\id PRO
\h Pend-nesihetler 
\toc1 Pend-nesihetler 
\toc2 Pend-nesihetler 
\toc3 Pend. 
\mt1 Pend-nesihetler  
\c 1
\s1 Pend-nesihetlerning qedir-qimmiti  
\m
\v 1 Israil padishahi Dawutning oghli Sulaymanning pend-nesihetliri: —\x + \xo 1:1 \xt 1Pad. 4:32; Weh. 3:9\x*   
\m
\v 2 Bu pend-nesihetler sanga eqil-paraset, edep-exlaqni ögitip, séni ibretlik sözlerni chüshinidighan qilidu;  
\v 3 sanga danaliq, heqqaniyliq, pem-paraset we durusluqning yolyoruq-terbiyisini qobul qilduridu.  
\v 4 Bu \add pend-nesihetler\add* nadanlarni zérek qilip, yashlarni bilimlik we sezgür qilidu;  
\v 5 bulargha qulaq sélishi bilen danalar bilimini ashuridu, yorutulghan kishiler téximu dana meslihetke érishidu, \f □ \fr 1:5 \ft \+bd «yorutulghan kishi»\+bd* — ibaraniy tilida «ishlarni, mesililerni, bashqa ademni obdan chüshinidighan kishi» dégen menide.\f*  
\v 6 shundaqla pend-nesihetler hem temsillerning menisini, danishmenlerning hékmetliri hem tilsim sözlirini chüshinidighan qilinidu.   
\b  
\m  
\s1 Yashlargha nesihet  
\m
\v 7 Perwerdigardin qorqush bilimning bashlinishidur;  
\m Exmeqler danaliqni we terbiyini közge ilmaydu.\x + \xo 1:7 \xt Ayup 28:28; Zeb. 111:10; Pend. 9:10; Top. 12:13\x*   
\m
\v 8 I oghlum, atangning terbiyisige qulaq sal, anangning söz-nesihetidin ayrilma;  
\v 9 chünki ular séning béshinggha taqalghan gül chembirek, boynunggha ésilghan marjan bolidu.   
\m
\v 10 I oghlum, yamanlar séni azdursa, ulargha egeshmigin.   
\m
\v 11 Eger ular: — Yür, tuzaq qurup adem öltüreyli;  
\m Yoshuruniwélip, birer bigunah kelgende urayli!\f □ \fr 1:11 \ft \+bd «...tuzaq qurup adem öltüreyli»\+bd* — ibraniy tilida «...tuzaq qurup qan tökeyli».\f*   
\m
\v 12 Tehtisaradek ularni yutuwéteyli,  
\m Saq bolsimu, hanggha chüshkenlerdek ularni yiqitayli;\f □ \fr 1:12 \ft \+bd «Tehtisara»\+bd* — ölgüchilerning rohliri qiyamet künini kütidighan jay (ibraniy tilida «shéol» dégen söz).\f*   
\m
\v 13 Ulardin xilmuxil qimmetlik mal-dunyagha ige bolup,  
\m Öylirimizni olja bilen toldurimiz.   
\m
\v 14 Biz bilen shérik bol,  
\m Hemyanimiz bir bolsun, dése, —   
\m
\v 15 I oghlum, ulargha yoldash bolma,  
\m Özüngni ularning izidin néri qil!\f □ \fr 1:15 \ft \+bd «Özüngni ularning izidin néri qil!»\+bd* — ibraniy tilida «Putungni ularning yolidin néri qil!».\f*   
\m
\v 16 Chünki ularning putliri rezillikke yügüridu,  
\m Qolini qan qilish üchün aldiraydu.\x + \xo 1:16 \xt Yesh. 59:7; Rim. 3:15\x*   
\m
\v 17 Herqandaq uchar qanat tuyup qalghanda tuzaq qoyush bikar awarichiliktur;   
\m
\v 18 Lékin bular del öz qénini töküsh üchün saqlaydu;  
\m Öz janlirigha zamin bolushni kütidu.   
\m
\v 19 Nepsi yoghinap ketken herbir ademning yollirining aqiwiti mana shundaq;  
\m \add Haram mal-dunya\add* öz igilirining jénini alidu.\x + \xo 1:19 \xt Ayup 8:13\x*   
\b  
\m  
\s1 Danaliq sadasi  
\m
\v 20 \add Büyük\add* danaliq kochida ochuq-ashkara xitab qilmaqta,  
\m Chong meydanlarda sadasini anglatmaqta.\f □ \fr 1:20 \ft \+bd «danaliq»\+bd* — «Pend-nesihetler»de «danaliq» peziletlik bir ayalning süpitide körünidu. Bu «peziletlik ayal» 5:1-14, 6:20-35, 7:6-27, 9:13-18de bayan qilin’ghan «pahishe ayal» bilen sélishturulushi «pend-nesihetler»ning muhim bir témisidur.\f*   
\m
\v 21 Kocha doqmushlirida ademlerni chaqirmaqta,  
\m Sheher derwazilirida sözlirini jakarlimaqta: —   
\m
\v 22 I saddilar, qachan’ghiche mushundaq nadanliqqa bérilisiler?  
\m Mesxire qilghuchilar qachan’ghiche mesxiriliktin huzur alsun?  
\m Exmeqler qachan’ghiche bilimdin nepretlensun?!\f □ \fr 1:22 \ft \+bd «saddilar»\+bd* — «Pend-nesihetler»de «saddilar» (yaki «nadanlar») dégenning «ögenmigenler», «sawatqa érishmigenler» dégen bashqa xil terjimilirimu bar. \+bd «Exmeqler qachan’ghiche bilimdin nepretlensun?!»\+bd* — oqurmenler shuninggha diqqet qilghan bolushi mumkin, «danaliq» mushu yerde «nadanlar»gha («saddilar»gha) biwasite söz qilsimu, lékin «exmeqler»ge we «mesxire qilghuchilar»gha biwasite sözlimeydu. Chünki rezil yollarni tutqachqa, ulargha héchqandaq biwasite nesihet tesir qilmaydu (8:4, 9:4, 7-8nimu körüng).\f*   
\m
\v 23 Tenbihlirimge qulaq sélip mangghan yolunglardin yan’ghan bolsanglar idi!  
\m Rohimni silerge töküp bérettim,  
\m Sözlirimni silerge bildürgen bolattim.   
\m
\v 24 Lékin chaqirsam, anglimidinglar;  
\m Qolumni uzartsam, héchqaysinglar qarimidinglar.\x + \xo 1:24 \xt Yesh. 65:12; 66:4; Yer. 13:10\x*   
\m
\v 25 Nesihetlirimning hemmisige perwa qilmidinglar,  
\m Tenbihimni anglashni qilche xalimidinglar.   
\m
\v 26 Shunga, béshinglargha balayi’qaza kelgende külimen,  
\m Wehime silerge yétishi bilen mesxire qilimen.   
\m
\v 27 Halaket élip kelgen wehime üstünglerge chüshkende,  
\m Weyranchiliq silerge quyuntazdek kelgende,  
\m Siler éghir qayghugha we azabqa muptila bolghininglarda —\x + \xo 1:27 \xt Ayup 27:9; 35:12; Yesh. 1:15; Yer. 11:11; 14:12; Ez. 8:18; Mik. 3:4\x*   
\m
\v 28 U chaghda mushu kishiler mendin ötünüp chaqiridu,  
\m Men perwa qilmaymen,  
\m Méni telmürüp izdisimu, tapalmaydu.   
\m
\v 29 Ular bilimge nepretlen’ginidin,  
\m Perwerdigardin eyminishni tallimighinidin,   
\m
\v 30 Méning nesihitimni qilche qobul qilghusi yoqluqidin,  
\m Tenbihimgimu perwa qilmighininglardin,   
\m
\v 31 Ular öz béshini yeydu,  
\m Öz qestliridin toluq azab tartidu;   
\m
\v 32 Chünki saddilarning yoldin chiqishi öz jénigha zamin bolidu;  
\m Exmeqler rahetlik turmushidin özlirini halak qilidu.   
\m
\v 33 Lékin manga qulaq salghanlar aman-ésen yashaydu,  
\m Balayi’qazalardin, ghem-endishlerdin xaliy bolup, xatirjem turidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Danaliqning méwisi  
\m
\v 1 I oghlum, eger sözlirimni qobul qilsang,  
\m Nesihetlirimni qelbingge pükseng,   
\m
\v 2 Egerde danaliqqa qulaq salsang,  
\m Yoruqluqqa érishishke köngül berseng,   
\m
\v 3 Eger eqil-parasetke teshna bolup iltija qilsang,  
\m Yoruqluqqa érishish üchün yuqiri awazda yélinsang,   
\m
\v 4 Eger kümüshke intilgendek intilseng,  
\m Yoshurun göherni izdigendek izdiseng,\x + \xo 2:4 \xt Mat. 13:44\x*   
\m
\v 5 Undaqta Perwerdigardin \add heqiqiy\add* qorqushni bilidighan bolisen,  
\m We sanga Xudani tonush nésip bolidu.   
\m
\v 6 Chünki Perwerdigar danaliq bergüchidur;  
\m Uning aghzidin bilim bilen yoruqluq chiqidu.\x + \xo 2:6 \xt 1Pad. 3:9,12; Yaq. 1:5\x*   
\m
\v 7 U durus yashawatqanlar üchün mol hékmet teyyarlap qoyghandur,  
\m U wijdanliq ademler üchün qalqandur.   
\m
\v 8 U adilliq qilghuchilarning yollirini asraydu,  
\m Ixlasmen bendilirining yolini qoghdaydu.   
\m
\v 9 U chaghda heqqaniyliq, adilliq we durusluqni,  
\m Shundaqla herqandaq güzel yolni chüshinidighan bolisen.   
\m
\v 10 Danaliq qelbingge kirishi bilenla,  
\m Bilim könglüngge yéqishi bilenla,   
\m
\v 11 Pem-paraset séni qoghdaydu,  
\m Yoruqluq séni saqlaydu.   
\m
\v 12 Ular séni yaman yoldin,  
\m Tili zeher ademlerdin qutquzidu;   
\m
\v 13 Yeni toghra yoldin chetnigenlerdin,  
\m Qarangghu yollarda mangidighanlardin,   
\m
\v 14 Rezillik qilishni huzur köridighanlardin,  
\m Yamanliqning ziyanlirini xushalliq dep bilidighanlardin,   
\m
\v 15 Yeni egri yollarda mangidighanlardin,  
\m Qingghir yolda mangidighanlardin qutquzidu.   
\m
\v 16 \add Danaliq\add* séni buzuq ayaldin,  
\m Yeni shirin sözler bilen azdurmaqchi bolghan namehrem ayallardin qutquzidu.\x + \xo 2:16 \xt Pend. 5:3; 6:24; 7:5\x*   
\m
\v 17 \add Bundaq ayallar\add* yash waqtida tegken jorisini tashlap,  
\m Xuda aldidiki nikah qesimini untughan wapasizlardindur.   
\m
\v 18 Uning öyige baridighan yol ölümge apiridighan yoldur,  
\m Uning mangidighan yolliri ademni erwahlar makanigha bashlaydu.   
\m
\v 19 Uning qéshigha barghanlarning birimu qaytip kelgini yoq,  
\m Ulardin birimu hayatliq yollirigha érishkini yoq.   
\m
\v 20 \add Shularni chüshenseng\add* yaxshilarning yolida mangisen,  
\m Heqqaniylarning yollirini tutisen.   
\m
\v 21 Chünki durus adem zéminda yashap qalalaydu,  
\m Mukemmel kishi bu yerde makanlishalaydu.\x + \xo 2:21 \xt Zeb. 37:29\x*   
\m
\v 22 Lékin reziller zémindin üzüp tashlinidu,  
\m Wapasizlar uningdin yuluwétilidu.\x + \xo 2:22 \xt Ayup 18:17; Zeb. 104:35\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Yashlargha semimiy agahlandurush  
\m
\v 1 I oghlum, telimimni untuma,  
\m Dégenlirimni hemishe könglüngde ching tut.\f □ \fr 3:1 \ft \+bd «ching tut»\+bd* — dégen söz ibraniy tilida: «qoghda, mudapie qil» dégen meninimu bildüridu.\f*   
\m
\v 2 Chünki u sanga beriketlik künler, uzun ömür we xatirjemlik qoshup béridu.\f □ \fr 3:2 \ft \+bd «beriketlik künler»\+bd* — ibraniy tilida «künlerning uzunluqi».\f*  \x + \xo 3:2 \xt Qan. 8:1; 30:20\x*   
\m
\v 3 Méhriban we heq-semimiy bolushtin waz kechme,  
\m Bularni boynunggha ésiwal,  
\m Qelbingge pütiwal.\f □ \fr 3:3 \ft \+bd «qelbingge pütiwal»\+bd* — ibraniy tilida «qelbingdiki taxtaygha pütüwal» (Musa peyghemberge tapshurulghan muqeddes qanun ikki tash taxtaygha pütülgenidi).\f*  \x + \xo 3:3 \xt Mis. 13:9; Qan. 6:8\x*   
\m
\v 4 Shundaq qilghanda Xuda we bendilerning neziride iltipatqa layiq bolisen, danishmen hésablinisen.\f □ \fr 3:4 \ft \+bd «iltipatqa layiq bolisen»\+bd* — mushu yerde ibraniy tilida «iltipat» dégen söz ikki bisliq bolup, ikkinchi menisi «güzellik»tur.\f*   
\b  
\m
\v 5 Öz eqlingge tayanmay, Perwerdigargha chin qelbing bilen tayan’ghin;   
\m
\v 6 Qandaqla ish qilsang, Perwerdigarni tonushqa intil;  
\m U sanga toghra yollarni körsitidu.\f □ \fr 3:6 \ft \+bd «Qandaqla ish qilsang,...»\+bd* — ibraniy tilida «Barliq yolliringda...».\f*  \x + \xo 3:6 \xt 1Tar. 28:9\x*   
\m
\v 7 Özüngni eqilliq sanima;  
\m Perwerdigardin eyminip, yamanliqtin yiraq bol.\x + \xo 3:7 \xt Rim. 12:16\x*   
\m
\v 8 Shundaq qilghiningda, bu ishlar derdingge derman,  
\m Ustixanliringgha yilik bolidu.\f □ \fr 3:8 \ft \+bd «derdingge derman... bolidu»\+bd* — ibraniy tilida «kindikingge salametlik... bolidu».\f*   
\m
\v 9 Perwerdigarning hörmitini qilip mal-dunyayingdin hediyelerni sun’ghin,  
\m Étizingdin tunji chiqqan mehsulatliringdin Uninggha atighin;\x + \xo 3:9 \xt Mis. 23:19; 34:26; Qan. 26:2-11; Mal. 3:10; Luqa 14:13\x*   
\m
\v 10 Shundaq qilghiningda, ambarliring ashliqqa tolup tashidu,  
\m Sharab kölchekliringde yéngi sharab éship-téship turidu.\x + \xo 3:10 \xt Qan. 28:8\x*   
\m
\v 11 I oghlum, Perwerdigarning terbiyisige biperwaliq qilma,  
\m Uning tenbihidin bezme.\x + \xo 3:11 \xt Ayup 5:17; Ibr. 12:5\x*   
\m
\v 12 Chünki, ata eziz körgen oghligha tenbih-terbiye bergendek,  
\m Perwerdigar kimni söygen bolsa uninggha tenbih-terbiye béridu.\x + \xo 3:12 \xt Weh. 3:19\x*   
\m
\v 13 Danaliqqa muyesser bolghan kishi,  
\m Yoruqluqqa ige bolghan kishi némidégen bextlik-he!   
\m
\v 14 Chünki danaliqning paydisi kümüshning paydisidin köptur,  
\m Qimmiti sap altunningkidinmu ziyadidur.\x + \xo 3:14 \xt Ayup 28:15; Zeb. 19:10; Pend. 8:11,19; 16:16\x*   
\m
\v 15 U leel-yaqutlardin qimmetliktur,  
\m Intizar bolghan herqandaq nersengdin héchbirimu uninggha teng kelmestur.\x + \xo 3:15 \xt Pend. 8:11\x*   
\m
\v 16 Danaliqning ong qolida uzun ömür,  
\m Sol qolida bayliq we shöhret bardur.   
\m
\v 17 Uning yolliri sanga xush puraq tuyulur,  
\m Uning barliq teriqiliri séni aram tapquzur.   
\m
\v 18 U özini tapqan ademge «hayatliq derixi»dur,  
\m Uni ching tutqan kishi némidégen bextlik!\f □ \fr 3:18 \ft \+bd «hayatliq derixi»\+bd* — shübhisizki, «Éren baghchisi»diki Adem’atimiz we Hawa’animizning behrimen bolushigha teyyarlan’ghan «hayatliq derixi»ni körsitidu (Tewrat, «Yar.» 2:9).\f*   
\m
\v 19 Perwerdigar danaliq bilen yer-zéminni berpa qildi,  
\m Hékmet bilen asmanni ornatti.   
\m
\v 20 Uning bilimi bilen yerning chongqur qatlamliri yérildi,  
\m Hemde bulutlardin shebnem chüshti.\f □ \fr 3:20 \ft \+bd «yerning chongqur qatlamliri yérildi»\+bd* — belkim Nuh peyghemberning waqtidiki «chong topan» bilen munasiwetlik bezi ishlarni körsitishi mumkin («Yar.» 7:11)\f*  \x + \xo 3:20 \xt Yar. 1:9,10\x*   
\m
\v 21 I oghlum! \add Danaliq bilen bilimni\add* közüngdin chiqarma,  
\m Pishqan hékmet we pem-parasetni ching tut.   
\m
\v 22 Shuning bilen ular jéninggha jan qoshidu,  
\m Boynunggha ésilghan ésil marjandek sanga güzellik qoshidu.   
\m
\v 23 Shu chaghda yolungda aman-ésen mangalaysen,  
\m Yolda putlashmaysen.\x + \xo 3:23 \xt Zeb. 37:23-24; 91:9-12\x*   
\m
\v 24 Yatqanda héch némidin qorqmaysen,  
\m Yétishing bilenla tatliq uxlaysen.\x + \xo 3:24 \xt Law. 6:19; Ayup 11:19; Zeb. 3:5; 4:8; 91:5, 6\x*   
\m
\v 25 Béshinggha dehshetlik wehime chüshkende qorqmighin,  
\m Rezillerning weyranchiliqidin ghem qilmighin!\f □ \fr 3:25 \ft \+bd «Rezillerning weyranchiliqidin ghem qilmighin!»\+bd* — yaki «Rezillerning béshigha chüshken weyranchiliqtin ghem qilmighin!».\f*  \x + \xo 3:25 \xt Ayup 5:21\x*   
\m
\v 26 Chünki Perwerdigar séning tayanchingdur,  
\m U putungni qapqanlardin néri qilidu.   
\b  
\m
\v 27 Peqet qolungdin kelsila, hajetmenlerdin yaxshiliqni ayimighin.   
\m
\v 28 Qolum-qoshniliring séningdin ötne sorap kirse, «Qaytip kétip, ete kelgin, ete bérey» — démigin.   
\m
\v 29 Qoshnanggha ziyankeshlik niyitide bolma,  
\m Chünki u sanga ishinip yéningda xatirjem yashaydu.   
\m
\v 30 Birsi sanga ziyan yetküzmigen bolsa,  
\m Uning bilen sewebsiz majiralashma.\f □ \fr 3:30 \ft \+bd «sewebsiz majiralashma»\+bd* — yaki «sewebsiz dewalashma».\f*   
\m
\v 31 Zulumxor kishige heset qilma,  
\m Uning yol-tedbirliridin héchnémini tallima.\x + \xo 3:31 \xt Zeb. 37:1; 73:3; Pend. 23:17\x*   
\m
\v 32 Chünki qingghir yollarni mangidighanlar Perwerdigarning neziride yirginchliktur,  
\m Lékin Uning sirdash dostluqi durus yashawatqan ademge teelluqtur.\x + \xo 3:32 \xt Ayup 29:4; Zeb. 25:9,12,14\x*   
\m
\v 33 Perwerdigarning leniti rezillik qilghuchining öyididur,  
\m Lékin U heqqaniy ademning öyige bext ata qilur.\x + \xo 3:33 \xt Law. 26:14-45; Qan. 28:15-68; Mal. 2:2\x*   
\m
\v 34 Berheq, mesxire qilghuchilarni U mesxire qilidu,  
\m Lékin kichik péil kishilerge shepqet körsitidu.\x + \xo 3:34 \xt Yaq. 4:6; 1Pét. 5:5\x*   
\m
\v 35 Danalar shöhretke warisliq qilidu,  
\m Lékin hamaqetler reswa qilinidu.\f □ \fr 3:35 \ft \+bd «Lékin hamaqetler reswa qilinidu»\+bd* — yaki «Lékin U (Xuda) hamaqetlerni nomusqa qalduridu» (ibraniy tilida kinaye ishlitip, axirqi söz «kötürülidu» bolidu).\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Xikmet we danaliqning paydisi  
\m
\v 1 I oghullar, atanglarning nesihetlirini anglanglar,  
\m Köngül qoysanglar,  
\m Yoruqluqqa érishisiler.   
\m
\v 2 Chünki silerge ögitidighanlirim yaxshi bilimdur,  
\m Körsetmilirimdin waz kechmenglar.   
\m
\v 3 Chünki menmu atamning yumran balisi idim,  
\m Anamning arzuluq yalghuz oghli idim,\x + \xo 4:3 \xt 1Tar. 29:1\x*   
\m
\v 4 Atam manga ögitip mundaq dédi:  
\m — Sözlirimni ésingde tut;  
\m Körsetmilirimge riaye qil,  
\m Shuning bilen yashnaysen.\x + \xo 4:4 \xt 1Tar. 28:9\x*   
\m
\v 5 Danaliqni alghin, eqil tap,  
\m Éytqan sözlirimni untuma, ulardin chiqma.   
\m
\v 6 \add Danaliqtin\add* waz kechme, u séni saqlaydu;  
\m Uni söygin, u séni qoghdaydu.   
\m
\v 7 Danaliq hemme ishning béshidur;  
\m Shunga danaliqni alghin;  
\m Barliqingni serp qilip bolsangmu, eqil tapqin.\x + \xo 4:7 \xt Pend. 23:23\x*   
\m
\v 8 \add Danaliqni\add* ezizligin, u séni kötüridu,  
\m Uni ching quchaqlighanda, séni hörmetke sazawer qilidu.   
\m
\v 9 Béshinggha taqalghan gül chembirektek \add sanga güzellik élip kélidu\add*,  
\m Sanga shöhretlik taj in’am qilidu.\x + \xo 4:9 \xt Pend. 1:19\x*   
\m
\v 10 I oghlum, qulaq salghin, sözlirimni qobul qilghin,  
\m Shunda ömrüngning yilliri köp bolidu.   
\m
\v 11 Men sanga danaliq yolini ögitey,  
\m Séni durusluq yollirigha bashlay.   
\m
\v 12 Mangghiningda qedemliring cheklenmeydu,  
\m Yügürseng yiqilip chüshmeysen.\x + \xo 4:12 \xt Zeb. 91:9-12\x*   
\m
\v 13 Alghan terbiyengni ching tut,  
\m Qolungdin ketküzmigin;  
\m Obdan saqlighin uni,  
\m Chünki u séning hayatingdur.   
\b  
\m
\v 14 Yaman ademler mangghan yolgha kirme,  
\m Rezillerning izini basma.\x + \xo 4:14 \xt Zeb. 1:1; Pend. 1:10,15\x*   
\m
\v 15 Ularning \add yolidin\add* özüngni qachur,  
\m \add Yoligha\add* yéqin yolima;  
\m Uningdin yandap ötüp ket,  
\m Néri ketkin.   
\m
\v 16 Chünki \add yamanlar\add* birer rezillik qilmighuche uxliyalmas,  
\m Birersini yiqitmighuche uyqusi kelmes.   
\m
\v 17 Yamanliq ularning ozuqidur,  
\m Zorawanliq ularning sharabidur.   
\m
\v 18 Lékin heqqaniylarning yoli goya tang nuridur,  
\m Kün chüsh bolghuche barghanséri yoruydu.   
\m
\v 19 Yamanlarning yoli zulmet kéchidek qapqarangghu,  
\m Ular yiqilip, némige putliship ketkinini bilmeydu.   
\b  
\m
\v 20 I oghlum, sözlirimni köngül qoyub angla,  
\m Geplirimge qulaq sal.   
\m
\v 21 Ularni közüngde tutqin,  
\m Yürikingning qétida qedirlep saqlighin.   
\m
\v 22 Chünki sözlirim tapqanlar üchün hayattur,  
\m Ularning pütün ténige salametliktur.\x + \xo 4:22 \xt Pend. 4:13\x*   
\m
\v 23 Qelbingni «hemmidin eziz» dep sap tut,  
\m Chünki barliq hayat ishliri qelbtin bashlinidu.   
\m
\v 24 Aghzingni egri geptin yiraq tart,  
\m Lewliring ézitquluqtin néri bolsun.   
\m
\v 25 Közüngni aldinggha tüz tikkin,  
\m Neziringni aldinggha toghra tashla;   
\m
\v 26 Mangidighan yolungni obdan oylan’ghin,  
\m Shundaq qilsang ishliring puxta bolidu.   
\m
\v 27 Onggha, solgha qaymighin;  
\m Qedemliringni yamanliq yolidin néri tart.\x + \xo 4:27 \xt Qan. 5:32; 28:14\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Buzuqchiliq-pahishiwazliqning aqiwiti balayi’apettur, sadiqliqning netijisi bext-saadettur  
\m
\v 1 I oghlum, danaliqimgha köngül qoyghin,  
\m Idraklik sözlirimge qulaq salghin.   
\m
\v 2 Shundaq qilghiningda ishqa sezgürlük bilen qaraydighan bolisen,  
\m Lewliring pem-parasettin ayrilmaydu.   
\m
\v 3 Chünki buzuq xotunning aghzidin hesel tamidu,  
\m Lewliri zeytun yéghidin siliqtur;\x + \xo 5:3 \xt Pend. 2:16; 6:24\x*   
\m
\v 4 Lékin uning aqiwiti kekridek achchiq,  
\m Ikki bisliq qilichtek ötkür.   
\m
\v 5 Uning qedemliri ölüm girdawigha élip baridu,  
\m Tutqan yoli görge bashlaydu.\f □ \fr 5:5 \ft \+bd «gör»\+bd* — ibraniy tilida «shéol», yeni «tehtisara» déyilidu, u ölüklerning rohliri qiyamet künini kütidighan yer.\f*  \x + \xo 5:5 \xt Pend. 7:27\x*   
\m
\v 6 Hayatliq yolini qilche bilgüm yoq dep,  
\m Basqan qedemliri turaqsiz bolidu,  
\m Nege baridighanliqini héch bilmeydu.   
\m
\v 7 Shunga, i oghullirim, sözlirimni köngül qoyup anglanglar,  
\m Méning dégenlirimdin chiqmanglar.   
\m
\v 8 Undaq xotundin yiraq qach!  
\m Ishiki aldighimu yéqin yolima!   
