  \x + \xo 25:2 \xt Mis. 35:5; 1Tar. 29:3,5,9,14; Əzra 2:68; 3:5; Nǝⱨ. 11:2\x*  
\v 3 Silǝr ulardin tapxuruwalidiƣan kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ: — Altun, kümüx, mis,  
\v 4 kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil rǝnglik yip, kanap rǝht, tiwit,  
\v 5 ⱪizil boyalƣan ⱪoqⱪarning teriliri, delfinning teriliri, akatsiyǝ yaƣiqi, \f □ \fr 25:5 \ft \+bd «delfinning teriliri»\+bd* — yaki «dengiz eyiⱪining teriliri» yaki «borsuⱪning teriliri».\f*  
\v 6 qiraƣ üqün zǝytun meyi, «mǝsiⱨlǝx meyi» wǝ huxbuy üqün huxbuy dora-dǝrmǝklǝr,  
\v 7 ǝfod bilǝn «ⱪoxen»ƣa ornitilidiƣan aⱪ ⱨeⱪiⱪ wǝ baxⱪa esil taxlar bolsun. \f □ \fr 25:7 \ft \+bd «Əfod» wǝ «ⱪoxen»\+bd* —Bular toƣruluⱪ 6-14-ayǝtlǝrgǝ ⱪaralsun. U jilitkidǝk birhil alaⱨidǝ kiyim bolup, iqidǝ Hudaning kerǝk bolƣan ixlar toƣruluⱪ yolini yaki iradisini kɵrsitidiƣan «Urim» wǝ «Tummim» degǝn alaⱨidǝ ikki tax saⱪlaⱪliⱪ idi.\f*  \x + \xo 25:7 \xt Mis. 28:4-14\x*  
\v 8 Mening ɵzliri arisida makan ⱪilixim üqün \add xulardin\add* Manga bir muⱪǝddǝs turalƣuni yasisun.  
\v 9 Uni Mǝn sanga barliⱪ kɵrsǝtmǝkqi bolƣinimƣa asasǝn, yǝni ibadǝt qedirining nushisi wǝ barliⱪ ǝswab-saymanlirining nushisiƣa op’ohxax ⱪilip yasanglar.   
\b  
\m  
\s1 Əⱨdǝ sanduⱪi  
\m
\v 10 Ular akatsiyǝ yaƣiqidin bir sanduⱪ yasisun. Uning uzunluⱪi ikki yerim gǝz, kǝngliki bir yerim gǝz, egizliki bir yerim gǝz bolsun. \f □ \fr 25:10 \ft \+bd «akatsiyǝ yaƣiqi»\+bd* — intayin ⱪattiⱪ, uzunƣiqǝ qirimaydiƣan birhil yaƣaqtur. \+bd «gǝz»\+bd* —Muⱪǝddǝs Kitabta ixlitilgǝn «gǝz» — adǝmning jǝynikidin barmiⱪining uqiƣiqǝ bolƣan ariliⱪiƣa (tǝhminǝn 45 santimetr) barawǝr kelidu.\f*  \x + \xo 25:10 \xt Mis. 37:1; Ibr. 9:1\x*  
\v 11 Sǝn uni sap altun bilǝn ⱪapliƣin; iqi wǝ sirtini altun bilǝn ⱪaplap, uning üstünki ⱪismining qɵrisigǝ altundin girwǝk qiⱪar.  
\v 12 Uningƣa altundin tɵt ⱨalⱪa ⱪuydurup, tɵt qetiⱪiƣa bekitkin. Bir tǝripigǝ ikki ⱨalⱪa, yǝnǝ bir tǝripigǝ ikki ⱨalⱪa bolsun. \f □ \fr 25:12 \ft \+bd «tɵt qetiⱪiƣa»\+bd* — yaki «tɵt putiƣa».\f*  
\v 13 Sǝn ⱨǝm akatsiyǝ yaƣiqidin ikki baldaⱪ yasap, ⱨǝr ikkisini altun bilǝn ⱪapliƣin;  
\v 14 andin sanduⱪ ular arⱪiliⱪ kɵtürülsun dǝp, baldaⱪlarni sanduⱪning ikki yenidiki ⱨalⱪiliridin ɵtküzüp ⱪoyƣin.  
\v 15 Baldaⱪlar ⱨǝmixǝ sanduⱪtiki ⱨalⱪida tursun; ular uningdin qiⱪirilmisun.\x + \xo 25:15 \xt 1Pad. 8:8\x*   
\m
\v 16 Mǝn sanga beridiƣan ⱨɵküm-guwaⱨliⱪni sanduⱪⱪa ⱪoyƣin.\f □ \fr 25:16 \ft \+bd «sanga beridiƣan ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ»\+bd* — Huda Musaƣa tapxuridiƣan «on pǝrz» yaki «on ǝmr» pütülidiƣan ikki tax tahtayni kɵrsitidu (31:18ni kɵrüng). Nemixⱪa «guwaⱨliⱪ» deyilidu? Qünki «on pǝrz» Hudaning ⱨǝⱪⱪaniy tǝbiitigǝ guwaⱨliⱪ beridu.\f*  \x + \xo 25:16 \xt Ibr. 9:4\x*  
\v 17 Sanduⱪning \add yapⱪuqi süpitidǝ\add* sǝn altundin uzunluⱪi ikki yerim gǝz, kǝngliki bir yerim gǝz bolƣan bir «kafarǝt tǝhti» yasiƣin. \f □ \fr 25:17 \ft \+bd «kafarǝt»\+bd* — (ibraniy tilida «kafar» yaki «kippur») degǝnning tüp mǝnisi «yepix»tin ibarǝt. Gunaⱨlarƣa «kafarǝt kǝltürüx» degǝnlik «gunaⱨlarni yepix» degǝnliktur. Tǝwrat dǝwridǝ Huda gunaⱨlarni waⱪitliⱪ «yapatti» wǝ xuningdǝk xu gunaⱨlardin towa ⱪilip ⱪurbanliⱪ kǝltürgǝn bǝndilirini kǝqürüm ⱪilatti. Injil dǝwri kǝlgǝndǝ u Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪi wasitisi bilǝn insanlarning gunaⱨlirini «elip taxlaydu» («Yuⱨ.» 1:29, 36ni kɵrüng). 
\fp  Muxu yǝrdǝ sanduⱪning yapⱪuqini «kafarǝt tǝhti» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ, qünki 22-ayǝttǝ: «Mǝn xu yǝrdǝ sǝn bilǝn kɵrüximǝn; kafarǝt tǝhti üstidǝ... turup sanga ... sɵz ⱪilimǝn» deyilidu. Demǝk, bu jay Hudaning olturƣan bir tǝhtigǝ ohxaxtur.\f*  \x + \xo 25:17 \xt Mis. 37:6\x*  
\v 18 Ikki kerubni altundin soⱪup yasiƣin. Ularni kafarǝt tǝhtining ikki tǝripigǝ ornatⱪin. \f □ \fr 25:18 \ft \+bd «Kerublar»\+bd* — bǝlkim alǝmdiki ǝng küqlük wǝ ǝng yuⱪiri dǝrijilik pǝrixtilǝr yaki mǝhluⱪlar boluxi mumkin. «Tǝbirlǝr»ni wǝ munasiwǝtlik sehmini kɵrüng.\f*  \x + \xo 25:18 \xt Ibr. 9:5\x*  
\v 19 Bir kerubni bir tǝripigǝ, yǝnǝ bir kerubni yǝnǝ bir tǝripigǝ ornitix üqün yasiƣin. Ikki tǝripidiki kerublarni kafarǝt tǝhti bilǝn bir gǝwdǝ ⱪilinglar. \f □ \fr 25:19 \ft \+bd «ikki tǝripidiki kerublarni kafarǝt tǝhti bilǝn bir gǝwdǝ ⱪilinglar»\+bd* — yaki «ikki tǝripidiki kerublar bilǝn kafarǝt tǝhti bir pütün altundin yasalsun».\f*  
\v 20 Kerublar bir-birigǝ yüzlǝnsun, ⱪanatlirini kafarǝt tǝhtining üstigǝ kerip, ⱪanatliri bilǝn uni yapsun; kerublarning yüzi kafarǝt tǝhtigǝ ⱪaritilsun.\x + \xo 25:20 \xt Ibr. 9:5\x*   
\m
\v 21 Sǝn kafarǝt tǝhtini sanduⱪning üstigǝ ⱪoyup, Mǝn sanga beridiƣan ⱨɵküm-guwaⱨliⱪni sanduⱪning iqigǝ ⱪoyƣin. \x + \xo 25:21 \xt Ibr. 9:4, 5\x*  
\v 22 Mǝn xu yǝrdǝ sǝn bilǝn kɵrüximǝn; kafarǝt tǝhti üstidǝ, yǝni ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ sanduⱪining üstidiki ikki kerubning otturisida turup sanga Israillarƣa yǝtküzüxkǝ tapxuridiƣan barliⱪ ǝmrlirim toƣrisida sɵz ⱪilimǝn.\x + \xo 25:22 \xt Qɵl. 7:89\x*   
\b  
\m  
\s1 Xirǝ  
\m
\v 23 Ⱨǝm akatsiyǝ yaƣiqidin uzunluⱪi ikki gǝz, kǝngliki bir gǝz, egizliki bir yerim gǝz bolƣan bir xirǝ yasiƣin.  
\v 24 Uni sap altun bilǝn ⱪaplap, uning üstünki ⱪismining qɵrisigǝ altundin girwǝk qiⱪar.  
\v 25 Sǝn xirǝning qɵrisigǝ tɵt ilik egizliktǝ bir lǝw yasiƣin; bu lǝwning qɵrisigimu altundin bir girwǝk qiⱪar. \f □ \fr 25:25 \ft \+bd «egizliktǝ»\+bd* — yaki «kǝngliktǝ». Munasiwǝtlik shemini kɵrüng. \+bd «lǝw» wǝ «lǝwning qɵrisigǝ qiⱪirilƣan girwǝk»\+bd* — bularning roli bǝlkim xirǝning üstidiki nanlarni qüxüp ketixtin saⱪlaxtur.\f*  
\v 26 Sǝn u xirǝgǝ altundin tɵt ⱨalⱪa yasap, bu ⱨalⱪilarni xirǝning tɵt burjikidiki qetiⱪⱪa ornatⱪin.  
\v 27 Xirǝni kɵtürüxkǝ baldaⱪlar ɵtküzülsun dǝp, ⱨalⱪilar xirǝ lewigǝ yeⱪin bekitilsun.  
\v 28 Baldaⱪlarni akatsiyǝ yaƣiqidin yasap, altun bilǝn ⱪapliƣin; xirǝ ular arⱪiliⱪ kɵtürilidu.   
\m
\v 29 Xirǝgǝ yandap legǝn, ⱪaqa-tǝhsǝ, piyalǝ wǝ «xarab ⱨǝdiyǝliri»ni qaqidiƣan ⱪǝdǝⱨlǝrni yasiƣin; ularni sap altundin yasiƣin.  
\v 30 Mening ⱨuzurumda turuxⱪa sǝn xirǝgǝ ⱨǝmixǝ «tǝⱪdim nan»ni ⱪoyƣin.\f □ \fr 25:30 \ft \+bd «tǝⱪdim nanlar»\+bd* — ibraniy tilida «ⱨuzuri nanlar» («Hudaning ⱨuzuridiki nanlar»). Adǝttǝ jǝmiy on ikki parqǝ nan ⱪoyulatti. Bu Israillarning on ikki ⱪǝbilisigǝ wǝkillik ⱪilatti. Israil kaⱨinliri nanlarni tizip ⱪoyux arⱪiliⱪ, ɵzlirining ǝmgǝk mewilirini Pǝrwǝrdigarƣa ataxni halaydiƣanliⱪini, bu arⱪiliⱪ ɵzliri erixkǝn mol ⱨosulning Pǝrwǝrdigarning ata ⱪilƣanliⱪini etirap ⱪilixni bildürüx idi («Law.» 24:5-6).\f*   
\b  
\m  
\s1 Qiraƣdan  
\m
\v 31 Sǝn ⱨǝm sap altundin bir qiraƣdan yasiƣin. U qiraƣdan soⱪup yasalsun; qiraƣdanning puti, ƣoli, ⱪǝdǝⱨliri, ƣunqǝ wǝ qeqǝkliri pütün bir altundin soⱪulsun. \f □ \fr 25:31 \ft \+bd «qiraƣdanning... ⱪǝdǝⱨliri, ƣunqǝ wǝ qeqǝkliri»\+bd* — bular qiraƣdanƣa qiⱪirilƣan xu hil nushilarni kɵrsitidu. 32-40-ayǝtlǝr wǝ munasiwǝtlik shemini kɵrüng.\f*  \x + \xo 25:31 \xt Mis. 37:17\x*  
\v 32 Qiraƣdanning ƣolining ikki yenidin altǝ xahqǝ qiⱪirilsun — qiraƣdanning bir yenidin üq xahqǝ, qiraƣdanning yǝnǝ bir yenidin üq xahqǝ qiⱪirilsun;  
\v 33 bir yenidiki ⱨǝrbir xahqidǝ badam güli xǝklidǝ ƣunqisi wǝ qeqiki bolƣan üq ⱪǝdǝⱨ qiⱪirilsun, yǝnǝ bir yenidiki ⱨǝrbir xahqidǝ badam güli xǝklidǝ ƣunqisi wǝ qeqiki bolƣan üq ⱪǝdǝⱨ qiⱪirilsun. Qiraƣdanƣa qiⱪirilƣan altǝ xahqining ⱨǝmmisi xundaⱪ yasalsun.  
\v 34 Qiraƣdanning \add ƣolidin\add* badam güli xǝklidǝ ƣunqisi wǝ qeqiki bolƣan tɵt ⱪǝdǝⱨ qiⱪirilsun. \f □ \fr 25:34 \ft \+bd «ƣolidin»\+bd* — yǝni ƣolining üstünki ⱪismidin. 35-ayǝtni kɵrüng.\f*  
\v 35 Bulardin baxⱪa \add birinqi\add* ikki xahqining astida bir ƣunqǝ, \add ikkinqi\add* ikki xahqining astida bir ƣunqǝ, \add üqinqi\add* ikki xahqining astida bir ƣunqǝ bolsun; qiraƣdanƣa qiⱪirilƣan altǝ xahqining asti ⱨǝmmisi xundaⱪ bolsun.  
\v 36 Uning xu ƣunqiliri ⱨǝm xahqiliri qiraƣdan bilǝn bir gǝwdǝ ⱪilinsun — bir pütün sap altundin soⱪup yasalsun.   
\m
\v 37 Sǝn qiraƣdanning yǝttǝ qiriƣini yasiƣin; qiraƣlar udulƣa yoruⱪ qüxürǝlixi üqün üsti tǝrǝpkǝ ornitilsun.  
\v 38 Uning pilik ⱪayqiliri bilǝn küldanliri sap altundin yasalsun.  
\v 39 Qiraƣdan wǝ uning barliⱪ ǝswabliri bir talant sap altundin yasalsun.\f □ \fr 25:39 \ft \+bd «bir talant altun»\+bd* — bǝlkim 4.4 kilogramqǝ boluxi mumkin.\f*  
\v 40 Sanga taƣda ayan ⱪilinƣan nusha boyiqǝ bularni eⱨtiyat bilǝn yasiƣin.\x + \xo 25:40 \xt Ros. 7:44; Ibr. 8:5\x*  \fig Ibadǝt qedirining ǝswabliri|src="tabobjects-upin-01.jpg" size="span" ref="«Mis.» 25-27" \fig*   
\b  
\b  
\m  
\c 26
\s1 Ibadǝt qediri — yopuⱪliri  
\m
\v 1 Muⱪǝddǝs qedirni on parqǝ yopuⱪtin yasatⱪin; yopuⱪlar nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhtkǝ kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yiplar arilaxturulup ixlǝnsun; uningƣa kerublarning süritini qewǝr ⱪollarƣa nǝpis ⱪilip kǝxtilǝp qiⱪarƣuzƣin. \x + \xo 26:1 \xt Mis. 36:8\x*  
\v 2 Ⱨǝrbir yopuⱪning uzunluⱪi yigirmǝ sǝkkiz gǝz, kǝngliki tɵt gǝz bolup, ⱨǝrbir yopuⱪ ohxax qong-kiqikliktǝ bolsun.  
\v 3 Yopuⱪlarning bǝxi bir-birigǝ ulansun, ⱪalƣan bǝx yopuⱪmu ⱨǝm bir-birigǝ ulansun.  
\v 4 Sǝn ulap qiⱪilƣan birinqi qong parqining ǝng qetidiki ⱪismiƣa bir tǝripigǝ rǝnggi kɵk izmǝ ⱪadiƣin, xuningdǝk ulap qiⱪilƣan ikkinqi qong parqining ǝng qetidikisining bir tǝripigimu ⱨǝm xundaⱪ ⱪilƣin.  
\v 5 Birinqi qong parqining ǝng qetidiki ⱪismiƣa ǝllik izmǝ ⱪadiƣin, ikkinqi qong parqining ǝng qetidikisigimu ǝllik izmǝ ⱪadiƣin. Izmilǝr bir-birigǝ udulmuudul bolsun.  
\v 6 Muⱪǝddǝs qedir bir pütün bolsun üqün altundin ǝllik ilƣu yasap, ikki qong parqǝ yopuⱪni xu ilƣular bilǝn bir-birigǝ tutaxturƣin.   
\m
\v 7 Muⱪǝddǝs qedirni yepix üqün ɵqkǝ tiwitidin yopuⱪlarni yasiƣin; yopuⱪtin on bir parqǝ yasiƣin. \x + \xo 26:7 \xt Mis. 36:14\x*  
\v 8 Yopuⱪlarning ⱨǝrbirining uzunluⱪi ottuz gǝz, kǝngliki tɵt gǝz bolup, on bir yopuⱪning ⱨǝmmisi ohxax qong-kiqikliktǝ bolsun.  
\v 9 Yopuⱪlarning bǝxini ulap bir ⱪilip, ⱪalƣan altǝ yopuⱪnimu ulap bir ⱪilip, altinqi yopuⱪni ikki ⱪat ⱪilip, qedirning aldi tǝripigǝ sanggilitip ⱪoyƣin.\f □ \fr 26:9 \ft \+bd «qedirning aldi tǝripigǝ sanggilitip ⱪoyƣin»\+bd* — yaki «qedirning kǝynigǝ ⱪayrip ⱪoyƣin». Munasiwǝtlik shemini kɵrüng.\f*   
\m
\v 10 Sǝn birinqi ulap qiⱪilƣan qong parqining ǝng qetidiki ⱪismiƣa ǝllik izmǝ, ikkinqi ulap qiⱪilƣan qong parqining ǝng qetidiki ⱪismiƣa ǝllik izmǝ ⱪadiƣin.  
\v 11 Sǝn ⱨǝm mistin ǝllik ilƣu yasap, qedir bir pütün bolsun üqün ularni izmilǝrgǝ ɵtküzüp ikki qong parqini ulap ⱪoyƣin.  
\v 12 Lekin yopuⱪning qedirning kǝynidin exip ⱪalƣan ⱪismi, yǝni exip ⱪalƣan yerim parqisi qedirning kǝyni tǝripidǝ sanggilap tursun.  
\v 13 Qedir yopuⱪlirining qedirning boyidin artuⱪ ⱪismi, yǝni u tǝripidin bir gǝz, bu tǝripidin bir gǝz, qedirning ikki tǝripidin sanggilap, uni \add toluⱪ\add* yapsun.\f □ \fr 26:13 \ft \+bd «qedirning ikki tǝripidin sanggilap, uni toluⱪ yapsun»\+bd* — kanap rǝhttin (kǝndir rǝhttin) ⱪilinƣan iqidiki yopuⱪning uzunluⱪi yigirmǝ sǝkkiz gǝz bolƣaqⱪa, qedirning ikki tǝripigǝ toluⱪ yǝtmǝytti; yopuⱪ bilǝn yǝrning ariliⱪida bir gǝz ariliⱪ ⱪalatti. Ɵqkǝ tiwitidin ⱪilinƣan yopuⱪning uzunluⱪi ottuz gǝz bolƣaqⱪa, qedirni toluⱪ yapatti. Qedirning shemilirini kɵrüng (wǝ munasiwǝtlik shemini kɵrüng).\f*   
\m
\v 14 Buningdin baxⱪa, qedirƣa ⱪizil boyalƣan ⱪoqⱪar terisidin yopuⱪ yasap yapⱪin, andin uning üstidinmu delfin terisidin yasalƣan yǝnǝ bir yopuⱪni ⱪapliƣin.   
\m
\v 15 Muⱪǝddǝs qedirning tik tahtaylirini akatsiyǝ yaƣiqidin yasap tikligin.  
\v 16 Ⱨǝrbir tahtayning uzunluⱪi on gǝz, kǝngliki bir yerim gǝz bolsun.  
\v 17 Ⱨǝrbir tahtayning ikkidin turumi bolsun, ⱨǝr ikki tahtay xular bilǝn bir-birigǝ qetilsun; qedirning barliⱪ tahtaylirini xundaⱪ yasiƣin.   
\m
\v 18 Qedirning tahtaylirini xundaⱪ yasiƣin; yigirmisini jǝnub tǝrǝpkǝ tikligin;  
\v 19 bu yigirmǝ tahtayning tegigǝ kümüxtin ⱪiriⱪ tǝglik yasiƣin; bir tahtayning \add astidiki\add* ikki turumi üqün ikkidin tǝglik, yǝnǝ bir tahtayning ikki turumi üqün ikkidin tǝglik yasiƣin.  
\v 20 Xuningdǝk qedirning udul tǝripidǝ, yǝni ximal tǝripidǝ yigirmǝ tahtay bolsun;  
\v 21 bularning ⱪiriⱪ tǝgliki kümüxtin bolsun; bir tahtayning tegigǝ ikkidin tǝglik, yǝnǝ bir tahtayning tegigǝ ikkidin tǝglik orunlaxturulsun.  
\v 22 Qedirning kǝyni tǝripigǝ, yǝni ƣǝrb tǝrǝpkǝ altǝ tahtay yasap tikligin.  
\v 23 Qedirning kǝyni tǝripidiki ikki bulungƣa ikki tahtay yasap ornatⱪin.  
\v 24 Bu \add bulung tahtayliri\add* astidin üstigiqǝ ikki ⱪat ⱪilinip \add tahtaylarni\add* ɵzara qetixtursun, üsti bir ⱨalⱪiƣa bekitilsun. Ⱨǝr ikkisi xundaⱪ ⱪilinip, ikki bulungƣa tiklǝnsun. \f □ \fr 26:24 \ft \+bd «...tahtayliri ... ikki ⱪat ⱪilinip tahtaylarni ɵzara qetixtursun»\+bd* — bulung tahtaylirining ⱪaysi xǝkildǝ ikǝnlikigǝ birnemǝ deyix tǝs. Ⱨeq bolmiƣanda ular kǝynidiki tahtaylar ⱨǝm yandiki tahtaylarni bir-birigǝ tutaxturux rolini oynixi kerǝk; bizningqǝ bulung tahtayliri yenidiki tahtaylarƣa turumliri bilǝn qetilixi kerǝk (17-ayǝtni kɵrüng). Bǝzi alimlarning pikriqǝ bulung tahtayliri otturisidin egilip, «üq burjǝklik sizƣuq xǝkli»dǝ (yǝni «L» xǝklidǝ) ⱪilinƣan boluxi mumkin. Munasiwǝtlik shemini kɵrüng.\f*  
\v 25 Arⱪa tǝrǝptǝ sǝkkiz tahtay bolidu, ularning kümüxtin yasalƣan on altǝ tǝgliki bolidu; bir tahtayning tegidǝ ikki tǝglik, yǝnǝ bir tahtayning tegidǝ ikki tǝglik bolidu.   
\m
\v 26 Buningdin baxⱪa sǝn akatsiyǝ yaƣiqidin baldaⱪ yasiƣin; qedirning bu tǝripidiki tahtaylarƣa bǝx baldaⱪni,  
\v 27 qedirning u tǝripidiki tahtaylarƣa bǝx baldaⱪni, qedirning arⱪa tǝripidiki tahtaylarƣa, yǝni ƣǝrb tǝripidiki tahtaylarƣa bǝx baldaⱪni yasiƣin.  
\v 28 Tahtaylarning otturisidiki ottura baldaⱪ bu tǝrǝptin u tǝrǝpkǝ yetidiƣan bolsun.   
\m
\v 29 Tahtaylarni altun bilǝn ⱪaplap, baldaⱪlar ɵtküzülidiƣan ⱨalⱪilarni altundin yasap, baldaⱪlarni altun bilǝn ⱪapliƣin.  
\v 30 Qedirni sanga taƣda ayan ⱪilinƣan nusha boyiqǝ yasap tikligin.\x + \xo 26:30 \xt Mis. 25:9,40; Ros. 7:44; Ibr. 8:5\x*   
\m
\v 31 Sǝn nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhtkǝ kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yiplar arilaxturulup ixlǝngǝn bir pǝrdǝ yasiƣin; uni qewǝr ⱪollar kerublarning süritini nǝpis ⱪilip qüxürüp kǝxtilǝp qiⱪsun. \x + \xo 26:31 \xt Mis. 36:35\x*  
\v 32 Uni akatsiyǝ yaƣiqidin yasalƣan tɵt hadiƣa esip ⱪoyƣin. Bu hadilar altun bilǝn ⱪaplansun, ⱨǝrbirining altun ilmiki bolsun; hadilar kümüxtin yasalƣan tɵt tǝglikkǝ ornitilsun.  
\v 33 Pǝrdǝ qedir yopuⱪidiki ilmǝklǝrgǝ esilip sanggilitip ⱪoyulsun; andin ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ sanduⱪini xu yǝrgǝ kǝltürüp, pǝrdining iqigǝ elip kirgin. Xuning bilǝn pǝrdǝ silǝr üqün muⱪǝddǝs jay bilǝn ǝng muⱪǝddǝs jayning otturisidiki bir ayrima pǝrdǝ bolsun.  
\v 34 Andin sǝn «kafarǝt tǝhti»ni ǝng muⱪǝddǝs jaydiki ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ sanduⱪining üstigǝ ⱪoyƣin.   
\m
\v 35 Xirǝ bolsa pǝrdining texiƣa orunlaxturulsun; qiraƣdanni xirǝning uduliƣa, qedirning jǝnub tǝripigǝ ⱪoyƣin; xirǝni ximal tǝripigǝ ⱪoyƣin.   
