\id ROM
\h Rimliqlargha 
\toc1 Rimliqlargha 
\toc2 Rimliqlargha 
\toc3 Rim. 
\mt1 Rimliqlargha  
\c 1
\s1 Rosul Pawlus Rim shehiridiki jamaetke yazghan mektup  
\m
\v 1 Rosulluqqa tallap chaqirilghan, Xudaning xush xewirini jakarlashqa ayrip teyinlen’gen, Mesih Eysaning quli bolghan menki Pawlustin salam! \x + \xo 1:1 \xt Ros. 9:15; 13:2; Gal. 1:15. \x*   
\m
\v 2 Xuda bu xush xewerning kélishini xéli burunla peyghemberliri arqiliq muqeddes yazmilarda wede qilghanidi. \x + \xo 1:2 \xt Yar. 3:15; 22:18; 26:4; 49:10; Qan. 18:15; 2Sam. 7:12; Zeb. 132:11; Yesh. 4:2; 7:14; 9:5; 40:10; Yer. 23:5; 33:14; Ez. 34:23; 37:24; Dan. 9:24; Mik. 7:20. \x*  
\v 3-4 Bu xush xewer Öz Oghli, yeni Rebbimiz Eysa Mesih toghrisididur; jismaniy jehettin U Dawutning neslidin tughulghan; birdinbir pak-muqeddes Roh teripidin ölümdin tirildürülüsh arqiliq «küch-qudret Igisi Xudaning Oghli» dep körsitilip békitilgen;\f □ \fr 1:3-4 \ft \+bd «jismaniy jehettin u Dawutning neslidin tughulghan»\+bd* — mushu «Dawut» bolsa Dawut peyghember, yeni Israilgha padishah bolghan Dawut. Nurghun peyghemberler Mesih Dawutning ewladidin bolidu, dep bésharet bergenidi. \+bd «birdinbir pak-muqeddes Roh»\+bd* — grék tilida «pak-muqeddeske tewe bolghan Roh» dégen söz bilen ipadilinidu. Bizningche, shübhisizki, Xudaning Öz Muqeddes Rohini körsitidu; bezi alimlar bu ibarini Mesih Eysaning öz rohini bildüridu, dep qaraydu.\f*  \x + \xo 1:3-4 \xt Mat. 1:1; Luqa 1:32; Ros. 2:30; 13:23; 2Tim. 2:8; Yesh. 9:5; 44:6; 54:5; Yuh. 2:19; Rim. 9:5; 1Yuh. 5:20. \x*  
\v 5 U arqiliq, shundaqla Uning nami üchün barliq eller arisida Xudagha étiqadtin bolghan itaetmenlik wujudqa keltürülüshke biz méhir-shepqetke we rosulluqqa muyesser bolduq;\f □ \fr 1:5 \ft \+bd «Uning nami üchün barliq eller arisida Xudagha étiqadtin bolghan itaetmenlik wujudqa keltürülüshke biz méhir-shepqetke we rosulluqqa muyesser bolduq»\+bd* — «eller» mushu yerde Yehudiy emes ellerni körsitidu. Tewratta bezide Yehudiylargha nisbeten «yat eller» dep terjime qilimiz. \+bd «Xudagha étiqadtin bolghan itaetmenlik wujudqa keltürülüshke...»\+bd* — grék tilida sözmusöz peqet «étiqadning itaiti üchün...» déyilidu.\f*  
\v 6 Siler ular arisida, Eysa Mesih teripidin chaqirilghansiler.\f □ \fr 1:6 \ft \+bd «Siler ular arisida, Eysa Mesih teripidin chaqirilghansiler»\+bd* — «ular arisida» — yeni Mesihke étiqad qilghan yat eller arisida. Démek, Rimliq étiqadchilar del rosul Pawlus ularning xizmitide bolushqa chaqirilghan kishilerdindur. \+bd «Eysa Mesih teripidin chaqirilghansiler»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Mesihke mensup bolushqa (Xuda teripidin) chaqirilghan...».\f*   
\m
\v 7 Shunga, Xuda söygen we U «muqeddes bendilirim» dep chaqirghan Rim shehiridiki hemminglargha, Atimiz Xudadin we Rebbimiz Eysa Mesihtin méhir-shepqet we aman-xatirjemlik bolghay!\x + \xo 1:7 \xt 1Kor. 1:2; Ef. 1:1. \x*   
\b  
\m  
\s1 Teshekkür duasi  
\m
\v 8 Aldi bilen men Eysa Mesih arqiliq hemminglar üchün Xudayimgha teshekkür éytimen; chünki silerning étiqadinglar pütkül alemge pur ketti.\f □ \fr 1:8 \ft \+bd «silerning étiqadinglar pütkül alemge pur ketti»\+bd* — Rim impériyesidikiler Rimning qanuni boyiche: «Impératori «Qeyser»ni «Reb Xuda» dep étirap qilishqa mejbur idi. Shunga «Eysa Mesih Rebbimdur» dep étirap qilghuchilar qattiq qarshiliqqa we köp qétim dehshetlik ziyankeshlikke uchrashqa bashlidi. Paytexti Rim shehiridiki puqralardin bezilirining Mesihke baghlan’ghanliqi: «Rim shehiride Mesihke egeshküchiler bar iken!» dep dunyani zilzilge keltürgenidi.\f*  
\v 9 Öz Oghli toghrisidiki xush xewerde chin roh-qelbim bilen men xizmitini qiliwatqan Xuda Özi méning dualirimda silerni shunche üzlüksiz eslep turghanliqimgha guwahtur. \f □ \fr 1:9 \ft \+bd «Öz Oghli toghrisidiki xush xewerde chin roh-qelbim bilen men xizmitini qiliwatqan Xuda...»\+bd* — grék tilida «chin roh-qelbim bilen» peqet «rohimda» déyilidu. \+bd «xizmitini qiliwatqan Xuda...»\+bd* — «xizmiti» mushu yerde grék tilida alahide «rohiy xizmet» yaki «kahinliq xizmet»ni körsitidu.\f*  \x + \xo 1:9 \xt Rim. 9:1; 2Kor. 1:23; 11:31; Gal. 1:20; Fil. 1:8; 1Tés. 2:5; 2Tim. 1:3. \x*  
\v 10 Men dualirimda, mumkin qeder Xudaning iradisi bilen silerning yéninglargha bérishqa axir muyesser bolushqa hemishe ötünimen. \x + \xo 1:10 \xt Rim. 15:23,32. \x*  
\v 11 Chünki men silerni birer rohiy iltipatqa ige qilish arqiliq mustehkemlesh üchün siler bilen körüshüshke intayin teqezzamen; \f □ \fr 1:11 \ft \+bd «rohiy iltipat»\+bd* — Muqeddes Rohtin kélidighan alahide, möjizilik qabiliyettin ibarettur. Mesilen, «1Kor.» 12-14-bablarni körüng.\f*  \x + \xo 1:11 \xt Rim. 15:29; 1Tés. 3:10. \x*  
\v 12 yeni, men aranglarda bolsam, bir-birimizning étiqadidin özara teselli we ilham alalaymiz démekchimen.   
\b  
\m
\v 13 Qérindashlar, men silerning shuni bilishinglarni xalaymenki, bashqa yerdiki elliklerning arisida xizmitim méwe bergendek, silerning aranglardimu xizmitimning méwe bérishi üchün yéninglargha bérishni köp qétim niyet qildim, lékin bügün’giche tosalghugha uchrap kéliwatimen. \f □ \fr 1:13 \ft \+bd «silerning shuni bilishinglarni xalaymenki...»\+bd* — bu sözler adette Rim impératori yarliq chüshürgende ishlitidighan ibare idi. Rosul Pawlus töwendiki gépini «Alem impératori Eysa Mesih»din kelgen dep puratmaqchi oxshaydu. Eyni sözler «shuni bilmeslikinglarni xalimaymenki,...». \+bd «ellikler...»\+bd* — barliq Yehudiy emes milletler, «yat eller», «taipiler».\f*  \x + \xo 1:13 \xt 1Tés. 2:18. \x*  
\v 14 Men herqandaq ademlerge, meyli Yunanliqlar we yat taipilerge, danishmen we nadanlargha bolsun, hemmisige qerzdarmen. \f □ \fr 1:14 \ft \+bd «... herqandaq ademlerge, meyli Yunanliqlar we yat taipilerge, danishmen we nadanlargha bolsun...»\+bd* — mushu yerde «yat taipiler» Yunanliq emeslerni yaki shu dewrdiki «medeniyet belgisi bolghan Yunan tili»ni sözliyelmeydighan «mediniyetsizler»ni kösitidu. \+bd «men...  hemmisige qerzdarmen»\+bd* — buning menisi belkim «hemmisige xush xewerni yetküzüshke qerzdarmen» bolsa kérek.\f*  \x + \xo 1:14 \xt 1Kor. 9:16. \x*  
\v 15 Shuning üchün imkaniyet manga yar bersila men Rimdiki silergimu xush xerwerni yetküzüp bayan qilishqa qizghinmen.   
\b  
\m  
\s1 Xush xewerning zor qudriti  
\m
\v 16 Chünki men Mesih toghrisidiki bu xush xewerdin hergiz xijil bolmaymen! Chünki u uninggha ishen’güchilirining hemmisini, aldi bilen Yehudiylarni, andin kéyin Gréklerni nijatqa érishtüridighan Xudaning küch-qudritidur! \f □ \fr 1:16 \ft \+bd «Mesih toghrisidiki bu xush xewer»\+bd* — grék tilida «Mesihning xush xewiri» dégen sözde ipadilinidu. \+bd «Grékler»\+bd* — (yaki «Yunanliqlar») mushu yerde barliq Yehudiy emes milletler yaki elliklerge wekil kélidu. \+bd «...nijatqa érishtüridighan Xudaning küch-qudritidur»\+bd* — «nijat» dégen Xuda ademni gunahini kechürüp, uningdin qutquzup, menggülük hayatni ata qilishini körsitidu.\f*  \x + \xo 1:16 \xt Zeb. 40:9-10; 1Kor. 1:18; 15:2; 2Tim. 1:8. \x*  
\v 17 Chünki \add xush xewerde\add* étiqadqa asaslan’ghan, Xudaning birxil heqqaniyliqi étiqad qilghuchilargha wehiy qilin’ghandur. \add Muqeddes yazmilarda\add* yézilghinidek: — «Heqqaniy adem ishench-étiqadi bilen hayat bolidu».\f □ \fr 1:17 \ft \+bd «xush xewerde étiqadqa asaslan’ghan, Xudaning birxil heqqaniyliqi étiqad qilghuchilargha wehiy qilin’ghandur»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «xush xewerde Xudadin kelgen, bashtin axir étiqadqa asaslan’ghan bir heqqaniyliq ashkarilan’ghandur». \+bd «Heqqaniy adem ishench-étiqadi bilen hayat bolidu»\+bd* — «Hab.» 2:4.\f*  \x + \xo 1:17 \xt Hab. 2:4; Yuh. 3:36; Rim. 3:21; Gal. 3:11; Fil. 3:9; Ibr. 10:38. \x*   
\b  
\m  
\s1 Insaniyetning chüshkünlük jeryani  
\m
\v 18 Chünki heqqaniyetsizlik bilen heqiqetni basidighan insanlarning barliq iplasliqigha we heqqaniyetsizlikige nisbeten Xudaning qaratqan ghezipi ershtin ochuq wehiy qilinmaqta.  
\v 19 Chünki insanlar Xuda toghrisida bileleydighan ishlar ularning köz aldida turidu; chünki Xuda hemmini ulargha ochuq körsitip bergen \x + \xo 1:19 \xt Ros. 14:17. \x*  
\v 20 (chünki dunya apiride bolghandin béri Xudaning közge körünmes özgichilikliri, yeni menggülük qudriti we birdinbir Xuda ikenliki Özi yaratqan mewjudatlar arqiliq ochuq körülmekte, shundaqla buni chüshinip yetkili bolidu. Shu sewebtin insanlar héch bahane körsitelmeydu) \x + \xo 1:20 \xt Zeb. 19:1-2. \x*  
\v 21 — chünki insanlar Xudani bilsimu, uni Xuda dep ulughlimidi, Uninggha teshekkür éytmidi; eksiche, ularning oy-pikirliri bimene bolup, nadan qelbi qarangghuliship ketti. \x + \xo 1:21 \xt Qan. 28:28 \x*  
\v 22 Özlirini danishmen qilip körsetsimu, lékin eqilsiz bolup chiqti;  
\v 23 chirimas Xudaning ulughluqining ornigha chirip ölidighan ademzatqa, uchar-qanatlargha, töt ayaghliq haywanlargha we yer béghirlighuchilargha oxshaydighan butlarni almashturup qoyghanidi.\x + \xo 1:23 \xt 2Pad. 17:29. \x*   
\m
\v 24 Shunga Xuda ularni qelbidiki shehwaniy hewesliri bilen iplasliq qilishqa, shundaqla bir-birining tenlirini nomusqa qaldurushqa qoyup berdi.  
\v 25 Ular Xuda toghrisidiki heqiqetni yalghan’gha aylandurdi, Yaratquchining ornigha yaritilghan nersilerge choqunup, tawap-taet qilghanidi. Halbuki, Yaratquchigha teshekkür-medhiye menggüge oqulmaqta! Amin!   
\m
\v 26 Mana shuning üchün, Xuda ularni peskesh shehwaniy heweslerge qoyup berdi. Hetta ayallarmu tebiiy jinsiy munasiwetni gheyriy munasiwetke aylandurdi; \f □ \fr 1:26 \ft \+bd «ayallarmu tebiiy jinsiy munasiwetni gheyriy munasiwetke aylandurdi»\+bd* — grék tilida «ayallarmu jinsiy munasiwetni tebiiy qanuniyetke xilap munasiwetke aylandurdi» déyilidu.\f*  \x + \xo 1:26 \xt Law. 18:22,23. \x*  
\v 27 shuningdek, erlermu ayallar bilen bolidighan tebiiy jinsiy munasiwetlerni tashlap, bashqa erlerge shehwaniy hewesler bilen köyüp pishidighan boldi. Erler erler bilen shermendilikke kirishti we netijide ularning muxalip qilmishliri öz béshigha chiqti.   
\m
\v 28 Ular Xudani bilishtin waz kéchishni layiq körgenliki tallighanliqi üchün, Xuda ularni buzuq niyetlerge we nalayiq ishlarni qilishqa qoyup berdi.  
\v 29 Ular herxil heqqaniyetsizlik, rezillik, nepsaniyetchilik, öchmenlikke chömüp, hesetxorluq, qatilliq, jédelxorluq, mekkarliq we herxil betniyetler bilen toldi. Ular ighwager,  
\v 30 töhmetxor, Xudagha nepretlinidighan, kibirlik, maxtanchaq, chongchi, herxil rezilliklerni oylap chiqiridighan, ata-anisining sözini anglimaydighan,  
\v 31 yorutulmighan, wediside turmaydighan, köyümsiz we rehimsiz insanlardur.  
\v 32 Ular Xudaning shulargha bolghan adil hökümini, yeni shundaq ishlarni qilghuchilarning ölümge layiq ikenlikini éniq bilsimu, bu ishlarni özliri qilipla qalmay, belki shundaq qilidighan bashqilardin söyünüp ularni alqishlaydu.\x + \xo 1:32 \xt Hosh. 7:3. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Xudaning hökümi  
\m
\v 1 Emdi ey bashqilarning üstidin höküm qilidighan insan, kim bolushungdin qet’iynezer bahane körsitelmeysen; chünki bashqilar üstidin qaysi ishta höküm qilsang, shu ishta öz gunahingni békitisen. Chünki ey hökümchi, sen özüngmu ulargha oxshash ishlarni qiliwatisen.\x + \xo 2:1 \xt 2Sam. 12:5; Mat. 7:1; 1Kor. 4:5. \x*  
\v 2 Bizge melumki, Xudaning undaq ishlarni qilghanlar üstidin höküm chiqirishi \add mutleq\add* heqiqetke asaslan’ghandur.   
\m
\v 3 Shunga, i shundaq ishlarni qilghanlar üstidin höküm chiqarghuchi, shundaqla shuninggha oxshash ishlarni qilghuchi insan, özüng Xudaning hökümidin qachalaymen dep xiyal qilamsen?  
\v 4 Yaki Xudaning méhribanliqining séni towa qilish yoligha bashlaydighanliqini héch bilmey, uning méhribanliqi, keng qorsaqliqi we sewr-taqitining molluqigha sel qarawatamsen?\x + \xo 2:4 \xt 2Pét. 3:15. \x*  
\v 5 Eksiche, towa qilmaydighan jahilliqing we tash yüreklikingdin, Xuda adil hökümini ayan qilidighan ghezeplik küni üchün sen öz béshinggha chüshidighan ghezipini toplawatisen.\x + \xo 2:5 \xt Rim. 9:22. \x*   
\m
\v 6 Xuda herkimge öz emellirige yarisha ish köridu.\x + \xo 2:6 \xt Zeb. 62:12; Yer. 17:10; 32:19; Mat. 16:27; Rim. 14:12; 1Kor. 3:8; 2Kor. 5:10; Gal. 6:5; Weh. 2:23; 22:12. \x*  
\v 7 Yaxshi ishlarni sewrchanliq bilen qilip, shan-sherep, hörmet-éhtiram we baqiyliqni izdigenlerge U menggülük hayat ata qilidu;\f □ \fr 2:7 \ft \+bd «hörmet-éhtiram we baqiyliq...»\+bd* — grék tilida «hörmet-éhtiram we chirimeslik...».\f*  
\v 8 lékin shexsiyetchilerge, heqiqetke ten bermey, eksiche heqqaniyetsizlikke egeshkenlerge ghezep-qehr yaghdurulidu;\x + \xo 2:8 \xt 2Tés. 1:8. \x*  
\v 9 yamanliq qilidighan barliq jan igisige, aldi bilen Yehudiylargha, andin Gréklerge külpet we derd-elem chüshidu; \f □ \fr 2:9 \ft \+bd «Yehudiylargha, andin Gréklerge...»\+bd* — «Grékler» (yaki «Yunanliqlar») mushu yerde we 10-ayette grék tilida , barliq Yehudiy emes ellikler we milletlerge wekil kélidu.\f*  
\v 10 biraq, barliq yaxshiliq qilghuchilargha, aldi bilen Yehudiylargha, andin Gréklerge shan-sherep, hörmet-éhtiram we aman-xatirjemlik teqdim qilinidu.  
\v 11 Chünki Xudada ademning yüz-xatirisini qilish yoqtur.\x + \xo 2:11 \xt Qan. 10:17; 2Tar. 19:7; Ayup 34:19; Ros. 10:34; Gal. 2:6; Ef. 6:9; Kol. 3:25; 1Pét. 1:17. \x*   
\m
\v 12 — chünki Tewrat qanunini bilmey gunah sadir qilghanlarning herbiri Tewrat qanunining hökümige uchrimisimu, \add eyibke uchrap\add* halak bolidu; Tewrat qanunini bilip turup gunah sadir qilghanlarning herbiri bu qanun boyiche soraqqa tartilidu \f □ \fr 2:12 \ft \+bd «Tewrat qanuni»\+bd* — yaki peqet «qanun» yaki «muqeddes qanun», mushu yerde we töwendiki barliq ayetlerde Xuda Musa peyghemberge chüshürgen qanunni körsitidu. Bu qanun muqeddes kitabning awwalqi besh qismini teshkil qilghan; shunga Yehudiy xelqi bezide mushu besh qisimni «qanun-yolyoruq» (ibraniy tilida «Torah») dep ataydu. Ereb tilidiki «Tewrat» mushu sözdin chiqqan. 
\fp  Adettiki ehwal astida «muqeddes qanunni bilmigenler» Yehudiy emesler («yat eller») ni körsitidu, «muqeddes qanunni bilgenler» Yehudiylarni körsitidu. 
\fp  «Tewrat» we «Tewrat qanuni» toghruluq «Tebirler»nimu körüng.\f*  
\v 13 (chünki Xudaning aldida qanunni anglighanlar emes, belki qanun’gha emel qilghuchilar heqqaniy hésablinidu. \x + \xo 2:13 \xt Mat. 7:21; Yaq. 1:22; 1Yuh. 3:7. \x*  
\v 14 Chünki Tewrat qanunini bilmeydighan ellikler tebiiy halda bu qanun’gha uyghun ishlarni qilsa, gerche bu qanundin xewersiz bolsimu, Tewrat qanuni ularda körün’gen bolidu.  
\v 15 Ularning bu qilghanliri öz qelblirige qanun teleplirining pütüklük ikenlikini körsitidu; shuningdek, ularning wijdanlirimu özlirige heqiqetning guwahchisi bolup, oy-pikirliri özini eyibleydu yaki özini aqlaydu)  
\v 16 —  men yetküzüp kéliwatqan bu xush xewerge asasen Xudaning Eysa Mesih arqiliq insanlarning qelbide pükken mexpiy ishlar üstidin höküm chiqiridighan künide \add yuqirida éytilghan ishlar choqum yüz béridu\add*.\f □ \fr 2:16 \ft \+bd «yuqirida éytilghan ishlar choqum yüz béridu»\+bd* — «yuqirida éytilghan ishlar» 6-12-ayetlerde éytilghan ishlarni, démek Xudaning soraq qilidighinini körsitidu.\f*  \x + \xo 2:16 \xt Mat. 25:31. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yehudiylar we Tewrat qanuni  
\m
\v 17 Senchu, eger özüngni Yehudiy dep atap, Tewrat qanunigha ümid baghlap, Xudagha tewemen dep maxtansang, \f □ \fr 2:17 \ft \+bd «Xudagha tewemen dep maxtansang...»\+bd* — grék tilida «Xudada maxtansang...».\f*  \x + \xo 2:17 \xt Rim. 9:4. \x*  
\v 18   qanundin öginip uning iradisini bilip, ésil bilen pesni perq etken bolsang,  
\v 19-20 Tewrat qanunidin bilim we heqiqetning jewhirige ige boldum dep qarap, özüngni korlargha yol bashlighuchi, qarangghuda qalghanlargha mayak, nadanlargha ögetküchi, gödeklerge ustaz dep ishen’gen bolsang —  
\v 21 emdi sen bashqilargha telim bérisenu, özüngge bermemsen? Oghriliq qilmanglar dep wez éytisenu, özüng oghriliq qilamsen?  
\v 22 «Zina qilmanglar» — dep wez éytiysenu, özüng zina qilamsen? Butlardin nepretlinisenu, özüng butxanilardiki nersilerni bulang-talang qilamsen?  
\v 23 Tewrat qanuni bilen maxtinisenu, özüng shu qanun’gha xilapliq qilip, Xudagha dagh keltüremsen?!  
\v 24 Xuddi \add muqeddes yazmilarda\add* yézilghinidek: «Silerning qilmishinglar tüpeylidin Xudaning nami taipiler arisida kupurluqqa uchrimaqta».\f □ \fr 2:24 \ft \+bd «Silerning qilmishinglar tüpeylidin Xudaning nami taipiler arisida kupurluqqa uchrimaqta»\+bd* — «Yesh.» 52:5.\f*  \x + \xo 2:24 \xt Yesh. 52:5; Ez. 36:2. \x*   
\m
\v 25 Tewrat qanunigha emel qilsang, xetne qilin’ghiningning ehmiyiti bolidu, lékin uninggha xilapliq qilsang, xetne qilin’ghining xetne qilinmighandek hésablinidu. \f □ \fr 2:25 \ft \+bd «Tewrat qanunigha emel qilsang, xetne qilin’ghiningning ehmiyiti bolidu, lékin uninggha xilapliq qilsang, xetne qilin’ghining xetne qilinmighandek hésablinidu.»\+bd* — démisekmu, Yehudiylar Tewrat qanuni boyiche xetne qilidu. Xetnilikning özi «Men Xudaning adimimen» dégenlikni we «Yehudiy bolush»ning simwoli dep qarilatti.\f*  
\v 26 Emdi xetnisizler qanunning teleplige emel qilsa, gerche xetnisiz bolsimu, Xuda teripidin xetnilik hésablanmamdu?  
\v 27 Tewrat qanun desturidin xewerdar we xetnilik turuqluq qanun’gha xilapliq qilghuchi, i Yehudiy, qanun’gha emel qilidighan jismaniy xetnisizler teripidin séning gunahing üstidin höküm chiqiriliwatmamdu?   
\m  
\m
\v 28 Chünki sirtqi körünüshi Yehudiy bolsila uni \add heqiqiy\add* Yehudiy dégili bolmaydu, sirtqi jehettiki jismaniy xetninimu \add heqiqiy\add* xetne dégili bolmaydu, \x + \xo 2:28 \xt Yuh. 8:39; Rim. 9:7. \x*  
\v 29  rohida Yehudiy bolghini \add heqiqiy\add* Yehudiydur; uning xetne qilin’ghini xetne qanun desturi arqiliq emes, belki qelbide, Rohtindur. Bundaq kishining teriplinishi insanlar teripidin emes, belki Xuda teripidin bolidu.\f □ \fr 2:29 \ft \+bd «rohida Yehudiy bolghini heqiqiy Yehudiydur; uning xetne qilin’ghini xetne qanun desturi arqiliq emes, belki qelbide, rohtindur»\+bd* — «Rohtindur» bolsa, Muqeddes Rohtindur. Bezi alimlar «Rohtin»ni «rohta» dep chüshinidu, shundaqla bundaq ayetni «...xetne qelbde, rohta,... desturidin emestur» dep terjime qilidu. Xetne toghruluq «Ezakiyal», «Filippiliqlargha» we «Kolossiliklerge»diki «qoshumche söz»lirimizni körüng. \+bd «Bundaq kishining teriplinishi insanlar teripidin emes, belki Xuda teripidin bolidu»\+bd* — ibraniy tilida «Yehuda» dégenning esliy menisi «maxtash», «teriplesh», «terip» dégenliktur. Shunga ayetning tégidiki menisi: ««Heqiqiy Yehudiy» bolush üchün, u Xuda teripidin teriplen’gen («Yehuda») bolushi kérek.\f*  \x + \xo 2:29 \xt Qan. 10:16; Yer. 4:4; Fil. 3:2, 3; Kol. 2:11. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\m
\v 1 Undaqta, Yehudiy bolghanning Yehudiy emestin néme artuqchiliqi bar? Xetnilik bolghanning néme paydisi bar?  
