\id TIT
\h Titusqa 
\toc1 Titusqa 
\toc2 Titusqa 
\toc3 Tit. 
\mt1 Titusqa  
\c 1
\s1 Rosul Pawlus Titusqa yazghan mektup •••• Salam  
\m
\v 1 Xudaning tallighanlirigha amanet bolghan étiqad we ixlasmenlikke élip baridighan heqiqetning bildürülüshi üchün, Eysa Mesihning rosuli qilip teyinlen’gen, Xudaning quli bolghan menki Pawlustin sanga salam — \f □ \fr 1:1 \ft \+bd «Xudaning tallighanlirigha amanet bolghan étiqad we ixlasmenlikke élip baridighan heqiqetning bildürülüshi üchün...»\+bd* — bu söz bolsa: (1) Xudaning Özi tallighan xelqige tapshurghan özgermes étiqadqa muwapiq, Xudaning uningda bolghan meqsiti üchün; (2) Xudaning tallighanlirini mushu étiqadqa érishtürüsh üchün; (3) Xudaning tallighanlirining étiqadini algha sürüsh üchün dégen üch menini öz ichige élishi mumkin.\f*  
\v 2 (bu étiqad we heqiqet menggülük hayatqa baghlan’ghan ümidni élip kélidu; bu menggülük hayatni mutleq yalghan éytmaydighan Xuda hemme dewr-zamanlardin ilgirila wede qilghanidi; \x + \xo 1:2 \xt Chöl. 23:19; Rim. 16:25; Ef. 1:9; 3:9; Kol. 1:26; 2Tim. 2:13; 1Pét. 1:20. \x*  
\v 3 lékin \add hazir\add* wedisining waqti kélip Qutquzghuchimiz Xuda buning kalam-xewirini Öz emri bilen manga tapshurghan jakar arqiliq ashkarilidi) \x + \xo 1:3 \xt Ros. 20:24; 2Kor. 2:12; 7:14; 8:6,16; Gal. 1:1; 2:3. \x*  
\v 4 — ortaq étiqadimizda öz oghlum bolghan Titusqa salam! Xuda’Atimiz we nijatkarimiz Mesih Eysadin sanga méhir-shepqet we xatirjemlik bolghay! \f □ \fr 1:4 \ft \+bd «ortaq étiqadimizda öz oghlum bolghan Titusqa...»\+bd* — bu ibare shübhisiz shuni körsitiduki, Titus xush xewerni eslide Pawlustin anglighan we shundaqla uninggha ishinip hayatqa érishkenidi. Shuning bilen (Pawlus bashqa yerlerde köp éytqinidek) rohiy jehettin Titusni xush xewer arqiliq «tughdi» we uninggha rohiy jehettin atidek boldi.\f*  \x + \xo 1:4 \xt Ef. 1:2; Kol. 1:2; 2Tim. 1:2; 1Pét. 1:2. \x*   
\b  
\m  
\s1 Titusning Krét arilidiki xizmiti  
\m
\v 5 Séni Krét arilida qaldurushtiki seweb, orundilip bolmighan ishlarni bir terep qilishing üchün we her sheherde sanga tapilighinimdek jamaetke aqsaqallarni teyinlishing üchün idi. \x + \xo 1:5 \xt 2Tim. 2:2. \x*  
\v 6 Aqsaqalliqqa teyinlinidighan kishi eyibsiz bolushi, bir ayalliq, perzentliri bolsa étiqad qilghuchi bolushi we ishlirida shallaqliq qilidighan yaki \add ata-anisigha\add* boysunmaydighan eyibliri bolmighan bolushi kérek. \f □ \fr 1:6 \ft \+bd «Aqsaqalliqqa teyinlinidighan kishi eyibsiz bolushi, bir ayalliq... bolushi kérek»\+bd* — «bir ayalliq» yaki «bir ayalning éri», belkim «öz ayaligha sadiq» dégen menide. Bu toghruluq «Timotiygha (1)»diki «qoshumche söz»imizni körüng. \+bd «perzentliri bolsa étiqad qilghuchi bolushi ... kérek»\+bd* — yaki, «perzentliri bolsa sadiq bolushi... kérek».\f*  \x + \xo 1:6 \xt 1Tim. 3:2. \x*   
\m
