\id JDG
\h Batur Hakimlar 
\toc1 Batur Hakimlar 
\toc2 Batur Hakimlar 
\toc3 Hak. 
\mt1 Batur Hakimlar  
\c 1
\s1 Israillarning Qanaaniylar bilen jeng qilip, zéminini qismen igilishi  
\m
\v 1 We Yeshua wapat bolghandin kéyin shundaq boldiki, Israillar Perwerdigardin: — Bizdin kim awwal chiqip Qanaaniylar bilen soqushsun? — dep soridi.\f □ \fr 1:1 \ft \+bd «We Yeshua wapat bolghandin kéyin shundaq boldiki...»\+bd* — mushu jümle «We» dégen söz bilen bashlinip, «Batur Hakimlar» dégen kitabning «Yeshua» dégen kitab bilen zich baghlan’ghanliqini körsitidu. «Yeshua» 24:33-ayetni körüng. Mezkur kitab «Yeshua» dégen kitabning dawamidur.\f*  \x + \xo 1:1 \xt Hak. 20:18\x*   
\m
\v 2 Perwerdigar söz qilip: — Yehuda chiqsun; mana, Men zéminni uning qoligha tapshurdum, — dédi.\f □ \fr 1:2 \ft \+bd «Yehuda»\+bd* — mushu yerde Yehuda qebilisini körsitidu.\f*   
\m
\v 3 U waqitta Yehuda akisi Shiméon’gha: — Sen méning bilen bille Qanaaniylar bilen soqushushqa, manga chek tashlinip miras qilin’ghan zémin’gha chiqsang, menmu sanga chek tashlinip miras qilin’ghan zémin’gha sen bilen bille chiqip \add soqushimen\add*, déwidi, Shiméon uning bilen bille chiqti.\f □ \fr 1:3 \ft \+bd «Shiméon»\+bd* — mushu yerde Shiméon qebilisini körsitidu. \+bd «Sen méning bilen bille Qanaaniylar bilen soqushushqa, manga chek tashlinip miras qilin’ghan zémin’gha chiqsang,....»\+bd* — mushu ayettiki «sen», «men», «manga», «uning» dégenler qebilidiki köp ademlerni köristidu.\f*   
\m
\v 4 Yehuda u yerge chiqqanda, Perwerdigar Qanaaniylar we Perizziylerni ularning qoligha tapshurdi. Shuning bilen ular Bézek dégen jayda ularni urup qirip, on ming adimini öltürdi.  
\v 5 Ular Bézekte Adoni-Bézek dégen padishah bilen uchriship qélip, uning bilen soqushup Qanaaniylar bilen Perizziylerni urup qirdi. \f □ \fr 1:5 \ft \+bd «Adoni-Bézek»\+bd* — belkim shu padishahning ismi emes, belkim uning unwani bolushi mumkin; menisi «Bézekning emiri».\f*  
\v 6 Adoni-bézek qachti, ular qoghlap bérip, uni tutuwélip, qollirining chong barmiqi bilen putlirining chong barmiqini késiwetti.  
\v 7 Shuning bilen Adoni-Bézek: — Eyni chaghda qollirining chong barmiqi bilen putlirining chong barmiqi késiwétilgen yetmish padishah dastixinimning tégidiki uwaqlarni térip yégenidi. Mana emdi Xuda méning qilghanlirimni özümge yandurdi, dédi.  
\m Andin ular uni Yérusalémgha élip bardi, kéyin u shu yerde öldi.\f □ \fr 1:7 \ft \+bd «...Andin ular \+bd*\+bdit Adoni-Bézekni\+bdit* Yérusalémgha élip bardi, kéyin u shu yerde öldi» — Yehuda we Shiméonlarning Adoni-Bézekni tirik qaldurushi Musa peyghember we Yeshua peyghemberning bu taipiler toghrisida tapilighinigha xilap idi (mesilen, «Qan.» 7:16, «Ye.» 10:40, 11:12).\f*   
\b  
\m
\v 8 Yehudalar Yérusalémgha hujum qilip sheherni ishghal qildi; ular u yerde olturghuchilarni qilichlap qirip, sheherge ot qoyuwetti.   
\m
\v 9 Andin Yehudalar chüshüp, taghliq rayon, jenubdiki Negew we Shefelah oymanliqida turuwatqan Qanaaniylar bilen soqushti.\x + \xo 1:9 \xt Ye. 10:36; 11:21; 15:13\x*   
\m
\v 10 Andin Yehudalar Hébrondiki Qanaaniylargha hujum qilip, Shéshay, Ahiman we Talmaylarni urup qirdi (ilgiri Hébron «Kiriat-Arba» dep atilatti). \f □ \fr 1:10 \ft \+bd «Shéshay, Ahiman we Talmaylar»\+bd* — bu üch adem gigant idi («Ye.» 15:14).\f*  \x + \xo 1:10 \xt Ye. 15:14\x*  
\v 11 Andin ular u yerdin chiqip, Debirde turuwatqanlargha hujum qildi (ilgiri Debir «Kiriat-Sefer» dep atilatti).\x + \xo 1:11 \xt Ye. 15:15-19.\x*   
\b  
\m
\v 12 Kaleb: — Kimki Kiriat-Seferge hujum qilip uni alsa, uninggha qizim Aksahni xotunluqqa bérimen, dégenidi.   
\m
\v 13 Kalebning ukisi Kénazning oghli Otniyel uni ishghal qildi, Kaleb uninggha qizi Aksahni xotunluqqa berdi.  
\v 14 We shundaq boldiki, qiz \add yatliq bolup\add* uning qéshigha barar chaghda, érini atisidin bir parche yer sorashqa ündidi. Aksah éshektin chüshüshige Kaleb uningdin: — Séning néme teliping bar? — dep soridi.\f □ \fr 1:14 \ft \+bd «Aksah éshektin chüshüshige Kaleb uningdin ... soridi»\+bd* — bu ish sel sirliq tuyulidu. Némishqa otniyelning özi bu telepni qoymaydu? Aksah toygha barghanda uning atisimu uninggha hemrah bolup barghan bolsa kérek; shuning bilen Otniyelningkige barghanda Aksah özi aldirap kétip biwasite atisigha shu telepni qoyghan bolsa kérek.\f*   
\m
\v 15 U jawab bérip: — Méni alahide bir beriketligeysen; sen manga Negewdin \add qaghjiraq\add* yer bergenikensen, manga birnechche bulaqnimu bergeysen, dédi. Shuni déwidi, Kaleb uninggha üstün bulaqlar bilen astin bulaqlarni berdi.\f □ \fr 1:15 \ft \+bd «sen manga Negewdin qaghjiraq yer bergenikensen»\+bd* — ibraniy tilida peqet «sen manga Negewdin yer bergenikensen...» déyilidu. Emeliyette Debir dégen sheher Negewde emes (Negew Yehudaning jenubiy teripidiki chöllük idi); belki taghliq rayonda idi. Lékin etrapida su az bolghachqa, Aksah shu yerni «Negewdek (démek, qaghjiraq) bir yer» dep puritidu.\f*   
\b  
\m
\v 16 Musaning qéynatisining ewladliri bolghan Kéniyler Yehudagha qoshulup «Hormiliq Sheher»din chiqip Aradning jenub teripidiki Yehuda chölige bérip, shu yerdiki xelq bilen bille turghanidi.\f □ \fr 1:16 \ft \+bd «Hormiliq Sheher»\+bd* — Yérixoning bashqa bir nami. Yeshua Yérixo shehirini xarabe qilghanidi («Ye.» 6:24); shunga «Hormiliq Sheher» mushu yerde Yérixoning etraplirini körsetse kérek. \+bd «Musaning qéynatisining ewladliri bolghan Kéniyler Yehudagha qoshulup ... shu yerdiki xelq bilen bille turghanidi»\+bd* — bu xewerni bérishning sewebi Kéniylerning Yehuda qebilisidikilerge bolghan amraqliqini körsitishtin ibaret bolsa kérek.\f*   
\m
\v 17 Yehuda bolsa akisi Shiméon bilen bille bérip, Zefat shehiride turuwatqan Qanaaniylarni urup qirip, sheherni mutleq weyran qildi; shuning bilen sheherning ismi «Xormah» dep atalghan.\f □ \fr 1:17 \ft \+bd «Hormah»\+bd* — buning menisi «weyran qilish».\f*   
\m
\v 18 Andin Yehudalar Gaza bilen uning etrapini, Ashkélon bilen uning etrapini, Ekron bilen uning etrapini igilidi.  
\v 19 Perwerdigar Yehuda bilen bille bolghach, ular taghliq yurtni meghlup qilip aldi; lékin jilghidikilerni bolsa, ularning tömür jeng harwiliri bolghachqa, ularni zéminidin qoghliwételmidi.\f □ \fr 1:19 \ft \+bd «...jilghidikiler»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «... töwen yurttikiler».\f*   
\m
\v 20 Ular Musaning buyrughinidek Hébronni Kalebke berdi. Shuning bilen Kaleb Anakning üch oghlini u yerdin qoghliwetti.\x + \xo 1:20 \xt Chöl. 14:24; Ye. 14:13\x*   
\b  
\m
\v 21 Lékin Binyaminlar bolsa Yérusalémda olturuwatqan Yebusiylarni qoghlap chiqiriwételmidi; shunga ta bügün’giche Yebusiylar Binyaminlar bilen Yérusalémda bille turmaqta.   
\b  
\m
\v 22 Yüsüpning jemeti Beyt-Elge hujum qildi; Perwerdigar ular bilen bille idi.  
\v 23 Yüsüpning jemeti Beyt-Elning ehwalini bilip kélishke charlighuchilarni ewetti (ilgiri sheherning nami Luz idi). \x + \xo 1:23 \xt Yar. 28:19\x*  
\v 24 Charlighuchilar sheherdin bir kishining chiqip kéliwatqinini bayqap uninggha: — Sheherge kiridighan yolni bizge körsitip qoysang, sanga shapaet körsitimiz, — dédi.   
\m
\v 25 Shuning bilen shu kishi sheherge kiridighan yolni ulargha körsitip qoydi. Ular bérip sheherdikilerni urup qilichlidi; lékin u adem bilen ailisidikilerni aman qoydi. \f □ \fr 1:25 \ft \+bd «... shu kishi sheherge kiridighan yolni ulargha körsitip qoydi»\+bd* — Yüsüpning jemetidikiler sheherni alliqachan qorshiwalghanidi; bu kishi sheherge kiridighan mexpiy yolni körsitip qoyghan oxshaydu.\f*  
\v 26 U adem kéyin Hittiylarning zéminigha bérip, shu yerde bir sheher berpa qilip, namini Luz dep atidi. Ta bügün’giche uning nami shundaq atalmaqta.   
\m
\v 27 Lékin Manassehler bolsa Beyt-Shéanni we uninggha qarashliq kentlerni, Taanaqni we uninggha qarashliq kentlerni ishghal qilmidi; ular Dor we uninggha qarashliq kentlerdiki xelqni, Ibléam we uninggha qarashliq kentlerdiki xelqni, Mégiddo we uninggha qarashliq kentlerdiki xelqni qoghliwetmidi, zéminni almidi; Qanaaniylar shu zéminda turuwérishke bel baghlighanidi. \f □ \fr 1:27 \ft \+bd «Manassehler»\+bd* — oqurmenlerning éside barki, Yüsüp qebilisi Manasseh qebilisi we Efraim qebilisi dep ikkige bölünetti.\f*  \x + \xo 1:27 \xt Ye. 17:11, 12\x*  
\v 28 Israil barghanséri kücheygechke Qanaaniylarni özlirige hasharchi qilip béqindurdi, lékin ularni öz yerliridin pütünley qoghliwetmidi.   
\m
\v 29 Efraimlarmu Gezerde turuwatqan Qanaaniylarni qoghliwetmidi; shuning bilen Qanaaniylar Gezerde ular bilen bille turiwerdi.\f □ \fr 1:29 \ft \+bd «Efraimlarmu...»\+bd* — yuqiriqi 27-ayettiki izahatni körüng. Yüsüp qebilisi Manasseh qebilisi we Efraim qebilisi dep ikkige bölünetti.\f*  \x + \xo 1:29 \xt Ye. 16:10\x*   
\b  
\m
\v 30 Zebulun ne Qitronda turuwatqanlarni ne Nahalolda turuwatqanlarni qoghliwetmidi; shuning bilen Qanaaniylar ularning arisida olturaqliship, ulargha hasharchi medikar boldi.\f □ \fr 1:30 \ft \+bd «Nahalol»\+bd* — yaki «Nahalal».\f*   
\b  
\m
\v 31 Ashir bolsa ne Akkoda turuwatqanlarni ne Zidonda turuwatqanlarni qoghliwetmidi, shundaqla Ahlab, Aqzib, Helbah, Afek Rehoblarda turuwatqanlarnimu qoghliwetmidi. \f □ \fr 1:31 \ft \+bd «Afek»\+bd* — yaki «Afik».\f*  
\v 32 Shuning bilen Ashirlar shu zéminda turuwatqanlarning arisida, yeni Qanaaniylarning arisida olturaqliship qaldi; ular Qanaaniylarni öz yéridin qoghliwetmidi.   
\m
\v 33 Naftalilar ne Beyt-Shemeshte turuwatqanlarni ne Beyt-Anatta turuwatqanlarni qoghliwetmidi; shuning bilen ular shu zéminda turuwatqanlarning arisida, yeni Qanaaniylarning arisida olturaqliship qaldi; Beyt-Shemesh we Beyt-Anattiki xelq ulargha hasharchi medikar boldi.   
\m
\v 34 Amoriylar Danlarni taghliq rayon’gha mejburiy heydep chiqiriwétip, ularni jilgha-tüzlenglikke chüshüshke yol qoymidi.  
\v 35 Amoriylar Heres téghi, Ayjalon we Shaalbimda turuwérishke niyet baghlighanidi; lékin Yüsüp jemetining qoli kücheygende, Qanaaniylar ulargha hasharchi medikar boldi.  
\v 36 Amoriylarning chégrisi bolsa «Sériq Éshek dawini»din qoram téshigha ötüp yuqiri teripige baratti.\f □ \fr 1:36 \ft \+bd «Sériq Éshek dawini»\+bd* — bezide (ibraniy tiligha egiship) «Akrabbim dawini» dep atilidu. \+bd qoram téshi»\+bd* — yaki «Séla». \+bd «Amoriylarning chégrisi ... «Sériq Éshek dawini»din qoram téshigha ötüp yuqiri teripige baratti»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Amoriylarning chégrisi bolsa «Sériq Éshek dawini»diki qoram téshidin tartip yuqiri teripige baratti».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Perwerdigarning Perishtisining Israilgha tenbih bérishi  
\m
\v 1 Perwerdigarning Perishtisi Gilgaldin Bokimgha kélip: — Men silerni Misirdin chiqirip, ata-bowiliringlargha qesem qilip bergen zémin’gha élip kélip: «Men siler bilen qilghan ehdemni ebedgiche bikar qilmaymen; \f □ \fr 2:1 \ft \+bd «Perwerdigarning Perishtisi»\+bd* — «tebirler»ni körüng.\f*  \x + \xo 2:1 \xt Yar. 17:7; Mis. 23:20-22; Qan. 29:13, 14\x*  
\v 2 Lékin siler bu zéminning xelqi bilen héchqandaq ehde baghlimanglar, belki ularning qurban’gahlirini buzup tashlishinglar kérek» — dégenidim; lékin siler Méning awazimgha qulaq salmidinglar. Bu silerning néme qilghininglar?! \x + \xo 2:2 \xt Qan. 7:2; 12:3\x*  
\v 3 Shunga Men \add shu chaghda\add* silerge: «\add Shundaq qilsanglar\add* ularni silerning aldinglardin qoghliwetmeymen; ular biqininglargha yantaq bolup sanjilidu, ularning ilahliri silerge tor-tuzaq bolidu» — dep agahlandurdum, — dédi.\f □ \fr 2:3 \ft \+bd «ular biqininglargha yantaq bolup sanjilidu»\+bd* — yaki «ular silerni qiltaqlargha chüshüridu».\f*  \x + \xo 2:3 \xt Mis. 23:33; 34:12; Qan. 7:16; Ye. 23:13\x*   
\m
\v 4 Perwerdigarning Perishtisi barliq Israillargha bularni dégende, ular ün sélip yighlap kétishti.  
\v 5 Shuning bilen bu jayning nami «Bokim» dep qoyuldi; ular shu yerde Perwerdigargha atap qurbanliqlarni sundi.\f □ \fr 2:5 \ft \+bd «Bokim»\+bd* — menisi «yighlighuchilar». \+bd «... ular shu yerde Perwerdigargha atap qurbanliqlarni sundi»\+bd* — bu ishqa qarighanda, «Perwerdigarning Perishtisi» ayan bolghan chaghda, shu yerlerde qurbanliq qilsa bolatti. Adette peqet Xuda békitken jaydila qurbanliq sunushqa bolatti («Qan.» 12:5-14ni körüng).\f*   
\b  
\m  
\s1 Yeshua peyghemberning dewridin kéyin bolghan ishlar  
\m
\v 6 Yeshua xelqni tarqitiwétiwidi, Israillar herqaysisi özlirige miras qilin’ghan zéminni igilesh üchün qaytip kétishti. \x + \xo 2:6 \xt Ye. 24:28\x*  
\v 7 Yeshuaning pütkül hayat künliride, shundaqla Yeshuadin kéyin qalghan, Perwerdigarning Israil üchün qilghan hemme karamet emellirini obdan bilgen aqsaqallarning pütkül hayat künliridimu \add Israil\add* xelqi Perwerdigarning ibaditide bolup turdi.  
\v 8 Emdi Nunning oghli, Perwerdigarning quli Yeshua bir yüz on yéshida wapat boldi.  
\v 9 Ular uni élip bérip, Efraim taghliq rayonida, Gaash téghining shimal teripidiki öz miras ülüshi bolghan Timnat-Sérah dégen jayda depne qildi. \f □ \fr 2:9 \ft \+bd «Timnat-Serah»\+bd* — yaki «Timnat-Heres».\f*  
\v 10 Bu dewrdikilerning hemmisi \add ölüp\add* öz ata-bowilirigha qoshulup ketti; ulardin kéyin Perwerdigarnimu tonumaydighan, shundaqla uning Israil üchün qilghan emellirini bilmigen bir dewr peyda boldi.   
\b  
\m  
\s1 Israilning gunahni üzlüksiz tekrarlishi  
\m
\v 11 Shuningdin tartip Israil Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qilip Baal-butlarning ibaditige kirishti.  
\v 12 Ular özlirini Misir zéminidin chiqirip élip kelgen ata-bowilirining Xudasi Perwerdigarni tashlap, etrapidiki taipilerning ilahliridin bolghan yat ilahlargha egiship, ulargha bash urup, Perwerdigarning ghezipini qozghidi.  
\v 13 Ular Perwerdigarni tashlap, Baal we Asherahlarning qulluqigha kirishti. \f □ \fr 2:13 \ft \+bd ««Asherahlar» \+bd*\+bdit yaki Asherah butlar\+bdit*» — belkim butpereslikke béghishlan’ghan derexliklerdur. Derexler belkim ayal but sheklide oyulghan yaki neqishlen’gen bolushi mumkin.\f*   
\m
\v 14 Buning bilen Perwerdigarning ghezipi Israilgha tutiship, xarab qilinsun dep, u ularni talan-taraj qilghuchilarning qoligha tashlap berdi, yene etrapidiki düshmenlirining qoligha tapshurup berdi; shuning bilen ular düshmenlirining aldida bash kötürelmidi. \x + \xo 2:14 \xt Zeb. 44:12-14; Yesh. 50:1\x*  
\v 15 Ular qeyerge barmisun, Perwerdigarning qoli ularni apet bilen urdi, xuddi Perwerdigarning déginidek, we Perwerdigarning ulargha qesem qilghinidek, ular tolimu azabliq haletke chüshüp qaldi. \x + \xo 2:15 \xt Law. 26; Qan. 28\x*  
\v 16 Andin Perwerdigar \add ularning arisidin\add* batur hakimlarni turghuzdi, ular \add Israillarni\add* talan-taraj qilghuchilarning qolidin qutquzup chiqti.   
\m
\v 17 Shundaqtimu, ular öz hakimlirigha qulaq salmidi; eksiche ular yat ilahlargha egiship buzuqluq qilip, ulargha bash urup choqundi; ata-bowilirining mangghan yolidin, yeni Perwerdigarning emrlirige itaet qilish yolidin tézla chiqip ketti; ular héch itaet qilmidi.  
\v 18 Perwerdigar qachaniki ular üchün batur hakimlarni turghuzsa, Perwerdigar haman shu batur hakim bilen bille bolatti, batur hakimning hayat künliride ularni düshmenlirining qolidin qutquzup chiqatti; chünki ularni xarlap ezgenler tüpeylidin kötürülgen ah-zarlarni anglighan Perwerdigar ulargha ichini aghritatti.   
\m
\v 19 Lékin batur hakim ölüp kétishi bilenla, ular arqisigha yénip, yat ilahlargha egiship, ularning qulluqigha kirip, ulargha bash urushup, özlirini ata-bowiliridinmu ziyade bulghaytti; ular ne shu qilmishliridin toxtimaytti, ne öz jahil yolidin héch yanmaytti. \x + \xo 2:19 \xt Hak. 3:12\x*  
\v 20 Shuning bilen Perwerdigarning ghezipi Israilgha qattiq tutashti, U: — «Bu xelq Men ularning ata-bowilirigha tapilighan ehdemni buzup, awazimgha qulaq salmighini üchün,  
\v 21 buningdin kéyin Men Yeshua ölgende bu yurtta qaldurghan taipilerdin héchbirini ularning aldidin qoghliwetmeymen; \x + \xo 2:21 \xt Ye. 23:13\x*  
\v 22 buningdiki meqset, Men shular arqiliq Israilning ularning ata-bowiliri tutqandek, Men Perwerdigarning yolini tutup mangidighan-mangmaydighanliqini sinaymen» — dédi.   
\m
\v 23 Shuning bilen Perwerdigar shu taipilerni qaldurup, ularni ne derhalla zéminidin mehrum qilip qoghliwetmidi ne Yeshuaning qolighimu tapshurup bermigenidi.\f □ \fr 2:23 \ft \+bd «Shuning bilen Perwerdigar shu taipilerni qaldurup, ularni ... ne Yeshuaning qolighimu tapshurup bermigenidi»\+bd* — bu ayetler, yeni 10-23-ayetler «Batur Hakimlar» dégen kitabning qisqa yekünidin ibarettur.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\m
\v 1 Töwendikiler Perwerdigar Qanaaniylar bilen bolghan jengni béshidin ötküzmigen Israilning \add ewladlirini\add* sinash üchün qaldurup qoyghan taipiler  
\v 2 (U Israillarning ewladlirini, bolupmu jeng-urushlarni körüp baqmighanlarni peqet jengni ögünsun dep qaldurghanidi): —   
\m
\v 3  — ular Filistiylerning besh emirliki, barliq Qanaaniylar, Zidonluqlar we Baal-Hermon téghidin tartip Xamat éghizighiche Liwan taghliqida turuwatqan Hiwiylar idi; \f □ \fr 3:3 \ft \+bd «Xamat éghizighiche...»\+bd* — yaki «Libo-Hamatqiche...».\f*  
\v 4 Ularni qaldurup qoyushtiki meqsiti Israilni sinash, yeni ularning Perwerdigarning Musaning wasitisi bilen ata-bowilirigha buyrughan emrlirini tutidighan-tutmaydighanliqini bilish üchün idi.  
\v 5 Shuning bilen Israillar Qanaaniylar, yeni Hittiylar, Amoriylar, Perizziyler, Hiwiylar we Yebusiylar arisida turdi;  
\v 6 Israillar ularning qizlirigha öylinip, öz qizlirini ularning oghullirigha bérip, ularning ilahlirining qulluqigha kirdi.\fig «Batur haqimlar»ning dewri|src="judges-ulat-01.jpg" size="span" ref="«Hak.»" \fig*   
\b  
\m  
\s1 Birinchi «batur hakim» — Otniyel  
\m
\v 7 Israillar Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qilip, öz Xudasi Perwerdigarni untup, Baallar we Asherahlarning qulluqigha kirdi.  
\v 8 Shuning bilen Perwerdigarning ghezipi Israilgha tutiship, ularni Aram-Naharaimning padishahi Qushan-Rishataimning qoligha tapshurdi. Bu teriqide Israillar sekkiz yilghiche Qushan-Rishataimgha béqindi boldi. \f □ \fr 3:8 \ft \+bd «Xamat éghizighiche...»\+bd* — «Aram-Naharaim» yaki «Mésopotamiya», yeni «Ikki deryaning otturisidiki rayon».\f*  
\v 9 Israillar Perwerdigargha peryad kötürgende, Perwerdigar ular üchün bir qutquzghuchini turghuzup, u ularni qutquzdi. U kishi Kalebning inisi Kénazning oghli Otniyel idi.   
\m
\v 10 Perwerdigarning Rohi uning üstige chüshüp, u Israilgha hakimliq qildi; u jengge chiqiwidi, Perwerdigar Aramning padishahi Qushan-Rishataimni uning qoligha tapshurdi; buning bilen u Qushan-Rishataimning üstidin ghalib keldi. \f □ \fr 3:10 \ft \+bd «Aram»\+bd* — «Suriye»ning qedimki nami.\f*  
\v 11 Shuningdin kéyin zéminda qiriq yilghiche amanliq boldi; Kénazning oghli Otniyel alemdin ötti.   
\b  
\m  
\s1 Israilning yene gunah qilishi we jazalinishi, «batur hakim Ehud»  
\m
\v 12 Andin Israillar yene Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qildi; ular Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qilghachqa, u Moabning padishahi Eglonni Israil bilen qarishilishishqa küchlendürdi.  
\v 13 U Ammoniylar we Amalekiylerni özige tartip, jengge chiqip Israilni urup qirip, «Hormiliq Sheher»ni ishghal qildi. \f □ \fr 3:13 \ft \+bd «Hormiliq Sheher»\+bd* — Yérixoning bashqa bir nami.\f*  
\v 14 Buning bilen Israillar on sekkiz yilghiche Moabning padishahi Eglon’gha béqindi boldi.   
