\id ACT
\h Rosullarning paaliyǝtliri 
\toc1 Rosullarning paaliyǝtliri 
\toc2 Rosullarning paaliyǝtliri 
\toc3 Ros. 
\mt1 Rosullarning paaliyǝtliri  
\c 1
\s1 Muⱪǝddimǝ  
\m
\v 1-2 I \add ⱨɵrmǝtlik\add* Teofilos, mǝn dǝslǝp yazƣan bayan Əysa ɵzi talliƣan rosullarƣa Muⱪǝddǝs Roⱨ arⱪiliⱪ ǝmrlǝrni tapxurup asmanƣa kɵtürülgǝn küngüqǝ bolƣan uning barliⱪ ǝmǝlliri ⱨǝm barliⱪ tǝlim berixlirining baxlanmisi toƣrisida idi.\f □ \fr 1:1-2 \ft \+bd «....mǝn dǝslǝp yazƣan bayan Əysa ɵzi talliƣan rosullarƣa Muⱪǝddǝs Roⱨ arⱪiliⱪ ǝmrlǝrni tapxurup asmanƣa kɵtürülgǝn küngüqǝ bolƣan uning barliⱪ ǝmǝlliri ⱨǝm barliⱪ tǝlim berixlirining baxlanmisi toƣrisida idi»\+bd* — demǝk, «Luⱪa» degǝn kitabta ««uning barliⱪ ǝmǝlliri ⱨǝm barliⱪ tǝlim berixlirining baxlanmisi» hatirlinidu; «Rosullarning paaliyǝtliri»dǝ bolsa Əysaning «barliⱪ ǝmǝlliri ⱨǝm barliⱪ tǝlim berixliri»ning dawami hatirlinidu.\f*  \x + \xo 1:1-2 \xt Luⱪa 1:1-3; Mar. 16:19; Luⱪa 9:51; Yⱨ. 20:21; Əf. 2:17; 1Tim. 3:16. \x*   
\m
\v 3 U azab-oⱪubǝtlǝrni tartⱪandin keyin, ularƣa kɵp ispatlar bilǝn ɵzining tirik ikǝnlikini kɵrsǝtkǝn; u ularƣa ⱪiriⱪ kün iqidǝ kɵrüngǝn bolup, Hudaning padixaⱨliⱪiƣa ait ixlar toƣruluⱪ sɵzlǝp bǝrgǝn;\x + \xo 1:3 \xt Mar. 16:14; Yⱨ. 20:19; 21:1; 1Kor. 15:5. \x*  
\v 4 wǝ ular bilǝn jǝm ⱪilinƣanda mundaⱪ ǝmr ⱪildi: — «Yerusalemdin ayrilmay, silǝr mǝndin angliƣan, Atining wǝdisini kütünglar.\f □ \fr 1:4 \ft \+bd «Atining wǝdisi»\+bd* — Muⱪǝddǝs Roⱨ, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 1:4 \xt Luⱪa 24:48, 49; Yⱨ. 14:26; 15:26; 16:7. \x*  
\v 5 Qünki Yǝⱨya suda qɵmüldürgǝn, lekin silǝr bolsanglar kɵp künlǝr ɵtmǝy Muⱪǝddǝs Roⱨta qɵmüldürülisilǝr».\x + \xo 1:5 \xt Yǝx. 44:3; Yo. 2:27-29; Mat. 3:11; Mar. 1:8; Luⱪa 3:16; Yⱨ. 1:26; Ros. 2:4; 11:15, 16; 19:4. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əysaning asmanƣa kɵtürülüxi  
\m
\v 6 Rosullar \add uning bilǝn\add* jǝm ⱪilinƣanda, uningdin: — I Rǝb, sǝn muxu waⱪitta Israilning padixaⱨliⱪini ǝsligǝ kǝltürmǝkqimusǝn? — dǝp soraxⱪa baxlidi.\f □ \fr 1:6 \ft \+bd «muxu waⱪitta Israilning padixaⱨliⱪini ǝsligǝ kǝltürmǝkqimusǝn?»\+bd* — yaki «muxu waⱪitta padixaⱨliⱪni Israilƣa ⱪayturamsǝn?».\f*  \x + \xo 1:6 \xt Mat. 24:3. \x*   
\m
\v 7 U ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Ata Ɵz ⱨoⱪuⱪiƣa asasǝn bekitkǝn waⱪit-pǝytlǝrni silǝrning bilix nesiwǝnglar yoⱪ.\f □ \fr 1:7 \ft \+bd «Ata Ɵz ⱨoⱪuⱪiƣa asasǝn bekitkǝn waⱪit-pǝytlǝrni silǝrning bilix nesiwǝnglar yoⱪ»\+bd* — «ata» muxu yǝrdǝ Hudani kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 1:7 \xt Mat. 24:36. \x*  
\v 8 Biraⱪ Muⱪǝddǝs Roⱨ üstünglarƣa qüxkǝndǝ silǝr küq-ⱪudrǝtkǝ igǝ bolisilǝr, Yerusalem, pütün Yǝⱨudiyǝ wǝ Samariyǝ boyiqǝ ⱨǝm jaⱨanning qǝtlirigiqǝ manga guwaⱨqi bolisilǝr.\x + \xo 1:8 \xt Yǝx. 2:3; Luⱪa 24:48; Yⱨ. 15:27; Ros. 2:4,32; Əz.11:23; Zǝk.4:14 \x*   
\m
\v 9 U bu sɵzlǝrni ⱪilip bolup, ular ⱪarap turƣanda kɵtürüldi, bir parqǝ bulut uni ariƣa aldi-dǝ, u ularning nǝziridin ƣayib boldi. \x + \xo 1:9 \xt Mar. 16:19; Luⱪa 24:51. \x*  
\v 10 U asmanƣa kɵtürülgǝndǝ, ular kɵzlirini kɵkkǝ tikip ⱪaraxⱪanda, mana tuyuⱪsiz ularning yenida aⱪ kiyim kiygǝn ikki adǝm pǝyda bolup:\f □ \fr 1:10 \ft \+bd «ularning yenida aⱪ kiyim kiygǝn ikki adǝm pǝyda bolup...»\+bd* — bu «adǝmlǝr» pǝrixtilǝr bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 1:10 \xt Mat. 28:3. \x*   
\m
\v 11 — Əy Galiliyǝliklǝr, nemixⱪa ɵrǝ turƣininglarqǝ asmanƣa ⱪarap ⱪaldinglar? Silǝr silǝrdin ayrilip ǝrxkǝ kɵtürülgǝn xu Əysaning asmanƣa ⱪandaⱪ kɵtürülginini kɵrgǝn bolsanglar, yǝnǝ xu ⱨalda ⱪaytip kelidu, — dedi.\f □ \fr 1:11 \ft \+bd «Silǝr silǝrdin ayrilip ǝrxkǝ kɵtürülgǝn xu Əysaning asmanƣa ⱪandaⱪ kɵtürülginini kɵrgǝn bolsanglar, yǝnǝ xu ⱨalda ⱪaytip kelidu»\+bd* — «Dan.» 7:13-14, «Zǝk.» 14:1-3ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 1:11 \xt Dan. 7:13; Zǝk.14:4; Mat. 24:30; Mar. 13:26; Luⱪa 21:27; 1Tes. 1:10; 2Tes. 1:10; Wǝⱨ. 1:7. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨudaning orniƣa Mattiyasning tallinixi  
\m
\v 12 Andin ular Yerusalemƣa yeⱪin, uningdin bir qaⱪirimqǝ yiraⱪliⱪtiki Zǝytun teƣidin Yerusalemƣa ⱪaytip kǝldi. \f □ \fr 1:12 \ft \+bd «uningdin bir qaⱪirimqǝ yiraⱪliⱪtiki Zǝytun teƣi...»\+bd* — grek tilida «uningdin xabat künlük bir sǝpǝr yiraⱪliⱪtiki Zǝytun teƣi...)».\f*  
\v 13 Ular xǝⱨǝrgǝ kirip, ɵzliri turuwatⱪan ɵyning üstünki ⱪǝwitidiki bir ɵygǝ qiⱪti. Xu yǝrdǝ Petrus, Yuⱨanna, Yaⱪup, Andiriyas, Filip, Tomas, Bartolomay, Matta, Alfayning oƣli Yaⱪup, «millǝtpǝrwǝr» Simon wǝ \add yǝnǝ bir\add* Yaⱪupning oƣli Yǝⱨuda bar idi. \f □ \fr 1:13 \ft \+bd «Xu yǝrdǝ Petrus, Yuⱨanna, Yaⱪup, Andiriyas, Filip, Tomas, Bartolomay, Matta, Alfayning oƣli Yaⱪup, «millǝtpǝrwǝr» Simon wǝ yǝnǝ bir Yaⱪupning oƣli Yǝⱨuda bar idi»\+bd* — grek tilida «Xu yǝrdǝ Petrus bilǝn Yuⱨanna wǝ Yaⱪup bilǝn Andiriyas, Filip wǝ Tomas, Bartolomay wǝ Matta, Alfayning oƣli Yaⱪup wǝ «millǝtpǝrwǝr» Simon wǝ yǝnǝ bir Yaⱪupning oƣli Yǝⱨuda bar idi».\f*  
\v 14 Bular bir jan bir dil bolup üzüldürmǝy berilip dua-tilawǝt ⱪilixti; bu ixta bir yǝrgǝ jǝm bolƣanlardin birⱪanqǝ ayal, jümlidin Əysaning anisi Mǝryǝm ⱨǝmdǝ Əysaning inilirimu bar idi.\x + \xo 1:14 \xt Mat. 13:55. \x*   
\m
\v 15 Xu künlǝrning biridǝ, Petrus ⱪerindaxlar otturisida ɵrǝ turup (jǝm boluxⱪanlar bir yüz yigirmigǝ yeⱪin idi) mundaⱪ dedi:   
\m
\v 16 — Ⱪerindaxlar, Əysani tutⱪanlarƣa yol baxliƣuqi bolƣan Yǝⱨuda ⱨǝⱪⱪidǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning burun Dawut arⱪiliⱪ aldin eytⱪan muⱪǝddǝs yazmilardiki sɵzliri ǝmǝlgǝ exixi muⱪǝrrǝr idi. \f □ \fr 1:16 \ft \+bd «Dawut arⱪiliⱪ aldin eytⱪan...»\+bd* — grek tilida «Dawutning aƣzi arⱪiliⱪ aldin eytⱪan...».\f*  \x + \xo 1:16 \xt Zǝb. 41:9; Mat. 26:23, 47; Mar. 14:43; Yⱨ. 13:18; 18:3. \x*  
\v 17 Qünki \add Yǝⱨuda\add*mu arimizdin biri ⱨesablanƣan wǝ \add Hudaning\add* bu hizmitidin nesiwisi bar idi \x + \xo 1:17 \xt Mat. 10:4; Mar. 3:19; Luⱪa 6:16. \x*  
\v 18 (u ⱪilƣan ⱪǝbiⱨlikning in’amidin erixkǝn pulƣa bir parqǝ yǝr setiwalƣanidi, u xu yǝrdǝ bexiqilap yiⱪilip, üqǝy-ⱪerini quwulup kǝtti; \x + \xo 1:18 \xt 2Sam. 17:23; Mat. 27:5. \x*  
\v 19 bu ix pütkül Yerusalemdikilǝrgǝ mǝlum bolup, ular u yǝrni ɵz tili bilǝn «Ⱨaⱪǝldǝma» dǝp ataxti. Buning mǝnisi «ⱪan tɵkülgǝn yǝr» degǝnliktur) \x + \xo 1:19 \xt Mat. 27:8. \x*  
\v 20 Qünki Zǝburda \add Yǝⱨudaƣa\add* \add ⱪaritilƣan\add* munu sɵzlǝr pütülgǝn: —  
\m «Uning turalƣusi qɵlgǝ aylansun,  
\m Uningda ⱨeq turƣuqi bolmisun!»  
\m Wǝ: —  
\m «Uning yetǝkqilik orniƣa baxⱪa birsi qiⱪsun!»\f □ \fr 1:20 \ft \+bd «Uning turalƣusi qɵlgǝ aylansun, uningda ⱨeq turƣuqi bolmisun!»\+bd* — «Zǝb.» 69:25. \+bd «Uning yetǝkqilik orniƣa baxⱪa birsi qiⱪsun!»\+bd* — «Zǝb.» 108:8.\f*  \x + \xo 1:20 \xt Zǝb. 69:25; 109:8\x*   
\m
\v 21-22 Xuning üqün, Rǝb Əysaning tirilgǝnlikigǝ biz bilǝn tǝng guwaⱨliⱪ berixi üqün, bir kixini talliximiz kerǝk. Bu kixi Əysa arimizda yürgǝn künlǝrdǝ, Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝr\add*din qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilƣan kündin baxlap taki asmanƣa kɵtürülgǝn küngiqǝ biz bilǝn baxtin-ahir billǝ bolƣan kixilǝrdin boluxi kerǝk, — dedi.\f □ \fr 1:21-22 \ft \+bd «Rǝb Əysaning tirilgǝnlikigǝ biz bilǝn tǝng guwaⱨliⱪ berixi üqün, bir kixini talliximiz kerǝk»\+bd* — demǝk, Yǝⱨudaning orniƣa «guwaⱪlaⱪ berix» üqün.\f*  \x + \xo 1:21-22 \xt Ros. 6:3. \x*   
\m
\v 23 Xuning bilǝn ular Yüsüp (yǝnǝ Barsabas dǝpmu atalƣan, yǝnǝ bir ismi Yustus) bilǝn Mattiyas degǝn ikki kixini bekitip, mundaⱪ dua ⱪilixti:\x + \xo 1:23 \xt Ros. 6:6. \x*   
\m
\v 24-25 — Sǝn, i ⱨǝmmǝ adǝmning ⱪǝlbini bilgüqi Pǝrwǝrdigar! Yǝⱨuda teyilip bu hizmǝt wǝ rosulluⱪtin mǝⱨrum bolup ɵzigǝ has bolƣan yǝrgǝ kǝtti. Əmdi u taxlap ⱪoyƣan hizmǝt wǝ rosulluⱪning nesiwisigǝ igǝ boluxⱪa bu ikkiylǝndin ⱪaysisini talliƣanliⱪingni kɵrsǝtkǝysǝn!\x + \xo 1:24-25 \xt 1Sam. 16:17; 1Tar. 28:9; 29:17; Zǝb. 7:9; Yǝr. 11:20; 17:10; 20:12; Ros. 15:8; Wǝⱨ. 2:23. \x*   
\m
\v 26 Andin ular bu ikki kixigǝ qǝk taxliwidi, qǝk Mattiyasⱪa qiⱪti. Xuning bilǝn u on bir rosul bilǝn bir ⱪatardin orun alƣan ⱨesablandi.\f □ \fr 1:26 \ft \+bd «andin ular bu ikki kixigǝ qǝk taxliwidi, qǝk Mattiyasⱪa qiⱪti. Xuning bilǝn u on bir rosul bilǝn bir ⱪatardin orun alƣan ⱨesablandi»\+bd* — «on ikkinqi rosul» degǝn tema toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Muⱪǝddǝs Roⱨning etiⱪadqilarƣa kelixi  
\m
\v 1 Əmdi «orma ⱨeyt» künining waⱪti-saiti toxⱪanda, bularning ⱨǝmmisi Yerusalemda bir yǝrgǝ jǝm bolƣanidi.\f □ \fr 2:1 \ft \+bd ««orma ⱨeyt» künining waⱪti-saiti toxⱪanda,..»\+bd* — yaki «orma ⱨeyt küni ǝmǝlgǝ axurulƣanda,...». Bu tǝrjimǝ toƣra bolsa «orma ⱨeyt küni»ning ɵzi birhil bexarǝt yaki «bexarǝtlik rǝsim» bolidu. «Lawiylar»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdiki «ⱨeytlar» toƣruluⱪ mǝzmunni kɵrüng. 
\fp  «Orma ⱨeyt» — «ɵtüp ketix ⱨeyti»din keyinki ǝllikinqi küni kelidiƣan ⱨeyt, xunglaxⱪa bǝzi waⱪitlarda grek tilida «Əllikinqi kündiki ⱨeyt» («pentekost») dǝp atilidu (bǝlkim Mayning bexi ǝtrapida).\f*  \x + \xo 2:1 \xt Law. 23:15; Ⱪan. 16:9; Ros. 1:14. \x*  
\v 2 Asmandin tuyuⱪsiz küqlük xamal soⱪⱪandǝk bir awaz anglinip, ular olturuwatⱪan ɵyni bir aldi.  
\v 3 Ot yalⱪunidǝk tillar ularƣa kɵrünüp, ularning ⱨǝrbirining üstigǝ tarⱪilip ⱪondi.  
\v 4 Ularning ⱨǝmmisi Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa toldurulup, Roⱨ ularƣa sɵz ata ⱪilixi bilǝn ular namǝlum tillarda sɵzligili turdi.\x + \xo 2:4 \xt Mat. 3:11; Mar. 1:8; 16:17; Luⱪa 3:16; Yⱨ. 14:26; 15:26; 16:13; Ros. 10:46; 11:15; 19:6. \x*   
\m
\v 5 U qaƣda, asman astidiki barliⱪ ǝllǝrdin kǝlgǝn nurƣun ihlasmǝn Yǝⱨudiy ǝrlǝrmu Yerusalemda turuwatⱪanidi.\f □ \fr 2:5 \ft \+bd «U qaƣda, asman astidiki barliⱪ ǝllǝrdin kǝlgǝn nurƣun ihlasmǝn Yǝⱨudiy ǝrlǝrmu Yerusalemda turuwatⱪanidi»\+bd* — muxu ǝrlǝr bǝlkim ⱨeytni tǝbriklǝxkǝ kǝlgǝnidi.\f*  
\v 6 Əmdi \add etiⱪadqilarning\add* bu awazi anglinip, top-top adǝmlǝr xu yǝrgǝ jǝm boluxti ⱨǝmdǝ \add etiⱪadqilarning\add* ɵzliri turuxluⱪ jaydiki tillarda sɵzlixiwatⱪanliⱪini anglap, tengirⱪap ⱪelixti.\f □ \fr 2:6 \ft \+bd «Əmdi etiⱪadqilarning bu awazi anglinip, top-top adǝmlǝr xu yǝrgǝ jǝm boluxti...»\+bd* — «awaz» degǝn sɵz toƣruluⱪ üq qüxǝnqǝ bar: (1) 2-ayǝttǝ tilƣa elinƣan «asmandin (qüxkǝn)... awaz»; (2) tǝrjimimizdǝk, barliⱪ etiⱪadqilar namǝlum til bilǝn Hudani mǝdⱨiyǝligǝn qong awazi; (3) grek tilida bǝzi waⱪitta «awaz» degǝn sɵz «hǝwǝr»ni bildürgǝqkǝ, muxu yǝrdiki «awaz» «nurƣun adǝmlǝrning tuyuⱪsiz kɵp tillarda sɵzlisixiwatⱪanliⱪi toƣrisidiki hǝwǝr»ni bildürüximu mumkin.\f*  
\v 7 Ular ⱨǝyran bolup tǝǝjjüplinip:  
\m — Ⱪaranglar, sɵzlixiwatⱪanlarning ⱨǝmmisi Galiliyǝliklǝrƣu?  
\v 8 Ⱪandaⱪlarqǝ ularning bizning ana yurtimizdiki tillirimizda sɵzlixiwatⱪanliⱪini anglawatⱪandimiz?  
\v 9 Arimizda Partiyalar, Medialar, Elamlar, xundaⱪla Mesopotamiyǝ, Yǝⱨudiyǝ, Kapadokiya, Pontus, Asiya,  
\v 10-11 Frigiyǝ ⱨǝm Pamfiliyǝ, Misir, Liwiyǝning Kurinigǝ yeⱪin jayliridin kǝlgǝnlǝr, xuningdǝk muxu yǝrdǝ musapir bolup turuwatⱪan Rim xǝⱨiridin kǝlgǝnlǝr — Yǝⱨudiylar bolsun, Tǝwrat etiⱪadiƣa kirgǝnlǝr bolsun, Kretlar wǝ Ərǝblǝr bolsun, ⱨǝmmimiz ularning Hudaning ⱪilƣan uluƣ ǝmǝllirini bizning ana tillirimizda sɵzlǝwatⱪanliⱪini anglawatimiz! — deyixti.   
\m
\v 12 Ular ⱨang-tang ⱪelip alaⱪzadilik bilǝn bir-birigǝ:  
\m — Bu zadi ⱪandaⱪ ixtu? — deyixti.   
\m
\v 13 Əmma bǝzilǝr:  
\m — Bular yengi xarab bilǝn obdanla mǝst bolup ⱪaptu! — dǝp mǝshirǝ ⱪilixti.   
\b  
\m  
\s1 Petrusning qüxǝndürüxi, Əysa Mǝsiⱨni jar ⱪilixi  
\m
\v 14 Əmma Petrus ⱪalƣan on birǝylǝn bilǝn ornidin turup, awazini kɵtürüp kɵpqilikkǝ mundaⱪ dedi:  
\m — Əy Yǝⱨudiyǝdikilǝr wǝ Yerusalemda barliⱪ turuwatⱪanlar! Bu ix silǝrgǝ mǝlum bolƣayki, sɵzlirimgǝ ⱪulaⱪ selinglar!  
\v 15 Bular silǝr oyliƣandǝk mǝst ǝmǝs, qünki ⱨazir pǝⱪǝt ǝtigǝn saǝt toⱪⱪuz boldi. \f □ \fr 2:15 \ft \+bd «ⱨazir pǝⱪǝt ǝtigǝn saǝt toⱪⱪuz boldi»\+bd* — Yǝⱨudiylarning waⱪit ɵlqimi boyiqǝ «künning üqinqi saiti».\f*  
\v 16 Əmǝliyǝttǝ bu dǝl Yoel pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ aldin eytilƣan xu ixtur:   
\m
\v 17 — «Huda mundaⱪ dedi:  
\m «Mǝn ahirⱪi künlǝrdǝ Ɵz Roⱨimni barliⱪ ǝt igiliri üstigǝ ⱪuyimǝn;  
\m Silǝrning oƣul-ⱪizliringlar wǝⱨiylik bexarǝt yǝtküzidu,  
\m Silǝrning yigitliringlar ƣayibanǝ alamǝt kɵrünüxlǝrni kɵridu;  
\m Silǝrning ⱪeriliringlar alamǝt qüxlǝrni kɵridu;\f □ \fr 2:17 \ft \+bd «Mǝn ahirⱪi künlǝrdǝ ɵz Roⱨimni barliⱪ ǝt igiliri üstigǝ ⱪuyimǝn»\+bd* — «ahirⱪi künlǝr» yaki «ahir zaman» adǝttǝ Injil dǝwrining ɵzini kɵrsitidu; demǝk, Mǝsiⱨning birinqi ⱪetim dunyaƣa kelixidin tartip ikkinqi ⱪetim kelixigiqǝ bolƣan waⱪitni kɵrsitidu. «Roⱨimni» grek tilida muxu yǝrdǝ «Roⱨimdin» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 2:17 \xt Yǝx. 44:3; Əz. 11:19; 36:27; Yo. 2:27-29; Zǝk. 12:10; Luⱪa 2:36; Yⱨ. 7:3; Ros. 10:45; 21:9. \x*   
\m
\v 18 Bǝrⱨǝⱪ, xu künlǝrdǝ ⱪullirim üstigimu, dedǝklirim üstigimu Roⱨimni ⱪuyimǝn, ular bexarǝt yǝtküzidu.\f □ \fr 2:18 \ft \+bd «xu künlǝrdǝ ⱪullirim üstigimu, dedǝklirim üstigimu Roⱨimni ⱪuyimǝn...»\+bd* — «Roⱨimni» grek tilida muxu yǝrdǝ «Roⱨimdin» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*   
\m
\v 19 Mǝn yuⱪirida asmanlarda karamǝt ixlar, tɵwǝndǝ, zeminda mɵjizilik alamǝtlǝrni,  
\m Ⱪan, ot, is-tütǝk tüwrüklirini kɵrsitimǝn.   
\m
\v 20 Rǝbning uluƣ ⱨǝm karamǝt-xǝrǝplik küni bolmiƣuqǝ,  
\m Ⱪuyax ⱪarangƣuluⱪⱪa,  
\m Ay ⱪanƣa aylandurulidu.\x + \xo 2:20 \xt Yo. 2:10, 31; 3:15; Yǝx. 13:10; 24:23; Am. 8:9; Mat. 24:29; Wǝⱨ. 6:12-13\x*   
\m
\v 21 Ⱨǝm xu qaƣda xundaⱪ ǝmǝlgǝ axuruliduki,  
\m Rǝbning namini qaⱪirip nida ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisi ⱪutⱪuzulidu».\f □ \fr 2:21 \ft \+bd «...ⱨǝm xu qaƣda xundaⱪ ǝmǝlgǝ axuruliduki, Rǝbning namini qaⱪirip nida ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisi ⱪutⱪuzulidu»\+bd* — (17-21-ayǝt) «Yo.» 2:28-32ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 2:21 \xt Yo. 2:30-32; Rim. 10:13. \x*   
\b  
\m
\v 22 Əy Israillar, muxu sɵzlǝrni anglanglar. Nasarǝtlik Əysa bolsa, Huda aranglarda u arⱪiliⱪ kɵrsǝtkǝn ⱪudrǝtlik ǝmǝllǝr, karamǝtlǝr wǝ mɵjizilik alamǝtlǝr bilǝn silǝrgǝ tǝstiⱪliƣan bir zat — bu ixlar ⱨǝmminglarƣa mǝlum —  
\v 23 u kixi Hudaning bekitkǝn mǝⱪsiti wǝ aldin’ala bilixi boyiqǝ satⱪunluⱪⱪa uqrap tutup berilgǝndin keyin, silǝr uni Tǝwrat ⱪanunisiz yürgǝn adǝmlǝrning ⱪoli arⱪiliⱪ krestlǝp ɵltürgüzdünglar. \f □ \fr 2:23 \ft \+bd «Tǝwrat ⱪanunisiz yürgǝn adǝmlǝr»...\+bd* — muxu yǝrdǝ yat ǝlliklǝr, bolupmu rimliⱪlarni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 2:23 \xt Ros. 4:28; 5:30. \x*  
\v 24 Lekin Huda uni ɵlümning azablarning ilkidin azad ⱪilip ⱪayta tirildürdi. Qünki ɵlümning uni tutⱪun ⱪilixi ⱨǝrgiz mumkin ǝmǝs. \x + \xo 2:24 \xt Ros. 10:40. \x*  
\v 25 Dawut \add Zǝburda\add* u toƣruluⱪ mundaⱪ aldin eytⱪan:  
\m «Mǝn Pǝrwǝrdigarni ⱨǝrdaim kɵz aldimda kɵrüp keliwatimǝn;  
\m U ong yenimda bolƣaqⱪa,  
\m Mǝn ⱨǝrgiz tǝwrǝnmǝymǝn.\x + \xo 2:25 \xt Zǝb. 16:8-11\x*   
\m
\v 26 Xunga mening ⱪǝlbim huxallandi,  
\m Mening tilim xadlinip yayridi;  
\m Mening tenim ümid-arzu iqidǝ turidu;   
\m
\v 27 Qünki Sǝn jenimni tǝⱨtisarada ⱪaldurmaysǝn,  
\m Xundaⱪla Sening Muⱪǝddǝs Bolƣuqungƣa qirixlǝrni kɵrgüzmǝysǝn.   
\m
\v 28 Sǝn manga ⱨayat yollirini kɵrsǝtkǝnsǝn;  
\m Ⱨuzurung bilǝn meni xad-huramliⱪⱪa tolup taxⱪuzisǝn».\f □ \fr 2:28 \ft \+bd «...Sǝn manga ⱨayat yollirini kɵrsǝtkǝnsǝn; ⱨuzurung bilǝn meni xad-huramliⱪⱪa tolup taxⱪuzisǝn».»\+bd* — (25-28-ayǝt) «Zǝb.» 16:8-11ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 2:28 \xt Zǝb. 16:8-11\x*   
\b  
\m
\v 29 Ⱪerindaxlar, mǝn atimiz \add padixaⱨ\add* Dawut toƣruluⱪ ⱨeq ikkilǝnmǝy xuni eytimǝnki, u ɵldi wǝ uning ⱪǝbrisi bügünki küngiqǝ arimizda bar. \x + \xo 2:29 \xt 1Pad. 2:10; Ros. 13:36. \x*  
\v 30 Əmdi u pǝyƣǝmbǝr bolup, Hudaning uning tǝhtigǝ olturuxⱪa ɵz puxtidin birǝylǝnni turƣuzuxⱪa ⱪǝsǝm bilǝn wǝdǝ bǝrgǝnlikini bilǝtti. \f □ \fr 2:30 \ft \+bd «ɵz puxtidin birǝylǝn...»\+bd* — grek tilida «uning qatiriⱪidin qiⱪⱪandin birǝylǝn...».\f*  \x + \xo 2:30 \xt 2Sam. 7:12; Zǝb. 132:11; Luⱪa 1:32; Ros. 13:23; Rim. 1:3; 2Tim. 2:8. \x*  
\v 31 U Mǝsiⱨning \add ɵlgǝndin keyin\add* tirildürülidiƣinini aldin’ala kɵrüp yǝtkǝn wǝ bu munasiwǝt bilǝn Mǝsiⱨning tǝⱨtisarada ⱪaldurulmaydiƣinini wǝ tenining qirimǝydiƣinini tilƣa alƣan. \x + \xo 2:31 \xt Zǝb. 16:10; Ros. 13:35. \x*  
\v 32 Huda dǝl bu Əysani ɵlümdin tirildürdi, wǝ ⱨǝmmimiz bu ixning guwaⱨqilirimiz. \x + \xo 2:32 \xt Yⱨ. 15:27; Ros. 1:8. \x*  
\v 33 U Hudaning ong yenida xan-xǝrǝp iqidǝ olturƣuzulup, xundaⱪla Ata wǝdǝ ⱪilƣan Muⱪǝddǝs Roⱨni ⱪobul ⱪilip, ⱨazir kɵrüwatⱪan ⱨǝm anglawatⱪanliringlarni tɵküp \add bizlǝrgǝ\add* qüxürdi. \f □ \fr 2:33 \ft \+bd «xundaⱪla Ata wǝdǝ ⱪilƣan Muⱪǝddǝs Roⱨni ⱪobul ⱪilip,...»\+bd* — yaki «xundaⱪla Atidin Muⱪǝddǝs Roⱨ ata ⱪilix wǝdisini tapxuruwelip,...».\f*  \x + \xo 2:33 \xt Ros. 1:4; 5:31; 10:45; Fil. 2:9. \x*  
\v 34-35 Qünki Dawut ɵzi ǝrxkǝ qiⱪⱪan ǝmǝs; lekin u munu sǝzlǝrni \add Zǝburda\add* eytⱪan: —  
\m «Pǝrwǝrdigar mening Rǝbbimgǝ eyttiki: —  
\m «Mǝn sening düxmǝnliringni tǝhtipǝring ⱪilmiƣuqǝ,  
\m Mening ong yenimda olturƣin!»».\f □ \fr 2:34-35 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar mening Rǝbbimgǝ eyttiki: — «Mǝn sening düxmǝnliringni tǝhtipǝring ⱪilmiƣuqǝ, Mening ong yenimda olturƣin!»»\+bd* — «Zǝb.» 110:1.\f*  \x + \xo 2:34-35 \xt Zǝb. 110:1; 1Kor. 15:25; Əf. 1:20; Ibr. 1:13. \x*   
\m
\v 36 Xuning üqün, pütkül Israil jǝmǝtidikilǝr xuni ⱪǝt’iy bilsunki, Huda silǝr krestligǝn dǝl uxbu Əysani ⱨǝm Rǝb ⱨǝm Mǝsiⱨ ⱪilip tiklidi!».   
\m
\v 37 Bu sɵzlǝr angliƣanlarning yürikigǝ sanjilƣandǝk ⱪattiⱪ tǝgkǝn bolup ular Petrus wǝ baxⱪa rosullardin:  
\m — I ⱪerindaxlar, undaⱪta biz nemǝ ⱪiliximiz kerǝk? — dǝp soraxti.\x + \xo 2:37 \xt Zǝk. 12:10; Luⱪa 3:10; Ros. 9:6; 16:30. \x*   
\m
\v 38 Petrus ularƣa: — Towa ⱪilinglar, ⱨǝrbiringlar Əysa Mǝsiⱨning namida gunaⱨliringlarning kǝqürüm ⱪilinixi üqün qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilinglar wǝ xundaⱪ ⱪilsanglar Hudaning iltipati bolƣan Muⱪǝddǝs Roⱨ silǝrgǝ ata ⱪilinidu.  
\v 39 Qünki bu wǝdǝ silǝrgǝ wǝ silǝrning baliliringlarƣa, yiraⱪta turuwatⱪanlarning ⱨǝmmisigǝ, yǝni Pǝrwǝrdigar Hudayimiz ɵzigǝ qaⱪirƣanlarning ⱨǝmmisigǝ ata ⱪilinidu.\f □ \fr 2:39 \ft \+bd «bu wǝdǝ silǝrgǝ wǝ silǝrning baliliringlarƣa, yiraⱪta turuwatⱪanlarning ⱨǝmmisigǝ, yǝni Pǝrwǝrdigar Hudayimiz ɵzigǝ qaⱪirƣanlarning ⱨǝmmisigǝ ata ⱪilinidu»\+bd* — «bu wǝdǝ» Muⱪǝddǝs Roⱨni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 2:39 \xt Yo. 2:30-32; Əf. 2:13. \x*   
\m
\v 40 Petrus yǝnǝ nurƣun baxⱪa sɵzlǝr bilǝn ularni agaⱨlandurup ularƣa:  
\m — Silǝr ɵzünglarni bu iplas dǝwrdin ⱪutⱪuzunglar! — dǝp jekilidi.  
\v 41 Xuning bilǝn uning sɵzini ⱪobul ⱪilƣanlar qɵmüldürülüxti. Xu küni \add jamaǝtkǝ\add* ⱪoxulƣanlar üq mingqǝ kixi idi.  
\v 42 Ular ɵzlirini izqil ⱨalda rosullarning tǝlimigǝ, \add etiⱪadqilarning\add* birlik-ⱨǝmdǝmlikigǝ, nanni oxtuxⱪa wǝ dualarƣa beƣixlidi. \f □ \fr 2:42 \ft \+bd «etiⱪadqilarning birlik-ⱨǝmdǝmliki»\+bd* — bu alaⱨidǝ mǝnidǝ bolup, grek tilida «ortaⱪliⱪ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu sɵz ⱨǝm Huda bilǝn bolƣan alaⱪini, ⱨǝm etiⱪadqilarning bir-biri bilǝn bolƣan ziq alaⱪisini wǝ Hudaning xapaitidin ortaⱪ nesiwǝ boluxni bildüridu. \+bd «nan oxtux»\+bd* — xübⱨisizki, ularning Əysaning ɵlümini hatirilǝx üqün nan oxtuxini kɵrsitidu («Mat.» 26:26-28, «1Kor.» 11-bab, 17-34ni kɵrüng).\f*   
\b  
\m  
\s1 Etiⱪadqilar arisidiki inaⱪliⱪ  
\m
\v 43 Wǝ ⱪorⱪunq ularning ⱨǝrbirining üstigǝ qüxti wǝ rosullarning wasitisi bilǝn nurƣun karamǝtlǝr wǝ mɵjizilik alamǝtlǝr yüz bǝrdi. \x + \xo 2:43 \xt Mar. 16:17; Ros. 5:12. \x*  
\v 44 Pütün etiⱪadqilar dawamliⱪ jǝm bolup billǝ yaxap, barliⱪini ortaⱪ tutuxti.\x + \xo 2:44 \xt Ⱪan. 15:4; Ros. 4:32. \x*   
\m
\v 45 Ular mal-mülüklirini setip, pulini ⱨǝrkimning eⱨtiyajiƣa ⱪarap ⱨǝmmisigǝ tǝⱪsim ⱪilixatti. \x + \xo 2:45 \xt Yǝx. 58:7; Ros. 4:35. \x*  
\v 46 Ular ⱨǝr küni ibadǝthana ⱨoylisiƣa bir niyǝttǝ jǝm boluxatti, ɵy-ɵylǝrdǝ huxal-huramliⱪ wǝ aⱪ kɵngüllük bilǝn ortaⱪ ƣizalinixip, nanni oxtup yeyixip, \f □ \fr 2:46 \ft \+bd «ular ⱨǝr küni ... aⱪ kɵngüllük bilǝn ortaⱪ ƣizalinixip, nanni oxtup yeyixip,...»\+bd* — 2:42diki izaⱨatni kɵrüng.\f*  
\v 47 Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪuxatti; ular pütkül halayiⱪning izzitigǝ sazawǝr boldi. Rǝb ⱨǝr küni ⱪutⱪuzuluwatⱪanlarni jamaǝtkǝ ⱪoxatti.\f □ \fr 2:47 \ft \+bd «...Rǝb ⱨǝr küni ⱪutⱪuzuluwatⱪanlarni jamaǝtkǝ ⱪoxatti»\+bd* — yaki «...Rǝb ⱨǝr küni ⱪutⱪuzuluwatⱪanlarni ularning arisiƣa ⱪoxatti».\f*  \x + \xo 2:47 \xt Ros. 5:14; 11:21. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Petrus bilǝn Yuⱨannaning tokur adǝmni saⱪaytixi  
\m
\v 1 Bir küni ibadǝthanida dua ⱪilinidiƣan waⱪitta, yǝni qüxtin keyin saǝt üqtǝ, Petrus bilǝn Yuⱨannamu ibadǝthaniƣa qiⱪip barƣanidi.\f □ \fr 3:1 \ft \+bd «saǝt üqtǝ»\+bd* — ibraniylarning waⱪti boyiqǝ «saǝt toⱪⱪuzda».\f*  
\v 2 Xu pǝyttǝ bir tuƣma tokur adǝmmu bu yǝrgǝ elip keliniwatⱪanidi. Ⱨǝr küni, kixilǝr uni ibadǝthaniƣa kirgǝnlǝrdin sǝdiⱪǝ tilisun dǝp, ibadǝthanidiki «Güzǝl dǝrwaza» aldiƣa ǝkelip ⱪoyatti.\x + \xo 3:2 \xt Yⱨ. 9:8; Ros. 14:8. \x*  
\v 3 U Petrus bilǝn Yuⱨannaning ibadǝthaniƣa kirip ketiwatⱪinini kɵrüp, ulardin sǝdiⱪǝ tilidi.  
\v 4 Petrus bilǝn Yuⱨanna uningƣa nǝzirini saldi. Petrus uningƣa:  
\m — Bizgǝ ⱪara! — dedi.   
\m
\v 5 U ulardin bir nǝrsǝ kütüp, kɵzlirini üzmǝy ⱪarap turatti.  
\v 6 Biraⱪ Petrus uningƣa:  
\m — Mǝndǝ altun yaki kümüx yoⱪ; lekin ⱪolumda barini sanga berǝy. Nasarǝtlik Əysa Mǝsiⱨning nami bilǝn, ornungdin turup mang! — dewidi,\x + \xo 3:6 \xt Ros. 4:10. \x*  
\v 7  uni ong ⱪolidin tartip, yɵlǝp turƣuzdi. U adǝmning put wǝ oxuⱪ beƣixliri xuan küqlǝndürülüp,  
\v 8 ornidin dǝs turup mengixⱪa baxlidi. U mengip wǝ sǝkrǝp, Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪuƣan ⱨalda ular bilǝn billǝ ibadǝthana ⱨoylisiƣa kirdi.  
\v 9 Barliⱪ halayiⱪ uning mengip Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪuƣanliⱪini kɵrüp  
\v 10 uning ibadǝthanidiki «güzǝl dǝrwaza» aldida sǝdiⱪǝ tilǝp olturidiƣan ⱨeliⱪi adǝm ikǝnlikini tonup, uningda yüz bǝrginigǝ ⱨǝyranuⱨǝs bolup dang ⱪetip ⱪelixti.   
\b  
\m  
\s1 Petrusning ibadǝthanida eytⱪan sɵzliri  
\m
\v 11 \add Saⱪayƣan kixi\add* Petrus bilǝn Yuⱨannaƣa qing esilip turuwalƣanda, ⱨǝyran boluxⱪan barliⱪ hǝlⱪ ularning yeniƣa \add ibadǝthanidiki\add* «Sulayman pexaywini» degǝn yǝrgǝ yügürüp kelixti.  
\v 12 Bu ǝⱨwalni kɵrgǝn Petrus halayiⱪⱪa mundaⱪ dedi:  
\m — I Israillar! Bu ixⱪa nemanqǝ ⱨǝyran bolisilǝr? Biz huddi ɵz küq-kudritimiz yaki ihlasmǝnlikimizgǝ tayinip bu adǝmni mangdurƣandǝk bizgǝ nemanqǝ tikilip ⱪaraysilǝr?  
\v 13 Əmǝliyǝttǝ bolsa, ata-bowilirimizning Hudasi, yǝni Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupning Hudasi Ɵz hizmǝtkari bolƣan Əysani xan-xǝrǝp bilǝn uluƣliƣan. Biraⱪ silǝr bolsanglar uni \add rimliⱪlarƣa\add* tutup bǝrdinglar; andin \add waliy\add* Pilatus uni ⱪoyup berixni ⱨɵküm ⱪilƣandin keyin, silǝr Pilatusning aldida uningdin tenip rǝt ⱪilixtinglar. \f □ \fr 3:13 \ft \+bd «ata-bowilirimizning Hudasi, yǝni Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupning Hudasi ɵz hizmǝtkari bolƣan Əysani xan-xǝrǝp bilǝn uluƣliƣan»\+bd* — Mǝsiⱨning «Pǝrwǝrdigarning hizmǝtkari» yaki «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli» süpiti ikǝnliki toƣruluⱪ bexarǝtlǝr «Yǝx.» 42:1-18, 49-bab, 50:3-11, 52:13-53:12dǝ kɵrülidu.\f*  \x + \xo 3:13 \xt Mis. 3:6,15; Mat. 27:20; Mar. 15:11; Luⱪa 23:18; Yⱨ. 18:40. \x*  
\v 14 Mana silǝr Muⱪǝddǝs wǝ Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqidin tenip, uni rǝt ⱪilip \add Pilatustin\add* uning orniƣa bir ⱪatilni ⱪoyup berixni tǝlǝp ⱪildinglar. \x + \xo 3:14 \xt Luⱪa 23:18. \x*  
\v 15 Xundaⱪ ⱪilip, ⱨayatliⱪni barliⱪⱪa Kǝltürgüqini ɵltürdünglar! Biraⱪ Huda uni ɵlümdin tirildürdi, biz mana buningƣa guwaⱨqidurmiz. \f □ \fr 3:15 \ft \+bd «Huda uni ɵlümdin tirildürdi»\+bd* — grek tilida: «Huda uni ɵlgǝnlǝrdin tirildürdi».\f*  \x + \xo 3:15 \xt Ros. 1:8; 2:32. \x*  
\v 16 Mana uning namiƣa ⱪilƣan etiⱪad arⱪiliⱪ, uning nami silǝr kɵrüwatⱪan wǝ tonuydiƣan bu adǝmgǝ dǝrman kirgüzdi; uning arⱪiliⱪ bolƣan etiⱪad u kixini kɵz aldinglarda sǝllimaza saⱪ-salamǝt ⱪildi.   
\m
\v 17 Əmdi ⱪerindaxlar, silǝrning wǝ xuningdǝk silǝrning baxliⱪliringlarningmu bu ixni ƣǝplǝttǝ ⱪilƣanliⱪinglarni bilimǝn.  
\v 18 Lekin Huda barliⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝrning aƣzi bilǝn aldin’ala jakarliƣanlirini, yǝni uning Mǝsiⱨining azab-oⱪubǝt tartidiƣanliⱪini xu yol bilǝn ǝmǝlgǝ axurdi. \x + \xo 3:18 \xt Yǝx. 50:6; 53:5; Luⱪa 24:27. \x*  
\v 19 Xuning üqün gunaⱨinglarning ɵqürüwetilixi üqün ⱨazir towa ⱪilip yolliringlardin burulunglar! Xundaⱪ ⱪilƣanda, insanlarning jenini yengilanduridiƣan pǝsil-künlǝr Pǝrwǝrdigarning ⱨuzuridin qiⱪip kelidu \x + \xo 3:19 \xt Ros. 2:38. \x*  
\v 20 wǝ u silǝr üqün aldin tiklǝngǝn Mǝsiⱨ, yǝni Əysani ⱪexinglarƣa ⱪaytidin ǝwǝtidu.  
\v 21 Ⱨazirqǝ bolsa, Hudaning dǝslǝptiki zamanlardin tartip muⱪǝddǝs pǝyƣǝmbǝrlirining aƣzi bilǝn eytⱪinidǝk, ⱨǝmmǝ mǝwjudatlar yengilinidiƣan waⱪit kǝlmigüqǝ, ǝrxlǝr uni ⱪobul ⱪilip, uningƣa makan bolidu.  
\v 22 Musa dǝrwǝⱪǝ mundaⱪ degǝnidi: — «Pǝrwǝrdigar Hudayinglar ɵz ⱪerindaxliringlar arisidin manga ohxax bir pǝyƣǝmbǝr turƣuzidu. Uning silǝrgǝ eytⱪan barliⱪ sɵzlirini anglap, uningƣa toluⱪ itaǝt ⱪilixinglar kerǝk! \x + \xo 3:22 \xt Ⱪan. 18:15-16, 19; Yⱨ. 1:46; Ros. 7:37. \x*  
\v 23 Qünki bu pǝyƣǝmbǝrning sɵzini anglimaydiƣanlarning ⱨǝrbiri hǝlⱪ ⱪataridin üzüp taxlinidu».\f □ \fr 3:23 \ft \+bd «...Qünki bu pǝyƣǝmbǝrning sɵzini anglimaydiƣanlarning ⱨǝrbiri hǝlⱪ ⱪataridin üzüp taxlinidu»\+bd* — (22-23-ayǝt) «Ⱪan.» 18:15-19). Bu bexarǝt Əysa Mǝsiⱨni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. U toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*   
\m
\v 24 Dǝrwǝⱪǝ, Samuil \add pǝyƣǝmbǝr\add* wǝ uningdin keyin kelip bexarǝtlǝrni yǝtküzgǝn pǝyƣǝmbǝrlǝrning ⱨǝmmisi bu künlǝr toƣrisida aldin eytⱪan.  
\v 25 Silǝr bu pǝyƣǝmbǝrlǝrning pǝrzǝntlirisilǝr wǝ Huda ata-bowanglar bilǝn tüzgǝn ǝⱨdining pǝrzǝntliridursilǝr — bu ǝⱨdǝ boyiqǝ Huda Ibraⱨimƣa: «Sening nǝsling arⱪiliⱪ yǝr yüzidiki barliⱪ ailǝ-jǝmǝtlǝrgǝ bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilinidu» dǝp wǝdǝ bǝrgǝn. \x + \xo 3:25 \xt Yar. 22:18; Gal. 3:8. \x*  
\v 26 Xunga Huda ⱨǝrbiringlarni ɵz rǝzillikliringlardin ⱪayturup, silǝrgǝ bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilix üqün, hizmǝtkari Əysani turƣuzup, uni awwal silǝrgǝ ǝwǝtti.\f □ \fr 3:26 \ft \+bd «Xunga Huda ⱨǝrbiringlarni ɵz rǝzillikliringlardin ⱪayturup, silǝrgǝ bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilix üqün, hizmǝtkari Əysani turƣuzup, uni awwal silǝrgǝ ǝwǝtti»\+bd* — «... uni (Əysani)... \+bd awwal\+bd* silǝrgǝ ǝwǝtti» — demǝk, Huda Ibraⱨim bilǝn tüzgǝn ǝⱨdisi boyiqǝ Ibraⱨimning nǝsli bolƣan Əysani «yǝr yüzidiki barliⱪ ǝllǝrgǝ bǝht-bǝrikǝt ata ⱪilinixi üqün» ǝwǝtkǝndǝ, uni barliⱪ ǝllǝrgǝ ǝwǝtixtin awwal Ɵz Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ ǝwǝtti.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Petrus bilǝn Yuⱨannaning aliy kengǝxmidǝ soraⱪ ⱪilinixi  
\m
\v 1 Petrus bilǝn Yuⱨanna halayiⱪⱪa gǝp ⱪiliwatⱪanda, kaⱨinlar, ibadǝthana ⱪarawullirining baxliⱪi wǝ Saduⱪiylar ularning yeniƣa kelip ⱪaldi.\f □ \fr 4:1 \ft \+bd «Saduⱪiylar»\+bd* — Yǝⱨudiylarning bir mǝzⱨipi. Ular toƣruluⱪ «tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  
\v 2 Ular \add rosullarning\add* halayiⱪⱪa tǝlim berixi, jümlidin «Əysaning wasitisi bilǝn ɵlgǝnlǝr tirildürülidu» dǝp jakarliƣini üqün intayin ǝsǝbiylǝxti .\f □ \fr 4:2 \ft \+bd «Ular rosullarning... «Əysaning wasitisi bilǝn ɵlgǝnlǝr tirildürülidu» dǝp jakarliƣini üqün intayin ǝsǝbiylǝxti»\+bd* — «ǝsǝbiylǝxti» yaki «ƣǝzǝplǝndi». «Ɵlgǝnlǝr tirildürülidu» degǝn gǝp Saduⱪiylarni intayin ƣǝzǝplǝndürgǝn bolsa kerǝk, qünki ular bu nuⱪtiƣa ⱪǝt’iy ixǝnmǝytti.\f*  
\v 3 Ular ularni tutⱪun ⱪilip, ǝtisigiqǝ türmigǝ solap ⱪoydi, qünki kǝq kirip ⱪalƣanidi.\f □ \fr 4:3 \ft \+bd «Ular ularni tutⱪun ⱪilip, ǝtisigiqǝ türmigǝ solap ⱪoydi...»\+bd* — «ularni» — Petrus, Yuⱨanna wǝ ularƣa esilip qing tutⱪan, saⱪaytilƣan tokur kixini kɵrsitidu (9-, 10-, 14-ayǝtni kɵrüng).\f*  
\v 4 Lekin jar ⱪilinƣan sɵz-kalamni angliƣanlarning kɵpi etiⱪad ⱪildi; xuning bilǝn etiⱪad ⱪilƣan ǝrlǝrning sanila bǝx mingƣa yǝtti.   
\m
\v 5 Ətisi, \add Yǝⱨudiylarning kengǝxmisidiki\add* baxliⱪlar, aⱪsaⱪallar wǝ Tǝwrat ustazliri Yerusalemda toplandi.  
\v 6 Ularning arisida bax kaⱨin Annas, Ⱪayafas, Yuⱨanna, Iskǝndǝr wǝ bax kaⱨinning baxⱪa jǝmǝtidikilǝr bar idi.  
\v 7 Ular \add Petrus bilǝn Yuⱨannani\add* arisiƣa turƣuzup:  
\m — Silǝr bu ixni ⱪaysi küq-ⱪudrǝtkǝ tayinip yaki kimning nami bilǝn ⱪildinglar? — dǝp soridi.\x + \xo 4:7 \xt Mis. 2:14; Mat. 21:23; Ros. 7:27. \x*   
\m
\v 8 Petrus Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa toldurulƣan ⱨalda ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m Hǝlⱪning ⱨɵkümranliri wǝ Israilning aⱪsaⱪalliri!  
\v 9 Əgǝr biz bügün bu tokur adǝmgǝ kɵrsǝtkǝn yahxi ǝmǝl ⱨǝm uning ⱪandaⱪ saⱪaytilƣanliⱪi sǝwǝblik soraⱪⱪa tartilƣan bolsaⱪ,  
\v 10 silǝr wǝ pütkül Israil hǝlⱪi xuni bilsunki, silǝr krestligǝn, ǝmma Huda ɵlümdin tirildürgǝn Nasarǝtlik Əysa Mǝsiⱨning nami bilǝn, uning \add küq-ⱪudriti\add* arⱪiliⱪ bu kixi muxu yǝrdǝ aldinglarda pütünlǝy saⱪ-salamǝt turidu!   
\m
\v 11 Bu \add Əysa\add* bolsa, \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* \add pütülgǝndǝk\add*, dǝl silǝr tamqilar etibarsiz dǝp taxliwǝtkǝn, biraⱪ burjǝk texi bolup tiklǝngǝn taxtur. \f □ \fr 4:11 \ft \+bd «Bu Əysa bolsa, muⱪǝddǝs yazmilarda pütülgǝndǝk, dǝl silǝr tamqilar etibarsiz dǝp taxliwǝtkǝn, biraⱪ burjǝk texi bolup tiklǝngǝn taxtur»\+bd* — «Zǝb.» 118:2.\f*  \x + \xo 4:11 \xt Zǝb. 118:22; Yǝx. 28:16; Mat. 21:42; Mar. 12:10; Luⱪa 20:17; Rim. 9:33; 1Pet. 2:7. \x*  
\v 12 Uningdin baxⱪa ⱨeqkimdǝ nijatliⱪ yoⱪ, qünki pütkül asman astida insanlar arisiƣa tǝⱪdim ⱪilinƣan, Əysadin baxⱪa bizni ⱪutⱪuzidiƣan ⱨeqⱪandaⱪ bir nam yoⱪtur.\x + \xo 4:12 \xt Mat. 1:21; Ros. 10:43; 1Tim. 2:5. \x*   
\m
\v 13 Petrus bilǝn Yuⱨannaning bu jüritini kɵrgǝn ⱨɵkümranlar ularning oⱪumiƣan adǝttiki adǝmlǝrdin ikǝnlikini bilip, ⱨǝyran boluxti; ularning burun Əysa bilǝn billǝ bolƣanliⱪinimu bildi. \f □ \fr 4:13 \ft \+bd «ularning oⱪumiƣan adǝttiki adǝmlǝrdin ikǝnliki...»\+bd* — «oⱪumiƣan» pütünlǝy sawatsiz degǝnlik ǝmǝs, pǝⱪǝt (ularning kɵzⱪarixida) Tǝwratⱪa xǝrⱨ berixkǝ salaⱨiyiti yoⱪluⱪini kɵrsitidu. «Adǝttiki» «ⱨeq alaⱨidǝ tǝbiyǝ kɵrmigǝn» degǝn mǝnidǝ.\f*  
\v 14 Uning üstigǝ, saⱪayƣan ⱨeliⱪi adǝmning ularning yenida turuwatⱪanliⱪini kɵrüp, ular ⱨeqⱪandaⱪ gǝp yanduralmidi.  
\v 15 Xuning bilǝn ⱨɵkümranlar ularni kengǝxmidin qiⱪixⱪa buyrudi. Andin bir-biri bilǝn mǝsliⱨǝtlixip:   
\m
\v 16 — Bularni ⱪandaⱪ ⱪilimiz? Qünki ularning wasitisi bilǝn heli kɵrünǝrlik mɵjizilik bir alamǝt yüz bǝrgǝnliki pütkül Yerusalemdikilǝrgǝ ayan boldi wǝ biz uni inkar ⱪilixⱪa amalsizmiz. \x + \xo 4:16 \xt Yⱨ. 11:47. \x*  
\v 17 Lekin bu ixning hǝlⱪ iqidǝ tehimu kǝng yeyilip kǝtmǝsliki üqün, ularƣa bundin keyin bu adǝmning namida ⱨeqkimgǝ ⱨeqnemǝ demǝslikkǝ agaⱨ-tǝⱨdit salayli! — deyixti.   
\m
\v 18 Xuning bilǝn ularni qaⱪirtip, bundin keyin Əysaning namida ⱨeq sɵzlimǝslik yaki tǝlim bǝrmǝslikni ⱪǝt’iy buyrudi.  
\v 19 Lekin Petrus bilǝn Yuⱨanna:  
\m — Hudaning aldida silǝrgǝ itaǝt ⱪilix toƣrimu yaki Hudaƣimu, buningƣa ɵzünglar bir nemǝ dǝnglar! \x + \xo 4:19 \xt Ros. 5:29. \x*  
\v 20 Əmma biz bolsaⱪ, kɵrgǝn wǝ angliƣanlirimizni eytmay turalmaymiz! — dǝp jawab bǝrdi.   
\m
\v 21 \add Ⱨɵkümranlar\add* bolsa halayiⱪtin ⱪorⱪup, ularni jazalaxⱪa layiⱪ sǝwǝb tapalmay, ularƣa tehimu tǝⱨdit selip, ⱪoyup bǝrdi. Qünki halayiⱪ bolƣan wǝⱪǝ tüpǝylidin Hudani uluƣliƣanidi. \x + \xo 4:21 \xt Ros. 3:7, 8; 5:26. \x*  
\v 22 Qünki bu saⱪaytilix mɵjizilik alamiti kɵrsitilgǝn kixining yexi ⱪiriⱪtin axⱪanidi.   
\b  
\m  
\s1 Jamaǝtning bir ⱪǝlbdǝ, bir roⱨta dua ⱪilixi  
\m
\v 23 Ular ⱪoyup berilgǝndin keyin, ɵz ⱨǝmraⱨlirining yeniƣa ⱪaytip kelip, bax kaⱨinlar wǝ aⱪsaⱪallarning ⱪilƣan sɵzlirini baxtin-ahir kɵpqilikkǝ uⱪturdi. \f □ \fr 4:23 \ft \+bd «ɵz ⱨǝmraⱨlirining yeniƣa ⱪaytip kelip...»\+bd* — «ɵz ⱨǝmraⱨliri» ɵz ɵyidikilǝrni ǝmǝs, bǝlki jamaǝttikilǝrni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 4:23 \xt Ros. 12:12. \x*  
\v 24 Ular buni angliƣanda, awazini bir niyǝt bir dil bilǝn Hudaƣa kɵtürüp mundaⱪ nida ⱪildi:  
\m — I Igimiz, Sǝn asman-zemin, dengiz-okyanlarni wǝ ulardiki barliⱪ mǝwjudatlarni yaratⱪan Hudadursǝn. \x + \xo 4:24 \xt Mis. 20:11\x*  
\v 25 Sǝn Muⱪǝddǝs Roⱨ bilǝn hizmǝtkaring bolƣan Dawutning aƣzi arⱪiliⱪ mundaⱪ degǝnƣu:  
\m «Əllǝr nemixⱪa quⱪan salidu?  
\m Nemǝ üqün bikardin-bikar suyiⱪǝst oylaydu?\f □ \fr 4:25 \ft \+bd «Sǝn Muⱪǝddǝs Roⱨ bilǝn hizmǝtkaring bolƣan Dawutning aƣzi arⱪiliⱪ mundaⱪ degǝnƣu ...»\+bd* — bǝzi kona kɵqürülmilǝrdǝ «Muⱪǝddǝs Roⱨ bilǝn» degǝn sɵz tepilmaydu.\f*  \x + \xo 4:25 \xt Zǝb. 2:1. \x*   
\m
\v 26 Dunyadiki padixaⱨlar sǝp tartip,  
\m Əmǝldarlar yiƣilixip,  
\m Pǝrwǝrdigar wǝ Uning Mǝsiⱨi bilǝn ⱪarxilixⱪa jǝm boluxti».\f □ \fr 4:26 \ft \+bd «...Dunyadiki padixaⱨlar sǝp tartip, ǝmǝldarlar yiƣilixip, Pǝrwǝrdigar wǝ Uning Mǝsiⱨi bilǝn ⱪarxilixⱪa jǝm boluxti»\+bd* — (25-26-ayǝt) «Zǝb.» 2:1-2.\f*  \x + \xo 4:26 \xt Zǝb. 2:1, 2. \x*   
\m
\v 27 — Qünki dǝrwǝⱪǝ dǝl bu xǝⱨǝrdǝ Ⱨerod ⱨǝm Pontius Pilatus, yat ǝlliklǝr ⱨǝm Israil hǝlⱪliri birlixip, Sǝn mǝsiⱨligǝn muⱪǝddǝs hizmǝtkaring Əysaƣa ⱪarxi qiⱪip toplanƣanidi, \x + \xo 4:27 \xt Mat. 26:3; Mar. 14:1; Luⱪa 22:2; Yⱨ. 11:47. \x*  
\v 28 xuning bilǝn küq-ⱪudriting wǝ iradǝng boyiqǝ Sǝn burunla nemining ǝmǝlgǝ axuruluxini bekitkǝn bolsang, ular xularni ⱪilƣan. \f □ \fr 4:28 \ft \+bd «küq-ⱪudriting wǝ iradǝng boyiqǝ...»\+bd* — grek tilida: «ⱪolung wǝ iradǝng boyiqǝ...». \+bd «Sǝn burunla nemining ǝmǝlgǝ axuruluxini bekitkǝn bolsang, ular xularni ⱪilƣan»\+bd* — demǝk, muxu kixilǝrning Hudaƣa wǝ Uning Mǝsiⱨigǝ ⱪarxi intayin yaman niyiti bolsimu, ularning Əysani ɵltürüwǝtkǝnliki bǝribir Huda Ɵzining karamǝt pilanini ǝmǝlgǝ axurux üqün idi.\f*   
\m
\v 29 Əmdi i Pǝrwǝrdigar, ularning seliwatⱪan tǝⱨditlirini kɵrgǝysǝn, ⱪulliringni sɵz-kalamingni toluⱪ yürǝklik bilǝn sɵzlǝp yǝtküzidiƣan ⱪilƣaysǝn;  
\v 30  kesǝllǝrni saⱪaytixⱪa ⱪolungni uzitip, muⱪǝddǝs hizmǝtkaring Əysaning namida mɵjizilik alamǝtlǝr wǝ karamǝtlǝrni yaratⱪaysǝn.\x + \xo 4:30 \xt Mar. 16:17. \x*   
\m
\v 31 Ularning duasi ayaƣlaxⱪanda, ular turƣan yǝr tǝwrinip kǝtti. Ular ⱨǝmmisi Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa toldurulup, Hudaning sɵz-kalamini yürǝklik sɵzlǝp yǝtküzüxkǝ baxlidi.\x + \xo 4:31 \xt Ros. 16:26. \x*   
\b  
\m  
\s1 Etiⱪadqilarning pul-mallirini ortaⱪ ⱪilixi  
\m
\v 32 Top-top etiⱪadqilar bir jan-bir dil, bir mǝⱪsǝttǝ idi. Ⱨeqkim ɵzigǝ tǝǝlluⱪ pul-melini «ɵzümning» demǝytti, bǝlki ⱨǝmmisigǝ ortaⱪ idi. \x + \xo 4:32 \xt Ros. 2:44; 1Pet. 3:8. \x*  
\v 33 Rosullar zor küq-ⱪudrǝt bilǝn Rǝb Əysaning tirilgǝnlikigǝ guwaⱨliⱪ berǝtti. Hudaning zor meⱨri-xǝpⱪiti ularning ⱨǝmmisining üstigǝ ⱪondi.  
