\id 2CH
\h Tarix-tezkire «2» 
\toc1 Tarix-tezkire «2» 
\toc2 Tarix-tezkire «2» 
\toc3 2Tar. 
\mt1 Tarix-tezkire «2»  
\c 1
\s1 Sulayman Israil üstige höküm süridu  
\r 1Pad. 3:1-15  
\m
\v 1 Dawutning oghli Sulaymanning hökümranliqi mustehkemlendi; chünki uning Xudasi Perwerdigar uning bilen bille bolup, uni bek büyük qildi.   
\m
\v 2 Sulayman pütkül Israillarni, mingbéshi, yüzbéshi, soraqchi we pütkül Israilning qebile-jemet bashliqliri bolghan emeldarlarni chaqirtip ulargha söz qildi.  
\v 3 Sulayman barliq jamaet bilen birlikte Gibéonning égizlikige bardi; chünki u yerde Xudaning «jamaet chédiri», yeni Perwerdigarning quli Musa bayawanda yasatqan chédir bar idi. \f □ \fr 1:3 \ft \+bd «Gibéonning égizliki»\+bd* — yaki «Gibéondiki «yuqiri jay»gha». \+bd «jamaet chédiri»\+bd* — yaki «(Xuda bilen) körüshüsh chédiri».\f*  
\v 4 Xudaning ehde sanduqini bolsa Dawut Kiriat-Yéarimdin élip chiqip, özi uninggha teyyarlighan yerge ekelgenidi; chünki u Yérusalémda ehde sanduqi üchün bir chédir tiktürgenidi.  
\v 5 Xurning newrisi, Urining oghli Bezalel yasighan mis qurban’gah bolsa \add Gibéonda\add*, yeni Perwerdigarning jamaet chédiri aldida idi; Sulayman jamaet bilen birlikte bérip, shu yerde \add Perwerdigardin\add* tilek tilidi.  
\v 6 Sulayman jamaet chédirining aldidiki mis qurban’gahning yénigha, Perwerdigarning aldigha kélip, qurban’gahta ming malni köydürme qurbanliq qildi.   
\m
\v 7 Shu kéchisi Xuda Sulayman’gha ayan bolup, uninggha: — Sen némini tiliseng, shuni bérimen, dédi.   
\m
\v 8 Sulayman Xudagha: — Sen atam Dawutqa zor méhir-muhebbet ata qilghan, méni uning ornigha padishah qilding.  
\v 9 I Perwerdigar Xuda, emdi Sen atam Dawutqa bergen wedengni puxta orunlighaysen; chünki Sen méni yerdiki topidek nurghun xelqqe hökümranliq qilidighan padishah qilding.  
\v 10 Emdi Sen manga bu xelqqe yétekchilik qilghudek danaliq we bilim bergeysen; undaq bolmisa Séning munchiwala chong bu xelqingge kim höküm sürelisun? — dédi.\f □ \fr 1:10 \ft \+bd «bu xelqqe yétekchilik qilghudek»\+bd* — bu ibare ibraniy tilida «bu xelqning aldida chiqip-kirgüdek» dégen sözler bilen ipadilinidu.\f*   
\m
\v 11 Xuda Sulayman’gha: — Men séni xelqimge padishah qilip tiklidim. Emdi sen mushundaq niyetke kélip, ne bayliq, mal-mülük, ne izzet-hörmet we düshmenliringning janlirini tilimey, ne uzun ömür körüshni tilimey, belki bu xelqimge höküm sürüshke danaliq we bilim tiligen ikensen,  
\v 12 Danaliq we bilim sanga teqdim qilindi; we Men sanga bayliq, mal-mülük we izzet-hörmetmu bérey; shundaq boliduki, séningdin ilgiri ötken padishahlarning héchbiride undaq bolmighan, séningdin kéyin bolghusi padishahlardimu undaq bolmaydu, dédi.   
\b  
\m  
\s1 Sulaymanning béyishⱪa bashlishi  
\r 1Pad. 10:26-29  
\m
\v 13 Bu ishtin kéyin Sulayman Gibéon égizlikidiki «jamaet chédiri»din Yérusalémgha qaytip kélip, Israil üstide seltenet qildi.  
\v 14 Sulayman jeng harwiliri bilen atliq leshkerlerni toplidi: — uning bir ming töt yüz jeng harwisi, on ikki ming atliq leshkiri bar idi; u bularni «jeng harwisi sheherliri»ge hem padishahning yénida turush üchün Yérusalémgha orunlashturdi.  
\v 15 Padishah Yérusalémda altun-kümüshlerni tashlardek köp, kédir derexlirini tüzlengliktiki üjme derexliridek köp qildi. \f □ \fr 1:15 \ft \+bd «kédir derexliri»\+bd* — yaki «kédir yaghichi». Lékin bizningche Sulayman kédir yaghichini ishlitipla qalmay, shu chirayliq derexlerdin Yérusalém etrapigha köp tiktürdi («Top.» 2:5ni körüng).\f*  
\v 16 Sulaymanning atliri Misirdin hem kuwedin keltürületti; padishahning sodigerliri kuwedin toxtitilghan bahasi boyiche sétiwalatti. \f □ \fr 1:16 \ft \+bd «Sulaymanning atliri Misirdin ... sétiwalatti»\+bd* — bu ayetning bashqa birxil terjimisi: «Sulaymanning atliri Misirdin keltürületti; padishahning soda karwanliri kuwedin toxtitilghan bahasi boyiche türküm-türküm sétiwalatti».\f*  
\v 17 Ular Misirdin sétiwalghan herbir harwining bahasi alte yüz kümüsh tengge, herbir atning bahasi bir yüz ellik kümüsh tengge idi; at-harwilar yene Hittiylarning padishahliri we Suriye padishahlirighimu ene shu \add sodigerlerning wastisi\add* bilen sétiwélinatti.\f □ \fr 1:17 \ft \+bd «Ular Misirdin sétiwalghan herbir harwining bahasi ... herbir atning bahasi ... at-harwilar yene hittiylarning padishahliri we Suriye padishahlirighimu ene ... sétiwélinatti»\+bd* — Tewrat, «Qan.» 17:16de Israil padishahlirigha atlarni élish üchün Misirgha bérish men’i qilin’ghanidi.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 2
\s1 Sulayman ibadetxanini sélish üchün matériyallarni toplaydu  
\m
\v 1 Sulayman Perwerdigarning namigha atap bir öy hem padishahliqi üchün bir orda sélish niyitige keldi. \f □ \fr 2:1 \ft \+bd «orda»\+bd* — ibraniy tilida «öy».\f*  
\v 2 Shuningdin kéyin Sulayman yetmish ming ademni hammalliqqa, seksen ming ademni taghda tash késishke, üch ming alte yüz kishini nazaretchilikke teyinlidi. \x + \xo 2:2 \xt 1Pad. 5:15-32\x*   
\m
\v 3 Sulayman Tur padishahi Huramgha adem ewetip: «Özliri atam Dawutning turalghusi bolsun dep orda sélishigha kédir yaghichi yetküzüp bergen idilighu, mangimu shundaq qilghayla. \f □ \fr 2:3 \ft \+bd «Huram»\+bd* — bezi yerlerde «Hiram» dep atilidu.\f*  
\v 4 Mana, men emdi Perwerdigar Xudayimning namigha atap bir öy salmaqchimen; öy uning aldida xushbuy yéqish, «teqdim nanlar»ning üzülmey qoyulushi, herküni ete-axshamlirida, shabat künliride, yéngi ayning birinchi künide we Perwerdigar Xudayimiz békitip bergen héyt-ayemlerde köydürme qurbanliqlarning sunulushi üchün bolidu. Bu ishlar Israil xelqige menggülük bir belgilime bolidu.  
\v 5 Men salmaqchi bolghan öy ajayip heywetlik bolidu; chünki bizning Xudayimiz hemme ilahlardin üstündur.  
\v 6 Lékin asmanlar we asmanlarning üstidiki asmanmu Uni sighduralmaydighan tursa, kim Uninggha öy salalisun? Men kim idim, qandaqmu Uninggha öy saldurghudek qudretke ige bolay? Men peqet Uning aldida qurbanliqlarni köydürgüdekla ademmen, xalas!\f □ \fr 2:6 \ft \+bd «Men peqet Uning aldida qurbanliqlarni köydürgüdekla ademmen, xalas!»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «Öy peqet Uning aldida qurbanliqlarni köydürgüdek bir jay bolidighan tursa, xalas!».\f*   
\m
\v 7 Emdi özliri manga atam Dawut Yehudada we Yérusalémda teyyarlap qoyghan ustilar bilen bille ishlesh üchün, altun-kümüshte, mis we tömürde ishleshke pishshiq, sösün, toq qizil we kök renglik yip ishleshke puxta hem neqqashliqni bilidighan bir ustamni ewetkeyla.  
\v 8-9 Hem manga Liwandin kédir, archa-qarighay we sendel derexlirini yetküzüp bergen bolsila; chünki özlirining xizmetkarlirining Liwanda yaghachni késishke ustiliqini bilimen; mana, manga köplep yaghachlarni teyyarlap bérish üchün méning xizmetkarlirim özlirining xizmetkarliri bilen bille ishlisun; chünki men salidighan öy intayin heywetlik we ajayib karamet bolidu.  
\v 10 Mana, men özlirining yaghach késidighan xizmetkarlirigha yigirme ming kor bughday, yigirme ming kor arpa, yigirme ming bat sharab, yigirme ming bat zeytun méyi bérimen» — dédi.\f □ \fr 2:10 \ft \+bd «yigirme ming kor»\+bd* — bir kor 220 litr, 20000 kor 44 milyon litr, yeni belkim 44,000 tonna bolidu. \+bd «yigirme ming bat»\+bd* — bir bat 22 litr bolup, 20000 bat 440,000 litr bolidu.\f*   
\m
\v 11 Turning padishahi Huram Sulayman’gha jawaben mektup yollap: «Perwerdigar Öz xelqini söygechke U özlirini ularning üstige padishah qildi» — dédi.  
\v 12 Huram yene: «Asman-pelek bilen yer-zéminni yaratqan Israilning Xudasi Perwerdigargha Hemdusana bolghay! Chünki U padishah Dawutqa yorutulghan, pem-parasetlik, Perwerdigar üchün bir öy, uning padishahliqi üchün bir orda salalaydighan bir danishmen oghul berdi. \f □ \fr 2:12 \ft \+bd «orda»\+bd* — ibraniy tilida «öy».\f*  
\v 13 Mana men hazir özlirige hünerde kamaletke yetken, eqil-paraset bilen yorutulghan, Huram-Abi dégen bir ademni ewetey.  
\v 14 Uning anisi Dan qebilisilik bir ayal, atisi Turluq iken. U altun, kümüsh, mis, tömür, tashlar, yaghachchiliq ishlirigha mahir, sösün, toq qizil, aq we kök renglik yip ishleshke puxta, herxil neqqashliq ishlirighimu usta, tapshurulghan herqandaq layihige amalini qilalaydu. Bu kishi özlirining hünerwenliri bilen we atiliri bolghan xojam Dawutning hünerwenliri bilen bille ishlisun.  
\v 15 Emdi xojam tilgha alghan bughday, arpa, may we sharab bolsa, bularni öz xizmetkarlirigha yetküzüp bergeyla.  
\v 16 Biz bolsaq silige qanche kérek bolsa Liwanda shunche yaghach késip, sal qilip baghlap, déngiz arqiliq Yoppagha yetküzüp bérimiz; andin sili u yerdin Yérusalémgha toshup ketsile bolidu» dédi.   
\m
\v 17 Atisi Dawut Israil zéminida turushluq yaqa yurtluqlarni sanaqtin ötküzgendek, Sulaymanmu ularni sanaqtin ötküzdi. Ular jemiy bir yüz ellik üch ming alte yüz adem chiqti.  
\v 18 U ulardin yetmish ming kishini hammalliqqa, seksen ming kishini taghda tash késishke we ish qiliwatqanlar üstidin nazaret qilip turushqa üch ming alte yüz kishini teyinlidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 3
\s1 Ibadetxanini sélish  
\r 1Pad. 6:1-38; 7:13-51  
\m
\v 1 Sulayman Yérusalémda Perwerdigar atisi Dawutqa ayan bolghan Moriya téghida, yeni Yebusiy Ornanning xaminida, Dawut teyyar qilip qoyghan yerde, Perwerdigarning öyini sélish ishini bashlidi.  
\v 2 Sulaymanning seltenitining tötinchi yili, ikkinchi ayning ikkinchi küni u qurulushni bashlidi. \f □ \fr 3:2 \ft \+bd «Sulaymanning seltenitining tötinchi yili, ikkinchi ay...»\+bd* — bu waqit belkim miladiyedin ilgiriki 966-yili, 4-5-ayda bolushi mumkin idi.\f*  
\v 3 Sulayman salghan Xudaning öyining uli mundaq: — uzunluqi (qedimki zamanda qollan’ghan ölchem boyiche) atmish gez, kengliki yigirme gez idi. \f □ \fr 3:3 \ft \+bd «uzunluqi ... atmish gez, kengliki yigirme gez»\+bd* — muqeddes kitabta ishlitilgen «gez» ademning qolining jeynikidin barmaqlirining uchighiche bolghan ariliqi (texminen 45 santimétr) idi.\f*  
\v 4 Öyning aldidiki aywanning uzunluqi yigirme gez bolup, öyning kenglikige toghra kéletti; égizliki yigirme gez idi; u ichini sap altun bilen qaplatti. \f □ \fr 3:4 \ft \+bd «öyning ... égizliki yigirme gez idi»\+bd* — kona köchürmilerning köpinchisi mushu yerde «bir yüz yigrime gez idi» déyilidu. Biz mushu yerde kona «Suriyak» terjimisi we grék tilidiki bir kona terjimisige egishimiz.\f*  
\v 5 U öyning chong zélining tamlirini archa-qarighay taxtayliri bilen qaplatti, andin kéyin sap altun qaplatti we üstige xorma derixining shekli bilen zenjir neqishlirini oydurdi.  
\v 6 U öyni alamet chirayliq qilip tamlirini yene ésil tash-yaqutlar bilen zinnetletti. U ishletken altunlar pütünley parwayim altuni idi.  
\v 7 U pütün öyni, öyning limliri, ishik bosugha-késhekliri, barliq tamliri we ishiklirini altun bilen qaplidi; u tamgha kérublarning neqishlirini oydurdi.  
\v 8 Sulayman yene eng muqeddes jayni yasatti; uning uzunluqi yigirme gez bolup (öyning kengliki bilen teng idi), kenglikimu yigirme gez idi; u uning ichini pütünley sap altun bilen qaplatti; altun jemiy bolup alte yüz talalnt idi. \f □ \fr 3:8 \ft \+bd «alte yüz talalnt»\+bd* — 600 talant belkim 18.4 tonna idi.\f*  
\v 9 Altun miqning éghirliqi jemiy ellik shekel boldi. Balixanilirining ichimu altun bilen qaplandi.\f □ \fr 3:9 \ft \+bd «ellik shekel»\+bd* — 50 shekel belkim 600 gram.\f*   
\m
\v 10 Eng muqeddes jay ichide u ikki kérubning heykilini yasap, ularni pütünley altun bilen qaplidi.  
\v 11 Ikki kérubning qanitining uzunluqi jemiy yigirme gez idi; bir kérubning bir qanitining uzunluqi besh gez bolup, öyning témigha tégip turatti; ikkinchi tereptiki qanitining uzunluqimu besh gez bolup, ikkinchi bir kérubning qanitigha yétetti.  
\v 12 Yene bir kérubning qanitining uzunluqimu besh gez bolup, umu öy témigha tégip turatti; ikkinchi bir qanitining uzunluqimu besh gez bolup, aldinqi bir kérubning qanitigha yétetti.  
\v 13 Bu ikki kérubning qanatliri yéyilghan halda bolup, uzunluqi jemiy yigirme gez kéletti; ikkila kérub öre turghuzulghan bolup, yüzliri öyning ichige qaraytti.   
\m
\v 14 Sulayman yene kök renglik, sösün renglik, toq qizil we aq renglik yip toqulmiliridin we nepis kanaptin \add öyning ichidiki\add* perdisini yasatti, uning üstige kérublarni keshte qilip toqutti.   
\m
\v 15 Öyning aldigha yene égizliki ottuz besh gez kélidighan ikki tüwrük yasap qoydurdi; her tüwrükning béshining égizliki besh gez kéletti.  
\v 16 U yene (ichki kalamxanidikidek) marjansiman zenjir yasitip, tüwrük bashliri üstige ornatti; u yüz dane anar yasitip ularni zenjirlerge ornatti. \f □ \fr 3:16 \ft \+bd «kalamxana»\+bd* — «eng muqeddes jay»ning «kalamxana» dep atilishining sewebi, uningda Xuda Musa peyghemberge tapshurghan «ehde tash taxtiliri» (Xudaning kalami) sélin’ghan «ehde sanduqi» bar idi; we uning üstige belkim bezi waqtida, Bash kahin shu «eng muqeddes jay»gha kirgende, Xudaning bésharetliri ulargha kélishi mumkin idi.\f*  
\v 17 U bu ikki tüwrükni öyning aldigha, birsini ong teripide, birsini sol teripide turghuzdi; u ong tereptikisini Yaqin, sol tereptikisini Boaz dep atidi.\f □ \fr 3:17 \ft \+bd «Yaqin» ... «Boaz»\+bd* — «Yaqin» dégen söz «U mustehkemleydu» dégen menide; «Boaz» belkim «küch bilen» yaki «qudrette» dégen menide bolushi mumkin. Ikki tüwrükning menisi shu chaghda «U (Xuda) buni (muqeddes öyini) qudret bilen mustehkemleydu» dégenlik bolidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 4
\m
\v 1 Uzunluqi yigirme gez, kengliki yigirme gez, égizliki on gez kélidighan bir mis qurban’gah yasatti.  
\v 2 U mistin «déngiz» yasatti; uning shekli dügilek bolup, u girwikidin bu girwikigiche on gez kéletti; égizliki besh gez, aylanmisi ottuz gez idi. \f □ \fr 4:2 \ft \+bd «déngiz»\+bd* — kahinlar yuyunidighan chong bir dastur.\f*  
\v 3 «Déngiz»ning sirtqi asta qismi buqining shekli bilen chörüldürüp bézelgen bolup, buqilar herbir gezge ondin, ikki qatar qilinip, mis «déngiz» bilen teng quyup chiqilghanidi.  
\v 4 Mis «déngiz»ni on ikki mis buqa kötürüp turatti; uning üchi shimalgha, üchi gherbke, üchi jenubqa, üchi sherqqe qarap turatti. «déngiz» buqining dümbisige yatquzulghan bolup, buqilarning quyruqi ichi terepte idi.  
\v 5 Mis déngizning qélinliqi bir alqan bolup, chörisi chinining girwikidek niluper sheklide qilin’ghan, uninggha üch ming bat su patatti. \f □ \fr 4:5 \ft \+bd «üch ming bat su»\+bd* — üch ming bat mushu yerde belkim texminen 30000 litr bolsa kérek idi. Ibadetxanidiki sxémilarni körüng.\f*  
\v 6 U yene on «yuyush dési» yasitip, beshini mis déngizning ong teripige, beshini sol teripige qoyghuzdi; köydürme qurbanliqlargha ishlitidighan buyum-eswablirining hemmisi shu daslarda yuyulatti; «déngiz» bolsa kahinlarning yuyunushi üchün ishlitiletti.   
\m
\v 7 U yene belgilen’gen shekilde on altun chiraghdan yasitip muqeddes jayning ichige ornatti; uning beshini ong terepke, beshini sol terepke qoydurdi.  
\v 8 Yene on shire yasitip muqeddes jayning ichige qoyghuzdi; uning beshini ong terepke, beshini sol terepke qoyghuzdi. U yene yüz dane altun chine yasatti.   
\m
\v 9 U yene «kahinlar hoylisi», chong hoyla we chong hoylining derwazilirini yasatti we derwazilarning hemmisini mis bilen qaplatti.  
\v 10 U mis «déngiz»ni ibadetxanining ong teripige, yeni sherqiy jenub teripige qoyghuzdi.   
\m
\v 11 Huram yene qazan, kürek we qacha-quchilarni etküzdi. Huram shu teriqide Sulayman padishah üchün Xudaning öyining barliq qurulush xizmitini püttürdi, \f □ \fr 4:11 \ft \+bd «Huram»\+bd* — yeni Huram-abi. 2:13ni körüng.\f*  
\v 12 Yeni ikki tüwrük, ikki tüwrükning üstidiki apqursiman ikki bash we bu ikki bashni yépip turidighan ikki torni yasitip püttürdi.  
\v 13 Shu ikki tor üstige qaychilashturulghan töt yüz anarni yasatti; bir torda ikki qatar anar bolup, tüwrük üstidiki apqursiman ikki bashni yépip turatti.  
\v 14 U on das tegliki we das teglikige qoyulidighan on «yuyush dési»ni,  
\v 15 «mis déngiz» we uning astidiki on ikki mis buqini yasatquzdi.  
\v 16 Qazan, kürek, wilka-ilmekler, we munasiwetlik barliq eswablarni Huram-Abi Perwerdigarning öyini dep Sulayman padishahqa parqiraydighan mista yasitip berdi.  
\v 17 Padishah bularni Iordan tüzlenglikide, Sukkot bilen Zeredatah otturisida, \add shu yerdiki\add* séghiz layda qélip yasap, quydurup chiqti. \f □ \fr 4:17 \ft \+bd «Zeredatah»\+bd* — yaki «Zaretan» («1Pad.» 17:46ni körüng).\f*  
\v 18 Sulayman yasatquzghan bu eswablarning sani intayin köp idi; ketken misning éghirliqini ölchep bolmaytti.   
\m
\v 19 Sulayman yene Xudaning öyi ichidiki barliq eswablarni yasatti — yeni altun xushbuygahni, «teqdim nan» qoyulidighan shirelerni  
\v 20 we sap altunda qilin’ghan chiraghdanlar bilen chiraghlirini yasatquzdi; bu chiraghlar belgilime boyiche ichki «kalamxana» aldida yandurush üchün boldi. \f □ \fr 4:20 \ft \+bd «kalamxana»\+bd* — «eng muqeddes jay»ning yene bir atilishidur. 3:16diki izahatni körüng.\f*  
\v 21 U yene chiraghdanning gülliri, chiragh we pilik qaychilirining hemmisini altundin qildurdi (ular sap aldundin idi).  
\v 22 U yene péchaqlar, tawaqlar, piyale-qacha we küldanlarning hemmisini sap altundin qildurdi. U öyning ishiklirini, yeni ichidiki eng muqeddes jaygha kiridighan ichki qatlima ishikler we öyning «muqeddes jay»ining tashqiriqi ishiklirini altundin qildurdi.\f □ \fr 4:22 \ft \+bd «péchaqlar»\+bd* — yaki «pilik qaychiliri» yaki «laxshigirlar». \+bd «U öyning ishiklirini, yeni ichidiki eng muqeddes jaygha kiridighan ichki qatlima ishikler ... altundin qildurdi»\+bd* — bashqa birxil terjimisi «U öyning ishikliri, yeni eng muqeddes jayning ichige kiridighan qatlima ishikler we öyning «muqeddes jay»ining tashqiriqi ishiklirining turum-ülgüjeklirini altundin qildurdi».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 5
\m
\v 1 Shuning bilen Sulayman Perwerdigarning öyi üchün qilidighan barliq qurulushlar tamam bolghanda, u atisi Dawut \add Xudagha\add* atap béghishlighan nersilerni (yeni kümüsh, altun we hemme bashqa buyumlarni) élip kélip, Perwerdigarning öyining xezinilirige qoydurdi.   
\b  
\m  
\s1 Sulayman ehde sanduqini ibadetxanigha élip kiridu  
\r 1Pad. 8:1-66  
\m
\v 2 Shu chaghda Sulayman Perwerdigarning ehde sanduqini «Dawut shehiri»din, yeni Ziondin yötkep kélish üchün Israil aqsaqallirini, qebile beglirini we Israil jemetlirining beglirini Yérusalémgha yighilishqa chaqirdi.  
\v 3 Buning üchün Israilning hemme ademliri Étanim éyida, yeni yettinchi ayda, békitilgen héytta padishahning qéshigha yighildi \f □ \fr 5:3 \ft \+bd «yettinchi ayda békitilgen héyt»\+bd* — bu héyt «kepiler héyti» (yene «chédir héyti» yaki «méwe hosul héyti»mu dep atilatti), 7-ayning 15-22 künliride ötküzülidu («Law.» 23:34). Israilning erliri uninggha Yérusalémda qatnishishi lazim idi.\f*  
\v 4 Israilning hemme aqsaqalliri yétip kelgende Lawiylar ehde sanduqini kötürüp \add mangdi\add*.  
\v 5 Ular ehde sanduqini, jamaet chédiri bilen uning ichidiki barliq muqeddes buyumlarni kötürüp élip chiqti. Kahinlar bolghan Lawiylar mushularni élip chiqti.\f □ \fr 5:5 \ft \+bd «jamaet chédiri»\+bd* — yaki «jamaet yighilidighan chédir», yeni «ibadet chédiri».\f*   
\m
\v 6 Sulayman padishah we barliq Israil jamaiti ehde sanduqining aldida méngip, köplikidin sanini élip bolmaydighan san-sanaqsiz qoy bilen kalini qurbanliq qiliwatatti.  
\v 7 Kahinlar Perwerdigarning ehde sanduqini öz jayigha, ibadetxanining ichki «kalamxana»sigha, yeni eng muqeddes jaygha élip kirip kérublarning qanatlirining astigha qoydi. \f □ \fr 5:7 \ft \+bd «kalamxana»\+bd* — «eng muqeddes jay»ning yene bir atilishidur. 3:16diki izahatni körüng.\f*  
\v 8 Kérublarning yéyilip turghan qaniti ehde sanduqining orni üstide bolghachqa, ehde sanduqi bilen uni kötürüp turidighan baldaqlarni yépip turatti.  
\v 9 Bu baldaqlar sanduqning tutquchliridin nahayiti uzun chiqip turghachqa, kalamxanining aldida turup ehde sanduqining yénidiki ikki baldaqning uchlirini körgili bolatti, biraq öyning sirtida ularni körgili bolmaytti; bu baldaqlar taki bügün’ge qeder shu yerde turmaqta. \f □ \fr 5:9 \ft \+bd «bügün’ge qeder...»\+bd* — bu ibare shuni ispatlayduki, «Tarix-tezkire»ning xatirilirining köpinchisi ibadetxana téxi öz jayida turghan waqtida, sürgün bolushtin ilgiri yézilghan (36-bab, 11-23-ayetlerni belkim kéyinki bir xatirichi qoshup yazghan).\f*  
\v 10 Ehde sanduqining ichide Musa peyghember Horeb téghida turghanda ichige salghan ikki taxtaydin bashqa héchnerse yoq idi (Israillar Misir zéminidin chiqqandin kéyin Perwerdigar ular bilen Horebde ehde tüzgenidi).\f □ \fr 5:10 \ft \+bd «Horeb téghi» \+bd* — Sinay téghining bashqa bir ismidur.\f*   
\m
\v 11 Kahinlar muqeddes jaydin chiqishti (shu yerde hazir bolghan barliq kahinlar, öz nöwitige qarimay özlirini Xudagha atap pakizlighanidi; \f □ \fr 5:11 \ft \+bd «Kahinlar... özlirini Xudagha atap pakizlighanidi»\+bd* — mushu «pakizlash» Tewrattiki taharet belgilimilerge emel qilishtin ibaret idi (mesilen, «Law.» 21-bab, 22:1-9ni körüng).\f*  
\v 12 neghme-nawachi barliq Lawiylar, jümlidin Asaf, Héman, Yedutun we ularning oghulliri hem qérindashliri chekmen tonlirini kiyiship, qurban’gahning sherqide turup chang, tembur we chiltarlar chélishiwatqanidi; ular bilen bille kanay chéliwatqan yene bir yüz yigirme kahin bar idi)  
\v 13 we shundaq bolduki, kanaychilar bilen neghme-nawachilar hemmisi birdek chélip, bir awaz bilen Perwerdigargha teshekkür-hemdusana éytiwatqanda, yeni kanaylar, janglar we herxil sazlarni chélip, yuqiri awaz bilen «Perwerdigar méhribandur, özgermes muhebbiti ebedil’ebedgichidur» dep Perwerdigarni medhiyelewatqanda — shu haman ibadetxana, yeni Perwerdigarning öyi bir bulut bilen tolduruldi;  
\v 14 kahinlar eshu bulut tüpeylidin wezipilirini ötüshke turalmaytti, chünki Perwerdigarning julasi Xudaning öyini toldurghanidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 6
\m
\v 1 Bu peytte Sulayman: — Perwerdigar tum qarangghuluq ichide turimen, dep éytqanidi;  
\v 2 Lékin, \add i Perwerdigar\add*, men Séning üchün bir heywetlik makan bolsun dep, Sen menggü turidighan bir öyni yasidim, dédi.\f □ \fr 6:2 \ft \+bd «heywetlik makan»\+bd* — yene birxil terjimisi «turalghu-makan».\f*   
\m
\v 3 Andin padishah burulup barliq Israil jamaitige bext tilidi; Israilning barliq jamaiti uning aldida turatti.  
\v 4 U mundaq dédi: — Israilning Xudasi Perwerdigargha teshekkür-medhiye bolghay! U Öz aghzi bilen atam Dawutqa wede qilghanidi we Öz qoli bilen uni emelge ashurdi. U eslide Dawutqa: —   
\m
\v 5 «Men Öz xelqim Israilni Misir zéminidin élip chiqqan kündin buyan namim üchün bu yerde bir öy salay dep Israilning herqaysi qebililirining sheherliridin héchqaysisini tallimidim, yaki xelqim Israilgha hökümran bolushqa héchqaysi ademni tallimidim;  
\v 6 halbuki, Men namim shu yerde bolsun dep Yérusalémni tallidim we xelqim bolghan Israilgha hökümranliq qilsun dep Dawutni tallidim» dégenidi.   
\m
\v 7 Emdi atam Dawutning Israilning Xudasi Perwerdigarning namigha atap bir öy sélish arzu-niyiti bar idi.  
\v 8 Biraq Perwerdigar atam Dawutqa: «Könglüngde Méning namimgha bir öy yasashqa qilghan niyiting yaxshidur;  
\v 9 emma shu öyni sen yasimaysen, belki pushtungdin bolidighan oghlung, u Méning namimgha atap shu öyni salidu», dégenidi.   
\m
\v 10 Mana emdi Perwerdigar Öz sözige emel qildi. Men Perwerdigar wede qilghinidek, atamning ornini bésip, Israilning textige olturdum; Israilning Xudasi Perwerdigarning namigha atap bu öyni saldim.  
\v 11 Men bu öyde ehde sanduqini qoydum; ehde sanduqi ichide Perwerdigarning Israillar bilen tüzgen ehde \add taxtiliri\add* bardur» dédi.   
\b  
\m  
\s1 Sulayman Israil üchün dua qilidu  
\m
\v 12 Andin Sulayman Israilning barliq jamaitige yüzlinip, Perwerdigarning qurban’gahining aldida turup qollirini kötürüp: —  
\v 13 (chünki baya Sulayman mistin uzunluqi besh gez, kengliki besh gez, égizliki üch gez kélidighan bir peshtaq yasitip, tashqiriqi hoylining otturisigha jaylashturghanidi. U ene shu peshtaq üstige chiqip turup, pütkül Israil jamaiti aldida yükünüp olturup, asman’gha qarap ghulichini yayghanidi)  
\v 14 — u mundaq dua qildi: — I Israilning Xudasi Perwerdigar! Ne asmanda ne zéminda Sendek Xuda yoqtur; Séning aldingda pütün qelbi bilen mangidighan Öz qulliring üchün ehdengde turup özgermes muhebbitingni körsitisen.  
\v 15 Chünki Sen Öz qulung atam Dawutqa bergen wedide turdung; Sen Öz aghzing bilen éytqan sözüngni mana bügünkidek Öz qolung bilen wujudqa chiqarding.  
\v 16 Emdi hazir, i Israilning Xudasi Perwerdigar, Öz qulung atam Dawutqa: — «Eger séning ewladliring öz yollirigha segek bolup sen Méning aldimda mangghandek, qanunumgha emel qilip mangsila, sanga ewladingdin Israilning textide olturidighan bir zat kem bolmaydu» dep bergen wedengde turghaysen.  
\v 17 Emdi hazir, i Israilning Xudasi, Sen qulung Dawutqa éytqan sözliring emelge ashurulghay, dep ötünimen!   
\m
\v 18 Lékin Xuda Özi rastla yer yüzide insanlar bilen makan qilamdu? Mana, asmanlar bilen asmanlarning asmini Séni sighduralmaydighan yerde, men yasighan bu öy qandaqmu Séning makaning bolalisun?!  
