\id DEU
\h Ⱪanun xǝrⱨi 
\toc1 Ⱪanun xǝrⱨi 
\toc2 Ⱪanun xǝrⱨi 
\toc3 Ⱪan. 
\mt1 Ⱪanun xǝrⱨi  
\c 1
\s1 Pǝrwǝrdigarning meⱨribanliⱪi — tarihni ⱪayta bayan ⱪilix  
\m
\v 1 Tɵwǝndǝ hatirilǝngini Musaning Iordan dǝryasining xǝrⱪiy tǝripidiki Paran bilǝn Tofǝl, Laban, Ⱨazirot, Di-Zaⱨabning otturisida, yǝni Sufning udulidiki qɵl-tüzlǝngliktǝ, pütkül Israilƣa eytⱪan sɵzliridur: —   
\m
\v 2 Ⱨorǝb teƣidin qiⱪip, Seir teƣining yoli bilǝn Ⱪadǝx-barneaƣa barƣuqǝ jǝmiy on bir künlük yol idi.  
\v 3 Ⱨalbuki, Musa bu barliⱪ sɵzlǝrni Pǝrwǝrdigarning ularni dǝp ɵzigǝ tapiliƣini boyiqǝ Israillarƣa eytⱪan waⱪti ⱪiriⱪinqi yili, on birinqi ayning birinqi küni boldi;  
\v 4 bu waⱪit Musa Ⱨǝxbonni paytǝht ⱪilƣan Amoriylarning padixaⱨi Siⱨonni wǝ Axtarot wǝ Ədrǝyni paytǝht ⱪilƣan Baxanning padixaⱨi Ogni mǝƣlup ⱪilƣandin keyinki mǝzgil idi. \x + \xo 1:4 \xt Qɵl. 21:24,33\x*  
\v 5 Xuning bilǝn Iordan dǝryasining xǝrⱪiy tǝripidiki Moab zeminida Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add* bu ⱪanun-tǝlimni xǝrⱨlǝxkǝ baxlap, mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 6 «Pǝrwǝrdigar Hudayimiz Ⱨorǝb teƣida bizgǝ sɵz ⱪilip: — «Silǝrning muxu taƣ ǝtrapida turƣan waⱪtinglar yetǝrlik boldi;  
\v 7 ǝmdi burulup sǝpǝrgǝ atlinip, Amoriylar turuwatⱪan egizlikkǝ wǝ uningƣa yeⱪin bolƣan barliⱪ jaylarƣa, jümlidin Arabaⱨ tüzlǝnglikigǝ, taƣliⱪlarƣa, oymanliⱪⱪa, jǝnubⱪa, dengiz boyliriƣa, uluƣ dǝrya, yǝni Əfrat dǝryasiƣiqǝ Ⱪanaaniylarning zeminiƣa ⱨǝm Liwan zeminiƣa beringlar.  
\v 8 Mana, Mǝn xu zeminni silǝrning aldinglarƣa ⱪoydum; kiringlar, Pǝrwǝrdigar ata-bowiliringlarƣa, yǝni Ibraⱨim, Isⱨaⱪ, Yaⱪup wǝ ularning ǝwladliriƣa: «Silǝrgǝ berimǝn» dǝp ⱪǝsǝm ⱪilƣan zeminni igilǝnglar» — degǝnidi.\x + \xo 1:8 \xt Yar. 15:18; 17:7, 8\x*   
\m
\v 9 Xunga Mǝn xu qaƣda silǝrgǝ: —  
\m «Mǝn yükünglarni yalƣuz kɵtürǝlmǝymǝn. \x + \xo 1:9 \xt Mis. 18:18\x*  
\v 10 Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrni kɵpǝytti; mana, bügün silǝr asmandiki yultuzlardǝk nurƣunsilǝr.  
\v 11 Ata-bowanglarning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar dǝrwǝⱪǝ silǝrni ⱨazirⱪidin yǝnǝ ming ⱨǝssǝ kɵpǝytkǝy, xundaⱪla wǝdǝ ⱪilƣinidǝk silǝrgǝ bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilƣay!  
\v 12 Lekin mǝn ɵzüm yalƣuz ⱪandaⱪmu silǝrning japaliringlarni, yükünglarni wǝ talax-tartixinglarni kɵtürǝlǝymǝn?  
\v 13 Ɵzünglar üqün ⱨǝrⱪaysi ⱪǝbililiringlardin danixmǝn, yorutulƣan mɵtiwǝrlǝrni tallanglar, mǝn ularni üstünglǝrgǝ yolbaxqi ⱪilimǝn» — dedim.   
\m
\v 14 Silǝr bolsanglar manga: — «Sening eytⱪining yahxi gǝp boldi», dedinglar.  
\v 15 Xuning bilǝn mǝn ⱪǝbililiringlardin munǝwwǝr adǝmlǝrni, yǝni danixmǝn ⱨǝm mɵtiwǝr adǝmlǝrni tallap, üstünglǝrgǝ yolbaxqi ⱪilip, mingbexi, yüzbexi, ǝllikbexi wǝ onbexi ⱪilip tǝyinlǝp, ⱪǝbililiringlar üqün ⱨǝrhil ǝmǝllǝrni tutuxⱪa tiklidim.  
\v 16 Xu qaƣda mǝn aranglardiki soraⱪqilarƣa: «Ⱪerindaxliringlar arisidiki ǝrz-dǝwalarni soranglar, ⱪerindax bilǝn ⱪerindaxning otturisida wǝ puⱪraying bilǝn ⱪoxna olturƣan yaⱪa yurtluⱪlar otturisida adil ⱨɵküm qiⱪiringlar; \x + \xo 1:16 \xt Yⱨ. 7:24\x*  
\v 17 ⱨɵküm qiⱪarƣanda ⱨeqⱪandaⱪ kixining yüz-hatirisini ⱪilmanglar; mǝyli kiqik bolsun, qong bolsun silǝr ⱨǝmmisiningla ixlirini soranglar. Silǝr insanlarning sɵlitidin ⱪorⱪmasliⱪinglar kerǝk, qünki muxu ⱨɵküm qiⱪirix ixi Hudaƣa tǝwǝ ixtur. Silǝrgǝ tǝs qüxidiƣan ix bolsa, mening aldimƣa elip kelinglar, mǝn uni anglaymǝn» — dedim. \x + \xo 1:17 \xt Law. 19:15; 1Sam. 16:7; Pǝnd. 24:23; Yaⱪ. 2:1\x*  
\v 18 Əyni qaƣda mǝn ⱪilixⱪa kerǝk bolƣan barliⱪ ixlar toƣruluⱪ tapiliƣanmǝn.   
\b  
\m  
\s1 Ⱪadǝx-Barneadiki Hudaƣa bolƣan ixǝnqsizlik  
\m
\v 19 Biz Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bizgǝ buyruƣandǝk Ⱨorǝbtin qiⱪip, Amoriylarning taƣliⱪiƣa barduⱪ wǝ silǝr xu yoldiki bipayan, dǝⱨxǝtlik qɵlni kɵrdunglar; biz uning ⱨǝmmisidin ɵtüp, Ⱪadǝx-Barneaƣa kǝlduⱪ.  
\v 20 Wǝ mǝn silǝrgǝ: — «Silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bizgǝ ata ⱪilidiƣan, Amoriylarning teƣiƣa yetip kǝlduⱪ.  
\v 21 Mana, Pǝrwǝrdigar Hudayinglar bu zeminni aldinglarƣa ⱪoydi; ata-bowanglarning Hudasi Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ eytⱪandǝk, xu yǝrgǝ qiⱪip uni igilǝnglar; ⱪorⱪmanglar, ⱨeq ⱨoduⱪmanglar» — dedim.   
\m
\v 22 Xuning bilǝn silǝr ⱨǝmminglar yenimƣa kelip manga: — «Biz zeminƣa kirixtin ilgiri aldin adǝmlǝrni ǝwǝtǝyli; ular biz üqün u yǝrni kɵzitip, qiⱪiximiz kerǝk bolƣan yol wǝ biz uqraydiƣan xǝⱨǝrlǝr toƣruluⱪ hǝwǝr yǝtküzsun» — dedinglar.   
\m
\v 23 Bu ix nǝzirimgǝ muwapiⱪ kɵrünüp, mǝn aranglardin on ikki adǝmni, yǝni ⱨǝrⱪaysi ⱪǝbilidin birdin adǝmni tallidim. \x + \xo 1:23 \xt Qɵl. 13:2-38.\x*  
\v 24 Ular yolƣa atlinip taƣⱪa berip, Əxkol jilƣisiƣa qüxüp u yǝrni tǝkxürüp kɵrüxti. \f □ \fr 1:24 \ft \+bd «yolƣa atlinip»\+bd* — ibraniy tilida «yolƣa burulup»\f*  \x + \xo 1:24 \xt Qɵl. 13:23\x*  
\v 25 Ular ⱪolliriƣa xu zemindiki mewilǝrdin elip bizgǝ kǝltürdi wǝ mǝlumat berip: «Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bizgǝ tǝⱪdim ⱪilƣan bu zemin yahxidur» — dedi.   
\m
\v 26 Ⱨalbuki, silǝr zeminƣa qiⱪixⱪa unimidinglar, Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning ǝmrigǝ ⱪarxi qiⱪip Uningƣa asiyliⱪ ⱪildinglar \x + \xo 1:26 \xt Qɵl. 14:2\x*  
\v 27 wǝ ɵz qediringlarda ⱪaⱪxap: «Pǝrwǝrdigar bizgǝ ɵq bolƣanliⱪidin bizni Amoriylarning ⱪoliƣa tapxurup ⱨalak ⱪilix üqün Misir zeminidin qiⱪarƣan.  
\v 28 Əmdi biz nǝgǝ bararmiz? Qünki ⱪerindaxlirimiz: «Xu yǝrdiki adǝmlǝr bizdin qong ⱨǝm egiz bir hǝlⱪ ikǝn; ularning xǝⱨǝrliri intayin qong, sepilliri asmanƣa taⱪixidikǝn; uning üstigǝ biz xu yǝrdǝ Anakiylarni bayⱪiduⱪ», dǝp kɵnglimizni parakǝndǝ ⱪiliwǝtti» — dedinglar.\f □ \fr 1:28 \ft \+bd «qong ⱨǝm egiz bir hǝlⱪ»\+bd* — yaki «kɵp ⱨǝm egiz bir hǝlⱪ». \+bd «Anakiylar»\+bd* — yoƣan boyluⱪ gigant adǝmlǝr idi («Qɵl.» 13:33, «Ⱪan.» 2:10, 21, 9:2ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 1:28 \xt Qɵl. 13:28\x*   
\m
\v 29 Xunga mǝn silǝrgǝ: «Ⱪorⱪmanglar, ularning aldida dǝkkǝ-dükkigǝ qüxmǝnglar;  
\v 30 silǝrning aldinglarda mangidiƣan Pǝrwǝrdigar Hudayinglar Misir zeminida kɵz aldinglarda barliⱪ ⱪilƣanliridǝk silǝr üqün jǝng ⱪilidu;  
\v 31 silǝr yǝnǝ qɵl-bayawandimu barliⱪ mangƣan yolliringlarda muxu yǝrgǝ yetip kǝlgüqǝ insan ɵz oƣlini ⱪuqiⱪida kɵtürginidǝk Pǝrwǝrdigar Hudayinglarningmu silǝrni kɵtürginini kɵrdunglar.  
\v 32-33 Xuningdǝk gǝrqǝ U yǝnǝ keqidǝ otta, kündüzdǝ bulut iqidǝ silǝrning aldinglarda mengip, bargaⱨ tikküdǝk yǝrlǝrni izdǝp tepix üqün yürgǝn bolsimu, bu ixta Pǝrwǝrdigar Hudayinglarƣa ixǝnmidinglar.\x + \xo 1:32-33 \xt Mis. 13:21\x*   
\m
\v 34 Pǝrwǝrdigar bu sɵzlǝrni ⱪilƣan awazinglarni anglap ƣǝzǝplinip:  
\v 35 «Bu rǝzil dǝwrdikilǝrdin ⱨeqbir adǝm ⱨǝrⱪandaⱪ yol bilǝn Mǝn ata-bowiliriƣa tǝⱪdim ⱪilixni ⱪǝsǝm ⱪilƣan bu yahxi zeminni kɵrgüqi bolmaydu! \x + \xo 1:35 \xt Qɵl. 14:22, 23; Zǝb. 95:10-11\x*  
\v 36 Pǝⱪǝt Yǝfunnǝⱨning oƣli Kalǝb pütün ⱪǝlbi bilǝn Pǝrwǝrdigarƣa ǝgǝxkǝqkǝ, xula zeminni kɵridu wǝ u ɵz puti bilǝn kezip qiⱪⱪan barliⱪ yǝrni uningƣa wǝ uning baliliriƣa berimǝn» — dǝp ⱪǝsǝm ⱪildi.\f □ \fr 1:36 \ft \+bd «Pǝⱪǝt Yǝfunnǝⱨning oƣli Kalǝb pütün ⱪǝlbi bilǝn Pǝrwǝrdigarƣa ǝgǝxkǝqkǝ,...»\+bd* — muxu wǝⱪǝ «Qɵl.» 13-14-babta hatirilinidu.\f*   
\m
\v 37 Xu qaƣda Pǝrwǝrdigar silǝrning sǝwǝbinglardin mǝndinmu aqqiⱪlandi wǝ: «Sǝnmu xu yǝrgǝ kirgüqi bolmaysǝn. \f □ \fr 1:37 \ft \+bd «Xu qaƣda Pǝrwǝrdigar silǝrning sǝwǝbinglardin mǝndinmu aqqiⱪlandi»\+bd* — muxu wǝⱪǝ «Qɵl.» 20:1-13dǝ hatirilinidu.\f*  \x + \xo 1:37 \xt Qɵl. 20:12; 27:14; Ⱪan. 3:26; 4:21; 34:4\x*  
\v 38 lekin aldingda hizmǝttǝ turuwatⱪan Nunning oƣli Yǝxua kirǝlǝydu. Uni küqlǝndürgin, qünki u Israillarni uningƣa miras ⱪilduridu.  
\v 39 Xuningdǝk silǝrning: «Ular \add düxmǝnlǝrning\add* oljisi bolup ⱪalidu» degǝn kiqik baliliringlar, yǝni bügünki kündǝ yahxi-yamanni pǝrⱪ etǝlmǝydiƣan baliliringlar bolsa, kiridu; Mǝn u yǝrni ularƣa ata ⱪilimǝn wǝ ular uni igilǝydu.   
\m
\v 40 Lekin silǝr bolsanglar, burulup Ⱪizil Dengizƣa baridiƣan yol bilǝn qɵl-bayawanƣa ⱪayttinglar» — dedi.\f □ \fr 1:40 \ft \+bd «Ⱪizil Dengiz»\+bd* — yaki «Ⱪomuxluⱪ dengiz».\f*   
\m
\v 41 Xu qaƣda silǝr manga jawab berip: «Biz dǝrwǝⱪǝ Pǝrwǝrdigar aldida gunaⱨ sadir ⱪilduⱪ. Xuning üqün biz ⱨazir Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bizgǝ ⱪilƣan barliⱪ ǝmri boyiqǝ jǝng ⱪilƣili qiⱪimiz» — dedinglar. Xuning bilǝn silǝrning ⱨǝrbiringlar ɵz beximqiliⱪ ⱪilip ⱪoral-yaraⱪliringlarni esip, taƣⱪa qiⱪmaⱪqi boldunglar.  
\v 42 Lekin Pǝrwǝrdigar manga: Ularƣa: — «Qiⱪmanglar, jǝng ⱪilmanglar, qünki Mǝn aranglarda ǝmǝsmǝn; silǝr qoⱪum düxmǝnliringlar aldida mǝƣlup bolisilǝr», degin, dedi.   
\m
\v 43 Mǝn silǝrgǝ sɵz ⱪildim, lekin silǝr ⱪulaⱪ salmidinglar, bǝlki Pǝrwǝrdigarning sɵzigǝ ⱪarxi qiⱪip asiyliⱪ ⱪilip, ɵz beximqiliⱪ ⱪilip taƣⱪa qiⱪtinglar.  
\v 44 Lekin taƣda turƣan Amoriylar silǝrgǝ ⱪarxi atlinip, bir top ⱨǝrilǝrdǝk silǝrni taki Hormaⱨƣiqǝ ⱪoƣlap, Seirda silǝrni ⱪiliqlap ɵltürdi.  
\v 45 Silǝr ⱪaytip kelip Pǝrwǝrdigar aldida yiƣa-zar kɵtürdünglar, ǝmma Pǝrwǝrdigar pǝryadinglarni anglimidi, ya uningƣa ⱪulaⱪ salmidi.   
\m
\v 46 Xuning bilǝn silǝr Ⱪadǝxtǝ nurƣun künlǝr turup ⱪaldinglar — silǝr ⱪanqǝ künlǝr xu yǝrdǝ turdunglar!\f □ \fr 1:46 \ft \+bd «...silǝr Ⱪadǝxtǝ nurƣun künlǝr turup ⱪaldinglar — silǝr ⱪanqǝ künlǝr xu yǝrdǝ turdunglar!»\+bd* — bu ayǝtning ibraniy tilidiki mǝnisini qüxinix tǝs. Baxⱪa ikki hil tǝrjimisi: «... silǝr Ⱪadǝxtǝ alliⱪaqan turƣan künlǝrdǝk (yǝni 40 kün) xu yǝrdǝ turup ⱪaldinglar» yaki «...silǝr baxⱪa yǝrlǝrdǝ ⱪanqilik turƣan bolsanglar, Ⱪadǝxtimu xunqilik turup ⱪaldinglar» (demǝk, qɵl-bayawanda kezip yürgǝn 38 yilning yerimi, yǝni 19 yil Ⱪadǝx-Barneada ɵtkǝn).\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Ⱪadǝx-barneadin Moabⱪa bolƣan sǝpǝr  
\m
\v 1 Andin biz burulup, Pǝrwǝrdigar manga eytⱪandǝk Ⱪizil dengizƣa baridiƣan yol bilǝn sǝpǝrgǝ atlanduⱪ; biz nurƣun künlǝr Seir teƣi ǝtrapida aylinip yürduⱪ.  
\v 2 Pǝrwǝrdigar manga sɵz ⱪilip: —   
\m
\v 3 «Silǝrning muxu taƣni aylinip turƣan waⱪtinglar yetǝrlik boldi; ǝmdi ximal tǝrǝpkǝ burulunglar.  
\v 4 Hǝlⱪⱪǝ: — Silǝr Seirda turuwatⱪan ⱪerindixinglar Əsawlarning qegrisidin ɵtidiƣan boldunglar; ular silǝrdin ⱪorⱪidu, xunga bǝk eⱨtiyat ⱪilip,  
\v 5 ularƣa jǝng ⱪozƣimanglar; qünki mǝn silǝrgǝ ularning zeminidin ⱨǝtta tapanqiliⱪ yǝrnimu bǝrmǝymǝn; qünki Seir teƣini Əsawƣa miras ⱪilip bǝrdim. \x + \xo 2:5 \xt Yar. 36:8\x*  
\v 6 Silǝr ularƣa pul tɵlǝp ozuⱪ-tülük setiwelinglar, pul tɵlǝp su setiwelinglar. \f □ \fr 2:6 \ft \+bd «Silǝr ularƣa pul tɵlǝp...»\+bd* —ibraniy tilida «Silǝr ularƣa kümüx tɵlǝp...».\f*  
\v 7 Qünki Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ⱪolunglardiki barliⱪ ǝjirni bǝrikǝtlǝp kǝlgǝn; U silǝrning bu bipayan qɵl-bayawandin mengip ɵtüwatⱪininglarda ⱨǝmmini bildi; Pǝrwǝrdigar Hudayinglar bu ⱪiriⱪ yil silǝr bilǝn billǝ boldi; ⱨeq nǝrsidin kǝm bolmidinglar» — dedi.\f □ \fr 2:7 \ft \+bd «...U silǝrning... ɵtüwatⱪininglarda ⱨǝmmini bildi»...»\+bd* — muxu sɵz bǝlkim «U (Huda) silǝrdin hǝwǝr elip kǝldi» degǝn mǝnini ɵz iqigǝ alidu.\f*   
\m
\v 8 Xuning bilǝn biz Seirda turuwatⱪan ⱪerindaxlirimiz Əsawlarning zeminidin wǝ Arabaⱨ tüzlǝnglikidin, xundaⱪla Elat wǝ Ezion-Gǝbǝrdin ɵtüp, burulup Moabdiki qɵl-bayawan yoli bilǝn mangduⱪ.  
\v 9 Pǝrwǝrdigar manga: «Moabiylarni awarǝ ⱪilmanglar yaki ularƣa jǝng ⱪozƣimanglar; qünki Mǝn ularning zeminini silǝrgǝ miras ⱪilip bǝrmǝymǝn; qünki Mǝn Ar xǝⱨǝr-zeminini Lutning ǝwladliriƣa miras ⱪilip bǝrdim» — dedi \f □ \fr 2:9 \ft \+bd «Lutning ǝwladliri»\+bd* — demǝk, Moabiylar wǝ Ammoniylar («Yar.» 19:30-38ni kɵrüng).\f*  
\v 10 (Əmiylǝr ǝslidǝ xu yǝrdǝ turatti; ular Anakiylarƣa ohxax küqlük, sani kɵp, egiz boyluⱪ bir hǝlⱪ idi.  
\v 11 Ular Anakiylardǝk «gigantlar» dǝp ⱨesablinidu; lekin Moabiylar ularni «Əmiylǝr» dǝp ataydu. \f □ \fr 2:11 \ft \+bd «Ular Anakiylardǝk «gigantlar» dǝp ⱨesablinidu»\+bd* — ibraniy tilida «Rǝfayiylar» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 12 Seirda ǝslidǝ Ⱨoriylar turatti; lekin Əsawlar Ⱨoriylarni zeminidin ⱨǝydiwetip, ularni yoⱪitip orniƣa olturaⱪlaxti — huddi Israillar Mǝnki Pǝrwǝrdigar ularƣa tǝⱪdim ⱪilƣan, ularning tǝwǝliki bolƣan zeminƣa ⱪilƣiniƣa ohxax).   
\m
\v 13 \add Pǝrwǝrdigar:\add* «Əmdi ⱨazir ornunglardin turup Zǝrǝd eⱪinidin ɵtünglar» dedi. Buni anglap biz Zǝrǝd eⱪinidin ɵttuⱪ.   
\m
\v 14 Ⱪadǝx-Barneadin ayrilip Zǝrǝd eⱪinidin ɵtküqǝ bolƣan künlǝr ottuz sǝkkiz yil boldi; bu dǝl huddi Pǝrwǝrdigar ularƣa ⱪǝsǝm ⱪilƣinidǝk, u dǝwrdiki jǝngqilǝr bargaⱨtin pütünlǝy yoⱪitilƣuqǝ bolƣan ariliⱪtiki waⱪit idi. \f □ \fr 2:14 \ft \+bd «Ⱪadǝx-Barneadin ayrilip Zǝrǝd eⱪinidin ɵtküqǝ bolƣan künlǝr ottuz sǝkkiz yil boldi...»\+bd* — 1:34-39ni wǝ «Qɵl.» 14:26-34ni kɵrüng. Hudaning sɵzigǝ ixǝnmigǝn, yigirmǝ yaxtin axⱪan barliⱪ «jǝngqilǝr»ning ⱨǝmmisi («xu dǝwr»dǝ 20 yaxtin 60 yaxⱪiqǝ bolƣanlar) Huda wǝdǝ ⱪilƣan zeminni kɵrmǝy qɵl-bayawanda ɵlüp tügigǝnidi.\f*  
\v 15 Dǝrwǝⱪǝ Pǝrwǝrdigarning ⱪoli ularni bargaⱨtin yoⱪitip tügǝtküqǝ ularni ⱨalak ⱪilixⱪa ⱪarxi qiⱪⱪanidi.   
\m
\v 16 Wǝ xundaⱪ boldiki, xu jǝngqilǝr ɵlüp hǝlⱪ arisidin pütünlǝy tügigǝndin keyin,  
\v 17 Pǝrwǝrdigar manga sɵz ⱪilip: —   
\m
\v 18 «Silǝr bügün Moabning, yǝni Arning qegrisidin ɵtisilǝr.  
\v 19 Xuning bilǝn silǝr Ammoniylarƣa yeⱪin kelisilǝr; ǝmma ularni awarǝ ⱪilmanglar yaki ularƣa jǝng ⱪozƣimanglar; qünki Mǝn Ammoniylarning zeminini silǝrgǝ miras ⱪilip bǝrmǝymǝn; qünki Mǝn uni Lutning ǝwladliriƣa miras ⱪilip bǝrdim» — dedi.\f □ \fr 2:19 \ft \+bd «Lutning ǝwladliri»\+bd* — demǝk, Moabiylar wǝ Ammoniylar («Yar.» 19:30-38ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 20 (bu zeminmu «gigantlarning zemini» ⱨesablinidu; qünki ilgiri gigantlar xu yǝrdǝ turƣanidi; Ammoniylar ularni «Zamzumlar» dǝp ataydu. \f □ \fr 2:20 \ft \+bd «gigantlarning zemini»\+bd* — yaki «Rǝfayiylarning zemini».\f*  
\v 21 Ular Anakiylarƣa ohxax küqlük, sani kɵp, egiz boyluⱪ bir hǝlⱪ idi. Pǝrwǝrdigar ularni \add Ammoniylarning\add* aldida yoⱪitixi bilǝn \add Ammoniylar\add* ularni zeminidin mǝⱨrum ⱪilip, ularning orniƣa olturaⱪlaxⱪanidi.  
\v 22 Pǝrwǝrdigar Seirda turƣan Əsawlar üqünmu ohxax ix ⱪildi, ularning aldidin Ⱨoriylarni yoⱪatti; xuning bilǝn Əsawlar ularni zeminidin mǝⱨrum ⱪilip, bügüngǝ ⱪǝdǝr ularning orniƣa olturaⱪlaxⱪanidi.  
\v 23 Wǝ Gaza xǝⱨirigiqǝ kǝnt-ⱪixlaⱪlarda olturaⱪlaxⱪan awwiylarni bolsa, Kaftordin qiⱪⱪan Kaftoriylar yoⱪitip, ularning orniƣa olturaⱪlaxti).\f □ \fr 2:23 \ft \+bd «Gaza»\+bd* — muxu yǝrdǝ Gaza «Azzaⱨ» deyilidu. \+bd «....kǝnt-ⱪixlaⱪlarda olturaⱪlaxⱪan awwiylarni bolsa, Kaftordin qiⱪⱪan Kaftoriylar yoⱪitip, ularning orniƣa olturaⱪlaxti»\+bd* — Musa pǝyƣǝmbǝr nemixⱪa Israillarƣa bu tɵt yǝrdiki gigantlar (Əmiylar, Anakiylar, Ⱨoriylar wǝ Awwiylar)ni tilƣa alidu? Xübⱨisizki, u Israillarƣa: «Ⱪaranglar, Huda bu etiⱪadsiz hǝlⱪlǝr (Ammoniylar, Əsawlar ⱪatarliⱪ) aldida bu gigantlarni yoⱪatⱪan yǝrdǝ, silǝr Ⱪanaanƣa qiⱪip xu yǝrdǝ turuwatⱪan gigantlar bilǝn soⱪuxuxtin zadi nemixⱪa ⱪorⱪisilǝr?» dǝp riƣbǝtlǝndürmǝkqi bolidu. 
\fp  Kaftor — Kret arali.\f*   
\m
\v 24 — «Əmdi ornunglardin ⱪozƣilinglar, sǝpiringlarƣa qiⱪinglar; Arnon dǝryasidin ɵtünglar; mana, Mǝn Ⱨǝxbonning padixaⱨi Amoriy Siⱨonni wǝ uning zemininimu ⱪolunglarƣa tapxurdum; ixni baxlanglar, zeminni igilǝxkǝ, uning bilǝn jǝng ⱪilixⱪa qiⱪinglar;  
\v 25 Mǝn bügündin baxlap silǝrning ⱪorⱪunqunglar wǝ wǝⱨxitinglarni pütkül asman astidiki hǝlⱪlǝr üstigǝ qüxürimǝn; ular silǝrning hǝwiringlarni anglap silǝrning tüpǝylinglardin titrǝp dǝkkǝ-dükkigǝ qüxidu».   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝxbonning padixaⱨi Siⱨon mǝƣlup bolidu  
\m
\v 26 Xu qaƣda mǝn Ⱨǝxbonning padixaⱨi Siⱨonƣa Kǝdǝmot qɵlidin ǝlqilǝrni ǝwǝtip, tinqliⱪ salimi yollap: — \x + \xo 2:26 \xt Qɵl. 21:21; Ⱨak. 11:19\x*   
\m
\v 27 «Bizning zeminingdin ɵtüximizgǝ yol ⱪoyƣaysǝn; ongƣa, solƣa burulmay, pǝⱪǝtla yoldin qiⱪmay mangimiz. \x + \xo 2:27 \xt Qɵl. 21:21,22\x*  
\v 28 Sǝn manga ozuⱪ-tülükni pulƣa setip berisǝn, suni pulƣa setip berisǝn; biz pǝⱪǝtla piyadǝ mengip ɵtimiz, halas.  
\v 29 Seirda turuwatⱪan Əsawlar, Arda turuwatⱪan Moabiylar bizgǝ muamilǝ ⱪilƣandǝk sǝnmu biz Iordan dǝryasidin ɵtüp, Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bizgǝ tǝⱪdim ⱪilidiƣan zeminƣa kirgüqǝ xundaⱪ muamilǝ ⱪilƣaysǝn» — dedim.   
\m
\v 30 Lekin Ⱨǝxbonning padixaⱨi Siⱨonning bizning u yǝrdin ɵtüximizgǝ yol ⱪoyƣusi yoⱪ idi; qünki Pǝrwǝrdigar Hudayinglar uni silǝrning ⱪolunglarƣa tapxurux üqün uning roⱨ-ⱪǝlbini ⱪattiⱪ, kɵnglini jaⱨil ⱪiliwǝtkǝn (bügünki ǝⱨwal dǝrwǝⱪǝ xundaⱪ).  
\v 31 Pǝrwǝrdigar manga: «Mana, Mǝn aldinglarda Siⱨonni wǝ uning zeminini silǝrgǝ tapxuruxⱪa baxlidim; ixni baxlanglar, uning zeminini igilǝx üqün uni ixƣal ⱪilixⱪa kirixinglar» — dedi.   
\m
\v 32 Siⱨon dǝrwǝⱪǝ ɵzi wǝ barliⱪ hǝlⱪi biz bilǝn ⱪarxilixix üqün jǝng ⱪilixⱪa Yaⱨazƣa qiⱪti. \x + \xo 2:32 \xt Qɵl. 21:23\x*  
\v 33 Lekin Pǝrwǝrdigar Hudayimiz uni bizning aldimizda ⱪolimizƣa tapxurdi; biz uning ɵzini, oƣullirini wǝ barliⱪ hǝlⱪini urup mǝƣlup ⱪilduⱪ. \x + \xo 2:33 \xt Ⱪan. 29:6\x*  
\v 34 Xu qaƣda biz uning barliⱪ xǝⱨǝrlirini ixƣal ⱪilip ularni pütünlǝy ⱨalak ⱪilduⱪ; ulardiki barliⱪ ǝrkǝk, ⱪiz-ayal wǝ balilarni birinimu ⱪoymay yoⱪattuⱪ; ulardin ⱨeqⱪaysisini tirik ⱪoymiduⱪ. \f □ \fr 2:34 \ft \+bd «...biz uning barliⱪ xǝⱨǝrlirini ixƣal ⱪilip ularni pütünlǝy ⱨalak ⱪilduⱪ»\+bd* — «ⱨalak ⱪilduⱪ» degǝn sɵzlǝr Hudaning buyruxi bilǝn mǝlum bir ǝl, xǝⱨǝr yaki ⱨǝrtürlük nǝrsini tǝltɵküs yoⱪitixni bildüridu.\f*  
\v 35 Biz pǝⱪǝt ɵzlirimiz üqün qarwa mallirini wǝ ixƣal ⱪilƣan xǝⱨǝrlǝrdin olja ƣǝniymǝt alduⱪ.   
\m
\v 36 Arnon dǝryasi boyidiki Aroǝrdin wǝ xu yǝrdiki jilƣidiki xǝⱨǝrdin tartip Gileadⱪiqǝ ⱨeqⱪandaⱪ xǝⱨǝr bizgǝ tǝng kelǝlmidi; Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bizning aldimizda ⱨǝmmisini mǝƣlubiyǝtkǝ uqratti. \f □ \fr 2:36 \ft \+bd «Arnon dǝryasi boyidiki Aroǝrdin wǝ xu yǝrdiki jilƣidiki xǝⱨǝrdin tartip...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Arnon dǝryasi boyidiki Aroǝr, yǝni jilƣidiki xǝⱨǝrdin tartip...». \+bd «ⱨeqⱪandaⱪ xǝⱨǝr bizgǝ tǝng kelǝlmidi»\+bd* — yaki «bizgǝ nisbǝtǝn ⱨeq xǝⱨǝr sepili egiz kǝlmidi».\f*  
\v 37 Ⱨalbuki, silǝr Ammoniylarning zeminiƣa, qegrisi bolƣan pütkül Yabbok wadisiƣa, taƣdiki xǝⱨǝrlǝrgǝ yaki Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bizgǝ mǝn’i ⱪilƣan ⱨǝrⱪaysi yǝrgǝ yeⱪinlaxmidinglar.   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Baxanning padixaⱨi Ogning mǝƣlup ⱪilinixi  
\m
\v 1 Andin biz burulup, Baxanƣa baridiƣan yol bilǝn qiⱪip mangduⱪ; Baxanning padixaⱨi Og wǝ barliⱪ hǝlⱪi bizgǝ ⱪarxi jǝng ⱪilixⱪa Ədrǝygǝ qiⱪti. \x + \xo 3:1 \xt Qɵl. 21:33; Ⱪan. 29:6\x*  
\v 2 Pǝrwǝrdigar manga: «Uningdin ⱪorⱪmiƣin; qünki Mǝn uni, uning hǝlⱪi wǝ zeminini ⱪolungƣa tapxurdum; Ⱨǝxbonda turƣan Amoriylarning padixaⱨi Siⱨonni nemǝ ⱪilƣan bolsa, unimu xundaⱪ ⱪilisǝn» — dedi.\x + \xo 3:2 \xt Qɵl. 21:34\x*   
\m
\v 3 Pǝrwǝrdigar Hudayimiz dǝrwǝⱪǝ Baxanning padixaⱨi Ogni wǝ barliⱪ hǝlⱪini ⱪolimizƣa tapxurdi; biz uningƣa ⱨujum ⱪilip ulardin ⱨeqkimni ⱪaldurmay ⱪirduⱪ.  
\v 4 Xu waⱪitta biz uning barliⱪ xǝⱨǝrlirini ixƣal ⱪilduⱪ; biz uning xǝⱨǝrliridin igilimigǝn birsimu ⱪalmidi. Bular Baxandiki Ogning padixaⱨliⱪi, yǝni pütkül Argob rayoni bolup, jǝmiy atmix xǝⱨǝr idi.  
\v 5 Bu xǝⱨǝrlǝrning ⱨǝmmisi egiz sepillar wǝ baldaⱪliⱪ ⱪowuⱪliri bilǝn mustǝⱨkǝm ⱪilinƣanidi; ularƣa ⱪaraxliⱪ yeza-kǝntlǝr intayin kɵp idi.  
\v 6 Biz ularni Ⱨǝxbonning padixaⱨi Siⱨonni ⱪilƣinimizdǝk tǝltɵküs yoⱪattuⱪ — Barliⱪ xǝⱨǝrlǝr, ǝrlǝr, ayal-balilarni ⱪoymay ⱨǝmmisini tǝltɵküs yoⱪattuⱪ. \f □ \fr 3:6 \ft \+bd «tǝltɵküs yoⱪitix»\+bd* — muxu sɵz Hudaning buyruxi bilǝn mǝlum bir ǝl, xǝⱨǝr yaki ⱨǝrtürlük nǝrsini toluⱪ yoⱪitixni bildüridu.\f*  
\v 7 Biz pǝⱪǝt ɵzlirimiz üqün barliⱪ qarwa-mallarni wǝ xǝⱨǝrlǝrdin olja ƣǝniymǝt alduⱪ.   
\m
\v 8 Xu qaƣda biz Iordan dǝryasining xǝrⱪ tǝripidǝ turuxluⱪ Amoriylarning ikki padixaⱨining ⱪolidin zeminini, yǝni Arnon dǝryasidin Ⱨǝrmon teƣiƣiqǝ bolƣan zeminini tartiwalduⱪ \f □ \fr 3:8 \ft \+bd «Iordan dǝryasining xǝrⱪ tǝripidǝ»\+bd* — ibraniy tilida «Iordan dǝryasining bu tǝripidǝ»\f*  
\v 9 (Ⱨǝrmon teƣini Zidoniylar «Sirion», Amoriylar «Senir» dǝp ataydu);  
\v 10 Biz yǝnǝ tüzlǝngliktiki barliⱪ xǝⱨǝrlǝr, pütkül Gilead wǝ Baxan padixaⱨi ogning padixaⱨliⱪidiki Salikaⱨ wǝ Ədrǝy xǝⱨǝrlirigiqǝ, Baxanning barliⱪ zeminini igiliduⱪ  
\v 11 (xu qaƣda gigantlarning ⱪalduⱪidin pǝⱪǝt Baxanning padixaⱨi Og ⱪalƣanidi; uning kariwiti tɵmürdin yasalƣanidi; mana, u Ammoniylarning Rabbaⱨ xǝⱨiridǝ saⱪliniwatmamdu? Uning uzunluⱪi toⱪⱪuz gǝz, kǝngliki tɵt gǝz. «Gǝz» — adǝttiki adǝmning jǝyniki ɵlqǝm ⱪilinƣan).\f □ \fr 3:11 \ft \+bd «gigantlarning ⱪalduⱪliridin»\+bd* — ibraniy tilida «Rǝfayiylarning ⱪalduⱪliridin». \+bd «uning kariwiti»\+bd* — yaki «uning meyit sanduⱪi». \+bd «gǝz»\+bd* — Muⱪǝddǝs Kitabta ixlitilgǝn «gǝz»ni bǝlkim bir «jǝynǝk» deyixkǝ toƣra kelidu, yǝni adǝmning jǝynikidin barmaⱪlirining uqiƣiqǝ bolƣan ariliⱪ (tǝhminǝn 45 santimetr) idi. Muxu yǝrdǝ «gǝz» «gigantlar»ning jǝyniki bilǝn ǝmǝs, «adǝttiki adǝm»ning jǝyniki bilǝn ⱨesablinidu.\f*   
\m
\v 12 Biz xu qaƣda igiligǝn zemin mundaⱪ: — Arnon dǝryasi yenidiki Aroǝr xǝⱨiridin tartip, Gilead taƣliⱪining yerimini wǝ uningdiki xǝⱨǝrlǝrni Rubǝn wǝ Gad ⱪǝbilisidikilǝrgǝ tǝⱪdim ⱪildim; \x + \xo 3:12 \xt Qɵl. 32:33\x*  
\v 13 Gileadning ⱪalƣan zemini wǝ Og padixaⱨning zemini bolƣan pütkül Baxanni mǝn Manassǝⱨning yerim ⱪǝbilisigǝ tǝⱪdim ⱪildim (pütkül Argob rayoni, yǝni pütkül Baxan «gigantlarning zemini» deyilidu. \f □ \fr 3:13 \ft \+bd «gigantlarning zemini»\+bd* — yaki «Rǝfayiylarning zemini».\f*  
\v 14 Manassǝⱨning oƣli Yair pütkül Argob rayonini, yǝni Baxanni Gǝxuriylar wǝ Maakatiylarning qegrisiƣiqǝ igiligǝn wǝ uni ɵz ismi bilǝn «Ⱨawwot-Yair» dǝp atiƣan. Bügüngǝ ⱪǝdǝr u xundaⱪ atalmaⱪta). \f □ \fr 3:14 \ft \+bd «Ⱨawwot-Yair»\+bd* — yǝni «Yairning yeza-kǝntliri». Yair Manassǝⱨning ǝwladi.\f*  
\v 15 Gileadni bolsa mǝn Makirƣa tǝⱪdim ⱪildim.  
\v 16 Rubǝndikilǝr wǝ Gadtikilǝrgǝ mǝn Gileadtin Arnon dǝryasiƣiqǝ (wadining otturisi qegra idi), xundaⱪla Ammoniylarning qegrasi bolƣan Yabbok dǝryasiƣiqǝ bolƣan zeminni tǝⱪdim ⱪildim;  
\v 17 yǝnǝ Pisgaⱨ taƣliⱪi astida yatⱪan Arabaⱨ tüzlǝngliki (taƣliⱪ tüzlǝnglikning xǝrⱪiy tǝripidǝ) wǝ Iordan dǝryasining Kinnǝrǝt kɵlidin tartip Tuz dengizƣiqǝ bolƣan ⱪismini ularƣa qegra ⱪilip bǝrdim.\f □ \fr 3:17 \ft \+bd «Kinnǝrǝt kɵli»\+bd* — «Kinnǝrǝt kɵli» keyin «Galiliyǝ dengizi», «Tiberius dengizi» dǝpmu atalƣan. «Kinnǝrǝt»ning mǝnisi «qiltar» — kɵlning xǝkli qiltarsimandur. \+bd «Tuz dengizi»\+bd* — yǝni «Ɵlük Dengiz».\f*   
\b  
\m  
\s1 Iordan dǝryasining xǝrⱪiy tǝripidiki ikki yerim ⱪǝbiligǝ bolƣan kɵrsǝtmilǝr  
\m
\v 18 Mǝn xu qaƣda silǝrgǝ: —  
\m Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ɵzünglarning tǝǝlluⱪatinglar bolsun dǝp igilixinglar üqün bu zeminni silǝrgǝ ata ⱪilƣan; aranglardiki jǝngqilǝr jǝnggǝ tǝyyarlinip ⱪorallanƣan ⱨalda ⱪerindaxliringlar bolƣan Israillarning aldida dǝryadin ɵtünglar; \x + \xo 3:18 \xt Qɵl. 32:20\x*  
\v 19 Pǝⱪǝt bala-qaⱪiliringlar wǝ mal-qarwiliringlar (mal-qarwiliringlarning kɵplikini bilimǝn) mǝn silǝrgǝ tǝⱪsim ⱪilƣan xǝⱨǝrlǝrdǝ ⱪalsun;  
\v 20 Pǝrwǝrdigar ⱪerindaxliringlarƣa silǝrning aram alƣininglardǝk aram bǝrgüqǝ, ular Pǝrwǝrdigar Hudayinglar Iordan dǝryasining u tǝripidǝ ularƣa tǝⱪdim ⱪilƣan zeminni igiligüqǝ ular bilǝn birgǝ \add jǝng ⱪilinglar\add*; andin silǝr ⱨǝrbiringlar mǝn silǝrgǝ tǝⱪsim ⱪilƣan ɵz tǝǝlluⱪatinglarƣa ⱪaytisilǝr» — dǝp tapiliƣanmǝn.   
\m
\v 21 Xu qaƣdimu mǝn Yǝxuaƣa: «Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning muxu ikki padixaⱨⱪa ⱪilƣanlirining ⱨǝmmisini ɵz kɵzüng bilǝn kɵrdüng; Pǝrwǝrdigar sǝn baridiƣan yǝrdiki padixaⱨliⱪlarnimu xuningƣa ohxax ⱪilidu. \x + \xo 3:21 \xt Qɵl. 27:18\x*  
\v 22 Silǝr ulardin ⱪorⱪmanglar; qünki Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ɵzi silǝr üqün jǝng ⱪilidu» — dǝp tapiliƣanmǝn.   
\m
\v 23 Xu qaƣda mǝn Pǝrwǝrdigardin ɵtünüp: —   
\m
\v 24 «I Rǝb Pǝrwǝrdigar, Sǝn Ɵz ⱪulungƣa Ɵz uluƣluⱪung wǝ küqlük ⱪolungni ayan ⱪilixⱪa kirixting; qünki mǝyli asmanlarda yaki zeminda bolsun Sening ⱪilƣanliringƣa wǝ küq-ⱪudritinggǝ tǝng kǝlgüdǝk xundaⱪ ilaⱨ barmu? \x + \xo 3:24 \xt 1Sam. 2:2; Zǝb. 89:7, 8, 9\x*  
\v 25 Sǝndin ɵtünümǝnki, meni Iordan dǝryasidin ɵtüp, xu yǝrdiki yahxi zeminni — Xu yahxi taƣliⱪni wǝ Liwanni kɵrüxkǝ nesip ⱪilƣaysǝn», — dedim.   
\m
\v 26 Lekin Pǝrwǝrdigar silǝrning sǝwǝbinglar tüpǝylidin manga ƣǝzǝplinip iltijayimƣa ⱪulaⱪ salmidi, bǝlki manga: «Boldi, bǝs! Bu ixni aldimda ikkinqi tilƣa alƣuqi bolma. \f □ \fr 3:26 \ft \+bd «...Pǝrwǝrdigar ... sǝwǝbinglar ... manga ƣǝzǝplinip iltijayimƣa ⱪulaⱪ salmidi»\+bd* — «Qɵl.» 20:1-13ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 3:26 \xt Ⱪan. 1:37; 31:2; 34:4\x*  
\v 27 Sǝn Pisgaⱨning qoⱪⱪisiƣa qiⱪip bexingni kɵtürüp, ɵz kɵzüng bilǝn mǝƣribkǝ, ximalƣa, jǝnubⱪa wǝ mǝxriⱪⱪǝ tikilip ⱪara; qünki sǝn muxu Iordan dǝryasidin ɵtmǝysǝn.  
\v 28 Yǝxuaƣa wǝzipini tapiliƣin, uni riƣbǝtlǝndürüp yürǝklik ⱪil; qünki u bu hǝlⱪning aldidin ɵtüp sǝn kɵridiƣan xu zeminƣa ularni igǝ ⱪilƣuzidu» — dedi.   
\m
\v 29 Xuning bilǝn biz Bǝyt-Peorning udulidiki wadida turup ⱪalduⱪ.   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Əⱨdidǝ kɵrsitilgǝn imtiyazlar — Musa sɵzini dawam ⱪilidu  
\m
\v 1 — Əmdi, i Israil, mǝn silǝrgǝ ɵgitidiƣan muxu bǝlgilimilǝrgǝ ⱨǝm ⱨɵkümlǝrgǝ ⱪulaⱪ selinglar; ularƣa ǝmǝl ⱪilsanglar ⱨayatliⱪ tapisilǝr wǝ xundaⱪla ata-bowiliringlarning Hudasi Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ tǝⱪsim ⱪilidiƣan zeminƣa kirip uni igilǝysilǝr. \x + \xo 4:1 \xt Law. 19:37; 20:8; 22:31\x*  
\v 2 Mǝn silǝrgǝ tapxuridiƣan Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning muxu ǝmrlirigǝ ǝmǝl ⱪilixinglar üqün, mǝn silǝrgǝ ǝmr ⱪilƣan sɵzgǝ ⱨeqnemini ⱪoxmanglar ⱨǝmdǝ uningdin ⱨeqnemini qiⱪiriwǝtmǝnglar. \x + \xo 4:2 \xt Ⱪan. 13:1; Pǝnd. 30:6; Wǝⱨ. 22:18\x*   
\m
\v 3 Silǝr ɵz kɵzlirnglar bilǝn Pǝrwǝrdigarning Baal-Peorning tüpǝylidin ⱪilƣan ixlirini kɵrgǝnsilǝr; qünki Baal-Peorƣa ǝgǝxkǝnlǝrning ⱨǝmmisini Pǝrwǝrdigar Hudayinglar aranglardin yoⱪatti; \f □ \fr 4:3 \ft \+bd «Baal-Peor»\+bd* — bir hil but. «Qɵl.» 25-babni kɵrüng. \+bd «Pǝrwǝrdigarning Baal-Peorning tüpǝylidin ⱪilƣan ixlirini kɵrgǝnsilǝr»\+bd* — «Qɵl.» 25-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 4:3 \xt Qɵl. 25:4; Yǝ. 22:17\x*  
\v 4 Lekin Pǝrwǝrdigar Hudayinglarƣa qing baƣlanƣanlardin ⱨǝrbiringlar bügüngǝ ⱪǝdǝr ⱨayat turuwatisilǝr.   
\m
\v 5 Mana, mǝn Pǝrwǝrdigar Hudayim manga ǝmr ⱪilƣandǝk, kirip igilǝydiƣan zeminda turƣanda ularƣa ǝmǝl ⱪilsun dǝp silǝrgǝ bǝlgilimǝ ⱨǝm ⱨɵkümlǝrni ɵgǝttim.  