\m
\v 15 Shuning bilen Israillar Perwerdigargha peryad kötürdi; Perwerdigar ular üchün bir qutquzghuchi, yeni Binyamin qebilisidin bolghan Geraning oghli Ehudni turghuzdi; u solxay idi. Israil uning qoli bilen Moabning padishahi Eglon’gha sowghat ewetti.   
\m
\v 16 Emdi Ehud özige bir gez uzunluqta ikki bisliq bir shemsher yasatqanidi; uni kiyimining ichige, ong yotisining üstige qisturuwaldi;  
\v 17 U shu halette sowghatni Moabning padishahi Eglonning aldigha élip keldi. Eglon tolimu sémiz bir adem idi.  
\v 18 Ehud sowghatni teqdim qilip bolghandin kéyin, sowghatni kötürüp kelgen kishilerni ketküzüwetti;  
\v 19 andin özi Gilgalning yénidiki tash oymilar bar jaydin yénip, padishahning qéshigha kélip: — Ey padishah, mende özlirige deydighan bir mexpiyetlik bar idi, — déwidi, padishah: — Jim tur! — dédi. Shuning bilen etrapidiki xizmetkarlarning hemmisi sirtqa chiqip ketti.\f □ \fr 3:19 \ft \+bd «Gilgalning yénidiki tash oymilar bar jay...»\+bd* — yaki «Gilgalning yénidiki tash oymilar bar jay oyma butlar...» yaki «Gilgalning yénidiki tashliqlar...». \+bd «Jim tur!»\+bd* — bu buyruq mushu yerde «Bu mexpiy xewerni xizmetkarlirim aldida déme, men xaliy bolushum kérek» dégen menide bolsa kérek. Shunga xizmetkarliri chékinidu.\f*   
\m
\v 20 Andin Ehud padishahning aldigha keldi; padishah yalghuz salqin balixanida olturatti. Ehud: — Mende sili üchün Xudadin kelgen bir söz bar, déwidi, padishah orunduqtin qopup öre turdi.  
\v 21 Shuning bilen Ehud sol qolini uzitip ong yotisidin shemsherni sughurup élip, uning qorsiqigha tiqti.  
\v 22 Shundaq qilip shemsherning destisimu tighi bilen qoshulup kirip ketti, sémiz éti shemsherni qisiwalghachqa, Ehud shemsherni qorsiqidin tartip chiqiriwalmidi; üchey-poqi arqidin chiqti.\f □ \fr 3:22 \ft \+bd «... üchey-poqi arqidin chiqti»\+bd* — ayetning bu axirqi qismining bashqa ikki-üch terjimiliri bar: «u (shemsher) arqidin chiqti», «u (shemsher) ikki puti otturisidin chiqti», «u (Ehud) (balixanining) keynidin chiqti».\f*   
\m
\v 23 Andin Ehud dalan’gha chiqip, balixanining ishiklirini ichidin étip quluplap qoydi.  
\v 24 U chiqip ketkende, padishahning xizmetchiliri kélip qarisa, balixanining ishikliri quluplaqliq idi. Ular: — Padishah salqin öyde chong teretke olturghan bolsa kérek, dep oylidi.\f □ \fr 3:24 \ft \+bd «chong teretke olturghan bolsa kérek»\+bd* — ibraniy tilida: «putlirini yapqan bolsa kérek» dégen sözler bilen ipadilinidu.\f*   
\m
\v 25 Ular uzun saqlap kirmisek set bolarmu dep oylashti; u yenila balixanining ishiklirini achmighandin kéyin, achquchni élip ishiklerni échiwidi, mana, xojisining yerde ölük yatqinini kördi.  
\v 26 Emdi ular ikkilinip qarap turghan waqtida, Ehud qéchip chiqqanidi; u tash oymilar bar jaydin ötüp, Séirahqa qéchip kelgenidi.  
\v 27 Shu yerge yetkende, u Efraim taghliq rayonida kanay chéliwidi, Israillar uning bilen birge taghliq rayondin chüshti, u aldida yol bashlap mangdi.  
\v 28 U ulargha: — Manga egiship yürünglar, chünki Perwerdigar düshmininglar Moabiylarni qolunglargha tapshurdi, — déwidi, ular uninggha egiship chüshüp, Iordan deryasining kéchiklirini tosup, héchkimni ötküzmidi.  
\v 29 U waqitta ular Moabiylardin on mingche eskerni öltürdi; bularning hemmisi tembel palwanlar idi; ulardin héchbir adem qéchip qutulalmidi.\f □ \fr 3:29 \ft \+bd «...ular Moabiylardin on mingche eskerni öltürdi...»\+bd* — bu on mingche esker belkim Moabning Israillarni qulluqta ching tutup turush üchün Israil zéminini idare qilishqa qaldurghan qoshuni bolsa kérek. Ehudning Iordan deryasining kéchiklirini tosushi ularning Moab zéminigha qéchish yolini tosushtin ibaret idi. \+bd «... tembel palwanlar...»\+bd* — yaki «... sémiz palwanlar..».\f*   
\m
\v 30 Shu küni Moab Israilning qolida bésiqturuldi. Zémin seksen yilghiche aman-tinchliqta turdi.   
\b  
\m  
\s1 Shamgar  
\m
\v 31 Ehuddin kéyin Anatning oghli Shamgar hakim boldi; u alte yüz Filistiyelikni biraqla kala sanjighuch bilen öltürdi; umu Israilni qutquzdi.\f □ \fr 3:31 \ft \+bd «Ehuddin kéyin Anatning oghli Shamgar hakim boldi... umu Israilni qutquzdi»\+bd* — Shamgarning Filistiyler bilen jeng qilghanliqi uning Israilning meghrib teripide, déngiz boyidiki tüzlenglikte hakim ikenlikini körsitishi mumkin. 4:1ge qarighanda, «Deborah we Baraq» Shamgar bilen zamandash bolsa kérek; lékin ular zéminning shimal we sherq teripide hakimliq qilatti.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Deborah we Baraq  
\m
\v 1 Emdi Ehud wapat bolghandin kéyin Israillar Perwerdigarning neziride yene rezil bolghanni qilghili turdi.  
\v 2 Shuning bilen Perwerdigar ularni Qanaaniylarning padishahi Yabinning qoligha tashlap berdi. Yabin Hazor shehiride seltenet qilatti; uning qoshun serdarining ismi Siséra bolup, u Haroshet-Goyim dégen sheherde turatti. \f □ \fr 4:2 \ft \+bd «Qanaaniylarning padishahi Yabin...»\+bd* — «Yabin» Hazor padishahining ismi emes, belki uning unwani bolushi mumkin. \+bd «... Yabinning qoligha tashlap berdi»\+bd* — ibraniy tilida «Yabinning qoligha sétip berdi». \+bd «Haroshet-Goyim dégen sheher...»\+bd* — yaki «Taipilerning ormanliq shehiri».\f*  \x + \xo 4:2 \xt 1Sam. 12:9\x*  
\v 3 Israillar Perwerdigargha nale-peryad kötürdi, chünki Yabinning toqquz yüz tömür jeng harwisi bolup, Israillargha yigirme yildin buyan tolimu zulum qilip kelgenidi.   
\m
\v 4 U waqitta Lapidotning xotuni Deborah dégen ayal peyghember Israilgha hakim idi.  
\v 5 U Efraim taghliqidiki Ramah bilen Beyt-Elning otturisidiki «Deborahning xorma derixi»ning tüwide olturatti; barliq Israillar dewaliri toghrisida höküm sorighili uning qéshigha kéletti.   
\m
\v 6 U adem ewetip Naftali yurtidiki Kedeshtin Abinoamning oghli Baraqni chaqirtip kélip, uninggha: — Mana, Israilning Xudasi Perwerdigar \add mundaq\add* emr qilghan emesmu?! U: — Sen bérip Naftalilar qebilisi hem Zebulun qebilisidin on ming ademni özüng bilen bille élip Tabor téghigha chiqqin; \f □ \fr 4:6 \ft \+bd «... Perwerdigar mundaq emr qilghan emesmu?!»\+bd* — yaki «... Perwerdigar sanga emr qilghan emesmu?».\f*  \x + \xo 4:6 \xt Ibr. 11:32\x*  
\v 7 shuning bilen Men Yabinning qoshun serdari Sisérani jeng harwiliri we qoshunliri bilen qoshup Kishon éqinining boyigha, séning qéshinggha barghusi niyetke sélip, uni qolunggha tapshurimen dégen, — dédi.\x + \xo 4:7 \xt Zeb. 83:9-10\x*   
\m
\v 8 Baraq uninggha: — Eger sen men bilen bille barsang, menmu barimen. Sen men bilen barmisang, menmu barmaymen! — dédi.   
\m
\v 9 Deborah jawaben: — Maqul, men sen bilen barsam baray; halbuki, sepiring sanga héch shan-sherep keltürmeydu; chünki Perwerdigar Sisérani bir ayal kishining qoligha tapshuridu, — dédi. Shuning bilen Deborah qopup Baraq bilen bille Kedeshke mangdi.\f □ \fr 4:9 \ft \+bd «... Perwerdigar Sisérani bir ayal kishining qoligha tapshuridu»\+bd* — ibraniy tilida «Perwerdigar Sisérani bir ayal kishining qoligha sétip béridu».\f*   
\b  
\m
\v 10 Baraq Zebulunlar we Naftalilarni Kedeshke chaqirtti; shuning bilen on ming adem uninggha egeshti; Deborahmu uning bilen chiqti  
\v 11 (shu chaghda kéniylerdin bolghan Heber özini Musaning qéynatisi Hobabning neslidin bolghan kéniylerdin ayrip chiqip, Kedeshning yénidiki Zaanaimning dub derixining yénida chédir tikkenidi).\x + \xo 4:11 \xt Chöl. 10:29\x*  \fig Tabor téghining menzirisi (Yizre’el tüzlenglikidin qaraydighan)|src="mount-tabor.jpg" size="span" ref="«Hak.» 4:12" \fig*   
\m
\v 12 Emdi Siséragha: — Abinoamning oghli Baraq Tabor téghigha chiqiptu, dégen xewer yetküzüldi.  
\v 13 Shuni anglap Siséra barliq jeng harwilirini, yeni toqquz yüz tömür jeng harwisini we barliq eskerlirini yighip, Haroshet-Goyimdin chiqip, Kishon éqinining yénida toplidi.   
\m
\v 14 Deborah Baraqqa: — Qopqin; bügün Perwerdigar Sisérani séning qolunggha tapshuridighan kündür. Mana, Perwerdigar aldingda yol bashlighili chiqti emesmu?! — dédi. Shuni déwidi, Baraq we on ming adem uninggha egiship Tabor téghidin chüshti.  
\v 15 Perwerdigar Sisérani, uning hemme jeng harwiliri we barliq qoshunini qoshup Baraqning qilichi aldida tiripiren qildi; Siséra özi jeng harwisidin chüshüp, piyade qéchip ketti.\x + \xo 4:15 \xt Zeb. 83:9-10\x*   
\m
\v 16 Baraq jeng harwilirini we qoshunni Haroshet-Goyimgiche qoghlap bardi; Siséraning barliq qoshuni qilich astida yiqildi, birimu qalmidi.  
\v 17 Lékin Siséra piyade qéchip, Kéniylerdin bolghan Heberning ayali Yaelning chédirigha bardi; chünki Hazorning padishahi Yabin bilen Kéniylerdin bolghan Heberning jemeti otturisida dostluq alaqisi bar idi.   
\m
\v 18 Yael Sisérani qarshi élishqa chiqip uninggha: — Ey xojam, kirgine! Qorqma, méningkige kirgin, dédi.  
\m Shuning bilen Siséra uning chédirigha kirdi, u uning üstige yotqan yépip qoydi.   
\m
\v 19 U uninggha: — Men ussap kettim, manga bir otlam su bergine, déwidi, ayal bérip süt tulumini échip, uninggha ichküzüp, andin yene uni yépip qoydi.\x + \xo 4:19 \xt Hak. 5:25\x*   
\m
\v 20 Andin Siséra uninggha: — Sen chédirning ishikide saqlap turghin. Birkim kélip sendin: — Bu yerde birersi barmu, dep sorisa, yoq dep jawab bergin, — dédi.   
\m
\v 21 Emdi Heberning ayali Yael qopup, bir chédir qozuqini élip, qolida bolqini tutqiniche shepe chiqarmay uning qéshigha bardi; u hérip ketkechke, qattiq uxlap ketkenidi. Yael uning chékisige qozuqni shundaq qaqtiki, qozuq chékisidin ötüp yerge kirip ketti. Buning bilen u öldi.   
\m
\v 22 Shu chaghda, Baraq Sisérani qoghlap keldi, Yael aldigha chiqip uninggha: — Kelgin, sen izdep kelgen ademni sanga körsitey, — dédi. U uning chédirigha kirip qariwidi, mana Siséra ölük yatatti, qozuq téxiche chékisige qéqiqliq turatti.   
\m
\v 23 Shundaq qilip, Xuda shu küni Qanaan padishahi Yabinni Israillarning aldida töwen qildi.  
\v 24 Shu waqittin tartip Israillar barghanséri küchiyip, Qanaan padishahi Yabindin üstünlükni igilidi; axirda ular Qanaan padishahi Yabinni yoqatti.   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Nusret nezmisi  
\m
\v 1 Shu küni Deborah we Abinoamning oghli Baraq mundaq nezme oqudi: —   
\b  
\m
\v 2 Israilda yétekchiler yol bashlighini üchün,  
\m Xelq ixtiyaren özlirini pida qilghini üchün,  
\m Perwerdigargha teshekkür-medhiye oqunglar!   
\m
\v 3 Ey padishahlar, anglanglar,  
\m Ey emirler, qulaq sélinglar!  
\m Men, men Perwerdigargha atap nezme oquymen,  
\m Men Israilning Xudasi Perwerdigargha küy éytimen.   
\m
\v 4 I Perwerdigar, sen Séirdin chiqqiningda,  
\m Édomning yayliqidin chiqip yürüsh qilghiningda,  
\m Yer titrep, asmanlardin sular tamchidi,  
\m Shundaq, bulutlar yamghurlirini yaghdurdi;\x + \xo 5:4 \xt Zeb. 68:7, 8, 9\x*   
\m
\v 5 Taghlar Perwerdigarning aldida tewrendi,  
\m Ene Sinay téghimu tewrinip ketti,  
\m Israilning Xudasi Perwerdigarning aldida.\f □ \fr 5:5 \ft \+bd «... Ene Sinay téghimu tewrinip ketti, Israilning Xudasi Perwerdigarning aldida»\+bd* — yaki «yeni Sinay téghida ayan bolghan Xudaning aldida, 
\fp  — Israilning Xudasi Perwerdigarning aldida».\f*  \x + \xo 5:5 \xt Mis. 19:18; Zeb. 68:15, 16, 17; 97:5\x*   
\m
\v 6 Anatning oghli Shamgarning künliride,  
\m Hem Yaelning künliride,  
\m Chong yollar tashlinip qélip,  
\m Yoluchilar egri-toqay chighir yollar bilen mangatti;   
\m
\v 7 Israilda ezimetler yoqap ketti,  
\m Taki menki Deborah qozghilip,  
\m Israilda bir ana süpitide peyda bolghinimghiche.\f □ \fr 5:7 \ft \+bd «Israilda ezimetler yoqap ketti»\+bd* — yaki «Israilda kent-qishlaqlar yoqap ketti».\f*   
\m
\v 8 \add Israillar\add* yéngi ilahlarni tallidi;  
\m Urush derwazilirigha yétip keldi.  
\m Qiriq mingche Israilliqning arisida,  
\m Ya bir qalqan ya bir neyze tépilisichu?!\f □ \fr 5:8 \ft \+bd «Urush derwazilirigha yétip keldi»\+bd* — démek, Israil tirik Xudani tashlap butlarni talliwalghini üchün Xudaning shu jazasi ularning béshigha chüshti.\f*   
\m
\v 9 Qelbim Israilning emirlirige qayildur,  
\m Ular xelq arisida özlirini ixtiyaren pida qildi;  
\m Perwerdigargha teshekkür-medhiye oqunglar!   
\m
\v 10 I aq ésheklerge min’genler,  
\m I nepis zilchilerning üstide olturghanlar,  
\m I yolda yürgenler, köngül bölünglar!\f □ \fr 5:10 \ft \+bd «nepis zilchilerning üstide olturghanlar»\+bd* — yaki «toqumlarning üstide olturghanlar». \+bd «I aq ésheklerge min’genler, i nepis zilchilerning üstide olturghanlar, i yolda yürgenler...»\+bd* — bu ayette puritilghan mene belkim «I, Israilda hazir rahet künlerni körgüchiler, siler üchün öz hayatini tewekkül qilghanlarni eslenglar!» dégendek bolushi mumkin.\f*   
\m
\v 11 Su ekilidighan jaylarda olja bölüshüwatqanlarning jushqun awazilirini anglanglar!  
\m Ular shu yerlerde Perwerdigarning heqqaniy emellirini medhiyilep,  
\m Uning Israildiki ezimetlirining heqqaniy emellirini teriplishidu.  
\m Shu waqitta Perwerdigarning xelqi chüshüp derwazilargha yétip kélip: —\f □ \fr 5:11 \ft \+bd «Su ekilidighan jaylarda olja bölüshüwatqanlar...»\+bd* — démek, nusret qazan’ghanliqtin hetta su ekelgili chiqqanlarmu oljidin özara bölüshidu. 
\fp  Bashqa birxil terjimisi: — «Oqyachilarning ghewghasidin qutulghanlar su alidighan jaylarda turup, Perwerdigarning heqqaniy emellirini medhiyilep, uning Israildiki ezimetlirining heqqaniy emellirini teriplishidu. Shu waqitta...».\f*   
\m
\v 12 «I Deborah, oyghan, oyghan!  
\m Oyghan, oyghan, ghezel éytqin!  
\m Ornungdin tur, i Baraq,  
\m Esirliringni yalap mang, i Abinoamning oghli!» — déyishidu.\f □ \fr 5:12 \ft \+bd «I Deborah, oyghan, oyghan! ... ornungdin tur, i Baraq!...»\+bd* — 12-ayettiki nezme xelq qéchip chiqiwalghan taghliqtin aman-ésen chüshüp, öz shehirining derwazilirigha kelgende xushalliqidin Deborah we Baraqqa éytqan söyünüsh sözliri bolsa kérek.\f*   
\m
\v 13 Mana xelqning az bir qaldisi aliyjanablargha egishish üchün chüshti,  
\m Perwerdigarning xelqi yénimgha palwan kebi chüshüp keldi.\f □ \fr 5:13 \ft \+bd «Mana xelqning az bir qaldisi aliyjanablargha egishish üchün chüshti»\+bd* — démek, Xudagha sadiq bolghan «xelq qaldisi» az bolsimu, Baraq we bashqa jasaretlik ezimetlerge egeshken. Bashqa birxil terjimisi: «Xelqning az bir qaldisi küchlüklerning üstidin ghalib keldi». \+bd «Perwerdigarning xelqi yénimgha palwan kebi chüshüp keldi»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Perwerdigarning xelqi zalimlargha qarshi chiqishqa méning yénimgha chüshti». Bu ayetning yene birnechche xil terjimiliri uchrishi mumkin.\f*   
\m
\v 14 Mana, Efraimlardin Amalekte yiltiz tartip qalghanlar keldi;  
\m Mana, Binyaminlarmu qowmliringgha qoshulup egiship keldi;  
\m Makirdin emirler chüshüp keldi,  
\m Zebulundin serdarliq hasisini tutqanlar yétip keldi.\f □ \fr 5:14 \ft \+bd «Mana, Efraimlardin Amalekte yiltiz tartip qalghanlar keldi»\+bd* — Efraim qebilisi eslide Amaleklerning zéminini igiligen we ularni heydiwetkenidi. \+bd «Makirdin...»\+bd* — «Makir» mushu yerde Manasseh qebilisige wekillik qilidu.\f*   
\m
\v 15 Issakarning emirliri Deborahgha qoshuldi;  
\m Baraq néme qilghan bolsa Issakarmu shundaq qilip,  
\m Uning keynidin jilghigha tap basturup étilip chüshti!  
\m Rubenning aile-jemetliridikilerning arisida shunche ulugh niyetler qelblirige pükülgenidi!\f □ \fr 5:15 \ft \+bd «Rubenning aile-jemetliridikilerning arisida»\+bd* — yaki «Rubenning éqinlirining boyida». \+bd «Rubenning aile-jemetliridikilerning arisida shunche ulugh niyetler qelblirige pükülgenidi!»\+bd* — bu nahayiti hejwiy, kinayilik gep. Rubenlerde shunche yüksek niyet bolghini bilen héchnéme qilmidi (16-ayetni körüng).\f*   
\m
\v 16 Sen némishqa qotanlarning ichide turup,  
\m Qoylargha chélin’ghan neyning awazini anglashni xalap qalding?  
\m Rubenning aile-jemetliridikilerning arisida shunche ulugh niyetler qelblirige pükülgenidi!   
\m
\v 17 Giléadlar bolsa Iordan deryasining u teripide turup qaldi;  
\m Danlarmu némishqa kémilerning yénida toxtap qaldi?  
\m Ashirlar bolsa déngiz boyida \add jim\add* olturuwaldi,  
\m Déngiz qoltuqlirida turup qaldi.   
\m
\v 18 Zebulunlar janlirini ölümge tewekkül qildi;  
\m Naftalilarmu jeng meydanidiki yuqiri jaylarda hem shundaq qildi!   
\m  
\m
\v 19 Padishahlar hemmisi kélip, soqushti,  
\m Qanaaniylarning padishahlirimu urushqa chiqti;  
\m Taanaqta, Mégiddoning su boylirida urushti.  
\m Lékin bir’azmu kümüsh olja alalmidi!   
\m
\v 20 Asmanlarda yultuzlarmu jeng qildi,  
\m Orbitiliridin Siséragha qarshi jengge atlandi.   
\m
\v 21 Kishon deryasining éqini \add düshmenni\add* éqitip ketti;  
\m Shu qedimiy derya, u Kishon deryasidur!  
\m Ey méning jénim, pütün küchüng bilen algha basqin!\f □ \fr 5:21 \ft \+bd «Kishon deryasining éqini ularni éqitip ketti»\+bd* — mushu sözler yuqiriqi «asmanlardiki yultuzlar jeng qildi» dégen sözlerni yorutidu. Yazda Kishon deryasi éqinida su yoq déyerlik bolidu; qishta küchlük aqidu. Shunga, shu xulasige kélimizki, hawa rayi özgirip, köp yamghur yaghqachqa, Kishon deryasi téship, Siséraning jeng harwilirini éqitip ketti yaki ularni patqaqqa paturup qoydi (4-ayette shu qattiq yamghur tilgha élinidu).\f*   
\m
\v 22 Ularning atlirining tuwaqliri takirang-takirang qilmaqta,  
\m Tolparliri chapmaqta, chapmaqta.   
\m
\v 23 Merozgha lenet oqunglar, deydu Perwerdigarning Perishtisi,  
\m U yerde olturghuchilargha lenet oqunglar,  
\m Qattiq lenet oqunglar;  
\m Chunki ular Perwerdigargha yardemge kelmidi,  
\m Zalimlargha qarshi Perwerdigargha yardemge kelmidi.\f □ \fr 5:23 \ft \+bd «Zalimlargha qarshi Perwerdigargha yardemge kelmidi»\+bd* — yaki «Baturlirini élip, Perwerdigargha yardemge kelmidi».\f*   
\m
\v 24 Ayallar ichide keniylik Heberning ayali Yael bext-beriketlensun,  
\m Chédirda turghan ayallar ichide u bext-beriket tapsun!   
\m
\v 25 Siséra su soriwidi, u uninggha süt berdi,  
\m Ésilzadilerge layiq bir qachida qaymaq tutti;   
\m
\v 26 U sol qolini chédir qozuqigha,  
\m Ong qolini tömürchining bolqisigha uzatti;  
\m Sisérani urup,  
\m Bash söngükini chéqip,  
\m Chékisidin yanjip ötküzüwetti.\f □ \fr 5:26 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Yael\+bdit* sol qolini chédir qozuqigha, ... chékisidin yanjip ötküzüwetti» — bu ayetlerge qarighanda Yael Siséraning béshigha qaqqan qozuqni bolqa bilen üch qétim urghan.\f*   
\m
\v 27 Siséra uning ikki putining ariliqigha qiysaydi,  
\m U yiqildi, u \add ölüktek\add* yatti,  
\m U uning ikki putining ariliqigha qiysaydi, u yiqildi,  
\m Qiysayghan yerde u yiqilip, jan berdi.   
\b  
\m
\v 28 Siséraning anisi penjiridin sirtqa sep saldi,  
\m U penjirining rujikidin towlap: —  
\m «Uning jeng harwisi némishqa shunche uzaqqiche kelmeydu?  
\m Jeng harwilirining atlirining tuyaq sadasi némishqa shunche hayal bolidu? — dédi.   
\m
\v 29 Uning dédekliri arisida danalar jawab béridu,  
\m Shundaqla, u derweqe öz-özige jawab béridu: —   
\m
\v 30 «Ular oljilirini yighip bölüshüwatqan bolmisun yene?!  
\m Herbir erkekke \add ayagh asti qilishqa\add* bir-ikkidin qiz tegkendu,  
\m Siséragha rengdar kiyimler,  
\m Gül keshtilen’gen rengdar kiyimlerdin olja tegkendu,  
\m Bulangchining boynigha aldi-keyni keshtilen’gen rengdar kiyimler tegken bolsa kérek!\f □ \fr 5:30 \ft \+bd «Bulangchining boynigha aldi-keyni keshtilen’gen rengdar kiyimler tegken bolsa kérek!»\+bd* — yaki «Méning boynumgha ikki aldi-keyni keshtilen’gen kiyimler olja qilip tegken bolsa kérek!».\f*   
\m
\v 31 I Perwerdigar, Séning barliq düshmenliring ene shundaq yoqutulghay!  
\m Lékin Séni söygenler quyashning örlewatqandiki qudritidek küchlük bolghay!».  
