\id MRK
\h Markus 
\toc1 Markus 
\toc2 Markus 
\toc3 Mar. 
\mt1 Markus  
\c 1
\s1 «Markus bayan qilghan xush xewer» •••• Chömüldürgüchi Yehyaning telim bérishi  
\r Mat. 3:1-12; Luqa 3:1-9, 15-17; Yh. 1:19-28  
\m
\v 1 Xudaning oghli Eysa Mesihning xush xewirining bashlinishi: \f □ \fr 1:1 \ft \+bd  «Eysa Mesihning xush xewiri»\+bd* — özi élip kelgen, özi toghruluq xush xewerdur. \+bd «xush xewirining bashlinishi»\+bd* — Markus Eysa Mesih toghruluq bu xush xewerning özi Xuda alemni yaratqinidek yéngi bir bashlinish keldi, dep körsetmekchi bolushi mumkin («Yar.» 1:1).\f*  
\v 2 Yeshaya peyghemberning yazmisida xatirilen’gendek: —  
\b  
\m «Mana, aldingda elchimni ewetimen.  
\m U séning yolungni aldin’ala teyyarlaydu.\f □ \fr 1:2 \ft \+bd «Mana, aldingda elchimni ewetimen. U séning yolungni aldin’ala teyyarlaydu»\+bd* — sözligüchi Xuda Özi, elwette. Mushu sözler awwal «Mis.» 23:20 hem «Mal.» 3:1de körünidu.\f*  \x + \xo 1:2 \xt Mis. 23:20; Mal. 3:1; Mat. 11:10; Luqa 7:27. \x*   
\m
\v 3 Anglanglar, dalada birsining towlighan awazini!  
\m U: «Perwerdigarning yolini teyyarlanglar,  
\m Uning üchün chighir yollirini tüptüz qilinglar!» — deydu».\f □ \fr 1:3 \ft \+bd «Anglanglar, dalada birsining towlighan awazini! U: «Perwerdigarning yolini teyyarlanglar, Uning üchün chighir yollirini tüptüz qilinglar!»\+bd* — «Yesh.» 40:3.\f*  \x + \xo 1:3 \xt Yesh. 40:3; Mat. 3:3; Luqa 3:4; Yuh. 1:23. \x*   
\b  
\m
\v 4 Kishilerni chömüldürüsh élip baridighan Yehya \add peyghember\add* chöl-bayawanda peyda bolup, gunahlargha kechürüm élip kélidighan, towa qilishni bildüridighan \add sugha\add* «chömüldürüsh»ni jakarlashqa bashlidi.\f □ \fr 1:4 \ft \+bd «Yehya chöl-bayawanda peyda bolup...»\+bd* — erebche «Yehya» dégen isim ibraniy tilida we grék tilida uchraydighan «Yuhanna» dégen isimdur; menisi, «Perwerdigarning méhir-shepqiti»dur. \+bd ««gunahlargha kecherüm élip kélidighan, towa qilishni bildüridighan «chömüldürüsh»»\+bd* — «chömüldürüsh» bolsa, sugha chömüldürüshni körsitidu. Bashqiche éytqanda, «yaman yolliringlardin yénip, towa qilinglar! Towa qilghanliqinglarni bildürüsh üchün sugha chömüldürüshni qobul qilinglar. Shundaq qilghanda, Xuda silerni kechürüm qilidu!» — Dégendek.\f*  \x + \xo 1:4 \xt Mat. 3:1; Luqa 3:3; Yuh. 3:23. \x*   
\m
\v 5 Pütün Yehudiye ölkisidikiler we pütkül Yérusalém shehiridikiler uning aldigha chiqip, gunahlirini iqrar qilishi bilen uning teripidin Iordan deryasida chömüldürüldi.\x + \xo 1:5 \xt Mat. 3:5; Luqa 3:7. \x*  
\v 6 Yehya bolsa töge yungidin qilin’ghan kiyim kiygen, bélige kön tasma baghlighanidi; yémekliki chéketke bilen yawa here hesili idi.\x + \xo 1:6 \xt 2Pad. 1:8; Law. 11:22; Mat. 3:4. \x*  
\v 7 U mundaq dep jakarlaytti:  
\m — Mendin qudretlik bolghan biri mendin kéyin kélidu. Men hetta éngiship keshlirining boghquchini yéshishkimu layiq emesmen!\x + \xo 1:7 \xt Mat. 3:11; Luqa 3:16; Yuh. 1:27. \x*  
\v 8 Men silerni sughila chömüldürimen, lékin u silerni Muqeddes Rohqa chömüldüridu.\x + \xo 1:8 \xt Yesh. 44:3; Yo. 2:28,29; Mat. 3:11; Ros. 1:5; 2:4; 11:15,16; 19:4. \x*   
\b  
\m  
\s1 Mesihning chömüldürülüshi we sinilishi  
\r Mat. 3:13-17; Luqa 3:21-22  
\m
\v 9 Shu künlerde shundaq boldiki, Eysa Galiliye ölkisining Nasaret shehiridin kélip, Yehya teripidin Iordan deryasida chömüldürüldi.  
\v 10 U sudin chiqqandila, asmanlarning yérilip, Rohning kepter qiyapitide chüshüp, öz üstige qonuwatqanliqini kördi. \f □ \fr 1:10 \ft \+bd «Rohning kepter qiyapitide chüshüp, öz üstige qonuwatqanliqini kördi»\+bd* — «Roh» Xudaning Rohi, Muqeddes Rohni körsitidu. \+bd «kepter qiyapitide»\+bd* — yaki «paxtek qiyapitide». Grék tilida bu qush «péristéra» dep atilidu. «péristéra» grék tilida hem kepterni hem paxteknimu körsitidu.\f*  \x + \xo 1:10 \xt Mat. 3:16; Luqa 3:21; Yuh. 1:32. \x*  
\v 11 Shuning bilen asmanlardin: «Sen Méning söyümlük Oghlum, Men sendin toluq xursenmen!» dégen bir awaz anglandi.\x + \xo 1:11 \xt Zeb. 2:7; Yesh. 42:1; Mat. 3:17; 17:5; Mar. 9:7; Luqa 3:22; 9:35; Kol. 1:13; 2Pét. 1:17. \x*   
\m
\v 12 We Roh derhal uni chöl-bayawan’gha süylep chiqardi. \f □ \fr 1:12 \ft \+bd «We Roh derhal uni chöl-bayawan’gha süylep chiqardi»\+bd* — «Roh» — Xudaning Rohi, Muqeddes Rohni körsitidu. \+bd «....Roh derhal uni chöl-bayawan’gha süylep chiqardi»\+bd* — grék tilida «...Roh derhal uni chöl-bayawan’gha ittirip chiqardi» déyilidu.\f*  \x + \xo 1:12 \xt Mat. 4:1; Luqa 4:1. \x*  
\v 13 U chölde qiriq kün turup, Sheytan teripidin sinilip turatti. U shu yerde yawayi haywanlar bilen bille idi; shu künlerde perishtiler uning xizmitini qildi.\f □ \fr 1:13 \ft \+bd «U chölde qiriq kün turup, Sheytan teripidin sinilip turatti»\+bd* — bu ayetke qarighanda, u chöl-bayawanda qiriq kün turghanda, Sheytanning sinaqliri toxtimay dawamlashturulghanidi. «Matta» we «Luqa»da xatirilen’gen sinaqlar bu qiriq künning axirida kelgen bolup, sinaqlar ewjige chiqqanidi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Eysaning töt béliqchini chaqirishi  
\r Mat. 4:12-22; Luqa 4:14-15; 5:1-11  
\m
\v 14-15 Emdi Yehya solan’ghandin kéyin, Eysa Galiliye ölkisige bérip: «Waqit-saiti toshti, Xudaning padishahliqi yéqinlashti! Towa qilinglar, xush xewerge ishininglar!» dep Xudaning padishahliqining xush xewirini jakarlashqa bashlidi.\f □ \fr 1:14-15 \ft \+bd «Xudaning padishahliqining xush xewiri»\+bd* — yaki «Xudaning xush xewiri».\f*  \x + \xo 1:14-15 \xt Mat. 4:12; Luqa 4:14; Yuh. 4:43. \x*   
\m
\v 16 \add Shu künlerde\add* u Galiliye déngizi boyida kétiwétip, Simon bilen inisi Andriyasni kördi. Ular béliqchi bolup, déngizgha tor tashlawatatti.\f □ \fr 1:16 \ft \+bd «Ular béliqchi bolup, déngizgha tor tashlawatatti»\+bd* — mushu xil tor adette kémining keynidin tartilatti.\f*  \x + \xo 1:16 \xt Mat. 4:18. \x*  
\v 17 Eysa ulargha:  
\m — Méning keynimdin ménginglar, men silerni adem tutquchi béliqchi qilimen! — dédi. \f □ \fr 1:17 \ft \+bd «men silerni adem tutquchi béliqchi qilimen!»\+bd* — «ademni tutquchi» mushu yerde «tutush» ziyan yetküzüsh yaki ulardin paydilinish üchün emes, belki ularni Sheytanning ilkidin élip qutquzushni körsitidu.\f*  \x + \xo 1:17 \xt Yer. 16:16; Ez. 47:10. \x*  
\v 18 Ular shuan torlirini tashlap, uninggha egiship mangdi. \x + \xo 1:18 \xt Mat. 19:27; Mar. 10:28; Luqa 5:11; 18:28. \x*  
\v 19 U shu yerdin bir’az ötüp Zebediyning oghli Yaqupni inisi Yuhanna bilen kördi. Bu ikkisi kémide turup torlirini ongshawatatti. \x + \xo 1:19 \xt Mat. 4:21. \x*  
\v 20 U shuan ularnimu chaqirdi. Ular atisi Zebediyni medikarlar bilen bille kémide qaldurup, özliri uning bilen mangdi.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning jin chaplashqan ademni azad qilishi  
\r Luqa 4:31-37  
\m
\v 21 Ular KeperNahum shehirige kirdi. Shabat küni u udul sinagogqa kirip, telim bérishke bashlidi. \f □ \fr 1:21 \ft \+bd «U udul sinagogqa kirip, telim bérishke bashlidi»\+bd* — «sinagog»lar — Yehudiylarning ibabet qilishqa yighilidighan jayliri. «Tebirler»ni körüng.\f*  \x + \xo 1:21 \xt Mat. 4:13; Luqa 4:31. \x*  
\v 22 Xalayiq uning telimige heyranuhes bolushti. Chünki uning telimliri Tewrat ustazliriningkige oxshimaytti, belki tolimu nopuzluq idi.\x + \xo 1:22 \xt Mat. 7:28; Luqa 4:32. \x*   
\m
\v 23 Sinagogta napak roh chaplashqan bir adem bar idi. U:\f □ \fr 1:23 \ft \+bd «napak roh»\+bd* — jinni körsitidu, elwette. Emma bundaq ibare jinlarning eyni napakliqini tekitleydu.\f*  \x + \xo 1:23 \xt Luqa 4:33. \x*   
\m
\v 24 — I Nasaretlik Eysa, biz bilen karing bolmisun! Sen bizni yoqatqili keldingmu? Men séning kimlikingni bilimen, sen Xudaning Muqeddes bolghuchisisen! — dep towlaytti.   
\m
\v 25 Lékin Eysa \add jin’gha\add* tenbih bérip: — Aghzingni yum, bu ademdin chiq! — dédi.   
\m
\v 26 Napak roh héliqi ademning ténini tartishturup, qattiq warqirighiniche uningdin chiqip ketti.   
\m
\v 27 Xalayiq hemmisi buningdin intayin heyran bolup, özara ghulghula qiliship:  
\m — Bu qandaq ish? Yéngi bir telimghu! Chünki u hoquq bilen hetta napak rohlarghimu buyruq qilalaydiken, ularmu uning sözige boysunidiken, — déyishti.  
\v 28 Buningdin uning shöhriti shu haman pütün Galiliye ölkisining etrapigha pur ketti.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning Simonning öyide bimarlarni saqaytishi  
\r Mat. 8:14-17; Luqa 4:38-41  
\m
\v 29 Ular sinagogdin chiqipla, Yaqup we Yuhanna bilen Simon we Andriyasning öyige bardi. \x + \xo 1:29 \xt Mat. 8:14; Luqa 4:38. \x*  
\v 30 Emma Simonning qéynanisi qizitma ichide yétip qalghanidi. Ular derhal uning ehwalini \add Eysagha\add* éytti.  
\v 31 U ayalning qéshigha bérip, qolidin tutup, yölep öre turghuzdi. Uning qizitmisi derhal yandi we u ularni kütüshke kirishti.   
\m
\v 32 Kechqurun kün patqanda, kishiler barliq aghriqlarni we jin chaplashqanlarni uning aldigha élip kélishti. \f □ \fr 1:32 \ft \+bd «Qechqurun kün patqanda, kishiler barliq aghriqlarni we jin chaplashqanlarni uning aldigha élip kélishti»\+bd* — shu küni «shabat küni» (dem élish küni) bolup, xelq bimarlarni Eysaning aldigha kötürüp apirish üchün kechqurun’ghiche kütkenidi. Ibraniylargha nisbeten «yéngi bir kün» kechqurunda bashlinidu.\f*  \x + \xo 1:32 \xt Mat. 8:16; Luqa 4:40. \x*  
\v 33 Pütün sheherdikiler ishik aldigha toplashqanidi.  
\v 34 Shuning bilen u her türlük késellerge giriptar bolghan nurghun kishilerni saqaytti we nurghun jinlarni kishilerdin heydiwetti. Lékin u jinlarning gep qilishqa yol qoymidi, chünki ular uning kim ikenlikini bilishetti.   
\b  
\m  
\s1 Dua qilish, telim bérish  
\r Luqa 4:42-44  
\m
\v 35 Etisi etigen tang téxi atmastinla, u ornidin turup, \add sheherdin\add* chiqip, xilwet bir jaygha bérip dua-tilawet qildi. \x + \xo 1:35 \xt Mat. 14:23; Luqa 4:42. \x*  
\v 36 Simon bilen uning hemrahliri uni izdep chiqti.  
\v 37 Uni tapqanda:  
\m — Hemme adem séni izdishiwatidu! — déyishti.  
\v 38 U ulargha:  
\m — Bashqa yerlerge, etraptiki yézilarghimu söz-kalamni jakarlishim üchün barayli. Chünki men del mushu ish üchün kélishim, — dédi. \f □ \fr 1:38 \ft \+bd «Chünki men del mushu ish üchün kélishim»\+bd* — grék tilida «chünki men del mushu ish üchün chiqishim».\f*  \x + \xo 1:38 \xt Yesh. 61:1; Luqa 4:18;43. \x*  
\v 39 Shundaq qilip, u pütkül Galiliye ölkisini aylinip, sinagoglirida söz-kalamni jakarlaytti hemde jinlarni kishilerdin heydiwétetti.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning maxaw késelni saqaytishi  
\r Mat. 8:1-4; Luqa 5:12-16  
\m
\v 40 Maxaw késili bar bir kishi uning aldigha kélip yélinip, tizlinip turup:  
\m — Eger xalisingiz, méni késilimdin pak qilalaysiz! — dep ötündi.\f □ \fr 1:40 \ft \+bd «maxaw késili bar bir kishi»\+bd* — «maxaw késili» bir xil qorqunchluq tére késili bolup, Yehudiylar bu xil késelge giriptar bolghanlarni napak dep qarap ulargha qet’iy yéqinlashmaytti.\f*  \x + \xo 1:40 \xt Mat. 8:2; Luqa 5:12. \x*   
\m
\v 41 Eysa ichi aghrighach qolini sozup uninggha tegküzüp turup:  
\m — Xalaymen, pak qilin’ghin! — déwidi,  
\v 42 shu söz bilenla maxaw késili derhal bimardin kétip, u pak qilindi.  
\v 43 U uninggha:  
\m — Hazir bu ishni héchkimge éytma, belki udul bérip \add mes’ul\add* kahin’gha özüngni körsitip, kahinlarda guwahliq bolush üchün, Musa bu késeldin paklan’ghanlargha emr qilghan \add qurbanliqlarni\add* sun’ghin, — dep uni qattiq agahlandurup yolgha saldi.\f □ \fr 1:43 \ft \+bd «Musa bu késeldin paklan’ghanlargha emr qilghan qurbanliqlarni sun’ghin»\+bd* — Musa peyghember Tewrat qanunida shundaq emrni körsetken: — Bir maxaw késili saqaytilghan bolsa, u muqeddes ibadetxanigha bérip, özining saqaytilghanliqini kahin’gha körsitip, andin maxaw késilidin saqayghanlar qilishqa tégishlik qurbanliqlarni sunushi kérek idi. Shübhisizki, Musa peyghemberdin bashlap Mesih Eysa kelgüche, bu murasim héch ötküzülüp baqqan emes idi. «Law.» 14-babni körüng.\f*  \x + \xo 1:43 \xt Law. 13:2; 14:1. \x*   
\m
\v 45 Biraq u adem chiqip, bu ishni köp yerlerde jar sélip, keng yéyiwetti. Shuning bilen Eysa héchqandaq sheherge ochuq-ashkara kirelmey, belki sheherler sirtidiki xilwet jaylarda turushqa mejbur boldi; xalayiq her tereptin uning yénigha toplishatti.   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Eysaning palech ademni saqaytishi  
\r Mat. 9:1-8; Luqa 5:17-26  
\m
\v 1 Birnechche kündin kéyin u qaytidin Kepernahumgha kirdi. U öydiken, dégen xewer tarqiliwidi,\x + \xo 2:1 \xt Mat. 9:1; Luqa 5:17. \x*  
\v 2 shunche köp adem u yerge yighildiki, hetta ishik aldidimu put dessigüdek yer qalmighanidi. U ulargha söz-kalam yetküzüwatatti.  
\v 3 Mana shu esnada, birnechche adem uning aldigha bir palechni élip keldi; uni ulardin töti kötürüp ekelgenidi.\x + \xo 2:3 \xt Mat. 9:1; Luqa 5:18. \x*  
\v 4 Ademning köplükidin uninggha yéqinlishalmay, ular uning üstidin ögzini téship, töshük achqandin kéyin palechni zembil bilen \add Eysaning aldigha\add* chüshürdi.\f □ \fr 2:4 \ft \+bd «uning üstidin ögzini téship, töshük achqandin kéyin...»\+bd* — awwal ögzining kahishlirini élishi kérek idi.\f*  
\v 5 Emdi Eysa ularning ishenchini körüp palechke:  
\m — Balam, gunahliring kechürüm qilindi, — dédi.   
\m
\v 6 Lékin u yerde olturghan bezi Tewrat ustazliri könglide gumaniy soallarni qoyup:  
\v 7 «Bu adem néme üchün mundaq deydu? U kupurluq qiliwatidighu! Xudadin bashqa kimmu gunahlarni kechürüm qilalisun?» déyishti.\x + \xo 2:7 \xt Zeb. 32:5; 51:2-4; Yesh. 43:25. \x*   
\m
\v 8 Eysa shuan rohida ularning köngülliride shundaq gumaniy soallarni qoyuwatqanliqini bilip yétip, ulargha mundaq dédi:  
\m — Siler köngülde némishqa shundaq soallarni qoyisiler?  
\v 9 Mushu palechke: «Gunahliring kechürüm qilindi!» déyish asanmu, yaki «Ornungdin tur, zembil-körpengni yighishturup mang!» déyish asanmu?  
\v 10 Emma hazir silerning Insan’oghlining yer yüzide gunahlarni kechürüm qilish hoquqigha ige ikenlikini bilishinglar üchün, — U palech késelge:   
\m
\v 11 — Sanga éytayki, ornungdin tur, zembil-körpengni yighishturup öyüngge qayt! — dédi.  
\v 12 U derhal ornidin des turup, zembil-körpisini yighishturdi we hemmeylenning köz aldida \add öydin\add* chiqip ketti. Hemmeylen qattiq heyran qélip Xudani ulughliship:  
\m — Mushundaq ishni ezeldin körüp baqmighaniduq, — déyishti.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning Lawiyni muxlisliqqa chaqirishi — «gunahkarlar» bilen hemdastixan olturushi  
\r Mat. 9:9-13; Luqa 5:27-32  
\m
\v 13 U yene déngiz boyigha qarap mangdi. Kishiler topi uning etrapigha olishiwaldi. U ulargha telim berdi.\x + \xo 2:13 \xt Mat. 9:9; Luqa 5:27. \x*   
\m
\v 14 U yoldin ötüp kétiwatqanda, baj alidighan orunda olturghan Alfayning oghli Lawiyni körüp, uninggha:  
\m — Manga egeshkin, — dédi. U ornidin turup, uninggha egeshti.\f □ \fr 2:14 \ft \+bd «baj alidighan orunda olturghan Alfayning oghli Lawiy...»\+bd* — «Lawiy»ning bashqa ismi «Matta» idi.\f*   
\m
\v 15 We shundaq boldiki, u \add Lawiyning\add* öyide dastixanda olturghanda, nurghun bajgirlar we gunahkarlar Eysa we uning muxlisliri bilen hemdastixan boldi. Bundaq kishiler xéli köp idi, ularmu uninggha egeshkenidi. \f □ \fr 2:15 \ft \+bd «dastixanda olturghanda»\+bd* — grék tilida «dastixanda yatqanda» bilen ipadilinidu. Shu chaghlarda kishiler dastixan sélin’ghan shire etrapida yanpashlap yatqan halda ghizalinishatti. \+bd «nurghun bajgirlar we gunahkarlar Eysa we uning muxlisliri bilen hemdastixan boldi»\+bd* — «bajgirlar» Israilning zéminini ishghal qilghan rimliqlar üchün öz xelqidin baj yighip béridighan we shu sewebtin nepretke uchrighan Yehudiylar. \+bd «gunahkarlar»\+bd* — Tewrat-injil boyiche herbir adem gunahkar, elwette. Lékin mushu ayettiki «gunahkarlar» dégen söz, hali chong Perisiyler we Tewrat ustazliri teripidin alahide «gunahkarlar» dep atalghan bajgirlar, pahishe ayallar, hetta sawatsiz kishiler qatarliqlarni közde tutidu.\f*  
\v 16 Emdi Tewrat ustazliri we Perisiyler uning gunahkarlar we bajgirlar bilen bir dastixanda olturghanliqini körüp, muxlislirigha:  
\m — U némishqa bajgir we gunahkarlar bilen bir dastixanda yep-ichip olturidu?! — déyishti. \f □ \fr 2:16 \ft \+bd «Tewrat ustazliri we Perisiyler...»\+bd* — «Perisiyler» qattiq teleplik bir diniy mezheptikiler idi. Ular toghruluq «Tebirler»ni körüng.\f*  
\v 17 Buni anglighan Eysa ulargha:  
\m — Saghlam adem emes, belki bimarlar téwipqa mohtajdur. Men heqqaniylarni emes, belki gunahkarlarni chaqirghili keldim, — dédi.\f □ \fr 2:17 \ft \+bd «heqqaniylarni emes, belki gunahkarlarni chaqirghili keldim»\+bd* — mushu muhim sözide «gunahkarlar» dégini, özlirining gunahkar ikenlikini tonup yetkenlerni közde tutidu, elwette. Chünki hemme adem gunahkardur. «Heqqaniylar» Perisiylerdek özini heqqaniy dep hésablighanlarni körsitidu. Shunga Mesih shundaq kishilerni chaqiralmaytti.\f*  \x + \xo 2:17 \xt Mat. 9:13; 21:31; Luqa 5:32; 19:10; 1Tim. 1:15. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yéngi konidin ewzeldur  
\r Mat. 9:14-17; Luqa 5:33-39  
\m
\v 18 Emdi Yehyaning muxlisliri bilen Perisiyler roza tutuwatatti. Beziler uning aldigha kélip:  
\m — Némishqa Yehyaning muxlisliri we Perisiylerning muxlisliri roza tutidu, lékin séning muxlisliring tutmaydu? — dep sorashti.\x + \xo 2:18 \xt Mat. 9:14; Luqa 5:33. \x*   
\m
\v 19 Eysa jawaben mundaq dédi:  
\m — Toyi boluwatqan yigit téxi toyda hemdastixan olturghan chaghda, méhmanliri roza tutup oltursa qandaq bolidu!? Toyi boluwatqan yigit toyda bolsila, ular héchqandaq roza tutalmaydu. \f □ \fr 2:19 \ft \+bd «\+bd*\+bdit toy\+bdit* méhmanliri» — grék tilida «merike zalining perzentliri» dégen ibare bilen ipadilinidu.\f*  \x + \xo 2:19 \xt Yesh. 62:5; 2Kor. 11:2. \x*  
\v 20 Emma shu künler kéliduki, yigit ulardin élip kétilidu, ular shu künde roza tutidu.\f □ \fr 2:20 \ft \+bd «yigit méhmanlardin élip kétilidu»\+bd* — bu sözler Eysaning ölümi özige egeshkenlerge qayghu-hesret élip kélidighanliqini körsitidighan bésharet.\f*   
\m
\v 21 Héchkim kona könglekke yéngi rexttin yamaq salmaydu. Undaq qilsa, yéngi yamaq \add kiriship\add*, kona kiyimni tartishturup yirtiwétidu. Netijide, yirtiq téximu yoghinap kétidu. \f □ \fr 2:21 \ft \+bd «Héchkim kona könglekke yéngi rexttin yamaq salmaydu»\+bd* — yéngi rext kiriship kétidu, elwette.\f*  
\v 22 Héchkim yéngi sharabni kona tulumlargha qachilimaydu. Eger undaq qilsa, sharabning \add échishi bilen\add* tulumlar yérilip kétidu-de, sharabmu tökülüp kétidu hem tulumlarmu kardin chiqidu. Shuning üchün yéngi sharab yéngi tulumlargha qachilinishi kérek.\x + \xo 2:22 \xt Mat. 9:17. \x*   
\b  
\m  
\s1 Insan’oghli «Shabat künining Igisi»dur •••• 23-ayettiki izahatni körüng  
\r Mat. 12:1-8; Luqa 6:1-5  
\m
\v 23 Bir shabat küni shundaq boldiki, u bughdayliqlardin ötüp kétiwatatti. Uning muxlisliri yolda méngiwatqanda bashaqlarni üzüshke bashlidi. \f □ \fr 2:23 \ft \+bd «Bir shabat küni shundaq boldiki, ...»\+bd* — «shabat küni» (dem élish küni) toghruluq «Tebirler»ni körüng. Bu shenbe küni, Tewrat kaléndari boyiche heptining yettinchi küni bolup, Musa peyghemberge chüshürülgen qanun boyiche Israildiki herbir insan we mal-charwilarmu shu küni herqandaq ish-xizmet qilmay, dem élishi kérek idi.\f*  \x + \xo 2:23 \xt Qan. 23:24; Mat. 12:1; Luqa 6:1. \x*  
\v 24 Perisiyler uninggha:  
\m — Qara, ular némishqa shabat küni \add Tewratta\add* cheklen’gen ishni qilidu? — déyishti.\f □ \fr 2:24 \ft \+bd «Tewratta cheklen’gen ish»\+bd* — Tewrat qanunida cheklen’gen, démekchi. Tewrat qanuni boyiche dem élish küni «xaman tépish» «xizmet» dep qarilip, qanun’gha xilapliq ish dep hésablinishi kérek idi, elwette. Perisiyler muxlislarning danlarni yéyish üchün aqlishini «xaman tepkenlik» dep qarighan. Emdi bashaqlarni üzüp yéyish ziraetlerge orghaq sélish bilen oxshashmu yaki oxshash emesmu, buninggha oqurmenler Mesihning jawabini oqup özi birnéme désun! «Matta»diki «qoshumche söz»imizde mushu ish toghruluq izahatlirimizni körüng.\f*  \x + \xo 2:24 \xt Mis. 20:10. \x*   
\m
\v 25 U ulargha:  
\m — \add Padishah\add* Dawutning özi we hemrahliri hajetmen bolghanda, yeni ach qalghanda néme qilghanliqini \add muqeddes yazmilardin\add* oqumighanmusiler? \f □ \fr 2:25 \ft \+bd «Dawutning... ach qalghanda néme qilghanliqini muqeddes yazmilardin oqumighanmusiler?»\+bd* — «oqumighanmusiler?» dégen söz Perisiylerning daim reqibliridin soraydighan soal shekli idi.\f*  \x + \xo 2:25 \xt 1Sam. 21:6. \x*  
\v 26 — Démek, Abiyatar bash kahin bolghan waqtida, u Xudaning öyige kirip, Xudagha atalghan, Tewratta peqet kahinlarning yéyishigila bolidighan nanlarni \add sorap\add* yégen, shundaqla hemrahlirighimu bergen? — dédi.\f □ \fr 2:26 \ft \+bd «Abiyatar bash kahin bolghan waqtida»\+bd* — «1Sam.» 21:1-7 boyiche, Abiyatar resmiy bash kahin bolmighan. Lékin Injil dewridiki ehwalgha oxshash, ikki adem bashqa-bashqa yerde bolsa ikkisi shu rolda bolushi mumkin (Mesih yer yüzide xizmet qilghan mezgilde Qayafa isimlik hem Annas isimlik ikki adem oxshash bir waqitta «bash kahin» idi). \+bd «\+bd*\+bdit Dawut\+bdit* Xudaning öyige kirip, Xudagha atalghan, Tewratta peqet kahinlarning yéyishigila bolidighan nanlarni sorap yégen, shundaqla hemrahlirighimu bergen?» — bu weqe «1Sam.» 21:1-7de xatirilen’gen.\f*  \x + \xo 2:26 \xt Law. 24:9. \x*   
\m
\v 27 U ulargha yene:  
\m — Insan shabat küni üchün emes, shabat küni insan üchün yaritildi.  
\v 28 Shuning üchün, Insan’oghli shabat küniningmu Igisidur, — dédi.\f □ \fr 2:28 \ft \+bd «Insan’oghli»\+bd* — Mesihning özini körsitidu. Bu ibare toghruluq «Tebirler»ni körüng.\f*  \x + \xo 2:28 \xt Mat. 12:8; Luqa 6:5. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Qoli qurup ketken bimarning saqaytilishi  
\r Mat. 12:9-14; Luqa 6:6-11  
\m
\v 1 U yene sinagogqa kirdi. Shu yerde bir qoli yigilep ketken bir adem bar idi.\x + \xo 3:1 \xt Mat. 12:9; Luqa 6:6. \x*  
\v 2 \add Perisiyler\add* Eysaning üstidin erz qilayli dep shabat künide késel saqaytidighan-saqaytmaydighanliqini paylap yüretti.\f □ \fr 3:2 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Perisiyler\+bdit* Eysaning üstidin erz qilayli dep shabat künide késel saqaytidighan-saqaytmaydighanliqini paylap yüretti» — ularning qilmaqchi bolghan erzi bolsa «U shabat künide késelni saqaytsa, «ishligen» yaki «xizmet qilghan»gha barawer bolidu, shunga (ularning chüshinishiche) «Tewrat qanunigha xilapliq qilghan»» bolidu.\f*  
\v 3 Eysa qoli yigilep ketken ademge:  
\m — Ornungdin turup, otturigha chiqqin! — dédi.   
\m
\v 4 Andin, sinagogdikilerdin:  
\m — Tewrat qanunigha uyghun bolghini shabat küni yaxshiliq qilishmu, yaki yamanliq qilishmu? Janni qutquzushmu yaki halak qilishmu? — dep soridi. Lékin ular zuwan sürüshmidi.   