\v 2 Emeliyette, ularning her jehettin köp artuqchiliqi bar. Birinchidin, Xudaning bésharetlik sözliri Yehudiylargha amanet qilin’ghan.\x + \xo 3:2 \xt Zeb. 147:19; Rim. 9:4. \x*  
\v 3 Emdi gerche ulardin beziliri ishenchsiz chiqqan bolsimu, buninggha néme bolatti? Ularning ishenchsizliki Xudaning ishenchliklikini yoqqa chiqiriwétermu?\f □ \fr 3:3 \ft \+bd «Emdi gerche ulardin beziliri ishenchsiz chiqqan bolsimu, buninggha néme bolatti? Ularning ishenchsizliki Xudaning ishenchliklikini yoqqa chiqiriwétermu?»\+bd* — Pawlus belkim Xudaning Israilgha qilghan ehde-wedilirini körsitidu. Xuda: «Siler Méning xelqim bolisiler» dep wede qilghandin kéyin, bezi Yehudiylarning qilmishliri özlirining Uning xelqi ikenlikini inkar qilghan bolsimu, bu qilmishliri Xudaning wedisini yoqqa chiqiriwétemdu?\f*  \x + \xo 3:3 \xt Chöl. 23:19; Rim. 9:6; 2Tim. 2:13. \x*  
\v 4 Hergiz undaq qilmaydu! Xuda rastchil hésablinip, hemme adem yalghanchi hésablansun! Xuddi \add muqeddes yazmilarda Xuda heqqide\add* yézilghinidek: —  
\m «Sözliginingde adil dep ispatlan’ghaysen,  
\m Shikayetke uchrighiningda ghelibe qilghaysen».\f □ \fr 3:4 \ft \+bd «Sözliginingde adil dep ispatlan’ghaysen, shikayetke uchrighiningda ghelibe qilghaysen»\+bd* — «Zeb.» 51:54. «Shikayetke uchrighiningda ghelibe qilghaysen» dégenning bashqa birxil terjimisi: «Höküm chiqarghiningda ghelibe qilghaysen». Zeburdiki bu küyde Dawut peyghember éghir gunahini Xuda we xelq aldida iqrar qilidu; u bu sözlerni, Xuda méni jazalighanda, xelq béshimgha chüshidighan külpetning Xudadin adil jazasini bilsun dep éytidu. Gunahini ochuq iqrar qilmighan bolsa belkim xelq: «Némishqa söyümlük Dawut padishahimiz külpetke uchrighandu, Xuda uninggha adaletsiz muamile qilghanmidu?» déyishi mumkin. Uning dégini Pawlusning déginige opmu-oxshash; Xuda heqtur hem alem aldida Uning heqliqi ispatlansun; Uning her ishtiki durusluqi ispatlansun (we ispatlinidu!), xataliq yaki yalghanchiliqning bolsa bizdila ikenliki ispatlansun (we ispatlinidu!).\f*  \x + \xo 3:4 \xt Zeb. 51:4; 116:11; Yuh. 3:33. \x*   
\m
\v 5 Lékin bizning heqqaniysizliqimiz arqiliq Xudaning heqqaniyliqi téximu éniq körsitilse, buninggha néme deymiz? Heqqaniysizliq üstige ghezep tökidighan Xudani heqqaniy emes deymizmu (men insanche sözleymen)?\f □ \fr 3:5 \ft \+bd «men insanche sözleymen!»\+bd* — démek, peqet isanning köz-qarishi boyiche sözleymen. Bu ibaridin körgili boliduki, herqandaq adem towa qilmisa, gunahi tüpeylidin uning közqarashliri tumanliship kétidu, özi éliship qalidu.\f*  
\v 6 Mundaq déyishke hergiz bolmaydu! Eger undaq bolsa, Xuda alemni qandaq soraqqa tartidu?   
\m
\v 7 \add Beziler yene\add*: «Méning yalghanchilqimdin Xudaning heqiqetliki téximu ochuq qilinsa, shundaqla ulughluqi téximu yorutulsa, emdi men yene néme üchün gunahkar dep qarilip soraqqa tartilimen?» \add déyishi mumkin\add*.\f □ \fr 3:7 \ft \+bd «Méning yalghanchiliqim arqiliq Xudaning heqiqiti téximu ochuq qilinidu...»\+bd* — Xuda peyghemberler arqiliq Öz xelqining beziliri Özige asiyliq qilidighanliqi, hetta mesilen Öz Mesihige satqunluq qilidighanliqi toghruluq köp bésharet bergenidi. Shunga «méning yalghanchiliqim» Xudaning toghra éytqanliqini ispatlaydu.\f*  
\v 8 Undaq bolghanda némishqa (beziler bizge töhmet chaplimaqchi bolup, geplirimizni buriwetkendek) «Yamanliq qilayli, buningdin yaxshiliq chiqip qalar» — déyishke bolmaydu? Bundaq dégüchilerning jazalinishi heqliqtur!   
\b  
\m  
\s1 Heqqaniy adem yoqtur  
\m
\v 9 Emdi néme déyish kérek? Biz \add Yehudiylar\add* \add Yehudiy emeslerdin\add* üstün turamduq? Yaq, hergiz! Chünki biz yuqurida Yehudiylar bolsun, Grékler bolsun hemmisining gunahning ilkide ikenlikini ispatlap eyibliduq.\f □ \fr 3:9 \ft \+bd «Yehudiylar bolsun, Grékler bolsun hemmisining gunahning ilkide ikenlikini ispatlap eyibliduq»\+bd* — «Gréklar» mushu yerde barliq «Yehudiy emesler»ge wekillik qilidu.\f*  \x + \xo 3:9 \xt Gal. 3:22. \x*   
\m
\v 10 Derweqe, muqeddes yazmilarda yézilghinidek: —  
\m «Heqqaniy adem yoq, hetta birimu yoqtur,\x + \xo 3:10 \xt Zeb. 14:3; 53:3 \x*   
\m
\v 11 Yorutulghan kishi yoqtur,  
\m Xudani izdiginimu yoqtur.   
\m
\v 12 Hemme adem yoldin chetnidi,  
\m Ularning barliqi erzimes bolup chiqti.  
\m Méhribanliq qilghuchi yoq, hetta birimu yoqtur.\f □ \fr 3:12 \ft \+bd «Heqqaniy adem yoq, hetta birimu yoqtur, ... Hemme adem yoldin chetnidi, ularning barliqi erzimes bolup chiqti. Méhribanliq qilghuchi yoq, hetta birimu yoqtur»\+bd* — (10-13-ayet) «Zeb.» 14:1-3 (yene 53:1-3); «Top.» 7:20.\f*  \x + \xo 3:12 \xt Zeb. 14:1-3; 53:1-3; Top. 7:20\x*   
\m
\v 13 Ularning géli échilghan qebridek sésiqtur,  
\m Tilliri kazzapliq qilmaqta;  
\m Kobra yilanning zehiri lewliri astida turidu; \f □ \fr 3:13 \ft \+bd «Ularning géli échilghan qebridek sésiqtur, tilliri kazzapliq qilmaqta; kobra yilanning zehiri lewliri astida turidu»\+bd* — «Zeb.» 5:9 we 140:3.\f*  \x + \xo 3:13 \xt Zeb. 5:9; 140:4. \x*  
\v 14 Ularning zuwani qarghash hem zerdige tolghan.\f □ \fr 3:14 \ft \+bd «Ularning zuwani qarghash hem zerdige tolghan»\+bd* — «Zeb.» 10:7.\f*  \x + \xo 3:14 \xt Zeb. 10:7. \x*   
\m
\v 15 «Putliri qan toküshke aldiraydu;\x + \xo 3:15 \xt Pend. 1:16; Yesh. 59:7. \x*   
\m
\v 16 Barghanla yéride weyranchiliq we pajielik ishlar bardur.   
\m
\v 17 Tinchliq-aramliq yolini ular héch tonughan emes».\f □ \fr 3:17 \ft \+bd «Putliri qan toküshke aldiraydu; barghanla yéride weyranchiliq we pajielik ishlar bardur. Tinchliq-aramliq yolini ular héch tonughan emes. Ularning neziride Xudadin qorqidighan ish yoqtur»\+bd* — (15-17-ayet) «Yesh.» 59:7-8.\f*  \x + \xo 3:17 \xt Yesh. 59:7,8\x*   
\m
\v 18 «Ularning neziride Xudadin qorqidighan ish yoqtur».\f □ \fr 3:18 \ft \+bd «Ularning neziride Xudadin qorqidighan ish yoqtur»\+bd* — «Zeb.» 36:1.\f*  \x + \xo 3:18 \xt Zeb. 36:1\x*   
\m
\v 19 Tewrattiki barliq sözlerning Tewrat qanuni astida yashaydighanlargha qarita éytilghanliqi bizge ayan. Bularning meqsiti, her insanning aghzi bahane körsitelmey tuwaqlinip, pütkül dunyadikiler Xudaning soriqida eyibkar iken dep ayan qilinsun, dégenliktur. \f □ \fr 3:19 \ft \+bd «Tewrat qanuni astida yashaydighanlar»\+bd* —Yehudiy xelqini körsitidu. \+bd «Tewrattiki barliq sözlerning Tewrat qanuni astida yashaydighanlargha qarita éytilghanliqi bizge ayan. Bularning meqsiti, her insanning aghzi bahane körsitelmey tuwaqlinip, pütkül dunyadikiler Xudaning soriqida eyibkar iken dep ayan qilinsun»\+bd* — «Tewrattiki barliq sözler» mushu yerde belkim yuqurida neqil keltürülgen, barliq insanning gunahkar ikenlikini ispatlighan (Tewrattiki) ayetlerni alahide tekitleydu.\f*  
\v 20 Shunga, héchqandaq et igisi Tewrat-qanunigha emel qilishqa intilishliri bilen \add Xudaning\add* aldida heqqaniy hésablanmaydu; chünki Tewrat qanuni arqiliq insan öz gunahini tonup yétidu.\x + \xo 3:20 \xt Rim. 7:7; Gal. 2:16; Ibr. 7:18. \x*   
\b  
\m  
\s1 Xudaning insanni heqqaniy qilishi  
\m
\v 21 Biraq, hazir qanun yoli bilen emes, belki Xudaning Özidin kelgen birxil heqqaniyliq ashkarilandi! Bu xil heqqaniyliqqa qanunning özi we peyghemberlerning \add yazmilirimu\add* guwahliq bergendur; \x + \xo 3:21 \xt Rim. 1:17; Fil. 3:9. \x*  
\v 22 yeni, Xudaning Eysa Mesihning ishench-sadaqetliki arqiliq étiqad qilghuchilarning hemmisining ichige hem üstige yetküzidighan heqqaniyliqidur! Bu ishta ayrimchiliq yoqtur \f □ \fr 3:22 \ft \+bd «Mesihning ishench-sadaqetliki arqiliq étiqad qilghuchilar...»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Eysa Mesihke baghlighan itiqadi arqiliq étiqad qilghuchilar...». Grék tilida «ishench, étiqad» we «sadaqetlik, ishenchlik» birla söz bilen ipadilinidu.\f*  
\v 23 (chünki barliq insanlar gunah sadir qilip, Xudaning shan-sheripige yételmey, uningdin mehrum boldi) \f □ \fr 3:23 \ft \+bd «Chünki barliq insanlar gunah sadir qilip, Xudaning shan-sheripige yételmey, uningdin mehrum boldi»\+bd* — buning ikki teripi bar; (1) Xuda eslide ademni «Öz süriti boyiche», yeni «Öz shan-sheripi bolushi üchün» yaratqanidi. Gunah sadir qilghinida insan bu shan-sherepke yételmidi, shunglashqa Xudagha wekil bolushtiki imtiyazdin mehrum boldi. (2) gunahi tüpeylidin insan Xudaning padishahliqida uning shan-sheripini körelmeydighan boldi.\f*  
\v 24 Chünki étiqadchilarning hemmisi Mesih Eysada bolghan nijat-hörlük arqiliq, \add Xudaning\add* méhir-shepqiti bilen bedelsiz heqqaniy qilinidu.\f □ \fr 3:24 \ft \+bd «Mesih Eysada bolghan nijat-hörlük arqiliq...»\+bd* — yaki «Mesih Eysaning gunahtin hör qilish xizmiti arqiliq...».\f*  \x + \xo 3:24 \xt Yesh. 53:5. \x*   
\m
\v 25 Xuda Uni gunahlarning jazasini kötürgüchi kafaret qurbanliqi süpitide teyinlidi; \add insanlarning\add* Uning \add qurbanliq\add* qénigha ishench baghlishi bilen \add qurbanliq\add* inawetliktur. Xuda bu arqiliq burunqi zamandikilerning sadir qilghan gunahlirigha sewr-taqetlik bolup, jazalimay ötküzüwétishining adilliq ikenlikini körsetti. \f □ \fr 3:25 \ft \+bd «gunahlarning jazasini kötürgüchi kafaret qurbanliqi»\+bd* — grék tilida birla söz bilen ipadilinidu. «Kafaret» toghruluq «Mis.» 29:33 we izahati, shundaqla «Tebirler»nimu körüng. \+bd «Xuda Uni gunahlarning jazasini kötürgüchi kafaret qurbanliqi süpitide teyinlidi; (insanlarning) Uning (qurbanliq) qénigha ishench baghlishi bilen (qurbanliq) inawetliktur. Xuda bu arqiliq burunqi zamandikilerning sadir qilghan gunahlirigha sewr-taqetlik bolup, jazalimay ötküzüwétishining adilliq ikenlikini körsetti»\+bd* — bu toluq ayet intayin muhim. Xuda burunqi zamandiki towa qilghan étiqadchi kishilerning gunahlirini jazalimay kechürüm qilghanlirining hemmisi Mesihning kelgüsi zamanda qurbanliq bolup, shu gunahlirining jazasini kötüridighanliqigha asaslan’ghanidi, shunglashqa pütünley adilliq idi. «Gunahlargha ... ötküzüwétish» dégen ibare belkim burunqi dewrdiki \+bd barliq gunahlarnimu\+bd* öz ichige alidu; biraq Xuda bu gunahlarni jazalimay ötküzüwetken bolsimu, xeqler towa qilmisa beribir axir bérip özliri jazalirini tartidu. Hazirqi zamandimu shundaq.\f*  \x + \xo 3:25 \xt Mis. 25:17; 2Kor. 5:19; Kol. 1:20; Ibr. 4:16; 1Yuh. 4:10. \x*  
\v 26 Buninggha oxshash bu \add qurbanliq\add* arqiliq U hazirqi zamanda bolghan heqqaniyliqinimu körsetken. Shundaq qilip U Özining hem heqqaniy ikenlikini hem Eysaning étiqadida bolghuchini heqqaniy qilghuchi ikenlikinimu namayan qildi.\f □ \fr 3:26 \ft \+bd «Shundaq qilip U Özining hem heqqaniy ikenlikini hem Eysaning étiqadida bolghuchini heqqaniy qilghuchi ikenlikinimu namayan qildi»\+bd* — Mesih Eysa her zamandiki barliq kishilerning hemme gunahining tégishlik jazasi (Xudaning gunah üstige chüshüridighan ghezipi)ni qobul qilghandin kéyin Xuda tolimu heqqaniyliq bilen towa qilghan kishilerni kechürüm qilip ularni heqqaniy qilghuchi bolidu.\f*   
\m
\v 27 Undaq bolsa, insanning néme maxtan’ghuchiliki bar? Maxtinish yoq qilindi!  
\m — Néme prinsipqa asasen? Qanun’gha intilish prinsipi bilenmu?  
\m — Yaq! «Étiqad» prinsipi bilen!   
\m
\v 28 Chünki «Insan Tewrat qanunigha emel qilishqa intilishliri bilen emes, belki étiqad bilen heqqaniy qilinidu» dep hésablaymiz! \f □ \fr 3:28 \ft \+bd «Tewrat qanunigha emel qilishqa intilishliri bilen emes...»\+bd* — mushu ibare grék tilida intayin qisqartilip: «qanundiki emeller bilen emes...» yaki «qanun’gha qaritilghan emeller bilen emes...» yaki «qanundin chiqqan emeller bilen emes...» dep ipadilinidu. Bu ibare «Rim.» 3:28, «Gal.» 2:16, 3:2, 5, 10dimu tépilidu. Insanning barliq «Tewrat qanunigha emel qilishqa intilishliri» özining gunahqa patqan bir gunahkar ikenlikini ispatlaydu, xalas.\f*  \x + \xo 3:28 \xt Ros. 13:38; Rim. 8:3; Gal. 2:16; Ibr. 7:25. \x*  
\v 29 Ejeba, Xuda peqetla Yehudiylarningla Xudasimu? U ellerningmu Xudasi emesmu? Shundaq, u ellerningmu Xudasidur.  
\v 30 Xuda bolsa birdur, U xetne qilin’ghanlarni étiqad bilen hemde xetne qilinmighanlarnimu étiqad bilen heqqaniy qilidu. \f □ \fr 3:30 \ft \+bd «Xuda bolsa birdur, U xetne qilin’ghanlarni étiqad bilen hemde xetne qilinmighanlarnimu étiqad bilen heqqaniy qilidu»\+bd* — bu ayettiki «xetne qilin’ghanlar» Yehudiylarni, «xetne qilinmighanlar» barliq Yehudiy emeslerni bildüridu.\f*  
\v 31 Emdi étiqad prinsipi bilen Tewrat qanunini bikar qiliwétimizmu? Yaq, del buning eksiche, uni küchke ige qilimiz.   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Ibrahimning étiqad bilen heqqaniy dep hésablinishi, bizge bir ülgidur  
\m
\v 1 Undaqta, biz \add Yehudiylarning\add* jismaniy jehettiki atimiz Ibrahimning érishkini toghrisida néme deymiz?\f □ \fr 4:1 \ft \+bd «atimiz Ibrahimning érishkini..»\+bd* — yaki «atimiz Ibrahimning ögen’gini..», «atimiz Ibrahimning bilgini..».\f*  \x + \xo 4:1 \xt Yesh. 51:2. \x*  
\v 2 Eger Ibrahim emelliri bilen heqqaniy dep jakarlan’ghan bolsa, uningda maxtan’ghudek ish bolatti (beribir Xudaning aldida uning maxtinish heqqi yoq idi).  
\v 3 Chünki muqeddes yazmilarda néme déyilgen? —  
\m «Ibrahim Xudagha étiqad qildi;  
\m Bu uning heqqaniyliqi hésablandi» déyilidu.\f □ \fr 4:3 \ft \+bd «Ibrahim Xudagha étiqad qildi; bu uning heqqaniyliqi hésablandi»\+bd* — «Yar.» 15:6.\f*  \x + \xo 4:3 \xt Yar. 15:6; Gal. 3:6; Yaq. 2:23. \x*   
\m
\v 4 Ishligüchige bérilidighan heq «méhir-shepqet» hésablanmaydu, belki birxil «qerz qayturush» hésablinidu.  
\v 5 Biraq, héch ish-emel qilmay, peqet nomussiz gunahkarlarni heqqaniy qilghuchi Xudagha étiqad qilidighan kishining bolsa, uning étiqadi heqqaniyliq dep hésablinidu!\f □ \fr 4:5 \ft \+bd «Biraq, héch ish-emel qilmay, peqet nomussiz gunahkarlarni heqqaniy qilghuchi Xudagha étiqad qilidighan kishining bolsa, uning étiqadi heqqaniyliq dep hésablinidu!»\+bd* — «héch emel qilmay» dégini, heqqaniyliqqa érishish üchün tirishish jehetidin éytilidu, «ademler jan béqish üchün ishlishi kérek emes» dégenlik emes, elwette.\f*  
\v 6 Xuda qilghan emellirige qarimay, heqqaniy dep hésablighan kishining bexti toghruluq Dawut \add peyghembermu\add* mundaq dégen: —   
\m
\v 7 «Itaetsizlikliri kechürüm qilin’ghan,  
\m Gunahliri yépilghan kishi némidégen bextliktur!\x + \xo 4:7 \xt Zeb. 32:1. \x*   
\m
\v 8 Perwerdigar gunahliri bilen héch hésablashmaydighanlar némidégen bextliktur!».\f □ \fr 4:8 \ft \+bd «Itaetsizlikliri kechürüm qilin’ghan, gunahliri yépilghan kishi némidégen bextliktur! Perwerdigar gunahliri bilen héch hésablashmaydighanlar némidégen bextliktur!»\+bd* — (7-8-ayet) «Zeb.» 32:1-2.\f*  \x + \xo 4:8 \xt Zeb. 32:1, 2\x*   
\m
\v 9 Emdi bext yalghuz xetne qilin’ghanlarghila mensup bolamdu, yaki xetne qilinmighanlarghimu mensup bolamdu? Chünki: «Ibrahimning étiqadi uning heqqaniyliqi dep hésablandi» dewatimiz.\f □ \fr 4:9 \ft \+bd «Ibrahimning étiqadi uning heqqaniyliqi dep hésablandi»\+bd* — «Yar.» 15:6.\f*  \x + \xo 4:9 \xt Yar. 15:6\x*   
\m
\v 10 Heqqaniyliq qandaq ehwalda uninggha hésablandi? Xetne qilinishtin ilgirimu yaki xetne qilinishtin kéyinmu? U xetne qilin’ghan halda emes, belki xetne qilinmighan halda hésablandi!  
\v 11 Uning xetnini qobul qilghini bolsa, uni xetne qilinishtin burunla étiqadi arqiliq ige bolghan heqqaniyliqqa möhür belgisi süpitide bolghanidi. Démek, u xetnisiz turup Xudagha étiqad qilghuchilarning hemmisining atisi boldi — ularmu \add étiqadi bilen\add* heqqaniy hésablinidu!\x + \xo 4:11 \xt Yar. 17:11. \x*   
\m
\v 12 U yene xetne qilin’ghanlarningmu atisidur; démek, xetne qilin’ghan bolushi bilen tengla xetne qilinmighan waqtidimu étiqadliq yol mangghan atimiz Ibrahimning izlirini bésip mangghanlarningmu atisi bolghandur.   
\m
\v 13 Chünki \add Xudaning\add* Ibrahimgha we neslige dunyagha mirasxor bolush toghrisidiki wede bérishi Ibrahimning Tewrat qanunigha emel qilishqa intilginidin emes, belki étiqadtin bolghan heqqaniyliqtin kelgen.  