\v 34 Ularning arisidikilǝrning ⱨeqnemigǝ ⱨajiti qüxmǝytti. Qünki yǝr-zemin, ɵy-jay igidarliri bolƣanlar ularni setip, pulini elip kelip  
\v 35 rosullarning ayiƣi aldiƣa ⱪoyatti; andin ⱨǝrkimning eⱨtiyajiƣa ⱪarap tǝⱪsim ⱪilinatti.\x + \xo 4:35 \xt Yǝx. 58:7. \x*   
\m
\v 36 Ularning iqidǝ Lawiy ⱪǝbilisidin bolƣan, Siprusta tuƣulƣan Yüsüp isimlik birsi bar idi (rosullar uni Barnabas, yǝni «Riƣbǝtlǝndürgüqi oƣul bala» dǝp atiƣan); \f □ \fr 4:36 \ft \+bd «ularning iqidǝ Lawiy ⱪǝbilisidin bolƣan, Siprusta tuƣulƣan Yüsüp isimlik birsi bar idi... Barnabas.. dǝp atiƣan»\+bd* — Barnabas Lawiyliⱪ bolƣaqⱪa, bǝlkim ibadǝthanida ixligǝnidi.\f*  
\v 37 uningmu bir parqǝ etizi bar idi; u xu yolda uni setip, pulini elip rosullarning ayiƣi aldiƣa tapxurdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Ananiya bilǝn Safira  
\m
\v 1 Əmdi Ananiyas isimlik yǝnǝ bir adǝmmu ayali Safira bilǝn bir parqǝ yerini satti.\f □ \fr 5:1 \ft \+bd «Ananiyas isimlik yǝnǝ bir adǝm...»\+bd* — «Ananiyas» bǝlkim ibraniy tilidiki «Ⱨananiya» degǝnning grek tilidiki xǝkli boluxi mumkin.\f*  
\v 2 Ananiyas pulning bir ⱪismini ɵzigǝ ⱪaldurdi, yǝni bir ⱪismini elip kelip, rosullarning ayiƣi aldiƣa ⱪoydi. Ayalimu buningdin toluⱪ hǝwǝrdar idi.\f □ \fr 5:2 \ft \+bd «Ananiyas pulning bir ⱪismini ɵzigǝ ⱪaldurdi, yǝni bir ⱪismini elip kelip, rosullarning ayiƣi aldiƣa ⱪoydi. Ayalimu buningdin toluⱪ hǝwǝrdar idi»\+bd* — bu ixⱪa ⱪariƣanda, ularning mǝⱪsiti ɵzlirining sehiyliⱪini kɵz-kɵz ⱪilip: «Mana biz baxⱪilarƣa ohxax ⱨǝmmǝ nǝrsimizni Hudaning yoliƣa beƣixliduⱪ» degǝn bolsimu, lekin ular yǝr satⱪan pulning bir ⱪismini yǝr satⱪan pulning ⱨǝmmisi, dǝp yalƣan eytⱪanidi.\f*   
\m
\v 3 Biraⱪ Petrus uningƣa:  
\m — Ananiyas, nemixⱪa ⱪǝlbingni Xǝytanning ilkigǝ tapxurup, Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa yalƣan eytip, yǝr satⱪan pulning bir ⱪismini ɵzünggǝ ⱪaldurdung?\f □ \fr 5:3 \ft \+bd «nemixⱪa ⱪǝlbingni Xǝytanning ilkigǝ tapxurup,...?»\+bd* — grek tilida «nemixⱪa Xǝytan ⱪǝlbingni toldurƣanki...?» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 4 Yǝr setilmiƣanda, seningki ǝmǝsmidi? Setilƣandin keyin, pulmu ɵz ihtiyaringda bolmamti? Xundaⱪ turuⱪluⱪ, nemixⱪa ⱪǝlbingdǝ bu ixni niyǝt ⱪilding? Sǝn insanlarƣa ǝmǝs, bǝlki Hudaƣa yalƣan eytting! — dedi.   
\m
\v 5 Ananiyas bu sɵzlǝrni angliƣan ⱨaman yiⱪilip jan üzdi. Bu ixni angliƣuqilarni ⱪattiⱪ ⱪorⱪunq basti.  
\v 6 Əmdi yax yigitlǝr ornidin turup jǝsǝtni kepǝnlǝp, sirtⱪa apirip dǝpnǝ ⱪildi.   
\m
\v 7 Tǝhminǝn üq saǝttin keyin, \add Ananiyasning\add* ayali kirip kǝldi; biraⱪ u bolƣan wǝⱪǝdin hǝwǝrsiz idi.  
\v 8 Petrus uningdin:  
\m — Manga eytⱪin, silǝr yǝrni muxu pulƣa sattinglarmu? — dǝp soridi.  
\m — Xundaⱪ, muxunqilik pulƣa sattuⱪ, — dǝp jawab bǝrdi u.   
\m
\v 9 Petrus:  
\m — Silǝr nemǝ üqün Muⱪǝddǝs Roⱨni sinaxⱪa til biriktürdünglar? Ⱪara, eringni dǝpnǝ ⱪilip kǝlgǝnlǝrning putliri ixik tüwidǝ turidu, ular senimu ǝketidu! — dedi.   
\m
\v 10 Umu xuan uning ayaƣliri aldiƣa yiⱪilip, jan bǝrdi. Ⱨeliⱪi yax yigitlǝr kirip, uning ɵlgǝnlikini kɵrdi; ular unimu elip berip erining yeniƣa dǝpnǝ ⱪildi.  
\v 11 Pütün jamaǝtni, xundaⱪla bu ixni angliƣanlarning ⱨǝrbirini ⱪattiⱪ ⱪorⱪunq basti.   
\b  
\m  
\s1 Rosullar kɵrsǝtkǝn mɵjizilǝr  
\m
\v 12 Rosullarning ⱪoli arⱪiliⱪ hǝlⱪ iqidǝ nurƣun mɵjizilik alamǝtlǝr wǝ karamǝtlǝr kɵrsitildi. (Barliⱪ \add etiⱪadqilar\add* bir niyǝttǝ bolup ibadǝthanidiki «Sulayman pexaywini»da daim jǝm bolatti. \x + \xo 5:12 \xt Mar. 16:17; Ros. 2:43. \x*  
\v 13 Biraⱪ baxⱪa kixilǝr ularƣa ⱪoxuluxⱪa jür’ǝt ⱪilalmaytti; ǝmma halayiⱪ ularni intayin ⱨɵrmǝtlǝytti.  
\v 14 Xundaⱪtimu, etiⱪad ⱪilƣuqilar barƣanseri kɵpiyip, ⱨǝm ǝrlǝr ⱨǝm ayallar top-top bolup Rǝbgǝ ⱪoxulƣili turdi).  
\v 15 Xuning bilǝn kixilǝr ⱨǝtta Petrus ɵtüp ketiwatⱪanda ⱨeqbolmiƣanda uning sayisi bolsimu üstigǝ qüxsun dǝp, kesǝllǝrni koqilarƣa elip qiⱪip kɵrpǝ wǝ zǝmbillǝrgǝ yatⱪuzup ⱪoyatti.   
\m
\v 16 Yǝnǝ top-top kixilǝr Yerusalem ǝtrapidiki xǝⱨǝr-yezilardin kesǝllǝrni wǝ napak roⱨlar qaplixiwalƣan kixilǝrni elip kelǝtti. Ularning ⱨǝmmisi saⱪiyip ⱪaytixatti.\x + \xo 5:16 \xt Mar. 16:17; Ros. 8:7; 16:18; 19:12. \x*   
\b  
\m  
\s1 Rosullarning ziyankǝxlikkǝ uqrixi  
\m
\v 17 Bax kaⱨin wǝ uning tǝrǝpdarliri, yǝni Saduⱪiy mǝzⱨǝpidikilǝr ⱪozƣilip bu ixlarƣa ƣǝzǝplinip,  
\v 18 rosullarni tutⱪun ⱪilip, ⱪamaⱪhaniƣa ⱪamidi. \f □ \fr 5:18 \ft \+bd «rosullarni tutⱪun ⱪilip, ⱪamaⱪhaniƣa ⱪamidi»\+bd* — muxu yǝrdiki «ⱪamaⱪhana» grek tilida «ammiwiy türmǝ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 19 Lekin xu keqǝ, Rǝbning bir pǝrixtisi ⱪamaⱪhanining dǝrwazilirini eqip, rosullarni elip qiⱪip, ularƣa:\x + \xo 5:19 \xt Ros. 12:7; 16:26. \x*   
\m
\v 20 — Silǝr ibadǝthana ⱨoylisiƣa kirip, halayiⱪⱪa bu ⱨayatliⱪ toƣrisidiki ⱨǝmmǝ sɵzlǝrni jakarlanglar — dǝp tapilidi.   
\m
\v 21 Rosullar bu sɵzni anglap, tang atⱪanda ibadǝthana ⱨoylisiƣa kirip, kixilǝrgǝ tǝlim berixkǝ baxlidi.  
\m Bax kaⱨin wǝ uning tǝrǝpdarliri kǝlgǝndǝ, aliy kengǝxmidikilǝr wǝ Israillarning barliⱪ aⱪsaⱪallirini jǝm boluxⱪa qaⱪirdi. Andin \add rosullarni\add* elip kǝlsun dǝp ⱪamaⱪhaniƣa adǝm ǝwǝtti.  
\v 22 Lekin sipaⱨlar zindanƣa yetip barƣanda, rosullarning u yǝrdǝ yoⱪluⱪini bayⱪap ⱪaytip berip, kengǝxmidikilǝrgǝ:   
\m
\v 23 — Biz barsaⱪ, zindan mǝⱨkǝm taⱪaⱪliⱪ turuptu, ⱪarawullarmu dǝrwazilirida kɵzǝttǝ turuptu. Lekin dǝrwazilarni eqip ⱪarisaⱪ, iqidǝ birmu adǝm yoⱪ! — dǝp mǝlumat bǝrdi.   
\m
\v 24 Bu hǝwǝrni angliƣan ibadǝthanidiki \add mǝs’ul\add* kaⱨin ⱨǝm ⱪarawullarning baxliⱪi wǝ bax kaⱨinlar: — «Əmdi bu ix zadi ⱪandaⱪ bolup ketǝr?» deyixip alaⱪzadilikkǝ qɵmdi.  
\v 25 Dǝl xu qaƣda, bir kixi kirip:  
\m — Ⱪaranglar, silǝr zindanƣa ⱪamiƣan adǝmlǝr ibadǝthana ⱨoylisida turup halayiⱪⱪa tǝlim beriwatidiƣu! — dǝp hǝwǝr ⱪildi.   
\m
\v 26 Buning bilǝn, ⱨeliⱪi ⱪarawullar baxliⱪi sipaⱨlirini baxlap berip, \add rosullarni\add* elip kǝldi. Biraⱪ ular halayiⱪ bizni qalma-kesǝk ⱪilixi mumkin dǝp ⱪorⱪup, ularƣa zorluⱪ ixlǝtmidi.\x + \xo 5:26 \xt Mat. 21:26; Ros. 4:21. \x*   
\m
\v 27 Ular \add rosullarni\add* elip kǝlgǝndin keyin, ularni kengǝxmidikilǝr aldida turƣuzdi. Bax kaⱨin ularni soraⱪ ⱪilip:   
\m
\v 28 — Biz ǝsli silǝrni bu namda kixilǝrgǝ tǝlim bǝrmǝnglar, dǝp ⱪattiⱪ agaⱨlandurƣaniduⱪ. Lekin mana, silǝr yǝnǝ xu tǝliminglar bilǝn pütkül Yerusalemni ⱪaplidinglar ⱨǝmdǝ bu kixining ⱪan ⱪǝrzini bizgǝ artmaⱪqi boluwatisilǝr! — dedi.\f □ \fr 5:28 \ft \+bd «silǝr...bu kixining ⱪan ⱪǝrzini bizgǝ artmaⱪqi boluwatisilǝr!»\+bd* — ⱪiziⱪ ix xuki, Yǝⱨudiy aⱪsaⱪallirining tili «Əysa» deyixkǝ ⱪǝt’iy barmaydu.\f*  \x + \xo 5:28 \xt Ros. 4:18. \x*   
\m
\v 29 Lekin Petrus wǝ \add baxⱪa\add* rosullar jawab berip mundaⱪ dedi:  
\m — Insanƣa ǝmǝs, Hudaƣa itaǝt ⱪilix kerǝk! \x + \xo 5:29 \xt Ros. 4:19. \x*  
\v 30 Silǝr tutup yaƣaqⱪa esip ɵltürgǝn Əysani, ata-bowimizning Hudasi tirildürdi. \f □ \fr 5:30 \ft \+bd «...yaƣaqⱪa esip ɵltürgǝn Əysa»\+bd* — grek tilida «...dǝrǝhkǝ esip ɵltürgǝn Əysa».\f*  \x + \xo 5:30 \xt Ⱪan. 21:23; Ros. 3:15; 10:39; 13:29; 1Pet. 2:24. \x*  
\v 31 Huda Israil hǝlⱪini towa ⱪilixⱪa wǝ gunaⱨlirining kǝqürülixikǝ muyǝssǝr ⱪilix üqün, uni uluƣlap Yetǝkqi ⱨǝm Ⱪutⱪuzƣuqi süpitidǝ Ɵzining ong yeniƣa kɵtürüp olturƣuzdi. \x + \xo 5:31 \xt Ros. 2:33; 3:15; Fil. 2:9. \x*  
\v 32 Biz bu ixlarƣa guwaⱨqilarmiz; xundaⱪla Huda Ɵzigǝ itaǝt ⱪilƣuqilarƣa ata ⱪilƣan Muⱪǝddǝs Roⱨmu bu ixlarƣa guwaⱨqidur.\x + \xo 5:32 \xt Yⱨ. 15:27; Ros. 2:4. \x*   
\m
\v 33 Ular bu sɵzlǝrni anglap ⱪǝlbigǝ sanjilƣandǝk bolup \add rosullarni\add* ɵltürüxkǝ mǝsliⱨǝtlǝxti.  
\v 34 Lekin kengǝxmǝ iqidǝ pütün hǝlⱪning ⱨɵrmitigǝ sazawǝr bolƣan Pǝrisiy mǝzⱨipidiki Gamaliyǝl isimlik bir Tǝwrat ɵlimasi bar idi. U ornidin turup:  
\m — Ularni birdǝm sirtⱪa qiⱪirip turunglar, — dǝp buyrudi.   
\m
\v 35 Andin u \add kengǝxmidikilǝrgǝ\add* mundaⱪ dedi:  
\m — Əy Israillar, silǝr bu kixilǝrni bir tǝrǝp ⱪilixta ɵzünglarƣa eⱨtiyat ⱪilinglar!  
\v 36 Ilgiri, ⱨeliⱪi Tǝwdas isimlik ɵzini qong tutup otturiƣa qiⱪⱪanidi. Uningƣa tǝhminǝn tɵt yüz adǝm ⱪoxuldi. Biraⱪ u ɵzi ɵltürüldi wǝ barliⱪ ǝgǝxküqiliri tarⱪilip ketip, uning  ixi yoⱪⱪa qiⱪti. \f □ \fr 5:36 \ft \+bd «biraⱪ u ɵzi ɵltürüldi...»\+bd* — «u ... ɵltürüldi» — xübⱨisizki, u rimliⱪ küqlǝr tǝripidin ɵltürüldu. Tǝwdasning isyani Rim imperiyǝsigǝ ⱪarxi bolƣan bolsa kerǝk.\f*  \x + \xo 5:36 \xt Ros. 21:38. \x*  
\v 37 Andin keyin nopus tizimlax künliridǝ, Galiliyǝlik Yǝⱨudamu bax kɵtürüp qiⱪip, bir top kixini toplap ɵzigǝ ǝgǝxtürgǝn. Umu yoⱪitilip, barliⱪ ǝgǝxküqilirimu tarⱪitiwetilgǝn.  
\v 38 Əmdi silǝrgǝ nǝsiⱨitim xuki: Bu kixilǝr bilǝn karinglar bolmisun! Ularni ihtiyariƣa ⱪoyup beringlar. Qünki ǝgǝr bu eⱪim yaki bu ix pǝⱪǝt insandin kǝlgǝn bolsa, jǝzmǝn yoⱪⱪa qiⱪidu. \x + \xo 5:38 \xt Pǝnd. 21:30; Yǝx. 8:10; Mat. 15:13. \x*  
\v 39 Lekin ǝgǝr Hudadin bolsa, silǝr ularni yoⱪitalmaysilǝr! Ⱨǝtta ɵzünglar Hudaƣa ⱨujum ⱪilƣuqilar bolup qiⱪisilǝr! \x + \xo 5:39 \xt Ros. 9:5; 23:9. \x*   
\m
\v 40 Aliy kengǝxmidikikilǝr nǝsiⱨǝtni ⱪobul ⱪildi; ular rosullarni qaⱪirtip kirip, ularni ⱪamqilitip, ularƣa ⱨǝrgiz Əysaning namida sɵzlimǝslikni agaⱨlandurdi. Andin ularni ⱪoyup bǝrdi.  
\v 41 Rosullar ǝmdi kengǝxmining otturisidin qiⱪip, ɵzlirining mubarǝk nam üqün horluⱪ azabi qekixkǝ layiⱪ kɵrülgǝnlikidin xadlandi. \f □ \fr 5:41 \ft \+bd «.. ɵzlirining mubarǝk nam üqün horluⱪ azabi qekixkǝ layiⱪ kɵrülgǝnlikidin xadlandi»\+bd* — muxu yǝrdǝ «mubarǝk nam» grek tilida pǝⱪǝt «nam» degǝn bilǝnla ipadilinidu. Qünki xu qaƣdiki etiⱪadqilar üqün pütkül dunyada pǝⱪǝt birla «nam», yǝni Əysaning nami mǝwjut idi.\f*  \x + \xo 5:41 \xt Mat. 5:12. \x*  
\v 42 Ular yǝnila ⱨǝr küni ibadǝthana ⱨoylisida wǝ ɵymu-ɵy berip tǝlim berixtin wǝ «Əysa — Mǝsiⱨdur!» degǝn hux hǝwǝrni jakarlaxtin ⱨeq tohtimidi.\f □ \fr 5:42 \ft \+bd «wǝ «Əysa — Mǝsiⱨdur!» degǝn hux hǝwǝrni jakarlax...»\+bd* — yaki «wǝ hux hǝwǝr bolƣan Əysa Mǝsiⱨni jakarlax...».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Jamaǝtning ǝmǝliy hizmǝtlirigǝ tallanƣan yǝttǝ kixi  
\m
\v 1 Xu künlǝrdǝ, muhlislarning sani barƣanseri kɵpiyip, grekqǝ sɵzlǝydiƣan Yǝⱨudiylar yǝrlik ibraniy ⱪerindaxlarƣa: — Kündilik ozuⱪ-tülük tǝⱪsim ⱪilinixta arimizdiki tul ayallar etibarƣa elinmidi, dǝp naraziliⱪ bildürüxti.\f □ \fr 6:1 \ft \+bd «grekqǝ sɵzlǝydiƣan Yǝⱨudiylar»\+bd* — grek tilida «greklǝxtürülgǝnlǝr». \+bd «yǝrlik ibraniy ⱪerindaxlar»\+bd* — demǝk, ibraniy tilida sɵzlǝydiƣan etiⱪadqilar.\f*  
\v 2 Xunga, on ikkiylǝn pütkül muhlislarni qaⱪirip yiƣip, ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Bizning Hudaning sɵz-kalamini yǝtküzüx hizmitini taxlap ⱪoyup, ozuⱪ-tülük tǝⱪsim ⱪilix bilǝn bolup ketiximiz toƣra bolmaydu.\f □ \fr 6:2 \ft \+bd «ozuⱪ-tülük tǝⱪsim ⱪilix bilǝn bolup ketiximiz toƣra bolmaydu»\+bd* — «ozuⱪ-tülük tǝⱪsim ⱪilix» grek tilida «dastihanlarda kütüx» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 6:2 \xt Mis. 18:17. \x*  
\v 3 Xuning üqün, i ⱪerindaxlar, aranglardiki nam-abruyi bar, Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa wǝ danaliⱪⱪa tolƣan yǝttǝ kixini ilƣap tallanglar, wǝ biz ularni bu ixⱪa mǝs’ul ⱪilimiz.\x + \xo 6:3 \xt Ⱪan. 1:13; Ros. 1:21; 16:2; 1Tim. 3:7. \x*  
\v 4 Biz bolsaⱪ, ɵzimizni dua ⱪilix wǝ sɵz-kalamning hizmitidǝ boluxⱪa beƣixlaymiz.   
\m
\v 5 Bu mǝsliⱨǝt halayiⱪning ⱨǝmmisini hux ⱪildi. Xuning bilǝn ular iman-ixǝnqkǝ wǝ roⱨⱪa tolƣan Istipan isimlik bir adǝmni tallidi, wǝ yǝnǝ Filip, Prokorus, Nikanor, Timon, Parmenas ⱨǝmdǝ burun Tǝwrat etiⱪadiƣa kirgǝn Antakyaliⱪ Nikolasni tallap,\x + \xo 6:5 \xt Ros. 11:24; 21:8. \x*  
\v 6 ularni rosullarning aldiƣa elip qiⱪti. Rosullar ularning \add bu hizmǝtni ⱪilixi üqün\add* ⱪollirini ularning üstigǝ tǝgküzüp turup, dua ⱪilixti.\f □ \fr 6:6 \ft \+bd «Istipan isimlik bir adǝm... yǝnǝ Filip, Prokorus, Nikanor, Timon, Parmenas ⱨǝmdǝ burun Tǝwrat etiⱪadiƣa kirgǝn Antakyaliⱪ Nikolasni tallap, ularni rosullarning aldiƣa elip qiⱪti»\+bd* — ⱪiziⱪ yeri xuki, tallanƣanlarning ⱨǝmmisining isimliridin «greklǝxkǝn Yǝⱨudiylar» ikǝnliki bilinip turatti.\f*  \x + \xo 6:6 \xt Ros. 1:23; 8:17; 13:3; 1Tim. 4:14; 5:22; 2Tim. 1:6. \x*   
\m
\v 7 Wǝ Hudaning sɵz-kalami dawamliⱪ tarⱪaldi; Yerusalemdiki muhlislarning sanimu barƣanseri zor dǝrijidǝ kɵpǝydi. Nurƣun kaⱨinlarmu \add Mǝsiⱨ\add* etiⱪadiƣa itaǝt ⱪilixⱪa kirixiwatatti.\f □ \fr 6:7 \ft \+bd «Nurƣun kaⱨinlarmu Mǝsiⱨ etiⱪadiƣa itaǝt ⱪilixⱪa kirixiwatatti»\+bd* — «Mǝsiⱨ etiⱪadiƣa» grek tilida pǝⱪǝt «etiⱪadⱪa» deyilidu.\f*  \x + \xo 6:7 \xt Ros. 19:20. \x*   
\b  
\m  
\s1 Istipanning tutⱪun ⱪilinixi  
\m
\v 8 Wǝ Istipan \add Hudaning\add* meⱨir-xǝpⱪiti wǝ küq-ⱪudritigǝ tolƣan bolup, hǝlⱪ iqidǝ karamǝtlǝr wǝ zor mɵjizilik alamǝtlǝrni kɵrsǝtti.  
\v 9 Biraⱪ «Ⱪulluⱪtin qiⱪⱪan ⱨɵrlǝr» dǝp atalƣan sinagogtiki bǝzilǝr, yǝni Kurini wǝ Iskǝndǝriyǝ xǝⱨǝrliri wǝ Kilikiyǝ ⱨǝm Asiya ɵlkiliridin kǝlgǝn bǝzi \add Yǝⱨudiylar\add* Istipanƣa ⱪarxi qiⱪip, uning bilǝn munazirǝ ⱪilixⱪa baxlidi.  
\v 10 Lekin ular u sɵz ⱪilƣanda uningda bolƣan danaliⱪ wǝ roⱨⱪa taⱪabil turuxⱪa amalsiz ⱪaldi. \x + \xo 6:10 \xt Mis. 4:12; Yǝx. 54:17; Luⱪa 21:15. \x*  
\v 11 Buning bilǝn ular bǝzi adǝmlǝrning aƣzini maylap:  
\m — Biz bu adǝmning Musa wǝ Hudaƣa ⱪarita kupurluⱪ sɵzligǝnlikini angliduⱪ, — degǝnni ularning aƣziƣa saldi.\x + \xo 6:11 \xt Mat. 26:59. \x*   
\m
\v 12 Ular muxundaⱪ ⱪilip halayiⱪni, aⱪsaⱪallarni wǝ Tǝwrat ustazlirini ⱪutratti; andin Istipanning aldini tosup uni tutⱪun ⱪilip, aliy kengǝxmigǝ elip bardi.  
\v 13 Ular sahta guwaⱨqilarni otturiƣa qiⱪirip mundaⱪ degüzdi:  
\m — Bu adǝm bu muⱪǝddǝs jayƣa wǝ Tǝwrat ⱪanuniƣa ⱪarxi sɵzlǝrni ⱪilixtin tohtimaydu. \f □ \fr 6:13 \ft \+bd «bu adǝm bu muⱪǝddǝs jayƣa wǝ Tǝwrat ⱪanuniƣa ⱪarxi sɵzlǝrni ⱪilixtin tohtimaydu»\+bd* — «muⱪǝddǝs jay» ibadǝthanini kɵrsitidu.\f*  
\v 14 Qünki biz uning ⱨeliⱪi Nasarǝtlik Əysa toƣruluⱪ: «U bu jayni wǝyran ⱪilidu wǝ Musa pǝyƣǝmbǝr bizgǝ tapxurƣan ǝn’ǝniwi ⱪaidǝ-yosunlirimizni ɵzgǝrtidu!» degǝnlikini angliduⱪ.\f □ \fr 6:14 \ft \+bd «U bu jayni wǝyran ⱪilidu»\+bd* — «bu jay» bǝlkim muⱪǝddǝs ibadǝthanini kɵrsitidu (12-ayǝtni kɵrüng).\f*   
\m
\v 15 Kengǝxmidǝ olturƣanlarning ⱨǝmmisi Istipanƣa kɵz tikip ⱪariƣinida, uning qirayining pǝrixtiningkidǝk parⱪiraⱪ ikǝnlikini kɵrdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Istipanning guwaⱨliⱪi  
\m
\v 1 Bax kaⱨin Istipandin:  
\m — Bularning eytⱪanliri rastmu? — dǝp soridi.   
\m
\v 2 Istipan mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Ⱪerindaxlar wǝ ata-bowilar, sɵzümgǝ ⱪulaⱪ selinglar! Atimiz Ibraⱨim tehi Mesopotamiyǝ rayonida turuwatⱪanda, yǝni Ⱨaran xǝⱨirigǝ kɵqüp makanlixixtin ilgiri, xan-xǝrǝpning Igisi Huda uningƣa ayan bolup:  
\v 3 «Sǝn ɵz yurtung wǝ uruⱪ-jǝmǝtingdin ayrilip qiⱪip, Mǝn sanga kɵrsitidiƣan zeminƣa barƣin» degǝnidi.\x + \xo 7:3 \xt Yar. 12:1. \x*  
\v 4 Buning bilǝn u Kaldiylǝrning zeminini taxlap, Ⱨaran xǝⱨirigǝ berip olturaⱪlaxti. Atisi ɵlgǝndin keyin, Huda uni bu zeminƣa, yǝni silǝr ⱨazir turuwatⱪan zeminƣa yɵtkǝp kǝldi.\f □ \fr 7:4 \ft \+bd «buning bilǝn u Kaldiylǝrning zeminini taxlap,..»\+bd* — «Kaldiyiliklǝrning zemini» «Uz» degǝn yurtni kɵrsitidu («Yar.» 11:31, 12:1ni kɵrüng).\f*  
\v 5 U waⱪitta, \add Huda\add* uningƣa bu zemindin miras bǝrmidi, ⱨǝtta uningⱪa tǝwǝ put ⱪoyƣudǝkmu bir yǝr bǝrmigǝnidi. Gǝrqǝ u tehiqǝ pǝrzǝnt kɵrmigǝn bolsimu, \add Huda\add* bu zeminni uningƣa wǝ uning nǝsligǝ igiliki bolux üqün berixkǝ wǝdǝ ⱪildi.\x + \xo 7:5 \xt Yar. 12:7; 13:15. \x*  
\v 6 Andin Huda uningƣa mundaⱪ dedi: «Sening nǝsilliring yaⱪa yurtta musapir bolup turidu, xu yurttikilǝr ularni ⱪul ⱪilip tɵt yüz yil horlaydu.\x + \xo 7:6 \xt Yar. 15:13-14, 16; Mis. 12:40; Gal. 3:17. \x*  
\v 7 Biraⱪ ularni ⱪulluⱪⱪa salƣan ǝlni jazalaymǝn», dedi Huda, «wǝ uningdin keyin, \add nǝsilliring\add* u yǝrdin qiⱪip, bu yǝrdǝ Mening ibadǝt-hizmitimdǝ bolidu».\f □ \fr 7:7 \ft \+bd «...biraⱪ ularni ⱪulluⱪⱪa salƣan ǝlni jazalaymǝn... wǝ uningdin keyin, nǝsilliring u yǝrdin qiⱪip, bu yǝrdǝ Mening ibadǝt-hizmitimdǝ bolidu»\+bd* — «Yar.» 15:13-14.\f*  \x + \xo 7:7 \xt Yar. 15:16; Mis. 3:12. \x*   
\m
\v 8 Keyin Huda Ibraⱨim bilǝn bǝlgisi hǝtnǝ bolƣan ǝⱨdini tüzgǝn, xuning bilǝn Isⱨaⱪ uningdin tɵrǝldi; \add Ibraⱨim\add* uni sǝkkizinqi küni hǝtnǝ ⱪildi; xundaⱪ ⱪilip Isⱨaⱪtin Yaⱪup \add tɵrǝldi\add*, Yaⱪuptin on ikki «ⱪǝbilǝ atisi» \add tɵrǝldi\add*.\f □ \fr 7:8 \ft \+bd «Keyin Huda Ibraⱨim bilǝn bǝlgisi hǝtnǝ bolƣan ǝⱨdini tüzgǝn..»\+bd* — «Yar.» 17:10-14. \+bd «on ikki «ⱪǝbilǝ atisi»»\+bd* — Israil hǝlⱪining on ikki ⱪǝbilisining ǝjdadlirini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 7:8 \xt Yar. 21:2; 25:24; 29:32; 30:5; 35:23. \x*   
\m
\v 9 Keyin, «ⱪǝbilǝ atiliri» inisi Yüsüpkǝ ⱨǝsǝt ⱪilip, uni Misirƣa ⱪulluⱪⱪa setiwǝtti. Lekin Huda uning bilǝn billǝ bolup, \f □ \fr 7:9 \ft \+bd «keyin, «ⱪǝbilǝ atiliri» inisi Yüsüpkǝ ⱨǝsǝt ⱪilip, uni Misirƣa ⱪulluⱪⱪa setiwǝtti. Lekin Huda uning bilǝn billǝ bolup, ...»\+bd* — xu waⱪitta «ⱪǝbilǝ atiliri» (Yüsüptin baxⱪa) onǝylǝn idi. Muxu wǝⱪǝni «Yar.» 37-babtin kɵrüng.\f*  \x + \xo 7:9 \xt Yar. 37:4,28; Zǝb. 105:17. \x*  
\v 10 uni barliⱪ jǝbir-japalardin ⱪutⱪuzup, uni Misir padixaⱨi Pirǝwnning nǝziridǝ iltipatⱪa igǝ ⱪilip, uningƣa danixmǝnlik ata ⱪildi. Padixaⱨ uni Misirƣa bax wǝzir, ordisiƣa bax ƣojidar ⱪildi. \x + \xo 7:10 \xt Yar. 41:40. \x*  
\v 11 Keyin, eƣir aqarqiliⱪ pütkül Misir wǝ Ⱪanaan yǝrlirini besip, zor ⱪiyinqiliⱪ boldi. Ata-bowilirimiz ozuⱪ-tülük tapalmidi. \x + \xo 7:11 \xt Yar. 41:54; Zǝb. 105:16. \x*  
\v 12 Yaⱪup ǝmdi Misirda axliⱪ barliⱪini angliƣan bolup, \add oƣullirini\add*, yǝni ata-bowilirimizni u yǝrgǝ birinqi ⱪetim ǝwǝtti. \f □ \fr 7:12 \ft \+bd «Yaⱪup ǝmdi Misirda axliⱪ barliⱪini angliƣan bolup, ... ata-bowilirimizni u yǝrgǝ birinqi ⱪetim ǝwǝtti»\+bd* — «birinqi ⱪetim ǝwǝtti» — birinqi ⱪetim ular ukisi Yüsüpni toniyalmidi (on nǝqqǝ yil ɵtkǝnidi). «Yar.» 42-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 7:12 \xt Yar. 42:1. \x*  
\v 13 Ikkinqi ⱪetim barƣanda, Yüsüp akiliriƣa ɵzini axkarilidi. Xuning bilǝn Yüsüpning jǝmǝtidikilǝr Pirǝwn padixaⱨⱪa mǝlum boldi. \f □ \fr 7:13 \ft \+bd «Ikkinqi ⱪetim barƣanda, Yüsüp akiliriƣa ɵzini axkarilidi»\+bd* — «Yar.» 43-45-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 7:13 \xt Yar. 45:4. \x*  
\v 14 Andin Yüsüp atisi Yaⱪupning aldiƣa hǝwǝr yǝtküzüp, uni pütün ailǝ-jǝmǝti bilǝn, jǝmiy yǝtmix bǝx kixini Misirƣa ɵzigǝ qaⱪirdi. \f □ \fr 7:14 \ft \+bd «Andin Yüsüp atisi Yaⱪupning aldiƣa hǝwǝr yǝtküzüp,... Misirƣa ɵzigǝ qaⱪirdi»\+bd* — «Yar.» 46-babni kɵrüng.\f*  
\v 15 Xuning bilǝn Yaⱪup Misirƣa qüxti wǝ xu yǝrdǝ ɵldi; keyin \add uningdin bolƣan\add* ata-bowilirimizmu xu yǝrdǝ ɵldi. \x + \xo 7:15 \xt Yar. 46:5; 49:33. \x*  
\v 16 Ularning jǝsǝtliri keyin Xǝkǝm xǝⱨirigǝ ⱪayturulup, Ibraⱨim burun Ⱨamorning oƣulliridin mǝlum pulƣa setiwalƣan, Xǝkǝmdiki bir yǝrlikkǝ ⱪoyuldi.\f □ \fr 7:16 \ft \+bd «ularning jǝsǝtliri keyin ... Xǝkǝmdiki bir yǝrlikkǝ ⱪoyuldi»\+bd* — «Yar.» 49:29-32ni kɵrüng. Istipan muxu yǝrdǝ bu ixlarning tǝpsilatlirini bǝk ⱪisⱪartiwetidu.\f*  \x + \xo 7:16 \xt Yar. 23:16; 50:13; Mis. 13:19; Yǝ. 24:32. \x*   
\m
\v 17 Lekin Huda Ibraⱨimƣa ǝsli ⱪilƣan wǝdining waⱪti yeⱪinlaxⱪanda, Misirda turuwatⱪan \add Israil\add* hǝlⱪining nopusi heli kɵpǝygǝnidi. \f □ \fr 7:17 \ft \+bd «Huda Ibraⱨimƣa ǝsli ⱪilƣan wǝdining waⱪti yeⱪinlaxⱪanda...»\+bd* — «Huda ⱪilƣan wǝdǝ» bolsa Hudaning «Sening nǝsilliring u yǝrdin qiⱪip, bu yǝrdǝ Mening ibadǝt-hizmitimdǝ bolidu» degǝn wǝdisi (7-ayǝtni kɵrüng).\f*  \x + \xo 7:17 \xt Mis. 1:7; Zǝb. 105:24. \x*  
\v 18 U waⱪitta, Yüsüptin hǝwiri bolmiƣan yengi bir padixaⱨ Misirda tǝhtkǝ qiⱪti. \x + \xo 7:18 \xt Mis. 1:8\x*  
\v 19 Bu padixaⱨ ⱪowmimizƣa ⱨiylǝ-mikirlǝr bilǝn muamilǝ ⱪilip, ata-bowilirimizni ezip horlidi, ⱨǝtta ularni ɵz bowaⱪlirini ⱨayat ⱪaldurmasliⱪi üqün taxliwetixkǝ mǝjbur ⱪildi.  
\v 20 Musa mana xu qaƣlarda tuƣulƣanidi. U Hudaning aldida alaⱨidǝ yeⱪimliⱪ bala bolup, atisining ɵyidǝ üq ay beⱪildi. \f □ \fr 7:20 \ft \+bd «Musa...Hudaning aldida alaⱨidǝ yeⱪimliⱪ bala...»\+bd* — Musaning roⱨiy jǝⱨǝttiki bǝzibir alaⱨidilikini kɵrsitidu («Mis» 2:2).\f*  \x + \xo 7:20 \xt Mis. 2:2; 6:19; Qɵl. 26:59; 1Tar. 23:13; Ibr. 11:23. \x*  
\v 21 Keyin u sirtⱪa ⱪoyup ⱪoyulƣanda, Pirǝwnning ⱪizi uni \add sudin\add* elip, ɵz oƣli ⱪilip qong ⱪildi. \f □ \fr 7:21 \ft \+bd «Keyin u sirtⱪa ⱪoyup ⱪoyulƣanda...»\+bd* — muxu yǝrdiki «sirtⱪa ⱪoyup ⱪoyux» degǝn ibarǝ 19-ayǝttǝ: (ⱨayat ⱪaldurmasliⱪi üqün) «\+bd taxliwetix\+bd*» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu. Əmma Musaning ata-anisning bowaⱪⱪa (Musaƣa) bolƣan barliⱪ muamilisi, jümlidin «sirtⱪa ⱪoyux»i iman-ixǝnq bilǝn boldi. «Ibr.» 11:23ni , «Mis.» 2-babni kɵrüng. \+bd «Pirǝwnning ⱪizi uni sudin elip...»\+bd* — «Mis.» 2-babni kɵrüng.\f*  
\v 22 Musa Misirliⱪlarning barliⱪ bilim-ⱨekmiti bilǝn tǝrbiyilinip, sɵzdǝ wǝ ǝmǝldǝ intayin ⱪabiliyǝtlik adǝm bolup qiⱪti.   
\m
\v 23 Lekin uning tuƣulƣiniƣa ⱪiriⱪ yil toxⱪanda, ɵz ⱪerindaxliri bolƣan Israillarning ⱨaliƣa yetix niyitigǝ kǝldi. \f □ \fr 7:23 \ft \+bd «ɵz ⱪerindaxliri bolƣan Israillarning ⱨaliƣa yetix...»\+bd* — grek tilida «ɵz ⱪerindaxliri bolƣan Israillarni yoⱪlax...».\f*  \x + \xo 7:23 \xt Mis. 2:11-15. \x*  
\v 24 U ulardin birining uwal ⱪilinip bozǝk ⱪiliniwatⱪanliⱪini kɵrüp, uni ⱪoƣdap, harlanƣan kixi üqün intiⱪam elip harliƣuqi Misirliⱪni ɵltürdi.  
\v 25 Qünki u ɵz ⱪerindaxlirini: — Huda mening ⱪolum arⱪiliⱪ bizgǝ ⱪutⱪuzux yolini aqⱪan dǝp qüxinidiƣu, dǝp oyliƣanidi. Lekin ular buni qüxǝnmidi.  
\v 26 Ətisi, Musa ularning arisidiki bir urux-jedǝlni kɵrüp, arisiƣa kirip yaraxturmaⱪqi bolup: Silǝr ⱪerindax turup, nemixⱪa bir-biringlarƣa yolsizliⱪ ⱪiliwatisilǝr? — dedi.   
\m
\v 27 Biraⱪ ⱪerindixini yolsiz bozǝk ⱪilƣan kixi uni qǝtkǝ ittiriwetip: — Kim seni bizgǝ bax ⱨǝm soraⱪqi bolsun dǝptu?! \x + \xo 7:27 \xt Mat. 21:23; Ros. 7:35; 4:7. \x*  
\v 28 Menimu tünügünki Misirliⱪni ɵltürgǝndǝk ɵltürmǝkqimusǝn? — dedi. \x + \xo 7:28 \xt Mis. 2:14. \x*  
\v 29 Musa bu sɵzni anglap ⱪorⱪup, Misirdin ⱪeqip Midiyan zeminiƣa berip, u yǝrdǝ musapir bolup turup ⱪaldi. U xu yǝrdǝ ikki oƣul pǝrzǝnt kɵrdi.\f □ \fr 7:29 \ft \+bd «Musa bu sɵzni anglap ⱪorⱪup, Misirdin ⱪeqip Midiyan zeminiƣa berip,..»\+bd* — uning ⱪorⱪidiƣanliⱪining sǝwǝbi Misirliⱪning ɵltürülgǝnlikining axkarilanƣanliⱪi boluxi kerǝk. Lekin ahirda uning Misirni taxlap ketixi ⱪorⱪunqtin ǝmǝs, bǝlki imandin idi ( yǝnǝ «Mis.» 2-babni, «Ibr.» 11:27ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 30 Ⱪiriⱪ yil toxⱪandin keyin, Sinay teƣining yenidiki qɵldǝ, kɵyüwatⱪan bir qatⱪalliⱪning ot yalⱪunida bir pǝrixtǝ uningƣa kɵründi. \x + \xo 7:30 \xt Mis. 3:2 \x*  
\v 31 Bu ƣayibanǝ kɵrünüxni kɵrgǝn Musa uningƣa intayin ⱨǝyran bolup ⱪaldi; buning ⱪandaⱪ ix ikǝnlikini bilǝy dǝp yeⱪinraⱪ barƣanda Pǝrwǝrdigarning awazi anglinip:  
\v 32 «Mǝn sening ata-bowiliringning Hudasi, yǝni Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupning Hudasidurmǝn» dedi. Musa ⱪorⱪunqta titrǝp, ⱪaraxⱪimu jür’ǝt ⱪilalmidi. \x + \xo 7:32 \xt Mis. 3:6; Mat. 22:32; Ibr. 11:16. \x*  
\v 33 Pǝrwǝrdigar uningƣa yǝnǝ: — Ayiƣingni seliwǝt; qünki sǝn turuwatⱪan yǝr muⱪǝddǝstur. \x + \xo 7:33 \xt Mis. 3:5, 7, 8, 10; Yǝ. 5:15. \x*  
\v 34 Mǝn dǝrⱨǝⱪiⱪǝt Misirda turuwatⱪan hǝlⱪimning harliniwatⱪanliⱪini kɵrdüm, ularning nalǝ-pǝryadlirini anglidim. Xunga mǝn ularni elip qiⱪⱪili qüxtüm. Əmdi barƣin, mǝn seni Misirƣa ǝwǝtǝy!» dedi.\x + \xo 7:34 \xt Mis. 3:2-10. \x*   
\m
\v 35 Mana ⱨeliⱪi kixilǝr: «Kim seni bizgǝ bax ⱨǝm soraⱪqi bolsun dǝptu!?» dǝp rǝt ⱪilƣan dǝl muxu Musani, Huda uningƣa qatⱪalliⱪta kɵrüngǝn pǝrixtining ⱪoli bilǝn Israillarƣa ⱨǝm bax ⱨǝm ⱪutⱪuzƣuqi boluxⱪa ǝwǝtti.  
\v 36 Ənǝ xu Musa hǝlⱪⱪǝ yetǝkqilik ⱪilip, ularni \add Misirdin\add* qiⱪardi ⱨǝmdǝ Misir zeminida, Ⱪizil dengizning boyida wǝ ⱪiriⱪ yilni ɵtküzgǝn qɵldǝ karamǝtlǝrni wǝ mɵjizilik alamǝtlǝrni kɵrsǝtti. \f □ \fr 7:36 \ft \+bd «...xu Musa hǝlⱪⱪǝ yetǝkqilik ⱪilip, ularni Misirdin qiⱪardi ⱨǝmdǝ Misir zeminida, Ⱪizil dengizning boyida wǝ ⱪiriⱪ yilni ɵtküzgǝn qɵldǝ karamǝtlǝrni wǝ mɵjizilik alamǝtlǝrni kɵrsǝtti»\+bd* — bu ixlar «Misirdin qiⱪix» ⱨǝm «Qɵl-bayawandiki sǝpǝr»diki uluƣ temadur.\f*  \x + \xo 7:36 \xt Mis. 7; 8; 9; 10; 11; 13; 14; 16:1; Ⱪan. 1:3. \x*  
\v 37 Ənǝ xu Musa ɵzi Israillarƣa: «Huda ⱪerindaxliringlar arisidin manga ohxax bir pǝyƣǝmbǝrni tiklǝydu» degǝnidi. \f □ \fr 7:37 \ft \+bd «Huda ⱪerindaxliringlar arisidin manga ohxax bir pǝyƣǝmbǝrni tiklǝydu»\+bd* — «Ⱪan.» 18:15.\f*  \x + \xo 7:37 \xt Ⱪan. 18:15,18; Yⱨ. 1:46; Ros. 3:22; Mat. 17:5. \x*  
\v 38 Qɵl-bayawandiki jamaǝtkǝ ⱨǝmraⱨ bolƣan, Sinay teƣida ɵzigǝ sɵz ⱪilƣan pǝrixtǝ bilǝn billǝ bolƣan, ata-bowilirimiz bilǝn billǝ bolƣan ⱨǝmraⱨ dǝl ǝnǝ xu idi; ⱨayatliⱪ bǝhx yǝtküzidiƣan wǝⱨiylǝrni bizgǝ yǝtküzüx üqün ⱪobul ⱪilƣuqi bolƣan dǝl ǝnǝ xu idi; \x + \xo 7:38 \xt Mis. 19:3; Gal. 3:19. \x*  
\v 39 xundaⱪ bolsimu, ata-bowilirimiz uningƣa itaǝt ⱪilixni halimay, uni qǝtkǝ ⱪeⱪip, kɵnglidǝ Misirƣa ⱪaytixni arzu ⱪildi;  
\v 40 xunga ular Ⱨarunƣa: — «Bizgǝ yol baxlaydiƣan ilaⱨlarni yasap bǝrgin! Qünki bizni Misir zeminidin elip qiⱪⱪan ⱨeliⱪi Musaning nemǝ bolup kǝtkǝnlikini bilǝlmiduⱪ» dedi. \f □ \fr 7:40 \ft \+bd «xunga ular Ⱨarunƣa...»\+bd* — Ⱨarun Musaning akisi. \+bd «xunga \+bd*\+bdit halayi’ⱪ\+bdit* Ⱨarunƣa: — «Bizgǝ yol baxlaydiƣan ilaⱨlarni yasap bǝrgin! Qünki bizni Misir zeminidin elip qiⱪⱪan ⱨeliⱪi Musaning nemǝ bolup kǝtkǝnlikini bilǝlmiduⱪ» dedi» — bu wǝⱪǝ Musa pǝyƣǝmbǝr Sinay teƣidin tehi qüxmigǝn waⱪitta bolƣanidi («Mis.» 32-bab).\f*  \x + \xo 7:40 \xt Mis. 32:1,23. \x*  
\v 41 Xuning bilǝn xu künlǝrdǝ ular mozay xǝklidǝ bir but yasap, bu mǝbudⱪa atap ⱪurbanliⱪ sundi. Xundaⱪ ⱪilip ular ɵz ⱪolliri bilǝn yasiƣan bir nǝrsini huxal-huramliⱪ bilǝn tǝbriklǝxkǝ kirixti.  
\v 42 Lekin Huda ulardin yüzini ɵrüp, ularni asmandiki yultuz ⱪoxunliriƣa qoⱪunuxⱪa ⱪoyup bǝrdi. Xuning bilǝn pǝyƣǝmbǝrlǝrning muⱪǝddǝs yazmisida pütülgǝdǝk, \add Huda ularni mundaⱪ ǝyiblidi\add*: —  
\m «Silǝr qɵl-bayawanda bolƣan ⱪiriⱪ yil jǝryanida ⱪilƣan ⱪurbanliⱪ-ⱨǝdiyǝlǝrni ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Manga elip kǝlgǝnmusilǝr, i Israil jǝmǝti? \x + \xo 7:42 \xt Am. 5:25. \x*  
\v 43 Bǝrⱨǝⱪ, silǝr qoⱪunux üqün yasiƣan mǝbudlar, yǝni «Moloⱪ»ning qediri ⱨǝm butung bolƣan «Rǝmfan»ning yultuz bǝlgisini kɵtürüp mangdinglar; ǝmdi Mǝn silǝrni ǝsir ⱪilip Babildin yiraⱪⱪa sürgün ⱪildurimǝn».\f □ \fr 7:43 \ft \+bd «... Bǝrⱨǝⱪ, silǝr qoⱪunux üqün yasiƣan mǝbudlar, yǝni «Moloⱪ»ning qediri ⱨǝm butung bolƣan «Rǝmfan»ning yultuz bǝlgisini kɵtürüp mangdinglar; ǝmdi Mǝn silǝrni ǝsir ⱪilip Babildin yiraⱪⱪa sürgün ⱪildurimǝn»\+bd* — «Am.» 5:25-27.\f*  \x + \xo 7:43 \xt Am. 5:26,27. \x*   
\m
\v 44 Ata-bowilirimiz qɵldin kǝzgǝn waⱪtida, «ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ» qediri ularning otturisida tiklǝngǝnidi; u dǝl Musaƣa sɵz-kalam Yǝtküzgüqining buyruƣinidǝk, kɵrsitilgǝn ɵrnǝk boyiqǝ yasalƣanidi. \f □ \fr 7:44 \ft \+bd ««ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ» qediri»\+bd* — yǝni «ibadǝt qediri»; «Mis.» 16:34 wǝ izaⱨatini kɵrüng. \+bd «u dǝl Musaƣa sɵz-kalam Yǝtküzgüqining buyruƣinidǝk, kɵrsitilgǝn ɵrnǝk boyiqǝ yasalƣanidi»\+bd* — «sɵz-kalam Yǝtküzgüqi» — Hudaning Ɵzi, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 7:44 \xt Mis. 25:40; Ibr. 8:5. \x*  
\v 45 Xu ibadǝt qedirini ata-bowilirimiz ilgiridikilǝrdinmu igidarqiliⱪiƣa tapxurup, Yǝxuaning yetǝkqilikidǝ, Huda ularning aldidila ⱪoƣliƣan ǝllǝrning zeminlirini besiwalƣinida, uni bu yǝrgǝ elip kǝlgǝn; qedir xundaⱪla \add padixaⱨ\add* Dawutning zamaniƣiqǝ turƣan. \f □ \fr 7:45 \ft \+bd «keyin Yǝxuaning yetǝkqilikidǝ...»\+bd* —Yǝni Yǝxua pǝyƣǝmbǝrning yetǝkqilikidǝ.\f*  \x + \xo 7:45 \xt Yǝ. 3:14. \x*  
\v 46 Dawut Hudaning xapaitigǝ erixip, Yaⱪupning Hudasi üqün bir muⱪim makan selixⱪa ijazǝt soriƣan. \f □ \fr 7:46 \ft \+bd «Yaⱪupning Hudasi üqün bir muⱪim makan selixⱪa ijazǝt soriƣan»\+bd* — grek tilida «Yaⱪupning Hudasi üqün bir muⱪim makan tepixⱪa ijazǝt soriƣan» («2Sam.» 7-babni kɵrüng).\f*  \x + \xo 7:46 \xt 1Sam. 16:1; 2Sam. 7:2; 1Tar. 17:1; Zǝb. 89:19-21; 132:5; Ros. 13:22. \x*  
\v 47 Biraⱪ keyin, \add Huda\add* üqün ibadǝthana salƣan \add Dawut ǝmǝs\add*, ǝmǝliyǝttǝ Sulayman boldi. \f □ \fr 7:47 \ft \+bd «Biraⱪ keyin, Huda üqün ibadǝthana salƣan Dawut ǝmǝs, ǝmǝliyǝttǝ Sulayman boldi»\+bd* — «1Pad.» 5-6-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 7:47 \xt 1Pad. 6:1; 1Tar. 17:12. \x*  
\v 48 Ⱨalbuki, Ⱨǝmmidin Aliy Bolƣuqi insanning ⱪolliri bilǝn yasiƣan makanlarda turmaydu; huddi pǝyƣǝmbǝr mundaⱪ deginidǝk: —\x + \xo 7:48 \xt 1Pad. 8:27; Ros. 17:24. \x*   
\m
\v 49 «Asmanlar Mening tǝhtim,  
\m Zemin bolsa ayaƣlirimƣa tǝhtipǝrdur,  
\m Əmdi Manga ⱪandaⱪ ɵy-imarǝt yasimaⱪqisilǝr?  
\m Manga ⱪandaⱪ yǝr aramgaⱨ bolalaydu?\x + \xo 7:49 \xt 2Tar. 6:33; Yǝx. 66:1, 2; Mat. 5:34; 23:22. \x*   
\m
\v 50 Bularning ⱨǝmmisini Mening ⱪolum yaratⱪan ǝmǝsmidi?»\f □ \fr 7:50 \ft \+bd «Asmanlar mening tǝhtim, zemin bolsa ayaƣlirimƣa tǝhtipǝrdur, ǝmdi Manga ⱪandaⱪ ɵy-imarǝt yasimaⱪqisilǝr? Manga ⱪandaⱪ yǝr aramgaⱨ bolalaydu? Bularning ⱨǝmmisini Mening ⱪolum yaratⱪan ǝmǝsmidi?»\+bd* — «Yǝx.» 66:1-2.\f*  \x + \xo 7:50 \xt Yǝx. 66:1-2; Yar. 1:4. \x*   
\m
\v 51 — Əy, boyni ⱪattiⱪ, yüriki wǝ ⱪuliⱪi hǝtnisiz bolƣanlar! Silǝr Muⱪǝddǝs Roⱨ bilǝn daim ⱪarxilixisilǝr; silǝr ata-bowiliringlar nemǝ ⱪilƣan bolsa, xuni ohxax ⱪiliwatisilǝr! \x + \xo 7:51 \xt Nǝⱨ. 9:16,17; Yǝr. 6:1. \x*  
\v 52 Pǝyƣǝmbǝrlǝrdin zadi ⱪaysisiƣa ata-bowiliringlar ziyankǝxlik ⱪilip baⱪmiƣan? Xundaⱪ ⱪilip ular «Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqi»ning kelidiƣanliⱪini aldin jakarliƣuqilarni ɵltürüxkǝn. Əmdi u ɵzi ⱨazir kǝlgǝndǝ, silǝr uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣuqi wǝ ⱪatil bolup qiⱪtinglar, \f □ \fr 7:52 \ft \+bd «xundaⱪ ⱪilip ular «Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqi»ning kelidiƣanliⱪini aldin jakarliƣuqilarni ɵltürüxkǝn. Əmdi u ɵzi ⱨazir kǝlgǝndǝ, silǝr uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣuqi wǝ ⱪatil bolup qiⱪtinglar,...»\+bd* — «Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqi» Əysani kɵrsitidu.\f*  
\v 53 I silǝr Tǝwrat ⱪanunini pǝrixtilǝrning ǝmri-tapiliƣanliri bilǝn tapxuruwelip turup, uningƣa ǝmǝl ⱪilmiƣuqilar!»\x + \xo 7:53 \xt Mis. 19:3; 24:3; Yⱨ. 7:19; Gal. 3:19; Ibr. 2:2. \x*   
\b  
\m  
\s1 Istipanning qalma-kesǝk ⱪilinixi  
\m
\v 54 \add Istipanning\add* bu sɵzlirini angliƣan \add aliy kengǝxmidikilǝr\add* yürikigǝ \add hǝnjǝr\add* sanjilƣandǝk bolup, uningƣa qixlirini ƣuqurlatti.  
\v 55 Lekin u bolsa Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa tolƣan, kɵzlirini kɵkkǝ tikip, Hudaning julasini, xundaⱪla uning ong yenida Əysaning turƣanliⱪini kɵrüp,  
\v 56 — Ⱪaranglar! Asmanlar eqilip, Insan’oƣlining Hudaning ong yenida turƣanliⱪini kɵrüwatimǝn! — dedi.   
\m
\v 57 Ular buningƣa ⱪulaⱪlirini ⱪolliri bilǝn etiwelip, awazini ⱪattiⱪ kɵtürüp warⱪirixip birliktǝ uningƣa yopurulup keliwidi,  
\v 58 uni xǝⱨǝrning sirtiƣa ittirip qiⱪirip, qalma-kesǝk ⱪilixⱪa baxlidi. \add Uni ǝrz ⱪilƣan\add* guwaⱨqilar \add uni qalma-kesǝk ⱪilixtin awwal\add* qapanlirini Saul isimlik bir yaxning puti aldida ⱪoyup ⱪoyuxti. \f □ \fr 7:58 \ft \+bd «Uni ǝrz ⱪilƣan guwaⱨqilar uni qalma-kesǝk ⱪilixtin awwal qapanlirini Saul isimlik bir yaxning puti aldida ⱪoyup ⱪoyuxti»\+bd* — Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ birsi ɵlümgǝ mǝⱨkum bolsa uningƣa ǝrz ⱪilƣan guwaⱨqilar birinqi bolup tax etixi kerǝk idi («Ⱪan.» 17:7).\f*  \x + \xo 7:58 \xt 1Pad. 21:13; Luⱪa 4:29. \x*  
\v 59 Ular Istipanni qalma-kesǝk ⱪilƣinida u:  
\m — I Rǝb Əysa, mening roⱨimni ⱪobul ⱪilƣaysǝn! — dǝp nida ⱪildi.\x + \xo 7:59 \xt Zǝb. 31:5; Luⱪa 23:46. \x*   
\m
\v 60 Andin u tizlinip turup ⱪattiⱪ awaz bilǝn:  
\m — I Rǝb, bu gunaⱨning ⱨesabini ulardin almiƣaysǝn, — dedi. U bu sɵzni ⱪilip bolupla jan üzüp uhlap kǝtti.\x + \xo 7:60 \xt Mat. 5:44; Luⱪa 23:34; 1Kor. 4:12. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Saulning etiⱪadqilarƣa ziyankǝxlik ⱪilixi  
\m
\v 1 Istipanning ɵltürülüxini Saulmu ⱪollaytti. Xu kündin baxlap, Yerusalemdiki jamaǝtkǝ ⱪaritilƣan dǝⱨxǝtlik ziyankǝxlik ⱪozƣaldi. Rosullardin baxⱪa barliⱪ jamaǝttikilǝr Yǝⱨudiyǝ wǝ Samariyǝning ⱨǝrⱪaysi yurtliriƣa tarⱪilip ketixti.\x + \xo 8:1 \xt Ros. 11:19; 22:20. \x*  
\v 2 Bǝzi ihlasmǝn kixilǝr Istipanni dǝpnǝ ⱪilip, uningƣa ⱪattiⱪ yiƣa-zarlarni kɵtürüxti.\x + \xo 8:2 \xt Yar. 23:2; 50:10; 2Sam. 3:31\x*  
\v 3 Lekin Saul jamaǝtkǝ wǝyranqiliⱪ selip, ɵymu-ɵy ahturup, ǝr-ayalƣa ⱪarimay ularni sɵrǝp qiⱪip zindanƣa taxlidi.\x + \xo 8:3 \xt Ros. 9:1; 22:4; 26:9; 1Kor. 15:9; Gal. 1:13; 1Tim. 1:13. \x*   
\b  
\m  
\s1 Hux hǝwǝrning Samariyǝ ɵlkisigǝ yetip berixi  
\m
\v 4 Əmdi tarⱪilip kǝtkǝnlǝr tarⱪalƣan yurtlarda kezip sɵz-kalamning hux hǝwirini jakarlidi.\x + \xo 8:4 \xt Mat. 10:23; Ros. 11:19. \x*  
\v 5 Ularning iqidin Filip bolsa Samariyǝning mǝlum bir xǝⱨirigǝ berip, yǝrlik kixilǝrgǝ Mǝsiⱨni jakarlidi.  