\m
\v 9 Bolmisa, izzet-abruyungni bashqilargha tutquzup qoyisen,  
\m \add Yashliq\add* yilliringni rehimsizlerning qoligha tapshurisen!\x + \xo 5:9 \xt Pend. 6:34,35\x*   
\m
\v 10 Yat ademler bayliqliring bilen özini tolduridu,  
\m Japaliq ejirliringning méwisi yaqa yurtluqning öyige ötüp kétidu;   
\m
\v 11 Ejilingde nale-peryad kötürginingde,  
\m Ezayi-bedining yem bolghanda,   
\m
\v 12 Shu chaghda sen: — «Ah, nesihetlerdin némanche nepretlen’gendimen!  
\m Könglümde tenbihlerni némanche kemsitkendimen!   
\m
\v 13 Némishqa ustazlirimning sözini anglimighandimen?  
\m Manga terbiye bergenlerge qulaq salmighandimen?   
\m
\v 14 Jemiyettimu, jamaet aldidimu herxil nomusqa qalghandek boldum!» — dep qalisen.\f □ \fr 5:14 \ft \+bd «herxil nomusqa qalghandek boldum!»\+bd* — yaki «pütünley zawalliqqa chüshkendekmen!».\f*   
\b  
\m
\v 15 Özüngning kölchikingdiki suni ichkin,  
\m Öz buliqingdin éqiwatqan sudin huzurlan.\f □ \fr 5:15 \ft \+bd «Özüngning kölchikingdiki su..., öz buliqingdin éqiwatqan sudin huzurlan»\+bd* — shübhisizki, özining ayalining muhebbitini körsitidu.\f*   
\m
\v 16 Bulaqliring urghup her yerge tarqilip ketse \add bolamdu\add*?  
\m Ériqliringdiki sular kochilarda éqip yürse bolamdu?   
\m
\v 17 Bular sangila xas bolsun,  
\m Yat kishilerge tegmisun!\f □ \fr 5:17 \ft \+bd «Bulaqliring urghup her yerge tarqilip ketse bolamdu? ... Bular sangila xas bolsun, yat kishilerge tegmisun!»\+bd* — 16-17-ayetler shübhisizki, köchme menide. Bizningche köchme menisi: «Ishqi muhebbetliringni yat ayalgha berme, peqet öz jorangghila béghishla; bolmisa intayin nomus ish bolidu, reste-kochilarda reswa bolisen» dégendek bolsa kérek. Bezi alimlar mushu ayettiki «sular» balilarni körsitidu, dep qarap, mundaq terjime qilidu: — 
\fp  «Bulaqliring urghup her yerge tarqilip ketsun, ériqliringdiki sular kochilarda éqip yürsun (démek, «perzentliring urghughan bulaqlardek her yerge tarqalsun!»); peqetla sangila xas bolsun, yat ayaldin bolghan bolmisun!».\f*   
\m
\v 18 Buliqing bext-beriketlik bolghay!  
\m Yashliqingda alghan xotunung bilen huzurlan.\f □ \fr 5:18 \ft \+bd «Buliqing bext-beriketlik bolghay!»\+bd* — «buliqing» mushu ayette «öz ayaling»ni körsitidu. Ayetning ikkinchi qismini körüng.\f*   
\m
\v 19 U chishi kéyiktek chirayliq! Jerendek söyümlük!  
\m Uning baghridin hemishe qanaette bolghaysen,  
\m Uning qaynaq muhebbitidin daim xushalliqqa patqaysen.\f □ \fr 5:19 \ft \+bd «Uning baghridin...»\+bd* — ibraniy tilida «Uning emchekliridin...».\f*   
\m
\v 20 I oghlum, némishqa yat ayalgha sheyda bolisen?  
\m Némishqa yat xotunning qoynigha özüngni atisen?   
\m
\v 21 Chünki insanning hemme qilghanliri Perwerdigarning köz aldida ashkaridur,  
\m U uning hemme mangghan yollirini tarazigha sélip turidu.\x + \xo 5:21 \xt 2Tar. 16:9; Ayup 31:4; 34:21; Pend. 15:3; Yer. 16:17; 32:19\x*   
\m
\v 22 Yaman ademning öz qebihlikliri özini tuzaqqa chüshüridu,  
\m U öz gunahi bilen sirtmaqqa élinidu.   
\m
\v 23 U yolyoruqtin mehrum bolghanliqidin jénidin ayrilidu,  
\m Chékidin ashqan hamaqetliki tüpeylidin yoldin ézip kétidu.   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Yene birnechche nesihet  
\m
\v 1 I oghlum, eger dostunggha borun bolghan bolsang,  
\m Yat kishining qerzini töleshke qol bériship wede bergen bolsang,\f □ \fr 6:1 \ft \+bd «borun»\+bd* — képil bolghan kishi.\f*   
\m
\v 2 Eger öz sözüngdin ilin’ghan bolsang,  
\m Öz wedeng bilen baghlinip qalsang,   
\m
\v 3 U yéqiningning qoligha chüshkenliking üchün,  
\m Amal qilip özüngni uningdin qutquz —  
\m Derhal yéqiningning yénigha bérip, özüngni kemter tutup \add shu ishtin\add* xaliy qilishini ötünüp sora.   
\m
\v 4 Jeren shikarchining qolidin qutulushqa tirishqandek,  
\m Qush owchining qolidin chiqishqa tirishqandek,  
\m Qutulmighuche uxlap yatma,  
\m Hetta ügdep arammu alma.\x + \xo 6:4 \xt Zeb. 132:4-5; Pend. 20:13\x*   
\b  
\m  
\s1 Chümüle  
\m
\v 6 I hurun, chömülining yénigha bérip \add uningdin ögen\add*,  
\m Uning tirikchilik yollirigha qarap dana bol.   
\m
\v 7 Ularning bashliqi, emeldari, hökümdari yoq bolsimu,   
\m
\v 8 Lékin ular yazda yilning éhtiyaji üchün ash topliwalidu,  
\m Hosul peslide ozuq teyyarliwalidu.   
\m
\v 9 I hurun, qachan’ghiche uxlap yatisen?  
\m Qachan ornungdin turisen?\x + \xo 6:9 \xt Pend. 13:4; 20:4; 24:33,34\x*   
\m
\v 10 Sen: — Birdem köz yumuwalay, birdem uxliwalay,  
\m Birdem qolumni qoshturup yétiwalay, — deysen.   
\m
\v 11 Lékin uxlap yatqanda, miskinlik qaraqchidek kélip séni basidu,  
\m Yoqsulluq xuddi qoralliq bulangchidek hujumgha ötidu.   
\b  
\m
\v 12 Erzimes, peyli buzuq adem hemmila yerde yalghan éytip, peslikni sözleydu.\f □ \fr 6:12 \ft \+bd «Erzimes»\+bd* — ibraniy tilida «Bélialning oghli» déyilidu. «Bélial»ning menisi «erzimes» dégenlik bolup, belkim Iblisni körsitidu.\f*   
\m
\v 13 U köz qisip,  
\m Putliri bilen ishare qilip,  
\m Barmaqliri bilen körsitidu;   
\m
\v 14 Könglide aldamchiliqla yatidu,  
\m U daim rezillikning koyida bolidu,  
\m Hemmila yerde jédel-majira tériydu.   
\m
\v 15 Shunga uninggha békitilgen balayi’qaza uni tuyuqsiz basidu,  
\m U biraqla dawalighusiz yanjilidu.   
\b  
\m
\v 16 Perwerdigar nepretlinidighan alte nerse bar,  
\m Berheq, yette nerse Uninggha yirginchliktur.   
\m
\v 17 Ular bolsa,  
\m Tekebburluq bilen qaraydighan köz,  
\m Yalghan sözleydighan til,  
\m Bigunahlarning qénini töküzidighan qol,\x + \xo 6:17 \xt Pend. 30:13\x*   
\m
\v 18 Suyiqest oylaydighan köngül,  
\m Yamanliq qilishqa téz yügüreydighan putlar,\x + \xo 6:18 \xt Rim. 3:15\x*   
\m
\v 19 Yalghan sözleydighan saxta guwahchi,  
\m Burader-qérindashliri arisigha bölgünchilik salghuchi kishidur.   
\b  
\m  
\s1 Zinaxorluqtin özüngni tart  
\m
\v 20 I oghlum, atangning emrige emel qil;  
\m Anangning körsetmisidin chiqma.\x + \xo 6:20 \xt Pend. 1:8\x*   
\m
\v 21 Ularning sözini qelbingge téngip,  
\m Ularni boynunggha marjandek qilip ésiwal.\x + \xo 6:21 \xt Pend. 3:3\x*   
\m
\v 22 Yolgha chiqqiningda ular séni yétekleydu,  
\m Uxlighiningda ular séni saqlaydu,  
\m Uyqudin oyghan’ghiningda ular séni xewerlendüridu.\x + \xo 6:22 \xt Pend. 3:23,24\x*   
\m
\v 23 Chünki \add Xudaning\add* permani yoruq chiragh,  
\m Uning muqeddes qanuni nurdur;  
\m Terbiyening tenbihliri bolsa hayatliq yolidur.\x + \xo 6:23 \xt Zeb. 19:7-9; 119:105\x*   
\m
\v 24 Ular séni buzuq xotundin saqlighuchi,  
\m Yat xotunning shérin sözliridin yiraq qilghuchidur.\x + \xo 6:24 \xt Pend. 2:16; 5:3; 7:5\x*   
\m
\v 25 Uning guzellikige könglüngni baghlimighin,  
\m Uning qash-köz oynitishi séni esirge almisun.   
\m
\v 26 Chünki buzuq ayallar tüpeylidin ademler bir parche nan’ghimu zar bolidu,  
\m Yat ademning \add zinaxor\add* ayali bolsa kishining qimmetlik jénini özige ow qiliwalidu.   
\m
\v 27 Otni qoynunggha salsang,  
\m Öz kiyimingni köydürmemsen?   
\m
\v 28 Choghning üstide dessep mangsang putungni köydürmemsen?   
\m
\v 29 Bashqilarning ayali bilen bir orunda yatidighan kishi shundaq bolidu;  
\m Kim uninggha tégip ketse aqiwitidin qutulalmaydu.   
\m
\v 30 Ach qalghanda qorsiqini toyghuzush üchün oghriliq qilghan kishini bashqilar kemsitmeydu;   
\m
\v 31 Shundaq turuqluq u tutulup qalsa,  
\m Igisige yettini töleshke toghra kélidu;  
\m U öz öyidiki hemme nersisini tapshuridu.\x + \xo 6:31 \xt Mis. 22:1, 4\x*   
\m
\v 32 Halbuki, bashqilarning xotuni bilen zina qilghuchi uningdinmu \add better bolup\add*, tolimu ghepletliktur;  
\m Undaq qilghuchi öz-özini halak qilidu.   
\m
\v 33 U zexmet yeydu, shermende bolidu,  
\m Uning reswasi héch öchürülmeydu.   
\m
\v 34 Chünki künlesh oti erni derghezepke keltüridu,  
\m Intiqam alghan künide u héch rehim qilmaydu.   
\m
\v 35 Tölem puli bérey désengmu u qobul qilmaydu,  
\m Herqanche sowgha-salam bersengmu uni bésiqturghili bolmaydu.   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\m
\v 1 I oghlum, sözlirimge emel qil,  
\m Tapshuruqlirimni yürikingde saqla.   
\m
\v 2 Tapshuruqlirimgha emel qilsang, yashnaysen;  
\m Telimlirimni köz qarichuqungni asrighandek asra.\x + \xo 7:2 \xt Law. 18:5; Pend. 4:4\x*   
\m
\v 3 Ularni barmaqliringgha téngip qoy,  
\m Qelb taxtanggha yéziwal.\x + \xo 7:3 \xt Qan. 6:8; 11:18\x*   
\m
\v 4 Danaliqni, sen hede-singlim, dégin,  
\m Pem-parasetni «tughqinim» dep chaqir.   
\m
\v 5 Shundaq qilsang, ular séni yat xotundin yiraqlashturidu,  
\m Aghzidin siliq söz chiqidighan yochun ayaldin néri qilidu.\x + \xo 7:5 \xt Pend. 5:3\x*   
\b  
\m  
\s1 Buzuq xotun  
\m
\v 6 \add Bir qétim\add* öyning dérize köznekliridin tashqirigha qarighinimda,   
\m
\v 7 Birnechche yash, sadda yigitlerni kördüm,  
\m Ularning ichidin bir eqilsizni körüp qaldim,   
\m
\v 8 U kocha boylap buzuq \add xotun turushluq\add* doqmushtin ötüp,  
\m Andin uning öyi terepke qarap mangdi.   
\m
\v 9 Kechqurun qarangghu chüshkende,  
\m Zulmet kéche, ay qarangghusida \add ishiki aldidin ötti\add*.   
\m
\v 10 Mana, öydin bir xotun chiqip uni kütüwaldi;  
\m Kiyimi pahishe ayallarningkidek bolup,  
\m Niyiti hiyle-mikir idi.   
\m
\v 11 Aghzi bishem-hayasiz, nahayiti jahil bir xotun,  
\m U öyide turmaydu,\x + \xo 7:11 \xt Pend. 9:13\x*   
\m
\v 12 Birde mehellide, birde meydanlarda,  
\m U kochilardiki her doqmushta paylap yüridu.   
\m
\v 13 Héliqi yash yigitni tartip, uni söyüp,  
\m Nomussizlarche uninggha: —   
\m
\v 14 «Öyümde «inaqliq qurbanliqi» göshi bar,  
\m Men bügün Xudagha qesem qilghan qurbanliqni qildim,\f □ \fr 7:14 \ft \+bd «inaqliq qurbanliqi»\+bd* — Musa peyghemberge tapshurulghan muqeddes qanun békitken bir xil qurbanliq, uning ehmiyiti; (1) Xuda bilen bolghan inaqliqqa érishish üchün; (2) Xudagha alahide rehmet éytish üchün; (3) Xudagha dua bilen qilghan qesimini ipadilesh üchün. 
\fp  Qurbanliqqa kala, qoy yaki öchkimu bolidu. Bu xil qurbanliqning alahidiliki, qurbanliq sun’ghuchi kishi uni qurbanliq qilghandin kéyin, göshidin élip yéyeleydu. Mushu yerde bu ayal: «Men Xuda aldida pak» démekchi bolidu. Bu pütünley saxtipezlik, elwette.\f*   
\m
\v 15 Shunga men sizni chaqirghili chiqtim,  
\m Didaringizgha telpünüp izdidim.  
\m Emdi sizni tépiwaldim!   
\m
\v 16 Karwitimgha Misirning keshtilik, yolluq libas yapquchlirini yaptim.   
\m
\v 17 Orun-körpilirimge xush puraq murmekki, muetter we qowzaq darchinlarni chachtim.\x + \xo 7:17 \xt Küy. 4:14. \x*   
\m
\v 18 Kéling, tang atquche muhebbetlisheyli, oynap huzurlinayli,  
\m Könglimiz qan’ghuche özara eysh-ishret qilayli,   
\m
\v 19 Érim öyde yoq, yiraq seperge chiqip ketti.   
\m
\v 20 U bir hemyan pul élip ketti,  
\m Ay tolghuche u öyge kelmeydu» — dédi.   
\m
\v 21 Ayal köp shérin sözliri bilen rasa qiziqturdi,  
\m Chirayliq gepliri bilen uni esir qiliwaldi.\x + \xo 7:21 \xt Pend. 1:17\x*   
\m
\v 22-23 Soyushqa élip mangghan öküzdek,  
\m Hamaqet kishi kishen bilen jazagha mangghandek,  
\m Qiltaqqa chüshken qushtek,  
\m Yigit uning keynidin mangdi.  
\m Jigirini oq téship ötmiguche,  
\m U bu ishning hayatigha zamin bolidighanliqini héch bilmeydu.   
\b  
\m
\v 24 I oghullirim, sözlirimni köngül qoyup anglanglar,  
\m Dégenlirimge qulaq sélinglar,   
\m
\v 25 Qelbinglarni bundaq xotunning yoligha ketküzmenglar,  
\m Uning aldam xaltisigha chüshüp ketmenglar.   
\m
\v 26 Bundaq ayal nurghun kishilerni yiqitip yarilandurghan,  
\m Uning boghuzlighan ademliri tolimu köptur,   
\m
\v 27 Uning öyi bolsa tehtisaraning kirish éghizidur,  
\m Ademni «halaket méhmanxanisi»gha chüshürüsh yolidur.\f □ \fr 7:27 \ft \+bd «tehtisara»\+bd* — ibraniy tilida «shéol», ölüklerning rohliri qiyamet künini kütidighan yer.\f*  \x + \xo 7:27 \xt Pend. 2:18; 5:5\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 «Danaliq» xitab qilidu  
\m
\v 1 \add Qulaq sal,\add* danaliq chaqiriwatmamdu?  
\m Yoruqluq sada chiqiriwatmamdu?\x + \xo 8:1 \xt Pend. 1:20,21\x*   
\m
\v 2 Yollarning égiz jayliridin,  
\m Doqmushlardin u orun alidu,   
\m
\v 3 Sheherge kiridighan qowuqlarning yénida,  
\m Herqandaq derwaza éghizlirida u murajiet qilmaqta: —   
\m
\v 4 «I mötiwerler, silerge murajet qilimen,  
\m Hey, adem baliliri, sadani siler üchün qilimen,   
\m
\v 5 Gödek bolghanlar, zéreklikni öginiwélinglar,  
\m Exmeq bolghanlar, yoruqluqqa érishinglar!\f □ \fr 8:5 \ft \+bd «Gödek bolghanlar, ... exmeq bolghanlar, yoruqluqqa érishinglar!»\+bd* — oqurmenler shuninggha diqqet qilghan bolushi mumkin, «danaliq» «nadanlar»gha (yaki «gödekler» yanki «saddilar»gha) biwasite söz qilidu, peqet \+bd bezide\+bd* «exmeqler»ge biwasite söz qilidu, lékin «mesxire qilghuchilar»gha hergiz biwasite sözlimeydu. Chünki «mesxire qilghuchilar» rezil yollarni tutqini üchün ulargha héchqandaq nesihet tesir qilmaydu (1:22, 9:4, 7-8nimu körüng).\f*   
\m
\v 6 Manga qulaq sélinglar,  
\m Chünki güzel nersilerni dep bérimen,  
\m Aghzimni échip, durus ishlarni \add silerge\add* yetküzimen.   
\m
\v 7 Éytqanlirim heqiqettur,  
\m Aghzim rezilliktin nepretlinidu; \f □ \fr 8:7 \ft \+bd «Éytqanlirim heqiqettur»\+bd* — ibraniy tilida «Tanglayim heqiqetni séghinip sözleydu».\f*   
\m
\v 8 Sözlirimning hemmisi heq,  
\m Ularda héchqandaq hiyligerlik yaki egitmilik yoqtur.   
\m
\v 9 Ularning hemmisi chüshen’genler üchün éniq,  
\m Bilim alghanlar üchün durus-toghridur.   
\m
\v 10 Kümüshke érishkendin köre, nesihetlirimni qobul qilinglar,  
\m Sap altunni élishtin köre bilimni élinglar.   
\m
\v 11 Chünki danaliq leel-yaqutlardin ewzel,  
\m Herqandaq etiwarliq nersengmu uninggha teng kelmestur.\x + \xo 8:11 \xt Ayup 28:15; Zeb. 19:10; Pend. 3:14,15; 16:16\x*   
\m
\v 12 Men bolsam danaliqmen,  
\m Zéreklik bilen bille turimen,  
\m Istiqamettin kélip chiqqan bilimni ayan qilimen.\f □ \fr 8:12 \ft \+bd «...bilimni ayan qilimen»\+bd* — yaki «...bilimni tépip bérimen».\f*   
\m
\v 13 Perwerdigardin eyminish — Yamanliqqa nepretlinish démektur;  
\m Tekebburluq, meghrurluq, yaman yol hem shum éghizni öch körimen.   
\m
\v 14 Mende obdan meslihetler, pishqan hékmet bar;  
\m Men dégen yoruqluq, qudret mendidur.   
\m
\v 15 Padishahlar men arqiliq höküm süridu,  
\m Mensiz hakimlar adil höküm chiqarmas.   
\m
\v 16 Men arqiliqla emirler idare qilidu,  
\m Aliyjanablar, yer yüzidiki barliq soraqchilar \add toghra\add* höküm qilidu.   
\m
\v 17 Kimki méni söyse, menmu uni söyimen,  
\m Méni telmürüp izdigenler méni tapalaydu;   
\m
\v 18 Mende bayliq, shöhret,  
\m Hetta konirimas, köchmes dölet we heqqaniyetmu bar.\x + \xo 8:18 \xt Pend. 3:16\x*   
\m
\v 19 Mendin chiqqan méwe altundin,  
\m Hetta sap altundin qimmetliktur,  
\m Mendin alidighan daramet sap kümüshtinmu üstündur.\x + \xo 8:19 \xt Pend. 3:14\x*   
\m
\v 20 Men heqqaniyet yoligha mangimen;  
\m Adalet yolining otturisida yürimenki,   
\m
\v 21 Méni söygenlerni emeliy nersilerge miras qildurimen;  
\m Ularning xezinilirini toldurimen.   
\m
\v 22-23 Perwerdigar ishlirini bashlishidila,  
\m Qedimde yasighanliridin burunla,  
\m Men uninggha tewedurmen. Ezeldin tartipla — muqeddemde,  
\m Yer-zémin yaritilmastila,  
\m Men tiklen’genmen.\f □ \fr 8:22-23 \ft \+bd «Perwerdigar ishlirini bashlishidila...»\+bd* — ibraniy tilida «Perwerdigar yolini bashlishidila...». \+bd «...Men tiklen’genmen»\+bd* — bashqa birxil terjimisi «...Men mesih qilindim».\f*  \x + \xo 8:22-23 \xt Yuh. 1:1\x*   
\m
\v 24 Chongqur hanglar, déngiz-okyanlar apiride bolushtin awwal,  
\m Men meydan’gha chiqirilghanmen;  
\m Mol su urghup turidighan bulaqlar bolmastinla,   
\m
\v 25-26 Égiz taghlar öz orunlirigha qoyulmastinla, töpilikler shekillenmestinla,  
\m \add Perwerdigar\add* bipayan zémin, keng dalalarni,  
\m Alemning esliydiki topa-changlirinimu téxi yaratmastinla,  
\m Men meydan’gha chiqirilghanmen.   
\m
\v 27-29 U asmanlarni bina qiliwatqinida,  
\m Déngiz yüzige upuq siziqini siziwatqinida,  
\m Ershte bulutlarni orunlashturup,  
\m Chongqur déngizdiki bulaq-menbelerni mustehkemlewatqinida,  
\m Déngiz sulirini békitken dairidin éship ketmisun dep perman chüshüriwatqinida,  
\m Bipayan zéminning ullirini quruwatqinida,  
\m Men u yerde idim;\x + \xo 8:27-29 \xt Ayup 26:10; Yar. 7:11; Yar. 1:9, 10; Ayup 38:10, 11; Zeb. 104:6-9.\x*   
\m
\v 30 Shu chaghda goya usta bir hünerwendek Uning yénida turghanidim,  
\m Men herdaim Uning aldida shadlinattim, men Uning kündilik dil’arami idim; \x + \xo 8:30 \xt Yuh. 5:17\x*   
\m
\v 31 Men Uning alimidin, yer-zéminidin shadlinip,  
\m Dunyadiki insanlardin xursenlik tépip yürettim,   
\m
\v 32 Shunga i balilar, emdi manga qulaq sélinglar;  
\m Chünki yollirimni ching tutqanlar neqeder bext tapar!\x + \xo 8:32 \xt Zeb. 119:1, 2; 128:1; Luqa 11:28\x*   
\m
\v 33 Alghan nesihetke emel qilip,  
\m Dana bolghin, uni ret qilma.   
\m
\v 34 Sözümge qulaq sélip,  
\m Herküni derwazilirim aldidin ketmey,  
\m Ishiklirim aldida méni kütidighan kishi neqeder bextliktur!   
\m
\v 35 Kimki méni tapsa hayatni tapidu,  
\m Perwerdigarning shepqitige nésip bolidu.\x + \xo 8:35 \xt Pend. 12:2\x*   
\m
\v 36 Lékin manga gunah qilghan herkim öz jénigha ziyan keltüridu,  
\m Méni yaman körgenler ölümni dost tutqan bolidu».\f □ \fr 8:36 \ft \+bd «Kimki méni tapsa hayatni tapidu, Perwerdigarning shepqitige nésip bolidu.... Méni yaman körgenler ölümni dost tutqan bolidu»\+bd* — bu 8-bab hemde 9:1-12tiki chong téma «Danaliq»tur. Bu bablardiki xewerdin qarighanda, emeliyette «Danaliq» bir shexstur. Injilda bu Shexsning Xuda bilen bille menggülük turghuchi Mesih ikenliki ayan qilinidu (mesilen «Yux.» 1:1-4, 18, «1Cor.» 1:24, 30, «Fil.» 2:5-11, «Kol.» 1:15-18, «Ibr.» 1:1-12, «1Yux.» 1:1-2, «Wex.» 22:12-13 qatarliqlarni körüng).\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Danaliqning sözining dawami, buzuq xotunning sözliri  
\m
\v 1 Danaliq özige bir öy sélip,  
\m Uning yette tüwrükini ornatti.   
\m
\v 2 U mallirini soyup,  
\m Ésil sharablirini arilashturup teyyarlap,  
\m Ziyapet dastixinini yaydi;   
\m
\v 3 Dédeklirini \add méhman chaqirishqa\add* ewetti,  
\m Özi sheherning eng égiz jaylirida turup:\x + \xo 9:3 \xt Pend. 8:2\x*   
\m
\v 4 «I saddilar, bu yerge kélinglar, — dep chaqiriwatidu;  
\m Nadanlargha:   
\m
\v 5 Qéni, nanlirimdin éghiz tégip,  
\m Men arilashturup teyyarlighan sharablardin ichinglar;   
\m
\v 6 Nadanlar qataridin chiqip, hayatqa érishinglar,  
\m Yoruqluq yolida ménginglar», — dewatidu.   
\b  
\m
\v 7 Hakawurlargha tenbih bergüchi ahanetke uchraydu,  
\m Qebihlerni eyibligüchi özige dagh keltüridu.   
\m
\v 8 Hakawurlarni eyiblime, chünki u sanga öch bolup qalidu;  
\m Halbuki, dana kishini eyibliseng, u séni söyidu.\x + \xo 9:8 \xt Mat. 7:6\x*   
\m
\v 9 Dana ademge dewet qilsang, eqli téximu toluq bolidu;  
\m Heqqaniy ademge durus yol körsetseng,  
\m Bilimi téximu ashidu.   
\b  
\m
\v 10 Perwerdigardin eyminish danaliqning bashlinishidur,  
\m Muqeddes bolghuchini tonush yoruqluqtur.\x + \xo 9:10 \xt Ayup 28:28; Zeb. 111:10; Pend. 1:7\x*   
\m
\v 11 Men \add danaliq\add* sende bolsam, künliringni uzartimen,  
\m Ömrüngning yilliri köpiyer.\x + \xo 9:11 \xt Pend. 10:27\x*   
\m
\v 12 Sende danaliq bolsa, paydini köridighan özüngsen,  
\m Danaliqni mazaq qilsang ziyan tartidighanmu özüngsen.   
