\id MIC
\h Mikah 
\toc1 Mikah 
\toc2 Mikah 
\toc3 Mik. 
\mt1 Mikah  
\c 1
\s1 Bésharetler 1-qatar •••• Barliq eller, anglanglar! Samariye we Yehudaning haligha way!  
\m
\v 1 Perwerdigarning sözi — Yotam, Ahaz we Hezekiya Yehudagha padishah bolghan künlerde Moreshetlik Mikahgha kelgen: —  
\m — U bularni Samariye we Yérusalém toghrisida körgen.   
\m
\v 2 Anglanglar, i xelqler, hemminglar!  
\m Qulaq sal, i yer yüzi we uningda bolghan hemminglar: —  
\m Reb Perwerdigar silerni eyiblep guwahliq bersun,  
\m Reb muqeddes ibadetxanisidin silerni eyiblep guwahliq bersun!\x + \xo 1:2 \xt Qan. 32:1; Yesh. 1:2\x*   
\m
\v 3 Chünki mana, Perwerdigar Öz jayidin chiqidu;  
\m U chüshüp, yer yüzidiki yuqiri jaylarni cheyleydu;\f □ \fr 1:3 \ft \+bd «... U (Perwerdigar) chüshüp, yer yüzidiki yuqiri jaylarni cheyleydu»\+bd* — «kirish söz»de éytqinimizdek, «Israil (we bashqa eller) üchün «yuqiri jaylar» butlargha, jin-sheytanlargha atalghan jaylar idi.\f*  \x + \xo 1:3 \xt Qan. 32:13; 33:29; Zeb. 115:3; Yesh. 26:21; Am. 4:13\x*   
\m
\v 4 Uning astida taghlar érip kétidu,  
\m Jilghilar yérilidu,  
\m Xuddi mom otning aldida érigendek,  
\m Sular tik yardin tökülgendek bolidu.\f □ \fr 1:4 \ft \+bd «Chünki mana, Perwerdigar öz jayidin chiqidu... (3-ayet) U chüshüp, yer yüzidiki yuqiri jaylarni cheyleydu; Uning astida taghlar érip kétidu...»\+bd* — démisekmu, bu axirqi zamandiki «Perwerdigarning küni»ni körsitidu.\f*  \x + \xo 1:4 \xt Hak. 5:4; Zeb. 18:7-9; Zeb. 68:2, 8; Zeb. 97:5; Am. 9:5\x*   
\m
\v 5 Buning hemmisi Yaqupning itaetsizliki,  
\m Israil jemetidiki gunahlar tüpeylidin bolidu;  
\m Yaqupning itaetsizliki nedin bashlan’ghan? U Samariyedin bashlan’ghan emesmu?  
\m Yehudadiki «yuqiri jaylar»\add ni yasash\add* nedin bashlan’ghan? Ular Yérusalémdin bashlan’ghan emesmu?\f □ \fr 1:5 \ft \+bd «Yaqupning itaetsizliki nedin bashlan’ghan? U Samariyedin bashlan’ghan emesmu? Yehudadiki «yuqiri jaylar»ni yasash nedin bashlan’ghan? Ular Yérusalémdin bashlan’ghan emesmu?»\+bd* — Israil we Yehudada «yuqiri jaylar» butpereslikke ait, yirginchlik jaylargha aylandurulghanidi. «yuqiri jaylar» yasash «Yérusalémdin bashlan’ghan» — Sulayman padishahning bu ishlarda eyibi bar idi («2Pad.» 11:7ni körüng).\f*   
\m
\v 6 Shunga Men Samariyeni étizdiki tash döwisidek,  
\m Üzüm talliri tikishke layiq jay qiliwétimen;  
\m Men uning tashlirini jilghigha domilitip tashlaymen,  
\m Uning ullirini yalingachlaymen;\f □ \fr 1:6 \ft \+bd «Shunga Men Samariyeni étizdiki tash döwisidek, üzüm talliri tikishke layiq jay qiliwétimen»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Shunga Men Samariyeni étizdiki tash döwisidek, yéngila tikilgen uzumzarliqtek qiliwétimen». \+bd «Men uning tashlirini jilghigha domilitip tashlaymen»\+bd* — Samariyediki heshemetlik imaretler ajayib heywetlik chong tashlardin yasalghanidi (Omri dégen padishahning dewridin bashlap). \+bd «... domilitip tashlaymen»\+bd* — ibraniy tilida «... töküp tashlaymen».\f*   
\m
\v 7 Uning barliq oyma mebudliri para-para chéqiwétilidu;  
\m Uning pahishiliktin érishken barliq hediyeliri ot bilen köydürülidu;  
\m Barliq butlirini weyrane qilimen;  
\m Chünki u pahishe ayalning heqqi bilen bularni yighip toplidi;  
\m Ular yene pahishe ayalning heqqi bolup qaytip kétidu.\f □ \fr 1:7 \ft \+bd «Chünki u (Samariye) pahishe ayalning heqqi bilen bularni yighip toplidi; ular yene pahishe ayalning heqqi bolup qaytip kétidu»\+bd* — «pahishe ayalning heqqi» toghruluq: — «kirish söz»imizde éytilghandek, Israil we Yehudaning butperesliki herxil shehwaniylik bilen arilashqan. Butxanilargha mexsus «atap béghishlighan» pahishe ayallar bilen bille yétish butqa choqunushning bir paaliyiti idi, shuning bilen butxanilar we ularni bashqurghuchilar bu arqiliq béyip ketkenidi. «Pahishe ayalning heqqi bolup qaytip kétidu» — Israilni ishghal qilghuchi Asuriye impériyesi we kéyin Babil impériyesi belkim mushu butperesliktin érishken mal-dunyalirini oxshash yolda (özlirining butxanilirini sélip, butprereslik-pahishiwazliq arqiliq béyishqa) ishletken bolushi mumkin! 
\fp  Bashqa birxil chüshenchisi: — pahishiwazliq arqiliq érishelgen shu kümüsh butlargha hel bérishke ishletken; tajawuzchilar kümüshni qaytidin éritip, uni tenggilerge aylanduridu; andin u qaytidin «pahishe ayalning heqqi»ge ishlitilishi mumkin.\f*   
\m
\v 8 Bular üchün men ah-zar kötürimen,  
\m Men huwlaymen;  
\m Yalingayaq, yalingach dégüdek yürimen;  
\m Men chilbörilerdek huwlaymen;  
\m Howqushlardek matem tutup yürimen.\f □ \fr 1:8 \ft \+bd «Bular üchün men ah-zar kötürimen, men huwlaymen ... men chilbörilerdek huwlaymen; howqushlardek matem tutup yürimen»\+bd* — Mikah peyghember Samariyedikilerge intayin köyün’gini üchün qattiq azablan’ghan. Shuning bilen u ulargha kelgüsi apetni körsitidghan «resim bolush» üchün, xelqning bu ishlarning tézla réalliqqa aylinidighanliqini bilip yétishi üchün, ular aldida yalingach (belkim «yérim yalingach») yüridu.\f*  \x + \xo 1:8 \xt Ayup 30:29\x*   
\m
\v 9 Chünki uning yariliri dawalighusizdur,  
\m U hetta Yehudaghichimu yétip,  
\m Xelqimning derwazisigha, yeni Yérusalémghiche yamridi.\f □ \fr 1:9 \ft \+bd «U hetta Yehudaghichimu yétip,...»\+bd* — mushu yerde «u» apet yaki «Samariyening yariliri»ni körsitidu. \+bd «U (apet) hetta Yehudaghichimu yétip, ... Yérusalémghiche yamridi»\+bd* — 10-16-ayetlerde Mikah Asuriye impériyesining Yehudani ishghal qilidighanliqini aldin’ala éytidu. Mushu ayetlerdiki 11 sheherning herbiri peyghemberning yurti «Moreshet»tin köp dégende 9 kilométr yiraqliqta bolup, «Moreshet»te turup körgili bolatti. Mikah herbir sheherning namlirining menisi heqqide uninggha maslashqan sözlerni qilip, ularning ehwalini süpetligen. Derweqe herbir sheher axirida Asuriye teripidin ishghal qilindi.\f*   
\m
\v 10 Bu \add apetni\add* Gat shehiride sözlimenglar,  
\m qet’iy yighlimanglar;  
\m Beyt-le-Afrah shehiride topa-changda éghinanglar!\f □ \fr 1:10 \ft \+bd «Bu apetni Gat shehiride sözlimenglar, qet’iy yighlimanglar»\+bd* — «Gat» dégen isimning menisi «yigha»gha yéqin. \+bd «Beyt-le-Afrah shehiride topa-changda éghinanglar!»\+bd* — «Beyt-le-Afrah» «topa-changliq yurt» dégen menide.\f*  \x + \xo 1:10 \xt 2Sam. 1:20; Yer. 6:26\x*   
\m
\v 11 I Shafirda turuwatqan qiz, yalingachliq we shermendilik ichide \add esirlikke\add* öt;  
\m Zaananda turuwatqan qizlar talagha héch chiqqan emes;  
\m Beyt-Ézel ah-zarlar kötürmekte;  
\m «\add Xuda\add* sendin muqim jayingni élip kétidu!»\f □ \fr 1:11 \ft \+bd «I Shafirda turuwatqan qiz, yalingachliq we shermendilik ichide esirlikke öt»\+bd* — «Safir»ning menisi «güzellik», «yéqimliq». \+bd «Xuda sendin muqim jayingni élip kétidu!»\+bd* — ibraniy tilida «U sendin muqim jayingni élip kétidu!». \+bd «Zaananda turuwatqan qizlar talagha héch chiqqan emes»\+bd* — «Zaanan»ning teleppuzi «chiqish» dégen sözge yéqin. \+bd «Beyt-Ézel ah-zarlar kötürmekte; Xuda sendin muqim jayingni élip kétidu!»\+bd* — «Beyt-Ézel» dégen «élip kétish»ke yiqin ahangda. 