\v 6 Top-top kixilǝr uni anglap ⱨǝmdǝ u kɵrsǝtkǝn mɵjizilik alamǝtlǝrni kɵrüp, bir jan bir dili bilǝn uning sɵzlirigǝ ⱪulaⱪ saldi.  
\v 7 Qünki napak roⱨlar bolsa, qaplixiwalƣan kixilǝrdin ⱪattiⱪ warⱪiriƣiniqǝ qiⱪip kǝtti. Nurƣun palǝq, tokurlarmu saⱪaytildi;\x + \xo 8:7 \xt Mar. 16:17; Ros. 5:16; 16:18; 19:11. \x*  
\v 8 zor xad-huramliⱪ xu xǝⱨǝrni ⱪaplidi.   
\m
\v 9 U xǝⱨǝrdǝ ǝsli jadugǝr-seⱨirgǝrlik bilǝn xuƣulliniwatⱪan Simon isimlik bir adǝm bar idi; u xu yol bilǝn pütkül Samariyǝdikilǝrni ⱨang-tang ⱪaldurup, ɵzini ⱪaltis zat kɵrsǝtmǝkqi bolup kǝlgǝnidi. \x + \xo 8:9 \xt Ros. 13:6. \x*  
\v 10 Peⱪirdin tartip ambalƣiqǝ ularning ⱨǝmmisi uningƣa ihlas ⱪilip ⱪaraytti wǝ «Hudaning uluƣ küq-ⱪudriti mana xu!» deyixǝtti.  
\v 11 Halayiⱪ uningƣa xundaⱪ ihlas ⱪilixi uning uzundin beri jadugǝr-seⱨirgǝrliki bilǝn ularni ⱨang-tang ⱪaldurup kǝlgǝnliki tüpǝylidin idi.  
\v 12 Lekin ǝmdi Filip Hudaning padixaⱨliⱪi wǝ Əysa Mǝsiⱨning nami toƣrisidiki hux hǝwǝrni jakarliƣinida ular uning sɵzlirigǝ ixǝndi wǝ ǝrlǝr bolsun, ayallar bolsun qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪildi.  
\v 13 Simon ɵzimu ixǝndi. U qɵmüldürülgǝn bolup, ⱨǝmixǝ Filipning yenida yürdi ⱨǝmdǝ \add Filip\add* kɵrsitiwatⱪan mɵjizilik alamǝtlǝr wǝ ⱪudrǝtlik ixlarƣa ⱪarap, intayin ⱨǝyran boldi.   
\m
\v 14 Yerusalemdiki rosullar Samariyǝliklǝrning Hudaning sɵzini ⱪobul ⱪilƣanliⱪini anglap, Petrus bilǝn Yuⱨannani ularƣa ǝwǝtti;  
\v 15 ikkiylǝn u yǝrgǝ qüxüxi bilǝnla, ularni Muⱪǝddǝs Roⱨning ata ⱪilinƣuqisi bolsun dǝp dua ⱪildi.  
\v 16 Qünki Muⱪǝddǝs Roⱨ tehi ularning ⱨeqⱪaysisiƣa qüxmigǝnidi; ular pǝⱪǝt Rǝb Əysaning nami bilǝn qɵmüldürülgǝnidi.  
\v 17 Petrus bilǝn Yuⱨanna ularning üstigǝ ⱪolini tǝgküzüxi bilǝn, Muⱪǝddǝs Roⱨ ularƣa ata ⱪilindi. \f □ \fr 8:17 \ft \+bd «Petrus bilǝn Yuⱨanna ularning üstigǝ ⱪolini tǝgküzüxi bilǝn, Muⱪǝddǝs Roⱨ ularƣa ata ⱪilindi»\+bd* — bu qong ix idi. Əslidǝ Yǝⱨudiylar wǝ Samariyǝliklǝr bir-birigǝ bǝk ɵq idi, ⱨeqⱪandaⱪ bardi-kǝldi ⱪilmaytti. Samariyǝliklǝr Muⱪǝddǝs Roⱨni ⱪobul ⱪilixi üqün Filip («yerim grek»)ning ⱪolini ǝmǝs, bǝlki sap ikki Yǝⱨudiyning ⱪolini ularƣa tǝgküzüxini kǝmtǝrlik bilǝn ⱪobul ⱪilixi kerǝk idi. Sap ikki Yǝⱨudiymu ⱨazir ɵzini tɵwǝn tutup, ⱪollirini «napak Samariyǝliklǝr»ning bexiƣa ⱪoyuxi kerǝk. «Yuⱨanna» 4-bab, «Matta»ning «ⱪoxumqǝ sɵz»idiki 16:19 toƣruluⱪ izaⱨatimizni wǝ «Gal.» 3:28ni kɵrüng.\f*  \x + \xo 8:17 \xt Ros. 6:6; 13:3; 19:6; 1Tim. 4:14; 5:22; 2Tim. 1:6. \x*  
\v 18 Lekin Simon Muⱪǝddǝs Roⱨning rosullarning ⱪolini tǝgküzüp ⱪoyuxi bilǝn ata ⱪilinƣanliⱪini kɵrüp, ularƣa pul tǝnglǝp:   
\m
\v 19 — Bu küq-ⱪudrǝttin mangimu beringlarki, mǝnmu ⱨǝrkimning üstigǝ ⱪollirimni tǝgküzsǝm, uningƣa Muⱪǝddǝs Roⱨ ata ⱪilinsun, — dedi.   
\m
\v 20 Lekin Petrus uningƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:  
\m — Hudaning bu iltipatini pulƣa setiwalƣili bolidu, dǝp oyliƣining üqün, pulung sǝn bilǝn tǝng ⱨalakǝtkǝ barsun! \x + \xo 8:20 \xt Mat. 10:8. \x*  
\v 21 Sening bu ixta ⱨeq ⱨǝssǝng yaki nesiwǝng yoⱪtur! Qünki sening niyiting Huda aldida durus ǝmǝs!  
\v 22 Xunga, bu rǝzillikingdin towa ⱪilip, Rǝbtin, mumkin bolsa kɵnglümdiki bu niyitim kǝqürüm ⱪilinƣay, dǝp ɵtün!  
\v 23 Qünki sening aqqiⱪ ⱨǝsǝtkǝ tolup, ⱨǝⱪⱪaniysizliⱪning asaritida ikǝnliking manga mǝlum.   
\m
\v 24 Simon ularƣa:  
\m — Mǝn üqün Rǝbdin ɵtününglarki, silǝr eytⱪan ixlardin ⱨeqbiri beximƣa kǝlmigǝy! — dedi.\f □ \fr 8:24 \ft \+bd «Simon ularƣa: — Mǝn üqün Rǝbdin ɵtününglarki, silǝr eytⱪan ixlardin ⱨeqbiri beximƣa kǝlmigǝy! — dedi»\+bd* — bǝzi ⱪǝdimki tarihiy hatirilǝr boyiqǝ, Simon keyin hux hǝwǝrgǝ ǝxǝddiy düxmǝn bolup qiⱪⱪan.\f*   
\m
\v 25 Petrus bilǝn Yuⱨanna yǝnǝ xu yǝrdǝ agaⱨ-guwaⱨliⱪ berip Rǝbning sɵz-kalamini yǝtküzgǝndin keyin, Samariyǝning nurƣun yeza-kǝntlirigǝ berip hux hǝwǝr yǝtküzgǝq, Yerusalemƣa ⱪaytip kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Filip wǝ Efiopiyilik ǝmǝldar  
\m
\v 26 Xu waⱪitta, Hudaning bir pǝrixtisi Filipⱪa:  
\m — Ornungdin turup jǝnubⱪa ⱪarap Yerusalemdin Gaza xǝⱨirigǝ mangidiƣan yol bilǝn mang! — dedi (xu yol qɵldiki yoldur).  
\v 27-28 Xunga Filip ornidin turup yolƣa qiⱪti. Wǝ mana, yolda Efiopiyǝ ayal padixaⱨi Kandasning bir ǝmǝldari, pütkül hǝzinigǝ mǝs’ul Efiopiyǝlik aƣwat wǝzir turatti. U Yerusalemƣa Hudaƣa ibadǝt ⱪilƣili barƣanidi; ⱨazir ⱪaytix yolida ɵzining jǝng ⱨarwisida olturup, Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning yazmisini oⱪuwatatti.  
\v 29 Roⱨ Filipⱪa:  
\m — Bu ⱨarwining yeniƣa berip uningƣa yeⱪinlaxⱪin, — dedi.\f □ \fr 8:29 \ft \+bd «Roⱨ Filipⱪa: ... — dedi»\+bd* — «Roⱨ» — Muⱪǝddǝs Roⱨ, ǝlwǝttǝ. \+bd «Bu ⱨarwining yeniƣa berip uningƣa yeⱪinlaxⱪin»\+bd* — grek tilida «Berip ɵzüngni bu ⱨarwiƣa ⱪoxⱪin».\f*   
\m
\v 30 Filip yügürüp berip, \add wǝzirning\add* Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning yazmisidin oⱪuwatⱪanlirini anglap, uningdin:  
\m — Oⱪuwatⱪiningizni qüxiniwatamsiz? — dǝp soridi.   
\m
\v 31 Wǝzir uningƣa:  
\m — Biri manga qüxǝndürüp bǝrmisǝ, mǝn ⱪandaⱪmu qüxinǝlǝymǝn?! — dǝp, Filipni ⱨarwisiƣa qiⱪip yenida olturuxⱪa ɵtündi.   
\m
\v 32 U oⱪuwatⱪan yazma ⱪismi bolsa:  
\b  
\m «U goya boƣuzlaxⱪa yetilǝp mengilƣan ⱪoydǝk boƣuzlaxⱪa elip mengildi,  
\m Ⱪirⱪiƣuqi aldida ün-tinsiz yatⱪan ⱪozidǝk, u zadila eƣiz aqmidi.  
\v 33 U horlinidu, u ⱨǝⱪ soraⱪtin mǝⱨrum boldi,  
\m Əmdi uning ǝwladini kimmu bayan ⱪilalisun?!  
\m Qünki ⱨayati yǝr yüzidin elip ketildi».\f □ \fr 8:33 \ft \+bd «.... U horlinidu, u ⱨǝⱪ soraⱪtin mǝⱨrum boldi, ǝmdi uning ǝwladini kimmu bayan ⱪilalisun?! Qünki ⱨayati yǝr yüzidin elip ketildi»\+bd* — «Yǝx.» 53:7-8.\f*  \x + \xo 8:33 \xt Yǝx. 53:7, 8. \x*   
\b  
\m
\v 34 Aƣwat Filiptin:  
\m — Dǝp bǝrsingiz, pǝyƣǝmbǝrning bu sɵzi kimgǝ ⱪaritip eytilƣan? Ɵzigimu yaki baxⱪa birsigimu? — dǝp soridi.   
\m
\v 35 Filip aƣzini eqip xu yazmining xu ⱪismidin baxlap, uningƣa Əysa toƣrisidiki hux hǝwǝrni jakarlap bǝrdi. \f □ \fr 8:35 \ft \+bd «uningƣa Əysa toƣrisidiki hux hǝwǝrni jakarlap bǝrdi»\+bd* — grek tilida: «U uningƣa Əysani hux hǝwǝr dǝp jakarlap bǝrdi».\f*  \x + \xo 8:35 \xt Luⱪa 24:45. \x*  
\v 36-37 Ular yolda ketiwetip, su bar bir yǝrgǝ kǝlgǝndǝ, aƣwat:  
\m — Mana bu yǝrdǝ su bar ikǝn. \add Muxu yǝrdila\add* qɵmüldürülüxümgǝ ⱪandaⱪ tosalƣu bar? — dedi.\x + \xo 8:36-37 \xt Ros. 10:47. \x*   
\m
\v 38 U ⱨarwini tohtitixni buyrudi. Filip wǝ aƣwat ikkisi billǝ suƣa qüxüp, uni qɵmüldürdi.  
\v 39 Ular sudin qiⱪⱪanda, Rǝbning Roⱨi Filipni kɵtürüp elip kǝtti. Aƣwat uni ⱪayta kɵrmidi, ǝmma u xadlinip yolini dawamlaxturdi.  
\v 40 Filip bolsa Axdod xǝⱨiridǝ pǝyda boldi; u xu yurtni kezip, xu yǝrdin Ⱪǝysǝriyǝ xǝⱨirigǝ kǝlgüqǝ bolƣan ⱨǝmmǝ xǝⱨǝrlǝrdǝ hux hǝwǝr jakarlidi.\f □ \fr 8:40 \ft \+bd «Filip bolsa Axdod xǝⱨiridǝ pǝyda boldi»\+bd* — «Axdod xǝⱨiri» grek tilida «Azotus xǝⱨiri».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Saulning Əysaƣa etiⱪad ⱪilixi  
\m
\v 1 Əmma \add xu qaƣlar\add* Saul ⱨǝr nǝpisidǝ Rǝbning muhlisliriƣa tehiqǝ izqil ⱪirƣinqiliⱪ tǝⱨditliri seliwatⱪan pǝyt idi. U Bax kaⱨinning aldiƣa berip,\f □ \fr 9:1 \ft \+bd «Saul ⱨǝr nǝpisidǝ Rǝbning muhlisliriƣa tehiqǝ izqil ⱪirƣinqiliⱪ tǝⱨditliri seliwatⱪan pǝyt idi»\+bd* — grek tilida «Saulning ⱨǝr nǝpǝsliri Rǝbning muhlisliriƣa tehiqǝ izqil ⱪirƣinqiliⱪ tǝⱨditliri bolup,...».\f*  \x + \xo 9:1 \xt Ros. 8:3; 22:4; 26:9; 1Kor. 15:9; Gal. 1:13; 1Tim. 1:13. \x*  
\v 2 Dǝmǝxⱪ xǝⱨiridiki sinagoglarƣa tǝwsiyǝ heti yezip berixni soridi. Xundaⱪ bolƣanda, u Dǝmǝxⱪtǝ \add Mǝsiⱨ\add* yolidikilǝrdin birǝrsini, mǝyli ǝr bolsun, ayal bolsun tepiwalsila, baƣlap tutⱪun ⱪilip, Yerusalemƣa elip kelixkǝ ruhsǝt bolatti.\f □ \fr 9:2 \ft \+bd «Mǝsiⱨ yolidikilǝr»\+bd* — muxu yǝrdǝ grek tilida pǝⱪǝt ««yol»dikilǝr» deyilidu (qünki etiⱪadning pǝⱪǝt birla yoli bardur). \+bd «Dǝmǝxⱪ xǝⱨiridiki sinagoglarƣa tǝwsiyǝ heti yezip berixni soridi. Xundaⱪ bolƣanda, u Dǝmǝxⱪtǝ Mǝsiⱨ yolidikilǝrdin birǝrsini... tepiwalsila, baƣlap tutⱪun ⱪilip, Yerusalemƣa elip kelixkǝ ruhsǝt bolatti»\+bd* — Saul tutmaⱪqi bolƣanlar Mǝsiⱨgǝ etiⱪad ⱪilƣan Yǝⱨudiylarla idi (uning Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrning Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilixidin ⱨeq hǝwiri bolmisa kerǝk). 
\fp  Dǝmǝxⱪtiki sinagoglar Dǝmǝxⱪ xǝⱨirini baxⱪurmiƣan, ǝlwǝttǝ. Lekin xǝⱨǝrdǝ Yǝⱨudiylarning tǝsiri heli küqlük bolƣaqⱪa (23-ayǝtni kɵrüng) Saul Yǝⱨudiy ixǝngüqilǝrni tutmaⱪqi bolsa, ularning yardimini yaki ruhsitini sorimisa bolmaytti.\f*   
\m
\v 3 Saul yolƣa qiⱪip, Dǝmǝxⱪ xǝⱨirigǝ yeⱪinlaxⱪanda, tuyuⱪsiz asmandin küqlük bir nur qüxüp, uning ǝtrapini yorutuwǝtti.\x + \xo 9:3 \xt Ros. 22:6; 26:31; 1Kor. 15:8; 2Kor. 12:2. \x*  
\v 4 U yǝrgǝ yiⱪildi wǝ ɵzigǝ:  
\m — Saul, Saul! Manga nemixⱪa ziyankǝxlik ⱪilisǝn? — degǝn bir awazni anglidi.\f □ \fr 9:4 \ft \+bd «Saul, Saul!»\+bd* — adǝmning ismini ikki ⱪetim qaⱪirix bolsa rǝbning uningƣa bolƣan qongⱪur meⱨir-muⱨǝbbitini wǝ ɵzigǝ tolimu ǝziz ikǝnlikini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 5 — I Rǝb, sǝn kimsǝn? — dǝp soridi u.  
\m Awaz: — Mǝn sǝn ziyankǝxlik ⱪiliwatⱪan Əysadurmǝn.\x + \xo 9:5 \xt Ros. 5:39. \x*  
\v 6 Ornungdin tur, xǝⱨǝrgǝ kir, nemǝ ⱪilixing kerǝkliki sanga eytip berilidu» — dedi.\x + \xo 9:6 \xt Luⱪa 3:10; Ros. 2:37; 16:30. \x*   
\m
\v 7 Uning bilǝn billǝ mangƣan adǝmlǝr awazni anglisimu, ⱨeqkimni kɵrǝlmigǝqkǝ, xu yǝrdǝ ün qiⱪiralmay turupla ⱪaldi.\x + \xo 9:7 \xt Dan. 10:7. \x*  
\v 8 Saul yǝrdin turup, kɵzlirini eqip ⱪaridi, lekin ⱨeq nǝrsini kɵrǝlmidi. Ⱨǝmraⱨliri uni ⱪolidin yetilǝp Dǝmǝxⱪⱪǝ elip kirdi.  
\v 9 U üq küngiqǝ kɵzi kɵrmǝs bolup nǝ yemidi nǝ iqmidi.   
\m
\v 10 Dǝmǝxⱪtǝ Ananiyas isimlik mǝlum bir muhlis bar idi. Rǝb uningƣa bir ƣayibanǝ kɵrünüxtǝ kɵrünüp uni:  
\m — Ananiyas! — dǝp qaⱪirdi.  
\m — Mana mǝn, i Rǝb, — dǝp jawab bǝrdi u.   
\m
\v 11 Rǝb uningƣa:  
\m — Sǝn dǝrⱨal «Tüz» dǝp atalƣan koqiƣa berip, Yǝⱨudaning ɵyidin Tarsusluⱪ Saul isimlik birini sorap tap; qünki mana, u dua-tilawǝt ⱪiliwatidu. \x + \xo 9:11 \xt Ros. 21:39; 22:3. \x*  
\v 12 U dua ⱪiliwatⱪinida, ƣayibanǝ kɵrünüxtǝ Ananiyas isimlik bir kixining kelip, kɵzini kɵridiƣan ⱪilix üqün üstigǝ ⱪolini tǝgküzgǝnlikini kɵrdi, — dedi.   
\m
\v 13 Ananiyas:  
\m — I Rǝb, mǝn bu adǝmning hǝwirini nurƣun kixilǝrdin anglidim, u Yerusalemdiki muⱪǝddǝs bǝndiliringgǝ xunqǝ kɵp ziyan-zǝhmǝt yǝtküzgǝn! \f □ \fr 9:13 \ft \+bd «u Yerusalemdiki muⱪǝddǝs bǝndiliringgǝ xunqǝ kɵp ziyan-zǝhmǝt yǝtküzgǝn!»\+bd* — Injilda «muⱪǝddǝs bǝndilǝr» degǝn ibarǝ kɵp yǝrlǝrdǝ ixlitilgǝn. U grekqidǝ «muⱪǝddǝslǝr» dǝp ipadilinidu. «Tǝbirlǝr»dǝ eytⱪinimizdǝk, «muⱪǝddǝs» degǝn sɵz «Hudaƣa atalƣan», «Hudaƣa has», «Hudaƣa mǝhsus ayrilƣan» degǝn mǝnini bildüridu.\f*  \x + \xo 9:13 \xt Ros. 9:1; 1Kor. 15:9; Gal. 1:13; 1Tim. 1:13. \x*  
\v 14 Ⱨazir u muxu yǝrdǝ namingƣa nida ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisini tutup baƣlax üqün bax kaⱨinlardin ⱨoⱪuⱪ aptu — dedi.   
\m
\v 15 Lekin Rǝb uningƣa:  
\m — Bariwǝr! Qünki u namimni ǝllǝrning wǝ ularning padixaⱨlirining ⱨǝm Israillarning aldida ayan ⱪilix üqün ɵzümgǝ alaⱨidǝ talliƣan bir ǝswabtur. \f □ \fr 9:15 \ft \+bd «... u namimni ǝllǝrning wǝ ularning padixaⱨlirining ⱨǝm Israillarning aldida ayan ⱪilix üqün...»\+bd* — grek tilida «... u namimni ǝllǝrning wǝ ularning padixaⱨlirining ⱨǝm Israillarning aldida kɵtürüx üqün...». 
\fp  «Əllǝr» — yat ǝllǝr, Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr.\f*  \x + \xo 9:15 \xt Ros. 13:2; 22:21; Rim. 1:1; Gal. 1:15; 2:8; Əf. 3:8; 1Tim. 2:7; 2Tim. 1:1. \x*  
\v 16 Qünki mǝn uningƣa namim üqün ⱪanqilik azab-oⱪubǝtlǝrni tartixining muⱪǝrrǝr ikǝnlikini ayan ⱪilimǝn, — dedi.\x + \xo 9:16 \xt Ros. 21:11; 2Kor. 11:23. \x*   
\m
\v 17 Buning bilǝn Ananiyas berip, xu ɵygǝ kirdi; u ⱪollirini Saulning üstigǝ tǝgküzüp uningƣa:  
\m — Ⱪerindax Saul, Rǝb, yǝni bu yǝrgǝ keliwatⱪan yolungda sanga kɵrüngǝn Əysa, kɵzliringni kɵrǝlǝydiƣan bolsun dǝp wǝ sening Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa tolduruluxung üqün meni xǝhsǝn ɵzi ǝwǝtti, — dewidi, \x + \xo 9:17 \xt Ros. 22:12. \x*  
\v 18 Saulning kɵzliridin huddi beliⱪ ⱪasiriⱪidǝk bolƣan bir nǝrsilǝr qüxüp, kɵzliri eqilip kɵrǝlǝydiƣan boldi. U ornidin turup, qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪildi.  
\v 19 U ƣizalanƣandin keyin, ⱪuwwǝtlinip maƣdurƣa kirdi.   
\b  
\m  
\s1 Saulning Dǝmǝxⱪtǝ hux hǝwǝr jakarlixi  
\m
\v 20 \add Saul\add* Dǝmǝxⱪtiki muhlislarning yenida birnǝqqǝ kün turdi wǝ waⱪitni ɵtküzmǝy sinagoglarƣa kirip, «U kixi Hudaning Oƣlidur» dǝp Əysani jakarlaxⱪa baxlidi.  
\v 21 Uni angliƣanlar sɵzliridin intayin ⱨǝyran boluxup:  
\m — Bu adǝm Yerusalemda bu namƣa nida ⱪilƣuqilarni ⱪattiⱪ wǝyran ⱪilƣan ⱨeliⱪi adǝm ǝmǝsmu? Bu yǝrgimu muxundaⱪlarni baƣlap bax kaⱨinlarƣa tutup berix mǝⱪsitidǝ kǝlgǝnmidu? — deyixti.   
\m
\v 22 Lekin Saulning ⱪayil ⱪilix küqi barƣanseri exip, Əysaning Mǝsiⱨ ikǝnlikini ispatlap Dǝmǝxⱪtiki Yǝⱨudiylarni parakǝndiqilikkǝ qɵmdürdi.\f □ \fr 9:22 \ft \+bd «Saulning ⱪayil ⱪilix küqi barƣanseri exip,..»\+bd* — yaki, «Saul barƣanseri küqlǝndürülüp,...». \+bd «Dǝmǝxⱪtiki Yǝⱨudiylarni parakǝndiqilikkǝ qɵmdürdi»\+bd* — yaki «Dǝmǝxⱪtiki Yǝⱨudiylarni buni rǝt ⱪilixⱪa amalsiz ⱪaldurdi».\f*   
\m
\v 23 Kɵp künlǝrdin keyin, Yǝⱨudiylar Saulni yoⱪatmaⱪⱪa ⱪǝst ⱪilmaⱪqi boldi.  
\v 24 Lekin Saul ularning suyiⱪǝstidin hǝwǝr tapti; uni tutup ɵltürüx üqün ular keqǝ-kündüz xǝⱨǝrning ⱪowuⱪlirida paylap yürdi. \x + \xo 9:24 \xt 2Kor. 11:32. \x*  
\v 25 Lekin muhlislar bir küni keqidǝ uni qong sewǝtkǝ olturƣuzup, sepil \add kamaridin\add* qüxürdi.\f □ \fr 9:25 \ft \+bd «uni ... sepil kamaridin qüxürdi»\+bd* — yaki, «uni... küngüridin qüxürdi». «2Kor.» 11:33nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 9:25 \xt Yǝ. 2:15; 1Sam. 19:12. \x*   
\b  
\m  
\s1 Saul Yerusalemda  
\m
\v 26 Saul Yerusalemƣa yetip berip, u yǝrdiki muhlislarƣa ⱪoxulmaⱪqi boldi, lekin ularning ⱨǝmmisi uning muhlis ikǝnlikigǝ ixǝnmǝy, uningdin ⱪorⱪti. \x + \xo 9:26 \xt Ros. 22:17. \x*  
\v 27 Biraⱪ Barnabas uni elip berip, rosullar bilǝn kɵrüxtürdi. U ularƣa Saulning Dǝmǝxⱪning yolida Rǝbni ⱪandaⱪ kɵrgǝnlikini, Rǝbningmu uningƣa gǝp ⱪilƣanliⱪini qüxǝndürdi wǝ uning Dǝmǝxⱪtǝ Əysaning namida ⱪandaⱪ jür’ǝtlik bilǝn sɵz-kalam yǝtküzgǝnlikini uⱪturdi. \x + \xo 9:27 \xt Ros. 11:25. \x*  
\v 28 Buning bilǝn, Saul Yerusalemda rosullar bilǝn billǝ oquⱪ-axkarǝ yürüp, yürǝklik ⱨalda Rǝbning namida sɵz-kalam yǝtküzǝtti. \f □ \fr 9:28 \ft \+bd «Saul Yerusalemda rosullar bilǝn billǝ oquⱪ-axkarǝ yürüp...»\+bd* — grek tilida «Saul Yerusalemda rosullar bilǝn billǝ kirip-qiⱪip...».\f*  
\v 29 U yǝnǝ grekqǝ sɵzlixidiƣan Yǝⱨudiylar bilǝnmu sɵzlixip munazirilixǝtti; nǝtijisi, ular uningƣa ⱪǝst ⱪilmaⱪqi boldi.  
\v 30 Ⱪerindaxlar bu ixtin hǝwǝr tepip, uni Ⱪǝysǝriyǝ xǝⱨirigǝ elip berip, andin u yǝrdin Tarsus degǝn xǝⱨǝrgǝ yolƣa saldi.   
\m
\v 31 U qaƣda, pütkül Yǝⱨudiyǝ, Galiliyǝ wǝ Samariyǝdiki jamaǝtlǝr \add bir mǝzgil\add* tinqliⱪⱪa erixip, \add etiⱪadta\add* ⱪuruldi; Rǝbning ⱪorⱪunqida mengip, Muⱪǝddǝs Roⱨning riƣbǝt-tǝsǝllisi bilǝn ularning sanlirimu barƣanseri kɵpǝymǝktǝ idi.\f □ \fr 9:31 \ft \+bd «u qaƣda...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «xuning bilǝn...» yaki «xunga...».\f*   
\b  
\m  
\s1 Petrus Lidda wǝ Yoppa xǝⱨǝrliridǝ yaratⱪan mɵjizilǝr  
\m
\v 32 Xu waⱪitlarda xundaⱪ boldiki, Petrus ⱨǝrⱪaysi jaylarni arilap yürgǝndǝ, Lidda xǝⱨiridiki muⱪǝddǝs bǝndilǝrnimu yoⱪlaxⱪa qüxti.  
\v 33 U yǝrdǝ u Əneyas isimlik bir adǝmni uqratti. Bu adǝm palǝq bolup, orun tutup yatⱪili sǝkkiz yil bolƣanikǝn. \f □ \fr 9:33 \ft \+bd «orun tutup...»\+bd* — grek tilida «palas tutup...».\f*  
\v 34 Petrus uningƣa:  
\m — Əneyas, Əysa, yǝni Mǝsiⱨ bolƣuqi seni saⱪaytidu. Ornungdin turup, palisingni yiƣixtur! — dedi.  
\m U dǝrⱨal ornidin turdi.  
\v 35 \add Əneyasni\add* kɵrgǝn Lidda xǝⱨiridiki wǝ Xaron rayonidikilǝrning ⱨǝmmisi towa ⱪilip Rǝbgǝ baƣlandi.\f □ \fr 9:35 \ft \+bd «...Xaron rayonidikilǝrning ⱨǝmmisi towa ⱪilip Rǝbgǝ baƣlandi»\+bd* — grek tilida «Xaron rayonidikilǝrning ⱨǝmmisi (ɵz yolidin) burulup Rǝbgǝ baƣlandi».\f*   
\m
\v 36 Yoppa xǝⱨiridǝ bolsa Tabita isimlik bir ayal muhlis bar idi (uning ismi grekqidǝ «Dorkas» idi). U ⱨǝrdaim yahxi ǝmǝllǝr wǝ hǝyr-sahawǝtlik ixlarƣa berilǝtti. \f □ \fr 9:36 \ft \+bd «Yoppa xǝⱨiri»\+bd* — krek tilida ismi «Yoppa». Ⱨazirⱪi ismi «Jaffa» yaki «Hayfa». \+bd «...Tabita....Dorkas...»\+bd* — «Tabita» ibraniy tilida, «Dorkas» grek tilida «jǝrǝn» degǝn mǝnidǝ.\f*  
\v 37 Xu künlǝrdǝ xundaⱪ boldiki, u kesǝl bolup, ɵlüp kǝtti. Kixilǝr jǝsǝtni yuyup, üstünki ⱪǝwǝttiki bir ɵygǝ yatⱪuzup ⱪoydi.  
\v 38 Yoppa xǝⱨiri Lidda xǝⱨirigǝ yeⱪin bolƣaqⱪa, Yoppadiki muhlislar Petrusning Liddada ikǝnlikini anglap, uning aldiƣa ikki adǝm ǝwǝtti. Ular: «Ⱨayal bolmay yenimizƣa kǝlsǝng!» — dǝp yelindi.  
\v 39 Petrus ornidin turup ular bilǝn billǝ Yoppaƣa bardi. Yoppaƣa yetip kelixi bilǝn ular uni üstünki ⱪǝwǝttiki ɵygǝ baxlap qiⱪti. Barliⱪ tul ayallar Petrusning ǝtrapiƣa olixip, yiƣa-zar ⱪilixip uningƣa Dorkasning ular bilǝn billǝ bolƣan waⱪtida ɵzlirigǝ tikip bǝrgǝn kɵnglǝk-kiyimlirini kɵrsitixti.   
\m
\v 40 Lekin Petrus ⱨǝmmǝylǝnni qiⱪiriwetip, tizlinip olturup dua ⱪildi. Andin u jǝsǝtkǝ ⱪarap:  
\m — Tabita, ornungdin tur! — dedi.  
\m Tabita kɵzini eqip, Petrusni kɵrüp, ornida olturdi.   
\m
\v 41 Petrus uningƣa ⱪolini uzitip uni yɵlǝp turƣuzdi wǝ muⱪǝddǝs bǝndilǝr bilǝn tul ayallarni qaⱪirip, Dorkasni ularƣa tirik tapxurup bǝrdi.  
\v 42 Bu hǝwǝr pütkül Yoppaƣa tarⱪilip, nurƣun kixilǝr Rǝbgǝ etiⱪad ⱪildi. \f □ \fr 9:42 \ft \+bd «Bu hǝwǝr pütkül Yoppaƣa tarⱪilip...»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Yoppa» Yoppa (Jaffa) xǝⱨirining ǝtrapidiki pütkül yǝrlǝrni kɵrsǝtsǝ kerǝk. (ⱨazirⱪi ismi «Hayfa»).\f*  
\v 43 Xundaⱪ boldiki, Petrus Yoppada Simon isimlik bir kɵnqining ɵyidǝ uzun künlǝr turdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Rimliⱪ yüzbexiƣa pǝrixtining kɵrünüxi  
\m
\v 1 Ⱪǝysǝriyǝ xǝⱨiridǝ Korniliy isimlik bir adǝm bolup, u \add Rim\add* ⱪoxunidiki «Italiyǝliklǝr» ⱪismining yüzbexi idi.  
\v 2 U ihlasmǝn adǝm bolup, ɵzi wǝ pütkül ɵyidikiliri Hudadin ⱪorⱪatti. U mǝrdlik bilǝn namratlarƣa hǝyr-sahawǝt ⱪilip, daim Hudaƣa dua-tilawǝt ⱪilatti.\f □ \fr 10:2 \ft \+bd « \+bd*\+bdit Korniliy\+bdit* ihlasmǝn adǝm bolup, ɵzi wǝ pütkül ɵyidikiliri Hudadin ⱪorⱪatti...» — Korniliy bǝlkim sinagogⱪa ⱪatnaxⱪan «Hudadin ⱪorⱪⱪuqi» dǝp atalƣan yat ǝlliklǝrdin biri idi. Gǝrqǝ Yǝⱨudiylarning rimliⱪlarƣa huxi bolmisimu, u etiⱪadi tüpǝylidin Yǝⱨudiy namratlarƣa xundaⱪ hǝyrlik ixlarni ⱪilatti.\f*  
\v 3 Bir küni qüxtin keyin saǝt üqlǝrdǝ, u ƣayibanǝ bir kɵrünüxtǝ Hudaning bir pǝrixtisining ɵzining yeniƣa kǝlgǝnlikini oquⱪ kɵrdi. Pǝrixtǝ uni:  
\m — Korniliy! — dǝp qaⱪirdi.\f □ \fr 10:3 \ft \+bd «qüxtin keyin saǝt üqlǝrdǝ»\+bd* — Ⱪanaan (Pǝlǝstin) waⱪti bilǝn «saǝt toⱪⱪuzlarda».\f*   
\m
\v 4 Korniliy uningƣa kɵzlirini tikip ⱪattiⱪ qɵqüp:  
\m — Tǝⱪsir, nemǝ ix? — dǝp soridi.  
\m Pǝrixtǝ uningƣa:  
\m — Sening dualiring wǝ hǝyr-sahawǝtlik ixliring Huda aldiƣa ǝslǝtmǝ ⱪurbanliⱪtǝk berip yǝtti.  
\v 5 Əmdi sǝn Yoppaƣa adǝm ǝwǝtip, Petrus dǝpmu atilidiƣan Simon isimlik adǝmni qaⱪirtip kǝl.  
\v 6 U Simon isimlik bir kɵnqining ɵyidǝ meⱨman bolup turuwatidu. Simonning ɵyi dengiz boyida, — dedi.   
\m
\v 7 Uningƣa sɵzligǝn pǝrixtǝ kǝtkǝndin keyin, Korniliy ɵydiki hizmǝtqilǝrdin ikkini wǝ daim yenida turup hizmǝt ⱪilƣuqilar iqidiki ihlasmǝn bir lǝxkǝrni qaⱪirdi.  
\v 8 Barliⱪ ixlarni qüxǝndürgǝndin keyin, ularni Yoppaƣa ǝwǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Hudaning Petrusⱪa wǝⱨiy berixi  
\m
\v 9 Ətisi ular sǝpǝr ⱪilip xǝⱨǝrgǝ yeⱪinlaxⱪanda, qüx waⱪti bolup, Petrus dua ⱪilix üqün ɵgzigǝ qiⱪti. \f □ \fr 10:9 \ft \+bd «qüx waⱪti»\+bd* — ibraniylarning waⱪti bilǝn «saǝt altidǝ».\f*  \x + \xo 10:9 \xt 2Pad. 4:33; Mat. 6:6. \x*  
\v 10 Uning ⱪorsiⱪi eqip ketip, bir nǝrsǝ yǝy dedi. Biraⱪ ular ƣiza tǝyyarlawatⱪanda, ƣayibanǝ bir alamǝt Petrusni oruwaldi.  
\v 11 U asman eqilip, tɵt burjikidin baƣlanƣan ⱨalda yǝr yüzigǝ qüxürülüwatⱪan kǝng dastihandǝk bir nǝrsini kɵrdi.  
\v 12 Dastihanda ⱨǝrhil tɵt putluⱪ ⱨaywanlar, yǝr beƣirliƣuqilar, asmandiki uqar-ⱪanatlarmu bar idi.  
\v 13 Uningƣa bir awaz anglandi: —  
\m «Ornungdin tur, Petrus, ulardin soyup yǝ!»   
\m
\v 14 — Yaⱪ, Rǝb, ⱨǝrgiz bolmaydu! Mǝn ⱨeqⱪaqan ⱨeqⱪandaⱪ napak yaki ⱨaram nǝrsini yegǝn ǝmǝsmǝn! — dedi Petrus.\f □ \fr 10:14 \ft \+bd «Yaⱪ. Rǝb, ⱨǝrgiz bolmaydu! Mǝn ⱨeqⱪaqan ⱨeqⱪandaⱪ napak yaki ⱨaram nǝrsini yegǝn ǝmǝsmǝn!»\+bd* — dastihandiki ⱨǝrhil ⱨaywanlar iqidǝ Tǝwrat ⱪanuni ⱨaram dǝp bekitkǝn nurƣun janiwarlar bolsa kerǝk idi.\f*  \x + \xo 10:14 \xt Law. 11:4; Ⱪan. 14:7. \x*   
\m
\v 15 Awaz ikkinqi ⱪetim kelip uningƣa:  
\m — Huda ⱨalal dǝp pakliƣanni sǝn ⱨaram demǝ! — deyildi.\x + \xo 10:15 \xt Mat. 15:11; Rim. 14:17,20; 1Tim. 4:4; Tit. 1:15. \x*   
\m
\v 16 Bu ix üq ⱪetim yüz berip, andin dastihandǝk bolƣan xu nǝrsǝ dǝrⱨal asmanƣa elip qiⱪip ketildi.   
\m
\v 17 Petrus kɵrgǝn ƣayibanǝ alamǝtning mǝnisi toƣrisida ⱪaymuⱪup turƣanda, mana Korniliy ǝwǝtkǝn kixilǝr Simonning ɵyini tepip, dǝrwaza aldida turatti.   
\m
\v 18 Ular birsini qaⱪirip, uningdin Petrus dǝpmu atilidiƣan Simon degǝn birsi bu yǝrdǝ turamdu? — dǝp soridi.\f □ \fr 10:18 \ft \+bd «Ular \+bd*\+bdit , yǝni Korniliy ǝwǝtkǝn kixilǝr\+bdit* birsini qaⱪirip, uningdin Petrus dǝpmu atilidiƣan Simon degǝn birsi bu yǝrdǝ turamdu? — dǝp soridi» — 18-21-ayǝtlǝrdin ⱪariƣanda, dǝslǝptǝ ⱨeqkim muxu adǝmlǝrning soaliƣa jawab bǝrmidi. Yǝⱨudiy ⱪerindaxlar dǝrwazining sirtida birnǝqqǝ rimliⱪlarning, jümlidin bir rimliⱪ ǝskǝrning Petrus toƣruluⱪ sorawatⱪanliⱪini kɵrüp, bǝlkim jawab berixtin bir’az ⱪorⱪⱪan boluxi mumkin idi.\f*   
\m
\v 19 Petrus tehiqǝ xu ƣayibanǝ alamǝtning mǝnisi üstidǝ oyliniwatⱪanda, Roⱨ uningƣa:  
\m — Mana, seni üq adǝm izdǝp kǝldi. \f □ \fr 10:19 \ft \+bd «Mana, Roⱨ uningƣa: — Mana, seni üq adǝm izdǝp kǝldi... dedi»\+bd* — «Roⱨ» muxu yǝrdǝ Hudaning Muⱪǝddǝs Roⱨi.\f*  
\v 20 Ornungdin tur, pǝskǝ qüx, ⱨeq ikkilǝnmǝy ular bilǝn billǝ barƣin. Qünki ularni ǝwǝtküqi Mǝn! — dedi.   
\m
\v 21 Petrus pǝskǝ qüxüp, ⱨeliⱪi adǝmlǝrgǝ:  
\m — Silǝr izdigǝn kixi mana mǝn bolimǝn. Bu yǝrgǝ kelix sǝwǝbinglar nemikin? — dedi.   
\m
\v 22 Ular jawabǝn: — Ⱨǝⱪⱪaniy bir adǝm, Hudadin ⱪorⱪidiƣan, xundaⱪla pütkül Yǝⱨudiy hǝlⱪi tǝripligǝn Korniliy isimlik rimliⱪ yüzbexi muⱪǝddǝs bir pǝrixtǝ tǝripidin sizni ɵyigǝ qaⱪirtip, sizdin sɵz-kalam anglaxⱪa ǝmr ⱪilinƣan! — dedi.   
\m
\v 23 Xunga Petrus ularni ɵygǝ tǝklip ⱪilip, ⱪondurup meⱨman ⱪildi.  
\m Ətisi ornidin turup u ular bilǝn billǝ yolƣa qiⱪti. Yoppadiki ⱪerindaxlardin bǝziliri ularƣa ⱨǝmraⱨ bolup mangdi.  
\v 24 Ikkinqi küni, ular Ⱪǝysǝriyǝgǝ yetip bardi. Əmdi Korniliy tuƣⱪanliri wǝ yeⱪin yar-buradǝrlirini ɵyigǝ qaⱪirip, Petruslarni tǝⱪⱪǝzarliⱪ bilǝn kütüp turatti.  
\v 25 Petrus ɵygǝ kirgǝndǝ, Korniliy aldiƣa qiⱪip, ayiƣiƣa ɵzini etip sǝjdǝ ⱪildi.  
\v 26 Lekin Petrus \add dǝrⱨal\add* uni yɵlǝp turƣuzup:  
\m — Ornungdin turƣin! Mǝnmu bir insan, halas! — dedi.\x + \xo 10:26 \xt Ros. 14:14; Wǝⱨ. 19:10; 22:9. \x*   
\m
\v 27 U Korniliy bilǝn gǝp ⱪilƣaq ɵygǝ kiriwidi, ɵyning iqigǝ yiƣilƣan top-top adǝmlǝrni kɵrdi.  
\v 28 U ularƣa:  
\m — Silǝrgǝ mǝlumki, biz Yǝⱨudiylarning yat ǝlliklǝrdin birsi bilǝn bardi-kǝldi ⱪilixi yaki ɵylirigǝ kirixi Tǝwrat ⱪanun-ǝⱪidilirimizgǝ hilap. Lekin Huda manga ⱨeqⱪandaⱪ adǝmni napak yaki ⱨaram demǝslikim kerǝklikini ayan ⱪildi. \x + \xo 10:28 \xt Mis. 23:32; 34:15; Ⱪan. 7:2; Yⱨ. 4:9; 18:28; Ros. 11:3; 15:8; Əf. 3:6. \x*  
\v 29 Xuning üqün silǝr adǝm ǝwǝtip meni qaⱪirƣanda, ⱨeq rǝt ⱪilmay aldinglarƣa kǝldim. Əmdi soray, meni nemǝ dǝp qaⱪirdinglar? — dedi.   
\m
\v 30 Korniliy mundaⱪ dedi:  
\m — Tɵt künning aldida bügünki muxu waⱪitⱪiqǝ roza tutⱪanidim; saǝt üqlǝrdǝ mǝn ɵydǝ dua ⱪiliwatattim. Tuyuⱪsiz kiyimliridin nur qaⱪnap turidiƣan bir adǝm aldimda pǝyda bolup ɵrǝ turdi: \f □ \fr 10:30 \ft \+bd «saǝt üqlǝrdǝ»\+bd* — ibraniylarning waⱪti bilǝn «saǝt toⱪⱪuzlarda». Bǝzi kona kɵqümilǝrdǝ «roza tuttum» degǝn sɵzlǝr tepilmaydu.\f*  
\v 31 «Korniliy! Duaying ijabǝt ⱪilindi wǝ hǝyr-sahawǝtlik ixliring Huda aldiƣa ǝslǝtmǝ ⱪurbanliⱪtǝk yǝtti. \x + \xo 10:31 \xt Mat. 28:3; Mar. 16:5; Luⱪa 24:4. \x*  
\v 32 Xunga Yoppaƣa adǝm ǝwǝtip, Petrus dǝpmu atilidiƣan Simon isimlik adǝmni qaⱪirtip kǝl. U dengiz boyida olturaⱪluⱪ Simon isimlik bir kɵnqining ɵyidǝ meⱨman bolup turuwatidu» dedi.  
\v 33 Xuning üqün, dǝrⱨal ɵzlirini qaⱪirip kelixkǝ adǝm ǝwǝtkǝnidim. Ɵzliri külbǝmgǝ kelip yahxi ⱪildila! Əmdi biz ⱨǝmmǝylǝn Huda ɵzlirigǝ ǝmr ⱪilƣan barliⱪ sɵzlǝrni anglax üqün Hudaning aldida ⱨazir turuwatimiz.   
\b  
\m  
\s1 Huda yat ǝllǝrgimu nijat ata ⱪilidu  
\m
\v 34-35 Petrus aƣzini eqip mundaⱪ dedi:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, mǝn Hudani ⱨeqⱪandaⱪ adǝmgǝ yüz-hatirǝ ⱪilmaydu, dǝp qüxinip yǝttim; bǝlki ⱨǝr ǝldin bolƣanlar iqidǝ Uningdin ⱪorⱪidiƣan wǝ ⱨǝⱪⱪaniyǝt yürgüzidiƣan kixi bolsila, Uning aldida mǝⱪbuldur. \x + \xo 10:34-35 \xt Ⱪan. 10:17; 2Tar. 19:7; Ayup 34:19; Rim. 2:11; Gal. 2:6; Əf. 6:9; Kol. 3:25; 1Pet. 1:17. \x*  
\v 36 Huda Israil hǝlⱪigǝ yǝtküzgǝn sɵz-kalam, yǝni Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ (u pütkül mǝwjudalarƣa Rǝbdur) inaⱪ-jatirjǝmlik jakarlanƣan hux hǝwǝr silǝrgǝ mǝlumƣu; \x + \xo 10:36 \xt Yǝx. 9:5; 52:7; Yⱨ. 16:33; Rim. 5:1; Kol. 1:20.\x*  
\v 37-38 Silǝrningmu Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝr\add* qɵmüldürüx qaⱪiriⱪini yǝtküzgǝndin tartip, Galiliyǝdin baxlap pütkül Yǝⱨudiyǝ zeminlirida Nasarǝtlik Əysa toƣruluⱪ guwaⱨliⱪtin — yǝni Hudaning ⱪandaⱪ ⱪilip uni Muⱪǝddǝs Roⱨ wǝ küq-ⱪudrǝt bilǝn mǝsiⱨligǝnliki, xuning bilǝn u ⱨǝmmǝ yǝrni kezip, yahxi ǝmǝllǝrni ⱪilip, Iblisning ilkidǝ bolƣanlarning ⱨǝmmisini saⱪaytⱪanliⱪidin hǝwiringlar bardur. Qünki Huda uning bilǝn billǝ idi. \x + \xo 10:37-38 \xt Yǝx. 8:23; 9:1; Mat. 4:12; Mar. 1:14,38, 39; Luⱪa 4:14; Zǝb. 45:7; Yǝx. 61:1; Luⱪa 4:18. \x*  
\v 39 Bizmu uning ⱨǝm Yǝⱨudiylarning zeminida ⱨǝm Yerusalemda ⱪilƣan pütün ǝmǝllirining guwaⱨqiliri. Ular uni yaƣaqⱪa esixi bilǝnmu ɵltürdi. \f □ \fr 10:39 \ft \+bd «Yǝⱨudiylarning zemini»\+bd* — Yǝⱨudiyǝ. \+bd «ular uni yaƣaqⱪa esip ɵltürdi»\+bd* — grek tilida «ular uni dǝrǝhtǝ esip ɵltürdi».\f*  
\v 40-41 Biraⱪ üqinqi küni, Huda uni ⱪayta tirildürüp namayan ⱪildi. Biraⱪ ⱨǝmmǝ kixilǝrgǝ ǝmǝs, pǝⱪǝt Huda Ɵzi aldi bilǝn talliƣan guwaⱨqilar, yǝni u ɵlümdin tirilgǝndin keyin uning bilǝn ⱨǝmdastihan bolƣan bizlǝrning arimizda namayan ⱪildi. \f □ \fr 10:40-41 \ft \+bd «... uning bilǝn ⱨǝmdastihan bolƣan bizlǝr...»\+bd* — grek tilida «...uning bilǝn yegǝn wǝ iqkǝn bizlǝr...».\f*  \x + \xo 10:40-41 \xt Mar. 16:14; Luⱪa 24:34; Yⱨ. 20:19; Ros. 2:24; 1Kor. 15:5. \x*  
\v 42 U bizgǝ hǝlⱪⱪǝ hux hǝwǝr yǝtküzüxni wǝ ɵzining Huda tǝripidin tiriklǝr wǝ ɵlgǝnlǝrning soraⱪqisi ⱪilinip tǝyinlǝngüqi ikǝnlikini jakarlaxni ǝmr ⱪildi. \x + \xo 10:42 \xt Mat. 28:19; Mar. 16:15; Yⱨ. 15:16; Ros. 17:31. \x*  
\v 43 Barliⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝr uningƣa guwaⱨliⱪ beriduki, ⱨǝrkim uningƣa etiⱪad ⱪilƣan bolsa uning nami arⱪiliⱪ gunaⱨliri kǝqürüm ⱪilinidu.\x + \xo 10:43 \xt Yar. 3:15; 22:18; 26:4; 49:10; Ⱪan. 18:15; Zǝb. 132:11; Yǝx. 4:2; 7:14; 9:5; 40:10; Yǝr. 23:5; 33:14; Əz. 34:23; 37:24; Dan. 9:24; Mik. 7:20; Ros. 15:9. \x*   
\m
\v 44 Petrus tehi bu sɵzlǝrni ⱪiliwatⱪanda, Muⱪǝddǝs Roⱨ sɵz-kalamni anglawatⱪan ⱨǝmmǝ kixigǝ qüxti. \x + \xo 10:44 \xt Ros. 8:17. \x*  
\v 45 Petrus bilǝn billǝ kǝlgǝn hǝtnilik bolƣan ixǝngüqilǝrning ⱨǝrbiri Muⱪǝddǝs Roⱨning yat ǝllǝrdikilǝrgimu ata ⱪilinip tɵkülgǝnlikini kɵrüp bǝk ⱨǝyran boluxti. \f □ \fr 10:45 \ft \+bd «hǝtnilik bolƣan ixǝngüqilǝr»\+bd* — (Yoppadin kǝlgǝn) Yǝⱨudiylarni kɵrsitidu. \+bd «yat ǝllǝrdikilǝrgǝ»\+bd* — demǝk, Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrgǝ.\f*  
\v 46 Qünki ularning \add karamǝt namǝlum\add* tillarda sɵzlixip Hudani uluƣliƣanliⱪini anglidi. Xunga Petrus:\x + \xo 10:46 \xt Mar. 16:17; Ros. 2:4. \x*   
\m
\v 47 — Muxu kixilǝr bizgǝ ohxax Muⱪǝddǝs Roⱨni ⱪobul ⱪilƣuqi bolƣan bolsa, kim ularning suƣa qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilixini tosalisun?! — dedi.\x + \xo 10:47 \xt Ros. 8:36; 11:17. \x*   
\m
\v 48 Xuning bilǝn u ularning Rǝbning namida qɵmüldürülüxini buyrudi. Andin ular Petrusning ular bilǝn birnǝqqǝ kün turuxini ɵtündi.   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Petrusning «yat ǝlliklǝr»ning qɵmüldürülüxini aⱪlixi  
\m
\v 1 Rosullar wǝ pütkül Yǝⱨudiyǝdiki baxⱪa ⱪerindaxlar \add yat\add* ǝlliklǝrningmu Hudaning sɵz-kalamini ⱪobul ⱪilƣanliⱪini anglidi.  
\v 2 Xunga, Petrus Yerusalemƣa ⱪaytⱪanda, hǝtnilik bolƣan \add ixǝngüqilǝr\add* uni ǝyibkǝ buyrup: \f □ \fr 11:2 \ft \+bd «Yerusalemƣa ⱪaytⱪanda»\+bd* — grek tilida «Yerusalemƣa qiⱪⱪanda».\f*   
\m
\v 3  — Sǝn hǝtnǝ ⱪilinmiƣan adǝmlǝrning ɵyidǝ meⱨman bolup, ular bilǝn ⱨǝmdastihan boldung?! — dedi.\x + \xo 11:3 \xt Mis. 23:32; 34:15; Ⱪan. 7:2; Yⱨ. 18:28. \x*   
\m
\v 4 Biraⱪ Petrus pütün ixni baxtin-ahiriƣiqǝ ularƣa bir-birlǝp qüxǝndürüp  
\v 5 mundaⱪ dedi:  
\m — Yoppa xǝⱨiridǝ dua ⱪiliwatⱪinimda, ƣayibanǝ kɵrünüx meni oriwelip, bir alamǝtni kɵrdüm. Kǝng dastihandǝk bir nǝrsǝ tɵt burjikidin baƣlanƣan ⱨalda asmandin qüxüp, mening yenimda tohtidi.\x + \xo 11:5 \xt Ros. 10:9. \x*  
\v 6 Uningƣa kɵz tikip ⱪarisam, iqidǝ ⱨǝrhil tɵt putluⱪ ⱨaywanlar, yawayi ⱨaywanatlar, yǝr beƣirliƣuqilar, asmandiki uqar-ⱪanatlarmu bar ikǝn.  
\v 7 Andin: «Ornungdin tur Petrus, ulardin soyup yǝ!» degǝn bir awazni anglidim.  
\v 8 Mǝn: «Yaⱪ Rǝb, ⱨǝrgiz bolmaydu! Mǝn ⱨeqⱪaqan ⱨǝrⱪandaⱪ napak yaki ⱨaram nǝrsini aƣzimƣa alƣan ǝmǝsmǝn!» dedim.\x + \xo 11:8 \xt Law. 11:4; Ⱪan. 14:7. \x*  
\v 9 Biraⱪ manga yǝnǝ: «Huda ⱨalal dǝp pakliƣan nǝrsini sǝn ⱨaram demǝ!» degǝn awaz anglandi.  
\v 10 Bu ix üq ⱪetim xundaⱪ tǝkrarlinip, ahir bularning ⱨǝmmisi asmanƣa ⱪaytidin tartip ketildi.  
\v 11 Mana dǝl xu qaƣda, Ⱪǝysǝriyǝdin meni qaⱪirixⱪa ǝwǝtilgǝn üq kixi mǝn turƣan ɵyning aldiƣa kǝldi.  
\v 12 Muⱪǝddǝs Roⱨ meni ⱨeq ikkilǝnmǝy ular bilǝn billǝ berixⱪa buyrudi. Muxu altǝ ⱪerindaxmu mǝn bilǝn billǝ bardi. \add Ⱪǝysǝriyǝgǝ yetip kelip\add*, ⱨeliⱪi adǝmning ɵyigǝ kirduⱪ. \f □ \fr 11:12 \ft \+bd «ⱨeq ikkilǝnmǝy ular bilǝn billǝ berix...»\+bd* — yaki «(Yǝⱨudiy yaki Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni) ⱨeq ayrimay ular bilǝn billǝ berix...». \+bd «muxu altǝ ⱪerindax»\+bd* — xübⱨisizki Yoppa xǝⱨiridin kǝlgǝn altǝ ⱪerindaxning xu qaƣda Petrusning ⱨǝmraⱨliⱪida bolƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 11:12 \xt Ros. 10:19; 15:7. \x*  
\v 13 Bu kixi bizgǝ ɵzining ɵyidǝ payda bolup turƣan bir pǝrixtini ⱪandaⱪ kɵrgǝnlikini eytti. Pǝrixtǝ uningƣa: «sǝn Yoppaƣa adǝm ǝwǝtip, Petrus dǝpmu atilidiƣan Simon isimlik bir adǝmni qaⱪirtip kǝl,  
\v 14 u sanga seni wǝ pütkül ailǝnggǝ nijatliⱪ yǝtküzidiƣan bir hǝwǝrni eytip beridu» degǝnikǝn.\f □ \fr 11:14 \ft \+bd «u sanga seni wǝ pütkül ailǝnggǝ nijatliⱪ yǝtküzidiƣan bir hǝwǝrni eytip beridu» degǝnikǝn»\+bd* — grek tilida «u sanga seni wǝ pütkül ailǝnggǝ ⱪutⱪuzux wasitǝ bolƣan birnǝqqǝ sɵzlǝrni eytip beridu».\f*   
\m
\v 15 Mǝn gǝpni baxliƣinimda, Muⱪǝddǝs Roⱨ huddi baxta bizning üstimizgǝ qüxkinidǝk, ularƣimu qüxti. \f □ \fr 11:15 \ft \+bd «Muⱪǝddǝs Roⱨ huddi baxta bizning üstimizgǝ qüxkinidǝk»\+bd* — rosul Petrusning «baxta» degǝn sɵzidin eniⱪki, u wǝ baxⱪa etiⱪadqilarƣa nisbǝtǝn Muⱪǝddǝs Roⱨning ɵzlirigǝ kǝlgǝnliki toluⱪ bir yengi baxlinix bolƣanidi.\f*  
\v 16 Xu qaƣda, Rǝbning sɵz-kalamini, yǝni: «Yǝⱨya kixilǝrni suƣa qɵmüldürgǝn, lekin silǝr bolsanglar Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa qɵmüldürülisilǝr» deginini esimgǝ aldim. \x + \xo 11:16 \xt Yǝx. 44:3; Yo. 2:28-29; Mat. 3:11; Mar. 1:8; Luⱪa 3:16; Yⱨ. 1:26; Ros. 1:5; 2:4; 19:4. \x*  
\v 17 Xunga, ǝgǝr Huda ǝmdi muxularƣa biz Rǝb Əysa Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilƣinimizdin keyin bizgǝ bǝrgǝn iltipatⱪa ohxax iltipat ata ⱪilƣan bolsa, Hudani tosalƣudǝk mǝn zadi kim idim?\x + \xo 11:17 \xt Ros. 15:9. \x*   
\m
\v 18 Ular bu sɵzlǝrni angliƣanda, ǝyiblǝxtin tohtap, Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪup:  
\m — Bǝrⱨǝⱪ, Huda ǝllǝrgimu ⱨayatliⱪⱪa elip baridiƣan towa ⱪilixni nesip ⱪiliptu! — deyixti.   