\b  
\m
\v 13 Nadan xotun aghzi biseremjan, eqilsizdur,  
\m Héchnéme bilmestur.\x + \xo 9:13 \xt Pend. 7:11\x*   
\m
\v 14 U ishik aldida olturup,  
\m Sheherning eng égiz jaylirida orun élip,   
\m
\v 15 Udul ötüp kétiwatqanlargha:   
\m
\v 16 «Kimki sadda bolsa, bu yerge kelsun!» — dewatidu,  
\m We eqilsizlerni:   
\m
\v 17 «Oghriliqche ichken su tatliq bolidu,  
\m Oghrilap yégen nan temlik bolidu!» — dep charqiwatidu.\x + \xo 9:17 \xt Pend. 20:17\x*   
\m
\v 18 Lékin chaqirilghuchi ölüklerning uning öyide yatqanliqidin bixewerdur,  
\m Uning \add burunqi\add* méhmanlirining alliqachan tehtisaraning teglirige chüshüp ketkenlikini u sezmes.\f □ \fr 9:18 \ft \+bd «tehtisaraning tegliri»\+bd* — «tehtisara» (ibraniy tilida «shéol») ölüklerning rohliri qiyamet künini kütidighan yer.\f*  \x + \xo 9:18 \xt Pend. 2:18\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Padishah Sulaymanning hékmetlik sözliri  
\m
\v 1 Padishah Sulaymanning pend-nesihetliri: —  
\b  
\m Dana oghul atisini shad qilar;  
\m Eqilsiz oghul anisini qayghu-hesretke salar.\x + \xo 10:1 \xt Pend. 15:20\x*   
\m
\v 2 Haram bayliqlarning héch paydisi bolmas;  
\m Heqqaniyet insanni ölümdin qutuldurar.\x + \xo 10:2 \xt Pend. 11:4\x*   
\m
\v 3 Perwerdigar heqqaniy ademning jénini ach qoymas;  
\m Lékin u qebihlerning nepsini boghup qoyar.   
\m
\v 4 Hurunluq kishini gaday qilar;  
\m Ishchanliq bolsa bayashat qilar.\f □ \fr 10:4 \ft \+bd «Hurunluq»\+bd* — ibraniy tilida: «qol boshluqi». \+bd «Ishchanliq»\+bd* — ibraniy tilida: «estayidilliqning qoli».\f*  \x + \xo 10:4 \xt Pend. 12:24\x*   
\m
\v 5 Yazda hosulni yighiwalghuchi — dana oghuldur;  
\m Lékin orma waqtida uxlap yatquchi — xijaletke qalduridighan oghuldur.   
\m
\v 6 Beriket heqqaniy ademning béshigha chüsher;  
\m Emma zorawanliq yamanlarning aghzigha urar.\f □ \fr 10:6 \ft \+bd «Emma zorawanliq yamanlarning aghzigha urar»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Emma yamanlarning aghzi zorawanliqni yoshurar».\f*   
\m
\v 7 Heqqaniy ademning yadikari mubarektur;  
\m Yamanlarning nami bolsa, sésiq qalar.   
\m
\v 8 Dana adem yolyoruq-nesihetlerni qobul qilar;  
\m Kot-kot, nadan kishi öz ayighi bilen putlishar.\x + \xo 10:8 \xt Pend. 10:10\x*   
\m
\v 9 Ghubarsiz yürgen kishining yürüsh-turushi turaqliqtur,  
\m Yollirini egri qilghanning kiri axiri ashkarilinidu.   
\m
\v 10 Köz isharitini qilip yüridighanlar ademni daghda qaldurar;  
\m Kot-kot, nadan kishi öz ayighi bilen putlishar.   
\m
\v 11 Heqqaniy ademning aghzi hayatliq buliqidur,  
\m Emma zorawanliq yamanning aghzigha urar.\f □ \fr 10:11 \ft \+bd «hayatliq buliqi»\+bd* — belkim «Éren baghchisi»diki «hayatliq béridighan derex»ke oxshitilghandur. \+bd «Emma zorawanliq yamanning aghzigha urar»\+bd* — yaki «Emma yamanning aghzi zorawanliqni yoshurar».\f*  \x + \xo 10:11 \xt Pend. 10:6; 13:14\x*   
\m
\v 12 Öchmenlik jédel qozghar;  
\m Méhir-muhebbet hemme gunahlarni yapar.\x + \xo 10:12 \xt 1Kor. 13:7; 1Pét. 4:8\x*   
\m
\v 13 Eqil-idraqlik ademning aghzidin danaliq tépilar;  
\m Eqilsizning dümbisige palaq téger.\x + \xo 10:13 \xt Pend. 20:30\x*   
\m
\v 14 Dana ademler bilimlerni ziyade toplar;  
\m Lékin exmeqning aghzi uni halaketke yéqinlashturar.   
\m
\v 15 Mal-dunyaliri goya mezmut sheherdek bayning kapalitidur;  
\m Miskinni halak qilidighan ish del uning namratliqidur.   
\m
\v 16 Heqqaniylarning ejirliri jan’gha jan qoshar,  
\m Qebihlerning hosuli gunahnila köpeytishtur.\f □ \fr 10:16 \ft \+bd «...gunahnila köpeytishtur»\+bd* — yaki «...gunahini békiter».\f*   
\m
\v 17 Nesihetni anglap uni saqlighuchi hayatliq yoligha mangar;  
\m Tenbihlerni ret qilghan kishi yoldin azghanlardur.   
\m
\v 18 Adawet saqlighan kishi yalghan sözlimey qalmas;  
\m Töhmet chaplighanlar exmeqtur.\f □ \fr 10:18 \ft \+bd «Adawet saqlighan kishi yalghan sözlimey qalmas»\+bd* — ibraniy tilida: «Adawet saqlighuchining lewliri yalghan bolidu».\f*   
\m
\v 19 Gep köp bolup ketse, gunahtin xaliy bolmas,  
\m Lékin aghzigha ige bolghan eqilliqtur.   
\m
\v 20 Heqqaniy ademning sözi xuddi sap kümüsh;  
\m Yamanning oyliri tolimu erzimestur.\f □ \fr 10:20 \ft \+bd «Heqqaniy ademning sözi»\+bd* — ibraniy tilida: «Heqqaniy ademning tili». \+bd «Yamanning oyliri»\+bd* — ibraniy tilida: «yamanning köngli».\f*   
\m
\v 21 Heqqaniy ademning sözliri nurghun kishini quwwetler;  
\m Exmeqler eqli kemlikidin öler.   
\m
\v 22 Perwerdigarning ata qilghan berikiti ademni döletmen qilar;  
\m U berikitige héchbir japa-musheqqet qoshmas.   
\m
\v 23 Exmeq qebihlikni tamasha dep biler;  
\m Emma danaliq yorutulghan kishining \add xursenlikidur\add*.\f □ \fr 10:23 \ft \+bd «yorutulghan»\+bd* — ibaraniy tilida «ishni, bashqa ademni obdan chüshinidighan» dégen menide.\f*  \x + \xo 10:23 \xt Pend. 14:9\x*   
\m
\v 24 Yaman kishi némidin qorqsa shuninggha uchrar;  
\m Heqqaniy ademning arzusi emelge ashurular.   
\m
\v 25 Yaman adem quyundek ötüp yoqar;  
\m Lékin heqqaniy adem menggülük uldektur.   
\m
\v 26 Adem achchiq su yutuwalghandek,  
\m Közige is-tütek kirip ketkendek,  
\m Hurun ademni ishqa ewetkenmu shundaq bolar.\f □ \fr 10:26 \ft \+bd «Adem achchiq su yutuwalghandek...»\+bd* — ibraniy tilida: «Achchiq su chishlargha tegkendek...».\f*   
\m
\v 27 Perwerdigardin eyminish ömürni uzun qilar,  
\m Yamanning ömri qisqartilar.\x + \xo 10:27 \xt Pend. 9:11\x*   
\m
\v 28 Heqqaniy ademning ümidi xursenlik élip kéler;  
\m Lékin rezilning kütkini yoqqa chiqar.\x + \xo 10:28 \xt Ayup 8:13,14; 11:20; Zeb. 112:10\x*   
\m
\v 29 Perwerdigarning yoli durus yashawatqanlargha bashpanahdur;  
\m Qebihlik qilghuchilargha bolsa halakettur.\x + \xo 10:29 \xt Pend. 13:6\x*   
\m
\v 30 Heqqaniylarning orni mustehkemdur;  
\m Yamanlar zéminda uzun turmas.   
\m
\v 31 Heqqaniy ademning aghzidin danaliq chiqar;  
\m Lékin shumluq til késip tashlinar.   
\m
\v 32 Heqqaniy ademning sözi kishige mok xushyaqar;  
\m Yaman ademning aghzidin shumluq chiqar.   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\m
\v 1 Yalghan taraza Perwerdigargha yirginchliktur;  
\m Adil jing téshi Uni xursen qilar.\x + \xo 11:1 \xt Law. 19:36; Qan. 25:13; Pend. 16:11; 20:10,23\x*   
\m
\v 2 Tekebburluq bilen birge shermendichilik egiship kéler;  
\m Lékin danaliq kichik péillargha hemrah bolar.\x + \xo 11:2 \xt Pend. 15:33; 16:18; 18:12\x*   
\m
\v 3 Toghrilarning semimiyliki özini yétekler;  
\m Lékin kazzaplarning egriliki özini weyran qilar.\x + \xo 11:3 \xt Pend. 13:6\x*   
\m
\v 4 Xudaning ghezep künide mal-dunyaning paydisi bolmas;  
\m Lékin heqqaniyet ademni ölümdin qutquzar.\x + \xo 11:4 \xt Pend. 10:2; Ez. 7:19; Zef. 1:18\x*   
\m
\v 5 Kamil ademning heqqaniyliqi özini tüz yolgha bashlar;  
\m Yaman adem öz yamanliqidin yiqilar.   
\m
\v 6 Durus ademlerning heqqaniyliqi özlirini qutquzar;  
\m Lékin kazzaplar öz hiyle-neyringidin tutular.   
\m
\v 7 Rezil adem ölse, uning ümidi yoqqa chiqar;  
\m Gunahkarning ümidi axiri quruq qalar.\f □ \fr 11:7 \ft \+bd «Gunahkarning ümidi...»\+bd* — bashqa birxil terjimisi, «Küchlüklerning ümidi...».\f*   
\m
\v 8 Heqqaniy adem qiyinchiliqtin xaliy qilinar;  
\m Rezil adem uning ornigha tutular.\x + \xo 11:8 \xt Zeb. 34:19; Pend. 21:18\x*   
\m
\v 9 Munapiqlar öz aghzi bilen yéqinini buzar;  
\m Lékin heqqaniylar bilimi bilen qutquzular.   
\m
\v 10 Heqqaniy adem ronaq tapsa, sheher xush bolar;  
\m Rezil adem halak bolsa, xelq tentene qilar.   
\m
\v 11 Toghrilarning beriket tileshliri bilen sheher gülliner;  
\m Lékin rezillerning tili bilen weyran bolar.   
\m
\v 12 Öz yéqinini sökidighan kishi — eqilsizdur;  
\m Emma yorutulghan adem aghzini yighar.   
\m
\v 13 Gep toshughuchi mexpiyetlerni ashkarilar;  
\m Sadiq adem amanetke xiyanet qilmas.   
\m
\v 14 Yolyoruq kem bolsa, el-yurt yiqilar;  
\m Ulugh bir meslihetchi bolsa, el nijat tapar.\f □ \fr 11:14 \ft \+bd «Yolyoruq kem bolsa...»\+bd* — bashqa birxil terjimisi, «Köp meslihetchiler bolsa,...». \+bd «...nijat tapar»\+bd* — yaki «....bixeter turar».\f*  \x + \xo 11:14 \xt 1Pad. 12:1-20\x*   
\m
\v 15 Yatqa borun bolghan kishi ziyan tartmay qalmas;  
\m Qol bériship képil bolushni yaman körgen kishining quliqi tinch bolar.\f □ \fr 11:15 \ft \+bd «Yatqa borun bolghan kishi ziyan tartmay qalmas»\+bd* — 6:1 we izahatni körüng.\f*   
\m
\v 16 Shapaetlik ayal izzet-hörmetni qoldin bermes;  
\m Zorawanlar bayliqni qoldin bermes.   
\m
\v 17 Rehimdil öz-özige bext yaritar;  
\m Rehimsiz öz ténini aghritar.   
\m
\v 18 Yaman ademlerning alghan ish heqqi ularni aldar, beriketsiz bolar;  
\m Emma heqqaniyet térighuchi adem emeliy in’am alar.\f □ \fr 11:18 \ft \+bd «Yaman ademlerning alghan ish heqqi ularni aldar, beriketsiz bolar»\+bd* — ibraniy tilida «yaman ademning ish heqqi yalghan bolar».\f*   
\m
\v 19 Heqqaniyet ademge hayatliq tapquzar;  
\m Yamanliqni közlep yüridighan kishi ölümge yüz tutar.   
\m
\v 20 Niyiti buzuq kishi Perwerdigargha yirginchliktur;  
\m Emma yoli diyanetlik kishiler uning xursenlikidur.   
\m
\v 21 Qol tutushup birleshsimu, yamanlar jazagha tartilmay qalmas;  
\m Lékin heqqaniylarning nesli nijat tapar.\f □ \fr 11:21 \ft \+bd «Qol tutushup birleshsimu,...»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: — «shübhisizki,...».\f*  \x + \xo 11:21 \xt Pend. 16:5\x*   
\m
\v 22 Chirayliq emma tétiqsiz xotun,  
\m Choshqining tumshuqigha altun halqa salghandektur.   
\m
\v 23 Heqqaniylarning arzusi peqet yaxshi méwe élip kéler;  
\m Yamanlarning kütkini ghezep-neprettur.   
\m
\v 24 Biraw merdlerche tarqatsimu, gülliner;  
\m Yene biraw bérishke tégishlikini ayisimu, peqet namratlishar.   
\m
\v 25 Merd adem etliner;  
\m Bashqilarni sugharghuchi özimu sughirilar.\x + \xo 11:25 \xt Zeb. 112:9; 2Kor. 9:9\x*   
\m
\v 26 Ashliqni satmay bésiwalghan kishi elning lenitige uchraydu;  
\m Lékin ashliqni sétip bergüchige beriket tiliner.   
\m
\v 27 Yaxshiliqni izdep intilgen adem shapaet tapar;  
\m Yamanliqni izdigen adem özi yamanliq körer.\x + \xo 11:27 \xt Zeb. 7:16; 9:15,16; 10:2; 57:6\x*   
\m
\v 28 Öz mal-duniyasigha tayan’ghuchi yiqilar;  
\m Heqqaniy kishi yopurmaqtek kökirer.\x + \xo 11:28 \xt Zeb. 1:3, 4; 92:12-14\x*   
\m
\v 29 Öz öyige azarchiliq salghan kishi shamalgha miras bolar;  
\m Eqilsiz adem aqilanining quli bolup qalar.   
\m
\v 30 Heqqaniyning béridighan méwisi «hayatliq derixi»dur;  
\m Dana kishi köngüllerni \add hayatliqqa\add* mayil qilar.\f □ \fr 11:30 \ft \+bd «hayatliq derixi»\+bd* — mushu yerde «hayatliq derixi» dégenlik, «Éren baghchisi»diki Adem’atimiz we Hawa’animizning behrimen bolushigha teyyarlan’ghan derexni körsitidu (3:18-ayetni körüng). \+bd «... hayatliqqa mayil qilar»\+bd* — eyni tékistte «hayatliq» dégen söz yoq. Lékin heqqaniyliq yolida Xudaning mömin bendiliri ademlerning könglini özi üchün almaydu, belki ularni Xudaning yoligha jelp qilidu; shunga toluq menisi: «Kim dana bolsa kishilerning könglini nijat yoligha bashlaydu» dep qaraymiz. Mushu ayetni «Luqa» 5:10 bilen sélishturghili bolidu.\f*   
\m
\v 31 Qaranglar, heqqaniy adem bu dunyada \add sewenliki üchün\add* bedel töligen yerde,  
\m Reziller bilen gunahkarlarning aqiwiti qandaq bolar?\f □ \fr 11:31 \ft \+bd «Qaranglar, heqqaniy adem ...bedel töligen yerde, reziller bilen gunahkarlarning aqiwiti qandaq bolar?»\+bd* — bu ayet Injil, «1Pét.» 4:18de neqil keltürülidu.\f*  \x + \xo 11:31 \xt 1Pét. 4:17,18\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\m
\v 1 Kimki terbiyini qedirlise, bilimnimu söygüchidur;  
\m Lékin tenbihke nepretlen’gen nadan-hamaqettur.   
\m
\v 2 Yaxshi niyetlik adem Perwerdigarning iltipatigha érisher;  
\m Emma Perwerdigar hiyle-mikirlik ademning gunahini békiter.   
\m
\v 3 Ademler yamanliq qilip amanliq tapalmas;  
\m Lékin heqqaniylarning yiltizi tewrenmes.\x + \xo 12:3 \xt Pend. 10:25\x*   
\m
\v 4 Peziletlik ayal érining tajidur;  
\m Emma uni uyatqa salghuchi xotun uning ustixinini chiriter.\x + \xo 12:4 \xt 1Kor. 11:7\x*   
\m
\v 5 Heqqaniy ademning oy-pikri durus höküm chiqirar;  
\m Yamanlarning nesihetliri mekkarliqtur.\f □ \fr 12:5 \ft \+bd «... oy-pikri durus höküm chiqirar»\+bd* — yaki: «...oy-pikri durustur».\f*   
\m
\v 6 Yamanlarning sözliri qan tökidighan qiltaqtur;  
\m Lékin durusning sözi ademni qiltaqtin qutuldurar.\x + \xo 12:6 \xt Pend. 1:11,18; 11:9\x*   
\m
\v 7 Yamanlar aghdurulup, yoqilar;  
\m Lékin heqqaniylarning öyi mezmut turar.\f □ \fr 12:7 \ft \+bd «Yamanlar aghdurulup, yoqilar»\+bd* — bashqa birxil tejimisi: «Yamanlar aghdurulghanda, yoqilar».\f*  \x + \xo 12:7 \xt Zeb. 37:36-40; Pend. 11:21\x*   
\m
\v 8 Adem öz zérikliki bilen maxtashqa sazawer bolar;  
\m Egri niyetlik kishi közge ilinmas.   
\m
\v 9 Péqir turup xizmetkari bar kishi,  
\m Özini chong tutup ach yürgen kishidin yaxshidur.\x + \xo 12:9 \xt Pend. 13:7\x*   
\m
\v 10 Heqqaniy adem öz ulighinimu asrar;  
\m Emma rezil ademning bolsa hetta rehimdilliqimu zalimliqtur.\x + \xo 12:10 \xt Qan. 25:4\x*   
\m
\v 11 Tiriship tériqchiliq qilghan déhqanning qorsiqi toq bolar;  
\m Emma xam xiyallargha bérilgen kishining eqli yoqtur.\x + \xo 12:11 \xt Pend. 28:19\x*   
\m
\v 12 Yaman adem yamanliq qiltiqini közlep olturar;  
\m Emma heqqaniy ademning yiltizi méwe bérip turar.   
\m
\v 13 Yaman adem öz aghzining gunahidin tutular;  
\m Heqqaniy adem musheqqet-qiyinchiliqtin qutular.\f □ \fr 12:13 \ft \+bd «Yaman adem öz aghzining gunahidin tutular»\+bd* — yaki «Éghizdiki itaetsizliktin rezil tuzaq chiqar».\f*  \x + \xo 12:13 \xt Pend. 10:14; 18:7\x*   
\m
\v 14 Adem öz aghzining méwisidin qanaet tapar;  
\m Öz qoli bilen qilghanliridin uninggha yandurular.\x + \xo 12:14 \xt Pend. 13:2\x*   
\m
\v 15 Exmeq öz yolini toghra dep biler;  
\m Emma dewetke qulaq salghan kishi aqilanidur.\x + \xo 12:15 \xt Pend. 3:7\x*   
\m
\v 16 Exmeqning achchiqi kelse, tézla biliner;  
\m Zérek kishi haqaretke sewr qilar, setchilikni ashkarilimas.\f □ \fr 12:16 \ft \+bd «...haqaretke sewr qilar, setchilikni ashkarilimas»\+bd* — ibraniy tilida bu ikki ibare «ikki bisliq» bir söz bilenla ipadilen’gen.\f*   
\m
\v 17 Heqiqetni éytqan kishidin adalet biliner;  
\m Yalghan guwahliq qilghuchidin aldamchiliq biliner.\x + \xo 12:17 \xt Pend. 14:5\x*   
\m
\v 18 Bezlilerning yéniklik bilen éytqan gépi ademge sanjilghan qilichqa oxshar;  
\m Biraq aqilanining tili derdke dermandur.\x + \xo 12:18 \xt Zeb. 57:4; 59:7; Pend. 16:27\x*   
\m
\v 19 Rastchil menggü turghuzulidu;  
\m Lewzi yalghan bolsa birdemliktur.\f □ \fr 12:19 \ft \+bd «rastchil»\+bd* — ibraniy tilida «heqiqetning léwi». \+bd «lewzi yalghan bolsa birdemliktur.»\+bd* — ibraniy tilida «yalghanchi til bolsa birdemliktur».\f*   
\m
\v 20 Yamanliqning koyida yürgüchining könglide hiyle saqlan’ghandur;  
\m Amanliqni dewet qilghuchilar xushalliqqa chömer.   
\m
\v 21 Heqqaniy ademning béshigha héch külpet chüshmes;  
\m Qebihler balayi’qazagha chömüler.   
\m
\v 22 Yalghan sözleydighanning lewliri Perwerdigargha yirginchliktur;  
\m Lékin lewzide turghanlargha U apirin éytar.   
\m
\v 23 Pemlik adem bilimini yoshurar;  
\m Biraq exmeq nadanliqini jakarlar.\x + \xo 12:23 \xt Pend. 13:16; 15:2\x*   
\m
\v 24 Tirishchan qol hoquq tutar;  
\m Hurun qol alwan’gha tutular.\x + \xo 12:24 \xt Pend. 10:4\x*   
\m
\v 25 Köngülning ghem-endishisi kishini mükcheyter;  
\m Lékin méhribane bir söz kishini rohlandurar.\x + \xo 12:25 \xt Pend. 15:13\x*   
\m
\v 26 Heqqaniy kishi öz dosti bilen birge yol izder;  
\m Biraq yamanlarning yoli özlirini adashturar.\f □ \fr 12:26 \ft \+bd «Heqqaniy kishi öz dosti bilen birge yol izder»\+bd* — bashqa xil terjimiliri: «Heqqaniy kishi öz dostining könglidikini tekshürer», «Heqqaniy kishi dost tutushta segek bolar» yaki «Heqqaniy kishi öz dostigha yol körsiter».\f*   
\m
\v 27 Hurun özi tutqan owni pishurup yéyelmes;  
\m Biraq etiwarliq bayliqlar tirishchan’gha mensuptur.\f □ \fr 12:27 \ft \+bd «Biraq etiwarliq bayliqlar tirishchan’gha mensuptur»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Biraq tirishchan kishi öz teelluqatini etiwarlaydu».\f*   
\m
\v 28 Heqqaniyliqning yolida hayat tépilar;  
\m Shu yolda ölüm körünmestur.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\m
\v 1 Dana oghul atisining terbiyisige köngül qoyar;  
\m Mesxire qilghuchi tenbihke qulaq salmas.   
\m
\v 2 Adem durus éghizining méwisidin huzurlinar;  
\m Tuzkorlar zorawanliqqa hewes qilip zorawanliqqa uchrar.\x + \xo 13:2 \xt Pend. 12:14\x*   
\m
\v 3 Sözde éhtiyatchan kishi jénini saqlap qalar;  
\m Aghzi ittik halaketke uchrar.   
\m
\v 4 Hurunning arzu-tiliki bar, lékin érishelmes;  
\m Lékin tirishchan etliner.   
\m
\v 5 Heqqaniy adem yalghanchiliqtin yirginer;  
\m Qebih bolsa sésip, shermende bolar.   
\m
\v 6 Yoli durusni heqqaniyet qoghdar;  
\m Lékin gunahkarni rezillik yiqitar.\x + \xo 13:6 \xt Pend. 10:29; 11:3, 5, 6\x*   
\m
\v 7 Beziler özini bay körsetkini bilen emeliyette quruq sölettur;  
\m Beziler özini yoqsul körsetkini bilen zor bayliqliri bardur.\x + \xo 13:7 \xt Pend. 12:9\x*   
\m
\v 8 Öz bayliqi görüge tutulghan bayning jénigha ara turar;  
\m Biraq yoqsullar héch wehimini anglimas.   
\m
\v 9 Heqqaniy ademning nuri shadlinip parlar;  
\m Biraq yaman ademning chirighi öchürüler.\x + \xo 13:9 \xt Ayup 18:5, 6; 21:17; Pend. 4:18\x*   
\m
\v 10 Kibirliktin peqet jédel-majirala chiqar;  
\m Danaliq bolsa nesihetni anglighanlar bilen billidur.   
\m
\v 11 Ishlimey tapqan haram bayliq beriketsizdur;  
\m Ter töküp halal tapqan gülliner.\x + \xo 13:11 \xt Pend. 10:2; 20:21\x*   
\m
\v 12 Telmürginige kütüp érishelmeslik köngülni sunuq qilar,  
\m Lékin teshnaliqta érishkini «hayatliq derixi»dur.\f □ \fr 13:12 \ft \+bd «hayatliq derixi»\+bd* — «Éren baghchisi»diki, Adem’atimiz we Hawa’animizning behriman bolushigha teyyarlan’ghan derexni körsitidu (3:18ni körüng).\f*  \x + \xo 13:12 \xt Pend. 13:19\x*   
\m
\v 13 \add Xudaning\add* kalam-sözige pisent qilmighan adem gunahning tölimige qerzdar bolar;  
\m Lékin permanni qedirligen adem yaxshiliq körer.   
\m
\v 14 Aqilanining telimi hayatliq bergüchi bulaqtur,  
\m U séni ölüm tuzaqliridin qutuldurar.\x + \xo 13:14 \xt Pend. 10:11; 14:27\x*   
\m
\v 15 Aqilanilik ademni iltipatqa érishtürer;  
\m Biraq tuzkorlarning yoli egri-bügri, japaliq bolar.   
\m
\v 16 Pem-parasetlik adem bilimi bilen ish körer;  
\m Hamaqet öz nadanliqini ashkarilar.\x + \xo 13:16 \xt Pend. 12:23; 15:2\x*   
\m
\v 17 Rezil alaqichi bala-qazagha uchrar;  
\m Sadiq elchi bolsa derdke dermandur.   
\m
\v 18 Terbiyeni ret qilghan adem namratliship uyatqa qalar;  
\m Emma tenbihni qobul qilghan hörmetke érisher.   
\m
\v 19 Emelge ashqan arzu kishige shérin tuyular;  
\m Lékin exmeqler yamanliqni tashlashni yaman körer.   
\m
\v 20 Aqilaniler bilen bille yürgen Dan. bolar;  
\m Biraq exmeqlerge hemrah bolghan nale-peryadta qalar.\f □ \fr 13:20 \ft \+bd «...nale-peryadta qalar»\+bd* — yaki «...ziyan tartar».\f*   
\m
\v 21 Bala-qaza gunahkarlarning keynidin bésip mangar;  
\m Lékin heqqaniylar yaxshiliqning ejrini tapar.   