\m
\v 36 Buningdin baxⱪa sǝn qedirning kirix eƣiziƣa nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhtkǝ kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yiplar arilaxturulup ixlǝngǝn bir pǝrdǝ yasiƣin; u kǝxtiqi tǝripidin kǝxtilǝnsun. \x + \xo 26:36 \xt Mis. 36:37\x*  
\v 37 Bu pǝrdǝ üqün akatsiyǝ yaƣiqidin bǝx hada yasap, ularni altun bilǝn ⱪapliƣin; ⱨǝrbirining altun ilmiki bolsun; ularning tegigǝ bǝx danǝ tǝglikni mistin ⱪuyup tǝyyarlatⱪin.\fig Ibadǝt qediri wǝ sirtⱪi ⱨoylisi|src="taboverview-upin-01.jpg" size="span" ref="«Mis.» 26" \fig*   
\b  
\b  
\m  
\c 27
\s1 Ⱪurbangaⱨ  
\m
\v 1 Sǝn ⱪurbangaⱨni akatsiyǝ yaƣiqidin yasiƣin. Ⱪurbangaⱨ tɵt qasa bolsun; uzunluⱪi bǝx gǝz, kǝngliki bǝx gǝz, egizliki üq gǝz ⱪilinsun. \x + \xo 27:1 \xt Mis. 38:1\x*  
\v 2 Uning tɵt burjikigǝ ⱪoyulidiƣan münggüzlirini yasiƣin; münggüzliri ⱪurbangaⱨ bilǝn bir gǝwdǝ ⱪilinsun. Ⱪurbangaⱨni mis bilǝn ⱪapliƣin.  
\v 3 Ⱪurbangaⱨning yaƣ \add wǝ külini\add* elixⱪa daslarni yasiƣin; uningƣa has bolƣan gürjǝklǝrni, korilarni, lahxigirlarni wǝ otdanlarnimu yasiƣin; uning barliⱪ ǝswablirini yasaxⱪa mis ixlǝtkin.  
\v 4 Ⱪurbangaⱨ üqün mistin bir xala yasiƣin; xalaning tɵt burjikigǝ tɵt mis ⱨalⱪa yasap bekitip ⱪoyƣin.  
\v 5 Xalani ⱪurbangaⱨning ⱪap belining astidiki girwǝktin tɵwǝnrǝk turidiƣan ⱪilƣin, xundaⱪta xala ⱪurbangaⱨning dǝl otturisida bolidu. \f □ \fr 27:5 \ft \+bd «xala»\+bd* — barliⱪ ayǝtlǝrdin ⱪariƣanda, xalaning funksiyisi mundaⱪ: (1) ⱪurbangaⱨning othanisidiki otni kɵtürüx; (2) xalani kɵtürgǝndǝ ⱪurbangaⱨmu tǝng kɵtürülüx; xala ⱪurbangaⱨning asti tǝripigǝ, yǝnǝ girwǝkning astiƣa ⱪoyulƣaqⱪa, xalani kɵtürgǝndǝ girwǝkkǝ terilip ⱪurbangaⱨmu tǝng kɵtürülǝtti. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiz ⱨǝm qedirning shemilirini kɵrüng (munasiwǝtlik shemini kɵrüng).\f*  
\v 6 Ⱪurbangaⱨⱪa ikki baldaⱪ yasiƣin; ular akatsiyǝ yaƣiqidin bolsun, ularni mis bilǝn ⱪapliƣin.  
\v 7 Ⱪurbangaⱨni kɵtürgǝndǝ, baldaⱪlar uning ikki yenida boluxi üqün, ularni ⱨalⱪilarƣa ɵtküzüp ⱪoyƣin.  
\v 8 Ⱪurbangaⱨni tahtaylardin yasiƣin, iqi box bolsun; u taƣda sanga ayan ⱪilinƣan nusha boyiqǝ \add ⱨünǝrwǝnlǝr\add* tǝyyar ⱪilsun.   
\b  
\m  
\s1 Ibadǝt qedirining ⱨoylisi  
\m
\v 9 Muⱪǝddǝs qedirning ⱨoylisinimu yasiƣin. Ⱨoylining jǝnubiƣa, yǝni jǝnubⱪa yüzlǝngǝn tǝripigǝ nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhttin pǝrdilǝrni toⱪuƣin; xu tǝripining uzunluⱪi yüz gǝz bolsun. \x + \xo 27:9 \xt Mis. 38:9\x*  
\v 10 Pǝrdilǝrni esixⱪa yigirmǝ hada yasalsun; ularning tegigǝ ⱪoyuxⱪa yigirmǝ mis tǝglik yasalsun; hadilarning ilmiki bilǝn baldaⱪlar bolsa kümüxtin yasalsun.\f □ \fr 27:10 \ft \+bd «baldaⱪlar»\+bd* — ular hadilarni ɵzara qetip turidiƣan tayaⱪqilar bolup, hadilarni muⱪimlaxturux wǝ pǝrdilǝrnimu kɵtürüx rolini oynaydu (38:17ni kɵrüng). 
\fp  «Baldaⱪlar»ning baxⱪa tǝrjimiliri: «ⱨalⱪilar» yaki «qǝmbǝrlǝr».\f*   
\m
\v 11 Xuningƣa ohxax ximal tǝripidimu uzunluⱪi yüz gǝz kelidiƣan pǝrdǝ bolsun. Pǝrdilǝrni esixⱪa yigirmǝ hada yasalsun; ularning tegigǝ ⱪoyuxⱪa yigirmǝ mis tǝglik yasalsun; hadilarning ilmiki bilǝn baldaⱪlar bolsa kümüxtin yasalsun.   
\m
\v 12 Ⱨoylining ƣǝrb tǝripidǝ uzunluⱪi ǝllik gǝz kelidiƣan pǝrdǝ bolsun; uning on hadisi wǝ on tǝgliki bolsun.   
\m
\v 13 Ⱨoylining xǝrⱪ tǝripi, yǝni kün qiⱪixⱪa yüzlǝngǝn tǝripining kǝngliki ǝllik gǝz bolsun.  
\v 14 Bir tǝripidǝ on bǝx gǝz kelidiƣan pǝrdǝ bolsun; uning üq hadisi bilǝn üq tǝgliki bolsun.  
\v 15 Yǝnǝ bir tǝripidǝ on bǝx gǝz kelidiƣan pǝrdǝ bolsun; uning üq hadisi bilǝn üq tǝgliki bolsun.  
\v 16 Ⱨoylining kirix eƣiziƣa yigirmǝ gǝz kelidiƣan bir pǝrdǝ ⱪoyulsun; pǝrdǝ nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhtkǝ kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yiplar arilaxturulup, kǝxtiqi tǝripidin kǝxtilǝnsun. Uning tɵt hadisi bilǝn tɵt tǝgliki bolsun.   
\m
\v 17 Ⱨoylining qɵrisidiki ⱨǝmmǝ hadilar kümüxtin yasalƣan baldaⱪlar bilǝn bir-birigǝ qetilsun; ularning ilmǝkliri kümüxtin, tǝglikliri mistin yasalsun.  
\v 18 Ⱨoylining uzunluⱪi yüz gǝz, kǝngliki ⱨǝr ikki tǝripi ǝllik gǝz bolsun; nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhttin ixlǝngǝn pǝrdining egizliki bǝx gǝz ⱪilinsun; hadilarning tǝglikliri mistin yasalsun.   
\m
\v 19 Muⱪǝddǝs qedirning ix-hizmitidǝ ixlitilidiƣan barliⱪ ǝswab-saymanliri ⱨǝmdǝ barliⱪ miⱪ-ⱪozuⱪliri, xundaⱪla ⱨoylining barliⱪ miⱪ-ⱪozuⱪliri mistin bolsun.\fig Ibadǝt qediri wǝ sirtⱪi ⱨoylisi|src="tabscheme-upin-01.jpg" size="span" ref="«Mis.» 27:19" \fig*   
\b  
\m  
\s1 Yeniⱪ turidiƣan qiraƣ ⱨǝⱪⱪidiki bǝlgilimǝ  
\m
\v 20 — Qiraƣning ⱨǝmixǝ yeniⱪ turuxi üqün, qiraƣⱪa ixlitixkǝ zǝytundin soⱪup qiⱪirilƣan sap mayni ⱪexingƣa kǝltürüxkǝ Israillarni buyruƣin. \x + \xo 27:20 \xt Law. 24:2\x*  
\v 21 Jamaǝt qedirining iqidǝ, ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ sanduⱪining udulidiki pǝrdining taxⱪirida Ⱨarun wǝ oƣulliri ⱨǝr keqisi ǝtigǝngiqǝ Pǝrwǝrdigarning aldida qiraƣlarning yeniⱪ turƣuzux ixida bolsun. Bu ix dǝwrdin-dǝwrgiqǝ Israillarƣa ǝbǝdiy bir ⱪanun-bǝlgilimǝ bolsun.\f □ \fr 27:21 \ft \+bd «Jamaǝt qediri»\+bd* — bu ibadǝt qediriƣa berilgǝn baxⱪa bir nam.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 28
\s1 Kaⱨinlarning muⱪǝddǝs kiyimliri  
\m
\v 1 Sǝn Israillarning iqidin akang Ⱨarun wǝ uning oƣullirini ɵz ⱪexingƣa kǝltürgin; ularni, yǝni Ⱨarun wǝ oƣulliri Nadab, Abiⱨu, Əliazar wǝ Itamarlarning Mening kaⱨinliⱪ hizmitimdǝ boluxi üqün yeningƣa kǝltürgin. \x + \xo 28:1 \xt Ibr. 5:4\x*  
\v 2 Akang Ⱨarunƣa ⱨǝm xǝrǝp ⱨǝm güzǝllik üqün muⱪǝddǝs kiyimlǝrni tǝyyarliƣin.  
\v 3 Ⱨarunning Manga muⱪǝddǝs ⱪilinip, Mening kaⱨinliⱪ hizmitimdǝ boluxi üqün, Mǝn ǝⱪil-parasǝtning roⱨi bilǝn ⱪǝlblirini toldurƣan qewǝr kixilǝrning ⱨǝrbirigǝ sɵz ⱪilip, ularni alaⱨidǝ kiyimlǝrni tikixkǝ buyruƣin.  
\v 4 Ular tikidiƣan kiyimlǝr munulardin ibarǝt: — bir ⱪoxen, bir ǝfod, bir ton, kǝxtilǝngǝn bir halta kɵnglǝk, bir sǝllǝ wǝ bir bǝlwaƣ. Mening kaⱨinliⱪ hizmitimdǝ boluxi üqün, ular akang Ⱨarunƣa wǝ oƣulliriƣa muⱪǝddǝs kiyimlǝrni tiksun.\f □ \fr 28:4 \ft \+bd «Əfod» wǝ «ⱪoxen»\+bd* — bular wǝ ⱪatarliⱪlar toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»ni wǝ munasiwǝtlik shemilarni kɵrüng. «Əfod» jilitkigǝ ohxaydiƣan birhil kiyim, «ⱪoxen» kaⱨinning mǝydisigǝ taⱪilidiƣan mǝydǝ yanquⱪ bolup, üstigǝ on ikki ⱪǝbiligǝ wǝkillik ⱪilidiƣan on ikki ⱪimmǝtlik tax bekitilgǝn.\f*   
\b  
\m  
\s1 Əfodning layiⱨilinixi  
\m
\v 5 Uningƣa altun wǝ kɵk, sɵsün, ⱪizil yiplar bilǝn nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝht ixlitilsun;  
\v 6 ǝfodni ular altun wǝ kɵk, sɵsün, ⱪizil yiplar bilǝn nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhtlǝrni tǝyyarlap, qewǝr ⱪollarƣa nǝpis ⱪilip \add kǝxtilitip\add* ixlǝtsun. \x + \xo 28:6 \xt Mis. 39:2\x*  
\v 7 Əfodning ikki bexini bir-birgǝ tutaxturux üqün ikki dolisida mürilik tasma bolsun. \f □ \fr 28:7 \ft \+bd «...ikki dolisida mürilik tasma bolsun»\+bd* — munasiwǝtlik shemini kɵrüng.\f*  
\v 8 Əfodning üstidin baƣlaydiƣan, kǝxtilǝngǝn bǝlwaƣ ǝfod bilǝn bir pütün ⱪilinsun wǝ uningƣa ohxax sipta ixlinip, altun wǝ kɵk, sɵsün, ⱪizil yiplar wǝ nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhttin yasalsun. \f □ \fr 28:8 \ft \+bd «Əfodning bǝlweƣi»\+bd* — 5-ayǝttǝ tilƣa elinƣan bǝlwaƣ ǝmǝs. «Law.» 8:7ni kɵrüng.\f*  
\v 9 Ikki aⱪ ⱨeⱪiⱪni tepip, ularning üstigǝ Israilning oƣullirining namlirini oydurƣin;  
\v 10 ularning namlirining altisi bir yaⱪutⱪa oyulsun, ⱪalƣan altisi bolsa yǝnǝ bir yaⱪutⱪa oyulsun, ⱨǝmmisi tuƣulux tǝrtipi boyiqǝ pütülsun.  
\v 11 Huddi yaⱪut nǝⱪixqiliri ixligǝndǝk, mɵⱨür oyulƣandǝk Israilning oƣullirining namlirini ikki yaⱪutⱪa oydurƣin; ular altundin yasalƣan kɵzlükkǝ bekitilsun.  
\v 12 Israilning oƣulliriƣa ǝslǝtmǝ tax bolsun üqün, ikki yaⱪutni ǝfodning ikki mürilik tasmisiƣa ⱪadiƣuzƣin; xundaⱪ bolƣanda, Ⱨarun Pǝrwǝrdigarning aldida ularning namlirini ǝslǝtmǝ süpitidǝ müriliridǝ kɵtürüp yüridu.   
\m
\v 13-14 Buningdin baxⱪa, sǝn altundin yǝnǝ ikki kɵzlük wǝ sap altundin xoynidǝk exip etilgǝn ikki zǝnjir yasatⱪin; andin exilmǝ zǝnjirlǝr kɵzlüklǝrgǝ bekitilsun.\f □ \fr 28:13-14 \ft \+bd «yǝnǝ ikki kɵzlük»\+bd* — muxu ikki kɵzlük ǝfodning ikki mürisigǝ bekitilgǝn, 9-12-ayǝtlǝrdǝ tilƣa elinƣan ikki aⱪ ⱨeⱪiⱪ orunlaxturulƣan kɵzlüklǝrdur.\f*   
\b  
\m  
\s1 Ⱪoxenning yasilixi  
\m
\v 15 «Ⱨɵküm ⱪoxeni»ni qewǝr ⱪollarƣa nǝpis ⱪilip kǝxtilitip yasatⱪin; uni ⱨǝm ǝfodni ixligǝn usulda yasiƣan, altun wǝ kɵk, sɵsün, ⱪizil yiplar bilǝn nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhttin yasiƣin. \f □ \fr 28:15 \ft \+bd «Ⱨɵküm ⱪoxeni»\+bd* — iqidiki «urim wǝ tummim» degǝn taxlar arⱪiliⱪ Hudaning mǝlum ix toƣrisidiki iradisini yaki ⱨɵkümini sorax üqün ixlitilgǝn (30-ayǝtni kɵrüng).\f*  \x + \xo 28:15 \xt Mis. 39:8\x*  
\v 16 U ikki ⱪat, tɵt qasa ⱪilinsun; uzunluⱪi bir ƣeriq, kǝnglikimu bir ƣeriq bolsun. \f □ \fr 28:16 \ft \+bd «U ikki ⱪat, tɵt qasa ⱪilinsun»\+bd* — demǝk, yanquⱪ xǝklidǝ.\f*  
\v 17 Uning üstigǝ tɵt ⱪatar ⱪilip gɵⱨǝrlǝrni ornatⱪin: — birinqi ⱪatarƣa ⱪizil yaⱪut, seriⱪ gɵⱨǝr wǝ zumrǝt ornitilsun;  
\v 18 ikkinqi ⱪatarƣa kɵk ⱪaxtexi, kɵk yaⱪut wǝ almas ornitilsun;  
\v 19 üqinqi ⱪatarƣa sɵsün yaⱪut, piroza wǝ sɵsün kwarts ornitilsun;  
\v 20 tɵtinqi ⱪatarƣa beril yaⱪut, aⱪ ⱨeⱪiⱪ wǝ anartax ornitilsun; bularning ⱨǝmmisi altun kɵzlük iqigǝ ornitilsun.  
\v 21 Bu gɵⱨǝrlǝr Israilning oƣullirining namliriƣa wǝkil ⱪilinip, ularning sanidǝk on ikki bolup, mɵⱨür oyƣandǝk ⱨǝrbir gɵⱨǝrgǝ on ikki ⱪǝbilining nami birdin-birdin pütülsun.   
\m
\v 22 Ⱪoxenƣa xoynidǝk exilgǝn sap altundin \add ikki\add* exilmǝ zǝnjir yasiƣin.  
\v 23 Ⱪoxenƣa altundin ikki ⱨalⱪa etip, ikki ⱨalⱪini ⱪoxenning \add yuⱪiriⱪi\add* ikki burjikigǝ bekitkin; \f □ \fr 28:23 \ft \+bd «ⱪoxenning yuⱪiriⱪi ikki burjikigǝ»\+bd* — ibraniy tilida «ⱪoxenning ikki bexiƣa».\f*  
\v 24 andin altundin exilip yasalƣan ikki zǝnjirni ⱪoxenning \add yuⱪiriⱪi\add* ikki burjikidiki ⱨalⱪidin ɵtküzüp,  
\v 25 exilgǝn xu zǝnjirlǝrning ikki uqini ikki kɵzlükkǝ bekitip, \add kɵzlüklǝrni\add* ǝfodning ikki mürilik tasmisining aldi ⱪismiƣa ornatⱪin.  
\v 26 Buningdin baxⱪa sǝn altundin ikki ⱨalⱪa yasap, ularni ⱪoxenning \add asti tǝripidiki\add* ikki burjikigǝ bekitkin; ular ǝfodⱪa tegixip turidiƣan ⱪilinip iqigǝ ⱪadalsun. \f □ \fr 28:26 \ft \+bd «ⱪoxenning asti tǝripidiki ikki burjikigǝ»\+bd* — ibraniy tilida «ⱪoxenningIkki bexiƣa».\f*  
\v 27 Mundin baxⱪa sǝn altundin \add yǝnǝ\add* ikki ⱨalⱪa yasap, ularni ǝfodning ikki mürilik tasmisining aldi tɵwǝnki ⱪismiƣa, yǝni ǝfodⱪa ulinidiƣan jayƣa yeⱪin ⱪilip, kǝxitilǝngǝn bǝlwaƣdin egizrǝk ⱪilip bekitkin.  
\v 28 Ⱪoxenning ǝfodning kǝxitilǝngǝn bǝlweƣidin yuⱪiriraⱪ turuxi, ⱪoxenning ǝfodtin ajrap kǝtmǝsliki üqün ⱪoxenning ⱨalⱪisini kɵk xoyna bilǝn ǝfodning ⱨalⱪisiƣa qetip ⱪoyƣin.   
\m
\v 29 Xundaⱪ ⱪilƣanda, Ⱨarun muⱪǝddǝs jayƣa kirgǝndǝ, ⱨɵküm ⱪoxenini taⱪiƣaqⱪa, Israilning oƣullirining namlirini ǝslǝtmǝ süpitidǝ yürikining üstidǝ Pǝrwǝrdigarning aldida daim kɵtürüp yürgǝn bolidu. \f □ \fr 28:29 \ft \+bd «ⱪoxen»\+bd* — ⱪoxen wǝ uning munasiwǝtlik tǝpsilatlirini kɵrüx üqün munasiwǝtlik shemini kɵrüng.\f*  
\v 30 Ⱨarun Pǝrwǝrdigarning aldiƣa kirgǝndǝ, urim bilǝn tummim uning yüriki üstidǝ boluxi üqün, bularni ⱨɵküm ⱪoxenining iqigǝ alƣin; muxundaⱪ ⱪilƣanda, Ⱨarun Israillarƣa baƣliⱪ ⱨɵkümlǝrni ⱨǝmixǝ Pǝrwǝrdigarning ⱨuzurida ɵz yüriki üstidǝ kɵtürüp yürgǝn bolidu.\f □ \fr 28:30 \ft \+bd «urim wǝ tummim»\+bd* — alaⱨidǝ birhil taxlar. Bu taxlar arⱪiliⱪ Israil hǝlⱪi Hudadin yol sorisa bolatti. Ⱨǝmdǝ ulardin ⱨǝrhil jawab qiⱪatti; mǝsilǝn, «xundaⱪ», «yaⱪ» degǝndǝk. Bǝzi ǝⱨwallarda ⱨeqⱪandaⱪ jawab bǝrmǝslikimu mumkin (mǝsilǝn, «Ⱨak.» 20:23, «1Sam.» 14:37, 23:2-4, 28:6, «2Sam.» 2:1 ⱪatarliⱪlarni kɵrüng). «Urim»ning mǝnisi «nurlar», «Tummim»ning mǝnisi «mukǝmmǝllik» yaki «mukǝmmǝl ixlar» degǝnlik; lekin ularning tǝpsilatliri ⱨazir bizgǝ namǝlum.\f*   
\b  
\m  
\s1 Bax kaⱨin kiyidiƣan baxⱪa kiyimlǝr; bax kaⱨinning oƣullirining kiyimliri  
\m
\v 31 Əfodning \add iqidiki\add* tonni pütünlǝy kɵk rǝnglik ⱪilƣin. \f □ \fr 28:31 \ft \+bd «Əfodning iqidiki ton»\+bd* — ton ǝfodning iqigǝ kiyilidu (munasiwǝtlik shemini kɵrüng).\f*  \x + \xo 28:31 \xt Mis. 39:22\x*  
\v 32 Tonning baxⱪa kiyilidiƣan tɵxüki dǝl otturisida bolsun; uning yirtilip kǝtmǝsliki üqün huddi bapkar toⱪuƣandǝk, sawutning yaⱪisiƣa ohxax qɵrisigǝ pǝwaz qiⱪirilsun. \f □ \fr 28:32 \ft \+bd «sawut»\+bd* — jǝngqining alaⱨidǝ kiyimi.\f*  
\v 33-34 Uning etikining qɵrisigǝ kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yiptin anarlarni toⱪup asⱪin ⱨǝmdǝ altun ⱪongƣuraⱪlarni yasap, qɵrisidiki anarlarning ariliⱪiƣa birdin esip ⱪoyƣin; tonning etikining pütkül qɵrisigǝ bir altun ⱪongƣuraⱪ, bir anar, yǝnǝ bir altun ⱪongƣuraⱪ, bir anar... bekitilsun. \f □ \fr 28:33-34 \ft \+bd «anarlar»\+bd* — muxu «anarlar» marjandǝk qongluⱪta toⱪulƣan boluxi kerǝk.\f*  
\v 35 Ⱨarun hizmǝt ⱪilƣan waⱪtida xu tonni kiysun; buning bilǝn Ⱨarun Pǝrwǝrdigarning aldiƣa barƣanda, yǝni muⱪǝddǝs jayƣa, Pǝrwǝrdigarning aldiƣa kirip-qiⱪⱪanda uning awazi anglinip turidu-dǝ, u ɵlümdin aman ⱪalidu.\f □ \fr 28:35 \ft \+bd «Ⱨarun ... Pǝrwǝrdigarning aldiƣa kirip-qiⱪⱪanda \+bd*\+bdit ⱪongƣuraⱪlarning\+bdit* awazi anglinip turidu-dǝ, u ɵlümdin aman ⱪalidu» — ⱪongƣuraⱪlarning awazliri Hudaƣa bax kaⱨinning Israilƣa wǝkillik ⱪilidiƣanliⱪini ǝslitidu.\f*   
\b  
\m
\v 36 Andin keyin sǝn sap altundin nǝpis bir otuƣatni yasap, uning üstigǝ mɵⱨürgǝ nǝⱪixlǝngǝndǝk: «Pǝrwǝrdigarƣa muⱪǝddǝs ⱪilindi» dǝp oyƣin; \f □ \fr 28:36 \ft \+bd «otuƣat»\+bd* — bax kiyimigǝ taⱪilidiƣan kiqik tahta yaki mǝnsǝp bǝlgisidin ibarǝt.\f*  \x + \xo 28:36 \xt Mis. 39:30\x*  
\v 37 uni kɵk rǝnglik yip bilǝn sǝllisigǝ qigkin; u sǝllining aldi tǝripigǝ taⱪalsun;  
\v 38 u Ⱨarunning pexanisidǝ tursun. Buning bilǝn Ⱨarun Israillarning muⱪǝddǝs ⱪilip kǝltürgǝn barliⱪ muⱪǝddǝs ⱨǝdiyǝlirigǝ qaplaxⱪan gunaⱨlarni ɵz üstigǝ elip kɵtüridu; ⱨǝdiyǝlǝrning Pǝrwǝrdigarning aldida ⱪobul ⱪilinixi üqün otuƣat ⱨǝmixǝ uning pexanisigǝ taⱪaⱪliⱪ tursun.\f □ \fr 28:38 \ft \+bd «Israillarning muⱪǝddǝs ⱪilip kǝltürgǝn barliⱪ muⱪǝddǝs ⱨǝdiyǝlirigǝ qaplaxⱪan gunaⱨlar»\+bd* — buning mǝnisi: (1) Israillarning muxu ⱨǝdiyǝ-ⱪurbanliⱪlarni kǝltürüxtin mǝⱪsiti (Hudaning sɵzigǝ asasǝn) gunaⱨini yepixtin ibarǝttur, xunga ⱨǝdiyǝlǝr gunaⱨ bilǝn munasiwǝtlkitur; (2) Israillar ⱨǝdiyǝ-ⱪurbanliⱪlirini kǝltürginidǝ kǝltürüx usulida diⱪⱪǝtsizliktin ⱨǝdiyǝlǝr gunaⱨⱪa qetilip ⱪelixi mumkin yaki ⱨǝdiyǝ kǝltürgüqining niyǝtlirigǝ mǝlum yaman ƣǝrǝz qetilixliⱪ boluxi mumkin. Biz ikkinqi qüxǝnqigǝ mayil.\f*   
\m
\v 39 Buningdin baxⱪa aⱪ kanap rǝhttin bir kɵnglǝk toⱪuƣin, xuningdǝk kanap rǝhttin toⱪulƣan bir sǝllǝ tǝyyarliƣin; kǝxtilǝngǝn bir bǝlwaƣ yasiƣin.\f □ \fr 28:39 \ft \+bd «kanap rǝhttin bir kɵnglǝk toⱪuƣin»\+bd* — yaki «kanap rǝhttin aliqipar bir halta kɵnglǝk tikkin». \+bd «kǝxtilǝngǝn bir bǝlwaƣ yasiƣin»\+bd* — bu bǝlwaƣ ǝfodningki ǝmǝs. «Law.» 8:7ni kɵrüng.\f*  \fig Bax kaⱨinning muⱪǝddǝs kiyimliri|src="highpriest-upin-01.jpg" size="span" ref="«Mis.» 28:39" \fig**   
\m
\v 40 Ⱨarunning oƣulliriƣa halta kɵnglǝklǝrni tikkin; ularƣimu bǝlwaƣlarni tǝyyarla, ularƣa egiz bɵklǝrnimu tikkin; bular ularƣa ⱨǝm xǝrǝp ⱨǝm güzǝllik bolsun.  