\v 6 Silǝr ularni qing tutup ǝmǝl ⱪilinglar; qünki xundaⱪ ⱪilsanglar bu ⱨɵkümlǝrning ⱨǝmmisini angliƣan hǝlⱪlǝrning kɵz aldida silǝrning dana wǝ yorutulƣan bir hǝlⱪ ikǝnlikinglar ispatlinidu; ular dǝrwǝⱪǝ: «Bu uluƣ ǝl dǝrⱨǝⱪiⱪǝt dana ⱨǝm yorutulƣan bir hǝlⱪ ikǝn» — dǝydu.  
\v 7 Qünki Pǝrwǝrdigar Hudayimizning bizning Uningƣa nida ⱪilƣan ⱨǝrbir tilǝklirimizdǝ bizgǝ yeⱪin turƣinidǝk, ɵzigǝ yeⱪin turƣan bir Hudasi bolƣan bizgǝ ohxax baxⱪa bir uluƣ ǝl barmu? \x + \xo 4:7 \xt Ⱪan. 26:19\x*  
\v 8 Mǝn aldinglarƣa ⱪoyƣan muxu pütkül ⱪanundikidǝk adil bǝlgilimilǝr ⱨǝm ⱨɵkümlǝrgǝ igǝ bolƣan silǝrdǝk baxⱪa bir uluƣ ǝl barmu?   
\b  
\m  
\s1 Ⱨorǝbtiki ǝⱨdǝ toƣruluⱪ ǝslitip-agaⱨlandurux  
\m
\v 9 Ɵz kɵzünglar bilǝn kɵrgǝn ixlarni untumasliⱪinglar, ⱨǝtta ɵmrünglarning barliⱪ künliridǝ ⱪǝlbinglardin qiⱪarmasliⱪinglar üqün ɵzünglarƣa eⱨtiyat ⱪilinglar wǝ ihlasliⱪ bilǝn ⱪǝlbinglarni \add ezixtin\add* saⱪlanglar; xuningdǝk silǝr kɵrgininglarni baliliringlarƣa wǝ baliliringlarning baliliriƣa yǝtküzünglar; \x + \xo 4:9 \xt Ⱪan. 6:7; 11:19\x*  
\v 10 Silǝr Ⱨorǝb teƣida Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning aldida turƣan küni Pǝrwǝrdigar manga: «Hǝlⱪni Mening sɵzlirimni anglixi üqün yenimƣa yiƣⱪin; xuning bilǝn ular sɵzlirimni ɵginip, yǝr yüzidiki barliⱪ künliridǝ Mǝndin ǝyminidu wǝ baliliriƣa ɵgitidu» — degǝnidi.  
\v 11 Silǝr yeⱪin kelip taƣning tüwidǝ turdunglar; bu taƣning oti asmanlarning baƣriƣiqǝ kɵyüp yǝtti, ⱨǝmdǝ ⱪarangƣuluⱪ, bulutlar wǝ sür taƣni ⱪaplidi; \x + \xo 4:11 \xt Mis. 19:18\x*  
\v 12 Pǝrwǝrdigar otning otturisidin silǝrgǝ sɵz ⱪildi; silǝr sɵzlǝrning sadasini anglidinglar, lekin ⱨeq xǝkilni kɵrmidinglar; silǝr pǝⱪǝt bir awazni anglidinglar.  
\v 13 Wǝ U xu qaƣda silǝrgǝ ǝmr ⱪilƣan ǝⱨdisini, yǝni «on ǝmr»ni ayan ⱪildi wǝ ularni ikki tax tahtay üstigǝ pütti. \f □ \fr 4:13 \ft \+bd «on ǝmr»\+bd* — ibraniy tilida «on sɵz».\f*  
\v 14 Wǝ xu qaƣda Pǝrwǝrdigar manga ǝmr ⱪilip, silǝr dǝryadin ɵtüp igilǝydiƣan zeminda ularni ularƣa ǝmǝl ⱪilixinglar üqün silǝrgǝ bǝlgilimilǝr ⱨǝm ⱨɵkümlǝrni ɵgitixni tapilidi.   
\m
\v 15 Ɵzünglarƣa naⱨayiti eⱨtiyat ⱪilinglarki (qünki Pǝrwǝrdigar Ⱨorǝb teƣida ot otturisidin silǝrgǝ sɵz ⱪilƣanda ⱨeqⱪandaⱪ xǝkilni kɵrmigǝnsilǝr),  
\v 16-18 ɵzünglarni bulƣap, mǝyli ǝrkǝk yaki ayal süritidǝ, mǝyli yǝr yüzidiki ⱨǝrⱪandaⱪ ⱨaywan yaki asmanda uqidiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ ⱪux bolsun, mǝyli yǝr yüzidǝ ⱨǝrⱪandaⱪ ɵmiligüqi ⱨaywan yaki yǝr astidiki sulardiki ⱨǝrⱪandaⱪ beliⱪ bolsun, ularning süritidǝ ⱨeqⱪandaⱪ xǝkil-ⱪiyapǝttiki oyma butni ɵzünglar üqün yasimanglar,  
\v 19 yaki xuningdǝk, bexinglarni kɵtürüp asmanlarƣa ⱪarap, ⱪuyax, ay, yultuzlar, yǝni pütkül samawi ⱪoxunni kɵrüp, kɵnglünglar mayil bolup ularƣa bax egip ⱪulluⱪiƣa kirmǝnglar; qünki Pǝrwǝrdigar Hudayinglar bularni pütkül asman astidiki barliⱪ hǝlⱪlǝr üqün orunlaxturƣan. \f □ \fr 4:19 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Hudayinglar bularni pütkül asman astidiki barliⱪ hǝlⱪlǝr üqün orunlaxturƣan»\+bd* — «samawi ⱪoxun» degǝn sɵz (1) kün, ay wǝ nurƣunliƣan yultuzlarni; (2) bular bilǝn munasiwǝtlik pǝrixtilǝr yaki asmandiki roⱨiy küqlǝrni kɵrsitidu. Tǝwrattin bilimizki, asmandiki yultuzlarning pǝrixtilǝr wǝ bǝlkim asmandiki yaman küqlǝr bilǝnmu munasiwiti bar («Zǝb.» 147:4, «Ayup» 38:4-7, «Wǝⱨ.» 12:4ni kɵrüng). 
\fp  Bu ayǝttiki uqurƣa ⱪariƣanda Huda (1) kün, ay wǝ yultuzlarni pütkül insaniyǝtning mǝnpǝǝti (yǝr yüzidikilǝrgǝ nur wǝ tǝpt berix, yoluqilar üqün yɵnilixni kɵrsitip berix ⱪatarliⱪ)ni kɵzlǝp yaratti; (2) ular bilǝn munasiwǝtlik bolƣan samawi küqlǝr Hudaƣa has bǝndilǝrning hizmitidǝ boluxⱪa tǝyyar turidu («Ibr.» 1:14ni kɵrüng); (3) Huda \+bd Ɵzigǝ has bǝndiliri\+bd*din (muxu yǝrdǝ Israildin) hǝwǝr alƣanda pǝⱪǝt pǝrixtilǝr arⱪiliⱪ yardǝmlixipla ⱪalmay, bǝlki ɵzi xǝhsǝn ⱨalini soraydu.\f*  
\v 20 Lekin silǝrni bolsa Pǝrwǝrdigar Ɵz mirasi bolƣan bir hǝlⱪ boluxunglar üqün «tɵmür tawlax humdani»din, yǝni Misirdin elip qiⱪti. \x + \xo 4:20 \xt Mis. 19:5\x*  
\v 21 Lekin Pǝrwǝrdigar silǝrning wǝjǝnglardin manga ƣǝzǝplinip, Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ miras bolux üqün ata ⱪilidiƣan yahxi zemin toƣrisida: — «Sǝn xu yǝrgǝ kirixkǝ Iordan dǝryasidin ɵtmǝysǝn» dǝp ⱪǝsǝm ⱪildi. \x + \xo 4:21 \xt Ⱪan. 1:37; 3:26; 31:2; 34:4\x*  
\v 22 Xunga mǝn muxu zeminda ɵlüxüm muⱪǝrrǝr; Iordan dǝryasidin ɵtmǝymǝn; biraⱪ silǝr bolsanglar uningdin ɵtüp xu yahxi zeminni igilǝysilǝr.   
\m
\v 23 Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning silǝr bilǝn tüzgǝn ǝⱨdisini untumasliⱪinglar, xundaⱪla ɵzünglar üqün Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ mǝn’i ⱪilƣan oyma butni yaki ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsining xǝkil-ⱪiyapitini yasimasliⱪinglar üqün ɵzünglarƣa ⱨezi bolunglar.  
\v 24 Qünki Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ⱨǝmmini yutⱪuqi bir ot, wapasizliⱪⱪa ⱨǝsǝt ⱪilƣuqi bir Hudadur.\f □ \fr 4:24 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ... wapasizliⱪⱪa ⱨǝsǝt ⱪilƣuqi bir Hudadur»\+bd* — muxu «ⱨǝsǝt» Israilning Hudasiƣa ǝmǝs, bǝlki türlük yirginqlik butlarƣa ibadǝt ⱪilƣanliⱪiƣa ⱪarap Muⱪǝddǝs Roⱨning «ibadǝt pǝⱪǝt Hudaƣila mǝnsup bolux kerǝk» dǝp butlarƣa yaki butlarning kǝynidǝ turuwatⱪan jin-xǝytanlarƣa wǝ ularning wǝkili bolƣan sahta pǝyƣǝmbǝrlǝrgǝ bolƣan ⱨǝsitini kɵrsitidu. Bu tema toƣruluⱪ «kirix sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 4:24 \xt Mis. 20:5; 34:14; Ⱪan. 5:9; 6:15; 9:3; Ibr.12:29 \x*   
\b  
\m  
\s1 Əⱨdidin yenixning aⱪiwiti wǝ uningƣa itaǝt ⱪilixning bǝrikiti  
\m
\v 25 Silǝr pǝrzǝntlǝr, pǝrzǝntinglarning pǝrzǝntlirini kɵrüp, zeminda uzaⱪ waⱪit turƣandin keyin, birhil xǝkil-ⱪiyapǝttǝ bolƣan oyma butni yasiƣan, xuningdǝk Pǝrwǝrdigar Hudayinglarni rǝnjitip uning nǝziridǝ rǝzil bolƣanni ⱪilip ɵzünglarni bulƣiƣan bolsanglar,  
\v 26 mǝn asman-zeminni üstünglarƣa guwaⱨqi boluxⱪa qaⱪirimǝn, silǝr Iordan dǝryasidin ɵtüp, igilǝydiƣan xu zemindin tezla pütünlǝy yoⱪ ⱪilinisilǝr; silǝrning uningda yaxiƣan künliringlar uzun bolmaydu, silǝr bǝlki uningdin pütünlǝy yoⱪ ⱪilinisilǝr.  
\v 27 Pǝrwǝrdigar silǝrni barliⱪ hǝlⱪlǝr arisiƣa tarⱪitidu, Pǝrwǝrdigarning silǝrni ⱨǝydixi bilǝn silǝr xu ǝllǝr arisida kiqik bir ⱪalduⱪ bolisilǝr. \x + \xo 4:27 \xt Ⱪan. 28:62,64\x*  
\v 28 Silǝr xu yǝrlǝrdǝ turup yaƣaqtin yaki taxtin yasalƣan, nǝ kɵrǝlmǝydiƣan, nǝ angliyalmaydiƣan, nǝ yemǝydiƣan, nǝ puralmaydiƣan, pǝⱪǝt insanning ⱪolining yasiƣini bolƣan ilaⱨlarning ⱪulluⱪida bolisilǝr. \x + \xo 4:28 \xt Zǝb. 115:4-7; 135:15-17\x*  
\v 29 Silǝr xu yǝrlǝrdǝ Pǝrwǝrdigar Hudayinglarni izdǝysilǝr; pütün ⱪǝlbinglar wǝ pütün jeninglar bilǝn uni izdisǝnglar, uni tapisilǝr.  
\v 30 Silǝr eƣir azab-oⱪubǝt tartⱪininglarda, bu ixlarning ⱨǝmmisi bexinglarƣa qüxkǝndǝ, silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarƣa yenip kelisilǝr wǝ uning awaziƣa ⱪulaⱪ salisilǝr.  
\v 31 Qünki Pǝrwǝrdigar Hudayinglar rǝⱨimdil bir Hudadur; U silǝrni taxliwǝtmǝydu, nǝ ⱨalak ⱪilmaydu, nǝ ata-bowiliringlar bilǝn ⱪǝsǝm iqip tüzgǝn ǝⱨdisini ⱨeq untumaydu.   
\m
\v 32 Əmdi, silǝrdin ilgiri, Huda insanni yǝr yüzidǝ yaratⱪan künidin tartip ɵtkǝn künlǝr toƣruluⱪ sürüxtǝ ⱪilinglar, xundaⱪla asmanlarning bir qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ sürüxtǝ ⱪilinglarki, muxuningƣa ohxax uluƣ bir ix bolup baⱪⱪanmu? Uningƣa ohxax bir ixni anglap baⱪⱪanmu?  
\v 33 Silǝrgǝ ohxax, Hudaning ot iqidin qiⱪⱪan awazini anglap tirik ⱪalƣan baxⱪa bir hǝlⱪ barmu?   
\m
\v 34 Pǝrwǝrdigar Hudayinglar kɵz aldinglarda silǝr üqün Misir zeminida ⱪilƣanliridǝk, ⱪiyin sinaⱪlar bilǝn, mɵjizilik alamǝtlǝr bilǝn, karamǝtlǝr bilǝn, urux bilǝn, küqlük ⱪol ⱨǝm uzitilƣan bilǝk bilǝn wǝ dǝⱨxǝtlik wǝⱨimilǝr bilǝn silǝrdin baxⱪa bir hǝlⱪni yat bir ǝlning arisidin qiⱪirip Ɵzigǝ has ⱪilix üqün kelip urunup baⱪⱪanmu? \f □ \fr 4:34 \ft \+bd «...kelip urunup baⱪⱪanmu?»\+bd* — «kelip» degǝn sɵz Hudaning hǝlⱪini ⱪutⱪuzux üqün Ɵzi xǝhsǝn kǝlgǝnlikini kɵrsitidu. \+bd «...dǝⱨxǝtlik wǝⱨimilǝr bilǝn silǝrdin baxⱪa bir hǝlⱪni ... Ɵzigǝ has ⱪilix üqün kelip urunup baⱪⱪanmu?»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «....dǝⱨxǝtlik wǝⱨimilǝr bilǝn baxⱪa bir hǝlⱪni... ɵzigǝ has ⱪilixi üqün kelip urunup baⱪⱪan bir ilaⱨ barmu?».\f*  
\v 35 Pǝrwǝrdigarla Hudadur, uningdin baxⱪa birsi yoⱪtur, dǝp bilixinglar üqün silǝr bu \add uluƣ\add* ixlarni kɵrüxkǝ muyǝssǝr ⱪilinƣansilǝr. \x + \xo 4:35 \xt Ⱪan. 32:39; Yǝx. 45:5,18,22; Mar.12:29,32\x*  
\v 36 Silǝrgǝ tǝlim berix üqün U asmanlardin silǝrgǝ Ɵz awazini anglatti; U yǝr yüzidǝ Ɵzining uluƣ otini kɵrsǝtti; silǝr xu otning otturisidinmu uning awazini anglidinglar.   
\m
\v 37 Uning üstigǝ, ata-bowiliringlarƣa baƣliƣan muⱨǝbbiti tüpǝylidin ⱨǝmdǝ ularning keyinki ǝwladlirini talliƣanliⱪi üqün, U silǝrni Misirdin xǝhsǝn Ɵzi zor ⱪudriti bilǝn ⱪutⱪuzup qiⱪardi; \f □ \fr 4:37 \ft \+bd «ularning keyinki ǝwladlirini»\+bd* — ibraniy tilida «uning keyinki nǝslini». \+bd «xǝhsǝn Ɵzi»\+bd* — ibraniy tilida «Ɵzining yüzi bilǝn».\f*  \x + \xo 4:37 \xt Mis. 13:3,9,14\x*  
\v 38 U xuningdǝk silǝrning aldinglardin ɵzünglardin kɵp wǝ küqlük bolƣan ǝllǝrni zeminidin ⱨǝydǝp, silǝrni uningƣa kirgüzüp, uni bügünki kündikidǝk silǝrgǝ miras ⱪilix üqünmu xundaⱪ ⱪilƣandur.  
\v 39 Xunga bügün xuni bilip ⱪoyunglarki wǝ kɵnglünglarni xuningƣa bɵlünglarki, Pǝrwǝrdigar yuⱪiridiki asmanlarda bolsun, astidiki yǝr-zeminda bolsun Hudadur; Uningdin baxⱪa ⱨeqbiri yoⱪtur.  
\v 40 Xuningdǝk silǝrning wǝ keyinki balilar-ǝwladliringlarning ǝⱨwali yahxi bolux üqün, Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ ata ⱪilidiƣan zeminda künliringlarni uzun, ⱨǝtta mǝnggülük ⱪilix üqün mǝn bügünki kündǝ silǝrgǝ tapilawatⱪan Uning bǝlgilimiliri wǝ ǝmrlirini tutunglar».   
\b  
\m  
\s1 Musa pǝyƣǝmbǝr «panaⱨliⱪ xǝⱨǝr»lǝrni ayrip bekitidu •••• Tǝpsilatliri «Qɵl.» 35:6-34dǝ kɵrsitilidu  
\m
\v 41 Andin Musa Iordan dǝryasining xǝrⱪiy tǝripidǝ üq xǝⱨǝrni ayrip bekitti; \x + \xo 4:41 \xt Qɵl. 35:6,14\x*  
\v 42 mǝⱪsiti, ⱨeqⱪandaⱪ ɵq-adawiti bolmay, tasadipiy ⱪoxnisini ɵltürüp ⱪoysa, ɵltürgǝn kixi xu yǝrlǝrgǝ, yǝni xu xǝⱨǝrlǝrdin birigǝ ⱪeqip berip aman-esǝn ⱪelixtin ibarǝt idi.  
\v 43 Bu xǝⱨǝrlǝr bolsa: — Rubǝnlǝrning zeminidin qɵl-bayawandiki Bǝzǝr, Gadlarning zeminidin Gileadtiki Ramot, Manassǝⱨlǝrning zeminidin Baxandiki Golandin ibarǝt idi.\x + \xo 4:43 \xt Yǝ. 20:8\x*   
\b  
\m  
\s1 Əⱨdining ⱪayta jakarlinixi  
\m
\v 44 Musa Israillarning aldiƣa ⱪoyƣan ⱪanun mana tɵwǝndikidǝk: —   
\m
\v 45 (bular bolsa Israillar Misirdin qiⱪⱪanda Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add* ularƣa jakarliƣan agaⱨ-guwaⱨlar, bǝlgilimilǝr ⱨǝm ⱨɵkümlǝrdur;  
\v 46 Musa wǝ Israillar Misirdin qiⱪⱪanda Amoriylarning Ⱨǝxbon xǝⱨiridǝ turuxluⱪ padixaⱨi Siⱨonni ɵltürgǝnidi; Musa bu ǝmrlǝrni Siⱨonning zeminida, Iordan dǝryasining xǝrⱪ tǝripidǝ, Bǝyt-Peorning udulidiki wadida Israillarƣa jakarliƣan. \f □ \fr 4:46 \ft \+bd «xǝrⱪ tǝripidǝ»\+bd* — ibraniy tilida «bu tǝripidǝ».\f*  \x + \xo 4:46 \xt Qɵl. 21:24; Ⱪan. 1:4 \x*  
\v 47 Xu qaƣda Israillar \add Siⱨonning\add* wǝ Baxanning padixaⱨi Ogning zeminini, yǝni Iordan dǝryasining kün petix tǝripidiki Amoriylarning ikki padixaⱨining zemininimu igiligǝnidi; \x + \xo 4:47 \xt Qɵl. 21:33; Ⱪan. 3:3\x*  
\v 48 ularning zemini Arnon dǝryasining ⱪirƣiⱪidiki Aroǝrdin tartip Sion (yǝni Ⱨǝrmon) teƣiƣiqǝ,  
\v 49 xundaⱪla Iordan dǝryasining xǝrⱪ tǝripidiki pütkül Arabaⱨ tüzlǝngliki wǝ Pisgaⱨ teƣining baƣriƣa jaylaxⱪan «Tüzlǝngliktiki dengiz»ƣiqǝ idi).\f □ \fr 4:49 \ft \+bd «Tüzlǝngliktiki dengiz»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Ɵlük Dengiz»ni kɵrsitidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Əⱨdigǝ xǝrⱨ berix — kirix sɵz  
\m
\v 1 Xuning bilǝn Musa pütkül Israilni qaⱪirip ularƣa mundaⱪ dedi: — «I Israil, mǝn bügün ⱪulaⱪliringlarƣa anglitiwatⱪan bu bǝlgilimilǝrgǝ ⱨǝm ⱨɵkümlǝrgǝ ⱪulaⱪ selinglar, ularni ɵgininglar, ularƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa kɵngül bɵlünglar!   
\m
\v 2 Pǝrwǝrdigar Hudayimiz biz bilǝn Ⱨorǝb teƣida ǝⱨdǝ tüzdi. \x + \xo 5:2 \xt Mis. 19:5\x*  
\v 3 Bu ǝⱨdini Pǝrwǝrdigar ata-bowilirimiz bilǝn tüzgǝn ǝmǝs, bǝlki biz bilǝn, yǝni bügünki kündǝ tirik ⱪalƣan bizlǝr bilǝn tüzdi.  
\v 4 Taƣda ot iqidǝ turup Pǝrwǝrdigar silǝr bilǝn yüz turanǝ sɵzlǝxkǝnidi  
\v 5 (xu qaƣda silǝrgǝ Pǝrwǝrdigarning sɵz-kalamini jakarlax üqün mǝn silǝr wǝ Pǝrwǝrdigarning otturisida turƣanidim; silǝr otning aldida ⱪorⱪup, taƣⱪa qiⱪixni halimidinglar).\x + \xo 5:5 \xt Mis. 19:16; 20:18\x*   
\b  
\m  
\s1 On ǝmr  
\m
\v 6 U mundaⱪ dedi: — «Mǝn seni Misir zeminidin, yǝni «ⱪulluⱪ makani»din qiⱪarƣan Pǝrwǝrdigaring Hudadurmǝn.\x + \xo 5:6 \xt Mis. 20:2-21; Zǝb. 81:10\x*   
\m
\v 7 Sening Mǝndin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ ilaⱨing bolmaydu.   
\m
\v 8 Sǝn ɵzüng üqün mǝyli yuⱪiridiki asmanda bolsun, mǝyli tɵwǝndiki zeminda bolsun, yaki yǝr astidiki sularda bolsun, ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsining ⱪiyapitidiki ⱨeqⱪandaⱪ oyma xǝkilni yasima; \f □ \fr 5:8 \ft \+bd «ɵzüng üqün ... xǝklidǝ... yasima»\+bd* — bu ǝmrning kɵzdǝ tutⱪini adǝmlǝr qoⱪunux mǝⱪsitidǝ yasiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ xǝkillǝrdur. Baxⱪa mǝⱪsǝtlǝr bilǝn yasiƣan xǝkillǝr toƣruluk sɵz yoⱪ.\f*  
\v 9 Sǝn bundaⱪ nǝrsilǝrgǝ bax urma yaki ularning ⱪulluⱪiƣa kirmǝ. Qünki Mǝnki Pǝrwǝrdigar Hudaying wapasizliⱪⱪa ⱨǝsǝt ⱪilƣuqi Hudadurmǝn. Mǝndin nǝprǝtlǝngǝnlǝrning ⱪǝbiⱨliklirini ɵzlirigǝ, oƣulliriƣa, ⱨǝtta nǝwrǝ-qǝwrilirigiqǝ qüxürimǝn. \f □ \fr 5:9 \ft \+bd «Mǝndin nǝprǝtlǝngǝnlǝrning ⱪǝbiⱨliklirini ɵzlirigǝ, oƣulliriƣa, ⱨǝtta nǝwrǝ-qǝwrilirigiqǝ qüxürimǝn»\+bd* — bu muⱨim sɵz toƣruluⱪ «Misirdin qiⱪix»tiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni (20:5, 34:7 toƣruluⱪ), xundaⱪla «Əzakiyal»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni (18-, 33-bablar toƣruluⱪ) kɵrüng.\f*  \x + \xo 5:9 \xt Mis. 20:5; 34:7,14; Yǝr. 32:18\x*  
\v 10 Əmma Meni sɵyidiƣan wǝ ǝmrlirimni tutidiƣanlarƣa ming ǝwladiƣiqǝ ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ kɵrsitimǝn.\f □ \fr 5:10 \ft \+bd «ming ǝwladiƣiqǝ...»\+bd* — ǝslidǝ «mingliƣan ǝwladiƣiqǝ...». 
\fp  Ayǝtning baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Əmma Meni sɵyidiƣan wǝ ǝmrlirimni tutidiƣan mingliƣanliriƣa ɵzgǝrmǝs meⱨribanliⱪ kɵrsitimǝn». Biraⱪ 7:9ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 11 Pǝrwǝrdigar Hudayingning namini ⱪalaymiⱪan tilƣa alma; qünki kimdǝkim namini ⱪalaymiⱪan tilƣa alsa, Pǝrwǝrdigar uni gunaⱨkar ⱨesablimay ⱪalmaydu.\x + \xo 5:11 \xt Law. 19:12; Mat. 5:33\x*   
\m
\v 12 Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga ǝmr ⱪilƣandǝk xabat künini muⱪǝddǝs dǝp bilip tut, uningƣa ǝmǝl ⱪil. \x + \xo 5:12 \xt Yar. 2:2; Mis. 23:12; 35:2; Law. 23:3; Əz. 20:12; Ibr. 4:4 \x*  
\v 13 Altǝ kün ixlǝp barliⱪ ixliringni tügǝtkin;  
\v 14 lekin yǝttinqi küni Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa atalƣan xabat künidur. Sǝn xu küni ⱨeqⱪandaⱪ ix ⱪilmaysǝn; mǝyli sǝn yaki oƣlung bolsun, mǝyli ⱪizing, mǝyli ⱪulung, mǝyli dediking, mǝyli buⱪang, mǝyli exiking, mǝyli ⱨǝrⱪandaⱪ baxⱪa uliƣing, yaki sǝn bilǝn bir yǝrdǝ turuwatⱪan musapir bolsun, ⱨeqⱪandaⱪ ix ⱪilmisun; xuning bilǝn ⱪulung wǝ dediking sǝndǝk aram alalaydu. \f □ \fr 5:14 \ft \+bd «xabat küni»\+bd* — ibraniy tilida «xabat» wǝ «yǝttinqi» degǝnlǝr aⱨangdax sɵz. \+bd «sǝn bilǝn bir yǝrdǝ turuwatⱪan»\+bd* — ibraniy tilida «dǝrwaziliring iqidǝ turuwatⱪan» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 15 Sǝn ɵzüngning ǝslidǝ Misir zeminida ⱪul bolƣanliⱪingni, Pǝrwǝrdigar Hudaying küqlük ⱪoli wǝ uzatⱪan biliki bilǝn seni xu yǝrdin qiⱪarƣanliⱪini esingdǝ tut; xu sǝwǝbtin Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga xabat künini tutuxni ǝmr ⱪilƣan.   
\m
\v 16 Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga ǝmr ⱪilƣandǝk ata-anangni ⱨɵrmǝt ⱪil. Xundaⱪ ⱪilsang Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga ata ⱪilmaⱪqi bolƣan zeminda uzun ɵmür kɵrisǝn, ⱨaling yahxi bolidu.\x + \xo 5:16 \xt Law. 19:3; Mat. 15:4; Luⱪa 18:20; Əf. 6:2, 3\x*   
\m
\v 17 Ⱪatilliⱪ ⱪilma.\x + \xo 5:17 \xt Mat. 5:21; Luⱪa 18:20; Rim. 13:9 \x*   
\m
\v 18 Ⱨǝm zina ⱪilma.\x + \xo 5:18 \xt Luⱪa 18:20\x*   
\m
\v 19 Ⱨǝm oƣriliⱪ ⱪilma.   
\m
\v 20 Ⱨǝm ⱪoxnang toƣruluⱪ yalƣan guwaⱨliⱪ bǝrmǝ.\f □ \fr 5:20 \ft \+bd «Ⱪoxnang toƣruluⱪ yalƣan guwaⱨliⱪ bǝrmǝ»\+bd* — Tǝwrat-Injil boyiqǝ «ⱪoxnang» Huda bizning yenimizƣa yeⱪin ⱪilƣan ⱨǝrbir adǝmni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 21 Ⱨǝm ⱪoxnangning ayalini tǝmǝ ⱪilma wǝ nǝ uning ɵyi, uning etizi, uning ⱪuli, nǝ uning dediki, nǝ uning kalisi, nǝ uning exikigǝ yaki ⱪoxnangning ⱨǝrⱪandaⱪ baxⱪa nǝrsisigǝ kɵz ⱪiringni salma».\x + \xo 5:21 \xt Rim. 7:7\x*   
\m
\v 22 — bu sɵzlǝrni Pǝrwǝrdigar taƣda, ot, bulut wǝ sürlük ⱪarangƣuluⱪ iqidin küqlük awazi bilǝn silǝrning pütkül jamaitinglarƣa eytⱪan wǝ ularƣa ⱨeq baxⱪa \add sɵzlǝrni\add* ⱪoxmiƣan; u ularni ikki tax tahtayƣa pütüp manga tapxurdi. \x + \xo 5:22 \xt Ⱪan. 9:10, 11\x*   
\m
\v 23 Wǝ xundaⱪ boldiki, ⱪarangƣuluⱪtin qiⱪⱪan awazni angliƣininglarda wǝ otluⱪ taƣ kɵyginidǝ silǝr, yǝni ⱪǝbilǝ baxliⱪliringlar wǝ aⱪsaⱪalliringlar yenimƣa kelip: —   
\m
\v 24 «Mana, Pǝrwǝrdigar Hudayimiz ɵz xan-xǝripi wǝ uluƣluⱪini ayan ⱪildi wǝ biz uning awazini ot otturisidin angliduⱪ, xuning bilǝn biz bügünki kündǝ Huda insanlar bilǝn sɵzlǝxkǝn bolsimu, ularning tirik ⱪalƣanliⱪini kɵrduⱪ.  
\v 25 Əmdi biz jenimizƣa tǝwǝkkül ⱪiliximizning nemǝ ⱨajiti? Qünki muxu dǝⱨxǝtlik ot bizni yutuwetidu. Əgǝr biz Pǝrwǝrdigar Hudayimizning awazini anglawǝrsǝk ɵlüp ketimiz.  
\v 26 Qünki ǝt igiliridin ⱨayat igisi Hudaning otning otturisidin sɵzligǝn awazini anglap, bizdǝk tirik turuwatⱪanlardin kim bar? \x + \xo 5:26 \xt Ⱪan. 4:33; Ⱨak. 13:22\x*  
\v 27 Sǝn ɵzüng Pǝrwǝrdigar Hudayimizƣa yeⱪinlixip, uning sɵzligǝnlirining ⱨǝmmisini angliƣin; andin Pǝrwǝrdigar Hudayimiz sanga sɵzligǝnlirining ⱨǝmmisini bizgǝ eytip berisǝn; xuning bilǝn biz uni anglap ǝmǝl ⱪilimiz» — dedinglar.\x + \xo 5:27 \xt Mis. 20:19; Ibr. 12:19\x*   
\m
\v 28 Pǝrwǝrdigar silǝrning bu manga eytⱪan sɵzliringlarni anglap manga: «Bu hǝlⱪning sanga eytⱪan sɵzlirini anglidim; ularning barliⱪ eytⱪan sɵzliri durustur.  
\v 29 Kaxki ularda Mǝndin ⱪorⱪup, ǝmrlirimni izqil tutidiƣan bir ⱪǝlb bolsidi, ularning ⱨali wǝ baliliringning ⱨali mǝnggügǝ yahxi bolatti!  
\v 30 Sǝn berip ularƣa: «Qediringlarƣa ⱪaytinglar» — degin.  
\v 31 Sǝn bolsang yenimda turƣin; Mǝn sening ularƣa ɵgitixing kerǝk bolƣan ǝmrlǝr, bǝlgilimilǝr wǝ ⱨɵkümlǝrning ⱨǝmmisini sanga eytip berimǝn; xuning bilǝn ular Mǝn ularƣa tǝwǝlik ⱪilip beridiƣan zeminda turup bularƣa ǝmǝl ⱪilidiƣan bolidu.   
\m
\v 32 Əmdi Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ ǝmr ⱪilƣandǝk ⱪilixⱪa kɵngül bɵlünglar; uningdin ong wǝ solƣa taymanglar!  
\v 33 Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ ǝmr ⱪilƣan barliⱪ yollirida menginglar; xundaⱪ ⱪilsanglar ⱨayatliⱪ tepip, ⱨalinglar yahxi bolidu wǝ silǝr igidarqiliⱪ ⱪilidiƣan zeminda turup künliringlar uzun bolidu».\f □ \fr 5:33 \ft \+bd «...ⱨayatliⱪ tepip, ⱨalinglar yahxi bolidu»\+bd* — Hudaning barliⱪ ǝmrliri bu mǝⱪsǝttidur. Bu tema «Ⱪanun Xǝrⱨi»diki kɵp yǝrlǝrdǝ kɵrülidiƣan bir temidur.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Hudaning ǝⱨdisining jǝwⱨiri — Uning ǝmrlirigǝ ǝmǝl ⱪilixning bǝht-bǝrikiti  
\m
\v 1 «Mana, bular Pǝrwǝrdigar manga silǝr \add dǝryadin\add* ɵtüp igilǝydiƣan zeminda turƣininglarda ularƣa ǝmǝl ⱪilixinglar üqün silǝrgǝ ɵgitixni tapiliƣan ǝmrlǝr, bǝlgilimilǝr ⱨǝm ⱨɵkümlǝrdur: —   
\m
\v 2 (xuning bilǝn silǝr, yǝni sǝn ɵzüng, oƣlung wǝ nǝwrǝng barliⱪ tirik künliringlarda Pǝrwǝrdigar Hudayinglardin ⱪorⱪup, mǝn silǝrgǝ tapilawatⱪan uning barliⱪ bǝlgilimǝ wǝ ǝmrlirini tutisilǝr, xundaⱪla uzun künlǝrni kɵrisilǝr.  
\v 3 Sǝn, i Israil, ularni anglap ǝmǝl ⱪilixⱪa kɵngül ⱪoyunglar; xuning bilǝn ata-bowiliringlarning Hudasi Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ deginidǝk, süt bilǝn ⱨǝsǝl eⱪip turidiƣan munbǝt zeminda turup, ⱨalinglar yahxi bolidu wǝ saninglar intayin kɵpiyidu): —   
\m
\v 4 — Anglanglar, ǝy Israil: — Pǝrwǝrdigar Hudayimiz, Pǝrwǝrdigar bir birliktur; \f □ \fr 6:4 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar Hudayimiz, Pǝrwǝrdigar bir birliktur»\+bd* — «\+bd birlik\+bd*» degǝn sɵz ibraniy tilida «ǝⱪad» deyilidu. Bu sɵz adǝttǝ ikki yaki birnǝqqǝ nǝrsining bir gǝwdilikini bildüridu («Yar.» 2:24, «Mis.» 24:3 ⱪatarliⱪlar). 
\fp  Baxⱪa bir hil tǝrjimisi: «Pǝrwǝrdigar Hudayimizdur, Pǝrwǝrdigar birdur».\f*  \x + \xo 6:4 \xt Ⱪan. 4:35; Mar. 12:29; Yⱨ. 17:3; 1Kor. 8:4, 6\x*  
\v 5 sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingni pütün ⱪǝlbing bilǝn, pütün jening bilǝn wǝ pütün küqüng bilǝn sɵygin.\x + \xo 6:5 \xt Ⱪan. 10:12; Mat. 22:37; Luⱪa 10:27\x*   
\m
\v 6 Mǝn sanga bügün tapiliƣan bu sɵzlǝr ⱪǝlbingdǝ bolsun;  
\v 7 Sǝn ularni baliliringƣa singdürüp ɵgǝt, mǝyli ɵydǝ olturƣanda, yolda mangƣanda, ornungda yatⱪanda wǝ ornungdin turuwatⱪanda ⱨǝr waⱪit ular toƣruluⱪ sɵzligin; \x + \xo 6:7 \xt Ⱪan. 4:9; 11:19\x*  
\v 8 ularni ⱪolungƣa \add ǝslǝtmǝ\add*-bǝlgǝ ⱪilip tengiwal, pexanǝnggǝ ⱪaxⱪidǝk simwol ⱪilip ornitiwal;  
\v 9 Sǝn ularni ɵyüngdiki kexǝkliringgǝ wǝ dǝrwaziliringƣa pütküzgin.   
\m
\v 10 Wǝ Pǝrwǝrdigar Hudaying seni ⱪǝsǝm ⱪilip ata-bowiliringƣa, yǝni Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupⱪa wǝdǝ ⱪilƣan zeminni sanga ata ⱪilix üqün seni uningƣa baxliƣanda, — ɵzüng ⱪurmiƣan uluƣ wǝ esil xǝⱨǝrlǝrgǝ,  
\v 11 ɵzüng bisatliⱪ ⱪilmiƣan alliⱪaqan esil bisatliⱪ ⱪilinƣan ɵylǝrgǝ, ɵzüng kolimiƣan, alliⱪaqan kolanƣan ⱪuduⱪlarƣa, ɵzüng tikmigǝn üzümzarlar wǝ zǝytunzarlarƣa muyǝssǝr ⱪilinixing bilǝn sǝn yǝp toyunƣandin keyin, \x + \xo 6:11 \xt Ⱪan. 8:9,10\x*  
\v 12 — ǝyni qaƣda seni Misir zeminidin, yǝni «ⱪulluⱪ makani»din qiⱪarƣan Pǝrwǝrdigarni untuxtin ⱨezi bol.  
\v 13 Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingdin ⱪorⱪⱪin, ibaditidǝ bolƣin wǝ ⱪǝsǝm ⱪilsang uning nami bilǝnla ⱪǝsǝm iqkin. \x + \xo 6:13 \xt Ⱪan. 10:20; Mat. 4:10; Luⱪa 4:8\x*  
\v 14 Silǝr baxⱪa ilaⱨlar, yǝni ǝtrapingdiki ǝllǝrning ilaⱨlirini ⱪǝt’iy izdimǝnglar;  
\v 15 Qünki aranglarda turuwatⱪan Pǝrwǝrdigar Hudaying wapasizliⱪⱪa ⱨǝsǝt ⱪilƣuqi Tǝngridur. \add Əgǝr xundaⱪ ⱪilsang\add* Pǝrwǝrdigar Hudayingning ƣǝzipi sanga ⱪozƣilip, U seni yǝr yüzidin yoⱪatmay ⱪalmaydu.   
\m
\v 16 Silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarni Massaⱨta siniƣandǝk Uni sinimanglar. \f □ \fr 6:16 \ft \+bd «Silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarni Massaⱨta siniƣandǝk Uni sinimanglar»\+bd* — «Mis.» 17:2-7ni kɵrüng. «Massaⱨ» degǝnning mǝnisi «sinax».\f*  \x + \xo 6:16 \xt Mis. 17:2; Qɵl. 20:3; Mat. 4:7; Luⱪa 4:12 \x*  
\v 17 Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning ǝmrlirini, silǝrgǝ tapiliƣan guwaⱨ-ⱨɵkümliri wǝ bǝlgimilirini kɵngül ⱪoyup tutunglar.   
\m
\v 18 Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning nǝziridǝ durus wǝ yahxi bolƣanni ⱪilinglar; xundaⱪ ⱪilƣanda ⱨalinglar yahxi bolidu wǝ Pǝrwǝrdigar ata-bowiliringlarƣa berixkǝ ⱪǝsǝm ⱪilƣan zeminƣa kirip uni igilǝysilǝr,  
\v 19 xundaⱪla Pǝrwǝrdigar wǝdǝ ⱪilƣandǝk barliⱪ düxmǝnliringlarni aldinglardin ⱨǝydǝp qiⱪiriwetisilǝr.   
\b  
\m  
\s1 Keyinki dǝwrlǝrni ǝslitix  
\m
\v 20 Kǝlgüsidǝ oƣlung sǝndin: — «Pǝrwǝrdigar Hudayimiz silǝrgǝ tapiliƣan agaⱨ-guwaⱨ, bǝlgilimǝ ⱨǝm ⱨɵkümlǝr nemǝ?» dǝp sorisa,  
\v 21 sǝn oƣlungƣa mundaⱪ dǝysǝn: «Biz ǝslidǝ Misirda Pirǝwnning ⱪulliri ikǝnmiz; biraⱪ Pǝrwǝrdigar bizni Misirdin küqlük bir ⱪol bilǝn qiⱪarƣan.  
\v 22 Pǝrwǝrdigar kɵz aldimizda uluƣ ⱨǝm dǝⱨxǝtlik mɵjizilik alamǝtlǝr wǝ karamǝtlǝrni kɵrsitip, Pirǝwnning üstigǝ ⱨǝm uning barliⱪ ailisidikilǝrning üstigǝ qüxürdi;  
\v 23 U ata-bowilirimizƣa ⱪǝsǝm iqip wǝdǝ ⱪilƣan zeminni bizgǝ ata ⱪilip, uningƣa bizni baxlap kirixkǝ xu yǝrdin yetǝklǝp qiⱪarƣan.  
\v 24 Pǝrwǝrdigar bizgǝ bu barliⱪ bǝlgilimilǝrni tutuxni, Pǝrwǝrdigar Hudayimizdin ⱪorⱪuxni tapiliƣan; U ⱨalimizning daim yahxi boluxi wǝ bizning bügünkidǝk tirik saⱪlanƣandǝk, Uning panaⱨida boluximiz üqün xundaⱪ tapiliƣandur;  
\v 25 wǝ Pǝrwǝrdigar Hudayimizning aldida u bizgǝ tapiliƣandǝk bu barliⱪ ǝmrlǝrgǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa kɵngül bɵlsǝk bu biz üqün ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bolidu».   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Butpǝrǝs ǝl-millǝtlǝrni zemindin yoⱪitix  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Hudaying seni ⱨazir igilǝxkǝ ketiwatⱪan zeminƣa baxlap kirgüzgǝndin keyin, aldingdin kɵp yat ǝl-millǝtlǝrni, yǝni Ⱨittiylar, Girgaxiylar, Amoriylar, Ⱪanaaniylar, Pǝrizziylar, Ⱨiwiylar, Yǝbusiylarni — sǝndin küqlük ǝl-millǝtlǝrni ⱨǝydiwetidu. \x + \xo 7:1 \xt Ⱪan. 31:3\x*  
\v 2 Əmdi Pǝrwǝrdigar Hudaying aldingda ularni ⱪolungƣa tapxuruxi bilǝn sǝn ularƣa ⱨujum ⱪilƣiningda, sǝn ularni tǝltɵküs yoⱪitixing kerǝk; ular bilǝn ⱨeq ǝⱨdǝ tüzixinggǝ wǝ ularƣa ⱨeq rǝⱨim ⱪilixingƣa bolmaydu. \f □ \fr 7:2 \ft \+bd «...ularƣa ⱨeq rǝⱨim ⱪilixingƣa bolmaydu»\+bd* — bu ǝmr (wǝ uningƣa ohxap ketidiƣan baxⱪa barliⱪ ǝmrlǝr) toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 7:2 \xt Mis. 23:32; 34:15; Qɵl. 33:52; Yǝ. 11:11 \x*  
\v 3 Sening ular bilǝn nikaⱨlixixingƣa bolmaydu; sǝn ⱪizingni ularning oƣulliriƣa berixinggimu wǝ ularning ⱪizini oƣlungƣa elip berixinggimu bolmaydu; \x + \xo 7:3 \xt Mis. 34:16; 1Pad. 11:2\x*  
\v 4 qünki ular oƣlungni Manga ǝgixixtin eziⱪturidu wǝ xuning bilǝn oƣulliring baxⱪa ilaⱨlarƣa qoⱪunidu; u qaƣda Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi silǝrgǝ ⱪozƣilip, silǝrni tezla yoⱪitidu.   
\m
\v 5 Sǝn ularƣa xundaⱪ muamilǝ ⱪilƣinki, ularning ⱪurbangaⱨlirini buzuwetinglar, but tüwrüklirini qeⱪiwetinglar, axǝraⱨ butlirini kesiwetinglar wǝ oyma butlirini ot bilǝn kɵydürüwetinglar; \f □ \fr 7:5 \ft \+bd «axǝraⱨ»\+bd* — «ayal butlar», bǝlkim butpǝrǝslikkǝ beƣixlanƣan dǝrǝhliklǝrdur. Dǝrǝhlǝr bǝlkim but xǝklidǝ oyulƣan yaki nǝⱪixlǝngǝn boluxi mumkin.\f*  \x + \xo 7:5 \xt Mis. 23:24; 34:13; Ⱪan. 12:2, 3\x*  
\v 6 qünki silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarƣa pak-muⱪǝddǝs bir hǝlⱪtursilǝr; Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrni yǝr yüzidiki barliⱪ baxⱪa hǝlⱪlǝrdin üstün ⱪilip, Ɵzigǝ has bir hǝlⱪ boluxⱪa talliwalƣan. \x + \xo 7:6 \xt Mis. 19:5; Ⱪan. 4:20; 14:21; 26:18; 28:9; 1Pet. 2:9\x*  
\v 7 Pǝrwǝrdigarning silǝrgǝ meⱨir qüxüp silǝrni talliwalƣini silǝrning baxⱪa hǝlⱪlǝrdin kɵp bolƣanliⱪinglar üqün ǝmǝs, ǝmǝliyǝttǝ silǝr barliⱪ hǝlⱪlǝr arisida ǝng az idinglar,  
\v 8  Pǝrwǝrdigarning silǝrni sɵygini sǝwǝbidin wǝ ata-bowiliringlar aldida bǝrgǝn ⱪǝsimigǝ sadiⱪ bolƣanliⱪi üqün Pǝrwǝrdigar silǝrni küqlük ⱪol bilǝn ⱪutⱪuzup, ⱨɵrlük bǝdili tɵlǝp «ⱪulluⱪ makani»din, yǝni Misir padixaⱨi Pirǝwnning ⱪolidin qiⱪarƣan. \f □ \fr 7:8 \ft \+bd «ⱨɵrlük bǝdili tɵlǝp ...qiⱪarƣan»\+bd* — muxu sirliⱪ sɵzlǝr toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*  \x + \xo 7:8 \xt Ⱪan. 10:15\x*  
\v 9 Xunga silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning bǝrⱨǝⱪ Huda, wǝdisidǝ turƣuqi Tǝngri ikǝnlikini bilixinglar kerǝk; U Ɵzini sɵyüp, ǝmrlirini tutⱪanlarƣa ming dǝwrgiqǝ ɵzgǝrmǝs meⱨir kɵrsitip ǝⱨdisidǝ turƣuqidur; \x + \xo 7:9 \xt Mis. 20:5; Ⱪan. 5:9\x*  
\v 10 lekin Ɵzigǝ ɵqmǝnlǝrning ixlirini ɵz bexiƣa oquⱪ-axkarǝ qüxürüp, ularni yoⱪitidu; Ɵzigǝ ɵqmǝnlǝrning ⱨǝrbirigǝ ɵzi ⱪilƣan ixlirini ularning bexiƣa oquⱪ-axkarǝ ⱪayturuxⱪa ⱨayal ⱪilmaydu. \x + \xo 7:10 \xt Naⱨ. 1:2\x*  
\v 11 Silǝr Mǝn bügün silǝrgǝ tapiliƣan ǝmr, bǝlgilimilǝr ⱨǝm ⱨɵkümlǝrgǝ ǝmǝl ⱪilix üqün ularni qing tutunglar.   