\v 7 Chünki jamaetning yétekchisi Xudaning \add ailisige\add* ghojidar bolush süpitide, eyibsiz bolushi kérek; bashbashtaq emes, térikkek emes, haraq-sharabqa bérilgen emes, zorawan emes, nepsaniyetchi emes, \f □ \fr 1:7 \ft \+bd «jamaetning yétekchisi Xudaning ailisige ghojidar bolush süpitide, eyibsiz bolushi kérek; bashbashtaq emes...»\+bd* — «bashbashtaq» — grék tilida bu söz «shexsiyetchi, menmenchi» dégen menilernimu öz ichige alidu. \+bd «haraq-sharabqa bérilgen emes, zorawan emes, nepsaniyetchi emes...»\+bd* — «nepsaniyetchi» grék tilida «özini bulghaydighan nepsaniyetchilikke bérilgen» dégen bir söz bilen ipadilinidu. Bu sözge qarighanda, pul we mal-dunyani qoghlishish insanni haram qilip bulghaydu. Bu téma toghrisida yene «Luqa» 16:9-11 we shu ayetlerdiki izahatlarni we «Luqa»diki «qoshumche söz»imizdiki 16-bab toghruluq «naheq dunyagha tewe bolghan mal-dunya» dégen mezmunni körüng.\f*  \x + \xo 1:7 \xt Law. 10:9; Mat. 24:45; 1Kor. 4:1; Ef. 5:18; 1Tim. 3:3,15; 1Pét. 5:2. \x*  
\v 8 belki méhmandost, saxawetlik, yaxshiliqni söyidighan, salmaq, adil, ixlasmen we özini tutuwalghan bolushi lazim. \f □ \fr 1:8 \ft \+bd «belki méhmandost, saxawetlik, yaxshiliqni söyidighan, salmaq, adil, ixlasmen we özini tutuwalghan bolushi lazim»\+bd* — grék tilida «saxawetlik, yaxshiliqni söyidighan» birla söz bilen ipadilinidu.\f*  \x + \xo 1:8 \xt 1Tim. 3:2. \x*  
\v 9 U yene saghlam telim bilen righbet-teselli bérish üchün we qarshi chiqquchilargha reddiye bérish üchün, tapshurulghan telimdiki ishenchlik kalam-sözde ching turushi kérek. \f □ \fr 1:9 \ft \+bd «u yene saghlam telim bilen righbet-teselli bérish üchün we qarshi chiqquchilargha reddiye bérish üchün...»\+bd* — «saghlam telim» bolsa Pawlusning köp ishlitidighan ibarisi. Xudadin kelgen telim heqiqet, toghra elwette, u özini qobul qilghanlarda saq, saghlam rohiy hayatni hasil qilidu we quwwetleydu.\f*   
\m
\v 10 Chünki hazir bimene söz qilidighan, kishilerning könglini owlap ézitquluq qilidighan, öz béshimchiliq qilidighan köpligen kishiler bar, bolupmu xetniliklerdin chiqqanlar bar. \f □ \fr 1:10 \ft \+bd «... kishilerning könglini owlap ézitquluq qilidighan, öz béshimchiliq qilidighan köpligen kishiler bar, bolupmu xetniliklerdin chiqqanlar bar»\+bd* — «xetniliklerdin chiqqanlar» Yehudiylar yaki eslide Yehudiylarning «sinagog»igha qobul qilinish üchün xetne qobul qilghanlarni körsitidu. Bezi alimlar «xetnilikler»ni xetnilikni qobul qilish kérek dep telim bergenlerni körsitidu, dep qaraydu. Lékin töwendiki 11-ayetke qarighanda ularning hertürlük ziyanliq telimliri bar idi.\f*  \x + \xo 1:10 \xt Ros. 15:1. \x*  
\v 11 Ularning aghzini étish kérek; chünki ular haram dunyani dep ögitishke tégishlik bolmighan telimlerni ögitip, hetta pütün aililerni nabut qilmaqta. \f □ \fr 1:11 \ft \+bd «ular haram dunyani dep ögitishke tégishlik bolmighan telimlerni ögitip, hetta pütün aililerni nabut qilmaqta»\+bd* — «haram dunyani dep»: — telim (meyli toghra bolsun, natoghra bolsun) bérishtiki meqset dunyagha érishish bolsa beribir haram ish bolidu, elwette.\f*  \x + \xo 1:11 \xt Mat. 23:14; 2Tim. 3:6. \x*  
