\id 2CH
\h Tarih-tǝzkirǝ «2» 
\toc1 Tarih-tǝzkirǝ «2» 
\toc2 Tarih-tǝzkirǝ «2» 
\toc3 2Tar. 
\mt1 Tarih-tǝzkirǝ «2»  
\c 1
\s1 Sulayman Israil üstigǝ ⱨɵküm süridu  
\r 1Pad. 3:1-15  
\m
\v 1 Dawutning oƣli Sulaymanning ⱨɵkümranliⱪi mustǝⱨkǝmlǝndi; qünki uning Hudasi Pǝrwǝrdigar uning bilǝn billǝ bolup, uni bǝk büyük ⱪildi.   
\m
\v 2 Sulayman pütkül Israillarni, mingbexi, yüzbexi, soraⱪqi wǝ pütkül Israilning ⱪǝbilǝ-jǝmǝt baxliⱪliri bolƣan ǝmǝldarlarni qaⱪirtip ularƣa sɵz ⱪildi.  
\v 3 Sulayman barliⱪ jamaǝt bilǝn birliktǝ Gibeonning egizlikigǝ bardi; qünki u yǝrdǝ Hudaning «jamaǝt qediri», yǝni Pǝrwǝrdigarning ⱪuli Musa bayawanda yasatⱪan qedir bar idi. \f □ \fr 1:3 \ft \+bd «Gibeonning egizliki»\+bd* — yaki «Gibeondiki «yuⱪiri jay»ƣa». \+bd «jamaǝt qediri»\+bd* — yaki «(Huda bilǝn) kɵrüxüx qediri».\f*  
\v 4 Hudaning ǝⱨdǝ sanduⱪini bolsa Dawut Kiriat-Yearimdin elip qiⱪip, ɵzi uningƣa tǝyyarliƣan yǝrgǝ ǝkǝlgǝnidi; qünki u Yerusalemda ǝⱨdǝ sanduⱪi üqün bir qedir tiktürgǝnidi.  
\v 5 Hurning nǝwrisi, Urining oƣli Bǝzalǝl yasiƣan mis ⱪurbangaⱨ bolsa \add Gibeonda\add*, yǝni Pǝrwǝrdigarning jamaǝt qediri aldida idi; Sulayman jamaǝt bilǝn birliktǝ berip, xu yǝrdǝ \add Pǝrwǝrdigardin\add* tilǝk tilidi.  
\v 6 Sulayman jamaǝt qedirining aldidiki mis ⱪurbangaⱨning yeniƣa, Pǝrwǝrdigarning aldiƣa kelip, ⱪurbangaⱨta ming malni kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪildi.   
\m
\v 7 Xu keqisi Huda Sulaymanƣa ayan bolup, uningƣa: — Sǝn nemini tilisǝng, xuni berimǝn, dedi.   
\m
\v 8 Sulayman Hudaƣa: — Sǝn atam Dawutⱪa zor meⱨir-muⱨǝbbǝt ata ⱪilƣan, meni uning orniƣa padixaⱨ ⱪilding.  
\v 9 I Pǝrwǝrdigar Huda, ǝmdi Sǝn atam Dawutⱪa bǝrgǝn wǝdǝngni puhta orunliƣaysǝn; qünki Sǝn meni yǝrdiki topidǝk nurƣun hǝlⱪⱪǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪilidiƣan padixaⱨ ⱪilding.  
\v 10 Əmdi Sǝn manga bu hǝlⱪⱪǝ yetǝkqilik ⱪilƣudǝk danaliⱪ wǝ bilim bǝrgǝysǝn; undaⱪ bolmisa Sening munqiwala qong bu hǝlⱪinggǝ kim ⱨɵküm sürǝlisun? — dedi.\f □ \fr 1:10 \ft \+bd «bu hǝlⱪⱪǝ yetǝkqilik ⱪilƣudǝk»\+bd* — bu ibarǝ ibraniy tilida «bu hǝlⱪning aldida qiⱪip-kirgüdǝk» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.\f*   
\m
\v 11 Huda Sulaymanƣa: — Mǝn seni hǝlⱪimgǝ padixaⱨ ⱪilip tiklidim. Əmdi sǝn muxundaⱪ niyǝtkǝ kelip, nǝ bayliⱪ, mal-mülük, nǝ izzǝt-ⱨɵrmǝt wǝ düxmǝnliringning janlirini tilimǝy, nǝ uzun ɵmür kɵrüxni tilimǝy, bǝlki bu hǝlⱪimgǝ ⱨɵküm sürüxkǝ danaliⱪ wǝ bilim tiligǝn ikǝnsǝn,  
\v 12 Danaliⱪ wǝ bilim sanga tǝⱪdim ⱪilindi; wǝ Mǝn sanga bayliⱪ, mal-mülük wǝ izzǝt-ⱨɵrmǝtmu berǝy; xundaⱪ boliduki, seningdin ilgiri ɵtkǝn padixaⱨlarning ⱨeqbiridǝ undaⱪ bolmiƣan, seningdin keyin bolƣusi padixaⱨlardimu undaⱪ bolmaydu, dedi.   
\b  
\m  
\s1 Sulaymanning beyixⱪa baxlixi  
\r 1Pad. 10:26-29  
\m
\v 13 Bu ixtin keyin Sulayman Gibeon egizlikidiki «jamaǝt qediri»din Yerusalemƣa ⱪaytip kelip, Israil üstidǝ sǝltǝnǝt ⱪildi.  
\v 14 Sulayman jǝng ⱨarwiliri bilǝn atliⱪ lǝxkǝrlǝrni toplidi: — uning bir ming tɵt yüz jǝng ⱨarwisi, on ikki ming atliⱪ lǝxkiri bar idi; u bularni «jǝng ⱨarwisi xǝⱨǝrliri»gǝ ⱨǝm padixaⱨning yenida turux üqün Yerusalemƣa orunlaxturdi.  
\v 15 Padixaⱨ Yerusalemda altun-kümüxlǝrni taxlardǝk kɵp, kedir dǝrǝhlirini tüzlǝngliktiki üjmǝ dǝrǝhliridǝk kɵp ⱪildi. \f □ \fr 1:15 \ft \+bd «kedir dǝrǝhliri»\+bd* — yaki «kedir yaƣiqi». Lekin bizningqǝ Sulayman kedir yaƣiqini ixlitipla ⱪalmay, xu qirayliⱪ dǝrǝhlǝrdin Yerusalem ǝtrapiƣa kɵp tiktürdi («Top.» 2:5ni kɵrüng).\f*  
\v 16 Sulaymanning atliri Misirdin ⱨǝm kuwǝdin kǝltürülǝtti; padixaⱨning sodigǝrliri kuwǝdin tohtitilƣan baⱨasi boyiqǝ setiwalatti. \f □ \fr 1:16 \ft \+bd «Sulaymanning atliri Misirdin ... setiwalatti»\+bd* — bu ayǝtning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Sulaymanning atliri Misirdin kǝltürülǝtti; padixaⱨning soda karwanliri kuwǝdin tohtitilƣan baⱨasi boyiqǝ türküm-türküm setiwalatti».\f*  
\v 17 Ular Misirdin setiwalƣan ⱨǝrbir ⱨarwining baⱨasi altǝ yüz kümüx tǝnggǝ, ⱨǝrbir atning baⱨasi bir yüz ǝllik kümüx tǝnggǝ idi; at-ⱨarwilar yǝnǝ Ⱨittiylarning padixaⱨliri wǝ Suriyǝ padixaⱨliriƣimu ǝnǝ xu \add sodigǝrlǝrning wastisi\add* bilǝn setiwelinatti.\f □ \fr 1:17 \ft \+bd «Ular Misirdin setiwalƣan ⱨǝrbir ⱨarwining baⱨasi ... ⱨǝrbir atning baⱨasi ... at-ⱨarwilar yǝnǝ Ⱨittiylarning padixaⱨliri wǝ Suriyǝ padixaⱨliriƣimu ǝnǝ ... setiwelinatti»\+bd* — Tǝwrat, «Ⱪan.» 17:16dǝ Israil padixaⱨliriƣa atlarni elix üqün Misirƣa berix mǝn’i ⱪilinƣanidi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Sulayman ibadǝthanini selix üqün materiyallarni toplaydu  
\m
\v 1 Sulayman Pǝrwǝrdigarning namiƣa atap bir ɵy ⱨǝm padixaⱨliⱪi üqün bir orda selix niyitigǝ kǝldi. \f □ \fr 2:1 \ft \+bd «orda»\+bd* — ibraniy tilida «ɵy».\f*  
\v 2 Xuningdin keyin Sulayman yǝtmix ming adǝmni ⱨammalliⱪⱪa, sǝksǝn ming adǝmni taƣda tax kesixkǝ, üq ming altǝ yüz kixini nazarǝtqilikkǝ tǝyinlidi. \x + \xo 2:2 \xt 1Pad. 5:15-32\x*   
\m
\v 3 Sulayman Tur padixaⱨi Ⱨuramƣa adǝm ǝwǝtip: «Ɵzliri atam Dawutning turalƣusi bolsun dǝp orda selixiƣa kedir yaƣiqi yǝtküzüp bǝrgǝn idiliƣu, mangimu xundaⱪ ⱪilƣayla. \f □ \fr 2:3 \ft \+bd «Ⱨuram»\+bd* — bǝzi yǝrlǝrdǝ «Ⱨiram» dǝp atilidu.\f*  
\v 4 Mana, mǝn ǝmdi Pǝrwǝrdigar Hudayimning namiƣa atap bir ɵy salmaⱪqimǝn; ɵy uning aldida huxbuy yeⱪix, «tǝⱪdim nanlar»ning üzülmǝy ⱪoyuluxi, ⱨǝrküni ǝtǝ-ahxamlirida, xabat künliridǝ, yengi ayning birinqi künidǝ wǝ Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bekitip bǝrgǝn ⱨeyt-ayǝmlǝrdǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlarning sunuluxi üqün bolidu. Bu ixlar Israil hǝlⱪigǝ mǝnggülük bir bǝlgilimǝ bolidu.  
\v 5 Mǝn salmaⱪqi bolƣan ɵy ajayip ⱨǝywǝtlik bolidu; qünki bizning Hudayimiz ⱨǝmmǝ ilaⱨlardin üstündur.  
\v 6 Lekin asmanlar wǝ asmanlarning üstidiki asmanmu Uni siƣduralmaydiƣan tursa, kim Uningƣa ɵy salalisun? Mǝn kim idim, ⱪandaⱪmu Uningƣa ɵy saldurƣudǝk ⱪudrǝtkǝ igǝ bolay? Mǝn pǝⱪǝt Uning aldida ⱪurbanliⱪlarni kɵydürgüdǝkla adǝmmǝn, halas!\f □ \fr 2:6 \ft \+bd «Mǝn pǝⱪǝt Uning aldida ⱪurbanliⱪlarni kɵydürgüdǝkla adǝmmǝn, halas!»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Ɵy pǝⱪǝt Uning aldida ⱪurbanliⱪlarni kɵydürgüdǝk bir jay bolidiƣan tursa, halas!».\f*   
\m
\v 7 Əmdi ɵzliri manga atam Dawut Yǝⱨudada wǝ Yerusalemda tǝyyarlap ⱪoyƣan ustilar bilǝn billǝ ixlǝx üqün, altun-kümüxtǝ, mis wǝ tɵmürdǝ ixlǝxkǝ pixxiⱪ, sɵsün, toⱪ ⱪizil wǝ kɵk rǝnglik yip ixlǝxkǝ puhta ⱨǝm nǝⱪⱪaxliⱪni bilidiƣan bir ustamni ǝwǝtkǝyla.  
\v 8-9 Ⱨǝm manga Liwandin kedir, arqa-ⱪariƣay wǝ sǝndǝl dǝrǝhlirini yǝtküzüp bǝrgǝn bolsila; qünki ɵzlirining hizmǝtkarlirining Liwanda yaƣaqni kesixkǝ ustiliⱪini bilimǝn; mana, manga kɵplǝp yaƣaqlarni tǝyyarlap berix üqün mening hizmǝtkarlirim ɵzlirining hizmǝtkarliri bilǝn billǝ ixlisun; qünki mǝn salidiƣan ɵy intayin ⱨǝywǝtlik wǝ ajayib karamǝt bolidu.  
\v 10 Mana, mǝn ɵzlirining yaƣaq kesidiƣan hizmǝtkarliriƣa yigirmǝ ming kor buƣday, yigirmǝ ming kor arpa, yigirmǝ ming bat xarab, yigirmǝ ming bat zǝytun meyi berimǝn» — dedi.\f □ \fr 2:10 \ft \+bd «yigirmǝ ming kor»\+bd* — bir kor 220 litr, 20000 kor 44 milyon litr, yǝni bǝlkim 44,000 tonna bolidu. \+bd «yigirmǝ ming bat»\+bd* — bir bat 22 litr bolup, 20000 bat 440,000 litr bolidu.\f*   
\m
\v 11 Turning padixaⱨi Ⱨuram Sulaymanƣa jawabǝn mǝktup yollap: «Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪini sɵygǝqkǝ U ɵzlirini ularning üstigǝ padixaⱨ ⱪildi» — dedi.  
\v 12 Ⱨuram yǝnǝ: «Asman-pǝlǝk bilǝn yǝr-zeminni yaratⱪan Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarƣa Ⱨǝmdusana bolƣay! Qünki U padixaⱨ Dawutⱪa yorutulƣan, pǝm-parasǝtlik, Pǝrwǝrdigar üqün bir ɵy, uning padixaⱨliⱪi üqün bir orda salalaydiƣan bir danixmǝn oƣul bǝrdi. \f □ \fr 2:12 \ft \+bd «orda»\+bd* — ibraniy tilida «ɵy».\f*  
\v 13 Mana mǝn ⱨazir ɵzlirigǝ ⱨünǝrdǝ kamalǝtkǝ yǝtkǝn, ǝⱪil-parasǝt bilǝn yorutulƣan, Ⱨuram-Abi degǝn bir adǝmni ǝwǝtǝy.  
\v 14 Uning anisi Dan ⱪǝbilisilik bir ayal, atisi Turluⱪ ikǝn. U altun, kümüx, mis, tɵmür, taxlar, yaƣaqqiliⱪ ixliriƣa maⱨir, sɵsün, toⱪ ⱪizil, aⱪ wǝ kɵk rǝnglik yip ixlǝxkǝ puhta, ⱨǝrhil nǝⱪⱪaxliⱪ ixliriƣimu usta, tapxurulƣan ⱨǝrⱪandaⱪ layiⱨigǝ amalini ⱪilalaydu. Bu kixi ɵzlirining ⱨünǝrwǝnliri bilǝn wǝ atiliri bolƣan hojam Dawutning ⱨünǝrwǝnliri bilǝn billǝ ixlisun.  
\v 15 Əmdi hojam tilƣa alƣan buƣday, arpa, may wǝ xarab bolsa, bularni ɵz hizmǝtkarliriƣa yǝtküzüp bǝrgǝyla.  
\v 16 Biz bolsaⱪ siligǝ ⱪanqǝ kerǝk bolsa Liwanda xunqǝ yaƣaq kesip, sal ⱪilip baƣlap, dengiz arⱪiliⱪ Yoppaƣa yǝtküzüp berimiz; andin sili u yǝrdin Yerusalemƣa toxup kǝtsilǝ bolidu» dedi.   
\m
\v 17 Atisi Dawut Israil zeminida turuxluⱪ yaⱪa yurtluⱪlarni sanaⱪtin ɵtküzgǝndǝk, Sulaymanmu ularni sanaⱪtin ɵtküzdi. Ular jǝmiy bir yüz ǝllik üq ming altǝ yüz adǝm qiⱪti.  
\v 18 U ulardin yǝtmix ming kixini ⱨammalliⱪⱪa, sǝksǝn ming kixini taƣda tax kesixkǝ wǝ ix ⱪiliwatⱪanlar üstidin nazarǝt ⱪilip turuxⱪa üq ming altǝ yüz kixini tǝyinlidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Ibadǝthanini selix  
\r 1Pad. 6:1-38; 7:13-51  
\m
\v 1 Sulayman Yerusalemda Pǝrwǝrdigar atisi Dawutⱪa ayan bolƣan Moriya teƣida, yǝni Yǝbusiy Ornanning haminida, Dawut tǝyyar ⱪilip ⱪoyƣan yǝrdǝ, Pǝrwǝrdigarning ɵyini selix ixini baxlidi.  
\v 2 Sulaymanning sǝltǝnitining tɵtinqi yili, ikkinqi ayning ikkinqi küni u ⱪuruluxni baxlidi. \f □ \fr 3:2 \ft \+bd «Sulaymanning sǝltǝnitining tɵtinqi yili, ikkinqi ay...»\+bd* — bu waⱪit bǝlkim miladiyǝdin ilgiriki 966-yili, 4-5-ayda boluxi mumkin idi.\f*  
\v 3 Sulayman salƣan Hudaning ɵyining uli mundaⱪ: — uzunluⱪi (ⱪǝdimki zamanda ⱪollanƣan ɵlqǝm boyiqǝ) atmix gǝz, kǝngliki yigirmǝ gǝz idi. \f □ \fr 3:3 \ft \+bd «uzunluⱪi ... atmix gǝz, kǝngliki yigirmǝ gǝz»\+bd* — Muⱪǝddǝs Kitabta ixlitilgǝn «gǝz» adǝmning ⱪolining jǝynikidin barmaⱪlirining uqiƣiqǝ bolƣan ariliⱪi (tǝhminǝn 45 santimetr) idi.\f*  
\v 4 Ɵyning aldidiki aywanning uzunluⱪi yigirmǝ gǝz bolup, ɵyning kǝnglikigǝ toƣra kelǝtti; egizliki yigirmǝ gǝz idi; u iqini sap altun bilǝn ⱪaplatti. \f □ \fr 3:4 \ft \+bd «ɵyning ... egizliki yigirmǝ gǝz idi»\+bd* — kona kɵqürmilǝrning kɵpinqisi muxu yǝrdǝ «bir yüz yigrimǝ gǝz idi» deyilidu. Biz muxu yǝrdǝ kona «Suriyak» tǝrjimisi wǝ grek tilidiki bir kona tǝrjimisigǝ ǝgiximiz.\f*  
\v 5 U ɵyning qong zelining tamlirini arqa-ⱪariƣay tahtayliri bilǝn ⱪaplatti, andin keyin sap altun ⱪaplatti wǝ üstigǝ horma dǝrihining xǝkli bilǝn zǝnjir nǝⱪixlirini oydurdi.  
\v 6 U ɵyni alamǝt qirayliⱪ ⱪilip tamlirini yǝnǝ esil tax-yaⱪutlar bilǝn zinnǝtlǝtti. U ixlǝtkǝn altunlar pütünlǝy parwayim altuni idi.  
\v 7 U pütün ɵyni, ɵyning limliri, ixik bosuƣa-kexǝkliri, barliⱪ tamliri wǝ ixiklirini altun bilǝn ⱪaplidi; u tamƣa kerublarning nǝⱪixlirini oydurdi.  
\v 8 Sulayman yǝnǝ ǝng muⱪǝddǝs jayni yasatti; uning uzunluⱪi yigirmǝ gǝz bolup (ɵyning kǝngliki bilǝn tǝng idi), kǝnglikimu yigirmǝ gǝz idi; u uning iqini pütünlǝy sap altun bilǝn ⱪaplatti; altun jǝmiy bolup altǝ yüz talalnt idi. \f □ \fr 3:8 \ft \+bd «altǝ yüz talalnt»\+bd* — 600 talant bǝlkim 18.4 tonna idi.\f*  
\v 9 Altun miⱪning eƣirliⱪi jǝmiy ǝllik xǝkǝl boldi. Balihanilirining iqimu altun bilǝn ⱪaplandi.\f □ \fr 3:9 \ft \+bd «ǝllik xǝkǝl»\+bd* — 50 xǝkǝl bǝlkim 600 gram.\f*   
\m
\v 10 Əng muⱪǝddǝs jay iqidǝ u ikki kerubning ⱨǝykilini yasap, ularni pütünlǝy altun bilǝn ⱪaplidi.  
\v 11 Ikki kerubning ⱪanitining uzunluⱪi jǝmiy yigirmǝ gǝz idi; bir kerubning bir ⱪanitining uzunluⱪi bǝx gǝz bolup, ɵyning temiƣa tegip turatti; ikkinqi tǝrǝptiki ⱪanitining uzunluⱪimu bǝx gǝz bolup, ikkinqi bir kerubning ⱪanitiƣa yetǝtti.  
\v 12 Yǝnǝ bir kerubning ⱪanitining uzunluⱪimu bǝx gǝz bolup, umu ɵy temiƣa tegip turatti; ikkinqi bir ⱪanitining uzunluⱪimu bǝx gǝz bolup, aldinⱪi bir kerubning ⱪanitiƣa yetǝtti.  
\v 13 Bu ikki kerubning ⱪanatliri yeyilƣan ⱨalda bolup, uzunluⱪi jǝmiy yigirmǝ gǝz kelǝtti; ikkila kerub ɵrǝ turƣuzulƣan bolup, yüzliri ɵyning iqigǝ ⱪaraytti.   
\m
\v 14 Sulayman yǝnǝ kɵk rǝnglik, sɵsün rǝnglik, toⱪ ⱪizil wǝ aⱪ rǝnglik yip toⱪulmiliridin wǝ nǝpis kanaptin \add ɵyning iqidiki\add* pǝrdisini yasatti, uning üstigǝ kerublarni kǝxtǝ ⱪilip toⱪutti.   
\m
\v 15 Ɵyning aldiƣa yǝnǝ egizliki ottuz bǝx gǝz kelidiƣan ikki tüwrük yasap ⱪoydurdi; ⱨǝr tüwrükning bexining egizliki bǝx gǝz kelǝtti.  
\v 16 U yǝnǝ (iqki kalamhanidikidǝk) marjansiman zǝnjir yasitip, tüwrük baxliri üstigǝ ornatti; u yüz danǝ anar yasitip ularni zǝnjirlǝrgǝ ornatti. \f □ \fr 3:16 \ft \+bd «kalamhana»\+bd* — «ǝng muⱪǝddǝs jay»ning «kalamhana» dǝp atilixining sǝwǝbi, uningda Huda Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurƣan «ǝⱨdǝ tax tahtiliri» (Hudaning kalami) selinƣan «ǝⱨdǝ sanduⱪi» bar idi; wǝ uning üstigǝ bǝlkim bǝzi waⱪtida, Bax kaⱨin xu «ǝng muⱪǝddǝs jay»ƣa kirgǝndǝ, Hudaning bexarǝtliri ularƣa kelixi mumkin idi.\f*  
\v 17 U bu ikki tüwrükni ɵyning aldiƣa, birsini ong tǝripidǝ, birsini sol tǝripidǝ turƣuzdi; u ong tǝrǝptikisini Yaⱪin, sol tǝrǝptikisini Boaz dǝp atidi.\f □ \fr 3:17 \ft \+bd «Yaⱪin» ... «Boaz»\+bd* — «Yaⱪin» degǝn sɵz «U mustǝⱨkǝmlǝydu» degǝn mǝnidǝ; «Boaz» bǝlkim «küq bilǝn» yaki «ⱪudrǝttǝ» degǝn mǝnidǝ boluxi mumkin. Ikki tüwrükning mǝnisi xu qaƣda «U (Huda) buni (muⱪǝddǝs ɵyini) ⱪudrǝt bilǝn mustǝⱨkǝmlǝydu» degǝnlik bolidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\m
\v 1 Uzunluⱪi yigirmǝ gǝz, kǝngliki yigirmǝ gǝz, egizliki on gǝz kelidiƣan bir mis ⱪurbangaⱨ yasatti.  
\v 2 U mistin «dengiz» yasatti; uning xǝkli dügilǝk bolup, u girwikidin bu girwikigiqǝ on gǝz kelǝtti; egizliki bǝx gǝz, aylanmisi ottuz gǝz idi. \f □ \fr 4:2 \ft \+bd «dengiz»\+bd* — kaⱨinlar yuyunidiƣan qong bir dastur.\f*  
\v 3 «Dengiz»ning sirtⱪi asta ⱪismi buⱪining xǝkli bilǝn qɵrüldürüp bezǝlgǝn bolup, buⱪilar ⱨǝrbir gǝzgǝ ondin, ikki ⱪatar ⱪilinip, mis «dengiz» bilǝn tǝng ⱪuyup qiⱪilƣanidi.  
\v 4 Mis «dengiz»ni on ikki mis buⱪa kɵtürüp turatti; uning üqi ximalƣa, üqi ƣǝrbkǝ, üqi jǝnubⱪa, üqi xǝrⱪⱪǝ ⱪarap turatti. «dengiz» buⱪining dümbisigǝ yatⱪuzulƣan bolup, buⱪilarning ⱪuyruⱪi iqi tǝrǝptǝ idi.  
\v 5 Mis dengizning ⱪelinliⱪi bir alⱪan bolup, qɵrisi qinining girwikidǝk nilupǝr xǝklidǝ ⱪilinƣan, uningƣa üq ming bat su patatti. \f □ \fr 4:5 \ft \+bd «üq ming bat su»\+bd* — üq ming bat muxu yǝrdǝ bǝlkim tǝhminǝn 30000 litr bolsa kerǝk idi. Ibadǝthanidiki shemilarni kɵrüng.\f*  
\v 6 U yǝnǝ on «yuyux desi» yasitip, bǝxini mis dengizning ong tǝripigǝ, bǝxini sol tǝripigǝ ⱪoyƣuzdi; kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlarƣa ixlitidiƣan buyum-ǝswablirining ⱨǝmmisi xu daslarda yuyulatti; «dengiz» bolsa kaⱨinlarning yuyunuxi üqün ixlitilǝtti.   
\m
\v 7 U yǝnǝ bǝlgilǝngǝn xǝkildǝ on altun qiraƣdan yasitip muⱪǝddǝs jayning iqigǝ ornatti; uning bǝxini ong tǝrǝpkǝ, bǝxini sol tǝrǝpkǝ ⱪoydurdi.  
\v 8 Yǝnǝ on xirǝ yasitip muⱪǝddǝs jayning iqigǝ ⱪoyƣuzdi; uning bǝxini ong tǝrǝpkǝ, bǝxini sol tǝrǝpkǝ ⱪoyƣuzdi. U yǝnǝ yüz danǝ altun qinǝ yasatti.   
\m
\v 9 U yǝnǝ «kaⱨinlar ⱨoylisi», qong ⱨoyla wǝ qong ⱨoylining dǝrwazilirini yasatti wǝ dǝrwazilarning ⱨǝmmisini mis bilǝn ⱪaplatti.  
\v 10 U mis «dengiz»ni ibadǝthanining ong tǝripigǝ, yǝni xǝrⱪiy jǝnub tǝripigǝ ⱪoyƣuzdi.   
\m
\v 11 Ⱨuram yǝnǝ ⱪazan, kürǝk wǝ ⱪaqa-ⱪuqilarni ǝtküzdi. Ⱨuram xu tǝriⱪidǝ Sulayman padixaⱨ üqün Hudaning ɵyining barliⱪ ⱪurulux hizmitini püttürdi, \f □ \fr 4:11 \ft \+bd «Ⱨuram»\+bd* — yǝni Ⱨuram-abi. 2:13ni kɵrüng.\f*  
\v 12 Yǝni ikki tüwrük, ikki tüwrükning üstidiki apⱪursiman ikki bax wǝ bu ikki baxni yepip turidiƣan ikki torni yasitip püttürdi.  
\v 13 Xu ikki tor üstigǝ ⱪayqilaxturulƣan tɵt yüz anarni yasatti; bir torda ikki ⱪatar anar bolup, tüwrük üstidiki apⱪursiman ikki baxni yepip turatti.  
\v 14 U on das tǝgliki wǝ das tǝglikigǝ ⱪoyulidiƣan on «yuyux desi»ni,  
\v 15 «mis dengiz» wǝ uning astidiki on ikki mis buⱪini yasatⱪuzdi.  
\v 16 Ⱪazan, kürǝk, wilka-ilmǝklǝr, wǝ munasiwǝtlik barliⱪ ǝswablarni Ⱨuram-Abi Pǝrwǝrdigarning ɵyini dǝp Sulayman padixaⱨⱪa parⱪiraydiƣan mista yasitip bǝrdi.  
\v 17 Padixaⱨ bularni Iordan tüzlǝnglikidǝ, Sukkot bilǝn Zǝrǝdataⱨ otturisida, \add xu yǝrdiki\add* seƣiz layda ⱪelip yasap, ⱪuydurup qiⱪti. \f □ \fr 4:17 \ft \+bd «Zǝrǝdataⱨ»\+bd* — yaki «Zarǝtan» («1Pad.» 17:46ni kɵrüng).\f*  
\v 18 Sulayman yasatⱪuzƣan bu ǝswablarning sani intayin kɵp idi; kǝtkǝn misning eƣirliⱪini ɵlqǝp bolmaytti.   
\m
\v 19 Sulayman yǝnǝ Hudaning ɵyi iqidiki barliⱪ ǝswablarni yasatti — yǝni altun huxbuygaⱨni, «tǝⱪdim nan» ⱪoyulidiƣan xirǝlǝrni  
\v 20 wǝ sap altunda ⱪilinƣan qiraƣdanlar bilǝn qiraƣlirini yasatⱪuzdi; bu qiraƣlar bǝlgilimǝ boyiqǝ iqki «kalamhana» aldida yandurux üqün boldi. \f □ \fr 4:20 \ft \+bd «kalamhana»\+bd* — «ǝng muⱪǝddǝs jay»ning yǝnǝ bir atilixidur. 3:16diki izaⱨatni kɵrüng.\f*  
\v 21 U yǝnǝ qiraƣdanning gülliri, qiraƣ wǝ pilik ⱪayqilirining ⱨǝmmisini altundin ⱪildurdi (ular sap aldundin idi).  
\v 22 U yǝnǝ peqaⱪlar, tawaⱪlar, piyalǝ-ⱪaqa wǝ küldanlarning ⱨǝmmisini sap altundin ⱪildurdi. U ɵyning ixiklirini, yǝni iqidiki ǝng muⱪǝddǝs jayƣa kiridiƣan iqki ⱪatlima ixiklǝr wǝ ɵyning «muⱪǝddǝs jay»ining taxⱪiriⱪi ixiklirini altundin ⱪildurdi.\f □ \fr 4:22 \ft \+bd «peqaⱪlar»\+bd* — yaki «pilik ⱪayqiliri» yaki «lahxigirlar». \+bd «U ɵyning ixiklirini, yǝni iqidiki ǝng muⱪǝddǝs jayƣa kiridiƣan iqki ⱪatlima ixiklǝr ... altundin ⱪildurdi»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi «U ɵyning ixikliri, yǝni ǝng muⱪǝddǝs jayning iqigǝ kiridiƣan ⱪatlima ixiklǝr wǝ ɵyning «muⱪǝddǝs jay»ining taxⱪiriⱪi ixiklirining turum-ülgüjǝklirini altundin ⱪildurdi».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\m
\v 1 Xuning bilǝn Sulayman Pǝrwǝrdigarning ɵyi üqün ⱪilidiƣan barliⱪ ⱪuruluxlar tamam bolƣanda, u atisi Dawut \add Hudaƣa\add* atap beƣixliƣan nǝrsilǝrni (yǝni kümüx, altun wǝ ⱨǝmmǝ baxⱪa buyumlarni) elip kelip, Pǝrwǝrdigarning ɵyining hǝzinilirigǝ ⱪoydurdi.   
\b  
\m  
\s1 Sulayman ǝⱨdǝ sanduⱪini ibadǝthaniƣa elip kiridu  
\r 1Pad. 8:1-66  
\m
\v 2 Xu qaƣda Sulayman Pǝrwǝrdigarning ǝⱨdǝ sanduⱪini «Dawut xǝⱨiri»din, yǝni Ziondin yɵtkǝp kelix üqün Israil aⱪsaⱪallirini, ⱪǝbilǝ bǝglirini wǝ Israil jǝmǝtlirining bǝglirini Yerusalemƣa yiƣilixⱪa qaⱪirdi.  
\v 3 Buning üqün Israilning ⱨǝmmǝ adǝmliri Etanim eyida, yǝni yǝttinqi ayda, bekitilgǝn ⱨeytta padixaⱨning ⱪexiƣa yiƣildi \f □ \fr 5:3 \ft \+bd «yǝttinqi ayda bekitilgǝn ⱨeyt»\+bd* — bu ⱨeyt «kǝpilǝr ⱨeyti» (yǝnǝ «qedir ⱨeyti» yaki «mewǝ ⱨosul ⱨeyti»mu dǝp atilatti), 7-ayning 15-22 künliridǝ ɵtküzülidu («Law.» 23:34). Israilning ǝrliri uningƣa Yerusalemda ⱪatnixixi lazim idi.\f*  
\v 4 Israilning ⱨǝmmǝ aⱪsaⱪalliri yetip kǝlgǝndǝ Lawiylar ǝⱨdǝ sanduⱪini kɵtürüp \add mangdi\add*.  
\v 5 Ular ǝⱨdǝ sanduⱪini, jamaǝt qediri bilǝn uning iqidiki barliⱪ muⱪǝddǝs buyumlarni kɵtürüp elip qiⱪti. Kaⱨinlar bolƣan Lawiylar muxularni elip qiⱪti.\f □ \fr 5:5 \ft \+bd «jamaǝt qediri»\+bd* — yaki «jamaǝt yiƣilidiƣan qedir», yǝni «ibadǝt qediri».\f*   
\m
\v 6 Sulayman padixaⱨ wǝ barliⱪ Israil jamaiti ǝⱨdǝ sanduⱪining aldida mengip, kɵplikidin sanini elip bolmaydiƣan san-sanaⱪsiz ⱪoy bilǝn kalini ⱪurbanliⱪ ⱪiliwatatti.  
\v 7 Kaⱨinlar Pǝrwǝrdigarning ǝⱨdǝ sanduⱪini ɵz jayiƣa, ibadǝthanining iqki «kalamhana»siƣa, yǝni ǝng muⱪǝddǝs jayƣa elip kirip kerublarning ⱪanatlirining astiƣa ⱪoydi. \f □ \fr 5:7 \ft \+bd «kalamhana»\+bd* — «ǝng muⱪǝddǝs jay»ning yǝnǝ bir atilixidur. 3:16diki izaⱨatni kɵrüng.\f*  
\v 8 Kerublarning yeyilip turƣan ⱪaniti ǝⱨdǝ sanduⱪining orni üstidǝ bolƣaqⱪa, ǝⱨdǝ sanduⱪi bilǝn uni kɵtürüp turidiƣan baldaⱪlarni yepip turatti.  
\v 9 Bu baldaⱪlar sanduⱪning tutⱪuqliridin naⱨayiti uzun qiⱪip turƣaqⱪa, kalamhanining aldida turup ǝⱨdǝ sanduⱪining yenidiki ikki baldaⱪning uqlirini kɵrgili bolatti, biraⱪ ɵyning sirtida ularni kɵrgili bolmaytti; bu baldaⱪlar taki bügüngǝ ⱪǝdǝr xu yǝrdǝ turmaⱪta. \f □ \fr 5:9 \ft \+bd «bügüngǝ ⱪǝdǝr...»\+bd* — bu ibarǝ xuni ispatlayduki, «Tarih-tǝzkirǝ»ning hatirilirining kɵpinqisi ibadǝthana tehi ɵz jayida turƣan waⱪtida, sürgün boluxtin ilgiri yezilƣan (36-bab, 11-23-ayǝtlǝrni bǝlkim keyinki bir hatiriqi ⱪoxup yazƣan).\f*  
\v 10 Əⱨdǝ sanduⱪining iqidǝ Musa pǝyƣǝmbǝr Ⱨorǝb teƣida turƣanda iqigǝ salƣan ikki tahtaydin baxⱪa ⱨeqnǝrsǝ yoⱪ idi (Israillar Misir zeminidin qiⱪⱪandin keyin Pǝrwǝrdigar ular bilǝn Ⱨorǝbdǝ ǝⱨdǝ tüzgǝnidi).\f □ \fr 5:10 \ft \+bd «Ⱨorǝb teƣi» \+bd* — Sinay teƣining baxⱪa bir ismidur.\f*   
\m
\v 11 Kaⱨinlar muⱪǝddǝs jaydin qiⱪixti (xu yǝrdǝ ⱨazir bolƣan barliⱪ kaⱨinlar, ɵz nɵwitigǝ ⱪarimay ɵzlirini Hudaƣa atap pakizliƣanidi; \f □ \fr 5:11 \ft \+bd «Kaⱨinlar... ɵzlirini Hudaƣa atap pakizliƣanidi»\+bd* — muxu «pakizlax» Tǝwrattiki taⱨarǝt bǝlgilimilǝrgǝ ǝmǝl ⱪilixtin ibarǝt idi (mǝsilǝn, «Law.» 21-bab, 22:1-9ni kɵrüng).\f*  
\v 12 nǝƣmǝ-nawaqi barliⱪ Lawiylar, jümlidin Asaf, Ⱨeman, Yǝdutun wǝ ularning oƣulliri ⱨǝm ⱪerindaxliri qǝkmǝn tonlirini kiyixip, ⱪurbangaⱨning xǝrⱪidǝ turup qang, tǝmbur wǝ qiltarlar qelixiwatⱪanidi; ular bilǝn billǝ kanay qeliwatⱪan yǝnǝ bir yüz yigirmǝ kaⱨin bar idi)  
\v 13 wǝ xundaⱪ bolduki, kanayqilar bilǝn nǝƣmǝ-nawaqilar ⱨǝmmisi birdǝk qelip, bir awaz bilǝn Pǝrwǝrdigarƣa tǝxǝkkür-ⱨǝmdusana eytiwatⱪanda, yǝni kanaylar, janglar wǝ ⱨǝrhil sazlarni qelip, yuⱪiri awaz bilǝn «Pǝrwǝrdigar meⱨribandur, ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbiti ǝbǝdil’ǝbǝdgiqidur» dǝp Pǝrwǝrdigarni mǝdⱨiyǝlǝwatⱪanda — xu ⱨaman ibadǝthana, yǝni Pǝrwǝrdigarning ɵyi bir bulut bilǝn tolduruldi;  
\v 14 kaⱨinlar ǝxu bulut tüpǝylidin wǝzipilirini ɵtüxkǝ turalmaytti, qünki Pǝrwǝrdigarning julasi Hudaning ɵyini toldurƣanidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\m
\v 1 Bu pǝyttǝ Sulayman: — Pǝrwǝrdigar tum ⱪarangƣuluⱪ iqidǝ turimǝn, dǝp eytⱪanidi;  
\v 2 Lekin, \add i Pǝrwǝrdigar\add*, mǝn Sening üqün bir ⱨǝywǝtlik makan bolsun dǝp, Sǝn mǝnggü turidiƣan bir ɵyni yasidim, dedi.\f □ \fr 6:2 \ft \+bd «ⱨǝywǝtlik makan»\+bd* — yǝnǝ birhil tǝrjimisi «turalƣu-makan».\f*   
\m
\v 3 Andin padixaⱨ burulup barliⱪ Israil jamaitigǝ bǝht tilidi; Israilning barliⱪ jamaiti uning aldida turatti.  
\v 4 U mundaⱪ dedi: — Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarƣa tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ bolƣay! U Ɵz aƣzi bilǝn atam Dawutⱪa wǝdǝ ⱪilƣanidi wǝ Ɵz ⱪoli bilǝn uni ǝmǝlgǝ axurdi. U ǝslidǝ Dawutⱪa: —   
\m
\v 5 «Mǝn Ɵz hǝlⱪim Israilni Misir zeminidin elip qiⱪⱪan kündin buyan namim üqün bu yǝrdǝ bir ɵy salay dǝp Israilning ⱨǝrⱪaysi ⱪǝbililirining xǝⱨǝrliridin ⱨeqⱪaysisini tallimidim, yaki hǝlⱪim Israilƣa ⱨɵkümran boluxⱪa ⱨeqⱪaysi adǝmni tallimidim;  
\v 6 ⱨalbuki, Mǝn namim xu yǝrdǝ bolsun dǝp Yerusalemni tallidim wǝ hǝlⱪim bolƣan Israilƣa ⱨɵkümranliⱪ ⱪilsun dǝp Dawutni tallidim» degǝnidi.   
\m
\v 7 Əmdi atam Dawutning Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarning namiƣa atap bir ɵy selix arzu-niyiti bar idi.  
\v 8 Biraⱪ Pǝrwǝrdigar atam Dawutⱪa: «Kɵnglüngdǝ Mening namimƣa bir ɵy yasaxⱪa ⱪilƣan niyiting yahxidur;  
\v 9 ǝmma xu ɵyni sǝn yasimaysǝn, bǝlki puxtungdin bolidiƣan oƣlung, u Mening namimƣa atap xu ɵyni salidu», degǝnidi.   
\m
\v 10 Mana ǝmdi Pǝrwǝrdigar Ɵz sɵzigǝ ǝmǝl ⱪildi. Mǝn Pǝrwǝrdigar wǝdǝ ⱪilƣinidǝk, atamning ornini besip, Israilning tǝhtigǝ olturdum; Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarning namiƣa atap bu ɵyni saldim.  
\v 11 Mǝn bu ɵydǝ ǝⱨdǝ sanduⱪini ⱪoydum; ǝⱨdǝ sanduⱪi iqidǝ Pǝrwǝrdigarning Israillar bilǝn tüzgǝn ǝⱨdǝ \add tahtiliri\add* bardur» dedi.   
\b  
\m  
\s1 Sulayman Israil üqün dua ⱪilidu  
\m
\v 12 Andin Sulayman Israilning barliⱪ jamaitigǝ yüzlinip, Pǝrwǝrdigarning ⱪurbangaⱨining aldida turup ⱪollirini kɵtürüp: —  
\v 13 (qünki baya Sulayman mistin uzunluⱪi bǝx gǝz, kǝngliki bǝx gǝz, egizliki üq gǝz kelidiƣan bir pǝxtaⱪ yasitip, taxⱪiriⱪi ⱨoylining otturisiƣa jaylaxturƣanidi. U ǝnǝ xu pǝxtaⱪ üstigǝ qiⱪip turup, pütkül Israil jamaiti aldida yükünüp olturup, asmanƣa ⱪarap ƣuliqini yayƣanidi)  
\v 14 — u mundaⱪ dua ⱪildi: — I Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar! Nǝ asmanda nǝ zeminda Sǝndǝk Huda yoⱪtur; Sening aldingda pütün ⱪǝlbi bilǝn mangidiƣan Ɵz ⱪulliring üqün ǝⱨdǝngdǝ turup ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbitingni kɵrsitisǝn.  
\v 15 Qünki Sǝn Ɵz ⱪulung atam Dawutⱪa bǝrgǝn wǝdidǝ turdung; Sǝn Ɵz aƣzing bilǝn eytⱪan sɵzüngni mana bügünkidǝk Ɵz ⱪolung bilǝn wujudⱪa qiⱪarding.  
\v 16 Əmdi ⱨazir, i Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar, Ɵz ⱪulung atam Dawutⱪa: — «Əgǝr sening ǝwladliring ɵz yolliriƣa sǝgǝk bolup sǝn Mening aldimda mangƣandǝk, ⱪanunumƣa ǝmǝl ⱪilip mangsila, sanga ǝwladingdin Israilning tǝhtidǝ olturidiƣan bir zat kǝm bolmaydu» dǝp bǝrgǝn wǝdǝngdǝ turƣaysǝn.  
\v 17 Əmdi ⱨazir, i Israilning Hudasi, Sǝn ⱪulung Dawutⱪa eytⱪan sɵzliring ǝmǝlgǝ axurulƣay, dǝp ɵtünimǝn!   
\m
\v 18 Lekin Huda Ɵzi rastla yǝr yüzidǝ insanlar bilǝn makan ⱪilamdu? Mana, asmanlar bilǝn asmanlarning asmini Seni siƣduralmaydiƣan yǝrdǝ, mǝn yasiƣan bu ɵy ⱪandaⱪmu Sening makaning bolalisun?!  
\v 19 Lekin i Pǝrwǝrdigar Hudayim, ⱪulungning dua wǝ iltijasiƣa ⱪulaⱪ selip, ⱪulungning Sanga kɵtürgǝn nidasi wǝ tilikini angliƣaysǝn.  
\v 20 Xuning bilǝn Ɵz kɵzliringni keqǝ-kündüz bu ɵygǝ, yǝni Sǝn: «Mening namimni u yǝrdǝ ayan ⱪilimǝn» dǝp eytⱪan jayƣa keqǝ-kündüz tikkǝysǝn; Ɵz ⱪulungning u jayƣa ⱪarap ⱪilƣan duasiƣa ⱪulaⱪ salƣaysǝn. \f □ \fr 6:20 \ft \+bd «Ɵz ⱪulungning u jayƣa ⱪarap ⱪilƣan duasi»\+bd* — yaki bolmisa: «ɵz ⱪulungning u jay toƣrisidiki duasi...»\f*  
\v 21 Ⱪulung wǝ hǝlⱪing Israil bu jayƣa ⱪarap dua ⱪilƣan qaƣda, ularning iltijaliriƣa ⱪulaⱪ selip, Ɵz makaning ⱪilƣan asmanlardin turup angliƣaysǝn, angliƣiningda ularni kǝqürgǝysǝn.   