\m Shuning bilen zémin qiriq yilghiche tinch-amanliq tapti.   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Israilning gunah qilishi, jazalinishi; Xudaning Gidéonni hakimliqqa chaqirishi  
\m
\v 1 Israillar Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qildi; shuning bilen Perwerdigar ularni yette yilghiche Midiyaniylarning qoligha tapshurup berdi.  
\v 2 U waqitta Midiyaniylar Israilning üstidin ghalib kélip, Israil Midiyaniylarning sewebidin özliri üchün taghlardin, öngkürlerdin we qoram tashlardin panah jaylarni yasidi.\f □ \fr 6:2 \ft \+bd «qoram tashlardin panah jaylarni yasidi»\+bd* — yaki «qorghanlardin panah jaylarni yasidi». Ibraniy tilida «istihkamliq jaylardin panah jaylarni yasidi».\f*   
\m
\v 3 Her qétim Israillar uruq térighanda shundaq bolattiki, Midiyaniylar, Amalekiyler we meshriqtikiler kélip ulargha hujum qilatti.  
\v 4 Ulargha hujum qilishqa bargahlarni tikip, zémindiki hosulni weyran qilip, Gazaghiche Israilgha héchqandaq ashliq qaldurmay, ularning qoy, kala, ésheklirinimu élip kétetti.  
\v 5 Chünki ular chéketkilerdek köp bolup, öz mal-charwiliri we chédirlirini élip kéletti; ularning ademliri we tögiliri san-sanaqsiz bolup, zéminni weyran qilish üchün tajawuz qilatti.  
\v 6 Shuning bilen Israil Midiyaniylarning aldida tolimu xar haletke chüshüp qaldi; andin Israillar Perwerdigargha nale-peryad kötürdi.   
\b  
\m
\v 7 Midiyaniylarning destidin Israil Perwerdigargha peryad kötürginide shundaq boldiki,  
\v 8 Perwerdigar Israilgha bir peyghemberni ewetti. U kélip ulargha: — Israilning Xudasi Perwerdigar mundaq deydu: «Men silerni Misirdin chiqirip, «qulluq makani»din élip chiqqanidim;  
\v 9 silerni misirliqlarning qolidin, shundaqla silerge barliq zulum qilghuchilarning qolidin qutquzup, ularni aldinglardin qoghliwétip, ularning zéminini silerge berdim  
\v 10 we silerge: «Mana, Men Perwerdigar silerning Xudayinglardurmen; siler Amoriylarning zéminida turghininglar bilen ularning ilahliridin qorqmanglar» dégenidim. Lékin siler Méning awazimgha qulaq salmidinglar», — dédi.\x + \xo 6:10 \xt  2Pad. 17:35, 38\x*   
\m
\v 11 Andin Perwerdigarning Perishtisi kélip Ofrah dégen jayda Abiézer jemetidiki Yoashqa tewe bolghan dub derixining tüwide olturdi. U waqitta \add Yoashning\add* oghli Gidéon Midiyaniylarning \add bulangchiliqidin\add* saqlinish üchün sharab kölchiki ichide bughday tépiwatatti.\f □ \fr 6:11 \ft \+bd «... sharab kölchiki ichide bughday tépiwatatti»\+bd* — sharab köchlikide bughday tépish tolimu qolaysiz, elwette; bu Gidéonning Midiyaniylardin qorqqanliqini körsitidu.\f*   
\m
\v 12 Perwerdigarning Perishtisi uninggha körünüp: — Ey jasaretlik palwan, Perwerdigar sen bilen billidur! — dédi.   
\m
\v 13 Gidéon uninggha jawab bérip: — I xojam, eger Perwerdigar biz bilen bille bolghan bolsa, bu körgülükler némishqa üstimizge keldi? Ata-bowilirimiz bizge sözlep bergen uning barliq möjiziliri qéni? Bular toghrisida ata-bowilirimiz: «Mana, Perwerdigar bizni Misirdin chiqirip kelmigenmidi?» — dédi. Lékin bügünki künde Perwerdigar bizni tashlap, Midiyanning qoligha tapshurup berdi! — dédi.   
\m
\v 14 Perwerdigar uninggha qarap: — Sen mushu küchüngge tayinip, bérip Israilni Midiyanning qolidin qutquzghin! Mana, Men séni ewetken emesmu? — dédi.\x + \xo 6:14 \xt 1Sam. 12:11; Ibr. 11:32\x*   
\m
\v 15 Gidéon Uninggha: — I Reb, men Israilni qandaq qutquzalaymen? Méning ailem bolsa Manasseh qebilisi ichide eng namriti, özüm atamning jemetide eng kichikidurmen, — dédi.   
\m
\v 16 Perwerdigar uninggha: — Men jezmen sen bilen bille bolimen; shunga sen Midiyanlarni bir ademni urghandek urup qirisen, — dédi.   
\m
\v 17 Gidéon Uninggha iltija qilip: — Men neziringde iltipat tapqan bolsam, men bilen sözleshküchining heqiqeten Sen Özüng ikenlikige bir alamet körsetkeysen;  
\v 18 ötünimen, men yénip kélip öz hediye-qurbanliqimni aldinggha qoyghuche bu yerdin ketmigeysen, — dédi.  
\m U jawab bérip: — Sen yénip kelgüche kütimen, dédi.   
\m
\v 19 Gidéon bérip \add öyge\add* kirip bir oghlaqni teyyarlap, bir efah ésil undin pétir nan pishurup, göshni séwetke sélip, shorpisini korigha usup bularni uning qéshigha élip kélip, uninggha sundi (U téxiche dub derixining tüwide olturatti). \f □ \fr 6:19 \ft \+bd «bir efah»\+bd* — 22 litr. Ashliq az bolghan künlerde namrat bir aile üchün bu nahayiti chong bir hediye-qurbanliq bolatti.\f*  
\v 20 Andin Xudaning Perishtisi uninggha: — Bu gösh bilen pétir nanlarni élip bérip, mushu yerdiki \add qoram\add* tashning üstige qoyup, shorpini tökkin, — déwidi, u shundaq qildi.  
\v 21 Perwerdigarning Perishtisi qolidiki hasini uzitip uchini gösh bilen pétir nanlargha tekküziwidi, \add qoram\add* tashtin ot chiqip, gösh bilen pétir nanlarni yep ketti. Shu haman Perwerdigarning Perishtisimu uning közidin ghayib boldi.   
\m
\v 22 Shuning bilen Gidéon uning Perwerdigarning Perishtisi ikenlikini bilip: — Apla, i Reb Perwerdigar! Chataq boldi, chünki men Perwerdigarning Perishtisi bilen yüzmuyüz körüshüp qaldim...! — dédi.   
\m
\v 23 Lékin Perwerdigar uninggha: — Xatirjem bolghin! Qorqmighin, ölmeysen, — dédi.\f □ \fr 6:23 \ft \+bd «Xatirjem bolghin»\+bd* — ibraniy tilida «Shalom éleykum!» (Salamueleykum). Ibraniy tilida menisi adette «sanga aman-salametlik bolghay!».\f*   
\m
\v 24 Shuning bilen Gidéon Perwerdigargha atap u yerde bir qurban’gah yasap, uning ismini «Yahweh-shalom» dep atidi. Bu qurban’gah ta bügün’giche Abiézer jemetining Ofrah dégen jayida bar.\f □ \fr 6:24 \ft \+bd «Yahweh-shalom»\+bd* — buning menisi: «Perwerdigar xatirjemliktur».\f*   
\m
\v 25 U kéchisi Perwerdigar uninggha: — Sen atangning \add chong\add* buqisi we yette yashliq ikkinchi buqisini élip atanggha tewe bolghan Baal qurban’gahini örüp, uning yénidiki Asherah butini késiwetkin. \f □ \fr 6:25 \ft \+bd «Sen atangning buqisi we yette yashliq ikkinchi buqisini élip...»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Sen atangning yash buqisini, yeni uning yette yashliq ikkinchi buqisini élip,...». \+bd «Baal qurban’gahini örüp...»\+bd* — Baalgha atalghan qurban’gah bek chong bolsa kérek. Ikki buqa belkim qurban’gahni tartip örüsh üchün kérek bolushi mumkin. \+bd «...uning yénidiki Asherah butini késiwetkin»\+bd* — ««Asherah»lar toghruluq 2:13 we izahatini körüng.\f*  
\v 26 Andin mushu qorghanning üstige Perwerdigar Xudayinggha atalghan, belgilen’gen resim boyiche bir qurban’gah yasap, ikkinchi bir buqini élip, özüng késiwetken Asherahning parchilirini otun qilip qalap, uni köydürme qurbanliq qilghin, — dédi.\f □ \fr 6:26 \ft \+bd «...mushu qorghanning üstige...»\+bd* — yaki «...qoram téshining üstige...» \+bd «belgilen’gen resim boyiche»\+bd* — «Qan.» 25:6-7ni körüng. \+bd «özüng késiwetken Asherahning parchilirini otun qilip qalap, uni köydürme qurbanliq qilghin»\+bd* — 2:5 we izahatini körüng. Perwerdigarning perishtisi yaki Perwerdigar Özi mömin bendilirige körün’gen yerlerde, u qurban’gahlar we qurbanliqlar toghrisidiki békitken belgilimiler bezide bashqiche bolushi mumkin. Gerche shu yer Perwerdigar Israillargha qurbanliq qilish üchün resmiy békitken jay bolmisimu, shundaqla Gidéon özi kahin bolmisimu, Xuda beribir özi békitken belgilimilirige özi igidur; uning Gidéon’gha qilghan bu emrliri özining shundaq pewqul’adde jiddiy ehwallarda gahi waqitlarda öz belgilimilirini özgertidighanliqini ispatlaydu.\f*   
\m
\v 27 Shuning bilen Gidéon öz xizmetchiliridin on ademni élip bérip, Perwerdigarning özige éytqinidek qildi; lékin u atisining öyidikilerdin we sheher ademliridin qorqqini üchün, u bu ishni kündüzi qilmay, kéchisi qildi.  
\v 28 Etisi seherde sheher xelqi qopup qarisa, mana, Baal qurban’gahi örüwétilgen, uning yénidiki Asherah buti késiwétilgenidi we yéngi yasalghan qurban’gahning üstide ikkinchi buqa qurbanliq qilin’ghanidi.  
\v 29 Buni körüp ular bir-birige: — Bu ishni kim qilghandu? — déyishti. Ular sürüshtüriwidi, buni Yoashning oghli Gidéonning qilghanliqi melum boldi.  
\v 30 Shuning üchün sheherning ademliri Yoashqa: — Oghlungni chiqirip bergin! U Baal qurban’gahini örüp, uning yénidiki Asherahni késiwetkini üchün öltürülsun! — dédi.   
\m
\v 31 Biraq Yoash özige qarshilishishqa turghan köpchilikke jawab bérip: — Siler Baal üchün dewalashmaqchimusiler? Siler uni qutquzmaqchimu? Kimki uning toghrisida dewalashsa etige qalmay ölümge mehkum qilinsun! Eger Baal derweqe bir xuda bolsa, undaqta uning qurban’gahini birsi örüwetkini üchün, u shu adem bilen özi dewalashsun! — dédi.\f □ \fr 6:31 \ft \+bd «Siler Baal üchün dewalashmaqchimusiler?»\+bd* — yaki «Siler Baal üchün jeng qilmaqchimusiler?». \+bd «...etige qalmay ölümge mehkum qilinsun!»\+bd* — yaki «...mushu etigendila qalmay ölümge mehkum qilinsun!».\f*   
\m
\v 32 Bu sewebtin \add atisi\add* Gidéonni «Yerubbaal» dep atidi, chünki \add atisi\add*: «U Baalning qurban’gahini örüwetkini üchün, Baal özi uning bilen dewalashsun!» dégenidi.\f □ \fr 6:32 \ft \+bd «Bu sewebtin atisi...»\+bd* — ibraniy tilida «Bu sewebtin u...» yaki «Bu sewebtin ular...». \+bd «Yerubbaal»\+bd* — bu isimning menisi: «Baalning özi uning bilen jeng qilsun!» (yaki «dewalashsun!»).\f*   
\m
\v 33 Emma Midiyan, Amalekler we meshriqtikilerning hemmisi yighilip, \add Iordan\add* deryasidin ötüp Yizreel jilghisida chédirlirini tikishti.  
\v 34 U waqitta Perwerdigarning Rohi Gidéonning üstige chüshti; u kanay chéliwidi, Abiézer jemetidikiler yighilip uning keynidin egiship mangdi.  
\v 35 Andin u elchilerni Manassehning zéminigha bérip, u yerni aylinip kélishke ewetiwidi, Manassehler yighilip uninggha egiship keldi. U Ashirlargha, Zebulunlargha we Naftalilargha elchi ewetiwidi, ularmu uning aldigha chiqishti.   
\b  
\m  
\s1 Gidéonning Xudadin ikki qétim alamet sorishi  
\m
\v 36 Gidéon Xudagha: — Eger Sen heqiqeten éytqiningdek méning qolum bilen Israilni qutquzidighan bolsang,  
\v 37 Undaqta mana, men xaman’gha bir parche qoy térisi qoyup qoyimen; eger peqet térining üstigila shebnem chüshüp, chörisidiki yerlerning hemmisi quruq tursa, men Özüng éytqiningdek méning qolum arqiliq Israilni qutquzmaqchi bolghiningni bilimen, — dédi.   
\m
\v 38 Ish derweqe shundaq boldi. Etisi seherde Gidéon qopup, yungni siqiwidi, liq bir piyale shebnem süyi chiqti.   
\m
\v 39 Andin Gidéon Xudagha yene: Ghezipingni manga qozghimighaysen, men peqet mushu bir qétimla deymen! Sendin ötüney, men peqet yene bu qétim bu tére bilen sinap baqay; iltija qilimenki, emdi bu qétim peqet tére quruq bolup, chörisidiki yerning hemmisige shebnem chüshkey, — dédi.\x + \xo 6:39 \xt Yar. 18:32\x*   
\m
\v 40 Bu kéchisimu Xuda shundaq qildi; derweqe peqet térila quruq bolup, chörisidiki yerning hemmisige shebnem chüshkenidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Xudaning Gidéonni ikki qétim sinishi we xatirjem qilishi  
\m
\v 1 Yerubbaal (yeni Gidéon) we özige qoshulghan hemme xelq etisi seher qopup, Harod dégen bulaqning yénigha bérip chédir tikti. Midiyaniylarning leshkergahi bolsa uning shimal teripide, Moreh égizlikining yénidiki jilghida idi.  
\v 2 Emdi Perwerdigar Gidéon’gha: — Sanga egeshken xelqning sani intayin köp, shunga Men Midiyaniylarni ularning qoligha tapshuralmaymen. Bolmisa Israil: «Özimizni özimizning qoli qutquzdi» dep maxtinip kétishi mumkin.  
\v 3 Shuning üchün sen emdi xelqqe: «Kimler qorqup titrek basqan bolsa, ular Giléad téghidin yénip ketsun» dep jakarlighin — dédi.  
\m Shuning bilen xelqning arisidin yigirme ikki ming kishi qaytip kétip, peqet on mingila qélip qaldi.\x + \xo 7:3 \xt Qan. 20:8\x*   
\m
\v 4 Perwerdigar Gidéon’gha yene: — Xelqning sani yenila intayin köp; emdi sen bularni suning léwige élip kelgin. U yerde Men ularni sen üchün sinaqtin ötküzey; Men kimni körsitip: «U sen bilen barsun désem», u sen bilen barsun; lékin Men kimni körsitip: «U sen bilen barmisun» désem, u sen bilen barmisun, — dédi.   
\m
\v 5 Shuning bilen Gidéon xelqni suning léwige élip keldi. Perwerdigar uninggha: — Kimki it su ichkendek tili bilen yalap su ichse, ularni ayrim bir terepte turghuzghin; hem kimki tizlinip turup su ichse, ularnimu ayrim bir terepte turghuzghin, — dédi.   
\m
\v 6 Shundaq boldiki, ochumini aghzigha tegküzüp yalap su ichkenlerdin üch yüzi chiqti. Qalghanlarning hemmisi tizlinip turup su ichti.  
\v 7 Andin Perwerdigar Gidéon’gha: — Men mushu suni yalap ichken üch yüz ademning qoli bilen silerni qutquzup, Midiyanni séning qolunggha tapshurimen; lékin qalghan xelq bolsa hemmisi öz jayigha yénip ketsun, — dédi.\f □ \fr 7:7 \ft \+bd «Men mushu suni yalap ichken üch yüz ademning qoli bilen silerni qutquzup, Midiyanni séning qolunggha tapshurimen...»\+bd* — bu sinashning ehmiyiti belkim kimning jeng terepke oyghaq turuwatqanliqini körsitishi mumkin. Su ichkende tizlinip yüzini sugha tiqip ichkenler xeterge anche segek bolmisa kérek. Bu ishlar toghruluq bashqa xil chüshenchlermu bar.\f*   
\m
\v 8 Shuning bilen bu \add üch yüz adem\add* ozuq-tülük we kanaylirini qoligha élishti; Gidéon Israilning qalghan barliq ademlirini öz chédirigha qayturuwétip, peqet shu üch yüz ademni élip qaldi. Emdi Midiyaniylarning leshkergahi bolsa ularning töwen teripidiki jilghida idi.   
\m
\v 9 Shu kéchisi shundaq boldiki, Perwerdigar uninggha: — Sen qopup leshkergahqa chüshkin, chünki Men uni séning qolunggha tapshurdum;  
\v 10 eger sen chüshüshtin qorqsang, öz xizmetkaring Purahni bille élip leshkergahqa chüshkin.  
\v 11 Sen ularning néme déyishiwatqinini anglaysen, andin sen leshkergahqa \add hujum qilip\add* chüshüshke jür’et qilalaysen, dédi.  
\m Buni anglap u xizmetkari Purahni élip leshkergahning chétidiki eskerlerning yénigha bardi. \f □ \fr 7:11 \ft \+bd «jür’et qilalaysen»\+bd* — ibraniy tilida «qolung küchlendürülidu».\f*  
\v 12 Mana Midiyan, Amalek we barliq meshriqtikiler chéketkilerdek köp bolup, jilghining boyigha yéyilghanidi; ularning tögiliri köplikidin déngiz sahilidiki qumdek heddi-hésabsiz idi.\x + \xo 7:12 \xt  Hak. 6:3, 5, 33\x*   
\m
\v 13 Gidéon barghanda, mana, u yerde birsi hemrahigha körgen chüshini sözlep bériwatatti: — Mana, men bir chüsh kördum, chüshümde mana, bir arpa toqichi Midiyanning leshkergahigha domulap chüshüptudek; u chédirgha kélip soquluptidek, shuning bilen chédir örulüp, düm kömtürülüp kétiptu — dewatatti.   
\m
\v 14 Uning hemrahi jawaben tebir bérip: — Buning menisi shuki, u toqach Yoashning oghli, Israilliq adem Gidéonning qilichidin bashqa nerse emestur; Xuda Midiyan we uning barliq qoshunini uning qoligha tapshuruptu, dédi.   
\m
\v 15 Shundaq boldiki, Gidéon bu chüshni we uning bérilgen tebirini anglap, sejde qildi. Andin u Israilning leshkergahigha yénip kélip: — Qopunglar, Perwerdigar Midiyanning leshkergahini qolunglargha tapshurdi, — dédi.   
\b  
\m  
\s1 Gidéonning ghelibe qilishi  
\m
\v 16 Shuning bilen u bu üch yüz ademni üch guruppigha bölüp, hemmisining qoligha birdin kanay bilen birdin quruq komzekni berdi; herbir komzek ichide birdin mesh’el qoyuldi.   
\m
\v 17 U ulargha: — Siler manga qarap, méning qilghinimdek qilinglar. Mana, men leshkergahning qéshigha barghanda, néme qilsam, silermu shuni qilinglar;  
\v 18 men we men bilen hemrah bolup mangghan barliq ademler kanay chalsaq, silermu leshkergahning chöriside turup kanay chélinglar we: «Perwerdigar üchün hem Gidéon üchün!» dep towlanglar, — dédi.   
\m
\v 19 Kéyinki yérim kéchilik közetning bashlinishida, közetchiler yéngidin almashqanda, Gidéon we uning bilen bille bolghan yüz adem leshkergahning qéshigha keldi; andin ular kanay chélip qolliridiki komzeklerni chaqti.  
\v 20 Shu haman üch guruppidikilerning hemmisi kanay chélip, komzeklerni chéqip, sol qollirida mesh’ellerni tutup, ong qollirida kanaylarni élip: — Perwerdigargha we Gidéon’gha atalghan qilich! — dep towlashqiniche,  
\v 21 ularning herbiri leshkergahning etrapida, öz jayida turushti; yaw qoshuni terep-terepke pétirap, warqirap-jarqirighan péti qachqili turdi.  
\v 22 Bu üch yüz adem kanay chalghanda, Perwerdigar pütkül leshkergahtiki yaw leshkerlirini bir-birini qilichlashqa sélip qoydi, shuning bilen yaw qoshuni Zérerahqa baridighan yoldiki Beyt-Shittah terepke qachti; ular Tabbatning yénidiki Abel-Meholahning chégrisighiche qachti.\x + \xo 7:22 \xt  Zeb. 83:9-10\x*   
\m
\v 23 Andin Naftali, Ashir we pütkül Manassehning qebililiridin Israillar chaqirip kélindi we ular Midiyaniylarni qoghlidi.   
\m
\v 24 Shuning bilen Gidéon Efraim pütkül taghliqini arilap kélishke elchilerni ewetip Efraimlargha: — «Siler chüshüp Midiyaniylargha hujum qilinglar, Beyt-Barahqiche, shundaqla Iordan deryasighiche barliq éqin kéchiklirini igilep, ularni tosuwélinglar», dédi. Shuning bilen Efraimning hemme ademliri yighilip, Beyt-Barahqiche we Iordan deryasighiche barliq éqin kéchiklirini igilidi.  
\v 25 Ular Midiyanning Oreb we Zeeb dégen ikki emirini tutuwaldi; Orebni ular «Oreb qoram téshi» üstide, Zeebni «Zeeb sharab kölchiki»de öltürdi, Midiyaniylarni qoghlap bérip, Oreb we Zeebning bashlirini élip, Iordan deryasining u teripige Gidéonning qéshigha keldi.\x + \xo 7:25 \xt Zeb. 83:11-12; Yesh. 10:26\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\m
\v 1 (Kéyin, Efraimlar uninggha: — Sen némishqa bizge shundaq muamile qilisen, Midiyaniylar bilen soqushqa chiqqanda, bizni chaqirmidingghu, dep uning bilen qattiq déyiship ketti.\x + \xo 8:1 \xt Hak. 12:1\x*  
\v 2 U ulargha jawaben: — Méning qilghanlirimni qandaqmu silerning qilghininglargha tengleshtürgili bolsun? Efraimning üzümlerni pasangdighini, Abiéezerlerning üzüm üzginidin artuq emesmu?  
\v 3 Xuda Midiyanning emirliri Oreb bilen Zeebni qolunglargha tapshurghan yerde, méning qolumdin kelginini qandaqmu silerning qilghininglargha tengleshtürgili bolsun? — dédi. Shundaq déwidi, ularning uninggha bolghan achchiqi yandi).\f □ \fr 8:3 \ft \+bd «ularning uninggha bolghan achchiqi yandi»\+bd* — ibraniy tilida «uninggha qarap ularning rohliri tinchlanduruldi».\f*   
\m
\v 4 Emdi Gidéon Iordan deryasining boyigha yétip keldi. U we özige hemrah bolghan üch yüz adem hérip ketken bolsimu, ular yenila Midiyaniylarni qoghlap deryadin ötti. \f □ \fr 8:4 \ft \+bd «Emdi Gidéon Iordan deryasining boyigha yétip keldi... deryadin ötti»\+bd* — 1-3-ayette xatirilen’gen weqeler (Efraimlarning Gidéonlargha achchiqlinishi) 4-21-ayetlerde xatirilen’gen weqelerdin kéyin bolghan bolsa kérek.\f*  
\v 5 Gidéon Sukkot shehiridikilerge: — Manga hemrah bolup kelgen kishilerge nan bersenglar, chünki ular hérip-charchap ketti. Biz Midiyanning ikki padishahi Zebah we Zalmunnani qoghlap kétip barimiz, — dédi.   
\m
\v 6 Lékin Sukkotning chongliri jawab bérip: — Zebah we Zalmunna hazir séning qolunggha chüshtimu?! Biz séning mushu leshkerliringge nan béremduq?! — dédi.\f □ \fr 8:6 \ft \+bd «Zebah we Zalmunna hazir séning qolunggha chüshtimu?!»\+bd* — ibraniy tilida «Zebah we Zalmunnaning alqanliri hazir séning qolunggha chüshtimu?!». \+bd «Biz séning mushu leshkerliringge nan béremduq?!»\+bd* — ularning nan bermeslik sewebi belkim shuki, biz nan bergendin kéyin Gidéon meghlup bolsa (uning aran üch yüz adimi bar idi), Midiyaniylar qaytip kélip bizdin öch alidu, dep qorqqan yaki bolmisa ularning Midiyaniylar bilen ittipaqi bolsa kérek.\f*   
\m
\v 7 Gidéon: — Xep! Shundaq bolghini üchün Perwerdigar Zebah we Zalmunnani méning qolumgha tapshurghanda, etliringlarni chöldiki yantaq we shoxa bilen xamanda tépimen, — dédi.   
\m
\v 8 Gidéon u yerdin Penuelge bérip, u yerdiki ademlergimu shundaq déwidi, Penueldiki kishilermu uninggha Sukkottikilerdek jawab berdi.  
\v 9 U Penueldikilerge: — Men ghelibe bilen yénip kelginimde, bu munaringlarni örüwétimen, — dédi.\f □ \fr 8:9 \ft \+bd «Men ghelibe bilen yénip kelginimde...»\+bd* — ibraniy tilida «Men aman-tinchliq élip yénip kelginimde...».\f*   
\m
\v 10 U chaghda Zebah we Zalmunna Karkor dégen jayda idi; ular bilen mangghan qoshunda on besh mingche leshker bar idi. Bular bolsa meshriqliqlerning pütkül qoshunidin qélip qalghanliri idi, chünki ulardin qilich tutqanliridin bir yüz yigirme mingi öltürülgenidi.  