\m
\v 22 Yaxshi adem perzentlirining perzentlirige miras qaldurar;  
\m Gunahkarlarning yighqan mal-dunyaliri heqqaniylar üchün toplinar.\x + \xo 13:22 \xt Ayup 15:29; 27:17\x*   
\m
\v 23 Yoqsulning tashlanduq yéri mol hosul bérer,  
\m Lékin adaletsizliktin u weyran bolar.\x + \xo 13:23 \xt Pend. 12:11; 18:9\x*   
\m
\v 24 Tayaqni ayighan kishi oghlini yaxshi körmes;  
\m Balini söygen kishi uni estayidil terbiyilep jazalar.\x + \xo 13:24 \xt Pend. 23:13\x*   
\m
\v 25 Heqqaniy adem köngli qanaet tapquche ozuq yer;  
\m Yamanning qorsiqi ach qalar.   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\m
\v 1 Herbir dana ayal öz ailisini awat qilar;  
\m Exmeq ayal ailisini öz qoli bilen weyran qilar.\f □ \fr 14:1 \ft \+bd «... öz ailisini awat qilar»\+bd* — ibraniy tilida «... öz ailisini qurar».\f*   
\m
\v 2 Durusluq yolida mangidighan kishi Perwerdigardin qorqar;  
\m Qingghir yolda mangghan kishi \add Xudani\add* közge ilmas.\x + \xo 14:2 \xt Ayup 12:4\x*   
\m
\v 3 Exmeqning tekebbur aghzi özige tayaq bolar;  
\m Aqilanining lewliri özini qoghdar.   
\m
\v 4 Ulagh bolmisa, éghil pak-pakiz turar;  
\m Biraq öküzning küchi bolghandila \add sanggha\add* ashliq tolar.\f □ \fr 14:4 \ft \+bd «Ulagh bolmisa, éghil pak-pakiz turar...»\+bd* — éghilning sésiqliqi tüpeylidin éghildiki ulaghlarni chiqiriwétish tolimu exmeqanilik, elwette.\f*   
\m
\v 5 Ishenchlik guwahchi yalghan éytmas;  
\m Saxta guwahchi yalghan gepni nepestek tinar.\x + \xo 14:5 \xt Mis. 23:1; Pend. 12:17\x*   
\m
\v 6 Hakawurlar danaliq izdep tapalmas;  
\m Biraq yorutulghan ademge bilim élish asan’gha chüsher.\f □ \fr 14:6 \ft \+bd «Hakawurlar»\+bd* — yaki «Mesxire qilghuchilar».\f*   
\m
\v 7 Birawning aghzida bilim yoqluqini bilip yetkende,  
\m Uningdin özüngni néri tart.   
\m
\v 8 Eqil-parasetlik kishining danaliqi öz yolini oylinishtidur;  
\m Exmeqlerning eqilsizliki bolsa özlirining aldinishidur.   
\m
\v 9 Exmeqler bolsa «itaetsizlik qurbanliqi»ni közge ilmaydu,  
\m Heqqaniylar arisida bolsa iltipat tépilar.\f □ \fr 14:9 \ft \+bd «Itaetsizlik qurbanliqi»\+bd* — Musa peyghemberge tapshurulghan «muqeddes qanun»gha asasen, birsi bashqilargha gunah qilip ziyan yetküzgen bolsa, Xudadin kechürüm élish üchün awwal ziyan tartquchigha shu gunahini étirap qilip, az dégende ikki hesse tölem bérip, andin itaetsizliki üchün qilinidighan qurbanliqni («itaetsizlik qurbanliqi»ni) ibadetxanida Xudagha atap bérishi kérek idi. 
\fp  Bashqa birxil terjimisi «Exmeqler itaetsizlikige nisbeten yéniklik bilen külüp qoyidu».\f*   
\m
\v 10 Köngüldiki derdni peqet özila kötüreler;  
\m Köngüldiki xushluqqimu bashqilar shérik bolalmas.   
\m
\v 11 Yamanning öyi örülüp chüsher;  
\m Heqqaniy ademning chédiri güllinip kéter.   
\m
\v 12 Adem balisigha toghridek körünidighan bir yol bar,  
\m Lékin aqiwiti halaketke baridighan yollardur.\x + \xo 14:12 \xt Pend. 16:25\x*   
\m
\v 13 Oyun-külke bolsa qelbtiki ghem-qayghuni yapar,  
\m Xushalliq ötüp ketkende, ghem-qayghu yenila qalar.\x + \xo 14:13 \xt Pend. 5:4\x*   
\m
\v 14 Toghra yoldin burulup yan’ghan adem haman öz yolidin toyar;  
\m Yaxshi adem öz ishidin qanaetliner.\x + \xo 14:14 \xt Pend. 1:31\x*   
\m
\v 15 Saddilar hemme gepke ishinip kéter;  
\m Lékin pem-parasetlik kishi herbir qedemni awaylap basar.   
\m
\v 16 Dana adem éhtiyatchan bolup awarichiliktin néri kéter;  
\m Exmeq hakawurluq qilip, özige ishinip aldigha mangar.\f □ \fr 14:16 \ft \+bd «awarichiliktin»\+bd* — yaki «yamanliqtin».\f*   
\m
\v 17 Térikkek exmeqliq qilar;  
\m Neyrengwaz adem nepretke uchrar.   
\m
\v 18 Saddilar exmeqliqqa warisliq qilar;  
\m Pem-parasetlikler bilimni öz taji qilar.   
\m
\v 19 Yamanlar yaxshilarning aldida igiler;  
\m Qebihler heqqaniyning derwaziliri aldida \add bash urar\add*.   
\m
\v 20 Namrat kishi hetta öz yéqinighimu yaman körüner.  
\m Bayning dosti bolsa köptur.\x + \xo 14:20 \xt Pend. 19:4, 7\x*   
\m
\v 21 Yéqinini pes körgen gunahkardur;  
\m Lékin miskinlerge rehim qilghan beriket tapar.   
\m
\v 22 Yamanliq oylighanlar yoldin adashqanlardin emesmu?  
\m Biraq yaxshiliq oylighanlar rehim-shepqet, heqiqet-sadiqliqqa muyesser bolar.\x + \xo 14:22 \xt Luqa 6:38\x*   
\m
\v 23 Hemme méhnettin payda chiqar;  
\m Biraq quruq paranglar ademni mohtajliqta qaldurar.   
\m
\v 24 Aqilaniler üchün bayliqlar bir tajdur;  
\m Exmeqlerning nadanliqidin peqet yene shu nadanliqla chiqar.   
\m
\v 25 Heqqaniy guwahliq bergüchi kishilerning hayatini qutquzar;  
\m Yalghan-yawidaq sözleydighan \add guwahchi\add* yalghan gepni nepestek tinar.   
\m
\v 26 Perwerdigardin qorqidighanning küchlük yölenchüki bar,  
\m Uning balilirimu himayige ige bolar.   
\m
\v 27 Perwerdigardin qorqush hayatning buliqidur;  
\m U kishini ejellik tuzaqlardin qutquzar.\f □ \fr 14:27 \ft \+bd «hayatning buliqi»\+bd* — 13:14nimu körüng.\f*  \x + \xo 14:27 \xt Pend. 10:11; 13:14\x*   
\m
\v 28 Padishahning shan-sheripi puqrasining köplikidindur;  
\m Puqrasining kemliki emirning halakitidur.   
\m
\v 29 Éghir-bésiq kishi intayin aqil kishidur;  
\m Chéchilghaq exmeqliqni ulughlar.   
\m
\v 30 Xatirjem köngül tenning saqliqidur;  
\m Hesret chékish bolsa söngeklerni chiritar.   
\m
\v 31 Miskinni bozek qilghuchi — Perwerdigargha haqaret qilghuchidur;  
\m Hajetmenlerge shapaet qilish Uni hörmetligenliktur.\x + \xo 14:31 \xt Pend. 14:21; 17:5\x*   
\m
\v 32 Yaman öz yamanliqi ichide yiqitilar;  
\m Heqqaniy adem hetta sekratta yatqandimu xatirjem bolar.\f □ \fr 14:32 \ft \+bd «Yaman öz yamanliqi ichide yiqitilar; heqqaniy adem ... xatirjem bolar»\+bd* — toluq ayetning bashqa bir xil terjimisi: «Külpet kelgende, yaman adem heydiwétilidu; biraq heqqaniy adem sekratta yatqandimu panahliq bolar».\f*   
\m
\v 33 Yorutulghan kishining könglide danaliq yatar;  
\m Biraq exmeqning könglidikisi ashkara bolmay qalmas.\x + \xo 14:33 \xt Pend. 10:14; 12:23; 13:16\x*   
\m
\v 34 Heqqaniyet herqaysi elni yuqiri kötürer;  
\m Gunah herqandaq milletni nomusqa qaldurar.   
\m
\v 35 Padishahning iltipati eqilliq xizmetkarning béshigha chüsher;  
\m Biraq uning ghezipi nomusta qaldurghuchi uyatsiz xizmetkarining béshigha chüsher.\f □ \fr 14:35 \ft \+bd «Nomusta qaldurghuchi uyatsiz xizmetkar...»\+bd* — ibraniy tilida «nomusta qaldurghuchi» we «uyatsiz» dégen ikki ibare birla ikki bisliq söz bilen bildürülidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\m
\v 1 Mulayim jawab ghezepni basar;  
\m Qopal söz achchiqni qozghar.\x + \xo 15:1 \xt Pend. 25:15\x*   
\m
\v 2 Aqilanilerning tili bilimni jari qilar;  
\m Exmeqning aghzi quruq gep töker.\x + \xo 15:2 \xt Pend. 12:23; 13:16; 15:28\x*   
\m
\v 3 Perwerdigarning közi her yerde yürer;  
\m Yaxshi-yamanlarni körüp turar.\f □ \fr 15:3 \ft \+bd «Yaxshi-yamanlar...»\+bd* — ibraniy tilida «yaman-yaxshilar» dégenlik bilen bildürülidu.\f*  \x + \xo 15:3 \xt Ayup 34:21; Pend. 5:21; Yer. 16:17; 32:19\x*   
\m
\v 4 Shipa yetküzgüchi til xuddi bir «hayatliq derixi»dur;  
\m Tili egrilik kishining rohini sundurar.\f □ \fr 15:4 \ft \+bd «Shipa yetküzgüchi til»\+bd* — yaki «méhriban til». \+bd «hayatliq derixi»\+bd* — 3:18-ayettiki izahatni körüng.\f*  \x + \xo 15:4 \xt Pend. 12:18; 13:14\x*   
\m
\v 5 Exmeq atisining terbiyisige pisent qilmas;  
\m Lékin atisining tenbihige qulaq salghan zérek bolar.   
\m
\v 6 Heqqaniyning öyide göherler köptur;  
\m Biraq yamanning tapawiti özige awarichilik tapar.   
\m
\v 7 Dananing lewliri bilim tarqitar;  
\m Exmeqning könglidin héch bilim chiqmas.   
\m
\v 8 Yamanlarning qurbanliqi Perwerdigargha yirginchliktur;  
\m Duruslarning duasi Uning xursenlikidur.\x + \xo 15:8 \xt Pend. 21:27; Yesh. 1:11; Yer. 6:20; Am. 5:21\x*   
\m
\v 9 Yamanlarning yoli Perwerdigargha yirginchliktur;  
\m Lékin heqqaniyetni intilip izdigüchini U yaxshi körer.   
\m
\v 10 Toghra yoldin chiqqanlar azabliq terbiyini körer;  
\m Tenbihge öch bolghuchi öler.   
\m
\v 11 Tehtisara we halaket Perwerdigarning köz aldida ochuq turghan yerde,  
\m Insan könglidiki oy-pikirni qandaqmu Uningdin yoshuralisun?!\f □ \fr 15:11 \ft \+bd «Tehtisara»\+bd* — ölgenlerning rohliri baridighan jayni körsitidu.\f*  \x + \xo 15:11 \xt 2Tar. 6:30; Zeb. 7:9; 44:20-21; Yer. 17:9,10; Yuh. 2:24, 25; 21:17; Ros. 1:24\x*   
\m
\v 12 Hakawur tenbih bergüchini yaqturmas;  
\m U aqilanilerdin nesihet élishqa barmas.\f □ \fr 15:12 \ft \+bd «Hakawur»\+bd* — yaki «mesxire qilghuchi».\f*   
\m
\v 13 Köngül shad bolsa, xush chiray bolar;  
\m Derd-elem tartsa, rohi sunar.\x + \xo 15:13 \xt Pend. 17:22; 18:14\x*   
\m
\v 14 Yorutulghan köngül bilimni izder;  
\m Eqilsizning aghzi nadanliqni ozuq qilar.   
\m
\v 15 Ézilgenlerning hemme künliri teste öter;  
\m Biraq shad köngül herkünini héyttek ötküzer.   
\m
\v 16 Zor bayliq bilen biaramliq tapqandin,  
\m Azgha shükür qilip, Perwerdigardin eymen’gen ewzel.\x + \xo 15:16 \xt Zeb. 37:16; Pend. 16:8\x*   
\m
\v 17 Nepret ichide yégen bordaq göshte qilin’ghan katta ziyapettin,  
\m Méhir-muhebbet ichide yégen köktat ewzel.\x + \xo 15:17 \xt Pend. 17:1\x*   
\m
\v 18 Térikkek kishi jédel chiqirar;  
\m Éghir-bésiq talash-tartishlarni tinchlandurar.\x + \xo 15:18 \xt Pend. 28:25; 29:22\x*   
\m
\v 19 Hurunning yoli tikenlik qashadur,  
\m Durus ademning yoli kötürülgen yoldek daghdamdur.   
\m
\v 20 Dana oghul atisini shad qilar;  
\m Eqilsiz adem anisini kemsiter.\x + \xo 15:20 \xt Pend. 10:1\x*   
\m
\v 21 Eqli yoq kishi exmeqliqi bilen xushtur;  
\m Yorutulghan kishi yolini toghrilap mangar.\x + \xo 15:21 \xt Pend. 10:23; 14:9\x*   
\m
\v 22 Meslihetsiz ish qilghanda nishanlar emelge ashmas;  
\m Meslihetchi köp bolghanda muddialar emelge ashurular.\x + \xo 15:22 \xt Pend. 11:14\x*   
\m
\v 23 Kishige jayida bergen jawabidin xush bolar,  
\m Del waqtida qilghan söz neqeder yaxshidur!   
\m
\v 24 Hayatliq yoli eqilliq kishini yuqirigha bashlayduki,  
\m Uni chongqur tehtisaradin qutquzar.\f □ \fr 15:24 \ft \+bd «tehtisara»\+bd* — ölgenlerning rohliri barghan jayni körsitidu.\f*   
\m
\v 25 Perwerdigar tekebburning öyini yuluwéter;  
\m Biraq U tul xotunlargha pasillarni turghuzar.\x + \xo 15:25 \xt Pend. 2:21,22; 12:7; 14:11\x*   
\m
\v 26 Yamanlarning oy-pikri Perwerdigargha yirginchliktur;  
\m Biraq sap dilning sözliri söyümlüktur.\f □ \fr 15:26 \ft \+bd «oy-pikri»\+bd* — yaki «pilanliri».\f*  \x + \xo 15:26 \xt Pend. 6:18\x*   
\m
\v 27 Ach köz kishi öz ailisige awarichilik keltürer;  
\m Para élishqa nepretlen’gen kishi kün körer.\x + \xo 15:27 \xt Pend. 1:19\x*   
\m
\v 28 Heqqaniy adem qandaq jawab bérishte qayta-qayta oylinar;  
\m Yaman ademning aghzidin shumluq töküler.   
\m
\v 29 Perwerdigar yaman ademdin yiraqtur;  
\m Biraq U heqqaniyning duasini anglar.\x + \xo 15:29 \xt Zeb. 10:17; 34:15-19; 145:18, 19\x*   
\m
\v 30 Xush közler köngülni shadlandurar;  
\m Xush xewer ustixanlargha gösh-may qondurar.\x + \xo 15:30 \xt Pend. 25:25\x*   
\m
\v 31 Hayatliqqa élip baridighan tenbihke qulaq salghan kishi danalarning qataridin orun alar.   
\m
\v 32 Terbiyeni ret qilghan öz jénini xar qilar;  
\m Tenbihge qulaq salghan yorutular.   
\m
\v 33 Perwerdigardin qorqush ademge danaliq ögiter;  
\m Awwal kemterlik bolsa, andin shöhret kéler.\x + \xo 15:33 \xt Pend. 1:7; 9:10; 18:12\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\m
\v 1 Köngüldiki niyetler insan’gha tewedur;  
\m Biraq tilning jawabi Perwerdigarning ilkididur.\x + \xo 16:1 \xt Pend. 16:1; 19:21; 20:24; Yer. 10:23\x*   
\m
\v 2 Insan özining hemme qilghan ishini pak dep biler;  
\m Lékin qelbdiki niyetlerni Perwerdigar tarazigha sélip tartip körer.\f □ \fr 16:2 \ft \+bd «qelbdiki niyetler»\+bd* — ibraniy tilida «(ademlerning) rohliri» déyilidu.\f*  \x + \xo 16:2 \xt Pend. 21:2\x*   
\m
\v 3 Niyet qilghan ishliringni Perwerdigargha tapshurghin,  
\m Shundaq qilghanda pilanliring piship chiqar.\x + \xo 16:3 \xt Zeb. 37:5; 55:22; Mat. 6:25; Luqa 12:22; 1Pét. 5:7\x*   
\m
\v 4 Perwerdigar barliq mewjudiyetning herbirini melum meqset bilen apiride qilghan;  
\m Hetta yamanlarnimu balayi’apet küni üchün yaratqandur.\x + \xo 16:4 \xt Ayup 21:30\x*   
\m
\v 5 Tekebburluqqa tolghan köngüllerning herbiri Perwerdigargha yirginchliktur;  
\m Qol tutushup birleshsimu, jazasiz qalmas.\f □ \fr 16:5 \ft \+bd «qol tutushup birleshsimu,...»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «shubhisizki,...».\f*  \x + \xo 16:5 \xt Pend. 6:17; 8:13; 11:21\x*   
\m
\v 6 Muhebbet-shepqet we heqiqet bilen gunahlar kafaret qilinip yépilar;  
\m Perwerdigardin eyminish ademlerni yamanliqtin xaliy qilar.\f □ \fr 16:6 \ft \+bd «...gunahlar kafaret qilinip yépilar»\+bd* — Tewrat dewride, gunahlar qurbanliqlar arqiliq «\+bd yépilip\+bd* kechürüm qilindi» (yeni, «kafaret qilindi»). Injil dewrige kelgendila, gunahlar «élip tashlandi» (mesilen, «Yh.» 1:29).\f*   
\m
\v 7 Ademning ishliri Perwerdigarni xursen qilsa,  
\m U hetta düshmenlirinimu uning bilen inaqlashturar.   
\m
\v 8 Halal alghan az,  
\m Haram alghan köptin ewzeldur.\x + \xo 16:8 \xt Zeb. 37:16; Pend. 15:16\x*   
\m
\v 9 Insan könglide öz yolini toxtitar;  
\m Emma qedemlirini toghrilaydighan Perwerdigardur.   
\m
\v 10 Hetta padishahning lewlirige qaritip epsun oqulsimu,  
\m Uning aghzi toghra hökümdin chetnimes.\f □ \fr 16:10 \ft \+bd «Hetta padishahning lewlirige qaritip epsun oqulsimu, uning aghzi toghra hökümdin chetnimes»\+bd* — yene ikki xil terjimisi bar: (1) «Padishahning lewliride Perwerdigarning wehiyi bolsa, uning aghzi toghra hökümdin chetnimes»; (2) «Padishahning lewliri wehiyge qarap sözleydu; uning aghzi toghra hökümdin chetnimesliki kérek».\f*   
\m
\v 11 Adil taraza-mizanlar Perwerdigargha xastur;  
\m Taraza tashlirining hemmisini U yasighandur.\x + \xo 16:11 \xt Law. 19:36; Qan. 25:13-16; Pend. 11:1; 20:10, 23\x*   
\m
\v 12 Padishah rezillik qilsa yirginchliktur,  
\m Chünki text heqqaniyet bilenla mehkem turar.   
\m
\v 13 Heqqaniy sözligen lewler padishahlarning xursenlikidur;  
\m Ular durus sözligüchilerni yaxshi körer.   
\m
\v 14 Padishahning qehri goya ölümning elchisidur;  
\m Biraq dana kishi \add uning ghezipini\add* tinchlandurar.\x + \xo 16:14 \xt Pend. 19:12; 20:2\x*   
\m
\v 15 Padishahning chirayining nuri kishige jan kirgüzer;  
\m Uning shepqiti waqtida yaghqan «kéyinki yamghur»dur.\f □ \fr 16:15 \ft \+bd «Uning (padishahning) shepqiti waqtida yaghqan «kéyinki yamghur»dur»\+bd* — ibraniy tilida: «Uning (padishahning) shepqiti «kéyinki yamghurlar»ni epkelgen buluttur». «Kéyinki yamghurlar» Israilda 3-ayda yéghip, etiyazliq ziraetlerni pishurushtek halqiliq rolni oynaydu. Shunga herbir déhqan «kéyinki yamghur»gha teshnadur, ular uni bek qedirleydu.\f*  \x + \xo 16:15 \xt Pend. 19:12\x*   
\m
\v 16 Danaliq élish altun élishtin neqeder ewzeldur;  
\m Yorutulushni tallash kümüshni tallashtin shunche üstündur!\x + \xo 16:16 \xt Ayup 28:15; Zeb. 19:10; 119:72; Pend. 3:14,15; 8:11,19\x*   
\m
\v 17 Durus ademning égiz kötürülgen yoli yamanliqtin ayrilishtur;  
\m Öz yoligha éhtiyat qilghan kishi jénini saqlap qalar.   
\m
\v 18 Meghrurluq halak bolushtin awwal kéler,  
\m Tekebburluq yiqilishtin awwal kéler.\x + \xo 16:18 \xt Pend. 11:2; 17:19\x*   
\m
\v 19 Kemter bolup miskinler bilen bardi-keldide bolush,  
\m Tekebburlar bilen haram mal bölüshkendin ewzeldur.   
\m
\v 20 Kimki ishni pem-paraset bilen qilsa payda tapar;  
\m Perwerdigargha tayan’ghan bolsa, bext-saadet körer.\f □ \fr 16:20 \ft \+bd «Kimki ishni pem-paraset bilen qilsa payda tapar»\+bd* — yaki «nesihet sözige köngül qoyghan payda tapar».\f*  \x + \xo 16:20 \xt Zeb. 2:12; 34:8-9; 125:1; Yesh. 30:18; Yer. 17:7\x*   
\m
\v 21 Köngli dana kishi segek atilar;  
\m Yéqimliq sözler ademlerning bilimini ashurar.   
\m
\v 22 Pem-paraset özige ige bolghanlargha hayatliqning buliqidur;  
\m Eqilsizlerge telim bermekning özi eqilsizliktur.\x + \xo 16:22 \xt Pend. 13:14\x*   
\m
\v 23 Aqilane kishining qelbi aghzidin eqil chiqirar;  
\m Uning lewzige bilimni ziyade qilar.   
\m
\v 24 Yéqimliq sözler goya heseldur;  
\m Köngüllerni xush qilip ten’ge dawadur.   
\m
\v 25 Adem balisigha toghridek körünidighan bir yol bar,  
\m Lékin aqiwiti halaketke baridighan yollardur.\x + \xo 16:25 \xt Pend. 14:12\x*   
\m
\v 26 Ishligüchining ishtiyi uni ishqa salar;  
\m Uning qarni uninggha heydekchilik qilar.\f □ \fr 16:26 \ft \+bd «Uning qarni uninggha heydekchilik qilar»\+bd* — ibraniy tilida «Uning aghzi uninggha heydekchilik qilar».\f*   
\m
\v 27 Muttehem kishi yaman gepni kolap yürer;  
\m Uning lewliri lawuldap turghan otqa oxshar.\f □ \fr 16:27 \ft \+bd «Muttehem kishi»\+bd* — ibraniy tilida «Bélialning oghli» déyilidu. «Bélial»ning menisi «erzimes» dégenlik bolup, belkim Iblisni körsitidu.\f*  \x + \xo 16:27 \xt Pend. 12:18\x*   
\m
\v 28 Egri adem jédel-majira tughdurghuchidur;  
\m Gheywetchi yéqin dostlarni ayriwéter.\x + \xo 16:28 \xt Pend. 15:18; 26:21; 29:22\x*   
\m
\v 29 Zorawan kishi yéqin adimini azdurar;  
\m Uni yaman yolgha bashlap kirer.\f □ \fr 16:29 \ft \+bd «Uni yaman yolgha bashlap kirer»\+bd* — ibraniy tilida «Uni yaxshi emes bir yolgha bashlap kirer».\f*   
\m
\v 30 Közini yumuwalghan kishi yaman niyetni oylar;  
\m Léwini chishligen kishi yamanliqqa teyyardur.\f □ \fr 16:30 \ft \+bd «Közini yumuwalghan kishi»\+bd* — yaki «köz qisquchi kishi», «közini chimildatquchi adem».\f*  \x + \xo 16:30 \xt Pend. 6:13,14\x*   
\m
\v 31 Heqqaniyet yolida aqarghan chach,  
\m Ademning shöhret tajidur.\f □ \fr 16:31 \ft \+bd «Heqqaniyet yolida aqarghan chach, ademning shöhret tajidur»\+bd* — ayetning bashqa birxil terjimisi: «Aq chach bolsa ademning shöhret tajidur; u heqqaniyet yolida peyda bolidu».\f*   
\m
\v 32 Asan achchiqlimaydighan kishi palwandin ewzeldur;  
\m Özini tutuwalghan sheher alghandinmu üstündur.\f □ \fr 16:32 \ft \+bd «Özini tutuwalghan»\+bd* — ibraniy tilida: «Öz rohini idare qilidighan» dégen sözler bilen ipadilinidu.\f*   
\m
\v 33 Chek étekke tashlan’ghini bilen,  
\m Lékin netijisi pütünley Perwerdigardindur.   
\b  
\b  
\m  
\c 17
\m
\v 1 Qurbanliq göshlirige tolghan jédellik öydin,  
\m Bir chishlem quruq nan yep, köngül tinchliqta bolghan ewzel.\f □ \fr 17:1 \ft \+bd «Qurbanliq göshliri»\+bd* — ibraniylar ibadetxanida Xudagha atap soyghan bezi qurbanliq göshlirining köp qismini öyige ekilip yéyishke bolatti.\f*  \x + \xo 17:1 \xt Pend. 15:17\x*   
\m
\v 2 Xizmetkar chéwer bolsa, xojisining nomusta qoyghuchi oghlini bashqurar;  
\m Kelgüside u xojining oghli qatarida turup uning mirasni teqsim qilar.   
\m
\v 3 Sapal qazan kümüshni tawlar, chanaq altunni tawlar,  
\m Biraq ademning qelbini Perwerdigar sinar.\x + \xo 17:3 \xt Pend. 27:21; Yer. 17:10\x*   
\m
\v 4 Qebih kishi yaman sözlerge ishiner;  
\m Yalghanchi pitnichilerning sözige qulaq salar.   
\m
\v 5 Miskinlerni mesxire qilghuchi, özini Yaratquchini haqaretligüchidur;  
\m Bashqilarning bextsizlikidin xushal bolghan kishi jazasiz qalmas.\x + \xo 17:5 \xt Pend. 14:31\x*   
\m
\v 6 Qérilarning newriliri ularning tajidur;  
\m Perzentlerning pexri ularning atiliridur.   