\v 12 Shulardin biri, yeni \add Krét arilidikilerning\add* özining bir peyghembiri: «Krétlar hemishe yalghan sözleydighanlar, wehshiy haywanlar we hurun toymaslardur» dégen. \f □ \fr 1:12 \ft \+bd «shulardin biri, yeni Krét arilidikilerning özining bir peyghembiri: «Krétlar hemishe yalghan sözleydighanlar, wehshiy haywanlar we hurun toymaslardur» dégen»\+bd* — Krétliq shair Épiménidis, miladiyedin ilgiri altinchi esirde yazghan shéir. «hurun toymighurlar» grék tilida «löm-lüm ashqazanlar» bilen ipadilinidu — démek, ularning ashqazinidin bashqa ezaliri yoq oxshaydu.\f*   
\m
\v 13-14 Bu guwahliq heqiqettur; shunga ularning étiqadta saghlam turushi üchün, shundaqla Yehudiy epsanilerge we heqiqettin chetnigenler toquwalghan insaniy qaide-belgilimilerge qulaq salmasliqi üchün ularni qattiq eyiblep agahlandurghin.\f □ \fr 1:13-14 \ft \+bd «shundaqla Yehudiy epsanilerge we heqiqettin chetnigenler toquwalghan insaniy qaide-belgilimilerge qulaq salmasliqi üchün...»\+bd* — «Yehudiy epsaniler» toghruluq «Timotiygha (1)»diki «qoshumche söz»imiz (1:4 we 4:7-ayetler üstide toxtalghinimiz)ni körüng. \+bd «...ularni qattiq eyiblep agahlandurghin»\+bd* — «ularni» bolsa «Kréttiki étiqadchilarni».\f*  \x + \xo 1:13-14 \xt Yesh. 29:13; Mat. 15:9; Kol. 2:22; 1Tim. 1:4; 4:7; 6:20. \x*   
\m
\v 15 Pak kishiler üchün hemme nerse pak; lékin bulghan’ghan napaklar we étiqadsizlar üchün héchqandaq nerse pak emestur. Chünki ularning oy-pikrlirimu, wijdanimu bulghinip ketken. \x + \xo 1:15 \xt Mat. 15:11; 23:25; Ros. 10:15; Rim. 14:20,23. \x*  
\v 16 Ular Xudani tonuymiz dep dawrang qilsimu, lékin emelliride Uningdin tanidu; chünki ular yirginchlikler, héchgep anglimaydighanlar, héchqandaq yaxshi ishlarni qilishqa yarimaydighanlardur.   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Saghlam telimge layiq yashash  
\m
\v 1 Lékin sen bolsang saghlam telimge qandaq uyghun yashashni ögitishing kérek.  
\v 2 Yashan’ghan erlerge, hoshyar, salmaq, temkin, étiqadta, méhir-muhebbette we sewr-taqette saghlam bolushni tapilighin.  
\v 3 Shuningdek, yashan’ghan ayallargha yürüsh-turushta ixlas-muqeddeslikke layiq bolushni, chéqimchiliq qilmasliqni, haraq-sharabqa bérilmeydighan bolushni, güzel ishlarni ögetküchiler bolushni tapilighin. \x + \xo 2:3 \xt 1Tim. 2:9; 5:13; 1Pét. 3:3. \x*  
\v 4-5 Buning bilen ular yash ayallargha erlirige köyünüsh, balilirigha köyünüsh, salmaq bolush, pak bolush, öy ishlirini puxta qilish, méhriban bolush we öz erlirige boysunushni ögiteleydu. Shundaq bolghanda Xudaning sözi qarilanmaydu. \x + \xo 2:4-5 \xt Yar. 3:16; 1Kor. 14:34; Ef. 5:22; Kol. 3:18; 1Pét. 3:1. \x*   
\m
\v 6 Shuningdek yash erlernimu salmaq bolushqa jékiligin.  
