\id DAN
\h Daniyal 
\toc1 Daniyal 
\toc2 Daniyal 
\toc3 Dan. 
\mt1 Daniyal  
\c 1
\s1 Daniyal we uning dostliri •••• Daniyal Néboqadnesarning ordisida  
\m
\v 1 Yehuda padishahi Yehoyakim textke olturup üchinchi yili, Babil padishahi Néboqadnesar Yérusalémgha hujum qilip uni muhasire qiliwaldi. \x + \xo 1:1 \xt 2Pad. 24:2, 3; 2Tar. 36:6\x*  
\v 2 Reb Yehudaning padishahi Yehuyakimni, shundaqla Xudaning öyidiki qacha-quchilarning bir qismini uning qoligha tapshurup berdi. U esirlerni Shinar zéminigha, özi choqunidighan mebudning butxanisigha élip bardi we bulap kelgen qacha-quchilarni butxanining xezinisige qoydi.\f □ \fr 1:2 \ft \+bd «Xudaning öyi»\+bd* — muqeddes ibadetxana, elwette.\f*   
\m
\v 3 Padishah Néboqadnesar bash aghwat ghojidari Ashpinazgha esirge chüshken Israillar ichidin xan jemetidikilerdin we ésilzade yigitlerdin birnechchidin tallap élip chiqishni buyrudi. \f □ \fr 1:3 \ft \+bd «bash aghwat ghojidari Ashpinaz»\+bd* — «aghwat» padishah sarayidiki kénizeklerge qaraydighan, pichilghan er kishi. Ularning bashqa wezipiliri bar bolushi mumkin. Mumkinchiliki yene barki, mushu yerde «bash aghwat ghojidari» padishahlarning barliq emeldarlarning béshini körsitidu. Eger mushu toghra bolsa «bash emeldar» dep terjime qilishqa toghra kélidu.\f*  \x + \xo 1:3 \xt Yesh. 39:7\x*  
\v 4 Bu yashlar nuqsansiz, kélishken, danishmen-uqumushluq, mol bilimlik, mutepekkur, orda xizmitide bolushqa layaqetlik, yene kélip kaldiylerning ilim-penlirini hem tilini ögineleydighan bolushi kérek idi. \f □ \fr 1:4 \ft \+bd «yene kélip kaldiylerning ilim-penlirini hem tilini ögineleydighan bolushi kérek idi\+bd* — «Kaldiye» Babil impériyesidiki muhim bir nahiye idi, shu yerdikiler «aliyjanap kishiler» dep qarilatti. Babil ordisining qaide-yosunlirigha asasen munejjimler shu tebiqidiki ademlerdin bolushi kérek idi.\f*  
\v 5 Padishah ular toghrisida ular üch yilghiche her küni padishah yeydighan nazu-németler we sharablar bilen ozuqlandurulsun, muddet toshqanda padishahning aldida xizmette bolsun dep békitti.  
\v 6 Tallan’ghan Yehuda qebilisidiki yashlardin Daniyal, Hananiya, Mishaél we Azariyalar bar idi.  
\v 7 Aghwat béshi ulargha yéngi isimlar, yeni Daniyalgha Belteshasar, Hananiyagha Shadrak, Mishaélgha Mishak, Azariyagha Ebednégo dégen isimlarni qoydi.\f □ \fr 1:7 \ft \+bd «Aghwat béshi ulargha yéngi isimlar, yeni Daniyalgha Belteshasar, Hananiyagha Shadrak, Mishaélgha Mishak, Azariyagha Ebednégo dégen isimlarni qoydi»\+bd* — bu qoyghan ismilar, asasen butpereslik bilen munasiwetlik bolup, esli we yéngi ismilirining meniliri töwendikidek: — 
\fp  Daniyal — «Xuda méning sot qilghuchumdur» 
\fp  Belteshasar — «Bel (bir mebud) uning hayatini qoghdisun». 
\fp  Hananiya — «Perwerdigar méhir-shepqetliktur» 
\fp  Shadrak — «Aku (bir mebud)ning buyruqi» 
\fp  Mishaél — «Xudagha kim oxshiyalisun?» 
\fp  Mishak — «Aku (bir mebud)gha kim oxshiyalisun?» 
\fp  Azariya — «Perwerdigar Yardemchimdur» 
\fp  Ebednégo — «Négo (nur chachidighan mebud)ning quli»\f*   
\m
\v 8 Daniyal padishah belgiligen nazu-németler we shahane sharabliri bilen özini \add Xuda aldida\add* napak qilmasliqqa bel baghlidi; shunga u aghwat béshidin özining napak qilinmasliqigha yol qoyushini iltimas qildi. \f □ \fr 1:8 \ft \+bd «Daniyal padishah belgiligen nazu-németler we shahane sharabliri bilen özini Xuda aldida napak qilmasliqqa bel baghlidi»\+bd* — Daniyal Yehudiy bolghachqa, Musa peyghemberge bérilgen «muqeddes qanun»gha asasen, bezi göshler, mesilen choshqa, töge, toshqan göshini yéyishke bolmaytti. Qan chiqarmay boghup öltürgen bolsa, yéyishke bolmaytti. Uning üstige, Babil ordisidikiler yégen göshler we ichken sharablar mebudlargha béghishlan’ghan bolup, ashu mebudlarni medhiyilesh üchün yep-ichiletti.\f*  \x + \xo 1:8 \xt Law. 15:1-35; 17:12; Qan. 14:3-21; 1Kor. 8:4, 8-10\x*  
\v 9 Emdi Xuda aghwat béshini Daniyalgha iltipat we shapaet körsitidighan qilghanidi.  
\v 10 Lékin aghwat béshi Daniyalgha:  
\m — Men öz ghojam padishahtin qorqimen. Silerning yémek-ichmikinglarni u özi belgiligen; u eger silerni bashqa qurdash yigitlerdek saghlam chiray emes iken dep qarisa, undaqta siler padishahqa méning kallamni aldurghuchi bolisiler, — dédi.   
\m
\v 11 Shuning bilen Daniyal kélip aghwat béshi özige we Hananiya, Mishaél we Azariyalargha teyinligen ghojidardin telep qilip:  
\v 12 — Keminilirini umach, köktat we su bilenla béqip on künlük sinaq qilsila.   
\m
\v 13 Andin bizning chirayimiz bilen padishahning ésil tamiqini yégen yigitlerning chirayini sélishturup baqsila, andin közitishliri boyiche keminilirige ish körgeyla! — dédi.  
\v 14 Ghojidar ularning gépige kirip, ularni on kün sinap körüshke maqul boldi.  
\v 15 On kündin kéyin qarisa, ularning chirayliri padishahning nazu-németlirini yégen yigitlerningkidinmu nurluq we tolghan köründi.  
\v 16 Shuningdin kéyin ghojidar ulargha padishah belgiligen nazu-németlerni we ichishke belgiligen sharabni bermey, ularning ornida umach, köktatlarni bérishke bashlidi.   
\m
\v 17 Bu töt yigitni bolsa, Xuda ularni herxil edebiyat we ilim-meripette danishmen we uqumushluq qildi. Daniyalmu barliq ghayibane alametler bilen chüshlerge tebir bérishke parasetlik boldi.  
\v 18 Padishah belgiligen muddet toshqinida, aghwat béshi yigitlerning hemmisini Néboqadnesarning aldigha élip bardi. \f □ \fr 1:18 \ft \+bd «Padishah belgiligen muddet toshqinida...»\+bd* — yeni üch yil (5-ayetni körüng).\f*  
\v 19 Padishah ular bilen bir-birlep sözleshti; yash yigitlerning héchqaysisi Daniyal, Hananiya, Mishaél we Azariyalargha yetmidi. Shunga bu töteylen padishahning xizmitide qaldi.  
\v 20 Padishahqa danaliq-hékmet kérek bolghanda yaki yorutush kérek bolghan herqandaq mesilige jawab izdigende, ularning jawabi uning seltenitidiki barliq remchi-palchi yaki pir-ustazliriningkidin on hesse toghra chiqatti.  
\v 21 Daniyal Pars padishahi Qoresh textke olturghan birinchi yilghiche ordida dawamliq turdi.\f □ \fr 1:21 \ft \+bd «Daniyal Pars padishahi Qoresh textke olturghan birinchi yilghiche ordida dawamliq turdi»\+bd* — Pars padishahi Qoresh 66 yildin kéyin Babil impériyesini istéla qildi (miladiyedin ilgiriki 539-yili).\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Néboqadnesar körgen chüsh  
\m
\v 1 Néboqadnesar textke olturup ikkinchi yili, birnechche chüsh kördi; uning rohi parakende bolup, uyqusi qachti.  
\v 2 Shunga padishah remchi-palchi, pir-ustaz, jaduger we kaldiy munejjimlerni chüshlirige tebir bérishke chaqirishni buyrudi. Ular kélip padishahning aldida turdi. \f □ \fr 2:2 \ft \+bd «kaldiy munejjimler»\+bd* — Kaldiye Babil impériyesidiki muhim bir rayon idi, shu yerdikiler «aliyjanap kishiler» dep qarilatti. Babil ordisi qaide-yosunlirigha asasen munejjimler shu tebiqidiki ademlerdin bolushi kérek idi.\f*  
\v 3 Padishah ulargha:  
\m — Men bir chüsh kördüm, bu chüshning menisini bilishke könglüm nahayiti tit-tit boluwatidu, — dédi.\f □ \fr 2:3 \ft \+bd «könglüm nahayiti tit-tit boluwatidu»\+bd* — ibraniy tilida «rohim nahayiti tit-tit boluwatidu».\f*   
\m
\v 4 Andin kaldiyler padishahqa (aramiy tilida): — Aliyliri menggü yashighayla! Qéni keminlirige chüshlirini éytqayla, biz tebir bérimiz, — dédi.\f □ \fr 2:4 \ft \+bd «Andin kaldiyler padishahqa (aramiy tilida): — Aliyliri menggü yashighayla! ... »\+bd* — mushu ayettin tartip 8:1kiche ayetler aramiy tilida yézilghan.\f*   
\m
\v 5 Padishah kaldiylerge: — Mendin buyruq! Siler awwal körgen chüshümni éytip andin tebir bérishinglar kérek. Undaq qilmisanglar qiyma-chiyma qiliwétilisiler, öyünglar hajetxanigha aylanduruwétilidu! \x + \xo 2:5 \xt Dan. 3:29\x*  
\v 6 Lékin chüshümni éytip, uninggha tebir bérelisenglar mendin sowghatlar, in’amlar we aliy izzettin muyesser bolisiler. Emdi chüshümni éytinglar, tebir béringlar! — dédi.   
\m
\v 7 Ular padishahqa yene bir qétim:  
\m — Aliyliri chüshlirini éytqayla, andin özlirige tebirini éytip bérimiz, — dédi.   
\m
\v 8 Bu chaghda padishah jawaben:  
\m — Shübhisiziki, siler permanimdin qaytmaydighinimni bilgechke, waqitni keynige sürüwatisiler.  
\v 9 Lékin chüshümni éytip bermisenglar, silerge peqet buyruqumla qalidu. Chünki siler waqit ehwalni özgertidu, dep bilip özara til biriktürüp, yalghanchiliq qilip méni aldimaqchi bolisiler. Shunga chüshümni éytsanglar, andin chüshümge heqiqeten tebir béreleydighanliqinglarni shu chaghdila bilimen, — dédi.   
\m
\v 10 Kaldiyler padishahqa jawaben:  
\m — Dunyada aliylirining sorighan ishini éytip béreleydighan héchbir adem yoqtur. Héchqandaq padishah, uning qandaq ulugh yaki küchlük bolushidin qet’iynezer, remchi-palchi, pir-ustaz yaki kaldiy munejjimlerge mundaq telepni qoyghan emes.  
\v 11 Chünki aliylirining sorighanliri heqiqeten alamet müshkül, ilahlardin bashqa héchkim uni ayan qilalmaydu. Lékin ilahlarning makani insanlar arisida emes, — dédi.   
\m
\v 12 Padishah qattiq ghezeplinip achchiqlan’ghan halda, Babil ordisidiki barliq danishmenlerni öltürüshni emr qildi.  
\v 13 Shuning bilen padishahning barliq danishmenlerni öltürüsh toghrisidiki buyruqi chüshürüldi. Shunga \add xizmetkarliri\add* Daniyal we uning dostlirinimu öltürüsh üchün izdidi.   
\b  
\m  
\s1 Xudaning Daniyalgha chüshni we menisini ayan qilishi  
\m
\v 14 Shu chaghda Daniyal Babildiki danishmenlerni öltürüsh emrini ijra qilghili chiqqan padishahning xususiy muhapizetchiler bashliqi Arioqqa aqilane we danishmenlerche jawab qayturup  
\v 15 uningdin: — Padishahning chüshürgen permani néme üchün shunche jiddiy? — dep soridi. Arioq ehwalni Daniyalgha éytip berdi. \f □ \fr 2:15 \ft \+bd «... permani néme üchün shunche jiddiy»\+bd* — yaki «... permani néme üchün shunche qattiq?».\f*  
\v 16 Daniyal derhal padishah aldigha kirip, padishahtin chüshige tebir bergüdek waqit bérishni telep qildi.\f □ \fr 2:16 \ft \+bd «padishahtin chüshige tebir bergüdek waqit bérishni telep qildi.»\+bd* — yaki «padishahtin chüshige tebir berix üchün waqit békitishni telep qildi.».\f*   
\m
\v 17 Andin Daniyal öyige qaytip, ehwalni dostliri Hananiya, Mishaél we Azariyalargha éytip berdi.  
\v 18 U ulardin ershtiki Xudadin bu chüshning siri toghruluq rehim-shepqet iltija qilip, men Daniyal we dostlirim tötimizning Babildiki bashqa danishmenler bilen bille halak qilinmasliqimizni tilenglar, dep telep qildi.  
\v 19 Andin kéchide Daniyalgha ghayibane körünüshte shu sirning yéshimi wehiy qilindi. Shuning bilen Daniyal ershtiki Xudagha hemdusanalar oqup mundaq dédi:   
\m
\v 20 «Xudaning nami ebedil’ebed medhiyilen’gey!  
\m Chünki danaliq we küch-qudret Uningkidur.   
\m
\v 21 U waqit, pesillerni Özgertküchidur;  
\m U padishahlarni yiqitidu,  
\m We padishahlarni tikleydu;  
\m U danalargha danaliq, aqilanilargha hékmet béridu.   
\m
\v 22 U chongqur we sirliq ishlarni ashkarilighuchidur,  
\m Qarangghuluqqa yoshurun’ghan ishlarni yaxshi bilgüchidur,  
\m Nur hemishe Uning bilen billidur.\x + \xo 2:22 \xt Ayup 32:8\x*   
\m
\v 23 I manga danaliq we küch bergen ata-bowilirimning Xudasi,  
\m Sanga shükür we hemdusanalar éytay!  
\m Sen hazirla biz dua qilghan ishni manga ashkariliding,  
\m Padishahning sorighan ishini bizge körsitip berding».   
\b  
\m  
\s1 Daniyalning padishahning chüshige tebir bérishi  
\m
\v 24 Andin Daniyal padishah Babildiki danishmenlerni öltürüshke teyinligen Arioqning aldigha bérip uninggha:  
\m — Babildiki danishmenlerni öltürmigeyla. Méni padishahning aldigha bashlap kirgeyla, men padishahning chüshige tebir bérey, — dédi.   
\m
\v 25 Arioq shuan Daniyalni padishah Néboqadnesarning aldigha bashlap kirip, padishahqa: —  
\m «Men Yehudiy esirler ichidin aliylirining chüshige tebir béreleydighan bir kishini taptim» — dédi.   
\m
\v 26 Padishah Daniyal (Belteshasar depmu atilidu)gha:  
\m «Sen méning körgen chüshümni ayan qilip, uninggha tebir bérelemsen? — dédi.   
\m
\v 27 Daniyal padishahning aldida turup shundaq jawab berdi:  
\m — I aliyliri, sili sorighan bu sirni danishmen, pir-ustaz, remchi-palchi we munejjimlar özlirige yéship bérelmeydu.  
\v 28 Biraq ershte sirlarni ashkarilighuchi bir Xuda bar. U bolsa aliylirigha axirqi zamanning künliride néme ishlarning bolidighanliqini ayan qildi. Emdi özlirining chüshini, yeni aliyliri uxlawatqanda körgen ghayibane alametlerni éytip bérey: — \f □ \fr 2:28 \ft \+bd «aliyliri uxlawatqanda körgen ghayibane alametler...»\+bd* — aramiy tilida: «sili kariwatta yatqanda kallilirida körgen ghayibane alametler..» déyilidu.\f*   
\m
\v 29 — I aliyliri, sili uxlashqa yatqanda kelgüsidiki ishlarni oylap yattila. Sirlarni birdinbir Ashkarilighuchi özlirige yüz béridighan ishlarni körsetti.  
\v 30 Manga kelsek, bu sirning manga ayan qilin’ghini méning bashqa jan igiliridin artuq hékmetke ige bolghanliqimdin emes, belki bu chüshning tebirini, shundaqla shah aliylirining köngülliridiki oylirini özlirige melum qilish üchündur.   
\m
\v 31 — Ey aliyliri, sili ghayibane alamette özlirining aldilirida turghan gigant bir heykelni kördile. Bu heykel nahayiti gewdilik bolup, zor nur chaqnap turidighan heywetlik hem qorqunchluq idi.  
\v 32 Heykelning béshi ésil altundin, kökriki we qolliri kümüshtin, bel we saghriliri mistin,  
\v 33 Yuta-pachiqi tömürdin, puti tömür bilen layning arilashmisidin yasalghan.  