\v 41 Bularning ⱨǝmmisini sǝn akang Ⱨarun wǝ uning oƣulliriƣa kiydürgin; andin ularning Mening aldimda kaⱨinliⱪ hizmitimdǝ boluxi üqün ularni mǝsiⱨlǝp, Manga muⱪǝddǝs ⱪilip ayriƣin.\f □ \fr 28:41 \ft \+bd «Mening aldimda kaⱨinliⱪ hizmitimdǝ bolux»\+bd* — bu ayǝttiki «aldimda kaⱨinliⱪ hizmitimdǝ bolux» ibraniy tilida «ⱪolƣa tutⱪuzux» yaki «ⱪolƣa berix» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Kaⱨinliⱪ wǝzipisi asasǝn Hudaning ⱪurbanliⱪlirini ɵz ⱪoliƣa elix bilǝn baxlinatti; xunga ular ⱪoliƣa ⱨeqⱪandaⱪ baxⱪa ixlarni elixiƣa bolmaytti.\f*   
\m
\v 42 Ularning ǝwrǝtlirining yepiⱪ turuxi üqün ularƣa kanap rǝhttin tambal ǝttürgin; u belidin yotisiƣiqǝ yepip tursun.  
\v 43 Ⱨarun wǝ oƣulliri jamaǝt qediriƣa kirgǝndǝ yaki muⱪǝddǝs jayda hizmǝttǝ bolux üqün ⱪurbangaⱨⱪa yeⱪinlaxⱪanda, ular gunaⱨkar bolup ɵlüp kǝtmǝsliki üqün \add tambalni\add* kiyiwalsun. Bu uningƣa wǝ uningdin keyinki nǝsilliri üqün ǝbǝdiy bir bǝlgilimǝ bolsun.\f □ \fr 28:43 \ft \+bd «jamaǝt qediriƣa kirgǝndǝ»\+bd* — muxu yǝrdǝ qedirning ⱨoylisiƣa kirixni kɵrsitidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 29
\s1 Ⱨarun wǝ uning oƣullirining kaⱨinliⱪⱪa ayrilixi  
\m
\v 1 Ularning Manga muⱪǝddǝs ⱪilinip, kaⱨinliⱪ hizmitimdǝ boluxi üqün mundaⱪ ixni ada ⱪilixing kerǝk: — sǝn bir yax ǝrkǝk torpaⱪ bilǝn ikki ⱪoqⱪarni talla (ⱨǝmmisi bejirim bolsun) \x + \xo 29:1 \xt Law. 8:2; 9:2\x*  
\v 2 ⱨǝmdǝ petir nan, zǝytun meyi ilǝxtürülgǝn petir toⱪaq wǝ zǝytun meyi sürülüp mǝsiⱨlǝngǝn petir ⱨǝmǝk nanlarni tǝyyarla, bularning ⱨǝmmisini buƣday unidin ⱪilƣin; \f □ \fr 29:2 \ft \+bd «toⱪaq»\+bd* — ibraniy tilida bu sɵz yaki ⱨalⱪisiman yaki qǝkküq bilǝn texilgǝn birhil nanlarni kɵrsitidu.\f*  
\v 3 nanlarning ⱨǝmmisini bir sewǝtkǝ selip, sewǝtni, torpaⱪni wǝ ikki ⱪoqⱪarni billǝ ⱨǝdiyǝ ⱪilip kǝltürgin.   
\m
\v 4 Sǝn Ⱨarun wǝ uning oƣullirini jamaǝt qedirining kirix eƣiziƣa yeⱪin elip kelip, ularni su bilǝn yuƣin;  
\v 5 andin kiyimlirini elip kelip, Ⱨarunƣa halta kɵnglǝk, ǝfod toni wǝ ǝfodni kiydürgin, ⱪoxenni taⱪiƣin; andin beligǝ ǝfodning kǝxtilǝngǝn bǝlweƣini baƣliƣin. \f □ \fr 29:5 \ft \+bd «ǝfod toni»\+bd* — tonning ǝfod bilǝn ziq munasiweti bolƣaqⱪa, bǝzi yǝrlǝrdǝ «ǝfod toni» deyilidu.\f*  
\v 6 Bexiƣa sǝllini yɵgǝp, sǝlligǝ muⱪǝddǝs otuƣatni taⱪap ⱪoyƣin.  
\v 7 Andin mǝsiⱨlǝx meyini elip, bexiƣa ⱪuyup uni mǝsiⱨligin.\x + \xo 29:7 \xt Mis. 30:25\x*   
\m
\v 8 Andin sǝn uning oƣullirini elip kelip, ularƣa halta kɵnglǝklǝrni kiydürgin;  
\v 9 ularƣa, yǝni Ⱨarun wǝ uning oƣulliriƣa bǝlwaƣlarni baƣlap, egiz bɵklǝrni kiydürgin. Xuning bilǝn ǝbǝdiy bǝlgilimǝ boyiqǝ, kaⱨinliⱪ hizmiti ularningki bolidu; xundaⱪ ⱪilip, sǝn Ⱨarun bilǝn uning oƣullirini Hudaƣa muⱪǝddǝs ⱪilip ayrip tǝyinligin.   
\m
\v 10 — Sǝn torpaⱪni jamaǝt qedirining aldiƣa elip kǝlgin; elip kǝlginingdǝ Ⱨarun bilǝn uning oƣulliri ⱪollirini torpaⱪning bexiƣa ⱪoysun. \f □ \fr 29:10 \ft \+bd «ⱪollirini torpaⱪning bexiƣa ⱪoysun\+bd* — Tǝwrat wǝ Injil dǝwridimu «ⱪollarni baxⱪa ⱪoyux» ⱪol ⱪoyƣuqilarning ⱪol ⱪoyulƣuqi bilǝn bir tǝrǝptǝ turidiƣanliⱪi yaki uning ornida bolidiƣanliⱪini bildüridu. Muxu yǝrdǝ Ⱨarun wǝ oƣullirining «ⱪollirini baxⱪa ⱪoyux»i «biz muxu ⱪurbanliⱪⱪa ohxax Hudaƣa mutlǝⱪ atalƣanmiz» degǝnni bildürmǝkqi bolidu.\f*  \x + \xo 29:10 \xt Law. 1:3\x*  
\v 11 Andin sǝn bu torpaⱪni Pǝrwǝrdigarning aldida, jamaǝt qedirining kirix eƣizining yenida boƣuzliƣin;  
\v 12 torpaⱪning ⱪenidin elip barmiⱪing bilǝn uni ⱪurbangaⱨning münggüzlirigǝ sürüp, ⱪalƣan ⱪanning ⱨǝmmisini ⱪurbangaⱨning tüwigǝ tɵküp ⱪuyƣin.  
\v 13 Iq ⱪarnini yɵgǝp turƣan barliⱪ mayni, xundaⱪla jigǝrning üstidiki qawa may, ikki bɵrǝk wǝ ularning üstidiki mayni ajritip bularni ⱪurbangaⱨta kɵydürgin.  
\v 14 Torpaⱪning gɵxi, terisi wǝ tezikini bolsa qedirgaⱨning sirtiƣa elip qiⱪip, otta kɵydürüwǝtkin; bu gunaⱨ ⱪurbanliⱪi bolidu.\x + \xo 29:14 \xt Law. 4:12; Ibr. 13:11\x*   
\m
\v 15 Andin sǝn ⱪoqⱪarlarning birini elip kǝlgin; Ⱨarun bilǝn uning oƣulliri ⱪollirini ⱪoqⱪarning bexiƣa ⱪoysun;  
\v 16 andin sǝn bu ⱪoqⱪarni boƣuzlap, uning ⱪenidin ⱪurbangaⱨning üsti ⱪismining ǝtrapiƣa sǝpkin. \x + \xo 29:16 \xt Ibr. 9:12,19\x*  
\v 17 Ⱪoqⱪarni parqilap, uning iq ⱪarni bilǝn paqaⱪlirini yuyup, ularni gɵx parqiliri wǝ baxning üstigǝ ⱪoyup,  
\v 18 pütün ⱪoqⱪarni ⱪurbangaⱨta kɵydürgin. Bu Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ — ot arⱪiliⱪ sunulidiƣan, Pǝrwǝrdigarƣa huxbuy yǝtküzidiƣan ⱨǝdiyǝ bolidu.  
\v 19 Keyin sǝn ikkinqi ⱪoqⱪarni elip kǝlgin; Ⱨarun wǝ uning oƣulliri ⱪollirini ⱪoqⱪarning bexiƣa ⱪoysun.  
\v 20 Andin bu ⱪoqⱪarni boƣuzlap ⱪenidin elip, Ⱨarunning ong ⱪuliⱪining yumxiⱪiƣa, uning oƣullirining ong ⱪuliⱪining yumxiⱪiƣa, ularning ong ⱪollirining qong barmiⱪi bilǝn ong putlirining qong barmiⱪiƣa sürkǝp ⱪoyƣin, ⱪalƣan ⱪanni ⱪurbangaⱨning üsti ⱪismining ǝtrapiƣa sǝpkin. \f □ \fr 29:20 \ft \+bd «ⱪuliⱪining yumxiⱪiƣa»\+bd* — yaki «ⱪuliⱪining uqiƣa».\f*  
\v 21 Andin ⱪurbangaⱨ üstidiki ⱪandin wǝ mǝsiⱨlǝx meyidin elip, Ⱨarunning üstigǝ, uning kiyimlirigǝ, xuningdǝk uning oƣullirining üstigǝ wǝ ularning kiyimlirigimu sǝpkin. Xundaⱪ ⱪilip u wǝ uning kiyimliri, uning oƣulliri wǝ ularning kiyimlirimu uning bilǝn tǝng Hudaƣa atap muⱪǝddǝs ⱪilinƣan bolidu.   
\m
\v 22 Andin sǝn ⱪoqⱪarning meyi, ⱪuyruⱪ meyi, iq ⱪarnini yɵgǝp turƣan barliⱪ may, jigǝrning üstidiki qawa may, ikki bɵrǝk wǝ ularning üstidiki mayni qiⱪar ⱨǝmdǝ ong arⱪa putini alƣin — (qünki bu ⱪoqⱪar kaⱨinliⱪⱪa tiklǝx \add ⱪurbanliⱪiƣa atalƣan\add* ⱪoqⱪardur) —  
\v 23 — buningdin baxⱪa sǝn Pǝrwǝrdigarning aldida ⱪoyulƣan petir nan sewitidin bir girdini, zǝytun meyi ilǝxtürülgǝn petir toⱪaqtin birni wǝ petir ⱨǝmǝk nandin birni elip,  
\v 24 bularning ⱨǝmmisini Ⱨarunning ⱪolliriƣa wǝ uning oƣullirining ⱪolliriƣa ⱪoyup, ularni «pulanglatma ⱨǝdiyǝ» süpitidǝ Pǝrwǝrdigarning aldida pulanglatⱪuzƣin.  
\v 25 Andin sǝn bularni ularning ⱪolliridin tapxurup elip, Pǝrwǝrdigarning aldida huxbuy qiⱪarsun dǝp, ⱪurbangaⱨtiki kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪning üstidǝ ⱪoyup kɵydürgin. Bu ot arⱪiliⱪ Pǝrwǝrdigarƣa sunulƣan ⱨǝdiyǝ bolidu.   
\m
\v 26 Sǝn Ⱨarunni kaⱨinliⱪⱪa tiklǝx ⱪurbanliⱪiƣa atalƣan ⱪoqⱪarning tɵxini elip «pulanglatma ⱨǝdiyǝ» süpitidǝ Pǝrwǝrdigarning ⱨuzurida pulanglatⱪin; bu sening ülüxüng bolidu. \f □ \fr 29:26 \ft \+bd «pulanglatma ⱨǝdiyǝ»\+bd* — Pǝrwǝrdigarning aldida egiz kɵtürüp alaⱨidǝ pulanglatⱪan ⱨǝdiyǝdur. «Pulanglatma ⱨǝdiyǝ» adǝttǝ barliⱪ kaⱨinlarƣa tǝwǝ bolidu.\f*  
\v 27 Xuningdǝk, sǝn kaⱨinliⱪⱪa tiklǝx ⱪurbanliⱪiƣa atalƣan ⱪoqⱪarning «pulanglatma ⱨǝdiyǝ» süpitidǝ pulanglitilƣan tɵxi bilǝn «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ» süpitidǝ egiz kɵtürüp pulanglitilƣan arⱪa putini, yǝni Ⱨarun wǝ uning oƣulliriƣa beƣixlanƣan xu ülüxlǝrni «muⱪǝddǝs» dǝp ayrip bekitkin. \f □ \fr 29:27 \ft \+bd «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ»\+bd* — kaⱨin yaki ⱨǝdiyǝni sunƣan kixi Pǝrwǝrdigarning aldiƣa ikki ⱪollap alaⱨidǝ egiz kɵtürüp atiƣan ⱨǝdiyǝ. «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ» adǝttǝ ⱪurbanliⱪⱪa mǝs’ul kaⱨinƣa tǝwǝ bolidu.\f*  
\v 28 Xuning bilǝn bu nǝrsilǝr ǝbǝdiy bǝlgilimǝ boyiqǝ Israillar tǝripidin Ⱨarun wǝ oƣulliriƣa beƣixlanƣan nesiwǝ bolidu; qünki u kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝdur. Bular Israillar tǝripidin sunulidiƣan inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪliridin ayrip qiⱪilip, ularning Pǝrwǝrdigarƣa atap «egiz kɵtürgǝn ⱨǝdiyǝ»si ⱨesablinip, «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ» bolidu.\x + \xo 29:28 \xt Law. 7:31,34; 10:14\x*   
\m
\v 29 Ⱨarunning muⱪǝddǝs kiyimlirigǝ keyin oƣulliri warisliⱪ ⱪilidu. Ular mǝsiⱨlinip, kaⱨinliⱪⱪa tǝyinlǝngǝndǝ xu kiyimlǝrni kiysun.  
\v 30 Oƣullirining ⱪaysisi uning ornini besip kaⱨin bolsa, jamaǝt qediriƣa kirip muⱪǝddǝs jayning iqidǝ hizmǝtkǝ kirixkǝndǝ, bu kiyimlǝrni uda yǝttǝ kün kiyip yürsun.   
\m
\v 31 Sǝn kaⱨinliⱪⱪa tiklǝx ⱪurbanliⱪiƣa atalƣan ⱪoqⱪarni elip, uning gɵxini muⱪǝddǝs jayda pixurƣin; \f □ \fr 29:31 \ft \+bd «muⱪǝddǝs jay»\+bd* — muxu yǝrdǝ ibadǝt qedirning ⱨoylisini kɵrsitidu («Law.» 8:31ni kɵrüng). \+bd «pixurƣin»\+bd* — yaki «ⱪaynatⱪin».\f*  
\v 32 andin Ⱨarun wǝ oƣulliri ⱪoqⱪarning gɵxi bilǝn sewǝttiki nanlarni jamaǝt qedirining kirix eƣizida yesun; \x + \xo 29:32 \xt Law. 8:31; 24:9\x*  
\v 33 ular ɵzlirining kaⱨinliⱪⱪa tǝyinlinixidǝ Hudaƣa atap muⱪǝddǝs ⱪilinƣanda kafarǝtkǝ ixlitilgǝn nǝrsilǝrni yesun, lekin bular muⱪǝddǝs bolƣaqⱪa, yat kixi buningdin ⱨeqnemini yemisun. \f □ \fr 29:33 \ft \+bd «yat kixi»\+bd* — muxu yǝrdǝ kaⱨin bolmiƣan kixini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 29:33 \xt Law. 10:14; Mat. 12:4\x*  
\v 34 Əgǝr kaⱨinliⱪⱪa tiklǝx ⱪurbanliⱪ gɵxidin yaki nandin ǝtigǝ azraⱪ exip ⱪalsa, exip ⱪalƣanni otta kɵydürüwǝt; bular muⱪǝddǝs bolƣaqⱪa, ⱨeqkim uningdin yesǝ bolmaydu.   
\m
\v 35 Sǝn xu tǝriⱪidǝ Ⱨarun wǝ uning oƣulliri toƣrisida buyruƣinimning ⱨǝmmisini bǝja kǝltürüp, uda yǝttǝ küngiqǝ ularni kaⱨinliⱪⱪa tiklǝx wǝzipisini ada ⱪilƣin.  
\v 36 Ⱨǝr küni kafarǝt ⱪilinixⱪa gunaⱨ ⱪurbanliⱪi süpitidǝ bir torpaⱪni sunƣin. Ⱪurbangaⱨning ɵzini gunaⱨtin pak ⱪilixⱪa uning üqünmu kafarǝt kǝltürgin, muⱪǝddǝs ⱪilinsun dǝp, uni zǝytun meyi bilǝn mǝsiⱨligin.  
\v 37 Yǝttǝ küngiqǝ sǝn ⱪurbangaⱨ üqün kafarǝt kǝltürüp, uni muⱪǝddǝs ⱪilƣin. Buning bilǝn u «ǝng muⱪǝddǝs nǝrsilǝrning biri» ⱨesablinidu; uningƣa tǝgkǝn ⱨǝmmǝ nǝrsǝ muⱪǝddǝs ⱨesablinidu.\f □ \fr 29:37 \ft \+bd «Buning bilǝn u «ǝng muⱪǝddǝs nǝrsilǝrning biri» ⱨesablinidu; uningƣa tǝgkǝn ⱨǝmmǝ nǝrsǝ muⱪǝddǝs ⱨesablinidu»\+bd* — muⱪǝddǝs qedirdiki barliⱪ jabduⱪlar «ǝng muⱪǝddǝs» wǝ «muⱪǝddǝs» dǝp bɵlinidu. «Əng muⱪǝddǝs» bolƣanlarƣa tǝgkǝnlǝr xu munasiwǝt bilǝn alaⱨidǝ «Hudaningki» dǝp ⱨesablinatti (30:29, «Law.» 6:18, 27, «Əz.» 46:20nimu kɵrüng). Adǝttǝ xundaⱪ ⱪilƣan kixilǝr ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinixi kerǝk idi; lekin panaⱨ izdigǝnlǝr ⱪurbangaⱨning münggüzlirini tutsa bolatti («1Pad.» 1:50ni kɵrüng).\f*   
\b  
\m  
\s1 Kündilik ⱪurbanliⱪ toƣrisida  
\m
\v 38 Mana, ⱪurbangaⱨta ⱨǝmixǝ sunidiƣanliring munular: — ⱨǝr küni bir yaxliⱪ ikki ⱪoza ⱪurbanliⱪ ⱪilinsun. \x + \xo 29:38 \xt Qɵl. 28:3\x*  
\v 39 Birini ǝtigǝndǝ, yǝnǝ birini gugumda ⱪurbanliⱪ ⱪilip sunƣin. \f □ \fr 29:39 \ft \+bd «gugumda»\+bd* — ibraniy tilida «ikki kǝq ariliⱪida» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu — demǝk, kün petiwatⱪan qaƣdin ⱪarangƣu qüxküqǝ bolƣan ariliⱪtiki waⱪit.\f*  
\v 40 Birinqi ⱪoza bilǝn birgǝ zǝytun meyidin bir ⱨinning tɵttin biri ilǝxtürülgǝn buƣday unidin \add ǝfaⱨning\add* ondin biri wǝ yǝnǝ xarab ⱨǝdiyǝsi süpitidǝ tɵttin bir ⱨin xarab ⱪuxup sunulsun. \f □ \fr 29:40 \ft \+bd «bir ǝfaⱨ»\+bd* — tǝhminǝn 2 kürǝ yaki 22 litr. Bir ⱨin tǝhminǝn 3.6 litr.\f*  
\v 41 Ikkinqi ⱪozini gugumda sunƣin; uni ǝtigǝnlik ⱪurbanliⱪningkidǝk, huxbuy boluxi üqün ot arⱪiliⱪ Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan ⱪurbanliⱪ süpitidǝ axliⱪ ⱨǝdiyǝ wǝ xarab ⱨǝdiyǝ bilǝn ⱪoxup sunƣin.  
\v 42 Xu tǝriⱪidǝ bu kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ nǝsildin-nǝsilgǝ jamaǝt qedirining kirix eƣizida Pǝrwǝrdigarning ⱨuzurida ɵtküzülüp daimliⱪ ⱪurbanliⱪ bolsun; Mǝn \add Pǝrwǝrdigar\add* xu yǝrdǝ silǝr bilǝn kɵrüxüp, sǝn bilǝn sɵzliximǝn.  
\v 43 Xuningdǝk Mǝn xu yǝrdǝ Israillar bilǝn uqriximǝn, xuning bilǝn u jay Mening xan-xǝripim bilǝn muⱪǝddǝs ⱪilinidu.  
\v 44 Mǝn jamaǝt qediri bilǝn ⱪurbangaⱨni Ɵzümgǝ atap muⱪǝddǝs ⱪilimǝn; Ⱨarun wǝ uning oƣullirinimu Ɵzümgǝ kaⱨinliⱪ hizmǝttǝ boluxⱪa ayrip muⱪǝddǝs ⱪilimǝn.  
\v 45 Xundaⱪ ⱪilip Mǝn Israillarning arisida makan ⱪilip, ularning Hudasi bolimǝn. \x + \xo 29:45 \xt Mis. 25:8; Law. 26:12; Zǝb. 78:60; Zǝk. 2:14; 2Kor. 6:16; Wǝⱨ. 21:3\x*  
\v 46 U waⱪitta ular Mening ularning arisida makan ⱪilixim üqün ularni Misir zeminidin qiⱪirip kǝlgǝn Hudasi Pǝrwǝrdigar ikǝnlikimni bilidu; Mǝn ularning Hudasi Pǝrwǝrdigardurmǝn.   
\b  
\b  
\m  
\c 30
\s1 Huxbuygaⱨ  
\m
\v 1 Sǝn yǝnǝ huxbuy yandurux üqün bir huxbuygaⱨni yasatⱪin; uni akatsiyǝ yaƣiqidin tǝyyarliƣin. \f □ \fr 30:1 \ft \+bd «Huxbuygaⱨ »\+bd* — munasiwǝtlik shemini kɵrüng.\f*  \x + \xo 30:1 \xt Mis. 37:25\x*  
\v 2 U tɵt qasa, uzunluⱪi bir gǝz, kǝngliki bir gǝz, egizliki ikki gǝz bolsun. Uning \add tɵt burjikidiki\add* münggüzlǝr uning bilǝn bir pütün ⱪilip yasalsun.  
\v 3 Sǝn uni, yǝni uning üstini, tɵt ǝtrapini ⱨǝm münggüzlirini sap altun bilǝn ⱪaplatⱪin; uning üsti ⱪismining qɵrisigǝ altundin girwǝk qiⱪarƣin.  
\v 4 Uningƣa altundin ikki ⱨalⱪa yasap, uning girwikining astiƣa bekitkin; ularni ikki yeniƣa udulmu’udul bekitkin. Huxbuygaⱨni kɵtüridiƣan ikki baldaⱪni selix üqün bularni huxbuygaⱨning ikki tǝripigǝ orunlaxturƣin. \f □ \fr 30:4 \ft \+bd «ikki yeniƣa»\+bd* — yaki «ikki burjikigǝ». Munasiwǝtlik shemini kɵrüng.\f*  
\v 5 Baldaⱪlirini akatsiyǝ yaƣiqidin yasap, altun bilǝn ⱪapliƣin.   
\m
\v 6 Huxbuygaⱨni ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ sanduⱪining udulidiki pǝrdining sirtiƣa, yǝni Mǝn sǝn bilǝn kɵrixidiƣan jay bolƣan ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ sanduⱪining üstidiki kafarǝt tǝhtining uduliƣa ⱪoyƣin.   
\m
\v 7 Ⱨarun xuning üstidǝ esil huxbuy ǝtirni yandursun; ⱨǝr küni ǝtigǝnliki qiraƣlarni pǝrligili kǝlgǝndǝ, huxbuylarni yandursun. \x + \xo 30:7 \xt 1Sam. 3:3\x*  
\v 8 Xuningdǝk Ⱨarun gugumda qiraƣlarni tizip yaⱪⱪanda, huxbuy yandursun. Xundaⱪ ⱪilip Pǝrwǝrdigarning aldida nǝsildin-nǝsilgǝ huxbuy ⱨǝmixǝ ɵqürülmǝy yeniⱪ bolidu.\f □ \fr 30:8 \ft \+bd «gugumda»\+bd* — 12:7diki izaⱨatni kɵrüng. \+bd «qiraƣlarni tizip yaⱪⱪanda»\+bd* — qiraƣlar daim yeniⱪ turidu, asasǝn ɵqürülmǝydu (27:20, «Law.» 24:2ni kɵrüng). Muxu sɵz bǝlkim qiraƣdanning üstidiki yǝttǝ ⱪǝdǝⱨni bir-birlǝp qüxürüp, zǝytun meyini ⱪuyup andin ⱪaytidin yanduruxni bildürüxi mumkin.\f*   
\m
\v 9 Silǝr uning üstidǝ nǝ ⱨeqⱪandaⱪ ƣǝyriy huxbuy yandurmanglar, nǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ nǝ axliⱪ ⱨǝdiyǝ sunmanglar, xundaⱪla uning üstigǝ ⱨeqⱪandaⱪ xarab ⱨǝdiyǝni tɵkmǝnglar.   
\m
\v 10 Ⱨǝr yilda Ⱨarun bir ⱪetim \add huxbuygaⱨning\add* münggüzlirigǝ kafarǝt kǝltürsun; ⱨǝr ⱪetim kafarǝt kǝltüridiƣan gunaⱨ ⱪurbanliⱪining ⱪeni bilǝn uning üqün kafarǝt kǝltürsun. Nǝsildin-nǝsilgǝ xundaⱪ ⱪilinglar; bu \add huxbuygaⱨ\add* Pǝrwǝrdigarƣa «ǝng muⱪǝddǝs» ⱨesablinidiƣan nǝrsilǝrning ⱪataridindur.   
\b  
\m  
\s1 Sanaⱪtin ɵtküzülgǝndǝ tapxurulidiƣan kafarǝt puli  
\m
\v 11 Pǝrwǝrdigar Musaƣa mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 12 Sǝn Israillarning sanini eniⱪlax üqün ularni saniƣiningda, ularning sanilixi wǝjidin arisiƣa balayi’apǝt kǝlmǝsliki üqün, ularni saniƣiningda ⱨǝrbir adǝm ɵz jeni üqün Pǝrwǝrdigarƣa kafarǝt puli tapxursun. \f □ \fr 30:12 \ft \+bd «ularni saniƣiningda ⱨǝrbir adǝm ɵz jeni üqün Pǝrwǝrdigarƣa kafarǝt puli tapxursun»\+bd* — Nemixⱪa sanaⱪtin ɵtküzülüx wǝjidin kafarǝt kǝltürüxi kerǝk? Hǝlⱪning sanini eniⱪlaxtin ikki hil gunaⱨ pǝyda boluxi mumkin: (1) Israil hǝlⱪi ɵzlirining kɵplükini bilip, tǝkǝbburlixip ketixi mumkin; (2) ⱪiyinqiliⱪⱪa duq kǝlgǝndǝ, ular Hudaƣa tayanmay, bǝlki ɵz küq-ⱪudritigǝ tayinixi mumkin idi. Israillardin bu pulni elix ularƣa ɵzlirining gunaⱨliⱪ tǝbiiti toƣruluⱪ agaⱨlanduruxtin ibrǝt idi; dǝrwǝⱪǝ bu pul muⱪǝddǝs qedirda ularƣa kafarǝt kǝltürüxkǝ kaⱨinlar tǝrǝpidin ɵtküzülidiƣan hizmǝttǝ ixlitilǝtti (16-ayǝt). 
