\id MAT 
\ide UTF-8
\h Матта
\toc1 Матта
\toc2 Матта
\toc3 Мат.
\mt1 Матта
\c 1
\s1 «Матта баян қилған хуш хәвәр» •••• Әйса Мәсиһниң нәсәбнамиси
\m
\v 1 Бу Ибраһимниң оғли вә Давутниң оғли болған Әйса Мәсиһниң нәсәбнамә китавидур: —\f □ \fr 1:1 \fr*\ft \+bd «Әйса Мәсиһниң нәсәбнамә китави»\+bd* — бу сөзләр бәлким биринчидин төвәндики «нәсәбнамә»ни (1-16-айәтни) көрситиду. Иккинчидин улар һәм «Матта» китавиниң бешида вә толуқ Инҗилниң бешида келип «Бу китап Әйса Мәсиһ дәвриниң хатириси», дегән мәнини билдүрүши мүмкин. «Қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 1:1 \xo*\xt Луқа 1:31,32\xt*\x*
\m
\v 2 Ибраһимдин Исһақ төрәлди, Исһақтин Яқуп төрәлди, Яқуп Йәһуда вә униң ака-укилириниң атиси болди;\x + \xo 1:2 \xo*\xt Яр. 21:2; 25:26,35.\xt*\x* 
\v 3 Йәһудадин Тамар арқилиқ Пәрәз вә Зәраһ төрәлди; Пәрәздин Һәзрон төрәлди, Һәзрондин Рам төрәлди,\f □ \fr 1:3 \fr*\ft \+bd «Йәһудадин Тамар арқилиқ Пәрәз вә Зәраһ төрәлди»\+bd* — Тамар тоғрилиқ «Яр.» 38-бапни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 1:3 \xo*\xt Яр. 38:27, 29; Рут 4:18, 19; 1Тар. 2:5, 9.\xt*\x* 
\v 4 Рамдин Амминадаб төрәлди, Амминадабдин Наһшон төрәлди, Наһшондин Салмон төрәлди, 
\v 5 Салмондин Раһаб арқилиқ Боаз төрәлди, Боаздин Рут арқилиқ Обәд төрәлди, Обәдтин Йәссә төрәлди,\f □ \fr 1:5 \fr*\ft \+bd «Салмондин Раһаб арқилиқ Боаз төрәлди»\+bd* — Раһаб тоғрилиқ «Йәшуа» 2-бапни көрүң. \+bd «Боаз Рут арқилиқ Обәд төрәлди»\+bd* — Рут тоғрилиқ Тәвраттики «Рут»ни көрүң.\ft*\f* 
\v 6 Йәссәдин Давут падиша төрәлди. Давуттин Урияниң аяли арқилиқ Сулайман төрәлди,\x + \xo 1:6 \xo*\xt Рут 4:22; 1Сам. 16:1; 17:12; 1Тар. 2:15; 12:18.\xt*\x* 
\v 7 Сулаймандин Рәһобоам төрәлди, Рәһобоамдин Абия төрәлди, Абиядин Аса төрәлди,\x + \xo 1:7 \xo*\xt 1Пад. 11:43; 1Тар. 3:10.\xt*\x* 
\v 8 Асадин Йәһошафат төрәлди, Йәһошафаттин Йәһорам төрәлди, Йәһорамдин Уззия төрәлди,\f □ \fr 1:8 \fr*\ft \+bd «Йәһошафаттин Йәһорам төрәлди»\+bd* — «Йәһорам» грек тилида қисқартилма шәкилдә «Йорам» болиду.\ft*\f* 
\v 9 Уззиядин Йотам төрәлди, Йотамдин Аһаз төрәлди, Аһаздин Һәзәкия төрәлди, 
\v 10 Һәзәкиядин Манассәһ төрәлди, Манассәһдин Амон төрәлди, Амондин Йошия төрәлди; 
\v 11 Бабилға сүргүн қилинғанда Йошиядин Йәконияһ вә униң ака-укилири төрәлди. \f □ \fr 1:11 \fr*\ft \+bd «Бабилға сүргүн қилинғанда...»\+bd* — сүргүн қилинишниң башлинишидин ахирлишишиғичә он нәччә жил җәрян болған. Исраиллар түркүм-түркүмләргә бөлүнүп сүргүн қилинған.\ft*\f* \x + \xo 1:11 \xo*\xt 1Тар. 3:16.\xt*\x* 
\v 12 Бабилға сүргүн болғандин кейин, Йәконияһдин Шеалтиәл төрәлди, Шеалтиәлдин Зәруббабәл төрәлди, \f □ \fr 1:12 \fr*\ft \+bd «Йәконияһдин Шеалтиәл төрәлди»\+bd* — бу қизиқ хәвәр үстидә «қошумчә сөз»имизни көрүң. «Шеалтиәл» грек тилида «Салатийәл».\ft*\f* \x + \xo 1:12 \xo*\xt 1Тар. 3:17; Әзра 3:2.\xt*\x* 
\v 13 Зәруббабәлдин Абиһуд төрәлди, Абиһуддин Елиақим төрәлди, Елиақимдин Азор төрәлди, 
\v 14 Азордин Задок төрәлди, Задоктин Ақим төрәлди, Ақимдин Әлиһуд төрәлди, 
\v 15 Әлиһудтин Әлиазар төрәлди, Әлиазардин Маттан төрәлди, Маттандин Яқуп төрәлди, 
\v 16 Яқуптин Мәрйәмниң ери болған Йүсүп төрәлди; Мәрйәм арқилиқ Мәсиһ аталған Әйса туғулди.\f □ \fr 1:16 \fr*\ft \+bd «Яқуптин Мәрйәмниң ери болған Йүсүп төрәлди»\+bd* — бизниң пикримизчә «Матта»да Йүсүпниң нәсәбнамиси хатирилиниду. «Луқа»да Мәрйәмниңки хатирилиду. «Қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 17 Шундақ болуп, Ибраһимдин Давутқичә болған арилиқта җәмий он төрт әвлат болған; Давуттин Бабилға сүргүн қилинғичә җәмий он төрт әвлат болған; вә Бабилға сүргүн қилиништин Мәсиһ кәлгичә җәмий он төрт әвлат болған.
\b
\m
\s1 Әйса Мәсиһниң дунияға келиши
\m
\v 18 Әйса Мәсиһниң дунияға келиши мундақ болди: — Униң аниси Мәрйәм Йүсүпкә ятлиқ болушқа вәдә қилинған еди; лекин техи никаһ қилинмайла, униң Муқәддәс Роһтин һамилдар болғанлиғи мәлум болди.\f □ \fr 1:18 \fr*\ft \+bd «лекин техи никаһ қилинмайла,...»\+bd* — грек тилида «улар техи биллә болмайла».\ft*\f* \x + \xo 1:18 \xo*\xt Луқа 1:27,34.\xt*\x*
\m
\v 19 Лекин униң \add болғуси\add* ери Йүсүп, дурус киши болуп, уни җәмийәт алдида хиҗаләткә қалдурушни халимай, униңдин астиртин аҗришип кетишни нийәт қилди.\f □ \fr 1:19 \fr*\ft \+bd «Йүсүп... уни җәмийәт алдида хиҗаләткә қалдурушни халимай, униңдин астиртин аҗришип кетишни нийәт қилди»\+bd* —Ибранийлар арисида жигит-қиз бир-биригә вәдиләшкән болса қанун алдида аллиқачан рәсмий әр-аял дәп һесаплиниду.\ft*\f*
\m
\v 20 Амма у мошу ишларни ойлап жүргинидә, мана Пәрвәрдигарниң бир пәриштиси униң чүшидә көрүнүп униңға: — Әй Давутниң оғли Йүсүп, аялиң Мәрйәмни өз әмриңгә елиштин қорқма; чүнки униңда болған һамилә Муқәддәс Роһтин кәлгән. 
\v 21 У бир оғул туғиду, сән униң исмини Әйса дәп қойғин; чүнки у өз хәлқини гуналиридин қутқузиду» — деди.\f □ \fr 1:21 \fr*\ft \+bd «У бир оғул туғиду, сән униң исмини Әйса дәп қойғин; чүнки у өз хәлқини гуналиридин қутқузиду»\+bd* — «Әйса» грек тилида «Йесус», ибраний тилида «Йәшуа», мәнаси «Қутқузғучи Яһ» яки «Яһ ниҗаттур». Оқурмәнләрниң есидә болуши керәкки, «Яһ» болса «Яһвәһ» (Пәрвәрдигар)ниң қисқартилмисидур.\ft*\f* \x + \xo 1:21 \xo*\xt Луқа 1:31; Рос. 4:12.\xt*\x*
\m
\v 22 Мана буларниң һәммиси Пәрвәрдигарниң пәйғәмбәр арқилиқ дегәнлириниң әмәлгә ашурулуш үчүн болған, демәк: — \f □ \fr 1:22 \fr*\ft \+bd «Мана буларниң һәммиси Пәрвәрдигарниң пәйғәмбәр арқилиқ дегәнлириниң әмәлгә ашурулуш үчүн болған...»\+bd* — Инҗилда, Тәвраттики бешарәтләр нәқил кәлтүрүлгинидә, үч хил әһвал көрүлиду; (1) йүз бәргән иш дәл шу бешарәтниң объекти болиду (мәсилән, «Мат.» 1:22, 4:14, 12:17, 21:4); (2) йүз бәргән иш шу бешарәт өз ичигә алған бир вақиә яки иш болиду (мәсилән, 2:23, 13:35); (3) йүз бәргән иш шу бешарәттә көрситилгән ишқа бир мисал болиду (мәсилән, 2:17). Бу темини тәтқиқ қилиш интайин пайдилиқтур.\ft*\f* 
\v 23 «Пак қиз һамилдар болуп бир оғул туғиду; улар униң исмини Иммануел (мәниси «Худа биз билән биллә») дәп атайду».\f □ \fr 1:23 \fr*\ft \+bd «Пак қиз һамилдар болуп бир оғул туғиду; улар униң исмини Иммануел (мәниси «Худа биз билән биллә») дәп атайду»\+bd* — «Йәш.» 7:14 вә «Йәш.» 8:8, 10ни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 24 Йүсүп ойғинип, Пәрвәрдигарниң шу пәриштисиниң дегини бойичә қилип, Мәрйәмни әмригә алди. 
\v 25 Лекин Мәрйәм бошанғичә у униңға йеқинлашмиди. Бу Мәрйәмниң тунҗиси еди; Йүсүп униңға Әйса дәп исим қойди.\x + \xo 1:25 \xo*\xt Луқа 2:21.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 2
\s1 Данишмәнләрниң зиярити
\m
\v 1 Әйса Һерод падиша һөкүм сүргән күнләрдә Йәһудийә өлкисиниң Бәйт-Ләһәм йезисида дунияға кәлгәндин кейин, мана бәзи данишмәнләр мәшриқтин Йерусалимға йетип келип, пухралардин:\f □ \fr 2:1 \fr*\ft \+bd «Һерод падиша һөкүм сүргән күнләрдә»\+bd* — «Һерод падиша» тоғрилиқ «Қошумчә сөз» вә «Тәбирләр»ниму көрүң. \+bd «Мана бәзи данишмәнләр мәшриқтин Йерусалимға йетип келип...»\+bd* — «данишмәнләр» — Грек тилида «магой» дегән сөз билән ипадилиниду. Әслидә бу сөз мунәҗҗимләрни яки пир-устазларни көрситәтти; Даниял пәйғәмбәр Бабилда мундақ кишиләргә «пирларниң пири» болуп йол көрсәткәндин кейин (Тәврат, «Даниял» дегән қисимни көрүң) «магой»ларниң көзқарашлири вә һесаплири асасән хурапат бойичә әмәс, бәлки Тәвраттики бешарәтләр бойичә болған болуши мүмкин. \+bd «мәшриқтин Йерусалимға йетип келип...»\+bd* — Йерусалим қедимки Исраилниң пайтәхти еди.\ft*\f* \x + \xo 2:1 \xo*\xt Луқа 2:4.\xt*\x* 
\v 2 Йәһудийларниң \add йеңидин\add* туғулған падишаси қәйәрдә? Чүнки биз униң юлтузиниң көтирилгәнлигини көрдуқ. Шуңа, униңға сәҗдә қилғили кәлдуқ, — дейишти.\f □ \fr 2:2 \fr*\ft \+bd «Чүнки биз униң юлтузиниң көтирилгәнлигини көрдуқ»\+bd* — «униң юлтузи» — демәк, «униң туғулғанлиғидин бешарәт беридиған юлтузи». \+bd «биз униң юлтузиниң көтирилгәнлигини көрдуқ»\+bd* — яки «биз униң юлтузини шәриқтә көрдуқ».\ft*\f* 
\v 3 Буни аңлиған Һерод падиша, шуниңдәк пүткүл Йерусалим хәлқиму алақзадиликкә чүшти. 
\v 4 У пүткүл баш каһинлар вә хәлиқниң Тәврат устазлирини чақирип, улардин «Мәсиһ қәйәрдә туғулуши керәк?» — дәп сориди.\f □ \fr 2:4 \fr*\ft \+bd «Мәсиһ қәйәрдә туғулуши керәк?»\+bd* — «Мәсиһ» — пәйғәмбәрләр алдин-ала ейтқан, Худа тәрипидин талланған, һаман бир күни келип һәм ниҗат кәлтүридиған һәм кейин мәңгү һөкүмранлиқ қилидиған Кутқузғучи-Падишаһни көрситиду. «Тәбирләр»ниму көрүң.\ft*\f* 
\v 5 Улар: «Йәһудийәдики Бәйт-Ләһәм йезисида болуши керәк, — чүнки пәйғәмбәр арқилиқ шундақ пүтүлгән: —\f □ \fr 2:5 \fr*\ft \+bd «пәйғәмбәр арқилиқ шундақ пүтүлгән...»\+bd* — «пәйғәмбәр» мошу йәрдә Тәвраттики Микаһ пәйғәмбәрни көрситиду («Мик.» 5:2).\ft*\f*
\m
\v 6 «И Йәһудийә зиминидики Бәйт-Ләһәм,
\m Хәлқиң Йәһудийә йетәкчилириниң арисида әң кичиги болмайду;
\m Чүнки сәндин бир йетәкчи чиқиду,
\m У хәлқим Исраилларниң баққучиси болиду» — дейишти.\x + \xo 2:6 \xo*\xt Мик. 5:1, 2; 1Сам. 16:1; Юһ. 7:42.\xt*\x*
\b
\m
\v 7 Буниң билән, Һерод данишмәләрни мәхпий чақиртип, юлтузниң қачан пәйда болғанлиғини сүрүштүрүп биливалди. 
\v 8 Андин: «Берип балини сүрүштә қилип тепиңлар. Тапқан һаман қайтип маңа хәвәр қилиңлар, мәнму униң алдиға берип сәҗдә қилип келәй» — дәп, уларни Бәйт-Ләһәмгә йолға салди.
\m
\v 9 Данишмәнләр падишаниң сөзини аңлап йолға чиқти; вә мана, улар шәриқтә көргән һелиқи юлтуз уларниң алдида йол башлап маңди вә бала турған йәргә келип тохтиди. \f □ \fr 2:9 \fr*\ft \+bd «улар шәриқтә көргән һелиқи юлтуз»\+bd* — яки «улар у көтәрлгәндә көргән һелиқи юлтуз».\ft*\f* 
\v 10 Улар һелиқи юлтузни көргинидин интайин қаттиқ шатлиништи 
\v 11 һәм өйгә кирип, балини аниси Мәрйәм билән көрүп, йәргә жиқилип униңға сәҗдә қилишти. Андин, ғәзнилирини ечип, алтун, мәстики, мурмәкки қатарлиқ соғатларни сунушти. 
\v 12 Уларға чүшидә Һеродниң йениға бармаслиқ тоғрисидики вәһий кәлгәнлиги үчүн, улар башқа йол билән өз жутиға қайтишти.
\b
\m
\s1 Мисирға қечиш
\m
\v 13 Улар йолға кәткәндин кейин, Пәрвәрдигарниң бир пәриштиси Йүсүпниң чүшидә көрүнүп:
\m Орнуңдин тур! Бала вә аниси иккисини елип Мисирға қач. Мән саңа уқтурғичә у йәрдә турғин. Чүнки Һерод балини йоқитишқа издәп келиду — деди. 