\m
\v 5 U ghezep bilen etrapigha nezer sélip ulargha köz yügürtüp, ularning tash yüreklikidin qayghurdi. Andin u késelge:  
\m — Qolungni uzat, — dédi. U qolini uzitiwidi, qoli eslige keltürüldi.\f □ \fr 3:5 \ft \+bd «qoli eslige keltürüldi»\+bd* — keltürüldi» dégen péilning «mejhul shekli» bizge bu ishni Xuda Özi qilghan, dégenni uqturidu. Emdi ular bu möjizini «shabat künide yaratqanliqi» üchün zadi kimni eyiblimekchi?\f*  \x + \xo 3:5 \xt 1Pad. 13:6. \x*   
\m
\v 6 Emdi Perisiyler derhal sirtqa chiqip, uni qandaq yoqitish toghrisida Hérod \add padishahning\add* terepdarliri bilen meslihet qilishqa bashlidi.\f □ \fr 3:6 \ft \+bd «Hérod padishahning terepdarliri»\+bd* — Hérod padishah we uning terepdarliri toghruluq «Tebirler»ni körüng. Lékin bizge eng heyran qalarliqi belkim shuki, Rebbimiz telim bérishke bashlighanda, bir-birige küshende bolghan ««Hérod terepdarliri» we Perisiyler hemkarliship, Eysani yoqitishqa meslihetlishidu («Mat.» 22:16nimu körüng). Mana qarangghuluqqa tewe bolghan kishiler haman birinchi bolup nur bilen düshmenlishidu («Yh.» 1:5, 3:19).\f*  \x + \xo 3:6 \xt Mat. 12:14; Yuh. 10:39; 11:53. \x*   
\b  
\m  
\s1 Déngiz boyidiki top-top ademler  
\m
\v 7-8 Andin Eysa muxlisliri bilen bille u yerdin ayrilip déngiz boyigha ketti; Galiliye ölkisidin chong bir top ademler uninggha egiship bardi; shundaqla uning qilghan emellirini anglighan haman, pütün Yehudiye ölkisidin, Yérusalém shehiridin, Idumiya ölkisidin, Iordan deryasining qarshi teripidin, Tur we Zidon sheherlirining etrapidiki jaylardin zor bir top ademlermu uning yénigha kélishti.\f □ \fr 3:7-8 \ft \+bd «Idumiya ölkisi»\+bd* — «Idumiya» Tewratta «Édom» déyilidu.\f*  \x + \xo 3:7-8 \xt Mat. 4:25; Luqa 6:17. \x*  
\v 9 U ademlerning köplikidin özini qistap qoymisun dep muxlislirigha kichik bir kémining uninggha yéqin turushini tapilidi.  
\v 10 Chünki u nurghun bimarlarni saqaytqini tüpeylidin herqandaq waba-késelliklerge giriptar bolghanlarning hemmisi uninggha \add qolumni\add* bir tegküzüwalsam dep qistiship kélishkenidi.  
\v 11 Napak rohlar \add chaplishiwalghanlar\add* qachanla uni körse, uning aldigha yiqilip: «Sen Xudaning Oghlisen!» dep warqirishatti.  
\v 12 Lékin u \add napak rohlargha\add* özining kim ikenlikini ashkarilimasliqqa qattiq tenbih bérip agahlanduratti.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning on ikki rosulni tallishi  
\r Mat. 10:1-4; Luqa 6:12-16  
\m
\v 13 U taghqa chiqip, özi xalighan kishilerni yénigha chaqirdi; ular uning yénigha kélishti. \x + \xo 3:13 \xt Mat. 10:1; Mar. 6:7; Luqa 6:13; 9:1. \x*  
\v 14 U ulardin on ikkisini özi bilen bille bolushqa, söz-kalamni jakarlashqa,  
\v 15 késellerni saqaytish we jinlarni heydesh hoquqigha ige bolushqa tallap békitti. \f □ \fr 3:15 \ft \+bd «U ulardin on ikkisini özi bilen bille bolushqa... jinlarni heydesh hoquqigha ige bolushqa tallap békitti»\+bd* — (14-15-ayеt) bezi kona köchürmilerde 14-15-ayette «U ulardin on ikkisini «rosullar» dep atap, özi bilen bille bolushqa, söz-kalamni jakarlashqa we jinlarni heydesh hoquqigha ige bolushqa tallap békitti» déyilidu.\f*  
\v 16 U \add békitken on ikki kishi\add*: Simon (u uninggha Pétrus dep isim qoyghan),  
\v 17 Zebediyning oghli Yaqup we uning inisi Yuhanna, (u ularni «Binni-Regaz», yeni «Güldürmama oghulliri» depmu atighan), \f □ \fr 3:17 \ft \+bd «Zebediyning oghli Yaqup we uning inisi...»\+bd* — yaki «Zebediyning oghli Yaqup we uning akisi...». \+bd «u ularni «Binni-Regaz», yeni «Güldürmama oghulliri» depmu atighan»\+bd* — mushu yerde biz bu isimni ibraniy tilidiki ahangi boyiche alduq. «Regaz» ibraniy tilida adette «ghezep, qehr»ni bildüridu. Qarighanda ular ikkilisi eslide intayin térikkek idi! Grék tilida teleppuz «Boanerges» dep oqulidu.\f*  
\v 18 Andriyas, Filip, Bartolomay, Matta, Tomas, Alfayning oghli Yaqup, Taday, milletperwer dep atalghan Simon \f □ \fr 3:18 \ft \+bd «milletperwer dep atalghan Simon»\+bd* — yaki «Qanaanliq Simon». Yehudiy «milletperwerliri» yaki «milletchiliri» wetinini Rim impériyesidin azad qilish üchün zorawanliq yoli bilen küresh qilghuchilar idi.\f*  
\v 19 we uninggha satqunluq qilghan Yehuda Ishqariyotlardin ibaret.   
\b  
\m  
\s1 Eysa Sheytandin küchlüktur  
\r Mat. 12:22-32; Luqa 11:14-23; 12:10  
\m
\v 20 U öyge qaytip kelgendin kéyin, u yerge yene shunche nurghun ademler toplandiki, ularning hetta ghizalan’ghudekmu waqti chiqmidi. \x + \xo 3:20 \xt Mar. 6:31. \x*  
\v 21 \add Eysaning\add* ailisidikiler buni anglap, uni tutup kélishke bérishti. Chünki ular uni «Eqlini yoqitiptu» dégenidi.   
\m
\v 22 Yérusalémdin chüshken Tewrat ustazliri bolsa: «Uningda Beelzibub bar», we «U peqet jinlarning emirige tayinip jinlarni qoghliwétidiken», déyishetti.\f □ \fr 3:22 \ft \+bd «uningda beelzibub bar»\+bd* — «beelzibub» yaki «beelzibul» bolsa jinlarning emiri bolghan Sheytanning bashqa bir ismidur.\f*  \x + \xo 3:22 \xt Mat. 9:34; 12:24; Luqa 11:15; Yuh. 8:48. \x*   
\m
\v 23 Shuning üchün u \add Tewrat ustazlirini\add* yénigha chaqirip, ulargha temsillerni ishlitip mundaq dédi:  
\m — Sheytan Sheytanni qandaqmu qoghlisun? \x + \xo 3:23 \xt Mat. 12:25. \x*  
\v 24 Eger padishahliq öz ichidin bölünüp özara soqushqan bolsa shu padishahliq put tirep turalmaydu;  
\v 25 shuningdek eger bir aile öz ichidin bölünüp özara soqushsa shu aile put tirep turalmaydu.  
\v 26 Eger Sheytan öz-özige qarshi chiqip bölünse, u put tirep turalmay, yoqalmay qalmaydu.   
\m
\v 27 Héchkim küchtünggür birsining öyige kirip, uning mal-mülkini bulap kételmeydu — peqet u shu küchtünggürni awwal baghliyalisa andin öyini bulang-talang qilalaydu.\f □ \fr 3:27 \ft \+bd «Héchkim küchtünggür birsining öyige kirip, uning mal-mülkini bulap kételmeydu — peqet u shu küchtünggürni awwal baghliyalisa andin öyini bulang-talang qilalaydu»\+bd* — bu temsildiki «küchtünggür adem» Sheytanni körsitidu, elwette. Uning öyini bulang-talang qilghuchi Eysadin bashqa héchkim bolmaydu.\f*  \x + \xo 3:27 \xt Mat. 12:29; Kol. 2:15. \x*   
\m
\v 28 Shuni silerge berheq éytip qoyayki, insan baliliri ötküzgen türlük gunahlirining hemmisini, shundaqla ular qilghan kupurluqlirining hemmisini kechürüshke bolidu. \f □ \fr 3:28 \ft \+bd «ular qilghan kupurluqlirining hemmisi...»\+bd* — grék tilida «ular kupurluq bilen qilghan kupurluqlirining hemmisi» dégen söz bilen ipadilinidu. Bu ibare ularning kupurluqliri belkim intayin éghir bolushi mumkin dégenni bildüridu.\f*  \x + \xo 3:28 \xt 1Sam. 2:25; Mat. 12:31; Luqa 12:10; 1Yuh. 5:16. \x*  
\v 29 Biraq kimdikim Muqeddes Rohqa kupurluq qilsa, ebedil’ebedgiche héch kechürülmeydu, belki menggülük bir gunahning hökümi astida turidu.\f □ \fr 3:29 \ft \+bd «Muqeddes Rohqa \+bd*\+bdit qarshi\+bdit* kupurluq qilish» — yaki «Muqeddes Rohqa qarshi gep qilish» dégen gunah toghruluq «Matta»diki «qoshumche söz»imizde toxtilimiz.\f*  \x + \xo 3:29 \xt 1Yuh. 5:16. \x*   
\m
\v 30 \add Eysaning bu sözi\add* ularning «uninggha napak roh chaplishiptu» dégini üchün \add éytilghanidi\add*.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning anisi we iniliri  
\r Mat. 12:46-50; Luqa 8:19-21  
\m
\v 31 Shu waqitta uning anisi bilen iniliri keldi. Ular sirtida turup, uni chaqirishqa adem kirgüzdi. \x + \xo 3:31 \xt Mat. 12:46; Luqa 8:19. \x*  
\v 32 Bir top xalayiq uning etrapida olturatti. Ular:  
\m — Mana, aningiz, iniliringiz sizni izdep sirtta turidu, — déyishti.\f □ \fr 3:32 \ft \+bd «Mana, aningiz, iniliringiz sizni izdep sirtta turidu»\+bd* — bezi kona köchürmilerde «we singilliringiz» dep qoshup oqulidu. Héchbolmighanda grék tilida «aka-iniler» dégen söz bir qérindash «acha-singillar»ni öz ichige alatti.\f*   
\m
\v 33 Eysa ulargha jawaben:  
\m — Kim méning anam, kim méning inilirim? — dédi.  
\v 34 Andin, u öpchüriside olturghanlargha qarap mundaq dédi:  
\m Mana bular méning anam we inilirim!  
\v 35 Chünki kimki Xudaning iradisini ada qilsa, shu méning aka-inim, acha-singlim we anamdur.\x + \xo 3:35 \xt Yuh. 15:14; 2Kor. 5:16,17. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Uruq chachquchi toghrisidiki temsil  
\r Mat. 13:1-9; Luqa 8:4-8  
\m
\v 1 U yene déngiz boyida \add xelqqe\add* telim bérishke bashlidi. Uning etrapigha zor bir top ademler olishiwalghachqa, u bir kémige chiqip déngizda olturdi; pütkül xalayiq bolsa déngiz qirghiqida turushatti.\x + \xo 4:1 \xt Mat. 13:1; Luqa 8:4. \x*  
\v 2 U ulargha temsil bilen nurghun ishlarni ögetti. U telim bérip mundaq dédi:   
\m
\v 3 — Qulaq sélinglar! Uruq chachquchi uruq chachqili \add étizgha\add* chiqiptu.  
\v 4 Uruq chachqanda uruqlardin beziliri chighir yol boyigha chüshüptu, qushlar kélip ularni yep kétiptu.  
\v 5 Beziliri tupriqi az tashliq yerge chüshüptu. Topisi chongqur bolmighanliqtin, tézla ünüp chiqiptu,  
\v 6 lékin kün chiqish bilenla aptapta köyüp, yiltizi bolmighachqa qurup kétiptu.  
\v 7 Beziliri tikenlerning arisigha chüshüptu, tikenler ösüp maysilarni boghuwélip, ular héch hosul bermeptu.  
\v 8 Beziliri bolsa, yaxshi tupraqqa chüshüptu. Ular ösüp awup chong bolghanda hosul bériptu. Ularning beziliri ottuz hesse, beziliri atmish hesse, yene beziliri yüz hesse hosul bériptu.   
\m
\v 9 — Anglighudek quliqi barlar buni anglisun! — dédi u.   
\b  
\m  
\s1 Temsillerning meqsiti  
\r Mat. 13:10-17; Luqa 8:9-10  
\m
\v 10 U uning etrapidikiler hem on ikkiylen bilen yalghuz qalghanda, ular uningdin temsiller toghruluq sorashti. \f □ \fr 4:10 \ft \+bd «u uning etrapidikiler hem on ikkiylen bilen yalghuz qalghanda, ular uningdin temsiller toghruluq sorashti»\+bd* — mushu yerde «uning etrapidikiler» uninggha egeshkenler (on ikkiylendin sirt)ni körsetse kérek.\f*  \x + \xo 4:10 \xt Mat. 13:10; Luqa 8:9. \x*  
\v 11 U ulargha mundaq dédi:  
\m — Xudaning padishahliqining sirini bilishke siler nésip boldunglar. Lékin sirttikilerge hemme ish temsiller bilen uqturulidu; \f □ \fr 4:11 \ft \+bd «Lékin sirttikilerge hemme ish temsiller bilen uqturulidu»\+bd* — «sirttikilerge» Xudaning padishahliqidin yaki uning nijatidin sirtta turghanlar, démek.\f*  \x + \xo 4:11 \xt Mat. 11:25; 2Kor. 2:14; 3:14. \x*  
\v 12 buning bilen: «Ular qarashni qaraydu, biraq körmeydu;  
\m Anglashni anglaydu, biraq chüshenmeydu;  
\m Shundaq bolmisidi, ular yolidin yandurulushi bilen,  
\m Kechürüm qilinatti» \add dégen söz emelge ashurulidu\add*.\f □ \fr 4:12 \ft \+bd «ular qarashni qaraydu, biraq körmeydu; anglashni anglaydu, biraq chüshenmeydu; shundaq bolmisidi, ular yolidin yandurulushi bilen, kechürüm qilinatti»\+bd* — bu sözler «Yesh.» 6:9-10din élin’ghan.\f*  \x + \xo 4:12 \xt Yesh. 6:9-10; Mat. 13:14; Luqa 8:10; Yuh. 12:40; Ros. 28:26; Rim. 11:8. \x*   
\b  
\m  
\s1 Uruq chachquchi toghrisidiki temsilning chüshendürülüshi  
\r Mat. 13:18-23; Luqa 8:11-15  
\m
\v 13 Andin u ulargha:  
\m — Siler mushu temsilnimu chüshenmidinglarmu? Undaqta, qandaqmu bashqa herxil temsillerni chüshineleysiler? — dédi.  
\v 14 Uruq chachquchi söz-kalam chachidu. \x + \xo 4:14 \xt Mat. 13:19; Luqa 8:11. \x*  
\v 15 Üstige söz-kalam chéchilghan chighir yol boyi shundaq ademlerni körsetkenki, ular söz-kalamni anglighan haman Sheytan derhal kélip ularning qelbige chéchilghan söz-kalamni élip kétidu.  
\v 16 Buninggha oxshash, tashliq yerlerge chéchilghan uruqlar bolsa, söz-kalamni anglighan haman xushalliq bilen qobul qilghanlarni körsitidu.  
\v 17 Halbuki, qelbide héch yiltiz bolmighachqa, peqet waqitliq turidu; söz-kalamning wejidin qiyinchiliq yaki ziyankeshlikke uchrighanda, ular shuan yoldin chetnep kétidu.  
\v 18 Tikenlerning arisigha chéchilghini shundaq bezi ademlerni körsetkenki, bu ademler söz-kalamni anglighini bilen,  
\v 19 lékin könglige bu dunyaning endishiliri, bayliqlarning éziqturushi we bashqa nersilerge bolghan hewesler kiriwélip, söz-kalamni boghuwétidu-de, u héch hosul chiqarmaydu. \x + \xo 4:19 \xt Mat. 19:23; Mar. 10:23; Luqa 18:24; 1Tim. 6:9. \x*  
\v 20 Lékin yaxshi tupraqqa chéchilghan uruqlar bolsa — söz-kalamni anglishi bilen uni qobul qilghan ademlerni körsitidu. Bundaq ademler hosul béridu, birsi ottuz hesse, birsi atmish hesse, yene birsi yüz hesse hosul béridu.   
\b  
\m  
\s1 Séwet astidiki chiragh  
\r Luqa 8:16-18  
\m
\v 21 U ulargha yene mundaq dédi:  
\m — Chiragh séwet yaki kariwat astigha qoyulush üchün keltürülemdu? U chiraghdanning üstige qoyulush üchün keltürülmemdu? \f □ \fr 4:21 \ft \+bd «Chiragh séwet yaki kariwat astigha qoyulush üchün keltürülemdu?»\+bd* — «séwet» grék tilida «ölchigüchi séwet» déyilidu.\f*  \x + \xo 4:21 \xt Mat. 5:15; Luqa 8:16; 11:33. \x*  
\v 22 Chünki yoshurulghan héchqandaq ish ashkarilanmay qalmaydu, shuningdek herqandaq mexpiy ish yüz bergendin kéyin ayan bolmay qalmaydu. \x + \xo 4:22 \xt Ayup 12:22; Mat. 10:26; Luqa 8:17; 12:2. \x*   
\m
\v 23 Anglighudek quliqi barlar buni anglisun!   
\m
\v 24 Anglighanliringlargha köngül bölünglar! Chünki siler \add bashqilargha\add* qandaq ölchem bilen ölchisenglar, silergimu shundaq ölchem bilen ölchep bérilidu, hetta uningdinmu köp qoshup bérilidu. \f □ \fr 4:24 \ft \+bd «Siler bashqilargha qandaq ölchem bilen ölchisenglar»\+bd* — bu söz köp tereplimilik bolushi kérek; mesilen: (1) adem Xudaning sözige qanchilik köngül bölüp étibar berse, uninggha shunchilik eqil béridu; (2) biz bashqilargha rehim-shepqet körsetsek, Xudamu bizge rehim-shepqet körsitidu; (3) ((2)-teripige yéqin) biz bashqilarni qaysi ölchem bilen bahalisaq, Xuda bizni bahalighanda del shu ölchemni ishlitidu; (4) bashqilargha qanchilik xeyr-saxawet körsetsek, Xudamu kéyin bizge shunchilik iltipatni körsitidu.\f*  \x + \xo 4:24 \xt Mat. 7:2; Luqa 6:38. \x*  
\v 25 Chünki kimde bar bolsa, uninggha téximu köp bérilidu; emma kimde yoq bolsa, hetta uningda bar bolghanlirimu uningdin mehrum qilinidu.\f □ \fr 4:25 \ft \+bd «Chünki kimde bar bolsa, uninggha téximu köp bérilidu; emma kimde yoq bolsa, hetta uningda bar bolghanlirimu uningdin mehrum qilinidu»\+bd* — «kimde bar bolsa... » — bu «bar bolsa» némini körsitidu? Shübhisizki, ebediy ehmiyetlik birer nerse bolsa kérek, bu iman-ishenchni öz ichige choqum alidu. Biz özimizge «ebediy ehmiyetlik» hernéme bolushi üchün uni peqet Mesihdinla tapalaymiz.\f*  \x + \xo 4:25 \xt Mat. 13:12; 25:29; Luqa 8:18; 19:26. \x*   
\b  
\m  
\s1 Ün’gen uruq toghrisidiki temsil  
\m
\v 26 U yene mundaq dédi:  
\m — Xudaning padishahliqi yene birsining tupraqqa uruq chachqinigha oxshaydu:  
\v 27 u uxlaydu, orundin turidu, kéche-kündüzler ötüwérip, uruq bix urup ösidu. Lékin chachquchi qandaq yol bilen ösidighanliqini bilmeydu.  
\v 28 Tupraq özlükidin hosul béridu; uruq awwal bix uridu, kéyin bash chiqiridu, axirda bashaqlar toluq dan tutidu.  
\v 29 Dan pishqanda, \add chachquchi\add* derhal orghaq salidu, chünki hosul waqti kelgen bolidu.\f □ \fr 4:29 \ft \+bd «chachquchi derhal orghaq salidu»\+bd* — grék tilida «chachquchi derhal orghaq ewetidu».\f*   
\b  
\m  
\s1 Qicha uruqi toghrisidiki temsil  
\r Mat. 13:31-32, 34-35; Luqa 13:18-19  
\m
\v 30 U yene mundaq dédi:  
\m — Xudaning padishahliqini némige oxshitimiz? Yaki qandaq bir temsil bilen süretlep béreleymiz? \x + \xo 4:30 \xt Mat. 13:31; Luqa 13:18. \x*  
\v 31 U goya bir tal qicha uruqigha oxshaydu. U yerge térilghanda, gerche yer yüzidiki barliq uruqlarning ichide eng kichiki bolsimu, \f □ \fr 4:31 \ft \+bd «gerche yer yüzidiki barliq uruqlarning ichide eng kichiki bolsimu,...»\+bd* — yaki «gerche tupraq ichidiki barliq uruqlarning ichide eng kichiki bolsimu,...».\f*  
\v 32 térilghandin kéyin, herqandaq ziraettin égiz ösüp shundaq chong shaxlayduki, asmandiki qushlarmu uning sayisige qonidu.\f □ \fr 4:32 \ft \+bd «...asmandiki qushlarmu uning sayisige qonidu»\+bd* — yaki «...asmandiki qushlarmu uning sayisige uwulaydu». Bu yerde tilgha élin’ghan qicha ottura sherqte ösidighan, yaxshi öskende hetta üch métrdin éship kétidighan, ösümlükni körsitidu.\f*   
\m
\v 33 U shuninggha oxshash xalayiq anglap chüshineligüdek nurghun temsiller bilen söz-kalamni yetküzdi. \x + \xo 4:33 \xt Mat. 13:34. \x*  
\v 34 Lékin temsil keltürmey turup ulargha héchqandaq söz qilmaytti. Lékin öz muxlisliri bilen yalghuz qalghinida, ulargha hemmini chüshendürüp béretti.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning boranni tinchitishi  
\r Mat. 8:23-27; Luqa 8:22-25  
\m
\v 35 Shu küni kech kirgende, u ulargha:  
\m — Déngizning u qétigha öteyli, — dédi. \x + \xo 4:35 \xt Mat. 8:23; Luqa 8:22. \x*  
\v 36 Ular xalayiqni yolgha séliwetkendin kéyin, uni kémide olturghan péti élip yürüp kétishti. Ular bilen bille mangghan bashqa kémilermu bar idi. \f □ \fr 4:36 \ft \+bd «...uni kémide olturghan péti élip yürüp kétishti»\+bd* — Mesih alliqachan kémide olturghanidi (1-ayette). 
\fp  Bashqa birxil terjimisi: «...uni shu péti kémisige chüshürüp, élip yürüp kétishti» — bu terjimide «shu péti» belkim Mesih «héchqandaq teyyarliqsiz (déngiz sepirige layiq kiyim yaki yémek-ichmek almighan) halda» dégendek bolushi mumkin.\f*  
\v 37 We mana, esheddiy qara quyun chiqip ketti; shuning bilen dolqunlar kémini urup, su halqip kirip, kémige toshay dep qalghanidi.  
\v 38 Lékin u kémining ayagh teripide yastuqqa bash qoyup uyqugha ketkenidi. Ular uni oyghitip:  
\m — I ustaz, halak boluwatqinimizgha karing yoqmu? — dédi.   
\m
\v 39 U ornidin turup, boran’gha tenbih bérip, déngizgha: «Tinchlan! Jim bol!» déwidi, boran toxtap, chongqur bir jimjitliq höküm sürdi.\x + \xo 4:39 \xt Ayup 26:12; Zeb. 107:29; Yesh. 51:10. \x*   
\m
\v 40 — Némishqa shunche qorqisiler? Silerde qandaqsige téxiche ishench bolmaydu? — dédi u ulargha.   
\m
\v 41 Ularni intayin zor bir qorqunch basti, ular bir-birige:  
\m — Bu adem zadi kimdu? Hetta shamal we déngizmu uninggha itaet qilidiken-he! — dep kétishti.   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Köp jinlar chaplashqan «Qoshun» isimlik ademning saqaytilishi  
\r Mat. 8:28-34; Luqa 8:26-39  
\m
\v 1 Ular déngizning u qétigha, Gadaraliqlarning yurtigha yétip bardi.\f □ \fr 5:1 \ft \+bd «Gadara»\+bd* — bezi köchürmilerde «Gérasa» yaki «Gergese» dep atilidu.\f*  \x + \xo 5:1 \xt Mat. 8:28; Luqa 8:26. \x*  
\v 2 U kémidin chüshüshi bilenla, napak roh chaplashqan bir adem gör öngkürliridin chiqip, uning aldigha keldi.  
\v 3 U adem öngkürlerni makan qilghan bolup, uni héchkim hetta zenjirler bilenmu baghliyalmaytti.  
\v 4 Chünki köp qétim put-qolliri kishen-zenjirler bilen baghlan’ghan bolsimu, u zenjirlerni üzüwétip, kishenlerni chéqiwetkenidi; héchkim uni boysunduralmighanidi.  
\v 5 U kéche-kündüz mazarliqta we taghlar arisida toxtawsiz warqirap-jarqirap yüretti, öz-özini tashlar bilen késip yarilanduratti.   
\m
\v 6 Lékin u Eysani yiraqtin körüp, uning aldigha yügürüp bérip, sejde qildi\f □ \fr 5:6 \ft \+bd «u Eysani yiraqtin körüp, uning aldigha yügürüp bérip, sejde qildi»\+bd* — yaki «u Eysani yiraqtin körüp, uning aldigha yügürüp bérip, yerge bash qoydi».\f*  
\v 7 we qattiq awazda warqirap:  
\m — Hemmidin aliy Xudaning Oghli Eysa, séning méning bilen néme karing! Xuda heqqi, sendin ötünüp qalay, méni qiynima! — dédi\f □ \fr 5:7 \ft \+bd «sendin ötünüp qalay, méni qiynima!»\+bd* — «méni qiynima!» dégen söz «bash jin»ning sözi bolsa kérek. Bu ademge nurghun jinlar chaplashqanidi.\f*  
\v 8 (chünki Eysa uninggha: «Hey napak roh, uningdin chiq!» dégenidi).\f □ \fr 5:8 \ft \+bd «Eysa uninggha: «... uningdin chiq!» dégenidi»\+bd* — grék tilida «Eysa uninggha: «... uningdin chiq!» buyruwatatti» déyilidu.\f*   
\m
\v 9 U uningdin:  
\m — Isming néme? — dep soridi.  
\m — Ismim «qoshun» — chünki sanimiz köp, — dep jawab berdi u.\f □ \fr 5:9 \ft \+bd «Ismim «qoshun»»\+bd* — «qoshun» latin tilida «légion» déyilidu, adette az dégendimu alte ming kishilik armiyini körsitidu. \+bd «chünki sanimiz köp»\+bd* — oqurmenler mushu yerde ikki awazning barliqini bayqaydu — birinchisi («Ismim «qoshun»»), bu bichare ademning öziningki, ikkinchisi, («chünki sanimiz köp») minglighan jinlarningki idi.\f*   
\m
\v 10 We u Eysadin ularni bu yurttin heydiwetmigeysen, dep köp ötünüp yalwurdi.   
\m
\v 11 Tagh baghrida chong bir top tongguz padisi otlap yüretti.  
\v 12 Jinlar uninggha:  
\m — Bizni mushu tongguzlargha ewetkin, ularning ichige kirip kétishke yol qoyghaysen, — dep yalwurushti.   
\m
\v 13 Eysa derhal yol qoydi. Shuning bilen napak rohlar chiqip, tongguzlarning ténige kirishi bilenla, tongguzlar tik yardin étilip chüshüp, déngizgha gherq boldi. Ular ikki minggha yéqin idi.  
\v 14 Tongguz baqquchilar bolsa u yerdin qéchip, sheher-yézilarda bu ishlarni pur qildi. Shu yerdikiler néme ish yüz bergenlikini körgili chiqishti.   
\m
\v 15 Ular Eysaning yénigha keldi we ilgiri jinlar chaplishiwalghan héliqi ademning kiyimlerni kiyip, es-hoshi jayida olturghinini — yeni «qoshun jinlar» chaplashqan shu ademni körüp, qorqup kétishti.  
\v 16 Bu weqeni körgenler jinlar chaplashqan ademde néme yüz bergenlikini we tongguzlarning aqiwitini xelqqe bayan qilip berdi.   
\m
\v 17 Buning bilen xalayiq Eysagha: Yurtlirimizdin chiqip ketkeysen, dep yalwurushqa bashlidi.   
\m
\v 18 U kémige chiqiwatqanda, ilgiri jinlar chaplashqan héliqi adem uningdin: Menmu sen bilen bille baray, dep ötündi.\x + \xo 5:18 \xt Luqa 8:38. \x*   
\m
\v 19 Lékin u buninggha unimay:  
\m — Öz öydikiliring we yurtdashliringning yénigha bérip, ulargha Perwerdigarning sanga shunchilik ulugh ishlarni qilip bergenlikini, Uning sanga rehim-shepqet körsetkenlikini xewerlendürgin, — dédi. \f □ \fr 5:19 \ft \+bd «ulargha Perwerdigarning sanga shunchilik ulugh ishlarni qilip bergenlikini... xewerlendürgin»\+bd* — yaki «ulargha Rebning sanga shunchilik ulugh ishlarni qilip bergenlikini... xewerlendürgin».\f*  
\v 20 U qaytip bérip, Eysaning özige qandaq ulugh ishlarni qilghanliqini «On sheher rayoni»da jar qilishqa bashlidi. Buni anglighanlarning hemmisi tolimu heyran qélishti.\f □ \fr 5:20 \ft \+bd «On sheher rayoni»\+bd* — grék tilida «Dékapolis».\f*   
\b  
\m  
\s1 Uning Yairusning qizini tirildürüshi we xun késili basqan bir ayalni saqaytishi  
\r Mat. 9:18-26; Luqa 8:40-56  
\m
\v 21 Eysa qaytidin kéme bilen déngizning u qétigha ötkende, zor bir top xalayiq uning yénigha yighildi; u déngiz boyida turatti. \x + \xo 5:21 \xt Luqa 8:40. \x*  
\v 22-23 Mana, melum bir sinagogning chongi Yairus isimlik bir kishi keldi. U uni körüp ayighigha yiqilip:  
\m — Kichik qizim öley dep qaldi. Bérip uninggha qolliringizni tegküzüp qoysingiz, u saqiyip yashighay! — dep qattiq yélindi.\x + \xo 5:22-23 \xt Mat. 9:18; Luqa 8:41. \x*   
\m
\v 24 Eysa uning bilen bille bardi. Zor bir top xalayiqmu oliship qistashqan halda keynidin méngishti.  
\v 25 Xun tewresh késilige giriptar bolghinigha on ikki yil bolghan bir ayal bar bolup, \x + \xo 5:25 \xt Law. 15:25; Mat. 9:20; Luqa 8:43. \x*  
\v 26 u nurghun téwiplarning qolida köp azab tartip, bar-yoqini xejlep tügetken bolsimu, héchqandaq ünümi bolmay, téximu éghirliship ketkenidi.  
\v 27 Bu ayal Eysa heqqidiki geplerni anglap, xalayiqning otturisidin qistilip kélip, arqa tereptin uning tonini silidi.  
\v 28 Chünki u könglide: «Uning tonini silisamla saqaymay qalmaymen» dep oylighanidi.  
\v 29 Xun shuan toxtap, ayal késel azabidin saqaytilghanliqini öz ténide sezdi. \f □ \fr 5:29 \ft \+bd «xun shuan toxtap...»\+bd* — grék tilida «qan éqimi shuan toxtap...».\f*  
\v 30 Eysa derhal wujudidin qudretning chiqqanliqini sézip, xalayiqning ichide keynige burulup:  
\m — Kiyimimni silighan kim? — dep soridi.\x + \xo 5:30 \xt Luqa 6:19. \x*   
\m
\v 31 Muxlisliri uninggha:  
\m — Xalayiqning özüngni qistap méngiwatqanliqini körüp turuqluq, yene: «Méni silighan kim?» dep soraysen’ghu? — déyishti.   
\m
\v 32 Biraq Eysa özini silighuchini tépish üchün téxiche etrapigha qarawatatti. \f □ \fr 5:32 \ft \+bd «özini silighuchini tépish üchün...»\+bd* — grék tilida «silighuchi» ayalche rodta bolup, Rebbimizning özini tutqan kishining ayal ikenlikini bilgenlikini körsitidu.\f*  
\v 33 Özide néme ishning yüz bergenlikini sezgen ayal qorqup-titrigen halda kélip uning aldigha yiqildi we uninggha heqiqiy ehwalni pütünley éytti.  
\v 34 U uninggha:  
\m — Qizim, ishenching séni saqaytti! Tinch-xatirjemlikte qayt! Késilingning azabidin saqayghin, — dédi.\f □ \fr 5:34 \ft \+bd «qizim, ishenching séni saqaytti!»\+bd* — «saqaytti» mushu yerde grék tilida «qutquzdi» dégen söz bilen ipadilinidu. 