\m
\v 7 Exmeq yarishiq gep qilsa uninggha yarashmas;  
\m Mötiwer yalghan sözlise uninggha téximu yarashmas.   
\m
\v 8 Para — uni bergüchining neziride ésil bir göherdur;  
\m Goya uni negila ishletse muweppeqiyetke érishidighandek.\f □ \fr 17:8 \ft \+bd «Para — ...goya uni negila ishletse muweppeqiyetke érishidighandek»\+bd* — bu ayet hejwiy, kinayilik söz bolup, omumiy emma epsuslinarliq bir ehwalni körsitidu; elwette, u bu ishni teriplimeydu. 
\fp  
\fp  Bashqa birxil terjimisi: «U buni negila ishletsem muweppeqiyetke érishimen, deydu».\f*   
\m
\v 9 Bashqilarning xataliqini yoputup kechürgen kishi méhir-muhebbetni közler;  
\m Kona xamanni sorighan kishi yéqin dostlarni düshmen qilar.   
\m
\v 10 Aqilanige singgen bir éghiz tenbih,  
\m Exmeqqe urulghan yüz derridin ünümlüktur.   
\m
\v 11 Yamanlar peqet asiyliqni közler;  
\m Uni jazalashqa rehimsiz bir elchi ewetiler.   
\m
\v 12 Exmiqane ish qiliwatqan nadan kishige uchrap qalghandin köre,  
\m Baliliridin ayrilghan éyiqqa yoluqup qalghan yaxshi.   
\m
\v 13 Kimki yaxshiliqqa yamanliq qilsa,  
\m Ishikidin bala-qaza néri ketmes.\x + \xo 17:13 \xt Qan. 32:35; Pend. 20:22; 24:29; Rim. 12:17; 1Tés. 5:15; 1Pét. 3:9\x*   
\m
\v 14 Jédelning bashlinishi tosmini su élip ketken’ge oxshaydu;  
\m Shunga jédel partlashtin awwal talash-tartishtin qol üzgin.\x + \xo 17:14 \xt Pend. 20:3\x*   
\m
\v 15 Yamanni aqlighan,  
\m Heqqaniygha qara chaplighan,  
\m Oxshashla Perwerdigargha yirginchliktur.\x + \xo 17:15 \xt Mis. 23:7; Pend. 24:24; Yesh. 5:23\x*   
\m
\v 16 Exmeqning köngli danaliqni etiwarlimisa,  
\m Qandaqmu uning qolida danaliqni sétiwalghudek puli bolsun?\f □ \fr 17:16 \ft \+bd «Exmeqning köngli danaliqni etiwarlimisa,...»\+bd* — ibraniy tilida «Eqmeqning héch köngli yoq tursa,...»\f*   
\m
\v 17 \add Heqiqiy\add* dost herdaim sanga muhebbet körsiter,  
\m \add Heqiqiy\add* qérindash yaman kününg üchün yardemge dunyagha kelgendur.   
\m
\v 18 Eqilsiz kishi qol bérip,  
\m Yéqini üchün képil bolidu.   
\m
\v 19 Jédelge amraq gunahqa amraqtur;  
\m Bosughini égiz qilghan halaketni izder.\f □ \fr 17:19 \ft \+bd «Bosughini égiz qilghan (kishi)»\+bd* — ibraniy tilida «Derwazisini égiz qilghan (kishi)». Bundaq adem belkim özining bay ikenlikini köz-köz qilmaqchi bolidu.\f*  \x + \xo 17:19 \xt Pend. 16:18\x*   
\m
\v 20 Niyiti buzulghan yaxshiliq körmes;  
\m Tilida heq-naheqni astin-üstün qilghuchi balagha yoluqar.   
\m
\v 21 Bala exmeq bolsa, ata ghem-qayghugha patar;  
\m Hamaqetning atisi xushalliq körmes.   
\m
\v 22 Shad köngül shipaliq doridek ten’ge dawadur;  
\m Sunuq roh-dil ademning yilikini qurutar.\x + \xo 17:22 \xt Pend. 15:13\x*   
\m
\v 23 Chirik adem yeng ichide parini qobul qilar;  
\m U adaletning yolini burmilar.\f □ \fr 17:23 \ft \+bd «Chirik adem yeng ichide parini qobul qilar»\+bd* — ibraniy tilida «Chirik adem baghrida parini qobul qilar...» yaki «Chirik adem baghirdin parini alar...».\f*   
\m
\v 24 Danaliq yorutulghan kishining köz aldida turar;  
\m Biraq eqilsizning közi xiyalkeshlik qilip qutupta yürer.\x + \xo 17:24 \xt Top. 2:14; 8:1\x*   
\m
\v 25 Galwang bala atini azabgha salar;  
\m Uni tughquchiningmu derdi bolar.\x + \xo 17:25 \xt Pend. 10:1; 15:20; 19:13\x*   
\m
\v 26 Heqqaniylargha jerimane qoyushqa qet’iy bolmas;  
\m Emirlerni adaletni qollighini üchün dumbalashqa bolmas.\f □ \fr 17:26 \ft \+bd «jerimane qoyush»\+bd* — «jerimane qoyush»ning «jazalash» dégen omumiy menisimu bolushi mumkin. \+bd «Heqqaniylargha jerimane qoyushqa qet’iy bolmas»\+bd* — ibraniy tilida «Heqqaniylargha jerimane qoyushqa yaxshi emes».\f*   
\m
\v 27 Bilimi bar kishi kem sözlük bolar;  
\m Yorutulghan adem qaltis éghir-bésiq bolar.\f □ \fr 17:27 \ft \+bd «qaltis éghir-bésiq bolar»\+bd* — ibraniy tilida «salqin rohi bar» dégenni bildüridu.\f*   
\m
\v 28 Hetta exmeqmu az sözlise dana hésablinar;  
\m Tilini tizginligen kishi danishmen sanilar.   
\b  
\b  
\m  
\c 18
\m
\v 1 Köpchiliktin ayrilip yalghuz yürgen kishi haman öz nepsige chogh tartar;  
\m Herqandaq chin hékmetke haman jan-jehli bilen qarshi chiqar.   
\m
\v 2 Exmeq yorutulushqa qiziqmas;  
\m Qiziqidighini peqet öz oylighanlirini körsitishla, xalas.   
\m
\v 3 Yaman kishi kelse, nepretmu peyda bolar;  
\m Nomussiz ish iza-ahanettin ayrilmas.\f □ \fr 18:3 \ft \+bd «nepretmu peyda bolar»\+bd* — yaki «peslikmu peyda bolar».\f*   
\m
\v 4 Ademning sözliri chongqur sulargha oxshar;  
\m Danaliq buliqi ériq süyidek örkeshlep aqar.   
\m
\v 5 Yaman’gha yan bésishqa,  
\m Soraqta heqqaniygha uwal qilishqa qet’iy bolmas.\f □ \fr 18:5 \ft \+bd «qet’iy bolmas»\+bd* — ibraniy tilida «yaxshi emes».\f*  \x + \xo 18:5 \xt Law. 19:15; Qan. 1:17; 16:19; Pend. 24:23\x*   
\m
\v 6 Exmeqning lewliri uni jédelge bashlar;  
\m Uning aghzi «Méni dumbala» dep teklip qilar.   
\m
\v 7 Exmeqning aghzi öz béshigha halakettur;  
\m Uning lewliri öz jénigha qapqandur.\x + \xo 18:7 \xt Pend. 10:14; 12:13; 13:3\x*   
\m
\v 8 Gheywetxorning sözliri herxil nazunémetlerdek,  
\m Kishining qelbige chongqur singdürüler.\f □ \fr 18:8 \ft \+bd «Kishining qelbige...»\+bd* — ibraniy tilida «Qorsiqining ichki yerlirige...».\f*  \x + \xo 18:8 \xt Pend. 26:22\x*   
\m
\v 9 Ishida hurun bolghan kishimu,  
\m Buzghunchi bilen ülpetdash bolidu.\f □ \fr 18:9 \ft \+bd «kishimu...»\+bd* — \+bd ...mu\+bd* — démek, hurun adem gheywǝthorƣa oxshash buzghunchidur.\f*   
\m
\v 10 Perwerdigarning nami mezmut munardur;  
\m Heqqaniylar uning ichige yügürüp kirip yuqirida aman bolar.\x + \xo 18:10 \xt Hak.9:51; 2Sam. 22:51; Zeb. 18:1-3; 61:3-4; Pend. 29:25\x*   
\m
\v 11 Bay adem mal-dunyasini «mustehkem shehirim» dep biler;  
\m Neziride özini saqlaydighan égiz sépildek turar. \x + \xo 18:11 \xt Pend. 10:15\x*   
\m
\v 12 Bitchit bolushtin awwal, köngülge tekebburluq kéler;  
\m Awwal kemterlik bolsa, andin shöhret kéler.\x + \xo 18:12 \xt Pend. 11:2; 15:33; 16:18\x*   
\m
\v 13 Sözni anglimay turup, aldirap jawab bergen,  
\m Exmeqliqini körsitip özini xijalette qaldurur.   
\m
\v 14 Tendiki aghriq azabigha ademning öz rohi berdashliq bergüzer;  
\m Biraq rohi sun’ghan bolsa uni kim kötürer?   
\m
\v 15 Yorutulghanning qelbi bilimge érishmekte,  
\m Aqilanining qulaqliri bilimni izdimekte.   
\m
\v 16 Sowghat öz igisige ishikni daghdam échip bérer;  
\m Uni chong erbablar aldigha yetküzer.   
\m
\v 17 Dewa qilghanda, awwal sözligüchining sözliri orunluq körüner;  
\m Lékin qarshi terep soal qoyup ishni sürüshtürer.\x + \xo 18:17 \xt Pend. 25:8\x*   
\m
\v 18 Chek tashlash jédellerni tügiter;  
\m Ghojilarning arisidiki ishnimu hel qilar.   
\m
\v 19 Renjigen qérindashning könglini élish mustehkem sheherni élishtinmu tes;  
\m Jédel-majira qorghanning taqaq-baldaqlirigha oxshashtur.   
\m
\v 20 Adem \add durus\add* sözligenlikidin qorsiqi toq bolar;  
\m Öz könglidin chiqqan sözliridin mol hosul alar.\f □ \fr 18:20 \ft \+bd «Adem durus sözligenlikidin .. mol hosul alar»\+bd* — ayet ibraniy tilida «Aghzining méwisidin ademning qorsiqi toq bolar; lewlirining hosulidin qanaetliner» dégen sözler bilen bildürülidu.\f*  \x + \xo 18:20 \xt Pend. 12:14; 13:2\x*   
\m
\v 21 Hayat-mamat tilning ilkididur;  
\m Kimki uning tesirini etiwarlisa uning méwisidin yer.\f □ \fr 18:21 \ft \+bd «Kimki uning tesirini etiwarlisa uning méwisidin yer»\+bd* — yaki «Kimki öz sözlirige amraq bolsa, shu uning méwisini yer».\f*  \x + \xo 18:21 \xt Pend. 21:23; Yaq. 3:2\x*   
\m
\v 22 Xotunni tallap alghan kishi yaxshiliq tapidu,  
\m U Perwerdigarning merhimitige érishken bolidu.\x + \xo 18:22 \xt Pend. 19:14\x*   
\m
\v 23 Miskinler pes awazda yélinip sözler;  
\m Bay bolsa qopalliq bilen jawab bérer.   
\m
\v 24 Dostni köp tutqan kishi xarab bolar;  
\m Lékin qérindashtinmu yéqin baghlan’ghan bir dost bardur.\x + \xo 18:24 \xt Pend. 17:17\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 19
\m
\v 1 Peziletlik yolda mangghan kembeghel,  
\m Hiyliger sözlük exmeqtin yaxshidur.\x + \xo 19:1 \xt Pend. 28:6\x*   
\m
\v 2 Yene, gheyriti bar kishi bilimsiz bolsa bolmas;  
\m Aldirangghu yoldin chiqar.\f □ \fr 19:2 \ft \+bd «bolmas»\+bd* — ibraniy tilida «yaxshi emes». \+bd «Aldirangghu yoldin chiqar»\+bd* — ibraniy tilida «Ayaghlirini aldiratquchi kishi xata qedem basar».\f*   
\m
\v 3 Kishining exmeqliqi öz yolini astin-üstin qiliwéter;  
\m Shundaq turuqluq u könglide Perwerdigardin renjip aghrinar.\x + \xo 19:3 \xt Yaq. 1:13,14,15\x*   
\m
\v 4 Bayliq dostni köp qilar;  
\m Miskinler bar dostidinmu ayrilip qalar.\x + \xo 19:4 \xt Pend. 14:20\x*   
\m
\v 5 Yalghan guwahliq qilghan jazalanmay qalmas;  
\m Yalghan éytquchimu jazadin qutulalmas.\f □ \fr 19:5 \ft \+bd «Yalghan éytquchi...»\+bd* — ibraniy tilida «Yalghan (söz) püwligüchi....»\f*  \x + \xo 19:5 \xt Qan. 19:19; Pend. 21:28\x*   
\m
\v 6 Tola adem séxiydin iltipat közler;  
\m Sowghat bérip turghuchigha hemme kishi dosttur.\f □ \fr 19:6 \ft \+bd «Tola adem séxiydin iltipat közler...»\+bd* — yaki «Tola adem emirdin iltipat közler...».\f*   
\m
\v 7 Namratlashqandin qérindashlirimu zériker;  
\m Uning dostliri téximu yiraq qachar;  
\m Yalwurup qoghlisimu, ular tépilmas.\x + \xo 19:7 \xt Pend. 14:20\x*   
\m
\v 8 Pem-parasetke érishküchi özige köyüner;  
\m Nurni saqlighan kishining bexti bolar.   
\m
\v 9 Yalghan guwahliq qilghan jazalanmay qalmas;  
\m Yalghan éytquchimu halak bolar.\f □ \fr 19:9 \ft \+bd «Yalghan éytquchi...»\+bd* — ibraniy tilida «Yalghan (söz) püwligüchi...».\f*   
\m
\v 10 Heshemetlik turmush exmeqqe yarashmas;  
\m Qulning emeldarlar üstidin höküm sürüshi téximu qamlashmas.\x + \xo 19:10 \xt Pend. 30:22\x*   
\m
\v 11 Danishmenlik igisini asanliqche achchiqlanmaydighan qilar;  
\m Xataliqni yoputup kechürüsh uning shöhritidur.   
\m
\v 12 Padishahning ghezipi shirning huwlishigha oxshash dehshetlik bolar;  
\m Uning shepqiti yumran ot-chöpke chüshken shebnemdek shérindur.\x + \xo 19:12 \xt Pend. 16:14,15; 20:2\x*   
\m
\v 13 Exmeq oghul atisi üchün bala-qazadur;  
\m Urushqaq xotunning zarlashliri toxtimay témip chüshken tamche-tamche yéghin’gha oxshashtur.\x + \xo 19:13 \xt Pend. 10:1; 15:20; 17:25; 21:19; 27:15\x*   
\m
\v 14 Öy bilen mal-mülük ata-bowilardin mirastur;  
\m Biraq pem-parasetlik xotun Perwerdigarning iltipatidindur.\x + \xo 19:14 \xt Pend. 18:22\x*   
\m
\v 15 Hurunluq kishini gheplet uyqugha gherq qilar;  
\m Bikar telep acharchiliqning derdini tartar.\x + \xo 19:15 \xt Pend. 6:9; 10:4; 20:13\x*   
\m
\v 16 \add Perwerdigarning\add* emrige emel qilghan kishi öz jénini saqlar;  
\m Öz yolliridin hézi bolmighan kishi öler.\f □ \fr 19:16 \ft \+bd «Öz yolliridin hézi bolmighan kishi öler»\+bd* — yaki «Uning (démek, Perwerdigarning) yollirini kemsitken kishi öler».\f*  \x + \xo 19:16 \xt Pend. 3:21,22; Luqa 11:28\x*   
\m
\v 17 Kembeghellerge rehimdilliq qilghan,  
\m Perwerdigargha qerz bergen bilen barawerdur;  
\m Uning shepqitini \add Perwerdigar\add* qayturar.   
\m
\v 18 Perzentingning terbiyini qobul qilishigha ümidwar bolup,  
\m Uni jazalap terbiye bérip turghin;  
\m Lékin uni ölgüche xar bolsun dégüchi bolma.\f □ \fr 19:18 \ft \+bd «Lékin uni ölgüche xar bolsun dégüchi bolma»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «....biraq uning yigha-zarlirigha qulaq salma».\f*  \x + \xo 19:18 \xt Pend. 13:24; 23:13; Ef. 6:4\x*   
\m
\v 19 Qehrlik kishi jaza tartar;  
\m Uni qutquzmaqchi bolsang, qayta-qayta qutquzushung kérek.   
\m
\v 20 Nesihetni anglighin, terbiyeni qobul qilghin,  
\m Undaq qilghanda kéyinki künliringde dana bolisen.   
\m
\v 21 Kishining könglide nurghun niyetler bar;  
\m Axirida peqet Perwerdigarning dalalet-hidayitidin chiqqan ish aqar.\x + \xo 19:21 \xt Ayup 23:13; Zeb. 33:11; 115:3; Yesh. 46:10\x*   
\m
\v 22 Kishining yéqimliqi uning méhir-muhebbitidindur;  
\m Miskin bolush yalghanchiliqtin yaxshidur.   
\m
\v 23 Perwerdigardin eyminish kishini hayatqa érishtürer;  
\m U kishi xatirjem, toq yashap, bala-qaza chüshürülüshidin xaliy bolar.\x + \xo 19:23 \xt Zeb. 34:9-10\x*   
\m
\v 24 Hurun qolini sunup qachigha tiqqini bilen,  
\m Ghizani aghzigha sélishqimu hurunluq qilar.\x + \xo 19:24 \xt Pend. 26:15\x*   
\m
\v 25 Hakawurgha qilin’ghan tayaq jazasi saddigha qilin’ghan ibrettur;  
\m Yorutulghan kishige bérilgen tenbih,  
\m Uning bilimini téximu ziyade qilar.\x + \xo 19:25 \xt Pend. 21:11\x*   
\m
\v 26 Atisining mélini bulighan,  
\m Anisini öyidin heydep chiqarghan,  
\m Reswaliq, iza-ahanet qaldurghuchi oghuldur.   
\m
\v 27 I oghul, nesihetke quliqingni yupuruwalsang,  
\m Eqilning telimliridin yiraqlashqiningdur.\f □ \fr 19:27 \ft \+bd «I oghul, ... eqilning telimliridin yiraqlashqiningdur»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «I oghlum, eqilning telimliridin yiraqlashturidighan sözlerni anglashtin özüngni tart!».\f*   
\m
\v 28 Peskesh guwahchi adaletni mazaq qilghuchidur;  
\m Yaman ademning aghzi rezillikni yutar.\f □ \fr 19:28 \ft \+bd «Peskesh guwahchi»\+bd* — ibraniy tilida: «Bélialning (Iblisning) guwahchisi».\f*   
\m
\v 29 Hakawurlar üchün jazalar teyyardur,  
\m Exmeqlerning dümbisige uridighan qamcha teyyardur.\f □ \fr 19:29 \ft \+bd «Hakawurlar»\+bd* — yaki «Mesxire qilghuchilar».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 20
\m
\v 1 Sharab kishini reswa qilar,  
\m Haraq kishini ghaljirlashturar;  
\m Kimki uninggha bérilip ézip ketse, eqilsizdur.   
\m
\v 2 Padishahning ghezipi shirning hörkirishige oxshash qorqunchluqtur;  
\m Uning achchiqini keltürgen, öz jénigha jaza chüshürer.\f □ \fr 20:2 \ft \+bd «... öz jénigha jaza chüshürer»\+bd* — ibraniy tilida: «... öz jénigha gunah qilghan bolidu».\f*  \x + \xo 20:2 \xt Pend. 16:14; 19:12\x*   
\m
\v 3 Özini majiradin néri qilish kishining izzitidur;  
\m Biraq herbir exmeq özini basalmas.\x + \xo 20:3 \xt Pend. 17:14\x*   
\m
\v 4 Hurun adem qishta yer heydimes;  
\m Yighim waqtida yoqluqta qélip ashliq tiler. \f □ \fr 20:4 \ft \+bd «Hurun adem qishta yer heydimes»\+bd* — Pelestinde bir yil alte pesilge bölinidu. On birinchi, on ikkinchi ay «qish pesli» hésablinidu. «Qish» pesli yer heydilidighan pesil, chünki bu pesilde yamghur yéghip tupraq yumshaq bolidu.\f*   
\m
\v 5 Kishining könglidiki oy-niyetliri chongqur sugha oxshashtur;  
\m Yorutulghan adem ularni tartip alalaydu.\f □ \fr 20:5 \ft \+bd «Kishining könglidiki oy-niyetliri ... yorutulghan adem ularni tartip alalaydu»\+bd* — bu pend-nesihetke qarita alimlarda töwendikidek birqanche xil chüshenche bar: (1) her ademning könglide chongqur oy-niyetler bardur; yorutulghan kishi bu oy-niyetlerni (yaxshi bolsun yaman bolsun) eqli bilen chüshinip yételeydu. (2) yorutulghan kishi danishmen hem az sözleydighan kishilerdin ularning yaxshi oy-pikirlirini, yaxshi nesihetlirini alalaydu. (3) yorutulghan kishi yaman niyetlik kishilerning aghzidin ularning niyetlirini bileleydu. (4) bezi alimlar bu ayetni «herbir kishining könglide Xudadin kelgen dalalet (yolyoruq, hidayet) bardur; u chongqur quduqtiki sugha oxshaydu; ...» dep chüshinip, uning menisini: «Xudadin kelgen shu «dalalet» herbir ademning könglide bolghan bolidu, yorutulghan kishi bu dalaletni jakarlap bashqilarni yorutalaydu» dep chüshendüridu. 
\fp  Bizningche birinchi xil chüshenchini toghra dep qaraymiz.\f*  \x + \xo 20:5 \xt Pend. 18:4\x*   
\m
\v 6 Özini sadiq deydighanlar köptur;  
\m Biraq ishenchlik bir ademni kim tapalisun?   
\m
\v 7 Heqqaniy adem diyanetlik yolda mangar;  
\m Uning perzentlirige bext-beriket qaldurular!   
\m
\v 8 Padishah adalet textide olturghanda,  
\m Hemme yamanliqni közi bilen qoghlaydu.\x + \xo 20:8 \xt Pend. 20:26\x*   
\m
\v 9 Kim özini gunahdin tazilandim,  
\m Wijdanim paklandi, déyeleydu?\x + \xo 20:9 \xt 1Pad. 8:46; Ayup 14:4; Zeb. 51:5-7; Top. 7:20; 1Yuh. 1:8\x*   
\m
\v 10 Ikki xil taraza téshi,  
\m Ikki xil küre ishlitish,  
\m Oxshashla Perwerdigargha yirginchliktur.\x + \xo 20:10 \xt Qan. 25:13; Pend. 11:1; 20:23\x*   
\m
\v 11 Hetta bala öz xisliti bilen biliner;  
\m Uning qilghanlirining pak, durus yaki emesliki heriketliridin körünüp turar.   
\m
\v 12 Köridighan közni, anglaydighan qulaqni,  
\m Her ikkisini Perwerdigar yaratti.\x + \xo 20:12 \xt Mis. 4:11; Zeb. 94:9\x*   
\m
\v 13 Uyqugha amraq bolma, namratliqqa uchraysen;  
\m Közüngni échip oyghaq bol, néning mol bolar.\x + \xo 20:13 \xt Pend. 19:15\x*   
\m
\v 14 Xéridar mal alghanda: «Nachar iken, nachar iken!» dep qaqshaydu;  
\m Élip ketkendin kéyin \add «Ésil nerse, erzan aldim» dep\add* maxtinidu.   
\m
\v 15 Altun bar, leel-yaqutlarmu köptur;  
\m Biraq bilimni béghishlighan lewler némidégen qimmetlik göherdur!\x + \xo 20:15 \xt Pend. 3:14,15\x*   
\m
\v 16 Yatqa képil bolghan kishidin qerzge tonini tutup alghin;  
\m Yat xotun’gha kapalet bergen kishidin kapalet puli al.\x + \xo 20:16 \xt Pend. 11:15; 27:13\x*   
\m
\v 17 Aldap érishken tamaq tatliqtur;  
\m Kéyin, uning yégini shéghil bolar.\x + \xo 20:17 \xt Pend. 9:17\x*   
\m
\v 18 Pilanlar meslihet bilen békitiler;  
\m Pishqan körsetme bilen jeng qilghin.   
\m
\v 19 Gep toshughuchi sirlarni ashkarilar;  
\m Shunga walaqtekkür bilen arilashma.\x + \xo 20:19 \xt Pend. 11:13\x*   
\m
\v 20 Kimki ata-anisini haqaret qilsa,  
\m Uning chirighi zulmet qarangghusida öcher!\x + \xo 20:20 \xt Mis. 21:17; Law. 20:9; Qan. 27:16; Mat. 15:4\x*   
\m
\v 21 Téz érishken miras haman beriketlik bolmas.\x + \xo 20:21 \xt Pend. 13:11; 28:20\x*   
\m
\v 22 Yamanliqqa yamanliq qayturay déme;  
\m Perwerdigargha tayinip küt, U derdingge yéter.\x + \xo 20:22 \xt Qan. 32:35; Pend. 17:13; 24:29; Rim. 12:17; 1Tés. 5:15; 1Pét. 3:9\x*   
\m
\v 23 Ikki xil taraza téshi Perwerdigargha yirginchliktur;  
\m Saxta ölchem qet’iy yarimas.\f □ \fr 20:23 \ft \+bd «qet’iy yarimas»\+bd* — ibraniy tilida «yaxshi emes».\f*  \x + \xo 20:23 \xt Pend. 20:10\x*   
\m
\v 24 Insanning hayatliq qedemlirini Perwerdigar belgileydu;  
\m Undaqta insan öz musapisini nedin bilsun?\x + \xo 20:24 \xt Ayup 31:4; Zeb. 37:23; 139:1-3; Yer. 10:23\x*   
\m
\v 25 Bir nersisini yéniklik bilen «\add Xudagha\add* atalghan!» dep wede bérish,  
\m Qesemlerdin kéyin ikkilinip qayta oylinish,  
\m Öz jénini qiltaqqa chüshürgen’ge barawer.   
\m
\v 26 Dana padishah yamanlarni topanni sorughandek soruwétidu,  
\m Xaman tepkendek tuluq bilen yanjiwéter.   
\m
\v 27 Ademning roh-wijdani — Perwerdigarning chirighidur,  
\m U qelbning herbir teglirini tekshürüp perq éter.   
\m
\v 28 Méhir-shepqet we heqiqet padishahni saqlaydu;  
\m U méhir-shepqet bilenla öz textini mustehkemleydu.   
\m
\v 29 Yash yigitlerning qawulluqi ularning pexridur;  
\m Qérilarning izziti aq chachliridur.\x + \xo 20:29 \xt Pend. 16:31\x*   
\m
\v 30 Terbiye yariliri yamanliqni tazilap chiqirar,  
\m Tayaq izliri ich-baghirni taza qilar.\x + \xo 20:30 \xt Pend. 10:13\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 21
\m
\v 1 Padishahning köngli ériqlardiki sudek Perwerdigarning qolididur;  
\m \add Perwerdigar\add* qeyerge toghrilisa, shu terepke mangidu.   