\v 14 Шуниң билән у орнидин туруп, шу кечила бала вә аниси иккисини елип Мисирға қарап йолға чиқти. 
\v 15 У Һерод өлгичә шу йәрдә турди. Шундақ болдики, Пәрвәрдигарниң пәйғәмбәр арқилиқ алдин-ала ейтқан: «Оғлумни Мисирдин Мән чақирдим» дегән сөзи әмәлгә ашурулди. \f □ \fr 2:15 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигарниң пәйғәмбәр арқилиқ алдин-ала ейтқан: «Оғлумни Мисирдин Мән чақирдим» дегән сөзи әмәлгә ашурулди»\+bd* — Тәврат, «Һош.» 11:1.\ft*\f* \x + \xo 2:15 \xo*\xt Һош. 11:1.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Һеродниң оғул бовақларни өлтүрүши
\m
\v 16 Һерод болса данишмәнләрдин алданғанлиғини билип, қаттиқ ғәзәпләнди. У данишмәнләрдин ениқлиған вақитқа асасән, адәмләрни әвәтип Бәйт-Ләһәм йезиси вә әтрапидики икки яш вә униңдин төвән яштики оғул балиларниң һәммисини өлтүргузди. \f □ \fr 2:16 \fr*\ft \+bd «Һерод... әтрапидики икки яш вә униңдин төвән яштики оғул балиларниң һәммисини өлтүргузди»\+bd* — демәк, у туғулған бала көп дегәндә икки яшқа киргән, дәп һесаплиған еди.\ft*\f* 
\v 17 Шу чағда Йәрәмия пәйғәмбәр арқилиқ ейтилған муну сөз әмәлгә ашурулди: —
\b
\m
\v 18 «Рамаһ шәһиридә бир сада,
\m Аччиқ жиға-зериниң пиғани аңлинар,
\m Бу Раһиләниң балилири үчүн көтәргән аһ-зарлири;
\m Балилириниң йоқ қиливетилгини түпәйлидин,
\m Тәсәллини қобул қилмай пиған көтириду».\f □ \fr 2:18 \fr*\ft \+bd «Рамаһ шәһиридә бир сада, аччиқ жиға-зериниң пиғани аңлинар»\+bd* — «Рамаһ жути» яки «Рамаһ шәһири» Бәйт-Ләһәмдин жирақ әмәс. \+bd «Рамаһ шәһиридә бир сада, аччиқ жиға-зериниң пиғани аңлинар, ... балилириниң йоқ қиливетилгини түпәйлидин, тәсәллини қобул қилмай пиған көтириду»\+bd* — пүткүл бешарәт «Йәр.» 31:15дә тепилиду.\ft*\f* \x + \xo 2:18 \xo*\xt Йәр. 31:15\xt*\x*
\b
\m
\s1 Мисирдин қайтип келиш
\m
\v 19 Әнди Һерод өлгәндин кейин, Худаниң бир пәриштиси Мисирда турған Йүсүпниң чүшидә көрүнүп униңға: —
\m
\v 20 Орнуңдин тур! Бала вә анисини елип Исраил зиминиға қайт! Чүнки балиниң җенини алмақчи болғанлар өлди, — деди. 
\v 21 Буниң билән Йүсүп орнидин туруп бала вә анисини елип Исраил зиминиға қайтти. 
\v 22 У Архелаусниң атиси Һерод падишаниң орниға тәхткә олтирип Йәһудийә өлкисигә һөкүмранлиқ қиливатқинидин хәвәр тепип, у йәргә қайтиштин қорқти; вә чүшидә униңға бир вәһий келип, Галилийә зиминиға берип, 
\v 23 Насарәт дәп атилидиған бир йезида олтирақлашти. Шуниң билән пәйғәмбәрләр арқилиқ: «У Насарәтлик дәп атилиду» дейилгини әмәлгә ашурулди.\f □ \fr 2:23 \fr*\ft \+bd «У Насарәтлик дәп атилиду»\+bd* — бу муһим бешарәтлик сөз тоғрилиқ «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 2:23 \xo*\xt Йәш. 11:1; 60:21; Зәк. 6:12.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 3
\s1 Чөмүлдүргүчи Йәһяниң тәлим бериши
\r Мар. 1:1-8; Луқа 3:1-9; 15-17; Юһ. 1:19-28
\m
\v 1 Шу чағларда, чөмүлдүргүчи Йәһя Йәһудийәдики чөл-баяванға келип\f □ \fr 3:1 \fr*\ft \+bd «Шу чағларда, чөмүлдүргүчи Йәһя Йәһудийәдики чөл-баяванға келип...»\+bd* — «Йәһя» ибраний вә грек тиллирида «Юһанна» («Пәрвәрдигарниң шәпқити» дегән мәнидә) билән ипадилиниду. «Йәһя» дегән исим оқурмәнләргә мошу шәклидә тонуш болғанлиғи үчүн уни мошу тәрҗимидә ишләттуқ («Йәһя» әсли әрәбчә сөз еди).\ft*\f* \x + \xo 3:1 \xo*\xt Мар. 1:4; Луқа 3:3.\xt*\x* 
\v 2 кишиләргә:
\m — Товва қилиңлар! Чүнки әрш падишалиғи йеқинлишип қалди! — дәп җакалашқа башлиди.\f □ \fr 3:2 \fr*\ft \+bd «... әрш падишалиғи йеқинлишип қалди!»\+bd* — Инҗилда баштин-ахир «әрш падишалиғи» яки «асманниң падишалиғи» дәп тилға елиниду. Грек тилида дайим «асманларниң падишалиғи» дегән шәклидә елиниду.\ft*\f* 
\v 3 Чүнки \add чөмүлдүргүчи Йәһя\add* болса илгири Йәшая пәйғәмбәр бешаритидә көрсәткән кишиниң дәл өзи болуп: —
\m «Баяванда товлайдиған бир кишиниң:
\m Рәбниң йолини тәйярлаңлар,
\m Униң чиғир йоллирини түптүз қилиңлар! — дегән авази аңлиниду».\f □ \fr 3:3 \fr*\ft \+bd «Баяванда товлайдиған бир кишиниң: Рәбниң йолини тәйярлаңлар, униң чиғир йоллирини түптүз қилиңлар! — дегән авази аңлиниду»\+bd* — «Йәш.» 40:3.\ft*\f* \x + \xo 3:3 \xo*\xt Йәш. 40:3; Мар. 1:3; Луқа 3:4; Юһ. 1:23.\xt*\x*
\b
\m
\v 4 Йәһя \add пәйғәмбәр\add* төгә жуңидин қилинған кийим кийгән, белигә көн тасма бағлиған еди. Йәйдиғини болса чекәткиләр билән явайи һәрә һәсили еди.\x + \xo 3:4 \xo*\xt Мар. 1:6.\xt*\x* 
\v 5 Әнди Йерусалим шәһири, пүтүн Йәһудийә өлкиси вә пүткүл Иордан дәрия вадисиниң әтрапидики кишиләр униң алдиға келишип, 
\v 6 гуналирини иқрар қилишти вә униң өзлирини Иордан дәриясида чөмүлдүрүшини қобул қилишти.\f □ \fr 3:6 \fr*\ft \+bd «... \+bd*\+bdit Йәһяниң\+bdit* өзлирини Иордан дәриясида чөмүлдүрүшини қобул қилишти» — бу йәрдә ейтилған чөмүлдүрүш кишиләрниң: (1) өз гуналириға товва қилғанлиғини; (2) Худаниң падишалиғиниң йеқинлашқанлиғиға вә шундақла (3) Қутқузғучи-Мәсиһниң йеқинлашқанлиғиға иман кәлтүрүшини ипадиләйтти (ахирқи нуқта Инҗилдики кейинки мәзмунда испатлиниду).\ft*\f* \x + \xo 3:6 \xo*\xt Мар. 1:5.\xt*\x*
\m
\v 7 Лекин Пәрисий вә Садуқий мәзһипидикиләрдин көплириниң униң чөмүлдүрүшини қобул қилғили кәлгәнлигини көргинидә у уларға:
\m — Әй иланларниң балилири! Ким силәрни \add Худаниң\add* чүшүш алдида турған ғәзивидин қечиңлар дәп агаһландурди?!\f □ \fr 3:7 \fr*\ft \+bd «Лекин Пәрисий вә Садуқий мәзһипидикиләрдин көплириниң униң чөмүлдүрүшини қобул қилғили кәлгән...»\+bd* — «Пәрисий» вә «Садуқий» тоғрилиқ: — Йәһудийлар арисидики икки мәзһәпниң кишилири. Тәбирләрдики «Пәрисий» вә «Садуқий»ға қаралсун. \+bd «Ким силәрни Худаниң чүшүш алдида турған ғәзивидин қечиңлар дәп агаһландурди?!»\+bd* — бу кинайилик, һәҗвий гәп, әлвәттә; мәнаси бәлким «Товва қилмай, Худадин келидиған ғәзәптин қечип қутулуш үчүн чөмүлдүрүшни қобул қилайли дегиниңлар қандақ гәп?!».\ft*\f* \x + \xo 3:7 \xo*\xt Мат. 12:34; 23:33; Луқа 3:7.\xt*\x*
\m
\v 8 Әнди товиға лайиқ мевини кәлтүрүңлар!\f □ \fr 3:8 \fr*\ft \+bd «Әнди товиға лайиқ мевини кәлтүрүңлар!»\+bd* — «товиға лайиқ мевә» тоғрилиқ «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 3:8 \xo*\xt Луқа 3:8.\xt*\x* 
\v 9 Вә өз ичиңларда: «Бизниң атимиз болса Ибраһимдур!» дәп хиял қилип жүрмәңлар; чүнки Мән шуни силәргә ейтип қояйки, Худа Ибраһимға мошу ташлардинму пәрзәнтләрни апиридә қилалайду.\f □ \fr 3:9 \fr*\ft \+bd «Өз ичиңларда: «Бизниң атимиз болса Ибраһимдур!» дәп хиял қилип жүрмәңлар!»\+bd* — «Атимиз Ибраһим бардур!» — демәк, «Биз улуқ Ибраһимниң әвлатлири болған «улуқ Йәһудий миллити»», «Биз һеч немә қилмисақму Худа алдида «Униңға хас алаһидә һәлқ» боливеримиз» дегән позитсийини билдүриду.\ft*\f* \x + \xo 3:9 \xo*\xt Юһ. 8:39.\xt*\x*
\m
\v 10 Палта аллиқачан дәрәқләрниң йилтизиға тәңләп қоюлди; яхши мевә бәрмәйдиған һәр қайси дәрәқләр кесилип отқа ташлиниду. \f □ \fr 3:10 \fr*\ft \+bd «Палта аллиқачан дәрәқләрниң йилтизиға тәңләп қоюлди»\+bd* — Йәһя пәйғәмбәрниң бу улуқ сөзи вә 12-айәттики кейинки бешарити тоғрилиқ «қошумчә сөз»имизни көрүң. Униң шу баяни «Худаниң ғәзиви әнди силәргә йетип келиш алдида» дегән асасий мәнини билдүриду.\ft*\f* \x + \xo 3:10 \xo*\xt Мат. 7:19; Юһ. 15:6.\xt*\x* 
\v 11 Мән дәрвәқә силәрни товва қилишиңлар үчүн суға чөмүлдүримән. Лекин мәндин кейин кәлгүчи зат мәндин қудрәтликтур. Мән һәтта униң кәшини көтиришкиму лайиқ әмәсмән; у силәрни Муқәддәс Роһқа һәм отқа чөмүлдүриду. \x + \xo 3:11 \xo*\xt Мар. 1:7; Луқа 3:16; Юһ. 1:15,26; Рос. 1:5; 11:16; 19:4.\xt*\x* 
\v 12 Униң соруғучи күрики қолида туриду; у өз хаминини \add топа-самандин\add* тәлтөкүс тазилайду, сап буғдайни амбарға жиғиду, амма топа-саманни өчмәс отта көйдүрүветиду, — деди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң чөмүлдүрүлүши
\r Мар. 1:9-11; Луқа 3:21-22
\m
\v 13 Шу вақитта, Әйса Йәһядин чөмүлдүрүлүшни қобул қилиш үчүн Галилийә өлкисидин Иордан дәрияси бойиға, униң йениға кәлди. \x + \xo 3:13 \xo*\xt Мар. 1:9; Луқа 3:21.\xt*\x* 
\v 14 Бирақ Йәһя чөмүлдүрүшкә унимай уни тосуп:
\m — Әсли чөмүлдүрүлүшни мән сәндин қобул қилишим керәк еди, бирақ сән мениң алдимға кәпсәнғу? — деди.
\m
\v 15 Лекин Әйса униңға җававән: — Һазирчә шуниңға йол қойғин; чүнки һәққанийлиқниң барлиқ \add тәләплирини\add* әмәлгә ашуруш үчүн, шундақ қилишимизға тоғра келиду, — деди.
\m Шуниң билән, Йәһя униңға йол қойди. 
\v 16 Вә Әйса чөмүлдүрүлүп болупла, судин чиқти; у судин чиқиши билән мана, әршләр униңға ечилип, Худаниң Роһи кәптәр қияпитидә әрштин чүшүп, үстигә қонуватқанлиғини көрди. \f □ \fr 3:16 \fr*\ft \+bd «Әйса чөмүлдүрүлүп болупла, судин чиқти...»\+bd* — немишкә Әйса Йәһяниң чөмүлдүрүшини қобул қилди? «Қошумчә сөз»имиздә бу тоғрилиқ азрақ тохтилимиз. \+bd «Худаниң Роһи кәптәр қияпитидә әрштин чүшүп..»\+bd* — яки «... пахтәк қияпитидә чүшүп...». Грек тилида бу қуш «перистера» дәп атилиду. «Перистера» грек тилида һәм кәптәрни һәм пахтәкниму көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 3:16 \xo*\xt Йәш. 11:2; 42:1; Юһ. 1:32.\xt*\x* 
\v 17 Вә мана, әрштин бир аваз: — «Бу Мениң сөйүмлүк оғлум, Мән униңдин толуқ хурсәнмән!» — дәп аңланди.\x + \xo 3:17 \xo*\xt Йәш. 42:1; Мат. 12:18; 17:5; Мар. 1:11; Луқа 9:35; Кол. 1:13; 2Пет. 1:17.\xt*\x*\fig Хәритә - Мәсиһниң дәвридә, Қанаан (Исраилийә) зимини|src="israeljesustime-ucyr-01.jpg" size="span" ref="«Mat.» 3:17"\fig*
\b
\b
\m
\c 4
\s1 Әйсаниң чөл-баяванда синилиши
\r Мар. 1:12-13; Луқа 4:1-13
\m
\v 1 Андин Әйса Роһниң йетәкчилигидә Иблисниң синақ-аздурушлириға йүзлиниш үчүн чөл-баяванға елип берилди.\f □ \fr 4:1 \fr*\ft \+bd «... Әйса Роһниң йетәкчилигидә ... чөл-баяванға елип берилди»\+bd* — «Роһ» мошу йәрдә Муқәддәс Роһни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 4:1 \xo*\xt Мар. 1:12; Луқа 4:1.\xt*\x* 
\v 2 У қириқ кечә-күндүз роза тутқандин кейин, униң қосиғи ечип кәткән еди.\f □ \fr 4:2 \fr*\ft \+bd «У қириқ кечә-күндүз роза тутқандин кейин, униң қосиғи ечип кәткән еди»\+bd* — оқурмәнләргә аян болсунки, муқәддәс язмиларда «роза тутуш» адәттә һеч қандақ озуқланмаслиқни көрситиду. Ундақ беваситә дейилмигән болса мошу розилар су ичмәсликни өз ичигә алмайду.\ft*\f* 
\v 3 Әнди аздурғучи униң йениға келип униңға:
\m — Әгәр сән растинла Худаниң Оғли болсаң, мошу ташларни нанға айлинишқа буйруғин! — деди.\f □ \fr 4:3 \fr*\ft \+bd «Аздурғучи униң йениға келип униңға... деди»\+bd* — «аздурғучи» Шәйтанни көрситиду, әлвәттә. \+bd «Әгәр сән растинла Худаниң Оғли болсаң,...»\+bd* — грек тилида бу -3- вә 6-айәтләрдики «әгәр» адәттә «әгәр (мундақ) болсаң (вә дәрвәқә шундақ болисән)» дегән мәнини пуритиду. \ft*\fp «Худаниң Оғли» — бу нам һәргизму Худа билән Әйса оттурисидики җисманий җәһәттики ата-балилиқ мунасивәтни әмәс, бәлки роһий җәһәттики мунасивәтни билдүриду.\fp*\f*
\m
\v 4 Лекин у җававән: —
\m \add Тәвратта\add*: «Инсан пәқәт нан биләнла әмәс, бәлки Худаниң ағзидин чиққан һәр бир сөз биләнму яшайду» дәп пүтүлгән, — деди.\f □ \fr 4:4 \fr*\ft \+bd «Инсан пәқәт нан биләнла әмәс, бәлки Худаниң ағзидин чиққан һәр бир сөз биләнму яшайду»\+bd* — «Қан.» 8:3.\ft*\f* \x + \xo 4:4 \xo*\xt Қан. 8:3\xt*\x*
\m
\v 5 Андин Иблис уни муқәддәс шәһәргә елип берип, ибадәтханиниң әң егиз җайиға турғузуп униңға: 
\v 6 — Худаниң Оғли болсаң, өзүңни пәскә ташлап баққин! Чүнки \add Тәвратта\add*: «\add Худа\add* Өз пәриштилиригә сениң һәққиңдә әмир қилиду»; вә «путуңниң ташқа урулуп кәтмәслиги үчүн, улар сени қоллирида көтирип жүриду» дәп пүтүлгән — деди.\f □ \fr 4:6 \fr*\ft \+bd «Худа Өз пәриштилиригә сениң һәққиңдә әмир қилиду»; вә «путуңниң ташқа урулуп кәтмәслиги үчүн, улар сени қоллирида көтирип жүриду»\+bd* — «Зәб.» 90:11, 12. Шәйтанниң бу айәтни ишләткини тоғрилиқ «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 4:6 \xo*\xt Зәб. 90:11,12\xt*\x*
\m
\v 7 Әйса униңға: «Тәвратта йәнә, «Пәрвәрдигар Худайиңни синиғучи болма!» дәпму пүтүлгән — деди.\f □ \fr 4:7 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар Худайиңни синиғучи болма!»\+bd* — «Қан.» 6:16.\ft*\f* \x + \xo 4:7 \xo*\xt Қан. 6:16.\xt*\x*
\m
\v 8 Андин, Иблис уни наһайити егиз бир таққа чиқирип, униңға дуниядики барлиқ падишалиқларни шәрәплири билән көрситип:
\m
\v 9 Йәргә жиқилип маңа ибадәт қилсаң, буларниң һәммисини саңа бериветимән, — деди.