\fp  Ayettiki ikkinchi qisimning bashqa birxil terjimisi: «Zaananda turuwatqan qizlar Beyt-Ézelning ah-zarlirigha chiqqan emes; sendin muqim jayingni élip kétidu».\f*  \x + \xo 1:11 \xt Yesh. 47:3\x*   
\m
\v 12 Marotta turuwatqan qiz yaxshiliqqa telmürüp tit-tit boluwatidu;  
\m Biraq yamanliq Perwerdigardin Yérusalém derwazisigha chüshti.\f □ \fr 1:12 \ft \+bd «Marotta turuwatqan qiz yaxshiliqqa telmürüp tit-tit boluwatidu»\+bd* — «Marot» dégenning menisi «achchiq» — ular «yamanliq»ning achchiqliqini tétiydu. \+bd «...yamanliq Perwerdigardin Yérusalém derwazisigha chüshti»\+bd* — Sennaxérib Yehudadiki nurghun sheherlirini muhasirige alghandin kéyin Yérusalémni ishghal qilalmay derwazisi aldigha toxtap qaldi. Axirida meghlup boldi.\f*  \x + \xo 1:12 \xt Am. 3:6\x*   
\m
\v 13 Tulparni jeng harwisigha qat, i Laqishta turuwatqan qiz;  
\m (Laqish bolsa, Zion qizigha gunahning bashlan’ghan yéri idi!)  
\m Chünki sende Israilning itaetsizliki tépilidu.\f □ \fr 1:13 \ft \+bd «Tulparni jeng harwisigha qat, i Laqishta turuwatqan qiz»\+bd* — ibraniy tilida «Laqish»ning teleppuzi «at»qa yéqin. Laqish shu rayondiki eng küchlük sheher; atqa tayinishning özi bir gunah. Xuda Israilgha «atqa tayinish»ni qet’iy men’i qilghanidi («Qan.» 17-bab). Ularning atlargha tayinishi belkim Yehudagha selbiy ülge bolushi mumkin idi. \+bd «Laqish bolsa, Zion qizigha gunahning bashlan’ghan yéri idi!»\+bd* — Laqish shehiri Yehudada bolghini bilen birinchi bolup shimaliy padishahliqning tunji butperes padishahi Yeroboam (I)ning rezillikining tesirni qobul qilghan bolsa kérek. Xeritilerni körüng.\f*   
\m
\v 14 Shunga sen xushlishish hediyilirini Moreshet-Gat shehirige bérisen;  
\m Aqzibning dukandarliri Israil padishahlirigha yalghanchiliq yetküzidu;\f □ \fr 1:14 \ft \+bd «Sen xushlishish hediyilirini Moreshet-Gat shehirige bérisen»\+bd* — «Moreshet-Gat» dégen sözning yiltizi «mirasni élish» yaki «mirastin mehrum bolush» (ibraniy tilida «moresh», ereb tilida «miras»). Ular öz «miras»idin ayrilidi, mirasigha «elwida» déyishi kérek. \+bd «Aqzibning dukandarliri Israil padishahlirigha yalghanchiliq yetküzidu»\+bd* — «Aqzib»ning menisi «aldamchiliq», Yehuda padishahliqigha jaylashqan. Yehuda padishahliri (shundaqla Israil padishahliri) Aqzib shehirining dukanliridin köp payda körgenidi («1Tar.» 4:21-23). Düshmen qoshuni Israil padishahliqigha tajawuz qilghandin kéyin, Samariye padishahliri jiddiy hajetke chüshkende, Aqzibtikiler ulargha burunqidek soda-sétiq qilip kéreklik teminatlarni ewetelmey, ulargha «yalghanchi» bolup qalidu.\f*   
\m
\v 15 Men téxi sanga bir «mirasxor» epkélimen, i Mareshah shehiride turuwatqan qiz;  
\m Israilning shan-sheripi Adullamghimu chüshüp kélidu.\f □ \fr 1:15 \ft \+bd «Men téxi sanga bir «mirasxor» epkélimen, i Mareshah shehiride turuwatqan qiz»\+bd* — ibraniy tilida «Mareshah» we «mirasxor» yéqin söz. «mirasxor» elwette kinayilik gep, u Asuriye padishahi Sennaxéribni körsitidu. \+bd «Israilning shan-sheripi Adullamghimu chüshüp kélidu»\+bd* — «Adullam» eslide Dawut peyghember (yigit waqtida) Saul padishahtin qéchip, kiriwalghan ghar idi. Démek, Israil, jümlidin uning padishahi we «shan-sheripi» bolghan butlar yene qéchishi kérek. Biraq bu sözning ichidiki meniside yene ümid bar. Dawut peyghember «Adullam»da yoshurun’ghandin kéyin, japaliq künlerni ötküzüp axirda Israilning shereplik padishahi bolup chiqqan. Israil belkim uninggha oxshash japaliq künlerni ötküzgendin kéyin shereplik künlerni yene köridu. Mezkur bésharet yene Mesih («Israilning shan-sheripi»)ning kelgüside Israilning gunahi tüpeylidin azabqa chüshüshini körsitishimu mumkin.\f*   
\m
\v 16 Özüngni taqirbash qil,  
\m Zoqung bolghan balilar üchün chéchingni chüshürüwet;  
\m Qorultazdek aydingbashliqingni kéngeyt,  
\m Chünki ular sendin ayrilip sürgün bolushqa ketti. \f □ \fr 1:16 \ft \+bd «Özüngni taqirbash qil, zoqung bolghan balilar üchün chéchingni chüshürüwet; qorultazdek aydingbashliqingni kéngeyt,...»\+bd* — chachlarni chüshürüsh matemning birxil ipadisi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Jebir-zulum üstige chüshidighan jaza  
\m
\v 1 Ornida yétip qebihlikni oylaydighanlargha we yamanliq eyligüchilerge way!  
\m Peqet ularning qolidin kelsila, ular tang étishi bilenla uni ada qilidu;   
\m
\v 2 Ularning achköz közi étizlargha chüshsila, ular zorawanliq qilip buliwalidu;  
\m Öylergimu qiziqipla qalsa, bularnimu élip kétidu;  
\m Ular batur kishinimu jemeti bilen bulaydu,  
\m Ademni öz mirasliri bilen qoshup changgiligha kirgüziwalidu.\f □ \fr 2:2 \ft \+bd «.. batur kishinimu jemeti»\+bd* — yaki «... batur kishinimu öyi».\f*  \x + \xo 2:2 \xt Yesh. 5:8\x*   
\m
\v 3 Shunga Perwerdigar mundaq deydu: —  
\m Mana, Men bu ailige qarap, boyunliringlardin chiqiralmaydighan yaman bir \add boyuntururqni\add* oylap teyyarliwatimen;  
\m Siler emdi gidiyip mangmaysiler;  
\m Chünki shu künler yaman künler bolidu.\x + \xo 2:3 \xt Am. 5:13\x*   
\m
\v 4 Shu küni ular siler toghranglarda temsilni tilgha élip,  
\m Échinishliq bir zar bilen zarlaydu: —  
\m «Biz pütünley bulang-talang qilinduq!;  
\m U xelqimning nésiwisini bashqilargha bölüwetti;  
\m Uni mendin shunche dehshetlik mehrum qildi!  