\fp  \+bd «Tinch-xatirjemlikte qayt!»\+bd* — bu ayal némishqa shundaq qorqti (33-ayetni körüng)? Uningda xun tewresh késili bolghanliqi üchün, Tewrat qanuni boyiche özi tegken barliq kishilerni «napak» qilghan bolidu (mesilen, ularni ibadetxanigha kirish, qurbanliq qilishqa waqitliq layaqetsiz qilghan bolatti). Shuning bilen u etraptiki xalayiqnila napak qilipla qalmay, belki Mesihning özinimu «napak» qilghan bolatti.\f*  \x + \xo 5:34 \xt Mat. 9:22; Mar. 10:52. \x*   
\m
\v 35 U bu sözni qiliwatqanda, sinagogning chongining öyidin beziler kélip uninggha:  
\m Qizingiz öldi. Emdi ustazni némishqa yene aware qilisiz?! — déyishti.\x + \xo 5:35 \xt Luqa 8:49. \x*   
\m
\v 36 Lékin Eysa bu sözlerni anglap derhal sinagogning chongigha:  
\m Qorqmighin! Peqet ishenchte bol! — dédi.  
\v 37 U peqet Pétrus, Yaqup we Yaqupning inisi Yuhanna bilen yolgha chiqti; bashqa héchkimning özi bilen bille bérishigha yol qoymidi.  
\v 38 U sinagogning chongining öyi aldigha kelgende, qiyqas-chuqanni, xalayiqning qattiq nale-peryad we ah-zar kötürgenlikini körüp,  
\v 39 öyge kirip ulargha:  
\m — Némishqa qiyqas-chuqan we ah-zar kötürisiler? Bala ölmeptu, uxlap qaptu, — dédi. \x + \xo 5:39 \xt Yuh. 11:11. \x*  
\v 40 Ular uni mesxire qilishti; lékin u hemmeylenni tashqirigha chiqiriwétip, balining ata-anisini we öz hemrahlirini élip, bala yatqan öyge kirdi.  
\v 41 U balining qolini tutup, uninggha: «Talita kumi» dédi. Bu sözning menisi «Qizim, sanga éytimenki, ornungdin tur» dégenlik idi.  
\v 42 Qiz derhal ornidin turup mangdi (u on ikki yashta idi). Ular bu ishqa mutleq heyran qélishti.  
\v 43 U ulargha bu ishni héchkimge éytmasliqni qattiq tapilidi, shundaqla qizgha yégüdek birnéme bérishni éytti.   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Nasaretliklerning uni chetke qéqishi  
\r Mat. 13:53-58; Luqa 4:16-30  
\m
\v 1 U u yerdin kétip, öz yurtigha keldi. Uning muxlislirimu uninggha egiship bardi.\x + \xo 6:1 \xt Mat. 13:53; Luqa 4:16. \x*  
\v 2 Shabat küni kelgende, u sinagogda telim bérishke kirishti. Telimini anglighanlardin köp adem intayin heyran bolushup:  
\m — Bu adem bulargha nedin érishkendu? Uninggha mushundaq danaliq qandaq bérilgen? Uning qolida mushundaq möjiziler qandaq yaritilidighandu?  
\v 3 U héliqi yaghachchi emesmu, Meryemning oghli, shundaqla Yaqup, Yose, Yehuda we Simonlarning akisighu? Uning singillirimu bu yerde arimizda turuwatmamdu? — déyishti. Shuning bilen ular uninggha heset-bizarliq bilen qaridi.\f □ \fr 6:3 \ft \+bd «u héliqi yaghachchi emesmu, Meryemning oghli...»\+bd* — Yehudiylar arisida ademler atisining ismi bilen tonulushi kérek idi. Yalghuz anisining ismini tilgha élishning özi birxil haqaret idi.\f*  \x + \xo 6:3 \xt Yuh. 6:42. \x*  
\v 4 Shuning bilen Eysa ulargha:  
\m — Herqandaq peyghember bashqa yerlerde hörmetsiz qalmaydu, peqet öz yurti, öz uruq-tughqanliri arisida we öz öyide hörmetke sazawer bolmaydu, — dédi.\x + \xo 6:4 \xt Mat. 13:57; Luqa 4:24; Yuh. 4:44. \x*   
\m
\v 5 Shuning bilen qollirini birqanche bimarning üstige tegküzüp, ularni saqaytqandin bashqa, shu yerde u héchqandaq möjize yaritalmidi.\x + \xo 6:5 \xt Mat. 13:58. \x*  
\v 6 We u ularning iman-ishenchsizlikidin heyran qaldi.\x + \xo 6:6 \xt Mat. 9:35; Luqa 13:22. \x*   
\b  
\m  
\s1 Eysaning on ikki rosulni ewetishi  
\r Mat. 10:1, 5-15; Luqa 9:1-6  
\m
\v 7 Andin u etraptiki yéza-kentlerni aylinip telim berdi.  
\m U on ikkiylenni yénigha chaqirdi we \add xelq arisigha\add* ikki-ikkidin ewetishke bashlidi. U ulargha napak rohlarni heydesh hoquqini berdi;\f □ \fr 6:7 \ft \+bd «napak rohlar»\+bd* — jinlarni körsitidu.\f*  \x + \xo 6:7 \xt Mat. 10:1; Luqa 6:13; 9:1. \x*  
\v 8 we ulargha: — Seperde yéninglargha hasidin bashqa nerse éliwalmanglar, ne xurjun ne nan éliwalmanglar, belwaghqa pulmu salmanglar,\f □ \fr 6:8 \ft \+bd «xurjun»\+bd* — yaki «tilemchining xaltisi».\f*  
\v 9 putunglargha keshlerni kiyinglar, biraq ikki yektek kiyiwalmanglar, — dep tapilidi. \f □ \fr 6:9 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Eysa\+bdit* ulargha: — Seperde yéninglargha hasidin bashqa nerse éliwalmanglar, ne xurjun ne nan éliwalmanglar, belwaghqa pulmu salmanglar, putunglargha keshlerni kiyinglar, biraq ikki yektek kiyiwalmanglar, — dep tapilidi» — (9-10-ayеt) qiziqarliq yéri shuki, «Matta» we «Luqa»da xatirilen’gen bayanlar boyiche Rebbimiz ulargha hasa éliwélish we kesh kiyishnimu men’i qilghan. Pikrimiz téxi muqimlashmighini bilen oylaymizki, «Matta» bilen «Luqa» we «Markus»ta belkim ikki ayrim waqit-ehwal körsitilidu.\f*  \x + \xo 6:9 \xt Ros. 12:8. \x*  
\v 10 U yene:  
\m — \add Bir yurtqa barghininglarda\add*, kimning öyige \add qobul qilinip\add* kirsenglar, u yurttin ketküche shu öydila turunglar. \f □ \fr 6:10 \ft \+bd «kimning öyge qobul qilinip kirsenglar, u yurttin ketküche shu öydila turunglar»\+bd* — bu emrde chong danaliq bar. Ikki sewebtin éytilghan bolushi mumkin: — (1) kona zamanlarda köp diniy wez éytquchilar öymu-öy yoqlap pul tileytti; lékin Eysaning muxlisliri héch tilemchilik qilmasliqi kérek; (2) ular öymu-öy köchüp yürse, xelqte hertürlük heset-guman peyda bolushimu mumkin — «Némishqa ular \+bd bizning\+bd* öyde qonmaydu?» yaki «Némishqa ular bizning öydin köchüp kétidu?» dégendek.\f*  
\v 11 Qaysi yerdikiler silerni qobul qilmisa, shundaqla sözünglarni anglimisa, u yerdin ketkininglarda, ulargha agah-guwah bolsun üchün ayighinglardiki topini qéqiwétinglar! — dédi.\f □ \fr 6:11 \ft \+bd «u yerdin ketkininglarda, ulargha agah-guwah bolsun üchün ayighinglardiki topini qéqiwétinglar!»\+bd* — «ayaghdiki topini qéqiwétish» dégen bu isharet «bizning siler bilen munasiwétimiz yoq», dégenni bildürüp, Xudaning sözini ret qilghanlargha qattiq agahlandurush idi.\f*  \x + \xo 6:11 \xt Mat. 10:14,15; Luqa 9:5; 10:12; Ros. 13:51; 18:6\x*   
\m
\v 12 Shuning bilen ular yolgha chiqip, kishilerni gunahlirigha towa qilishqa jar sélip ündidi.  
\v 13 Ular nurghun jinlarni heydidi, nurghun bimarlarni zeytun méyi bilen mesih qilip saqaytti.\f □ \fr 6:13 \ft \+bd «ular ... Nurghun bimarlarni zeytun méyi bilen mesih qilip saqaytti»\+bd* — «mesih qilish» mushu yerde ademning béshigha zeytun méyini sürüshni körsitidu. «Tebirler»ni körüng.\f*  \x + \xo 6:13 \xt Yaq. 5:14. \x*   
\b  
\m  
\s1 Chömüldürgüchi Yehyaning ölümi  
\r Mat. 14:1-12; Luqa 9:7-9  
\m
\v 14 Uning nami meshhur bolghachqa, Hérod padishah uning heqqide anglap: «Bu adem \add choqum\add* ölümdin tirilgen Chömüldürgüchi Yehyadur. Shuning üchün mushu alahide qudretler uningda küchini körsitidu» deytti. \f □ \fr 6:14 \ft \+bd «Uning nami meshhur bolghachqa, Hérod padishah uning heqqide anglap...»\+bd* — «Hérod»lar toghruluq «Tebirler»ni körüng. \+bd «...uning heqqide anglap: «Bu adem ... Chömüldürgüchi Yehyadur...» deytti»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «..uning heqqide anglap qaldi. Beziler: «Bu adem ... Chömüldürgüchi Yehyadur...» — déyishetti».\f*  \x + \xo 6:14 \xt Mat. 14:1; Luqa 9:7. \x*  
\v 15 Bashqilar: «U Ilyas \add peyghember\add*» dése, yene beziler: «Burunqi peyghemberlerdek bir peyghember bolsa kérek» déyishetti.   
\m
\v 16 Biraq bularni anglighan Hérod:  
\m — Men kallisini alghan Yehyaning özi shu — u ölümdin tiriliptu! — dédi.   
\m
\v 17-18 Hérodning bundaq déyishining sewebi, u \add ögey\add* akisi Filipning ayali Hérodiyening wejidin adem ewetip Yehyani tutup, zindan’gha tashlighanidi. Chünki u shu ayal bilen nikahlan’ghanidi; Yehya Hérodqa \add tenbih bérip\add*: «Akangning ayalini tartiwélishing Tewrat qanunigha xilap» dep qayta-qayta dégenidi.\f □ \fr 6:17-18 \ft \+bd «Chünki u shu ayal bilen nikahlan’ghanidi; Yehya Hérodqa tenbih bérip: «Akangning ayalini tartiwélishing Tewrat qanunigha xilap» dep qayta-qayta dégenidi»\+bd* — Hérod ögey akisi Filipning ayali Hérodiyeni Filiptin tartiwélip andin uni ajrishishqa qayil qilip, Hérodiye bilen özi toy qilghanidi. Yehyani tutush «Hérodiyening wejidin» — belkim uning biwasite telipidin bolghan bolushimu mumkin. \+bd «Akangning ayalini tartiwélishing Tewrat qanunigha xilap»\+bd* — Tewrattiki «Law.» 16:18, 20:21de, birsining aka yaki ukisi hayat ehwalda, birining ayalini yene biri öz emrige élishqa bolmaydu, dep belgilen’gen.\f*  \x + \xo 6:17-18 \xt Mat. 14:3; Luqa 3:19; 9:9; Law. 18:16; 20:21. \x*   
\m
\v 19 Shuning üchün Hérodiye Yehyagha adawet saqlaytti; uni öltürmekchi bolghan bolsimu, lékin shundaq qilalmaytti.  
\v 20 Chünki Hérod Yehyani diyanetlik we muqeddes adem dep bilip, uningdin qorqatti, shunglashqa uni qoghdaytti; u uning sözlirini anglighan chaghlirida alaqzade bolup kétetti, lékin yenila sözlirini anglashqa amraq idi.\f □ \fr 6:20 \ft \+bd «Hérod Yehyani diyanetlik we muqeddes adem dep bilip...»\+bd* — oqurmenlerge ayanki, Tewrat we Injilda «muqeddes» dégenning menisi «ulugh» emes, belki «pak», «Xudagha atalghan»dur. \+bd «u uning sözlirini anglighan chaghlirida alaqzade bolup kétetti»\+bd* — bezi kona köchürmilerde buning ornida: «u uning sözlirini anglap néme qilishni bilelmey qalatti» yaki «u uning sözlirini anglap köp ishlarni qilatti» déyilidu.\f*  \x + \xo 6:20 \xt Mat. 14:5; 21:26. \x*   
\m
\v 21 Emma \add Hérodiye kütken\add* peyt axir yétip keldi; Hérod tughulghan künide öz emeldarliri, mingbéshiliri we Galiliye ölkisidiki katta erbablarni ziyapet bilen kütüwaldi; \x + \xo 6:21 \xt Yar. 40:20; Mat. 14:6. \x*  
\v 22 héliqi Hérodiyening qizi sorun’gha chüshüp ussul oynap berdi. Bu Hérod we hemdastixan bolghanlargha bekmu yarap ketti. Padishah qizgha: — Mendin néme telep qilsang, shuni bérimen, — dédi. \f □ \fr 6:22 \ft \+bd «Hérodiyening qizi»\+bd* — burunqi éridin bolghan qizi. Bezi kona köchürmilerde: «... uning qizi Hérodiye» déyilidu. Undaq terjime toghra bolsa, Hérodiyening qizining ismining özining ismi bilen oxshash bolushi ajayib ish emes, elwette.\f*  
\v 23 Andin u qesem qilip yene:  
\m — Mendin néme telep qilsang, hetta padishahliqimning yérimini désengmu shuni bérimen, — dédi.\x + \xo 6:23 \xt Hak. 11:30. \x*   
\m
\v 24 Qiz sirtqa chiqip, anisidin:  
\m — Néme telep qilay? — dep soriwidi, anisi: — Chömüldürgüchi Yehyaning kallisini telep qil, — dédi.   
\m
\v 25 Qiz derhal padishahning aldigha aldirap kirip:  
\m — Chömüldürgüchi Yehyaning kallisini hazirla bir texsige qoyup ekilishlirini xalaymen, — dédi.   
\m
\v 26 Padishah buninggha nahayiti hesret chekken bolsimu, qesemliri tüpeylidin we dastixanda olturghanlar wejidin, uninggha bergen sözidin yan’ghusi kelmidi.  
\v 27 Shunga padishah derhal bir jallat ewetip, uning kallisini élip kélishni emr qildi. Jallat zindan’gha bérip Yehyaning kallisini élip, \f □ \fr 6:27 \ft \+bd «...padishah derhal bir jallat ewetip...»\+bd* — yaki «...padishah derhal bir qarawul ewetip...».\f*  \x + \xo 6:27 \xt Mat. 14:10. \x*  
\v 28 uni bir texsige qoyup, qizning aldigha élip kélip uninggha berdi. Qiz uni anisigha tapshurdi.  
\v 29 Bu ishni anglighan Yehyaning muxlisliri kélip, jesetni élip kétip bir qebrige qoydi.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning besh ming kishini ozuqlandurushi  
\r Mat. 14:13-21; Luqa 9:10-17; Yh. 6:1-14  
\m
\v 30 Qaytip kelgen rosullar Eysaning yénigha yighildi, néme qilghanliri hem néme telim bergenlirini uninggha melum qilishti. \x + \xo 6:30 \xt Luqa 9:10. \x*  
\v 31 Kélip-kétiwatqanlar nahayiti köplikidin ulargha tamaqlinishqimu waqit chiqmidi. Shunga u ulargha:  
\m — Yürünglar, men bilen xilwet bir jaygha bérip, birdem aram élinglar, — dédi. \x + \xo 6:31 \xt Mar. 3:20. \x*  
\v 32 Buning bilen ular kémige chüshüp, xilwet bir chöl yerge qarap mangdi. \x + \xo 6:32 \xt Mat. 14:13; Luqa 9:10; Yuh. 6:1. \x*  
\v 33 Biraq nurghun kishiler ularning kétiwatqanliqini bayqap, ularni tonuwéliwidi, etraptiki barliq sheherlerdin piyade yolgha chiqip, yügürüp, ulardin burun u yerge bérip yighilishti.  
\v 34 Eysa kémidin chüshüp, zor bir top ademni körüp, ularning padichisiz qoy padisidek bolghanliqigha ich aghritti. Shunga u ulargha köp ishlarni ögitishke bashlidi.\x + \xo 6:34 \xt Yer. 23:1; Ez. 34:2; Mat. 9:36; 14:4; Luqa 9:11. \x*   
\m
\v 35 Kech kirip qalghanda, muxlisliri uning yénigha kélip:  
\m — Bu chöl bir jay iken, kech kirip ketti. \x + \xo 6:35 \xt Mat. 14:15; Luqa 9:12; Yuh. 6:5. \x*  
\v 36 Xalayiqni yolgha séliwetken bolsang, ular etraptiki kent-qishlaqlargha bérip, özlirige nan sétiwalsun; chünki ularda yégüdek nerse yoq, — dédi.   
\m
\v 37 Lékin u ulargha jawaben:  
\m — Ulargha özünglar ozuq béringlar, — dédi.  
\m Muxlislar uningdin:  
\m — Ikki yüz kümüsh dinargha ulargha nan ekélip ularni ozuqlanduramduq? — dep soridi.\f □ \fr 6:37 \ft \+bd «ikki yüz kümüsh dinar»\+bd* — bir kümüsh dinar (grék tilida «dinarius») bir ishchining bir künlük ish heqqi idi («Mat.» 20:2ni körüng).\f*   
\m
\v 38 Eysa ulargha: — Qanche néninglar bar? Bérip qarap béqinglar, — dédi. Ular qarap baqqandin kéyin:  
\m — Beshi bar iken, yene ikki béliqmu bar iken, — déyishti.\x + \xo 6:38 \xt Mat. 14:17; Luqa 9:13; Yuh. 6:9. \x*   
\m
\v 39 U ulargha kishilerni top-top qilip yéshil chimende olturghuzushni buyrudi.  
\v 40 Xalayiq yüzdin, elliktin sep-sep bolup olturushti. \f □ \fr 6:40 \ft \+bd «xalayiq yüzdin, elliktin sep-sep bolup olturushti»\+bd* — grék tilida «Xalayiq yüzdin, elliktin sep-sep bolup yétishti».\f*  
\v 41 U besh nan bilen ikki béliqni qoligha élip, asman’gha qarap \add Xudagha\add* teshekkür-medhiye éytti, andin nanlarni oshtup, köpchilikke tutup bérish üchün muxlislirigha bérip turatti; ikki béliqnimu hemmeylen’ge tarqitip berdi. \x + \xo 6:41 \xt 1Sam. 9:13; Yuh. 17:1. \x*  
\v 42 Hemmeylen yep toyundi.  
\v 43 \add Muxlislar\add* éship qalghan nan we béliq parchilirini liq on ikki séwetke tériwaldi. \f □ \fr 6:43 \ft \+bd «Muxlislar ...tériwaldi»\+bd* — grék tilida «Ular ... tériwaldi». «Ular»ning muxlislar ikenliki «Mat.» 16:9-10de ispatlinidu. \+bd «on ikki séwet»\+bd* — grék tilida «on ikki qol séwet» — démek, bir adem ikki qollap kötüreleydighan séwetler.\f*  
\v 44 Nanlarni yégen erlerning sanila besh mingche idi.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning su üstide méngishi  
\r Mat. 14:22-33; Yh. 6:16-21  
\m
\v 45 Bu ishtin kéyinla, u muxlislirigha özüm bu xalayiqni yolgha séliwétimen, angghiche siler kémige olturup, déngizning qarshi qirghiqidiki Beyt-Saida yézisigha ötüp turunglar, dep buyrudi. \f □ \fr 6:45 \ft \+bd «Beyt-Saida yézisigha ötüp...»\+bd* — yaki «Beyt-Saida yézisidin ötüp...».\f*  \x + \xo 6:45 \xt Mat. 14:22; Yuh. 6:17. \x*  
\v 46 Ularni yolgha séliwetkendin kéyin, u dua-tilawet qilish üchün taghqa chiqti. \x + \xo 6:46 \xt Mat. 14:23; Luqa 6:12. \x*  
\v 47 Kech kirgende, kéme déngizning otturisigha yetkenidi, u özi yalghuz quruqluqta idi. \x + \xo 6:47 \xt Mat. 14:23; Yuh. 6:16. \x*  
\v 48 U muxlislirining palaqni küchep uruwatqanliqini kördi; chünki shamal tetür yönilishte chiqqanidi. Kéche tötinchi jések waqtida, u déngizning üstide méngip, muxlisliri terepke keldi we ularning yénidin ötüp kétidighandek qilatti. \f □ \fr 6:48 \ft \+bd «Kéche tötinchi jések waqtida, u déngizning üstide méngip...»\+bd* — bir kéche töt jésekke bölünetti; shunga bu waqit tang atay dégen waqit idi. \+bd «u ... ularning yénidin ötüp kétidighandek qilatti»\+bd* — yaki «u ... ularning yénidin ötüp ketmekchi boldi». 
\fp  Bu intayin qiziq ish. Mumkinchiliki barki, (1) Eysaning «ötüp kétish»i — Muxlislargha Perwerdigarning Perishtisining Israillarni Misirdin qutquzush üchün «Ularning (Israillarning) yénidin ötüp kétish»ini esletmekchi, yaki (2) u ularning \+bd özlikidin\+bd* özini kémige chiqip hemrah bolushqa teklip qilishini xalaytti.\f*  
\v 49 Lékin ular uning déngizning üstide méngip kéliwatqanliqini körüp, uni alwasti oxshaydu, dep oylap chuqan sélishti.  
\v 50 Chünki ularning hemmisi uni körüp sarasimige chüshti.  
\m Lékin u derhal ulargha:  
\m — Yüreklik bolunglar, bu men, qorqmanglar! — dédi.   
\m
\v 51 U kémige, ularning yénigha chiqqandila, shamal toxtidi. Ular buningdin hoshidin ketküdek derijide qattiq heyran qéliship, némini oylashni bilmeytti;  
\v 52 chünki ular nan bérish \add möjizisini\add* téxiche chüshenmigenidi, ularning qelbi bixud halette turatti.   
\m
\v 53 Ular déngizning qarshi teripige ötüp, Ginnisaret dégen yurtta \add quruqluqqa\add* chiqip, kémini baghlap qoydi. \x + \xo 6:53 \xt Mat. 14:3. \x*  
\v 54 Ular kémidin chüshüshi bilenla, \add xalayiq\add* uni derhal tonuwélip,  
\v 55 etraptiki hemme jaylargha yügürüshüp bardi we «U palanchi yerge chüshüptu» dep anglishi bilenla, bimarlarni zembilge sélip, shu yerge \add uning aldigha\add* élip bérishti.   
\m
\v 56 U meyli yéza, meyli sheher yaki qishlaqlargha barsun, xelq aghriqlarni bazarlargha élip chiqip yatquzatti; ular uningdin aghriqlar héch bolmighanda séning yépinchangning péshige bolsimu qolini tegküzüwalsaq dep ötündi. Uninggha qolini tegküzgenlerning hemmisi saqaydi.   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Insanni néme napak qilidu?  
\r Mat. 15:1-20  
\m
\v 1 Bu chaghda, Perisiyler we Tewrat ustazliridin beziliri Yérusalémdin kélip uning aldigha yighildi;\x + \xo 7:1 \xt Mat. 15:1. \x*  
\v 2-5 shu Perisiyler we Tewrat ustazliri uning muxlisliridin bezilirining tamaqni qolini yumay, yeni «napak» halda yewatqanliqini körüp, uningdin:  
\m — Muxlisliring némishqa ata-bowilirimizning en’enilirige riaye qilmay, belki yuyulmighan qolliri bilen tamaq yeydu? — dep sorashti (chünki Perisiyler we pütün Yehudiylar ata-bowiliri teripidin qaldurulghan en’enini ching tutqachqa, awwal qollirini estayidilliq bilen yumisa, tamaq yémeydu. Shuningdek bazardin qaytip kelgendimu, ular qol yumay birnerse yémeydu. Uningdin bashqa, piyale-qedeh, das-chögün we mis qachilar we diwanlarni yuyush toghrisida tapshurulghan nurghunlighan en’enilerdimu ching turidu).\f □ \fr 7:2-5 \ft \+bd «estayidilliq bilen yumisa...»\+bd* — bashqa birxil terjimisi «béghishighiche yumisa...» yaki «musht bilen yumisa...».\f*   
\m
\v 6 U ulargha jawab bérip mundaq dédi:  
\m — Yeshaya peyghember siler saxtipezler toghranglarda aldin’ala toptoghra bésharet bergen! \add uning\add* yazmisida pütülgendek: —  
\m «Mushu xelq aghzida Méni hörmetligini bilen,  
\m Biraq qelbi Mendin yiraq;\x + \xo 7:6 \xt Yesh. 29:13; Ez. 33:31. \x*   
\m
\v 7 Ular Manga bihude ibadet qilidu.  
\m Ularning ögetken telimliri peqet insanlardin chiqqan petiwalarla, xalas».\f □ \fr 7:7 \ft \+bd «Mushu xelq aghzida Méni hörmetligini bilen, biraq qelbi Mendin yiraq; ular Manga bihude ibadet qilidu; ularning ögetken telimliri peqet insanlardin chiqqan petiwalarla, xalas»\+bd* — «Yesh.» 29:13.\f*  \x + \xo 7:7 \xt Mat. 15:9; Kol. 2:18,20; Tit. 1:14. \x*   
\m
\v 8 Chünki siler Xudaning emrini tashlap qoyup, insanlarning en’enisini ching tutiwalidikensiler — das-chögün, piyale-qedehlerni yuyush we shuninggha oxshap kétidighan nurghan bashqa ishlarni en’ene qilip yürisiler.\f □ \fr 7:8 \ft \+bd «chünki siler Xudaning emrini tashlap qoyup, insanlarning en’enisini ching tutiwalidikensiler — das-chögün, piyale-qedehlerni yuyush we shuninggha oxshap kétidighan nurghan bashqa ishlarni en’ene qilip yürisiler»\+bd* — bezi kona köchürmilerde: «das-chögün, piyale-qedehlerni yuyush we shuninggha oxshap kétidighan nurghan bashqa ishlarni en’ene qilip yürisiler» dégen sözler tépilmaydu.\f*   
\m
\v 9 U ulargha yene mundaq dédi:  
\m — Siler özliringlarning en’enisini ching tutimiz dep Xudaning emrini epchillik bilen bir chetke qayrip qoydunglar!  
\v 10 Chünki Musa \add peyghember\add*: «Ata-anangni hörmet qil» we «Atisi yaki anisini haqaretligenler ölümge mehkum qilinsun» dep emr qilghan. \x + \xo 7:10 \xt Mis. 20:12; 21:17; Law. 20:9; Qan. 5:16; 27:16; Pend. 20:20; Ef. 6:2. \x*  
\v 11 Lékin siler: — Birsi «Atisi yaki anisigha: — Men silerge yardem bergüdek nersilerni alliqachan «qurban qilip» Xudagha atiwettim — désila, \f □ \fr 7:11 \ft \+bd «Men silerge yardem bergüdek nersilerni alliqachan «qurban qilip» Xudagha atiwettim»\+bd* — «qurban» mushu yerde biwasite ibariniy tilidin élin’ghan bolup, «sediqe qilin’ghan» yaki «Xudagha atap qilin’ghan» dégen menini bildüridu.\f*  
\v 12 shu kishining ata-anisining halidin xewer élishgha bolmaydu, dep ögitisiler.  
\v 13 Shundaq qilip, siler \add ewladliringlargha\add* tapshurghan en’en’englerni dep Xudaning emrini yoqqa chiqiriwettinglar, we shuninggha oxshash köp ishlarni qilisiler.\f □ \fr 7:13 \ft \+bd «Shundaq qilip, siler ewladliringlargha tapshurghan en’en’englerni dep Xudaning emrini yoqqa chiqiriwettinglar»\+bd* — Mesihning sözige qarighanda «Xudagha atighan teelluqatlar» téxi atighuchi kishining qolida turghanda, ulardin paydiliniwerse bolatti. Shu kishi belkim Tewrat ustazlirining qollishi bilen «dunyadin ketkinimdin kéyin...» yaki «melum bir mezgildin kéyin...» «ibadetxanigha tapshurimen» dep qesem qilghan bolsa kérek. Yehudiylarning tarixiy xatiriliride shuninggha oxshash köpligen misallar tépilidu. 
\fp  Periysiler ögetken shu hiyle-mikir: «Mal-mülküngni Xudagha atalghan («qurban qilghan») qilghan bolsang, ata-anangdin xewer almisang bolidu» emes, belki «(shundaq qilghan bolsang) \+bd xewer élishinggha bolmaydu\+bd*» dégendek. Ular shübhisizki axirida bu ishtin melum bir payda köridu, elwette.\f*  \x + \xo 7:13 \xt Mat. 15:6; 1Tim. 4:3; 2Tim. 3:2. \x*   
\b  
\m  
\s1 Insanni néme napak qilidu?  
\m
\v 14 Andin xalayiqni yene yénigha chaqirip, ulargha:  
\m — Hemminglar manga qulaq sélinglar we shuni chüshininglarki, \x + \xo 7:14 \xt Mat. 15:10. \x*  
\v 15 insanning sirtidin ichige kiridighan nersilerning héchqandiqi uni napak qilmaydu, belki öz ichidin chiqidighan nersiler bolsa, ular insanni napak qilidu. \x + \xo 7:15 \xt Ros. 10:15; Rim. 14:17,20; Tit. 1:15. \x*  
\v 16 Anglighudek quliqi barlar buni anglisun! — dédi.   
\m
\v 17 U xalayiqtin ayrilip öyge kirgende, muxlisliri uningdin bu temsil heqqide soridi. \x + \xo 7:17 \xt Mat. 15:15. \x*  
\v 18 U ulargha:  
\m — Silermu téxiche chüshenmey yürüwatamsiler?! Sirttin insanning ichige kiridighan herqandaq nersining uni napak qilalmaydighanliqini tonup yetmeywatmamsiler?  
\v 19 \add Sirttin kirgen nerse\add* insanning qelbige emes, ashqazinigha kiridu, andin u yerdin teret bolup tashlinidu, — dédi (u bu gepni déyish bilen, hemme yémekliklerni halal qiliwetti).   
\m
\v 20 U yene söz qilip mundaq dédi:  
\m — Insanning ichidin chiqidighinila, insanni napak qilidu.  
\v 21-22 Chünki shular — yaman niyetler, zinaxorluq, jinsiy buzuqluqlar, qatilliq, oghriliq, achközlük, rezillikler, aldamchiliq, shehwaniyliq, hesetxorluq, til-ahanet, tekebburluq we hamaqetlikler insanning ichidin, yeni uning qelbidin chiqidu \f □ \fr 7:21-22 \ft \+bd «hesetxorluq»\+bd* — buning bashqa birxil terjimisi: «yaman köz».\f*  \x + \xo 7:21-22 \xt Yar. 6:5; 8:21; Pend. 6:14; Yer. 17:9. \x*  
\v 23  — bu rezil ishlarning hemmisi insanning ichidin chiqip, özini napak qilidu.   