\m
\v 10 Андин Әйса униңға: — Йоқал, Шәйтан! Чүнки \add Тәвратта\add*: «Пәрвәрдигар Худайиңғила ибадәт қил, пәқәт Униңла ибадәт-хизмитидә бол!» дәп пүтүлгән, — деди.\f □ \fr 4:10 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар Худайиңғила ибадәт қил, пәқәт Униңла ибадәт-хизмитидә бол!»\+bd* — «Қан.» 6:13.\ft*\f* \x + \xo 4:10 \xo*\xt Қан. 6:13; 10:20.\xt*\x*
\m
\v 11 Буниң билән Иблис уни ташлап кетип қалди, вә мана, пәриштиләр келип униң хизмитидә болди.\f □ \fr 4:11 \fr*\ft \+bd «Буниң билән Иблис уни ташлап кетип қалди, вә мана, пәриштиләр келип униң хизмитидә болди»\+bd* — Рәб Әйса учриған синақлар үстидә «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Әйса тәлим беришни башлайду
\r Мар. 1:14-15; Луқа 4:14-15
\m
\v 12 Әнди \add Әйса\add* Йәһяниң тутқун қилинғанлиғини аңлап, Галилийәгә йол алди. \x + \xo 4:12 \xo*\xt Мар. 1:14; Луқа 4:14,16,31; Юһ. 4:43.\xt*\x* 
\v 13 У Насарәт йезисини ташлап, Зәбулун вә Нафтали районидики \add Галилийә\add* деңизи бойидики Кәпәрнаһум шәһиригә келип орунлашти. \f □ \fr 4:13 \fr*\ft \+bd «У... Нафтали районидики Галилийә деңизи бойидики Кәпәрнаһум шәһиригә келип орунлашти»\+bd* — «Галилийә деңизи» ақар сулуқ йоған бир көл.\ft*\f* 
\v 14 Шундақ қилип, Йәшая пәйғәмбәр арқилиқ ейтилған шу бешарәт әмәлгә ашурулди, демәк: —
\m
\v 15 «Зәбулун зимини вә Нафтали зимини,
\m Иордан дәриясиниң нериқи тәрипидики «деңиз йоли» бойида, «Ят әлләрниң макани» болған Галилийәдә, \f □ \fr 4:15 \fr*\ft \+bd «Иордан дәриясиниң нериқи тәрипидики «деңиз йоли» бойида...»\+bd* — «деңиз йоли» «Галилийә деңизи»ниң ғәрбий йәрлирини көрситиду. \+bd ««Ят әлләрниң макани» болған Галилийәдә...»\+bd* — Асурийә империйәси таҗавуз қилғандин кейин, Нафтали, Зәбулун вә башқа Исраил қәбилилириниң көп қисимлири сүргүн қилинди. Бир қисим кәмбәғәл, намрат, қабилийәтсиз кишиләр қалди. Асурийә падишаси башқа ят милләт-хәлиқләрни елип келип шу йәргә, болупму Галилийәгә олтирақлаштурди. Мошу кишиләр қепқалған намрат Исраиллар билән арилишип жүрүп, өз ара ассимилиятсийә қилинғачқа, Галилийә Йәһудийлар тәрипидин ««ят әлликләр» (Йәһудий әмәсләр)ниң макани Галилийә» дәп кәмситилип аталған.\ft*\f* \x + \xo 4:15 \xo*\xt Йәш. 8:23; 9:1.\xt*\x*
\m
\v 16 Қараңғулуқта яшиған хәлиқ парлақ бир нурни көрди;
\m Йәни өлүм көләңгисиниң жутида олтарғучиларға,
\m Дәл уларниң үстигә нур чүшти».\f □ \fr 4:16 \fr*\ft \+bd «Қараңғулуқта яшиған хәлиқ парлақ бир нурни көрди; йәни өлүм көләңгисиниң жутида олтарғучиларға, дәл уларниң үстигә нур чүшти»\+bd* — Тәврат «Йәш.» 9:1-2. Бешарәттә мошу нур дәл шу кәмсилтилгән йәрдикиләргә чечилиду, дейлиду.\ft*\f* \x + \xo 4:16 \xo*\xt Йәш. 9:1, 2.\xt*\x*
\m
\v 17 Шу вақиттин башлап, Әйса: «Товва қилиңлар! Чүнки әрш падишалиғи йеқинлишип қалди!» — дәп җар қилишқа башлиди.\x + \xo 4:17 \xo*\xt Мар. 1:15.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң мухлис чақириши
\r Мар. 1:16-20; Луқа 5:1-11
\m
\v 18 \add Бир күни\add*, у Галилийә деңизи бойида кетиветип, икки ака-ука, йәни Петрус дәпму атилған Симон исимлиқ бир кишини вә униң иниси Андириясни көрди. Улар белиқчи болуп, деңизға тор ташлавататти; \x + \xo 4:18 \xo*\xt Мар. 1:16.\xt*\x* 
\v 19 у уларға:
\m — Мениң кәйнимдин меңиңлар — Мән силәрни адәм тутқучи белиқчи қилимән! — деди. \f □ \fr 4:19 \fr*\ft \+bd «Мән силәрни адәм тутқучи белиқчи қилимән!»\+bd* — «адәмни тутқучи» дегән ибаридә «тутуш» зиян йәткүзүш яки улардин пайдилиниш үчүн әмәс, бәлки уларни Шәйтанниң илкидин елип қутқузушни көрситиду.\ft*\f* 
\v 20 Улар шуан белиқ торлирини ташлап, униңға әгишип маңди.
\m
\v 21 У шу йәрдин өтүп, иккинчи бир ака-укини, йәни Зәбәдийниң оғуллири Яқуп вә иниси Юһаннани көрди. Бу иккиси кемидә атиси Зәбәдий билән торлирини оңшавататти. У уларниму чақирди. 
\v 22 Улар дәрһал кемини атиси билән қалдуруп униңға әгишип маңди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң Галилийәдә тәлим бериши
\r Луқа 6:17-19
\m
\v 23 Вә Әйса Галилийәниң һәммә йерини кезип, уларниң синагоглирида тәлим берип, Худаниң падишалиғиниң хуш хәвирини җакалайтти, хәлиқ арисида һәр хил кесәлләрни вә аҗиз-мәйипларни сақайтти. \f □ \fr 4:23 \fr*\ft \+bd «Әйса... уларниң синагоглирида тәлим берип,...»\+bd* — «синагоглар» Йәһудий хәлқиниң ибадәт қилиш, Тәвратни оқуш вә вәз-тәлим аңлашқа жиғилидиған аммивий өйлири яки заллири.\ft*\f* 
\v 24 У тоғрилиқ хәвәр пүткүл Сурийә өлкисигә тарқалди; у йәрдики халайиқ һәр хил бемарларни, йәни һәртүрлүк кесәлләр вә ағриқ-силақларни һәмдә җин чаплашқанларни, тутқақлиқ вә паләч кесилигә гириптар болғанларни униң алдиға елип келишти; вә у уларни сақайтти. \f □ \fr 4:24 \fr*\ft \+bd «тутқақлиқ... кесилигә гириптар болғанлар»\+bd* — грек тилида «ай урғанлар» дегән сөз билән ипадилиниду.\ft*\f* 
\v 25 Галилийә, «он шәһәр» райони, Йерусалим, Йәһудийә вә Иордан дәриясиниң у қетидин кәлгән топ-топ адәмләр униңға әгишип маңди.
\b
\b
\m
\c 5
\s1 Һәқиқий бәхит-бәрикәт
\r Луқа 6:20-23
\m
\v 1 Мошу топ-топ адәмләрни көрүп у бир таққа чиқти; у у йәрдә олтарғинида, мухлислири униң йениға кәлди. 
\v 2 У ағзини ечип уларға тәлим беришкә башлиди: —
\b
\m
\v 3 Мубарәк, роһта намрат болғанлар!
\m Чүнки әрш падишалиғи уларға тәвәдур.\f □ \fr 5:3 \fr*\ft \+bd «роһта намрат болғанлар»\+bd* — бәлким өзиниң Худаға қәтъий муһтаҗлиғини тонуп йәткәнләр. Башқа бир хил тәрҗимиси: «Мубарәк, роһта тиләмчи болғанлар!». Грек тилида «намрат» дегән сөз «тиләмчи» дегән мәнини өз ичигә алиду (мәсилән, «Луқа» 16:20, 22дә). \ft*\fp Бу айәтләрдә «мубарәк» дегән сөз (Худа тәрипидин) «бәхитлик, бәрикәтлик қилинған» дегән мәнидә ишлитилиду.\fp*\f* \x + \xo 5:3 \xo*\xt Йәш. 57:15; 66:2; Луқа 6:20.\xt*\x*
\m
\v 4 Мубарәк, пиған чәккәнләр!
\m Чүнки улар тәсәлли тапиду.\f □ \fr 5:4 \fr*\ft \+bd «пиған чәккәнләр»\+bd* — бәлким өз гуналири вә Худаға таянмиғанлиғи үчүн пиған чекишни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 5:4 \xo*\xt Йәш. 61:2; 66:10,13; Луқа 6:21.\xt*\x*
\m
\v 5 Мубарәк, мулайим-мөминләр!
\m Чүнки улар йәр йүзигә мирасхордур.\x + \xo 5:5 \xo*\xt Зәб. 36:11.\xt*\x*
\m
\v 6 Мубарәк, һәққанийлиққа ач вә тәшналар!
\m Чүнки улар толуқ тоюниду.\x + \xo 5:6 \xo*\xt Йәш. 55:1.\xt*\x*
\m
\v 7 Мубарәк, рәһимдиллар!
\m Чүнки улар рәһим көриду.
\m
\v 8 Мубарәк, қәлби пак болғанлар!
\m Чүнки улар Худани көриду.\x + \xo 5:8 \xo*\xt Зәб. 15:1-2; 23:4; Ибр. 12:14.\xt*\x*
\m
\v 9 Мубарәк, течлиқ тәрәпдарлири!
\m Чүнки улар Худаниң пәрзәнтлири дәп атилиду.\f □ \fr 5:9 \fr*\ft \+bd «течлиқ тәрәпдарлири»\+bd* — грек тилида: «сулһи қилғучилар».\ft*\f*
\m
\v 10 Мубарәк, һәққанийлиқ йолида зиянкәшликкә учриғанлар! Чүнки әрш падишалиғи уларға тәвәдур.\x + \xo 5:10 \xo*\xt 2Кор. 4:10; 2Тим. 2:12; 1Пет. 3:14.\xt*\x*
\m
\v 11 Мубарәк, мән үчүн башқиларниң һақарәт, зиянкәшлик вә һәртүрлүк төһмитигә учрисаңлар; \x + \xo 5:11 \xo*\xt 1Пет. 4:14.\xt*\x* 
\v 12 шат-хурам болуп яйраңлар! Чүнки әршләрдә катта инъам силәр үчүн сақланмақта; чүнки силәрдин илгәрки пәйғәмбәрләргиму улар мошундақ зиянкәшликләрни қилған. \x + \xo 5:12 \xo*\xt Луқа 6:23.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Мухлислар «туз»луқ рольини йоқатмаслиғи керәк
\r Мар. 9:50; Луқа 14:34-35
\m
\v 13 Силәр йәр йүзидики туздурсиләр. Һалбуки, әгәр туз өз тәмини йоқатса, униңға қайтидин туз тәмини қандақму киргүзгили болиду? У чағда, у һеч немигә яримас болуп, ташлинип кишиләрниң айиғи астида дәссилиштин башқа һеч ишқа яримайду.\f □ \fr 5:13 \fr*\ft \+bd «силәр йәр йүзидики туздурсиләр»\+bd* — туз — (1) тәм бериду; (2) чирип кетиштин тосиду; (3) зәхим-яриларни сақайтиду. Мухлисларниң бу дунияға болған рольи буниңға охшап кетиши керәк.\ft*\f* \x + \xo 5:13 \xo*\xt Мар. 9:50; Луқа 14:34.\xt*\x*
\m
\v 14 Силәр дунияниң нуридурсиләр. Тағ үстигә селинған шәһәр йошуруналмайду. 
\v 15 Һеч ким чирақни йеқип қоюп, үстигә севәтни көмтүрүп қоймас, бәлки чирақданниң үстигә қойиду; буниң билән, у өй ичидики һәммә адәмләргә йоруқлуқ бериду. \f □ \fr 5:15 \fr*\ft \+bd «һеч ким чирақни йеқип қоюп, үстигә севәтни көмтүрүп қоймас...»\+bd* — «севәт» грек тилида «өлчигүчи севәт».\ft*\f* \x + \xo 5:15 \xo*\xt Мар. 4:21; Луқа 8:16; 11:33.\xt*\x* 
\v 16 Шу тәриқидә, силәр нуруңларни инсанлар алдида шундақ чақнитиңларки, улар яхши әмәллириңларни көрүп, әрштики атаңларни улуқлисун.\x + \xo 5:16 \xo*\xt 1Пет. 2:12.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Тәврат қануни һәққидә
\m
\v 17 Мени Тәврат қанунини яки пәйғәмбәрләрниң язғанлирини бекар қилғили кәлди, дәп ойлап қалмаңлар. Мән уларни бекар қилғили әмәс, бәлки әмәлгә ашурғили кәлдим. 