\v 11  Gidéon bolsa Nobah we Yogbixahning sherqidiki köchmenler yoli bilen chiqip Midiyanning leshkergahigha hujum qilip, ularni tarmar qildi; chünki leshkergahtikiler tolimu endishsiz turghanidi. \f □ \fr 8:11 \ft \+bd «... sherqidiki köchmenler yoli...»\+bd* — ibraniy tilida «... sherqidiki chédirlarda turghuchilar yoli». Shu yer Midiyaniylarning zémini ichide idi.\f*  
\v 12 Zebah we Zalmunna qéchip ketti; Gidéon keynidin qoghlap bérip, Midiyanning bu ikki padishahi Zebah we Zalmunnani tutuwaldi; u pütkül leshkergahtikilerni alaqzade qilip tiripiren qiliwetti.\x + \xo 8:12 \xt Zeb.83:11-12\x*   
\m
\v 13 Andin Yoashning oghli Gidéon Heres dawinidin ötüp, jengdin qaytip keldi.  
\v 14 U Sukkotluq bir yash yigitni tutuwélip, uningdin sürüshte qiliwidi, yigit uninggha Sukkotning chongliri we aqsaqallirining isimlirini yézip berdi. Ular jemiy bolup yetmish yette adem idi.  
\v 15 Andin Gidéon Sukkotning ademlirining qéshigha yétip barghanda: — Siler méni zangliq qilip: «Zebah we Zalmunna hazir séning qolunggha chüshtimu? Biz séning bilen bille mangghan mushu harghin ademliringge nan béremduq?» dégenidinglar! Mana, u Zebah we Zalmunna dégenler! — dédi.\f □ \fr 8:15 \ft \+bd «Zebah we Zalmunna»\+bd* — ibraniy tilida «Zebah we Zalmunnaning alqanliri».\f*   
\m
\v 16 Shuni dep u sheherning aqsaqallirini tutup kélip, chöldiki yantaq bilen shoxilarni élip kélip, ular bilen Sukkotning ademlirini urup edipini berdi.\f □ \fr 8:16 \ft \+bd «... ular bilen Sukkotning ademlirini urup edipini berdi»\+bd* — yaki «...ular bilen Sukkotning ademlirini «xamanda tepti»». Ularni öltürgen bolushi mumkin (17-ayetnimu körüng).\f*   
\m
\v 17 Andin u Penuelning munarini örüp, sheherdiki ademlerni öltürdi.   
\m
\v 18 Gidéon Zebah we Zalmunnani soraq qilip: — Siler ikkinglar Taborda öltürgen ademler qandaq ademler idi? — dep soriwidi, ular jawab bérip: — Ular sanga intayin oxshaytti; ularning herbiri shahzadidek idi, — dédi.   
\m
\v 19 U buni anglap: — Ular méning bir tughqanlirimdur, biz bir anining oghullirimiz. Perwerdigarning hayati bilen qesem qilimenki, siler eyni waqitta ularni tirik qoyghan bolsanglar, men silerni hergiz öltürmeyttim, — dédi;   
\m
\v 20 shuning bilen u chong oghli Yeterge: — Sen qopup bularni öltürgin, — dédi. Lékin oghul kichik bolghachqa qorqup, qilichini sughurmidi.   
\m
\v 21 Shuning bilen Zebah we Zalmunna: — Sen özüng qopup bizni öltürgin; chünki adem qandaq bolsa küchimu shundaq bolidu, — dédi. Shundaq déwidi, Gidéon qopup Zebah we Zalmunnani öltürdi. U tögilirining boynidiki hilal ay shekillik bézeklerni éliwaldi.\x + \xo 8:21 \xt Zeb. 83:11-12\x*   
\b  
\m  
\s1 Gidéonning padishah bolushni ret qilishi we butpereslik yoligha kirishi  
\m
\v 22 Andin Israillar Gidéon’gha: — Sen bizni Midiyanning qolidin qutquzghanikensen, özüng bizge padishah bolghin; oghlung we oghlungning oghlimu bizning üstimizge höküm sürsun, — dédi.   
\m
\v 23 Emma Gidéon ulargha jawab bérip: — Men üstünglerge seltenet qilmaymen, oghlummu üstünglerge seltenet qilmaydu; belki Perwerdigar Özi üstünglerge seltenet qilidu, dédi.\f □ \fr 8:23 \ft \+bd «Men üstünglerge seltenet qilmaymen»\+bd* — Israilning telipi (22-ayet): «Sen Gidéon bizge padishah bolghaysen» dégenliktur. Gidéon ulargha hakimliq qilghini bilen ularning telipini qet’iy ret qilidu («Kirish söz»imizni, «Samuil (1)» 8- we 12-bab we «Samuil (1)»diki «Qoshumche söz»imiznimu körüng).\f*   
\m
\v 24 Andin Gidéon ulargha yene: — Silerge peqet birla iltimasim bar: — Her biringlar öz oljanglardin halqa-zérilerni manga béringlar, dédi (Midiyanlar Ismaillardin bolghachqa, herbiri altun zire-halqilarni taqaytti).   
\m
\v 25 Ular jawaben: — Bérishke razimiz, dep yerge bir yépinchini sélip, herbiri uning üstige oljisidin zire-halqilarni élip tashlidi.  
\v 26 U sorap yighqan altun zirilerning éghirliqi bir ming yette yüz shekel altun idi, buningdin bashqa Midiyan padishahliri özige asqan hilal ay shekillik buyumlar, zunnar, uchisigha kiygen sösün éginler we tögilerning boynigha asqan altun zenjirlermu bar idi.\f □ \fr 8:26 \ft \+bd «1700 shekel»\+bd* — altun bolsa belkim 20 kilogramche kéletti.\f*   
\m
\v 27 Gidéon bu nersilerdin bir efod yasitip, öz shehiri Ofrahta qoyup qoydi. Netijide, pütkül Israil uni izdep buzuqchiliq qildi. Buning bilen bu nerse Gidéon we uning pütün ailisige bir tor-tuzaq boldi.\f □ \fr 8:27 \ft \+bd «efod»\+bd* — eslide bash kahin kiyidighan alahide birxil kiyim idi. U toghruluq «Mis.» 28:6-30 we izahatlirini körüng. Musa peyghember Israillargha békitken qanun boyiche pütkül Israil üchün peqet birla efod bolushi kérek; uning üstige peqet Bash kahinla uni taqishi kérek idi. \+bd «...pütkül Israil \+bd*\+bdit efodni\+bdit* izdep buzuqchiliq qildi» — Musa peyghember békitken qanun boyiche «efod» arqiliq Israil xelqi Xudadin yol soriyalaytti. Lékin Gidéon yasighan bu efod Xuda békitken efod emes we kahinlarning yétekchiliki astida ishlitilgen emes. Netijide Gidéon we ailisidikiler shu efod arqiliq hoquqini chektin ashurup yürgüzgen we Israillar efodqa but süpitide choqunup ketken oxshaydu. 
\fp  «Buzuqchiliq» — Xuda aldida herqandaq butpereslik «rohiy buzuqluq» yaki «rohiy pahishiwazliq» dep hésablinidu.\f*   
\m
\v 28 Midiyaniylar shu teriqide Israillarning aldida boysundurulup, ikkinchi bash kötürelmidi; zémin Gidéonning künliride qiriq yilghiche tinch-aramliq tapti.   
\m
\v 29 Yoashning oghli Yerubbaal qaytip bérip, öz öyide olturdi.  
\v 30 Gidéonning ayalliri köp bolghachqa, uning pushtidin yetmish oghul töreldi.  
\v 31 Shekemde uning bir kénizikimu bar idi; u uninggha bir oghul tughup berdi, Gidéon uning ismini «Abimelek» dep qoydi.\f □ \fr 8:31 \ft \+bd «...u \+bd*\+bdit Gidéon’gha\+bdit* bir oghul tughup berdi, Gidéon uning ismini «Abimelek» dep qoydi» — qiziq bir yéri shuki, Gidéon padishah bolushni ret qilghini bilen padishahdek köp ayalliq bolghan we Shekemdiki kénizikidin tughulghan oghligha «méning atam padishahdur» («Abimelek») dep isim qoyghan.\f*   
\m
\v 32 Yoashning oghli Gidéon uzun ömür körüp, qérip alemdin ötti. U Abiézerlerge tewe bolghan Ofrahda, öz atisi Yoashning qebrisige depne qilindi.   
\m
\v 33 Gidéon ölgendin kéyin Israillar keynige yénip, Baal butlirigha egiship buzuqchiliq qildi we «Baal-Bérit»ni özlirining ilahi qilip békitti.  
\v 34 Shundaq qilip Israillar özlirini etrapidiki barliq düshmenlirining qolidin qutquzghan öz Xudasi Perwerdigarni untudi  
\v 35 we shuningdek Gidéonning Israilgha qilghan hemme yaxshiliqlirini héch eslimey, Yerubbaal (yeni Gidéon)ning jemetige héchbir méhribanliq körsetmidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Abimelekning aka-ukilirini öltürüshi we padishah boluwélishi  
\m
\v 1 Emdi Yerubbaalning oghli Abimelek Shekemdiki anisining aka-ukilirining qéshigha bérip, ular we anisining atisining pütkül jemetidikilerge: —  
\v 2 Siler Shekemdiki barliq ademlerning quliqigha söz qilip ulargha: «Siler üchün yetmish kishi, yeni Yerubbaalning oghulliri üstünglerge höküm sürgini yaxshimu yaki birla ademning üstünglerdin höküm sürgini yaxshimu? Ésinglarda bolsunki, men silerning qan-qérindishinglarmen» — dégen gépimni yetküzünglar, — dédi.\f □ \fr 9:2 \ft \+bd «...men silerning qan-qérindishinglarmen»\+bd* — ibraniy tilida «...men silerning söngek we etliringlardinmen».\f*   
\m
\v 3 Shuning bilen uning anisining aka-ukiliri u toghruluq bu geplerning hemmisini Shekemdikilerning qulaqlirigha éytti. Ularning köngli Abimelekke mayil bolup: — U bizning qérindishimiz iken’ghu, diyiship,  
\v 4 Baal-Béritning butxanisidin yetmish shekel kümüshni élip, uninggha berdi. Bu pul bilen Abimelek birmunche bikar telep lükcheklerni yallap, ulargha bash boldi.  
\v 5 Andin u Ofrahqa, atisining öyige bérip özining aka-ukiliri, yeni Yerubbaalning oghulliri bolup jemiy yetmish ademni bir tashning üstide öltürüwetti. Lékin Yerubbaalning kichik oghli Yotam yoshuruniwalghachqa, qutulup qaldi.   
\m
\v 6 Andin pütkül Shekemdikiler we Beyt-Millodikilerning hemmisi yighiliship bérip Abimelekni Shekemdiki dub derixining tüwide padishah qilip tiklidi.\f □ \fr 9:6 \ft \+bd «\+bd*\+bdit ular\+bdit*... yighiliship bérip Abimelekni Shekemdiki dub derixining tüwide padishah qilip tiklidi» — ilgiri Yeshua peyghember shu jayda xelq bilen «Xudaning yolida mangayli» dep ehde tüzüp, ehdinamini shu dub derixining tüwige kömüp qoyghan («Ye.» 24:26).\f*  \x + \xo 9:6 \xt Ye. 24:26\x*   
\m
\v 7 Bu xewer Yotamgha yetküzüldi; u bérip Gerizim téghining choqqisigha chiqip, u yerde turup yuqiri awazda köpchilikke towlap: — Ey Shekem chongliri, méning sözümge qulaq sélinglar, andin Xudamu silerge qulaq salidu. \f □ \fr 9:7 \ft \+bd «u bérip Gerizim téghining choqqisigha chiqip, u yerde turup yuqiri awazda köpchilikke towlap...»\+bd* — démisekmu, Gerizim téghi Shekem shehirining udulida turidu.\f*  
\v 8 Künlerdin bir küni derexler özlirining üstige höküm süridighan bir derexni mesihlep padishah tikleshke izdep chiqip, zeytun derixige: — Üstimizge padishah bolup bergin, deptiken.  
\v 9 Zeytun derixi ulargha jawab bérip: — Xudagha we insanlargha bolghan hörmetni ipadileydighan méyimni tashlap, bashqa derexlerning üstide turup pulanglashqa kétemdim? — deptu.   
\m
\v 10 Buni anglap derexler enjür derixining qéshigha bérip: — Sen kélip üstimizge padishah bolghin, dep iltija qiliptu;  
\v 11 Enjür derixi ulargha jawab bérip: — Men öz shirnem bilen yaxshi méwemni tashlap, bashqa derexlerning üstide turup pulanglashqa kétemdim? — deptu.   
\m
\v 12 Shuning bilen derexler üzüm talliqining qéshigha bérip: — Sen kélip bizning üstimizge padishah bolghin, deptu,  
\v 13 üzüm téli ulargha jawab bérip: — Men Xuda bilen ademlerni xush qilidighan yéngi sharabni tashlap, bashqa derexlerning üstide turup pulanglashqa kétemdim? — deptu.   
\m
\v 14 Andin derexlerning hemmisi azghanning qéshigha bérip: — Sen kélip bizning üstimizge padishah bolghin, deptu;  
\v 15 azghan ulargha jawab bérip: — Eger siler méni semimiy niyitinglar bilen üstünglerge padishah qilishni xalisanglar, kélip méning sayemning astida panahlininglar; bolmisa, azghandin bir ot chiqidu we Liwanning kédir derexlirini yep kétidu! — deptu.\f □ \fr 9:15 \ft \+bd «... bolmisa, azghandin bir ot chiqidu we Liwanning kédir derexlirini yep kétidu!»\+bd* — Yotamning bu temsili öz atisini körsitidu, elwette; Gidéon gerche «tégi pes» adem bolsimu, Israilgha yétekchilik qilishqa öz hayatini birnechche qétim tewekkül qildi; shuning üchün Israillar uninggha we ailisige méhir-shepqet körsitishi kérek.\f*   
\m
\v 16 Eger silerning Abimelekni padishah qilghininglar rast semimiy we durus niyet bilen bolghan bolsa, Yerubbaal we uning ailisidikilerge yaxshiliq qilghan, uning qilghan emelliri boyiche uninggha qayturghan bolsanglar — \f □ \fr 9:16 \ft \+bd «Yerubbaal»\+bd* — yeni «Gidéon» — 6:32ni körüng. \+bd «uning qilghan emelliri boyiche...»\+bd* — ibraniy tilida «uning qollirining emelliri boyiche...».\f*  
\v 17 (chünki atam siler üchün jeng qilip, öz jénini xeterge tewekkul qilip silerni Midiyanning qolidin qutquzdi!  
\v 18 Lékin siler bügün atamning jemetige qarshi qozghilip, uning oghullirini, jemiy yetmish ademni bir tashning üstide öltürüp, uning dédikining oghli Abimelekni tughqininglar bolghini üchün Shekem xelqining üstige padishah qilip tiklepsiler!)  
\v 19  — emdi eger siler Yerubbaal we jemetige semimiy we durus muamile qilghan bolsanglar, siler Abimelektin xushalliq tapqaysiler, umu silerdin xushalliq tapqay!  
\v 20 Lékin bolmisa, Abimelektin ot chiqip, Shekemdikiler we Beyt-Milloning xelqini yep ketsun; shundaqla, Shekemdikiler we Beyt-Milloning xelqidin ot chiqip, Abimelekni yep ketsun! — dédi.   
\m
\v 21 Yotam qérindishi Abimelektin qorqup, qéchip Beer dégen jaygha bérip, u yerde olturaqliship qaldi.   
\m
\v 22 Abimelek Israilgha üch yil seltenet qildi.  
\v 23 Xuda Abimelek bilen Shekemning ademliri otturisigha bir yaman roh ewetti; shuning bilen Shekemdikiler Abimelekke asiyliq qilishqa qozghaldi. \f □ \fr 9:23 \ft \+bd «bir yaman roh»\+bd* — bir jin, démek.\f*  
\v 24 Buning meqsiti, Yerubbaalning yetmish oghligha qilin’ghan zorawanliq we qan qerzni ularni öltürgen qérindishi Abimelekning boynigha chüshürüsh, shundaqla öz aka-ukilirini öltürüshke uni qollap-quwwetligen Shekemdiki kishilerning béshigha chüshürüshtin ibaret idi.   
\b  
\m
\v 25 Shekemdiki kishiler Abimelekni tutmaqchi bolup, taghlarning choqqilirigha paylaqchilarni böktürme qilip turghuzdi; ular u yerdin ötken yoluchilarning hemmisini bulang-talang qildi. Bu ish Abimelekke yetküzüldi.   
\m
\v 26 Ebedning oghli Gaal öz aka-ukiliri bilen Shekemge köchüp kéliwidi, Shekemdiki kishiler uninggha ishench baghlap uni öz yar-yöliki qildi.  
\v 27 Shundaq qilip ular sheherdin étizliqqa chiqip, üzümzarlarning üzümlirini üzüp siqip, sharab yasap, shadliq qilip öz butining ibadetxanisigha kirip, yep-ichiship Abimelekning üstidin lenet oqughili turdi. \f □ \fr 9:27 \ft \+bd «sharab yasap,...»\+bd* — ibraniy tilida «üzümlerni dessep,...».\f*  
\v 28 Ebedning oghli Gaal: — Abimelek dégen kim idi? Shekem dégen néme idi, biz néme dep uninggha xizmet qilghudekmiz?! U Yerubbaalning oghli emesmu? Zebul uning nazatetchisi emesmu? Siler Shekemning atisi Hamorning ademlirining xizmitide bolsanglar bolidu! Biz némishqa Abimelekning xizmitide bolidikenmiz? \f □ \fr 9:28 \ft \+bd «Abimelek dégen kim idi? Shekem dégen néme idi, biz néme dep uninggha xizmet qilghudekmiz?! U Yerubbaalning oghli emesmu?»\+bd* — oqurmenlerning éside barki, «Yerubbaal» dégenning menisi «Baalning özi kélip uning bilen jeng qilsun!» dégenlik bolup, Gidéon (yeni, Yerubbaal)ningmu Baalgha qarshi turidighanliqini bildüretti. Shunga Gaalning sözining menisi Shekemdikiler baalperesler turup, némishqa Baalgha qarshi turghan ademning oghlining xizmitide bolidu?» dégendek idi. \+bd «siler Shekemning atisi Hamorning ademlirining xizmitide bolsanglar bolidu»\+bd* — oqurmenlerning éside barki, Yaqup peyghemberning dewride Shekemdikiler Hamor dégen bir kishige béqindi idi («Yar.» 34-babni körüng). Hamor tunji oghligha sheherning namini isim qilip qoyghan. «Shekemning atisi» del mushu Hamorni körsitidu; Abimelek sheherni sorashtin burun «sheher bashliqi» Hamorning jemetidikilerdin chiqqan bolsa kérek.\f*  
\v 29 Kashki bu xelq méning qol astimda bolsa idi! U chaghda men Abimelekni heydiwtettim! Men Abimelekke: — Öz qoshuningni köpeytip, jengge chiqqin! — dégen bolattim.   
\m
\v 30 Emdi sheher bashliqi Zebul Ebedning oghli Gaalning bu sözlirini anglighinida, achchiqi kélip,  
\v 31 elchilerni Abimelekning qéshigha yoshurunche ewetip: «Mana, Gaalning oghli qérindashliri bilen Shekemge kéliwatidu; mana, sheherni silige qarshi chiqishqa qutritiwatidu. \f □ \fr 9:31 \ft \+bd «Mana, sheherni silige qarshi chiqishqa qutritiwatidu»\+bd* — yaki «Mana, sheherni silige qarshi turushqa mustehkemlewatidu».\f*  
\v 32 Shunga sili ademlirini élip bügün kéche \add sheher\add* etrapidiki étizliqqa bérip marap olturghayla;  
\v 33 ete kün chiqqan haman qozghilip sheherge hujum qilghayla; u we uning ademliri silige qarshi chiqqanda, sili ehwalgha qarap uninggha taqabil turghayla, — dédi.   
\m
\v 34 Buni anglap, Abimelek hemme ademlirini élip, kéchisi chiqip, töt topqa bölünüp, yoshurunup Shekemge hujum qilishqa marap olturdi.   
\m
\v 35 Ebedning oghli Gaal sirtqa chiqip sheherning derwazisida öre turghanda, Abimelek öz ademliri bilen yoshurun’ghan jaydin chiqti.  
\v 36 Gaal xelqni körüp Zebulgha: — Mana tagh choqqiliridin ademler chüshüwatidu, dédi. Lékin Zebul uninggha jawaben: — Taghlarning kölenggisi sanga ademlerdek körünidu, — dédi.   
\m
\v 37 Gaal yene söz qilip: Mana, bir top ademler dönglerdin chüshüp kéliwatidu, yene bir top ademler «Palchilarning dub derixi»ning yoli bilen kéliwatidu, — dédi.   
\m
\v 38 Andin Zebul uninggha: — Séning: «Abimelek dégen kim idi, biz uning xizmitide bolattuqmu?» dep chong gep qilghan aghzing hazir qéni? Mana bular sen közge ilmighan xelq emesmu? Emdi chiqip ular bilen soqushup baqqin! — dédi.   
\m
\v 39 Shuning bilen Gaal Shekemdikiler bilen chiqip Abimelek bilen soqushushqa bashlidi.  
\v 40 Lékin Abimelek uni meghlup qilip qoghlidi; u uning aldidin qachti, shundaqla nurghun yarilan’ghan ademler sheherning derwazisighiche yétiship ketkenidi.  
\v 41 Andin Abimelek Arumahda turup qaldi. Zebul bolsa Gaal we uning qérindashlirini qoghlap, ularning Shekemde turushigha yol qoymidi.  
\v 42 Etisi \add Gaaldikiler\add* dalagha chiqti; bu xewer Abimelekke yetkende  
\v 43 u xelqini élip, ularni üch topqa bölüp, dalada yoshurunup marap turdi; u qarap turuwidi, Shekem xelqi sheherdin chiqti. U qopup ulargha hujum qildi.  
\v 44 Abimelek we uning bilen bolghan birinchi top atlinip sheherning derwazisining aldigha bésip bérip, u yerde turdi; qalghan ikki top étilip bérip dalada turghan ademlerge hujum qilip ularni qiriwetti.  
\v 45 Shu teriqide Abimelek pütün bir kün sheherge hujum qilip, uni élip, uningda turuwatqan xelqni öltürüp, sheherni xaniweyran qilip üstige tuzlarni chéchiwetti.   
\m
\v 46 Shekem munaridiki ademlerning hemmisi buni anglap, Bérit dégen butning ibadetxanisidiki qorghan’gha kiriwaldi. \f □ \fr 9:46 \ft \+bd «Shekem munaridiki ademler... buni anglap, Bérit dégen butning ibadetxanisidiki qorghan’gha kiriwaldi»\+bd* — bu ayetke qarighanda «Shekem munari» Shekem shehiridin ayrim tursa kérek. Mumkinchiliki barki, u «Beyt-Millo» dégen jaygha oxshashtur (9:20-ayette xatirilen’gen lenetni körüng).\f*  
\v 47 Shekem munaridiki ademler bir yerge yighiliwaptu, dégen xewer Abimelekke yetti.  
\v 48 Shuning bilen Abimelek ademlirini élip Zalmon téghigha chiqti; u qoligha paltini élip derexning bir shéxini késip élip, öshnisige qoyup, andin özi bilen bolghan xelqqe: — Méning néme qilghinimni kördünglar, emdi silermu tézdin shundaq qilinglar, — dédi.   
\m
\v 49 Buni anglap xelqning herbiri Abimelektek birdin shaxni késip élip, uninggha egiship bérip, shaxlarni qorghanning yénigha döwilep, ot qoyup qorghan we uningda bolghanlarni köydürüwetti. Buning bilen Shekemning munaridiki hemme ademler, jemiy mingche er-ayal öldi.   
\m
\v 50 Andin Abimelek Tebezge bérip, u yerde bargah qurup Tebezke qorshap, hujum qilip uni ishghal qildi.  
\v 51 Lékin sheherning otturisida mustehkem bir munar bar idi; barliq er-ayal, jümlidin sheherning hemme chongliri u yerge qéchip bérip, derwazini ichidin taqap, munarning üstige chiqiwaldi.  
\v 52 Abimelek munargha hujum qilip, uninggha ot qoyushqa munarning derwazisigha yéqinlashqanda,  
\v 53 bir ayal yarghunchaqning üstünki téshini Abimelekning béshigha étip uning bash süngikini sunduriwetti. \x + \xo 9:53 \xt 2Sam. 11:21\x*  
\v 54 Andin Abimelek derhal öz yarighini kötürgüchi yigitni chaqirip uninggha: — Qilichingni sughurup méni öltürüwetkin; bolmisa, xelq méning toghramda: «Bir ayal kishi uni öltürüwétiptu» déyishidu, — dédi. Buni anglap yigit uni sanjip öltürüwetti.   
\m
\v 55 Andin Israilning ademliri Abimelekning ölginini körüp, ularning hemmisi öz jaylirigha qaytip kétishti.  
\v 56 Shundaq qilip Xuda Abimelekning özining yetmish aka-ukisini öltürüp, atisigha qilghan rezillikini uning öz béshigha yandurdi;  
\v 57 shuningdek Xuda Shekemning ademliri qilghan barliq yamanliqlirinimu ularning béshigha yandurup chüshürdi. Buning bilen Yerubbaalning oghli Yotam éytqan lenet ularning üstige keldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Tola we Yairning «hakim» bolushi  
\m
\v 1 Abimelektin kéyin Issakar qebilisidin bolghan Dodoning newrisi, Puahning oghli Tola dégen kishi Israilni qutquzushqa turdi; u Efraimning taghliridiki Shamir dégen jayda turatti;  
\v 2 u Israilgha yigirme üch yil hakim bolup alemdin ötti we Shamirda depne qilindi.   
\m
\v 3 Uningdin kéyin Giléadliq Yair turdi; u Israilgha yigirme ikki yil hakim boldi.  