\v 19 Lékin i Perwerdigar Xudayim, qulungning dua we iltijasigha qulaq sélip, qulungning Sanga kötürgen nidasi we tilikini anglighaysen.  
\v 20 Shuning bilen Öz közliringni kéche-kündüz bu öyge, yeni Sen: «Méning namimni u yerde ayan qilimen» dep éytqan jaygha kéche-kündüz tikkeysen; Öz qulungning u jaygha qarap qilghan duasigha qulaq salghaysen. \f □ \fr 6:20 \ft \+bd «Öz qulungning u jaygha qarap qilghan duasi»\+bd* — yaki bolmisa: «öz qulungning u jay toghrisidiki duasi...»\f*  
\v 21 Qulung we xelqing Israil bu jaygha qarap dua qilghan chaghda, ularning iltijalirigha qulaq sélip, Öz makaning qilghan asmanlardin turup anglighaysen, anglighiningda ularni kechürgeysen.   
\m
\v 22 Eger birsi öz qoshnisigha gunah qilsa we shundaqla ishning rast-yalghanliqini békitish üchün qesem ichküzülse, bu qesem bu öydiki qurban’gahingning aldigha kelse, \f □ \fr 6:22 \ft \+bd «Eger... ishning rast-yalghanliqini békitish üchün qesem ichküzülse...»\+bd* — bundaq qesem toghruluq «Chöl.» 11:5-31ni körüng. «Qesem bu öydiki qurban’gahning aldigha kelse...» mumkinchiliki barki, Israilda mushundaq qesemlerni ichish üchün qurban’gahning aldigha kélish kérek emes idi, peqet: «Xudaning qurban’gahi aldida qesem qilimenki...» dégendek sözler éytilghan bolsa «neq qurban’gah aldida turghandek» hésablinatti.\f*  
\v 23 Sen qesemni asmanda turup anglap, amal qilip Öz bendiliring otturisida höküm chiqarghaysen; gunahi bar ademning gunahini özige qayturup, öz yolini öz béshigha yandurup, gunahsiz ademni aqlap öz adilliqigha qarap uninggha heqqini bergeysen.   
\m
\v 24 Öz xelqing Israil Séning aldingda gunah qilghini üchün düshmendin yéngilse, yamanliqidin qaytip bu öyde turup, namingni étirap qilip sanga dua bilen iltija qilsa,  
\v 25 Sen asmanda anglap, Öz xelqing Israilning gunahini kechürüp, ularni Sen ata-bowilirigha we özlirige teqdim qilghan zémin’gha qayturup kelgeysen.   
\m
\v 26 Ular Sanga gunah qilghini üchün asman étilip yamghur yaghmaydighan qiliwétilgen bolsa, lékin ular bu jaygha qarap Sanga dua qilip namingni étirap qilip, Séning ularni qiyinchiliqqa salghining tüpeylidin öz gunahidin yénip towa qilsa,  
\v 27 Sen asmanda turup qulaq sélip, qulliringning we xelqing Israilning gunahini kechürgeysen; chünki Sen ulargha méngish kérek bolghan yaxshi yolni ögitisen we Öz xelqingge miras qilip bergen zéminning üstige yamghur yaghdurisen!   
\m
\v 28 Eger zéminda acharchiliq ya waba bolsa, ya ziraetler dan almisa ya hal chüshse ya uni chéketkiler yaki chéketke lichinkiliri bésiwalsa, ya düshmenler ularning zémindiki sheherlirining qowuqlirigha hujum qilip qorshiwalsa, ya herqandaq apet ya késellik bolsa,  
\v 29 undaqta barliq xelqing Israil bolsun, herqandaq kishi bolsun, özige kelgen apetni we öz derdini bilip, qollirini bu öyge sunup, meyli qandaq dua yaki iltija qilsun,  
\v 30 emdi Sen turuwatqan makaning asmanda turup anglap, kechürüm qilghaysen, Sen herbir ademning qelbini bilgechke, özining yollirini özige yandurghaysen (chünki Senla, peqet Senla hemme insan balilirining qelblirini bilgüchidursen);  
\v 31 shundaq qilip, ular Sen ata-bowilirimizgha teqdim qilghan zéminda olturup ömrining hemme künliride Sendin qorqup yolliringda mangidighan bolidu.   
\m
\v 32 Öz xelqing Israildin bolmighan, Séning ulugh naming, qudretlik qolung we sozghan biliking tüpeylidin yiraq-yiraqlardin kelgen musapir bolsa, u kélip bu öy terepke qarap dua qilsa,  
\v 33 Sen turuwatqan makaning bolghan asmanlarda uninggha qulaq sélip, u musapir Sanga nida qilip tiliginining hemmisige muwapiq qilghaysen; shuning bilen yer yüzidiki barliq eller namingni tonup yétip, Öz xelqing Israildek Sendin qorqidighan bolup, men yasighan bu öyning Séning naming bilen atalghinini bilidu. \f □ \fr 6:33 \ft \+bd «bu öyning Séning naming bilen atalghini»\+bd* — bu ibare Xudaning ibadetxanisi toghruluq «bu öy Méningkidur» we «bu öyde Méning kim ikenlikim ayan qilinidu» dégendek ikki meqsitini körsitidu.\f*   
\m
\v 34 Eger Séning xelqing Séning tapshuruqung bilen düshmini bilen jeng qilishqa chiqqanda, Sen tallighan bu sheherge, shundaqla men naminggha atap yasighan bu öy terepke qarap Sen Perwerdigargha dua qilsa,  
\v 35 Sen asmanlarda turup ularning duasi bilen iltijasigha qulaq sélip, ularni nusretke érishtürgeysen.   
\m
\v 36 Eger ular Sanga gunah sadir qilghan bolsa (chünki gunah qilmaydighan héchkishi yoqtur) Sen ulargha ghezeplinip, ularni düshmenlirining qoligha tapshurghan bolsang, bular ularni yiraq-yéqin’gha, öz zéminigha sürgün qilip élip barghan bolsa,  
\v 37 lékin ular sürgün qilin’ghan yurtta es-hoshini tépip towa qilip, özi sürgün bolghan yurtta Sanga: — Biz gunah qilip, qebihlikke bérilip Sendin yüz örüp kettuq, dep yélinsa,  
\v 38 — eger ularni sürgün qilghanlarning zéminida pütün qelbi we pütün jénidin Séning teripingge yénip, Sen ularning ata-bowilirigha teqdim qilghan zémin’gha, Sen tallighan sheher terepke we men naminggha atap yasighan bu öy terepke yüzini qilip dua qilsa,  
\v 39 Sen turuwatqan makaning bolghan asmanlarda turup ularning duasi we iltijalirini anglap ular üchün höküm chiqirip, Öz xelqingning Sanga sadir qilghan gunahini kechürüm qilghaysen;  
\v 40 emdi i Xudayim, Sendin ötünimen, bu yerde qilghan dualargha közüng ochuq, quliqing ding bolghay!   
\m
\v 41 Emdi ornungdin turghin, i Perwerdigar Xuda,  
\m Sen qudritingning ipadisi bolghan ehde sanduqung bilen,  
\m Öz aramgahinggha kirgeysen!  
\m Kahinliring heqqaniyliq bilen kiydürülsun,  
\m Mömin bendiliring yaxshiliqingdin shadlansun!   
\m
\v 42 I Perwerdigar Xuda, Özüng mesih qilghiningning yüzini yandurmighaysen;  
\m Qulung Dawutqa körsetken özgermes muhebbitingni ésingde tutqaysen!».\f □ \fr 6:42 \ft \+bd «Özüng mesih qilghining»\+bd* — bu, belkim Dawutning ewladi bolghan Sulayman padishahning özi üchün qilghan duasi. Xudaning «mesih qilghini» toghruluq «Zebur» 2-küy we izahatlarni körüng. \+bd «qulung Dawutqa körsetken özgermes muhebbiting»\+bd* — shübhisizki, bu ibare Xudaning Dawutqa qilghan barliq wedilirini öz ichige alidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 7
\s1 Sulayman ibadetxanini Xudagha béghishlaydu  
\m
\v 1 Sulayman duasini tügitishigila, asmandin ot chüshüp köydürme qurbanliq hemde bashqa qurbanliqlarni qoymay köydürüwetti; Perwerdigarning shan-sheripi öyni toldurdi.  
\v 2 Perwerdigarning shan-sheripi öyni tolduruwetkechke, kahinlar Perwerdigarning öyige kirelmidi.  
\v 3 Ot chüshkenlikini we Perwerdigarning shan-sheripi öyning üstide toxtighanliqini körüp, Israillarning hemmisi tash yatquzulghan meydanda yükünüp bash urup: «Perwerdigar méhribandur, Uning özgermes muhebbiti menggügiche turidu!» dep Perwerdigargha ibadet qilip teshekkür-medhiye oqushti.  
\v 4 Padishah we pütkül xelq Perwerdigarning aldida qurbanliqlirini sundi.  
\v 5 Sulayman padishah yigirme ikki ming kala, bir yüz yigirme ming qoyni qurbanliq qilip sundi. Shundaq qilip padishah we pütkül xelq Xudaning öyini \add Xudagha\add* béghishlidi.  
\v 6 Kahinlar we shundaqla Perwerdigargha atighan sazlarni tutqan Lawiylar öz orunlirida turatti (padishah Dawut bu sazlarni Perwerdigarning medhiyiside ishletkili yasighanidi, \add u Perwerdigargha\add*: «Uning özgermes muhebbiti ebedgichidur» dep medhiye oqughinida ularni ishlitetti); kahinlar Lawiylarning udulida turup kanay chélishatti; Israillarning hemmisi shu yerde öre turushqanidi.   
\m
\v 7 Sulayman Perwerdigarning öyining aldidiki hoylisining otturisini ayrip muqeddes qilip, u yerde köydürme qurbanliqlar we inaqliq qurbanliqilirining yaghlirini sundi; chünki Sulayman yasatqan mis qurban’gah köydürme qurbanliqlar, ash hediyiliri we qurbanliqlarning yaghlirini qobul qilishqa kichik keldi.  
\v 8 Shuning bilen u waqitta Sulayman we uning bilen bolghan pütün Israil, yeni Xamat rayonigha kirish éghizidin tartip Misir éqinighiche hemme yerlerdin kelgen zor bir jamaet héyt ötküzdi. \f □ \fr 7:8 \ft \+bd «Xamat rayonigha kirish éghizidin tartip...»\+bd* — yaki «Libo-Xamattin tartip...».\f*  
\v 9 Sekkizinchi küni ular tentenilik bir ibadet yighilishi ötküzdi; ular yette kün qurban’gahni Xudagha atap béghishlighanidi andin ular yene yette kün héyt ötküzdi. \f □ \fr 7:9 \ft \+bd «... Yene yette kün héyt ötküzdi»\+bd* — «kepiler héyti» békitilgen waqit yette kün idi. Israillar mushu waqitqa yene yette kün qoshti.\f*  
\v 10 Yettinchi ayning yigirme üchinchi küni padishah xelqni öz öy-chédirlirige qayturdi; ular Perwerdigarning Dawutqa, Sulayman’gha we Öz xelqi Israilgha qilghan yaxshiliqliri üchün qelbide shad-xuram bolup qaytip ketti.   
\b  
\m
\v 11 Shundaq qilip Sulayman Perwerdigarning öyini we padishahning ordisini yasap püttürdi. Sulaymanning könglige Perwerdigarning öyide we özining ordisida néme qilish kelgen bolsa, shu ishlarning hemmisi ongushluq pütti.\f □ \fr 7:11 \ft \+bd «orda»\+bd* — bu ayette «öy» dégen söz bilen ipadilinidu.\f*   
\b  
\m  
\s1 Perwerdigar Sulayman’gha wede hem agah béridu  
\r 1Pad. 9:1-9  
\m
\v 12 Andin Perwerdigar kéchide Sulayman’gha ayan bolup uninggha: «Men séning duayingni anglidim we Özümgimu bu jayni «qurbanliq öyi» bolushqa tallidim.  
\v 13 Eger Men asmanni yamghur yaghmaydighan qilip étiwetsem yaki chéketkilerge zémindiki mehsulatlarni yep tashlashni buyrusam we yaki xelqim arisigha waba tarqitiwetsem,  
\v 14 \add shu chaghda\add* namim bilen atalghan bu xelqim özini kemter tutup, dua qilip yüzümni izlep, rezil yolliridin yansa, Men asmanda turup anglap, ularning gunahini kechürimen we zéminini saqaytimen. \f □ \fr 7:14 \ft \+bd ...\+bd*\+bdit ularning\+bdit* zéminini saqaytimen — mushu dégenlik Xudaning qehetchilik, chéketkiler we wabalar yetküzgen ziyanni eslige keltürüshini körsitidu.\f*  
\v 15 Emdi bu yerde qilin’ghan dualargha Méning közlirim ochuq we qulaqlirim ding bolidu.  
\v 16 Men emdi namim menggü bu yerde ayan qilinsun dep bu öyni tallap, uni Özümge muqeddes qildim; közümmu, qelbimmu hemishe shu yerde bolidu.   
\m
\v 17 Sen bolsang, atang Dawutning aldimda mangghinidek senmu sanga buyrughinimning hemmisige muwapiq emel qilish üchün belgilimilirim we hökümlirimni tutup aldimda mangsang,  
\v 18 Men emdi atang Dawutqa: «Israilning textide sanga ewladingdin olturushqa bir zat kem bolmaydu» dep ehde qilghinimdek, Men séning padishahliq textingni Israilning üstide mehkem qilimen.  
\v 19 Biraq eger siler Méningdin yüz örüp, Men silerning aldinglarda jakarlighan belgilimilirim we emrlirimni tashlap, bashqa ilahlarning qulluqigha kirip choqunsanglar,  
\v 20 shu chaghda Men Israilni ulargha teqdim qilghan zéminidin yulup tashlaymen; we Öz namimni körsitishke Özümge muqeddes qilghan bu öyni nezirimdin tashlaymen we Israilni hemme xelqler arisida söz-chöchek we tapa-tenining obyékti qilimen;  
\v 21 bu öy gerche hazir ulugh bolsimu, shu zamanda uningdin ötkenlerning hemmisi qattiq heyran qiliship: «Perwerdigar bu zémin’gha we bu öyge némishqa shundaq qilghandu?» dep soraydu. \f □ \fr 7:21 \ft \+bd «bu öy gerche hazir ulugh bolsimu...»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «bu öy bir xarabe bolidu,...»\f*  
\v 22 Kishiler: — Chünki \add zémindiki xelqler\add* ata-bowilirining Xudasi, yeni ularni Misir zéminidin chiqarghan Perwerdigarni tashlap, özlirini bashqa ilarhlargha baghlap, ulargha sejde qilip qulluqida bolghanliqi üchün, U bu pütkül külpetni ularning béshigha chüshürüptu, dep jawab béridu.   
\b  
\b  
\m  
\c 8
\s1 Qurulushlar we soda-sétiqlar  
\r 1Pad. 9:10-28  
\m
\v 1 Shundaq boldiki, yigirme yil ötüp, Sulayman Perwerdigarning öyi bilen padishahning öyini yasap bolghandin kéyin,  
\v 2 u Hiram özige sowgha qilghan sheherlerni qaytidin qurup chiqti; Israillar shu yerde olturaqlashti.\f □ \fr 8:2 \ft \+bd «Hiram»\+bd* — yaki «Huram», yeni Turning padishahi.\f*   
\m
\v 3 Sulayman Xamat-Zobah shehirige bérip uni ishghal qildi.   
\m
\v 4 U yene chöldiki Tadmorni we özining Xamatta qurghan barliq xezine sheherlirini yene ongshitip qurdi.  
\v 5 U yene Üstünki Beyt-Horon bilen Astinqi Beyt-Horonni sépil, baldaqliq qowuqliri bolghan qorghanliq sheherlerge aylandurdi;  
\v 6 Baalatni, shundaqla özige xas hemme xezine sheherlirini, «jeng harwisi sheherliri»ni, atliqlarni orunlashturghan sheherlerni we Yérusalémda, Liwanda we özi soraydighan barliq zéminda xalighinini bina qildi.   
\m
\v 7 Israildin bolmighan Hittiylar, Amoriylar, Perizziyler, Hiwiylar we Yebusiylardin \add Israil\add* zéminida qélip qalghanlarning hemmisini bolsa,  
\v 8 Sulayman bularni, yeni Israillar pütünley yoqatmighan ellerning qalghan ewladlirini qulluq hashagha tutti. Ular bügünki kün’giche shundaq bolup keldi. \f □ \fr 8:8 \ft \+bd «Israillar pütünley yoqatmighan eller...»\+bd* — bu weqeler Yeshua peyghember zamanida bolghan. Tewrattiki «Yeshua»ni körüng. Mushu hasharchilar 13:5-16de xatirilen’genlerdin bashqa hasharchilar bolsa kérek idi. \+bd «ular bügünki kün’giche shundaq bolup keldi»\+bd* — bu söz Israillar téxi öz wetinide turghan waqtida xatirilen’gen, elwette.\f*  
\v 9 Lékin Israillardin Sulayman öz ishliri üchün héchkimni qul qilmay, belki ularni leshker, hökümdar-emeldar, harwa bilen atliqlarning serdarliri qildi.  
\v 10 Bulardin padishah Sulaymanning ishligüchilerning üstige qoyghan chong nazaretchiliri bolup, ikki yüz ellik idi.\f □ \fr 8:10 \ft \+bd «chong nazaretchiliri... Ikki yüz ellikIdi»\+bd* — «1Pad.» 9:23de bu san besh yüz ellik déyilidu. Belki bu sanlar bashqa-bashqa waqittiki ehwallarni körsitishi mumkin.\f*   
\m
\v 11 Sulayman Pirewnning qizini «Dawutning shehiri»din özi uninggha saldurghan ordigha ekeltürdi; chünki u: «Ayalimning Israil padishahi Dawutning ordisida turushi muwapiq emes; chünki Perwerdigarning ehde sanduqi barghanliki jaylarning hemmisi muqeddestur», — dédi. \f □ \fr 8:11 \ft \+bd «Sulayman Pirewnning qizini ... özi uninggha saldurghan ordigha ekeltürdi; chünki u: «Ayalimning Israil padishahi Dawutning ordisida turushi muwapiq emes»\+bd* — uning shundaq orunlashturushining sewebi, Pirewnning qizi Yehudiy bolmighachqa we belkim Perwerdigardin qorqmighanliqi üchün idi.\f*   
\m
\v 12 Sulayman bu chaghda Perwerdigarning qurban’gahida, yeni \add muqeddes jayning\add* aywanining aldigha saldurghan qurban’gahta Perwerdigargha atap köydürme qurbanliq teqdim qilatti;  
\v 13 — yeni Musa peyghemberning tapshuruqi boyiche, her küni, shabat künliride, ayning birinchi künliride we her yilda üch qétim ötküzülidighan alahide héyt künliride — «pétir nan héyti», «heptiler héyti» we «kepiler héyti»diki künlerde békitilgen burchluq qurbanliqlarni qilatti. \f □ \fr 8:13 \ft \+bd «pétir nan héyti»\+bd* — yene «ötüp kétish héyti» yaki «pasxa héyti» dep atilidu. Emeliyette «ötüp kétish héyti» «pétir nan héyti»ning birinchi künidila ötküzülidu. \+bd «kepiler héyti»\+bd* — «heptiler héyti» — yeni «deslepki hosul héyti» dep atilidu.\f*  
\v 14 Sulayman yene atisi Dawutning belgilep bergini boyiche kahinlarning xizmetlirining we Lawiylarning burchlirining ada qilinishi üchün nöwet-guruppilarni békitti; Lawiylarning her küni medhiye oqush we kahinlarning aldida xizmetlerni ada qilish burchi bar idi. Sulayman yene derwaziwenlerni nöwiti boyiche her derwazining xizmitini qilishqa békitti; chünki Xudaning adimi Dawutning buyruqi shundaq idi.  
\v 15 \add Kahin-lawiylar\add* padishahning kahinlargha we Lawiylargha buyrughanliridin, meyli qandaq ish bolsun yaki xezinilerge dair ish bolsun héch bash tartmaytti.   
\m
\v 16 Perwerdigarning öyini sélishta, öy uli sélin’ghan kündin tartip pütküche Sulaymanning barliq qurulush ishliri puxta tamamlandi. Shundaq qilip Perwerdigarning öyi pütti.   
\m
\v 17 Andin Sulayman Édom zéminida \add Qizil\add* déngiz boyidiki Ezion-Geberge we Élatqa qarap mangdi.  
\v 18 Huram \add padishah\add* öz xizmetkarliri arqiliq kémiler we déngiz yollirigha pishshiq ademlirini Sulaymanning yénigha ewetti. Ular Sulaymanning xizmetkarliri bilen bille Ofirgha bérip, u yerdin töt yüz ellik talant altun élip, uni padishah Sulaymanning qéshigha yetküzüp keldi. \f □ \fr 8:18 \ft \+bd «töt yüz ellik talant altun»\+bd* — 450 talant belkim 15 tonna idi. \+bd «Huram öz xizmetkarliri arqiliq kémiler we déngiz yollirigha pishshiq ademlirini Sulaymanning yénigha ewetti. Ular ... Ofirgha bérip, u yerdin ... altun élip, uni padishah Sulaymanning qéshigha yetküzüp keldi»\+bd* — Huramning kémiliri belkim yuqirida 17-ayette tilgha élin’ghan Ezion-Geber we Élat dégen portlargha bérip-kéletti.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 9
\s1 Shébaning ayal padishahi danaliqni izdep kélidu  
\r 1Pad. 10:1-3  
\m
\v 1 Shébaning ayal padishahi bolsa Sulaymanning dangq-shöhritini anglap, uni qiyin chigish-soallar bilen sinighili Yérusalémgha keldi. U xushbuy buyumlar, intayin tola altun we yaqut-göherler artilghan tögilerni élip, chong debdebe bilen keldi. Sulaymanning qéshigha kelgende öz könglige pükken hemme ish toghruluq uning bilen sözleshti.  
\v 2 Sulayman uning hemme sorighanlirigha jawab berdi. Héchnéme Sulayman’gha qarangghu emes idi, belki hemmiside uninggha jawab berdi.   
\m
\v 3 Shébaning ayal padishahi Sulaymanning danaliqigha, yasighan orda-saraygha,  
\v 4 dastixandiki taamlargha, emeldarlarning qatar-qatar olturushlirigha, xizmetkarlirining qatar-qatar turushlirigha, ularning kiygen kiyimlirige, uning saqiyliri we ularning kiygen kiyimlirige we uning Perwerdigarning öyide atap sun’ghan köydürme qurbanliqlirigha qarap, üni ichige chüshüp ketti.\f □ \fr 9:4 \ft \+bd «üni ichige chüshüp ketti»\+bd* — ibraniy tilida «uningda roh qalmidi». Démek, intayin heyran qaldi.\f*   
\m
\v 5 U padishahqa: — Men öz yurtumda silining ishliri we danaliqliri toghrisida anglighan xewer rast iken;  
\v 6 emma men kélip öz közlirim bilen körmigüche bu sözlerge ishenmigenidim; we mana, men hetta yériminimu anglimighan ikenmen; silining danaliqliri bilen beriket-bayashatliqliri men anglighan xewerdin ziyade iken.  
\v 7 Silining ademliri némidégen bextlik-he! Hemishe silining aldilirida turup danaliqlirini anglaydighan bu xizmetkarliri neqeder bextliktur!  
\v 8 Silidin söyün’gen, silini özi üchün Israilning textige olturghuzghan Perwerdigar Xudaliri mubarektur! Xudaliri Israilgha baghlighan muhebbiti üchün, ularni menggü mezmut tursun dep U silini toghra höküm we adalet sürgili ular üstige padishah qildi, dédi.   
\m
\v 9 U padishahqa bir yüz yigirme talant altun, intayin köp xushbuy buyumlar we yaqut-göherlerni sowgha qildi. Shébaning ayal padishahi Sulayman padishahqa sun’ghan shunche zor miqdardiki xushbuy buyumlar shuningdin kéyin héch körün’gen emes  
\v 10 (Ofirdin altunlarni epkélidighan Huramning xizmetkarliri we Sulaymanning xizmetkarliri yene intayin zor miqdardiki sendel yaghichini we yaqut-göherlernimu élip keldi.  
\v 11 Padishah sendel yaghichidin Perwerdigarning öyi üchün we padishahning ordisi üchün pelempeyler yasap hem neghme-nawachilar üchün chiltarlar we sazlarni shuningdin yasatti. Shundaq ésil sendel yaghichi Yehuda zéminida bu waqitqiche héch körülüp baqmighanidi). \f □ \fr 9:11 \ft \+bd «shundaq ésil sendel yaghichi»\+bd* — yaki «undaq sazlar».\f*  
\v 12 Sulayman padishah Shébaning ayal padishahigha uning özige qilghan sowghiliridin ashurup sowgha tutti, ayal padishahning köngli tartqan hemmini — néme sorisa, shuni berdi; andin u xizmetkarliri bilen yolgha chiqip öz yurtigha qaytip ketti.   
\b  
\m  
\s1 Sulaymanning bayliqliri  
\r 1Pad. 10:14-29  
\m
\v 13 Sulayman’gha her yili keltürülgen altunning özi alte yüz atmish alte talant idi. \f □ \fr 9:13 \ft \+bd «alte yüz atmish alte talant»\+bd* — 666 talant, 22 tonna.\f*  
\v 14 Bu kirimdin bashqa, oqetchi-tijaretchiler, barliq ereb padishahlar we öz zéminidiki emeldarlarmu altun-kümüshlerni élip Sulayman’gha tapshuratti.   
\m
\v 15 Sulayman padishah ikki yüz chong siparni soqturdi we her sipargha alte yüz shekel altun ketti . \f □ \fr 9:15 \ft \+bd «alte yüz shekel»\+bd* — 600 shekel belkim 7 kilogramgha yéqin.\f*  
\v 16 Shundaqla üch yüz qalqanni yapilaqlan’ghan altundin yasidi; herbir qalqanni yasashqa üch yüz shekel altun ishlitildi; padishah ularni «Liwan ormini sariyi»gha ésip qoydi.\f □ \fr 9:16 \ft \+bd «üch yüz shekel»\+bd* — 300 shekel belkim 3.5 kilogramgha yéqin. \+bd «Liwan ormini sariyi»\+bd* — Sulaymanning ordisining «Liwan ormini sariyi» dep atilishining sewebi uning qurulushida Liwandin keltürülgen chirayliq kédir yaghachlirini köp ishletkenliktin bolghanidi. Orda ichide «kédir yaghichi tüwrükidin töt qatar» bolghini üchün «ormandek» körün’gen bolsa kérek.\f*   
\m
\v 17 Padishah pil chishliridin chong bir text yasap, uni sap altun bilen qaplatti.  
\v 18 Textning alte qewetlik pelempiyi bar idi, uning bir altun putperisi text bilen tutiship turatti; orunduqning ikki yénida tayan’ghuchisi bar idi, herbir tayan’ghuchning yénida birdin öre turghan shirning heykili bar idi.  
\v 19 Alte qewetlik pelempeyning üstide, ong we sol teripide öre turghan on ikki shirning heykili bolup, herbir basquchning ong-sol teripide birdin bar idi; bashqa héchqandaq elde uninggha oxshash yasalghini yoq idi.   
\m
\v 20 Sulayman padishahning barliq jam-piyaliliri altundin yasalghan; «Liwan ormini Sarayi»diki barliq qacha-quchilar tawlan’ghan altundin yasalghan; Sulaymanning künliride kümüsh héchnéme hésablinatti.  
\v 21 Chünki padishahning kémiliri Huramning xizmetkarliri bilen bille Tarshishqa bérip turatti; «Tarshish kéme»ler her üch yilda bir qétim kélip altun-kümüsh, pil chishliri, maymunlar we tozlarni ekéletti.\f □ \fr 9:21 \ft \+bd «Tarshish\+bd* — «Tarshish» dégen isim Ispaniye, shimaliy Afriqa yaki Britanniyeni yaki üchining hemmisini körsitidu. \+bd «Tarshish kéme»\+bd* — belkim Tarshish dégen portqa bérip kélish sepirige chidamliq bolghan kémini körsitetti.\f*   
\m
\v 22 Sulayman padishah yer yüzidiki barliq padishahlardin bayliqta we danaliqta üstün idi.  
\v 23 Xudaning Sulaymanning könglige salghan danaliqini anglash üchün yer yüzidiki barliq padishahlar uning bilen didarlishish arzusi bilen kéletti;  
\v 24 kelgenlerning hemmisi öz sowghitini élip kéletti; yeni kümüsh qacha-quchilar, altun qacha-quchilar, kiyim-kéchekler, dubulgha-sawutlar, tétitqular, atlar we qéchirlarni élip kéletti. Her yili ular belgilik miqdarda shundaq qilatti. \f □ \fr 9:24 \ft \+bd «tétitqular»\+bd* — yaki «xushbuy buyumlar».\f*   
\m
\v 25 We Sulaymanning jeng harwisigha qatidighan atliri üchün töt ming éghili bar idi, shuningdek on ikki ming atliq eskiri bar idi; u ularni «jeng harwisi sheherliri»ge we özi turidighan Yérusalémgha orunlashturdi. \f □ \fr 9:25 \ft \+bd «jeng harwisigha qatidighan atliri üchün töt ming éghil»\+bd* — yaki «atlar üchün töt ming éghili, jeng harwiliri we...». \+bd «on ikki ming atliq eskiri»\+bd* — yaki peqet «on ikki ming atliri».\f*  
\v 26 Sulayman \add Efrat\add* deryasidin Filistiye zéminighiche taki Misirning chégrisigha qeder bolghan barliq padishahliqlar üstidin hökümranliq qildi.  
\v 27 Padishah Yérusalémda kümüshni tashtek köp, kédir derexlirini jenubiy tüzlengliktiki üjme derexlirige oxshash nurghun qildi. \f □ \fr 9:27 \ft \+bd «kédir derexliri»\+bd* — yaki «kédir yaghichi». Lékin bizningche Sulayman kédir yaghichini ishlitipla qalmay, shu chirayliq derexlerdin Yérusalém etrapigha köp tiktürdi («Top.» 2:5ni körüng). \+bd «jenubiy tüzlenglik»\+bd* — ibraniy tilida «Shefelah» — bu yer ismi.\f*  
\v 28 Kishiler atlarni Misirdin we herqaysi yurtlardin Sulayman’gha yetküzüp bérip turatti.   
\b  
\m
\v 29 Sulaymanning bashqa emelliri bashtin axirighiche «Natan peyghemberning bayanliri», «Shilohluq Axiyahning bishariti», shundaqla Nibatning oghli Yeroboam toghruluq «Aldin körgüchi Iddo körgün alamet körünüshler» dégen kitablargha pütülgen emesmidi? \f □ \fr 9:29 \ft \+bd «Natan peyghemberning bayanliri», «Shilohluq Axiyahning bishariti» we «Aldin körgüchi Iddo körgün alamet körünüshler»\+bd* — mushu üch kitabtin hazir xewirimiz yoq.\f*  \x + \xo 9:29 \xt 1Pad. 11:41-43\x*   
\m
\v 30 Sulayman Yérusalémda turup pütün Israilning üstidin qiriq yil seltenet qildi.  
\v 31 Sulayman ata-bowiliri arisida uxlidi; xalayiq uni atisi Dawutning shehiride depne qildi; uning oghli Rehoboam uning ornigha padishah boldi.\f □ \fr 9:31 \ft \+bd «Sulayman... ata-bowiliri arisida uxlidi»\+bd* — mushu ibare we uninggha oxshap kétidighan ibariler üstide «Padishahlar»diki «qoshumche söz»imizde toxtilimiz.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 10
\s1 Israil ikkige bölünüp kétidu — shimaliy qebililer Rehoboamgha qarshi chiqidu  
\r 1Pad. 12:1-24  
\m
\v 1 Rehoboam Sheqemge bardi; chünki pütkül Israil uni padishah tikligili Sheqemge kelgenidi.  
\v 2 Nibatning oghli Yeroboam shu ishni anglighanda shundaq boldiki, Misirdin qaytip keldi (chünki u Sulayman padishahtin qéchip Misirda turuwatatti).  
\v 3 Emdi xalayiq adem ewetip uni chaqirtip keldi. Shuning bilen Yeroboam we pütkül Israil kélip Rehoboamgha: —   
\m
\v 4 Silining atiliri boynimizgha salghan boyunturuqini éghir qildi. Sili emdi atilirining bizge qoyghan qattiq telepliri bilen éghir boyunturuqini yéniklitip bersile, silining xizmetliride bolimiz, déyishti.   