\v 14 Chünki eger qanun’gha intilidighanlar mirasxor bolidighan bolsa étiqad bikar nerse bolup qalatti, Xudaning wedisimu yoqqa chiqirilghan bolatti. \x + \xo 4:14 \xt Gal. 3:18. \x*  
\v 15 Chünki Tewrat qanuni \add Xudaning\add* ghezipini élip kélidu; chünki qanun bolmisa, itaetsizlik dégen ishmu bolmaydu.\f □ \fr 4:15 \ft \+bd «Tewrat qanuni Xudaning ghezipini élip kélidu»\+bd* — adem Xudaning emr-permanlirigha emel qilalmighachqa, qanun uning gunahini namayan qilidu; namayan qilinishi bilen Xudaning ghezipi uning gunahi üstige chüshidu.\f*  \x + \xo 4:15 \xt Yuh. 15:22; Rim. 5:20; 7:8; Gal. 3:19. \x*   
\m
\v 16-17 Shuning üchün, Xudaning wedisining \add peqet\add* Öz méhir-shepqiti arqiliq emelge ashurulushi üchün, u étiqadqila asaslinidu. Buning bilen u wede Ibrahimning barliq ewladlirigha, peqet Tewrat qanuni astida turidighanlarghila emes, belki Ibrahimche étiqad qilghuchilarning hemmisigimu kapaletlik qilin’ghan. Chünki muqeddes yazmilarda: «Séni nurghun qowmning atisi qildim» dep yézilghinidek, Ibrahim hemmimizning atisidur. Derheqiqet, u ölüklerni tirildüridighan, mewjut bolmighanni bar dep mewjut qilidighan, özi étighad baghlighan Xuda aldida hemmimizning atisi boldi. \f □ \fr 4:16-17 \ft \+bd «Tewrat qanuni astida turidighanlar»\+bd* — Yehudiy xelq. \+bd «Séni nurghun qowmning atisi qildim»\+bd* — («Yar.» 17:5). Xudaning Ibrahimgha éytqan bu sözi «ötken zaman» sheklide («\+bd qildim\+bd*») bolup, héch perzentsiz bolghan waqtida uninggha éytilghan. Bu kéyinki ayetler bilen zich baghliqtur.\f*  \x + \xo 4:16-17 \xt Yesh. 51:2; Yar. 17:5. \x*  
\v 18 Héchqandaq ümid qalmisimu u yenila ümidte étiqad qildi we shuning bilen uninggha: «Séning nesling \add san-sanaqsiz\add* bolidu» dep aldin éytilghandek nurghun qowmning atisi boldi. \f □ \fr 4:18 \ft \+bd «Séning nesling san-sanaqsiz bolidu»\+bd* — «Yar.» 15:5.\f*  \x + \xo 4:18 \xt Yar. 15:5; Ibr. 11:12. \x*  
\v 19 U yüz yashqa yéqinlap, ténini ölgen hésablisimu, shundaqla ayali Sarahningmu baliyatqusini öldi dep qarisimu, yenila étiqadta ajizlashmidi; \f □ \fr 4:19 \ft \+bd «U yüz yashqa yéqinlap, ténini ölgen hésablisimu, shundaqla ayali Sarahningmu baliyatqusini öldi dep qarisimu...»\+bd* — démek, u öz ténining ölüktek bolghan ehwaligha we Sarahning qet’iy tughmasliqigha tolimu réalliq we éghirbésiqliq bilen qaraytti, biraq bu ishlar uning étiqadigha héch tesir yetküzmidi.\f*  
\v 20 Xudaning wedisige nisbeten étiqadsizliq qilip héch ikkilenmidi, eksiche u étiqadi arqiliq kücheytildi we Xudani ulughlidi, \x + \xo 4:20 \xt Yuh. 8:56; Ibr. 11:11, 18. \x*  
\v 21 «U némini wede qilghan bolsa shuni emelge ashurush qudritige Igidur» dep toluq ishendürüldi. \x + \xo 4:21 \xt Zeb. 115:3. \x*  
\v 22 Shuning bilen bu «uning heqqaniyliqi hésablandi». \x + \xo 4:22 \xt Yar. 15:6. \x*  
\v 23-25 Bu, «Uning heqqaniyliqi hésablandi» dégen söz yalghuz uning üchünla emes, belki Rebbimiz Eysani ölümdin tirildürgen Xudagha étiqad qilishimiz bilen heqqaniy hésablinidighan bizler üchünmu yézilghan; \add Mesih\add* bolsa itaetsizliklirimiz üchün pida yoligha tapshuruldi we heqqaniy qilinishimiz üchün tirildürüldi.\f □ \fr 4:23-25 \ft \+bd «Mesih bolsa itaetsizliklirimiz üchün pida yoligha tapshuruldi we heqqaniy qilinishimiz üchün tirildürüldi»\+bd* — «pida yoligha tapshuruldi» dégen ibare bolsa, u rezil ademlerning qoli bilen ölümge tapshuruldi, lékin bularning hemmisi insaniyetni qutquzush üchün Xudaning ulugh pilani idi, dep körsitidu.\f*  \x + \xo 4:23-25 \xt Rim. 15:4. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Xuda bilen inaq ötüsh  
\m
\v 1 Shunga étiqad bilen heqqaniy qilin’ghan ikenmiz, Rebbimiz Eysa Mesih arqiliq Xuda bilen inaq munasiwette bolimiz.\x + \xo 5:1 \xt Yesh. 32:17; Yuh. 16:33; Ef. 2:13. \x*  
\v 2 U arqiliq étiqad yolida bizni ching turghuzidighan bu méhir-shepqitining ichige kirish hoquqigha muyesser bolduq, shuningdek Xudaning shan-sheripige baghlighan ümidimizdin shad-xuram bolimiz. \x + \xo 5:2 \xt Yuh. 10:9; 14:6; 1Kor. 15:1; Ef. 2:18; 3:12; Ibr. 3:6; 10:19. \x*  
\v 3-4 Shundaq bolupla qalmay, müshkül ehwallar ichide shadlinimiz; chünki müshküllük sewrchanliqni, sewrchanliq chidamliqni, chidamliq ümidni élip kélidu, dep bilimiz.\f □ \fr 5:3-4 \ft \+bd «müshkül ehwallar ichide shadlinimiz...»\+bd* — yaki «müshkül ehwallardin tentene qilimiz».\f*  \x + \xo 5:3-4 \xt Yaq. 1:3. \x*  
\v 5 We bu ümid bizni yerge qaritip qoymaydu, chünki bizge ata qilin’ghan Muqeddes Roh arqiliq Xudaning méhir-muhebbiti alliburun qelbimizge quyulup éship tashti.\f □ \fr 5:5 \ft \+bd «We bu ümid bizni yerge qaritip qoymaydu, chünki bizge ata qilin’ghan Muqeddes Roh arqiliq Xudaning méhir-muhebbiti alliburun qelbimizge quyulup éship tashti»\+bd* — insanning Xudagha baghlighan herqandaq ümidi, uning bizge bolghan muhebbitining bar-yoq ikenlikige zich baghlinidu, elwette. Eger biz «Xuda bizni söyidu» dep bilsek hemde Xudaning muhebbiti öz wujudimizda peyda bolghan bolsa, herqandaq zor ümidlermu bolidu.\f*   
\m
\v 6 Chünki biz peqet amalsiz qalghinimizda, Mesih biz ixlassizlar üchün \add Xuda\add* békitken waqitta özini pida qildi.\f □ \fr 5:6 \ft \+bd «Chünki biz peqet amalsiz qalghinimizda...»\+bd* — «amalsiz» — özimizni gunahtin qutuldurushqa amalsiz.\f*  \x + \xo 5:6 \xt Ef. 2:1; Kol. 2:13; Ibr. 9:15; 1Pét. 3:18. \x*  
\v 7 Birsining heqqaniy adem üchün jénini pida qilishi nahayiti az uchraydighan ish; bezide yaxshi adem üchün birsi pida bolushqa jür’et qilishimu mumkin;  
\v 8 lékin Xuda Öz méhri-muhebbitini bizge shuningda körsitiduki, biz téxi gunahkar waqtimizda, Mesih biz üchün jénini pida qildi.\x + \xo 5:8 \xt Ibr. 9:15; 1Pét. 3:18. \x*  
\v 9 Hazir biz Uning qéni bilen heqqaniy qilin’ghan ikenmiz, emdi U arqiliq \add kélidighan\add* ghezeptin qutulushimiz téximu jezmendur. \f □ \fr 5:9 \ft \+bd «emdi U arqiliq kélidighan ghezeptin qutulushimiz téximu jezmendur»\+bd* — «kélidighan ghezep» Xudaning gunahlarning üstige chüshidighan ghezipi.\f*  
\v 10 Chünki burun Xudagha düshmen bolghan bolsaqmu, Oghlining ölümi arqiliq bizni Uning bilen inaqlashturghan yerde, Uning bilen inaqlashturulghandin kéyin, emdi \add Oghlining\add* hayati arqiliq biz téximu qutuldurulmamduq?! \f □ \fr 5:10 \ft \+bd «Chünki burun Xudagha düshmen bolghan bolsaqmu, Oghlining ölümi arqiliq bizni Uning bilen inaqlashturghan yerde, Uning bilen inaqlashturulghandin kéyin, emdi Oghlining hayati arqiliq biz téximu qutuldurulmamduq?!»\+bd* — Xudaning nijatida «qutulush» peqet dozaxtin qutulush emes, gunahning barliq asaretliridin azad bolup yéngi ehmiyetlik hayattin behrimen bolushtin ibarettur.\f*  
\v 11 Buning bilenla qalmay, hazir biz Rebbimiz Eysa Mesih arqiliq Xuda bilen inaqlashturulduq, U arqiliqmu Xudaning Özidin shadlinimiz.\f □ \fr 5:11 \ft \+bd «U arqiliqmu Xudaning Özidin shadlinimiz»\+bd* — «Xudaning Özidin shadlinimiz» dégenning bashqa birxil menisi barki, «Xudani qattiq danglaymiz».\f*   
\b  
\m  
\s1 Adem’atidin ölüm, Mesihtin hayatliq — gunahning yiltizi  
\m
\v 12 Shuningdek, gunahning dunyagha kirishi birla adem arqiliq boldi, ölümning dunyagha kirishi gunah arqiliq boldi; shuning bilen gunah arqiliq ölüm hemme ademge tarqaldi; chünki hemme adem gunah sadir qildi \f □ \fr 5:12 \ft \+bd «Shuningdek, gunahning dunyagha kirishi birla adem arqiliq boldi»\+bd* — «birla adem arqiliq» bolsa, Adem’atimiz arqiliq, elwette.\f*  \x + \xo 5:12 \xt Yar. 2:17; 3:6; 1Kor. 15:21. \x*  
\v 13 (chünki Tewrat qanunidin ilgirimu gunah dunyada bar idi, elwette; halbuki, qanun bolmisa gunahning hésabi élinmaydu.  
\v 14 Shundaqtimu, ölüm Adem’ata waqtidin Musa peyghember waqtighiche insanlarghimu höküm sürdi; ular gerche Adem’atining sadir qilghan itaetsizlikidek gunah sadir qilmighan bolsimu, bu insanlarmu ölüm hökümidin xaliy bolmidi).  
\m Adem’atining özi — kéyin kélidighan Mesihning bir bésharetlik ülgsidur; ’\f □ \fr 5:14 \ft \+bd «... Shundaqtimu, ölüm Adem’ata waqtidin Musa peyghember waqtighiche insanlarghimu höküm sürdi; ular gerche Adem’atining sadir qilghan itaetsizlikidek gunah sadir qilmighan bolsimu, bu insanlarmu ölüm hökümidin xaliy bolmidi)»\+bd* — rosulning gépi boyiche, gunah peqet öz-özidin melum bolghandila andin gunah hésablinidu. Bu melum bolush ikki yol bilen bolidu: — (1) Xudaning insan’gha biwasite éytqan sözliri, qanuni arqiliq; (2) insaning wijdani arqiliq. Adem’atimiz Xudaning biwasite buyruqini anglighan we uninggha itaetsizlik qildi. Adem’atimiz waqtidin Musa peyghember waqtighiche, yeni Tewrat qanuni bérilgüche, insanlar Xudadin biwasite kelgen birer qanunni körmigen. Halbuki, shu dewrlerdiki ademlerning hemmisi öldi. Ularda Xudaning ochuq körsetken qanuni bolmisimu, Pawlus yuqirida éytqandek, Xudaning qanunidiki exlaqiy telepler öz qelb-wijdanlirida mewjut idi. Shuning bilen shu dewrlerdikiler «Adem’atimizning itaetsizliki» (yeni Xudaning biwasite bir emrige xilapliq qilghan itaetsizliki)dek gunah qilmighan bolsimu, ular gunah sadir qilghinida wijdani arqiliq uni éniq bilip yetken we gunah sewebidin ölüp kétiwatqanidi. \+bd «Adem’atining özi — kéyin kélidighan Mesihning bir bésharetlik ülgsidur»\+bd* — Adem’atimizning birla qétimliq gunahi pütkül insan’gha yaman tesir yetküzgendek, Mesihning shu bir qétimliq itaet qilghini (qurbanliqi qilghini) pütkül ishen’gen insan’gha del uning eksini yetküzidu.\f*  
\v 15 halbuki, \add Xudaning\add* shapaetlik sowghiti Adem’atining itaetsizlikining pütünley eksidur. Chünki birla ademning itaetsizliki bilen nurghun adem ölgen bolsa, emdi Xudaning méhir-shepqiti we shuningdek birla adem, yeni Eysa Mesihning méhir-shepqiti arqiliq kelgen sowghat éship-téship turghachqa, nurghun ademge yetküzülüp téximu zor netije hasil qildi!   
\m
\v 16 Shu shapaetlik sowghatning netijisi bolsa, shu bir ademning gunahining aqiwitige pütünley oxshimaydu. Chünki bir ademning bir qétim ötküzgen itaetsizlikidin chiqarghan höküm insanlarni gunahkar dep békitken bolsimu, emma shu shapaetlik sowghat bolsa köpligen kishilerning nurghun itaetsizlikliridin «heqqaniy qilinish»qa élip baridu.  
\v 17 Emdi bir ademning itaetsizliki tüpeylidin, ene shu bir adem arqiliq ölüm hökümran bolghan yerde, \add Xudaning\add* mol méhir-shepqitini, shundaqla heqqaniyliq bolghan shapaetlik sowghitini qobul qilghanlar bir adem, yeni shu Eysa Mesih arqiliq hayatta shunche ghalibane hökümranliq qilghuchilar bolmamdu!\f □ \fr 5:17 \ft \+bd «shu Eysa Mesih arqiliq hayatta shunche ghalibane hökümranliq qilghuchilar bolmamdu!»\+bd* — «hökümranliq qilghuchilar» dégen ibare: — bu dunyada gunah üstidin, ölüm üstidin, Sheytan qatarliqlar üstidin ghelibe qilip hökümran bolushni körsetse kérek. Kelgüside, Xudaning padishahliqi kelgende shu hökümranliqning bashqa tereplirimu bolidu.\f*   
\m
\v 18 Shunga, bir qétimliq itaetsizlik tüpeylidin barliq insanlar gunahning jazasigha mehkum qilin’ghan bolsa, oxshashla bir qétimliq heqqaniy emel bilen hayatliq élip kélidighan heqqaniyliq pütkül insanlargha yetküzülgen.  
\v 19 Bir ademning bir qétimliq itaetsizliki arqiliq nurghun kishiler derweqe gunahkar qilinip békitilgendek, bir ademning bir qétimliq itaetmenliki bilenmu nurghun kishiler heqqaniy qilinip békitilidu. \f □ \fr 5:19 \ft \+bd «Bir ademning bir qétimliq itaetsizliki arqiliq nurghun kishiler derweqe gunahkar qilinip békitilgendek, bir ademning bir qétimliq itaetmenliki bilenmu nurghun kishiler heqqaniy qilinip békitilidu»\+bd* — bu intayin muhim ayet, Adem’ata «öz ichige alghan» barliq insanlargha gunahliq tebiitini yetküzgendek, oxshashla Mesih Eysamu étiqad arqiliq «Öz ichige alghan» barliq insanlargha yéngi heqqaniy tebiitini yetküzidu. Adem’ata gunahkar insan ailisining béshi bolghan; Mesih Eysa yéngi birxil insan ailisining béshi we uning tunji ezasi hem wekili boldi.\f*  
\v 20 Emdi Tewrat qanuni insanning itaetsizlikliri köprek ashkarlinip bilinsun dep kirgüzülgenidi. Lékin gunah qeyerde köpeygen bolsa, \add Xudaning\add* méhir-shepqitimu shu yerde téximu éship tashti. \x + \xo 5:20 \xt Luqa 7:47; Yuh. 15:22; Rim. 4:15; 7:8; Gal. 3:19\x*  
\v 21 Shuningdek, gunah \add insaniyetning\add* üstidin hökümranliq qilip \add ularni\add* ölümge élip barghinidek, \add Xudaning\add* méhir-shepqiti heqqaniyliqqa asaslinip hökümranliq qilip, insanni Rebbimiz Eysa Mesih arqiliq menggülük hayatliqqa érishtüridu.   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Gunahtin qutulup Mesih arqiliq hayatliqqa érishish  
\m
\v 1 Undaqta, néme dégülük? Xudaning méhir-shepqiti téximu ashsun dep gunah ichide yashawéremduq?  
\v 2 Yaq, hergiz! Gunahqa nisbeten ölgen bizler qandaqmu uning ichide yashawérimiz?  
\v 3 Yaki siler bilmemsiler? Herqaysimiz Mesih Eysagha kirishke chömüldürülgen bolsaq, Uning ölümi ichige chömüldürülduq?\f □ \fr 6:3 \ft \+bd «Herqaysimiz Mesih Eysagha kirishke chömüldürülgen bolsaq, Uning ölümi ichige chömüldürülduq?»\+bd* — «Mesih Eysagha kirishke chömüldürülüsh» sugha chömüldürüp étiqadni étirap qilishni körsitemdu, yaki Muqeddes Rohqa chömüldürülüshni körsitemdu? Bizningche her ikkisini körsitidu. Chünki Xuda aldida peqet «bir chömüldürülüsh» bar («Ef.» 4:5); Xudaning ademning sugha chömüldürülüshide bolghan meqsiti, bu chömüldürülüsh arqiliq Öz Rohigha chömüldürülüshni élip bérishidin ibaret. Birsi sugha chömüldürülüp Muqeddes Rohqa chömüldürülmigen bolsa téxi toluq «Mesih ichige chömüldürülgen» bolmaydu (Injil, «Ros.» 19:1-6, «Ef.» 4:5, «Kol.» 2:11-13, «1Pét.» 3:21 we izahatlarni körüng).\f*  \x + \xo 6:3 \xt Gal. 3:27. \x*  
\v 4 Biz chömüldürüsh arqiliq Uning ölümi ichige kirip, Uning bilen bille kömülduq; buning meqsiti, Mesih Atining shan-sheripi arqiliq ölümdin tirilginidek, bizningmu yéngi hayatta méngishimiz üchündur.\f □ \fr 6:4 \ft \+bd «Biz chömüldürüsh arqiliq uning ölümi ichige kirip»\+bd* — grék tilida «chömüldürülüsh» «shu chömüldürülüsh» déyilidu. Yuqiriqi izahatni körüng. \+bd «Mesih Atining shan-sheripi arqiliq ölümdin tirilginidek...»\+bd* — «Ata» Xuda’Atini körsitidu.\f*  \x + \xo 6:4 \xt Rim. 8:11; Ef. 4:23; Fil. 3:10,11; Kol. 2:12; 3:10; Ibr. 12:1; 1Pét. 2:2. \x*   
\m
\v 5 Chünki \add Mesihning\add* ölümige oxshash bir ölümde Uning bilen birge baghlan’ghanikenmiz, emdi biz choqum Uning tirilishige oxshash bir tirilishtimu Uning bilen birge bolimiz.\f □ \fr 6:5 \ft \+bd «Chünki Mesihning ölümige oxshash bir ölümde Uning bilen birge baghlan’ghanikenmiz, emdi biz choqum Uning tirilishige oxshash bir tirilishtimu uning bilen birge bolimiz»\+bd* — «Uning ölümige oxshash bir ölüm» sugha chömüldürülüshni körsitidu; «Uning tirilishige oxshash bir tirilish» bizningche (1) yéngi hayatqa érishish; we (2) qiyamet künidiki tirilishnimu körsitidu.\f*  \x + \xo 6:5 \xt Rim. 8:11; Kol. 3:1. \x*  
\v 6 Shuni bilimizki, gunahning makani bolghan ténimiz kardin chiqirilip, gunahning qulluqida yene bolmasliqimiz üchün, «kona adem»imiz Mesih bilen bille kréstlinip ölgen\x + \xo 6:6 \xt Gal. 2:20; 5:24; Fil. 3:10; 1Pét. 4:1, 2. \x*  
\v 7 (chünki ölgen kishi gunahtin xalas bolghan bolidu).\x + \xo 6:7 \xt 1Pét. 4:1. \x*  
\v 8 Mesih bilen bille ölgen bolsaq, uning bilen teng yashaydighanliqimizghimu ishinimiz.\x + \xo 6:8 \xt 2Tim. 2:11. \x*  
\v 9 Chünki Mesihning ölümdin tirilgendin kéyin qayta ölmeydighanliqi, ölümning emdi Uning üstidin yene hökümranliq qilalmaydighanliqi bizge melum. \x + \xo 6:9 \xt Weh. 1:18. \x*  
\v 10 Chünki Uning ölümi, U gunahni bir terep qilish üchün peqet bir qétimliq öldi; Uning hazir yashawatqan hayati bolsa, U Xudagha yüzlinip yashawatqan hayattur. \f □ \fr 6:10 \ft \+bd «Uning hazir yashawatqan hayati bolsa, U Xudagha yüzlinip yashawatqan hayattur»\+bd* — «Xudagha yüzlinip yashawatqan hayattur»: bu ibarining belkim üch menisi bar bolushi mumkin; (1) Xudaning shan-sheripi üchün yashash; (2) Xudagha pütünley tayinip yashash (shundaq qilghanda ölüm bolmaydu); (3) Xudaning yétekchiliki astida yashash. Rosul belkim ishen’güchilerning yashawatqan yéngi hayatimu özining shexsiy niyetliri üchün emes, belki «Xudagha yüzlinip yashawatqan» bolushi kérek, démekchi bolidu (11-ayetni körüng).\f*  \x + \xo 6:10 \xt 1Pét. 2:24. \x*  
\v 11 Shuninggha oxshash, silermu özünglarni gunahqa nisbeten ölgen, emma Mesih Eysada bolup Xudagha yüzlinip tirik dep hésablanglar.   
\m
\v 12 Shunga gunahning ölidighan téninglarda hökümranliq qilishigha yol qoymanglar, uning rezil arzu-heweslirige boysunmanglar,  
\v 13 shuningdek téninglarning héch ezasini heqqaniyetsizliqqa qoral qilip gunahqa tutup bermenglar. Eksiche, ölümdin tirildürülgenlerdek, özünglarni Xudagha atanglar hemde téninglardiki ezalarni heqqaniyetning qorali qilip Xudagha atanglar.\x + \xo 6:13 \xt Luqa 1:74; Rim. 12:1; Gal. 2:20; Ibr. 9:14; 1Pét. 4:2. \x*   
\m
\v 14 Gunah silerning üstünglargha héch hökümranliq qilmaydu; chünki siler Tewrat qanunining astida emes, belki Xudaning méhir-shepqiti astida yashawatisiler.   
\b  
\m  
\s1 Heqqaniyliqning quli bolush hayatliq yolidur  
\m
\v 15 Undaqta, qandaq qilish kérek? Qanunning astida emes, méhir-shepqet astida bolghanliqimiz üchün gunah sadir qiliwersek bolamdu? Yaq, hergiz!  
\v 16 Özliringlarni itaetmen qullardek birige tutup bersenglar, shu kishining quli bolghanliqinglarni bilmemsiler — yaki ölümge élip baridighan gunahning qulliri, yaki Xuda aldida heqqaniyliqqa élip baridighan itaetmenlikning qulliri bolushunglar muqerrer? \x + \xo 6:16 \xt Yuh. 8:34; 2Pét. 2:19. \x*  
\v 17 Xudagha teshekkür! Burun gunahning quli bolghansiler, biraq \add Mesihning\add* telimige bashlinip, bu telim körsetken nemunige chin dilinglardin itaet qildinglar.  
\v 18 Siler gunahning küchidin qutuldurulup, heqqaniyliqning qulliri boldunglar.\x + \xo 6:18 \xt Yuh. 8:32; Gal. 5:1; 1Pét. 2:16. \x*   
\m
\v 19 Etliringlar ajiz bolghachqa, silerge insanche sözlewatimen: — ilgiri siler ten ezayinglarni napak ishlargha we exlaqsizliqqa qullardek tutup bérishinglar bilen téximu exlaqsizliqlarni qilghandek, emdi hazir ten-ezaliringlarni pak-muqeddeslikke bashlaydighan heqqaniyliqqa qullardek tutup béringlar. \f □ \fr 6:19 \ft \+bd «etliringlar ajiz bolghachqa, silerge insanche sözlewatimen...»\+bd* — «men insanche sözlewatimen» dégen ibare toghruluq 3:5tiki izahatni körüng.\f*  
\v 20 Siler gunahning qulliri bolghan waqtinglarda, heqqaniyliqning ilkide emes idinglar. \x + \xo 6:20 \xt Yuh. 8:34. \x*  
\v 21 Hazir nomus dep qarighan burunqi ishlardin shu chaghda siler zadi qandaq méwe kördünglar? U ishlarning aqiwéti ölümdür.  
\v 22 Biraq, hazir siler gunahtin erkin qilinip, Xudaning qulliri bolghan ikensiler, silerde özünglarni pak-muqeddeslikke élip baridighan méwe bar, uning netijisi menggülük hayattur.   
\m
\v 23 Chünki gunahning ish heqqi yenila ölümdur, biraq Xudaning Rebbimiz Mesih Eysada bolghan sowghiti bolsa menggülük hayattur.\x + \xo 6:23 \xt Yar. 2:17; Rim. 5:12; 1Kor. 15:21; Yaq. 1:15. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Nikah munasiwitidin misal  
\m
\v 1 I qérindashlar, men hazir Tewrat qanunini bilgenlerge sözlewatimen; siler qanunning peqet hayat waqtidila insan üstige hökümran bolidighanliqini bilmemsiler?   
\m
\v 2 Mesilen, éri bar ayal, éri hayatla bolidiken, qanun boyiche érige baghlan’ghan; lékin éri ölüp ketse, \add özini érige baghlighan\add* nikah qanunidin azad qilinidu.\x + \xo 7:2 \xt 1Kor. 7:2,10,39. \x*  
\v 3 Shuning üchün, bu ayal éri hayat waqtida bashqa bir erge baghlansa, zinaxor ayal dep atilidu. Lékin éri ölüp ketse, u \add nikah\add* qanunidin erkin bolidu; shu chaghda bashqa bir erge tegse, zina qilghan bolmaydu.\x + \xo 7:3 \xt Mat. 5:32. \x*  
\v 4 Xuddi shuningdek, qérindashlar, siler Eysa Mesihning \add qurbanliq\add* téni arqiliq Tewrat qanunigha nisbeten öldünglar. Buning meqsiti silerning bashqa birsige, yeni ölümdin Tirilgüchige baghlinishinglar we shuning bilen Xudagha méwe bérishinglardin ibarettur.\f □ \fr 7:4 \ft \+bd «Buning meqsiti silerning bashqa birsige, yeni ölümdin Tirilgüchige baghlinishinglar we shuning bilen Xudagha méwe bérishinglardin ibarettur»\+bd* — birdinbir «ölümdin Tirilgüchi» Mesihdur, elwette. «Xudagha méwe bérish»ning her tereplime menisi bar; «nikahning méwisi» adette balilar bolidu; Mesihke baghlinishning netijisi belkim bashqilarning biz arqiliq Xudagha étiqad baghlap Uninggha perzent bolushidin ibaret bolidu; bu, shübhisizki, rosul mushu yerde körsetken «méwe»ning bir qismi. «Gal.» 5:22nimu körüng.\f*  \x + \xo 7:4 \xt Gal. 2:19; 1Pét. 4:1. \x*   
\m
\v 5 Chünki biz «et»ning ilkide waqtimizda, Tewrat qanuni gunahning arzu-heweslirini téximu qozghap, ténimizdiki ezalarda ölümge élip baridighan méwini chiqarghanidi;\f □ \fr 7:5 \ft \+bd «Chünki biz «et»ning ilkide waqtimizda, Tewrat qanuni gunahning arzu-heweslirini téximu qozghap, ténimizdiki ezalarda ölümge élip baridighan méwini chiqarghanidi»\+bd* — «et» dégen sözning mushu yerdiki menisi toghruluq «kirish söz»imizni körüng. «Tewrat qanuni gunahning arzu-heweslirini téximu qozghap» dégen sözler qanunning insanning tebiitide peyda qilghan tesirlirini körsitidu. Buning üch teripi bar: (1) insanning nurghun qilmishliri angsiz; (2) insanning tebiiti bek tetür bolup, Xuda buni qil dése, u bashqiche qilidu; (3) (eng muhimi) nurghun kishiler shu guwahliqni bériduki, özining Xudaning qanunlirigha emel qilishqa tirishqanséri öz gunahliri téximu ashkarilinidu, hetta köpiyip kétidu. Töwendiki 7-25-ayetlerde Pawlus özining bu toghruluq tejribisini biz üchün qisqiche bayan qilidu.\f*  
\v 6 lékin, hazir biz Tewrat qanunining ilkidin erkin bolduq. Chünki özimizni boghup turidighan bu qanun’gha nisbeten ölgen bolup, qanunning desturining kona yolida emes, belki Rohning yéngi yolida \add Xudaning\add* qulluqida bolimiz.\f □ \fr 7:6 \ft \+bd «lékin, hazir biz Tewrat qanunining ilkidin erkin bolduq. Chünki özimizni boghup turidighan bu qanun’gha nisbeten ölgen bolup, qanunning desturining kona yolida emes, belki Rohning yéngi yolida (Xudaning) qulluqida bolimiz»\+bd* — oqurmen «Tewrat qanuni»gha emel qilay dése, uningda 613 maddiliq emr-belgilimining bar ikenlikini bilishi kérek. Ulargha emel qilish biryaqta tursun, ularni éside ching tutushla köp ademlerge qiyin kélishi mumkin. 