\v 34 Özliri uni körüwatqan chaghlirida, adem qoli bilen qézilmighan bir tash kélip heykelge urulup uning tömür bilen layning arilashmisidin yasalghan putini chéqiwetti.  
\v 35 Uningdiki tömür, lay, mis, kümüsh, altunlar shuan parche-parche qilinip, shamal ularni beeyni yazliq xamandiki topilarni uchurghandek, qayta héch tépilmighudek qilip uchuriwetti. Lékin héliqi tash yoghinap, pütkül jahanni qaplighan ghayet zor bir taghqa aylandi.   
\m
\v 36 Körgen chüshliri mana shudur. Emdi biz özlirige bu chüshning menisini yéship bérimiz.\f □ \fr 2:36 \ft \+bd «Emdi biz özlirige bu chüshning menisini yéship bérimiz»\+bd* — «biz» dégen bu söz shübhisizki, Daniyalning özige we üch dostigha wakaliten söz qilghinini bildüridu.\f*  \x + \xo 2:36 \xt Dan.7\x*  \fig Babil impériyesi|src="babylonianempire-ulat-01.jpg" size="span" ref="«Dan.» 2:37" \fig*   
\m
\v 37 Ey aliyliri, özliri pütkül padishahlarning bir padishahi, ershtiki Xuda silige padishahliq, nopuz, küch we shöhret ata qildi.  
\v 38 Insan baliliri, haywanatlar, uchar-qanatlar meyli qeyerde tursun, Xuda ularni qollirigha tapshurup silini ularning hemmisige hakim qildi. Sili u heykelning altun béshidursila.\fig Pars impériyesi|src="persianempire-ulat-01.jpg" size="span" ref="«Dan.» 2:38" \fig*   
\m
\v 39 Özliridin kéyin yene bir padishahliq kélidu. Lékin u silining padishahliqlirigha yetmeydu. Uningdin kéyin üchinchi bir padishahliq, yeni mis padishahliq kélip pütkül yer yüzige hakim bolidu.\fig Grétsiye (Yunan) impériyesi|src="greekempire-ulat-01.jpg" size="span" ref="«Dan.» 2:39" \fig*   
\m
\v 40 Uningdin kéyinki tötinchi padishahliq bolsa tömürdek mustehkem bolidu. Tömür barliq bashqa nersilerni chéqiwétip boysundurghinidek, shuninggha oxshash bu tömür padishahliq öz aldinqi padishahlarning hemmisini ézip chéqiwétidu. \fig Rim impériyesi|src="romanempire-ulat-01.jpg" size="span" ref="«Dan.» 2:40" \fig*   
\m
\v 41 Özliri körgendek tömür bilen séghiz layning arilashmisidin yasalghan put we barmaqlar bu padishahliqning bölünme bolup kétidighinini körsitidu. Biraq bu padishahliq tömürdek küchke ige bolidu, chünki sili körgendek, tömür bilen lay arilashqan.  
\v 42 Tömür bilen layning arilashmisidin yasalghan putning barmaqliri u padishahliqning bir qismining küchiyidighanliqini, bir qismining ajizlishidighanliqini körsitidu.  
\v 43 Özliri tömür bilen layning arilashqanliqini kördile. Bu u \add padishahliqning hökümdarliri padishahliqning\add* puqraliri bilen ittipaqlashmaqchi bolghanliqini körsitidu. Lékin tömür lay bilen arilashmighandek, birliship kételmeydu. \f □ \fr 2:43 \ft \+bd «padishahliqning puqraliri bilen...»\+bd* — aramiy tilida: «insanlarning nesli bilen....».\f*  
\v 44 U \add axirqi\add* padishahlar textte olturghan mezgilde, ershtiki Xuda yimirilmes bir padishahliq berpa qilidu. Bu padishahliq hergiz bashqa bir xelqqe ötmeydu; eksiche u bu bashqa padishahliqlarni üzül-késil gumran qilip, özi menggü mezmut turidu. \f □ \fr 2:44 \ft \+bd «U axirqi padishahlar»\+bd* — putning barmaqlirining padishahlargha wekillik qilidighanliqini körsetse kérek. Bu bab we 7-bab toghruluq «qoshumche söz»imizni körüng.\f*  \x + \xo 2:44 \xt Dan. 3:33; 4:31; 6:27; 7:14, 27; Mik. 4:7; Luqa 1:33\x*  
\v 45 Özliri adem qoli bilen qézilmighan bir tashning taghdin chiqqinini we uning heykeldiki tömür, mis, lay, kümüsh, altunni chéqiwetkenlikini kördile. Shunga ulugh Xuda aliylirigha kelgüside yüz béridighan ishlarni bildürgen. Körgen chüshliri choqum emelge ashidu, bérilgen tebir mutleq ishenchliktur.\f □ \fr 2:45 \ft \+bd «Özliri adem qoli bilen qézilmighan bir tashning taghdin chiqqinini we uning heykeldiki tömür, mis, lay, kümüsh, altunni chéqiwetkenlikini kördile...»\+bd* — bu babtiki bésharetler toghruluq «qoshumche söz»imizni körüng.\f*  \x + \xo 2:45 \xt Yesh. 8:14; 28:16; Zeb. 118:22; Zek. 3:9; Mat. 21:42-44; Yuh. 3:31; 8:23\x*   
\b  
\m  
\s1 Padishahning Daniyalgha in’am bérishi  
\m
\v 46 Andin padishah Néboqadnesar özini yerge étip Daniyalgha sejde qildi we uninggha hediye bérip xushpuraq-isriq sélishni emr qildi.  
\v 47 Padishah uninggha:  
\m — Derweqe, séning Xudaying ilahlar ichide eng ulugh Ilah, padishahlarning xojisi we sirlarni ashkarilighuchi iken, chünki sen bu sirni yeshting! — dédi.   
\m
\v 48 Andin padishah Daniyalning mertiwisini yuqiri qilip, uninggha nurghun ésil sowghatlarni teqdim qildi. U uni pütkül Babil ölkisige hakim bolushqa teyinlidi we uni Babildiki danishmen-eqildarlarning bash aqsaqili qildi.  
\v 49 Daniyalning padishahtin telep qilishi bilen, padishah Shadrak, Mishak we Ebednégolarni Babil ölkisining memuriy ishlirini idare qilishqa teyinlidi. Daniyal özi orda xizmitide qaldi.\f □ \fr 2:49 \ft \+bd «Daniyal özi orda xizmitide qaldi»\+bd* — aramiy tilida «Daniyal padishahning derwazisida turatti». Kona zamanlarda sheherning yaki ordining derwazisi bolsa, soraqchilar höküm chiqiridighan jay idi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Néboqadnesarning altun heykelge choqunushni emr qilishi  
\m
\v 1 Padishah Néboqadnesar altundin égizliki atmish gez, kengliki alte gez kélidighan bir heykel yasap, Babil ölkisining Dura tüzlenglikige ornatti. \f □ \fr 3:1 \ft \+bd «égizliki atmish gez, kengliki alte gez...»\+bd* — «gez» (yaki «jeynek») jeynektin qolning uchighiche bolghan ariliqtur, texminen 40-45 santimétr.\f*  
\v 2 Padishah barliq wezir, waliy, hakim, meslihetchi, xezinichi, sotchi, soraqchilarni shundaqla herqaysi ölkilerdiki bashqa emeldarlarning hemmisini padishah Néboqadnesar ornatqan bu altun heykelni öz ilahigha atash murasimigha qatnishishqa perman chüshürdi.  
\v 3 Shuning bilen wezirler, waliylar, hakimlar, meslihetchiler, xezinichiler, sotchilar, soraqchilar, shundaqla herqaysi ölkilerdiki bashqa emeldarlarning hemmisi atash murasimigha jem boldi. Ular heykelning aldida turdi.   
\m
\v 4 Jakarchi yuqiri awaz bilen:  
\m — Ey herqaysi el-yurt, herqaysi taipilerdin kelgenler, her xil tilda sözlishidighan qowmlar,  
\v 5 siler sunay, ney, qalun, lira, ziltar, bulman we bashqa herxil sazlarning awazini anglighan haman, yerge bash urup padishah Néboqadnesar ornatqan altun heykelge sejde qilinglar. \f □ \fr 3:5 \ft \+bd «lira»\+bd* — lira bolsa töt tarliq bir xil saz. \+bd «bulman»\+bd* — bulman bolsa bir xil püwlinidighan saz.\f*  
\v 6 Kimki bash urup sejde qilmisa, shuan dehshetlik yalqunlap turghan xumdan’gha tashlinidu, — dep jakarlidi.   
\m
\v 7 Shunga, sunay, ney, qalun, lira, ziltar, bulman we bashqa herxil sazlarning awazini anglighan haman herqaysi el-yurt, herqaysi taipilerdin kelgen, herxil tilda sözlishidighan qowm yerge bash urup Néboqadnesar ornatqan altun heykelge sejde qilishti.   
\b  
\m  
\s1 Kaldiylerning üch buraderning üstidin erz qilishi  
\m
\v 8 U chaghda, bezi kaldiyler aldigha chiqip Yehudiylar üstidin erz qildi.  
\v 9 Ular padishah Néboqadnesargha:  
\m — I aliyliri, menggü yashighayla!  
\v 10 Aliyliri sunay, ney, qalun, lira, ziltar, bulman we bashqa herxil sazlarning awazini anglighan haman hemmeylen yerge bash urup altun heykelge sejde qilsun,  
\v 11  shundaqla kimki yerge bash urup sejde qilmisa, u dehshetlik yalqunlap turghan xumdan’gha tashlansun dep perman qilghanidila.  
\v 12 Sili Babil ölkisining memuriy ishlirini bashqurushqa teyinligen birnechche Yehudiy, yeni Shadrak, Mishak, Ebednégolar bar; i aliyliri, bu ademler silige hörmetsizlik qiliwatidu. Ular padishahning ilahlirining ibaditide bolmidi yaki padishah ornatqan altun heykelgimu sejde qilmaydu, — dédi.   
\m
\v 13 Shuni anglap padishah Néboqadnesar derghezep bolup, Shadrak, Mishak, Ebednégolarni öz aldigha keltürüshni emr qildi. Shuning bilen ular bu ücheylenni padishah aldigha epkeldi.  
\v 14 Néboqadnesar ulargha:  
\m — Shadrak, Mishak, Ebeddnégo, siler rasttin méning ilahlirimning xizmitide bolmidinglarmu hem men ornatqan altun heykelge sejde qilmidinglarmu?  
\v 15 Hazir siler sunay, ney, qalun, lira, ziltar, bulman we bashqa herxil sazlarning awazini anglighan haman, men yasatqan heykelge sejde qilishqa teyyar tursanglar, yaxshi. Lékin sejde qilmisanglar, siler derhal dehshetlik yalqunlap turghan xumdan’gha tashlinisiler. Shu chaghda qandaq ilah kélip silerni changgilimdin qutquzuwalidikin, qéni?! — dédi.   
\m
\v 16 Shadrak, Mishak, Ebednégolar padishahqa jawaben:  
\m — I Néboqadnesar, bu ishta biz özimizni aqlishimiz hajetsiz.  
\v 17 Biz sejde qilip kéliwatqan Xudayimiz bizni dehshetlik yalqunlap turghan xumdandin qutquzalaydu; i aliyliri, U choqum özlirining ilkidin bizni qutquzidu.  
\v 18 Lékin bizni qutquzmighan teqdirdimu, aliylirige melum bolsunki, biz yenila ilahlirining xizmitide bolmaymiz we sili ornatqan altun heykelge sejde qilmaymiz, — dédi.   
\b  
\m  
\s1 Üch dostning ölümge buyrulushi  
\m
\v 19 Buni anglighan haman padishah Néboqadnesarning teri buzulup, Shadrak, Mishak, Ebednégolargha qattiq ghezeplendi. Shuning bilen ademlirige xumdanni adettikidin yette hesse qattiq qizitishni buyrudi.  
\v 20 U qoshunidiki eng qawul palwanlargha Shadrak, Mishak, Ebednégolarni baghlap, dehshetlik yalqunlap turghan xumdan’gha tashlashni buyrudi.  
\v 21 Shuning bilen ular tonliri, ishtanliri, selliliri we bashqa libas kiyimliri sélinmighan halda baghlinip dehshetlik yalqunlap turghan xumdan’gha tashlandi.  
\v 22 Padishahning emrining qattiqliqi bilen xumdandiki ot intayin yalqunlap yénip turatti, shunglashqa xumdandin chiqiwatqan yalqun Shadrak, Mishak, Ebednégolarni kötürgen eskerlerni köydürüp tashlidi.  
\v 23 Shundaq qilip Shadrak, Mishak, Ebednégo ücheylen baghlaqliq halda dehshetlik yalqunlap turghan xumdan’gha chüshüp ketti.   
\m
\v 24 Andin Néboqadnesar chöchügen halda ornidin chachrap turup, meslihetchi wezirliridin:  
\m — Biz baghlap ot ichige tashlighinimiz üch adem emesmu? — dep soridi.  
\m — Ular jawaben «Shundaq, i aliyliri! — dédi.   
\m
\v 25 Padishah jawaben:  
\m — Mana, men töt ademning baghlaqsiz halda ot ichide erkin méngip yürüwatqinini körüwatimen’ghu, ular qilche köygendek emes; hemde tötinchi kishi ilahlarning oghlidek turidu! — dédi.   
\b  
\m  
\s1 Ücheylenning xumdan otidin chiqishi we östürülüshi  
\m
\v 26 Shuning bilen Néboqadnesar dehshetlik yalqunlap turghan xumdanning aghzigha yéqin kélip:  
\m — Shadrak, Mishak, Ebednégo! Hemmidin Aliy Ilahning qulliri, chiqinglar, mayaqqa kélinglar! — dep towlidi. Shuning bilen Shadrak, Mishak we Ebednégo ottin chiqti.   
\m
\v 27 Barliq wezirler, waliylar, hakimlar we padishahning meslihetchi wezirliri yighilip kéliship bu ücheylen’ge tikiliship qarashti; ularning qilche köygen yéri yoq idi, chach-saqallirimu köymigen, kiyim-kécheklirimu shu péti idi, üsti-béshidimu is-tütünning puriqi yoq idi.   
\m
\v 28 Néboqadnesar mundaq dédi:  
\m — Shadrak, Mishak, Ebednégolarning Xudasigha shükür-sanalar bolghay! U Öz perishtisini ewetip, Özige tayan’ghan qullirini qutquziwaldi. Ular özlirining ilahidin bashqa héchqandaq ilahqa xizmet qilmasliq üchün we yaki bash urup sejde qilmasliq üchün, peqet öz Xudayimizningla ibaditide bolimiz dep padishahning permanigha xilapliq qilip hayatini tewekkul qildi. \f □ \fr 3:28 \ft \+bd «... Padishahning permanigha xilapliq qilip hayatini tewekkul qildi»\+bd* — aramiy tilida «... Padishahning permanigha xilapliq qilip tenlirini tewekkul qildi».\f*  
\v 29 Emdi men shundaq perman chüshürimenki: Qaysi el-yurt bolsun, qaysi taipilerdin kelgen bolsun, qaysi tilda sözlishidighanlar bolsun, Shadrak, Mishak, Ebednégolarning Xudasigha qara chaplaydiken, pütün téni qiyma-chiyma qilinsun, öyliri hajetxanigha aylandurulsun! Chünki bundaq qutquzalaydighan bashqa ilah yoq.\x + \xo 3:29 \xt Dan. 2:5\x*   
\m
\v 30 Shuning bilen padishah Shadrak, Mishak, Ebednégo ücheylenni östürüp, Babil ölkiside yuqiri mensepke teyinlidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\s1 Néboqadnesarning ikkinchi chüshi toghruluq yazghan xéti  
\m
\v 1 «Menki padishah Néboqadnesardin yer yüzidiki herbir el-yurtqa, herqaysi taipilerge, herxil tillarda sözlishidighan qowmlargha aman-ésenlik éship-téship turghay!   
\m
\v 2 Hemmidin Aliy Xuda manga körsetken alametlerni we karametlerni jakarlashni layiq taptim.  
\v 3 Uning körsetken möjizilik alametliri némidégen ulugh! Uning karametliri némedégen qaltis! Uning padishahliqi pütmes-tügimestür, Uning hakimliqi dewrdin-dewrgiche dawamlishidu!\x + \xo 4:3 \xt Zeb. 93:1, 2; Dan. 6:27\x*   
\m
\v 4 Menki Néboqadnesar öyümde bixaraman olturghinimda, ordamda bayashat turmush köchüriwatqinimda,  
\v 5 méni intayin qorqitiwetken bir chüshni kördüm, ornumda yatqinimda béshimdiki oylar we kallamdiki ghayibane alametler méni alaqzade qildi.   
\m
\v 6 Babildiki barliq danishmenlerni aldimgha chaqirishqa perman bérip, ularning chüshümge tebir bérishini buyrudim.  