\m
\v 5 U ulargha: — Hazirche qaytip üch kündin kéyin andin qéshimgha yene kélinglar, dédi. Shuning bilen xelq tarilip ketti.  
\v 6 Rehoboam padishah öz atisi Sulayman hayat waqtida uning xizmitide turghan moysipitlardin meslihet sorap: — Bu xelqqe béridighan jawabim toghrisida néme meslihet körsitisiler? — dédi.   
\m
\v 7 Ular uninggha: — Eger sili raziliq bilen bügün bu xelqni xush qilip ulargha méhriban muamile körsitip, ulargha yaxshi sözler bilen jawab qilsila, ular silining barliq künliride xizmetliride bolidu, dédi.   
\m
\v 8 Lékin u moysipitlarning körsetken meslihetini qayrip qoyup, özi bilen chong bolghan, aldida xizmitide boluwatqan yashlardin meslihet sorap  
\v 9 ulargha: — Manga «Silining atiliri bizge salghan boyunturuqni yénikletkeyla» dep tiligen bu xelqqe jawab bérishimiz toghruluq qandaq meslihet bérisiler? — dédi.  
\v 10 Uning bilen chong bolghan bu yashlar uninggha: — «Silining atiliri boyunturuqimizni éghir qildi, emdi sili uni bizge yénik qilghayla» dep éytqan bu xelqqe söz qilip: — «Méning chimchilaq barmiqim atamning bélidin tomraqtur.  
\v 11 Atam silerge éghir boyunturuqni salghan, lékin men boyunturuqunglarni téximu éghir qilimen. Atam silerge qamchilar bilen tenbih-terbiye bergen bolsa men silerge «chayanliq qamchilar» bilen tenbih-terbiye bérimen», dégeyla, — dédi.\f □ \fr 10:11 \ft \+bd «chayanliq qamchilar»\+bd* — yaki bolmisa «chayanlar» dégenning néme ikenliki hazir melum emes, héch bolmighanda padishahning intayin qattiq muamilisini körsitidu, elwette.\f*   
\m
\v 12 Rehoboam padishah ulargha: «Üch kündin kéyin andin qéshimgha yene kélinglar» déginidek, Yeroboam we barliq xelq üchinchi küni uning qéshigha keldi.  
\v 13 Rehoboam padishah moysipitlarning meslihetini tashlap köpchilikke qattiqliq bilen jawab berdi.  
\v 14 U yashlarning mesliheti boyiche ulargha: — Atam silerge éghir boyunturuqni salghan, lékin men uni téximu éghir qilimen. Atam silerge qamchilar bilen tenbih bergen bolsa men silerge «chayanliq qamchilar» bilen tenbih-terbiye bérimen, dédi.   
\m
\v 15 Shuning bilen padishah xelqning sözini anglimidi. Bu ish Xuda teripidin bolghan; chünki buning bilen Perwerdigarning Shilohluq Axiyahning wasitiside Nibatning oghli Yeroboamgha éytqan sözi emelge ashurulidighan boldi.   
\m
\v 16 Pütkül Israil padishahning ularning sözige qulaq salmighinini körgende xelq padishahqa jawab bérip: — Dawuttin bizge néme nésiwe bar? Yessening oghlida bizning héch mirasimiz yoqtur! Herbiringlar öz öy-chédirliringlargha qaytinglar, i Israil! I Dawut, sen öz jemetinggila ige bol — dédi. Shuning bilen Israillar öz öy-chédirlirigha qaytip kétishti.\f □ \fr 10:16 \ft \+bd «öy-chédirlirigha qaytip kétishti»\+bd* — «ibraniy tilida «öz chédirlirigha qaytip kétishti».\f*   
\m
\v 17 Emma Yehuda sheherliride olturghan Israillargha bolsa, Yeroboam ularning üstige höküm sürdi. \f □ \fr 10:17 \ft \+bd «Yehuda sheherliride olturghan Israillar»\+bd* — bularning köpinchisi Yehuda we Binyamin qebililiridin bolghan, elwette. Bashqa qebilidikilermy bolushi mumkin.\f*  
\v 18 Rehoboam padishah baj-alwan bégi Adoramni Israillargha ewetti, lékin pütkül Israil uni chalma-kések qilip öltürdi. U chaghda Rehoboam padishah aldirap, özining jeng harwisigha chiqip, Yérusalémgha tikiwetti.  
\v 19 Shu teriqide Israil Dawutning jemetidin yüz örüp, bügün’ge qeder uninggha qarshi chiqip keldi. \f □ \fr 10:19 \ft \+bd «Israil»\+bd* — bu tarixta mushu yerdin bashlap adette «shimaliy padishahliq», yeni «on qebile»ni körsitidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 11
\s1 Rehoboamning ishliri  
\m
\v 1 Rehoboam Yérusalémgha kélip, Israil bilen jeng qilip padishahliqni özige qayturup ekilish üchün Yehuda bilen Binyamin jemetidin bir yüz seksen ming xillan’ghan jenggiwar eskerni toplidi.  
\v 2 Lékin Xudaning sözi Xudaning adimi Shémayagha kélip: —   
\m
\v 3 «Yehudaning padishahi, Sulaymanning oghli Rehoboamgha, Yehuda bilen Binyamindiki Israillargha söz qilip: —\f □ \fr 11:3 \ft \+bd «Yehuda bilen Binyamindiki Israillar»\+bd* — belkim Yehuda qebilisidikiler, Binyamin qebilisidikiler (özlirini «Israillar» dep hésablighan, elwette) hem Yehuda we Binyamin yurtlirida turushluq bashqa qebililerdin kelgen Israillarni körsetse kérek.\f*   
\m
\v 4 «Perwerdigar mundaq deydu: — Hujumgha chiqmanglar, qérindashliringlar bilen jeng qilmanglar; herbiringlar öz öyünglargha qaytip kétinglar; chünki bu ish Mendindur», dégin» — déyildi. We ular Perwerdigarning sözlirige qulaq saldi, Yeroboamgha hujum qilishtin yandi.   
\m
\v 5 Rehoboam Yérusalémda turatti, we Yehudada qorghanliq sheherlerni salghuzghanidi.  
\v 6 U Beyt-Lehem, Étam, Tekoa,  
\v 7 Beyt-Zur, Sokoh, Adullam,  
\v 8 Gat, Mareshah, Zif,  
\v 9 Adorayim, Laqish, Azikah,  
\v 10 Zorah, Ayjalon, Hébronni yasatti; bularning hemmisi qorghanliq sheherler bolup, Yehuda we Binyaminning zéminida idi. \f □ \fr 11:10 \ft \+bd «Zorah»\+bd* — yaki «Zoréah».\f*  
\v 11 U barliq qel’e-qorghanlarni mustehkemlidi we ularda serdarlarni teyinlidi, zapas ashliq, may we sharablarni teyyarlidi. \f □ \fr 11:11 \ft \+bd «barliq qel’e-qorghanlar»\+bd* — belkim yuqirida tilgha élin’ghan sheherlerni, bolmisa ulardin ayrim turidighan qel’e-qorghanlarni körsitidu.\f*  
\v 12 U yene herqaysi sheherlerni köpligen qalqan we neyziler bilen qorallandurup, alamet mustehkemliwetti. Yehuda bilen Binyamin uning teripide turatti.\f □ \fr 11:12 \ft \+bd «uning teripide turatti»\+bd* — yaki «uninggha tewe idi».\f*   
\m
\v 13 Pütkül Israilda turuwatqan kahinlar bilen Lawiylar qaysi yurtta bolmisun uning teripide turatti.  
\v 14 Chünki Yeroboam bilen uning oghulliri Lawiylarni chetke qéqip, ularning Perwerdigarning xizmitide bolup kahinliq ötküzüshini chekligenliki üchün, ular özlirining otlaqliri we mal-mülkini tashlap Yehuda zémin’gha we Yérusalémgha kélishkenidi  
\v 15 (chünki Yeroboam «yuqiri jaylar»diki xizmet üchün «téke ilahliri» we özi yasighan mozay mebudlirining qulluqida bolushqa özi üchün kahinlarni teyinligenidi). \f □ \fr 11:15 \ft \+bd «yuqiri jaylar»\+bd* — Tewrattiki «Qan.» 12:5-14de we bashqa munasiwetlik yerlerde, Xuda Israillargha: Birsi Manga atap qurbanliq qilsa, peqet «Özüm tallighan jay»da qurbanliq qilsun, dep tapilaydu. Israilning tarixida Xuda mushundaq qurbanliq qilidighan birnechche jayni békitkenidi (bir waqitta peqet birla jayni békitkenidi). Biraq Israillar belkim öz qolayliqini közlep (we belkim butpereslerning ish-heriketlirini dorap) Xudaning emrini neziridin saqit qilip tagh choqqiliri qatarliq yuqiri jaylarda Xudagha ibadet qilip qurbanliq qilghan. Buning shundaq bir xetiri bar idiki, ular etrapidiki butpereslerning tesirini qobul qilip, shu yerde herxil butlarghimu choqunup, hetta butpereslerge egiship «insan qurbanliq»larnimu qilishi mumkin we derweqe köp waqitlarda shundaq qildi (mesilen, «Ez.» 16:21, 20:26ni körüng).\f*  
\v 16 We bu \add Lawiylargha\add* egiship, Israilning hemme qebililiridin könglide Israilning Xudasi Perwerdigarni séghinip-izdeshke irade tikligenler ata-bowilirining Xudasi bolghan Perwerdigargha qurbanliq qilish üchün Yérusalémgha kélishti.  
\v 17 Shundaq qilip ular Yehuda padishahliqining küchini ashurup, Sulaymanning oghli Rehoboamni üch yil küchlendürdi; chünki \add Yehudadikiler\add* üch yil Dawutning we Sulaymanning yolida mangghanidi.   
\m
\v 18 Rehoboam Mahalatni emrige aldi. Mahalat Dawutning oghli Yerimotning qizi; uning anisi Yessening oghli Éliabning qizi Abihayil idi.  
\v 19 Mahalattin Rehoboamgha Yeush, Shémariya we Zaham dégen oghullar töreldi.  
\v 20 Kéyinki waqitlarda Rehoboam yene Abshalomning \add newre\add* qizi Maakahni emrige aldi; u uninggha Abiya, Attay, Ziza we Shélomitlarni tughup berdi.  
\v 21 Rehoboam Abshalomning \add newre\add* qizi Maakahni emrige alghan barliq ayalliri we kénizekliridin bekrek söyetti; chünki u jemiy on sekkiz ayal we atmish kénizekni emrige alghan; u jemiy yigirme sekkiz oghul, atmish qiz perzent körgen.  
\v 22 Rehoboam Maakahdin bolghan oghli Abiyani qérindashliri ichide hemmidin chong shahzade qilip tiklidi, chünki u uni padishahliqqa waris qilmaqchi idi.  
\v 23 Rehoboam aqilanilik bilen ish körüp, oghullirini Yehudaning barliq zéminliri we Binyaminning barliq zéminliridiki barliq qorghanliq sheherlerge orunlashturup, ularni nahayiti köp zapas ozuq-tülük bilen teminlidi; u yene ulargha nurghun xotun élip berdi.   
\b  
\b  
\m  
\c 12
\s1 Rehoboam Perwerdigargha yüz öriydu  
\r 1Pad. 14:21-31  
\m
\v 1 Rehoboamning padishahliqi mustehkem bolghanda, shundaqla kücheygende, shundaq boldiki, u Perwerdigarning qanun-ehkamlirini terk qildi we pütkül Israillarmu uninggha egiship ketti.  
\v 2 We ularning Perwerdigargha wapasizliq qilghini tüpeylidin, Rehoboam seltenitining beshinchi yilida shundaq boldiki, Misirning padishahi Shishak Yérusalémgha hujum qozghidi.  
\v 3 Shishak bir ming ikki yüz jeng harwisi, atmish ming atliq eskerni bashlap keldi; u özi bilen bille Misirdin élip chiqqan leshkerler, jümlidin Liwiyelikler, Sukkiyler we Éfiopiyler san-sanaqsiz idi.  
\v 4 U Yehudagha tewe bolghan qorghanliq sheherlerni ishghal qildi, andin Yérusalémgha hujum qilishqa keldi.  
\v 5 Bu chaghda Shishak sewebidin Yehuda emeldarliri Yérusalémgha yighilishqanidi; Shimaya peyghember Rehoboam we emeldarlarning yénigha kélip ulargha: — Perwerdigar mundaq deydu: — «Siler méningdin waz kechkininglar üchün, Menmu silerdin waz kéchip Shishakning qoligha tapshurdum» deydu, dédi.   
\m
\v 6 Shuni anglap, Israil emeldarliri bilen padishah özlirini töwen qilip: — Perwerdigar adildur, déyishti.   
\m
\v 7 Perwerdigar ularning özlirini töwen qilghanliqini körüp Perwerdigarning sözi Shimayagha yétip kélip: —«Ular özlirini töwen qilghaniken, Men ularni halak qilmay, belki ulargha azghine nijat körsitimen we Méning qaynap turghan ghezipim Shishakning qoli bilen Yérusalémgha tökülmeydu. \f □ \fr 12:7 \ft \+bd «... ulargha azghine nijat körsitimen»\+bd* — yaki «...ularni bir’azdin kéyin qutquzimen» yaki «...ularni waqtinche qutquzimen».\f*  
\v 8 Halbuki, ularning Manga béqinish bilen dunyadiki padishahliqlargha béqinishning qandaq perqi barliqini bilip yétishi üchün, ular Shishakqa béqindi bolidu» — déyildi.   
\m
\v 9 Shuning bilen Misir padishahi Shishak Yérusalémgha hujum qilip, Perwerdigarning öyidiki xezine-bayliqlar bilen padishahning ordisidiki xezine-bayliqlarni élip ketti. U hemmisini, jümlidin Sulayman yasatqan altun sipar-qalqanlarni qoymay élip ketti.  
\v 10 Ularning ornida Rehoboam padishah mistin birmunche sipar-qalqanlar yasitip, ularni padishah ordisining kirish yolini saqlaydighan pasiban beglirining qoligha tapshurdi.  
\v 11 Padishah her qétim Perwerdigarning öyige kiridighan chaghda, pasibanlar u qalqanlarni élip tutup turatti, andin ularni yene pasibanxanigha ekélip qoyushatti.   
\m
\v 12 Shuning bilen padishah özini töwen qilghandin kéyin, Perwerdigarning ghezipi uningdin yénip, uni tamamen yoqitiwetmidi; Yehudadikiler ichidimu az-tola yaxshi ishlar tépildi. \f □ \fr 12:12 \ft \+bd «Yehudadikiler ichidimu az-tola yaxshi ishlar tépildi»\+bd* — yaki «Yehudadikiler azraq yaxshiliqni kördi».\f*   
\m
\v 13 Padishah Rehoboam Yérusalémda asta-asta qudret tépip, öz seltenitini süretti. Rehoboam textke chiqqan chéghida qiriq bir yashta idi; u Yérusalémda, yeni Perwerdigar Öz namini tiklesh üchün pütkül Israil qebililiri ichidin tallighan sheherde on yette yil seltenet qildi; Rehoboamning anisining ismi Naamah bolup, u Ammoniy idi.  
\v 14 Rehoboam könglide Perwerdigarni izdeshni niyet qilmighanliqi tüpeylidin rezillik qildi.   
\m
\v 15 Rehoboamning barliq qilghan ishliri bashtin-axirighiche neseb xatiriliridiki «Shimaya peyghemberning sözliri» we «Aldin körgüchi Iddoning sözliri»de pütülgen emesmidi? Rehoboam bilen Yeroboam otturisida urushlar toxtimay bolup turatti.  
\v 16 Rehoboam ata-bowiliri arisida uxlidi, «Dawutning shehiri»ge depne qilindi. Oghli Abiya uning ornigha padishah boldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 13
\s1 Abiya Yehuda üstige höküm süridu  
\r 1Pad. 15:1-8  
\m
\v 1 Padishah Yeroboamning seltenitining on sekkizinchi yili Abiya Yehudaning üstige padishah boldi.  
\v 2 U Yérusalémda üch yil seltenet qildi; uning anisining ismi Mikaya bolup, u Gibéahliq Uriyelning qizi idi. Abiya bilen Yeroboam otturisida urush boldi.  
\v 3 Abiya jeng qilish üchün xillan’ghan jengchilerdin töt yüz mingni bashlap chiqti; Yeroboammu xillan’ghan batur jengchilerdin sekkiz yüz mingni bashlap chiqip, Abiyagha qarshi sep tüzüp turdi.   
\m
\v 4 Abiya Efraim taghliq rayonidiki Zemarayim téghigha chiqip mundaq dédi: — «I Yeroboam we Israil xelqi, gépimge qulaq sélinglar!  
\v 5 Bilmemsiler, Israilning Xudasi Perwerdigar «tuzluq ehde» qilip, Israilning üstidiki padishahliqni Dawutqa we uning ewladlirigha menggüge teqdim qilghan’ghu? \f □ \fr 13:5 \ft \+bd «tuzluq ehde»\+bd* — démek, tuz bilen ipadilen’gen. «Law.» 2:13 we «Chöl.» 18:19ni körüng. Tewrat we Injilda (uyghurlar arisida bolghandek) tuz bolsa «menggülük»ning, «chirimasliq»ning we «tem»ning simwolidur.\f*  
\v 6 Lékin Dawutning oghli Sulaymanning quli, Nibatning oghli Yeroboam qozghilip öz ghojisidin yüz öridi.  
\v 7 Shuning bilen bezi muttehemler, «Béliyalning baliliri» uning yénigha yighilip, Sulaymanning oghli Rehoboam bilen qarshilishishqa özlirini küchlendürdi; Rehoboam u chaghda téxi yash, sebiy balidek bolghachqa, ulargha teng kélelmidi. \f □ \fr 13:7 \ft \+bd «Béliyal»\+bd* — Sheytanning bashqa bir ismidur. «Béliyalning baliliri» iplas ademlerni bildüridu.\f*  
\v 8 Emdi siler Perwerdigarning Dawutning ewladlirining qoligha tapshurghan padishahliqigha qarshi chiqip «özimizni körsitimiz» deysiler; silerning adiminglar derweqe köptur; silerde yene Yeroboam silerge yasap bergen, ilahlar dep qarilidighan altun mozaylar bar.  
\v 9 Siler Perwerdigarning kahinliri bolghan Harunning ewladliri bilen Lawiylarni qoghliwétip, yer yüzidiki bashqa eller qilghinidek özliringlargha \add xalighanche\add* kahin tikliwalghan emesmidinglar? Kimdekim bir torpaq we yette qozini élip kélip özümni \add kahinliqqa\add* béghishlaymen dése, u Xuda bolmighan butlargha kahin bolalaydu!  
\v 10 Lékin biz bolsaq, Perwerdigar bizning Xudayimizdur, biz uningdin waz kechmiduq; Perwerdigarning xizmitide bolghan kahinlar bolsa Harunning ewladliridur, Lawiylar ularning xizmitide turmaqta. \f □ \fr 13:10 \ft \+bd «Lawiylar ularning xizmitide turmaqta»\+bd* — yaki «Lawiylar uning xizmitide turmaqta» — yeni Xudaning xizmitide.\f*  
\v 11 Ular her küni etisi-axshimi Perwerdigargha köydürme qurbanliqlarni sunup, ésil xushbuy yaqidu. Pakiz shirege «teqdim nanlar»mu tizip qoyulidu, her küni kechte ular altun chiraghdan üstidiki chiraghlarni yandurulidu; chünki biz Xudayimiz Perwerdigarning tapshuruqigha emel qilip kéliwatimiz. Biraq siler bolsanglar uningdin waz kechtinglar.  
\v 12 Qaranglar, Xuda bizni Bashlighuchi bolup biz bilen billidur; qollirigha kanay alghan, silerge hujum qilishqa signal chilishqa teyyar turidighan uning kahinlirimu biz bilen billidur. I Israil baliliri, ata-bowanglarning Xudasi bolghan Perwerdigar bilen jeng qilmanglar; chünki siler hergiz ghelibe qazinalmaysiler».   
\m
\v 13 Lékin Yeroboam ularning arqisidin hujum qilmaq üchün böktürme qoyghanidi. Shundaqki, Israillar Yehudalarning aldi teripide idi we böktürme qoshun ularning arqa teripide saqlap turatti.  
\v 14 Yehudalar burulup qarisa, mana özliri aldi-arqidin hujumgha uchrawatatti; ular Perwerdigargha peryad kötürdi, kahinlarmu kanaylarni chaldi.  
\v 15 Buning bilen Yehudalar qattiq chuqan kötürüshti; we shundaq boldiki, Yehudalar qattiq chuqan kötürüshüwatqanda, Xuda Yeroboam bilen barliq Israillarni Abiya bilen Yehudalarning aldidin urup tére-pereng qildi.  
\v 16 Israillar Yehudalarning aldidin qachti; Xuda ularni Yehudalarning qoligha tapshurdi.  
\v 17 Abiya bilen uning ademliri Israillarni qattiq qirghin qildi; Israillardin xillan’ghan besh yüz ming esker qetl qilindi.  
\v 18 Bu chaghda Israillar töwen qilindi; Yehudadikiler ata-bowilirining Xudasi Perwerdigargha tayan’ghanliqi üchün ghelibe qazandi. \f □ \fr 13:18 \ft \+bd «töwen qilindi»\+bd* — yaki «meghlup qilindi».\f*  
\v 19 Abiya Yeroboamning keynidin qoghlap mangdi; u uning ilkidin birqanche shehirini, yeni Beyt-El we uninggha qarashliq yéza-bazarlarni, Yéshanah we uninggha qarashliq yéza-bazarlarni, Efron we uninggha qarashliq yéza-bazarlarni tartiwaldi.  
\v 20 Yeroboam Abiyaning künliride qaytidin küchlinelmidi. Perwerdigarning uni urushi bilen u öldi.   
\m
\v 21 Abiya bolsa özini qudret tapquzdi; u on töt xotun élip, yigirme ikki oghul, on alte qiz perzent kördi.  
\v 22 Abiyaning bashqa ishliri, uning mangghan yolliri we éytqan sözliri «Iddo peyghemberning tehlili»de pütülgendur.   
\b  
\b  
\m  
\c 14
\s1 Asa Yehuda üstide höküm süridu — uning étiqadi  
\r 1Pad. 15:9-12  
\m
\v 1 Abiya ata-bowiliri arisida uxlidi, kishiler uni «Dawut shehiri»ge depne qildi. Oghli Asa uning ornigha padishah boldi. Asa padishah bolghan künlerde on yil tinch ötti.  
\v 2 Asa Xudasi Perwerdigarning neziride durus we toghra bolghanni qildi.  
\v 3 U yat ellerdin kelgen but qurban’gahlirini we «yuqiri jaylar»ni yoqitip, «but tüwrük»lerni örüp chéqip, Asherah butlirini kisip tashlidi, \f □ \fr 14:3 \ft \+bd «u yat ellerdin kelgen but qurban’gahlirini we «yuqiri jaylar»ni yoqitip...»\+bd* — 11:15 we izahatini körüng. \+bd ««Asherah» butlar»\+bd* — belkim butpereslikke béghishlan’ghan derexliklerdur. Derexler belkim «ayal mebud» sheklide oyulghan yaki neqishlen’gen bolushi mumkin idi.\f*  
\v 4 Yehudalargha ata-bowilirining Xudasi bolghan Perwerdigarni izdeshni, muqeddes qanun-emrlerni tutushni emr qildi.  
\v 5 U yene Yehuda zéminidiki herbir sheherlerdin «yuqiri jaylar»ni we «kün tüwrükliri»ni yoqatti. U chaghda pütün padishahliq uning hökümranliqida tinch-asayishliqta ötti. \f □ \fr 14:5 \ft \+bd «kün tüwrükliri»\+bd* — yaki «isriqgahlar» yaki «quyash mebudliri».\f*  
\v 6 U yene Yehuda zéminida birnechche qorghanliq sheherlerni saldurdi, chünki yurt-zémin aramliqta boldi; Perwerdigar uninggha aramliq bergechke, shu yillarda héch urush bolmidi.  
\v 7 U Yehudalargha: — Zémin aldimizda tinch turghanda, bu sheherlerni sépil bilen qorshalghan, munarliq, baldaqliq qowuqliri bolghan sheherler qilip qurayli; chünki biz Xudayimiz Perwerdigarni izdiginimiz üchün U tinchlik berdi; biz Uni izdep kelduq we U bizning töt etrapimizda bizge aramliq berdi, dédi. Shuning bilen ular qurulushni bashlidi we ishliri ongushluq boldi.  
\v 8 Asaning qoshuni bar idi; Yehuda qebilisidin qalqan we neyze bilen qorallan’ghan üch yüz ming eskiri, Binyamin qebilisidin sipar we oqya bilen qorallan’ghan ikki yüz seksen ming kishilik; ularning hemmisi batur ezimetler idi.   
\m
\v 9 U chaghda Zerah isimlik bir Éfiopiy milyon kishilik qoshuni bilen üch yüz jeng harwisini bashlap, \add Asagha\add* hujum qozghap Mareshahgha keldi. \f □ \fr 14:9 \ft \+bd «Éfiopiy»\+bd* — yaki «Hebesh» (bir milletning nami). Ibraniy tilida «Kushiy».\f*  
\v 10 Asa uning bilen qarshilishishqa atlandi; ular Mareshahqa yéqin Zefatah jilghisigha kélip, bir-birige qarshi sep tüzüp turushti.  
\v 11 Asa Xudasi Perwerdigargha nida qilip: — I Perwerdigar, Öz bendengge yardem berseng, u küchlük bolsun, ajiz bolsun Sen üchün héchqanche ish emes. I Perwerdigar Xudayimiz, bizge yardem qilghaysen; chünki biz Sanga tayinimiz we Séning namingda bu zor qoshun’gha qarshi atlinip chiqtuq. I Perwerdigar, Sen bizning Xudayimizdursen, insanlar Séningdin ghalip kelmisun! — dédi.\f □ \fr 14:11 \ft \+bd «Öz bendengge yardem berseng, u küchlük bolsun, ajiz bolsun Sen üchün héchqanche ish emes»\+bd* — yaki «küchlükler bilen ajizlar otturisidiki jengde Séningdin bölek yardemchi yoqtur».\f*   
\m
\v 12 Shuning bilen Perwerdigar Asa we Yehudalar aldida Éfiopiylerni urup tiripiren qiliwetti, Éfiopiyler qachti.  
\v 13 Asa öz ademliri bilen birlikte ularni taki Gerarghiche qoghlidi; Éfiopiyler shundaq yiqitildiki, ulardin bir ademmu tirik qalmidi; chünki ular Perwerdigarning aldida we uning qoshuni aldida kukum-talqan qilindi. Yehudalar ghayet zor jeng ghenimetlirini qoligha élip ketti.  
\v 14 Ular yene Gerar etrapidiki barliq sheherlerge hujum qilip ishghal qildi; chünki Perwerdigardin zor bir qorqunch mushu sheherlerdikilerni basqanidi. Yehudalar yene hemme sheherni birnimu qoymay bulang-talang qildi, chünki ularda tolimu köp mal-mülük bar idi.  
\v 15 Ular yene mal baqqan charwichilarning chédir-qotanlirighimu zerb qilip, nahayiti köp qoy we tögilerni élip Yérusalémgha qaytti.   
\b  
\b  
\m  
\c 15
\s1 Azariya peyghember Asagha agah we righbet béridu; Asa uninggha emel qilidu  
\m
\v 1 Xudaning Rohi Odedning oghli Azariyaning üstige chüshti.  
\v 2 Shuning bilen u Asa bilen körüshüshke chiqip uninggha: — I Asa, pütkül Yehudalar we Binyaminlar, manga qulaq sélinglar! Siler Perwerdigar bilen bille bolghininglarda, Umu siler bilen bille bolidu. Siler Uni izlisenglar U silerge tapquzulidu; lékin siler Uningdin waz kechsenglar U silerdin waz kéchidu.  
\v 3 Israillar uzun künlergiche heqiqiy Xuda, telim béridighan kahin we qanun-ehkamlardin juda bolup yürdi;  
\v 4 Lékin ular qiyinchiliqta qalghan waqitlarda Israilning Xudasi Perwerdigargha qaytip, Uni izdidi we U ulargha özini tapquzdi.  
\v 5 U waqitlarda chiqip-kirip turghanlargha héch aramliq bolmighan, chünki herqaysi el-yurtlar malimanchiliq ichide turatti.  
\v 6 Xuda ularni herxil qiyinchiliq-malimanchiliq ichide qaldurghachqa, memliket bilen memliket, sheher bilen sheher özara soqushup weyran boldi.  
\v 7 Lékin siler bolsanglar, qeyser bolunglar, mezmut turup qolliringlarni boshatmanglar, chünki emelliringlarning ejir-inami bardur, dédi.   
\m
\v 8 Asa bu geplerni we Oded peyghember bergen bésharetni anglighanda u dadilliship, pütün Yehuda we Binyamin zéminlirida, shundaqla Efraimning taghliq rayonlirida qolgha chüshürgen herqaysi sheherlerdiki yirginchlik butlarni yoqatti we yene Perwerdigarning öyidiki aywan aldida turghan Perwerdigar qurban’gahini yéngibashtin yasatti. \f □ \fr 15:8 \ft \+bd «Asa bu geplerni we Oded peyghember bergen bésharetni anglighanda...»\+bd* — ikki imkaniyet bar: (1) Azariya atisi Odedning ismi bilen atilatti; (2) uning atisimu Asagha bésharet bergenidi. Biz ikkinchi pikirge mayilmiz; chünki tékistte «bu geplerni we... bésharetni anglidi» déyilidu. \+bd «yirginchlik butlar»\+bd* — ibraniy tilida «yirginchlik nersilerni».\f*  
\v 9 U barliq Yehudalar we Binyaminlarni, shuningdek ularning arisida olturaqlashqan barliq Efraimiy, Manassehiy, Shiméoniy musapirlirini yighdi (chünki nurghun Israillar Asaning Xudasi Perwerdigarning uning bilen bille ikenlikini körgen bolup, Israildin chiqip Asa terepke ötkenidi).  
\v 10 Asaning seltenitining on beshinchi yili üchinchi ayda ular Yérusalémgha yighildi.  
\v 11 Shu küni ular élip kelgen jeng ghenimetliridin yette yüz buqa we yette ming qoyni Perwerdigargha atap qurbanliq qildi. \f □ \fr 15:11 \ft \+bd «shu küni ular élip kelgen jeng ghenimetliri...»\+bd* — 14:14-15ni körüng.\f*  
\v 12 Ular yene ata-bowilirining Xudasi bolghan Perwerdigarni pütün qelbi we bütün jéni bilen izdeshke bir ehde tüzüshti;  
\v 13 ehdide, Israilning Xudasi bolghan Perwerdigarni izdimigen qéri-yash, er-ayal démey hemmisi öltürülsun, déyildi. \f □ \fr 15:13 \ft \+bd «qéri-yash»\+bd* — yaki «chong-kichik».\f*  
\v 14 Ular yuqiri awaz bilen warqirash we kanay hem burgha chélish bilen Perwerdigargha qesem bérishti.  
\v 15 Pütkül Yehuda jamaiti ichken qesimidin shadlandi; chünki ular pütün qelbi bilen qesem ichken bolup, Perwerdigarni tolimu telmürüp izdidi; we U ulargha Özini tapquzdi. Perwerdigar ulargha töt etrapida aramliq ata qildi. \f □ \fr 15:15 \ft \+bd «tolimu telmürüp izdidi»\+bd* — ibraniy tilida «barliq intizarliqi bilen izdidi».\f*  
\v 16 Asa padishah yene chong anisi Maaqahni yirginchlik bir «ashérah» tüwrükni yasighini üchün xanishliq mertiwisidin chüshürüwetti. Asa bu yirginchlik butni késip, ayagh astida cheylidi we Kidron jilghisida köydürüwetti.\f □ \fr 15:16 \ft \+bd «chong anisi»\+bd* — mushu yerde ibraniy tilida «anisi» bilen ipadilinidu. \+bd «xanish mertiwisi»\+bd* — bu sözge qarighanda uning chong anisi Maaqah padishahliqta ikkinchi orunda turatti.\f*  \x + \xo 15:16 \xt 1Pad. 15:13\x*   
\m
\v 17 «Yuqiri jaylar» yoqitilmisimu, Asaning qelbi \add Perwerdigargha\add* pütünley béghishlan’ghanidi. \x + \xo 15:17 \xt 1Pad. 15:14\x*  
\v 18-19 Hem atisi hem u özi Perwerdigargha atap yasighan nersilerni, jümlidin kümüsh bilen altunni we türlük qacha-quchilarni Xudaning öyige keltürdi.\x + \xo 15:18-19 \xt 1Pad. 15:15\x*   
\b  
\b  
\m  
\c 16
\s1 Asaning ishench qilmaydighan yerliri  
\r 1Pad. 15:16-24  
\m
\v 1 Shu waqittin tartip taki Asaning seltenitining ottuz beshinchi yilighiche urush bolup baqmidi. Asaning seltenitining ottuz altinchi yili, Israilning padishahi Baasha Yehudagha qarshi hujum qildi; héchkim Yehudaning padishahi Asa bilen bardi-keldi qilmisun dep, Ramah shehirini mehkem qilip yasidi. \f □ \fr 16:1 \ft \+bd «16-bab»\+bd* — biz 15:19ni 16-bab ichige kirgüzduq.\f*  
\v 2 U waqitta Asa Perwerdigarning öyidiki xezinilerdin we padishahning ordisidiki xezinilerdin altun-kümüshni élip ularni Demeshqte turushluq Suriye padishahi Ben-Hadadqa ewetip we bu xewerni yetküzüp: —  
\v 3 «Méning atam bilen silining atilirining arisida bolghandek men bilen silining arilirida bir ehde bolsun. Mana, silige kümüsh bilen altun ewettim; emdi Israilning padishahi Baasha bilen bolghan ehdiliridin qollirini üzsile; shuning bilen u méni qamal qilishtin qol üzsun» — dédi.   