\b  
\m  
\s1 Əⱨdini tutuxning bǝht-bǝrikǝtliri  
\m
\v 12 Qoⱪum xundaⱪ boliduki, bu bǝlgilimilǝrgǝ ⱪulaⱪ selip, kɵngül ⱪoyup ǝmǝl ⱪilisanglar, Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ata-bowiliringlarƣa ⱪǝsǝm bilǝn wǝdǝ ⱪilƣan ǝⱨdǝ wǝ meⱨirni silǝrgǝ kɵrsitip turidu; \x + \xo 7:12 \xt Law. 26:3; Ⱪan. 28:1\x*  
\v 13 Seni sɵyüp bǝrikǝtlǝp, ata-bowiliringƣa ⱪǝsǝm bilǝn sanga berixkǝ wǝdǝ ⱪilƣan zeminda turƣuzup kɵpǝytidu; xu yǝrdǝ pǝrzǝntliringni, yǝr-tupriⱪingdiki mǝⱨsulatlarni, buƣdiyingni, yengi xarabingni, zǝytun meyingni, kaliliringning nǝslini wǝ ⱪoyliringning ⱪozilirini bǝrikǝtlǝp kɵpǝytidu. \f □ \fr 7:13 \ft \+bd «pǝrzǝntliring»\+bd* — muxu yǝrdǝ ibraniy tilida «baliyatⱪuning mewisi» bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 14 Sǝn barliⱪ ǝllǝrdin ziyadǝ bǝht-bǝrikǝt kɵrisǝn; arangda, ǝr-ayal yaki mal-qarwang arisida ⱨeq tuƣmasliⱪ bolmaydu; \f □ \fr 7:14 \ft \+bd «sǝn barliⱪ ǝllǝrdin ziyadǝ bǝht-bǝrikǝt kɵrisǝn...»\+bd* — muxu yǝrdǝ «sǝn» degǝn sɵz Huda pütkül Israilni bir adǝmdǝk kɵrüp, ularƣa bir gǝwdǝ süpitidǝ sɵzlǝydu. \+bd «arangda, ǝr-ayal yaki mal-qarwang arisida...»\+bd* — ibraniy tilida «arangda, mǝyli ǝrkǝklǝr mǝyli ayallarda yaki mal-qarwang arisida....».\f*  \x + \xo 7:14 \xt Mis. 23:26\x*  
\v 15 Pǝrwǝrdigar sǝndin barliⱪ kesǝllǝrni neri ⱪilidu wǝ sǝn ɵzüng kɵrgǝn Misirdiki dǝⱨxǝtlik wabalardin ⱨeqⱪaysisini üstünggǝ salmaydu, bǝlki sanga ɵq bolƣanlarƣa salidu.   
\b  
\m  
\s1 Aranglardiki barliⱪ butpǝrǝslik iz-ⱪalduⱪlirini yoⱪitix kerǝk  
\m
\v 16 Sǝn Pǝrwǝrdigar sanga tapxurƣan barliⱪ hǝlⱪlǝrni yoⱪitixing kerǝk; sǝn ularni kɵrgǝndǝ, ularƣa ⱨeq rǝⱨim ⱪilmasliⱪing kerǝk, sǝn ularning ilaⱨlirining ⱪulluⱪiƣa kirmǝsliking kerǝk; ǝgǝr xundaⱪ ⱪilsang, bu ix sanga ⱪiltaⱪ bolidu. \f □ \fr 7:16 \ft \+bd «...ularni kɵrgǝndǝ, kularƣa ⱨeq rǝⱨim ⱪilmasliⱪing kerǝk...»\+bd* — ibraniy tilida «sening kɵzüng ularni ⱨeq ayimisun...».\f*  
\v 17 Əgǝr sǝn kɵnglüngdǝ: «Bu ǝllǝr mǝndin küqlük; mǝn ⱪandaⱪ ⱪilip ularni zeminidin ⱪoƣliwetǝlǝymǝn?» — desǝng,  
\v 18 ulardin ⱪorⱪma; Pǝrwǝrdigar Hudayingning Pirǝwn ⱨǝm barliⱪ Misirliⱪlarni ⱪandaⱪ ⱪilƣanliⱪini ǝsligin,  
\v 19 — yǝni Pǝrwǝrdigar Hudaying seni xu yǝrdin qiⱪirix üqün wasitǝ ⱪilƣan, ɵz kɵzüng bilǝn kɵrgǝn dǝⱨxǝtlik ⱨɵküm-sinaⱪlar, mɵjizilik alamǝtlǝr wǝ karamǝtlǝr, küqlük ⱪol wǝ sozulƣan bilǝkni mǝⱨkǝm esingdǝ tut; Pǝrwǝrdigar sǝn ⱪorⱪuwatⱪan barliⱪ hǝlⱪnimu xundaⱪ ⱪilidu. \x + \xo 7:19 \xt Ⱪan. 4:34; 29:3\x*  
\v 20 Uning üstigǝ Pǝrwǝrdigar Hudaying taki ularning sǝndin yoxurunƣan ⱪalduⱪliri yoⱪitilƣuqǝ ularning arisiƣa seriⱪ ⱨǝrilǝrni ǝwǝtidu; \f □ \fr 7:20 \ft \+bd «seriⱪ ⱨǝrǝ»\+bd* — adǝttiki ⱨǝridin tehimu qong wǝ qaⱪⱪaⱪ birhil ⱨǝrini kɵrsitixi mumkin.\f*  \x + \xo 7:20 \xt Mis. 23:28; Yǝ. 24:12\x*  
\v 21 Sǝn ulardin ⱪorⱪmasliⱪing kerǝk; qünki Pǝrwǝrdigar Hudaying arangdidur; U uluƣ wǝ dǝⱨxǝtlik bir Ilaⱨdur.  
\v 22 Pǝrwǝrdigar Hudaying xu ǝllǝrni aldingdin pǝydinpǝy ⱨǝydǝydu; sǝn ularni biraⱪla yoⱪitiwetǝlmǝysǝn; biraⱪla yoⱪitiwǝtkǝn tǝⱪdirdimu, daladiki ⱨaywanlar kɵpiyip, üstünggǝ basturup kelixi mumkin.   
\m
\v 23 Lekin aldingƣa ilgirilǝp mangƣiningda Pǝrwǝrdigar Hudaying ularni ⱪolungƣa tapxuridu wǝ ularni parakǝndǝ ⱪilip, yoⱪitilƣuqǝ dǝkkǝ-dükkigǝ salidu.  
\v 24 U ularning padixaⱨlirini ⱪolungƣa tapxuridu, sǝn ularning namlirinimu asman astidin yoⱪ ⱪilisǝn; ularni yoⱪatⱪuqǝ ⱨeqbir adǝm aldingda turalmaydu.  
\v 25 Silǝr ularning oyma butini ot bilǝn kɵydürüwetinglar; kɵz ⱪiringlarni xularning üstidiki altun-kümüxkǝ salmanglar, ularni almanglar; bolmisa u silǝrgǝ ⱪiltaⱪ bolidu; qünki u Pǝrwǝrdigar Hudaying aldida yirginqlik bir nǝrsidur.  
\v 26 Sǝn ⱨeqⱪandaⱪ yirginqlik nǝrsini ɵyünggǝ elip kǝlmǝ; bolmisa sǝn uningƣa ohxax lǝnǝtlik nǝrsǝ bolup ⱪalisǝn; sǝn uningdin ⱪattiⱪ yirgǝn, uningƣa mutlǝⱪ nǝprǝtlǝn; qünki u lǝnǝtlik bir nǝrsidur.   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Pǝrwǝrdigarning tǝminatlirini ǝslǝx  
\m
\v 1 Mǝn silǝrgǝ bügün tapiliƣan bu barliⱪ ǝmrlǝrgǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa kɵngül ⱪoyunglar; xundaⱪ ⱪilƣanda silǝr ⱨayat bolisilǝr, kɵpiyisilǝr wǝ Pǝrwǝrdigar ata-bowiliringlarƣa ⱪǝsǝm ⱪilip wǝdǝ ⱪilƣan zeminƣa kirip uni igilǝysilǝr.  
\v 2  Pǝrwǝrdigar Hudaying seni tɵwǝn ⱪilip, kɵnglüngdǝ nemǝ barliⱪini, uning ǝmrlirini tutidiƣan-tutmaydiƣanliⱪingni bilǝy dǝp seni sinax üqün bu ⱪiriⱪ yil qɵl-bayawanda yetǝkligǝn yolni ǝsligin.  
\v 3 Dǝrwǝⱪǝ u seni tɵwǝn ⱪilip, seni aq ⱪoyup, sǝn ǝslidǝ bilmǝydiƣan, xundaⱪla ata-bowiliring kɵrüp baⱪmiƣan «manna» bilǝn ozuⱪlandurƣan; U sanga insan pǝⱪǝt yemǝklik bilǝnla ǝmǝs, bǝlki Pǝrwǝrdigar Hudayingning aƣzidin qiⱪⱪan barliⱪ sɵzliri bilǝnmu yaxaydiƣanliⱪini bildürüx üqün xundaⱪ ⱪildi. \f □ \fr 8:3 \ft \+bd «manna»\+bd* — bu ix toƣruluⱪ «Mis.» 16-babni kɵrüng. \+bd «... Hudayingning aƣzidin qiⱪⱪan barliⱪ sɵzliri»\+bd* — ibraniy tilida «...Hudayingning aƣzidin barliⱪ qiⱪⱪanliri». Oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Adǝm’ata ǝslidǝ «Hudaning nǝpisi» bilǝn ⱨayatⱪa erixti.\f*  \x + \xo 8:3 \xt Mis. 16:14,15; Mat. 4:4; Luⱪa 4:4\x*  
\v 4 Bu ⱪiriⱪ yilda kiyim-keqiking konirimidi, putung ixxip kǝtmidi. \x + \xo 8:4 \xt Ⱪan. 29:6; Nǝⱨ. 9:21\x*  
\v 5 Sǝn xuni bilip ⱪoyƣinki, adǝm ɵz oƣlini tǝrbiyiligǝndǝk, Pǝrwǝrdigar Hudaying seni tǝrbiyilǝydu; \f □ \fr 8:5 \ft \+bd «Sǝn xuni bilip ⱪoyƣinki...»\+bd* — ibraniy tilida «Sǝn ⱪǝlbingdǝ xuni bilginki...»\f*  
\v 6 Xunga sǝn Uning yollirida mengip wǝ Uningdin ⱪorⱪup, Pǝrwǝrdigar Hudayingning ǝmrlirini tutⱪin.  
\v 7 Qünki Pǝrwǝrdigar Hudaying seni yahxi bir zeminƣa — eriⱪ-eⱪinliri, bulaⱪliri wǝ jilƣa-dɵnglǝrdǝ urƣup qiⱪidiƣan uluƣ suliri bar bir zeminƣa —  
\v 8 buƣday wǝ arpa, üzüm talliri, ǝnjür dǝrǝhliri wǝ anarliri bar bir zeminƣa, zǝytun dǝrǝhliri wǝ ⱨǝsǝl bar bir zeminƣa,  
\v 9 — sǝn ⱨeqnemidin kǝmlik tartmay ozuⱪluⱪ yǝydiƣan bir zeminƣa — taxliri tɵmür, taƣliridin mis kolaydiƣan bir zeminƣa yetǝklǝp kiridu;  
\v 10 sǝn xu yǝrdǝ yǝp toyunisǝn wǝ Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga ata ⱪilƣan xu yahxi zemin üqün uningƣa tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ eytisǝn.\x + \xo 8:10 \xt Ⱪan. 6:11,12\x*   
\m
\v 11 Mǝn sanga bügün tapiliƣan Pǝrwǝrdigar Hudayingning ǝmrliri, bǝlgilimiliri ⱨǝm ⱨɵkümlirini tutmasliⱪtin, Uni untup ⱪelixtin ⱨezi bol;  
\v 12 bolmisa, sǝn yǝp toyunƣandin keyin, esil ɵylǝrni ⱪurup ularda olturaⱪlaxⱪandin keyin,  
\v 13 kala-ⱪoy padiliring kɵpiyip, altun-kümüxüng, xundaⱪla sening barliⱪing kɵpǝygǝndin keyin,  
\v 14 kɵnglüng mǝƣrurlinip seni Misir zeminidin, yǝni «ⱪulluⱪ makani»din qiⱪirip ⱪutⱪuzƣan Pǝrwǝrdigar Hudayingni untuysǝn;  
\v 15 (U seni bipayan wǝ dǝⱨxǝtlik qɵl-bayawandin, yǝni zǝⱨǝrlik yilanlar wǝ qayanlar ⱪaplap kǝtkǝn, susirap ⱪaƣjirap kǝtkǝn bir qɵl-bayawandin yetǝklǝp qiⱪⱪan, xu yǝrdǝ sanga qaⱪmaⱪ texidin su qiⱪirip bǝrgǝn, \f □ \fr 8:15 \ft \+bd «zǝⱨǝrlik yilanlar...»\+bd* — ibraniy tilida «otluⱪ yilanlar».\f*  \x + \xo 8:15 \xt Mis. 17:6; Qɵl. 20:11; Zǝb. 78:15-16; 114:8\x*  
\v 16 seni ɵzini tɵwǝn tutsun dǝp sinap, sanga ahir raⱨǝt-bǝrikǝt kɵrsitix üqün qɵl-bayawanda ata-bowiliring kɵrüp baⱪmiƣan «manna» bilǝn ozuⱪlandurƣan) \x + \xo 8:16 \xt Mis. 16:14,15\x*  
\v 17 — ǝgǝr uni untusang, kɵnglüngdǝ: «Ɵz küqüm, ɵz ⱪolumning ⱪudriti meni muxu dɵlǝtkǝ erixtürgǝn» deyixing mumkin.  
\v 18 Xunga Pǝrwǝrdigar Hudayingning Ɵzi seni dɵlǝtkǝ erixtürgüqi ⱪudrǝtni bǝrgüqi ikǝnlikini ǝslǝp, Uni esingdǝ tut; xuning bilǝn u ata-bowiliringƣa ⱪǝsǝm ⱪilip wǝdǝ ⱪilƣan ǝⱨdini bügünki kündikidǝk mǝⱨkǝm ⱪilidu.  
\v 19 Əgǝr sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingni ⱪaqaniki untusang, baxⱪa ilaⱨlarƣa ǝgǝxsǝng, ularning ⱪulluⱪida bolup ularƣa bax ursang, mǝn silǝrgǝ bügün xu agaⱨni berǝyki, xundaⱪ boliduki, silǝr tǝltɵküs ⱨalak bolisilǝr.  
\v 20 Pǝrwǝrdigar kɵz aldinglarda yoⱪitiwatⱪan ǝllǝrdǝk silǝrmu yoⱪitilisilǝr; qünki silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning awaziƣa ⱪulaⱪ salmiƣansilǝr.   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Hudaning ǝllǝrni Ⱪanaan zeminidin ⱨǝydixining sǝwǝbi  
\m
\v 1-2 Angla, i Israil! Sǝn bügün ɵzüngdin qong wǝ küqlük ǝllǝrgǝ igǝ bolux üqün, sepilliri asmanƣa taⱪixidiƣan qong xǝⱨǝrlǝrni igilǝx üqün, Anakiylarni ⱪoƣlap qiⱪirix üqün Iordan dǝryasidin ɵtisǝn (sǝn ularni bilisǝn, ular toƣruluⱪ «kim Anakiylar aldida turalisun!» dǝp angliƣansǝn). \x + \xo 9:1-2 \xt Qɵl. 13:32,33 \x*  
\v 3 Sǝn bügünki kündǝ xuni bilip ⱪoyƣinki, sening aldingda mangƣuqi Pǝrwǝrdigar Hudayingning Ɵzidur, U yalmap yutⱪuqi ottur; u muxu ǝllǝrni ⱨalak ⱪilidu, aldingda ularni tezdin yiⱪitidu; sǝn ularning tǝwǝlikini igilǝp, Pǝrwǝrdigar sanga eytⱪandǝk ularni tezdin yoⱪitisǝn. \x + \xo 9:3 \xt Ⱪan. 4:24; Ibr. 12:29 \x*  
\v 4 Pǝrwǝrdigar ularni aldingdin ⱨǝydigǝndǝ sǝn kɵnglüngdǝ: «Ⱨǝⱪⱪaniyliⱪim sǝwǝbidin Pǝrwǝrdigar meni zeminni igilǝx üqün uningƣa yetǝklǝp kirdi» demigin; bǝlki xu ǝllǝrning rǝzilliki tüpǝylidin Pǝrwǝrdigar sening aldingda ularni tǝǝlluⱪatidin mǝⱨrum ⱪilidu.  
\v 5 Sǝn ularning zeminiƣa kirip uni igilixing sening ⱨǝⱪⱪaniy bolƣanliⱪingdin yaki kɵnglüngning durusluⱪidin ǝmǝs, bǝlki bu ǝllǝrning rǝzillikidin wǝ Pǝrwǝrdigar ata-bowiliring Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupⱪa ⱪǝsǝm ⱪilƣan sɵzigǝ ǝmǝl ⱪilix üqünmu Pǝrwǝrdigar Hudaying ularni sening aldingda tǝǝlluⱪatidin mǝⱨrum ⱪilidu. \x + \xo 9:5 \xt Yar. 12:7; 13:15; 15:7; 17:8; 26:4; 28:13 \x*  
\v 6 Əmdi xuni bilip ⱪoyƣinki, Pǝrwǝrdigar Hudaying bu yahxi zeminni sanga miras ⱪilƣini sening ⱨǝⱪⱪaniyliⱪingdin ǝmǝs, qünki sǝn ǝsli boyni ⱪattiⱪ bir hǝlⱪsǝn.   
\b  
\m  
\s1 Israilning jaⱨilliⱪi  
\m
\v 7 Əmdi sening qɵl-bayawanda Pǝrwǝrdigar Hudayingni ⱪandaⱪ ƣǝzǝplǝndürgǝnlikingni esingdǝ tutⱪin — Uni untuma. Sǝn Misir zeminidin qiⱪⱪan kündin beri taki bu yǝrgǝ kǝlgüqǝ Pǝrwǝrdigarƣa asiyliⱪ ⱪilip kǝlding. \x + \xo 9:7 \xt Mis. 14:11; 16:2; 17:2; Qɵl. 11:4 \x*  
\v 8 Silǝr Ⱨorǝb teƣida Pǝrwǝrdigarni ƣǝzǝplǝndürgǝn wǝ Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ aqqiⱪlinip, silǝrni ⱨalak ⱪilmaⱪqi boldi. \x + \xo 9:8 \xt Mis. 32:4; Zǝb. 106:19-21\x*  
\v 9 Xu qaƣda mǝn tax tahtaylarni, yǝni Pǝrwǝrdigar silǝr bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝ tahtaylirini tapxuruwelix üqün taƣⱪa qiⱪⱪanidim; mǝn taƣda ⱪiriⱪ keqǝ-kündüz turdum (mǝn nǝ tamaⱪ yemidim, nǝ su iqmidim);\x + \xo 9:9 \xt Mis. 24:18; 34:28\x*  
\v 10 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar manga Ɵz barmiⱪi bilǝn pütkǝn ikki tahtayni tapxurdi; ularda Pǝrwǝrdigar taƣda ot iqidǝ silǝrgǝ sɵzligǝn qaƣda, jamaǝt yiƣilƣan küni eytⱪan barliⱪ sɵzlǝr pütülgǝnidi. \f □ \fr 9:10 \ft \+bd «Ɵz barmiⱪi bilǝn pütkǝn...»\+bd* — ibraniy tilida «Hudaning barmiⱪi bilǝn pütkǝn».\f*  \x + \xo 9:10 \xt Mis. 31:18\x*  
\v 11 Wǝ xundaⱪ boldiki, ⱪiriⱪ keqǝ-kündüz ɵtüp, Pǝrwǝrdigar manga ikki tax tahtay, yǝni ǝⱨdǝ tahtaylirini bǝrdi.  
\v 12 Wǝ Pǝrwǝrdigar manga: «Ornungdin turƣin, muxu yǝrdin qüxkin; qünki sǝn Misirdin qiⱪarƣan hǝlⱪing ɵzlirini bulƣidi; ular tezla Mǝn ularƣa tapiliƣan yoldin qǝtnǝp ɵzlirigǝ ⱪuyma bir butni yasidi» dedi.  
\v 13 Pǝrwǝrdigar manga sɵz ⱪilip: «Mǝn bu hǝlⱪni kɵrüp yǝttim; mana, u boyni ⱪattiⱪ bir hǝlⱪtur. \x + \xo 9:13 \xt Mis. 32:9; 33:3; 34:9; Ⱪan. 10:16; 31:27; 2Pad. 17:14\x*  
\v 14 Meni tosma, Mǝn ularni yoⱪitimǝn, ularning namini asmanning tegidin ɵqürüwetimǝn wǝ xundaⱪ ⱪilip, seni ulardin qong wǝ uluƣ bir hǝlⱪ ⱪilimǝn» — dedi.\x + \xo 9:14 \xt Mis. 32:10; Zǝb. 106:23\x*   
\m
\v 15 Mǝn burulup, taƣdin qüxtüm; taƣ bolsa ot bilǝn yalⱪunlawatatti; ikki ǝⱨdǝ tahtiyi ikki ⱪolumda idi.  
\v 16 Mǝn kɵrdüm, mana silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglar aldida gunaⱨ ⱪilipsilǝr; silǝr ɵzünglar üqün ⱪuyma bir mozayni yasapsilǝr; silǝr tezla Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ tapiliƣan yoldin qǝtnǝp ketipsilǝr.  
\v 17 Mǝn ikki tahtayni ikki ⱪolumƣa elip, qɵrüp taxlap, ularni kɵz aldinglarda qeⱪiwǝttim.  
\v 18 Silǝr Pǝrwǝrdigarni ƣǝzǝplǝndürüp barliⱪ ɵtküzgǝn gunaⱨinglar, yǝni Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil bolƣanni ⱪilƣininglar üqün, yǝnǝ awwalⱪidǝk Pǝrwǝrdigar aldida yiⱪilip, ⱪiriⱪ keqǝ-kündüz düm yattim (mǝn ⱨeq nǝrsǝ yemidim, su iqmidim) \f □ \fr 9:18 \ft \+bd «mǝn ⱨeq nǝrsǝ yemidim...»\+bd* — ibraniy tilida «mǝn ⱨeq nanni yemidim...».\f*  
\v 19 qünki mǝn Pǝrwǝrdigarning silǝrni yoⱪitidiƣan ⱪattiⱪ ƣǝzipi ⱨǝm ⱪǝⱨridin ⱪorⱪtum. Pǝrwǝrdigar xu qaƣdimu mening tilikimni anglidi.  
\v 20 Pǝrwǝrdigar Ⱨarundin ƣǝzǝplinip, unimu yoⱪatmaⱪqi boldi; mǝn Ⱨarun üqünmu dua ⱪildim.  
\v 21 Mǝn silǝrning gunaⱨinglarni, yǝni yasiƣan mozayni elip uni otta kɵydürdüm wǝ uni yanjip kukum-talⱪan ⱪilip eziwǝttim; uning topisini elip taƣdin qüxidiƣan eriⱪ süyigǝ qeqiwǝttim \x + \xo 9:21 \xt Mis. 32:20\x*  
\v 22 (silǝr yǝnǝ Tabǝraⱨ, Massaⱨ, Kibrot-Ⱨattawaⱨdimu Pǝrwǝrdigarni ƣǝzǝplǝndürdünglar. \x + \xo 9:22 \xt Mis. 17:7; Qɵl. 11:1,4,34\x*  
\v 23 Pǝrwǝrdigar silǝrni Ⱪadǝx-Barneadin \add Ⱪanaanƣa\add* mangdurmaⱪqi bolup silǝrgǝ: «Qiⱪip, Mǝn silǝrgǝ tǝⱪdim ⱪilƣan zeminni igilǝnglar» — degǝndimu, silǝr Uning sɵzigǝ ⱪarxi qiⱪip asiyliⱪ ⱪildinglar, nǝ Uningƣa ixǝnmidinglar, nǝ awaziƣa ⱨeq ⱪulaⱪ salmidinglar. \f □ \fr 9:23 \ft \+bd «Uning sɵzigǝ ⱪarxi qiⱪip...»\+bd* — ibraniy tilida: «Uning awaziƣa ⱪarxi qiⱪip...».\f*  \x + \xo 9:23 \xt Qɵl. 13:3; 14:1\x*  
\v 24 Mǝn silǝrni tonuƣan kündin tartip silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarƣa asiyliⱪ ⱪilip kǝldinglar).   
\m
\v 25 Xuning bilǝn mǝn axu qaƣda Pǝrwǝrdigar aldida ɵzümni yǝrgǝ etip yǝnǝ ⱪiriⱪ keqǝ-kündüz düm yattim; dǝrwǝⱪǝ düm yattim; qünki Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ ⱪarap «ularni yoⱪitimǝn» degǝnidi.  
\v 26 Xunga mǝn Pǝrwǝrdigarƣa dua ⱪilip: «I Rǝb Pǝrwǝrdigar, Sǝn Ɵz uluƣluⱪung arⱪiliⱪ Ɵzüng üqün ⱨɵrlük bǝdili tɵlǝp setiwalƣan, Misirdin küqlük ⱪolung bilǝn qiⱪarƣan Ɵz hǝlⱪing bolƣan mirasingni yoⱪatmiƣaysǝn; \f □ \fr 9:26 \ft \+bd «Ɵz hǝlⱪing bolƣan mirasing»\+bd* — «Hudaning mirasi» muxu yǝrdǝ Ɵz hǝlⱪini kɵrsitidu. Mǝsilǝn, «Mis.» 34:9ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 9:26 \xt Mis. 32:11; Qɵl. 14:13\x*  
\v 27 Ɵz ⱪulliring Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupni esingdǝ tutⱪaysǝn; bu hǝlⱪning baxbaxtaⱪliⱪiƣa, ularning rǝzilliki yaki gunaⱨiƣa ⱪarimiƣaysǝn;  
\v 28 bolmisa, sǝn bizni elip qiⱪⱪan xu zemindikilǝr: «Pǝrwǝrdigar bu hǝlⱪni ularƣa wǝdǝ ⱪilƣan zeminni igilǝxkǝ elip kirǝlmǝydiƣanliⱪi üqün wǝ ularƣa nǝprǝtlǝngini tüpǝylidin ularni qɵl-bayawanda yoⱪitixⱪa \add Misirdin\add* qiⱪardi» — dǝydu.\x + \xo 9:28 \xt Mis. 32:12; Qɵl. 14:16\x*   
\m
\v 29 Ⱪandaⱪla bolmisun, ular zor küqüng wǝ uzartilƣan biliking bilǝn \add Misirdin\add* qiⱪarƣan hǝlⱪing wǝ sening mirasingdur» — dedim.   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Yengi pursǝt  
\m
\v 1 Xu qaƣda Pǝrwǝrdigar manga: «Ɵzüng üqün awwalⱪidǝk ikki tax tahtayni oyup qiⱪip, taƣⱪa yenimƣa kǝl. Ɵzünggǝ yaƣaqtin bir sanduⱪ yasiƣin. \x + \xo 10:1 \xt Mis. 34:1\x*  
\v 2 Mǝn bu tahtaylarƣa sǝn qeⱪiwǝtkǝn awwalⱪi tahtaylardiki sɵzlǝrni yazimǝn; sǝn ularni sanduⱪⱪa ⱪoyisǝn» — dedi.   
\m
\v 3 Xuning bilǝn mǝn akatsiyǝ yaƣiqidin bir sanduⱪ yasidim, awwalⱪidǝk ikki tax tahtay oyup qiⱪtim; ikki tahtayni ⱪolumda kɵtürüp taƣⱪa qiⱪtim.  
\v 4 Pǝrwǝrdigar ǝslidǝ ot iqidin taƣda jamaǝt yiƣilƣan kündǝ silǝrgǝ eytⱪan xu on ǝmrni awwalⱪi pütüktǝk tahtaylarƣa yazdi; Pǝrwǝrdigar ularni manga tapxurdi. \f □ \fr 10:4 \ft \+bd «on ǝmr»\+bd* — ibraniy tilida «on sɵzni».\f*  
\v 5 Mǝn burulup taƣdin qüxüp tahtaylarni ɵzüm yasiƣan sanduⱪⱪa ⱪoydum; Pǝrwǝrdigar manga tapiliƣinidǝk ular tehi uningda turmaⱪta.   
\b  
\m  
\s1 Qɵl-bayawandiki sǝpǝrning hatimisi  
\m
\v 6 Xu qaƣda Israillar Bǝǝrot-Bǝnǝ-Yaakandin Mosǝraⱨⱪa yol elip mangdi; Ⱨarun xu yǝrdǝ ɵldi wǝ xu yǝrdǝ dǝpnǝ ⱪilindi; uning oƣli Əliazar uning ornini besip kaⱨinliⱪ ⱪildi. \x + \xo 10:6 \xt Qɵl. 20:28; 33:30,38\x*  
\v 7 Israillar xu yǝrdin Gudgodaⱨⱪa, andin Gudgodaⱨtin Yotbataⱨⱪa sǝpǝr ⱪildi (Yotbataⱨ eriⱪ-eⱪini mol yǝrdur). \x + \xo 10:7 \xt Qɵl. 33:32,33\x*  
\v 8 Xu qaƣda Pǝrwǝrdigar ǝⱨdǝ sanduⱪini kɵtürüxkǝ, Pǝrwǝrdigarning aldida hizmitidǝ turup uning namida bǝht-bǝrikǝt tilǝxkǝ Lawiy ⱪǝbilisini ɵzigǝ tallap ayridi. Wǝ bügüngǝ ⱪǝdǝr xundaⱪ boluwatidu.  
\v 9 Xunga Lawiy ⱪǝbilisining \add Israil\add* ⱪerindaxliri iqidǝ nesiwisi yaki mirasi yoⱪtur; Pǝrwǝrdigar uningƣa eytⱪandǝk, Pǝrwǝrdigar Ɵzi uning mirasidur.\f □ \fr 10:9 \ft \+bd «Lawiy ⱪǝbilisining... nesiwisi yaki mirasi yoⱪtur»\+bd* — Ⱪanaan zeminiƣa kirgǝndin keyin Lawiylar wǝ kaⱨinlarning (baxⱪa ⱪǝbililǝrningkidǝk) xǝhsiy yǝr-zemin yaki xǝⱨǝrliri bolmaydu. Ulardiki ⱨǝrbir ailigǝ Israillarning xǝⱨǝrliri iqidin birǝr turar jay berilidu.\f*  \x + \xo 10:9 \xt Qɵl. 18:20-32; Ⱪan. 18:1; Əz. 44:28 \x*   
\m
\v 10 Mǝn ǝmdi awwalⱪi künlǝrdikidǝk ⱪiriⱪ keqǝ-kündüz Pǝrwǝrdigar aldida taƣda turdum; Pǝrwǝrdigar xu qaƣdimu tilikimgǝ ⱪulaⱪ saldi; u silǝrni yoⱪatmidi. \x + \xo 10:10 \xt Ⱪan. 9:18, 19\x*  
\v 11 Pǝrwǝrdigar manga: «Ornungdin tur, hǝlⱪni baxlap aldida yol alƣin; xuning bilǝn ular Mǝn ularƣa tǝⱪdim ⱪilixⱪa ata-bowiliriƣa ⱪǝsǝm ⱪilip wǝdǝ ⱪilƣan zeminni igilǝx üqün uningƣa kirsun» — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarni sɵygin, hǝlⱪni sɵygin  
\m
\v 12-13 Əmdi, i Israil, Pǝrwǝrdigar Hudaying sǝndin nemǝ tǝlǝp ⱪilidu? — Ⱨaling yahxi bolsun dǝp mening bügün silǝrgǝ muxu tapiliƣanlirimdin baxⱪa nǝrsini tǝlǝp ⱪilarmu? — Uning tǝlǝp ⱪilƣini bolsa Pǝrwǝrdigar Hudayingdin ⱪorⱪup, Uning kɵrsǝtkǝn barliⱪ yollirida mengip, Uni sɵyüp, pütkül ⱪǝlbing wǝ pütkül jening bilǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingning hizmitidǝ bolup, Pǝrwǝrdigarning ǝmrliri wǝ bǝlgilimilirini tutuxtin ibarǝt ǝmǝsmu?\x + \xo 10:12-13 \xt Ⱪan. 6:5; Mat. 22:37; Luⱪa 10:27\x*   
\m
\v 14 Mana, asmanlar wǝ asmanlarning asmini Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa mǝnsuptur; yǝr yüzi wǝ uningdiki ⱨǝmmǝ nǝrsilǝrmu Uningƣa mǝnsuptur. \x + \xo 10:14 \xt Yar. 14:19; Zǝb. 24:1; 115:16\x*  
\v 15 Ⱨalbuki, Pǝrwǝrdigar pǝⱪǝt ata-bowiliringlardin sɵyünüp, ularni sɵydi wǝ xuning bilǝn bügünkidǝk barliⱪ ǝllǝr arisidin ata-bowiliringlarning keyinki nǝslini, yǝni silǝrni tallidi.  
\v 16 Xunga kɵnglünglarni hǝtnilik ⱪilinglar, boynunglarni yǝnǝ ⱪattiⱪ ⱪilmanglar.\x + \xo 10:16 \xt Mis. 32:9; 33:3; 34:9; Ⱪan. 9:13; Yǝr. 4:4 \x*   
\m
\v 17 Qünki Pǝrwǝrdigar Hudayinglar hudalarning Hudasi, rǝblǝrning Rǝbbi, uluƣ Ilaⱨ, Ⱪudrǝtlik wǝ Dǝⱨxǝtlik Bolƣuqi, insanlarning yüz-hatirisini ⱪilmiƣuqi, ⱨeqⱪandaⱪ parini almiƣuqidur; \x + \xo 10:17 \xt 2Tar. 19:6, 7; Ayup 34:19; Ros. 10:34; Rim. 2:11; Gal. 2:6; Əf. 6:9; Kol. 3:25; 1Pet. 1:17; Wǝⱨ. 17:14\x*  
\v 18 U yetim-yesir wǝ tul hotunlarning dǝwasini soraydu, musapirni sɵyüp uningƣa yemǝk-iqmǝk wǝ kiyim-keqǝkni bǝrgüqidur. \f □ \fr 10:18 \ft \+bd «yetim-yesir»\+bd* — ibraniy tilida «atisizlar».\f*  
\v 19 Xunga silǝrmu musapirni sɵyüxünglar kerǝk; qünki silǝrmu Misir zeminida musapir idinglar.   
\m
\v 20 Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingdin ⱪorⱪⱪin; sǝn Uning ibaditidǝ bolƣin, Uningƣa baƣlanƣin wǝ \add pǝⱪǝt\add* Uning namidila ⱪǝsǝm iqkin. \x + \xo 10:20 \xt Ⱪan. 6:13; 13:4; Mat. 4:10; Luⱪa 4:8\x*  
\v 21 U sǝn üqün ɵz kɵzüng bilǝn kɵrgǝn bu uluƣ wǝ dǝⱨxǝtlik ixlarni ⱪilƣan; U sǝn mǝdⱨiyilǝydiƣan, sening Hudayingdur;  
\v 22 ata-bowiliring jǝmiy yǝtmix jan Misirƣa qüxkǝnidi; wǝ ⱨazir Pǝrwǝrdigar Hudaying seni asmandiki yultuzlardǝk kɵp ⱪildi. \f □ \fr 10:22 \ft \+bd «ata-bowiliring jǝmiy yǝtmix jan Misirƣa qüxkǝnidi...»\+bd* — yaki «ata-bowiliring yǝtmix jan bilǝn Misirƣa qüxkǝnidi...».\f*  \x + \xo 10:22 \xt Yar. 15:5; 46:27; Mis. 1:5; Ros. 7:14\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Hudaƣa itaǝtmǝn boluxning bǝht-bǝrikiti  
\m
\v 1 Əmdi sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingni sɵygin, Uning tapiliƣini, bǝlgilimilirini, ⱨɵkümlirini ⱨǝm ǝmrlirini izqil tutⱪin.  
\v 2-3 Xu ixlarni bügün esinglarda tutunglar, qünki mǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingning jaza-tǝrbiyisi, uluƣluⱪi, küqlük ⱪoli wǝ uzartilƣan bilikini, Misir zeminida Misir padixaⱨi Pirǝwngǝ ⱨǝm uning pütkül zemini üstigǝ kɵrsǝtkǝn mɵjizilik alamǝtliri wǝ ⱪilƣanlirini kɵrmigǝn baliliringlarƣa sɵzlimǝymǝn \f □ \fr 11:2-3 \ft \+bd «xu ixlarni bügün esinglarda tutunglar...»\+bd* — ibraniy tilida «xu ixlarni bügün bilinglarki,...».\f*  
\v 4 (qünki ular \add Pǝrwǝrdigarning\add* Misirning ⱪoxuni, ularning atliri, ularning jǝng ⱨarwiliriƣa ⱪilƣan ixliri, yǝni Ⱪizil Dengizning suliri bilǝn ularni ƣǝrⱪ ⱪilip, üzül-kesil ⱨalak ⱪilƣanliⱪi, \f □ \fr 11:4 \ft \+bd «...Pǝrwǝrdigarning Misirning ⱪoxuni,,ni .... üzül-kesil ⱨalak ⱪilƣanliⱪi»\+bd* — ibraniy tilida «Pǝrwǝrdigarning Misirning ⱪoxuni..ni ...taki bügüngǝ ⱪǝdǝr ⱨalak ⱪilƣanliⱪi» — bu ibarǝ ularning tüptin ⱨalak ⱪilinƣanliⱪini tǝkitlǝydu.\f*  
\v 5 Uning silǝr muxu yǝrgǝ kǝlgüqǝ silǝrgǝ nemǝ ⱪilƣanliⱪi,  
\v 6 Uning Rubǝnning ǝwladi, Eliabning oƣulliri Datan wǝ Abiramƣa nemǝ ⱪilƣanliⱪi, yǝni pütün Israillar arisida yǝr yüzining aƣzini ⱪandaⱪ eqip ularni ailisidikiliri wǝ qedirliri bilǝn ⱪoxup barliⱪ tǝǝlluⱪatliri bilǝn yutuwǝtkǝnlikini kɵrmigǝnidi); \x + \xo 11:6 \xt Qɵl. 16:31; 27:3; Zǝb. 106:16-17\x*  
\v 7 \add mǝn bǝlki silǝrgǝ sɵz ⱪilimǝn\add*; qünki silǝrning kɵzliringlar Pǝrwǝrdigar ⱪilƣan barliⱪ uluƣ ixlarni kɵrdi.   
\b  
\m  
\s1 Wǝdǝ ⱪilinƣan zeminning mol bayliⱪliri  
\m
\v 8 Əmdi, mǝn silǝrgǝ bügün tapiliƣan barliⱪ ǝmrlǝrni tutunglar; xundaⱪ ⱪilsanglar küqlinip, ⱨazir ɵtüp igilimǝkqi bolƣan zeminƣa kirip uni igilǝysilǝr  
\v 9 wǝ Pǝrwǝrdigar ata-bowiliringlarƣa ⱪǝsǝm ⱪilip ularƣa ⱨǝm ǝwladliriƣa berixkǝ wǝdǝ ⱪilƣan zeminda, yǝni süt bilǝn ⱨǝsǝl eⱪip turidiƣan munbǝt bir zeminda turup uzun ɵmür kɵrisilǝr.  
\v 10 Qünki silǝr igilǝxkǝ kiridiƣan xu zemin silǝr qiⱪⱪan Misir zeminidǝk ǝmǝs; u yǝr bolsa, silǝr uningƣa uruⱪ qaqⱪandin keyin putunglar bilǝn suƣiridiƣan kɵktatliⱪtǝk zemin idi; \f □ \fr 11:10 \ft \+bd «putunglar bilǝn suƣiridiƣan zemin»\+bd* — Misirda etizlar (bügüngǝ ⱪǝdǝr) insanning puti bilǝn aylanduridiƣan bir hil addiy nasus bilǝn suƣirilidu.\f*  
\v 11 biraⱪ silǝr igilǝxkǝ ɵtidiƣan xu zemin bolsa taƣ-jilƣiliri bolƣan bir zemindur; u asmandiki yamƣurdin su iqidu,  
\v 12 u Pǝrwǝrdigar Hudaying Ɵzi ǝzizlǝydiƣan bir zemindur; qünki Pǝrwǝrdigar Hudayingning kɵzliri yilning bexidin yilning ahiriƣiqǝ üzlüksiz uningƣa tikilidu.  
\v 13 Xundaⱪ boliduki, silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarni sɵyüp, pütkül ⱪǝlbinglar wǝ pütkül jeninglar bilǝn uning ibaditidǝ bolux üqün mǝn silǝrgǝ bügün tapiliƣan ǝmrlǝrgǝ kɵngül ⱪoyup ⱪulaⱪ salsanglar,  
\v 14 U: «Mǝn zemininglarƣa ɵz pǝslidǝ yamƣur, yǝni dǝslǝpki wǝ keyinki yamƣurlarni ata ⱪilimǝn; xuning bilǝn axliⱪliringlar, yengi xarabinglar wǝ zǝytun meyinglarni yiƣalaysilǝr; \f □ \fr 11:14 \ft \+bd «dǝslǝpki wǝ keyinki yamƣurlar»\+bd* — «dǝslǝpki yamƣurlar» 10-ayda yaƣidu wǝ tupraⱪ yumxitilixi bilǝn yǝr ⱨǝydǝxkǝ andin uruⱪ qeqixⱪa mumkin bolidu. «keyinki yamƣurlar» bolsa Ⱪanaanda 3- yaki -4-ayda yeƣip, ǝtiyazliⱪ ziraǝtlǝrni pixurux rolini oynaydu. Xunga ⱨǝrbir deⱨⱪan «keyinki yamƣur»ƣa tǝxnadur, ular uni bǝk ⱪǝdirlǝydu.\f*  
\v 15 Mǝn xundaⱪla mal-waranliring üqün ot-qɵp berimǝn; sǝn yǝp-iqip toyunisǝn» — dǝydu.   
\b  
\m  
\s1 Itaǝtmǝn bolux wǝ balilarƣa tǝrbiyǝ berixning bǝhti  
\m
\v 16 Ⱪǝlbinglar aldinip, baxⱪa ilaⱨlarning ⱪulluⱪiƣa kirip, ularƣa qoⱪunup kǝtmǝslikinglar üqün ɵzünglarƣa ⱨezi bolunglar; \x + \xo 11:16 \xt Ⱪan. 8:19\x*  
\v 17 bolmisa, Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi silǝrgǝ ⱪozƣilip, yamƣur yaƣmasliⱪi üqün asmanlarni etiwetip yamƣur yaƣdurmaydu, tupraⱪ mǝⱨsulatlirini bǝrmǝydu wǝ Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ ata ⱪilidiƣan munbǝt zemindin yoⱪitilisilǝr.   
\m
\v 18 Silǝr mening bu sɵzlirimni ⱪǝlbinglarƣa püküp jeninglarda saⱪlanglar, ⱪolunglarƣa \add ǝslǝtmǝ\add*-bǝlgǝ ⱪilip tengiwelinglar, pexanǝnglǝrgǝ ⱪaxⱪidǝk simwol ⱪilip ornitiwelinglar; \x + \xo 11:18 \xt Ⱪan. 6:6, 8\x*  
\v 19 Silǝr ularni baliliringlarƣa ɵgitisilǝr; ɵydǝ olturƣininglarda, yolda mengiwatⱪininglarda, yatⱪininglarda wǝ orundin ⱪopⱪininglarda ular toƣruluⱪ sɵzlǝnglar; \x + \xo 11:19 \xt Ⱪan. 4:9; 6:7\x*  
\v 20 Ularni ɵyünglǝrdiki kexǝklǝrgǝ wǝ dǝrwaziliringlarƣa pütüp ⱪoyunglar.  
\v 21 Xuning bilǝn silǝrning Pǝrwǝrdigar ata-bowiliringlarƣa berixkǝ ⱪǝsǝm ⱪilip wǝdǝ ⱪilƣan zeminda turidiƣan künliringlar wǝ baliliringlarning künliri uzun bolidu, yǝr yüzidiki künliringlar asmanning künliridǝk bolidu. \f □ \fr 11:21 \ft \+bd «yǝr yüzidiki künliringlar asmanning künliridǝk bolidu»\+bd* — mǝnisi bǝlkim künlǝr kɵp ⱨǝm bǝhtlik bolidu, degǝndǝk boluxi mumkin. Baxⱪa birnǝqqǝ hil tǝrjimiliri uqrixi mumkin.\f*  
\v 22 Mǝn bügünki kündǝ silǝrgǝ tapiliƣan bu pütkül ǝmrni ihlas bilǝn tutsanglar, yǝni Pǝrwǝrdigar Hudayinglarni sɵyüp, uning barliⱪ yollirida mengixinglar bilǝn uningƣa baƣlansanglar,  
\v 23 undaⱪta Pǝrwǝrdigar silǝrning kɵz aldinglarda bu barliⱪ ǝllǝrni zeminidin mǝⱨrum ⱪilip ⱨǝydǝydu wǝ silǝr ɵzünglardin qong wǝ küqlük ǝllǝrning tǝǝlluⱪatini igilǝysilǝr.  
\v 24 Tapininglar dǝssigǝn ⱨǝrbir jay silǝrningki bolidu; qegranglar qɵl-bayawandin tartip, Liwanƣiqǝ wǝ \add Əfrat\add* dǝryasidin Ottura Dengizƣiqǝ bolidu. \f □ \fr 11:24 \ft \+bd «Ottura Dengizƣiqǝ...»\+bd* — ibraniy tilida «kǝyni dengizƣiqǝ....».\f*  \x + \xo 11:24 \xt Yǝ. 1:3; 14:9\x*  
\v 25 Ⱨeqkim aldinglarda turalmaydu; Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ eytⱪinidǝk, silǝrdin bolƣan ⱪorⱪunq wǝ dǝⱨxǝtni silǝr dǝssigǝn barliⱪ jaylar üstigǝ salidu.\x + \xo 11:25 \xt Mis. 23:27\x*   
\b  
\m  
\s1 Musa «bǝht-bǝrikǝt wǝ lǝnǝt»ni Israilning aldiƣa ⱪoyidu  
\m
\v 26 Mana, mǝn bügün aldinglarƣa bǝht-bǝrikǝt wǝ lǝnǝtni ⱪoyimǝn;  
\v 27 Mǝn silǝrgǝ bügün tapiliƣan Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning ǝmrlirigǝ itaǝt ⱪilsanglar, bǝht-bǝrikǝt bolidu;  
\v 28 Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning ǝmrlirigǝ itaǝt ⱪilmisanglar, bǝlki silǝr tonumiƣan baxⱪa ilaⱨlarƣa ǝgixip, mǝn bügün tapiliƣan yoldin qǝtnǝp kǝtsǝnglar, silǝrgǝ lǝnǝt qüxidu.   
\m
\v 29 Xundaⱪ ⱪilixinglar kerǝkki, Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrni silǝr igilǝxkǝ kiridiƣan zeminƣa elip kirgǝndin keyin, bǝht-bǝrikǝtni Gǝrizim teƣi üstidǝ wǝ lǝnǝtni Əbal teƣi üstidǝ turup jakarlaysilǝr. \f □ \fr 11:29 \ft \+bd «Gǝrizim teƣi üstidǝ... wǝ .. Əbal teƣi üstidǝ turup jakarlaysilǝr»\+bd* — ibraniy tilida «Gǝrizim teƣi üstigǝ... wǝ .. Əbal teƣi üstigǝ ⱪoyusilǝr». Bu yǝrlǝrdǝ ǝⱨdidiki bǝht-bǝrikǝtlǝr wǝ lǝnǝtlǝr jakarlinidu ⱨǝm tax üstigǝ pütülidu. Muxu ixning tǝpsilatliri 27-28-bablarda wǝ «Yǝxua» 8:30-35dǝ tepilidu.\f*  \x + \xo 11:29 \xt Ⱪan. 27:12,13; Yǝ. 8:33\x*  
\v 30 Bu \add taƣlar\add* Iordan dǝryasining ⱪarxi tǝripidǝ, Gilgalning udulidiki Arabaⱨ tüzlǝnglikidǝ turuwatⱪan Ⱪanaaniylarning zeminida, mǝƣrib yolining arⱪisida, Morǝⱨtiki dub dǝrǝhlirigǝ yeⱪin yǝrdǝ ǝmǝsmu?   
\m
\v 31 Qünki silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ tǝⱪdim ⱪiliwatⱪan zeminni igilǝx üqün uningƣa kirixkǝ Iordan dǝryasidin ɵtisilǝr; silǝr dǝrwǝⱪǝ uni igilǝysilǝr wǝ uningda olturaⱪlixisilǝr.  