\m
\v 22 Əgǝr birsi ɵz ⱪoxnisiƣa gunaⱨ ⱪilsa wǝ xundaⱪla ixning rast-yalƣanliⱪini bekitix üqün ⱪǝsǝm iqküzülsǝ, bu ⱪǝsǝm bu ɵydiki ⱪurbangaⱨingning aldiƣa kǝlsǝ, \f □ \fr 6:22 \ft \+bd «Əgǝr... ixning rast-yalƣanliⱪini bekitix üqün ⱪǝsǝm iqküzülsǝ...»\+bd* — bundaⱪ ⱪǝsǝm toƣruluⱪ «Qɵl.» 11:5-31ni kɵrüng. «Ⱪǝsǝm bu ɵydiki ⱪurbangaⱨning aldiƣa kǝlsǝ...» mumkinqiliki barki, Israilda muxundaⱪ ⱪǝsǝmlǝrni iqix üqün ⱪurbangaⱨning aldiƣa kelix kerǝk ǝmǝs idi, pǝⱪǝt: «Hudaning ⱪurbangaⱨi aldida ⱪǝsǝm ⱪilimǝnki...» degǝndǝk sɵzlǝr eytilƣan bolsa «nǝⱪ ⱪurbangaⱨ aldida turƣandǝk» ⱨesablinatti.\f*  
\v 23 Sǝn ⱪǝsǝmni asmanda turup anglap, amal ⱪilip Ɵz bǝndiliring otturisida ⱨɵküm qiⱪarƣaysǝn; gunaⱨi bar adǝmning gunaⱨini ɵzigǝ ⱪayturup, ɵz yolini ɵz bexiƣa yandurup, gunaⱨsiz adǝmni aⱪlap ɵz adilliⱪiƣa ⱪarap uningƣa ⱨǝⱪⱪini bǝrgǝysǝn.   
\m
\v 24 Ɵz hǝlⱪing Israil Sening aldingda gunaⱨ ⱪilƣini üqün düxmǝndin yengilsǝ, yamanliⱪidin ⱪaytip bu ɵydǝ turup, namingni etirap ⱪilip sanga dua bilǝn iltija ⱪilsa,  
\v 25 Sǝn asmanda anglap, Ɵz hǝlⱪing Israilning gunaⱨini kǝqürüp, ularni Sǝn ata-bowiliriƣa wǝ ɵzlirigǝ tǝⱪdim ⱪilƣan zeminƣa ⱪayturup kǝlgǝysǝn.   
\m
\v 26 Ular Sanga gunaⱨ ⱪilƣini üqün asman etilip yamƣur yaƣmaydiƣan ⱪiliwetilgǝn bolsa, lekin ular bu jayƣa ⱪarap Sanga dua ⱪilip namingni etirap ⱪilip, Sening ularni ⱪiyinqiliⱪⱪa salƣining tüpǝylidin ɵz gunaⱨidin yenip towa ⱪilsa,  
\v 27 Sǝn asmanda turup ⱪulaⱪ selip, ⱪulliringning wǝ hǝlⱪing Israilning gunaⱨini kǝqürgǝysǝn; qünki Sǝn ularƣa mengix kerǝk bolƣan yahxi yolni ɵgitisǝn wǝ Ɵz hǝlⱪinggǝ miras ⱪilip bǝrgǝn zeminning üstigǝ yamƣur yaƣdurisǝn!   
\m
\v 28 Əgǝr zeminda aqarqiliⱪ ya waba bolsa, ya ziraǝtlǝr dan almisa ya ⱨal qüxsǝ ya uni qekǝtkilǝr yaki qekǝtkǝ liqinkiliri besiwalsa, ya düxmǝnlǝr ularning zemindiki xǝⱨǝrlirining ⱪowuⱪliriƣa ⱨujum ⱪilip ⱪorxiwalsa, ya ⱨǝrⱪandaⱪ apǝt ya kesǝllik bolsa,  
\v 29 undaⱪta barliⱪ hǝlⱪing Israil bolsun, ⱨǝrⱪandaⱪ kixi bolsun, ɵzigǝ kǝlgǝn apǝtni wǝ ɵz dǝrdini bilip, ⱪollirini bu ɵygǝ sunup, mǝyli ⱪandaⱪ dua yaki iltija ⱪilsun,  
\v 30 ǝmdi Sǝn turuwatⱪan makaning asmanda turup anglap, kǝqürüm ⱪilƣaysǝn, Sǝn ⱨǝrbir adǝmning ⱪǝlbini bilgǝqkǝ, ɵzining yollirini ɵzigǝ yandurƣaysǝn (qünki Sǝnla, pǝⱪǝt Sǝnla ⱨǝmmǝ insan balilirining ⱪǝlblirini bilgüqidursǝn);  
\v 31 xundaⱪ ⱪilip, ular Sǝn ata-bowilirimizƣa tǝⱪdim ⱪilƣan zeminda olturup ɵmrining ⱨǝmmǝ künliridǝ Sǝndin ⱪorⱪup yolliringda mangidiƣan bolidu.   
\m
\v 32 Ɵz hǝlⱪing Israildin bolmiƣan, Sening uluƣ naming, ⱪudrǝtlik ⱪolung wǝ sozƣan biliking tüpǝylidin yiraⱪ-yiraⱪlardin kǝlgǝn musapir bolsa, u kelip bu ɵy tǝrǝpkǝ ⱪarap dua ⱪilsa,  
\v 33 Sǝn turuwatⱪan makaning bolƣan asmanlarda uningƣa ⱪulaⱪ selip, u musapir Sanga nida ⱪilip tiliginining ⱨǝmmisigǝ muwapiⱪ ⱪilƣaysǝn; xuning bilǝn yǝr yüzidiki barliⱪ ǝllǝr namingni tonup yetip, Ɵz hǝlⱪing Israildǝk Sǝndin ⱪorⱪidiƣan bolup, mǝn yasiƣan bu ɵyning Sening naming bilǝn atalƣinini bilidu. \f □ \fr 6:33 \ft \+bd «bu ɵyning Sening naming bilǝn atalƣini»\+bd* — bu ibarǝ Hudaning ibadǝthanisi toƣruluⱪ «bu ɵy Meningkidur» wǝ «bu ɵydǝ Mening kim ikǝnlikim ayan ⱪilinidu» degǝndǝk ikki mǝⱪsitini kɵrsitidu.\f*   
\m
\v 34 Əgǝr Sening hǝlⱪing Sening tapxuruⱪung bilǝn düxmini bilǝn jǝng ⱪilixⱪa qiⱪⱪanda, Sǝn talliƣan bu xǝⱨǝrgǝ, xundaⱪla mǝn namingƣa atap yasiƣan bu ɵy tǝrǝpkǝ ⱪarap Sǝn Pǝrwǝrdigarƣa dua ⱪilsa,  
\v 35 Sǝn asmanlarda turup ularning duasi bilǝn iltijasiƣa ⱪulaⱪ selip, ularni nusrǝtkǝ erixtürgǝysǝn.   
\m
\v 36 Əgǝr ular Sanga gunaⱨ sadir ⱪilƣan bolsa (qünki gunaⱨ ⱪilmaydiƣan ⱨeqkixi yoⱪtur) Sǝn ularƣa ƣǝzǝplinip, ularni düxmǝnlirining ⱪoliƣa tapxurƣan bolsang, bular ularni yiraⱪ-yeⱪinƣa, ɵz zeminiƣa sürgün ⱪilip elip barƣan bolsa,  
\v 37 lekin ular sürgün ⱪilinƣan yurtta ǝs-ⱨoxini tepip towa ⱪilip, ɵzi sürgün bolƣan yurtta Sanga: — Biz gunaⱨ ⱪilip, ⱪǝbiⱨlikkǝ berilip Sǝndin yüz ɵrüp kǝttuⱪ, dǝp yelinsa,  
\v 38 — ǝgǝr ularni sürgün ⱪilƣanlarning zeminida pütün ⱪǝlbi wǝ pütün jenidin Sening tǝripinggǝ yenip, Sǝn ularning ata-bowiliriƣa tǝⱪdim ⱪilƣan zeminƣa, Sǝn talliƣan xǝⱨǝr tǝrǝpkǝ wǝ mǝn namingƣa atap yasiƣan bu ɵy tǝrǝpkǝ yüzini ⱪilip dua ⱪilsa,  
\v 39 Sǝn turuwatⱪan makaning bolƣan asmanlarda turup ularning duasi wǝ iltijalirini anglap ular üqün ⱨɵküm qiⱪirip, Ɵz hǝlⱪingning Sanga sadir ⱪilƣan gunaⱨini kǝqürüm ⱪilƣaysǝn;  
\v 40 ǝmdi i Hudayim, Sǝndin ɵtünimǝn, bu yǝrdǝ ⱪilƣan dualarƣa kɵzüng oquⱪ, ⱪuliⱪing ding bolƣay!   
\m
\v 41 Əmdi ornungdin turƣin, i Pǝrwǝrdigar Huda,  
\m Sǝn ⱪudritingning ipadisi bolƣan ǝⱨdǝ sanduⱪung bilǝn,  
\m Ɵz aramgaⱨingƣa kirgǝysǝn!  
\m Kaⱨinliring ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn kiydürülsun,  
\m Mɵmin bǝndiliring yahxiliⱪingdin xadlansun!   
\m
\v 42 I Pǝrwǝrdigar Huda, Ɵzüng mǝsiⱨ ⱪilƣiningning yüzini yandurmiƣaysǝn;  
\m Ⱪulung Dawutⱪa kɵrsǝtkǝn ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbitingni esingdǝ tutⱪaysǝn!».\f □ \fr 6:42 \ft \+bd «Ɵzüng mǝsiⱨ ⱪilƣining»\+bd* — bu, bǝlkim Dawutning ǝwladi bolƣan Sulayman padixaⱨning ɵzi üqün ⱪilƣan duasi. Hudaning «mǝsiⱨ ⱪilƣini» toƣruluⱪ «Zǝbur» 2-küy wǝ izaⱨatlarni kɵrüng. \+bd «ⱪulung Dawutⱪa kɵrsǝtkǝn ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbiting»\+bd* — xübⱨisizki, bu ibarǝ Hudaning Dawutⱪa ⱪilƣan barliⱪ wǝdilirini ɵz iqigǝ alidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Sulayman ibadǝthanini Hudaƣa beƣixlaydu  
\m
\v 1 Sulayman duasini tügitixigila, asmandin ot qüxüp kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱨǝmdǝ baxⱪa ⱪurbanliⱪlarni ⱪoymay kɵydürüwǝtti; Pǝrwǝrdigarning xan-xǝripi ɵyni toldurdi.  
\v 2 Pǝrwǝrdigarning xan-xǝripi ɵyni tolduruwǝtkǝqkǝ, kaⱨinlar Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirǝlmidi.  
\v 3 Ot qüxkǝnlikini wǝ Pǝrwǝrdigarning xan-xǝripi ɵyning üstidǝ tohtiƣanliⱪini kɵrüp, Israillarning ⱨǝmmisi tax yatⱪuzulƣan mǝydanda yükünüp bax urup: «Pǝrwǝrdigar meⱨribandur, Uning ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbiti mǝnggügiqǝ turidu!» dǝp Pǝrwǝrdigarƣa ibadǝt ⱪilip tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ oⱪuxti.  
\v 4 Padixaⱨ wǝ pütkül hǝlⱪ Pǝrwǝrdigarning aldida ⱪurbanliⱪlirini sundi.  
\v 5 Sulayman padixaⱨ yigirmǝ ikki ming kala, bir yüz yigirmǝ ming ⱪoyni ⱪurbanliⱪ ⱪilip sundi. Xundaⱪ ⱪilip padixaⱨ wǝ pütkül hǝlⱪ Hudaning ɵyini \add Hudaƣa\add* beƣixlidi.  
\v 6 Kaⱨinlar wǝ xundaⱪla Pǝrwǝrdigarƣa atiƣan sazlarni tutⱪan Lawiylar ɵz orunlirida turatti (padixaⱨ Dawut bu sazlarni Pǝrwǝrdigarning mǝdⱨiyisidǝ ixlǝtkili yasiƣanidi, \add u Pǝrwǝrdigarƣa\add*: «Uning ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbiti ǝbǝdgiqidur» dǝp mǝdⱨiyǝ oⱪuƣinida ularni ixlitǝtti); kaⱨinlar Lawiylarning udulida turup kanay qelixatti; Israillarning ⱨǝmmisi xu yǝrdǝ ɵrǝ turuxⱪanidi.   
\m
\v 7 Sulayman Pǝrwǝrdigarning ɵyining aldidiki ⱨoylisining otturisini ayrip muⱪǝddǝs ⱪilip, u yǝrdǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar wǝ inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪilirining yaƣlirini sundi; qünki Sulayman yasatⱪan mis ⱪurbangaⱨ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar, ax ⱨǝdiyiliri wǝ ⱪurbanliⱪlarning yaƣlirini ⱪobul ⱪilixⱪa kiqik kǝldi.  
\v 8 Xuning bilǝn u waⱪitta Sulayman wǝ uning bilǝn bolƣan pütün Israil, yǝni Hamat rayoniƣa kirix eƣizidin tartip Misir eⱪiniƣiqǝ ⱨǝmmǝ yǝrlǝrdin kǝlgǝn zor bir jamaǝt ⱨeyt ɵtküzdi. \f □ \fr 7:8 \ft \+bd «Hamat rayoniƣa kirix eƣizidin tartip...»\+bd* — yaki «Libo-Hamattin tartip...».\f*  
\v 9 Sǝkkizinqi küni ular tǝntǝnilik bir ibadǝt yiƣilixi ɵtküzdi; ular yǝttǝ kün ⱪurbangaⱨni Hudaƣa atap beƣixliƣanidi andin ular yǝnǝ yǝttǝ kün ⱨeyt ɵtküzdi. \f □ \fr 7:9 \ft \+bd «... Yǝnǝ yǝttǝ kün ⱨeyt ɵtküzdi»\+bd* — «kǝpilǝr ⱨeyti» bekitilgǝn waⱪit yǝttǝ kün idi. Israillar muxu waⱪitⱪa yǝnǝ yǝttǝ kün ⱪoxti.\f*  
\v 10 Yǝttinqi ayning yigirmǝ üqinqi küni padixaⱨ hǝlⱪni ɵz ɵy-qedirlirigǝ ⱪayturdi; ular Pǝrwǝrdigarning Dawutⱪa, Sulaymanƣa wǝ Ɵz hǝlⱪi Israilƣa ⱪilƣan yahxiliⱪliri üqün ⱪǝlbidǝ xad-huram bolup ⱪaytip kǝtti.   
\b  
\m
\v 11 Xundaⱪ ⱪilip Sulayman Pǝrwǝrdigarning ɵyini wǝ padixaⱨning ordisini yasap püttürdi. Sulaymanning kɵngligǝ Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ wǝ ɵzining ordisida nemǝ ⱪilix kǝlgǝn bolsa, xu ixlarning ⱨǝmmisi onguxluⱪ pütti.\f □ \fr 7:11 \ft \+bd «orda»\+bd* — bu ayǝttǝ «ɵy» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Pǝrwǝrdigar Sulaymanƣa wǝdǝ ⱨǝm agaⱨ beridu  
\r 1Pad. 9:1-9  
\m
\v 12 Andin Pǝrwǝrdigar keqidǝ Sulaymanƣa ayan bolup uningƣa: «Mǝn sening duayingni anglidim wǝ Ɵzümgimu bu jayni «ⱪurbanliⱪ ɵyi» boluxⱪa tallidim.  
\v 13 Əgǝr Mǝn asmanni yamƣur yaƣmaydiƣan ⱪilip etiwǝtsǝm yaki qekǝtkilǝrgǝ zemindiki mǝⱨsulatlarni yǝp taxlaxni buyrusam wǝ yaki hǝlⱪim arisiƣa waba tarⱪitiwǝtsǝm,  
\v 14 \add xu qaƣda\add* namim bilǝn atalƣan bu hǝlⱪim ɵzini kǝmtǝr tutup, dua ⱪilip yüzümni izlǝp, rǝzil yolliridin yansa, Mǝn asmanda turup anglap, ularning gunaⱨini kǝqürimǝn wǝ zeminini saⱪaytimǝn. \f □ \fr 7:14 \ft \+bd ...\+bd*\+bdit ularning\+bdit* zeminini saⱪaytimǝn — muxu degǝnlik Hudaning ⱪǝⱨǝtqilik, qekǝtkilǝr wǝ wabalar yǝtküzgǝn ziyanni ǝsligǝ kǝltürüxini kɵrsitidu.\f*  
\v 15 Əmdi bu yǝrdǝ ⱪilinƣan dualarƣa Mening kɵzlirim oquⱪ wǝ ⱪulaⱪlirim ding bolidu.  
\v 16 Mǝn ǝmdi namim mǝnggü bu yǝrdǝ ayan ⱪilinsun dǝp bu ɵyni tallap, uni Ɵzümgǝ muⱪǝddǝs ⱪildim; kɵzümmu, ⱪǝlbimmu ⱨǝmixǝ xu yǝrdǝ bolidu.   
\m
\v 17 Sǝn bolsang, atang Dawutning aldimda mangƣinidǝk sǝnmu sanga buyruƣinimning ⱨǝmmisigǝ muwapiⱪ ǝmǝl ⱪilix üqün bǝlgilimilirim wǝ ⱨɵkümlirimni tutup aldimda mangsang,  
\v 18 Mǝn ǝmdi atang Dawutⱪa: «Israilning tǝhtidǝ sanga ǝwladingdin olturuxⱪa bir zat kǝm bolmaydu» dǝp ǝⱨdǝ ⱪilƣinimdǝk, Mǝn sening padixaⱨliⱪ tǝhtingni Israilning üstidǝ mǝⱨkǝm ⱪilimǝn.  
\v 19 Biraⱪ ǝgǝr silǝr Meningdin yüz ɵrüp, Mǝn silǝrning aldinglarda jakarliƣan bǝlgilimilirim wǝ ǝmrlirimni taxlap, baxⱪa ilaⱨlarning ⱪulluⱪiƣa kirip qoⱪunsanglar,  
\v 20 xu qaƣda Mǝn Israilni ularƣa tǝⱪdim ⱪilƣan zeminidin yulup taxlaymǝn; wǝ Ɵz namimni kɵrsitixkǝ Ɵzümgǝ muⱪǝddǝs ⱪilƣan bu ɵyni nǝzirimdin taxlaymǝn wǝ Israilni ⱨǝmmǝ hǝlⱪlǝr arisida sɵz-qɵqǝk wǝ tapa-tǝnining obyekti ⱪilimǝn;  
\v 21 bu ɵy gǝrqǝ ⱨazir uluƣ bolsimu, xu zamanda uningdin ɵtkǝnlǝrning ⱨǝmmisi ⱪattiⱪ ⱨǝyran ⱪilixip: «Pǝrwǝrdigar bu zeminƣa wǝ bu ɵygǝ nemixⱪa xundaⱪ ⱪilƣandu?» dǝp soraydu. \f □ \fr 7:21 \ft \+bd «bu ɵy gǝrqǝ ⱨazir uluƣ bolsimu...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «bu ɵy bir harabǝ bolidu,...»\f*  
\v 22 Kixilǝr: — Qünki \add zemindiki hǝlⱪlǝr\add* ata-bowilirining Hudasi, yǝni ularni Misir zeminidin qiⱪarƣan Pǝrwǝrdigarni taxlap, ɵzlirini baxⱪa ilarⱨlarƣa baƣlap, ularƣa sǝjdǝ ⱪilip ⱪulluⱪida bolƣanliⱪi üqün, U bu pütkül külpǝtni ularning bexiƣa qüxürüptu, dǝp jawab beridu.   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Ⱪuruluxlar wǝ soda-setiⱪlar  
\r 1Pad. 9:10-28  
\m
\v 1 Xundaⱪ boldiki, yigirmǝ yil ɵtüp, Sulayman Pǝrwǝrdigarning ɵyi bilǝn padixaⱨning ɵyini yasap bolƣandin keyin,  
\v 2 u Ⱨiram ɵzigǝ sowƣa ⱪilƣan xǝⱨǝrlǝrni ⱪaytidin ⱪurup qiⱪti; Israillar xu yǝrdǝ olturaⱪlaxti.\f □ \fr 8:2 \ft \+bd «Ⱨiram»\+bd* — yaki «Ⱨuram», yǝni Turning padixaⱨi.\f*   
\m
\v 3 Sulayman Hamat-Zobaⱨ xǝⱨirigǝ berip uni ixƣal ⱪildi.   
\m
\v 4 U yǝnǝ qɵldiki Tadmorni wǝ ɵzining Hamatta ⱪurƣan barliⱪ hǝzinǝ xǝⱨǝrlirini yǝnǝ ongxitip ⱪurdi.  
\v 5 U yǝnǝ Üstünki Bǝyt-Ⱨoron bilǝn Astinⱪi Bǝyt-Ⱨoronni sepil, baldaⱪliⱪ ⱪowuⱪliri bolƣan ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlǝrgǝ aylandurdi;  
\v 6 Baalatni, xundaⱪla ɵzigǝ has ⱨǝmmǝ hǝzinǝ xǝⱨǝrlirini, «jǝng ⱨarwisi xǝⱨǝrliri»ni, atliⱪlarni orunlaxturƣan xǝⱨǝrlǝrni wǝ Yerusalemda, Liwanda wǝ ɵzi soraydiƣan barliⱪ zeminda haliƣinini bina ⱪildi.   
\m
\v 7 Israildin bolmiƣan Ⱨittiylar, Amoriylar, Pǝrizziylǝr, Ⱨiwiylar wǝ Yǝbusiylardin \add Israil\add* zeminida ⱪelip ⱪalƣanlarning ⱨǝmmisini bolsa,  
\v 8 Sulayman bularni, yǝni Israillar pütünlǝy yoⱪatmiƣan ǝllǝrning ⱪalƣan ǝwladlirini ⱪulluⱪ ⱨaxaƣa tutti. Ular bügünki küngiqǝ xundaⱪ bolup kǝldi. \f □ \fr 8:8 \ft \+bd «Israillar pütünlǝy yoⱪatmiƣan ǝllǝr...»\+bd* — bu wǝⱪǝlǝr Yǝxua pǝyƣǝmbǝr zamanida bolƣan. Tǝwrattiki «Yǝxua»ni kɵrüng. Muxu ⱨaxarqilar 13:5-16dǝ hatirilǝngǝnlǝrdin baxⱪa ⱨaxarqilar bolsa kerǝk idi. \+bd «ular bügünki küngiqǝ xundaⱪ bolup kǝldi»\+bd* — bu sɵz Israillar tehi ɵz wǝtinidǝ turƣan waⱪtida hatirilǝngǝn, ǝlwǝttǝ.\f*  
\v 9 Lekin Israillardin Sulayman ɵz ixliri üqün ⱨeqkimni ⱪul ⱪilmay, bǝlki ularni lǝxkǝr, ⱨɵkümdar-ǝmǝldar, ⱨarwa bilǝn atliⱪlarning sǝrdarliri ⱪildi.  
\v 10 Bulardin padixaⱨ Sulaymanning ixligüqilǝrning üstigǝ ⱪoyƣan qong nazarǝtqiliri bolup, ikki yüz ǝllik idi.\f □ \fr 8:10 \ft \+bd «qong nazarǝtqiliri... Ikki yüz ǝllikIdi»\+bd* — «1Pad.» 9:23dǝ bu san bǝx yüz ǝllik deyilidu. Bǝlki bu sanlar baxⱪa-baxⱪa waⱪittiki ǝⱨwallarni kɵrsitixi mumkin.\f*   
\m
\v 11 Sulayman Pirǝwnning ⱪizini «Dawutning xǝⱨiri»din ɵzi uningƣa saldurƣan ordiƣa ǝkǝltürdi; qünki u: «Ayalimning Israil padixaⱨi Dawutning ordisida turuxi muwapiⱪ ǝmǝs; qünki Pǝrwǝrdigarning ǝⱨdǝ sanduⱪi barƣanliki jaylarning ⱨǝmmisi muⱪǝddǝstur», — dedi. \f □ \fr 8:11 \ft \+bd «Sulayman Pirǝwnning ⱪizini ... ɵzi uningƣa saldurƣan ordiƣa ǝkǝltürdi; qünki u: «Ayalimning Israil padixaⱨi Dawutning ordisida turuxi muwapiⱪ ǝmǝs»\+bd* — uning xundaⱪ orunlaxturuxining sǝwǝbi, Pirǝwnning ⱪizi Yǝⱨudiy bolmiƣaqⱪa wǝ bǝlkim Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪmiƣanliⱪi üqün idi.\f*   
\m
\v 12 Sulayman bu qaƣda Pǝrwǝrdigarning ⱪurbangaⱨida, yǝni \add muⱪǝddǝs jayning\add* aywanining aldiƣa saldurƣan ⱪurbangaⱨta Pǝrwǝrdigarƣa atap kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ tǝⱪdim ⱪilatti;  
\v 13 — yǝni Musa pǝyƣǝmbǝrning tapxuruⱪi boyiqǝ, ⱨǝr küni, xabat künliridǝ, ayning birinqi künliridǝ wǝ ⱨǝr yilda üq ⱪetim ɵtküzülidiƣan alaⱨidǝ ⱨeyt künliridǝ — «petir nan ⱨeyti», «ⱨǝptilǝr ⱨeyti» wǝ «kǝpilǝr ⱨeyti»diki künlǝrdǝ bekitilgǝn burqluⱪ ⱪurbanliⱪlarni ⱪilatti. \f □ \fr 8:13 \ft \+bd «petir nan ⱨeyti»\+bd* — yǝnǝ «ɵtüp ketix ⱨeyti» yaki «pasha ⱨeyti» dǝp atilidu. Əmǝliyǝttǝ «ɵtüp ketix ⱨeyti» «petir nan ⱨeyti»ning birinqi künidila ɵtküzülidu. \+bd «kǝpilǝr ⱨeyti»\+bd* — «ⱨǝptilǝr ⱨeyti» — yǝni «dǝslǝpki ⱨosul ⱨeyti» dǝp atilidu.\f*  
\v 14 Sulayman yǝnǝ atisi Dawutning bǝlgilǝp bǝrgini boyiqǝ kaⱨinlarning hizmǝtlirining wǝ Lawiylarning burqlirining ada ⱪilinixi üqün nɵwǝt-guruppilarni bekitti; Lawiylarning ⱨǝr küni mǝdⱨiyǝ oⱪux wǝ kaⱨinlarning aldida hizmǝtlǝrni ada ⱪilix burqi bar idi. Sulayman yǝnǝ dǝrwaziwǝnlǝrni nɵwiti boyiqǝ ⱨǝr dǝrwazining hizmitini ⱪilixⱪa bekitti; qünki Hudaning adimi Dawutning buyruⱪi xundaⱪ idi.  
\v 15 \add Kaⱨin-lawiylar\add* padixaⱨning kaⱨinlarƣa wǝ Lawiylarƣa buyruƣanliridin, mǝyli ⱪandaⱪ ix bolsun yaki hǝzinilǝrgǝ dair ix bolsun ⱨeq bax tartmaytti.   
\m
\v 16 Pǝrwǝrdigarning ɵyini selixta, ɵy uli selinƣan kündin tartip pütküqǝ Sulaymanning barliⱪ ⱪurulux ixliri puhta tamamlandi. Xundaⱪ ⱪilip Pǝrwǝrdigarning ɵyi pütti.   
\m
\v 17 Andin Sulayman Edom zeminida \add Ⱪizil\add* dengiz boyidiki Əzion-Gǝbǝrgǝ wǝ Elatⱪa ⱪarap mangdi.  
\v 18 Ⱨuram \add padixaⱨ\add* ɵz hizmǝtkarliri arⱪiliⱪ kemilǝr wǝ dengiz yolliriƣa pixxiⱪ adǝmlirini Sulaymanning yeniƣa ǝwǝtti. Ular Sulaymanning hizmǝtkarliri bilǝn billǝ Ofirƣa berip, u yǝrdin tɵt yüz ǝllik talant altun elip, uni padixaⱨ Sulaymanning ⱪexiƣa yǝtküzüp kǝldi. \f □ \fr 8:18 \ft \+bd «tɵt yüz ǝllik talant altun»\+bd* — 450 talant bǝlkim 15 tonna idi. \+bd «Ⱨuram ɵz hizmǝtkarliri arⱪiliⱪ kemilǝr wǝ dengiz yolliriƣa pixxiⱪ adǝmlirini Sulaymanning yeniƣa ǝwǝtti. Ular ... Ofirƣa berip, u yǝrdin ... altun elip, uni padixaⱨ Sulaymanning ⱪexiƣa yǝtküzüp kǝldi»\+bd* — Ⱨuramning kemiliri bǝlkim yuⱪirida 17-ayǝttǝ tilƣa elinƣan Əzion-Gǝbǝr wǝ Elat degǝn portlarƣa berip-kelǝtti.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Xebaning ayal padixaⱨi danaliⱪni izdǝp kelidu  
\r 1Pad. 10:1-3  
\m
\v 1 Xebaning ayal padixaⱨi bolsa Sulaymanning dangⱪ-xɵⱨritini anglap, uni ⱪiyin qigix-soallar bilǝn siniƣili Yerusalemƣa kǝldi. U huxbuy buyumlar, intayin tola altun wǝ yaⱪut-gɵⱨǝrlǝr artilƣan tɵgilǝrni elip, qong dǝbdǝbǝ bilǝn kǝldi. Sulaymanning ⱪexiƣa kǝlgǝndǝ ɵz kɵngligǝ pükkǝn ⱨǝmmǝ ix toƣruluⱪ uning bilǝn sɵzlǝxti.  
\v 2 Sulayman uning ⱨǝmmǝ soriƣanliriƣa jawab bǝrdi. Ⱨeqnemǝ Sulaymanƣa ⱪarangƣu ǝmǝs idi, bǝlki ⱨǝmmisidǝ uningƣa jawab bǝrdi.   
\m
\v 3 Xebaning ayal padixaⱨi Sulaymanning danaliⱪiƣa, yasiƣan orda-sarayƣa,  
\v 4 dastihandiki taamlarƣa, ǝmǝldarlarning ⱪatar-ⱪatar olturuxliriƣa, hizmǝtkarlirining ⱪatar-ⱪatar turuxliriƣa, ularning kiygǝn kiyimlirigǝ, uning saⱪiyliri wǝ ularning kiygǝn kiyimlirigǝ wǝ uning Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ atap sunƣan kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪliriƣa ⱪarap, üni iqigǝ qüxüp kǝtti.\f □ \fr 9:4 \ft \+bd «üni iqigǝ qüxüp kǝtti»\+bd* — ibraniy tilida «uningda roⱨ ⱪalmidi». Demǝk, intayin ⱨǝyran ⱪaldi.\f*   
\m
\v 5 U padixaⱨⱪa: — Mǝn ɵz yurtumda silining ixliri wǝ danaliⱪliri toƣrisida angliƣan hǝwǝr rast ikǝn;  
\v 6 ǝmma mǝn kelip ɵz kɵzlirim bilǝn kɵrmigüqǝ bu sɵzlǝrgǝ ixǝnmigǝnidim; wǝ mana, mǝn ⱨǝtta yeriminimu anglimiƣan ikǝnmǝn; silining danaliⱪliri bilǝn bǝrikǝt-bayaxatliⱪliri mǝn angliƣan hǝwǝrdin ziyadǝ ikǝn.  
\v 7 Silining adǝmliri nemidegǝn bǝhtlik-ⱨǝ! Ⱨǝmixǝ silining aldilirida turup danaliⱪlirini anglaydiƣan bu hizmǝtkarliri nǝⱪǝdǝr bǝhtliktur!  
\v 8 Silidin sɵyüngǝn, silini ɵzi üqün Israilning tǝhtigǝ olturƣuzƣan Pǝrwǝrdigar Hudaliri mubarǝktur! Hudaliri Israilƣa baƣliƣan muⱨǝbbiti üqün, ularni mǝnggü mǝzmut tursun dǝp U silini toƣra ⱨɵküm wǝ adalǝt sürgili ular üstigǝ padixaⱨ ⱪildi, dedi.   
\m
\v 9 U padixaⱨⱪa bir yüz yigirmǝ talant altun, intayin kɵp huxbuy buyumlar wǝ yaⱪut-gɵⱨǝrlǝrni sowƣa ⱪildi. Xebaning ayal padixaⱨi Sulayman padixaⱨⱪa sunƣan xunqǝ zor miⱪdardiki huxbuy buyumlar xuningdin keyin ⱨeq kɵrüngǝn ǝmǝs  
\v 10 (Ofirdin altunlarni ǝpkelidiƣan Ⱨuramning hizmǝtkarliri wǝ Sulaymanning hizmǝtkarliri yǝnǝ intayin zor miⱪdardiki sǝndǝl yaƣiqini wǝ yaⱪut-gɵⱨǝrlǝrnimu elip kǝldi.  
\v 11 Padixaⱨ sǝndǝl yaƣiqidin Pǝrwǝrdigarning ɵyi üqün wǝ padixaⱨning ordisi üqün pǝlǝmpǝylǝr yasap ⱨǝm nǝƣmǝ-nawaqilar üqün qiltarlar wǝ sazlarni xuningdin yasatti. Xundaⱪ esil sǝndǝl yaƣiqi Yǝⱨuda zeminida bu waⱪitⱪiqǝ ⱨeq kɵrülüp baⱪmiƣanidi). \f □ \fr 9:11 \ft \+bd «xundaⱪ esil sǝndǝl yaƣiqi»\+bd* — yaki «undaⱪ sazlar».\f*  
\v 12 Sulayman padixaⱨ Xebaning ayal padixaⱨiƣa uning ɵzigǝ ⱪilƣan sowƣiliridin axurup sowƣa tutti, ayal padixaⱨning kɵngli tartⱪan ⱨǝmmini — nemǝ sorisa, xuni bǝrdi; andin u hizmǝtkarliri bilǝn yolƣa qiⱪip ɵz yurtiƣa ⱪaytip kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Sulaymanning bayliⱪliri  
\r 1Pad. 10:14-29  
\m
\v 13 Sulaymanƣa ⱨǝr yili kǝltürülgǝn altunning ɵzi altǝ yüz atmix altǝ talant idi. \f □ \fr 9:13 \ft \+bd «altǝ yüz atmix altǝ talant»\+bd* — 666 talant, 22 tonna.\f*  
\v 14 Bu kirimdin baxⱪa, oⱪǝtqi-tijarǝtqilǝr, barliⱪ ǝrǝb padixaⱨlar wǝ ɵz zeminidiki ǝmǝldarlarmu altun-kümüxlǝrni elip Sulaymanƣa tapxuratti.   
\m
\v 15 Sulayman padixaⱨ ikki yüz qong siparni soⱪturdi wǝ ⱨǝr siparƣa altǝ yüz xǝkǝl altun kǝtti . \f □ \fr 9:15 \ft \+bd «altǝ yüz xǝkǝl»\+bd* — 600 xǝkǝl bǝlkim 7 kilogramƣa yeⱪin.\f*  
\v 16 Xundaⱪla üq yüz ⱪalⱪanni yapilaⱪlanƣan altundin yasidi; ⱨǝrbir ⱪalⱪanni yasaxⱪa üq yüz xǝkǝl altun ixlitildi; padixaⱨ ularni «Liwan ormini sariyi»ƣa esip ⱪoydi.\f □ \fr 9:16 \ft \+bd «üq yüz xǝkǝl»\+bd* — 300 xǝkǝl bǝlkim 3.5 kilogramƣa yeⱪin. \+bd «Liwan ormini sariyi»\+bd* — Sulaymanning ordisining «Liwan ormini sariyi» dǝp atilixining sǝwǝbi uning ⱪuruluxida Liwandin kǝltürülgǝn qirayliⱪ kedir yaƣaqlirini kɵp ixlǝtkǝnliktin bolƣanidi. Orda iqidǝ «kedir yaƣiqi tüwrükidin tɵt ⱪatar» bolƣini üqün «ormandǝk» kɵrüngǝn bolsa kerǝk.\f*   
\m
\v 17 Padixaⱨ pil qixliridin qong bir tǝht yasap, uni sap altun bilǝn ⱪaplatti.  
\v 18 Tǝhtning altǝ ⱪǝwǝtlik pǝlǝmpiyi bar idi, uning bir altun putpǝrisi tǝht bilǝn tutixip turatti; orunduⱪning ikki yenida tayanƣuqisi bar idi, ⱨǝrbir tayanƣuqning yenida birdin ɵrǝ turƣan xirning ⱨǝykili bar idi.  
\v 19 Altǝ ⱪǝwǝtlik pǝlǝmpǝyning üstidǝ, ong wǝ sol tǝripidǝ ɵrǝ turƣan on ikki xirning ⱨǝykili bolup, ⱨǝrbir basⱪuqning ong-sol tǝripidǝ birdin bar idi; baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ ǝldǝ uningƣa ohxax yasalƣini yoⱪ idi.   
\m
\v 20 Sulayman padixaⱨning barliⱪ jam-piyaliliri altundin yasalƣan; «Liwan ormini Sarayi»diki barliⱪ ⱪaqa-ⱪuqilar tawlanƣan altundin yasalƣan; Sulaymanning künliridǝ kümüx ⱨeqnemǝ ⱨesablinatti.  
\v 21 Qünki padixaⱨning kemiliri Ⱨuramning hizmǝtkarliri bilǝn billǝ Tarxixⱪa berip turatti; «Tarxix kemǝ»lǝr ⱨǝr üq yilda bir ⱪetim kelip altun-kümüx, pil qixliri, maymunlar wǝ tozlarni ǝkelǝtti.\f □ \fr 9:21 \ft \+bd «Tarxix\+bd* — «Tarxix» degǝn isim Ispaniyǝ, ximaliy Afriⱪa yaki Britanniyǝni yaki üqining ⱨǝmmisini kɵrsitidu. \+bd «Tarxix kemǝ»\+bd* — bǝlkim Tarxix degǝn portⱪa berip kelix sǝpirigǝ qidamliⱪ bolƣan kemini kɵrsitǝtti.\f*   
\m
\v 22 Sulayman padixaⱨ yǝr yüzidiki barliⱪ padixaⱨlardin bayliⱪta wǝ danaliⱪta üstün idi.  
\v 23 Hudaning Sulaymanning kɵngligǝ salƣan danaliⱪini anglax üqün yǝr yüzidiki barliⱪ padixaⱨlar uning bilǝn didarlixix arzusi bilǝn kelǝtti;  
\v 24 kǝlgǝnlǝrning ⱨǝmmisi ɵz sowƣitini elip kelǝtti; yǝni kümüx ⱪaqa-ⱪuqilar, altun ⱪaqa-ⱪuqilar, kiyim-keqǝklǝr, dubulƣa-sawutlar, tetitⱪular, atlar wǝ ⱪeqirlarni elip kelǝtti. Ⱨǝr yili ular bǝlgilik miⱪdarda xundaⱪ ⱪilatti. \f □ \fr 9:24 \ft \+bd «tetitⱪular»\+bd* — yaki «huxbuy buyumlar».\f*   
\m
\v 25 Wǝ Sulaymanning jǝng ⱨarwisiƣa ⱪatidiƣan atliri üqün tɵt ming eƣili bar idi, xuningdǝk on ikki ming atliⱪ ǝskiri bar idi; u ularni «jǝng ⱨarwisi xǝⱨǝrliri»gǝ wǝ ɵzi turidiƣan Yerusalemƣa orunlaxturdi. \f □ \fr 9:25 \ft \+bd «jǝng ⱨarwisiƣa ⱪatidiƣan atliri üqün tɵt ming eƣil»\+bd* — yaki «atlar üqün tɵt ming eƣili, jǝng ⱨarwiliri wǝ...». \+bd «on ikki ming atliⱪ ǝskiri»\+bd* — yaki pǝⱪǝt «on ikki ming atliri».\f*  
\v 26 Sulayman \add Əfrat\add* dǝryasidin Filistiyǝ zeminiƣiqǝ taki Misirning qegrisiƣa ⱪǝdǝr bolƣan barliⱪ padixaⱨliⱪlar üstidin ⱨɵkümranliⱪ ⱪildi.  
\v 27 Padixaⱨ Yerusalemda kümüxni taxtǝk kɵp, kedir dǝrǝhlirini jǝnubiy tüzlǝngliktiki üjmǝ dǝrǝhlirigǝ ohxax nurƣun ⱪildi. \f □ \fr 9:27 \ft \+bd «kedir dǝrǝhliri»\+bd* — yaki «kedir yaƣiqi». Lekin bizningqǝ Sulayman kedir yaƣiqini ixlitipla ⱪalmay, xu qirayliⱪ dǝrǝhlǝrdin Yerusalem ǝtrapiƣa kɵp tiktürdi («Top.» 2:5ni kɵrüng). \+bd «jǝnubiy tüzlǝnglik»\+bd* — ibraniy tilida «Xǝfǝlaⱨ» — bu yǝr ismi.\f*  
\v 28 Kixilǝr atlarni Misirdin wǝ ⱨǝrⱪaysi yurtlardin Sulaymanƣa yǝtküzüp berip turatti.   
\b  
\m
\v 29 Sulaymanning baxⱪa ǝmǝlliri baxtin ahiriƣiqǝ «Natan pǝyƣǝmbǝrning bayanliri», «Xiloⱨluⱪ Ahiyaⱨning bixariti», xundaⱪla Nibatning oƣli Yǝroboam toƣruluⱪ «Aldin kɵrgüqi Iddo kɵrgün alamǝt kɵrünüxlǝr» degǝn kitablarƣa pütülgǝn ǝmǝsmidi? \f □ \fr 9:29 \ft \+bd «Natan pǝyƣǝmbǝrning bayanliri», «Xiloⱨluⱪ Ahiyaⱨning bixariti» wǝ «Aldin kɵrgüqi Iddo kɵrgün alamǝt kɵrünüxlǝr»\+bd* — muxu üq kitabtin ⱨazir hǝwirimiz yoⱪ.\f*  \x + \xo 9:29 \xt 1Pad. 11:41-43\x*   
\m
\v 30 Sulayman Yerusalemda turup pütün Israilning üstidin ⱪiriⱪ yil sǝltǝnǝt ⱪildi.  
\v 31 Sulayman ata-bowiliri arisida uhlidi; halayiⱪ uni atisi Dawutning xǝⱨiridǝ dǝpnǝ ⱪildi; uning oƣli Rǝⱨoboam uning orniƣa padixaⱨ boldi.\f □ \fr 9:31 \ft \+bd «Sulayman... ata-bowiliri arisida uhlidi»\+bd* — muxu ibarǝ wǝ uningƣa ohxap ketidiƣan ibarilǝr üstidǝ «Padixaⱨlar»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Israil ikkigǝ bɵlünüp ketidu — ximaliy ⱪǝbililǝr Rǝⱨoboamƣa ⱪarxi qiⱪidu  
\r 1Pad. 12:1-24  
\m
\v 1 Rǝⱨoboam Xǝⱪǝmgǝ bardi; qünki pütkül Israil uni padixaⱨ tikligili Xǝⱪǝmgǝ kǝlgǝnidi.  
\v 2 Nibatning oƣli Yǝroboam xu ixni angliƣanda xundaⱪ boldiki, Misirdin ⱪaytip kǝldi (qünki u Sulayman padixaⱨtin ⱪeqip Misirda turuwatatti).  
\v 3 Əmdi halayiⱪ adǝm ǝwǝtip uni qaⱪirtip kǝldi. Xuning bilǝn Yǝroboam wǝ pütkül Israil kelip Rǝⱨoboamƣa: —   
\m
\v 4 Silining atiliri boynimizƣa salƣan boyunturuⱪini eƣir ⱪildi. Sili ǝmdi atilirining bizgǝ ⱪoyƣan ⱪattiⱪ tǝlǝpliri bilǝn eƣir boyunturuⱪini yeniklitip bǝrsilǝ, silining hizmǝtliridǝ bolimiz, deyixti.   
\m
\v 5 U ularƣa: — Ⱨazirqǝ ⱪaytip üq kündin keyin andin ⱪeximƣa yǝnǝ kelinglar, dedi. Xuning bilǝn hǝlⱪ tarilip kǝtti.  
\v 6 Rǝⱨoboam padixaⱨ ɵz atisi Sulayman ⱨayat waⱪtida uning hizmitidǝ turƣan moysipitlardin mǝsliⱨǝt sorap: — Bu hǝlⱪⱪǝ beridiƣan jawabim toƣrisida nemǝ mǝsliⱨǝt kɵrsitisilǝr? — dedi.   
\m
\v 7 Ular uningƣa: — Əgǝr sili raziliⱪ bilǝn bügün bu hǝlⱪni hux ⱪilip ularƣa meⱨriban muamilǝ kɵrsitip, ularƣa yahxi sɵzlǝr bilǝn jawab ⱪilsila, ular silining barliⱪ künliridǝ hizmǝtliridǝ bolidu, dedi.   