\v 18 Чүнки мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, асман-зимин йоқимиғичә, униңда пүтүлгәнләр әмәлгә ашурулмиғичә Тәвраттики «йод» бир һәрип, һәтта бирәр чекитму бекар қилинмайду. \f □ \fr 5:18 \fr*\ft \+bd «униңда \+bd*\+bdit , йәни Тәврат қанунида\+bdit* пүтүлгәнләр әмәлгә ашурулмиғичә Тәвраттики «йод» бир һәрип... бекар қилинмайду» — «йод» болса ибраний тилида: «и» («йод», й) — әң кичик һәрип һесаплиниду.\ft*\f* \x + \xo 5:18 \xo*\xt Луқа 16:17.\xt*\x* 
\v 19 Шу сәвәптин, Тәврат қануниниң әқидилиригә, һәтта униң әң кичиклиридин бирини бекар қилип, вә башқиларға шундақ қилишни үгитидиған һәр ким әрш падишалиғида әң кичик һесаплиниду. Амма әксичә, Тәврат қануни әқидилиригә әмәл қилғанлар вә башқиларға шундақ қилишни үгәткүчиләр болса әрш падишалиғида улуқ һесаплиниду. \f □ \fr 5:19 \fr*\ft \+bd «униң әң кичиклиридин бирини бекар қилип...»\+bd* — яки «униң әң кичиклиридин бирини хилаплиқ қилип...» — Грек тилидики пеил бәлким «бекар қилип» вә «хилаплиқ қилип» дегән икки мәнини өз ичигә алиду.\ft*\f* \x + \xo 5:19 \xo*\xt Яқ. 2:10.\xt*\x* 
\v 20 Чүнки мән силәргә шуни ейтип қояйки, һәққанийлиғиңлар Тәврат устазлири вә Пәрисийләрниңкидин ашмиса, әрш падишалиғиға һеч қачан кирәлмәйсиләр.\f □ \fr 5:20 \fr*\ft \+bd «Тәврат устазлири вә Пәрисийләр...»\+bd* — «Пәрисийләр» Йәһудийларниң диний әнъәнилиридә әң чиң туридиған қаттиқ тәләплик етиқат еқими еди.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Ғәзәплиниш һәққидә
\m
\v 21 Бурунқиларға «Қатиллиқ қилма, қатиллиқ қилған һәр қандақ адәм сораққа тартилиду» дәп буйрулғанлиғини аңлиғансиләр. \x + \xo 5:21 \xo*\xt Мис. 20:13; Қан. 5:17.\xt*\x* 
\v 22 Бирақ мән өзүм шуни силәргә ейтип қояйки, өз қериндишиға бекардин-бекар аччиқланғанларниң һәр бириму сораққа тартилиду. Өз қериндишини «ахмақ» дәп тиллиған һәр ким алий кеңәшмидә сораққа тартилиду; амма қериндашлирини «тәлвә» дәп һақарәтлигән һәр ким дозақниң отиға лайиқ болиду. \f □ \fr 5:22 \fr*\ft \+bd «Өз қериндишиға бекардин-бекар аччиқланғанлар...»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә: «бекардин-бекар» дегән сөзләр тепилмайду. \+bd «... алий кеңәшмидә сораққа тартилиду»\+bd* — «алий кеңәшмә» Йәһудийларниң әң жуқури соти болуп, «санһедрин» дәп атилатти. Бәзиләр бу сөз әрштики сотни көрситиду, дәп қарайду; бизму бу пикиргә майилмиз.\ft*\f* 
\v 23 Шуниң үчүн, сән қурбангаһ алдиға келип \add Худаға\add* һәдийә атимақчи болғиниңда, қериндишиңниң сениңдин ағринған йери барлиғи ядиңға кәлсә, 
\v 24 һәдийәңни қурбангаһ алдиға қоюп туруп, авал қериндишиң билән яришивал, андин келип һәдийәңни ата.
\m
\v 25 Әгәр үстүңдин дәва қилмақчи болған бириси болса, униң билән биргә йолда болғиниңда униң билән тездин яришип, дост болғин. Болмиса, у сени сорақчиға, сорақчи болса гундипайға тапшуриду, сән зинданға солитиветилисән. \f □ \fr 5:25 \fr*\ft \+bd «...үстүңдин дәва қилмақчи болған бириси болса, униң билән биргә йолда болғиниңда униң билән тездин яришип, дост болғин»\+bd* — «униң билән биргә йолда болғиниңда» дегән сөз бәлким сотқа қарап маңған йолда, йәни сотқа чүшүштин бурун болған «яришиш пурсити»ни көрситиду. «Луқа» 12:58ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 5:25 \xo*\xt Луқа 12:58; Әф. 4:26.\xt*\x* 
\v 26 Мән саңа шуни бәрһәқ ейтип қояйки, \add қәрзиңниң\add* әң ахирқи бир тийининиму қоймай төлимигичә, шу йәрдин чиқалмайсән.\f □ \fr 5:26 \fr*\ft \+bd «қәрзиңниң әң ахирқи бир тийини»\+bd* — «бир тийин» грек тилида «бир кодранс». Бу пулниң әң кичик бирлиги, шу дәвирдики бир ишчиниң күнлүк һәққи болған «динариус»ниң 1/64 қисми еди.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Зинахорлуқ һәққидә
\m
\v 27 Силәр «Зина қилмаңлар» дәп буйрулғанлиғини аңлиғансиләр. \x + \xo 5:27 \xo*\xt Мис. 20:14; Қан. 5:18.\xt*\x* 
\v 28 Бирақ мән өзүм шуни силәргә ейтип қояйки, бирәр аялға шәһваний нийәт билән қариған киши көңлидә у аял билән аллиқачан зина қилған болиду. \x + \xo 5:28 \xo*\xt Аюп 31:1; Зәб. 118:37.\xt*\x* 
\v 29 Әгәр әнди оң көзүң сени гунаға аздурса, уни оюп ташливәт. Чүнки пүтүн бәдиниңниң дозаққа ташланғинидин көрә, бәдиниңдики бир әзайиң йоқ қилинғини көп әвзәл. \x + \xo 5:29 \xo*\xt Мат. 18:8; Мар. 9:43.\xt*\x* 
\v 30 Әгәр оң қолуң сени гунаға аздурса, уни кесип ташливәт. Чүнки пүтүн бәдиниңниң дозаққа ташланғинидин көрә, бәдиниңдики бир әзайиң йоқ қилинғини көп әвзәл.
\b
\m
\s1 Талақ қилиш һәққидә
\r Мат. 19:9; Мар. 10:11-12; Луқа 16:18
\m
\v 31 Йәнә: — «Кимдиким аялини талақ қилса, униңға талақ хетини бәрсун» дәпму буйрулған. \f □ \fr 5:31 \fr*\ft \+bd «Кимдиким аялини талақ қилса, униңға талақ хетини бәрсун»\+bd* — «Қан.» 24:1.\ft*\f* \x + \xo 5:31 \xo*\xt Чөл. 30:2; Қан. 23:20-22; 24:1.\xt*\x* 
\v 32 Бирақ мән өзүм шуни силәргә ейтип қояйки, кимдиким өз аялиниң бузуқлуқ қилмишидин башқа \add һәр қандақ ишни банә қилип\add* уни талақ қилса, әнди уни зинаға тутуп бәргән болиду; талақ қилинған аялни әмригә алған кишиму зина қилған болиду. \f □ \fr 5:32 \fr*\ft \+bd «Кимдиким өз аялиниң бузуқлуқ қилмишидин башқа һәр қандақ ишни банә қилип уни талақ қилса, әнди уни зинаға тутуп бәргән болиду»\+bd* — аял киши Мәсиһ ейтқан бу әһвалға чүшсә (демәк, ери бузуқлуқ қилған болса), ундақта у талақ қилинған болса, башқа бир әргә тәгсә болиду. Шу вақитларда талақ қилинған хотун әрсиз қалса, әһвали наһайити қийин болиду, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 5:32 \xo*\xt Мат. 19:7; Мар. 10:4,11; Луқа 16:18; 1Кор. 7:10.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Қәсәм қилиш һәққидә
\m
\v 33 Силәр йәнә бурунқиларға «Қәсимиңдин янма, Пәрвәрдигарға қилған қәсимиңгә әмәл қил» дәп буйрулғанлиғини аңлиғансиләр. \x + \xo 5:33 \xo*\xt Мис. 20:7; Лав. 19:12; Қан. 5:11; 23:22\xt*\x* 
\v 34 Бирақ мән өзүм шуни силәргә ейтип қояйки, қәтъий қәсәм қилмаңлар; әршни тилға елип қәсәм қилмаңлар, чүнки әрш Худаниң тәхтидур; \x + \xo 5:34 \xo*\xt Йәш. 66:1; Яқ. 5:12.\xt*\x* 
\v 35 яки йәрни тилға елип қәсәм қилмаңлар, чүнки йәр йүзи Худаниң тәхтипәридур. Йерусалимни тилға елипму қәсәм қилмаңлар, чүнки у йәр улуқ падишаниң шәһиридур. \x + \xo 5:35 \xo*\xt Зәб. 47:3; Йәш. 66:1.\xt*\x* 
\v 36 Һәтта өз бешиңларни тилға елипму қәсәм қилмаңлар, чүнки силәрниң чечиңларниң бир телиниму ақ яки қара рәңгә өзгәртиш қолуңлардин кәлмәйду. 
\v 37 Пәқәт дегиниңлар «Болиду», «болиду», яки «Яқ, яқ, болмайду» болсун. Буниңдин зиядиси рәзил болғучидин келиду.\f □ \fr 5:37 \fr*\ft \+bd «Буниңдин зиядиси рәзил болғучидин келиду»\+bd* — «рәзил болғучи» Шәйтанни көзритиду. Башқа бир хил тәрҗимиси: «рәзилликтин келиду».\ft*\f*
\b
\m
\s1 Интиқам һәққидә
\r Луқа 6:29-30
\m
\v 38 Силәр «Көзгә көз, чишқа чиш» дәп буйрулғинини аңлиғансиләр. \f □ \fr 5:38 \fr*\ft \+bd «Көзгә көз, чишқа чиш»\+bd* — уйғур тилидики мақал болса: «Қанға қан, җанға җан». Соттики адаләтлик һөкүмләрни көрситидиған бу сөзләр Тәврат, «Мис.» 21:24, «Лав.» 24:20дә тепилиду.\ft*\f* \x + \xo 5:38 \xo*\xt Мис. 21:24; Лав. 24:20; Қан. 19:21.\xt*\x* 
\v 39 Бирақ мән өзүм шуни силәргә ейтип қояйки, әски билән тәң болмаңлар. Кимдәким оң мәңзиңгә урса, сол мәңзиңниму тутуп бәр; \x + \xo 5:39 \xo*\xt Пәнд. 24:29; Луқа 6:29; Рим. 12:17; 1Кор. 6:7; 1Тес. 5:15; 1Пет. 3:9.\xt*\x* 
\v 40 вә бириси үстүңдин дәва қилип, көйнигиңни алмақчи болса, чапиниңниму бәр. 
\v 41 Бириси саңа \add йүк-тақини йүдкүзүп\add* миң қәдәм йол жүрүшкә зорлиса, униң билән икки миң қәдәм маң. \f □ \fr 5:41 \fr*\ft \+bd «Бириси саңа жүк-тақини йүдкүзүп миң қәдәм йол жүрүшкә зорлиса...»\+bd* — «миң қәдәм» грек тилида: «бир милийон», йәни тәхминән 1.5 километр. \+bd «бириси саңа жүк-тақини йүдкүзүп миң қәдәм йол жүрүшкә зорлиса, униң билән икки миң қәдәм маң»\+bd* — шу вақитларда Рим империйәсидики әскәрләрниң аддий пухраларни өз жүк-тақлирини көтирип беришкә зорлаш һоқуқи бар еди.\ft*\f* 
\v 42 Бириси сәндин тилисә, униңға бәр. Бириси сәндин өтнә-йерим қилмақчи болса, униңға бойнуңни толғима.\f □ \fr 5:42 \fr*\ft \+bd «Бириси сәндин тилисә, униңға бәр»\+bd* — Мәсиһ тилигәнләргә немини бериш, немини бәрмәслик тоғрисида сөз қилмиған; пәқәт көңлимиздә «бериш позитсийиси»ни сақлишимиз керәк. Дәл тилигән нәрсини беришимиз натайин («Рос.» 3:6ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 5:42 \xo*\xt Қан. 15:8; Луқа 6:35.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Дүшмәнләргә меһир-муһәббәт көрситиш һәққидә
\r Луқа 6:27-28; 32-36
\m
\v 43 Силәр «Хошнаңни сөйгин, дүшминиңгә нәпрәтлән» дәп ейтилғанни аңлиған. \f □ \fr 5:43 \fr*\ft \+bd «Хошнаңни сөйгин»\+bd* — «Лав.» 18:18. \+bd «дүшминиңгә нәпрәтлән»\+bd* — иккинчи сөз Тәвраттин әмәс, бәлки Йәһудий устазларниң язмилиридин елинип, уларниң әнъәниви көзқаришини әкс әттүриду.\ft*\f* \x + \xo 5:43 \xo*\xt Лав. 19:18.\xt*\x* 
\v 44 Бирақ мән өзүм шуни силәргә ейтип қояйки, силәргә дүшмәнлик болғанларға меһир-муһәббәт көрситиңлар, силәрдин нәпрәтләнгәнләргә яхшилиқ қилиңлар, силәргә зиянкәшлик қилғанларға дуа қилиңлар. \f □ \fr 5:44 \fr*\ft \+bd «силәргә зиянкәшлик қилғанларға дуа қилиңлар....»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә толуқ айәт: «...силәргә дүшмәнлик болғанларға меһир-муһәббәт көрситиңлар, силәрни қарғиғанларға бәхит тиләңлар, силәрдин нәпрәтләнгәнләргә яхшилиқ қилиңлар, силәргә һақарәт вә зиянкәшлик қилғанларға дуа қилиңлар» дейилиду. «Луқа» 6:27-28ниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 5:44 \xo*\xt Луқа 6:27; 23:34; Рос. 7:60; Рим. 12:20; 1Кор. 4:13; 1Пет. 2:23.\xt*\x* 
\v 45 Шундақ қилғанда, әрштики Атаңларниң пәрзәнтлиридин болисиләр. Чүнки У қуяшиниң нурини яхшиларғиму вә яманларғиму чүшүриду, ямғурниму һәққанийларғиму, һәққанийәтсизләргиму яғдуриду. \f □ \fr 5:45 \fr*\ft \+bd «Шундақ қилғанда, әрштики Атаңларниң пәрзәнтлиридин болисиләр»\+bd* — тәкитләнгән иш бәлки Худаниң һәқиқий характерини башқиларға билдүрүш, Униңға охшаш болуш.\ft*\f* 
\v 46 Әгәр силәр өзүңларға муһәббәт көрсәткәнләргила меһир-муһәббәт көрсәтсәңлар, буниң қандақму инъамға еришкичилиги болсун? Һәтта баҗгирларму шундақ қиливатмамду? \f □ \fr 5:46 \fr*\ft \+bd «Һәтта баҗгирларму шундақ қиливатмамду?»\+bd* — баҗгирлар интайин инсапсиз, пәскәш адәмләр дәп һесаплинатти.\ft*\f* \x + \xo 5:46 \xo*\xt Луқа 6:32.\xt*\x* 
\v 47 Әгәр силәр пәқәт қериндашлириңлар биләнла салам-сәһәт қилишсаңлар, буниң немә пәзилити бар? Һәтта ят әлликләрму шундақ қилидиғу! \f □ \fr 5:47 \fr*\ft \+bd «Һәтта ят әлликләрму шундақ қилидиғу!»\+bd* — «ят әлликләр»ниң көпинчиси шу вақитта бутпәрәсләр, капирлар еди, әлвәттә.\ft*\f* 
\v 48 Шуңа, әрштики Атаңлар мукәммәл болғинидәк, силәрму мукәммәл болуңлар.\f □ \fr 5:48 \fr*\ft \+bd «...Атаңлар мукәммәл болғинидәк, силәрму мукәммәл болуңлар»\+bd* — яки «... Атаңлар мукәммәл болғинидәк, силәр мукәммәл болисиләр».\ft*\f* \x + \xo 5:48 \xo*\xt Яр. 17:1\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 6
\s1 Хәйр-сахавәт һәққидә
\m
\v 1 Һези болуңларки, хәйр-сахавәтлик ишлириңларни башқиларниң алдида көз-көз қилмаңлар. Бундақ қилсаңлар, әрштики Атаңларниң инъамиға еришәлмәйсиләр.\f □ \fr 6:1 \fr*\ft \+bd «хәйр-сахавәтлик ишлириңларни башқиларниң алдида көз-көз қилмаңлар»\+bd* — яки «қилған яхши ишлириңларни башқиларниң алдида көз-көз қилмаңлар».\ft*\f*
\m
\v 2 Шуңа хәйр-сахавәт қилғиниңда, давраң салма. Сахтипәзләрла синагогларда вә кочиларда адәмләрниң махтишиға еришиш үчүн шундақ қилиду. Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, улар көзлигән инъамиға еришкән болиду.\f □ \fr 6:2 \fr*\ft \+bd «Шуңа хәйр-сахавәт қилғиниңда, давраң салма»\+bd* — грек тилида «шуңа хәйр-сахавәт қилғиниңда, өз алдиңда канай чалғузма».\ft*\f* \x + \xo 6:2 \xo*\xt Рим. 12:8.\xt*\x* 
\v 3 Лекин сән, хәйр-сахавәт қилғиниңда оң қолуңниң немә қиливатқинини сол қолуң билмисун. 