\b  
\m  
\s1 Yat ellik bir ayalning étiqadi  
\r Mat. 15:21-28  
\m
\v 24 U ornidin turup u yerdin ayrilip, Tur we Zidon etrapidiki rayonlargha bardi we bir öyge kirdi. Gerche u buni héchkim bilmisun dégen bolsimu, lékin yoshurup qalalmidi. \f □ \fr 7:24 \ft \+bd «u yerdin ayrilip, Tur we Zidon etrapidiki rayonlargha bardi»\+bd* — u yer «chet’ellikler» turuwatqan rayon bolup, Mesihning shu yerge bérishtiki meqsiti, öz xelqidin bir waqit ayrilip aram élishtin ibaret bolsa kérek.\f*  \x + \xo 7:24 \xt Mat. 15:21. \x*  
\v 25 Derweqe, napak roh chaplashqan kichik bir qizning anisi uning toghrisidiki xewerni anglighan haman yétip kélip, uning ayighigha yiqildi  
\v 26 (ayal Yunanliq bolup, Suriye ölkisidiki Fenikiy millitidin idi). U uningdin qizidin jinni heydiwétishni ötündi. \f □ \fr 7:26 \ft \+bd «ayal... Fenikiy millitidin idi»\+bd* — yaki «ayal... Fenikilik idi» yaki «ayal... Fenike rayoniliq idi». U Yehudiy emes, elwette. U eslide butperes bolushi mumkin.\f*  
\v 27 Lékin Eysa uninggha:  
\m — Aldi bilen balilar qorsiqini toyghuzsun; chünki balilarning nénini kichik itlargha tashlap bérish toghra emes, — dédi.\f □ \fr 7:27 \ft \+bd «Aldi bilen balilar qorsiqini toyghuzsun; chünki balilarning nénini kichik itlargha tashlap bérish toghra emes»\+bd* — Mesih Eysa bu yerde özining deslepki wezipisini Yehudiylargha xush xewerni yetküzüsh, dep tekitleydu. «Kichik itlar» belkim haqaretlik söz bolmay, öydiki arzuluq pistilirini körsitidu. Mushu ayalning étiqadi toghrisida «Matta»diki «qoshumche söz»imizni körüng.\f*   
\m
\v 28 Lékin u buninggha jawaben:  
\m — Durus, i Reb, biraq hetta itlarmu üstel astida turup balilardin chüshken nan uwaqlirini yeydighu, — dédi.   
\m
\v 29 Eysa uninggha:  
\m — Séning mushu sözüng tüpeylidin yolunggha qayt, jin qizingdin chiqip ketti, — dédi.   
\m
\v 30 Ayal öyige qaytip kelgende, mana qiz kariwatta yatatti, jin uningdin chiqip ketkenidi.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning bir gas-gacha ademni saqaytishi  
\m
\v 31 Eysa yene Tur we Zidon shehirining etrapidiki rayonlardin chiqip, «On sheher» rayoni otturisidin ötüp, yene Galiliye déngizigha keldi. \x + \xo 7:31 \xt Mat. 15:29. \x*  
\v 32 Xalayiq uning aldigha tili éghir, gas bir ademni élip kélip, uning uchisigha qolungni tegküzüp qoysang, dep ötünüshti. \x + \xo 7:32 \xt Mat. 9:32; Luqa 11:14. \x*  
\v 33 U u ademni xalayiqtin ayrip bir chetke tartip, barmaqlirini uning qulaqlirigha tiqti, tükürüp, \add barmiqini\add* uning tiligha tegküzdi. \f □ \fr 7:33 \ft \+bd «U... barmaqlirini uning qulaqlirigha tiqti, tükürüp, barmiqini uning tiligha tegküzdi»\+bd* — terjimimiz boyiche Mesih belkim öz barmiqi üstige tökürgen bolushi mumkin, bolmisa u yerge tökürgen bolsa kérek.\f*  
\v 34 Andin u asman’gha qarap uh tartip xorsin’ghandin kéyin, u ademge: «Effata» (menisi «échil») dédi.  
\v 35 U ademning qulaqliri derhal échilip, tilimu échilip rawan gep qilishqa bashlidi.\f □ \fr 7:35 \ft \+bd «...tilimu échilip rawan gep qilishqa bashlidi»\+bd* — grék tilida «...tilining tanisi yéshilip, rawan gep qilishqa bashlidi»\f*   
\m
\v 36 Eysa ulargha buni héchkimge éytmasliqni tapilidi. Lékin ulargha herqanche tapilighan bolsimu, bu xewerni yenila shunche keng tarqitiwetti.  
\v 37 Xalayiq \add bu ishqa\add* mutleq heyran qéliship:  
\m — U hemme ishlarni qaltis qilidiken! Hetta gaslarni anglaydighan, gachilarni sözleydighan qilidiken, — déyishti.\x + \xo 7:37 \xt Yar. 1:31. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Eysaning töt ming kishini toydurushi  
\r Mat. 15:32-39  
\m
\v 1 Shu künlerde, yene zor bir top xalayiq yighilghanidi. Ularning yégüdek héchnémisi bolmighachqa, u muxlislirini yénigha chaqirip:\x + \xo 8:1 \xt Mat. 15:32. \x*   
\m
\v 2 — Bu xalayiqqa ichim aghriydu. Chünki ular méning yénimda turghili üch kün boldi, ularda yégüdek héchnersimu qalmidi.  
\v 3 Ularni öylirige ach qorsaq qaytursam, yolda halidin kétishi mumkin. Chünki beziliri yiraqtin kelgeniken, — dédi.   
\m
\v 4 Muxlisliri buninggha jawaben:  
\m — Bundaq xilwet bir jayda bu kishilerni toydurghudek nanni nedin tapqili bolsun? — déyishti.   
\m
\v 5 — Qanche néninglar bar? — dep soridi u.  
\m Yette, — déyishti ular.   
\m
\v 6 Buning bilen u xelqni yerde olturushqa buyrudi. Andin yette nanni qoligha aldi we \add Xudagha\add* teshekkür-medhiye éytip oshtup, köpchilikke tutushqa muxlislirigha berdi. Ular xalayiqqa üleshtürüp berdi.  
\v 7 \add Muxlislar\add*da yene birqanche kichik béliqmu bar idi. U Xudagha teshekkür éytip ularni beriketlep, muxlislirigha üleshtürüp bérishni éytti.  
\v 8 Xalayiq toyghuche yédi; ular éship qalghan parchilarni yette séwetke tériwaldi.\f □ \fr 8:8 \ft \+bd «ular éship qalghan parchilarni ... tériwaldi»\+bd* — «ular» — muxlislar yaki pütkül xalayiqni körsitidu. \+bd «yette séwet...»\+bd* — «séwet» grék tilida bu söz bek chong bir xil séwetni körsitidu.\f*  
\v 9 Yégenler töt mingche kishi idi. U ularni yolgha saldi,  
\v 10 andin muxlisliri bilen bille derhal kémige chüshüp, Dalmanuta tereplirige bardi.\x + \xo 8:10 \xt Mat. 15:39. \x*   
\b  
\m  
\s1 Perisiylerning möjizilik alametni körüshni telep qilishi  
\r Mat. 16:1-4  
\m
\v 11 Perisiyler chiqip, uni sinash meqsitide uningdin bizge asmandin bir möjizilik alamet körsetseng, dep telep qiliship, uning bilen munazirileshkili turdi. \f □ \fr 8:11 \ft \+bd «Perisiyler chiqip, uni sinash meqsitide uningdin bizge asmandin bir möjizilik alamet körsetseng...»\+bd* — Perisiyler telep qilghan «möjizilik alamet» Eysaning heqiqiy Mesih ikenlikini ispatlaydighan bir karametni körsitidu, elwette.\f*  \x + \xo 8:11 \xt Mat. 12:38; 16:1; Luqa 11:29; Yuh. 6:30. \x*  
\v 12 U ichide bir ulugh-kichik tinip:  
\m — Bu dewr némishqa bir «möjizilik alamet»ni istep yüridu? Shuni silerge berheq éytip qoyayki, bu dewrge héchqandaq möjizilik alamet körsitilmeydu, — dédi. \f □ \fr 8:12 \ft \+bd «u ichide bir ulugh-kichik tinip...»\+bd* — grék tilida «U rohida bir ulugh-kichik tinip..». «Roh» mushu yerde uning özining (insaniy) rohini bildüridu.\f*  \x + \xo 8:12 \xt Mat. 16:4. \x*   
\m
\v 13 Andin ulardin ayrilip, yene kémige chiqip, déngizning u chétige ötüp ketti.   
\b  
\m  
\s1 Saxtipezlik «échitqu»sidin saqlinish  
\r Mat. 16:5-12  
\m
\v 14 Muxlislar nan élip kélishni untughan bolup, kémide bir tal nandin bashqa yeydighini yoq idi.  
\v 15 U ularni agahlandurup:  
\m — Éhtiyat qilinglar, Perisiylerning échitqusi we Hérodning échitqusidin hézi bolunglar, — dédi.\f □ \fr 8:15 \ft \+bd «Éhtiyat qilinglar, Perisiylerning échitqusi we Hérodning échitqusidin hézi bolunglar»\+bd* — «Mat.» 16:1-12nimu körüng.\f*  \x + \xo 8:15 \xt Mat. 16:6; Luqa 12:1. \x*  
\v 16 Muxlislar özara mulahiziliship:  
\m — Uning bundaq déyishi nan ekelmigenlikimizdin bolsa kérek, — déyishti.   
\m
\v 17 Eysa ularning néme \add déyishiwatqanliqini\add* bilip:  
\m — Némishqa nan yoqluqi toghrisida mulahize qilisiler? Siler téxiche pem-paraset yaki chüshenchige ige bolmidinglarmu? Qelbliringlar téximu bixudliship kétiwatamdu? \x + \xo 8:17 \xt Mar. 6:52. \x*  
\v 18 Közünglar turup körmeywatamsiler? Quliqinglar turup anglimaywatamsiler? Ésinglarda yoqmu?  
\v 19 Besh ming kishige besh nanni oshtughinimda, parchilargha liq tolghan qanche kichik séwetni yighiwaldinglar? — dédi.  
\m — On ikkini, — jawab berdi ular.\f □ \fr 8:19 \ft \+bd «..qanche kichik séwet..»\+bd* — «séwet» grék tilida «qol séwet».\f*  \x + \xo 8:19 \xt Mat. 14:17,20; Mar. 6:38; Luqa 9:13; Yuh. 6:9. \x*   
\m
\v 20 — Yette nanni töt ming kishige oshtughinimda, parchilargha liq tolghan qanche séwetni yighiwaldinglar? — dédi u.  
\m — Yettini, — Jawab berdi ular.\x + \xo 8:20 \xt Mat. 15:36,37. \x*   
\m
\v 21 U ulargha:  
\m — Undaqta, qandaqsige siler téxi chüshenmeysiler? — dédi.\f □ \fr 8:21 \ft \+bd «Undaqta, qandaqsige siler téxi chüshenmeysiler?»\+bd* — Mesihning bu soali muxlisliri yighiwalghan «on ikki (kichik) séwet» we «yette (chong) séwet» bilen munasiwetliktur. 
\fp  Qiziq bir ish shuki, Markus özining Injildiki bayanida Mesihning (ölümdin tirilishtin bashqa) jemiy on toqquz alahide möjizisini xatirileydu. «Qoshumche söz»imizni körüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Beyt-Saidadiki bir korning saqaytilishi  
\m
\v 22 Ular Beyt-Saida yézisigha keldi; xalayiq bir kor ademni uning aldigha élip kélip, uninggha qolungni tegküzüp qoysang, dep ötündi.  
\v 23 U kor ademning qolidin tutup yézining sirtigha yétilep bardi; uning közlirige tükürüp, üstige qollirini tegküzüp:  
\m — Birer nerse körüwatamsen? — dep soridi.\x + \xo 8:23 \xt Mar. 7:32. \x*   
\m
\v 24 U béshini kötürüp:  
\m — Kishilerni körüwatimen; ular xuddi méngip yürüwatqan derexlerdek körünüwatidu, — dédi.   
\m
\v 25 Andin u qaytidin qollirini u ademning közlirige tegküzdi. U közlirini échiwidi, közliri eslige kélip, hemme nersini éniq kördi. \f □ \fr 8:25 \ft \+bd «U közlirini échiwidi..»\+bd* — yaki «u béshini kötüriwidi...» yaki «u közlirini yoghan achti...».\f*  
\v 26 Eysa uni öyige qayturup:  
\m — Yézighimu kirme, yaki yézidiki héchkimge bu ishni uqturma, — dep tapilidi.\f □ \fr 8:26 \ft \+bd «Yézighimu kirme, yaki yézidiki héchkimge bu ishni uqturma»\+bd* — Mesih némishqa shundaq tapilidi? Shübhisizki, Beyt-Saidadikiler alliqachan uning köp möjizilirini körüp turup téxiche towa qilmighanidi («Mat.» 11:21ni körüng).\f*   
\b  
\m  
\s1 Pétrusning Eysani Qutquzghuchi-Mesih dep tonushi  
\r Mat. 16:13-20; Luqa 9:18-21  
\m
\v 27 Eysa muxlisliri bilen chiqip Qeyseriye-Filippi rayonigha qarashliq kent-yézilargha bardi. Yolda u muxlisliridin:  
\m — Kishiler méni kim deydu? — dep soridi.\x + \xo 8:27 \xt Mat. 16:13; Luqa 9:18. \x*   
\m
\v 28 Ular uninggha:  
\m — Beziler séni Chömüldürgüchi Yehya, beziler Ilyas \add peyghember\add* we yene beziler ilgiriki peyghemberlerdin biri dep qaraydiken, — dep jawab bérishti.\x + \xo 8:28 \xt Mat. 14:2. \x*   
\m
\v 29 U ulardin:  
\m — Emdi silerchu, siler méni kim dep bilisiler? — dep soridi.  
\m Pétrus jawaben: — Sen Mesihdursen, — dédi.\f □ \fr 8:29 \ft \+bd «Sen Mesihdursen»\+bd* — «Mesih» dégen söz toghruluq «Tebirler»imizni körüng.\f*  \x + \xo 8:29 \xt Mat. 16:16; Yuh. 6:69. \x*   
\m
\v 30 U ulargha özi toghruluq héchkimge tinmasliqni jiddiy tapilidi.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning ölüp tirilidighanliqini aldin éytishi  
\r Mat. 16:21-28; Luqa 9:22-27  
\m
\v 31 Shuning bilen u Insan’oghlining nurghun azab-oqubet tartishi, aqsaqallar, bash kahinlar we Tewrat ustazliri teripidin chetke qéqilishi, öltürülüshi we üch kündin kéyin tirildürülüshi muqerrer ikenlikini \add muxlislirigha\add* ögitishke bashlidi. \f □ \fr 8:31 \ft \+bd «Insan’oghlining.... aqsaqallar, bash kahinlar we Tewrat ustazliri teripidin chetke qéqilishi»\+bd* — shu chaghda ikki «bash kahin» bar idi — «Annas» we uning küy’oghli «Qayafa».\f*  \x + \xo 8:31 \xt Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 9:31; 10:33; Luqa 9:22; 18:31; 24:7. \x*  
\v 32 U bu ishni ochuq-ashkara sözlep berdi. Buning bilen Pétrus uni bir chetke tartip, uni eyibleshke bashlidi. \f □ \fr 8:32 \ft \+bd «Buning bilen Pétrus uni bir chetke tartip, uni eyibleshke bashlidi»\+bd* — Pétrusning eyiblishi shübhisizki, özüng ulugh padishah Mesih turup, béshinggha mushundaq dehshetlik ishlarni chüshürmesliking kérek idi, dégendek. «Mat.» 16:22ni körüng.\f*  
\v 33 Lékin u burulup muxlislirigha qarap, Pétrusni eyiblep:  
\m — Arqamgha öt, Sheytan! Séning oylighanliring Xudaning ishliri emes, insanning ishliridur, — dédi.\f □ \fr 8:33 \ft \+bd «Arqamgha öt, Sheytan!»\+bd* — Eysa bu ayette «Sheytan» dégen bu sözini birinchidin «düshmen» dégen menide ishlitip, özining düshmini bolup qalghan Pétrusqa éytidu. Ikkinchidin, Sheytan özi Pétrus arqiliq Eysagha putlikashang bolmaqchi idi.\f*  \x + \xo 8:33 \xt 2Sam. 19:22. \x*   
\m
\v 34 Andin muxlisliri bilen xalayiqnimu chaqirip mundaq dédi:  
\m — Kimdekim manga egishishni niyet qilsa, özidin kéchip, özining kréstini kötürüp manga egeshsun! \f □ \fr 8:34 \ft \+bd «Kimdekim manga egishishni niyet qilsa, özidin kéchip, özining kréstini kötürüp manga egeshsun!»\+bd* — «Mat.» 10:38ni, shundaqla uningdiki izahatnimu körüng.\f*  \x + \xo 8:34 \xt Mat. 10:38; 16:24; Luqa 9:23; 14:27. \x*  
\v 35 Chünki kimdekim öz jénini qutquzay dése, choqum uningdin mehrum bolidu; lékin kimdekim men üchün we xush xewer üchün öz jénidin mehrum bolsa, uni qutquzidu. \x + \xo 8:35 \xt Mat. 10:39; 16:25; Luqa 9:24; 17:33; Yuh. 12:25. \x*  
\v 36 Chünki bir adem pütkül dunyagha ige bolup, jénidin mehrum qalsa, buning néme paydisi bolsun?! \f □ \fr 8:36 \ft \+bd «...jénidin mehrum qalsa, buning néme paydisi bolsun?!»\+bd* — «jan» mushu yerde peqet hayatni emes, belki ademning salahiyiti, rohiy dunyasini körsitidu.\f*  
\v 37 U némisini jénigha tégishsun?! \x + \xo 8:37 \xt Zeb. 49:6-9. \x*  
\v 38 Chünki kimdekim zinaxor we gunahkar bu dewr aldida mendin we méning sözlirimdin nomus qilsa, Insan’oghlimu atisining shan-sheripi ichide muqeddes perishtiler bilen bille kelginide, uningdin nomus qilidu.\f □ \fr 8:38 \ft \+bd «zinaxor we gunahkar bu dewr»\+bd* — «zinaxor» belkim hem jismaniy hem köchme (Xudagha wapasizliq qilghuchi, dégen) menidimu ishlitilidu. \+bd «Insan’oghli»\+bd* — Mesih, elwette. «Tebirler»nimu körüng.\f*  \x + \xo 8:38 \xt Mat. 10:32; Luqa 9:26; 12:8; 2Tim. 2:12; 1Yuh. 2:23. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Eysaning julaliqta körünüshi  
\r Mat. 17:1-13; Luqa 9:28-36  
\m
\v 1 U ulargha yene:  
\m — Men silerge shuni berheq éytip qoyayki, bu yerde turghanlarning arisidin ölümning temini tétishtin burun jezmen Xudaning padishahliqining küch-qudret bilen kelgenlikini köridighanlar bardur.\f □ \fr 9:1 \ft \+bd «Bu yerde turghanlarning arisidin ölümning temini tétishtin burun jezmen Xudaning padishahliqining küch-qudret bilen kelgenlikini köridighanlar bardur»\+bd* — bizningche 9:1-ayettiki sözning muhim menisi 9:2-13de teswirlen’gen karamet ishlarni körsitidu. 
\fp  Bashqa alimlar u: (1) Eysa öltürülgendin kéyin muxlislirigha qayta körünüshi bilen; (2) Muqeddes Rohning kélishi bilen; (3) Mesihning sheripi jamaette ayan qilinishi bilen; (4) Eysaning dunyagha qaytip kélishi bilen emelge ashuruldi, dep qaraydu. 
\fp  Yuqiriqi (1)-, (2)-, (3)-pikir sel orunluq bolghini bilen, lékin Eysaning «bu yerde turghanlarning \+bd arisidin\+bd*... köridighanlar bar» déginidin qarighanda, \+bd bezi\+bd* rosullar bu ishni köridu, shunga muhim emelge ashurulushi 9:2-13diki «Eysaning julaliqta körünüshi» dégen ishtur, dep qaraymiz.\f*  \x + \xo 9:1 \xt Mat. 16:28; Luqa 9:27. \x*   
\b  
\m  
\s1 Eysaning julaliqta körünüshi  
\m
\v 2 We alte kündin kéyin, Eysa Pétrus, Yaqup we Yuhannani ayrip élip, égiz bir taghqa chiqti. U yerde uning siyaqi ularning köz aldidila özgirip,\x + \xo 9:2 \xt Mat. 17:1; Luqa 9:28. \x*  
\v 3 kiyimliri yer yüzidiki héchbir aqartquchimu aqartalmighudek derijide parqirap qardek ap’aq boldi.  
\v 4 Ularning köz aldida Musa we Ilyas \add peyghemberler\add* tuyuqsiz köründi; ular Eysa bilen sözlishiwatqanidi.  
\v 5 Pétrus bu ishqa jawaben Eysagha:  
\m — Ustaz, bu yerde bolghinimiz intayin yaxshi boldi! Birini sanga, birini Musagha, yene birini Ilyasqa atap bu yerge üch kepe yasayli! — dédi\f □ \fr 9:5 \ft \+bd «Ustaz»\+bd* — grék tilida (hem ibraniy tilida) «Rabbi» déyilidu. \+bd «birini sanga, birini Musagha, yene birini Ilyasqa atap bu yerge üch kepe yasayli!»\+bd* — bu söz we pütün weqe toghruluq yene «Matta»diki «qoshumche söz»imizni körüng.\f*  
\v 6 (chünki Pétrus néme déyishini bilmey qalghanidi, chünki ular qorqunchqa chömüp ketkenidi).   
\m
\v 7 Tuyuqsiz bir parche bulut ularni qapliwaldi we buluttin: «Bu Méning söyümlük Oghlumdur; uninggha qulaq sélinglar!» dégen awaz anglandi.\x + \xo 9:7 \xt Qan. 18:19; Yesh. 42:1; Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; Luqa 3:22; 9:35; Kol. 1:13; 2Pét. 1:17. \x*  
\v 8 Ular lappide etrapigha qarishiwidi, lékin yene héchkimni körmidi, öz yénida peqet Eysanila kördi.   
\m
\v 9 Ular taghdin chüshüwatqanda, Eysa ulargha, Insan’oghli ölümdin tirildürülmigüche, körgenlirini héchkimge éytmasliqni emr qilip tapilidi. \x + \xo 9:9 \xt Mat. 17:9; Luqa 9:36. \x*  
\v 10 Ular uning bu sözini könglige püküp, «ölümdin tirilish» dégenning zadi néme ikenliki heqqide özara mulahizileshti.   
\m
\v 11 Ular uningdin yene:  
\m — Tewrat ustazliri néme üchün: «Ilyas \add peyghember Mesih kélishtin\add* awwal qaytip kélishi kérek» déyishidu? — dep sorashti.\x + \xo 9:11 \xt Mal. 4:5; Mat. 11:14; Luqa 1:17. \x*   
\m
\v 12 U ulargha jawaben:  
\m — Ilyas \add peyghember\add* derweqe \add Mesihtin\add* awwal kélidu, andin hemme ishni ornigha keltüridu; emdi némishqa muqeddes yazmilarda Insan’oghli köp azab-oqubet chékidu we xorlinidu, dep pütülgen? \f □ \fr 9:12 \ft \+bd «Ilyas peyghember derweqe Mesihtin awwal kélidu, andin hemme ishni ornigha keltüridu»\+bd* — «Ilyasning awwal kélishi» we uning «hemmini ornigha keltürüshi»ni körsetken bésharet we bashqa tepsilatliri Tewrat, «Mal.» 4:5-6de xatirilinidu. \+bd «emdi némishqa muqeddes yazmilarda iInsan’oghli köp azab-oqubet chékidu we xorlinidu, dep pütülgen? »\+bd* — «némishqa...?» — Eger ulugh Ilyas peyghember kélip Mesih üchün yol teyyarlighan bolsa, zadi «némishqa» xelq Mesihni qobul qilmaydu? Yehya peyghember derweqe «Ilyas peyghember»ning rohi we küchide kelgini bilen («Luqa» 1:17) u öltürülgen we Mesihmu uninggha oxshash öltürülidu (13-ayetnimu körüng).\f*  \x + \xo 9:12 \xt Mal. 4:5; Zeb. 22:6; Yesh. 53:4; Dan. 9:26; Weh. 11:4-7.\x*  
\v 13 Lékin men silerge shuni éytayki, Ilyas \add peyghember\add* derheqiqet keldi we del muqeddes yazmilarda u heqqide pütülgendek, kishiler uninggha némini xalisa shundaq qildi.\f □ \fr 9:13 \ft \+bd «lékin men silerge shuni éytayki, Ilyas peyghember derheqiqet keldi we del muqeddes yazmilarda u heqqide pütülgendek, kishiler uninggha némini xalisa shundaq qildi»\+bd* — mushu yerde Mesih Yehya peyghemberni yene Iliyas peyghemberge oxshitidu.\f*  \x + \xo 9:13 \xt Mal. 4:5,6\x*   
\b  
\m  
\s1 Jin chaplashqan balining azad qilinishi  
\r Mat. 17:14-20; Luqa 9:37-43  
\m
\v 14 Ular muxlislarning yénigha qaytip barghinida, zor bir top ademlerning ularning etrapigha olishiwalghanliqini, birnechche Tewrat ustazlirining ular bilen munazire qilishiwatqanliqini kördi.  
\v 15 Uni körgen pütün xalayiq intayin heyran bolushti we yügürüp kélip uning bilen salamlashti.  
\v 16 U ulardin:  
\m — Ular bilen néme toghruluq munazire qilishiwatisiler, — dep soridi. \f □ \fr 9:16 \ft \+bd «U ulardin: — ... dep soridi»\+bd* — «ular» mushu yerde (1) muxlislirini; (2) xalayiqning özlirini (3) Tewrat ustazlirini körsitishi mumkin. Bizningche (2) yaki (3) toghra bolushi kérek; xalayiqtin biri mushu soalgha jawab béridu. Bezi kona köchürmiliride «ular»ning ornida «Tewrat ustazliri» déyilidu.\f*  
\v 17 Xalayiqtin bireylen uninggha:  
\m — Ustaz, men oghlumni séning aldinggha élip keldim, chünki uninggha gacha qilghuchi bir roh chaplishiwalghan. \f □ \fr 9:17 \ft \+bd «men oghlumni séning aldinggha élip keldim»\+bd* — bu kishining «séning aldinggha» dégini uning Mesih we muxlislirini «bir ademdek» dep qaraytti, dep bildüridu. Bir tereptin mushu közqarash toghridur.\f*  \x + \xo 9:17 \xt Mat. 17:14; Luqa 9:37,38. \x*  
\v 18 Her qétim roh uni chirmiwalsa, uni tartishturup yiqitidu, shuning bilen balining aghzi köpükliship, chishliri kiriship kétidu; qaqshal bolup qalidu. Muxlisliringdin jinni heydiwetkeysiler dep tilidim, biraq ular qilalmidi, — dédi.\f □ \fr 9:18 \ft \+bd «uni tartishturup yiqitidu»\+bd* — yaki «uni yerge yiqitiwétidu». \+bd «qaqshal bolup qalidu»\+bd* — yaki «pütün ezayi qétip qalidu».\f*   
\m
\v 19  U jawaben: — Ey étiqadsiz dewr, siler bilen qachan’ghiche turay?! Men silerge yene qachan’ghiche sewr qilay? — Balini aldimgha élip kélinglar — dédi.   
\m
\v 20 Ular balini uning aldigha élip keldi. Eysani körüsh bilenla roh balining pütün bedinini tartishturuwetti. Bala yiqilip, aghzidin köpük chiqqan péti yerde yumilap ketti.\x + \xo 9:20 \xt Mar. 1:26. \x*   
\m
\v 21 U balining atisidin:  
\m — Bu ish béshigha kelginige qanche uzun boldi? — dep soridi.  
\m U: — Kichikidin tartip shundaq,  
\v 22 jin uni halak qilish üchün köp qétim otqa we sugha tashlidi. Emdi bir amal qilalisang, bizge ich aghritip shapaet qilghaysen! — dédi.   
\m
\v 23 Eysa uninggha: — «Qilalisang!» deysen’ghu! Ishenchte bolghan ademge hemme ish mumkindur! — dédi.\x + \xo 9:23 \xt Luqa 17:6. \x*   
\m
\v 24 Balining atisi derhal: — Men ishinimen; ishenchsizlikimge medet qilghaysen! — dédi yighlap nida qilip.  
\v 25 Emdi Eysa köpchilikning yügürüshüp kelgenlikini körüp, héliqi napak rohqa tenbih bérip:  
\m — Ey ademni gas we gacha qilghuchi roh! Buyruq qilimenki, uningdin chiq, ikkinchi kirgüchi bolma! — dédi.   
\m
\v 26 Shu haman jin bir chirqiridi-de, balini dehshetlik tartishturup, uningdin chiqip ketti. Bala ölüktek yétip qaldi, xalayiqning köpinchisi «U öldi!» déyishti.  
\v 27 Lékin Eysa balini qolidin tutup yölidi, bala ornidin turdi.   
\m
\v 28 Eysa öyge kirgendin kéyin, muxlisliri uning bilen yalghuz qalghanda uningdin: — Biz néme üchün jinni heydiwételmiduq? — dep sorashti.\x + \xo 9:28 \xt Mat. 17:19. \x*   
\m
\v 29 U ulargha: — Bu xil \add jin\add* dua we rozidin bashqa yol bilen chiqirilmas, — dédi.\f □ \fr 9:29 \ft \+bd «Bu xil jin dua we rozidin bashqa yol bilen chiqirilmas»\+bd* — bezi kona köchürmilerde «rozidin» dégen söz tépilmaydu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Eysaning ölüp tirilidighanliqini yene aldin éytishi  
\r Mat. 17:22-23; Luqa 9:43-45  
\m
\v 30 Ular shu yerdin ayrilip, Galiliyedin ötüp kétiwatatti. Biraq u buni héchkimning bilishini xalimaytti. \x + \xo 9:30 \xt Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 10:33; Luqa 9:22; 18:31; 24:7. \x*  
\v 31 Chünki u muxlislirigha:  
\m — Insan’oghli insanlarning qoligha tapshurulup, ular uni öltüridu. Öltürülüp üch kündin kéyin u tirilidu, — dégen telimni bériwatatti.  
\v 32 Lékin \add muxlislar\add* bu sözni chüshenmidi hemde uningdin sorashqimu pétinalmidi.   
\b  
\m  
\s1 Heqiqiy ulugh kim?  
\r Mat. 18:1-5; Luqa 9:46-48  
\m
\v 33 U KeperNahum shehirige keldi. Öyge kirgende u ulardin:  
\m — Yolda néme toghrisida mulahizileshtinglar? — dep soridi. \x + \xo 9:33 \xt Mat. 18:1; Luqa 9:46; 22:24. \x*  
\v 34 Lékin ular shük turdi, chünki ular yolda qaysimiz eng ulugh dep bir-biri bilen mulahizileshkenidi.   
\m
\v 35 U olturup, on ikkeylenni yénigha chaqirip, ulargha:  
\m — Kim birinchi bolushni istigen bolsa, shu hemmeylenning eng axirqisi we hemmeylenning xizmetkari bolsun, — dédi. \x + \xo 9:35 \xt Mat. 20:27; Mar. 10:43. \x*  
\v 36 Andin u kichik bir balini otturida turghuzdi we uni quchiqigha élip turup, ulargha mundaq dédi:\x + \xo 9:36 \xt Mar. 10:16. \x*   
\m
\v 37 — Kim méning namimda mushundaq kichik balini qobul qilsa, méni qobul qilghan bolidu. Kim méni qobul qilsa, u méni emes, belki méni ewetküchini qobul qilghan bolidu.\f □ \fr 9:37 \ft \+bd «Kim méning namimda mushundaq kichik balini qobul qilsa...»\+bd* — yaki «kim méning namimda mushundaq kichik balini kütse...».\f*  \x + \xo 9:37 \xt Mat. 18:5; Luqa 9:48; Yuh. 13:20. \x*   
\b  
\m  
\s1 Qarshi turmasliqning özi qollighanliqtur  
\r Luqa 9:49-50  
\m
\v 38 Yuhanna uninggha:  
\m — Ustaz, séning naming bilen jinlarni heydewatqan birsini körduq. Lékin u biz bilen birge sanga egeshkenlerdin bolmighachqa, uni tostuq, — dédi.\x + \xo 9:38 \xt Luqa 9:49. \x*   
\m
\v 39 Lékin Eysa: — Uni tosmanglar. Chünki méning namim bilen bir möjize yaratqan birsi arqidinla méning üstümdin yaman gep qilishi mumkin emes. \x + \xo 9:39 \xt 1Kor. 12:3. \x*  
\v 40 Chünki bizge qarshi turmighanlar bizni qollighanlardur.  