\m
\v 2 Insan özining hemme qilghan ishini toghra dep biler;  
\m Lékin Perwerdigar qelbdiki niyetlerni tarazigha sélip tartip körer.\f □ \fr 21:2 \ft \+bd «Qelbdiki niyetler»\+bd* — ibraniy tilida «qelbler» déyilidu.\f*  \x + \xo 21:2 \xt Pend. 16:2\x*   
\m
\v 3 Perwerdigarning neziride,  
\m Heqqaniyliq bilen adalet yürgüzüsh qurbanliq qilishtin ewzeldur.\x + \xo 21:3 \xt 1Sam. 15:22; Zeb. 50:8-14; Yesh. 1:11, 16; Hosh. 6:6\x*   
\m
\v 4 Tekebbur közler, meghrur qelb, yamanlarning chirighi — hemmisi gunahtur.\f □ \fr 21:4 \ft \+bd «yamanlarning chirighi»\+bd* — mushu yerde «chiragh» belkim ademning rohini, yeni ademning eng chongqur yérini körsitidu (20:27-ayetni körüng). Bashqa birxil terjimisi «yamanlarning hosuli».\f*   
\m
\v 5 Estayidil kishilerning oyliri ularni peqet bayashatliqqa yétekler;  
\m Chéchilangghularning oyliri bolsa, ularni peqet yoqsuzluqqila yétekler.\x + \xo 21:5 \xt Pend. 10:4; 13:4\x*   
\m
\v 6 Yaghlima til bilen érishken bayliqlar,  
\m Ölümni izdep yürgenler qoghlap yürgen bir tütünla, xalas.\x + \xo 21:6 \xt Pend. 10:2, 4; 13:11\x*   
\m
\v 7 Yamanlarning zalimliqi özlirini chirmiwalar;  
\m Chünki ular adalet yolida méngishni ret qilghan.   
\m
\v 8 Jinayetkar mangidighan yol nahayiti egridur;  
\m Sap dil ademning herikiti tüptüzdur.   
\m
\v 9 Soqushqaq xotun bilen \add azade\add* öyde bille turghandin köre,  
\m Ögzining bir bulungida \add yalghuz\add* yétip qopqan yaxshi.\f □ \fr 21:9 \ft \+bd «Soqushqaq xotun bilen azade öyde bille turghandin köre,...»\+bd* — yaki «Soqushqaq xotun bilen azade öyde olturghandin köre,...».\f*  \x + \xo 21:9 \xt Pend. 21:19; 25:24; 27:15\x*   
\m
\v 10 Yaman kishining köngli yamanliqqila hérismendur;  
\m U yéqinighimu shapaet körsetmes.   
\m
\v 11 Hakawurning jazagha tartilishi, bilimsizge ibret bolar;  
\m Dana kishi qobul qilghan nesihetlerdin téximu köp bilim alar.\f □ \fr 21:11 \ft \+bd «Hakawurning...»\+bd* — yaki «Mesxire qilghuchining...».\f*  \x + \xo 21:11 \xt Pend. 19:25\x*   
\m
\v 12 Heqqaniy Bolghuchi yamanning öyini közler;  
\m U haman yamanlarni yamanliqqa qoyup yiqitar.\f □ \fr 21:12 \ft \+bd «Heqqaniy bolghuchi»\+bd* — démisekmu «Heqqaniy Bolghuchi» Xuda Özidur.\f*   
\m
\v 13 Miskinlerning nalisigha quliqini yoputup kari bolmighuchi,  
\m Axiri özi peryad kötürer,  
\m Biraq héchkim perwa qilmas.   
\m
\v 14 Yoshurun sowghat ghezepni basar;  
\m Yeng ichide bérilgen para qehr-ghezepni peseyter.\f □ \fr 21:14 \ft \+bd «yeng ichide»\+bd* — ibraniy tilida «baghir ichide». \+bd «Yoshurun sowghat ghezepni basar... qehr-ghezepni peseyter»\+bd* — démisekmu, bu xil pend-nesihet bundaq ishlarni teriplimeydu, peqet omumiy ehwalni teswirleydu, xalas.\f*  \x + \xo 21:14 \xt Pend. 17:8; 18:16\x*   
\m
\v 15 Adaletni beja keltürüsh heqqaniylarning xushalliqidur,  
\m Biraq yamanliq qilghuchilargha wehimidur.   
\m
\v 16 Hékmet yolidin ézip ketken kishi,  
\m Erwahlarning jamaiti ichidikilerdin bolup qalar.\f □ \fr 21:16 \ft \+bd «Erwahlar»\+bd* — ölüklerning rohlirini körsitidu.\f*   
\m
\v 17 Tamashagha bérilgen kishi namrat qalar;  
\m Yagh chaynashqa, sharab ichishke amraq béyimas.   
\m
\v 18 Yaman adem heqqaniy adem üchün görü pulining ornida qalar;  
\m \add Ézilgen\add* duruslarning ornigha iplaslar qalar.\x + \xo 21:18 \xt Pend. 11:8\x*   
\m
\v 19 Soqushqaq we térikkek ayal bilen ortaq turghandin,  
\m Chöl-bayawanda yalghuz yashighan yaxshidur.\x + \xo 21:19 \xt Pend. 21:9; 25:24\x*   
\m
\v 20 Aqilanining öyide bayliq bar, zeytun may bar;  
\m Biraq exmeqler tapqinini utturluq buzup-chachar.   
\m
\v 21 Heqqaniyet, méhribanliqni izdigüchi adem,  
\m Hayat, heqqaniyet we izzet-hörmetke érisher.   
\m
\v 22 Dana kishi küchlükler shehirining sépiligha yamishar,  
\m Ularning tayanchi bolghan qorghinini ghulitar.   
\m
\v 23 Öz tiligha, aghzigha ige bolghan kishi,  
\m Jénini awarichiliklerdin saqlap qalar.\x + \xo 21:23 \xt Pend. 18:21\x*   
\m
\v 24 Chongchiliq qilghanlar,  
\m «Hakawur», «hali chong», «mazaqchi» atilar.   
\m
\v 25 Hurun kishi öz nepsidin halak bolar,  
\m Chünki uning qoli ishqa barmas;   
\m
\v 26 Nepsi yaman bolup u kün boyi teme qilip yürer;  
\m Biraq heqqaniy adem héchnémini ayimay sediqe qilar.\x + \xo 21:26 \xt Zeb. 37:26\x*   
\m
\v 27 Yaman ademning qurbanliqi Perwerdigargha yirginchliktur;  
\m Rezil gherezde epkélin’gen bolsa téximu shundaqtur!\x + \xo 21:27 \xt Pend. 15:8; Yesh. 1:13; Yer. 6:20; Am. 5:21\x*   
\m
\v 28 Yalghan guwahliq qilghuchi halak bolar;  
\m Eyni ehwalni anglap sözligen kishining sözi ebedgiche aqar.\x + \xo 21:28 \xt Pend. 19:5, 9\x*   
\m
\v 29 Yaman adem yüzini qélin qilar;  
\m Durus kishi yolini oylap puxta basar.   
\m
\v 30 Perwerdigargha qarshi turalaydighan héchqandaq danaliq, eqil-paraset yaki tedbir yoqtur.   
\m
\v 31 Atlar jeng küni üchün teyyar qilin’ghan bolsimu,  
\m Biraq ghelibe-nijat peqet Perwerdigardindur.\x + \xo 21:31 \xt Zeb. 20:7: 33:16-17\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 22
\m
\v 1 Yaxshi nam zor bayliqqa ige bolushtin ewzel;  
\m Qedir-qimmet altun-kümüshtin üstündur.\x + \xo 22:1 \xt Top. 7:1\x*   
\m
\v 2 Gaday bilen bay bir zéminda yashar;  
\m Her ikkisini yaratqan Perwerdigardur.\f □ \fr 22:2 \ft \+bd «Gaday bilen bay bir zéminda yashar»\+bd* — ibraniy tilida: «Gaday bilen bay bir-birige yoluqar».\f*  \x + \xo 22:2 \xt Pend. 29:13\x*   
\m
\v 3 Zérek kishi bala-qazani aldin körüp qachar;  
\m Saddilar aldigha bérip ziyan tartar.\x + \xo 22:3 \xt Pend. 27:12\x*   
\m
\v 4 Özini töwen tutup, Perwerdigardin eyminishning berikiti — bayashatliq, izzet-hörmet we hayattur.   
\m
\v 5 Hiyligerlerning yolida tikenler, tuzaqlar yatar;  
\m Öz yoligha hézi bolghan kishi ulardin yiraq bolar.\f □ \fr 22:5 \ft \+bd «Öz yoligha hézi bolghan kishi»\+bd* — ibraniy tilida «Öz jénini saqlaydighan kishi».\f*   
\m
\v 6 Baligha kichikide mijezige qarap durus terbiye berseng,  
\m Chong bolghanda u shu yoldin chiqmas.\f □ \fr 22:6 \ft \+bd «Baligha kichikide mijezige qarap durus terbiye berseng, ... yoldin chiqmas»\+bd* — bizningche bu pend herbir balining alahidiliki, xasliqi bar, shunga baligha öz mijezige, mahiyitige qarap terbiye bérish kérek, dégenni körsitidu. Bashqa birxil terjimisi: «Baligha kichikide heqqaniy yolda méngishni ögetseng,... yoldin chiqmas». 
\fp  Bezi xerhchiler ayetni «kinayilik söz» dǝp chüshinip: «Baligha kiqikidǝ özi xalighan (shexsiyetchi) yol boyiche terbiye bériwer! Mana, chong bolghanda u shu yoldin chiqmas!» dep terjime qilidu (démek, balini erkiletme!).\f*   
\m
\v 7 Baylar miskinlerni bashqurur;  
\m Qerzdar qerz igisining qulidur.   
\m
\v 8 Naheqliq uruqini chachqanning alidighan hosuli balayi’apettur;  
\m Uning ghezep-heywisi chüsher.\f □ \fr 22:8 \ft \+bd «Uning ghezep-heywisi»\+bd* — ibraniy tilida «Ghezipini yetküzidighan hasisi» déyilidu.\f*  \x + \xo 22:8 \xt Ayup 4:8; Hosh. 10:13\x*   
\m
\v 9 Séxiy adem beriket tapar;  
\m Chünki u miskinlerge öz nénidin bölüp bergüchidur.\f □ \fr 22:9 \ft \+bd «Séxiy adem»\+bd* — ibraniy tilida «séxi közlük kishi».\f*  \x + \xo 22:9 \xt 2Kor. 9:6\x*   
\m
\v 10 Hakawurni qoghliwetseng, jédel-majira bésilar;  
\m Kélishmeslikler we shermendichilikler tüger.   
\m
\v 11 Pak niyetni qedirleydighan kishining sözliri güzeldur;  
\m Shunga padishah uning bilen dost bolar.\x + \xo 22:11 \xt Zeb. 101:6\x*   
\m
\v 12 Perwerdigarning közi ilim-heqiqetni saqlar;  
\m U iplaslarning sözlirini échip tashlap bikar qilar.\f □ \fr 22:12 \ft \+bd «Perwerdigarning közi ilim-heqiqetni saqlar»\+bd* — Perwerdigar herbir dewrde, herbir yerde özini körsitidighan ispat-heqiqetni saqlaydu, hem shundaqla shu ispat-heqiqetni qedirleydighan, shulargha guwah béridighan kishilerni saqlaydu («Rim.» 1:19-20ni körüng); U yene barliq insanlargha kalam-shérif (Tawrat, Zebur, Injil) bergüchidur.\f*   
\m
\v 13 Hurun adem: «Tashqirida bir shir turidu,  
\m Kochigha chiqsam öltürülimen!» — deydu.\x + \xo 22:13 \xt Pend. 26:13\x*   
\m
\v 14 Zinaxor ayalning aghzi chongqur bir oridur;  
\m Perwerdigar narazi bolghan kishi uninggha chüshüp kéter.\x + \xo 22:14 \xt Pend. 2:16; 5:3; 7:5; 23:27\x*   
\m
\v 15 Nadanliq sebiy balilarning qelbige baghlaghliqtur;  
\m Biraq terbiye tayiqi buni uningdin yiraq qilar.\x + \xo 22:15 \xt Pend. 13:24; 19:18; 23:14; 29:15,17\x*   
\m
\v 16 Miskinlerni ézish bilen bay bolghan,  
\m We baylargha sowghat sunidighan kishi,  
\m Axiri peqet yoqsulluqta qalar.\x + \xo 22:16 \xt Pend. 14:31; 17:5\x*   
\b  
\m  
\s1 Ottuz hékmetlik söz  
\m
\v 17 Qulaq sal, sanga aqilanilerning sözlirini ögitey;  
\m Köngül qoyup bilimimni ögen’gin.   
\m
\v 18 Ularni qelbingde ching tutsang,  
\m Ular sanga shérin bolar,  
\m Lewliringde sep bolup teyyar turidu.   
\m
\v 19 Chin qelbing bilen Perwerdigargha tayinishing üchün,  
\m Bügün \add bu hékmetlik sözlerni\add* bashqa birsige emes,  
\m Belki sanga yetküzdum.   
\m
\v 20 Uningdin mana ottuzni yazdim,  
\m Buning ichide nesihetler hem bilim bar. \f □ \fr 22:20 \ft \+bd «Uningdin mana ottuzni yazdim»\+bd* — bu «ottuz söz» 22:22-24:22de tépilidu. 
\fp  Bashqa birxil terjimisi: «Uningdin mana ela sözlerni yazdim».\f*   
\m
\v 21 Bular bilen heqiqetning sözlirining derweqe heqiqet ikenlikini bileleysen,  
\m We shundaq qilip séni ewetküchilerge heqiqetning sözliri bilen jawab qayturalaysen.   
\b  
\m
\v 22 Yoqsuldin bulap alma, u kembeghel tursa,  
\m Ajiz möminlerni soraq ornida bozek qilma. \f □ \fr 22:22 \ft \+bd «soraq orni»\+bd* — ibraniy tilida «sheher derwazisi» — yeni sot qilidighan yerni körsitidu.\f*  \x + \xo 22:22 \xt Mis. 23:6; Ayup 31:13; Zeb. 82:3, 4; Zek. 7:10\x*   
\m
\v 23 Chünki Perwerdigar ularning dewasini kötürer,  
\m Ulardin bulap alghanlardin bulap alar.\x + \xo 22:23 \xt Mis. 22:22, 23; Zeb. 10:17-18\x*   
\b  
\m
\v 24 Mijezi ittik adem bilen dost bolma,  
\m Qehrlik adem bilen arilashma,   
\m
\v 25 Bolmisa, uning yaman yolini öginip qélip, qiltaqqa chüshisen.   
\b  
\m
\v 26 Bashqilargha \add képil bolup\add* qol bergüchilerdin bolma,  
\m Qerzlerni töleshke kapalet bergüchilerdin bolma;\x + \xo 22:26 \xt Pend. 6:1; 11:15\x*   
\m
\v 27 Séning qayturalighudek nerseng bolghan bolsa,  
\m Ular orun-körpiliringni bikardin-bikar astingdin élip ketmigen bolatti!\x + \xo 22:27 \xt Pend. 20:16\x*   
\b  
\m
\v 28 Ata-bowiliring pasilni belgilep bergen kona chégra tashlirini yötkime.\x + \xo 22:28 \xt Qan. 19:14; 27:17; Pend. 23:10\x*   
\b  
\m
\v 29 Ishni estayidil we chaqqan béjiridighan kishini körgenmiding?  
\m U pes ademlerning xizmitide bolmas;  
\m Padishahlarning aldida turar.\f □ \fr 22:29 \ft \+bd «Estayidil we chaqqan»\+bd* — ibraniy tilida birla söz («mahir») bilen ipadilinidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 23
\m
\v 1 Katta erbab bilen hemdastixan bolsang,  
\m Aldingdiki kim ikenlikini obdan oylan.   
\m
\v 2 Ishtiying yaman bolsa,  
\m Gélinggha pichaq tenglep turghandek özüngni tart.\f □ \fr 23:2 \ft \+bd «Özüngni tart»\+bd* — ibraniy tilida «gélinggha pichaq tenglep tur» dégen söz bilen ipadilinidu.\f*   
\m
\v 3 Uning nazunémetlirini tama qilma,  
\m Ular adem aldaydighan tamaqlardur.   
\b  
\m
\v 4 Bay bolimen dep özüngni upratma;  
\m Özüngning zéhningni bu ishqa qaratma.\f □ \fr 23:4 \ft \+bd «Özüngning zéhningni bu ishqa qaratma»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Öz eqlingdin chékinip özüngni tart». 3:5-ayetni körüng.\f*   
\m
\v 5 \add Bayliqlargha\add* köz tikishing bilenla, ular yoq bolidu;  
\m Pul-mal derweqe özige qanat yasap,  
\m Xuddi bürküttek asman’gha uchup kéter.   
\b  
\m
\v 6 Ach közning nénini yéme,  
\m Uning ésil nazunémetlirini tama qilma;   
\m
\v 7 Chünki uning köngli qandaq bolghandek, özimu shundaq.  
\m U aghzida: — Qéni, alsila, ichsile! — désimu,  
\m Biraq könglide séni oylighini yoq.   
\m
\v 8 Yégen bir yutum taamnimu qusuwétisen,  
\m Uninggha qilghan chirayliq sözliringmu bikargha ketken bolidu.   
\b  
\m
\v 9 Exmeqqe yol körsitip salma,  
\m Chünki u eqil sözliringni közge ilmas.\x + \xo 23:9 \xt Pend. 9:8; Mat. 7:6\x*   
\b  
\m
\v 10 Qedimde békitken yerning pasil tashlirini yötkime,  
\m Yétimlarning étizlirighimu ayagh basma;\x + \xo 23:10 \xt Pend. 22:28\x*   
\m
\v 11 Chünki ularning Hemjemet-Qutquzghuchisi intayin küchlüktur;  
\m U Özi ular üchün üstüngdin dewa qilar.\f □ \fr 23:11 \ft \+bd «Hemjemet-Qutquzghuchi»\+bd* — kona Israilda «hemjemet-qutquzghuchi» («goél»)ning qilidighan yene bir ishi özining jemetidiki uwal qilin’ghanlar üchün adaletni yürgüzüsh idi. Uning uruq-tughqanliridin birsi qatilliq qestige uchrighan bolsa, «hemjemet-qutquzghuchi»ning qatilni öltürüsh hoquqi hem wezipisi bar idi. Mushu ayettiki «hemjemet-qutquzghuchi» bolsa Xuda Özidur, elwette.\f*   
\b  
\m
\v 12 Nesihetke köngül qoy,  
\m Ilim-bilimlerge qulaq sal.   
\b  
\m
\v 13 Balanggha terbiye bérishtin érinme;  
\m Eger tayaq bilen ursang, u ölüp ketmeydu;\x + \xo 23:13 \xt Pend. 13:24; 19:18; 22:15; 29:15,17\x*   
\m
\v 14 Sen uni tayaq bilen ursang,  
\m Belkim uni tehtisaradin qutquziwalisen.\f □ \fr 23:14 \ft \+bd «tehtisara»\+bd* — ölgenlerning rohliri baridighan jayni körsitidu.\f*   
\m
\v 15 I oghlum, dana bolsang,  
\m Méning qelbim qanche xush bolar idi!   
\m
\v 16 Aghzingda orunluq sözler bolsa, ich-ichimdin shadlinimen.\f □ \fr 23:16 \ft \+bd «ich-ichimdin shadlinimen»\+bd* — ibraniy tilida «böreklirim shadlinidu».\f*   
\b  
\m
\v 17 Gunah sadir qilghuchilargha reshk qilma,  
\m Herdaim Perwerdigardin eyminishte turghin;\x + \xo 23:17 \xt Zeb. 37:1; 73:3; Pend. 24:1\x*   
\m
\v 18 Shundaq qilghiningda jezmen köridighan yaxshi kününg bolidu,  
\m Arzu-ümiding bikargha ketmes.\x + \xo 23:18 \xt Pend. 24:14\x*   
\b  
\m
\v 19 I oghlum, sözümge qulaq sélip dana bol,  
\m Qelbingni \add Xudaning\add* yoligha bashlighin.   
\m
\v 20 Meyxorlargha arilashma,  
\m Nepsi yaman göshxorlar bilen bardi-keldi qilma;\x + \xo 23:20 \xt Yesh. 5:22; Luqa 21:34; Rim. 13:13; Ef. 5:18\x*   
\m
\v 21 Chünki haraqkesh bilen nepsi yaman axirida yoqsulluqta qalar,  
\m Gheplet uyqusigha patqanlargha jende kiyimni kiygüzer.   
\b  
\m
\v 22 Séni tapqan atangning sözini angla,  
\m Anang qérighanda uninggha hörmetsizlik qilma.\x + \xo 23:22 \xt Pend. 1:8\x*   
\m
\v 23 Heqiqetni sétiwal,  
\m Uni hergiz sétiwetme.  
\m Danaliq, terbiye we yorutulushnimu al.\x + \xo 23:23 \xt Pend. 4:7\x*   
\b  
\m
\v 24 Heqqaniy balining atisi chong xushalliq tapar;  
\m Dana oghulni tapqan atisi uningdin xursen bolar.\x + \xo 23:24 \xt Pend. 10:1; 15:20\x*   
\m
\v 25 Ata-anangni söyündürüp,  
\m Séni tughqan anangni xush qil.   
\b  
\m
\v 26 I oghlum, qelbingni manga tapshur;  
\m Közliringmu hayatliq yollirimgha tikilsun!   
\m
\v 27 Chünki pahishe ayal chongqur oridur,  
\m Buzuq yat ayal tar zindandur;\x + \xo 23:27 \xt Pend. 22:14\x*   
\m
\v 28 Ular qaraqchidek möküwélip,  
\m Insaniyet arisidiki wapasizlarni köpeyter.   
\b  
\m
\v 29 Kimde azab bar? Kimde derd-elem? Kim jédel ichide qalar? Kim nale-peryad kötürer? Kim sewebsiz yarilinar? Kimning közi qizirip kéter?   
\m
\v 30 Del sharab üstide uzun olturghan,  
\m Ebjesh sharabtin tétishqa aldirighan meyxorlar!\x + \xo 23:30 \xt Yesh. 5:11,22\x*   
\m
\v 31 Sharabning ajayib qizilliqigha, uning jamdiki julaliqigha,  
\m Kishining gélidin shundaq siliq ötkenlikige meptun bolup qalma!   
\m
\v 32 Axirida u zeherlik yilandek chéqiwalidu,  
\m Oq yilandek neshtirini sanjiydu.   
\m
\v 33 Köz aldingda ghelite menziriler körünidu,  
\m Aghzingdin qalaymiqan sözler chiqidu. \f □ \fr 23:33 \ft \+bd «ghelite menziriler körünidu»\+bd* — yaki «ghelite ayallar körünidu».\f*   
\m
\v 34 Xuddi déngiz-okyanlarda leylep qalghandek,  
\m Yelkenlik kémining moma yaghichi üstide yatqandek bolisen.   
\m
\v 35 Sen choqum: — Birsi méni urdi, lékin men yarilanmidim!  
\m Birsi méni tayaq bilen urdi, biraq aghriqini sezmidim!» — deysen.  
\m Biraq sen yene: «Hoshumgha kelsemla, men yenila sharabni izdeymen! — deysen.   
\b  
\b  
\m  
\c 24
\m
\v 1 Yamanlargha reshk qilma,  
\m Ular bilen bardi-keldi qilishni arzu qilma;\x + \xo 24:1 \xt Zeb. 37:1; Pend. 3:31; 23:17\x*   
\m
\v 2 Chünki ularning köngli zorawanliqnila oylar;  
\m Ularning aghzi azar yetküzüshni sözler.\x + \xo 24:2 \xt Zeb. 10:7\x*   
\b  
\m
\v 3 Aile bolsa danaliq asasida berpa qilinar;  
\m Chüshinish bilen mustehkemliner.   
\m
\v 4 Bilim bilen öyning xaniliri herxil qimmetlik, ésil göherlerge toldurular.   
\b  
\m
\v 5 Dana adem zor küchke igidur;  
\m Bilimi bar adem qudritini ashurar.\x + \xo 24:5 \xt Pend. 21:22\x*   
\m
\v 6 Puxta nesihetler bilen jeng qilghin;  
\m Ghelibe bolsa Birdinbir Ulugh Meslihetchi bilen bolar.\f □ \fr 24:6 \ft \+bd «Ghelibe bolsa birdinbir ulugh meslihetchi bilen bolar»\+bd* — «Birdinbir Ulugh Meslihetchi» bizningche Xuda Özini körsitishi kérek. 
\fp  Bashqa birxil terjimisi: «Meslihetchiler köp bolsa, ghelibe bolidu».\f*  \x + \xo 24:6 \xt Pend. 11:14; 15:22; 20:18\x*   
\b  
\m
\v 7 Danaliq eqilsiz ademge nisbeten tolimu égiz, chüshiniksizdur;  
\m \add Chonglar\add* sheher derwazisi aldigha yighilghanda u zuwan achalmas.\x + \xo 24:7 \xt Pend. 14:6\x*   
\b  
\m
\v 8 Eskilikni niyetligen adem «suyiqestchi» atilar.   
\m
\v 9 Exmeqliqtin bolghan niyet gunahdur;  
\m Hakawur kishi ademlerge yirginchliktur.   
\b  
\m
\v 10 Béshinggha éghir kün chüshkende jasaretsiz bolsang,  
\m Küchsiz hésablinisen.   
\b  
\m
\v 11 \add Sewebsiz\add* ölümge tartilghanlarni qutquzghin;  
\m Boghuzlinish xewpide turghanlardin yardem qolungni tartma;\x + \xo 24:11 \xt Zeb. 82:3-4\x*   
\m
\v 12 Eger sen: «Bu ishtin xewirimiz yoqtur» déseng,  
\m Her ademning könglini tarazigha Salghuchi buni körmesmu?  
\m Jéningni hayat Saqlighuchi uni bilmesmu?  
\m U herbir insan balsining öz qilghanliri boyiche ularning özige yandurmasmu?\x + \xo 24:12 \xt Ayup 34:11; Zeb. 62:12; Yer. 32:19; Rim. 2:6; Weh. 22:12\x*   
\b  
\m
\v 13 I oghlum, hesel \add tapsang\add* istimal qil, u yaxshidur.  
\m Here könikidin alghan hesel bolsa tatliq tétiydu;   
\m
\v 14 Danaliq bilen tonushsang, umu könglüngge shuningdek bolar;  
\m Uni tapqiningda jezmen yaxshi köridighan kününg bolidu,  
\m Arzu-ümiding bikargha ketmes.\x + \xo 24:14 \xt Zeb. 19:11; 119:103; Pend. 23:18\x*   
\b  
\m
\v 15 I rezil adem, heqqaniyning öyige yoshurun hujum qilishni kütme,  
\m Uning turalghusini bulighuchi bolma!   
\m
\v 16 Chünki heqqaniy yette qétim yiqilip chüsher,  
\m Biraq axiri yene ornidin turar.  