\b  
\m  
\s1 Antakya xǝⱨiridiki etiⱪadqilar  
\m
\v 19 U qaƣda, Istipanning ixi bilǝn ziyankǝxlikkǝ uqrap ⱨǝrⱪaysi jaylarƣa tarⱪilip kǝtkǝnlǝr Fǝnikiyǝ rayoni, Siprus arili wǝ Antakya xǝⱨiri ⱪatarliⱪ jaylarƣiqǝ yetip berip, bu jaylarda sɵz-kalamni pǝⱪǝt Yǝⱨudiylarƣila yǝtküzǝtti. \f □ \fr 11:19 \ft \+bd «ziyankǝxlikkǝ uqrap...»\+bd* — grek tilida «azab-oⱪubǝtlǝrgǝ uqrap...». \+bd «Siprus arili wǝ Antakya xǝⱨiri ⱪatarliⱪ jaylar...»\+bd* — bu Antakya «Suriyǝdiki Antakya» idi.\f*  \x + \xo 11:19 \xt Ros. 8:1, 4. \x*  
\v 20 Lekin ulardin Siprus arili wǝ Kurini xǝⱨiridin kǝlgǝn bǝzilǝr Antakya xǝⱨirigǝ barƣanda, Rǝb Əysaning hux hǝwirini Greklǝrgimu yǝtküzdi. \f □ \fr 11:20 \ft \+bd «.. Rǝb Əysaning hux hǝwirini Greklǝrgimu yǝtküzdi»\+bd* — «Greklǝr» «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr» idi, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 21 Rǝbning ⱪoli ular bilǝn billǝ bolup, tolimu nurƣun kixilǝr ixinip towa ⱪilip Rǝbgǝ baƣlandi.\f □ \fr 11:21 \ft \+bd «...towa ⱪilip Rǝbgǝ baƣlandi»\+bd* — grek tilida «...(«ɵz yolidin») burulup Rǝbgǝ baƣlandi».\f*  \x + \xo 11:21 \xt Ros. 2:47; 5:14. \x*   
\m
\v 22 Bu hǝwǝr Yerusalemdiki jamaǝtning ⱪuliⱪiƣa yetip kǝldi. Xuning bilǝn ular Barnabasni Antakyaƣiqǝ arilap ɵtüxkǝ ǝwǝtti. \f □ \fr 11:22 \ft \+bd «... Xuning bilǝn ular Barnabasni Antakyaƣiqǝ arilap ɵtüxkǝ ǝwǝtti»\+bd* — mǝⱪsiti bǝlkim, ǝⱨwalni bilip beⱪip, ⱨǝⱪiⱪiy etiⱪadqilar bolsa ularni riƣbǝtlǝndürüx idi.\f*  
\v 23 Barnabas yetip berip, Hudaning meⱨir-xǝpⱪitini kɵrüp, huxal boldi. U ularning ⱨǝmmisini jan-dilidin ⱪǝt’iylik bilǝn Rǝbgǝ qing baƣlinixⱪa riƣbǝtlǝndürdi. \f □ \fr 11:23 \ft \+bd «Barnabas ... Hudaning meⱨir-xǝpⱪitini kɵrdi...»\+bd* — bu degǝnlikning bǝlkim kɵp jǝⱨǝtliri bardur: — (1) adǝmlǝr ⱨǝⱪiⱪǝtǝn towa ⱪilip rǝbgǝ baƣlansa bu xübⱨisizki, Hudaning meⱨir-xǝpⱪitining zor nǝtijisidur; (2) Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti bilǝn etiⱪadqilarda ⱨǝrhil mewǝ — muⱨǝbbǝt, huxalliⱪ, hatirjǝmlik ⱪatarliⱪlar pǝyda bolidu; (3) jamaǝtning ɵsüxi wǝ kɵpiyixi pǝⱪǝt Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti bilǝnla bolidu.\f*  \x + \xo 11:23 \xt Ros. 13:43; 14:22. \x*  
\v 24 Qünki u Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa wǝ iman-ixǝnqkǝ toldurulƣan bolup, yahxi bir adǝm idi. Xuning bilǝn zor bir top adǝmlǝr Rǝbgǝ ⱪoxuldi.\x + \xo 11:24 \xt Ros. 4:36; 6:5. \x*   
\m
\v 25 Xuning bilǝn Barnabas Tarsus xǝⱨirigǝ Saulni izdǝp bardi. \x + \xo 11:25 \xt Ros. 9:27. \x*  
\v 26 Uni tepip Antakyaƣa elip kǝldi; xundaⱪ boldiki, ikkiylǝn jamaǝt bilǝn billǝ saⱪ bir yil yiƣilip, nurƣun adǝmgǝ tǝlim bǝrdi. Muhlislarning «Hristianlar» dǝp tunji atilixi Antakyadin baxlandi.\f □ \fr 11:26 \ft \+bd «muhlislarning «Hristianlar» dǝp tunji atilixi Antakyadin baxlandi»\+bd* — «Hristianlar» degǝn sɵz bǝlkim awwal «hrestos» («ǝhmǝⱪ» degǝn mǝnidǝ) degǝn sɵzdin kǝlgǝn mǝshirǝ harakteridiki sɵz boluxi mumkin; lekin ahir berip asasiy mǝnisi yahxi qiⱪti, yǝni «Hristosning (Mǝsiⱨning) adǝmliri» («Mǝsiⱨ» bolsa ibraniy tilida «Maxiyaⱨ» — grek tilida «Hristos»).\f*   
\m
\v 27 U künlǝrdǝ bǝzi pǝyƣǝmbǝrlǝr Yerusalemdin Antakyaƣa qüxüp kǝldi.  
\v 28 Bulardin Agabus isimlik birǝylǝn otturiƣa qiⱪip, Roⱨning wǝⱨiyini yǝtküzüp, ⱪattiⱪ bir aqarqiliⱪning pütkül dunyani basidiƣanliⱪini aldin eytti (bu aqarqiliⱪ dǝrwǝⱪǝ «Klawdiyus Ⱪǝysǝr» ⱨɵküm sürgǝn waⱪitta yüz bǝrdi). \f □ \fr 11:28 \ft \+bd «Agabus... Roⱨning Wǝⱨiyi bilǝn ... aldin eytti»\+bd* — «Roⱨ» muxu yǝrdǝ Muⱪǝddǝs Roⱨ, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 11:28 \xt Ros. 21:10. \x*  
\v 29 Buning bilǝn \add Antakyadiki\add* muhlislarning ⱨǝrbiri ɵz ⱪurbiƣa ⱪarap pul yiƣip, Yǝⱨudiyǝdǝ turuwatⱪan ⱪerindaxlarƣa yardǝm berixni ⱪarar ⱪildi. \f □ \fr 11:29 \ft \+bd «Buning bilǝn Antakyadiki muhlislarning ⱨǝrbiri ɵz ⱪurbiƣa ⱪarap pul yiƣip, Yǝⱨudiyǝdǝ turuwatⱪan ⱪerindaxlarƣa yardǝm berixni ⱪarar ⱪildi»\+bd* — nemixⱪa ular Yǝⱨudiyǝdiki ⱪerindaxlarƣa alaⱨidǝ yardǝm ǝwǝtmǝkqi? (1) Yǝⱨudiy ⱪerindaxlar awwal Hudaning hizmitini alƣa sürtüx üqün kɵp yǝrlǝrni setiwǝtkǝnidi («Ros.» 2-bab); (2) Yerusalem wǝ Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidǝ bolƣan ziyankǝxlik bǝk eƣir bolƣaqⱪa, etiⱪadqilarning iⱪtisadiy ziyini bǝlkim az ǝmǝs idi.\f*  
\v 30 Ular bu ⱪararni ada ⱪilip, ianini Barnabas wǝ Saulning ⱪoli arⱪiliⱪ \add Yǝⱨudiyǝdiki jamaǝt\add* aⱪsaⱪalliriƣa yǝtküzüp bǝrdi.\x + \xo 11:30 \xt Ros. 12:25. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Tehimu kɵp ziyankǝxliklǝr  
\m
\v 1 Xu qaƣlarda, Ⱨerod padixaⱨ jamaǝttikilǝrdin bǝzilirigǝ ziyankǝxlik ⱪilmaⱪqi bolup ularƣa ⱪol saldi.\f □ \fr 12:1 \ft \+bd «Ⱨerod padixaⱨ»\+bd* — bu Ⱨerod «Ⱨerod Agrippa (I)» idi. Ⱨerodlar toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.\f*  
\v 2 U Yuⱨannaning akisi Yaⱪupni ⱪiliqlap ɵltürdi.\x + \xo 12:2 \xt Mat. 4:21. \x*  
\v 3 Ɵzining bu ⱪilƣan ixining Yǝⱨudiylarƣa yaⱪⱪanliⱪini kɵrüp, u Petrusnimu tutⱪun ⱪildurudi (xu qaƣda «petir nan ⱨeyti» mǝzgili idi).  
\v 4 Petrusni tutⱪandin keyin, uni zindanƣa taxlap, tɵt lǝxkǝr bir guruppa ⱪilinƣan tɵt ⱪarawwul topiƣa tapxurdi. Pasha ⱨeyttin keyin, Ⱨerod uni halayiⱪ aldida soraⱪ ⱪilmaⱪqi idi.\f □ \fr 12:4 \ft \+bd «Pasha ⱨeyt»\+bd* — yǝni «ɵtüp ketix ⱨeyti».\f*  \x + \xo 12:4 \xt Yⱨ. 21:18. \x*  
\v 5 Xunga Petrus zindanda tutup ⱪelindi. Lekin jamaǝt Hudaƣa jan-dil bilǝn uning üqün dua ⱪilixiwatatti.   
\b  
\m  
\s1 Petrusning zindandin ⱪutⱪuzuluxi  
\m
\v 6 Əmdi Ⱨerod uni elip qiⱪip sot ⱪilixning aldinⱪi keqisi, Petrus ikki zǝnjir bilǝn baƣlaⱪliⱪ peti, ikki ⱪarawulning otturisida uhlawatatti; ixikning sirtidimu birnǝqqǝ ⱪarawul zindanni kɵzǝt ⱪiliwatatti.  
\v 7 Wǝ tuyuⱪsiz Rǝbning bir pǝrixtisi kɵrünüp, bir nur kamerni yorutti. Pǝrixtǝ Petrusning biⱪiniƣa noⱪup:  
\m — Tez tur! — dǝp oyƣatti. Uning ⱪolliridiki zǝnjir xu ⱨaman boxap qüxüp kǝtti.\x + \xo 12:7 \xt Ros. 5:19; 16:26. \x*  
\v 8 Pǝrixtǝ uningƣa:  
\m — Belingni baƣliwal! Kǝxingnimu kiy! — dedi. Petrus uning deginini ⱪildi. Andin u:  
\m — Qapiningni yepinqaⱪlap kǝynimdin mang! — dedi.   
\m
\v 9 Petrus uningƣa ǝgixip \add kamerdin\add* qiⱪti. Biraⱪ u pǝrixtining wasitisi bilǝn boluwatⱪan bu ixlarning rastliⱪini bilmǝy, bǝlki bir ƣayibanǝ kɵrünüx kɵrüptimǝn, dǝp oylawatatti.  
\v 10 Ular birinqi wǝ ikkinqi kɵzǝttin ɵtüp, zindanning xǝⱨǝrgǝ qiⱪidiƣan tɵmür dǝrwazisiƣa barƣanda, dǝrwaza ular üqün ɵzlükidin eqilip kǝtti. Ular qiⱪip, bir koqidin ɵtkǝndǝ, pǝrixtǝ tuyuⱪsiz uning yenidin kǝtti.   
\m
\v 11 Xu qaƣda, Petrus esigǝ kelip, ɵz-ɵzigǝ: «Dǝrwǝⱪǝ ǝmdi Rǝb Ɵz pǝrixtisini ǝwǝtip, meni Ⱨerodning ⱪolidin wǝ Yǝⱨudiy hǝlⱪining kütkǝnlirining ⱨǝmmisidin ⱪutⱪuzuptu, dǝp bildim» — dedi.   
\m
\v 12 Ⱨǝⱪiⱪiy ǝⱨwalni qüxinip yǝtkǝndǝ, u Markus dǝpmu atilidiƣan Yuⱨannaning anisi Mǝryǝmning ɵyigǝ bardi. U yǝrdǝ nurƣun kixilǝr yiƣilip dua-tilawǝt ⱪiliwatatti.  
\v 13 U dǝrwazining ixikini ⱪaⱪⱪanda, Roda isimlik bir dedǝk awazni anglap qiⱪti.  
\v 14 U Petrusning awazini tonup, huxalliⱪidin ixikni eqixⱪimu ülgürmǝy yügürüp kelip, ⱨǝmmǝylǝngǝ:  
\m — Petrus dǝrwaza aldida turidu! — dǝp hǝwǝr ⱪildi.   
\m
\v 15 Lekin ular: — Sarang bolup ⱪaldingƣu! — deyixti. Biraⱪ u: — Rast xundaⱪ, dǝp turuwaldi. Ular:  
\m — U uning pǝrixtisi bolsa kerǝk! — deyixti.\f □ \fr 12:15 \ft \+bd «U uning pǝrixtisi bolsa kerǝk»\+bd* — ular «ɵlgǝn Petrusning roⱨi» yaki «Petrusni alaⱨidǝ ⱪoƣdaydiƣan bir pǝrixtǝ» dǝp oylap ⱪalƣan boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 16 Biraⱪ Petrus dǝrwazini ⱪeⱪiwǝrdi. Ular qiⱪip dǝrwazini eqip, uning ɵzini kɵrgǝndǝ ⱨǝmmǝylǝn ⱨang-tang boluxti.  
\v 17 Petrus ularƣa ün qiⱪarmasliⱪⱪa ⱪol ixariti ⱪilip, ularƣa Rǝbning ɵzini zindandin ⱪandaⱪ elip qiⱪⱪanliⱪini eytip bǝrdi. Andin keyin, u:  
\m — Bu hǝwǝrni Yaⱪupⱪa wǝ ⱪerindaxlarƣa yǝtküzüp ⱪoyunglar, — dǝp, ɵzi u yǝrdin baxⱪa yǝrgǝ kǝtti.\f □ \fr 12:17 \ft \+bd «Bu hǝwǝrni Yaⱪupⱪa wǝ ⱪerindaxlarƣa yǝtküzüp ⱪoyunglar»\+bd* — «Yaⱪup» muxu yǝrdǝ Rǝb Əysaning inisi bolƣan Yaⱪupni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 12:17 \xt Ros. 13:16; 19:33; 21:40. \x*   
\m
\v 18 Tang atⱪanda, ⱪarawullar Petrus zadi nemǝ boldi dǝp sarisimigǝ qüxti.  
\v 19 Ⱨerod uni izdǝp uning iz-derikini tapalmiƣaqⱪa, ⱪarawullarni soraⱪ ⱪilip, ularni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilixni buyrudi. Bu ixtin keyin, u Yǝⱨudiyǝdin qüxüp Ⱪǝysǝriyǝ xǝⱨirigǝ berip xu yǝrdǝ turdi.   
\b  
\m  
\s1 Ⱨerod Agrippa hanning ɵlümi  
\m
\v 20 Əslidǝ Ⱨerod \add han\add* bilǝn Tur wǝ Zidondikilǝr arisida ⱪattiⱪ jedǝl bar idi. Ⱨalbuki, Tur wǝ Zidondikilǝr birlixip, Ⱨerodning aldiƣa kǝldi. Uning bilǝn yarixiwelix üqün ular aldi bilǝn hanning Bilastus isimlik xǝhsiy ƣojidarini ɵzlirigǝ yar-yɵlǝk boluxⱪa ⱪayil ⱪilƣanidi. Qünki bu yurttikilǝr axliⱪni hanning ilkidiki jaylardin alatti.   
\m
\v 21 Bǝlgilǝngǝn kɵrüxüx künidǝ Ⱨerod xaⱨanǝ tonlirini kiyip, soraⱪ tǝhtidǝ olturup, ularƣa nutuⱪ sɵzlidi. \f □ \fr 12:21 \ft \+bd «Ⱨerod... ularƣa nutuⱪ sɵzlidi»\+bd* — yaki «Ⱨerod... ularni ǝyiblǝp nunuⱪ sɵzlidi». Grek tilida «nutuⱪ sɵzlǝx» degǝn bu sɵzning bǝzidǝ «ǝyiblǝx» degǝn puriⱪi bar.\f*  
\v 22 Angliƣan hǝlⱪ:  
\m — Bu adǝmning awazi ǝmǝs, bǝlki bir ilaⱨning awazidur! — dǝp warⱪiraxti.   
\m
\v 23 Xuan Pǝrwǝrdigarning bir pǝrixtisi hanni urdi; qünki u xan-xǝrǝpni Hudaƣa beƣixlimidi.  
\m Nǝtijidǝ, u ⱪurtⱪa yǝm bolup ɵldi.  
\v 24 Əmma Hudaning sɵz-kalami dawamliⱪ bǝrⱪ urup kengǝydi. \f □ \fr 12:24 \ft \+bd «ǝmma Hudaning sɵz-kalami dawamliⱪ bǝrⱪ urup kengǝydi»\+bd* — demǝk, uningƣa etiⱪad ⱪilƣuqilarning sani kɵpǝymǝktǝ idi.\f*  \x + \xo 12:24 \xt Yǝx. 55:11; Ros. 6:7. \x*  
\v 25 Barnabas bilǝn Saul Yerusalemda ianilirini tapxurux hizmitini ada ⱪilƣandin keyin, Antakyaƣa ⱪaytip kǝtti. Ular Markus dǝpmu atilidiƣan Yuⱨannani billǝ elip bardi.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Muⱪǝddǝs Roⱨning Barnabas bilǝn Saulni ǝwǝtixi  
\m
\v 1 Antakyadiki jamaǝt iqidǝ bǝzi pǝyƣǝmbǝrlǝr wǝ tǝlim bǝrgüqilǝr bar idi. Ular Barnabas, «Ⱪara» dǝpmu atilidiƣan Ximeon, Kurinilik Lukius, Ⱨerod han bilǝn billǝ qong bolƣan Manaǝn wǝ Saullar idi.\f □ \fr 13:1 \ft \+bd ««ⱪara» dǝpmu atilidiƣan Ximeon»\+bd* — grek tilida ««negir» dǝpmu atilidiƣan Ximeon». «Negir» degǝn mǝnisi «ⱪara». \+bd «Ⱨerod han»\+bd* — muxu ayǝttǝ «han» grek tilida «tetrarⱪ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. «Tetrarⱪ» degǝnning toluⱪ mǝnisi «(zeminning) tɵttin bir ⱪismi üstidiki ⱨakim». «Tetrarⱪ» degǝn mǝrtiwǝ «waliy»din tɵwǝn; xuning üqün Ⱨerodlar Pontiy Pilatusⱪa boysunuxi kerǝk idi.\f*  \x + \xo 13:1 \xt  Ros. 14:26. \x*  
\v 2 Ular Rǝbning ibaditidǝ bolup roza tutuwatⱪan bir mǝzgildǝ, Muⱪǝddǝs Roⱨ ularƣa:  
\m — Barnabas bilǝn Saulni Mǝn ularni ⱪilixⱪa qaⱪirƣan hizmǝt üqün Manga ayrip ⱪoyunglar, — dedi.\x + \xo 13:2 \xt Mat. 9:38; Ros. 9:15; 22:21; Rim. 1:1; 10:15; Gal. 1:15; 2:8; Əf. 3:8; 1Tim. 2:7; 2Tim. 1:11; Ibr. 5:4. \x*   
\m
\v 3 Xuning bilǝn, ular yǝnǝ roza tutup dua ⱪilƣandin keyin, ikkiylǝnning üstigǝ ⱪollirini tǝgküzüp uzitip ⱪoydi.\x + \xo 13:3 \xt Ros. 6:6; 8:15; 19:6. \x*   
\b  
\m  
\s1 Barnabas bilǝn Saul Siprusta  
\m
\v 4 Ular Muⱪǝddǝs Roⱨ tǝripidin ǝwǝtilgǝn bolup, Sǝlyukiyǝ xǝⱨirigǝ berip, u yǝrdin kemigǝ qiⱪip Siprus ariliƣa ⱪarap yolƣa qiⱪti.  
\v 5 Salamis xǝⱨirigǝ yetip kelip, ular Yǝⱨudiylarning sinagoglirida Hudaning sɵz-kalamini yǝtküzüxkǝ baxlidi. Yuⱨanna ularning yardǝmqisi idi.\f □ \fr 13:5 \ft \+bd «Yuⱨanna ularning yardǝmqisi idi»\+bd* — yǝni Markus dǝpmu atalƣan Yuⱨanna.\f*  \x + \xo 13:5 \xt Ros. 12:25. \x*  
\v 6 Ular pütün aralni arilap qiⱪip, Pafos xǝⱨirigǝ kǝldi. Ular u yǝrdǝ Baryǝxua isimlik bir kixi bilǝn uqrixip ⱪaldi. U seⱨirgǝr bolup, sahta pǝyƣǝmbǝr bolƣan bir Yǝⱨudiy idi.\x + \xo 13:6 \xt Ros. 8:9; 19:13. \x*  
\v 7 U kixi bu \add aralning\add* rimliⱪ waliyisi Sergiyus Pawlusning ⱨǝmraⱨi idi. Waliy uⱪumuxluⱪ bir kixi bolup, Barnabas bilǝn Saulni qaⱪirtip, Hudaning sɵz-kalamini anglimaⱪqi boldi.  
\v 8 Lekin ⱨeliⱪi seⱨirgǝr (uning grekqǝ ismi Əlimas bolup, «seⱨirgǝr» degǝn mǝnidǝ) ularƣa ⱪarxi qiⱪip, waliyning rayini etiⱪadtin ⱪayturuxni urunmaⱪta idi.  
\v 9 Biraⱪ Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa toldurulƣan Saul (yǝnǝ «Pawlus» dǝpmu atilidu) ⱨeliⱪi seⱨirgǝrgǝ tikilip ⱪarap \f □ \fr 13:9 \ft \+bd «Saul (yǝnǝ «Pawlus» dǝpmu atilidu)...»\+bd* — «Pawlus» latinqǝ isim bolup, mǝnisi bǝlkim «kiqik». Saul Muⱪǝddǝs Roⱨ tǝripidin Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrning hizmitidǝ boluxⱪa qaⱪirilƣaqⱪa, u muxu yǝrdin baxlap ɵzi üqün bu latinqǝ isim ixlitixkǝ baxlaydu.\f*  
\v 10 uningƣa:  
\m — Əy, ⱪǝlbing ⱨǝrhil ⱨiyligǝrlik wǝ aldamqiliⱪ bilǝn tolƣan Iblisning oƣli, ⱨǝmmǝ ⱨǝⱪⱪaniyliⱪning düxmini! Pǝrwǝrdigarning tüz yollirini burmilaxni zadi tohtatmamsǝn?!  
\v 11 Əmdi Rǝbning ⱪoli üstünggǝ qüxti! Kɵzliring kor bolup, bir mǝzgil künning yoruⱪini kɵrǝlmǝysǝn! — dedi.  
\m Xuan, bir hil tuman wǝ ⱪarangƣuluⱪ uni basti. U yolni silaxturup, kixilǝrdin meni ⱪolumdin yetilǝnglar, dǝp iltija ⱪilatti.  
\v 12 Yüz bǝrgǝn ixni kɵrgǝn waliy Rǝbning tǝlimigǝ ⱪattiⱪ ⱨǝyran bolup, Uningƣa etiⱪad ⱪildi.   
\b  
\m  
\s1 Pawlusning bir sinagogta Rǝbning tǝlimini berixi  
\m
\v 13 Pawlus bilǝn uning ⱨǝmraⱨliri kemigǝ qiⱪip, Pafostin Pamfiliyǝ ɵlkisidiki Pǝrgǝ xǝⱨirigǝ bardi. U yǝrdǝ Yuⱨanna ulardin ayrilip Yerusalemƣa ⱪaytti. \f □ \fr 13:13 \ft \+bd «U yǝrdǝ Yuⱨanna ulardin ayrilip Yerusalemƣa ⱪaytti»\+bd* — muxu «Yuⱨanna» bolsa Yuⱨanna Markus idi.\f*  \x + \xo 13:13 \xt Ros. 15:38. \x*  
\v 14 Pawluslar bolsa Pǝrgǝ xǝⱨiridin qiⱪip, dawamliⱪ mengip Pisidiyǝ rayonidiki Antakya xǝⱨirigǝ berip, xabat küni sinagogⱪa kirdi.  
\v 15 Tǝwrat ⱪisimliridin wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmiliridin oⱪulƣandin keyin, sinagogning qongliri ularni qaⱪirtip:  
\m — Ⱪerindaxlar, ǝgǝr halayiⱪⱪa birǝr nǝsiⱨǝt sɵzünglar bolsa, eytinglar, — dedi.   
\m
\v 16 Pawlus ornidin turup, ⱪol ixiriti ⱪilip, halayiⱪⱪa mundaⱪ dedi:  
\m — Əy Israillar wǝ Hudadin ⱪorⱪⱪanlar, ⱪulaⱪ selinglar! \f □ \fr 13:16 \ft \+bd «Əy Israillar wǝ Hudadin ⱪorⱪⱪanlar... »\+bd* — «Hudadin ⱪorⱪⱪanlar» degǝn turaⱪliⱪ ibarǝ Tǝwrat etiⱪadida bolƣan «yat ǝlliklǝr» (Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr)ni kɵrsitidu. Hǝtnǝ ⱪobul ⱪilmiƣan bolsimu, ularƣa sinagogⱪa ⱪatnixixⱪa ruhsǝt berilgǝn.\f*  \x + \xo 13:16 \xt Ros. 12:17; 19:33; 21:40. \x*  
\v 17 Bu Israil hǝlⱪining Hudasi ata-bowilirimizni tallidi; ular Misirda musapir bolup yaxiƣan waⱪitlarda ularni uluƣ ⱪildi, Ɵzining egiz kɵtürgǝn biliki bilǝn ularni Misirdin ⱪutⱪuzup qiⱪti. \x + \xo 13:17 \xt Mis. 1:1. \x*  
\v 18 U qɵldǝ ularƣa tǝhminǝn ⱪiriⱪ yil ƣǝmhorluⱪ ⱪildi \x + \xo 13:18 \xt Mis. 16:35; Qɵl. 14:34; Zǝb. 95:10. \x*  
\v 19 andin Ⱪanaan zeminidiki yǝttǝ ǝlni yoⱪitip, ularning zeminlirini ularƣa miras ⱪilip bǝrdi. \x + \xo 13:19 \xt Yǝ. 14:2. \x*  
\v 20 Bu ixlarƣa aldi-kǝyni bolup tǝhminǝn tɵt yüz ǝllik yil kǝtti. Keyin, taki Samuil pǝyƣǝmbǝr otturiƣa qiⱪⱪiqǝ, u ularƣa batur ⱨakimlarni tiklǝp bǝrdi. \x + \xo 13:20 \xt Ⱨak. 2:16; 3:9. \x*  
\v 21 Andin ular bizgǝ bir padixaⱨni bǝrsikǝn, dǝp \add Samuil pǝyƣǝmbǝrdin\add* tilidi. Xuning bilǝn Huda ularƣa Binyamin ⱪǝbilisidin Kix isimlik adǝmning oƣli Saulni tiklǝp bǝrdi. U ⱪiriⱪ yil ⱨɵküm sürdi. \x + \xo 13:21 \xt 1Sam. 8:5; 9:15; 10:15; Ⱨox. 13:11. \x*  
\v 22 Biraⱪ \add Huda\add* Saulni sǝltǝnitidin qüxürüp, ularƣa Dawutni padixaⱨ ⱪilip turƣuzup bǝrdi. Huda uning ⱨǝⱪⱪidǝ guwaⱨliⱪ berip: «Kɵnglümdikidǝk bir adǝmni, yǝni Yǝssǝning oƣli Dawutni taptim. U Mening toluⱪ iradǝmgǝ ǝmǝl ⱪilidu», — dedi. \x + \xo 13:22 \xt 1Sam. 13:14; 16:12; Zǝb. 89:19-29; Ros. 7:45. \x*  
\v 23 Ɵzi wǝdǝ ⱪilƣandǝk Huda bu adǝmning nǝslidin Israil hǝlⱪigǝ bir Ⱪutⱪuzƣuqi tiklǝp bǝrdi — u bolsa Əysaning ɵzidur!   
\m
\v 24 U hǝlⱪning otturisiƣa qiⱪixtin alwwal, Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝr\add* qiⱪip, barliⱪ Israil hǝlⱪini towa ⱪilixni \add bildüridiƣan\add* qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilinglar, dǝp jakarlidi. \x + \xo 13:24 \xt Mat. 3:1; Mar. 1:2; Luⱪa 3:2; Yⱨ. 3:23. \x*  
\v 25 Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝr\add* wǝzipini tamamliƣanda, halayiⱪⱪa mundaⱪ degǝnidi: «Silǝr meni kim dǝp bilisilǝr? Mǝn silǝr kütkǝn zat ǝmǝsmǝn. Biraⱪ mana, mǝndin keyin birsi kelidu, mǝn ⱨǝtta uning ayaƣ kǝxlirini yexixkimu layiⱪ ǝmǝsmǝn!»\f □ \fr 13:25 \ft \+bd «Mǝn silǝr kütkǝn zat ǝmǝsmǝn»\+bd* — grek tilida: «Mǝn «u» ǝmǝsmǝn» yaki «Mǝn «xu zat» ǝmǝsmǝn».\f*  \x + \xo 13:25 \xt Mat. 3:11; Yⱨ. 1:20. \x*  
\v 26 Əy ⱪerindaxlar, Ibraⱨimning jǝmǝtining nǝsilliri wǝ aranglardiki Hudadin ⱪorⱪⱪanlar, bu nijatliⱪning sɵz-kalami silǝrgǝ ǝwǝtildi! \f □ \fr 13:26 \ft \+bd «... Ibraⱨimning jǝmǝtining nǝsilliri wǝ aranglardiki Hudadin ⱪorⱪⱪanlar...»\+bd* — «Hudadin ⱪorⱪⱪanlar» — 16-ayǝt wǝ izaⱨatning kɵrüng.\f*  \x + \xo 13:26 \xt Mat. 10:6; Ros. 3:26; 13:46. \x*  
\v 27 Yerusalemda turuwatⱪanlar wǝ ularning ⱨakimliri \add Əysani\add* tonumay, uning üstidin gunaⱨkar dǝp ⱨɵküm qiⱪarƣini bilǝn, ⱨǝr xabat küni oⱪulidiƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrning aldin eytⱪan sɵzlirini ǝmǝlgǝ axurdi. \f □ \fr 13:27 \ft \+bd «Yerusalemda turuwatⱪanlar wǝ ularning ⱨakimliri Əysani tonumay...»\+bd* — grek tilida: «Yerusalemda turuwatⱪanlar wǝ ularning ⱨakimliri uni tonumay...».\f*  \x + \xo 13:27 \xt Yⱨ. 16:3; Ros. 3:17; 1Kor. 2:8; 1Tim. 1:13. \x*  
\v 28 Gǝrqǝ ular uningdin ɵlüm jazasiƣa ⱨɵküm ⱪilixⱪa tegixlik birǝr gunaⱨ tapalmiƣan bolsimu, waliy Pilatustin yǝnila uni ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilixni ɵtündi. \x + \xo 13:28 \xt Mat. 27:20; Mar. 15:11; Luⱪa 23:18; Yⱨ. 19:6. \x*  
\v 29 Ular \add bu\add* \add ixlarni ⱪilip\add* muⱪǝddǝs yazmilarda uning ⱨǝⱪⱪidǝ aldin pütülgǝnlǝrning ⱨǝmmisini \add ɵzliri bilmigǝn ⱨalda\add* ǝmǝlgǝ axurƣandin keyin, uning jǝsitini kresttin qüxürüp, bir ⱪǝbrigǝ ⱪoydi.  
\v 30 Lekin Huda uni ɵlümdin tirildürdi! \x + \xo 13:30 \xt Mat. 28:6; Mar. 16:6; Luⱪa 24:6. \x*  
\v 31 Tirilgǝndin keyin, u burun ɵzi bilǝn Galiliyǝdin Yerusalemƣiqǝ ǝgixip kǝlgǝnlǝrgǝ kɵp künlǝr iqidǝ \add nǝqqǝ ⱪetim\add* kɵrünüp turdi. Bu kixilǝr ⱨazir \add Israil\add* hǝlⱪigǝ uning guwaⱨqiliri boluwatidu.\x + \xo 13:31 \xt Mar. 16:14; Yⱨ. 20:19; 21:1; Ros. 1:3; 1Kor. 15:5. \x*   
\m
\v 32-33 Bizmu ata-bowilirimizƣa ⱪilinƣan wǝdining hux hǝwirini silǝrgǝ ⱨazir jakarlaymiz — Huda Əysani \add arimizda\add* tiklǝp, bu wǝdini ularning ǝwladliri bolƣan bizlǝrgǝ ǝmǝlgǝ axurdi. Bu ⱨǝⱪtǝ Zǝburning ikkinqi küyidǝ aldin’ala mundaⱪ pütülgǝn: «Sǝn Mening Oƣlum, Ɵzüm seni bügünki künidǝ tuƣdurdum». \f □ \fr 13:32-33 \ft \+bd «Sǝn Mening Oƣlum, Ɵzüm seni bügünki künidǝ tuƣdurdum»\+bd* — «Zǝb.» 2:7. Bǝzi alimlar, bu bexarǝttiki «tiklǝx» degǝn sɵz uning ɵlümdin tirildürülgǝnlikini kɵrsitidu, dǝp «tirildürüp» dǝp tǝrjimǝ ⱪilidu. Lekin uning tirilixini kɵrsitidiƣan bexarǝtlǝrni nǝⱪil kǝltüridiƣan ayǝtlǝr 34-35-ayǝtlǝrdur. Xunga Zǝburdiki bu bexarǝt («Zǝb.» 2:7) uning pak ⱪiz Mǝryǝmdin tuƣuluxini kɵrsitidu, dǝp ⱪaraymiz.\f*  \x + \xo 13:32-33 \xt Yar. 3:15; 22:18; 26:4; 49:10; Ⱪan. 18:15; 2Sam. 7:12; Zǝb. 132:11; Yǝx. 4:2; 7:14; 9:5; 40:10; Yǝr. 23:5; 33:14; Əz. 34:23; 37:24; Dan. 9:24,25; Zǝb. 2:7. \x*  
\v 34 Əmdiliktǝ Hudaning Əysaƣa qirixni ⱪayta kɵrgüzmǝy ɵlümdin tirildüridiƣanliⱪi ⱨǝⱪⱪidǝ u \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* mundaⱪ aldin eytⱪan: «Dawutⱪa wǝdǝ ⱪilƣan meⱨir-xǝpⱪǝtlǝrni silǝrgǝ ata ⱪilimǝn!» \f □ \fr 13:34 \ft \+bd «Dawutⱪa wǝdǝ ⱪilƣan meⱨir-xǝpⱪǝtlǝrni silǝrgǝ ata ⱪilimǝn!»\+bd* — «Yǝx.» 55:2.\f*  \x + \xo 13:34 \xt Yǝx. 55:3. \x*  
\v 35 Xunga yǝnǝ bu ⱨǝⱪtǝ yǝnǝ bir ayǝttǝ: — «\add I Huda\add*, Sening muⱪǝddǝs Bolƣuqungƣa tenining qirixini kɵrgüzmǝysǝn».\f □ \fr 13:35 \ft \+bd «I Huda, Sening muⱪǝddǝs Bolƣuqungƣa tenining qirixini kɵrgüzmǝysǝn»\+bd* — «Zǝb.» 16:10. «Sening muⱪǝddǝs Bolƣuqung» Mǝsiⱨni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 13:35 \xt Zǝb. 16:10; Ros. 2:27. \x*   
\m
\v 36 Qünki Dawut dǝrwǝⱪǝ Hudaning iradisi boyiqǝ ɵz dǝwri üqün hizmǝt ⱪilip, ɵz ata-bowiliriƣa ⱪoxulup ɵlümdǝ uhlap uning teni qirip kǝtkǝnidi. \f □ \fr 13:36 \ft \+bd «Dawut dǝrwǝⱪǝ Hudaning iradisi boyiqǝ ɵz dǝwri üqün hizmǝt ⱪilip,...»\+bd* — yaki «Dawut dǝrwǝⱪǝ ɵz dǝwridǝ Hudaning muddia-mǝⱪsǝtliri üqün hizmǝt ⱪilip,...». \+bd «uning teni qirip kǝtkǝnidi»\+bd* — grek tilida «qirixlǝrni kɵrdi». 35-ayǝtni kɵrüng.\f*  \x + \xo 13:36 \xt 1Pad. 2:10; Ros. 2:29. \x*  
\v 37 Lekin Huda ɵlümdin tirildürgüqi bolsa qirixni ⱨeq kɵrmidi.\f □ \fr 13:37 \ft \+bd «Lekin Huda ɵlümdin tirildürgüqi bolsa qirixni ⱨeq kɵrmidi»\+bd* — «Huda ɵlümdin tirildürgüqi» Əysani kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 38 Əmdi xunga silǝr xuni bilixinglar kerǝkki, i ⱪerindaxlar, ⱨazir gunaⱨlardin kǝqürüm ⱪilinix yoli dǝl xu kixi arⱪiliⱪ silǝrgǝ jakarliniwatidu. \f □ \fr 13:38 \ft \+bd «ⱨazir gunaⱨlardin kǝqürüm ⱪilinix yoli dǝl xu kixi arⱪiliⱪ silǝrgǝ jakarliniwatidu»\+bd* — «dǝl xu kixi arⱪiliⱪ» Əysa arⱪiliⱪ, demǝk.\f*  \x + \xo 13:38 \xt Luⱪa 24:47; 1Yuⱨa. 2:12\x*  
\v 39 Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn Tǝwrat ⱪanuni bilǝn silǝr halas bolalmaywatⱪan ixlardin uningƣa etiⱪad ⱪilƣuqilar u arⱪiliⱪ halas ⱪilinip ⱨǝⱪⱪaniy ⱪilinidu! \f □ \fr 13:39 \ft \+bd «Tǝwrat ⱪanuni bilǝn silǝr halas bolalmaywatⱪan ixlar»\+bd* — «halas bolalmaydiƣan ixlar» ⱨǝrtürlük ixlarni kɵrsitidu; gunaⱨning ilkidin halas boluxni ɵz iqigǝ elipla ⱪalmay, bǝlki Tǝwrat ⱪanunida bekitilgǝn türlük ⱪurbanliⱪ ⱪilix wǝ rǝsim-ⱪaidilǝrdin halas boluxni ɵz iqigǝ alidu.\f*  \x + \xo 13:39 \xt Rim. 3:28; 8:3; 10:4; Gal. 2:16; Ibr. 7:19. \x*  
\v 40 Xunga, pǝyƣǝmbǝrlǝr aldin eytⱪan xu balayi’apǝt bexinglarƣa qüxmǝsliki üqün eⱨtiyat ⱪilinglar! —   
\m
\v 41 «Ⱪaranglar, i mazaⱪ ⱪilƣuqilar, ⱨǝyranuⱨǝs bolup ⱨalak bolunglar!  
\m Qünki silǝrning künliringlarda bir ix ⱪilimǝnki,  
\m Uni birsi silǝrgǝ elan ⱪilsimu silǝr xu ixⱪa ⱨǝrgiz ixǝnmǝysilǝr!»\f □ \fr 13:41 \ft \+bd «ⱪaranglar, i mazaⱪ ⱪilƣuqilar, ⱨǝyranuⱨǝs bolup ⱨalak bolunglar! Qünki silǝrning künliringlarda bir ix ⱪilimǝnki, uni birsi silǝrgǝ elan ⱪilsimu silǝr xu ixⱪa ⱨǝrgiz ixǝnmǝysilǝr!»\+bd* — Tǝwrat, «Ⱨab.» 1:5.\f*  \x + \xo 13:41 \xt Yǝx. 28:14; Ⱨab. 1:5. \x*   
\b  
\m
\v 42 Pawlus bilǝn Barnabas sinagogdin qiⱪiwatⱪanda, jamaǝt ularƣa kelǝrki xabat küni bu ixlar ⱨǝⱪⱪidǝ yǝnǝ sɵzlǝxni yelindi.  
\v 43 Sinagogtiki jamaǝt tarⱪalƣanda, nurƣun Yǝⱨudiylar wǝ Hudadin ⱪorⱪⱪan Tǝwratⱪa etiⱪad ⱪilƣan Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrmu Pawlus bilǝn Barnabasⱪa ǝgǝxti. Ikkisi ularƣa sɵz ⱪilip, ularni Hudaning meⱨir-xǝpⱪitidǝ qing turuxⱪa dǝwǝt ⱪildi.\x + \xo 13:43 \xt Ros. 11:23; 14:22. \x*   
\m
\v 44 Keyinki xabat küni, pütün xǝⱨǝr hǝlⱪi degüdǝk Hudaning sɵz-kalamini angliƣili kelixti.  
\v 45 Biraⱪ bundaⱪ top-top adǝmlǝrni kɵrgǝn Yǝⱨudiylar ⱨǝsǝtkǝ qɵmüp, Pawlusning sɵzlirigǝ ⱪarxi tǝtür gǝp ⱪilip, uningƣa tɵⱨmǝt ⱪildi.  
\v 46 Əmdi Pawlus bilǝn Barnabas tehimu yürǝklik ⱨalda mundaⱪ dedi:  
\m — Hudaning sɵz-kalamini aldi bilǝn silǝr \add Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ\add* yǝtküzüx kerǝk idi. Lekin silǝr uni qǝtkǝ ⱪeⱪip ɵzünglarni mǝnggülük ⱨayatⱪa layiⱪ kɵrmigǝndin keyin, mana biz \add silǝrdin\add* burulup ǝllǝrgǝ yüzlinimiz! \f □ \fr 13:46 \ft \+bd «mana biz silǝrdin burulup ǝllǝrgǝ yüzlinimiz!»\+bd* — «ǝllǝrgǝ yüzlinimiz» — yǝni «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrgǝ yüzlinimiz». Demǝk, Hudaning sɵz-kalamini ularƣa yǝtküzimiz.\f*  \x + \xo 13:46 \xt Mis. 32:10; Yǝx. 55:5; Mat. 8:12; 10:6; 21:43; Ros. 3:26; 13:26; Rim. 10:19. \x*  
\v 47 Qünki Pǝrwǝrdigar \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* bizgǝ mundaⱪ buyruƣan: —  
\m «Mǝn Seni \add yat\add* ǝllǝrgǝ nur boluxⱪa,  
\m Yǝr yüzining qǝt-yaⱪiliriƣiqǝ nijatliⱪ boluxung üqün Seni atidim».\f □ \fr 13:47 \ft \+bd «Mǝn Seni \+bd*\+bdit yat\+bdit* ǝllǝrgǝ nur boluxⱪa, yǝr yüzining qǝt-yaⱪiliriƣiqǝ nijatliⱪ boluxung üqün Seni atidim» — «Yǝx.» 42:6 wǝ 49:6ni kɵrüng: muxu ayǝtlǝrdiki «Seni» Mǝsiⱨni kɵrsitidu. Barnabas wǝ Pawlus «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli»ning ixlirini dawamlaxturup yürgüzmǝktǝ (1-bab, 1-ayǝt).\f*  \x + \xo 13:47 \xt Yǝx. 42:6; 49:6; Luⱪa 2:32. \x*   
\b  
\m
\v 48 Əllǝrdikilǝr bu sɵzni anglap, huxal boluxup Rǝbning sɵz-kalamini uluƣlaxti; mǝnggülük ⱨayatⱪa erixixkǝ bekitilgǝnlǝrning ⱨǝmmisi etiⱪad ⱪildi.\f □ \fr 13:48 \ft \+bd «bekitilgǝnlǝr»\+bd* — yaki «bǝl baƣliƣanlar» yaki «mayil ⱪilinƣanlar».\f*   
\m
\v 49 Xundaⱪ ⱪilip, Rǝbning sɵz-kalami pütkül zeminƣa tarⱪaldi.  
\v 50 Biraⱪ Yǝⱨudiylar Hudadin ⱪorⱪⱪan yuⱪiri tǝbiⱪilik ayallarni ⱨǝm xǝⱨǝr mɵtiwǝrlirini ⱪutritip, Pawlus bilǝn Barnabasⱪa ziyankǝxlik ⱪilƣuzup, ular ikkisini ɵz yurtliridin ⱪoƣlap qiⱪardi. \f □ \fr 13:50 \ft \+bd «Biraⱪ Yǝⱨudiylar Hudadin ⱪorⱪⱪan yuⱪiri tǝbiⱪilik ayallarni ⱨǝm xǝⱨǝr mɵtiwǝrlirini ⱪutritip...»\+bd* — «Hudadin ⱪorⱪⱪan ayallar» bolsa Tǝwratⱪa etiⱪad ⱪilƣan Yǝⱨudiy bolmiƣan, sinagogtiki ibadǝtkǝ ⱪatnixidiƣan ayallar. Gǝrqǝ ular «Hudadin ⱪorⱪⱪan» bolsimu, muxu yǝrdǝ Yǝⱨudiylarning ⱪutritixi bilǝn azdurulƣan.\f*  \x + \xo 13:50 \xt 2Tim. 3:11. \x*  
\v 51 Əmma Pawlus bilǝn Barnabas ularƣa ⱪarap ayaƣliridiki topini ⱪeⱪixturuwetip, Konya xǝⱨirigǝ ⱪarap mangdi. \f □ \fr 13:51 \ft \+bd «Pawlus bilǝn Barnabas ularƣa ⱪarap ayaƣliridiki topini ⱪeⱪixturuwetip,...»\+bd* — «ayaƣliridiki topini ⱪeⱪixturuwetix» degǝn ⱨǝrikǝt «munasiwitimiz pütünlǝy üzüldi» degǝn agaⱨning ipadisi idi. «Mat.» 10:14, «Mar.» 6:11, «Luⱪa» 5:9ni kɵrüng. \+bd «Konya xǝⱨiri»\+bd* — ⱨazirⱪi nam. Kona grekqǝ ismi «Ikonium» yaki «Ikonion». U ⱨazirⱪi Türkiyǝdǝ.\f*  
\v 52  \add Antakyadiki\add* muhlislar bolsa huxalliⱪⱪa ⱨǝmdǝ Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa tolduruldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Pawlus bilǝn Barnabas Konya xǝⱨiridǝ  
\m
\v 1 Konya xǝⱨiridǝ xundaⱪ boldiki, Pawlus bilǝn Barnabas Yǝⱨudiylarning sinagogiƣa kirgǝndǝ, jamaǝtkǝ xundaⱪ sɵzlidiki, nǝtijidǝ Yǝⱨudiylar wǝ Greklǝrdinmu nurƣan kixilǝr etiⱪad ⱪildi\f □ \fr 14:1 \ft \+bd «nǝtijidǝ Yǝⱨudiylar wǝ Greklǝrdinmu nurƣan kixilǝr etiⱪad ⱪildi»\+bd* — «Greklǝr» bǝlkim xu yǝrdiki ⱨǝr millǝttin bolƣan «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr»ni kɵrsitidu.\f*  
\v 2 (ⱨalbuki, ixǝnmigǝn Yǝⱨudiylar \add yat\add* ǝlliklǝrning kɵngüllirini zǝⱨǝrlǝp, ularni ⱪerindaxlarƣa ⱪarxi turuxⱪa ⱪutratti).  
\v 3 Xunga \add Pawlus bilǝn Barnabas\add* u yǝrdǝ heli uzun turup, Rǝbgǝ tayinip yürǝklik ⱨalda \add hux hǝwǝrni\add* jakarlidi; Rǝb ularning ⱪolliri bilǝn mɵjizilik alamǝtlǝr wǝ karamǝtlǝrni kɵrsitip ɵz meⱨir-xǝpⱪitining sɵz-kalamiƣa guwaⱨliⱪ bǝrdi.\x + \xo 14:3 \xt Mar. 16:20; Ros. 19:11; Ibr. 2:4. \x*  
\v 4 Buning bilǝn xǝⱨǝr hǝlⱪi ikkigǝ bɵlünüp ketip, bǝziliri Yǝⱨudiylar tǝrǝptǝ, bǝziliri bolsa rosullar tǝrǝptǝ turdi.\f □ \fr 14:4 \ft \+bd «xǝⱨǝr hǝlⱪi ikkigǝ bɵlünüp ketip...»\+bd* — yaki «xǝⱨǝrning kɵp ⱪismi ikkigǝ bɵlünüp ketip...».\f*  
\v 5 Ahirda, bir ⱪisim yat ǝlliklǝr bilǝn Yǝⱨudiylar arisida (ɵz baxliⱪliri bilǝn birliktǝ) rosullarni ⱪiynap, qalma-kesǝk ⱪilix ⱪutratⱪuluⱪi bax kɵtürdi.  
\v 6-7 Lekin ular bu ixtin hǝwǝr tepip, xu yǝrdin ⱪeqip Likawunya rayonidiki Listra wǝ Dǝrbǝ xǝⱨǝrliri ⱨǝmdǝ ǝtraptiki yurtlarƣa ⱪarap mangdi. Ular xu yǝrlǝrdǝ hux hǝwǝrni dawamliⱪ jakarlawǝrdi.\x + \xo 14:6-7 \xt Mat. 10:23; Ros. 8:1. \x*   
\b  
\m  
\s1 Listra wǝ Dǝrbǝ xǝⱨǝrliridǝ  
\m
\v 8 Xu qaƣda, Listra xǝⱨiridǝ putlirida maƣduri yoⱪ, ⱨeq mengip baⱪmiƣan bir tuƣma palǝq olturatti.\x + \xo 14:8 \xt Ros. 3:2. \x*  
\v 9 Pawlus sɵz ⱪiliwatⱪanda, bu adǝm uningƣa ⱪulaⱪ selip olturatti. Pawlus uningƣa kɵz tikip uning saⱪaytilixiƣa ixǝnqi barliⱪini kɵrüp yetip,  
\v 10 yuⱪiri awaz bilǝn:  
\m — Ornungdin dǝs tur! — dedi.  
\m Ⱨeliⱪi adǝm xuan ornidin dǝs turup mengixⱪa baxlidi.  
\v 11 Lekin Pawlusning bu ixini kɵrgǝn top-top adǝmlǝr Likawunya tili bilǝn:  
\m — Ilaⱨlar insan ⱪiyapitigǝ kirip arimizƣa qüxüptu! — dǝp warⱪirixip kǝtti. \x + \xo 14:11 \xt Ros. 28:6. \x*  
\v 12 Ular Barnabasni «Ilaⱨ Zeus» dǝp ataxti wǝ Pawlusni sɵzlǝxtǝ baxlamqi bolƣaqⱪa uni «Ilaⱨ Ⱨermis» dǝp ataxti. \f □ \fr 14:12 \ft \+bd «Ilaⱨ Zeus»\+bd* — Greklǝrning «bax ilaⱨ»i («Yupiter» degǝn planeta). \+bd «Ilaⱨ Ⱨermis»\+bd* — Ⱨermis («Merkuriy» degǝn planeta) «ilaⱨlarning ǝlqisi» dǝp ⱪarilatti.\f*  
\v 13 Xǝⱨǝrning sirtida «Zeus Ilaⱨ»ning buthanisi bar idi. Xu \add buthanidiki\add* kaⱨin xǝⱨǝr dǝrwazisiƣa ɵküz wǝ gül qǝmbirǝklǝrni elip kelip, hǝlⱪ bilǝn billǝ rosullarƣa atap ⱪurbanliⱪ ⱪilmaⱪqi boldi.  
\v 14 Lekin rosullar Barnabas bilǝn Pawlus bu ixni anglap, kiyim-keqǝklirini yirtⱪan ⱨalda, kɵpqilikning arisiƣa yügürüp kirip, warⱪirap mundaⱪ dedi:   
\m
\v 15 — Halayiⱪ, bu ixlarni nemǝ dǝp ⱪiliwatisilǝr?! Biz silǝrgǝ ohxax ⱨessiyattiki insanlarmiz! Biz silǝrgǝ bu ǝrzimǝs nǝrsilǝrni taxlap, asman-zemin, dengiz-okyan wǝ ulardiki barliⱪ mǝhluⱪlarni Yaratⱪuqi ⱨayat Hudaƣila ibadǝt ⱪilixinglar kerǝk dǝp jakarlawatimiz! \x + \xo 14:15 \xt Yar. 1:1; Zǝb. 33:6; 124:8; 146:6; Ros. 10:26; Wǝⱨ. 14:7; 19:10; 22:9. \x*  
\v 16 Burunⱪi dǝwrlǝrdǝ, u ⱨǝrⱪaysi ǝllǝrni ɵz yollirida mengixⱪa yol ⱪoyƣan. \x + \xo 14:16 \xt Zǝb. 81:12\x*  
\v 17 Xundaⱪ bolsimu, U Ɵzini ispatlaydiƣan guwaⱨliⱪni ⱪaldurmiƣan ǝmǝs. Qünki U ⱨǝmixǝ silǝrgǝ xapaǝt kɵrsitip, yamƣurni ɵz waⱪtida ǝrxtin yaƣdurup mol ⱨosul ata ⱪilip, ax-tamaⱪ bilǝn silǝrni toyƣuzup, ⱪǝlbinglarni huxalliⱪⱪa qɵmdürüp kǝldi. \x + \xo 14:17 \xt Rim. 1:19. \x*   
\m
\v 18 Ⱨǝtta ular bu sɵzlǝrni ⱪilƣan bolsimu, halayiⱪning ularƣa atap ⱪurbanliⱪ ⱪilixini aranla tosuwaldi.   
\m
\v 19 Lekin Antakya wǝ Konya xǝⱨǝrliridin bǝzi Yǝⱨudiylar kelip, kixilǝrni ɵzlirigǝ ⱪayil ⱪilixi bilǝn, hǝlⱪ Pawlusni qalma-kesǝk ⱪildi, andin uni ɵldi dǝp ⱪarap, xǝⱨǝr sirtiƣa sɵrǝp aqiⱪip taxliwǝtti. \x + \xo 14:19 \xt 2Kor. 11:25. \x*  
\v 20 Lekin muhlislar uning ǝtrapiƣa olaxⱪanda, Pawlus ornidin turup, xǝⱨǝrgǝ ⱪaytip kirdi. Ətisi, u Barnabas bilǝn billǝ Dǝrbǝ xǝⱨirigǝ kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Rosullarning Suriyǝdiki Antakyaƣa ⱪaytip kelixi  
\m
\v 21 Əmdi ular Dǝrbǝ xǝⱨiridǝ hux hǝwǝr jakarlap, nurƣun adǝmlǝrni \add Mǝsiⱨgǝ\add* muhlis boluxⱪa kirgüzgǝndin keyin, ikkiylǝn Listra, Konya wǝ Antakya xǝⱨǝrlirigǝ ⱪaytip bardi.  
\v 22 Ular u yǝrlǝrdǝ muhlislarning ⱪǝlblirini küqǝytip, ularni etiⱪadta qing turuxⱪa riƣbǝtlǝndürüp, xundaⱪla: — Biz Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirixtǝ nurƣun japa-muxǝⱪⱪǝtlǝrni beximizdin ɵtküzüximiz muⱪǝrrǝr bolidu, — dǝp nǝsiⱨǝt ⱪildi.\x + \xo 14:22 \xt Mat. 10:38; 16:24; Luⱪa 24:26; Ros. 11:23; 13:43; 2Tim. 3:12. \x*   
\m
\v 23 Ular yǝnǝ ⱨǝrⱪaysi jamaǝt iqidǝ aⱪsaⱪallarni tallap bǝlgilǝp, dua ⱪilix wǝ roza tutux arⱪiliⱪ ularni ɵzliri etiⱪad baƣliƣan Rǝbgǝ tapxurdi.  
\v 24 Ikkiylǝn Pisidiyǝ rayonidin ɵtüp Pamfiliyǝ ɵlkisigǝ kǝldi.  
\v 25 Ular Pǝrgǝ xǝⱨiridǝ sɵz-kalamni yǝtküzgǝndin keyin, Attalya xǝⱨirigǝ bardi. \f □ \fr 14:25 \ft \+bd «... Attalya xǝⱨirigǝ bardi»\+bd* — Attalya xǝⱨiri dengiz boyida idi; ⱨazirⱪi «Antaliya».\f*  
\v 26 Andin u yǝrdin kemigǝ qiⱪip, \add Suriyǝdiki\add* Antakyaƣa ⱪarap kǝtti. Ular ǝslidǝ xu yǝrdǝ ɵzliri ⱨazir tamamliƣan bu wǝzipini ada ⱪilixⱪa \add jamaǝttikilǝr tǝripidin\add* Hudaning meⱨri-xǝpⱪitigǝ tapxurulƣanidi.\x + \xo 14:26 \xt Ros. 13:1. \x*   
\m
\v 27 Ⱪaytip kǝlgǝndǝ, ular jamaǝtni bir yǝrgǝ jǝm ⱪilƣanda, ularƣa Hudaning ɵzliri arⱪiliⱪ ⱪilƣan barliⱪ ǝmǝllirini, xundaⱪla Hudaning ⱪandaⱪ ⱪilip ǝllǝrgǝ etiⱪadning bir ixikini aqⱪanliⱪini sɵzlǝp bǝrdi. \f □ \fr 14:27 \ft \+bd «Hudaning ⱪandaⱪ ⱪilip ǝllǝrgǝ etiⱪadning bir ixikini aqⱪanliⱪini sɵzlǝp bǝrdi»\+bd* — «ǝllǝr» muxu yǝrdǝ «yat ǝllǝr», «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr» degǝn mǝnidǝ.\f*  
\v 28 Ular u yǝrdǝ muhlislar bilǝn billǝ uzun mǝzgil turdi.\fig Rosul Pawlusning hux hǝwǝrni jakarliƣan 1-sǝpiri|src="paul1mission-upin-01.jpg" size="span" ref="«Ros.» 13, 14" \fig*   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Yerusalemdiki sünnǝt toƣrisidiki yiƣin  
\m
\v 1 Xu qaƣlarda bǝzilǝr Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidin kelip, \add Antakyadiki\add* ⱪerindaxlarƣa:  
\m — Silǝr Musa \add pǝyƣǝmbǝrgǝ\add* tapxurulƣan yosun boyiqǝ hǝtnǝ ⱪilinixni ⱪobul ⱪilmisanglar, ⱪutⱪuzulmaysilǝr! — dǝp tǝlim berixkǝ baxlidi.\f □ \fr 15:1 \ft \+bd «Silǝr Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan yosun boyiqǝ hǝtnǝ ⱪilinixni ⱪobul ⱪilmisanglar, ⱪutⱪuzulmaysilǝr!»\+bd* — Yǝⱨudiyǝdin kǝlgǝnlǝr alliⱪaqan sünnǝt ⱪilinƣan Yǝⱨudiylar, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 15:1 \xt Yar. 17:10; Law. 12:3; Gal. 5:2. \x*   
\m
\v 2 Bu ix toƣrisida qong majira qiⱪⱪan bolup, Pawlus bilǝn Barnabas ikkiylǝn xu kixilǝr bilǝn kǝskin munazirǝ ⱪilixⱪandin keyin, \add ⱪerindaxlar\add* Pawlusni, Barnabasni, xundaⱪla ularning arisidin birnǝqqǝylǝnni bu mǝsilǝ toƣrisida rosullar wǝ aⱪsaⱪallar bilǝn kɵrüxüxkǝ Yerusalemƣa barsun dǝp bekitgǝn.\x + \xo 15:2 \xt Gal. 2:1. \x*   
\m
\v 3 Xundaⱪ ⱪilip ular jamaǝt tǝripidin yolƣa selinip, sǝpiridǝ Fǝnikiyǝ rayoni wǝ Samariyǝ ɵlkisini besip ɵtüp, barƣanla yeridǝ ǝllǝrningmu towa ⱪilip \add etiⱪad\add* yoliƣa kirgǝnlikini tǝpsiliy sɵzlidi. Bu hǝwǝr barliⱪ ⱪerindaxlarni zor xadliⱪⱪa qɵmgüzdi.\f □ \fr 15:3 \ft \+bd «ǝllǝrningmu towa ⱪilip...»\+bd* — «ǝllǝr» yǝnǝ «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr» degǝn mǝnidǝ. \+bd «ǝllǝrningmu towa ⱪilip etiⱪad yoliƣa kirgǝnliki...»\+bd* — muxu yǝrdǝ grek tilida: «towa ⱪilip etiⱪad yoliƣa kirix» degǝn ibarǝ pǝⱪǝt birla sɵz «burulux» bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 4 Pawluslar Yerusalemƣa kǝlginidǝ, ular jamaǝttikilǝr, rosullar wǝ aⱪsaⱪallar tǝripidin ⱪarxi elinip, kɵpqilikkǝ Hudaning ɵzliri arⱪiliⱪ barliⱪ ⱪilƣan ǝmǝllirini bayan ⱪilip bǝrdi.  
\v 5 Lekin Pǝrisiy mǝzⱨipidikilǝrdin etiⱪad yoliƣa kirgǝn bǝzilǝr ornidin turuxup:  
\m — Muxu \add yat ǝlliklǝrni\add* hǝtnǝ ⱪilix kerǝk, xundaⱪla ularƣa Musaƣa qüxürülgǝn Tǝwrat ⱪanuniƣa ǝmǝl ⱪilixi kerǝklikini jekilǝx kerǝk! — dedi.   
\m
\v 6 Xunga rosullar bilǝn aⱪsaⱪallar bu mǝsilini muzakirǝ ⱪilix üqün jǝm boluxti.  