\m
\v 4 Ben-hadad Asa padishahning sözige kirip, öz qoshunining serdarlirini Israilning sheherlirige hujum qilishqa ewetip, Ijon, Dan, Abel-mayim, Naftalidiki barliq ambar sheherlirini béqindurdi.  
\v 5 Baasha bu xewerni anglap, Ramah istihkamini yasashtin qolini yighip, qurulushlarning hemmisini toxtatti.  
\v 6 Asa padishah bolsa pütkül Yehudaning ademlirini bashlap, Baasha Ramah shehirini yasashqa ishletken tashlar bilen yaghachlarni Ramahtin toshup élip ketti. U mushularni ishlitip Gébani we Mizpahni mehkem qilip yasidi.   
\m
\v 7 U chaghda, aldin körgüchi Hanani Yehuda padishahi asaning yénigha kélip uninggha: — Özüng Perwerdigar Xudayinggha emes, belki Suriye padishahigha tayan’ghanliqing üchün Suriye padishahining qoshuni öz qolungdin qutuldi.  
\v 8 Éfiopiyler bilen Liwiyelikler chong bir qoshun emesmidi? Jeng harwiliri we atliq eskerliri intayin köp emesmidi? Lékin sen peqet Perwerdigargha tayan’ghanda, u ularni qolunggha tapshurghanidi.  
\v 9 Chünki Perwerdigar köngli Manga tamamen sadiq bolghanlargha yardemde bolup, Özümni qudretlik körsitey dep, közlirini pütün yer yüzide uyan-buyan yügürtidu. Sen bu ishta bek exmeqliq qilding. Emdi buningdin kéyin urushlardin xalas bolalmaysen, dédi.  
\v 10 Buni anglapla Asa aldin körgüchige intayin ghezeplinip, uni zindan’gha solap qoydi; uning bu sözige qehri qaynap ketti. U shu waqitlarda xelqtin bezilirige zulum sélishqa bashlighanidi.   
\m
\v 11 Mana, Asaning qilghan ishliri bashtin axirighiche «Yehuda we Israil padishahlirining tarixnamisi»da pütülgendur. \f □ \fr 16:11 \ft \+bd «Yehuda we Israil padishahlirining tarixnamisi»\+bd* — mumkinchiliki barki, bu kitab Tewrattiki «Padishahlar»dur.\f*  
\v 12 Asaning seltenitining ottuz toqquzinchi yilida putida bir késel peyda boldi; we késili barghanséri éghirliship ketti; lékin u aghrighandimu Perwerdigarni izdimidi, belki peqet téwiplardinla yardem izdidi.  
\v 13 Asa seltenitining qiriq birinchi yilida öldi, ata-bowiliri arisida uxlidi.  
\v 14 Xelqler uni «Dawut shehiri»de özige atap teyyarlitip kolighan qebrige depne qildi. Ular uni ettarlarning usuli bilen tengshelgen hertürlük dora-dermandin bolghan bir arilashma pürkelgen jinazigha yatquzdi hemde uninggha atap nurghun xushbuy yandurdi.\f □ \fr 16:14 \ft \+bd «uninggha atap nurghun xushbuy yandurdi»\+bd* — yaki «uning hörmitide chong bir gülxan yandurdi».\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 17
\s1 Yehoshafat Yehudagha seltenet qilidu  
\m
\v 1 Oghli Yehoshafat Asaning ornigha padishah boldi; u Israil padishahliqigha taqabil turush üchün özini kücheytti.  
\v 2 U herbiy küchlirini Yehudaning hemme qorghanliq sheherlirige orunlashturdi hemde Yehuda zéminigha we atisi Asa ishghal qilghan Efraimdiki herqaysi sheherlerge mudapie küchlirini turghuzdi.  
\v 3 Perwerdigar Yehoshafat bilen bille boldi, chünki u atisi Dawutning bashta yürgüzgen yollirida méngip Baal butlirini izdimidi,  
\v 4 belki atisining Xudasinila izdep, Uning emrliride méngip, Israillarning qilmishlirini dorimidi.  
\v 5 Shunga, Perwerdigar uning padishahliqtiki hökümranliqini mustehkemlidi; pütkül Yehudadikiler uninggha salam-sowghilarni sunup turdi; shuning bilen uning mal-mülki nahayiti köp, shan-shöhriti nahayiti yuqiri boldi.  
\v 6 U Perwerdigarning yollirida mangghachqa, gheyretlik boldi; uning üstige u Yehuda zéminidin «yuqiri jaylar»ni we Asherah butlirini yoqatti.  
\v 7 Uning seltenitining üchinchi yili özining emeldarliridin Ben-Hayil, Obadiya, Zekeriya, Netanel, Mikayalarni Yehudaning sheherliride xelqqe telim bérishke ewetti. \f □ \fr 17:7 \ft \+bd «Mikayalar»\+bd* — yaki «Mikalar».\f*  
\v 8 Ular bilen bille barghanlardin yene Shémaya, Netaniya, Zebadiya, Asahel, Shemiramot, Yonatan, Adoniya, Tobiya, Tob-Adoniya qatarliq birqanche Lawiylar, shundaqla yene Elishama bilen Yehoram dégen ikki kahinmu bar idi.  
\v 9 Ular Perwerdigarning Tewrat qanuni kitabini alghach bérip, Yehuda zéminidiki barliq sheherlerni arilap yürüp xelq arisida telim béretti.   
\m
\v 10 Yehudaning etrapidiki memliketlerning hemmisini Perwerdigarning qorqunchi basti we ular Yehoshafat bilen urush qilishqa pétinalmaytti.  
\v 11 Filistiylerdin beziliri Yehoshafatqa sowgha-salamlar we kümüsh olpanlirini tapshurdi; Ereblermu padiliridin uninggha yette ming yette yüz qochqar, yette ming yette yüz téke sowgha qildi.  
\v 12 Yehoshafat barghanséri karamet qudret tépip, Yehudada birnechche qorghan we ambar shehiri bina qildi.  
\v 13 U Yehudaning herqaysi sheherliride nurghun maddiy eshya zapisi teyyarlidi; Yérusalémdimu uning zeberdes batur jengchiliri bar idi.  
\v 14 Jemetliri boyiche ularning sani töwendikiche: —  
\m Yehuda qebilisidiki mingbashliri ichide Adnah serdar bolup, batur jengchilerdin üch yüz minggha bashlamchiliq qilatti;  
\v 15 Adnahning qol astida Yehohanan serdar bolup, ikki yüz seksen ming ademge bashlamchiliq qilatti; \f □ \fr 17:15 \ft \+bd «Yehohanan»\+bd* — yaki «Yohanan».\f*  
\v 16 Yehohananning qol astida Zikrining oghli Amasiya bar idi; u Perwerdigargha özini atiwetken adem bolup, ikki yüz ming batur jengchige bashlamchiliq qilatti.  
\v 17 Binyamin qebilisi ichide Éliyada dégen batur bir jengchi bolup, oqya we qalqan bilen qorallan’ghan ikki yüz ming batur jengchige bashlamchiliq qilatti;  
\v 18 Éliyadaning qol astida Yehozabad bolup, jengge teyyar qoshundin bir yüz seksen ming ademge bashlamchiliq qilatti.  
\v 19 Bularning hemmisi padishahning xizmitide hazir turatti; padishahning yene pütün Yehuda zéminidiki qorghanliq sheherlerge orunlashturulghan ademliri bolsa, ularning sirtida idi.\f □ \fr 17:19 \ft \+bd «bularning hemmisi»\+bd* — belkim 14-18-ayettiki yolbashchilar we 18-ayettiki «jengge teyyar turidighanlar»ni körsitidu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 18
\s1 Yehoshafat Ahab bilen ittipaqdash bolidu  
\r 1Pad. 22:2-36  
\m
\v 1 Yehoshafatning mal-mülki nahayiti köp, shan-shöhriti nahayiti yuqiri boldi; u Ahab bilen qudiliship ittipaqlashti.  
\v 2 Birnechche yildin kéyin u Ahab bilen körüshüshke Samariyege bardi. Ahab bolsa uninggha we uning hemrahlirigha atap nurghun kala, qoy soydi; andin u uni Giléadtiki Ramotqa bille hujum qilishqa unatti.  
\v 3 Israil padishahi Ahab Yehuda padishahi Yehoshafattin: — Özliri méning bilen bille Giléadtiki Ramotqa bérishqa maqul bolamdila? — dep soriwidi, u: — Biz silining-méning dep ayrimaymiz; méning xelqim özlirining xelqidur. Men özliri bilen bille jeng qilishqa barmay turmaymen, dep jawap berdi. \f □ \fr 18:3 \ft \+bd «Biz silining-méning dep ayrimaymiz»\+bd* — ibraniy tilida «Men özüm sanga oxshash bolimen» dégen söz bilen ipadilinidu.\f*  
\v 4 Lékin Yehoshafat Israilning padishahigha: — Ötünimenki, bügün awwal Perwerdigarning sözini sorap körgeyla, dédi.   
\m
\v 5 Shuning bilen Israilning padishahi peyghemberlerni, yeni töt yüz ademni yighdurup ulardin: — Biz jeng qilghili Giléadtiki Ramotqa chiqsaq bolamdu, yoq?» dep soriwidi, ular: «Chiqqin, Xuda uni padishahning qoligha béridu, déyishti.\f □ \fr 18:5 \ft \+bd «Chiqqin, Xuda uni padishahning qoligha béridu»\+bd* — Yehoshafat: «Awwal Perwerdigarning sözini sorap kelgeyla» deydu (4-ayet). Lékin «peyghemberler» «Perwerdigar» (ibraniy tilida «Yehwe, Yehowah») dégen namni ishletmey, belki «Xuda» (ibraniy tilida «Elohim») dep ishlitidu. Shunga Yehoshafat «peyghemberler»ning bésharetliridin qattiq guman qilghan bolsa kérek. Kéyinki ayetlerni körüng.\f*   
\m
\v 6 Lékin Yehoshafat bolsa: — Bulardin bashqa yol sorighudek, Perwerdigarning birer peyghembiri yoqmidu? — dep soridi.   
\m
\v 7 Israilning padishahi Yehoshafatqa jawab bérip: — Perwerdigardin yol soraydighan yene bir adem bar; lékin u méning toghramda qutluqni emes, belki daim balayi’apetni körsitip bésharet bergechke, men uni öch körimen. U bolsa Imlahning oghli Mikayadur, dédi. Yehoshafat: — I aliyliri, sili undaq démigeyla, dédi.   
\m
\v 8 Andin Israilning padishahi bir chakirini qichqirip uninggha: — Chaqqan bérip, Imlahning oghli Mikayani chaqirtip kel, dep buyrudi.   
\m
\v 9 Emdi Israilning padishahi bilen Yehudaning padishahi Yehoshafat shahane kiyimlirini kiyiship, Samariyening derwazisining aldidiki xamanda herbiri öz textide olturushti; ularning aldida peyghemberlerning hemmisi bésharet bermekte idi.  
\v 10 Kenanahning oghli Zedekiya bolsa özi tömürdin münggüzlerni yasap: — Perwerdigar mundaq deydu: — «Mushu münggüzler bilen Suriylerni yoqatquche üsüp ursila», dédi.  
\v 11 Hemme peyghemberler shuninggha oxshash bésharet bérip: «Giléadtiki Ramotqa chiqip sözsiz muweppeqiyet qazinila; chünki Perwerdigar uni padishahning qoligha tapshuridiken», déyishti.   
\m
\v 12 Mikayani qichqirghili barghan xewerchi uninggha: — Mana, hemme peyghemberler birdek padishahqa yaxshi xewer bermekte; emdi ötünimen, séning sözüngmu ularningki bilen birdek bolup, yaxshi bir xewerni bergin, dédi.   
\m
\v 13 Emma Mikaya: — Perwerdigarning hayati bilen qesem qilimenki, Xudayim manga néme éytsa, men shuni éytimen, dédi.   
\m
\v 14 U padishahning aldigha kelgende padishah uningdin: — I Mikaya, jeng qilghili Giléadtiki Ramotqa chiqsaq bolamdu, yoq? — dep soriwidi, u uninggha jawab bérip: — Chiqip muweppeqiyet qazinisiler; chünki \add düshmininglar\add* qolliringlargha tapshurulidu, dédi. \f □ \fr 18:14 \ft \+bd «Chiqip muweppeqiyet qazinisiler; chünki düshmininglar qolliringlargha tapshurulidu»\+bd* — shübhisizki, Mikaya bu sözni kinayilik, hejwiy teleppuz bilen éytidu. Chünki padishah derhal uningdin gumanlinip qalidu (15-ayetni körüng).\f*   
\m
\v 15 Lékin padishah uninggha: — Men sanga qanche qétim Perwerdigarning namida rast geptin bashqisini manga éytmasliqqa qesem ichküzüshüm kérek?! — dédi.   
\m
\v 16 Mikaya: — Men pütkül Israilning taghlarda padichisiz qoylardek tarilip ketkenlikini kördüm. Perwerdigar: «Bularning igisi yoq; bularning herbiri tinch-aman öz öyige qaytsun» dédi, — dédi.   
\m
\v 17 Israilning padishahi Yehoshafatqa: — Mana, men silige «U méning toghramda qutluqni emes, belki haman balayi’apetni körsitip bésharet béridu», démigenmidim? — dédi.   
\m
\v 18 Mikaya yene: — Shunga Perwerdigarning sözini anglighin; men Perwerdigarning Öz textide olturghanliqini, asmanning pütkül qoshunliri uning yénida, ong we sol teripide turghanliqini kördüm.  
\v 19 Perwerdigar: «Kim Ahabni Giléadtiki Ramotqa chiqip, shu yerde halak bolushqa aldaydu?» — dédi. Birsi undaq, birsi mundaq déyishti;  
\v 20 shu waqitta bir roh chiqip Perwerdigarning aldida turup: «Men bérip alday» dédi. Perwerdigar uningdin: «Qandaq usul bilen aldaysen?» dep soriwidi,  
\v 21 u: «Men chiqip uning hemme peyghemberlirining aghzida yalghanchi bir roh bolimen», dédi.  
\m Perwerdigar: «Uni aldap ilkingge alalaysen; bérip shundaq qil» — dédi. \f □ \fr 18:21 \ft \+bd «Men chiqip uning hemme peyghemberlirining aghzida yalghanchi bir roh bolimen»\+bd* — bu ayetlerdin bu rohning bir yalghan sözleydighan jin ikenliki körünidu. Xudaning Öz Rohi yaki perishtiliri héchqachan yalghan söz qilmaydu. Démek, Xuda jin-sheytanlargha Ahab padishahni aldashqa yol qoyidu.\f*  
\v 22 Mana emdi Perwerdigar séning bu hemme peyghemberliringning aghzigha bir yalghanchi rohni saldi; Perwerdigar séning toghrangda balayi’apet körsitip sözlidi» — dédi.   
\m
\v 23 Shuni anglap Kenanahning oghli Zedekiya kélip Mikayaning kachitigha birni sélip: — Perwerdigarning Rohi qaysi yol bilen mendin ötüp sanga söz qilishqa bardi?! — dédi.   
\m
\v 24 Mikaya jawab bérip: Özüngni yoshurush üchün ichkiridiki öyge yügürgen künide shuni körisen, dédi.\f □ \fr 18:24 \ft \+bd «ichkiridiki öyge yügürgen küni»\+bd* — yaki «öydin öyge yügürgen küni».\f*   
\m
\v 25 Israilning padishahi emdi: — Mikayani élip qayturup bérip, sheher hakimi Amon bilen padishahning oghli Yoashqa tapshurup,  
\v 26 Ulargha tapilap: «Padishah mundaq deydu: — Uni zindan’gha solap men tinch-aman yénip kelgüchilik qiynap, nan bilen suni az-az bérip turunglar» — denglar, dep buyrudi.   
\m
\v 27 Mikaya: — Eger sen heqiqeten tinch-aman yénip kelseng, Perwerdigar méning wasitem bilen söz qilmighan bolidu, dédi. Andin u yene: — Ey jamaet, herbiringlar anglanglar, dédi.   
\m
\v 28 Israilning padishahi bilen Yehudaning padishahi Yehoshafat Giléadtiki Ramotqa chiqti.   
\m
\v 29 Israilning padishahi Yehoshafatqa: — Men bashqa qiyapetke kirip jengge chiqay; sili bolsila öz kiyimlirini kiyip chiqsila, dédi. Israilning padishahi bashqa qiyapet bilen jengge chiqti.   
\m
\v 30 chünki shundaq boldiki, Suriyening padishahi jeng harwisi serdarlirigha: — Chongliri yaki kichikliri bilen emes, peqet Israilning padishahi bilen soqushunglar, dep buyrudi.   
\m
\v 31 We shundaq boldiki, jeng harwilirining serdarliri Yehoshafatni körgende: — Uni choqum Israilning padishahi dep, uninggha oliship hujum qilmaqchi boldi; lékin Yehoshafat peryad kötürdi, Perwerdigar uninggha yardem berdi. Xuda ularni uningdin yiraqlashturdi;  
\v 32 chünki shundaq boldiki, jeng harwilirining serdarliri uning Israilning padishahi emeslikini körgende uni qoghlimay, burulup kétip qélishti.   
\m
\v 33 Emma bireylen qarisighila bir oqya étiwidi, oq Israilning padishahining sawutining mürisidin töwenki uliqidin ötüp tegdi. U harwikéshige: Harwini yandurup méni septin chiqarghin; chünki men yaridar boldum, dédi.  
\v 34 U küni jeng barghanséri qattiq boldi. Padishah kechkiche Suriylerning udulida öz jeng harwisigha yölinip öre turdi. Kün pétishi bilen u öldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 19
\s1 Yehoshafat Xudadin agah qobul qilidu  
\m
\v 1 Yehuda padishahi Yehoshafat aman-ésen Yérusalémdiki ordisigha qaytip keldi.  
\v 2 Aldin körgüchi Hananining oghli Yehu padishah Yehoshafatning aldigha chiqip: — Séning rezillerning yardimide bolup, Perwerdigargha öch bolghanlarni söygining durusmu? Shu sewebtin Perwerdigarning ghezipi béshinggha chüshidighan boldi.  
\v 3 Halbuki, sen asherah butlirini zémindin yoqitip tashlighining we Xudani izdeshke niyet qilghining üchün sendimu yaxshiliq tépildi, dédi.   
\m
\v 4 Yehoshafat Yérusalémda olturatti; kéyinki waqitlarda u xelq arisigha chiqip, Beer-Shébadin tartip Efraim taghlirighiche seper qilip, xelqni towa qildurup ata-bowilirining Xudasi Perwerdigargha yandurdi. \f □ \fr 19:4 \ft \+bd «Beer-Shébadin tartip Efraim taghlirighiche»\+bd* — Beer-Shéba Yehuda zéminidiki eng jenubiy chégra, Efraim taghliqi bolsa shimaliy chégra idi.\f*  
\v 5 U yene Yehuda tewesidiki barliq qorghanliq sheherlerde soraqchilarni teyinlidi;  
\v 6 u soraqchilargha: — Öz qilghanliringlargha éhtiyatchan bolunglar; chünki silerning höküm chiqirishinglar insan üchün emes, belki Perwerdigar üchündur; siler höküm chiqarghininglarda u choqum siler bilen bille bolidu.  
\v 7 Emdi Perwerdigarning wehimisi köz aldinglarda bolsun; öz qilghanliringlargha éhtiyatchan bolunglar; chünki Perwerdigar Xudayimizda naheqliq yoq, yüz-xatir qilish yoq, para yéyishmu yoqtur, dédi.   
\m
\v 8 Yehoshafat Lawiylardin, kahinlardin we Israil jemetlirining bashliridin bezilerni Yérusalémgha qayturup kélip, ularni Yérusalémdimu Perwerdigarning hökümlirini chiqirish we xelqning erz-dewalirini bir terep qilishqa teyinlidi. \f □ \fr 19:8 \ft \+bd «Perwerdigarning hökümlirini chiqirish»\+bd* — yaki «Perwerdigar üchün höküm chiqirish». Bu terjime toghra bolsa, belkim ibadetxanidiki ishlarni (yeni, puqralargha ait bolmighan ishlarni) körsitishi mumkin.\f*  
\v 9 Yehoshafat ulargha: — Siler bu ishlarni Perwerdigarning qorqunchida bolup sadaqetlik bilen chin könglünglardin béjiringlar.  
\v 10 Herqaysi sheherlerde turidighan qérindashliringlarning aldinglargha élip kelgen barliq erz-dewasi, meyli u xun dewasi bolsun, qanun-emr we höküm-belgilimiler toghrisidiki erz-dewa bolsun, ularning Perwerdigar aldida gunahkar bolup qalmasliqi üchün, shundaqla Perwerdigarning ghezipi öz béshinglargha we qérindashliringlarning béshigha kélip qalmasliqi üchün, ularni haman agahlandurup turunglar; shundaq qilsanglar, gunahkar bolmaysiler.  
\v 11 Perwerdigargha teelluq ishlarda silerni bash kahin Amariya bashquridu; padishahqa dair ishlarda, silerni Yehuda jemetining yolbashchisi Ismailning oghli Zebadiya bashquridu; silerning xizmitinglarda turidighan Lawiylar bar. Jasaretlik bolup ishliringlarni qilinglar we Perwerdigar ishni durus qilghuchilar bilen bille bolidu! — dédi.   
\b  
\b  
\m  
\c 20
\s1 Ajayib bir nusret  
\m
\v 1 Kéyinki waqitlarda shundaq boldiki, Moabiylar, Ammoniylar we Maoniylardin beziliri birliship kélip Yehoshafatqa hujum qilishqa chiqti.  
\v 2 \add Chaparmenler\add* kélip Yehoshafatqa: — \add Ölük\add* déngizning u qétidin, yeni Édomdin silige hujum qilghili zor bir qoshun chiqip keldi; mana, ular Hazazon-Tamarda, dédi (Hazazon-Tamar yene «En-Gedi» depmu atilidu).  
\v 3 Buni anglighan Yehoshafat qorqup, Perwerdigarni izdeshke niyet baghlap, pütün Yehuda teweside «roza tutushimiz kérek» dep jakarlidi.  
\v 4 Yehudalar emdi Perwerdigardin yardem tiligili yighildi; xelq Yehudaning herqaysi sheherliridin chiqip Perwerdigardin yardem tileshke kélishti.  
\v 5 Yehoshafat Yehuda we Yérusalémdiki jamaet arisigha chiqip, Perwerdigar öyining yéngi hoylisining aldida öre turup  
\v 6 mundaq dua qilip: —  
\m «I Perwerdigar, ata-bowilirimizning Xudasi, Sen ershte turghuchi Xuda, barliq el-memliketlerning üstidin höküm sürgüchi emesmiding? Séning qolung küch-qudretke tolghandur, héchkim Séni tosalmaydu.  
\v 7 I Xudayimiz, Sen bu zémindiki ahalini Öz xelqing Israillar aldidin qoghlap, uni Öz dostung Ibrahimning neslige menggülük miras qilip bergen emesmiding?  
\v 8 Ular shu yerde turdi hem shu yerde Séning naminggha atap bir muqeddesxana sélip:  
\v 9 «Mubada béshimizgha birer balayi’apet kelse, meyli u qilich, jaza, waba, acharchiliq bolsun, qiyinchiliqta qalghan waqtimizda, mushu öy, yeni Séning aldingda turup, Sanga murajiet qilsaq (chünki Séning naming mushu öydidur), Sen anglaysen we qutquzisen» dégenidi.   
\m
\v 10 Emdi mana, bu yerge Ammoniylar, Moabiylar we Séir téghidikiler bésip kéliwatidu! Ilgiri Israillar Misir zéminidin chiqqan chaghda Sen Israillarning ulargha tajawuz qilishigha yol qoymighaniding; u chaghda Israillar ularni yoqatmay u yerdin aylinip ötken.  
\v 11 Emdi qara, hazir ularning yaxshiliqimizni qandaq yol bilen qayturmaqchi boluwatqinigha! Ular bizni Sen bizge miras qilip bergen bu zémindin qoghlap chiqarmaqchi boluwatidu.  
\v 12 I Xudayimiz, Sen ularning üstidin höküm chiqarmamsen? Chünki bizning bizge hujum qilishqa kéliwatqan bu zor qoshun bilen qarshilashqudek küchimiz yoq; néme qilishimiznimu bilmey qalduq; lékin bizning közimiz Sanga tikilip turmaqta» — dédi.   
\m
\v 13 Bu chaghda pütün Yehuda xelqi, ularning quchaqtiki baliliri, xotun bala-chaqilirining hemmisi Perwerdigarning aldida turatti.  
\v 14 We shu peytte Perwerdigarning Rohi jamaetning otturisida turghan Lawiylardin Asafning ewladi bolghan Mattaniyaning chewrisi, Jeiyelning ewrisi, Binayaning newrisi, Zekeriyaning oghli Yahaziyelge chüshti;  
\v 15 U: — I pütün Yehuda xelqi, siler Yérusalémda turuwatqanlar we padishah Yehoshafat, qulaq sélinglar! Perwerdigar silerge mundaq deydu: — «Siler bu zor qoshundin qorqup ketmenglar we alaqzade bolup ketmenglar; chünki bu jeng silerningki emes, belki Xudaning Öziningkidur.  
\v 16 Ete ulargha hujum qilishqa chiqinglar; mana, ular Ziz dawanidin chiqip kélidu we siler ularni Yeruel chölining aldidiki jilgha éghizida uchritisiler.  
\v 17 Siler bu dörem jengde urushushunglarning hajiti bolmaydu; peqet sepke tizilip turunglar, siler bilen bille bolghan Perwerdigarning nijat-nusritini körünglar! I Yehuda, i Yérusalémdikiler, qorqmanglar, alaqzadimu bolup ketmenglar; ete ulargha hujum qilishqa chiqinglar, Perwerdigar choqum siler bilen bille bolidu!» — dédi.   
\m
\v 18 Bu gepni anglap Yehoshafat béshini yerge tegküzüp tizlandi we barliq Yehuda xelqi hem Yérusalémdikiler Perwerdigar aldida düm yiqilip Perwerdigargha sejde qildi.  
\v 19 Kohat ewladi we Korah ewladi ichidiki Lawiylardin bolghanlar orunliridin turushup intayin küchlük awaz bilen Israilning Xudasi Perwerdigarni medhiyileshti.   
\m
\v 20 Pütün xelq etisi qaq seherde turup Tekoa chölige qarap atlandi; ular atlinip kétiwatqanda, Yehoshafat ornidin turup ulargha: — I Yehuda xelqi, i Yérusalémdikiler, gépimge qulaq sélinglar! Xudayinglar Perwerdigargha tayininglar, choqum mezmut turghuzulisiler; Uning peyghemberlirige ishininglar, yolunglar choqum rawan bolidu! — dédi.   
\m
\v 21 Andin u xelq bilen obdan meslihetliship, Perwerdigarning muqeddes beheywetlikini medhiyilep, Uninggha atap ghezel-küy éytidighanlarni: «Siler Perwerdigargha rehmet-teshekkür éytinglar, chünki Uning özgermes muhebbiti menggülüktur!» dep oqushqa teyinlep, qoshunning aldida mangdurdi. \f □ \fr 20:21 \ft \+bd «muqeddes beheywetlikini medhiyilep...»\+bd* — yaki «pak-muqeddeslikning güzellikide medhiyilep...». «Zeb.» 29:2ni körüng. Bashqa birxil terjimisi: — «shahane kiyimlerni kiygen...».\f*  
\v 22 Ular tentene qilip hemdusana oqushi bilen, Perwerdigar Yehuda xelqige hujum qilishqa chiqqan Ammoniylar, Moabiylar we Séir téghidikilerge pistirma qoshunni ewetip, ularni tarmar qildurdi. \f □ \fr 20:22 \ft \+bd «Perwerdigar ... pistirma qoshunni ewetti,...»\+bd* — mushu sirliq sözler (1) Perwerdigar Ammoniylar qatarliqlargha hujum qilishqa perishtilerni ewetti; (2) Perwerdigarning Özi ulargha ushtumtut hujum qildi, dep körsitishi mumkin.\f*  
\v 23 Shuning bilen Ammoniylar bilen Moabiylar Séir téghidikilerge hujum qilishqa ötti, ularni birini qoymay qiriwetti; ular Séir téghidikilerni qirip tügetkendin kéyin yene özliri bir-birini qirghin qilishqa chüshkenidi.  
\v 24 Yehudalar chöldiki közetgahqa kélip shu zor qoshun terepke qarisa, mana qéchip qutulghan birmu adem yoq bolup, hemme yerni ölük qaplap ketkenidi. \f □ \fr 20:24 \ft \+bd «közetgah»\+bd* — yaki «közet munari».\f*  
\v 25 Yehoshafat özining ademliri bilen düshmendin olja bulang-talang qilishqa kelgende, ular ölükler bilen bille nurghun mal-mülük we köp qimmetlik buyumlarni tapti. Ular salduruwalghanlirining toliliqidin élip kitelmey qaldi; olja shunche köp bolghachqa, uni yighiwélishqa üch kün ketti.  
\v 26 Ular tötinchi küni Berakah jilghisigha yighilip, Perwerdigargha hemdusana oqup mubareklidi; shunga u yer taki bügün’ge qeder «Berakah jilghisi» dep atilip kelmekte. \f □ \fr 20:26 \ft \+bd «...Berakah jilghisigha yighilip, Perwerdigargha hemdusana oqup mubareklidi..»\+bd* — démisekmu, «Berakah» dégenning menisi «mubareklesh» yaki «bext-beriket tilesh» dégen menide.\f*  
\v 27 Andin barliq Yehudadikiler we Yérusalémdikiler Yehoshafatning bashlamchiliqida xushal-xuram bolup Yérusalémgha qaytti; chünki Perwerdigar ularni düshmenliri üstidin ghalib qilip xushalliqqa chömdürgenidi.  
\v 28 Ular Yérusalémgha tembur, chiltar we kanaylar chélip kélip, Perwerdigarning öyige kirdi.  
\v 29 Barliq el-memliketler Perwerdigarning Israilning düshmenlirige qarshi chiqip jeng qilghanliqini anglighanda, Xudaning wehimisi ularning üstige basti.  
\v 30 Shuning bilen Yehoshafatning padishahliqi tinch-asayishliqta boldi; uning Xudasi uning töt etrapini tinch qilghanidi.   
\m
\v 31 Shundaq qilip Yehoshafat Yehuda üstige höküm sürdi. U textke chiqqan chaghda ottuz besh yashta idi; u Yérusalémda yigirme besh yil seltenet qildi. Uning anisining ismi Azubah bolup, u Shilhining qizi idi. \x + \xo 20:31 \xt 1Pad. 22:41-51\x*  
\v 32 Yehoshafat qaymay atisi Asaning yolida méngip, Perwerdigarning neziride durus bolghanni qildi.  
\v 33 Peqet «yuqiri jaylar»la yoqitilmighanidi; xelq téxiche köngüllirini ata-bowilirining Xudasigha mayil qilmighanidi.   
\m
\v 34 Yehoshafatning qalghan ishliri bolsa, mana bashtin axirighiche «Yehuda we Israil padishahlirining tarixnamisi»gha kirgüzülgen «Hananining oghli Yehuning bayan sözliri»de pütülgendur.\f □ \fr 20:34 \ft \+bd «Yehuda we Israil padishahlirining tarixnamisi»\+bd* — bu kitab Tewrattiki ushbu «Tarix-Tezkiriler» emes, biraq shübhisizki, ushbu kitabning muellipliri uningdin köp uchurlarni alghanidi.\f*   
\m
\v 35 Bu ishlardin kéyin Yehuda padishahi Yehoshafat tola rezil ishlarni qilghan Israil padishahi Ahaziya bilen ittipaq tüzdi.  