\m U étizlirimizni munapiqqa teqsim qilip berdi!\f □ \fr 2:4 \ft \+bd «U (Perwerdigar) étizlirimizni munapiqqa teqsim qilip berdi!»\+bd* — «munapiq» belkim öz ehdiside héch turmaydighan Asuriye padishahini körsitidu.\f*   
\m
\v 5 Shunga Perwerdigarning jamaiti arisidin,  
\m Silerde chek tashlap zémin üstige tana tartip nésiwe bölgüchidin birsimu qalmaydu.\x + \xo 2:5 \xt Qan. 32:8, 9\x*   
\b  
\m  
\s1 Saxta peyghemberlerning Xudaning peyghemberliridin renjishi  
\m
\v 6 Ular: «bésharet bermenglar!» — dep bésharet béridu!  
\m Eger \add peyghemberler\add* bu ishlar toghruluq bésharet bermise, emdi bu ar-nomus bizdin hergiz ketmeydu!\f □ \fr 2:6 \ft \+bd «Ular: «bésharet bermenglar!» — dep bésharet béridu! Eger peyghemberler bu ishlar toghruluq bésharet bermise, emdi bu ar-nomus bizdin hergiz ketmeydu!»\+bd* — bu ayette «bésharet bérish» dégen péilning yene bir terjimisi: «shal chéchish» (kinayilik gep). 
\fp  Bashqa birnechche xil terjimiliri; (1) «Bu ishlar toghruluq bésharet bermeslik kérek!» (ular deydu) «Emdi ar-nomus (bizdin) hergiz ketmeydu!» (Mikah deydu); (2) «Derweqe ular (peyghemberler) bu ishlar toghruluq bésharet bérishke toxtaydu! Emdi ar-nomus bizdin ketmeydu!».\f*  \x + \xo 2:6 \xt Yesh. 30:10; Am. 7:16\x*   
\m
\v 7 I Yaqup jemeti,  
\m «Perwerdigarning Rohi sewr-taqetsizmu?  
\m Bu ishlar rast Uning qilghanlirimu?» — dégili bolamdu?  
\m Méning sözlirim durus mangghuchigha yaxshiliq keltürmemdu? \f □ \fr 2:7 \ft \+bd «I Yaqup jemeti, «Perwerdigarning Rohi sewr-taqetsizmu? Bu ishlar rast Uning qilghanlirimu?» — dégili bolamdu?»\+bd* — démek, Israil (shübuhisizki, saxta peyghemberlerning telimliri bilen): «Xuda bizni söyidu, biz Xudaning alahide xelqi, U bizge hergiz yamanliqni yetküzmeydu» — dewéridu. 
\fp  Bashqa birxil terjimisi: «I «Yaqup jemeti» dep atalghuchi, Perwerdigar sewr-taqetsizmu? Bular (bu yaman ishlar) uning qilghanlirimu?».\f*   
\m
\v 8 Biraq tünügünla Méning xelqim hetta düshmendek ornidin qozghaldi;  
\m Siler xatirjemlikte yoldin ötüp kétiwatqanlarning tonini ich kiyimliri bilen salduruwalisilerki,  
\m Ularni xuddi urushtin qaytqanlardek \add kiyimsiz\add* qaldurisiler.\f □ \fr 2:8 \ft \+bd «... siler xatirjemlikte yoldin ötüp kétiwatqanlarning tonini ich kiyimliri bilen salduruwalisilerki, ularni xuddi urushtin qaytqanlardek kiyimsiz qaldurisiler»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «... xuddi urushtin qaytiwatqanlardin alghandek siler ularning tonini ich kiyimliri bilen élip bulisiler» (urushtin qaytqanlar bolsa xatirjemlikte mangidu, elwette).\f*   
\m
\v 9 Xelqim arisidiki ayallarni özlirining illiq öyliridin qoghlaysiler;  
\m Ularning yash balilirini siler Méning güzel göhirimdin menggüge mehrum qilisiler. \f □ \fr 2:9 \ft \+bd «Méning güzel göhirim»\+bd* — (yaki «Méning zibuzinnitimdin») — belkim Qanaan zéminining özini körsitidu.\f*   
\m
\v 10 Ornunglardin turup néri kétinglar;  
\m Chünki halaketni,  
\m Yeni azabliq bir halaketni keltüridighan napakliq tüpeylidin,  
\m Bu yer silerge tewe aramgah bolmaydu.   
\m
\v 11 Eger bihudilikte, yalghanchiliqta yürgen birsi yalghan gep qilip: —  
\m «Men sharab we haraqqa tayinip silerge bésharet bérimen» — dése,  
\m Mana, u shu xelqqe peyghember bolup qalidu!\f □ \fr 2:11 \ft \+bd «Men sharab we haraqqa tayinip silerge bésharet bérimen...»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Birsi «sharab hem haraqning köp bolidighanliqi toghrisida bésharet bérimen» dése, u mushu xelqqe taza muwapiq bir peyghember bolidu».\f*   
\b  
\m  
\s1 Xudaning «Israilning qaldisi»gha bolghan wedisi  
\m
\v 12 Men choqum séni bir pütün qilip uyushturimen, i Yaqup;  
\m Men choqum Israilning qaldisini yighimen;  
\m Men ularni Bozrahdiki qoylardek,  
\m Öz yayliqida yighilghan bir padidek jem qilimen;  
\m Ular adimining köplükidin warang-churungluqqa tolidu.\f □ \fr 2:12 \ft \+bd «Öz yayliqida yighilghan bir padidek jem qilimen; ular adimining köplükidin warang-churungluqqa tolidu»\+bd* — bezi alimlar «ademlerning köplüki»ni düshmenlerning köplüki, dep qaraydu. Biraq bir pada qoylar jem qilin’ghinida, beribir chong «warang-churung» kötürilidu.\f*   
\m
\v 13 Bir «bösüp ötküchi» ularning aldigha chiqip mangidu;  
\m Ular bösüp chiqip, qowuqqa yétip bérip, uningdin chiqti;  
\m Ular bösüp chiqti,  
\m Yeni qowuqqa yétip bérip, uningdin chiqti;  
\m Ularning Padishahi ularning aldida,  
\m Perwerdigar ularning aldigha ötüp mangidu.\f □ \fr 2:13 \ft \+bd «Bir «bösüp ötküchi» ularning aldigha chiqip mangidu; ular bösüp chiqip, qowuqqa yétip bérip, uningdin chiqti; ular bösüp chiqti, ... ularning padishahi ularning aldida, Perwerdigar ularning aldigha ötüp mangidu»\+bd* — bu ulugh bésharet Xudaning Yehudani Asuriye impériyesidin qutquzidighanliqini körsitidu; bizningche bésharet yene ikki qétim emelge ashurulidu. 
\fp  «Qoshumche söz»imizde biz u toghruluq yene azraq sherhleymiz.\f*  \x + \xo 2:13 \xt Yesh. 32:4-5; 52:12; Hosh. 1:11; Zek. 12:8; Mat. 3:5; 11:11-14; Yuh. 10:2-4\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Bésharetler 2-qatar •••• Yétekchilerning haligha way!  
\m
\v 1 Men mundaq dédim: «Anglanglar, i Yaqupning hakimliri,  
\m Israil jemetining emirliri!  
\m Adil hökümni bilish silerge xas emesmu?\f □ \fr 3:1 \ft \+bd «Men mundaq dédim: «Anglanglar, i Yaqupning hakimliri, Israil jemetining emirliri! ... »\+bd* — 1-4-ayette sözligüchi belkim peyghember özi. 
\fp  «Yaqup» we «Israil» mushu yerde shübhisizki, ikki padishahliqni teng körsitidu. Mushu ayetke qarighanda, chiriklishish memliketlerning eng yuqiri orunlirigha we sotxanilirigha singip kirgenidi; biraq u padishahi Hezekiyani tilgha almaydu; Hezekiya ixlasmen adem bolup, u özi mushu gunahlardin xaliy bolghan.\f*   
\m
\v 2-3 I yaxshiliqni öch körgüchi,  
\m Yamanliqni yaxshi körgüchiler —  
\m Siler Öz xelqimdin térisini,  
\m Ustixanliridin göshini yulidighan,  
\m Ularning göshini yeydighan,  
\m Térisi soyulghuche üstidin sawaydighan,  
\m Ustixanlirini chaqidighan,  
\m Ularni qazan’gha teyyarlighandek,  
\m Dashqazandiki göshni toghrighandek toghraysiler!   