\v 7 Uzun sɵⱨbǝtlixixtin keyin, Petrus ornidin turup mundaⱪ dedi:  
\m — Ⱪerindaxlar, dǝslǝptiki künlǝrdǝ Hudaning iqinglardin meni tallap mening aƣzim arⱪiliⱪ hux hǝwǝrdiki sɵz-kalamni yat ǝlliklǝrgǝ anglitip ularning etiⱪad ⱪilixida wasitǝ ⱪilixⱪa bekitkǝnlikidin hǝwiringlar bar. \x + \xo 15:7 \xt Ros. 10:20; 11:12. \x*   
\m
\v 8 Wǝ insanlarning ⱪǝlbini bilgüqi Huda Muⱪǝddǝs Roⱨni bizgǝ ata ⱪilƣinidǝk, ularƣimu ata ⱪildi.\x + \xo 15:8 \xt 1Tar. 28:9; 29:17; Zǝb. 7:9; Yǝr. 11:20; 17:10; 20:12. \x*  
\v 9 Xundaⱪ ⱪilip, Huda ularni biz bilǝn ⱨeqⱪandaⱪ pǝrⱪlǝndürmǝy, ularning ⱪǝlblirini etiⱪad arⱪiliⱪ pak ⱪildi.\x + \xo 15:9 \xt Ros. 10:43, 44. \x*   
\m
\v 10 \add Əⱨwal mana xundaⱪ ikǝn\add*, ǝmdi silǝr nemǝ üqün ɵzimiz wǝ ata-bowilirimizmu kɵtürǝlmigǝn bir boyunturuⱪni muhlislarning boyniƣa artmaⱪqi bolup, Hudani sinimaⱪqi bolisilǝr?! \x + \xo 15:10 \xt Mat. 23:4. \x*  
\v 11 Əmdiliktǝ, biz bolsaⱪ Rǝb Əysaning meⱨir-xǝpⱪitigǝ tayinip ularƣa ohxax ⱪutⱪuzulimiz, dǝp ixinimiz.\f □ \fr 15:11 \ft \+bd «Əmdiliktǝ, biz bolsaⱪ Rǝb Əysaning meⱨir-xǝpⱪitigǝ tayinip ularƣa ohxax ⱪutⱪuzulimiz, dǝp ixinimiz»\+bd* — bu ayǝttiki «biz» Yǝⱨudiy etiⱪaqilarni, «ular» Yǝⱨudiy bolmiƣan etiⱪadqilarni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 15:11 \xt Əf. 2:8; Tit. 3:4. \x*   
\m
\v 12 \add Bu sɵzdin keyin\add*, Barnabas bilǝn Pawlus qiⱪip, Huda ɵzliri arⱪiliⱪ yat ǝlliklǝrning arisida kɵrsǝtkǝn barliⱪ mɵjizilik alamǝtlǝrni wǝ karamǝtlǝrni bayan ⱪilip bǝrdi; kɵpqilik ularƣa ⱪulaⱪ selip süküttǝ turdi.  
\v 13 Ularning sɵzi tügigǝndin keyin, Yaⱪup mundaⱪ dedi:  
\m — Ⱪerindaxlar, manga ⱪulaⱪ selinglar!  
\v 14 Bayatin Ximeon Hudaning yat ǝlliklǝrnimu baxtinla xapaǝt bilǝn yoⱪlap, ularning arisidin Ɵz nami üqün bir hǝlⱪ qiⱪiridiƣanliⱪini qüxǝndürüp ɵtti. \f □ \fr 15:14 \ft \+bd «Ximeon»\+bd* —Petrusning aramiy tilidiki ismi («Simon» bolsa uning ibraniy tilidiki xǝklidur). \+bd «Hudaning yat ǝlliklǝrnimu baxtinla xapaǝt bilǝn yoⱪlap, ularning arisidin Ɵz nami üqün bir hǝlⱪ qiⱪiridiƣanliⱪi»\+bd* — «xapaǝt bilǝn yoⱪlax» grek tilida pǝⱪǝt «yoⱪlax» degǝn sɵzla bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 15 Pǝyƣǝmbǝrlǝrning eytⱪanlirimu buningƣa uyƣun kelidu, huddi \add muⱪǝddǝs yazmilarda\add* munu sɵzlǝr pütülgǝndǝk: —   
\m
\v 16 — ««Muxu ixlardin keyin, Mǝn ⱪaytip kelip, Dawutning yiⱪilƣan qedirini yengibaxtin ⱪurup tiklǝymǝn,  
\m Uning harabiliklirini ⱪayta bina ⱪilip, ǝsligǝ kǝltürimǝn.   
\m
\v 17-18 Xundaⱪ ⱪilip, jaⱨandiki baxⱪa insanlarmu, yǝni Mening namim bilǝn atalƣan barliⱪ ǝllǝr Meni izdǝp tapidu» dǝydu bu ixlarni ǝmǝlgǝ Axurƣuqi wǝ xundaⱪla ularni ǝzǝldin ayan ⱪilip kǝlgǝn Pǝrwǝrdigar!»\f □ \fr 15:17-18 \ft \+bd «Xundaⱪ ⱪilip, jaⱨandiki baxⱪa insanlarmu, yǝni Mening namim bilǝn atalƣan barliⱪ ǝllǝr...»\+bd* — «jaⱨandiki baxⱪa insanlar» Yǝⱨudiy hǝlⱪidin baxⱪa barliⱪ ǝllǝrni kɵrstidu. «Mening namim bilǝn atalƣan barliⱪ (yat) ǝllǝr» «Ɵz hǝlⱪim boluxⱪa qaⱪirƣan yat ǝllǝr» yaki «Mǝn igidarqiliⱪ ⱪilƣan barliⱪ ǝllǝr» degǝnlǝrni bildüridu. \+bd «Muxu ixlardin keyin, mǝn ⱪaytip kelip, Dawutning yiⱪilƣan qedirini yengibaxtin ⱪurup tiklǝymǝn... xundaⱪ ⱪilip, jaⱨandiki baxⱪa insanlarmu, yǝni Mening namim bilǝn atalƣan barliⱪ ǝllǝr Meni izdǝp tapidu»\+bd* — (16-17-ayǝt) bu nǝⱪil kǝltürülgǝn bexarǝtlǝr «Am.» 9:11-12 wǝ «Yǝx.» 45:21din elinƣan. Yaⱪup bu bexarǝtlǝrni «Septuagint» LXX degǝn grek tilidiki tǝrjimisidin alƣan. «Amos»tiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 15:17-18 \xt Am. 9:11,12. \x*   
\m
\v 19 — Xuning üqün hulasǝm xuki, yat ǝlliklǝr arisidin towa ⱪilip Hudaƣa etiⱪad baƣliƣanlarƣa awarǝ-eƣirqilik selip ⱪoymasliⱪimiz kerǝk;  
\v 20 pǝⱪǝt ularƣa: «Butlarƣa atilip bulƣanƣan nǝrsilǝrni yeyixtin, jinsiy buzuⱪluⱪtin, ⱪanni wǝ boƣup soyulƣan ⱨaywanlarning gɵxliridinmu yeyixtin neri bolunglar» dǝp tapilap, bir parqǝ hǝt yazayli. \f □ \fr 15:20 \ft \+bd «Butlarƣa atilip bulƣanƣan nǝrsilǝr»\+bd* — grek tilida «Butlardin bulƣanƣan nǝrsilǝr» degǝn bilǝn ipadilinidu; «nǝrsilǝr» bǝlkim gɵx wǝ ⱨǝrhil yemǝk-iqmǝkni kɵrsǝtsǝ kerǝk. Greklǝr arisida «awwal butlarƣa atalƣan» yemǝklikni yeyix «sawabliⱪ ix» yaki «ⱪutluⱪ ix» dǝydiƣanlar kɵp idi.\f*  \x + \xo 15:20 \xt Yar. 9:4; Mis. 20:3; 1Kor. 8:1; 10:20; 1Tes. 4:3. \x*  
\v 21 Qünki ⱪǝdimki dǝwrlǝrdin tartip ⱨǝr xǝⱨǝrdǝ xabat künidǝ sinagoglarda Musa \add pǝyƣǝmbǝr\add*ning eytⱪanliri oⱪulup, uning kɵrsǝtmiliri ɵgitilip kǝlgǝn.\f □ \fr 15:21 \ft \+bd «Butlarƣa atilip bulƣanƣan nǝrsilǝrni yeyixtin, jinsiy buzuⱪluⱪtin, ⱪanni wǝ boƣup soyulƣan ⱨaywanlarning gɵxliridinmu yeyixtin neri bolunglar ...»\+bd* — (20-ayǝt) muxu üq pǝrⱨiz Tǝwrat ⱪanunidin elinƣan. Etiⱪad ⱪilƣan yat ǝllǝrning bularƣa riayǝ ⱪilixi ularning nijatliⱪⱪa erixixi üqün ǝmǝs, bǝlki («jinsiy buzuⱪluⱪtin ... neri bolunglar»tin baxⱪa) etiⱪad ⱪilƣan Yǝⱨudiylar jamaǝtkǝ ⱪatnixixida ularning aldida putlikaxang bolmasliⱪi, Yǝⱨudiy ǝmǝs ⱪerindaxliri bilǝn arilixixi asan ⱪilinsun üqün degǝn mǝⱪsǝt bilǝn tapxurulƣan (21-ayǝttin rosullarning bu mǝⱪsiti oquⱪ kɵrünidu; «1Kor.» 10:14-11:1nimu kɵrüng).\f*   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨudiy ǝmǝs etiⱪadqilarƣa yezilƣan hǝt  
\m
\v 22 Xuning bilǝn rosullar, aⱪsaⱪallar, xundaⱪla Yerusalemdiki pütkül jamaǝttikilǝr ɵz arisidin birnǝqqǝ adǝmni tallap, ularni Pawlus wǝ Barnabas bilǝn billǝ Antakyaƣa ǝwǝtixni layiⱪ kɵrdi. Əslidǝ ⱪerindaxlar iqidǝ baxlamqi bolƣan Yǝⱨuda (Barsabas dǝpmu atilidu) bilǝn Silaslar buningƣa tallandi.   
\m
\v 23 Hǝt bolsa ularƣa tapxuruldi, uningda mundaⱪ yezilƣanidi: — «I Antakya, Suriyǝ wǝ Kilikiyǝdǝ turuwatⱪan yat ǝllik ⱪerindaxlar, — \add Yerusalemdiki\add* ⱪerindaxliringlardin, rosullar bilǝn aⱪsaⱪallardin silǝrgǝ salam!   
\m
\v 24 Arimizdin bǝzi kixilǝr qiⱪip yeninglarƣa berip, sɵzliri bilǝn silǝrni biaramliⱪⱪa selip kɵnglünglarni parakǝndǝ ⱪilip ⱪoyƣanliⱪini angliduⱪ. Lekin biz ularƣa ⱨeqⱪandaⱪ sɵz-ǝmr ⱪilmiduⱪ. \f □ \fr 15:24 \ft \+bd «... Silǝrni biaramliⱪⱪa selip kɵnglünglarni parakǝndǝ ⱪilip ⱪoyƣanliⱪini angliduⱪ. Lekin biz ularƣa ⱨeqⱪandaⱪ sɵz-ǝmr ⱪilmiduⱪ»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ muxu yǝrdǝ: «... Silǝrni biaramliⱪⱪa selip, sünnǝt ⱪobul ⱪilixinglar, Tǝwrat ⱪanuniƣa ǝmǝl ⱪilixinglar kerǝk dǝp kɵnglünglarni parakǝndǝ ⱪilip ⱪoyƣanliⱪini angliduⱪ» deyilidu.\f*  \x + \xo 15:24 \xt Gal. 2:4. \x*  
\v 25 Xu sǝwǝbtin, biz bu ixta oylirimiz bir yǝrdin qiⱪⱪandin keyin, arimizdin tallanƣan birnǝqqǝylǝnni sɵyümlük Barnabas wǝ Pawlusimiz bilǝn billǝ yeninglarƣa ǝwǝtixni ⱪarar ⱪilduⱪ.  
\v 26 Bu ikkiylǝn Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨning nami üqün ⱨayatini hǝtǝrgǝ tǝwǝkkül ⱪilƣan kixilǝrdur. \x + \xo 15:26 \xt Ros. 13:50; 14:19. \x*  
\v 27 Xunga biz Yǝⱨuda bilǝn Silasni yazƣanlirimizni silǝrgǝ ɵz aƣzi bilǝnmu sɵzlǝp bǝrsun dǝp, yeninglarƣa ǝwǝttuⱪ.  
\v 28 Gǝpning poskallisiƣa kǝlsǝk, Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa, xundaⱪla bizlǝrgimu xu layiⱪ kɵrüngǝnki, tɵwǝndiki zɵrür bolƣan ixlardin sirt, silǝrgǝ ⱨeqⱪandaⱪ baxⱪa ixni yüklimǝslikimiz kerǝk:  
\v 29 — Butlarƣa atalƣan nǝrsilǝrdin, ⱪanni wǝ boƣup soyulƣan ⱨaywanlarning gɵxliridin yeyixtin wǝ jinsiy buzuⱪluⱪtin neri bolux — silǝr muxu birnǝqqǝ ixtin saⱪlansanglar, yahxi ⱪilƣan bolisilǝr.  
\m Aman-hatirjǝm bolunglar!»\x + \xo 15:29 \xt Yar. 9:4; Mis. 20:3; Law. 17:14; 1Kor. 8:1; 1Tes. 4:3. \x*   
\m
\v 30 Xundaⱪ ⱪilip, ular \add ⱪerindaxlar\add* tǝripidin yolƣa selinip, Antakyaƣa bardi. U yǝrdǝ pütün jamaǝttikilǝrni yiƣip, hǝtni ularƣa tapxurdi. \f □ \fr 15:30 \ft \+bd «xundaⱪ ⱪilip, ular ⱪerindaxlar tǝripidin yolƣa selinip...»\+bd* — grek tilida «xundaⱪ ⱪilip, ular ularning tǝripidin yolƣa selinip...».\f*  
\v 31 Ular hǝtni oⱪup, uningdin bolƣan riƣbǝt-tǝsǝllidin zor xadlandi.  
\v 32 Yǝⱨuda wǝ Silaslar ɵzlirimu pǝyƣǝmbǝrlǝrdin bolup, ⱪerindaxlarni nurƣun sɵz-nǝsiⱨǝtlǝr bilǝn riƣbǝtlǝndürüp, ularni ⱪuwwǝtlǝndürdi.  
\v 33 \add Yǝⱨuda wǝ Silaslar\add* u yǝrdǝ bir mǝzgilni ɵtküzgǝndin keyin, Antakyadiki ⱪerindaxlarning sǝpirigǝ amanliⱪ tiligǝn ⱨalda uzitixi bilǝn, ular ɵzlirini ǝwǝtkǝn \add Yerusalemdikilǝrning\add* ⱪexiƣa ⱪaytti. \f □ \fr 15:33 \ft \+bd «Yǝⱨuda wǝ Silaslar u yǝrdǝ bir mǝzgilni ɵtküzgǝndin keyin»\+bd* — «Yǝⱨuda wǝ Silaslar» grek tilida «ular».\f*  
\v 34-35 Lekin Pawlus wǝ Barnabas Antakyada ⱪelip, baxⱪa nurƣun ⱪerindaxlarning ⱨǝmkarliⱪida tǝlim berip Rǝbning sɵz-kalamidiki hux hǝwirini jakarlap turdi.   
\b  
\m  
\s1 Pawlus bilǝn Barnabasning ayrilip ketixi  
\m
\v 36 Lekin yǝnǝ birnǝqqǝ künlǝrdin keyin Pawlus Barnabasⱪa:  
\m Biz burun Rǝbning sɵz-kalamini yǝtküzgǝn ⱨǝmmǝ xǝⱨǝr-yezilarƣa berip, ⱪerindaxlarning yeniƣa berip, ⱨalini sorap kelǝyli, — dedi.   
\m
\v 37 Barnabas bolsa Yuⱨanna (Markusmu deyilidu)ni billǝ elip barmaⱪqi bolƣanidi. \x + \xo 15:37 \xt Mis. 20:3. \x*  
\v 38 Biraⱪ Pawlus aldinⱪi ⱪetim Pamfiliyǝ ɵlkisidǝ ulardin ayrilip kǝtkǝn, Rǝbning hizmitidǝ ular bilǝn billǝ \add dawamliⱪ\add* sǝpǝr ⱪilmiƣan Markusni yǝnǝ elip berixni aⱪilanilik ǝmǝs dǝp ⱪaridi. \f □ \fr 15:38 \ft \+bd «Rǝbning hizmitidǝ ular bilǝn billǝ dawamliⱪ sǝpǝr ⱪilmiƣan Markus...»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Rǝbning hizmitidǝ» grek tilida pǝⱪǝt «hizmǝttǝ» deyilidu.\f*  
\v 39 Xuning bilǝn ikkiylǝn otturisida bǝk kǝskin ihtilap bolup, ahir berip ular bir-biridin ayrilip ketixti. Barnabas Markusni elip, kemigǝ olturup Siprus ariliƣa kǝtti.  
\v 40 Pawlus bolsa Silasni tallidi; ⱪerindaxlarning ikkiylǝnni Hudaning xapaitigǝ amanǝt ⱪilixi bilǝn u ikkisi yolƣa qiⱪti. \f □ \fr 15:40 \ft \+bd «Pawlus bolsa Silasni tallidi; ⱪerindaxlarning ikkiylǝnni Hudaning xapaitigǝ amanǝt ⱪilixi bilǝn u ikkisi yolƣa qiⱪti»\+bd* — Pawlus wǝ Barnabas nemǝ üqün bir-biridin ayrildi? Ⱪaysisining ⱪarari toƣra? «Ⱪoxumqǝ sɵzimiz»dǝ bu mǝsilǝ toƣrisida azraⱪ tohtilimiz.\f*  
\v 41 U ǝmdi Suriyǝ wǝ Kilikiyǝ ɵlkilirini arilap ɵtüp, \add ⱨǝrⱪaysi jaylarda\add* jamaǝtlǝrni ⱪuwwǝtlǝndürdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Timotiyning Pawlus wǝ Silasⱪa ⱪoxuluxi  
\m
\v 1 Andin u Dǝrbǝ wǝ Listra xǝⱨǝrlirigimu bardi. Mana, xu yǝrdǝ etiⱪadqi Yǝⱨudiy bir ayalning oƣli, Timotiy isimlik bir muhlis bar idi. Uning atisi bolsa grek idi.\f □ \fr 16:1 \ft \+bd «Mana, xu yǝrdǝ etiⱪadqi Yǝⱨudiy bir ayalning oƣli, Timotiy isimlik bir muhlis bar idi»\+bd* — keyinki ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, «xu yǝr» Listra idi.\f*  
\v 2 Listra wǝ Konya xǝⱨǝrliridiki ⱪerindaxlarning ⱨǝmmisi uning toƣruluⱪ yahxi guwaⱨliⱪ berǝtti.  
\v 3 Pawlus uni ɵzi bilǝn billǝ elip mangmaⱪqi boldi. Biraⱪ bu yǝrdiki Yǝⱨudiylarning ⱨǝmmisi \add Timotiyning\add* atisining grek ikǝnlikini bilgǝqkǝ, Pawlus uni elip hǝtnǝ ⱪildurdi.\f □ \fr 16:3 \ft \+bd «bu yǝrdiki Yǝⱨudiylarning ⱨǝmmisi Timotiyning atisining grek ikǝnlikini bilgǝqkǝ, Pawlus uni elip hǝtnǝ ⱪildurdi»\+bd* — Pawlusning Timotiyni hǝtnǝ ⱪilixi etiⱪadini bildürüx üqün ǝmǝs, bǝlki u uning bilǝn Hudaning hizmitidǝ bolƣanda Yǝⱨudiylarning uni ⱪobul ⱪilmasliⱪining aldini elix üqün idi.\f*  \x + \xo 16:3 \xt 1Kor. 9:20; Gal. 2:3. \x*  
\v 4 Ular xǝⱨǝr-yezilardin ɵtkǝq, Yerusalemdiki rosullar bilǝn aⱪsaⱪallar \add yat ǝllǝrgǝ\add* bekitkǝn bǝlgilimilǝrni ularning riayǝ ⱪilixi üqün tapxurdi.\x + \xo 16:4 \xt Ros. 15:20. \x*  
\v 5 Xundaⱪ ⱪilip, jamaǝtlǝr etiⱪadta küqǝytilip, sanlirimu kündin-küngǝ kɵpǝydi.   
\b  
\m  
\s1 Makedoniyǝlikning qaⱪiriⱪi  
\m
\v 6 Muⱪǝddǝs Roⱨ ularning Asiya ɵlkisidǝ sɵz-kalamni jakarlixiƣa yol ⱪoymiƣan bolup, Pawluslar ǝmdi Frigiyǝ wǝ Galatiya rayonliridin ɵtüp,\f □ \fr 16:6 \ft \+bd «Muⱪǝddǝs Roⱨ ularning Asiya ɵlkisidǝ sɵz-kalamni jakarlixiƣa yol ⱪoymiƣan bolup, Pawluslar ǝmdi Frigiyǝ wǝ Galatiya rayonliridin ɵtüp...»\+bd* — Frigiyǝ wǝ Galatiya rayonliri Asiyaning bir ⱪismi idi — Pawlus xu yǝrdin ɵtkini bilǝn Hudaning sɵzini jakarlax üqün u yǝrdǝ tohtimidi.\f*  
\v 7 Misiyǝ rayoniƣa kǝlgǝndin keyin, Bitiniyǝ ɵlkisigǝ kirmǝkqi boldi. Biraⱪ Əysaning Roⱨi ularƣa bundaⱪ ⱪilixiⱪimu yol ⱪoymidi.\f □ \fr 16:7 \ft \+bd «Misiyǝ rayoniƣa kǝlgǝndin keyin, Bitiniyǝ ɵlkisigǝ kirmǝkqi boldi. Biraⱪ Əysaning Roⱨi ularƣa bundaⱪ ⱪilixiⱪimu yol ⱪoymidi»\+bd* — ⱪiziⱪ bir yeri xuki, keyinrǝk rosul Petrus dǝl muxu rayonlarning bǝzi yǝrlik kixiliri bilǝn yeⱪin munasiwǝttǝ boldi (2Pet.» 1:1ni kɵrüng). Xunga mumkinqikliki barki, Pawluslar muxu yǝrlǝrdin ɵtüp kǝtkǝn waⱪitlarda, Petrus xu yǝrdǝ idi yaki pat arida xu yǝrlǝrgǝ kǝlmǝkqi idi. Pawlusmu keyin Galatiya degǝn rayonƣa berip, hux hǝwǝrni tarⱪitip, bir jamaǝt bǝrpa ⱪilindi (18:23 wǝ «Gal.» 4:13ni kɵrüng).\f*  
\v 8 Xuning bilǝn ular Misiyǝdin ɵtüp, dengiz boyidiki Troas xǝⱨirigǝ qüxti.\x + \xo 16:8 \xt 2Kor. 2:12. \x*  
\v 9 Xu küni kǝqtǝ, Pawlusⱪa bir ƣayibanǝ kɵrünüx kɵrünüp, Makedoniyǝlik bir kixi uning aldida ɵrǝ turup:  
\m — \add Dengizdin\add* ɵtüp, Makedoniyǝgǝ kelip, bizgǝ yardǝm bǝrgǝysǝn! — dǝp ɵtündi.\f □ \fr 16:9 \ft \+bd «Dengizdin ɵtüp, Makedoniyǝgǝ kelip, bizgǝ yardǝm bǝrgǝysǝn!»\+bd* — Makedoniyǝ Rim imperiyǝsidiki Gretsiyǝgǝ jaylaxⱪan «Makedoniyǝ ɵlkisi» idi.\f*   
\m
\v 10 U bu kɵrünüxni kɵrgǝndin keyin, Rǝb bizni jǝzmǝn u kixilǝrning ⱪexiƣa berip, ularƣa hux hǝwǝr jakarlaxⱪa qaⱪirƣan, degǝn hulasigǝ kelip, dǝrⱨal Makedoniyǝgǝ berixⱪa tǝyyarlanduⱪ.\f □ \fr 16:10 \ft \+bd «U bu kɵrünüxni kɵrgǝndin keyin, Rǝb bizni jǝzmǝn u kixilǝrning ⱪexiƣa berip, ularƣa hux hǝwǝr jakarlaxⱪa qaⱪirƣan, degǝn hulasigǝ kelip, dǝrⱨal Makedoniyǝgǝ berixⱪa tǝyyarlanduⱪ»\+bd* — muxu ayǝttin baxlap «\+bd biz\+bd*» dǝp bayan ⱪilixning sǝwǝbi — muxu kitabning muǝllipi Luⱪa muxu yǝrdǝ Pawluslarƣa ⱪoxulƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Lidyaning etiⱪad ⱪilixi  
\m
\v 11 Biz kemigǝ qiⱪip, Troastin yolƣa qiⱪip, Samodrak ariliƣa ⱪarap yol alduⱪ wǝ ǝtisi \add Makedoniyǝdiki\add* Neapolis xǝⱨirigǝ yetip barduⱪ.  
\v 12 U yǝrdin Makedoniyǝning xu rayonidiki Filippi degǝn muⱨim xǝⱨirigǝ ɵttuⱪ. Bumu Rimdiki bir mustǝmlikǝ xǝⱨǝr idi. Biz bu yǝrdǝ birnǝqqǝ kün turduⱪ. \f □ \fr 16:12 \ft \+bd «U yǝrdin Makedoniyǝning xu rayonidiki Filippi degǝn muⱨim xǝⱨirigǝ ɵttuⱪ. Bumu Rimdiki bir mustǝmlikǝ xǝⱨǝr idi»\+bd* — Filippi dengiz boyiki Neapolistin 16 kilometr yiraⱪliⱪta idi. «Rimdiki mustǝmlikǝ» — biwasitǝ Rim ⱨɵkümiti ɵzi baxⱪurƣan, aⱨalisi «Rim graȥdanliⱪ» ⱨoⱪuⱪ-imtiyazliriƣa igǝ idi.\f*  
\v 13 Xabat küni, \add xǝⱨǝr\add* dǝrwazisidin qiⱪip dǝrya saⱨiligǝ barduⱪ; qünki biz u yǝrdǝ dua-tilawǝt ⱪilidiƣan bir jay bar dǝp oyliduⱪ; dǝrwǝⱪǝ xundaⱪ boldi. Biz olturup, u yǝrgǝ yiƣilƣan ayallarƣa sɵzlǝxkǝ baxliduⱪ. \f □ \fr 16:13 \ft \+bd «Xabat küni, xǝⱨǝr dǝrwazisidin qiⱪip dǝrya saⱨiligǝ barduⱪ; qünki biz u yǝrdǝ dua-tilawǝt ⱪilidiƣan bir jay bar dǝp oyliduⱪ»\+bd* — ǝⱨwalƣa ⱪariƣanda Filippi xǝⱨiridǝ Yǝⱨudiylarning birmu sinagogi yoⱪ idi («sinagog»ning asasi üqün az degǝndǝ on Yǝⱨudiy ǝrkǝk kixi bir-birigǝ ⱪoxuluxi kerǝk). Undaⱪ ǝⱨwal astida bu ayallar (bǝlkim Yǝⱨudiy ⱨǝm Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr, yǝni «Hudaning ⱪorⱪⱪanlar») ⱨǝr xabat küni Tǝwrattin elinƣan sɵzlǝr bilǝn dua-tilawǝt ⱪilixⱪa yiƣilatti.\f*  
\v 14 Ularning iqidǝ sɵsün rǝht sodisi ⱪilidiƣan, Tiyatira xǝⱨirilik, Hudadin ⱪorⱪidiƣan Lidya isimlik bir ayal bar idi. Rǝb uning ⱪǝlbini Pawlusning eytⱪanlirini ⱪobul ⱪilixⱪa aqti. \f □ \fr 16:14 \ft \+bd «Ularning iqidǝ sɵsün rǝht Sodisi ⱪilidiƣan, Tiyatira xǝⱨirilik, Hudadin ⱪorⱪidiƣan Lidya isimlik bir ayal bar idi»\+bd* — «Hudadin ⱪorⱪidiƣan» degǝn turaⱪliⱪ ibarǝ, Lidyaning Yǝⱨudiy ǝmǝs, ǝmma Tǝwrat etiⱪadida bolƣanliⱪini kɵrsitidu.\f*  
\v 15 U ailisidikilǝr bilǝn qɵmüldürülgǝn bolup bizdin ɵtünüp:  
\m — Əgǝr silǝr meni \add ⱨǝⱪiⱪǝtǝn\add* Rǝbgǝ etiⱪad ⱪilƣuqi dǝp bilsǝnglǝr, mening ɵyümgǝ berip turunglar! — dǝp qing turup bizni maⱪullatti.\x + \xo 16:15 \xt Yar. 19:3; 33:11; Ⱨak. 19:21; Luⱪa 24:29; Ibr. 13:2. \x*   
\b  
\m  
\s1 Pawlus bilǝn Silasning zindanƣa taxlinixi  
\m
\v 16 Bir küni biz xu dua ⱪilidiƣan jayƣa ketip barƣinimizda, bir dedǝk bizgǝ yoluⱪti; bu ⱪizƣa pal salƣuqi bir jin qaplixiwalƣanidi; dedǝk hojayinliriƣa pal selix yoli bilǝn nurƣun payda tepip bǝrgǝnidi. \f □ \fr 16:16 \ft \+bd «bu ⱪizƣa pal salƣuqi bir jin qaplixiwalƣanidi»\+bd* — «pal salƣuqi bir jin» grek tilida «piton roⱨi». «Piton» yoƣan yilan bolup, greklarning riwayǝtliri boyiqǝ u Dǝlfi xǝⱨiridiki buthanida turup, palqiliⱪ sirlirini baxⱪuratti.\f*  \x + \xo 16:16 \xt 1Sam. 28:7; Ros. 19:24. \x*  
\v 17 U yol boyi Pawlus wǝ bizgǝ ǝgixip:  
\m — Bu kixilǝr Ⱨǝmmidin aliy Hudaning ⱪulliri, ular silǝrgǝ nijatliⱪ bir yolini jakarlaydu! — dǝp warⱪirap mangdi.\f □ \fr 16:17 \ft \+bd «... ular silǝrgǝ nijatliⱪ bir yolini jakarlaydu!»\+bd* — yaki «... ular silǝrgǝ nijatliⱪ yolini jakarlaydu!».\f*   
\m
\v 18 U uda kɵp künlǝr xundaⱪ warⱪiridi. Bu ix Pawlusning ⱪǝlbini azablap, u ⱪizƣa burulup, jinƣa:  
\m — Əysa Mǝsiⱨning nami bilǝn buyruymǝnki, uningdin qiⱪ! — deyixigila, jin xuan qiⱪip kǝtti.\f □ \fr 16:18 \ft \+bd «Bu ix Pawlusning ⱪǝlbini azablap,...»\+bd* — grek tilida «ⱪǝlbini azablax» degǝn sɵz ⱨǝm dǝrd, bizarliⱪ wǝ hapiqiliⱪni (degǝn mǝnilǝrni) ɵz iqigǝ alidu. \+bd «jin xuan qiⱪip kǝtti»\+bd* — yaki «jin xu saǝt iqidǝ qiⱪip kǝtti».\f*  \x + \xo 16:18 \xt Mar. 16:17. \x*   
\m
\v 19 Dedǝkning hojayinliri uningƣa baƣliƣan pul tepix ümidining yoⱪⱪa qiⱪⱪanliⱪini kɵrüp, Pawlus bilǝn Silasⱪa ⱪol selip, ularni bazar mǝydaniƣa sɵrǝp, ⱨɵkümdarlarning aldiƣa elip bardi. \x + \xo 16:19 \xt 2Kor. 6:5. \x*  
\v 20 Ular ikkiylǝnni soraⱪqi ǝmǝldarlarning aldiƣa qiⱪirip:  
\m — Bu adǝmlǝr Yǝⱨudiylar bolup, xǝⱨirimizni ⱪalaymiⱪanlaxturuwǝtmǝktǝ. \x + \xo 16:20 \xt 1Pad. 18:17; Ros. 17:6. \x*  
\v 21 Biz bolsaⱪ rimliⱪlarmiz, ular ⱪanunimizƣa hilap bolƣan wǝ ⱪobul ⱪilixⱪa yaki yürgüzüxkǝ bolmaydiƣan ⱪaidǝ-yosunlarni tǝrƣib ⱪiliwatidu! — dǝp xikayǝt ⱪildi.   
\m
\v 22 Toplanƣan halayiⱪmu ularƣa ⱨujum ⱪilixⱪa ⱪozƣaldi; soraⱪqi ǝmǝldarlar ularning kiyimlirini yirtip yalingaqlap, kaltǝk bilǝn dumbilaxⱪa ǝmr qüxürdi. \x + \xo 16:22 \xt 2Kor. 11:25; 1Tes. 2:2. \x*  
\v 23 Ikkiylǝnni kaltǝk bilǝn kɵp dumbiliƣandin keyin, ularni zindanƣa taxlidi wǝ xundaⱪla gundipayni ⱪattiⱪ kɵzitixkǝ buyrudi.  
\v 24 U buyruⱪni tapxuruwelix bilǝn ularni zindanning iqkiridiki kamerƣa solap, putliriƣa ixkǝl saldi.   
\m
\v 25 Tün yerimda, Pawlus bilǝn Silas dua ⱪilip, Hudaƣa mǝdⱨiyǝ küylirini eytiwatatti. Baxⱪa mǝⱨbuslar bolsa ⱪulaⱪ selip anglawatatti. \x + \xo 16:25 \xt Ros. 4:31. \x*  
\v 26 Tuyuⱪsiz ⱪattiⱪ yǝr tǝwrǝx yüz bǝrdi; zindanning ullirimu tǝwrinip kǝtti wǝ zindanning ⱨǝmmǝ ixikliri xuan eqilip, ⱨǝrbir mǝⱨbusning kixǝnlirimu qüxüp kǝtti. \x + \xo 16:26 \xt Ros. 5:19; 12:7. \x*  
\v 27 Gundipay uyⱪudin oyƣinip, zindanning ixiklirining oquⱪ turƣanliⱪini kɵrüp, mǝⱨbuslar ⱪeqip ketiptu dǝp oylap, ⱪiliqini suƣurup elip, ɵzini ɵltürüwalmaⱪqi boldi.\f □ \fr 16:27 \ft \+bd «Gundipay uyⱪudin oyƣinip, ... mǝⱨbuslar ⱪeqip ketiptu dǝp oylap, ⱪiliqini suƣurup elip, ɵzini ɵltürüwalmaⱪqi boldi»\+bd* — Rim imperiyǝsining ⱪanuni boyiqǝ mǝⱨbuslarni ⱪaqurup ⱪoyƣan ǝskǝrlǝr yaki gundipaylar ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinatti.\f*   
\m
\v 28 Lekin Pawlus ⱪattiⱪ awazda:  
\m — Ɵzünggǝ zǝrǝr yǝtküzmǝ, ⱨǝmmimiz bar! — dǝp warⱪiridi.   
\m
\v 29 Gundipay: Qiraƣlarni kǝltürünglar dǝp towlap iqkirigǝ etilip kirip, titrigǝn ⱨalda Pawlus bilǝn Silasning ayiƣiƣa yiⱪildi.  
\v 30 Andin ularni taxⱪiriƣa elip qiⱪip:  
\m — Ⱪutⱪuzuluxum üqün nemǝ ⱪilixim kerǝk? — dǝp soridi.\x + \xo 16:30 \xt Luⱪa 3:10; Ros. 2:37; 9:6. \x*   
\m
\v 31 Rǝb Əysaƣa etiⱪad ⱪilƣin, wǝ xundaⱪ ⱪilsang, ɵzüng ⱨǝm ailǝngdikilǝrmu ⱪutⱪuzulidu! — dedi ular.\f □ \fr 16:31 \ft \+bd «Rǝb Əysaƣa etiⱪad ⱪilƣin, wǝ xundaⱪ ⱪilsang, ɵzüng ⱨǝm ailǝngdikilǝrmu ⱪutⱪuzulidu!»\+bd* — gundipayning «Ⱪutⱪuzuluxum üqün nemǝ ⱪilixim kerǝk?» degǝn soalni ⱪoyuxida, u bǝlkim «ⱪutⱪuzulux»ning nemǝ ikǝnlikini anqǝ qüxǝnigǝn boluxi mumkin. Uning kɵzdǝ tutⱪini roⱨiy jǝⱨǝttin ǝmǝs, bǝlki ɵz wǝ ailisidikilǝrning ɵlüm jazasidin ⱪutuluxi idi.\f*  \x + \xo 16:31 \xt Yⱨ. 3:16,36; 6:47; 1Yuⱨa. 5:10. \x*   
\m
\v 32 Xuning bilǝn, ikkiylǝn uningƣa wǝ uning barliⱪ ailisidikilǝrgǝ Rǝbning sɵz-kalamini yǝtküzdi.  
\v 33 Keqǝ xu saǝtning ɵzidila \add gundipay\add* ularni baxlap qiⱪip, yarilirini yuyup tazilidi; andin u dǝrⱨal ailisidikilǝr bilǝn qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪildi;  
\v 34 ikkiylǝnni ɵz ɵyigǝ baxlap kelip, ularning aldiƣa dastihan saldi. U pütkül ailisidikilǝr bilǝn Hudaƣa etiⱪad ⱪilƣanliⱪtin zor xadlandi.\x + \xo 16:34 \xt Luⱪa 5:29; 19:6. \x*   
\m
\v 35 Ətisi ǝtigǝndǝ, soraⱪqi ǝmǝldarlar yasawullarni zindanƣa ǝwǝtip:  
\m — U ikkiylǝnni ⱪoyuwetinglar! — dǝp buyrudi.   
\m
\v 36 Gundipay Pawlusⱪa bu sɵzni yǝtküzüp:  
\m — Soraⱪqi ǝmǝldarlar ikkinglarni ⱪoyuwetix yarliⱪini qüxürdi. Silǝr ǝmdi zindandin qiⱪip, tinq-aman yolunglarƣa qiⱪinglar, — dedi.   
\m
\v 37 Biraⱪ Pawlus yasawullarƣa:  
\m — Biz Rim puⱪraliri bolsaⱪmu, ǝmǝldarlar bizni soraⱪ ⱪilmayla halayiⱪning aldida kaltǝk bilǝn dumbalap, zindanƣa taxlidi. Əmdi ular ⱨazir bizni yoxurunqǝ ⱪoƣlimaⱪqimu? Yaⱪ, bundaⱪ ⱪilsa bolmaydu! Əmǝldarlar ɵzliri kelip bizni qiⱪarsun! — dedi.\f □ \fr 16:37 \ft \+bd «Biz Rim puⱪraliri bolsaⱪmu, ǝmǝldarlar bizni soraⱪ ⱪilmayla halayiⱪning aldida kaltǝk bilǝn dumbalap, zindanƣa taxlidi»\+bd* — rimliⱪ puⱪralarƣa undaⱪ muamilǝ ⱪilixning ⱨǝrbir basⱪuqi Rim ⱪanuniƣa hilap idi.\f*   
\m
\v 38 Yasawullar bu sɵzlǝrni soraⱪqi ǝmǝldarlarƣa yǝtküzdi. Ular ikkiylǝnning Rim puⱪrasi ikǝnlikini anglap ⱪorⱪup kǝtti;  
\v 39 ularning kɵnglini elixⱪa \add zindanƣa\add* berip, ularni zindandin elip qiⱪⱪandin keyin, xǝⱨǝrdin qiⱪip ketixni ⱪayta-ⱪayta ɵtündi.\x + \xo 16:39 \xt Mat. 8:34. \x*   
\m
\v 40 Ikkiylǝn zindandin qiⱪixi bilǝn Lidyaning ɵyigǝ bardi; andin u yǝrdǝ ⱪerindaxliri bilǝn kɵrüxüp, ularni riƣbǝtlǝndürgǝndin keyin, yolƣa qiⱪip kǝtti.   
\b  
\b  
\m  
\c 17
\s1 Tesalonika xǝⱨiridiki topilang  
\m
\v 1 Ular sǝpirini dawam ⱪilip Amfipolis wǝ Apolloniya xǝⱨǝrliridin ɵtüp, Tesalonika xǝⱨirigǝ kǝldi. U yǝrdǝ Yǝⱨudiylarning sinagogi bar idi.\f □ \fr 17:1 \ft \+bd «Tesalonika xǝⱨiri»\+bd* — «Tesalonika» ⱨazirⱪi Salonika xǝⱨiri. \+bd «Ular ... Tesalonika xǝⱨirigǝ kǝldi»\+bd* — muxu babta «biz» ǝmǝs, bǝlki «ular» deyilgǝqkǝ, Luⱪani Pawluslardin bir mǝzgil ayrilƣan, dǝp ⱪaraymiz.\f*  
\v 2 Pawlus aditi boyiqǝ ularning arisiƣa kirip, uda üq xabat küni u yǝrdǝ jǝm bolƣanlar bilǝn muⱪǝddǝs yazmilarni xǝrⱨlǝp munazirilixip,  
\v 3 ularƣa Mǝsiⱨning azab-oⱪubǝtlǝr tartⱪandin keyin ɵlümdin tirilixi muⱪǝrrǝr dǝp qüxǝndürdi ⱨǝm ispatlidi wǝ: — Mǝn silǝrgǝ jakarliƣan muxu Əysa dǝl Mǝsiⱨning Ɵzi xu! — dedi.\x + \xo 17:3 \xt Zǝb. 22:6. 22; Mat. 16:21; Luⱪa 24:46. \x*   
\m
\v 4 \add Yǝⱨudiylarning\add* iqidin bǝzilǝr ⱪayil bolup ixinip, Pawlus bilǝn Silasⱪa ⱪoxuldi; xundaⱪla Hudadin ⱪorⱪidiƣan Greklǝrdin zor bir top adǝmlǝr wǝ az bolmiƣan yuⱪiri tǝbiⱪidiki grek ayallarmu xundaⱪ ixǝndi.\f □ \fr 17:4 \ft \+bd «... xundaⱪla Hudadin ⱪorⱪidiƣan Greklǝrdin zor bir top adǝmlǝr wǝ az bolmiƣan yuⱪiri tǝbiⱪidiki grek ayallarmu xundaⱪ ixǝndi»\+bd* — «Hudadin ⱪorⱪidiƣan Greklǝr» degǝn turaⱪliⱪ ibarǝ, Tǝwrat etiⱪadida bolƣan Greklǝrni kɵrsitidu.\f*  \x + \xo 17:4 \xt Ros. 28:24. \x*  
\v 5 Biraⱪ Yǝⱨudiylar buningƣa ⱨǝsǝt ⱪilip, birnǝqqǝ ⱪǝbiⱨ adǝmlǝrni yiƣip, bir top kixilǝrni toplap, xǝⱨǝrni astin-üstün ⱪiliwǝtti. Yǝⱨudiylar Pawlus bilǝn Silasni xǝⱨǝr hǝlⱪ \add kengǝxmisigǝ\add* tapxurup berix üqün ularni tutux mǝⱪsitidǝ Yason isimlik birsining ɵyigǝ basturup bardi.  
\v 6 Lekin ular ikkiylǝnni tapalmay ular Yason wǝ baxⱪa birnǝqqǝ ⱪerixdaxni xǝⱨǝr ǝmǝldarlirining aldiƣa tartip apirip:  
\m — Jaⱨanni astin-üstün ⱪiliwǝtkǝn axu adǝmlǝr muxu yǝrgimu yetip kǝldi;\x + \xo 17:6 \xt Ros. 16:20. \x*  
\v 7 Yason ularni ɵyidǝ ⱪobul ⱪildi. Ular Əysa isimlik baxⱪa bir padixaⱨ bar dǝp jakarlap, Ⱪǝysǝrning pǝrmanliriƣa ⱪarxi qiⱪiwatidu! — dǝp quⱪan selixti.\x + \xo 17:7 \xt Luⱪa 23:2; Yⱨ. 19:12. \x*   
\m
\v 8 Ular bu sɵzlǝr bilǝn halayiⱪni wǝ xǝⱨǝr ǝmǝldarlirini dǝkkǝ-dükkigǝ selip ⱪoydi.  
\v 9 Əmǝldarlar Yason wǝ baxⱪa tutup kelingǝnlǝrdin kapalǝt puli alƣandin keyin, ularni ⱪoyuwǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Beriya xǝⱨiridǝ  
\m
\v 10 Ⱪerindaxlar ⱨayal bolmay Pawlus bilǝn Silasni xu küni keqidǝ Beriya xǝⱨirigǝ ǝwǝtiwǝtti. Ular u yǝrgǝ yetip barƣanda, Yǝⱨudiylarning sinagogiƣa kirdi. \f □ \fr 17:10 \ft \+bd «Ⱪerindaxlar ⱨayal bolmay Pawlus bilǝn Silasni xu küni keqidǝ Beriya xǝⱨirigǝ ǝwǝtiwǝtti»\+bd* — «xu küni keqidǝ» yaki «xu küni kǝq kirix bilǝnla».\f*  \x + \xo 17:10 \xt Ros. 9:25. \x*  
\v 11 U yǝrdiki \add sinagogdikilǝr\add* Tesalonikadikilǝrgǝ ⱪariƣanda esil hislǝtlik bolup, sɵz-kalamni ⱪiziⱪip anglidi wǝ ularning eytⱪanlirining toƣra yaki hataliⱪini eniⱪalap bilix üqün, ⱨǝrküni muⱪǝddǝs yazmilarni ⱪetirⱪinip izlǝndi. \x + \xo 17:11 \xt Yǝx. 34:16; Luⱪa 16:29; Yⱨ. 5:39. \x*  
\v 12 Nǝtijidǝ, ulardin nurƣun Yǝⱨudiylar, esilzadǝ grek ayallardin bir ⱪismi wǝ xundaⱪla heli kɵp grek ǝrlǝr etiⱪad ⱪildi. \f □ \fr 17:12 \ft \+bd «xundaⱪla heli kɵp grek ǝrlǝr etiⱪad ⱪildi»\+bd* — grek tilida «xundaⱪla az bolmiƣan grek ǝrlǝr etiⱪad ⱪildi».\f*  
\v 13 Lekin Tesalonikadiki Yǝⱨudiylar Hudaning sɵz-kalamining Pawlus arⱪiliⱪ Beriyadimu jakarliniwatⱪinini anglap, u yǝrgimu berip topilang kɵtürmǝkqi bolup, ammini ⱪutratti. \x + \xo 17:13 \xt 1Tes. 2:14. \x*  
\v 14 Xuning bilǝn ⱪerindaxlar Pawlusni dǝrⱨal dengiz boyiƣa ǝwǝtiwǝtti. Silas bilǝn Timotiy bolsa Beriyada ⱪaldi.  
\v 15 Pawlusni uzitip mangƣanlar uni Afina xǝⱨirigiqǝ elip bardi. Andin ular Pawlusning:  
\m — «Silǝr Silas bilǝn Timotiyƣa mumkinⱪǝdǝr mening yenimƣa tezraⱪ kǝlsun dǝp yǝtküzüp ⱪoyunglar» degǝn tapxuruⱪini elip, \add Beriyaƣa\add* ⱪaytip kǝldi.\x + \xo 17:15 \xt Ros. 18:5. \x*   
\b  
\m  
\s1 Afina xǝⱨiridǝ  
\m
\v 16 Pawlus Afina xǝⱨiridǝ Silas bilǝn Timotiyni kütüp turƣanda, pütkül xǝⱨǝrdikilǝrning butpǝrǝslikkǝ berilip kǝtkǝnlikini kɵrüp, roⱨi ⱪattiⱪ azablandi.  
\v 17 Xunga u sinagogda Yǝⱨudiylar wǝ Hudadin ⱪorⱪidiƣanlar bilǝn ⱨǝm xuningdǝk ⱨǝrküni bazarda uqriƣanla kixilǝr bilǝn munazirilixǝtti. \f □ \fr 17:17 \ft \+bd «u sinagogda Yǝⱨudiylar wǝ Hudadin ⱪorⱪidiƣanlar bilǝn ... munazirilixǝtti»\+bd* — «Hudadin ⱪorⱪidiƣanlar» Tǝwrat arⱪiliⱪ Hudaƣa etiⱪad ⱪilƣan Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu.\f*  
\v 18 «Epikurlar» wǝ «Stoiklar» dǝp atalƣan bǝzi pǝylasoplarmu uning bilǝn munazirilixixkǝ baxlidi. Ulardin bǝzilǝr:  
\m — Bu bilǝrmǝn poqi nemǝ dǝp jɵylüwatidu? — deyixti.  
\m Yǝnǝ bǝzilǝr Pawlusning Əysa wǝ adǝmlǝrning ɵlümdin tirildürülidiƣanliⱪi ⱨǝⱪⱪidiki hux hǝwǝrni jakarliƣanliⱪidin:  
\m — U yat ilaⱨlarning tǝrƣibatqisi ohxaydu! — deyixti. \f □ \fr 17:18 \ft \+bd ««Epikurlar» wǝ «Stoiklar» dǝp atalƣan bǝzi pǝylasoplarmu uning bilǝn munazirilixixkǝ baxlidi»\+bd* — «Epikurlar»: «lǝzzǝt»ni ǝng yuⱪiri orunƣa ⱪoyup, ⱨǝrtürlük «ilaⱨ» wǝ «ahirǝt» degǝnlǝrgǝ ⱪarxi idi. «Stoiklar» bolsa «pǝzilǝt»ni ǝng yuⱪiri orunƣa ⱪoyup, ⱨǝr adǝmning ɵz ǝmǝllirigǝ mǝs’ul bolup, «pǝzilǝt»kǝ lǝzzǝt yaki azab-oⱪubǝtkǝ ⱪarimay intilixi kerǝk, dǝp tǝkitlǝytti. \+bd «U yat ilaⱨlarning tǝrƣibatqisi ohxaydu!»\+bd* — ularning «yat ilaⱨlar» deginidǝ kɵzdǝ tutⱪini «Əysa» wǝ «Tirilix» idi — ular bularni «ikki ilaⱨ» dǝp oylap ⱪalƣanidi.\f*  
\v 19 Xunga, ular Pawlusni elip «Areopagus» degǝn \add kengǝx\add* mǝydaniƣa apirip:  
\m — Sǝn tarⱪitiwatⱪan yengi tǝlimingning nemǝ ikǝnlikini bizmu bilsǝk ⱪandaⱪ?  
\v 20 Qünki sǝn bǝzi ƣǝyriy ixlarni ⱪuliⱪimizƣa yǝtküzüwatisǝn, biz ularning mǝnisi zadi nemǝ ikǝnlikini bilgümiz bar, — deyixti  
\v 21 (ǝmdi Afinaliⱪlar wǝ u yǝrdǝ turuwatⱪan qǝtǝlliklǝrning ⱨǝmmisi waⱪtini birǝr yengiliⱪni yǝtküzüx yaki anglaxtin baxⱪa ixⱪa sǝrp ⱪilmaytti).  
\v 22 Xunga Pawlus Areopagus mǝydanining otturisiƣa qiⱪip mundaⱪ dedi:  
\m Əy Afina hǝlⱪi! Silǝrning ⱨǝr jǝⱨǝttin jin-ilaⱨlarƣa qoⱪunuxⱪa ⱪattaⱪ berilgǝnlikinglarni kɵrdum. \f □ \fr 17:22 \ft \+bd «Silǝrning ⱨǝr jǝⱨǝttin jin-ilaⱨlarƣa qoⱪunuxⱪa ⱪattaⱪ berilgǝnlikinglarni kɵrdum»\+bd* — grek tilida «jin-ilaⱨlar» «jinlar» degǝn sɵz bilǝn ipadilinǝtti. Qünki kɵp greklar jinlar bilǝn ilaⱨlarning qong pǝrⱪi yoⱪ, jinlarning yahxi tǝrǝpliri bar, dǝp ixinǝtti.\f*  
\v 23 Qünki ⱨǝmmǝ yǝrni arilap, silǝrning tawapgaⱨliringlarni kɵzdin kǝqürginimdǝ, üstigǝ «Namǝlum bir Hudaƣa atalƣan» dǝp pütülgǝn beƣixlimisi bar yǝnǝ bir ⱪurbangaⱨni kɵrdüm. Əmdi mǝn silǝr tonumay turup ibadǝt ⱪiliwatⱪan xu \add Hudani\add* mana ⱨazir silǝrgǝ tonuxturup jakarlay.   
\m
\v 24 Pütkül alǝmni wǝ uningdiki barliⱪ mǝwjudatlarni yaratⱪan Huda asman-zeminning Igisi bolup, insanlarning ⱪoli bilǝn yasalƣan ibadǝthanilarda turmaydu, \x + \xo 17:24 \xt Yar. 1:1; 2Tar. 6:30; Zǝb. 33:6; 124:8; 146:6; Yǝx. 66:1; Ros. 7:48; 14:15; Wǝⱨ. 14:7. \x*  
\v 25 yaki birǝr nǝrsigǝ ⱨajiti qüxkǝndǝk insanlarning ⱪollirining ǝjrigǝ moⱨtaj ǝmǝstur, qünki U Ɵzi ⱨǝmmǝ janiwarƣa ⱨayatliⱪ, nǝpǝs, xundaⱪla \add eⱨtiyajliⱪ bolƣan\add* ⱨǝmmǝ nǝrsini ata ⱪilidu. \x + \xo 17:25 \xt Yar. 2:7. \x*  
\v 26 U birla adǝmdin insaniyǝttiki barliⱪ millǝtlǝrni barliⱪⱪa kǝltürdi, ularni pütün yǝr yüzigǝ orunlaxturup, ularƣa has bolƣan pǝyt-pǝsillǝr ⱨǝmdǝ turidiƣan jaylirining pasillirini aldin bǝlgilǝp bǝrdi. \f □ \fr 17:26 \ft \+bd «U birla adǝmdin insaniyǝttiki barliⱪ millǝtlǝrni barliⱪⱪa kǝltürdi»\+bd* — grek tilida «U bir ⱪandin insaniyǝttiki barliⱪ millǝtlǝrni barliⱪⱪa kǝltürdi». \+bd «\+bd*\+bdit Huda\+bdit*... ularƣa has bolƣan pǝyt-pǝsillǝrni.... aldin bǝlgilǝp bǝrdi» — «ularƣa has bolƣan pǝyt-pǝsillǝr» mǝnisi bǝlkim «ularning rawaj tepix wǝ zawalliⱪⱪa yüzlinix waⱪitliri» degǝndǝk.\f*  \x + \xo 17:26 \xt Ⱪan. 32:8. \x*  
\v 27 Bularning mǝⱪsiti «Insanlar meni izdisun, bǝlkim silaxturup tapsun» degǝnliktur. Əmǝliyǝttǝ, u ⱨeqⱪaysimizdin yiraⱪ ǝmǝs.  
\v 28 Qünki biz Uningda yaxaymiz, ⱨǝrikǝt ⱪilimiz wǝ Uningda wujudimiz bardur; aranglardiki bǝzi xairlar eytⱪinidǝk: «Biz Uning nǝslidurmiz!». \f □ \fr 17:28 \ft \+bd «aranglardiki bǝzi xairlar eytⱪinidǝk: «Biz Uning nǝslidurmiz!»»\+bd* — xair Aratusning yazmiliridin elinƣan (miladiyǝdin ilgiriki 310-245 yillarda).\f*  
\v 29 Xunga, Hudaning nǝsli bolƣaqⱪa, biz Tǝngri Bolƣuqini altun-kümüx yaki taxtin yasalƣan, ⱨünǝrwǝnning maⱨariti wǝ tǝsǝwwuri bilǝn oyulƣan birǝr nǝrsigǝ ohxaydu, dǝp oylimasliⱪimiz kerǝk.\x + \xo 17:29 \xt Yǝx. 40:18. \x*   
\m
\v 30 Xunga Huda burunⱪi zamanlardikilǝrning xundaⱪ ƣǝplǝtlik waⱪitlirini nǝziridin saⱪit ⱪilƣini bilǝn, lekin bügünki kündǝ U ⱨǝmmila yǝrdǝ pütün insanlarni gunaⱨliriƣa towa ⱪilixⱪa ǝmr ⱪilmaⱪta! \x + \xo 17:30 \xt Luⱪa 24:47. \x*  
\v 31 Qünki U Ɵzi tikligǝn insan arⱪiliⱪ pütkül dunyani ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn soraⱪ ⱪilidiƣan bir künini bǝlgilidi; U uni ɵlümdin tirildürgǝnliki bilǝn bu ixning muⱪǝrrǝr ikǝnlikigǝ ispat bǝrgǝnidi.   
\m
\v 32 \add Pawlusning\add* «ɵlgǝnlǝrning tirilixi» ⱨǝⱪⱪidǝ eytⱪanlirini angliƣanda bǝzilǝr uni mǝshirǝ ⱪilixⱪa baxlidi. Yǝnǝ bǝzilǝr:  
\m — Bu ix ⱨǝⱪⱪidǝ sǝndin yǝnǝ anglayli, — dedi.   
\m
\v 33 Buning bilǝn, Pawlus mǝydandin qiⱪip kǝtti.  
\v 34 Biraⱪ bǝzilǝr uningƣa ⱪoxulup, etiⱪad ⱪildi. Bularning iqidǝ «Areopagus» kengǝxmǝ ⱨǝy’ǝtliridin biri bolƣan Diyonisiyus wǝ Damaris isimlik bir ayal, xuningdǝk baxⱪa birⱪanqǝ kiximu bar idi.\fig Rosul Pawlusning hux hǝwǝrni jakarliƣan 2-sǝpiri|src="paul2mission-upin-01.jpg" size="span" ref="«Ros.» 15:36-18:22" \fig*   
\b  
\b  
\m  
\c 18
\s1 Korint xǝⱨiridǝ  
\m
\v 1 Bu ixlardin keyin, Pawlus Afina xǝⱨiridin ayrilip Korint xǝⱨirigǝ bardi.  
\v 2 U u yǝrdǝ Pontus ɵlkisidǝ tuƣulƣan Akwila isimlik bir Yǝⱨudiy bilǝn uning ayali Priskillani uqratti. Ular \add Rim\add* \add imperatori\add* Klawdiyusning barliⱪ Yǝⱨudiylar Rim xǝⱨiridin qiⱪip ketixi kerǝk, degǝn yarliⱪi sǝwǝblik yeⱪinda Italiyǝdin kǝlgǝnidi. Pawlus ular bilǝn tonuxup,\x + \xo 18:2 \xt Rim. 16:3; 1Kor. 16:19; 2Tim. 4:19. \x*  
\v 3 ular bilǝn kǝsipdax bolƣaqⱪa, billǝ turup ixlidi (qünki ular qedirqiliⱪ bilǝn xuƣullinatti).\f □ \fr 18:3 \ft \+bd «ular bilǝn kǝsipdax bolƣaqⱪa, billǝ turup ixlidi (qünki ular qedirqiliⱪ bilǝn xuƣullinatti)»\+bd* — Pawlusning hǝtliridǝ, ɵzi wǝ ⱨǝmraⱨlirining jenini beⱪix üqün jamaǝtlǝrning ⱪoliƣa ⱪarimay, bǝlki ɵz ⱪoli bilǝn ixlixini pat-pat tilƣa alidu. Muxu yǝrdǝ uning kǝspi qedirqiliⱪ ikǝnliki kɵrünidu.\f*  \x + \xo 18:3 \xt Ros. 20:34; 1Kor. 4:12; 2Kor. 11:9; 12:13; 1Tes. 2:9; 2Tes. 3:8. \x*  
\v 4 Ⱨǝrbir xabat künidǝ u Yǝⱨudiylarning sinagogiƣa kirip, Yǝⱨudiylar wǝ greklar bilǝn munazirilixip ularni \add Hudaning sɵz-kalamiƣa\add* ⱪayil ⱪilixⱪa tirixatti.\f □ \fr 18:4 \ft \+bd «Ⱨǝrbir xabat künidǝ u Yǝⱨudiylarning sinagogiƣa kirip, Yǝⱨudiylar wǝ greklar bilǝn munazirilixip ularni Hudaning sɵz-kalamiƣa ⱪayil ⱪilixⱪa tirixatti»\+bd* — «munazirilixip ularni Hudaning sɵz-kalamiƣa ⱪayil ⱪilixⱪa tirixatti» degǝn sɵzlǝr grekqidǝ pǝⱪǝt birla sɵz bilǝn ipladilinidu. «Hudaning sɵz-kalamiƣa» degǝn sɵzlǝrni jümlini qüxinixkǝ asan bolsun üqün kirgüzduⱪ.\f*   
\m
\v 5 Biraⱪ Silas bilǝn Timotiy Makedoniyǝdin kǝlgǝndin keyin, Pawlus sɵz-kalamni yǝtküzüxkǝ aldiridi, jan kɵydürüp Yǝⱨudiylarƣa: — Əysa — Mǝsiⱨning Ɵzidur, dǝp guwaⱨliⱪ bǝrdi.\f □ \fr 18:5 \ft \+bd «Biraⱪ Silas bilǝn Timotiy Makedoniyǝdin kǝlgǝndin keyin, Pawlus sɵz-kalamni yǝtküzüxkǝ aldiridi, jan kɵydürüp Yǝⱨudiylarƣa... guwaⱨliⱪ bǝrdi»\+bd* — Pawlusning bu roⱨlanduruluxiƣa bǝlkim üq muⱨim türtkǝ bar idi: — 
\fp  (1) u Silas wǝ Timotiydin Tesalonikadiki ⱪerindaxlar etiⱪadta qing turuwatidu, degǝn hux hǝwǝrni anglidi («1Tes.» 3:6); 
\fp  (2) Makedoniyǝdiki jamaǝtlǝr, bolupmu Filippi jamaiti Hudaning hizmitini ilgiri sürgüzüx üqün ǝwǝtkǝn iⱪtisadiy yardǝmni Silas wǝ Timotiylar elip kǝlgǝnidi («2Kor.» 1:5; «Fil.» 4:15). Xu yardǝm bilǝn u bǝlkim pütün waⱪtini hux hǝwǝr yǝtküzüxkǝ sǝrp ⱪilalaytti. 