\v 32 Silǝr mǝn aldinglarƣa ⱪoyƣan bu barliⱪ ⱨɵkümlǝr wǝ bǝlgilimilǝrgǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa kɵngül ⱪoyunglar.   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Huda tallaydiƣan jayda, muⱪǝddǝshanida ibadǝt ⱪilix  
\m
\v 1 Ata-bowiliringlarning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar silǝrning igilixinglarƣa beridiƣan zeminda turƣanda, yǝr yüzidiki barliⱪ künliringlarda kɵngül ⱪoyup tutuxunglar kerǝk bolƣan bǝlgilimilǝr ⱨǝm ⱨɵkümlǝr mana munulardur: —   
\m
\v 2 Silǝr ⱨǝydǝp qiⱪarƣan ǝllǝrning egiz taƣlar, dɵnglǝr wǝ ⱨǝrbir yexil dǝrǝh astidiki ɵz ilaⱨlirining ⱪulluⱪida bolƣan ibadǝtgaⱨlirini tǝltɵküs yoⱪitixinglar kerǝk; \x + \xo 12:2 \xt Mis. 34:12,13; Ⱪan. 7:5\x*  
\v 3 Ularning ⱪurbangaⱨlirini buzunglar, but tüwrüklirini qeⱪinglar wǝ axǝraⱨlirini ot bilǝn kɵydürüwetinglar; ilaⱨlirining oyma mǝbudlirini kesip taxlanglar; ularning isim-namlirinimu xu yǝrdin yoⱪitixinglar kerǝk. \x + \xo 12:3 \xt Ⱨak. 2:2\x*   
\m
\v 4 Silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning hizmitidǝ ulardǝk ⱪilmanglar,  
\v 5 bǝlki Pǝrwǝrdigar Hudayinglar Ɵz namini tiklǝx üqün barliⱪ ⱪǝbililiringlarning zeminliri arisidin talliƣan, Ɵz turalƣusi bolƣan jayni izdǝnglar, xu yǝrgǝ kelinglar; \x + \xo 12:5 \xt 2Tar. 7:12\x*  
\v 6 xu yǝrgǝ silǝr kɵydürmǝ wǝ inaⱪliⱪ ⱪatarliⱪ ⱪurbanliⱪinglarni, mǝⱨsulatliringlardin ondin biri bolƣan ɵxrilǝrni, ⱪolunglardiki kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝlǝrni, ⱪǝsǝmgǝ baƣliⱪ ⱨǝdiyǝlǝrni, ihtiyariy ⱨǝdiyǝlǝrni wǝ ⱪoy-kala padiliringlarning tunji balilirini ǝkilisilǝr;  
\v 7 Silǝr ailǝngdikilǝr bilǝn ⱪoxulup xu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning aldida ziyapǝt ⱪilinglar, silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrni bǝrikǝtligǝn ⱪol ǝmgikinglarning mewisidin xadlinisilǝr. \f □ \fr 12:7 \ft \+bd «ⱪol ǝmgikinglarning mewisidin...»\+bd* — ibraniy tilida «ⱪolunglardiki oⱪǝttin...»\f*  
\v 8 Silǝr biz bügün ⱪilƣinimizdǝk, yǝni ⱨǝrbiringlar ɵz bilgininglarqǝ ⱪilƣininglardǝk ⱪilmasliⱪinglar kerǝk;  
\v 9 Qünki Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ beridiƣan aramliⱪ ⱨǝm mirasⱪa tehi yetip kǝlmidinglar.   
\m
\v 10 Biraⱪ silǝr Iordan dǝryasidin ɵtüp, Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ miras ⱪilip beridiƣan zeminƣa olturaⱪlaxⱪandin keyin, xundaⱪla u silǝrni ǝtrapinglardiki barliⱪ düxmǝnliringlardin ⱪutⱪuzup aram bǝrgǝndin keyin, silǝr tinq-aman turƣanda,  
\v 11 xu qaƣda Pǝrwǝrdigar Hudayinglar Ɵz namini ⱪoyidiƣan bir jay bolidu; silǝr xu yǝrgǝ kɵydürmǝ wǝ inaⱪliⱪ ⱪatarliⱪ ⱪurbanliⱪinglarni, mǝⱨsulatliringlardin ondin biri bolƣan ɵxrilǝrni, ⱪolunglardiki kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝlǝrni wǝ Pǝrwǝrdigarƣa atap ⱪǝsǝm ⱪilƣan esil ⱨǝdiyǝlǝrni ǝkilisilǝr; \x + \xo 12:11 \xt 1Pad. 8:29\x*  
\v 12 wǝ Pǝrwǝrdigar Hudayinglar aldida xadlinisilǝr, yǝni silǝr, oƣul-ⱪizliringlar, ⱪul-dedǝkliringlar wǝ silǝr bilǝn bir yǝrdǝ turuwatⱪan Lawiylar (qünki ularning aranglarda ⱨeqⱪandaⱪ nesiwisi yaki mirasi yoⱪtur) ⱨǝmminglar xadlinisilǝr.\f □ \fr 12:12 \ft \+bd «silǝr bilǝn bir yǝrdǝ turuwatⱪan...»\+bd* — ibraniy tilida «dǝrwaziliring iqidǝ turuwatⱪan» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 12:12 \xt Qɵl. 18:20; Ⱪan. 10:9; 18:1\x*   
\m
\v 13 Sǝn kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪliringni udul kǝlgǝn jaylarda ⱪilmasliⱪ üqün kɵngül ⱪoyƣin;  
\v 14 Pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigar ⱨǝmmǝ ⱪǝbililiringning zeminliri arisidin talliƣan jayda kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪliringni ⱪil wǝ xu jayda mening sanga barliⱪ tapiliƣinimƣa ǝmǝl ⱪil.   
\m
\v 15 Ⱨalbuki, sǝn kɵnglüng tartⱪiniqǝ Pǝrwǝrdigar Hudaying seni bǝrikǝtligini boyiqǝ xǝⱨǝr-yeziliringda ⱨalal ⱨaywanlarni soyup (huddi jǝrǝn yaki keyik gɵxidin yegǝngǝ ohxax), gɵx yesǝng bolidu; mǝyli pak, mǝyli napak kixilǝr bolsun ularning gɵxini yesǝ bolidu. \f □ \fr 12:15 \ft \+bd «xǝⱨǝr-yezanglarda...»\+bd* — Ibraniy tilida «dǝrwaziliringlar iqidǝ» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 16 Silǝr pǝⱪǝt uni ⱪeni bilǝn ⱪoxup yemǝslikinglar kerǝk; silǝr ⱪenini su tɵkkǝndǝk yǝrgǝ tɵküwetixinglar kerǝk. \x + \xo 12:16 \xt Yar. 9:4; Law. 7:26; 17:10; Ⱪan. 15:23\x*  
\v 17 Sǝn axliⱪtin, yengi xarabtin, zǝytun meyidin ondin biri bolƣan ɵxriliringni yaki kala-ⱪoy padiliringning tunji balilirini, yaki ⱪǝsǝmgǝ baƣliⱪ ⱨǝdiyǝliringni, ihtiyariy ⱨǝdiyǝliringni yaki ⱪolungdiki kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝliringni xǝⱨǝr-yeziliringda yemǝsliking kerǝk; \f □ \fr 12:17 \ft \+bd «xǝⱨǝr-yezanglarda turƣan»\+bd* — ibraniy tilida «dǝrwaziliringlar iqidǝ turƣan» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 18 bǝlki bularni Pǝrwǝrdigar Hudaying aldida, Pǝrwǝrdigar Hudaying tallaydiƣan jayda yeyixing kerǝk, yǝni sǝn, oƣlung, ⱪizing, ⱪul-dediking wǝ sǝn bilǝn bir yǝrdǝ turuwatⱪan Lawiylar birgǝ yesǝng bolidu; wǝ sǝn Pǝrwǝrdigar Hudaying aldida ǝmgikingning barliⱪ mewisidin xadlinisǝn. \f □ \fr 12:18 \ft \+bd «sǝn bilǝn bir yǝrdǝ turuwatⱪan»\+bd* — ibraniy tilida «dǝrwaziliring iqidǝ turuwatⱪan» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. \+bd «ǝmgikingning barliⱪ mewisidin...»\+bd* — ibraniy tilida «ⱪolunglardiki barliⱪ oⱪǝttin...»\f*  
\v 19 Ɵzünggǝ ⱨezi bolƣinki, sǝn zeminda turƣan barliⱪ künliringdǝ Lawiylardin waz kǝqmǝsliking kerǝk.   
\b  
\m  
\s1 Ⱪanni yemǝslik kerǝk  
\m
\v 20 Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga wǝdǝ ⱪilƣandǝk qegraliringni kengǝytkǝndǝ, sǝn kɵnglüng tartip: «gɵx yǝymǝn» desǝng, sǝn kɵnglüngning tartⱪiniqǝ gɵx yesǝng bolidu. \x + \xo 12:20 \xt Yar. 9:4; Law. 7:26; 17:10; Ⱪan. 15:23\x*  
\v 21 Əgǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglar Ɵz namini ⱪoyuxⱪa tallaydiƣan jay sǝndin bǝk yiraⱪ bolsa, sǝn Pǝrwǝrdigar sanga tǝⱪdim ⱪilƣan kala-ⱪoylardin elip soyisǝn; mǝn sanga tapiliƣandǝk ularni soyisǝn wǝ xǝⱨǝr-yeziliring iqidǝ kɵnglüng tartⱪiniqǝ boƣuzlap yǝysǝn. \f □ \fr 12:21 \ft \+bd «xǝⱨǝr-yeziliringlar iqidǝ»\+bd* — ibraniy tilida «dǝrwaziliringlar iqidǝ» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 22 Jǝrǝn yaki keyik yegǝndǝk ularni yǝysǝn; mǝyli pak mǝyli napak kixilǝr bolsun uning gɵxidin yesǝ bolidu.  
\v 23 Pǝⱪǝt xuningdin ⱨezi bolƣinki, ularning ⱪenini yemǝ; qünki jan degǝn ⱪandidur; sǝn gɵxni jan bilǝn ⱪoxup yemǝsliking kerǝk.  
\v 24 Sǝn ⱪanni yemǝsliking kerǝk; bǝlki uni suni yǝrgǝ tɵkkǝndǝk yǝrgǝ tɵküwǝt.  
\v 25 Sǝn uni yemǝsliking kerǝk; xundaⱪ ⱪilsang ⱨaling wǝ sǝndin keyinki baliliringning ⱨali yahxi bolidu; qünki sǝn Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ durus bolƣanni ⱪilƣan bolisǝn.   
\m
\v 26 Biraⱪ sǝndiki Pǝrwǝrdigarƣa atiƣan wǝ ⱪǝsǝmgǝ baƣliⱪ nǝrsilǝrni bolsa, sǝn ularni elip Pǝrwǝrdigar tallaydiƣan jayƣa apirisǝn;  
\v 27 sǝn \add xu yǝrdǝ\add* Pǝrwǝrdigar Hudayingning ⱪurbangaⱨi üstidǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪliringni, gɵx bilǝn ⱪenini sunƣin; baxⱪa ⱪurbanliⱪliringning ⱪeninimu Pǝrwǝrdigar Hudayingning ⱪurbangaⱨi üstidǝ ⱪuyƣin wǝ gɵxini yegin.   
\m
\v 28 Mǝn sanga tapiliƣan bu barliⱪ sɵzlǝrgǝ ⱪulaⱪ selip kɵngül bɵlgin. Xundaⱪ ⱪilsang, Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning nǝziridǝ yahxi wǝ durus bolƣanni ⱪilƣan bolisǝn wǝ ɵz ⱨaling wǝ sǝndin keyinki ǝwladliringning ⱨali yahxi bolidu.   
\b  
\m  
\s1 Butlarning yirginqliki  
\m
\v 29 Pǝrwǝrdigar Hudaying sǝn baridiƣan yǝrdiki ǝllǝrning zeminini igilixing üqün ularni sening aldingda yoⱪitidu. Xu qaƣda, sǝn ularning zeminini igilǝp xu yǝrdǝ turƣiningda,  
\v 30 Xu ǝllǝr aldingda yoⱪitilƣandin keyin, ularning izidin mengixⱪa eziⱪturulmasliⱪing üqün ɵzünggǝ ⱨezi bol wǝ: — «Bu ǝllǝr ɵz ilaⱨlirining ibaditini ⱪandaⱪ tutⱪan bolƣiydi? Mǝnmu xundaⱪ ⱪilip baⱪayqu!» dǝp ularning ilaⱨlirini ⱨeq izdimǝ.  
\v 31 Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingning hizmitidǝ bolƣiningda ⱪǝt’iy ularning yoli boyiqǝ ix tutmasliⱪing kerǝk; qünki nemǝ ix Pǝrwǝrdigarƣa yirginqlik bolsa, nemǝ ix Uningƣa nǝprǝtlik bolsa, ular ɵz ilaⱨliri üqün xu ixlarni ⱪilƣan; ular ⱨǝtta ɵz oƣullirini wǝ ⱪizlirinimu ilaⱨliriƣa atap otta kɵydürüp kǝlgǝn.   
\b  
\m  
\s1 Butpǝrǝslik wǝ sahta pǝyƣǝmbǝrlǝr  
\m
\v 32 Mǝn silǝrgǝ tapiliƣanliki ǝmǝllǝrgǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa kɵngül bɵlünglar; uningƣa ⱨeq nemǝ ⱪoxmanglar, uningdin ⱨeq nǝrsini qiⱪiriwǝtmǝnglar.\x + \xo 12:32 \xt Ⱪan. 4:2; Pǝnd. 30:6; Wǝⱨ. 22:18\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\m
\v 1 Əgǝr aranglardin pǝyƣǝmbǝr yaki qüx kɵrgüqi qiⱪip, silǝrgǝ mǝlum bir mɵjizilik alamǝt yaki karamǝtni kɵrsitip berǝy desǝ  
\v 2 wǝ u silǝrgǝ aldin’ala degǝn mɵjizilik alamǝt yaki karamǝt ǝmǝlgǝ axurulsa, ǝmma xuning bilǝn munasiwǝtlik «baxⱪa ilaⱨlarƣa (yǝni silǝr tonumiƣan ilaⱨlarƣa) ǝgixǝyli» wǝ «ularning ⱪulluⱪida bolayli» desǝ,  
\v 3  xu pǝyƣǝmbǝr yaki qüx kɵrgüqining sɵzlirigǝ ⱪulaⱪ salmanglar; qünki xu tapta Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrning uni, yǝni Pǝrwǝrdigar Hudayinglarni pütün ⱪǝlbinglar wǝ pütün jeninglar bilǝn sɵyidiƣan-sɵymǝydiƣininglarni bilix üqün sinawatⱪan bolidu.   
\m
\v 4 Silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarƣa ǝgixip mengixinglar kerǝk; silǝr Uningdin ⱪorⱪunglar, ǝmrlirini tutunglar, Uning awaziƣa ⱪulaⱪ selinglar; silǝr Uning hizmitidǝ bolup Uningƣa baƣlininglar. \x + \xo 13:4 \xt Ⱪan. 10:20\x*  
\v 5 Xu pǝyƣǝmbǝr yaki qüx kɵrgüqi bolsa ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinixi kerǝk; qünki u silǝrni Misir zeminidin ⱪutⱪuzup qiⱪarƣan, yǝni «ⱪulluⱪ makani»din ⱨɵrlük bǝdili tɵlǝp ⱪutⱪuzƣan Pǝrwǝrdigar Hudayinglarƣa asiyliⱪ ⱪilixni ⱪutratti, xundaⱪla Pǝrwǝrdigar Hudayinglar seni mengixⱪa ǝmr ⱪilƣan yoldin eziⱪturuxⱪa urundi; silǝr muxundaⱪ rǝzillikni aranglardin yoⱪitixinglar kerǝk.\x + \xo 13:5 \xt Ⱪan. 18:20; Yǝr. 14:15\x*   
\b  
\m  
\s1 ailining iqidǝ pǝyda bolƣan sahta pǝyƣǝmbǝrlǝr  
\m
\v 6-7 Ⱪerindixing, mǝyli anangning oƣli yaki ɵz oƣlung yaki ⱪizing, jan-jigiring bolƣan ayaling yaki jan dostung astirtin seni azdurmaⱪqi bolup: «Barayli, baxⱪa ilaⱨlarning ⱪulluⱪiƣa kirǝyli» desǝ, yǝni ɵzüng yaki ata-bowiliring ⱨeq tonumaydiƣan, ǝtrapingdiki ǝllǝrning ilaⱨliri bolsun, yeⱪin bolsun, yiraⱪ bolsun, ⱨǝtta yǝr yüzining bu qetida yaki u qetida bolsun, xularning ⱪulluⱪiƣa kirǝyli desǝ,\f □ \fr 13:6-7 \ft \+bd «jan-jigiring bolƣan ayaling»\+bd* — ibraniy tilida «ⱪuqiⱪingdiki ayaling».\f*  \x + \xo 13:6-7 \xt Ⱪan. 17:2\x*  
\v 8 undaⱪta sǝn uningƣa ⱪoxulma yaki uningƣa ⱪulaⱪ salma; sǝn uni ⱨeq ayima, uningƣa rǝⱨim ⱪilma wǝ uning gunaⱨini ⱨeq yoxurma; \f □ \fr 13:8 \ft \+bd «sǝn uni ⱨeq ayima...»\+bd* — ibraniy tilida «kɵzüng ularni ⱨeq ayimisun...».\f*  
\v 9 ⱪandaⱪla bolmisun, uni ɵltürgin; uni ɵltürüxkǝ tunji ⱪol salƣuqi sǝn bol, andin barliⱪ hǝlⱪning ⱪolliri ǝgixip xundaⱪ ⱪilsun. \x + \xo 13:9 \xt Ⱪan. 17:7\x*  
\v 10 U seni Misir zeminidin, «ⱪulluⱪ makani»din ⱪutⱪuzup qiⱪarƣan Pǝrwǝrdigar Hudayingni taxlaxⱪa eziⱪturmaⱪqi boldi, xunga sǝn uni ɵltürüxüng, qalma-kesǝk ⱪilixing kerǝk;  
\v 11 Xuning bilǝn pütkül Israil anglaydu, ⱪorⱪidu, xuningdin keyin yǝnǝ xundaⱪ rǝzil ixni aranglarda ⱪilmaydu.\x + \xo 13:11 \xt Ⱪan. 17:13\x*   
\b  
\m  
\s1 Mǝlum yurttikilǝr toplixip ⱪilƣan butpǝrǝslikning jazasi  
\m
\v 12-13 Əgǝr Pǝrwǝrdigar Hudaying olturaⱪlixixⱪa sanga tǝⱪdim ⱪilƣan mǝlum bir xǝⱨǝrdǝ: «Arimizdin bǝzi rǝzil adǝmlǝr qiⱪip: «Barayli, baxⱪa ilaⱨlarning ⱪulluⱪida bolayli» dǝp silǝr ⱨeq tonumaydiƣan ilaⱨlarƣa ǝgixixkǝ ɵz xǝⱨiridikilǝrni eziⱪturdi» degǝn hǝwǝrni anglisang,\f □ \fr 13:12-13 \ft \+bd «bǝzi rǝzil adǝmlǝr...»\+bd* — ibraniy tilida «belial (Iblis)ning bǝzi baliliri...».\f*  
\v 14 xu ⱨaman tǝkxürüp sürüxtǝ ⱪil; rast bolsa, dǝrwǝⱪǝ bu yirginqlik ix aranglarda yüz bǝrgǝnliki ispatlanƣan bolsa,  
\v 15 undaⱪda sǝn xu xǝⱨǝrdikilǝrni ⱪiliq bilǝn ɵltürüp, bu xǝⱨǝrni wǝ uning iqidiki barliⱪ nǝrsilǝrni, jümlidin mal-waranlirini tǝltɵküs ⱨalak ⱪiliwǝt.  
\v 16 Uningdiki barliⱪ oljini otturidiki qong mǝydanƣa yiƣip, xu xǝⱨǝrni barliⱪ oljisi bilǝn ⱪoxup Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa atalƣan kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪtǝk ot bilǝn kɵydürüwǝt; u mǝnggügǝ harabilik bolidu — ⱪaytidin ⱪurulmasliⱪi kerǝk.  
\v 17 Tǝltɵküs ⱨalakǝtkǝ bekitilgǝn ⱨeqbir nǝrsǝ ⱪolungƣa qaplaxmisun; xundaⱪ ⱪilsang Pǝrwǝrdigar ƣǝzipidin yenip sanga rǝⱨim kɵrsitidu; U sanga iqini aƣritip, ata-bowiliringƣa ⱪǝsǝm ⱪilƣandǝk seni kɵpǝytidu.  
\v 18 Sǝn mǝn bügün tapiliƣan Pǝrwǝrdigar Hudayingning barliⱪ ǝmrlirini tutup, uning nǝziridǝ durus bolƣanni ⱪilix üqün awaziƣa ⱪulaⱪ salsang, ⱨaling xundaⱪ yahxi bolidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Pǝrwǝrdigar aldidiki ⱨalalliⱪ wǝ ⱨaramliⱪ — ⱨalal wǝ ⱨaram janiwarlar  
\m
\v 1 Silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning pǝrzǝntliridursilǝr; ɵlgǝnlǝr üqün bǝdininglarni ⱨeq kǝsmǝslikinglar kerǝk wǝ yaki manglay qeqinglarni ⱪirip taⱪir ⱪilmasliⱪinglar kerǝk; \f □ \fr 14:1 \ft \+bd «ɵlgǝnlǝr üqün ... manglay qeqinglarni ⱪirip taⱪir ⱪilmasliⱪinglar kerǝk»\+bd* — butpǝrǝs Ⱪanaaniylar arisida xundaⱪ ɵrp-adǝtlǝr kɵp idi.\f*  \x + \xo 14:1 \xt Law. 19:27,28; 21:5\x*  
\v 2 qünki sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa atalƣan muⱪǝddǝs bir hǝlⱪtursǝn; Pǝrwǝrdigar yǝr yüzidiki barliⱪ hǝlⱪlǝr arisidin Ɵzining alaⱨidǝ gɵⱨiri bolƣan bir hǝlⱪ boluxi üqün seni talliƣandur. \x + \xo 14:2 \xt Ⱪan. 7:6; 26:18\x*  
\v 3 Sǝn ⱨeqⱪandaⱪ yirginqlik nǝrsini yemǝsliking kerǝk.   
\m
\v 4 Tɵwǝndikilǝr silǝr yeyixkǝ bolidiƣan ⱨaywanlar: — kala, ⱪoy, ɵqkǝ; \x + \xo 14:4 \xt Law. 11:2\x*  
\v 5 keyik, jǝrǝn, buƣa, yawa ɵqkǝ, aⱨu, bɵkǝn, yawa ⱪoy,  
\v 6 xundaⱪla ⱨaywanlar iqidǝ tuyaⱪliri pütünlǝy aqimaⱪ (tuyaⱪliri pütünlǝy yeriⱪ) ⱨǝm kɵxigüqi ⱨaywanlarning ⱨǝrhilini yesǝnglar bolidu. \f □ \fr 14:6 \ft \+bd «kɵxigüqi ⱨaywanlar»\+bd* — muxu yǝrdǝ ikki-üq axⱪazini bar ⱨaywanlarnila ǝmǝs, bǝlki yǝnǝ ozuⱪni yumxaⱪ qaynaydiƣan barliⱪ ⱨaywanlarni ɵz iqigǝ alidu.\f*  
\v 7 Lekin, kɵxigüqi yaki aqimaⱪ tuyaⱪliⱪ ⱨaywanlardin tɵwǝndikilǝrni yemǝslikinglar kerǝk: —  
\m Tɵgǝ, toxⱪan wǝ suƣur (qünki ular kɵxigüqi bolƣini bilǝn tuyiⱪi aqimaⱪ ǝmǝstur. Xunga ular silǝrgǝ ⱨaram bolidu).\f □ \fr 14:7 \ft \+bd «suƣur»\+bd* — yaki «siqⱪan» — taƣlarda yaxaydiƣan kiqik bir ⱨaywan.\f*   
\m
\v 8 Qoxⱪa bolsa tuyaⱪliri aqimaⱪ bolƣini bilǝn kɵximigini üqün silǝrgǝ ⱨaram bolidu. Xundaⱪ ⱨaywanlarning gɵxini yemǝslikinglar kerǝk wǝ ⱨǝm ɵlüklirigǝ tǝgmǝslikinglar kerǝk.   
\m
\v 9 Suda yaxaydiƣan janiwarlardin tɵwǝndikilǝrni yeyixkǝ bolidu: — sudiki janiwarlardin ⱪaniti wǝ ⱪasiraⱪliri bolƣanlarni yeyixkǝ bolidu,  
\v 10 lekin ⱪaniti wǝ ⱪasiraⱪliri bolmiƣanlarni yemǝslikinglar kerǝk; ular silǝrgǝ nisbǝtǝn ⱨaram bolidu.   
\m
\v 11 Barliⱪ ⱨalal ⱪuxlarni yesǝnglar bolidu;  
\v 12 biraⱪ tɵwǝndiki uqar-ⱪanatlarni yemǝslikinglar kerǝk: yǝni bürküt, tapⱪux-ƣeqirlar, dengiz bürküti, \f □ \fr 14:12 \ft \+bd «tapⱪux-ƣeqirlar»\+bd* — ibraniy tilida «ustihan qaⱪⱪuqi ⱪux». Yǝni bir tǝrjimisi «beliⱪ’alƣuq».\f*  
\v 13  ⱪarliƣaq ⱪuyruⱪluⱪ sar, laqin, ⱪorultaz-tapⱪuxlar wǝ ularning hilliri,  
\v 14 ⱨǝmmǝ ⱪaƣa-ⱪozƣunlar wǝ ularning hilliri,  
\v 15 müxükyapilaⱪ, tɵgiⱪux, qayka, sar wǝ ularning hilliri,  
\v 16 ⱨuwⱪux, ibis, aⱪ ⱪu, \f □ \fr 14:16 \ft \+bd «ⱨuwⱪux»\+bd* — yaki «kiqik ⱨuwⱪux». \+bd «aⱪ ⱪu»\+bd* — ibraniy tilidin buning ⱪandaⱪ ⱪux ikǝnlikini bilix tǝs.\f*  
\v 17 saⱪiyⱪux, beliⱪ’alƣuq, ⱪarna, \f □ \fr 14:17 \ft \+bd «saⱪiyⱪux»\+bd* — saⱪiyⱪux yaki «suƣa sünggügüqi». Ibraniy tilidin buning ⱪandaⱪ ⱪux ikǝnlikini bilix tǝs. \+bd «ⱪarna»\+bd* — yaki «ⱪotan».\f*  
\v 18 lǝylǝk, turna wǝ uning hilliri, ⱨɵpüp bilǝn xǝpǝrǝng degǝnlǝr silǝrgǝ ⱨaram sanalsun. \f □ \fr 14:18 \ft \+bd «turna»\+bd* — yaki «ⱪotan». \+bd «lǝylǝk, turna ... degǝnlǝr silǝrgǝ ⱨaram sanalsun»\+bd* — bu ⱨalal wǝ ⱨaram nǝrsilǝr toƣruluⱪ «Lawiylar»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  
\v 19 Ⱨǝrbir ⱪanatliⱪ ɵmüligüqi ⱨaxarǝtlǝr bolsa silǝrgǝ nisbǝtǝn ⱨaram bolidu; ularni yemǝslikinglar kerǝk.\f □ \fr 14:19 \ft \+bd «Ⱨǝrbir ⱪanatliⱪ ɵmüligüqi ⱨaxarǝtlǝr ... ularni yemǝslikinglar kerǝk»\+bd* — bu tizimliktiki ⱪuxlarning kɵpinqisining ibraniy tilidiki nami Tǝwratta pǝⱪǝt bir-ikki ⱪetim kɵrüngǝn bolƣaqⱪa, ularning ⱪaysi ⱪuxlar ikǝnlikini toptoƣra bekitix bǝzidǝ mumkin bolmaydu. Ⱨalbuki, ularning omumiy tipliri, xübⱨisizki, tǝrjimimizdǝk bolidu.\f*   
\m
\v 20 Silǝr barliⱪ ⱨalal ⱪuxlarni yesǝnglar bolidu.   
\m
\v 21 Silǝr ⱨeqⱪandaⱪ ɵlük janwarni yemǝslikinglar kerǝk; silǝr undaⱪ nǝrsini xǝⱨǝr-yezanglar iqidǝ turuwatⱪan musapirlarƣa beringlar; ular uningdin yesǝ bolidu yaki uni yat ǝlliklǝrkǝ setiwǝtsimu bolidu; qünki sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa atalƣan muⱪǝddǝs bir hǝlⱪtursǝn. Sǝn oƣlaⱪni anisining sütidǝ ⱪaynitip pixursang bolmaydu.\f □ \fr 14:21 \ft \+bd «xǝⱨǝr-yezanglar iqidǝ»\+bd* — ibraniy tilida «dǝrwaziliringlar iqidǝ» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. \+bd «oƣlaⱪni anisining sütidǝ ⱪaynitip pixursang bolmaydu»\+bd* — bu ǝmr bǝlkim ǝtraptiki butpǝrǝs hǝlⱪlǝrning mǝlum ɵrp-aditigǝ ǝgǝxmǝslik kerǝklikini kɵrsitixi mumkin. Bu toƣruluⱪ yǝnǝ «Lawiylar»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 14:21 \xt Mis. 23:19; 34:26\x*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigarƣa beƣixlax  
\m
\v 22 Sǝn jǝzmǝn ⱨǝr yili etizdiki ⱨǝmmǝ teriⱪqiliⱪ mǝⱨsulatliringning ondin birini ayrixing kerǝk;  
\v 23 sǝn xularni, yǝni axliⱪing, yengi xarabing, zǝytun meyingning ondin birini Pǝrwǝrdigar Hudayingning aldida, yǝni U Ɵz namini ⱪalduruxⱪa tallaydiƣan jayda yǝ, xundaⱪla kala-ⱪoy padiliridin ayrilƣan tunji balilirini xu yǝrdǝ yǝ; xundaⱪ ⱪilsang Pǝrwǝrdigar Hudayingdin daim ⱪorⱪuxni ɵginisǝn.\x + \xo 14:23 \xt Ⱪan. 12:17,18\x*   
\m
\v 24 Wǝ Pǝrwǝrdigar Hudaying seni bǝrikǝtligǝndǝ, U Ɵz namini ⱪalduruxⱪa talliƣan xu jay sǝndin intayin yiraⱪ bolup, mǝⱨsulatliringni xu yǝrgǝ apiralmiƣudǝk bolsang,  
\v 25 sǝn xu qaƣda uni pulƣa setip, pulni ⱪolungƣa tengip, Pǝrwǝrdigar Hudaying talliƣan jayƣa barƣin wǝ  
\v 26 wǝ kɵnglüng nemǝ tartsa, mǝyli kala, ⱪoy, mǝy-xarab, musǝllǝs bolsun, yaki xuningdǝk kɵnglüng tartⱪan ⱨǝrⱪandaⱪ nǝrsini xu pulƣa alsang bolidu; andin sǝn wǝ ɵyüngdikilǝr xu yǝrdǝ uningdin yǝp-iqip, Pǝrwǝrdigar Hudaying aldida xad-huram bolisilǝr.\x + \xo 14:26 \xt Mat. 21:12\x*   
\m
\v 27 Xǝⱨǝr-yeziliringda turuwatⱪan Lawiylarni untumasliⱪing kerǝk, qünki aranglarda uning ⱨeqⱪandaⱪ nesiwisi yaki mirasi yoⱪ. \f □ \fr 14:27 \ft \+bd «Xǝⱨǝr-yeziliringda»\+bd* — ibraniy tilida «Dǝrwaziliring iqidǝ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 14:27 \xt Qɵl. 18:20, 24; Ⱪan. 10:9; 12:12; 18:1, 2; 26:12\x*  
\v 28 Ⱨǝr üq yilning ahirida sǝn xu yildiki mǝⱨsulatliringdin ondin birini ɵxrǝ ⱪilip qiⱪar; sǝn uni xǝⱨǝr-yeziliring iqidǝ topla; \f □ \fr 14:28 \ft \+bd «xǝⱨǝr-yeziliring iqidǝ»\+bd* — ibraniy tilida «dǝrwaziliring iqidǝ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 29 xuning bilǝn Lawiylar (qünki aranglarda uning ⱨeqⱪandaⱪ nesiwisi yaki mirasi yoⱪ), musapir, yetim-yesirlǝr wǝ tul hotunlar kelip uningdin yǝp toyunsun; xundaⱪ ⱪilsang Pǝrwǝrdigar Hudaying ⱪolungdiki barliⱪ mewini bǝrikǝtlǝydu.   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Ⱪǝrzlǝrdin halas ⱪilix  
\m
\v 1 Ⱨǝrbir yǝttǝ yilning ahirida sǝn bir «halas ⱪilix»ni jakarliƣin. \x + \xo 15:1 \xt Mis. 21:2; Yǝr. 34:14\x*  
\v 2 Bu «halas ⱪilix» mundaⱪ bolidu: — barliⱪ ⱪǝrz igiliri ⱪoxnisiƣa bǝrgǝn ⱪǝrzni kǝqürüm ⱪilixi kerǝk; uni ⱪoxnisidin yaki ⱪerindixidin tǝlǝp ⱪilmasliⱪi kerǝk; qünki Pǝrwǝrdigar aldida bir «halas ⱪilix» jakarlandi. \f □ \fr 15:2 \ft \+bd «... Pǝrwǝrdigar aldida bir «halas ⱪilix» jakarlandi»\+bd* — bǝzi alimlar bu «halas ⱪilix» degǝnning mǝnisi, ⱪǝrz igiliri \+bd yǝttǝ yil iqidǝ\+bd* ⱪǝrzdarlardin ⱪǝrzni sorimasliⱪi kerǝk; lekin yǝttinqi yildin keyin ⱪǝrzlǝrni ⱪaytidin soraxⱪa bolidu, dǝp bekitilgǝn, dǝp ⱪaraydu.\f*  
\v 3 Qǝtǝlliktin bolsa tǝlǝp ⱪilixⱪa bolidu; lekin ⱪerindixingda bolƣan ⱪǝrzni kǝqürüm ⱪilixing kerǝk.   
\m
\v 4 Ⱨalbuki, aranglarda ⱨajǝtmǝnlǝr bolmaydu; qünki Pǝrwǝrdigar Hudaying silǝrgǝ miras bolux üqün igilixinglarƣa beridiƣan xu zeminda turƣiningda seni ziyadǝ bǝrikǝtlǝydu;  
\v 5 Pǝⱪǝt silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning awaziƣa ⱪulaⱪ selip, mǝn silǝrgǝ bügün tapiliƣan bu pütün ǝmrgǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa kɵngül bɵlsǝnglar xundaⱪ bolidu.  
\v 6 Qünki Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga wǝdǝ ⱪilƣandǝk u seni bǝrikǝtlǝydu; sǝn kɵp ǝllǝrgǝ kapalǝtlik elip ⱪǝrz berisǝn, lekin ulardin ⱪǝrz almaysǝn; sǝn kɵp ǝllǝr üstigǝ ⱨɵküm sürisǝn, lekin ular üstüngdin ⱨɵküm sürmǝydu.   
\b  
\m  
\s1 Sehiy bolunglar!  
\m
\v 7 Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga beridiƣan zeminda xǝⱨǝr-yezanglar iqidǝ turuwatⱪan ⱪerindaxliring arisidin kǝmbǝƣǝl bir adǝm bolsa, sǝn uningƣa kɵnglüngni ⱪattiⱪ ⱪilma yaki ⱨajiti qüxkǝn ⱪerindixingƣa ⱪolungni yumuwalma; \f □ \fr 15:7 \ft \+bd «xǝⱨǝr-yezanglar iqidǝ»\+bd* — ibraniy tilida «dǝrwaziliringlar iqidǝ» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 8 sǝn bǝlki sehiyliⱪ bilǝn uningƣa ⱪolungni oquⱪ ⱪil wǝ uningda nemǝ kǝm bolsa qoⱪum ⱨajitidin qiⱪip uningƣa ɵtnǝ berip tur.  
\v 9 Kɵnglüngdǝ namrat ⱪerindixingdin aƣrinip: Yǝttinqi yil, yǝni «halas yili» yeⱪinlaxti, dǝp rǝzil oyda boluxtin, uningƣa ⱨeq nǝrsǝ bǝrmǝsliktin ⱨezi bol; xundaⱪ bolup ⱪalsa u sening toƣrangda Pǝrwǝrdigarƣa pǝryad kɵtürüxi bilǝn bu ix sanga gunaⱨ ⱨesablinidu. \f □ \fr 15:9 \ft \+bd «...namrat ⱪerindixingdin aƣrinip»\+bd* — ibraniy tilida «namrat ⱪerindixingƣa kɵzüngni rǝzil ⱪilip» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 10 Sǝn qoⱪum uningƣa sehiyliⱪ bilǝn bǝrgin; uningƣa bǝrginingdǝ kɵnglüngdǝ narazi bolma; qünki bu ix üqün Pǝrwǝrdigar Hudaying seni barliⱪ ixliringda wǝ ⱪolungdiki barliⱪ ǝmgikingdǝ bǝrikǝtlǝydu. \x + \xo 15:10 \xt Mat. 5:42; Luⱪa 6:35\x*  
\v 11 Qünki kǝmbǝƣǝllǝr zemindin yoⱪap kǝtmǝydu; xunga mǝn sanga: «Sǝn sehiyliⱪ bilǝn zemindiki ⱪerindixingƣa, yǝni sening namratliringƣa wǝ ⱨajǝtmǝnliringgǝ ⱪolungni aqⱪin» — dǝp tapilidim.\x + \xo 15:11 \xt Mat. 26:11; Yⱨ. 12:8\x*   
\b  
\m  
\s1 Ⱪullarni ⱪoyuwetix  
\m
\v 12 Sening ⱪerindixing, mǝyli ibraniy ǝr yaki ibraniy ayal bolsun sanga setilƣan bolsa, u altǝ yil ⱪulluⱪungda bolidu, andin yǝttinqi yilida sǝn uni ɵzüngdin halas ⱪilip ⱪoyuwǝt. \x + \xo 15:12 \xt Mis. 21:2; Yǝr. 34:14\x*  
\v 13 Uni ⱪoyuwǝtkǝndǝ ⱪuruⱪ ⱪol ⱪoyuwǝtsǝng bolmaydu;  
\v 14 sǝn qoⱪum ⱪoyliringdin, haminingdin wǝ xarab kɵlqikingdin tǝⱪdim ⱪilixing kerǝk; Pǝrwǝrdigar Hudaying seni bǝrikǝtligini boyiqǝ sǝn uningƣa bǝr.  
\v 15 Sening ǝslidǝ Misir zeminida ⱪul bolƣanliⱪingni, xuningdǝk Pǝrwǝrdigar Hudaying seni ⱨɵrlük bǝdili tɵlǝp ⱪutⱪuzƣanliⱪini yadingda tut; xunga mǝn bügün bu ixni sanga tapilidim.   
\m
\v 16 Ⱨalbuki, xu ⱪulung sanga: «mǝn sǝndin kǝtmǝymǝn» desǝ (qünki u seni wǝ ailǝngdikilǝrni sɵyidu, sening bilǝn ⱨali yahxi bolidu)  
\v 17 — xu qaƣda sǝn bigizni elip uning ⱪuliⱪini ixiktǝ tǝx. Xuning bilǝn u mǝnggügǝ sening ⱪulung bolidu. Xuningdǝk dedikinggimu xundaⱪ muamilǝ ⱪilƣin.\x + \xo 15:17 \xt Mis. 21:6\x*   
\m
\v 18 \add Ⱪulungni\add* yeningdin ⱪoyuwetix sanga eƣir kǝlmisun; qünki u ⱪulluⱪungda altǝ yil bolƣaqⱪa, ⱪimmiti mǝdikarningkidin ikki ⱨǝssǝ artuⱪ bolidu; \add uni ⱪoyuwǝtsǝng\add* Pǝrwǝrdigar Hudaying barliⱪ ixliringda seni bǝrikǝtlǝydu.\f □ \fr 15:18 \ft \+bd «ⱪimmiti mǝdikarningkidin ikki ⱨǝssǝ artuⱪ bolidu»\+bd* — ⱪul ⱨǝrküni igisi üqün ixlǝydiƣan waⱪit mǝdikar ixligǝn waⱪitning ikki ⱨǝssidin kɵp boluxi mumkin; qünki ⱪul keqǝ-kündüz hojayinning buyruⱪi astida turuxi kerǝk.\f*   
\b  
\m  
\s1 Hudaƣa ǝng esilni beƣixlax  
\m
\v 19 Kaliliring wǝ ⱪoyliring arisida tuƣulƣan barliⱪ tunji ǝrkǝk mozay-ⱪoziliringni Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa ata; kaliliringning tunjisini ⱨeqⱪandaⱪ ǝmgǝkkǝ salma, ⱪoyliringning tunjisini ⱪirⱪima. \x + \xo 15:19 \xt Mis. 13:2; 22:29; 34:19; Law. 27:26; Qɵl. 3:13\x*  
\v 20 Sǝn wǝ ɵyüngdikilǝr ⱨǝr yili xu melingni Pǝrwǝrdigar Hudaying aldida, Pǝrwǝrdigar tallaydiƣan jayda yǝnglar.  
\v 21 Biraⱪ \add xu\add* ⱨaywanlarning bir yeri meyip bolsa, mǝyli u mǝjruⱨ , kor yaki uningda ⱨǝrⱪandaⱪ nuⱪsan bolsa, uni Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa ⱪurbanliⱪ ⱪilmasliⱪing kerǝk. \x + \xo 15:21 \xt Law. 22:20; Ⱪan. 17:1\x*  
\v 22 Bǝlki uni xǝⱨǝr-yezanglar iqidǝ yesǝng bolidu; kixilǝr mǝyli pak yaki napak bolsun, uni jǝrǝn yaki keyikni yegǝndǝk yesǝ bolidu. \f □ \fr 15:22 \ft \+bd «xǝⱨǝr-yezanglar iqidǝ»\+bd* — ibraniy tilida «dǝrwaziliring iqidǝ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 23 Pǝⱪǝt sǝn uning ⱪenini yemǝ; ⱪenini suni yǝrgǝ tɵkkǝndǝk tɵküwǝt.\x + \xo 15:23 \xt Ⱪan. 12:16,23\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 «Ɵtüp ketix ⱨeyti» wǝ «petir nan ⱨeyti»  
\m
\v 1 Abib eyini alaⱨidǝ esingdǝ tut wǝ ɵtüp ketix ⱨeytini Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa atap tǝbrikligin; qünki Pǝrwǝrdigar Hudaying seni Abib eyida Misirdin keqidǝ qiⱪarƣan. \f □ \fr 16:1 \ft \+bd «Abib \+bd*\+bdit yaki «Nisan»\+bdit* eyi» — Huda ibraniylarƣa tapxurƣan kalendarning birinqi eyi. «Mis.» 12-babni kɵrüng. \+bd «ɵtüp ketix ⱨeyti»\+bd* — ibraniy tilida «pǝsah» yaki «pasha» degǝn sɵz bilǝn bildürülidu.\f*  \x + \xo 16:1 \xt Mis. 12:2; Law. 23:5; Qɵl. 9:1; 28:16\x*  
\v 2 Sǝn «ɵtüp ketix ⱨeyti»ning melini (mǝyli ⱪoy yaki kala padisidin bolsun) Pǝrwǝrdigar Hudaying tallap bekitidiƣan jayda uningƣa atap ⱪurbanliⱪ ⱪilƣin;  
\v 3 xundaⱪla sǝn ⱨeqⱪandaⱪ boldurulƣan nanni yemǝsliking kerǝk; sǝn uning bilǝn yǝttǝ kün petir nan, yǝni «külpǝt neni»ni yeyixing kerǝk; qünki sǝn Misir zeminidin aldiraxliⱪta qiⱪting; xuning bilǝn sǝn ɵmrüngning barliⱪ künliridǝ Misir zeminidin qiⱪⱪan xu künni yadingda tutⱪaysǝn. \x + \xo 16:3 \xt Mis. 12:19; 34:18\x*  
\v 4 Yǝttǝ kün qegraliring iqidǝ, ɵyüngdǝ ⱨeqⱪandaⱪ eqitⱪu tepilmisun; sǝn birinqi küni kǝqtǝ ⱪilƣan ⱪurbanliⱪ gɵxlǝrni ǝtigǝngǝ ⱪaldurmasliⱪing kerǝk.\x + \xo 16:4 \xt Mis. 12:10, 13:7, 23:18, 34:25\x*   
\m
\v 5 Sǝn ɵtüp ketix ⱨeyti ⱪurbanliⱪini Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga tǝⱪdim ⱪilidiƣan xǝⱨǝr-yeziliringning ⱨǝrⱪandiⱪida ⱪilsang bolmaydu;  
\v 6 bǝlki ɵtüp ketix ⱨeyti ⱪurbanliⱪini sǝn Pǝrwǝrdigar Hudaying Ɵz namini turƣuzux üqün tallaydiƣan jaydila ⱪil; uni kǝqⱪurun, kün petix waⱪtida, yǝni Misirdin qiⱪⱪandiki waⱪitⱪa ohxax waⱪitta ⱪilisǝn.  
\v 7 Uni Pǝrwǝrdigar Hudaying tallaydiƣan jayda pixurup yegin; andin ǝtigǝndǝ qedirliringƣa ⱪaytsang bolidu.   
\m
\v 8 Sǝn altǝ kün petir nan yǝysǝn; yǝttinqi küni Pǝrwǝrdigar Hudaying aldida tǝntǝnilik sorun küni bolidu; sǝn ⱨeqⱪandaⱪ ix-ǝmgǝk ⱪilmaysǝn.   
\b  
\m  
\s1 «Ⱨǝptilǝr ⱨeyti»  
\m
\v 9 Andin yǝttǝ ⱨǝptini sanaysǝn; axliⱪⱪa orƣaⱪ salƣandin baxlap yǝttǝ ⱨǝptini sanaxⱪa baxlaysǝn; \f □ \fr 16:9 \ft \+bd «axliⱪ»\+bd* — muxu yǝrdǝ arpini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 16:9 \xt Mis. 23:16; Law. 23:15; Qɵl. 28:26\x*  
\v 10 andin sǝn «ⱨǝptilǝr ⱨeyti»ni Pǝrwǝrdigar Hudaying aldida ⱪolungdiki ihtiyariy ⱨǝdiyǝ bilǝn ɵtküzisǝn; Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga bǝrikǝtliginigǝ ⱪarap uni ihtiyarǝn sunisǝn.  
\v 11 Xuning bilǝn sǝn Pǝrwǝrdigar Hudaying aldida, U Ɵz namini turƣuzuxⱪa tallaydiƣan jayda xadlinisǝn; sǝn ɵzüng, oƣlung, ⱪizing, ⱪulung, dediking, sǝn bilǝn bir yǝrdǝ turuwatⱪan Lawiylar, aranglardiki musapirlar, yetim-yesirlǝr wǝ tul hotunlar xadlinisilǝr.  
\v 12 Sǝn xuning bilǝn ǝslidǝ Misirda ⱪul bolƣanliⱪingni esinggǝ kǝltürüp, bu barliⱪ bǝlgilimilǝrni tutup ǝmǝl ⱪilƣin.   
\b  
\m
\v 13-14 Sǝn «kǝpilǝr ⱨeyti»ni yǝttǝ kün ɵtküzisǝn; sǝn haman wǝ xarab kɵlqikingni yiƣⱪan qeƣingda, oƣlung, ⱪizing, ⱪulung, dediking, xǝⱨǝr dǝrwazisi iqidǝ turidiƣan Lawiylar, musapirlar, yetim-yesirlǝr wǝ tul hotunlar xu ⱨeytta xadlinisilǝr. \x + \xo 16:13-14 \xt Mis. 23:16; Law. 23:34\x*  
\v 15 Pǝrwǝrdigar tallaydiƣan jayda sǝn yǝttǝ kün Pǝrwǝrdigar Hudaying aldida ⱨeyt ɵtküzisǝn; qünki Pǝrwǝrdigar Hudaying barliⱪ mǝⱨsulatliringda, ⱪolung ⱪilƣan ixlarda seni bǝrikǝtlǝydu wǝ sǝn dǝrwǝⱪǝ pütünlǝy xadlinisǝn.   
\m
\v 16 Yilda üq ⱪetim, petir nan ⱨeyti, ⱨǝptilǝr ⱨeyti wǝ kǝpilǝr ⱨeytida sening barliⱪ ǝrkǝkliring Pǝrwǝrdigar Hudaying aldida, u tallaydiƣan jayda ⱨazir boluxi kerǝk; ular Pǝrwǝrdigar aldida ⱪuruⱪ ⱪol ⱨazir bolsa bolmaydu; \x + \xo 16:16 \xt Mis. 23:15, 17; 34:23\x*  
\v 17 bǝlki Pǝrwǝrdigar Hudayingning sanga tǝⱪdim ⱪilƣan bǝrikiti boyiqǝ ⱨǝrbiri ⱪolidin kelixiqǝ sunsun.   