\v 7 Shuning bilen barliq remchi-palchi, pir-ustaz, kaldiyler we munejjimlar kélishti. Men chüshümni éytip berdim, lékin ular manga tebirini bérelmidi. \f □ \fr 4:7 \ft \+bd «bérelmidi»\+bd* — yaki «bermidi».\f*  
\v 8 Lékin axirda Daniyal kirdi (uning yene bir ismi Belteshasar bolup, méning ilahimning namigha asasen qoyulghan). Muqeddes ilahlarning rohi uningda iken. Men chüshümni éytip, uninggha:   
\m
\v 9 — Ey palchilarning bashliqi Belteshasar, muqeddes ilahlarning rohi sende ikenlikini, sanga héchqandaq sir tes kelmeydighanliqini bildim, shunga méning körgen chüshümdiki ghayibane alametlerni chüshendürgeysen, shundaqla uninggha tebir bergeysen, — dédim.\f □ \fr 4:9 \ft \+bd «Ey palchilarning bashliqi Belteshasar, muqeddes ilahlarning rohi sende iken...»\+bd* — bu padishahning köz-qarishi. Daniyal özi palche emes, elwette. Palchiliq Tewratta qe’tiy men’i qilinidu.\f*   
\m
\v 10 — Men ornumda yatqinimda kallamda mundaq ghayibane alametlerni kördüm: Mana, yer yüzining otturisida bir tüp derex bar iken; u tolimu égizmish.  
\v 11 U barghanséri chong hem mezmut ösüp, asman’gha taqishiptu, u dunyaning chetlirigimu körünidiken.  
\v 12 Uning yopurmaqliri chirayliq, méwisi intayin mol iken. Uningda pütkül dunyagha yetküdek ozuq bar iken. Uning astida daladiki haywanlar sayidashidiken, shaxlirida asmandiki uchar-qanatlar makan qilidiken; méwisidin barliq et igilirimu ozuqlinidiken.   
\m
\v 13 Ornumda yétip, kallamda körgen ghayibane alametlerni körüwatimen, mana, asmandin bir közetchi muekkel, yeni muqeddes bir perishte chüshüp, \f □ \fr 4:13 \ft \+bd «...muqeddes bir perishte chüshti»\+bd* — aramiy tilida «bir muqeddes bolghuchi chüshti».\f*  
\v 14 mundaq jakarlidi:  
\m — «Derexni késip, shaxlirini qirqip, yopurmaqlirini we méwilirini qéqip chüshürüp chéchiwétinglar. Derex tüwidiki yawayi haywanlar uningdin yiraqlashsun, uning shaxliridiki qushlar tézip ketsun.  
\v 15 Yerde peqet kötükinila yiltizi bilen, mis we tömür bilen chemberlep, yumran ot-chöpler bilen bille dalada qaldurunglar. U asmandiki shebnemdin chiliq-chiliq höl bolup tursun. Uning nésiwisi ot-chöp yeydighan yawayi haywanlar bilen bille bolsun.  
\v 16 Ademiy eqlidin mehrum qilinip, uninggha yawayi haywanlarning eqli bérilsun, shundaqla shu halette «yette waqit» tursun.\f □ \fr 4:16 \ft \+bd «ademiy eqlidin mehrum qilinip»\+bd* — aramiy tilida «ademiy köngüldin mehrum qilinip». \+bd «yawayi haywanlarning eqli»\+bd* — aramiy tilida «yawayi haywanlarning yüriki». \+bd «...shundaqla shu halette «yette waqit» tursun»\+bd* — «yette waqit» muqeddes kitabta déyilgini boyiche, yette yilni bildüridu. Emma Babilliqlarning kaléndaridiki bir yil 360 kün bolghachqa, belkim 2520 kün bolushi kérek. Bu toghruluq «qoshumche söz»imizni körüng.\f*  
\v 17 Dunyadiki jan igiliri Hemmidin Aliy Bolghuchining insanlarning padishahliqining hemmisini idare qilidighanliqi, shundaqla uning padishahliq hoquqini özi tallighan kishi (meyli u héchnémige erzimes adem bolsimu)ge béridighanliqini bilsun dep, bu höküm qarighuchi muekkellerning permani bilen, yeni muqeddes perishtilerning qarar buyruqi bilen belgilen’gendur».   
\m
\v 18 — Men padishah Néboghadnesar mana shundaq chöshni kördum. Ey Belteshasar, chüshümge tebir bergeysen. Padishahliqimdiki danishmenler ichide men üchün buninggha tebir béreleydighan birmu adem chiqmidi. Lékin sen tebir béreleysen, chünki eng muqeddes ilahlarning rohi sende iken.   
\m
\v 19 Shuning bilen Belteshasar depmu atalghan Daniyal bir haza heyranliqta alaqzade boldi we chüsh toghrisida oylap tolimu biaram boldi.  
\m Padishah: — Ey Belteshasar, bu chüsh we uning tebiri séni alaqzade qilmisun, — dédi.  
\m Belteshasar jawaben:  
\m — I aliyliri, bu chüsh silidin nepretlen’genlerge bolsun, uning tebiri özlirige emes, düshmenlirige chüshkey! \f □ \fr 4:19 \ft \+bd «bir haza heyranliqta alaqzade boldi»\+bd* — aramiy tilida «birer saet heyranliqta alaqzade boldi».\f*  
\v 20-21 Barghanséri ösüp mezmut bolghan, égizliki asman’gha taqishidighan, pütkül dunyagha körünidighan, yopurmaqliri chirayliq, méwisi intayin mol bolghan, pütkül dunyagha yetküdek ozuq bolidighan, sayisida yawayi haywanlar turidighan, shaxlirida uchar qushlar makan qilidighan derex bolsa, yeni sen körgen derex — del özliridur, i aliyliri!  
\m — Chünki sili chong we mezmut östila; silining heywetliri éship pelekke yetti; hökümranliqliri yer yüzining chetlirige yétip bardi.   
\m
\v 22 — Chünki sili chong we mezmut östila; silining heywetliri éship pelekke yetti; hökümranliqliri yer yüzining chetlirige yétip bardi.  
\v 23 Aliyliri qarap turghan waqitlirida asmandin bir qarighuchi, yeni bir muqeddes perishte chüshüp: «Bu derexni késip, xarab qilinglar. Xalbuki, yerde kötükinila yiltizi bilen qaldururp, mis we tömür bilen chemberlep, yumran ot-chöpler bilen bille dalada qaldurunglar. U asmandiki shebnemdin chiliq-chiliq höl bolup tursun. «Yette waqit» béshidin ötkiche uning nésiwisi ot-chöp yeydighan yawayi haywanlar bilen bille bolsun, — deptu.   
\m
\v 24 — I aliyliri, chüshlirining menisi mana shu — Bular bolsa Hemmidin Aliy Bolghuchining permani bilen xojam padishahning béshigha chüshidighan ishlar —  
\v 25 Özliri kishiler arisidin heydiwétilip, yawayi haywanlar bilen bille yashaydila, kalilardek ot-chöp bilen ozuqlandurulidila, dalada asmandiki shebnemdin chiliq-chiliq höl bolup turidila. Taki sili Hemmidin Aliy Bolghuchining pütkül insan padishahliqini idare qilidighanliqini we Uning hoquqini Özi tallighan herqandaq kishige béridighanliqini bilip yetküche, yette waqit bashliridin ötidu. \x + \xo 4:25 \xt Dan. 5:20,21\x*  
\v 26 «Derexning kötikini yiltizi bilen yerde qaldurunglar» dep buyrulghaniken, özliri ershlerning hemmini idare qilidighannliqini bilip yetkendin kéyin padishahliqliri özlirige qayturulidu.  
\v 27 Shunga i aliyliri, méning nesihitim silige layiq körülgey, gunahliridin qol üzgeyla, ishta heqqaniy bolghayla, qebihlikliridin toxtap kembeghellerge rehimdillik qilghayla. Shundaq qilghandila belkim dawamliq güllep yashnimamdila?   
\m
\v 28 Bu ishlarning hemmisi padishah Néboqadnesarning béshigha chüshti.   
\m
\v 29 On ikki aydin kéyin, u Babildiki padishahliq ordisining ögziside seyle qiliwétip:   
\m
\v 30 — Qaranglar, men öz izzitim we shan-shöhritim namayan qilinsun dep, shahane ordamning jaylishishi üchün zor küchüm bilen yasighan heywetlik Babil shehiri mushu emesmu? — dédi.   
\m
\v 31 Uning sözi aghzidin téxi üzülmeyla, asmandin bir awaz chüshüp:  
\m — Ey padishah Néboqadnesar, bu söz sanga keldi: Padishahliq sendin élindi.  
\v 32 Sen kishiler arisidin heydiwétilip, yawayi haywanlar bilen bille makan qilisen we kalilardek ot-chöp yeysen; sen Hemmidin Aliy Bolghuchining insan padishahliqini idare qilidighanliqini we Uning hoquqini Özi tallighan herqandaq kishige tutquzidighanliqini bilip yetküche yette waqit béshingdin ötüp kétidu — déyildi.   
\m
\v 33 Bu söz Néboqadnesarda shuan emelge ashti. U kishiler arisidin heydiwétilip, kalilardek ot-chöp yep, téni shebnemdin chiliq-chiliq höl bolup ketti. Uning chachliri bürkütning peyliridek, tirnaqliri qushning tirnaqliridek ösüp ketti.   
\m
\v 34 Emdi shu künler toshqanda, men Néboqadnesar asman’gha köz tikip qariwidim, eqil-hoshum eslige keldi. Men Hemmidin Aliy Bolghuchigha hemdusana éytip, Menggü Hayat Turghuchini medhiyilep, hörmet eylidim.  
\m Uning hakimliqi menggülük hakimliqtur;  
\m Uning padishahliqi ewladtin-ewladqidur.   
\m
\v 35 Uning aldida yer yüzidiki barliq insanlar héchnéme hésablanmaydu;  
\m Ershtiki qoshunlar we zémindiki insanlar arisida U néme qilishni xalisa shuni qilidu;  
\m Uning qolini kim tosalisun yaki Uningdin «Néme qilisen?» dep sorashqa jür’et qilalisun?   
\m
\v 36 Shuanla eqil-hoshum eslige keldi; padishahliqimning shan-sheripi, izzitim, padishahliq heywemmu eslige keltürüldi. Meslihetchi wezirlirim we emir-ésilzadilirim méni izdep keldi. Padishahliqim mustehlemlendi; burunqidinmu zor heywige yéngibashtin ige boldum.   
\m
\v 37 Emdi menki Néboqadnesar ershtiki Padishahqa hemdusana oquymen, Uni téximu ulughlaymen we Uni izzetleymen:  
\m — Uning qilghanliri heqtur,  
\m Uning yolliri toghridur;  
\m Uning tekebburluq yolida mangghanlarning heywisini chüshürüsh qudriti bardur!».   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\s1 Néboqadnesarning newrisi padishah Belshazarning ziyapiti  
\m
\v 1 Bir küni padishah Belshazar emir-ésilzadilerdin ming kishini teklip qilip katta ziyapet bérip, ularning aldida sharab ichip, eysh-ishret keypini sürdi. \f □ \fr 5:1 \ft \+bd «padishah Belshazar emir-ésilzadilerdin ming kishini teklip qilip...»\+bd* — padishah Belshazar Néboqadnesarning newrisi idi. Emeliyette shu künlerde u «muawin impérator» idi; atisi Nabonidus impérator idi, lékin u adette Babilda turmaytti. \+bd «... Ularning aldida sharab ichip, eysh-ishret keypini sürdi»\+bd* — bu babtiki 30-31-ayetlerdin qarighanda, shu chaghda Pars qoshunliri Babil shehirini alliqachan qorshiwalghanidi. Emdi Babillar némishqa ziyapet qilidu? Tarixshunaslarning tehlili boyiche Babil shehiri (a) intayin mustehkem, sépili égiz sheher; (e) uningda yirgirme yilliq ozuq-tülük toplan’ghanidi. Shunga padishah özini tolimu bixeter, dep qaraytti.\f*  
\v 2 Padishah Belshazar sharabni tétip körüp, özi, emir-ésilzadiliri, öz xotun-kénizekliring sharabni atisi Néboqadnesar Yérusalémdiki muqeddes ibadetxanidin oljigha alghan altun-kümüshtin yasalghan jam-qachilarda ichishige shu jam-qachilarni élip chiqishni buyrudi.   
\m
\v 3 \add Newkerler\add* derhal bérip Xudaning Yérusalémdiki muqeddes ibadetxanisidin élip kélin’gen altun jam-qachilarni élip chiqti; padishahning özi, emir-ésilzadiliri, uning xotunliri we kénizekliri ularda sharab ichti.  
\v 4 Ular sharab ichkech, altun, kümüsh, mis, tömür, yaghach we tashlardin yasalghan butlarni medhiyileshti.   
\m
\v 5 Del shu peytte adem qolining besh barmiqi peyda bolup, chiraghdanning udulidiki ordining tam suwiqigha xet yézishqa bashlidi. Padishah xet yazghan qolning körün’gen qismini körüp, \f □ \fr 5:5 \ft \+bd «... chiraghdanning udulidiki ordining tam suwiqigha xet yézishqa bashlidi»\+bd* — qiziq bir ish shuki, arxéologlar qazghan asar’etiqilerge asasen, Babil ordiliridiki tamlar üstige ularning eng ulugh ghelibe-muweppeqiyetliri süret we sözler bilen xatirilen’gen. Padishah ziyapet qilghanda, maxtinish üchün özining yéqindin buyanqi urushlardiki ghelibisini we muweppeqiyetlirini yorutush üchün, chiraghdan bu resimlerning uduligha qoyghuzulatti.\f*  
\v 6 chirayi tatirip, könglide intayin alaqzade bolup ketti. Put-qolliri boshiship, putliri titrep ketti. \f □ \fr 5:6 \ft \+bd «put-qolliri boshiship,...»\+bd* — aramiy tilida: «bel-saghrisining boghum-ügiliri boshiship,..». Bu ish-weqe «Yesh.» 45:41tiki bésharetning bir emelge ashurulushi. \+bd «putliri titrep ketti»\+bd* — aramiy tilida: «tizliri bir-birini qaqqili turdi».\f*  
\v 7 Padishah qattiq warqirap, pir-ustazlar, kaldiyler we munejjimlarni chaqirishni buyrudi. Babildiki danishmenler kelgen haman padishah ulargha:  
\m — Kimki tamdiki bu xetlerni oqup menisini manga dep bérelise, uninggha sösün renglik bir ton kiygüzülüp, boynigha altun zenjir ésilip, padishahliqta üchinchi mertiwe bérilidu, — dédi.\f □ \fr 5:7 \ft \+bd «uninggha sösün renglik bir ton kiygüzülüp,...»\+bd* — qedimki zamanlarda sösün reng «shahane reng» dep hésablinatti.\f*   
\m
\v 8 Padishahning danishmenlirining hemmisi ordigha hazir boldi; lékin ular ne xetlerni oquyalmaytti ne padishahqa menisini chüshendürüp bérelmeytti.  
\v 9 Belshazar téximu alaqzade bolup, chirayi téximu tatirip ketti. Emir-ésilzadilermu qandaq qilishni bilelmey qaldi.   
\m
\v 10 Padishah we emir-ésilzadilerning warqirashqan awazini anglighan xanish ziyapet zaligha kirip, padishahqa mundaq dédi:  
\m — I aliyliri, menggü yashighayla! Alaqzade bolup ketmigeyla, chirayliri tatirap ketmigey. \f □ \fr 5:10 \ft \+bd «...warqirashqan awazini anglighan xanish ziyapet zaligha kirip,...»\+bd* — «xanish» mushu yerde Belshazarning anisi yaki chong anisi (Néboqadnesarning ayali) bolsa kérek.\f*  
\v 11 Padishahliqlirida bir kishi bar, uningda muqeddes ilahlarning rohi bar, atiliri texttiki waqtida, bu kishide yoruqluq, danaliq we eqil-paraset, yeni ilahlargha xas eqil-paraset namayan qilin’ghanidi. Atiliri Néboqadnesar, yeni padishah atiliri uni pütün remchi-palchilar, pir-ustazlar, kaldiyler we munejjimlarning béshi qilip teyinligen. \x + \xo 5:11 \xt Dan. 2:47, 48\x*  
\v 12 Bu kishide alahide bir rohiy xususiyet, bilim, hékmet, chüshlerge tebir béreleydighan, tépishmaqlarni yésheleydighan we tügün-sirlarni achalaydighan qabiliyet bar idi. Shu kishining ismi Daniyal bolup, padishah uninggha Belteshasar depmu isim qoyghan. Shunga bu Daniyal chaqirtilsun, u choqum bu xetlerning menisini yéship béridu.   
\b  
\m  
\s1 Daniyalning tamdiki xetning menisini chüshendürüshi  
\m
\v 13  Shuning bilen Daniyal padishahning aldigha élip kélindi, padishah Daniyaldin:  
\m — Padishah atam Yehuda ölkisidin sürgün qilip kelgen Yehudiylar ichidiki héliqi Daniyal senmu? — dep soriwidi,  
\v 14 — Sen toghruluq xewirim bar, sende muqeddes ilahlarning rohi, shundaqla yoruqluq, danaliq we alahide eqil-paraset bar iken dep anglidim.  
\v 15 Emdi danishmenler we pir-ustazlarni tamdiki xetni oqup, menisini manga chüshendürüp bersun dep aldimgha chaqirtip kélindi; lékin bu ishning sirini héchqaysisi yéship bérelmidi.  
\v 16 Biraq sen toghruluq anglighanmenki, sen sirlarni chüshendüreleydikensen we tügünlerni yésheleydikensen. Eger bu xetlerni oqup, menisini chüshendürüp béreliseng, sanga sösün renglik ton kiygüzülidu, boynunggha altun zenjir ésilidu, padishahliqta üchinchi derijilik mertiwige érishisen, — dédi.   
\m
\v 17 Daniyal padishahqa mundaq jawab berdi:  
\m — Aliylirining in’amliri özliride qalsun, mukapatlirini bashqa kishige bergeyla. Emdilikte men aliylirigha bu xetni oqup, menisini chüshendürüp bérey.  
\v 18 — I aliyliri, Hemmidin Aliy Xuda atiliri Néboqadnesargha padishahliq, ulughluq, shan-sherep we heywet berdi.  