\fp  (3) u Makedoniyǝdǝ bolƣan waⱪitlirida kɵp ziyankǝxlikkǝ uqriƣaqⱪa, ⱨǝm Afina xǝⱨǝrdikilǝrning sɵz-kalamƣa bolƣan soƣuⱪluⱪini kɵrüp ɵzining ajizliⱪini kɵp seziwaldi («1Kor.» 2:1-4). Lekin Silas wǝ Timotiyning ⱨǝmraⱨliⱪidin tǝsǝlli-riƣbǝt elip kɵp roⱨlanduruldi.\f*  \x + \xo 18:5 \xt Ros. 17:15. \x*  
\v 6 Lekin, ular uningƣa ⱪarxi qiⱪip uni ⱨaⱪarǝtlidi. Buning bilǝn Pawlus pexini ⱪeⱪip, ularƣa:  
\m — Ɵz ⱪeninglar ɵz bexinglarƣa qüxsun! Mǝn buningƣa jawabkar ǝmǝsmǝn! Bügündin baxlap, mǝn \add silǝrdin burulup\add* yat ǝlliklǝrgǝ barimǝn, — dedi.\f □ \fr 18:6 \ft \+bd «ular uningƣa ⱪarxi qiⱪip...»\+bd* — yaki «ular ɵzlirigǝ ⱪarxi qiⱪip...». \+bd «buning bilǝn Pawlus pexini ⱪeⱪip...»\+bd* — grek tilida «buning bilǝn Pawlus kiyimlirini ⱪeⱪip...». Pawlusning «pexini ⱪeⱪix»i «silǝrning Hudaning sɵz-kalami bilǝn munasiwitinglar yoⱪ» degǝn mǝnini bildüridiƣan ixarǝt idi. \+bd «Ɵz ⱪeninglar ɵz bexinglarƣa qüxsun»\+bd* — bu degǝnlik, silǝr Hudaning nijatliⱪ yolini rǝt ⱪilƣandin keyin, ɵz aⱪiwitinglarƣa ɵzünglar jawabkar» degǝn mǝnidǝ.\f*  \x + \xo 18:6 \xt Mat. 10:14; Ros. 13:51. \x*   
\m
\v 7 Buning bilǝn Pawlus ulardin ayrilip, Titiyus Yustus isimlik, Hudadin ⱪorⱪidiƣan bir kixining ɵyigǝ berip turdi. Uning ɵyi sinagogning yenida idi.\f □ \fr 18:7 \ft \+bd «Titiyus Yustus isimlik, Hudadin ⱪorⱪidiƣan bir kixi»\+bd* — «Hudadin ⱪorⱪidiƣan» degǝn ibarǝ toƣruluⱪ 13:26diki izaⱨatni kɵrüng.\f*  
\v 8 Əmdi sinagogning qongi Krispus pütün ailisidikilǝr bilǝn Rǝbgǝ etiⱪad ⱪildi. Nurƣun Korintliⱪlarmu bu hǝwǝrni anglap, etiⱪad ⱪilip qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪildi.\f □ \fr 18:8 \ft \+bd «Nurƣun Korintliⱪlarmu bu hǝwǝrni anglap, etiⱪad ⱪilip qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪildi»\+bd* — «bu hǝwǝr»: (1) sinagogning qongining etiⱪad ⱪilƣanliⱪi yaki (2) Pawlusning eytⱪan sɵzlirini kɵrsitidu. Bizningqǝ birinqi qüxǝnqǝ toƣridur.\f*  \x + \xo 18:8 \xt 1Kor. 1:14. \x*   
\m
\v 9 Rǝb keqidǝ Pawlusⱪa bir ƣayibanǝ kɵrünüx arⱪiliⱪ wǝⱨiy yǝtküzüp uningƣa:  
\m — Ⱪorⱪma, süküt ⱪilmay sɵzlǝ, \x + \xo 18:9 \xt Ros. 23:11. \x*  
\v 10 qünki Mǝn sǝn bilǝn billǝ. Ⱨeqkim sanga ⱪol selip zǝrǝr yǝtküzmǝydu, qünki Mening bu xǝⱨǝrdǝ nurƣun kixilirim bar, — dedi.   
\m
\v 11 Xuning bilǝn Pawlus u yǝrdǝ bir yil altǝ ay turup, u yǝrdiki kixilǝr arisida Hudaning sɵz-kalamini ɵgǝtti.   
\m
\v 12-13 Əmma Galliyo Ahaya ɵlkisining waliysi bolƣan waⱪtida, Yǝⱨudiylar birlixip Pawlusni tutup Galliyoning «soraⱪ tǝhti»ning aldiƣa apirip, uning üstidin:  
\m Bu adǝm kixilǝrni ⱪanunƣa hilap ⱨalda Hudaƣa ibadǝt ⱪilixⱪa ⱪayil ⱪiliwatidu! — dǝp xikayǝt ⱪildi.\f □ \fr 18:12-13 \ft \+bd «Ahaya ɵlkisi»\+bd* — Gretsiyǝning muⱨim jaylirini ɵz iqigǝ alatti. Galliyo xu ɵlkining waliysi bolƣan waⱪti miladiyǝdin keyinki 51-52-yillar idi.\f*   
\m
\v 14 Pawlus aƣzini aqay dǝp turuxiƣa, waliy Galliyo Yǝⱨudiylarƣa:  
\m — Dǝrwǝⱪǝ, i Yǝⱨudiylar, bu xikayitinglar birǝr naⱨǝⱪliⱪ yaki eƣir jinayǝt toƣrisida bolƣan bolsa, sǝwrqanliⱪ bilǝn silǝrgǝ ⱪulaⱪ salsam orunluⱪ bolatti.  
\v 15 Biraⱪ bu ix \add pǝⱪǝt\add* bǝzi nam-isimlar, sɵzlǝr wǝ ɵzünglarning \add Tǝwrat\add* ⱪanuninglar üstidǝ talax-tartixlarƣa qetixliⱪ ikǝn, uni ɵzünglar bir tǝrǝp ⱪilinglar! Mǝn bundaⱪ ixlarƣa soraⱪqi bolmaymǝn! — dedi.  
\v 16 Xuning bilǝn u ularni soraⱪ tǝhti aldidin ⱨǝydǝp qiⱪardi.   
\m
\v 17 Halayiⱪ sinagogning qongi Sostenisni tutuwelip, soraⱪ tǝhtining aldida ⱪattiⱪ urƣili turdi. Biraⱪ \add waliy\add* Galliyo bu ixlarning ⱨeqⱪaysisiƣa ⱪilqǝ pisǝnt ⱪilmidi.\f □ \fr 18:17 \ft \+bd «halayi’ⱪ sinagogning qongi Sostenisni tutuwelip, soraⱪ tǝhtining aldida ⱪattiⱪ urƣili turdi»\+bd* — Sostenisning Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilƣan waⱪti namǝlum («1Kor.» 1:1ni kɵrüng). Yǝⱨudiylarning uni undaⱪ uruxining sǝwǝbi eniⱪ ǝmǝs; u Mǝsiⱨgǝ etiⱪad ⱪilƣuqi bolƣanliⱪtin yaki sinagogtikilǝr ɵz ǝrzining nǝtijisiz bolup qiⱪⱪanliⱪidin hapa bolup, sinagog rǝisidin aqqiⱪini qiⱪiriwalmaⱪqi bolsa kerǝk.\f*   
\b  
\m  
\s1 Pawlusning Antakya xǝⱨirigǝ ⱪaytip kelixi  
\m
\v 18 Pawlus Korint xǝⱨiridǝ yǝnǝ kɵp künlǝrni ɵtküzgǝndin keyin, ⱪerindaxlar bilǝn hoxlixip, Priskilla wǝ Akwilalarning ⱨǝmraⱨliⱪida kemigǝ olturup, Suriyǝgǝ ⱪarap kǝtti. \add Yolƣa qiⱪixtin ilgiri\add* u Kǝnⱪriya xǝⱨiridǝ Hudaƣa iqkǝn bir ⱪǝsimidin qaqlirini qüxürüwǝtkǝnidi. \f □ \fr 18:18 \ft \+bd «Kǝnⱪriya xǝⱨiri»\+bd* — Korintning port xǝⱨiri bolup Korinttin yǝttǝ kilometr yiraⱪⱪa jaylaxⱪanidi. \+bd «Yolƣa qiⱪixtin ilgiri u Kǝnⱪriya xǝⱨiridǝ Hudaƣa iqkǝn bir ⱪǝsimidin qaqlirini qüxürüwǝtkǝnidi»\+bd* — Pawlus nemixⱪa ⱪǝsǝm ⱪildi? Alimlarning pikirliridin: (1) u Korint xǝⱨiridǝ xunqǝ kɵp adǝmlǝr hux hǝwǝrni ⱪobul ⱪilƣanliⱪidin bolƣan huxalliⱪidin, Hudaƣa alaⱨidǝ rǝⱨmǝt eytix üqün; (2) yǝnǝ bir ⱪetim Yerusalem wǝ Yǝⱨudiyǝdǝ turuwatⱪan Yǝⱨudiy hǝlⱪni hux hǝwǝrgǝ ⱪayil ⱪilixⱪa tirixip ularƣa muxu ⱪǝsimi arⱪiliⱪ ɵzini «Mana mǝn silǝrdǝk Hudadin ⱪorⱪidiƣan adǝm» dǝp kɵrsitip ularƣa yeⱪinlaxmaⱪqi bolup ⱪǝsǝm ⱪilƣan. Biz ikkinqi pikirgǝ mayilmiz. 
\fp  Bǝzi alimlar ⱪǝsǝm iqküqi Akwiladur, dǝp ⱪaraydu.\f*  \x + \xo 18:18 \xt Qɵl. 6:18; Ros. 21:23. \x*  
\v 19 Ular Əfǝsus xǝⱨirigǝ barƣandin keyin, u Priskilla wǝ Akwilani ⱪaldurup ⱪoyup ɵzi \add xu yǝrdiki\add* sinagogⱪa kirip, Yǝⱨudiylar bilǝn munazirilǝxti.  
\v 20 Ular uni uzunraⱪ turuxⱪa tǝlǝp ⱪiliwidi, u ⱪoxulmay,  
\v 21 «Mǝn ⱪandaⱪla bolmisun kelǝr ⱨeytni Yerusalemda ɵtküzimǝn; andin Huda buyrusa, silǝrning yeninglarƣa yǝnǝ kelimǝn», — dǝp ular bilǝn hoxlixip, Əfǝsustin kemǝ bilǝn yolƣa qiⱪti.\f □ \fr 18:21 \ft \+bd «mǝn ⱪandaⱪla bolmisun kelǝr ⱨeytni Yerusalemda ɵtküzimǝn»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ bu sɵzlǝr tepilmay, pǝⱪǝt ««Huda buyrusa, mǝn silǝrning yeninglarƣa yǝnǝ kelimǝn», — dǝp ular bilǝn hoxlixip, Əfǝsustin kemǝ bilǝn yolƣa qiⱪti» deyilidu.\f*  \x + \xo 18:21 \xt 1Kor. 4:19; Ibr. 6:3; Yaⱪ. 4:15. \x*   
\m
\v 22 U Ⱪǝysǝriyǝ xǝⱨiridǝ kemidin qüxüp, \add Yerusalemƣa\add* qiⱪip jamaǝt bilǝn ⱨal soraxⱪandin keyin, Antakya xǝⱨirigǝ qüxüp kǝtti. \f □ \fr 18:22 \ft \+bd «U Yerusalemƣa qiⱪip jamaǝt bilǝn ⱨal soraxⱪandin keyin...»\+bd* — Injilda «Yerusalemƣa berix» grek tilida daim degüdǝk pǝⱪǝt «Yerusalemƣa qiⱪix» dǝytti. Yǝⱨudiy hǝlⱪi üqün Yerusalemƣa berix «qiⱪix», uningdin ketix «qüxüx» bilǝn bildürülǝtti. Pawlus ⱪǝsimini ada ⱪilip qiⱪix üqünmu Yerusalemƣa berip kelixi kerǝk.\f*  
\v 23 Antakyada bir mǝzgil turƣandin keyin, u yǝnǝ yolƣa qiⱪip Galatiya wǝ Frigiyǝ yurtlirini bir-birlǝp arilap, barƣanla yeridǝ barliⱪ muhlislarning etiⱪadini ⱪuwwǝtlidi.   
\b  
\m  
\s1 Apollosning Əfǝsus wǝ Korint xǝⱨǝrliridǝ tǝlim berixi  
\m
\v 24 Bu arida, Iskǝndǝriyǝ xǝⱨiridǝ tuƣulƣan Apollos isimlik bir Yǝⱨudiy Əfǝsus xǝⱨirigǝ kǝldi. U natiⱪ adǝm bolup, muⱪǝddǝs yazmilardin helila qongⱪur sawati bar adǝm idi. \f □ \fr 18:24 \ft \+bd «U ... muⱪǝddǝs yazmilardin helila qongⱪur sawati bar adǝm idi»\+bd* — grek tilida «U ... muⱪǝddǝs yazmilarda küqlük bir adǝm idi».\f*  \x + \xo 18:24 \xt 1Kor. 1:12. \x*  
\v 25 U Rǝbning yoli toƣruluⱪ tǝlim alƣan bolup, otluⱪ roⱨ bilǝn Əysa ⱨǝⱪⱪidǝ ǝynǝn sɵzlǝp tǝlim berǝtti. Biraⱪ uning hǝwiri pǝⱪǝt Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝr\add*ning yürgüzgǝn qɵmüldürüxi bilǝn qǝklinǝtti.\f □ \fr 18:25 \ft \+bd «uning hǝwiri pǝⱪǝt Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning yürgüzgǝn qɵmüldürüxi bilǝn qǝklinǝtti»\+bd* — demǝk, Apollosning tǝlimi bǝlkim Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning «Hudaning padixaⱨliⱪi yeⱪinlaxti», «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa qɵmüldürgüqi, yǝni Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ mening kǝynimdin kelidu» degǝn sɵzliridin, xundaⱪla «Mǝsiⱨ Nasarǝtlik Əysa ikǝn», degǝn mǝlumatlardin tǝrkib tapⱪan bolsa kerǝk. U Əysa Mǝsiⱨning ɵlgini, tirilgǝnliki, xundaⱪla uning Muⱪǝddǝs Roⱨni ata ⱪilixi bilǝn yengi dǝwr baxliƣanliⱪi toƣruluⱪ hǝwǝrsiz ⱪalƣanidi. 19:1-7 wǝ izaⱨatlarni kɵrüng.\f*   
\m
\v 26 U sinagogda yürǝklik sɵzlǝxkǝ baxlidi. Uni angliƣan Priskilla bilǝn Akwila uni ɵyigǝ elip berip, uningƣa Hudaning yolini tehimu tǝpsiliy qüxǝndürdi. \f □ \fr 18:26 \ft \+bd «Priskilla bilǝn Akwila uni ɵyigǝ elip berip,...»\+bd* — yaki «Priskilla bilǝn Akwila uni ayrim elip,...».\f*  
\v 27 Keyin, Apollos Ahaya ɵlkisigǝ barmaⱪqi bolƣanda, \add Əfǝsusluⱪ\add* ⱪerindaxlar \add Ahayadiki\add* muhlislarƣa hǝt yezip, ulardin Apollosni ⱪarxi elixni bǝkmu tǝlǝp ⱪildi. U xu yǝrgǝ berip, Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti arⱪiliⱪ etiⱪad ⱪilƣanlarƣa ⱪoxulup, ularƣa zor yardǝmdǝ boldi. \f □ \fr 18:27 \ft \+bd «Keyin, Apollos Ahaya ɵlkisigǝ barmaⱪqi bolƣanda, Əfǝsusluⱪ ⱪerindaxlar Ahayadiki muhlislarƣa hǝt yezip, ulardin Apollosni ⱪarxi elixni bǝkmu tǝlǝp ⱪildi»\+bd* — baxⱪa bir hil tǝrjimisi: — «Keyin, Apollosni riƣbǝtlǝndürüp, Ahayidiki muhlislarƣa hǝt yezip, ulardin Apollosni ⱪarxi elixni tǝlǝp ⱪildi».\f*  \x + \xo 18:27 \xt 1Kor. 3:6. \x*  
\v 28 Qünki u hǝlⱪ-alǝm aldida Yǝⱨudiylar bilǝn munazirilixip, ularƣa küqlük rǝddiyǝ berip, muⱪǝddǝs yazmilarni xǝrⱨlixi bilǝn Mǝsiⱨning Əysa ikǝnlikini ispatlap bǝrdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 19
\s1 Pawlus Əfǝsus xǝⱨiridǝ  
\m
\v 1 Apollos Korint xǝⱨiridiki waⱪtida, Pawlus sǝpǝr ⱪilip, iqki ⱪuruⱪluⱪ arⱪiliⱪ Əfǝsus xǝⱨirigǝ kǝldi. U yǝrdǝ bǝzi muhlislar bilǝn uqrixip,\f □ \fr 19:1 \ft \+bd «iqki ⱪuruⱪluⱪ arⱪiliⱪ Əfǝsus xǝⱨirigǝ kǝldi»\+bd* — yaki «egizliklǝr arⱪiliⱪ Əfǝsus xǝⱨirigǝ kǝldi».\f*  \x + \xo 19:1 \xt 1Kor. 1:12\x*  
\v 2 ulardin:  
\m — Silǝr etiⱪad ⱪilƣininglarda, Muⱪǝddǝs Roⱨ silǝrgǝ ata ⱪilinƣanmu? — dǝp soridi.  
\m — Yaⱪ, biz ⱨǝtta Muⱪǝddǝs Roⱨ bar degǝnni zadi anglimaptikǝnmiz, — dǝp jawab bǝrdi ular.\f □ \fr 19:2 \ft \+bd «Muⱪǝddǝs Roⱨ silǝrgǝ ata ⱪilinƣanmu?»\+bd* — grek tilida: «Muⱪǝddǝs Roⱨni ⱪobul ⱪildinglarmu?». \+bd «Yaⱪ, biz ⱨǝtta Muⱪǝddǝs Roⱨ bar degǝnni zadi anglimaptikǝnmiz»\+bd* — muxu jawabning mǝnisi bǝlkim «Muⱪǝddǝs Roⱨning ata ⱪilinƣini yaki Muⱪǝddǝs Roⱨning insanlarƣa kǝlginini anglimaptikǝnmiz» degǝndǝk bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 3 Pawlus yǝnǝ:  
\m — Undaⱪta, silǝr ⱪandaⱪ qɵmüldürülüxtǝ qɵmüldürülgǝnsilǝr? — dǝp soridi.  
\m — Biz Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝr\add* yǝtküzgǝn qɵmüldürülüxni ⱪobul ⱪilduⱪ, — dedi ular.\f □ \fr 19:3 \ft \+bd «Undaⱪta, silǝr ⱪandaⱪ qɵmüldürülüxtǝ qɵmüldürülgǝnsilǝr?»\+bd* — yaki «Undaⱪta, silǝr nemǝ dǝp qümüldürülgǝnsilǝr?». 
\fp  Eniⱪki, xu kixilǝr Əysa Mǝsiⱨning namiƣa qümüldürülgǝn bolsa, undaⱪta ularni qümüldürgüzqi etiⱪadqi ularƣa «Huda Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilƣuqilarning ⱨǝmmisigǝ Muⱪǝddǝs Roⱨini sowƣat ⱪilip ata ⱪilidu» dǝp qüxǝndürgǝn boluxi kerǝk idi. Qünki Mǝsiⱨdǝ bolƣan hux hǝwǝr dǝl xuki: (1) Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪi bilǝn etiⱪadqi insanlarning gunaⱨliri kǝqürüm ⱪilinidu; (2) Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪi bilǝn Huda etiⱪadqi insanlarƣa yengi bir ⱨayat ata ⱪilidu; muxu ⱨayat Muⱪǝddǝs Roⱨning insanning ⱪǝlbidǝ makan ⱪilixi bilǝn baxlinidu. Rosul Petrusning sɵzlirigǝ ⱪarang (2:38-39), «1Pet.» 3:21 wǝ bu ayǝt toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdiki izaⱨatlarni kɵrüng. \+bd «Biz Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr yǝtküzgǝn qɵmüldürülüxni ⱪobul ⱪilduⱪ»\+bd* — ularning jawabiƣa ⱪariƣanda, ular mǝrⱨum Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning muhlisliri idi; mumkinqiliki barki, ular Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning towa ⱪilixi wǝ suƣa qɵmüldürülüx toƣruluⱪ tǝlimlirini Apollostin angliƣanidi.\f*   
\m
\v 4 Pawlus: — Yǝⱨya \add pǝyƣǝmbǝr\add* hǝlⱪⱪǝ yǝtküzgǝn qɵmüldülürüx bolsa gunaⱨlarƣa towa ⱪilixni bildüridiƣan qɵmüldürülüx bolup, ularƣa ɵzidin keyin kǝlgüqigǝ, yǝni Əysaƣa etiⱪad ⱪilix kerǝklikini tapiliƣanidi, — dedi.\x + \xo 19:4 \xt Mat. 3:11; Mar. 1:4; Luⱪa 3:16; Yⱨ. 1:26; Ros. 1:5; 11:16. \x*   
\m
\v 5 Ular buni anglap, Rǝb Əysaning namida qɵmüldürülüxni ⱪobul ⱪildi.  
\v 6 Pawlus ⱪolini ularning üstigǝ tǝgküzüp turuxi bilǝn, Muⱪǝddǝs Roⱨ ularƣa qüxti. Buning bilǝn ular namǝlum tillarda sɵzlǝxkǝ ⱨǝm pǝyƣǝmbǝrlǝrqǝ wǝⱨiy-bexarǝtlǝrni yǝtküzüxkǝ baxlidi.\f □ \fr 19:6 \ft \+bd «...Muⱪǝddǝs Roⱨ ularƣa qüxti. Buning bilǝn ular namǝlum tillarda sɵzlǝxkǝ ⱨǝm pǝyƣǝmbǝrlǝrqǝ wǝⱨiy-bexarǝtlǝrni yǝtküzüxkǝ baxlidi»\+bd* — Muⱪǝddǝs Roⱨning ularƣa ata ⱪilƣan «namǝlum (karamǝt) tillarda sɵzlǝx» iltipati bilǝn kixilǝr ɵz sɵzlirini qüxǝnmigǝn ⱨalda Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪup, uning sirlirini jakarlaydu («1Kor.» 14:2ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 19:6 \xt Ros. 8:17; 11:15. \x*   
\m
\v 7 Ular tǝhminǝn on ikki ǝrkǝk kixi idi.   
\m
\v 8 Pawlus üq ay dawamida \add Əfǝsus xǝⱨiridiki\add* sinagogⱪa kirip, yürǝklik bilǝn sɵz ⱪilip, ular bilǝn Hudaning padixaⱨliⱪidiki ixlar toƣrisida munazirilixip ⱪayil ⱪilixⱪa tirixti.  
\v 9 Lekin bǝziliri jaⱨilliⱪ ⱪilip ixinixni rǝt ⱪilip, halayiⱪ aldida \add Rǝbning\add* yoliƣa ⱨaⱪarǝt kǝltürgǝndǝ, Pawlus ulardin qiⱪip, muhlislarnimu ayrip qiⱪti. U ⱨǝrküni Tirannus isimlik adǝmning leksiyihanisida munazirǝ-muzakirǝ ɵtküzdi. \f □ \fr 19:9 \ft \+bd «halayi’ⱪ aldida Rǝbning yoliƣa ⱨaⱪarǝt kǝltürgǝndǝ...»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Rǝbning yoli» grek tilida pǝⱪǝt «yol» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu (qünki etiⱪadning nǝziridǝ pǝⱪǝt bir yolla bardur. 9:2nimu kɵrüng). \+bd «Tirannus isimlik adǝmning leksiyihanisida munazirǝ-muzakirǝ ɵtküzdi»\+bd* — «leksiyihana» yaki «mǝktǝp»: Bu bǝlkim pǝlsǝpǝ ɵgitidiƣan bir mǝktǝp bolsa kerǝk. «Munazirǝ-muzakirǝ ɵtküzüx» — bǝlkim ixǝnmigǝnlǝr bilǝn munazirǝ ⱪilix (10-ayǝtni kɵrüng) wǝ ixǝngǝnlǝrgǝ kɵprǝk tǝlim berix.\f*  \x + \xo 19:9 \xt 2Tim. 1:15. \x*  
\v 10 Bu ix ikki yil dawamlaxti. Nǝtijidǝ, Asiya ɵlkisidiki pütün hǝlⱪ, Yǝⱨudiylar bolsun, Greklǝr bolsun ⱨǝmmǝylǝn Rǝbning sɵz-kalamini anglidi.\f □ \fr 19:10 \ft \+bd «Yǝⱨudiylar bolsun, Greklǝr bolsun...»\+bd* — demǝk, «Yǝⱨudiylar bolsun, Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr bolsun...».\f*   
\b  
\m  
\s1 Skewaning oƣulliri  
\m
\v 11 Huda Pawlusning ⱪolliri arⱪiliⱪ karamǝt mɵjizilǝrni yaratti. \x + \xo 19:11 \xt Mar. 16:20; Ros. 14:3. \x*  
\v 12 Kixilǝr ⱨǝtta ⱪol yaƣliⱪ wǝ pǝrtuⱪlarni Pawlusning tenigǝ tǝgküzüp, andin kesǝllǝrning yeniƣa apirip, ularning üstigǝ yapatti. Nǝtijidǝ, kesǝllǝr saⱪiyip, yaman roⱨlar ulardin qiⱪip ketǝtti.   
\m
\v 13 Lekin xu ǝtrapta yüridiƣan, «jinkǝx» Yǝⱨudiylarin bǝzilirimu Rǝb Əysaning namini ixlitip baⱪⱪusi kelip, jin qaplaxⱪanlar üstidǝ turup jinlarƣa: «Pawlus jakarlawatⱪan Əysaning namidin sanga ⱪattiⱪ buyruⱪ berimǝn!» dǝydiƣan boldi. \f □ \fr 19:13 \ft \+bd ««jinkǝx» Yǝⱨudiylar»\+bd* — mǝhsus atalmix «jin ⱨǝydǝx ⱪǝspi» arⱪiliⱪ pul tapidiƣanlar. \+bd «Əysaning namidin sanga ⱪattiⱪ buyruⱪ berimǝn!»\+bd* — grek tilida: «... Əysaning namidin sanga ⱪǝsǝm astida buyruymǝn!».\f*  
\v 14 Bu ixni ⱪilidiƣanlarning arisida Skewa isimlik bir Yǝⱨudiy bax kaⱨinning yǝttǝ oƣlimu bar idi. \f □ \fr 19:14 \ft \+bd «Bu ixni ⱪilidiƣanlarning arisida Skewa isimlik bir Yǝⱨudiy bax kaⱨinning yǝttǝ oƣlimu bar idi»\+bd* — yaki «Bu ixni ⱪilƣuqilar Skewa isimlik bir Yǝⱨudiy bax kaⱨinning yǝttǝ oƣli idi».\f*  
\v 15 Lekin \add ular ⱪoƣliwǝtmǝkqi bolƣan\add* yaman Roⱨ ularƣa jawabǝn:  
\m — Əysani tonuymǝn, Pawlustin hǝwirim bar, biraⱪ ɵzünglar kim bolisilǝr?! — dewidi,  
\v 16 yaman Roⱨ qaplixiwalƣan kixi ularƣa etilip qiⱪip, ularni urup xama ⱪilip, ularning üstidin ƣalib kǝldi. Ular yalingaq wǝ yarilanƣan ⱨalda ɵydin ⱪeqip qiⱪip kǝtti.   
\m
\v 17 Bu ix Əfǝsus xǝⱨiridǝ turuwatⱪan barliⱪ Yǝⱨudiylar wǝ Greklǝrgimu mǝlum bolup, ⱪorⱪunq ⱨǝmmisini basti wǝ Rǝb Əysaning nami uluƣlandi.  
\v 18 Nǝtijidǝ, nurƣun etiⱪadqilar burunⱪi ⱪilƣanlirini iⱪrar ⱪilip, aldiƣa qiⱪti. \x + \xo 19:18 \xt Mat. 3:6. \x*  
\v 19 Seⱨirgǝrlik ⱪilƣanlardin nurƣun adǝmlǝr ɵzlirining seⱨirgǝrlik kitab-palnamilirini ǝkelip \add bir yǝrgǝ dɵwilǝp\add*, kɵpqilikning aldida kɵydürüxti. Bu kitablarning ⱪimmiti jǝmiy ǝllik ming kümüx tǝnggigǝ yetǝtti. \f □ \fr 19:19 \ft \+bd «jǝmiy ǝllik ming kümüx tǝnggǝ»\+bd* — bir tǝnggigǝ bir ⱪoy kelǝtti. Xunga ⱨazirⱪi boyiqǝ jǝmiy ikki yerim milyon dollarƣa barawǝr idi (2006).\f*  
\v 20 Xundaⱪ ⱪilip, Rǝbning sɵz-kalami küqgǝ igǝ bolup, bǝrⱪ urup üstünlükkǝ ɵtti.\x + \xo 19:20 \xt Yǝx. 55:11. \x*   
\b  
\m  
\s1 Əfǝsus xǝⱨiridǝ topilang kɵtürülidu  
\m
\v 21 Bu ixlar yüz bǝrgǝndin keyin, Pawlus kɵnglidǝ, Makedoniyǝ wǝ Ahaya ɵlkisidin ɵtüp Yerusalemƣa berixⱪa niyǝt baƣlidi. U: — U yǝrgǝ barƣandin keyin, Rim xǝⱨirini kɵrüp kelixim kerǝk, — dedi.\f □ \fr 19:21 \ft \+bd «Pawlus kɵnglidǝ... niyǝt baƣlidi»\+bd* — grek tilida «Pawlus roⱨta... niyǝt baƣlidi».\f*  \x + \xo 19:21 \xt Rim. 15:25; Gal. 2:1. \x*   
\m
\v 22 Xuning bilǝn, u ɵzigǝ yardǝmdǝ boluwatⱪanlardin Timotiy bilǝn Erastus ikkiylǝnni Makedoniyǝgǝ ǝwǝtiwetip, ɵzi yǝnǝ bir mǝzgil Asiya ɵlkisidǝ turdi.\f □ \fr 19:22 \ft \+bd «u ɵzigǝ yardǝmdǝ boluwatⱪanlardin Timotiy bilǝn Erastus ikkiylǝnni Makedoniyǝgǝ ǝwǝtiwetip...»\+bd* — Pawlusning xuning mǝⱪsiti ularning bǝlkim ɵzini kutüx üqün wǝ bǝlkim ɵzining berixiƣa tǝyyarliⱪ ⱪilix üqün idi (20:1-3ni kɵrüng).\f*   
\m
\v 23 Dǝl xu qaƣda, \add Əfǝsus xǝⱨiridǝ\add* \add Rǝbning\add* yoli toƣruluⱪ eƣir malimaqiliⱪ kɵtürüldi. \f □ \fr 19:23 \ft \+bd «Dǝl xu qaƣda, Əfǝsus xǝⱨiridǝ Rǝbning yoli toƣruluⱪ eƣir malimaqiliⱪ kɵtürüldi»\+bd* — «Rǝbning yoli» grek tilida pǝⱪǝt «yol» deyilidu.\f*  \x + \xo 19:23 \xt 2Kor. 1:8. \x*  
\v 24 Ayal ilaⱨ Artemisni sürǝtlǝp kümüx tǝkqǝ-ⱨǝykǝllǝrni yasiƣuqi Dimitriy isimlik bir zǝrgǝr bar idi. Uning bu ixi ⱨünǝrwǝnlǝrgǝ kɵp payda tapⱪuzatti. \x + \xo 19:24 \xt Ros. 16:16. \x*  
\v 25 Dimitriy ⱨünǝrwǝnlǝrni wǝ xuningƣa ohxax ixlar bilǝn xuƣulliniwatⱪan baxⱪa ustilarni yiƣip, ularƣa:  
\m — Buradǝrlǝr, bizning gülliniximizning bu ix bilǝn baƣliⱪ ikǝnlikini bilisilǝr;  
\v 26 ⱨazir ⱨeliⱪi Pawlusning nemǝ ixlarni ⱪilip yürgǝnlikini angliƣan ⱨǝm kɵrgǝn boluxunglar kerǝk. U: «Ⱪol bilǝn yasiwalƣan nǝrsilǝr ilaⱨlar ǝmǝs» deyix bilǝn, pǝⱪǝt Əfǝsusta ǝmǝs, bǝlki pütkül Asiya ɵlkisidǝ degüdǝk nurƣunliƣan kixilǝrni ⱪayil ⱪilip, azdurup burawatidu. \x + \xo 19:26 \xt Zǝb. 115:4; Yǝr. 10:3. \x*  
\v 27 Əmdi ⱨazir bizning bu sodimizƣa bǝtnam qaplax hǝwpi bolupla ⱪalmay, bǝlki büyük ayal ilaⱨ Artemisning buthanisimu ǝrzimǝs dǝp ⱪarilip, ⱨǝtta Asiya ɵlkisi wǝ pütkül jaⱨan ibadǝt ⱪilidiƣan \add bu ayal ilaⱨimizning\add* xan-xǝripimu yoⱪilix hǝwpigǝ duq keliwatidu! — dedi.\f □ \fr 19:27 \ft \+bd «pütkül jaⱨan ibadǝt ⱪilidiƣan bu ayal ilaⱨimizning xan-xǝripimu yoⱪilix hǝwpigǝ duq keliwatidu!»\+bd* — Dimitriyning «ayal ilaⱨimizning xan-xǝripi» degǝn sɵzi bǝlkim Artemisning ⱨǝywǝtlik buthanisinimu kɵrsǝtmǝkqi boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 28 Bu sɵzlǝrni angliƣan kɵpqilik ƣǝzǝpkǝ qɵmüp, ⱪayta-ⱪayta:  
\m — Əfǝsusluⱪlarning Artemisimiz büyüktur! — dǝp quⱪan kɵtürüxkǝ baxlidi.   
\m
\v 29 Buning bilǝn pütkül xǝⱨǝr malimatang bolup kǝtti. Halayiⱪ Pawlusning sǝpǝrdaxliridin Makedoniyǝlik Gayus wǝ Aristarhuslarni tutup sɵrǝp, serk mǝydaniƣa tǝngla yopurulup mangdi. \f □ \fr 19:29 \ft \+bd «Halayiⱪ ... Gayus wǝ Aristarhuslarni tutup sɵrǝp, serk mǝydaniƣa tǝngla yopurulup mangdi»\+bd* — Artemisning «büyük buthanisi» yoⱪap kǝtti, ǝmma bu serk mǝydani bügüngǝ ⱪǝdǝr mǝwjut, uningƣa 25000 kixi siƣidu.\f*  \x + \xo 19:29 \xt Ros. 20:4; 27:2; Kol. 4:10. \x*  
\v 30 Pawlus halayiⱪ arisiƣa kirmǝkqi bolƣanidi, lekin muhlislar uning kirixigǝ yol ⱪoymidi.  
\v 31 Ⱨǝtta Pawlusning dostliri bolƣan ɵlkǝ ǝmǝldarliridin bezilirimu uningƣa hǝwǝr yǝtküzüp, uni serk mǝydaniƣa berixⱪa tǝwǝkkül ⱪilmasliⱪⱪa jekilidi.   
\m
\v 32 Əmdi bǝzilǝr buni dǝp warⱪirisa, bǝzilǝr uni dǝp warⱪirixip, pütün sorun warang-qurungƣa toldi; kixilǝrning kɵpinqisi ɵzlirining nemigǝ yiƣilƣanliⱪinimu bilmǝytti.  
\v 33 Yǝⱨudiylar Iskǝndǝr isimlik adǝmni aldiƣa ittirip qiⱪiriwidi, kɵpqilik uni aldiƣa turƣuzdi. Iskǝndǝr kɵpqilikkǝ ⱪol ixariti ⱪilip, \add Yǝⱨudiylarni\add* aⱪlimaⱪqi boldi. \f □ \fr 19:33 \ft \+bd «kɵpqilik uni aldiƣa turƣuzdi»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «kɵpqilik bu ix uningƣa baƣliⱪ dǝp oylidi» deyilidu.\f*  
\v 34 Biraⱪ kɵpqilik uning Yǝⱨudiy ikǝnlikini bilip ⱪelip, ⱨǝmmisi tǝngla:  
\m — Əfǝsusluⱪlarning Artemisimiz büyüktur! — dǝp ikki saǝtqǝ quⱪan kɵtürüp turuxti. \f □ \fr 19:34 \ft \+bd «Biraⱪ kɵpqilik uning Yǝⱨudiy ikǝnlikini bilip ⱪelip, ⱨǝmmisi tǝngla: — Əfǝsusluⱪlarning Artemisimiz büyüktur! — dǝp ikki saǝtqǝ quⱪan kɵtürüp turuxti»\+bd* — halayiⱪ Iskǝndǝrni Pawlus bilǝn munasiwǝtlik adǝm, nemila bolmisun Yǝⱨudiy bolƣaqⱪa, butpǝrǝslikkǝ ⱪarxi bolsa kerǝk, degǝn oyda bolƣan bolsa kerǝk.\f*  
\v 35 Ahirda, xǝⱨǝrning bax mirzisi halayiⱪni tinqlandurup mundaⱪ dedi:  
\m — Əy Əfǝsusluⱪlar! Biz Əfǝsusluⱪlarning xǝⱨirining büyük Artemisning buthanisining wǝ uning asmandin qüxkǝn süritining ⱪoƣdiƣuqisi ikǝnlikini bilmǝydiƣan kim bar! \f □ \fr 19:35 \ft \+bd «Artemisning ... asmandin qüxkǝn süriti...»\+bd* — yaki «Artemisning ... asmandin qüxkǝn texi...».\f*  
\v 36 Bu ixlarni inkar ⱪilalmiƣanikǝn, ɵzünglarni besiwelixinglar, baxbaxtaⱪliⱪ ⱪilmasliⱪinglar kerǝk.  
\v 37 Qünki silǝr bu kixilǝrni bu yǝrgǝ \add soraⱪⱪa tartixⱪa\add* elip kǝldinglar; lekin ular ya buthanilarni bulƣuqilar ya bizning ayal ilaⱨimizƣa kupurluⱪ ⱪilƣuqilardin ǝmǝs.  
\v 38 Əgǝr Dimitriy wǝ uningƣa ⱪoxulƣan ⱨünǝrwǝnlǝrning mǝlum bir kixining üstidin xikayiti bolsa, soraⱪhanilar oquⱪ turmaⱪta wǝ soraⱪqi waliylarmu bar. Ular xu yǝrlǝrdǝ bir-biri bilǝn dǝwalaxsun;  
\v 39 wǝ baxⱪa birǝr mǝsililiringlar bolsa, rǝsmiy sorunda bir tǝrǝp ⱪilinixi lazim.  
\v 40 Biz ǝmdi yǝnǝ bügünki wǝⱪǝni topilang dǝp ǝrz ⱪilinix hǝwpidǝ turuwatimiz; qünki bu malimanqliⱪning ⱨeq sǝwǝbi kɵrsitilmigǝqkǝ, ⱨesabinimu berǝlmǝymiz-dǝ!   
\m
\v 41 Bu sɵzlǝrni ⱪilip bolup, u yiƣilƣan halayiⱪni tarⱪitiwǝtti.   
\b  
\b  
\m  
\c 20
\s1 Pawlusning Makedoniyǝ wǝ Yunanƣa ⱪayta berixi  
\m
\v 1 Topilang besiⱪⱪandin keyin, Pawlus muhlislarni qaⱪirip, ularni riƣbǝtlǝndürdi wǝ ular bilǝn hoxlixip, Makedoniyǝgǝ ⱪarap kǝtti.\f □ \fr 20:1 \ft \+bd «Pawlus muhlislarni qaⱪirip, ularni riƣbǝtlǝndürdi wǝ ular bilǝn hoxlixip...»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «Pawlus muhlislarni qaⱪirip, ularni ⱪuqaⱪlap ular bilǝn hoxlixip,...» degǝn sɵz deyilidu.\f*  
\v 2 U xu ǝtraptiki yurtlarni arilap, etiⱪadqilarni nurƣun sɵz-tǝlimlǝr bilǝn riƣbǝtlǝndürgǝndin keyin, Yunanƣa berip,\f □ \fr 20:2 \ft \+bd «Yunan»\+bd* — yaki «Gretisyǝ».\f*  
\v 3 u yǝrdǝ üq ay turdi. Pawlus kemigǝ olturup Suriyǝgǝ mangay dǝp turƣanda, Yǝⱨudiylarning uni ɵltürüx suyiⱪǝsti bilinip ⱪelip, u Makedoniyǝ arⱪiliⱪ \add ⱪuruⱪluⱪ bilǝn\add* ⱪaytip ketix ⱪarariƣa kǝldi.  
\v 4 Uningƣa ⱨǝmraⱨ bolƣanlar Beriyaliⱪ Pirrusning oƣli Sopater, Tesalonikaliⱪlardin Aristarhus bilǝn Sekundus, Dǝrbǝlik Gayus, Timotiy wǝ Asiya ɵlkisidin Tikikus bilǝn Trofimuslar idi.\x + \xo 20:4 \xt Ros. 19:29; 21:29; 27:2; 1Kor. 1:14; Əf. 6:21; Kol. 4:7,10; 2Tim. 4:12; Tit. 3:12. \x*  
\v 5 Ular awwal Troas xǝⱨirigǝ berip, bizning yetip beriximizni kütüp turdi.\f □ \fr 20:5 \ft \+bd «Ular awwal Troas xǝⱨirigǝ berip...»\+bd* — bǝlkim kemidǝ. \+bd «...bizning yetip beriximizni kütüp turdi»\+bd* — «biz» Luⱪaning yǝnǝ Pawlus bilǝn billǝ ikǝnlikini kɵrsitidu.\f*  
\v 6 Biz bolsaⱪ «petir nan ⱨeyti» künliridin keyin, Filippi xǝⱨiridin kemigǝ olturup, bǝx kündin keyin Troasⱪa kelip, ular bilǝn uqraxtuⱪ wǝ u yǝrdǝ yǝttǝ kün turduⱪ.   
\m
\v 7 Ⱨǝptining birinqi küni, biz nan oxtuxⱪa jǝm bolƣanda, Pawlus ǝtisi kǝtmǝkqi bolƣaqⱪa, jamaǝtkǝ sɵz ⱪilixⱪa baxlidi; sɵzini tün yerimgiqǝ uzartti.\f □ \fr 20:7 \ft \+bd «ⱨǝptining birinqi kün»\+bd* — yǝni «yǝkxǝnbǝ küni». \+bd «biz nan oxtuxⱪa jǝm bolƣanda»\+bd* — «nan oxtux»: Əysaning ɵlümini hatirilǝx üqün nan oxtulidu («1Kor.» 11:20-34ni kɵrüng).\f*  
\v 8 Biz jǝm bolƣan yuⱪiriⱪi ⱪǝwǝttiki ɵydǝ nurƣun ⱪara qiraƣlar yenip turatti.\f □ \fr 20:8 \ft \+bd «Biz jǝm bolƣan yuⱪiriⱪi ⱪǝwǝttiki ɵydǝ nurƣun ⱪara qiraƣlar yenip turatti»\+bd* — bu qiraƣlarning is-tütǝklirining ɵyni ⱪaplixi bilǝn 9-ayǝttǝ tilƣa elinƣan Əwtikusning uhlap ⱪelixiƣa tǝsir yǝtküzgǝn boluxi mumkin.\f*  
\v 9 Əwtikus isimlik bir yigit derizidǝ olturƣanidi. Pawlus sɵzlǝp heli bir yǝrgǝ barƣanda, uni mügdǝk besiwatⱪanidi. Andin u ƣǝrⱪ uyⱪuƣa ketip, u üqinqi ⱪǝwǝttin yǝrgǝ yiⱪilip qüxti. Kɵpqilik uni yǝrdin kɵtürüp ⱪarisa, u ɵlüp bolƣanidi.  
\v 10 Pawlus pǝskǝ qüxüp, uning üstigǝ etilip, ⱪuqaⱪlap turup:  
\m Azablanmanglar, u tirikkǝn! — dedi. \x + \xo 20:10 \xt 1Pad. 17:21; 2Pad. 4:34. \x*  
\v 11 Ⱪaytidin ɵygǝ qiⱪip, nanni oxtup yegǝndin keyin, Pawlus ular bilǝn tang atⱪuqǝ uzun sɵzlǝxti wǝ u bu yǝrdin yolƣa qiⱪti.  
\v 12 \add Troastikilǝr\add* bolsa ⱨeliⱪi yigitni ɵyigǝ ⱨayat apirip ⱪoydi. Ular buningdin qǝksiz tǝsǝlli tapti.\f □ \fr 20:12 \ft \+bd «Ular buningdin qǝksiz tǝsǝlli tapti»\+bd* — ǝyni grek tekist: «Ular tapⱪan tǝsǝlli az ǝmǝs idi».\f*   
\b  
\m  
\s1 Pawlusning Əfǝsus aⱪsaⱪalliri bilǝn hoxlixixi  
\m
\v 13 Biz bolsaⱪ Pawlustin burun Assos xǝⱨirigǝ kemǝ bilǝn barduⱪ. Qünki Pawlus xu yǝrgǝ piyadǝ baray, silǝr mǝndin awwal yetip berip, u yǝrdǝ meni kemigǝ eliwelixni kütünglar, dǝp orunlaxturƣanidi.  
\v 14 Assosta u biz bilǝn uqraxⱪandin keyin biz uni kemigǝ elip Mitulin xǝⱨirigǝ kǝlduⱪ.  
\v 15 Andin xu yǝrdin qiⱪip, ǝtisi Hiyos arilining uduliƣa kelip turduⱪ. Üqinqi küni Samos ariliƣa yetip kǝlduⱪ wǝ Trogillium xǝⱨiridǝ ⱪonduⱪ; uning ǝtisi Miletus xǝⱨirigǝ barduⱪ. \f □ \fr 20:15 \ft \+bd «üqinqi küni Samos ariliƣa yetip kǝlduⱪ wǝ Trogillium xǝⱨiridǝ ⱪonduⱪ...»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «Trogillium xǝⱨiridǝ ⱪonduⱪ» degǝn sɵz tepilmaydu. \+bd «ǝtisi Hiyos arilining uduliƣa kelip ... üqinqi küni Samos ariliƣa yetip kǝlduⱪ wǝ Trogillium xǝⱨiridǝ ⱪonduⱪ; uning ǝtisi Miletus xǝⱨirigǝ barduⱪ»\+bd* — bu sǝpǝr yoli ǝtǝy Əfǝsus xǝⱨiridin ɵtkǝnidi (16-ayǝtni kɵrüng).\f*  
\v 16 Qünki Pawlus Asiya ɵlkisidǝ kɵp waⱪitni ɵtküzüwǝtmǝslik üqün, dengiz sǝpiridǝ Əfǝsusta tohtimay ɵtüp ketixni ⱪarar ⱪilƣanidi. Sǝwǝbi, u «orma ⱨeyti» künini mumkinⱪǝdǝr Yerusalemda ɵtküzüx üqün aldiraytti. \f □ \fr 20:16 \ft \+bd «orma ⱨeyti»\+bd* — Tǝwratta Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ bekitilgǝn tɵtinqi ⱨeyt; u ⱨeyt «ɵtüp ketix ⱨeyti»din ǝllik kün keyin bolƣaqⱪa, grek tilida «ǝlliklik ⱨeyt»mu deyilidu. Ⱨazirⱪi kalendardiki waⱪit bǝlkim 5-ay idi. «Law.» 23-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 20:16 \xt Ros. 21:4,12. \x*  
\v 17 Əmdi Miletus xǝⱨiridin Əfǝsusⱪa adǝm ǝwǝtip, jamaǝttiki aⱪsaⱪallarni qaⱪirdi.  
\v 18 Ular kǝlgǝndin keyin, u ularƣa mundaⱪ dedi:  
\m — Mǝn Asiya ɵlkisigǝ ayaƣ basⱪan birinqi kündin tartip, silǝr bilǝn ⱪandaⱪ ɵtkǝnlikim ⱨǝrbiringlarƣa mǝlum.  
\v 19 Rǝbning hizmitidǝ ⱨǝr tǝrǝptǝ kǝmtǝr bolup, kɵz yaxlirim tɵkülgǝnlikini, xundaⱪla Yǝⱨudiylarning suyiⱪǝstliri tüpǝylidin beximdin ɵtkǝn sinaⱪlarda qidiƣanliⱪimni bilisilǝr,  
\v 20 wǝ yǝnǝ mǝyli ammiwi sorunlarda bolsun yaki ɵy-ɵylǝrdǝ bolsun, silǝrgǝ tǝlim bǝrginimdǝ, silǝrgǝ paydiliⱪ bolsila ⱨeqnemini ayimay jakarlap,  
\v 21 Yǝⱨudiylar ⱨǝm Greklǝrgimu Huda aldida towa ⱪilix wǝ Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨgǝ etiⱪad ⱪilix kerǝklikigǝ guwaⱨliⱪ berip jekiligǝnlikim ⱨǝmminglarƣa mǝlum.\x + \xo 20:21 \xt Mat. 3:2; Mar. 1:15; Luⱪa 24:47. \x*   
\m
\v 22 Ⱨazir mana, roⱨta baƣlanƣan ⱨalda Yerusalemƣa ketiwatimǝn. U yǝrdǝ nemǝ ixlarning beximƣa qüxidiƣanliⱪini uⱪmaymǝn; \f □ \fr 20:22 \ft \+bd «mana, roⱨta baƣlanƣan ⱨalda Yerusalemƣa ketiwatimǝn»\+bd* — «roⱨta baƣlanƣan ⱨalda» — uni ⱪozƣaydiƣan bu tǝsirning ɵz roⱨida yaki Muⱪǝddǝs Roⱨta bolƣanliⱪi eniⱪ ǝmǝs. Pawlusning bu niyiti bu ixta toƣra yaki toƣra ǝmǝs? 21:4-ayǝttiki hǝwǝrdin ⱪariƣanda, uning xu ⱪǝt’iy niyiti toƣra ǝmǝs, dǝp oylaxⱪa mayil bolimiz.\f*  
\v 23 Pǝⱪǝt xuni bilimǝnki, Muⱪǝddǝs Roⱨ mǝn barƣanla xǝⱨǝrlǝrdǝ zindan kixǝnliri wǝ azab-oⱪubǝtlǝrning meni kütüp turidiƣanliⱪini aldin eniⱪ eytip kǝlmǝktǝ.  
\v 24 Lekin mǝn ɵz musapǝmni tamamlixim, Rǝb Əysadin tapxuruwalƣan hizmǝtni ada ⱪilixim, yǝni Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti toƣrisidiki hux hǝwǝrning toluⱪ guwaⱨqisi boluxum üqün, ɵz ⱨayatimni ⱪilqǝ ayimaymǝn. \x + \xo 20:24 \xt Ros. 21:13; Gal. 1:1; Tit. 1:3. \x*  
\v 25 Mǝn silǝr bilǝn arilixip, ⱨǝmminglar arisida yürüp Hudaning padixaⱨliⱪini jakarlidim; ǝmdi mana manga mǝlumki, buningdin keyin silǝrdin ⱨeqkim yüzümni ⱪayta kɵrǝlmǝysilǝr. \f □ \fr 20:25 \ft \+bd «Mǝn silǝr bilǝn arilixip, ⱨǝmminglar arisida yürüp Hudaning padixaⱨliⱪini jakarlidim»\+bd* — muxu yǝrdǝ «Hudaning padixaⱨliⱪi» grek tilida pǝⱪǝt «padixaⱨliⱪ» bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 26 Xuning üqün, bügün silǝrgǝ guwaⱨliⱪ ⱪilip eytip ⱪoyayki, mǝn ⱨeqbirining ⱪeniƣa ⱪǝrzdar ǝmǝsmǝn. \f □ \fr 20:26 \ft \+bd «Silǝrgǝ guwaⱨliⱪ ⱪilip eytip ⱪoyayki, mǝn ⱨeqbirining ⱪeniƣa ⱪǝrzdar ǝmǝsmǝn»\+bd* — demǝk, «aranglarda ⱨǝrⱪandaⱪ bir kixi hux hǝwǝr anglax pursiti bolmay, ⱪutⱪuzulmiƣan bolsa mǝn buningƣa jawabkar ǝmǝsmǝn» degǝndǝk.\f*  
\v 27 Qünki mǝn Hudaning toluⱪ mǝⱪsǝt-iradisini ⱪilqǝ elip ⱪalmay silǝrgǝ bayan ⱪilip yǝtküzüxtin bax tartmidim.  
\v 28 Muⱪǝddǝs Roⱨ silǝrni Hudaning jamaitini beⱪix üqün Uning padisi iqidǝ yetǝkqi ⱪilip tikligǝnidi; ǝmdi ɵzünglarƣa ⱨǝm Ɵz Oƣlining ⱪeni bilǝn setiwalƣan barliⱪ padisiƣa sǝgǝk bolunglar! \f □ \fr 20:28 \ft \+bd «Hudaning... Ɵz Oƣlining ⱪeni bilǝn setiwalƣan barliⱪ padisi»\+bd* — «Ɵz Oƣlining ⱪeni bilǝn» grek tilida «Ɵziningkining ⱪeni bilǝn» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*  \x + \xo 20:28 \xt Əf. 1:7; Kol. 1:14; 1Pet. 1:19; 5:2; Wǝⱨ. 5:9. \x*  
\v 29 Qünki manga ayanki, mǝn kǝtkǝndin keyin, qilbɵrilǝr aranglarƣa kirip, padini ⱨeq ayimaydu, \x + \xo 20:29 \xt 2Pet. 2:1. \x*  
\v 30 ⱨǝmdǝ ⱨǝtta aranglardinmu bǝzilǝr muhlislarni ɵzlirigǝ tartiwelix üqün ⱨǝⱪiⱪǝtni burmiliƣan türlük ixlarni sɵzlǝydu. \x + \xo 20:30 \xt Zǝb. 41:9; Mat. 16:21; Ros. 1:17; 1Yuⱨa. 2:19. \x*  
\v 31 Xunga, sǝgǝk bolunglar, mening üq yil keqǝ-kündüz demǝy, ⱨǝrbiringlarƣa kɵz yaxlirim bilǝn tohtimay nǝsiⱨǝt berip turƣanliⱪimni esinglarda tutunglar.   
\m
\v 32 Əmdi mǝn silǝrni Hudaƣa wǝ Uning meⱨir-xǝpⱪǝt yǝtküzidiƣan sɵz-kalamiƣa tapxurimǝn. Bu sɵz-kalam etiⱪadinglarni ⱪuruxⱪa ⱨǝm pak-muⱪǝddǝs ⱪilinƣan barliⱪ hǝlⱪi arisida iltipat ⱪilinidiƣan mirastin silǝrni nesip ⱪilixⱪa ⱪadirdur. \f □ \fr 20:32 \ft \+bd «Bu sɵz-kalam etiⱪadinglarni ⱪuruxⱪa ... ⱪadirdur»\+bd* — silǝrning «etiⱪadinglarni ⱪurux» grek tilida pǝⱪǝt «silǝrni ⱪurux» degǝn bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 33 Mǝn ⱨeqⱪaqan ⱨeqkimdin kiyim-keqǝk yaki altun-kümüx tama ⱪilip baⱪmiƣanmǝn. \x + \xo 20:33 \xt 1Kor. 9:12; 2Kor. 11:9; 12:13. \x*  
\v 34 Silǝrgǝ mǝlumki, mǝn ikki bilikimgǝ tayinip, ɵzümning wǝ ⱨǝmraⱨlirimning ⱨajitidin qiⱪtim. \x + \xo 20:34 \xt Ros. 18:3; 1Kor. 4:12; 1Tes. 2:9; 2Tes. 3:8. \x*  
\v 35 Bundaⱪ ⱪilip ⱨǝrbir ixlarda mǝn silǝrgǝ muxundaⱪ ǝjir-ǝmgǝk arⱪiliⱪ ajiz-ⱨajǝtmǝnlǝrgǝ yardǝm berix lazimliⱪini, xundaⱪla Rǝb Əysa ɵzi eytⱪan: «Bǝrmǝk almaⱪtinmu bǝhtliktur» deginini esinglardin qiⱪarmasliⱪinglar kerǝklikini kɵrsǝttim.   
\m
\v 36 Bu sɵzlǝrni ⱪilip bolup, u ⱨǝmmǝylǝn bilǝn birliktǝ tizlinip olturup dua ⱪildi. \x + \xo 20:36 \xt Ros. 21:5. \x*  
\v 37 Ⱨǝmmǝylǝn ⱪattiⱪ yiƣlixip kǝtti; Pawlusning boyniƣa esilip ⱪuqaⱪlap, ⱪizƣin sɵyüxti.  
\v 38 Ularni ǝng azabliƣini Pawlusning, «Buningdin keyin yüzümni ⱪayta kɵrǝlmǝysilǝr» degǝn sɵzi boldi. Keyin, ular uni kemigǝ qiⱪirip uzitip ⱪoydi.\fig Rosul Pawlusning hux hǝwǝrni jakarliƣan 3-sǝpiri|src="paul3mission-upin-01.jpg" size="span" ref="«Ros.» 18:19, 20, 21, 23-28" \fig*   
\b  
\b  
\m  
\c 21
\s1 Pawlusning Yerusalemƣa berixi  
\m
\v 1 Andin biz ulardin ajrilip qiⱪⱪandin keyin, kemǝ bilǝn udul Ⱪos ariliƣa ⱪarap yol alduⱪ. Ətisi, Rodos ariliƣa, u yǝrdin Patara xǝⱨirigǝ barduⱪ.\f □ \fr 21:1 \ft \+bd «Andin biz ulardin ajrilip qiⱪⱪandin keyin, kemǝ bilǝn udul Ⱪos ariliƣa ⱪarap yol alduⱪ. Ətisi, Rodos ariliƣa, u yǝrdin Patara xǝⱨirigǝ barduⱪ»\+bd* — bu ayǝttiki «biz», «alduⱪ» wǝ «barduⱪ» degǝn sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda, Luⱪa yǝnǝ Pawlusⱪa ⱨǝmraⱨ boldi.\f*  
\v 2 Patarada Fǝnikiyǝ rayoniƣa baridiƣan bir kemini tepip, uningƣa olturup yolƣa qiⱪtuⱪ.  
\v 3 Siprus arili kɵrüngǝndin keyin, uni sol tǝripimizdǝ ⱪaldurup ɵtüp, Suriyǝgǝ ⱪarap mengip, Tur xǝⱨiridǝ ⱪuruⱪluⱪⱪa qiⱪtuⱪ. Qünki kemǝ bu yǝrdǝ yük qüxürmǝkqi idi.\f □ \fr 21:3 \ft \+bd «uni \+bd*\+bdit , yǝni Siprus arilini\+bdit* sol tǝripimizdǝ ⱪaldurup ɵtüp...» — demǝk, «uning jǝnubidin aylinip ɵtüp...».\f*  
\v 4 U yǝrdǝ muhlislarni tepip, ularning yenida yǝttǝ kün turduⱪ. Ularƣa Muⱪǝddǝs Roⱨning wǝⱨiyisi kelip, ular Pawlusⱪa ayiƣing Yerusalemƣa basmisun, dǝp nǝsiⱨǝt ⱪildi.\f □ \fr 21:4 \ft \+bd «Ularƣa Muⱪǝddǝs Roⱨning wǝⱨiyisi kelip, ular Pawlusⱪa ayiƣing Yerusalemƣa basmisun, dǝp nǝsiⱨǝt ⱪildi»\+bd* — «nǝsiⱨǝt ⱪildi» degǝnning baxⱪa hil tǝrjimisi: «nǝsiⱨǝt ⱪilatti». 
\fp  Muⱪǝddǝs Roⱨ ularƣa Pawlusning Yerusalemda tartidiƣan azabliridin hǝwǝr bǝrgǝnidi. U alliⱪaqan baxⱪa yǝrlǝrdiki muhlislardin muxu hǝwǝrni angliƣan (20:23). Lekin muxu yǝrdǝ Muⱪǝddǝs Roⱨning uningƣa «barmisun» degǝn sɵzigǝ ⱪariƣanda, uning Yerusalemƣa berixi Hudaning iradisi ǝmǝs, dǝp oylaxⱪa mayilmiz.\f*  \x + \xo 21:4 \xt Ros. 20:23; 21:12. \x*  
\v 5 Biraⱪ biz u yǝrdǝ turux waⱪtimiz toxⱪanda, sǝpirimizni dawamlaxturduⱪ. Ularning ⱨǝmmisi, jümlidin hotun-baliliri bizni xǝⱨǝrning sirtiƣiqǝ uzitip qiⱪti. Ⱨǝmmimiz dengiz boyida tizlinip olturup billǝ dua ⱪilduⱪ.  