\v 36 Yehoshafat Tarshishqa baridighan kémilerni yasashqa uning bilen shirikleshti; shu kémilerni ular Ezion-Geberde yasatti.  
\v 37 U chaghda Mareshahliq Dodawahuning oghli Eliézer Yehoshafatni eyiblep uninggha bésharet bérip: — Ahaziya bilen ittipaq tüzgining üchün Perwerdigar séning yasighanliringni buzuwétidu» dédi. Derweqe, kéyinki waqitlarda u kémiler buzghunchiliqqa uchrap Tarshishqa mangalmidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 21
\s1 Yehoram Yehuda üstige höküm süridu  
\r 2Pad. 8:16-24  
\m
\v 1 Yehoshafat ata-bowiliri arisida uxlidi we «Dawut shehiri»de depne qilindi; oghli Yehoram uning ornigha padishah boldi.   
\m
\v 2 \add Yehoramning\add* birnechche inisi, yeni Yehoshafatning Azariya, Yehiyel, Zekeriya, Azariyahu, Mikail we Shefatiya dégen oghulliri bar idi; ularning hemmisi Israil padishahi Yehoshafatning oghulliri idi. \f □ \fr 21:2 \ft \+bd «Azariyahu»\+bd* — yaki «Azariya».\f*  
\v 3 Ularning atisi ulargha nurghun altun, kümüsh we qimmetlik buyumlarni, shundaqla Yehuda zéminidiki birqanche qorghanliq sheherni sowgha qildi; peqet padishahliqni bolsa, Yehoram chong oghli bolghachqa, uninggha berdi.  
\v 4 Yehoram atisining padishahliq textige chiqip hoquqini mustehkemlidi. Andin u barliq inilirini, shundaqla Yehudadiki birqanche emeldarlarni qilichlap qetl qildi.   
\m
\v 5 Yehoram textke olturghinida ottuz ikki yashta idi; u Yérusalémda sekkiz yil seltenet qildi.  
\v 6 U Ahab jemetidikilerge oxshash, Israilning padishahliri mangghan yolda mangdi, chünki u Ahabning qizini emrige alghanidi; u Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qildi.  
\v 7 Biraq Perwerdigar Dawut bilen tüzgen ehdisi seweblik, Dawutqa we uning ewladlirigha menggü öchmeydighan bir chiragh qalduray dep, wede qilghini boyiche Dawutning jemetini yoq qilip tashlashni xalimidi.  
\v 8 \add Yehoramning\add* seltenitidiki künlerde Édomlar Yehudadin ayrilip chiqip, öz aldigha özlirige hökümranliq qilidighan bir padishah tiklidi.  
\v 9 Yehoram, serdarliri we barliq jeng harwiliri \add Iordan deryasidin\add* ötüp, kéchide qozghilip chiqip, özlirini qorshiwalghan Édomiylargha we jeng harwisi serdarlirigha hujum qilip ghalib keldi.  
\v 10 Halbuki, Édomiylar shuningdin étiwaren Yehudagha qarshi chiqip, taki bügün’ge qeder Yehudaning hökümranliqidin ayrilip turdi. Yehoram ata-bowilirining Xudasi Perwerdigarni tashlighini üchün Libnahliqlarmu shu chaghda uninggha qarshi chiqip uning qolidin ayrilip chiqti.  
\v 11 Uning üstige, Yehoram yene Yehudaning taghlirida «yuqiri jaylar»ni yasitip, Yérusalémda turuwatqanlarni buzuqchiliqqa putlashturdi, Yehudalarnimu shundaq azdurdi.\f □ \fr 21:11 \ft \+bd «buzuqchiliqqa putlashturdi...»\+bd* — mushu ayettiki «buzuqchiliq» rohiy jehettin éytilidu, démek Perwerdigargha wapasizliq qilip butlargha choqunup ketkenlikni körsitidu. Shundaqtimu, shu chaghdiki butpereslikning jismaniy jehettinmu buzuqchiliq we pahishiwazliq bilen zich munasiwiti bar idi.\f*   
\m
\v 12 Shu waqitlarda Iliyas peyghember teripidin yézilghan bir mektup Yehoramgha tegdi, uningda mundaq déyildi: «Séning bowang Dawutning Xudasi Perwerdigar mundaq deydu: «Sen atang Yehoshafatning yollirida mangmay, shuningdek Yehuda padishahi Asaningmu yollirini tutmay, \f □ \fr 21:12 \ft \+bd «... Iliyas peyghember teripidin yézilghan bir mektup Yehoramgha tegdi»\+bd* — bu mektup Yehoramning qoligha yétip kelgen waqitta, Iliyas belkim asman’gha kötürülgen bolushi mumkin.\f*  
\v 13 belki Israil padishahlirining yollirida méngip, Yehudalarni we Yérusalémda turuwatqanlarni xuddi Ahab jemetidikiler buzuqchiliqlar qilghandek buzuqchiliqlargha putlashturghanliqing üchün, shundaqla atangning jemetidikilerni, yeni özüngdin yaxshi bolghan iniliringni qetl qilghining üchün,  
\v 14 Perwerdigar séning xelqingni, xotun bala-chaqiliringni we barliq mal-mülküngge alamet zor zerb bilen uridu.  
\v 15 U sénimu éghir wabalar bilen urup, üchey-baghringni éghir késelge muptila qiliduki, késiling kündin kün’ge éghirliship, ücheyliring éqip chiqidu»» déyilgenidi.   
\m
\v 16 Kéyinki waqitlarda Perwerdigar Filistiylerning we Éfiopiylerning yénidiki Ereblerning rohini Yehoramgha qarshi qozghatti.  
\v 17 Shuning bilen ular Yehuda zéminigha zerb qilip bésip ötti we padishah ordisidiki barliq mal-mülükni bulang-talang qilip, oghulliri bilen xotunlirini tutqun qilip élip ketti; ular kenji oghli Yehoahazdin bölek oghulliridin birinimu qaldurmidi.  
\v 18 Bu weqedin kéyin Perwerdigar Yehoramni urup, ücheylirini saqaymas éghir késelge giriptar qildi.  
\v 19 We shundaq boldiki, uning késili kündin-kün’ge éghirliship, ikki yil waqit ötüshke az qalghanda, késellik tüpeylidin ücheyliri téshilip chüshti, u tolimu azablinip öldi; uning xelqi ata-bowilirini izzetlep ulargha xushbuy yaqqandek, uninggha héchqandaq xushbuy yéqip olturmidi.  
\v 20 Yehoram textke chiqqan chéghida ottuz ikki yashta idi; u Yérusalémda sekkiz yil seltenet qildi we u dunyadin ketkende héchkim uninggha qayghu-hesret chekmidi. Xalayiq uni «Dawut shehiri»ge depne qildi, lékin padishahlar qebristanliqigha depne qilmidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 22
\s1 Ahaziya Yehuda üstige höküm süridu  
\r 2Pad. 8:25-29; 9:27-29  
\m
\v 1 Yérusalémda turuwtqanlar Yehoramning kenji oghli Ahaziyani uning ornigha padishah qilip tiklidi; chünki Erebler bilen bille bargahqa bésip kirgen qaraqchilar Ahaziyaning akilirini qoymay öltürüwetkenidi. Shuning bilen Yehuda padishahi Yehoramning oghli Ahaziya seltenet qildi. \f □ \fr 22:1 \ft \+bd «Erebler bilen bille bargahqa bésip kirgen qaraqchilar...»\+bd* — mushu ayettiki «bargah» belkim Yehudadikiler Erebler bilen qarshilishqa teyyarlinish üchün dalada tikken herbiy bargahni körsitidu. Bezi terjimanlar «sheher» dep terjime qilidu.\f*  
\v 2 Ahaziya textke chiqqan chéghida yigirme ikki yashta idi; u Yérusalémda bir yil seltenet qildi. Uning anisining ismi Ataliya bolup, Omrining \add newre\add* qizi idi. \f □ \fr 22:2 \ft \+bd «Ahaziya textke chiqqan chéghida yigirme ikki yashta idi»\+bd* — köp kona köchürmilerde «...qiriq ikki yashta idi» déyilidu. Bu qétim bezi qedimki köchürmiler we terjime nusqisigha we «2Pad.» 8:26ge asasen «yigirme ikki yash» dep terjime qilduq.\f*  
\v 3 Ahaziyamu Ahab jemetining yollirigha mangdi; chünki uning anisi uni rezillikke ündeytti.  
\v 4 U Ahab jemeti qilghinidek, Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qildi; chünki uning atisi ölgendin kéyin Ahab jemetidikiler uni halaketke élip baridighan rezil nesihetlerni béretti.  
\v 5 U ularning nesihitige egiship, Israil padishahi Ahabning oghli Yehoram bilen birlikte Giléadtiki Ramotqa bérip Suriye padishahi Hazael bilen soqushti; shu chaghda Suriyler Yehoramni zeximlendürdi.  
\v 6 Andin Yehoram Ramahda Suriye padishahi bilen soqushqan chaghdiki jarahetlirini dawalitish üchün Yizreelge qaytti. Andin Yehoramning oghli Yehuda padishahi Azariya Ahabning oghli Yehoramning késel bolup qalghanliqi sewebidin uni yoqlighili Yizreelge bardi.  
\v 7 Halbuki, Ahaziyaning Yehoramni yoqlighili barghini del özini halaketke élip baridighan, Xuda békitken ish idi. Chünki u barghandin kéyin Yehoram bilen birlikte Nimshining oghli Yehugha qarshi soqushushqa chiqti. Mushu Yehu eslide Perwerdigar teripidin Ahabning jemetini yoqitish üchün mesih qilin’ghanidi.  
\v 8 We shundaq boldiki, Yehu Xuda békitken hökümni Ahab jemetining üstige yürgüzgen waqtida, u Yehudadiki emeldarlarni we Ahaziyaning xizmitide bolghan qérindashlirining oghullirini uchritip, ularni qoymay öltürüwetti.  
\v 9 Yehu Ahaziyanimu izdidi; kishiler uni tutuwaldi (u Samariyege yoshurunuwalghanidi). Ular uni Yehuning aldigha apirip öltürdi. Ular uni depne qildi, chünki kishiler: «Bu dégen Perwerdigarni chin könglidin izdigen Yehoshafatning newrisidur» dégenidi. Ahaziyaning jemetide padishahliqni qoligha alghudek birer adem qalmidi.   
\b  
\m  
\s1 Xanish Ataliya Yehuda üstidin höküm süridu  
\r 2Pad. 11:1-3  
\m
\v 10 Emdi Ahaziyaning anisi Ataliya oghlining ölginini körgende, Yehuda jemetidiki barliq shah neslini öltürüshke qozghaldi.  
\v 11 Lékin padishahning qizi Yehoshébiyat öltürülüsh aldida turghan padishahning oghullirining arisidin Ahaziyaning oghli Yoashni oghriliqche élip chiqip, uni we inik anisini yastuq-kirlik ambirigha yoshurup qoydi. Shundaq qilip padishah Yehoramning qizi, (yeni Ahaziyaning singlisi), \add bash\add* kahin Yehuyadaning xotuni Yehoshébiyat Yoashni Ataliya öltürüwetmisun dep Ataliyadin yoshurup qoydi. \f □ \fr 22:11 \ft \+bd «Yehoshébiyat»\+bd* — yaki «Yehoshéba».\f*  
\v 12 Andin kéyin Yoash ular bilen Perwerdigarning öyide alte yil yoshurunup turdi; u chaghda Ataliya Yehuda zéminida seltenet qilatti.   
\b  
\b  
\m  
\c 23
\m
\v 1 Yettinchi yili, Yehoyada jasaretke kélip, Yerohamning oghli Azariya, Yehohananning oghli Ismail, Obedning oghli Azariya, Adayaning oghli Maaséyah we Zikrining oghli Elishafat qatarliq birqanche yüzbéshini chaqirip ular bilen ehde tüzdi. \f □ \fr 23:1 \ft \+bd «Yehoyada jasaretke kélip...»\+bd* — yaki «Yehoyada özini küchlendürüp...»\f*  \x + \xo 23:1 \xt 2Pad. 11:4-20\x*  
\v 2 Ular Yehuda zéminini arilap, Yehudadiki herqaysi sheherlerdin Lawiylarni we Israildiki chong yolbashchilarni yighdi; ular Yérusalémgha kélishti.  
\v 3 Pütkül jamaet Xudaning öyide padishah bilen ehdileshti. Yehoyada ulargha: — Padishahning oghli Perwerdigarning Dawutning ewladliri toghruluq wede qilghinidek choqum seltenet qilidu.  
\v 4 Mana siler qilishinglar kérek bolghan ish shuki: — Shabat künide pasibanliq nöwiti kelgen kahinlar bilen Lawiylarning üchtin biri herqaysi derwazilarni muhapizet qilsun;  
\v 5 üchtin biri padishah ordisini, üchtin biri «Ul derwazisi»ni muhapizet qilsun; bashqilarning hemmisi Perwerdigar öyining hoylilirida bolsun.  
\v 6 Lékin kahinlar hem wezipe öteydighan Lawiylardin bölek héchkimni Perwerdigarning öyige kirgüzmisun (kahin-lawiylar pak-muqeddes dep hésablan’ghachqa kirishige bolidu). Bashqa xelqning herbiri Perwerdigar özige békitken jaylarni közet qilsun.  
\v 7 Lawiylarning herbiri qoligha qorallirini élip padishahni orap tursun; öz meyliche muqeddes öyge kirishke urun’ghan herkim öltürülsun; siler padishah kirip-chiqip yürginide uning yénidin ayrilmanglar, — dédi.\x + \xo 23:7 \xt Weh. 14:1, 4, 5\x*   
\m
\v 8 Lawiylar bilen Yehudalarning hemmisi kahin Yehoyadaning barliq tapilighanlirini beja keltürüshti. Lawiylarning herbiri shabat küni nöwetchilikke kirgen we nöwetchiliktin chüshkenlerni öz yénida qaldurup qaldi; chünki kahin Yehoyada héchkimni nöwetchiliktin chüshüshke qoymidi.  
\v 9 Andin Yehoyada kahin Dawut padishahning Perwerdigarning öyide saqlaqliq neyze we qalqan-siparlirini yüzbéshilargha tarqitip berdi.  
\v 10 U yene köpchilikni, herbiri qoligha öz neyzisini tutqan halda, ibadetxanining ong teripidin tartip sol teripigiche, qurban’gah bilen ibadetxanini boylap padishahning etrapida turghuzdi.  
\v 11 Andin ular shahzadini élip chiqip, uning béshigha tajni kiygüzüp, uninggha guwahnamilerni bérip, uni padishah qildi; Yehoyada we uning oghulliri \add xushbuy may bilen\add* uni mesih qildi we «Padishah yashisun!» dep towlashti.   
\m
\v 12 Ataliya xelqlerning chépiship yürgenlikini we padishahni teriplewatqanliqini anglap, Perwerdigarning öyige kirip, köpchilikning arisigha keldi.  
\v 13 U qarisa, mana padishah öyning derwazisida, tüwrükning yénida turatti; padishahning yénida emeldarlar bilen kanaychilar tizilghanidi, barliq yurtning xelqi shadlinip kanay chélishatti, neghmichiler herxil sazlarni chélip, jamaetni bashlap medhiye oqutuwatatti. Buni körgen Ataliya kiyimlirini yirtip: — Asiyliq, asiyliq! — dep warqirdi.   
\m
\v 14 Emma Yehoyada kahin qoshun’gha mes’ul bolghan yüzbéshilarni chaqirtip ulargha: — Uni sepliringlar otturisidin sirtqa chiqiriwétinglar; kimdekim uninggha egeshse qilichlansun, dep buyrudi. Chünki kahin: — Uni Perwerdigarning öyi ichide öltürmenglar, dep éytqanidi.   
\m
\v 15 Shuning bilen ular uninggha yol boshitip berdi; u ordining «At derwazisi» bilen padishahning ordisigha kirgende \add leshkerler\add* uni shu yerde öltürdi.\f □ \fr 23:15 \ft \+bd «...uninggha yol boshitip berdi»\+bd* — buning bashqa birxil terjimisi: «uni qolgha aldi».\f*   
\m
\v 16 Yehoyada, pütkül jamaet we padishah birlikte: «Perwerdigarning xelqi bolayli» dégen bir ehdini tüzüshti.  
\v 17 Andin barliq xelq Baalning butxanisigha bérip uni buzup tashlidi; uning qurban’gahliri bilen mebudlirini chéqip pare-pare qilip, Baalning kahini Mattanni qurban’gahlarning aldida öltürdi.   
\m
\v 18 Andin kéyin Yehoyada kahin Perwerdigarning öyidiki barliq mes’uliyetlerni Lawiy qebilisining kahinlirining qoligha tapshurdi. Kahinlarni bolsa, eslide Perwerdigarning öy ishlirigha nöwet bilen qarashqa, Perwerdigargha atap köydürme qurbanliq sunushqa Dawut teyinligenidi. Ular qurbanliqlarni Dawutning körsetmiliri boyiche, xushal-xuramliq ichide neghme-nawa oqughan halda Musagha tapshurulghan Tewrat-qanunida pütülginidek sunushqa mes’ul idi.  
\v 19 \add Yehoyada\add* yene Perwerdigar öyining herqaysi derwazilirigha derwaziwenlerni teyinlidiki, herqandaq ishlardin napak qilin’ghan ademler kirgüzülmeytti.  
\v 20 U yene yüzbéshiliri, aqsöngekler, xelq ichidiki yolbashchilar we yurtning hemme xelqini bashlap kélip, padishahni Perwerdigar öyidin élip chüshüp, «Yuqiriqi derwaza» arqiliq ordigha ekirip, padishahliq textige olturghuzdi.   
\m
\v 21 Yurtning barliq xelqi shadlinatti; ular Ataliyani qilichlap öltürgendin kéyin, sheher tinch bolup qaldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 24
\s1 Yoash — yeni Yehoash — Yehudagha seltenet qilidu  
\r 2Pad. 12:1-22  
\m
\v 1 Yoash textke chiqqan chéghida yette yashta idi, u Yérusalémda qiriq yil seltenet qildi. Uning anisining ismi Zibiyah bolup, Beer-Shébaliq idi. \f □ \fr 24:1 \ft \+bd «Yoash»\+bd* — «Yehoash»ning bashqa shekli.\f*  
\v 2 Yehoyada kahin hayat künliride Yoash Perwerdigarning neziride durus bolghanni qilatti. \f □ \fr 24:2 \ft \+bd «Yehoyada ... hayat künliride Yoash Perwerdigarning neziride durus bolghanni qilatti»\+bd* — bu sözge qarighanda, Yoash Yehoyada ölgendin kéyin Perwerdigarning yolidin chiqip ketti; we derweqe shundaq boldi («2Tar.» 24:17-27ni körüng).\f*  
\v 3 Yehoyada uninggha ikki xotun élip berdi, u birqanche oghul-qiz perzent kördi.   
\m
\v 4 Shuningdin kéyin Yoash Perwerdigarning öyini qayta yasitish niyitige keldi,  
\v 5 u kahinlarni we Lawiylarni yighip ulargha: — Xudayinglarning öyini onglitip turush üchün Yehuda sheherlirige bérip, barliq Israillardin yilliq iane toplanglar; bu ishni tézdin béjiringlar! — dédi. Lékin Lawiylar bu ishni béjirishke anche aldirap ketmidi. \f □ \fr 24:5 \ft \+bd «Xudayinglarning öyini onglitip turush üchün ...., barliq Israillardin yilliq iane toplanglar»\+bd* — yaki «Her yili Xudayinglarning öyini onglitish üchün... barliq Israillardin iane toplanglar».\f*  
\v 6 Buni uqqan padishah bash kahin Yehoyadani chaqirtip uninggha: — Özliri némishqa Lawiylargha Perwerdigarning quli Musa Israil jamaitige Xudaning guwahliqi saqlaqliq chédir üchün belgiligen bajni Yehuda we Yérusalémdin élip kélishke buyrumidila? — dédi \f □ \fr 24:6 \ft \+bd «Xudaning guwahliqi saqlaqliq chédir»\+bd* — yaki «höküm-guwahliq chédiri» — «ibadet chédiri»ning bashqa bir atalghusi. \+bd «Perwerdigarning quli Musa ... Xudaning guwahliqi saqlaqliq chédir üchün belgiligen baj...»\+bd* — Musaning bu buyruqi toghruluq «Mis.» 30:11-16ni körüng.\f*  
\v 7 (chünki eslide rezil xotun Ataliya we uning oghulliri Xudaning öyige bösüp kirip, Perwerdigarning öyidiki barliq muqeddes buyumlarni élip Baal butlirigha atap teqdim qiliwetkenidi).   
\m
\v 8 Shuning bilen padishah buyruq chüshürüp, bir sanduq yasitip Perwerdigar öyining derwazisining sirtigha qoyghuzdi;  
\v 9 andin: «Xudaning quli Musa chölde Israillarning üstige békitken bajni yighip ekilip Perwerdigargha tapshurunglar» dégen bir uqturush Yehuda bilen Yérusalém teweside chiqirildi.  
\v 10 Barliq emeldarlar we barliq xelq xushal halda bajni ekilip sanduq tolghuche uninggha tashlidi.  
\v 11 Lawiylar pul sanduqini padishah bu ishqa mes’ul qilghan kishining aldigha ekelgende, ular baj pulining köp chüshkenlikini körse, andin padishahning katipi bilen Bash kahinning adimi kélip pul sanduqini öngtürüp quruqdighandin kéyin, yene esli ornigha apirip qoyatti. Herküni shundaq bolup turdi; nahayiti köp pul yighildi.  
\v 12 Padishah bilen Yehoyada pulni Perwerdigar öyidiki ish béjirgüchilerge tapshurdi; ular \add buning bilen\add* Perwerdigarning öyini ongshash we eslige keltürüsh üchün tashchilar bilen yaghachchilarni, tömürchiler bilen miskerlerni yallidi.  
\v 13 Ishlemchiler toxtimay ishlidi, ongshash ishi ularning qolida ongushluq élip bérildi; shundaq qilip ular Perwerdigarning öyini eslidiki ölchem-lahiyesi boyiche yasidi, shundaqla uni tolimu puxta qilip yasap chiqti.  
\v 14 Ular ishni püttürgendin kéyin éship qalghan pulni padishah bilen Yehoyadaning aldigha ekilip tapshurdi. Ular buning bilen Perwerdigarning öyi üchün herxil eswab-buyumlarni, jümlidin ibadet xizmitidiki herxil buyumlar, köydürme qurbanliqlargha munasiwetlik qacha-qucha, qazan-texsiler we herxil altun-kümüsh bashqa buyumlarni yasatti. Yehoyadaning barliq künliride, ular Perwerdigarning öyide köydürme qurbanliqni daim sunup turdi.   
\m
\v 15 Yehoyada qérip, yashaydighan yéshi toshup öldi; u ölgen chaghda bir yüz ottuz yashta idi.  
\v 16 Ular uni «Dawut shehiri»de padishahlar qatarida depne qildi, chünki u Israilgha hem Xudagha we uning öyige nisbeten nahayiti chong töhpe körsetkenidi.  
\v 17 Yehoyada ölgendin kéyin Yehudadiki yolbashchilar padishahning aldigha kélip uninggha bash urdi; padishah ular körsetken meslihetni maqul kördi.  
\v 18 Ular ata-bowilirining Xudasi Perwerdigarning öyidin waz kéchip, Asherah we butlarning qulluqigha kirishti. Ularning bu gunahi seweblik Xudaning ghezipi Yehuda bilen Yérusalémdikilerning béshigha keldi.  
\v 19 Shundaq bolsimu, Perwerdigar ularni Özige yandurush üchün yenila ularning arisigha peyghemberlerni ewetti; bu peyghemberler gerche ularni agahlandurghan bolsimu, lékin ular yenila qulaq salmidi.  
\v 20 U chaghda Xudaning Rohi bash kahin Yehoyadaning oghli Zekeriyagha chüshti, u xelqning aldida öre turup ulargha: — Xuda mundaq deydu: «Siler némishqa Perwerdigarning emirlirige xilapliq qilisiler? Siler héch rawajliq körmeysiler, chünki siler Perwerdigardin waz kechtinglar we Umu silerdin waz kechti», — dédi.   
\m
\v 21 Xalayiq \add Zekeriyani\add* öltürüshke qestlidi; axir ular uni padishahning emri boyiche Perwerdigar öyining hoylisida chalma-kések qilip öltürüwetti.  
\v 22 Padishah Yoash Zekeriyaning atisi Yehoyadaning özige körsetken shepqitini yad etmek tügül, eksiche uning oghlini öltürüwetti. Zekeriya jan üzüsh aldida: — Perwerdigar bu ishni nezirige élip, uning hésabini alsun! — dédi.   
\m
\v 23 Shu yilning axirida Suriyening qoshuni Yoashqa hujum qilip keldi; ular Yehudagha we Yérusalémgha tajawuz qilip kirip, xelq ichidiki yolbashchilarni öltürüp, ulardin alghan pütün urush gheniymetlirini Demeshq padishahining aldigha élip bardi.  
\v 24 Derweqe Suriye qoshunidin peqet az bir qisim eskerler kelgen bolsimu, lékin Yehudalar ata-bowilirining Xudasi Perwerdigardin waz kechkenliki üchün Perwerdigar chong bir qoshunni ularning qoligha tapshurdi; ular Yoashqa jaza ijra qildi.  
\v 25 Suriyler Yoashni tashlap ketken chaghda (chünki u qattiq aghrip qalghanidi) uning öz xizmetkarliri bash kahin Yehoyadaning oghlining qéni üchün intiqam élish kérek dep uni qestlidi; ular uni kariwitidila öltürüwetti. U shu yol bilen öldi; kishiler uni Dawut shehiride depne qilghini bilen, biraq padishahlarning qebristanliqigha depne qilmidi. \f □ \fr 24:25 \ft \+bd «chünki u qattiq aghrip qalghanidi»\+bd* — yaki «chünki éghir késelge chüshkenidi». Bezi terjimanlar «chünki u éghir yarilandi» dep terjime qilghini bilen, ibraniy tékistte éghir bir késel körsitilidu. \+bd «kahin Yehoyadaning oghlining qéni»\+bd* — yaki «kahin Yehoyadaning oghullirining qéni».\f*  
\v 26 Uni qestligenler munular: — Ammoniy ayal Shimiyatning oghli Zabad bilen Moabiy ayal Simritning oghli Yehozabad idi.   
\m
\v 27 Yoashning oghulliri, uninggha qaritilghan qattiq we nurghun agah bésharetler, shundaqla uning Xudaning öyini yéngibashtin sélishqa dair ishliri «padishahlarning tezkiriliri» dégen kitabning izahlirigha pütülgendur. Yoashning oghli Amaziya uning ornigha padishah boldi.\f □ \fr 24:27 \ft \+bd «padishahlarning tezkiriliri»\+bd* — Tewrattiki «padishahlar» dégen kitab emes. Chünki tilgha élin’ghan tepsilatlar shu kitabta tépilmaydu.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 25
\s1 Amaziya Yehuda üstige höküm süridu  
\r 2Pad. 14:1-22  
\m
\v 1 Amaziya textke chiqqan chéghida yigirme besh yashta idi, u Yérusalémda yigirme toqquz yil seltenet qildi. Uning anisining ismi Yehoaddan bolup, Yérusalémliq idi.  
\v 2 Amaziya Perwerdigarning neziride toghra bolghan ishlarni qildi, lékin pütün köngli bilen qilmidi.  
\v 3 We shundaq boldiki, u padishahliqini mustehkemliwalghandin kéyin padishah atisini öltürgen xizmetkarlirini tutup öltürdi.  
\v 4 Lékin Musagha chüshürülgen qanun kitabida Perwerdigarning: «Ne atilarni oghulliri üchün ölümge mehkum qilishqa bolmaydu ne oghullirini atiliri üchün ölümge mehkum qilishqa bolmaydu, belki herbiri öz gunahi üchün ölümge mehkum qilinsun» dep pütülgen emri boyiche, u öltürgichilerning balilirini ölümge mehkum qilmidi.   
\m
\v 5 Amaziya Yehudalarni yighip, jemetlirige qarap pütün Yehudalarni we Binyaminlarni mingbéshi we yüzbéshilar astigha békitti; u ulardin yigirme yashtin ashqanlarning sanini éliwidi, jengge chiqalaydighan, qoligha neyze we qalqan alalaydighan xil leshkerdin üch yüz ming adem chiqti.  
\v 6 U yene bir yüz talant kümüsh serp qilip Israildin yüz ming batur jengchi yalliwaldi.\f □ \fr 25:6 \ft \+bd «bir yüz talant kümüsh»\+bd* — 100 talant kümüsh belkim 3400 kilogram kümüsh bolushi mumkin.\f*   
\m
\v 7 Lékin Xudaning bir adimi uning aldigha kélip: — I padishahim, Israil qoshunini özliri bilen bille barghuzmighayla; chünki Perwerdigar Israillar yaki Efraimiylarning héchqaysisi bilen bille emes.  
\v 8 Hetta sili choqum shundaq qilimen, baturane küresh qilimen désilimu, Xuda özlirini düshmen aldida yiqitidu, chünki Xuda insan’gha yardem bérishkimu qadirdur, insanni yiqitishqimu qadirdur, dédi.   
\m
\v 9 Amaziya Xudaning adimige: — Emise men Israilning yallanma qoshunigha bergen yüz talant kümüshni qandaq qilsam bolidu? — dep soriwidi, Xudaning adimi uninggha: — Perwerdigar özlirige buningdinmu ziyade köp bérishke qadirdur, dep jawab berdi.   
\b  
\m
\v 10 Shuning bilen Amaziya Efraimdin özige keltürülgen yallanma qoshunni ayrip chiqip, öylirige qayturuwetti; shu sewebtin ular Yehudalargha bek ghezeplinip, qattiq qehr ichide öylirige qaytip kétishti.  
\v 11 Amaziya jasaritini urghutup, özining xelqini bashlap «Shor wadisi»gha bérip Séirlardin on ming ademni yoqatti. \f □ \fr 25:11 \ft \+bd «Amaziya jasaritini urghutup...»\+bd* — yaki «Amaziya özini kücheytip,...». \+bd «Séir»\+bd* — Édomning ikkinchi ismi.\f*  
\v 12 Yehudalar yene on ming ademni tirik tutuwélip, tik yarning léwigha apirip, yardin ittiriwidi, ularning hemmisi pare-pare qilinip tashlandi.  
\v 13 Halbuki, Amaziya özi bilen bille jeng qilishqa ruxset qilmay qayturuwetken yallanma eskerler Samariyedin Beyt-Horun’ghiche bolghan Yehudaning herqaysi sheherlirige hujum qilip kirip üch ming ademni qirip tashlidi hem nurghun mal-mülükni bulap ketti.   
\m
\v 14 Lékin shundaq boldiki, Amaziya Édomiylarni meghlup qilip qaytip kelgen chaghda u Séirlarning butlirinimu élip kélip, ularni özi üchün mebud qilip, ulargha bash urdi we ulargha xushbuy yaqti. \f □ \fr 25:14 \ft \+bd «... ulargha xushbuy yaqti»\+bd* — yaki «... ulargha qurbanliqlarni köydürdi».\f*  
\v 15 Shu sewebtin Perwerdigarning ghezipi Amaziyagha qozghaldi, U uning aldigha bir peyghemberni ewetti. Peyghember uninggha: — Öz xelqini séning qolungdin qutquzalmighan bu xelqning ilahlirini zadi néme dep izdeysen? — dédi.  
\v 16 We shundaq boldiki, u padishahqa téxi söz qiliwatqanda, padishah uninggha: — Biz séni padishahning meslihetchisi qilip tikligenmu? Qoy, bu gépingni! Ölgüng keldimu néme? — dédi. Shuning bilen peyghember geptin toxtidi-de, yene: — Bu ishni qilghining hem nesihitimge qulaq salmighining üchün Perwerdigar séni yoqitishni qarar qildi, dep bilimen, — dédi.   
\m
\v 17 Shuningdin kéyin Amaziya meslihetliship, Israilning padishahi Yehuning newrisi, Yehoahazning oghli Yoashning aldigha elchilerni mangdurup: «Qéni, \add jeng meydanida\add* yüz turane körüsheyli» dédi.   
\m
\v 18 Israilning padishahi Yoash Yehudaning padishahi Amaziyagha elchi ewetip mundaq sözlerni yetküzdi: «Liwandiki tiken Liwandiki kédir derixige söz ewetip: «Öz qizingni oghlumgha xotunluqqa bergin!» — dédi. Lékin Liwandiki bir yawayi haywan ötüp kétiwétip, tikenni dessiwetti.   