\fp  Hudaning buyruⱪi bolmisa hǝlⱪni sanaⱪtin ɵtküzüxkǝ ⱪǝt’iy bolmaytti (mǝsilǝn, «1Tar.» 21:1-5ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 30:12 \xt Qɵl. 1:2\x*  
\v 13 Royhǝtkǝ elinip, sanaⱪtin ɵtkǝnlǝrning ⱨǝmmisi berixi kerǝk bolƣini xuki, ⱨǝrbiri muⱪǝddǝs jaydiki xǝkǝlning ɵlqǝm birliki boyiqǝ yerim xǝkǝl bǝrsun (bir xǝkǝl yigirmǝ gǝraⱨⱪa barawǝr kelidu). Bu yerim xǝkǝl Pǝrwǝrdigarƣa «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ» bolidu. \f □ \fr 30:13 \ft \+bd «muⱪǝddǝs jaydiki xǝkǝlning ɵlqǝm birliki boyiqǝ»\+bd* — «xǝkǝl» kümüxning ɵlqimi bolup, adǝttǝ 11.4 gramƣa barawǝr boluxi mumkin. «Muⱪǝddǝs jaydiki xǝkǝlning ɵlqǝm birliki» xübⱨisizki, pütkül ǝl üqün ɵzgǝrmǝs ɵlqǝm bolsun dǝp, muⱪǝddǝs jayda saⱪlanƣan muⱪim bekitilgǝn birnǝqqǝ hil ɵlqǝm birliki bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 30:13 \xt Law. 27:25; Qɵl. 3:47; Əz. 45:12\x*  
\v 14 Royhǝtkǝ elinip, sanaⱪtin ɵtkǝnlǝr, yǝni yigirmǝ yax yaki uningdin qonglarning ⱨǝrbiri Pǝrwǝrdigarƣa xu «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ»ni bǝrsun.  
\v 15 Ɵz jeninglarƣa kafarǝt kǝltürüx üqün Pǝrwǝrdigarƣa kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ bǝrgininglarda bay kixi yerim xǝkǝldin artuⱪ bǝrmisun, kǝmbǝƣǝl kiximu yerim xǝkǝldin kǝm bǝrmisun.  
\v 16 Sǝn Israillardin xu kafarǝt pulini tapxurup elip, jamaǝt qedirining hizmitigǝ beƣixlap ixlǝtkin; u pul Israillarƣa Pǝrwǝrdigarning ⱨuzurida ǝslǝtmǝ süpitidǝ jeninglarƣa kafarǝt kǝltüridiƣan bolidu.\x + \xo 30:16 \xt Mis. 38:25\x*   
\b  
\m  
\s1 Yuyunux desi, yǝni «paklinix desi»  
\m
\v 17 Pǝrwǝrdigar Musaƣa mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 18 Sǝn yuyunuxⱪa ixlitixkǝ mistin \add yoƣan\add* bir das wǝ uningƣa mistin bir tǝglik yasatⱪin; uni jamaǝt qediri bilǝn ⱪurbangaⱨning otturisiƣa orunlaxturup, iqigǝ su toxturup ⱪoyƣin.  
\v 19 Ⱨarun bilǝn uning oƣulliri uningdiki su bilǝn put-ⱪollirini yusun.  
\v 20 Ular jamaǝt qediriƣa kirgǝndǝ ɵlmǝsliki üqün su bilǝn ɵzini yuyuxi kerǝk; ular hizmǝt ⱪilix üqün, ⱪurbangaⱨⱪa yeⱪin berip Pǝrwǝrdigarƣa ot arⱪiliⱪ atilidiƣan ⱪurbanliⱪ sunmaⱪqi bolƣinidimu, xundaⱪ ⱪilsun.  
\v 21 Ular ɵlmǝsliki üqün put-ⱪollirini yusun; bu ix ularƣa, yǝni ɵzi wǝ uning nǝsilliri üqün ǝwladtin ǝwladⱪiqǝ ǝbǝdiy bir bǝlgilimǝ bolidu.\fig Ibadǝt qedirining ǝswabliri|src="tabobjects-upin-01.jpg" size="span" ref="«Mis.» 30:21" \fig*   
\b  
\m  
\s1 Muⱪǝddǝs may tǝyyarlax yoli  
\m
\v 22 Pǝrwǝrdigar Musaƣa mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 23 Sǝn ⱨǝmmidin esil huxbuy dora-dǝrmǝklǝrdin tǝyyarla, yǝni murmǝkki suyuⱪluⱪidin bǝx yüz xǝkǝl, darqindin ikki yüz ǝllik xǝkǝl, egirdin ikki yüz ǝllik xǝkǝl, \f □ \fr 30:23 \ft \+bd «500 xǝkǝl»\+bd* — tǝhminǝn 6 kilogram.\f*  
\v 24 ⱪowzaⱪdarqindin bǝx yüz xǝkǝl elip (bu ɵlqǝmlǝr muⱪǝddǝs jaydiki xǝkǝlning ɵlqǝm birliki boyiqǝ bolsun) wǝ zǝytun meyidinmu bir ⱨin tǝyyarla; \f □ \fr 30:24 \ft \+bd «bir ⱨin»\+bd* — tǝhminǝn 3.6 litr.\f*  
\v 25 bu dora-dǝrmǝklǝr bilǝn mǝsiⱨ ⱪilix üqün bir muⱪǝddǝs may — ǝtirqi qiⱪarƣandǝk bir huxbuy may qiⱪarƣuzƣin. Bu «muⱪǝddǝs mǝsiⱨlǝx meyi» bolidu.   
\m
\v 26 Sǝn uning bilǝn jamaǝt qedirini, ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ sanduⱪini,  
\v 27 xirǝ wǝ uning barliⱪ ⱪaqa-ⱪuqilirini, qiraƣdan wǝ uning ǝswablirini, huxbuygaⱨni,  
\v 28 kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪurbangaⱨi wǝ uning ǝswablirini, yuyunux desi wǝ uning tǝglikini mǝsiⱨligin;  
\v 29 sǝn xu tǝrzdǝ ularni «ǝng muⱪǝddǝs nǝrsilǝr» ⱪatarida muⱪǝddǝs ⱪilƣin. Ularƣa tǝgkǝn ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsimu «muⱪǝddǝs» ⱨesablinidu.\f □ \fr 30:29 \ft \+bd «ǝng muⱪǝddǝs nǝrsilǝr» wǝ «muⱪǝddǝs»\+bd* — muⱪǝddǝs qedirdiki barliⱪ jabduⱪlar «ǝng muⱪǝddǝs» wǝ «muⱪǝddǝs» dǝp bɵlinidu. «ǝng muⱪǝddǝs» bolƣanlarƣa tǝgkǝnlǝr xu munasiwǝt bilǝn alaⱨidǝ «Hudaningki» dǝp ⱨesablinatti (30:29, «Law.» 6:18, 27, «Əz.» 46:20nimu kɵrüng).\f*   
\m
\v 30 Ⱨarun bilǝn uning oƣullirini bolsa Manga kaⱨinliⱪ hizmǝttǝ boluxi üqün mǝsiⱨlǝp muⱪǝddǝs ⱪilƣin.  
\v 31 Israillarƣa sɵz ⱪilip mundaⱪ eytⱪin: — Bu may ǝwladtin ǝwladⱪiqǝ Manga atalƣan muⱪǝddǝs mǝsiⱨlǝx meyi bolidu.   
\m
\v 32 Uni adǝmning bǝdinigǝ ⱪuysa bolmaydu; xuningdǝk uningƣa ohxaydiƣan yaki tǝrkibi ohxixidiƣan ⱨeqⱪandaⱪ maylarni yasimanglar. U muⱪǝddǝs bolƣini üqün silǝrgimu muⱪǝddǝs boluxi kerǝk. \f □ \fr 30:32 \ft \+bd «adǝmning bǝdinigǝ»\+bd* — ibraniy tilida «adǝmning ǝtlirigǝ». \+bd «\+bd*\+bdit muⱪǝddǝs mǝsiⱨlǝx meyi\+bdit* adǝmning bǝdinigǝ ⱪuysa bolmaydu» — bǝzi alimlar buni «kaⱨinlardin baxⱪilarƣa ⱪuysa bolmaydu» dǝp qüxinidu. Lekin «Zǝbur» 132:2gǝ ⱪariƣanda, mǝsiⱨlǝx meyi kaⱨinlarni mǝsiⱨlǝp ⱪuyulƣanda ularning bǝdinigǝ tǝgmǝy, bǝlki bax kiyimidin eⱪip saⱪaldin ɵtüp kiyim-keqǝklirigǝ qüxǝtti.\f*  
\v 33 Kimki tǝrkibi xuningƣa ohxaydiƣan may tǝngxisǝ, yaki uni elip yat birsigǝ sürsǝ, u ɵz hǝlⱪi arisidin üzüp taxlinidu.\f □ \fr 30:33 \ft \+bd «Kimki... yat birsigǝ sürsǝ,...»\+bd* — demǝk, kaⱨinlardin baxⱪilarning üstigǝ. \+bd «u ɵz hǝlⱪi arisidin üzüp taxlinidu»\+bd* — 19:12diki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Huxbuy yasax usuli  
\m
\v 34 Pǝrwǝrdigar Musaƣa mundaⱪ dedi: —  
\m Sǝn huxbuy dora-dǝrmǝklǝr, yǝni huxbuy yelim, dengiz ⱪululisi meyi, aⱪ dewirⱪay wǝ sap mǝstiki tǝyyarliƣin. Bularning ⱨǝmmisi ohxax miⱪdarda bolsun; \f □ \fr 30:34 \ft \+bd «dengiz ⱪululisi meyi»\+bd* — yaki «oniⱪa» yaki namǝlum birhil ɵsümlükning yelimi. \+bd «aⱪ dewirⱪay»\+bd* — yaki «galbanum». Buning puriⱪi aqqiⱪ bolsimu, dorilarƣa ilǝxtürülgǝndǝ ularning kɵyüx waⱪtini uzartidu wǝ ularni tehimu hux puraⱪliⱪ ⱪilidu.\f*  
\v 35 Huddi ǝtirqi may qiⱪarƣanƣa ohxax, ularni tǝngxǝp huxbuy yasiƣin; u tuzlanƣan, sap wǝ muⱪǝddǝs puraⱪliⱪ ǝtir bolidu.  
\v 36 Sǝn uningdin azraⱪ elip, talⱪandǝk obdan ezip, jamaǝt qediridiki ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ \add sanduⱪining\add* uduliƣa, yǝni  Mǝn silǝr bilǝn kɵrüxidiƣan jayning aldiƣa ⱪoyƣin. Bu silǝrgǝ Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan «ǝng muⱪǝddǝs nǝrsilǝr» ⱪatarida ⱨesablansun.   
\m
\v 37 Silǝr yasiƣan bu huxbuyning retsepi bilǝn ɵzünglarƣimu ohxax bir huxbuyni yasiwalsanglar bolmaydu. U sanga nisbǝtǝn eytⱪanda Pǝrwǝrdigarƣa has ⱪilinƣan muⱪǝddǝs bolidu.  
\v 38 Kimki uning puriⱪini purap ⱨuzurlinix üqün uningƣa ohxap ketidiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ bir huxbuyni yasisa, u ɵz hǝlⱪi arisidin üzüp taxlansun.   
\b  
\b  
\m  
\c 31
\s1 Ibadǝt jayini yasiƣuqi ustilarning tallinixi  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Huda Musaƣa mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 2 Mana, Mǝn Ɵzüm Yǝⱨuda ⱪǝbilisidin bolƣan Hurning nǝwrisi, urining oƣli Bǝzalǝlni ismini atap qaⱪirdim; \f □ \fr 31:2 \ft \+bd «ismini atap qaⱪirdim»\+bd* — muxu sɵzlǝr Hudaning mǝlum bir kixini mǝlum muⱨim bir ix üqün alaⱨidǝ tallap qaⱪirƣanliⱪini kɵrsitidu. «Yǝx.» 45:3, 4ni kɵrüng. 
\fp  «Bǝzalǝl» — mǝnisi «Hudaning sayisidǝ» yaki «Hudaning baxpanaⱨida».\f*  \x + \xo 31:2 \xt Mis. 35:30; 1Tar. 2:20\x*  
\v 3 uni Hudaning Roⱨi bilǝn toldurup, uningƣa danaliⱪ, ǝⱪil-parasǝt, ilim-ⱨekmǝt igilitip, uni ⱨǝrtürlük ixni ⱪilixⱪa ⱪabiliyǝtlik ⱪilip,  
\v 4 türlük-türlük ⱨünǝrlǝrni ⱪilalaydiƣan, yǝni altun, kümüx wǝ mis ixlirini ⱪilalaydiƣan,  
\v 5 yaⱪutlarni kesip-oyalaydiƣan, ularni zinnǝt buyumliriƣa ornitalaydiƣan, yaƣaqlarƣa nǝⱪix qiⱪiralaydiƣan, ⱨǝrhil ⱨünǝr ixlirini ⱪamlaxturalaydiƣan ⱪildim.   
\m
\v 6 Xuningdǝk mana, Mǝn yǝnǝ Dan ⱪǝbilisidin Aⱨisamaⱪning oƣli Oⱨoliyabni uningƣa yardǝmqilikkǝ tǝyinlidim, xundaⱪla Mǝn sanga buyruƣan ⱨǝmmǝ nǝrsilǝrni yasisun dǝp, barliⱪ pǝm-parasǝtlik kixikǝrning kɵngligǝ tehimu ǝⱪil-parasǝt ata ⱪildim;  
\v 7 xuning bilǝn ular jamaǝt qedirini, ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ sanduⱪini, uning üstidiki kafarǝt tǝhtini, qedirining ⱨǝmmǝ ǝswablirini,  
\v 8 xirǝ bilǝn uning ⱪaqa-ⱪuqilirini, sap altundin yasilidiƣan qiraƣdan bilǝn uning barliⱪ ǝswablirini, huxbuygaⱨni,  
\v 9 kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪurbangaⱨi bilǝn uning barliⱪ ǝswablirini, yuyux desi bilǝn uning tǝglikini yasiyalaydiƣan,  
\v 10 hizmǝt kiyimliri, yǝni kaⱨinliⱪ hizmitidǝ kiyilidiƣan, Ⱨarun kaⱨinning muⱪǝddǝs kiyimliri wǝ uning oƣullirining kaⱨinliⱪ kiyimlirini toⱪuyalaydiƣan, \f □ \fr 31:10 \ft \+bd «hizmǝt kiyimliri»\+bd* — yaki «kaⱨinliⱪ hizmǝt kiyimliri».\f*  
\v 11 mǝsiⱨlǝx meyi wǝ muⱪǝddǝs jayƣa tǝyyarlinidiƣan esil dora-dǝrmǝklǝrdin huxbuyni yasiyalaydiƣan boldi. Mǝn sanga ǝmr ⱪilƣinim boyiqǝ ular barliⱪ ixni bǝja kǝltüridu.   
\b  
\m  
\s1 Xabat küni, yǝni «dǝm elix küni»ni tutux kerǝk  
\m
\v 12 Pǝrwǝrdigar Musaƣa ǝmr ⱪilip mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 13 Sǝn Israillarƣa ǝmr ⱪilip ularƣa: — «Silǝr Mening xabat künlirimni qoⱪum tutunglar; qünki bular silǝrning ɵzünglarni pak-muⱪǝddǝs ⱪilƣuqining Mǝn Pǝrwǝrdigar ikǝnlikini bilixinglar üqün Mǝn bilǝn silǝrning otturanglardiki bir nixanǝ-bǝlgǝ bolidu.  
\v 14 Xabat küni silǝrgǝ muⱪǝddǝs ⱪilip bekitilgini üqün, uni tutunglar; kimki uni buzsa, ɵlüm jazasiƣa tartilmisa bolmaydu; bǝrⱨǝⱪ, kimki u künidǝ ⱨǝrⱪandaⱪ ixni ⱪilsa, ɵz hǝlⱪi arisidin üzüp taxlansun. \x + \xo 31:14 \xt Mis. 20:8; Ⱪan. 5:12; Əz. 20:12\x*  
\v 15 Altǝ kün iqidǝ ix ⱪilinsun; lekin yǝttinqi küni Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan muⱪǝddǝs kün bolup, aram alidiƣan xabat küni bolidu; kimki xabat künidǝ birǝr ix ⱪilsa, ɵlüm jazasiƣa tartilmisa bolmaydu.  
\v 16 Israillar xabat künini tutuxi kerǝk; ular ǝbǝdiy ǝⱨdǝ süpitidǝ uni ǝwladtin ǝwladⱪiqǝ tutsun.  
\v 17 Bu Mǝn bilǝn Israillarning otturisida ǝbǝdiy bir nixanǝ-bǝlgǝ bolidu; qünki Pǝrwǝrdigar altǝ kün iqidǝ asman bilǝn zeminni yaritip, yǝttinqi künidǝ aram elip raⱨǝt tapⱪanidi», — degin.\x + \xo 31:17 \xt Yar. 1:31; 2:2, 3; Mis. 20:11\x*   
\m
\v 18 Huda Sinay teƣida Musaƣa bu sɵzlǝrni ⱪilip bolƣandin keyin, ikki ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ tahtiyini uningƣa tapxurdi. Tahtaylar taxtin bolup, \add sɵzlǝr\add* Hudaning barmiⱪi bilǝn ularƣa pütülgǝnidi.\x + \xo 31:18 \xt Mis. 32:16\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 32
\s1 Altun Mozayƣa qoⱪunux gunaⱨi  
\m
\v 1 Hǝlⱪ Musaning taƣdin qüxmǝy ⱨayal bolup ⱪalƣinini kɵrüp, Ⱨarunning ⱪexiƣa yiƣilip uningƣa: — Sǝn ⱪopup, bizgǝ aldimizda yol baxlap mangidiƣan bir ilaⱨ yasap bǝrgin! Qünki bizni Misir zeminidin qiⱪirip kǝlgǝn Musa degǝn ⱨeliⱪi kixigǝ nemǝ bolup kǝtkǝnlikini bilmǝymiz, — deyixti.\x + \xo 32:1 \xt Ros. 7:40\x*   
\m
\v 2 Ⱨarun ularƣa: — Hotunliringlar bilǝn oƣul-ⱪizliringlarning ⱪulaⱪliridiki altun zirǝ ⱨalⱪilarni qiⱪirip, mening ⱪeximƣa elip kelinglar, dedi.   
\m
\v 3 Xuning bilǝn pütkül hǝlⱪ ɵz ⱪulaⱪliridiki altun zirǝ ⱨalⱪilarni qiⱪirip Ⱨarunning ⱪexiƣa elip kǝldi.  
\v 4 U bularni ularning ⱪolidin elip, iskinǝ bilǝn ⱪuyma bir mozayni yasatⱪuzdi. Xuning bilǝn ular: — Əy Israil, seni Misir zeminidin qiⱪirip kǝlgǝn Hudayinglar mana budur! — deyixti.   
\m
\v 5 Ⱨarun uni kɵrüp uning aldida bir ⱪurbangaⱨni yasitip andin: «Ətǝ Pǝrwǝrdigar üqün bir ⱨeyt ɵtküzülidu», dǝp elan ⱪildi.   
\m
\v 6 Ətisi ular sǝⱨǝr ⱪopup, kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlarni sunup, inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪlirinimu kǝltürdi; andin halayiⱪ olturup yǝp-iqixti, ⱪopup ǝyx-ixrǝt ⱪilixti.\f □ \fr 32:6 \ft \+bd «ⱪopup ǝyx-ixrǝt ⱪilixti»\+bd* — yaki «ⱪopup ussul oyniƣili turdi».\f*  \x + \xo 32:6 \xt 1Kor. 10:7\x*   
\m
\v 7 Xu qaƣda Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Ornungdin tur, tezdin pǝskǝ qüxkin! Qünki sǝn Misir zeminidin qiⱪirip kǝlgǝn hǝlⱪing buzuⱪqiliⱪⱪa berilip kǝtti. \x + \xo 32:7 \xt Ⱪan. 32:5\x*  
\v 8 Mǝn ularƣa buyruƣan yoldin xunqǝ tezla qǝtnǝp, ɵzliri üqün bir ⱪuyma mozayni yasap, uningƣa qoⱪunup ⱪurbanliⱪ kǝltürüxti ⱨǝmdǝ: «Əy Israil, seni Misir zeminidin qiⱪirip kǝlgǝn Hudaying mana xudur!», deyixti, — dedi.\x + \xo 32:8 \xt 1Pad. 12:28\x*   
\m
\v 9 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Mana, bu hǝlⱪni kɵrüp ⱪoydum; mana, ular dǝrwǝⱪǝ boyni ⱪattiⱪ bir hǝlⱪtur. \x + \xo 32:9 \xt Mis. 33:3; Ⱪan. 9:6,13; Yǝx. 48:4; Yǝr. 5:3; Ⱨox. 4:16\x*  
\v 10 Əmdi Meni tosma, Mǝn ƣǝzǝp otumni ularning üstigǝ qüxürüp, ularni yutuwetimǝn; andin seni uluƣ bir ǝl ⱪilimǝn, — dedi.\f □ \fr 32:10 \ft \+bd «Meni tosma»\+bd* — yaki «meni ⱪoyup bǝr».\f*   
\m
\v 11 Lekin Musa Hudasi Pǝrwǝrdigardin ɵtünüp iltija ⱪilip mundaⱪ dedi: — Əy Pǝrwǝrdigar, nemixⱪa sǝn ƣǝzǝp otungni Ɵzüng zor ⱪudrǝt wǝ küqlük ⱪol bilǝn Misir zeminidin qiⱪirip kǝlgǝn hǝlⱪingning üstigǝ qüxürisǝn? \x + \xo 32:11 \xt Zǝb. 106:19-23\x*  
\v 12 Misirliⱪlar mazaⱪ ⱪilip: — Ularning bexiƣa bala qüxürüx üqün, ularni taƣlarning üstidǝ ɵltürüp yǝr yüzidin yoⱪitix üqün, \add ularning Hudasi\add* ularni elip kǝtti, — deyixsunmu? Ɵz otluⱪ ƣǝzipingdin yenip, Ɵz hǝlⱪinggǝ balayi’apǝt kǝltürüx niyitingdin yanƣaysǝn! \x + \xo 32:12 \xt Qɵl. 14:13-19. \x*  
\v 13 Ɵz ⱪulliring Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Israilni yad ⱪilƣin; Sǝn ularƣa ⱪǝsǝm bilǝn wǝdǝ ⱪilip: «Nǝslinglarni asmandiki yultuzlardǝk awutimǝn, Ɵzüm uning toƣrisida sɵzligǝn muxu zeminning ⱨǝmmisini nǝslinglarƣa berimǝn, ular uningƣa mǝnggü igidarqiliⱪ ⱪilidiƣan bolidu» degǝnidingƣu, — dedi.\f □ \fr 32:13 \ft \+bd «... Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Israilni yad ⱪilƣin»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ bolsunki, Yaⱪupning ikkinqi ismi «Israil» idi.\f*  \x + \xo 32:13 \xt Yar. 12:7; 13:15; 15:18; 26:4; 28:13; Ⱪan. 34:4\x*   
\m
\v 14 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪining üstigǝ: «Balayi’apǝt qüxürimǝn» degǝn niyitidin yandi.   
\m
\v 15 Musa kǝynigǝ burulup, ikki ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ tahtiyini ⱪoliƣa elip taƣdin qüxti. Tahtaylarning ikki tǝripigǝ sɵzlǝr pütülgǝnidi; u yüzigimu, bu yüzigimu pütüklük idi.  
\v 16 Bu tahtaylar bolsa Hudaning Ɵzining yasiƣini, pütülgǝnliri bolsa Hudaning Ɵzining pütkini idi, u tahtaylarƣa oyulƣanidi.\x + \xo 32:16 \xt Mis. 31:18; Ⱪan. 9:10\x*   
\m
\v 17 Yǝxua hǝlⱪning kɵtürgǝn quⱪan-sürǝnlirini, warⱪiraxlirini anglap Musaƣa: — Qedirgaⱨdin jǝngning hitabi qiⱪiwatidu, dedi.   
\m
\v 18 Lekin u jawab berip: — Angliniwatⱪan awaz nǝ nusrǝt tǝntǝnisi ǝmǝs, nǝ mǝƣlubiyǝtning pǝryadi ǝmǝs, bǝlki nahxa-küy sadasi! — dedi.   
\m
\v 19 Musa qedirgaⱨƣa yeⱪin kelip, mozayni wǝ jamaǝtning ussulƣa qüxüp kǝtkǝnlikini kɵrüp xundaⱪ dǝrƣǝzǝp boldiki, tahtaylarni ⱪolidin taxlap taƣning tüwidǝ qeⱪiwǝtti. \x + \xo 32:19 \xt Ⱪan. 9:17\x*  
\v 20 Andin ular yasiƣan mozayni otⱪa selip kɵydürüp, uni yanjip kukum-talⱪan ⱪilip, su üstigǝ qeqip Israillarni iqixkǝ mǝjburlidi.\x + \xo 32:20 \xt Ⱪan. 9:21\x*   
\m
\v 21 Andin Musa Ⱨarunƣa: Sǝn ularni xunqǝ eƣir gunaⱨⱪa patⱪuzƣudǝk, muxu hǝlⱪ sanga nemǝ ⱪildi? — dedi.   
\m
\v 22 Ⱨarun jawab berip: — Hojamning ƣǝzǝp-aqqiⱪi tutaxmiƣay! Bu hǝlⱪning ⱪandaⱪ ikǝnlikini, ularning zǝzillikkǝ mayil ikǝnlikini obdan bilisǝn. \x + \xo 32:22 \xt 1Yuⱨa. 5:19\x*  
\v 23 Ular manga: — «Bizgǝ aldimizda yol baxlap mangidiƣan bir ilaⱨni yasap bǝrgin; qünki bizni Misir zeminidin qiⱪirip kǝlgǝn Musa degǝn xu adǝmgǝ nemǝ bolƣinini bilmǝymiz», dedi.  
\v 24 Mǝn ularƣa: «Kimdǝ altun bolsa xuni qiⱪirip bǝrsun» desǝm, ular manga tapxurup bǝrdi; mǝn uni otⱪa taxliwidim, mana, bu mozay qiⱪti, — dedi.\f □ \fr 32:24 \ft \+bd «qiⱪirip bǝrsun»\+bd* — ibraniy tilida «üzüp bǝrsun».\f*   
\m
\v 25 Musa hǝlⱪning ⱪandaⱪsigǝ tizginsiz bolup kǝtkǝnlikini kɵrdi; qünki Ⱨarun ularni düxmǝnlirining aldida mǝshirǝ obyekti boluxⱪa ɵz mǝyligǝ ⱪoyuwǝtkǝnidi.  