\v 41 Chünki men silerge shuni berheq éytip qoyayki, Mesihke mensup bolghanliqinglar üchün, méning namimda silerge hetta birer piyale su bergen kishimu öz in’amigha érishmey qalmaydu.\x + \xo 9:41 \xt Mat. 10:42. \x*   
\b  
\m  
\s1 Gunahning ézitquluqi  
\r Mat. 18:6-9; Luqa 17:1-2  
\m
\v 42 Lékin manga étiqad qilghan bundaq kichiklerdin birini gunahqa putlashturghan herqandaq ademni, u boynigha yoghan tügmen téshi ésilghan halda déngizgha tashliwétilgini ewzel bolatti.\x + \xo 9:42 \xt Mat. 18:6; Luqa 17:2. \x*   
\m
\v 43 Eger emdi qolung séni gunahqa putlashtursa, uni késip tashliwet. Chünki ikki qolung bar halda dozaxqa, yeni öchürülmes otqa kirginingdin köre, cholaq halda hayatliqqa kirgining ewzeldur. \x + \xo 9:43 \xt Qan. 13:7; Mat. 5:30; 18:8. \x*  
\v 44 Chünki dozaxta shularni \add yeydighan\add* qurt-qongghuzlar ölmeydu, yalqunluq ot öchmeydu.\f □ \fr 9:44 \ft \+bd «Chünki dozaxta shularni yeydighan qurt-qongghuzlar ölmeydu, yalqunluq ot öchmeydu»\+bd* — bezi kona köchürmilerde bu 44- we 46-ayet tépilmaydu.\f*  \x + \xo 9:44 \xt Yesh. 66:24. \x*   
\m
\v 45 Eger emdi putung séni \add gunahqa\add* putlashtursa, uni késip tashliwet. Chünki ikki putung bar halda dozaxqa, yeni öchürülmes otqa tashlan’ghiningdin köre, tokur halda hayatliqqa kirgining ewzel.  
\v 46 Chünki dozaxta shularni \add yeydighan\add* qurt-qongghuzlar ölmeydu, yalqunluq ot öchmeydu.\x + \xo 9:46 \xt Yesh. 66:24\x*   
\m
\v 47 Eger közüng séni \add gunahqa\add* putlashtursa, uni oyup tashliwet. Ikki közüng bar halda otluq dozaxqa tashlan’ghiningdin köre, singar közlük bolup Xudaning padishahliqigha kirgining ewzel.  
\v 48 Chünki dozaxta shularni \add yeydighan\add* qurt-qongghuzlar ölmeydu, yalqunluq ot öchmeydu.\x + \xo 9:48 \xt Yesh. 66:24\x*   
\m
\v 49 Hemme adem ot bilen tuzlinidu we herbir qurbanliq tuz bilen tuzlinidu.\f □ \fr 9:49 \ft \+bd «Hemme adem ot bilen tuzlinidu we herbir qurbanliq tuz bilen tuzlinidu»\+bd* — bu sirliq jümle choqum «Law.» 2:13, «Chöl.» 31:23, «Ez.» 43:23, «Yesh.» 34:6 we 66:20 hemde yuqiriqi 42-48 ayetler bilen munasiwetliktur. Menisi belkim: — (1) gösh-köktatlarni tuz bilen uzun saqlighili bolghandek, Mesihge ishenmigenler dozaxning otida «chirimay, saqlinip» menggü jazalinidu; yaki (2) Mesihge egeshkenler mushu dunyada (tuz yarigha sépilgendek) japa-musheqqet, azab-oqubet chékidu; yaki (3) menisi her ikki tereptikidek bolidu — démek, herbir kishi özining Eysa Mesihke bolghan munasiwitide muwapiq japa-musheqqet, azab-oqubet chékidu; étiqadchilar mushu dunyada japa-musheqqetler arqiliq tawlinip paklinidu, étiqadsizlar dozaxta menggü azab tartidu. Bizningche 3-menisi toghra kélishi mumkin. Rebbimiz bu yerde hem étiqadchilarni hem étiqadsizlarnimu közde tutidu. Bizningche peqet étiqadchilar Xudagha atilidighan qurbanliq bolalaydu, shunga ayetning birinchi qisimda hemme adem, ikkinchi qisimda étiqadchilar («qurbanliq» süpitide) közde tutulidu.\f*  \x + \xo 9:49 \xt Law. 2:13. \x*   
\m
\v 50 Tuz yaxshi nersidur. Halbuki, eger tuz öz tuzluqini yoqatsa, uninggha qaytidin tuz temini qandaqmu kirgüzgili bolidu? Özünglarda tuz tépilsun we bir-biringlar bilen inaqliqta ötünglar.\f □ \fr 9:50 \ft \+bd «Tuz yaxshi nersidur. Halbuki, eger tuz öz tuzluqini yoqatsa, uninggha qaytidin tuz temini qandaqmu kirgüzgili bolidu?»\+bd* — tuz bolsa (1) tem béridu; (2) chirip kétishtin tosidu; (3) zexim-yarilarni saqaytidu. Muxlislarning bu dunyagha bolghan roli buninggha oxshap kétishi kérek. \+bd «Özünglarda tuz tépilsun we bir-biringlar bilen inaqliqta ötünglar»\+bd* — bu sirliq jümlining menisi üchün «Mat.» 5:13, «Ef.» 4:29, «Kol.» 4:6ni körüng. Étiqadchilar «tuzluq» bolsa özini pak tutidu, lékin buningdin Hali chongliq qilmaydu — belki muhebbiti, xatirjemliki we xushalliqi bilen gunahta tutulghanlarni Xudaning yoligha jelp qilghuchilardur.\f*  \x + \xo 9:50 \xt Mat. 5:13; Luqa 14:34; Rim. 12:18; Ibr. 12:14. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Talaq toghrisidiki telim  
\r Mat. 19:1-12  
\m
\v 1 U u yerdin qozghilip, Yehudiye ölkisi terepliridin ötüp, Iordan deryasining u qétidiki rayonlarghimu bardi. Top-top ademler yene uning etrapigha olishiwalghanidi. U aditi boyiche ulargha telim bérishke bashlidi.\x + \xo 10:1 \xt Mat. 19:1. \x*  
\v 2 Bezi Perisiyler uning yénigha kélip uni qiltaqqa chüshürüsh meqsitide uningdin:  
\m — Bir ademning ayalini talaq qilishi Tewrat qanunigha uyghunmu? — dep soridi.\f □ \fr 10:2 \ft \+bd «qiltaqqa chüshürüsh meqsitide»\+bd* — eslide Yehya peyghember Hérod padishahqa «talaq qilsang bolmaydu» dep tenbih bérip, uning chishigha tégip öltürülgenidi. Shübhisizki, Persiylerning meqsetlirining biri: — Eysamu «talaq qilishqa bolmaydu» dése, Hérod padishah uni Yehyagha oxshash öltürüwétetti.\f*   
\m
\v 3 Lékin u jawaben: — Musa \add peyghember\add* silerge néme dep buyrughan? — dédi.  
\v 4 Ular: — Musa \add peyghember\add* kishining ayalini bir parche talaq xéti yézipla talaq qilishigha ruxset qilghan, — déyishti.\f □ \fr 10:4 \ft \+bd «Musa peyghember kishining ayalini bir parche talaq xéti yézipla talaq qilishigha ruxset qilghan»\+bd* — mushu emrning toghrisi «Qan.» 24:1de tépilidu. 
\fp  Yene «qoyup bérish» («talaq qilish») toghrisidiki bir yekün üchün «1Kor.»diki «qoxumche söz»nimu (7-bab toghruluq) körüng.\f*  \x + \xo 10:4 \xt Qan. 24:1, 3; Yer. 3:1; Mat. 5:31. \x*   
\m
\v 5 Eysa ulargha:  
\m — Tash yüreklikinglardin u silerge bu emrni pütken;  
\v 6 lékin Xuda alem apiride bolghinida \add insanlarni\add* «Er we ayal qilip yaratti».\x + \xo 10:6 \xt Yar. 1:27, 2:24, 5:2; Mat. 19:4. \x*  
\v 7 «Shu sewebtin er kishi ata-anisidin ayrilidu, ayali bilen birliship\x + \xo 10:7 \xt Yar. 2:24; 1Kor. 6:16; Ef. 5:31. \x*  
\v 8 ikkilisi bir ten bolidu». Shundaq iken, er-ayal emdi ikki ten emes, belki bir ten bolidu.\f □ \fr 10:8 \ft \+bd «shu sewebtin er kishi ata-anisidin ayrilidu, ayali bilen birliship ikkilisi bir ten bolidu»\+bd* — «Yar.» 2:24.\f*  \x + \xo 10:8 \xt Yar. 2:24\x*  
\v 9 Shuning üchün, Xuda qoshqanni insan ayrimisun, — dédi.\x + \xo 10:9 \xt 1Kor. 7:10. \x*   
\m
\v 10 Ular öyge qaytip kélip kirgende, muxlisliri uningdin bu heqte soridi.  
\v 11 U ulargha:  
\m — Ayalini talaq qilip, bashqa birini emrige alghan kishi ayaligha gunah qilip zina qilghan bolidu. \x + \xo 10:11 \xt Mat. 5:32; 19:9; Luqa 16:18; 1Kor. 7:10. \x*  
\v 12 Érini qoyuwétip, bashqa erge tegken ayalmu zina qilghan bolidu, — dédi.\f □ \fr 10:12 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Ayal\+bdit* .... érini qoyuwétip... » — Yehudiy jemiyitide bu intayin az körülidighan ehwal. Lékin Yehudiy emesler arisida daim yüz béretti. Shunga shübhisizki, Mesihning mushu yerde közde tutqini Yehudiy emeslernimu öz ichige alidu. 
\fp  Yene «qoyup bérish» («talaq qilish») toghrisidiki bir yekün üchün «1Kor.»diki «qoshumche söz»nimu (7-bab toghruluq) körüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 Eysaning kichik balilargha bext tilishi  
\r Mat. 19:13-15; Luqa 18:15-17  
\m
\v 13 Qolungni tegküzgeysen dep, kishiler kichik balilirini uning aldigha élip kéliwatatti. Biraq muxlislar élip kelgenlerni eyiblidi. \x + \xo 10:13 \xt Mat. 19:13; Luqa 18:15. \x*  
\v 14 Buni körgen Eysa achchiqlinip, muxlislirigha:  
\m Balilar aldimgha kelsun, ularni tosmanglar. Chünki Xudaning padishahliqi del mushundaqlargha tewedur. \f □ \fr 10:14 \ft \+bd «Xudaning padishahliqi del mushundaqlargha tewedur»\+bd* — yaki «Xudaning padishahliqi del mushundaqlardin terkib tapqandur».\f*  \x + \xo 10:14 \xt Mat. 18:3; 19:14; 1Kor. 14:20; 1Pét. 2:2. \x*  
\v 15 Men silerge shuni berheq éytip qoyayki, Xudaning padishahliqini sebiy balidek qobul qilmisa, uninggha hergiz kirelmeydu, — dédi.  
\v 16 Shuning bilen u balilarni quchiqigha élip, ulargha qollirini tegküzüp bext tilidi.\f □ \fr 10:16 \ft \+bd «Shuning bilen u balilarni quchiqigha élip, ulargha qollirini tegküzüp bext tilidi»\+bd* — bu ayettiki grék tiligha qarighanda, mumkinchiliki barki, u bir-birlep quchaqlap, balilargha ayrim-ayrim bext tilidi.\f*  \x + \xo 10:16 \xt Mat. 19:15; Mar. 9:36. \x*   
\b  
\m  
\s1 Puldarlar Xudaning padishahliqigha kirelemdu?  
\r Mat. 19:16-30; Luqa 18:18-30  
\m
\v 17 U yolgha chiqqanda, birsi uning aldigha yügürüp kélip, uning aldida tizlinip uningdin:  
\m — I yaxshi ustaz, men qandaq qilsam menggülük hayatqa mirasliq qilimen? — dep soridi.\x + \xo 10:17 \xt Mat. 19:16; Luqa 18:18. \x*   
\m
\v 18 Lékin Eysa uninggha:  
\m — Méni némishqa yaxshi deysen? Peqet biridin, yeni Xudadin bashqa héchkim yaxshi emestur.  
\v 19 Sen Tewrattiki «Zina qilma, qatilliq qilma, oghriliq qilma, yalghan guwahliq berme, xiyanet qilma, ata-anangni hörmet qil» dégen perhiz-perzlerni bilisen, — dédi.\f □ \fr 10:19 \ft \+bd «Zina qilma, qatilliq qilma, oghriliq qilma, yalghan guwahliq berme, xiyanet qilma, ata-anangni hörmet qil»\+bd* — mushu emrler «Mis.» 20:12-16, «Qan.» 5:16-20 we 24:14de tépilidu.\f*  \x + \xo 10:19 \xt Mis. 20:12-16; 21:12; Qan. 5:16-20; Qan. 24:14; Rim. 13:9. \x*   
\m
\v 20 U adem jawaben: — Ustaz, bularning hemmisige kichikimdin tartip emel qilip kéliwatimen, — dédi.   
\m
\v 21 Eysaning uninggha qarap muhebbiti qozghaldi we uninggha:  
\m — Sende yene bir ish kem. Bérip pütün mal-mülkingni sétip, pulini yoqsullargha bergin we shundaq qilsang, ershte xezineng bolidu; andin kélip kréstni kötürüp manga egeshkin! — dédi.\f □ \fr 10:21 \ft \+bd «...Andin kélip kréstni kötürüp manga egeshkin!»\+bd* — bezi kona köchürmilerde mushu yerde «krést kötürüp» dégen söz tépilmaydu. «Krést kötürüsh» dégen uqum toghrisida «Mat.» 10:38diki izahat we bashqa izahatlarni körüng. 
\fp  «Eysaning uninggha qarap muhebbiti qozghaldi» dégen sözige qarighanda, mumkinchiliki barki, menggülük hayatni izdigen yash bay yigit del Markusning özi idi. Bu yigit Markus bolmisa, «Eysaning muhebbiti» toghruluq qandaqmu xewer tapalaydu?\f*  \x + \xo 10:21 \xt Mat. 6:19; Luqa 12:33; 1Tim. 6:17. \x*   
\m
\v 22 Lékin mushu sözni anglap, uning chirayi tutulup, qayghugha chömüp u yerdin ketti. Chünki uning mal-dunyasi nahayiti köp idi.   
\m
\v 23 Andin Eysa chörisige sepsélip qarap, muxlislirigha:  
\m — Mal-dunyasi köplerning Xudaning padishahliqigha kirishi némidégen teslikte bolidu-he! — dédi.\x + \xo 10:23 \xt Pend. 11:28; Mat. 19:23; Luqa 18:24. \x*   
\m
\v 24 Muxlislar uning sözlirige intayin heyran bolushti, lékin Eysa ulargha yene jawaben:  
\m — Balilirim, mal-mülükke tayan’ghanlar üchün Xudaning padishahliqigha kirish némidégen tes-he! \f □ \fr 10:24 \ft \+bd «mal-mülükke tayan’ghanlar üchün Xudaning padishahliqigha kirish némidégen tes-he!»\+bd* — bezi kona köchürmilerde mushu yerde «mal-mülüklerge tayan’ghanlar üchün» dégen söz tépilmaydu.\f*  
\v 25 Tögining yingnining közidin ötüshi bay ademning Xudaning padishahliqigha kirishidin asandur! — dédi.   
\m
\v 26 Ular buni anglap intayin bek heyran bolushup, bir-biridin:  
\m Undaqta, kim nijatqa érisheleydu? — dep sorashti.  
\v 27 Eysa ulargha qarap:  
\m — Bu ish insan bilen wujudqa chiqishi mumkin emes, lékin Xuda üchün mumkin emes bolmaydu; chünki Xudagha nisbeten hemme ish mumkin bolidu, — dédi.\f □ \fr 10:27 \ft \+bd «chünki Xudagha nisbeten hemme ish mumkin bolidu»\+bd* — grék tilida: «chünki Xuda bilen hemme ish mumkin bolidu».\f*  \x + \xo 10:27 \xt Ayup 42:2; Yer. 32:17; Zek. 8:6; Luqa 1:37. \x*   
\m
\v 28 Buning bilen Pétrus uninggha:  
\m — Mana, biz bolsaq, hemmini tashlap sanga egeshtuq!? — dégili turdi.\x + \xo 10:28 \xt Mat. 4:20; 19:27; Luqa 5:11; 18:28. \x*   
\m
\v 29 Eysa uninggha jawaben mundaq dédi:  
\m — Men silerge berheq shuni éytip qoyayki, men üchün we xush xewer üchün öyi, aka-ukiliri, acha-singilliri, atisi, anisi, ayali, baliliri yaki yer-zéminliridin waz kechkenlerning hemmisi  
\v 30 bu zamanda bularning yüz hessisige, yeni öy, aka-uka, acha-singil, ana, balilar we yer-zéminlargha (ziyankeshlikler qoshulghan halda) muyesser bolmay qalmaydu we kélidighan zamandimu menggülük hayatqa érishmey qalmaydu.  
\v 31 Lékin shu chaghda nurghun aldida turghanlar arqigha ötidu, nurghun arqida turghanlar aldigha ötidu.\x + \xo 10:31 \xt Mat. 19:30; 20:16; Luqa 13:30. \x*   
\b  
\m  
\s1 Eysaning ölüp tirilidighanliqini yene aldin éytishi  
\r Mat. 20:17-19; Luqa 18:31-34  
\m
\v 32 Ular Yérusalémgha chiqidighan yolda idi, Eysa hemmining aldida kétiwatatti. \add Muxlisliri\add* bek heyran idi hemde uninggha egeshkenlermu qorqunch ichide kétiwatatti. Eysa on ikkeylenni yene öz yénigha tartip, ulargha öz béshigha chüshidighanlirini uqturushqa bashlap:\f □ \fr 10:32 \ft \+bd «muxlisliri»\+bd* —Mushu yerde grék tilida «ular» bilen bildürülidu. \+bd «Muxlisliri bek heyran idi hemde uninggha egeshkenlermu qorqunch ichide kétiwatatti»\+bd* — ularning heyran qélish yaki qorqunchta bolushning sewebi: (1) u adettikidek ular bilen bille mangmay, belkim namelum sewebtin aldida yalghuz mangatti; (2) u xeter yüz bérish mumkinchiliki bolghan shu sheherge aldirap kétiwatidu.\f*  \x + \xo 10:32 \xt Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 9:31; Luqa 9:22; 18:31; 24:7. \x*   
\m
\v 33 — Mana biz hazir Yérusalémgha chiqip kétiwatimiz. Insan’oghli bash kahinlar we Tewrat ustazlirigha tapshurulidu. Ular uni ölümge mehkum qilidu we yat elliklerge tapshuridu.  
\v 34 Ular bolsa uni mesxire qilip, qamchilap, uning üstige töküridu we uni öltüridu. Lékin üch kündin kéyin u qayta tirilidu, — dédi.\f □ \fr 10:34 \ft \+bd «ular bolsa uni mesxire qilip, qamchilap...»\+bd* — Rim impériyeside jaza qamchiliri birnechche tasmiliq bolup, herbir tasmigha qoghushun we ustixan parchiliri baghlan’ghan bolidu. Qamchilighan waqtida jazalan’ghuchi yalingachlinip, yerge tizlandurulup, ikki yénida turghan leshker uni qamchilaytti. Jazalan’ghuchi bezi waqitlarda hetta mushu qamchilashtin öletti.\f*   
\b  
\m  
\s1 Yaqup bilen Yuhannaning telipi  
\r Mat. 20:20-28  
\m
\v 35 Zebediyning oghulliri Yaqup bilen Yuhanna uning aldigha kélip:  
\m — Ustaz, sendin néme tilisek orundap berseng, dep ötünimiz, — déyishti.\x + \xo 10:35 \xt Mat. 20:20. \x*   
\m
\v 36 U ulargha: — Silerge néme qilip bérishimni xalaysiler? — dédi.   
\m
\v 37 — Sen shan-sheripingde bolghiningda, birimizni ong yéningda, birimizni sol yéningda olturghuzghaysen, — déyishti ular.   
\m
\v 38 Eysa ulargha jawaben: — Néme telep qilghanliqinglarni bilmeywatisiler. Men ichidighan qedehni ichelemsiler? Men qobul qilidighan chömüldürüshni silermu qobul qilalamsiler?\f □ \fr 10:38 \ft \+bd «Men ichidighan qedehni ichelemsiler?»\+bd* — bu ayettiki «qedeh» dégen söz, Eysaning tartidighan azab-oqubiti we krésttiki ölümini közde tutidu. \+bd «Men qobul qilidighan chömüldürüshni silermu qobul qilalamsiler?»\+bd* — Mesih körsetken bu «chömüldürüsh» shübhisizki, öz ölümidur. «Efesusluqlargha»diki «qoshumche söz»imizde yazghan «chömüldürüsh» toghruluq izahatlirimizni körüng.\f*  \x + \xo 10:38 \xt Mat. 20:22; Luqa 12:49,50. \x*   
\m
\v 39 — Qilalaymiz, — déyishti ular.  
\m Eysa ulargha:  
\m — Derweqe, men ichidighan qedehimni silermu ichisiler we men qobul qilidighan chömüldürülüsh bilen chömüldürülisiler.  
\v 40 Biraq ong yaki sol yénimda olturushqa nésip bolush méning ilikimde emes; belki kimlerge teyyarlan’ghan bolsa, shulargha bérilidu, — dédi.\x + \xo 10:40 \xt Mat. 25:34. \x*   
\m
\v 41 Buningdin xewer tapqan \add qalghan\add* on \add muxlis\add* Yaqup bilen Yuhannadin xapa bolushqa bashlidi. \x + \xo 10:41 \xt Mat. 20:24. \x*  
\v 42 Lékin Eysa ularni yénigha chaqirip, mundaq dédi:  
\m — Silerge melumki, yat eller üstidiki hökümran dep hésablan’ghanlar qol astidiki xelq üstidin buyruqwazliq qilip hakimiyet yürgüzidu, we hoquqdarliri ularni xojayinlarche idare qilidu. \f □ \fr 10:42 \ft \+bd «yat eller üstidiki hökümran dep hésablan’ghanlar qol astidiki xelq üstidin buyruqwazliq qilip hakimiyet yürgüzidu, we hoquqdarliri ularni xojayinlarche idare qilidu»\+bd* — «yat eller» mushu söz adette Yehudiy emeslerni körsitidu. Lékin mushu yerde étiqadsiz, Xudani tonumaydighan dunyadiki ellerni tekitleydu.\f*  \x + \xo 10:42 \xt Mat. 20:25; Luqa 22:25. \x*  
\v 43 Biraq silerning aranglarda bundaq ish bolmaydu; belki silerdin kim mertiwilik bolushni xalisa, u silerning xizmitinglarda bolsun; \x + \xo 10:43 \xt 1Pét. 5:3. \x*  
\v 44 we kim aranglarda birinchi bolushni istise, u hemme ademning quli bolsun.  
\v 45 Chünki Insan’oghlimu derweqe shu yolda köpchilik méning xizmitimde bolsun démey, belki köpchilikning xizmitide bolay we jénimni pida qilish bedilige nurghun ademlerni hörlükke chiqiray dep keldi.\f □ \fr 10:45 \ft \+bd «Insan’oghlimu... jénimni pida qilish bedilige nurghun ademlerni hörlükke chiqiray dep keldi»\+bd* — némidin «azad qilish»? — gunahtin azad qilishtur.\f*  \x + \xo 10:45 \xt Yuh. 13:14; Ef. 1:7; Fil. 2:7; Kol. 1:14; 1Tim. 2:6; Tit. 2:14. \x*   
\b  
\m  
\s1 Qarighu Bartimayning közining saqaytilishi  
\r Mat. 20:29-34; Luqa 18:35-43  
\m
\v 46 Ular Yérixo shehirige keldi. \add Eysa\add* muxlisliri we zor bir top ademler bilen bille Yérixodin chiqqan waqitta, Timayning Bartimay isimlik qarighu oghli yol boyida olturup, tilemchilik qiliwatatti. \f □ \fr 10:46 \ft \+bd «Timayning Bartimay isimlik qarighu oghli»\+bd* — «qarighu» grék tilida «héliqi qarighu» déyilidu — démek, Bartimay jamaetler ichide köp ademlerge tonush idi.\f*  \x + \xo 10:46 \xt Mat. 20:29; Luqa 18:35. \x*  
\v 47 U «Nasaretlik Eysa»ning u yerde ikenlikini anglap:  
\m — I Dawutning oghli Eysa, manga rehim qilghaysen! — dep towlashqa bashlidi.\f □ \fr 10:47 \ft \+bd «i Dawutning oghli Eysa...!»\+bd* — Tewrattiki peyghemberlerning bésharetlik yazmiliri boyiche Mesih Dawut padishahning ewladliridin bolushi kérek idi. Shunga «Dawutning oghli» Mesihning yene bir atilishi idi.\f*   
\m
\v 48 Nurghun ademler uni «Ün chiqarma» dep eyiblidi. Lékin u:  
\m — I Dawutning oghli, manga rehim qilghaysen, — dep téximu ünlük towlidi.   
\m
\v 49 Eysa toxtap:  
\m Uni chaqiringlar, — dédi. Shuning bilen ular qarighuni chaqirip uninggha:  
\m — Yüreklik bol! Ornungdin tur, u séni chaqiriwatidu! — déyishti.  
\v 50 U adem chapinini sélip tashlap, ornidin des turup Eysaning aldigha keldi.   
\m
\v 51 Eysa jawaben uningdin:  
\m — Sen méni néme qil deysen? — dep soridi.  
\m Qarighu:  
\m — I igem, qayta köridighan bolsam’idi! — dédi.\f □ \fr 10:51 \ft \+bd «I igem, qayta köridighan bolsam’idi!»\+bd* — «igem» mushu yerde grék tilida intayin chongqur hörmetni ipadileydighan «Rabboni» dégen söz bilen ipadilinidu.\f*   
\m
\v 52 Eysa uninggha:  
\m — Yolunggha qaytsang bolidu, étiqading séni saqaytti, — déwidi, u shuan köreleydighan boldi we yol boyi Eysagha egiship mangdi.\x + \xo 10:52 \xt Mat. 9:22; Mar. 5:34. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Eysaning Yérusalémgha tentenilik kirishi  
\r Mat. 21:1-11; Luqa 19:28-40; Yh. 12:12-19  
\m
\v 1-2 Ular Yérusalémgha yéqinliship, Zeytun téghining étikidiki Beyt-Fagi we Beyt-Aniya yézilirigha yéqin kelginide, u ikki muxlisigha aldin mangdurup ulargha:  
\m — Siler udulunglardiki yézigha béringlar. Yézigha kiripla, adem balisi minip baqmighan, baghlaqliq bir texeyni körisiler. Uni yéship bu yerge yétilep kélinglar.\f □ \fr 11:1-2 \ft \+bd «adem balisining \+bd*\+bdit téxi\+bdit* minip baqmighan bir texey» — mundaq ulaghqa xatirjem minishi adette mumkin emes, elwette.\f*  \x + \xo 11:1-2 \xt Mat. 21:1; Luqa 19:29. \x*  
\v 3 Eger birsi silerdin: «Némishqa bundaq qilisiler?» dep sorap qalsa, «Rebning buninggha hajiti chüshti we u hélila uni bu yerge ewetip béridu» — denglar, — dep tapilidi.\f □ \fr 11:3 \ft \+bd «u hélila uni bu yerge ewetip béridu»\+bd* — bashqa birxil terjimisi «u derhal silerge yétilitip qoyidu».\f*   
\m
\v 4 Ular kétip acha yol üstidiki öyning derwazisi sirtida baghlaghliq turghan bir texeyni kördi. Ular tanini yeshti.\f □ \fr 11:4 \ft \+bd «Ular kétip acha yol üstidiki öyning derwazisi sirtida baghlaghliq turghan bir texeyni kördi»\+bd* — adette kochilar intayin tar bolghachqa, mal-charwilar kochida baghlap qoyulmaytti. Texeyning «acha yol»da baghlaghliq bolushi Xudaning iradisining ularning uni élip méngishi oghriliqche ish bolmisun dégenlikini ispatlaydu.\f*  
\v 5 U yerde turghanlardin beziler:  
\m — Texeyni yéship néme qilisiler? — déyishti.  
\v 6 Muxlislar Eysaning buyrughinidek jawab berdi, héliqi kishiler ulargha yol qoydi.  
\v 7 Muxlislar texeyni Eysaning aldigha yétilep kélip, üstige öz yépincha-chapanlirini tashlidi; u üstige mindi.\x + \xo 11:7 \xt 2Pad. 9:13; Yuh. 12:14. \x*  
\v 8 Emdi nurghun kishiler yépincha-chapanlirini yolgha payandaz qilip saldi; bashqiliri derexlerdin shax-shumbilarni késip yolgha yaydi.\f □ \fr 11:8 \ft \+bd «...bashqiliri derexlerdin shax-shumbilarni késip yolgha yaydi»\+bd* — bezi kona köchürmilerde «bashqiliri étizlardin kesken shax-shumbilarni yolgha payandaz qilip saldi» dep oqulidu.\f*  
\v 9 Aldida mangghan we keynidin egeshkenler:  
\m «Hosanna! Perwerdigarning namida kelgüchige mubarek bolsun! \x + \xo 11:9 \xt Zeb. 118:26. \x*  
\v 10 Atimiz Dawutning kélidighan padishahliqigha mubarek bolsun! Ershielada teshekkür-hosannalar oqulsun!» — dep warqirishatti.\f □ \fr 11:10 \ft \+bd «Hosanna! Perwerdigarning namida kelgüchige mubarek bolsun! Atimiz Dawutning kélidighan padishahliqigha mubarek bolsun! Ershielada teshekkür-hosannalar oqulsun!»\+bd* — bu sözler «Zeb.» 118:25-26diki bésharettin élin’ghan. «Hosanna» dégen söz «Qutquzghaysen, i Perwerdigar» dégen menide. Injil dewrige kelgende menisi «Xudagha teshekkür-medhiye»mu bolup qalghanidi. «Zebur» 118-küyidiki izahatlarnimu körüng. 
\fp  Oqurmenlerning éside barki, «mubarek» dégen sözning «bext-beriket körsun!» yaki «bext-beriketlik bolsun!» dégen tüp menisi bar.\f*   
\m
\v 11 U Yérusalémgha bérip ibadetxana hoylilirigha kirdi; we etrapidiki hemmini közdin kechürgendin kéyin, waqit bir yerge bérip qalghachqa, on ikkeylen bilen bille yene Beyt-Aniyagha chiqti.\f □ \fr 11:11 \ft \+bd «U Yérusalémgha bérip ibadetxana hoylilirigha kirdi»\+bd* — Yérusalémdiki bu chong ibadetxana toghruluq «Tebirler» we «Hagay»diki «qoshumche söz»imizni körüng.\f*  \x + \xo 11:11 \xt Mat. 21:12,14; Luqa 19:45; Yuh. 2:14. \x*   
\b  
\m  
\s1 Méwisiz enjür derixining lenetke qélishi  
\r Mat. 21:18-19  
\m
\v 12 Etisi, ular Beyt-Aniyadin chiqqanda, uning qorsiqi échip ketkenidi. \x + \xo 11:12 \xt Mat. 21:18. \x*  
\v 13 Yiraqtiki yopurmaqliq bir tüp enjür derixini bayqap, uningdin birer méwe tapalarmenmikin dep yénigha bardi; lékin tüwige kelgende yopurmaqtin bashqa héch nerse tapalmidi. Chünki bu enjür pishidighan pesil emes idi. \f □ \fr 11:13 \ft \+bd «Yiraqtiki yopurmaqliq bir tüp enjür derixini bayqap, uningdin birer méwe tapalarmenmikin dep yénigha bardi»\+bd* — Qanaan (Pelestin)diki enjür derexliride yopurmaq bolsa, méwimu bolushi kérek. 
\fp  Bu enjür derixidǝ körün’gen karamǝt möjize rohiy bir heqiqetni süretlep béridu, elwette.\f*  
\v 14 U derexke söz qilip:  
\m — Buningdin kéyin menggü héchkim sendin méwe yémigey! — dédi. Muxlislirimu buni anglidi.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning ibadetxanini tertipke sélishi  
\r Mat. 21:12-17; Luqa 19:45-48; Yh. 2:13-22  
\m
\v 15 Ular Yérusalémgha keldi; u ibadetxana hoylilirigha kirip, u yerde élim-sétim qiliwatqanlarni heydeshke bashlidi we pul tégishküchilerning shirelirini, paxtek-kepter satquchilarning orunduqlirini örüwetti; \f □ \fr 11:15 \ft \+bd «u ibadetxana hoylilirigha kirip...»\+bd* — ibadetxana toghruluq: eyni chaghda, Yehudiylarning nurghun ibadetxaniliri (sinagoglar) bolup, bu Yehudiylarning eng köp yighilip ibadet qilidighan jayi idi. Xudaning emri boyiche, peqet Yérusalémdiki bu merkiziy ibadetxanidila qurbanliq qilsa toghra bolatti. \+bd «u yerde élim-sétim qiliwatqanlarni heydeshke bashlidi we pul tégishküchilerning shirelirini, paxtek-kepter satquchilarning orunduqlirini örüwetti»\+bd* — ibadetxana hoylilirida sétilghan haywan we uchar-qanatlar xelqning qurbanliq qilishi üchün idi. Ibadetxanigha sediqe bergüchiler pulini yerlik pulgha tégishkendin kéyin bérishi kérek idi.\f*  \x + \xo 11:15 \xt Mal.3:1-5; Mat. 21:12; Luqa 19:45; Yuh. 2:14. \x*  
\v 16 we héchkimning héchqandaq mal-buyumlarni ibadetxana hoyliliridin kötürüp ötüshige yol qoymidi.  