\m
\v 4 Buningdin kéyin ular Perwerdigargha nida qilidu,  
\m Biraq U ularni anglimaydu;  
\m Ularning qilmishliridiki her türlük qebihliki üchün,  
\m U chaghda U yüzini ulardin qachurup yoshuridu!».   
\b  
\m  
\s1 Saxta peyghemberlerning haligha way!  
\m
\v 5 Perwerdigar Öz xelqini azdurghuchi peyghemberler toghruluq mundaq deydu: —  
\m (Ular chishliri bilen chishleydu,  
\m «Aman-tinchliq!» dep warqiraydu,  
\m Kimerkim ularning gélini maylimisa,  
\m Shulargha qarshi urush hazirlaydu!)\f □ \fr 3:5 \ft \+bd «Kimerkim ularning gélini maylimisa, ...»\+bd* — ibraniy tilida «kimerkim ularning aghzigha bir nerse salmisa,..».\f*  \x + \xo 3:5 \xt Mik. 2:11\x*   
\m
\v 6 — Shunga silerni «alamet körünüsh»ni körmeydighan bir kéche,  
\m Pal salghili bolmaydighan qarangghuluq basidu;  
\m Peyghemberler üchün quyash patidu,  
\m Kün ular üstide qara bolidu;\x + \xo 3:6 \xt Yer. 15:9; Yo. 2:10, 31; 3:15; Am. 8:9\x*   
\m
\v 7 «Alamet körünüshni körgüchiler» shermende bolidu,  
\m Palchilar yerge qaritilidu;  
\m Ularning hemmisi kalpuklirini tosup yüridu;  
\m Chünki Xudadin héch jawab kelmeydu.\f □ \fr 3:7 \ft \+bd «Ularning hemmisi kalpuklirini tosup yüridu...»\+bd* — kalpuklarni tosush adette xijilliqni bildüretti. Uning üstige, Musa peyghemberge bérilgen muqeddes qanun boyiche yuqumluq késel bolghan ademler özining kelgenlikini agahlandurush üchün kalpuklirini tosup «Napak, napak!» dep warqirishi kérek idi. Bu ayet bu saxta peyghemberlerning napak sözlirini étirap qilishi kérek bolidighanliqini bildüridu.\f*   
\m
\v 8 Biraq men berheq Perwerdigarning Rohidin küchke tolghanmen,  
\m Yaqupqa özining itaetsizlikini,  
\m Israilgha uning gunahini jakarlash üchün,  
\m Toghra hökümlerge hem qudretke tolghanmen.   
\m
\v 9 Buni anglanglar, ötünimen, i Yaqup jemetining hakimliri,  
\m Israil jemetining emirliri!  
\m Adil hökümge öch bolghanlar,  
\m Barliq adaletni burmilaydighanlar,\x + \xo 3:9 \xt Am. 5:7; 6:12\x*   
\m
\v 10 Zionni qan töküsh bilen,  
\m Yérusalémni heqqaniyetsizlik bilen quridighanlar!\f □ \fr 3:10 \ft \+bd «Zionni qan töküsh bilen, Yérusalémni heqqaniyetsizlik bilen quridighanlar!»\+bd* — shübhisizki, Yérusalémda nurghun heywetlik imaretler peyda bolghanidi. Biraq hemmisi adaletsizlikke tayinip yasalghan.\f*  \x + \xo 3:10 \xt Ez. 22:27; Zef. 3:3\x*   
\m
\v 11 \add Zionning\add* hakimliri parilar üchün höküm chiqiridu,  
\m Kahinlar «ish heqqi» üchün telim béridu;  
\m «Peyghemberler» pul üchün palchiliq qilidu;  
\m Biraq ular «Perwerdigargha tayinar»mish téxi,  
\m We: — «Perwerdigar arimizda emesmu?  
\m Bizge héch yamanliq chüshmeydu» — déyishidu.\f □ \fr 3:11 \ft \+bd ««Peyghemberler» pul üchün palchiliq qilidu;...»\+bd* — Xudaning peyghemberliri hergiz palchiliq ishlirini qilmaydu, elwette. Heqiqiy peyghemberlerning xizmetliri bilen «palchiliq»ning otturisidiki chong perqler toghruluq «Tebirler»ni körüng.\f*   
\m
\v 12 Shunga silerning wejenglardin Zion téghi étizdek aghdurulidu,  
\m Yérusalém döng-töpilik bolup qalidu,  
\m «Öy jaylashqan tagh» bolsa ormanliqning otturisidiki yuqiri jaylardekla bolidu, xalas.\f □ \fr 3:12 \ft \+bd ««Öy jaylashqan tagh» bolsa ormanliqning otturisidiki yuqiri jaylardekla bolidu, xalas»\+bd* — Mikah öz dewridiki «muqeddes öy» yaki «ibadetxana» démeydu — Ularning gunahliri tüpeylidin u peqet addiy bir «öy» bolup qaldi. 
\fp  Bu ayettiki bésharet belkim Hezekiya padishahni chongqur tesirlendürgen bolushi mumkin. Yüz yildin kéyin ordidiki emirler bésharetning Hezekiyagha bolghan tesirini tilgha élip, öz padishahi Yehoakimgha bésharetni neqil keltüridu («Zion téghi étizdek aghdurulidu, Yérusalém döng-töpilik bolup qalidu»), shuning bilen Yeremiya peyghember ölüm jazasidin qutulup qalghan (Tewrat, «Yeremiya» 26-bab). 
\fp  «Yuqiri jaylar» dégini kinayilik geptur. Chünki Yehudadikiler herdaim «yuqiri jaylar»da butxanilarni sélip shu yerde butlargha choqun’ghan. Lékin shu chaghlarda Yérusalém butqa choqun’ghan jaydek «haram» bolup qalidu, shuningdek ormanliqning kishilerning közige az-paz chéliqidighan bir qismidin ibaret bolidu, xalas!\f*  \x + \xo 3:12 \xt Mik. 3:12\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Axirqi zamanlardiki Yérusalém  
\m
\v 1 Biraq axirqi zamanda, Perwerdigarning öyi jaylashqan tagh taghlarning béshi bolup békitilidu,  
\m Hemme döng-égizliktin üstün qilinip kötürülidu;  
\m Barliq xelqler uninggha qarap éqip kélishidu.\f □ \fr 4:1 \ft \+bd «Axirqi zamanda»\+bd* — ibraniy tilida «künlerning axirida». \+bd «Barliq xelqler uninggha \+bd*\+bdit Perwerdigarning öyige\+bdit* qarap éqip kélishidu» — Tewrat hem Zeburda «(yat) eller» hem «xelqler» bolsa adette Israildin bashqa barliq xelqlerni, yeni «Yehudiy emesler»ni körsitidu. «Mikah» dégen kitabta «yat eller» yaki «xelq-milletler» déyilse, herdaim mushu menini bildüridu.\f*  \x + \xo 4:1 \xt Yesh. 2:2-5\x*   
\m
\v 2 Nurghun qowm-milletler chiqip bir-birige: —  
\m «kélinglar, biz Perwerdigarning téghigha,  
\m Yaqupning Xudasining öyige chiqip kéleyli;  
\m U öz yolliridin bizge ögitidu,  
\m We biz uning izlirida mangimiz» — déyishidu.  
\m Chünki qanun-yolyoruq Ziondin,  
\m Perwerdigarning söz-kalami Yérusalémdin chiqidighan bolidu.   
\m
\v 3 U bolsa köp xelq-milletler arisida höküm chiqiridu,  
\m U küchlük eller, yiraqta turghan ellerning heq-naheqlirige késim qilidu;  
\m Buning bilen ular öz qilichlirini sapan chishliri,  
\m Neyzilirini orghaq qilip soqushidu;  
\m Bir el yene bir elge qilich kötürmeydu,  
\m Ular hem yene urush qilishni ögenmeydu;\f □ \fr 4:3 \ft \+bd «... U bolsa köp xelq-milletler arisida höküm chiqiridu... Ular hem yene urush qilishni ögenmeydu»\+bd* — Yeshaya peyghember öz kitabida mushu ayetlerni (1-3ni) neqil keltüridu («Yesh.», 4:2).\f*   
\m
\v 4 Belki ularning herbiri öz üzüm téli we öz enjür derixi astida olturidu,  
\m We héchkim ularni qorqatmaydu;  
\m Chünki samawiy qoshunlarning Serdari bolghan Perwerdigar Öz aghzi bilen shundaq éytti.\f □ \fr 4:4 \ft \+bd «...ularning herbiri öz üzüm téli we öz enjür derixi astida olturidu»\+bd* — buning köchme menisi belkim her kishi her adem Xudagha shükür éytip, achközlük qilmaydu, dégenlik bolushi mumkin.\f*  \x + \xo 4:4 \xt 1Pad. 5:5\x*   
\m
\v 5 Barliq xelqler öz «ilah»ining namida mangsimu,  
\m Biraq biz Xudayimiz Perwerdigarning namida ebedil’ebedgiche mangimiz.   