\v 26 Musa qedirgaⱨning kirix eƣiziƣa berip, xu yǝrdǝ turup: — Kimki Pǝrwǝrdigarning tǝripidǝ bolsa mening yenimƣa kǝlsun! — dedi. Xuni dewidi, Lawiylarning ⱨǝmmisi uning ⱪexiƣa yiƣildi.   
\m
\v 27 U ularƣa: — Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Ⱨǝrbir kixi ɵz ⱪiliqini yanpixiƣa esip, qedirgaⱨning iqigǝ kirip, bu qetidin u qetigiqǝ kezip yürüp, ⱨǝrbiri ɵz ⱪerindixini, ɵz dost-buradirini, ɵz ⱪoxnisini ɵltürsun!» — dedi.\f □ \fr 32:27 \ft \+bd «bu qetidin u qetigiqǝ»\+bd* — ibraniy tilida «bu kirix eƣizidin u kirix eƣiziƣa».\f*   
\m
\v 28 Xuning bilǝn Lawiylar Musaning buyruƣini boyiqǝ ix kɵrdi; xu küni hǝlⱪning iqidin üq ming kixi ɵltürüldi.   
\m
\v 29 Andin Musa: — Ⱨǝrbiringlar bügün ɵzünglarni Pǝrwǝrdigarƣa has boluxⱪa atidinglar; qünki ⱨǝrbiringlar ⱨǝtta ɵz oƣlunglar ⱨǝm ⱪerindixinglarnimu ayimidinglar; xuning bilǝn bügün bǝht-bǝrikǝtni üstünglarƣa qüxürdunglar, dedi.\f □ \fr 32:29 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarƣa has boluxⱪa atidinglar»\+bd* — ibraniy tilida «Pǝrwǝrdigar üqün ⱪolliringlarni toldurunglar» — demǝk, ular ɵzlirini uning hizmitigǝ beƣixlidi.\f*   
\m
\v 30 Ətisi Musa hǝlⱪⱪǝ sɵz ⱪilip: — Silǝr dǝrwǝⱪǝ naⱨayiti eƣir bir gunaⱨ sadir ⱪildinglar. Əmdi mana, mǝn Pǝrwǝrdigarning aldiƣa qiⱪimǝn; gunaⱨinglar üqün kafarǝt kǝltürǝlǝymǝnmikin, — dedi.   
\m
\v 31 Xuning bilǝn Musa Pǝrwǝrdigarning aldiƣa yenip berip: — Ⱨǝy...! Bu hǝlⱪ dǝrwǝⱪǝ eƣir bir gunaⱨ sadir ⱪilip, ɵzlirigǝ altundin ilaⱨlarni yasaptu!  
\v 32 Lekin ǝmdi Sǝn ularning gunaⱨini ǝpu ⱪilixⱪa uniƣaysǝn..., unimisang, ismimni Ɵzüng yazƣan dǝptiringdin ɵqürüwǝtkin! — dedi.   
\m
\v 33 Pǝrwǝrdigar Musaƣa jawab berip: — Kimki Mening aldimda gunaⱨ ⱪilƣan bolsa, uning etini Ɵz dǝptirimdin ɵqürüwetimǝn.   
\m
\v 34 Əmdi sǝn berip, Mǝn sanga eytⱪan jayƣa hǝlⱪni baxlap barƣin. Mana, Mening Pǝrixtǝm aldingda mangidu. Lekin ularƣa jaza beridiƣan künüm kǝlgǝndǝ, ularƣa gunaⱨi üqün jaza berimǝn, dedi.\f □ \fr 32:34 \ft \+bd «ularƣa jaza beridiƣan künüm»\+bd* — ibraniy tilida «Mǝn ularni yoⱪliƣan künidǝ». «Hudaning yoⱪlixi» — U yeⱪin kelip jazasini qüxüridu yaki bolmisa bǝht-bǝrikitini kǝltüridu. «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng.\f*   
\m
\v 35 Bu sɵzdin keyin Pǝrwǝrdigar hǝlⱪning Ⱨarunning ⱪoli bilǝn mozayni ⱪuydurup yasatⱪini üqün ularni waba bilǝn jazalidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 33
\s1 Pǝrwǝrdigarning Israillarni Sinay teƣidin ketixkǝ buyruxi  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Musaƣa mundaⱪ dedi: — Sǝn ornungdin turup, ɵzüng Misir zeminidin elip kǝlgǝn hǝlⱪ bilǝn billǝ muxu yǝrdin ketip: «Mǝn sening nǝslinggǝ uni berimǝn» dǝp ⱪǝsǝm ⱪilip Ibraⱨimƣa, Isⱨaⱪⱪa wǝ Yaⱪupⱪa wǝdǝ ⱪilƣan zeminƣa barƣin. \x + \xo 33:1 \xt Yar. 12:7; 26:4; 28:13\x*  
\v 2 Xuning bilǝn sening aldingda bir Pǝrixtǝ ǝwǝtip, Ⱪanaaniy, Amoriy, Ⱨittiy, Pǝrizziylǝrni, Ⱨiwiy bilǝn Yǝbusiylarni ⱨǝydǝp qiⱪirip, \f □ \fr 33:2 \ft \+bd «sening aldingda bir Pǝrixtǝ ǝwǝtip, ...»\+bd* — xübⱨisizki, 32:34dǝ tilƣa elinƣan pǝrixtǝ.\f*  
\v 3 seni süt bilǝn ⱨǝsǝl eⱪip turidiƣan zeminƣa kǝltürimǝn. Qünki silǝr boyni ⱪattiⱪ bir hǝlⱪ bolƣaqⱪa, yolda silǝrni ⱨalak ⱪiliwǝtmǝslikim üqün, Ɵzüm silǝrning aranglarda bolup, xu \add zeminƣa\add* billǝ qiⱪmaymǝn, — dedi.\f □ \fr 33:3 \ft \+bd «Ɵzüm silǝrning aranglarda bolup, xu zeminƣa billǝ qiⱪmaymǝn»\+bd* — demǝk, Huda Ɵzi «muⱪǝddǝs qedir»ni makan ⱪilip ularning arisida turmay, ular bilǝn billǝ barmaydu, Ɵz orniƣa ular bilǝn billǝ berixⱪa «Ɵz Pǝrixtǝm»ni ǝwǝtidu. Əmǝliyǝttǝ «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi» Pǝrwǝrdigarning Ɵz ⱨuzuriƣa barawǝr idi; lekin Musa pǝyƣǝmbǝr wǝ hǝlⱪ bu nuⱪtini tehi qüxǝnmǝytti (4-ayǝtni kɵrüng). 3:2-3, izaⱨat wǝ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 33:3 \xt Mis. 32:9; Ⱪan. 9:13\x*   
\m
\v 4 Halayiⱪ bu ⱪattiⱪ sɵzni anglap, ⱪayƣuƣa qɵmüp ⱨeqⱪaysisi ɵz zibu-zinnǝtlirini taⱪimidi.  
\v 5 Qünki Pǝrwǝrdigar Musaƣa sɵz ⱪilip: — Sǝn berip Israillarƣa: «\add Pǝrwǝrdigar\add*: — Silǝr boyni ⱪattiⱪ bir hǝlⱪ ikǝnsilǝr; ǝgǝr Mǝn Pǝrwǝrdigar aranglarƣa qiⱪip bir dǝⱪiⱪila tursam, silǝrni yoⱪitiwǝtkǝn bolattim. Əmdi silǝr ɵzünglardiki zibu-zinnǝtlǝrni eliwetinglar; xu qaƣda Mǝn silǝrgǝ nemǝ ⱪilidiƣinimni bilimǝn, dedi», dǝp eytⱪin, — degǝnidi.   
\m
\v 6 Xunga Israillar Ⱨorǝb teƣidin ayrilipla zibu-zinnǝtlirini ɵzliridin eliwǝtti.\f □ \fr 33:6 \ft \+bd «Xunga Israillar ... zibu-zinnǝtlirini ɵzliridin eliwǝtti»\+bd* — yaki «Xuning bilǝn, Israillar Ⱨorǝb (Sinay) teƣidin ayrilƣandin tartip, zinnǝt buyumlarni zadi taⱪimidi».\f*   
\b  
\m  
\s1 «Kɵrüxüx qediri»  
\m
\v 7 Xuning bilǝn Musa ɵz qedirini elip, uni qedirgaⱨning sirtida, qedirgaⱨdin neriraⱪ bir jayƣa tikip, uni «kɵrüxüx qediri» dǝp atidi. Kimki Pǝrwǝrdigarni izdǝp, yol sorimaⱪqi bolsa qedirgaⱨning sirtidiki «kɵrüxüx qediri»ƣa baratti. \f □ \fr 33:7 \ft \+bd «Musa ɵz qedirini elip, ...»\+bd* — yaki «Musa qedirni elip, ...». Bizningqǝ «muⱪǝddǝs qedir» tehi yasalmiƣanidi. \+bd «kɵrüxüx qediri»\+bd* — qong muⱪǝddǝs qedir yasalƣandin keyin umu «kɵrüxüx qediri» yaki «jamaǝt qediri» dǝp atilidu. \+bd «Kimki Pǝrwǝrdigarni izdǝp, yol sorimaⱪqi bolsa qedirgaⱨning sirtidiki «kɵrüxüx qediri»ƣa baratti»\+bd* — Hudaning 3- wǝ 5-ayǝttiki sɵzigǝ ⱪariƣanda, Musa: «Huda ǝmdi arimizda, yǝni qedirgaⱨ otturisidiki «muⱪǝddǝs qedir»da turmaⱪqi ǝmǝs; xunga qedirni yasiƣinimiz bikar bolidu, Huda uningda bǝribir turmaydu» — dǝp oyliƣan bolsa kerǝk. Xunga Huda bilǝn sɵzlixix üqün u qedirning ornida qedirgaⱨning sirtida ɵz qedirini tikkǝn.\f*  
\v 8 Xundaⱪ bolattiki, ⱨǝr ⱪetim Musa qedirƣa qiⱪsa, pütkül halayiⱪ ⱪopup, ⱨǝrbiri ɵz qedirining ixikidǝ ɵrǝ turup, Musa qedirƣa kirip bolƣuqǝ uning kǝynidin ⱪarixip turatti.  
\v 9 Andin Musa ⱨǝr ⱪetim qedirƣa kirip kǝtsǝ xundaⱪ bolattiki, bulut tüwrüki qüxüp, qedirning kirix eƣizida tohtaytti; xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Musa bilǝn sɵzlixǝtti. \f □ \fr 33:9 \ft \+bd «bulut tüwrüki qüxüp, ... tohtaytti; xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Musa bilǝn sɵzlixǝtti»\+bd* — demǝk, Hudaning ⱨuzuri bulut tüwrükidǝ turatti.\f*  
\v 10 Pütkül halayiⱪ bulut tüwrükining jamaǝt qedirining kirix eƣizida tohtiƣinini kɵrǝtti; uni kɵrginidǝ hǝlⱪning ⱨǝmmisi ⱪopup, ⱨǝrbiri ɵz qedirining ixikidǝ turup sǝjdǝ ⱪilixatti.   
\m
\v 11 Xu qaƣlarda Pǝrwǝrdigar Musa bilǝn kixilǝr ɵz dost-buradiri bilǝn sɵzlǝxkǝndǝk, yüzmuyüz sɵzlixǝtti. Andin Musa qedirgaⱨƣa yenip kelǝtti; lekin uning hizmǝtkari bolƣan nunning oƣli Yǝxua degǝn yax yigit qedirning iqidin qiⱪmaytti.   
\b  
\m  
\s1 Musaning Pǝrwǝrdigarning xan-xǝripini kɵrüxi  
\m
\v 12 Musa Pǝrwǝrdigarƣa mundaⱪ dedi: — Mana, Sǝn daim manga: «Bu hǝlⱪni elip qiⱪⱪin» dǝp kǝlding; lekin Ɵzüng manga: «Mǝn seni ismingni bilip tonuymǝn», wǝ xuningdǝk «Nǝzirim aldida iltipat tapting» degǝn bolsangmu, Sǝn mening bilǝn birgǝ kimni ǝwǝtidiƣiningni manga ayan ⱪilmiding. \f □ \fr 33:12 \ft \+bd «Mǝn seni ismingni bilip tonuymǝn»\+bd* — bu sɵzlǝr Hudaning mǝlum bir kixini (muxu yǝrdǝ Musani) alaⱨidǝ sɵyidiƣinini yaki talliƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*  
\v 13 Əgǝr mǝn rasttinla nǝziringdǝ iltipat tapⱪan bolsam, ɵzümning Seni tonuxum üqün, nǝziringdǝ iltipat tepiwerixim üqün manga Ɵz yolungni ayan ⱪilƣaysǝn; mana, bu hǝlⱪning Ɵz hǝlⱪing bolƣinini nǝziringdǝ tutⱪaysǝn! — dedi.   
\m
\v 14 U jawab berip: Mǝn Ɵzüm \add sǝn\add* billǝ billǝ berip, sanga aram ata ⱪilimǝn, — dedi.\f □ \fr 33:14 \ft \+bd «...\+bd*\+bdit Mǝn\+bdit* sanga aram ata ⱪilimǝn» — yuⱪirida, 32:10dǝ Huda Musaƣa: «Meni tosma» (ibraniy tilida «Manga aram bǝrgin!» yaki «Meni ⱪoyƣin») degǝnidi; lekin u ⱨazir Musaƣa «Mǝn sanga aram ata ⱪilimǝn» dǝydu.\f*   
\m
\v 15 Musa uningƣa jawabǝn: — Əgǝr Sǝn Ɵzüng \add biz\add* bilǝn billǝ mangmisang, bizni bu yǝrdin qiⱪarmiƣaysǝn;  
\v 16 qünki, mǝn wǝ hǝlⱪing nǝziringdǝ iltipat tapⱪinimiz nemidin bilinidu? Əjǝba, Ɵzüngning biz bilǝn billǝ mangƣiningdin bilinmǝmdu? Xu sǝwǝbtin mǝn wǝ hǝlⱪing yǝr yüzidiki ⱨǝrbir taipilǝrdin alaⱨidǝ pǝrⱪlǝnmǝmduⱪ?! — dedi.\x + \xo 33:16 \xt Ⱪan. 4:7\x*   
\m
\v 17 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Muxu iltijayingnimu ijabǝt ⱪilimǝn; qünki sǝn nǝzirimdǝ iltipat tapting wǝ Mǝn seni ismingni bilip tonuymǝn, dedi.\f □ \fr 33:17 \ft \+bd «...Mǝn seni ismingni bilip tonuymǝn»\+bd* — 12-ayǝt wǝ izaⱨatini kɵrüng.\f*   
\m
\v 18 Xuning bilǝn Musa: — Ɵz xan-xǝrpingni manga kɵrsǝtkǝysǝn, — dedi.   
\m
\v 19 \add Pǝrwǝrdigar\add*: — Ɵzümning pütkül meⱨribanliⱪimni sening kɵz aldingdin ɵtküzimǝn wǝ aldingda «Yaⱨwǝⱨ» degǝn namni jakarlaymǝn. Kimgǝ xapaǝt ⱪilmaⱪqi bolsam xuningƣa xapaǝt kɵrsitimǝn, kimgǝ rǝⱨim-xǝpⱪǝt kɵrsǝtmǝkqi bolsam, xuningƣa rǝⱨim-xǝpⱪǝt kɵrsitimǝn, dedi.\f □ \fr 33:19 \ft \+bd «Yaⱨwǝⱨ»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ boluxi mumkinki, «Yaⱨwǝⱨ» Hudaning alaⱨidǝ namidur, mǝnisi «Mǝnggü Bar Bolƣuqi» degǝndǝk. Biz bu namni adǝttǝ «Pǝrwǝrdigar» dǝp tǝrjimǝ ⱪilimiz.\f*  \x + \xo 33:19 \xt Rim. 9:15\x*   
\m
\v 20 Pǝrwǝrdigar uningƣa: — Sǝn yüzümni kɵrǝlmǝysǝn; qünki ⱨeq adǝmzat Meni kɵrsǝ tirik ⱪalmaydu, dedi.   
\m
\v 21 Andin Pǝrwǝrdigar: — Mana, yenimda bir jay bardur; sǝn xu yǝrdiki ⱪoram taxning üstidǝ turƣin.  
\v 22 Mening xan-xǝripim ɵtidiƣan waⱪitta, xundaⱪ boliduki, Mǝn seni xu ⱪoram taxning yeriⱪida turƣuzup, Mǝn ɵtüp bolƣuqǝ seni ⱪolum bilǝn yepip turimǝn.  
\v 23 Andin ⱪolumni tartiwalimǝn; xuning bilǝn sǝn Mening arⱪa tǝripimni kɵrisǝn, lekin yüzüm kɵrünmǝydu, — dedi.\f □ \fr 33:23 \ft \+bd «... sǝn Mening arⱪa tǝripimni kɵrisǝn»\+bd* — «... sǝn Mening kǝynimdǝ ⱪalƣan iznalirimni kɵrisǝn» degǝndǝk tǝrjimilirimu uqrixi mumkin. \+bd «lekin yüzüm kɵrünmǝydu»\+bd* — yaki «lekin yüzümning kɵrülüxi bolmaydu».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 34
\s1 Ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ tahtaylirining ⱪayta berilixi  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Sǝn awwalⱪiƣa ohxax ɵzüng üqün taxtin ikki tahtayni yonup kǝl; Mǝn bu tahtaylarƣa sǝn ilgiri qeⱪiwǝtkǝn tahtaylardiki sɵzlǝrni yezip ⱪoyimǝn. \x + \xo 34:1 \xt Ⱪan. 10:1\x*  
\v 2 Sǝn ǝtǝ ǝtigǝngiqǝ tǝyyar bolup, sǝⱨǝrdǝ Sinay teƣiƣa qiⱪip, xu yǝrdǝ taƣning qoⱪⱪisida Mening aldimda ⱨazir bolƣin.  
\v 3 Lekin ⱨeq kixi sǝn bilǝn billǝ qiⱪmisun wǝ yaki taƣning ⱨeq yeridǝ baxⱪa adǝm kɵrünmisun, ⱪoy-kalilarmu taƣning tüwidǝ otlimisun, — dedi.\x + \xo 34:3 \xt Mis. 19:12,13\x*   
\m
\v 4 Musa awwalⱪiƣa ohxax taxtin ikki tahtayni yonup, ǝtisi tang sǝⱨǝr ⱪopup, bu ikki tax tahtayni ⱪolida elip, Pǝrwǝrdigarning buyruƣini boyiqǝ Sinay teƣiƣa qiⱪti.   
\m
\v 5 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar bulutta qüxüp, xu yǝrdǝ Musaning ⱪexida turup, «Yaⱨwǝⱨ» degǝn namini jakarlidi. \f □ \fr 34:5 \ft \+bd «Yaⱨwǝⱨ»\+bd* — 33:19 wǝ izaⱨatni kɵrüng.\f*  
\v 6 Pǝrwǝrdigar uning kɵz aldidin ɵtüp: — «Pǝrwǝrdigar, Pǝrwǝrdigar, rǝⱨimdil wǝ meⱨir-xǝpⱪǝtliktur, asan ƣǝzǝplǝnmǝydiƣan, xapaǝt bilǝn wapasi kǝng Tǝngridur, \f □ \fr 34:6 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar, Pǝrwǝrdigar»\+bd* — ibraniy tilida «Yaⱨwǝⱨ, Yaⱨwǝⱨ». \+bd «xapaǝt»\+bd* — ibraniy tilida «hǝsǝd» bilǝn ipadilinidu (20:6 wǝ izaⱨatni kɵrüng).\f*  \x + \xo 34:6 \xt Mis. 33:19\x*  
\v 7 mingliƣan-on mingliƣanlarƣa rǝⱨim-xapaǝt kɵrsitip, ⱪǝbiⱨlik, asiyliⱪ wǝ gunaⱨni kǝqürgüqidur; lekin u gunaⱨkarlarni ⱨǝrgiz gunaⱨsiz dǝp ⱪarimaydiƣan, bǝlki atilarning ⱪǝbiⱨlikining jazasini baliliri wǝ nǝwrlirigiqǝ, xundaⱪla üqinqi wǝ tɵtinqi ǝwladiƣiqǝ yüklǝydiƣan \add Tǝngridur\add*» — dǝp jakarlidi.\f □ \fr 34:7 \ft \+bd «rǝⱨim-xapaǝt»\+bd* — ibraniy tilida «hǝsǝd» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu (20:6 wǝ izaⱨatni kɵrüng). \+bd «atilarning ⱪǝbiⱨlikining jazasini baliliri wǝ nǝwrlirigiqǝ, xundaⱪla üqinqi wǝ tɵtinqi ǝwladiƣiqǝ yüklǝydiƣan»\+bd* — bu muⱨim sɵz toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni (20:5, 34:7 toƣruluⱪ), xundaⱪla «Əzakiyal»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni (18-, 33-bablar toƣruluⱪ) kɵrüng.\f*  \x + \xo 34:7 \xt Mis. 20:6; Qɵl. 14:18; Ⱪan. 5:10; Zǝb. 86:14; 103:8; 145:8; Yǝr. 32:18\x*   
\m
\v 8 Xuning bilǝn Musa dǝrⱨal yǝrgǝ bax ⱪoyup sǝjdǝ ⱪilip: —   
\m
\v 9 — Əy Rǝb, ǝgǝr mǝn rasttinla nǝziringdǝ iltipat tapⱪan bolsam, undaⱪta i Rǝb, arimizda biz bilǝn mangƣaysǝn; qünki bu hǝlⱪ dǝrwǝⱪǝ boyni ⱪattiⱪ bir hǝlⱪtur; bizning ⱪǝbiⱨlikimizni wǝ gunaⱨimizni kǝqürgǝysǝn, bizni Ɵz mirasing boluxⱪa ⱪobul ⱪilƣaysǝn! — dedi.\x + \xo 34:9 \xt Law. 25:38; Zǝb. 28:9; 33:12; Zǝk. 2:16\x*   
\b  
\m  
\s1 Yengiwaxtin ǝⱨdǝ tüzüx  
\m
\v 10 Xuning bilǝn u Musaƣa: — Mana, Mǝn bir ǝⱨdǝ tüzimǝn; sening barliⱪ hǝlⱪing aldida pütkül yǝr yüzining ⱨeqbir jayida yaki ⱨeqbir ǝl arisida ⱪilinip baⱪmiƣan mɵjizilǝrni yaritimǝn. Xuning bilǝn sǝn arisida bolƣan hǝlⱪingning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning \add karamǝt\add* ǝmǝlini kɵridu; qünki Mening silǝrgǝ ⱪilidiƣan ǝmǝlim dǝrwǝⱪǝ dǝⱨxǝtlik ix bolidu. \f □ \fr 34:10 \ft \+bd «Mening silǝrgǝ ⱪilidiƣan ǝmǝlim»\+bd* — ibraniy tilida «Mening sanga ⱪilidiƣan ǝmǝlim».\f*  \x + \xo 34:10 \xt Ⱪan. 5:2; Yǝ. 10:12,13\x*  
\v 11 Mǝn bügün sanga tapilaydiƣan ǝmrlirimni tutⱪin; mana, Mǝn silǝrning aldinglardin Amoriy, Ⱪanaaniy, Ⱨittiy, Pǝrizziy, Ⱨiwiy wǝ Yǝbusiylarni ⱨǝydǝp qiⱪirimǝn.  
\v 12 Əmdi ⱨezi bolƣinki, sǝn baridiƣan zeminda turuwatⱪanlar bilǝn ⱨeq ǝⱨdǝ baƣlaxmiƣin; bolmisa, bu ix silǝrgǝ tuzaⱪ bolidu; \x + \xo 34:12 \xt Mis. 23:32; Qɵl. 33:51; Ⱪan. 7:2\x*  
\v 13 bǝlki silǝr ularning ⱪurbangaⱨlirini qɵwüp, but tüwrüklirini sundurup, «axǝraⱨ» butlirini kesip taxlanglar. \f □ \fr 34:13 \ft \+bd «axǝraⱨ butliri»\+bd* — bǝlkim butpǝrǝslikkǝ beƣixlanƣan dǝrǝhliklǝrdur. Dǝrǝhlǝr bǝlkim ayal but xǝklidǝ oyulƣan yaki nǝⱪixlǝngǝn boluxi mumkin.\f*  
\v 14 Qünki sǝn ⱨeqⱪandaⱪ baxⱪa ilaⱨⱪa ibadǝt ⱪilmasliⱪing kerǝk — qünki Mǝnki Pǝrwǝrdigarning nami «Wapasizliⱪⱪa Ⱨǝsǝt Ⱪilƣuqi» bolup, ⱨǝsǝt ⱪilƣuqi bir ilaⱨdurmǝn. \x + \xo 34:14 \xt Mis. 20:5\x*  
\v 15 Bolmisa, xu zeminda turuwatⱪanlar bilǝn ǝⱨdǝ tüzüxüng mumkin; andin ular ilaⱨlirining kǝynidin yürüp buzuⱪqiliⱪ ⱪilip, ilaⱨliriƣa ⱪurbanliⱪlar ɵtküzginidǝ, silǝrni qaⱪirsa ularning ⱪurbanliⱪliridin yǝp ketixinglar mumkin;  
\v 16 sǝn xundaⱪla yǝnǝ ularning ⱪizlirini oƣulliringƣa hotunluⱪⱪa elip berixing mumkin; u ⱪizlar ɵz ilaⱨlirining kǝynidin yürüp buzuⱪqiliⱪ ⱪilƣinida, ular oƣulliringnimu ɵz ilaⱨlirining arⱪisidin mangƣuzup, buzuⱪqiliⱪ ⱪilduruxi mumkin.\x + \xo 34:16 \xt 1Pad. 11:2\x*   
\m
\v 17 Ɵzüng üqün ⱨeqⱪandaⱪ ⱪuyma butlarni yasatmiƣin.   