\b  
\m  
\s1 Adalǝt yürgüzüx  
\m
\v 18 Hǝlⱪning üstidin adalǝt yürgüzüp adil ⱨɵküm qiⱪirix üqün, sǝn Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga tǝⱪdim ⱪilidiƣan barliⱪ xǝⱨǝr-yeziliring iqidǝ ⱨǝrbir ⱪǝbilidǝ soraⱪqi wǝ ǝmǝldarlarni bekitixing kerǝk. \f □ \fr 16:18 \ft \+bd «xǝⱨǝr-yezanglar iqidǝ»\+bd* — ibraniy tilida «dǝrwaziliringlar iqidǝ» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 19 Adalǝtni burmilisang bolmaydu; adǝmlǝrgǝ yüz-hatirǝ ⱪilsang bolmaydu; para alsang bolmaydu; para bolsa aⱪilanilǝrning kɵzlirini kor ⱪilidu ⱨǝm adillarning sɵzlirini burmilaydu. \x + \xo 16:19 \xt Mis. 23:8; Law. 19:15; Ⱪan. 1:17\x*  
\v 20 Sǝn mutlǝⱪ adalǝtni izdixing kerǝk; xundaⱪ ⱪilsang ⱨayat kɵrisǝn ⱨǝmdǝ Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga tǝⱪdim ⱪilidiƣan zeminni igilǝysǝn.   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝrⱪandaⱪ butpǝrǝsliktin yiraⱪ turux  
\m
\v 21 Sǝn ɵzüng üqün yasaydiƣan Pǝrwǝrdigar Hudayingning ⱪurbangaⱨining ǝtrapiƣa «axǝraⱨ» buti ⱪilinidiƣan ⱨeqⱪandaⱪ dǝrǝh tikmǝsliking kerǝk \f □ \fr 16:21 \ft \+bd «axǝraⱨ buti»\+bd* — bǝlkim butpǝrǝslikkǝ beƣixlanƣan dǝrǝhliklǝrdur. Dǝrǝhlǝr bǝlkim ayal but xǝklidǝ oyulƣan yaki nǝⱪixlǝngǝn boluxi mumkin idi.\f*  
\v 22 wǝ ɵzüng üqün ⱨeqⱪandaⱪ but tüwrüki tiklimǝsliking kerǝk; undaⱪ nǝrsilǝr Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa yirginqliktur.   
\b  
\b  
\m  
\c 17
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa ⱨǝrⱪandaⱪ nuⱪsani yaki baxⱪa kǝmqiliki bolƣan kala yaki ⱪoyni ⱪurbanliⱪ süpitidǝ sunmasliⱪing kerǝk; qünki undaⱪ ⱪilix Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa yirginqliktur.\x + \xo 17:1 \xt Law. 22:20-25; Ⱪan. 15:21\x*   
\m
\v 2-3 Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga tǝⱪdim ⱪilidiƣan xǝⱨǝr-yezang iqidǝ ǝr bolsun, ayal bolsun, birsining Pǝrwǝrdigar Hudayingning aldida birǝr rǝzil ixni ⱪilƣanliⱪi — Uning ǝⱨdisigǝ hilapliⱪ ⱪilƣanliⱪi, baxⱪa ilaⱨlarƣa (mǝsilǝn, Mǝn sanga ibadǝt ⱪilixⱪa mǝn’i ⱪilƣan ⱪuyax, ay yaki pütkül samawi ⱪoxun bolƣan yultuzlarƣa), ibadǝt ⱪilip ularƣa bax urƣanliⱪi bayⱪalsa, \f □ \fr 17:2-3 \ft \+bd «xǝⱨǝr-yezanglar iqidǝ»\+bd* — ibraniy tilida «dǝrwaziliringlar iqidǝ» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu. \+bd «samawi ⱪoxun bolƣan yultuzlar»\+bd* — bular toƣruluⱪ 4:19ni wǝ izaⱨatini kǝrüng.\f*  \x + \xo 17:2-3 \xt Ⱪan. 13:7\x*  
\v 4 — xundaⱪ bir ixtin hǝwǝr tapⱪan yaki uni angliƣan bolsang, undaⱪta sǝn ǝstayidilliⱪ bilǝn sürüxtürgin; bu ix ispatlinip rast qiⱪsa, dǝrwǝⱪǝ Israilda xundaⱪ yirginqlik ix ⱪilinƣan bolsa,  
\v 5 sǝn xu rǝzil ixni ⱪilƣan ǝr yaki ayalni dǝrwaziliringƣa elip qiⱪip, xu ǝr yaki ayalni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilip qalma-kesǝk ⱪilixing kerǝk.  
\v 6 Birsini ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilix üqün ikki-üq guwaⱨqining sɵzliri boluxi kerǝk. Birsini birla guwaⱨqining sɵzi bilǝn ɵltürüxkǝ bolmaydu. \x + \xo 17:6 \xt Qɵl. 35:30; Ⱪan. 19:15; Mat. 18:16; 2Kor. 13:1; Ibr. 10:28\x*  
\v 7 Ɵltürülidiƣanda awwal guwaⱨqilar ⱪol salsun, andin barliⱪ hǝlⱪ ⱪol salsun; xundaⱪ ⱪilsanglar silǝr rǝzillikni aranglardin ⱨǝydiwetisilǝr.\x + \xo 17:7 \xt Ⱪan. 13:10\x*   
\b  
\m  
\s1 Aliy sot  
\m
\v 8 Xǝⱨǝr-yezanglarda ⱨɵküm qiⱪirixⱪa sanga tǝs kelidiƣan bir ix qiⱪsa, mǝyli hun dǝwasi, ⱨǝⱪ-tǝlǝp dǝwasi yaki zorawanliⱪ dǝwasida, ⱨǝrⱪandaⱪ talax-tartix bolsa ornunglardin turup Pǝrwǝrdigar Hudaying tallaydiƣan jayƣa beringlar. \f □ \fr 17:8 \ft \+bd «... mǝyli hun dǝwasi, ⱨǝⱪ-tǝlǝp dǝwasi yaki zorawanliⱪ dǝwasida, ⱨǝrⱪandaⱪ talax-tartix bolsa,... »\+bd* — ibraniy tilida «ⱪan wǝ ⱪan arisida, dǝwa bilǝn dǝwa arisida, muxt-tayaⱪ bilǝn muxt-tayaⱪ arisida bolsun, ⱨǝrⱪandaⱪ talax-tartix bolsa...» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 17:8 \xt 2Tar. 19:10; Mal. 2:7\x*  
\v 9 Silǝr Lawiy kaⱨinlarning wǝ xu qaƣda bolidiƣan soraⱪqi bǝgning yeniƣa barisilǝr wǝ ulardin ⱨɵküm soraysilǝr; ular silǝr üqün ⱨɵküm qiⱪiridu. \f □ \fr 17:9 \ft \+bd «Lawiy kaⱨinlar»\+bd* — kaⱨinlar Lawiylarning ⱪǝbilisidin bǝlgilinidu.\f*  
\v 10 Silǝr Pǝrwǝrdigar tallaydiƣan axu yǝrdǝ turƣanlarning silǝrgǝ tapxuridiƣan ⱨɵküm sɵzi boyiqǝ ijra ⱪilisilǝr; ularning silǝrgǝ kɵrsǝtkinining ⱨǝmmisigǝ ǝmǝl ⱪilip kɵngül bɵlüxünglar kerǝk. \f □ \fr 17:10 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar tallaydiƣan axu jay»\+bd* — muxu 8-13-ayǝtlǝrdǝ «(Huda) tallaydiƣan jay»... «Pǝrwǝrdigar tallaydiƣan jay...» bǝlkim Lawiylar wǝ kaⱨinlar ⱨǝmdǝ «soraⱪqi bǝg» (demǝk, xu dǝwrdiki «batur ⱨakim») turidiƣan xǝⱨǝr-yezilarni kɵrsitixi mumkin. «Yǝxua» 21:13-19ni kɵrüng. Tǝwrattiki «Batur ⱨakimlar» wǝ «Samuil»da «dǝwa sorap ⱨɵküm qiⱪirix» ixliri kɵp uqraydu.\f*  
\v 11 Silǝr ularning silǝrgǝ kɵrsǝtkǝn ⱪanun ⱨɵkümi boyiqǝ, qiⱪiridiƣan ⱪarari boyiqǝ ⱪilisilǝr; ular silǝrgǝ tapxuridiƣan sɵzdin ong ya solƣa qǝtnǝp kǝtmǝnglar.  
\v 12 Wǝ baxbaxtaⱪliⱪ ⱪilip, Pǝrwǝrdigar Hudayingning hizmiti üqün xu yǝrdǝ turidiƣan kaⱨinƣa yaki soraⱪqi bǝgkǝ ⱪulaⱪ salmiƣan kixi bolsa, xu adǝm ɵlümgǝ mǝⱨkum bolidu; xuning bilǝn silǝr rǝzillikni Israildin ⱨǝydǝp qiⱪirisilǝr.  
\v 13 Xundaⱪla, barliⱪ hǝlⱪ bularni anglap ⱪorⱪidu wǝ yǝnǝ baxbaxtaⱪliⱪ ⱪilmaydu.   
\b  
\m  
\s1 Padixaⱨ ⱪandaⱪ boluxi kerǝk?  
\m
\v 14 Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga tǝⱪdim ⱪilidiƣan zeminƣa kirip uni igiligǝndǝ, xundaⱪla uningda turƣanda: «Mǝn ǝtrapimdiki ǝllǝrningkidǝk ɵzümgǝ bir padixaⱨ tiklimǝkqimǝn» desǝng,  
\v 15 xu qaƣda sǝn ɵzünggǝ pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigar Hudaying tallaydiƣinini tiklǝysǝn; üstünggǝ ⱪerindax bolmiƣan qǝtǝllikni bekitmǝsliking kerǝk.  
\v 16 \add Padixaⱨ\add* bolsa ɵzi üqün atlarni kɵpǝytmǝsliki yaki atlarni kɵpǝytimǝn dǝp hǝlⱪni Misirƣa ⱪayturmasliⱪi kerǝk; qünki Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ: «Silǝr xu yol bilǝn ⱨǝrgiz ⱪaytmasliⱪinglar kerǝk» degǝnidi.   
\m
\v 17 Padixaⱨ kɵp ayallarni ɵz ǝmrigǝ almasliⱪi kerǝk; bolmisa uning kɵngli ezip ketixi mumkin. U ɵzi üqün altun-kümüxni kɵpǝytmǝsliki kerǝk.   
\m
\v 18 Padixaⱨliⱪ tǝhtigǝ olturƣinida u ɵzi üqün Lawiy kaⱨinlarning aldida muxu ⱪanunni bir dǝptǝrgǝ kɵqürüp pütüxi kerǝk.  
\v 19 Xu dǝptǝr uning yenida daim boluxi wǝ uni ɵmrining barliⱪ künliridǝ oⱪuxi kerǝk; xundaⱪ ⱪilsa u Pǝrwǝrdigar Hudasidin ⱪorⱪup, muxu ⱪanunning sɵzliri wǝ bǝlgilimilirini tutup ularƣa ǝmǝl ⱪilixni ɵginidu.  
\v 20 Xundaⱪla uning kɵngli ⱪerindaxliri aldida ⱨakawurlixip kǝtmǝydu, bu ǝmrlǝrdin ong ya solƣa qǝtnǝp kǝtmǝydu wǝ xuningdǝk Israil arisida uning wǝ oƣullirining padixaⱨliⱪ künliri kɵp bolidu.\f □ \fr 17:20 \ft \+bd «bu ǝmrlǝrdin...»\+bd* — ibraniy tilida «bu ǝmrdin...».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 18
\s1 Lawiylar wǝ kaⱨinlarning nesiwisi  
\m
\v 1 Lawiy kaⱨinlar wǝ xuningdǝk barliⱪ Lawiylar ⱪǝbilisining Israilda ⱨeqⱪandaⱪ nesiwisi yaki mirasi bolmaydu; ular Pǝrwǝrdigarƣa atap otta sunulidiƣan ⱪurbanliⱪlardin wǝ \add Pǝrwǝrdigarning\add* mirasidin yeyixkǝ bolidu, \f □ \fr 18:1 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning mirasidin yeyix»\+bd* — demǝk, Pǝrwǝrdigarning mirasi bolƣan zemindiki mǝⱨsulatlardin yeyix.\f*  \x + \xo 18:1 \xt Qɵl. 18:20; Ⱪan. 10:9; 1Kor. 9:13\x*  
\v 2 Biraⱪ ularning ⱪerindaxliri arisida ⱨeqⱪandaⱪ mirasi bolmaydu; Pǝrwǝrdigar eytⱪandǝk, U Ɵzi ularning mirasidur. \x + \xo 18:2 \xt Qɵl. 18:20-32; Ⱪan. 10:9; Əz. 44:28\x*  
\v 3 Kaⱨinlarning ⱪurbanliⱪ ⱪilidiƣan hǝlⱪtin alidiƣan ülüxi mundaⱪ: — (mǝyli kala yaki ⱪoy bolsun) ⱪol, engǝk gɵxi wǝ üqǝy-ⱪerini kaⱨinlarƣa berilidu.  
\v 4 Silǝrning axliⱪinglardin, yengi xarabinglardin wǝ zǝytun meyinglardin dǝslǝpki pixⱪan ⱨosulni wǝ ⱪoyliringlardin dǝslǝpki ⱪirⱪilƣan yungni uningƣa berisilǝr;  
\v 5 qünki Pǝrwǝrdigar Hudaying uni wǝ uning ǝwladlirini Ɵz namida hizmitidǝ daim turuxⱪa barliⱪ ⱪǝbililiringlar iqidin talliwalƣan.   
\m
\v 6 Əgǝr Lawiy bolƣan bir adǝm pütkül Israildiki ⱨǝrⱪandaⱪ xǝⱨǝr-yezidin, yǝni ɵzi makanlaxⱪan jaydin qiⱪip, Pǝrwǝrdigar tallaydiƣan jayƣa kǝlsǝ  
\v 7 wǝ xu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigar aldida turƣuqi barliⱪ ⱪerindaxliriƣa ohxax Pǝrwǝrdigar Hudasining namida hizmǝttǝ turƣan bolsa,  
\v 8 undaⱪta (mǝyli u atisidin ⱪalƣan mirasini setiwǝtkǝn yaki setiwǝtmigǝn bolsun) uning yǝydiƣan ülüxi ⱪerindaxliriningkidǝk boluxi kerǝk.\f □ \fr 18:8 \ft \+bd «mǝyli u atisidin ⱪalƣan mirasini setiwǝtkǝn yaki setiwǝtmigǝn bolsun,...»\+bd* — Lawiylarning ɵz aldiƣa qong zemini bolmaytti, bǝlki pǝⱪǝt bǝzi xǝⱨǝrlǝrdǝ ⱪoru-jayliri wǝ ǝtrapida qǝklik yaylaⱪlirila bolatti. «Qɵl.» 35:1-8ni kɵrüng. Baxⱪa nǝqqǝ hil tǝrjimiliri uqrixi mumkin.\f*   
\b  
\m  
\s1 Seⱨir-jadugǝrlik ⱪilixⱪa bolmaydu, ⱨǝⱪiⱪiy pǝyƣǝmbǝrgǝ ⱪulaⱪ selinglar  
\m
\v 9 Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga beridiƣan zeminƣa kirgǝn qaƣda, sǝn xu yǝrdiki ǝllǝrning yirginqlik adǝtlirini ɵgǝnmǝsliking kerǝk.  
\v 10 Aranglarda ɵz oƣli yaki ⱪizini ottin ɵtküzidiƣan, palqiliⱪ, rǝmqilik, ǝpsaniylik, jadugǝrlik \f □ \fr 18:10 \ft \+bd «...balilirini ottin ɵtküzüx»\+bd* — bǝlkim «insan ⱪurbanliⱪi»ni kɵrsitixi mumkin.\f*  \x + \xo 18:10 \xt Law. 18:21; 20:27; 1Sam. 28:7; Yǝx. 8:19\x*  
\v 11 yaki dǝmidiqilik ⱪilƣuqi yaki jinkǝx, seⱨirgǝr yaki ɵlgǝnlǝrdin yol soriƣuqi ⱨeqⱪandaⱪ kixi bolmisun;  
\v 12 qünki bundaⱪ ixlarni ⱪilidiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ kixi Pǝrwǝrdigarƣa nǝprǝtlik bolidu; bu yirginqlik ixlar tüpǝylidin Pǝrwǝrdigar Hudaying xu ǝllǝrni aldinglardin ⱨǝydǝp qiⱪiridu.   
\m
\v 13 Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudaying aldida ǝyibsiz mukǝmmǝl boluxung kerǝk;  
\v 14 qünki sǝn zemindin ⱨǝydǝydiƣan bu ǝllǝr rǝmqilǝr wǝ palqilarƣa ⱪulaⱪ salidu; biraⱪ Pǝrwǝrdigar Hudaying seni undaⱪ ⱪilixⱪa yol ⱪoymaydu.   
\b  
\m  
\s1 Kǝlgüsidiki uluƣ pǝyƣǝmbǝr  
\m
\v 15 Pǝrwǝrdigar Hudaying silǝr üqün aranglardin, ⱪerindaxliringlar arisidin manga ohxaydiƣan bir pǝyƣǝmbǝr turƣuzidu; silǝr uningƣa ⱪulaⱪ selinglar. \x + \xo 18:15 \xt Yⱨ. 1:46; Ros. 3:22; 7:37\x*  
\v 16 Bu silǝr Ⱨorǝb teƣida yiƣilƣan kündǝ Pǝrwǝrdigar Hudayinglardin: «Pǝrwǝrdigar Hudayimning awazini yǝnǝ anglimayli, bu dǝⱨxǝtlik otni kɵrmǝyli, bolmisa ɵlüp ketimiz» dǝp tǝlǝp ⱪilƣininglarƣa pütünlǝy mas kelidu. \x + \xo 18:16 \xt Mis. 20:19; Ⱪan. 5:25; Ibr. 12:19\x*  
\v 17 Xu qaƣda Pǝrwǝrdigar manga: «Ularning manga degǝn sɵzi yahxi boldi.  
\v 18 Mǝn ularƣa ⱪerindaxliri arisidin sanga ohxaydiƣan bir pǝyƣǝmbǝrni turƣuzimǝn, Mǝn Ɵz sɵzlirimni uning aƣziƣa salimǝn wǝ u Mǝn uningƣa barliⱪ tapiliƣinimni ularƣa sɵzlǝydu. \x + \xo 18:18 \xt Yⱨ. 4:25\x*  
\v 19 Wǝ xundaⱪ boliduki, u Mening namimda dǝydiƣan sɵzlirimgǝ ⱪulaⱪ salmaydiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ kixi bolsa, Mǝn uningdin ⱨesab alimǝn.\f □ \fr 18:19 \ft \+bd « \+bd*\+bdit xu pǝyƣǝmbǝr\+bdit* Mening namimda dǝydiƣan sɵzlirimgǝ ⱪulaⱪ salmaydiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ kixi bolsa, mǝn uningdin ⱨesab alimǝn» — bu uluƣ pǝyƣǝmbǝrning salaⱨiyiti toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 20 Əmma Mening namimda baxbaxtaⱪliⱪ ⱪilip Mǝn uningƣa tapilimiƣan birǝr sɵzni sɵzlisǝ yaki baxⱪa ilaⱨlarning namida sɵz ⱪilidiƣan pǝyƣǝmbǝr bolsa, xu pǝyƣǝmbǝr ɵltürülsun.\f □ \fr 18:20 \ft \+bd «baxⱪa ilaⱨlarning namida sɵz ⱪilidiƣan pǝyƣǝmbǝr ... ɵltürülsun»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «baxⱪa ilaⱨlarning namida sɵz ⱪilidiƣan pǝyƣǝmbǝr ... ɵlidu» — demǝk, ɵzlükidin ɵlidu. Bizningqǝ muxu yǝrdǝ Hudaning kɵrsǝtkini xu pǝyƣǝmbǝrni ɵltürüx kerǝkliki bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 18:20 \xt Ⱪan. 13:6; Yǝr. 14:14\x*   
\m
\v 21 Əgǝr sǝn kɵnglüngdǝ: «Pǝrwǝrdigar ⱪilmiƣan sɵzni ⱪandaⱪ pǝrⱪ etimiz» desǝng,  
\v 22 bir pǝyƣǝmbǝr Pǝrwǝrdigarning namida sɵz ⱪilƣan bolsa wǝ u bexarǝt ⱪilƣan ix toƣra qiⱪmisa yaki ǝmǝlgǝ axurulmisa, undaⱪta bu sɵz Pǝrwǝrdigardin qiⱪmiƣan; xu pǝyƣǝmbǝr baxbaxtaⱪliⱪ bilǝn sɵzligǝn dǝp, uningdin ⱪorⱪma.   
\b  
\b  
\m  
\c 19
\s1 Adǝm ɵltürüx toƣrisidiki ⱪanun — panaⱨliⱪ xǝⱨǝrliri  
\m
\v 1 Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ beridiƣan zemindiki taipilǝrni silǝrning aldinglardin üzüp taxliƣan waⱪtida wǝ silǝr xundaⱪla ularning xǝⱨǝrliri wǝ ɵyliridǝ turƣininglarda,  
\v 2 silǝr xu qaƣda Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ beridiƣan zeminda üq xǝⱨǝrni ayrim ⱪilixinglar kerǝk; \x + \xo 19:2 \xt Mis. 21:13; Qɵl. 35:9-34; Yǝ. 20:2\x*  
\v 3 xundaⱪla, adǝm ɵltürgǝn ⱨǝrbir kixi xu yǝrlǝrgǝ, xu xǝⱨǝrlǝrning birigǝ ⱪeqip beriwalsun dǝp yol ⱨazirlap, Pǝrwǝrdigar Hudayinglar miras boluxⱪa silǝrgǝ beridiƣan zeminni üq rayonƣa bɵlisilǝr.  
\v 4 Tirik ⱪelix üqün xu yǝrlǝrgǝ ⱪeqip beriwalƣan, adǝm ɵltürgǝn kixi toƣruluⱪ bǝlgilimǝ mundaⱪ: — u ⱪoxnisini tasadipiyliⱪtin urup ɵltürüp ⱪoyƣan, xundaⱪla ǝslidǝ uningƣa ɵq-adawiti bolmiƣan bolsa, xu yǝrgǝ ⱪeqip beriwalsa bolidu. \x + \xo 19:4 \xt Mis. 21:13; Ⱪan. 4:41,42\x*  
\v 5 Mǝsilǝn, u ⱪoxnisi bilǝn otun kesixkǝ ormanƣa kirgǝn bolup, dǝrǝhni kesixkǝ paltini kɵtürgǝndǝ palta bexi sepidin ajrap ketip ⱪoxnisiƣa tegip ketip uni ɵltürüp ⱪoysa, undaⱪta jawabkar kixi bu xǝⱨǝrlǝrdin birigǝ ⱪeqip beriwelip ⱨayat ⱪalidu;  
\v 6 bolmisa, ⱪan ⱪisasi alƣuqi ƣǝzipi ⱪayniƣanda adǝm ɵltürgǝn kixini ⱪoƣlaydu wǝ yol uzun bolƣaqⱪa, uningƣa yetixiwelip ɵltürüwetixi mumkin; ǝmǝliyǝttǝ, u kixi ɵlümgǝ layiⱪ ǝmǝs, qünki uning ǝslidǝ ⱪoxnisiƣa ⱨeqⱪandaⱪ ɵq-adawiti yoⱪ idi. \f □ \fr 19:6 \ft \+bd «ⱪan ⱪisasi alƣuqi»\+bd* — ⱪan ⱪisasiƣa elixⱪa ⱨoⱪuⱪluⱪ kixining roli toƣrisidiki ⱪanun-bǝlgilimilǝr «Qɵl.» 35:10-35dǝ kɵrsitilidu. \+bd «yol uzun bolƣaqⱪa»\+bd* — birla panaⱨlinidiƣan xǝⱨǝr bolƣanda, adǝm ɵltürgǝn kixi turƣan jay u xǝⱨǝrgǝ yiraⱪ bolup ⱪelixi mumkin; xunga, Pǝlǝstindǝ bir-biridin tarⱪaⱪ altǝ xǝⱨǝr (andin yǝnǝ üq xǝⱨǝr) tallinip «panaⱨliⱪ xǝⱨǝr» dǝp bekitilgǝn.\f*  
\v 7 Xunga mǝn silǝrgǝ: «Ɵzünglar xundaⱪ üq xǝⱨǝrni ayrixinglar kerǝk» dǝp ǝmr ⱪilimǝn.   
\m
\v 8 Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ata-bowiliringlarƣa ⱪǝsǝm ⱪilƣinidǝk qegrayinglarni kengǝytixni, ata-bowiliringlarƣa wǝdǝ ⱪilƣan barliⱪ zeminni silǝrgǝ tǝⱪdim ⱪilixni halaydu; \x + \xo 19:8 \xt Yar. 28:13; Ⱪan. 12:20\x*  
\v 9 silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarni sɵyüx wǝ uning yollirida daim mengix üqün mǝn silǝrgǝ bügün tapiliƣan bu ǝmrni tutsanglarla U xundaⱪ ⱪilidu, undaⱪta silǝrmu ɵzünglar üqün bu üq xǝⱨǝrdin baxⱪa yǝnǝ üq xǝⱨǝrni ⱪoxisilǝr. \f □ \fr 19:9 \ft \+bd «mǝn silǝrgǝ bügün tapiliƣan bu ǝmr»\+bd* — bǝlkim «Ⱪanun Xǝrⱨi» degǝn kitabtiki ǝⱨdǝ, yǝni barliⱪ ǝmr-pǝrmanlarni kɵrsitixi mumkin.\f*  \x + \xo 19:9 \xt Yǝ. 20:7\x*  
\v 10 Wǝ xundaⱪ ⱪilsanglar Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ miras ⱪilip tǝⱪdim ⱪilidiƣan zemin arisida naⱨǝⱪ ⱪan tɵkülmǝydu wǝ xuningdǝk gǝdininglarƣa hun gunaⱨi qüxmǝydu.  
\v 11 Lekin birsi ⱪoxnisiƣa ɵq-adawǝt tutⱪan bolsa, paylap turup uningƣa ⱨujum ⱪilip, urup ɵltürüwǝtsǝ wǝ xu xǝⱨǝrlǝrdin birigǝ ⱪeqip beriwalƣan bolsa, \x + \xo 19:11 \xt Yar. 9:6; Mis. 21:12,14; Law. 24:17; Qɵl. 35:16\x*  
\v 12 undaⱪta uning ɵz xǝⱨiridiki aⱪsaⱪallar adǝm ǝwǝtip uni xu yǝrdin yandurup kelixi kerǝk, andin uni ɵltürülsun dǝp «ⱪan ⱪisasi alƣuqi»ning ⱪoliƣa tapxuruxi kerǝk.  
\v 13 Sǝn uni ⱨeq ayimiƣin, xundaⱪ ⱪilƣanda Israildin tɵkülgǝn gunaⱨsiz ⱪanning deƣini taziliƣan bolisilǝr; andin ⱨalinglar yahxi bolidu.\f □ \fr 19:13 \ft \+bd «sǝn uni ⱨeq ayimiƣin»\+bd* — ibraniy tilida «kɵzüng uni ⱨeq ayimisun».\f*   
\b  
\m  
\s1 Guwaⱨqilar toƣruluⱪ ⱪanun  
\m
\v 14 Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga igilǝx üqün tǝⱪdim ⱪilidiƣan zeminda burunⱪilar miras yeringdǝ bekitkǝn, ⱪoxnangning pasil texini yɵtkimǝsliking kerǝk.\x + \xo 19:14 \xt Pǝnd. 22:28\x*   
\m
\v 15 Mǝlum jinayǝt yaki gunaⱨ toƣrisida birsigǝ «U gunaⱨ ⱪilƣan» dǝp ǝrz-xikayǝt ⱪilixta yalƣuz birla guwaⱨqi bolsa kupayǝ ⱪilmaydu, bǝlki ⱨǝmmǝ ix ikki yaki üq guwaⱨqining sɵzi bilǝn bekitilsun.\x + \xo 19:15 \xt Qɵl. 35:30; Ⱪan. 17:6; Mat. 18:16; Yⱨ. 8:17; 2Kor. 13:1; Ibr. 10:2\x*   
\m
\v 16 Birsi toƣruluⱪ «palanqi-pokunqi gunaⱨ ⱪilƣan» dǝp ǝrz ⱪilidiƣan ⱪara niyǝtlik bir guwaⱨqi qiⱪsa,  
\v 17 dǝwalixip ⱪalƣan ikki adǝm Pǝrwǝrdigarning aldida, xu künlǝrdǝ bolidiƣan kaⱨinlar wǝ soraⱪqi bǝglǝr aldida ⱨazir bolsun;  
\v 18 soraⱪqi bǝglǝr ǝstayidilliⱪ bilǝn tǝkxürsun; ǝgǝr ⱨeliⱪi guwaⱨqi yalƣan guwaⱨqi bolup, ɵz ⱪerindixi toƣruluⱪ yalƣan guwaⱨliⱪ bǝrgǝn bolsa,  
\v 19 undaⱪta, silǝr dǝl u ⱪerindixiƣa ⱪilmaⱪqi bolƣinidǝk uningƣimu xundaⱪ ⱪilinglar. Xundaⱪ ⱪilsanglar rǝzillikni aranglardin yoⱪitisilǝr. \x + \xo 19:19 \xt Pǝnd. 19:5\x*  
\v 20 Ⱪalƣan hǝlⱪmu bu ixni anglaydu wǝ ⱪorⱪidu wǝ xundaⱪla, aranglarda undaⱪ rǝzil ixni yǝnǝ ⱪilmaydu.  
\v 21 Silǝr ⱨeq rǝⱨim ⱪilmanglar; janƣa jan, kɵzgǝ kɵz, qixⱪa qix, ⱪolƣa ⱪol, putⱪa put elinsun.\f □ \fr 19:21 \ft \+bd «Silǝr ⱨeq rǝⱨim ⱪilmanglar»\+bd* — ibraniy tilida «kɵzüng ⱨeq ayimisun». \+bd «janƣa jan, qixⱪa qix, putⱪa put ... elinsun»\+bd* — bu sɵzlǝr «ⱪisas elix» prinsipi ǝmǝs, bǝlki Hudaning muⱪǝddǝs ⱪanunining adil tǝlipidur. Hudaƣa tǝxǝkkür, Uning meⱨir-xǝpⱪiti adilliⱪidin ziyadǝ ⱨalⱪip qiⱪidu! «Mat.» 5:38-48ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 19:21 \xt Mis. 21:23; Law. 24:20; Mat. 5:38\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 20
\s1 Düxmǝnlǝr bilǝn jǝng ⱪilix toƣruluⱪ  
\m
\v 1 Əgǝr sǝn düxmǝnliringgǝ jǝng ⱪilƣili qiⱪip, at wǝ jǝng ⱨarwilirini, xundaⱪla ɵzüngdin kɵp bolƣan bir ǝlni kɵrsǝng, ulardin ⱨeq ⱪorⱪma. Qünki seni Misir zeminidin qiⱪirip kǝlgǝn Pǝrwǝrdigar Hudaying Ɵzi sǝn bilǝn billidur.  
\v 2 Silǝr jǝnggǝ qiⱪix aldida kaⱨin ɵzi aldiƣa qiⱪip hǝlⱪⱪǝ sɵz ⱪilip  
\v 3 ularƣa: Əy Israil, anglanglar! Silǝr bügün düxmǝnliringlar bilǝn soⱪuxux aldida turuwatisilǝr. Kɵngülliringlar jür’ǝtsiz bolmisun; ⱪorⱪmanglar, titrimǝnglar, ularning sǝwǝbidin dǝkkǝ-dükkigǝ qüxmǝnglar;  
\v 4 qünki Pǝrwǝrdigar Hudaying Ɵzi düxmǝnliringlar üstidin ƣǝlibǝ ⱪilixinglar üqün silǝr bilǝn billǝ jǝnggǝ qiⱪidu» — dǝp eytsun.   
\m
\v 5 Xu qaƣda ǝmǝldarlar hǝlⱪⱪǝ mundaⱪ desun: — «Aranglarda bir yengi ɵy selip, uni \add Hudaƣa\add* atimiƣan birsi barmu? Undaⱪta u ɵz ɵyigǝ yenip kǝtsun, bolmisa u jǝngdǝ ɵlüp ketip, baxⱪa kixi kelip uni \add Hudaƣa\add* atixi mumkin.   
\m
\v 6 Tǝk selip üzümzar bǝrpa ⱪilip, tehi uning mewisini yemigǝn birkim barmu? Bar bolsa ɵyigǝ yenip kǝtsun, bolmisa u jǝngdǝ ɵlüp kǝtsǝ, baxⱪa kixi kelip uning mewisini yeyixi mumkin.\x + \xo 20:6 \xt Law. 19:23,24,25\x*   
\m
\v 7 Bir ⱪiz bilǝn wǝdilǝxkǝn bolup, tehi uni ɵz ǝmrigǝ almiƣan birkim bolsa, u ɵyigǝ yenip kǝtsun, bolmisa u jǝngdǝ ɵlüp kǝtsǝ, baxⱪa kixi kelip uni ɵzigǝ hotunluⱪⱪa elixi mumkin».\x + \xo 20:7 \xt Ⱪan. 24:5\x*   
\m
\v 8 Andin mǝnsǝpdarlar hǝlⱪⱪǝ yǝnǝ sɵzlǝp: «Ⱪorⱪup kǝtkǝn, jür’ǝtsiz birkim barmu? U ɵyigǝ yenip kǝtsun. Bolmisa ⱪerindaxlirining yürikimu uningkidǝk jasarǝtsiz bolup ⱪelixi mumkin» dǝp eytsun.\x + \xo 20:8 \xt Ⱨak. 7:3\x*   
\m
\v 9 Əmǝldarlar hǝlⱪⱪǝ xularni eytⱪandin keyin ular hǝlⱪning aldida yetǝkqilik ⱪilixⱪa ⱪoxunlarƣa sǝrdarlarni tiklisun.   
\m
\v 10 Silǝr ⱨujum ⱪilixⱪa mǝlum bir xǝⱨǝrgǝ yeⱪinlaxⱪininglarda awwal uningƣa sülⱨi toƣrisida sɵz ⱪilinglar.  
\v 11 Əgǝr ular sülⱨini halaymiz, dǝp jawab berip ɵz dǝrwazilirini silǝrgǝ aqsa, undaⱪta uningda turuwatⱪan ⱨǝmmǝ hǝlⱪ silǝrgǝ beⱪinip ⱪulluⱪ ⱨaxarda bolidu.  
\v 12 Lekin silǝr bilǝn sülⱨi ⱪilixⱪa unimay, bǝlki silǝr bilǝn jǝng ⱪilmaⱪqi bolsa silǝr uni ⱪorxanglar.  
\v 13 Pǝrwǝrdigar Hudayinglar uni ⱪolunglarƣa tapxurƣanda uningdiki ⱨǝrbir ǝrkǝkni ⱪiliqlap ɵltürünglar;  
\v 14 lekin ayallar bilǝn baliliri, kala bilǝn xǝⱨǝrdiki ⱨǝmmǝ nǝrsini, yǝni barliⱪ ƣǝniymǝtni ɵzünglarƣa olja ⱪilip elinglar; Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ɵz düxmǝnliringlardin silǝrgǝ elip bǝrgǝn oljidin yǝp sɵyünisilǝr.  
\v 15 Silǝrdin yiraⱪta bolƣan, \add zeminƣa tǝwǝ bolmiƣan\add* ǝllǝrning xǝⱨǝrlirigǝ xundaⱪ ⱪilinglar.   
\b  
\m  
\s1 Ⱪanaaniylar bilǝn jǝng ⱪilixtiki ⱪanun  
\m
\v 16 Lekin Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ miras ⱪilip beridiƣan zemindiki ǝllǝrning xǝⱨǝrlirini bolsa, ularning iqidiki tiniⱪi bar ⱨeq nǝrsini tirik ⱪoymay, \x + \xo 20:16 \xt Qɵl. 33:52; Ⱪan. 7:1, 2\x*  
\v 17 bǝlki Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ buyruƣandǝk Ⱨittiylar bilǝn Amoriylar, Ⱪanaaniylar bilǝn Pǝrizziylǝr, Ⱨiwiylar bilǝn Yǝbusiylarning ⱨǝmmisini tǝltɵküs yoⱪitixinglar kerǝk.  
\v 18 Bolmisa, ular ɵz ilaⱨliriƣa qoⱪunuxtiki ⱨǝmmǝ yirginqlik ixlirini silǝrgǝ ɵgitip, Pǝrwǝrdigar Hudayinglarƣa gunaⱨ ⱪilidiƣan bolisilǝr.   
\m
\v 19 Bir xǝⱨǝrni igilǝx üqün uzun waⱪit jǝng ⱪilip ⱪorxap turuxⱪa toƣra kǝlsǝ, uning ǝtrapidiki dǝrǝhlǝrni palta bilǝn kesip wǝyran ⱪilmanglar; qünki ularning mewisini yesǝnglar bolidu. Xunga ularni kǝsmǝnglar; qünki daladiki dǝrǝhlǝr ⱪorxiwelix kerǝk bolƣan adǝmmidi?  
\v 20 Lekin silǝr mewilik dǝrǝh ǝmǝs dǝp bilgǝn dǝrǝhlǝrni kesip yoⱪitip, silǝr bilǝn soⱪuxⱪan xǝⱨǝrni ⱨujum ⱪilip ƣulitixⱪa xu dǝrǝhlǝrdin istiⱨkam-potǝylǝrni yasisanglar bolidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 21
\s1 Eniⱪlanmiƣan ⱪatilliⱪ delosi toƣrisida  
\m
\v 1 Əgǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ miras ⱪilip igilǝxkǝ beridiƣan zeminda, dalada ɵltürülgǝn bir jǝsǝt tepilsa, ǝmma uni ɵltürgǝn adǝm mǝlum bolmisa,  
\v 2 aⱪsaⱪalliringlar bilǝn soraⱪqi bǝgliringlar qiⱪip ɵlük tepilƣan yǝr bilǝn ǝtrapidiki xǝⱨǝrlǝrning ariliⱪini ɵlqisun;  
\v 3 ɵltürülgüqining jǝsitigǝ ǝng yeⱪin xǝⱨǝrning aⱪsaⱪalliri bolsa ixⱪa selinmiƣan, boyuntoroⱪmu selinmiƣan inǝk tepip kǝlsun;  
\v 4 xu xǝⱨǝrning aⱪsaⱪalliri inǝkni süyi tohtimay aⱪidiƣan, ⱨǝydilip terilmiƣan bir jilƣiƣa elip berip, xu jilƣining ɵzidǝ inǝkning boynini sunduruwǝtsun;  
\v 5 xu qaƣda Lawiyning ǝwladliri bolƣan kaⱨinlar ularning ⱪexiƣa kǝlsun; qünki Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ularni Ɵzining aldida hizmǝttǝ bolup, Pǝrwǝrdigarning namida bǝht-bǝrikǝt tilǝxkǝ talliƣandur. Ⱨǝrbir dǝwa wǝ ⱨǝrbir tayaⱪ jazasi ularning sɵzi boyiqǝ kesilsun.  
\v 6 Ɵltürülgüqining jǝsitigǝ ǝng yeⱪin xǝⱨǝrdiki aⱪsaⱪallarning ⱨǝmmisi xu jilƣiƣa kelip, boyni sundurulƣan inǝkning üstidǝ turup, ⱪollirini yuyup  
\v 7 guwaⱨliⱪ berip: «Ⱪollirimiz bolsa bu ⱪanni tɵkmidi, kɵzlirimiz bu ixni kɵrmidi;  
\v 8 ǝy Pǝrwǝrdigar, Sǝn Ɵzüng ⱨɵrlük bǝdili tɵlǝp ⱪutⱪuzƣan hǝlⱪing Israilni kǝqürgǝysǝn wǝ naⱨǝⱪ aⱪⱪan ⱪanning gunaⱨini Israil hǝlⱪinggǝ artmiƣaysǝn» — desun; xundaⱪ ⱪilip bu ⱪan gunaⱨiƣa kafarǝt kǝltürülgǝn bolidu.  
\v 9 Silǝr xundaⱪ ⱪilip Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ toƣra bolƣanni ⱪilip naⱨǝⱪ tɵkülgǝn ⱪanning gunaⱨini ɵzünglardin qiⱪiriwǝtkǝn bolisilǝr.   
\b  
\m  
\s1 Hotunluⱪⱪa elinƣan ǝsir toƣruluⱪ ⱪanun  
\m
\v 10 Əgǝr silǝr düxmǝnliringlar bilǝn jǝng ⱪilƣili qiⱪⱪininglarda Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ularni ⱪolunglarƣa bǝrgǝq, ulardin ǝsir alƣan bolsanglar,  
\v 11 bu ǝsirlǝrning arisida qirayliⱪ bir ayalni kɵrüp, kɵnglüng uningƣa qüxüp, uni ǝmringgǝ elixni halisang,  
\v 12 undaⱪta uni ɵyünggǝ elip barƣin; u qeqini qüxürüp, tirnaⱪlirini yasap,  
\v 13 ǝsirliktǝ kiygǝn kiyimlirini selip, ɵyüngdǝ olturup toluⱪ bir ay ata-anisi üqün matǝm totsun; andin sǝn uning ⱪexiƣa kirip uni ɵzünggǝ ayal ⱪilip uningƣa ǝr bolsang bolidu.  
\v 14 Keyin, ǝgǝrdǝ kɵnglüng uningdin sɵyünmisǝ, u ⱪǝyǝrni halisa, barƣili ⱪoyuxung kerǝk; uni pulƣa satmiƣin wǝ uningƣa dedǝktǝk muamilǝ ⱪilmiƣin, qünki sǝn uningƣa yeⱪinliⱪ ⱪilip uyat ⱪilƣansǝn.   
\b  
\m  
\s1 Balilar toƣruluⱪ ⱪanun  
\m
\v 15 Əgǝr birsining ikki ayali bolup ularning birigǝ amraⱪliⱪ, yǝnǝ birigǝ ɵqlük ⱪilƣan bolsa wǝ amraⱪ wǝ ɵq bolƣan ⱨǝr ikkisidin oƣul tuƣulƣan bolsa, tunjisini ɵq ayalidin tapⱪan bolsa  
\v 16 undaⱪta u kixi oƣulliriƣa barini miras üqün ülǝxtürüp bǝrgǝn künidǝ ɵq ayalining oƣli, yǝni uning tunji oƣlining orniƣa amraⱪ ayalining oƣlini tunji oƣulluⱪⱪa ⱪoyuxⱪa bolmaydu.  
\v 17 U bǝlki ɵq ayalining oƣlini tunji oƣlum dǝp etirap ⱪilsun; qünki bu uning küq-ⱪuwwiti bar waⱪtidiki dǝslǝpki mewisidur; tunji oƣulluⱪ ⱨoⱪuⱪi uningki bolƣaqⱪa, atisi barliⱪ mal-mülüktin uningƣa ikki ülüx miras bǝrsun.\x + \xo 21:17 \xt Yar. 49:3; 1Tar. 5:1; Zǝb. 78:51\x*   
\m
\v 18 Əgǝr birsining baxbaxtaⱪ wǝ itaǝtsiz oƣli bolsa, u nǝ atisining sɵzigǝ, nǝ anisining sɵzigǝ ⱪulaⱪ salmay, ⱨǝtta tayaⱪ-tǝrbiyimu kar ⱪilmay, ularning gepini yǝnila anglimisa,  
\v 19 Uning ata-anisi uni tutup, xǝⱨǝrning dǝrwazisiƣa elip berip, xǝⱨǝrning aⱪsaⱪallirining ⱪexiƣa kǝltürsun; \f □ \fr 21:19 \ft \+bd «... uni tutup, xǝⱨǝrning dǝrwazisiƣa ... xǝⱨǝrning aⱪsaⱪallirining ⱪexiƣa kǝltürsun»\+bd* — kona zamanlarda xǝⱨǝrning aⱪsaⱪalliri soraⱪ-dǝwalar üstidin ⱨɵküm qiⱪirix üqün xǝⱨǝr dǝrwazisida olturatti.\f*  
\v 20 ular xǝⱨǝrning aⱪsaⱪalliriƣa ǝrz ⱪilip: — «Bu oƣlimiz baxbaxtaⱪliⱪ wǝ itaǝtsizlik ⱪilip, sɵzimizni anglimay yüridu; u nǝpsi yaman, xarabhor bolup ⱪaldi» dǝp eytsun.  
\v 21 Xuning bilǝn xǝⱨǝrning ⱨǝmmǝ hǝlⱪi bir bolup uni qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürsun. Silǝr bu yol bilǝn ɵzünglardin rǝzillikni qiⱪiriwetisilǝr; pütkül Israil bu ixni anglap ⱪorⱪidiƣan bolidu.   
\b  
\m  
\s1 Jinayǝtqining jǝsiti  
\m
\v 22 Əgǝr birsi ɵlüm jazasiƣa layiⱪ gunaⱨ sadir ⱪilip, ɵltürülgǝn bolsa wǝ jǝsitini bir dǝrǝhkǝ esip ⱪoyƣan bolsanglar,  
\v 23 ɵlüki keqiqǝ dǝrǝhtǝ ⱪalmisun; ⱪandaⱪla bolmisun, silǝr dǝrǝhkǝ esilƣuqini xu kündǝ kɵmüwetinglar (qünki kimdǝkim \add dǝrǝhkǝ\add* esilƣan bolsa, Huda tǝripidin lǝnǝtkǝ ⱪaldurulƣan kixi ⱨesablinidu). Xundaⱪ ⱪilsanglar, Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ miras ⱪilip bǝrgǝn zeminni bulƣimiƣan bolisilǝr.\x + \xo 21:23 \xt Gal. 3:13\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 22
\s1 Yitkǝn janiwarlar, kiyinix ⱪatarliⱪlar toƣruluⱪ bǝlgilimilǝr  
\m
\v 1 Sǝn ⱪerindixingning kalisi ya ⱪoyi ezip kǝtkinini kɵrsǝng, qatiⱪing bolmay yürmǝ; ⱪandaⱪla bolmisun, uni ⱪerindixingning ⱪexiƣa yǝtküzüp bǝr. \x + \xo 22:1 \xt Mis. 23:4\x*  
\v 2 Əgǝrdǝ ⱪerindixing sanga yeⱪin olturmisa wǝ yaki igisini tonumisang, xu ⱨaywanni ɵz ɵyünggǝ elip kelip, ⱪerindixing uni izdǝp kǝlgüqǝ ɵzüng saⱪlap andin uningƣa tapxurup bǝrgin.  
\v 3 Sǝn ohxaxla uning yitkǝn exiki yaki kiyimlirinimu xundaⱪ ⱪil; xundaⱪla ⱪerindixingning ⱨǝrⱪandaⱪ yitkǝn nǝrsisini tepiwalsang, unimu xundaⱪ ⱪilƣin; sǝn ɵzüngni bu ixtin ⱪaqurmiƣin.   
\m
\v 4 Əgǝr ⱪerindixingning exiki yaki kalisining yolda yiⱪilip qüxkinini kɵrsǝng, sǝn bu ǝⱨwaldin ɵzüngni ⱪaqurmiƣin; ⱪerindixingƣa yardǝmlixip uliƣini tartip turƣuzƣin.   
\m
\v 5 Ayal kixi bolsa ǝrlǝrning kiyimini kiymisun; xuningƣa ohxaxla ǝr kixi ayal kixining kiyimini kiymisun; qünki kimki xundaⱪ ⱪilsa, Pǝrwǝrdigar Hudayingning aldida yirginqlik bolidu.   
\m
\v 6 Əgǝr sǝn yolda ketiwetip, bir dǝrǝhtǝ yaki yǝrdǝ baliliri yaki tuhumliri bolƣan ⱪuxning uwisiƣa uqrisang, anisi tuhum yaki balilirini besip yatⱪan bolsa, ana-balilirini biraⱪla almiƣin;  
\v 7 ⱨeq bolmiƣanda sǝn anisini ⱪoyuwetip, balilirinila alsang bolidu; xundaⱪ ⱪilsang sanga yahxi bolup uzun ɵmür kɵrisǝn.   
\m
\v 8 Yengi bir ɵy salsang, ɵgzǝnggǝ bir tosma tam yasiƣin; bolmisa birsi uningdin yiⱪilip qüxsǝ, ɵzünggǝ ⱪan tɵkülüx gunaⱨini kǝltürüxüng mumkin.   
\b  
\m  
\s1 Sapliⱪ toƣrisidiki ixlar  
\m
\v 9 Ɵz üzümzarliⱪingƣa ikki hil uruⱪ qaqmiƣin; bolmisa teriƣiningning ⱨǝmmisi wǝ üzümzarliⱪning mǝⱨsulatliri bulƣanƣan ⱨesablinidu.\f □ \fr 22:9 \ft \+bd «Ɵz üzümzarliⱪingƣa ikki hil uruⱪ qaqmiƣin»\+bd* — mǝnisi (1) üzümzar iqidǝ ikki hil axliⱪ terixⱪa bolmaydu; (2) üzümzar iqidǝ, üzüm uruⱪliridin baxⱪa uruⱪlarni terixⱪa bolmaydu. Bizningqǝ birinqi mǝnisi toƣridur («Law.» 19:19ni kɵrüng). \+bd «bulƣanƣan ⱨesablinidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «muⱪǝddǝslikkǝ musadirǝ ⱪilinidu» — demǝk, musadirǝ ⱪilinip Hudaƣa, yǝni ibadǝthanidiki hizmǝttǝ ixlitixkǝ tapxuruluxi kerǝk. 