\v 19 Uninggha bérilgen ulughluqtin herqaysi el-yurt, herqaysi taipiler we herxil tilda sözlishidighan qowmlarning hemmisi uning aldida titrep qorqup turatti; u kimni xalisa shuni öltüretti, kimni xalisa shuni tirik qoyatti; kimni xalisa shuni mertiwilik qilatti, kimni xalisa shuni pes qilatti.  
\v 20 Lékin u könglide tekebburliship, roh-qelbide meghrurlinip mijezi tersaliship, padishahliq textidin chüshürülüp, izzitidin mehrum qilindi.  
\v 21 U kishiler arisidin heydiwétilip, uninggha yawayi haywanlarning eqli bérildi. U yawa éshekler bilen bille makanliship, kalilardek ot-chöp yégüzüldi, téni shebnemdin chiliq-chiliq höl bolup ketti, taki u Hemmidin Aliy Xudaning insan padishahliqini idare qilidighanliqini we U padishahliqning hoquqini Özi tallighan herqandaq kishige béridighanliqini bilip yetküche shu halette boldi.\x + \xo 5:21 \xt Dan. 4:22\x*   
\m
\v 22 Ey Belshazar, Néboqadnesarning oghli turup özliri bularning hemmisidin xewerliri bolsimu, lékin özlirini töwen qilmidila.  
\v 23 Eksiche tekebburliship ershtiki Rebge qarshi turdila. Sili Uning muqeddes ibadetxanisidin olja alghan jam-qachilarni élip kélip, özliri, emir-ésilzadiliri, öz xotunliri we kénizeklirimu ularda sharab ichtinglar andin körmeydighan, anglimaydighan we héchnémini chüshenmeydighan altun, kümüsh, mis, tömür, yaghach we tashlardin yasalghan butlarni medhiyilidile. Halbuki, silining nepeslirini Öz qolida tutqan we silining barliq heriketlirini Öz ilkide tutqan Xudani ulughlimidila.  
\v 24 Shunga, Xuda bu qolning körün’gen qismini ewetip bu xetlerni yazdurdi.   
\m
\v 25 Bu xetler: «Méné, méné, tekel, upharsin» dégendin ibaret. \f □ \fr 5:25 \ft \+bd «Méné»\+bd* — «sanash» yaki «hésablash» dégen sözi bilen, \+bd «tekel»\+bd* — «tarazida tartish» dégen sözi bilen, \+bd «upharsin»\+bd* — «parchilinish» dégen sözi bilen ahangdash bolidu. 
\fp  Aramiy tilidin ibraniy tiligha terjime qilinsa «Bir mina, bir shekel, yérim mina» dégen bolidu. Mina we shekel ibraniylarning pul birlikliri idi.\f*   
\m
\v 26 Buning chüshendürülüshi: — «Méné» — Xuda silining padishahliqlirining hésabini qilip, uni ayaghlashturdi.   
\m
\v 27 «Tekel» — sili tarazida tartiliwidila, kem chiqtila.  
\v 28 «Peres» — padishahliqliri parchilinip, Médialiqlar bilen Parslargha tewe qilindi.\f □ \fr 5:28 \ft \+bd «peres»\+bd* — «upharsin» dégen sözning birlik shekli (25-ayette «upharsin» köplük shekilde). «Peres» («upharsin») dégenlik «Pars» sözi bilen yiltizdash bolup, bu yerde ikki bisliq mene bildüridu. Uning padishahliqi hem parchilan’ghan hem Parslargha mensup bolidu, dégenni bildüridu.\f*   
\m
\v 29 Shuning bilen Belshazar derhal newkerlirige emr qiliwidi, ular Daniyalgha sösün renglik tonni kiydürüp, boynigha altun zenjirni ésip qoydi; u u toghruluq: «Padishahliq ichide üchinchi derijilik mertiwige ige bolsun» dep jakarlidi.   
\m
\v 30 Shu kéche kaldiylerning padishahi Belshazar öltürüldi.  
\v 31 Padishahliq bolsa Médialiq Dariusning qoligha ötti. U texminen atmish ikki yashta idi.\f □ \fr 5:31 \ft \+bd «Padishahliq bolsa Médialiq Dariusning qoligha ötti»\+bd* — aramiy tilida «Médialiq Darius padishahliqni qobul qildi». 
\fp  Babil shehirining qandaq ishghal qilin’ghanliqi heqqidiki qiziq téma toghruluq «Yeremiya»diki «qoshumche söz»imizde, «Babil shehirining örüwétilishi toghruluq bésharetler» dégen bayanlirimizni körüng.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\s1 Daniyal shirlar öngküride  
\m
\v 1 Padishah Darius pütün padishahliqni idare qilish üchün bir yüz yigirme wezirni herqaysi yurtlarni bashqurushqa teyinleshni muwapiq kördi. \f □ \fr 6:1 \ft \+bd «Padishah Darius pütün padishahliqni idare qilish üchün...»\+bd* — mushu «Darius»ning kim ikenliki toghruluq alimlar arisida talash-tartish bar. Beziliri uni parsliq Qoresh, dep qaraydu. Lékin mushu yerde Darius «Médialiq» déyilidu we 31ge qarighanda, u Qoreshning qol astida idi («Médialiq Darius padishahliqni \+bd qobul qildi\+bd*» déyilidu). Uning salahiyitini arxéologlar tetqiqatliri bilen éniqlishi mumkin.\f*  
\v 2 Buningdin bashqa u bu wezirlerni nazaret qilip, bu wezirlerning hésabini élish, shundaqla padishahning hoquq-menpeeti ziyan’gha uchrimisun dep Daniyal we bashqa ikki kishini nazaretchilikke teyinlidi.  
\v 3 Daniyalda alahide bir rohiy xususiyet bar bolghachqa, u bashqa nazaretchilerdin we wezirlerdin iqtidarliq chiqti. Shunga padishah uni pütkül padishahliqni idare qilishqa teyinlimekchi boldi.  
\v 4 Shuning bilen bashqa nazaretchi we wezirler uning padishahliqtiki memuriy ishliridin sewenlik izdidi. Lékin ular erz qilghudek héchqandaq bahane-seweb yaki sewenlik tapalmidi. Chünki Daniyal diyanetlik we ishenchlik bolup, uningdin qilche kemchilik yaki sewenlik chiqiralmighanidi.  
\v 5 Shunga shu ademler özara:  
\m — Daniyalning Xudasining qanunigha munasiwetlik ishliridin bashqa, uningdin eyibligüdek héchqandaq bahane tapalmaymiz, — déyishti.   
\m
\v 6 Shunga ular özara til biriktürup padishahning aldigha kirip:  
\m — Padishah Darius aliyliri menggü yashighayla!  
\v 7 Aliylirining padishahliqliridiki barliq nazaretchi, waliy, wezir, meslihetchi, hakim we emeldarlar birlikte meslihetleshtuq; herqandaq kishi ottuz kün ichide herqandaq ilahqa herqandaq dua-tilawet qilishqa we yaki herqandaq kishidin bir nerse tileshke ruxset bolmisun, i aliyliri, peqet silidinla tilishi ruxset bolsun dégen shahane yarliqning chüshürülüshini layiq körduq. Bu perman qet’iy bolsun, kimki bu perman’gha xilapliq qilsa, u shirlar öngkürige tashlansun! \f □ \fr 6:7 \ft \+bd «Aliylirining padishahliqliridiki barliq nazaretchi, waliy, wezir, meslihetchi, hakim we emeldarlar...»\+bd* — ularning bu bayanidiki «barliq» dégen söz yalghanchiliq idi; chünki Daniyal uning ichide emes idi, elwette.\f*  
\v 8 Emdi, i aliyliri bu permanni békitip chüshürgeyla, uning özgertilmesliki üchün yarliqnamige imza qoyghayla; chünki Média we Pars qanuni boyiche, perman chiqirilishi bilenla özgertishke bolmaydu, — dédi. \x + \xo 6:8 \xt Est. 1:9; 8:8\x*   
\m
\v 9 Shuning bilen Darius permanni békitip yarliqnamigha qol qoydi.\f □ \fr 6:9 \ft \+bd «Shuning bilen Darius permanni békitip yarliqnamigha qol qoydi»\+bd* — 9-ayetning toluq menisini békitish tes. Aramiy tilida «Shuning bilen Darius perman we yarliqnamige qol qoydi» déyilidu. Buninggha qarighanda, ikki yazma yarliq bolghan bolsa kérek. Pars ordisidiki qaide-nizamlardin anche xewirimiz bolmighachqa, néme üchün ikki yarliq kérek bolidighinini bilmeymiz.\f*   
\m
\v 10 Daniyal bu yarliqnamige imza qoyulghanliqini anglap, öyige qaytti. Uning öyining ögziside bir balixana bolup, dérizisi Yérusalémgha qaraydighan bolup, ochuq turatti. U aditi boyiche dérizining aldida tizlinip olturup, her küni üch qétim Xudagha dua-tilawet qilip shükür éytatti.\x + \xo 6:10 \xt 1Pad. 8:44; Zeb. 55:17\x*   
\m
\v 11 Lékin héliqi ademler bille kélip Daniyalning Xudagha dua we tilawet qiliwatqinini kördi.  
\v 12 Andin ular birlikte padishahning aldigha bérip perman toghrisida gep échip:  
\m — I aliyliri, özliri: Ottuz kün ichide özliridin bashqa herqandaq ilahdin yaki herqandaq insandin birer némini tiligen herqandaq kishi shirlar öngkürige tashlansun, dégen bir perman’gha imza qoyghan emesmu? — dep soridi.  
\m Padishah: — Derweqe shundaq qildim, Média we Pars qanuni boyiche permanni özgertkili bolmaydu, — dédi.   
\m
\v 13 Andin ular padishahqa jawaben:  
\m — Yehudadin esir élip kélin’gen kishilerdin héliqi Daniyal, i aliyliri, silini we sili imza qoyghan permanni közge ilmaydu, belki her künde üch qétim öz dua-tilawitini qiliwatidu, — déyishti.   
\m
\v 14 Buni anglighan padishah öz-özige kayip, köngül qoyup Daniyalni qutqushushqa amal tapmaqchi bolup, u kün patquche herxil qutquzush amali üstide izdinip yürdi.   
\m
\v 15 Lékin axirda u kishiler yene özara til biriktürüp padishahning aldigha jem bolup uninggha:  
\m — I aliyliri, özlirige melumki, Médialar we Parslarning qanuni del shuki, padishahning békitken herqandaq qarari yaki permanini özgertishke bolmaydu, — déyishti.   
\m
\v 16 Shuning bilen padishahning emr qilishi bilen Daniyal tutup kélinip, shirlar öngkürige tashlandi. Padishah Daniyalgha:  
\m — Sen üzüldürmey ibadet qilidighan Xudaying séni qutquziwalidu! — dédi.   
\m
\v 17 Bir tash élinip, öngkürning aghzi uning bilen étildi; Daniyalning ishlirigha héchkim arilashmisun dep uni padishah öz möhüri we uning emir-emeldarlirining möhürliri bilen möhürlidi.  
\v 18 Andin padishah ordigha qaytip kélip kéchini roza tutup ötküzdi; özining toqal-kénizekliridin héchqaysisini öz yénigha keltürmidi, u kéchiche uxliyalmidi. \f □ \fr 6:18 \ft \+bd «özining toqal-kénizekliridin héchqaysisini öz yénigha keltürmidi»\+bd* — yaki, «u héchqandaq köngül échishlarnimu qilmidi». \+bd «u kéchiche uxliyalmidi»\+bd* — aramiy tilida «uning uyqusi qachti».\f*  
\v 19 Tang étishi bilenla padishah ornidin turup, aldirap shirlar öngkürige bardi.  
\v 20 Padishah öngkürge yéqinliship azablan’ghan halda Daniyalni chaqirip:  
\m — Ey Daniyal, Menggü Hayat Xudaning quli, sen üzülmes ibadet qilidighan Xudaying séni shirlardin qutquziwalmidimu? — dep towlidi.   
\m
\v 21 Daniyal jawaben:  
\m — I aliyliri, menggü yashighayla!  
\v 22 Xudayimning perishtisini ewetip shirlarning aghzini yumdurushi bilen ular manga héch ziyan-zexmet yetküzelmidi; chünki U mendin héchqandaq eyib körmidi. Aliylirining aldidimu men héchqandaq ziyan yetküzgüdek ish qilmidim, — dédi.   
\m
\v 23 Buni anglap padishah intayin xushal bolup, ademlirini Daniyalni öngkürdin élip chiqishni buyrudi. Shuning bilen ular Daniyalni öngkürdin élip chiqti. Uningdin qilche zéde-zexmet tapalmidi; chünki u Xudasigha tayan’ghanidi.  
\v 24 Andin padishah buyruq chüshürdi, \add newkerliri\add* Daniyalning üstidin shikayet qilghanlarning hemmisini tutup, ularni bala-chaqiliri we xotunliri bilen qoshup shirlar öngkürige tashliwetti. Ular öngkür tégige chüshüp bolmayla shirlar étilip kélip, ularning ustixanlirinimu chaynap qiyma-chiyma qiliwetti.   
\m
\v 25 Shu ishtin kéyin Darius padishah yer yüzide turuwatqan herqaysi el-yurt, hemme taipiler, her tilda sözlishidighan qowmlarning hemmisige mundaq pütük chüshürdi: —  
\m «Hemminglargha amanliq éship-téship turghay!   
\m
\v 26 Men ushbu yarliqni chüshürimenki, padishahliqimdiki herbir yurttiki puqralar Daniyalning Xudasi aldida titrep qorqsun!  
\m — Chünki U Menggü Hayat Xudadur,  
\m Menggü mustehkem özgermestur,  
\m Uning padishahliqi halak qilinmas,  
\m Uning hakimiyiti ebedil’ebedgiche bolidu.\f □ \fr 6:26 \ft \+bd «Uning hakimiyiti ebedil’ebedgiche bolidu»\+bd* — aramiy tilida «Uning hakimiyiti axirghiche bolidu».\f*  \x + \xo 6:26 \xt Dan. 2:44; 4:3; 7:14, 27; Luqa 1:33\x*   
\m
\v 27 U bala-qazadin qoghdaydu we qutquzidu,  
\m U asmanlardimu, yer yüzidimu alamet-karametlerni yaritidu,  
\m U Daniyalni shirlarning changgilidin qutquzdi».   
\m
\v 28 Daniyalning bolsa shu ishlardin kéyin Darius höküm sürgen mezgilde, shundaqla Pars padishahi Quresh höküm sürgen waqitlarda ishliri rawan yürüshti.   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Daniyalning ghayibane alametlerni bayan qilghanliqi •••• Töt zor mexluqni körüsh  
\m
\v 1 Belshazar Babilgha padishah bolghan birinchi yili Daniyal ornida yétip chüshide birnechche ghayibane alametlerni kördi. U chüshide körgenlirini mundaq yekünlep xatiriliwaldi: —   
\m
\v 2 Kéchide körgen ghayibane körünüshte menki Daniyal shuni kördümki, asmanning töt teripidin shamal chiqip, «Ulugh Déngiz» yüzige urulmaqta idi. \f □ \fr 7:2 \ft \+bd «Ulugh Déngiz»\+bd* — «Ottura Déngiz»ni körsetse kérek.\f*  
\v 3 Déngizdin shekilliri bir-birige oxshimaydighan töt zor mexluq chiqti.\x + \xo 7:3 \xt Dan. 2:37-45\x*   
\m
\v 4 Birinchi mexluq shirgha oxshaytti, lékin bürkütning qaniti bar idi. Men uninggha qarap turghinimda, qanatliri yulundi; andin u yerdin kötürülüp, ikki puti yerge dessitilip ademdek turghuzulup, uninggha insaniy bir qelb bérildi.\x + \xo 7:4 \xt Dan. 4:34\x*   
\m
\v 5 Mana yene bir mexluq, yeni ikkinchisi éyiqqa oxshaytti. Uning bir teripi ikkinchi bir teripidin égizlitildi. Uning chishliri üch qowurghini chishlep turatti, bir awaz uninggha: «Ornungdin tur, göshni yéyishingche yewal!» — dédi.   
\m
\v 6 Qarap turghinimda, mana yene bir mexluq peyda boldi. U yilpizgha oxshaytti, dümbiside qushningkidek töt qaniti bar idi; uning béshi töt idi. Uninggha hakimliq hoquqi bérildi.   
\m
\v 7 Uningdin kéyin kéchidiki ghayibane körünüshlerde qarap turghinimda, mana tötinchi bir mexluq peyda boldi. U intayin qorqunchluq, dehshetlik we ajayib küchlük idi. U yoghan tömür chishliri bilen owni chaynap ézip yutup, qalduqini putliri bilen dessep-cheyleytti. U aldinqi barliq mexluqqa oxshimaytti; uning on münggüzi bar idi.  
\v 8 Men bu münggüzlerni közitiwatqinimda, mana münggüzlerning arisidin yene bir kichik münggüz ösüp chiqti. Bu kichik münggüzning aldida eslidiki münggüzlerdin üchi yuluwétildi. Bu kichik münggüzning ademningkidek közi we chong sözleydighan aghzi bar idi.   