\m
\v 8 Lekin u moysipitlarning kɵrsǝtkǝn mǝsliⱨǝtini ⱪayrip ⱪoyup, ɵzi bilǝn qong bolƣan, aldida hizmitidǝ boluwatⱪan yaxlardin mǝsliⱨǝt sorap  
\v 9 ularƣa: — Manga «Silining atiliri bizgǝ salƣan boyunturuⱪni yeniklǝtkǝyla» dǝp tiligǝn bu hǝlⱪⱪǝ jawab beriximiz toƣruluⱪ ⱪandaⱪ mǝsliⱨǝt berisilǝr? — dedi.  
\v 10 Uning bilǝn qong bolƣan bu yaxlar uningƣa: — «Silining atiliri boyunturuⱪimizni eƣir ⱪildi, ǝmdi sili uni bizgǝ yenik ⱪilƣayla» dǝp eytⱪan bu hǝlⱪⱪǝ sɵz ⱪilip: — «Mening qimqilaⱪ barmiⱪim atamning belidin tomraⱪtur.  
\v 11 Atam silǝrgǝ eƣir boyunturuⱪni salƣan, lekin mǝn boyunturuⱪunglarni tehimu eƣir ⱪilimǝn. Atam silǝrgǝ ⱪamqilar bilǝn tǝnbiⱨ-tǝrbiyǝ bǝrgǝn bolsa mǝn silǝrgǝ «qayanliⱪ ⱪamqilar» bilǝn tǝnbiⱨ-tǝrbiyǝ berimǝn», degǝyla, — dedi.\f □ \fr 10:11 \ft \+bd «qayanliⱪ ⱪamqilar»\+bd* — yaki bolmisa «qayanlar» degǝnning nemǝ ikǝnliki ⱨazir mǝlum ǝmǝs, ⱨeq bolmiƣanda padixaⱨning intayin ⱪattiⱪ muamilisini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.\f*   
\m
\v 12 Rǝⱨoboam padixaⱨ ularƣa: «Üq kündin keyin andin ⱪeximƣa yǝnǝ kelinglar» deginidǝk, Yǝroboam wǝ barliⱪ hǝlⱪ üqinqi küni uning ⱪexiƣa kǝldi.  
\v 13 Rǝⱨoboam padixaⱨ moysipitlarning mǝsliⱨǝtini taxlap kɵpqilikkǝ ⱪattiⱪliⱪ bilǝn jawab bǝrdi.  
\v 14 U yaxlarning mǝsliⱨǝti boyiqǝ ularƣa: — Atam silǝrgǝ eƣir boyunturuⱪni salƣan, lekin mǝn uni tehimu eƣir ⱪilimǝn. Atam silǝrgǝ ⱪamqilar bilǝn tǝnbiⱨ bǝrgǝn bolsa mǝn silǝrgǝ «qayanliⱪ ⱪamqilar» bilǝn tǝnbiⱨ-tǝrbiyǝ berimǝn, dedi.   
\m
\v 15 Xuning bilǝn padixaⱨ hǝlⱪning sɵzini anglimidi. Bu ix Huda tǝripidin bolƣan; qünki buning bilǝn Pǝrwǝrdigarning Xiloⱨluⱪ Ahiyaⱨning wasitisidǝ Nibatning oƣli Yǝroboamƣa eytⱪan sɵzi ǝmǝlgǝ axurulidiƣan boldi.   
\m
\v 16 Pütkül Israil padixaⱨning ularning sɵzigǝ ⱪulaⱪ salmiƣinini kɵrgǝndǝ hǝlⱪ padixaⱨⱪa jawab berip: — Dawuttin bizgǝ nemǝ nesiwǝ bar? Yǝssǝning oƣlida bizning ⱨeq mirasimiz yoⱪtur! Ⱨǝrbiringlar ɵz ɵy-qedirliringlarƣa ⱪaytinglar, i Israil! I Dawut, sǝn ɵz jǝmǝtinggila igǝ bol — dedi. Xuning bilǝn Israillar ɵz ɵy-qedirliriƣa ⱪaytip ketixti.\f □ \fr 10:16 \ft \+bd «ɵy-qedirliriƣa ⱪaytip ketixti»\+bd* — «ibraniy tilida «ɵz qedirliriƣa ⱪaytip ketixti».\f*   
\m
\v 17 Əmma Yǝⱨuda xǝⱨǝrliridǝ olturƣan Israillarƣa bolsa, Yǝroboam ularning üstigǝ ⱨɵküm sürdi. \f □ \fr 10:17 \ft \+bd «Yǝⱨuda xǝⱨǝrliridǝ olturƣan Israillar»\+bd* — bularning kɵpinqisi Yǝⱨuda wǝ Binyamin ⱪǝbililiridin bolƣan, ǝlwǝttǝ. Baxⱪa ⱪǝbilidikilǝrmy boluxi mumkin.\f*  
\v 18 Rǝⱨoboam padixaⱨ baj-alwan begi Adoramni Israillarƣa ǝwǝtti, lekin pütkül Israil uni qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürdi. U qaƣda Rǝⱨoboam padixaⱨ aldirap, ɵzining jǝng ⱨarwisiƣa qiⱪip, Yerusalemƣa tikiwǝtti.  
\v 19 Xu tǝriⱪidǝ Israil Dawutning jǝmǝtidin yüz ɵrüp, bügüngǝ ⱪǝdǝr uningƣa ⱪarxi qiⱪip kǝldi. \f □ \fr 10:19 \ft \+bd «Israil»\+bd* — bu tarihta muxu yǝrdin baxlap adǝttǝ «ximaliy padixaⱨliⱪ», yǝni «on ⱪǝbilǝ»ni kɵrsitidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Rǝⱨoboamning ixliri  
\m
\v 1 Rǝⱨoboam Yerusalemƣa kelip, Israil bilǝn jǝng ⱪilip padixaⱨliⱪni ɵzigǝ ⱪayturup ǝkilix üqün Yǝⱨuda bilǝn Binyamin jǝmǝtidin bir yüz sǝksǝn ming hillanƣan jǝnggiwar ǝskǝrni toplidi.  
\v 2 Lekin Hudaning sɵzi Hudaning adimi Xemayaƣa kelip: —   
\m
\v 3 «Yǝⱨudaning padixaⱨi, Sulaymanning oƣli Rǝⱨoboamƣa, Yǝⱨuda bilǝn Binyamindiki Israillarƣa sɵz ⱪilip: —\f □ \fr 11:3 \ft \+bd «Yǝⱨuda bilǝn Binyamindiki Israillar»\+bd* — bǝlkim Yǝⱨuda ⱪǝbilisidikilǝr, Binyamin ⱪǝbilisidikilǝr (ɵzlirini «Israillar» dǝp ⱨesabliƣan, ǝlwǝttǝ) ⱨǝm Yǝⱨuda wǝ Binyamin yurtlirida turuxluⱪ baxⱪa ⱪǝbililǝrdin kǝlgǝn Israillarni kɵrsǝtsǝ kerǝk.\f*   
\m
\v 4 «Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Ⱨujumƣa qiⱪmanglar, ⱪerindaxliringlar bilǝn jǝng ⱪilmanglar; ⱨǝrbiringlar ɵz ɵyünglarƣa ⱪaytip ketinglar; qünki bu ix Mǝndindur», degin» — deyildi. Wǝ ular Pǝrwǝrdigarning sɵzlirigǝ ⱪulaⱪ saldi, Yǝroboamƣa ⱨujum ⱪilixtin yandi.   
\m
\v 5 Rǝⱨoboam Yerusalemda turatti, wǝ Yǝⱨudada ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlǝrni salƣuzƣanidi.  
\v 6 U Bǝyt-Lǝⱨǝm, Etam, Tǝkoa,  
\v 7 Bǝyt-Zur, Sokoⱨ, Adullam,  
\v 8 Gat, Marǝxaⱨ, Zif,  
\v 9 Adorayim, Laⱪix, Azikaⱨ,  
\v 10 Zoraⱨ, Ayjalon, Ⱨebronni yasatti; bularning ⱨǝmmisi ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlǝr bolup, Yǝⱨuda wǝ Binyaminning zeminida idi. \f □ \fr 11:10 \ft \+bd «Zoraⱨ»\+bd* — yaki «Zoreaⱨ».\f*  
\v 11 U barliⱪ ⱪǝl’ǝ-ⱪorƣanlarni mustǝⱨkǝmlidi wǝ ularda sǝrdarlarni tǝyinlidi, zapas axliⱪ, may wǝ xarablarni tǝyyarlidi. \f □ \fr 11:11 \ft \+bd «barliⱪ ⱪǝl’ǝ-ⱪorƣanlar»\+bd* — bǝlkim yuⱪirida tilƣa elinƣan xǝⱨǝrlǝrni, bolmisa ulardin ayrim turidiƣan ⱪǝl’ǝ-ⱪorƣanlarni kɵrsitidu.\f*  
\v 12 U yǝnǝ ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrlǝrni kɵpligǝn ⱪalⱪan wǝ nǝyzilǝr bilǝn ⱪorallandurup, alamǝt mustǝⱨkǝmliwǝtti. Yǝⱨuda bilǝn Binyamin uning tǝripidǝ turatti.\f □ \fr 11:12 \ft \+bd «uning tǝripidǝ turatti»\+bd* — yaki «uningƣa tǝwǝ idi».\f*   
\m
\v 13 Pütkül Israilda turuwatⱪan kaⱨinlar bilǝn Lawiylar ⱪaysi yurtta bolmisun uning tǝripidǝ turatti.  
\v 14 Qünki Yǝroboam bilǝn uning oƣulliri Lawiylarni qǝtkǝ ⱪeⱪip, ularning Pǝrwǝrdigarning hizmitidǝ bolup kaⱨinliⱪ ɵtküzüxini qǝkligǝnliki üqün, ular ɵzlirining otlaⱪliri wǝ mal-mülkini taxlap Yǝⱨuda zeminƣa wǝ Yerusalemƣa kelixkǝnidi  
\v 15 (qünki Yǝroboam «yuⱪiri jaylar»diki hizmǝt üqün «tekǝ ilaⱨliri» wǝ ɵzi yasiƣan mozay mǝbudlirining ⱪulluⱪida boluxⱪa ɵzi üqün kaⱨinlarni tǝyinligǝnidi). \f □ \fr 11:15 \ft \+bd «yuⱪiri jaylar»\+bd* — Tǝwrattiki «Ⱪan.» 12:5-14dǝ wǝ baxⱪa munasiwǝtlik yǝrlǝrdǝ, Huda Israillarƣa: Birsi Manga atap ⱪurbanliⱪ ⱪilsa, pǝⱪǝt «Ɵzüm talliƣan jay»da ⱪurbanliⱪ ⱪilsun, dǝp tapilaydu. Israilning tarihida Huda muxundaⱪ ⱪurbanliⱪ ⱪilidiƣan birnǝqqǝ jayni bekitkǝnidi (bir waⱪitta pǝⱪǝt birla jayni bekitkǝnidi). Biraⱪ Israillar bǝlkim ɵz ⱪolayliⱪini kɵzlǝp (wǝ bǝlkim butpǝrǝslǝrning ix-ⱨǝrikǝtlirini dorap) Hudaning ǝmrini nǝziridin saⱪit ⱪilip taƣ qoⱪⱪiliri ⱪatarliⱪ yuⱪiri jaylarda Hudaƣa ibadǝt ⱪilip ⱪurbanliⱪ ⱪilƣan. Buning xundaⱪ bir hǝtiri bar idiki, ular ǝtrapidiki butpǝrǝslǝrning tǝsirini ⱪobul ⱪilip, xu yǝrdǝ ⱨǝrhil butlarƣimu qoⱪunup, ⱨǝtta butpǝrǝslǝrgǝ ǝgixip «insan ⱪurbanliⱪ»larnimu ⱪilixi mumkin wǝ dǝrwǝⱪǝ kɵp waⱪitlarda xundaⱪ ⱪildi (mǝsilǝn, «Əz.» 16:21, 20:26ni kɵrüng).\f*  
\v 16 Wǝ bu \add Lawiylarƣa\add* ǝgixip, Israilning ⱨǝmmǝ ⱪǝbililiridin kɵnglidǝ Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarni seƣinip-izdǝxkǝ iradǝ tikligǝnlǝr ata-bowilirining Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa ⱪurbanliⱪ ⱪilix üqün Yerusalemƣa kelixti.  
\v 17 Xundaⱪ ⱪilip ular Yǝⱨuda padixaⱨliⱪining küqini axurup, Sulaymanning oƣli Rǝⱨoboamni üq yil küqlǝndürdi; qünki \add Yǝⱨudadikilǝr\add* üq yil Dawutning wǝ Sulaymanning yolida mangƣanidi.   
\m
\v 18 Rǝⱨoboam Maⱨalatni ǝmrigǝ aldi. Maⱨalat Dawutning oƣli Yǝrimotning ⱪizi; uning anisi Yǝssǝning oƣli Eliabning ⱪizi Abiⱨayil idi.  
\v 19 Maⱨalattin Rǝⱨoboamƣa Yǝux, Xemariya wǝ Zaⱨam degǝn oƣullar tɵrǝldi.  
\v 20 Keyinki waⱪitlarda Rǝⱨoboam yǝnǝ Abxalomning \add nǝwrǝ\add* ⱪizi Maakaⱨni ǝmrigǝ aldi; u uningƣa Abiya, Attay, Ziza wǝ Xelomitlarni tuƣup bǝrdi.  
\v 21 Rǝⱨoboam Abxalomning \add nǝwrǝ\add* ⱪizi Maakaⱨni ǝmrigǝ alƣan barliⱪ ayalliri wǝ kenizǝkliridin bǝkrǝk sɵyǝtti; qünki u jǝmiy on sǝkkiz ayal wǝ atmix kenizǝkni ǝmrigǝ alƣan; u jǝmiy yigirmǝ sǝkkiz oƣul, atmix ⱪiz pǝrzǝnt kɵrgǝn.  
\v 22 Rǝⱨoboam Maakaⱨdin bolƣan oƣli Abiyani ⱪerindaxliri iqidǝ ⱨǝmmidin qong xaⱨzadǝ ⱪilip tiklidi, qünki u uni padixaⱨliⱪⱪa waris ⱪilmaⱪqi idi.  
\v 23 Rǝⱨoboam aⱪilanilik bilǝn ix kɵrüp, oƣullirini Yǝⱨudaning barliⱪ zeminliri wǝ Binyaminning barliⱪ zeminliridiki barliⱪ ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlǝrgǝ orunlaxturup, ularni naⱨayiti kɵp zapas ozuⱪ-tülük bilǝn tǝminlidi; u yǝnǝ ularƣa nurƣun hotun elip bǝrdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Rǝⱨoboam Pǝrwǝrdigarƣa yüz ɵriydu  
\r 1Pad. 14:21-31  
\m
\v 1 Rǝⱨoboamning padixaⱨliⱪi mustǝⱨkǝm bolƣanda, xundaⱪla küqǝygǝndǝ, xundaⱪ boldiki, u Pǝrwǝrdigarning ⱪanun-ǝⱨkamlirini tǝrk ⱪildi wǝ pütkül Israillarmu uningƣa ǝgixip kǝtti.  
\v 2 Wǝ ularning Pǝrwǝrdigarƣa wapasizliⱪ ⱪilƣini tüpǝylidin, Rǝⱨoboam sǝltǝnitining bǝxinqi yilida xundaⱪ boldiki, Misirning padixaⱨi Xixak Yerusalemƣa ⱨujum ⱪozƣidi.  
\v 3 Xixak bir ming ikki yüz jǝng ⱨarwisi, atmix ming atliⱪ ǝskǝrni baxlap kǝldi; u ɵzi bilǝn billǝ Misirdin elip qiⱪⱪan lǝxkǝrlǝr, jümlidin Liwiyǝliklǝr, Sukkiylǝr wǝ Efiopiylǝr san-sanaⱪsiz idi.  
\v 4 U Yǝⱨudaƣa tǝwǝ bolƣan ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlǝrni ixƣal ⱪildi, andin Yerusalemƣa ⱨujum ⱪilixⱪa kǝldi.  
\v 5 Bu qaƣda Xixak sǝwǝbidin Yǝⱨuda ǝmǝldarliri Yerusalemƣa yiƣilixⱪanidi; Ximaya pǝyƣǝmbǝr Rǝⱨoboam wǝ ǝmǝldarlarning yeniƣa kelip ularƣa: — Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Silǝr meningdin waz kǝqkininglar üqün, Mǝnmu silǝrdin waz keqip Xixakning ⱪoliƣa tapxurdum» dǝydu, dedi.   
\m
\v 6 Xuni anglap, Israil ǝmǝldarliri bilǝn padixaⱨ ɵzlirini tɵwǝn ⱪilip: — Pǝrwǝrdigar adildur, deyixti.   
\m
\v 7 Pǝrwǝrdigar ularning ɵzlirini tɵwǝn ⱪilƣanliⱪini kɵrüp Pǝrwǝrdigarning sɵzi Ximayaƣa yetip kelip: —«Ular ɵzlirini tɵwǝn ⱪilƣanikǝn, Mǝn ularni ⱨalak ⱪilmay, bǝlki ularƣa azƣinǝ nijat kɵrsitimǝn wǝ Mening ⱪaynap turƣan ƣǝzipim Xixakning ⱪoli bilǝn Yerusalemƣa tɵkülmǝydu. \f □ \fr 12:7 \ft \+bd «... ularƣa azƣinǝ nijat kɵrsitimǝn»\+bd* — yaki «...ularni bir’azdin keyin ⱪutⱪuzimǝn» yaki «...ularni waⱪtinqǝ ⱪutⱪuzimǝn».\f*  
\v 8 Ⱨalbuki, ularning Manga beⱪinix bilǝn dunyadiki padixaⱨliⱪlarƣa beⱪinixning ⱪandaⱪ pǝrⱪi barliⱪini bilip yetixi üqün, ular Xixakⱪa beⱪindi bolidu» — deyildi.   
\m
\v 9 Xuning bilǝn Misir padixaⱨi Xixak Yerusalemƣa ⱨujum ⱪilip, Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki hǝzinǝ-bayliⱪlar bilǝn padixaⱨning ordisidiki hǝzinǝ-bayliⱪlarni elip kǝtti. U ⱨǝmmisini, jümlidin Sulayman yasatⱪan altun sipar-ⱪalⱪanlarni ⱪoymay elip kǝtti.  
\v 10 Ularning ornida Rǝⱨoboam padixaⱨ mistin birmunqǝ sipar-ⱪalⱪanlar yasitip, ularni padixaⱨ ordisining kirix yolini saⱪlaydiƣan pasiban bǝglirining ⱪoliƣa tapxurdi.  
\v 11 Padixaⱨ ⱨǝr ⱪetim Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kiridiƣan qaƣda, pasibanlar u ⱪalⱪanlarni elip tutup turatti, andin ularni yǝnǝ pasibanhaniƣa ǝkelip ⱪoyuxatti.   
\m
\v 12 Xuning bilǝn padixaⱨ ɵzini tɵwǝn ⱪilƣandin keyin, Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi uningdin yenip, uni tamamǝn yoⱪitiwǝtmidi; Yǝⱨudadikilǝr iqidimu az-tola yahxi ixlar tepildi. \f □ \fr 12:12 \ft \+bd «Yǝⱨudadikilǝr iqidimu az-tola yahxi ixlar tepildi»\+bd* — yaki «Yǝⱨudadikilǝr azraⱪ yahxiliⱪni kɵrdi».\f*   
\m
\v 13 Padixaⱨ Rǝⱨoboam Yerusalemda asta-asta ⱪudrǝt tepip, ɵz sǝltǝnitini sürǝtti. Rǝⱨoboam tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida ⱪiriⱪ bir yaxta idi; u Yerusalemda, yǝni Pǝrwǝrdigar Ɵz namini tiklǝx üqün pütkül Israil ⱪǝbililiri iqidin talliƣan xǝⱨǝrdǝ on yǝttǝ yil sǝltǝnǝt ⱪildi; Rǝⱨoboamning anisining ismi Naamaⱨ bolup, u Ammoniy idi.  
\v 14 Rǝⱨoboam kɵnglidǝ Pǝrwǝrdigarni izdǝxni niyǝt ⱪilmiƣanliⱪi tüpǝylidin rǝzillik ⱪildi.   
\m
\v 15 Rǝⱨoboamning barliⱪ ⱪilƣan ixliri baxtin-ahiriƣiqǝ nǝsǝb hatiriliridiki «Ximaya pǝyƣǝmbǝrning sɵzliri» wǝ «Aldin kɵrgüqi Iddoning sɵzliri»dǝ pütülgǝn ǝmǝsmidi? Rǝⱨoboam bilǝn Yǝroboam otturisida uruxlar tohtimay bolup turatti.  
\v 16 Rǝⱨoboam ata-bowiliri arisida uhlidi, «Dawutning xǝⱨiri»gǝ dǝpnǝ ⱪilindi. Oƣli Abiya uning orniƣa padixaⱨ boldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Abiya Yǝⱨuda üstigǝ ⱨɵküm süridu  
\r 1Pad. 15:1-8  
\m
\v 1 Padixaⱨ Yǝroboamning sǝltǝnitining on sǝkkizinqi yili Abiya Yǝⱨudaning üstigǝ padixaⱨ boldi.  
\v 2 U Yerusalemda üq yil sǝltǝnǝt ⱪildi; uning anisining ismi Mikaya bolup, u Gibeaⱨliⱪ Uriyǝlning ⱪizi idi. Abiya bilǝn Yǝroboam otturisida urux boldi.  
\v 3 Abiya jǝng ⱪilix üqün hillanƣan jǝngqilǝrdin tɵt yüz mingni baxlap qiⱪti; Yǝroboammu hillanƣan batur jǝngqilǝrdin sǝkkiz yüz mingni baxlap qiⱪip, Abiyaƣa ⱪarxi sǝp tüzüp turdi.   
\m
\v 4 Abiya Əfraim taƣliⱪ rayonidiki Zǝmarayim teƣiƣa qiⱪip mundaⱪ dedi: — «I Yǝroboam wǝ Israil hǝlⱪi, gepimgǝ ⱪulaⱪ selinglar!  
\v 5 Bilmǝmsilǝr, Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar «tuzluⱪ ǝⱨdǝ» ⱪilip, Israilning üstidiki padixaⱨliⱪni Dawutⱪa wǝ uning ǝwladliriƣa mǝnggügǝ tǝⱪdim ⱪilƣanƣu? \f □ \fr 13:5 \ft \+bd «tuzluⱪ ǝⱨdǝ»\+bd* — demǝk, tuz bilǝn ipadilǝngǝn. «Law.» 2:13 wǝ «Qɵl.» 18:19ni kɵrüng. Tǝwrat wǝ Injilda (uyƣurlar arisida bolƣandǝk) tuz bolsa «mǝnggülük»ning, «qirimasliⱪ»ning wǝ «tǝm»ning simwolidur.\f*  
\v 6 Lekin Dawutning oƣli Sulaymanning ⱪuli, Nibatning oƣli Yǝroboam ⱪozƣilip ɵz ƣojisidin yüz ɵridi.  
\v 7 Xuning bilǝn bǝzi muttǝⱨǝmlǝr, «Beliyalning baliliri» uning yeniƣa yiƣilip, Sulaymanning oƣli Rǝⱨoboam bilǝn ⱪarxilixixⱪa ɵzlirini küqlǝndürdi; Rǝⱨoboam u qaƣda tehi yax, sǝbiy balidǝk bolƣaqⱪa, ularƣa tǝng kelǝlmidi. \f □ \fr 13:7 \ft \+bd «Beliyal»\+bd* — Xǝytanning baxⱪa bir ismidur. «Beliyalning baliliri» iplas adǝmlǝrni bildüridu.\f*  
\v 8 Əmdi silǝr Pǝrwǝrdigarning Dawutning ǝwladlirining ⱪoliƣa tapxurƣan padixaⱨliⱪiƣa ⱪarxi qiⱪip «ɵzimizni kɵrsitimiz» dǝysilǝr; silǝrning adiminglar dǝrwǝⱪǝ kɵptur; silǝrdǝ yǝnǝ Yǝroboam silǝrgǝ yasap bǝrgǝn, ilaⱨlar dǝp ⱪarilidiƣan altun mozaylar bar.  
\v 9 Silǝr Pǝrwǝrdigarning kaⱨinliri bolƣan Ⱨarunning ǝwladliri bilǝn Lawiylarni ⱪoƣliwetip, yǝr yüzidiki baxⱪa ǝllǝr ⱪilƣinidǝk ɵzliringlarƣa \add haliƣanqǝ\add* kaⱨin tikliwalƣan ǝmǝsmidinglar? Kimdǝkim bir torpaⱪ wǝ yǝttǝ ⱪozini elip kelip ɵzümni \add kaⱨinliⱪⱪa\add* beƣixlaymǝn desǝ, u Huda bolmiƣan butlarƣa kaⱨin bolalaydu!  
\v 10 Lekin biz bolsaⱪ, Pǝrwǝrdigar bizning Hudayimizdur, biz uningdin waz kǝqmiduⱪ; Pǝrwǝrdigarning hizmitidǝ bolƣan kaⱨinlar bolsa Ⱨarunning ǝwladliridur, Lawiylar ularning hizmitidǝ turmaⱪta. \f □ \fr 13:10 \ft \+bd «Lawiylar ularning hizmitidǝ turmaⱪta»\+bd* — yaki «Lawiylar uning hizmitidǝ turmaⱪta» — yǝni Hudaning hizmitidǝ.\f*  
\v 11 Ular ⱨǝr küni ǝtisi-ahximi Pǝrwǝrdigarƣa kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlarni sunup, esil huxbuy yaⱪidu. Pakiz xirǝgǝ «tǝⱪdim nanlar»mu tizip ⱪoyulidu, ⱨǝr küni kǝqtǝ ular altun qiraƣdan üstidiki qiraƣlarni yandurulidu; qünki biz Hudayimiz Pǝrwǝrdigarning tapxuruⱪiƣa ǝmǝl ⱪilip keliwatimiz. Biraⱪ silǝr bolsanglar uningdin waz kǝqtinglar.  
\v 12 Ⱪaranglar, Huda bizni Baxliƣuqi bolup biz bilǝn billidur; ⱪolliriƣa kanay alƣan, silǝrgǝ ⱨujum ⱪilixⱪa signal qilixⱪa tǝyyar turidiƣan uning kaⱨinlirimu biz bilǝn billidur. I Israil baliliri, ata-bowanglarning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar bilǝn jǝng ⱪilmanglar; qünki silǝr ⱨǝrgiz ƣǝlibǝ ⱪazinalmaysilǝr».   
\m
\v 13 Lekin Yǝroboam ularning arⱪisidin ⱨujum ⱪilmaⱪ üqün bɵktürmǝ ⱪoyƣanidi. Xundaⱪki, Israillar Yǝⱨudalarning aldi tǝripidǝ idi wǝ bɵktürmǝ ⱪoxun ularning arⱪa tǝripidǝ saⱪlap turatti.  
\v 14 Yǝⱨudalar burulup ⱪarisa, mana ɵzliri aldi-arⱪidin ⱨujumƣa uqrawatatti; ular Pǝrwǝrdigarƣa pǝryad kɵtürdi, kaⱨinlarmu kanaylarni qaldi.  
\v 15 Buning bilǝn Yǝⱨudalar ⱪattiⱪ quⱪan kɵtürüxti; wǝ xundaⱪ boldiki, Yǝⱨudalar ⱪattiⱪ quⱪan kɵtürüxüwatⱪanda, Huda Yǝroboam bilǝn barliⱪ Israillarni Abiya bilǝn Yǝⱨudalarning aldidin urup terǝ-pǝrǝng ⱪildi.  
\v 16 Israillar Yǝⱨudalarning aldidin ⱪaqti; Huda ularni Yǝⱨudalarning ⱪoliƣa tapxurdi.  
\v 17 Abiya bilǝn uning adǝmliri Israillarni ⱪattiⱪ ⱪirƣin ⱪildi; Israillardin hillanƣan bǝx yüz ming ǝskǝr ⱪǝtl ⱪilindi.  
\v 18 Bu qaƣda Israillar tɵwǝn ⱪilindi; Yǝⱨudadikilǝr ata-bowilirining Hudasi Pǝrwǝrdigarƣa tayanƣanliⱪi üqün ƣǝlibǝ ⱪazandi. \f □ \fr 13:18 \ft \+bd «tɵwǝn ⱪilindi»\+bd* — yaki «mǝƣlup ⱪilindi».\f*  
\v 19 Abiya Yǝroboamning kǝynidin ⱪoƣlap mangdi; u uning ilkidin birⱪanqǝ xǝⱨirini, yǝni Bǝyt-Əl wǝ uningƣa ⱪaraxliⱪ yeza-bazarlarni, Yexanaⱨ wǝ uningƣa ⱪaraxliⱪ yeza-bazarlarni, Əfron wǝ uningƣa ⱪaraxliⱪ yeza-bazarlarni tartiwaldi.  
\v 20 Yǝroboam Abiyaning künliridǝ ⱪaytidin küqlinǝlmidi. Pǝrwǝrdigarning uni uruxi bilǝn u ɵldi.   
\m
\v 21 Abiya bolsa ɵzini ⱪudrǝt tapⱪuzdi; u on tɵt hotun elip, yigirmǝ ikki oƣul, on altǝ ⱪiz pǝrzǝnt kɵrdi.  
\v 22 Abiyaning baxⱪa ixliri, uning mangƣan yolliri wǝ eytⱪan sɵzliri «Iddo pǝyƣǝmbǝrning tǝⱨlili»dǝ pütülgǝndur.   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Asa Yǝⱨuda üstidǝ ⱨɵküm süridu — uning etiⱪadi  
\r 1Pad. 15:9-12  
\m
\v 1 Abiya ata-bowiliri arisida uhlidi, kixilǝr uni «Dawut xǝⱨiri»gǝ dǝpnǝ ⱪildi. Oƣli Asa uning orniƣa padixaⱨ boldi. Asa padixaⱨ bolƣan künlǝrdǝ on yil tinq ɵtti.  
\v 2 Asa Hudasi Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ durus wǝ toƣra bolƣanni ⱪildi.  
\v 3 U yat ǝllǝrdin kǝlgǝn but ⱪurbangaⱨlirini wǝ «yuⱪiri jaylar»ni yoⱪitip, «but tüwrük»lǝrni ɵrüp qeⱪip, Axǝraⱨ butlirini kisip taxlidi, \f □ \fr 14:3 \ft \+bd «u yat ǝllǝrdin kǝlgǝn but ⱪurbangaⱨlirini wǝ «yuⱪiri jaylar»ni yoⱪitip...»\+bd* — 11:15 wǝ izaⱨatini kɵrüng. \+bd ««Axǝraⱨ» butlar»\+bd* — bǝlkim butpǝrǝslikkǝ beƣixlanƣan dǝrǝhliklǝrdur. Dǝrǝhlǝr bǝlkim «ayal mǝbud» xǝklidǝ oyulƣan yaki nǝⱪixlǝngǝn boluxi mumkin idi.\f*  
\v 4 Yǝⱨudalarƣa ata-bowilirining Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarni izdǝxni, muⱪǝddǝs ⱪanun-ǝmrlǝrni tutuxni ǝmr ⱪildi.  
\v 5 U yǝnǝ Yǝⱨuda zeminidiki ⱨǝrbir xǝⱨǝrlǝrdin «yuⱪiri jaylar»ni wǝ «kün tüwrükliri»ni yoⱪatti. U qaƣda pütün padixaⱨliⱪ uning ⱨɵkümranliⱪida tinq-asayixliⱪta ɵtti. \f □ \fr 14:5 \ft \+bd «kün tüwrükliri»\+bd* — yaki «isriⱪgaⱨlar» yaki «ⱪuyax mǝbudliri».\f*  
\v 6 U yǝnǝ Yǝⱨuda zeminida birnǝqqǝ ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlǝrni saldurdi, qünki yurt-zemin aramliⱪta boldi; Pǝrwǝrdigar uningƣa aramliⱪ bǝrgǝqkǝ, xu yillarda ⱨeq urux bolmidi.  
\v 7 U Yǝⱨudalarƣa: — Zemin aldimizda tinq turƣanda, bu xǝⱨǝrlǝrni sepil bilǝn ⱪorxalƣan, munarliⱪ, baldaⱪliⱪ ⱪowuⱪliri bolƣan xǝⱨǝrlǝr ⱪilip ⱪurayli; qünki biz Hudayimiz Pǝrwǝrdigarni izdiginimiz üqün U tinqlik bǝrdi; biz Uni izdǝp kǝlduⱪ wǝ U bizning tɵt ǝtrapimizda bizgǝ aramliⱪ bǝrdi, dedi. Xuning bilǝn ular ⱪuruluxni baxlidi wǝ ixliri onguxluⱪ boldi.  
\v 8 Asaning ⱪoxuni bar idi; Yǝⱨuda ⱪǝbilisidin ⱪalⱪan wǝ nǝyzǝ bilǝn ⱪorallanƣan üq yüz ming ǝskiri, Binyamin ⱪǝbilisidin sipar wǝ oⱪya bilǝn ⱪorallanƣan ikki yüz sǝksǝn ming kixilik; ularning ⱨǝmmisi batur ǝzimǝtlǝr idi.   
\m
\v 9 U qaƣda Zǝraⱨ isimlik bir Efiopiy milyon kixilik ⱪoxuni bilǝn üq yüz jǝng ⱨarwisini baxlap, \add Asaƣa\add* ⱨujum ⱪozƣap Marǝxaⱨƣa kǝldi. \f □ \fr 14:9 \ft \+bd «Efiopiy»\+bd* — yaki «Ⱨǝbǝx» (bir millǝtning nami). Ibraniy tilida «Kuxiy».\f*  
\v 10 Asa uning bilǝn ⱪarxilixixⱪa atlandi; ular Marǝxaⱨⱪa yeⱪin Zǝfataⱨ jilƣisiƣa kelip, bir-birigǝ ⱪarxi sǝp tüzüp turuxti.  
\v 11 Asa Hudasi Pǝrwǝrdigarƣa nida ⱪilip: — I Pǝrwǝrdigar, Ɵz bǝndǝnggǝ yardǝm bǝrsǝng, u küqlük bolsun, ajiz bolsun Sǝn üqün ⱨeqⱪanqǝ ix ǝmǝs. I Pǝrwǝrdigar Hudayimiz, bizgǝ yardǝm ⱪilƣaysǝn; qünki biz Sanga tayinimiz wǝ Sening namingda bu zor ⱪoxunƣa ⱪarxi atlinip qiⱪtuⱪ. I Pǝrwǝrdigar, Sǝn bizning Hudayimizdursǝn, insanlar Seningdin ƣalip kǝlmisun! — dedi.\f □ \fr 14:11 \ft \+bd «Ɵz bǝndǝnggǝ yardǝm bǝrsǝng, u küqlük bolsun, ajiz bolsun Sǝn üqün ⱨeqⱪanqǝ ix ǝmǝs»\+bd* — yaki «küqlüklǝr bilǝn ajizlar otturisidiki jǝngdǝ Seningdin bɵlǝk yardǝmqi yoⱪtur».\f*   
\m
\v 12 Xuning bilǝn Pǝrwǝrdigar Asa wǝ Yǝⱨudalar aldida Efiopiylǝrni urup tiripirǝn ⱪiliwǝtti, Efiopiylǝr ⱪaqti.  
\v 13 Asa ɵz adǝmliri bilǝn birliktǝ ularni taki Gǝrarƣiqǝ ⱪoƣlidi; Efiopiylǝr xundaⱪ yiⱪitildiki, ulardin bir adǝmmu tirik ⱪalmidi; qünki ular Pǝrwǝrdigarning aldida wǝ uning ⱪoxuni aldida kukum-talⱪan ⱪilindi. Yǝⱨudalar ƣayǝt zor jǝng ƣǝnimǝtlirini ⱪoliƣa elip kǝtti.  
\v 14 Ular yǝnǝ Gǝrar ǝtrapidiki barliⱪ xǝⱨǝrlǝrgǝ ⱨujum ⱪilip ixƣal ⱪildi; qünki Pǝrwǝrdigardin zor bir ⱪorⱪunq muxu xǝⱨǝrlǝrdikilǝrni basⱪanidi. Yǝⱨudalar yǝnǝ ⱨǝmmǝ xǝⱨǝrni birnimu ⱪoymay bulang-talang ⱪildi, qünki ularda tolimu kɵp mal-mülük bar idi.  
\v 15 Ular yǝnǝ mal baⱪⱪan qarwiqilarning qedir-ⱪotanliriƣimu zǝrb ⱪilip, naⱨayiti kɵp ⱪoy wǝ tɵgilǝrni elip Yerusalemƣa ⱪaytti.   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Azariya pǝyƣǝmbǝr Asaƣa agaⱨ wǝ riƣbǝt beridu; Asa uningƣa ǝmǝl ⱪilidu  
\m
\v 1 Hudaning Roⱨi Odǝdning oƣli Azariyaning üstigǝ qüxti.  
\v 2 Xuning bilǝn u Asa bilǝn kɵrüxüxkǝ qiⱪip uningƣa: — I Asa, pütkül Yǝⱨudalar wǝ Binyaminlar, manga ⱪulaⱪ selinglar! Silǝr Pǝrwǝrdigar bilǝn billǝ bolƣininglarda, Umu silǝr bilǝn billǝ bolidu. Silǝr Uni izlisǝnglar U silǝrgǝ tapⱪuzulidu; lekin silǝr Uningdin waz kǝqsǝnglar U silǝrdin waz keqidu.  
\v 3 Israillar uzun künlǝrgiqǝ ⱨǝⱪiⱪiy Huda, tǝlim beridiƣan kaⱨin wǝ ⱪanun-ǝⱨkamlardin juda bolup yürdi;  
\v 4 Lekin ular ⱪiyinqiliⱪta ⱪalƣan waⱪitlarda Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarƣa ⱪaytip, Uni izdidi wǝ U ularƣa ɵzini tapⱪuzdi.  
\v 5 U waⱪitlarda qiⱪip-kirip turƣanlarƣa ⱨeq aramliⱪ bolmiƣan, qünki ⱨǝrⱪaysi ǝl-yurtlar malimanqiliⱪ iqidǝ turatti.  
\v 6 Huda ularni ⱨǝrhil ⱪiyinqiliⱪ-malimanqiliⱪ iqidǝ ⱪaldurƣaqⱪa, mǝmlikǝt bilǝn mǝmlikǝt, xǝⱨǝr bilǝn xǝⱨǝr ɵzara soⱪuxup wǝyran boldi.  
\v 7 Lekin silǝr bolsanglar, ⱪǝysǝr bolunglar, mǝzmut turup ⱪolliringlarni boxatmanglar, qünki ǝmǝlliringlarning ǝjir-inami bardur, dedi.   
\m
\v 8 Asa bu gǝplǝrni wǝ Odǝd pǝyƣǝmbǝr bǝrgǝn bexarǝtni angliƣanda u dadillixip, pütün Yǝⱨuda wǝ Binyamin zeminlirida, xundaⱪla Əfraimning taƣliⱪ rayonlirida ⱪolƣa qüxürgǝn ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrlǝrdiki yirginqlik butlarni yoⱪatti wǝ yǝnǝ Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki aywan aldida turƣan Pǝrwǝrdigar ⱪurbangaⱨini yengibaxtin yasatti. \f □ \fr 15:8 \ft \+bd «Asa bu gǝplǝrni wǝ Odǝd pǝyƣǝmbǝr bǝrgǝn bexarǝtni angliƣanda...»\+bd* — ikki imkaniyǝt bar: (1) Azariya atisi Odǝdning ismi bilǝn atilatti; (2) uning atisimu Asaƣa bexarǝt bǝrgǝnidi. Biz ikkinqi pikirgǝ mayilmiz; qünki tekisttǝ «bu gǝplǝrni wǝ... bexarǝtni anglidi» deyilidu. \+bd «yirginqlik butlar»\+bd* — ibraniy tilida «yirginqlik nǝrsilǝrni».\f*  
\v 9 U barliⱪ Yǝⱨudalar wǝ Binyaminlarni, xuningdǝk ularning arisida olturaⱪlaxⱪan barliⱪ Əfraimiy, Manassǝⱨiy, Ximeoniy musapirlirini yiƣdi (qünki nurƣun Israillar Asaning Hudasi Pǝrwǝrdigarning uning bilǝn billǝ ikǝnlikini kɵrgǝn bolup, Israildin qiⱪip Asa tǝrǝpkǝ ɵtkǝnidi).  
\v 10 Asaning sǝltǝnitining on bǝxinqi yili üqinqi ayda ular Yerusalemƣa yiƣildi.  
\v 11 Xu küni ular elip kǝlgǝn jǝng ƣǝnimǝtliridin yǝttǝ yüz buⱪa wǝ yǝttǝ ming ⱪoyni Pǝrwǝrdigarƣa atap ⱪurbanliⱪ ⱪildi. \f □ \fr 15:11 \ft \+bd «xu küni ular elip kǝlgǝn jǝng ƣǝnimǝtliri...»\+bd* — 14:14-15ni kɵrüng.\f*  
\v 12 Ular yǝnǝ ata-bowilirining Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarni pütün ⱪǝlbi wǝ bütün jeni bilǝn izdǝxkǝ bir ǝⱨdǝ tüzüxti;  
\v 13 ǝⱨdidǝ, Israilning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarni izdimigǝn ⱪeri-yax, ǝr-ayal demǝy ⱨǝmmisi ɵltürülsun, deyildi. \f □ \fr 15:13 \ft \+bd «ⱪeri-yax»\+bd* — yaki «qong-kiqik».\f*  
\v 14 Ular yuⱪiri awaz bilǝn warⱪirax wǝ kanay ⱨǝm burƣa qelix bilǝn Pǝrwǝrdigarƣa ⱪǝsǝm berixti.  
\v 15 Pütkül Yǝⱨuda jamaiti iqkǝn ⱪǝsimidin xadlandi; qünki ular pütün ⱪǝlbi bilǝn ⱪǝsǝm iqkǝn bolup, Pǝrwǝrdigarni tolimu tǝlmürüp izdidi; wǝ U ularƣa Ɵzini tapⱪuzdi. Pǝrwǝrdigar ularƣa tɵt ǝtrapida aramliⱪ ata ⱪildi. \f □ \fr 15:15 \ft \+bd «tolimu tǝlmürüp izdidi»\+bd* — ibraniy tilida «barliⱪ intizarliⱪi bilǝn izdidi».\f*  
\v 16 Asa padixaⱨ yǝnǝ qong anisi Maaⱪaⱨni yirginqlik bir «axeraⱨ» tüwrükni yasiƣini üqün hanixliⱪ mǝrtiwisidin qüxürüwǝtti. Asa bu yirginqlik butni kesip, ayaƣ astida qǝylidi wǝ Kidron jilƣisida kɵydürüwǝtti.\f □ \fr 15:16 \ft \+bd «qong anisi»\+bd* — muxu yǝrdǝ ibraniy tilida «anisi» bilǝn ipadilinidu. \+bd «hanix mǝrtiwisi»\+bd* — bu sɵzgǝ ⱪariƣanda uning qong anisi Maaⱪaⱨ padixaⱨliⱪta ikkinqi orunda turatti.\f*  \x + \xo 15:16 \xt 1Pad. 15:13\x*   
\m
\v 17 «Yuⱪiri jaylar» yoⱪitilmisimu, Asaning ⱪǝlbi \add Pǝrwǝrdigarƣa\add* pütünlǝy beƣixlanƣanidi. \x + \xo 15:17 \xt 1Pad. 15:14\x*  
\v 18-19 Ⱨǝm atisi ⱨǝm u ɵzi Pǝrwǝrdigarƣa atap yasiƣan nǝrsilǝrni, jümlidin kümüx bilǝn altunni wǝ türlük ⱪaqa-ⱪuqilarni Hudaning ɵyigǝ kǝltürdi.\x + \xo 15:18-19 \xt 1Pad. 15:15\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Asaning ixǝnq ⱪilmaydiƣan yǝrliri  
\r 1Pad. 15:16-24  
\m
\v 1 Xu waⱪittin tartip taki Asaning sǝltǝnitining ottuz bǝxinqi yiliƣiqǝ urux bolup baⱪmidi. Asaning sǝltǝnitining ottuz altinqi yili, Israilning padixaⱨi Baaxa Yǝⱨudaƣa ⱪarxi ⱨujum ⱪildi; ⱨeqkim Yǝⱨudaning padixaⱨi Asa bilǝn bardi-kǝldi ⱪilmisun dǝp, Ramaⱨ xǝⱨirini mǝⱨkǝm ⱪilip yasidi. \f □ \fr 16:1 \ft \+bd «16-bab»\+bd* — biz 15:19ni 16-bab iqigǝ kirgüzduⱪ.\f*  
\v 2 U waⱪitta Asa Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki hǝzinilǝrdin wǝ padixaⱨning ordisidiki hǝzinilǝrdin altun-kümüxni elip ularni Dǝmǝxⱪtǝ turuxluⱪ Suriyǝ padixaⱨi Bǝn-Ⱨadadⱪa ǝwǝtip wǝ bu hǝwǝrni yǝtküzüp: —  
\v 3 «Mening atam bilǝn silining atilirining arisida bolƣandǝk mǝn bilǝn silining arilirida bir ǝⱨdǝ bolsun. Mana, siligǝ kümüx bilǝn altun ǝwǝttim; ǝmdi Israilning padixaⱨi Baaxa bilǝn bolƣan ǝⱨdiliridin ⱪollirini üzsilǝ; xuning bilǝn u meni ⱪamal ⱪilixtin ⱪol üzsun» — dedi.   