\fp  Xübⱨisizki, bu ayǝttiki wǝ 10-11-ayǝtlǝrdiki ǝmrlǝrning ⱨǝm ǝmǝliy paydisi bar ⱨǝm roⱨiy jǝⱨǝttin kɵp kɵqmǝ mǝnisi bar. Oⱪurmǝnlǝr ɵzliri Injildin xu kɵp kɵqmǝ mǝnilirini tapalaydu.\f*  \x + \xo 22:9 \xt Law. 19:19\x*   
\m
\v 10 Sǝn kala bilǝn exǝkni birgǝ ⱪoxup yǝr ⱨǝydimigin.   
\m
\v 11 Yung wǝ kanaptin ibarǝt ikki hil yiptin toⱪolƣan kiyimni kiymigin.   
\m
\v 12 Sǝn yepinƣan tonungning tɵt burjikigǝ pɵpük ⱪoyƣin.\x + \xo 22:12 \xt Qɵl. 15:38; Mat. 23:5\x*   
\b  
\m  
\s1 Ər-hotunluⱪta sap dilliⱪ bolux kerǝk  
\m
\v 13 Əgǝr biri hotun elip uningƣa yeⱪinqiliⱪ ⱪilƣandin keyin uningƣa ɵq bolup,  
\v 14 Uning yaman gepini ⱪilip, uningƣa bǝtnam qaplap, ǝrz ⱪilip: «Mǝn bu hotunni aldim, lekin uningƣa yeⱪinqiliⱪ ⱪilsam uning ⱪiz ǝmǝslikini bildim» desǝ,  
\v 15 undaⱪta ⱪizning ata-anisi ⱪizning pakliⱪ ispatini elip xǝⱨǝr dǝrwazisida olturƣan xǝⱨǝrning aⱪsaⱪalliriƣa kǝltürsun,  
\v 16 andin ⱪizning atisi aⱪsaⱪallarƣa sɵz ⱪilip: «Mǝn ⱪizimni bu kixigǝ hotunluⱪⱪa bǝrdim, lekin u uningƣa ɵq bolup ⱪaldi;  
\v 17 wǝ mana, u uning yaman gepini ⱪilip, bǝtnam qaplap ǝrz ⱪilip: «Ⱪizingning ⱪiz ǝmǝslikini bildim» dǝydu. Biraⱪ mana ⱪizimning pakliⱪ ispati!» dǝp, ispat rǝhtni aⱪsaⱪallarning aldida yeyip ⱪoysun.  
\v 18 U waⱪitta xǝⱨǝrning aⱪsaⱪalliri erini tutup uningƣa tayaⱪ-tǝrbiyǝ berip,  
\v 19 Israildiki bir pak ⱪizning yaman gepini ⱪilip, uningƣa bǝtnam qapliding dǝp, yüz xǝkǝl kümüx tɵlǝtsun; andin ular pulni ⱪizning atisiƣa bǝrsun dǝp bekitsun. Əmma ⱪiz bolsa xu kixining hotuni bolup turiwerixi kerǝk; ǝr pütün ɵmridǝ uni ⱪoyup bǝrsǝ bolmaydu.   
\m
\v 20 Lekin bu sɵz rast qiⱪip, ⱪizning pakliⱪ ispati bolmisa,  
\v 21 ⱪizni atisining ɵyining dǝrwazisi aldiƣa aparsun wǝ atisining ɵyidǝ buzuⱪluⱪ ⱪilip Israilning iqidǝ xǝrmǝndilik ⱪilƣanliⱪi üqün uning xǝⱨirining adǝmliri xu yǝrdǝ uni qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürsun. Xundaⱪ ⱪilƣininglarda silǝr ɵzünglardin rǝzillikni qiⱪiriwetisilǝr.   
\m
\v 22 Əgǝr birsi eri bar hotun bilǝn zina ⱪilip tutulup ⱪalsa, zina ⱪilixⱪan ǝr-hotun ikkilisi ɵltürülsun. Xundaⱪ ⱪilƣanda Israilning iqidin rǝzillikni qiⱪiriwetisilǝr.\x + \xo 22:22 \xt Law. 20:10\x*   
\m
\v 23 Əgǝr birsi xǝⱨǝrdǝ biraw bilǝn wǝdilixip ⱪoyƣan bir ⱪizni uqritip, uning bilǝn billǝ bolsa,  
\v 24 ikkilisini xǝⱨǝrning dǝrwazisiƣa elip qiⱪip qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürünglar; ⱪiz bolsa xǝⱨǝrdǝ turup warⱪirimiƣini üqün, ǝr bolsa baxⱪisining wǝdilǝxkǝn ⱪizi bilǝn yatⱪini üqün ɵltürülsun. Xundaⱪ ⱪilip, silǝr ɵzünglardin rǝzillikni qiⱪiriwetisilǝr.   
\m
\v 25 Əgǝr ǝr kixi baxⱪisi bilǝn wǝdilǝxkǝn ⱪizni dalada uqritip, uni tutuwelip uning bilǝn yatsa, pǝⱪǝt ⱪiz bilǝn yatⱪan ǝr kixi ɵltürülsun.  
\v 26 Ⱪizƣa bolsa, ⱨeqnemǝ ⱪilmanglar, qünki ⱪizning ɵzidǝ ɵlümgǝ layiⱪ ⱨeq gunaⱨ yoⱪ. Bu ix bolsa birsi ⱪoxnisiƣa ⱨujum ⱪilip uni ɵltürwǝtkǝngǝ ohxax ixtur.  
\v 27 Qünki u baxⱪisiƣa wǝdilǝxkǝn ⱪizni dalada tutuwalƣanda, ⱪiz towliƣan bolsimu uni ⱪutⱪuzƣudǝk kixi tepilmiƣan.   
\m
\v 28 Əgǝr birsi birǝr ǝr bilǝn wǝdilǝxmigǝn ⱪizni tutuwelip, uning bilǝn yetip ⱨǝr ikkisi tutulsa,  
\v 29 ⱪiz bilǝn yatⱪan adǝm ⱪizƣa yeⱪinqiliⱪ ⱪilip har ⱪilƣini üqün ⱪizning atisiƣa ǝllik xǝkǝl kümüx berixi kerǝk; andin ⱪizni ɵzigǝ hotun ⱪilip elixi kerǝk; u pütkül ɵmridǝ uni ⱪoyup bǝrsǝ bolmaydu.\x + \xo 22:29 \xt Mis. 22:16\x*   
\m
\v 30 Ⱨeqkim atisining hotunini almasliⱪi kerǝk, atisining yotⱪinini aqmasliⱪi kerǝk.\f □ \fr 22:30 \ft \+bd «atisining hotuni»\+bd* — ɵgǝy anisi yaki atisining toⱪili. \+bd «atisining yotⱪinini aqmasliⱪi kerǝk»\+bd* — demǝk, atisining toⱪili yaki ɵgǝy anisi bilǝn munasiwǝt ɵtküzsǝ atisining nomusiƣa tǝgkǝn bolup ⱨesablinidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 23
\s1 Jamaǝtning sapliⱪi  
\m
\v 1 Kimki soⱪulux yaki kesilix tüpǝylidin ahta ⱪiliwetilgǝn bolsa, Pǝrwǝrdigarning jamaitigǝ kirmisun.\f □ \fr 23:1 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning jamaiti»\+bd* — bu ibarǝ: birinqidin muⱪǝddǝs jay aldida bolsun yaki baxⱪa yǝrlǝrdǝ bolsun ibadǝt sorunlirini, xundaⱪla Pǝrwǝrdigar Israilƣa tapxurƣan ⱨeyt-bayramlarƣa ⱪatnixix imtiyazini kɵrsitidu; ikkinqidin, Israildiki toluⱪ ⱨoⱪuⱪluⱪ puⱪralar, yǝni ǝmǝldar, aⱪsaⱪallar yaki soraⱪqi bolalaydiƣanlarni kɵrsǝtsǝ kerǝk. 
\fp  «...ahta bolup ⱪalƣan bolsa Pǝrwǝrdigarning ibadǝt jamaitigǝ kirǝlmǝs» — ⱪǝdimki zamanlarda butpǝrǝslǝr ɵz butliriƣa sadaⱪǝtlikini bildürüx üqün bǝzidǝ ɵz jinsiy ǝzalirini kesiwetǝtti.\f*   
\m
\v 2 Kimki ⱨaramdin tuƣulƣan bolsa Pǝrwǝrdigarning jamaitigǝ kirǝlmǝs; oninqi ǝwladiƣiqǝ mundaⱪlardin ⱨeqkim Pǝrwǝrdigarning jamaitigǝ kirmisun.   
\m
\v 3 Ⱨeqbir Ammoniy wǝ ya ⱨeqbir Moabiy Pǝrwǝrdigarning jamaitigǝ kirmisun; oninqi ǝwladiƣiqǝ ulardin ⱨeqkim Pǝrwǝrdigarning jamaitigǝ ⱨǝrgiz kirmisun. \x + \xo 23:3 \xt Nǝⱨ. 13:1\x*  
\v 4 Sǝwǝb xuki, silǝr Misirdin qiⱪⱪininglarda ular aldinglarƣa yemǝklik, su elip qiⱪmidi wǝ silǝrgǝ ziyankǝxlik ⱪilixⱪa silǝrni ⱪarƣisun dǝp, Aram-Naⱨaraimdiki Petorluⱪ Beorning oƣli Balaamni yallidi. \f □ \fr 23:4 \ft \+bd «ular aldinglarƣa yemǝklik, su elip qiⱪmidi»\+bd* — ibraniy tilida «ular aldinglarƣa nan, su elip qiⱪmidi».\f*  \x + \xo 23:4 \xt Qɵl. 22-24\x*  
\v 5 Lekin Pǝrwǝrdigar Hudayinglar bolsa Balaamning sɵzini anglimay, bǝlki silǝr üqün ⱪarƣixni bǝrikǝtkǝ aylanduruwǝtti; qünki Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ muⱨǝbbǝt baƣliƣan.  
\v 6 Silǝr ⱨǝmmǝ künliringlarda \add Ammoniylar wǝ Moabiylar\add*ning aman-esǝnliki wǝ bǝhtini ⱨǝrgiz istimǝnglar.   
\m
\v 7 Lekin Edomiylar ⱪerindixinglar bolƣaq, ularƣa nǝprǝt bilǝn ⱪarimanglar. Misirliⱪlarƣimu nǝprǝt bilǝn ⱪarimanglar, qünki silǝr ularning zeminida musapir bolup turƣanidinglar.  
\v 8 Bularning üqinqi ǝwladidin tuƣulƣan balilar Pǝrwǝrdigarning ibadǝt jamaitigǝ kirsǝ bolidu.   
\b  
\m  
\s1 Xǝhsiy taziliⱪ  
\m
\v 9 Düxmǝnliringgǝ ⱪarxi jǝnggǝ qiⱪip qedir tiksǝng, ⱨǝrhil napakliⱪtin eⱨtiyat ⱪilƣin.  
\v 10 Əgǝr aranglarda keqisi birsi qüxidǝ Xǝytan atlap napak bolƣan bolsa, u qedirgaⱨdin qiⱪip kǝtsun; qedirgaⱨⱪa udulla kirmisun; \f □ \fr 23:10 \ft \+bd «Xǝytan atlap»\+bd* — biz muxu sɵzni tǝrjimimizdǝ ixlǝtkinimiz Xǝytanning bu ixⱪa mǝs’ul ikǝnlikini kɵrsǝtkinimiz yoⱪ. Oⱪurmǝnlǝr bu sɵzgǝ tonux bolƣanliⱪi üqün ixlǝttuⱪ, halas.\f*  
\v 11 kǝqⱪurun kirgǝndǝ u suƣa qüxüp, kün patⱪanda qedirgaⱨƣa yenip kirsun.   
\m
\v 12 \add Ⱨajitinglar\add* üqün qedirgaⱨning sirtida bir jayinglar bolsun; tǝrǝtkǝ xu yǝrgǝ beringlar.  
\v 13 Saymanliring iqidǝ bir gürjǝk bolsun; sǝn sirtta tǝrǝtkǝ oltursang, uning bilǝn ɵrǝk kolap tǝritingni kɵmüwǝt.  
\v 14 Qünki Pǝrwǝrdigar Hudaying seni ⱪutⱪuzuxⱪa, düxmǝnliringni aldinglarƣa tapxuruxⱪa qedirgaⱨing otturisida yüridu; xunga sening qedirgaⱨing pak bolsun. Bolmisa U seningkidǝ birǝr paskiniliⱪ kɵrsǝ sǝndin ayrilip ketixi mumkin.   
\b  
\m  
\s1 Ⱪullarƣa ⱪandaⱪ muamilǝ ⱪilix  
\m
\v 15 Ɵz hojisidin ⱪeqip yeningƣa kǝlgǝn ⱪulni ɵz hojisiƣa tutup bǝrmigin.  
\v 16 U aranglarda silǝr bilǝn billǝ turup, ⱪaysi xǝⱨǝrning dǝrwazisi iqidǝ ⱪaysi yǝrni tallisa, xu yǝrdǝ tursun. Silǝr uningƣa zulum ⱪilmanglar.   
\m
\v 17 Israilning ⱪizlirining arisida ⱨeqbir paⱨixǝ bolmisun, Israilning oƣullirining arisida ⱨeqbir paⱨixǝ ⱨǝzilǝk bolmisun.  
\v 18 Bir ⱪǝsǝmni bǝja kǝltürmǝk üqün Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning ɵyigǝ paⱨixining pulini yaki ⱨǝzilǝkning pulini kǝltürmigin; qünki bu ikkisi Pǝrwǝrdigar Hudayingning aldida yirginqliktur.\f □ \fr 23:18 \ft \+bd «ⱨǝzilǝk»\+bd* — ibraniy tilida «it». Ayǝttǝ alaⱨidǝ kɵzdǝ tutulƣini butpǝrǝslik yolida paⱨixǝ bolup tenini satⱪuqilar.\f*   
\b  
\m  
\s1 Ɵsüm wǝ ⱪǝsǝmlǝr toƣruluⱪ  
\m
\v 19 Silǝr ɵz ⱪerindixinglardin ɵsüm almanglar; pulning ɵsümi bolsun, axliⱪning ɵsümi bolsun yaki ⱨǝrⱪandaⱪ ɵsüm alƣudǝk baxⱪa nǝrsining ɵsümini alsanglar bolmaydu. \x + \xo 23:19 \xt Mis. 22:25; Law. 25:36; Nǝⱨ. 5:2-13; Luⱪa 6:34, 35\x*  
\v 20 Əmma qǝtǝlliktin ɵsüm alsanglar bolidu, lekin ⱪerindixinglardin ⱨeq ɵsüm almanglar. Xundaⱪ ⱪilsanglar Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝr uni igilǝxkǝ kiridiƣan zeminda, ⱪolliringlarning barliⱪ ǝmgikidǝ silǝrgǝ bǝrikǝt beridu.   
\m
\v 21 Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudaying aldida bir nǝrsini ataxⱪa ⱪǝsǝm ⱪilƣan bolsang, uningƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa ⱨayal ⱪilma. Bolmisa, Pǝrwǝrdigar Hudaying uni sǝndin tǝlǝp ⱪilƣinida gunaⱨkar bolisǝn. \x + \xo 23:21 \xt Qɵl. 30:3\x*  
\v 22 Lekin ǝgǝr sǝn bir nǝrsini ataxⱪa ⱪǝsǝm ⱪilmisang, u sanga ⱨeq gunaⱨ bolmaydu.   
\m
\v 23 Aƣzingdin qiⱪⱪanƣa ǝmǝl ⱪilƣin; Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa ⱪǝsǝm ⱪilip atiƣiningni, yǝni aƣzingning sɵzi boyiqǝ ihtiyariy ⱨǝdiyǝngni sunuxung kerǝk.   
\m
\v 24 Sǝn ⱪoxnangning talliⱪiƣa kirsǝng haliƣiningqǝ yǝp toyun, ǝmma ⱪaqa-ⱪuqangƣa elip mangmiƣin.   
\m
\v 25 Ⱪoxnangning pixⱪan ziraǝtlikigǝ kirsǝng, ⱪolung bilǝn ziraǝtning bexini üzüp alsang bolidu; ǝmma ⱪoxnangning ziraǝtlirigǝ orƣaⱪ salƣuqi bolma.\x + \xo 23:25 \xt Mat. 12:1\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 24
\s1 Talaⱪ heti berix toƣruluⱪ  
\m
\v 1 Əgǝr birsi bir ayalni ǝmrigǝ alƣandin keyin uningda birǝr sǝt ixni bilip, uningdin sɵyünmisǝ, undaⱪta u talaⱪ hetini pütüp, uning ⱪoliƣa berixi kerǝk; andin uni ɵz ɵyidin qiⱪiriwǝtsǝ bolidu. \f □ \fr 24:1 \ft \+bd «birsi... \+bd*\+bdit ayalida\+bdit* birǝr sǝt ixni bilip,...» — bu yǝrdiki «sǝt (uyatliⱪ) ix» zinani kɵrsǝtmǝydu; zinahorluⱪ bolsa ɵlüm jazasi berilǝtti. Xunga «sǝt ix» bǝlkim ayalining baxⱪa ǝrlǝrgǝ ⱪarap naz-kǝrǝxmǝ ⱪilixi, zina ⱪilmay lekin baxⱪa birsi bilǝn birhil oynixini kɵrsitixi mumkin.\f*  \x + \xo 24:1 \xt Mat. 5:31; 19:7; Mar. 10:4\x*  
\v 2 Ayal uning ɵyidin qiⱪⱪandin keyin baxⱪa ǝrgǝ tǝgsǝ bolidu.  
\v 3 Bu ikkinqi ǝrmu uni yaman kɵrüp, talaⱪ hetini yezip ⱪoliƣa berip uni ɵz ɵyidin qiⱪiriwǝtsǝ yaki uni alƣan ikkinqi eri ɵlüp kǝtsǝ  
\v 4 uni ⱪoyup bǝrgǝn awwalⱪi eri uni napak ⱨesablap, ikkinqi ⱪetim hotunluⱪⱪa almisun; qünki undaⱪ ⱪilsa, Pǝrwǝrdigarning aldida yirginqlik ix bolidu. Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga miras ⱪilip beridiƣan zeminning üstigǝ gunaⱨ yüklimigin.\f □ \fr 24:4 \ft \+bd «...undaⱪ ⱪilsa, Pǝrwǝrdigarning aldida yirginqlik ix bolidu»\+bd* — nemixⱪa bu ix «Pǝrwǝrdigarning aldida yirginqlik ix bolidu»? Bu mǝsilǝ toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.\f*   
\b  
\m  
\s1 Rǝⱨimdilliⱪ, mahaw kesili wǝ adalǝt toƣruluⱪ  
\m
\v 5 Əgǝr birkim yengidin hotun alƣan bolsa uningƣa nǝ jǝnggǝ qiⱪix, nǝ baxⱪa birǝr ixⱪa buyrulmisun; u bǝlki alƣan hotunini hux ⱪilix üqün bir yilƣiqǝ ǝrkin-azad bolup ɵyidǝ oltursun.\x + \xo 24:5 \xt Ⱪan. 20:7\x*   
\m
\v 6 Ⱨeqkim yarƣunqaⱪ yaki tügmǝnning üsti texini kapalǝtkǝ almisun; qünki bu ix birsining ⱨayatini kapalǝtkǝ alƣandǝk bolidu.   
\m
\v 7 Əgǝr birkim Israillardin bolƣan ⱪerindixining birini bulap kelip, uni ⱪuldǝk ixlǝtsǝ wǝ yaki uni setiwǝtsǝ xu bulangqi ɵltürülsun; silǝr xundaⱪ ⱪilsanglar aranglardin rǝzillikni qiⱪiriwetisilǝr.\x + \xo 24:7 \xt Mis. 21:16\x*   
\m
\v 8 Pesǝ-mahaw wabasi pǝyda bolsa, ɵzünglarƣa pǝhǝs bolunglar, Lawiy kaⱨinlarning silǝrgǝ barliⱪ kɵrsǝtkinini ⱪilinglar; mǝn ularƣa ⱪandaⱪ ǝmr ⱪilƣan bolsam xuningƣa kɵngül ⱪoyup ǝmǝl ⱪilinglar. \x + \xo 24:8 \xt Law. 13:2\x*  
\v 9 Misirdin qiⱪⱪininglarda Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning yolda Mǝryǝmgǝ ⱪandaⱪ ⱪilƣinini ǝskǝ elinglar.\f □ \fr 24:9 \ft \+bd «... Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning yolda Mǝryǝmgǝ ⱪandaⱪ ⱪilƣinini ǝskǝ elinglar»\+bd* — «Qɵl.» 12:1-15ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 24:9 \xt Qɵl. 12:10\x*   
\m
\v 10 Əgǝr sǝn ɵz buradǝr-ⱪoxnangƣa ⱪǝrz bǝrsǝng, kapalǝt elix üqün ɵyigǝ kirmigin;  
\v 11 bǝlki taxⱪirida turup tur; sanga ⱪǝrzdar kixi ɵzi sanga beridiƣan kapalǝtni taxⱪiriƣa elip qiⱪsun.  
\v 12 Xu kixi yoⱪsul bolsa sǝn uningdin kapalǝtkǝ alƣan \add kiyimni\add* yepinip uhlimiƣaysǝn; \f □ \fr 24:12 \ft \+bd «sǝn uningdin kapalǝtkǝ alƣan kiyimni yepinip uhlimiƣaysǝn»\+bd* — yaki «kǝqtǝ uhliƣiningda uningdin kapalǝtkǝ alƣan kiyimni yeningda ⱪaldurmiƣin».\f*  
\v 13 Ⱨeq bolmiƣanda sǝn bǝlki kapalǝtni kün patⱪanda uningƣa ⱪayturup bǝrgin; xundaⱪ ⱪilsang u ɵz tonini yepinip uhliƣanda, sanga bǝht-bǝrikǝt tilǝydu. Xundaⱪ ⱪilsang bu ix sanga Pǝrwǝrdigar Hudayingning aldida ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ sanilidu.\x + \xo 24:13 \xt Mis. 22:26\x*   
\m
\v 14 Ajiz, namrat mǝdikarƣa naⱨǝⱪliⱪ ⱪilma, mǝyli u ⱪerindaxliringlardin bolsun yaki yeza-xǝⱨǝrliringlarda turƣan musapirlardin bolsun. \x + \xo 24:14 \xt Law. 19:13; Yaⱪ. 5:4\x*  
\v 15 U namratliⱪtin ɵz ⱨǝⱪⱪigǝ intizar bolƣaqⱪa, u ixligǝn xu küni kün petixtin burun ⱨǝⱪⱪini qoⱪum bǝrgin; bolmisa, u sening toƣrangda Pǝrwǝrdigarƣa pǝryad kɵtüridu, bu ix gunaⱨ bolup bexingƣa qüxidu.   
\m
\v 16 Balilirining jinayiti üqün ata ɵltürülmisun, balilarmu atining jinayiti üqün ɵltürülmisun; bǝlki jinayiti bar bolƣan ⱨǝrbir kixi ɵz gunaⱨi üqün ɵlüm jazasini tartsun.\x + \xo 24:16 \xt 2Pad. 14:6; 2Tar. 25:4; Yǝr. 31:30; Əz. 18:20\x*   
\m
\v 17 Sǝn musapir yaki yetim toƣrisidiki ⱨɵkümni burmilima; tul ayalning kiyim-keqǝklirinimu kapalǝtkǝ alma, \x + \xo 24:17 \xt Mis. 22:21,22; Pǝnd. 22:22; Yǝx. 1:23; Yǝr. 5:28; 22:3; Əz. 22:29; Zǝk. 7:10\x*  
\v 18 bǝlki ɵzüngning Misirda ⱪul bolup Pǝrwǝrdigar Hudaying seni xu yǝrdin ⱨɵr ⱪilip ⱪutⱪuzup kǝlginini yadingƣa kǝltürgin. Xunga mǝn sanga buningƣa ǝmǝl ⱪilƣin dǝp buyruymǝn.   
\m
\v 19 Sǝn etizliⱪingning ⱨosulini yiƣⱪiningda bir baƣ ɵnqini untup ⱪalƣan bolsang, uni elip kelix üqün yenip barmiƣin; u ɵnqǝ musapir, yetim-yesir wǝ tul hotunƣa tǝgsun. Xundaⱪ ⱪilƣanda Pǝrwǝrdigar Hudaying sening ⱪolliringning barliⱪ ǝmgikini bǝrikǝtlǝydu.\x + \xo 24:19 \xt Law. 19:9; 23:22\x*   
\m
\v 20 Zǝytun dǝrihingni ⱪaⱪⱪiningdin keyin xahlirida ⱪalƣanlirini ⱪayta ⱪaⱪma; ⱪalduⱪliri musapir, yetim-yesir wǝ tul hotunƣa tǝgsun.   
\m
\v 21 Üzümzarliⱪingning üzümlirini yiƣip bolƣandin keyin waxang ⱪilmiƣin. Ⱪalduⱪliri musapir, yetim-yesir wǝ tul hotunƣa tǝgsun.   
\m
\v 22 Ɵzüngning Misir zeminida ⱪul bolƣiningni yadingƣa kǝltürgin; xunga mǝn sanga buningƣa ǝmǝl ⱪilƣin dǝp buyruymǝn.   
\b  
\b  
\m  
\c 25
\s1 Ⱨǝr türlük ⱪanun-bǝlgilimilǝr  
\m
\v 1 Əgǝr ikki kixi birnǝrsini talixip ⱪelip, ⱨɵküm berixni tǝlǝp ⱪilip sot aldiƣa kǝlsǝ, undaⱪta soraⱪqilar dǝwaƣa ⱨɵküm qiⱪirip ⱨǝⱪdarni ⱨǝⱪ, gunaⱨi bar adǝmni gunaⱨkar dǝp jakarlisun.  
\v 2 Əgǝr gunaⱨkar adǝm dǝrrigǝ layiⱪ bolsa, soraⱪqi uni ɵzining aldida yǝrgǝ yatⱪuzup, uning ⱪilƣan gunaⱨiƣa layiⱪ sanap dǝrrilisun.  
\v 3 Lekin pǝⱪǝt ⱪiriⱪ dǝrrila urulsun; xuningdin ziyadǝ urulmisun, kɵp urulsa xu ⱪerindixing kɵz aldingda kǝmsitilgǝn bolidu.\x + \xo 25:3 \xt 2Kor. 11:24\x*   
\m
\v 4 Sǝn haman tepiwatⱪan kalining aƣzini boƣmiƣin.\x + \xo 25:4 \xt 1Kor. 9:9; 1Tim. 5:18\x*   
\m
\v 5 Əgǝr bir yǝrdǝ turidiƣan ⱪerindax aka-inilarning biri bala yüzi kɵrmǝy ɵlüp kǝtsǝ, ɵlgǝn kixining ayali yat bir kixigǝ tǝgmisun; bǝlki uning erining birtuƣⱪan ⱪerindixi uning ⱪexiƣa kirip uni hotunluⱪⱪa elip, birtuƣⱪan ⱪerindaxliⱪ burqini ada ⱪilsun; \x + \xo 25:5 \xt Mat. 22:24; Mar. 12:19; Luⱪa 20:28\x*  
\v 6 ɵlgǝn ⱪerindixining ismi Israildin ɵqürülmǝsliki üqün ayalning tunji balisiƣa uning ismi ⱪoyulsun.   
\m
\v 7 Lekin ǝgǝr bu kixi yǝnggisini elixni halimisa, yǝnggisi \add xǝⱨǝr\add* dǝrwazisidiki aⱪsaⱪallarning ⱪexiƣa berip: «Erimning birtuƣⱪan ⱪerindixi ɵz ⱪerindixining ismini Israilda ⱪalduruxⱪa unimidi; u mǝn üqün birtuƣⱪan ⱪerindaxliⱪ burqini ada ⱪilixⱪa unimidi», dǝp eytsun.\x + \xo 25:7 \xt Rut 4:7\x*   
\m
\v 8 Andin uning xǝⱨiridiki aⱪsaⱪallar uni qaⱪirtip uningƣa nǝsiⱨǝt ⱪilsun; ǝgǝr u: «Mǝn uni hotunluⱪⱪa elixni halimaymǝn», dǝp qing turuwalsa,  
\v 9 yǝnggisi aⱪsaⱪallarning kɵz aldida uning ⱪexiƣa berip, uning putidin kǝxini saldurup, yüzigǝ tɵkürüp: «Bir tuƣⱪan ⱪerindixi üqün ailǝ ⱪuruxⱪa unimiƣan kixigǝ xundaⱪ ⱪilinsun!» dǝp jakarlisun. \x + \xo 25:9 \xt Rut 4:5\x*  
\v 10 Xu kixining nami Israilning iqidǝ: «Kǝxi selinƣuqining ɵyi» dǝp atalsun.   
\m
\v 11 Əgǝr ikki adǝm bir-biri bilǝn uruxup ⱪalƣinida birining ayali ɵz erigǝ yardǝmlixip erini urƣuqining ⱪolidin ajratmaⱪqi bolup, ⱪolini uzitip urƣuqining jan yerini tutuwalsa,  
\v 12 undaⱪta sǝn uningƣa ⱨeq rǝⱨim ⱪilmay ⱪolini kesiwǝt.\f □ \fr 25:12 \ft \+bd «sǝn uningƣa ⱨeq rǝⱨim ⱪilmay...»\+bd* — ibraniy tilida «kɵzüng uni ⱨeq ayimay...».\f*   
\m
\v 13 Sening haltangda qong-kiqik ikki hil taraza texi bolmisun.   
\m
\v 14 Ɵyüngdǝ qong-kiqik ikki hil ǝfaⱨ saⱪlima.\f □ \fr 25:14 \ft \+bd «ǝfaⱨ»\+bd* — axliⱪ-danlarning ɵlqǝm birliki, tǝhminǝn 20 yaki 27 litr.\f*   
\m
\v 15 Taraza texing toptoƣra, durus bolsun; ǝfaⱨingmu toptoƣra, durus bolsun. Xundaⱪ ⱪilsang Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga beridiƣan zeminda ɵmrüng uzun bolidu.  
\v 16 Qünki kimki xundaⱪ ixlar ⱪilsa, kimki naⱨǝⱪ ix ⱪilsa, Hudaying Pǝrwǝrdigarning aldida yirginqlik sanilidu.\x + \xo 25:16 \xt Pǝnd. 11:1\x*   
\b  
\m  
\s1 Amalǝklǝrdin kelidiƣan hǝtǝrni yoⱪitix  
\m
\v 17 Misirdin qiⱪip keliwatⱪininglarda Amalǝklǝrning silǝrgǝ nemǝ ⱪilƣinini esinglarda tutunglar; \x + \xo 25:17 \xt Mis. 17:8\x*  
\v 18 ular Hudadin ⱪorⱪmay, yolda silǝrgǝ uqrap, silǝr ⱨerip-qarqap ⱨalinglar ⱪalmiƣan qaƣda, kǝyninglarda ⱪalƣan ajiz kixilǝrni urup yoⱪatmidimu? U Hudadin ⱨeq ⱪorⱪmidi.  
\v 19 Xunga, Pǝrwǝrdigar Hudaying mirasing bolsun dǝp sanga igilǝxkǝ beridiƣan zeminda, Pǝrwǝrdigar Hudaying ǝtrapingdiki barliⱪ düxmǝnliringdin amanliⱪ bǝrginidǝ, Amalǝklǝrning namini asmanning tegidǝ ǝslǝnmigüdǝk dǝrijidǝ ɵqürüwǝt; bu ixni unutma.   
\b  
\b  
\m  
\c 26
\s1 Mewǝ wǝ baxⱪa mǝⱨsulatlardin «birinqi ⱨosul»ni Hudaƣa atax  
\m
\v 1 Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga miras ⱪilip beridiƣan zeminƣa kirip uni ɵzüngning ⱪilip igilǝp olturaⱪlaxⱪanda,  
\v 2 Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga beridiƣan zeminning ⱨosulini alƣanda, sǝn yǝrning dǝslǝpki pixⱪan mewisini elip, sewǝtkǝ selip Pǝrwǝrdigar Hudaying Ɵz namini ⱪoyuxⱪa tallaydiƣan jayƣa elip berixing kerǝk; \x + \xo 26:2 \xt Mis. 23:19; 34:26; Law. 2:14; 23:10; Qɵl. 15:17\x*  
\v 3 andin xu waⱪittiki kaⱨinning ⱪexiƣa kǝltürüp, uningƣa: «Pǝrwǝrdigar Ɵzi bizgǝ berixkǝ ata-bowilirimizƣa ⱪǝsǝm ⱪilƣan zeminƣa kirdim, bügün mǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingning aldida xundaⱪ bolƣiniƣa guwaⱨmǝn», dǝp eytisǝn.   
\b  
\m
\v 4 Kaⱨin sewǝtni ⱪolungdin elip uni Pǝrwǝrdigar Hudayingning ⱪurbangaⱨining aldida ⱪoyidu;  
\v 5 andin sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingning aldida sɵz ⱪilip mundaⱪ dǝysǝn: — «Mening atam ǝsli ƣerib bir aramiy idi; Misirƣa qüxüp olturaⱪlaxti; ular xu yǝrdǝ sani az musapir bolsimu, barƣanseri kɵpiyip uluƣ, küqlük, qong bir hǝlⱪ boldi. \f □ \fr 26:5 \ft \+bd «Mening atam ǝsli ƣerib...»\+bd* — yaki «mening atam ǝsli sǝrgǝrdan» yaki «mening atam ǝsli yoⱪap ketǝy degǝn».\f*  \x + \xo 26:5 \xt Yar. 46:1\x*  
\v 6 Lekin Misirliⱪlar bizgǝ ⱪattiⱪ ⱪolluⱪ ⱪilip, zulum selip bizni eƣir ǝmgǝkkǝ saldi.  
\v 7 Əmma biz ata-bowilirimizning Hudasi Pǝrwǝrdigarƣa pǝryad ⱪiliwiduⱪ, Pǝrwǝrdigar awazimizni anglap biz tartiwatⱪan harliⱪ, japa wǝ zulumƣa nǝzirini saldi.  
\v 8 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar küqlük ⱪol wǝ uzartⱪan bilǝk, dǝⱨxǝtlǝr wǝ mɵjizilik alamǝtlǝr wǝ karamǝtlǝr bilǝn bizni Misirdin qiⱪirip  
\v 9 bizni bu yǝrgǝ elip kelip bu zeminƣa, yǝni süt bilǝn ⱨǝsǝl eⱪip turidiƣan bir zeminƣa igǝ ⱪildi!   
\m
\v 10 Əmdi mana, ǝy Pǝrwǝrdigar, sǝn Manga bǝrgǝn bu zeminning mewisining dǝslǝpki pixⱪinini sening ⱪexingƣa ǝkǝldim», dǝysǝn.  
\m Xularni dǝp, sewǝtni Pǝrwǝrdigar Hudayingning ⱨuzurida ⱪoyup, Pǝrwǝrdigar Hudayingning aldida sǝjdǝ ⱪilisǝn;  
\v 11 xundaⱪ ⱪilip sǝn wǝ ɵyüngdikilǝr Pǝrwǝrdigar Hudayingning silǝrgǝ ata ⱪilƣan ⱨǝmmǝ nemǝtliridin hux bolunglar; ɵzüng, Lawiylar wǝ aranglarda turidiƣan musapirlar ⱪoxulup xadlininglar.   
\b  
\m  
\s1 Üqinqi yildiki ɵxrǝ  
\m
\v 12 Sǝn ⱨǝr üqinqi yilida, yǝni ondin biri bolƣan ɵxrǝ yilida ⱨǝmmǝ ⱨosulungning ondin birini ɵxrǝ ayrip bolƣandin keyin, sǝn Lawiy bilǝn musapirƣa, yetim-yesir, tul hotunlarƣa dǝrwaziliringning iqidǝ xulardin yǝp toyunsun dǝp berisǝn; \x + \xo 26:12 \xt Law. 27:30; Qɵl. 18:24; Ⱪan. 14:28, 29\x*  
\v 13 wǝ sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingning aldida sɵz ⱪilip xundaⱪ dǝysǝn: «Mǝn ɵyümdin \add Hudaƣa\add* muⱪǝddǝs ⱪilinƣan nǝrsilǝrni ayrip elip qiⱪip, sǝn Manga tapiliƣan ǝmr boyiqǝ bularni Lawiy bilǝn musapirƣa, yetim-yesir, tul hotunlarƣa bǝrdim; mǝn Sening ǝmrliringning ⱨeqbirini nǝ buzmidim, nǝ ⱨeqⱪaqan unutmidim; \x + \xo 26:13 \xt Ⱪan. 14:27\x*  
\v 14 matǝm tutⱪanlirimda xulardin ⱨeqnemini yemidim, napak ⱨalǝttǝ turup buningdin birnemini almidim; ɵlgǝn kixigǝ atap buningdin ⱨeqnemǝ bǝrmidim, bǝlki Pǝrwǝrdigar Hudayimning awazini anglap ⱨǝr ixta Sǝn manga ǝmr ⱪilƣining boyiqǝ ⱪildim.  
\v 15 Əmdi Sǝn muⱪǝddǝs makaning bolƣan asmanlardin nǝzǝr selip Ɵz hǝlⱪing Israilni, xundaⱪla ata-bowilirimizƣa ⱪǝsǝm bilǝn ⱪilƣan wǝdǝng boyiqǝ, ⱨǝsǝl bilǝn süt aⱪidiƣan, bizgǝ bǝrgǝn bu zeminni bǝrikǝtligǝysǝn».\x + \xo 26:15 \xt Yǝx. 63:15\x*   
\b  
\m  
\s1 Hulasǝ  
\m
\v 16 Bügün Pǝrwǝrdigar Hudaying bu bǝlgilimilǝrgǝ ⱨǝm ⱨɵkümlǝrgǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa ǝmr ⱪildi; pütün ⱪǝlbing, pütün jening bilǝn ularni tutup ularƣa ǝmǝl ⱪil.   
\m
\v 17 Sǝn bügün Pǝrwǝrdigarni ɵzüngning Hudaying boluxⱪa, xundaⱪla Uning yollirida mengixⱪa, Uning bǝlgilimilirigǝ, Uning ǝmrlirigǝ, Uning ⱨɵkümlirigǝ ǝmǝl ⱪilip Uning awaziƣa ⱪulaⱪ selixⱪa ⱪobul ⱪilding; \x + \xo 26:17 \xt Yar. 17:7\x*  
\v 18 wǝ Pǝrwǝrdigar bolsa bügün silǝrni Ɵzining has hǝlⱪi boluxⱪa, Uning barliⱪ ǝmrlirini tutuxⱪa (U silǝrgǝ wǝdǝ ⱪilƣandǝk) silǝrni ⱪobul ⱪildi.\x + \xo 26:18 \xt Mis. 19:5; Ⱪan. 7:6; 14:2\x*   
\m
\v 19 Xundaⱪ bolsa, U silǝrgǝ izzǝt, nam-xɵⱨrǝt wǝ xan-xǝrǝp berip, Ɵzi yaratⱪan barliⱪ ǝllǝrdin silǝrni üstün ⱪilidu. Buning bilǝn silǝr Uning eytⱪinidǝk, Pǝrwǝrdigar Hudayinglar üqün muⱪǝddǝs bir hǝlⱪ bolisilǝr.\x + \xo 26:19 \xt Ⱪan. 4:7\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 27
\s1 Xǝkǝmdǝ yiƣilix — bǝht-bǝrikǝt wǝ lǝnǝtlik ixlar  
\m
\v 1 Musa wǝ Israilning aⱪsaⱪalliri hǝlⱪⱪǝ buyrup mundaⱪ dedi: —  
\m «Mǝn bügün silǝrgǝ tapiliƣan bu barliⱪ ǝmrni tutunglar.  
\v 2 Iordan dǝryasidin ɵtüp Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ beridiƣan zeminƣa kirgǝn kündǝ, silǝr qong-qong taxlarni tiklǝp ularni ⱨak bilǝn aⱪartinglar; \x + \xo 27:2 \xt Yǝ. 4:1\x*  
\v 3 andin ata-bowiliringlarning Hudasi Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ wǝdǝ ⱪilƣinidǝk, Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrgǝ beridiƣan, süt bilǝn ⱨǝsǝl eⱪip turidiƣan zeminƣa kirixinglar üqün dǝryadin ɵtkininglǝrdǝ, bu ⱪanunning ⱨǝmmǝ sɵzlirini xu taxlarƣa pütüp ⱪoyunglar.  
\v 4 Silǝr Iordan dǝryasidin ɵtüp, mening bügünki ǝmrim boyiqǝ xu taxlarni Ebal teƣida tiklǝp, ularni ⱨak bilǝn aⱪartinglar.  
\v 5 Silǝr xu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigar Hudayinglar üqün tɵmür ǝswab tǝgmigǝn taxlardin ⱪurbangaⱨ yasanglar; \x + \xo 27:5 \xt Mis. 20:25; Yǝ. 8:31\x*  
\v 6 Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning bu ⱪurbangaⱨi yonulmiƣan, pütün taxlardin yasalsun; uning üstidǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlarni Hudayinglar Pǝrwǝrdigarƣa atap sununglar,  
\v 7 wǝ xu yǝrdǝ inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪlirinimu sununglar, ulardin yǝp Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning ⱨuzurida xadlininglar.  
\v 8 Silǝr xu taxlar üstigǝ bu ⱪanunning ⱨǝmmǝ sɵzlirini eniⱪ pütüp ⱪoyunglar».   
\m
\v 9 Andin Musa bilǝn Lawiy kaⱨinlar pütkül Israilƣa sɵz ⱪilip: «Əy Israil, xük turup anglanglar! Silǝr bügün Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning hǝlⱪi boldunglar.  
\v 10 Əmdi Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning awaziƣa ⱪulaⱪ selip, mǝn bügün silǝrgǝ tapiliƣan uning ǝmrliri wǝ bǝlgilimilirigǝ ǝmǝl ⱪilinglar» — deyixti.   
\m
\v 11 Xu küni Musa hǝlⱪⱪǝ ǝmr ⱪilip mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 12 Silǝr Iordan dǝryasidin ɵtkǝndin keyin, bular, yǝni Ximeon, Lawiy, Yǝⱨuda, Issakar, Yüsüp bilǝn Binyaminlar Gǝrizim teƣining üstidǝ turup, hǝlⱪⱪǝ bǝht-bǝrikǝt tilisun. \x + \xo 27:12 \xt Ⱪan. 11:29\x*  
\v 13 Bular, yǝni Rubǝn, Gad, Axir, Zǝbulun, Dan bilǝn Naftali Ebal teƣining üstidǝ lǝnǝt oⱪuxⱪa tursun.   
\b  
\m  
\s1 Əⱨdidǝ kɵrsitilgǝn lǝnǝtlik ixlar  
\m
\v 14 U waⱪitta Lawiylar Israillarning ⱨǝmmisigǝ yuⱪiri awaz bilǝn: —   
\m
\v 15 «Kimki ⱨünǝrwǝnning ⱪoli bilǝn birǝr oyma yaki ⱪuyma mǝbudni yasap qiⱪsa (Pǝrwǝrdigar aldida yirginqlik ixtur!), uni yoxurunqǝ tiklǝp ⱪoysa lǝnǝtkǝ ⱪalsun» dǝp jakarlisun. Andin hǝlⱪning ⱨǝmmisi jawabǝn: — Amin! desun.\f □ \fr 27:15 \ft \+bd «lǝnǝtkǝ ⱪalsun»\+bd* — muxu sɵzning muxu yǝrdiki asasiy uⱪumi hǝlⱪning lǝnitigǝ ⱪalƣanliⱪi ǝmǝs, bǝlki «Huda lǝnǝt ⱪildi», «Hudaning jazasiƣa uqraydiƣan» degǝn uⱪumni bildüridu.\f*   
\m
\v 16 «Kimki ata-anisini kɵzgǝ ilmisa lǝnǝtkǝ ⱪalsun» dǝp jakarlisun. Andin hǝlⱪning ⱨǝmmisi jawabǝn: — Amin! desun.   
\m
\v 17 «Kimki ⱪoxnisining pasil texini yɵtkisǝ lǝnǝtkǝ ⱪalsun», dǝp jakarlisun. Andin hǝlⱪning ⱨǝmmisi jawabǝn: — Amin! desun.   
\m
\v 18 «Kimki bir korni yoldin azdursa lǝnǝtkǝ ⱪalsun» dǝp jakarlisun. Andin hǝlⱪning ⱨǝmmisi jawabǝn: — Amin! desun.   
\m
\v 19 «Kimki musapir, yetim-yesir wǝ tul hotun toƣrisidiki ⱨɵkümni burmilisa, lǝnǝtkǝ ⱪalsun» dǝp jakarlisun. Andin hǝlⱪning ⱨǝmmisi jawabǝn: — Amin! desun.   
\m
\v 20 «Kimki atisining hotuni bilǝn yatsa, atisining yotⱪinini aqⱪan bolƣaqⱪa lǝnǝtkǝ ⱪalsun» dǝp jakarlisun. Andin hǝlⱪning ⱨǝmmisi jawabǝn: Amin! — desun.\f □ \fr 27:20 \ft \+bd «atisining yotⱪinini aqⱪan...»\+bd* — bu sɵzlǝr toƣruluⱪ 22:30ni wǝ izaⱨatini kɵrüng.\f*   
\m
\v 21 «Kimki ⱨaywan bilǝn munasiwǝt ⱪilsa lǝnǝtkǝ ⱪalsun» dǝp jakarlisun. Andin hǝlⱪning ⱨǝmmisi jawabǝn: Amin! — desun.   
\m
\v 22 «Kimki atisining ⱪizi yaki anisining ⱪizi bolƣan ɵz ⱨǝmxirisi bilǝn yatsa lǝnǝtkǝ ⱪalsun» — dǝp jakarlisun. Andin hǝlⱪning ⱨǝmmisi jawabǝn: Amin! — desun.   
\m
\v 23 «Kimki ⱪeynanisi bilǝn yatsa lǝnǝtkǝ ⱪalsun» dǝp jakarlisun. Andin hǝlⱪning ⱨǝmmisi jawabǝn: Amin! — desun.   
\m
\v 24 «Kimki ⱪoxnisini paylap turup yoxurun ɵltürsǝ lǝnǝtkǝ ⱪalsun» dǝp jakarlisun. Andin hǝlⱪning ⱨǝmmisi jawabǝn: — Amin! desun.   
\m
\v 25 «Kimki gunaⱨsiz adǝmni ɵltürüp uning ⱪeni üqün ⱨǝⱪ alsa lǝnǝtkǝ ⱪalsun» dǝp jakarlisun. Andin hǝlⱪning ⱨǝmmisi jawabǝn: — Amin! desun.   
\m
\v 26 «Kimki bu ⱪanunning sɵzlirigǝ kɵngül bɵlmǝy, uningƣa ǝmǝl ⱪilixta qing turmisa, lǝnǝtkǝ ⱪalsun» dǝp jakarlisun. Andin hǝlⱪning ⱨǝmmisi jawabǝn: — Amin! desun.\x + \xo 27:26 \xt Gal. 3:10\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 28
\s1 Əⱨdining bǝht-bǝrikǝtliri  
\m
\v 1 Əgǝr sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingning sɵzini anglap, Uning mǝn bügün sanga tapxuridiƣan ǝmrlirigǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa kɵngül bɵlsǝng, Hudaying Pǝrwǝrdigar seni yǝr yüzidiki ⱨǝmmǝ ǝllǝrning üstigǝ qong ⱪilidu; \x + \xo 28:1 \xt Law. 26:3\x*  
\v 2 Pǝrwǝrdigar Hudayingning sɵzini anglisang bu ⱨǝmmǝ bǝht-bǝrikǝtlǝr sanga ǝgixip üstünggǝ qüxidu: —   
\b  
\m
\v 3 Sǝn xǝⱨǝrdǝ bǝht-bǝrikǝtlik bolisǝn, sǝⱨradimu bǝht-bǝrikǝtlik bolisǝn.   
\m
\v 4 Baliyatⱪungning mewisi bilǝn yeringning mewisi, qarpayliringning mewisi, yǝni kalangning nǝsilliri wǝ ⱪoy padiliring tuƣⱪini bolsa, bǝht-bǝrikǝtlik bolidu.   