\v 4 Uning ottuz oghli bolup, ular ottuz texeyge minip yüretti. Ular ottuz sheherge igidarchiliq qilatti; bu sheherler Giléad yurtida bolup, ta bügün’giche «Yairning kentliri» dep atalmaqta. \f □ \fr 10:4 \ft \+bd «Yairning kentliri»\+bd* — yaki «Hawwot-Yair».\f*  
\v 5 Yair wapat bolup, Kamonda depne qilindi.   
\b  
\m  
\s1 Israilning yene gunahqa pétishi  
\m
\v 6 Lékin Israillar yene Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qilip, Baal bilen Asherah butlirigha bash urup, shundaqla Suriyening ilahliri, Zidondikilerning ilahliri, Moabning ilahliri, Ammoniylarning ilahliri we Filistiylerning ilahlirining ibaditige kirip, Perwerdigarni tashlap, uninggha ibadette bolmidi. \f □ \fr 10:6 \ft \+bd «Suriye»\+bd* — ibraniy tilida «Aram».\f*  \x + \xo 10:6 \xt Hak. 2:11; 3:7; 4:1; 6:1\x*  
\v 7 Shuning bilen Perwerdigarning ghezipi Israilgha qozghilip, ularni Filistiylerning we Ammoniylarning qoligha tashlap berdi. \f □ \fr 10:7 \ft \+bd «... Ammoniylarning qoligha tashlap berdi»\+bd* — ibraniy tilida «...Ammoniylarning qoligha sétip berdi».\f*  
\v 8 Bular bolsa shu yili Israillarni qattiq bésip ezdi; andin ular Iordan deryasining meshriq teripide Amoriylarning zéminidiki Giléadta olturushluq barliq Israil xelqige on sekkiz yilghiche zulum qildi. \f □ \fr 10:8 \ft \+bd «... Iordan deryasining meshriq teripide»\+bd* — ibraniy tilida «... Iordan deryasining u teripide».\f*  
\v 9 Ammoniylar yene Iordan deryasidin ötüp, Yehuda, Binyamin we Efraim jemetige qarshi hujum qildi: shuning bilen pütkül Israil qattiq azablandi.   
\m
\v 10 Shuning bilen Israillar Perwerdigargha peryad qilip: — Biz sanga gunah qilduq, öz Xudayimizni tashlap, Baal butlirining qulluqigha kirip kettuq, dédi.   
\m
\v 11 Perwerdigar Israillargha: — Men silerni misirliqlardin, Amoriylardin, Ammoniylardin we Filistiylerdin qutquzghan emesmidim?  
\v 12 Zidoniylar, Amalekler we Maonlar kélip silerge zulum qilghinida, Manga peryad qilghininglarda silerni ularning qolidin qutquzghan emesmidim?  
\v 13 Shundaqtimu, siler yene Méni tashlap, yat ilahlarning qulluqigha kirdinglar. Men silerni emdi qutquzmaymen! \x + \xo 10:13 \xt Qan. 32:15; Yer. 2:13\x*  
\v 14 Emdi bérip özünglar tallighan ilahlargha peryad qilinglar, qiyinchiliqqa qalghan chéghinglarda shular silerni qutquzsun, — dédi.   
\m
\v 15 Emma Israillar Perwerdigargha yalwurup: — Biz gunah qilduq! Emdi neziringge néme yaxshi körünse bizge shundaq qilghin, bizni peqet mushu bir qétimla qutquzuwalghaysen! — dédi.   
\m
\v 16 Shuning bilen Israil yat ilahlarni öz arisidin chiqirip tashlap, Perwerdigarning ibaditige kirishti; \add Perwerdigar\add* Israilning tartiwatqan azab-oqubetlirini körüp, köngli yérim boldi.   
\b  
\m  
\s1 Ghérip ademning serdar bolushi — Yeftah  
\m
\v 17 Shu waqitta Ammoniylar toplinip Giléadta chédirgah tikti; Israillarmu yighilip kélip Mizpahgha chüshüp chédirgah tikti.  
\v 18 Giléadtiki xelqning chongliri özara: — Kim Ammoniylar bilen soqushushqa bashlamchi bolsa, u barliq Giléadttikilerge bash bolidu, dédi.\x + \xo 10:18 \xt Hak. 11:6, 9, 10, 11\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\m
\v 1 Shu chaghda Giléadliq Yeftah dégen kishi batur palwan idi. U bir pahishe ayalning oghli bolup, Giléadtin törelgenidi. \f □ \fr 11:1 \ft \+bd « \+bd*\+bdit Yeftah\+bdit* bir pahishe ayalning oghli bolup, Giléadtin törelgenidi» — Yeftahning atisi Giléad Manassehning newrisi Giléad emes, elwette («Chöl.» 26:29). Lékin u Giléadtikiler arisida ularning chonglirining biri bolsa kérek. 
\fp  «Giléad» (menisi «tashliq rayon») dégen jay xéli burunla shu nam bilen tonulghan (mesilen «Yar.» 31:21). Manassehning newrisi Giléadqa shu yerning namini isim qilip qoyghan oxshaydu; kéyin uning ejdadliri derweqe shu rayonda olturaqlashti.\f*  \x + \xo 11:1 \xt Ibr. 11:32\x*  
\v 2 Lékin Giléadning öz ayali uninggha birnechche oghul bala tughup bergenidi; bu ayaldin tughulghan oghulliri chong bolghanda Yeftahni öydin qoghlap: — Sen bashqa xotundin bolghan oghul bolghachqa, atimizning öyidin mirasqa ige bolmaysen, — dédi.   
\m
\v 3 Shuning bilen Yeftah qérindashliridin qéchip, Tob dégen zéminda turup qaldi. Shu yerde birmunche bikar telepler Yeftahning etrapigha bir-birlep yighildi. Ular uning bilen kirip-chiqip yüretti.\f □ \fr 11:3 \ft \+bd «... chiqip-kirip yüretti»\+bd* — ibraniy tilida bu ibare belkim bulangchiliq qilishqa chiqishni körsitishi mumkin.\f*   
\m
\v 4 Emma birnechche waqit ötkende Ammoniylar Israil bilen soqushqa chiqti.  
\v 5 Ammoniylar Israilgha hujum qilghanda Giléadning aqsaqalliri Yeftahni Tob zéminidin élip kelmekchi bolup uning yénigha bardi.  
\v 6 Ular bérip Yeftahqa iltija qilip: — Bizning Ammoniylar bilen urush qilishimiz üchün sen kélip bizge serdar bolup bergin, — dédi.   
\m
\v 7 Yeftah Giléadning aqsaqallirigha jawaben: — Siler méni öch körüp atamning jemetidin heydiwetkenidinglarghu, emdi béshinglargha balayi’apet chüshkende qandaqsige méning qéshimgha kélip qaldinglar, — dédi.   
\m
\v 8 Giléadning aqsaqalliri Yeftahqa: — Durus, lékin séni biz bilen bille bérip Ammoniylargha qarshi jeng qilip, Giléadta hemme olturuwatqanlargha bash bolsun dep, qéshinggha kelduq, — dédi.   
\m
\v 9 Yeftah Giléadning aqsaqalliridin: — Eger siler méni Ammoniylar bilen soqushushqa yandurup barghininglarda, Perwerdigar ularni méning qolumgha tapshursa, men silerge bash bolamdimen? — dep soridi.   
\m
\v 10 Giléadning aqsaqalliri Yeftahqa jawab bérip: —Éytqiningdek qilmisaq, Perwerdigar Özi arimizda guwah bolup höküm chiqarsun! — dédi.   
\m
\v 11 Buni anglap Yeftah Giléadning aqsaqalliri bilen bardi; xelq uni özlirige hem bash hem serdar qilip tiklidi. Yeftah Mizpahgha barghanda hemme sözlirini Perwerdigarning aldida bayan qildi.\f □ \fr 11:11 \ft \+bd «...hemme sözlirini Perwerdigarning aldida bayan qildi»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «hemme ishlarni Perwerdigarning aldida yürgüzetti».\f*   
\b  
\m  
\s1 Yeftahning tarixtin ders bérishi  
\m
\v 12 Andin Yeftah Ammoniylarning padishahigha elchilerni ewetip, uningdin: — Méning zéminimgha bésip kirip, men bilen soqushushqa mende néme heqqing bar idi? — dep soridi.   
\m
\v 13 Ammoniylarning padishahi Yeftahning elchilirige jawab bérip: — Chünki Israillar Misirdin chiqip kelgende ular Arnon deryasidin tartip \add shimaldiki\add* Yabbok éqinighiche we \add gherbte\add* Iordan deryasighiche méning zéminimni bulap igiliwalghanidi. Emdi sen bu yerlerni tinchliq bilen manga yandurup ber! — dédi.   
\m
\v 14 Yeftah elchilerni Ammoniylarning padishahining qéshigha yene ewetip  
\v 15 uninggha: — Yeftah söz qilip mundaq deydu: «Israil ne Moabning zéminini ne Ammonning zéminini igilimidi, \x + \xo 11:15 \xt Chöl. 21:13; Qan. 2:9, 19\x*  
\v 16 belki ular Misirdin chiqip kelgende chöl-bayawanda méngip Qizil déngizdin ötüp, andin Qadesh dégen jaygha yétip kelgenidi;  
\v 17 shu chaghda Israilliqlar Édom padishahining qéshigha elchiler ewetip: «Zéminliridin késip ötüwélishqa ijazet bergeyla» dep soriwidi, Édom padishahi unimighanidi. Shuning bilen ular Moab padishahining qéshigha \add iltija bilen\add* elchilerni ewetse, umu qoshulmighanidi. Shu sewebtin Israillar Qadeshte turup qalghan; \x + \xo 11:17 \xt Chöl. 20:17\x*  
\v 18 andin ular chöl-bayawan bilen méngip Édom zémini bilen Moab zéminini aylinip ötüp, Moab zéminining sherq teripidin kélip, axirida Arnon deryasining shu qétida chédir tikti. Ular Moabning chégrisi ichige kirmidi; chünki Arnon deryasi Moabning chégrasidur.  
\v 19 Andin Israil Amoriylarning padishahi Sihon’gha, yeni Heshbonning padishahining qéshigha elchilerni ewetip: «Bizning zéminlirining ichidin ötüp öz jayimizgha bériwélishimizgha ijazet bergeyla» — dédi.\x + \xo 11:19 \xt Chöl. 21:22; Qan. 2:26\x*   
\m
\v 20 Lékin Sihon Israilgha ishench qilalmay, yurtidin ötkili qoymidi; u belki xelqlirining hemmisini yighip, Jahzah dégen jaygha chüshüp chédirgah tikip, Israil bilen urushti.  
\v 21 Emma Israilning Xudasi Perwerdigar Sihonni barliq xelqi bilen qoshup Israilning qoligha tapshurdi, Israillar ularni urup qirdi. Andin Israil shu yerde olturushluq Amoriylarning hemme zéminini igilidi.  
\v 22 Arnon deryasidin tartip Yabbok éqinighiche, chöl-bayawandin tartip Iordan deryasighiche Amoriylarning pütkül zéminini igilidi. \x + \xo 11:22 \xt Qan. 2:36\x*  
\v 23 Israilning Xudasi Perwerdigar Amoriylarni Öz xelqi bolghan Israilning aldidin qoghlap chiqardi, emdi sen shu yurtqa ige bolmaqchimusen?  
\v 24 Séning ilahing Qémosh sanga igiletken yerge özüng ige boldungghu? Shuninggha oxshash Perwerdigar Xudayimiz aldimizdin heydep chiqiriwetken xelqning yérige bolsa, bizmu shuninggha ige bolimiz.\f □ \fr 11:24 \ft \+bd «Séning ilahing Qémosh sanga igiletken yerge özüng ige boldungghu?»\+bd* — Yeftahning «ilahing Qémosh» dégini hergizmu Qémoshni heqiqeten «bir xuda» dep étirap qilghini emes, elwette. U peqet ishlarni Ammoniylarning padishahining közqarishi boyiche bayan qilidu, xalas. 27-ayetni körüng.\f*   
\m
\v 25 Emdi sen derweqe Moabning padishahi bolghan Zipporning oghli Balaqtinmu küchlükmu? U qachan Israil bilen tirkeshken yaki Israil bilen jeng qilishqa jür’et qilghan? \x + \xo 11:25 \xt Chöl. 22:2\x*  
\v 26 Yene kélip, Israil Heshbon we uninggha qarashliq yéza-qishlaqlarda, Aroer we uninggha qarashliq yéza-qishlaqlarda hemde Arnon deryasining boyidiki barliq sheherlerde üch yüz yil makan tutup olturghan waqitlarda, némishqa siler shu yerlerni qayturuwalmidinglar?\f □ \fr 11:26 \ft \+bd «Israil Heshbon ... hemde Arnon deryasining boyidiki barliq sheherlerde üch yüz yil makan tutup olturghan waqitlarda»\+bd* — bu «300 yil»ning qandaq hésablan’ghanliqini «qoshumche söz»imizdin körüng.\f*   
\m
\v 27 Shunga men sanga gunah qilmidim, belki manga tajawuz qilip, yamanliq qilghuchi sen özüngdursen. Birdinbir adalet chiqarghuchi Perwerdigar Özi bügün Israillar bilen Ammoniylarning otturisida höküm chiqarsun!» — dédi.   
\m
\v 28 Lékin Ammoniylarning padishahi Yeftahning elchi ewetip éytqan sözlirini tingshimidi.   
\b  
\m  
\s1 Yeftahning qesem qilishi  
\m
\v 29 Shu waqitta Perwerdigarning Rohi Yeftahning üstige chüshüp, u \add quwwetlinip\add* Giléad bilen Manassehlerning yurtidin ötüp Giléadtiki Mizpahqa bérip, andin Giléadtiki Mizpahdin Ammoniylar terepke mangdi.  
\v 30 Shu chaghda Yeftah Perwerdigargha qesem ichip: — Eger Sen derweqe Ammoniylarni qolumgha tutup berseng,  
\v 31 undaqta men Ammoniylarning qéshidin tinch-aman yénip kelginimde, öyümning ishikidin chiqip manga tunji yoluqqini Perwerdigargha atalghan bolidu, men uni köydürme qurbanliq qilimen, — dédi.\f □ \fr 11:31 \ft \+bd «.... öyümning ishikidin chiqip manga tunji yoluqqini...»\+bd* — Yeftahning mushu yerde közde tutqini eslide insan emes, belki birer charpay bolsa kérek.\f*   
\m
\v 32 Shuning bilen Yeftah chiqip Ammoniylar bilen soqushqili ular terepke ötti; Perwerdigar ularni uning qoligha tapshurdi.  
\v 33 Shuning bilen u Aroerdin tartip Minnitqiche ularni qattiq urup qirip, yigirme sheherni élip, Abel-Qéramimghichimu yétip bardi. Buning bilen Ammoniylar Israilgha boysunduruldi.   
\m
\v 34 Andin Yeftah Mizpahqa qaytip öyige kelgende öz qizi dap chélip ussul oynap uning aldigha körüshkili chiqti. Bu uning yalghuz qizi bolup, uningdin bashqa héch oghul-qizi yoq idi.  
\v 35 U uni körgende öz iginlirini yirtip: — Ah, ah, méning qizim! Sen méni intayin yaman halgha chüshürdung, méni derdke chüshürgüchilerdin biri bolup qalding; chünki men Perwerdigargha aghzimni échip, éytqan gépimdin yéniwalalmaymen, — dédi.\f □ \fr 11:35 \ft \+bd «Sen méni intayin yaman halgha chüshürdung, méni derdke chüshürgüchilerdin biri bolup qalding»\+bd* — ibraniy tilida: «Sen méni bek peske chüshürdung, méni parakende qilghuchilarning biri bolup chiqting».\f*   
\m
\v 36 Qizi uninggha: — Ey ata, Perwerdigargha aghzingni échip wede qilghan bolsang, aghzingdin chiqqini boyiche, manga shuni qilghin; chünki Perwerdigar séning düshmenliring bolghan Ammoniylardin intiqamingni élip berdi, — dédi.   
\m
\v 37 Andin u atisigha yene: — Méning shu iltimasimni qobul körginki, manga ikki ayliq möhlet berseng; men qiz dostlirim bilen bérip taghlarda yürüp, qizliqim üchün matem tutuwalay, — dédi.\f □ \fr 11:37 \ft \+bd «...qizliqim üchün matem tutuwalay»\+bd* — démek, öy-ochaqsiz, perzentsiz bolup bu dunyadin kétidighini üchün.\f*   
\m
\v 38 Atisi jawab bérip: — Barghin, dédi. Uninggha ikki ayliq möhlet bérip dalagha ewetti. U bérip, qiz dostlirini élip taghlargha chiqip, ikki ayghiche özining qiz péti qalghinigha ah-zar kötürüp yighlap yürdi.  
\v 39 Shundaq boldiki, u ikki aydin kéyin atisining qéshigha yénip kelgende, atisi uning üstige qilghan qesimini beja keltürdi. Bu qiz bolsa héch er kishige yéqinlashmighanidi. Shuning bilen Israilda shundaq bir örp-adet peyda boldiki, \f □ \fr 11:39 \ft \+bd «...atisi \+bd*\+bdit Yeftah\+bdit* uning üstige qilghan qesimini beja keltürdi» — Yeftah öz qizini qurbanliq qildimu? Yaki bu sözlerning bashqa menisi barmu? «Qoshumche söz»imizde alimlarning pikirliri toghruluq azraq mulahize yürgüzimiz.\f*  
\v 40 her yili Israilning qizliri öydin chiqip Yeftahning qizini töt kün eslep xatirileydighan boldi.\f □ \fr 11:40 \ft \+bd «...Yeftahning qizini töt kün eslep xatirileydighan boldi»\+bd* — yaki «... Yeftahning qizini töt kün eslep matem tutidighan boldi».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Israilda hesetxorluq tüpeylidin jédel peyda bolushi  
\m
\v 1 Lékin Efraimiylar bolsa topliship Zafon terepke ötüp Yeftahqa soal qoyup: — Sen Ammoniylar bilen jeng qilghili barghiningda némishqa bizni bille bérishqa chaqirmaysen? Emdi biz öyüngni özüng bilen qoshup otta köydürüwétimiz, — dédi.\f □ \fr 12:1 \ft \+bd «...Zafon terepke ötüp...»\+bd* — yaki «shimal terepke ötüp...».\f*  \x + \xo 12:1 \xt Hak. 8:1\x*   
\m
\v 2 Yeftah ulargha jawab bérip: — Men bilen xelqim Ammoniylargha qarshi qattiq jeng qiliwatqanda, silerni chaqirsam, méni ularning qolidin qutquzmidinglar.  
\v 3 Silerning kélip méni qutquzmaydighanliqinglarni körüp, jénimni alqinimgha élip qoyup, Ammoniylargha hujum qilishqa atlandim, Perwerdigar ularni qolumgha tapshurdi. Emdi siler némishqa bügün kélip manga hujum qilmaqchisiler? — dédi.\f □ \fr 12:3 \ft \+bd «...hujum qilishqa atlandim»\+bd* — ibrabiy tilida «...hujum qilishqa öttüm». Melum bir derya-östengdin ötken bolsa kérek.\f*   
\m
\v 4 Lékin Efraimlar Giléadlarni \add haqaretlep\add*: — Siler i Giléadlar, Efraimning arisida we Manassehning arisida turuwatqan musapirlar, Efraimda turuwatqan qachqunsiler, xalas! — dédi. Shuning bilen Yeftah barliq Giléadtikilerni yighip Efraim bilen soqushti. Ular Efraimlarni urup qirip meghlup qildi. \f □ \fr 12:4 \ft \+bd «Siler i Giléadlar, Efraimning arisida we Manassehning arisida turuwatqan musapirlar, Efraimda turuwatqan qachqunsiler, xalas!»\+bd* — Giléadlar eslide Manasseh qebilisidin kélip chiqqanidi.\f*  
\v 5 Andin Giléadtikiler Iordan deryasining kéchiklirini tosup, Efraimlarni ötküzmidi. Shundaq boldiki, Efraimliq birer qachqon kéchikke kélip: — Méni ötkili qoyghin, dése Giléadtikiler uningdin: — Sen Efraimiymu? — dep soraytti. U kishi «yaq» dése, \f □ \fr 12:5 \ft \+bd «Andin Giléadtikiler Iordan deryasining kéchiklirini tosup, Efraimlarni ötküzmidi»\+bd* — yaki «Andin Giléadtikiler Efraimning udulidiki Iordan deryasining kéchiklirini tosuwaldi».\f*  
\v 6 ular uninggha: — «Shibolet» dégin! — deytti. Eger u kishi natoghra teleppuz qilip «sibolet» dep jawab bérip qalsa, ular uni tutup Iordan deryasining kéchikining yénida öltürüwétetti. Shu teriqide shu waqitta qiriq ikki mingche Efraimiy öltürüldi.\f □ \fr 12:6 \ft \+bd «Shibolet»\+bd* —Bu sözning menisi «éqin» yaki «kelkün» bolup, mushu waqitlarda peqet kéchikke yetken ademlerning teleppuzini sinash üchün ishlitilgen, xalas. Roshenki, Efraimiylar adette «sh»ning teleppuzini chiqaralmaytti. \+bd «Sibolet»\+bd* — buning menisi «bughday bashiqi».\f*   
\m
\v 7 Yeftah alte yil Israilgha hakim boldi. Andin Giléadliq Yeftah alemdin ötüp, Giléad sheherlirining biride depne qilindi.   
\b  
\m  
\s1 Ibzanning hakim bolushi  
\m
\v 8 Uningdin kéyin Beyt-Lehemlik Ibzan Israilgha hakim boldi.  
\v 9 Uning ottuz oghli, ottuz qizi bolup, ottuz qizini sirtqa erge bérip, sirttin ottuz qizni oghullirigha élip berdi. U yette yilghiche Israilgha hakim boldi. \f □ \fr 12:9 \ft \+bd « \+bd*\+bdit Ibzanning\+bdit* ottuz oghli, ottuz qizi bolup...» — roshenki, Ibzan Yeftahqa oxshimaytti, u köp ayalliq bolghanidi.\f*  
\v 10 Andin Ibzan ölüp, Beyt-Lehemde depne qilindi.   
\b  
\m  
\s1 Élon we Abdonning hakim bolushi  
\m
\v 11 Uningdin kéyin Zebulun qebilisidin bolghan Élon Israilgha hakim bolup, on yil Israilda höküm sürdi.  
\v 12 Andin Zebulun qebilisidin bolghan Élon ölüp, Zebulun zéminidiki Ayjalon dégen jayda depne qilindi.   
\m
\v 13 Uningdin kéyin Piratonluq Hillelning oghli Abdon Israilgha hakim boldi.  
\v 14 Uning qiriq oghli we ottuz newrisi bar idi. Ular yetmish éshekke minip mangatti. U Israilgha sekkiz yil hakim boldi. \x + \xo 12:14 \xt Hak. 10:4\x*  
\v 15 Andin Piratonluq Hillelning oghli Abdon ölüp, Efraim zéminida, Amaleklerning taghliq rayonidiki Piraton dégen jayda depne qilindi.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Shimshonning tughulushi  
\m
\v 1 Lékin Israillar Perwerdigarning neziride yene rezil bolghanni qildi; shuning bilen Perwerdigar ularni qiriq yilghiche Filistiylerning qoligha tashlap qoydi.\x + \xo 13:1 \xt  Hak. 2:11; 3:7; 4:1; 6:1; 10:6\x*   
\b  
\m
\v 2 Shu chaghda Zoréah dégen jayda, Dan jemetidin bolghan, Manoah isimlik bir kishi bar idi. Uning ayali tughmas bolup, héch balisi yoq idi.  
\v 3 Perwerdigarning Perishtisi bu ayalgha ayan bolup uninggha: — Mana, sen tughmas bolghining üchün bala tughmiding; lékin emdi sen hamilidar bolup bir oghul tughisen.  
\v 4 Emma sen segek bolup, sharab yaki küchlük haraq ichme, héch napak nersinimu yémigin. \x + \xo 13:4 \xt Chöl. 6:2, 3\x*  
\v 5 Chünki mana, sen hamilidar bolup bir oghul tughisen. Bu bala anisining qorsiqidiki chaghdin tartip Xudagha atalghan «nazariy» bolidighini üchün, uning béshigha hergiz ustira sélinmisun. U Israilni Filistiylerning qolidin qutquzush ishini bashlaydu, — dédi.\f □ \fr 13:5 \ft \+bd «Nazariy»\+bd* — Xudaning yoligha alahide atalghan bir kishi. Ular toghruluq «Chöl.» 6-bab we izahatlarni körüng.\f*  \x + \xo 13:5 \xt Chöl. 6:5; 1Sam. 1:11\x*   
\b  
\m
\v 6 Ayal érining qéshigha bérip, uninggha: — Mana, Xudaning bir adimi yénimgha keldi; uning turqi Xudaning Perishtisidek, intayin dehshetlik iken; lékin men uningdin: «Nedin kelding» dep sorimidim, umu öz nam-sheripini manga dep bermidi. \f □ \fr 13:6 \ft \+bd «Xudaning Perishtisidek»\+bd* — ayal körgen mushu Perishtining «Xudaning perishtisi» yaki «Perwerdigarning Perishtisi» (démek, Mesih) dégen zatning özi («Tebirler»imizni we kéyinki 16-ayetni körüng).\f*  
\v 7 U manga: — «Mana, sen hamilidar bolup bir oghul tughisen; u bala anisining qorsiqidiki chaghdin tartip ölidighan künigiche Xudagha atalghan bir nazariy bolidighan bolghachqa, emdi sen sharab yaki küchlük haraq ichme we héch napak nersinimu yémigin» dédi, — dédi.   
\m
\v 8 Buni anglap Manoah Perwerdigargha dua qilip: — Ah Rebbim, Sen bu yerge ewetken Xudaning adimi bizge yene kélip, tughulidighan baligha néme qilishimiz kéreklikini ögitip qoysun, dep iltija qildi.   
\m
\v 9 Xuda Manoahning duasini anglidi; ayal étizliqta oltughinida, Xudaning Perishtisi yene uning qéshigha keldi. Emma uning éri Manoah uning qéshida yoq idi.  