\m
\v 4 Bǝn-ⱨadad Asa padixaⱨning sɵzigǝ kirip, ɵz ⱪoxunining sǝrdarlirini Israilning xǝⱨǝrlirigǝ ⱨujum ⱪilixⱪa ǝwǝtip, Ijon, Dan, Abǝl-mayim, Naftalidiki barliⱪ ambar xǝⱨǝrlirini beⱪindurdi.  
\v 5 Baaxa bu hǝwǝrni anglap, Ramaⱨ istiⱨkamini yasaxtin ⱪolini yiƣip, ⱪuruluxlarning ⱨǝmmisini tohtatti.  
\v 6 Asa padixaⱨ bolsa pütkül Yǝⱨudaning adǝmlirini baxlap, Baaxa Ramaⱨ xǝⱨirini yasaxⱪa ixlǝtkǝn taxlar bilǝn yaƣaqlarni Ramaⱨtin toxup elip kǝtti. U muxularni ixlitip Gebani wǝ Mizpaⱨni mǝⱨkǝm ⱪilip yasidi.   
\m
\v 7 U qaƣda, aldin kɵrgüqi Ⱨanani Yǝⱨuda padixaⱨi asaning yeniƣa kelip uningƣa: — Ɵzüng Pǝrwǝrdigar Hudayingƣa ǝmǝs, bǝlki Suriyǝ padixaⱨiƣa tayanƣanliⱪing üqün Suriyǝ padixaⱨining ⱪoxuni ɵz ⱪolungdin ⱪutuldi.  
\v 8 Efiopiylǝr bilǝn Liwiyǝliklǝr qong bir ⱪoxun ǝmǝsmidi? Jǝng ⱨarwiliri wǝ atliⱪ ǝskǝrliri intayin kɵp ǝmǝsmidi? Lekin sǝn pǝⱪǝt Pǝrwǝrdigarƣa tayanƣanda, u ularni ⱪolungƣa tapxurƣanidi.  
\v 9 Qünki Pǝrwǝrdigar kɵngli Manga tamamǝn sadiⱪ bolƣanlarƣa yardǝmdǝ bolup, Ɵzümni ⱪudrǝtlik kɵrsitǝy dǝp, kɵzlirini pütün yǝr yüzidǝ uyan-buyan yügürtidu. Sǝn bu ixta bǝk ǝhmǝⱪliⱪ ⱪilding. Əmdi buningdin keyin uruxlardin halas bolalmaysǝn, dedi.  
\v 10 Buni anglapla Asa aldin kɵrgüqigǝ intayin ƣǝzǝplinip, uni zindanƣa solap ⱪoydi; uning bu sɵzigǝ ⱪǝⱨri ⱪaynap kǝtti. U xu waⱪitlarda hǝlⱪtin bǝzilirigǝ zulum selixⱪa baxliƣanidi.   
\m
\v 11 Mana, Asaning ⱪilƣan ixliri baxtin ahiriƣiqǝ «Yǝⱨuda wǝ Israil padixaⱨlirining tarihnamisi»da pütülgǝndur. \f □ \fr 16:11 \ft \+bd «Yǝⱨuda wǝ Israil padixaⱨlirining tarihnamisi»\+bd* — mumkinqiliki barki, bu kitab Tǝwrattiki «Padixaⱨlar»dur.\f*  
\v 12 Asaning sǝltǝnitining ottuz toⱪⱪuzinqi yilida putida bir kesǝl pǝyda boldi; wǝ kesili barƣanseri eƣirlixip kǝtti; lekin u aƣriƣandimu Pǝrwǝrdigarni izdimidi, bǝlki pǝⱪǝt tewiplardinla yardǝm izdidi.  
\v 13 Asa sǝltǝnitining ⱪiriⱪ birinqi yilida ɵldi, ata-bowiliri arisida uhlidi.  
\v 14 Hǝlⱪlǝr uni «Dawut xǝⱨiri»dǝ ɵzigǝ atap tǝyyarlitip koliƣan ⱪǝbrigǝ dǝpnǝ ⱪildi. Ular uni ǝttarlarning usuli bilǝn tǝngxǝlgǝn ⱨǝrtürlük dora-dǝrmandin bolƣan bir arilaxma pürkǝlgǝn jinaziƣa yatⱪuzdi ⱨǝmdǝ uningƣa atap nurƣun huxbuy yandurdi.\f □ \fr 16:14 \ft \+bd «uningƣa atap nurƣun huxbuy yandurdi»\+bd* — yaki «uning ⱨɵrmitidǝ qong bir gülhan yandurdi».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 17
\s1 Yǝⱨoxafat Yǝⱨudaƣa sǝltǝnǝt ⱪilidu  
\m
\v 1 Oƣli Yǝⱨoxafat Asaning orniƣa padixaⱨ boldi; u Israil padixaⱨliⱪiƣa taⱪabil turux üqün ɵzini küqǝytti.  
\v 2 U ⱨǝrbiy küqlirini Yǝⱨudaning ⱨǝmmǝ ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlirigǝ orunlaxturdi ⱨǝmdǝ Yǝⱨuda zeminiƣa wǝ atisi Asa ixƣal ⱪilƣan Əfraimdiki ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrlǝrgǝ mudapiǝ küqlirini turƣuzdi.  
\v 3 Pǝrwǝrdigar Yǝⱨoxafat bilǝn billǝ boldi, qünki u atisi Dawutning baxta yürgüzgǝn yollirida mengip Baal butlirini izdimidi,  
\v 4 bǝlki atisining Hudasinila izdǝp, Uning ǝmrliridǝ mengip, Israillarning ⱪilmixlirini dorimidi.  
\v 5 Xunga, Pǝrwǝrdigar uning padixaⱨliⱪtiki ⱨɵkümranliⱪini mustǝⱨkǝmlidi; pütkül Yǝⱨudadikilǝr uningƣa salam-sowƣilarni sunup turdi; xuning bilǝn uning mal-mülki naⱨayiti kɵp, xan-xɵⱨriti naⱨayiti yuⱪiri boldi.  
\v 6 U Pǝrwǝrdigarning yollirida mangƣaqⱪa, ƣǝyrǝtlik boldi; uning üstigǝ u Yǝⱨuda zeminidin «yuⱪiri jaylar»ni wǝ Axǝraⱨ butlirini yoⱪatti.  
\v 7 Uning sǝltǝnitining üqinqi yili ɵzining ǝmǝldarliridin Bǝn-Ⱨayil, Obadiya, Zǝkǝriya, Nǝtanǝl, Mikayalarni Yǝⱨudaning xǝⱨǝrliridǝ hǝlⱪⱪǝ tǝlim berixkǝ ǝwǝtti. \f □ \fr 17:7 \ft \+bd «Mikayalar»\+bd* — yaki «Mikalar».\f*  
\v 8 Ular bilǝn billǝ barƣanlardin yǝnǝ Xemaya, Nǝtaniya, Zǝbadiya, Asaⱨǝl, Xǝmiramot, Yonatan, Adoniya, Tobiya, Tob-Adoniya ⱪatarliⱪ birⱪanqǝ Lawiylar, xundaⱪla yǝnǝ Əlixama bilǝn Yǝⱨoram degǝn ikki kaⱨinmu bar idi.  
\v 9 Ular Pǝrwǝrdigarning Tǝwrat ⱪanuni kitabini alƣaq berip, Yǝⱨuda zeminidiki barliⱪ xǝⱨǝrlǝrni arilap yürüp hǝlⱪ arisida tǝlim berǝtti.   
\m
\v 10 Yǝⱨudaning ǝtrapidiki mǝmlikǝtlǝrning ⱨǝmmisini Pǝrwǝrdigarning ⱪorⱪunqi basti wǝ ular Yǝⱨoxafat bilǝn urux ⱪilixⱪa petinalmaytti.  
\v 11 Filistiylǝrdin bǝziliri Yǝⱨoxafatⱪa sowƣa-salamlar wǝ kümüx olpanlirini tapxurdi; Ərǝblǝrmu padiliridin uningƣa yǝttǝ ming yǝttǝ yüz ⱪoqⱪar, yǝttǝ ming yǝttǝ yüz tekǝ sowƣa ⱪildi.  
\v 12 Yǝⱨoxafat barƣanseri karamǝt ⱪudrǝt tepip, Yǝⱨudada birnǝqqǝ ⱪorƣan wǝ ambar xǝⱨiri bina ⱪildi.  
\v 13 U Yǝⱨudaning ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrliridǝ nurƣun maddiy ǝxya zapisi tǝyyarlidi; Yerusalemdimu uning zǝbǝrdǝs batur jǝngqiliri bar idi.  
\v 14 Jǝmǝtliri boyiqǝ ularning sani tɵwǝndikiqǝ: —  
\m Yǝⱨuda ⱪǝbilisidiki mingbaxliri iqidǝ Adnaⱨ sǝrdar bolup, batur jǝngqilǝrdin üq yüz mingƣa baxlamqiliⱪ ⱪilatti;  
\v 15 Adnaⱨning ⱪol astida Yǝⱨoⱨanan sǝrdar bolup, ikki yüz sǝksǝn ming adǝmgǝ baxlamqiliⱪ ⱪilatti; \f □ \fr 17:15 \ft \+bd «Yǝⱨoⱨanan»\+bd* — yaki «Yoⱨanan».\f*  
\v 16 Yǝⱨoⱨananning ⱪol astida Zikrining oƣli Amasiya bar idi; u Pǝrwǝrdigarƣa ɵzini atiwǝtkǝn adǝm bolup, ikki yüz ming batur jǝngqigǝ baxlamqiliⱪ ⱪilatti.  
\v 17 Binyamin ⱪǝbilisi iqidǝ Eliyada degǝn batur bir jǝngqi bolup, oⱪya wǝ ⱪalⱪan bilǝn ⱪorallanƣan ikki yüz ming batur jǝngqigǝ baxlamqiliⱪ ⱪilatti;  
\v 18 Eliyadaning ⱪol astida Yǝⱨozabad bolup, jǝnggǝ tǝyyar ⱪoxundin bir yüz sǝksǝn ming adǝmgǝ baxlamqiliⱪ ⱪilatti.  
\v 19 Bularning ⱨǝmmisi padixaⱨning hizmitidǝ ⱨazir turatti; padixaⱨning yǝnǝ pütün Yǝⱨuda zeminidiki ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlǝrgǝ orunlaxturulƣan adǝmliri bolsa, ularning sirtida idi.\f □ \fr 17:19 \ft \+bd «bularning ⱨǝmmisi»\+bd* — bǝlkim 14-18-ayǝttiki yolbaxqilar wǝ 18-ayǝttiki «jǝnggǝ tǝyyar turidiƣanlar»ni kɵrsitidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 18
\s1 Yǝⱨoxafat Aⱨab bilǝn ittipaⱪdax bolidu  
\r 1Pad. 22:2-36  
\m
\v 1 Yǝⱨoxafatning mal-mülki naⱨayiti kɵp, xan-xɵⱨriti naⱨayiti yuⱪiri boldi; u Aⱨab bilǝn ⱪudilixip ittipaⱪlaxti.  
\v 2 Birnǝqqǝ yildin keyin u Aⱨab bilǝn kɵrüxüxkǝ Samariyǝgǝ bardi. Aⱨab bolsa uningƣa wǝ uning ⱨǝmraⱨliriƣa atap nurƣun kala, ⱪoy soydi; andin u uni Gileadtiki Ramotⱪa billǝ ⱨujum ⱪilixⱪa unatti.  
\v 3 Israil padixaⱨi Aⱨab Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoxafattin: — Ɵzliri mening bilǝn billǝ Gileadtiki Ramotⱪa berixⱪa maⱪul bolamdila? — dǝp soriwidi, u: — Biz silining-mening dǝp ayrimaymiz; mening hǝlⱪim ɵzlirining hǝlⱪidur. Mǝn ɵzliri bilǝn billǝ jǝng ⱪilixⱪa barmay turmaymǝn, dǝp jawap bǝrdi. \f □ \fr 18:3 \ft \+bd «Biz silining-mening dǝp ayrimaymiz»\+bd* — ibraniy tilida «Mǝn ɵzüm sanga ohxax bolimǝn» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.\f*  
\v 4 Lekin Yǝⱨoxafat Israilning padixaⱨiƣa: — Ɵtünimǝnki, bügün awwal Pǝrwǝrdigarning sɵzini sorap kɵrgǝyla, dedi.   
\m
\v 5 Xuning bilǝn Israilning padixaⱨi pǝyƣǝmbǝrlǝrni, yǝni tɵt yüz adǝmni yiƣdurup ulardin: — Biz jǝng ⱪilƣili Gileadtiki Ramotⱪa qiⱪsaⱪ bolamdu, yoⱪ?» dǝp soriwidi, ular: «Qiⱪⱪin, Huda uni padixaⱨning ⱪoliƣa beridu, deyixti.\f □ \fr 18:5 \ft \+bd «Qiⱪⱪin, Huda uni padixaⱨning ⱪoliƣa beridu»\+bd* — Yǝⱨoxafat: «Awwal Pǝrwǝrdigarning sɵzini sorap kǝlgǝyla» dǝydu (4-ayǝt). Lekin «pǝyƣǝmbǝrlǝr» «Pǝrwǝrdigar» (ibraniy tilida «Yǝⱨwǝ, Yǝⱨowaⱨ») degǝn namni ixlǝtmǝy, bǝlki «Huda» (ibraniy tilida «Əloⱨim») dǝp ixlitidu. Xunga Yǝⱨoxafat «pǝyƣǝmbǝrlǝr»ning bexarǝtliridin ⱪattiⱪ guman ⱪilƣan bolsa kerǝk. Keyinki ayǝtlǝrni kɵrüng.\f*   
\m
\v 6 Lekin Yǝⱨoxafat bolsa: — Bulardin baxⱪa yol soriƣudǝk, Pǝrwǝrdigarning birǝr pǝyƣǝmbiri yoⱪmidu? — dǝp soridi.   
\m
\v 7 Israilning padixaⱨi Yǝⱨoxafatⱪa jawab berip: — Pǝrwǝrdigardin yol soraydiƣan yǝnǝ bir adǝm bar; lekin u mening toƣramda ⱪutluⱪni ǝmǝs, bǝlki daim balayi’apǝtni kɵrsitip bexarǝt bǝrgǝqkǝ, mǝn uni ɵq kɵrimǝn. U bolsa Imlaⱨning oƣli Mikayadur, dedi. Yǝⱨoxafat: — I aliyliri, sili undaⱪ demigǝyla, dedi.   
\m
\v 8 Andin Israilning padixaⱨi bir qakirini ⱪiqⱪirip uningƣa: — Qaⱪⱪan berip, Imlaⱨning oƣli Mikayani qaⱪirtip kǝl, dǝp buyrudi.   
\m
\v 9 Əmdi Israilning padixaⱨi bilǝn Yǝⱨudaning padixaⱨi Yǝⱨoxafat xaⱨanǝ kiyimlirini kiyixip, Samariyǝning dǝrwazisining aldidiki hamanda ⱨǝrbiri ɵz tǝhtidǝ olturuxti; ularning aldida pǝyƣǝmbǝrlǝrning ⱨǝmmisi bexarǝt bǝrmǝktǝ idi.  
\v 10 Kǝnanaⱨning oƣli Zǝdǝkiya bolsa ɵzi tɵmürdin münggüzlǝrni yasap: — Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Muxu münggüzlǝr bilǝn Suriylǝrni yoⱪatⱪuqǝ üsüp ursila», dedi.  
\v 11 Ⱨǝmmǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr xuningƣa ohxax bexarǝt berip: «Gileadtiki Ramotⱪa qiⱪip sɵzsiz muwǝppǝⱪiyǝt ⱪazinila; qünki Pǝrwǝrdigar uni padixaⱨning ⱪoliƣa tapxuridikǝn», deyixti.   
\m
\v 12 Mikayani ⱪiqⱪirƣili barƣan hǝwǝrqi uningƣa: — Mana, ⱨǝmmǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr birdǝk padixaⱨⱪa yahxi hǝwǝr bǝrmǝktǝ; ǝmdi ɵtünimǝn, sening sɵzüngmu ularningki bilǝn birdǝk bolup, yahxi bir hǝwǝrni bǝrgin, dedi.   
\m
\v 13 Əmma Mikaya: — Pǝrwǝrdigarning ⱨayati bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilimǝnki, Hudayim manga nemǝ eytsa, mǝn xuni eytimǝn, dedi.   
\m
\v 14 U padixaⱨning aldiƣa kǝlgǝndǝ padixaⱨ uningdin: — I Mikaya, jǝng ⱪilƣili Gileadtiki Ramotⱪa qiⱪsaⱪ bolamdu, yoⱪ? — dǝp soriwidi, u uningƣa jawab berip: — Qiⱪip muwǝppǝⱪiyǝt ⱪazinisilǝr; qünki \add düxmininglar\add* ⱪolliringlarƣa tapxurulidu, dedi. \f □ \fr 18:14 \ft \+bd «Qiⱪip muwǝppǝⱪiyǝt ⱪazinisilǝr; qünki düxmininglar ⱪolliringlarƣa tapxurulidu»\+bd* — xübⱨisizki, Mikaya bu sɵzni kinayilik, ⱨǝjwiy tǝlǝppuz bilǝn eytidu. Qünki padixaⱨ dǝrⱨal uningdin gumanlinip ⱪalidu (15-ayǝtni kɵrüng).\f*   
\m
\v 15 Lekin padixaⱨ uningƣa: — Mǝn sanga ⱪanqǝ ⱪetim Pǝrwǝrdigarning namida rast gǝptin baxⱪisini manga eytmasliⱪⱪa ⱪǝsǝm iqküzüxüm kerǝk?! — dedi.   
\m
\v 16 Mikaya: — Mǝn pütkül Israilning taƣlarda padiqisiz ⱪoylardǝk tarilip kǝtkǝnlikini kɵrdüm. Pǝrwǝrdigar: «Bularning igisi yoⱪ; bularning ⱨǝrbiri tinq-aman ɵz ɵyigǝ ⱪaytsun» dedi, — dedi.   
\m
\v 17 Israilning padixaⱨi Yǝⱨoxafatⱪa: — Mana, mǝn siligǝ «U mening toƣramda ⱪutluⱪni ǝmǝs, bǝlki ⱨaman balayi’apǝtni kɵrsitip bexarǝt beridu», demigǝnmidim? — dedi.   
\m
\v 18 Mikaya yǝnǝ: — Xunga Pǝrwǝrdigarning sɵzini angliƣin; mǝn Pǝrwǝrdigarning Ɵz tǝhtidǝ olturƣanliⱪini, asmanning pütkül ⱪoxunliri uning yenida, ong wǝ sol tǝripidǝ turƣanliⱪini kɵrdüm.  
\v 19 Pǝrwǝrdigar: «Kim Aⱨabni Gileadtiki Ramotⱪa qiⱪip, xu yǝrdǝ ⱨalak boluxⱪa aldaydu?» — dedi. Birsi undaⱪ, birsi mundaⱪ deyixti;  
\v 20 xu waⱪitta bir roⱨ qiⱪip Pǝrwǝrdigarning aldida turup: «Mǝn berip alday» dedi. Pǝrwǝrdigar uningdin: «Ⱪandaⱪ usul bilǝn aldaysǝn?» dǝp soriwidi,  
\v 21 u: «Mǝn qiⱪip uning ⱨǝmmǝ pǝyƣǝmbǝrlirining aƣzida yalƣanqi bir roⱨ bolimǝn», dedi.  
\m Pǝrwǝrdigar: «Uni aldap ilkinggǝ alalaysǝn; berip xundaⱪ ⱪil» — dedi. \f □ \fr 18:21 \ft \+bd «Mǝn qiⱪip uning ⱨǝmmǝ pǝyƣǝmbǝrlirining aƣzida yalƣanqi bir roⱨ bolimǝn»\+bd* — bu ayǝtlǝrdin bu roⱨning bir yalƣan sɵzlǝydiƣan jin ikǝnliki kɵrünidu. Hudaning Ɵz Roⱨi yaki pǝrixtiliri ⱨeqⱪaqan yalƣan sɵz ⱪilmaydu. Demǝk, Huda jin-xǝytanlarƣa Aⱨab padixaⱨni aldaxⱪa yol ⱪoyidu.\f*  
\v 22 Mana ǝmdi Pǝrwǝrdigar sening bu ⱨǝmmǝ pǝyƣǝmbǝrliringning aƣziƣa bir yalƣanqi roⱨni saldi; Pǝrwǝrdigar sening toƣrangda balayi’apǝt kɵrsitip sɵzlidi» — dedi.   
\m
\v 23 Xuni anglap Kǝnanaⱨning oƣli Zǝdǝkiya kelip Mikayaning kaqitiƣa birni selip: — Pǝrwǝrdigarning Roⱨi ⱪaysi yol bilǝn mǝndin ɵtüp sanga sɵz ⱪilixⱪa bardi?! — dedi.   
\m
\v 24 Mikaya jawab berip: Ɵzüngni yoxurux üqün iqkiridiki ɵygǝ yügürgǝn künidǝ xuni kɵrisǝn, dedi.\f □ \fr 18:24 \ft \+bd «iqkiridiki ɵygǝ yügürgǝn küni»\+bd* — yaki «ɵydin ɵygǝ yügürgǝn küni».\f*   
\m
\v 25 Israilning padixaⱨi ǝmdi: — Mikayani elip ⱪayturup berip, xǝⱨǝr ⱨakimi Amon bilǝn padixaⱨning oƣli Yoaxⱪa tapxurup,  
\v 26 Ularƣa tapilap: «Padixaⱨ mundaⱪ dǝydu: — Uni zindanƣa solap mǝn tinq-aman yenip kǝlgüqilik ⱪiynap, nan bilǝn suni az-az berip turunglar» — dǝnglar, dǝp buyrudi.   
\m
\v 27 Mikaya: — Əgǝr sǝn ⱨǝⱪiⱪǝtǝn tinq-aman yenip kǝlsǝng, Pǝrwǝrdigar mening wasitǝm bilǝn sɵz ⱪilmiƣan bolidu, dedi. Andin u yǝnǝ: — Əy jamaǝt, ⱨǝrbiringlar anglanglar, dedi.   
\m
\v 28 Israilning padixaⱨi bilǝn Yǝⱨudaning padixaⱨi Yǝⱨoxafat Gileadtiki Ramotⱪa qiⱪti.   
\m
\v 29 Israilning padixaⱨi Yǝⱨoxafatⱪa: — Mǝn baxⱪa ⱪiyapǝtkǝ kirip jǝnggǝ qiⱪay; sili bolsila ɵz kiyimlirini kiyip qiⱪsila, dedi. Israilning padixaⱨi baxⱪa ⱪiyapǝt bilǝn jǝnggǝ qiⱪti.   
\m
\v 30 qünki xundaⱪ boldiki, Suriyǝning padixaⱨi jǝng ⱨarwisi sǝrdarliriƣa: — Qongliri yaki kiqikliri bilǝn ǝmǝs, pǝⱪǝt Israilning padixaⱨi bilǝn soⱪuxunglar, dǝp buyrudi.   
\m
\v 31 Wǝ xundaⱪ boldiki, jǝng ⱨarwilirining sǝrdarliri Yǝⱨoxafatni kɵrgǝndǝ: — Uni qoⱪum Israilning padixaⱨi dǝp, uningƣa olixip ⱨujum ⱪilmaⱪqi boldi; lekin Yǝⱨoxafat pǝryad kɵtürdi, Pǝrwǝrdigar uningƣa yardǝm bǝrdi. Huda ularni uningdin yiraⱪlaxturdi;  
\v 32 qünki xundaⱪ boldiki, jǝng ⱨarwilirining sǝrdarliri uning Israilning padixaⱨi ǝmǝslikini kɵrgǝndǝ uni ⱪoƣlimay, burulup ketip ⱪelixti.   
\m
\v 33 Əmma birǝylǝn ⱪarisiƣila bir oⱪya etiwidi, oⱪ Israilning padixaⱨining sawutining mürisidin tɵwǝnki uliⱪidin ɵtüp tǝgdi. U ⱨarwikexigǝ: Ⱨarwini yandurup meni sǝptin qiⱪarƣin; qünki mǝn yaridar boldum, dedi.  
\v 34 U küni jǝng barƣanseri ⱪattiⱪ boldi. Padixaⱨ kǝqkiqǝ Suriylǝrning udulida ɵz jǝng ⱨarwisiƣa yɵlinip ɵrǝ turdi. Kün petixi bilǝn u ɵldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 19
\s1 Yǝⱨoxafat Hudadin agaⱨ ⱪobul ⱪilidu  
\m
\v 1 Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoxafat aman-esǝn Yerusalemdiki ordisiƣa ⱪaytip kǝldi.  
\v 2 Aldin kɵrgüqi Ⱨananining oƣli Yǝⱨu padixaⱨ Yǝⱨoxafatning aldiƣa qiⱪip: — Sening rǝzillǝrning yardimidǝ bolup, Pǝrwǝrdigarƣa ɵq bolƣanlarni sɵygining durusmu? Xu sǝwǝbtin Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi bexingƣa qüxidiƣan boldi.  
\v 3 Ⱨalbuki, sǝn axǝraⱨ butlirini zemindin yoⱪitip taxliƣining wǝ Hudani izdǝxkǝ niyǝt ⱪilƣining üqün sǝndimu yahxiliⱪ tepildi, dedi.   
\m
\v 4 Yǝⱨoxafat Yerusalemda olturatti; keyinki waⱪitlarda u hǝlⱪ arisiƣa qiⱪip, Bǝǝr-Xebadin tartip Əfraim taƣliriƣiqǝ sǝpǝr ⱪilip, hǝlⱪni towa ⱪildurup ata-bowilirining Hudasi Pǝrwǝrdigarƣa yandurdi. \f □ \fr 19:4 \ft \+bd «Bǝǝr-Xebadin tartip Əfraim taƣliriƣiqǝ»\+bd* — Bǝǝr-Xeba Yǝⱨuda zeminidiki ǝng jǝnubiy qegra, Əfraim taƣliⱪi bolsa ximaliy qegra idi.\f*  
\v 5 U yǝnǝ Yǝⱨuda tǝwǝsidiki barliⱪ ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlǝrdǝ soraⱪqilarni tǝyinlidi;  
\v 6 u soraⱪqilarƣa: — Ɵz ⱪilƣanliringlarƣa eⱨtiyatqan bolunglar; qünki silǝrning ⱨɵküm qiⱪirixinglar insan üqün ǝmǝs, bǝlki Pǝrwǝrdigar üqündur; silǝr ⱨɵküm qiⱪarƣininglarda u qoⱪum silǝr bilǝn billǝ bolidu.  
\v 7 Əmdi Pǝrwǝrdigarning wǝⱨimisi kɵz aldinglarda bolsun; ɵz ⱪilƣanliringlarƣa eⱨtiyatqan bolunglar; qünki Pǝrwǝrdigar Hudayimizda naⱨǝⱪliⱪ yoⱪ, yüz-hatir ⱪilix yoⱪ, para yeyixmu yoⱪtur, dedi.   
\m
\v 8 Yǝⱨoxafat Lawiylardin, kaⱨinlardin wǝ Israil jǝmǝtlirining baxliridin bǝzilǝrni Yerusalemƣa ⱪayturup kelip, ularni Yerusalemdimu Pǝrwǝrdigarning ⱨɵkümlirini qiⱪirix wǝ hǝlⱪning ǝrz-dǝwalirini bir tǝrǝp ⱪilixⱪa tǝyinlidi. \f □ \fr 19:8 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning ⱨɵkümlirini qiⱪirix»\+bd* — yaki «Pǝrwǝrdigar üqün ⱨɵküm qiⱪirix». Bu tǝrjimǝ toƣra bolsa, bǝlkim ibadǝthanidiki ixlarni (yǝni, puⱪralarƣa ait bolmiƣan ixlarni) kɵrsitixi mumkin.\f*  
\v 9 Yǝⱨoxafat ularƣa: — Silǝr bu ixlarni Pǝrwǝrdigarning ⱪorⱪunqida bolup sadaⱪǝtlik bilǝn qin kɵnglünglardin bejiringlar.  
\v 10 Ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrlǝrdǝ turidiƣan ⱪerindaxliringlarning aldinglarƣa elip kǝlgǝn barliⱪ ǝrz-dǝwasi, mǝyli u hun dǝwasi bolsun, ⱪanun-ǝmr wǝ ⱨɵküm-bǝlgilimilǝr toƣrisidiki ǝrz-dǝwa bolsun, ularning Pǝrwǝrdigar aldida gunaⱨkar bolup ⱪalmasliⱪi üqün, xundaⱪla Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi ɵz bexinglarƣa wǝ ⱪerindaxliringlarning bexiƣa kelip ⱪalmasliⱪi üqün, ularni ⱨaman agaⱨlandurup turunglar; xundaⱪ ⱪilsanglar, gunaⱨkar bolmaysilǝr.  
\v 11 Pǝrwǝrdigarƣa tǝǝlluⱪ ixlarda silǝrni bax kaⱨin Amariya baxⱪuridu; padixaⱨⱪa dair ixlarda, silǝrni Yǝⱨuda jǝmǝtining yolbaxqisi Ismailning oƣli Zǝbadiya baxⱪuridu; silǝrning hizmitinglarda turidiƣan Lawiylar bar. Jasarǝtlik bolup ixliringlarni ⱪilinglar wǝ Pǝrwǝrdigar ixni durus ⱪilƣuqilar bilǝn billǝ bolidu! — dedi.   
\b  
\b  
\m  
\c 20
\s1 Ajayib bir nusrǝt  
\m
\v 1 Keyinki waⱪitlarda xundaⱪ boldiki, Moabiylar, Ammoniylar wǝ Maoniylardin bǝziliri birlixip kelip Yǝⱨoxafatⱪa ⱨujum ⱪilixⱪa qiⱪti.  
\v 2 \add Qaparmǝnlǝr\add* kelip Yǝⱨoxafatⱪa: — \add Ɵlük\add* dengizning u ⱪetidin, yǝni Edomdin siligǝ ⱨujum ⱪilƣili zor bir ⱪoxun qiⱪip kǝldi; mana, ular Ⱨazazon-Tamarda, dedi (Ⱨazazon-Tamar yǝnǝ «Ən-Gǝdi» dǝpmu atilidu).  
\v 3 Buni angliƣan Yǝⱨoxafat ⱪorⱪup, Pǝrwǝrdigarni izdǝxkǝ niyǝt baƣlap, pütün Yǝⱨuda tǝwǝsidǝ «roza tutuximiz kerǝk» dǝp jakarlidi.  
\v 4 Yǝⱨudalar ǝmdi Pǝrwǝrdigardin yardǝm tiligili yiƣildi; hǝlⱪ Yǝⱨudaning ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrliridin qiⱪip Pǝrwǝrdigardin yardǝm tilǝxkǝ kelixti.  
\v 5 Yǝⱨoxafat Yǝⱨuda wǝ Yerusalemdiki jamaǝt arisiƣa qiⱪip, Pǝrwǝrdigar ɵyining yengi ⱨoylisining aldida ɵrǝ turup  
\v 6 mundaⱪ dua ⱪilip: —  
\m «I Pǝrwǝrdigar, ata-bowilirimizning Hudasi, Sǝn ǝrxtǝ turƣuqi Huda, barliⱪ ǝl-mǝmlikǝtlǝrning üstidin ⱨɵküm sürgüqi ǝmǝsmiding? Sening ⱪolung küq-ⱪudrǝtkǝ tolƣandur, ⱨeqkim Seni tosalmaydu.  
\v 7 I Hudayimiz, Sǝn bu zemindiki aⱨalini Ɵz hǝlⱪing Israillar aldidin ⱪoƣlap, uni Ɵz dostung Ibraⱨimning nǝsligǝ mǝnggülük miras ⱪilip bǝrgǝn ǝmǝsmiding?  
\v 8 Ular xu yǝrdǝ turdi ⱨǝm xu yǝrdǝ Sening namingƣa atap bir muⱪǝddǝshana selip:  
\v 9 «Mubada beximizƣa birǝr balayi’apǝt kǝlsǝ, mǝyli u ⱪiliq, jaza, waba, aqarqiliⱪ bolsun, ⱪiyinqiliⱪta ⱪalƣan waⱪtimizda, muxu ɵy, yǝni Sening aldingda turup, Sanga murajiǝt ⱪilsaⱪ (qünki Sening naming muxu ɵydidur), Sǝn anglaysǝn wǝ ⱪutⱪuzisǝn» degǝnidi.   
\m
\v 10 Əmdi mana, bu yǝrgǝ Ammoniylar, Moabiylar wǝ Seir teƣidikilǝr besip keliwatidu! Ilgiri Israillar Misir zeminidin qiⱪⱪan qaƣda Sǝn Israillarning ularƣa tajawuz ⱪilixiƣa yol ⱪoymiƣaniding; u qaƣda Israillar ularni yoⱪatmay u yǝrdin aylinip ɵtkǝn.  
\v 11 Əmdi ⱪara, ⱨazir ularning yahxiliⱪimizni ⱪandaⱪ yol bilǝn ⱪayturmaⱪqi boluwatⱪiniƣa! Ular bizni Sǝn bizgǝ miras ⱪilip bǝrgǝn bu zemindin ⱪoƣlap qiⱪarmaⱪqi boluwatidu.  
\v 12 I Hudayimiz, Sǝn ularning üstidin ⱨɵküm qiⱪarmamsǝn? Qünki bizning bizgǝ ⱨujum ⱪilixⱪa keliwatⱪan bu zor ⱪoxun bilǝn ⱪarxilaxⱪudǝk küqimiz yoⱪ; nemǝ ⱪiliximiznimu bilmǝy ⱪalduⱪ; lekin bizning kɵzimiz Sanga tikilip turmaⱪta» — dedi.   
\m
\v 13 Bu qaƣda pütün Yǝⱨuda hǝlⱪi, ularning ⱪuqaⱪtiki baliliri, hotun bala-qaⱪilirining ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning aldida turatti.  
\v 14 Wǝ xu pǝyttǝ Pǝrwǝrdigarning Roⱨi jamaǝtning otturisida turƣan Lawiylardin Asafning ǝwladi bolƣan Mattaniyaning qǝwrisi, Jǝiyǝlning ǝwrisi, Binayaning nǝwrisi, Zǝkǝriyaning oƣli Yaⱨaziyǝlgǝ qüxti;  
\v 15 U: — I pütün Yǝⱨuda hǝlⱪi, silǝr Yerusalemda turuwatⱪanlar wǝ padixaⱨ Yǝⱨoxafat, ⱪulaⱪ selinglar! Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ mundaⱪ dǝydu: — «Silǝr bu zor ⱪoxundin ⱪorⱪup kǝtmǝnglar wǝ alaⱪzadǝ bolup kǝtmǝnglar; qünki bu jǝng silǝrningki ǝmǝs, bǝlki Hudaning Ɵziningkidur.  
\v 16 Ətǝ ularƣa ⱨujum ⱪilixⱪa qiⱪinglar; mana, ular Ziz dawanidin qiⱪip kelidu wǝ silǝr ularni Yǝruǝl qɵlining aldidiki jilƣa eƣizida uqritisilǝr.  
\v 17 Silǝr bu dɵrǝm jǝngdǝ uruxuxunglarning ⱨajiti bolmaydu; pǝⱪǝt sǝpkǝ tizilip turunglar, silǝr bilǝn billǝ bolƣan Pǝrwǝrdigarning nijat-nusritini kɵrünglar! I Yǝⱨuda, i Yerusalemdikilǝr, ⱪorⱪmanglar, alaⱪzadimu bolup kǝtmǝnglar; ǝtǝ ularƣa ⱨujum ⱪilixⱪa qiⱪinglar, Pǝrwǝrdigar qoⱪum silǝr bilǝn billǝ bolidu!» — dedi.   
\m
\v 18 Bu gǝpni anglap Yǝⱨoxafat bexini yǝrgǝ tǝgküzüp tizlandi wǝ barliⱪ Yǝⱨuda hǝlⱪi ⱨǝm Yerusalemdikilǝr Pǝrwǝrdigar aldida düm yiⱪilip Pǝrwǝrdigarƣa sǝjdǝ ⱪildi.  
\v 19 Koⱨat ǝwladi wǝ Koraⱨ ǝwladi iqidiki Lawiylardin bolƣanlar orunliridin turuxup intayin küqlük awaz bilǝn Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarni mǝdⱨiyilǝxti.   
\m
\v 20 Pütün hǝlⱪ ǝtisi ⱪaⱪ sǝⱨǝrdǝ turup Tǝkoa qɵligǝ ⱪarap atlandi; ular atlinip ketiwatⱪanda, Yǝⱨoxafat ornidin turup ularƣa: — I Yǝⱨuda hǝlⱪi, i Yerusalemdikilǝr, gepimgǝ ⱪulaⱪ selinglar! Hudayinglar Pǝrwǝrdigarƣa tayininglar, qoⱪum mǝzmut turƣuzulisilǝr; Uning pǝyƣǝmbǝrlirigǝ ixininglar, yolunglar qoⱪum rawan bolidu! — dedi.   
\m
\v 21 Andin u hǝlⱪ bilǝn obdan mǝsliⱨǝtlixip, Pǝrwǝrdigarning muⱪǝddǝs bǝⱨǝywǝtlikini mǝdⱨiyilǝp, Uningƣa atap ƣǝzǝl-küy eytidiƣanlarni: «Silǝr Pǝrwǝrdigarƣa rǝⱨmǝt-tǝxǝkkür eytinglar, qünki Uning ɵzgǝrmǝs muⱨǝbbiti mǝnggülüktur!» dǝp oⱪuxⱪa tǝyinlǝp, ⱪoxunning aldida mangdurdi. \f □ \fr 20:21 \ft \+bd «muⱪǝddǝs bǝⱨǝywǝtlikini mǝdⱨiyilǝp...»\+bd* — yaki «pak-muⱪǝddǝslikning güzǝllikidǝ mǝdⱨiyilǝp...». «Zǝb.» 29:2ni kɵrüng. Baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «xaⱨanǝ kiyimlǝrni kiygǝn...».\f*  
\v 22 Ular tǝntǝnǝ ⱪilip ⱨǝmdusana oⱪuxi bilǝn, Pǝrwǝrdigar Yǝⱨuda hǝlⱪigǝ ⱨujum ⱪilixⱪa qiⱪⱪan Ammoniylar, Moabiylar wǝ Seir teƣidikilǝrgǝ pistirma ⱪoxunni ǝwǝtip, ularni tarmar ⱪildurdi. \f □ \fr 20:22 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar ... pistirma ⱪoxunni ǝwǝtti,...»\+bd* — muxu sirliⱪ sɵzlǝr (1) Pǝrwǝrdigar Ammoniylar ⱪatarliⱪlarƣa ⱨujum ⱪilixⱪa pǝrixtilǝrni ǝwǝtti; (2) Pǝrwǝrdigarning Ɵzi ularƣa uxtumtut ⱨujum ⱪildi, dǝp kɵrsitixi mumkin.\f*  
\v 23 Xuning bilǝn Ammoniylar bilǝn Moabiylar Seir teƣidikilǝrgǝ ⱨujum ⱪilixⱪa ɵtti, ularni birini ⱪoymay ⱪiriwǝtti; ular Seir teƣidikilǝrni ⱪirip tügǝtkǝndin keyin yǝnǝ ɵzliri bir-birini ⱪirƣin ⱪilixⱪa qüxkǝnidi.  
\v 24 Yǝⱨudalar qɵldiki kɵzǝtgaⱨⱪa kelip xu zor ⱪoxun tǝrǝpkǝ ⱪarisa, mana ⱪeqip ⱪutulƣan birmu adǝm yoⱪ bolup, ⱨǝmmǝ yǝrni ɵlük ⱪaplap kǝtkǝnidi. \f □ \fr 20:24 \ft \+bd «kɵzǝtgaⱨ»\+bd* — yaki «kɵzǝt munari».\f*  
\v 25 Yǝⱨoxafat ɵzining adǝmliri bilǝn düxmǝndin olja bulang-talang ⱪilixⱪa kǝlgǝndǝ, ular ɵlüklǝr bilǝn billǝ nurƣun mal-mülük wǝ kɵp ⱪimmǝtlik buyumlarni tapti. Ular salduruwalƣanlirining toliliⱪidin elip kitǝlmǝy ⱪaldi; olja xunqǝ kɵp bolƣaqⱪa, uni yiƣiwelixⱪa üq kün kǝtti.  
\v 26 Ular tɵtinqi küni Bǝrakaⱨ jilƣisiƣa yiƣilip, Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝmdusana oⱪup mubarǝklidi; xunga u yǝr taki bügüngǝ ⱪǝdǝr «Bǝrakaⱨ jilƣisi» dǝp atilip kǝlmǝktǝ. \f □ \fr 20:26 \ft \+bd «...Bǝrakaⱨ jilƣisiƣa yiƣilip, Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝmdusana oⱪup mubarǝklidi..»\+bd* — demisǝkmu, «Bǝrakaⱨ» degǝnning mǝnisi «mubarǝklǝx» yaki «bǝht-bǝrikǝt tilǝx» degǝn mǝnidǝ.\f*  
\v 27 Andin barliⱪ Yǝⱨudadikilǝr wǝ Yerusalemdikilǝr Yǝⱨoxafatning baxlamqiliⱪida huxal-huram bolup Yerusalemƣa ⱪaytti; qünki Pǝrwǝrdigar ularni düxmǝnliri üstidin ƣalib ⱪilip huxalliⱪⱪa qɵmdürgǝnidi.  
\v 28 Ular Yerusalemƣa tǝmbur, qiltar wǝ kanaylar qelip kelip, Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirdi.  
\v 29 Barliⱪ ǝl-mǝmlikǝtlǝr Pǝrwǝrdigarning Israilning düxmǝnlirigǝ ⱪarxi qiⱪip jǝng ⱪilƣanliⱪini angliƣanda, Hudaning wǝⱨimisi ularning üstigǝ basti.  
\v 30 Xuning bilǝn Yǝⱨoxafatning padixaⱨliⱪi tinq-asayixliⱪta boldi; uning Hudasi uning tɵt ǝtrapini tinq ⱪilƣanidi.   
\m
\v 31 Xundaⱪ ⱪilip Yǝⱨoxafat Yǝⱨuda üstigǝ ⱨɵküm sürdi. U tǝhtkǝ qiⱪⱪan qaƣda ottuz bǝx yaxta idi; u Yerusalemda yigirmǝ bǝx yil sǝltǝnǝt ⱪildi. Uning anisining ismi Azubaⱨ bolup, u Xilⱨining ⱪizi idi. \x + \xo 20:31 \xt 1Pad. 22:41-51\x*  
\v 32 Yǝⱨoxafat ⱪaymay atisi Asaning yolida mengip, Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ durus bolƣanni ⱪildi.  
\v 33 Pǝⱪǝt «yuⱪiri jaylar»la yoⱪitilmiƣanidi; hǝlⱪ tehiqǝ kɵngüllirini ata-bowilirining Hudasiƣa mayil ⱪilmiƣanidi.   
\m
\v 34 Yǝⱨoxafatning ⱪalƣan ixliri bolsa, mana baxtin ahiriƣiqǝ «Yǝⱨuda wǝ Israil padixaⱨlirining tarihnamisi»ƣa kirgüzülgǝn «Ⱨananining oƣli Yǝⱨuning bayan sɵzliri»dǝ pütülgǝndur.\f □ \fr 20:34 \ft \+bd «Yǝⱨuda wǝ Israil padixaⱨlirining tarihnamisi»\+bd* — bu kitab Tǝwrattiki uxbu «Tarih-Tǝzkirilǝr» ǝmǝs, biraⱪ xübⱨisizki, uxbu kitabning muǝllipliri uningdin kɵp uqurlarni alƣanidi.\f*   
\m
\v 35 Bu ixlardin keyin Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoxafat tola rǝzil ixlarni ⱪilƣan Israil padixaⱨi Aⱨaziya bilǝn ittipaⱪ tüzdi.  
\v 36 Yǝⱨoxafat Tarxixⱪa baridiƣan kemilǝrni yasaxⱪa uning bilǝn xiriklǝxti; xu kemilǝrni ular Əzion-Gǝbǝrdǝ yasatti.  