\v 4 Шуниң билән хәйр-сахавитиң йошурун болиду вә йошурун ишларни көргүчи Атаң саңа буни қайтуриду.\x + \xo 6:4 \xo*\xt Луқа 14:14.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Дуа һәққидә
\r Луқа 11:2-4
\m
\v 5 Дуа қилған вақтиңда, сахтипәзләрдәк болма; чүнки улар башқиларға көз-көз қилиш үчүн синагоглар яки төрт коча еғизида турувелип дуа қилишқа амрақтур. Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, улар көзлигән инъамиға еришкән болиду.
\m
\v 6 Лекин сән болсаң, дуа қилған вақтиңда, ичкири өйгә кирип, ишикни йепип, йошурун турғучи Атаңға дуа қилиңлар; вә йошурун көргүчи Атаң буни саңа қайтуриду.\x + \xo 6:6 \xo*\xt 2Пад. 4:33; Рос. 10:4.\xt*\x*
\m
\v 7 Дуа-тилавәт қилғанда, \add бутпәрәс\add* ят әлликләрдикидәк қуруқ гәпләрни тәкрарлавәрмәңлар. Чүнки улар дегәнлиримиз көп болса \add Худа\add* тилигинимизни чоқум иҗабәт қилиду, дәп ойлайду.\x + \xo 6:7 \xo*\xt 1Пад. 18:28; Йәш. 1:15.\xt*\x* 
\v 8 Шуңа, силәр уларни доримаңлар. Чүнки Атаңлар силәрниң еһтияҗиңларни силәр тилимәстин бурунла билиду. 
\v 9 Шуниң үчүн, мундақ дуа қилиңлар: —
\b
\m «И асманларда турғучи Атимиз,
\m Сениң намиң муқәддәс дәп улуқланғай.\x + \xo 6:9 \xo*\xt Луқа 11:2.\xt*\x*
\m
\v 10 Падишаһлиғиң кәлгәй,
\m Ирадәң әрштә ада қилинғандәк йәр йүзидиму ада қилинғай.
\m
\v 11 Бүгүнки ненимизни бүгүн бизгә бәргәйсән.
\m
\v 12 Бизгә қәриздар болғанларни кәчүргинимиздәк,
\m Сәнму қәризлиримизни кәчүргәйсән.\f □ \fr 6:12 \fr*\ft \+bd «Бизгә қәриздар болғанларни кәчүргинимиздәк, сәнму қәризлиримизни кәчүргәйсән»\+bd* — бу айәттики «қәриз» чоқум гуналарни өз ичигә алиду. 14-айәтни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 13 Бизни аздурулушларға учратқузмиғайсән,
\m Бәлки бизни рәзил болғучидин қутулдурғайсән».\f □ \fr 6:13 \fr*\ft \+bd «..бәлки бизни рәзил болғучидин қутулдурғайсән»\+bd* — демәк, Шәйтандин қутқузуш. Башқа бир хил тәрҗимиси: «яманлиқтин», «рәзилликтин». \+bd «..бәлки бизни рәзил болғучидин қутулдурғайсән...»\+bd* — бәзи грекчә нусхиларда бу айәтниң ахириға келип: «Чүнки, падишалиқ, һоқуқ вә улуқлуқ Саңа мәнсуп, амин» дегән ибариләр қошулған.\ft*\f* \x + \xo 6:13 \xo*\xt Мат. 13:19.\xt*\x*
\b
\m
\v 14 Чүнки силәр башқиларниң гуна-сәһвәнликлирини кәчүрсәңлар, әрштики Атаңларму силәрни кәчүриду. \x + \xo 6:14 \xo*\xt Мар. 11:25; Кол. 3:13.\xt*\x* 
\v 15 Бирақ башқиларниң гуна-сәһвәнликлирини кәчүрмисәңләр, әрштики Атаңларму гуна-сәһвәнликлириңларни кәчүрмәйду.\x + \xo 6:15 \xo*\xt Мат. 18:35; Яқ. 2:13.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Роза тутуш һәққидә
\m
\v 16 Роза тутқан вақтиңларда, сахтипәзләрдәк татираңғу қияпәткә киривалмаңлар. Улар роза тутқинини көз-көз қилиш үчүн чирайлирини солғун қияпәттә көрситиду. Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, улар көзлигән инъамиға еришкән болиду. \x + \xo 6:16 \xo*\xt Йәш. 58:3; Мат. 9:14; Мар. 2:18; Луқа 5:33.\xt*\x* 
\v 17 Әнди сән, роза тутқиниңда, чачлириңни майлап, йүзүңни жуюп жүр. 
\v 18 Шу чағда, роза тутқиниң инсанларға әмәс, бәлки пәқәт йошурун турғучи Атаңғила көрүниду; вә йошурун көргүчи Атаң уни саңа қайтуриду.
\b
\m
\s1 Байлиқ һәққидә
\r Луқа 12:33-34; 11:34-36; 16:13
\m
\v 19 Йәр йүзидә өзүңларға байлиқларни топлимаңлар. Чүнки бу йәрдә я күйә йәп кетиду, я дат басиду яки оғрилар там тешип оғрилап кетиду. \x + \xo 6:19 \xo*\xt Пәнд. 23:4; Ибр. 13:5; Яқ. 5:1.\xt*\x* 
\v 20 Әксичә, әрштә өзүңларға байлиқлар топлаңлар. У йәрдә күйә йемәйду, дат басмайду, оғриму там тешип оғрилимайду. \x + \xo 6:20 \xo*\xt Луқа 12:33; 1Тим. 6:19.\xt*\x* 
\v 21 Чүнки байлиғиң қәйәрдә болса, қәлбиңму шу йәрдә болиду.
\m
\v 22 Тәнниң чириғи көздур. Шуңа әгәр көзүң сап болса, пүтүн вуҗудуң йорутулиду. \f □ \fr 6:22 \fr*\ft \+bd «әгәр көзүң сап болса...»\+bd* — грек тилида «сап» дегән сөзниң икки мәнаси бар: (1) «бир, бөлүнмәс, бирләшкән, сақ»; (2) «сехий». Демәк, шундақ болғанда «сап» дегән сөзниң толуқ мәнаси «Көзүң Худағила қариса...» һәмдә «Сән өзүң сехий болсаң...» дегән болиду.\ft*\f* \x + \xo 6:22 \xo*\xt Луқа 11:34.\xt*\x* 
\v 23 Лекин әгәр көзүң яман болса пүтүн вуҗудуң қараңғу болиду. Әгәр вуҗудуңдики «йоруқлуқ» әмәлийәттә қараңғулуқ болса, у қараңғулуқ немидегән қорқунучлуқ-һә!\f □ \fr 6:23 \fr*\ft \+bd «әгәр көзүң яман болса...»\+bd* — «яман» мошу йәрдә һәм «рәзил» һәм «сақ әмәс, аҗиз, кесәл» дегән икки мәнини билдүриду.\ft*\f*
\m
\v 24 Һеч ким \add бирла вақитта\add* икки ғоҗайинниң қуллуғида болмайду. Чүнки у яки буни яман көрүп, уни яхши көриду; яки буниңға бағлинип, униңға етиварсиз қарайду. \add шуниңға охшаш\add*, силәрниң һәм Худаниң, һәм мал-дунияниң қуллуғида болушуңлар мүмкин әмәс.\f □ \fr 6:24 \fr*\ft \+bd «силәрниң һәм Худаниң, һәм мал-дунияниң қуллуғида болушуңлар мүмкин әмәс»\+bd* — «мал-дуния» грек тилида «маммон» дейилиду.\ft*\f* \x + \xo 6:24 \xo*\xt Луқа 16:13.\xt*\x*
\m
\v 25 Шуңа мән силәргә шуни ейтип қояйки, һаятиңларға керәклик йемәк-ичмәк яки учаңларға кийидиған кийим-кечәкниң ғемини қилмаңлар. Һаятлиқ озуқтин, тән кийим-кечәктин әзиз әмәсму? \x + \xo 6:25 \xo*\xt Зәб. 36:5; 54:23; Луқа 12:22; Фил. 4:6; 1Тим. 6:8; 1Пет. 5:7.\xt*\x* 
\v 26 Асмандики учар-қанатларға қараңлар! Улар теримайду, ормайду, амбарларға жиғмайду, лекин әрштики Атаңлар уларниму озуқландуриду. Силәр әшу қушлардин көп әзиз әмәсму? \x + \xo 6:26 \xo*\xt Аюп 38:41; Зәб. 146:9.\xt*\x* 
\v 27 Араңларда қайсиңлар ғәм-қайғу билән өмрүңларни бирәр саат узарталайсиләр?\f □ \fr 6:27 \fr*\ft \+bd «... өмрүңларни бирәр саат узарталайсиләр?»\+bd* — башқа бир тәрҗимиси: «....боюңға бирәр ғерич қошаламду?».\ft*\f*
\m
\v 28 Силәрниң кийим-кечәкниң ғемини қилишиңларниң немә һаҗити?! Даладики нелупәрләрниң қандақ өсидиғанлиғиға қарап беқиңлар! Улар әмгәкму қилмайду, чақ егирмәйду; \f □ \fr 6:28 \fr*\ft \+bd «Даладики нелупәрләр ... »\+bd* — яки «Даладики явайи гүл-гиялар...».\ft*\f* 
\v 29 лекин силәргә шуни ейтайки, һәтта Сулайман толуқ шан-шәрәптә турғандиму униң кийиниши нилупәрләрниң бир гүличиликму йоқ еди. \f □ \fr 6:29 \fr*\ft \+bd «һәтта Сулайман толуқ шан-шәрәптә турғандиму униң кийиниши нилупәрләрниң бир гүличиликму йоқ еди»\+bd* — мошу йәрдә «Сулайман» улуқ падиша, Давут падишаниң оғли Сулайманни көрситиду.\ft*\f* 
\v 30 Әнди Худа даладики бүгүн ечилса, әтиси қуруп очаққа селинидиған әшу гүл-гияларни шунчә безигән йәрдә, силәрни техиму кийиндүрмәсму, әй ишәши аҗизлар! 
\v 31 Шуңа «немә йәймиз», «немә ичимиз», «немә кийимиз?» дәп ғәм қилмаңлар. 
\v 32 Чүнки ят әлдикиләр мана шундақ һәммә нәрсигә интилиду, амма әрштики Атаңлар силәрниң бу һәммә нәрсиләргә муһтаҗлиғиңларни билиду; \f □ \fr 6:32 \fr*\ft \+bd «ят әлдикиләр мана шундақ һәммә нәрсигә интилиду...»\+bd* — «ят әлдикиләр» Йәһудий әмәс бутпәрәсләр болуп, тирик Худани билмәйтти. Мухлислар Йәһудий болғачқа, Худаниң күч-қудритигә һәмдә Өз хәлқидин хәвәр алидиғанлиғиға ишәши болуши керәк еди.\ft*\f* 
\v 33 шундақ екән, һәммидин авал Худаниң падишалиғи вә һәққанийлиғиға интилиңлар. У чағда, буларниң һәммиси силәргә қошулуп несип болиду.\x + \xo 6:33 \xo*\xt 1Пад. 3:13; Зәб. 36:25; 54:23\xt*\x*
\m
\v 34 Шуниң үчүн, әтиниң ғемини қилмаңлар. Әтиниң ғеми әтигә қалсун. Һәр күнниң дәрди шу күнгә тушлуқ болиду.
\b
\b
\m
\c 7
\s1 Башқиларниң үстидин һөкүм қилмаңлар
\r Луқа 6:37-38; 41-42
\m
\v 1 Башқиларниң үстидин һөкүм қилип жүрмәңлар. Шундақта \add Худаниң\add* һөкүмигә учримайсиләр.\x + \xo 7:1 \xo*\xt Луқа 6:37; Рим. 2:1; 1Кор. 4:3, 5.\xt*\x* 
\v 2 Чүнки силәр башқилар үстидин қандақ баһа билән һөкүм қилсаңлар, \add Худаму\add* силәрниң үстүңлардин шундақ баһа билән һөкүм чиқириду. Силәр башқиларни қандақ өлчәм билән өлчисәңлар, \add Худаму\add* силәрни шундақ өлчәм билән өлчәйду.\f □ \fr 7:2 \fr*\ft \+bd «башқиларниң үстидин һөкүм қилип жүрмәңлар»\+bd* — бу 1-2-айәтләр тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f* \x + \xo 7:2 \xo*\xt Мар. 4:24; Луқа 6:38.\xt*\x* 
\v 3 Әнди немә үчүн бурадириңниң көзидики қилни көрүп, өз көзүңдики лимни байқалмайсән?!\f □ \fr 7:3 \fr*\ft \+bd «бурадириңниң көзидики қилни көрүп...»\+bd* — яки «қериндишиңниң көзидики қилни көрүп...». \+bd «...өз көзүңдики лимни байқалмайсән?!»\+bd* — айәтниң толуқ мәнаси: «Немә үчүн бурадириңниң һәрә кепигидәк кичик сәһвәнлигинила көрүп, өзүңдики лимдәк чоң гунани көрмәйсән» дегәндәк.\ft*\f* \x + \xo 7:3 \xo*\xt Луқа 6:41, 42.\xt*\x* 
\v 4 Сән қандақму бурадириңға: «Қени, көзүңдики қилни еливетәй!» дейәләйсән? Чүнки мана, өзүңниң көзидә лим туриду!? 
\v 5 Әй сахтипәз! Авал өзүңниң көзидики лимни еливәт, андин ениқ көрүп, бурадириңниң көзидики қилни еливетәләйсән.\x + \xo 7:5 \xo*\xt Пәнд. 18:17.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Худаниң сөзини көзигә илмайдиғанлар һәққидә
\m
\v 6 Муқәддәс нәрсини иштларға бәрмәңлар, яки үнчә-мәрвайитлириңларни тоңғузларниң алдиға ташлап қоймаңлар. Болмиса, улар буларни путлирида дәссәп, андин бурулуп силәрни талайду.\x + \xo 7:6 \xo*\xt Пәнд. 9:8; 23:9.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Тиләңлар, издәңлар, чекиңлар
\r Луқа 11:9-13
\m
\v 7 Тиләңлар, силәргә ата қилиниду; издәңлар, таписиләр; ишикни чекиңлар, ечилиду.\x + \xo 7:7 \xo*\xt Мат. 21:22; Мар. 11:24; Луқа 11:9; Юһ. 14:13; 16:24; Яқ. 1:5, 6; 1Юһа. 3:22; 5:14.\xt*\x* 
\v 8 Чүнки һәр бир тилигүчи тилигинигә еришиду; издигүчи издигинини тапиду; ишикни чәккүчиләргә ишик ечилиду.\x + \xo 7:8 \xo*\xt Пәнд. 8:17; Йәр. 29:12.\xt*\x* 
\v 9 Араңларда өз оғли нан тәләп қилса, униңға таш беридиғанлар барму?! 
\v 10 Яки белиқ тәләп қилса, илан беридиғанлар барму? 