\m Lékin rezil kishi külpet ichige putliship chüsher.\x + \xo 24:16 \xt Ayup 5:19; Zeb. 34:19; Am. 5:2; 8:14\x*   
\b  
\m
\v 17 Reqibing yiqilip ketse xush bolup ketme,  
\m Düshmining putliship chüshse shadlanma;\x + \xo 24:17 \xt Ayup 31:29; Pend. 17:5\x*   
\m
\v 18 Perwerdigar buni körgende,  
\m Bu qiliqingni yaxshi körmey,  
\m Belkim ghezipini reqibingge chüshürmesliki mumkin.   
\b  
\m
\v 19 Yamanlar \add rawaj tapsa\add*, biaram bolup ketme;  
\m Rezillerge reshk qilma.\x + \xo 24:19 \xt Zeb. 37:1; 73:3; Pend. 3:31; 23:17; 24:1\x*   
\m
\v 20 Chünki yamanlarning kélechiki yoqtur,  
\m Uning chirighimu öchürüler.\x + \xo 24:20 \xt Ayup 18:5, 6; Pend. 13:9; 20:20\x*   
\b  
\m
\v 21 I oghlum, Perwerdigardin qorqqin, padishahnimu hörmet qil.  
\m Qutratquchilar bilen arilashma.   
\m
\v 22 Bundaq kishilerge kélidighan balayi’apet ushtumtut bolar,  
\m \add Perwerdigar bilen padishahning\add* ularni qandaq yoqitidighanliqini bilemsen?\f □ \fr 24:22 \ft \+bd «Perwerdigar bilen padishahning...»\+bd* — ibraniy tilida: «Ular ikkisining...».\f*   
\b  
\m  
\s1 Bashqa eqliye sözler  
\m
\v 23 Bularmu aqilanilerning sözliridur: —  
\b  
\m Sot qilghanda bir terepke yan bésish qet’iy bolmas. \f □ \fr 24:23 \ft \+bd «qet’iy bolmas»\+bd* — ibraniy tilida «yaxshi emes».\f*  \x + \xo 24:23 \xt Mis. 23:3, 6; Law. 19:15; Qan. 1:17; 16:19; Pend. 18:5; 28:21; Yuh. 7:24; Yaq. 2:1\x*   
\m
\v 24 Jinayetchige: «Eyibsiz sen» dep höküm chiqarghan kishige,  
\m Xelqler lenet éytar;  
\m El-yurtlar uningdin nepretliner. \x + \xo 24:24 \xt Pend. 17:15; Yesh. 5:23\x*   
\m
\v 25 Biraq ular jinayetchining gunahini échip tashlighan kishidin xursen bolar,  
\m Ular uninggha bext-saadet tilisher.   
\b  
\m
\v 26 Durus jawab bergüchi,  
\m Goyaki kishining lewlirige söygüchidur.\f □ \fr 24:26 \ft \+bd «Durus jawab bergüchi, goyaki kishining lewlirige söygüchidur»\+bd* — ayetning bashqa birxil terjimisi «Ular durus jawab bergen kishining lewlirige söyüp qoyar».\f*   
\b  
\m
\v 27 Awwal sirtta ishliringning yolini hazirlap,  
\m Étiz-ériqliringni teyyarla,  
\m Andin öyüngni salghin.   
\b  
\m
\v 28 Yéqininggha qarshi asassiz guwahliq qilma;  
\m Aghzingdin héch yalghanchiliq chiqarma.   
\m
\v 29 «U manga qandaq qilghan bolsa, menmu uninggha shundaq qilimen,  
\m Uning manga qilghinini özige yandurimen», dégüchi bolma.\x + \xo 24:29 \xt Rim. 12:17,19\x*   
\b  
\m
\v 30 Men hurunning étizliqidin öttim,  
\m Eqilsizning üzümzarliqi yénidin mangdim,   
\m
\v 31 Mana, her yéridin tikenler ösüp chiqqan,  
\m Xoxilar yer yüzini bésip ketken,  
\m Qoruq témi örülüp ketken!   
\m
\v 32 Ularni körgech, obdan oylandim;  
\m Körginimdin sawaq aldim: —   
\m
\v 33 Sen: «Yene birdem közümni yumuwalay,  
\m Yene birdem uxliwalay,  
\m Yene birdem put-qolumni almap yétiwalay» — déseng,\x + \xo 24:33 \xt Pend. 6:10,11\x*   
\m
\v 34 Namratliq bulangchidek séni bésip kéler,  
\m Hajetmenlik qalqanliq eskerdek sanga hujum qilar.   
\b  
\b  
\m  
\c 25
\s1 Sulaymanning pend-nesihetlirining dawami  
\m
\v 1 Töwende bayan qilinidighanlirimu Sulaymanning pend-nesihetliri; bularni Yehudaning padishahi Hezekiyaning ordisidikiler köchürüp xatiriligen: —   
\b  
\m
\v 2 Perwerdigarning ulughluqi — Özining qilghan ishini ashkarilimighinida;  
\m Padishahlarning ulughluqi — bir ishning sirini yésheliginide.\x + \xo 25:2 \xt Rim. 11:33\x*   
\m
\v 3 Ershning égizlikini,  
\m Zéminning chongqurluqini,  
\m We padishahlarning könglidikini mölcherlep bilgili bolmas.   
\m
\v 4 Awwal kümüshning poqi ayrilip tawlansa,  
\m Andin zerger nepis bir qacha yasap chiqar.   
\m
\v 5 Awwal padishahning aldidiki rezil xizmetkarliri qoghliwétilse,  
\m Andin uning texti adalet üstige qurular.\x + \xo 25:5 \xt Pend. 20:8, 28\x*   
\m
\v 6 Padishahning aldida özüngni hemmining aldi qilip körsetme,  
\m \add Uning aldidiki\add* erbablarning ornida turuwalma;   
\m
\v 7 Ornungni özüngdin yuqiri janabqa bérip, uning aldida pegahqa chüshürülginingdin köre,  
\m Özgilerning séni törge teklip qilghini yaxshidur.\f □ \fr 25:7 \ft \+bd «Ornungni özüngdin yuqiri janabqa...»\+bd* — ibraniy tilida «Öz közüng körgen janabqa...».\f*  \x + \xo 25:7 \xt Luqa 14:7-11\x*   
\b  
\m
\v 8 Aldirap dewagha barmighin,  
\m Mubada bérip, yéqining \add üstün chiqip\add* séni let qilsa, qandaq qilisen?\x + \xo 25:8 \xt Pend. 18:17\x*   
\m
\v 9 Yéqining bilen munazirileshseng,  
\m Bashqilarning sirini achma.   
\m
\v 10 Bolmisa, buni bilgüchiler séni eyibleydu,  
\m Sésiq namdin qutulalmaysen.   
\b  
\m
\v 11 Waqti-jayida qilin’ghan söz,  
\m Kümüsh ramkilargha tizilghan altun almilardur.   
\m
\v 12 \add Qulaqqa\add* altun halqa, nepis altundin yasalghan zinnet buyumi yarashqandek,  
\m Aqilanining agahlandurushi köngül qoyghanning quliqigha yarishar.   
\b  
\m
\v 13 Xuddi orma waqtidiki tomuzda \add ichken\add* qar süyidek,  
\m Ishenchlik elchi özini ewetküchilerge shundaq bolar;  
\m U xojayinlirining köksi-qarnini yashartar.\f □ \fr 25:13 \ft \+bd «Xuddi orma waqtidiki tomuzda ichken qar süyidek»\+bd* — ibraniy tilida: «Xuddi orma waqtidiki qarning salqinidek» déyilidu.\f*  \x + \xo 25:13 \xt Pend. 13:17\x*   
\b  
\m
\v 14 Yamghuri yoq bulut-shamal,  
\m Yalghan sowghatni wede qilip maxtan’ghuchigha oxshashtur.   
\b  
\m
\v 15 Uzun’ghiche sewr-taqet qilinsa, hökümdarmu qayil qilinar,  
\m Yumshaq til söngeklerdinmu öter.\x + \xo 25:15 \xt Pend. 15:1; 16:14\x*   
\b  
\m
\v 16 Sen hesel tépiwaldingmu?  
\m Uni peqet toyghuchila ye,  
\m Köp yéseng yanduruwétisen.   
\b  
\m
\v 17 Qoshnangning bosughisigha az desse,  
\m Ular sendin toyup, öch bolup qalmisun.   
\b  
\m
\v 18 Yalghan guwahliq bilen yéqinigha qara chaplighuchi,  
\m Xuddi gürze, qilich we ötkür oqqa oxshashtur.\x + \xo 25:18 \xt Zeb. 11:2; 57:4; 59:7; 120:3-4; Pend. 12:18\x*   
\m
\v 19 Sunuq chish bilen chaynash,  
\m Tokur put \add bilen méngish\add*,  
\m Külpet künide wapasiz kishige ümid baghlighandektur.   
\b  
\m
\v 20 Qish künide kishilerning kiyimini salduruwétish,  
\m Yaki suda üstige achchiq su quyush,  
\m Qayghuluq kishining aldida naxsha éytqandektur.\f □ \fr 25:20 \ft \+bd «(xam) suda üstige achchiq su quyush»\+bd* — suda üstige achchiq su quyulsa, intayin achchiq bir hid chiqidu, shunga menisi: — «yarigha tuz sepkendek» dégendek.\f*  \x + \xo 25:20 \xt Rim. 12:15\x*   
\b  
\m
\v 21 Düshminingning qorsiqi ach bolsa,  
\m Nan ber;  
\m Ussighan bolsa su ber; \f □ \fr 25:21 \ft \+bd «Düshmining...»\+bd* — ibraniy tilida «Sanga öch bolghanning...».\f*  \x + \xo 25:21 \xt Mis. 23:4, 5; Rim. 12:20\x*   
\m
\v 22 Shundaq qilsang, béshigha kömür choghini toplap salghan bolisen,  
\m We Perwerdigar bu ishni sanga yanduridu.\f □ \fr 25:22 \ft \+bd «(düshmenning) béshigha kömür choghini toplap salghan bolisen»\+bd* — buning menisi: «uni qattiq uyaldurisen». Bu ibare Misirdiki kona bir adetni körsitidu. Kishiler towa qilghanliqini bildürüsh üchün béshida bir siwet choghni kötürüp mangidu. Shunga «Uning béshigha kömür choghini toplap salisen» dégini, uning towa qilishigha yardem béreleysen» «wijdanini oyghitisen» dégenliktur.\f*   
\b  
\m
\v 23 Shimal tereptin chiqqan shamal qattiq yamghur élip kelgendek,  
\m Chéqimchi shum chirayni keltürer.   
\m
\v 24 Soqushqaq xotun bilen \add azade\add* öyde bille turghandin köre,  
\m Ögzining bir bulungida \add yalghuz\add* yétip-qopqan yaxshi.\f □ \fr 25:24 \ft \+bd «Soqushqaq xotun bilen azade öyde bille turghandin köre,...»\+bd* — yaki «Soqushqaq xotun bilen azade öyde olturghandin köre,...».\f*  \x + \xo 25:24 \xt Pend. 21:9,19\x*   
\m
\v 25 Ussap ketken kishige muzdek su bérilgendek,  
\m Yiraq yurttin kelgen xush xewermu ene shundaq bolar.   
\m
\v 26 Pétiqdilip süyi léyip ketken bulaq,  
\m Süyi bulghiwétilgen quduq,  
\m Rezillerge yol qoyghan heqqaniy ademge oxshashtur.   
\m
\v 27 Heselni heddidin ziyade yéyish yaxshi bolmas;  
\m Biraq ulughluqni izdeshning özi ulugh ishtur.\f □ \fr 25:27 \ft \+bd «Biraq ulughluqni izdeshning özi ulugh ishtur»\+bd* — bizningche bu ayettiki «ulughluq» Xudaning ulughluqini körsitidu. 
\fp  Ibraniy tilida «ulugh» bilen «éghir» bir söz bolghachqa, bu ayetning bashqa birxil terjimisi bar: «Éghir ishlarni oylinip sürüshtürüshning özi éghir ishtur». Yene bashqa birnechche xil terjimiliri bar, jümlidin «Öz ulughluqini izdesh ulugh ish emes».\f*   
\m
\v 28 Özini tutalmaydighan kishi,  
\m Weyran bolghan, sépilsiz qalghan sheherge oxshaydu.\f □ \fr 25:28 \ft \+bd «Özini tutalmaydighan kishi»\+bd* — «özini tutalmaydighan» dégen söz ibraniy tilida «öz rohini idare qilalmaydighan» dep ipadilinidu.\f*  \x + \xo 25:28 \xt Pend. 16:32\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 26
\m
\v 1 Yazda qar yéghish,  
\m Orma waqtida yamghur yéghish qamlashmighandek,  
\m Izzet-hörmet exmeqqe layiq emestur.   
\m
\v 2 Leylep uchup yürgen quchqachtek,  
\m Uchqan qarlighach yerge qonmighandek,  
\m Sewebsiz qarghish kishige ziyan keltürelmes.   
\m
\v 3 Atqa qamcha, éshekke noxta lazim bolghinidek,  
\m Exmeqning dümbisige tayaq layiqtur.\x + \xo 26:3 \xt Zeb. 32:8, 9,10; Pend. 10:13\x*   
\m
\v 4 Exmeqning exmiqane gépi boyiche uninggha jawab bermigin,  
\m Jawab berseng özüng uninggha oxshap qélishing mumkin.   
\m
\v 5 Exmeqning exmiqane gépi boyiche uninggha jawab bergin,  
\m Jawab bermiseng u özining exmeqliqini eqilliq dep chaghlar.   
\m
\v 6 Öz putini késiwetkendek,  
\m Öz béshigha zulmet tiligendek,  
\m Exmeqtin xewer yollashmu shundaq bir ishtur.\f □ \fr 26:6 \ft \+bd «Öz béshigha zulmet tiligendek»\+bd* — ibraniy tilida «xuddi ziyan ichkendek».\f*   
\m
\v 7 Tokurning kargha kelmigen putliridek,  
\m Exmeqning aghzigha sélin’ghan pend-nesihetmu bikar bolur.   
\m
\v 8 Salghigha tashni baghlap atqandek,  
\m Exmeqqe hörmet bildürüshmu exmiqane ishtur.\f □ \fr 26:8 \ft \+bd «Salghigha tashni baghlap atqandek,...»\+bd* — tash salghigha baghlap qoyulsa, uni salghidin chiqarghili bolmaydu, elwette.\f*   
\m
\v 9 Exmeqning aghzigha sélin’ghan pend-nesihet,  
\m Mestning qoligha sanjilghan tikendektur.   
\m
\v 10 Öz yéqinlirini qarisigha zeximlendürgen oqyachidek,  
\m Exmeqni yaki udul kelgen ademni yallap ishletken xojayinmu oxshashla zeximlendürgüchidur.\f □ \fr 26:10 \ft \+bd «Öz yéqinlirini qarisigha zeximlendürgen oqyachidek, exmeqni yaki udul kelgen ademni yallap ishletken xojayinmu oxshashla zeximlendürgüchidur»\+bd* — bu pend-nesihetning bashqa birnechche xil terjimiliri bar.\f*   
\m
\v 11 It aylinip kélip öz qusuqini yalighandek,  
\m Exmeq exmeqliqini qaytilar.\x + \xo 26:11 \xt 2Pét. 2:22\x*   
\m
\v 12 Özini dana chaghlap memnun bolghan kishini kördüngmu?  
\m Uninggha ümid baghlimaqtin exmeqqe ümid baghlimaq ewzeldur.\x + \xo 26:12 \xt Pend. 29:20\x*   
\m
\v 13 Hurun adem: — «Tashqirida dehshetlik bir shir turidu,  
\m Kochida bir shir yüridu!» — dep \add öydin chiqmas\add*.\x + \xo 26:13 \xt Pend. 22:13\x*   
\m
\v 14 Öz mujuqida échilip-yépilip turghan ishikke oxshash,  
\m Hurun kariwatta yétip u yaq-bu yaqqa örülmekte.   
\m
\v 15 Hurun qolini sunup qachigha tiqqini bilen,  
\m Ghizani aghzigha sélishtinmu ériner.\x + \xo 26:15 \xt Pend. 19:24\x*   
\m
\v 16 Hurun özini pem bilen jawab bergüchi yette kishidinmu dana sanar.   
\m
\v 17 Kochida kéliwétip, özige munasiwetsiz majiragha arilashqan kishi,  
\m Itning quliqini tutup sozghan’gha oxshash xeterge duchar bolar.   
\m
\v 18 Öz yéqinlirini aldap «Peqet chaqchaq qilip qoydum!» deydighan kishi,  
\m Otqashlarni, oqlarni, herxil ejellik qorallarni atqan telwige oxshaydu.   
\m
\v 20 Otun bolmisa ot öcher;  
\m Gheywet bolmisa, jédel bésilar.\x + \xo 26:20 \xt Pend. 22:10\x*   
\m
\v 21 Choghlar üstige chachqan kömürdek,  
\m Ot üstige qoyghan otundek, jédelchi jédelni ulghaytar.\x + \xo 26:21 \xt Pend. 15:18; 29:22\x*   
\m
\v 22 Gheywetxorning sözliri herxil nazunémetlerdek,  
\m Kishining qelbige chongqur singdürüler.\f □ \fr 26:22 \ft \+bd «Kishining qelbige chongqur singdürüler»\+bd* — ibraniy tilida «kishining qorsiqining ichki yerlirige singdürüler».\f*  \x + \xo 26:22 \xt Pend. 18:8\x*   
\m
\v 23 Yalqunluq lewler rezil köngüllerge qoshulghanda,  
\m Sapal qachigha kümüsh hel bergen’ge oxshashtur.   
\m
\v 24 Adawet saqlaydighan adem öchini gepliri bilen yapsimu,  
\m Könglide qat-qat suyiqest saqlaydu.   
\m
\v 25 Uning sözi chirayliq bolsimu, ishinip ketmigin;  
\m Qelbide yette qat iplasliq bardur.   
\m
\v 26 U öchmenlikini chirayliq gep bilen yapsimu,  
\m Lékin rezilliki jamaetning aldida ashkarilinar.   
\m
\v 27 Kishige ora kolighan özi chüsher;  
\m Tashni domilatqan kishini tash dumilap qaytip kélip uni yanjar.\x + \xo 26:27 \xt Zeb. 7:15-16; 9:15; 10:2; 57:6; Top. 10:8\x*   
\m
\v 28 Saxta til özi ziyankeshlik qilghan kishilerge nepretliner;  
\m Xushamet qilghuchi éghiz ademni halaketke ittirer.   
\b  
\b  
\m  
\c 27
\m
\v 1 Etiki kününg toghruluq maxtanma,  
\m Chünki bir küni néme bolidighiningnimu bilmeysen.\x + \xo 27:1 \xt Yaq. 4:13, 14\x*   
\m
\v 2 Séni bashqilar maxtisun, öz aghzing mundaq qilmisun,  
\m Yat adem séni maxtisun, öz lewliring undaq qilmisun.   
\m
\v 3 Tash éghir, qum xéli jing basar,  
\m Biraq exmeq keltüridighan xapichiliq ikkisidin téximu éghirdur.   
\m
\v 4 Ghezep rehimsizdur,  
\m Qehr bolsa kelkündek ademni éqitip kéter,  
\m Biraq kim hesetxorluq aldida taqabil turalisun?   
\m
\v 5 Ashkara eyiblesh yoshurun muhebbettin eladur.   
\m
\v 6 Dostning qolidin yégen zeximler sadiqliqtin bolidu;  
\m Biraq düshmenning söyüshliri hiyligerliktur.\f □ \fr 27:6 \ft \+bd «Dostning qolidin yégen zeximler sadiqliqtin bolidu»\+bd* — yaki «Dostning qolidin yégen zeximler ademni heqiqetke yetküzer».\f*   
\m
\v 7 Toq kishi hesel könikidinmu bizardur,  
\m Ach kishige herqandaq achchiq nersimu tatliq biliner.\f □ \fr 27:7 \ft \+bd «Toq kishi hesel könikidinmu bizardur»\+bd* — yaki «toq kishi hesel könikini dessiwétidu».\f*   
\m
\v 8 Yurt makanidin ayrilghan kishi,  
\m Uwisidin ayrilip yürgen qushqa oxshar.   
\m
\v 9 Etir we xushbuy köngülni achar,  
\m Jan köyer dostning semimiy mesliheti kishini righbetlendürer.  
\m Jan köyer dostning semimiy, xushxuy mesliheti kishini xush qilur.   
\m
\v 10 Öz dostungni, atangning dostinimu untuma;  
\m Béshinggha kün chüshkende qérindishingning öyige kirip yélinma;  
\m Yéqindiki dost, yiraqtiki qérindashtin ela.\x + \xo 27:10 \xt Pend. 17:17; 18:24\x*   
\m
\v 11 I oghlum, dana bol, könglümni xush qil,  
\m Shundaq qilghiningda méni mesxire qilidighanlargha jawab béreleymen.   
\m
\v 12 Zérek kishi bala-qazani aldin körüp qachar;  
\m Saddilar aldigha bérip ziyan tartar.\x + \xo 27:12 \xt Pend. 22:3\x*   
\m
\v 13 Yatqa képil bolghan kishidin qerzge tonini tutup alghin;  
\m Yat xotun’gha kapalet bergen kishidin kapalet puli al.\x + \xo 27:13 \xt Pend. 6:1, 2; 11:15; 17:18; 20:16\x*   
\m
\v 14 Qaq seherde turup, yuqiri awazda dostigha bext tiligenlik,  
\m Özini qarghash hésablinar.   
\m
\v 15 Yamghurluq kündiki toxtimay chüshken tamche-tamche yéghin,  
\m We soqushqaq xotun bir-birige oxshashtur.\x + \xo 27:15 \xt Pend. 19:13\x*   
\m
\v 16 Uni tizgenlesh boranni tosqan’gha,  
\m Yaki yaghni ong qol bilen changgallighan’gha oxshashtur.   
\m
\v 17 Tömürni tömürge bilise ötkürleshkendek,  
\m Dostlarmu bir-birini ötkürleshtürer.   
\m
\v 18 Enjür köchitini perwish qilghuchi uningdin enjür yeydu;  
\m Xojayinini asrap kütken qul izzet tapidu.   
\m
\v 19 Suda ademning yüzi eks etkendek,  
\m Insanning qelbining qandaqliqi öz yénidiki kishi arqiliq biliner.\f □ \fr 27:19 \ft \+bd «Insanning qelbining qandaqliqi öz yénidiki kishi arqiliq biliner»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Insanning qelbining qandaqliqi öz yénidiki kishining qelbige melum bolar (eks éter)».\f*   
\m
\v 20 Tehtisara we halaket hergiz toymighandek,  
\m Ademning \add ach\add* közliri qanaet tapmas.\f □ \fr 27:20 \ft \+bd «Tehtisara»\+bd* — ölgenlerning rohliri barghan jay. \+bd «Halaket»\+bd* — belkim «halak qilghuchi» dégen yaman bir perishtidur. «Weh.» 9:11ni körüng.\f*  \x + \xo 27:20 \xt Top. 1:8\x*   
\m
\v 21 Sapal qazan kümüshni, chanaq altunni tawlar,  
\m Adem bolsa maxtalghanda sinilar.   
\m
\v 22 Exmeqni bughday bilen birge sendelde talqan qilip soqsangmu,  
\m Exmeqliqi yenila uningda turar.   
\b  
\m
\v 23 Padiliringning ehwalini obdan bilip tur,  
\m Mal-waranliringdin yaxshi xewer al;   
\m
\v 24 Chünki bayliqning menggü kapaliti bolmas,  
\m Taj-textmu dewrdin-dewrgiche turamdu?   
\m
\v 25 Qurughan chöpler orulghandin kéyin,  
\m Yumran chöpler ösüp chiqqanda,  
\m Tagh baghridinmu yawayi chöpler yighilghanda,   
\m
\v 26 Shu chaghda qozilarning yungliri qirqilip kiyiming bolar;  
\m Öchkilerni satqan pulgha bir étiz kéler,\x + \xo 27:26 \xt 1Tim. 6:8\x*   
\m
\v 27 Hemde öchkilerning sütliri séning hem ailidikiliringning ozuqluqini,  
\m Dédekliringning qorsiqini teminleshkimu yéter.   
\b  
\b  
\m  
\c 28
\m
\v 1 Yamanlar héchkim qoghlimisimu qachar;  
\m Biraq heqqaniylar shir yürek batur kéler.\x + \xo 28:1 \xt Law. 26:36; Qan. 28:28; Yesh. 57:21\x*   
\m
\v 2 Yurtta gunahlar köpeyse, uning emirliri köp almishar,  
\m Lékin uni sorighuchi yorutulghan we bilimlik bolsa, yurt aman-muqim uzun turar.   
\m
\v 3 Miskinlerge zulum séliwatqan bir kembeghel,  
\m Xuddi \add ziraetlerni\add* yatquzup dénini qoymaydighan qara yamghurgha oxshaydu.   
\m
\v 4 Tewrat qanunidin waz kechkenler yamanlarni yaxshi dep maxtar;  
\m Biraq qanunni tutquchilar ulargha qarshi küresh qilar.   
\m
\v 5 Reziller adaletni chüshenmes;  
\m Biraq Perwerdigarni izdigüchiler hemme ishni chüshiner.   
\m
\v 6 Peziletlik yolda mangghan miskin kishi,  
\m Saxta, ikki yüzlime bay ademdin yaxshidur.\x + \xo 28:6 \xt Pend. 19:1\x*   
\m
\v 7 Tewrat-qanunigha itaet qilghan yigit eqilliq oghuldur;  
\m Biraq nan qépilargha hemrah bolghuchi atisini nomusqa qaldurar.\x + \xo 28:7 \xt Pend. 29:3\x*   
\m
\v 8 Jazanixorluq qilip yuqiri ösüm arqiliq bayliqlar tapqan kishi,  
\m Axirida bularni miskinlerge xeyrixahliq qilghuchining qoligha ötküzüsh üchün toplighandur.\x + \xo 28:8 \xt Law. 25:35-37\x*   
\m
\v 9 Kimki Tewrat-qanunini anglimaymen dep quliqini yopursa,  
\m Hetta dualirimu leniti bolup qalar.   
\m
\v 10 Kimki duruslarni yaman yolgha azdursa,  
\m Özi kolighan orisigha özi chüsher;  
\m Biraq pak-diyanetlik adem yaxshiliqqa mirasxor bolar.\x + \xo 28:10 \xt Pend. 26:27\x*   
\m
\v 11 Bay derweqe özini dana sanar;  
\m Biraq yorutulghan miskin uni haman körüp yéter.   
\m
\v 12 Heqqaniylar ghalibiyetlik bolsa,  
\m Jahanni tentene qaplar;  
\m Biraq yamanlar mertiwige chiqsa, xalayiq özlirini qachurar.\x + \xo 28:12 \xt Pend. 11:10,11\x*   
\m
\v 13 Öz gunahlirini yoshurghan kishi ronaq tapmas;  
\m Biraq ularni tonup iqrar qilip, ulardin waz kechken kishi rehim-shepqetke érisher.\x + \xo 28:13 \xt Zeb. 32:3, 5; 1Yuh. 1:9, 10\x*   
\m
\v 14 \add Perwerdigardin\add* herdaim qorqup yürgen kishi shunche bextliktur!  