\m
\v 6 Shu künide, — deydu Perwerdigar, — Men méyip bolghuchilarni,  
\m Heydiwétilgenlerni we Özüm azar bergenlerni yighimen;\f □ \fr 4:6 \ft \+bd «Men méyip bolghuchilarni, heydiwétilgenlerni we Özüm azar bergenlerni yighimen»\+bd* — «méyip bolghuchi», «heydiwétilgenler» we «Özüm azar bergenler» dégen söz ayalche rodtiki isimlardur; shübhisizki, bu Israilning panahsiz ajiz qizdek bolidighanliqini körsitidu. «Méyip bolghuchi» dégen söz belkim hezriti Yaqup Pelestin’ge qaytqan chaghni, Xudaning uning jahilliqini bir terep qilip méyip qilghandin kéyinki körsetken shepqitini eske keltüridu («Yar.» 32-bab).\f*  \x + \xo 4:6 \xt Qan. 30:3, 4, 5\x*   
\m
\v 7 We méyip bolghuchini bir «qaldi»,  
\m Heydiwétilgenni küchlük bir el qilimen;  
\m Shuning bilen Perwerdigar Zion téghida ular üstidin höküm süridu,  
\m Shu kündin bashlap menggügiche.\f □ \fr 4:7 \ft \+bd «Shu kündin bashlap menggügiche»\+bd* — ibraniy tilida «hazirdin bashlap menggügiche».\f*  \x + \xo 4:7 \xt Dan. 7:14; Zef. 3:19; Luqa 1:33\x*   
\m
\v 8 We sen, i padini közetküchi munar,  
\m — Zion qizining égizliki, \add padishahliq\add* sanga kélidu: —  
\m — Berheq, sanga eslidiki hoquq-hökümranliq kélidu;  
\m Padishahliq Yérusalém qizigha kélidu.\f □ \fr 4:8 \ft \+bd «padini közetküchi munar»\+bd* — belkim Yérusalém we uning emeldarlirini körsitishi mumkin. Chünki ularning rohiy jehettin pütkül Israil («Xudaning padisi»)ning üstige küzetchi, baqquchi bolush mes’uliyiti bar idi. \+bd «Berheq, sanga eslidiki hoquq-hökümranliq kélidu; padishahliq Yérusalém qizigha kélidu»\+bd* — démek, Israil yene padishahliq bolidu, biraq padishah Xuda Özi (Mesih Uning wekili bolghachqa) bolidu (7-ayet).\f*   
\b  
\m  
\s1 Shereptin ilgiri bolghan azab  
\m
\v 9 Emdi sen hazir némishqa nida qilip nale kötürisen?  
\m Sende padishah yoqmidi?  
\m Séning mushawiringmu halak bolghanmidi,  
\m Ayalni tolghaq tutqandek azablar séni tutuwalghanmidi?\x + \xo 4:9 \xt Yer. 8:19\x*   
\m
\v 10 Azabqa chüsh, tolghaq tutqan ayaldek tughushqa tolghinip tirishqin, i Zion qizi;  
\m Chünki sen hazir sheherdin chiqisen,  
\m Hazir dalada turisen,  
\m Sen hetta Babilghimu chiqisen.  
\m Sen ashu yerde qutquzulisen;  
\m Ashu yerde Perwerdigar sanga hemjemet bolup düshmenliringdin qutquzidu.\f □ \fr 4:10 \ft \+bd «Azabqa chüsh, tolghaq tutqan ayaldek tughushqa tolghinip tirishqin, i Zion qizi; chünki sen hazir sheherdin chiqisen, hazir dalada turisen, sen hetta Babilghimu chiqisen»\+bd* — Israil Asuriye teripidin andin Babil (andin kéyin yene Grék we Rim imériyesi) teripidin azab tartidu. Mikah ulargha: Bu azablarni Xudadin kelgen «tolghaq azabliri» dep bilgen bolsanglar, emdi heqiqiy padishah we mushawir (9-ayet) aranglardin tughulushi kérek, deydu. Derweqe Mesih Eysa ular Rim impériyesi teripidin azab tartqanda tughuldi.\f*   
\m
\v 11 We hazir nurghun eller: — «U ayagh asti qilinip bulghansun!  
\m Közimiz Zionning \add izasini\add* körsün!» — dep sanga qarshi jeng qilishqa yighilidu;   
\m
\v 12 Biraq ular Perwerdigarning oylirini bilmeydu,  
\m Uning nishanini chüshenmeydu;  
\m Chünki önchilerni xaman’gha yighqandek U ularni yighip qoydi.\x + \xo 4:12 \xt Yer. 51:33\x*   
\m
\v 13 Ornungdin turup xamanni tep, i Zion qizi,  
\m Chünki Men münggüzüngni tömür, tuyaqliringni mis qilimen;  
\m Nurghun ellerni soqup pare-pare qiliwétisen;  
\m Men ularning ghenimitini Perwerdigargha,  
\m Ularning mal-dunyalirini pütkül yer-zémin Igisige béghishlaymen.\f □ \fr 4:13 \ft \+bd «Ornungdin turup xamanni tep, i Zion qizi, chünki Men münggüzüngni tömür, tuyaqliringni mis qilimen; nurghun ellerni soqup pare-pare qiliwétisen...»\+bd* — 11-13-ayettiki ishlar Israil Babildin qutquzulup (10-ayet) Qanaan’gha qaytip kelgendin kéyin yüz bérishi kérek. Wehiy miladiyedin ilgiriki 3- we -2-esirde «Makkabiylar» dewride qismen emelge ashurulghini bilen, toluq emelge ashurulush axirqi zamanlarda bolush kérek.\f*  \x + \xo 4:13 \xt Zek. 4:14; 6:5\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Azabliq künlerde Mesih tughulidu we Israilni qutquzidu  
\m
\v 1 Emdi özünglar qoshun-qoshun bolup yighilinglar, i qoshun qizi;  
\m Chünki birsi bizni muhasirige aldi;  
\m Ular Israilning hakim-soraqchisining mengzige hasa bilen uridu;\f □ \fr 5:1 \ft \+bd «Emdi özünglar qoshun-qoshun bolup yighilinglar»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Emdi öz-özünglarni késip tilenglar!» (démek, qattiq qayghu-hesretni bildürüsh üchün). \+bd «... Qoshun-qoshun bolup yighilinglar, i qoshun qizi»\+bd* — «qoshun qizi» dégen sirliq söz Yérusalémdikilerni körsitidu; bésharet emelge ashurulghanda Yérusalémdikilerning hemmisining esker bolidighanliqini bildürürüshi mumkin. \+bd «Chünki birsi bizni muhasirige aldi; ular Israilning hakim-soraqchisining mengzige hasa bilen uridu»\+bd* — bu «muhasire» belkim ikki muhasirini körsitishi mumkin: (1) Asuriye impériyesining Yérusalémgha bolghan muhasirisi; shu chaghda birsi Hezekiya padishahning «mengzige hasa bilen urghan»mikin? (2) axirqi zamandiki «nurghun eller»ning muhasirisi (4:11-13ni körüng). Bu ikki tehlil toghra bolsa ayetning ikkinchi jümlisidiki «u»: (1) Asuriye padishahini we kéyin: (2) axirqi zamandiki dejjalni körsitidu.\f*   
\m
\v 2 (Sen, i Beyt-Lehem-Efratah, Yehudadiki minglighan \add sheher-yézilar\add* arisida intayin kichik bolghan bolsangmu,  
\m Sendin Men üchün Israilgha Hakim Bolghuchi chiqidu;  
\m Uning \add huzurumdin\add* chiqishliri qedimdin,  