\v 37 U qaƣda Marǝxaⱨliⱪ Dodawaⱨuning oƣli Əliezǝr Yǝⱨoxafatni ǝyiblǝp uningƣa bexarǝt berip: — Aⱨaziya bilǝn ittipaⱪ tüzgining üqün Pǝrwǝrdigar sening yasiƣanliringni buzuwetidu» dedi. Dǝrwǝⱪǝ, keyinki waⱪitlarda u kemilǝr buzƣunqiliⱪⱪa uqrap Tarxixⱪa mangalmidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 21
\s1 Yǝⱨoram Yǝⱨuda üstigǝ ⱨɵküm süridu  
\r 2Pad. 8:16-24  
\m
\v 1 Yǝⱨoxafat ata-bowiliri arisida uhlidi wǝ «Dawut xǝⱨiri»dǝ dǝpnǝ ⱪilindi; oƣli Yǝⱨoram uning orniƣa padixaⱨ boldi.   
\m
\v 2 \add Yǝⱨoramning\add* birnǝqqǝ inisi, yǝni Yǝⱨoxafatning Azariya, Yǝⱨiyǝl, Zǝkǝriya, Azariyaⱨu, Mikail wǝ Xǝfatiya degǝn oƣulliri bar idi; ularning ⱨǝmmisi Israil padixaⱨi Yǝⱨoxafatning oƣulliri idi. \f □ \fr 21:2 \ft \+bd «Azariyaⱨu»\+bd* — yaki «Azariya».\f*  
\v 3 Ularning atisi ularƣa nurƣun altun, kümüx wǝ ⱪimmǝtlik buyumlarni, xundaⱪla Yǝⱨuda zeminidiki birⱪanqǝ ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrni sowƣa ⱪildi; pǝⱪǝt padixaⱨliⱪni bolsa, Yǝⱨoram qong oƣli bolƣaqⱪa, uningƣa bǝrdi.  
\v 4 Yǝⱨoram atisining padixaⱨliⱪ tǝhtigǝ qiⱪip ⱨoⱪuⱪini mustǝⱨkǝmlidi. Andin u barliⱪ inilirini, xundaⱪla Yǝⱨudadiki birⱪanqǝ ǝmǝldarlarni ⱪiliqlap ⱪǝtl ⱪildi.   
\m
\v 5 Yǝⱨoram tǝhtkǝ olturƣinida ottuz ikki yaxta idi; u Yerusalemda sǝkkiz yil sǝltǝnǝt ⱪildi.  
\v 6 U Aⱨab jǝmǝtidikilǝrgǝ ohxax, Israilning padixaⱨliri mangƣan yolda mangdi, qünki u Aⱨabning ⱪizini ǝmrigǝ alƣanidi; u Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil bolƣanni ⱪildi.  
\v 7 Biraⱪ Pǝrwǝrdigar Dawut bilǝn tüzgǝn ǝⱨdisi sǝwǝblik, Dawutⱪa wǝ uning ǝwladliriƣa mǝnggü ɵqmǝydiƣan bir qiraƣ ⱪalduray dǝp, wǝdǝ ⱪilƣini boyiqǝ Dawutning jǝmǝtini yoⱪ ⱪilip taxlaxni halimidi.  
\v 8 \add Yǝⱨoramning\add* sǝltǝnitidiki künlǝrdǝ Edomlar Yǝⱨudadin ayrilip qiⱪip, ɵz aldiƣa ɵzlirigǝ ⱨɵkümranliⱪ ⱪilidiƣan bir padixaⱨ tiklidi.  
\v 9 Yǝⱨoram, sǝrdarliri wǝ barliⱪ jǝng ⱨarwiliri \add Iordan dǝryasidin\add* ɵtüp, keqidǝ ⱪozƣilip qiⱪip, ɵzlirini ⱪorxiwalƣan Edomiylarƣa wǝ jǝng ⱨarwisi sǝrdarliriƣa ⱨujum ⱪilip ƣalib kǝldi.  
\v 10 Ⱨalbuki, Edomiylar xuningdin etiwarǝn Yǝⱨudaƣa ⱪarxi qiⱪip, taki bügüngǝ ⱪǝdǝr Yǝⱨudaning ⱨɵkümranliⱪidin ayrilip turdi. Yǝⱨoram ata-bowilirining Hudasi Pǝrwǝrdigarni taxliƣini üqün Libnaⱨliⱪlarmu xu qaƣda uningƣa ⱪarxi qiⱪip uning ⱪolidin ayrilip qiⱪti.  
\v 11 Uning üstigǝ, Yǝⱨoram yǝnǝ Yǝⱨudaning taƣlirida «yuⱪiri jaylar»ni yasitip, Yerusalemda turuwatⱪanlarni buzuⱪqiliⱪⱪa putlaxturdi, Yǝⱨudalarnimu xundaⱪ azdurdi.\f □ \fr 21:11 \ft \+bd «buzuⱪqiliⱪⱪa putlaxturdi...»\+bd* — muxu ayǝttiki «buzuⱪqiliⱪ» roⱨiy jǝⱨǝttin eytilidu, demǝk Pǝrwǝrdigarƣa wapasizliⱪ ⱪilip butlarƣa qoⱪunup kǝtkǝnlikni kɵrsitidu. Xundaⱪtimu, xu qaƣdiki butpǝrǝslikning jismaniy jǝⱨǝttinmu buzuⱪqiliⱪ wǝ paⱨixiwazliⱪ bilǝn ziq munasiwiti bar idi.\f*   
\m
\v 12 Xu waⱪitlarda Iliyas pǝyƣǝmbǝr tǝripidin yezilƣan bir mǝktup Yǝⱨoramƣa tǝgdi, uningda mundaⱪ deyildi: «Sening bowang Dawutning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: «Sǝn atang Yǝⱨoxafatning yollirida mangmay, xuningdǝk Yǝⱨuda padixaⱨi Asaningmu yollirini tutmay, \f □ \fr 21:12 \ft \+bd «... Iliyas pǝyƣǝmbǝr tǝripidin yezilƣan bir mǝktup Yǝⱨoramƣa tǝgdi»\+bd* — bu mǝktup Yǝⱨoramning ⱪoliƣa yetip kǝlgǝn waⱪitta, Iliyas bǝlkim asmanƣa kɵtürülgǝn boluxi mumkin.\f*  
\v 13 bǝlki Israil padixaⱨlirining yollirida mengip, Yǝⱨudalarni wǝ Yerusalemda turuwatⱪanlarni huddi Aⱨab jǝmǝtidikilǝr buzuⱪqiliⱪlar ⱪilƣandǝk buzuⱪqiliⱪlarƣa putlaxturƣanliⱪing üqün, xundaⱪla atangning jǝmǝtidikilǝrni, yǝni ɵzüngdin yahxi bolƣan iniliringni ⱪǝtl ⱪilƣining üqün,  
\v 14 Pǝrwǝrdigar sening hǝlⱪingni, hotun bala-qaⱪiliringni wǝ barliⱪ mal-mülkünggǝ alamǝt zor zǝrb bilǝn uridu.  
\v 15 U senimu eƣir wabalar bilǝn urup, üqǝy-baƣringni eƣir kesǝlgǝ muptila ⱪiliduki, kesiling kündin küngǝ eƣirlixip, üqǝyliring eⱪip qiⱪidu»» deyilgǝnidi.   
\m
\v 16 Keyinki waⱪitlarda Pǝrwǝrdigar Filistiylǝrning wǝ Efiopiylǝrning yenidiki Ərǝblǝrning roⱨini Yǝⱨoramƣa ⱪarxi ⱪozƣatti.  
\v 17 Xuning bilǝn ular Yǝⱨuda zeminiƣa zǝrb ⱪilip besip ɵtti wǝ padixaⱨ ordisidiki barliⱪ mal-mülükni bulang-talang ⱪilip, oƣulliri bilǝn hotunlirini tutⱪun ⱪilip elip kǝtti; ular kǝnji oƣli Yǝⱨoaⱨazdin bɵlǝk oƣulliridin birinimu ⱪaldurmidi.  
\v 18 Bu wǝⱪǝdin keyin Pǝrwǝrdigar Yǝⱨoramni urup, üqǝylirini saⱪaymas eƣir kesǝlgǝ giriptar ⱪildi.  
\v 19 Wǝ xundaⱪ boldiki, uning kesili kündin-küngǝ eƣirlixip, ikki yil waⱪit ɵtüxkǝ az ⱪalƣanda, kesǝllik tüpǝylidin üqǝyliri texilip qüxti, u tolimu azablinip ɵldi; uning hǝlⱪi ata-bowilirini izzǝtlǝp ularƣa huxbuy yaⱪⱪandǝk, uningƣa ⱨeqⱪandaⱪ huxbuy yeⱪip olturmidi.  
\v 20 Yǝⱨoram tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida ottuz ikki yaxta idi; u Yerusalemda sǝkkiz yil sǝltǝnǝt ⱪildi wǝ u dunyadin kǝtkǝndǝ ⱨeqkim uningƣa ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt qǝkmidi. Halayiⱪ uni «Dawut xǝⱨiri»gǝ dǝpnǝ ⱪildi, lekin padixaⱨlar ⱪǝbristanliⱪiƣa dǝpnǝ ⱪilmidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 22
\s1 Aⱨaziya Yǝⱨuda üstigǝ ⱨɵküm süridu  
\r 2Pad. 8:25-29; 9:27-29  
\m
\v 1 Yerusalemda turuwtⱪanlar Yǝⱨoramning kǝnji oƣli Aⱨaziyani uning orniƣa padixaⱨ ⱪilip tiklidi; qünki Ərǝblǝr bilǝn billǝ bargaⱨⱪa besip kirgǝn ⱪaraⱪqilar Aⱨaziyaning akilirini ⱪoymay ɵltürüwǝtkǝnidi. Xuning bilǝn Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoramning oƣli Aⱨaziya sǝltǝnǝt ⱪildi. \f □ \fr 22:1 \ft \+bd «Ərǝblǝr bilǝn billǝ bargaⱨⱪa besip kirgǝn ⱪaraⱪqilar...»\+bd* — muxu ayǝttiki «bargaⱨ» bǝlkim Yǝⱨudadikilǝr Ərǝblǝr bilǝn ⱪarxilixⱪa tǝyyarlinix üqün dalada tikkǝn ⱨǝrbiy bargaⱨni kɵrsitidu. Bǝzi tǝrjimanlar «xǝⱨǝr» dǝp tǝrjimǝ ⱪilidu.\f*  
\v 2 Aⱨaziya tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida yigirmǝ ikki yaxta idi; u Yerusalemda bir yil sǝltǝnǝt ⱪildi. Uning anisining ismi Ataliya bolup, Omrining \add nǝwrǝ\add* ⱪizi idi. \f □ \fr 22:2 \ft \+bd «Aⱨaziya tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida yigirmǝ ikki yaxta idi»\+bd* — kɵp kona kɵqürmilǝrdǝ «...ⱪiriⱪ ikki yaxta idi» deyilidu. Bu ⱪetim bǝzi ⱪǝdimki kɵqürmilǝr wǝ tǝrjimǝ nusⱪisiƣa wǝ «2Pad.» 8:26gǝ asasǝn «yigirmǝ ikki yax» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ.\f*  
\v 3 Aⱨaziyamu Aⱨab jǝmǝtining yolliriƣa mangdi; qünki uning anisi uni rǝzillikkǝ ündǝytti.  
\v 4 U Aⱨab jǝmǝti ⱪilƣinidǝk, Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil bolƣanni ⱪildi; qünki uning atisi ɵlgǝndin keyin Aⱨab jǝmǝtidikilǝr uni ⱨalakǝtkǝ elip baridiƣan rǝzil nǝsiⱨǝtlǝrni berǝtti.  
\v 5 U ularning nǝsiⱨitigǝ ǝgixip, Israil padixaⱨi Aⱨabning oƣli Yǝⱨoram bilǝn birliktǝ Gileadtiki Ramotⱪa berip Suriyǝ padixaⱨi Ⱨazaǝl bilǝn soⱪuxti; xu qaƣda Suriylǝr Yǝⱨoramni zǝhimlǝndürdi.  
\v 6 Andin Yǝⱨoram Ramaⱨda Suriyǝ padixaⱨi bilǝn soⱪuxⱪan qaƣdiki jaraⱨǝtlirini dawalitix üqün Yizrǝǝlgǝ ⱪaytti. Andin Yǝⱨoramning oƣli Yǝⱨuda padixaⱨi Azariya Aⱨabning oƣli Yǝⱨoramning kesǝl bolup ⱪalƣanliⱪi sǝwǝbidin uni yoⱪliƣili Yizrǝǝlgǝ bardi.  
\v 7 Ⱨalbuki, Aⱨaziyaning Yǝⱨoramni yoⱪliƣili barƣini dǝl ɵzini ⱨalakǝtkǝ elip baridiƣan, Huda bekitkǝn ix idi. Qünki u barƣandin keyin Yǝⱨoram bilǝn birliktǝ Nimxining oƣli Yǝⱨuƣa ⱪarxi soⱪuxuxⱪa qiⱪti. Muxu Yǝⱨu ǝslidǝ Pǝrwǝrdigar tǝripidin Aⱨabning jǝmǝtini yoⱪitix üqün mǝsiⱨ ⱪilinƣanidi.  
\v 8 Wǝ xundaⱪ boldiki, Yǝⱨu Huda bekitkǝn ⱨɵkümni Aⱨab jǝmǝtining üstigǝ yürgüzgǝn waⱪtida, u Yǝⱨudadiki ǝmǝldarlarni wǝ Aⱨaziyaning hizmitidǝ bolƣan ⱪerindaxlirining oƣullirini uqritip, ularni ⱪoymay ɵltürüwǝtti.  
\v 9 Yǝⱨu Aⱨaziyanimu izdidi; kixilǝr uni tutuwaldi (u Samariyǝgǝ yoxurunuwalƣanidi). Ular uni Yǝⱨuning aldiƣa apirip ɵltürdi. Ular uni dǝpnǝ ⱪildi, qünki kixilǝr: «Bu degǝn Pǝrwǝrdigarni qin kɵnglidin izdigǝn Yǝⱨoxafatning nǝwrisidur» degǝnidi. Aⱨaziyaning jǝmǝtidǝ padixaⱨliⱪni ⱪoliƣa alƣudǝk birǝr adǝm ⱪalmidi.   
\b  
\m  
\s1 Hanix Ataliya Yǝⱨuda üstidin ⱨɵküm süridu  
\r 2Pad. 11:1-3  
\m
\v 10 Əmdi Aⱨaziyaning anisi Ataliya oƣlining ɵlginini kɵrgǝndǝ, Yǝⱨuda jǝmǝtidiki barliⱪ xaⱨ nǝslini ɵltürüxkǝ ⱪozƣaldi.  
\v 11 Lekin padixaⱨning ⱪizi Yǝⱨoxebiyat ɵltürülüx aldida turƣan padixaⱨning oƣullirining arisidin Aⱨaziyaning oƣli Yoaxni oƣriliⱪqǝ elip qiⱪip, uni wǝ inik anisini yastuⱪ-kirlik ambiriƣa yoxurup ⱪoydi. Xundaⱪ ⱪilip padixaⱨ Yǝⱨoramning ⱪizi, (yǝni Aⱨaziyaning singlisi), \add bax\add* kaⱨin Yǝⱨuyadaning hotuni Yǝⱨoxebiyat Yoaxni Ataliya ɵltürüwǝtmisun dǝp Ataliyadin yoxurup ⱪoydi. \f □ \fr 22:11 \ft \+bd «Yǝⱨoxebiyat»\+bd* — yaki «Yǝⱨoxeba».\f*  
\v 12 Andin keyin Yoax ular bilǝn Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ altǝ yil yoxurunup turdi; u qaƣda Ataliya Yǝⱨuda zeminida sǝltǝnǝt ⱪilatti.   
\b  
\b  
\m  
\c 23
\m
\v 1 Yǝttinqi yili, Yǝⱨoyada jasarǝtkǝ kelip, Yǝroⱨamning oƣli Azariya, Yǝⱨoⱨananning oƣli Ismail, Obǝdning oƣli Azariya, Adayaning oƣli Maaseyaⱨ wǝ Zikrining oƣli Əlixafat ⱪatarliⱪ birⱪanqǝ yüzbexini qaⱪirip ular bilǝn ǝⱨdǝ tüzdi. \f □ \fr 23:1 \ft \+bd «Yǝⱨoyada jasarǝtkǝ kelip...»\+bd* — yaki «Yǝⱨoyada ɵzini küqlǝndürüp...»\f*  \x + \xo 23:1 \xt 2Pad. 11:4-20\x*  
\v 2 Ular Yǝⱨuda zeminini arilap, Yǝⱨudadiki ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrlǝrdin Lawiylarni wǝ Israildiki qong yolbaxqilarni yiƣdi; ular Yerusalemƣa kelixti.  
\v 3 Pütkül jamaǝt Hudaning ɵyidǝ padixaⱨ bilǝn ǝⱨdilǝxti. Yǝⱨoyada ularƣa: — Padixaⱨning oƣli Pǝrwǝrdigarning Dawutning ǝwladliri toƣruluⱪ wǝdǝ ⱪilƣinidǝk qoⱪum sǝltǝnǝt ⱪilidu.  
\v 4 Mana silǝr ⱪilixinglar kerǝk bolƣan ix xuki: — Xabat künidǝ pasibanliⱪ nɵwiti kǝlgǝn kaⱨinlar bilǝn Lawiylarning üqtin biri ⱨǝrⱪaysi dǝrwazilarni muⱨapizǝt ⱪilsun;  
\v 5 üqtin biri padixaⱨ ordisini, üqtin biri «Ul dǝrwazisi»ni muⱨapizǝt ⱪilsun; baxⱪilarning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigar ɵyining ⱨoylilirida bolsun.  
\v 6 Lekin kaⱨinlar ⱨǝm wǝzipǝ ɵtǝydiƣan Lawiylardin bɵlǝk ⱨeqkimni Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirgüzmisun (kaⱨin-lawiylar pak-muⱪǝddǝs dǝp ⱨesablanƣaqⱪa kirixigǝ bolidu). Baxⱪa hǝlⱪning ⱨǝrbiri Pǝrwǝrdigar ɵzigǝ bekitkǝn jaylarni kɵzǝt ⱪilsun.  
\v 7 Lawiylarning ⱨǝrbiri ⱪoliƣa ⱪorallirini elip padixaⱨni orap tursun; ɵz mǝyliqǝ muⱪǝddǝs ɵygǝ kirixkǝ urunƣan ⱨǝrkim ɵltürülsun; silǝr padixaⱨ kirip-qiⱪip yürginidǝ uning yenidin ayrilmanglar, — dedi.\x + \xo 23:7 \xt Wǝⱨ. 14:1, 4, 5\x*   
\m
\v 8 Lawiylar bilǝn Yǝⱨudalarning ⱨǝmmisi kaⱨin Yǝⱨoyadaning barliⱪ tapiliƣanlirini bǝja kǝltürüxti. Lawiylarning ⱨǝrbiri xabat küni nɵwǝtqilikkǝ kirgǝn wǝ nɵwǝtqiliktin qüxkǝnlǝrni ɵz yenida ⱪaldurup ⱪaldi; qünki kaⱨin Yǝⱨoyada ⱨeqkimni nɵwǝtqiliktin qüxüxkǝ ⱪoymidi.  
\v 9 Andin Yǝⱨoyada kaⱨin Dawut padixaⱨning Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ saⱪlaⱪliⱪ nǝyzǝ wǝ ⱪalⱪan-siparlirini yüzbexilarƣa tarⱪitip bǝrdi.  
\v 10 U yǝnǝ kɵpqilikni, ⱨǝrbiri ⱪoliƣa ɵz nǝyzisini tutⱪan ⱨalda, ibadǝthanining ong tǝripidin tartip sol tǝripigiqǝ, ⱪurbangaⱨ bilǝn ibadǝthanini boylap padixaⱨning ǝtrapida turƣuzdi.  
\v 11 Andin ular xaⱨzadini elip qiⱪip, uning bexiƣa tajni kiygüzüp, uningƣa guwaⱨnamilǝrni berip, uni padixaⱨ ⱪildi; Yǝⱨoyada wǝ uning oƣulliri \add huxbuy may bilǝn\add* uni mǝsiⱨ ⱪildi wǝ «Padixaⱨ yaxisun!» dǝp towlaxti.   
\m
\v 12 Ataliya hǝlⱪlǝrning qepixip yürgǝnlikini wǝ padixaⱨni tǝriplǝwatⱪanliⱪini anglap, Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirip, kɵpqilikning arisiƣa kǝldi.  
\v 13 U ⱪarisa, mana padixaⱨ ɵyning dǝrwazisida, tüwrükning yenida turatti; padixaⱨning yenida ǝmǝldarlar bilǝn kanayqilar tizilƣanidi, barliⱪ yurtning hǝlⱪi xadlinip kanay qelixatti, nǝƣmiqilǝr ⱨǝrhil sazlarni qelip, jamaǝtni baxlap mǝdⱨiyǝ oⱪutuwatatti. Buni kɵrgǝn Ataliya kiyimlirini yirtip: — Asiyliⱪ, asiyliⱪ! — dǝp warⱪirdi.   
\m
\v 14 Əmma Yǝⱨoyada kaⱨin ⱪoxunƣa mǝs’ul bolƣan yüzbexilarni qaⱪirtip ularƣa: — Uni sǝpliringlar otturisidin sirtⱪa qiⱪiriwetinglar; kimdǝkim uningƣa ǝgǝxsǝ ⱪiliqlansun, dǝp buyrudi. Qünki kaⱨin: — Uni Pǝrwǝrdigarning ɵyi iqidǝ ɵltürmǝnglar, dǝp eytⱪanidi.   
\m
\v 15 Xuning bilǝn ular uningƣa yol boxitip bǝrdi; u ordining «At dǝrwazisi» bilǝn padixaⱨning ordisiƣa kirgǝndǝ \add lǝxkǝrlǝr\add* uni xu yǝrdǝ ɵltürdi.\f □ \fr 23:15 \ft \+bd «...uningƣa yol boxitip bǝrdi»\+bd* — buning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «uni ⱪolƣa aldi».\f*   
\m
\v 16 Yǝⱨoyada, pütkül jamaǝt wǝ padixaⱨ birliktǝ: «Pǝrwǝrdigarning hǝlⱪi bolayli» degǝn bir ǝⱨdini tüzüxti.  
\v 17 Andin barliⱪ hǝlⱪ Baalning buthanisiƣa berip uni buzup taxlidi; uning ⱪurbangaⱨliri bilǝn mǝbudlirini qeⱪip parǝ-parǝ ⱪilip, Baalning kaⱨini Mattanni ⱪurbangaⱨlarning aldida ɵltürdi.   
\m
\v 18 Andin keyin Yǝⱨoyada kaⱨin Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki barliⱪ mǝs’uliyǝtlǝrni Lawiy ⱪǝbilisining kaⱨinlirining ⱪoliƣa tapxurdi. Kaⱨinlarni bolsa, ǝslidǝ Pǝrwǝrdigarning ɵy ixliriƣa nɵwǝt bilǝn ⱪaraxⱪa, Pǝrwǝrdigarƣa atap kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ sunuxⱪa Dawut tǝyinligǝnidi. Ular ⱪurbanliⱪlarni Dawutning kɵrsǝtmiliri boyiqǝ, huxal-huramliⱪ iqidǝ nǝƣmǝ-nawa oⱪuƣan ⱨalda Musaƣa tapxurulƣan Tǝwrat-ⱪanunida pütülginidǝk sunuxⱪa mǝs’ul idi.  
\v 19 \add Yǝⱨoyada\add* yǝnǝ Pǝrwǝrdigar ɵyining ⱨǝrⱪaysi dǝrwaziliriƣa dǝrwaziwǝnlǝrni tǝyinlidiki, ⱨǝrⱪandaⱪ ixlardin napak ⱪilinƣan adǝmlǝr kirgüzülmǝytti.  
\v 20 U yǝnǝ yüzbexiliri, aⱪsɵngǝklǝr, hǝlⱪ iqidiki yolbaxqilar wǝ yurtning ⱨǝmmǝ hǝlⱪini baxlap kelip, padixaⱨni Pǝrwǝrdigar ɵyidin elip qüxüp, «Yuⱪiriⱪi dǝrwaza» arⱪiliⱪ ordiƣa ǝkirip, padixaⱨliⱪ tǝhtigǝ olturƣuzdi.   
\m
\v 21 Yurtning barliⱪ hǝlⱪi xadlinatti; ular Ataliyani ⱪiliqlap ɵltürgǝndin keyin, xǝⱨǝr tinq bolup ⱪaldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 24
\s1 Yoax — yǝni Yǝⱨoax — Yǝⱨudaƣa sǝltǝnǝt ⱪilidu  
\r 2Pad. 12:1-22  
\m
\v 1 Yoax tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida yǝttǝ yaxta idi, u Yerusalemda ⱪiriⱪ yil sǝltǝnǝt ⱪildi. Uning anisining ismi Zibiyaⱨ bolup, Bǝǝr-Xebaliⱪ idi. \f □ \fr 24:1 \ft \+bd «Yoax»\+bd* — «Yǝⱨoax»ning baxⱪa xǝkli.\f*  
\v 2 Yǝⱨoyada kaⱨin ⱨayat künliridǝ Yoax Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ durus bolƣanni ⱪilatti. \f □ \fr 24:2 \ft \+bd «Yǝⱨoyada ... ⱨayat künliridǝ Yoax Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ durus bolƣanni ⱪilatti»\+bd* — bu sɵzgǝ ⱪariƣanda, Yoax Yǝⱨoyada ɵlgǝndin keyin Pǝrwǝrdigarning yolidin qiⱪip kǝtti; wǝ dǝrwǝⱪǝ xundaⱪ boldi («2Tar.» 24:17-27ni kɵrüng).\f*  
\v 3 Yǝⱨoyada uningƣa ikki hotun elip bǝrdi, u birⱪanqǝ oƣul-ⱪiz pǝrzǝnt kɵrdi.   
\m
\v 4 Xuningdin keyin Yoax Pǝrwǝrdigarning ɵyini ⱪayta yasitix niyitigǝ kǝldi,  
\v 5 u kaⱨinlarni wǝ Lawiylarni yiƣip ularƣa: — Hudayinglarning ɵyini onglitip turux üqün Yǝⱨuda xǝⱨǝrlirigǝ berip, barliⱪ Israillardin yilliⱪ ianǝ toplanglar; bu ixni tezdin bejiringlar! — dedi. Lekin Lawiylar bu ixni bejirixkǝ anqǝ aldirap kǝtmidi. \f □ \fr 24:5 \ft \+bd «Hudayinglarning ɵyini onglitip turux üqün ...., barliⱪ Israillardin yilliⱪ ianǝ toplanglar»\+bd* — yaki «Ⱨǝr yili Hudayinglarning ɵyini onglitix üqün... barliⱪ Israillardin ianǝ toplanglar».\f*  
\v 6 Buni uⱪⱪan padixaⱨ bax kaⱨin Yǝⱨoyadani qaⱪirtip uningƣa: — Ɵzliri nemixⱪa Lawiylarƣa Pǝrwǝrdigarning ⱪuli Musa Israil jamaitigǝ Hudaning guwaⱨliⱪi saⱪlaⱪliⱪ qedir üqün bǝlgiligǝn bajni Yǝⱨuda wǝ Yerusalemdin elip kelixkǝ buyrumidila? — dedi \f □ \fr 24:6 \ft \+bd «Hudaning guwaⱨliⱪi saⱪlaⱪliⱪ qedir»\+bd* — yaki «ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ qediri» — «ibadǝt qediri»ning baxⱪa bir atalƣusi. \+bd «Pǝrwǝrdigarning ⱪuli Musa ... Hudaning guwaⱨliⱪi saⱪlaⱪliⱪ qedir üqün bǝlgiligǝn baj...»\+bd* — Musaning bu buyruⱪi toƣruluⱪ «Mis.» 30:11-16ni kɵrüng.\f*  
\v 7 (qünki ǝslidǝ rǝzil hotun Ataliya wǝ uning oƣulliri Hudaning ɵyigǝ bɵsüp kirip, Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki barliⱪ muⱪǝddǝs buyumlarni elip Baal butliriƣa atap tǝⱪdim ⱪiliwǝtkǝnidi).   
\m
\v 8 Xuning bilǝn padixaⱨ buyruⱪ qüxürüp, bir sanduⱪ yasitip Pǝrwǝrdigar ɵyining dǝrwazisining sirtiƣa ⱪoyƣuzdi;  
\v 9 andin: «Hudaning ⱪuli Musa qɵldǝ Israillarning üstigǝ bekitkǝn bajni yiƣip ǝkilip Pǝrwǝrdigarƣa tapxurunglar» degǝn bir uⱪturux Yǝⱨuda bilǝn Yerusalem tǝwǝsidǝ qiⱪirildi.  
\v 10 Barliⱪ ǝmǝldarlar wǝ barliⱪ hǝlⱪ huxal ⱨalda bajni ǝkilip sanduⱪ tolƣuqǝ uningƣa taxlidi.  
\v 11 Lawiylar pul sanduⱪini padixaⱨ bu ixⱪa mǝs’ul ⱪilƣan kixining aldiƣa ǝkǝlgǝndǝ, ular baj pulining kɵp qüxkǝnlikini kɵrsǝ, andin padixaⱨning katipi bilǝn Bax kaⱨinning adimi kelip pul sanduⱪini ɵngtürüp ⱪuruⱪdiƣandin keyin, yǝnǝ ǝsli orniƣa apirip ⱪoyatti. Ⱨǝrküni xundaⱪ bolup turdi; naⱨayiti kɵp pul yiƣildi.  
\v 12 Padixaⱨ bilǝn Yǝⱨoyada pulni Pǝrwǝrdigar ɵyidiki ix bejirgüqilǝrgǝ tapxurdi; ular \add buning bilǝn\add* Pǝrwǝrdigarning ɵyini ongxax wǝ ǝsligǝ kǝltürüx üqün taxqilar bilǝn yaƣaqqilarni, tɵmürqilǝr bilǝn miskǝrlǝrni yallidi.  
\v 13 Ixlǝmqilǝr tohtimay ixlidi, ongxax ixi ularning ⱪolida onguxluⱪ elip berildi; xundaⱪ ⱪilip ular Pǝrwǝrdigarning ɵyini ǝslidiki ɵlqǝm-laⱨiyǝsi boyiqǝ yasidi, xundaⱪla uni tolimu puhta ⱪilip yasap qiⱪti.  
\v 14 Ular ixni püttürgǝndin keyin exip ⱪalƣan pulni padixaⱨ bilǝn Yǝⱨoyadaning aldiƣa ǝkilip tapxurdi. Ular buning bilǝn Pǝrwǝrdigarning ɵyi üqün ⱨǝrhil ǝswab-buyumlarni, jümlidin ibadǝt hizmitidiki ⱨǝrhil buyumlar, kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlarƣa munasiwǝtlik ⱪaqa-ⱪuqa, ⱪazan-tǝhsilǝr wǝ ⱨǝrhil altun-kümüx baxⱪa buyumlarni yasatti. Yǝⱨoyadaning barliⱪ künliridǝ, ular Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪni daim sunup turdi.   
\m
\v 15 Yǝⱨoyada ⱪerip, yaxaydiƣan yexi toxup ɵldi; u ɵlgǝn qaƣda bir yüz ottuz yaxta idi.  
\v 16 Ular uni «Dawut xǝⱨiri»dǝ padixaⱨlar ⱪatarida dǝpnǝ ⱪildi, qünki u Israilƣa ⱨǝm Hudaƣa wǝ uning ɵyigǝ nisbǝtǝn naⱨayiti qong tɵⱨpǝ kɵrsǝtkǝnidi.  
\v 17 Yǝⱨoyada ɵlgǝndin keyin Yǝⱨudadiki yolbaxqilar padixaⱨning aldiƣa kelip uningƣa bax urdi; padixaⱨ ular kɵrsǝtkǝn mǝsliⱨǝtni maⱪul kɵrdi.  
\v 18 Ular ata-bowilirining Hudasi Pǝrwǝrdigarning ɵyidin waz keqip, Axǝraⱨ wǝ butlarning ⱪulluⱪiƣa kirixti. Ularning bu gunaⱨi sǝwǝblik Hudaning ƣǝzipi Yǝⱨuda bilǝn Yerusalemdikilǝrning bexiƣa kǝldi.  
\v 19 Xundaⱪ bolsimu, Pǝrwǝrdigar ularni Ɵzigǝ yandurux üqün yǝnila ularning arisiƣa pǝyƣǝmbǝrlǝrni ǝwǝtti; bu pǝyƣǝmbǝrlǝr gǝrqǝ ularni agaⱨlandurƣan bolsimu, lekin ular yǝnila ⱪulaⱪ salmidi.  
\v 20 U qaƣda Hudaning Roⱨi bax kaⱨin Yǝⱨoyadaning oƣli Zǝkǝriyaƣa qüxti, u hǝlⱪning aldida ɵrǝ turup ularƣa: — Huda mundaⱪ dǝydu: «Silǝr nemixⱪa Pǝrwǝrdigarning ǝmirlirigǝ hilapliⱪ ⱪilisilǝr? Silǝr ⱨeq rawajliⱪ kɵrmǝysilǝr, qünki silǝr Pǝrwǝrdigardin waz kǝqtinglar wǝ Umu silǝrdin waz kǝqti», — dedi.   
\m
\v 21 Halayiⱪ \add Zǝkǝriyani\add* ɵltürüxkǝ ⱪǝstlidi; ahir ular uni padixaⱨning ǝmri boyiqǝ Pǝrwǝrdigar ɵyining ⱨoylisida qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürüwǝtti.  
\v 22 Padixaⱨ Yoax Zǝkǝriyaning atisi Yǝⱨoyadaning ɵzigǝ kɵrsǝtkǝn xǝpⱪitini yad ǝtmǝk tügül, ǝksiqǝ uning oƣlini ɵltürüwǝtti. Zǝkǝriya jan üzüx aldida: — Pǝrwǝrdigar bu ixni nǝzirigǝ elip, uning ⱨesabini alsun! — dedi.   
\m
\v 23 Xu yilning ahirida Suriyǝning ⱪoxuni Yoaxⱪa ⱨujum ⱪilip kǝldi; ular Yǝⱨudaƣa wǝ Yerusalemƣa tajawuz ⱪilip kirip, hǝlⱪ iqidiki yolbaxqilarni ɵltürüp, ulardin alƣan pütün urux ƣǝniymǝtlirini Dǝmǝxⱪ padixaⱨining aldiƣa elip bardi.  
\v 24 Dǝrwǝⱪǝ Suriyǝ ⱪoxunidin pǝⱪǝt az bir ⱪisim ǝskǝrlǝr kǝlgǝn bolsimu, lekin Yǝⱨudalar ata-bowilirining Hudasi Pǝrwǝrdigardin waz kǝqkǝnliki üqün Pǝrwǝrdigar qong bir ⱪoxunni ularning ⱪoliƣa tapxurdi; ular Yoaxⱪa jaza ijra ⱪildi.  
\v 25 Suriylǝr Yoaxni taxlap kǝtkǝn qaƣda (qünki u ⱪattiⱪ aƣrip ⱪalƣanidi) uning ɵz hizmǝtkarliri bax kaⱨin Yǝⱨoyadaning oƣlining ⱪeni üqün intiⱪam elix kerǝk dǝp uni ⱪǝstlidi; ular uni kariwitidila ɵltürüwǝtti. U xu yol bilǝn ɵldi; kixilǝr uni Dawut xǝⱨiridǝ dǝpnǝ ⱪilƣini bilǝn, biraⱪ padixaⱨlarning ⱪǝbristanliⱪiƣa dǝpnǝ ⱪilmidi. \f □ \fr 24:25 \ft \+bd «qünki u ⱪattiⱪ aƣrip ⱪalƣanidi»\+bd* — yaki «qünki eƣir kesǝlgǝ qüxkǝnidi». Bǝzi tǝrjimanlar «qünki u eƣir yarilandi» dǝp tǝrjimǝ ⱪilƣini bilǝn, ibraniy tekisttǝ eƣir bir kesǝl kɵrsitilidu. \+bd «kaⱨin Yǝⱨoyadaning oƣlining ⱪeni»\+bd* — yaki «kaⱨin Yǝⱨoyadaning oƣullirining ⱪeni».\f*  
\v 26 Uni ⱪǝstligǝnlǝr munular: — Ammoniy ayal Ximiyatning oƣli Zabad bilǝn Moabiy ayal Simritning oƣli Yǝⱨozabad idi.   
\m
\v 27 Yoaxning oƣulliri, uningƣa ⱪaritilƣan ⱪattiⱪ wǝ nurƣun agaⱨ bexarǝtlǝr, xundaⱪla uning Hudaning ɵyini yengibaxtin selixⱪa dair ixliri «padixaⱨlarning tǝzkiriliri» degǝn kitabning izaⱨliriƣa pütülgǝndur. Yoaxning oƣli Amaziya uning orniƣa padixaⱨ boldi.\f □ \fr 24:27 \ft \+bd «padixaⱨlarning tǝzkiriliri»\+bd* — Tǝwrattiki «padixaⱨlar» degǝn kitab ǝmǝs. Qünki tilƣa elinƣan tǝpsilatlar xu kitabta tepilmaydu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 25
\s1 Amaziya Yǝⱨuda üstigǝ ⱨɵküm süridu  
\r 2Pad. 14:1-22  
\m
\v 1 Amaziya tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida yigirmǝ bǝx yaxta idi, u Yerusalemda yigirmǝ toⱪⱪuz yil sǝltǝnǝt ⱪildi. Uning anisining ismi Yǝⱨoaddan bolup, Yerusalemliⱪ idi.  
\v 2 Amaziya Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ toƣra bolƣan ixlarni ⱪildi, lekin pütün kɵngli bilǝn ⱪilmidi.  
\v 3 Wǝ xundaⱪ boldiki, u padixaⱨliⱪini mustǝⱨkǝmliwalƣandin keyin padixaⱨ atisini ɵltürgǝn hizmǝtkarlirini tutup ɵltürdi.  
\v 4 Lekin Musaƣa qüxürülgǝn ⱪanun kitabida Pǝrwǝrdigarning: «Nǝ atilarni oƣulliri üqün ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilixⱪa bolmaydu nǝ oƣullirini atiliri üqün ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilixⱪa bolmaydu, bǝlki ⱨǝrbiri ɵz gunaⱨi üqün ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinsun» dǝp pütülgǝn ǝmri boyiqǝ, u ɵltürgiqilǝrning balilirini ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilmidi.   
\m
\v 5 Amaziya Yǝⱨudalarni yiƣip, jǝmǝtlirigǝ ⱪarap pütün Yǝⱨudalarni wǝ Binyaminlarni mingbexi wǝ yüzbexilar astiƣa bekitti; u ulardin yigirmǝ yaxtin axⱪanlarning sanini eliwidi, jǝnggǝ qiⱪalaydiƣan, ⱪoliƣa nǝyzǝ wǝ ⱪalⱪan alalaydiƣan hil lǝxkǝrdin üq yüz ming adǝm qiⱪti.  
\v 6 U yǝnǝ bir yüz talant kümüx sǝrp ⱪilip Israildin yüz ming batur jǝngqi yalliwaldi.\f □ \fr 25:6 \ft \+bd «bir yüz talant kümüx»\+bd* — 100 talant kümüx bǝlkim 3400 kilogram kümüx boluxi mumkin.\f*   
\m
\v 7 Lekin Hudaning bir adimi uning aldiƣa kelip: — I padixaⱨim, Israil ⱪoxunini ɵzliri bilǝn billǝ barƣuzmiƣayla; qünki Pǝrwǝrdigar Israillar yaki Əfraimiylarning ⱨeqⱪaysisi bilǝn billǝ ǝmǝs.  
\v 8 Ⱨǝtta sili qoⱪum xundaⱪ ⱪilimǝn, baturanǝ kürǝx ⱪilimǝn desilimu, Huda ɵzlirini düxmǝn aldida yiⱪitidu, qünki Huda insanƣa yardǝm berixkimu ⱪadirdur, insanni yiⱪitixⱪimu ⱪadirdur, dedi.   
\m
\v 9 Amaziya Hudaning adimigǝ: — Əmisǝ mǝn Israilning yallanma ⱪoxuniƣa bǝrgǝn yüz talant kümüxni ⱪandaⱪ ⱪilsam bolidu? — dǝp soriwidi, Hudaning adimi uningƣa: — Pǝrwǝrdigar ɵzlirigǝ buningdinmu ziyadǝ kɵp berixkǝ ⱪadirdur, dǝp jawab bǝrdi.   
\b  
\m
\v 10 Xuning bilǝn Amaziya Əfraimdin ɵzigǝ kǝltürülgǝn yallanma ⱪoxunni ayrip qiⱪip, ɵylirigǝ ⱪayturuwǝtti; xu sǝwǝbtin ular Yǝⱨudalarƣa bǝk ƣǝzǝplinip, ⱪattiⱪ ⱪǝⱨr iqidǝ ɵylirigǝ ⱪaytip ketixti.  
\v 11 Amaziya jasaritini urƣutup, ɵzining hǝlⱪini baxlap «Xor wadisi»ƣa berip Seirlardin on ming adǝmni yoⱪatti. \f □ \fr 25:11 \ft \+bd «Amaziya jasaritini urƣutup...»\+bd* — yaki «Amaziya ɵzini küqǝytip,...». \+bd «Seir»\+bd* — Edomning ikkinqi ismi.\f*  
\v 12 Yǝⱨudalar yǝnǝ on ming adǝmni tirik tutuwelip, tik yarning lewiƣa apirip, yardin ittiriwidi, ularning ⱨǝmmisi parǝ-parǝ ⱪilinip taxlandi.  
\v 13 Ⱨalbuki, Amaziya ɵzi bilǝn billǝ jǝng ⱪilixⱪa ruhsǝt ⱪilmay ⱪayturuwǝtkǝn yallanma ǝskǝrlǝr Samariyǝdin Bǝyt-Ⱨorunƣiqǝ bolƣan Yǝⱨudaning ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrlirigǝ ⱨujum ⱪilip kirip üq ming adǝmni ⱪirip taxlidi ⱨǝm nurƣun mal-mülükni bulap kǝtti.   
\m
\v 14 Lekin xundaⱪ boldiki, Amaziya Edomiylarni mǝƣlup ⱪilip ⱪaytip kǝlgǝn qaƣda u Seirlarning butlirinimu elip kelip, ularni ɵzi üqün mǝbud ⱪilip, ularƣa bax urdi wǝ ularƣa huxbuy yaⱪti. \f □ \fr 25:14 \ft \+bd «... ularƣa huxbuy yaⱪti»\+bd* — yaki «... ularƣa ⱪurbanliⱪlarni kɵydürdi».\f*  
\v 15 Xu sǝwǝbtin Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi Amaziyaƣa ⱪozƣaldi, U uning aldiƣa bir pǝyƣǝmbǝrni ǝwǝtti. Pǝyƣǝmbǝr uningƣa: — Ɵz hǝlⱪini sening ⱪolungdin ⱪutⱪuzalmiƣan bu hǝlⱪning ilaⱨlirini zadi nemǝ dǝp izdǝysǝn? — dedi.  
\v 16 Wǝ xundaⱪ boldiki, u padixaⱨⱪa tehi sɵz ⱪiliwatⱪanda, padixaⱨ uningƣa: — Biz seni padixaⱨning mǝsliⱨǝtqisi ⱪilip tikligǝnmu? Ⱪoy, bu gepingni! Ɵlgüng kǝldimu nemǝ? — dedi. Xuning bilǝn pǝyƣǝmbǝr gǝptin tohtidi-dǝ, yǝnǝ: — Bu ixni ⱪilƣining ⱨǝm nǝsiⱨitimgǝ ⱪulaⱪ salmiƣining üqün Pǝrwǝrdigar seni yoⱪitixni ⱪarar ⱪildi, dǝp bilimǝn, — dedi.   
\m
\v 17 Xuningdin keyin Amaziya mǝsliⱨǝtlixip, Israilning padixaⱨi Yǝⱨuning nǝwrisi, Yǝⱨoaⱨazning oƣli Yoaxning aldiƣa ǝlqilǝrni mangdurup: «Ⱪeni, \add jǝng mǝydanida\add* yüz turanǝ kɵrüxǝyli» dedi.   
\m
\v 18 Israilning padixaⱨi Yoax Yǝⱨudaning padixaⱨi Amaziyaƣa ǝlqi ǝwǝtip mundaⱪ sɵzlǝrni yǝtküzdi: «Liwandiki tikǝn Liwandiki kedir dǝrihigǝ sɵz ǝwǝtip: «Ɵz ⱪizingni oƣlumƣa hotunluⱪⱪa bǝrgin!» — dedi. Lekin Liwandiki bir yawayi ⱨaywan ɵtüp ketiwetip, tikǝnni dǝssiwǝtti.   