\m
\v 19 Sen derweqe Édomning üstidin ghelibe qilding; könglüngde öz-özüngdin meghrurlinip yayrap ketting. Emdi öyüngde qalghining yaxshi; némishqa béshinggha külpet keltürüp, özüngni we özüng bilen Yehudani balagha yiqitisen?».\f □ \fr 25:19 \ft \+bd «Sen derweqe ... yayrap ketting. ... némishqa ... özüngni we özüng bilen Yehudani balagha yiqitisen?»\+bd* — Yehoash éytqan temsilning omumiy menisi: «Sen peqet bir tikendursen, özüm kédirdek ulugh ademmen, özüngge unchiwala ishinip ketme. Séning ulugh pilaning hertürlük tasadipiyliqtin meghlup bolushi mumkin» dégendek. Gerche Yehoash padishahni «butperes kapir» dep hésablighili bolsimu, mushu yerde uning nesiheti toghra idi.\f*   
\m
\v 20 Emma Amaziya qulaq salmidi. Bu ish Xudadin keldi; chünki ular Édomning ilahlirini izdigenidi, Xuda ularni \add Yoashning\add* qoligha chüshsun dep ene shundaq orunlashturghanidi.  
\v 21 Shuning bilen Israil padishahi Yoash jengge atlinip chiqti; ikki terep, yeni u Yehuda padishahi Amaziya bilen Beyt-Shemeshte, jeng meydanida yüz turane uchrashti.  
\v 22 Yehudaning ademliri Israilning ademliri teripidin tiripiren qilinip, herbiri öz öyige qéchip ketti.   
\m
\v 23 Israil padishahi Yoash Beyt-Shemeshte Yehoahazning newrisi, Yoashning oghli Yehuda padishahi Amaziyani esir qilip Yérusalémgha élip bardi; we u Yérusalémning sépilining Efraim derwazisidin tartip burjek derwazisighiche bolghan töt yüz gezlik bir bölikini örüwetti.\f □ \fr 25:23 \ft \+bd «Yehoahaz»\+bd* — «Ahaziya»ning bashqiche ipadilinishi. Bu Yehoahaz (Ahaziya) Yehuda padishahi, 25-ayettiki «Yehoahaz» emes. \+bd «töt yüz gezlik bir böliki..»\+bd* — Tewratta «gez» (yaki «jeynek») qolning jeynektin barmaqning uchighiche bolghan uzunluqi, yeni 0.454 métr uzunluq idi.\f*   
\m
\v 24 U Xudaning öyide, Obed-Édom mes’ul bolup saqlawatqan we padishahning ordisidiki xezinidin tépilghan barliq altun-kümüsh, qacha-quchilarni buliwaldi we képillik süpitide birnechche tutqunni élip Samariyege yénip ketti.  
\v 25 Israil padishahi Yehoahazning oghli Yoash ölgendin kéyin, Yoashning oghli, Yehudaning padishahi Amaziya on besh yil ömür kördi.\f □ \fr 25:25 \ft \+bd «Israil padishahi Yehoahazning oghli Yoash ölgendin kéyin, ... Amaziya on besh yil ömür kördi»\+bd* — 23-ayettiki izahatni körüng.\f*   
\m
\v 26 Amaziyaning qalghan emelliri bolsa, mana ularning hemmisi bashtin axirighiche «Yehuda we Israil padishahlirining tarixnamisi»da pütülgen emesmidi?\f □ \fr 25:26 \ft \+bd «Yehuda we Israil padishahlirining tarixnamisi»\+bd* — mumkinchiliki barki, bu kitab Tewrattiki «Padishahlar»dur.\f*   
\m
\v 27 Amaziya Perwerdigardin waz kechkendin bashlapla Yérusalémda beziler uni qestleshke kirishkenidi; shuning bilen u Laqish shehirige qéchip ketti; lékin qestligüchiler keynidin Laqishqa adem ewetip, u yerde uni öltürdi.   
\m
\v 28 Andin ular uni atlargha artip Yérusalémgha élip bardi. U Yérusalémda ata-bowilirining arisida «Yehudaning shehiri»de depne qilindi. \f □ \fr 25:28 \ft \+bd «Yehudaning shehiri»\+bd* — belkim «Dawutning shehiri»ni körsitidu. «2Pad.» 14:20ni körüng.\f*   
\b  
\b  
\m  
\c 26
\s1 Uzziya Yehuda üstige höküm süridu  
\r 2Pad. 15:1-7  
\m
\v 1 Yehudaning barliq xelqi uning on alte yashqa kirken oghli Uzziyani tiklep, uni atisi Amaziyaning ornida padishah qildi \f □ \fr 26:1 \ft \+bd «Uzziya»\+bd* — bashqa shekli «Ahaziya». «2Pad.» 14:21ni körüng.\f*  
\v 2 (padishah atisi ata-bowilirining arisida uxlighandin kéyin, Élat shehirini qaytidin yasap, Yehudagha yene tewe qilghuchi del Uzziya idi).\f □ \fr 26:2 \ft \+bd «padishah ... Élat shehirini qaytidin yasap, Yehudagha yene tewe qilghuchi del Uzziya idi»\+bd* — yaki «atisi öz ata-bowilirining arisida uxlighandin kéyin Uzziya Élat shehirini yasap Yehudagha yene tewe qildi».\f*   
\m
\v 3 Uzziya textke chiqqan chéghida on alte yash idi; u Yérusalémda jemiy ellik ikki yil padishahliq qildi. Uning anisining ismi Yekoliya bolup, Yérusalémliq idi.  
\v 4 U atisi Amaziyaning barliq qilghanliridek Perwerdigarning neziride durus bolghanni qildi.   
\m
\v 5 Xuda bergen alamet körünüshler bilen yorutulghan Zekeriya Uzziyagha telim bergechke, u hayat waqtida Uzziya Xudani izdidi; we u Perwerdigarni izdigen künlerde Xuda uning ishlirini rawan qildi.  
\v 6 U chiqip Filistiylerge hujum qildi we Gatning sépilini, Jabnehning sépilini we Ashdodning sépilini chaqturuwetti. Yene Ashdod etrapida, shundaqla Filistiyler arisida birnechche sheher berpa qildi.  
\v 7 Xuda uning Filistiyler we Gur-baalda turuwatqan Erebler bilen Maonlargha qarshi urushigha yardem berdi.  
\v 8 Ammoniylar Uzziyagha olpan tölidi; Uzziya tolimu qudretlik bolup, nam-shöhriti taki Misirning chégrisighiche tarqaldi.  
\v 9 Uzziya Yérusalémdiki «Burjek derwazisi»da, «Jilgha derwazisi»da we sépilning qayrilidighan yéride munarlar saldi we ularni ajayip mustehkem qildi.  
\v 10 U yene chöllerde birmunche közet munarlirini salghuzdi we köp quduqlarni kolatti; chünki uning Shefelah tüzlenglikide we égizlikte nurghun charwisi bar idi; u yene tériqchiliqqa amraq bolghachqa, taghlarda we étiz-baghlarda \add nurghun\add* baghwenlerni we üzümchilerni yallap ishletti.\f □ \fr 26:10 \ft \+bd «étiz-baghlarda...»\+bd* — yaki «Karmelde...». Emma Karmel shimaliy padishahliqta.\f*   
\m
\v 11 Uzziyaning yene urushqa mahir qoshuni bar idi. Qoshun katip Jeiyel we emeldar Maaséyah éniqlighan san’gha asasen qisim-qisimlar boyiche bölünüp, padishahning serdarliridin biri bolghan Hananiyaning yétekchiliki astida sep bolup jengge chiqatti.  
\v 12 Bu batur jengchiler ichidiki herqaysi jemet bashliri jemiy ikki ming alte yüz kishi idi.  
\v 13 Ularning yétekchiliki astidiki qoshun jemiy üch yüz yetmish yette ming besh yüz bolup, hemmisi ishta qabil, jengde mahir idi, ular padishahqa yardemliship düshmen’ge hujum qilalaytti.  
\v 14 Uzziya pütkül qoshunidiki leshkerlirini qalqan, neyze, dobulgha, sawut, oqya we salghilar bilenmu qorallandurghanidi.  
\v 15 U yene Yérusalémda ustilar ijad qilghan oq béshi we yoghan tashlarni atquchi üskünilerni yasitip, ularni sépil munarlirigha we burjeklirige orunlashturghanidi. Uning nam-shöhriti yiraq-yiraqlargha ketkenidi, chünki u alamet yardemlerge érishkechke, karamet qudret tapqanidi.   
\m
\v 16 Lékin u kücheygendin kéyin, meghrurlinip ketti we bu ish uni halaketke élip bardi. U Xudasi Perwerdigargha itaetsizlik qilip, xushbuygah üstide xushbuy yaqimen dep Perwerdigarning öyige kirdi.  
\v 17 Kahin Azariya bilen Perwerdigarning bashqa kahinliridin seksen ezimet uning arqidin kirdi;  
\v 18 Ular padishah Uzziyani tosup: — I Uzziya, Perwerdigargha xushbuy yéqish sanga tewe ish emes, belki xushbuy yéqishqa muqeddes xizmetke atalghan kahinlar bolghan, Harunning ewladlirigha mensuptur; muqeddesxanidin chiqqin, chünki itaetsizlik qilip qoydung; sen Xuda Perwerdigardin izzet tapalmaydighan bolup qalisen, dédi.   
\m
\v 19 Uzziya qattiq ghezeplendi; u xushbuy yaqqili turghan halette, qolida bir xushbuydanni tutup turatti; u Perwerdigarning öyidiki xushbuygahning yénida turup kahinlargha ghezepliniwatqan chaghda, kahinlarning aldidila uning pishanisigha maxaw örlep chiqti.  
\v 20 Bash kahin Azariya bilen bashqa kahinlar qarisa, mana, birdinla uning pishanisigha maxaw örlep chiqqanidi; ular derhal uni chiqiriwétishke itterdi; u özimu chiqip kétishke aldiridi, chünki Perwerdigar uni urghanidi.  
\v 21 Padishah Uzziyani taki ölgüche maxaw késili chirmiwaldi; u maxaw késili bolghachqa, ayrim bir öyde turdi; shuning bilen u Perwerdigarning öyige kirishtin mehrum qilindi. Uning oghli Yotam ordining ishlirini bashqurup, yurt soridi. \f □ \fr 26:21 \ft \+bd «shuning bilen u Perwerdigarning öyige kirishtin mehrum qilindi»\+bd* — maxaw késilige giriptar bolghanlar «napak» dep hésablinip, muqeddes ibadetxanigha kirishke qet’iy ruxset qilinmaytti.\f*  
\v 22 Uzziyaning bashqa emelliri bolsa bashtin axirighiche Amozning oghli Yeshaya peyghember teripidin yézip qaldurulghandur.  
\v 23 Uzziya özining ata-bowiliri arisida uxlidi; beziler: — «U maxaw bolghan adem» dégechke, u ata-bowiliri qatarida yatquzulghan bolsimu, padishahlar qebristanliqigha tewe \add chetrek\add* bir yerlikke depne qilindi. Andin oghli Yotam uning ornigha padishah boldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 27
\s1 Yotam Yehuda üstige höküm süridu  
\r 2Pad.15:32-38  
\m
\v 1 Yotam textke chiqqan chéghida yigirme besh yashta idi; u Yérusalémda on alte yil seltenet qildi; uning anisining ismi Yerusha bolup, Zadokning qizi idi.  
\v 2 U atisi Uzziyaning barliq qilghanliridek Perwerdigarning neziride durus bolghanni qildi (lékin u Perwerdigarning muqeddesxanisigha kirmidi). Lékin xelq yenila buzuq ishlarni qiliwerdi.   
\m
\v 3 Perwerdigar öyining yuqiriqi derwazisini yasatquchi Yotam idi; u yene Ofeldiki sépildimu nurghun qurulushlarni qildi. \f □ \fr 27:3 \ft \+bd «Ofel»\+bd* — kona Yérusalémdiki bir qisim égiz rayon idi.\f*  
\v 4 U Yehudaning taghliq rayonida sheherlerni bina qildi, ormanliqlardimu qel’e-qorghanlar we közet munarlirini yasatti.  
\v 5 U Ammoniylarning padishahi bilen urush qilip ularni yengdi; shu yili Ammoniylar uninggha üch talant kümüsh, ming tonna bughday, ming tonna arpa olpan berdi; Ammoniylar ikkinchi we üchinchi yilimu uninggha oxshash olpan élip keldi. \f □ \fr 27:5 \ft \+bd «üch talant kümüsh»\+bd* — belkim 3400 kilogram kümüsh idi. \+bd «ming tonna bughday»\+bd* — ibraniy tilida «on ming kor». Bir «kor» 220 litr bolushi mumkin. \+bd «ming tonna arpa»\+bd* — ibraniy tilida «on ming kor». Bir «kor» 220 litr bolushi mumkin.\f*  
\v 6 Yotam Xudasi Perwerdigar aldida yollirini toghra qilghini üchün qudret tapti.   
\m
\v 7 Yotamning qalghan ishliri, jümlidin qilghan jengliri we tutqan yollirining hemmisi mana «Yehuda we Israil padishahlirining tarixnamisi»da pütülgendur. \f □ \fr 27:7 \ft \+bd «Yehuda we Israil padishahlirining tarixnamisi»\+bd* — mumkinchiliki barki, bu kitab Tewrattiki «Padishahlar»dur.\f*  
\v 8 U textke chiqqan chéghida yigirme besh yashta idi; u Yérusalémda on alte yil seltenet qildi.  
\v 9 Yotam ata-bowiliri arisida uxlidi we «Dawutning shehiri»ge depne qilindi; oghli Ahaz uning ornigha padishah boldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 28
\s1 Ahaz Yehuda üstige höküm süridu  
\r 2Pad. 16:1-20  
\m
\v 1 Ahaz textke chiqqan chéghida yigirme yashta idi; u Yérusalémda on alte yil seltenet qildi. U atisi Dawutqa oxshash Perwerdigarning neziride durus bolghanni qilmay,  
\v 2 Belki Israilning padishahlirining yoligha kirip mangdi; u hetta Baallargha atap mebudlarni quydurdi;  
\v 3 Perwerdigar Israillar zéminidin heydep chiqarghan ellerning yirginchlik gunahlirini dorap, Hinnom jilghisida küje köydürdi, özining perzentlirini ottin ötküzüp köydürdi; \f □ \fr 28:3 \ft \+bd «Hinnom jilghisi»\+bd* — ibraniy tilida «Ge-Hinnom», ereb tilida «jehennem». Bu yirginchlik jay toghruluq «Yer.» 17:31-32ni we izahatlirini körüng. \+bd «küje köydürdi»\+bd* — yaki «qurbanliqlarni köydürdi». \+bd «perzentlirini ottin ötküzüp köydürdi»\+bd* — belkim Ahazning perzentlirini insan qurbanliqi qilghanliqini körsitishi mumkin.\f*  
\v 4 Yene «yuqiri jaylar»da, dönglerde we herqaysi kökergen derex astida köydürme qurbanliq qildi we küje köydürdi.  
\v 5 Shunga, uning Xudasi Perwerdigar uni Suriye padishahining qoligha tapshurdi; Suriyler uni tarmar keltürüp, Yehudadin nurghun xelqni tutqun qilip Demeshqqe élip ketti. Xuda yene uni Israil padishahining qoligha tapshurdi, Israil padishahi \add Yehudada\add* chong qirghinchiliq élip bardi.  
\v 6 Remaliyaning oghli Pikah Yehudada bir kün ichide bir yüz yigirme ming ademni öltürdi, ularning hemmisi ezimetler idi; buning sewebi, ular ata-bowilirining Xudasi Perwerdigardin waz kechkenidi.  
\v 7 Zikri isimlik bir Efraimiy ezimet bar idi; u padishahning oghli Maasiyahani, ordining bash ghojidari Azrikam we padishahning bash weziri Elkanahni qetl qildi.  
\v 8 Israillar öz qérindashliridin ikki yüz ming ayal, oghul-qiz balilarni tutqun qilip élip ketti; ular yene Yehudadin nurghun urush gheniymetlirini bulang-talang qilip Samariyege eketti.   
\m
\v 9 Lékin u yerde Perwerdigarning Oded isimlik bir peyghembiri bar idi; u Samariyege qaytip kelgen qoshunning aldigha chiqip ulargha: — Qaranglar, ata-bowanglarning Xudasi Perwerdigar Yehudalarni achchiqida silerning qolunglargha tapshurdi we siler pelekke yetken qehri-ghezep bilen ularni öltürdünglar.  
\v 10 Emdi siler yene Yehudalar bilen Yérusalémliqlarni mejburiy özünglargha qul-didek qilmaqchi boluwatisiler. Lékin siler özünglarmu Xudayinglar Perwerdigar aldida gunah-itaetsizlikler ötküzdunglarghu?  
\v 11 Emdi gépimge qulaq sélinglar! Qérindashliringlardin tutqun qilip kelgenlerni qayturuwétinglar, chünki Perwerdigarning qattiq ghezipi béshinglargha chüshey dep qaldi, dédi.   
\m
\v 12 Shuning bilen Efraimlarning birqanche yolbashchiliri, yeni Yohananning oghli Azariya, Meshillimotning oghli Berekiya, Shallumning oghli Hezekiya we Hadlayning oghli Amasa qozghilip chiqip jengdin qaytip kelgen qoshunni tosuwélip  
\v 13 ulargha: — Bu tutqunlarni bu yerge élip kirsenglar bolmaydu; bizning Perwerdigarning aldida gunahimiz turup, yene téximu köp gunahlar we itaetsizliklerni aynitmaqchimusiler? Chünki bizning itaetsizlikimiz hélimu intayin éghirdur, Israilning béshigha otluq qehr-ghezep chüshey dep qaldi, dédi.   
\m
\v 14 Shuning bilen leshkerler tutqunlar bilen urush gheniymetlirini yolbashchilar we pütkül jamaet aldida qaldurup qoydi.  
\v 15 Yuqirida ismi tilgha élin’ghan kishiler qozghilip, tutqunlarni bashlap chiqti, urush gheniymetliri ichidin kiyim-kéchek we ayaghlarni ularning arisidiki barliq yalingach, yalang ayagh turghanlargha kiygüzüp, hemmisini yémek-ichmek bilen ghizalandurdi, üstibashlirini maylidi, barliq ajizlarni ésheklerge mindürüp, hemmisini «Xorma derexliri shehiri» dep atilidighan Yérixogha, öz qérindashlirining qéshigha apirip qoydi, andin Samariyege qaytti.   
\m
\v 16 Bu chaghda Ahaz padishah Asuriyening padishahlirigha yardem tilep adem ewetti,  
\v 17 chünki Édomiylar yene Yehudagha hujum qilip nurghun ademni tutqun qilip ketkenidi.  
\v 18 Filistiylermu Shefelah tüzlenglikidiki we Yehudaning jenubidiki sheherlerge tajawuz qilip kirip, Beyt-Shemesh, Ayjalon, Gederot, Sokoh we Sokohqa tewe yéza-qishlaqlarni, Timnah we Timnahqa tewe yéza-qishlaqlarni, Gimzo we Gimzogha tewe yéza-qishlaqlarni ishghal qilip, shu yerlerge jaylashqanidi.  
\v 19 Perwerdigar Yehudaning padishahi Ahaz tüpeylidin Yehudani xorluqqa qaldurdi; chünki Ahaz Yehudani itaetsilikke éziqturdi we özi Perwerdigargha éghir asiyliq qildi.  
\v 20 Asuriyening padishahi Tiglat-Pilneser derweqe uning yénigha keldi, lékin yardem bérishning ornigha, uninggha köp awarichiliklerni keltürdi.  
\v 21 Chünki Ahaz Perwerdigarning öyidin, padishahning ordisidin, shundaqla emeldarlarning öyliridin köp mal-dunyani chiqirip, Asuriye padishahigha bergen bolsimu, lékin uninggha héch paydisi bolmidi.  
\v 22 Mushundaq intayin müshkül peytte bu padishah Ahaz Perwerdigar aldida téximu éghir qebihlikke chöküp ketti.  
\v 23 U özini meghlup qilghan Demeshqning ilahlirigha qurbanliq sundi, chünki u: «Suriyening padishahlirining ilahliri ulargha yardem qildi, shunga menmu ulargha qurbanliq sunup, ularni mangimu yardem béridighan qilimen» dédi. Lékin eksiche bu butlar uning özini, shundaqla barliq Israillarni halaketke élip bardi. \f □ \fr 28:23 \ft \+bd «özini meghlup qilghan Demeshqning ilahliri»\+bd* — bu sözler Ahazning oyliri, elwette; lékin melum tereptin éytqanda, uning butperesliki uni heqiqeten meghlubiyetke uchratqanidi.\f*  
\v 24 Ahaz Perwerdigarning öyidiki eswab-buyumlarni yighip élip chiqip, ularni késip-ézip pare-pare qiliwetti; we Perwerdigarning öyining derwazilirini péchetliwetti. Hem özi üchün Yérusalémning herbir doqmushida qurban’gahlarni salghuzdi.  
\v 25 U yene Yehudaning herqaysi sheherliride bashqa ilahlargha xushbuy yéqish üchün «yuqiri jaylar»ni salghuzdi, shundaq qilip ata-bowilirining Xudasi Perwerdigarning ghezipi qozghaldi.  
\v 26 Mana, uning qalghan ishliri, jümlidin barliq tutqan yolliri bashtin-axirighiche «Yehuda we Israil padishahlirining tarixnamisi»da pütülgendur.  
\v 27 Ahaz ata-bowiliri arisida uxlidi; kishiler uni Yérusalém shehirige depne qildi, lékin uni Israil padishahlirining qebristanliqigha depne qilmidi. Oghli Hezekiya uning ornigha padishah boldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 29
\s1 Hezekiya höküm süridu; u muqeddesxanini tazilaydu  
\m
\v 1 Hezekiya textke chiqqan chéghida yigirme besh yashta idi; u Yérusalémda yigirme toqquz yil seltenet qildi. Uning anisining ismi Abiya bolup, Zekeriyaning qizi idi. \f □ \fr 29:1 \ft \+bd «Abiya»\+bd* — yaki «Abi». «2Pad.» 18:2ni körüng.\f*  
\v 2 \add Hezekiya\add* atisi Dawut barliq qilghanliridek, Perwerdigarning neziride durus bolghanni qildi.  
\v 3 U textke chiqqan birinchi yilining birinchi éyida Perwerdigar öyining derwazilirini achturup, yéngibashtin yasatti.  
\v 4 U kahinlar bilen Lawiylarni \add Xudaning öyige\add* chaqirip kélip, \add aldinqi\add* hoylisining meydanining sherq teripige yighip,  
\v 5 ulargha: — I Lawiylar, gépimge qulaq sélinglar; özünglarni Xudagha atap pakizlanglar we ata-bowanglarning Xudasi Perwerdigarning öyini uninggha muqeddes qilip pakizlanglar, muqeddesxanidin barliq paskina nersilerni chiqirip tashlanglar.  
\v 6 Chünki bizning ata-bowilirimiz asiyliq qilip, Xudayimiz Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qilip, Uningdin waz kechti, Perwerdigarning turalghusidin yüzini örüp, Uninggha arqini qildi.  
\v 7 Ular aywanning ishiklirini étiwetken, chiraghlarni öchüriwetken, xushbuy yaqmighanidi we muqeddesxanida Israilning Xudasigha héch köydürme qurbanliqlarni sunmaydighan bolup ketkenidi;  
\v 8 Shu sewebtin Perwerdigarning ghezipi Yehuda bilen Yérusalémdikilerning üstige chüshüp, xuddi öz közünglar bilen körüp turghininglardek, ularni dehshetke sélip, wehime bolushqa hem zangliq qilip ush-ush qilinidighan obyéktke aylandurup qoydi. \f □ \fr 29:8 \ft \+bd «ularni dehshetke sélip, wehime bolushqa hem zangliq qilip ush-ush qilinidighan obyékt...»\+bd* — yaki «ularni ademlerge dehshet salidighan, qorqunch basturidighan hem zangliq qilip ush-ush qilinidighan obyékt».\f*  
\v 9 Shu sewebtin ata-bowilirimiz qilich astida qaldi; oghul-qizlirimiz we xotunlirimizmu tutqun qilindi.  
\v 10 Emdi men Israilning Xudasi bolghan Perwerdigarning ghezipining bizdin yandurulushi üchün, Uning bilen ehdilishish niyitige keldim.  
\v 11 I balilirim, ghapil bolmanglar; chünki Perwerdigar silerni Öz aldida turup xizmitide bolushqa, Uning xizmetkari bolup xushbuy yéqishqa tallighan, dédi.\f □ \fr 29:11 \ft \+bd «...xushbuy yéqishqa...»\+bd* — yaki «...qurbanliq qilishqa...».\f*   
\m
\v 12 Shuning bilen Lawiylardin töwendikiler ornidin turup otturigha chiqti: — Kohatlardin bolghan Amasayning oghli Mahat we Azariyaning oghli Yoél, Merarilardin Abdining oghli Kish, Yehallelelning oghli Azariya, Gershonlardin Zimmahning oghli Yoah, Yoahning oghli Éden,  
\v 13 Elizafanning ewladliridin Shimri bilen Jeiyel, Asafning ewladliridin Zekeriya bilen Mattaniya;  
\v 14 Hémanning ewladliridin Yehiyel bilen Shimey, Yedutunning ewladliridin Shémaya bilen Uzziyeller.  
\v 15 Ular qérindashlirini yighip, özlirini \add Xudagha\add* atap paklidi, padishahning tapshuruqi, Perwerdigarning emri boyiche Perwerdigarning öyini pakizlashqa kirdi.  
\v 16 Kahinlar Perwerdigarning öyining ichkirisige pakizlashqa kirdi; ular Perwerdigarning muqeddes jayidin tapqan barliq napak-nijis nersilerni Perwerdigar öyining hoylisigha toshup chiqti; andin ularni Lawiylar élip chiqip, \add sheher sirtidiki\add* Kidron jilghisigha apirip tökti.   
\m
\v 17 Ular birinchi ayning birinchi künidin bashlap, öyni qaytidin Xudagha atap pakizlashqa kiriship, sekkizinchi küni Perwerdigar öyining aywinigha chiqti; ular \add yene\add* sekkiz kün waqit serp qilip Perwerdigar öyini pakizlap, birinchi ayning on altinchi künige kelgende ishni tügetti.\f □ \fr 29:17 \ft \+bd «ular yene sekkiz kün waqit serp qilip Perwerdigar öyini pakizlap...»\+bd* — yaki «shundaq qilip ular sekkiz kün ichide Xudaning öyini (muqeddes jayni) pakizlighan boldi...».\f*   
\m
\v 18 Andin ular Hezekiya padishahning aldigha kirip: — Biz Perwerdigarning pütkül öyini, jümlidin köydürme qurbanliq qurban’gahini we uningdiki barliq qacha-qucha, eswablarni, «teqdim nan» tizilidighan shireni we shire üstidiki barliq qacha-qucha, eswablarni pakizliwettuq;  
\v 19 Ahaz padishah texttiki chéghida asiyliq qilip tashliwetken barliq qacha-qucha, eswablarni teyyarlap tex qilip, pakizlap qoyduq; mana, ular hazir Perwerdigarning qurban’gahi aldigha qoyuldi, dédi.   
\m
\v 20 Hezekiya padishah etigende tang seher ornidin turup sheherdiki emeldarlarni yighip Perwerdigarning öyige chiqti.  
\v 21 Ular padishahliq üchün, muqeddesxana we pütün Yehudalar üchün gunah qurbanliqi qilishqa yette buqa, yette qochqar, yette qoza we yette téke élip keldi; \add padishah\add* Harun ewladliri bolghan kahinlargha bularni Perwerdigarning qurban’gahigha sunushni buyrudi.  
\v 22 Ular buqilarni boghuzlidi, kahinlar qénini élip, qurban’gahqa septi; andin ular qochqarlarnimu boghuzlap, qénini qurban’gahqa septi; qozilarnimu boghuzlap, ularning qéninimu qurban’gahqa septi.  
\v 23 Axirida gunah qurbanliqi qilinidighan tékilerni padishah we jamaet aldigha yétilep kéliwidi, \add padishah we jamaet\add* qollirini tékiler üstige qoyushti. \f □ \fr 29:23 \ft \+bd «padishah we jamaet qollirini tékiler üstige qoyushti»\+bd* — «Law.» 4؛13-26ni körüng.\f*  
\v 24 Kahinlar tékilerni boghuzlap, qénini barliq Israillarning gunahi üchün kechürüm-kafaret süpitide qurban’gahqa septi; chünki padishah: «Köydürme qurbanliq we gunah qurbanliqi barliq Israillar üchün sunulsun» dégenidi.   
\m
\v 25 Padishah yene Lawiylarni Perwerdigar öyide Dawutning, \add Dawut\add* padishahning aldin körgüchisi gadning we Natan peyghemberning buyrughinidek jangjang, tembur we chiltar qatarliq sazlarni tutup, sep bolup turushqa teyinlidi (chünki eslide bu emr Perwerdigardin, öz peyghemberlirining wastisi bilen tapilan’ghanidi).  
\v 26 Shuning bilen Lawiylar Dawutning sazlirini, kahinlar kanaylarni tutqan halda turushti.  
\v 27 Hezekiya köydürme qurbanliq qurban’gah üstige sunulsun, dep buyrudi. Köydürme qurbanliq sunulghan haman, Perwerdigargha atalghan neghme-nawa qilinishqa, kanaylar chélinishqa we Israilning padishahi Dawutning sazliri tengkesh qilinishqa bashlidi.  
\v 28 Pütkül köydürme qurbanliq ötküzülüp bolghuche, pütkül jamaet sejdige olturushti, neghme-nawachilar neghme-nawa qilishti, kanaychilar kanay chélip turdi.  
\v 29 Köydürme qurbanliq ötküzülüp bolghanda, padishah we uning bilen hazir bolghanlarning hemmisi tizlinip sejde qilishti.  
\v 30 Hezekiya padishah we emeldarlar yene Lawiylargha Dawutning we aldin körgüchi Asafning shéirliri bilen Perwerdigargha Hemdusana oqushni buyrudi; shuning bilen ular xushal-xuramliq bilen Perwerdigargha hemdusana oqushup, bash égip sejde qilishti.   
\m
\v 31 Hezekiya: — Siler emdi özünglarni Perwerdigargha muqeddes bolushqa béghishlighanikensiler, aldigha kélinglar, qurbanliqlar, teshekkür qurbanliqlirini Rebning öyige keltürüp sununglar, déwidi, jamaet qurbanliqlar we teshekkür qurbanliqlirini keltürüshti; xalighanlar köydürme qurbanliqini keltürüshti. \f □ \fr 29:31 \ft \+bd «aldigha kélinglar, qurbanliqlar,...»\+bd* — mushu yerde «qurbanliqlar» belkim «inaqliq qurbanliqliri»ni körsitidu. 32-36-ayetlerge qarighanda, «köydürme qurbanliqlar» bu ikki xil qurbanliqlar (inaqliq qurbanliqliri we teshekkür qurbanliqliri)din sirt idi. Oqurmenlerning éside barki, inaqliq qurbanliqliri we teshekkür qurbanliqlirini kahinlar bilen shu qurbanliqlarni sun’ghuchilar yéyishke bolatti; «köydürme qurbanliqlar» pütünley Xudagha atap köydürületti.\f*  
\v 32 Jamaet élip kelgen köydürme qurbanliqlar töwendikiche: — yetmish buqa, yüz qochqar, ikki yüz qoza; bularning hemmisi Perwerdigargha atap köydürme qurbanliqqa ekilin’genidi.  
\v 33 Bulardin bashqa Perwerdigargha atalghan alte yüz buqa, üch ming qoymu bar idi. \f □ \fr 29:33 \ft \+bd «Perwerdigargha atalghan alte yüz buqa, üch ming qoymu...»\+bd* — bu ayettiki kala-qoylar belkim inaqliq qurbanliqliri we teshekkür qurbaliqliri süpitide béghishlan’ghan bolushi mumkin.\f*  
\v 34 Kahinlar bek az bolghachqa, köydürme qurbanliq mallirining térisini soyushqa ülgürelmeytti; shunga Lawiy qérindashliri taki mallar soyulup bolghuche hem bashqa kahinlar özlirini \add Xudagha\add* atap paklap bolghuche yardemleshti (chünki Lawiylar özlirini \add Xudagha\add* atap paklash ishida kahinlargha nisbeten bekrek ixlasmen idi).  
\v 35 Uning üstige köydürme qurbanliqlar nahayiti köp idi, shundaqla inaqliq qurbanliqlirining méyi we köydürme qurbanliqlargha qoshulghan sharab hediyilirimu nahayiti köp idi.  