\m Yeni ezeldin bar idi)\f □ \fr 5:2 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Sen, i Beyt-Lehem-Efratah, Yehudadiki minglighan sheher-yézilar arisida intayin kichik bolghan bolsangmu, sendin men üchün Israilgha Hakim Bolghuchi chiqidu; uning huzurumdin chiqip-kirishliri qedimdin, yeni ezeldin bar idi\+bdit*» — démisekmu, bu Mesih Eysani körsitidu. U: (1) «Beyt-Lehem» dégen kichik yézida tughulghan; (2) shuning bilen bir waqitta u Xudaning «Kalami» bolup, Xuda uning wasitisi arqiliq hemme mewjudatlarni yaratqanidi («Yh.» 1:1-4), Mesih uning yénidin «ezeldin tartip» Xudaning iradisini beja keltürüshke chiqip-kirip turghanidi.\f*  \x + \xo 5:2 \xt Mat. 2:6; Yuh. 7:42; Yar.3:8; 7:12; 14:18; 16:7; Mis.3:4; Yuh. 13:3\x*   
\m
\v 3 Shunga tolghaq tutqan ayal tughup bolghuche,  
\m U ularni \add düshmenlirige\add* tashlap qoyidu;  
\m Shu chaghda Uning qérindashliri bolghan qaldisi Israillarning yénigha qaytip kélidu.\f □ \fr 5:3 \ft \+bd «U ularni düshmenlirige tashlap qoyidu»\+bd* — yaki «ularni tashlap qoyidu». \+bd «shunga tolghaq tutqan ayal tughup bolghuche, U ularni (düshmenlirige) tashlap qoyidu»\+bd* — démek, bésharet boyiche «Mesih» tughulghuche Xuda Israilni yat ellerning hökümranliqi astigha tapshuridu, ular bashqa ellerning hakimiyiti astida turidu; shuningdek ular japa we azab tartidu. \+bd «Shu chaghda Uning (Mesihning) qérindashliri bolghan qaldisi Israillarning yénigha qaytip kélidu»\+bd* — ayetke qarighanda Mesihning tughulushi Xudagha sadiq bolghan bir «qaldisi», yeni «uning qérindashliri» Pelestin zéminigha qaytip kélishi bilen baghliq; tarixtin bilimizki, Xudaning «qaldisi»ning «qaytip kélish»i Mesih tughulushtin ilgiri idi (miladiyedin ilgiriki 520-yili).\f*   
\m
\v 4 U bolsa Perwerdigarning küchi bilen,  
\m Perwerdigar Xudasining namining heywitide padisini béqishqa ornidin turidu;  
\m Shundaq qilip ular mezmut turup qalidu;  
\m Chünki U shu chaghda yer yüzining qerilirigiche ulugh dep bilinidu.   
\m
\v 5 We bu adem aram-xatirjemlikimiz bolidu;  
\m Asuriyelik zéminimizgha bösüp kirgende,  
\m Ordilirimizni dessep cheyligende,  
\m Biz uninggha qarshi yette xelq padichisini,  
\m Sekkiz qabiliyetlik yétekchini chiqirimiz;\x + \xo 5:5 \xt Yesh. 9:5\x*   
\m
\v 6 Ular Asuriye zéminini qilich bilen,  
\m Nimrodning zéminini ötkelliride xarabe qilidu;  
\m We Asuriyelik zéminimizgha bösüp kirgende,  
\m Chégrimiz ichini cheyligende,  
\m U adem bizni uning qolidin qutquzidu.\f □ \fr 5:6 \ft \+bd «Ular Asuriye zéminini qilich bilen, Nimrodning zéminini ötkelliride xarabe qilidu»\+bd* — «Nimrod» bolsa Babil shehirining asaschisi idi. \+bd «Asuriyelik zéminimizgha bösüp kirgende, chégrimiz ichini cheyligende, u adem bizni uning qolidin qutquzidu»\+bd* — axirqi zamanda Mesih Israilni (ular towa qilghandin kéyin) barliq düshmenliridin qutquzidu.\f*   
\m
\v 7 We Yaqupning qaldisi nurghun xelqler arisida Perwerdigardin chüshken shebnemdek bolidu,  
\m Chöp üstige yaghqan yamghurlardek bolidu;  
\m Bular insan üchün kéchikmeydu,  
\m Adem balilirining \add ejrini\add* kütüp turmaydu.\f □ \fr 5:7 \ft \+bd «We Yaqupning qaldisi urghun xelqler arisida Perwerdigardin chüshken shebnemdek bolidu, chöp üstige yaghqan yamghurlardek bolidu; bular insan üchün kéchikmeydu, adem balilirining ejrini kütüp turmaydu»\+bd* — bu oxshitishning asasiy menisi: «ademlerning herqandaq ish-paaliyetliri shebnem we yamghurgha héchqandaq tesir yetküzelmeydu; ular chüshüshi üchün ademlerning herikitini kütmeydu. Shebnem we yamghur beribir peqet Xudaning orunlashturushi bilen chüshidu»; kelgüside Xuda Öz méhir-shepqiti bilen Yaqup jemetini dunyadiki barliq ellerni (ular héch ish-paaliyetlerni qilmayla) oyghitidighan we yéngilaydighan bir beriket qilidu.\f*   
\m
\v 8 Yaqupning qaldisi eller arisida,  
\m Yeni nurghun xelqler arisida ormandiki haywanlar arisidiki shirdek bolidu,  
\m Qoy padiliri arisidiki arslandek bolidu;  
\m Shir ötkende ularning arisidin,  
\m Héchkim qutquzup alalmighudek cheylep desseydu,  
\m Titma-tit qilip yirtiwétidu.\f □ \fr 5:8 \ft \+bd «Shir ötkende ularning arisidin, héchkim qutquzup alalmighudek cheylep desseydu, titma-tit qilip yirtiwétidu»\+bd* — «ular» mushu yerde «ormandiki haywanlar» we «qoy padliri»ni (démek, yat ellerni) körsetse kérek.\f*   
\m
\v 9 Qolung küshendiliring üstige kötürülidu,  
\m Barliq düshmenliring üzüp tashlinidu.   
\m
\v 10 Shu künide shundaq boliduki, — deydu Perwerdigar,  
\m Men aranglardin barliq atliringni üzüp tashlaymen,  
\m Jeng harwiliringni halak qilimen.\f □ \fr 5:10 \ft \+bd «Men aranglardin barliq atliringni üzüp tashlaymen, jeng harwiliringni halak qilimen»\+bd* — Xudaning Musa peyghemberge tapshurghan permanliri boyiche, Israillar arisidiki atlar we jeng harwilirini köpeytishke bolmaydu. Xudaning meqsiti shübhisizki, Öz xelqining atlargha, harwilargha emes, belki Xuda Özigila tayinishidin ibarettur («Qan.»17:16, «Zeb.»20:7, «Yesh.31:1»nimu körüng).\f*  \x + \xo 5:10 \xt Hosh. 14:4\x*   
\m
\v 11 Zéminingdiki sheherliringni yoqitimen,  
\m Barliq istihkamliringni ghulitimen.\f □ \fr 5:11 \ft \+bd «Zéminingdiki sheherliringni yoqitimen, barliq istihkamliringni ghulitimen»\+bd* — Xudaning bu ishta bolghan meqsiti barliq atlarni we jeng harwilirini yoqitish meqsitige oxshash bolushi kérek — Israilni peqet Özigila tayandurushtur.\f*   
\m
\v 12 Séhirlerni qolungdin üzüp tashlaymen;  
\m Silerde palchilar bolmaydu.   
\m
\v 13 Men oyma mebudliringni,  
\m «But tüwrük»liringlarni otturungdin üzüp tashlaymen;  
\m Sen öz qolungning yasighinigha ikkinchi bash urmaysen.   