\v 6 Ⱪuqaⱪlixip hoxlaxⱪandin keyin, biz kemigǝ qiⱪtuⱪ, ular ɵylirigǝ ⱪaytixti.   
\m
\v 7 Tur xǝⱨiridin dengiz sǝpirimizni dawamlaxturup, ahirida Pitolimays xǝⱨirigǝ kǝlduⱪ. U yǝrdiki ⱪerindaxlar bilǝn kɵrüxüp, ularning yenida bir kün turduⱪ.  
\v 8 Ətisi, u yǝrdin ayrilip, Ⱪǝysǝriyǝ xǝⱨirigǝ kǝlduⱪ. Biz burun \add Yerusalemdiki\add* «yǝttǝ hizmǝtkar»din biri bolƣan, hux hǝwǝrqi Filipning ɵyigǝ berip ⱪonduⱪ.\f □ \fr 21:8 \ft \+bd «Biz burun Yerusalemdiki «yǝttǝ hizmǝtkar»din biri bolƣan, hux hǝwǝrqi Filipning ɵyigǝ berip ⱪonduⱪ»\+bd* — Yerusalemdiki «yǝttǝ hizmǝtkar» — 6-babni kɵrüng.\f*  \x + \xo 21:8 \xt Ros. 6:5; 8:29. \x*  
\v 9 Bu kixining tehi yatliⱪ ⱪilinmiƣan, bexarǝt-wǝⱨiylǝrni yǝtküzidiƣan tɵt ⱪizi bar idi.\x + \xo 21:9 \xt Yo. 2:28-29; Ros. 2:17. \x*  
\v 10 Biz u yǝrdǝ birnǝqqǝ kün turƣandin keyin, Agabus isimlik bir pǝyƣǝmbǝr Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidin qüxti. \x + \xo 21:10 \xt Ros. 11:28. \x*  
\v 11 Bu kixi bizning aldimizƣa kelip, Pawlusning bǝlweƣini ⱪoliƣa elip, ɵzining put-ⱪolini baƣlap:  
\m — Muⱪǝddǝs Roⱨ mundaⱪ dǝydu: — Yǝⱨudiylar bu bǝlwaƣning igisini Yerusalemda muxundaⱪ baƣlap, yat ǝlliklǝrning ⱪoliƣa tapxuridu! — dedi.\f □ \fr 21:11 \ft \+bd «Yǝⱨudiylar bu bǝlwaƣning igisini Yerusalemda muxundaⱪ baƣlap, yat ǝlliklǝrning ⱪoliƣa tapxuridu!»\+bd* — 21-36-ayǝtlǝrni kɵrüng. Pawlus rimliⱪlarning soriⱪiƣa tartilidu. Yǝⱨudiylarning ɵz adǝmliridin birini yat ǝllik kixilǝrning ⱪoliƣa tapxuruxi ɵzlirigǝ bǝk uyatliⱪ ix bolƣaqⱪa, ularning Pawlusⱪa bolƣan ɵqmǝnliki naⱨayiti eniⱪ turidu.\f*  \x + \xo 21:11 \xt Ros. 20:23; 21:33. \x*   
\m
\v 12 Bularni anglap, ⱨǝm biz ⱨǝm xu yǝrlik kixilǝr bilǝn birliktǝ Pawlustin Yerusalemƣa barmiƣin dǝp ɵtünduⱪ.  
\v 13 Lekin Pawlus jawabǝn:  
\m — Silǝr nemixⱪa bunqiwala yiƣlap, yürikimni ezisilǝr? Mǝn Yerusalemda Rǝb Əysaning nami üqün tutⱪun boluxla ǝmǝs, xu yǝrdǝ ɵlüxkimu tǝyyarmǝn, — dedi.   
\m
\v 14 Biz uni ⱪayil ⱪilalmay, ahirida süküt ⱪilip:  
\m — Rǝbning iradisi ada ⱪilinsun! — deduⱪ.\x + \xo 21:14 \xt Mat. 6:10; Luⱪa 11:2; 22:42. \x*   
\m
\v 15 Bu künlǝrdin keyin, yük-taⱪimizni yiƣixturup, Yerusalemƣa qiⱪip barduⱪ.  
\v 16 Ⱪǝysǝriyǝlik muhlislardin birnǝqqisi biz bilǝn sǝpǝrdax boldi; ular Minason isimlik bir kixining ɵyidǝ ⱪonimiz dǝp uni birgǝ elip mangdi; bu kixi Siprusluⱪ, ⱪeri muhlis idi.\f □ \fr 21:16 \ft \+bd «ular Minason isimlik bir kixining ɵyidǝ ⱪonimiz dǝp uni birgǝ elip mangdi; bu kixi Siprusluⱪ, ⱪeri muhlis idi»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «ular bizni (Yerusalemdiki) ɵyidǝ kütmǝkqi bolƣan Minason isimlik bir Siprusluⱪni biz bilǝn elip, uning ɵyigǝ baxlap bardi».\f*   
\b  
\m  
\s1 Pawlusning Yaⱪup bilǝn kɵrüxüxi  
\m
\v 17 Yerusalemƣa yǝtkǝndǝ ⱪerindaxlar bizni huxalliⱪ bilǝn ⱪarxi aldi.  
\v 18 Ətisi, Pawlus biz bilǝn billǝ Yaⱪupni kɵrgili bardi. Yaⱪup bilǝn aⱪsaⱪallarning ⱨǝmmisi u yǝrgǝ yiƣilƣanidi.  
\v 19 Pawlus ular bilǝn salamlaxⱪandin keyin, Hudaning ɵzining hizmiti arⱪiliⱪ ǝllǝr arisida ⱪilƣan ixlirini bir-birlǝp ularƣa tǝpsiliy eytip bǝrdi.  
\v 20 Bularni angliƣanda, ular Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪudi, andin Pawlusⱪa:  
\m — Kɵrüwatisǝn, i ⱪerindixim, Yǝⱨudiylar iqidǝ ⱪanqǝ mingliƣan etiⱪad ⱪilƣuqilar bar! Ularning ⱨǝmmisi Tǝwrat ⱪanuniƣa \add ǝmǝl ⱪilixⱪa\add* intayin ⱪizƣin ikǝn.  
\v 21 Ular sening toƣrangda: «U ǝllǝrning arisida yaxiƣan pütün Yǝⱨudiylarƣa Musa \add pǝyƣǝmbǝrgǝ\add* tapxurulƣinidin yenixni, yǝni balilirini hǝtnǝ ⱪildurmasliⱪni, Yǝⱨudiylarning ǝn’ǝnilirigǝ riayǝ ⱪilmasliⱪni ɵgitidu» dǝp anglidi.  
\v 22 Əmdi ⱪandaⱪ ⱪilix kerǝk? Qünki halayiⱪ qoⱪum sening bu yǝrgǝ kǝlgǝnlikingni anglap ⱪalidu.  
\v 23 Xunga bizning deginimizdǝk ⱪilƣin: Arimizda ⱪǝsǝm iqkǝn tɵt adǝm bar. \f □ \fr 21:23 \ft \+bd «Arimizda ⱪǝsǝm iqkǝn tɵt adǝm bar»\+bd* — «ⱪǝsǝm iqkǝn» Hudaning aldida iqkǝn; bu Hudaning raziliⱪini elix üqün yaki uningƣa tǝxǝkkür eytix üqün bolƣan bolsa kerǝk. Bundaⱪ ⱪilixi ǝmǝliyǝttǝ «yengi ǝⱨdǝ»gǝ muwapiⱪ ǝmǝs, bǝlki «kona ǝⱨdǝ»gǝ ait ix idi.\f*  
\v 24 Sǝn ularni elip, ular bilǝn birliktǝ \add Tǝwrattiki\add* tazilinix ⱪaidisidin ɵtüp, ularning \add ⱪurbanliⱪ\add* qiⱪimlirini ɵzüng kɵtürgin, andin ular qaqlirini qüxürǝlǝydu. Buning bilǝn, ⱨǝmmǝylǝn sǝn toƣruluⱪ angliƣanlirining ⱨǝmmisining rast ǝmǝslikini wǝ sening ɵzüng Tǝwratⱪa tǝrtipi boyiqǝ riayǝ ⱪiliwatliⱪingni bilip yetidu. \f □ \fr 21:24 \ft \+bd «tazilinix ⱪaidisidin ɵtüp...»\+bd* — «tazilinix» ibraniy tilida bolsa «taⱨarǝt». 
\fp  Yaⱪuplar eytⱪan xu «Tǝwrat ⱪanuniƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa intayin ⱪizƣin» bolƣan Yǝⱨudiy etiⱪadqilar bǝlkim Pawlusni «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr»ning zeminliridin ɵtüxi bilǝn «napak boldi» dǝp ⱪarixi mumkin idi. 
\fp  «Ular qaqlirini qüxürǝlǝydu» — Tǝwrat, «Qɵl.» 6:13-20ni kɵrüng. «Nazariylar» Huda aldida duasining iltija ⱪilinixi üqün yaki tǝxǝkkür eytixi üqün qaqlirini uzun ⱪoyuwitǝtti. Ⱪǝsǝmning mɵⱨliti toxⱪanda, awwal ⱪurbanliⱪ sunup andin qaqlirini qüxürüwetǝtti.\f*  
\v 25 Əmma ǝllǝrdin bolƣan etiⱪadqilarƣa kǝlsǝk, biz ularƣa pǝⱪǝtla butlarƣa atalƣan nǝrsilǝrni yemǝslik, ⱪanni wǝ boƣup soyulƣan ⱨaywanning gɵxinimu yeyixtin wǝ jinsiy buzuⱪluⱪtin ɵzlirini saⱪlax toƣruluⱪ ⱪararimizni ɵtkǝnki hǝt arⱪiliⱪ uⱪturduⱪ.\x + \xo 21:25 \xt Yar. 9:4; Mis. 20:3; Ros. 15:23; 1Kor. 8:1. \x*   
\m
\v 26 Buning bilǝn, Pawlus u kixilǝrni elip, ǝtisi ɵzi ular bilǝn billǝ tazilinix ⱪaidisini ɵtküzüxti; andin u ibadǝthaniƣa kirip, \add kaⱨinlarƣa\add* ɵzlirining paklinix mudditining ⱪaqan toxudiƣanliⱪi, yǝni ⱨǝrⱪaysisi üqün ⱪurbanliⱪ ⱪilinixning ⱪaysi küni bolidiƣanliⱪini uⱪturup ⱪoydi.\f □ \fr 21:26 \ft \+bd «... Pawlus u kixilǝrni elip, ǝtisi ɵzi ular bilǝn billǝ tazilinix ⱪaidisini ɵtküzüxti; andin u ibadǝthaniƣa kirip, ... ⱨǝrⱪaysisi üqün ⱪurbanliⱪ ⱪilinixning ⱪaysi küni bolidiƣanliⱪini uⱪturup ⱪoydi»\+bd* — bu ix, yǝnǝ Yaⱪupning tǝxǝbbus ⱪilƣini ⱨǝmdǝ uningƣa Pawlusning ⱪoxuluxi, uning bu tɵt kixi bilǝn «tazilinix»i wǝ ular bilǝn billǝ ⱪurbanliⱪ ⱪilixi toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 21:26 \xt Ros. 24:6. \x*   
\b  
\m  
\s1 Pawlusning ibadǝthanida tutⱪun ⱪilinixi  
\m
\v 27 Yǝttǝ künlük muddǝt toxuxⱪa az ⱪalƣanda, Asiya ɵlkisidin kǝlgǝn bǝzi Yǝⱨudiylar Pawlusni ibadǝthanida kɵrüp, halayiⱪni ⱪutritip, uningƣa ⱪol selip:  
\v 28 — Əy Israillar, yardǝmdǝ bolunglar! Ⱨǝmmǝ yǝrdila, ⱨǝmmǝ adǝmgǝ hǝlⱪimizgǝ, Tǝwrat ⱪanuniƣa wǝ ibadǝthaniƣa ⱪarxi sɵzlǝrni ɵgitiwatⱪan adǝm dǝl xu. Uning üstigǝ, u yǝnǝ Greklǝrni ibadǝthanimizƣa baxlap kirip, bu muⱪǝddǝs jayni bulƣidi! — dǝp quⱪan kɵtürdi  
\v 29 (ularning bundaⱪ deyixining sǝwǝbi, ǝslidǝ ular xǝⱨǝrdǝ Əfǝsusluⱪ Trofimusning Pawlus bilǝn billǝ bolƣanliⱪini kɵrgǝnidi wǝ Pawlus uni ibadǝthaniƣa baxlap kirgǝn, dǝp oyliƣanidi).\f □ \fr 21:29 \ft \+bd «... ǝslidǝ ular xǝⱨǝrdǝ Əfǝsusluⱪ Trofimusning Pawlus bilǝn billǝ bolƣanliⱪini kɵrgǝnidi»\+bd* — Əfǝsusluⱪ Trofimus Yǝⱨudiy ǝmǝs, grek idi, ǝlwǝttǝ.\f*  \x + \xo 21:29 \xt Ros. 20:4; 2Tim. 4:20. \x*   
\m
\v 30 Xuning bilǝn, pütün xǝⱨǝr zilziligǝ kǝldi. Halayiⱪ tǝrǝp-tǝrǝptin yügürüp kelip, Pawlusni tutup, ibadǝthanidin sɵrǝp elip qiⱪti. Ibadǝthanining dǝrwaziliri dǝrⱨal taⱪiwetildi. \f □ \fr 21:30 \ft \+bd «Halayiⱪ tǝrǝp-tǝrǝptin yügürüp kelip, Pawlusni tutup, ibadǝthanidin sɵrǝp elip qiⱪti. Ibadǝthanining dǝrwaziliri dǝrⱨal taⱪiwetildi»\+bd* — mǝⱪsiti xübⱨisizki, ibadǝthanining ɵzidǝ ⱪalaymiⱪanqiliⱪ qiⱪmisun üqün idi.\f*  
\v 31 Bu top adǝm Pawlusni \add urup\add* ɵltürüwǝtmǝkqi bolup turƣanda, pütkül Yerusalemni malimanqliⱪ ⱪaplap kǝtkǝnliki toƣrisidiki bir hǝwǝr u yǝrdǝ turuxluⱪ \add Rim\add* ⱪismining mingbexiƣa yǝtküzüldi. \f □ \fr 21:31 \ft \+bd «lǝxkǝr ⱪismining mingbexi»\+bd* — grek tilida «hiliarⱪ»; ǝmǝliyǝttǝ 600 ǝskǝrni baxⱪuratti.\f*  
\v 32 Mingbexi dǝrⱨal lǝxkǝr wǝ birnǝqqǝ yüzbexini elip, top-top adǝmlǝrni basturuxⱪa yügürüp kǝldi. Mingbexi wǝ ǝskǝrlǝrni kɵrgǝn halayiⱪ Pawlusni uruxtin tohtidi.  
\v 33 Mingbexi aldiƣa ɵtüp, lǝxkǝrlǝrni Pawlusni tutup ikki zǝnjir bilǝn baƣlaxⱪa buyrudi. Andin u:  
\m — Bu adǝm kim? U nemǝ gunaⱨ ⱪildi? — dǝp soridi.\x + \xo 21:33 \xt Ros. 21:11. \x*   
\m
\v 34 Lekin \add topilangqilarning\add* iqidǝ bǝzilǝr uni desǝ, bǝzilǝr buni deyixip warⱪirixatti. Malimanqiliⱪ tüpǝylidin mingbexi ⱨǝⱪiⱪiy ǝⱨwalni eniⱪlaxⱪa amalsiz ⱪelip, ahir Pawlusni ⱪǝl’ǝgǝ elip ketixni buyrudi.  
\v 35 Lekin Pawlus ⱪǝl’ǝning pǝlǝmpiyigǝ kǝlgǝndǝ, topilangqilar tehimu zorawanlixip kǝtkǝqkǝ, lǝxkǝrlǝr uni kɵtürüxkǝ mǝjbur boldi.  
\v 36 Qünki ularning kǝynidin top-top adǝmlǝr ǝgixip mengip:  
\m — U yoⱪitilsun! — dǝp warⱪirixatti.\x + \xo 21:36 \xt Luⱪa 23:18; Yⱨ. 19:15; Ros. 22:22. \x*   
\b  
\m  
\s1 Pawlusning guwaⱨliⱪ berip aⱪlinixi  
\m
\v 37 Kǝlǝgǝ ǝkirilixigǝ az ⱪalƣanda, Pawlus mingbexiƣa:  
\m — Sizgǝ bir eƣiz sɵz ⱪilsam bolamdikin? — dǝp soridi.  
\m Mingbexi: — Grekqǝ bilǝmsǝn?  
\v 38 Undaⱪta, ilgiri isyan kɵtürüp, «hǝnjǝrqi ⱪatillar»din tɵt ming adǝmni baxlap qɵlgǝ ⱪeqip kǝtkǝn ⱨeliⱪi Misirliⱪ ǝmǝsmusǝn? — dǝp soridi.\f □ \fr 21:38 \ft \+bd «hǝnjǝrqi ⱪatillar»\+bd* — Rim imperiyǝsigǝ ⱪarxi turƣan ǝng ǝxǝddiy siyasiy eⱪim idi. Ular adǝm ɵltürüxkǝ ixlitidiƣan ǝng yahxi kɵridiƣan ⱪoral kiyim iqidǝ yoxuruxⱪa ⱪolayliⱪ bolƣan hǝnjǝr idi.\f*   
\m
\v 39 Lekin Pawlus: — Mǝn Yǝⱨudiy, Kilikiyǝ ɵlkisidiki uluƣ xǝⱨǝr Tarsusning puⱪrasimǝn. Halayiⱪⱪa birnǝqqǝ eƣiz sɵz ⱪiliximƣa ijazǝt ⱪilixingizni ɵtünimǝn, — dedi.\x + \xo 21:39 \xt Ros. 9:11,30. \x*   
\m
\v 40 \add Mingbexi\add* ijazǝt beriwidi, Pawlus pǝlǝmpǝydǝ turup, halayiⱪⱪa ⱪol ixariti ⱪildi. Ⱪattiⱪ jimjitliⱪ basⱪanda, u ibraniy tilida sɵzlǝxkǝ baxlap: —\f □ \fr 21:40 \ft \+bd «u ibraniy tilida sɵzlǝxkǝ baxlap..»\+bd* — «ibraniy tilida» — Aramiy dialektida boluxi mumkin.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 22
\m
\v 1 — Ⱪerindaxlar wǝ ata-bowilar! Əmdi ɵzümni aⱪlax sɵzlirimgǝ ⱪulaⱪ salƣaysilǝr, — dedi.   
\m
\v 2 Ular Pawlusning ibraniy tilida sɵzliginini anglap, tehimu jim boluxti. U sɵzini dawam ⱪildi:   
\m
\v 3 — Mǝn bir Yǝⱨudiy, Kilikiyǝdiki Tarsus xǝⱨiridǝ tuƣuldum; lekin bu xǝⱨǝrdǝ beⱪip qong ⱪilindim, Gamaliyǝlning ⱪol astida ata-bowilirimizƣa tapxurulƣan Tǝwrat ⱪanunining zir-zǝwǝrlirini ⱪoymay ɵginip tǝlim-tǝrbiyǝ aldim. Mǝn silǝrning bügün bolƣininglarƣa ohxax, Huda yoliƣa intayin ⱪizƣin idim.\f □ \fr 22:3 \ft \+bd «Mǝn... Gamaliyǝlning ⱪol astida ata-bowilirimizƣa tapxurulƣan Tǝwrat ⱪanunining zir-zǝwǝrlirini ⱪoymay ɵginip tǝlim-tǝrbiyǝ aldim»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ bolsa kerǝkki, Gamaliyǝl dangⱪi qiⱪⱪan Tǝwrat ɵlimasi idi (5:24). Grek tilida «(Mǝn) Gamaliyǝlning ayaƣlirining aldida ... tǝlim-tǝrbiyǝ aldim» deyilidu.\f*  \x + \xo 22:3 \xt Ros. 5:34; 9:11; 21:39; 2Kor. 11:22\x*  
\v 4 Mǝn bu yoldikilǝrni ⱨǝtta ɵltürüxkiqǝ ziyankǝxlik ⱪilip, ularni ǝr-ayal demǝy tutⱪun ⱪilip zindanƣa saldurdum.\f □ \fr 22:4 \ft \+bd «Mǝn bu yoldikilǝrni ⱨǝtta ɵltürüxkiqǝ ziyankǝxlik ⱪilip, ularni ǝr-ayal demǝy tutⱪun ⱪilip zindanƣa saldurdum»\+bd* — «bu yoldikilǝrni» — Mǝsiⱨ yolidikilǝrni, demǝkqi. Grek tilida pǝⱪǝt «bu yolni» deyilidu; tingxiƣuqilar ⱨǝmmisi uning «Mǝsiⱨ Əysaning yoli»ning gepini ⱪiliwatⱪinini bilgǝn bolatti.\f*  \x + \xo 22:4 \xt Ros. 8:3; 9:1; 26:9; 1Kor. 15:9; Gal. 1:13; 1Tim. 1:13. \x*  
\v 5 Bu toƣruluⱪ bax kaⱨin wǝ aliy kengǝxmidiki barliⱪ aⱪsaⱪallarmu manga guwaⱨqidur. Mǝn ulardin Dǝmǝxⱪtiki \add Yǝⱨudiy\add* ⱪerindaxlarƣa yezilƣan hǝtlǝrni tapxuruwelip, xu yǝrdǝ turuwatⱪan bu \add yoldikilǝrni\add* jazalax üqün, ularni tutⱪun ⱪilip Yerusalemƣa apirimǝn dǝp yolƣa qiⱪⱪanidim.  
\v 6 Əmdi xundaⱪ boldiki, sǝpǝr ⱪilip Dǝmǝxⱪkǝ yeⱪinlaxⱪanda, qüxkǝ yeⱪin, tuyuⱪsiz asmandin küqlük bir nur qüxüp, ǝtrapimni yorutuwǝtti.\x + \xo 22:6 \xt 1Kor. 15:8; 2Kor. 12:2. \x*  
\v 7 Mǝn yǝrgǝ yiⱪilip kǝttim, andin manga: «Saul, Saul, Manga nemixⱪa ziyankǝxlik ⱪilisǝn?» degǝn awazni anglidim.  
\v 8 «I Rǝb, sǝn kimsǝn?» dǝp sorisam, U manga: — «Mǝn sǝn ziyankǝxlik ⱪiliwatⱪan Nasarǝtlik Əysadurmǝn!» dedi.  
\v 9 Mǝn bilǝn billǝ mengiwatⱪanlar u nurni kɵrgǝn bolsimu, lekin manga ⱪilƣan sɵzlǝrni qüxǝnmidi. \f □ \fr 22:9 \ft \+bd «...lekin manga ⱪilƣan sɵzlǝrni qüxǝnmidi»\+bd* — yaki «... lekin manga ⱪilƣan sɵzlǝrni anglimaptu». Bu adǝmlǝr bir awazni anglidi, lekin nemǝ dǝwatⱪanliⱪini bilmidi (9:7ni kɵrüng).\f*  \x + \xo 22:9 \xt Dan. 10:7. \x*  
\v 10 Mǝn yǝnǝ, «I Rǝb, nemǝ ⱪilixim kerǝk?» dǝp sorisam, Rǝb manga, «Ornungdin tur, Dǝmǝxⱪⱪǝ kir, xu yǝrdǝ sǝn ada ⱪilix bekitilgǝn ixlarning ⱨǝmmisi toƣruluⱪ sanga eytip berilidu!» dedi.  
\v 11 Ⱨeliⱪi nurning julaliⱪidin kɵzlirim kɵrmǝs bolup ⱪaldi. Yenimdikilǝr ⱪolumdin yetǝklǝp, Dǝmǝxⱪⱪǝ elip kirdi.   
\m
\v 12 U yǝrdǝ Tǝwrat ⱪanuniƣa ihlas baƣliƣan, Dǝmǝxⱪtiki barliⱪ Yǝⱨudiylarning ⱨɵrmitigǝ sazawǝr bolƣan Ananiyas isimlik bir kixi bar idi. \x + \xo 22:12 \xt Ros. 9:17. \x*  
\v 13 U kelip, yenimda turup: «Ⱪerindax Saul, bexingni kɵtürüp ⱪara!» dedi. Mǝn xuan beximni kɵtürüp ⱪarap uni kɵrdum.  
\v 14 U manga: «Ata-bowilirimizning Hudasi seni iradisini bilixing, Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqini kɵrüxüng wǝ uning aƣzidin qiⱪⱪan awazni anglixing üqün alliⱪaqan tallidi. \f □ \fr 22:14 \ft \+bd «aAta-bowilirimizning Hudasi seni iradisini bilixing, Ⱨǝⱪⱪaniy bolƣuqini kɵrüxüng wǝ uning aƣzidin qiⱪⱪan awazni anglixing üqün alliⱪaqan tallidi»\+bd* — «Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqi» Mǝsiⱨni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 15 Qünki sǝn pütün insanlar aldida kɵrgǝn-angliƣanliringƣa Uning guwaⱨqisi bolisǝn!  
\v 16 Xundaⱪ ikǝn, sǝn yǝnǝ nemigǝ ⱨayal bolisǝn? Ornungdin turup, Uning namiƣa nida ⱪilip qɵmüldürülüp, gunaⱨliringni yuƣuzƣin!» dedi.   
\m
\v 17 Xundaⱪ boldiki, Yerusalemƣa ⱪaytip kǝlginimdin keyin, ibadǝthanida dua ⱪiliwatⱪinimda, bir ƣayibanǝ kɵrünüx meni oruwaldi  
\v 18 wǝ \add Rǝbning\add* manga: «Qapsan bol, Yerusalemdin dǝrⱨal kǝt. Qünki ular sening manga ⱪilƣan guwaⱨliⱪingni ⱪobul ⱪilmaydu!» dǝwatⱪanliⱪini kɵrdüm.\x + \xo 22:18 \xt Mat. 10:14. \x*   
\m
\v 19 Mǝn, «I Rǝb, ular mening Sanga etiⱪad ⱪilƣanlarni zindanƣa solap, ⱨǝrbir sinagoglarƣa kirip ularni urƣanliⱪimni bilidu. \x + \xo 22:19 \xt Ros. 22:4. \x*  
\v 20 Sening guwaⱨqing bolƣan Istipanning ⱪeni tɵkülginidǝ, mǝnmu yenida turup uni ɵltürgǝnlǝrning ⱪilmixliriƣa ⱪoxulup, ularning kiyimlirigǝ ⱪarap bǝrdim!» — dedim. \x + \xo 22:20 \xt Ros. 7:58; 8:1. \x*  
\v 21 Biraⱪ u manga: «Kǝtkin! Seni yiraⱪtiki ǝllǝrgǝ ǝwǝtimǝn!» — dedi.\x + \xo 22:21 \xt Ros. 9:15; 13:2; Gal. 1:15; 2:8; Əf. 3:8; 1Tim. 2:7; 2Tim. 1:11. \x*   
\m
\v 22 Pawlus muxu sɵzni degüqǝ halayiⱪ uningƣa ⱪulaⱪ seliwatatti. Lekin buni anglap ular awazini kɵtürüp:  
\m — Undaⱪ bir kixi yǝr yüzidin yoⱪitilsun! U tirik turuxⱪa layiⱪ ǝmǝs! — dǝp quⱪan selixti.\f □ \fr 22:22 \ft \+bd «Lekin buni anglap ular awazini kɵtürüp: — Undaⱪ bir kixi yǝr yüzidin yoⱪitilsun! U tirik turuxⱪa layiⱪ ǝmǝs! — dǝp quⱪan selixti»\+bd* — demisǝkmu, ularning Pawlus bu sɵzini kɵtürǝlmǝslikining sǝwǝbi, Hudaning sɵz-kalamini ɵzliri intayin pǝs kɵridiƣan «yat ǝllǝr»gǝ yǝtküzüxkǝ ⱨǝrgiz bolmaydu, dǝydiƣan kɵzⱪaraxta idi.\f*  \x + \xo 22:22 \xt Ros. 21:36. \x*   
\m
\v 23 Ular qirⱪirixip, qapan-yepinqilirini selip taxlap, topa-qang soruwatⱪanda,  
\v 24  mingbexi Pawlusni ⱪǝl’ǝgǝ elip kirip ketixkǝ ǝmr ⱪiliwidi, halayiⱪning uningƣa nemǝ üqün bundaⱪ quⱪan salidiƣanliⱪini eniⱪlax üqün lǝxkǝrlirigǝ uni ⱪamqilap soraⱪ ⱪilixni buyrudi. \f □ \fr 22:24 \ft \+bd «Mingbexi ... Halayiⱪning \+bd*\+bdit Pawlusⱪa\+bdit* nemǝ üqün bundaⱪ quⱪan salidiƣanliⱪini eniⱪlax üqün lǝxkǝrlirigǝ uni ⱪamqilap soraⱪ ⱪilixni buyrudi» — «ⱪamqilap soraⱪ ⱪilix» bolsa rimliⱪlar guman ⱪilƣan adǝmlǝrni gunaⱨi bar dǝp ⱨesablap, «ⱨǝⱪiⱪǝtni eniⱪlax üqün» ularni ⱪiynax bilǝn soraⱪ ⱪilatti (ularning «ⱪamqa»liri kɵp tasmiliⱪ bolup, ⱨǝr tasmisiƣa ⱨǝrtürlük tɵmür-sɵngǝk parqiliri baƣlanƣanidi). Əmma rimliⱪ puⱪralar bolsa undaⱪ muamilidin halas idi.\f*  
\v 25 Lekin ular Pawlusni ⱪamqilax üqün ƣulaqlitip baƣliƣanda, u yenida turƣan yüzbexiƣa:  
\m — Bir Rim puⱪrasini jinayiti bekitilmǝyla ⱪamqilixinglar ⱪanunƣa uyƣunmu? — dedi.\f □ \fr 22:25 \ft \+bd «lekin ular Pawlusni ⱪamqilax üqün ƣulaqlitip baƣliƣanda...»\+bd* — «ƣulaqlitip baƣliƣanda»: Rimliⱪlar soraⱪⱪa tartilƣuqini ⱪamqilax üqün uning ikki ⱪolini baƣlap ƣuliqini kerip turƣuzidu. 
\fp  Baxⱪa birhil tǝrjimisi «Pawlusni tasmilar bilǝn ƣulaqlatⱪanda,...».\f*   
\m
\v 26 Bu sɵzni angliƣan yüzbexi mingbexining aldiƣa berip:  
\m — Siz nemǝ ix ⱪilay dǝwatisiz? Qünki u kixi Rim puⱪrasi ikǝn! — dedi.   
\m
\v 27 Mingbexi Pawlusning aldiƣa berip, uningdin:  
\m — Manga eytⱪin, sǝn rasttinla Rim puⱪrasimu? — dǝp soridi.  
\m — Rast, dedi u.   
\m
\v 28 — Mǝn naⱨayiti yuⱪiri baⱨada muxu puⱪraliⱪⱪa igǝ boldum, — dedi mingbexi.  
\m Pawlus:  
\m Əmma mǝn tuƣuluxumdinla xundaⱪ! — dedi.   
\m
\v 29 Xuning bilǝn, uni soraⱪⱪa tartmaⱪqi bolƣan lǝxkǝrlǝr dǝrⱨal uningdin ɵzlirini qǝtkǝ aldi. Mingbeximu uning Rim puⱪrasi ikǝnlikini bilip, uni baƣlatⱪanliⱪi tüpǝylidin ⱪorⱪup kǝtti.\f □ \fr 22:29 \ft \+bd «Xuning bilǝn, uni soraⱪⱪa tartmaⱪqi bolƣan lǝxkǝrlǝr dǝrⱨal uningdin ɵzini qǝtkǝ aldi. Mingbeximu uning Rim puⱪrasi ikǝnlikini bilip, uni baƣlatⱪanliⱪi tüpǝylidin ⱪorⱪup kǝtti»\+bd* — 24-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. Rim puⱪralirini jinayiti bekitmǝyla baƣlaxmu ⱪanunsiz ix idi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Pawlusning aliy kengǝxmidǝ ɵzini aⱪlixi  
\m
\v 30 Mingbexi Yǝⱨudiylarning Pawlusning üstidin ⱪilƣan xikayitining ⱨǝⱪiⱪiy sǝwǝbini bilix üqün, ǝtisi uni yexip, bax kaⱨinlar wǝ pütün aliy kengǝxmidikilǝrning bir yǝrgǝ yiƣilixini buyrudi. Andin Pawlusni elip kelip, ularning aldiƣa turƣuzdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 23
\m
\v 1 Pawlus aliy kengǝxmǝ ⱨǝy’ǝtlirigǝ tikilip turup:  
\m Ⱪerindaxlar, mǝn bügüngiqǝ Hudaning aldida pak wijdanda mengip kǝldim, — dedi.\x + \xo 23:1 \xt Ros. 24:16. \x*   
\m
\v 2 Buni angliƣan bax kaⱨin Ananiyas \add Pawlusning\add* yenida turƣanlarƣa uning aƣziƣa uruxni buyrudi.\x + \xo 23:2 \xt 1Pad. 22:24; Yǝr. 20:2; Yⱨ. 18:22. \x*  
\v 3 Pawlus uningƣa:  
\m — Huda seni uridu, ǝy aⱪartilƣan tam! Sǝn u yǝrdǝ meni Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ soraⱪⱪa tartixⱪa olturisǝn, lekin Tǝwrat ⱪanuniƣa hilap ⱨalda meni urunglar dǝp buyrudingƣu?! — dedi.\f □ \fr 23:3 \ft \+bd Huda seni uridu, ǝy aⱪartilƣan tam!\+bd* — Pawlusning «aⱪartilƣan tam» degini, «sirti ap’aⱪ kɵrünidiƣan, iqi pǝⱪǝt patⱪaⱪ-laydin bolƣan sahtipǝzsǝn» degǝn mǝnidǝ. «Əz.» 13:8-16nimu kɵrüng.\f*  \x + \xo 23:3 \xt Ⱪan. 17:9. \x*   
\m
\v 4 — Sǝn Hudaning bax kaⱨiniƣa axundaⱪ ⱨaⱪarǝt kǝltürǝmsǝn?! — deyixti yenida turƣanlar.  
\v 5 Pawlus:  
\m — I ⱪerindaxlar, mǝn uning bax kaⱨin ikǝnlikini bilmǝptimǝn. Qünki Tǝwratta: «Hǝlⱪingni idarǝ ⱪilƣuqining yaman gepini ⱪilma!» deyilgǝn, — dedi.\f □ \fr 23:5 \ft \+bd «Hǝlⱪingni idarǝ ⱪilƣuqining yaman gepini ⱪilma!»\+bd* — Tǝwrat, «Mis.» 22:28.\f*  \x + \xo 23:5 \xt Mis. 22:27. \x*   
\m
\v 6 Lekin Pawlus ularning bir ⱪismining Saduⱪiy, yǝnǝ bir ⱪismining Pǝrisiylǝr ikǝnlikini bilip, aliy kengǝxmidǝ yuⱪiri awaz bilǝn:  
\m — Ⱪerindaxlar, mǝn bolsam Pǝrisiylǝrdin bolimǝn wǝ Pǝrisiylǝrning pǝrzǝntimǝn. Mǝn ɵlgǝnlǝr ⱪayta tirilixⱪa baƣliƣan ümid toƣruluⱪ bu yǝrdǝ soraⱪⱪa tartiliwatimǝn! — dǝp warⱪiridi.\x + \xo 23:6 \xt Ros. 24:21; 26:6; Fil. 3:5. \x*   
\m
\v 7 U bu sɵzni deyixi bilǝnla, Pǝrisiylǝr bilǝn Saduⱪiylar arisida jedǝl-ƣowƣa ⱪozƣilip, kengǝxmidikilǝr ikkigǝ bɵlünüp kǝtti  
\v 8 (qünki Saduⱪiylar ɵlgǝnlǝrning ⱪayta tirilixi, yaki pǝrixtǝ yaki roⱨlar mǝwjut ǝmǝs, dǝydu. Lekin Pǝrisiylǝr ⱨǝmmisini etirap ⱪilidu).\x + \xo 23:8 \xt Mat. 22:23; Mar. 12:18; Luⱪa 20:27. \x*  
\v 9 Buning bilǝn ⱪattiⱪ bir quⱪan-sürǝn kɵtürülüp, Pǝrisiy tǝrǝpdari bolƣan bǝzi Tǝwrat ustazliri ornidin turup:  
\m — Biz bu adǝmdin ⱨeqⱪandaⱪ ǝyib tapalmiduⱪ! Bir roⱨ yaki pǝrixtǝ uningƣa sɵz ⱪilƣan bolsa nemǝ boptu! — dǝp ⱪattiⱪ munazirilǝxti.\x + \xo 23:9 \xt Ros. 25:25; 26:31. \x*   
\m
\v 10 Quⱪan-sürǝn tehimu küqiyip kǝtkǝqkǝ, mingbexi \add Yǝⱨudiylarning\add* Pawlusni tartixturup titma-titma ⱪiliwetixidin ⱪorⱪup, ⱪisimƣa zalƣa qüxüp uni ularning arisidin zorluⱪ bilǝn tartip qiⱪip, ⱪǝl’ǝgǝ ǝkirip ketixini buyrudi.   
\m
\v 11 Xu küni keqisi, Rǝb Pawlusning yenida turup:  
\m — Jasarǝtlik bol! Qünki Yerusalemda Mǝn toƣramdiki ixlarƣa toluⱪ guwaⱨliⱪ bǝrginingdǝk, Rim xǝⱨiridimu xundaⱪ guwaⱨliⱪ ⱪilixing muⱪǝrrǝr bolidu! — dedi.\x + \xo 23:11 \xt Ros. 18:9. \x*   
\b  
\m  
\s1 Pawlusni ɵltürüx suyiⱪǝsti  
\m
\v 12 Ətisi ǝtigǝndǝ, Yǝⱨudiylar Pawlusni ɵltürüxni ⱪǝstlǝp, uni ɵltürmigüqǝ ⱨeqnǝrsǝ yemǝymiz, iqmǝymiz, dǝp ɵzlirigǝ lǝniti bir ⱪǝsǝmni ⱪilixti. \x + \xo 23:12 \xt Ros. 23:21,29,30. \x*  
\v 13 Bu suyiⱪǝst ⱪǝsimini iqkǝnlǝr ⱪiriⱪ nǝqqǝ kixi idi.  
\v 14 Ular bax kaⱨinlar wǝ aⱪsaⱪallarning aldiƣa berip:  
\m — Biz Pawlusni ɵltürmigüqǝ ⱨeqnǝrsǝ tetimasliⱪⱪa ⱪattiⱪ ⱪǝsǝm iqtuⱪ.  
\v 15 Ⱨazir silǝr wǝ aliy kengǝxmǝ uning ixlirini tehimu tǝpsiliy tǝkxürüxni baⱨanǝ ⱪilip, wǝkil ǝwitip uni kengǝxmigǝ elip kelixni mingbexidin tǝlǝp ⱪilinglar. U bu yǝrgǝ yeⱪin kǝlmǝyla uni jayliwetixkǝ tǝyyar turimiz, — dedi.   
\m
\v 16 Lekin Pawlusning singlisining oƣli bɵktürmidin hǝwǝr tepip ⱪǝl’ǝgǝ kirip, Pawlusⱪa mǝlum ⱪilip ⱪoydi.  
\v 17 Buning bilǝn Pawlus yüzbexiliridin birini qaⱪirtip, uningƣa:  
\m — Bu balini mingbexi bilǝn kɵrüxtürüp ⱪoysingiz. Qünki uningƣa mǝlum ⱪilidiƣan ixi bar ikǝn, — dedi.   
\m
\v 18 Yüzbexi uni elip mingbexining aldiƣa baxlap kirip:  
\m — Mǝⱨbus Pawlus meni qaⱪirtip, bu balini siz bilǝn kɵrüxtürüp ⱪoyuxumni tǝlǝp ⱪildi. Qünki uning sizgǝ mǝlum ⱪilidiƣan ixi bar ikǝn, — dedi.   
\m
\v 19 Mingbexi uni ⱪolidin tutup, bir qǝtkǝ tartip:  
\m — Manga mǝlum ⱪilidiƣan nemǝ ixing bar? — dǝp soridi.   
\m
\v 20 U jawabǝn mundaⱪ dedi:  
\m — Yǝⱨudiylar Pawlusning ixlirini tǝpsiliy tǝkxürǝyli dǝp sǝwǝb kɵrsitip ɵzliridin ǝtǝ uni aliy kengǝxmigǝ elip berixni tǝlǝp ⱪilix üqün til biriktürüxti. \x + \xo 23:20 \xt Ros. 23:12. \x*  
\v 21 Ularƣa ⱪayil bolmiƣayla, qünki ⱪiriⱪtin artuⱪ adǝm uni paylap turidu. Ular Pawlusni ɵltürmigüqǝ ⱨeqnǝrsǝ yemǝymiz, iqmǝymiz, degǝn ⱪarƣix ⱪǝsimigǝ baƣliniptu. Ular ⱨazir ɵzlirining ularning tǝlipigǝ maⱪul boluxlirini kütüp turidu.   
\m
\v 22 Mingbexi uningƣa:  
\m — Bu ixni manga mǝlum ⱪilƣanliⱪingni ⱨeqkimgǝ tinma! — dǝp tapilap, balini ⱪayturdi.   
\b  
\m  
\s1 Pawlusning waliy Felikskǝ tapxuruluxi  
\m
\v 23 Mingbexi yüzbexidin ikkini qaⱪirtip:  
\m — Ikki yüz piyadǝ lǝxkǝr, yǝtmix atliⱪ lǝxkǝr wǝ ikki yüz nǝyziwaz lǝxkǝrni bügün keqǝ saǝt toⱪⱪuzda Ⱪǝysǝriyǝ xǝⱨirigǝ ⱪarap yolƣa qiⱪixⱪa ⱨazirlanglar! \f □ \fr 23:23 \ft \+bd «nǝyziwaz lǝxkǝr»\+bd* — bu sɵzning toluⱪ mǝnisi namǝlum. \+bd «keqǝ saǝt toⱪⱪuzda»\+bd* — grek tilida «keqidiki üqiniqi saǝttǝ».\f*  
\v 24 Xuning bilǝn billǝ, Pawlusni waliy Feliksning yeniƣa saⱪ-salamǝt yǝtküzüx üqün, uning minixigǝ ulaƣlarni tǝyyarlanglar! — dǝp buyrudi.\f □ \fr 23:24 \ft \+bd «Pawlusni waliy Feliksning yeniƣa saⱪ-salamǝt yǝtküzüx üqün, uning minixigǝ ulaƣlarni tǝyyarlanglar!»\+bd* — «ulaƣlarni tǝyyarlanglar!» — bir ulaƣ ǝmǝs. Mingbexi Pawlusni Yerusalemdin 100 kilometr yiraⱪ bolƣan Ⱪǝysǝriyǝgǝ bihǝtǝr yǝtküzüxkǝ kapalǝtlik ⱪilix üqün ⱨazirliƣan kɵp ulaƣlar, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 25 Mingbexi \add Felikskǝ\add* mundaⱪ bir hǝt yazdi: —   
\m
\v 26 «Ⱨɵrmǝtlik waliy Feliks janabliriƣa Klawdiyus Lisiyastin salam!   
\m
\v 27 Uxbu adǝmni Yǝⱨudiylar tutuwalƣan bolup, uni ɵltürmǝkqi bolƣanda, uning Rim puⱪrasi ikǝnlikini bilip yetip, ⱪisimni baxlap berip uni ⱪutⱪuzdum. \f □ \fr 23:27 \ft \+bd «Yǝⱨudiylar ... uni ɵltürmǝkqi bolƣanda, uning Rim puⱪrasi ikǝnlikini bilip yetip, ⱪisimni baxlap berip uni ⱪutⱪuzdum»\+bd* — mingbexi Lisiyas ǝmǝliyǝttǝ Pawlusni tutⱪandin keyinla uning Rim puⱪrasi ikǝnlikini bilgǝnidi.\f*  \x + \xo 23:27 \xt Ros. 21:33. \x*  
\v 28 Mǝn ularning bu kixi üstidin ⱪilƣan xikayitining nemǝ ikǝnlikini eniⱪlimaⱪqi bolup, uni Yǝⱨudiylarning aliy kengǝxmisigǝ elip bardim.  
\v 29 Əmǝliyǝttǝ ularning uning üstidin ⱪilƣan xikayitining ɵzlirining Tǝwrat ⱪanuniƣa dair dǝtalax mǝsililǝrgǝ munasiwǝtlik ikǝnlikini bayⱪidim, biraⱪ uningdin ɵlüm jazasi berixkǝ yaki zindanƣa taxlaxⱪa layiⱪ birǝr xikayǝt ⱪilƣudǝk ixni tapalmidim.  
\v 30 Keyin, Yǝⱨudiylarning uni ɵltürüwetix ⱪǝstidǝ yürüwatⱪanliⱪi ⱨǝⱪⱪidiki ahbarat manga mǝlum ⱪilinƣanda, dǝrⱨal uni siligǝ yollattim wǝ xuning bilǝn billǝ, uningƣa ǝrz ⱪilƣuqilarning ɵzlirining aldida xikayǝtlirini eytixini buyrudum. Hǝyr!».   
\m
\v 31 Lǝxkǝrlǝr ǝmdi buyruⱪ boyiqǝ Pawlusni keqilǝp Antipatris xǝⱨirigǝ yǝtküzdi. \f □ \fr 23:31 \ft \+bd «Lǝxkǝrlǝr ... Pawlusni keqilǝp Antipatris xǝⱨirigǝ yǝtküzdi.»\+bd* — Antipatris Yerusalemdin 55 kilometr yiraⱪ, Yerusalem bilǝn Ⱪǝysǝriyǝning otturisida.\f*  
\v 32 Ətisi, atliⱪ lǝxkǝrlǝr Pawlusni elip mengixⱪa ⱪaldurulup, ⱪalƣan lǝxkǝrlǝr \add Yerusalemdiki\add* ⱪǝl’ǝgǝ ⱪaytip kǝldi.  
\v 33 Atliⱪlar Ⱪǝysǝriyǝgǝ kirip, hǝtni waliyƣa tapxurdi wǝ Pawlusnimu uning aldida ⱨazir ⱪildi.  
\v 34 Waliy hǝtni oⱪuƣandin keyin, Pawlusning ⱪaysi ɵlkidin ikǝnlikini sorap, uning Kilikiyǝdin kǝlgǝnlikini bilip, \f □ \fr 23:34 \ft \+bd «Waliy ... Pawlusning ⱪaysi ɵlkidin ikǝnlikini sorap,...»\+bd* — waliyning «ⱪaysi ɵlkǝ?» degǝn soali grek tilida «ⱪaysi hil ɵlkǝ» deyilidu. Ikki hil ɵlkǝ bar idi: (1) imperator ɵzi biwasitǝ baxⱪuridiƣan; (2) wasitilik baxⱪuridiƣan. Pawlus ikkinqi hil ɵlkidin bolƣan bolsa, waliy ɵzi Pawlusning dǝwasini biwasitǝ bir tǝrǝp ⱪilalaytti.\f*  
\v 35 Uningƣa:  
\m — Üstüngdin ǝrz ⱪilƣuqilar kǝlgǝndǝ ixliringni toluⱪ anglaymǝn, — dedi wǝ uni Ⱨerod hanning ordisida nǝzǝrbǝnd ⱪilip ⱪoyuxni buyrudi.\f □ \fr 23:35 \ft \+bd «... uning Kilikiyǝdin kǝlgǝnlikini bilip, uningƣa: — Üstüngdin ǝrz ⱪilƣuqilar kǝlgǝndǝ ixliringni toluⱪ anglaymǝn, — dedi...»\+bd* — Kilikiyǝ (ⱨazirⱪi ximaliy türkiyidǝ) Ⱪanaan (Pǝlǝstin)din yiraⱪ jay idi, u bǝlkim Feliks baxⱪuridiƣan jay bolmisa kerǝk. Kilikiyǝ xunqǝ yiraⱪ bolƣaqⱪa, Pawlusni xu yǝrgǝ yalap mangdurmay, bu ixni ɵzüm tǝkxürǝy degǝn ⱪararƣa kǝlgǝn boluxi mumkin.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 24
\s1 Yǝⱨudiylarning Pawlus üstidin xikayǝt ⱪilixi  
\m
\v 1 Bǝx kündin keyin, bax kaⱨin Ananiyas aⱪsaⱪallardin birnǝqqǝylǝn wǝ Tǝrtullus isimlik bir adwokat bilǝn Ⱪǝysǝriyǝgǝ qüxüp, Pawlus toƣrisidiki rǝsmiy xikayǝtlirini waliyƣa sundi. \x + \xo 24:1 \xt Ros. 23:2. \x*  
\v 2-3 Pawlus qaⱪirtilip, Tǝrtullus uning üstidin xikayǝt ⱪilip mundaⱪ dedi:  
\m — Ⱨɵrmǝtlik Feliks janabliri! Biz ɵzlirining ⱪol astilirida ⱨǝr tǝrǝptin aman-esǝnlikkǝ nesip bolup kǝlmǝktimiz wǝ aldin kɵrǝrlikliri bilǝn hǝlⱪimiz arisida dana islaⱨatlar barliⱪⱪa kǝltürülmǝktǝ, biz bu ixlardin ⱨǝr waⱪit, ⱨǝr jayda toluⱪ minnǝtdarliⱪ bilǝn bǝⱨriman boluwatimiz.\f □ \fr 24:2-3 \ft \+bd «biz ɵzlirining ⱪol astilirida ⱨǝr tǝrǝptin aman-esǝnlikkǝ nesip bolup kǝlmǝktimiz»\+bd* — yaki «biz ɵzlirining ⱪol astilirida uzundin buyan aman-esǝnlikkǝ nesip bolup kǝlmǝktimiz». \+bd «aldin kɵrǝrlikliri bilǝn hǝlⱪimiz arisida dana islaⱨatlar barliⱪⱪa kǝltürülmǝktǝ, biz bu ixlardin ⱨǝr waⱪit, ⱨǝr jayda toluⱪ minnǝtdarliⱪ bilǝn bǝⱨriman boluwatimiz»\+bd* — bǝzi rimliⱪ tarihqilarning hatiriliri boyiqǝ, Feliks ǝmǝliyǝttǝ aqkɵz, rǝⱨimsiz wǝ ⱪabiliyǝtsiz adǝm idi.\f*  
\v 4 Biraⱪ ɵz waⱪitlirini kɵp elip ⱪoymasliⱪim üqün, xǝpⱪǝtliri bilǝn sɵzimizni ⱪisⱪila anglaxlirini ɵtünüp soraymǝn.\f □ \fr 24:4 \ft \+bd «ɵz waⱪitlirini kɵp elip ⱪoymasliⱪim üqün...»\+bd* — yaki «ɵzlirini artuⱪqǝ awarǝ ⱪilmasliⱪ üqün...».\f*  
\v 5 Qünki biz xuni tonup yǝttuⱪki, bu adǝm balahor bolup, pütkül jaⱨandiki Yǝⱨudiylar arisida majira-topilang pǝyda ⱪilixni küxkürtküqi, xundaⱪla «Nasarǝtliklǝr» dǝp atalƣan mǝzⱨǝpning kattiwaxliridin biridur.  
\v 6-7 U bizning ibadǝthanimiznimu bulƣimaⱪqi bolƣanidi. Xunga, biz uni tutuwalduⱪ wǝ uni ɵz ⱪanunimiz boyiqǝ sotlayttuⱪ. Lekin mingbexi Lisiyas ǝxǝddiy zorluⱪ bilǝn uni ⱪollirimizdin tartiwaldi wǝ uningƣa ǝrz ⱪilƣuqilarni ɵzlirining aldiƣa kelixkǝ buyruƣanidi.\f □ \fr 24:6-7 \ft \+bd «u bizning ibadǝthanimiznimu bulƣimaⱪqi bolƣanidi....»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «wǝ uni ɵz ⱪanunimiz boyiqǝ sotlayttuⱪ. Lekin mingbexi Lisiyas ǝxǝddiy zorluⱪ bilǝn uni ⱪollirimizdin tartiwaldi wǝ uningƣa ǝrz ⱪilƣuqilarni ɵzlirining aldiƣa kelixkǝ buyruƣanidi» degǝn sɵzlǝr muxu yǝrdǝ tepilmay, pǝⱪǝt «u bizning ibadǝthanimiznimu bulƣimaⱪqi bolƣanidi» deyilidu.\f*  \x + \xo 24:6-7 \xt Ros. 21:28. \x*  
\v 8 Uni soraⱪ ⱪilip kɵrsilǝ, bizning uningƣa ⱪilƣan ǝrzlirimizning toƣriliⱪini bilip yetidila!   
\m
\v 9 Sorunda bolƣan Yǝⱨudiylarmu uning eytⱪanliriƣa ⱪoxulup: Rast, rast, dǝp xikayǝtni küqǝytti.   
\b  
\m  
\s1 Pawlusning ɵzini aⱪlixi  
\m
\v 10 Waliy Pawlusⱪa sɵz ⱪilƣin dǝp ⱪol ixaritini ⱪilƣanda, u mundaⱪ dedi:  
\m — Mǝn silining uzun yillardin beri bu hǝlⱪni sorap kǝlgǝnliklirini bilgǝqkǝ, hatirjǝmlik bilǝn aldilirida ɵzüm toƣramda jawab berimǝn.  
\v 11 Asanla bilǝlǝydiliki, mǝn Yerusalemƣa ibadǝt ⱪilixⱪa barƣinimdin ⱨazirƣiqǝ pǝⱪǝt on ikki künla ɵtti.  
\v 12 Ular mening ibadǝthanida birǝr adǝm bilǝn munazirilǝxkinimni kɵrmigǝn, yaki sinagoglarda yaki xǝⱨǝrdǝ ammini topilangƣa ⱪutratⱪanliⱪimnimu ⱨeq kɵrmidi. \x + \xo 24:12 \xt Ros. 25:8; 28:17. \x*  
\v 13 Ular yǝnǝ ⱨazir janabliriƣa mening üstümdin ⱪilƣan xikayǝtlirigǝ ⱨeq ispatmu kǝltürǝlmǝydu.   
\m
\v 14 Biraⱪ siligǝ xuni etirap ⱪilimǝnki, mǝn ular «mǝzⱨǝp» dǝp atiƣan yol bilǝn mengip, Tǝwratta wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmilirida pütülgǝnlǝrningmu ⱨǝmmisigǝ ixinip, ata-bowilirimning Hudasiƣa ibadǝt ⱪilimǝn. \f □ \fr 24:14 \ft \+bd «Tǝwratta wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmilirida pütülgǝnlǝrningmu ⱨǝmmisigǝ ixinip,...»\+bd* — «Tǝwratta wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmiliri»: Yǝⱨudiy hǝlⱪi bǝzidǝ Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn bǝx kitabni «Tǝwrat» wǝ Tǝwrattiki baxⱪa ⱪisimlarni «Zǝbur wǝ pǝyƣǝmbǝrlǝrning kitabliri» dǝp ataydu. «Tǝbirlǝr» wǝ Tǝwrattiki «Kirix Sɵz»imiznimu kɵrüng.\f*  
\v 15 Mening Hudaƣa baƣliƣan ümidim barki (bu kixilǝrmu bu ümidni tutidu), kǝlgüsidǝ ⱨǝm ⱨǝⱪⱪaniylarning ⱨǝm ⱨǝⱪⱪaniysizlarning ɵlümdin tirilixi bolidu.\f □ \fr 24:15 \ft \+bd «mening Hudaƣa baƣliƣan ümidim barki (bu kixilǝrmu bu ümidni tutidu), kǝlgüsidǝ ⱨǝm ⱨǝⱪⱪaniylarning ⱨǝm ⱨǝⱪⱪaniysizlarning ɵlümdin tirilixi bolidu»\+bd* — oⱪurmǝnlǝrgǝ xu ayanki, Injilda «ümid» tilƣa elinƣanda müjmǝl bir tilǝk-arzu ǝmǝs, bǝlki Hudaning wǝdlirigǝ asaslinip, muⱪim, puhta mǝlum bir ixni kütüxni bildüridu.\f*   
\m
\v 16 Xu sǝwǝbtin, ɵzüm ⱨǝmixǝ Huda aldidimu, insanlar aldidimu pak wijdanliⱪ boluxⱪa intilimǝn. \x + \xo 24:16 \xt Ros. 23:1. \x*  
\v 17 Mǝn \add Yerusalemdin\add* ayrilƣili heli yillar bolƣan bolup, bu ⱪetim u yǝrgǝ ɵz hǝlⱪimgǝ hǝyr-sǝdiⱪǝ yǝtküzüp bǝrgili wǝ Huda aldiƣa ⱨǝdiyǝ sunƣili barƣanidim. \x + \xo 24:17 \xt Ros. 11:29; Rim. 15:25. \x*  
\v 18 Mǝn bu ixlarda boluwatattim, bǝzilǝr meni tazilinix ⱪaidisini ada ⱪilip bolƣan qaƣda ibadǝthana ⱨoylisida uqratti; lekin mǝn ǝtrapimƣa adǝm topliƣinimmu yoⱪ, malimanqiliⱪ qiⱪarƣinimmu yoⱪ. \x + \xo 24:18 \xt Ros. 21:27. \x*  
\v 19 Əmǝliyǝttǝ meni uqratⱪanlar bolsa Asiya ɵlkisidin kǝlgǝn bǝzi Yǝⱨudiylar idi; ularning üstümdin xikayǝtliri bar bolsa, ǝsli ular ɵzliri kelip, silining aldilirida ǝrz ⱪilixⱪa toƣra kelǝtti.  
\v 20 Bolmisa, muxu sorundikilǝr aliy kengǝxmǝ aldida turƣinimda, meningdin ⱪandaⱪ jinayǝt tapⱪanliⱪini eytip baⱪsun!  
\v 21 Pǝⱪǝt mundaⱪ bir ix bolƣanidi: — Mǝn ularning aldida, «Bügünki kündǝ ɵlgǝnlǝrning ⱪayta tirilixi toƣruluⱪ silǝrning soriⱪinglarƣa tartilƣanmǝn!» dǝp warⱪiriƣanidim.\x + \xo 24:21 \xt Ros. 23:6; 28:20. \x*   
\m
\v 22 \add Rǝbning\add* yoli toƣruluⱪ tǝpsiliy hǝwiri bar bolƣan Feliks soraⱪni tohtitip, ularƣa:  
\m — Mingbexi Lisiyas kǝlgǝndǝ dǝwayinglar toƣrisidiki ⱨɵkümni qiⱪirimǝn, — dedi.   
\m
\v 23 U yüzbexiƣa Pawlusni nǝzǝrbǝnd astiƣa elip, ǝmma uningƣa bir’az kǝngqilik ⱪilip, dost-buradǝrlirining ⱨǝrⱪaysisining uning ⱨajǝtliridin qiⱪixini tosmiƣin, dǝp buyrudi.\x + \xo 24:23 \xt Ros. 27:3; 28:16. \x*   
\b  
\m  
\s1 Pawlus waliy Feliks bilǝn Drusilaning aldida  
\m
\v 24 Birnǝqqǝ kündin keyin, waliy Feliks ayali Drusila bilǝn billǝ kǝldi (Drusila Yǝⱨudiy idi). U Pawlusni qaⱪirtip, uningdin Mǝsiⱨ Əysaƣa etiⱪad ⱪilix yoli toƣruluⱪ anglidi.  
\v 25 Pawlus ⱨǝⱪⱪaniy yaxax, ɵzini tutuwelix, ⱪiyamǝt künidiki soal-soraⱪ ⱪilinixlar toƣrisida sɵzlǝwatⱪanda, Feliks wǝⱨimigǝ qüxüp uningƣa:  
\m — Ⱨazirqǝ ⱪaytip tursang bolidu. Keyin manga pǝyt kǝlgǝndǝ, yǝnǝ qaⱪirtimǝn, — dedi.   
\m
\v 26 U xuning bilǝn bir waⱪitta Pawlusning para berixini ümid ⱪilatti. Xuning üqün, uni imkanⱪǝdǝr pat-pat qaⱪirtip, uning bilǝn sɵzlixǝtti.  
\v 27 Lekin ikki yil toxⱪanda, Feliksning orniƣa Porkiyus Festus waliy boldi. Feliks Yǝⱨudiylarƣa iltipat kɵrsitip ularning kɵnglini elix üqün Pawlusni solaⱪta ⱪaldurdi.\f □ \fr 24:27 \ft \+bd «Feliks Yǝⱨudiylarƣa iltipat kɵrsitip ularning kɵnglini elix üqün...»\+bd* — yaki «Feliks Yǝⱨudiylarƣa iltipat kɵrsitip ularning ⱪollixiƣa erixix üqün...».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 25
\s1 Pawlusning waliy Festusning aldida soraⱪ ⱪilinixi  
\m
\v 1 Festus \add Yǝⱨudiyǝ\add* ɵlkisigǝ kirip, üq kündin keyin Ⱪǝysǝriyǝdin qiⱪip Yerusalemƣa barƣanidi.\f □ \fr 25:1 \ft \+bd «Festus \+bd*\+bdit Yǝⱨudiyǝ\+bdit* ɵlkisigǝ kirip...» — yaki «Festus ɵlkining waliyliⱪiƣa kirip,...».\f*  
\v 2 Bax kaⱨinlar bilǝn Yǝⱨudiylarning mɵtiwǝrliri uning aldida Pawlusning üstidin rǝsmiy xikayǝt ⱪilip, uningdin iltipat sorap, adǝm ǝwitip Pawlusni  
\v 3 Yerusalemƣa elip kelixni ɵtündi. Mǝⱪsiti, ular yol üstidǝ bɵktürmǝ tǝyyarlap Pawlusni ɵltürüx idi.  