\m Shundaq qilip Perwerdigar öyidiki ibadet xizmetliri yéngibashtin eslige keltürüldi.  
\v 36 Xuda Öz xelqige bu ishlarni orunlashturghanliqi üchün Hezekiya we pütkül xelq tolimu xushal bolushti; chünki bu ishlar bek tézla béjirilip bolghanidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 30
\s1 «Ötüp kétish héyti» yéngibashtin tebriklinidu  
\m
\v 1 Hezekiya pütün Israilgha we Yehudagha adem ewetip hemde Efraimlar bilen Manassehlerge xet yézip, ularni Israilning Xudasi bolghan Perwerdigarni séghinip «ötüp kétish héyti»ni ötküzüsh üchün Yérusalémgha, Perwerdigarning öyige yighilishni chaqirdi  
\v 2 (Padishah, emeldarliri we Yérusalémdiki barliq jamaet bilen bille meslihetliship, ikkinchi ayda ötüp kétish héytini ötküzeyli dep qarargha kélishti.  
\v 3 Lékin paklan’ghan kahinlar yétishmigechke, xelqmu Yérusalémgha yighilip bolmighachqa, héytni waqtida ötküzelmidi).  
\v 4 Padishah we pütkül jamaet bu pilanni nahayiti yaxshi boptu, dep qaridi.  
\v 5 Shuning bilen ular pütkül Israilning Beer-Shébadin Dan’ghiche barliq xelqini Yérusalémgha kélip, Israilning Xudasi Perwerdigarni séghinip ötüp kétish héytini ötküzüshke chaqiriqname eweteyli, dep békitti; chünki ular héytni uzun waqitlardin buyan pütülgen belgilime boyiche ötküzülmigenidi. \f □ \fr 30:5 \ft \+bd «Beer-Shébadin Dan’ghiche pütkül Israil»\+bd* — Beer-Shéba Israilning jenubiy chégrisida, Dan shimaliy chégrisida idi.\f*  
\v 6 Chaparmenler padishah bilen emeldarlarning xetlirini élip, pütün Israil we Yehuda yurtini kézip, padishahning yarliqi boyiche mundaq xewerni jakarlidi: «I Israillar, Ibrahim, Ishaq we Israilning Xudasi bolghan Perwerdigargha yénip kélinglar, shundaq qilsanglar U Asuriye padishahlirining changgilidin qutulghan qaldinglarning yénigha yénip kélidu.  
\v 7 Ata-bowanglar we qérindishinglargha oxshash bolmanglar; ular öz ata-bowilirining Xudasi Perwerdigargha asiyliq qilghachqa, U xuddi siler körgendek ularni xarabichilikke tapshurghan.  
\v 8 Ata-bowanglargha oxshash boynunglarni qattiq qilmanglar; Perwerdigarning otluq ghezipining silerdin kötürülüp kétishi üchün, emdi siler Perwerdigargha béqininglar, U menggüge Özige xas dep atighan muqeddesxanigha kélip, Xudayinglar bolghan Perwerdigarning xizmitide bolunglar.  
\v 9 Eger siler Perwerdigargha qaytsanglar, qérindashliringlar we bala-chaqiliringlar özlirini tutqun qilghanlarning aldida rehim-iltipatqa ériship, bu yurtqa qaytip kélidu; chünki Xudayinglar bolghan Perwerdigar shapaetlik we rehimliktur; siler Uning teripige ötsenglar, U silerdin yüz örümeydu».   
\m
\v 10 Chaparmenler shehermu-sheher bérip, taki Zebulun’ghiche Efraim we Manassehning yurtlirini kézip chiqti; lékin u yerdikiler ularni zangliq qilip mesxire qilatti.  
\v 11 Halbuki, Ashir, Manasseh we Zebulunlardin beziliri özlirini töwen tutup Yérusalémgha keldi.  
\v 12 Uning üstige, Xudaning qoli Yehudalarning üstide bolup, ularni bir niyette padishahning we emeldarlarning Perwerdigarning sözige asasen chiqarghan emrini ishqa ashurushqa bir jan bir dil qildi.   
\m
\v 13 Shuning bilen ikkinchi ayda nurghun kishiler pétir nan héytini ötküzüsh üchün Yérusalémgha yighilghanidi; toplan’ghan xelq zor bir türküm adem idi. \f □ \fr 30:13 \ft \+bd «pétir nan héyti»\+bd* — «ötüp kétish héyti» bilen bashlinidu.\f*  
\v 14 Ular qozghilip Yérusalém shehiridiki qurban’gahlarni buzup yoqitip, isriqgahlarnimu élip chiqip, Kidron jilghisigha apirip tashlidi.  
\v 15 Ular ikkinchi ayning on tötinchi küni ötüp kétish héytigha atalghan \add qozilarni\add* soydi. Kahinlar bilen Lawiylar buninggha qarap xijil bolup, özlirini \add Xudagha\add* muqeddes bolushqa paklap, köydürme qurbanliqlarni Perwerdigarning öyige élip kélishti.  
\v 16 Ular Xudaning adimi bolghan Musagha chüshürülgen Tewrat qanunigha asasen, belgilime boyiche öz orunlirigha kélip turushti. Kahinlar Lawiylarning qolidin qanni élip \add qurban’gahqa\add* septi.  
\v 17 Jamaet ichide paklinip bolmighanlar xéli bolghachqa, Lawiylar paklanmighan barliq kishilerning ornida ötüp kétish héytigha béghishlan’ghan qozilarni Perwerdigargha atash üchün soyushqa mes’ul idi.  
\v 18-19 Chünki Efraim we Manasseh, Issakar we Zebulundin kelgen köpinchisi, xéli köp bir türküm kishiler paklanmay turupla, Tewrat belgilimisige xilap halda ötüp kétish héytigha atap soyulghan qoza göshlirini yéyishke kirishti; biraq Hezekiya ular heqqide dua qilip: — Kimki öz ata-bowisining Xudasi bolghan Perwerdigarni chin könglidin izlesh niyitige kelgen bolsa, gerche ular muqeddesxanigha ait paklinish belgilimisige muwapiq pak qilinmisimu, méhriban Perwerdigar ularni epu qilghay, dédi.\f □ \fr 30:18-19 \ft \+bd «ularni epu qilghay»\+bd* — ibraniy tilida «ular üchün kechürüm-kafaret qilghay».\f*   
\m
\v 20 Perwerdigar Hezekiyaning duasigha qulaq sélip xelqni epu qildi. \f □ \fr 30:20 \ft \+bd «xelqni epu qildi»\+bd* — ibraniy tilida «xelqni saqaytti».\f*  
\v 21 Yérusalémda turuwatqan Israillar pétir nan héytini yette kün shundaq xushalliq ichide ötküzdi; Lawiylar bilen kahinlar her küni Perwerdigargha atalghan medhiye sazliri bilen Perwerdigargha hemdusana oqushti.   
\m
\v 22 Hezekiya Perwerdigarning wehiylirini chüshendürüshke mahir Lawiylargha ilham bérip turdi; xelq yette kün héyt qurbanliqlirini yédi; ular inaqliq qurbanliqlirini sunup, ata-bowilirining Xudasi bolghan Perwerdigarni medhiyilidi.\f □ \fr 30:22 \ft \+bd «Perwerdigarning wehiyliri»\+bd* — ibraniy tilida «Perwerdigarning bilimi» — bu bilim wehiy arqiliq kelgechke, «wehiyler» dep terjime qilduq.\f*   
\m
\v 23 Barliq jamaet yene yette kün héyt ötküzüsh toghruluq meslihetliship, yene xushal-xuramliqqa chömgen halda yette kün héyt ötküzdi.  
\v 24 Chünki Yehudaning padishahi Hezekiya jamaetke ming buqa we yette ming qoy hediye qildi; emeldarlarmu jamaetke ming buqa, on ming qoy hediye qildi. Nurghun kahinlar özlirini \add Xudagha\add* atap paklidi.  
\v 25 Pütkül Yehuda jamaiti, kahinlar, Lawiylar, Israildin chiqqan barliq jamaet, jümlidin Israilda turuwatqan musapirlar hemde Yehudada turuwatqan musapirlarning hemmisi alamet xushal bolushti. \f □ \fr 30:25 \ft \+bd «jümlidin Israilda turuwatqan musapirlar hemde Yehudada turuwatqan musapirlarning hemmisi...»\+bd* — bashqa birxil terjimisi: «jümlidin Israildin chiqqan, Yehudada turuwatqan musapirlarning hemmisi...».\f*  
\v 26 Yérusalémni ghayet zor xushalliq keypiyat qaplidi; chünki Israilning padishahi Dawutning oghli Sulaymanning zamanidin buyan, Yérusalémda mundaq tentene bolup baqmighanidi.  
\v 27 Axirida Lawiylardin bolghan kahinlar ornidin qopup, xelqqe bext-beriket tilidi; ularning sadasi Xudagha anglandi, duasi asmanlargha, Uning muqeddes turalghusigha yetti.   
\b  
\b  
\m  
\c 31
\m
\v 1 Bu ishlarning hemmisi tügigendin kéyin, bu yerde hazir bolghan Israillarning hemmisi Yehudaning herqaysi sheherlirige bérip, u yerlerdiki «but tüwrük»lerni chéqip, Asherah butlirini késip tashliwetti; yene Yehuda we Binyamin zéminda, shundaqla Efraim we Manasseh zéminining herqaysi yerliridiki «yuqiri jaylar» we qurban’gahlarni, hemmisini buzup yoqatquche söküp tashlidi. Shuningdin kéyin Israil xelqining herqaysisi öz tewelikige, öz sheherlirige qaytip kétishti.   
\b  
\m  
\s1 Muqeddesxanining ishlirining tertipke sélinishi  
\m
\v 2 Hezekiya kahinlar bilen Lawiylarni nöwet-guruppilargha bölüp, kahinlar bilen Lawiylarning herqaysisini özige xas xizmitige békitip, köydürme qurbanliq we inaqliq qurbanliqliri sunup, Perwerdigar öyining hoylilirida, ishik-derwaziliri ichide wezipe ötep, Perwerdigargha teshekkür-medhiye oquydighan qildi.  
\v 3 Padishah yene öz mélidin bir ülüshni élip köydürme qurbanliqlar üchün ishlitishke buyrudi; bular Perwerdigarning Tewrat qanunida pütülgini boyiche etigenlik we kechlik köydürme qurbanliqlar, shabat küni, yéngi ay we héyt-bayram künliridiki köydürme qurbanliqlar üchün ayrildi.  
\v 4 Padishah yene kahinlar bilen Lawiylarning Perwerdigarning Tewrat qanunini ching ijra qilishi üchün, teqdim qilishqa tégishlik ülüshini ulargha béringlar, dep Yérusalémda turushluq xelqqe buyrudi.  
\v 5 Bu buyruq chiqirilishi bilenla, Israillar hosul-mehsulatlirining deslepki élin’ghan qismi ashliq, yéngi sharab, \add zeytun\add* méyi we hesellerni hemde étizliqtin chiqqan herxil mehsulatlarning hosulliridin ekilishti, yene herxil nersilirining ondin birini öshrige türkümlep ekilishti.  
\v 6 Yehudaning herqaysi sheherliride turuwatqan Israillar bilen Yehudalarmu qoy-kalilirining ondin birini öshrige we Perwerdigar Xudasigha atalghan muqeddes buyumlarning ondin birini öshrige ekilip, döwe-döwe döwiliwetti. \f □ \fr 31:6 \ft \+bd «Yehudaning herqaysi sheherliride turuwatqan Israillar»\+bd* — 30:1-2, «2Pad.» 17:6, 23nimu körüng. Bu ibarige qarighanda shimaliy padishahliq («Israil») Asuriye impériyesi teripidin sürgün qilin’ghan mezgilde yaki hetta shuningdin ilgiri, shimaliy padishahliqtiki «on qebile»dinYehuda terepke qéchip, Yehuda sheherliride olturaqlashqanlar az emes idi. \+bd «Xudagha atalghan muqeddes buyumlar»\+bd* — bu «Xudagha atalghan muqeddes buyumlar» belkim barliq mehsulatlardin ondin biri idi. «Qan.» 14:28-29 boyiche, mushu buyumlarni xelq «öz ishik-derwaziliri ichide Lawiylar we kembegheller üchün toplash kérek» idi. Bizningche 6-ayettiki «ondin biri» «Xudagha atalghan muqeddes buyumlar»din élin’ghan ondin birini körsitidu. Bu «ondin biri» shu chaghda Yérusalémgha apirilatti.\f*  
\v 7 Üchinchi aydin bashlap döwilinip, yettinchi aygha kelgende toxtidi.  
\v 8 Hezekiya emeldarlar bilen bille kélip, döwe-döwe bolghan bu mehsulatlarni körüp Perwerdigargha teshekkür-medhiye oqudi we Uning xelqi bolghan Israillargha bext-saadet tilidi. \f □ \fr 31:8 \ft \+bd «döwe-döwe bolghan bu mehsulatlar»\+bd* — 6-ayet we uningdiki izahatni körüng.\f*  
\v 9 Hezekiya kahinlar bilen Lawiylardin bu döwe-döwe mehsulatlar toghruluq soriwidi,  
\v 10 Zadok jemetidin bolghan bash kahin Azariya uninggha jawap bérip: — Xelq Perwerdigarning öyige hediye keltürgili bashlighandin buyan toyghudek yéduq, yene nurghun éship qaldi. Chünki Perwerdigar Öz xelqini beriketligen, shunga éship qalghinimu shunche köp, dédi.   
\m
\v 11 Hezekiya Perwerdigarning öyide ambarlarni teyyarlashni buyruwidi, ular shundaq qildi.  
\v 12 Ular semimiy-sadaqetlik bilen hediyelerni, ondin bir öshre we Xudagha alahide atalghan nersilerni ambarlargha ekirdi. Lawiylardin bolghan Kononiya bash ambarchi, inisi Shimey muawin bash ambarchi boldi.  
\v 13 Kononiya we inisi Shimeyning qol astida Yehiyel, Azariya, Naxat, Asahel, Yerimot, Yozabad, Eliyel, Yismaqiya, Mahat we Binayalar nazaret qilish xizmitige mes’ul boldi; bularning hemmisini Hezekiya padishah bilen Xudaning öyining bashqurghuchisi Azariyaning körsetmisi bilen ishleytti.  
\v 14 Sherqiy derwazining derwaziwini Lawiy Yimnahning oghli Kore Xudagha xalis qilin’ghan hediye-sowghatlargha mes’ul idi; u Perwerdigargha sunulghan we «eng muqeddes» bolghan nersilerni teqsim qilatti. \f □ \fr 31:14 \ft \+bd ««eng muqeddes» bolghan nersiler»\+bd* — kahinlargha bérishke alahide békitilgen, bezi qurbanliqlardin ayrip élin’ghan melum qisimni körsitidu. «Law.» 2-, 6- we 7-bablarni körüng.\f*  
\v 15 Éden, Minyamin, Yeshua, Shémaya, Amariya we Shékaniyalar uning qol astida bolup, ular kahinlarning herqaysi sheherliride, chong-kichiklikige qaralmay, nöwet boyiche öz qérindashlirigha bularni üleshtürüp bérishke teyinlendi;  
\v 16 Buningdin bashqa, ular nesebnamige tizimlan’ghan üch yashtin yuqiri erkeklerdin, her küni nöwiti boyiche Perwerdigarning öyige kirip, yüklen’gen wezipisini orunlaydighanlarning hemmisigimu teqsim qilip béretti. \f □ \fr 31:16 \ft \+bd «üch yashtin ashqanlar»\+bd* — bu ayetke qarighanda, kahinlarning kichik oghul baliliri xizmet nöwiti kelgen atilirining igidarchiliqida ibadetxanigha kirishke ruxset idi.\f*  
\v 17 Ular nesebi tizimlan’ghan jemetliri boyiche kahinlarghimu hemde yigirme yashtin ashqan Lawiylargha nöwiti we wezipisige qarap teqsim qilip béretti;  
\v 18 nesebnamide «\add Lawiy jamaiti\add*» \add dep\add*, pütülginige qarap bularning barliq kichik balilirigha, xotunliri we oghul-qiz perzentlirigimu teqsim qilip béretti; chünki ular sadaqetlik bilen özlirini Xudagha atap paklinip, muqeddes bolushqa béghishlighanidi.  
\v 19 Herqaysi sheherlerning etraplirida olturaqlashqan, Harunning ewladliri bolghan kahinlargha bolsa, herbir sheherde mexsus tizimlan’ghan adem qoyulghanidi; ular kahinlar ichidiki barliq erkeklerge we shundaqla nesebnamide pütülgen barliq Lawiylargha tégishlik ülüshlirini béretti.   
\m
\v 20 Hezekiya pütün Yehuda zéminida shundaq qildi; u öz Xudasi bolghan Perwerdigar aldida yaxshi, durus we heq bolghanni qildi.  
\v 21 Meyli Perwerdigarning öyidiki xizmetlerge ait ishta bolsun, meyli Tewrat qanunigha hem emrlirige emel qilish niyitide Xudasini izdeshte bolsun, u pütün qelbi bilen qildi we ronaq tapti.   
\b  
\b  
\m  
\c 32
\s1 Asuriye padishahi Sennaxérib Yehudagha tajawuz qilidu  
\r 2Pad. 18:13-37; 19:1-37; Yesh. 36:1-22; 37:1-38  
\m
\v 1 Bu barliq ishlarni we sadaqetlik emellerni béjirgendin kéyin, Asuriye padishahi Sennaxérib Yehudagha tajawuz qilip, qorghanliq sheherlirige hujum qilip bösüp kirip, ularni ishghal qilish üchün ularni qorshiwaldi.  
\v 2 Hezekiya Sennaxéribning kelgenlikini körüp, uning Yérusalémgha hujum qilish niyitining barliqini bilgende,  
\v 3 emeldarliri we batur ezimetliri bilen sheher sirtidiki bulaq-ériqlarni tosuwétish toghruluq meslihetleshti; ular uni qollidi.  
\v 4 Shuning bilen nurghun kishiler yighilip: «Néme üchün Asuriye padishahlirigha mol su menbesini tépiwélishigha qalduridikenmiz?» dep barliq bulaq közlirini étiwetti we u yurt otturisidin éqip ötidighan ériqni tosuwetti.  
\v 5 Hezekiya özini gheyretlendürüp, buzulup ketken sépillarni yéngibashtin onglatti, üstige qarawulxanilarni saldurdi, yene bir tashqi sépilmu yasatti hemde Dawut shehiridiki «Millo» qel’esini mustehkemlidi; u yene nurghun qoral-yaragh we qalqanlarni yasatti.  
\v 6 U xelqning üstige serdarlarni teyinlidi andin ularni sheher derwazisidiki meydan’gha, öz aldigha yighdurup, ulargha ilham-righbet bérip:  
\v 7 — Iradenglarni ching qilip batur bolunglar, Asuriye padishahidin we uninggha egeshken zor qoshundin qorqmanglar yaki alaqzade bolup ketmenglar; chünki biz bilen birge bolghuchilar ular bilen birge bolghuchilardin köptur. \f □ \fr 32:7 \ft \+bd «biz bilen birge bolghuchilar ular bilen birge bolghuchilardin köptur»\+bd* — yaki «biz bilen Bolghuchi uning bilen bolghuchidin ulughdur». «2Pad.» 6:16ni körüng.\f*  
\v 8 Uning bilen birge bolghini nahayiti bir insaniy etlik bilek, xalas; lékin biz bilen bille bolghuchi bolsa bizge medetkar bolup, biz üchün jeng qilghuchi Xudayimiz Perwerdigar bardur! — dédi. Xelq Yehudaning padishahi Hezekiyaning sözlirige ishinip tayandi.\x + \xo 32:8 \xt Yer. 17:5; 1Yuh. 4:4\x*   
\m
\v 9 Shuningdin kéyin Asuriye padishahi Sennaxérib pütkül küch-qoshuni bilen Laqish shehirini muhasirige aldi; shu chaghda u xizmetkarlirini Yérusalémgha, Yehudaning padishahi Hezekiyagha, shundaqla Yérusalémda turuwatqan barliq Yehudalargha ewetip, ulargha mundaq sözlerni yetküzüp: —  
\v 10 «Asuriye padishahi Sennaxérib: «Yérusalém muhasire ichide turuqluq, siler zadi némige tayinip uningda téxiche turuwatisiler?  
\v 11 Hezekiya silerge: «Perwerdigar Xudayimiz bizni Asuriye padishahining changgilidin qutulduridu», dep ishendürüp, silerni achliq we ussuzluqtin ölümge tapshurmaqchi boluwatmamdu?  
\v 12 Shu Hezekiya Perwerdigargha atalghan «yuqiri jaylar»ni hem qurban’gahlarni yoq qiliwettighu? Andin Yehudadiki we Yérusalémdikilerge: — «Siler birla qurban’gah aldida sejde qilisiler we shuning üstigila xushbuy yaqisiler» dep emr qilghan emesmidi? \f □ \fr 32:12 \ft \+bd «Shu Hezekiya Perwerdigargha atalghan «yuqiri jaylar»ni hem qurban’gahlarni yoq qiliwettighu? ... Yérusalémdikilerge: — «Siler birla qurban’gah aldida sejde qilisiler ...» dep emr qilghan emesmidi?»\+bd* — Sennaxéribning elchisi intayin hiyligerlik bilen qilin’ghan bu gep bilen xelqqe: — «Hezekiya Perwerdigargha heqiqeten ishenmeydu. U peqet hemminglar Yérusalémda qurbanliqlirnglarni qilishinglar kérek dep silerdin paydilanmaqchi» dep gumanlandurmaqchi.\f*  
\v 13 Méning we méning ata-bowilirimning barliq el xelqlirige néme qilghanliqini bilmemsiler? El-yurtlarning ilah-butliri öz zéminini méning qolumdin qutquzushqa birer amal qilalighanmu?  
\v 14 Méning ata-bowilirim üzül-késil yoqatqan eshu el-yurtlarning but-ilahlirining qaysibiri öz xelqini méning qolumdin qutquzalighan? Undaqta silerning Xudayinglar silerni méning qolumdin qutquzalamti?  
\v 15 Siler emdi Hezekiyagha aldanmanglar, silerni shundaq qayil qilishigha yol qoymanglar yaki uninggha ishinipmu olturmanglar; chünki meyli qaysi elning, qaysi padishahliqning ilahi bolsun, héchqaysisi öz xelqini méning qolumdin yaki méning ata-bowilirimning qolidin héch qutquzup chiqalmidi; silerning Xudayinglar silerni méning changgilimdin téximu qutulduruwalalmaydu emesmu? — deydu» — dédi.   
\m
\v 16 \add Sennaxéribning\add* xizmetkarliri dawamliq yene Perwerdigar Xudani we Uning xizmetkari Hezekiyani haqaretleydighan geplernimu qildi.  
\v 17 Andin Sennaxérib téxi xet yézip, Israilning Xudasi bolghan Perwerdigarni haqaretlep, zangliq qilip: «Xuddi herqaysi el-yurtlarning ilahliri öz xelqini méning changgilimdin qutquzalmighandek, Hezekiyaning Xudasimu Uning xelqini méning changgilimdin qutquzalmaydu» dédi.  
\v 18 Ular sheherni élish gherizide Yérusalém sépilide turuwatqan xelqni qorqutup, patiparaqchiliqqa chömdürüsh üchün Yehudiy tilida ünlük towlap turdi.  
\v 19 Ular Yérusalémning Xudasini xuddi yer yüzidiki yat xelqlerning insanning qolida yasalghan ilahlirigha oxshitip sözlidi.   
\m
\v 20 Shuning tüpeylidin Hezekiya padishah we Amozning oghli Yeshaya peyghember dua qilip asman’gha qarap nida qiliwidi,  
\v 21 Perwerdigar bir Perishte ewetti, u Asuriye padishahi qoshunining leshkergahigha kirip, pütkül batur jengchilerni, emeldalar we serdarlarni qoymay qiriwetti. Shuning bilen Asuriye padishahi shermende bolup öz yurtigha qaytip ketti. Özining butxanisigha kirgen chéghida öz pushtidin bolghan oghulliri uni qilich bilen chépip öltürdi.  
\v 22 Ene shu teriqide, Perwerdigar Hezekiyani we Yérusalém ahalisini Asuriye padishahi Sennaxéribning we bashqa barliq düshmenlerning changgilidin qutquzup qaldi we ularni her terepte qoghdidi. \f □ \fr 32:22 \ft \+bd «her terepte qoghdidi»\+bd* — yaki «her terepte eminlikke érishtürdi» yaki «her terepte yétekchilik qildi».\f*  
\v 23 Nurghun kishiler hediyelerni Perwerdigargha atash üchün Yérusalémgha ekeldi, shundaqla nurghun ésil nersilerni ekilip Yehuda padishahi Hezekiyagha sundi; shuningdin étiwaren Hezekiya barliq el-yurtlarning izzet-hörmitige sazawer boldi.   
\b  
\m  
\s1 Hezekiya éghir késel bolidu, dua qilidu  
\r 2Pad. 20:1-21; Yesh. 38:1-22; 39:1-8  
\m
\v 24 Shu künlerde Hezekiya késel bolup sakratqa chüshüp qaldi; u Perwerdigargha tilawet qildi we Perwerdigar söz qilip, uninggha bir möjizilik alamet körsetti. \f □ \fr 32:24 \ft \+bd «Hezekiya ... Perwerdigargha tilawet qildi we Perwerdigar söz qilip, uninggha bir möjizilik alamet körsetti»\+bd* — «Yesh.» 38-babni körüng.\f*  
\v 25 Lékin Hezekiya özige körsitilgen iltipatqa muwapiq teshekkür éytmidi; u könglide tekebburliship ketti. Shunga Xudaning ghezipi uninggha we shuningdek Yehuda we Yérusalémdikilerge qozghaldi.  
\v 26 Lékin Hezekiya we Yérusalémdikiler tekebburliqidin yénip özlirini töwen tutup yürgechke, Perwerdigarning ghezipi Hezekiyaning künliride ulargha chüshmidi.   
\m
\v 27 Hezekiyaning dunyasi tolimu köp, izzet-hörmiti qewetla yuqiri idi; u özige altun, kümüsh, göher-yaqut, xushbuy dora-dermek, qalqan we herxil qimmetlik buyumlarni saqlaydighan xezinilerni saldurdi;  
\v 28 u yene ashliq, yéngi sharab we zeytun méyi saqlaydighan ambarlarni, yene her türlük mallar we padiliri üchün éghil-qotanlarni saldurdi.  
\v 29 U özige sheherler bina qildurdi we nurghun qoy-kalilargha ige boldi, chünki Xuda uninggha ghayet köp depine-dunya ata qilghanidi.  
\v 30 Hezekiyadin ibaret bu kishi Gihon éqinining yuqiri éqimidiki suni tosup, suni toptoghra Dawut shehirining künpétish teripige éqip kélidighan qilghanidi. Hezekiya barliq qilghan emelliride ronaq tapti.  
\v 31 Halbuki, Babil emirlirining elchiliri kélip Hezekiya bilen körüshüp, Yehuda zéminida yüz bergen bu möjizilik alamet toghruluq gep sorighan chaghda, uning könglide néme barliqini melum qilishqa sinimaqchi, Xuda uni yalghuz qaldurup, uningdin ketti. \f □ \fr 32:31 \ft \+bd «...uning könglide néme barliqini melum qilishqa sinimaqchi, Xuda uni yalghuz qaldurup, uningdin ketti»\+bd* — «Yesh.» 39-babni körüng.\f*  
\v 32 Hezekiyaning qalghan ishliri we yaxshi emelliri bolsa, mana ular «Yehuda we Israil padishahlirining tarixnamisi»da, Amozning oghli Yeshaya peyghemberning körgen wehiylik xatiriside pütülgendur.   
\m
\v 33 Hezekiya ata-bowiliri arisida uxlidi; ular uni Dawut ewladliri qebristanliqi égizlikide depne qildi; u ölgen chaghda barliq Yehuda xelqi bilen Yérusalémdikiler uninggha hörmet bildürdi. Uning ornigha oghli Manasseh padishah boldi.   
\b  
\b  
\m  
\c 33
\s1 Manasseh seltenet qilidu; uning rezil ishliri  
\r 2Pad. 21:1-18  
\m
\v 1 Manasseh padishah bolghanda on ikki yashta bolup, Yérusalémda ellik besh yil seltenet qildi.  
\v 2 U Perwerdigar Israillarning aldidin heydep chiqiriwetken yat elliklerning yirginchlik adetlirige oxshash ishlar bilen Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qildi.  
\v 3 U atisi Hezekiya chéqip tashlighan «yuqiri jaylar»ni qaytidin yasatti; u Baallargha atap qurban’gahlarni saldurup, asherah mebudlarni yasidi; u asmandiki nurghunlighan ay-yultuzlargha bash urdi we ularning qulluqigha kirdi. \f □ \fr 33:3 \ft \+bd «asmandiki nurghunlighan ay-yultuzlar»\+bd* — yaki «asmanning qoshuni», yeni asmandiki nurghunlighan ay-yultuzlarni körsitidu. Tewrattin bilimizki, asmandiki yultuzlarning perishtiler we belkim asmandiki yaman küchler bilenmu munasiwiti bar («Zeb.» 147:4, «Ayup» 38:4-7, «Weh.» 12:4ni körüng).\f*  
\v 4 U Perwerdigarning öyidimu qurban’gahlarni yasatti. Shu ibadetxana toghruluq Perwerdigar: «Yérusalémda Méning namim menggü qalidu» dégenidi.  
\v 5 U Perwerdigarning öyining ikki hoylisida «asmanning qoshuni»gha qurban’gahlarni atap yasatti. \f □ \fr 33:5 \ft \+bd «asmanning qoshuni»\+bd* — mushu yerde quyash, ay we yultuzlarni körsitidu.\f*  
\v 6 U Ben-Hinnomning jilghisida öz balilirini ottin ötküzdi; jadugerchilik, palchiliq we demidichilik ishletti, özige jinkeshler bilen epsunchilarni békitti; u Perwerdigarning neziride san-sanaqsiz rezillikni qilip Uning ghezipini qozghidi. \f □ \fr 33:6 \ft \+bd «Ben-Hinnomning jilghisi»\+bd* — yeni «Hinnomning oghlining jilghisi». «Yeshua» 8:29ni körüng. Bu jilgha esli «Gé-Hinnom» dep atilatti (erebche «jehennem»). \+bd «...balilirini ottin ötküzüsh»\+bd* — belkim «insaniy qurbanliq»ni körsitishi mumkin.\f*  
\v 7 U yasatqan oyma mebudni Xudaning öyige tiklidi. Shu öy toghruluq Perwerdigar Dawutqa we uning oghli Sulayman’gha: — «Bu öyde, shundaqla Israilning hemme qebililirining zéminliri arisidin Men tallighan Yérusalémda Öz namimni ebedgiche qaldurimen;  
\v 8 Eger Israil peqet Men Musaning wasitisi bilen ulargha tapilighan barliq emrlerge, yeni barliq qanun, belgilimiler we hökümlerge muwapiq emel qilishqa köngül qoysila, Men ularning putlirini ata-bowilirigha békitken bu zémindin qaytidin néri qilmaymen» — dégenidi.   
\m
\v 9 Lékin Manasseh Yehudalarni we Yérusalémdikilerni shundaq azdurdiki, ular Perwerdigar Israillarning aldidin halak qilghan yat elliklerning qilghinidinmu ashurup rezillik qilatti.  
\v 10 Perwerdigar Manasseh we uning xelqige agahlandurup sözligen bolsimu, lékin ular qulaq salmidi.   
\m
\v 11 Shu sewebtin Perwerdigar Asuriye padishahining qoshunidiki serdarlarni ularning üstige hujumgha saldurdi. Ular Manassehni ilmek bilen élip, mis zenjir bilen baghlap Babilgha ekeldi. \f □ \fr 33:11 \ft \+bd «ular Manassehni ilmek bilen élip...»\+bd* — Asuriye padishahliri tutqunlarni xarlash üchün ilmeklerni burnidin ötküzüp yétileytti. «Yesh.» 37:29 we «Hab.» 1:15 bilen sélishturung.\f*  
\v 12 Manasseh mushundaq azabqa chüshkende Xudasi Perwerdigargha yalwurup, ata-bowilirining Xudasi aldida özini bek töwen tutti.  
\v 13 U dua qiliwidi, \add Perwerdigar\add* uning duasigha qulaq sélip, tilikini qobul qilip, uni Yérusalémgha qayturup, padishahliqigha qaytidin ige qildi. Manasseh shu chaghdila Perwerdigarningla Xuda ikenlikini bilip yetti.   