\v 7 Özüngmu hemme ishta güzel emelliring bilen ulargha ülge bolghin; telim berginingde pak-diyanetlik, éghir-bésiq bolup, \x + \xo 2:7 \xt 1Tim. 4:12; 1Pét. 5:3. \x*  
\v 8 héchkim qusur tapalmaydighan, saghlam sözlerni yetküzgin; buning bilen, qarshi chiqquchilar biz toghruluq yaman gep qilidighan yerni tapalmay xijil bolidu. \x + \xo 2:8 \xt 1Pét. 2:12,15; 3:16. \x*   
\m
\v 9 Qullargha öz xojayinlirini hemme ishta qanaetlendürüp ulargha boysunushni ögetkin. Ular gep yandurmay, \x + \xo 2:9 \xt Ef. 6:5; Kol. 3:22; 1Tim. 6:1, 2; 1Pét. 2:18. \x*  
\v 10 oghriliq qilmay, özlirining her jehette ishenchlik ikenlikini körsetsun. Ular buning bilen Qutquzghuchimiz Xudaning telimatigha her jehettin zinnet bolidu. \f □ \fr 2:10 \ft \+bd «... özlirining her jehette ishenchlik ikenlikini körsetsun»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «... ular étiqadning her jehette yaxshiliqini körsitip bersun».\f*   
\m
\v 11 Chünki Xudaning nijatni barliq insanlargha élip kélidighan méhir-shepqiti ayan boldi;  
\v 12 u bizge ixlassizliq we bu dunyaning arzu-heweslirini ret qilip, hazirqi zamanda salmaq, heqqaniy, ixlasmen hayatni ötküzüshimiz bilen, \x + \xo 2:12 \xt Ef. 1:4. Kol. 1:22; 2Tim. 1:9; 1Yuh. 2:16. \x*  
\v 13 ulugh Xuda, nijatkarimiz Eysa Mesihning shan-sherep bilen kélidighanliqigha bolghan mubarek ümidimizning emelge éshishini intizarliq bilen kütüshni ögitidu. \f □ \fr 2:13 \ft \+bd «ulugh Xuda, nijatkarimiz Eysa Mesihning shan-sherep bilen kélidighanliqigha bolghan mubarek ümidimizning emelge éshishini intizarliq bilen kütüshni ögitidu»\+bd* — toluq 12-13-ayetning bashqa birxil terjimisi: «...u bizge ixlassizliq we bu dunyaning arzu-heweslirini ret qilip, hazirqi zamanda salmaq, heqqaniy, ixlasmen hayatni ötküzüshni ögitidu; shuning bilen biz buning bilen mubarek ümidimizning emelge éshishini, yeni ulugh Xuda, nijatkarimiz Eysa Mesihning shan-sheripining ayan qilinishini telpünüp kütimiz».\f*  \x + \xo 2:13 \xt 1Kor. 1:7; Fil. 3:20. \x*  
\v 14 U bedel tölep bizni hemme itaetsizliklerdin azad qilish hemde bizni özi üchün pak qilip, Özige mensup bolghan, yaxshi emellerge qizghin intilidighan xelq qilishqa biz üchün qurban boldi. \f □ \fr 2:14 \ft \+bd «U bedel tölep bizni hemme itaetsizliklerdin azad qilish hemde bizni Özi üchün pak qilip, özige mensup bolghan, yaxshi emellerge qizghin intilidighan xelq qilishqa biz üchün qurban boldi»\+bd* — Tewrat, «Zeb.» 130:8, «Ez.» 37:23, «Qan.» 14:2ni körüng.\f*  \x + \xo 2:14 \xt Gal. 1:4; 2:20; Ef. 2:10; 5:2; Ibr. 9:14. \x*   
\m
\v 15 Barliq hoququngni ishlitip bu ishlarni jakarlap éytqin, nesihet bérip jékiligin we agahlandurghin. Héchkim séni kemsitmisun. \x + \xo 2:15 \xt 1Tim. 4:12. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Étiqadchilar qilishqa tégishlik ishlar  
\m
\v 1 \add Jamaettikilerge\add* shuni eslitip turghinki, ular hökümranlargha we hoquqdarlargha boysunup, shularning sözini anglisun, herqandaq yaxshi emellerni qilishqa teyyar tursun, \x + \xo 3:1 \xt Rim. 13:1, 3-7; 1Pét. 2:13. \x*  
\v 2 héchkimning yaman gépini qilmisun, jédelxor bolmisun, mulayim bolsun, hemme ademge her jehette möminlik körsetsun. \f □ \fr 3:2 \ft \+bd «héchkimning yaman gépini qilmisun, jédelxor bolmisun, mulayim bolsun, hemme ademge her jehette möminlik körsetsun»\+bd* — Tewrat-Injilda «möminlik»ning néme menisi barliqi toghruluq «Kolossidikilerge»diki «qoshumche söz»imizni (3:12 üstide toxtalghinimizni) körüng.\f*  \x + \xo 3:2 \xt Fil. 4:5; 2Tim. 2:24,25. \x*   