\m Biraq könglini tash qilghan balayi’apetke qalar.\f □ \fr 28:14 \ft \+bd «Perwerdigardin herdaim qorqup yürgen kishi shunche bextliktur»\+bd* — eyni tékistte «Perwerdigar» dégen söz tépilmaydu. Shunga bashqa birxil terjimisi: «Gunah qilishtin herdaim qorqup yürgen kishi».\f*   
\m
\v 15 Hörkirep turghan shir,  
\m Yaki \add owni izdep\add* kéziwatqan éyiq qandaq bolsa,  
\m Yoqsul puqralarning üstidiki rezil hakimmu shundaqtur.   
\m
\v 16 Yorutulmighan emir haman zor bir zalim bolup chiqar,  
\m Biraq haram bayliqlargha nepretlense, textide uzun olturar.   
\m
\v 17 Qan tökken kishi qerz bilen hanggha qarap yügürer;  
\m Uni héchkim tosmisun!\f □ \fr 28:17 \ft \+bd «Uni héchkim tosmisun!»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Héchkim uninggha himaye bolmisun!». Tewrat qanuni boyiche ademni tasadipiy öltürgen kishi «panahliq sheher»lerge qachsa bolatti. Emma gunahi bar kishiler haman shu sheherlerdin himaye alalmaytti («Chöl.» 6:34-35ni körüng).\f*   
\m
\v 18 Semimiy, diyanetlik yolda mangghan qutular;  
\m Ikki yolda mangghan saxta kishi ularning biride haman yiqilip chüsher.   
\m
\v 19 Öz yérige tiriship ishligen déhqanning néni yétip ashar;  
\m Biraq bikar yürüp xam xiyallarni qoghlighan kishining yoqsulluqi mol bolar!   
\m
\v 20 Rastchil kishining bexti köpiyer;  
\m Biraq bay bolushqa aldirighan kishi jazadin qéchip qutulalmas.\x + \xo 28:20 \xt Pend. 13:11; 20:21; 23:4\x*   
\m
\v 21 Birige yan bésish qet’iy bolmas;  
\m Chünki beziler hetta bir burda nan üchünmu gunah ötküzer.\f □ \fr 28:21 \ft \+bd «qet’iy bolmas»\+bd* — ibraniy tilida «yaxshi emes».\f*  \x + \xo 28:21 \xt Pend. 18:5; 24:23\x*   
\m
\v 22 Nepsi toymas kishi bayliqlarni közlep aldiraydu,  
\m U namratliqning öz béshigha chüshidighinidin bixewerdur.\f □ \fr 28:22 \ft \+bd «Nepsi toymas kishi»\+bd* — ibraniy tilida «közi yaman kishi».\f*   
\m
\v 23 Bashqilarning xataliqini ochuq eyibligen kishi,  
\m Haman xushamet qilghuchigha qarighanda köprek iltipat tapar.   
\m
\v 24 Ata-anisining teelluqatini oghrilap, «Bu héchqandaq gunah emes» dégen kishi,  
\m Halak qilghuchining shérikidur.   
\m
\v 25 Nepsi toymighur kishi jédel-majira tériydu;  
\m Biraq Perwerdigargha tayan’ghan kishi etliner.\f □ \fr 28:25 \ft \+bd «Nepsi toymighur kishi»\+bd* — yaki «hali chong kishi».\f*  \x + \xo 28:25 \xt Pend. 13:10; 15:18; 29:22\x*   
\m
\v 26 Özining könglige ishen’gen kishi exmeqtur;  
\m Biraq danaliq bilen mangghan nijat tapar.   
\m
\v 27 Namratlargha xeyrxahliq qilidighan kishi mohtajliq tartmas;  
\m Lékin hajetmenni körsimu körmeske salghan kishi köpligen qarghishqa uchrar.\x + \xo 28:27 \xt Qan. 15:7,8,10; Pend. 19:17; 22:9\x*   
\m
\v 28 Yamanlar mertiwige chiqsa, xalayiq özlirini qachurar;  
\m Lékin ular zawal tapsa, heqqaniylar rawaj tapar.\x + \xo 28:28 \xt Pend. 28:12\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 29
\m
\v 1 Qayta-qayta eyiblinip turup yene boyni qattiqliq qilghan kishi,  
\m Tuyuqsizdin dawalighusiz yanjilar.   
\m
\v 2 Heqqaniylar güllense, puqraliri shadlinar,  
\m Qebihler hoquq tutsa puqra nale-peryad kötürer.\x + \xo 29:2 \xt Pend. 11:10; 28:12,28\x*   
\m
\v 3 Danaliqni söygen oghul atisini xush qilar;  
\m Biraq pahishilerge hemrah bolghan uning mal-mülkini buzup-chachar.\x + \xo 29:3 \xt Pend. 10:1; 15:20; 28:7; Luqa 15:13\x*   
\m
\v 4 Padishah adalet bilen yurtini tinch qilar;  
\m Biraq baj-séliq salghan bolsa, uni weyran qilar.\f □ \fr 29:4 \ft \+bd «Biraq baj-séliq salghan bolsa,...»\+bd* — yaki «biraq parixor bolsa,..».\f*   
\m
\v 5 Öz yéqinigha xushamet qilghan kishi,  
\m Uning putlirigha tor teyyarlap qoyghandur.   
\m
\v 6 Rezil ademning gunahi özige qapqan yasap qurar;  
\m Biraq heqqaniy kishi naxshilar bilen shadlinar.   
\m
\v 7 Heqqaniy kishi miskinning dewasigha köngül bölür;  
\m Biraq yamanlar bolsa bu ishni chüshenmes.\x + \xo 29:7 \xt Ayup 29:16\x*   
\m
\v 8 Hakawur kishiler sheherni qutritip dawalghutar;  
\m Biraq aqilaniler achchiq ghezeplerni yandurar.   
\m
\v 9 Dana kishi exmeq bilen dewalashsa,  
\m Exmeq hürpiyidu yaki külidu, netijisi haman tinchliq bolmas.   
\m
\v 10 Qanxorlar pak-diyanetliklerge nepretliner;  
\m Duruslarning jénini bolsa, ular qestler.\f □ \fr 29:10 \ft \+bd «Duruslarning jénini bolsa, ular qestler»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «biraq duruslar ularning jénidin xewer alar».\f*   
\m
\v 11 Exmeq herdaim ichidiki hemmini ashkara qilar;  
\m Biraq dana özini bésiwalar.\x + \xo 29:11 \xt Pend. 14:33\x*   
\m
\v 12 Hökümdar yalghan sözlerge qulaq salsa,  
\m Uning barliq xizmetkarliri yaman ögenmey qalmas.   
\m
\v 13 Gaday bilen uni ezgüchi kishi bir zéminda yashar;  
\m Her ikkisining közini nurlandurghuchi Perwerdigardur.\f □ \fr 29:13 \ft \+bd «Gaday bilen uni ezgüchi kishi bir zéminda yashar»\+bd* — ibraniy tilida: «gaday bilen uni ezgüchi kishi bir-birige yoluqar».\f*  \x + \xo 29:13 \xt Pend. 22:2\x*   
\m
\v 14 Yoqsullarni diyanet bilen sorighan padishahning bolsa,  
\m Texti menggüge mehkem turar.\x + \xo 29:14 \xt Pend. 20:28; 25:5\x*   
\m
\v 15 Tayaq bilen tenbih-nesihet balilargha danaliq yetküzer;  
\m Biraq öz meylige qoyup bérilgen bala anisini xijaletke qaldurar.\x + \xo 29:15 \xt Pend. 10:1; 13:24; 17:21,25; 22:15; 23:13\x*   
\m
\v 16 Yamanlar güllinip ketse, naheqlik köpiyer;  
\m Lékin heqqaniylar ularning yiqilghinini körer.\x + \xo 29:16 \xt Zeb. 37:36; 58:10-11; 91:8\x*   
\m
\v 17 Oghlungni terbiyeliseng, u séni aram tapquzar;  
\m U könglüngni söyündürer.\x + \xo 29:17 \xt Pend. 13:24; 22:15; 23:13,14\x*   
\m
\v 18 \add Perwerdigarning\add* wehiysi bolmighan elning puqraliri yoldin chiqip bashpanahsiz qalar;  
\m Lékin Tewrat-qanunigha emel qilidighan kishi bextliktur.\f □ \fr 29:18 \ft \+bd «yoldin chiqip bashpanahsiz qalar»\+bd* — bu ibare ibraniy tilida ikki bisliq bir söz bilenla ipadilen’gen.\f*   
\m
\v 19 Qulni söz bilenla tüzetkili bolmas;  
\m U sözüngni chüshen’gen bolsimu, étibar qilmas.   
\m
\v 20 Aghzini basalmaydighan kishini körgenmu?  
\m Uningdin ümid kütkendin, exmeqtin ümid kütüsh ewzeldur.\x + \xo 29:20 \xt Pend. 26:12\x*   
\m
\v 21 Kimki öz qulini kichikidin tartip öz meylige qoyup berse,  
\m Künlerning biride uning béshigha chiqar.\f □ \fr 29:21 \ft \+bd «Künlerning biride uning béshigha chiqar»\+bd* — bashqa birxil terjimisi «Axirda u (qul) özige perzenttek bolup chiqar».\f*   
\m
\v 22 Térikkek kishi jédel-majira qozghap turar;  
\m Asan achchiqlinidighan kishining gunahliri köptur.\x + \xo 29:22 \xt Pend. 15:18; 26:21\x*   
\m
\v 23 Meghrurluq kishini pes qilar,  
\m Biraq kemterlik kishini hörmetke érishtürer.\x + \xo 29:23 \xt Ayup 22:29; Pend. 15:33; 18:12; Yesh. 66:2; Mat. 23:12; Luqa 14:11; 18:14; Yaq. 4:6,10; 1Pét. 5:5\x*   
\m
\v 24 Oghri bilen shérik bolghan kishi öz jénigha düshmendur;  
\m U soraqchining \add guwah bérishke\add* agahlandurushini anglisimu, lékin rast gep qilishqa pétinalmas.\f □ \fr 29:24 \ft \+bd «...rast gep qilishqa pétinalmas»\+bd* — «Law.» 5:1ni körüng.\f*  \x + \xo 29:24 \xt Law. 5:1\x*   
\m
\v 25 Insan balisidin qorqush ademni tuzaqqa chüshüridu;  
\m Biraq kimki Perwerdigargha tayan’ghan bolsa, u bixeter kötürüler.\f □ \fr 29:25 \ft \+bd «bixeter kötürüler»\+bd* — ibraniy tilida bir söz bilenla ipadilinidu.\f*   
\m
\v 26 Köp kishiler hökümdardin iltipat izdep yürer;  
\m Biraq ademning heq-rizqi peqet Perwerdigarningla qolididur.\x + \xo 29:26 \xt Pend. 19:6\x*   
\m
\v 27 Naheqler heqqaniylargha yirginchliktur;  
\m Durus yolda mangghan kishiler yamanlargha yirginchliktur.   
\b  
\b  
\m  
\c 30
\s1 Agurning pend-nesihetliri  
\m
\v 1 Töwendikiler Yakehning oghli Agurgha wehiy bilen kelgen sözlerdur:  
\m Bu adem Itiyelge, yeni Itiyel bilen Ukalgha mundaq sözlerni dégen: — \f □ \fr 30:1 \ft \+bd «wehiy bilen kelgen sözler»\+bd* — ibraniy tilida «yüklen’gen sözler» dep ipadilinidu. Démek, Perwerdigarning Agurning dil-rohigha yükligen sözliri. \+bd «Bu adem»\+bd* — Yakehning oghli Agur.\f*   
\m
\v 2 Men derweqe insanlar arisidiki eng nadini, haywan’gha oxshashturmen;  
\m Mende insan eqli yoq.   
\m
\v 3 Danaliqni héch ögenmidim;  
\m Eng Pak-Muqeddes Bolghuchi heqqidimu sawatim yoqtur.   
\m
\v 4 Kim ershke kötürülgen, yaki ershtin chüshken?  
\m Kim shamalni qollirida tutqan?  
\m Kim sularni Öz tonigha yögep qoyghan?  
\m Kim yer-zéminning chégralirini belgiligen?  
\m Uning ismi néme? Uning Oghlining ismi néme? Bilemsen-yoq?\x + \xo 30:4 \xt Ayup 38:4; Zeb. 104:3; Yesh. 40:12\x*   
\m
\v 5 Tengrining herbir sözi sinilip ispatlinip kelgendur;  
\m U Özige tayan’ghanlarning hemmisini qoghdaydighan qalqandur. \x + \xo 30:5 \xt Zeb. 12:6-7; 18:30-31; 19:7-8; 119:140, 2Tim. 2:16\x*   
\m
\v 6 Uning sözlirige héch nerse qoshma;  
\m Undaq qilsang, U séni eyibleydu,  
\m Séning yalghanchiliqing ashkarilinidu.\x + \xo 30:6 \xt Qan. 4:2; 12:32; Weh. 22:18\x*   
\b  
\m
\v 7 I \add Xudayim\add*, Sendin ikki nersini tileymen;  
\m Men ölgüche bularni mendin ayimighaysen: —   
\m
\v 8 Saxtiliq we yalghanchiliqni mendin yiraq qilghaysen;  
\m Méni gadaymu qilmay, baymu qilmay, belki éhtiyajimgha layiqla riziq bergeysen.   
\m
\v 9 Chünki ziyade toyup ketsem, Sendin yénip: «Perwerdigar dégen kim?» — dep qélishim mumkin.  
\m Yaki gaday bolup qalsam, oghriliq qilip, Sen Xudayimning namigha dagh keltürüshim mumkin.   
\b  
\m
\v 10 Xojayinining aldida uning quli üstidin shikayet qilma,  
\m Bolmisa u séni qarghap lenet qilidu, eyibkar bolisen.   
\b  
\m
\v 11 Öz atisini qarghaydighan,  
\m Öz anisigha bext tilimeydighan bir dewr bar,   
\m
\v 12 Özini pak chaghlaydighan, emeliyette meynetchilikidin héch yuyulmighan bir dewr bar,   
\m
\v 13 Bir dewr bar — ah, kibirlikidin neziri némidégen üstün,  
\m Hakawurluqidin hali némidégen chong!\f □ \fr 30:13 \ft \+bd «Hakawurluqidin hali némidégen chong!»\+bd* — ibraniy tilida «Ularning qapaqliri némanche kötürülgen!».\f*  \x + \xo 30:13 \xt Pend. 6:17\x*   
\m
\v 14 Uning ajizlar we yoqsullarni yalmap yutuwétidighan chishliri qilichtek,  
\m Éziq chishliri pichaqtek bolghan bir dewr bar!\x + \xo 30:14 \xt Pend. 12:18\x*   
\b  
\m
\v 15 Zülükning ikki qizi bar, ular herdaim: «Bergin, bergin» dep towlishar.  
\m Hergiz toyunmaydighan üch nerse bar, hergiz qanaetlenmeydighan töt nerse bar, ular bolsimu: —\f □ \fr 30:15 \ft \+bd «zülük»\+bd* — su ichide yashaydighan qanxor bir xil parazittur.\f*   
\m
\v 16 Gör, tughmas xotunning qarni,  
\m Sugha toyunmighan qurghaq Yer.  
\m We hergiz «boldi, toydum» démeydighan ottin ibaret.\f □ \fr 30:16 \ft \+bd «Gör»\+bd* — mushu yerde «gör» ibraniy tilida «shéol», yeni «tehtisara», ölüklerning rohliri qiyamet künini kütidighan yerni körsitidu.\f*   
\b  
\m
\v 17 Atisini mesxire qilidighan,  
\m Anisini kemsitidighan közni bolsa,  
\m Qagha-quzghunlar choqular,  
\m Bürkütning balilirimu uni yer.   
\b  
\m
\v 18 Men üchün intayin tilsimat üch nerse bar;  
\m Shundaq, men chüshinelmeydighan töt ish bar: —   
\m
\v 19 Bürkütning asmandiki uchush yoli,  
\m Yilanning tashta béghirlap mangidighan yoli,  
\m Kémining déngizdiki yoli we yigitning qizgha ashiq bolushtiki yolidur.   
\b  
\m
\v 20 Zinaxor xotunning yolimu shundaqtur;  
\m U bir némini yep bolup aghzini sürtiwetken kishidek: «Men héchqandaq yamanliqni qilmidim!» — deydu.\f □ \fr 30:20 \ft \+bd «Men héchqandaq yamanliqni qilmidim!»\+bd* — zinaxor xotunning yolining ajayibliqi bolsa özining op’ochuq gunahini héch tonumaydighanliqidin ibaret.\f*   
\b  
\m
\v 21 Yer-zémin üch nerse astida biaram bolar;  
\m U kötürelmeydighan töt ish bar: —   
\m
\v 22 Padishah bolghan qul,  
\m Tamaqqa toyghan hamaqet,   
\m
\v 23 Nepretke patqan, erge tegken xotun,  
\m Öz xanimining ornini basqan dédek.\f □ \fr 30:23 \ft \+bd «Nepretke patqan»\+bd* — yaki «nepretlik», «nepretlen’gen».\f*   
\b  
\m
\v 24 Yer yüzide téni kichik, lékin intayin eqilliq töt xil janiwar bar: —   
\m
\v 25 Chömüliler küchlük xelq bolmisimu, biraq yazda ozuq teyyarliwélishni bilidu;\x + \xo 30:25 \xt Pend. 6:8\x*   
\m
\v 26 Sughurlar özi ajiz bir qowm bolsimu, xada tashlarning arisigha uwa salidu;   
\m
\v 27 Chéketkilerning padishahi bolmisimu, lékin qatar tizilip retlik mangidu;   
\m
\v 28 Keslenchükni qol bilen tutuwalghili bolidu,  
\m Lékin xan ordilirida yashaydu.   
\b  
\m
\v 29 Qedemliri heywetlik üch janiwar bar,  
\m Kishige zoq bérip mangidighan töt nerse bar: —   
\m
\v 30 Haywanatlar ichide eng küchlük, héch némidin qorqmas shir,   
\m
\v 31 Zilwa beyge iti,  
\m Téke,  
\m We puqraliri qollaydighan padishahdur.\f □ \fr 30:31 \ft \+bd «zilwa beyge iti»\+bd* — yaki «beyge éti» — ibraniy tilida bu söz bek az uchraydu. \+bd «puqraliri qollaydighan padishahdur»\+bd* — bashqa ikki xil terjimisi: «Aghdurulmas we örülmes padishahdur» yaki «Öz qoshunini bashlighan padishahdur».\f*  \x + \xo 30:31 \xt Ayup 39:19-28\x*   
\b  
\m
\v 32 Eger sen exmeqliq qilip özüngni bek yuqiri orun’gha qoyuwalghan bolsang,  
\m We yaki telwe bir oyda bolghan bolsang,  
\m Qolung bilen aghzingni yum!\f □ \fr 30:32 \ft \+bd «Qolung bilen aghzingni yum!»\+bd* — belkim ibraniy tilida «boldi, bes!» dégen menini bérish mumkin.\f*  \x + \xo 30:32 \xt Ayup 21:5\x*   
\m
\v 33 Kala süti qochulsa sériq may chiqar;  
\m Birining burni mijilsa, qan chiqar;  
\m Adawet qozghap intiqam oylisa jédel-majira chiqar.\f □ \fr 30:33 \ft \+bd «Kala süti qochulsa ... birining burni mijilsa.... adawet qozghap intiqam oylisa ...»\+bd* — bu jümlidiki «qochulsa» «mijilsa» we «qozghap ... oylisa» ibraniy tilida oxshash bir péil bilen ipadilen’gen.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 31
\s1 Padishahqa nesihet  
\m
\v 1 Töwendikiler, padishah Lemuelge uning anisi arqiliq wehiy bilen kelgen sözlerdur; anisi bu sözlerni uninggha ögetken: \f □ \fr 31:1 \ft \+bd «Padishah Lemuel»\+bd* — bezi alimlar «Lemuel»ni Sulaymanning anisi Bat-Shéba uninggha qoyghan leqem, dep qaraydu. Israil üstidin höküm sürgüchiler arisida «Lemuel» isimlik bir padishah bizge namelum. «Lemuel» dégenning menisi: «Xuda üchün». \+bd «wehiy bilen kelgen sözler»\+bd* — eger bu bab Agurning (30:1) sözining dawami bolsa, undaqta «wehiy bilen kelgen sözler» Perwerdigarning Agurning «dil-rohigha yükligen sözliri»ni ng dawamini körsitidu.\f*   
\m
\v 2 I oghlum, i méning amriqim, qesemler bilen tiligen arzuluqum, men sanga néme dey?\f □ \fr 31:2 \ft \+bd «I méning amriqim»\+bd* — ibraniy tilida «I baliyatqumning balisi!». \+bd «qesemler bilen tiligen arzuluqum!»\+bd* — ibraniy tilida «I qesemlirimning balisi!».\f*   
\m
\v 3 Küch-quwwitingni ayal-xotunlar teripige serp qilmighin;  
\m Yaki padishahlarnimu weyran qilidighan ishlargha bérilgüchi bolma!\f □ \fr 31:3 \ft \+bd «ayal-xotunlar teripige»\+bd* — démek, jinsiy heweslerge.\f*  \x + \xo 31:3 \xt Qan. 17:17\x*   
\m
\v 4 I Lemuel, sharab ichish padishahlargha layiq emes,  
\m Emirlergimu haraqqa xumar bolush yarashmas.   
\m
\v 5 Bolmisa ular sharab ichip, \add muqeddes\add* belgilimilerni untup,  
\m Bozek bendilerning heqqini astin-üstün qiliwétishi mumkin.   
\m
\v 6 Küchlük haraq ölgüsi kelgenlerge, hesretke chömgenlerge bérilsun!   
\m
\v 7 Ular sharabni ichip, miskinlikini untup,  
\m Qaytidin derd-elimini ésige keltürmisun!\f □ \fr 31:7 \ft \+bd «Ular sharabni ichip, ... qaytidin derd-elimini ésige keltürmisun!»\+bd* — bu sözler kinayilik, hejwiy bolghini bilen, mskinlerning sharab ichish sewebigimu hésdashliq bildüridu. Lékin ayet ularning shundaq qilidighanliqini hergiz testiqlighan emes. Közde tutulghini hökümdarlarning éghir mes’uliyitidin ibarettur.\f*   
\m
\v 8 Özliri üchün gep qilalmaydighanlargha aghzingni achqin,  
\m Halak bolay dégenlerning dewaside gep qil.   
\m
\v 9 Süküt qilma, ular üchün lilla höküm qil,  
\m Ézilgenlerning we miskinlerning derdige derman bol.\x + \xo 31:9 \xt Law. 19:15; Qan. 1:16\x*   
\b  
\m  
\s1 Peziletlik ayal  
\m
\v 10 |א| Peziletlik ayalni kim tapalaydu?  
\m Uning qimmiti leel-yaqutlardinmu zor éship chüshidu.\f □ \fr 31:10 \ft \+bd «peziletlik ayalni kim tapalaydu?...»\+bd* — kéyinki 22 ayet shéir bolup, ibraniy tilida alahide shekilge ige. Ibraniy yéziqida 22 herp bar. Bu 22 ayetning herbiri ibraniy élipbe tertipige asasen bashlinidu (mesilen, uyghur tili bolsa, a-, e-, b- qatarliq herpler bilen bashlan’ghan’gha oxshash).\f*  \x + \xo 31:10 \xt Pend. 12:4\x*   
\m
\v 11 |ב| Érining köngli uninggha tayinip xatirjem turidu,  
\m U bolghachqa érining alghan oljisi kem emestur!   
\m
\v 12 |ג| U ömür boyi érige wapadar bolup yaxshiliq qilidu,  
\m Uni ziyan’gha uchratmaydu.   
\m
\v 13 |ד| U qoy yungi we kendir tépip,  
\m Öz qoli bilen jan dep ejir qilidu.   
\m
\v 14 |ה| U soda kémilirige oxshash,  
\m \add Ailini béqishtiki\add* ozuq-tülüklerni yiraq jaylardin toshuydu.   
\m
\v 15 |ו| Tang yorumasta u ornidin turidu,  
\m Ailisidikilerge yémeklik teyyarlaydu,  
\m Xizmetkar-dédeklerge nésiwisini teqsim qilidu.\f □ \fr 31:15 \ft \+bd «... nésiwisini teqsim qilidu»\+bd* — yaki «... ishni teqsim qilidu».\f*   
\m
\v 16 |ז| U bir parche étizni özi körüp alidu;  
\m Qoli bilen yighqan daramettin u bir üzümzar bina qilidu.   
\m
\v 17 |ח| \add Ishqa qarap\add* u bélini küch bilen baghlar,  
\m Bileklirini küchlendürer;   
\m
\v 18 |ט| Öz ishining paydiliqliqigha közi yéter,  
\m Kéchiche chirighini öchürmey ish qilar.   
\m
\v 19 |י| U qolliri bilen chaqni chörer,  
\m Barmaqliri yip urchuqini tutar.   
\m
\v 20 |כ| Ajizlargha yardem qolini uzitar;  
\m Hajetmenlerge qollirini sozar.   
\m
\v 21 |ל| Qar yaghqanda u ailisi toghruluq endishe qilmaydu,  
\m Öyidikilerning hemmisige qizil kiyimler kiydürülgen.   
\m
\v 22 |מ| Kariwat yapquchlirini özi toquydu;  
\m Özining kiyim-kéchekliri kanap we sösün rexttindur.   
\m
\v 23 |נ| Érining sheher derwazilirida abruyi bar;  
\m Shu yerde u yurttiki aqsaqallar qataridin orun alidu.\f □ \fr 31:23 \ft \+bd «Érining sheher derwazilirida abruyi bar»\+bd* — kona örp-adetler boyiche, yurttiki aqsaqallar sheher derwazida yighin échip sot qilatti.\f*   
\m
\v 24 |ס| U nepis kanaptin kiyim-kéchek tikip uni satidu;  
\m Belwaghlarni tikip sodigerlerni teminleydu.   
\m
\v 25 |ע| Kiyimi küch-qudret we izzet-hörmettur;  
\m U kélechekke ümid bilen külüp qaraydu.   
\m
\v 26 |פ| Aghzini achsila, dana söz qilidu,  
\m Tilida méhribane nesihetler bar.   
\m
\v 27 |צ| Ailisidiki ishlardin daim xewer alidu,  
\m Bikargha nan yémeydu.   
\m
\v 28 |ק| Perzentliri ornidin turup uninggha bext-beriket tileydu;  
\m Érimu mubareklep uni maxtap: —   
\m
\v 29 |ר| «Pezilet bilen yashighan ayallar köptur,  
\m Biraq sen ularning hemmisidinmu éship chüshisen» — deydu.   
\m
\v 30 |ש| Güzellik séhri aldamchidur,  
\m Hösn-jamalmu peqet bir köpük, xalas,  
\m Peqet Perwerdigardin qorqidighan ayalla maxtilidu!   
\m
\v 31 |ת| U öz méhnitining méwiliridin behrimen bolsun!  
\m Ejirliri uni derwazilarda hörmet-shöhretke érishtürsun!\f □ \fr 31:31 \ft \+bd «Ejirliri uni derwazilarda hörmet-shöhretke érishtürsun!»\+bd* — yuqiriqi izahatta déyilgendek, sheher derwaziliri aqsaqallar olturidighan orun bolup, jemiyetning eng yuqiri derijisini bildüridu.\f*