\m
\v 18 Petir nan ⱨeytini tutunglar; Mening ǝmr ⱪilƣinimdǝk Abib eyida, bekitilgǝn waⱪitta yǝttǝ kün petir nan yǝnglar. Qünki silǝr Abib eyida Misirdin qiⱪⱪansilǝr.\x + \xo 34:18 \xt Mis. 12:15; 23:15\x*   
\m
\v 19 Baliyatⱪuning tunji mewisi Meningki bolidu; qarpay malliringning iqidin dǝslǝp tuƣulƣan ǝrkǝklǝr, kala bolsun, ⱪoy bolsun ularning tunjilirining ⱨǝmmisi Meningki bolsun.\x + \xo 34:19 \xt Mis. 13:2; 22:29; Əz. 44:30\x*   
\m
\v 20 Lekin exǝklǝrning tunji tǝhǝylirining orniƣa ⱪoza bilǝn bǝdǝl tɵlixing lazim bolidu. Əgǝr orniƣa \add ⱪoza\add* bǝrmisǝng, tǝhǝyning boynini sunduruwǝtkin. Tunji oƣulliringni bolsa, ularƣa bǝdǝl tɵlǝp ⱪayturuwal. Ⱨeqkim Mening ⱨuzurumƣa ⱪuruⱪ ⱪol kǝlmisun.\f □ \fr 34:20 \ft \+bd «... tunji tǝhǝylirining orniƣa ⱪoza bilǝn bǝdǝl tɵlixing lazim bolidu»\+bd* — demǝk, ⱪoza tǝhǝyning orniƣa ⱪurbanliⱪ ⱪilinidu.\f*  \x + \xo 34:20 \xt Mis. 13:13; 23:15; Ⱪan. 16:16\x*   
\m
\v 21 Sǝn altǝ kün iqidǝ ix-ǝmǝlingni ⱪilip, yǝttinqi küni aram elixing zɵrür; yǝr ⱨǝydǝx waⱪti bolsun, orma waⱪti bolsun, aram elixing zɵrür.\x + \xo 34:21 \xt Mis. 20:9\x*   
\m
\v 22 Yengi buƣdayning tunji ⱨosulini tǝbriklǝydiƣan «ⱨǝptilǝr ⱨeyti»ni ɵtküzünglar; yilning ahirida «ⱨosul yiƣix ⱨeyti»ni ɵtküzünglar.\f □ \fr 34:22 \ft \+bd «yilning ahirida»\+bd* — ibraniy tilida «yilning ɵzgirixidǝ» — yǝni küzdǝ. \+bd «ⱨosul yiƣix ⱨeyti»\+bd* — muxu ⱨosul bolsa mewǝ-qewilǝrningkidur. Ibraniylar ixlǝtkǝn kalendar boyiqǝ, ⱨeyt yǝttinqi ayda, bǝzi yillirida Sentǝbrdǝ, bǝzi yillarda Ɵktǝbrdǝ bolatti.\f*  \x + \xo 34:22 \xt Mis. 23:16\x*   
\m
\v 23 Sening ⱨǝrbir ǝrkǝk kixiliring yilda üq ⱪetim Israilning Hudasi bolƣan Rǝb Pǝrwǝrdigarning aldiƣa ⱨazir bolsun. \x + \xo 34:23 \xt Mis. 23:17; Ⱪan. 16:16\x*  
\v 24 Qünki Mǝn taipilǝrni aldingdin ⱨǝydiwetip, qegraliringni kengǝytimǝn; xuningdǝk sǝn yilda üq ⱪetim Pǝrwǝrdigar Hudayingning aldiƣa ⱨazir boluxⱪa qiⱪip barsang, ⱨeqkim yeringgǝ kɵz ⱪirini salmaydu.   
\m
\v 25 Manga sunulidiƣan ⱪurbanliⱪning ⱪenini boldurulƣan nan bilǝn billǝ sunmiƣin; yaki ɵtüp ketix ⱨeytining ⱪurbanliⱪining gɵxini ǝtigǝ ⱪaldurma.\f □ \fr 34:25 \ft \+bd «Manga sunulidiƣan ⱪurbanliⱪning...»\+bd* — ibraniy tilida «Mening ⱪurbanliⱪimning...». Muxu yǝrdǝ bu sɵz bǝlkim yuⱪirida tilƣa elinƣan üq ⱨeyttiki kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlarni yaki inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪlirini kɵrsǝtsǝ kerǝk. «Mening ⱪurbanliⱪimning ⱪeni» bolsa mǝzkur ⱨeytlarda ⱪurbangaⱨ üstigǝ tɵkülidiƣan ⱪanlarni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 34:25 \xt Mis. 23:18\x*   
\m
\v 26 Zeminingning dǝslǝpki ⱨosulidin tunji mǝⱨsulatlarni Pǝrwǝrdigar Hudayingning ɵyigǝ kǝltürüp ata.  
\m Oƣlaⱪni anisining sütidǝ ⱪaynitip pixurma.\f □ \fr 34:26 \ft \+bd «Oƣlaⱪni anisining sütidǝ ⱪaynitip pixurma»\+bd* — bu ǝmr bǝlkim ǝtraptiki butpǝrǝs hǝlⱪlǝrning mǝlum ɵrp-aditigǝ ǝgǝxmǝslik kerǝklikini kɵrsitixi mumkin. Bu toƣruluⱪ yǝnǝ «Lawiylar»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 34:26 \xt Mis. 23:19; Law. 22:27; Ⱪan. 14:21\x*   
\m
\v 27 Pǝrwǝrdigar Musaƣa: — Bu sɵzlǝrni ɵzüng üqün yeziwalƣin; qünki Mǝn muxu sɵzlǝrni asas ⱪilip sǝn bilǝn wǝ Israil bilǝn ǝⱨdǝ baƣlidim, dedi.   
\m
\v 28 U waⱪitta Musa xu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigarning ⱨuzurida ⱪiriⱪ keqǝ-kündüz turdi; u ⱨeqnǝrsǝ yemidi, ⱨeq su iqmidi. U yǝrdǝ \add Pǝrwǝrdigar\add* tahtaylarƣa ǝⱨdining sɵzliri bolƣan on ǝmrni pütti.\f □ \fr 34:28 \ft \+bd «u ⱨeqnǝrsǝ yemidi»\+bd* — ibraniy tilida «ⱨeq nanni yemidi». \+bd «U yǝrdǝ Pǝrwǝrdigar tahtaylarƣa ǝⱨdining sɵzliri bolƣan on ǝmrni pütti»\+bd* — ibraniy tilida «U yǝrdǝ u tahtaylarƣa ǝⱨdining sɵzliri bolƣan on ǝmrni pütti». Bǝzilǝr: «U» Musani kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu, biraⱪ «Ⱪan.» 10:2-4tin eniⱪ kɵrüniduki, bu sɵzlǝrni pütküqi Huda Ɵzidur.\f*  \x + \xo 34:28 \xt Mis. 24:18; 31:18; 34:1; Ⱪan. 4:13; 9:9,18\x*   
\b  
\m  
\s1 Musaning yüzining parⱪirap turuxi  
\m
\v 29 Musa Sinay teƣidin qüxkǝndǝ xundaⱪ boldiki (u taƣdin qüxkǝndǝ ikki ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ tahtiyi uning ⱪolida idi), ɵzining \add Pǝrwǝrdigar\add* bilǝn sɵzlǝxkini üqün yüzining parⱪirap kǝtkinini bilmǝytti. \x + \xo 34:29 \xt 2Kor. 3:7\x*  
\v 30 Əmdi Ⱨarun wǝ barliⱪ Israillar Musani kɵrdi, mana, uning yüz terisi parⱪirap turatti; ular uningƣa yeⱪin berixtin ⱪorⱪuxti.   
\m
\v 31 Lekin Musa ularni qaⱪiriwidi, Ⱨarun wǝ jamaǝtning barliⱪ baxliri yenip, uning ⱪexiƣa kǝldi; Musa ular bilǝn sɵzlǝxti.   
\m
\v 32 Xuningdin keyin, barliⱪ Israillar uning yeniƣa kǝldi; u waⱪitta Musa Pǝrwǝrdigar ɵzigǝ Sinay teƣida sɵz ⱪilƣinida tapxurƣan barliⱪ ǝmrlǝrni ularƣa tapilidi.  
\v 33 Musa ularƣa dǝydiƣinini dǝp tügǝtti. U \add sɵzligǝndǝ\add* yüzigǝ bir qümpǝrdǝ tartiwalƣanidi; \f □ \fr 34:33 \ft \+bd «U sɵzliglǝndǝ yüzigǝ bir qümpǝrdǝ tartiwalƣanidi»\+bd* — yaki «u (Musa) ularƣa sɵzlǝp bolƣanda yüzigǝ niⱪab tartiwaldi».\f*  \x + \xo 34:33 \xt 2Kor. 3:7,13\x*  
\v 34 Ⱪaqanki Musa Pǝrwǝrdigar bilǝn sɵzlixixkǝ uning ⱨuzuriƣa kirsǝ, qümpǝrdini eliwetǝtti, taki u yenip qiⱪⱪuqǝ xundaⱪ bolatti; yenip qiⱪⱪanda ɵzigǝ nemǝ tapilanƣan bolsa, xuni Israillarƣa eytip berǝtti.  
\v 35 Israillar Musaning yüz terisining parⱪirap turƣinini kɵrǝtti; xunga Musa yǝnǝ taki Pǝrwǝrdigar bilǝn sɵzlǝxkili uning ⱨuzuriƣa kirgüqǝ yüzigǝ qümpǝrdǝ tartiwalatti.   
\b  
\b  
\m  
\c 35
\s1 Xabat küni, yǝni «aram elix küni»ning bǝlgilimiliri  
\m
\v 1 Musa Israillarning pütkül jamaitini yiƣip ularƣa: — Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ ⱪilixⱪa buyruƣan ǝmrlǝr munulardur: — \x + \xo 35:1 \xt Mis.34:32\x*   
\m
\v 2 Altǝ kün ix-ǝmgǝk küni bolsun; lekin yǝttinqi küni silǝrgǝ nisbǝtǝn muⱪǝddǝs bir kün bolup, Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan aram alidiƣan xabat küni bolsun. Ⱨǝrkim xu künidǝ ix-ǝmgǝk ⱪilsa ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinsun. \x + \xo 35:2 \xt Mis. 20:8; 31:15; Law. 23:3; Ⱪan. 5:12; Luⱪa 13:14\x*  
\v 3 Xabat künidǝ barliⱪ turalƣuliringlarda ⱨǝrgiz ot ⱪalimanglar, — dedi.\x + \xo 35:3 \xt Mis. 16:23\x*   
\b  
\m  
\s1 Ibadǝt jayi üqün ⱨǝdiyǝ sunux  
\m
\v 4 Musa Israillarning pütkül jamaitigǝ sɵz ⱪilip mundaⱪ dedi: — «Pǝrwǝrdigar buyruƣan ǝmr mana xuki: —   
\m
\v 5 Ɵzünglarning aranglardin Pǝrwǝrdigarƣa bir «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ» kǝltürünglar; kɵngli haliƣanlarning ⱨǝrbiri Pǝrwǝrdigarƣa bir «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ»sini kǝltürsun: yǝni altun, kümüx, mis,\x + \xo 35:5 \xt Mis. 25:2\x*  
\v 6 kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yip, aⱪ kanap rǝht, ɵqkǝ tiwiti, \x + \xo 35:6 \xt Mis. 25:4\x*  
\v 7 ⱪizil boyalƣan ⱪoqⱪar terisi, delfin terisi, akatsiyǝ yaƣiqi, \x + \xo 35:7 \xt Mis. 25:5\x*  
\v 8 qiraƣdan üqün zǝytun meyi, «mǝsiⱨlǝx meyi» bilǝn huxbuy üqün ixlitilidiƣan esil dora-dǝrmǝklǝr, \x + \xo 35:8 \xt Mis. 25:6\x*  
\v 9 ǝfodⱪa ⱨǝm ⱪoxenƣa ornitilidiƣan ⱨeⱪiⱪ wǝ baxⱪa yaⱪutlarni kǝltürünglar».\x + \xo 35:9 \xt Mis. 25:7; 28:17,20\x*   
\b  
\m  
\s1 Ibadǝt qedirining materiyal-üskünlirini yasax  
\m
\v 10 — «Aranglardiki barliⱪ maⱨir ustilar kelip Pǝrwǝrdigar buyruƣanning ⱨǝmmisini yasap bǝrsun: \f □ \fr 35:10 \ft \+bd «maⱨir ustilar»\+bd* — ibraniy tilida «kɵngli danalar».\f*  
\v 11 — \add muⱪǝddǝs\add* qedir bilǝn uning iqki wǝ taxⱪi yopuⱪlirini, ilƣulirini, tahtaylirini, baldaⱪlirini, hadilirini wǝ bularning tǝgliklirini, \x + \xo 35:11 \xt Mis. 26:26\x*  
\v 12 ǝⱨdǝ sanduⱪi wǝ uning baldaⱪlirini, «kafarǝt tǝhti»ni, «ayrima pǝrdǝ-yopuⱪ»ni,  
\v 13 xirǝ wǝ uning baldaⱪlirini, uning barliⱪ ⱪaqa-ⱪuqilirini wǝ «tǝⱪdim nanliri»ni, \x + \xo 35:13 \xt Mis. 25:23, 30\x*  
\v 14 yoruⱪluⱪ üqün yasalƣan qiraƣdan wǝ uning ǝswablirini, uning qiraƣliri wǝ qiraƣ meyini,  
\v 15 huxbuygaⱨ wǝ uning baldaⱪlirini, «Mǝsiⱨlǝx meyi»ni, dora-dǝrmǝklǝrdin ixlǝngǝn huxbuyni, muⱪǝddǝs qedirining kirix eƣizidiki «ixik pǝrdisi»ni, \x + \xo 35:15 \xt Mis. 26:36; 30:1; 31:11\x*  
\v 16 kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪurbangaⱨi wǝ uning mis xalasini, baldaⱪlirini wǝ barliⱪ ǝswablirini, yuyunux desi wǝ uning tǝglikini, \x + \xo 35:16 \xt Mis. 27:4; 30:18\x*  
\v 17 ⱨoylining pǝrdilirini, uning hadiliri wǝ ularning tǝgliklirini, ⱨoylining kirix eƣizidiki pǝrdini, \x + \xo 35:17 \xt Mis. 27:9,16\x*  
\v 18 qedirning mih-ⱪozuⱪlirini, ⱨoylining mih-ⱪozuⱪlirini, xundaⱪla barliⱪ tanilirini, \x + \xo 35:18 \xt Mis. 27:19\x*  
\v 19 toⱪulidiƣan kiyimlǝr, yǝni muⱪǝddǝs jayning hizmitigǝ kaⱨinliⱪ hizmitidǝ kiyilidiƣan, Ⱨarun kaⱨinning muⱪǝddǝs kiyimlirini ⱨǝm uning oƣullirining kiyimlirini tǝyyar ⱪilsun».\f □ \fr 35:19 \ft \+bd «toⱪulidiƣan kiyimlǝr»\+bd* — yaki «kaⱨinliⱪ hizmǝt kiyimliri».\f*  \x + \xo 35:19 \xt Mis. 28; 31:10\x*   
\b  
\m  
\s1 Hǝlⱪning «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ»si  
\m
\v 20 Xuning bilǝn pütkül Israil jamaiti Musaning yenidin qiⱪip ketixti.  
\v 21 Andin kɵngli tartⱪanlarning ⱨǝrbiri, roⱨi ɵzlirigǝ türtkǝ bolƣanlarning ⱨǝrbiri kelip, jamaǝt qedirini yasaxⱪa, xundaⱪla qedirning hizmitidǝ ixlitilidiƣan barliⱪ sǝrǝmjanlarni yasaxⱪa wǝ muⱪǝddǝs kiyimlǝrni tikixkǝ Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan «pulanglatma ⱨǝdiyǝ»ni kǝltürgili turdi.  
\v 22 Ular ǝrlǝrmu, ayallarmu kelip, sunuxⱪa kɵngli hux bolƣanlarning ⱨǝrbiri ⱨǝdiyǝ kǝltürüp, bulapka, zirǝ-ⱨalⱪa, üzük, zunnar-bilǝzük ⱪatarliⱪ ⱨǝrhil altun buyumlarni elip kǝldi; altunni «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ» ⱪilip berǝy degǝnlǝrning ⱨǝrbiri uni Pǝrwǝrdigarƣa sundi. \f □ \fr 35:22 \ft \+bd «Ular ǝrlǝrmu, ayallarmu kelip,...»\+bd* — yaki «Ər kixilǝr ayal kixilǝrgǝ ǝgixip,...».\f*  
\v 23 Kimdǝ kɵk, sɵsün, ⱪizil yip bilǝn aⱪ kanap rǝht, ɵqkǝ tiwiti, ⱪizil boyalƣan ⱪoqⱪar terisi wǝ delfin terisi bolsa, xularni elip kelixti.  
\v 24 Kümüx ya mistin kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ kǝltürǝy degǝnlǝrning ⱨǝrbiri xuni Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝdiyǝ ⱪilip sundi. Kimdǝ qedirning hizmitidǝ ixlitilidiƣan ⱨǝrhil sǝrǝmjanlarƣa yariƣudǝk akatsiyǝ yaƣiqi bolsa, uni elip kǝldi.   
\m
\v 25 Ⱪoli qewǝr ayallarning ⱨǝrbiri ɵz ⱪolliri bilǝn egirip, xu egirgǝn yip wǝ rǝhtlǝrni, yǝni kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yip bilǝn aⱪ kanap rǝhtlǝrni kǝltürdi, \f □ \fr 35:25 \ft \+bd «ⱪoli qewǝr»\+bd* — ibraniy tilida «kɵngli dana».\f*  \x + \xo 35:25 \xt Pǝnd. 31:19\x*  
\v 26 Xuningdǝk kɵngli ⱪozƣalƣan ayallarning ⱨǝmmisi ⱨünirini ixlitip ɵqkǝ tiwitidin yip egirixti.   
\m
\v 27 Əmirlǝr ǝfod wǝ ⱪoxenƣa ornitilidiƣan ⱨeⱪiⱪlar wǝ yaⱪutlarni,  
\v 28 dora-dǝrmǝklǝrni, qiraƣⱪa wǝ mǝsiⱨlǝx meyiƣa ixlitilidiƣan zǝytun meyini, huxbuyƣa ixlitilidiƣan esil dora-dǝrmǝklǝrni kǝltürdi. \x + \xo 35:28 \xt Mis. 25:6\x*  
\v 29 Xu tǝriⱪidǝ Israillar Pǝrwǝrdigar Musaning wasitisi bilǝn buyruƣan ixlarning ⱨǝrⱪaysiƣa bir nǝrsǝ berixkǝ kɵngli tartⱪan bolsa, ǝr bolsun ayal bolsun ⱨǝrbiri xuni elip kelip, Pǝrwǝrdigarƣa atap ihtiyariy ⱨǝdiyǝ bǝrdi.   
\b  
\m  
\s1 Ibadǝt qedirini Yasiƣuqi ⱨünǝrwǝnlǝr  
\m
\v 30 Andin Musa Israillarƣa mundaⱪ dedi: —  
\m «Mana, Pǝrwǝrdigar Yǝⱨuda ⱪǝbilisidin hurning nǝwrisi, Urining oƣli Bǝzalǝlni ismini atap qaⱪirip, \f □ \fr 35:30 \ft \+bd «ismini atap qaⱪirip,...»\+bd* — bu sɵzlǝr Hudaning mǝlum bir kixini mǝlum muⱨim bir ix üqün alaⱨidǝ tallap qaⱪirƣanliⱪini kɵrsitidu. «Yǝx.» 45:3, 4ni kɵrüng. 
\fp  «Bǝzalǝl» — mǝnisi «Hudaning sayisidǝ» yaki «Hudaning baxpanaⱨida».\f*  \x + \xo 35:30 \xt Mis. 31:2\x*  
\v 31 uni Hudaning Roⱨi bilǝn toldurup, uningƣa danaliⱪ, ǝⱪil-parasǝt, ilim-ⱨekmǝt igilitip, uni ⱨǝrtürlük ixni ⱪilixⱪa ⱪabiliyǝtlik ⱪilip, \x + \xo 35:31 \xt Mis. 31:3\x*  
\v 32 uni türlük-türlük ⱨünǝrlǝrni ⱪilalaydiƣan — altun, kümüx wǝ mis ixlirini ⱪilalaydiƣan, \x + \xo 35:32 \xt Mis. 31:4\x*  
\v 33 yaⱪutlarni kesip-oyalaydiƣan, zinnǝt buyumliriƣa ornitalaydiƣan, yaƣaqlarƣa nǝⱪix qiⱪiralaydiƣan, ⱨǝrhil ⱨünǝr ixlirini ⱪamlaxturalaydiƣan ⱪildi. \x + \xo 35:33 \xt Mis. 31:5\x*  
\v 34 U yǝnǝ uning kɵngligǝ, xuningdǝk ⱨǝm Dan ⱪǝbilisidin bolƣan Aⱨisamaⱪning oƣli Oⱨoliyabning kɵngligǝ \add baxⱪilarƣa\add* ⱨünǝr ɵgitix niyǝt-istikini selip,  
\v 35 ularning kɵngüllirini danaliⱪ-ⱨekmǝt bilǝn toldurup, ularni ⱨǝrhil nǝⱪⱪaxliⱪ-oymiqiliⱪ ixliriƣa maⱨir ⱪilip, kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yip bilǝn aⱪ kanap rǝht bilǝn kǝxtiqilik ⱪilixⱪa ⱨǝmdǝ bapkarliⱪⱪa iⱪtidarliⱪ ⱪildi. Xuning bilǝn ular ⱨǝrhil ⱨünǝr ixlirining wǝ ⱨǝrhil layiⱨilǝx ixlirining ⱨɵddisidin qiⱪalaydiƣan boldi. \x + \xo 35:35 \xt Mis. 26:1\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 36
\m
\v 1 Xuning bilǝn Bǝzalǝl wǝ Oⱨoliyablar, xuningdǝk Pǝrwǝrdigar muⱪǝddǝs qedir yasaxning ⱨǝrhil ixliriƣa kerǝk bolƣan danaliⱪ-ⱨekmǝt wǝ ǝⱪil-parasǝtni ata ⱪilƣan maⱨir ustilarning ⱨǝrbiri ularƣa ⱪoxulup, xu ixni uning ǝmr ⱪilƣini boyiqǝ ǝmǝlgǝ axuridu».   
\b  
\m  
\s1 Hǝlⱪning ⱨǝdiyǝliri  
\m
\v 2 Xu waⱪitta Musa Bǝzalǝl wǝ Oⱨoliyabni, xundaⱪla Pǝrwǝrdigar danaliⱪ-ⱨekmǝt bilǝn kɵngüllirini toldurƣan, kɵngli ɵzini xu ixni ⱪilixⱪa ⱪatnixixⱪa dalalǝt ⱪilƣan barliⱪ ⱨünǝrwǝn-kasiplarni qaⱪirip yiƣdi.  
\v 3 Ular kelip muⱪǝddǝs qedirni yasaxⱪa, xundaⱪla uning ix-hizmǝtlirigǝ kerǝklik sǝrǝmjanlarni yasaxⱪa Israillar elip kǝltürgǝn barliⱪ «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ»lǝrni Musadin tapxuruwaldi. Israil hǝlⱪi yǝnila ɵz mǝyli bilǝn ⱨǝr küni ǝtigini Musaƣa ihtiyariy ⱨǝdiyǝ kǝltürüp turatti.  
\v 4 Andin muⱪǝddǝs qedirning ixlirini ⱪiliwatⱪan ustilarning ⱨǝmmisi ⱪolidiki ixini ⱪoyup ⱪoyup kelip,  
\v 5 Musaƣa: — Hǝlⱪning elip kǝlgini Pǝrwǝrdigar bizgǝ ⱪilixⱪa buyruƣan ixni pütküzüxkǝ eⱨtiyaj bolƣinidin kɵp exip kǝtti! — deyixti.   
\m
\v 6 Andin Musa ǝmr ⱪilip, pütkül qedirgaⱨ boyiqǝ: «Mana, ǝr bolsun, ayal bolsun, ⱨeqkim muⱪǝddǝs qedirni yasax üqün «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ» süpitidǝ yǝnǝ ⱨeqⱪandaⱪ nǝrsǝ tǝyyarlap kǝlmisun!» dǝp jakarlatti. Buning bilǝn kɵpqilik ⱨǝdiyǝlǝr kǝltürüxtin tohtitildi.  
\v 7 Qünki ular tǝyyarliƣan materiyallar pütkül ⱪurulux ixiƣa yetǝtti, ⱨǝtta exip ⱪalatti.   
\b  
\m  
\s1 Ibadǝt qedirining yasilixi  
\m
\v 8 Muⱪǝddǝs qedirning ⱪurulux ixini ⱪiliwatⱪan ustilarning ⱨǝrbiri nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhtkǝ kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yiplar arilaxturulup ixlǝngǝn on parqǝ yopuⱪ yasap, kerublarning süritini yopuⱪlarƣa qewǝrlik bilǝn layiⱨilǝp nǝpis ⱪilip kǝxtilǝp qiⱪti.  
\v 9 Ⱨǝrbir yopuⱪning uzunluⱪi yigirmǝ sǝkkiz gǝz, kǝngliki tɵt gǝz bolup, ⱨǝrbir yopuⱪ ohxax qong-kiqikliktǝ ⱪilindi. \x + \xo 36:9 \xt Mis. 26:2\x*  
\v 10 \add Bǝzalǝl\add* yopuⱪlarning bǝxini bir-birigǝ ulidi, ⱪalƣan bǝx yopuⱪnimu ⱨǝm bir-birigǝ ulidi.  
\v 11 U ulap qiⱪilƣan birinqi qong parqining ǝng qetidiki ⱪismining bir tǝripigǝ rǝnggi kɵk izmilǝrni ⱪadidi, xuningdǝk ulap qiⱪilƣan ikkinqi qong parqining ǝng qetidikisining bir tǝripigimu xundaⱪ ⱪildi. \x + \xo 36:11 \xt Mis. 26:4\x*  
\v 12 Birinqi qong parqining ǝng qetidiki ⱪismiƣa ǝllik izmǝ ⱪadidi, ikkinqi qong parqining ǝng qetidikisigimu ǝllik izmǝ ⱪadidi. Izmilǝr bir-birigǝ udulmuudul ⱪilindi. \x + \xo 36:12 \xt Mis. 26:5,10\x*  
\v 13 Muⱪǝddǝs qedir bir pütün bolsun üqün u altundin ǝllik ilƣu yasap, ikki parqǝ yopuⱪni xu ilƣular bilǝn bir-birigǝ tutaxturdi.\x + \xo 36:13 \xt Mis. 26:6\x*   
\m
\v 14 U muⱪǝddǝs qedirni yepix üqün ɵqkǝ tiwitidin yopuⱪlarni yasidi; yopuⱪtin on bir parqǝ yasidi.  
\v 15 Yopuⱪlarning ⱨǝrbirining uzunluⱪi ottuz gǝz, kǝngliki tɵt gǝz bolup, on bir yopuⱪning ⱨǝmmisi ohxax qong-kiqikliktǝ ⱪilindi.  
\v 16 Yopuⱪlarning bǝxini u ulap bir ⱪilip, ⱪalƣan altǝ yopuⱪnimu ulap bir ⱪildi.  
\v 17 U birinqi ulap qiⱪilƣan qong parqining ǝng qetidiki ⱪismiƣa ǝllik izmǝ, ikkinqi ulap qiⱪilƣan qong parqining ǝng qetidiki ⱪismiƣa ǝllik izmǝ ⱪadidi.  