\v 4 Festus buni anglap ularƣa:  
\m — Pawlus ⱨazir Ⱪǝysǝriyǝdǝ solaⱪta turiwǝrsun. Mǝn yeⱪinda u yǝrgǝ ⱪaytip kǝtmǝkqimǝn.  
\v 5 Aranglardin ⱨoⱪuⱪdar bolƣanlar mǝn bilǝn billǝ qüxsun. Əgǝr uning birǝr ǝyibi bolsa, ular xu yǝrdǝ xikayǝt ⱪilsa bolidu, — dǝp jawab bǝrdi.   
\m
\v 6 Festus ularning iqidǝ sǝkkiz-on kündin artuⱪ turmay, Ⱪǝysǝriyǝgǝ ⱪaytip qüxti. Ətisi soraⱪ tǝhtigǝ olturup, Pawlusni elip kelixni buyrudi.  
\v 7 Pawlus kǝlgǝndǝ, Yerusalemdin qüxkǝn Yǝⱨudiylar uning ǝtrapiƣa olixip, uningƣa nurƣun eƣir jinayǝtlǝr bilǝn ⱪarilap xikayǝtlǝrni ⱪildi. Biraⱪ bularning ⱨeqⱪaysisiƣa ispat kɵrsitip berǝlmidi.  
\v 8 Pawlus ɵzini aⱪlap:  
\m — Mǝn ⱨeqⱪaysi ixta Yǝⱨudiylarning ⱪanuniƣa, ibadǝthanisiƣa yaki \add imperator\add* Ⱪǝysǝrgǝ ⱪarxi birǝr jinayǝtmu sadir ⱪilmidim, — dedi.\x + \xo 25:8 \xt Ros. 24:12; 28:17. \x*   
\m
\v 9 Lekin, Festus Yǝⱨudiylarning kɵnglini elixⱪa, ularƣa iltipat kɵrsǝtmǝkqi bolup Pawlustin:  
\m — Yerusalemƣa berip, u yǝrdǝ mening aldimda bu xikayǝtlǝrgǝ asasǝn sotlinixⱪa razi bolamsǝn? — dǝp soridi.   
\m
\v 10 Lekin Pawlus jawab berip mundaⱪ dedi:  
\m — Mǝn ⱨazir Ⱪǝysǝrning soraⱪ tǝhti aldida turimǝn. Meni soraⱪ ⱪilixⱪa tegixlik yǝr mana muxu. Ɵzlirigǝ eniⱪ mǝlum bolƣandǝk, mǝn Yǝⱨudiylarƣa ⱨeqⱪandaⱪ naⱨǝⱪliⱪ ⱪilmidim. \f □ \fr 25:10 \ft \+bd «Mǝn ⱨazir Ⱪǝysǝrning soraⱪ tǝhti aldida turimǝn»\+bd* — imperator Ⱪǝysǝrning aldida ǝmǝs, bǝlki uning soraⱪqi wǝkili (Festus)ning aldida, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 11 Əgǝr jinayitim bolsa, xundaⱪla ɵlümgǝ layiⱪ birǝr ix ⱪilƣan bolsam, mǝn ɵzümni ɵlümdin ⱪaqurmaymǝn. Biraⱪ ularning mening üstümdin ⱪilƣan xikayǝtlirining asasi bolmisa, ⱨeqkimning meni ularƣa tapxurup berixkǝ ⱨǝⱪⱪi yoⱪ. Mǝn Ⱪǝysǝrgǝ murajiǝt ⱪilimǝn!\f □ \fr 25:11 \ft \+bd «ularning mening üstümdin ⱪilƣan xikayǝtlirining asasi bolmisa, ⱨeqkimning meni ularƣa tapxurup berixkǝ ⱨǝⱪⱪi yoⱪ. Mǝn Ⱪǝysǝrgǝ murajiǝt ⱪilimǝn!»\+bd* — ⱨǝrbir Rim puⱪrasi xikayǝt ⱪilinƣanda sotning ⱪarariƣa narazi bolsa, yuⱪiriƣa (Ⱪǝysǝrning ɵzigǝ) murajiǝt ⱪilix ⱨoⱪuⱪi bar idi.\f*  \x + \xo 25:11 \xt Ros. 18:14. \x*   
\m
\v 12 Andin Festus mǝsliⱨǝtqiliri bilǝn sɵzlǝxkǝndin keyin, Pawlusⱪa:  
\m — Sǝn Ⱪǝysǝrgǝ murajiǝt ⱪilding — uning aldiƣa ǝmdi barisǝn! — dedi.   
\b  
\m  
\s1 Waliy Festusning Agrippa han IIdin Pawlus toƣrisida nǝsiⱨǝt sorixi  
\m
\v 13 Birnǝqqǝ kündin keyin, Agrippa han bilǝn \add singlisi\add* Bǝrniki Festusⱪa tǝbrik-salamƣa Ⱪǝysǝriyǝgǝ kǝldi.  
\v 14 U yǝrdǝ uzun künlǝr turƣandin keyin, Festus Pawlusning ixini hanƣa mǝlum ⱪilip:  
\m — Bu yǝrdǝ Feliks ⱪaldurup kǝtkǝn bir mǝⱨbus bar. \x + \xo 25:14 \xt Ros. 24:27. \x*  
\v 15 Mǝn Yerusalemƣa barƣinimda, Yǝⱨudiy bax kaⱨinliri bilǝn aⱪsaⱪalliri uning üstidin xikayǝt ⱪilip, mǝndin uni jazaƣa mǝⱨkum ⱪiliximni tǝlǝp ⱪilixti.  
\v 16 Mǝn ularƣa, ǝrz ⱪilinƣuqi ǝrz ⱪilƣuqilar bilǝn yüzlǝxtürülüp, uningƣa ɵzini aⱪlax pursiti berilmigüqǝ, uni jazaƣa tapxurux rimliⱪlarning aditi ǝmǝstur, dǝp eyttim.  
\v 17 Xunga ular mǝn bilǝn billǝ bu yǝrgǝ kǝlgǝndin keyin, mǝn waⱪitni kǝynigǝ sozmay, ǝtisila soraⱪ tǝhtigǝ olturup u kixini ǝkilixni buyrudum.  
\v 18 Ərz ⱪilƣuqilar orunliridin turƣanda, ularning uning üstidin xikayǝt ⱪilƣanliri mening oyliƣinimdǝk rǝzil ixlar ǝmǝs idi,  
\v 19 Bǝlki ularning ɵz ibadǝt tüzümi toƣruluⱪ wǝ Əysa isimlik bir kixi ⱨǝⱪⱪidǝ mǝlum talax-tartix mǝsililiri bar ikǝn. U kixi ɵlgǝn bolup, Pawlus bolsa u tirildi dǝydikǝn.  
\v 20 Bu mǝsililǝrni zadi ⱪandaⱪ eniⱪlaxni bilǝlmǝy, mǝn Pawlustin Yerusalemƣa berip, u yǝrdǝ bu ixlar toƣruluⱪ soraⱪⱪa tartilixⱪa razi bolux-bolmasliⱪini soriƣanidim.  
\v 21 Pawlus solaⱪta turup imperator janablirining soraⱪ ⱪararini qiⱪirixini murajiǝt ⱪilƣandin keyin, mǝn uni Ⱪǝysǝrning aldiƣa ǝwǝtküqǝ, solaⱪta tutup turuxni buyrudum.   
\m
\v 22 Agrippa Festusⱪa:  
\m — Meningmu bu kixining sɵzlirini anglap baⱪⱪum bar, — dedi.  
\m — Ətǝ anglaysiz, — dedi u.   
\m
\v 23 Xuning bilǝn ǝtisi, Agrippa bilǝn Bǝrniki ⱨǝywǝt bilǝn ammiwiy yiƣin zaliƣa kirip kǝldi, mingbexilar wǝ xǝⱨǝr kattiwaxlirimu ular bilǝn billǝ kirip kelixti. Festus ǝmr ⱪiliwidi, Pawlus elip kirildi.   
\m
\v 24 Festus mundaⱪ dedi:  
\m — Agrippa padixaⱨ aliyliri wǝ muxu sorunƣa yiƣilƣan janablar! Bu kixini kɵrüwatisilǝr. Ⱨǝm Yerusalemda ⱨǝm bu yǝrdǝ pütün Yǝⱨudiy aⱨalisi uning toƣruluⱪ ǝrz ⱪilip manga murajiǝt ⱪilip, u tirik ⱪalduruxⱪa bolmaydu! — dǝp qurⱪiraxⱪanidi.  
\v 25 Lekin mǝn uningdin ɵlüm jazasi berixkǝ tegixlik birǝr jinayǝt tapalmidim. Ⱨazir bu kixi imperator janabliriƣa murajiǝt ⱪildi. Xuning bilǝn uni \add Rimƣa\add* ǝwǝtixni ⱪarar ⱪildim. \x + \xo 25:25 \xt Ros. 23:9; 26:31. \x*  
\v 26 Biraⱪ uning ⱨǝⱪⱪidǝ ƣojamƣa mǝlum ⱪilip yazƣudǝk ix yoⱪ. Xuning bilǝn ǝⱨwalni rǝsmiy tǝkxürüp birǝr yazƣudǝk mǝlumatⱪa igǝ bolux mǝⱪsitidǝ uni ⱨǝrbirlirining aldiƣa, bolupmu sili, Agrippa padixaⱨ aliylirining aldiƣa elip kǝldim.  
\v 27 Qünki mǝⱨbusni sotⱪa ǝwǝtkǝndǝ, uning üstidin ⱪilinƣan xikayǝtlǝrni eniⱪ kɵrsǝtmǝslik manga nisbǝtǝn orunluⱪ ǝmǝstǝk bilinidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 26
\s1 Pawlusning Agrippa han aldida guwaⱨliⱪ berixi  
\m
\v 1 Xuning bilǝn, Agrippa Pawlusⱪa:  
\m — Ɵzüngning gepingni ⱪilixingƣa ruhsǝt, — dedi.  
\m Pawlus ⱪolini sozup ɵzini aⱪlaxⱪa baxlidi:   
\m
\v 2-3 — I Agrippa han, bügün aldilirida Yǝⱨudiylar mening üstümdin xikayǝt ⱪilƣan pütün ixlar toƣruluⱪ jawab berix pursitigǝ nesip bolƣanliⱪim üqün, bolupmu ɵzlirining Yǝⱨudiylarning adǝtliri wǝ ularning arisidiki talax-tartixliridin hǝwǝrliri bolƣanliⱪi üqün ɵzümni bǝhtlik ⱨesablaymǝn! Xuning üqün degǝnlirimni sǝwrqanliⱪ bilǝn anglap beⱪixlirini ɵtünimǝn.   
\m
\v 4 Mening dǝslǝpki waⱪitlirimda, yǝni kiqikimdin tartip ɵz elimdǝ, Yerusalemda yürüx-turuxumning ⱪandaⱪ ikǝnliki Yǝⱨudiylarning ⱨǝmmisigǝ ayan.  
\v 5 Ular xu dǝslǝpki waⱪtimdin beri meni tonuƣaqⱪa (ǝgǝr halisaidi, xuningƣa guwaⱨliⱪ berǝtti), mening ibadǝt tüzümidiki ǝng tǝlǝpqan mǝzⱨǝpning xǝrtliri boyiqǝ yaxap, yǝni Pǝrisiy bolup ɵmrümni ɵtküzginimni bilidu.  
\v 6 Əmdi mǝn Huda ata-bowilirimizƣa ⱪilƣan wǝdigǝ baƣliƣan ümidim tüpǝylidin ⱨazir soraⱪ ⱪiliniwatimǝn.\x + \xo 26:6 \xt Yar. 3:15; 22:18; 26:4; 49:10; Ⱪan. 18:15; 2Sam. 7:12; Zǝb. 132:11; Yǝx. 4:2; 7:14; 9:5; 40:10; Yǝr. 23:5; 33:14; Əz. 34:23; 37:24; Dan. 9:24; Mik. 7:20. \x*  
\v 7 Xu \add wǝdining\add* nesiwisigǝ yetixni bizning pütkül on ikki ⱪǝbilimiz keqǝ-kündüz tohtawsiz Hudaƣa ibadǝt ⱪilip ümid ⱪilmaⱪta. I aliyliri, Yǝⱨudiylarning mening üstümdin ⱪilƣan xikayǝtliri dǝl xu ümidkǝ baƣliⱪtur!  
\v 8 \add Halayiⱪ\add*, Huda ɵlgǝnlǝrni tirildürsǝ, nemǝ üqün ixinixkǝ bolmaydu, dǝp ⱪaraysilǝr?\f □ \fr 26:8 \ft \+bd «Halayiⱪ, Huda ɵlgǝnlǝrni tirildürsǝ, nemǝ üqün ixinixkǝ bolmaydu, dǝp ⱪaraysilǝr?»\+bd* — demisǝkmu, Pawlus kɵzdǝ tutⱪan ümid (7-ayǝtni kɵrüng) Hudaning wǝdisi bilǝn, Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ mǝnggülük ⱨayatⱪa tirilixtin ibarǝt idi.\f*   
\m
\v 9 Dǝrwǝⱪǝ, ɵzümmu ǝslidǝ Nasarǝtlik Əysaning namiƣa ⱪarxi nurƣun ixlarni ⱪilixim kerǝk dǝp ⱪayil idim \x + \xo 26:9 \xt Ros. 8:3; 9:1; 22:4; 1Kor. 15:9; Gal. 1:13; 1Tim. 1:13. \x*  
\v 10 wǝ Yerusalemda ǝnǝ xundaⱪ ixlarni ⱪilƣanidim. Bax kaⱨinlardin ⱨoⱪuⱪ elip, ɵzüm Hudaning nurƣun muⱪǝddǝs bǝndilirini zindanƣa tutup bǝrgǝn, ular ɵlümgǝ ⱨɵküm ⱪilinƣandimu, ⱨɵkümgǝ awaz ⱪoxⱪanidim. \f □ \fr 26:10 \ft \+bd «ular ɵlümgǝ ⱨɵküm ⱪilinƣandimu, ⱨɵkümgǝ awaz ⱪoxⱪanidim»\+bd* — «awaz ⱪoxⱪanidim» grek tilida «mǝn ularƣa ⱪara tax taxlidim». Yǝⱨudiylar arisida kona zamanlarda «awaz berix» aⱪ yaki ⱪara bir taxni taxlax bilǝn bildürülǝtti.\f*  
\v 11 Mǝn ⱨǝmmǝ sinagoglarda kɵp ⱪetim ularni izdǝp tepip jazalap, kupurluⱪ gǝp ⱪilixⱪa zorliƣanidim. Mǝn ularƣa tǝlwilǝrqǝ ɵq bolup, ⱨǝtta yaⱪa yurttiki xǝⱨǝrlǝrgǝ berip, ularƣa ziyankǝxlik ⱪilƣanidim. \f □ \fr 26:11 \ft \+bd «mǝn ... ularni ... kupurluⱪ gǝp ⱪilixⱪa zorliƣanidim»\+bd* — «kupurluⱪ gǝp ⱪilix» muxu yǝrdǝ mǝnisi bǝlkim Mǝsiⱨgǝ kupurluⱪ sɵz ⱪilip, etiⱪadtin waz keqixni kɵrsitixi mumkin.\f*   
\m
\v 12 Bu ixlarda bolup bax kaⱨinlar bǝrgǝn toluⱪ wǝkillik ⱨoⱪuⱪi bilǝn Dǝmǝxⱪ xǝⱨirigǝ ⱪarap sǝpǝr ⱪiliwatattim.  
\v 13 Qüx waⱪtida yolda ketiwetip, asmandin qüxkǝn, ⱪuyax nuridinmu küqlük bir nurning ǝtrapimni wǝ billǝ ketiwatⱪanlarni yorutuwǝtkǝnlikini kɵrdüm.  
\v 14 Ⱨǝmmimiz yǝrgǝ yiⱪilƣan bolup mǝn ibraniy tilida eytilƣan: «Əy Saul, Saul! Manga nemixⱪa ziyankǝxlik ⱪilisǝn? Seni zihlaxlarƣa ⱪarxi tǝpmiking sǝn üqün tǝs kelidu!» degǝn bir awazni anglidim.\f □ \fr 26:14 \ft \+bd «Seni zihlaxlarƣa ⱪarxi tǝpmiking sǝn üqün tǝs kelidu!»\+bd* — Rǝb Saulni jaⱨil exǝkkǝ ohxitidu. Exǝkni igisi zihliƣanda mangmay ⱪiyiⱪ atsa tehimu azab tartidu, ǝlwǝttǝ. Saulning wijdani xuningƣa ohxax Rǝbning bǝndilirigǝ yamanliⱪ ⱪilƣanliⱪi tüpǝylidin sanjilƣan bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 15 Mǝn: — «I Rǝb, sǝn kimsǝn?» dǝp sorisam, Rǝb manga: «Mǝn sǝn ziyankǝxlik ⱪiliwatⱪan Əysadurmǝn!  
\v 16 Əmdi ornungdin tur; qünki Mǝn seni sǝn kɵrgǝn ixlarƣa ⱨǝmdǝ Ɵzüm sanga ayan ⱪilinƣinimda kɵridiƣan ixlarƣa hǝziniqi ƣojidar wǝ guwaⱨliⱪ bǝrgüqi boluxⱪa tiklǝx üqün, sanga ayan boldum. \f □ \fr 26:16 \ft \+bd «Ɵzüm sanga ayan ⱪilinƣinimda kɵridiƣan ixlarƣa hǝziniqi ƣojidar wǝ guwaⱨliⱪ bǝrgüqi boluxⱪa tiklǝx üqün, sanga ayan boldum»\+bd* — «hǝziniqi ƣojidar» nemini kɵrsitidu? Demǝk, Saul Mǝsiⱨ uningƣa tapxurƣan wǝ tapxuridiƣan wǝⱨiylǝrni wǝ kalam-sozni saⱪlaxⱪa mǝs’ul bolƣan «hǝziniqi» yaki «amanǝtqi» bolidu wǝ kǝlgüsidǝ bu ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni barliⱪ jamaǝtlǝrgǝ yǝtküzüx hizmitidǝ bolidu.\f*  
\v 17-18 Mǝn seni ɵz hǝlⱪingning ⱨǝm ǝllǝrning ⱪolidin ⱪutⱪuzimǝn — qünki mǝn seni yat ǝlliklǝrning kɵzlirini eqip, ularning ⱪarangƣuluⱪtin yoruⱪluⱪⱪa, Xǝytanning ilkidin Hudaƣa baƣlinixⱪa buruluxi üqün ularning arisiƣa ǝwǝtimǝn. Xuning bilǝn ular gunaⱨlirining kǝqürümigǝ, xundaⱪla Manga etiⱪad ⱪilix arⱪiliⱪ pak-muⱪǝddǝs ⱪilinƣanlarning arisida mirasⱪa muyǝssǝr bolidu» — dedi.\x + \xo 26:17-18 \xt Yǝx. 60:1. \x*   
\m
\v 19 Xunga, i Agrippa aliyliri, mǝn ǝrxtin kǝlgǝn bu ƣayibanǝ kɵrünüxkǝ itaǝtsizlik ⱪilmidim.  
\v 20 Bǝlki aldi bilǝn Dǝmǝxⱪ hǝlⱪigǝ, andin Yerusalem xǝⱨiridikilǝrgǝ, pütün Yǝⱨudiyǝ ɵlkisidikilǝrgǝ ⱨǝmdǝ yat ǝlliklǝrgimu, «Towa ⱪilip, Hudaƣa baƣlininglar, xundaⱪla towa ⱪilixⱪa uyƣun ǝmǝllǝrni kɵrsitinglar» dǝp jakarlap hǝwǝr yǝtküzüp kǝldim. \x + \xo 26:20 \xt Ros. 9:19,28; 22:17,21. \x*  
\v 21 Bu ixlar tüpǝylidin Yǝⱨudiylar meni ibadǝthana ⱨoylisida tutup, muxtlap ɵltürüwǝtmǝkqi boluxti. \x + \xo 26:21 \xt Ros. 21:30. \x*  
\v 22 Lekin bügüngiqǝ Hudaning yardǝm-mǝditigǝ muyǝssǝr bolup mǝn qing turuwatimǝn, tɵwǝndikilǝr bolsun yuⱪiridikilǝr bolsun ⱨǝmmǝylǝngǝ guwaⱨliⱪ berip kǝldim. Guwaⱨliⱪim dǝl pǝyƣǝmbǝrlǝr ⱨǝm Musa ɵzi bexarǝt ⱪilip eytⱪanliridin baxⱪa nǝrsǝ ǝmǝs —  
\v 23 demǝk, Mǝsiⱨ jǝzmǝn azab-oⱪubǝt qekip, tunji bolup ɵlümdin tirilgüqi bolup \add Yǝⱨudiy\add* hǝlⱪigǝ ⱨǝm pütkül ǝllǝrgimu yoruⱪluⱪ jakarlaydu.\x + \xo 26:23 \xt Yǝx. 60:1-3, 19, 20\x*   
\m
\v 24 Pawlus bu ixlarni eytip ɵzini xundaⱪ aⱪlax jawabini bǝrgǝndǝ, Festus yuⱪiri awaz bilǝn uningƣa:  
\m — Pawlus, sarang bolupsǝn! Bilimingning kɵpliki ǝⱪlingni azduruptu! — dedi.   
\m
\v 25 Lekin Pawlus: — Sarang ǝmǝsmǝn, i Festus janabliri, mǝn bǝlki ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ uyƣun ⱨǝm salmiⱪi bar sɵzlǝrni jar ⱪilimǝn.  
\v 26 Qünki \add Agrippa\add* aliylirining bu ixlardin hǝwiri bar. Mǝn uningƣa yürǝklik bilǝn oquⱪ sɵzlǝwatimǝn, qünki bu ixlarning ⱨeqⱪaysisining uningdin yoxurun ǝmǝslikigǝ ixinimǝn. Qünki bu ix bulung-puqⱪaⱪlarda ⱪilinƣan ǝmǝs!\f □ \fr 26:26 \ft \+bd «Qünki bu ix bulung-puqⱪaⱪlarda ⱪilinƣan ǝmǝs!»\+bd* — «bu ix» — Mǝsiⱨning tartⱪan azab-oⱪubǝtiri, ɵlümi wǝ tirilixi, demǝk.\f*   
\m
\v 27 — Əy Agrippa aliyliri, ɵzliri pǝyƣǝmbǝrlǝrning eytⱪanliriƣa ixinǝmdila? Mǝn ixinidiƣanliⱪlirini bilimǝn! — dedi.   
\m
\v 28 Agrippa Pawlusⱪa:  
\m — Sǝn meni muxunqilik ⱪisⱪiƣina waⱪitta hristian boluxⱪa ⱪayil ⱪilmaⱪqimusǝn? — dedi.\f □ \fr 26:28 \ft \+bd «Sǝn meni muxunqilik ⱪisⱪiƣina waⱪitta hristian boluxⱪa ⱪayil ⱪilmaⱪqimusǝn?»\+bd* — «hristian» toƣruluⱪ 11:26diki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 29 Pawlus:  
\m — Mǝyli ⱪisⱪa waⱪit iqidǝ yaki uzun waⱪitta bolsun, pǝⱪǝt ɵzlirining ǝmǝs, bǝlki bügün sɵzümni angliƣuqilarning ⱨǝmmisi manga ohxax bolƣay (pǝⱪǝt mǝndiki zǝnjirlǝr silǝrdǝ bolmisun!) dǝp Hudadin tilǝymǝn, — dedi.\f □ \fr 26:29 \ft \+bd «mǝyli ⱪisⱪa waⱪit iqidǝ yaki uzun waⱪitta bolsun ... bügün sɵzümni angliƣuqilarning ⱨǝmmisi manga ohxax bolƣay...»\+bd* — Pawlusning ularni nijatliⱪⱪa erixsun dǝp ɵzining kerǝk bolsa uzun waⱪitⱪiqǝ sɵzligǝnlikigǝ razi bolƣanliⱪini kɵrsitiwatidu.\f*  \x + \xo 26:29 \xt 1Kor. 7:7. \x*   
\m
\v 30 Xuning bilǝn \add Agrippa\add* han, xundaⱪla waliy, Bǝrniki wǝ ular bilǝn billǝ olturƣanlar orunliridin turup,  
\v 31 \add zaldin\add* qiⱪip, bir-birigǝ:  
\m — Bu kixining ɵlümgǝ yaki türmigǝ solaxⱪa tegixlik ⱨeqbir jinayiti yoⱪ ikǝn! — deyixti.\x + \xo 26:31 \xt Ros. 23:9; 25:25. \x*   
\m
\v 32 Agrippa Festusⱪa:  
\m — Bu adǝm Ⱪǝysǝrgǝ murajiǝt ⱪilmiƣan bolsa, ⱪoyup berilsǝ bolidikǝntuⱪ! — dedi.   
\b  
\b  
\m  
\c 27
\s1 Pawlus wǝ ⱨǝmraⱨlirining Rim xǝⱨirigǝ ⱪilƣan dengiz sǝpiri  
\m
\v 1 Bizning Italiyǝgǝ dengiz yoli bilǝn beriximiz ⱪarar ⱪilinƣandin keyin, ǝmǝldarlar Pawlus bilǝn baxⱪa birnǝqqǝ mǝⱨbusni «Awƣustus ⱪismi»diki Yuliyus isimlik bir yüzbexiƣa tapxurdi.\f □ \fr 27:1 \ft \+bd «Bizning Italiyǝgǝ dengiz yoli bilǝn beriximiz...»\+bd* — «biz» degǝn sɵzgǝ ⱪariƣanda Luⱪa ⱪaytidin Pawlusⱪa ⱨǝmraⱨ bolƣanidi. «Italiyǝgǝ» — Rim xǝⱨiri Italiyǝning paytǝhti idi. \+bd «Awƣustus ⱪismi»\+bd* — yaki «xaⱨanǝ ⱪoxun». «Awƣustus» bolsa birinqi Rim imperatori idi. «Ⱪisim» yaki «ⱪoxun» muxu yǝrdǝ 600 lǝxkǝrlik birlikni kɵrsitidu.\f*  
\v 2 Biz Adramittiumning bir kemisigǝ qiⱪtuⱪ. Kemǝ Asiya ɵlkisining dengiz boyliridiki xǝⱨǝrlǝrgǝ baratti. Tesalonika xǝⱨiridin bolƣan Makedoniyǝlik, Aristarhus isimlik bir kixi biz bilǝn ⱨǝmsǝpǝr boldi.  
\v 3 Ətisi biz Zidon xǝⱨirigǝ yetip kǝlduⱪ. Yuliyus Pawlusⱪa kǝngqilik ⱪilip, xu yǝrdiki dost-buradǝrlirining yeniƣa berip ularning ƣǝmhorliⱪini ⱪobul ⱪilixiƣa ruhsǝt ⱪildi.\x + \xo 27:3 \xt Ros. 24:23; 28:16. \x*  
\v 4 Biz u yǝrdin yǝnǝ dengizƣa qiⱪtuⱪ. Xamallar ⱪerixⱪandǝk ⱪarxi tǝripimizdin qiⱪⱪanliⱪi üqün, Siprus arilining xamalƣa dalda tǝripi bilǝn mangduⱪ.  
\v 5 Kilikiyǝ wǝ Pamfiliyǝ ɵlkilirining udulidiki dengizdin ɵtüp, Likiyǝ ɵlkisidiki Mira xǝⱨirigǝ kǝlduⱪ.  
\v 6 Xu yǝrdǝ yüzbexi Iskǝndǝriyǝ xǝⱨiridiki Italiyǝgǝ baridiƣan baxⱪa bir kemini tepip, bizni uningƣa qiⱪirip ⱪoydi.   
\m
\v 7 Dengizda kɵp künlǝr naⱨayiti asta mengip, tǝsliktǝ Kinidos xǝⱨirining uduliƣa kǝlduⱪ. Xamal mingix yɵniliximizni tosuƣaqⱪa, Kret arilining xamaldin dalda tǝripi bilǝn mengip, Salmoniy \add yerim arili\add*din ɵtüp,\f □ \fr 27:7 \ft \+bd «Xamal mingix yɵniliximizni tosuƣaqⱪa, Kret arilining Xamaldin dalda tǝripi bilǝn mengip, Salmoniy yerim arilidin ɵtüp... »\+bd* — ǝslidǝ ular mǝƣrip tǝrǝpkǝ mangmaⱪqi, ⱨazir jǝnubⱪa ⱪarap mangidu. «Rosul Pawlusning sǝpǝrliri» degǝn hǝritini kɵrüng.\f*  
\v 8 dengizda tǝsliktǝ ilgirilǝp ⱪirƣaⱪni boylap, Laseya xǝⱨirigǝ yeⱪin bolƣan «Güzǝl aramgaⱨ» dǝp atilidiƣan bir yǝrgǝ kǝlduⱪ.   
\m
\v 9 Sǝpǝr bilǝn heli waⱪitlar ɵtüp, roza küni alliⱪaqan ɵtkǝn bolƣaqⱪa, dengizda sǝpǝr ⱪilix hǝtǝrlik idi. Xunga Pawlus kɵpqilikkǝ nǝsiⱨǝt ⱪilip:\f □ \fr 27:9 \ft \+bd «roza küni alliⱪaqan ɵtkǝn bolƣaqⱪa,...»\+bd* — Yǝⱨudiylarning «roza küni» adǝttǝ toⱪⱪuzinqi ayda bolidu, ⱨazir küz pǝsli bolsa kerǝk. Oninqi aydin keyin boran kɵp bolƣanliⱪtin «Ottura dengiz»da sǝpǝr ⱪilix hǝtǝrlik idi.\f*   
\m
\v 10 — Buradǝrlǝr, bu sǝpǝrning balayi’apǝt wǝ eƣir ziyan bilǝn tügǝydiƣanliⱪini kɵrüwatimǝn; mal wǝ kemidin mǝⱨrum bolupla ⱪalmay, sǝpǝr ɵz jenimizƣimu zamin bolidu! — dǝp agaⱨlandurdi.   
\m
\v 11 Biraⱪ yüzbexi bolsa Pawlusning sɵzigǝ ixǝnmǝy, kemǝ baxliⱪi bilǝn kemǝ igisining sɵzigǝ ixǝndi.  
\v 12 Uning üstigǝ, bu portmu ⱪixlaxⱪa muwapiⱪ jay bolmiƣaqⱪa, kɵpqilik yǝnǝ dengizƣa qiⱪip, mumkinⱪǝdǝr Feniks xǝⱨirigǝ yetip berip, xu yǝrdǝ ⱪixlaxni ⱪuwwǝtlidi. Feniks bolsa Kret arilidiki bir dengiz porti bolup, bir tǝripi ƣǝrbiy jǝnubⱪa wǝ bir tǝripi ƣǝrbiy ximalƣa ⱪaraytti.\f □ \fr 27:12 \ft \+bd «roza küni alliⱪaqan ɵtkǝn bolƣaqⱪa, kɵpqilik yǝnǝ dengizƣa qiⱪip, mumkinⱪǝdǝr Feniks xǝⱨirigǝ yetip berip, xu yǝrdǝ ⱪixlaxni ⱪuwwǝtlidi...»\+bd* — Feniks porti ⱪixliⱪ (adǝttǝ xǝrⱪiy jǝnub wǝ xǝrⱪiy ximaldin qiⱪⱪan) xamallarƣa dalda bolƣaqⱪa, ⱪixlax üqün yahxi jay idi.\f*  \fig Rosul Pawlusning Rim xǝⱨirigǝ mangƣan sǝpiri|src="paul4mission-upin-01.jpg" size="span" ref="«Ros.» 27, 28" \fig*   
\b  
\m  
\s1 Dengizdiki boran-qapⱪun  
\m
\v 13 Jǝnubtin mǝyin xamal qiⱪiwatatti, kɵpqilik nixanimizƣa yetidiƣan bolduⱪ dǝp, lǝnggǝrni eliwetip, kemini Kret arilining ⱪirƣiⱪini boylap ⱨǝydǝp mangdi.  
\v 14 Lekin uzun ɵtmǝy, araldin ⱪattiⱪ «xǝrⱪiy ximaldin kǝlgüqi» dǝp atilidiƣan ǝxǝddiy ⱪara boran qiⱪip kǝtti.  
\v 15 Kemǝ buranning ⱪamalliⱪida ⱪalƣaqⱪa, uni xamalƣa yüzlǝndürǝlmǝy, boranning mǝyliqǝ mengixiƣa ⱪoyup bǝrduⱪ.  
\v 16-17 Klawda degǝn kiqik bir aralning xamalƣa dalda tǝripigǝ ɵtüwelip, ⱪolwaⱪni kemigǝ qiⱪiriwelip, aranla uni saⱪlap ⱪalaliduⱪ. Andin kemiqilǝr kemini arƣamqilar bilǝn sirtidin orap baƣliwaldi. Kemining Sirtis dǝp atalƣan dengiz astidiki tax-ⱪum dɵwilirigǝ ⱪeⱪilip petip ⱪelixidin ⱪorⱪup, tormuz lǝnggǝrlirini qüxürüp, kemini xamalning ⱨǝydixigǝ ⱪoyup bǝrdi. \f □ \fr 27:16-17 \ft \+bd «Klawda degǝn kiqik bir aralning xamalƣa dalda tǝripigǝ ɵtüwelip, ⱪolwaⱪni kemigǝ qiⱪiriwelip, aranla uni saⱪlap ⱪalaliduⱪ»\+bd* — adǝttǝ ⱪolwaⱪ kemining kǝynidin sɵritilip mengilatti. \+bd «Andin kemiqilǝr kemini arƣamqilar bilǝn sirtidin orap baƣliwaldi»\+bd* — bu arƣamqilar kemining parqilinip ketixining aldini elixi üqün kemini qing tutup turatti. \+bd «Sirtis dǝp atalƣan dengiz astidiki tax-ⱪum dɵwiliri»\+bd* — «Sirtis» degǝn ⱨazirⱪi Liwiyǝdiki ikki dengiz ⱪoltuⱪining ismidur. Xu ⱪoltuⱪlarda kɵp teyiz jaylar wǝ dengiz astida daim kɵqmǝ ⱪum dɵwiliri bolƣaqⱪa, kemilǝr üqün bǝk hǝtǝrlik jaydur. \+bd «kemining ... tormuz lǝnggǝrliri»\+bd* — bolsa yenikrǝk lǝnggǝr bolup, dengiz tegigǝ tirilip kemining aldiƣa mengixini astilitatti. Baxⱪa birhil tǝrjimisi «yǝlkǝnlǝrni qüxürüp»; ǝmma bizningqǝ xundaⱪ ǝxǝddiy buranda yǝlkǝnlǝr alliⱪaqan qüxürülgǝn bolatti.\f*  
\v 18 Boran üstimizgǝ xiddǝtlik soⱪⱪaqⱪa, ǝtisi malni dengizƣa taxlaxⱪa baxlidi. \f □ \fr 27:18 \ft \+bd «... ǝtisi malni dengizƣa taxlaxⱪa baxlidi»\+bd* — malni taxlaxning mǝⱪsiti kemining parqilinix mumkinqilikini azaytix üqün uni yeniklitixtin ibarǝt.\f*  
\v 19 Üqinqi künidǝ ular ɵz ⱪolliri bilǝn kemidiki ⱪoral-jabduⱪlirini dengizƣa taxliwǝtti.  
\v 20 Kɵp künlǝrgiqǝ ya kün ya yultuzlar kɵrünmǝy, boran-qapⱪun yǝnila xiddǝtlik üstimizgǝ tohtimay soⱪuwǝrgǝqkǝ, ahirda ⱪutulup ⱪelix ümidimizmu yoⱪⱪa qiⱪⱪanidi.   
\m
\v 21 Kemidikilǝr birnǝrsǝ yemiginigǝ kɵp künlǝr bolƣandin keyin, Pawlus ularning arisida turup:  
\m — Buradǝrlǝr, silǝr baldurla mening gepimgǝ ⱪulaⱪ selip Krettin dengizƣa qiⱪmasliⱪinglar kerǝk idi. Xundaⱪ ⱪilƣan bolsanglar bu balayi’apǝt wǝ ziyan-zǝhmǝtlǝrgǝ uqrimiƣan bolattinglar.  
\v 22 Lekin ǝmdi silǝrni ƣǝyrǝtlik boluxⱪa dǝwǝt ⱪilimǝn. Qünki aranglarda ⱨeqⱪaysinglar jenidin ayrilƣini yoⱪ, pǝⱪǝt kemidinla mǝⱨrum ⱪalisilǝr.  
\v 23 Qünki mǝn tǝwǝ bolƣan wǝ ibadǝt-hizmitini ⱪilip kǝlgǝn Hudaning bir pǝrixtisi tünügün keqǝ yenimƣa kelip  
\v 24 manga: «Pawlus, ⱪorⱪma! Sǝn Ⱪǝysǝrning aldiƣa berip turuxung kerǝk; wǝ mana, Huda xapaǝt ⱪilip sǝn bilǝn billǝ sǝpǝr ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisining jenini tiliginingni sanga ijabǝt ⱪildi!» dedi.  
\v 25 Xuning üqün ǝy ǝpǝndilǝr, ƣǝyrǝtlik bolunglar; qünki Hudaƣa ixinimǝnki, manga ⱪandaⱪ eytilƣan bolsa xundaⱪ ǝmǝlgǝ axurulidu.  
\v 26 Biraⱪ biz mǝlum aralning ⱪirƣiⱪiƣa urulup ketiximiz muⱪǝrrǝr bolidu.   
\m
\v 27 Sǝpirimizning on tɵtinqi küni keqisi, kemǝ Adriatik dengizida lǝylǝp yürüwatⱪan bolup, tün nispidǝ, kemiqilǝr ⱪuruⱪluⱪⱪa yeⱪinlap ⱪeliptuⱪ, dǝp oylidi.  
\v 28 Ular qongⱪurluⱪni ɵlqǝx arƣamqisini dengizƣa qüxürüp, suning qongⱪurluⱪini ɵlqǝp kɵrgǝnidi, yigirmǝ ƣulaq qiⱪti. Sǝl aldiƣa mengip yǝnǝ ɵlqiwidi, on bǝx ƣulaq qiⱪti.  
\v 29 Ular kemining hada taxlarƣa urulup ketixidin ⱪorⱪup, kemining kǝynidin tɵt lǝnggǝrni taxliwetip, tang etixni tǝlmürüp kütüp turdi. \f □ \fr 27:29 \ft \+bd «ular ... kemining kǝynidin tɵt lǝnggǝrni taxliwetip,..»\+bd* — bu tɵt lǝnggǝrni (dengizƣa) taxlaxning mǝⱪsiti kemini tohtitix, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 30 Lekin kemiqilǝr kemidin ⱪaqmaⱪqi bolup kemining bexidinmu lǝnggǝrni elip taxliwetǝyli dǝp baⱨanǝ kɵrsitip, ⱪolwaⱪni dengizƣa qüxürdi.  
\v 31 Pawlus yüzbexi wǝ lǝxkǝrlǝrgǝ:  
\m — Bu \add kemiqilǝr\add* kemidǝ ⱪalmisa, silǝr ⱪutulalmaysilǝr! — dedi.   
\m
\v 32 Buning bilǝn lǝxkǝrlǝr kemidiki ⱪolwaⱪning arƣamqilirini kesip, uni lǝylitip ⱪoydi. \f □ \fr 27:32 \ft \+bd «kemidiki ⱪolwaⱪning arƣamqilirini kesip, uni lǝylitip ⱪoydi»\+bd* — yaki «kemidiki ⱪolwaⱪning arƣamqilirini kesip, uni dengizƣa taxliwǝtti».\f*  
\v 33 Tang atay degǝndǝ, Pawlus ⱨǝmmǝylǝnni bir’az ƣizaliniwelixⱪa dǝwǝt ⱪildi. U:  
\m — Silǝrning dǝkkǝ-dükkǝ iqidǝ ⱨeqnemǝ yemǝy turƣininglarƣa on tɵt kün boldi.  
\v 34 Əmdi bir’az ƣizalinixinglarni ɵtünimǝn. Qünki ⱨayat ⱪelixinglar üqün muxundaⱪ ⱪilixⱪa toƣra kelidu; qünki ⱨeqⱪaysinglarning bexidiki bir tal moymu ziyanƣa uqrimaydu! — dedi.\x + \xo 27:34 \xt Mat. 10:30. \x*   
\m
\v 35 Bu sɵzni ⱪilip bolup, u ⱪoliƣa bir parqǝ nanni elip, kɵpqilikning aldida Hudaƣa tǝxǝkkür eytip oxtup yedi. \x + \xo 27:35 \xt 1Sam. 9:13; Yⱨ. 6:11; 1Tim. 4:3. \x*  
\v 36 Xuning bilǝn ⱨǝmmǝylǝn ƣǝyrǝtlinip ƣizalinixⱪa baxlidi  
\v 37 (kemidǝ biz jǝmiy ikki yüz yǝtmix altǝ kixi iduⱪ).  
\v 38 Ⱨǝmmǝylǝn ⱪorsaⱪlirini toⱪliƣandin keyin, kemini yeniklitix üqün, kemidiki buƣdaylarnimu dengizƣa taxliwǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Kemining ƣǝrⱪ boluxi  
\m
\v 39 Tang atⱪanda, kemiqilǝr ⱪuruⱪluⱪning nǝ ikǝnlikini tonumidi. Lekin uningdiki bir ⱪumluⱪ ⱪoltuⱪni bayⱪap, kemini bir amal ⱪilip xu yǝrdǝ uruldurup ⱪuruⱪluⱪⱪa qiⱪarmaⱪqi boldi.  
\v 40 Ular aldi bilǝn lǝnggǝrlǝrni boxiwetip, ularni dengizƣa taxliwǝtti. Xuning bilǝn bir waⱪitta, kemining ikki yɵnilix paliⱪining baƣlirini boxitip, ularni qüxürüwǝtti. Andin kemining bexidiki yǝlkǝnni xamalƣa qiⱪirip, kemini ⱪumluⱪning ⱪirƣiⱪiƣa ⱪaritip mangdurdi. \f □ \fr 27:40 \ft \+bd «kemining ikki yɵnilix paliⱪining baƣlirini boxitip, ularni qüxürüwǝtti»\+bd* — dengiz xundaⱪ küqlük dolⱪunliƣanda, bu palaⱪlarni dengizƣa qüxürüxning paydisi bolmaytti. Xunga ular dǝhli bolmisun üqün palaⱪni bir-birigǝ qetip kemigǝ dengizdin kɵtürüpraⱪ baƣlap ⱪoyƣanidi. Uni ǝng ahirⱪi ⱪetim ixlitixkǝ bolatti, ǝgǝr ⱪattiⱪ dolⱪunda buzulup kǝtsǝ amal yoⱪ bolatti.\f*  
\v 41 Əmdi ikki eⱪim bir-birigǝ uqraxⱪan yǝrgǝ kirip ⱪelip, ular kemini ⱪiraⱪⱪa soⱪturuwaldi; kemining bexi dengiz tegigǝ urulup petip, midirlimay ⱪaldi, lekin kemining arⱪa tǝripi dolⱪunlarning zǝrbisi bilǝn quwulup ketixkǝ baxlidi.\f □ \fr 27:41 \ft \+bd «Əmdi ikki eⱪim bir-birigǝ uqraxⱪan yǝrgǝ kirip ⱪelip, ular kemini ⱪiraⱪⱪa soⱪturuwaldi»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Kemǝ ⱪirƣaⱪⱪa yǝtküqǝ dengiz astidiki ⱪum dɵwisigǝ urulup petip ⱪaldi».\f*  \x + \xo 27:41 \xt 2Kor. 11:25. \x*   
\m
\v 42 Lǝxkǝrlǝr mǝⱨbuslarning suƣa sǝkrǝp ⱪeqip ketixining aldini elix üqün, ⱨǝmmisini ɵltürüwǝtmǝkqi boldi. \f □ \fr 27:42 \ft \+bd «Lǝxkǝrlǝr mǝⱨbuslarning suƣa sǝkrǝp ⱪeqip ketixining aldini elix üqün, ⱨǝmmisini ɵltürüwǝtmǝkqi boldi»\+bd* — rimliⱪ ǝskǝrlǝr mǝⱨbuslarni ⱪaqurup ⱪoysa ɵzliri ɵlüm jazasiƣa mǝⱨkum bolatti.\f*  
\v 43 Lekin yüzbexi Pawlusni ⱪutⱪuzuxni haliƣan bolup, lǝxkǝrlǝrning bundaⱪ ⱪilixiƣa yol ⱪoymidi. U aldi bilǝn su üzüxni bilidiƣanlarning suƣa qüxüp ⱪirƣaⱪⱪa qiⱪixini,  
\v 44 ⱪalƣanlarning bǝzilirini tahtaylarƣa, bǝzilirini kemining quwulup kǝtkǝn parqiliriƣa esilip, ⱪirƣaⱪⱪa qiⱪixini buyrudi. Xundaⱪ boldiki, ⱨǝmmǝylǝn ⱪutulup saⱪ-salamǝt ⱪuruⱪluⱪⱪa qiⱪti.   
\b  
\b  
\m  
\c 28
\s1 Malta arilida  
\m
\v 1 Biz ⱪutulup saⱪ-salamǝt ⱪirƣaⱪⱪa qiⱪⱪandin keyin, u aralning Malta dǝp atilidiƣanliⱪini bilduⱪ.  
\v 2 Yǝrlik hǝlⱪ bizgǝ intayin meⱨribanliⱪ bilǝn muamilǝ ⱪildi; qünki u qaƣda yamƣur yeƣip, ⱨawa soƣuⱪ bolƣaqⱪa, ular gülhan yeⱪip bizni kütüwaldi.\f □ \fr 28:2 \ft \+bd «yǝrlik hǝlⱪ bizgǝ intayin meⱨribanliⱪ bilǝn muamilǝ ⱪildi»\+bd* — «yǝrlik hǝlⱪ» degǝn ibarǝ grek tilida «saⱪalliⱪlar» deyilidu. Bu sɵz ularning yat tilliⱪ (demǝk, ibraniy, grek yaki latin tilliⱪ ǝmǝs) ikǝnlikini kɵrsitidu.\f*  
\v 3 Pawlus bir baƣlam otun terip kelip otⱪa taxliwidi, issiⱪtin etilip qiⱪⱪan bir zǝⱨǝrlik yilan uning ⱪolini qixliginiqǝ qaplixiwaldi.  
\v 4 Xu yǝrliklǝr Pawlusning ⱪoliƣa yepixip turƣan yilanni kɵrüp, bir-birigǝ:  
\m — Bu adǝm qoⱪum bir ⱪatil ikǝn! Dengizdin ⱪutulup qiⱪⱪan bolsimu, «Adilliⱪ» uning tirik ⱪelixiƣa yol ⱪoymidi, — deyixti.\f □ \fr 28:4 \ft \+bd «Dengizdin ⱪutulup qiⱪⱪan bolsimu, «Adilliⱪ» uning tirik ⱪelixiƣa yol ⱪoymidi»\+bd* — «Adilliⱪ» degǝn ular qoⱪunidiƣan butlardin biri bolƣan ayal ilaⱨ bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 5 Lekin Pawlus yilanni otning iqigǝ silkip atti, ɵzi bolsa ⱨeqⱪandaⱪ zǝhim yemidi.\x + \xo 28:5 \xt Mar. 16:18; Luⱪa 10:19. \x*  
\v 6 Hǝlⱪ uningƣa bǝdini ixxip ketidu yaki u tuyuⱪsiz yiⱪilip ɵlidu dǝp ⱪarap turatti. Lekin uzun waⱪit ⱪarap turup, uningda ⱨeqⱪandaⱪ binormal ⱨalǝtning bolmiƣanliⱪini kɵrüp, oyliƣinidin yenip:  
\m — Bu bir ilaⱨ bolsa kerǝk! — deyixti.\x + \xo 28:6 \xt Ros. 14:11. \x*   
\m
\v 7 U yǝrning ǝtrapidiki yurtta, aral baxliⱪi (Publiyus dǝp atalƣan)ning birnǝqqǝ yǝr-etizliri bar idi. U bizni ɵyigǝ baxlap, üq kün ⱪizƣin meⱨman ⱪilip kütti.  
\v 8 U qaƣda xundaⱪ boldiki, Publiyusning atisining ⱪizitmisi ɵrlǝp, tolƣaⱪ bolup yetip ⱪalƣanikǝn. Pawlus uning yeniƣa kirip, dua ⱪilip üstigǝ ⱪolini tǝgküzüp, uni saⱪaytip ⱪoydi.  
\v 9 Xuningdin keyin araldiki ⱪalƣan kesǝllǝrning ⱨǝmmisi uning aldiƣa kelip, saⱪaytildi.  
\v 10 Ular bizning ⱨɵrmitimizgǝ nurƣun sowƣatlarni beƣixliƣan bolup, ahirda bu yǝrdin yǝnǝ yolƣa qiⱪⱪan waⱪtimizda, bizni yolƣa lazimliⱪ nǝrsǝ-kerǝklǝr bilǝn tǝminlidi.   
\b  
\m  
\s1 Maltadin Rim xǝⱨirigǝ berix  
\m
\v 11 Malta arilida Iskǝndǝriyǝdin kǝlgǝn, bexiƣa «Samawiy Ⱪoxkezǝk» ilaⱨlirining nǝⱪixliri oyulƣan bir kemǝ ⱪixliƣanidi. Aralda üq ay turƣandin keyin, bu kemǝ bilǝn yolƣa qiⱪtuⱪ. \f □ \fr 28:11 \ft \+bd «bexiƣa «Samawiy Ⱪoxkezǝk» ilaⱨlirining nǝⱪixliri oyulƣan bir kemǝ»\+bd* — «Samawiy Ⱪoxkezǝk» bolsa rimliⱪlarning qoⱪunƣan ilaⱨliri «Kastor bilǝn Polluks» (grek tilida «Dioskuri») idi. Dengizqilar ularni dengiz sǝpǝrlirini onguxluⱪ ⱪilidu, dǝp ⱪaraytti.\f*  
\v 12 Sirakoza xǝⱨirigǝ kelip, u yǝrdǝ üq kün turduⱪ.  
\v 13 Andin aylinip mengip, \add Italiyǝdiki\add* Regiyum xǝⱨirigǝ kǝlduⱪ. Ətisi xamal yɵnilixi ɵzgirip jǝnubtin qiⱪixi bilǝn, ikkinqi küni Puteoli xǝⱨirigǝ yetip kǝlduⱪ.  
\v 14 U yǝrdǝ birnǝqqǝ ⱪerindaxlarni taptuⱪ, ularning ɵtünüxliri bilǝn biz ularda bir ⱨǝptǝ turduⱪ. Xundaⱪ ⱪilip biz Rim xǝⱨirigǝ yetip kǝlduⱪ.  
\v 15 Keliwatⱪanliⱪimizdin hǝwǝr tapⱪan xu yǝrdiki ⱪerindaxlar bizni ⱪarxi elix üqün xǝⱨǝrdin qiⱪip ⱨǝtta «Apiyus baziri»ƣiqǝ, \add bǝziliri\add* «Üq Saray»ƣiqǝ kǝlgǝnidi. Pawlus ularni kɵrgǝndǝ, Hudaƣa rǝⱨmǝt eytip, ƣǝyrǝtlǝndi.\f □ \fr 28:15 \ft \+bd «xu yǝrdiki ⱪerindaxlar bizni ⱪarxi elix üqün xǝⱨǝrdin qiⱪip ⱨǝtta «Apiyus baziri»ƣiqǝ, bǝziliri «Üq Saray»ƣiqǝ kǝlgǝnidi»\+bd* — «Apiyus baziri» Rimdin 71 kilometr, «Üq Saray» 55 kilometr yiraⱪ idi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Pawlus Rim xǝⱨiridǝ  
\m
\v 16 Rim xǝⱨirigǝ kirginimizdǝ, yüzbexi mǝⱨbuslarni orda ⱪarawul begigǝ tapxurdi; lekin Pawlusning birla kɵzǝtküqi lǝxkǝr bilǝn bir ɵydǝ ayrim turuxiƣa ruhsǝt ⱪilindi. \f □ \fr 28:16 \ft \+bd yüzbexi mǝⱨbuslarni orda ⱪarawul begigǝ tapxurdi»\+bd* — muxu sɵzlɵr bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ tepilmaydu.\f*  \x + \xo 28:16 \xt Ros. 24:23; 27:3. \x*  
\v 17 Üq kündin keyin, u u yǝrdiki Yǝⱨudiylarning kattiwaxlirini ɵzi bilǝn kɵrüxüxkǝ qaⱪirdi. Ular jǝm bolƣanda, u mundaⱪ dedi:  
\m — Ⱪerindaxlar! Mǝn hǝlⱪimizgǝ yaki ata-bowilirimizdin ⱪaldurulƣan ɵrp-adǝtlǝrgǝ ⱪarxi ⱨeqⱪandaⱪ ix ⱪilmiƣan bolsammu, Yerusalemda turƣinimda tutⱪun ⱪilinip rimliⱪlarning ⱪoliƣa tapxuruldum. \x + \xo 28:17 \xt Ros. 24:12; 25:8. \x*  
\v 18 Rimliⱪlar meni soraⱪⱪa tartip, mǝndǝ ɵlüm jazasiƣa mǝⱨkum ⱪilƣudǝk birǝr jinayǝt bolmiƣaqⱪa, meni ⱪoyuwǝtmǝkqi boldi.  
\v 19 Lekin Yǝⱨudiylar buningƣa ⱪarxiliⱪ bildürgǝqkǝ, Ⱪǝysǝrgǝ murajiǝt ⱪilixⱪa mǝjbur boldum. Bularni deginim bilǝn, bu mening ɵz hǝlⱪim üstidin xikayitim bar degǝnlikim ǝmǝs.  
\v 20 Xu sǝwǝbtin mǝn silǝr bilǝn yüz kɵrüxüx wǝ bu ⱨǝⱪtǝ silǝrgǝ eytix üqün silǝrni bu yǝrgǝ qaⱪirdim. Qünki bu zǝnjir bilǝn baƣlinixning sǝwǝbi dǝl Israilning kütkǝn ümididur.\x + \xo 28:20 \xt Ros. 23:6; 24:21.\x*   
\m
\v 21 Ular Pawlusⱪa:  
\m — Biz bolsaⱪ Yǝⱨudiyǝdin sǝn toƣruluⱪ hǝt almiduⱪ, yaki u yǝrdin kǝlgǝn ⱪerindaxlarning ⱨeqⱪaysisimu sǝn toƣruluⱪ birǝr yaman hǝwǝr ǝkǝlmidi yaki yaman gepingni ⱪilmidi.  
\v 22 Lekin sening pikirliringni angliƣumiz bar. Qünki ⱨǝmmǝ yǝrdǝ kixilǝrning \add sǝn tǝwǝ bolƣan\add* bu mǝzⱨǝpkǝ ⱪarxi sɵzlǝwatⱪanliⱪidin hǝwirimiz bar! — deyixti.   
\m
\v 23 Xuning bilǝn ular Pawlus bilǝn kɵrüxüxkǝ bir künni bekitti. U küni nurƣun kixilǝr uning turalƣusiƣa kǝlgǝnidi; u tang atⱪandin kǝqkiqǝ ularƣa \add sɵz-kalamni\add* xǝrⱨlǝp, Hudaning padixaⱨliⱪi ⱨǝⱪⱪidǝ toluⱪ guwaⱨliⱪ berip, Tǝwrat ⱨǝm pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmiliridin nǝⱪil kǝltürüp, ularni Əysa toƣruluⱪ ⱪayil ⱪilixⱪa küqidi. \f □ \fr 28:23 \ft \+bd «u tang atⱪandin kǝqkiqǝ ularƣa sɵz-kalamni xǝrⱨlǝp, Hudaning padixaⱨliⱪi ⱨǝⱪⱪidǝ toluⱪ guwaⱨliⱪ berip, Tǝwrat ⱨǝm pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmiliridin nǝⱪil kǝltürüp, ularni Əysa toƣruluⱪ ⱪayil ⱪilixⱪa küqidi»\+bd* — «Tǝwrat ⱨǝm pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmiliri» toƣruluⱪ 24:14 wǝ uningdiki izaⱨatni kɵrüng. Muxu yǝrdǝ «Tǝwrat» grek tilida «Musaning (Tǝwrat) ⱪanuni».\f*  \x + \xo 28:23 \xt Yar. 3:15; 22:18; 26:4; 49:10; Ⱪan. 18:15; 2Sam. 7:12; Zǝb. 132:11; Yǝx. 4:2; 7:14; 9:5; 40:10; Yǝr. 23:5; 33:14; Əz. 34:23; 37:24; Dan. 9:24; Mik. 7:20. \x*  
\v 24 Uning sɵzlirigǝ bǝzilǝr ixǝndürüldi, bǝzilǝr ixinixni rǝt ⱪildi. \x + \xo 28:24 \xt Ros. 17:4. \x*  
\v 25 Ular Pawlusning mundaⱪ bir sɵzni ⱪilixi bilǝn ɵzara kelixǝlmǝy ⱪaytip kǝtti. U mundaⱪ dedi:  
\m — Muⱪǝddǝs Roⱨ Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ ata-bowilirimizƣa munu sɵzni dǝl jayida eytⱪan:   
\m
\v 26 — «Barƣin; muxu hǝlⱪⱪǝ mundaⱪ dǝp eytⱪin: —  
\m «Silǝr anglaxni anglaysilǝr, biraⱪ qüxǝnmǝysilǝr;  
\m Kɵrüxni kɵrüsilǝr, biraⱪ bilip yǝtmǝysilǝr. \x + \xo 28:26 \xt Yǝx. 6:9; Əz. 12:2; Mat. 13:14; Mar. 4:12; Luⱪa 8:10; Yⱨ. 12:40; Rim. 11:8. \x*   
\m
\v 27 Qünki muxu hǝlⱪning yürikini may ⱪaplap kǝtkǝn,  
\m Ular angliƣanda ⱪulaⱪlirini eƣir ⱪiliwalƣan,  
\m Ular kɵzlirini yumuwalƣan;  
\m Undaⱪ bolmisidi, ular kɵzliri bilǝn kɵrüp,  
\m Ⱪuliⱪi bilǝn anglap,  
\m Kɵngli bilǝn qüxinip,  
\m Ɵz yolidin yanduruluxi bilǝn,  
\m Mǝn ularni saⱪaytⱪan bolattim»».\f □ \fr 28:27 \ft \+bd «Qünki muxu hǝlⱪning yürikini may ⱪaplap kǝtkǝn, ... undaⱪ bolmisidi, ular kɵzliri bilǝn kɵrüp, ⱪuliⱪi bilǝn anglap, kɵngli bilǝn qüxinip, ɵz yolidin yanduruluxi bilǝn, mǝn ularni saⱪaytⱪan bolattim»\+bd* — «Yǝx.» 6:9-10din nǝⱪil kǝltürülgǝn.\f*  \x + \xo 28:27 \xt Yǝx. 6:9,10. \x*   
\m
\v 28-29 Xunga bilixinglar kerǝkki, Hudaning bu nijatliⱪi yat ǝlliklǝrgǝ ǝwǝtiliwatidu. Ular bolsa uningƣa ⱪulaⱪ salmay ⱪalmaydu! — dedi. U bu sɵzlǝrni eytⱪanda Yǝⱨudiylar ɵz-ara ⱪattiⱪ talax-tartix ⱪilixip kǝtti.\f □ \fr 28:28-29 \ft \+bd «U bu sɵzlǝrni eytⱪanda Yǝⱨudiylar ɵz-ara ⱪattiⱪ talax-tartix ⱪilixip kǝtti»\+bd* — muxu sɵzlǝr bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ tepilmaydu.\f*   
\m
\v 30 \add Pawlus\add* ɵzi ijarigǝ alƣan ɵydǝ toluⱪ ikki yil turdi wǝ bu yǝrdǝ uning bilǝn kɵrüxüxkǝ kǝlgǝn ⱨǝmmǝ kixilǝrni ⱪobul ⱪilip,  
\v 31 tolimu yürǝklik bilǝn ⱨǝm ⱨeq tosalƣuƣa uqrimay, Hudaning padixaⱨliⱪini jar ⱪilip, Rǝb Əysa Mǝsiⱨkǝ dair ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni yǝtküzüp tǝlim bǝrdi.