\m
\v 14 Arangdin «Ashérah»liringni yuluwétimen,  
\m We sheherliringni halak qilimen; \f □ \fr 5:14 \ft \+bd «Arangdin «Ashérah»liringni yuluwétimen»\+bd* — «Ashérah»lar belkim butpereslikke béghishlan’ghan derexlikler idi. Derexler but sheklige oyulghan yaki neqishlen’gen bolushi mumkin idi. \+bd «we sheherliringni halak qilimen»\+bd* — «sheherliring»ning bashqa bir terjimisi: «qanliq qurban’gahliring».\f*   
\m
\v 15 We \add Manga\add* qulaq salmighan ellerning üstige achchiq we derghezep bilen intiqamni yürgüzimen.   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Bésharetler 3-qatar •••• Xudaning dewasi  
\m
\v 1 Perwerdigarning néme dewatqinini hazir anglanglar: —  
\m «Ornungdin tur, taghlar aldida dewayingni bayan qil,  
\m Égizliklerge awazingni anglatqin».\f □ \fr 6:1 \ft \+bd «Ornungdin tur, taghlar aldida dewayingni bayan qil, égizliklerge awazingni anglatqin»\+bd* — bu sözler Mikahning özige (Israillar anglisun dep) éytilghan. Qedimki taghlar we döng-égizlikler mushu dewada Xudaning wediliride turghanliqigha guwahliq béridu («Qan.» 4:26, «Yesh.» 1:2ni körüng).\f*   
\m
\v 2 «I taghlar,  
\m We siler, yer-zéminning özgermes ulliri,  
\m Perwerdigarning dewasini anglanglar;  
\m Chünki Perwerdigarning Öz xelqi bilen bir dewasi bar,  
\m U Israil bilen munaziliship eyibini körsetmekchi;\x + \xo 6:2 \xt Hosh. 4:1\x*   
\m
\v 3 I xelqim, Men sanga zadi néme qildim?  
\m Séni néme ishta bizar qiliptimen?  
\m Méning xataliqim toghruluq guwahliq bérishkin!   
\m
\v 4 Chünki Men séni Misir zéminidin élip chiqardim,  
\m Séni qulluq makanidin hörlükke qutquzdum;  
\m Aldingda yétekleshke Musa, Harun we Meryemlerni ewettim.\x + \xo 6:4 \xt Mis. 12:51; 14:30; 20:2\x*   
\m
\v 5 I xelqim, Perwerdigarning heqqaniyliqlirini bilip yétishinglar üchün,  
\m Moab padishahi Balakning qandaq niyitining barliqini,  
\m Béorning oghli Balaamning uninggha qandaq jawab bergenlikini,  
\m Shittimdin Gilgalghiche néme ishlar bolghanliqini hazir ésinglargha keltürünglar.\f □ \fr 6:5 \ft \+bd «I xelqim... Moab padishahi Balakning qandaq niyitining barliqini, Béorning oghli Balaamning uninggha qandaq jawab bergenlikini, Shittimdin Gilgalghiche néme ishlar bolghanliqini hazir ésinglargha keltürünglar»\+bd* — Xuda Shittimde Israillarning butpereslikini jazalighan, andin ularni kechürüm qilghan; U Gilgalda möjize yaritip, ularni Iordan deryasidin ötközgen. Emdi hazir oxshash ishlar bolmamdu — ular xalisila, butperesliktin towa qilip, Xudaning nijatini körüdighan bolidu. Tilgha élin’ghan weqeler «Chöl.» 24-, 25-bab, we «Yeshua» 1-5-bablarda xatirilen’gen.\f*  \x + \xo 6:5 \xt Chöl. 22:5; 23:7; 25; Ye. 5\x*   
\b  
\m
\v 6 — Men emdi némini kötürüp Perwerdigar aldigha kélimen?  
\m Némem bilen Hemmidin Aliy Bolghuchi Xudaning aldida égilimen?  
\m Uning aldigha köydürme qurbanliqlarni,  
\m Bir yilliq mozaylarni élip kélemdim?   
\m
\v 7 Perwerdigar minglighan qochqarlardin,  
\m Tümenligen zeytun méyi deryaliridin huzur alamdu?  
\m Itaetsizlikim üchün tunji balamni,  
\m Ténimning pushtini jénimning gunahigha atamdimen!?\f □ \fr 6:7 \ft \+bd «Ténimning pushtini jénimning gunahigha atamdimen!?»\+bd* — ibraniy tilida «ténimning méwisini jénimning gunahigha atamdimen!?».\f*   
\m
\v 8 I insan, U sanga néme ishning yaxshi ikenlikini körsetti,  
\m Berheq, Perwerdigar sendin néme telep qilghanliqini körsetti —  
\m Adaletni yürgüzüsh,  
\m Méhribanliqni söyüsh,  
\m Séning Xudaying bilen bille kemterlik bilen méngishtin bashqa yene néme ishing bolsun?\x + \xo 6:8 \xt Qan. 10:12\x*   
\b  
\m  
\s1 Dewaning dawami, höküm chiqirish  
\m
\v 9 Perwerdigarning awazi sheherge xitab qilip chaqiridu;  
\m (Pem-danaliq bolsa naminggha hörmet bilen qaraydu!)  
\m Emdi höküm paliqini we uni Békitkinini anglanglar: —\f □ \fr 6:9 \ft \+bd «Emdi höküm paliqini we uni békitkinini anglanglar!»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Emdi i qebile we sheher jamaiti, anglanglar!».\f*   
\m
\v 10 Rezil ademning öyide rezilliktin alghan bayliqlar yene barmidu?  
\m Kem ölcheydighan yirginchlik ölchem yene barmidu?\f □ \fr 6:10 \ft \+bd «Rezil ademning öyide rezilliktin alghan bayliqlar yene barmidu? Kem ölcheydighan yirginchlik ölchem yene barmidu?...»\+bd* — 10-15-ayetlerde xatirilen’gen Israilning qilmishliri yuqiriqi 8-ayettiki sözning eksi bolidu (adaletni yürgüzüsh, méhribanliqni söyüsh, kemterlerche Xuda bilen bille méngish). Mushu ayettiki «ölchem» ibraniy tilida «efah» bolidu.\f*   
\m
\v 11 Biadil taraza bilen,  
\m Bir xalta saxta taraza tashliri bilen pak bolalamdim?\f □ \fr 6:11 \ft \+bd «Biadil taraza bilen, bir xalta saxta taraza tashliri bilen pak bolalamdim?»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Biadil tarazini, bir xalta saxta taraza tashlirini tutup turghan ademlerni pak hésabliyalamdim?».\f*  \x + \xo 6:11 \xt Hosh. 12:8\x*   
\m
\v 12 Chünki sheherning bayliri zorawanliq bilen tolghan,  
\m Uning ahalisi yalghan gep qilidu,  
\m Ularning aghzidiki tili aldamchidur. \x + \xo 6:12 \xt Yer. 9:7\x*   
\m
\v 13 Shunga Men séni urup késel qilimen,  
\m Gunahliring tüpeylidin séni xarabe qilimen.   
\m
\v 14 Yeysen, biraq toyunmaysen,  
\m Otturangda ach-boshluq qalidu,  
\m Sen mülküngni élip yötkimekchi bolisen,  
\m Biraq saqliyalmaysen;  
\m Saqlap qaldurghining bolsimu, uni qilichqa tapshurimen.\f □ \fr 6:14 \ft \+bd «Yeysen, biraq toyunmaysen, otturangda ach-boshluq qalidu»\+bd* — bezi alimlar bu ibare tolghaq késili «dizéntériye»ni körsitidu, dep qaraydu. \+bd «Sen mülküngni élip yötkimekchi bolisen, biraq saqliyalmaysen; saqlap qaldurghining bolsimu, uni qilichqa tapshurimen»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «sen tolghaqqa kélisen, biraq balini tughmaysen; tughsangmu, balangni qilichqa tapshurimen».\f*  \x + \xo 6:14 \xt Hosh. 4:10\x*   
\m
\v 15 Tériysen, biraq hosul almaysen;  
\m Zeytunlarni cheyleysen, biraq özüngni méyini sürtüp mesih qilalmaysen,  
\m Yéngi sharabni cheylep chiqirisen,  
\m Biraq sharab ichelmeysen.\x + \xo 6:15 \xt Qan. 28:38; Hag. 1:6\x*   
\m
\v 16 Chünki «Omrining belgilimiliri»ni,  
\m «Ahabning jemetidikiler qilghanliri»ni tutisen;  
\m Sen ularning nesihetliride mangisen,  
\m Shuning bilen Men séni xarabe,  
\m Sende turuwatqanlarning hemmisi isqirtish obyékti qilimen;  
\m Sen xelqimdiki shermendichilikni kötürisen.\f □ \fr 6:16 \ft \+bd «Chünki «Omrining belgilimiliri»ni, «Ahabning jemetidikiler qilghanliri»ni tutisen»\+bd* — Omri Israilning intayin rezil padishahi bolup, nurghunlighan butlarni yasap, Israilni bulargha choqunushqa buyrughan. Ahab uningdin téximu rezillikke ötüp, butpereslikke pahishiwazliq, «insan qurbanliqi», puqralarni bulang-talang qilish we qatilliqni qoshqanidi. («1Pad.» 16-22-bablarni körüng). \+bd «Sende turuwatqanlarning hemmisi isqirtish obyékti qilimen»\+bd* — mushu yerde «isqirtish» mazaq qilishni bildüridu.\f*  \x + \xo 6:16 \xt 1Pad. 16:25, 26, 30-34\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Peyghemberning azablinishliri  
\m
\v 1 Méning halimgha way! Chünki men xuddi yazdiki méwiler yighilip,  
\m Üzüm hosulidin kéyinki wasangdin kéyin ach qalghan birsige oxshaymen,  
\m Yégüdek sapaq yoqtur;  
\m Jénim teshna bolghan tunji enjür yoqtur!   