\v 18 U qedir bir pütün bolsun üqün ⱨǝm mistin ǝllik ilƣu yasap, ikki qong parqini ulap ⱪoydi.\x + \xo 36:18 \xt Mis. 26:11\x*   
\m
\v 19 U buningdin baxⱪa qedirƣa ⱪizil boyalƣan ⱪoqⱪar terisidin yopuⱪ yasap yapti, andin uning üstidinmu delfin terisidin yasalƣan yǝnǝ bir yopuⱪni ⱪaplidi.\x + \xo 36:19 \xt Mis. 26:14\x*   
\m
\v 20 U muⱪǝddǝs qedirning tik tahtaylirini akatsiyǝ yaƣiqidin yasap tiklidi. \x + \xo 36:20 \xt Mis. 26:15\x*  
\v 21 Ⱨǝrbir tahtayning uzunluⱪi on gǝz, kǝngliki bir yerim gǝz ⱪilindi. \x + \xo 36:21 \xt Mis. 26:16\x*  
\v 22 Ⱨǝrbir tahtayning ikkidin turumi bar idi, ⱨǝr ikki tahtay xular bilǝn bir-birigǝ qetildi; u qedirning barliⱪ tahtaylirini xundaⱪ yasidi.\x + \xo 36:22 \xt Mis. 26:17\x*   
\m
\v 23 U qedirning tahtaylirini xundaⱪ yasidi; yigirmisi jǝnub tǝrǝpkǝ ornitildi; \x + \xo 36:23 \xt Mis. 26:18\x*  
\v 24 u bu yigirmǝ tahtayning tegigǝ kümüxtin ⱪiriⱪ tǝglik yasidi; bir tahtayning \add astidiki\add* ikki turumi üqün ikkidin tǝglik, yǝnǝ bir tahtayning ikki turumi üqün ikkidin tǝglikni yasidi.\x + \xo 36:24 \xt Mis. 26:19\x*   
\m
\v 25 Xuningdǝk u qedirning udul tǝripigǝ, yǝni ximal tǝripigǝ yigirmǝ tahtay yasidi, \x + \xo 36:25 \xt Mis. 26:20\x*  
\v 26 xundaⱪla bularning ⱪiriⱪ tǝglikini kümüxtin yasidi; bir tahtayning tegigǝ ikkidin tǝglik, yǝnǝ bir tahtayning tegigǝ ikkidin tǝglik orunlaxturuldi. \x + \xo 36:26 \xt Mis. 26:21\x*  
\v 27 Qedirning kǝyni tǝripigǝ, yǝni ƣǝrb tǝrǝpkǝ altǝ tahtayni yasap ornatti. \x + \xo 36:27 \xt Mis. 26:22\x*  
\v 28 U qedirning kǝyni tǝripidiki ikki bulungƣa ikki tahtayni yasap ornatti. \x + \xo 36:28 \xt Mis. 26:23\x*  
\v 29 Bu bulung tahtayliri astidin üstigiqǝ ikki ⱪat ⱪilip \add tahtaylarni\add* ɵzara qetixturdi, üsti bir ⱨalⱪiƣa bekitildi. U ⱨǝr ikkisini xundaⱪ yasap, ikki bulungƣa ornatti. \x + \xo 36:29 \xt Mis. 26:24\x*  
\v 30 Xunglaxⱪimu u tǝripidǝ sǝkkiz tahtay boldi, ularning kümüxtin yasalƣan on altǝ tǝgliki bar idi; bir tahtayning tegidǝ ikki tǝglik, yǝnǝ bir tahtayning tegidǝ ikki tǝglik bar idi.\x + \xo 36:30 \xt Mis. 26:25\x*   
\m
\v 31 Buningdin baxⱪa u akatsiyǝ yaƣiqidin baldaⱪ yasidi; qedirning bu tǝripidiki tahtaylarƣa bǝx baldaⱪni, \x + \xo 36:31 \xt Mis. 26:26\x*  
\v 32 qedirning u tǝripidiki tahtaylarƣa bǝx baldaⱪni, qedirning arⱪa tǝripidiki tahtaylarƣa, yǝni ƣǝrb tǝripidiki tahtaylarƣimu bǝx baldaⱪni yasidi. \x + \xo 36:32 \xt Mis. 26:27\x*  
\v 33 U tahtaylarning otturidiki ottura baldaⱪni bu tǝrǝptin u tǝrǝpkǝ yǝtküzüp yasidi. \x + \xo 36:33 \xt Mis. 26:28\x*  
\v 34 U tahtaylarni altun bilǝn ⱪaplap, baldaⱪlar ɵtküzülidiƣan ⱨalⱪilarni altundin yasap, baldaⱪlarni altun bilǝn ⱪaplidi.\x + \xo 36:34 \xt Mis. 26:29\x*   
\m
\v 35 U nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhtkǝ kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yiplar arilaxturulup ixlǝngǝn bir pǝrdǝ yasidi; uni kerublarning süritini qewǝrlik bilǝn layiⱨilǝp nǝpis ⱪilip qüxürüp, kǝxtilǝp qiⱪardi. \x + \xo 36:35 \xt Mis. 26:31\x*  
\v 36 Uni esixⱪa u akatsiyǝ yaƣiqidin tɵt hada yasap, altun bilǝn ⱪaplidi. Ularning ilmǝkliri altundin yasaldi; hadilarƣa u kümüxtin tɵt tǝglikni ⱪuyup yasidi.\x + \xo 36:36 \xt Mis. 26:32\x*   
\m
\v 37 U qedirning kirix eƣiziƣa nǝpis toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhtkǝ kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yiplar arilaxturulup ixlǝngǝn bir pǝrdǝ yasidi, uni kǝxtiqigǝ kǝxtilǝtti. \x + \xo 36:37 \xt Mis. 26:36\x*  
\v 38 U yǝnǝ bu pǝrdining bǝx hadisini ilmǝkliri bilǝn ⱪoxup yasidi; ularning baxlirini wǝ baldaⱪlirini altun bilǝn ⱪaplidi; ularning bǝx tǝgliki mistin yasaldi.\f □ \fr 36:38 \ft \+bd « \+bd*\+bdit bǝx hadining\+bdit* baxlirini wǝ baldaⱪlirini altun bilǝn ⱪaplidi» — 26:37-ayǝttiki muxu hadilarni «altun bilǝn ⱪapliƣin» deyilidu. Muxu ayǝttǝ ⱪaplinix kɵlümi dairisi eniⱪ kɵrünidu — ⱪariƣanda, pütün hadilar ǝmǝs, bǝlki pǝⱪǝt «baxliri» wǝ «qetiⱪ»liri altun bilǝn ⱪaplinidu. 
\fp  «Baldaⱪlar» — ular hadilarni ɵzara qetip turidiƣan tayaⱪqilar bolup, hadilarni muⱪimlaxturux wǝ pǝrdilǝrnimu kɵtürüx rolini oynaydu (38:17ni kɵrüng). «Baldaⱪlar»ning baxⱪa tǝrjimiliri: «ⱨalⱪilar» yaki «qǝmbǝrlǝr».\f*  \x + \xo 36:38 \xt Mis. 26:37\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 37
\s1 Əⱨdǝ sanduⱪini yasax  
\m
\v 1 Andin Bǝzalǝl ǝⱨdǝ sanduⱪini akatsiyǝ yaƣiqidin yasidi; uning uzunluⱪi ikki yerim gǝz, egizliki bir yerim gǝz, kǝngliki bir yerim gǝz idi. \x + \xo 37:1 \xt Mis. 25:10\x*  
\v 2 U uning iqi wǝ sirtini sap altun bilǝn ⱪaplidi, uning üstünki ⱪismining qɵrisigǝ altundin girwǝk qiⱪardi.  
\v 3 U uning üqün altundin tɵt ⱨalⱪa ⱪuyup, ularni uning tɵt qetiⱪiƣa bekitti; bir tǝripigǝ ikki ⱨalⱪa, yǝnǝ bir tǝripigǝ ikki ⱨalⱪa bekitti. \f □ \fr 37:3 \ft \+bd «tɵt qetiⱪiƣa»\+bd* — yaki «tɵt putiƣa».\f*  
\v 4 U ⱨǝm akatsiyǝ yaƣiqidin ikki baldaⱪ yasap, ⱨǝr ikkisini altun bilǝn ⱪaplidi;  
\v 5 andin sanduⱪ ular arⱪiliⱪ kɵtürülsun dǝp, baldaⱪlarni sanduⱪning ikki yenidiki ⱨalⱪiliridin ɵtküzüp ⱪoydi.   
\m
\v 6 U \add sanduⱪning yapⱪuqi süpitidǝ\add* altundin uzunluⱪi ikki yerim gǝz, kǝngliki bir yerim gǝz bolƣan bir «kafarǝt tǝhti» yasidi.  
\v 7 U ikki kerubni altundin soⱪup yasidi; ularni kafarǝt tǝhtining ikki tǝripigǝ ornatti;  
\v 8 bir kerubni bir tǝripigǝ, yǝnǝ bir kerubni yǝnǝ bir tǝripigǝ ornatti. U ikki tǝripidiki kerublarni kafarǝt tǝhti bilǝn bir gǝwdǝ ⱪildi. \f □ \fr 37:8 \ft \+bd «U ikki tǝripidiki kerublarni kafarǝt tǝhti bilǝn bir gǝwdǝ ⱪildi»\+bd* — yaki «U kerublar bilǝn kafarǝt tǝhtini bir pütün altundin yasidi».\f*  \x + \xo 37:8 \xt Mis. 25:19\x*  
\v 9 Kerublar bir-birigǝ yüzlinip, ⱪanatlirini kafarǝt tǝhtining üstigǝ kerip, ⱪanatliri bilǝn uni yepip turatti; kerublarning yüzi kafarǝt tǝhtigǝ ⱪaritildi.\x + \xo 37:9 \xt Mis. 25:20\x*   
\b  
\m  
\s1 Xirǝ  
\m
\v 10 U ⱨǝm xirǝni akatsiyǝ yaƣiqidin yasidi; uning uzunluⱪi ikki gǝz, kǝngliki bir gǝz, egizliki bir yerim gǝz idi. \x + \xo 37:10 \xt Mis. 25:23\x*  
\v 11 U uni sap altun bilǝn ⱪaplap, uning üstünki ⱪismining qɵrisigǝ altundin girwǝk qiⱪardi. \x + \xo 37:11 \xt Mis. 25:24\x*  
\v 12 U xirǝning qɵrisigǝ tɵt ilik egizliktǝ bir lǝw yasidi; bu lǝwning qɵrisigimu altundin bir girwǝk qiⱪardi. \x + \xo 37:12 \xt Mis. 25:25\x*  
\v 13 U xirǝgǝ altundin tɵt ⱨalⱪa yasap, bu ⱨalⱪilarni xirǝning tɵt burjikidiki qetiⱪⱪa ornatti. \x + \xo 37:13 \xt Mis. 25:26\x*  
\v 14 Xirǝni kɵtürüxkǝ baldaⱪlar ɵtküzülsun dǝp, ⱨalⱪilar xirǝ lewigǝ yeⱪin bekitildi. \x + \xo 37:14 \xt Mis. 25:27\x*  
\v 15 Xirǝ üqün u baldaⱪlarni akatsiyǝ yaƣiqidin yasap, altun bilǝn ⱪaplidi; xirǝ ular bilǝn kɵtürülǝtti.  
\v 16 U xirǝning üstigǝ ⱪoyulidiƣan barliⱪ buyumlarni, yǝni legǝnlirini, ⱪaqa-ⱪuqa tǝhsilirini, \add «xarab ⱨǝdiyǝliri»ni\add* ⱪuyidiƣan ⱪǝdǝⱨ wǝ piyalilǝrning ⱨǝmmisini sap altundin yasidi.\x + \xo 37:16 \xt Mis. 25:29\x*   
\b  
\m  
\s1 Qiraƣdanni yasax  
\m
\v 17 U ⱨǝm qiraƣdanni sap altundin yasidi; qiraƣdanni soⱪup yasidi; qiraƣdanning puti, ƣoli, ⱪǝdǝⱨliri, ƣunqiliri wǝ gülliri bir pütün altundin soⱪuldi. \x + \xo 37:17 \xt Mis. 25:31\x*  
\v 18 Qiraƣdanning ƣolining ikki yenidin altǝ xahqǝ qiⱪirildi — qiraƣdanning bir yenidin üq xahqǝ, uning yǝnǝ bir yenidin üq xahqǝ qiⱪirildi; \x + \xo 37:18 \xt Mis. 25:32\x*  
\v 19 bir yenidiki ⱨǝrbir xahqidǝ badam güli xǝklidǝ ƣunqisi wǝ qeqiki bolƣan üq ⱪǝdǝⱨ qiⱪirildi, yǝnǝ bir yenidiki ⱨǝrbir xahqidǝ badam güli xǝklidǝ ƣunqisi wǝ qeqiki bolƣan üq ⱪǝdǝⱨ qiⱪirildi. Qiraƣdanƣa qiⱪirilƣan altǝ xahqining ⱨǝmmisi xundaⱪ yasaldi. \x + \xo 37:19 \xt Mis. 25:33\x*  
\v 20 Qiraƣdanning \add ƣolidin\add* badam güli xǝklidǝ ƣunqisi wǝ qeqiki bolƣan tɵt ⱪǝdǝⱨ qiⱪirildi. \f □ \fr 37:20 \ft \+bd «ƣolidin»\+bd* — yǝni ƣolining üstünki ⱪismidin. 35-ayǝtni kɵrüng.\f*  \x + \xo 37:20 \xt Mis. 25:34\x*  
\v 21 Bulardin baxⱪa \add birinqi\add* ikki xahqining astida bir ƣunqǝ, \add ikkinqi\add* ikki xahqining astida bir ƣunqǝ, \add üqinqi\add* ikki xahqining astida bir ƣunqǝ yasalƣanidi; qiraƣdanƣa qiⱪirilƣan altǝ xahqining astining ⱨǝmmisi xundaⱪ idi.  
\v 22 Uning xu ƣunqiliri ⱨǝm xahqiliri qiraƣdan bilǝn bir gǝwdǝ ⱪilindi — bir pütün sap altundin soⱪup yasaldi. \x + \xo 37:22 \xt Mis. 25:36\x*  
\v 23 U qiraƣdanning yǝttǝ qiriƣini, xundaⱪla uning pilik ⱪayqiliri bilǝn küldanlirini sap altundin yasidi. \x + \xo 37:23 \xt Mis. 25:37,38\x*  
\v 24 U qiraƣdan wǝ uning barliⱪ ǝswablirini bir talant sap altundin yasidi.\f □ \fr 37:24 \ft \+bd «bir talant altun»\+bd* — bǝlkim 4.4 kilogramqǝ boluxi mumkin.\f*  \x + \xo 37:24 \xt Mis. 25:39\x*   
\b  
\m  
\s1 Huxbuygaⱨni yasax  
\m
\v 25 U yǝnǝ huxbuygaⱨni akatsiyǝ yaƣiqidin yasidi. Uning uzunluⱪi bir gǝz, kǝngliki bir gǝz, egizliki ikki gǝz bolup, tɵt qasa ⱪilip yasaldi; \add tɵt burjikidiki\add* münggüzlǝr uning bilǝn bir pütün ⱪilip yasaldi. \x + \xo 37:25 \xt Mis. 30:1, 2\x*  
\v 26 U uni, yǝni uning üstini, tɵt ǝtrapini ⱨǝm münggüzlirini sap altun bilǝn ⱪaplidi; uning üsti ⱪismining qɵrisigǝ altundin girwǝk qiⱪardi. \x + \xo 37:26 \xt Mis. 30:3\x*  
\v 27 Uningƣa altundin ikki ⱨalⱪa yasap, uning girwikining astiƣa bekitti; ularni ikki yeniƣa udulmu’udul bekitti. Huxbuygaⱨni kɵtüridiƣan ikki baldaⱪni selix üqün bularni huxbuygaⱨning ikki tǝripigǝ orunlaxturdi. \f □ \fr 37:27 \ft \+bd «ikki yeniƣa...»\+bd* — yaki «ikki burjikigǝ...».\f*  \x + \xo 37:27 \xt Mis. 30:4\x*  
\v 28 U baldaⱪlarni akatsiyǝ yaƣiqidin yasap, altun bilǝn ⱪaplidi.\x + \xo 37:28 \xt Mis. 30:5\x*   
\m
\v 29 U ⱨǝm muⱪǝddǝs Mǝsiⱨlǝx meyini yasidi, andin ǝtirqi qiⱪarƣandǝk dora-dǝrmǝklǝrni tǝngxǝp sap huxbuyni yasidi.\x + \xo 37:29 \xt Mis. 30:22,34\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 38
\s1 Ⱪurbangaⱨni yasax  
\m
\v 1 U kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪurbangaⱨini akatsiyǝ yaƣiqidin yasidi. Ⱪurbangaⱨ tɵt qasa bolup, uzunluⱪi bǝx gǝz, kǝngliki bǝx gǝz, egizliki üq gǝz ⱪilindi. \x + \xo 38:1 \xt Mis. 27:1\x*  
\v 2 U uning tɵt burjikigǝ ⱪoyulidiƣan münggüzlirini yasidi; münggüzliri ⱪurbangaⱨ bilǝn bir gǝwdǝ ⱪilindi. Ⱪurbangaⱨni mis bilǝn ⱪaplidi. \x + \xo 38:2 \xt Mis. 27:2\x*  
\v 3 U ⱪurbangaⱨning barliⱪ ǝswablirini — uningƣa has bolƣan daslarni, gürjǝklǝrni, korilarni, lahxigirlarni wǝ otdanlarnimu yasidi; uning barliⱪ ǝswablirini mistin yasidi. \x + \xo 38:3 \xt Mis. 27:3\x*  
\v 4 Ⱪurbangaⱨ üqün mistin bir xala yasidi; xalani ⱪurbangaⱨning ⱪap belining astidiki girwǝktin tɵwǝnrǝk turidiƣan ⱪildi; xala ⱪurbangaⱨning dǝl otturisida idi. \x + \xo 38:4 \xt Mis. 27:4, 5\x*  
\v 5 U xalaning tɵt burjikigǝ baldaⱪlar ɵtküzülidiƣan tɵt mis ⱨalⱪini ⱪuyup yasidi.  
\v 6 U baldaⱪlarni akatsiyǝ yaƣiqidin yasap, ularni mis bilǝn ⱪaplidi.  
\v 7 Andin u ⱪurbangaⱨni kɵtürüx üqün baldaⱪlarni ⱪurbangaⱨning ikki yenidiki ⱨalⱪilarƣa ɵtküzüp ⱪoydi. U ⱪurbangaⱨni tahtaylardin, iqini box ⱪilip yasidi.\x + \xo 38:7 \xt Mis. 27:8\x*  \fig Ibadǝt qedirining ǝswabliri|src="tabobjects-upin-01.jpg" size="span" ref="«Mis.» 38:1" \fig*   
\b  
\m  
\s1 Yuyunux desini yasax  
\m
\v 8 U yǝnǝ yuyunux desini mistin, uning tǝglikinimu mistin yasidi; u bularni «kɵrüxüx qediri»ning kirix eƣizining aldida hizmǝttǝ bolƣan ayallarning mis ǝynǝkliridin yasidi.\x + \xo 38:8 \xt Mis. 30:18\x*  \fig Ibadǝt qediri wǝ sirtⱪi ⱨoylisi|src="taboverview-upin-01.jpg" size="span" ref="«Mis.» 38:9" \fig*   
\b  
\m  
\s1 Ibadǝt jayining ⱨoylisi  
\m
\v 9 Andin u qedirning ⱨoylisinimu yasidi. Ⱨoylining jǝnubiƣa, yǝni jǝnubⱪa yüzlǝngǝn tǝripigǝ nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhttin pǝrdilǝrni yasidi; uning uzunluⱪi yüz gǝz idi. \x + \xo 38:9 \xt Mis. 27:9\x*  
\v 10 Pǝrdilǝrni esixⱪa yigirmǝ hada wǝ hadilarning yigirmǝ tǝglikini u mistin yasidi. Hadilarning ilmǝkliri wǝ baldaⱪliri kümüxtin yasalƣanidi.   
\m
\v 11 Xuningƣa ohxax ximal tǝripidimu uzunluⱪi yüz gǝz kelidiƣan pǝrdǝ bar idi. Pǝrdilǝrni esixⱪa yigirmǝ hada wǝ hadilarning yigirmǝ tǝglikini u mistin yasidi. Hadilarning ilmǝkliri wǝ baldaⱪliri kümüxtin yasalƣanidi.   
\m
\v 12 Xuningƣa ohxax ƣǝrb tǝripidǝ uzunluⱪi ǝllik gǝz kelidiƣan pǝrdǝ bar idi; pǝrdilǝrni esixⱪa on hada wǝ hadilarning on tǝglikini u mistin yasidi. Hadilarning ilmǝkliri wǝ baldaⱪliri kümüxtin yasaldi.   
\m
\v 13 Ⱨoylining xǝrⱪ tǝripi, yǝni kün qiⱪixⱪa yüzlǝngǝn tǝripining kǝngliki ǝllik gǝz idi.  
\v 14 Bir tǝripidǝ on bǝx gǝz kelidiƣan pǝrdǝ bolup, uning üq hadisi bilǝn üq tǝgliki bar idi.  
\v 15 Yǝnǝ bir tǝripidimu on bǝx gǝz kelidiƣan pǝrdǝ bolup, uning üq hadisi bilǝn üq tǝgliki bar idi.  
\v 16 Ⱨoylining qɵrisidiki pǝrdilǝrning ⱨǝmmisi nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhttin tikilgǝnidi.   
\m
\v 17 Ⱨoylining qɵrisidiki ⱨǝmmǝ hadilarning tǝgliki mistin, ularning ilmǝkliri wǝ baldaⱪliri kümüxtin yasaldi; hadilarning baxlirimu kümüxtin ⱪaplanƣanidi. Ⱨoylining qɵrisidiki ⱨǝmmǝ hadilar kümüxtin yasalƣan baldaⱪlar bilǝn bir-birigǝ qetildi.   
\m
\v 18 Ⱨoylining kirix eƣizidiki pǝrdǝ nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhtkǝ kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yiplar arilaxturulup, kǝxtiqilǝr tǝripidin kǝxtilǝndi; uning uzunluⱪi yigirmǝ gǝz, egizliki ⱨoylidiki pǝrdilǝrning egizlikigǝ ohxax bolup bǝx gǝz idi.  
\v 19 Uning tɵt hadisi bilǝn mistin yasalƣan tɵt tǝgliki bar idi; hadilarning ilmǝkliri kümüxtin yasaldi, ularning baxliri kümüx bilǝn ⱪaplandi wǝ baldaⱪliri kümüxtin yasaldi.   
\m
\v 20 Muⱪǝddǝs qedirning ⱨǝm qɵrisidiki ⱨoylining barliⱪ miⱪ-ⱪozuⱪliri mistin yasaldi.   
\b  
\m  
\s1 Ibadǝt qediri üqün atalƣan materiyallar  
\m
\v 21 Muⱪǝddǝs qedir, yǝni «ⱨɵküm-guwaⱨliⱪi qediri» üqün atalƣan materiyallarning sani tɵwǝndǝ hatirilǝngǝn (ular Musaning buyruⱪi bilǝn, kaⱨin Ⱨarunning oƣli Itamarning ⱪol astidiki Lawiylar mǝs’ul bolup sanaⱪtin ɵtküzülüp, \add Hudaƣa\add* atalƣanidi): —   
\m
\v 22 Yǝⱨuda ⱪǝbilisidin bolƣan Hurning nǝwrisi, Urining oƣli Bǝzalǝl Pǝrwǝrdigar Musaƣa buyruƣanning ⱨǝmmisini ada ⱪildi;  
\v 23 Dan ⱪǝbilisidin bolƣan Aⱨisamaⱪning oƣli Oⱨoliyab uning yardǝmqisi idi; u bolsa nǝⱪⱪaxliⱪ-oymiqiliⱪ ustisi, layiⱨiligüqi ⱨǝmdǝ kɵk, sɵsün, ⱪizil yiptin aⱪ kanap rǝhtkǝ kǝxtǝ tikǝlǝydiƣan usta idi.   
\m
\v 24 Muⱪǝddǝs qedirni yasaxⱪa ixlitilgǝn altun, yǝni «pulanglatma ⱨǝdiyǝ» süpitidǝ kǝltürülgǝn altunning ⱨǝmmisi muⱪǝddǝs jaydiki xǝkǝlning ɵlqǝm birliki boyiqǝ yigirmǝ toⱪⱪuz talant yǝttǝ yüz ottuz xǝkǝl idi. \f □ \fr 38:24 \ft \+bd «yigirmǝ toⱪⱪuz talant yǝttǝ yüz ottuz xǝkǝl...»\+bd* — bir «talant» 3000 xǝkǝl idi. «muⱪǝddǝs jaydiki xǝkǝl»ning birliki (altun) 224 gram bolƣan bolsa, undaⱪta bu altunlarning eƣirliⱪi tǝhminǝn 2 tonna bolƣan bolidu.\f*  
\v 25 Jamaǝt arisidin sanaⱪtin ɵtküzülgǝn adǝmlǝr tǝripidin kǝltürülgǝn kümüx bolsa muⱪǝddǝs jaydiki xǝkǝlning ɵlqǝm birliki boyiqǝ bir yüz talant bir ming yǝttǝ yüz yǝtmix bǝx xǝkǝl idi. \f □ \fr 38:25 \ft \+bd «jamaǝt arisidin sanaⱪtin ɵtküzülgǝn adǝmlǝr...»\+bd* — bu «adǝmlǝr» ǝrkǝk kixilǝrni kɵrsitidu («Qɵl.» 1:2-46ni kɵrüng). \+bd «bir yüz talant bir ming yǝttǝ yüz yǝtmix bǝx xǝkǝl ...»\+bd* — kümüxkǝ nisbǝtǝn «talant» wǝ «xǝkǝl»ning birliki altunningkigǝ ohxax bolsa, bu kümüxlǝrning eƣirliⱪi tǝhminǝn 6.7 tonna bolƣan bolidu.\f*  
\v 26 Bu kümüx nopusi royhǝtkǝ elinƣan kixilǝrdin elinƣanidi — demǝk, kimki yigirmǝ yax ya uningdin qong, sanaⱪtin ɵtküzülgǝnlǝrning ⱨǝrbiri bir beka, yǝni muⱪǝddǝs jaydiki xǝkǝlning ɵlqǝm birliki boyiqǝ yerim xǝkǝl kümüx bǝrdi. Sanaⱪtin ɵtkǝn kixi altǝ yüz üq ming bǝx yüz ǝllik kixi idi.   
\m
\v 27 Muⱪǝddǝs jayning tǝgliklirini ⱨǝm otturisidiki pǝrdining tǝgliklirini ⱪuyuxⱪa yüz talant kümüx kǝtti; yüz talant kümüxtin yüz tǝglik yasilip, ⱨǝrbir tǝglik üqün bir talant ixlitildi.  