\v 10 Andin ayal derhal yügürüp bérip, érige xewer bérip: — Mana, héliqi küni yénimgha kelgen adem manga yene köründi, déwidi,  
\v 11 Manoah derhal qopup ayalining keynidin méngip, u ademning qéshigha kélip: — Bu ayalgha kélip söz qilghan adem senmu? — dep soriwidi, u jawaben: — Shundaq, mendurmen, dédi.   
\m
\v 12 Manoah uninggha: — Éytqan sözliring beja keltürülgende, bala qaysi teriqide chong qilinishi kérek, u néme ishlarni qilidu? — dep soridi.   
\m
\v 13 Perwerdigarning Perishtisi Manoahqa jawab bérip: — Men bu ayalgha éytqan nersilerning hemmisidin u hézi bolup özini tartsun;  
\v 14 u üzüm télidin chiqqan héchqandaq nersidin yémisun, sharab yaki küchlük haraq ichmisun, héch napak nersilerdin yémisun; men uninggha barliq emr qilghinimni tutsun, dédi.   
\m
\v 15 Manoah Perwerdigarning Perishtisige: — Iltipat qilip, ketmey tursila, özlirige bir oghlaq teyyarlayli, déwidi,  
\v 16 Perwerdigarning Perishtisi Manoahqa jawab bérip: — Sen Méni tutup qalsangmu, Men néningdin yémeymen; eger sen birer köydürme qurbanliq sunmaqchi bolsang, uni Perwerdigargha atap sunushung kérek, dédi (uning shundaq déyishining sewebi, Manoah uning Perwerdigarning Perishtisi ikenlikini bilmigenidi).   
\m
\v 17 Andin Manoah Perwerdigarning Perishtisidin: — Özlirining nam-sheripi némidu? Éytip bergen bolsila, sözliri emelge ashurulghinida, silige hörmitimizni bildürettuq, — dédi.   
\m
\v 18 Perwerdigarning Perishtisi uninggha jawaben: — Namimni sorap qaldingghu? Méning namim karamet tilsimattur, — dédi.\f □ \fr 13:18 \ft \+bd «Namimni sorap qaldingghu? Méning namim karamet tilsimattur»\+bd* — Manoah öz duasigha jawaben kelgen Perwerdigarning Perishtisini insan dep oylaydu. «Karamet tilsimat» dégen mushu süpet ibraniy tilida («pele») peqet Xudaning Özini yaki uning qilghan ishlirini süpetlesh üchün ishlitilidu.\f*   
\m
\v 19 Shuning bilen Manoah oghlaq bilen ashliq hediyesini élip bérip uni qoram tashning üstide Perwerdigargha atap sundi. Perwerdigarning Perishtisi ularning köz aldida ajayip karamet bir ishni qilip körsetti; Manoah we ayali qarap turdi.  
\v 20 Shundaq boldiki, ot yalquni qurban’gahtin asman’gha kötürülgende, Perwerdigarning Perishtisimu qurban’gahtin chiqqan ot yalquni ichide yuqirigha chiqip ketti. Manoah bilen ayali buni körüp, özlirini yerge tashlap yüzlirini yerge yéqip düm yatti.   
\m
\v 21 Shuningdin kéyin Perwerdigarning Perishtisi Manoahqa we uning ayaligha qayta körünmidi. Manoah shu waqitta uning Perwerdigarning Perishtisi ikenlikini bildi.  
\v 22 Andin Manoah ayaligha: — Mana, biz choqum ölimiz, chünki biz Xudani körduq! — dédi.\x + \xo 13:22 \xt Mis. 33:20; Qan. 5:26; Hak. 6:22, 23\x*   
\m
\v 23 Lékin ayali uninggha jawab bérip: — Eger Perwerdigar bizni öltürüshke layiq körgen bolsa, undaqta u köydürme qurbanliq bilen ashliq hediyeni qolimizdin qobul qilmighan bolatti, bu ishnimu körsetmigen bolatti we shundaqla bundaq sözlerni bizge éytmighan bolatti, — dédi.   
\m
\v 24 Shu ishtin kéyin ayal bir oghul tughdi, uning ismini Shimshon qoydi. Bu bala ösüp, chong boldi we Perwerdigar uni beriketlidi.\f □ \fr 13:24 \ft \+bd «Shimshon»\+bd* — «quyashtek (küchlük)» yaki «roshen, parliq adem».\f*  \x + \xo 13:24 \xt Ibr. 11:32\x*   
\m
\v 25 Zoréah bilen Eshtaolning otturisidiki Mahaneh-Danda Perwerdigarning Rohi uninggha öz tesirini körsitishke bashlidi.\f □ \fr 13:25 \ft \+bd «Mahaneh-Dan»\+bd* — yaki «Danning bargahi».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Shimshonning Filistiy bir qizni emrige almaqchi bolushi  
\m
\v 1 Bir waqitta, Shimshon Timnahqa chüshüp, u yerde bir qizni kördi; u Filistiy qizliridin biri idi. \f □ \fr 14:1 \ft \+bd «Timnah»\+bd* — yaki «Timnatah».\f*  
\v 2 U shu yerdin chiqip ata-anisining yénigha qaytip: — Men Timnahda Filistiy qizliridin birini kördüm, uni manga xotunluqqa élip béringlar, — dédi.   
\m
\v 3 Biraq ata-anisi uninggha: — Qérindashliringning qizlirining ichide yaki bizning pütkül qowmimizning arisidin sanga bir qiz chiqmasmu? Némishqa xetnisiz bolghan Filistiylerning qéshigha bérip, ulardin xotun almaqchi bolisen? — dédi; emma Shimshon atisigha: — Uni manga élip bergin, chünki u manga bek yaqti, — dédi.\f □ \fr 14:3 \ft \+bd «bizning pütkül qowmimizning arisidin...»\+bd* — ibraniy tilida «méning pütkül qowmim arisidin...».\f*   
\m
\v 4 Uning ata-anisi bu ishning Perwerdigar teripidin bolghinini bilmidi. Chünki Filistiyler shu chaghda Israil üstidin höküm sürüp turghan bolghachqa, U Filistiylerge taqabil turushqa purset yaratmaqchi idi.\f □ \fr 14:4 \ft \+bd «...yaratmaqchi idi»\+bd* — ibraniy tilidiki mushu söz adette «izdimekchi idi» dégenni bildüridu. Mumkinchiliki barki, Xudaning Rohi Shimshonni tézrek Filistiylerge hujum qilishqa qozghighini bilen, lékin u Xudaning Rohining shu türtkisige téxiche étiwar qilmaywatatti.\f*   
\m
\v 5 Emdi Shimshon ata-anisi bilen Timnahqa chüshti; ular Timnahdiki üzümzarliqlargha yétip kelgende, mana bir yash shir hörkirigen péti uninggha étildi.  
\v 6 Shuan Perwerdigarning Rohi uning üstige chüshüp, u qolida héchnéme bolmighan halette shirni tutup, uni oghlaqni yirtqandek yirtip titma-titma qiliwetti. Lékin u bu ishni ata-anisigha démidi. \f □ \fr 14:6 \ft \+bd «Lékin \+bd*\+bdit Shimshon\+bdit* bu ishni ata-anisigha démidi» — Shimshon «nazariy» bolghachqa, héchqandaq üzümdin bolghan nersini yémesliki kérek idi. Shunga Shimshon üzümzarliq bilen mangmay, ata-anisidin ayrilip mangghan bolsa kérek. Lékin ata-anisi «nazariy» bolmighachqa üzümzarliqtin udul ötse bolatti. Shu sewebtin Shimshonning ata-anisi uning shirni öltürginini bilmidi.\f*  
\v 7 Andin u \add Timnahqa\add* chüshüp, u qiz bilen paranglashti, u qiz Shimshon’gha bek yarap ketti.   
\m
\v 8 Birmezgildin kéyin u qizni élip kélish üchün qayta barghanda, shirning ölükini körüp baqay dep yoldin burulup qariwidi, mana shirning iskilitining ichide bir top hesel heriliri bilen hesel turatti.  
\v 9 U heseldin ochumigha élip yep mangdi; ata-anisining yénigha kelgende, ularghimu berdi, ularmu yédi, lékin özining heselni shirning iskilitining ichidin élip kelginini ulargha démidi.  
\v 10 Uning atisi \add uninggha hemrah bolup\add* chüshüp qizning öyige keldi, u yerde Shimshon bir ziyapet berdi, chünki burundinla toy qilidighan yigitler shundaq qilidighan resm-qaide bar idi.  
\v 11 Ular Shimshonni körüp, uninggha hemrah bolushqa ottuz yigitni tépip keldi; ular uninggha hemrah boldi. \f □ \fr 14:11 \ft \+bd «...ottuz yigitni tépip keldi»\+bd* — shimshunning toyida uninggha hemrah bolushqa chaqirghan bolsa kérek.\f*  
\v 12 Shimshon ulargha: — Men silerdin bir tépishmaq soray, eger siler ziyaret qilinidighan yette kün ichide uning menisini manga dep bérelisenglar, men silerge ottuz dane kanap köynek bilen ottuz yürüsh égin bérimen;  
\v 13 eger uni yéship bérelmisenglar, siler manga ottuz dane kanap köynek bilen ottuz yürüsh égin béringlar, — dédi. Ular uninggha: — Maqul, undaq bolsa tépishmiqingni éytqin, qéni anglayli, — dédi.   
\m
\v 14 U ulargha: — Yéyilidighini yégüchining ichidin chiqti; tatliq küchtünggürning ichidin chiqti, \add bu néme\add*? — dédi. Ular üch kün’giche bu tépishmaqni tapalmidi.  
\v 15 Yettinchi küni shundaq boldiki, ular Shimshonning ayalining qéshigha bérip: — Sen éringni aldap-siylap, tépishmaqning menisini bizge éytip bérishke maqul qilghin; bolmisa séni atangning öyi bilen qoshup köydürüwétimiz. Siler bizni yoqsul qilishqa bu yerge chaqirghanmu?! — dédi.\f □ \fr 14:15 \ft \+bd «yettinchi küni...»\+bd* — bezi kona köchürmilerde «tötinchi küni...» déyilidu.\f*   
\m
\v 16 Shimshonning ayali uning aldida yighlap turup: — Sen manga öch, méni peqet söymeysen; sen méning qowmimning baliliridin bir tépishmaqni soriding, emma manga menisini éytip bermiding, dep yighlighili turdi. Shimshon uninggha jawaben: — Mana, men uni ata-anamghimu dep bermigen tursam, sanga dep béremdim? — dédi.   
\m
\v 17 Ziyapet ötküzülgen yette künide u érining aldida yighlapla yürdi. Shundaq boldiki, yettinchi küni bolghanda ayali uni qistap turuwalghachqa, uninggha tépishmaqning menisini éytip berdi. Andin ayal bérip öz xelqining ademlirige tépishmaqning menisini dep berdi. \f □ \fr 14:17 \ft \+bd «Ziyapet ötküzülgen yette künide u érining aldida yighlapla yürdi»\+bd* — yaki «Ziyapet ötküzülgen yette künlük ziyapetning qalghan waqtida u uninggha (Shimshon’gha) éshiliwélip yighlapla turdi».\f*  
\v 18 Shuning bilen yettinchi küni kün patmasta, sheherning ademliri uninggha jawab bérip: — Heseldinmu tatliqi barmu? Shirdinmu küchtünggüri barmu? — dédi.  
\m U ulargha jawab bérip: — Eger siler méning inikim bilen yer aghdurmighan bolsanglar, tépishmiqimni hergiz tapalmayttinglar! — dédi.   
\m
\v 19 U waqitta Perwerdigarning Rohi uning üstige chüshti; u Ashkélon’gha chüshüp, Ashkélondikilerdin ottuz kishini öltürüp, ulardin olja élip, oljidin iginlerni élip kélip, tépishmaqning menisini yéship bergenlerge berdi. Shuningdek Shimshonning ghezipi kélip, ata-anisining öyige yénip ketti.\f □ \fr 14:19 \ft \+bd «Ashkélon»\+bd* — Filistiylerning chong bir shehiri.\f*   
\m
\v 20 Andin Shimshonning ayali Shimshonning hemrahliridin qoldash bolghan yigitke tewe qilindi.\f □ \fr 14:20 \ft \+bd «qoldash bolghan yigitke...»\+bd* — yaki «özige aghine qilghan yigitke».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Shimshonning Filistiyler bilen qarshilishishqa bashlishi  
\m
\v 1 Emma birnechche waqit ötüp bughday orush mezgili kelgende shundaq boldiki, Shimshon bir oghlaqni élip öz ayalining öyige bérip: «Men xotunumning qéshigha uning hujrisigha kirimen» dédi. Lékin ayalining atisi uni ichkirige kirishige yol qoymidi.  
\v 2 Qéynatisi uninggha: — Men heqiqeten sizni uninggha mutleq öch bolup ketti, dep oylidim; shunga men uni sizning qoldishingizgha bériwetkenidim. Halbuki, uning kichik singlisi uningdin téximu chirayliqqu? Uning ornigha shuni alghan bolsingiz! — dédi.\f □ \fr 15:2 \ft \+bd «...uni sizning qoldishingizgha bériwetkenidim»\+bd* — yaki «uni sining aghinengge bériwetkenidim».\f*   
\m
\v 3 Emma Shimshon ulargha: — Emdi men bu qétim Filistiylerge ziyan yetküzsem, manga gunah bolmaydu! — dédi.   
\m
\v 4 Shuni dep Shimshon bérip üch yüz chilbörini tutup kélip, otqashlarni teyyarlap, chilbörilerni jüplep quyruqlirini bir-birige chétip, ikki quyriqining otturisigha birdin otqashni asti; \f □ \fr 15:4 \ft \+bd «üch yüz chilböre»\+bd* — bezi terjimilerde «üch yüz tülke» déyilidu. Lékin chilböriler top bolup yürgechke, azraq göshni yemchük qilish bilen ularni tutiwélish tülkilerni tutuwélishtin köp asan bolidu.\f*  
\v 5 otqashlargha ot yéqip chilbörilerni élip bérip, Filistiylerning étizdiki ormighan ziraetlirige qoyup berdi. Shuning bilen u döwe-döwe önchilerni, orulmighan ziraetlerni, shundaqla zeytun baghlirinimu köydürüwetti. \f □ \fr 15:5 \ft \+bd «étizdiki ormighan ziraetliri»\+bd* — ibraniy tilida «étizdiki öre turghan ziraetliri» — démek, pishay dep qalghan ziraetler.\f*  
\v 6 Filistiyler buni körüp: Buni kim qildi, — dep sorisa, xelq jawab bérip: — Timnahliq ademning küy’oghli Shimshon qildi; qéynatisi uning ayalini uning qoldishigha bériwetkini üchün shundaq qildi, — dédi. Shuning bilen Filistiyler chiqip, u ayal bilen atisini otta köydürüwetti.   
\m
\v 7 Shimshon ulargha: — Siler shundaq qilghininglar üchün, men silerdin intiqam almay boldi qilmaymen, — dédi.   
\m
\v 8 Shuning bilen Shimshon ularni qir-chap qilip qetl qiliwetti; andin u bérip Étam qoram téshining öngkiride turdi.\f □ \fr 15:8 \ft \+bd «Shimshon ularni qir-chap qilip qetl qiliwetti»\+bd* — ibraniy tilida «Shimshon ularni yota we pachaqlirigha urup, ularni öltürüwetti».\f*   
\m
\v 9 U waqitta Filistiyler chiqip, Yehuda yurtida chédir tikip, Léhi dégen jayda yéyildi. \f □ \fr 15:9 \ft \+bd «Léhi dégen jayda yéyildi»\+bd* — yaki «Léhi dégen jayda jengge sep tüzdi».\f*  
\v 10 Yehudalar bolsa: — Némishqa bizge hujum qilmaqchi bolisiler? — déwidi, ular jawab bérip: — Biz Shimshonni tutup baghlap, u bizge qandaq qilghan bolsa, bizmu uninggha shundaq qilimiz, dep chiqtuq, — dédi.   
\m
\v 11 Shuning bilen Yehuda yurtidiki üch ming kishi Étam qoram téshining öngkirige chüshüp, Shimshon’gha: — Sen Filistiylerning üstimizdin höküm sürüwatqinini bilmemsen? Shuni bilip turup, sen némishqa bizge shundaq qilding? — dédi. U ulargha: — Ular manga qilghandek, menmu ulargha qildim, dep jawab berdi.   
\m
\v 12 Ular uninggha: — Biz séni baghlap Filistiylerning qoligha tapshurup bérish üchün kelduq, déwidi, Shimshon ulargha: — «Biz özimiz sanga hujum qilip öltürmeymiz», dep manga qesem qilinglar, dédi.   
\m
\v 13 Ular uninggha: — Séni öltürmeymiz; peqet séni ching baghlap, ularning qoligha tapshurup bérimiz; hergiz ölümge mehkum qilmaymiz, dep jawab berdi. Shuni dep ular ikki yéngi arghamcha bilen uni baghlap, qoram tashning üstidin élip mangdi.  
\v 14 U Léhige kelgende, Filistiyler warqirashqiniche uning aldigha yügürüshüp keldi. Emma Perwerdigarning Rohi uning üstige chüshüp, qollirini baghlighan arghamchilar ot tutashqan kendir yiptek üzülüp, tügüchler qolliridin yéshilip ketti.  
\v 15 Andin u éshekning yéngi bir éngek söngikini körüp, qolini uzitipla élip, uning bilen ming ademni urup öltürdi.\f □ \fr 15:15 \ft \+bd «u éshekning yéngi bir éngek söngikini körüp...»\+bd* — kona söngek bolghan bolsa, chürüklikidin asanla sunup ketken bolatti.\f*   
\m
\v 16 Shimshon: —  
\m «Éshekning bir éngek söngiki bilen ademlerni öltürüp,  
\m Ularni döwe-döwe qiliwettim,  
\m Éshekning bir éngek söngiki bilen ming ademni öltürdüm!» — dédi.\f □ \fr 15:16 \ft \+bd «Ularni döwe-döwe qiliwettim»\+bd* — yaki «Ularni ikki döwe qiliwettim». Bu shéirdin qarighanda, Shimshon ikki yaki uningdin köp qétim Filistiyler bilen soqushqan bolushi mumkin.\f*   
\m
\v 17 Bularni dep éshekning éngek söngikini tashliwetti. Shuningdek u shu jaygha «Ramot-Léhi» dep nam qoydi.\f □ \fr 15:17 \ft \+bd «Ramot-Léhi»\+bd* — «Léhining égizliki».\f*   
\m
\v 18 U intayin ussap Perwerdigargha peryad qilip: — Sen Öz qulungning qoli bilen bunche chong nusretni barliqqa keltürdüng, emdi men hazir ussuzluqtin ölüp, xetnisizlerning qoligha chüshüp qalarmenmu? — dédi.\x + \xo 15:18 \xt 1Sam. 17:26, 36; 2Sam. 1:2\x*   
\m
\v 19 Shuning bilen Xuda léhidiki azgalni yardi, su uningdin urghup chiqti. Shimshon ichip, rohi urghup jan kirdi. Bu sewebtin bu \add bulaqqa\add* «En-Hakkore» dep nam qoyuldi; ta bügün’giche u Léhida bar.\f □ \fr 15:19 \ft \+bd «En-Haqqore»\+bd* — «peryad kötürgüchining buliqi».\f*   
\m
\v 20 Shimshon Filistiylerning dewride yigirme yilghiche Israilgha hakim boldi.\f □ \fr 15:20 \ft \+bd «Shimshon .... yigirme yilghiche Israilgha hakim boldi»\+bd* — Shimshonning hakim bolghan waqti belkim Abimelek we Yeftahning höküm sürgen waqitliri bilen zamandash bolsa kérek; u Pelestinning gherbide, ular sherq we shimalida höküm süretti.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Shimshonning meghlup bolushi  
\m
\v 1 Andin Shimshon Gazagha bardi, u u yerde bir pahishe ayalni körüp, kirip uning bilen yéqinchiliq qildi.  
\v 2 Lékin Gazaliqlar birsining: — Shimshon bu yerge keldi, déginini anglap, \add sheherni\add* qorshap, kéchiche sheherning qowuqida ün chiqarmay marap turdi we: Ete tang yorughanda uni öltürimiz, — déyishti.   
\m
\v 3 Shimshon yérim kéchigiche yatti; andin ornidin turup sheher qowuqining ikki qanitini tutup, uni ikki késhiki we baldaq-taqiqi bilen qoshup, biraqla qomurup, öshnisige artip Hébronning udulidiki taghqa élip chiqip ketti.\f □ \fr 16:3 \ft \+bd «Hébronning udulidiki tagh»\+bd* — belkim Gazadin 40 kilométér yiraqliqta idi.\f*   
\m
\v 4 Kéyin u Sorek jilghisida olturushluq Dililah isimlik bir ayalni körüp, uninggha ashiq bolup qaldi.  
\v 5 Buni bilip Filistiylerning emirliri u ayalning qéshigha bérip uninggha: — Sen uni aldap, uning küchtünggürlükining zadi nedin bolghanliqini kolap sorap, bizning qandaq qilsaq uni yéngeleydighanliqimizni, uni baghlap boysunduralaydighanliqimizni éytip berseng, biz herbirimiz sanga bir ming bir yüz kümüsh tengge bérimiz, — dédi.   
\m
\v 6 Shuning bilen Dililah Shimshondin: — Sen küchtünggürlüküngning zadi nedin bolghanliqini, shundaqla qandaq qilghanda séni baghlap boysundurghili bolidighanliqini éytip bergin! — dédi.   
\m
\v 7 Shimshon uninggha jawaben: — Ademler méni yette tal qurutulmighan yéngi ya kirichi bilen baghlisa, men ajizlap bashqa ademlerdek bolup qalimen, — dédi.\f □ \fr 16:7 \ft \+bd «Ademler méni yette tal qurutulmighan yéngi ya kirichi bilen baghlisa...»\+bd* — Shimshon nazariy bolghachqa, «yéngi ya kirichliri» eslide ölük haywanning jesitidin élinidighini üchün uninggha nisbeten «napak» hésablinatti. Uning gépi yalghan bolghini bilen, heqiqetke yéqin idi; uning küchtünggürlüki uning nazariy bolghanliqidin bolghan. Uning «yéngi» (bashqilar ishletmigen) déyishining sewebi «Birsi méni shundaq yéngi kirichler bilen baghlisa, kirichlerning méni napak qilish tesiri azraq bolidu» dep oylighinidin bolsa kérek.\f*   
\m
\v 8 Shuning bilen Filistiylerning emirliri yette tal qurutulmighan yéngi ya kirichini élip kélip, bu ayalgha bériwidi, u bu kirichler bilen uni baghlap qoydi  
\v 9 (Dililah birnechche ademni hujrida paylap turushqa yoshurup qoyghanidi). U Shimshon’gha: — Ey Shimshon, Filistiyler séni tutqili keldi! — dédi.  
\m U qopup kirichlerni chige shoyna otta köyüp üzülüp ketkendek üzüwetti. Shuning bilen uning küchtünggürlikining siri ashkarilanmidi.   
\m
\v 10 Buni körüp Dililah Shimshon’gha: — Mana, sen méni aldap, manga yalghan éytipsen! Emdi manga séni néme bilen baghlisa bolidighanliqini éytip bergin, — dédi.\f □ \fr 16:10 \ft \+bd «Mana, sen méni aldap, manga yalghan éytipsen! ....»\+bd* — roshenki, «paylap olturghuchilar» baghlash usulining netijisini kütüp özliri yoshurun’ghan yerdin chiqmidi. Shimshon öyde Dililah bilen ikkimizla bar, dep oylaydu.\f*   
\m
\v 11 U jawap bérip: — Ademler méni héch ishletmigen yéngi arghamcha bilen baghlisa, men ajizlap bashqa ademlerdek bolup qalimen, — dédi.   
\m
\v 12 Shuning bilen Dililah yéngi arghamcha élip kélip, uni baghlap: — Ey Shimshon, Filistiyler séni tutqili keldi! — dédi (eslide birnechche adem hujrida yoshurunup, uni paylap turushqanidi). Lékin Shimshon öz qolidiki arghamchilarni yipni üzgendek üzüp tashlidi.   
\m
\v 13 Buni körüp Dililah Shimshon’gha: — Sen hazirghiche méni aldapsen, manga yalghan éytipsen; emdi manga séni néme bilen baghlisa bolidighanliqini éytip bergin, — dédi. U jawap bérip: — Sen méning béshimdiki yette örüm chachni dukandiki örüsh yip bilen qoshup örüp qoysangla bolidu, — dédi.\f □ \fr 16:13 \ft \+bd «dukandiki örüsh yip bilen»\+bd* — yaki «dukandiki teg yipi bilen», yeni toqulmilarning boyigha tartilghan yipi bilen.\f*   
\m
\v 14 Shuning bilen \add Shimshon uxlighanda u uning béshidiki yette tal chachni örüsh yip bilen qoshup örüp\add*, qozuqqa baghlap qoyup uninggha: — Ey Shimshon, Filistiyler séni tutqili keldi! — dédi. Shimshon uyqudin oyghinip, örüsh yip bilen qozuqni biraqla tartip yuliwetti.\f □ \fr 16:14 \ft \+bd «Shimshon uxlighanda u uning béshidiki yette tal chachni örüsh yip bilen qoshup örüp...»\+bd* — mushu sözlerni kona grék nusxisidin alduq.\f*   
\m
\v 15 Andin ayal uninggha: — Manga könglüng yoq turup, qandaqsige sanga ashiq boldum, deysen? Sen méni üch qétim aldap, küchtünggürlüküngning nedin bolghanliqini manga éytip bermidingghu, — dédi.   
\m
\v 16 Uning herküni sözliri bilen uni qistashliri we yalwurushliri bilen Shimshonning ölgüdek ichi pushti we shundaq boldiki,  
\v 17 u könglidiki sirini qoymay uninggha ashkara qilip: — Men anamning qorsiqidiki chaghdin tartip Xudagha atilip nazariy bolghinim üchün, béshimgha hergiz ustira sélinip baqmighan; eger méning chéchim chüshürüwétilse, küchüm mendin kétip, men ajizlap bashqa ademlerdek bolup qalimen, — dédi.   