\fp  «Roh» — Xudaning Muqeddes Rohi.\f*  \x + \xo 7:6 \xt Rim. 2:29; 2Kor. 3:6. \x*   
\b  
\m  
\s1 Muqeddes qanun we gunah  
\m
\v 7 Undaqta néme dégülük? Tewrat qanunining özi gunahmu? Hergiz undaq emes! Derweqe, qanunning körsetmiliri bolmisa, gunahning néme ikenlikini bilmeyttim. Qanun «nepsaniyetchilik qilma» démigen bolsa, nepsaniyetchilikning néme ikenlikini bilmigen bolattim.\x + \xo 7:7 \xt Mis. 20:17; Qan. 5:21; Rim. 3:20; Ibr. 7:18. \x*  
\v 8 Lékin gunah qanunning emri arqiliq purset tépip, ichimde herxil nepsaniyetchiliklerni qozghidi. Tewrat qanuni bolmisa, gunahmu ölüktek jansiz bolatti.\x + \xo 7:8 \xt Yuh. 15:22; Rim. 4:15; 5:20; Gal. 3:19. \x*  
\v 9 Bir chaghlarda qanunning sirtida yashighinimda hayat idim, lékin qanun emrini bilishim bilenla, gunahmu janlinip, méni ölümge élip bardi. \f □ \fr 7:9 \ft \+bd «bir chaghlarda qanunning sirtida yashighinimda ...»\+bd* — buning menisi belkim: «Tewrat qanunining mendin némini telep qilidighanliqini chüshenmeydighan waqtimda,....». \+bd «qanun emrini bilishim bilenla...»\+bd* — grék tilida «qanun emri manga kelgendila,....». \+bd «....gunahmu janlinip, méni ölümge élip bardi»\+bd* — mushu ayettiki «ölüm» shübhisizki, rohiy jehettiki ölümni körsitidu.\f*  
\v 10 Eslide kishige hayatliq élip kelsun dep buyrulghan qanunning emri eksiche manga ölüm élip keldi. \f □ \fr 7:10 \ft \+bd «Eslide kishige hayatliq élip kelsun dep buyrulghan qanunning emri ...»\+bd* — mesilen, «Qan.» 4:1ni körüng.\f*  
\v 11 Chünki gunah qanunning emri bilen hujum pursitini tépip, méni azdurdi we emr arqiliq méni öltürdi.   
\m
\v 12 Buningdin qarighanda qanun heqiqeten pak-muqeddestur, uning emrimu muqeddes, toghra-adaletlik we yaxshidur. \x + \xo 7:12 \xt 1Tim. 1:8. \x*  
\v 13 Undaqta, yaxshi bolghini manga ölüm boldimu? Hergiz undaq emes! Belki, gunahning qewetla qebih ikenliki emr arqiliq ochuq ashkarilinishi üchün, bu yaxshi emrning wasitisi bilen gunah mende ölüm peyda qildi.   
\b  
\m  
\s1 Gunahning dehshetlik küchi  
\m
\v 14 Tewrat qanunining «rohqa tewe» ikenlikini bilimiz. Biraq men bolsam «etke tewe»durmen, démek gunahqa quldek sétilghanmen. \f □ \fr 7:14 \ft \+bd «biraq men bolsam «etke tewe»durmen, démek gunahqa quldek sétilghanmen»\+bd* — «etke tewe» yaki «ette bolghan» toghruluq kirish sözni körüng.\f*  \x + \xo 7:14 \xt Yesh. 52:3. \x*  
\v 15 Chünki néme qiliwatqinimni özümmu bilmeymen. Chünki özüm niyet qilghan ishlarni qilmaymen; eksiche, nepretlinidighinimni qilimen. \x + \xo 7:15 \xt Gal. 5:17. \x*  
\v 16 Lékin eger özüm xalimighan ishlarni qilsam, özüm qanunning yaxshi ikenlikini étirap qilghan bolimen.  
\v 17 Shundaq iken, bu ishlarni men emes, belki ichimde mewjut bolghan gunah qilduridu.  
\v 18 Ichimde, yeni méning etlirimde héch yaxshiliqning mewjut emeslikini bilimen; chünki yaxshiliq qilish niyitim bar bolsimu, uni qilalmaymen. \x + \xo 7:18 \xt Yar. 6:3,5; 8:21. \x*  
\v 19 Shuning üchün özüm xalighan yaxshiliqni qilmay, eksiche xalimighan yamanliqni qilimen.  
\v 20 Özüm niyet qilmighan ishni qilsam, buni qilidighan men emes, belki ichimde makan qilghan gunahtur.   
\m
\v 21 Buningdin özümdiki shundaq bir qanuniyetni bayqaymenki, yaxshiliqni qilmaqchi bolghinimda, yamanliq haman ichimde manga hemrah bolidu. \f □ \fr 7:21 \ft \+bd «Buningdin özümdiki shundaq bir qanuniyetni bayqaymenki, yaxshiliqni qilmaqchi bolghinimda, yamanliq haman ichimde manga hemrah bolidu»\+bd* — grék tilida «qanuniyet» we «qanun» birla söz bilen ipadilinidu.\f*  
\v 22 Qelbimde Xudaning qanunidin söyünimen; \x + \xo 7:22 \xt Ef. 3:16. \x*  
\v 23 biraq ténimdiki ezalirimda bashqa bir qanuniyetni sézimen. Bu qanuniyet qelbimdiki qanun bilen jeng qilip, méni ténimdiki ezalirimdiki gunah sadir qildurghuchi qanuniyetke esir qilidu. \x + \xo 7:23 \xt Gal. 5:17. \x*  
\v 24 Némidégen derdmen ademmen-he! Ölümge élip baridighan bu ténimdin kimmu méni qutquzar?  
\v 25 Rebbimiz Eysa Mesih arqiliq Xudagha teshekkür bolsun! Shundaq qilip, qelbim bilen Xudaning qanunigha itaet qilimen, lékin etlirimde gunah sadir qildurghuchi qanuniyetke itaet qilimen.\f □ \fr 7:25 \ft \+bd «Rebbimiz Eysa Mesih arqiliq Xudagha teshekkür bolsun!»\+bd* — démek, u özi qilalmaydighan ishni Xuda Özi qilghan; bashqiche éytqanda, «Rebbimiz Eysa Mesih arqiliq ademni qutquzidighan Xudagha teshekkür!». \+bd «shundaq qilip, qelbim bilen Xudaning qanunigha itaet qilimen, lékin etlirimde gunah sadir qildurghuchi qanuniyetke itaet qilimen»\+bd* — töwendiki 8-bab, 8-9-ayetni körüng.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Muqeddes rohtiki hayatliq qanuniyiti  
\m
\v 1 Xulasilisaq, Mesih Eysada bolghanlar gunahning jazasigha mehkum bolmaydu.  
\v 2 Chünki Mesih Eysada bolghan hayatliqni bexsh étidighan Rohning qanuniyiti ademni gunahqa we ölümge élip baridighan qanuniyettin silerni xalas qildi.\f □ \fr 8:2 \ft \+bd «silerni xalas qildi»\+bd* — bezi kona köchürme oram yazmilarda «méni xalas qildi» dep yézilidu.\f*  \x + \xo 8:2 \xt Yuh. 8:36; Rim. 6:18, 22; Gal. 5:1. \x*  
\v 3 Chünki \add gunahliq\add* et élip kélidighan ajizliq tüpeylidin Tewrat qanuni qilalmighanni Xudaning Özi \add qildi\add*; U Öz Oghlini gunahkar etlik qiyapette gunahni bir terep qilishqa ewetip, ettiki mewjut gunahni \add ölümge\add* mehkum qiliwetti;\f □ \fr 8:3 \ft \+bd «U (Xuda) Öz Oghlini gunahkar etlik qiyapette gunahqa qurbanliq süpitide gunahni bir terep qilishqa ewetip»\+bd* — Eysa Mesih pütünley insan boldi, uning téni bizning ténimizge oxshash, biraq uning éti «gunahkar et» emes idi; shunga Pawlus uning: «gunahkar etke \+bd oxshaydighan\+bd* etlik qiyapet»lik tende dunyagha kelgenlikini bayan qilidu.\f*  \x + \xo 8:3 \xt Ros. 13:39; Rim. 3:28; Gal. 2:16; Ibr. 7:18. \x*  
\v 4 buning bilen \add muqeddes\add* qanunning heqqaniy telipi etke egeshmeydighan, belki Rohqa egiship mangidighan bizlerde emelge ashurulidu.\f □ \fr 8:4 \ft \+bd «muqeddes qanunning heqqaniy telipi... (Muqeddes) Rohqa egiship mangidighan bizlerde emelge ashurulidu»\+bd* — «qanunning heqqaniy telipi» — kirish sözimizde «ishen’güchilerning Tewrat qanuni bilen munasiwiti toghruluq» yazghinimizni körüng.\f*   
\m
\v 5 Chünki etke boysunidighanlar etke xas ishlarning oyida yüridu; Muqeddes Rohqa boysunidighanlar bolsa, shu Rohqa ait ishlarning oyida yüridu.\f □ \fr 8:5 \ft \+bd «Muqeddes Roh»\+bd* — grék tilida «Roh». 6-, 13-, 23-, 26- we 27-ayettimu shundaq.\f*  \x + \xo 8:5 \xt 1Kor. 2:14. \x*  
\v 6 Ettiki oy-niyetler ademni ölümge élip baridu; Muqeddes Rohqa ait oy-niyetler hayatliq we xatirjem-amanliqtur;  
\v 7 chünki ettiki oy-niyetler Xudagha düshmenliktur; chünki et Xudaning qanunigha boysunmaydu hem hetta uninggha boysunushi mumkin emes;  
\v 8 ette bolghanlar Xudani xursen qilalmaydu.   
\m
\v 9 Emma silerge kelsek, peqet Xudaning Rohi derweqe ichinglarda yashawatqan bolsa, siler ette emes, belki Rohta yashaysiler. Emma Mesihning Rohigha ige bolmighan adem bolsa, u Mesihke mensuplardin emes. \x + \xo 8:9 \xt 1Kor. 3:16. \x*  
\v 10 Lékin Mesih qelbinglarda bolsa, téninglar gunah tüpeylidin ölümning ilkide bolsimu, heqqaniyliq tüpeylidin rohinglar hayattur. \f □ \fr 8:10 \ft \+bd «Lékin Mesih qelbinglarda bolsa, téninglar gunah tüpeylidin ölümning ilkide bolsimu, heqqaniyliq tüpeylidin rohinglar hayattur»\+bd* — démek, birsi étiqad arqiliq Xudaning heqqaniyliqigha érishken bolsa, shu haman menggülük hayat uning rohida bashlinidu. Bashqa birxil terjimisi: «heqqaniyliq tüpeylidin (Muqeddes) Roh silerning hayatinglar boldi».\f*  
\v 11 Halbuki, ölgen Eysani ölümdin Tirildürgüchining Özidiki Roh silerde yashisa, Mesihni ölümdin tirildürgüchi qelbinglarda yashawatqan Rohi arqiliq ölidighan téninglarnimu hayati küchke ige qilidu.\f □ \fr 8:11 \ft \+bd «Mesih Eysani ölümdin Tirildürgüchi»\+bd* — Xuda, elwette. \+bd «Halbuki, ölgen Eysani ölümdin Tirildürgüchining Özidiki Roh silerde yashisa, Mesihni ölümdin Tirildürgüchi qelbinglarda yashawatqan Rohi arqiliq ölidighan téninglarnimu hayati küchke ige qilidu»\+bd* — bu bayanni ikki terepte chüshen’gili bolidu: (1) Xuda qiyamet künide bu dunyada ölidighan ténimizni tirildüridu; (2) ténimiz bu dunyada gunah tüpeylidin «ölümge mehkum bolghan» (10-ayet), lékin Xuda bizge Öz Rohi arqiliq hayat ötküzüp, ténimizni kücheytip janlanduridu. Bizningche her ikki menisi toghridur.\f*  \x + \xo 8:11 \xt Rim. 6:4, 5; 1Kor. 6:14; 2Kor. 4:14; Ef. 2:5; Kol. 2:13. \x*   
\m
\v 12 Shuning üchün, qérindashlar, biz etke qerzdar emes, yeni uninggha egiship yashashqa qerzdar emesmiz.  
\v 13 Chünki etke egiship yashisanglar, halak bolisiler; lékin Muqeddes Rohqa tayinip ettiki qilmishlarni ölümge mehkum qilsanglar, yashaysiler. \f □ \fr 8:13 \ft \+bd «... Etke egiship yashisanglar, halak bolisiler»\+bd* — grék tilida «... Etke egiship yashisanglar, ölisiler».\f*  
\v 14 Chünki kimlerki Xudaning Rohining yétekchilikide yashisa, shularning hemmisi Xudaning perzentliridur. \x + \xo 8:14 \xt Gal. 5:18. \x*  
\v 15 Chünki siler qobul qilghan roh qulluqqa ait emes, shundaqla silerni qayta qorqunchqa salghuchi birxil roh emes, belki siler oghulluqqa élip baridighan Rohni qobul qilghansiler; U arqiliq «Abba, ata!» dep nida qilimiz. \f □ \fr 8:15 \ft \+bd «...siler oghulluqqa élip baridighan Rohni qobul qilghansiler»\+bd* — «oghulluqqa élip baridighan» — «Xudagha oghul bolushqa élip baridighan», démek. Grék tilida bu söz adette birsining yétim balini öz oghlum dep qobul qilip béqiwélishini körsitidu. \+bd «U arqiliq «Abba, ata!» dep nida qilimi»\+bd* — «Abba» dégen söz ibraniy tili bolup, «söyümlük ata» dégen menide. «Abba» hem söyümlük munasiwetni hem hörmetni bildüridu. Pawlus ibraniy tilidiki bu sözni grék tilida sözleydighan Rim shehiridiki étiqadchilargha mushu yerde tonushturidu.\f*  \x + \xo 8:15 \xt Yesh. 56:5; 1Kor. 2:12; Gal. 3:26; 4:5, 6; 2Tim. 1:7. \x*  
\v 16 Roh bizning öz rohimiz bilen bille bizning Xudaning baliliri ikenlikimizge guwahliq béridu. \x + \xo 8:16 \xt 2Kor. 1:22; 5:5; Ef. 1:13; 4:30. \x*  
\v 17 Xudaning baliliri ikenmiz, emdi mirasxorlarmu bolimiz — Xudaning mirasxorliri hemde Mesih bilen teng mirasxor bolimiz — peqetla uning bilen teng azab-oqubet tartsaqla, uning bilen shan-shereptin teng behrimen bolimiz.\x + \xo 8:17 \xt 2Tim. 2:11,12. \x*   
\b  
\m  
\s1 Kelgüsidiki shan-sherep  
\m
\v 18 Chünki men hazirqi azab-oqubetlerning kelgüside bizde ashkarilinidighan shan-shereplerge héch sélishturghuchiliqi yoq dep hésablaymen. \f □ \fr 8:18 \ft \+bd «kelgüside bizde ashkarilinidighan shan-shereplerge héch sélishturghuchiliqi yoq»\+bd* — «héch sélishturghuchiliqi yoq» grék tilida «sélishturushqa erzimeydu». «Bizde ashkarilinidighan shan-sherepler» — bashqa birxil terjimisi: «bizge ashkarilinidighan shan-sherepler...». Biraq kéyinki ayetke qarighanda terjimimiz toghridur.\f*  \x + \xo 8:18 \xt Mat. 5:12; 2Kor. 4:10, 17; Fil. 3:20; 1Pét. 4:13; 1Yuh. 3:1, 2. \x*  
\v 19 Chünki pütkül kainat Xudaning oghullirining ayan qilinishini intizarliq bilen kütmekte.  
\v 20-21 Chünki yaritilghan kainat \add Xudaning\add* \add leniti astida qélip\add*, bimenilikke chöktürüldi. Bu, kainatning öz ixtiyari bilen emes, belki uni chöktürgüchining iradisi bilen boldi we shundaq ümidi bilen boldiki, kainat özimu chirishtin bolghan qulluqtin qutquzulup, Xudaning perzentlirige béghishlinidighan shan-sherepke tewe bolghan hörlükke érishtürülüshtin ibaret idi.   
\m
\v 22 Chünki pütkül kainatning hazirghiche nale-peryad kötürüp, tughut tolghiqining azabini birlikte tartiwatqanliqini bilimiz. \x + \xo 8:22 \xt Weh. 5:13\x*  
\v 23 Yalghuz kainat emes, hetta bizmu, yeni \add muqeddes\add* Rohning tunji chiqarghan méwisidin behrimen bolghan bizlermu dilimizda nale-peryad kötürmektimiz hemde \add Xudaning\add* oghulliri süpitide qobul qilinishimizni, yeni ténimizning nijatning hörlükige chiqirilishini intizarliq bilen kütmektimiz.\f □ \fr 8:23 \ft \+bd «...Xudaning oghulliri süpitide qobul qilinishimiz...»\+bd* — grék tilida «oghulluqqa qobul qilinishimizni». \+bd «yalghuz kainat emes, hetta bizmu, yeni Muqeddes Rohning tunji chiqarghan méwisidin behrimen bolghan bizlermu dilimizda nale-peryad kötürmektimiz hemde (Xudaning) oghulliri süpitide qobul qilinishimizni, yeni ténimizning nijatning hörlükige chiqirilishini intizarliq bilen kütmektimiz»\+bd* — bu ayettiki üch nuqta toghruluq toxtilimiz; (1) «Muqeddes Rohning tunji chiqarghan méwisi»; bu ibarining belkim ikki jeheti bar: (a) Muqeddes Roh barliq ishen’güchilerde Xudaning méwisini, yeni muhebbet, shadliq, xatirjemlik qatarliqlarni chiqiridu; bu méwe bolsa Xudaning padishahliqining bu dunyada chiqarghan tunji méwisidur we shundaqla uning réalliqigha ispat bolidu (14:17ni körüng); (e) ishen’güchiler özliride chiqirilghan bu méwidin behrimen bolup, uningdin Xudaning padishahliqining kelgüside pütkül dunyagha, jümlidin özlirining hemmisi üstige toluq hökümranliq qilidighanliqigha ispat hem kapalet dep bilidu; (2) «oghul süpitide qobul qilinish» — kona zamanlarda mötiwer adem melum namrat yaki «jemiyette orni yoq» bir yash kishini béqiwalmaqchi bolsa, jamaetni chong sorun’gha chaqirip uni «öz oghlum», «öz qizim» dep jakarlaytti. Rosul Xudamu kelgüside alem aldida ishen’güchilerni «Öz oghlum» dep shundaq jakarlaydighanliqini körsetmekchi. (3) «ténimizning nijattiki hörlükke chiqirilishi» — hazir ishen’güchilerge Xudaning nijat-iltipati bilen yéngi rohi, yéngi qelbi bar; Mesih Eysa biz üchün érishken nijatta yene «yéngi ténimiz»mu bar, qiyamet künide uni U bizge béridu.\f*  \x + \xo 8:23 \xt Luqa 21:28. \x*   
\m
\v 24 Biz ümidke baghlan’ghachqa tquzulghanikenmiz. Lékin ümid qilin’ghan nerse körülgen bolsa, u yene ümid bolamdu? Kimmu köz aldidiki nersini ümid qilsun?  
\v 25 Biraq, téxi körmiginimizge ümid baghlighanikenmiz, uni sewrchanliq bilen kütüshimiz kérektur.   
\m
\v 26 Shuningdek, insaniy ajizliqimizda \add Muqeddes\add* Roh kélip bizge yardem qilidu; chünki qandaq dua qilishimiz kéreklikini bilmeymiz. Lékin Rohning Özi ipadiligüsiz nale-peryad bilen biz üchün \add Xudaning aldida\add* turup dua-tilawet qilmaqta. \f □ \fr 8:26 \ft \+bd «...insaniy ajizliqimizda Muqeddes Roh kélip bizge yardem qilidu... »\+bd* — «Muqeddes Roh» — grék tilida peqet «Roh» déyilidu.\f*  \x + \xo 8:26 \xt Mat. 20:22; Yaq. 4:3. \x*  
\v 27 Insanlarning qelbini inchikilep közitip Qarighuchi bolsa, \add Muqeddes\add* Rohning oy-niyetlirining néme ikenlikini bilidu; chünki U Xudaning iradisi boyiche muqeddes bendiliri üchün \add Xudaning aldida\add* dua qilip ötünmekte.  
\v 28 Shundaqla shuni bilimizki, pütkül ishlar Xudani söyidighanlarning, yeni uning meqset-muddiasi boyiche chaqirilghanlarning bext-berikitige birlikte xizmet qilmaqta.  
\v 29 Chünki Xuda aldin könglige pükkenkishilerni, ularning kelgüside Öz Oghlining obrazigha oxshash bolidighinini, Oghlining nurghun qérindashliri arisidiki tunji oghli bolidighinini aldin belgiligen. \f □ \fr 8:29 \ft \+bd «Xuda... Oghlining nurghun qérindashliri arisidiki tunji oghli bolidighinini aldin belgiligen»\+bd* — «tunji oghul» birinchi orunda, mushu yerde pütkül alemde birinchi orunda turidu, elwette. «Zeb.» 89:27ni körüng.\f*  \x + \xo 8:29 \xt Kol. 1:18. \x*  
\v 30 Aldin békitken kishilerni U chaqirdi, chaqirghan kishilerni U heqqaniy qildi; heqqaniy qilghanlargha U shan-sherep ata qildi.   
\b  
\m  
\s1 Xudaning méhir-muhebbitining küchlükliki  
\m
\v 31 Undaqta, bu ishlargha yene néme deyli? Xuda biz terepte turghaniken, kimmu bizge qarshi chiqalisun?! \x + \xo 8:31 \xt Chöl. 14:8. \x*  
\v 32 Öz Oghlinimu ayimay, Uni hemmimiz üchün pida yoligha tapshurghan \add Xuda\add*, Uninggha qoshup hemmini bizge shertsiz ata qilmay qalarmu? \x + \xo 8:32 \xt Yar. 22:12; Yesh. 53:5; Yuh. 3:16. \x*  
\v 33 Kimmu Xudaning tallighanliri üstidin shikayet qilalisun?! Xuda heqqaniy qilghan yerde, \x + \xo 8:33 \xt Yesh. 50:8. \x*  
\v 34 kimmu gunahqa mehkum qilalisun? Ölgen, shundaqla tirilgen we Xudaning ong yénida turuwatqan, hemde biz üchün \add Xudaning aldida\add* turup dua-tilawet qiliwatqan Mesih shundaq qilarmu?! \f □ \fr 8:34 \ft \+bd «Ölgen, shundaqla tirilgen we Xudaning ong yénida turuwatqan, hemde biz üchün ... dua-tilawet qiliwatqan Mesih»\+bd* — «Xudaning ong yénida» bolsa alemning eng yuqiri jayi, hemmini bashquridighan yer.\f*  \x + \xo 8:34 \xt Ibr. 7:25. \x*  
\v 35 Kim bizni Mesihning méhir-muhebbitidin ayriwételisun? Japa-musheqqetmu, derd-elemmu, ziyankeshlikmu, acharchiliqmu, yalingachliqmu, xéyim-xetermu yaki qilichmu?  