\m
\v 3 Chünki biz özimizmu eslide nadan bolup, itaetsiz, azdurulghan, herxil shehwet-heweslerning hem lezzetlerning quli bolghan, rezillik we hesetxorluq ichide yashighan, nepretlik bolghan hem bir-birimizdin nepretlinidighanlardin iduq. \x + \xo 3:3 \xt 1Kor. 6:11; Ef. 2:1; Kol. 3:7; 1Pét. 4:3. \x*  
\v 4 Biraq Qutquzghuchimiz Xudaning insanlargha bolghan méhribanliqi we méhir-muhebbiti ayan bolushi bilen,  
\v 5 (özimizning qandaqtur heqqaniy emellirimiz bilen emes, belki Uning rehim-shepqiti bilen) yéngidin tughulushta yuyushliri we Muqeddes Rohta yéngilishi arqiliq U bizni qutquzdi;\f □ \fr 3:5 \ft \+bd «... Yéngidin tughulushta yuyushliri we Muqeddes Rohta yéngilishi arqiliq U bizni qutquzdi»\+bd* — «yéngidin tughulushta yuyushliri» grék tilida «yéngidin tughulushtiki «das süyi»». Tewrat dewridiki zamanlarda kahinlar ibadetxanida Xudagha yéqinlishish üchün pütkül tenlirini chong das («déngiz») ichide yuyushi kérek idi. Bu yerde ten ezalirini yuyush emes, ademning pütkül rohining yuyunishi körsitilidu, elwette.\f*  \x + \xo 3:5 \xt Ros. 15:11; Rim. 3:20, 28; 4:2, 6; 9:11; 11:6; Gal. 2:16; Ef. 1:4; 2:4, 9; 2Tim. 1:9. \x*  
\v 6 bu Rohni Xuda Nijatkarimiz Eysa Mesih arqiliq wujudimizgha mol quydi.\x + \xo 3:6 \xt Ez. 36:25. \x*  
\v 7 Bu arqiliq, Xudaning méhir-shepqiti bilen heqqaniy qilinip, menggülük hayatqa érishish ümidini tutqan mirasxorlar bolduq.   
\m
\v 8 Bu sözler ishenchliktur we bu heqiqetlerni alahide tekitlishingni telep qilimen. Shundaq qilghiningda, Xudagha étiqad qilghanlar özlirini yaxshi emellerni qilishqa bérilishke köngül bölidu. Bu ishlar insanlar üchün güzel we paydiliq.   
\m
\v 9 Biraq exmiqane munaziriler, nesebnamilerdiki \add quruq gepler\add*, jédel-majralar, Tewrat qanunigha munasiwetlik talash-tartishlardin özüngni néri tutqin; chünki bular paydisiz we bimeniliktur.\x + \xo 3:9 \xt 1Tim. 1:4; 4:7; 6:20; Tit. 1:14. \x*   
\m
\v 10 Arigha bölgünchilik qilghuchi ademni bolsa bir-ikki qétim agahlandurghandin kéyin uning bilen bolghan bardi-keldini üziwet; \f □ \fr 3:10 \ft \+bd «Arigha bölgünchilik qilghuchi ademni bolsa bir-ikki qétim agahlandurghandin kéyin uning bilen bolghan bardi-keldini üziwet»\+bd* — «arigha bölgünchilik qilghuchi adem» jamaetni (belkim ademni azduridighan telim bilen) bölmekchi bolidu.\f*  \x + \xo 3:10 \xt Mat. 18:17; Rim. 16:17; 2Tés. 3:6; 2Tim. 3:5; 2Yuh. 10. \x*  
\v 11 chünki bundaq ademni heqiqettin chetnidi, gunah sadir qiliwatidu, shundaqla özini özi jazagha mehkum qilghan dep bilisen.   
\b  
\m  
\s1 Axirqi söz  
\m
\v 12 Artémasni yaki Tikikusni sanga mangdurghanda, mumkin qeder tézrek Nikopolis shehirige méning yénimgha kelgin, chünki u yerde qishlimaqchi boluwatimen. \x + \xo 3:12 \xt Ros. 20:4; Ef. 6:21; 2Tim. 4:12. \x*  
\v 13 Adwokat Zénas bilen Apollosning sepirige köngül bölüp himmitingning bariche uzatqin; kem-kütiliri bolsa, ularning hajitidin chiqqin. \x + \xo 3:13 \xt Ros. 18:24; 1Kor. 1:12. \x*  
\v 14 Bizning qowmimiz méwisiz qalmasliqi üchün hajetmenlerge yardem qilip, özlirini güzel emellerni qilishqa béghishlashni ögensun.   
\m
\v 15 Yénimdikilerning hemmisidin sanga salam. Étiqadta bizni söyidighalargha salam éyt.  
\m Méhir-shepqet hemminglargha yar bolghay!