\b  
\m  
\s1 Menggü hayat bolghuchini körüsh  
\m
\v 9 Men qarap turghinimda, u yerge birnechche textning qoyulghanliqini kördüm; ularning biride, «Ezeldin Bar Bolghuchi» orun élip olturuptu. Uning kiyimliri qardek ap’aq, chachliri ap’aq qoza yungidek idi. Uning texti ot lawuldap turghan yalqunlar bolup, lawuldap köyüwatqan ot chaqlirining üstide idi. \f □ \fr 7:9 \ft \+bd «Ezeldin Bar Bolghuchi»\+bd* — eslide ibraniy tilida «Qedimki künlerdin tartip Bar Bolghuchi» — Yeni Xuda dégenliktur, elwette.\f*  
\v 10 Uning aldidin goya rawan éqip turghan deryadek ot yalquni lawuldap éqip turatti; Uning xizmitide turghuchilar tümen minglighan idi, Uning aldida yüz milyonlighan hazir turghuchilar bar idi. Soraq bashlan’ghanliqi jakarlinip, desturlar échildi. \f □ \fr 7:10 \ft \+bd «...tümen minglighan»\+bd* — aramiy tilida: «... minglingan minglighan» yaki «minglighan ming» — démek, birnechche milyon. \+bd «Uning xizmitide turghuchilar tümen minglighan idi, uning aldida yüz milyonlighan hazir turghuchilar bar idi»\+bd* — ayette közde tutulghan Xudaning xizmetchiliri perishtiler, elwette. «Weh.» 9:16ni körüng.\f*  \x + \xo 7:10 \xt Weh. 5:11; 20:12\x*  
\v 11 Héliqi kichik münggüzning yoghan geplerni qiliwatqan awazidin diqqitim shuninggha tartilip qarap turattim. Qarap turghinimda, tötinchi mexluq öltürülüp, uning jesiti halak qilinip, otqa tashlap köydürülüshke tapshuruldi.   
\m
\v 12 Qalghan üch mexluq bolsa, hakimiyitidin mehrum qilindi, lékin ularning ömri yene bir mezgil uzartildi.   
\m
\v 13 Kéchidiki ghayibane körünüshlerde mana, men goya Insan Oghligha oxshash bir zatning asmandiki bulutlar bilen kelginini kördüm. U «Ezeldin Bar Bolghuchi»ning yénigha bérip, uning aldigha hazir qilindi. \x + \xo 7:13 \xt Dan. 7:27; Zeb.2:6; Nah. 1:3; Mat. 24:30; 26:64; 1Tés. 4:17; Weh. 1:7\x*  
\v 14 Her el-yurt, her taipe, her xil tilda sözlishidighan qowmlar uning xizmitide bolsun dep, seltenet, shöhret we padishahliq hoquqi uninggha bérildi. Uning selteniti menggü solashmas seltenettur, uning padishahliqi menggü halak qilinmas.\x + \xo 7:14 \xt Dan. 2:44; Luqa 1:33\x*   
\b  
\m  
\s1 Ghayibane körünüshlerning tebiri  
\m
\v 15 Menki Daniyalning wujudum, dil-rohim bek biaramliqqa chömdi, kallamdiki ghayibane alametler méni intayin alaqzade qildi.  
\v 16 Men yéqin turghuchilardin birining aldigha bérip, bu ghayibane alametlerning heqiqiti toghruluq soridim. U manga tebir bérip chüshendürüp mundaq dédi: — \f □ \fr 7:16 \ft \+bd «yéqin turghuchilar»\+bd* — perishtiler bolsa kérek.\f*   
\m
\v 17 «Bu töt zor mexluq kelgüside dunyada bash kötüridighan töt padishahni körsitidu.  
\v 18 Lékin Hemmidin Aliy Bolghuchining muqeddes bendiliri padishahliq hoquqini qobul qilidu, ular uninggha menggü igidarchiliq qilidu, ebedil’ebedgiche shundaq bolidu».\f □ \fr 7:18 \ft \+bd «... muqeddes bendiliri padishahliq hoquqini qobul qilidu»\+bd* — qiziq bir yéri shuki, «padishahliq» dégen kimningki yaki qaysi padishahliq éytilmighan. Némishqa? Jawab choqum shuki, shu chaghda peqet birla padishahliq, yeni Xudaningki bolidu.\f*   
\m
\v 19 Men bashqa üch mexluqqa oxshimaydighan tötinchi mexluq, yeni zor qorqunchluq, tömür chishliq, mis tirnaqliq, owni chaynap ézip yutup, andin qalduqlirini ayaghliri bilen dessep-cheyleydighan héliqi mexluq toghrisidiki heqiqetni,  
\v 20 shundaqla uning béshidiki on münggüzining we kéyin ösüp chiqqan kichik münggüz toghrisidiki heqiqetni téximu éniq bilmekchi boldum — uning, yeni héliqi kichikining aldida eslide bar bolghan bashqa üch münggüz yuluwétilgen, közliri we yoghan gep qilidighan aghzi bar bolup, ene bashqa münggüzlerge qarighanda téximu heywetlik idi.  
\v 21 Qarap turghinimda, u kichik münggüz Xudaning muqeddes bendiliri bilen jeng qilip ulardin üstünlükke ige boldi;  
\v 22 «Ezeldin Bar Bolghuchi» kelgende, höküm qilish hoquqi Hemmidin Aliy Bolghuchining muqeddes bendilirige bérildi. Shuning bilen békitilgen waqti kélip, \add Xudaning\add* muqeddes bendiliri padishahliq hoquqini ötküziwaldi.\f □ \fr 7:22 \ft \+bd «Shuning bilen békitilgen waqti kélip, Xudaning muqeddes bendiliri padishahliq hoquqini ötküziwaldi»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Shuning bilen békitilgen waqti kélip, Hemmidin Aliy Bolghuchining muqeddes bendiliri dep höküm chiqirildi».\f*   
\m
\v 23 \add Tebir bergüchi\add* chüshendürüp yene mundaq dédi: —  
\m «tötinchi mexluq kelgüsi dunyada bash kötüridighan tötinchi bir padishahliq bolup, u bashqa herqandaq padishahliqlargha oxshimaydu. U pütkül dunyani yutup, uni ayagh asti qilip, kukum-talqan qilidu.\x + \xo 7:23 \xt Dan. 2:40-44\x*   
\m
\v 24 On münggüz bolsa, bu padishahliqtin chiqidighan hökümranliq qilidighan on padishahni körsitidu. Kéyin yene bir padishah meydan’gha chiqidu, u ilgiriki padishahlargha oxshimaydu; u üch padishahni özige boysunduridu. \x + \xo 7:24 \xt Dan. 2:40-44\x*  
\v 25 U Hemmidin Aliy Bolghuchigha qarshi kupurluq sözlerni qilidu hemde Hemmidin Aliy Bolghuchining muqeddes bendilirini halsizlanduridu. U kaléndarni, héyt-ayemlerni we muqeddes qanunlarni özgertiwétishni qestleydu. Xudaning muqeddes bendiliri «üch yérim waqit» uning hökümranliqigha tapshurulidu. \f □ \fr 7:25 \ft \+bd «üch yérim waqit»\+bd* — texminen «üch yérim yil»ni körsitidu. Sel toghriraq dések, «bir waqit» («Daniyal» dégen qisimning bashqa yerliri bilen sélishturghanda) belkim Babilliqlarning ishlitidighan yili, yeni 360 künlük waqitni körsitishi mumkin. Shunga «üch yérim waqit», 1260 künni körsitidu. 
\fp  Esliy aramiy til nusxisida, «üch yérim waqit», «bir waqit, ikki waqit we qoshumche yérim waqit» dégen shekilde ipadilen’gen. Babilliqlar bezi yillirigha qoshumche bir ayni «kebise ay» dep qatatti; «bir waqit, ikki waqit we qoshumche yérim waqit» dégen ibare qoshumche ayning bolushining mumkinchilikini yoqqa chiqiridu. Démek, «üch yérim waqit» 1290 kün emes, belki 1260 kün bolidu.\f*  \x + \xo 7:25 \xt Dan. 9:27; 11:36; Mat. 24:15; Mar. 13:14; Luqa 21:20; 2Tés. 2:3-4; Weh. 13:1-8\x*  
\v 26 Andin Xudaning soti échilidu, buning bilen uning idare qilish hoquqi tartiwélinip, menggülük üzül-késil yoqitilidu.   
\m
\v 27 Lékin uning padishahliqining hoquqi, yeni dunyadiki herqaysi padishahliqlarning selteniti we shöhriti Hemmidin Aliy Bolghuchining muqeddes bendilirige, yeni Xudaning Öz xelqige ötküzülidu. Uning padishahliqi menggü bir padishahliqtur, dunyadiki pütün hökümdarlar Uning xizmitide bolup uninggha itaet qilidu».\x + \xo 7:27 \xt Dan. 2:44\x*   
\m
\v 28 Bu ish mana mushu yergiche boldi. Menki Daniyal, öz oylirim özümni alaqzade qildi, chirayim tatirip ketti. Biraq bu ishni qelbimde püküp saqlidim.\f □ \fr 7:28 \ft \+bd «Bu ish mana mushu yergiche boldi...»\+bd* — 7-babtiki bésharetler toghrisida «qoshumche söz»imizni körüng.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Qochqar bilen téke heqqide ghayibane körünüsh  
\m
\v 1 Padishah Belshazar textke olturup üchinchi yili, menki Daniyal ikkinchi bir ghayibane alametni kördüm. \f □ \fr 8:1 \ft \+bd «Padishah Belshazar textke olturup üchinchi yili...»\+bd* — 8-bab, 1-ayettin bashlap kitabning qalghan qismining hemmisi aramiy tilida emes, ibraniy tilida yézilghan.\f*  
\v 2 Ghayibane körünüshte, özümni Élam ölkisidiki Shushan qel’eside kördüm. Körünüshte men Ulay chong östingi boyida idim.   
\m
\v 3 Béshimni kötürüp qarisam, ikki münggüzi bar bir qochqarning chong östeng aldida turghanliqini kördüm. Uning münggüzi égiz bolup, bir münggüz yene biridin égiz idi; égizrek bolghan münggüz yene birsidin kéyinrek ösüp chiqqanidi.  
\v 4 Men qochqarning gherb, shimal we jenub tereplerge üsüwatqinini kördüm. Héchqandaq haywan uninggha teng kélelmeytti we héchkim héchkimni uning changgilidin qutquzalmaytti. U néme qilishni xalisa, shuni qilatti, barghanséri heywetlik bolup kétiwatatti.   
\m
\v 5 Men bu toghruluq oylawatattim, mana, gherb tereptin bir téke putliri yerge tegmigen halda pütün jahanni kézip yügürüp keldi. Uning ikki közi arisigha körünerlik chong bir münggüz ösüp chiqqanidi.  
\v 6 U men deslep körgen héliqi östeng boyida turghan ikki münggüzlük qochqargha qarap qehri bilen shiddetlik étildi.  
\v 7 Men uning qochqargha yéqin kélip, ghezep bilen qochqarni üsüp ikki münggüzini sunduriwetkenlikini kördüm. Qochqarning qarshiliq körsetküdek madari qalmighanidi, téke uni yerge yiqitip, dessep-cheylidi, tékining changgilidin uni qutquziwalidighan adem chiqmidi.   
\m
\v 8 Téke barghanséri heywetlik bolup ketti; lékin u xéli küchiyip bolghanda, chong münggüzi sunup chüshüp, eslidiki jayidin asmandiki töt shamalgha qarap turidighan, közge körünerlik töt münggüz ösüp chiqti.   
\m
\v 9 Bu töt münggüzning ichidiki biridin yene bir münggüz ösüp chiqti. U kichik münggüz ösüp intayin heywetlik boldi, jenub, sherq tereplerge we «güzel zémin»gha qarap tesir küchini kéngeytti. \f □ \fr 8:9 \ft \+bd «güzel zémin»\+bd* — Qanaan zémini (Pelestin). Ibraniy tilida «güzellikning zémini» déyilidu.\f*  
\v 10 U intayin heywetlik bolup, hetta samawiy qoshundikilerge hujum qilghudek derijige yetti, samawiy qoshundikilerdin we yultuzlardin birmunchisini yerge tashlap, ularning üstige dessidi  
\v 11 (u tolimu meghrurlinip, hetta samawiy qoshunning Serdari bilen teng bolmaqchi bolup, ibadetxanida Serdargha atap kündilik qurbanliq sunushni emeldin qaldurdi, hemde Serdarning ibadetxanisidiki «muqeddes jay»ni weyran qiliwetti. \f □ \fr 8:11 \ft \+bd «Kündilik qurbanliq»\+bd* — Xudaning Musa peyghember arqiliq chüxurgen emri bilen ibadethanida her küni etigende we keqte bir qoza «köydürme qurbanliq» qilinixi kérek. Bu qurbanliqni bolsa Israil üqün eng asasliq qurbanliq dégili bolidu. 
\fp  «Serdarning ibadethanisi» — bu Perwerdigarning Yérusalémdiki ibadethanisini körsitidu, elwette. Muxu ibaridin «Samawiy qoxunning Serdari»ning «Perwerdigarning Perixtisi» ikenlikini körgili bolidu. «Perwerdigarning Perixtisi» Mesihning dunyagha kélixidin burunqi bir salahitidur. «Perwerdigarning Perixtisi» toghruluq baxqa izahatlirimizni körüng.\f*  
\v 12 Asiyliq tüpeylidin Xudaning xelqi we kündilik qurbanliq chong münggüzge tapshurulidu). U heqiqetni ayagh asti qilidu; uning barliq ishliri nahayiti ongushluq boldi.\f □ \fr 8:12 \ft \+bd «Asiyliq»\+bd* — bizningchǝ «Asiyliq» mushu yerde belkim «kichik münggüz» (yeni dejjal)ning asiyliqini körsetse kérek (13-ayetni körüng). Bu söz yene Xudaning Öz xǝlqining asiyliqinimu körsitixi mumkin. 
\fp  \+bd «Xudaning helⱪi»\+bd* — ibraniy tilida «qoshun».\f*   
\m
\v 13 Keynidin, bir muqeddes \add perishtining\add* söz qilghanliqini anglidim, shuning bilen yene bir muqeddes \add perishte\add* söz qilghan \add perishtidin\add*:  
\m — Ghayibane alamette körün’gen bu weqeler, yeni «weyran qilghuchi» asiyliq, kündilik qurbanliqning emeldin qaldurulushi, hemde muqeddes ibadetxanidiki «muqeddes jay»ning hem Xudaning xelqining ayagh asti qilinishi qanchilik waqit dawamlishidu? — dep sorighanliqini anglidim.\f □ \fr 8:13 \ft \+bd «Ghayibane alamette körün’gen bu weqeler, yeni «weyran qilghuchi» asiyliq, kündilik qurbanliqning emeldin qaldurulushi»\+bd* — bu ««weyran qilghuchi» asiyliq» bolsa del «Serdargha atap kündilik qoza qurbanliq sunushni emeldin qaldurush» (11-ayet) hemde uning ornigha intayin yirginchlik birxil but sélish. 9-bab, 26-27-ayet, 11bab -36-39-ayetnimu körüng).\f*  
\v 14 Héliqi perishte manga jawaben:  
\m — Bu ishlar ikki ming üch yüz kéche-kündüz dawamlishidu. Bu mezgildin kéyin muqeddes ibadetxanidiki «muqeddes jay» pakizlinip eslige keltürülidu, — dédi.\f □ \fr 8:14 \ft \+bd «pakizlinip eslige keltürülidu»\+bd* — ibraniy tilida «toghra qilinidu» yaki «heqqaniy qilinidu» dégen söz bilen ipadilinidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Perishte Jebrailning ghayibane alametni chüshendürüshi  
\m
\v 15 Bu ghayibane körünüshni körgendin kéyin, menki Daniyal uning menisini oylawatqinimda, mana, aldimda ademning qiyapitide birsi peyda bolup öre turdi.  
\v 16 Ulay östingining otturisidin:  
\m — Ey Jebrail, bu ademge ghayibane alametni chüshendürüp ber, — dégen bir ademning küchlük awazini anglidim. \x + \xo 8:16 \xt Dan. 9:21; Luqa 1:26\x*   
\m
\v 17 \add Jebrail\add* yénimgha keldi. Kelgende, men nahayiti qorqup kétip yerge yiqilip düm chüshtüm. U manga:  
\m — Ey insan oghli, sen shuni chüshinishing kérekki, bu ghayibane alamet axir zaman toghrisididur, — dédi.   
\m
\v 18 U gep qiliwatqanda men bihosh halda yerde düm yatattim. Lékin u manga shundaq bir yénik tégipla méni turghuzdi we manga mundaq dédi: —   
\m
\v 19 «Men hazir sanga \add Xudaning\add* ghezipi kelgen mezgilde kéyinki ishlarning qandaq bolidighanliqini körsitip bérey. Chünki bu ghayibane alamet zamanlarning békitilgen axirqi nuqtisi toghrisididur.  
\v 20 Sen körgen ikki münggüzlük qochqar Média bilen Pars padishahlirini körsitidu.  
\v 21 Yawa téke bolsa Grétsiye padishahliqi bolup, közining otturisidki közge körünerlik münggüz bolsa, uning birinchi padishahidur.\f □ \fr 8:21 \ft \+bd «Yawa téke bolsa Grétsiye padishahliqi bolup, ...»\+bd* — ibraniy tilida «Yawa téke bolsa Grétsiye padishahi bolup, ...».\f*   
\m
\v 22 U münggüz sunup ketkendin kéyin ornidin ösüp chiqqan héliqi töt münggüz bu elning töt padishahliqqa bölünidighanliqini körsitidu. Biraq ularning küchi birinchi padishahliqqa yetmeydu.  