\m
\v 14 Bu ishlardin kéyin Manasseh «Dawut shehiri»ning sirtigha, jilgha otturisidiki Gihonning künpétish teripidin taki Béliq derwazisi aghzighiche, Ofelni chöridep sépil yasatti we uni nahayiti égiz qildi; Yehudaning herqaysi qorghanliq sheherliride qoshun serdarlirini teyinlidi.  
\v 15 U yene Perwerdigar öyidin yat elliklerning mebudliri bilen \add özi qoyghan\add* butni, özi Perwerdigar öyining téghi bilen Yérusalémda yasatquzghan barliq qurban’gahlarni éliwétip, sheher sirtigha tashlatquziwetti.  
\v 16 \add Manasseh\add* Perwerdigar qurban’gahini yéngibashtin tiklitip, qurban’gahqa inaqliq qurbanliqi bilen teshekkür qurbanliqlirini sundi we Yehudalargha Israilning Xudasi Perwerdigarning xizmitige kirishni buyrudi.  
\v 17 Shundaqtimu, xelq qurbanliqni yenila «yuqiri jaylar»da ötküzetti; lékin ularning qurbanliqliri özlirining Xudasi Perwerdigarghila sunulatti.  
\v 18 Manassehning qalghan ishliri, jümlidin uning Xudasigha qilghan duasi we aldin körgüchilerning Israilning Xudasi Perwerdigarning namida uninggha éytqan gepliri bolsa, mana ular «Israilning padishahlirining xatiriliri» dégen kitabta pütülgendur.  
\v 19 Uning duasi, Xudaning uning tileklirini qandaq ijabet qilghanliqi, uning özini töwen qilishidin ilgiri qilghan barliq gunahi we wapasizliqi, shundaqla uning qeyerde «yuqiri jaylar» saldurghanliqi, Asherah mebudliri hem oyma mebudlarni tikligenliki bolsa, mana hemmisi «Aldin körgüchilerning xatiriliride» pütülgendur. \f □ \fr 33:19 \ft \+bd «Aldin körgüchilerning xatiriliride»\+bd* — yaki «Hozayning xatiriliride».\f*  
\v 20 Manasseh ata-bowiliri arisida uxlidi; kishiler uni öz ordisigha depne qildi; oghli Amon ornigha padishah boldi.   
\b  
\m  
\s1 Amon seltenet qilidu  
\r 2Pad. 21:19-26  
\m
\v 21 Amon textke chiqqan chéghida yigirme ikki yashta idi; u Yérusalémda ikki yil seltenet qildi.  
\v 22 U atisi Manasseh qilghinidek Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qildi. U atisi Manasseh yasatqan barliq oyma mebudlargha qurbanliq sundi we ularning qulluqigha kirdi.  
\v 23 U özini Perwerdigar aldida atisi Manasseh özini töwen tutqandek töwen tutmidi; bu Amonning bolsa gunah-qebihlikliri barghanséri éship bardi.  
\v 24 Kéyin uning xizmetkarliri uni qestlep öz ordisida öltürüwetti.  
\v 25 Lékin Yehuda zéminidikiler Amon padishahni qestligenlerning hemmisini öltürdi; andin yurt xelqi uning ornida oghli Yosiyani padishah qildi.   
\b  
\b  
\m  
\c 34
\s1 Heqqaniy padishah Yosiya seltenet qilidu  
\r 2Pad. 22:1-20  
\m
\v 1 Yosiya padishah bolghanda sekkiz yashta bolup, Yérusalémda ottuz bir yil seltenet qildi.  
\v 2 U Perwerdigarning neziride durus bolghanni qilip, her ishta atisi Dawutning yollirida yürüp, ne onggha ne solgha chetnep ketmidi.  
\v 3 Uning seltenitining sekkizinchi yili, u téxi güdek chéghidila, atisi Dawutning Xudasini izleshke bashlidi; seltenitining on ikkinchi yiligha kelgende Yehuda bilen Yérusalémdiki «yuqiri jaylar», asherah mebudliri, oyma butlar we quyma butlarni yoqitip, zéminni pakizlashqa kirishti.  
\v 4 Xelq uning köz aldidila «Baallar»ning qurban’gahlirini chéqip tashlidi; u qurban’gahlarning üstige égiz qilip orunlashturulghan «kün tüwrükliri»larni késip tashlidi; u yene Asherah mebudliri, oyma-quyma butlarni chéqip, uning topisini bu mebudlargha qurbanliq sun’ghanlarning qebrilirige chéchiwetti. \f □ \fr 34:4 \ft \+bd «kün tüwrükliri»\+bd* — bashqa bir terjimisi «quyash buti» yaki kün «isriqgahlar».\f*  
\v 5 \add But\add* kahinlirining ustixanlirini qurban’gahlirining üstide köydürüwetti; shundaq qilip, u Yehuda bilen Yérusalémni pakizlidi.  
\v 6 U Manasseh, Efraim, Shiméon hetta Naftalighiche ularning herqaysi sheherliride we etrapidiki xarabilerde shundaq qildi;  
\v 7 U qurban’gahlarni chéqip, asherah mebudliri we oyma butlarni kokum-talqan qiliwetti, pütün Israildiki «kün tüwrükliri»ning hemmisini késip tashlap, Yérusalémgha qaytti.\f □ \fr 34:7 \ft \+bd «kün tüwrükliri»\+bd* — bashqa bir terjimisi «quyash buti» yaki kün «isriqgahlar».\f*   
\m
\v 8 Uning seltenitining on sekkizinchi yili Yehuda zéminini we muqeddesxanini pakizlap bolghandin kéyin, Azaliyaning oghli Shafan, sheher bashliqi Maaséyah we Yoahazning oghli tezkirichi Yoahni Xudasi bolghan Perwerdigarning öyini onglashqa ewetti.  
\v 9 Shuning bilen ular bash kahin Hilqiyaning aldigha kélip, uninggha Perwerdigarning öyige béghishlap ekelgen pulni tapshurdi. Bu pulni eslide derwaziwen Lawiylar Manasseh, Efraim we Israilning qaldisidin, shuningdek Yehuda we Binyamin zéminidikiler we Yérusalémdikilerdin yighqanidi. \f □ \fr 34:9 \ft \+bd «Efraim we Israilning qaldisi»\+bd* — Asuriye impériyesi shimaliy padishahliq («Israil»)tin ahalining köp qismini tutqun qilip élip ketkenidi; ayette tilgha élin’ghan mushu xelq yurtta qaldurulghan Israillar idi.\f*  
\v 10 Ular Perwerdigarning öyini ongshaydighan ishlarni nazaret qilghuchi ishchilargha tapshurup berdi. Bular hem pulni Perwerdigarning öyini ongshash we mustehkemleshke ishligüchilerge berdi;  
\v 11 ular bolsa pulni Yehuda padishahliri xarabileshtürgen öy-imaretlerge lazimliq késip-oyulghan tashlarni we tüwrük-limlargha yaghach sétiwalishqa yaghachchilar bilen tamchilargha tapshurup berdi.  
\v 12 Bu ademler sadaqetlik bilen ishlidi. Ularni bashquridighan, nazaretke mes’ul Lawiy Merarining ewladliridin Jahat bilen Obadiya, Kohatning ewladliridin Zekeriya bilen Meshullam bar idi; bu Lawiylarning hemmisi herxil sazlarghimu mahir idi;  
\v 13 ular yene hammallar we herxil ishlar üstidiki nazaretchilerni bashquratti; Lawiylardin pütükchilermu, emeldarlarmu, derwaziwenlermu bar idi.   
\m
\v 14 Ular Perwerdigar öyige béghishlap ekelgen pullarni élip chiqidighan chaghda, Hilqiya kahin Perwerdigarning Musaning wastisi bilen bergen Tewrat qanuni kitabini tépiwaldi.  
\v 15 Hilqiya katip Shafan’gha: — Men Perwerdigarning öyide Tewrat-qanuni kitabini tépiwaldim, dédi. Shuni éytip, Hilqiya kitabni Shafan’gha berdi.  
\v 16 Shafan uni padishahning yénigha apardi we uninggha: «Xizmetkarliri tapshurulghan ishlarni bolsa, hemmisini ada qiliwatidu.  
\v 17 Ular Perwerdigar öyige \add béghishlan’ghan\add* pullarni töküp, uni nazaretchiler we ishchilarning qoligha tapshurup berdi» dep melumat berdi. \f □ \fr 34:17 \ft \+bd «pullarni töküp...»\+bd* — yaki «kümüshni éritip,...»\f*  
\v 18 Shafan katip yene padishahqa: — Hilqiya kahin yene manga bir oram kitab berdi dep uni padishah aldida oqudi.   
\m
\v 19 We shundaq boldiki, padishah Tewrat qanunidiki sözlerni anglap, öz kiyimlirini yirtti.  
\v 20 Padishah Hilqiya bilen Shafanning oghli Ahikamgha, Mikahning oghli Abdon bilen Shafan katipqa we padishahning xizmetkari Asayagha buyrup: —  
\v 21 Bérip men üchün we Israilda hem Yehudada qaldurulghan xelq üchün bu tépilghan kitabning sözliri toghrisida Perwerdigardin yol soranglar. Chünki ata-bowilirimiz bu kitabta barliq pütülgenlerge emel qilmay, Perwerdigarning sözini tutmighanliqi tüpeylidin, Perwerdigarning bizge tökülidighan ghezipi intayin dehshetlik boldi, dédi. \f □ \fr 34:21 \ft \+bd «tépiwélin’ghan kitab»\+bd* — Tewratning qaysi qismi bolushi kérek? Padishahning inkasi, yeni kéyinki heriketlirige, bolupmu «yuqiri jaylar»ni yoqitishigha qarighanda, «tépiwélin’ghan kitab» choqum bu ishni tekitleydighan «Qanun sherhi»ni öz ichige alghan.\f*  
\v 22 Shuning bilen Hilqiya we padishah teyinligen kishiler ayal peyghember Huldahning qéshigha bardi; Huldah Xasrahning newrisi, Tokihatning oghli kiyim-kéchek bégi Shallumning ayali idi; u özi Yérusalém shehirining ikkinchi mehelliside olturatti. Ular uning bilen bu ishlar toghruluq sözleshti.  
\v 23 U ulargha mundaq dédi: — Israilning Xudasi Perwerdigar mundaq deydu: — «Silerni ewetken kishige mundaq denglar: —  
\v 24 Perwerdigar mundaq deydu: — Mana Men Yehudaning padishahi aldida oqulghan bu kitabtiki barliq lenetlerni emelge ashurup, bu jaygha we bu yerde turghuchilargha balayi’apet chüshürimen.  
\v 25 Chünki ular Méni tashlap, bashqa ilahlargha xushbuy yéqip, qollirining hemme ishliri bilen Méning achchiqimni keltürdi. Uning üchün Méning qehrim bu yerge tökülidu, öchürülmeydu.   
\m
\v 26 Lékin silerni Perwerdigardin yol sorighili ewetken Yehudaning padishahigha bolsa, mundaq denglar: — Sen anglighan sözler toghrisida Israilning Xudasi Perwerdigar mundaq deydu: —  
\v 27 Chünki könglüng yumshaq bolup, Xudaning mushu jay we uningda turghuchilarni eyiblep éytqan sözlirini anglighiningda, Uning aldida özüngni töwen qilding, shuningdek özüngni shundaq töwen qilghiningda, kiyimliringni yirtip, Méning aldimda yighlighining üchün, Menmu duayingni anglidim, deydu Perwerdigar.  
\v 28 Mana, séni ata-bowiliring bilen yighilishqa, öz qebrengge aman-xatirjemlik ichide bérishqa nésip qilimen; séning közliring Men bu jay üstige chüshüridighan barliq külpetlerni körmeydu».  
\m Ular yénip bérip, bu xewerni padishahqa yetküzdi.   
\m
\v 29 Padishah adem ewetip, Yehuda bilen Yérusalémning hemme aqsaqallirini chaqirtip keldi.  
\v 30 Padishah Perwerdigarning öyige chiqti; barliq Yehudadiki er kishiler we Yérusalémda turuwatqanlarning hemmisi, kahinlar bilen Lawiylar, shundaqla barliq xelq, eng kichikidin tartip chongighiche hemmisi uning bilen bille chiqti. Andin Perwerdigarning öyide tépilghan ehde kitabining hemme sözlrini ulargha oqup berdi.\f □ \fr 34:30 \ft \+bd «... ulargha oqup berdi»\+bd* — ibraniy tilida: «... ularning qulaqlirigha oqup berdi».\f*   
\m
\v 31 Padishah öz ornida turup Perwerdigarning aldida: — Perwerdigargha egiship pütün qelbim we pütkül jénim bilen Uning emrlirini, höküm-guwahliqliri we belgilimilirini tutup, ushbu kitabta pütülgen ehdige emel qilimen dep özini ehdige baghlidi. \f □ \fr 34:31 \ft \+bd «ushbu kitabta pütülgen ehdige...»\+bd* — ibraniy tilida «ushbu kitabta pütülgen ehde sözlirige...».\f*  
\v 32 Shuning bilen xelqning hemmisimu ehde aldida turup uninggha özini baghlidi.  
\m U yene Yérusalémda turuwatqanlarning hemmisini we Binyamindiki xelqnimu bu ehde aldida turghuzup uninggha özini baghlatti. Shuning bilen Yérusalémda turuwatqanlar Xudaning, yeni ata-bowilirining Xudasining ehdisi boyiche ish qilidighan boldi.  
\v 33 Yosiya Israillargha qarashliq yurtlardin barliq yirginchlik nersilerni chiqirip tashlap, Israilda turuwatqanlarning hemmisini Perwerdigar Xudasining xizmitige kiridighan qildi. \add Yosiyaning\add* barliq künliride xelq ata-bowilirining Xudasi bolghan Perwerdigargha egishishtin héch yanmidi.   
\b  
\b  
\m  
\c 35
\s1 Yosiya «ötüp kétish héyti»ni ötküzidu  
\r 2Pad. 23:21-23  
\m
\v 1 Yosiya Perwerdigarni séghinip ötüp kétish héytini Yérusalémda ötküzmekchi boldi; birinchi ayning on tötinchi küni ular ötüp kétish héytigha atalghan qozilarni soydi.  
\v 2 Padishah kahinlarning wezipilirini belgilidi, ularni Perwerdigarning öyidiki xizmetni qilishqa righbetlendürdi.  
\v 3 U yene pütkül Israil xelqige özlirini Perwerdigargha atap pak-muqeddes bolushqa telim bergüchi Lawiylargha: — Siler muqeddes ehde sanduqini Israil padishahi Dawutning oghli Sulayman saldurghan öyge ekirip orunlashturunglar; emdi uni mürenglerde kötürüp yürüsh wezipisi qalmidi. Emdi siler Xudayinglar Perwerdigarning xizmitide, shundaqla Uning xelqi Israilning xizmitide bolunglar. \f □ \fr 35:3 \ft \+bd «U yene pütkül Israil xelqige özlirini Perwerdigargha atap pak-muqeddes bolushqa telim bergüchi Lawiylargha: —»\+bd* — bashqa ikki xil terjimisi: (1) «U yene pütkül Israilgha telim béridighan, özlirini Perwerdigargha atap béghishlighan Lawiylargha...»; (2) «uU yene pütkül Israilgha Perwerdigargha xas muqeddes ishlar toghruluq telim béridighan Lawiylargha...». \+bd «... Emdi siler Xudayinglar Perwerdigarning xizmitide, shundaqla uning xelqi Israilning xizmitide bolunglar»\+bd* — bu pütkül ayettiki xewerge qarighanda: 
\fp  (1) melum sewebtin ehde sanduqi eng muqeddes jaydin yötkiwétilgenidi. Mumkinchiliki bolghan sewebliri bolsa (a) Yosiya ibadetxanini paklash üchün uni waqitliq yötkep turghan; (e) melum bir rezil padishah butpereslik meqsiti bilen uni u yerdin yötkiwetkenidi; (b) kahinlar butpereslerning rezil niyetliridin qoghdash üchün uni yötkep yoshurup qoyghanidi; (p) kahinlar Yérusalémni bulang-talang qilidighan tajawuzchilarning changgilidin qutuldurush üchün uni yötkep yoshurup qoyghanidi (mesilen, 12:9 we 25:4). 
\fp  (2) bu ayetke qarighanda Lawiylarning (shundaqla kahinlarning) eng muhim we chong roli hazir (ibadetxanida Perwerdigarning medhiye ishliridin bashqa) Israilgha telim bérish kérek idi (30:22ni körüng). Israil sürgün bolghandin kéyin Ezra bularning yaxshi bir ülgisi bolghanidi.\f*  
\v 4 Shuning üchün jemitinglar we nöwet-guruppanglar boyiche, Israilning padishahi Dawutning yazghini we uning oghli Sulaymanning yazghinigha asasen, özünglarni obdan teyyarlanglar.  
\v 5 Siler öz ata jemetliringlarning nöwet-guruppa tertipi boyiche qérindashliringlardin ibaret shu addiy xelq-puqralar jemet-jemetlirige wekil bolup, muqeddesgahta turisiler; herbir guruppida Lawiy jemetidin birnechche adem bolsun.  
\v 6 Siler ötüp kétish héytigha atalghan qozilarni soyusiler, özünglarni paklanglar, \add Israildiki\add* qérindashliringlar üchün, yeni ularning Perwerdigar Musaning wastisi bilen tapilighan söz-kalamigha béqinishi üchün, hemme ishni teyyar qilinglar, dédi.   
\m
\v 7 Yosiya shu yerde hazir bolghan barliq xelq-puqralarning ötüp kétish héytigha atighan qurbanliqi bolsun dep, jemiy ottuz ming qoza we oghlaq, we yene üch ming buqa hediye qildi; bu mallarning hemmisi padishahning mélidin chiqirilghanidi.  
\v 8 Uning emeldarlirimu öz ixtiyarliqi bilen xelqqe we kahinlar bilen Lawiylargha qurbanliq méli «kötürme hediye» qildi; Perwerdigarning öyini bashqurghuchilardin Hilqiya, Zekeriya we Yehiyelmu ikki ming alte yüz qoza-öchke bilen üch yüz buqini kahinlargha ötüp kétish héytigha atap qurbanliq qilish üchün hediye qilip tapshurdi.  
\v 9 Lawiylarning yolbashchiliri bolghan Konaniya we uning qérindashliridin Shémaya bilen Netanel, shundaqla Hashabiya, Jeiyel we Yozabadmu besh ming qoza bilen besh yüz buqini Lawiylarning héytqa atap qurbanliq qilishigha «kötürme hediye» qildi.   
\m
\v 10 Shundaq qilip, ötilidighan wezipiler orunlashturup bolun’ghandin kéyin, padishahning tapilighini boyiche, kahinlar öz ornida turdi, Lawiylarmu özlirining nöwet-guruppa tertipi boyiche turushti.  
\v 11 Lawiylar ötüp kétish héytigha atalghan qozilarni boghuzlidi; kahinlar ularning qolidin qanni élip qurban’gahqa septi we shuning bilen bir waqitta Lawiylar qurbanliq malning térisini soydi.  
\v 12 Köydürme qurbanliqqa sunulidighan mallarni bolsa, ular xelq-puqralargha wekil bolghan jemetler boyiche xelqqe bölüp bérip, ularni Musaning kitabida yézilghinigha muwapiq, Perwerdigargha sunushqa teyyarlidi. Sunulidighan buqilarnimu shundaq qildi.  
\v 13 Andin belgilime boyiche ular ötüp kétish héytigha atalghan qoza-öchkilerni otqa qaqlap kawap qildi; bashqa qurbanliqlardin qalghan, yeni Xudagha atalghan qisimlarni qazanda, dangqanda yaki dasta pishurup tézdin xelq-puqralargha üleshtürüp berdi;  
\v 14 shuningdin kéyin özlirige we kahinlargha qurbanliqlardin teyyarlidi, chünki kahinlar, yeni Harunning ewladliri kech kirgüche köydürme qurbanliq qilish we maylarni köydürüsh bilen aldirash bolup ketkenidi; shunga Lawiylar özlirige we kahinlar bolghan Harunning ewladlirighimu qurbanliqlardin \add gösh\add* teyyarlap qoyushti.  
\v 15 Nawa-neghmichiler, yeni Asafning ewladliri Dawut, Asaf, Héman we \add Dawut\add* padishahning aldin körgüchisi Yedutunning tapshuruqi boyiche öz orunlirida turushti; derwaziwenler herqaysisi öz derwazisi aldida turdi; ularning ish ornidin ajrishining hajiti bolmidi, chünki ularning qérindashliri bolghan Lawiylar qurbanliqlardin teyyarlap qoyatti.  
\v 16 Shundaq qilip, shu bir kün ichide Yosiya padishahning tapshuruqi boyiche, ötüp kétish héyti ötküzülüp, Perwerdigarning qurban’gahigha köydürme qurbanliqlar sunulushi bilen Perwerdigargha béghishlap ötküzülgen ibadet toluq orunlandi.  
\v 17 Shu chaghda hazir bolghan Israillar ötüp kétish héytini ötküzüp bolghandin kéyin, yette kün pétir nan héytini ötküzdi.  
\v 18 Samuil peyghemberning zamanidin buyan Israilda ötüp kétish héyti mundaq ötküzülüp baqmighanidi; Israil padishahlirining héchqaysisimu Yosiya, kahinlar, Lawiylar we shu yerde hazir bolghan Yehudalar bilen Israillar we Yérusalémda turuwatqanlar ötküzgendek mundaq ötüp kétish héyti ötküzüp baqmighanidi.  
\v 19 Bu qétimqi ötüp kétish héyti Yosiyaning seltenitining on sekkizinchi yili ötküzüldi.   
\b  
\m  
\s1 Yosiyaning selteniti axirlishidu  
\m
\v 20 Yosiya \add muqeddes\add* öyning hemme ishini mushundaq tertipke sélip bolghandin kéyin, Misir padishahi Neqo Efrat deryasining boyidiki Karkémish shehiride urushqa chiqti, Yosiya uning aldini tosqili chiqti.  
\v 21 Neqo Yosiyaning aldigha elchilerni ewetip uninggha: «I Yehuda padishahi, özlirining méning bilen néme karliri bar? Bügün men sili bilen urushqili emes, belki méning bilen urush qiliwatqan jemet bilen urushqili chiqqanmen; yene kélip, Xuda méni téz hujum qil, dédi; Xudaning silini halak qiliwetmesliki üchün, Uning ishigha kashila qilmisila, chünki U méning bilen billidur» dédi.  
\v 22 Lékin Yosiya uning bilen qarshilishishtin yanmidi, eksiche özini niqablap uninggha jeng qilghili chiqti; u Xudaning Neqoning wastisi bilen éytqan gépige qulaq salmay, Megiddo tüzlenglikige kélip Neqo bilen tutushti.  
\v 23 Oqyachilar Yosiya padishahqa oq étip uninggha \add tegküzdi\add*; padishah xizmetkarlirigha: — Men éghir yarilandim, méni élip kétinglar, dédi.  
\v 24 Uning xizmetkarliri uni jeng harwisidin yölep chüshürüp, uning ikkinchi jeng harwisigha yatquzup Yérusalémgha élip méngiwidi, u shu yerde öldi. U ata-bowilirining qebristanliqigha depne qilindi; barliq Yehuda we Yérusalémdikiler Yosiyagha teziye tutushti.  
\v 25 Yerimiya \add peyghember\add* Yosiya üchün mersiye oqudi; neghme-nawachi er-ayallarning hemmisi taki bügün’giche Yosiyani teriplep mersiye oqup kelmekte; u ish Israilda belgilimige aylandi. Mana bular «mersiyeler» dégen kitabqa pütülgendur. \f □ \fr 35:25 \ft \+bd «Yeremiya ... mersiye oqudi»\+bd* — yaki «Yeremiya... mersiye yazdi».\f*  
\v 26 Yosiyaning qalghan ishliri, uning Perwerdigarning Tewrat kitabida yézilghanlirigha egeshken yaxshi emelliri,  
\v 27 qilghanliri bashtin-axirighiche hemmisi «Yehuda we Israil padishahlirining Tarix-Tezkiriliri» dégen kitabta pütülgendur.   
\b  
\b  
\m  
\c 36
\s1 Yehoahaz seltenet qilidu  
\r 2Pad. 23:31-35  
\m
\v 1 \add Yehuda\add* zéminidiki xelq Yosiyaning oghli Yehoahazni tallap, Yérusalémda atisining ornigha padishah qilip tiklidi.  
\v 2 Yehoahaz textke chiqqan chéghida yigirme üch yashta idi; u Yérusalémda üch ay seltenet qildi.  
\v 3 Misir padishahi uni Yérusalémda padishahliqtin bikar qildi we Yehuda zéminigha bir yüz talant kümüsh, bir talant altun jerimane qoydi. \f □ \fr 36:3 \ft \+bd «bir yüz talant kümüsh»\+bd* — 100 talant kümüsh belkim 3400 kilogram, bir talant altun 34 kilogram bolushi mumkin.\f*  
\v 4 Andin Misir padishahi Yehoahazning ornigha uning inisi Éliakimni Yehuda bilen Yérusalém üstige padishah qilip, uning ismini Yehoakimgha özgertti; andin Neqo inisi Yehoahazni Misirgha élip ketti.   
\b  
\m  
\s1 Yehoakim seltenet qilidu  
\r 2Pad. 23:36-37; 24:1-7  
\m
\v 5 Yehoakim textke chiqqan chéghida yigirme besh yashta bolup, u Yérusalémda on bir yil seltenet qildi; u Perwerdigar Xudasining neziride rezil bolghanni qildi.  
\v 6 Babil padishahi Néboqadnesar uninggha hujum qilghili chiqip, uni mis zenjir bilen baghlap Babilgha élip ketti.  
\v 7 Nébuqadnesar yene Perwerdigar öyidiki bir qisim eswab-buyumlarni Babilgha apirip, özining Babildiki butxanisigha qoydi.  
\v 8 Yehoakimning qalghan ishliri, uning yirginchlik ishliri, uningdiki eyibler bolsa mana, «Israil we Yehuda padishahlirining tarix-tezkiriliri» dégen kitabta pütülgendur. Uning oghli Yehoakin uning ornigha padishah boldi.   
\b  
\m  
\s1 Yehoakin seltenet qilidu  
\r 2Pad. 24:8-17  
\m
\v 9 Yehoakin textke chiqqan chéghida on sekkiz yashta bolup, u Yérusalémda üch ay on kün seltenet qildi; u Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qildi. \f □ \fr 36:9 \ft \+bd «on sekkiz yashta»\+bd* — bezi kona köchürmilerde «sekkiz yashta» déyilidu.\f*  
\v 10 Yéngi yil ötkende, Néboqadnesar adem ewetip Yehoakinni Perwerdigar öyidiki ésil buyumlar bilen birlikte Babilgha ekeldürüp, Yehoakinning taghisi Zedekiyani Yehuda we Yérusalém üstige padishah qilip tiklidi.\f □ \fr 36:10 \ft \+bd «Yehoakinning taghisi»\+bd* — ibraniy tilida «Yehoakinning qérindishi».\f*   
\b  
\m  
\s1 Zedekiya seltenet qilidu  
\r 2Pad. 24:18-20; 25:1-12; Yer. 52:1-30  
\m
\v 11 Zedekiya textke chiqqan chéghida yigirme bir yashta bolup, Yérusalémda on bir yil seltenet qildi;  
\v 12 u Perwerdigarning neziride rezil bolghanni qildi; Yeremiya peyghember uninggha Perwerdigarning sözlirini yetküzgen bolsimu, u Yeremiyaning aldida özini töwen qilmidi;  
\v 13 u özini Xudaning namida \add béqinish\add* qesimini ichküzgen Néboqadnesardin yüz öridi; boynini qattiq qilip, Israilning Xudasi Perwerdigargha towa qilip yénishqa könglini jahil qildi.  
\v 14 Uning üstige, kahinlarning barliq bashliri bilen xelqning hemmisi yat elliklerning hemme yirginchlik ishlirini dorap, asiyliqlirini ashurdi; ular Perwerdigar Yérusalémda Özige atap muqeddes qilghan öyni bulghiwetti.   
\m
\v 15 Ularning ata-bowilirining Xudasi bolghan Perwerdigar Öz xelqige we turalghusigha ichini aghritqachqa, tang seherde ornidin turup elchilirini ewetip ularni izchil agahlandurup turdi. \f □ \fr 36:15 \ft \+bd «Perwerdigar .... tang seherde ornidin turup... ewetip...»\+bd* — Xudaning ularni baldur we köp qétim agahlandurghanliqini bildüridu.\f*  
\v 16 Biraq ular Xudaning elchilirini mazaq qilip, söz-kalamlirini mensitmeytti, peyghemberlirini zangliq qilatti; axir bérip Perwerdigarning qehri örlep, qutquzghili bolmaydighan derijide xelqining üstige chüshti.\f □ \fr 36:16 \ft \+bd «qutquzghili bolmaydighan derijide»\+bd* — ibraniy tilida «dawalighusiz derijide».\f*   
\b  
\m  
\s1 Babillar Yérusalémni weyran qilidu  
\m
\v 17 Perwerdigar shuning bilen kaldiylerning padishahini ulargha hujumgha séliwidi, padishah ularning muqeddes öyide yashlirini qilichlidi; qiz-yigitler, qérilar, béshi aqarghanlargha héch ich aghritip olturmay, hemmini öltürüwetti; \add Xuda\add* bularning hemmisini \add Kaldiye\add* padishahining qoligha tapshurdi.  
\v 18 Kaldiye padishahi Xudaning öyidiki chong-kichik démey, barliq qacha-buyumlarni, shundaqla Perwerdigar öyidiki xezinilerni, shuningdek padishahning we emeldarlirining xezinilirini qoymay, Babilgha élip ketti.  
\v 19 Kaldiyler Xudaning öyini köydürüwetti, Yérusalémning sépilini chéqiwetti, sheherdiki hemme orda-qorghanlargha ot qoyup köydürüp, Yérusalémdiki barliq qimmetlik qacha-buyumlarni chéqip kukum-talqan qildi.  
\v 20 Qilichtin aman qalghanlarning hemmisini \add Kaldiye padishahi\add* Babilgha tutqun qilip eketti; ular taki Pars padishahliqining seltenitikiche Babil padishahi we ewladlirining qulluqida bolup turdi.  
\v 21 Bularning hemmisi Perwerdigarning Yeremiyaning wastisi bilen \add aldin\add* éytqan \add agah\add* sözi ishqa ashurulush üchün boldi. Shuning bilen zémin özige tégishlik shabat künlirige muyesser boldi; chünki zémin yetmish yil toshquche xarabilikte turup «shabat tutup» dem élip rahetlendi.\f □ \fr 36:21 \ft \+bd «Perwerdigarning Yeremiyaning wastisi bilen éytqan sözi..»\+bd* — körsitilgen bu söz «Yer.» 25:11, 29:10 qatarliq ayetlerde tépilidu. \+bd «zémin «shabat tutup» dem aldi»\+bd* — intayin hejwiy geptur. Eslide Musa peyghemberge tapshurulghan Tewrat qanuni boyiche («Law.» 25:4) zémin her yettinchi yilida bir yil («shabat yili»da) dem élishi kérek idi — démek, uningda héch tériqchiliq qilishqa bolmaytti. Emeliyette Israillar zéminni igiligendin tartip Yeremiya peghemberning dewrigiche bolghan 490 yilda zémin héch «dem alghan» emes idi. Shunga zéminning xelqtin alidighan 70 yilliq aramliq qerzi bar idi; xelq Babilda 70 yil sürgün bolghanda zémin ulardin, shundaqla ularning rezillikidin «dem aldi». 
\fp  Bu témida yene «Yeremiya»diki «qoshumche söz»imizni körüng.\f*  \x + \xo 36:21 \xt Ezra 1:1-3; Yer. 25:12; 29:10; Dan. 9:2\x*   
\b  
\m  
\r Ezra 1:1-3; Yer. 25:12; 29:10; Dan. 9:2 
\v 22 Pars padishahi Qureshning birinchi yili, Perwerdigarning Yeremiyaning aghzi arqiliq éytqan sözi emelge ashurulup, Perwerdigarning Pars padishahi Qureshning rohini qozghishi bilen pütün padishahliqi teweside u mundaq bir jakarname chiqardi, shundaqla uni yazma qilip püküp: —  
\v 23 «Pars padishahi Qoresh mundaq deydu: — Asmanlarning Xudasi bolghan Perwerdigar yer yüzidiki barliq padishahliqlarning igidarchiliqini manga berdi; U shundaqla méni Yehuda zéminigha jaylashqan Yérusalémda Özige bir öy sélishqa buyrudi. Shuning üchün aranglarda Xudaning xelqi bolghan herqaysinglargha bolsa, uning Xudasi Perwerdigar uning bilen bille bolghay, u shu yerge chiqsun!» dédi.