\m
\v 5 Sewiting bǝht-bǝrikǝtlik bolidu, tǝngnǝngmu bǝht-bǝrikǝtlik bolidu.   
\m
\v 6 Sǝn kirsǝngmu bǝht-bǝrikǝtlik bolisǝn, qiⱪsangmu bǝht-bǝrikǝtlik bolisǝn.   
\m
\v 7 Sanga ⱪarxi qiⱪⱪan düxmǝnliringni Pǝrwǝrdigar aldingda mǝƣlup ⱪilidu; ular bir yol bilǝn sanga ⱨujumƣa kelip, yǝttǝ yol bilǝn aldingdin ⱪaqidu.   
\m
\v 8 Sening ambarliringda wǝ ⱪolung bilǝn ⱪilidiƣan barliⱪ ixliringda Pǝrwǝrdigar üstünggǝ bǝht-bǝrikǝt buyruydu; Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga beridiƣan zeminda U seni bǝrikǝtlǝydu.   
\m
\v 9 Əgǝr sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingning ǝmrlirini tutup yollirida mangsang, Ɵzi ⱪǝsǝm bilǝn sanga wǝdǝ ⱪilƣandǝk Pǝrwǝrdigar seni tiklǝp Ɵzigǝ muⱪǝddǝs bir hǝlⱪ ⱪilidu.  
\v 10 Xuning bilǝn yǝr yüzidiki ⱨǝmmǝ hǝlⱪlǝr sening Pǝrwǝrdigarning nami bilǝn atalƣiningni kɵrüp sǝndin ⱪorⱪidu.  
\v 11 Pǝrwǝrdigar seni yaxnitidu; sanga berixkǝ ata-bowiliringƣa ⱪǝsǝm bilǝn wǝdǝ ⱪilƣan zeminda seni ɵz bǝdiningning mewisi bilǝn qarpayliringning mewisi wǝ yeringning mewisini mol wǝ bǝrkǝtlik ⱪilidu.\x + \xo 28:11 \xt Ⱪan. 30:9\x*   
\m
\v 12 Pǝrwǝrdigar sening zeminingƣa ɵz waⱪtida yamƣur berip ⱪolliringning ⱨǝmmǝ ixlirini bǝrikǝtlǝx üqün ɵz hǝzinisi bolƣan asmanni sanga aqidu; ɵzüng ⱨeq kimdin ⱪǝrz almaysǝn, bǝlki kɵp ǝllǝrgǝ ⱪǝrz berisǝn.  
\v 13 Pǝrwǝrdigar seni ⱪuyruⱪ ǝmǝs, bax ⱪilidu; sǝn pǝⱪǝt üsti bolup, asti bolmaysǝn. Əgǝr mǝn silǝrgǝ bügün tapiliƣan Pǝrwǝrdigar Hudayingning ǝmrlirigǝ ⱪulaⱪ selip, ularni tutup ǝmǝl ⱪilsang,  
\v 14 xundaⱪla mǝn bügün silǝrgǝ buyruƣan ⱨǝmmǝ sɵzlǝrning ⱨeq biridin ong yaki solƣa qǝtnǝp kǝtmisǝng, baxⱪa ilaⱨlarƣa ǝgixip ⱪulluⱪiƣa kirmisǝng, xundaⱪ bolidu.   
\b  
\m  
\s1 Bǝht-bǝrikǝtning lǝnǝtkǝ aylinixi  
\m
\v 15 Lekin xundaⱪ boliduki, ǝgǝr Pǝrwǝrdigar Hudayingning awaziƣa ⱪulaⱪ salmay, mǝn bügün silǝrgǝ tapiliƣan uning barliⱪ ǝmrliri bilǝn bǝlgilimilirini tutmisanglar ⱨǝm ularƣa ǝmǝl ⱪilmisanglar, bu lǝnǝtlǝrning ⱨǝmmisi sanga ǝgixip üstünggǝ qüxidu: —\x + \xo 28:15 \xt Law. 26:14; Yiƣ. 2:17; Dan. 9:11,13; Mal. 2:2 \x*   
\m
\v 16 Sǝn xǝⱨǝrdǝ lǝnǝtkǝ ⱪalisǝn, sǝⱨradimu lǝnǝtkǝ ⱪalisǝn.   
\m
\v 17 Sewiting lǝnǝtkǝ ⱪalidu, tǝngnǝngmu lǝnǝtkǝ ⱪalidu.   
\m
\v 18 Baliyatⱪungning mewisi, yeringning mewisi, kalangning nǝsilliri wǝ ⱪoy padiliringning tuƣⱪini lǝnǝtkǝ ⱪalidu.   
\m
\v 19 Sǝn kirsǝngmu lǝnǝtkǝ ⱪalisǝn, qiⱪsangmu lǝnǝtkǝ ⱪalisǝn.   
\m
\v 20 Sening Pǝrwǝrdigarni taxliƣan rǝzil ⱪilmixliring üqün u sǝn yoⱪ ⱪilinƣuqǝ, tezdin ⱨalak ⱪilinƣuqǝ, ⱪolung ⱪilƣan barliⱪ ixliringda sening üstünggǝ lǝnǝt, parakǝndilik wǝ dǝxnǝm qüxüridu.  
\v 21 Pǝrwǝrdigar sǝn igilǝxkǝ kiridiƣan zemindin seni yoⱪatⱪuqǝ sanga waba qaplaxturidu.  
\v 22 Pǝrwǝrdigar seni sil-waba kesili, kezik kesili, yalluƣluⱪ kesili wǝ bǝzgǝk kesiligǝ giriptar ⱪilip, ⱪurƣaⱪqiliⱪ, qawirix apiti wǝ ⱨal apitigǝ muptila ⱪilidu. Bu apǝtlǝr sǝn yoⱪ ⱪilinƣuqǝ seni ⱪoƣlaydu.\f □ \fr 28:22 \ft \+bd «ⱪurƣaⱪqiliⱪ»\+bd* — yaki «ⱪiliq». \+bd «qawirix apiti»\+bd* — yaki «ⱪurƣaⱪ xamal».\f*  \x + \xo 28:22 \xt Law. 26:16\x*   
\m
\v 23 Bexingning üstidiki asman mistǝk, ayiƣingning astidiki yǝr tɵmürdǝk bolidu. \x + \xo 28:23 \xt Law. 26:19\x*  
\v 24 Pǝrwǝrdigar sening zeminingda yaƣidiƣan yamƣurni topa-qang wǝ ⱪum ⱪilidu; ular taki sǝn ⱨalak bolƣuqǝ asmandin üstünggǝ qüxidu.   
\m
\v 25 Pǝrwǝrdigar Ɵzi seni düxmǝnliringning aldida mǝƣlup ⱪilidu. Sǝn ularƣa ⱪarxi bir yol bilǝn berip, ularning aldidin yǝttǝ yol bilǝn ⱪaqisǝn; yǝr yüzidiki ⱨǝmmǝ ǝllǝrni dǝkkǝ-dükkigǝ salidiƣan obyekt bolup ⱪalisilǝr.  
\v 26 Ɵlükliringlar asmandiki barliⱪ uqar-ⱪanatlar bilǝn yǝr yüzidiki ⱨaywanlarƣa yǝm bolidu; ularni ⱨǝydiwetidiƣan ⱨeqkim qiⱪmaydu.  
\v 27 Pǝrwǝrdigar seni Misirdiki saⱪaymas yara-qaⱪiliri, qiⱪan-ⱨürrǝklǝr, tǝmrǝtkǝ, ⱪiqixⱪaⱪ bilǝn uridu. \f □ \fr 28:27 \ft \+bd «Misirdiki saⱪaymas yara-qaⱪiliri...»\+bd* — bǝlkim Huda Israilni Misirdin ⱪutⱪuzƣanda Misirliⱪlarƣa qüxürgǝn yara-qaⱪilarni kɵrsitixi mumkin («Mis.» 9:9-11ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 28:27 \xt Mis. 9:9\x*  
\v 28 Pǝrwǝrdigar seni sarangliⱪ, korluⱪ wǝ parakǝndilik bilǝn uridu.  
\v 29 Sǝn küpkündüzdǝ kor kixi ⱪarangƣuda tǝmtiligǝndǝk tǝmtilǝp yürisǝn, barliⱪ yolliring aⱪmaydu; sǝn kündin-küngǝ pǝⱪǝt zulum bilǝn bulangqiliⱪⱪa uqriƣuqi bolisǝn, seni ⱪutⱪuzidiƣan ⱨeqkim qiⱪmaydu.   
\m
\v 30 Sǝn bir hotun bilǝn wǝdilǝxsǝng baxⱪa bir adǝm uning bilǝn yatidu; ɵyni salsang uningda olturalmaysǝn, tǝk tikkǝn bolsang mewisini yeyǝlmǝysǝn.  
\v 31 Kalang kɵzliringning aldida soyulidu, lekin gɵxidin yeyǝlmǝysǝn; ⱪarap turup exiking sǝndin bulap ketilidu, sanga yenip kǝlmǝydu. Ⱪoyliring düxmǝnliringning ⱪoliƣa qüxüp ketidu, ularni yandurup kelixkǝ yardǝmgǝ ⱨeqkim qiⱪmaydu.   
\m
\v 32 Oƣul bilǝn ⱪizliring baxⱪa bir ǝlning ⱪoliƣa qüxüp, kɵzliring pütün kün ularƣa tǝlmürüx bilǝn qarqaydu; lekin ⱪolung ularni ⱪutⱪuzuxⱪa amalsiz ⱪalidu.   
\m
\v 33 Yeringning mǝⱨsulatliri bilǝn ǝmgikingning barliⱪ mewisini sǝn tonumaydiƣan bir ǝl yǝp ketidu; sǝn barliⱪ künliringdǝ ezilip zulum tartisǝn;  
\v 34 Kɵzliring kɵrgǝn ixlardin sǝn sarang bolup ketisǝn.   
\m
\v 35 Pǝrwǝrdigar seni tapiningdin qoⱪⱪangƣiqǝ, tizing bilǝn paqaⱪ-putliringƣiqǝ saⱪaymas dǝⱨxǝtlik yara-qaⱪilar bilǝn uridu.   
\m
\v 36 Pǝrwǝrdigar seni ɵz üstünggǝ tikligǝn padixaⱨingƣa ⱪoxup ɵzüng wǝ ata-bowiliring tonumiƣan bir ǝlgǝ tutup beridu. Sǝn xu yǝrdǝ turup yaƣaq wǝ taxtin yasalƣan baxⱪa ilaⱨlarƣa qoⱪunisǝn.  
\v 37 Sǝn Pǝrwǝrdigar seni elip baridiƣan ⱨǝmmǝ ǝllǝr arisida wǝⱨimǝ, sɵz-qɵqǝk wǝ tapa-tǝnining obyekti bolup ⱪalisǝn.   
\b  
\m  
\s1 Bǝht-bǝrikǝtning lǝnǝtkǝ aylinixi — dawami  
\m
\v 38 Sǝn etizliⱪⱪa berip kɵp uruⱪ qaqisǝn, lekin qekǝtkilǝr ularni yǝp ketip, uningdin az yiƣip kelisǝn.\x + \xo 28:38 \xt Mik. 6:15; Ⱨag. 1:6\x*   
\m
\v 39 Tallarni tikip pǝrwix ⱪilsangmu, ularni ⱪurtlar yǝp ketip, nǝ mewisini yiƣalmaysǝn, nǝ xarab iqǝlmǝysǝn.   
\m
\v 40 Zeminingning ⱨǝr yeridǝ zǝytun baƣliring bolsimu, uning meyi bilǝn bǝdiningni mǝsiⱨlǝp mayliyalmaysǝn; qünki dǝrǝhlǝrdiki mewilǝr pixmayla qüxüp ketidu.   
\m
\v 41 Oƣul wǝ ⱪiz pǝrzǝnt kɵrsǝngmu, lekin ular yeningda turmaydu; qünki ular sürgün bolup ketidu.   
\m
\v 42 Sening ⱨǝrbir dǝrihing bilǝn yeringning barliⱪ mǝⱨsulatlirini qekǝtkilǝr ɵzining ⱪilidu.   
\m
\v 43 Aranglarda turuwatⱪan musapir sǝndin barƣanseri üstün bolup, sǝn barƣanseri tɵwǝn bolup ⱪalisǝn.  
\v 44 U sanga ⱪǝrz bǝrgüqi bolidu, ǝmma sǝn uningƣa ⱪǝrz berǝlmǝysǝn. U bax bolidu, sǝn ⱪuyruⱪ bolisǝn.   
\m
\v 45 Sǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingning awaziƣa ⱪulaⱪ salmay, U sanga tapiliƣan ǝmr wǝ bǝlgilimilǝrni tutmiƣining üqün bu lǝnǝtlǝrning ⱨǝmmisi sǝn ⱨalak ⱪilinƣuqǝ seni ⱪoƣlap yetip, üstünggǝ qüxidu.  
\v 46 Bu lǝnǝtlǝr ɵzüng wǝ nǝslingning üstigǝ mǝnggülük qüxidiƣan mɵjizilik alamǝt wǝ karamǝt bolup ⱪalidu.   
\m
\v 47 Sǝn kǝngriqiliktǝ xadliⱪ wǝ kɵngül huxluⱪi bilǝn Pǝrwǝrdigar Hudayingning ⱪulluⱪida bolmiƣaqⱪa,  
\v 48 buning orniƣa sǝn aqliⱪ wǝ ussuzluⱪ, yalingaqliⱪ wǝ ⱨǝr nǝrsining kǝmqilikidǝ bolup Pǝrwǝrdigar sanga ⱪarxi ǝwǝtidiƣan düxmǝnliringning ⱪulluⱪida bolup ⱪalisǝn; U seni ⱨalak ⱪilƣuqǝ boynungƣa tɵmür boyunturuⱪni salidu.  
\v 49 Pǝrwǝrdigar yiraⱪtin, yǝni yǝr yüzining qetidin sǝn tilini bilmǝydiƣan, bürküttǝk xungƣup kelidiƣan bir ǝlni sanga ⱪarxi ǝwǝtidu.  
\v 50 U ǝlpazi ǝxǝddiy, ⱪerilarƣa yüz-hatirǝ ⱪilmaydiƣan wǝ yaxlarƣa meⱨir kɵrsǝtmǝydiƣan bir ǝl bolidu.  
\v 51 U sǝn ⱨalak bolƣuqǝ, qarwiliringning nǝsli bilǝn yeringning mǝⱨsulatlirini yǝp ketidu; qünki u seni yoⱪitip bolmiƣuqǝ sanga nǝ axliⱪ, nǝ yengi xarab, nǝ zǝytun meyi, nǝ kalangning mozayliri nǝ ⱪoy padiliringning ⱪoziliridin bir nemini ⱪoymaydu.  
\v 52 Sǝn tayanƣan pütkül zeminingdiki ⱨǝmmǝ egiz, mǝⱨkǝm sepilliring ɵrülüp qüxküqǝ, u pütkül zeminingdiki barliⱪ dǝrwaziliring aldiƣa kelip, seni ⱪorxiwalidu; u Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga bǝrgǝn zeminingning ⱨǝr yeridiki ⱨǝmmǝ dǝrwaziliring aldiƣa kelip, seni ⱪorxiwalidu.  
\v 53 Xu waⱪitta düxmǝnliringning ⱪistap kelixliri bilǝn bolƣan ⱪamal-ⱪistangning azab-oⱪubǝtliri iqidǝ, Pǝrwǝrdigar Hudaying sanga ata ⱪilƣan, ɵz teningning mewisi bolƣan oƣulliringning gɵxini wǝ ⱪizliringning gɵxini yǝysǝn. \x + \xo 28:53 \xt Law. 26:29; 2Pad. 6:29; Yiƣ. 4:10\x*  
\v 54 Wǝ xundaⱪ boliduki, aranglardiki nazuk, intayin siliⱪ-sipayǝ bir adǝm ⱪerindixi, ⱪuqiⱪidiki ayali, xundaⱪla tehi tirik baliliridin ⱪizƣinip, ularƣa yaman kɵzi bilǝn ⱪaraydu;  
\v 55 xunga, düxmǝnliringning ⱪamal-iskǝnjisidǝ sǝn ɵz dǝrwaziliring iqidǝ ⱪiynalƣiningda ⱨeqnemǝ ⱪalmiƣanliⱪi üqün, u ɵzi yǝwatⱪan balilirining gɵxidin ularning ⱨeqⱪaysisiƣa azraⱪmu bǝrmǝydu.   
\m
\v 56-57 Aranglardiki ǝslidǝ nazuk wǝ siliⱪ-sipayǝ bolƣan, siliⱪ-sipayiliki wǝ nazukluⱪidin puti bilǝn yǝrgǝ dǝssǝxnimu halimaydiƣan ayal ⱪuqiⱪidiki eri, oƣul-ⱪiz pǝrzǝntliridin ⱪizƣinip, ularƣa yaman kɵzi bilǝn ⱪaraydu; qünki düxmǝnliringning ⱪamal-iskǝnjisi bilǝn sǝn ɵz dǝrwaziliring iqidǝ ⱪiynalƣiningda ⱨeqnǝrsǝ ⱪalmiƣaqⱪa, u ɵz puti ariliⱪidin qiⱪⱪan bala ⱨǝmraⱨi bilǝn ɵzi tuƣⱪan balilirini yoxurunqǝ yǝydu.   
\b  
\m  
\s1 Hudaning ǝⱨdisidin qiⱪixning aⱪiwiti  
\m
\v 58 Sǝn bu kitabta pütülgǝn bu ⱪanunning barliⱪ sɵzlirigǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa kɵngül bɵlmisǝng, Pǝrwǝrdigar Hudayingning uluƣ wǝ ⱨǝywǝtlik namidin ⱪorⱪmisang,  
\v 59 Pǝrwǝrdigar sening üstünggǝ qüxüridiƣan wabalar ⱨǝm nǝslingning üstigǝ qüxüridiƣan wabalarni ajayib ⱪilidu; U dǝⱨxǝtlik, uzaⱪⱪa sozulidiƣan wabalarni wǝ eƣir, uzaⱪⱪa sozulidiƣan kesǝllǝrni üstünggǝ wǝ nǝslinggǝ qüxüridu;  
\v 60 Pǝrwǝrdigar sǝn ⱪorⱪidiƣan, Misirdiki barliⱪ kesǝllǝrni üstünggǝ qüxürüp, sanga qaplaxturidu.  
\v 61 Xuningdǝk bu ⱪanuniy kitabta pütülmigǝn ⱨǝmmǝ kesǝl wǝ ⱨǝmmǝ wabanimu Pǝrwǝrdigar taki sǝn ⱨalak bolƣuqǝ üstünggǝ qüxüridu.  
\v 62 Xuning bilǝn ǝslidǝ asmandiki yultuzlardǝk nurƣun bolsanglarmu, ǝmdiliktǝ az bir türküm kixilǝr bolup ⱪalisilǝr; qünki silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning awaziƣa ⱪulaⱪ salmidinglar.   
\m
\v 63 Wǝ xundaⱪ boliduki, Pǝrwǝrdigar ilgiri silǝrgǝ yahxiliⱪ ⱪilip, silǝrni awutⱪinidin sɵyüngǝndǝk, U ǝmdi silǝrni yoⱪitip ⱨalak ⱪilidiƣinidin sɵyünidu; xuning bilǝn silǝr igilǝxkǝ kiridiƣan zemindin yulup taxlinisilǝr. \x + \xo 28:63 \xt Yǝx. 1:24\x*  
\v 64 Pǝrwǝrdigar silǝrni yǝr yüzining bu qetidin u qetigiqǝ bolƣan ⱨǝmmǝ ǝllǝrning arisiƣa tarⱪitidu; silǝr ɵzünglar yaki ata-bowiliringlar tonumiƣan yaƣaq bilǝn taxtin yasalƣan ilaⱨlarning ⱪulluⱪida bolisilǝr; \x + \xo 28:64 \xt Ⱪan. 4:27; Nǝⱨ. 1:8\x*  
\v 65 Silǝr u ǝllǝrning arisida nǝ aram tapalmaysilǝr, nǝ tapininglar tirǝp turƣudǝk ⱨeq mǝzmut jay bolmaydu; Pǝrwǝrdigar bǝlki xu yǝrdǝ silǝrning kɵnglünglarni ƣuwalaxturup titritip, kɵzünglarni ⱪarangƣulaxturup jeninglarni solaxturidu.  
\v 66 Silǝr ⱪarap turup jeninglar ⱪilda esiⱪliⱪtǝk turidu; silǝr keqǝ-kündüz dǝkkǝ-dükkidǝ bolup jenimdin ayrilip ⱪalarmǝnmu? — dǝp ⱪorⱪisilǝr;  
\v 67 kɵnglüngni basⱪan wǝⱨimǝ wǝ parakǝndiqilik wǝ kɵzliring kɵrgǝn kɵrünüxlǝr tüpǝylidin ǝtigini: «Kaxki kǝq bolsidi!», kǝqtǝ bolsa: «Kaxki ǝtigǝn bolsidi!» dǝysǝn.  
\v 68 Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ wǝdǝ ⱪilip: «Silǝr bu yolni ikkinqi yǝnǝ kɵrmǝysilǝr» degǝn xu yol bilǝn silǝrni kemigǝ qüxürüp Misirƣa yanduridu. Silǝr xu yǝrdǝ düxmǝnliringlarƣa ⱪul-dedǝk boluxⱪa ɵzünglarni satisilǝr, lekin silǝrni alƣili adǝm qiⱪmaydu.   
\b  
\b  
\m  
\c 29
\s1 Musa pǝyƣǝmbǝr hǝlⱪⱪǝ sɵz ⱪilidu — ǝslǝx wǝ jekilǝx  
\m
\v 1 Tɵwǝndikilǝr Pǝrwǝrdigar Israillar bilǝn ǝⱨdǝ baƣlax üqün Moab zeminida Musaƣa tapiliƣan sɵzlǝrdur. Bu ǝⱨdǝ Pǝrwǝrdigar ular bilǝn Ⱨorǝbdǝ ⱪilƣan ǝⱨdidin baxⱪa bir ǝⱨdǝ idi.   
\m
\v 2 Musa pütkül Israilni qaⱪirip ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m «Silǝr Pǝrwǝrdigarning Misir zeminida Pirǝwngǝ, uning barliⱪ hizmǝtkarliri wǝ zeminning ⱨǝmmǝ yeridǝ kɵz aldinglarda nemǝ ix ⱪilƣinini kɵrdünglar, \x + \xo 29:2 \xt Mis. 19:4\x*  
\v 3 yǝni xu qong apǝtlǝr bilǝn uluƣ mɵjizilik alamǝt wǝ karamǝtlǝrni ɵz kɵzünglar bilǝn kɵrdünglar. \x + \xo 29:3 \xt Ⱪan. 4:34; 7:19\x*  
\v 4 Lekin Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ bügüngiqǝ qüxǝngüdǝk kɵngül, kɵrgüdǝk kɵz wǝ angliƣudǝk ⱪulaⱪ bǝrmidi.  
\v 5 Mǝn ⱪiriⱪ yil silǝrni bayawanda yetǝklǝp yürdüm; xu waⱪitlarda üstünglardiki kiyimliringlar konirimidi, putunglardiki kǝxinglarmu konirap kǝtmidi.  
\v 6 Huda Ɵzining silǝrning Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ikǝnlikini bilsun dǝp, silǝrgǝ yeyixkǝ nan, iqixkǝ xarab yaki küqlük iqimlik nesip ⱪilmidi.  
\v 7 Silǝr bu jayƣa yetip kǝlgininglarda Ⱨǝxbonning padixaⱨi Siⱨon bilǝn Baxanning padixaⱨi Og biz bilǝn jǝng ⱪilƣili qiⱪti; ǝmma biz ularni urup mǝƣlup ⱪilduⱪ; \x + \xo 29:7 \xt Qɵl. 21:24,33; Ⱪan. 2:32; 3:1\x*  
\v 8 biz ularning zeminlirini elip Rubǝnlǝr bilǝn Gadlar wǝ Manassǝⱨning yerim ⱪǝbilisigǝ miras ⱪilip bǝrduk.\x + \xo 29:8 \xt Qɵl. 32:33; Ⱪan. 3:12; Yǝ. 13:8\x*   
\m
\v 9 Əmdi silǝr ⱨǝmmǝ ixliringlarda rawaj tepix üqün bu ǝⱨdining sɵzlirini tutup, ularƣa ǝmǝl ⱪilinglar.   
\m
\v 10 Bügün ⱨǝmminglar — kǝbilǝ baxliⱪliringlar, aⱪsⱪalliringlar, ǝmǝldarliringlar, xuningdǝk Israilning ⱨǝmmǝ ǝrliri,  
\v 11 kiqik baliliringlar, ayalliringlar, qedirgaⱨinglarda turuwatⱪan musapirlar, xundaⱪla otun kǝsküqiliringlar wǝ su toxuƣuqiliringlarmu, ⱨǝmminglar Pǝrwǝrdigarning aldida ⱨazir turuwatisilǝr;  
\v 12 mǝⱪsǝt xuki, Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning ǝⱨdisigǝ, yǝni Pǝrwǝrdigar Hudayinglar bügün silǝrgǝ bǝrgǝn ⱪǝsimi bilǝn baƣliƣan ǝⱨdigǝ dahil boluxunglar üqündur,  
\v 13 Wǝ xuning bilǝn tǝng U silǝrni bügün Ɵzigǝ has bir hǝlⱪ ⱪilip silǝrgǝ wǝdǝ ⱪilƣinidǝk, ata-bowiliringlarƣa, yǝni Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupⱪa ⱪilƣan ⱪǝsimi boyiqǝ ɵzi silǝrgǝ Huda boluxtur.\x + \xo 29:13 \xt Yar. 17:7\x*  
\v 14 Lekin mǝn bu ǝⱨdǝ wǝ ⱪǝsǝmni yalƣuz silǝr bilǝnla ǝmǝs,  
\v 15 bǝlki bügün biz bilǝn bu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigar Hudayimizning aldida turuwatⱪanlar, xundaⱪla bügün bu yǝrdǝ biz bilǝn birgǝ bolmiƣan kixilǝrning ⱨǝmmisi bilǝnmu tüzüximǝn.\f □ \fr 29:15 \ft \+bd «Lekin mǝn bu ǝⱨdǝ... kixilǝrning ⱨǝmmisi bilǝnmu tüzüximǝn»\+bd* — muxu sɵzlǝrdǝ (14-15-ayǝttǝ) «mǝn» degǝn sɵzligüqi Musa pǝyƣǝmbǝr bolsa kerǝk.\f*  
\v 16 (qünki silǝr bizning Misir zeminida ⱪandaⱪ turƣanliⱪimiz wǝ sǝpirimizdǝ ǝllǝrning otturisidin ⱪandaⱪ ɵtüp kǝlginimizni obdan bilisilǝr;  
\v 17 Silǝr ularning arisidiki yirginqlik nǝrsilǝrni, ularning arisidiki yaƣaq, tax, altun wǝ kümüxtin yasalƣan butlarni kɵrdünglar).  
\v 18 Əⱨdining mǝⱪsiti bolsa, silǝrning aranglardiki ⱨǝrbir ǝr, ⱨǝrbir ayal, ⱨǝrbir ailǝ wǝ ⱨǝrbir ⱪǝbililiringlardin bügün kɵngli Pǝrwǝrdigar Hudayimizdin yenip, xu ǝllǝrning ilaⱨlirining ⱪulluⱪiƣa kirip ketidiƣan ⱨeq kixi bolmisun, xundaⱪla aranglarda ɵt süyi wǝ ǝmǝn qiⱪiridiƣan yiltiz pǝyda bolup ⱪalmisun üqündur. \x + \xo 29:18 \xt Ros. 8:23; Ibr. 12:15\x*  
\v 19 Dǝrwǝⱪǝ xundaⱪ boliduki, xu lǝnǝt sɵzlirini angliƣanda ɵz kɵnglidǝ ɵz-ɵzini bǝht-bǝrikǝtlik sanap: «Mǝn ⱪanqǝ baxbaxtaⱪliⱪ bilǝn mangsammu, tinq-amanliⱪta turiwerimǝn», degüqi xundaⱪ bir kixi bolidu; nǝtijidǝ, nǝm yǝrmu qangⱪaⱪ yǝrgǝ ohxaxla wǝyran ⱪilinidu. \f □ \fr 29:19 \ft \+bd «nǝm yǝrmu qangⱪaⱪ yǝrgǝ ohxaxla wǝyran ⱪilinidu»\+bd* — yaki «mǝst kixi ussuz kixigǝ ⱪoxulup yoⱪitilidu». Baxⱪa birnǝqqǝ hil tǝrjimilirimu uqrixi mumkin. Lekin omumiy mǝnisi xübⱨisizki, ⱨǝmmǝ adǝm apǝtkǝ uqrap yoⱪitilidu.\f*  
\v 20 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ kixini ǝpu ⱪilmaydu, bǝlki Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi bilǝn otluⱪ ⱪǝⱨri tütündǝk xu kixigǝ qüxidu; bu kitabta pütülgǝn ⱨǝmmǝ lǝnǝtlǝr uning bexiƣa qüxidu; Pǝrwǝrdigar uning ismini asmanning tegidin ɵqüridu.  
\v 21 Pǝrwǝrdigar bu ⱪanun kitabida pütülgǝn ǝⱨdining ⱨǝmmǝ lǝnǝtliri boyiqǝ Israilning barliⱪ ⱪǝbililiridin uni ayrip qiⱪip, apǝtkǝ muptila ⱪilidu.   
\m
\v 22 Kǝlgüsi dǝwr bolsa, yǝni silǝrdin keyin qiⱪidiƣan baliliringlar wǝ xundaⱪla yiraⱪ yurttin kǝlgǝn musapirlar Pǝrwǝrdigar xu zeminning üstigǝ ǝwǝtkǝn balayi’apǝtlǝr bilǝn kesǝllǝrni kɵridu;  
\v 23  Pǝrwǝrdigar ƣǝzipi wǝ ⱪǝⱨri bilǝn wǝyran ⱪilƣan Sodom, Gomorra, Admaⱨ wǝ Zǝboimlarning wǝyranqiliⱪidǝk zeminning ⱨǝmmǝ yeri günggürtlixip, xorlixip, kɵyüp kǝtkinini, teriⱪqiliⱪmu, ⱨosulmu bolmiƣinini, ot-qɵpmu ünmiginini kɵridu;  
\v 24 buni kɵrgǝnlǝr, ⱨǝtta ⱨǝmmǝ ǝl-yurt: «Nemixⱪa Pǝrwǝrdigar bu zeminƣa mundaⱪ ⱪilƣandu? Nemixⱪa Uning ƣǝzipi xunqǝ ⱪattiⱪ, ǝxǝddiy bolƣandu?» dǝp soraydu; \x + \xo 29:24 \xt Yǝr. 22:8\x*  
\v 25 andin ularƣa jawab berilip: «Ular ata-bowilirining Hudasi Pǝrwǝrdigarning ularni Misir zeminidin ⱪutⱪuzup qiⱪarƣinida ular bilǝn bekitkǝn ǝⱨdini taxlap,  
\v 26 berip ularning nesiwisi bolmiƣan, ɵzimu tonumiƣan ilaⱨlarning ⱪulluⱪiƣa kirip, ularƣa qoⱪunƣini üqün xundaⱪ boldi.  
\v 27 Mana bu sǝwǝbtin Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi bu zeminƣa tutixip, bu kitabta pütülgǝn ⱨǝmmǝ lǝnǝtni uning üstigǝ kǝltürdi.  
\v 28 Xuning üqün Pǝrwǝrdigar ƣǝzǝp, aqqiⱪ wǝ zor ⱪǝⱨr bilǝn ularni yurtidin yulup, baxⱪa bir yurtⱪa taxlidi» — deyilidu.   
\m
\v 29 Ⱨǝrbir yoxurun sirlar bolsa Pǝrwǝrdigar Hudayimizningkidur; lekin ⱨǝrⱪandaⱪ axkarilanƣan wǝⱨiylǝr bolsa bu ⱪanunning sɵzlirigǝ ǝmǝl ⱪiliximiz üqün ǝbǝdgiqǝ biz wǝ balilirimizningkidur.   
\b  
\b  
\m  
\c 30
\m
\v 1 Wǝ xundaⱪ boliduki, bu barliⱪ ixlar, yǝni mǝn sening aldingda ⱪoyƣan bu bǝrikǝt bilǝn lǝnǝt bexingƣa qüxkinidǝ, Pǝrwǝrdigar Hudaying seni ⱨǝydiwǝtkǝn ǝllǝrning arisida turup bularni esinggǝ elip kɵngül bɵlüp,  
\v 2 ɵzüng wǝ baliliring Pǝrwǝrdigar Hudayingning yeniƣa yenip Uning awaziƣa ⱪulaⱪ selip, mǝn bügün sanga ǝmr ⱪilƣan barliⱪ ixlarƣa pütün ⱪǝlbing wǝ pütün jening bilǝn itaǝt ⱪilsang,  
\v 3 xu qaƣda Pǝrwǝrdigar Hudaying seni sürgünlüktin ⱪayturup, sanga iqini aƣritip, Pǝrwǝrdigar Hudaying Ɵzi ⱨǝydiwǝtkǝn ǝllǝrdin yiƣip kelidu. \x + \xo 30:3 \xt Nǝⱨ. 1:8; Zǝb. 106:45-47; Yǝr. 32:37\x*  
\v 4 Gǝrqǝ aranglardin ⱨǝtta asmanlarning qetigiqimu ⱨǝydilip kǝtkǝnlǝr bolsimu, Pǝrwǝrdigar Hudaying seni xu yǝrdin yiƣip jǝm ⱪilip kelidu. \x + \xo 30:4 \xt Nǝⱨ. 1:9\x*  
\v 5 Pǝrwǝrdigar Hudaying seni ata-bowiliringning tǝwǝliki bolƣan zeminƣa kǝltüridu wǝ sǝn uni igilǝysǝn; U sanga yahxiliⱪ ⱪilip ata-bowiliringning sanidin ziyadǝ kɵp ⱪilidu;  
\v 6 Pǝrwǝrdigar Hudayingni pütün ⱪǝlbing, pütün jening bilǝn sɵyüxkǝ Pǝrwǝrdigar Hudaying ⱪǝlbingni wǝ nǝsilliringning ⱪǝlbini hǝtnǝ ⱪilidu; xuning bilǝn silǝr ⱨayat yaxaysilǝr. \x + \xo 30:6 \xt Yǝr. 32:39; Əz. 11:19; 36:26\x*  
\v 7 Xundaⱪla Pǝrwǝrdigar Hudayinglar bu ⱨǝmmǝ lǝnǝtlǝrni düxmǝnliringlarning üstigǝ, silǝrgǝ nǝprǝtlinidiƣanlarning üstigǝ, silǝrgǝ ziyankǝxlik ⱪilƣanlarning üstigǝ qüxüridu.  
\v 8 Silǝr bolsanglar yenip kelip Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning awaziƣa ⱪulaⱪ selip, mǝn bügün silǝrgǝ tapiliƣan ⱨǝmmǝ ǝmrlirigǝ ǝmǝl ⱪilisilǝr.  
\v 9 Xundaⱪ ⱪilsanglar, Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ⱪolliringlarning ⱨǝmmǝ ixida, bǝdininglarning mewisini, qarpay malliringlarning mewisini wǝ yeringning mewisinimu awutup silǝrni zor yaxnitidu. Qünki Pǝrwǝrdigar silǝrning ata-bowiliringlarƣa yahxiliⱪ ⱪilixtin sɵyüngǝndǝk, silǝrgǝ yahxiliⱪ ⱪilixtin sɵyünidu. \x + \xo 30:9 \xt Ⱪan. 28:11\x*  
\v 10 Silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning awaziƣa ⱪulaⱪ selip, bu ⱪanun kitabida pütülgǝn ǝmrlǝr bilǝn bǝlgilimilǝrni tutup, pütün ⱪǝlbinglar, pütün jeninglar bilǝn Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning tǝripigǝ burulsanglarla, xundaⱪ bolidu.   
\m
\v 11 Qünki mǝn bügün sanga tapiliƣan bu ǝmr sǝn üqün karamǝt ix ǝmǝs yaki sǝndin yiraⱪmu ǝmǝs. \f □ \fr 30:11 \ft \+bd «bu ǝmr sǝn üqün karamǝt ix ǝmǝs»\+bd* — bu ayǝttiki «karamǝt» degǝn sɵz adǝttǝ pǝⱪǝt Hudala ⱪilidiƣan ixni yaki Hudaning süpitini kɵrsitidu.\f*  
\v 12 Bu ǝmr asmanning üstidǝ ǝmǝs, sening: «Bizning uningƣa ǝmǝl ⱪilmiⱪimiz üqün kim asmanƣa qiⱪip uni elip qüxüp bizgǝ anglitidu?» deyixingning ⱨajiti bolmaydu.\x + \xo 30:12 \xt Rim. 10:6-8\x*  
\v 13 Wǝ xuningdǝk bu ǝmr dengizning u tǝripidimu ǝmǝstur, sening: «Bizning uningƣa ǝmǝl ⱪilmiⱪimiz üqün kim dengizdin ɵtüp, uni elip kelip bizgǝ anglitidu» deyixingning ⱨajiti bolmaydu.  
\v 14 Qünki bu sɵz bolsa uningƣa ǝmǝl ⱪilmiⱪing üqün sanga bǝk yeⱪin, yǝni aƣzingda wǝ kɵnglüngdǝ bardur.\f □ \fr 30:14 \ft \+bd «... bu sɵz ... sanga bǝk yeⱪin, yǝni aƣzingda wǝ kɵnglüngdǝ bardur»\+bd* — «Rim.» 10:6-10ni kɵrüng.\f*   
\m
\v 15 Mana, mǝn bügün aldinglarda ⱨayat bilǝn yahxiliⱪ, ɵlüm bilǝn yamanliⱪni ⱪoydum;  
\v 16 qünki ɵzüm sanga ⱨɵküm berip: — Silǝr Pǝrwǝrdigar Hudayinglarni sɵyüp, Uning yollirida mengip, ǝmrliri, bǝlgilimiliri ⱨǝm ⱨɵkümlirigǝ ǝmǝl ⱪilinglar, dǝp bügün silǝrgǝ tapilidim; xundaⱪ ⱪilsanglar silǝr yaxap awup, uni igilǝxkǝ kiridiƣan zeminƣa barƣininglarda Pǝrwǝrdigar Hudayinglar silǝrni bǝrikǝtlǝydu.  
\v 17 Lekin ǝgǝr kɵnglüngni tǝtür ⱪilip, ⱪulaⱪ salmay azdurulup, baxⱪa ilaⱨlarƣa bax urup qoⱪunƣili tursang,  
\v 18 mǝn xuni bügün silǝrgǝ agaⱨlandurup eytip ⱪoyayki, silǝr ⱨalak bolmay ⱪalmaysilǝr; silǝr uni igilǝxkǝ Iordan dǝryasidin ɵtüp baridiƣan zeminƣa kirgininglarda uzun ɵmür kɵrǝlmǝysilǝr.   
\m
\v 19 Mǝn bügün ⱨayat bilǝn ɵlümni, bǝrikǝt bilǝn lǝnǝtni aldingda ⱪoyƣinimƣa asman bilǝn zeminni üstünggǝ guwaⱨ boluxⱪa qaⱪirimǝn; ǝmdi ɵzüng wǝ nǝsling yaxay desǝnglar, ⱨayatni talliwal; \x + \xo 30:19 \xt Ⱪan. 4:26\x*  
\v 20 Pǝrwǝrdigar Hudayingni sɵyüp, Uning awaziƣa ⱪulaⱪ selip, Uningƣa baƣlanƣin; qünki U Ɵzi sening ⱨayating wǝ ɵmrüngning uzunluⱪidur; qünki xundaⱪ ⱪilsang Pǝrwǝrdigar ata-bowiliring bolƣan Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupⱪa: «Mǝn silǝrgǝ uni berimǝn» dǝp ⱪǝsǝm ⱪilip wǝdǝ ⱪilƣan zeminda turisǝn».\f □ \fr 30:20 \ft \+bd «...qünki U Ɵzi sening ⱨayating wǝ ɵmrüngning uzunluⱪidur;»\+bd* — muxu yǝrdǝ «U Ɵzi» degǝnning baxⱪa birhil qüxǝnqisi «bu ix» (yǝni, Hudaning ǝmrlirini tutux).\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 31
\s1 Yǝxua Musaƣa orun basar ⱪilip bekitilidu  
\m
\v 1 Andin Musa berip ⱨǝmmǝ Israilƣa sɵz ⱪildi;  
\v 2 u mundaⱪ dedi: «Mǝn bügün bir yüz yigirmǝ yaxⱪa kirdim; ǝmdi silǝrgǝ sǝrdar yaki baxliƣuqi bolalmaymǝn. Pǝrwǝrdigar manga: Sǝn bu Iordan dǝryasidin ɵtmǝysǝn, degǝnidi.\f □ \fr 31:2 \ft \+bd «silǝrgǝ sǝrdar yaki baxliƣuqi bolalmaymǝn»\+bd* — muxu yǝrdǝ ibraniy tilida «silǝrning aldinglarda qiⱪip-kirip yürǝlmǝymǝn» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 31:2 \xt Qɵl. 27:12; Ⱪan. 3:26\x*   
\m
\v 3 Lekin Pǝrwǝrdigar Hudayinglar Ɵzi silǝrni yetǝklǝp \add dǝryadin\add* ɵtüp, bu ǝllǝrni aldinglarda wǝyran ⱪilidu; xuning bilǝn ularning mal-mülkini igilǝysilǝr; Pǝrwǝrdigarning eytⱪinidǝk, Yǝxua silǝrning aldinglarda baxlap \add dǝryadin\add* ɵtidu. \x + \xo 31:3 \xt Qɵl. 27:18\x*  
\v 4 Pǝrwǝrdigar Siⱨon bilǝn Og degǝn ikki Amoriy padixaⱨi wǝ ularning zeminini ⱨalak ⱪilƣandǝk, u bu ǝllǝrgimu xundaⱪ ⱪilidu. \x + \xo 31:4 \xt Qɵl. 21:24,33\x*  
\v 5 Əmma Pǝrwǝrdigar ularni ⱪolunglarƣa tapxurƣinida, mǝn silǝrgǝ tapiliƣan pütkül ǝmr boyiqǝ ularƣa muamilǝ ⱪilisilǝr. \x + \xo 31:5 \xt Ⱪan. 7:1, 2\x*  
\v 6 Jür’ǝtlik wǝ ⱪǝysǝr bolunglar, ularning aldida titrimǝnglar, ulardin ⱨeq ⱪorⱪmanglar; qünki silǝr bilǝn birgǝ barƣuqi Pǝrwǝrdigar Hudayinglar Ɵzidur; U silǝrdin waz kǝqmǝydu, silǝrni ⱨǝrgiz taxliwǝtmǝydu!».\x + \xo 31:6 \xt Yǝ. 1:5; Ibr. 13:5\x*   
\m
\v 7 Andin Musa Yǝxuani qaⱪirip pütkül Israilning kɵz aldida uningƣa sɵz ⱪilip: «Sǝn jür’ǝtlik wǝ ⱪǝysǝr bolƣin; qünki bu hǝlⱪ Pǝrwǝrdigar ularning ata-bowiliriƣa ⱪǝsǝm ⱪilip berixkǝ wǝdǝ ⱪilƣan zeminƣa kirgǝndǝ sǝn ular bilǝn billǝ berixing kerǝk; sǝn ularƣa uni igilitip miras ⱪildurisǝn.  
\v 8 Mana, sening aldingda mangƣuqi Pǝrwǝrdigar Ɵzidur; U sǝn bilǝn billǝ bolup sǝndin waz kǝqmǝydu, seni ⱨǝrgiz taxliwǝtmǝydu! Sǝn ⱪorⱪmiƣin, parakǝndǝ bolma!» — dedi.\x + \xo 31:8 \xt Yǝ. 1:9\x*   
\b  
\m  
\s1 Musaning ǝⱨdinamǝ yezip tapxuruxi  
\m
\v 9 Musa bu ⱪanunni yezip bolup, uni Pǝrwǝrdigarning ǝⱨdǝ sanduⱪini kɵtüridiƣan Lawiyning ǝwladi bolƣan kaⱨinlar bilǝn Israilning barliⱪ aⱪsaⱪalliriƣa tapxurup bǝrdi.  
\v 10 Musa ularƣa mundaⱪ buyrudi: —  
\m «Ⱨǝr yǝttǝ yilning ahirⱪi yilida, yǝni azadliⱪ yili dǝp bekitilgǝn waⱪitta, «kǝpilǝr ⱨeyti» baxlanƣanda,  
\v 11 Israilning ⱨǝmmisi kelip Pǝrwǝrdigar Hudayingning ⱨuzurida jǝm bolux üqün u tallaydiƣan jayƣa yiƣilƣanda, uni anglisun dǝp pütkül Israilning aldida bu ⱪanunni oⱪup berisǝn. \x + \xo 31:11 \xt Əzra 10:8; Nǝⱨ. 8:1,2,3,8\x*  
\v 12 Xuning üqün \add xu qaƣda\add* barliⱪ hǝlⱪni, ǝr bolsun, ayal bolsun, bala bolsun, ⱪowuⱪliringning iqidǝ turuwatⱪan musapir bolsun, ularning ⱨǝmmisi anglap, ɵginip, Pǝrwǝrdigar Hudayinglardin ⱪorⱪup, bu ⱪanunning barliⱪ sɵzlirini tutup uningƣa ǝmǝl ⱪilsun, dǝp ularni yiƣⱪin. \f □ \fr 31:12 \ft \+bd «... ⱪowuⱪliringning iqidǝ turuwatⱪan musapir»\+bd* — demǝk, «silǝr bilǝn billǝ turuwatⱪan musapir». «Silǝr bilǝn billǝ turuwatⱪan» ibraniy tilida adǝttǝ «ⱪowuⱪliringlar iqidǝ turuwatⱪan» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 13 Xundaⱪ bolsa, ularning bu ⱪanunni tonumiƣan balilirimu uni anglap ɵginip, silǝr igilǝxkǝ Iordan dǝryasidin ɵtüp baridiƣan zeminda yaxiƣan barliⱪ künliridǝ Pǝrwǝrdigar Hudayinglardin ⱪorⱪidiƣan bolidu».   
\b  
\m  
\s1 Musa Yǝxuaƣa ɵz wǝzipisi toƣruluⱪ buyruydu  
\m
\v 14 Andin Pǝrwǝrdigar Musaƣa sɵz ⱪilip: «Mana sening ɵlidiƣan waⱪting yeⱪinlixip ⱪaldi. Əmdi Yǝxuani qaⱪirƣin, ikkinglar jamaǝt qediriƣa berip xu yǝrdǝ ⱨazir bolunglar. Mǝn uningƣa wǝzipǝ tapxurimǝn» dedi.  
\m Xuning bilǝn Musa bilǝn Yǝxua ikkisi berip, jamaǝt qedirida ⱨazir boldi.  
\v 15 Pǝrwǝrdigar bulut tüwrükining iqidǝ kɵründi; bulut tüwrüki qedirning dǝrwazisining üstidǝ tohtidi.   
\m
\v 16 Pǝrwǝrdigar Musaƣa mundaⱪ dedi: «Mana, sǝn ata-bowiliringning ⱪexida uhlax aldida turisǝn; andin bu hǝlⱪ ⱪozƣilip, baridiƣan zemindiki yat ilaⱨlarƣa ǝgixip buzuⱪqiliⱪ ⱪilip, Meni taxlap, Mǝn ular bilǝn baƣliƣan ǝⱨdini buzidu. \f □ \fr 31:16 \ft \+bd «buzuⱪqiliⱪ ⱪilix»\+bd* — muxu yǝrdǝ Hudaƣa wapasizliⱪ yaki asiyliⱪ ⱪilixni bildüridu. Ⱪanaandiki ǝllǝr arisida «buzuⱪqiliⱪ» roⱨiy jǝⱨǝttǝ bolupla ⱪalmay, jismaniy jǝⱨǝttimu butpǝrǝslikkǝ munasiwǝtlik jinsiy buzuⱪqiliⱪ mǝwjut idi.\f*  
\v 17 Xu waⱪitta Mening ƣǝzipim ularƣa tutixip, Mǝn ularnimu taxlap, ulardin yüzümni yoxurimǝn. Ular yutuwetilidu, kɵp balayi’apǝt wǝ külpǝtlǝr bexiƣa qüxidu wǝ ular xu waⱪitta: «Xübⱨisizki, Hudayimiz arimizda bolmiƣini üqün, bu balalar beximizƣa qüxti» — dǝydu. \f □ \fr 31:17 \ft \+bd «xu waⱪitta»\+bd* — ibraniy tilida «xu küni».\f*  
\v 18 Lekin Mǝn ularning baxⱪa ilaⱨlarƣa mayil bolup ǝgixip, ⱪilƣan ⱨǝmmǝ rǝzillikliri üqün xu küni yüzümni pütünlǝy yoxurimǝn.   