\v 23 Bu padishahliqlarning axirqi mezgilide, asiyliq qilghuchilarning gunahi toshushi bilen tolimu nomussiz, chigish mesililerni bir terep qilalaydighan bir padishah meydan’gha chiqidu. \f □ \fr 8:23 \ft \+bd «chigish mesililerni bir terep qilalaydighan bir padishah...»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «xéli süyqestchi bir padishah ...».\f*  
\v 24 Uning küchi xéli zor bolidu, lékin emeliyette bu küch özlükidin chiqmaydu; u misli körülmigen weyranchiliqni keltürüp chiqiridu. Uning ishliri jezmen ongushluq bolup, némini xalisa shuni qilalaydu. U küchlüklerni we \add Xudaning\add* muqeddes mömin xelqini yoqitidu.  
\v 25 Öz ustatliqi bilen uning nazariti astida herqandaq hiyle-mikirlik xéli ronaq tapidu. U könglide tekebburliship özini chong tutidu; bashqilarning özlirini bixeter hés qilghan waqtidin paydilinip tuyuqsiz zerb qilip nurghun kishilerni halak qilidu; u hetta ochuqtin ochuq «Emirlerning Emiri»ge qarshi chiqidu. Lékin u axirda insanlarning qolisiz halak qilinidu.   
\m
\v 26 Sanga ayan qilin’ghan, axshamdin etigen’giche dawamlashqan bu ghayibane alamet emelge ashmay qalmaydu. Lékin sen uni waqtinche mexpiy tut. Chünki u köp künler kéyinki kelgüsi heqqididur».   
\m
\v 27 Menki Daniyal maghdurumdin qélip, birnechche kün aghrip yétip qaldim. Kéyin ornumdin turup yenila padishahning ishlirida boldum. Lékin bu ghayibane alamet könglümni parakende qiliwetkenidi. Uning menisini yésheleydighan adem yoq idi.\f □ \fr 8:27 \ft \+bd «Uning (ghayibane alametning) menisini yésheleydighan adem yoq idi»\+bd* — 8-babtiki bésharetler toghrisida «qoshumche söz»imizni körüng.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Daniyalning öz xelqige dua qilishi  
\m
\v 1 Médialiq Ahashwéroshning oghli Dariusning birinchi yilida (u kaldiylerning zéminigha padishah qilindi) \f □ \fr 9:1 \ft \+bd «kaldiylerning zémini»\+bd* — Babil zéminini körsitidu. 
\fp  «...padishah qilindi» — Bu ibare belkim Dariusning Pars impératori Qoreshning astidiki bir padishah ikenlikini körsitidu. U pütkül Pars üstige impérator emes idi.\f*  
\v 2 Yeni textke olturghan birinchi yili menki Daniyal muqeddes yazmilarni oqushum bilen Perwerdigarning Yeremiya peyghemberge yetküzgen kalam-béshariti boyiche, Yérusalémning xarab bolidighan jaza mezgili yetmish yil ikenlikini chüshinip yettim. \x + \xo 9:2 \xt Yer. 25:11, 12; 27:7; 29:10\x*  
\v 3 Shuning üchün men Reb Xudayimgha roza tutup, böz rextke yöginip, kül-topida olturup, uninggha yélinip dua-tilawet qilish bilen izdinishke bel baghlidim.  
\v 4 Men Perwerdigar Xudayimgha dua qilip, gunahlirimizni iqrar qilip mundaq dédim:  
\m — «Ah Reb, i Séni Öz emrliringge itaet qilghuchilargha wede-ehdengde wapadar bolup, özgermes méhringni üzlüksiz körsetküchi ulugh, sürlük Tengrim!\x + \xo 9:4 \xt Qan. 7:9\x*   
\m
\v 5 Biz gunah sadir qilduq, qebihlik qilduq; rezillik bilen Séning emr-hökümliringdin waz kéchip, Sanga asiyliq qilduq, \x + \xo 9:5 \xt Zeb. 106:6; Yesh. 64:4, 5, 6\x*  
\v 6 Shundaqla Séning naming bilen padishahlirimiz, emirlirimiz, ata-bowilirimiz we pütkül zémindiki xelqqe söz-kalamingni yeküzgen qulliring bolghan peyghemberlerge zadi qulaq salmiduq.   
\m
\v 7 I Reb, heqqaniyet Sendila tépilidu, lékin Sanga asiyliq we wapasizliq qilghanliqimiz tüpeylidin, bizge, yeni Yehudalargha, Yérusalémdikilerge we barliq Israillargha, yéqinda bolsun, yiraqta bolsun, Sen bizlerni sürgünlükke heydiwetken barliq yurtlarda bolsun, peqet bügünkidek yüzimizni kötürelmigüdek shermendilikla qaldi.  
\v 8 I Reb, bizge, yeni padishahlirimizgha, emirlirimizge we ata-bowilirimizghimu yüzimizni kötürelmigüdek shermendilik qaldi; chünki biz Séning aldingda gunah sadir qilduq.   
\m
\v 9 I Reb Xudayimiz, biz Sanga asiyliq qilghan bolsaqmu, Sendin yenila rehimdillik we meghpiret-kechürümler tépilidu. \f □ \fr 9:9 \ft \+bd «I Reb Xudayimiz, biz Sanga asiyliq qilghan bolsaqmu, Sendin yenila rehimdillik we meghpiret-kechürümler tépilidu»\+bd* — yaki «Reb Xudayimizda rehimdillik we meghpiret-kechürümler bardur; chünki biz Uning aldida gunah sadir qilduq» (démek, Xuda bizge rehimdillik körsetmigen bolsa, biz baldurla yoqitilattuq).\f*  \x + \xo 9:9 \xt Zeb. 130:3-8; Yigh. 3:22\x*  
\v 10 Biz Sen Perwerdigar Xudayimizning awazigha qulaq salmay, qulliring bolghan peyghemberler arqiliq aldimizgha qoyghan qanun-hökümliringde héch mangmiduq.  
\v 11 Pütkül Israil Séning Tewrat-qanununggha xilapliq qilip, awazinggha qulaq salmay Séningdin yüz öridi. Derweqe, Séning qulung Musagha chüshürülgen Tewrat-qanunida pütülgen lenet hemde uning qesemyadidiki jazalar üstimizge yaghduruldi; chünki biz Séning aldingda gunah sadir qilduq.\x + \xo 9:11 \xt Law. 26:14-45; Qan. 27:15-26; 28:15-68; 29:20; 30:17-20; 31:17, 18; 32:19-25; Yigh. 2:17\x*  
\v 12 Sen Özüng bizge we üstimizdin hökümdarliq qilghuchimizgha qarita dégenliringge emel qilip bizge zor éghir külpetni keltürdüng; chünki Yérusalémda qilin’ghan ishlar asman astidiki herqandaq bashqa yurtta ezeldin qilin’ghan emes!  
\v 13 Musagha tapilan’ghan Tewrat-qanunida pütülgendek, bu pütün külpet bizge chüshürülgen bolsimu, i Perwerdigar Xudayimiz, lékin biz qebihliklirimizdin qol üzüp, heqiqitingni chüshinip yétidighan qilghaysen dep téxiche Sendin iltipatingni ötünmiduq.  
\v 14 Derweqe Sen Perwerdigar shu külpetni teyyarlap saqlap, bizning üstimizge chüshürdung; chünki Sen Perwerdigar Xudayimiz, barliq qilghan ishliringda adil bolup kelding; biraq awazinggha qulaq salmiduq.   
\m
\v 15 Emdi, Öz küchlük qolung bilen xelqingni Misirdin élip chiqting, shunglashqa bügünkidek Özüngge nam-shöhret tikliding, i Reb Xudayimiz, — biz gunah sadir qilduq, biz rezillik qilduq! \x + \xo 9:15 \xt Mis. 32:11; Zeb. 105:7; 106:47\x*  
\v 16 Ötünimen, i Reb, pütkül heqqaniyliqinggha uyghun, Yérusalém shehiringge, yeni muqeddes téghinggha bolghan qehr-ghezipingni toxtatqaysen! Chünki bizning ötküzgen gunahlirimiz we ata-bowilirimizning qilghan qebihliklirining wejidin, Yérusalém we xelqing barliq etraptikilirimizning haqaret obyékti bolup qalduq.  
\v 17 Emdi i Xudayimiz, qulungning dua we teleplirige qulaq salghaysen, Özüng üchün weyran qilin’ghan muqeddes jayingni jamalingni körsitip yorutqaysen. \f □ \fr 9:17 \ft \+bd «qulaq salghaysen, Özüng üchün ... yorutqaysen»\+bd* — ibraniy tilida «Rebning sewebi üchün ... yorutqaysen».\f*  
\v 18 I Xudayim, qulaq sélip anglighaysen! Bizning we Séning naming bilen atalghan sheherning béshigha kelgen külpetlerge nezer salghaysen! Bizning Sanga iltija qilghinimiz özimizning qandaqtur heqqaniy ish qilghanliqimizdin emes, belki Séning zor rehimdilliqliringgha tayan’ghanliqimiz sewibidindur.   
\m
\v 19 I Reb, anglighaysen! I Reb, kechürgeysen! Qulaq sélip anglap amal qilghaysen! Özüngning nam-shöhriting üchün emdi texir qilmighaysen! Chünki Séning bu shehiring we bu xelqing Öz naming asasida atalghanidi!».\f □ \fr 9:19 \ft \+bd «Özüngning nam-shöhriting üchün emdi texir qilmighaysen!»\+bd* — ibraniy tilida «Özüning sewebing üchün emdi texir qilmighaysen!».\f*   
\b  
\m  
\s1 Jebrailning bésharet bérishi we chüshendürüshi  
\m
\v 20 Men duayimni dawamlashturup, özüm we xelqim Israilning gunahlirini iqrar qilip hemde Xudayimning muqeddes téghi üchün Perwerdigar Xudayimgha yélinip,  
\v 21 téxi dua qiliwatqinimda, deslepte manga ghayibane alamette körün’gen Jebrail dégen zat yénimgha kélip manga qolini tegküzdi. Men shu chaghda tolimu charchap ketkenidim. U kechlik qurbanliq sunush waqti idi. \f □ \fr 9:21 \ft \+bd «...Jebrail dégen zat yénimgha kélip manga qolini tegküzdi. Men shu chaghda tolimu charchap ketkenidim»\+bd* — buning yene birxil terjimisi: — «...Jebrail dégen zat tézla uchup kélip, manga qol tegküzdi». Esli tékistni chüshinish birqeder tes.\f*  
\v 22 Jebrail manga eqil bérip mundaq dédi: —  
\m «I Daniyal, men séni yorutup, ishlarni chongqur chüshineleydighan qilishqa keldim.   
\m
\v 23 Sen Xudagha iltija qilishqa bashlishing bilenla, jawab-kalam bérildi; sen intayin söyülgen adem bolghachqa, men sanga uning jawab-kalamini yetküzgili keldim. Emdi bu jawab-kalam üstide puxta oylan’ghin, ghayibane körünüshni köngül qoyup chüshen’gin:   
\m
\v 24 — «\add Xuda\add* teripidin «yetmish hesse «yette waqit»» séning xelqing bilen muqeddes shehiring üstige békitilgen. Bu waqitlar itaetsizliklerni tizginlesh, gunahlarni tügitish, qebihlik üchün kafaret keltürüsh, menggülük heqqaniyliqni üstün orun’gha qoyush, bu ghayibane alamet bilen peyghemberlerning söz-kalamlirini emelge ashurush hemde muqeddes ibadetxanidiki «eng muqeddes jay» yéngibashtin mesihlinish üchün békitilgendur. \f □ \fr 9:24 \ft \+bd «qebihlik üchün kafaret keltürüsh»\+bd* — «gunahlarni yépip kechürüm teminlesh» dégenliktur. «Law.» 4-bab we izahatni körüng. \+bd «peyghemberlerning söz-kalamliri»\+bd* — mushu yerde ibraniy tilida «peyghemberler» dégen söz bilen ipadilinidu. \+bd «muqeddes ibadetxanidiki «eng muqeddes jay» yéngibashtin mesihlinish»\+bd* — «mesihlinish» yaki «muqeddes qilinish», Musa peyghemberge bérilgen muqeddes qanun’gha asasen, «muqeddes puraqliq may» sürülüsh bilen qilinidu («Mis.» 26:9-10ni körüng). Bu uqum ibraniy tilida ««mesih» qilinish» dégen söz bilen ipadilinidu. 
\fp  Buning bashqa birxil terjimisi: «Eng Muqeddes Bolghuchini mesih qilish» — démek, Qutquzghuchi-Mesihni mesih qilish. \+bd «...«yetmish hesse «yette waqit»» séning xelqing bilen muqeddes shehiring üstige békitilgen... ... hemde muqeddes ibadetxanidiki «eng muqeddes jay» yéngibashtin mesihlinish üchün békitilgendur»\+bd* — bu ulugh bésharet we 25-27-ayetlerdiki bésharetlerning tepsilatliri toghrisida «qoshumche söz»imizni körüng.\f*  
\v 25 Shuni bilishing we chüshinishing kérekki, Yérusalémni yéngibashtin eslige keltürüp bina qilish buyruqi jakarlan’ghandin tartip, Mesih dégen emir meydan’gha chiqquche yette hesse «yette waqit» qoshulghan atmish ikki hesse «yette waqit» ötidu. Yérusalém shehiri yéngibashtin bina qilinip, meydan-kochilar we sépil-istihkam barliqqa keltürülidu, emma bu biseremjan künlerde bolidu.\f □ \fr 9:25 \ft \+bd «... Yérusalémni yéngibashtin eslige keltürüp bina qilish buyruqi jakarlan’ghandin tartip, Mesih dégen emir meydan’gha chiqquche yette hesse «yette waqit» qoshulghan atmish ikki hesse «yette waqit» ötidu»\+bd* — qisqiche: — «bir waqit», yuqirdiki tehlilge asasen 360 kün bolsa, «yette hesse yette waqit» (49 waqit) we «atmish ikkining yette hessisi», (434 waqit), jemiy bolup «483 waqit», yeni «Yérusalémni qaytidin bina qilishtiki perman»din «Qutquzghuchi-Mesihning meydan’gha chiqishi»ghiche 173880 kün (texminen 476 yil) bolidu. Tarixiy tetqiqatqa asasen, «Yérusalémni qaytidin bina qilishtiki perman»ning chüshürülüshi miladiyedin ilgiriki 445-yili yaki 444-yili idi, undaqta «Mesih dégen Emirning meydan’gha chiqishi» miladiye 32-yili yaki 33-yili bolushi kérek. Kitabxan bu pakitlardin Qutquzghuchi-Mesihning kim ikenlikini bileleydu. «Qoshumche söz»imiznimu körüng. \+bd «Yérusalém shehiri yéngibashtin bina qilinip, meydan-kochilar we sépil-istihkam barliqqa keltürülidu...»\+bd* — «sépil-istihkam» dégen söz ibraniy tilidiki «xaruts» dégen sözning terjimisi bolushi natayin; choqum birxil istihkamni körsitidu. «Kochilar» ichidiki, «xaruts» belkim sirttiki bir nersini körsitidu.\f*  \x + \xo 9:25 \xt Neh. 2:2-8; Luqa 19:35-44\x*   
\m
\v 26 Bu atmish ikki «yette waqit» mezgili ötkendin kéyin Mesih üzüp tashlinidu, uningda héchnerse qalmaydu. Kelgüside bolidighan emirning xelqi bu sheher bilen muqeddes ibadetxanini gumran qilidu. Bu aqiwet kelkündek bésip kélidu; axirighiche jengler dawamlishidu; u yerde bolidighan weyranchiliqlar békitilgendur. \f □ \fr 9:26 \ft \+bd «Mesih üzüp tashlinidu»\+bd* — (yaki «Mesih késiwétilidu») — mushu ibare ibraniy tilida adette «öltürülidu» dep ipadileydu. \+bd «uningda héchnerse qalmaydu»\+bd* — yaki, «uning (Mesih-qutquzghuchining) öltürülüshi özi üchün emestur».\f*  \x + \xo 9:26 \xt Luqa 19:41-44\x*  
\v 27 U \add emir Xudaning\add* xelqining köp qismi bilen axirqi bir «yette waqit»ta bir \add dostluq\add* ehdisni takamul qilidu, lékin bu «yette waqit»ning yérimigha kelgende, u \add ibadetxanidiki\add* qurbanliq we ashliq hediyelerni sunushni emeldin qalduridu. U chaghda «weyran qilghuchi yirginchlik nomussizliq» \add muqeddes ibadetxanining\add* eng égiz jayigha qoyulidu. Taki balayi’apet, \add yeni Xuda\add* békitken külpet weyran qilghuchi kishining béshigha yaghdurulghuche shu yerde turidu».\x + \xo 9:27 \xt Yesh. 28:15, 18; Mat. 24:15; Mar. 13:14; Luqa 21:20; 2Tés. 2:3-4\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Tigris, yeni «Dijle» deryasi boyida körgen ghayibane körünüsh  
\m
\v 1 Qoresh Parsqa seltenet qilghan üchinchi yili, Daniyal (yene bir ismi Belteshasar bolghan)gha bir xewer wehiy qilindi. U xewer ishenchliktur — lékin nahayiti qattiq jeng judunliri toghrisididur. Daniyal bu xewerni chüshendi we ghayibane alamet toghrisida chüshenchige ige boldi.\f □ \fr 10:1 \ft \+bd «lékin nahayiti qattiq jeng judunliri toghrisididur»\+bd* — yaki «lékin nahayiti qattiq sinashlar toghrisididur».\f*   
\m
\v 2 U chaghda menki Daniyal toluq üch hepte ah-zar kötürüp matem tuttum. \f □ \fr 10:2 \ft \+bd «toluq üch hepte ah-zar kötürüp matem tuttum»\+bd* — ibraniy tilida «toluq üch hepte... matem qildim» — bu melum bir ölgüchi uruq-tughqini üchün emes, belki Israil xelqining ölük rohiy halitige bolghan matem, elwette.\f*  
\v 3 Üch heptigiche héchqandaq nazu-német yémidim, gösh yémidim, sharab ichmidim we ténimge puraqliq may sürmidim. \f □ \fr 10:3 \ft \+bd «ténimge puraqliq may sürmidim»\+bd* — ibraniy tilida «özümni mesih qilmidim».\f*  
\v 4 Birinchi ayning yigirme tötinchi küni, men ulugh derya, yeni Dijle deryasining boyida turup, \x + \xo 10:4 \xt Yar. 2:14\x*  
\v 5 béshimni kötürüp közümni asman’gha tiktim, kanap kiyip, bélige Ufazdiki sap altun kemer baghlighan bir ademni kördüm. \x + \xo 10:5 \xt Weh. 1:13, 14, 15\x*  
\v 6 Uning téni sériq yaquttek julalinip, yüzliri chaqmaqtek yaltirlap, közliri yénip turghan ottek chaqnaytti; uning put-qolliri parqirap turidighan mistek walildaytti; awazi zor bir top ademning awazidek jaranglaytti.   