\v 11 Әнди силәр рәзил турупму өз пәрзәнтлириңларға яхши илтипатларни беришни билгән йәрдә, әрштики Атаңлар Өзидин тилигәнләргә яхши нәрсиләрни техиму илтипат қилмасму?\x + \xo 7:11 \xo*\xt Яр. 6:5; 8:21.\xt*\x*
\m
\v 12 Шуңа һәр ишта башқиларниң өзүңларға қандақ муамилә қилишини үмүт қилсаңлар, силәрму уларға шундақ муамилә қилиңлар; чүнки Тәврат қануни вә пәйғәмбәрләрниң тәлиматлири мана шудур.\x + \xo 7:12 \xo*\xt Луқа 6:31.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Худаниң падишалиғиға киридиған дәрваза тар
\r Луқа 13:24
\m
\v 13 Тар дәрвазидин кириңлар. Чүнки кишини һалакәткә елип баридиған дәрваза кәң болуп, йоли кәңташа вә дағдамдур, вә униңдин киридиғанлар көптур. \x + \xo 7:13 \xo*\xt Луқа 13:24.\xt*\x* 
\v 14 Бирақ һаятлиққа елип баридиған дәрваза тар, йоли қистаң болуп, уни тапалайдиғанларму аз.\x + \xo 7:14 \xo*\xt Рос. 14:22.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Икки хил дәрәқ
\r Луқа 6:43-44; 13:25-27
\m
\v 15 Алдиңларға қой терисигә оринивелип кәлгән, ичи житқуч чилбөридәк болған сахта пәйғәмбәрләрдин һошияр болуңлар. \x + \xo 7:15 \xo*\xt Қан. 13:4; Йәр. 23:16; Мат. 24:4; Рим. 16:17; Әф. 5:6; Кол. 2:8; 1Юһа. 4:1.\xt*\x* 
\v 16 Силәр уларни мевилиридин тонувалалайсиләр. Тикәндин үзүмләр, қамғақтин әнҗирләр алғили боламду? 
\v 17 Шуниңға охшаш, һәр яхши дәрәқ яхши мевә бериду, пор дәрәқ начар мевә бериду. \x + \xo 7:17 \xo*\xt Мат. 3:10; 12:33; Мар. 11:13; Луқа 8:8.\xt*\x* 
\v 18 Яхши дәрәқ начар мевә бәрмәйду, пор дәрәқ яхши мевә бәрмәйду. 
\v 19 Яхши мевә бәрмәйдиған һәр бир дәрәқ кесилип отқа ташлиниду. 
\v 20 Шуниңдәк, мошундақ кишиләрни мевилиридин тонувалалайсиләр.
\b
\m
\s1 Һәқиқий мухлис
\m
\v 21 Маңа «Рәббим, Рәббим» дегәнләрниң һәммисила әрш падишалиғиға кирәлмәйду, бәлки әрштә турғучи Атамниң ирадисини ада қилғанларла кирәләйду. \x + \xo 7:21 \xo*\xt Мат. 25:11; Луқа 6:46; 13:25; Рос. 19:13; Рим. 2:13; Яқ. 1:22.\xt*\x* 
\v 22 Шу күнидә нурғун кишиләр маңа: «Рәббим, Рәббим, биз сениң намиң билән вәһий-бешарәтләрни йәткүздуқ, сениң намиң билән җинларни қоғлидуқ вә намиң билән нурғун мөҗизиләрни көрсәттуқ» дәйду. \f □ \fr 7:22 \fr*\ft \+bd «Шу күнидә нурғун кишиләр маңа: «Рәббим, Рәббим...» дәйди»\+bd* — «шу күни» — муқәддәс язмилардики көп йәрләрдә қиямәт күни пәқәт «шу күни» дәп атилиду.\ft*\f* \x + \xo 7:22 \xo*\xt Йәр. 14:14; 27:15; Луқа 13:26.\xt*\x* 
\v 23 Һалбуки, у чағда мән уларға: «Силәрни әзәлдин тонумаймән. Көзүмдин йоқилиңлар, әй итаәтсизләр!» дәп елан қилимән.\x + \xo 7:23 \xo*\xt Зәб. 6:9; Мат. 25:12,41; Луқа 13:25,27.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Икки хил имарәт салған кишиләр
\m
\v 24 Әнди һәр бири бу сөзлиримни аңлап әмәл қилған болса, у өз өйини қорам таш үстигә салған пәм-парасәтлик кишигә охшайду. \x + \xo 7:24 \xo*\xt Йәр. 17:8; Луқа 6:47; Рим. 2:13; Яқ. 1:25.\xt*\x* 
\v 25 Ямғур жиғип, кәлкүн келип, боран чиқип соқсиму, у өй өрүлмиди; чүнки униң ули қорам ташниң үстигә селинған. 
\v 26 Бирақ сөзлиримни аңлап туруп, әмәл қилмайдиған һәр бири өйини қумниң үстигә қурған ахмақкә охшайду. \x + \xo 7:26 \xo*\xt Әз. 13:11; Рим. 2:13; Яқ. 1:23.\xt*\x* 
\v 27 Ямғур яққанда, кәлкүн кәлгәндә, боран чиққанда шу өй өрүлүп кәтти; униң өрүлүши интайин дәһшәтлик болди!
\m
\v 28 Вә шундақ болдики, Әйса бу сөзлирини ахирлаштурғандин кейин, бу топ-топ халайиқ униң тәлимлиригә һәйрануһәс болушти. 
\v 29 Чүнки униң тәлимлири Тәврат устазлириниңкигә охшимайтти, бәлки толиму нопузлуқ еди.\x + \xo 7:29 \xo*\xt Мар. 1:22; 6:2; Луқа 4:32.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 8
\s1 Әйсаниң мохо кесилини сақайтиши
\r Мар. 1:40-45; Луқа 5:12-16
\m
\v 1 У тағдин чүшкәндә, топ-топ кишиләр униңға әгишип маңди. 
\v 2 Вә мана, мохо кесили бар болған бир киши униң алдиға келип, бешини йәргә уруп тизлинип:
\m — Тәхсир, әгәр халисиңиз, мени кесилимдин пак қилалайсиз! — деди.\f □ \fr 8:2 \fr*\ft \+bd «мохо кесили бар болған бир киши»\+bd* — мохо кесили бир хил қорқунучлуқ, жуқумлуқ терә кесили болуп, Тәврат қануни бойичә Йәһудийлар бу хил кесәлгә гириптар болғанларни «напак» дәп һесаплап, уларға тәгмәслиги керәк еди («Лав.» 13-14-баплар). \+bd «Тәхсир»\+bd* — грек тилида бу сөз «куриос» дәп атилиду. У алди-кәйнидики сөзләргә қарап яки «Тәхсир» яки «Рәб»ни билдүриду. Мошу йәрдә мохо кесилигә гириптар адәм Әйсаниң ким екәнлигини техи анчә билмигәчкә, «Тәхсир» дәп тәрҗимә қилишимиз керәк.\ft*\f* \x + \xo 8:2 \xo*\xt Мар. 1:40; Луқа 5:12.\xt*\x* 
\v 3 Әйса униңға қолини тәккүзүп туруп:
\m — Халаймән, пак болғин! — девиди, бу адәмниң мохо кесили шуан пак болуп сақайди. 
\v 4 Әйса униңға:
\m — Һазир бу ишни һеч кимгә ейтма, бәлки удул берип каһинға өзүңни көрситип, уларда бир гувалиқ болуш үчүн, Муса бу ишта әмир қилған һәдийә-қурбанлиқни сунғин, — деди.\f □ \fr 8:4 \fr*\ft \+bd «удул берип каһинға өзүңни көрситип, уларда бир гувалиқ болуш үчүн, Муса бу ишта әмир қилған һәдийә-қурбанлиқни сунғин»\+bd* — Тәврат қануни бойичә бириси мохо кесилидин сақайған болса, муқәддәс ибадәтханидики мәсъул каһинниң алдиға берип өзини «сақ, яки сақ әмәс» дәп тәкшүртүп қурбанлиқ қилиши керәк еди; андин қайтидин җәмийәт билән арилишалайтти. («Лав.» ,13:9, 14:11-13, «Луқа» 5:14ни көрүң). Демисәкму, Мәсиһ кәлгичә бундақ мурасим бир қетимму өткүзүлүп бақмиған.\ft*\f* \x + \xo 8:4 \xo*\xt Лав. 13:2; 14:2; Луқа 5:14.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң римлиқ йүз бешиниң чакирини сақайтиши
\r Луқа 7:1-10; Юһ. 4:43-54
\m
\v 5 У Кәпәрнаһум шәһиригә барғанда, \add римлиқ\add* бир йүз беши униң алдиға келип, униңдин йелинип:\x + \xo 8:5 \xo*\xt Луқа 7:1.\xt*\x*
\m
\v 6 — Тәхсир, чакирим паләч болуп қелип, бәк азаплинип өйдә ятиду, — деди.
\m
\v 7 Мән берип уни сақайтип қояй, — деди Әйса.
\m
\v 8 Йүз беши җававән:
\m — Тәхсир, торусумниң астиға киришиңизгә лайиқ әмәсмән. Пәқәт бир еғизла сөз қилип қойсиңиз, чакирим сақийип кетиду.\x + \xo 8:8 \xo*\xt Зәб. 106:20.\xt*\x* 
\v 9 Чүнки мәнму башқа бирисиниң һоқуқи астидики адәммән, мениң қол астимда ләшкәрлирим бар. Биригә бар десәм бариду, биригә кәл десәм, келиду. Қулумға бу ишни қил десәм, у шу ишни қилиду, — деди.\f □ \fr 8:9 \fr*\ft \+bd «мәнму башқа бирисиниң һоқуқи астидики адәммән...»\+bd* — «мән\+bd му\+bd*» дегән сөзгә диққәт қилишимиз керәк. Демәк, йүз беши Рим императориниң һоқуқи астида туруп өз һоқуқи билән әскәрлиригә буйруқ берәләйтти; Әйса аләм егисиниң һоһуқи астида туруп униң һоқуқи билән аләмниң ишлирини буйруйдиған адәм еди.\ft*\f*
\m
\v 10 Әйса бу гәпләрни аңлап, һәйран болди. Өзи биллә кәлгәнләргә:
\m — Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, бундақ ишәшни һәтта Исраиллар арисидиму тапалмиған едим. 
\v 11 Силәргә шуни ейтайки, нурғун кишиләр күнчиқиш вә күнпетиштин келип, әрш падишалиғида Ибраһим, Исһақ вә Яқуплар билән бир дәстиханда олтириду. \x + \xo 8:11 \xo*\xt Луқа 13:29.\xt*\x* 
\v 12 Лекин бу падишалиқниң өз пәрзәнтлири болса, сиртта қараңғулуққа ташлинип, у йәрдә жиға-зерәлар көтириду, чишлирини ғучурлитиду, — деди. \f □ \fr 8:12 \fr*\ft \+bd «күнчиқиш вә күнпетиштин кәлгәнләр ...»\+bd* — (11-айәт) Йәһудий әмәсләрни, йәни ят әлилкләрни көрситиду. «Падишаһлиқниң өз пәрзәнтлири» болса, әсли Худаниң падишалиғиға мирасхор болуш керәк болған Йәһудийларниң өзлирини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 8:12 \xo*\xt Мат. 13:42; 21:43; 22:13; 24:51; Луқа 13:28.\xt*\x* 
\v 13 Андин, Әйса йүз бешиға:
\m — Өйүңгә қайт, ишәнгиниңдәк сән үчүн шундақ қилиниду, деди. Һелиқи чакарниң кесили шу пәйттә сақайтилди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң нурғун кесәлләрни сақайтиши
\r Мар. 1:29-34; Луқа 4:38-41
\m
\v 14 Әйса Петрусниң өйигә барғанда, Петрусниң қейинанисиниң қизип орун тутуп йетип қалғинини көрди. \x + \xo 8:14 \xo*\xt Мар. 1:29; Луқа 4:38.\xt*\x* 
\v 15 У униң қолини тутивиди, униң қизитмиси янди. \add Аял\add* дәрһал орнидин туруп, Әйсани күтүшкә башлиди.
\m
\v 16 Кәч киргәндә, кишиләр җин чаплашқан нурғун адәмләрни униң алдиға елип келишти. У бир еғиз сөз биләнла җинларни һайдивәтти вә барлиқ кесәлләрни сақайтти. 
\v 17 Буниң билән, Йәшая пәйғәмбәр арқилиқ йәткүзүлгән: «У өзи ағриқ-силақлиримизни көтәрди, кесәллиримизни үстигә алди» дегән сөз әмәлгә ашурулди.\x + \xo 8:17 \xo*\xt Йәш. 53:4; 1Пет. 2:24.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаға әгишишниң бәдәллири
\r Луқа 9:57-62
\m
\v 18 Әйса өзини оривалған топ-топ кишиләрни көрүп, \add мухлислириға\add* деңизниң у қетиға өтүп кетишни әмир қилди. 
\v 19 Шу чағда, Тәврат устазлиридин бири келип, униңға:
\m — Устаз, сән қәйәргә барсаң, мәнму саңа әгишип шу йәргә баримән, — деди.\x + \xo 8:19 \xo*\xt Луқа 9:57.\xt*\x*
\m
\v 20 Әйса униңға:
\m — Түлкиләрниң өңкүрлири, асмандики қушларниң угилири бар; бирақ Инсаноғлиниң бешини қойғидәк йериму йоқ, — деди.\f □ \fr 8:20 \fr*\ft \+bd «Инсаноғлиниң бешини қойғидәк йериму йоқ»\+bd* — Тәвратта «Инсаноғли» дегән ибарә алдин-ала ейтилған, дунияни қутқузушқа келидиған «Мәсиһ»ни көрсәткән еди (мәсилән, «Дан.» 7:13-14). Тәврат-Зәбур бойичә бу әвәтилгүчиниң Худаниң күч-қудрити вә шан-шәриви билән әрштин чүшүп, пүткүл инсанларни мәңгү башқуридиғанлиғи алдин-ала ейтилған. Униңдин муһими, бизниңчә, Әйса Мәсиһниң бу намни өзи һәққидә көп ишлитиши өзиниң толуқ инсан екәнлигини, инсанийәт билән бир екәнлигини тәкитләш үчүн еди. Чүнки әрш тәрипидин ейтқанда әҗайип иш шуки, гәрчә у әзәлдин Худаниң Оғли болған болсиму, у һазир йәнә «Инсанниң оғли»му еди. «Тәбирләр»ниму көрүң.\ft*\f*
\m
\v 21 Мухлислиридин йәнә бири униңға:
\m — Рәб, мениң авал берип атамни йәрликкә қоюшумға иҗазәт бәргәйсән, — деди.\f □ \fr 8:21 \fr*\ft \+bd «Рәб, мениң авал берип атамни йәрликкә қоюшумға иҗазәт бәргәйсән»\+bd* — бу кишиниң атиси бәлким техи дуниядин кәтмигән еди. Шуниң билән бәзиләр: «Авал берип атам өлүп уни йәрликкә қойғичә күтүшүмгә йол қойғайсән» дәп тәрҗимә қилиду.\ft*\f*
\m
\v 22 Бирақ Әйса униңға:
\m — Маңа әгәшкин, вә өлүкләр өз өлүклирини йәрликкә қойсун, — деди.\f □ \fr 8:22 \fr*\ft \+bd «Өлүкләр өз өлүклирини йәрликкә қойсун»\+bd* — «өлүкләр» мошу йәрдә шүбһисизки, гуналиридин қутқузулмиғанлиғи түпәйлидин «роһи өлгәнләр»ни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 8:22 \xo*\xt 1Тим. 5:6.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң боранни тиничлитиши
\r Мар. 4:35-41; Луқа 8:22-25
\m
\v 23 У кемигә чүшти, мухлислириму чүшүп биллә маңди. \x + \xo 8:23 \xo*\xt Мар. 4:35; Луқа 8:22.\xt*\x* 
\v 24 Вә мана, деңиз үстидә қаттиқ боран чиқип кәтти; шуниң билән долқунлар кемидин һалқип кемини ғәриқ қиливетәй дәп қалди. Лекин у ухлавататти. 
\v 25 Мухлислар келип уни ойғитип:
\m — И устаз, бизни қутулдурғайсән! Биз һалакәт алдида туримиз — деди.
\m
\v 26 — Немишкә қорқисиләр, и ишәши аҗизлар! — деди у вә орнидин туруп, боран-чапқунға вә деңизға тәнбиһ беривиди, һәммиси бирдинла тиничланди.\x + \xo 8:26 \xo*\xt Аюп 26:12; Зәб. 106:29; Йәш. 51:10.\xt*\x*
\m
\v 27 Мухлислар интайин һәйран болуп, бир-биригә:
\m — Бу зади қандақ адәмду? Һәтта боран-чапқунлар вә деңизму униңға бойсунидикән-һә! — дәп кетишти.