\v 17 U xelqqe:  
\m — Muqeddes yazmilarda: «Méning öyüm barliq eller üchün dua-tilawetxana dep atilidu» dep pütülgen emesmu? Lékin siler uni bulangchilarning uwisigha aylanduruwettinglar! — dep telim bashlidi.\f □ \fr 11:17 \ft \+bd ««Méning öyüm barliq eller üchün dua-tilawetxana dep atilidu»... siler uni bulangchilarning uwisigha aylanduruwettinglar!»\+bd* — «Yesh.» 56:7 we «Yer.» 7:11ni körüng. Eysaning «bulangchilarning uwisi» dégen sözi ikki bisliq bolup, bir tereptin bash kahinlarning sodigerlerge qurbanliqlarni sétish hoquqini sétip bergenlikini körsitidu; ikkinchidin, bu kahinlarning xelqning Xudaning heqiqitini anglash pursitini bulap, uning ornigha özlirining mertiwisini yuqiri kötürüdighan her türlük qaide-yosunlarni ularning boynigha artip qoyghanliqini körsitidu.\f*  \x + \xo 11:17 \xt 1Pad. 8:29; Yesh. 56:7; Yer. 7:11; Mat. 21:13; Luqa 19:46. \x*   
\m
\v 18 Bash kahinlar we Tewrat ustazliri buni anglap, uni yoqitishning charisini izdeshke bashlidi; pütkül xalayiq uning telimige teejjuplinip qalghachqa, ular uningdin qorqatti.\x + \xo 11:18 \xt Yesh.49:7, Mat.21:46.\x*   
\m
\v 19 Kechqurun, u \add muxlisliri\add* \add bilen\add* sheherning sirtigha chiqip ketti.\f □ \fr 11:19 \ft \+bd «Kechqurun, u muxlisliri bilen sheherning sirtigha chiqip ketti»\+bd* — grék tilida «Kechqurun, ular sheherning sirtigha chiqip ketti». Bashqa birxil terjimisi: «Kechqurunliri, Eysa bilen muxlisliri sheherning sirtigha chiqip kétetti». Ishlar derweqe her küni shundaq bolatti.\f*   
\b  
\m  
\s1 Enjür derixidin élinidighan ibret  
\m
\v 20 Etisi seherde, ular enjür derixining yénidin ötüp kétiwétip, derexning yiltizidin qurup ketkenlikini bayqashti. \f □ \fr 11:20 \ft \+bd «derexning yiltizidin qurup ketken...»\+bd* — bu karamet möjize rohiy bir heqiqetni süretlep béridu, elwette.\f*  
\v 21 \add Derexni halitini\add* ésige keltürgen Pétrus:  
\m — Ustaz, qara, sen qarghighan enjür derixi qurup kétiptu! — dédi.\f □ \fr 11:21 \ft \+bd «Ustaz»\+bd* — grék tilida «Rabbi».\f*   
\m
\v 22 Eysa ulargha jawaben mundaq dédi:  
\m — Xudaning ishenchide bolunglar. \f □ \fr 11:22 \ft \+bd «Xudaning ishenchide bolunglar»\+bd* — grék tilida «Xudaning ishenchige ige bolunglar».\f*  
\v 23 Men silerge shuni berheq éytip qoyayki, kimdekim bu taghqa: Bu yerdin kötürülüp déngizgha tashlan!» dése we shundaqla qelbide héch guman qilmay, belki éytqinining emelge éshishigha ishench bar bolsa, u éytqan ish uning üchün emelge ashidu. \x + \xo 11:23 \xt Mat. 17:20; 21:21; Luqa 17:6. \x*  
\v 24 Shu sewebtin men silerge shuni éytimenki, dua bilen tiligen herbir nerse bolsa, shuninggha érishtim, dep ishininglar. Shunda, tiligininglar emelge ashidu.\x + \xo 11:24 \xt Yer. 29:12; Mat. 7:7; Luqa 11:9; Yuh. 14:13; 15:7; 16:24; Yaq. 1:5, 6; 1Yuh. 3:22; 5:14. \x*   
\m
\v 25 We ornunglardin turup dua qilghininglarda, birersige ghuminglar bolsa, uni kechürünglar. Shuning bilen ershtiki Atanglarmu silerning gunahliringlarni kechürüm qilidu. \x + \xo 11:25 \xt Mat. 6:14; Kol. 3:13. \x*  
\v 26 Lékin siler bashqilarni kechürüm qilmisanglar, ershtiki Atanglarmu silerning gunahliringlarni kechürüm qilmaydu.\f □ \fr 11:26 \ft \+bd «Lékin siler bashqilarni kechürüm qilmisanglar, ershtiki Atanglarmu silerning gunahliringlarni kechürüm qilmaydu»\+bd* — bezi kona köchürmilerde mushu -26-ayet tépilmaydu. Némila bolmisun, bu ayet heqiqettur. «Mat.» 6:15ni körüng.\f*  \x + \xo 11:26 \xt Mat. 18:35. \x*   
\b  
\m  
\s1 Eysaning hoquqining sürüshtürülüshi  
\r Mat. 21:23-27; Luqa 20:1-8  
\m
\v 27 Ular Yérusalémgha qaytidin kirdi. U ibadetxana hoylilirida aylinip yürgende, bash kahinlar, Tewrat ustazliri we aqsaqallar uning yénigha kélip:\x + \xo 11:27 \xt Mat. 21:23; Luqa 20:1. \x*   
\m
\v 28 — Sen qiliwatqan bu ishlarni qaysi hoquqqa tayinip qiliwatisen? Sanga bu ishlarni qilish hoquqini kim bergen? — dep soridi.\x + \xo 11:28 \xt Mis. 2:14; Ros. 4:7; 7:27. \x*   
\m
\v 29 Eysa ulargha jawaben:  
\m — Menmu silerdin bir soal soray. Siler uninggha jawab bersenglar, menmu bu ishlarni qaysi hoquqqa tayinip qiliwatqanliqimni éytip bérimen:  
\v 30 — Yehya yürgüzgen chömüldürüsh bolsa, ershtinmu, yaki insanlardinmu? Manga jawab bersenglarchu!   
\m
\v 31 Ular özara mulahize qiliship:  
\m — Eger «Ershtin kelgen» dések, u bizge: «Undaqta, siler néme üchün Yehyagha ishenmidinglar?» deydu. \f □ \fr 11:31 \ft \+bd «Ular özara mulahize qiliship: — Eger «Ershtin kelgen» dések, u bizge: «Undaqta, siler néme üchün Yehyagha ishenmidinglar?» deydu»\+bd* — mushu diniy erbablarning hemmisi eslide Yehya peyghemberning yetküzgen xewirige jawaben: «Bizge towa qilish kérek emes» dégen we Yehya «méning keynimde kélidighan» dep körsetken Mesihning kélishige ishenmey, uning chömüldürüshini ret qilghanidi, elwette.\f*   
\m
\v 32 Eger: «Insanlardin kelgen» dések,... bolmaydu! — déyishti (chünki barliq xelq Yehyani peyghember dep qarighachqa, ular xelqtin qorqatti).\x + \xo 11:32 \xt Mat. 14:5; Mar. 6:20. \x*   
\m
\v 33 Buning bilen, ular Eysagha:  
\m — Bilmeymiz, — dep jawab bérishti.  
\m — Undaqta, menmu bu ishlarni qaysi hoquqqa tayinip qiliwatqanliqimni éytmaymen, — dédi u ulargha.   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Rezil ijarikeshler heqqidiki temsil  
\r Mat. 21:33-46; Luqa 20:9-19  
\m
\v 1 Andin, u ulargha temsiller bilen sözleshke bashlidi:  
\m — Bir kishi bir üzümzarliq berpa qilip, etrapini chitlaptu; u bir sharab kölchiki qéziptu we bir közet munarini yasaptu. Andin u üzümzarliqni baghwenlerge ijarige bérip, özi yaqa yurtqa kétiptu.\x + \xo 12:1 \xt Zeb. 80:8-9; Yesh. 5:1; Yer. 2:21; 12:10; Mat. 21:33; Luqa 20:9. \x*  
\v 2 Üzüm pesli kelgende, baghwenlerdin üzümzarliqtiki méwilerdin \add tégishlikini\add* ekélish üchün bir qulini ularning yénigha ewetiptu.   
\m
\v 3 Lékin ular uni tutuwélip dumbalap, quruq qol qayturuptu.  
\v 4 Xojayin yene bir qulni ularning yénigha ewetiptu. Uni bolsa ular chalma-kések qilip, bash-közini yérip, haqaretlep qayturuptu.  
\v 5 Xojayin yene birsini ewetiptu. Lékin uni ular öltürüptu. U yene tola qullarni ewetiptu, lékin ular bezilirini dumbalap, bezilirini öltürüptu.  
\v 6 Xojayinning yénida peqet uning söyümlük bir oghlila qalghachqa, ular oghlumnighu hörmet qilar dep, u uni eng axiri bolup baghwenlerning yénigha ewetiptu.  
\v 7 Lékin shu baghwenler özara: «Bu bolsa mirasxor; kélinglar, uni öltürüwéteyli, shuning bilen mirasi bizningki bolidu!» déyishiptu.\x + \xo 12:7 \xt Yar. 37:18; Zeb. 2:8; Mat. 26:3; Yuh. 11:53\x*  
\v 8 Shunga ular uni tutup öltürüp, üzümzarliqning sirtigha tashliwétiptu.  
\v 9 Emdi üzümzarliqning xojayini qandaq qilidu? U özi kélip baghwenlerni öltüridu we üzümzarliqni bashqilargha béridu.  
\v 10 Emdi siler muqeddes yazmilardin munu ayetni oqup baqmighanmusiler? —  
\m «Tamchilar tashliwetken tash bolsa,  
\m Burjek téshi bolup tiklendi.\f □ \fr 12:10 \ft \+bd «Tamchilar tashliwetken tash bolsa, burjek téshi bolup tiklendi»\+bd* — «burjek téshi» bolsa herqandaq imaretning ulidiki eng muhim uyultash bolup, ul sélin’ghanda birinchi bolup qoyulidighan tashtur. Yehudiy kattiwashlar «rohiy hayat»ning burjek téshi bolghan Mesihni tashlishiwetmekchi idi, we derweqe tashliwetti.\f*  \x + \xo 12:10 \xt Zeb. 118:22-23; Yesh. 28:16; Mat. 21:42; Luqa 20:17; Ros. 4:11; Rim. 9:33; 1Pét. 2:6. \x*   
\m
\v 11 Bu ish Perwerdigardindur,  
\m Közimiz aldida karamet bir ishtur»\f □ \fr 12:11 \ft \+bd «... Bu ish Perwerdigardindur, közimiz aldida karamet bir ishtur»\+bd* — toluq bésharet (10-11) «Zeb.» 118:22-23de tépilidu.\f*  \x + \xo 12:11 \xt Zeb. 118:22,23\x*   
\b  
\m
\v 12 Ular uning bu temsilni özlirige qaritip éytqanliqini chüshendi; shunga ular uni tutush yolini izdeshti; halbuki, xalayiqtin qorqushup, uni tashlap kétip qaldi.   
\b  
\m  
\s1 «Qeyserge baj tapshuramduq?» dégen qiltaq  
\r Mat. 22:15-22; Luqa 20:20-26  
\m
\v 13 Shuningdin kéyin, ular birnechche Perisiy we Hérodning terepdarlirini uni öz sözi bilen qiltaqqa chüshürüsh meqsitide uning aldigha ewetti. \f □ \fr 12:13 \ft \+bd «Hérod \+bd*\+bdit padishah\+bdit*ning terepdarliri» — Hérod padishah Rim impériyesi teripidin teyinlen’gen bolup, u Yehudiy bolmighachqa Yehudiylarning köpinchisi uninggha intayin öch idi. Shundaq bolghini bilen öz menpeitini közleydighan, uni qollaydighan «Hérod terepdarliri» bar idi. 
\fp  «Hérodlar» toghruluq «Matta»diki «qoshumche söz»imizni körüng.\f*  \x + \xo 12:13 \xt Mat. 22:15; Luqa 20:20. \x*  
\v 14 Ular kélip uninggha: — Ustaz, silini semimiy adem, ademlerge qet’iy yüz-xatire qilmaydu, héchkimge yan basmaydu, belki kishilerge Xudaning yolini sadiqliq bilen ögitip kéliwatidu, dep bilimiz. \add Siliche\add*, \add Rim impératori\add* Qeyserge baj-séliq tapshurush Tewrat qanunigha uyghunmu-yoq? \f □ \fr 12:14 \ft \+bd «Qeyserge baj-séliq tapshurush...»\+bd* — Rimning herbir impératorigha «Qeyser» dégen nam-unwan bériletti; mesilen Qeyser Awghustus, Qeyser Yulius, Qeyser Tibérius qatarliqlar. \+bd «Qeyserge baj-séliq tapshurush Tewrat qanunigha uyghunmu-yoq?»\+bd* — eyni waqitta, Yehudiylar rimliqlarning zulmi astida yashawatqanidi. Eger Eysa: «Rim impératorigha baj tapshurush toghra» dése, bu geptin azadliqni istigen Yehudiylar uni «Mana taza bir yalaqchi, xain iken» dep tillishatti. «Baj tapshurmasliq kérek» dégen bolsa, u Rim impériyesige qarshi chiqqan bolatti; andin ular uni Rim waliyisigha erz qilghan bolatti. Ular mushundaq soallarni sorash arqiliq Eysani gépidin tutuwélip, rimliqlarning qoligha tapshurup, uninggha ziyankeshlik qilmaqchi bolushqan.\f*  
\v 15 Zadi baj tapshuramduq-tapshurmamduq? — déyishti.  
\m Lékin u ularning saxtipezlikini bilip ulargha:  
\m — Némishqa méni sinimaqchisiler? Manga bir «dinar» pulni ekélinglar, men körüp baqay, — dédi.\f □ \fr 12:15 \ft \+bd «Manga bir «dinar» pulni ekélinglar, men körüp baqay»\+bd* — «dinar» yaki «dinarius» dégen Rim impériyesidiki birxil pul birliki bolup, üstige Qeyserning süriti bésilghanidi, elwette. Bir «dinarius» texminen bir ademning künlük heqqi bolatti («Mat.» 20:2ni körüng).\f*   
\m
\v 16 Ular pulni élip keldi, u ulardin:  
\m — Buning üstidiki süret we nam-isim kimning? — dep soridi.  
\m — Qeyserning, — déyishti ular.   
\m
\v 17 Eysa ulargha jawaben: — \add Undaq bolsa\add*, Qeyserning heqqini Qeyserge, Xudaning heqqini Xudagha tapshurunglar, — dédi. Shuning bilen ular uninggha intayin heyran qélishti.\f □ \fr 12:17 \ft \+bd «Qeyserning heqqini Qeyserge, Xudaning heqqini Xudagha tapshurunglar»\+bd* — démek, «Qeyserge Qeyserning heqqi (uning süriti chüshürülgen nerse)ni tapshurunglar» — Qeyserge baj tölesh kérek. Emma qandaq nerse üstide «Xudaning süriti» bar? Insan özi «Xudaning süriti» bolup, biz pütünimizni Xudagha tapshurishimiz kérektur («Yar.» 1:26-27ni körüng).\f*  \x + \xo 12:17 \xt Mat. 17:25; 22:21; Rim. 13:7. \x*   
\b  
\m  
\s1 Tirilishke munasiwetlik mesile  
\r Mat. 22:23-33; Luqa 20:27-40  
\m
\v 18 Andin «Ölgenler tirilmeydu» deydighan Saduqiylar uning aldigha kélip qistap soal qoydi:\f □ \fr 12:18 \ft \+bd «Saduqiylar»\+bd* — bu mezhepdikiler toghruluq «Mat.» 16:1diki izahatni we «Tebirler»ni körüng.\f*  \x + \xo 12:18 \xt Mat. 22:23; Luqa 20:27; Ros. 23:8. \x*   
\m
\v 19 — Ustaz, Musa \add peyghember\add* Tewratta bizge: «Bir kishi ölüp kétip, ayali tul qélip, perzent körmigen bolsa, uning aka yaki inisi tul qalghan yenggisini emrige élip, qérindishi üchün nesil qaldurushi lazim» dep yazghan. \f □ \fr 12:19 \ft \+bd «Bir kishi ölüp kétip...»\+bd* — grék tilida «birsning akisi yaki ukisi ölse,...». \+bd «uning aka yaki inisi tul qalghan yenggisini emrige élip, qérindishi üchün nesil qaldurushi lazim»\+bd* — «Qan.» 25:5.\f*  \x + \xo 12:19 \xt Yar. 38:8; Qan. 25:5, 6. \x*  
\v 20 Burun yette aka-uka bar idi. Chongi öylinip perzent qaldurmayla öldi.  
\v 21 Ikkinchi qérindishi yenggisini emrige élip, umu perzent körmey öldi. Üchinchisining ehwalimu uningkige oxshash boldi.  
\v 22 Shu teriqide yettisi oxshashla uni élip perzent körmey ketti. Axirda, u ayalmu alemdin ötti.  
\v 23 Emdi tirilish künide ular tirilgende, bu ayal qaysisining ayali bolidu? Chünki yettisining hemmisi uni xotunluqqa alghan-de! — déyishti.   
\m
\v 24 Eysa ulargha mundaq jawab berdi:  
\m — Siler ne muqeddes yazmilarni ne Xudaning qudritini bilmigenlikinglar sewebidin mushundaq azghan emesmusiler?  
\v 25 Chünki ölümdin tirilgende insanlar öylenmeydu, erge tegmeydu, belki ershtiki perishtilerge oxshash bolidu.\x + \xo 12:25 \xt Mat. 22:30; 1Yuh. 3:2. \x*   
\m
\v 26 Emdi ölgenlerning tirilishi mesilisi heqqide \add Tewratta\add*, yeni Musagha chüshürülgen kitabtiki «tikenlik» weqeside, Xudaning uninggha qandaq éytqinini, yeni: «Men Ibrahimning Xudasi, Ishaqning Xudasi we Yaqupning Xudasidurmen!» déginini oqumidinglarmu? \f □ \fr 12:26 \ft \+bd «Men Ibrahimning Xudasi, Ishaqning Xudasi we Yaqupning Xudasidurmen!»\+bd* — «Mis.» 3:6.\f*  \x + \xo 12:26 \xt Mis. 3:6,15; Mat. 22:31,32; Ros. 7:32; Ibr. 11:16. \x*  
\v 27 U ölüklerning Xudasi emes, belki tiriklerning Xudasidur! Shunga siler qattiq ézip ketkensiler!\f □ \fr 12:27 \ft \+bd «U ölüklerning Xudasi emes, belki tiriklerning Xudasidur!»\+bd* — Eysaning bu sözi toghruluq «Matta»diki «qoshumche söz»imizde toxtilimiz.\f*   
\b  
\m  
\s1 Eng muhim emr  
\r Mat. 22:34-40; Luqa 10:25-28  
\m
\v 28 Ulargha yéqin kelgen, munazirileshkenlirini anglighan we Eysaning ulargha yaxshi jawab bergenlikini körgen bir Tewrat ustazi uningdin:  
\m — Pütün emrlerning ichide eng muhimi qaysi? — dep soridi.\x + \xo 12:28 \xt Mat. 22:34; Luqa 10:25. \x*   
\m
\v 29 Eysa mundaq jawab berdi:  
\m — Eng muhim emr shuki, «Anglighin, ey Israil! Perwerdigar Xudayimiz bolghan Reb birdur. \x + \xo 12:29 \xt Qan. 4:35; 6:4-5; 10:12; Luqa 10:27. \x*  
\v 30 Perwerdigar Xudayingni pütün qelbing, pütün jéning, pütün zéhning we pütün küchüng bilen söygin». Mana bu eng muhim emr.  
\v 31 Uninggha oxshaydighan ikkinchi emr bolsa: — «Qoshnangni özüngni söygendek söy». Xéchqandaq emr bulardin üstün turmaydu.\x + \xo 12:31 \xt Law. 19:18; Mat. 22:39; Rim. 13:9; Gal. 5:14; Yaq. 2:8. \x*   
\m
\v 32 Tewrat ustazi uninggha: — Toghra éyttingiz, ustaz, heqiqet boyiche sözlidingiz; chünki U birdur, Uningdin bashqisi yoqtur; \f □ \fr 12:32 \ft \+bd «Chünki u birdur, uningdin bashqisi yoqtur»\+bd* — «U» Xudani körsitidu, elwette.\f*  
\v 33 insanning Uni pütün qelbi, pütün eqli, pütün jéni we pütün küchi bilen söyüshi hem qoshnisinimu özini söygendek söyüshi barliq köydürme qurbanliqlar hem bashqa qurbanliq-hediyelerdinmu artuqtur.   
\m
\v 34 Eysa uning aqilanilik bilen jawab berginini körüp:  
\m — Sen Xudaning padishahliqidin yiraq emessen, — dédi.  
\m Shuningdin kéyin, héchkim uningdin soal sorashqa pétinalmidi.\x + \xo 12:34 \xt Qan. 4:35; 6:4-5; Yesh. 45:21\x*   
\b  
\m  
\s1 Qutquzghuchi-Mesih — Dawutning oghli hem Rebbi  
\r Mat. 22:41-46; Luqa 20:41-44  
\m
\v 35 Ibadetxana hoylilirida telim bergende, Eysa bulargha jawaben mundaq soalni otturigha qoydi:  
\m Tewrat ustazlirining Mesihni «Dawutning oghli» déginini qandaq chüshinisiler? \f □ \fr 12:35 \ft \+bd «bulargha jawaben mundaq soalni otturigha qoydi»\+bd* — grék tilida «mundaq jawab berdi: —». \+bd «Dawutning oghli»\+bd* — mushu yerde «Dawutning ewladi»ni körsitidu, elwette.\f*  \x + \xo 12:35 \xt Mat. 22:41; Luqa 20:41. \x*  
\v 36 Chünki Dawut özi Muqeddes Rohta mundaq dégen’ghu: —  
\m «Perwerdigar méning Rebbimge éyttiki: —  
\m «Men séning düshmenliringni textipering qilghuche,  
\m Méning ong yénimda olturghin!».\f □ \fr 12:36 \ft \+bd «Perwerdigar méning Rebbimge éyttiki: — «Men séning düshmenliringni textipering qilghuche, méning ong yénimda olturghin!»\+bd* — Zeb.» 110:1.\f*  \x + \xo 12:36 \xt Zeb. 110:1; Ros. 2:34; 1Kor. 15:25; Ibr. 1:13; 10:13. \x*   
\m
\v 37 Dawut \add Mesihni\add* shundaq «Rebbim» dep atighan tursa, emdi \add Mesih\add* qandaqmu \add Dawutning\add* oghli bolidu?  
\m U yerdiki top-top xelq uning sözini xursenlik bilen anglaytti.\f □ \fr 12:37 \ft \+bd «Dawut Mesihni shundaq «Rebbim» dep atighan tursa, emdi (Mesih) qandaqmu Dawutning oghli bolidu?»\+bd* — démek, Qutquzghuchi-Mesih padishah Dawutning ewladi bolsimu, lékin padishah Dawut Mesihni «Rebbim» dégen yerde Mesih Dawuttin ulugh bolidu, hem tughulushtin burunla «Reb» süpitide idi.\f*   
\b  
\m  
\s1 Eysaning Tewrat ustazlirini eyiblishi  
\r Mat. 23:1-36; Luqa 20:45-47  
\m
\v 38 U ulargha telim berginide mundaq dédi:  
\m — Tewrat ustazliridin hoshyar bolunglar. Ular uzun tonlarni kiyiwalghan halda kérilip yürüshke, bazarlarda kishilerning ulargha bolghan \add uzun\add* salamlirigha, \f □ \fr 12:38 \ft \+bd «Tewrat ustazliri... bazarlarda kishilerning ulargha bolghan uzun salamlirigha... \+bd*\+bdit amraq kélidu\+bdit*» — «uzun» dégen söz grékche tékistte yoq; tarix tetqiqatlirigha asasen ulargha qilghan «salamlar»ni intayin uzun we murekkep dep bilimiz.\f*  \x + \xo 12:38 \xt Mat. 23:5, 6; Luqa 11:43; 20:46. \x*  
\v 39 sinagoglarda aldinqi orunlarda, ziyapetlerde törde olturushqa amraq kélidu.  
\v 40 Ular tul ayallarning barliq öy-bésatlirini yewalidu we köz-köz qilip yalghandin uzundin-uzun dualar qilidu. Ularning tartidighan jazasi téximu éghir bolidu!\x + \xo 12:40 \xt Mat. 23:14; Luqa 20:47; 2Tim. 3:6; Tit. 1:11. \x*   
\b  
\m  
\s1 Tul ayalning ianisi  
\r Luqa 21:1-4  
\m
\v 41 U ibadetxanidiki sediqe sanduqining udulida olturup, uninggha pullirini tashlawatqan xalayiqqa qarap turatti. Nurghun baylar uninggha xéli köp pul tashlashti. \f □ \fr 12:41 \ft \+bd «sediqe sanduqi»\+bd* — grék tilida bu söz adette «xezine»ni körsitidu. Lékin mushu yerde ibadetxanidiki xezine üchün sediqiler yighilidighan jay, belkim chong bir sanduqni körsetse kérek.\f*  \x + \xo 12:41 \xt 2Pad. 12:10; Luqa 21:1. \x*  
\v 42 Namrat bir tul ayalmu kélip, tiyinning töttin biri qimmitidiki ikki leptonni tashlidi.\f □ \fr 12:42 \ft \+bd «ikki lepton»\+bd* — «lepton» dégen bu pul «dénarius»ning 1/128i bolup, bir ishlemchining «alte minut»luq heqqige toghra kéletti.\f*   
\b  
\m
\v 43 U muxlislirini yénigha chaqirip, ulargha mundaq dédi:  
\m — Men silerge berheq shuni éytip qoyayki, bu namrat tul ayalning iane sanduqigha tashlighini bashqilarning hemmisining tashlighanliridin köptur. \x + \xo 12:43 \xt 2Kor. 8:12. \x*  
\v 44 Chünki bashqilar özlirining éship tashqanliridin sediqe qildi; lékin bu ayal namrat turupmu, özining bar-yoqini — tirikchilik qilidighinining hemmisini sediqe qilip tashlidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Ibadetxanining weyran qilinishidin bésharet; axirqi zamanlardiki alametler  
\r Mat. 24:1-44; Luqa 21:5-33  
\m
\v 1 U ibadetxanidin chiqiwatqanda, muxlisliridin biri uninggha:  
\m — Ustaz, qara, bu némidégen heywetlik tashlar we imaretler-he! — dédi.\x + \xo 13:1 \xt Mat. 24:1; Luqa 21:5. \x*   
\m
\v 2 Eysa uninggha jawaben:  
\m — Sen bu heywetlik imaretlerni kördüngmu? Bir tal tashmu tash üstide qalmaydu, hemmisi qaldurulmay gumran qilinidu, — dédi.\x + \xo 13:2 \xt 1Pad. 9:7, 8; Mik. 3:12; Luqa 19:44. \x*   
\m
\v 3 U Zeytun téghida, yeni ibadetxanining udulida olturghanda, Pétrus, Yaqup, Yuhanna we Andriyaslar uningdin astighina:\x + \xo 13:3 \xt Mat. 24:3; Luqa 21:7. \x*   
\m
\v 4 — Bizge éytqinchu, bu ishlar qachan yüz béridu? Bu barliq weqelerning yüz béridighanliqini körsitidighan néme alamet bolidu? — dep sorashti.\x + \xo 13:4 \xt Ros. 1:6. \x*   
\m
\v 5 Eysa ulargha jawaben söz bashlap mundaq dédi:  
\m — Hézi bolunglarki, héchkim silerni azdurup ketmisun.\x + \xo 13:5 \xt Yer. 29:8; Ef. 5:6; 2Tés. 2:2, 3; 1Yuh. 4:1. \x*  
\v 6 Chünki nurghun kishiler méning namimda kélip: «Mana özüm shudurmen!» dep, köp ademlerni azduridu.\f □ \fr 13:6 \ft \+bd «Mana özüm shudurmen»\+bd* — «Mana özüm Mesihdurmen» dégen menini bildüridu.\f*  \x + \xo 13:6 \xt Yer. 14:14; 23:21. \x*  
\v 7 Siler urush xewerliri we urush shepilirini anglighininglarda, bulardin alaqzade bolup ketmenglar; chünki bu ishlarning yüz bérishi muqerrer. Lékin bu zaman axiri yétip kelgenliki emes.  
\v 8 Chünki bir millet yene bir millet bilen urushqa chiqidu, bir padishahliq yene bir padishahliq bilen urushqa chiqidu. Jay-jaylarda yer tewreshler yüz béridu, acharchiliqlar we qalaymiqanchiliqlar bolidu. Mana bu ishlarning yüz bérishi «tughutning tolghiqining bashlinishi» bolidu, xalas.\f □ \fr 13:8 \ft \+bd «bir millet yene bir millet bilen urushqa chiqidu, bir padishahliq yene bir padishahliq bilen urushqa chiqidu»\+bd* — ibraniy tilida (shundaqla grék tilida) bu ibare dunya boyiche kéngeygen urushlarni körsitishi mumkin («Yesh.» 19:2, «2Tar.» 15:3-6de bu turaqliq ibare toghruluq misallar bar. \+bd «Mana bu ishlarning yüz bérishi «tughutning tolghiqining bashlinishi» bolidu, xalas»\+bd* — Eysa Mesih qaysi ishning «tughulidu»ghanliqini biwasite démeydu. Töwendiki sözlirige qarighanda, buni yéngi dewrning tughulushi dep qaraymiz.\f*  \x + \xo 13:8 \xt Yesh. 19:2. \x*   
\m
\v 9 Siler bolsanglar, özünglargha pexes bolunglar; chünki kishiler silerni tutqun qilip sot mehkimilirige tapshurup béridu, sinagoglarda qamchilinisiler. Siler méning sewebimdin emirler we padishahlar aldigha élip bérilip, ular üchün bir guwahliq bolsun dep soraqqa tartilisiler.\f □ \fr 13:9 \ft \+bd «sot mehkimiliri»\+bd* — grék tilida «sanhédrinlar». Yehudiylarning mehkimilirini we belkim bashqa herxil soraqxanilarni körsitidu.\f*  \x + \xo 13:9 \xt Mat. 10:17; 24:9; Luqa 21:12; Yuh. 15:19; 16:2; Weh. 2:10. \x*  
\v 10 Lékin bulardin awwal xush xewer pütkül ellerge jakarlinishi kérek. \f □ \fr 13:10 \ft \+bd «bulardin awwal xush xewer pütkül ellerge jakarlinishi kérek»\+bd* — «awwal» dégen sözge qarighanda, xush xewerning her jaygha jakarlinishi zamanning axiridin awwal, shundaqla belkim 9-ayette éytilghan nahayiti éghir ziyankeshliktin awwal bolushi mumkin («Mat.» 24:14ni körüng).\f*  
\v 11 Emdi ular silerni apirip \add soraqqa\add* tapshurghanda, néme déyish heqqide ne endishe ne mulahize qilmanglar, belki shu waqit-saitide silerge qaysi gep bérilse, shuni éytinglar; chünki sözligüchi siler emes, Muqeddes Rohtur. \x + \xo 13:11 \xt Mat. 10:19; Luqa 12:11; 21:4. \x*  
\v 12 Qérindash qérindishigha, ata balisigha xainliq qilip ölümge tutup béridu. Balilarmu ata-anisi bilen zitliship, ularni ölümge mehkum qilduridu. \x + \xo 13:12 \xt Ez. 38:21; Mik. 7:6. \x*  
\v 13 Shundaqla siler méning namim tüpeylidin hemme ademning nepritige uchraysiler, lékin axirghiche berdashliq bergenler qutquzulidu.\x + \xo 13:13 \xt Mat. 10:22; 24:13; Luqa 21:19; Weh. 2:7,10. \x*   
\b  
\m  
\s1 Yérusalémda weyran qilghuchi «yirginchlik nomussizliq» peyda bolidu; «dehshetlik azab-oqubet»  
\m
\v 14 «Weyran qilghuchi yirginchlik nomussizliq»ning özi turushqa tégishlik bolmighan yerde turghinini körgininglarda, (kitabxan bu sözning menisini chüshen’gey) Yehudiye ölkiside turuwatqanlar taghlargha qachsun. \f □ \fr 13:14 \ft \+bd «Weyran qilghuchi yirginchlik nomussizliq»\+bd* — buning toghrisida Tewrat «Dan.» 9:24-27ni we u toghruluq izahatlarni körüng.\f*  \x + \xo 13:14 \xt Dan. 9:27; Mat. 24:15; Luqa 21:20,21; 2Tés. 2:4 \x*  
\v 15 Ögzide turghan kishi öyige chüshmey yaki öyidiki birer némini alghili ichige kirmey \add qachsun\add*.  