\m
\v 19 Sǝn dǝrwǝⱪǝ Edomning üstidin ƣǝlibǝ ⱪilding; kɵnglüngdǝ ɵz-ɵzüngdin mǝƣrurlinip yayrap kǝtting. Əmdi ɵyüngdǝ ⱪalƣining yahxi; nemixⱪa bexingƣa külpǝt kǝltürüp, ɵzüngni wǝ ɵzüng bilǝn Yǝⱨudani balaƣa yiⱪitisǝn?».\f □ \fr 25:19 \ft \+bd «Sǝn dǝrwǝⱪǝ ... yayrap kǝtting. ... nemixⱪa ... ɵzüngni wǝ ɵzüng bilǝn Yǝⱨudani balaƣa yiⱪitisǝn?»\+bd* — Yǝⱨoax eytⱪan tǝmsilning omumiy mǝnisi: «Sǝn pǝⱪǝt bir tikǝndursǝn, ɵzüm kedirdǝk uluƣ adǝmmǝn, ɵzünggǝ unqiwala ixinip kǝtmǝ. Sening uluƣ pilaning ⱨǝrtürlük tasadipiyliⱪtin mǝƣlup boluxi mumkin» degǝndǝk. Gǝrqǝ Yǝⱨoax padixaⱨni «butpǝrǝs kapir» dǝp ⱨesabliƣili bolsimu, muxu yǝrdǝ uning nǝsiⱨǝti toƣra idi.\f*   
\m
\v 20 Əmma Amaziya ⱪulaⱪ salmidi. Bu ix Hudadin kǝldi; qünki ular Edomning ilaⱨlirini izdigǝnidi, Huda ularni \add Yoaxning\add* ⱪoliƣa qüxsun dǝp ǝnǝ xundaⱪ orunlaxturƣanidi.  
\v 21 Xuning bilǝn Israil padixaⱨi Yoax jǝnggǝ atlinip qiⱪti; ikki tǝrǝp, yǝni u Yǝⱨuda padixaⱨi Amaziya bilǝn Bǝyt-Xǝmǝxtǝ, jǝng mǝydanida yüz turanǝ uqraxti.  
\v 22 Yǝⱨudaning adǝmliri Israilning adǝmliri tǝripidin tiripirǝn ⱪilinip, ⱨǝrbiri ɵz ɵyigǝ ⱪeqip kǝtti.   
\m
\v 23 Israil padixaⱨi Yoax Bǝyt-Xǝmǝxtǝ Yǝⱨoaⱨazning nǝwrisi, Yoaxning oƣli Yǝⱨuda padixaⱨi Amaziyani ǝsir ⱪilip Yerusalemƣa elip bardi; wǝ u Yerusalemning sepilining Əfraim dǝrwazisidin tartip burjǝk dǝrwazisiƣiqǝ bolƣan tɵt yüz gǝzlik bir bɵlikini ɵrüwǝtti.\f □ \fr 25:23 \ft \+bd «Yǝⱨoaⱨaz»\+bd* — «Aⱨaziya»ning baxⱪiqǝ ipadilinixi. Bu Yǝⱨoaⱨaz (Aⱨaziya) Yǝⱨuda padixaⱨi, 25-ayǝttiki «Yǝⱨoaⱨaz» ǝmǝs. \+bd «tɵt yüz gǝzlik bir bɵliki..»\+bd* — Tǝwratta «gǝz» (yaki «jǝynǝk») ⱪolning jǝynǝktin barmaⱪning uqiƣiqǝ bolƣan uzunluⱪi, yǝni 0.454 metr uzunluⱪ idi.\f*   
\m
\v 24 U Hudaning ɵyidǝ, Obǝd-Edom mǝs’ul bolup saⱪlawatⱪan wǝ padixaⱨning ordisidiki hǝzinidin tepilƣan barliⱪ altun-kümüx, ⱪaqa-ⱪuqilarni buliwaldi wǝ kepillik süpitidǝ birnǝqqǝ tutⱪunni elip Samariyǝgǝ yenip kǝtti.  
\v 25 Israil padixaⱨi Yǝⱨoaⱨazning oƣli Yoax ɵlgǝndin keyin, Yoaxning oƣli, Yǝⱨudaning padixaⱨi Amaziya on bǝx yil ɵmür kɵrdi.\f □ \fr 25:25 \ft \+bd «Israil padixaⱨi Yǝⱨoaⱨazning oƣli Yoax ɵlgǝndin keyin, ... Amaziya on bǝx yil ɵmür kɵrdi»\+bd* — 23-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.\f*   
\m
\v 26 Amaziyaning ⱪalƣan ǝmǝlliri bolsa, mana ularning ⱨǝmmisi baxtin ahiriƣiqǝ «Yǝⱨuda wǝ Israil padixaⱨlirining tarihnamisi»da pütülgǝn ǝmǝsmidi?\f □ \fr 25:26 \ft \+bd «Yǝⱨuda wǝ Israil padixaⱨlirining tarihnamisi»\+bd* — mumkinqiliki barki, bu kitab Tǝwrattiki «Padixaⱨlar»dur.\f*   
\m
\v 27 Amaziya Pǝrwǝrdigardin waz kǝqkǝndin baxlapla Yerusalemda bǝzilǝr uni ⱪǝstlǝxkǝ kirixkǝnidi; xuning bilǝn u Laⱪix xǝⱨirigǝ ⱪeqip kǝtti; lekin ⱪǝstligüqilǝr kǝynidin Laⱪixⱪa adǝm ǝwǝtip, u yǝrdǝ uni ɵltürdi.   
\m
\v 28 Andin ular uni atlarƣa artip Yerusalemƣa elip bardi. U Yerusalemda ata-bowilirining arisida «Yǝⱨudaning xǝⱨiri»dǝ dǝpnǝ ⱪilindi. \f □ \fr 25:28 \ft \+bd «Yǝⱨudaning xǝⱨiri»\+bd* — bǝlkim «Dawutning xǝⱨiri»ni kɵrsitidu. «2Pad.» 14:20ni kɵrüng.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 26
\s1 Uzziya Yǝⱨuda üstigǝ ⱨɵküm süridu  
\r 2Pad. 15:1-7  
\m
\v 1 Yǝⱨudaning barliⱪ hǝlⱪi uning on altǝ yaxⱪa kirkǝn oƣli Uzziyani tiklǝp, uni atisi Amaziyaning ornida padixaⱨ ⱪildi \f □ \fr 26:1 \ft \+bd «Uzziya»\+bd* — baxⱪa xǝkli «Aⱨaziya». «2Pad.» 14:21ni kɵrüng.\f*  
\v 2 (padixaⱨ atisi ata-bowilirining arisida uhliƣandin keyin, Elat xǝⱨirini ⱪaytidin yasap, Yǝⱨudaƣa yǝnǝ tǝwǝ ⱪilƣuqi dǝl Uzziya idi).\f □ \fr 26:2 \ft \+bd «padixaⱨ ... Elat xǝⱨirini ⱪaytidin yasap, Yǝⱨudaƣa yǝnǝ tǝwǝ ⱪilƣuqi dǝl Uzziya idi»\+bd* — yaki «atisi ɵz ata-bowilirining arisida uhliƣandin keyin Uzziya Elat xǝⱨirini yasap Yǝⱨudaƣa yǝnǝ tǝwǝ ⱪildi».\f*   
\m
\v 3 Uzziya tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida on altǝ yax idi; u Yerusalemda jǝmiy ǝllik ikki yil padixaⱨliⱪ ⱪildi. Uning anisining ismi Yǝkoliya bolup, Yerusalemliⱪ idi.  
\v 4 U atisi Amaziyaning barliⱪ ⱪilƣanliridǝk Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ durus bolƣanni ⱪildi.   
\m
\v 5 Huda bǝrgǝn alamǝt kɵrünüxlǝr bilǝn yorutulƣan Zǝkǝriya Uzziyaƣa tǝlim bǝrgǝqkǝ, u ⱨayat waⱪtida Uzziya Hudani izdidi; wǝ u Pǝrwǝrdigarni izdigǝn künlǝrdǝ Huda uning ixlirini rawan ⱪildi.  
\v 6 U qiⱪip Filistiylǝrgǝ ⱨujum ⱪildi wǝ Gatning sepilini, Jabnǝⱨning sepilini wǝ Axdodning sepilini qaⱪturuwǝtti. Yǝnǝ Axdod ǝtrapida, xundaⱪla Filistiylǝr arisida birnǝqqǝ xǝⱨǝr bǝrpa ⱪildi.  
\v 7 Huda uning Filistiylǝr wǝ Gur-baalda turuwatⱪan Ərǝblǝr bilǝn Maonlarƣa ⱪarxi uruxiƣa yardǝm bǝrdi.  
\v 8 Ammoniylar Uzziyaƣa olpan tɵlidi; Uzziya tolimu ⱪudrǝtlik bolup, nam-xɵⱨriti taki Misirning qegrisiƣiqǝ tarⱪaldi.  
\v 9 Uzziya Yerusalemdiki «Burjǝk dǝrwazisi»da, «Jilƣa dǝrwazisi»da wǝ sepilning ⱪayrilidiƣan yeridǝ munarlar saldi wǝ ularni ajayip mustǝⱨkǝm ⱪildi.  
\v 10 U yǝnǝ qɵllǝrdǝ birmunqǝ kɵzǝt munarlirini salƣuzdi wǝ kɵp ⱪuduⱪlarni kolatti; qünki uning Xǝfǝlaⱨ tüzlǝnglikidǝ wǝ egizliktǝ nurƣun qarwisi bar idi; u yǝnǝ teriⱪqiliⱪⱪa amraⱪ bolƣaqⱪa, taƣlarda wǝ etiz-baƣlarda \add nurƣun\add* baƣwǝnlǝrni wǝ üzümqilǝrni yallap ixlǝtti.\f □ \fr 26:10 \ft \+bd «etiz-baƣlarda...»\+bd* — yaki «Karmǝldǝ...». Əmma Karmǝl ximaliy padixaⱨliⱪta.\f*   
\m
\v 11 Uzziyaning yǝnǝ uruxⱪa maⱨir ⱪoxuni bar idi. Ⱪoxun katip Jǝiyǝl wǝ ǝmǝldar Maaseyaⱨ eniⱪliƣan sanƣa asasǝn ⱪisim-ⱪisimlar boyiqǝ bɵlünüp, padixaⱨning sǝrdarliridin biri bolƣan Ⱨananiyaning yetǝkqiliki astida sǝp bolup jǝnggǝ qiⱪatti.  
\v 12 Bu batur jǝngqilǝr iqidiki ⱨǝrⱪaysi jǝmǝt baxliri jǝmiy ikki ming altǝ yüz kixi idi.  
\v 13 Ularning yetǝkqiliki astidiki ⱪoxun jǝmiy üq yüz yǝtmix yǝttǝ ming bǝx yüz bolup, ⱨǝmmisi ixta ⱪabil, jǝngdǝ maⱨir idi, ular padixaⱨⱪa yardǝmlixip düxmǝngǝ ⱨujum ⱪilalaytti.  
\v 14 Uzziya pütkül ⱪoxunidiki lǝxkǝrlirini ⱪalⱪan, nǝyzǝ, dobulƣa, sawut, oⱪya wǝ salƣilar bilǝnmu ⱪorallandurƣanidi.  
\v 15 U yǝnǝ Yerusalemda ustilar ijad ⱪilƣan oⱪ bexi wǝ yoƣan taxlarni atⱪuqi üskünilǝrni yasitip, ularni sepil munarliriƣa wǝ burjǝklirigǝ orunlaxturƣanidi. Uning nam-xɵⱨriti yiraⱪ-yiraⱪlarƣa kǝtkǝnidi, qünki u alamǝt yardǝmlǝrgǝ erixkǝqkǝ, karamǝt ⱪudrǝt tapⱪanidi.   
\m
\v 16 Lekin u küqǝygǝndin keyin, mǝƣrurlinip kǝtti wǝ bu ix uni ⱨalakǝtkǝ elip bardi. U Hudasi Pǝrwǝrdigarƣa itaǝtsizlik ⱪilip, huxbuygaⱨ üstidǝ huxbuy yaⱪimǝn dǝp Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirdi.  
\v 17 Kaⱨin Azariya bilǝn Pǝrwǝrdigarning baxⱪa kaⱨinliridin sǝksǝn ǝzimǝt uning arⱪidin kirdi;  
\v 18 Ular padixaⱨ Uzziyani tosup: — I Uzziya, Pǝrwǝrdigarƣa huxbuy yeⱪix sanga tǝwǝ ix ǝmǝs, bǝlki huxbuy yeⱪixⱪa muⱪǝddǝs hizmǝtkǝ atalƣan kaⱨinlar bolƣan, Ⱨarunning ǝwladliriƣa mǝnsuptur; muⱪǝddǝshanidin qiⱪⱪin, qünki itaǝtsizlik ⱪilip ⱪoydung; sǝn Huda Pǝrwǝrdigardin izzǝt tapalmaydiƣan bolup ⱪalisǝn, dedi.   
\m
\v 19 Uzziya ⱪattiⱪ ƣǝzǝplǝndi; u huxbuy yaⱪⱪili turƣan ⱨalǝttǝ, ⱪolida bir huxbuydanni tutup turatti; u Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki huxbuygaⱨning yenida turup kaⱨinlarƣa ƣǝzǝpliniwatⱪan qaƣda, kaⱨinlarning aldidila uning pixanisiƣa mahaw ɵrlǝp qiⱪti.  
\v 20 Bax kaⱨin Azariya bilǝn baxⱪa kaⱨinlar ⱪarisa, mana, birdinla uning pixanisiƣa mahaw ɵrlǝp qiⱪⱪanidi; ular dǝrⱨal uni qiⱪiriwetixkǝ ittǝrdi; u ɵzimu qiⱪip ketixkǝ aldiridi, qünki Pǝrwǝrdigar uni urƣanidi.  
\v 21 Padixaⱨ Uzziyani taki ɵlgüqǝ mahaw kesili qirmiwaldi; u mahaw kesili bolƣaqⱪa, ayrim bir ɵydǝ turdi; xuning bilǝn u Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirixtin mǝⱨrum ⱪilindi. Uning oƣli Yotam ordining ixlirini baxⱪurup, yurt soridi. \f □ \fr 26:21 \ft \+bd «xuning bilǝn u Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirixtin mǝⱨrum ⱪilindi»\+bd* — mahaw kesiligǝ giriptar bolƣanlar «napak» dǝp ⱨesablinip, muⱪǝddǝs ibadǝthaniƣa kirixkǝ ⱪǝt’iy ruhsǝt ⱪilinmaytti.\f*  
\v 22 Uzziyaning baxⱪa ǝmǝlliri bolsa baxtin ahiriƣiqǝ Amozning oƣli Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr tǝripidin yezip ⱪaldurulƣandur.  
\v 23 Uzziya ɵzining ata-bowiliri arisida uhlidi; bǝzilǝr: — «U mahaw bolƣan adǝm» degǝqkǝ, u ata-bowiliri ⱪatarida yatⱪuzulƣan bolsimu, padixaⱨlar ⱪǝbristanliⱪiƣa tǝwǝ \add qǝtrǝk\add* bir yǝrlikkǝ dǝpnǝ ⱪilindi. Andin oƣli Yotam uning orniƣa padixaⱨ boldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 27
\s1 Yotam Yǝⱨuda üstigǝ ⱨɵküm süridu  
\r 2Pad.15:32-38  
\m
\v 1 Yotam tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida yigirmǝ bǝx yaxta idi; u Yerusalemda on altǝ yil sǝltǝnǝt ⱪildi; uning anisining ismi Yǝruxa bolup, Zadokning ⱪizi idi.  
\v 2 U atisi Uzziyaning barliⱪ ⱪilƣanliridǝk Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ durus bolƣanni ⱪildi (lekin u Pǝrwǝrdigarning muⱪǝddǝshanisiƣa kirmidi). Lekin hǝlⱪ yǝnila buzuⱪ ixlarni ⱪiliwǝrdi.   
\m
\v 3 Pǝrwǝrdigar ɵyining yuⱪiriⱪi dǝrwazisini yasatⱪuqi Yotam idi; u yǝnǝ Ofǝldiki sepildimu nurƣun ⱪuruluxlarni ⱪildi. \f □ \fr 27:3 \ft \+bd «Ofǝl»\+bd* — kona Yerusalemdiki bir ⱪisim egiz rayon idi.\f*  
\v 4 U Yǝⱨudaning taƣliⱪ rayonida xǝⱨǝrlǝrni bina ⱪildi, ormanliⱪlardimu ⱪǝl’ǝ-ⱪorƣanlar wǝ kɵzǝt munarlirini yasatti.  
\v 5 U Ammoniylarning padixaⱨi bilǝn urux ⱪilip ularni yǝngdi; xu yili Ammoniylar uningƣa üq talant kümüx, ming tonna buƣday, ming tonna arpa olpan bǝrdi; Ammoniylar ikkinqi wǝ üqinqi yilimu uningƣa ohxax olpan elip kǝldi. \f □ \fr 27:5 \ft \+bd «üq talant kümüx»\+bd* — bǝlkim 3400 kilogram kümüx idi. \+bd «ming tonna buƣday»\+bd* — ibraniy tilida «on ming kor». Bir «kor» 220 litr boluxi mumkin. \+bd «ming tonna arpa»\+bd* — ibraniy tilida «on ming kor». Bir «kor» 220 litr boluxi mumkin.\f*  
\v 6 Yotam Hudasi Pǝrwǝrdigar aldida yollirini toƣra ⱪilƣini üqün ⱪudrǝt tapti.   
\m
\v 7 Yotamning ⱪalƣan ixliri, jümlidin ⱪilƣan jǝngliri wǝ tutⱪan yollirining ⱨǝmmisi mana «Yǝⱨuda wǝ Israil padixaⱨlirining tarihnamisi»da pütülgǝndur. \f □ \fr 27:7 \ft \+bd «Yǝⱨuda wǝ Israil padixaⱨlirining tarihnamisi»\+bd* — mumkinqiliki barki, bu kitab Tǝwrattiki «Padixaⱨlar»dur.\f*  
\v 8 U tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida yigirmǝ bǝx yaxta idi; u Yerusalemda on altǝ yil sǝltǝnǝt ⱪildi.  
\v 9 Yotam ata-bowiliri arisida uhlidi wǝ «Dawutning xǝⱨiri»gǝ dǝpnǝ ⱪilindi; oƣli Aⱨaz uning orniƣa padixaⱨ boldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 28
\s1 Aⱨaz Yǝⱨuda üstigǝ ⱨɵküm süridu  
\r 2Pad. 16:1-20  
\m
\v 1 Aⱨaz tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida yigirmǝ yaxta idi; u Yerusalemda on altǝ yil sǝltǝnǝt ⱪildi. U atisi Dawutⱪa ohxax Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ durus bolƣanni ⱪilmay,  
\v 2 Bǝlki Israilning padixaⱨlirining yoliƣa kirip mangdi; u ⱨǝtta Baallarƣa atap mǝbudlarni ⱪuydurdi;  
\v 3 Pǝrwǝrdigar Israillar zeminidin ⱨǝydǝp qiⱪarƣan ǝllǝrning yirginqlik gunaⱨlirini dorap, Ⱨinnom jilƣisida küjǝ kɵydürdi, ɵzining pǝrzǝntlirini ottin ɵtküzüp kɵydürdi; \f □ \fr 28:3 \ft \+bd «Ⱨinnom jilƣisi»\+bd* — ibraniy tilida «Gǝ-Ⱨinnom», ǝrǝb tilida «jǝⱨǝnnǝm». Bu yirginqlik jay toƣruluⱪ «Yǝr.» 17:31-32ni wǝ izaⱨatlirini kɵrüng. \+bd «küjǝ kɵydürdi»\+bd* — yaki «ⱪurbanliⱪlarni kɵydürdi». \+bd «pǝrzǝntlirini ottin ɵtküzüp kɵydürdi»\+bd* — bǝlkim Aⱨazning pǝrzǝntlirini insan ⱪurbanliⱪi ⱪilƣanliⱪini kɵrsitixi mumkin.\f*  
\v 4 Yǝnǝ «yuⱪiri jaylar»da, dɵnglǝrdǝ wǝ ⱨǝrⱪaysi kɵkǝrgǝn dǝrǝh astida kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪildi wǝ küjǝ kɵydürdi.  
\v 5 Xunga, uning Hudasi Pǝrwǝrdigar uni Suriyǝ padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurdi; Suriylǝr uni tarmar kǝltürüp, Yǝⱨudadin nurƣun hǝlⱪni tutⱪun ⱪilip Dǝmǝxⱪⱪǝ elip kǝtti. Huda yǝnǝ uni Israil padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurdi, Israil padixaⱨi \add Yǝⱨudada\add* qong ⱪirƣinqiliⱪ elip bardi.  
\v 6 Rǝmaliyaning oƣli Pikaⱨ Yǝⱨudada bir kün iqidǝ bir yüz yigirmǝ ming adǝmni ɵltürdi, ularning ⱨǝmmisi ǝzimǝtlǝr idi; buning sǝwǝbi, ular ata-bowilirining Hudasi Pǝrwǝrdigardin waz kǝqkǝnidi.  
\v 7 Zikri isimlik bir Əfraimiy ǝzimǝt bar idi; u padixaⱨning oƣli Maasiyaⱨani, ordining bax ƣojidari Azrikam wǝ padixaⱨning bax wǝziri Əlkanaⱨni ⱪǝtl ⱪildi.  
\v 8 Israillar ɵz ⱪerindaxliridin ikki yüz ming ayal, oƣul-ⱪiz balilarni tutⱪun ⱪilip elip kǝtti; ular yǝnǝ Yǝⱨudadin nurƣun urux ƣǝniymǝtlirini bulang-talang ⱪilip Samariyǝgǝ ǝkǝtti.   
\m
\v 9 Lekin u yǝrdǝ Pǝrwǝrdigarning Odǝd isimlik bir pǝyƣǝmbiri bar idi; u Samariyǝgǝ ⱪaytip kǝlgǝn ⱪoxunning aldiƣa qiⱪip ularƣa: — Ⱪaranglar, ata-bowanglarning Hudasi Pǝrwǝrdigar Yǝⱨudalarni aqqiⱪida silǝrning ⱪolunglarƣa tapxurdi wǝ silǝr pǝlǝkkǝ yǝtkǝn ⱪǝⱨri-ƣǝzǝp bilǝn ularni ɵltürdünglar.  
\v 10 Əmdi silǝr yǝnǝ Yǝⱨudalar bilǝn Yerusalemliⱪlarni mǝjburiy ɵzünglarƣa ⱪul-didǝk ⱪilmaⱪqi boluwatisilǝr. Lekin silǝr ɵzünglarmu Hudayinglar Pǝrwǝrdigar aldida gunaⱨ-itaǝtsizliklǝr ɵtküzdunglarƣu?  
\v 11 Əmdi gepimgǝ ⱪulaⱪ selinglar! Ⱪerindaxliringlardin tutⱪun ⱪilip kǝlgǝnlǝrni ⱪayturuwetinglar, qünki Pǝrwǝrdigarning ⱪattiⱪ ƣǝzipi bexinglarƣa qüxǝy dǝp ⱪaldi, dedi.   
\m
\v 12 Xuning bilǝn Əfraimlarning birⱪanqǝ yolbaxqiliri, yǝni Yoⱨananning oƣli Azariya, Mǝxillimotning oƣli Bǝrǝkiya, Xallumning oƣli Ⱨǝzǝkiya wǝ Ⱨadlayning oƣli Amasa ⱪozƣilip qiⱪip jǝngdin ⱪaytip kǝlgǝn ⱪoxunni tosuwelip  
\v 13 ularƣa: — Bu tutⱪunlarni bu yǝrgǝ elip kirsǝnglar bolmaydu; bizning Pǝrwǝrdigarning aldida gunaⱨimiz turup, yǝnǝ tehimu kɵp gunaⱨlar wǝ itaǝtsizliklǝrni aynitmaⱪqimusilǝr? Qünki bizning itaǝtsizlikimiz ⱨelimu intayin eƣirdur, Israilning bexiƣa otluⱪ ⱪǝⱨr-ƣǝzǝp qüxǝy dǝp ⱪaldi, dedi.   
\m
\v 14 Xuning bilǝn lǝxkǝrlǝr tutⱪunlar bilǝn urux ƣǝniymǝtlirini yolbaxqilar wǝ pütkül jamaǝt aldida ⱪaldurup ⱪoydi.  
\v 15 Yuⱪirida ismi tilƣa elinƣan kixilǝr ⱪozƣilip, tutⱪunlarni baxlap qiⱪti, urux ƣǝniymǝtliri iqidin kiyim-keqǝk wǝ ayaƣlarni ularning arisidiki barliⱪ yalingaq, yalang ayaƣ turƣanlarƣa kiygüzüp, ⱨǝmmisini yemǝk-iqmǝk bilǝn ƣizalandurdi, üstibaxlirini maylidi, barliⱪ ajizlarni exǝklǝrgǝ mindürüp, ⱨǝmmisini «Horma dǝrǝhliri xǝⱨiri» dǝp atilidiƣan Yerihoƣa, ɵz ⱪerindaxlirining ⱪexiƣa apirip ⱪoydi, andin Samariyǝgǝ ⱪaytti.   
\m
\v 16 Bu qaƣda Aⱨaz padixaⱨ Asuriyǝning padixaⱨliriƣa yardǝm tilǝp adǝm ǝwǝtti,  
\v 17 qünki Edomiylar yǝnǝ Yǝⱨudaƣa ⱨujum ⱪilip nurƣun adǝmni tutⱪun ⱪilip kǝtkǝnidi.  
\v 18 Filistiylǝrmu Xǝfǝlaⱨ tüzlǝnglikidiki wǝ Yǝⱨudaning jǝnubidiki xǝⱨǝrlǝrgǝ tajawuz ⱪilip kirip, Bǝyt-Xǝmǝx, Ayjalon, Gǝdǝrot, Sokoⱨ wǝ Sokoⱨⱪa tǝwǝ yeza-ⱪixlaⱪlarni, Timnaⱨ wǝ Timnaⱨⱪa tǝwǝ yeza-ⱪixlaⱪlarni, Gimzo wǝ Gimzoƣa tǝwǝ yeza-ⱪixlaⱪlarni ixƣal ⱪilip, xu yǝrlǝrgǝ jaylaxⱪanidi.  
\v 19 Pǝrwǝrdigar Yǝⱨudaning padixaⱨi Aⱨaz tüpǝylidin Yǝⱨudani horluⱪⱪa ⱪaldurdi; qünki Aⱨaz Yǝⱨudani itaǝtsilikkǝ eziⱪturdi wǝ ɵzi Pǝrwǝrdigarƣa eƣir asiyliⱪ ⱪildi.  
\v 20 Asuriyǝning padixaⱨi Tiglat-Pilnǝsǝr dǝrwǝⱪǝ uning yeniƣa kǝldi, lekin yardǝm berixning orniƣa, uningƣa kɵp awariqiliklǝrni kǝltürdi.  
\v 21 Qünki Aⱨaz Pǝrwǝrdigarning ɵyidin, padixaⱨning ordisidin, xundaⱪla ǝmǝldarlarning ɵyliridin kɵp mal-dunyani qiⱪirip, Asuriyǝ padixaⱨiƣa bǝrgǝn bolsimu, lekin uningƣa ⱨeq paydisi bolmidi.  
\v 22 Muxundaⱪ intayin müxkül pǝyttǝ bu padixaⱨ Aⱨaz Pǝrwǝrdigar aldida tehimu eƣir ⱪǝbiⱨlikkǝ qɵküp kǝtti.  
\v 23 U ɵzini mǝƣlup ⱪilƣan Dǝmǝxⱪning ilaⱨliriƣa ⱪurbanliⱪ sundi, qünki u: «Suriyǝning padixaⱨlirining ilaⱨliri ularƣa yardǝm ⱪildi, xunga mǝnmu ularƣa ⱪurbanliⱪ sunup, ularni mangimu yardǝm beridiƣan ⱪilimǝn» dedi. Lekin ǝksiqǝ bu butlar uning ɵzini, xundaⱪla barliⱪ Israillarni ⱨalakǝtkǝ elip bardi. \f □ \fr 28:23 \ft \+bd «ɵzini mǝƣlup ⱪilƣan Dǝmǝxⱪning ilaⱨliri»\+bd* — bu sɵzlǝr Aⱨazning oyliri, ǝlwǝttǝ; lekin mǝlum tǝrǝptin eytⱪanda, uning butpǝrǝsliki uni ⱨǝⱪiⱪǝtǝn mǝƣlubiyǝtkǝ uqratⱪanidi.\f*  
\v 24 Aⱨaz Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki ǝswab-buyumlarni yiƣip elip qiⱪip, ularni kesip-ezip parǝ-parǝ ⱪiliwǝtti; wǝ Pǝrwǝrdigarning ɵyining dǝrwazilirini peqǝtliwǝtti. Ⱨǝm ɵzi üqün Yerusalemning ⱨǝrbir doⱪmuxida ⱪurbangaⱨlarni salƣuzdi.  
\v 25 U yǝnǝ Yǝⱨudaning ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrliridǝ baxⱪa ilaⱨlarƣa huxbuy yeⱪix üqün «yuⱪiri jaylar»ni salƣuzdi, xundaⱪ ⱪilip ata-bowilirining Hudasi Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi ⱪozƣaldi.  
\v 26 Mana, uning ⱪalƣan ixliri, jümlidin barliⱪ tutⱪan yolliri baxtin-ahiriƣiqǝ «Yǝⱨuda wǝ Israil padixaⱨlirining tarihnamisi»da pütülgǝndur.  
\v 27 Aⱨaz ata-bowiliri arisida uhlidi; kixilǝr uni Yerusalem xǝⱨirigǝ dǝpnǝ ⱪildi, lekin uni Israil padixaⱨlirining ⱪǝbristanliⱪiƣa dǝpnǝ ⱪilmidi. Oƣli Ⱨǝzǝkiya uning orniƣa padixaⱨ boldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 29
\s1 Ⱨǝzǝkiya ⱨɵküm süridu; u muⱪǝddǝshanini tazilaydu  
\m
\v 1 Ⱨǝzǝkiya tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida yigirmǝ bǝx yaxta idi; u Yerusalemda yigirmǝ toⱪⱪuz yil sǝltǝnǝt ⱪildi. Uning anisining ismi Abiya bolup, Zǝkǝriyaning ⱪizi idi. \f □ \fr 29:1 \ft \+bd «Abiya»\+bd* — yaki «Abi». «2Pad.» 18:2ni kɵrüng.\f*  
\v 2 \add Ⱨǝzǝkiya\add* atisi Dawut barliⱪ ⱪilƣanliridǝk, Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ durus bolƣanni ⱪildi.  
\v 3 U tǝhtkǝ qiⱪⱪan birinqi yilining birinqi eyida Pǝrwǝrdigar ɵyining dǝrwazilirini aqturup, yengibaxtin yasatti.  
\v 4 U kaⱨinlar bilǝn Lawiylarni \add Hudaning ɵyigǝ\add* qaⱪirip kelip, \add aldinⱪi\add* ⱨoylisining mǝydanining xǝrⱪ tǝripigǝ yiƣip,  
\v 5 ularƣa: — I Lawiylar, gepimgǝ ⱪulaⱪ selinglar; ɵzünglarni Hudaƣa atap pakizlanglar wǝ ata-bowanglarning Hudasi Pǝrwǝrdigarning ɵyini uningƣa muⱪǝddǝs ⱪilip pakizlanglar, muⱪǝddǝshanidin barliⱪ paskina nǝrsilǝrni qiⱪirip taxlanglar.  
\v 6 Qünki bizning ata-bowilirimiz asiyliⱪ ⱪilip, Hudayimiz Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil bolƣanni ⱪilip, Uningdin waz kǝqti, Pǝrwǝrdigarning turalƣusidin yüzini ɵrüp, Uningƣa arⱪini ⱪildi.  
\v 7 Ular aywanning ixiklirini etiwǝtkǝn, qiraƣlarni ɵqüriwǝtkǝn, huxbuy yaⱪmiƣanidi wǝ muⱪǝddǝshanida Israilning Hudasiƣa ⱨeq kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlarni sunmaydiƣan bolup kǝtkǝnidi;  
\v 8 Xu sǝwǝbtin Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi Yǝⱨuda bilǝn Yerusalemdikilǝrning üstigǝ qüxüp, huddi ɵz kɵzünglar bilǝn kɵrüp turƣininglardǝk, ularni dǝⱨxǝtkǝ selip, wǝⱨimǝ boluxⱪa ⱨǝm zangliⱪ ⱪilip ux-ux ⱪilinidiƣan obyektkǝ aylandurup ⱪoydi. \f □ \fr 29:8 \ft \+bd «ularni dǝⱨxǝtkǝ selip, wǝⱨimǝ boluxⱪa ⱨǝm zangliⱪ ⱪilip ux-ux ⱪilinidiƣan obyekt...»\+bd* — yaki «ularni adǝmlǝrgǝ dǝⱨxǝt salidiƣan, ⱪorⱪunq basturidiƣan ⱨǝm zangliⱪ ⱪilip ux-ux ⱪilinidiƣan obyekt».\f*  
\v 9 Xu sǝwǝbtin ata-bowilirimiz ⱪiliq astida ⱪaldi; oƣul-ⱪizlirimiz wǝ hotunlirimizmu tutⱪun ⱪilindi.  
\v 10 Əmdi mǝn Israilning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipining bizdin yanduruluxi üqün, Uning bilǝn ǝⱨdilixix niyitigǝ kǝldim.  
\v 11 I balilirim, ƣapil bolmanglar; qünki Pǝrwǝrdigar silǝrni Ɵz aldida turup hizmitidǝ boluxⱪa, Uning hizmǝtkari bolup huxbuy yeⱪixⱪa talliƣan, dedi.\f □ \fr 29:11 \ft \+bd «...huxbuy yeⱪixⱪa...»\+bd* — yaki «...ⱪurbanliⱪ ⱪilixⱪa...».\f*   
\m
\v 12 Xuning bilǝn Lawiylardin tɵwǝndikilǝr ornidin turup otturiƣa qiⱪti: — Koⱨatlardin bolƣan Amasayning oƣli Maⱨat wǝ Azariyaning oƣli Yoel, Mǝrarilardin Abdining oƣli Kix, Yǝⱨallǝlǝlning oƣli Azariya, Gǝrxonlardin Zimmaⱨning oƣli Yoaⱨ, Yoaⱨning oƣli Edǝn,  
\v 13 Əlizafanning ǝwladliridin Ximri bilǝn Jǝiyǝl, Asafning ǝwladliridin Zǝkǝriya bilǝn Mattaniya;  
\v 14 Ⱨemanning ǝwladliridin Yǝⱨiyǝl bilǝn Ximǝy, Yǝdutunning ǝwladliridin Xemaya bilǝn Uzziyǝllǝr.  
\v 15 Ular ⱪerindaxlirini yiƣip, ɵzlirini \add Hudaƣa\add* atap paklidi, padixaⱨning tapxuruⱪi, Pǝrwǝrdigarning ǝmri boyiqǝ Pǝrwǝrdigarning ɵyini pakizlaxⱪa kirdi.  
\v 16 Kaⱨinlar Pǝrwǝrdigarning ɵyining iqkirisigǝ pakizlaxⱪa kirdi; ular Pǝrwǝrdigarning muⱪǝddǝs jayidin tapⱪan barliⱪ napak-nijis nǝrsilǝrni Pǝrwǝrdigar ɵyining ⱨoylisiƣa toxup qiⱪti; andin ularni Lawiylar elip qiⱪip, \add xǝⱨǝr sirtidiki\add* Kidron jilƣisiƣa apirip tɵkti.   
\m
\v 17 Ular birinqi ayning birinqi künidin baxlap, ɵyni ⱪaytidin Hudaƣa atap pakizlaxⱪa kirixip, sǝkkizinqi küni Pǝrwǝrdigar ɵyining aywiniƣa qiⱪti; ular \add yǝnǝ\add* sǝkkiz kün waⱪit sǝrp ⱪilip Pǝrwǝrdigar ɵyini pakizlap, birinqi ayning on altinqi künigǝ kǝlgǝndǝ ixni tügǝtti.\f □ \fr 29:17 \ft \+bd «ular yǝnǝ sǝkkiz kün waⱪit sǝrp ⱪilip Pǝrwǝrdigar ɵyini pakizlap...»\+bd* — yaki «xundaⱪ ⱪilip ular sǝkkiz kün iqidǝ Hudaning ɵyini (muⱪǝddǝs jayni) pakizliƣan boldi...».\f*   
\m
\v 18 Andin ular Ⱨǝzǝkiya padixaⱨning aldiƣa kirip: — Biz Pǝrwǝrdigarning pütkül ɵyini, jümlidin kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪurbangaⱨini wǝ uningdiki barliⱪ ⱪaqa-ⱪuqa, ǝswablarni, «tǝⱪdim nan» tizilidiƣan xirǝni wǝ xirǝ üstidiki barliⱪ ⱪaqa-ⱪuqa, ǝswablarni pakizliwǝttuⱪ;  
\v 19 Aⱨaz padixaⱨ tǝhttiki qeƣida asiyliⱪ ⱪilip taxliwǝtkǝn barliⱪ ⱪaqa-ⱪuqa, ǝswablarni tǝyyarlap tǝh ⱪilip, pakizlap ⱪoyduⱪ; mana, ular ⱨazir Pǝrwǝrdigarning ⱪurbangaⱨi aldiƣa ⱪoyuldi, dedi.   
\m
\v 20 Ⱨǝzǝkiya padixaⱨ ǝtigǝndǝ tang sǝⱨǝr ornidin turup xǝⱨǝrdiki ǝmǝldarlarni yiƣip Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ qiⱪti.  
\v 21 Ular padixaⱨliⱪ üqün, muⱪǝddǝshana wǝ pütün Yǝⱨudalar üqün gunaⱨ ⱪurbanliⱪi ⱪilixⱪa yǝttǝ buⱪa, yǝttǝ ⱪoqⱪar, yǝttǝ ⱪoza wǝ yǝttǝ tekǝ elip kǝldi; \add padixaⱨ\add* Ⱨarun ǝwladliri bolƣan kaⱨinlarƣa bularni Pǝrwǝrdigarning ⱪurbangaⱨiƣa sunuxni buyrudi.  
\v 22 Ular buⱪilarni boƣuzlidi, kaⱨinlar ⱪenini elip, ⱪurbangaⱨⱪa sǝpti; andin ular ⱪoqⱪarlarnimu boƣuzlap, ⱪenini ⱪurbangaⱨⱪa sǝpti; ⱪozilarnimu boƣuzlap, ularning ⱪeninimu ⱪurbangaⱨⱪa sǝpti.  
\v 23 Ahirida gunaⱨ ⱪurbanliⱪi ⱪilinidiƣan tekilǝrni padixaⱨ wǝ jamaǝt aldiƣa yetilǝp keliwidi, \add padixaⱨ wǝ jamaǝt\add* ⱪollirini tekilǝr üstigǝ ⱪoyuxti. \f □ \fr 29:23 \ft \+bd «padixaⱨ wǝ jamaǝt ⱪollirini tekilǝr üstigǝ ⱪoyuxti»\+bd* — «Law.» 4؛13-26ni kɵrüng.\f*  
\v 24 Kaⱨinlar tekilǝrni boƣuzlap, ⱪenini barliⱪ Israillarning gunaⱨi üqün kǝqürüm-kafarǝt süpitidǝ ⱪurbangaⱨⱪa sǝpti; qünki padixaⱨ: «Kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ wǝ gunaⱨ ⱪurbanliⱪi barliⱪ Israillar üqün sunulsun» degǝnidi.   
\m
\v 25 Padixaⱨ yǝnǝ Lawiylarni Pǝrwǝrdigar ɵyidǝ Dawutning, \add Dawut\add* padixaⱨning aldin kɵrgüqisi gadning wǝ Natan pǝyƣǝmbǝrning buyruƣinidǝk jangjang, tǝmbur wǝ qiltar ⱪatarliⱪ sazlarni tutup, sǝp bolup turuxⱪa tǝyinlidi (qünki ǝslidǝ bu ǝmr Pǝrwǝrdigardin, ɵz pǝyƣǝmbǝrlirining wastisi bilǝn tapilanƣanidi).  
\v 26 Xuning bilǝn Lawiylar Dawutning sazlirini, kaⱨinlar kanaylarni tutⱪan ⱨalda turuxti.  
\v 27 Ⱨǝzǝkiya kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪurbangaⱨ üstigǝ sunulsun, dǝp buyrudi. Kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ sunulƣan ⱨaman, Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan nǝƣmǝ-nawa ⱪilinixⱪa, kanaylar qelinixⱪa wǝ Israilning padixaⱨi Dawutning sazliri tǝngkǝx ⱪilinixⱪa baxlidi.  
\v 28 Pütkül kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ɵtküzülüp bolƣuqǝ, pütkül jamaǝt sǝjdigǝ olturuxti, nǝƣmǝ-nawaqilar nǝƣmǝ-nawa ⱪilixti, kanayqilar kanay qelip turdi.  
\v 29 Kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ɵtküzülüp bolƣanda, padixaⱨ wǝ uning bilǝn ⱨazir bolƣanlarning ⱨǝmmisi tizlinip sǝjdǝ ⱪilixti.  
\v 30 Ⱨǝzǝkiya padixaⱨ wǝ ǝmǝldarlar yǝnǝ Lawiylarƣa Dawutning wǝ aldin kɵrgüqi Asafning xeirliri bilǝn Pǝrwǝrdigarƣa Ⱨǝmdusana oⱪuxni buyrudi; xuning bilǝn ular huxal-huramliⱪ bilǝn Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝmdusana oⱪuxup, bax egip sǝjdǝ ⱪilixti.   
\m
\v 31 Ⱨǝzǝkiya: — Silǝr ǝmdi ɵzünglarni Pǝrwǝrdigarƣa muⱪǝddǝs boluxⱪa beƣixliƣanikǝnsilǝr, aldiƣa kelinglar, ⱪurbanliⱪlar, tǝxǝkkür ⱪurbanliⱪlirini Rǝbning ɵyigǝ kǝltürüp sununglar, dewidi, jamaǝt ⱪurbanliⱪlar wǝ tǝxǝkkür ⱪurbanliⱪlirini kǝltürüxti; haliƣanlar kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪini kǝltürüxti. \f □ \fr 29:31 \ft \+bd «aldiƣa kelinglar, ⱪurbanliⱪlar,...»\+bd* — muxu yǝrdǝ «ⱪurbanliⱪlar» bǝlkim «inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪliri»ni kɵrsitidu. 32-36-ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar» bu ikki hil ⱪurbanliⱪlar (inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪliri wǝ tǝxǝkkür ⱪurbanliⱪliri)din sirt idi. Oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪliri wǝ tǝxǝkkür ⱪurbanliⱪlirini kaⱨinlar bilǝn xu ⱪurbanliⱪlarni sunƣuqilar yeyixkǝ bolatti; «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar» pütünlǝy Hudaƣa atap kɵydürülǝtti.\f*  
\v 32 Jamaǝt elip kǝlgǝn kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar tɵwǝndikiqǝ: — yǝtmix buⱪa, yüz ⱪoqⱪar, ikki yüz ⱪoza; bularning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarƣa atap kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪⱪa ǝkilingǝnidi.  
\v 33 Bulardin baxⱪa Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan altǝ yüz buⱪa, üq ming ⱪoymu bar idi. \f □ \fr 29:33 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan altǝ yüz buⱪa, üq ming ⱪoymu...»\+bd* — bu ayǝttiki kala-ⱪoylar bǝlkim inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪliri wǝ tǝxǝkkür ⱪurbaliⱪliri süpitidǝ beƣixlanƣan boluxi mumkin.\f*  
\v 34 Kaⱨinlar bǝk az bolƣaqⱪa, kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ mallirining terisini soyuxⱪa ülgürǝlmǝytti; xunga Lawiy ⱪerindaxliri taki mallar soyulup bolƣuqǝ ⱨǝm baxⱪa kaⱨinlar ɵzlirini \add Hudaƣa\add* atap paklap bolƣuqǝ yardǝmlǝxti (qünki Lawiylar ɵzlirini \add Hudaƣa\add* atap paklax ixida kaⱨinlarƣa nisbǝtǝn bǝkrǝk ihlasmǝn idi).  
\v 35 Uning üstigǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar naⱨayiti kɵp idi, xundaⱪla inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪlirining meyi wǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlarƣa ⱪoxulƣan xarab ⱨǝdiyilirimu naⱨayiti kɵp idi.  
\m Xundaⱪ ⱪilip Pǝrwǝrdigar ɵyidiki ibadǝt hizmǝtliri yengibaxtin ǝsligǝ kǝltürüldi.  