\b
\m
\s1 Әйсаниң җин чаплашқан икки адәмни азат қилиши
\r Мар. 5:1-20; Луқа 8:26-39
\m
\v 28 Әйса деңизниң у қетидики Гадаралиқларниң жутиға барғинида, җин чаплашқан икки киши гөрлиридин чиқип униңға алдиға кәлди. Улар шунчә вәһший едики, һеч ким бу йәрдин өтүшкә җүръәт қилалмайтти. \f □ \fr 8:28 \fr*\ft \+bd «Гадаралиқлар»\+bd* — яки «Герасалиқлар» («Луқа» 8:36ни көрүң). \+bd «җин чаплашқан икки киши гөрлиридин чиқип униңға алдиға кәлди»\+bd* — «гөрләрдин» — Қанаанда (Пәләстиндә) көп гөрләр өңкүрләрдин ясилиду.\ft*\f* \x + \xo 8:28 \xo*\xt Мар. 5:1; Луқа 8:26.\xt*\x* 
\v 29 Уни көргәндә улар:
\m — И Худаниң Оғли, сениң биз билән немә кариң! Сән вақит-саити кәлмәйла бизни қийниғили кәлдиңму? — дәп товлиди.
\m
\v 30 Шу йәрдин хелә жирақта чоң бир топ тоңғуз падиси отлап жүрәтти. 
\v 31 Җинлар әнди униңға:
\m — Әгәр сән бизни қоғливәтмәкчи болсаң, бизни тоңғуз падиси ичигә киргүзүвәткәйсән, — дәп ялвурушти.
\m
\v 32 У уларға:
\m — Чиқиңлар! — девиди, җинлар чиқип, тоңғузларниң тенигә киривалди. Мана, пүткүл тоңғуз падиси тик ярдин етилип чүшүп, суларда ғәриқ болди.
\m
\v 33 Лекин тоңғуз баққучилар бәдәр қечип, шәһәргә кирип, бу ишниң баш-ахирини, җүмлидин җин чаплашқан кишиләрниң кәчүрмишлирини халайиққа ейтип беришти. 
\v 34 Вә мана, пүтүн шәһәрдикиләр Әйса билән көрүшкили чиқти. Улар уни көргәндә, униң өзлириниң шу районидин айрилип кетишини өтүнди.
\b
\b
\m
\c 9
\s1 Әйсаниң паләч кесәлни кәчүрүм қилиши вә сақайтиши
\r Мар. 2:1-12; Луқа 5:17-26
\m
\v 1 Шуниң билән у кемигә чүшүп деңиздин өтүп, өзи турған шәһәргә қайтип кәлди.\f □ \fr 9:1 \fr*\ft \+bd «өзи турған шәһәр»\+bd* — Кәпәрнаһумни демәкчи.\ft*\f* \x + \xo 9:1 \xo*\xt Мар. 2:3; Луқа 5:18; Рос. 9:33.\xt*\x* 
\v 2 Вә мана, кишиләр зәмбилгә ятқузулған бир паләчни униң алдиға елип кәлди. Әйса уларниң ишәшини көрүп һелиқи паләчкә:
\m — Оғлум, жүрәклик бол, гуналириң кәчүрүм қилинди, — деди.
\m
\v 3 Андин мана, Тәврат устазлиридин бәзилири көңлидә: «Бу адәм күпүрлүк қиливатиду!» дәп ойлиди.\x + \xo 9:3 \xo*\xt Зәб. 31:5; Йәш. 43:25.\xt*\x*
\m
\v 4 Уларниң көңлидә немә ойлаватқанлиғини билгән Әйса уларға:
\m — Немә үчүн көңлүңларда рәзил ойларда болисиләр? 
\v 5 «Гуналириң кәчүрүм қилинди» дейиш асанму яки «Орнуңдин тур, маң!» дейишму? — деди вә йәнә уларға: — 
\v 6 Амма һазир силәрниң Инсаноғлиниң йәр йүзидә гуналарни кәчүрүм қилиш һоқуқиға егә екәнлигини билишиңлар үчүн, — у паләч кесәлгә: —
\m Орнуңдин тур, орун-көрпәңни жиғиштуруп өйүңгә қайт, — деди.
\m
\v 7 Һелиқи адәм орнидин туруп өйигә қайтти. 
\v 8 Буни көргән топ-топ адәмләр қорқушуп, инсанларға бундақ һоқуқни бәргән Худани улуқлашти.
\b
\m
\s1 Әйсаниң Маттани мухлислиққа чақириши
\r Мар. 2:13-17; Луқа 5:27-32
\m
\v 9 Әйса у йәрдин чиқип алдиға кетиветип, баҗ жиғидиған орунда олтарған, Матта исимлиқ бир \add баҗгирни\add* көрди. У униңға:
\m — Маңа әгәшкин! — деди.
\m Вә Матта орнидин туруп, униңға әгәшти.\x + \xo 9:9 \xo*\xt Мар. 2:14; Луқа 5:27.\xt*\x*
\m
\v 10 Вә шундақ болдики, Әйса \add Маттаниң\add* өйидә меһман болуп дәстиханда олтарғанда, нурғун баҗгирлар вә гунакарларму кирип, Әйса вә униң мухлислири билән һәмдәстихан болди. \f □ \fr 9:10 \fr*\ft \+bd «меһман болуп дәстиханда олтарғанда...»\+bd* — грек тилида «меһман болуп дәстиханда ятқанда». Шу чағдиларда кишиләр дәстихан селинған ширә әтрапида янпашлап ятқан һалда ғизалишатти. \+bd «нурғун баҗгирлар вә гунакарлар»\+bd* — «баҗгирлар» Исраилниң зиминини ишғал қилған римлиқлар үчүн өз хәлқидин баҗ жиғип беридиған вә шу сәвәптин нәпрәткә учриған Йәһудийлар. \+bd «гунакарлар»\+bd* — Тәврат-Инҗил бойичә һәр бир адәм гунакар, әлвәттә. Лекин мошу айәттики «гунакарлар» дегән сөз, һали чоң Пәрисийләр вә Тәврат устазлири тәрипидин алаһидә «гунакарлар» дәп аталған баҗгирлар, паһишә аяллар, һәтта саватсиз кишиләр қатарлиқларни көздә тутиду.\ft*\f* 
\v 11 Буни көргән Пәрисийләр униң мухлислириға:
\m — Устазиңлар немишкә баҗгир вә гунакарлар билән бир дәстиханда йәп-ичип олтириду?! — деди.
\m
\v 12 Бу гәпни аңлиған Әйса:
\m — Сағлам адәмләр әмәс, бәлки бемарлар тевипқа муһтаҗдур. 
\v 13 Силәр берип \add муқәддәс язмилардики\add*: «Издәйдиғиним қурбанлиқлар әмәс, бәлки рәһим-шәпқәт» дейилгән шу сөзниң мәнасини үгиниңлар; чүнки мән һәққанийларни әмәс, бәлки гунакарларни чақирғили кәлдим, деди.\f □ \fr 9:13 \fr*\ft \+bd «Силәр берип муқәддәс язмилардики: «... » дейилгән шу сөзниң мәнасини үгиниңлар\+bd* — «Силәр берип: «палани-палани сөзләр»ни үгиниңлар» дегән сөзләр Йәһудий Тәврат устазлириниң башқиларға йолйоруқ көрсәткәндә әң яхши көридиған ибарилириниң бири. Мәсиһниң буни ишлитиши чоқум уларни рәнҗитти. Худаниң бу бешарити Тәвратта, «Һош.» 6:6дә тепилиду. \+bd «...һәққанийларни әмәс, бәлки гунакарларни чақирғили кәлдим»\+bd* — Мәсиһниң мошу сөзидә «гунакарлар» дегини өзлирини гунакар дәп тонуп йәткәнләрни көздә тутиду, әлвәттә. Чүнки һәммә адәм гунакардур. «Һәққанийлар» өзини һәққаний дәп һесаплиғанларни көрситиду. Шуңа Мәсиһ уларни чақиралмайтти.\ft*\f* \x + \xo 9:13 \xo*\xt Һош. 6:6; Мик. 6:8; Мат. 12:7; Мар. 2:17; Луқа 5:32; 19:10; 1Тим. 1:15.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йеңи конидин үстүндур
\r Мар. 2:18-22; Луқа 5:33-39
\m
\v 14 Шу вақитларда, Йәһя \add пәйғәмбәрниң\add* мухлислири Әйсаниң йениға келип униңға:
\m — Немишкә биз вә Пәрисийләр пат-пат роза тутимиз, лекин сизниң мухлислириңиз тутмайду? — дәп сорашти.\x + \xo 9:14 \xo*\xt Мар. 2:18; Луқа 5:33.\xt*\x*
\m
\v 15 Әйса җававән:
\m — Тойи болуватқан жигит техи тойда һәмдәстихан олтуған чағда, той меһманлири һаза тутуп олтарса қандақ болиду!? Амма шу күнләр келидуки, жигит улардин елип кетилиду, улар шу күндә роза тутиду.\f □ \fr 9:15 \fr*\ft \+bd «Той меһманлири»\+bd* — грек тилида «мәрикә залиниң пәрзәнтлири» дегән ибарә билән ипадилиниду. \+bd «Амма шу күнләр келидуки, жигит улардин елип кетилиду, улар шу күндә роза тутиду»\+bd* — бу сөзләр Әйсаниң өз «меһманлардин елип кетилиши», йәни униң өлүми өзигә әгәшкәнләргә қайғу-һәсрәт елип келидиғанлиғи тоғрилиқ бир бешаритидур.\ft*\f* \x + \xo 9:15 \xo*\xt 2Кор. 11:2.\xt*\x*
\m
\v 16 Һеч ким кона көйнәккә йеңи рәхттин ямақ салмайду. Ундақ қилса, йеңи ямақ \add киришип\add*, кийимни тартип житиветиду. Нәтиҗидә, житиқ техиму йоғинап кетиду. \f □ \fr 9:16 \fr*\ft \+bd «Һеч ким кона көйнәккә йеңи рәхттин ямақ салмайду»\+bd* — йеңи рәхт киришип кетиду, әлвәттә.\ft*\f* 
\v 17 Шуниңдәк, һеч ким йеңи шарапни кона тулумларға қачилимайду. Әгәр ундақ қилса, \add шарапниң ечиши билән\add* тулумлар йерилип кетиду-дә, шарапму төкүлүп кетиду һәм тулумларму кардин чиқиду. Шуниң үчүн кишиләр йеңи шарапни йеңи тулумларға қачилайду; шундақ қилғанда, һәр иккилиси сақлинип қалиду.\x + \xo 9:17 \xo*\xt Мар. 2:22.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйса бир қизни тирилдүриду, бир аялни сақайтиду
\r Мар. 5:21-43; Луқа 8:40-56
\m
\v 18 У \add Йәһяниң мухлислириға\add* бу сөзләрни қиливатқан вақтида, мана бир һөкүмдар келип, униң алдиға баш уруп:
\m — Мениң қизим һазирла өлүп кәтти; амма сиз берип униңға қолиңизни тәккүзүп қойсиңиз, у тирилиду, деди.\f □ \fr 9:18 \fr*\ft \+bd «мана бир һөкүмдар келип..»\+bd* — бу «һөкүмдар» синагогниң чоңи еди («Мар.» 5:22ни көрүң). \+bd «Мениң қизим һазирла өлүп кәтти»\+bd* — башқа бир тәрҗимиси: «Қизим бу ваққичә өлгән болса керәк,...».\ft*\f* \x + \xo 9:18 \xo*\xt Мар. 5:22; Луқа 8:41.\xt*\x*
\m
\v 19 Әйса орнидин туруп, мухлислири билән биллә униң кәйнидин маңди.
\m
\v 20 Вә мана, йолда хун тәврәш кесилигә гириптар болғиниға он икки жил болған бир аял Әйсаниң арқисидин келип, униң тониниң пешини силиди. \x + \xo 9:20 \xo*\xt Лав. 15:25; Мар. 5:25; Луқа 8:43.\xt*\x* 
\v 21 Чүнки у ичидә «Униң тонини силисамла, чоқум сақийип кетимән» дәп ойлиған еди.
\m
\v 22 Амма Әйса кәйнигә бурулуп, уни көрүп:
\m — Қизим, жүрәклик бол, ишәшиң сени сақайтти! деди. Шуниң билән у аял шу сааттә сақайди.\f □ \fr 9:22 \fr*\ft \+bd «Қизим, жүрәклик бол»\+bd* — Мәсиһниң «жүрәклик бол» дегинигә қариғанда, аял бәк қорққан. Немишкә? Униңда хун тәврәш кесили болғанлиғи үчүн, Тәврат қануни бойичә өзи тәккән барлиқ кишиләрни «напак» қилған болиду (йәни, униңға тегип кәткәнләр ибадәтханиға киришкә, қурбанлиқ қилишқа вақитлиқ лаяқәтсиз болатти). Шуниң билән у әтраптики халайиқнила напак қилипла қалмай, бәлки Мәсиһниң өзиниму «напак» қилған болатти.\ft*\f* \x + \xo 9:22 \xo*\xt Мар. 5:38; Луқа 8:51.\xt*\x*
\m
\v 23 Әнди Әйса һелиқи һөкүмдарниң өйигә киргәндә, нәй челиватқан вә һаза тутуп вайсаватқан кишиләр топини көрүп, \x + \xo 9:23 \xo*\xt Мар. 5:38; Луқа 8:51.\xt*\x* 
\v 24 уларға:
\m — Чиқип кетиңлар, бу қиз өлмиди, бәлки ухлаватиду, деди.
\m \add Шуни аңлап\add* көпчилик уни мәсқирә қилди. \x + \xo 9:24 \xo*\xt Юһ. 11:11.\xt*\x* 
\v 25 Кишиләр чиқириветилгәндин кейин, у қизниң йениға кирип, униң қолини тутивиди, қиз орнидин турди. 
\v 26 Бу тоғрисидики хәвәр пүтүн жутта пур кәтти.
\b
\m
\s1 Кор вә гача кишиләрниң сақайтилиши
\m
\v 27 Әйса у йәрдин чиққанда, икки қариғу униң кәйнидин келип:
\m — И Давутниң оғли, бизгә рәһим қилғайсиз! — дәп нида қилишти.\f □ \fr 9:27 \fr*\ft \+bd «И Давутниң оғли, бизгә рәһим қилғайсиз!»\+bd* — пәйғәмбәрләрниң бешарәтлири бойичә, Қутқузғучи-Мәсиһ «Давутниң әвлади» болуши керәк. Шуңа Йәһудийлар арисида «Давутниң оғли» дегән бу нам Мәсиһни көрситәтти.\ft*\f*
\m
\v 28 У өйгә киргәндин кейин, шу икки қариғу униң алдиға кәлди. Әйса улардин:
\m — Силәр мениң бу ишқа қадир екәнлигимгә ишинәмсиләр? — дәп сориди.
\m — И Рәббим, ишинимиз, — дәп җавап бәрди улар.
\m
\v 29 У қолини уларниң көзлиригә тәккүзүп туруп:
\m — Ишәшиңлар бойичә болсун! девиди, 
\v 30 Уларниң көзлири ечилди. Әйса уларға:
\m Бу ишни һеч кимгә ейтмаңлар! дәп қаттиқ тапилиди. \x + \xo 9:30 \xo*\xt Мат. 12:16; Луқа 5:14.\xt*\x* 
\v 31 Лекин улар у йәрдин чиқипла, униң нам-шөһритини пүткүл жутқа йейивәтти.\x + \xo 9:31 \xo*\xt Мар. 7:36.\xt*\x*
\m
\v 32 Улар чиқип кетиватқанда, кишиләр җин чаплашқан бир гачини униң алдиға елип кәлди. \x + \xo 9:32 \xo*\xt Мат. 12:22; Луқа 11:14.\xt*\x* 
\v 33 Униңға чаплашқан җинниң һайдилиши биләнла, һелиқи адәм зуванға кәлди. Халайиқ интайин һәйрануһәс болуп:
\m — Бундақ иш Исраилда зади көрүлүп бақмиған, — дейишти.