\m
\v 7 Ghayibane körünüshni yalghuz menki Daniyalla kördüm, yénimdikiler alametni körmigenidi. Emma zor bir wehime ularni bésip, intayin titrep kétishti, mökünüwalghudek yerni izdep qéchip ketti.  
\v 8 U yerde özüm yalghuz qélip bu karamet ghayibane körünüshni kördüm. Qilche maghdurum qalmidi, chirayim qattiq özgirip ölük ademdek bolup qaldim, put-qollirimda bir’azmu maghdur qalmidi. \f □ \fr 10:8 \ft \+bd «chirayim qattiq özgirip ...»\+bd* — ibraniy tilida «shan-sheripim qattiq özgirip ...» yaki «chirayliqliqim qattiq özgirip ...».\f*  \x + \xo 10:8 \xt Dan. 7:28\x*   
\m
\v 9 Lékin uning awazini anglidim. Uning awazini anglighan haman yerge yiqilip düm chüshtüm, hoshumdin kettim.  
\v 10 Mana, tuyuqsiz bir qol manga tegdi, méni shuan yölep yerge töt putluq qilip turghuzdi.  
\v 11 Shu zat manga:  
\m — Ey Daniyal, intayin söyülgen adem! Sözlirimni köngül qoyup anglap chüshen’gin, öre turghin! Chünki men séning yéninggha ewetildim, — dédi. U bu sözni qilishi bilen, men titrigen halda ornumdin turdum.   
\m
\v 12 Shuning bilen u manga mundaq dédi:  
\m — «Ey Daniyal, qorqma; chünki sen Xudayingning aldida chüshinishke érishishke, özüngni töwen tutushqa köngül qoyghan birinchi kündin buyan séning dua-tilawiting ijabet qilindi; éytqanliring üchün men yéninggha ewetildim. \f □ \fr 10:12 \ft \+bd «... sen Xudayingning aldida chüshinishke érishishke... köngül qoyghan»\+bd* — bu yerdiki «chüshinish» némini körsitidu? Yeremiya peyghemberge yetküzülgen «Yérusalémning xarab bolidighan jaza mezgilining waqti 70 yil» toshay dégen waqitta Daniyal dua qilishqa bashlidi. Daniyalning arzu-istiki shuki, 70 yilning toshushi bilen, Xudaning selteniti derhal peyda bolsun dégenliktin ibaret idi. Lékin 7-, 8- we 9-babtiki ghayibane alametler uninggha, az dégendimu yene 70 «yette waqit»ning ötüshi kéreklikini körsetken. Shu ishlar uning déginidek: «Daniyalning könglini parakende qiliwetti. Uning menisini yésheleydighan adem yoq idi». Shuning bilen u ümidsizlenmey, bu uzun waqittiki «kéchiktürüsh»ni chüshinish üchün köngül qoyidu. 10-babtiki ghayibane alamette bolsa, bu waqitning yenila hem uzun hem japaliq ikenliki körsitilidu. Shuning bilen, bu xewerni qobul qilish üchün u gheyretlik, maghdurluq bolushi kérek.\f*  
\v 13 Lékin, «Pars padishahliqining emiri» manga qarshi chiqip yolumni yigirme bir kün tosuwaldi. Men Pars padishahlirining yénida özüm yalghuz qalghachqa, bash emirlerdin biri Mikail manga yardem qilghili keldi. \f □ \fr 10:13 \ft \+bd «Pars padishahliqining emiri»\+bd* — belkim intayin küchlük birxil jin bolup, Pars rayonlirida Sheytanning pilanlirini beja qilghuchi bolushi mumkin. \+bd «Pars padishahlirining yénida özüm yalghuz qalghachqa..»\+bd* — bu sözler mushu perishtining wezipisining shu padishahlarning qilmaqchi bolghan yamanliqini tosush yaki bolmisa, ulargha yaxshi terepke yüzlinishke tesir yetküzüshtin ibaret bolghanliqini körsetse kérek. \+bd «men Pars padishahlirining yénida özüm yalghuz qalghachqa, bash emirlerdin biri Mikail manga yardem qilghili keldi»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: — «lékin bash emirlerdin biri Mikail manga yardem qilghili keldi. Men uni Pars padishahlirining ishlirini bir terep qilishqa qaldurdum». 
\fp  \+bd «bash emirler»\+bd* — mushu yerde Xudaning yuqiri mertiwilik perishtilirini körsetse kérek («Yeh.» 9-ayetni körüng).\f*  
\v 14 Men sanga axirqi zamanlarda xelqingning béshigha kélidighan ishlarni chüshendürgili keldim. Chünki bu ghayibane alamet köp künler kéyinki kelgüsi toghrisididur».   
\b  
\m
\v 15 U manga bu gepni qiliwatqanda, peqetla yerge qarghinimche zuwan sürelmey turup qaldim.  
\v 16 Mana, goya ademge oxshaydighan birsi qolini uzitip lewlirimni silap qoywidi, men aghzimni échip aldimda turghuchigha:  
\m — Teqsir, bu ghayibane körünüshtin ich-ichimdin azablinimen, maghdurumdin kettim.  
\v 17 Teqsirimning kemine qulliri qandaqmu sili teqsirim bilen sözlishishke pétinalayttim? Chünki hazirla maghdurum tügep, nepesim üzülidu, — dédim.   
\m
\v 18 Andin goya ademge oxshaydighan biri méni yene bir qétim silap, maghdur kirgüzdi  
\v 19 we:  
\m — I intayin söyülgen adem, qorqma! Sanga aman-xatirjemlik bolghay. Gheyretlik bol, emdi gheyretlik bol! — dédi.  
\m U shu sözni déyishi bilenla manga téximu maghdur kirdi. Men:  
\m — Teqsir yene söz qilghayla, chünki sili manga maghdur kirgüzdila, — dédim.   
\m
\v 20 U mundaq dédi:  
\m — «Méning qéshinggha némige kelgenlikimni bilemsen? Men emdi qaytip bérip, «Parstiki emir» bilen jeng qilimen; men u yerge barghandin kéyin, «Grétsiyediki emir» meydan’gha chiqidu.  
\v 21 Lékin men bérishtin awwal heqiqetning kitabida pütülgen wehiylerni men sanga bayan qilimen.  
\m Bu ishlarda silerning emiringlar Mikaildin bashqa, manga yardem béridighan héchkim yoq.\f □ \fr 10:21 \ft \+bd «heqiqetning kitabi»\+bd* — muqeddes kitabni körsitidu. Shu chaghdiki «heqiqetning kitabi» Daniyal peyghemberning dewridin ilgiri barliq nazil qilin’ghan Tewrat qisimliridin terkib tapqan, elwette. \+bd «silerning emiringlar Mikail»\+bd* — bu söz Mikail bash perishtining Israilgha alayiten mes’ul bolghanliqini ayan qilidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\m
\v 1 Men Médialiq Darius padishah bolghan birinchi yilidila, uni mustehkemlesh hem kücheytish üchün ornumdin qozghalghanidim.  
\v 2 Emdi men sanga heqiqetni éytip bérey: —  
\b  
\m Buningdin kéyin Parsqa yene üch padishah hökümranliqqa chiqidu; kéyin tötinchi padishah chiqip, bashqa padishahlardinmu köptin köp mal-dunyani toplaydu; u mal-dunyaliridin qudret tépip, hemme yurtlarni Grétsiyege jeng qilishqa qozghaydu.\f □ \fr 11:2 \ft \+bd «Buningdin kéyin Parsqa yene üch padishah hökümranliqqa chiqidu; kéyin tötinchi padishah chiqip...»\+bd* — bu 11-babtiki bésharetler nahayiti tepsiliy körsitilgen. Biz mushu yerde tepsilatliri toghruluq köp izahat bermiduq, bularni «Qoshumche söz»imizge kirgüzduq. Kitabxanlarning özliri «ottura sherq»ning tarixi toghruluq herqandaq kitabtin bu bésharetlerning qandaq emelge ashurulghanliqini köreleydu. Asasen bu aldin éytilghan ishlar miladiyedin ilgiriki 530-164-yillar dawamida yüz bergen. Lékin 36-ayettin bashlap, bésharetler axirqi zamandiki ishlarghiche ötidu.\f*   
\m
\v 3 Uningdin kéyin küchlük bir padishah meydan’gha chiqidu. U zor padishahliqni idare qilip, némini xalisa shuni qilidu. \f □ \fr 11:3 \ft \+bd «Uningdin kéyin küchlük bir padishah meydan’gha chiqidu»\+bd* — bu padishah «büyük Iskender», Grétsiyening birinchi impératori.\f*  
\v 4 Lékin u hoquq yürgüzüwatqinida, padishahliqi parchilinip asmanning töt shamal teripige bölünüp kétidu. Uning textige ewladliri warisliq qilalmaydu, kéyinki padishahliq u höküm sürgen waqtidikidek küchlük bolmaydu; chünki uning padishahliqi aghdurulup, bashqilargha tewe bolup kétidu.   
\m
\v 5 Uningdiki serdarlarning ichidin biri «jenubiy padishah» bolup küchiyidu; lékin yene bir serdar uningdinmu küchlük bolidu we özining téximu chong padishahliqini soraydu. \f □ \fr 11:5 \ft \+bd «Uningdiki serdarlar»\+bd* — yaki «uningdiki emirliri». \+bd «Uningdiki serdarlarning ichidin biri «jenubiy padishah» bolup küchiyidu»\+bd* — bu bésharettiki «jenubiy padishah»lar shübhisizki, Misirning padishahlirini körsitidu (8-ayetni körüng), birinchisi «Pitolimi sotér» (miladiyedin ilgiriki 323-285-yillarda höküm sürgen.\f*  
\v 6 Birnechche yil ötkendin kéyin, \add jenubiy padishah shimaliy padishah\add* bilen ittipaq tüzidu; jenubiy padishahning qizi shu ittipaqni mustehkemlesh üchün shimaliy padishahning yénigha baridu. Lékin kéyin bu qiz érishken hoquqidin mehrum qilinidu; shimaliy padishah özimu hoquqini qolida tutalmay, mezmut turalmaydu. Bu qiz we uni élip kelgenler, uning balisi hem shu waqitlarda uni qollighuchilarning hemmisige satqunluq qilinidu.\f □ \fr 11:6 \ft \+bd «jenubiy padishah shimaliy padishah bilen ittipaq tüzidu»\+bd* — ibraniy tilida peqet «ular ittipaq tüzidu» déyilidu. 
\fp  Bu bésharettiki «shimaliy padishah» shübhisizki tarixta Suriye dégen rayonda höküm sürgen. Birinchi «shimaliy padishah» bolsa Silyuqus nikator (Silyuqus I) bolup, eslide Misir padishahi «Pitolimi sotér»ning chong générali idi. U miladiyedin ilgiriki 312-280-yillarda textke olturghan. \+bd «bu qiz érishken hoquqidin mehrum qilinidu»\+bd* — ibraniy tilida «bu qiz bilikining küchidin mehrum bolidu». \+bd «uning balisi hem ...»\+bd* — ibraniy tilida «uning tughqini...». Bezi kona köchürmilerde «uni tughdurghuchi hem...» déyilidu.\f*   
\m
\v 7 Halbuki, uning \add ata jemet\add* tughqinidin biri qoshunning hoquqini qoligha élip \add padishah bolup\add*, shimaliy padishahning qorghinigha bésip kirip, ulargha qarshi hujum qilip chong ghelibe qilidu. \f □ \fr 11:7 \ft \+bd «uning ata jemet tughqinidin biri»\+bd* — ibraniy tilida: — «uning yiltizliridin biri». \+bd «...padishah bolup»\+bd* — ibraniy tilida «...uning (yeni jenubiy padishahning) ornigha turup,...» dep ipadilinidu. \+bd «...biri, qoshunning hoquqini qoligha élip padishah bolup,...»\+bd* — bashqa birxil terjimisi «... biri, u bolsa uning (shimaliy padishahning) qoshunigha qarshi chiqip,...»\f*  
\v 8 U ularning ilah-butliri, quyma mebudliri we butxaniliridiki altun-kümüshtin yasalghan jam-qachilarni Misirgha élip kétidu. U birnechche yil shimaliy padishahtin özini néri qilidu. \f □ \fr 11:8 \ft \+bd «quyma mebudliri»\+bd* — yaki «emirliri». \+bd «butxaniliridiki altun-kümüsh...»\+bd* — yaki «ularningki altun-kümüsh...».\f*  
\v 9 Shimaliy padishah jenubiy padishahning zéminigha bésip kiridu, lékin axiri öz yurtigha chékinidu.\f □ \fr 11:9 \ft \+bd «jenubiy padishahning zémini»\+bd* — Misirni körsitidu.\f*   
\m
\v 10 Shimaliy padishahning shahzadiliri qozghilip, zor qoshun teshkilleydu. Shahzadilerdin biri kelkündek kélip jenubqa bésip kiridu. Kéyin u yene jeng qilip, düshmen qorghinighichimu bésip kiridu. \f □ \fr 11:10 \ft \+bd «Kéyin u yene jeng qilip,...»\+bd* — yaki «U qaytip, andin jeng qilip,..».\f*  
\v 11 Jenubiy padishah qattiq ghezepte qoshun tartip jengge atlinip, shimaliy padishahqa hujum qilidu. Shimaliy padishah zor bir qoshunni jengge salidu, lékin uning shu zor qoshuni meghlup bolup esirge élinidu.   
\m
\v 12 Shu zor qoshunning esirge élinishi bilen jenubiy padishah intayin meghrurlinidu. U tümenligen ademlerni yoqitidu, biraq uning ghelibisi uzun dawamlashmaydu.  
\v 13 Chünki shimaliy padishah yurtigha qaytip, burunqidinmu köp we küchlük qoshun teshkilleydu. Békitilgen yillar toshqandin kéyin u zor qudretlik qoshunni köp teminatlar bilen qoshup bashlap kélidu.  
\v 14 U chaghda nurghun kishiler jenubiy padishahqa qarshi turup uninggha qarshi qozghilang kötüridu. \add I Daniyal —\add* séning xelqing ichidiki zorawanlar mushu ghayibane alamettiki bésharetni emelge ashurmaqchi bolup, yoghanchiliq qilidu, lékin ular meghlup bolidu.  
\v 15 Shimaliy padishah potey sélip mustehkem sheherni muhasire hujumi qilip bésiwalidu. Jenubdiki küchler, hetta eng xil qoshunlarmu berdashliq bérelmeydu, ularning qarshiliq qilghudek küchi qalmaydu.  
\v 16 Shimaldiki tajawuzchi bolsa özi xalighanche ish qilidu, uninggha héchkim qarshiliq qilalmaydu. U «güzel zémin»ni ishghal qilidu; uning qolida uni weyran qilghuchi küch bolidu. \f □ \fr 11:16 \ft \+bd «güzel zémin»\+bd* — Qanaan zémini, yeni Pelestin. \+bd «uning qolida uni weyran qilghuchi küch bolidu»\+bd* — ibraniy tilida «uning halakiti uning qolida bolidu».\f*  
\v 17 \add Shimaliy padishah\add* bel baghlap padishahliqidiki barliq küchlerni seperwer qilip \add Misirgha\add* yol alidu; u \add Misir\add* bilen ehde tüzidu, özi ehdide turghandek qilidu. Biraq \add Misirning\add* hakimiyitini aghdrurush üchün u ayallirining bir qizini \add Misir\add* padishahigha béridu. Lékin \add qizi\add* atisi terepte turmaydu, uni qollimaydu.\f □ \fr 11:17 \ft \+bd «...küchlerni seperwer qilip Misirgha yol alidu»\+bd* — «jenubiy padishahliq»ning Misir ikenliki 8-ayettin körünidu. \+bd «u Misir bilen ehde tüzidu, özi ehdide turghandek qilidu»\+bd* — bashqa birxil terjimisi «uning bilen birnechche durus ademler bille baridu; u öz békitkinini emelge ashuridu». \+bd «Biraq Misirning hakimiyitini aghdrurush üchün...»\+bd* — ibraniy tilida «Biraq Misirning hakimiyitini chiritish üchün...».\f*   
\m
\v 18 Kéyin u déngiz boyidiki yurtlargha hujum qilip, nurghun ademlerni esirge alidu. Lékin yat bir serdar uning kishilerni xar qilishlirini chekleydu we eksiche, uning bu xarlashlirini özige yanduridu. \f □ \fr 11:18 \ft \+bd «nurghun ademlerni esirge alidu»\+bd* — yaki «nurghun yurtlarni igileydu».\f*  
\v 19 U öz yurtidiki qorghanlargha chékinip kélidu. Lékin axirida u putlinip yoqilip kétidu. \f □ \fr 11:19 \ft \+bd «U öz yurtidiki qorghanlargha chékinip kélidu»\+bd* — yaki «U öz yurtidiki qorghanlargha nishan qilip diqqet qilidu».\f*  
\v 20 Kéyin uning ornigha yene bir padishah textke olturidu; u padishahliqning eng shan-shereplik jayigha bir zalim alwangbégini ewetidu. Lékin u uzun ötmeyla, malimanchiliqmu bolmay, jengmu bolmay öltürülidu».\f □ \fr 11:20 \ft \+bd «padishahliqning eng shan-shereplik jayi»\+bd* — bu yerde «eng shan-shereplik jayi» belkim muqeddes ibadetxanini körsitidu. Yene birxil terjime qilghanda, «padishahliqning shan-sheripini bézesh üchün bir zulum salghuchini ewetidu» dégendek bolidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Perishte chüshendürüshni dawamlashturidu — esheddiy shimaliy padishah  
\m
\v 21 — «Shuningdin kéyin pes bir adem uning ornigha chiqip shimaliy padishahliqni alidu; emma padishahliqning hörmet-shöhriti uninggha héch tewe bolmaydu, dep qarilidu; lékin u xelqning asayishliq peytidin paydilinip, yalaqchiliq wasitiliri bilen hakimiyetni tartiwalidu.  