\m
\v 18 Dililah uning özige könglidiki hemme sirini dep berginini körüp, Filistiylerning emirlirini charqirip kélishke adem mangdurup: — «Bu qétim siler yene bir chiqinglar, chünki Shimshon könglidiki hemme sirni manga ashkara qildi» dédi. Shuning bilen Filistiylerning emirliri qollirigha kümüshlerni élip, uning qéshigha chiqti.   
\m
\v 19 Andin Dililah uni öz yotisigha yatquzup, uxlitip qoyup, bir ademni chaqirip kirip uning béshidiki yette örüm chachni chüshürüwetti; shundaq qilip u Shimshonning bozek qilinishini bashlighuchi boldi. Shimshon küchidin ketkenidi.  
\v 20 U: — Ey Shimshon, Filistiyler séni tutqili keldi! — déwidi, u uyqudin oyghinip: — Men ornumdin turup, ilgiriki birqanche qétimqidek, boshinip kétimen, dep oylidi. Lékin u Perwerdigarning özidin ketkinini bilmeytti.  
\v 21 Shuning bilen, Filistiyler uni tutuwélip, közlirini oyup, Gazagha élip chüshüp, uni mis zenjirler bilen baghlap, zindanda un tartishqa saldi.\f □ \fr 16:21 \ft \+bd «uni mis zenjirler bilen baghlap, zindanda un tartishqa saldi»\+bd* — un tartish adette ayal kishining ishi idi.\f*   
\m
\v 22 Lékin béshidiki chüshürüwétilgen chéchi yene ösüshke bashlidi.   
\b  
\m  
\s1 Shimshonning shereplik halda ölüshi we depne qilinishi  
\m
\v 23 Kéyin, Filistiylerning emirliri öz ilahi bolghan Dagon üchün chong bir qurbanliq ötküzüshke hem tebriklep shadlinishqa yighildi. Chünki ular: — Mana, ilahimiz düshminimiz bolghan Shimshonni qolimizgha tapshurup berdi, — déyishti.   
\m
\v 24 Xelq Shimshonni körgende, öz ilahini danglap: — Ilahimiz bolsa, yurtimizni weyran qilghuchini, ademlirimizni köp öltürgen düshminimizni qolimizgha chüshürüp berdi! — déyishti.   
\m
\v 25 Ular taza shad-xuramliq keypige chömüp: — Shimshon keltürülsun, u bizge bir oyun körsitip bersun, déyishti; ular Shimshonni zindandin élip chiqti. U ularning aldida oyun körsetti. Emdi ular uni ikki tüwrükning otturisida toxtitip qoyghanidi.  
\v 26 Shuning bilen Shimshon qolini tutup turghan yigitke: — Méni qoyuwet, öyni kötürüp turghan tüwrüklerni silap, ulargha yöliniwalghili qoyghaysen, — dédi.   
\m
\v 27 U chaghda öy er-ayallar bilen liq tolghanidi, Filistiylerning emirlirining hemmisimu shu yerde idi; ögzidimu Shimshonning körsitiwatqan oyunini körüwatqan texminen üch mingche er-ayal bar idi.   
\m
\v 28 Shimshon Perwerdigargha nida qilip: — Ey Reb Perwerdigar, méni yad qilip peqet mushu bir qétim manga küch ata qilghaysen; i Xuda, shuning bilen ikki közümning intiqamini Filistiylerdin bir yolila alghuzghaysen! — dédi.\x + \xo 16:28 \xt Ibr. 11:32\x*   
\m
\v 29 Shimshon shularni dep öyni kötürüp turghan otturidiki ikki tüwrükni tutuwaldi; birini ong qoli bilen, yene birini sol qoli bilen tutup, ulargha tayinip turdi.   
\m
\v 30 Andin: «Filistiyler bilen birlikte ölüp ketsem!» dep bedinini égip küchini yighip \add ittiriwidi\add*, öy örülüp, u yerdiki emirler bilen barliq xelqning üstige chüshti. Buning bilen öz ölümi bilen öltürgen ademler uning tirik waqtida öltürgenliridin köp boldi.  
\v 31 Andin kéyin uning qérindashliri we atisining barliq jemeti chüshüp, uni kötürüp, Zoréah bilen Eshtaolning otturisigha élip bérip, atisi Manoahning qebriside depne qildi. U yigirme yil Israilgha hakim bolghanidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 17
\s1 Israillarning butpereslik yoligha kirishi  
\m
\v 1 Efraimning taghlirida Mikah isimlik bir kishi bar idi.  
\v 2 U anisigha: — Séning héliqi bir ming bir yüz kümüsh tenggeng oghrilap kétilgenidi; sen tenggilerni qarghiding we buni manga dep berding. Mana, kümüsh mende, uni men alghandim, déwidi, anisi: — Ey oghlum, Perwerdigar séni beriketligey!, — dédi.\f □ \fr 17:2 \ft \+bd «...tenggilerni qarghiding...»\+bd* — qarghashning mezmuni belkim «Bu pul beriketlik bolmisun, alghuchi kishige palaket chüshürsun» dégendek bolsa kérek. \+bd «...we buni manga dep berding»\+bd* — ibraniy tilida: «...we méning qulaqlirimgha sözliding».\f*   
\m
\v 3 Mikah bu bir ming bir yüz kümüsh tenggini anisigha yandurup berdi. Anisi: — Men eslide bu pulni sen oghlumni dep Perwerdigargha béghishlap, uning bilen oyma but we quyma but yasashqa atiwetkenidim; emdi yenila sanga bérey, dédi.   
\m
\v 4 Lékin Mikah kümüshni anisigha qayturup berdi; anisi uningdin ikki yüz kümüsh tenggini élip bir zergerge bérip, bir oyma but bilen bir quyma but yasatti; ular Mikahning öyige qoyup qoyuldi. \f □ \fr 17:4 \ft \+bd «...anisi uningdin ikki yüz kümüsh tenggini élip bir zergerge bérip, bir oyma but bilen bir quyma but yasatti...»\+bd* — mushu sözdin qarighanda, apisi niyitidin yénip, pulning bir qismini özide qaldurghanidi.\f*  
\v 5 Mikah dégen bu kishi eslide bir butxana peyda qilghan, shuningdek özige bir efod bilen birnechche «terafim»ni yasighanidi; andin öz oghulliridin birini kahinliqqa mexsus teyinlep, uni özige kahin qildi.\f □ \fr 17:5 \ft \+bd «efod»\+bd* — «efod» toghruluq 8:27 we izahatini körüng. «Efod» eslide bash kahin kiyidighan alahide birxil kiyim idi. U toghruluq «Mis.» 28:5-30 we izahatlirini körüng. \+bd «terafim»\+bd* — ibraniy tilidiki söz bolup, «öy butliri» dégenni bildüridu. Bu butlar qolda kötürgüdek kichik bolup, adette kümüshtin yasilatti. Qedimki waqitlardiki bezi butperes jemiyetlerde «terafim»gha ige bolghan adem öyning barliq teelluqatining igisi, xojayini dep hésablinatti. \+bd «... öz oghulliridin birini kahinliqqa mexsus teyinlep, uni özige kahin qildi»\+bd* — peqet Harunning ewladlirila kahin bolushqa hoquqluq idi.\f*   
\m
\v 6 Shu künlerde Israilda héch padishah bolmidi; herkim öz neziride yaxshi körün’genni qilatti.\f □ \fr 17:6 \ft \+bd «Shu künlerde Israilda héch padishah bolmidi; herkim öz neziride yaxshi körün’genni qilatti»\+bd* — mushu sözler, shübhisizki, Xudaning waqti kelgende Israilgha Özi padishah teyinlesh meqsitide bolghanliqini körsitidu.\f*  \x + \xo 17:6 \xt Hak. 18:1; 21:25\x*   
\b  
\m  
\s1 Mikahning bir Lawiyni «kahin bolush»qa yallishi  
\m
\v 7 Yehuda jemetining tewesidiki Beyt-Lehemde Lawiy qebilisidin bolghan bir yigit bar idi; u shu yerde musapir bolup turup qalghanidi. \f □ \fr 17:7 \ft \+bd «Yehuda jemetining tewesidiki Beyt-Lehem»\+bd* — Beyt-Lehem Lawiylargha békitilgen sheherlerdin emes idi. Bu kishining shu yerge némige barghini éniq emes.\f*  
\v 8 Bu yigit bir jay tépip turay dep, Yehudalarning yurtidiki Beyt-Lehem shehiridin chiqti. U seper qilip, Efraim taghliqigha, Mikahning öyige kélip chüshti.  
\v 9 Mikah uningdin: — Qeyerdin kelding, dep soriwidi, u uninggha jawaben: — Men Yehudalarning yurtidiki Beyt-Lehemlik bir Lawiymen, bir jay tépip turay dep chiqtim, — dédi.   
\m
\v 10 Mikah uninggha: — Undaq bolsa men bilen turup, manga hem ata hem kahin bolup bergin; men sanga her yili on kümüsh tengge, bir yürüsh égin we kündilik yémek-ichmikingni bérey, — dédi. Buni anglap Lawiy kishi uningkige kirdi.   
\m
\v 11 Lawiy u kishi bilen turushqa razi boldi; yigit shu kishige öz oghulliridin biridek bolup qaldi.  
\v 12 Andin Mikah bu Lawiy kishini \add kahinliqqa\add* mexsus teyinlidi. Shuning bilen \add Lawiy\add* yigit uninggha kahin bolup, Mikahning öyide turup qaldi.\f □ \fr 17:12 \ft \+bd «Mikah bu Lawiy kishini kahinliqqa mexsus teyinlidi»\+bd* — ibraniy tilida: «Mikah bu Lawiy kishining qolini toldurdi». Bu söz mushu yerde ikki bisliqtur — (1) u Mikahning qolini mexsus kahinliq wezipisi bilen «toldurdi» we (2) (hejwiy jehettin) pul bilen toldurdi. \+bd «Shuning bilen Lawiy yigit uninggha kahin bolup, Mikahning öyide turup qaldi»\+bd* — peqet Harunning ewladlirila kahin bolushqa hoquqluq idi; bashqa Lawiylarning kahin bolush hoquqi yoqtur, elwette.\f*   
\m
\v 13 Andin Mikah: — Bir Lawiy kishi manga kahin bolghini üchün, Perwerdigarning manga yaxshiliq qilidighinini bilimen, — dédi.\f □ \fr 17:13 \ft \+bd «Bir Lawiy kishi manga kahin bolghini üchün, Perwerdigarning manga yaxshiliq qilidighinini bilimen»\+bd* — démisekmu, bu sözler pütünley xurapiy bir közqarash, elwette. 18-babta sözlerning xataliqi chiqip turidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 18
\s1 Dan qebilisining özliri üchün bir miras jayni tépishi  
\m
\v 1 Shu künlerde Israilda héch padishah bolmidi; shundaqla shu künlerde Danlarning qebilisi özlirige olturaqlishish üchün jay izdewatqanidi, chünki shu kün’giche ular Israil qebililiri arisida chek tashlinip békitilgen miras zémin’gha érishmigenidi. \f □ \fr 18:1 \ft \+bd «Shu künlerde Danlarning qebilisi özlirige olturaqlishish üchün jay izdewatqanidi»\+bd* — «Yeshua» 19:40-48de bu ishlar bayan qilinidu. Shu ayetlerdin qarighanda: «chek tashlinip békitilgen miras zémin’gha érishmigenidi» dégenning menisi «...toluq érishelmigenidi» dégendek bolsa kérek.\f*  \x + \xo 18:1 \xt  Hak. 17:6; 21:25\x*  
\v 2 Shuning bilen Danlar pütkül jemetidin Zoréah we Eshtaolda olturushluq besh palwanni zéminni charlap kélishke ewetti we ulargha tapilap: — Siler bérip zéminni charlap kélinglar, dédi. Ular seper qilip Efraim taghliq yurtigha kélip Mikahning öyige chüshüp u yerde qondi.  
\v 3 Ular Mikahning öyining yénida turghinida Lawiy yigitning awazini tonup, uning qéshigha kirip uningdin: — Séni kim bu jaygha élip keldi? Bu yerde néme ish qilisen? Bu jayda némige érishting? — dep soridi.\f □ \fr 18:3 \ft \+bd «Lawiy yigitning awazini tonup...»\+bd* — yaki «Lawiy yigitning teleppuzini tonup...».\f*   
\m
\v 4 U ulargha jawaben: — Mikah manga mundaq-mundaq qilip, méni yallap özige kahin qildi, dédi.   
\m
\v 5 Buni anglap ular uninggha: — Undaq bolsa bizning mangghan sepirimizning ongushluq bolidighan-bolmaydighanliqini bilmikimiz üchün, Xudadin sorap bergin, — dédi.   
\m
\v 6 Kahin ulargha: — Xatirjem bériwéringlar. Mangghan yolunglar Perwerdigarning aldididur, — dédi.\f □ \fr 18:6 \ft \+bd «Mangghan yolunglar Perwerdigarning aldididur»\+bd* — démek, yolunglar Xudaning nezirige yaxshi körünidu.\f*   
\m
\v 7 Shuning bilen bu besh adem chiqip, Laish dégen jaygha yétip keldi. Ular u yerdiki xelqning tinch-aman yashawatqinini, turmushining Zidoniylarning örp-adetliri boyiche ikenlikini, xatirjemlik we rahet ichide turuwatqinini kördi; shu zéminda ularni xar qilghuchi héchqandaq hoquqdar yoq idi; ular Zidoniylardin yiraqta turatti, shundaqla bashqilar bilenmu héchqandaq bardi-keldi qilishmaytti.\f □ \fr 18:7 \ft \+bd «turmushining Zidoniylarning örp-adetliri boyiche ikenlikini»\+bd* — mushu sheher belkim Zidoniylarning bir mustemlikisi bolghan bolushi mumkin idi. \+bd «shu zéminda ularni xar qilghuchi héchqandaq hoquqdar yoq idi»\+bd* — eger Laishtikilerdin paydilinidighan bashqa bir yerlik hakimiyet bar bolsa, Laishni igilesh üchün mushu hakimiyet bilenmu soqushush kérek bolatti, elwette. 
\fp  Shu sözning bashqa birxil terjimisi: «ularning üstide nomus ishlarni eyibleydighan héchqandaq hakim yoq idi».\f*   
\m
\v 8 \add Besh palwan\add* Zoréah we Eshtaolgha öz qérindashlirining qéshigha qaytip keldi. Qérindashliri ulardin: — Néme xewer élip keldinglar? — dep soridi.   
\m
\v 9 Ular jawaben: — Biz qopup ulargha hujum qilayli! Chünki biz shu zéminni charlap kelduq, mana, u intayin yaxshi bir yurt iken. Emdi némishqa qimir qilmay jim olturisiler? Emdi derhal bérip, u yurtni élishqa ezmenglerni ezmenglar, bérip hujum qilip zéminni igilenglar.  
\v 10 U yerge barghininglarda siler tinch-aman turuwatqan bir xelqni, her etrapigha sozulghan keng-azade bir zéminni körisiler! Xuda u yerni silerning qolunglargha tapshurghandur. U yurtta yer yüzide tépilidighan barliq nersilerdin héchbiri kem emes, dédi.   
\m
\v 11 Shuning bilen Danlarning jemetidin alte yüz adem jengge qorallinip, Zoréah we Eshtaoldin chiqip mangdi.  
\v 12 Ular Yehuda yurtidiki Kiriat-Yéarim dégen jaygha bérip, chédir tikti (shunga bu jay taki bügün’giche «Danning leshkergahi» dep atalmaqta; u Kiriat-Yéarimning arqa teripige jaylashqanidi). \f □ \fr 18:12 \ft \+bd «Danning leshkergahi»\+bd* — ibraniy tilida «Mahaneh-Dan». \+bd «arqa teripi»\+bd* — bu sözning bashqa birxil terjimisi «gherb teripi».\f*  \x + \xo 18:12 \xt Hak. 13:25\x*  
\v 13 Andin ular u yerdin Efraim taghliq rayonigha bérip, Mikahning öyige yétip keldi.   
\m
\v 14 Laish yurtigha charlash üchün barghan besh kishi öz qérindashlirigha: — Bilemsiler? Bu öyde bir efod toni, birnechche terafim butliri, bir oyma mebud we quyma mebud bardur! Emdi qandaq qilishinglar kéreklikini oylishinglar! — dédi.\f □ \fr 18:14 \ft \+bd «terafim butliri»\+bd* — 17:5diki izahatni körüng.\f*   
\m
\v 15 Ular burulup Lawiy yigitning öyige (Mikahqa tewe öyge) kirip uningdin hal soridi.  
\v 16 Dan qebilisidin bolghan jeng qorallirini kötürgen alte yüz kishi derwaza aldida turup turdi.  
\v 17 U zéminni charlashqa barghan besh adem \add butxanigha\add* kirip, oyma but, efod toni, terafim butliri we quyma butni élip chiqti. Kahin jeng qorallirini kötürgen alte yüz kishi bilen bille derwazida turatti.  
\v 18 Bu besh adem Mikahning öyige kirip oyma but, efod tonini, terafim butliri we quyma butni élip chiqqanda kahin ulardin: — Bu néme qilghininglar?! — dep soridi.   
\m
\v 19 Ular uninggha: — Ün chiqarmay, aghzingni qolung bilen étip, biz bilen méngip, bizge hem ata hem kahin bolup bergin. Séning peqet bir ademning öyidikilerge kahin bolghining yaxshimu, yaki Israilning bir jemeti bolghan pütün bir qebilige kahin bolghining yaxshimu? — dédi.   
\m
\v 20 Shundaq déwidi, kahinning köngli xush bolup, efod, terafim butliri we oyma mebudni élip xelqning arisigha kirip turdi.  
\v 21 Andin ular burulup, u yerdin ketti; ular baliliri we charpaylarni we yük-taqlirining hemmisini aldida mangduruwetkenidi.  
\v 22 Mikahning öyidin xéli yiraqlighanda Mikahning öyining etrapidiki xelqler yighilip, Danlargha qoghlap yétishti.  
\v 23 Ular Danlarni towlap chaqirdi, Danlar burulup Mikahqa: — Sanga néme boldi, bunchiwila köp xelqni yighip kélip néme qilmaqchisen?! — dédi.   
\m
\v 24 U jawab bérip: — Siler men yasatqan mebudlarni kahinim bilen qoshup aldinglar, andin kettinglar! Manga yene néme qaldi?! Shundaq turuqluq siler téxi: «Sanga néme boldi?» — dewatisilerghu! — dédi.   
\m
\v 25 Danlar uninggha: — Ününgni chiqarma, bolmisa achchiqi yaman kishiler séni tutuwélip, séni we ailengdikilerni janliridin juda qilmisun, yene, — dédi.   
\m
\v 26 Bularni dep Danlar öz yoligha mangdi; Mikah ularning özidin küchlük ikenlikini körüp, yénip öz öyige ketti.   
\m
\v 27 Ular Mikah yasatquzghan nersiler we uning kahinini élip, Laishqa hujum qildi; u yerdiki xelq tinch-aman we xatirjem turuwatqanidi; ular ularni qilichlap qirip, sheherni otta köydürüwetti.  
\v 28 Sheherni qutquzghudek héch adem chiqimidi; chünki bu sheher Zidondin yiraqta idi, xelqi héchkim bilen bardi-keldi qilishmaytti. Sheher Beyt-Rehobning yénidiki jilghida idi. Danlar sheherni qaytidin qurup, olturaqlashti.  
\v 29 Ular bu sheherge Israilning oghulliridin bolghan, öz atisi Danning ismini qoyup Dan dep atidi. Ilgiri u sheherning nami Laish idi.\x + \xo 18:29 \xt Ye. 19:47\x*   
\m
\v 30 Danlar shu yerde bu oyma butni özlirige tiklidi; Musaning oghli Gershomning ewladi Yonatan we uning oghulliri bolsa shu zéminning xelqi sürgün bolushqa élip kétilgen kün’giche Danlarning qebilisige kahin bolup turghanidi. \f □ \fr 18:30 \ft \+bd «Gersomning ewladi»\+bd* — ibraniy tilida «Gersomning oghli».\f*  
\v 31 Xudaning öyi Shilohda turghan barliq waqitlarda, Danlar özliri üchün tikligen, Mikah yasatquzghan oyma mebud \add Danda\add* turghuzuldi.\f □ \fr 18:31 \ft \+bd «Xudaning öyi Shilohda turghan barliq waqitlarda»\+bd* — Shiloh shehiri muqeddes chédir tunji tiklen’gen jay idi («Ye.» 18:10, 19:51, «1Sam.» 3:1ni körüng). Sulayman padishah ibadetxanini Yérusalémda qurushtin ilgiri (qaysi waqit ikenliki bizke namelum) Shiloh ibadet soruni süpitide ishlitilmey tashliwétilgenidi («Yer.» 7:12ni körüng).\f*   
\c 19
\s1 Esheddiy buzuqchiliq  
\m
\v 1 Israilda téxi padishah tiklenmigen shu künlerde, Efraim taghliq rayonining chet teripide olturushluq bir Lawiy kishi bar idi; u Yehuda yurtidiki Beyt-Lehemlik bir qizni kénizeklikke aldi. \x + \xo 19:1 \xt Hak. 17:6; 18:1; 21:25\x*  
\v 2 Lékin u kénizek érige wapasizliq qilip, uning yénidin chiqip, Yehuda yurtidiki Beyt-Lehemge atisining öyige bérip, töt ayche turdi.\f □ \fr 19:2 \ft \+bd «Lékin u kénizek érige wapasizliq qilip...»\+bd* — yaki «lékin u kénizek éridin yamanlap kétip...».\f*   
\m
\v 3 U waqitta uning éri qopup kénizikige yaxshi geplerni qilip, könglini élip yandurup kélishke kénizikining yénigha keldi. U bir xizmetkarini we ikki éshekni élip bardi. Kénizek érini atisining öyige élip kirdi; atisi uni körüp xush bolup qarshi aldi.  
\v 4 Uning qéynatisi, yeni qizning atisi uni tutup qaldi, u u yerde üch kün’giche yep-ichip, uning bilen yétip qopti.  
\v 5 Tötinchi küni Lawiy kishi seher qopup mangghili teyyarliniwidi, kénizikining atisi küy’oghligha: — Bir toghram nan yep yürikingni quwwetlendürüp andin mangghin, — dédi.   
\m
\v 6 Shuning bilen ular ikkisi olturup bille yep-ichip tamaqlandi. Qizning atisi u kishige: — Sendin ötüney, bu kéchimu qon’ghin, könglüng échilsun, dédi.   
\m
\v 7 Bu kishi mangghili qopuwidi, lékin qéynatisi uni zorlap, yene élip qaldi, u yene bir kün qondi.  
\v 8 Beshinchi küni u seher qopup mangghili teyyarlandi, lékin qizning atisi uninggha: — \add Awwal\add* yürikingni quwwetlendürgin, dédi. Shuning bilen ular ikkisi kün égilgüche olturup, bille tamaqlandi.   
\m
\v 9 Andin bu kishi kéniziki we xizmetkarini élip mangghili teyyarliniwidi, qéynatisi, yeni qizning dadasi uninggha: — Mana, kech kirey dewatidu, sendin ötüney, bu yerde yene bir kéchini ötküzünglar; mana, kün meghriqqe égiliptu, bu yerde qon’ghin, könglüng échilsun; andin ete seherde yolgha chiqip, öyünglerge kétinglar, — dédi.\f □ \fr 19:9 \ft \+bd «andin ete seherde ... öyünglerge kétinglar»\+bd* — ibraniy tilida «andin ete seherde ... chédiringlargha kétinglar».\f*   
\m
\v 10 Lékin u kishi emdi yene bir kéche qonushqa unimay, qopup yolgha chiqip Yebusning, yeni Yérusalémning uduligha keldi. Uning bilen bille ikki toquqluq éshek we kéniziki bar idi.  
\v 11 Ular Yebusqa yéqin kelgende kün olturay dep qalghachqa, xizmetkari ghojisigha: — Yebusiylarning bu shehirige kirip, shu yerde qonayli, dédi.   
\m
\v 12 Lékin ghojisi uninggha jawab bérip: — Biz Israillar turmaydighan, yat eller turidighan sheherge kirmeyli, belki Gibéahqa ötüp kéteyli, dédi.   
\m
\v 13 Andin u yene xizmetkarigha: — Kelgin, biz yéqindiki jaylardin birige barayli, Gibéahda yaki Ramahda qonayli, dédi.   
\m
\v 14 Shuning bilen ular méngip, Binyamin yurtidiki Gibéahning yénigha yétip barghanda kün olturghanidi.  
\v 15 Ular Gibéahqa kirip, u yerde qonmaqchi boldi; sheherning chong meydanigha kirip olturushti; lékin héchkim ularni qondurushqa öyige teklip qilmidi.   
\m
\v 16 Halbuki, u kéchisi qéri bir adem ishini tügitip, étizliqtin yénip kéliwatqanidi. U eslide Efraim taghliq rayoniliq adem idi, u Gibéahda musapir bolup, olturaqliship qalghanidi; lékin u yerdiki xelqler Binyaminlardin idi.   
\m
\v 17 U béshini kötürüp qarap, bu yoluchining sheherning meydanida olturghinini körüp uningdin: — Qeyerdin kelding? Qeyerge barisen? — dep soridi.   
\m
\v 18 U jawab bérip: — Biz Yehuda yurtidiki Beyt-Lehemdin Efraim taghliqining chet yaqilirigha kétip barimiz; men esli shu jaydin bolup, Yehuda yurtidiki Beyt-Lehemge barghanidim; ishlirim Perwerdigarning öyige munasiwetlik idi; lékin bu yerde héch kim méni öyige teklip qilmidi. \f □ \fr 19:18 \ft \+bd «Perwerdigarning öyi \+bd*\+bdit , yeni muqeddes chédir\+bdit*» — shu chaghda Yérusalémda emes, Shilohda idi.\f*  
\v 19 Bizning ésheklirimizge béridighan saman we boghuzimiz bar, özüm, dédekliri, shundaqla keminiliring bilen bolghan yigitkimu nan we sharablar bar, bizge héch néme kem emes, — dédi.   
\m
\v 20 Buni anglap qéri kishi: — Tinch-aman bolghaysen; silering mohtajliringlarning hemmisi méning üstümge bolsun, emma kochida yatmanglar! — dep,  
\v 21 uni öz öyige élip bérip, ésheklirige yem berdi. Méhmanlar putlirini yuyup, yep-ichip ghizalandi.  