\m
\v 19 Əmdi silǝr ɵzünglar üqün bu ƣǝzǝlni pütüp, uni Israillarƣa ɵgitinglar; bu ƣǝzǝlning keyin Israillarning ǝyibigǝ Mǝn üqün guwaⱨqi boluxi üqün uni ularning aƣziƣa salƣin.  
\v 20 Qünki Mǝn ularni Mǝn ata-bowiliriƣa ⱪǝsǝm bilǝn wǝdǝ ⱪilƣan, süt bilǝn ⱨǝsǝl eⱪip turidiƣan yurtⱪa kirgüzimǝn; andin ular yǝp toyup, sǝmrigǝndǝ baxⱪa ilaⱨlarƣa ǝgixip, ularning ⱪulluⱪiƣa kiridu wǝ Meni kɵzgǝ ilmay ǝⱨdǝmni buzidu.  
\v 21 Əmma xundaⱪ boliduki, kɵp balayi’apǝtlǝr bilǝn külpǝtlǝr ularning bexiƣa qüxkinidǝ, bu ƣǝzǝl ularni ǝyiblǝp guwaⱨ beridu; qünki bu ƣǝzǝl ularning ǝwladlirining aƣzida untulmaydu. Qünki Mǝn ularni ularƣa ⱪǝsǝm bilǝn wǝdǝ ⱪilƣan zeminƣa tehi kirgüzmǝyla ularning nemǝ hiyal ⱪiliwatⱪinini obdan bilimǝn».   
\m
\v 22 Xularni dǝp, Musa xu küni bu ƣǝzǝlni yezip, Israillarƣa ɵgǝtti.  
\v 23 Andin \add Pǝrwǝrdigar\add* Nunning oƣli Yǝxuaƣa: «Jür’ǝtlik wǝ ⱪǝysǝr bolƣin, qünki sǝn Mǝn Israillarƣa ⱪǝsǝm bilǝn wǝdǝ ⱪilƣan zeminƣa ularni baxlap kirisǝn wǝ Mǝn sǝn bilǝn billǝ bolimǝn» dǝp ǝmr ⱪildi.\x + \xo 31:23 \xt Yǝ. 1:6\x*   
\m
\v 24 Musa bu ⱪanunning sɵzlirini bir kitabⱪa pütünlǝy yezip bolƣandin keyin  
\v 25 u Pǝrwǝrdigarning ǝⱨdǝ sanduⱪini kɵtürüp mangƣan Lawiylarƣa buyrup mundaⱪ dedi:  
\v 26 — Bu ⱪanun kitabini silǝrning ǝyibinglǝrgǝ guwaⱨqi bolup turuxi üqün Pǝrwǝrdigar Hudayinglarning ǝⱨdǝ sanduⱪining yeniƣa ⱪoyunglar. \x + \xo 31:26 \xt 2Pad. 22:8\x*  
\v 27 Qünki mǝn silǝrning asiy wǝ boynunglar ⱪattiⱪ ikǝnlikinglarni bilimǝn. Mana, mǝn tehi aranglarda tirik tursam Pǝrwǝrdigarƣa asiyliⱪ ⱪilip kǝldinglar; ɵlümümdin keyin silǝr tehimu xundaⱪ ⱪilisilǝr!   
\m
\v 28 Mǝn ularning ⱪulaⱪliriƣa bu sɵzlǝrning ⱨǝmmisini anglitixim üqün, xundaⱪla yǝr bilǝn asmanni ularning ǝyibigǝ guwaⱨqi boluxⱪa qaⱪirixim üqün ǝmdi mening aldimƣa ⱪǝbililiringlarning ⱨǝmmǝ aⱪsaⱪalliri wǝ ǝmǝldarlirini yiƣinglar.  
\v 29 Qünki ɵlümümdin keyin silǝrning tüptin buzulup, mǝn silǝrgǝ ǝmr ⱪilƣan yoldin qǝtnǝp ketidiƣininglarni bilimǝn. Xuning bilǝn künlǝrning ahirida külpǝtlǝr bexinglarƣa qüxidu; qünki silǝr Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil bolƣanni ⱪilip, ⱪolliringlarning ixliri bilǝn uning ƣǝzipini ⱪozƣaysilǝr».\f □ \fr 31:29 \ft \+bd «künlǝrning ahirida»\+bd* — ahirⱪi zamanni kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*   
\m
\v 30 Andin Musa Israillarning pütkül jamaiti aldida bu ƣǝzǝlning tekistini baxtin-ahirƣiqǝ oⱪup bǝrdi: —\f □ \fr 31:30 \ft \+bd «pütkül jamaiti aldida»\+bd* — ibraniy tilida «...pütkül jamaitining ⱪulaⱪliri iqigǝ....».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 32
\s1 Əⱨdǝ xǝrtlirigǝ guwaⱨqilarni qaⱪirix — Musaning ƣǝzili  
\m
\v 1 «Ⱪulaⱪ selinglar, ǝy asmanlar, mǝn sɵzlǝy;  
\m Aƣzimning sɵzlirini angla, i yǝr-zemin!   
\m
\v 2 Tǝlimim bolsa yamƣurdǝk yaƣidu,  
\m Sɵzlirim xǝbnǝmdǝk tamidu,  
\m Yumran ot-qɵp üstigǝ qüxkǝn sim-sim yamƣurdǝk,  
\m Kɵkzarliⱪning üstigǝ qüxkǝn hasiyǝtlik yamƣurdǝk bolidu.   
\m
\v 3 Qünki mǝn Pǝrwǝrdigarning namini bayan ⱪilimǝn;  
\m Əmdi Hudayimizni uluƣ dǝp jakarlanglar!   
\m
\v 4 U ⱪoram taxtur, Uning ǝmǝlliri mukǝmmǝldur;  
\m Uning barliⱪ yolliri ⱨǝⱪⱪaniydur.  
\m U naⱨǝⱪliⱪi yoⱪ, wapadar bir Huda,  
\m Adil wǝ diyanǝtliktur.   
\m
\v 5 Əmma \add Ɵz hǝlⱪi\add* uningƣa buzuⱪluⱪ ⱪildi;  
\m Ularning ⱪilmixliri Uning Ɵz baliliriningkidǝk bolmidi — mana bu ularning ǝyibidur!  
\m Ular ǝgri wǝ iplas bir nǝsildur!   
\m
\v 6 Əy ǝhmǝⱪ wǝ nadan hǝlⱪ,  
\m Pǝrwǝrdigarning yahxiliⱪini xundaⱪ yanduramsǝn?  
\m U seni bǝdǝl tɵlǝp ⱨɵr ⱪilƣan atang ǝmǝsmu?  
\m U seni yaritip, seni tikligǝn ǝmǝsmu?   
\m
\v 7 Ɵtkǝn künlǝrni esinggǝ alƣin,  
\m Dǝwrdin-dǝwrgiqǝ ɵtkǝn yillarni oyliƣin;  
\m Atangdin sora, u sanga dǝp beridu;  
\m Aⱪsaⱪalliringƣa soal ⱪoy, ular seni hǝwǝrlǝndüridu.   
\m
\v 8 Ⱨǝmmidin aliy bolƣuqi ǝllǝrning ülüxini ularƣa ülǝxtürgǝndǝ,  
\m Adǝm’atining pǝrzǝntlirini bir-biridin bɵlginidǝ,  
\m U hǝlⱪlǝrning qegrilirini Israil balilirining saniƣa ⱪarap bekitkǝn.\f □ \fr 32:8 \ft \+bd «U hǝlⱪlǝrning qegrilirini Israil balilirining saniƣa ⱪarap bekitkǝn»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «U hǝlⱪlǝrning qegralirini Hudaning oƣullirining saniƣa ⱪarap bekitkǝnidi» deyilidu.\f*   
\m
\v 9 Qünki Pǝrwǝrdigarning nesiwisi bolsa uningƣa has bolƣan hǝlⱪidur;  
\m Yaⱪup huddi qǝk taxlinip qiⱪⱪandǝk, Uning mirasidur.\f □ \fr 32:9 \ft \+bd «Yaⱪup»\+bd* — muxu yǝrdǝ Israillarni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 10 U uni qɵl bir zeminda,  
\m Xamal ⱨuwlaydiƣan dǝⱨxǝtlik bir bayawanda uni tapti;  
\m Uni orap ǝtrapida ⱪoƣdap turdi,  
\m Uni kɵz ⱪariquⱪidǝk saⱪlidi;\f □ \fr 32:10 \ft \+bd «uni orap ǝtrapida ⱪoƣdap turdi»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «u uni ⱪoƣdap yürüp uni tǝrbiyilidi».\f*   
\m
\v 11 Huddi bürküt ɵz qanggisini tǝwritip,  
\m Balilirining üstidǝ pǝrwaz ⱪilip,  
\m Ⱪanatlirini yeyip ularni pǝylirining üstigǝ elip kɵtürginidǝk,   
\m
\v 12 Pǝrwǝrdigarmu uningƣa xundaⱪ yalƣuz yetǝkqilik ⱪildi;  
\m Ⱨeqⱪandaⱪ yat ilaⱨ uning bilǝn billǝ ǝmǝs idi.   
\m
\v 13 U uni yǝr yüzining egiz jayliriƣa mindürdi,  
\m Wǝ u etizliⱪning mǝⱨsulatidin yedi,  
\m U uningƣa ⱪiya taxtin ⱨǝsǝl xoritip,  
\m Qaⱪmaⱪ texidin zǝytun meyi xoratti; \x + \xo 32:13 \xt Ⱪan. 33:26; Yǝx. 58:14\x*   
\m
\v 14 Sanga kala ⱪaymiⱪi bilǝn ⱪoy sütini iqküzüp,  
\m Ⱪozilarning yeƣini,  
\m Baxandiki ⱪoqⱪarlar wǝ tekilǝrning gɵxini yegüzüp,  
\m Esil buƣdayning esil danliridin yegüzdi,  
\m Sǝn bolsang üzüm ⱪeni bolƣan sap xarabni iqting.   
\m
\v 15 Lekin Yǝxurun sǝmrip tǝpkǝk bolup ⱪaldi;  
\m Bǝrⱨǝⱪ, sǝn sǝmrip kǝtting,  
\m Bordilip kǝtting,  
\m Toyunup kǝtting!  
\m U ɵzini yaratⱪan Tǝngrini taxlap,  
\m Ɵz nijatining Ⱪoram Texini kɵzgǝ ilmidi.\f □ \fr 32:15 \ft \+bd «Yǝxurun»\+bd* — Israilning yǝnǝ bir ismi — mǝnisi «tik turidiƣan», «durus» degǝnlik.\f*   
\m
\v 16 Ular bolsa yat ilaⱨlarƣa ǝgixip Uning wapasizliⱪⱪa bolƣan ⱨǝsitini ⱪozƣidi,  
\m Yirginqlik ixlar bilǝn Uning ƣǝzipini kǝltürdi.   
\m
\v 17 Ular Igǝ-Tǝngrisi ǝmǝs jinlarƣa,  
\m Ɵzi bilmǝydiƣan ilaⱨlarƣa,  
\m Ata-bowilirimu ⱪorⱪmaydiƣan,  
\m Yengi pǝyda bolup ⱪalƣan ilaⱨlarƣa ⱪurbanliⱪ ⱪildi.   
\m
\v 18 Sǝn ɵzüngni tɵrǝldürgǝn Ⱪoram Taxni kɵnglüngdin qiⱪarding,  
\m Seni apiridǝ ⱪilƣan Tǝngrini untudung.   
\m
\v 19 Pǝrwǝrdigar buni kɵrüp,  
\m Oƣul-ⱪizlirining Uning aqqiⱪini kǝltürginidin, ulardin bizar bolup mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 20 «Mǝn ulardin yüzümni yoxurimǝn,  
\m Ularning aⱪiwitini kɵrüp baⱪay;  
\m Qünki ular iplas bir nǝsildur,  
\m Ⱪǝlbidǝ wapadarliⱪi yoⱪ balilardur.   
\m
\v 21 Igǝ-tǝngrisi ǝmǝslǝr bilǝn ⱨǝsitimni kǝltürdi,  
\m Ərzimǝs mǝbudliri bilǝn ⱪǝⱨrimni ⱪozƣidi;  
\m Xunga «ⱨeq hǝlⱪ ǝmǝs» bolƣan bir hǝlⱪ arⱪiliⱪ ularning ⱨǝsitini ⱪozƣaymǝn,  
\m Nadan bir ǝl arⱪiliⱪ ularning aqqiⱪini kǝltürimǝn.\f □ \fr 32:21 \ft \+bd «Xunga «ⱨeq hǝlⱪ ǝmǝs» bolƣan bir hǝlⱪ arⱪiliⱪ... Nadan bir ǝl arⱪiliⱪ ularning aqqiⱪini kǝltürimǝn»\+bd* — u uluƣ bexarǝtning ǝmǝlgǝ axuruluxi toƣruluⱪ «Ⱨox.» 1:9, 2:32, «Rim.» 10:19ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 32:21 \xt Rim. 10:19\x*   
\m
\v 22 Qünki Mening ƣǝzipimdin bir ot tutaxti;  
\m U tǝⱨtisaraning tegigiqǝ kɵyüp baridu,  
\m U yǝr bilǝn uning mǝⱨsulatini yǝp ketidu,  
\m Wǝ taƣlarning ullirinimu tutaxturidu.\x + \xo 32:22 \xt Yǝr. 15:14\x*   
\m
\v 23 Mǝn ularning üstigǝ balayi’apǝtlǝrni dɵwilǝymǝn;  
\m Ya-oⱪlirimni birni ⱪoymay ularƣa atimǝn.   
\m
\v 24 Ular aqarqiliⱪtin yegilǝp ketidu,  
\m Tomuz issiⱪ wǝ wabaning nǝxtǝrliri tǝripidin yǝp ketilidu;  
\m Ularƣa ⱪarxi yirtⱪuq ⱨaywanlarning qixlirini,  
\m Topida ɵmiligüqilǝrning zǝⱨirini ǝwǝtimǝn.   
\m
\v 25 Taxⱪirida ⱪiliq ularni musibǝtkǝ salidu,  
\m Iqkiridǝ wǝⱨimǝ basidu;  
\m U yigit bilǝn ⱪizni,  
\m Əmqǝktiki bala bilǝn aⱪ qaqliⱪni ⱨǝmmisini yoⱪitidu.   
\m
\v 26 Mǝn: «Ularni qepiwetimǝn,  
\m Insanlarning arisidin ularning namini ɵqürimǝn» — dǝyttim,\f □ \fr 32:26 \ft \+bd «Ularni qepiwetimǝn»\+bd* — yaki «Ularni tarⱪitimǝn», «Ularni qeqiwetimǝn».\f*   
\m
\v 27 Biraⱪ düxmǝnning mǝshirǝ ⱪilixidin ⱪorⱪtum;  
\m Israilning rǝⱪibliri bu ixni hata qüxinip: —  
\m Bu ix bizning ⱪolimizning küqlüklükidin bolƣan bolsa kerǝk,  
\m Pǝrwǝrdigar buni ⱨeq ⱪilmidi» demisun dǝp, \add bu ixni ⱪilmidim\add*.   
\m
\v 28 Israil nǝsiⱨǝttin mǝⱨrum bolƣan bir ǝl,  
\m Ularning ⱨeq ǝⱪil-pǝmi yoⱪtur.   
\m
\v 29 Aⱨ, ular dana bolsidi!  
\m Xundaⱪ bolsa buni qüxinip,  
\m Ɵz aⱪiwiti ⱪandaⱪ bolidiƣinini oylaytti!   
\m
\v 30 Əgǝr ularning Ⱪoram Texi ularni setiwǝtmigǝn bolsa,  
\m Pǝrwǝrdigar ularni \add düxmǝnlirigǝ\add* taxlap bǝrmigǝn bolsa,  
\m Bir kixi ⱪandaⱪmu ming kixini ɵz aldidin ⱨǝydiyǝlǝytti?,  
\m Ikki kixi ⱪandaⱪmu on ming kixini ⱪaquralaytti?   
\m
\v 31 Qünki baxⱪilarning ⱪoram texi bolsa bizning Ⱪoram Teximizdǝk ǝmǝstur.  
\m Buningƣa düxmǝnlirimiz ɵzliri guwaⱨliⱪ bǝrsun!   
\m
\v 32 Qünki ularning üzüm teli Sodomning üzüm telidin,  
\m Gomorraning etizliⱪliridin qiⱪⱪandur;  
\m Üzümliri zǝⱨǝrlik üzümlǝrdur,  
\m Ularning ⱨǝrbir sapiⱪi aqqiⱪtur,   
\m
\v 33 Xarabi bolsa ǝjdiⱨalarning zǝⱨiridur,  
\m Kobralarning ǝjǝllik zǝⱨiridur.   
\m
\v 34 \add Pǝrwǝrdigar\add*: «Bularning \add ⱨǝmmisi\add* Meningkidǝ saⱪlaⱪliⱪ ǝmǝsmu?  
\m Ɵz hǝzinilirimdǝ mɵⱨürlǝngǝn ǝmǝsmu?   
\m
\v 35 Intiⱪam Meningkidur,  
\m Yamanliⱪni ⱪayturuxmu xundaⱪ,  
\m Bular ular putlixidiƣan waⱪitⱪiqǝ saⱪlaⱪliⱪ turidu,  
\m Qünki ularning balayi’apǝtlik küni yeⱪinlaxmaⱪta,  
\m Ularning bexiƣa qüxidiƣan ixlar bolsa tez keliwatidu.\f □ \fr 32:35 \ft \+bd «... Bular ular putlixidiƣan waⱪitⱪiqǝ saⱪlaⱪliⱪ turidu»\+bd* — bizningqǝ muxu ayǝttiki «ular» Israillarni kɵrsitidu. Bǝzi alimlar «Hudaning düxmǝnliri (yat ǝllǝr)ni kɵrsitidu» dǝp ⱪaraydu. Lekin Huda intiⱪamliri bilǝn ahirida Israilning ǝng ajiz pǝytidǝ ularni ⱪutⱪuzidu («Yǝr.» 30-babni, uxbu babtiki 36-, 42-ayǝtni kɵrüng).\f*  \x + \xo 32:35 \xt Rim. 12:19; Ibr. 10:30; 1Pet. 2:23\x*   
\m
\v 36 Qünki Pǝrwǝrdigar ularning küqi tügǝp kǝtkǝnlikini, ularning \add aziyip\add*, ⱨǝtta ajiz yaki meyiplǝrningmu ⱪalmiƣinini kɵrgǝndǝ,  
\m U Ɵz hǝlⱪining üstigǝ ⱨɵküm qiⱪiridu,  
\m Ɵz bǝndilirigǝ meⱨir-xǝpⱪǝt kɵrsitidu.\f □ \fr 32:36 \ft \+bd «...ularning azyip, ⱨǝtta ajiz yaki meyiplǝrningmu ⱪalmiƣinini kɵrgǝndǝ»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «yaki kiqik yaki qong bolsa, ularning aziyip ⱨeqkimning ⱪalmiƣinini kɵrgǝndǝ,...». \+bd «Ɵz hǝlⱪi üstigǝ ⱨɵküm qiⱪiridu»\+bd* — ɵz iqigǝ ikki tǝrǝpni elixi kerǝk: (1) Hudaning hǝlⱪi uning tǝrbiyǝ jazalirini kɵrgǝndin keyin gunaⱨlirini iⱪrar ⱪilip, uning kǝqürümigǝ muyǝssǝr bolidu; (2) Huda Ɵz hǝlⱪigǝ rǝzillik ⱪilƣuqilarƣa ɵzining ⱪilƣan rǝzillikini ɵzigǝ yanduridu. \+bd «Ɵz bǝndilirigǝ meⱨir-xǝpⱪǝt kɵrsitidu»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Ɵz bǝndiliri toƣruluⱪ niyitidin yenidu».\f*  \x + \xo 32:36 \xt Ⱪan. 32:36\x*   
\m
\v 37 U waⱪitta U mundaⱪ dǝydu: «Ⱪeni, ularning ilaⱨliri?  
\m Ɵzigǝ tayanq ⱪilƣan ⱪoram texi ǝmdi ⱪǝyǝrdidur?   
\m
\v 38 Ularning ɵtküzgǝn ⱪurbanliⱪlirining yeƣini yegǝn,  
\m Ularning xarab ⱨǝdiyǝliridiki xarabini iqkǝnlǝr ⱪǝyǝrgǝ kǝtti?  
\m Əmdi ular ornidin turup silǝrgǝ yardǝm berip, panaⱨinglar bolsun!\f □ \fr 32:38 \ft \+bd «Əmdi ular ornidin turup silǝrgǝ yardǝm berip, panaⱨinglar bolsun!»\+bd* — Huda muxu yǝrdǝ Israil ǝslidǝ tayanƣan butlarni mǝshirǝ ⱪilidu.\f*   
\m
\v 39 Əmdi Mǝn Ɵzüm, pǝⱪǝt Mǝnla «Xu»durmǝn,  
\m Manga ⱨǝmraⱨ ⱨeqⱪandaⱪ ilaⱨning yoⱪluⱪini kɵrüp bilinglar.  
\m Mǝn ɵltürüp tirildürimǝn,  
\m Zǝhimlǝndürüp saⱪaytimǝn;  
\m Wǝ ⱨeqkim Mening ⱪolumdin ⱪutⱪuzalmaydu.\f □ \fr 32:39 \ft \+bd «Manga ⱨǝmraⱨ ⱨeqⱪandaⱪ ilaⱨning yoⱪluⱪini kɵrüp bilinglar»\+bd* — yaki «Mǝndin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ ilaⱨ bolmiƣanliⱪini kɵrüp belinglar».\f*  \x + \xo 32:39 \xt Ⱪan. 4:35; 1Sam. 2:6; Yǝx. 45:5,18,22\x*   
\m
\v 40 Qünki Mǝn ⱪolumni asmanlarƣa kɵtürüp: —  
\m «Əbǝdgiqǝ ⱨayatturmǝn» dǝp eytip,   
\m
\v 41 Qaⱪnap turidiƣan ⱪiliqimni ittik ⱪilimǝn,  
\m Mening ⱪolum adalǝtni ⱪoral ⱪilip tutidu,  
\m Düxmǝnlirimdin intiⱪam alimǝn,  
\m Mǝndin nǝprǝtlǝngüqilǝrning ⱪilƣanlirini ularƣa yandurimǝn!   
\m
\v 42 Mǝn ya oⱪlirimni ⱪan iqküzüp mǝst ⱪilimǝn,  
\m Mening ⱪiliqim gɵx yǝydu,  
\m Mǝn ularni ɵltürülgǝnlǝr bilǝn ǝsirlǝrning ⱪenini,  
\m Düxmǝnning sǝrdarlirining baxlirini yǝp-iqidiƣan ⱪilimǝn».\x + \xo 32:42 \xt Zǝb. 7:12-13; 68:21-23; Yǝx. 34:6; Əz. 21:9-11\x*   
\m
\v 43 Əy ǝllǝr, Uning hǝlⱪi bilǝn billǝ xadlininglar,  
\m Qünki U Ɵz bǝndilirining ⱪenining intiⱪamini alidu,  
\m Ɵz düxmǝnlirigǝ ⱪisas yanduridu,  
\m Ɵz zemini bilǝn hǝlⱪi üqün kǝqürüm-kafarǝt kǝltürüp beridu».\x + \xo 32:43 \xt Rim. 15:10\x*   
\b  
\m  
\s1 Musa ƣǝzili toƣrisida buyruⱪ qüxüridu  
\m
\v 44 Əmdi Musa bilǝn Nunning oƣli Yǝxua kelip bu ƣǝzǝlning barliⱪ sɵzlirini hǝlⱪning aldida oⱪup bǝrdi. \f □ \fr 32:44 \ft \+bd «Nunning oƣli Yǝxua»\+bd* — ibraniy tilida: «Nunning oƣli Ⱨoxiya» (Ⱨoxiya Yǝxuaning baxⱪa birhil atilixi).\f*  
\v 45 Andin Musa bu ⱨǝmmǝ sɵzlǝrni barliⱪ Israil aldida ahirlaxturup  
\v 46 ularƣa sɵz ⱪilip: «Mǝn bügün otturanglarda silǝrni agaⱨlandurup guwaⱨliⱪ bǝrgǝn bu barliⱪ sɵzlǝrgǝ kɵngül bɵlünglar; silǝr bularni baliliringlarƣa tapilap: «Bu ⱪanunning ⱨǝmmǝ sɵzlirigǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa kɵngül ⱪoyunglar» dǝp buyruxunglar kerǝk.  
\v 47 Qünki bu sɵz silǝrgǝ munasiwǝtsiz, ⱪuruⱪ sɵz ǝmǝs, bǝlki silǝrning ⱨayatinglardur! Silǝr u zeminni igilǝxkǝ Iordan dǝryasidin ɵtisilǝr; ɵtkǝndin keyin u zeminda bu sɵz arⱪiliⱪ uzun ɵmür kɵrisilǝr» — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Musaning ɵlümi toƣruluⱪ buyruⱪlar  
\m
\v 48 Yǝnǝ xu küni Pǝrwǝrdigar Musaƣa sɵz ⱪilip mundaⱪ dedi: —   
\m
\v 49 Sǝn uxbu Abarim teƣiƣa, yǝni Yerihoning utturidiki, Moabning zeminidiki Nebo teƣiƣa qiⱪⱪin wǝ xu yǝrdǝ Mǝn Israillarƣa ɵz tǝwǝliki bolux üqün beridiƣan Ⱪanaan zeminini kɵrgin. \x + \xo 32:49 \xt Qɵl. 27:12\x*  
\v 50 Andin akang Ⱨarun Ⱨor teƣida ɵlüp ɵz hǝlⱪlirigǝ ⱪoxulƣandǝk, sǝnmu qiⱪidiƣan xu taƣda ɵlüp hǝlⱪliringgǝ ⱪoxulƣin; \x + \xo 32:50 \xt Qɵl. 27:13; 33:38\x*  
\v 51 qünki silǝr Zin qɵlidiki Mǝribaⱨ-Ⱪadǝxning sulirining yeniƣa barƣanda, ikkinglar Israillarning arisida Manga wapasizliⱪ kɵrsitip, Israillarning arisida Meni «muⱪǝddǝs» dǝp ⱨɵrmǝtlimidinglar. \x + \xo 32:51 \xt Qɵl. 20:12\x*  
\v 52 Xunga sǝn Israillarƣa beridiƣan xu zeminni udulungda kɵrisǝn, lekin uningƣa kirǝlmǝysǝn.   
\b  
\b  
\m  
\c 33
\s1 Musa pǝyƣǝmbǝr Israilƣa dua ⱪilip bǝht tilǝydu  
\m
\v 1 Hudaning adimi bolƣan Musaning ɵlümidin ilgiri Israillarni bǝrikǝtlǝxkǝ tiligǝn bǝht-tilǝkliri munular: —   
\m
\v 2 U mundaⱪ dedi: —  
\m «Pǝrwǝrdigar Ɵzi Sinay teƣidin kelip,  
\m Seirdin qiⱪip \add Israil\add* üstigǝ parlidi;  
\m Paran teƣidin pǝyda bolup qaⱪnidi,  
\m U tümǝnligǝn muⱪǝddǝslǝrning otturisidin qiⱪip kǝldi;  
\m Ong ⱪolidin Israilƣa atalƣan otluⱪ bir ⱪanun qiⱪti.\f □ \fr 33:2 \ft \+bd «Seirdin Israillar qiⱪip üstigǝ parlidi»\+bd* — «Israillar» ibraniy tilida: «ular». \+bd «muⱪǝddǝslǝr»\+bd* — pǝrixtilǝrni kɵrsǝtsǝ kerǝk. \+bd «... Israilƣa atalƣan»\+bd* — ibraniy tilida: «..ularƣa atalƣan». \+bd «... ularƣa atalƣan otluⱪ bir ⱪanun qiⱪti»\+bd* — baxⱪa ikki hil tǝrjimisi: «...ularƣa (Israilƣa) atalƣan ot yalⱪunliri qiⱪti» yaki «...ularƣa (Israilƣa) yetǝkligüqi ot yalⱪuliri qiⱪti».\f*  \x + \xo 33:2 \xt Ⱨab. 2:3, 4 \x*   
\m
\v 3 Dǝrⱨǝⱪiⱪǝt, U hǝlⱪni sɵyidu;  
\m Sening barliⱪ muⱪǝddǝs bǝndiliring ⱪolungdidur;  
\m Ularning ⱨǝrbiri ayiƣing aldida olturup,  
\m Sɵzliringgǝ muyǝssǝr bolidu.   
\m
\v 4 Musa bizgǝ bir ⱪanun buyrup,  
\m Buni Yaⱪupning jamaitigǝ miras ⱪilip bǝrdi;   
\m
\v 5 Hǝlⱪning sǝrdarliri jǝm bolup,  
\m Israilning ⱪǝbililiri bir yǝrgǝ yiƣilƣanda,  
\m U Yǝxurunning otturisida padixaⱨdǝk boldi.\f □ \fr 33:5 \ft \+bd «U Yǝxurunning otturisida padixaⱨdǝk boldi»\+bd* — muxu jümlidiki «U» Musani kɵrsitidu, dǝp ⱪaraymiz. Bǝzi alimlar Hudani kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Musaning ⱪǝbililǝr üqün tiligǝn hǝyr-dualiri wǝ bǝrgǝn bexarǝtliri  
\m
\v 6 «Rubǝn bolsa, adǝmliri ɵlüp kǝtmǝy, ⱨayat tursun;  
\m Uning adǝmliri az bolmisun».   
\m
\v 7 \add Musa\add*ning Yǝⱨuda toƣrisida tiligǝn bǝhti mundaⱪ: —  
\m «Yǝⱨudaning awazini angliƣaysǝn, i Pǝrwǝrdigar;  
\m Uni ɵz hǝlⱪigǝ ⱪobul ⱪildurƣaysǝn;  
\m Uning ⱪolliri ular üqün kürǝx ⱪilsun;  
\m Əmdi ɵzini ǝzgüqilǝrgǝ ⱪarxi turuxⱪa uningƣa mǝdǝt bolƣaysǝn».\f □ \fr 33:7 \ft \+bd «Uni ɵz hǝlⱪigǝ ⱪobul ⱪildurƣaysǝn»\+bd* — ibraniy tilida sɵzmusɵz «Uni ɵz hǝlⱪining arisiƣa kirgüzgǝysǝn» deyilidu. Yǝⱨudaning keyinki tarihiƣa ⱪariƣanda, bu bexarǝt Musa pǝyƣǝmbǝrning Yǝⱨudaning nǝsli bolƣan Dawutning padixaⱨliⱪi, ǝng muⱨimi Dawutning nǝsli Mǝsiⱨ toƣruluⱪ bexarǝtlik duasi boluxi kerǝk. \+bd «U ⱪolliri ular üqün kürǝx ⱪilsun»\+bd* — buningda «ular» «ɵz hǝlⱪi»ni kɵrsǝtsǝ kerǝk. \+bd «Uning ⱪolliri ular üqün kürǝx ⱪilsun»\+bd* — buning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Uning ⱪolliri ɵz ⱨajitidin qiⱪsun».\f*   
\m
\v 8 U Lawiy toƣrisida mundaⱪ dedi: —  
\m «Sening urim wǝ tummim taxliring Sening bu muⱪǝddǝs bǝndǝnggǝ tapxurulƣan;  
\m Sǝn uni Massaⱨda siniding,  
\m Mǝribaⱨning sulirining yenida uning bilǝn talaxting.\f □ \fr 33:8 \ft \+bd «urim wǝ tummim»\+bd* — toƣruluⱪ «Mis.» 28:30ni kɵrüng. Huda Lawiylarni tallixining bir sǝwǝbi 32:25-29dǝ kɵrülidu; Huda uni Ɵz hizmitidǝ boluxⱪa talliƣaqⱪa, muxu yǝrdǝ Huda uni «Mening muⱪǝddǝs bǝndǝm» dǝp ataydu. \+bd «Massaⱨ»\+bd* — «Massaⱨ» degǝn jayning mǝnisi «sinax» («Mis.» 17:7ni kɵrüng). \+bd «Mǝribaⱨ»\+bd* — «Mǝribaⱨ» degǝn jayning mǝnisi «talax-tartix, kürǝx» («Qɵl.» 20:13 wǝ 24ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 9 U ɵz ata-anisi toƣrisida: «Ularƣa yüz-hatirǝ ⱪilmaymǝn», dǝp eytti,  
\m Ɵz ⱪerindaxlirining ⱨeq yüzini ⱪilmay,  
\m Ɵz balilirinimu tonuxni halimay,  
\m Bǝlki Sening sɵzünggǝ ǝmǝl ⱪilip, ǝⱨdǝngni qing tutti.\f □ \fr 33:9 \ft \+bd «Ɵz ⱪerindaxlirining ⱨeq yüzini ⱪilmay, ...bǝlki Sening sɵzünggǝ ǝmǝl ⱪilip, ǝⱨdǝngni qing tutti»\+bd* — kɵzdǝ tutulƣan wǝⱪǝlǝr «Mis.» 32:21-29dǝ hatirilinidu.\f*   
\m
\v 10 Mana, \add Lawiylar\add* Yaⱪupⱪa ⱨɵkümliringni uⱪturidu,  
\m Ular Israilƣa ⱪanunungni ɵgitidu;  
\m Ular dimiƣingƣa huxbuyni sunidu,  
\m Ⱪurbangaⱨingƣa pütün kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlarni kǝltüridu.   
\m
\v 11 I Pǝrwǝrdigar, uning tǝǝlluⱪatini bǝrikǝtligǝysǝn,  
\m Uning ⱪollirining ǝjri Seni hux ⱪilƣudǝk bolƣay,  
\m Uningƣa ⱪarxi qiⱪⱪanlar wǝ uningdin nǝprǝtlǝngǝnlǝr bolsa,  
\m Ularni ⱪopalmiƣudǝk ⱨalda bǝllirini sundurƣaysǝn!»   
\m
\v 12 U Binyamin toƣrisida mundaⱪ dedi: —  
\m «Pǝrwǝrdigarning sɵygini bolsa,  
\m U Uning yenida bihǝtǝr makan ⱪilidu,  
\m Pǝrwǝrdigar sayǝ bolup pütün kün uni saⱪlaydu,  
\m U uni mürisi otturisida makanlaxturidu»   
\m
\v 13 Yüsüp toƣrisida u mundaⱪ dedi: —  
\m «Uning zemini Pǝrwǝrdigar tǝripidin bǝrikǝtlik bolƣay!  
\m Asmanlarning esil nemǝtliri bilǝn,  
\m Xǝbnǝm bilǝn,  
\m Yǝr tegidiki nemǝtliri bilǝn,\f □ \fr 33:13 \ft \+bd «yǝr tegi»\+bd* — bǝlkim yǝr astidiki sularni yaki dengiz tǝglirini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 33:13 \xt Yar. 49:25\x*   
\m
\v 14 Kündin ⱨasil bolidiƣan esil mǝⱨsulatliri bilǝn,  
\m Aydin ⱨasil bolidiƣan esil nemǝtliri bilǝn,   
\m
\v 15 Ⱪǝdimki taƣlarning aliy nemǝtliri bilǝn,  
\m Mǝnggülük dɵnglǝrning esil nemǝtliri bilǝn,   
\m
\v 16 Yǝrning esil nemǝtliri wǝ uningƣa tolƣan ⱨǝmmǝ mǝwjudatliri bilǝn,  
\m Azƣanliⱪta turƣuqi Zatning xapaiti bilǝn bǝrikǝtlǝnsun!  
\m Bularning ⱨǝmmisi Yüsüpning bexiƣa,  
\m Yǝni ɵz ⱪerindaxliridin ayrilƣanning qoⱪⱪisiƣa qüxsun.\f □ \fr 33:16 \ft \+bd «Azƣanliⱪta turƣuqi Zat»\+bd* — muxu zat Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisidur («Mis.» 3:2-6ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 33:16 \xt Yar. 49:26\x*   
\m
\v 17 Uning ⱨǝywisi ɵz buⱪisining tunjisidǝktur;  
\m Uning münggüzliri yawa kalining münggüzliridǝktur,  
\m Ular bilǝn u ǝl-yurtlarning ⱨǝmmisini biraⱪla yǝr yüzining qǝtlirigiqǝ üsidu.  
\m Mana Əfraimning tümǝnligǝn adǝmliri,  
\m Manassǝⱨning mingliƣan adǝmliri xundaⱪ bolidu».\f □ \fr 33:17 \ft \+bd «Uning ⱨǝywisi ɵz buⱪisining tunjisidǝktur»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «uning buⱪisining tunjisi uningƣa xǝrǝp kǝltürsun». \+bd «uning münggüzliri yawa kalining münggüzliridǝktur»\+bd* — yawa kala bolsa nǝsli ⱪuruƣan intayin yoƣan birhil kala idi. \+bd «...Manassǝⱨning mingliƣan adǝmliri xundaⱪ bolidu»\+bd* — toluⱪ ayǝtning mǝnisi: (1) bu ikki ⱪǝbilǝ Yüsüpning münggüzliridur; (2) yuⱪirida eytilƣan bǝht-bǝrikǝtlǝr Yüsüpkǝ has bolup, bu ikki ⱪǝbilining bexiƣa qüxidu. Biz ikkinqi mǝnigǝ mayilmiz.\f*   
\m
\v 18 Zǝbulun toƣrisida u mundaⱪ dedi: —  
\m «Əy Zǝbulun, sǝn qiⱪⱪiningda xadlanƣin;  
\m Əy sǝn Issakar, ɵz qedirliringda hux bolƣin!   
\m
\v 19 Mana ular hǝlⱪlǝrni taƣⱪa qaⱪiridu,  
\m Xu yǝrdǝ ular ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning ⱪurbanliⱪlirini sunidu,  
\m Qünki ular dengizdiki mol dɵlǝtlǝrni,  
\m  Ⱪumƣa kɵmülgǝn gɵⱨǝrlǝrni sümürüp ularƣa muyǝssǝr bolidu».   
\m
\v 20 Gad toƣrisida u mundaⱪ dedi: —  
\m «Gadning zeminini kengǝytküqigǝ bǝht-bǝrikǝt bolƣay;  
\m Gad bolsa qixi xirdǝk olturaⱪlaxti;  
\m U bilǝk ⱨǝm bax terisini titma-titma ⱪiliwetidu;\f □ \fr 33:20 \ft \+bd «Gad bolsa qixi xirdǝk olturaⱪlaxti»\+bd* — yaki «Gad.... yetiwaldi». \+bd «U bilǝk ⱨǝm bax terisini titma-titma ⱪiliwetidu»\+bd* — bǝlkim Gadning düxminigǝ ⱪattiⱪ zǝrbǝ beridiƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 21 Xu yǝrdǝ u ǝng esil nesiwini talliwaldi;  
\m Qünki xu yǝrdimu u ⱨɵküm bekitküqining ülüxi bolƣan jay saⱪlaⱪliⱪtur;  
\m U hǝlⱪning sǝrdarliri bilǝn kelip,  
\m Israil bilǝn birgǝ Pǝrwǝrdigarning adaliti bilǝn ⱨɵkümlirini yürgüzdi».\f □ \fr 33:21 \ft \+bd «ⱨɵküm bekitküqi»\+bd* — (1) ⱪanun bǝrgüqi (Musa pǝyƣǝmbǝrning ɵzi)ni; (2) Ⱪanaan zeminini bɵlüp tǝⱪsim ⱪilƣuqi (Yǝxua pǝyƣǝmbǝr)ni kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 22 Dan toƣrisida u mundaⱪ dedi: —  
\m «Dan bolsa yax bir xirdur;  
\m U Baxandin taⱪlap ɵtidu».\f □ \fr 33:22 \ft \+bd «U Baxandin taⱪlap ɵtidu»\+bd* — bu sɵzlǝr bǝlkim «Ⱨak.» 18:27-28dǝ hatirilǝngǝn wǝⱪǝni kɵrsitidiƣan bexarǝt boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 23 Naftali toƣrisida u mundaⱪ dedi: —  
\m «Əy Naftali, iltipatⱪa toyunƣansǝn,  
\m Pǝrwǝrdigar tǝripidin kǝlgǝn bǝht-bǝrikǝtkǝ tolup,  
\m Mǝƣrip bilǝn jǝnubni ɵzünggǝ mülük ⱪilip igilǝysǝn».   
\m
\v 24 Axir toƣrisida u mundaⱪ dedi: —  
\m «Axir oƣullar bilǝn bǝrikǝtlinidu;  
\m U ⱪerindaxliri arisida iltipat kɵrsun;  
\m Puti mayƣa qilansun.\f □ \fr 33:24 \ft \+bd «Axir.... puti mayƣa qilansun»\+bd* — keyin, Axir turƣan jayda kɵp zǝytun meyi ixlǝp qiⱪarƣan.\f*   
\m
\v 25 Dǝrwaza baldaⱪliring tɵmür bilǝn mistin bolidu;  
\m Künliring ⱪandaⱪ bolsa, küqüngmu xuningƣa muwapiⱪ tǝng bolidu».\f □ \fr 33:25 \ft \+bd «Dǝrwaza baldaⱪliring»\+bd* — yaki «Ayiƣingning boƣⱪuqiliri».\f*   
\m
\v 26 «— Əy Yǝxurun, Tǝngringdǝk baxⱪa ⱨeqkim yoⱪtur;  
\m U sanga yardǝmgǝ asmanlar üstigǝ,  
\m Zor ⱨǝywisi bilǝn bulutlarning üstigǝ minip kelidu.\f □ \fr 33:26 \ft \+bd «Əy Yǝxurun, Tǝngringdǝk baxⱪa ⱨeqkim yoⱪtur»\+bd* — yaki «Əy Yǝxurun, Tǝngridǝk baxⱪa ⱨeqkim yoⱪtur».\f*  \x + \xo 33:26 \xt Ⱪan. 32:13; Yǝx. 58:14\x*   
\m
\v 27 Əzǝliy Huda sening baxpanaⱨingdur,  
\m Astingda ǝbǝdiy bilǝklǝr turidu.  
\m U sening aldingdin düxmǝnni ⱨǝydǝp: —  
\m «Ularni ⱨalak ⱪilƣin!» dǝp \add sanga\add* buyruydu.   
\m
\v 28 Xuning bilǝn Israil axliⱪ bilǝn yengi xarab mol bolƣan bir zeminda turup,  
\m Yalƣuz aman-esǝn makan tutidu,  
\m Yaⱪupning buliⱪi ohxaxla aman-esǝn bolidu;  
\m Uning asmanlirimu xǝbnǝm temitip turidu.\f □ \fr 33:28 \ft \+bd «... Israil ... mol bolƣan bir zeminda turup, yalƣuz aman-esǝn makan tutidu»\+bd* — muxu jümlidiki «yalƣuz» Hudadin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ panaⱨ yaki muⱨapizǝt kerǝk bolmaydu, degǝnlikni kɵrsitidu. 
\fp  «Yaⱪupning buliⱪi»: — (1) Israilning zeminidiki su mǝnbǝlirini kɵrsitixi mumkin; (2) Huda ularƣa bulaⱪtǝk roⱨiy ⱨayatliⱪ mǝnbǝsi bolup, ɵzgǝrmǝy mǝzmut turidiƣanliⱪini kɵrsitixi mumkin. Biz ikkinqi mǝnisigǝ mayilmiz.\f*  \x + \xo 33:28 \xt Yǝr. 23:6; 33:16; Zǝb. 68:26\x*   
\m
\v 29 Bǝhtliksǝn, i Israil!  
\m Sǝndǝk Pǝrwǝrdigarning Ɵzi ⱪutⱪuzƣan hǝlⱪtin yǝnǝ kim bar?  
\m U bolsa sening mǝdǝtkar ⱪalⱪining,  
\m Ⱨǝywǝtlik ⱪiliqingdur!  
\m Sening düxmǝnliring sanga zǝiplixip boysunidu;  
\m Sǝn ularning egiz jaylirida dǝssǝp mangisǝn».   
\b  
\b  
\m  
\c 34
\s1 Musa pǝyƣǝmbǝrning ɵlümi  
\m
\v 1 Andin Musa Moabning tüzlǝnglikliridin qiⱪip Nebo teƣining üstigǝ, yǝni Yerihoning utturisidiki Pisgaⱨ teƣining qoⱪⱪisiƣa qiⱪti. Xu yǝrdǝ Pǝrwǝrdigar uningƣa pütkül zeminni kɵrsǝtti; Gileadtin Danƣiqǝ, \x + \xo 34:1 \xt Ⱪan. 3:27\x*  
\v 2 pütkül Naftali bilǝn Əfraim wǝ Manassǝⱨning zeminini, Yǝⱨudaning pütkül zemini bilǝn ⱪoxup mǝƣribtiki dengizƣiqǝ,  
\v 3 jǝnubtiki Nǝgǝw zeminini, «Horma xǝⱨiri» dǝp atalƣan Yeriho wadisidiki tüzlǝnglikni Zoar xǝⱨirigǝ ⱪǝdǝr, ⱨǝmmini uningƣa kɵrsǝtti.   
\m
\v 4 Andin Pǝrwǝrdigar uningƣa sɵz ⱪilip: «Mǝn ⱪǝsǝm ⱪilip: «Bu zeminni sening nǝslinggǝ berimǝn» dǝp Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupⱪa wǝdǝ ⱪilƣan zemin mana muxudur. Əmdi sanga uni ɵz kɵzüng bilǝn kɵrüxkǝ nesip ⱪildim, lekin sǝn xu yǝrgǝ ɵtüp kirǝlmǝysǝn» dedi.\x + \xo 34:4 \xt Yar. 12:7; 13:15; 15:18; 26:4; 28:13\x*   
\m
\v 5 Andin Pǝrwǝrdigarning eytⱪinidǝk, Pǝrwǝrdigarning ⱪuli Musa xu yǝrdǝ, yǝni Moabning zeminida wapat boldi.  
\v 6 U uni Moabning zeminidiki taƣ jilƣisida, Bǝyt-Peorning utturisida dǝpnǝ ⱪildi; uning ⱪǝbrisining ⱪǝyǝrdǝ ikǝnlikini bügüngiqǝ ⱨeqkim bilmǝydu.   
\m
\v 7 Musa wapat bolƣan waⱪitta bir yüz yigirmǝ yaxⱪa kirgǝnidi, lekin kɵzliri ⱨeq torlaxmiƣan wǝ maƣduridin ⱨeq kǝtmigǝnidi.   
\m
\v 8 Israillar Musa üqün Moabdiki tüzlǝngliktǝ ottuz küngiqǝ matǝm tutti. Xuning bilǝn Musa üqün matǝm tutup yiƣlaydiƣan künlǝr tügigǝnidi.   
\m
\v 9 Musa ⱪollirini uning üstigǝ ⱪoyƣaqⱪa, Nunning oƣli Yǝxua danaliⱪ bǝrgüqi Roⱨ bilǝn tolƣanidi. Xuning bilǝn Israillar uningƣa itaǝt ⱪilip, Pǝrwǝrdigarning Musaƣa buyruƣinidǝk ⱪildi.\x + \xo 34:9 \xt Qɵl. 27:18\x*   
\m
\v 10 Musadin keyin uningdǝk Pǝrwǝrdigar bilǝn yüz turanǝ sɵzlǝxkǝn ikkinqi bir pǝyƣǝmbǝr Israil iqidǝ qiⱪmidi;  
\v 11 Pǝrwǝrdigarning uni Misir zeminiƣa ǝwǝtixi bilǝn u xu yǝrdǝ Pirǝwngǝ, uning hizmǝtkarliri wǝ pütkül zeminidikilǝr aldida kɵrsǝtkǝn ⱨǝmmǝ mɵjizilik alamǝt wǝ karamǝtlǝrgǝ,  
\v 12 ayan ⱪilinƣan xu barliⱪ uluƣ ⱪudrǝtkǝ wǝ Musaning pütkül Israilning kɵz aldida kɵrsǝtkǝn barliⱪ dǝⱨxǝtlik ⱨǝywisigǝ tǝng turƣudǝk ⱨeqⱪandaⱪ adǝm qiⱪmidi.\f □ \fr 34:12 \ft \+bd «... ayan ⱪilinƣan xu barliⱪ uluƣ ⱪudrǝtkǝ...»\+bd* — ibraniy tilida «ayan ⱪilinƣan xu barliⱪ uluƣ ⱪudrǝtlik ⱪolƣa...».\f*