\v 16 Étizlarda turuwatqan kishi bolsa chapinini alghili öyige yanmisun.  
\v 17 U künlerde hamilidar ayallar we bala émitiwatqanlarning haligha way! \f □ \fr 13:17 \ft \+bd «u künlerde hamilidar ayallar we bala émitiwatqanlarning haligha way!»\+bd* — undaq kishilerge qéchish epsiz bolidu, elwette.\f*  
\v 18 \add Qachidighan\add* waqtinglarning qishqa toghra kélip qalmasliqi üchün dua qilinglar. \f □ \fr 13:18 \ft \+bd «Qachidighan waqtinglarning qishqa toghra kélip qalmasliqi üchün dua qilinglar»\+bd* — Yehudiy diniy erbablarning Tewrat qanunigha bolghan chüshenchisige asasen, Yehudiylar adette shabat (dem élish) künide sheher derwazisi we dukanlarni taqishi kérek. Bu küni seper qilish men’i qilin’ghan bolghachqa, Pelestinde turghanlargha nisbeten yémeklik sétiwélish we bashqa yerlerge qéchish intayin qulaysiz bolidu. «Qish»ta Yehudiyede derya-wadilarda su pat-pat téship turghachqa, qishtimu qéchish intayin tes bolidu.\f*  
\v 19 Chünki u chaghda Xuda yaratqan dunyaning apiride qilin’ghandin buyan mushu chaghqiche körülüp baqmighan hem kelgüsidimu körülmeydighan zor azab-oqubet bolidu. \x + \xo 13:19 \xt Mat. 24:21\x*  
\v 20 Eger Perwerdigar u künlerni azaytmisa, héchqandaq et igisi qutulalmaydu. Lékin U Öz tallighanliri üchün u künlerni azaytidu. \f □ \fr 13:20 \ft \+bd «U Öz tallighanlar üchün»\+bd* — grék tilida «U tallighan tallighanliri üchün» dégenlik bilen ipadilinidu — Xuda Özining tallighanlirigha baghlighan muhebbitini alahide tekitleydu.\f*  
\v 21 Eger u chaghda birsi silerge: «Qaranglar, bu yerde Mesih bar!» yaki «Qaranglar, u ene u yerde!» dése, ishenmenglar. \f □ \fr 13:21 \ft \+bd ««Qaranglar, bu yerde Mesih bar!» yaki «qaranglar, u ene u yerde!» dése, ishenmenglar»\+bd* — «u» — Mesihni körsitidu.\f*  \x + \xo 13:21 \xt Mat. 24:23; Luqa 21:8. \x*  
\v 22 Chünki saxta mesihler we saxta peyghemberler meydan’gha chiqidu, möjizilik alametler we karametlerni körsitidu; shuning bilen eger mumkin bolidighan bolsa, ular hetta \add Xuda\add* tallighanlarni hem azduridu. \x + \xo 13:22 \xt Qan. 13:2; 2Tés. 2:11. \x*  
\v 23 Shuning üchün, siler hoshyar bolunglar. Mana, men bu ishlarning hemmisini silerge aldin’ala uqturup qoydum.   
\b  
\m  
\s1 Insan’oghlining kélishi  
\m
\v 24 Emdi shu künlerde, shu azab-oqubet ötüp ketken haman, quyash qariyidu, ay yoruqluqini bermeydu, \x + \xo 13:24 \xt Yesh. 13:10; Ez. 32:7; Yo. 2:10,31; 3:15; Mat. 24:29; Luqa 21:25; Weh. 6:12. \x*  
\v 25 yultuzlar asmandin tökülüp chüshidu, asmandiki küchler lerzige kélidu. \f □ \fr 13:25 \ft \+bd «yultuzlar asmandin tökülüp chüshidu, asmandiki küchler lerzige kélidu»\+bd* — «Yesh.» 13:10, 34:4, «Yo.» 2:10ni körüng. «Asmandiki küchler» belkim barliq jin-sheytanlarni körsitidu; «lerzige kélidu» belkim ularning küchtin qélishini körsitidu.\f*  \x + \xo 13:25 \xt Yesh. 13:10; 34:4. \x*  
\v 26 Andin kishiler Insan’oghlining ulugh küch-qudret we shan-sherep bilen bulutlar ichide kéliwatqanliqini köridu. \f □ \fr 13:26 \ft \+bd «Andin kishiler Insan’oghlining ulugh küch-qudret we shan-sherep bilen bulutlar ichide kéliwatqanliqini köridu»\+bd* — «Dan.» 7:13ni körüng.\f*  \x + \xo 13:26 \xt Dan. 7:10; Mat. 16:27; 24:30; Mar. 14:62; Luqa 21:27; Ros. 1:11; 1Tés. 4:16; 2Tés. 1:10; Weh. 1:7. \x*  
\v 27 U öz perishtilirini ewetidu, ular uning tallighanlirini dunyaning töt teripidin, zéminning chetliridin asmanning chetlirigiche yighip jem qilidu.\f □ \fr 13:27 \ft \+bd «dunyaning töt teripidin»\+bd* — grék tilida «töt shamaldin» bilen ipadilinidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Enjür derixidin sawaq élish  
\m
\v 28 — Enjür derixidin mundaq temsilni biliwélinglar: — Uning shaxliri kökirip yopurmaq chiqarghanda, yazning yéqinlap qalghanliqini bilisiler. \x + \xo 13:28 \xt Mat. 24:32; Luqa 21:29. \x*  
\v 29 Xuddi shuningdek, \add men baya dégenlirimning\add* yüz bériwatqanliqini körgininglarda, uning yéqinlap qalghanliqini, hetta ishik aldida turuwatqanliqini biliwélinglar.\f □ \fr 13:29 \ft \+bd «men baya dégenlirimning yüz bériwatqanliqini körgininglarda, uning yéqinlap qalghanliqini, hetta ishik aldida turuwatqanliqini biliwélinglar»\+bd* — bu tékisttiki «uning (yéqinlap qalghanliqi)» yaki Insan’oghlining özini, yaki kélidighan künini, yaki Xudaning padishahliqini körsitidu («Luqa» 21:31).\f*   
\m
\v 30 Men silerge berheq shuni éytip qoyayki, bu alametlerning hemmisi emelge ashurulmay turup, bu dewr ötmeydu. \f □ \fr 13:30 \ft \+bd «bu alametlerning hemmisi emelge ashurulmay turup, bu dewr ötmeydu»\+bd* — eger tilgha élin’ghan alamet Yérusalémning weyran bolushigha (miladiye 70-yili) (13:2) qaritilghan bolsa, undaqta «dewr» dégen söz tebiiyki (1) Eysaning dewride yashap ötken ademlerni körsitidu. Eger Mesihning dunyagha qaytip kélishige (13:26) qaritilghan bolsa, «dewr» dégen söz belkim (2) pütün Yehudiye xelqini (3) bu ayetlerde éytilghan «dehshetlik azab-oqubet»tiki weqelerning bashlinish dewride yashighanlarni körsitidu. Shunga barliq weqeler shu dewr ichide yüz béridu, dégenlik bolidu. Bizningche (3)-sherh aldi-keyni ayetlerge eng bap kélidu.\f*  
\v 31 Asman-zémin yoqilidu, biraq méning sözlirim hergiz yoqalmaydu. \x + \xo 13:31 \xt Zeb. 102:25-27; Yesh. 40:8; 51:6; Ibr. 1:11. \x*   
\b  
\m  
\s1 Hoshyar bolunglar  
\m
\v 32 Lékin shu küni yaki waqit-saiti toghruluq xewerni héchkim bilmeydu — hetta ne ershtiki perishtilermu bilmeydu, ne oghul bilmeydu, uni peqet Atila bilidu. \x + \xo 13:32 \xt Mat. 24:36; Ros. 1:7. \x*  
\v 33 Hoshyar bolunglar, segek bolup dua qilinglar, chünki u waqit-saetning qachan kélidighanliqini bilmeysiler. \x + \xo 13:33 \xt Mat. 24:42; 25:13; Luqa 12:40; 21:36; 1Tés. 5:6. \x*  
\v 34 Bu xuddi yaqa yurtqa chiqmaqchi bolghan ademning ehwaligha oxshaydu. Yolgha chiqidighan chaghda, u qullirigha öz hoquqini béqitip, herbirige öz wezipisini tapshuridu we derwaziwenningmu segek bolushini tapilaydu.  
\v 35 Shuningdek, silermu segek bolunglar; chünki öyning igisining \add qaytip\add* kélidighan waqtining — kechqurunmu, tün yérimimu, xoraz chillighan waqitmu yaki seher waqtimu — uni bilelmeysiler;  
\v 36 u tuyuqsiz kelgende, silerning uxlawatqininglarning üstige chüshmisun!  
\v 37 Silerge éytqinimni men hemmeylen’ge éytimen: Segek turunglar!   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Rehberlerning suyqest qilishi  
\r Mat. 26:1-5; Luqa 22:1-2; Yh. 11:45-53  
\m
\v 1 «Ötüp kétish» héyti we «pétir nan héyti»gha ikki kün qalghanidi. Bash kahinlar we Tewrat ustazliri uni hiyle-neyreng bilen tutup öltürüshning charisini izdeytti.\f □ \fr 14:1 \ft \+bd ««Ötüp kétish» héyti we «pétir nan héyti»gha ikki kün qalghanidi»\+bd* — bu ikki héytning tepsilatliri üchün «Mis.» 12-bab, «Law.» 23-babni we «Tebirler»ni körüng. Ibraniy tilida «Pésaq», yaki «Pasxa» héyti dep atilidu.\f*  \x + \xo 14:1 \xt Mat. 26:2; Luqa 22:1; Yuh. 11:55; 13:1. \x*  
\v 2 Chünki ular:  
\m — Bu ish héyt-ayem künliri qilinmisun. Bolmisa, xelq arisida malimanchiliq chiqishi mumkin, — déyishetti.   
\m  
\b  
\m  
\s1 Ixlasmen ayalning Eysani etirlishi  
\r Mat. 26:6-13; Yh. 12:1-8  
\m
\v 3 Emdi u Beyt-Aniya yézisida, «Simon maxaw»ning öyide dastixanda olturghanda, aq qashtéshi shishide nahayiti qimmetlik sap sumbul etirni kötürüp kelgen bir ayal uning yénigha kirdi. Ayal aq qashtéshi shéshini chéqip, etirni Eysaning béshigha quydi.\f □ \fr 14:3 \ft \+bd «Simon maxaw»\+bd* — yeni «Maxaw késili» déyilidighan Simon» — Simon belkim ilgiri maxaw késilige giritpar bolghanidi. Bizningche bu ish we «Yh.» 12:1-11de xatirilen’gen weqe bir ishtur.\f*  \x + \xo 14:3 \xt Mat. 26:6; Luqa 7:37; Yuh. 11:2; 12:3. \x*   
\m
\v 4 Lékin beziler buninggha xapa bolushup, bir-birige:  
\m — Bu etir néme dep shundaq israp qilinidu?  
\v 5 Chünki bu etirni üch yüz dinardin artuq pulgha satqili bolatti, puli kembeghellerge sediqe qilinsa bolmamti! — déyishti. Ular ayalgha shundaq tapa-tene qilghili turdi.\f □ \fr 14:5 \ft \+bd «bu etirni üch yüz dinardin artuq pulgha satqili bolatti»\+bd* — «dinar» yaki «dinarius» dégen Rim impériyesidiki birxil pul birliki bolup, bir «dinarius» texminen bir ademning bir künlük heqqi bolatti. «Mat.» 20:2ni körüng.\f*   
\m
\v 6 Lékin Eysa ulargha:  
\m — Uning ixtiyarigha qoyunglar, néme dep uning könglini aghritisiler? U méning üstümge yaxshi ish qildi.  
\v 7 Chünki kembegheller daim aranglarda bolidu, xalighan waqitinglarda ulargha xeyr-saxawet körsiteleysiler; lékin méning aranglarda bolushum silerge daim nésip boliwermeydu!\x + \xo 14:7 \xt Qan. 15:11. \x*  
\v 8 Ayal chamining yétishiche qildi; u méning bedinimning depne qilinishigha aldin’ala teyyarliq qilip, uninggha etir-may quyup qoydi.\f □ \fr 14:8 \ft \+bd «uninggha etir-may quyup qoydi»\+bd* — yaki «uninggha mesih qildi».\f*  
\v 9 Men silerge berheq shuni éytip qoyayki, bu xush xewer pütkül dunyaning qeyéride jakarlansa, bu ayal eslinip, uning qilghan bu ishi teriplinidu, — dédi.   
\b  
\m  
\s1 Yehudaning Eysagha satqunluq qilishi  
\r Mat. 26:14-16; Luqa 22:3-6  
\m
\v 10 Shu waqitta, on ikkiylendin biri bolghan Yehuda Ishqariyot uni ulargha tutup bérish meqsitide bash kahinlarning aldigha bardi. \x + \xo 14:10 \xt Mat. 26:14; Luqa 22:4. \x*  
\v 11 Ular buni anglap xushal bolup ketti we uninggha pul bérishke wede qilishti. Yehuda uni tutup bérishke muwapiq purset izdep yüretti.   
\b  
\m  
\s1 Ötüp kétish héytining kechlik tamiqi  
\r Mat. 26:17-25; Luqa 22:7-14, 21-23; Yh. 13:21-30  
\m
\v 12 Pétir nan héytining birinchi küni, yeni ötüp kétish héytining qurbanliq \add qozisi\add* soyulidighan küni, muxlislar uningdin:  
\m — Ötüp kétish héytining \add tamiqini\add* yéyishing üchün bizning qeyerge bérip teyyarlishimizni xalaysen? — dep soridi.\f □ \fr 14:12 \ft \+bd «pétir nan héytining birinchi küni, yeni ötüp kétish héytining qurbanliq qozisi soyulidighan küni»\+bd* — «pétir nan héyti» yette kün bolidu, birinchi küni «ötüp kétish» héytimu teng bolidu. Bu küni, Yehudiylar öyliride qoza soyup, pétir nan bilen yeydu. \+bd «Ötüp kétish héytining tamiqi»\+bd* — buning muhim qismi «ötüp kétish qurbanliq qozisi» idi («Mis.» 12:3-11, «Law.» 23:5, «Chöl.» 28:16, «Qan.» 16:1-7ni körüng).\f*  \x + \xo 14:12 \xt Mis. 12:17; Mat. 26:17; Luqa 22:7. \x*   
\m
\v 13 U muxlisliridin ikkiylenni aldin mangghuzup ulargha:  
\m — Sheherge kiringlar, u yerde kozida su kötürüwalghan bir er kishi silerge uchraydu. Uning keynidin ménginglar. \f □ \fr 14:13 \ft \+bd «Sheherge kiringlar»\+bd* — «sheher» — Yérusalém shehirige, démek. \+bd «u yerde kozida su kötürüwalghan bir er kishi silerge uchraydu»\+bd* — Qanaanda (Pelestinde) er kishiler bügün’ge qeder adette su kötürmeydu.\f*  
\v 14 U adem nege kirse shu öyning igisige: «Ustaz: Muxlislirim bilen ötüp kétish héytining tamiqini yeydighan méhmanxana qeyerde?— dep sorawatidu» — denglar.  
\v 15 U silerni bashlap üstünki qewettiki retlen’gen seremjanlashturulghan chong bir éghiz öyni körsitidu. Mana shu yerde bizge teyyarliq qilip turunglar, — dédi.   
\m
\v 16 Muxlislar yolgha chiqip sheherge kirip, yoluqqan ishlarning hemmisi u éytqandek boldi. Shu yerde ular ötüp kétish héytining tamiqini teyyarlashti.  
\v 17 Kech kirgende, u on ikkeylen bilen öyge keldi. \x + \xo 14:17 \xt Mat. 26:20; Luqa 22:14. \x*  
\v 18 Ular dastixanda olturup ghizalan’ghanda Eysa:  
\m — Men silerge berheq shuni éytip qoyayki, aranglardiki bireylen, men bilen bille ghizaliniwatqan birsi manga satqunluq qilidu, — dédi.\f □ \fr 14:18 \ft \+bd «dastixanda olturup ghizalan’ghanda...»\+bd* — grék tilida «dastixanda yétip ghizalan’ghanda...».\f*  \x + \xo 14:18 \xt Zeb. 41:9; Ros. 1:17. \x*   
\m
\v 19 Ular \add bu sözdin\add* qayghugha chömüp, bir-birlep uningdin:  
\m — Men emestimen? — dep soridi. Yene birsi: — Men emestimen? — dédi.   
\m
\v 20 Lékin u ulargha:  
\m — \add Shu kishi\add* on ikkeylenning biri, yeni qolidiki nanni men bilen teng tawaqqa tögürgüchi bolidu.  
\v 21 Insan’oghli derweqe özi toghrisida \add muqeddes yazmilarda\add* pütülgendek alemdin kétidu; biraq Insan’oghlining tutup bérilishige wasitichi bolghan ademning haligha way! U adem tughulmighan bolsa uninggha yaxsi bolatti! — dédi.\f □ \fr 14:21 \ft \+bd «... biraq Insan’oghlining tutup bérilishige wasitichi bolghan ademning haligha way! U adem tughulmighan bolsa uninggha yaxsi bolatti!»\+bd* — Yehuda bu sözni anglighandin kéyin derhal chiqip bash kahinlarning yénigha barghan bolsa kérek. «Markus», «Luqa», «Yuhanna»diki ««ötüp kétish» héytining kechlik tamiqi» toghrisidiki bayanlarni körüng.\f*   
\b  
\m  
\s1 «Rebning ziyapiti»  
\r Mat. 26:26-30; Luqa 22:15-20; 1Kor. 11:23-25  
\m
\v 22 Ular ghizaliniwatqanda, Eysa bir nanni qoligha élip teshekkür éytqandin kéyin, uni oshtup, muxlislirigha üleshtürüp berdi we:  
\m — Élinglar, bu méning ténim, — dédi.\f □ \fr 14:22 \ft \+bd «Eysa bir nanni qoligha élip teshekkür éytqandin kéyin»\+bd* — yaki «Eysa nanni qoligha élip (uni) beriketligendin kéyin,...».\f*  \x + \xo 14:22 \xt Mat. 26:26; Luqa 22:19; 1Kor. 11:23. \x*   
\m
\v 23 Andin u qoligha jamni élip \add Xudagha\add* teshekkür éytqandin kéyin, uni muxlislirigha sundi. Ularning hemmisi uningdin ichishti.   
\m
\v 24 U ulargha: — Bu méning qénim, nurghun ademler üchün tökülidighan, yéngi ehdini tüzidighan qénimdur. \f □ \fr 14:24 \ft \+bd «Bu méning qénim, nurghun ademler üchün tökülidighan, yéngi ehdini tüzidighan qénimdur»\+bd* — «yéngi ehde» Tewrat, «Yer.» 31:31-34, «Luqa» 22:20ni, «Ibr.» 13:20ni körüng. Bezi kona kechürmilerde peqet «ehde» déyilidu.\f*  
\v 25 Men silerge berheq shuni éytip qoyayki, Xudaning padishahliqida yéngidin sharabtin ichidighan kün’giche, üzüm télining sherbitini hergiz ichmeymen, — dédi.   
\m
\v 26 Ular bir medhiye küyini éytqandin kéyin talagha chiqip, Zeytun téghigha qarap kétishti.   
\b  
\m  
\s1 Muxlislarning Eysani tashlap kétishi  
\r Mat. 26:31-35; Luqa 22:31-34; Yh. 13:36-38  
\m
\v 27 Andin Eysa ulargha:  
\m Siler hemminglar tandurulup putlishisiler, chünki \add muqeddes yazmilarda\add*:  
\b  
\m «Men padichini uruwétimen,  
\m Qoylar patiparaq bolup tarqitiwétilidu» dep pütülgen.\f □ \fr 14:27 \ft \+bd «Men padichini uruwétimen, qoylar patiparaq bolup tarqitiwétilidu»\+bd* — «Zek.» 13:7. Mushu bésharette sözligüchi Xudaning özi, elwette.\f*  \x + \xo 14:27 \xt Zek. 13:7; Mat. 26:31; Yuh. 16:32. \x*   
\m
\v 28 Lékin men tirilgendin kéyin Galiliyege silerdin burun barimen, — dédi.\x + \xo 14:28 \xt Mat. 26:32; 28:10; Mar. 16:7. \x*  
\v 29 Lékin Pétrus uninggha:  
\m — Hemmeylen tandurulup putlashsimu, men hergiz putlashmaymen, dédi.   
\m
\v 30 Eysa uninggha: — Men sanga berheq shuni éytip qoyayki, bügün, yeni bügün kéche xoraz ikki qétim chillighuche, sen mendin üch qétim tanisen, — dédi.\x + \xo 14:30 \xt Mat. 26:34; Luqa 22:34; Yuh. 13:38. \x*   
\m
\v 31 Lékin Pétrus téximu qet’iylik bilen uninggha:  
\m — Sen bilen bille ölidighan ish kérek bolsimu, sendin hergiz tanmaymen, — dédi. Qalghan hemmisimu shundaq déyishti.\x + \xo 14:31 \xt Yuh. 13:37. \x*   
\b  
\m  
\s1 Eysaning Gétsimane baghchisidiki dua-tilawiti  
\r Mat. 26:36-46; Luqa 22:39-46  
\m
\v 32 Andin ular Gétsimane dégen bir jaygha keldi. U muxlislargha: — Men dua-tilawet qilip kelgüche, mushu yerde olturup turunglar, dédi.\x + \xo 14:32 \xt Mat. 26:36; Luqa 22:39; Yuh. 18:1. \x*   
\m
\v 33 U Pétrus, Yaqup we Yuhannani birge élip mangdi we sür bésip, roh-qelbide tolimu perishan bolushqa bashlidi. \f □ \fr 14:33 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Eysa\+bdit* ... roh-qelbide tolimu perishan bolushqa bashlidi» — grék tilida «u ... rohta tolimu perishan bolushqa bashlidi».\f*  
\v 34 U ulargha:  
\m — Jénim ölidighandek bekmu azablanmaqta. Siler bu yerde qélip, oyghaq turunglar, — dédi. \x + \xo 14:34 \xt Yuh. 12:27. \x*  
\v 35 U sel nériraq bérip, özini yerge étip düm yatti we mumkin bolsa, u deqiqining öz béshigha chüshmey ötüp kétishi üchün dua qilip:\f □ \fr 14:35 \ft \+bd «u deqiqining öz béshigha chüshmey ötüp kétishi üchün ...»\+bd* — grék tilida «shu saetning öz béshigha chüshmey ötüp kétishi üchün...».\f*  \x + \xo 14:35 \xt Luqa 22:41. \x*   
\m
\v 36 — I Abba Ata, Sanga hemme ish mumkindur; bu qedehni mendin ötküzüwetkeysen! Lékin bu ish men xalighandek emes, sen xalighandek bolsun, — dédi.\f □ \fr 14:36 \ft \+bd «I Abba Ata, Sanga hemme ish mumkindur»\+bd* — ibraniy tilida «abba» dégen söz oghulning atisigha bolghan yéqinchiliqini bildüridu. Uyghurchidiki «söyümlük ata» dégen’ge yéqin kélidu. Bu söz hem muhebbet hem chongqur hörmetnimu bildüridu. \+bd «bu qedehni mendin ötküzüwetkeysen!»\+bd* — «bu qedeh» uning aldida turidighan azab-oqubetlerni körsitidu. 
\fp  Tewratning köp yerliride «qedeh» del shu menide ishlitilidu (mesilen «Zeb.» 75:8, «Yesh.» 51:17, 22, «Yer.» 25:15de).\f*  \x + \xo 14:36 \xt Yuh. 6:38. \x*   
\m
\v 37 U \add ücheylenning\add* yénigha qaytip kelginide, ularning uxlap qalghanliqini körüp, Pétrusqa:  
\m — Ey Simon, uxlawatamsen?! Bir saetmu oyghaq turalmidingmu?! \x + \xo 14:37 \xt Mat. 26:40; Luqa 22:45. \x*  
\v 38 Éziqturulushtin saqlinish üchün, oyghaq turup dua qilinglar. Roh pidakar bolsimu, lékin kishining etliri ajizdur, — dédi.\f □ \fr 14:38 \ft \+bd «Roh pidakar bolsimu, lékin kishining etliri ajizdu»\+bd* — «kishining etliri» grék tilida «et». Injilda «et» yaki «et-ten» daim dégüdek ademning öz téni teripidin azdurulidighan, gunahkar tebiitini körsitidu. «Rim.»diki «kirish söz»imizni körüng.\f*  \x + \xo 14:38 \xt Gal. 5:17. \x*   
\m
\v 39 Andin u yene bérip, oxshash sözler bilen qaytidin dua qildi.  
\v 40 U ularning yénigha qaytip kelginide, ularning yene uxlap qalghanliqini kördi, chünki ularning közliri uyqugha ilin’ghanidi. Ular uninggha néme déyishini bilmey qaldi.  
\v 41 U üchinchi qétim ularning yénigha qaytip ulargha:  
\m — Siler téxiche uxlawatamsiler, téxiche dem éliwatamsiler? Emdi boldi bes! Waqit-saiti keldi; mana, Insan’oghli gunahkarlarning qoligha tapshuruldi! \f □ \fr 14:41 \ft \+bd «Siler téxiche uxlawatamsiler, téxiche dem éliwatamsiler?»\+bd* — yaki bolmisa: «Emdi uxlawérisiler, dem éliwérisiler!» (démek, kinayilik gep) yaki peqet: «Emdi uxlanglar, dem élinglar!».\f*  
\v 42 Qopunglar, kéteyli; mana, manga satqunluq qilidighan kishi yéqin keldi! — dédi.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning tutqun qilinishi  
\r Mat. 26:47-56; Luqa 22:47-53; Yh. 18:3-12  
\m
\v 43 We shu deqiqide, uning sözi téxi tügimeyla, mana, on ikkeylendin biri bolghan Yehuda keldi; uning yénida bash kahinlar, Tewrat ustazliri we aqsaqallar teripidin ewetilgen qilich-toqmaqlarni kötürgen zor bir top adem bar idi. \x + \xo 14:43 \xt Mat. 26:47; Luqa 22:47; Yuh. 18:3. \x*  
\v 44 Uninggha satqunluq qilghuchi ular bilen alliburun isharetni békitip: «Men kimni söysem, u del shudur. Siler uni tutup, yalap élip kétinglar» dep kélishkenidi.  
\v 45 U kélip udul \add Eysaning\add* aldigha bérip:  
\m — Ustaz, ustaz! — dep uni söyüp ketti.\f □ \fr 14:45 \ft \+bd «Ustaz, ustaz»\+bd* — «Ustaz» ibraniy tilida «Rabbi» déyilidu. 
\fp  Ibraniylar arisida ademning ismini ikki qétim chaqirish adette inatayin chongqur héssiyat, alahide amraqliqni bildüridu.\f*  \x + \xo 14:45 \xt 2Sam. 20:9. \x*   
\m
\v 46 Ular uninggha qol sélip, uni tutqun qildi.  
\v 47 We uning yénida turghanlardin bireylen qilichini sughurup, bash kahinning chakirigha uruwidi, uning quliqini shilip chüshürüwetti.   
\m
\v 48 Eysa jawaben ulargha:  
\m — Bir qaraqchini tutidighandek qilich-toqmaqlarni kötürüp méni tutqili kepsilerghu?  
\v 49 Men her küni ibadetxana hoylilirida siler bilen bille bolup telim bérettim, lékin siler u chaghda méni tutmidinglar. Lékin bu ishlarning yüz bérishi muqeddes yazmilarda aldin pütülgenlerning emelge ashurulushi üchün boldi, — dédi.\x + \xo 14:49 \xt 1Sam. 24:14-15; Zeb. 22:6-7; 69:9; Luqa 24:25. \x*   
\m
\v 50 Bu chaghda, hemmeylen uni tashlap qéchip kétishti. \x + \xo 14:50 \xt Ayup 19:13; Zeb. 88:8, 18; Zek.13:7\x*  
\v 51 Peqet uchisigha kanap rext yépinchaqliwalghan bir yigit uning keynidin egiship mangdi. Yash eskerler uni tutuwéliwidi,  
\v 52 lékin u kanap rexttin boshinip, yalingach péti ulardin qéchip ketti.\f □ \fr 14:52 \ft \+bd «...uchisigha kanap rext yépinchaqliwalghan bir yigit... lékin u kanap rexttin boshinip, yalingach péti ulardin qéchip ketti»\+bd* — birnechche sherhchiler bu «melum yash yigit»ni Markusning özi iken, dep qaraydu. Bizmu qoshulimiz. U mushu yerde özini «muxlis» dep atimaydu. Belkim u mushu yerde \+bd barliq kishiler\+bd*ning Eysadin waz kéchip uni tashlighanliqini tekitlimekchi bolidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Aliy kéngeshmide sotlinish  
\r Mat. 26:57-68; Luqa 22:54-55, 63-71; Yh. 18:13-14, 19-24  
\m
\v 53 Emdi ular Eysani bash kahinning aldigha élip bérishti. Bash kahinlar, barliq aqsaqallar bilen Tewrat ustazlirimu u yerge uning yénigha yighildi. \f □ \fr 14:53 \ft \+bd «Bash kahinlar, barliq aqsaqallar bilen Tewrat ustazlirimu u yerge uning yénigha yighildi»\+bd* — «uning yénigha» bash kahin Qayafaning yénigha, démek.\f*  \x + \xo 14:53 \xt Mat. 26:57; Luqa 22:54; Yuh. 18:13,24. \x*  
\v 54 Pétrus uninggha taki bash kahinning sarayidiki hoylining ichigiche yiraqtin egiship keldi; u qarawullar bilen bille otning nurida otsinip olturdi.  
\v 55 Bash kahinlar we pütün aliy kéngeshme ezaliri Eysani ölümge mehkum qilish üchün, guwah-ispat izdidi, emma tapalmidi. \f □ \fr 14:55 \ft \+bd «aliy kéngeshme»\+bd* — ibraniy tilida «Sanhédrin»)\f*  \x + \xo 14:55 \xt Mat. 26:59; Ros. 6:13. \x*  
\v 56 Chünki nurghun kishiler uni erz qilip yalghan guwahchiliq bergen bolsimu, ularning guwahliqliri bir-birige udul kelmeytti.  
\v 57 Bezi ademler ornidin turup, uning üstidin erz qilip yalghan guwahliq bérip:   
\m
\v 58 — Biz uning: «Insan qoli bilen yasalghan bu ibadetxanini buzup tashlap, insan qoli bilen yasalmighan bashqa bir ibadetxanini üch kün ichide yasap chiqimen» dégenlikini angliduq, — dédi. \f □ \fr 14:58 \ft \+bd «Insan qoli bilen yasalghan bu ibadetxanini buzup tashlap, insan qoli bilen yasalmighan bashqa bir ibadetxanini üch kün ichide yasap chiqimen»\+bd* — «Yh.» 2:19ni körüng. Ular Mesihning sözini burmilighanidi.\f*  \x + \xo 14:58 \xt Mar. 15:29; Yuh. 2:19. \x*  
\v 59 Hetta ularning bu heqtiki guwahliqlirimu bir-birige mas kelmidi.   