\v 22 Ular könglide xush bolup turghinida, mana, sheherning ademliridin birnechcheylen, yeni birqanche lükchek kélip öyni qorshiwélip, ishikni urup-qéqip, öyning igisi bolghan qéri kishige: — Séning öyüngge kelgen shu kishini bizge chiqirip bergin, uning bilen yéqinchiliq qilimiz, — dédi.\f □ \fr 19:22 \ft \+bd «lükchek»\+bd* — ibraniy tilida «Bélialning (Iblisning) baliliri». 
\fp  Bashqa birxil terjimisi «sheherdiki ademler, lükchekler...»\f*  \x + \xo 19:22 \xt Yar. 19:1-4; Hosh. 9:9; 10:9\x*   
\m
\v 23 Buni anglap öy igisi ularning qéshigha chiqip ulargha: — Bolmaydu, ey buraderlirim, silerdin ötünüp qalay, mundaq rezillikni qilmanglar; bu kishi méning öyümge méhman bolup kelgeniken, siler bundaq iplasliq qilmanglar.  
\v 24 Mana, méning pak bir qizim bar, yene u kishining kéniziki bar. Men ularni qéshinglargha chiqirip bérey, siler ularni ayagh asti qilsanglar meyli, neziringlargha néme xush yaqsa ularni shundaq qilinglar, lékin bu kishige mushundaq iplasliq ishni qilmanglar, — dédi.\f □ \fr 19:24 \ft \+bd «Mana, méning pak bir qizim bar, yene u kishining kéniziki bar... siler ularni ayagh asti qilsanglar meyli...»\+bd* — shu qéri adem méhmandostluqni we méhmanlargha bolghan mes’uliyetchanliqni shunche «muqeddes» dep qarisimu, uning aghzidin chiqqan yuqiriqi gepliridin shu chaghdiki Israillarning buzuqchiliq-exlaqsizliqining qandaq derijige bérip yetkenliki éniq körünidu. Méhmanlarning hayatini qoghdash üchün öz hayatini pida qilsa bolatti; lékin öz qizini mushu rezillerge «hediye qilish»qa herqandaq wijdan igisige yirginchlik bolsa kérek.\f*   
\m
\v 25 Lékin u ademler uninggha qulaq salmidi; yoluchi kénizikini ularning aldigha sörep chiqirip berdi. Ular uning bilen bille bolup kechtin etigen’giche ayagh asti qildi; ular tang yorughanda andin uni qoyup berdi.   
\m
\v 26 Chokan tang seherde qaytip kélip, uning ghojisi qon’ghan öyning derwazisining bosughisigha kelgende yiqilip qélip, tang atquche shu yerde yétip qaldi.  
\v 27 Etigende uning ghojisi qopup öyning ishikini échip, yolgha chiqmaqchi bolup téshigha chiqiwidi, mana, uning kéniziki bolghan chokan öyning derwazisi aldida qolliri bosughining üstige qoyuqluq halda yatatti.  
\v 28 U uninggha: — Qopqin, biz mangayli, dédi. Lékin chokan héchbir jawab bermidi. Shuning bilen u chokanni éshekke artip, qozghilip öz öyige yürüp ketti.\f □ \fr 19:28 \ft \+bd «\+bd*\+bdit Lawiy kishi\+bdit* uninggha: — Qopqin, biz mangayli, dédi» — bu chokanning «ghoja»sining tash yürekliki bilen shu yerlik lükcheklerning rezillikining perqi barmu?\f*   
\m
\v 29 Öz öyige kelgende, pichaqni élip kénizikining jesitini söngekliri boyiche on ikki parche qilip, pütkül Israil yurtining chet-yaqilirighiche ewetti.   
\m
\v 30 Shundaq boldiki, buni körgenlerning hemmisi: «Israil Misirdin chiqqan kündin tartip bügün’giche bundaq ish bolup baqmighanidi yaki körülüp baqmighanidi. Emdi bu ishni obdan oyliship, qandaq qilish kéreklikini meslihetlisheyli» — déyishti.   
\b  
\b  
\m  
\c 20
\s1 Ichki urushning partlishi  
\m
\v 1 Shuning bilen Israillarning hemmisi chiqip, jamaet Dandin tartip Beer-Shébaghiche yighilip Giléad zéminining xelqi bilen qoshulup Mizpahda, Perwerdigarning aldigha kélip bir ademdek boldi. \f □ \fr 20:1 \ft \+bd «Dandin tartip Beer-Shébaghiche yighilip, Giléad zéminining xelqi bilen qoshulup...»\+bd* — Dan shehiri (18:29de körsitilgen) zéminning shimaliy chétide; Beer-Shéba shehiri bolsa zéminning jenubiy chétide; «Giléad» bolsa zéminning Iordan deryasining sherq teripidiki chet qismi idi. Démek (Binyamin xelqidin bashqa), pütkül Israilning ademliri Mizpahqa yighildi.\f*  
\v 2 Pütkül qowmning chongliri, yeni Israilning hemme qebilisining bashliqliri Xudaning xelqining jamaiti arisida hazir boldi. Jamaet jemiy bolup töt yüz ming qilich tutqan piyade esker idi  
\v 3 (Binyaminlar Israilning Mizpahda jem bolghinidin emdi xewer tapqanidi).  
\m Israillar sürüshte qilip: «Bu rezil ish qandaq yüz berdi?» — dep soridi.\f □ \fr 20:3 \ft \+bd «... Israillar sürüshte qilip: «bu rezil ish qandaq yüz berdi?» — dep soridi»\+bd* — shu chaghda Binyaminlarning wekillirining neq meydanda bar-yoqluqi éniq emes. Lawiy kishi, shübhisizki, kénizikining jesitidin bir qismini ularghimu ewetken (11:29). Bu soal Binyamin wekillirige qoyulghan bolsa, «Bu rezil ishning sewebini bizge chüshendürüp béringlar» dégendek terjime qilinishi kérek idi. Lékin 4-ayettin qarighanda soal Lawiy kishige qoyulghan.\f*   
\m
\v 4 Öltürülgen chokanning éri Lawiy kishi jawab bérip mundaq dédi: — «Men bolsam öz kénizikimni élip, Binyaminning Gibéah shehirige qon’ghili barghanidim;  
\v 5 Gibéahning ademliri kéchide manga hujum qilmaqchi bolup, méni dep öyni qorshiwaldi. Ular méni öltürüshni qestlidi, kénizikimni bolsa ular ayagh asti qilip öltürüwetti. \f □ \fr 20:5 \ft \+bd «...méni dep öyni qorshiwaldi»\+bd* — yaki «... men bar öyni qorshiwaldi».\f*  
\v 6 Shuning bilen men kénizikimning jesitini parche-parche qilip, kishilerge kötürtküzüp Israilning mirasi bolghan zéminning herbir yurtigha ewettim. Chünki ular Israil ichide pasiqliq we iplasliq qildi.  
\v 7 Mana, ey barliq Israillar, siler hemminglar oylinip, meslihet körsitinglar».   
\m
\v 8 Shuning bilen hemme xelq bir ademdek qopup: — Arimizdin ne héchkim öz chédirige barmisun ne héchkim öz öyige qaytmisun,  
\v 9 belki biz Gibéahqa shundaq qilayliki: — Biz chek tashlap uninggha hujum qilayli;  
\v 10 biz Israilning hemme qebilisidikilerdin yüzning ichidin onni, mingdin yüzni, on mingdin mingni tallap chiqip, ularni xelq üchün ozuq-talqan yetküzüshke teyinleyli. Shundaq qilip xelq Binyamin yurtidiki Gibéah shehirige bérip, ularning Israil ichide qilghan barliq iplasliqini ularning öz béshigha yandursun, — déyishti.   
\m
\v 11 Shuning bilen Israilning hemme ademliri bir ademdek bolup, u sheherge hujum qilishqa toplandi.   
\m
\v 12 Andin Israil qebililiri Binyaminning barliq jemetlirige elchi ewetip: — Aranglarda yüz bergen bu rezillik zadi néme ish?  
\v 13 Emdi Gibéahdiki bu lükcheklerni bizge tutup béringlar. Shuning bilen biz ularni ölümge mehkum qilip, Israildin rezillikni yoq qilayli, — dédi. Lékin Binyaminlar öz qérindashliri bolghan Israillarning sözini tingshimidi, \f □ \fr 20:13 \ft \+bd «lükchekler»\+bd* — ibraniy tilida «Bélialning (Iblisning) baliliri».\f*  \x + \xo 20:13 \xt  Hak. 19:22; Hosh. 9:9; 10:9\x*  
\v 14 belki Binyaminlar Israilgha qarshi jeng qilish üchün sheher-sheherlerdin kélip Gibéahda yighildi.  
\v 15 U waqitta Binyaminlardin sheher-sheherlerdin tizimlan’ghanlar yigirme alte ming qilich tutqan erkek idi. Uningdin bashqa Gibéahdin xillan’ghan yette yüz esker bar idi.  
\v 16 Bu pütkül qoshun arisida xillan’ghan yette yüz solxay esker bolup, salghugha tashni sélip nishan’gha atsa, qilchimu qéyip ketmeytti.\x + \xo 20:16 \xt Hak. 3:15\x*   
\m
\v 17 Binyamin qebilisidin bashqa, Israilning ademliri sanaqtin ötküzüliwidi, qilich tutqanlar töt yüz ming erkek chiqti; bularning hemmisi jengchiler idi.   
\m
\v 18 Israil qopup Beyt-Elge chiqip Xudadin: — Bizning arimizdin kim awwal chiqip Binyaminlar bilen soqushsun, dep soriwidi, Perwerdigar jawab bérip: — Yehuda \add awwal\add* chiqsun, dédi.\f □ \fr 20:18 \ft \+bd «Israil qopup Beyt-Elge chiqip Xudadin: ... dep soriwidi»\+bd* — bu ayettin qarighanda, Xudaning muqeddes chédiri gerche shu yillarda Shilohda bolsimu («Ye.» 18:1, «Hak.» 18:31, 21:12, «1Sam.» 1:3ni körüng), melum sewebtin (düshmenlerning tajawuzliri tüpeylidin?) Beyt-Elde waqitliq turghuzulghan oxshaydu (27-28-ayetni körüng).\f*   
\m
\v 19 Shuning bilen Israillar etisi seher qopup Gibéahning udulida chédirgah tikti.  
\v 20 Andin Israilning ademliri Binyamin bilen urushushqa chiqip, Gibéahning yénida raslinip ulargha qarshi sep tüzdi.  
\v 21 Shu küni Binyaminlar Gibéahdin chiqip, Israildin yigirme ikki ming kishini öltürüp, yerge yeksan qiliwetti.   
\m
\v 22 Lékin Israilning ademliri jasaretke kélip, awwalqi küni sep tüzgen jayda ikkinchi küni yene sep tüzdi.  
\v 23 \add sep tüzüshtin awwalqi axshimi\add* Israil Perwerdigarning aldigha bérip, kech kirgüche peryad qilip yighlap, Perwerdigardin yol sorap: — Biz öz qérindishimiz bolghan Binyamin nesilliri bilen yene urushushqa chiqsaq bolamdu, bolmamdu? — dep soriwidi, Perwerdigar jawab bérip: — Ulargha hujum qilinglar, dédi.   
\m
\v 24 Shuning bilen Israillar ikkinchi küni Binyaminlargha yéqin kélip hujum qildi.  
\v 25 Binyaminmu ikkinchi küni Gibéahdin chiqip Israillar bilen soqushup, ularning on sekkiz ming adimini öltürüp, yerge yeksan qiliwetti; bularning hemmisi qilich tutqanlardin idi.   
\m
\v 26 Andin Israillarning hemmisi, yeni pütün qoshun qopup Beyt-Elge chiqip yighlap, shu küni Perwerdigarning aldida kechkiche roza tutup, Perwerdigarning aldida köydürme qurbanliq bilen inaqliq qurbanliqi ötküzdi.  
\v 27-28 Shu künlerde Xudaning ehde sanduqi shu yerde bolup, Harunning ewladi, Eliazarning oghli Finihas uning aldida xizmet qilatti; shuning bilen Israillar Perwerdigardin yol sorap: — Biz öz qérindishimiz bolghan Binyaminning nesilliri bilen yene urushushqa chiqamduq yaki toxtap qalamduq? — dep soridi; Perwerdigar jawaben: — Chiqinglar, chünki ete Men ularni séning qolunggha tapshurimen, dédi.\f □ \fr 20:27-28 \ft \+bd «Israillar Perwerdigardin yol sorap: — ... — dep soridi»\+bd* — shu chaghda, Israilning Perwerdigardin «yol sorishi» shübhisizki, bash kahin Finihasning kahinliq kiyimige taqalghan efodtiki «urim we tummim» arqiliq idi («Mis.» 28-babni we izahatlirini körüng). 
\fp  
\fp  Israillarning tartqan talapetliri, shübhisizki, Xudaning pütkül qowmining üstige qoyghan agah-jazaliri idi. Xudaning yolidin chiqqanlar peqet Binyaminlarla emes, belki pütkül Israil xelqi bolushi mumkin idi.\f*   
\m
\v 29 Buni anglap Israil xelqi Gibéahning etrapigha eskerlerni pistirma qoydi; \x + \xo 20:29 \xt Ye. 8:4\x*  
\v 30 üchinchi küni Israillar ilgiriki ikki qétimqidek Binyaminlargha hujum qilishqa Gibéahning uduligha kélip sep tüzdi.  
\v 31 Binyamin \add Israil\add* xelqige qarshi jengge chiqiwidi, xelq ularni sheherdin azdurup chiqti. Ular Beyt-Elge chiqidighan yol we Gibéahqa baridighan yolning üstide hem dalada xelqni ilgiriki ikki qétimqidek urup qirghili turdi. Israilning ademliridin ottuzche kishini öltürdi.  
\v 32 Binyaminlar: — Ular yenila awwalqidek meghlup boldi, — déyishti. Emma Israil: — Bizler qéchip ularni sheherdin egeshtürüp chiqip, yollargha élip chiqayli, dep meslihetlishiwalghanidi.   
\m
\v 33 Shuning bilen Israilning hemme ademliri öz jayidin qopup Baal-Tamargha bérip sep tüzdi, pistirmida turghan Israillarmu öz jayidin, yeni Gébadiki chimendin chiqip keldi. \f □ \fr 20:33 \ft \+bd «Gébadiki»\+bd* — yaki «Gibéahdiki». «Gibéah» we «Géba» (a) oxshash bir jay bolushi mumkin, yaki (e) bir-birige intayin yéqin ikki jay bolushi mumkin. \+bd «chimendin chiqip keldi»\+bd* — yaki «gherb tereptin chiqip keldi».\f*  
\v 34 Israilning arisidin serxil on ming kishi Gibéahning udulidin uninggha hujum qildi, jeng qattiq boldi. Lékin Binyaminlar özlirining üstige bala yéqinlashqinini bilmey qaldi.   
\m
\v 35 Perwerdigar Binyaminlarni Israilning aldida meghlup qilghachqa, ular u küni Binyaminlardin yigirme besh ming bir yüz qilich tutqan ademni öltürdi.  
\v 36 Emdi Binyaminlar özlirining meghlup bolghinini kördi.  
\m Israilning ademliri eslide Gibéahqa qoyghan pistirmidiki kishilirige ishench qilip, Binyaminlarni aldap, aldida chékin’genidi.  
\v 37 U waqitta pistirmidikiler tézdin atlinip Gibéahqa hujum qilip bésip kirip, sheherdikilerning hemmisini qilichlap qirdi. \f □ \fr 20:37 \ft \+bd «Gibéahqa hujum qilip...»\+bd* — bu sözlerning bashqa birxil terjimisi: «Gibéahghiche bashlamchiliq qilip».\f*  
\v 38 Israillar eslide pistirmidikiler bilen aldin’ala nishan üchün belge békitkenidi, yeni sheherge ot quyup, qélin tütün tüwrükining asman’gha kötürülüshini belge qilishqa kélishiwalghanidi.  
\v 39 Shunga Israilning ademliri urushtin waqtinche chékin’gende, Binyaminlar Israilning ademlirini urup soqup, ottuzche kishini öltürüp: — Mana, Israil awwalqi jengdikidek aldimizda sheksiz tarmar bolidu, — déyishti.   
\m
\v 40 Lékin sheherning ichidin tütün tüwrük örlep chiqqanda, Binyaminlar keynige burulup qariwidi, mana, pütkül sheher is-tütek bolup asmanlargha kötürülüp kétiwatatti.  
\v 41 Shu haman Israilning ademliri burulup yénip keldi, Binyaminning ademliri bolsa: Bizge bala yéqinlashti dep, wehimige chüshti.   
\m
\v 42 Ular Israillarning aldidin burulup chöllükke mangidighan yol bilen qéchip ketti; lékin jeng ularning keynidin iz bésip mangdi; etrapidiki herqaysi sheherlerdin ademler chiqip ularni arigha élip halak qildi.  
\v 43 Shu teriqide ular Binyaminlarni qorshiwaldi, ularni kün chiqish teripidiki Gébaning udulighiche toxtimay qoghlap bérip, cheylep öltürdi. \f □ \fr 20:43 \ft \+bd «Géba»\+bd* — yaki «Gibéah». Emma shu zéminning jughrapiyilik ornigha qarighanda u Géba bolushi mumkin. Bu ayetning bashqa birnechche xil terjimiliri bar. \+bd «...ularni kün chiqish teripidiki Gébaning udulighiche toxtimay qoghlap bérip, cheylep öltürdi»\+bd* — bu sözlerning bashqa xil terjimisi: «ularni Nohahdin qoghlap bérip, Gébahning sherq teripidiki bir yerde cheylep öltürdi».\f*  
\v 44 Buning bilen Binyaminlardin on sekkiz ming kishi öldi, ularning hemmisi batur palwanlar idi.  
\v 45 Bashqiliri burulup chöl terepke qéchip, Rimmon qoram téshigha bardi; emma Israillar yollarda xuddi bashaq tergendek ulardin besh ming ademni öltürdi; andin ularning keynidin Gidomghiche qoghlap bérip, yene ikki ming ademni öltürdi.   
\m
\v 46 U küni Binyaminlardin öltürülgenler yigirme besh ming adem idi. Bularning hemmisi palwanlar bolup, qilich tutqanlar idi.   
\m
\v 47 Halbuki, ulardin peqet alte yüz adem qalghanidi, ular burulup chöl terepke qéchip, Rimmondiki tik yargha bardi. Ular Rimmondiki tik yarda töt ay turdi.\x + \xo 20:47 \xt Hak. 21:13\x*   
\m
\v 48 Israillar yene Binyaminlarning zéminigha yénip kélip, hemme sheherlerdiki ademlerni, charpaylarni hem uchrighanlarning hemmisini qilich bilen qiriwetti, shundaqla ot quyup, udul kelgen sheherlirining hemmisini köydürüwetti.   
\b  
\b  
\m  
\c 21
\s1 Binyamin qebilisining nesli qurup kétishtin qutulushi  
\m
\v 1 Eslide Israilning ademliri Mizpahda qesem qiliship: — Bizning ichimizdin héchkim öz qizini Binyaminlargha xotunluqqa bermisun, — déyishkenidi.  
\v 2 Shuning üchün xelq Beyt-Elge kélip, u yerde kech kirgüche Xudaning aldida peryad kötürüp qattiq yighliship: —  
\v 3 Ey Israilning Xudasi Perwerdigar, Israilda némishqa shundaq ish yüz béridu, némishqa Israilning qebililiridin biri yoqap ketsun? — déyishti.   
\m
\v 4 Etisi xelq seher qopup, u yerde qurban’gah yasap, köydürme qurbanliq we inaqliq qurbanliqliri sundi.  
\v 5 Israillar özara: — Israilning herqaysi qebililiridin jamaetke qoshulup Perwerdigarning aldida hazir bolushqa kelmigen kimler bar? — dep sorashti, chünki ular kimki Mizpahqa Perwerdigarning aldida hazir bolmisa, u sheksiz ölümge mehkum qilinsun, dep qattiq qesem qilishqanidi.  
\v 6 Israil öz qérindishi bolghan Binyamin toghruluq pushayman qilip: — Mana, emdi Israil arisidin bir qebile üzüwétildi.  
\v 7 Biz Perwerdigarning namida bizning ichimizdin héchqaysimiz öz qizimizni Binyaminlargha xotunluqqa bermeymiz, — dep qesem qilghaniduq; emdi qandaq qilsaq ulardin qalghanlirini xotunluq qilalaymiz — déyishti.   
\m
\v 8 Ular yene özara: — Israil qebililiridin qaysisi Mizpahqa, Perwerdigarning aldigha chiqmidi? — dep sorashti. Mana, Yabesh-Giléadliqlardin héchqaysisi chédirgahqa, jamaetke qoshulushqa kelmigenidi.  
\v 9 Chünki xelqni sanap körgende Yabesh-Giléadning ademliridin u yerde héchkim yoq idi.  
\v 10 Shuning bilen jamaet on ikki ming palwanni u yerge ewetip, ulargha tapilap: — Yabesh-Giléadta turuwatqanlarni, jümlidin ayallar we balilarni urup-qirip qilichlap öltürüwétinglar;  
\v 11 shundaq qilinglarki, barliq erkeklerni we erler bilen bille bolghan barliq ayallarni öltürüwétinglar, dédi.\x + \xo 21:11 \xt Chöl. 31:17\x*   
\m
\v 12 Ular shundaq qilip Yabesh-Giléadtiki xelqining ichide téxi erler bilen bille bolup baqmighan töt yüz qizni tépip, ularni tutup Qanaan zéminidiki Shilohqa, chédirgahgha élip keldi.   
\m
\v 13 Andin pütkül jamaet Rimmondiki tik yardiki Binyaminlargha adem ewetip, ulargha tinchliq salimini jakarlidi. \x + \xo 21:13 \xt Hak. 20:47\x*  
\v 14 Shuning bilen Binyaminlar qaytip keldi; Israillar Yabesh-Giléadtiki hayat qalghan qizlarni ulargha xotunluqqa berdi, lékin bular ulargha yétishmidi.  
\v 15 We xelq Binyamin toghruluq pushayman qildi; chünki Perwerdigar Israilning qebililirining arisida kemtük peyda qilip qoyghanidi.   
\m
\v 16 Bu waqitta jamaetning aqsaqalliri: — Binyaminning qiz-ayalliri yoqutiwétildi, emdi biz qandaq qilsaq qalghanlirini xotunluq qilalaymiz, — dédi.   
\m
\v 17 Andin yene: — Binyamindin qéchip qutulghan qaldisigha miras saqlinishi kérekki, Israilning bir qebilisimu öchüp ketmesliki kérek.  
\v 18 Peqet bizla qizlirimizni ulargha xotunluqqa bersek bolmaydu, chünki Israillar: «Öz qizini Binyaminlargha xotunluqqa bergen kishi lenetke qalsun!» dep qesem qilishqan, — déyishti.   
\m
\v 19 Ular yene: — Mana, Beyt-Elning shimal teripidiki, Beyt-Eldin Shekemge chiqidighan yolning sherq teripidiki, Libonahning jenub teripidiki Shilohda her yili Perwerdigarning bir héyti bolup turidu, — dédi.  
\v 20 Andin Israillar Binyaminlargha buyrup: — Siler bérip, \add shu yerdiki\add* üzümzarliqlargha yoshuruniwélinglar.  
\v 21 Közitip turunglar, qachaniki Shilohdiki qizlarning ussul oynighili chiqqinini körsenglar, üzümzarliqlardin chiqip herbiringlar Shilohning qizliridin birini özünglargha xotunluqqa élip qéchinglar, andin Binyaminning zéminigha kétinglar.  
\v 22 Shundaq boliduki, eger ularning atiliri ya aka-ukiliri kélip bizge peryad kötürse, biz ulargha: «Bizge yüz-xatire qilip, ulargha yol qoyunglar, chünki biz jengde ularning hemmisige xotunluqqa toluq birdin qiz alalmiduq; uning üstige siler bu qétim qizliringlarni öz ixtiyarliqinglar bilen ulargha bermidinglar; ixtiyaren bergen bolsanglar, gunahqa tartilattinglar», deymiz, — dédi.\f □ \fr 21:22 \ft \+bd «...jengde ularning hemmisige xotunluqqa toluq birdin qiz alalmiduq»\+bd* — eslide Binyaminlardin alte yüz kishi ayalsiz qalghanidi. Israillar Yabesh-Giléadlar bilen jeng qilip qizdin töt yüzni tapqanidi, lékin yenila ikki yüz adem ayalsiz qaldi. Shuning üchün ular «jengde ularning hemmisige xotunluqqa toluq birdin qiz alalmiduq» deydu. \+bd «siler ... qizliringlarni öz ixtiyarliqinglar bilen ulargha bermidinglar; ixtiyaren bergen bolsanglar, gunahqa tartilattinglar»\+bd* — ularning ezlidiki «héchkim Binyaminlargha öz qizini bermisun» dégen qesimi bilen, «siler Shilohtikiler qizliringlarni Binyaminlargha ixtiyaren yatliq qilghan bolsanglar, gunahkar bolattinglar. Hazir bolsa, qizliringlar bulap kétildi, Shua siler gunahkar hésablanmaysiler» dégendek mentiqide bolghan.\f*   
\m
\v 23 Binyaminlar shundaq qilip sani boyiche ussul oynaydighan qizlardin özlirige xotunluqqa élip qéchip, öz miras zéminigha qaytip bérip, sheherlerni yene yasap u yerde turdi.   
\m
\v 24 U waqitta Israil u yerdin ayrilip, herbiri öz qebililiri we jemetige yénip bardi, andin herbiri öz miras zéminigha ketti.   
\m
\v 25 Shu künlerde Israilda héch padishah bolmidi; herkim öz neziride yaxshi körün’genni qilatti.\f □ \fr 21:25 \ft \+bd «...herkim öz neziride yaxshi körün’genni qilatti»\+bd* — 17:6 we izahatini körüng.\f*  \x + \xo 21:25 \xt Hak. 17:6; 18:1; 19:1\x*