\v 36 \add Muqeddes yazmilarda\add* éytilghinidek: —  
\m «Séni dep kün boyi qirilmaqtimiz,  
\m Boghuzlinishni kütüp turghan qoylardek hésablanmaqtimiz».\f □ \fr 8:36 \ft \+bd «Séni dep kün boyi qirilmaqtimiz, boghuzlinishni kütüp turghan qoylardek hésablanmaqtimiz»\+bd* — «Zeb.» 44:22 — neqil költürülgen bu ayet boyiche ishen’güchiler Xudaning yolida, Xudani dep köp japa-musheqqetlerge we ziyankeshlikke uchrishi mumkin.\f*  \x + \xo 8:36 \xt Zeb. 44:22; 1Kor. 4:9; 2Kor. 4:11. \x*   
\m
\v 37 Biraq bizni Söygüchige tayinip bularning hemmiside ghaliplarning ghalipi bolmaqtimiz;  
\v 38 Shuninggha qet’iy qayil qilindimki, meyli ölüm bolsun hayatliq bolsun, perishtiler bolsun jin-sheytan hökümranlar bolsun, hazirqi ishlar yaki kelgüsidiki ishlar bolsun, herqandaq rohiy küchler bolsun, \f □ \fr 8:38 \ft \+bd «perishtiler bolsun jin-sheytan hökümranlar bolsun,...»\+bd* — «jin-sheytan hökümranlar» bolsa grék tilida peqet «hökümranlar»la déyilidu. Injilda bu söz adette jin-sheytanlarni körsitidu («Ef.» 6:12ni körüng). \+bd «herqandaq rohiy küchler bolsun»\+bd* — grék tilida «herqandaq küchler bolsun».\f*  
\v 39 pelek bolsun hang bolsun, shundaqla pütkül kainatta yaritilghan herqandaq bashqa bir shey’i bolsun, bizni Rebbimiz Mesih Eysada bolghan Xudaning méhir-muhebbitidin héchqachan ayriwetküchi bolalmaydu.   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Xuda we Uning tallighini Israil  
\m
\v 1 Men Mesihte heqiqetni sözleymen, yalghan gep éytmaymen, wijdanim Muqeddes Rohning ilkide bolup özemge guwahliq qilmaqta —\f □ \fr 9:1 \ft \+bd «men Mesihte heqiqetni sözleymen»\+bd* — «Mesihte»: «Mesihge mensup bolup, Uning yétekchilikide, Uningdin iltipat, küch-qudretni alghanda.....» dégen menide,. «Kirish söz»imiznimu körüng.\f*  \x + \xo 9:1 \xt Rim. 1:9; 2Kor. 1:23; 11:31; Gal. 1:20; Fil. 1:8; 1Tés. 2:5; 5:27. \x*  
\v 2 Qelbimde zor derd-elem we tügimes azab bar.  
\v 3-4 Chünki méning buraderlirim, yeni jismaniy jehettiki qérindashlirim bolghan Israillarni \add nijat tapquzalisam\add* \add Xudaning\add* lenitige qélip Mesihtin mehrum qilinishimni tileshke razi idim; ular Israillar! — ulargha oghulluq hoquqi, \add Xudaning\add* shan-sheripining ayan qilinishi, ehdiliri, Tewrat qanunining amanet bolushi, ibadet xizmetliri we \add Tewrat\add* wediliri nésiwe qilindi.\f □ \fr 9:3-4 \ft \+bd «ulargha oghulluq hoquqi,... we Tewrat wediliri nésiwe qilindi»\+bd* — «oghulluq hoquqi» dégeklik, Mesih arqiliq Xudagha oghul bolushtiki imtiyaz.\f*  \x + \xo 9:3-4 \xt Mis. 32:32; Rim. 10:1; Mis. 4:22; Qan. 7:6; Rim. 2:17; 3:2; Ef. 2:12. \x*  
\v 5 Ulugh \add ibraniy\add* ata-bowiliri ularningkidur; jismaniy jehette Mesih ularning ejdadidur. U barliq mewjudat üstidin höküm sürgüchi, menggü mubarek Xudadur. Amin! \f □ \fr 9:5 \ft \+bd «ulugh ibraniy ata-bowiliri»\+bd* — démek, Ibrahim, Ishaq, Yaqup, Yüsüp we Yehuda qatarliqlar. \+bd «jismaniy jehette Mesih ularning ejdadidur»\+bd* — démek, Mesihning tughulushining \+bd rohiy jehetimu\+bd* bar idi — U hem insandin (pak Israilliq qiz Meryemdin) hem Muqeddes Rohdin tughulghan. \+bd «...mesih ularning ejdadidur. U barliq mewjudat üstidin höküm sürgüchi, menggü mubarek Xudadur. Amin!»\+bd* — rosul Pawlusqa eng derd yetküzidighan ish — Mesih Israilda tughulghan we toluq Xudaliq tebiiti bolsimu, Israillar özliri uni, yeni öz Mesihini héch tonumaytti.\f*  \x + \xo 9:5 \xt Yer. 23:6; Yuh. 1:1; Ros. 20:28; Rim. 1:4; Ibr. 1:8,9,10. \x*   
\m
\v 6 — Biraq Xudaning \add Israilgha bolghan\add* sözi bikar boldi, démeymen; chünki Israildin bolghanlarning hemmisila heqiqiy Israil hésablanmaydu;\x + \xo 9:6 \xt Chöl. 23:19; Yuh. 8:39; Rim. 2:28; 3:3; 2Tim. 2:13. \x*  
\v 7 shuningdek, Ibrahimning ewladliri bolsimu, hemmisila uning perzentliri hésablanmaydu. Chünki \add muqeddes yazmilarda Ibrahimgha\add*: «Ishaqtin törelgenlerla séning nesling hésablinidu» — déyilgen. \f □ \fr 9:7 \ft \+bd «Ishaqtin törelgenlerla séning nesling hésablinidu»\+bd* — («Yar.» 21:12). Bu söz intayin qisqa bolup, toluq menisi: «Men sanga wede qilghan ewladliring, yeni pütkül dunyagha bextimni yetküzidighan ewladliring Ismaildin emes, Ishaqtinla kélip chiqidu» dégendek.\f*  \x + \xo 9:7 \xt Yar. 21:12; Gal. 3:29; 4:23; Ibr. 11:18. \x*   
\m
\v 8 Démek, jismaniy jehettin \add Ibrahimdin\add* törelgen perzentler Xudaning perzentliri boliwermeydu, belki \add Xudaning\add* wedisi arqiliq törelgenler \add Ibrahimning\add* heqiqiy nesli hésablinidu.\x + \xo 9:8 \xt Gal. 4:28. \x*  
\v 9 Chünki Xudaning bergen wedisi mundaq idi: «\add Kéler yili\add* mushu chaghda qaytip kélimen, Sarah bir oghulgha ana bolidu».\f □ \fr 9:9 \ft \+bd «Kéler yili mushu chaghda qaytip kélimen, Sarah bir oghulgha ana bolidu»\+bd* — («Yar.» 18:10, 14). Bu ayette déyilgen «oghul» Ishaq bolidu.\f*  \x + \xo 9:9 \xt Yar. 18:10. \x*   
\m
\v 10 Uning üstige, Riwkah bir erdin, yeni ejdadimiz Ishaqtin \add qoshkézekge\add* hamilidar bolghanda, \x + \xo 9:10 \xt Yar. 25:21. \x*  
\v 11-12 Perzentliri téxi tughulmighanda, héchqandaq yaxshi yaki yaman ishnimu qilmasta, Xuda Özining ademlerni tallashtiki muddiasining ularning qilghan ish-emellirige emes, peqet Chaqirghuchi bolghanning iradisige asaslan’ghanliqini körsitish üchün, Riwkahgha: «Chongi kichikining xizmitini qilidu» — déyilgenidi.\f □ \fr 9:11-12 \ft \+bd «Xuda Özining ademlerni tallashtiki muddiasining ularning qilghan ish-emellirige emes, peqet Chaqirghuchi bolghanning iradisige asaslan’ghanliqini körsitish üchün...»\+bd* — «Chaqirghuchi bolghan» — Xuda Özi, elwette. \+bd «Chongi kichikining xizmitini qilidu»\+bd* — («Yar.» 25:23). Qoshkézekning kichiki Yaqup, chongi Esaw bolidu.\f*  \x + \xo 9:11-12 \xt Yar. 25:23. \x*  
\v 13 Xuddi yene muqeddes yazmilarda éytilghinidek: «Yaqupni söydüm, Esawdin nepretlendim».\f □ \fr 9:13 \ft \+bd «Yaqupni söydüm, Esawdin nepretlendim»\+bd* — Tewrat, «Mal.» 1:2-3.\f*  \x + \xo 9:13 \xt Mal. 1:2-3. \x*   
\m
\v 14 Undaqta, bulargha néme deyli? Xudada adaletsizlik barmu? Hergiz yoq! \x + \xo 9:14 \xt Qan. 32:4; 2Tar. 19:7; Ayup 34:10. \x*  
\v 15 Chünki Xuda Musagha mundaq dégen: —  
\m «Kimge rehim qilghum kelse, shuninggha rehim qilimen,  
\m Kimge ich aghritqum kelse, shuninggha ich aghritimen».\f □ \fr 9:15 \ft \+bd «Kimge rehim qilghum kelse, shuninggha rehim qilimen, kimge ich aghritqum kelse, shuninggha ich aghritimen»\+bd* — «Mis.» 33:19.\f*  \x + \xo 9:15 \xt Mis. 33:19. \x*   
\m
\v 16 Démek, bu ish insanning iradisige yaki ularning tirishchanliqigha emes, belki rehimdilliq körsetküchi Xudagha baghliqtur.  
\v 17 Chünki Xuda muqeddes yazmilarda Pirewn’ge mundaq dégen: — «Méning séni tiklishimdiki meqset del shuki, qudritimni üstüngde körsitish hemde namimning pütkül jahan’gha jakarlinishi».\f □ \fr 9:17 \ft \+bd «Chünki Xuda muqeddes yazmilarda pirewn’ge mundaq dégen:...»\+bd* — Pirewn Misirdiki padishah bolup, Israillarni qulluqqa salghan. U Xudaning Musa peyghember arqiliq kelgen permanlirigha zor qarshiliq körsetken we barghanséri Xudagha qarap öz könglini tash qilip Uning sözini anglimighan. Biraq axir bérip Xuda Özining shan-sheripini körsitish üchün, «Misirdin chiqish»ta xatirilen’gendek, «Xuda Pirewnning könglini qattiq qildi» (9:12) we shuning bilen Israilni uning qolidin qutquzush üchün nurghun möjizilerni yaratti. \+bd «Méning séni tiklishimdiki meqset del shuki, qudritimni üstüngde körsitish hemde namimning pütkül jahan’gha jakarlinishi»\+bd* — «Mis.», 9:16.\f*  \x + \xo 9:17 \xt Mis. 9:16. \x*   
\m
\v 18 Démek, Xuda xalighinigha rehim qilidu, xalighinini tash yürek qilidu.   
\b  
\m  
\s1 Xudaning ghezipi we shapaiti  
\m
\v 19 Emdi belkim sen manga: «Xudaning iradisige héchkim qarshi chiqalmaydighan tursa, undaqta Xuda néme üchün insanni eyibleydu?» — déyishing mumkin.   
\m
\v 20 Biraq, ey insan, Xuda bilen takallashqudek kimsen? Qélipta shekillendürüliwatqan nerse özini shekillendürgüchige: —  
\m «Méni néme üchün bundaq yasiding?» — déyelemdu? \x + \xo 9:20 \xt Yesh. 29:16, 45:9; Yer. 18:6. \x*  
\v 21 Xumdanchining oxshash bir kallek laydin ésil orun’gha ishlitidighan qachimu, shundaqla adettiki orun’gha ishlitidighan qachimu yasash hoquqi yoqmu? \f □ \fr 9:21 \ft \+bd «Xumdanchining oxshash bir kallek laydin ésil orun’gha ishlitidighan qachimu, shundaqla adettiki orun’gha ishlitidighan qachimu yasash hoquqi yoqmu?»\+bd* — «ésil orun’gha ishlitidighan qachimu... adettiki orun’gha ishlitidighan qachimu...» némini körsitidu? Mesilen, bir qachida öy xojayini sharab ichidu, bashqa bir qachigha balining teretliri élinidu. Ikkisining öz ishlitish orni bar, biraq bularning biri «ésil» biri «adettiki» dep hésablinidu.\f*  \x + \xo 9:21 \xt 2Tim. 2:20. \x*  
\v 22 Xuda Öz ghezipini körsitishni we küch-qudritini tonutushni niyet qilghan bolsa, ghezipige layiq bolghan, halaketke teyyarlan’ghan «qachilar»gha adettin tashqiri sewrchanliq bilen köksi-qarnini keng qilip kelgen bolsa, uninggha néme boptu? \f □ \fr 9:22 \ft \+bd «halaketke teyyarlan’ghan «qachilar»»\+bd* — yaki «özlirini halaketke teyyarlighan «qachilar»».\f*  
\v 23-24 We shuning bilen Özining rehim-shepqitining nishani qilghan we shan-sherepke muyesser bolushqa aldin’ala teyyarlighan «qachilar»da, yeni Özi Yehudiylar arisidinla emes, belki eller arisidinmu chaqirghan bizlerde shan-sheripining cheksizlikini namayan qilish üchün shundaq qilishni xalighan bolsa, buninggha néme boptu?\f □ \fr 9:23-24 \ft \+bd «Xuda Öz ghezipini körsitishni we küch-qudritini tonutushni niyet qilghan bolsa, ghezipige layiq bolghan, halaketke teyyarlan’ghan «qachilar»gha adettin tashqiri sewrchanliq bilen köksi-qarnini keng qilip kelgen bolsa, uninggha néme boptu? We shuning bilen özining rehim-shepqitining nishani qilghan we shan-sherepke muyesser bolushqa aldin’ala teyyarlighan «qachilar»da, yeni Özi Yehudiylar arisidinla emes, belki eller arisidinmu chaqirghan bizlerde shan-sheripining cheksizlikini namayan qilish üchün shundaq qilishni xalighan bolsa, buninggha néme boptu?»\+bd* — (22-24-ayet) oqurmenler diqqet qilsa biliduki, Pawlus özining ushbu muhim soaligha jawab bermeydu. Soalning omumiy shekli: «Xuda shundaq qilishni xalighan bolsa emdi bizning qandaqmu uning bilen takallishish hoquqimiz bar?» dégendek. Eyni ehwal uning déginidek bolsun yaki bolmisun, bu bizning ishimiz emes, belki Xudaningkidur. Bizge nisbeten eng muhimi shuki, gunahimizdin qutulushni xalisaqla, Xuda Özi Mesihning qurbanliqi arqiliq teyyarlighan towa qilish étiqadliq yolini aldimizgha ochuq qildi.\f*   
\m
\v 25 Bu xuddi Xudaning Hoshiya peyghember arqiliq éytqinidek: —  
\m «Esli xelqim hésablanmighan xelqni xelqim,  
\m Esli söymigenlerni söygenlirim deymen»;\f □ \fr 9:25 \ft \+bd «Esli xelqim hésablanmighan xelqni xelqim, esli söymigenlerni söygenlirim deymen»\+bd* — «Hosh.» 2:23.\f*  \x + \xo 9:25 \xt Hosh. 2:25 \x*   
\m
\v 26 we yene: — «Burun ulargha: «Siler Méning xelqim emessiler» déyilgen jayda,  
\m Kelgüside del shu jayda ulargha «Tirik Xudaning oghulliri!» dégen nam bérilidu».\f □ \fr 9:26 \ft \+bd «Burun ulargha: «Siler Méning xelqim emessiler» déyilgen jayda, kelgüside del shu jayda ulargha «Tirik Xudaning oghulliri!» dégen nam bérilidu»\+bd* — «Hosh.» 1:10.\f*  \x + \xo 9:26 \xt Hosh. 2:1; 1Pét. 2:10. \x*   
\m
\v 27 Yeshaya peyghembermu Israil toghruluq mundaq jakarlighanidi: —  
\m «Israillarning sani déngiz sahilidiki qumdek köp bolsimu, lékin peqet birla «qaldi» qutquzulidu; \x + \xo 9:27 \xt Yesh. 10:22. \x*  
\v 28 chünki, Perwerdigar Öz ishini tügitiwétip, heqqaniyliq bilen tézdin uni ijra qilidu; chünki U yer yüzide hökümini teltöküs we téz ijra qilidu».\f □ \fr 9:28 \ft \+bd «Israillarning sani déngiz sahilidiki qumdek köp bolsimu, lékin peqet birla «qaldi» qutquzulidu; chünki, Perwerdigar Öz ishini tügitiwétip, heqqaniyliq bilen tézdin uni ijra qilidu; chünki U yer yüzide hökümini teltöküs we téz ijra qilidu»\+bd* — (27-28-ayet) «Yesh.» 10:22-23. Bezi kona köchürme yazmilarda Yeshayaning béshariti sel qisqiraq: «Perwerdigar bu yer yüzi üstidin chiqarghan hökümini teltöküs we téz ijra qilidu» dep neqil keltürülidu.\f*  \x + \xo 9:28 \xt Yesh. 10:22, 23. \x*   
\m
\v 29 Yeshaya peyghember yene aldin éytqinidek: — «Eger samawi qoshunlarning Serdari bolghan Perwerdigar bizge bir nesil qaldurmighan bolsa, Sodom shehiridek, Gomorra shehiridek \add yoqalghan\add* bolattuq».\f □ \fr 9:29 \ft \+bd «Eger samawi qoshunlarning Serdari bolghan Perwerdigar bizge bir nesil qaldurmighan bolsa, Sodom shehiridek, Gomorra shehiridek yoqalghan bolattuq»\+bd* — «Yesh.» 1:9. Oqurmenlerning éside barki, Xuda Sodom we Gomorra sheherlirini rezilliki tüpeylidin üstige ot we gün’gürt yaghdurup yoqatqan («Yar.» 19-bab).\f*  \x + \xo 9:29 \xt Yar. 19:24; Yesh. 1:9; 13:19; Yer. 50:40; Ez. 16:46. \x*   
\b  
\m  
\s1 Israillarning putliship kétishi  
\m
\v 30 Undaqta, bulargha néme déyishimiz kérek? Heqqaniyliqqa intilmigen ellikler heqqaniyliqqa, yeni étiqadqa asaslan’ghan birxil heqqaniyliqqa érishti. \f □ \fr 9:30 \ft \+bd «ellikler»\+bd* — yeni «Yehudiy emesler».\f*  
\v 31 Lékin Israil heqqaniyliqni körsetken Tewrat qanunigha intilgini bilen qanunning telipige yételmidi.\x + \xo 9:31 \xt Rim. 10:2; 11:7. \x*   
\m
\v 32 Néme üchün? Chünki ularning \add heqqaniyliqqa\add* intilishi étiqad bilen emes, belki «sawabliq ishlar» bilen idi. Ular «putlikashang tash»qa putliship yiqilip chüshti; \f □ \fr 9:32 \ft \+bd «ularning heqqaniyliqqa intilishi étiqad bilen emes, belki «sawabliq ishlar» bilen idi»\+bd* — «sawabliq ishlar»: — oqurmenlerge mushu mektuptin hazir ayan boliduki, Xuda aldida bizge héch ish «sawab» hésablanmaydu; heqqaniyliq peqet u ewetken Mesihke baghlighan étiqattin kélidu. Shunga «sawabliq ishlar» («Xuda bu ishlar arqiliq manga sawab qoshup béridu» dégen menide chüshen’gen bolsaq) Xuda aldida qet’iy mewjut emestur.\f*  
\v 33 xuddi \add muqeddes yazmilarda\add* yézilghinidek:  
\m «Xelqni putlishidighan putlikashang tashni,  
\m Ademni yiqitidighan qoram tashni Zion’gha qoydum,  
\m Uninggha étiqad qilghuchi hergiz yerge qaritilip qalmas».\f □ \fr 9:33 \ft \+bd «Ademni yiqitidighan qoram tashni Zion’gha qoydum»\+bd* — «Zion» dégen, Yérusalémning yaki Israilning bir shéiriy nami. \+bd «Xelqni putlishidighan putlikashang tashni, ademni yiqitidighan qoram tashni Zion’gha qoydum, uninggha étiqad qilghuchi hergiz yerge qaritilip qalmas»\+bd* — toluq bésharet «Yesh.» 8:14, 28:16de tépilidu. Oqurmen bu ayetlerni özi oqusa uningdin bu tashning Eysa Mesihning ikenlikini köreleydu. Uni qobul qilmighanlar heqqaniyliqqa érishmey yiqilidu; uni qobul qilghanlar heqqaniy qilinip tik turidu.\f*  \x + \xo 9:33 \xt Zeb. 2:12; 118:22; Pend. 16:20; Yesh. 8:14; 28:16; Yer. 17:7; Mat. 21:42; 1Pét. 2:6. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\m
\v 1 Qérindashlar, yürek intizarim, shundaqla Xudagha yélinishim Israillarning qutquzulushi üchündur.  
\v 2 Chünki shuninggha guwahliq bérimenki, ularning Xudagha heqiqetenmu qizghin intilishi bar, biraq ularning intilishi heqiqiy bilim üstige qurulghan emes.\f □ \fr 10:2 \ft \+bd «ularning (Yehudiylarning) Xudagha heqiqetenmu qizghin intilishi bar, biraq ularning intilishi heqiqiy bilim üstige qurulghan emes»\+bd* — «heqiqiy bilimge üstige qurulghan emes»: Yehudiylarning köp diniy mezhepidikilerge nisbeten eng muhim ish Tewrat qanuni üstidiki «bilim» we «bilim ashurush» idi. Shuning bilen Pawlusning bu sözi ishenmigen Yehudiylargha bek éghir kélishi mumkin idi.\f*  \x + \xo 10:2 \xt Ros. 22:3; Rim. 9:31; Gal. 4:17. \x*  
\v 3 Chünki ular Xudaning heqqaniyliqini bilmigechke, uning ornigha özlirining heqqaniyliqini tikleshke tiriship, Xudaning heqqaniyliqigha boysunmidi.  
\v 4 Chünki Tewrat qanunining nishan-meqsiti Mesihning Özidur; shuning bilen étiqad qilghuchilarning herbiri üchün heqqaniyliq bar boldi.\f □ \fr 10:4 \ft \+bd «Tewrat qanunining nishan-meqsiti Mesihning Özidur»\+bd* — grék tilida «nishan-meqset» dégenning «xatime» dégen yene bir menisimu bar. Démek, ayetning menisi: (1) Xudaning Tewrat qanunida bolghan meqsiti insan’gha öz gunahini tonutup, Mesihning qutquzushigha mohtaj bolghanliqini bildürüshtin ibaret idi; shunga Xuda qanunni bergen waqtida Mesihning dunyagha kélishini közligenidi; (2) Mesih Özi Tewrat qanunini mukemmel emelge ashurdi, jümlidin Tewrat qanuni telep qilghan, shundaqla bésharet bergen gunahni yuyidighan qurbanliqni qildi; (3) Mesih Tewrat qanunini toluq emelge ashurghandin kéyin, étiqad qilghuchilar üchün uning héch telipi qalmidi (7:4ni körüng). Mezkur ayet bu menilirining hemmisini öz ichige alidu.\f*  \x + \xo 10:4 \xt Mat. 5:17; Ros. 13:38; 2Kor. 3:13; Gal. 3:24. \x*   
\m
\v 5 Chünki Tewrat qanunigha emel qilishtin kelgen heqqaniyliq heqqide Musa peyghember mundaq yazghan; «Qanunning emrlirige emel qilghanlar shu ishliridin hayatliq tapidu».\f □ \fr 10:5 \ft \+bd «Qanunning emrlirige emel qilghanlar shu ishliridin hayatliq tapidu»\+bd* — «Law.» 18:5 we yene «Qan.» 4:1, 6:24.\f*  \x + \xo 10:5 \xt Law. 18:5; Ez. 20:11; Gal. 3:12. \x*   
\m
\v 6 Lékin étiqadtin bolghan heqqaniyliq mundaq deydu: — «Könglüngde: — «Kim asman’gha chiqar?» (yeni «Kim Mesihni asmandin élip chüshürer?»)\x + \xo 10:6 \xt Qan. 30:12. \x*  
\v 7 we yaki «Hang tégige kim chüsher?» (yeni «Mesihni ölümdin kim qayturar?») — démigin».\f □ \fr 10:7 \ft \+bd Lékin étiqadtin bolghan heqqaniyliq mundaq deydu: — Könglüngde: — «Kim asman’gha chiqar?» (yeni «Kim Mesihni asmandin élip chüshürer?») we yaki «Hang tégige kim chüsher?» (yeni «Mesihni ölümdin kim qayturar?») — démigin»\+bd* — (6-7-ayet) neqil keltürülgen ikki ayet: — «Qan.» 30:12-13 . 
\fp  Bu sirliq geplerning ajayib meniliri belkim mundaq: 
\fp  (1) «Kimmu asman’gha chiqar?» — «Kimmu Xudaning asman pelektek yuqiri telep qilghan heqqaniyliqigha yételisun?» dégenliktur. Lékin eger birsi: «Heqqaniyliqim mukemmel, «asman’gha chiqqandekmen»» dégen bolsa, bu dégini «Men Mesihke oxshash heqqaniy» dégen’ge barawer bolup, Xudaning Mesihte körsetken mukemmel heqqaniyliqigha ahanet qilghan bolidu. Bundaq déyishi beribir Mesihni özining peskesh «heqqaniyliqi»ning derjisige chüshürüp, «Mesihni asmandin chüshürmekchi» bolghini. 
\fp  (2) «Kimmu hangning tégige chüsher?» déyishi, bir kishi öz gunahining bedilini tölimekchi bolup dozaxta bir mezgil tursam andin gunahimdin xalas bolimen» démekchi bolghini; bu, Mesihning ölümide gunahimiz üchün jaza tartip bedel tölishining manga (shundaqla héchkimge) kériki yoq; mushundaq dégen kishi «Mesihni ölümdin kim qayturar» dégen bolidu, yeni «Mesihni ölüm yolidin qayturush kérek, uning ölüshi kéreksiz, exmiqane ishtur» dégüchi bolidu. 
\fp  Yighip éytqanda, héchkim özige tayinip Xudaning mukemmel heqqaniyliqigha yételmeydu; héchkim öz gunahi üchün özi bedel toliyelmeydu.\f*  \x + \xo 10:7 \xt Qan. 30:13\x*   
\m
\v 8 Emdi shu \add heqqaniyliq\add* néme deydu? — «Söz-kalam sanga yéqindur, tilingda we dilingdidur!» — bu söz-kalam del biz jakarlaydighan étiqadning sözidur.\f □ \fr 10:8 \ft \+bd «Söz-kalam sanga yéqindur, tilingda we dilingdidur!»\+bd* — «Qan.» 30:14.\f*  \x + \xo 10:8 \xt Qan. 30:12-14. \x*  
\v 9 Démek, «Eysaning Reb ikenlikini aghzing bilen étirap qilsang we qelbingde Xudaning uni ölükler arisidin tirildürgenlikige ishenseng, qutquzulisen»!  