\v 22 Zéminigha kelkündek bésip kirgen küchlerni u hem kelkündek hujum qilip yoqitidu, shuningdek u hettaki «\add Xudaning\add* ehdiside békitilgen emir»nimu yoqitidu. \f □ \fr 11:22 \ft \+bd «Xudaning ehdiside békitilgen emir»\+bd* — mushu yerde muqeddes ibadetxanidiki «bash kahin»ni körsitidu. Oniyas isimlik kishi, bash kahin we bek adil kishi bolup, Suriyening «Antioqus Épifanis» dégen padishahi teripidin miladiyedin ilgiriki 172-yili öltürülgen.\f*  
\v 23 Shertname tüzüsh arqiliq u bashqa yurtlarni aldaydu; ademliri kichik bir qoshun bolsimu, lékin uning küchi awup-awup, qudret tapidu.   
\m
\v 24 U xalayiqning asayishliq peytidin paydilinip, eng bay ölkilerge tajawuz qilip kirip, atiliri yaki atilirining atiliri zadi qilip baqmighan ishlarni qilidu, yeni u oljini, ghenimetlerni we nurghun bayliqlarni qol astidikilirige üleshtürüp béridu; melum bir mezgilgiche qorghanlarghimu hujum qilish qestide bolidu.  
\v 25 U öz küchini ishqa sélip chong gheyret bilen qozghilip, zor qoshunni bashlap, jenubiy padishahqa hujum qilidu. Jenubiy padishahmu nahayiti zor qudretlik bir qoshun bilen jengge atlinidu. Lékin jenubiy padishah xainlarning yoshurun suyiqestige uchrap, muweppeqiyet qazinalmaydu.  
\v 26 Chünki uning nazu-németlirini yégenler uni yiqitidu. Uning qoshuni hemme yerge tarqilidu; nurghunliri öltürülidu.\f □ \fr 11:26 \ft \+bd «uning nazu-németlirini yégenler»\+bd* — démek, eng ishenchlik ademliri.\f*   
\m
\v 27 Kéyin, bu ikki padishah bir-birini qestliship, yaman niyet bilen bir dastixanda tamaq yéyiship, bir-birige yalghan gep qilishidu; lékin bu ishlar héchkimge payda yetküzmeydu, chünki bu ishlarning axiri peqet belgilen’gen waqittila bolidu. \f □ \fr 11:27 \ft \+bd «bu ishlarning axiri peqet belgilen’gen waqittila bolidu»\+bd* — mushu sirliq sözler toghruluq «qoshumche söz»imizni körüng.\f*  
\v 28 \add Shimaliy padishah\add* nurghun mal-mülüklerni élip öz yurtigha qaytidu. U könglide Xudaning xelqi bilen tüzgen muqeddes ehdige qarshi turidu; shuning bilen u ehdige qarshi heriketlerni qilip, andin öz yurtigha qaytidu.   
\m
\v 29 Belgilen’gen waqitta shimaliy padishah yenila jenubqa tajawuz qilidu; lékin bu qétimqi ehwal ilgirikige we yene kélip eng axirqi qétimqisidiki bilenmu oxshimaydu. \f □ \fr 11:29 \ft \+bd «lékin bu qétimqi ehwal ilgirikige we yene kélip eng axirqi qétimqisidiki bilenmu oxshimaydu»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: — «lékin bu qétimqi axirqi ehwal ilgirikige oxshimaydu». 
\fp  Bu bésharet (terjimimiz boyiche) toghruluq «qoshumche söz»imizni körüng.\f*  
\v 30 Chünki Kittim arilidin chiqqan kémiler hujum qilip kélidu. Shunga u derd-elem bilen chékinidu we \add Xudaning\add* Öz xelqi bilen tüzgen muqeddes ehdisige qarap intayin ghezeplinidu, uninggha qarshi xalighinini qilidu; shundaqla chékinip yan’ghanda muqeddes ehdige asiyliq qilghuchilarni etiwarlaydu. \f □ \fr 11:30 \ft \+bd «Kittim arilidin chiqqan kémiler»\+bd* — «Kittim» hazirqi «Séprus» dégen ottura déngizdiki aral. Bu bésharet shübhisizki, miladiyedin ilgiriki 168-yili, Rim impériyesining kémiliri Kittim arilidin chiqip Antioqus Épifanisqa (Misirgha tajawuz qilghan waqtida) hujum qilghinini körsitidu.\f*  
\v 31 Uning teripide turghan birnechche küchler qorghan bolghan muqeddes ibadetxanini bulghaydu, «kündilik qurbanliq»ni emeldin qalduridu we «weyran qilghuchi yirginchlik nomussizliq»ni uning ornigha qoyidu. \f □ \fr 11:31 \ft \+bd «qorghan bolghan muqeddes ibadetxana...»\+bd* — yaki «muqeddes ibadetxana we qorghan...». \+bd «kündilik qurbanliq»\+bd* — 8:11diki izahatni körüng.\f*  \x + \xo 11:31 \xt Dan. 7:25; 9:27; Mat. 24:15; Mar. 13:14; Luqa 21:20; 2Tés. 2:3-4\x*  
\v 32 U muqeddes ehdige xainliq qilghuchilarni xushamet-hiyligerlik bilen chirikleshtüridu; lékin öz Xudasini dost tutquchi xelq bolsa qeyserlik bilen heriket qilidu.  
\v 33 Xelq ichidiki aqillar nurghun qérindashlirigha telim yetküzidu; lékin birnechche künler ularning beziliri qilichta yiqilidu, otta köydürülüp öltürülidu, zindan’gha chüshidu yaki bulang-talanggha uchraydu.  
\v 34 Yiqilghan waqitlirida, Xudaning xelqi azghine yardemge ige bolidu. Emma nurghun kishler ularning qatirigha xushamet-hiyligerlik bilen soqunup kiridu.  
\v 35 Bezi aqillar yiqilidu. Lékin ularning yiqilishi özlirining sinilishi, tawlinish-tazilinishi, qiyamet künigiche paklinishi üchündur. Chünki axiret Xuda belgiligen waqittila kélidu.\f □ \fr 11:35 \ft \+bd «Chünki axiret Xuda belgiligen waqittila kélidu»\+bd* — mushu yerde, bésharet «Antioqus Épifanis»ning dewridin, axir zaman’gha ötidu.\f*  \x + \xo 11:35 \xt Dan. 12:10\x*   
\m
\v 36 Shimaliy padishah öz meyliche qiliwéridu; u tekebburliship, özini herqandaq ilahlardinmu ulughlap üstün qoyup, hetta hemme Ilahlarning Ilahi Bolghuchigha ajayib kupurluq söz qilidu; taki Xudaning ghezipi toluq tökülgen künigiche u dawamliq zor ronaq tapidu. Chünki Xudaning békitkini emelge ashmay qalmaydu. \x + \xo 11:36 \xt Dan. 7:25; 9:27; Mat. 24:15; Mar. 13:14; Luqa 21:20; 2Tés. 2:3-4; Weh. 13:1-8\x*  
\v 37 Bu padishah ata-bowiliri choqun’ghan ilahlarghimu pisent qilmaydu, ayallarghimu héchqandaq hewes qilmaydu. Emeliyette u herqandaq ilahni hörmetlimeydu, chünki u özini herqandaq ilahtin ulugh dep qaraydu. \f □ \fr 11:37 \ft \+bd «ayallarghimu héchqandaq hewes qilmaydu»\+bd* — yaki, «u ayallar etiwarlaydighan ilahqimu hörmet qilmaydu».\f*  
\v 38 Bularning ornida u «küchler ilahi»ni hörmetleydu; uning ata-bowilirimu ezeldin choqunmighan bu ilahni bolsa u altun, kümüsh, yaqut we bashqa qimmetlik sowghatlarni teqdim qilip hörmetleydu.  
\v 39 U eng mustehkem qorghanlarni shundaq bir gheyriy ilahqa tayinip igileydu. Kimki uning hökümranliqigha béqinsa, u shulargha shereplik mensep béridu, ularni köpchilikni bashquridighan qilidu we in’am süpitide yer-zéminni teqsim qilip béridu.\f □ \fr 11:39 \ft \+bd «... gheyriy ilahqa tayinip igileydu»\+bd* — yaki, «... gheyriy ilahqa hujum qilidu». Yene birxil terjimisi: «U eng mustehkem qorghanlarni igilep, u bu ilahqa choqunushni berpa qilidu». \+bd «inam süpitide...»\+bd* — yaki «melum bir bahada (sétiwétip),...».\f*   
\m
\v 40 Axir zaman kelgende, jenubiy padishah esker chiqirip uninggha hujum qilidu. Shimaliy padishah jeng harwiliri, atliq eskerler we nurghun kémiler bilen quyundek uninggha qayturma zerbe béridu. U barliq yurtlargha tajawuz qilip, kelkündek téship keng yer-zéminlarni basidu.  
\v 41 U hetta «güzel zémin»gha bésip kiridu; nurghun eller azdurulup yiqitilidu. Lékin bular, yeni Édomlar, Moablar we Ammonlarning chongliri uning qolidin qutulup qalidu. \f □ \fr 11:41 \ft \+bd «güzel zémin»\+bd* — Qanaanni (Pelestinni) körsitidu.\f*  \x + \xo 11:41 \xt Weh. 12:6\x*  
\v 42 Shimaliy padishah barliq döletlerge qolini sozidu, Misir zéminimu qéchip qutulalmaydu.  
\v 43 U Misirning altun-kümüsh bayliqliri we bashqa qimmet bahaliq buyumlirini talan-taraj qilidu. Liwiyelikler we Éfiopiyilikler uninggha boysunup egishidu.   
\m
\v 44 Kéyin sherq we shimaldin kelgen shepiler uni alaqzade qilidu. U téximu derghezep bolup nurghun kishini qirghinchiliq qilip öltürimen dep jeng qozghaydu  
\v 45 We déngizlarning otturisida, körkem muqeddes tagh teripige orda chédirlirini tikidu. Lékin uning ejili shu yerde toshidu we héchkim uni qutquzmaydu».\f □ \fr 11:45 \ft \+bd «déngizlarning otturisida»\+bd* — démek, Ottura Déngiz we Ölük Déngizning otturisida. \+bd «körkem muqeddes tagh»\+bd* — Yérusalém sélin’ghan «Zion téghi»ini körsitidu. Bu ayetning bashqa bir xil terjimisi: «...déngizlar we muqeddes tagh arisida...».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Qiyamet küni  
\m
\v 1 — «U chaghda, qérindashliringni «qoghdighuchi ulugh emir» Mikail meydan’gha chiqidu. Bir azabliq mezgil bolidu; yurt-dölet barliqqa kelgendin buyan, shundaq chong balayi’apetlik mezgil bolup baqmighan. Biraq shu chaghda xelqing qutquzulidu; ularning ichidiki nami hayatliq deptirige pütülgenlerning hemmisi nijatliqqa érishidu. \f □ \fr 12:1 \ft \+bd «qérindashliring»\+bd* — ibraniy tilida «xelqingning balilidi» dégen söz bilen ipadilinidu. \+bd «qoghdighuchi ulugh emir»\+bd* — «emir» mushu yerde, shübhisizki «chong perishte» meniside. Muqeddes kitabtiki bashqa yerlerdin shu xulasige kélimizki, Mikail dégen perishte «bash perishte»dur («Yeh.» 9-ayet, «Weh.» 12:7). \+bd «Mikail meydan’gha chiqidu»\+bd* — bashqa birxil terjimisi «Mikail bir terepte turidu». Démek, Mikail eslide Israil xelqige muhapizet béridu. Lékin u hazir bu muhapizetchi rolini wakitliq bir yaqqa qoyidu. \+bd «....ularning ichidiki nami hayatliq deptirige pütülgenlerning hemmisi nijatliqqa érishidu»\+bd* — bu babtiki ulugh bésharetler toghruluqmu «qoshumche söz»imizni körüng.\f*  \x + \xo 12:1 \xt Mat. 24:21\x*  
\v 2 Tupraqta yatqan ölüklerdin nurghunliri tirilidu. Ular menggülük hayattin behrimen bolidu; qalghanliri nomusta hem menggülük reswachiliqqa tirilidu. \x + \xo 12:2 \xt Yesh. 26:19; Mat. 25:46; Yuh. 5:29; Ros. 24:15\x*  
\v 3 Aqillar asmandiki gümbüzdek parlaq julalinidu; nurghun kishilerni heqqaniyliq yoligha bashlap kirgenler yultuzlargha oxshash ebedil’ebed parlap turidu».\x + \xo 12:3 \xt Pend. 4:18; Mat. 13:43\x*   
\m
\v 4 U manga yene:  
\m — I Daniyal, sen emdi bu sözlerni toxtat; mezkur kitabning taki dunyaning axirqi künlirigiche shu péti turushi üchün uni pichetlep möhürliwetkin. Nurghun kishiler uyan-buyan yüridu we bilim ashidu, — dédi.\f □ \fr 12:4 \ft \+bd «sen emdi bu sözlerni toxtat»\+bd* — yaki, «sen emdi bu sözlerni yoshurup qoy». \+bd «Nurghun kishiler uyan-buyan yüridu we bilim ashidu»\+bd* — yaki «Nurghun kishiler tetqiq qilip, bilim ashurulidu». Bu bésharet yene «Am.» 8:12 bilen munasiwetlik bolushi mumkin. «Qoshumche söz»imiznimu körüng.\f*  \x + \xo 12:4 \xt Weh. 5:1-5; 22:10\x*  
\v 5 Menki Daniyal kördümki, mana ikki zat, biri deryaning bu teripide, yene biri deryaning u teripide turuptu.  
\v 6 Ulardin biri derya süyi üstide turghan aq kanap kiyim kiygen zattin:  
\m — Bu karamet ishlar tügigiche qanchilik waqit kétidu? — dep soridi.\x + \xo 12:6 \xt Dan. 10:5\x*   
\m
\v 7 U derya süyi üstide turghan, kanap kiyim kiygen zat ong we sol qolini asman’gha qaritip kötürüp, Menggü Hayat Bolghuchining nami bilen qesem qilip:  
\m — Bir waqit, ikki waqit, qoshumche yérim waqit kétidu. \add Xudaning\add* muqeddes xelqini parchilighuchi xorluq axirlashqanda, bu ishlar tügeydu, — dédi.\f □ \fr 12:7 \ft \+bd «Bir waqit, ikki waqit, qoshumche yérim waqit kétidu»\+bd* — mushu yerde «bir waqit, ikki waqit, qoshumche yérim waqit» dégini, yuqirida 7:25diki izahatta tehlil qilghinimiz toghra bolsa, texminen üch yérim yilni, top-toghra 1260-künni körsitidu.\f*  \x + \xo 12:7 \xt Weh. 10:5, 6\x*   
\m
\v 8 Uning sözini anglighan bolsammu, menisini chüshenmidim. Shunga men:  
\m — Teqsir, bu ishlarning aqiwiti qandaq bolidu? — dep soridim.   
\m
\v 9 U manga mundaq dédi:  
\m — «Ey Daniyal, yolunggha mang, chünki bu sözler axir zaman’ghiche mexpiy tutulup yépiqliq turidu. \x + \xo 12:9 \xt Weh. 5:1-5; 22:10\x*  
\v 10 Nurghun kishiler tazilinidu, paklinidu we tawlinidu. Reziller bolsa, dawamliq rezillik qiliwéridu; ulardin héchkim buni chüshinelmeydu, biraq aqillar chüshinidu.  
\v 11 Kündilik qurbanliq sunushni emeldin qaldurghan kündin tartip, yeni «weyran qilghuchi yirginchlik nomussizliq» qoyulghan waqittin bashlap, bir ming ikki yüz toqsan kün ötidu.  
\v 12 Axirghiche sadiq bolup, bir ming üch yüz ottuz besh künni kütüp ötküzgenler némidégen bextlik-he!   
\m
\v 13 Emma sen bolsang, axirghiche yolungda méngiwergin. Sen aram tapisen, we künlerning axirida nésiwengge muyesser bolushqa qayta tirilisen».\f □ \fr 12:13 \ft \+bd «künlerning axirida»\+bd* — Mesihning dunyagha qaytip kélidighan küni.\f*