\v 36 Huda Ɵz hǝlⱪigǝ bu ixlarni orunlaxturƣanliⱪi üqün Ⱨǝzǝkiya wǝ pütkül hǝlⱪ tolimu huxal boluxti; qünki bu ixlar bǝk tezla bejirilip bolƣanidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 30
\s1 «Ɵtüp ketix ⱨeyti» yengibaxtin tǝbriklinidu  
\m
\v 1 Ⱨǝzǝkiya pütün Israilƣa wǝ Yǝⱨudaƣa adǝm ǝwǝtip ⱨǝmdǝ Əfraimlar bilǝn Manassǝⱨlǝrgǝ hǝt yezip, ularni Israilning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarni seƣinip «ɵtüp ketix ⱨeyti»ni ɵtküzüx üqün Yerusalemƣa, Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ yiƣilixni qaⱪirdi  
\v 2 (Padixaⱨ, ǝmǝldarliri wǝ Yerusalemdiki barliⱪ jamaǝt bilǝn billǝ mǝsliⱨǝtlixip, ikkinqi ayda ɵtüp ketix ⱨeytini ɵtküzǝyli dǝp ⱪararƣa kelixti.  
\v 3 Lekin paklanƣan kaⱨinlar yetixmigǝqkǝ, hǝlⱪmu Yerusalemƣa yiƣilip bolmiƣaqⱪa, ⱨeytni waⱪtida ɵtküzǝlmidi).  
\v 4 Padixaⱨ wǝ pütkül jamaǝt bu pilanni naⱨayiti yahxi boptu, dǝp ⱪaridi.  
\v 5 Xuning bilǝn ular pütkül Israilning Bǝǝr-Xebadin Danƣiqǝ barliⱪ hǝlⱪini Yerusalemƣa kelip, Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarni seƣinip ɵtüp ketix ⱨeytini ɵtküzüxkǝ qaⱪiriⱪnamǝ ǝwǝtǝyli, dǝp bekitti; qünki ular ⱨeytni uzun waⱪitlardin buyan pütülgǝn bǝlgilimǝ boyiqǝ ɵtküzülmigǝnidi. \f □ \fr 30:5 \ft \+bd «Bǝǝr-Xebadin Danƣiqǝ pütkül Israil»\+bd* — Bǝǝr-Xeba Israilning jǝnubiy qegrisida, Dan ximaliy qegrisida idi.\f*  
\v 6 Qaparmǝnlǝr padixaⱨ bilǝn ǝmǝldarlarning hǝtlirini elip, pütün Israil wǝ Yǝⱨuda yurtini kezip, padixaⱨning yarliⱪi boyiqǝ mundaⱪ hǝwǝrni jakarlidi: «I Israillar, Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Israilning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa yenip kelinglar, xundaⱪ ⱪilsanglar U Asuriyǝ padixaⱨlirining qanggilidin ⱪutulƣan ⱪaldinglarning yeniƣa yenip kelidu.  
\v 7 Ata-bowanglar wǝ ⱪerindixinglarƣa ohxax bolmanglar; ular ɵz ata-bowilirining Hudasi Pǝrwǝrdigarƣa asiyliⱪ ⱪilƣaqⱪa, U huddi silǝr kɵrgǝndǝk ularni harabiqilikkǝ tapxurƣan.  
\v 8 Ata-bowanglarƣa ohxax boynunglarni ⱪattiⱪ ⱪilmanglar; Pǝrwǝrdigarning otluⱪ ƣǝzipining silǝrdin kɵtürülüp ketixi üqün, ǝmdi silǝr Pǝrwǝrdigarƣa beⱪininglar, U mǝnggügǝ Ɵzigǝ has dǝp atiƣan muⱪǝddǝshaniƣa kelip, Hudayinglar bolƣan Pǝrwǝrdigarning hizmitidǝ bolunglar.  
\v 9 Əgǝr silǝr Pǝrwǝrdigarƣa ⱪaytsanglar, ⱪerindaxliringlar wǝ bala-qaⱪiliringlar ɵzlirini tutⱪun ⱪilƣanlarning aldida rǝⱨim-iltipatⱪa erixip, bu yurtⱪa ⱪaytip kelidu; qünki Hudayinglar bolƣan Pǝrwǝrdigar xapaǝtlik wǝ rǝⱨimliktur; silǝr Uning tǝripigǝ ɵtsǝnglar, U silǝrdin yüz ɵrümǝydu».   
\m
\v 10 Qaparmǝnlǝr xǝⱨǝrmu-xǝⱨǝr berip, taki Zǝbulunƣiqǝ Əfraim wǝ Manassǝⱨning yurtlirini kezip qiⱪti; lekin u yǝrdikilǝr ularni zangliⱪ ⱪilip mǝshirǝ ⱪilatti.  
\v 11 Ⱨalbuki, Axir, Manassǝⱨ wǝ Zǝbulunlardin bǝziliri ɵzlirini tɵwǝn tutup Yerusalemƣa kǝldi.  
\v 12 Uning üstigǝ, Hudaning ⱪoli Yǝⱨudalarning üstidǝ bolup, ularni bir niyǝttǝ padixaⱨning wǝ ǝmǝldarlarning Pǝrwǝrdigarning sɵzigǝ asasǝn qiⱪarƣan ǝmrini ixⱪa axuruxⱪa bir jan bir dil ⱪildi.   
\m
\v 13 Xuning bilǝn ikkinqi ayda nurƣun kixilǝr petir nan ⱨeytini ɵtküzüx üqün Yerusalemƣa yiƣilƣanidi; toplanƣan hǝlⱪ zor bir türküm adǝm idi. \f □ \fr 30:13 \ft \+bd «petir nan ⱨeyti»\+bd* — «ɵtüp ketix ⱨeyti» bilǝn baxlinidu.\f*  
\v 14 Ular ⱪozƣilip Yerusalem xǝⱨiridiki ⱪurbangaⱨlarni buzup yoⱪitip, isriⱪgaⱨlarnimu elip qiⱪip, Kidron jilƣisiƣa apirip taxlidi.  
\v 15 Ular ikkinqi ayning on tɵtinqi küni ɵtüp ketix ⱨeytiƣa atalƣan \add ⱪozilarni\add* soydi. Kaⱨinlar bilǝn Lawiylar buningƣa ⱪarap hijil bolup, ɵzlirini \add Hudaƣa\add* muⱪǝddǝs boluxⱪa paklap, kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlarni Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ elip kelixti.  
\v 16 Ular Hudaning adimi bolƣan Musaƣa qüxürülgǝn Tǝwrat ⱪanuniƣa asasǝn, bǝlgilimǝ boyiqǝ ɵz orunliriƣa kelip turuxti. Kaⱨinlar Lawiylarning ⱪolidin ⱪanni elip \add ⱪurbangaⱨⱪa\add* sǝpti.  
\v 17 Jamaǝt iqidǝ paklinip bolmiƣanlar heli bolƣaqⱪa, Lawiylar paklanmiƣan barliⱪ kixilǝrning ornida ɵtüp ketix ⱨeytiƣa beƣixlanƣan ⱪozilarni Pǝrwǝrdigarƣa atax üqün soyuxⱪa mǝs’ul idi.  
\v 18-19 Qünki Əfraim wǝ Manassǝⱨ, Issakar wǝ Zǝbulundin kǝlgǝn kɵpinqisi, heli kɵp bir türküm kixilǝr paklanmay turupla, Tǝwrat bǝlgilimisigǝ hilap ⱨalda ɵtüp ketix ⱨeytiƣa atap soyulƣan ⱪoza gɵxlirini yeyixkǝ kirixti; biraⱪ Ⱨǝzǝkiya ular ⱨǝⱪⱪidǝ dua ⱪilip: — Kimki ɵz ata-bowisining Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarni qin kɵnglidin izlǝx niyitigǝ kǝlgǝn bolsa, gǝrqǝ ular muⱪǝddǝshaniƣa ait paklinix bǝlgilimisigǝ muwapiⱪ pak ⱪilinmisimu, meⱨriban Pǝrwǝrdigar ularni ǝpu ⱪilƣay, dedi.\f □ \fr 30:18-19 \ft \+bd «ularni ǝpu ⱪilƣay»\+bd* — ibraniy tilida «ular üqün kǝqürüm-kafarǝt ⱪilƣay».\f*   
\m
\v 20 Pǝrwǝrdigar Ⱨǝzǝkiyaning duasiƣa ⱪulaⱪ selip hǝlⱪni ǝpu ⱪildi. \f □ \fr 30:20 \ft \+bd «hǝlⱪni ǝpu ⱪildi»\+bd* — ibraniy tilida «hǝlⱪni saⱪaytti».\f*  
\v 21 Yerusalemda turuwatⱪan Israillar petir nan ⱨeytini yǝttǝ kün xundaⱪ huxalliⱪ iqidǝ ɵtküzdi; Lawiylar bilǝn kaⱨinlar ⱨǝr küni Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan mǝdⱨiyǝ sazliri bilǝn Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝmdusana oⱪuxti.   
\m
\v 22 Ⱨǝzǝkiya Pǝrwǝrdigarning wǝⱨiylirini qüxǝndürüxkǝ maⱨir Lawiylarƣa ilⱨam berip turdi; hǝlⱪ yǝttǝ kün ⱨeyt ⱪurbanliⱪlirini yedi; ular inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪlirini sunup, ata-bowilirining Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarni mǝdⱨiyilidi.\f □ \fr 30:22 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning wǝⱨiyliri»\+bd* — ibraniy tilida «Pǝrwǝrdigarning bilimi» — bu bilim wǝⱨiy arⱪiliⱪ kǝlgǝqkǝ, «wǝⱨiylǝr» dǝp tǝrjimǝ ⱪilduⱪ.\f*   
\m
\v 23 Barliⱪ jamaǝt yǝnǝ yǝttǝ kün ⱨeyt ɵtküzüx toƣruluⱪ mǝsliⱨǝtlixip, yǝnǝ huxal-huramliⱪⱪa qɵmgǝn ⱨalda yǝttǝ kün ⱨeyt ɵtküzdi.  
\v 24 Qünki Yǝⱨudaning padixaⱨi Ⱨǝzǝkiya jamaǝtkǝ ming buⱪa wǝ yǝttǝ ming ⱪoy ⱨǝdiyǝ ⱪildi; ǝmǝldarlarmu jamaǝtkǝ ming buⱪa, on ming ⱪoy ⱨǝdiyǝ ⱪildi. Nurƣun kaⱨinlar ɵzlirini \add Hudaƣa\add* atap paklidi.  
\v 25 Pütkül Yǝⱨuda jamaiti, kaⱨinlar, Lawiylar, Israildin qiⱪⱪan barliⱪ jamaǝt, jümlidin Israilda turuwatⱪan musapirlar ⱨǝmdǝ Yǝⱨudada turuwatⱪan musapirlarning ⱨǝmmisi alamǝt huxal boluxti. \f □ \fr 30:25 \ft \+bd «jümlidin Israilda turuwatⱪan musapirlar ⱨǝmdǝ Yǝⱨudada turuwatⱪan musapirlarning ⱨǝmmisi...»\+bd* — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «jümlidin Israildin qiⱪⱪan, Yǝⱨudada turuwatⱪan musapirlarning ⱨǝmmisi...».\f*  
\v 26 Yerusalemni ƣayǝt zor huxalliⱪ kǝypiyat ⱪaplidi; qünki Israilning padixaⱨi Dawutning oƣli Sulaymanning zamanidin buyan, Yerusalemda mundaⱪ tǝntǝnǝ bolup baⱪmiƣanidi.  
\v 27 Ahirida Lawiylardin bolƣan kaⱨinlar ornidin ⱪopup, hǝlⱪⱪǝ bǝht-bǝrikǝt tilidi; ularning sadasi Hudaƣa anglandi, duasi asmanlarƣa, Uning muⱪǝddǝs turalƣusiƣa yǝtti.   
\b  
\b  
\m  
\c 31
\m
\v 1 Bu ixlarning ⱨǝmmisi tügigǝndin keyin, bu yǝrdǝ ⱨazir bolƣan Israillarning ⱨǝmmisi Yǝⱨudaning ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrlirigǝ berip, u yǝrlǝrdiki «but tüwrük»lǝrni qeⱪip, Axǝraⱨ butlirini kesip taxliwǝtti; yǝnǝ Yǝⱨuda wǝ Binyamin zeminda, xundaⱪla Əfraim wǝ Manassǝⱨ zeminining ⱨǝrⱪaysi yǝrliridiki «yuⱪiri jaylar» wǝ ⱪurbangaⱨlarni, ⱨǝmmisini buzup yoⱪatⱪuqǝ sɵküp taxlidi. Xuningdin keyin Israil hǝlⱪining ⱨǝrⱪaysisi ɵz tǝwǝlikigǝ, ɵz xǝⱨǝrlirigǝ ⱪaytip ketixti.   
\b  
\m  
\s1 Muⱪǝddǝshanining ixlirining tǝrtipkǝ selinixi  
\m
\v 2 Ⱨǝzǝkiya kaⱨinlar bilǝn Lawiylarni nɵwǝt-guruppilarƣa bɵlüp, kaⱨinlar bilǝn Lawiylarning ⱨǝrⱪaysisini ɵzigǝ has hizmitigǝ bekitip, kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ wǝ inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪliri sunup, Pǝrwǝrdigar ɵyining ⱨoylilirida, ixik-dǝrwaziliri iqidǝ wǝzipǝ ɵtǝp, Pǝrwǝrdigarƣa tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ oⱪuydiƣan ⱪildi.  
\v 3 Padixaⱨ yǝnǝ ɵz melidin bir ülüxni elip kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar üqün ixlitixkǝ buyrudi; bular Pǝrwǝrdigarning Tǝwrat ⱪanunida pütülgini boyiqǝ ǝtigǝnlik wǝ kǝqlik kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar, xabat küni, yengi ay wǝ ⱨeyt-bayram künliridiki kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar üqün ayrildi.  
\v 4 Padixaⱨ yǝnǝ kaⱨinlar bilǝn Lawiylarning Pǝrwǝrdigarning Tǝwrat ⱪanunini qing ijra ⱪilixi üqün, tǝⱪdim ⱪilixⱪa tegixlik ülüxini ularƣa beringlar, dǝp Yerusalemda turuxluⱪ hǝlⱪⱪǝ buyrudi.  
\v 5 Bu buyruⱪ qiⱪirilixi bilǝnla, Israillar ⱨosul-mǝⱨsulatlirining dǝslǝpki elinƣan ⱪismi axliⱪ, yengi xarab, \add zǝytun\add* meyi wǝ ⱨǝsǝllǝrni ⱨǝmdǝ etizliⱪtin qiⱪⱪan ⱨǝrhil mǝⱨsulatlarning ⱨosulliridin ǝkilixti, yǝnǝ ⱨǝrhil nǝrsilirining ondin birini ɵxrigǝ türkümlǝp ǝkilixti.  
\v 6 Yǝⱨudaning ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrliridǝ turuwatⱪan Israillar bilǝn Yǝⱨudalarmu ⱪoy-kalilirining ondin birini ɵxrigǝ wǝ Pǝrwǝrdigar Hudasiƣa atalƣan muⱪǝddǝs buyumlarning ondin birini ɵxrigǝ ǝkilip, dɵwǝ-dɵwǝ dɵwiliwǝtti. \f □ \fr 31:6 \ft \+bd «Yǝⱨudaning ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrliridǝ turuwatⱪan Israillar»\+bd* — 30:1-2, «2Pad.» 17:6, 23nimu kɵrüng. Bu ibarigǝ ⱪariƣanda ximaliy padixaⱨliⱪ («Israil») Asuriyǝ imperiyǝsi tǝripidin sürgün ⱪilinƣan mǝzgildǝ yaki ⱨǝtta xuningdin ilgiri, ximaliy padixaⱨliⱪtiki «on ⱪǝbilǝ»dinYǝⱨuda tǝrǝpkǝ ⱪeqip, Yǝⱨuda xǝⱨǝrliridǝ olturaⱪlaxⱪanlar az ǝmǝs idi. \+bd «Hudaƣa atalƣan muⱪǝddǝs buyumlar»\+bd* — bu «Hudaƣa atalƣan muⱪǝddǝs buyumlar» bǝlkim barliⱪ mǝⱨsulatlardin ondin biri idi. «Ⱪan.» 14:28-29 boyiqǝ, muxu buyumlarni hǝlⱪ «ɵz ixik-dǝrwaziliri iqidǝ Lawiylar wǝ kǝmbǝƣǝllǝr üqün toplax kerǝk» idi. Bizningqǝ 6-ayǝttiki «ondin biri» «Hudaƣa atalƣan muⱪǝddǝs buyumlar»din elinƣan ondin birini kɵrsitidu. Bu «ondin biri» xu qaƣda Yerusalemƣa apirilatti.\f*  
\v 7 Üqinqi aydin baxlap dɵwilinip, yǝttinqi ayƣa kǝlgǝndǝ tohtidi.  
\v 8 Ⱨǝzǝkiya ǝmǝldarlar bilǝn billǝ kelip, dɵwǝ-dɵwǝ bolƣan bu mǝⱨsulatlarni kɵrüp Pǝrwǝrdigarƣa tǝxǝkkür-mǝdⱨiyǝ oⱪudi wǝ Uning hǝlⱪi bolƣan Israillarƣa bǝht-saadǝt tilidi. \f □ \fr 31:8 \ft \+bd «dɵwǝ-dɵwǝ bolƣan bu mǝⱨsulatlar»\+bd* — 6-ayǝt wǝ uningdiki izaⱨatni kɵrüng.\f*  
\v 9 Ⱨǝzǝkiya kaⱨinlar bilǝn Lawiylardin bu dɵwǝ-dɵwǝ mǝⱨsulatlar toƣruluⱪ soriwidi,  
\v 10 Zadok jǝmǝtidin bolƣan bax kaⱨin Azariya uningƣa jawap berip: — Hǝlⱪ Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ ⱨǝdiyǝ kǝltürgili baxliƣandin buyan toyƣudǝk yeduⱪ, yǝnǝ nurƣun exip ⱪaldi. Qünki Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪini bǝrikǝtligǝn, xunga exip ⱪalƣinimu xunqǝ kɵp, dedi.   
\m
\v 11 Ⱨǝzǝkiya Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ ambarlarni tǝyyarlaxni buyruwidi, ular xundaⱪ ⱪildi.  
\v 12 Ular sǝmimiy-sadaⱪǝtlik bilǝn ⱨǝdiyǝlǝrni, ondin bir ɵxrǝ wǝ Hudaƣa alaⱨidǝ atalƣan nǝrsilǝrni ambarlarƣa ǝkirdi. Lawiylardin bolƣan Kononiya bax ambarqi, inisi Ximǝy muawin bax ambarqi boldi.  
\v 13 Kononiya wǝ inisi Ximǝyning ⱪol astida Yǝⱨiyǝl, Azariya, Nahat, Asaⱨǝl, Yǝrimot, Yozabad, Əliyǝl, Yismaⱪiya, Maⱨat wǝ Binayalar nazarǝt ⱪilix hizmitigǝ mǝs’ul boldi; bularning ⱨǝmmisini Ⱨǝzǝkiya padixaⱨ bilǝn Hudaning ɵyining baxⱪurƣuqisi Azariyaning kɵrsǝtmisi bilǝn ixlǝytti.  
\v 14 Xǝrⱪiy dǝrwazining dǝrwaziwini Lawiy Yimnaⱨning oƣli Korǝ Hudaƣa halis ⱪilinƣan ⱨǝdiyǝ-sowƣatlarƣa mǝs’ul idi; u Pǝrwǝrdigarƣa sunulƣan wǝ «ǝng muⱪǝddǝs» bolƣan nǝrsilǝrni tǝⱪsim ⱪilatti. \f □ \fr 31:14 \ft \+bd ««ǝng muⱪǝddǝs» bolƣan nǝrsilǝr»\+bd* — kaⱨinlarƣa berixkǝ alaⱨidǝ bekitilgǝn, bǝzi ⱪurbanliⱪlardin ayrip elinƣan mǝlum ⱪisimni kɵrsitidu. «Law.» 2-, 6- wǝ 7-bablarni kɵrüng.\f*  
\v 15 Edǝn, Minyamin, Yǝxua, Xemaya, Amariya wǝ Xekaniyalar uning ⱪol astida bolup, ular kaⱨinlarning ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrliridǝ, qong-kiqiklikigǝ ⱪaralmay, nɵwǝt boyiqǝ ɵz ⱪerindaxliriƣa bularni ülǝxtürüp berixkǝ tǝyinlǝndi;  
\v 16 Buningdin baxⱪa, ular nǝsǝbnamigǝ tizimlanƣan üq yaxtin yuⱪiri ǝrkǝklǝrdin, ⱨǝr küni nɵwiti boyiqǝ Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ kirip, yüklǝngǝn wǝzipisini orunlaydiƣanlarning ⱨǝmmisigimu tǝⱪsim ⱪilip berǝtti. \f □ \fr 31:16 \ft \+bd «üq yaxtin axⱪanlar»\+bd* — bu ayǝtkǝ ⱪariƣanda, kaⱨinlarning kiqik oƣul baliliri hizmǝt nɵwiti kǝlgǝn atilirining igidarqiliⱪida ibadǝthaniƣa kirixkǝ ruhsǝt idi.\f*  
\v 17 Ular nǝsǝbi tizimlanƣan jǝmǝtliri boyiqǝ kaⱨinlarƣimu ⱨǝmdǝ yigirmǝ yaxtin axⱪan Lawiylarƣa nɵwiti wǝ wǝzipisigǝ ⱪarap tǝⱪsim ⱪilip berǝtti;  
\v 18 nǝsǝbnamidǝ «\add Lawiy jamaiti\add*» \add dǝp\add*, pütülginigǝ ⱪarap bularning barliⱪ kiqik baliliriƣa, hotunliri wǝ oƣul-ⱪiz pǝrzǝntlirigimu tǝⱪsim ⱪilip berǝtti; qünki ular sadaⱪǝtlik bilǝn ɵzlirini Hudaƣa atap paklinip, muⱪǝddǝs boluxⱪa beƣixliƣanidi.  
\v 19 Ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrlǝrning ǝtraplirida olturaⱪlaxⱪan, Ⱨarunning ǝwladliri bolƣan kaⱨinlarƣa bolsa, ⱨǝrbir xǝⱨǝrdǝ mǝhsus tizimlanƣan adǝm ⱪoyulƣanidi; ular kaⱨinlar iqidiki barliⱪ ǝrkǝklǝrgǝ wǝ xundaⱪla nǝsǝbnamidǝ pütülgǝn barliⱪ Lawiylarƣa tegixlik ülüxlirini berǝtti.   
\m
\v 20 Ⱨǝzǝkiya pütün Yǝⱨuda zeminida xundaⱪ ⱪildi; u ɵz Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar aldida yahxi, durus wǝ ⱨǝⱪ bolƣanni ⱪildi.  
\v 21 Mǝyli Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki hizmǝtlǝrgǝ ait ixta bolsun, mǝyli Tǝwrat ⱪanuniƣa ⱨǝm ǝmrlirigǝ ǝmǝl ⱪilix niyitidǝ Hudasini izdǝxtǝ bolsun, u pütün ⱪǝlbi bilǝn ⱪildi wǝ ronaⱪ tapti.   
\b  
\b  
\m  
\c 32
\s1 Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib Yǝⱨudaƣa tajawuz ⱪilidu  
\r 2Pad. 18:13-37; 19:1-37; Yǝx. 36:1-22; 37:1-38  
\m
\v 1 Bu barliⱪ ixlarni wǝ sadaⱪǝtlik ǝmǝllǝrni bejirgǝndin keyin, Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib Yǝⱨudaƣa tajawuz ⱪilip, ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrlirigǝ ⱨujum ⱪilip bɵsüp kirip, ularni ixƣal ⱪilix üqün ularni ⱪorxiwaldi.  
\v 2 Ⱨǝzǝkiya Sǝnnaheribning kǝlgǝnlikini kɵrüp, uning Yerusalemƣa ⱨujum ⱪilix niyitining barliⱪini bilgǝndǝ,  
\v 3 ǝmǝldarliri wǝ batur ǝzimǝtliri bilǝn xǝⱨǝr sirtidiki bulaⱪ-eriⱪlarni tosuwetix toƣruluⱪ mǝsliⱨǝtlǝxti; ular uni ⱪollidi.  
\v 4 Xuning bilǝn nurƣun kixilǝr yiƣilip: «Nemǝ üqün Asuriyǝ padixaⱨliriƣa mol su mǝnbǝsini tepiwelixiƣa ⱪalduridikǝnmiz?» dǝp barliⱪ bulaⱪ kɵzlirini etiwǝtti wǝ u yurt otturisidin eⱪip ɵtidiƣan eriⱪni tosuwǝtti.  
\v 5 Ⱨǝzǝkiya ɵzini ƣǝyrǝtlǝndürüp, buzulup kǝtkǝn sepillarni yengibaxtin onglatti, üstigǝ ⱪarawulhanilarni saldurdi, yǝnǝ bir taxⱪi sepilmu yasatti ⱨǝmdǝ Dawut xǝⱨiridiki «Millo» ⱪǝl’ǝsini mustǝⱨkǝmlidi; u yǝnǝ nurƣun ⱪoral-yaraƣ wǝ ⱪalⱪanlarni yasatti.  
\v 6 U hǝlⱪning üstigǝ sǝrdarlarni tǝyinlidi andin ularni xǝⱨǝr dǝrwazisidiki mǝydanƣa, ɵz aldiƣa yiƣdurup, ularƣa ilⱨam-riƣbǝt berip:  
\v 7 — Iradǝnglarni qing ⱪilip batur bolunglar, Asuriyǝ padixaⱨidin wǝ uningƣa ǝgǝxkǝn zor ⱪoxundin ⱪorⱪmanglar yaki alaⱪzadǝ bolup kǝtmǝnglar; qünki biz bilǝn birgǝ bolƣuqilar ular bilǝn birgǝ bolƣuqilardin kɵptur. \f □ \fr 32:7 \ft \+bd «biz bilǝn birgǝ bolƣuqilar ular bilǝn birgǝ bolƣuqilardin kɵptur»\+bd* — yaki «biz bilǝn Bolƣuqi uning bilǝn bolƣuqidin uluƣdur». «2Pad.» 6:16ni kɵrüng.\f*  
\v 8 Uning bilǝn birgǝ bolƣini naⱨayiti bir insaniy ǝtlik bilǝk, halas; lekin biz bilǝn billǝ bolƣuqi bolsa bizgǝ mǝdǝtkar bolup, biz üqün jǝng ⱪilƣuqi Hudayimiz Pǝrwǝrdigar bardur! — dedi. Hǝlⱪ Yǝⱨudaning padixaⱨi Ⱨǝzǝkiyaning sɵzlirigǝ ixinip tayandi.\x + \xo 32:8 \xt Yǝr. 17:5; 1Yuⱨa. 4:4\x*   
\m
\v 9 Xuningdin keyin Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib pütkül küq-ⱪoxuni bilǝn Laⱪix xǝⱨirini muⱨasirigǝ aldi; xu qaƣda u hizmǝtkarlirini Yerusalemƣa, Yǝⱨudaning padixaⱨi Ⱨǝzǝkiyaƣa, xundaⱪla Yerusalemda turuwatⱪan barliⱪ Yǝⱨudalarƣa ǝwǝtip, ularƣa mundaⱪ sɵzlǝrni yǝtküzüp: —  
\v 10 «Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaherib: «Yerusalem muⱨasirǝ iqidǝ turuⱪluⱪ, silǝr zadi nemigǝ tayinip uningda tehiqǝ turuwatisilǝr?  
\v 11 Ⱨǝzǝkiya silǝrgǝ: «Pǝrwǝrdigar Hudayimiz bizni Asuriyǝ padixaⱨining qanggilidin ⱪutulduridu», dǝp ixǝndürüp, silǝrni aqliⱪ wǝ ussuzluⱪtin ɵlümgǝ tapxurmaⱪqi boluwatmamdu?  
\v 12 Xu Ⱨǝzǝkiya Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan «yuⱪiri jaylar»ni ⱨǝm ⱪurbangaⱨlarni yoⱪ ⱪiliwǝttiƣu? Andin Yǝⱨudadiki wǝ Yerusalemdikilǝrgǝ: — «Silǝr birla ⱪurbangaⱨ aldida sǝjdǝ ⱪilisilǝr wǝ xuning üstigila huxbuy yaⱪisilǝr» dǝp ǝmr ⱪilƣan ǝmǝsmidi? \f □ \fr 32:12 \ft \+bd «Xu Ⱨǝzǝkiya Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan «yuⱪiri jaylar»ni ⱨǝm ⱪurbangaⱨlarni yoⱪ ⱪiliwǝttiƣu? ... Yerusalemdikilǝrgǝ: — «Silǝr birla ⱪurbangaⱨ aldida sǝjdǝ ⱪilisilǝr ...» dǝp ǝmr ⱪilƣan ǝmǝsmidi?»\+bd* — Sǝnnaheribning ǝlqisi intayin ⱨiyligǝrlik bilǝn ⱪilinƣan bu gǝp bilǝn hǝlⱪⱪǝ: — «Ⱨǝzǝkiya Pǝrwǝrdigarƣa ⱨǝⱪiⱪǝtǝn ixǝnmǝydu. U pǝⱪǝt ⱨǝmminglar Yerusalemda ⱪurbanliⱪlirnglarni ⱪilixinglar kerǝk dǝp silǝrdin paydilanmaⱪqi» dǝp gumanlandurmaⱪqi.\f*  
\v 13 Mening wǝ mening ata-bowilirimning barliⱪ ǝl hǝlⱪlirigǝ nemǝ ⱪilƣanliⱪini bilmǝmsilǝr? Əl-yurtlarning ilaⱨ-butliri ɵz zeminini mening ⱪolumdin ⱪutⱪuzuxⱪa birǝr amal ⱪilaliƣanmu?  
\v 14 Mening ata-bowilirim üzül-kesil yoⱪatⱪan ǝxu ǝl-yurtlarning but-ilaⱨlirining ⱪaysibiri ɵz hǝlⱪini mening ⱪolumdin ⱪutⱪuzaliƣan? Undaⱪta silǝrning Hudayinglar silǝrni mening ⱪolumdin ⱪutⱪuzalamti?  
\v 15 Silǝr ǝmdi Ⱨǝzǝkiyaƣa aldanmanglar, silǝrni xundaⱪ ⱪayil ⱪilixiƣa yol ⱪoymanglar yaki uningƣa ixinipmu olturmanglar; qünki mǝyli ⱪaysi ǝlning, ⱪaysi padixaⱨliⱪning ilaⱨi bolsun, ⱨeqⱪaysisi ɵz hǝlⱪini mening ⱪolumdin yaki mening ata-bowilirimning ⱪolidin ⱨeq ⱪutⱪuzup qiⱪalmidi; silǝrning Hudayinglar silǝrni mening qanggilimdin tehimu ⱪutulduruwalalmaydu ǝmǝsmu? — dǝydu» — dedi.   
\m
\v 16 \add Sǝnnaheribning\add* hizmǝtkarliri dawamliⱪ yǝnǝ Pǝrwǝrdigar Hudani wǝ Uning hizmǝtkari Ⱨǝzǝkiyani ⱨaⱪarǝtlǝydiƣan gǝplǝrnimu ⱪildi.  
\v 17 Andin Sǝnnaherib tehi hǝt yezip, Israilning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarni ⱨaⱪarǝtlǝp, zangliⱪ ⱪilip: «Huddi ⱨǝrⱪaysi ǝl-yurtlarning ilaⱨliri ɵz hǝlⱪini mening qanggilimdin ⱪutⱪuzalmiƣandǝk, Ⱨǝzǝkiyaning Hudasimu Uning hǝlⱪini mening qanggilimdin ⱪutⱪuzalmaydu» dedi.  
\v 18 Ular xǝⱨǝrni elix ƣǝrizidǝ Yerusalem sepilidǝ turuwatⱪan hǝlⱪni ⱪorⱪutup, patiparaⱪqiliⱪⱪa qɵmdürüx üqün Yǝⱨudiy tilida ünlük towlap turdi.  
\v 19 Ular Yerusalemning Hudasini huddi yǝr yüzidiki yat hǝlⱪlǝrning insanning ⱪolida yasalƣan ilaⱨliriƣa ohxitip sɵzlidi.   
\m
\v 20 Xuning tüpǝylidin Ⱨǝzǝkiya padixaⱨ wǝ Amozning oƣli Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr dua ⱪilip asmanƣa ⱪarap nida ⱪiliwidi,  
\v 21 Pǝrwǝrdigar bir Pǝrixtǝ ǝwǝtti, u Asuriyǝ padixaⱨi ⱪoxunining lǝxkǝrgaⱨiƣa kirip, pütkül batur jǝngqilǝrni, ǝmǝldalar wǝ sǝrdarlarni ⱪoymay ⱪiriwǝtti. Xuning bilǝn Asuriyǝ padixaⱨi xǝrmǝndǝ bolup ɵz yurtiƣa ⱪaytip kǝtti. Ɵzining buthanisiƣa kirgǝn qeƣida ɵz puxtidin bolƣan oƣulliri uni ⱪiliq bilǝn qepip ɵltürdi.  
\v 22 Ənǝ xu tǝriⱪidǝ, Pǝrwǝrdigar Ⱨǝzǝkiyani wǝ Yerusalem aⱨalisini Asuriyǝ padixaⱨi Sǝnnaheribning wǝ baxⱪa barliⱪ düxmǝnlǝrning qanggilidin ⱪutⱪuzup ⱪaldi wǝ ularni ⱨǝr tǝrǝptǝ ⱪoƣdidi. \f □ \fr 32:22 \ft \+bd «ⱨǝr tǝrǝptǝ ⱪoƣdidi»\+bd* — yaki «ⱨǝr tǝrǝptǝ ǝminlikkǝ erixtürdi» yaki «ⱨǝr tǝrǝptǝ yetǝkqilik ⱪildi».\f*  
\v 23 Nurƣun kixilǝr ⱨǝdiyǝlǝrni Pǝrwǝrdigarƣa atax üqün Yerusalemƣa ǝkǝldi, xundaⱪla nurƣun esil nǝrsilǝrni ǝkilip Yǝⱨuda padixaⱨi Ⱨǝzǝkiyaƣa sundi; xuningdin etiwarǝn Ⱨǝzǝkiya barliⱪ ǝl-yurtlarning izzǝt-ⱨɵrmitigǝ sazawǝr boldi.   
\b  
\m  
\s1 Ⱨǝzǝkiya eƣir kesǝl bolidu, dua ⱪilidu  
\r 2Pad. 20:1-21; Yǝx. 38:1-22; 39:1-8  
\m
\v 24 Xu künlǝrdǝ Ⱨǝzǝkiya kesǝl bolup sakratⱪa qüxüp ⱪaldi; u Pǝrwǝrdigarƣa tilawǝt ⱪildi wǝ Pǝrwǝrdigar sɵz ⱪilip, uningƣa bir mɵjizilik alamǝt kɵrsǝtti. \f □ \fr 32:24 \ft \+bd «Ⱨǝzǝkiya ... Pǝrwǝrdigarƣa tilawǝt ⱪildi wǝ Pǝrwǝrdigar sɵz ⱪilip, uningƣa bir mɵjizilik alamǝt kɵrsǝtti»\+bd* — «Yǝx.» 38-babni kɵrüng.\f*  
\v 25 Lekin Ⱨǝzǝkiya ɵzigǝ kɵrsitilgǝn iltipatⱪa muwapiⱪ tǝxǝkkür eytmidi; u kɵnglidǝ tǝkǝbburlixip kǝtti. Xunga Hudaning ƣǝzipi uningƣa wǝ xuningdǝk Yǝⱨuda wǝ Yerusalemdikilǝrgǝ ⱪozƣaldi.  
\v 26 Lekin Ⱨǝzǝkiya wǝ Yerusalemdikilǝr tǝkǝbburliⱪidin yenip ɵzlirini tɵwǝn tutup yürgǝqkǝ, Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipi Ⱨǝzǝkiyaning künliridǝ ularƣa qüxmidi.   
\m
\v 27 Ⱨǝzǝkiyaning dunyasi tolimu kɵp, izzǝt-ⱨɵrmiti ⱪǝwǝtla yuⱪiri idi; u ɵzigǝ altun, kümüx, gɵⱨǝr-yaⱪut, huxbuy dora-dǝrmǝk, ⱪalⱪan wǝ ⱨǝrhil ⱪimmǝtlik buyumlarni saⱪlaydiƣan hǝzinilǝrni saldurdi;  
\v 28 u yǝnǝ axliⱪ, yengi xarab wǝ zǝytun meyi saⱪlaydiƣan ambarlarni, yǝnǝ ⱨǝr türlük mallar wǝ padiliri üqün eƣil-ⱪotanlarni saldurdi.  
\v 29 U ɵzigǝ xǝⱨǝrlǝr bina ⱪildurdi wǝ nurƣun ⱪoy-kalilarƣa igǝ boldi, qünki Huda uningƣa ƣayǝt kɵp dǝpinǝ-dunya ata ⱪilƣanidi.  
\v 30 Ⱨǝzǝkiyadin ibarǝt bu kixi Giⱨon eⱪinining yuⱪiri eⱪimidiki suni tosup, suni toptoƣra Dawut xǝⱨirining künpetix tǝripigǝ eⱪip kelidiƣan ⱪilƣanidi. Ⱨǝzǝkiya barliⱪ ⱪilƣan ǝmǝlliridǝ ronaⱪ tapti.  
\v 31 Ⱨalbuki, Babil ǝmirlirining ǝlqiliri kelip Ⱨǝzǝkiya bilǝn kɵrüxüp, Yǝⱨuda zeminida yüz bǝrgǝn bu mɵjizilik alamǝt toƣruluⱪ gǝp soriƣan qaƣda, uning kɵnglidǝ nemǝ barliⱪini mǝlum ⱪilixⱪa sinimaⱪqi, Huda uni yalƣuz ⱪaldurup, uningdin kǝtti. \f □ \fr 32:31 \ft \+bd «...uning kɵnglidǝ nemǝ barliⱪini mǝlum ⱪilixⱪa sinimaⱪqi, Huda uni yalƣuz ⱪaldurup, uningdin kǝtti»\+bd* — «Yǝx.» 39-babni kɵrüng.\f*  
\v 32 Ⱨǝzǝkiyaning ⱪalƣan ixliri wǝ yahxi ǝmǝlliri bolsa, mana ular «Yǝⱨuda wǝ Israil padixaⱨlirining tarihnamisi»da, Amozning oƣli Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning kɵrgǝn wǝⱨiylik hatirisidǝ pütülgǝndur.   
\m
\v 33 Ⱨǝzǝkiya ata-bowiliri arisida uhlidi; ular uni Dawut ǝwladliri ⱪǝbristanliⱪi egizlikidǝ dǝpnǝ ⱪildi; u ɵlgǝn qaƣda barliⱪ Yǝⱨuda hǝlⱪi bilǝn Yerusalemdikilǝr uningƣa ⱨɵrmǝt bildürdi. Uning orniƣa oƣli Manassǝⱨ padixaⱨ boldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 33
\s1 Manassǝⱨ sǝltǝnǝt ⱪilidu; uning rǝzil ixliri  
\r 2Pad. 21:1-18  
\m
\v 1 Manassǝⱨ padixaⱨ bolƣanda on ikki yaxta bolup, Yerusalemda ǝllik bǝx yil sǝltǝnǝt ⱪildi.  
\v 2 U Pǝrwǝrdigar Israillarning aldidin ⱨǝydǝp qiⱪiriwǝtkǝn yat ǝlliklǝrning yirginqlik adǝtlirigǝ ohxax ixlar bilǝn Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil bolƣanni ⱪildi.  
\v 3 U atisi Ⱨǝzǝkiya qeⱪip taxliƣan «yuⱪiri jaylar»ni ⱪaytidin yasatti; u Baallarƣa atap ⱪurbangaⱨlarni saldurup, axǝraⱨ mǝbudlarni yasidi; u asmandiki nurƣunliƣan ay-yultuzlarƣa bax urdi wǝ ularning ⱪulluⱪiƣa kirdi. \f □ \fr 33:3 \ft \+bd «asmandiki nurƣunliƣan ay-yultuzlar»\+bd* — yaki «asmanning ⱪoxuni», yǝni asmandiki nurƣunliƣan ay-yultuzlarni kɵrsitidu. Tǝwrattin bilimizki, asmandiki yultuzlarning pǝrixtilǝr wǝ bǝlkim asmandiki yaman küqlǝr bilǝnmu munasiwiti bar («Zǝb.» 147:4, «Ayup» 38:4-7, «Wǝⱨ.» 12:4ni kɵrüng).\f*  
\v 4 U Pǝrwǝrdigarning ɵyidimu ⱪurbangaⱨlarni yasatti. Xu ibadǝthana toƣruluⱪ Pǝrwǝrdigar: «Yerusalemda Mening namim mǝnggü ⱪalidu» degǝnidi.  
\v 5 U Pǝrwǝrdigarning ɵyining ikki ⱨoylisida «asmanning ⱪoxuni»ƣa ⱪurbangaⱨlarni atap yasatti. \f □ \fr 33:5 \ft \+bd «asmanning ⱪoxuni»\+bd* — muxu yǝrdǝ ⱪuyax, ay wǝ yultuzlarni kɵrsitidu.\f*  
\v 6 U Bǝn-Ⱨinnomning jilƣisida ɵz balilirini ottin ɵtküzdi; jadugǝrqilik, palqiliⱪ wǝ dǝmidiqilik ixlǝtti, ɵzigǝ jinkǝxlǝr bilǝn ǝpsunqilarni bekitti; u Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ san-sanaⱪsiz rǝzillikni ⱪilip Uning ƣǝzipini ⱪozƣidi. \f □ \fr 33:6 \ft \+bd «Bǝn-Ⱨinnomning jilƣisi»\+bd* — yǝni «Ⱨinnomning oƣlining jilƣisi». «Yǝxua» 8:29ni kɵrüng. Bu jilƣa ǝsli «Ge-Ⱨinnom» dǝp atilatti (ǝrǝbqǝ «jǝⱨǝnnǝm»). \+bd «...balilirini ottin ɵtküzüx»\+bd* — bǝlkim «insaniy ⱪurbanliⱪ»ni kɵrsitixi mumkin.\f*  
\v 7 U yasatⱪan oyma mǝbudni Hudaning ɵyigǝ tiklidi. Xu ɵy toƣruluⱪ Pǝrwǝrdigar Dawutⱪa wǝ uning oƣli Sulaymanƣa: — «Bu ɵydǝ, xundaⱪla Israilning ⱨǝmmǝ ⱪǝbililirining zeminliri arisidin Mǝn talliƣan Yerusalemda Ɵz namimni ǝbǝdgiqǝ ⱪaldurimǝn;  
\v 8 Əgǝr Israil pǝⱪǝt Mǝn Musaning wasitisi bilǝn ularƣa tapiliƣan barliⱪ ǝmrlǝrgǝ, yǝni barliⱪ ⱪanun, bǝlgilimilǝr wǝ ⱨɵkümlǝrgǝ muwapiⱪ ǝmǝl ⱪilixⱪa kɵngül ⱪoysila, Mǝn ularning putlirini ata-bowiliriƣa bekitkǝn bu zemindin ⱪaytidin neri ⱪilmaymǝn» — degǝnidi.   
\m
\v 9 Lekin Manassǝⱨ Yǝⱨudalarni wǝ Yerusalemdikilǝrni xundaⱪ azdurdiki, ular Pǝrwǝrdigar Israillarning aldidin ⱨalak ⱪilƣan yat ǝlliklǝrning ⱪilƣinidinmu axurup rǝzillik ⱪilatti.  
\v 10 Pǝrwǝrdigar Manassǝⱨ wǝ uning hǝlⱪigǝ agaⱨlandurup sɵzligǝn bolsimu, lekin ular ⱪulaⱪ salmidi.   
\m
\v 11 Xu sǝwǝbtin Pǝrwǝrdigar Asuriyǝ padixaⱨining ⱪoxunidiki sǝrdarlarni ularning üstigǝ ⱨujumƣa saldurdi. Ular Manassǝⱨni ilmǝk bilǝn elip, mis zǝnjir bilǝn baƣlap Babilƣa ǝkǝldi. \f □ \fr 33:11 \ft \+bd «ular Manassǝⱨni ilmǝk bilǝn elip...»\+bd* — Asuriyǝ padixaⱨliri tutⱪunlarni harlax üqün ilmǝklǝrni burnidin ɵtküzüp yetilǝytti. «Yǝx.» 37:29 wǝ «Ⱨab.» 1:15 bilǝn selixturung.\f*  
\v 12 Manassǝⱨ muxundaⱪ azabⱪa qüxkǝndǝ Hudasi Pǝrwǝrdigarƣa yalwurup, ata-bowilirining Hudasi aldida ɵzini bǝk tɵwǝn tutti.  
\v 13 U dua ⱪiliwidi, \add Pǝrwǝrdigar\add* uning duasiƣa ⱪulaⱪ selip, tilikini ⱪobul ⱪilip, uni Yerusalemƣa ⱪayturup, padixaⱨliⱪiƣa ⱪaytidin igǝ ⱪildi. Manassǝⱨ xu qaƣdila Pǝrwǝrdigarningla Huda ikǝnlikini bilip yǝtti.   