\v 10 Chünki insan qelbide étiqad qilish bilen heqqaniy qilinidu, éghizida étirap qilish bilen nijatqa érishidu.  
\v 11 Muqeddes yazmilarda déyilgendek; «Uninggha étiqad qilghuchining herbiri hergiz yerge qaritilmas». \f □ \fr 10:11 \ft \+bd «Uninggha étiqad qilghuchining herbiri hergiz yerge qaritilmas»\+bd* — «Yesh.» 28:16.\f*  \x + \xo 10:11 \xt Yesh. 28:16; Rim. 9:33. \x*  
\v 12 Chünki bu jehette Yehudiylar bilen Gréklarning perqi yoq; her ikkisining Rebbi hemmining Rebbidur we Özige nida qilghanlarning hemmisige mol bayliqlirini ayimaydu. \f □ \fr 10:12 \ft \+bd «Chünki bu jehette Yehudiylar bilen Gréklarning perqi yoq»\+bd* — démek, «bu jehette (Mesih arqiliq nijatqa érishishte) Yehudiylar bilen Yehudiy emeslerning perqi yoq».\f*  \x + \xo 10:12 \xt Ros. 15:9; Rim. 3:22. \x*  
\v 13 Chünki: «Kimdikim Rebning namini chaqirip nida qilsa qutquzulidu».\f □ \fr 10:13 \ft \+bd «Kimdikim Rebning namini chaqirip nida qilsa qutquzulidu»\+bd* — «Yo.» 2:32.\f*  \x + \xo 10:13 \xt Yo. 2:32; Ros. 2:21. \x*   
\m
\v 14 Lékin Rebge ishenmigen kishi qandaqmu Uninggha nida qilalisun? U toghruluq anglimighan kishi qandaqmu Uninggha ishensun? Xush xewer jakarlighuchi bolmisa, ular uni qandaqmu angliyalisun?  
\v 15 Shu jakarlighuchilar ewetilmigen bolsa, xush xewerni qandaqmu yetküzelisun? Muqeddes yazmilarda yézilghinidek: «Aman-xatirjemlik toghruluq xush xewerni, bext-saadet toghruluq xush xewerni yetküzgenlerning ayaghliri némidégen güzel-he!».\f □ \fr 10:15 \ft \+bd «Aman-xatirjemlik toghruluq xush xewerni, bext-saadet toghruluq xush xewerni yetküzgenlerning ayaghliri némidégen güzel-he!»\+bd* — «Yesh.» 52:7, «Nah.» 1:15. Menisi belkim «xush xewer yetküzgenler kelgendek waqtida kelgen!» dégenni öz ichige alidu. 
\fp  Bezi kona köchürme yazmilarda «bext-saadet toghruluq xush xewerni...» dégen sözler tépilmaydu.\f*  \x + \xo 10:15 \xt Yesh. 52:7; Nah. 2:1. \x*   
\m
\v 16 Biraq, xuddi Yeshaya \add peyghemberning\add* «I Perwerdigar, bizning xewirimizge kimmu ishendi?» déginidek hemme adem xush xewerge itaet qilghan emes. \f □ \fr 10:16 \ft \+bd «I Perwerdigar, bizning xewirimizge kimmu ishendi?»\+bd* — «Yesh.» 53:1.\f*  \x + \xo 10:16 \xt Yesh. 53:1; Yuh. 12:38. \x*  
\v 17 Shunga étiqad xewerni anglashtin kélidu we shu xewer Mesih toghruluq sözde anglitilidu.\f □ \fr 10:17 \ft \+bd «... étiqad xewerni anglashtin kélidu we shu xewer Mesih toghruluq sözde anglitilidu»\+bd* — bezi kona köchürme yazmilar: «... étiqad xewerni anglashtin kélidu we shu xewer Xudaning sözide anglitilidu» déyilidu.\f*   
\m
\v 18 Lékin shuni soraymenki, ular shu xewerni anglimighanmidu? Elwette anglidi: — «Ularning sadasi pütkül dunyagha,  
\m Sözliri yer yüzining qerlirige yetti».\f □ \fr 10:18 \ft \+bd «Lékin shuni soraymenki, ular shu xewerni anglimighanmidu? Elwette anglidi...»\+bd* — bezi alimlar mushu yerdiki «ular»ni Israillarni körsitidu, dep qaraydu. Lékin kéyinki ayet alahide Israillarning «anglishi» toghruluq bolghachqa, «ular»ni dunyadiki barliq ademler, Yehudiylar we Yehudiy emeslernimu körsetse kérek, dep qaraymiz. Bu ayetni shundaq chüshinimizki, «Hemme adem anglighan; shunga, Yehudiy xelqimu choqum anglighan». \+bd «Ularning sadasi pütkül dunyagha, sözliri yer yüzining qerlirige yetti»\+bd* — «Zeb.» 19:4. Zeburdiki bu sözler esli asmandiki nurluq jisimlar Xudaning ulughluqini barliq alemge ipadiligenliki toghruluq idi. Rosul Pawlus bu sözni neqil keltürüp Injildiki xush xewer dunyadiki her yerlerge yorutulup tarqitilmaqta, démekchi.\f*  \x + \xo 10:18 \xt Zeb. 19:4\x*   
\m
\v 19 Yene shuni soraymenki, Israillar \add shu xewerdin\add* waqip bolmighanmidu? Aldi bilen, Musa \add Israilgha\add* mundaq bésharet bergen: —  
\m ««Héch xelq emes» bolghan bir xelq arqiliq silerde heset qozghaymen,  
\m Nadan bir xelq arqiliq ghezipinglarni qozghaymen».\f □ \fr 10:19 \ft \+bd ««Héch xelq emes» bolghan bir xelq arqiliq silerde heset qozghaymen, nadan bir xelq arqiliq ghezipinglarni qozghaymen»\+bd* — «Qan.» 32:21. Démek, bashqa eller anglighan, qobul qilghan yerde, Israil choqum chüshen’gen. Israillar esli «nadan, bilimsiz, xudasiz» dep hésablighan Yehudiy bolmighan herqaysi yat millettin bolghan ishen’güchi kishilerning xush xewerge ishen’gechke «Xudaning yéngi xelqi» bolghanliqini, ularning bextini körüp heset qilidu, hetta ulargha ghezeplinidu. Musa peyghemberning «héch xelq emes» dégen sözi kelgüsi zamanda hasil qilinidighan Mesihning jamaitini körsitidu. Ularning köpinchisi herqaysi milletlerdin kelgechke, birinchidin ular «bir xelq» yaki «bir el» bolalmaydu; ikkinchidin, ularning arisida Yehudiylar köp bolmaydu. Ular herxil kishilerdin terkib tapqachqa, Yehudiylar ularni «bir xelq» yaki «bir el» hésablimaydu hem «héch xelq emesler» dep qaraydu.\f*  \x + \xo 10:19 \xt Qan. 32:21. \x*   
\m
\v 20 Kéyin, Yeshaya peyghember intayin yüreklik halda shu bésharetni bérip: —  
\m «Özümge intilmigenlerge Özümni tapquzdum,  
\m Méni sorimighanlargha Özüm köründüm» — dédi.\f □ \fr 10:20 \ft \+bd «Özümge intilmigenlerge Özümni tapquzdum, Méni sorimighanlargha Özüm köründüm»\+bd* — «Yesh.» 65:1.\f*  \x + \xo 10:20 \xt Yesh. 65:1. \x*   
\m
\v 21 Lékin, U Israillar heqqide: —  
\m «Men kün boyi bu itaetsiz we tersa xelqqe qollirimni uzitip intilip keldim!» — deydu.\f □ \fr 10:21 \ft \+bd «Men kün boyi bu itaetsiz we tersa xelqqe qollirimni uzitip intilip keldim!»\+bd* — «Yesh.», 65:2.\f*  \x + \xo 10:21 \xt Yesh. 65:2. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Xudaning Israil toghruluq meqsitining axirida emelge ashurulushi  
\m
\v 1 Undaqta, shuni soraymenki: — Xuda Öz xelqidin waz kechtimu? Hergiz undaq emes! Menmu Ibrahim ewladidin, Binyamin qebilisidin bolghan bir Israilghu! \x + \xo 11:1 \xt Yer. 31:37; 2Kor. 11:22; Fil. 3:5. \x*   
\m
\v 2 Xuda aldin könglige pükken Öz xelqidin waz kechkini yoq. Muqeddes yazmilarda Ilyas \add peyghember\add* heqqide néme déyilgenliki silerge ayan emesmu? U Israillardin azar chékip Xudagha yélinip: —\f □ \fr 11:2 \ft \+bd «Xuda aldin könglige pükken Öz xelqidin waz kechkini yoq»\+bd* — «Xuda aldin könglige pükken (bilgen) xelqi» — belkim: «Xuda hemmidin burun Öz xelqi bolush üchün tallighan xelq» dégen menide.\f*  
\v 3 «I Perwerdigar, ular Séning peyghemberliringni öltürüshti, qurban’gahliringni chéqishti. Peqet özüm yalghuzla qaldim, ular yene méningmu jénimni almaqchi bolushuwatidu», dégen.\x + \xo 11:3 \xt 1Pad. 19:10,14. \x*  
\v 4 Xudaning uninggha qayturghan kalami qandaq boldi? U: «Baalgha tiz pükmigen yette ming ademni Özümge élip qaldim» — dégen.\f □ \fr 11:4 \ft \+bd «Baalgha tiz pükmigen yette ming ademni özümge élip qaldim»\+bd* — «1Pad.» 19:10, 14. 
\fp  «Baal» bir but idi. «7000 adem», er kishilerni körsitidu.\f*  \x + \xo 11:4 \xt 1Pad. 19:18. \x*   
\m
\v 5 Xuddi shuningdek, bügünki kündimu Xudaning shapaiti bilen \add Israildin\add* Özi tallighan bir «qaldi» bar.\x + \xo 11:5 \xt Rim. 9:27. \x*  
\v 6 \add Ularning tallinishi\add* shapaet bilen bolghan bolsa, undaqta özlirining ejir-emili bilen bolghan emes. Emellerdin bolghan bolsa, shapaet shapaet bolmay qalatti.\f □ \fr 11:6 \ft \+bd «Xuddi shuningdek, bügünki kündimu Xudaning shapaiti bilen Israildin özi tallighan bir «qaldi» bar. Ularning tallinishi shapaet bilen bolghan bolsa, undaqta özlirining ejir-emili bilen bolghan emes. Emellerdin bolghan bolsa, shapaet shapaet bolmay qalatti»\+bd* — (5-6-ayet) Xuda Tewrattiki birnechche yerlerde «Sen Israilni shapaitim bilen tallighanmen» dégenidi (mesilen, «Qan.» 7:7ni körüng). Mushu yerde rosul Pawlus: Xuda shapaiti boyiche Israillar ichidin «bir qaldi»ni tallighan, deydu. Insan Xudaning yardimige érishishke pütünley layaqetsiz turup, Uningdin medetke érishse, mana bu «Xudaning shapaiti» bolidu. Xuda Israillarni ularning melum bir yaxshi yaki ulugh emilige qarap tallighan bolsa, undaqta Xudaning tallishi «shapaet»tin bolmighan bolatti.\f*  \x + \xo 11:6 \xt Qan. 9:4. \x*   
\m
\v 7 Netijide qandaq boldi? Israillar izdiginige érishelmidi, lékin ulardin tallan’ghanlar érishti. Qalghanlarning bolsa, köngülliri bixudlashturuldi.\f □ \fr 11:7 \ft \+bd «Netijide qandaq boldi? Israillar izdiginige érishelmidi, lékin ulardin tallan’ghanlar érishti. Qalghanlarning bolsa, köngülliri bixudlashturuldi»\+bd* — démek, Israillar izdigen heqqaniyliqqa hemmisila érishelmigen emes; ularning ichidin Xudaning shapaeti bilen Xuda tallighan «qaldi»lar heqqaniyliqqa érishken.\f*  \x + \xo 11:7 \xt Rim. 9:31. \x*  
\v 8 Xuddi muqeddes yazmilarda éytilghinidek: —  
\m «Xuda ularning roh-qelbini ghepletke saldi,  
\m Bügün’ge qeder közlirini körmes,  
\m Qulaqlirini anglimas qildi».\f □ \fr 11:8 \ft \+bd «Xuda ularning roh-qelbini ghepletke saldi, bügün’ge qeder közlirini körmes, qulaqlirini anglimas qildi»\+bd* — «Qan.» 29:4 hem «Yesh.» 29:10.\f*  \x + \xo 11:8 \xt Qan. 29:2; Yesh. 6:9; 29:10; Ez. 12:2; Mat. 13:14; Mar. 4:12; Luqa 8:10; Yuh. 12:40; Ros. 28:26. \x*   
\m
\v 9 Shuningdek Dawut \add peyghembermu\add* mundaq dégen:  
\m «Ularning dastixini özlirige qapqan we tuzaq bolup,  
\m Ularni putlashturup, qilmishlirini öz béshigha chüshürsun!\x + \xo 11:9 \xt Zeb. 69:22\x*   
\m
\v 10 Közliri qarangghuliship, körelmisun;  
\m Bellirini menggü ruslatmay püküldürgeysen!»\f □ \fr 11:10 \ft \+bd «Ularning dastixini özlirige qapqan we tuzaq bolup, ularni putlashturup, qilmishlirini öz béshigha chüshürsun! Közliri qarangghuliship, körelmisun; bellirini menggü ruslatmay püküldürgeysen!»\+bd* — (9-10-ayet) «Zeb.» 69:22-23. Bu, Dawut peyghemberning shundaqla Xudaning sözi, Dawutning (we shundaqla Mesihning) düshmenliri toghruluq éytilghan. Bu 69-küyning hemmisi Mesih toghruluq bésharettur.\f*  \x + \xo 11:10 \xt Zeb. 69:22-23\x*   
\b  
\m
\v 11 Undaqta, shunimu sorayki: \add Israillar\add* yiqilip qaytidin turghuzulmasliqqa putlashqanmu?  
\m Hergiz undaq emes! Lékin ularning téyilip itaetsizlik qilghanliqidin nijat yat elliklerge yetküzüldi. Buningdin meqset Israillarni hesetke qozghashtin ibarettur. \f □ \fr 11:11 \ft \+bd «... Hergiz undaq emes! Lékin ularning téyilip itaetsizlik qilghanliqidin nijat yat elliklerge yetküzüldi. Buningdin meqset Israillarni hesetke qozghashtin ibarettur»\+bd* — yuqurida izahatta déginimizdek, Israillar Mesihke étiqad qilghan «yat eller»ning bextini körüp heset qilidu.\f*   
\m
\v 12 Emdi ularning téyilip itaetsizlik qilishi dunyagha asayishliq bexsh etken bolsa, shundaqla ularning ziyan tartqini ellerni béyitqan bolsa, undaqta kelgüside ularning hemmisining toluq nijatliqqa érishishi dunyagha téximu zor bext élip kelmemdu?!\f □ \fr 11:12 \ft \+bd «Emdi ularning (Yehudiylarning) téyilip itaetsizlik qilishi dunyagha asayishliq bexsh etken bolsa, shundaqla ularning ziyan tartqini ellerni béyitqan bolsa...»\+bd* — «eller» — Yehudiy emesler, «yat eller».\f*   
\b  
\m  
\s1 Yehudiy emeslar tekebburlashmasliqi kérek  
\m
\v 13 Emdi siler elliklerge sözlewatimen; men elliklerge rosul süpitide békitilgendin kéyin, wezipemni shan-shereplik dep ulughlaymenki, \f □ \fr 11:13 \ft \+bd «siler elliklerge»\+bd* — démek, «siler Yehudiy emes bolghanlargha». \+bd «men elliklerge rosul süpitide békitilgendin kéyin, wezipemni shan-shereplik dep ulughlaymenki, ...»\+bd* — oqurmenlerning éside barki, Xuda rosul Pawlusni (gerche u «Yehudiylarning Yehudiysi» bolsimu) Yehudiy emes bolghan el-milletlerge xush xewerni yetküzüshke alahide ewetken.\f*  \x + \xo 11:13 \xt Ros. 9:15; 13:2; 22:21; Gal. 1:16; 2:8; Ef. 3:8; 1Tim. 2:7; 2Tim. 1:11. \x*  
\v 14 janjigerlirim bolghanlarning hesitini qozghap, ularning bezilirini qutuldurarmenmikin dégen ümidte bolimen. \f □ \fr 11:14 \ft \+bd «janjigerlirim bolghanlarning hesitini qozghap, ularning bezilirini qutuldurarmenmikin dégen ümidte bolimen»\+bd* — «janjigerlirim bolghanlar» grék tilida «méning etlirim bolghanlar» — özining Yehudiy xelqini körsitidu.\f*  
\v 15 Chünki ularning tashliwétilgenlikining netijisi dunyadiki ellerni Xuda bilen inaqlashturush bolsa, undaqta ularning qobul qilinishi ölümdin tirilish bolmay néme?   
\m
\v 16 Hosuldin tunji bolup chiqqan xémirdiki kallek muqeddes hésablansa, pütün xémir muqeddes dep hésablinidu. Derexning yiltizi muqeddes bolsa, shaxlirimu muqeddes bolidu. \f □ \fr 11:16 \ft \+bd «Hosuldin tunji bolup chiqqan xémirdiki kallek muqeddes hésablansa, pütün xémir muqeddes dep hésablinidu. Derexning yiltizi muqeddes bolsa, shaxlirimu muqeddes bolidu»\+bd* — mushu yerde «muqeddes»ning birinchi menisi «Xudagha atalghan», shuning bilen «pak» dégen menide. Birinchi jümlining köchme menisi belkim «Eger Israillarning ejdadliri, yeni Ibrahim, Ishaq we Yaquplar Xudagha atalghan bolsa, ularning perzentlirimu Xudagha atalghan bolidu» dégen bolushi mumkin. Töwendiki jümlilerde Pawlus Israilni bir «zeytun derixi»ke oxshitidu («Yer.» 11:16-19ni körüng).\f*  \x + \xo 11:16 \xt Chöl. 15:20\x*   
\m
\v 17 Zeytun derixining birnechche shéxi derweqe sunduriwétilgenidi, we sen yawa zeytun köchiti bolup, ularning ornigha ulanding. Mana emdi derex yiltizidin ozuqluq élip, mol shirnisidin behrimen bolghuchi bolghanikensen, \f □ \fr 11:17 \ft \+bd «Zeytun derixining birnechche shéxi derweqe sunduriwétilgenidi, we sen yawa zeytun köchiti bolup, ularning ornigha ulanding»\+bd* — démisekmu, «zeytun derixi» Israilgha, «ulan’ghan yawa zeytun küchiti» Mesihge étiqad qilghan Yehudiy emeslerge, «zeytun derixining sunduruwétilgen shaxliri» bolsa Israillar arisidin Mesihke étiqad qilmighachqa, Xudaning bext-beriketliridin üzülüp qalghan Yehudiylargha wekil bolidu. \+bd «Mana emdi derex yiltizidin ozuqluq élip, mol shirnisidin behrimen bolghuchi bolghanikensen,...»\+bd* — buning köchme menisi belkim: «Sen xuddi derexning yiltizidin ozuqluq élip, shirnisidin behrimen boluwatqan shéxidek, Xuda Ibrahimgha wede qilghan bexttin behrimen boluwatisen» dégenlik bolsa kérek.\f*  
\v 18 emdi sunduruwétilgen ashu shaxlardin özüngni üstün qilip maxtanma. Maxtansang, shuni untumighinki, sen yiltizni emes, yiltiz séni kötürüp quwwetlewatidu.   
\m
\v 19 Sen emdi: «Shaxlar méning ulinishim üchün sunduriwétildi» — déyishing mumkin.   
\m
\v 20 Toghra, ular étiqadsizliqtin sunduruldi; sen bolsang, étiqading bilen tik turisen; biraq uningdin meghrurlanma, eksiche \add Xudadin\add* qorq!  
\v 21 Chünki Xuda eyni waqtida bu derexning öz shaxlirini ayimighaniken, sénimu ayimasliqi mumkin. \f □ \fr 11:21 \ft \+bd «Xuda eyni waqtida bu derexning öz shaxlirini ayimighaniken»\+bd* — «bu derexning öz shaxliri» Yehudiylarni körsitidu, elwette.\f*  
\v 22 Mana, \add bu ishlarda\add* Xudaning méhribanliqigha hemde qattiq qol ikenlikige qara. U Öz yolidin yiqilip chüshkenlerge qattiq qol idi, lékin sanga (méhribanliqida dawamliq tursangla) méhribanliq körsetmekte. Undaq bolmighanda, senmu késip tashlinisen.  
\v 23 \add Yehudiylarmu\add* étiqadsizliqta ching turiwalmisa, eslidiki derexke ulinidu. Chünki Xuda ularni qayta ulashqa qadirdur. \x + \xo 11:23 \xt 2Kor. 3:16. \x*  
\v 24 Chünki eger sen yawa zeytun derixidin késip élinip, tebiiy qanuniyetke xilap halda \add baghdiki\add* yaxshi zeytun derixige ulan’ghan yerde, eslidiki bu tebiiy shaxlarning öz derixike ulinishi téximu mumkin’ghu?!   
\b  
\m  
\s1 Xudaning méhribanliqi pütkül insan üchündur  
\m
\v 25 Qérindashlar, özünglarni üstün we eqilliq chaghlashtin saqlinishinglar üchün, wehiy qilin’ghan shu sirdin xewersiz qélishinglarni xalimaymenki, ta \add Xuda tallighan\add* Yehudiy emeslerning sani toluqlan’ghuche, Israilning bir qismi tash yüreklikke qaldurulidu; \f □ \fr 11:25 \ft \+bd «özünglarni... eqilliq chaghlashtin saqlinishinglar üchün...»\+bd* — grék tilida «özünglarni üstün we eqilliq chaghlashlardin saqlinishinglar üchün...» déyilidu. Yehudiy emesler Yehudiylarning ehwaligha qarap: «Biz qutulduq, ular Xudaning leniti astida qalidu» dep tekebburlishishi mumkin.\f*  \x + \xo 11:25 \xt Luqa 21:24. \x*  
\v 26 andin pütkül Israil qutquzulidu. Bu toghruluq muqeddes yazmilarda mundaq yézilghan: —  
\m «Qutquzghuchi Ziondin kélip,  
\m Iplasliqni Yaquptin yoq qilidu.\f □ \fr 11:26 \ft \+bd «Qutquzghuchi Ziondin kélip, iplasliqni Yaquptin yoq qilidu»\+bd* — «Yaqup» mushu yerde Yaqupning ewladliri Israilni körsitidu. Bésharet «Yesh.» 59:20, 21ni körüng.\f*  \x + \xo 11:26 \xt Zeb. 14:7; Yesh. 27:9; 59:20; Yer. 31:31, 32, 33, 34; 2Kor. 3:16; Ibr. 8:8; 10:16. \x*   
\m
\v 27 Men ularning gunahlirini élip tashliwetkinimde,  
\m Mana bu ular bilen tüzidighan ehdem bolidu».\f □ \fr 11:27 \ft \+bd «...Men ularning gunahlirini élip tashliwetkinimde, mana bu ular bilen tüzidighan ehdem bolidu»\+bd* — 26-27-ayettiki bésharet sözliri «Yesh.» 59:20, 21, 27:9tin we «Yer.» 31:33-34tin neqil keltürülgen.\f*  \x + \xo 11:27 \xt Yesh. 59:20, 21; Dan. 9:24\x*   
\m
\v 28 Emdi xush xewer jehettin qarighanda, silerning bextinglar üchün Yehudiy xelqi \add xush xewerge\add* düshmen qilip békitilgen; biraq Xudaning tallishi jehettin qarighanda, ata-bowilirimiz sewebidin söyülgendur.  
\v 29 Chünki Xuda Özi bergenlirini we chaqiriqini qayturuwalmaydu.   
\m
\v 30 Siler elliklermu bir chaghlarda Xudagha itaet qilmighan bolsanglarmu, \add Yehudiylarning\add* itaetsizlikining netijiside hazir rehim-shepqetke érishtinglar.  
\v 31 Yehudiylar bolsa itaet qilmay kéliwatidu; \add Xudaning\add* buningdiki meqsiti, silerge körsetken rehim-shepqet arqiliq ularnimu rehim-shepqetke érishtürüshtin ibarettur. \f □ \fr 11:31 \ft \+bd «Yehudiylar bolsa itaet qilmay kéliwatidu; Xudaning buningdiki meqsiti, silerge körsetken rehim-shepqet arqiliq ularnimu rehim-shepqetke érishtürüshtin ibarettur»\+bd* — démek, yuqirida izahlighinimizdek, Yehudiylar Yehudiy bolmighan ishen’güchilerning bextige qarighachqa, özliri towa qilip Mesihni qobul qilsun.\f*  
\v 32 Chünki Xuda pütkül insan’gha rehim-shepqet körsitish üchün, hemmeylenni itaetsizlikke solap qoydi. \f □ \fr 11:32 \ft \+bd «Chünki Xuda pütkül insan’gha rehim-shepqet körsitish üchün, hemmeylenni itaetsizlikke solap qoydi»\+bd* — «hemmeylen» Yehudiylar we Yehudiy emeslerni körsitidu.\f*  \x + \xo 11:32 \xt Gal. 3:22. \x*   
\m
\v 33 — Ah! Xudaning danaliqi we ilim-hékmitining bibaha bayliqliri hem hésabsiz chongqurluqi!  
\m Uning hökümilirining tégige yetkili bolmas!  
\m Uning yolliri izdep tépishtin shunche yiraqtur!   
\m
\v 34 «Kimmu Perwerdigarning oy-muddialirini chüshinip yetti?  