\m
\v 2 Ixlasmen kishi zémindin yoqap ketti,  
\m Ademler arisida durus birsimu yoqtur;  
\m Ularning hemmisi qan töküshke paylimaqta,  
\m Herbiri öz qérindishini tor bilen owlaydu.\x + \xo 7:2 \xt Zeb. 12:1-2; Hosh. 4:1\x*   
\m
\v 3 Rezillikni puxta qilish üchün,  
\m Ikki qoli uninggha teyyarlan’ghan;  
\m Emir «inam»ni soraydu,  
\m Soraqchimu shundaq;  
\m Mötiwer janab bolsa öz jénining nepsini ashkara éytip béridu;  
\m Ular jem bolup rezillikni toqushmaqta.\f □ \fr 7:3 \ft \+bd «Mötiwer janab bolsa öz jénining nepsini ashkara éytip béridu»\+bd* — «mötiwer jabab» belkim padishahni wasitilik körsitidu.\f*  \x + \xo 7:3 \xt Mik. 2:1; 3:11\x*   
\m
\v 4 Ularning eng ésili xuddi jighandek,  
\m Eng durusi bolsa, shoxiliq tosuqtin betterdur.  
\m Emdi közetchiliring \add qorqup\add* kütken kün,  
\m Yeni \add Xuda\add* sanga yéqinlap jazalaydighan küni yétip keldi;  
\m Ularning alaqzade bolup kétidighan waqti hazir keldi.\f □ \fr 7:4 \ft \+bd «Ularning eng ésili xuddi jighandek, eng durusi bolsa, shoxiliq tosuqtin betterdur»\+bd* — «eng ésili» adaletni burmilimaydu, peqet uninggha tosalghu bolidu! \+bd «Xuda sanga yéqinlap jazalaydighan küni...»\+bd* — ibraniy tilida «séning yoqlinidighan kününg» déyilidu.\f*   
\m
\v 5 Ülpitingge ishenme,  
\m Jan dostunggha tayanma;  
\m Aghzingning ishikini quchiqingda yatquchidin yépip yür.   
\m
\v 6 Chünki oghul atisigha bihörmetlik qilidu,  
\m Qiz anisigha,  
\m Kélin qéyn anisigha qarshi qozghilidu;  
\m Kishining düshmenliri öz öyidiki ademliridin ibaret bolidu.\x + \xo 7:6 \xt Ez. 22:7; Mat. 10:21, 35, 36; Luqa 12:53\x*   
\m
\v 7 Biraq men bolsam, Perwerdigargha qarap ümid baghlaymen;  
\m Nijatimni bergüchi Xudani kütimen;  
\m Méning Xudayim manga qulaq salidu.   
\b  
\m  
\s1 Axirqi zaman toghruluq ümid — Xudaning «qaldisi» söz qilidu  
\m
\v 8 Manga qarap xush bolup ketme, i düshminim;  
\m Gerche men yiqilip ketsemmu, yene qopimen;  
\m Qarangghuluqta oltursam, Perwerdigar manga yoruqluq bolidu.\f □ \fr 7:8 \ft \+bd «Manga qarap xush bolup ketme, i düshminim;...»\+bd* — mushu yerdiki «düshminim» hem 10-ayettiki «u» dégenler «ayalche rod»ta kelgen bolghachqa, bésharet Yérusalémning Asuriyege gep qilghanliqini, yaki bolmisa axirqi zamandiki düshmini Babilgha gep qilidighanliqini körsetse kérek.\f*   
\m
\v 9 Men Perwerdigarning ghezipige chidap turimen —  
\m Chünki men Uning aldida gunah sadir qildim —  
\m U méning dewayimni sorap, men üchün höküm chiqirip yürgüzgüche kütimen;  
\m U méni yoruqluqqa chiqiridu;  
\m Men Uning heqqaniyliqini körimen.\x + \xo 7:9 \xt Zeb. 9:5-7; Zeb. 43:1-2; Yer. 50:34\x*   
\m
\v 10 We méning düshminim buni köridu,  
\m Shuning bilen manga: «Perwerdigar Xudaying qéni» dégen ayalni shermendilik basidu;  
\m Méning közüm uning \add meghlubiyitini\add* köridu;  
\m U kochidiki patqaqtek dessep cheylinidu.\x + \xo 7:10 \xt Zeb. 79:10; 115:2; Yo. 2:17\x*   
\b  
\m  
\s1 Xudaning jawabi  
\m
\v 11 — Séning tam-sépilliring qurulidighan künide,  
\m Shu künide sanga békitilgen pasiling yiraqlargha yötkilidu.   
\m
\v 12 Shu künide ular yéninggha kélidu;  
\m — Asuriyedin, Misir sheherliridin,  
\m Misirdin \add Efrat\add* deryasighiche, déngizdin déngizghiche we taghdin taghghiche ular yéninggha kélidu.   
\m
\v 13 Biraq yer yüzi bolsa özining üstide turuwatqanlar tüpeylidin,  
\m Yeni ularning qilmishlirining méwisi tüpeylidin xarabe bolidu. \x + \xo 7:13 \xt Yer. 21:14\x*   
\b  
\m  
\s1 Xudaning «qaldisi»ning duasi  
\m
\v 14 — Öz xelqingni, yeni ormanda, Karmel otturisida yalghuz turuwatqan Öz mirasing bolghan padini,  
\m Tayaq-hasang bilen ozuqlandurghaysen;  
\m Qedimki künlerdikidek,  
\m Ular Bashan hem Giléad chimenzarlirida qaytidin ozuqlansun!\f □ \fr 7:14 \ft \+bd «... ormanda, Karmel otturisida yalghuz turuwatqan öz mirasing bolghan pada...»\+bd* — «Karmel» bolsa Israilning eng baraqsan, eng ésil ormanliq rayoni.\f*  \x + \xo 7:14 \xt Mik. 5:3\x*   
\b  
\m  
\s1 Xudaning jawabi  
\m
\v 15 — Sen Misir zéminidin chiqqan künlerde bolghandek,  
\m Men ulargha karamet ishlarni körsitip bérimen.\x + \xo 7:15 \xt Yo. 2:26\x*   
\m
\v 16 Eller buni körüp barliq heywisidin xijil bolidu;  
\m Qolini aghzi üstige yapidu,  
\m Qulaqliri gas bolidu;   
\m
\v 17 Ular yilandek topa-changni yalaydu;  
\m Yer yüzidiki ömiligüchilerdek öz töshükliridin titrigen péti chiqidu;  
\m Ular qorqup Perwerdigar Xudayimizning yénigha kélidu,  
\m We séning tüpeylingdinmu qorqidu.\x + \xo 7:17 \xt Zeb. 72:9; Yesh. 49:32\x*   
\m
\v 18 Qebihlikni kechüridighan,  
\m Öz mirasi bolghanlarning qaldisining itaetsizlikidin ötidighan Tengridursen,  
\m U achchiqini menggüge saqlawermeydu,  
\m Chünki U méhir-muhebbetni xushalliq dep bilidu.  
\m Kim sanga tengdash ilahdur?\f □ \fr 7:18 \ft \+bd «Kim Sanga tengdash Ilahdur?»\+bd* — «Mikah» dégen isim, ibraniy tilida «kim Xudagha tengdash?» dégen menide.\f*  \x + \xo 7:18 \xt Mis. 34:6, 7; Zeb. 103:9\x*   
\m
\v 19 — U yene bizge qarap ichini aghritidu;  
\m Qebihliklirimizni U dessep cheyleydu;  
\m Sen ularning barliq gunahlirini déngiz teglirige tashlaysen.   
\m
\v 20 — Sen qedimki künlerdin béri ata-bowilirimizgha qesem qilghan heqiqet-sadaqetni Yaqupqa,  
\m Özgermes muhebbetni Ibrahimgha yetküzüp körsitisen.