\m
\v 14 Bu ixlardin keyin Manassǝⱨ «Dawut xǝⱨiri»ning sirtiƣa, jilƣa otturisidiki Giⱨonning künpetix tǝripidin taki Beliⱪ dǝrwazisi aƣziƣiqǝ, Ofǝlni qɵridǝp sepil yasatti wǝ uni naⱨayiti egiz ⱪildi; Yǝⱨudaning ⱨǝrⱪaysi ⱪorƣanliⱪ xǝⱨǝrliridǝ ⱪoxun sǝrdarlirini tǝyinlidi.  
\v 15 U yǝnǝ Pǝrwǝrdigar ɵyidin yat ǝlliklǝrning mǝbudliri bilǝn \add ɵzi ⱪoyƣan\add* butni, ɵzi Pǝrwǝrdigar ɵyining teƣi bilǝn Yerusalemda yasatⱪuzƣan barliⱪ ⱪurbangaⱨlarni eliwetip, xǝⱨǝr sirtiƣa taxlatⱪuziwǝtti.  
\v 16 \add Manassǝⱨ\add* Pǝrwǝrdigar ⱪurbangaⱨini yengibaxtin tiklitip, ⱪurbangaⱨⱪa inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪi bilǝn tǝxǝkkür ⱪurbanliⱪlirini sundi wǝ Yǝⱨudalarƣa Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarning hizmitigǝ kirixni buyrudi.  
\v 17 Xundaⱪtimu, hǝlⱪ ⱪurbanliⱪni yǝnila «yuⱪiri jaylar»da ɵtküzǝtti; lekin ularning ⱪurbanliⱪliri ɵzlirining Hudasi Pǝrwǝrdigarƣila sunulatti.  
\v 18 Manassǝⱨning ⱪalƣan ixliri, jümlidin uning Hudasiƣa ⱪilƣan duasi wǝ aldin kɵrgüqilǝrning Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarning namida uningƣa eytⱪan gǝpliri bolsa, mana ular «Israilning padixaⱨlirining hatiriliri» degǝn kitabta pütülgǝndur.  
\v 19 Uning duasi, Hudaning uning tilǝklirini ⱪandaⱪ ijabǝt ⱪilƣanliⱪi, uning ɵzini tɵwǝn ⱪilixidin ilgiri ⱪilƣan barliⱪ gunaⱨi wǝ wapasizliⱪi, xundaⱪla uning ⱪǝyǝrdǝ «yuⱪiri jaylar» saldurƣanliⱪi, Axǝraⱨ mǝbudliri ⱨǝm oyma mǝbudlarni tikligǝnliki bolsa, mana ⱨǝmmisi «Aldin kɵrgüqilǝrning hatiriliridǝ» pütülgǝndur. \f □ \fr 33:19 \ft \+bd «Aldin kɵrgüqilǝrning hatiriliridǝ»\+bd* — yaki «Ⱨozayning hatiriliridǝ».\f*  
\v 20 Manassǝⱨ ata-bowiliri arisida uhlidi; kixilǝr uni ɵz ordisiƣa dǝpnǝ ⱪildi; oƣli Amon orniƣa padixaⱨ boldi.   
\b  
\m  
\s1 Amon sǝltǝnǝt ⱪilidu  
\r 2Pad. 21:19-26  
\m
\v 21 Amon tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida yigirmǝ ikki yaxta idi; u Yerusalemda ikki yil sǝltǝnǝt ⱪildi.  
\v 22 U atisi Manassǝⱨ ⱪilƣinidǝk Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil bolƣanni ⱪildi. U atisi Manassǝⱨ yasatⱪan barliⱪ oyma mǝbudlarƣa ⱪurbanliⱪ sundi wǝ ularning ⱪulluⱪiƣa kirdi.  
\v 23 U ɵzini Pǝrwǝrdigar aldida atisi Manassǝⱨ ɵzini tɵwǝn tutⱪandǝk tɵwǝn tutmidi; bu Amonning bolsa gunaⱨ-ⱪǝbiⱨlikliri barƣanseri exip bardi.  
\v 24 Keyin uning hizmǝtkarliri uni ⱪǝstlǝp ɵz ordisida ɵltürüwǝtti.  
\v 25 Lekin Yǝⱨuda zeminidikilǝr Amon padixaⱨni ⱪǝstligǝnlǝrning ⱨǝmmisini ɵltürdi; andin yurt hǝlⱪi uning ornida oƣli Yosiyani padixaⱨ ⱪildi.   
\b  
\b  
\m  
\c 34
\s1 Ⱨǝⱪⱪaniy padixaⱨ Yosiya sǝltǝnǝt ⱪilidu  
\r 2Pad. 22:1-20  
\m
\v 1 Yosiya padixaⱨ bolƣanda sǝkkiz yaxta bolup, Yerusalemda ottuz bir yil sǝltǝnǝt ⱪildi.  
\v 2 U Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ durus bolƣanni ⱪilip, ⱨǝr ixta atisi Dawutning yollirida yürüp, nǝ ongƣa nǝ solƣa qǝtnǝp kǝtmidi.  
\v 3 Uning sǝltǝnitining sǝkkizinqi yili, u tehi güdǝk qeƣidila, atisi Dawutning Hudasini izlǝxkǝ baxlidi; sǝltǝnitining on ikkinqi yiliƣa kǝlgǝndǝ Yǝⱨuda bilǝn Yerusalemdiki «yuⱪiri jaylar», axǝraⱨ mǝbudliri, oyma butlar wǝ ⱪuyma butlarni yoⱪitip, zeminni pakizlaxⱪa kirixti.  
\v 4 Hǝlⱪ uning kɵz aldidila «Baallar»ning ⱪurbangaⱨlirini qeⱪip taxlidi; u ⱪurbangaⱨlarning üstigǝ egiz ⱪilip orunlaxturulƣan «kün tüwrükliri»larni kesip taxlidi; u yǝnǝ Axǝraⱨ mǝbudliri, oyma-ⱪuyma butlarni qeⱪip, uning topisini bu mǝbudlarƣa ⱪurbanliⱪ sunƣanlarning ⱪǝbrilirigǝ qeqiwǝtti. \f □ \fr 34:4 \ft \+bd «kün tüwrükliri»\+bd* — baxⱪa bir tǝrjimisi «ⱪuyax buti» yaki kün «isriⱪgaⱨlar».\f*  
\v 5 \add But\add* kaⱨinlirining ustihanlirini ⱪurbangaⱨlirining üstidǝ kɵydürüwǝtti; xundaⱪ ⱪilip, u Yǝⱨuda bilǝn Yerusalemni pakizlidi.  
\v 6 U Manassǝⱨ, Əfraim, Ximeon ⱨǝtta Naftaliƣiqǝ ularning ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrliridǝ wǝ ǝtrapidiki harabilǝrdǝ xundaⱪ ⱪildi;  
\v 7 U ⱪurbangaⱨlarni qeⱪip, axǝraⱨ mǝbudliri wǝ oyma butlarni kokum-talⱪan ⱪiliwǝtti, pütün Israildiki «kün tüwrükliri»ning ⱨǝmmisini kesip taxlap, Yerusalemƣa ⱪaytti.\f □ \fr 34:7 \ft \+bd «kün tüwrükliri»\+bd* — baxⱪa bir tǝrjimisi «ⱪuyax buti» yaki kün «isriⱪgaⱨlar».\f*   
\m
\v 8 Uning sǝltǝnitining on sǝkkizinqi yili Yǝⱨuda zeminini wǝ muⱪǝddǝshanini pakizlap bolƣandin keyin, Azaliyaning oƣli Xafan, xǝⱨǝr baxliⱪi Maaseyaⱨ wǝ Yoaⱨazning oƣli tǝzkiriqi Yoaⱨni Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarning ɵyini onglaxⱪa ǝwǝtti.  
\v 9 Xuning bilǝn ular bax kaⱨin Ⱨilⱪiyaning aldiƣa kelip, uningƣa Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ beƣixlap ǝkǝlgǝn pulni tapxurdi. Bu pulni ǝslidǝ dǝrwaziwǝn Lawiylar Manassǝⱨ, Əfraim wǝ Israilning ⱪaldisidin, xuningdǝk Yǝⱨuda wǝ Binyamin zeminidikilǝr wǝ Yerusalemdikilǝrdin yiƣⱪanidi. \f □ \fr 34:9 \ft \+bd «Əfraim wǝ Israilning ⱪaldisi»\+bd* — Asuriyǝ imperiyǝsi ximaliy padixaⱨliⱪ («Israil»)tin aⱨalining kɵp ⱪismini tutⱪun ⱪilip elip kǝtkǝnidi; ayǝttǝ tilƣa elinƣan muxu hǝlⱪ yurtta ⱪaldurulƣan Israillar idi.\f*  
\v 10 Ular Pǝrwǝrdigarning ɵyini ongxaydiƣan ixlarni nazarǝt ⱪilƣuqi ixqilarƣa tapxurup bǝrdi. Bular ⱨǝm pulni Pǝrwǝrdigarning ɵyini ongxax wǝ mustǝⱨkǝmlǝxkǝ ixligüqilǝrgǝ bǝrdi;  
\v 11 ular bolsa pulni Yǝⱨuda padixaⱨliri harabilǝxtürgǝn ɵy-imarǝtlǝrgǝ lazimliⱪ kesip-oyulƣan taxlarni wǝ tüwrük-limlarƣa yaƣaq setiwalixⱪa yaƣaqqilar bilǝn tamqilarƣa tapxurup bǝrdi.  
\v 12 Bu adǝmlǝr sadaⱪǝtlik bilǝn ixlidi. Ularni baxⱪuridiƣan, nazarǝtkǝ mǝs’ul Lawiy Mǝrarining ǝwladliridin Jaⱨat bilǝn Obadiya, Koⱨatning ǝwladliridin Zǝkǝriya bilǝn Mǝxullam bar idi; bu Lawiylarning ⱨǝmmisi ⱨǝrhil sazlarƣimu maⱨir idi;  
\v 13 ular yǝnǝ ⱨammallar wǝ ⱨǝrhil ixlar üstidiki nazarǝtqilǝrni baxⱪuratti; Lawiylardin pütükqilǝrmu, ǝmǝldarlarmu, dǝrwaziwǝnlǝrmu bar idi.   
\m
\v 14 Ular Pǝrwǝrdigar ɵyigǝ beƣixlap ǝkǝlgǝn pullarni elip qiⱪidiƣan qaƣda, Ⱨilⱪiya kaⱨin Pǝrwǝrdigarning Musaning wastisi bilǝn bǝrgǝn Tǝwrat ⱪanuni kitabini tepiwaldi.  
\v 15 Ⱨilⱪiya katip Xafanƣa: — Mǝn Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ Tǝwrat-ⱪanuni kitabini tepiwaldim, dedi. Xuni eytip, Ⱨilⱪiya kitabni Xafanƣa bǝrdi.  
\v 16 Xafan uni padixaⱨning yeniƣa apardi wǝ uningƣa: «Hizmǝtkarliri tapxurulƣan ixlarni bolsa, ⱨǝmmisini ada ⱪiliwatidu.  
\v 17 Ular Pǝrwǝrdigar ɵyigǝ \add beƣixlanƣan\add* pullarni tɵküp, uni nazarǝtqilǝr wǝ ixqilarning ⱪoliƣa tapxurup bǝrdi» dǝp mǝlumat bǝrdi. \f □ \fr 34:17 \ft \+bd «pullarni tɵküp...»\+bd* — yaki «kümüxni eritip,...»\f*  
\v 18 Xafan katip yǝnǝ padixaⱨⱪa: — Ⱨilⱪiya kaⱨin yǝnǝ manga bir oram kitab bǝrdi dǝp uni padixaⱨ aldida oⱪudi.   
\m
\v 19 Wǝ xundaⱪ boldiki, padixaⱨ Tǝwrat ⱪanunidiki sɵzlǝrni anglap, ɵz kiyimlirini yirtti.  
\v 20 Padixaⱨ Ⱨilⱪiya bilǝn Xafanning oƣli Aⱨikamƣa, Mikaⱨning oƣli Abdon bilǝn Xafan katipⱪa wǝ padixaⱨning hizmǝtkari Asayaƣa buyrup: —  
\v 21 Berip mǝn üqün wǝ Israilda ⱨǝm Yǝⱨudada ⱪaldurulƣan hǝlⱪ üqün bu tepilƣan kitabning sɵzliri toƣrisida Pǝrwǝrdigardin yol soranglar. Qünki ata-bowilirimiz bu kitabta barliⱪ pütülgǝnlǝrgǝ ǝmǝl ⱪilmay, Pǝrwǝrdigarning sɵzini tutmiƣanliⱪi tüpǝylidin, Pǝrwǝrdigarning bizgǝ tɵkülidiƣan ƣǝzipi intayin dǝⱨxǝtlik boldi, dedi. \f □ \fr 34:21 \ft \+bd «tepiwelinƣan kitab»\+bd* — Tǝwratning ⱪaysi ⱪismi boluxi kerǝk? Padixaⱨning inkasi, yǝni keyinki ⱨǝrikǝtlirigǝ, bolupmu «yuⱪiri jaylar»ni yoⱪitixiƣa ⱪariƣanda, «tepiwelinƣan kitab» qoⱪum bu ixni tǝkitlǝydiƣan «Ⱪanun xǝrⱨi»ni ɵz iqigǝ alƣan.\f*  
\v 22 Xuning bilǝn Ⱨilⱪiya wǝ padixaⱨ tǝyinligǝn kixilǝr ayal pǝyƣǝmbǝr Ⱨuldaⱨning ⱪexiƣa bardi; Ⱨuldaⱨ Hasraⱨning nǝwrisi, Tokiⱨatning oƣli kiyim-keqǝk begi Xallumning ayali idi; u ɵzi Yerusalem xǝⱨirining ikkinqi mǝⱨǝllisidǝ olturatti. Ular uning bilǝn bu ixlar toƣruluⱪ sɵzlǝxti.  
\v 23 U ularƣa mundaⱪ dedi: — Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Silǝrni ǝwǝtkǝn kixigǝ mundaⱪ dǝnglar: —  
\v 24 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mana Mǝn Yǝⱨudaning padixaⱨi aldida oⱪulƣan bu kitabtiki barliⱪ lǝnǝtlǝrni ǝmǝlgǝ axurup, bu jayƣa wǝ bu yǝrdǝ turƣuqilarƣa balayi’apǝt qüxürimǝn.  
\v 25 Qünki ular Meni taxlap, baxⱪa ilaⱨlarƣa huxbuy yeⱪip, ⱪollirining ⱨǝmmǝ ixliri bilǝn Mening aqqiⱪimni kǝltürdi. Uning üqün Mening ⱪǝⱨrim bu yǝrgǝ tɵkülidu, ɵqürülmǝydu.   
\m
\v 26 Lekin silǝrni Pǝrwǝrdigardin yol soriƣili ǝwǝtkǝn Yǝⱨudaning padixaⱨiƣa bolsa, mundaⱪ dǝnglar: — Sǝn angliƣan sɵzlǝr toƣrisida Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —  
\v 27 Qünki kɵnglüng yumxaⱪ bolup, Hudaning muxu jay wǝ uningda turƣuqilarni ǝyiblǝp eytⱪan sɵzlirini angliƣiningda, Uning aldida ɵzüngni tɵwǝn ⱪilding, xuningdǝk ɵzüngni xundaⱪ tɵwǝn ⱪilƣiningda, kiyimliringni yirtip, Mening aldimda yiƣliƣining üqün, Mǝnmu duayingni anglidim, dǝydu Pǝrwǝrdigar.  
\v 28 Mana, seni ata-bowiliring bilǝn yiƣilixⱪa, ɵz ⱪǝbrǝnggǝ aman-hatirjǝmlik iqidǝ berixⱪa nesip ⱪilimǝn; sening kɵzliring Mǝn bu jay üstigǝ qüxüridiƣan barliⱪ külpǝtlǝrni kɵrmǝydu».  
\m Ular yenip berip, bu hǝwǝrni padixaⱨⱪa yǝtküzdi.   
\m
\v 29 Padixaⱨ adǝm ǝwǝtip, Yǝⱨuda bilǝn Yerusalemning ⱨǝmmǝ aⱪsaⱪallirini qaⱪirtip kǝldi.  
\v 30 Padixaⱨ Pǝrwǝrdigarning ɵyigǝ qiⱪti; barliⱪ Yǝⱨudadiki ǝr kixilǝr wǝ Yerusalemda turuwatⱪanlarning ⱨǝmmisi, kaⱨinlar bilǝn Lawiylar, xundaⱪla barliⱪ hǝlⱪ, ǝng kiqikidin tartip qongiƣiqǝ ⱨǝmmisi uning bilǝn billǝ qiⱪti. Andin Pǝrwǝrdigarning ɵyidǝ tepilƣan ǝⱨdǝ kitabining ⱨǝmmǝ sɵzlrini ularƣa oⱪup bǝrdi.\f □ \fr 34:30 \ft \+bd «... ularƣa oⱪup bǝrdi»\+bd* — ibraniy tilida: «... ularning ⱪulaⱪliriƣa oⱪup bǝrdi».\f*   
\m
\v 31 Padixaⱨ ɵz ornida turup Pǝrwǝrdigarning aldida: — Pǝrwǝrdigarƣa ǝgixip pütün ⱪǝlbim wǝ pütkül jenim bilǝn Uning ǝmrlirini, ⱨɵküm-guwaⱨliⱪliri wǝ bǝlgilimilirini tutup, uxbu kitabta pütülgǝn ǝⱨdigǝ ǝmǝl ⱪilimǝn dǝp ɵzini ǝⱨdigǝ baƣlidi. \f □ \fr 34:31 \ft \+bd «uxbu kitabta pütülgǝn ǝⱨdigǝ...»\+bd* — ibraniy tilida «uxbu kitabta pütülgǝn ǝⱨdǝ sɵzlirigǝ...».\f*  
\v 32 Xuning bilǝn hǝlⱪning ⱨǝmmisimu ǝⱨdǝ aldida turup uningƣa ɵzini baƣlidi.  
\m U yǝnǝ Yerusalemda turuwatⱪanlarning ⱨǝmmisini wǝ Binyamindiki hǝlⱪnimu bu ǝⱨdǝ aldida turƣuzup uningƣa ɵzini baƣlatti. Xuning bilǝn Yerusalemda turuwatⱪanlar Hudaning, yǝni ata-bowilirining Hudasining ǝⱨdisi boyiqǝ ix ⱪilidiƣan boldi.  
\v 33 Yosiya Israillarƣa ⱪaraxliⱪ yurtlardin barliⱪ yirginqlik nǝrsilǝrni qiⱪirip taxlap, Israilda turuwatⱪanlarning ⱨǝmmisini Pǝrwǝrdigar Hudasining hizmitigǝ kiridiƣan ⱪildi. \add Yosiyaning\add* barliⱪ künliridǝ hǝlⱪ ata-bowilirining Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarƣa ǝgixixtin ⱨeq yanmidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 35
\s1 Yosiya «ɵtüp ketix ⱨeyti»ni ɵtküzidu  
\r 2Pad. 23:21-23  
\m
\v 1 Yosiya Pǝrwǝrdigarni seƣinip ɵtüp ketix ⱨeytini Yerusalemda ɵtküzmǝkqi boldi; birinqi ayning on tɵtinqi küni ular ɵtüp ketix ⱨeytiƣa atalƣan ⱪozilarni soydi.  
\v 2 Padixaⱨ kaⱨinlarning wǝzipilirini bǝlgilidi, ularni Pǝrwǝrdigarning ɵyidiki hizmǝtni ⱪilixⱪa riƣbǝtlǝndürdi.  
\v 3 U yǝnǝ pütkül Israil hǝlⱪigǝ ɵzlirini Pǝrwǝrdigarƣa atap pak-muⱪǝddǝs boluxⱪa tǝlim bǝrgüqi Lawiylarƣa: — Silǝr muⱪǝddǝs ǝⱨdǝ sanduⱪini Israil padixaⱨi Dawutning oƣli Sulayman saldurƣan ɵygǝ ǝkirip orunlaxturunglar; ǝmdi uni mürǝnglǝrdǝ kɵtürüp yürüx wǝzipisi ⱪalmidi. Əmdi silǝr Hudayinglar Pǝrwǝrdigarning hizmitidǝ, xundaⱪla Uning hǝlⱪi Israilning hizmitidǝ bolunglar. \f □ \fr 35:3 \ft \+bd «U yǝnǝ pütkül Israil hǝlⱪigǝ ɵzlirini Pǝrwǝrdigarƣa atap pak-muⱪǝddǝs boluxⱪa tǝlim bǝrgüqi Lawiylarƣa: —»\+bd* — baxⱪa ikki hil tǝrjimisi: (1) «U yǝnǝ pütkül Israilƣa tǝlim beridiƣan, ɵzlirini Pǝrwǝrdigarƣa atap beƣixliƣan Lawiylarƣa...»; (2) «uU yǝnǝ pütkül Israilƣa Pǝrwǝrdigarƣa has muⱪǝddǝs ixlar toƣruluⱪ tǝlim beridiƣan Lawiylarƣa...». \+bd «... Əmdi silǝr Hudayinglar Pǝrwǝrdigarning hizmitidǝ, xundaⱪla uning hǝlⱪi Israilning hizmitidǝ bolunglar»\+bd* — bu pütkül ayǝttiki hǝwǝrgǝ ⱪariƣanda: 
\fp  (1) mǝlum sǝwǝbtin ǝⱨdǝ sanduⱪi ǝng muⱪǝddǝs jaydin yɵtkiwetilgǝnidi. Mumkinqiliki bolƣan sǝwǝbliri bolsa (a) Yosiya ibadǝthanini paklax üqün uni waⱪitliⱪ yɵtkǝp turƣan; (ǝ) mǝlum bir rǝzil padixaⱨ butpǝrǝslik mǝⱪsiti bilǝn uni u yǝrdin yɵtkiwǝtkǝnidi; (b) kaⱨinlar butpǝrǝslǝrning rǝzil niyǝtliridin ⱪoƣdax üqün uni yɵtkǝp yoxurup ⱪoyƣanidi; (p) kaⱨinlar Yerusalemni bulang-talang ⱪilidiƣan tajawuzqilarning qanggilidin ⱪutuldurux üqün uni yɵtkǝp yoxurup ⱪoyƣanidi (mǝsilǝn, 12:9 wǝ 25:4). 
\fp  (2) bu ayǝtkǝ ⱪariƣanda Lawiylarning (xundaⱪla kaⱨinlarning) ǝng muⱨim wǝ qong roli ⱨazir (ibadǝthanida Pǝrwǝrdigarning mǝdⱨiyǝ ixliridin baxⱪa) Israilƣa tǝlim berix kerǝk idi (30:22ni kɵrüng). Israil sürgün bolƣandin keyin Əzra bularning yahxi bir ülgisi bolƣanidi.\f*  
\v 4 Xuning üqün jǝmitinglar wǝ nɵwǝt-guruppanglar boyiqǝ, Israilning padixaⱨi Dawutning yazƣini wǝ uning oƣli Sulaymanning yazƣiniƣa asasǝn, ɵzünglarni obdan tǝyyarlanglar.  
\v 5 Silǝr ɵz ata jǝmǝtliringlarning nɵwǝt-guruppa tǝrtipi boyiqǝ ⱪerindaxliringlardin ibarǝt xu addiy hǝlⱪ-puⱪralar jǝmǝt-jǝmǝtlirigǝ wǝkil bolup, muⱪǝddǝsgaⱨta turisilǝr; ⱨǝrbir guruppida Lawiy jǝmǝtidin birnǝqqǝ adǝm bolsun.  
\v 6 Silǝr ɵtüp ketix ⱨeytiƣa atalƣan ⱪozilarni soyusilǝr, ɵzünglarni paklanglar, \add Israildiki\add* ⱪerindaxliringlar üqün, yǝni ularning Pǝrwǝrdigar Musaning wastisi bilǝn tapiliƣan sɵz-kalamiƣa beⱪinixi üqün, ⱨǝmmǝ ixni tǝyyar ⱪilinglar, dedi.   
\m
\v 7 Yosiya xu yǝrdǝ ⱨazir bolƣan barliⱪ hǝlⱪ-puⱪralarning ɵtüp ketix ⱨeytiƣa atiƣan ⱪurbanliⱪi bolsun dǝp, jǝmiy ottuz ming ⱪoza wǝ oƣlaⱪ, wǝ yǝnǝ üq ming buⱪa ⱨǝdiyǝ ⱪildi; bu mallarning ⱨǝmmisi padixaⱨning melidin qiⱪirilƣanidi.  
\v 8 Uning ǝmǝldarlirimu ɵz ihtiyarliⱪi bilǝn hǝlⱪⱪǝ wǝ kaⱨinlar bilǝn Lawiylarƣa ⱪurbanliⱪ meli «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ» ⱪildi; Pǝrwǝrdigarning ɵyini baxⱪurƣuqilardin Ⱨilⱪiya, Zǝkǝriya wǝ Yǝⱨiyǝlmu ikki ming altǝ yüz ⱪoza-ɵqkǝ bilǝn üq yüz buⱪini kaⱨinlarƣa ɵtüp ketix ⱨeytiƣa atap ⱪurbanliⱪ ⱪilix üqün ⱨǝdiyǝ ⱪilip tapxurdi.  
\v 9 Lawiylarning yolbaxqiliri bolƣan Konaniya wǝ uning ⱪerindaxliridin Xemaya bilǝn Nǝtanǝl, xundaⱪla Ⱨaxabiya, Jǝiyǝl wǝ Yozabadmu bǝx ming ⱪoza bilǝn bǝx yüz buⱪini Lawiylarning ⱨeytⱪa atap ⱪurbanliⱪ ⱪilixiƣa «kɵtürmǝ ⱨǝdiyǝ» ⱪildi.   
\m
\v 10 Xundaⱪ ⱪilip, ɵtilidiƣan wǝzipilǝr orunlaxturup bolunƣandin keyin, padixaⱨning tapiliƣini boyiqǝ, kaⱨinlar ɵz ornida turdi, Lawiylarmu ɵzlirining nɵwǝt-guruppa tǝrtipi boyiqǝ turuxti.  
\v 11 Lawiylar ɵtüp ketix ⱨeytiƣa atalƣan ⱪozilarni boƣuzlidi; kaⱨinlar ularning ⱪolidin ⱪanni elip ⱪurbangaⱨⱪa sǝpti wǝ xuning bilǝn bir waⱪitta Lawiylar ⱪurbanliⱪ malning terisini soydi.  
\v 12 Kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪⱪa sunulidiƣan mallarni bolsa, ular hǝlⱪ-puⱪralarƣa wǝkil bolƣan jǝmǝtlǝr boyiqǝ hǝlⱪⱪǝ bɵlüp berip, ularni Musaning kitabida yezilƣiniƣa muwapiⱪ, Pǝrwǝrdigarƣa sunuxⱪa tǝyyarlidi. Sunulidiƣan buⱪilarnimu xundaⱪ ⱪildi.  
\v 13 Andin bǝlgilimǝ boyiqǝ ular ɵtüp ketix ⱨeytiƣa atalƣan ⱪoza-ɵqkilǝrni otⱪa ⱪaⱪlap kawap ⱪildi; baxⱪa ⱪurbanliⱪlardin ⱪalƣan, yǝni Hudaƣa atalƣan ⱪisimlarni ⱪazanda, dangⱪanda yaki dasta pixurup tezdin hǝlⱪ-puⱪralarƣa ülǝxtürüp bǝrdi;  
\v 14 xuningdin keyin ɵzlirigǝ wǝ kaⱨinlarƣa ⱪurbanliⱪlardin tǝyyarlidi, qünki kaⱨinlar, yǝni Ⱨarunning ǝwladliri kǝq kirgüqǝ kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ ⱪilix wǝ maylarni kɵydürüx bilǝn aldirax bolup kǝtkǝnidi; xunga Lawiylar ɵzlirigǝ wǝ kaⱨinlar bolƣan Ⱨarunning ǝwladliriƣimu ⱪurbanliⱪlardin \add gɵx\add* tǝyyarlap ⱪoyuxti.  
\v 15 Nawa-nǝƣmiqilǝr, yǝni Asafning ǝwladliri Dawut, Asaf, Ⱨeman wǝ \add Dawut\add* padixaⱨning aldin kɵrgüqisi Yǝdutunning tapxuruⱪi boyiqǝ ɵz orunlirida turuxti; dǝrwaziwǝnlǝr ⱨǝrⱪaysisi ɵz dǝrwazisi aldida turdi; ularning ix ornidin ajrixining ⱨajiti bolmidi, qünki ularning ⱪerindaxliri bolƣan Lawiylar ⱪurbanliⱪlardin tǝyyarlap ⱪoyatti.  
\v 16 Xundaⱪ ⱪilip, xu bir kün iqidǝ Yosiya padixaⱨning tapxuruⱪi boyiqǝ, ɵtüp ketix ⱨeyti ɵtküzülüp, Pǝrwǝrdigarning ⱪurbangaⱨiƣa kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar sunuluxi bilǝn Pǝrwǝrdigarƣa beƣixlap ɵtküzülgǝn ibadǝt toluⱪ orunlandi.  
\v 17 Xu qaƣda ⱨazir bolƣan Israillar ɵtüp ketix ⱨeytini ɵtküzüp bolƣandin keyin, yǝttǝ kün petir nan ⱨeytini ɵtküzdi.  
\v 18 Samuil pǝyƣǝmbǝrning zamanidin buyan Israilda ɵtüp ketix ⱨeyti mundaⱪ ɵtküzülüp baⱪmiƣanidi; Israil padixaⱨlirining ⱨeqⱪaysisimu Yosiya, kaⱨinlar, Lawiylar wǝ xu yǝrdǝ ⱨazir bolƣan Yǝⱨudalar bilǝn Israillar wǝ Yerusalemda turuwatⱪanlar ɵtküzgǝndǝk mundaⱪ ɵtüp ketix ⱨeyti ɵtküzüp baⱪmiƣanidi.  
\v 19 Bu ⱪetimⱪi ɵtüp ketix ⱨeyti Yosiyaning sǝltǝnitining on sǝkkizinqi yili ɵtküzüldi.   
\b  
\m  
\s1 Yosiyaning sǝltǝniti ahirlixidu  
\m
\v 20 Yosiya \add muⱪǝddǝs\add* ɵyning ⱨǝmmǝ ixini muxundaⱪ tǝrtipkǝ selip bolƣandin keyin, Misir padixaⱨi Nǝⱪo Əfrat dǝryasining boyidiki Karkemix xǝⱨiridǝ uruxⱪa qiⱪti, Yosiya uning aldini tosⱪili qiⱪti.  
\v 21 Nǝⱪo Yosiyaning aldiƣa ǝlqilǝrni ǝwǝtip uningƣa: «I Yǝⱨuda padixaⱨi, ɵzlirining mening bilǝn nemǝ karliri bar? Bügün mǝn sili bilǝn uruxⱪili ǝmǝs, bǝlki mening bilǝn urux ⱪiliwatⱪan jǝmǝt bilǝn uruxⱪili qiⱪⱪanmǝn; yǝnǝ kelip, Huda meni tez ⱨujum ⱪil, dedi; Hudaning silini ⱨalak ⱪiliwǝtmǝsliki üqün, Uning ixiƣa kaxila ⱪilmisila, qünki U mening bilǝn billidur» dedi.  
\v 22 Lekin Yosiya uning bilǝn ⱪarxilixixtin yanmidi, ǝksiqǝ ɵzini niⱪablap uningƣa jǝng ⱪilƣili qiⱪti; u Hudaning Nǝⱪoning wastisi bilǝn eytⱪan gepigǝ ⱪulaⱪ salmay, Mǝgiddo tüzlǝnglikigǝ kelip Nǝⱪo bilǝn tutuxti.  
\v 23 Oⱪyaqilar Yosiya padixaⱨⱪa oⱪ etip uningƣa \add tǝgküzdi\add*; padixaⱨ hizmǝtkarliriƣa: — Mǝn eƣir yarilandim, meni elip ketinglar, dedi.  
\v 24 Uning hizmǝtkarliri uni jǝng ⱨarwisidin yɵlǝp qüxürüp, uning ikkinqi jǝng ⱨarwisiƣa yatⱪuzup Yerusalemƣa elip mengiwidi, u xu yǝrdǝ ɵldi. U ata-bowilirining ⱪǝbristanliⱪiƣa dǝpnǝ ⱪilindi; barliⱪ Yǝⱨuda wǝ Yerusalemdikilǝr Yosiyaƣa tǝziyǝ tutuxti.  
\v 25 Yǝrimiya \add pǝyƣǝmbǝr\add* Yosiya üqün mǝrsiyǝ oⱪudi; nǝƣmǝ-nawaqi ǝr-ayallarning ⱨǝmmisi taki bügüngiqǝ Yosiyani tǝriplǝp mǝrsiyǝ oⱪup kǝlmǝktǝ; u ix Israilda bǝlgilimigǝ aylandi. Mana bular «mǝrsiyǝlǝr» degǝn kitabⱪa pütülgǝndur. \f □ \fr 35:25 \ft \+bd «Yǝrǝmiya ... mǝrsiyǝ oⱪudi»\+bd* — yaki «Yǝrǝmiya... mǝrsiyǝ yazdi».\f*  
\v 26 Yosiyaning ⱪalƣan ixliri, uning Pǝrwǝrdigarning Tǝwrat kitabida yezilƣanliriƣa ǝgǝxkǝn yahxi ǝmǝlliri,  
\v 27 ⱪilƣanliri baxtin-ahiriƣiqǝ ⱨǝmmisi «Yǝⱨuda wǝ Israil padixaⱨlirining Tarih-Tǝzkiriliri» degǝn kitabta pütülgǝndur.   
\b  
\b  
\m  
\c 36
\s1 Yǝⱨoaⱨaz sǝltǝnǝt ⱪilidu  
\r 2Pad. 23:31-35  
\m
\v 1 \add Yǝⱨuda\add* zeminidiki hǝlⱪ Yosiyaning oƣli Yǝⱨoaⱨazni tallap, Yerusalemda atisining orniƣa padixaⱨ ⱪilip tiklidi.  
\v 2 Yǝⱨoaⱨaz tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida yigirmǝ üq yaxta idi; u Yerusalemda üq ay sǝltǝnǝt ⱪildi.  
\v 3 Misir padixaⱨi uni Yerusalemda padixaⱨliⱪtin bikar ⱪildi wǝ Yǝⱨuda zeminiƣa bir yüz talant kümüx, bir talant altun jǝrimanǝ ⱪoydi. \f □ \fr 36:3 \ft \+bd «bir yüz talant kümüx»\+bd* — 100 talant kümüx bǝlkim 3400 kilogram, bir talant altun 34 kilogram boluxi mumkin.\f*  
\v 4 Andin Misir padixaⱨi Yǝⱨoaⱨazning orniƣa uning inisi Eliakimni Yǝⱨuda bilǝn Yerusalem üstigǝ padixaⱨ ⱪilip, uning ismini Yǝⱨoakimƣa ɵzgǝrtti; andin Nǝⱪo inisi Yǝⱨoaⱨazni Misirƣa elip kǝtti.   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨoakim sǝltǝnǝt ⱪilidu  
\r 2Pad. 23:36-37; 24:1-7  
\m
\v 5 Yǝⱨoakim tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida yigirmǝ bǝx yaxta bolup, u Yerusalemda on bir yil sǝltǝnǝt ⱪildi; u Pǝrwǝrdigar Hudasining nǝziridǝ rǝzil bolƣanni ⱪildi.  
\v 6 Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsar uningƣa ⱨujum ⱪilƣili qiⱪip, uni mis zǝnjir bilǝn baƣlap Babilƣa elip kǝtti.  
\v 7 Nebuⱪadnǝsar yǝnǝ Pǝrwǝrdigar ɵyidiki bir ⱪisim ǝswab-buyumlarni Babilƣa apirip, ɵzining Babildiki buthanisiƣa ⱪoydi.  
\v 8 Yǝⱨoakimning ⱪalƣan ixliri, uning yirginqlik ixliri, uningdiki ǝyiblǝr bolsa mana, «Israil wǝ Yǝⱨuda padixaⱨlirining tarih-tǝzkiriliri» degǝn kitabta pütülgǝndur. Uning oƣli Yǝⱨoakin uning orniƣa padixaⱨ boldi.   
\b  
\m  
\s1 Yǝⱨoakin sǝltǝnǝt ⱪilidu  
\r 2Pad. 24:8-17  
\m
\v 9 Yǝⱨoakin tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida on sǝkkiz yaxta bolup, u Yerusalemda üq ay on kün sǝltǝnǝt ⱪildi; u Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil bolƣanni ⱪildi. \f □ \fr 36:9 \ft \+bd «on sǝkkiz yaxta»\+bd* — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «sǝkkiz yaxta» deyilidu.\f*  
\v 10 Yengi yil ɵtkǝndǝ, Neboⱪadnǝsar adǝm ǝwǝtip Yǝⱨoakinni Pǝrwǝrdigar ɵyidiki esil buyumlar bilǝn birliktǝ Babilƣa ǝkǝldürüp, Yǝⱨoakinning taƣisi Zǝdǝkiyani Yǝⱨuda wǝ Yerusalem üstigǝ padixaⱨ ⱪilip tiklidi.\f □ \fr 36:10 \ft \+bd «Yǝⱨoakinning taƣisi»\+bd* — ibraniy tilida «Yǝⱨoakinning ⱪerindixi».\f*   
\b  
\m  
\s1 Zǝdǝkiya sǝltǝnǝt ⱪilidu  
\r 2Pad. 24:18-20; 25:1-12; Yǝr. 52:1-30  
\m
\v 11 Zǝdǝkiya tǝhtkǝ qiⱪⱪan qeƣida yigirmǝ bir yaxta bolup, Yerusalemda on bir yil sǝltǝnǝt ⱪildi;  
\v 12 u Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil bolƣanni ⱪildi; Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr uningƣa Pǝrwǝrdigarning sɵzlirini yǝtküzgǝn bolsimu, u Yǝrǝmiyaning aldida ɵzini tɵwǝn ⱪilmidi;  
\v 13 u ɵzini Hudaning namida \add beⱪinix\add* ⱪǝsimini iqküzgǝn Neboⱪadnǝsardin yüz ɵridi; boynini ⱪattiⱪ ⱪilip, Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigarƣa towa ⱪilip yenixⱪa kɵnglini jaⱨil ⱪildi.  
\v 14 Uning üstigǝ, kaⱨinlarning barliⱪ baxliri bilǝn hǝlⱪning ⱨǝmmisi yat ǝlliklǝrning ⱨǝmmǝ yirginqlik ixlirini dorap, asiyliⱪlirini axurdi; ular Pǝrwǝrdigar Yerusalemda Ɵzigǝ atap muⱪǝddǝs ⱪilƣan ɵyni bulƣiwǝtti.   
\m
\v 15 Ularning ata-bowilirining Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪigǝ wǝ turalƣusiƣa iqini aƣritⱪaqⱪa, tang sǝⱨǝrdǝ ornidin turup ǝlqilirini ǝwǝtip ularni izqil agaⱨlandurup turdi. \f □ \fr 36:15 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigar .... tang sǝⱨǝrdǝ ornidin turup... ǝwǝtip...»\+bd* — Hudaning ularni baldur wǝ kɵp ⱪetim agaⱨlandurƣanliⱪini bildüridu.\f*  
\v 16 Biraⱪ ular Hudaning ǝlqilirini mazaⱪ ⱪilip, sɵz-kalamlirini mǝnsitmǝytti, pǝyƣǝmbǝrlirini zangliⱪ ⱪilatti; ahir berip Pǝrwǝrdigarning ⱪǝⱨri ɵrlǝp, ⱪutⱪuzƣili bolmaydiƣan dǝrijidǝ hǝlⱪining üstigǝ qüxti.\f □ \fr 36:16 \ft \+bd «ⱪutⱪuzƣili bolmaydiƣan dǝrijidǝ»\+bd* — ibraniy tilida «dawaliƣusiz dǝrijidǝ».\f*   
\b  
\m  
\s1 Babillar Yerusalemni wǝyran ⱪilidu  
\m
\v 17 Pǝrwǝrdigar xuning bilǝn kaldiylǝrning padixaⱨini ularƣa ⱨujumƣa seliwidi, padixaⱨ ularning muⱪǝddǝs ɵyidǝ yaxlirini ⱪiliqlidi; ⱪiz-yigitlǝr, ⱪerilar, bexi aⱪarƣanlarƣa ⱨeq iq aƣritip olturmay, ⱨǝmmini ɵltürüwǝtti; \add Huda\add* bularning ⱨǝmmisini \add Kaldiyǝ\add* padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurdi.  
\v 18 Kaldiyǝ padixaⱨi Hudaning ɵyidiki qong-kiqik demǝy, barliⱪ ⱪaqa-buyumlarni, xundaⱪla Pǝrwǝrdigar ɵyidiki hǝzinilǝrni, xuningdǝk padixaⱨning wǝ ǝmǝldarlirining hǝzinilirini ⱪoymay, Babilƣa elip kǝtti.  
\v 19 Kaldiylǝr Hudaning ɵyini kɵydürüwǝtti, Yerusalemning sepilini qeⱪiwǝtti, xǝⱨǝrdiki ⱨǝmmǝ orda-ⱪorƣanlarƣa ot ⱪoyup kɵydürüp, Yerusalemdiki barliⱪ ⱪimmǝtlik ⱪaqa-buyumlarni qeⱪip kukum-talⱪan ⱪildi.  
\v 20 Ⱪiliqtin aman ⱪalƣanlarning ⱨǝmmisini \add Kaldiyǝ padixaⱨi\add* Babilƣa tutⱪun ⱪilip ǝkǝtti; ular taki Pars padixaⱨliⱪining sǝltǝnitikiqǝ Babil padixaⱨi wǝ ǝwladlirining ⱪulluⱪida bolup turdi.  
\v 21 Bularning ⱨǝmmisi Pǝrwǝrdigarning Yǝrǝmiyaning wastisi bilǝn \add aldin\add* eytⱪan \add agaⱨ\add* sɵzi ixⱪa axurulux üqün boldi. Xuning bilǝn zemin ɵzigǝ tegixlik xabat künlirigǝ muyǝssǝr boldi; qünki zemin yǝtmix yil toxⱪuqǝ harabiliktǝ turup «xabat tutup» dǝm elip raⱨǝtlǝndi.\f □ \fr 36:21 \ft \+bd «Pǝrwǝrdigarning Yǝrǝmiyaning wastisi bilǝn eytⱪan sɵzi..»\+bd* — kɵrsitilgǝn bu sɵz «Yǝr.» 25:11, 29:10 ⱪatarliⱪ ayǝtlǝrdǝ tepilidu. \+bd «zemin «xabat tutup» dǝm aldi»\+bd* — intayin ⱨǝjwiy gǝptur. Əslidǝ Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ («Law.» 25:4) zemin ⱨǝr yǝttinqi yilida bir yil («xabat yili»da) dǝm elixi kerǝk idi — demǝk, uningda ⱨeq teriⱪqiliⱪ ⱪilixⱪa bolmaytti. Əmǝliyǝttǝ Israillar zeminni igiligǝndin tartip Yǝrǝmiya pǝƣǝmbǝrning dǝwrigiqǝ bolƣan 490 yilda zemin ⱨeq «dǝm alƣan» ǝmǝs idi. Xunga zeminning hǝlⱪtin alidiƣan 70 yilliⱪ aramliⱪ ⱪǝrzi bar idi; hǝlⱪ Babilda 70 yil sürgün bolƣanda zemin ulardin, xundaⱪla ularning rǝzillikidin «dǝm aldi». 
\fp  Bu temida yǝnǝ «Yǝrǝmiya»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.\f*  \x + \xo 36:21 \xt Əzra 1:1-3; Yǝr. 25:12; 29:10; Dan. 9:2\x*   
\b  
\m  
\r Əzra 1:1-3; Yǝr. 25:12; 29:10; Dan. 9:2 
\v 22 Pars padixaⱨi Ⱪurǝxning birinqi yili, Pǝrwǝrdigarning Yǝrǝmiyaning aƣzi arⱪiliⱪ eytⱪan sɵzi ǝmǝlgǝ axurulup, Pǝrwǝrdigarning Pars padixaⱨi Ⱪurǝxning roⱨini ⱪozƣixi bilǝn pütün padixaⱨliⱪi tǝwǝsidǝ u mundaⱪ bir jakarnamǝ qiⱪardi, xundaⱪla uni yazma ⱪilip püküp: —  
\v 23 «Pars padixaⱨi Ⱪorǝx mundaⱪ dǝydu: — Asmanlarning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar yǝr yüzidiki barliⱪ padixaⱨliⱪlarning igidarqiliⱪini manga bǝrdi; U xundaⱪla meni Yǝⱨuda zeminiƣa jaylaxⱪan Yerusalemda Ɵzigǝ bir ɵy selixⱪa buyrudi. Xuning üqün aranglarda Hudaning hǝlⱪi bolƣan ⱨǝrⱪaysinglarƣa bolsa, uning Hudasi Pǝrwǝrdigar uning bilǝn billǝ bolƣay, u xu yǝrgǝ qiⱪsun!» dedi.