\m Kimmu Uninggha meslihetchi bolalidi?»\f □ \fr 11:34 \ft \+bd «Kimmu Perwerdigarning oy-muddialirini chüshinip yetti? Kimmu Uninggha meslihetchi bolalidi?»\+bd* — «Yesh.» 40:13.\f*  \x + \xo 11:34 \xt Yesh. 40:13; 1Kor. 2:16. \x*   
\m
\v 35 «Uninggha kim awwal bir nerse bérip,  
\m Kéyin uni qayturup ber déyelidi?».\f □ \fr 11:35 \ft \+bd «Uninggha kim awwal bir nerse bérip, kéyin uni qayturup ber déyelidi?»\+bd* — «Ayup» 41:11.\f*  \x + \xo 11:35 \xt Ayup 41:3. \x*   
\m
\v 36 Chünki barliq mewjudatlar Uningdin kelgen,  
\m U arqiliq mewjut bolup turidu,  
\m Xem Uning üchün mewjut bolup turidu.  
\m \add Barliq\add* shan-sherep ebedgiche Uninggha bolghay! Amin.\x + \xo 11:36 \xt Pend. 16:4; 1Kor. 8:6. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Étiqadchining özini Xudagha atishi  
\m
\v 1 Shunga, ey qérindashlar, Xudaning rehimdilliqi bilen silerdin shuni ötünimenki, téninglarni muqeddes, Xudani xursen qilidighan, tirik qurbanliq süpitide Uninggha béghishlanglar. Mana bu silerning \add Xudagha\add* qilidighan heqiqiy ibaditinglardur. \f □ \fr 12:1 \ft \+bd «Mana bu silerning Xudagha qilidighan heqiqiy ibaditinglardur»\+bd* — «heqiqiy ibaditinglar» grék tilida yene «yolluq, orunluq, tégishlik, eqilge muwapiq xizmet» dégen menilerni öz ichige alidu.\f*  \x + \xo 12:1 \xt Rim. 6:13,16; 1Pét. 2:5. \x*  
\v 2 Bu dunyaning qélipigha kirip qalmanglar, belki oy-pikringlarning yéngilinishi bilen özgertilinglar; undaq qilghanda Xudaning yaxshi, qobul qilarliq we mukemmel iradisining néme ikenlikini ispatlap bileleysiler.\f □ \fr 12:2 \ft \+bd «Bu dunyaning qélipigha kirip qalmanglar»\+bd* — bashqa birxil ipadilesh shekli: — «bu dunyaning éqimlirigha egiship yürmenglar». Eyni sözler «bu dunyadiki qélipqa shekillendürülmenglar».\f*  \x + \xo 12:2 \xt Ef. 5:17; 1Tés. 4:3; 1Yuh. 2:15. \x*   
\m
\v 3 Manga ata qilin’ghan shapaetke asasen herbiringlargha shuni éytimenki, özünglar toghruluq özenglarda bar bolghinidin artuq oylimay, belki Xuda herbiringlargha teqsim qilghan ishenchning miqdarigha asasen salmaqliq bilen özünglarni dengsep körünglar.\x + \xo 12:3 \xt Rim. 1:5; 1Kor. 12:11; Ef. 4:7. \x*  
\v 4 Chünki ténimiz köpligen ezalardin terkib tapqan hemde herbir ezayimizning oxshash bolmighan roli bolghandek,\x + \xo 12:4 \xt 1Kor. 12:27; Ef. 1:23; 4:16; 5:23; Kol. 1:24. \x*  
\v 5 bizmu köp bolghinimiz bilen Mesihte bir ten bolup bir-birimizge baghlinishliq eza bolimiz.\x + \xo 12:5 \xt 1Kor. 12:4; 2Kor. 10:13; 1Pét. 4:10. \x*   
\m
\v 6 Shuning üchün bizge ata qilin’ghan méhir-shepqet boyiche, herxil rohiy iltipatlirimizmu bar boldi. Birsige ata qilin’ghan iltipat wehiyni yetküzüsh bolsa, ishenchisining dairiside wehiyni yetküzsun;\x + \xo 12:6 \xt 1Kor. 12:4. \x*  
\v 7 bashqilarning xizmitini qilish bolsa, xizmet qilsun; telim bérish bolsa, telim bersun;\x + \xo 12:7 \xt 1Kor. 12:10; 1Pét. 4:10, 11. \x*  
\v 8 righbetlendürüsh bolsa, righbetlendürsun; sediqe bérish bolsa, merdlik bilen sediqe bersun; yéteklesh bolsa, estayidilliq bilen yéteklisun; xeyrxahliq körsitish bolsa, xushal-xuramliq bilen qilsun.\x + \xo 12:8 \xt Qan. 15:7; Mat. 6:1, 2, 3; 2Kor. 9:7. \x*   
\m
\v 9 Méhir-muhebbitinglar saxta bolmisun; rezilliktin nepretlininglar, yaxshiliqqa ching baghlininglar;  
\v 10 Bir-biringlarni qérindashlarche qizghin méhir-muhebbet bilen söyünglar; bir-biringlarni hörmetlep yuqiri orun’gha qoyunglar. \f □ \fr 12:10 \ft \+bd «bir-biringlarni hörmetlep yuqiri orun’gha qoyunglar»\+bd* — bu sözning: «bir-biringlargha hörmet körsitishte birinchi bolunglar», «bir-biringlargha bes-beste hörmet körsitinglar» dégen bashqa bir menisi bar. Rosul belkim qesten ikki menisini teng ishletken bolushi mumkin.\f*  \x + \xo 12:10 \xt Ef. 4:2; Fil. 2:3; 1Pét. 5:5; Ibr. 13:1; 1Pét. 1:22; 2:17. \x*   
\m
\v 11 Intilishinglarda érinmenglar, roh-qelbinglar yalqunlap köyüp turup, Rebke qullarche xizmet qilinglar.\f □ \fr 12:11 \ft \+bd «roh-qelbinglar yalqunlap köyüp turup,...»\+bd* — «Muqeddes Rohta, Muqeddes Roh arqiliq qizghin bolup...» yaki «öz rohingda qizghin bolup...» dégen menilerning qaysisini bildüridighanliqigha birnéme démek tes. Emeliyette nijatta Muqeddes Roh ishen’güchining rohi bilen bir bolup, u arqiliq ishleydu, shunga bu ikki mene arisida chong perq yoq.\f*   
\m
\v 12 Ümidte bolup shadlinip yürünglar; musheqqet-qiyinchiliqlargha sewr-taqetlik bolunglar; duayinglarni herqandaq waqitta toxtatmanglar. \x + \xo 12:12 \xt Luqa 18:1; Rim. 15:13; Ef. 6:18; Kol. 4:2; 1Tés. 5:16,17; Ibr. 10:36; 12:1; Yaq. 5:7\x*  
\v 13 Muqeddes bendilerning éhtiyajidin chiqinglar; méhmandostluqqa intilinglar; \x + \xo 12:13 \xt 1Kor. 16:1; Ibr. 13:2; 1Pét. 4:9. \x*  
\v 14 Silerge ziyankeshlik qilghuchilargha bext tilenglar; peqet bext tilenglarki, ularni qarghimanglar. \x + \xo 12:14 \xt Mat. 5:44; 1Kor. 4:12. \x*   
\m
\v 15 Shadlan’ghanlar bilen bille shadlininglar; qayghurup yighlighanlar bilen bille qayghurup yighlanglar.   
\m
\v 16 Bir-biringlar bilen inaq ötüp oxshash oy-pikirde bolunglar; neziringlarni üstün qilmanglar, belki töwen tebiqidiki kishiler bilen bérish-kélish qilinglar. Özünglarni danishmen dep chaghlimanglar. \x + \xo 12:16 \xt Pend. 3:7; Yesh. 5:21; Rim. 15:5; 1Kor. 1:10; Fil. 2:2; 3:16; 1Pét. 3:8. \x*  
\v 17 Héchkimning yamanliqigha yamanliq bilen jawab qayturmanglar. Barliq kishining aldida ishliringlar peziletlik bolushqa köngül qoyunglar.\f □ \fr 12:17 \ft \+bd «Barliq kishining aldida ishliringlar peziletlik bolushqa köngül qoyunglar»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Köpchilik yaxshi dep qarighan ishlarni köngül qoyup qilinglar».\f*  \x + \xo 12:17 \xt Pend. 20:22; Mat. 5:39; 1Kor. 6:7; 2Kor. 8:21; 1Tés. 5:15; 1Pét. 2:12. \x*   
\m
\v 18 Imkaniyetning bariche köpchilik bilen inaq ötünglar; \x + \xo 12:18 \xt Mar. 9:50; Ibr. 12:14. \x*  
\v 19 intiqam almanglar, i söyümlüklirim; uni Xudagha tapshurup Uning ghezipige yol qoyunglar, chünki \add muqeddes yazmilarda\add* mundaq yézilghan: «Perwerdigar deyduki, intiqam Méningkidur, \add yamanliq\add* Men qayturimen». \f □ \fr 12:19 \ft \+bd «Perwerdigar deyduki, intiqam Méningkidur, yamanliq Men qayturimen»\+bd* — «Qan.», 32:35.\f*  \x + \xo 12:19 \xt Qan. 32:35; Mat. 5:39; Luqa 6:29; Ibr. 10:30. \x*  
\v 20 Shunga eksiche «Düshmining ach bolsa, uni toydur, ussighan bolsa, qandur. Bundaq qilish bilen «uning béshigha kömür choghini toplap salghan bolisen». \f □ \fr 12:20 \ft \+bd «Düshmining ach bolsa, uni toydur, ussighan bolsa, qandur. Bundaq qilish bilen «uning béshigha kömür choghini toplap salghan bolisen»\+bd* — («Pend.» 25:21-22). «Uning béshigha kömür choghini toplap salghan bolisen» dégen menisi: «uni qattiq uyaldurisen». Bu ibare Misirdiki kona bir adetni körsitidu. Ademning towa qilghanliqini bildürüsh üchün béshida bir siwet choghni kötürüp mangatti. Shunga «uning béshigha kömür choghini toplap salghan bolisen» dégini, uning towa qilishigha yardem béreleysen» «wijdanini oyghitisen» dégenliktur.\f*  \x + \xo 12:20 \xt Pend. 25:21-22; Mat. 5:44. \x*  
\v 21 Yamanliq aldida bash egmenglar, belki yamanliqni yaxshiliq bilen yénginglar.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Hökümet aldidiki mes’uliyitimiz  
\m
\v 1 Hemme adem özlirini idare qilghuchi hoquq igilirige boysunsun. Chünki Xuda tiklimigen hökümet yoq; qaysi hoquq-hökümet mewjut bolsila Xuda teripidin tiklen’gendur.\x + \xo 13:1 \xt Pend. 8:15; Dan. 4:29; Tit. 3:1; 1Pét. 2:13. \x*  
\v 2 Shuning üchün, hoquq-hökümetke qarshiliq qilghuchi kishi Xudaning orunlashturushigha qarshiliq qilghan bolidu. Qarshiliq qilghuchilar soraqqa tartilidu\f □ \fr 13:2 \ft \+bd «Shuning üchün, hoquq-hökümetke qarshiliq qilghuchi kishi Xudaning orunlashturushigha qarshiliq qilghan bolidu. Qarshiliq qilghuchilar soraqqa tartilidu»\+bd* — bundaq jaza Xuda teripidin yaki hökümet teripidin kelgenlikini rosul démeydu, biraq mushu yerde belkim hökümet teripidin bolushi mumkin.\f*  
\v 3 (chünki hökümranlar yaxshiliq qilghuchilargha emes, belki yamanliq qilghuchilargha qorqunch keltüridu). Hökümranlardin qorqushni xalimaymen déseng, undaqta yaxshi emel qil. U chaghda hökümet teripididin teriplinisen.  
\v 4 Chünki hökümranlar séning menpeiting üchün Xudaning xizmetchisidur. Lékin yamanliq qilsang, uningdin qorqushung kérek! \add Hökümran\add* qilichni bikargha ésiwalmaydu, u yamanliq qilghuchigha Xudaning ghezipini körsitidighan jaza bergüchi süpitide Xudaning xizmetchisidur.   
\m
\v 5 Shuning üchün, hökümranlargha boysunush kérek. Bu, peqet jazalinishtin saqlinish üchünla emes, belki pak wijdanliq bolush üchündur.  
\v 6 Mushu sewebtinmu baj tapshurunglar; hökümranlar bolsa, Xudaning mexsus bu ishlarni bashqurushqa békitken xizmetkarliridur.   
\m
\v 7 Herkimge öz tégishlik heqqini tölenglar; ghelle-paraq tapshuruwalghuchigha ghelle-paraqni, baj yighquchilargha bajni tapshurunglar; éhtiramgha tégishlik bolghanlargha éhtiram qilinglar, hörmet qilishqa tégishlik bolghanni hörmet qilinglar.   
\b  
\m  
\s1 Bashqilar aldidiki mes’uliyitimiz  
\m
\v 8 Bir-biringlarni söyüshtin bashqa, héchkimge héchnersidin qerzdar bolmanglar. Chünki bashqilarni söygen kishi Tewrat qanunining telipini emelge ashurghan bolidu.\x + \xo 13:8 \xt Gal. 5:14; 1Tim. 1:5. \x*  
\v 9 Chünki «zina qilma, qatilliq qilma, oghriliq qilma, nepsaniyetchilik qilma» dégen perhizler we bulardin bashqa herqandaq perzlermu, «qoshnangni özüngni söygendek söygin» dégen bu emrge yighinchaqlan’ghan. \x + \xo 13:9 \xt Mis. 20:13-17; Law. 19:18; Qan. 5:17-19; Mat. 19:18; 22:39; Mar. 12:31; Gal. 5:14; Yaq. 2:8. \x*  
\v 10 Méhir-muhebbetke bérilgen \add kishi\add* öz yéqinigha héchqandaq yamanliq yürgüzmeydu; shuning üchün, méhir-muhebbet Tewrat qanunining telipini emelge ashurghuchidur.   
\m
\v 11 Hazirqi waqitning jiddiyliqini bilip, shularni qilinglar. Chünki biz üchün alliqachan uyqudin oyghinish waqit-saiti yétip keldi. Chünki deslepki étiqad qilghan waqtimizgha nisbeten nijatimiz téximu yéqinlap qaldi. \x + \xo 13:11 \xt Ef. 5:14; 1Tés. 5:6. \x*  
\v 12 Kéche ötüshke az qaldi, kündüz yéqinlashti. Shunga, qarangghuluqning ishlirini tashlap, yoruqluqning qoral-yaraqlirini kiyeyli. \x + \xo 13:12 \xt Kol. 3:8; 1Tés. 5:5. \x*  
\v 13 Kündüzge muwapiq diyanetlik hayat kechüreyli, eysh-ishret we sharabxorluqqa, zina we keyp-sapagha, jédel-majira we hesetxorluqqa bérilmeyli; \x + \xo 13:13 \xt Luqa 21:34; 1Kor. 6:10; Ef. 5:5; Fil. 4:8; 1Tés. 4:12; 5:6; Yaq. 3:14. \x*  
\v 14 eksiche özünglargha Reb Eysa Mesihni kiyiwélinglar we gunahkar ettiki arzu-heweslerni qandaq qandurushni héch oylimanglar.\x + \xo 13:14 \xt Gal. 3:27; 1Pét. 2:11. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Qérindashlar üstidin höküm qilmanglar  
\m
\v 1 Étiqadi ajizlarni qobul qilinglar, lékin ular bilen pikirde talash-tartish qilmanglar. \f □ \fr 14:1 \ft \+bd «Étiqadi ajizlarni qobul qilinglar, lékin ular bilen pikirde talash-tartish qilmanglar»\+bd* — eyni zamanda Eysa Mesihke étiqad qilghuchilar Yehudiylardin hem herxil gheyriy din’gha egeshkenlerdin chiqqan Yehudiy emesler idi. Ularning köp qisimlirida eslide «Xudani xursen qilish» üchün yémek-ichmeklik jehette küchlük qaidiler bar idi. Lékin, xush xewer bilen yetküzülgen wehiyler boyiche, Xuda dunyadiki barliq ozuqluq nersilerni yaratqandin kéyin, étiqadchilar ularni yéyishke bolidu (mesilen, «Mar.» 7:18-23ni körüng). Biraq bir qisim étiqadchilar bu yéngi erkinlikni toluq chüshenmigen yaki uninggha ishenmigen bolsa, kona adetliri boyiche yashashni dawam qilatti. Shuning bilen Pawlus ularni «étiqadi ajizlar» dep atidi. Qiziq bir yéri shuki, «étiqadi ajiz» ademning bezi intayin küchlük pikirliri bolushi mumkin!\f*   
\m
\v 2 Birsi herqandaq yémeklikni yéyishke bolidighinigha ishinidu; lékin yene étiqadi ajiz birsi peqet köktatlarnila yeydu.\x + \xo 14:2 \xt Pend. 15:7 \x*  
\v 3 Herqandaq yémekliklerni yeydighan kishi yémeydighan kishini kemsitmisun; hemde \add bezi nersini\add* yémeydighan kishi herqandaq yémekliklerni yeydighan kishi üstidin höküm qilmisun. Chünki Xuda uni qobul qilghan.  
\v 4 Bashqa birsining xizmetkari üstidin höküm qilghuchi sen kim iding? Xizmetkarning tik turushi yaki yiqilip kétishige peqetla öz xojayini mes’uldur. Hemde \add shu xizmetkarmu\add* tik turidighan qilinidu — chünki \add xujayini\add* Reb uni tik turghuzushqa qadirdur.\x + \xo 14:4 \xt Yaq. 4:12. \x*   
\m
\v 5 Melum birsi melum bir künni yene bir kündin üstün köridu, yene birsi hemme künni oxshash dep qaraydu. Herkim özining közqarishigha toluq ishenchi bolsun.\f □ \fr 14:5 \ft \+bd «Melum birsi melum bir künni yene bir kündin üstün köridu, yene birsi hemme künni oxshash dep qaraydu. Herkim özining közqarishigha toluq ishenchi bolsun»\+bd* — étiqadchilarning bir qismi Yehudiy bolup, ular yenila Tewratta belgilen’gen, Yehudiylar ötküzüp kelgen héyt-bayramlarni tutushqa, bolupmu «shabat küni» (dem élish küni, yeni shenbe küni)ni tutushqa adetlen’gen, shundaqla bularni burunqidek dawamlashturush kérek, deytti.\f*  \x + \xo 14:5 \xt Gal. 4:10; Kol. 2:16. \x*  
\v 6 Melum künni qedirleydighan kishi buning bilen Rebbining hörmitide uni qedirleydu. Bir nersini yeydighan kishimu Rebbining hörmitide yeydu, chünki u öz rizqi üchün Xudagha teshekkür éytidu. Melum nersini yémeydighan kishi yémeydighanliqi bilen özining Rebbining hörmitide yémeydu, umu shundaqla Xudagha teshekkür éytidu.\x + \xo 14:6 \xt 1Kor. 10:31; 1Tim. 4:3. \x*  
\v 7 Chünki héchqaysimiz özimiz üchün yashimaymiz we héchqaysimiz özimiz üchün ölmeymiz;\x + \xo 14:7 \xt 2Kor. 5:15; Gal. 2:20; 1Tés. 5:10; 1Pét. 4:2. \x*  
\v 8 Belki eger yashisaq, Rebbimiz üchün yashaymiz; ölsek, Rebbimiz üchün ölimiz. Shuning üchün yashisaqmu, ölsekmu Rebbimizge mensupturmiz.  
\v 9 Chünki Mesihning ölüshi we tirilishi del shu meqset bilen boldiki, Uning ölüklerning hem tiriklerning Rebbi bolushi üchündur.   
\m
\v 10 Undaqta, sen néme üchün qérindishing üstidin höküm qilisen? Yaki néme üchün qérindishingni mensitmeysen? Chünki hemmimiz Xudaning soraq texti aldida turishimiz kérek bolidu. \f □ \fr 14:10 \ft \+bd «Chünki hemmimiz Xudaning soraq texti aldida turishimiz kérek bolidu»\+bd* — «soraq texti» adette Rim impériyeside herbir sheherning chong meydanida bolatti. Yerlik emeldarlar muhim hökümlerni yaki élanlarni chiqirish üchün uningda olturatti. Xudaning «soraq texti» yaki «höküm chiqirish texti» aldida bolidighan soraq belkim \+bd ishen’güchilerning\+bd* emellirining üstidin höküm chiqirish üchünla bolidu («2Kor.» 5:10ni körüng).\f*  \x + \xo 14:10 \xt Mat. 25:31; 2Kor. 5:10. \x*  
\v 11 Chünki \add muqeddes yazmilarda\add* éytilghinidek: —  
\m «Perwerdigar deyduki: —  
\m Öz hayatim bilen qesem ichimenki,  
\m Manga barliq tizlar pükülidu,  
\m Barliq tillar Méni étirap qilip medhiye oquydu».\f □ \fr 14:11 \ft \+bd «Perwerdigar deyduki: — Öz hayatim bilen qesem ichimenki, Manga barliq tizlar pükülidu, barliq tillar Méni étirap qilip medhiye oquydu»\+bd* — «Yesh.» 45:23.\f*  \x + \xo 14:11 \xt Yesh. 45:23; 49:18; Fil. 2:10. \x*   
\m
\v 12 Shunga, herbirimiz Xuda aldida özimiz toghruluq hésab bérimiz.\x + \xo 14:12 \xt Zeb. 62:12; Yer. 17:10; 32:19; Mat. 16:27; Rim. 2:6; 1Kor. 3:8; 2Kor. 5:10; Gal. 6:5; Weh. 2:23; 22:12. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ajiz qérindishinglarni Xuda yolidin chetnitip qoymanglar  
\m
\v 13 Shuning üchün, bir-birimizning üstidin höküm qilghuchi ikkinchi biri bolmayli. Buning ornigha shundaq höküm-qarargha kélinglarki, herqandaq qérindashqa gunahqa yiqitidighan bir nersini yaki tuzaqni qoymasliq kérek. \x + \xo 14:13 \xt 1Kor. 10:32; 2Kor. 6:3. \x*  
\v 14 Rebbimiz Eysada bolghanliqimdin shuninggha qet’iy ishendürülüp bilimenki, herqandaq nerse özlikidin haram emestur; lékin bir nersini haram dep qarighan kishi üchün, u uninggha haramdur. \x + \xo 14:14 \xt Mat. 15:11; Ros. 10:15; 1Kor. 8:4; 1Tim. 4:4. \x*  
\v 15 Eger yémekliking tüpeylidin qérindishingni azabqa qoyghan bolsang, méhir-muhebbet yolida mangmighan bolisen. Mesih uning üchün Öz jénini pida qilip ölgen, bu \add qérindishingni\add* yémekliking bilen nabut qilma!\x + \xo 14:15 \xt 1Kor. 8:11. \x*   
\m
\v 16 Emdi siler yaxshi dep qarighan ishlarning yaman déyilishige sewebchi bolup qalmanglar.  
\v 17 Chünki Xudaning padishahliqi yémek-ichmekte emes, belki Muqeddes Rohta bolghan heqqaniyliq, inaqliq-xatirjemlik we shadliqtidur. \x + \xo 14:17 \xt 1Kor. 8:8. \x*  
\v 18 Bularda yashap Mesihke xizmet qilghuchi kishi Xudani xursen qilidu we insanlarning teriplishige sazawer bolidu.   
\m
\v 19 Shuning üchün özimizni inaqliqni ilgiri süridighan we bir-birimizning étiqadini qurup chiqidighan ishlargha atayli. \f □ \fr 14:19 \ft \+bd «Shuning üchün özimizni inaqliqni ilgiri süridighan we bir-birimizning étiqadini qurup chiqidighan ishlargha atayli»\+bd* — «bir-birimizning étiqadini qurup chiqidighan» eyni tékiste «bir-birimizni qurup chiqidighan» dégen sözler bilen ipadilinidu. Bu muhim ibarining menisi toghruluq «kirish söz»imizni körüng.\f*  
\v 20 Yémeklikni dep Xudaning ejrini nabut qilmanglar. Hemme nerse derweqe halaldur; biraq birsi yégini bilen \add étiqadida\add* putlashsa, u uninggha yaman hésablinidu. \f □ \fr 14:20 \ft \+bd «biraq birsi yégini bilen étiqadida putlashsa, u uninggha yaman hésablinidu»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «biraq birsi yése we shunglashqa bashqilarni (iman, wijdan teripide) putlashtursa, bu ish uninggha yaman bolidu».\f*  \x + \xo 14:20 \xt Tit. 1:15. \x*  
\v 21 Shuning üchün gösh yéyish, sharab ichish, shundaqla bashqa herqandaq ishlarni qilishing qérindishingni gunahqa téyilduridighan, azabqa qoyidighan yaki uni ajizlashturidighan bolsa, bularni qilmighining tüzük. \f □ \fr 14:21 \ft \+bd «azabqa qoyidighan yaki uni ajizlashturidighan»\+bd* — bezi kona köchürmilerde mushu sözler tépilmaydu.\f*  \x + \xo 14:21 \xt 1Kor. 8:13. \x*   
\m
\v 22 Séning \add melum bir ishni qilishqa\add* ishenching barmu? Emdi bu ishench Xuda bilen séning arangdiki ishtur. Özi qiliwatqan ishni toghra dep qarighan, shuningdin wijdanimu eyibke buyrulmighan kishi némidégen bextlik-he!  
\v 23 Lékin \add yémekliktin\add* gumanlinip turup yene shuni yégen kishi eyibke buyrulidu, chünki buni ishench bilen yémigen. Ishenchtin bolmighan herqandaq ish gunahtur.\x + \xo 14:23 \xt Tit. 1:15. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Özimizni qanaetlendürüshnila oylimayli  
\m
\v 1 Emdi étiqadimiz küchlük bolghan bizler özimizni qanaetlendürüshnila oylimay, belki étiqadi ajizlarningmu ajizliqlirini kötürishimiz kérek.\x + \xo 15:1 \xt 1Kor. 9:22; Gal. 6:1 \x*  
\v 2 Herbirimiz öz yéqinimizning étiqadini qurup chiqishi üchün, uning bext-berikitini közlep, uni xursen qilishqa intileyli.  