\m
\v 60 Andin bash kahin hemmeylenning aldida ornidin turup, Eysadin:  
\m — Qéni, jawab bermemsen? Bular séning üstüngdin zadi qandaq guwahliqlarni bériwatidu? — dep soridi. \x + \xo 14:60 \xt Mat. 26:62. \x*  
\v 61 Lékin Eysa shük turup, héchqandaq jawab bermidi. Bash kahin uni qistap yene uningdin:  
\m — Sen Mubarek Bolghuchining Oghli Mesihmusen? — dep soridi.\f □ \fr 14:61 \ft \+bd «Sen Mubarek Bolghuchining Oghli Mesihmusen?»\+bd* — «Mubarek Bolghuchi» — Xuda Özidur.\f*  \x + \xo 14:61 \xt Yesh. 53:7; Ros. 8:32. \x*   
\m
\v 62 Shundaq, men özüm, — dédi Eysa, — we siler kéyin Insan’oghlining Qudret Igisining ong yénida olturidighanliqini we asmandiki bulutlar bilen kélidighanliqini körisiler.\f □ \fr 14:62 \ft \+bd «siler kéyin Insan’oghlining Qudret Igisining ong yénida olturidighanliqini we asmandiki bulutlar bilen kélidighanliqini körisiler»\+bd* — Tewrat, «Dan.» 7:13ni körüng.\f*  \x + \xo 14:62 \xt Dan. 7:13; Mat. 16:27; 24:30; 25:31; Luqa 21:27; Ros. 1:11; 1Tés. 4:16; 2Tés. 1:10; Weh. 1:7. \x*   
\m
\v 63 Shuning bilen bash kahin tonlirini yirtip tashlap:  
\m — Emdi bashqa herqandaq guwahchining néme hajiti? \f □ \fr 14:63 \ft \+bd «Shuning bilen bash kahin tonlirini yirtip tashlap...»\+bd* — bash kahin Eysani «kupurluq qildi» dep qarap, özining buninggha bolghan chöchüshi we ghezipini ipadilesh üchün kiyimlirini yirtqan. Eysaning özining Mesih ikenlikini étirap qilishi, uning Xudagha xas hoquq we shöhret mendidur, dégenlikidur. Yene shuni éytimizki, bash kahinning tonlirini yirtishning özi Tewrat qanunigha xilap idi («Law.» 10:6, 21:10).\f*  
\v 64 Özünglar bu kupurluqni anglidinglar! Emdi buninggha néme deysiler? — dédi.  
\m Ularning hemmisi u ölüm jazasigha buyrulsun, dep höküm chiqirishti.  
\v 65 Andin beziliri uninggha tükürüshke bashlidi, yene uning közlirini téngip, mushtlap: «Qéni, \add peyghemberchilik\add* \add qilip\add* bésharet bére!» déyishti. Qarawullarmu uni shapilaq bilen kachatlidi.\f □ \fr 14:65 \ft \+bd «beziliri uninggha tükürüshke bashlidi, yene uning közlirini téngip, mushtlap: «qéni, \+bd*\+bdit peyghemberchilik qilip\+bdit* bésharet bére!» — «Mat.» 26:68de mushu kishilerning: «... «Qéni bésharet bére, séni kim urdi?» déyishkenlikimu xatirilidu. \+bd «Qarawullarmu uni shapilaq bilen kachatlidi»\+bd* — yaki «Qarawullarmu uni arisigha éliwélip kachatlidi».\f*  \x + \xo 14:65 \xt Ayup 16:10; Yesh. 50:6; Yuh. 19:3. \x*   
\b  
\m  
\s1 Pétrusning Eysadin ténishi  
\r Mat. 26:69-75; Luqa 22:56-62; Yh. 18:15-18, 25-27  
\m
\v 66 Pétrus sarayning töwenki hoylisida turghanda, bash kahinning dédekliridin biri kélip, \x + \xo 14:66 \xt Mat. 26:58,69; Luqa 22:55; Yuh. 18:16,17. \x*  
\v 67 issinip olturghan Pétrusni körüp, uninggha tikilip qarap:  
\m — Senmu Nasaretlik Eysa bilen bille idingghu, — dédi.   
\m
\v 68 Lékin u ténip:  
\m — Séning néme dewatqanliqingni bilmidim hem chüshenmidim, — dédi-de, tashqirigha, derwazining aywanigha chiqip turdi. Shu esnada xoraz bir chillidi.   
\m
\v 69 Uni yene körgen héliqi dédek yene u yerde turghanlargha:  
\m — Bu ulardin biri, — dégili turdi. \x + \xo 14:69 \xt Mat. 26:71; Luqa 22:58; Yuh. 18:25. \x*  
\v 70 \add Pétrus\add* yene inkar qildi.  
\m Bir’azdin kéyin, u yerde turghanlar Pétrusqa yene:  
\m — Berheq, sen ularning birisen. Chünki senmu Galiliyelik ikensen’ghu?! — déyishti.\f □ \fr 14:70 \ft \+bd «Berheq, sen ularning birisen. Chünki senmu Galiliyelik ikensen’ghu?!»\+bd* — ularning dégenliri Pétrusning teleppuzigha asasen bolsa kérek. «Mat.» 26:72-73ni körüng.\f*   
\m
\v 71 Lékin u qattiq qarghashlar bilen qesem qilip:  
\m — Siler dewatqan héliqi ademni tonumaymen! — dédi.   
\m
\v 72 Del shu chaghda xoraz ikkinchi qétim chillidi. Pétrus Eysaning özige: «Xoraz ikki qétim chillighuche, sen mendin üch qétim tanisen» dégen sözini ésige aldi; we bularni oylap yighlap ketti.\f □ \fr 14:72 \ft \+bd «...we bularni oylap yighlap ketti»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: — «... we köngli buzulup yighlap ketti».\f*  \x + \xo 14:72 \xt Mat. 26:34,75; Luqa 22:61; Yuh. 13:38; 18:27. \x*   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Eysaning Pilatusning aldida sotlinishi  
\r Mat. 27:1-2, 11-14; Luqa 23:1-5; Yh. 18:28-38  
\m
\v 1 Etisi tang étishi bilenla, bash kahinlar aqsaqallar, Tewrat ustazliri we pütkül aliy kéngeshmidikiler bilen meslihetliship, Eysani baghlap apirip, \add waliy\add* Pilatusqa tapshurup berdi.\x + \xo 15:1 \xt Zeb. 2:2; Mat. 27:1; Luqa 22:66; 23:1; Yuh. 18:28; Ros. 3:13. \x*   
\m
\v 2 Pilatus uningdin:  
\m — Sen Yehudiylarning padishahimu? — dep soridi.  
\m U jawaben: — Éytqiningdek, — dédi.\f □ \fr 15:2 \ft \+bd «U jawaben: — Éytqiningdek, — dédi»\+bd* — Eysaning «Eytqiningdek» dégen jawabining grék tilida «Shundaq, lékin ehwal del séning oylighiningdek emes» dégen puriqi chiqidu.\f*  \x + \xo 15:2 \xt Mat. 27:11; Luqa 23:3; Yuh. 18:33. \x*   
\m
\v 3 Bash kahinlar uning üstidin qayta-qaytidin erz-shikayetlerni qilishti.  
\v 4 Pilatus uningdin yene:  
\m — Jawab bermemsen? Qara, ular üstüngdin shunchiwala shikayet qiliwatidu!? — dep soridi.\x + \xo 15:4 \xt Mat. 27:13; Yuh. 19:10. \x*   
\m
\v 5 Biraq Eysa yenila héch jawab bermidi; Pilatus buninggha intayin heyran qaldi.\x + \xo 15:5 \xt Yesh. 53:7\x*   
\b  
\m  
\s1 Eysa we Barabbas  
\r Mat. 27:15-31; Luqa 23:13-25; Yh. 18:39-40; 19:1-16  
\m
\v 6 Her qétimliq \add ötüp kétish\add* héytida, xalayiq qaysibir mehbusni telep qilsa, waliy uni qoyup béretti.\x + \xo 15:6 \xt Mat. 27:15; Luqa 23:17; Yuh. 18:39. \x*  
\v 7 Eyni waqitta, zindanda Barabbas isimlik bir mehbus bar idi. U özi bilen bille topilang kötürgen hemde topilangda qatilliq qilghan nechcheylen bilen teng solan’ghanidi.\x + \xo 15:7 \xt Mat. 27:16; Luqa 23:19; Yuh. 18:40. \x*  
\v 8 Xalayiq chuqan-süren sélip waliydin burun hemishe ulargha qilghinidek yene shundaq qilishini tileshti.\f □ \fr 15:8 \ft \+bd «Xalayiq chuqan-süren sélip...»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Xalayiq (waliyning) aldigha kélip...»\f*   
\m
\v 9 Pilatus ulargha:  
\m — Siler Yehudiylarning padishahini qoyup bérishimni xalamsiler? — dédi  
\v 10 (chünki u bash kahinlarning hesetxorluqi tüpeylidin uni tutup bergenlikini biletti).  
\v 11 Lékin bash kahinlar xalayiqni: «Buning ornigha, Barabbasni qoyup ber» dep telep qilishqa küshkürtti.\x + \xo 15:11 \xt Mat. 27:20; Luqa 23:18; Yuh. 18:40; Ros. 3:14. \x*   
\m
\v 12 Pilatus jawaben ulardin yene:  
\m — Undaq bolsa, siler «Yehudiylarning padishahi» dep atighan kishini qandaq bir terep qil dewatisiler? — dédi.   
\m
\v 13 — Ular yene awazini kötürüp: — Uni kréstligin! — dep warqirishatti.   
\m
\v 14 Pilatus ulargha: — Némishqa? U néme rezillik ötküzüptu? — dédi.  
\m Biraq ular téximu ghaljirliship:  
\m — Uni kréstligin! — dep warqirashti.  
\v 15 Shunga Pilatus, xalayiqni razi qilmaqchi bolup, Barabbasni ulargha chiqirip berdi. Eysani bolsa qamchilatqandin kéyin, kréstlesh üchün \add leshkerlirige\add* tapshurdi.\f □ \fr 15:15 \ft \+bd «Eysani bolsa qamchilatqandin kéyin...»\+bd* — Rim impériyeside jaza qamchiliri birnechche tasmiliq bolup, herbir tasmisigha qoghushun we ustixan parchiliri baghlan’ghan bolidu. Qamchilighan waqtida jazagha tartilghuchiYalingachlinip, yerge tizlandurulup, ikki yénida turghan leshker uni qamchilaytti.\f*  \x + \xo 15:15 \xt Mat. 27:26; Yuh. 19:1. \x*   
\b  
\m  
\s1 Leshkerlerning Eysani mesxire qilishi  
\m
\v 16 Andin leshkerler Eysani waliy ordisidiki seynagha élip kirip, pütün leshkerler topini bu yerge jem bolushqa chaqirdi. \f □ \fr 15:16 \ft \+bd «waliy ordisidiki seyna»\+bd* — grék (latin) tilida «praytorium». \+bd «leshkerler topi»\+bd* — (grék tilida «kohort») 500-600 kishidin terkib tapqan.\f*  \x + \xo 15:16 \xt Mat. 27:27; Yuh. 19:2. \x*  
\v 17 Ular uning uchisigha sösün renglik ton kiydürüshti, andin ular tikenlik shaxchilardin toqughan bir tajni béshigha kiygüzdi. \f □ \fr 15:17 \ft \+bd «Ular uning uchisigha sösün renglik ton kiydürüshti»\+bd* — «sösün reng» shu chaghda shahane kiyimning renggi shundaq idi («Mat.» 27:28, «Yh.» 19:2ni körüng). Ular shu «shahane ton» arqiliq Eysani «sen padishahmu?!» dep mazaq qilmaqchi.\f*  
\v 18 Andin uni mubareklep: «Yashighayla, i Yehudiylarning padishahi!» déyishti.  
\v 19 Andin béshigha qomush bilen hedep urup, uninggha qarap tükürüshti we uning aldida tiz püküp, sejde qilishti.\f □ \fr 15:19 \ft \+bd «andin béshigha qomush bilen hedep urup...»\+bd* — yaki «andin béshigha hasa bilen hedep urup...».\f*   
\m
\v 20 Ular uni shundaq mazaq qilghandin kéyin, uningdin sösün tonni salduruwétip, uchisigha öz kiyimlirini kiydürdi; andin ular uni kréstlesh üchün élip chiqishti.   
\b  
\m  
\s1 Uning kréstlinishi  
\r Mat. 27:32-44; Luqa 23:26-39; Yh. 19:17-19  
\m
\v 21 Kurini shehiridin bolghan, Simon isimlik bir kishi yézidin kélip, u yerdin ötüp kétiwatatti (bu kishi Iskender bilen Rufusning atisi idi). \add Leshkerler\add* uni tutup kélip, \add Eysaning\add* kréstini uninggha mejburiy kötürgüzdi. \f □ \fr 15:21 \ft \+bd «Leshkerler uni tutup kélip, Eysaning kréstini uninggha mejburiy kötürgüzdi»\+bd* — «Eysaning krésti» toghruluq: Eysa özini jazalaydighan qoral bolghan shu krést (chapras yaghach)ni yüdüp méngishi kérek idi. U shundaq qattiq qamchilan’ghanki, halsirap yüdüp mangalmisa kérek.\f*  \x + \xo 15:21 \xt Mat. 27:32; Luqa 23:26. \x*  
\v 22 Ular Eysani Golgota (terjimisi, «bash söngek») dégen yerge élip keldi; \x + \xo 15:22 \xt Mat. 27:33; Luqa 23:33; Yuh. 19:17. \x*  
\v 23 andin ular uninggha ichish üchün murmekki arilashturulghan achchiq sharab berdi; lékin u uni qobul qilmidi.\f □ \fr 15:23 \ft \+bd «... ular uninggha ichish üchün murmekki arilashturulghan achchiq sharab berdi; lékin u uni qobul qilmidi»\+bd* — kréstke mixlinidighanlargha aghriqni peseytish meqsitide dora arilashturulghan sharab bérilidiken. Biraq Eysa ret qildi.\f*   
\m
\v 24 Ular uni kréstligendin kéyin, kiyimlirini özara bölüshüwélish üchün, herqaysisining ülüshini békitishke herbir kiyimning üstige chek tashlidi. \f □ \fr 15:24 \ft \+bd «herqaysisining ülüshini békitishke herbir kiyimning üstige chek tashlidi»\+bd* — yaki «herqaysisining ülüshini békitishke kimiymliri üchün chek tashlidi».\f*  \x + \xo 15:24 \xt Zeb. 22:18; Mat. 27:35; Luqa 23:34; Yuh. 19:23. \x*  
\v 25 Uni kréstligen waqit künning üchinchi saiti idi. \f □ \fr 15:25 \ft \+bd «künning üchinchi saiti»\+bd* — hazirqi waqit bolsa, etigen saet toqquz idi.\f*  
\v 26 Uni eyibligen shikayetnamide «Yehudiylarning padishahi» dep pütülgenidi. \f □ \fr 15:26 \ft \+bd «Uni eyibligen shikayetnamide «Yehudiylarning padishahi» dep pütülgenidi»\+bd* — bu shikayetname uning béshining yuqiri teripige békitilgenidi («Mat.» 27:37).\f*  \x + \xo 15:26 \xt Mat. 27:37; Luqa 23:38; Yuh. 19:19. \x*   
\m
\v 27 Ular uning bilen teng ikki qaraqchinimu kréstlidi, biri ong teripide, yene biri sol teripide idi.  
\v 28 Shundaq qilip, muqeddes yazmilardiki: «U jinayetchilerning qatarida sanaldi» dégen söz emelge ashuruldi. \f □ \fr 15:28 \ft \+bd «U jinayetchilerning qatarida sanaldi»\+bd* — «Yesh.» 53:12.\f*  \x + \xo 15:28 \xt Yesh. 53:12; Luqa 22:37. \x*  
\v 29 U yerdin ötkenler bashlirini chayqiship, uni haqaretlep:  
\m — Uhuy, sen ibadetxanini buzup tashlap, üch kün ichide qaytidin yasap chiqidighan adem, \x + \xo 15:29 \xt Zeb. 22:7-8; 69:19-22; 109:25; Mat. 27:39; Luqa 23:35; Yuh. 2:19. \x*  
\v 30 emdi özüngni qutquzup krésttin chüshüp baqqina! — déyishti.   
\m
\v 31 Bash kahinlar bilen Tewrat ustazlirimu özara shundaq mesxire qilip:  
\m — U bashqilarni qutquzuptiken, özini qutquzalmaydu.  
\v 32 Israilning padishahi bolghan Mesih emdi krésttin chüshüp baqsunchu, shuni körsekla uninggha étiqad qilimiz! — déyishti. Uning bilen teng kréstlen’genlermu uni shundaq haqaretleshti.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning ölümi  
\r Mat. 27:45-56; Luqa 23:44-49; Yh. 19:28-30  
\m
\v 33 Emdi \add künning\add* altinchi saiti kelgende, pütkül zéminni qarangghuluq qaplidi we toqquzinchi saitigiche dawam qildi. \f □ \fr 15:33 \ft \+bd «künning altinchi saiti kelgende, pütkül zéminni qarangghuluq qaplidi we toqquzinchi saitigiche dawam qildi»\+bd* — hazirqi waqit sistémisi boyiche mushu halet chüsh waqtidin (saet on ikkiddin) bashlap saet üchkiche dawam qildi.\f*  \x + \xo 15:33 \xt Mat. 27:45; Luqa 23:44. \x*  
\v 34 Toqquzinchi saette Eysa yuqiri awaz bilen: «Éloi, Éloi, lama shawaqtani?», menisi: — «Xudayim, Xudayim, méni némishqa tashliwetting?» dep qattiq nida qildi.\f □ \fr 15:34 \ft \+bd «Toqquzinchi saette»\+bd* — hazirqi waqit bolsa saet üchlerde. \+bd «Éloi, Éloi, lama shawaqtani?», menisi: — «Xudayim, Xudayim, méni némishqa tashliwetting?»\+bd* — «Zeb.» «22:1»ni körüng.\f*  \x + \xo 15:34 \xt Zeb. 22:1-2; Mat. 27:46. \x*   
\m
\v 35 U yerde turuwatqanlarning beziliri buni anglap:  
\m — Mana, u Ilyas peyghemberge nida qiliwatidu, — déyishti.  
\v 36 Ulardin bireylen yügürüp bérip, bir parche bulutni achchiq sharabqa chilap, qomushning uchigha sélip uninggha ichküzüp:  
\m — Toxtap turunglar! Qarap baqayli, ilyas \add peyghember\add* uni chüshürgili kélermikin? — dédi.\x + \xo 15:36 \xt Zeb. 69:21; Yuh. 19:29. \x*   
\m
\v 37 Eysa qattiq warqiridi-de, rohini qoyuwetti. \f □ \fr 15:37 \ft \+bd «Eysa... rohini qoyuwetti»\+bd* — «rohini qoyuwetti» dégenning bashqa birxil terjimisi «Eysa... tiniqini toxtatti».\f*  
\v 38 We \add shu esnada\add* ibadetxanining ichkiri perdisi yuqiridin töwen’ge ikki parche bölüp yirtildi.\f □ \fr 15:38 \ft \+bd «... shu esnada ibadetxanining ichkiri perdisi yuqiridin töwen’ge ikki parche bölüp yirtildi»\+bd* — bu perde ibadetxanidiki eng muqeddes jayni muqeddes jaydin ayrip turidighan perde bolup, uning yirtilishi insanlarning Xudaning aldigha baridighan yolining Eysaning ölümi bilen échilghanliqini bildüridu (ibadetxanidiki «muqeddes jay»ni sirttiki hoylidin ayriydighan yene bir «sirtqi perde» bar idi, lékin buni körsitish üchün adette bashqa atalghu ishlitilidu).\f*  \x + \xo 15:38 \xt 2Tar. 3:14; Mat. 27:51; Luqa 23:45. \x*   
\m
\v 39 Emdi uning udulida turghan yüzbéshi uning qandaq nida qilip rohini qoyuwetkenlikini körüp:  
\m — Bu adem heqiqeten Xudaning oghli iken! — dédi.\x + \xo 15:39 \xt Mat. 27:54; Luqa 23:47. \x*   
\m
\v 40 U yerde yene bu ishlargha yiraqtin qarap turuwatqan birnechche ayallarmu bar idi. Ularning arisida Magdalliq Meryem, kichik Yaqup bilen Yosening anisi Meryem we Salomilar bar idi. \f □ \fr 15:40 \ft \+bd «Yosening anisi Meryem»\+bd* — «Mat.» 27:56de «Yüsüpning anisi Meryem».\f*  \x + \xo 15:40 \xt Mat. 27:55; Luqa 23:49. \x*  
\v 41 Ular eslide Eysa Galiliye ölkiside turghan waqitta uninggha egiship, uning xizmitide bolghanlar idi; bulardin bashqa uning bilen Yérusalémgha birge kelgen yene nurghun ayallarmu \add uning ehwaligha\add* qarap turatti.\x + \xo 15:41 \xt Luqa 8:2, 3. \x*   
\b  
\m  
\s1 Eysaning depne qilinishi  
\r Mat. 27:57-61; Luqa 23:50-56; Yh. 19:38-42  
\m
\v 42 Kechqurun kirip qalghanda («teyyarlash küni», yeni shabat künining aldinqi küni bolghachqa), \f □ \fr 15:42 \ft \+bd «teyyarlash küni»\+bd* — adette shabat künining aldinqi künini körsitidu. Shabat künide herqandaq ishlesh (mesilen otun térish, ot yéqish, xémir yughurush qatarliqlar) men’i qilin’ghachqa, shabat künidiki barliq tamaqlarni andinqi küni, yeni jüme künide teyyarlash kérek idi. Uning üstige, qaide boyiche, öltürülgenlerning jesiti shabat künide kréstte qalsa bolmaytti («Qan.» 21:23ni körüng).\f*  \x + \xo 15:42 \xt Mat. 27:57; Luqa 23:50; Yuh. 19:38. \x*  
\v 43 aliy kéngeshmining tolimu mötiwer ezasi, Arimatiyaliq Yüsüp bar idi. Umu Xudaning padishahliqini kütüwatqan bolup, jür’et qilip \add waliy\add* Pilatusning aldigha kirip, uningdin Eysaning jesitini bérishni telep qildi.  
\v 44 Pilatus Eysaning alliqachan ölgenlikige heyran boldi; u yüzbéshini chaqirip, uningdin Eysaning ölginige xéli waqit boldimu, dep soridi.  
\v 45 Yüz béshidin ehwalni uqqandin kéyin, Yüsüpke jesetni berdi.  
\v 46 Yüsüp ésil kanap rext sétiwélip, jesetni \add krésttin\add* chüshürüp kanap rextte képenlidi we uni qiyada oyulghan bir qebrige qoydi; andin qebrining aghzigha bir tashni domilitip qoydi.\x + \xo 15:46 \xt Mat. 12:40; 26:12; 27:60; Luqa 23:53. \x*   
\m
\v 47 We Magdalliq Meryem bilen Yosening anisi Meryem uning qoyulghan yérini körüwaldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Eysa ölümdin tirilidu  
\r Mat. 28:1-8; Luqa 24:1-12; Yh. 20:1-10  
\m
\v 1 Shabat küni ötüshi bilenla, Magdalliq Meryem, Yaqupning anisi Meryem we Salomilar bérip Eysaning jesitige sürüsh üchün xushpuraqliq buyumlarni sétiwaldi.\f □ \fr 16:1 \ft \+bd «Shabat küni ötüshi bilenla»\+bd* — shabat küni shenbe küni kechte kün pétishi bilen bashlinatti. \+bd «... Eysaning jesitige sürüsh üchün xushpuraqliq buyumlarni sétiwaldi»\+bd* — yaki «Eysaning jesitige sürüsh üchün xushpuraqliq buyumlarni sétiwalghanidi». Bu ishqa qarighanda, ayallar uning ölümdin tirilidighanliqini héch oylap baqmighanidi!\f*  \x + \xo 16:1 \xt Mat. 28:1; Luqa 24:1; Yuh. 20:1. \x*  
\v 2 Heptining birinchi küni ular bek baldur, tang seherde ornidin turup, kün chiqishi bilen qebrige bardi.\f □ \fr 16:2 \ft \+bd «heptining birinchi küni»\+bd* — yeni yekshenbe küni.\f*  
\v 3 Ular özara: «Bizge qebrining aghzidiki tashni kim domilitiship bérer?» déyishti.  
\v 4 Lékin ular bashlirini kötürüp qariwidi, tashning bir yan’gha domilitiwétilginini kördi — eslide u tash nahayiti yoghan idi.  
\v 5 Ular qebrige kirgende, ong terepte olturghan, aq ton kiygen, yash bir ademni kördi, we qattiq dekke-dükkige chüshti.\x + \xo 16:5 \xt Mat. 28:2; Yuh. 20:12. \x*   
\m
\v 6 Lékin u ulargha:  
\m — Dekke-dükkige chüshmenglar. Siler kréstlen’güchi Nasaretlik Eysani izdewatisiler. U tirildi, u bu yerde emes. Mana ular uni qoyghan jay!\x + \xo 16:6 \xt Mat. 28:5; Luqa 24:5. \x*  
\v 7 Lékin béringlar, uning muxlislirigha we Pétrusqa: «U Galiliyege silerdin awwal baridiken; u silerge éytqinidek, siler uni shu yerde köridikensiler» denglar, — dédi.\f □ \fr 16:7 \ft \+bd «..béringlar, uning muxlislirigha we Pétrusqa: «U Galiliyege silerdin awwal baridiken; u silerge éytqinidek, siler uni shu yerde köridikensiler» denglar»\+bd* — Markus biwasite démigini bilen hemmimiz bu sözligüchi «yash adem»ni perishte dep bilimiz (5-ayetni körüng).\f*  \x + \xo 16:7 \xt Mat. 26:32; 28:10; Mar. 14:28; Ros. 1:3; 13:31; 1Kor. 15:5. \x*   
\m
\v 8 Ular qebridin chiqipla beder qachti. Ularni titrek bésip hoshini yoqitay dégenidi; bek qorqup ketkechke, héchkimge héchnémini éytmidi.\f □ \fr 16:8 \ft \+bd «héchkimge héchnémini éytmidi»\+bd* — menisi, belkim muxlisliridin bashqa héchkimge éytmidi (mesilen, «Mat.» 28:8, 10ni körüng).\f*  \x + \xo 16:8 \xt Mat. 28:8; Luqa 24:9; Yuh. 20:18. \x*   
\b  
\m  
\s1 Eysaning magdalliq Meryemge körünüshi  
\r Mat. 28:9-10; Yh. 20:11-18; Luqa 24:13-35  
\m
\v 9 Eysa heptining birinchi küni tang seherde tirilgendin kéyin, awwal Magdalliq Meryemge köründi. U eslide uningdin yette jinni heydiwetkenidi. \f □ \fr 16:9 \ft \+bd «Eysa heptining birinchi küni tang seherde tirilgendin kéyin, awwal magdalliq Meryemge köründi. U eslide uningdin yette jinni heydiwetkenidi...»\+bd* — 9-20-ayetler ikki qedimiy köchürmidin bashqa, hemme köchürmilerdin tépilidu. Biz ularning «Markus»ning heqiqiy bir qismi ikenlikige héch gumanimiz yoq; biraq mushu yerde sehipe cheklimisidin toluq ispat keltürelmeymiz. In’glizche bilidighan oqurmenlerning «Dén Burgon»ning ««Markus»ning axirqi on ikki ayetliri» dégen kitabini Intérnéttin tapalaydighanliqigha ishinimiz.\f*  \x + \xo 16:9 \xt Luqa 8:2; Yuh. 20:14,16. \x*  
\v 10 Meryem chiqip, matem tutup yighliship turghan, burun uning bilen bille bolghanlargha xewer berdi.  
\v 11 Uning tirik ikenlikini we Meryemge körün’genlikini anglighanda, ular ishenmidi.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning ikki muxlisigha körünüshi  
\m
\v 12 Bu ishlardin kéyin, u ularning ichidiki yézigha kétiwatqan ikkiylen’ge bashqa siyaqta köründi. \x + \xo 16:12 \xt Luqa 24:13. \x*  
\v 13 Bularmu qalghanlarning yénigha qaytip, ulargha xewer qilghan bolsimu, lékin ular bularghimu ishenmidi.   
\b  
\m  
\s1 Eysaning on bir muxlisigha körünüshi  
\r Mat. 28:16-20; Luqa 24:36-49; Yh. 20:19-23; Ros. 1:6-8  
\m
\v 14 Andin on bireylen dastixanda olturup ghizaliniwatqanda, u ulargha köründi we ularning étiqadsizliqi we tash yürekliki üchün ularni tenbih bérip eyiblidi; chünki ular özining tirilginini körgenlerge ishenmigenidi.\x + \xo 16:14 \xt Luqa 24:36; Yuh. 20:19; 1Kor. 15:5. \x*   
\m
\v 15 U ulargha mundaq dédi:  
\m — Pütkül jahan’gha bérip, yaritilghuchilarning herbirige xush xewerni jakarlanglar. \x + \xo 16:15 \xt Mat. 28:19; Yuh. 15:16. \x*  
\v 16 Étiqad qilip, chömüldürüshni qobul qilghanlar qutquzulidu. Étiqad qilmighanlar bolsa gunahqa békitilidu.\x + \xo 16:16 \xt Yuh. 3:18; 12:48. \x*   
\m
\v 17 Étiqad qilghanlarning izlirigha mushundaq möjizilik alametler egiship hemrah bolidu: — ular Méning namim bilen jinlarni heydiwétidu; ular yéngi tillarda sözleydu, \f □ \fr 16:17 \ft \+bd «yéngi tillar»\+bd* — démek özi ögenmigen tillar. «Ros.» 2:4-11ni, «1Kor.» 12-, 14-babni we munasiwetlik izahatlarni körüng.\f*  \x + \xo 16:17 \xt Luqa 10:17; Ros. 2:4; 5:16; 8:7; 10:46; 16:18; 19:6,12. \x*  
\v 18 ular yilanlarni qollirida tutidu, herqandaq zeherlik nersini ichsimu, ulargha zerer yetküzmeydu; qollirini bimarlargha tegküzüp qoysa, késelliri saqiyip kétidu.\f □ \fr 16:18 \ft \+bd «ular yilanlarni qollirida tutidu...»\+bd* — mesilen, «Ros.» 28:3-6ni körüng. \+bd «Étiqad qilghanlarning izlirigha mushundaq möjizilik alametler egiship hemrah bolidu... ... qollirini bimarlargha tegküzüp qoysa, késelliri saqiyip kétidu»\+bd* — éniqki, étiqad qilghuchilar üchün «möjizilik alametler» Mesihke iman-ishench keltürgendin \+bd kéyinla\+bd* kélidu («mushundaq möjizilik alametler \+bd egiship\+bd* hemrah bolidu» (17-ayet)). «Alametlerni körsem, \+bd andin\+bd* ishinimen» dégüchiler herdaim köp, elwette.\f*  \x + \xo 16:18 \xt Luqa 10:19; Ros. 28:5, 8. \x*   
\b  
\m  
\s1 Eysaning asman’gha kötürülüshi  
\r Luqa 24:50-53; Ros. 1:9-11  
\m
\v 19 Shunga Reb ulargha bu sözlerni qilip bolghandin kéyin, asman’gha kötürüldi, Xudaning ong yénida olturdi. \f □ \fr 16:19 \ft \+bd «Shunga Reb ulargha bu sözlerni qilip bolghandin kéyin, asman’gha kötürüldi, Xudaning ong yénida olturdi»\+bd* — «shunga» — Reb wede qilghan «möjizilik alametler» peqet Muqeddes Roh arqiliq bolatti; u ershke kötürülmigen bolsa, Muqeddes Roh kélelmeytti. \+bd Shunga\+bd* (Öz söz-kalamini isshpatlaydighan möjizilik alametlerni mumkin qilish üchün) u ershke kötürülmise bolmaytti.\f*  \x + \xo 16:19 \xt Luqa 24:50,51; Ros. 1:9. \x*  
\v 20 Muxlislar chiqip, her yerge bérip xush xewerni jakarlap yürdi. Reb ular bilen teng ishlep, söz-kalamigha hemrah bolup egeshken möjizilik alametler bilen uninggha ispat berdi.\f □ \fr 16:20 \ft \+bd «Reb ular bilen teng ishlep...»\+bd* — bezi kona köchürmilerde «Reb Eysa ular bilen teng ishlep...» déyilidu.\f*  \x + \xo 16:20 \xt Ros. 1:2; 14:3; 1Tim. 3:16; Ibr. 2:4. \x*