\v 28 U ⱪalƣan bir ming yǝttǝ yüz yǝtmix bǝx xǝkǝl kümüxtin hadilarning ilmǝklirini yasidi, ularning baxlirini ⱪaplidi, xuningdǝk ularni bir-birigǝ qatidiƣan baldaⱪlarni yasidi.   
\m
\v 29 «Pulanglatma ⱨǝdiyǝ» süpitidǝ kǝltürülgǝn mis bolsa yǝtmix talant, ikki ming tɵt yüz xǝkǝl qiⱪti. \f □ \fr 38:29 \ft \+bd «yǝtmix talant, ikki ming tɵt yüz xǝkǝl...»\+bd* — bir «talant» mis 1500 xǝkǝl yaki bǝzidǝ 3000 xǝkǝl ⱨesablinidu; bir xǝkǝl mis 224 gram yaki 540 gram boluxi mumkin. Undaⱪta bu misning eƣirliⱪi 23-92 tonna otturisida bolsa kerǝk.\f*  
\v 30 Buningdin u jamaǝt qedirining kirix eƣizining tǝgliklirini, mis ⱪurbangaⱨni, uning mis xalasi wǝ ⱪurbangaⱨning barliⱪ ǝswablirini,  
\v 31 ⱨoylining qɵrisidiki hada tǝgliklirini, ⱨoylining kirix eƣizidiki tǝgliklǝrni, qedirning barliⱪ ⱪozuⱪlirini wǝ ⱨoylining qɵrisidiki ⱪozuⱪlarning ⱨǝmmisini yasidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 39
\s1 Kaⱨinlarning muⱪǝddǝs kiyimlirining tikilixi  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Musaƣa buyruƣinidǝk kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yiplar ixlitilip, muⱪǝddǝs qedirning hizmitidǝ kiyilidiƣan \add kaⱨinliⱪ\add* kiyimlǝr, xundaⱪla Ⱨarunning muⱪǝddǝs kiyimliri tǝyyar ⱪilindi.\x + \xo 39:1 \xt Mis. 31:10; 35:19\x*  \fig Bax kaⱨinning muⱪǝddǝs kiyimliri|src="highpriest-upin-01.jpg" size="span" ref="«Mis.» 39:1" \fig**   
\m
\v 2 \add Bǝzalǝl\add* altun wǝ kɵk, sɵsün, ⱪizil yiplar bilǝn nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhtlǝrdin ǝfodni yasap tǝyyarlidi. \x + \xo 39:2 \xt Mis. 28:6\x*  
\v 3 Ular altunni soⱪup nepiz ⱪilip, uni kesip yip ⱪildi, andin bularni maⱨirliⱪ bilǝn kɵk yiplar, sɵsün yiplar wǝ ⱪizil yiplardin aⱪ kanap rǝhtkǝ laⱨayilǝngǝn nushilar üstigǝ toⱪudi. \f □ \fr 39:3 \ft \+bd «Ular altunni soⱪup nepiz ⱪilip, uni kesip yip ⱪildi, ... kɵk, sɵsün, ⱪizil yiplardin aⱪ kanap rǝhtkǝ laⱨayilǝngǝn nushilar üstigǝ toⱪudi»\+bd* — ǝyni ibraniy tekistni qüxinix bir ⱪǝdǝr tǝs. Uning birnǝqqǝ hil tǝrjimisi uqrixi mumkin.\f*  \x + \xo 39:3 \xt Mis. 28:6\x*   
\m
\v 4 Ular ǝfodning \add aldi wǝ kǝyni\add* ⱪismini bir-birgǝ tutaxturup turidiƣan ikki mürilik tasma yasidi; ǝfodning ikki tǝripi bir-birigǝ tutaxturuldi.  
\v 5 Əfodning üstigǝ baƣlaydiƣan bǝlwaƣ ǝfod bilǝn bir pütün ⱪilinƣan bolup, uningƣa ohxax sipta ixlinip, altun wǝ kɵk, sɵsün, ⱪizil yiplar wǝ nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhttin yasaldi; ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪilindi. \x + \xo 39:5 \xt Mis. 28:8\x*  
\v 6 Ular ikki aⱪ ⱨeⱪiⱪni ikki altun kɵzlükkǝ ornitip, ularning üstigǝ huddi mɵⱨür oyƣandǝk Israilning oƣullirining namlirini oyup yasidi. \x + \xo 39:6 \xt Mis. 28:9,10,11\x*  
\v 7 Israilning oƣulliriƣa ǝslǝtmǝ tax bolsun üqün, Pǝrwǝrdigar Musaƣa buyruƣandǝk ikki yaⱪutni ǝfodning ikki mürilik tasmisiƣa bekitip ⱪoydi.\f □ \fr 39:7 \ft \+bd «... ikki yaⱪutni Əfodning ikki mürilik tasmisiƣa bekitip ⱪoydi»\+bd* — ǝfod toƣruluⱪ munasiwǝtlik sehmini kɵrüng.\f*  \x + \xo 39:7 \xt Mis. 28:12\x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱨɵküm ⱪoxenini yasax  
\m
\v 8 U ⱪoxenni qewǝr ⱪollarƣa nǝpis ⱪilip kǝxtilitip yasidi; uni ǝfodni ixligǝn usulda altun wǝ kɵk, sɵsün, ⱪizil yiplar bilǝn nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhttin yasidi.  
\v 9 Ular ⱪoxenni ikki ⱪat, tɵt qasa ⱪilip yasidi; ikki ⱪat ⱪilinƣanda uzunluⱪi bir ƣeriq, kǝnglikimu bir ƣeriq kelǝtti. \x + \xo 39:9 \xt Mis. 28:16\x*  
\v 10 Uning üstigǝ tɵt ⱪatar ⱪilip gɵⱨǝrlǝrni ornatti: — bir ⱪatardikisi ⱪizil yaⱪut, seriⱪ gɵⱨǝr wǝ zumrǝtlǝr idi; bu birinqi ⱪatar idi. \x + \xo 39:10 \xt Mis. 28:17\x*  
\v 11 Ikkinqi ⱪatarƣa kɵk ⱪaxtexi, kɵk yaⱪut wǝ almas, \x + \xo 39:11 \xt Mis. 28:18\x*  
\v 12 üqinqi ⱪatarƣa sɵsün yaⱪut, piroza wǝ sɵsün kwarts,  
\v 13 tɵtinqi ⱪatarƣa beril yaⱪut, aⱪ ⱨeⱪiⱪ wǝ anartax ornitildi; bularning ⱨǝmmisi altun kɵzlükkǝ bekitildi.  
\v 14 Bu gɵⱨǝrlǝr Israilning oƣullirining namliriƣa wǝkil ⱪilinip, ularning sanidǝk on ikki bolup, mɵⱨür oyƣandǝk ⱨǝrbir gɵⱨǝrgǝ on ikki ⱪǝbilining nami birdin-birdin pütüldi.   
\m
\v 15 Ular ⱪoxenƣa xoynidǝk exilgǝn sap altundin \add ikki\add* exilmǝ zǝnjir yasidi;  
\v 16 ular ⱪoxenƣa altundin ikki kɵzlük wǝ ikki ⱨalⱪa etip, ikki ⱨalⱪini ⱪoxenning \add yuⱪiriⱪi\add* ikki burjikigǝ bekitti; \f □ \fr 39:16 \ft \+bd «ikki burjikigǝ»\+bd* — ibraniy tilida «ikki bexiƣa».\f*  
\v 17 andin xu altundin exilip yasalƣan ikki zǝnjirni ⱪoxenning \add yuⱪiriⱪi\add* ikki burjikidiki ⱨalⱪidin ɵtküzüp,  
\v 18 exilgǝn xu zǝnjirlǝrning ikki uqini ikki kɵzlükkǝ bekitip, \add kɵzlüklǝrni\add* ǝfodning ikki mürilik tasmisining aldi ⱪismiƣa ornatti.  
\v 19 Buningdin baxⱪa ular altundin ikki ⱨalⱪa yasap, ularni ⱪoxenning \add asti tǝripidiki\add* ikki burjikigǝ bekitti; ular ǝfodⱪa tegixip turidiƣan ⱪilinip iqigǝ ⱪadaldi. \f □ \fr 39:19 \ft \+bd «ikki burjikigǝ»\+bd* — ibraniy tilida «ikki bexiƣa».\f*  
\v 20 Mundin baxⱪa ular altundin \add yǝnǝ\add* ikki ⱨalⱪa yasap, ularni ǝfodning ikki mürilik tasmisining aldi tɵwǝnki ⱪismiƣa, ǝfodⱪa ulinidiƣan jayƣa yeⱪin, kǝxitilǝngǝn bǝlwaƣdin egizrǝk ⱪilip bekitti.  
\v 21 Ular ⱪoxenning ǝfodning bǝlweƣidin yuⱪiriraⱪ turuxi, ⱪoxenning ǝfodtin ajrap kǝtmǝsliki üqün kɵk xoyna bilǝn ⱪoxenning ⱨalⱪisini ǝfodning ⱨalⱪisiƣa qetip ⱪoydi. Bularning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪilindi.   
\b  
\m  
\s1 Kaⱨinlar kiyidiƣan baxⱪa kiyimlǝrning tikilixi  
\m
\v 22 \add Bǝzalǝl\add* ǝfodning \add iqidiki\add* tonni pütünlǝy kɵk rǝnglik ⱪildi.  
\v 23 Tonning \add baxⱪa kiyilidiƣan\add* tɵxüki dǝl otturisida, huddi sawutning yaⱪisidǝk ixlǝngǝnidi; yirtilip kǝtmǝsliki üqün uning qɵrisigǝ pǝwaz ixlǝndi. \f □ \fr 39:23 \ft \+bd «sawut»\+bd* — jǝngqining alaⱨidǝ kiyimi.\f*  
\v 24 Ular tonning etikining qɵrisigǝ kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yiptin anarlarni toⱪup esip ⱪoydi.  
\v 25 Ular ⱨǝmdǝ altun ⱪongƣuraⱪlarni yasap, ⱪongƣuraⱪlarni tonning etikining qɵrisigǝ, anarlarning ariliⱪiƣa birdin esip ⱪoydi; ⱨǝr ikki anarning otturisiƣa bir ⱪongƣuraⱪ esip ⱪoyuldi.  
\v 26 \add Ⱪaⱨinliⱪ\add* hizmitigǝ ait \add ⱪongƣuraⱪlar\add* tonning etikining qɵrisigǝ bekitildi; bir altun ⱪongƣuraⱪ, bir anar, bir altun ⱪongƣuraⱪ, bir anar ⱪilip bekitildi; ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪilindi.   
\m
\v 27 Ular Ⱨarun bilǝn uning oƣulliriƣa nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhttin halta kɵnglǝklǝrni tikti; \x + \xo 39:27 \xt Mis. 28:39\x*  
\v 28 sǝllini aⱪ kanap rǝhttǝ yasidi, xundaⱪla qirayliⱪ egiz bɵklǝrni aⱪ kanap rǝhttǝ, tamballarni nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhttǝ tǝyyarlidi;  
\v 29 buningdin baxⱪa ular bǝlwaƣnimu kɵk, sɵsün wǝ ⱪizil yip arilaxturulup kǝxtilǝngǝn, nepiz toⱪulƣan aⱪ kanap rǝhttǝ tǝyyarlidi; bularning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪilindi.   
\m
\v 30 Ular yǝnǝ nǝpis tahtayni, yǝni muⱪǝddǝs otuƣatni sap altundin yasap, uning üstigǝ mɵⱨür oyƣandǝk: «Pǝrwǝrdigarƣa muⱪǝddǝs ⱪilindi» dǝp oyup pütti; \x + \xo 39:30 \xt Mis. 28:36; 29:6\x*  
\v 31 ular otuƣatⱪa kɵk rǝnglik yipni baƣlap, uning bilǝn otuƣatni sǝlligǝ taⱪidi, bular Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪilindi.\x + \xo 39:31 \xt Mis. 28:37\x*   
\b  
\m  
\s1 Musaning yasalƣan sǝrǝmjanlarni kɵzdin kǝqürüxi  
\m
\v 32 Xu tǝriⱪidǝ jamaǝtning ibadǝt qedirining ⱨǝmmǝ ⱪuruluxi pütküzüldi; Israillar Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinining ⱨǝmmisini xu boyiqǝ ⱪildi; xu tǝriⱪidǝ ⱨǝmmisini püttürdi.  
\v 33 Ular qedirni Musaning yeniƣa elip kǝldi — qedir yopuⱪlirini, uning barliⱪ ǝswablirini, ilmǝklirini, tahtaylirini, baldaⱪlirini, hadiliri bilǝn tǝgliklirini, \x + \xo 39:33 \xt Mis. 35:11\x*  
\v 34 xuningdǝk ⱪizil boyalƣan ⱪoqⱪar terisidin yasalƣan yopuⱪ bilǝn delfin terisidin yasalƣan yopuⱪni, «ayrima pǝrdǝ»ni,  
\v 35 ǝⱨdǝ sanduⱪi wǝ uning baldaⱪlirini, «kafarǝt tǝhti»ni,  
\v 36 xirǝ wǝ uning barliⱪ ǝswablirini, xundaⱪla «tǝⱪdim nanlar»ni, \x + \xo 39:36 \xt Mis. 31:8\x*  
\v 37 sap altundin yasalƣan qiraƣdan bilǝn uning qiraƣlirini, yǝni üstigǝ tizilƣan qiraƣlarni, uning barliⱪ ǝswabliri ⱨǝm qiraƣ meyini,  
\v 38 altun huxbuygaⱨ, mǝsiⱨlǝx meyi, dora-dǝrmǝklǝrdin yasalƣan huxbuyni, qedirning kirix eƣizining pǝrdisini, \f □ \fr 39:38 \ft \+bd «altun huxbuygaⱨ»\+bd* — ibraniy tilida «altun ⱪurbangaⱨ».\f*  
\v 39 mis ⱪurbangaⱨ bilǝn uning mis xalasini, uning baldaⱪliri bilǝn ⱨǝmmǝ ǝswablirini, yuyux desi bilǝn uning tǝglikini,  
\v 40 ⱨoylining qɵrisidiki pǝrdilǝrni, uning hadiliri wǝ ularning tǝgliklirini, ⱨoylining kirix eƣizining pǝrdisi bilǝn ⱨoylining taniliri wǝ ⱪozuⱪlirini, muⱪǝddǝs qedirning, yǝni jamaǝt qediriƣa ait hizmǝtkǝ ixlitilidiƣan barliⱪ ǝswablarni,  
\v 41 muⱪǝddǝs jayƣa ait hizmǝt üqün tikilgǝn kaⱨinliⱪ kiyimini, yǝni Ⱨarun kaⱨinning muⱪǝddǝs kiyimliri bilǝn uning oƣullirining kaⱨinliⱪ kiyimlirini bolsa, ⱨǝmmisini elip kǝldi.\x + \xo 39:41 \xt Mis. 31:10\x*   
\m
\v 42 Bu ixlarning ⱨǝmmisini Israillar Pǝrwǝrdigarning Musaƣa barliⱪ buyruƣanliri boyiqǝ ǝnǝ xundaⱪ ada ⱪilƣanidi.  
\v 43 Musa ixlarning ⱨǝmmisigǝ tǝpsiliy ⱪaridi, mana, ular Pǝrwǝrdigarning buyruƣini boyiqǝ bu ixlarni pütküzgǝnidi; buyrulƣandǝk, dǝl xundaⱪ ⱪilƣanidi; Musa bularni kɵrüp, ularƣa bǝht-bǝrikǝt tilǝp dua ⱪildi.   
\b  
\b  
\m  
\c 40
\s1 Ibadǝt qedirining tiklinixi  
\m
\v 1 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa mundaⱪ ǝmr ⱪildi: —   
\m
\v 2 Birinqi ayning bexi, ayning birinqi küni sǝn jamaǝt qedirining muⱪǝddǝshanisini tikligin. \f □ \fr 40:2 \ft \+bd «muⱪǝddǝshanisi»\+bd* — demǝk, qedirning ɵzi, yǝni «muⱪǝddǝs jay» bilǝn «ǝng muⱪǝddǝs jay».\f*  
\v 3 Ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ sanduⱪini uning iqigǝ ⱪoyup, iqki pǝrdǝ arⱪiliⱪ ǝⱨdǝ sanduⱪini tosup ⱪoyƣin;  
\v 4 xirǝni qedirning iqigǝ ǝkirip, üstigǝ tizilidiƣan nǝrsilǝrni tizƣin; andin qiraƣdanni ǝkirip, üstigǝ qiraƣlarni orunlaxturƣin. \f □ \fr 40:4 \ft \+bd «qiraƣlarni orunlaxturƣin»\+bd* — yaki «qiraƣlarni yeⱪip ⱪoyƣin».\f*  \x + \xo 40:4 \xt Mis. 26:35; 27:20\x*  
\v 5 Altun \add bilǝn ⱪaplanƣan\add* huxbuy kɵydürgüqi ⱪurbangaⱨni ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ sanduⱪining uduliƣa tiklǝp ⱪoyƣin; qedirning kirix eƣizining pǝrdisini esip ⱪoyƣin.\f □ \fr 40:5 \ft \+bd «huxbuy kɵydürgüqi ⱪurbangaⱨ»\+bd* — huxbuygaⱨni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 40:5 \xt Mis. 26:36\x*   
\m
\v 6 Kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪurbangaⱨini muⱪǝddǝshanining, yǝni jamaǝt qedirining kirix eƣizining aldiƣa ⱪoyƣin;  
\v 7 andin yuyux desini jamaǝt qediri bilǝn ⱪurbangaⱨning otturisiƣa orunlaxturup, su toxturup ⱪoyƣin.\fig Ibadǝt qediri wǝ sirtⱪi ⱨoylisi|src="tabscheme-upin-01.jpg" size="span" ref="«Mis.» 40:7" \fig*   
\m
\v 8 Ⱨoylining qɵrisigǝ pǝrdilǝrni bekitip, ⱨoylining kirix eƣizining pǝrdisini asⱪin; \x + \xo 40:8 \xt Mis. 27:16\x*  
\v 9 andin «mǝsiⱨlǝx meyi»ni elip, ibadǝt qediri wǝ uning iqidiki barliⱪ nǝrsilǝrni mǝsiⱨlǝp, uni wǝ barliⱪ ⱨǝmmǝ ǝswablirini Hudaƣa atap muⱪǝddǝs ⱪilƣin. Xundaⱪ ⱪilip \add pütkül qedir\add* muⱪǝddǝs bolidu.  
\v 10 Sǝn kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪurbangaⱨini, xundaⱪla uning barliⱪ ǝswablirini mǝsiⱨlǝp, uni \add Hudaƣa atap\add* muⱪǝddǝs ⱪilƣin; buning bilǝn ⱪurbangaⱨ «ǝng muⱪǝddǝs nǝrsilǝr» ⱪatarida bolidu.\x + \xo 40:10 \xt Mis. 29:37\x*   
\m
\v 11 Sǝn yǝnǝ yuyunux desi wǝ uning tǝglikini mǝsiⱨlǝp muⱪǝddǝs ⱪilƣin.  
\v 12 Andin Ⱨarun bilǝn uning oƣullirini jamaǝt qedirining kirix eƣiziƣa yeⱪin ǝkilip, ularni su bilǝn yuƣin;  
\v 13 Ⱨarunƣa muⱪǝddǝs kiyimlǝrni kiydürüp, Manga kaⱨinliⱪ hizmǝttǝ boluxi üqün uni mǝsiⱨlǝp, \add Manga ayrip\add* muⱪǝddǝs ⱪilƣin.   
\m
\v 14 Andin uning oƣullirini elip kirip, ularƣa halta kɵnglǝklǝrni kiydürüp,  
\v 15 ularning atisini mǝsiⱨliginingdǝk Manga kaⱨinliⱪ hizmitidǝ boluxi üqün ularnimu mǝsiⱨligin. Xuning bilǝn ularning bu mǝsiⱨlinixi ular üqün ǝwladtin ǝwladⱪiqǝ ǝbǝdiy kaⱨinliⱪning \add bǝlgisi\add* bolidu.\f □ \fr 40:15 \ft \+bd «Ularning atisini mǝsiⱨliginingdǝk manga kaⱨinliⱪ hizmitidǝ boluxi üqün ularnimu mǝsiⱨligin»\+bd* — bu ixning, yǝni Ⱨarun wǝ oƣullirini mǝsiⱨlǝp kaⱨinliⱪⱪa tǝyinlǝx murasimining tǝpsilatliri «Law.» 8-babta hatirilǝngǝn.\f*   
\m
\v 16 Musa xundaⱪ ⱪildi; Pǝrwǝrdigar uningƣa nemǝ buyruƣan bolsa, u xundaⱪ bǝja kǝltürdi.   
\m
\v 17 Xundaⱪ boldiki, ikkinqi yilning birinqi eyida, ayning birinqi künidǝ ibadǝt qediri tiklǝndi. \f □ \fr 40:17 \ft \+bd «ikkinqi yili»\+bd* — demǝk, Misirdin qiⱪⱪandin keyinki ikkinqi yili.\f*  \x + \xo 40:17 \xt Qɵl. 7:1\x*   
\m
\v 18 Musa qedirni tikip, tǝgliklirini orunlaxturup, tahtaylirini tizip, ularning baldaⱪlirini bekitip, hadilirini tiklidi.  
\v 19 Muⱪǝddǝs qedirning üstigǝ \add iqki\add* yopuⱪni yapti, andin uning üstigǝ taxⱪi yopuⱪni yepip ⱪoydi; bularning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪilindi.   
\m
\v 20 Andin u ⱨɵküm-guwaⱨliⱪni elip, uni sanduⱪ iqigǝ ⱪoydi; baldaⱪlarni ǝⱨdǝ sanduⱪining \add ⱨalⱪiliridin\add* ɵtküzüp, «kafarǝt tǝhti»ni sanduⱪning üstigǝ orunlaxturdi.\f □ \fr 40:20 \ft \+bd ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ»\+bd* — Huda Musaƣa tapxurƣan «on pǝrz» yaki «on ǝmr» pütülgǝn ikki tax tahtayni kɵrsitidu (31:18ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 21 Əⱨdǝ sanduⱪini muⱪǝddǝs qedir iqigǝ elip kirip, otturiƣa «ayrima pǝrdǝ»ni tartti; xundaⱪ ⱪilip u ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ sanduⱪini pǝrdǝ arⱪiliⱪ tosup ⱪoydi. Ⱨǝmmǝ ix Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪilindi.\x + \xo 40:21 \xt Mis. 35:12\x*   
\m
\v 22 U xirǝni jamaǝt qediriƣa elip kirip, muⱪǝddǝs jayning ximal tǝripigǝ, \add «ǝng muⱪǝddǝs jay»diki\add* pǝrdining sirtiƣa ⱪoydi.  
\v 23 «Tǝⱪdim nanlar»ni xirǝning üstigǝ, Pǝrwǝrdigarning aldiƣa tizip ⱪoydi; bularning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪilindi. \x + \xo 40:23 \xt Mis. 25:30\x*  
\v 24 Andin u qiraƣdanni jamaǝt qediriƣa elip kirip, uni muⱪǝddǝs jayning jǝnub tǝripigǝ, xirǝning uduliƣa ⱪoydi,  
\v 25 qiraƣlarni Pǝrwǝrdigarning aldiƣa orunlaxturdi; bularning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪilindi.   
\m
\v 26 Andin u \add huxbuyni kɵydürgüqi\add* altun ⱪurbangaⱨni iqidiki pǝrdining aldiƣa tiklidi; \f □ \fr 40:26 \ft \+bd «huxbuy kɵydürgüqi altun ⱪurbangaⱨ»\+bd* — huxbuygaⱨni kɵrsitidu.\f*  
\v 27 Uning üstidǝ esil huxbuyni kɵydürdi; bularning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪilindi.   
\m
\v 28 U ibadǝt qedirining kirix eƣiziƣa pǝrdǝ tartti.  
\v 29 Andin kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪurbangaⱨini jamaǝt qediridiki muⱪǝddǝs jayning kirix eƣiziƣa yeⱪin ⱪoydi; uning üstidǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ wǝ ⱪoxumqǝ axliⱪ ⱨǝdiyǝsini ɵtküzdi; bularning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪilindi.\f □ \fr 40:29 \ft \+bd «\+bd*\+bdit kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪning\+bdit* ⱪoxumqǝ axliⱪ ⱨǝdiyǝsi» — ⱨǝrbir kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪⱪa bir axliⱪ ⱨǝdiyǝ ⱪoxup sunuluxi kerǝk (mǝsilǝn, «Qɵl.» 28-29-bablarni kɵrüng).\f*   
\m
\v 30 Yuyunux desini jamaǝt qediri bilǝn ⱪurbangaⱨning otturisiƣa ⱪoyup, yuyuxⱪa ixlitilidiƣan suni dasⱪa toxⱪuzup ⱪuydi.   
\m
\v 31-32 Musa wǝ Ⱨarun bilǝn uning oƣulliri ⱪaqanla jamaǝt qediriƣa kirsǝ yaki ⱪurbangaⱨⱪa yeⱪin barsa, Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪollirini xu suda yuyatti. Bular Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪilindi.   
\m
\v 33 Andin u qedir ⱨǝm ⱪurbangaⱨning ǝtrapiƣa ⱨoyla pǝrdisini tiklǝp, ⱨoylining kirix eƣizining pǝrdisini tartti. Xu tǝriⱪidǝ Musa pütkül ixni tamamlidi.   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarning parlaⱪ nurining ibadǝt qedirini ⱪaplixi  
\m
\v 34 Xuning bilǝn bulut jamaǝt qedirini ⱪaplap, Pǝrwǝrdigarning julasi ibadǝt qedirini toldurdi. \x + \xo 40:34 \xt Qɵl. 9:15; 1Pad. 8:10\x*  
\v 35 Bulut sayǝ qüxürüp, Pǝrwǝrdigarning julasi qedirni toldurƣini üqün, Musa jamaǝt qediriƣa kirǝlmidi.   
\m
\v 36 Ⱪaqanki bulut jamaǝt qediridin kɵtürülsǝ, Israillar sǝpǝrgǝ atlinatti. Ⱨǝrbir ⱪetim sǝpǝrdǝ xundaⱪ bolatti.  
\v 37 Bulut kɵtürülmisǝ ular ⱪozƣalmay, taki kɵtürülidiƣan küngiqǝ sǝpǝrgǝ qiⱪmaytti.  
\v 38 Qünki kündüzi Pǝrwǝrdigarning buluti muⱪǝddǝs qedir üstidǝ turatti, keqisi uning üstidǝ ot kɵrünǝtti; pütkül Israil jǝmǝtining kɵz aldida ularning barliⱪ ⱪilƣan sǝpǝrliridǝ xular kɵrünǝtti.\x + \xo 40:38 \xt Mis. 13:21; Qɵl. 14:14; Ⱪan. 1:33; Nǝⱨ. 9:19; Zǝb. 78:14; 105:39; 1Kor. 10:1\x*