\v 3 Chünki hetta Mesihmu Özini qandurushni oylimighanidi. Bu toghrisida muqeddes yazmilarda mundaq pütülgen: «Sen \add Xudani\add* haqaret qilghanlarning haqaretliri Méning üstümge chüshti».\f □ \fr 15:3 \ft \+bd «Sen Xudani haqaret qilghanlarning haqaretliri Méning üstümge chüshti»\+bd* — («Zeb.» 69:9).\f*  \x + \xo 15:3 \xt Zeb. 69:7-9; Yesh. 53:4, 5. \x*  
\v 4 Chünki burunda \add wehiy bilen\add* pütülgen yazmilardiki herqaysi sözler bizge ögitish üchün yézilghan bolup, meqsiti muqeddes kitablardin kelgen sewr-taqet we ilhambexsh arqiliq bizde azru-ümidning bolushi üchündur.\x + \xo 15:4 \xt Rim. 4:23, 24. \x*   
\m
\v 5 Emdi sewr-taqet we ilhambexshning Igisi Xuda silerni Mesih Eysani ülge qilip, özara bir oy-niyetke keltürgey;\x + \xo 15:5 \xt Rim. 12:16; 1Kor. 1:10; Fil. 2:2; 3:16; 1Pét. 3:8. \x*  
\v 6 buning bilen siler Xudani, yeni Rebbimiz Eysa Mesihning Atisini bir jan bir dil bilen bir éghizdin ulughlighaysiler.   
\b  
\m  
\s1 Bir-biringlarni qobul qilinglar  
\m
\v 7 Shunga, Mesih silerni qobul qilip, Xudagha shan-sherep keltürginidek, silermu bir-biringlarni qobul qilinglar.\f □ \fr 15:7 \ft \+bd «Mesih silerni qobul qilip, Xudagha shan-sherep keltürginidek, silermu bir-biringlarni qobul qilinglar»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Mesih silerni qobul qilghandek, silermu bir-biringlarni qobul qilip Xudagha shan-sherep keltürünglar». Emeliyette bu menisimu bizning terjimimizdin chiqidu.\f*  
\v 8-9 Chünki silerge shuni éytimenki, Eysa Mesih Xudaning ata-bowilargha bergen wedilirini ispatlash üchün, shu arqiliq ellermu Xudaning rehim-shepqitini körüp uni ulughlishi üchün, xetne qilin’ghanlargha Xudaning heqiqitini yetküzgüchi xizmetkar süpitide teyinlendi. Bu xuddi \add muqeddes yazmilarda\add*: —  
\m «Shunga Sanga eller arisida medhiye oquymen,  
\m We Séning namingni küyleymen» — dep yézilghanidi.\f □ \fr 15:8-9 \ft \+bd «Eysa Mesih Xudaning ata-bowilargha bergen wedilirini ispatlash üchün»\+bd* — «Xudaning ata-bowilargha bergen wediliri» Xuda Ibrahim, Ishaq, Yaqup, Yüsüp, Musa peyghember we bashqa peyghemberlerge yetküzgen wediliri dégenlik. \+bd «shu arqiliq ellermu Xudaning rehim-shepqitini körüp uni ulughlishi üchün...»\+bd* — «eller» mushu yerde yat eller, Yehudiy emeslerni körsitidu. \+bd «Shunga Sanga eller arisida medhiye oquymen...»\+bd* — «eller» yene mushu yerde yat eller, Yehudiy emeslerni körsitidu. \+bd «Shunga Sanga eller arisida medhiye oquymen, we Séning namingni küyleymen»\+bd* — («Zeb.» 18:49. Bu bésharette Mesih Öz Rohi arqiliq Dawut peyghemberning aghzidin sözleydu. Pawlus bu muhim gepliri (8-9-ayetler) arqiliq Yehudiy emesler we Yehudiylarning bir-birini qobul qilishini dewet qilidu; chünki Mesih Eysa Özi Yehudiylar («xetne qilin’ghanlar»)gha xizmetkar teyinlendi hem shuningdek Yehudiy emesler («yat eller»)ning Xudani medhiyilishige bashlamchiliq qilidu; démek, Mesih ikki terepning xizmitide bolghandin kéyin, némishqa siler Yehudiylar we Yehudiy emesler kichik péilliq bilen Uning ulugh ülgisige egiship bir-biringlarni qobul qilmaysiler?\f*  \x + \xo 15:8-9 \xt 2Sam. 22:50; Zeb. 18:49-50. \x*   
\m
\v 10 We U yene: —  
\m «Ey eller,  
\m \add Xuda\add*ning xelqi bilen bille shad-xuram bolunglar!» — deydu.\f □ \fr 15:10 \ft \+bd «We U yene: ... deydu»\+bd* — bu we kéyinki ayettiki «U» Mesihdur. Mushu ayettiki bésharetler Uning Özining peyghemberlerning aghzi arqiliq éytqan sözliridur. 15-ayettiki izahatni körüng. \+bd «Ey eller»\+bd* — «eller» yat eller, Yehudiy emeslerni körsitidu. \+bd «Ey eller, Xudaning xelqi bilen bille shad-xuram bolunglar!»\+bd* — «Qan.» 32:43.\f*  \x + \xo 15:10 \xt Qan. 32:43. \x*   
\m
\v 11 We yene U: —  
\m «Ey barliq eller, Perwerdigarni medhiyilenglar,  
\m Ey pütkül qowmler, Uni ulughlanglar!» — deydu.\f □ \fr 15:11 \ft \+bd «Ey barliq eller, Perwerdigarni medhiyilenglar, ey pütkül qowmler, Uni ulughlanglar!»\+bd* — («Zeb.» 117:1) — bu ayet we yuqiriqi neqil keltürülgen ikki ayette, Mesih (dunyagha kélishtin burun) peyghemberlerning aghzidin bésharet bérip, kelgüside Yehudiy emesler bilen Özi tallighan xelqi bille Xudagha ibadet qiliship, Uning xizmitide bille bolushidighanliqini aldin’ala éytidu.\f*  \x + \xo 15:11 \xt Zeb. 117:1. \x*  
\v 12 Yene, Yeshaya \add peyghembermu\add* mundaq deydu: —  
\m «Yessening yiltizi bolghan kishi meydan’gha chiqidu,  
\m Ellerge hakimliq qilidighan zat ornidin turidu;  
\m Eller derweqe Uninggha ümid baghlaydu».\f □ \fr 15:12 \ft \+bd «Yessening yiltizi bolghan kishi meydan’gha chiqidu, ellerge hakimliq qilidighan zat ornidin turidu; eller derweqe Uninggha ümid baghlaydu»\+bd* — («Yesh.» 11:10) Mesih toghruluq yene bir bésharet. Yesse bolsa, Dawut peyghemberning atisi idi. Biraq uning ewladi Mesih, yeni «uning yiltizi»dur.\f*  \x + \xo 15:12 \xt Yesh. 11:10; Weh. 5:5; 22:16. \x*   
\m
\v 13 Emdi ümidning Igisi Xuda Özige ishiniwatqanliqinglardin qelbinglarni toluq shad-xuramliq we tinch-xatirjemlikke toldurghay, shuning bilen Muqeddes Rohning küch-qudriti bilen ümidke tolup tashqaysiler.\f □ \fr 15:13 \ft \+bd «ümidning Igisi Xuda...»\+bd* — eyni söz «ümidning Xudasi...».\f*   
\b  
\m  
\s1 Pawlusning rosulluq xizmiti toghrisida  
\m
\v 14 I qérindashlirim, könglünglarning méhribanliq bilen tolghanliqigha, mol bilimler bilen toluq bézelgenlikige, shundaqla bir-biringlargha özara jékilep béreleydighanliqinglarghimu qayilmen.  
\v 15 Shundaq bolsimu, Xuda manga ata qilghan shapaet tüpeylidin men silerge bir qisim tereplerdin nechche ishlarni eslitip qoyushqa sel jür’etlik bolup ushbu xetni yazmaqtimen.  
\v 16 Shu shapaet bilen men Xudaning xush xewirini yetküzüp kahindek Uning ibaditini hemme yerde wujudqa keltürüsh xizmitide \add Yehudiy emes\add* ellerge Mesih Eysaning xizmetkari bolup teyinlendim. Bu xizmitimning meqsiti ellerning Xudagha sunidighan ibaditi Muqeddes Roh arqiliq pak-muqeddes qilinip, Xudani xursen qilidighan qurbanliqtek Uning qobul qilishigha layiq bolushi üchündur. \f □ \fr 15:16 \ft \+bd «bu xizmitimning meqsiti ellerning Xudagha sunidighan ibaditi Muqeddes Roh arqiliq pak-muqeddes qilinip...»\+bd* — «eller»: yat eller, Yehudiy emeslerni körsitidu. \+bd «Shu shapaet bilen men Xudaning xush xewirini yetküzüp kahindek Uning ibaditini hemme yerde wujudqa keltürüsh xizmitide Yehudiy emes ellerge Mesih Eysaning xizmetkari bolup teyinlendim. Bu xizmitimning meqsiti ellerning Xudagha sunidighan ibaditi, Muqeddes Roh arqiliq pak-muqeddes qilinip, Xudani xursen qilidighan qurbanliqtek uning qobul qilishigha layiq bolushi üchündur»\+bd* — rosul Pawlus özini kahin’gha oxshitidu. Xudaning kona zamanlardiki ibadetxanigha kahinlarni teminleshtiki meqsiti xelqning toghra yolda Xudagha ibadet qilishidin ibaret idi. Shunga ular xelqning öz qurbanliqlirini toghra, Xudaning qobul qilishigha layiq pétide sunushigha yardemchi we xizmetkar idi. Pawlus özining xush xewerni yetküzüshning axirqi meqsiti Xudagha heqiqiy, menilik, chin dilliq ibadetni barliqqa keltürüshtin ibarettur, deydu. Xeqning bu ibaditini pak-muqeddes qilish Muqeddes Rohning ishi, elwette. Bu ibadetmu peqet jamaet ibadet sorunlirida emes, belki ishen’güchining pütün hayati arqiliq ipadilinidu (12:1-2).\f*  
\v 17 Shuning üchün Mesih Eysada bolghanliqimdin Xudaning manga tapshurghanliridin pexirlinimen.  
\v 18-19 Chünki ellerning Xudagha itaet qilishi üchün Mesihning manga qildurghanliridin bashqa héchnémini tilgha élishqa heddim emes. Söz we emeller arqiliq, alametlik möjiziler we karametler arqiliq, Muqeddes Rohning küch-qudriti bilen Yérusalémdin bashlap Illirikon ölkisgiche aylinip hemme yerde Mesihning xush xewirini toluq jakarlidim.  
\v 20 Shundaq qilip bashqilar salghan ulning üstige bina salmasliq üchün, ezeldin Mesihning nami anglanmighan yerlerde bu xush xewerni jakarlashqa intilip keldim.  
\v 21 Bu toghrisida \add muqeddes yazmilarda\add* éytilghinidek: —  
\m «Uningdin xewersiz bolghanlar Uni köridu,  
\m Anglimighanlar anglap chüshinidu».\f □ \fr 15:21 \ft \+bd «Uningdin xewersiz bolghanlar Uni köridu, anglimighanlar anglap chüshinidu»\+bd* — «Yesh.» 52:15.\f*  \x + \xo 15:21 \xt Yesh. 52:15. \x*   
\b  
\m  
\s1 Pawlusning Rimgha bérish pilani  
\m
\v 22 Mana, shu \add xizmetlirim\add* sewebidin yéninglargha bérishni köp qétim oylighan bolsammu, lékin tosulghulargha uchrap baralmidim. \x + \xo 15:22 \xt Rim. 1:13; 1Tés. 2:18. \x*  
\v 23-24 Lékin hazir mushu etraplarda \add xush xewer yetküzülmigen\add* yerler manga qalmighanliqtin, hemde köp yillardin béri silerni yoqlap bérish arzuyum bolghanliqtin, Ispaniyege bérishimda silernimu yoqlap ötmekchimen. Sepirimde aldi bilen siler bilen körüshüp, bir mezgil hemrahliqinglardin toluq xushallinip, andin silerning yardiminglarda sepirimni dawamlashturushumni ümid qilimen.\x + \xo 15:23-24 \xt Rim. 1:10; 15:32; 1Tés. 3:10; 2Tim. 1:4. \x*   
\m
\v 25 Biraq hazir bolsa Yérusalémgha bérip, u yerdiki muqeddes bendilerning xizmitide bolushqa kétiwatimen. \x + \xo 15:25 \xt Ros. 19:21; 24:17. \x*  
\v 26 Chünki Makédoniye we Axaya ölkiliridiki jamaetler Yérusalémdiki muqeddes bendiler arisidiki yoqsullargha iane toplap yardem bérishni layiq kördi.  
\v 27 Bu ishni ular berheq layiq kördi; emeliyette bolsa ular Yérusalémdikilerge qerzdardur. Chünki eller \add Yehudiy qérindashlarning\add* rohiy bextliridin behrimen bolghan bolsa, maddiy jehettin ulargha yardem bérishke toghra kélidu.\f □ \fr 15:27 \ft \+bd «Chünki eller Yehudiy qérindashlarning rohiy bextliridin behrimen bolghan bolsa, maddiy jehettin ulargha yardem bérishke toghra kélidu»\+bd* — «yardem bérish» dégen söz grék tilida adette muqeddes ibadetxanidiki xizmet bilen munasiwetliktur.\f*   
\m
\v 28 Men bu ishni püttürgendin kéyin, yeni \add Yérusalémdiki\add* qérindashlarning \add jamaetlerning étiqadining\add* bu méwisini qobul qilishini jezmenleshtürgendin kéyin, silerni yoqlap ötüp Ispaniyege barimen. \f □ \fr 15:28 \ft \+bd «Yérusalémdiki qérindashlarning jamaetlerning étiqadining bu méwisini qobul qilishini jezmenleshtürgendin kéyin,...»\+bd* — grék tilida «(Yérusalémdiki) qérindashlargha bu méwisini yetküzüp möhürlendürgendin kéyin,...» dégen sözler bilen ipadilinidu. Rosul Pawlus Yehudiy qérindashlarning bu sowghatni qobul qilishini intayin muhim dep biletti. Chünki uni qobul qilishi sowghat bergenlerni, yeni Yehudiy emes ishen’güchilerni «bizning qérindashlirimiz» dep qobul qilishigha barawer bolatti, shunglashqa barliq jamaetlerning birliki we muhebbitini mustehkemlep algha süretti. Xudagha teshekkür, Yehudiy qérindashlar uni qobul qildi («Ros.» 21:17).\f*  
\v 29 Yéninglargha barghinimda, Mesihning toluq bext-berikitini silerge élip baridighanliqimni bilimen.\x + \xo 15:29 \xt Rim. 1:11. \x*   
\b  
\m
\v 30 Qérindashlar, Rebbimiz Eysa Mesih we \add Muqeddes\add* Rohning méhir-muhebbiti bilen silerdin ötünimenki, men üchün Xudagha dua qilip men bilen birlikte küresh qilghaysiler — \f □ \fr 15:30 \ft \+bd «men üchün Xudagha dua qilip men bilen birlikte küresh qilghaysiler»\+bd* — «küresh qilghaysiler» dégen sözler jin-sheytanlarning Xudaning xizmitige daim qarshi chiqidighanliqini körsitidu; shunga bu xizmet üchün dua qilish (bularning qarshi chiqqanliqi tüpeylidin) birxil küresh, tes bir ish bolidu (mesilen «Kol.» 2:1, 4:11ni körüng).\f*  \x + \xo 15:30 \xt 2Kor. 1:11. \x*  
\v 31 méning Yehudiye ölkisidiki étiqad qilmighanlarning yaman niyetliridin saqlinishim, shuningdek Yérusalémda in’amni yetküzüsh xizmitimning shu yerdiki muqeddes bendilerning qobul qilishigha érishishi üchün \x + \xo 15:31 \xt 2Tés. 3:2. \x*  
\v 32 hemde axirda Xuda buyrusa, péqirning shad-xuramliq bilen yéninglargha bérip, siler bilen ortaq istirahet qilishimiz üchünmu dua qilghaysiler.\x + \xo 15:32 \xt Rim. 1:10; 15:23. \x*   
\m
\v 33 Amanliq-xatirjemlik Igisi bolghan Xuda hemminglar bilen bille bolghay! Amin!\f □ \fr 15:33 \ft \+bd «Amanliq-xatirjemlik Igisi bolghan Xuda»\+bd* — esliy tilida «Amanliq-xatirjemlikning Xudasi».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Pawlusning axirqi salamliri  
\m
\v 1 Kenxria shehiridiki jamaetning xizmetchisi singlimiz Fibini silerge tewsiye qilip tonushturimen;  
\v 2 uni muqeddes bendilerge layiq Rebning muhebbitide qobul qilip kütüwalghaysiler, uning herqandaq ishta silerge hajiti chüshse, uninggha yardem qilghaysiler. Chünki u özimu nurghun kishilerge, jümlidin mangimu chong yardemchi bolghan.\f □ \fr 16:2 \ft \+bd «uni muqeddes bendilerge layiq Rebning muhebbitide qobul qilip kütüwalghaysiler...»\+bd* — «Rebning muhebbitide» eyni grék tilida «Rebde» dégen söz bilen ipadilinidu. Mushu ibare toghruluq «kirish söz»imizni körüng. \+bd «uning (yeni Fibining) herqandaq ishta silerge hajiti chüshse, uninggha yardem qilghaysiler. Chünki u özimu nurghun kishilerge, jümlidin mangimu chong yardemchi bolghan»\+bd* — bu sözlerge qarighanda Fibi özi melum sewebtin Rimgha seper qilmaqchi idi, shuning bilen Pawlusning bu salam xétini élip baridu. Mushundaq uzun we xeterlik seper qilish asan emes idi. Xudagha we Fibige qolimizda hazir turghan bu qimmetlik xet üchün rehmet!\f*   
\m
\v 3 Men bilen birge ishligen, Mesih Eysada bolghan xizmetdashlirim Priska bilen Akwilagha salam éytqaysiler\f □ \fr 16:3 \ft \+bd «Men bilen birge ishligen, Mesih Eysada bolghan xizmetdashlirim Priska bilen Akwilagha salam éytqaysiler...»\+bd* — Priska (Priskila) we éri Akwila xush xewerning köp xizmitini qilghan («Ros.» 18:2, 26, «1Kor.» 16:19, «2Tim.» 4:19ni körüng).\f*  \x + \xo 16:3 \xt Ros. 18:2,26. \x*  
\v 4 (ular méni dep öz hayatining xéyim-xetirige qarimidi. Hem yalghuz menla emes, belki ellerdiki barliq jamaetlermu ulardin minnetdardur).\f □ \fr 16:4 \ft \+bd «... Hem yalghuz menla emes, belki ellerdiki barliq jamaetlermu ulardin minnetdardur»\+bd* — «eller»: yat eller, Yehudiy emeslerni körsitidu.\f*  
\v 5 Ularning ailiside jem bolidighan jamaetkimu salam éytqaysiler.  
\m Asiya ölkisidin Mesihke étiqadta eng deslepki méwe bolup chiqqan, söyümlüküm Épenitke salam éytqaysiler.  
\v 6 Siler üchün köp ejir singdürgen Meryemge salam éytqaysiler.   
\m
\v 7 Men bilen zindandash bolghan, Yehudiy qérindashlirim Andronikus we Yunyagha salam éytqaysiler. Ular mendin awwal Mesihte bolghan bolup, rosullar arisidimu abruyluqtur.\f □ \fr 16:7 \ft \+bd «Yehudiy qérindashlirim Andronikus we Yunya»\+bd* — mushu yerdiki «qérindashlirim» yene «uruq-tughqanlirim» dégen menidimu bolushi mumkin. Bashqa birxil terjimisi: «ular rosullarning qarishida bek abruyluq kishiler».\f*   
\m
\v 8 Rebbimizde bolghan söyümlüküm Ampliyatqa salam éytqaysiler.   
\m
\v 9 Biz birge ishligen Mesihte bolghan xizmetdishimiz Urbanus we söyümlüküm Staxuslargha salam éytqaysiler.   
\m
\v 10 Sinaqlardin ötken, Mesihte sadiq ispatlinip kelgen Apélisqa salam éytqaysiler. Aristowulusning ailisidikilerge salam éytqaysiler.   
\m
\v 11 Yehudiy qérindishim Hérodiyon’gha, Narkisning ailisidikilerdin Rebde bolghanlargha salam éytqaysiler.   
\m
\v 12 Rebning xizmitide japa tartiwatqan Triféna we Trifosa xanimgha salam éytqaysiler. Rebning xizmitide nurghun japa tartqan söyümlük \add singlim\add* Persisqa salam éytqaysiler.   
\m
\v 13 Rebde tallan’ghan Rufusqa we uning mangimu ana bolghan anisigha salam éytqaysiler.   
\m
\v 14 Asinkritus, Filigon, Hermis, Patrobas, Hérmas we ularning yénidiki qérindashlargha salam éytqaysiler.   
\m
\v 15 Filologus we Yulyagha, Nérius we singlisigha, Olimpas we ularning yénidiki barliq muqeddes bendilerge salam éytqaysiler.\f □ \fr 16:15 \ft \+bd «Filologus we Yulya»\+bd* — belkim er-ayal.\f*   
\m
\v 16 Bir-biringlar bilen pak söyüshler bilen salamlishinglar. Mesihning hemme jamaetliridin silerge salam!\x + \xo 16:16 \xt 1Kor. 16:20; 2Kor. 13:12; 1Tés. 5:26; 1Pét. 5:14. \x*   
\b  
\m  
\s1 Axirqi nesihet  
\m
\v 17 Qérindashlar, silerdin shuni ötünimenki, siler ögen’gen telimge qarshi chiqqan, aranglarda ixtilaplarni peyda qilidighan we ademni étiqad yolidin téyilduridighan kishilerdin pexes bolunglar, ulardin néri bolunglar. \x + \xo 16:17 \xt Mat. 18:17; Kol. 2:8; 2Tés. 3:6; 2Tim. 3:5; Tit. 3:10; 2Yuh. 10. \x*  
\v 18 Bundaq kishiler Rebbimiz Mesihke emes, belki öz qarnigha qul bolidu; ular siliq-sipaye gepler we xushamet sözliri bilen saddilarning qelbini azduridu.\x + \xo 16:18 \xt Ez. 13:18; Fil. 3:19. \x*   
\m
\v 19 Silerning Rebke bolghan itaetmenlikinglardin hemmeylen xewer tapti. Shunga ehwalinglardin shadlinimen; shundaqtimu, yaxshi ishlar jehette aqil bolushunglarni, yaman ishlargha nisbeten nadan bolushunglarni xalaymen. \x + \xo 16:19 \xt Mat. 10:16; 1Kor. 14:20. \x*  
\v 20 Amanliq-xatirjemlik Igisi bolghan Xuda uzun ötmey Sheytanni ayagh astinglarda yenjiydu.  
\m Rebbimiz Eysaning méhir-shepqiti silerge yar bolghay!\f □ \fr 16:20 \ft \+bd «Amanliq-xatirjemlik Igisi bolghan Xuda»\+bd* — ǝsliy tilida «Amanliq-xatirjemlikning Xudasi».\f*   
\b  
\m
\v 21 Xizmetdishim Timotiy, Yehudiy qérindashlirim Lukyus, Yason we Sospatirlardin silerge salam. \x + \xo 16:21 \xt Ros. 13:1; 16:1; 17:5; 20:4; Fil. 2:19; Kol. 1:1; 1Tés. 3:2; 1Tim. 1:2. \x*  
\v 22 (ushbu xetke qelem tewretküchi menki Tertiymu Rebde silerge salam yollaymen).\f □ \fr 16:22 \ft \+bd «ushbu xetke qelem tewretküchi menki Tertiymu Rebde silerge salam yollaymen»\+bd* — rosul Pawlusning közi ajiz bolghachqa, adette yardemchige xetlirini yazduratti. Tertiy uning üchün «Rimliqlargha»ning qelem tewretküchisi (xatiriligüchi) bolghanidi.\f*   
\m
\v 23 Manga we öyide daim yighilidighan pütün jamaetke sahibxanliq qilidighan Gayustin silerge salam. Sheherning xezinichisi Érastus silerge salam yollaydu, qérindishimiz Kuwartusmu shundaq.\x + \xo 16:23 \xt Ros. 19:22; 2Tim. 4:20. \x*   
\m
\v 24 Rebbimiz Eysa Mesihning méhir-shepqiti hemminglargha yar bolghay! Amin!   
\b  
\m  
\s1 Dua we medhiye  
\m
\v 25 Uzun zamanlardin buyan sükütte saqlinip kelgen sirning wehiy qilinishi boyiche, méning arqiliq yetküzülgen bu xush xewer, yeni Eysa Mesihning jakarlinishi bilen silerni mustehkemleshke qadir Bolghuchigha \add shan-sherep bolghay\add*! \x + \xo 16:25 \xt Ef. 1:9; 3:9,20; Kol. 1:26; 2Tim. 1:10; Tit. 1:2; 1Pét. 1:20. \x*  
\v 26 Sir bolsa insanlarni étiqadtiki itaetmenlik yoligha élip bérish üchün, menggü hayat Xudaning emrige binaen hem biwasite hem burunqi peyghemberlerning yézip qaldurghanliri arqiliq, hazir barliq ellerge wehiy qilindi;  
\v 27 shundaq qilghan birdinbir dana Bolghuchi Xudagha Eysa Mesih arqiliq shan-sherep ebedil’ebed bolghay! Amin!