\m
\v 34 Лекин Пәрисийләр:
\m — У җинларни җинларниң әмригә тайинип қоғлайдикән, дейишти.\x + \xo 9:34 \xo*\xt Мат. 12:24; Мар. 3:22; Луқа 11:15.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң хәлиққә ичини ағритишлири
\m
\v 35 Вә Әйса барлиқ шәһәр вә йеза-қишлақларни кезип, уларниң синагоглирида тәлим берип, әрш падишалиғидики хуш хәвәрни җакалиди вә һәр хил кесәлләрни вә һәр хил мәйип-аҗизларни сақайтти. \x + \xo 9:35 \xo*\xt Мар. 6:6; Луқа 13:22.\xt*\x* 
\v 36 Лекин у топ-топ адәмләрни көрүп уларға ич ағритти, чүнки улар харлинип падичисиз қой падилиридәк панаһсиз еди. \x + \xo 9:36 \xo*\xt Йәр. 23:1; Әз. 34:2; Мар. 6:34.\xt*\x* 
\v 37 Шуниң билән у мухлислириға:
\m — Һосул дәрвәқә көп екән, бирақ \add һосул елиш үчүн\add* ишләйдиғанлар аз екән. \x + \xo 9:37 \xo*\xt Луқа 10:2; Юһ. 4:35.\xt*\x* 
\v 38 Шуңа һосулниң Егисидин, Өз һосулиңни жиғивелишқа ишләмчиләрни җиддий әвәткәйсән, дәп тиләңлар, — деди.\x + \xo 9:38 \xo*\xt 2Тес. 3:1.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 10
\s1 Әйсаниң он икки расулини әвәтиши
\r Мар. 3:13-19; 6:7-13; Луқа 6:12-16; 9:1-6
\m
\v 1 У он икки мухлисини йениға чақирип, уларға напак роһларни қоғлаш вә һәр бир кесәлликни һәм һәр бир мәйип-аҗизни сақайтиш һоқуқини бәрди.\f □ \fr 10:1 \fr*\ft \+bd «напак роһлар»\+bd* — җинларни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 10:1 \xo*\xt Мар. 3:13; Луқа 6:13; 9:1.\xt*\x* 
\v 2 Он икки расулниң исимлири төвәндикичә: Авал Петрус дәпму атилидиған Симон вә униң иниси Андирияс, андин Зәбәдийниң оғли Яқуп вә униң иниси Юһанна, 
\v 3 Филип вә Бартоломай, Томас вә баҗгир Матта, Алфайниң оғли Яқуп вә Ләббаус дәпму атилидиған Тадай,\f □ \fr 10:3 \fr*\ft \+bd «Филип вә Бартоломай,...»\+bd* — «Бартоломай»ниң башқа бир исми «Натанийәл» болуши мүмкин («Юһ.» 1:45). \+bd «Ләббаус дәпму атилидиған Тадай»\+bd* — Инҗилдики бәзи кона көчүримиләрдә пәқәт «Тадай» дейилиду.\ft*\f* 
\v 4 милләтпәрвәр дәп аталған Симон вә кейин Әйсаға сатқунлуқ қилған Йәһуда Ишқарийот.\f □ \fr 10:4 \fr*\ft \+bd «милләтпәрвәр дәп аталған Симон»\+bd* — яки, «Қанаанлиқ Симон». «Йәһудий милләтпәрвәрләр» вәтинини Рим империйәсидин азат қилиш үчүн зораванлиқ билән күрәш қилғучилар еди.\ft*\f*
\m
\v 5 Әйса бу он иккисини \add хәлиқниң арисиға\add* мундақ тапилап әвәтти: —
\m Ят әлликләрниң йоллириға чиқмаңлар, яки Самарийәликләрниң шәһәрлиригиму кирмәңлар, 
\v 6 бәлки тенигән қой падилири болған Исраил җәмәтидикиләр арисиға бериңлар.\x + \xo 10:6 \xo*\xt Рос. 3:26; 13:26,46.\xt*\x* 
\v 7 Барған йериңларда: «Әрш падишалиғи йеқинлишип қалди!» дәп җакалаңлар.\x + \xo 10:7 \xo*\xt Луқа 9:2.\xt*\x* 
\v 8 Ағриқ-силақларни сақайтиңлар, өлүкләрни тирилдүрүңлар, мохо кесәллирини сақайтиңлар, җинларни һайдиветиңлар. Силәргә шапаәт халис берилгәндур, силәрму халис илтипат қилиңлар.\f □ \fr 10:8 \fr*\ft \+bd «Силәргә шапаәт халис берилгәндур, силәрму халис илтипат қилиңлар»\+bd* — грек тилида пәқәт: «Силәргә халис берилгәндур, силәрму халис бериңлар» билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 10:8 \xo*\xt Луқа 10:9; Рос. 8:18,20.\xt*\x* 
\v 9 Бәлвеғиңларға алтун, күмүч вә мис пулларни бағлап елип жүрмәңлар. \x + \xo 10:9 \xo*\xt Мар. 6:8; Луқа 9:3; 22:35.\xt*\x* 
\v 10 Сәпәр үчүн бирла йәктәктин башқа нә хурҗун, нә кәш, нә һаса еливалмаңлар. Чүнки хизмәткар өз иш һәққини елишқа һәқлиқтур.\f □ \fr 10:10 \fr*\ft \+bd «хурҗун»\+bd* — яки «тиләмчиниң халтиси».\ft*\f* \x + \xo 10:10 \xo*\xt Лав. 19:13; Қан. 24:14; 25:4; Луқа 10:7; 1Кор. 9:4,14; 1Тим. 5:18.\xt*\x*
\m
\v 11 Һәр қайси шәһәр яки йезиға барған вақтиңларда, алди билән шу йәрдә кимниң һөрмәткә лайиқ мөтивәр екәнлигини сораңлар; шундақ кишини тапқанда, у йәрдин кәткичә униң өйидила туруңлар. \f □ \fr 10:11 \fr*\ft \+bd «У йәрдин кәткичә униң өйидила туруңлар»\+bd* — бу әмирдә чоң даналиқ бар. Бу икки сәвәптин ейтилған болуши мүмкин: — (1) кона заманларда көп диний вәз ейтқучилар өймуөй йоқлап пул тиләйтти; лекин Әйсаниң мухлислири һеч тиләмчилик қилмаслиғи керәк; (2) улар өйму-өй көчүп жүрсә, хәлиқтә бир-биригә қарап һәртүрлүк һәсәт-гуман пәйда болушиму мүмкин — «Немишкә улар бизниң өйдә қонмайду?» яки «немишкә улар \+bd бизниң\+bd* өйдин көчүп кетиду?» дегәндәк.\ft*\f* \x + \xo 10:11 \xo*\xt Мар. 6:10; Луқа 9:4; 10:8.\xt*\x* 
\v 12 Бирәр өйгә киргиниңларда, уларға салам бериңлар. \f □ \fr 10:12 \fr*\ft \+bd «Бирәр өйгә киргиниңларда, уларға салам бериңлар»\+bd* — оқурмәнләргә аянки, «салам» (ибраний тилида «шалом») дегән сөзниң мәнаси «(Саңа) хатирҗәмлик-аманлиқ тиләймән».\ft*\f* 
\v 13 Әгәр у аилидикиләр \add һөрмәткә\add* лайиқ мөтивәр кишиләр болса, тилигән аманлиғиңлар уларға иҗабәт болсун; әгәр улар лайиқ болмиса, тилигән аманлиғиңлар өзүңларға қайтсун. \f □ \fr 10:13 \fr*\ft \+bd «Әгәр у аилидикиләр һөрмәткә лайиқ мөтивәр кишиләр болса»\+bd* — яки «саламға лайиқ болғанлар болса». \+bd «әгәр улар лайиқ болмиса, тилигән аманлиғиңлар өзүңларға қайтсун»\+bd* — мошу кишиләрниң лайиқ екәнлиги вә шундақла уларниң үстигә мухлислар тилигән аманлиқниң чүшүш-чүшмәслиги уларниң мухлисларни қобул қилған-қилмиғанлиғи билән бағлиқ еди. 14-айәтни көрүң.\ft*\f* 
\v 14 Силәрни қобул қилмиған, сөзлириңларни аңлимиған кимдәким болса, уларниң өйидин яки шу шәһәрдин кәткиниңларда, айиғиңлардики топини қеқиветиңлар. \f □ \fr 10:14 \fr*\ft \+bd «уларниң өйидин яки шу шәһәрдин кәткиниңларда, айиғиңлардики топини қеқиветиңлар»\+bd* — «аяқдики топини қеқиветиш» дегән ишарәт «бизниң силәр билән мунасиветимиз йоқ», дегәнни билдүрүп, Худаниң сөзини рәт қилғанларға қаттиқ агаһландуруш еди.\ft*\f* \x + \xo 10:14 \xo*\xt Мар. 6:11; Луқа 9:5; Рос. 13:51; 18:6.\xt*\x* 
\v 15 Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, қиямәт күнидә Содом вә Гоморра зиминидикиләрниң һали шу шәһәрдикиләрниңкидин йеник болиду.\f □ \fr 10:15 \fr*\ft \+bd «Содом вә Гоморра»\+bd* — Ибраһим пәйғәмбәр заманидики икки шәһәр болуп, бу шәһәрләрниң адәмлири охшаш һәмҗинислиқ зинахорлуғиға (бәччивазлиққа) қаттиқ берилип гунаға патқанлиқтин, Худа бу шәһәрләрни адәмлири билән қошуп от чүшүрүп йоқатқан.\ft*\f* \x + \xo 10:15 \xo*\xt Мар. 6:11; Луқа 10:12.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Кәлгүсидики зиянкәшлик
\r Мар. 9:41; 13:9–13; Луқа 12:2-9; 12:51-53; 14:26,27; 21:12–17
\m
\v 16 Мана, мән силәрни қойларни бөриләрниң арисиға әвәткәндәк әвәтимән. Шуңа, иландәк сәзгүр, пахтәктәк сап диллиқ болуңлар. \f □ \fr 10:16 \fr*\ft \+bd «иландәк сәзгүр... болуңлар»\+bd* — грек тилида «иландәк ақиланә ... болуңлар».\ft*\f* \x + \xo 10:16 \xo*\xt Луқа 10:3.\xt*\x* 
\v 17 Инсанлардин пәхәс болуңлар; чүнки улар силәрни тутувелип сот мәһкимилиригә тапшуруп бериду, синагоглирида қамчилайду. \f □ \fr 10:17 \fr*\ft \+bd «улар силәрни тутувелип сот мәһкимилиригә тапшуруп бериду»\+bd* — «сот мәһкимилири» Йәһудийларниң мәһкимилирини вә бәлким башқа хәрһил сорақханиларни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 10:17 \xo*\xt Мат. 24:9; Луқа 21:12; Юһ. 15:20; 16:2; Вәһ. 2:1.\xt*\x* 
\v 18 Улар вә шундақла ят әлликләр үчүн бир гувалиқ болушқа, силәр мениң сәвәвимдин әмирләр вә падишалар алдиға елип берилип сораққа тартилисиләр. \x + \xo 10:18 \xo*\xt Рос. 24:1; 25:4.\xt*\x* 
\v 19 Лекин улар силәрни сораққа тартқан вақтида, қандақ җавап бериш яки немә җавап бериштин әнсирәп кәтмәңлар. Чүнки шу вақти-саитидә ейтиш тегишлик сөзләр силәргә тәминлиниду. \x + \xo 10:19 \xo*\xt Мар. 13:11; Луқа 12:11; 21:14.\xt*\x* 
\v 20 Чүнки сөзлигүчи өзүңлар әмәс, бәлки Атаңларниң роһи силәр арқилиқ сөзләйду.
\m
\v 21 Қериндаш қериндишиға, ата балисиға хаинлиқ қилип, өлүмгә тутуп бериду. Балиларму ата-анисиға қарши чиқип, уларни өлүмгә мәһкүм қилдуриду. \x + \xo 10:21 \xo*\xt Мик. 7:2, 5; Луқа 21:16.\xt*\x* 
\v 22 Шундақла силәр мениң намим түпәйлидин һәммә адәмниң нәпритигә учрайсиләр. Лекин ахирғичә бәрдашлиқ бәргәнләр болса қутқузулиду. \x + \xo 10:22 \xo*\xt Мат. 24:13; Мар. 13:13; Луқа 21:19; Вәһ. 2:10; 3:10.\xt*\x* 
\v 23 Улар силәргә бу шәһәрдә зиянкәшлик қилса, йәнә бир шәһәргә қечип бериңлар. Чүнки мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, Инсаноғли қайтип кәлгичә силәр Исраилниң барлиқ шәһәрлирини арилаш \add вәзипиңлар\add* түгимәйду.\x + \xo 10:23 \xo*\xt Мат. 2:13; 4:12; 12:15; Рос. 8:1; 9:25; 14:6.\xt*\x*
\m
\v 24 Мухлис устазидин, қул ғоҗайинидин үстүн турмайду. \f □ \fr 10:24 \fr*\ft \+bd «мухлис устазидин, қул ғоҗайинидин үстүн турмайду»\+bd* — бу сирлиқ сөз бәлким мухлислар Мәсиһкә толуқ әгәшсә, униңға охшаш азап-оқубәтни көрүләйду, дегән мәнини өз ичигә алиду.\ft*\f* \x + \xo 10:24 \xo*\xt Луқа 6:40; Юһ. 13:16; 15:20.\xt*\x* 
\v 25 Мухлис устазиға охшаш болса, қул ғоҗайиниға охшаш болса рази болсун. Улар өйниң егисини «Бәәлзибул» дәп тиллиған йәрдә, униң өйидикилирини техиму қаттиқ һақарәтлимәмду?\f □ \fr 10:25 \fr*\ft \+bd «Улар өйниң егисини «бәәлзибул» дәп тиллиған йәрдә...»\+bd* — «өйниң егиси» Әйса өзи, әлвәттә. «Бәәлзибул» — җинларниң падишаси Шәйтанниң йәнә бир исми. Әйса өзи хәлиқ арисида «алқишлиқ» болмиса униңға әгәшкәнләрму униңға охшаш һақарәткә учрашқа рази болуши керәк, әлвәттә; һәтта бу ишни «Худа Өз нами үчүн бизгә һақарәткә учрашқа имтияз бәрди» дәп һесаплаш керәк («Фил.» 1:29ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 10:25 \xo*\xt Мат. 9:34; 12:24; Мар. 3:22; Луқа 11:15; Юһ. 8:48.\xt*\x*
\m
\v 26 Шуңа улардин қорқмаңлар; чүнки һеч қандақ йепиқ қоюлған иш ашкариланмай қалмайду, вә һеч қандақ мәхпий иш аян болмай қалмайду. \x + \xo 10:26 \xo*\xt Аюп 12:22; Йәш. 8:12; Йәр. 1:8; Мар. 4:22; Луқа 8:17; 12:2.\xt*\x*
\m
\v 27 Мениң силәргә қараңғуда ейтидиғанлиримни йоруқта ейтивериңлар. Қулиқиңларға пичирлап ейтилғанларни өгүзләрдә җакалаңлар. 
\v 28 Тәнни өлтүрсиму, лекин адәмниң җан-роһини өлтүрәлмәйдиғанлардин қорқмаңлар; әксичә, тән вә җан-роһни дозақта һалак қилишқа қадир болғучидин қорқуңлар. \f □ \fr 10:28 \fr*\ft \+bd «лекин адәмниң җан-роһини өлтүрәлмәйдиғанлардин қорқмаңлар...»\+bd* — мошу айәттә «роһ-җан» инсанларниң роһий қисмини, йәни ички дуниясини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 10:28 \xo*\xt Йәр. 1:8; Луқа 12:4.\xt*\x* 
\v 29 Икки қушқачни бир тийингә сетивалғили болидуғу? Лекин улардин бириму Атаңларсиз йәргә чүшмәйду. \f □ \fr 10:29 \fr*\ft \+bd «Икки қушқачни бир тийингә сетивалғили болидуғу?»\+bd* — «бир тийин» грек тилида «ассарийон». Шу дәвирдики бир ишчиниң күнлүк һәққи болған «динариус»ниң 1/16 қисми еди.\ft*\f* 
\v 30 Амма силәр болсаңлар, һәтта һәр бир тал чечиңларму саналғандур. \x + \xo 10:30 \xo*\xt 1Сам. 14:45.\xt*\x* 
\v 31 Шуңа, қорқмаңлар. Силәр нурғунлиған қушқачтинму қиммәтликтурсиләр!
\m
\v 32 Шуңа, мени инсанларниң алдида етирап қилғанларниң һәр бирини мәнму әрштики Атамниң алдида етирап қилимән; \x + \xo 10:32 \xo*\xt Мар. 8:38; Луқа 9:26; 12:8; 2Тим. 2:12.\xt*\x* 
\v 33 Бирақ инсанларниң алдида мәндин танғанларниң һәр биридин мәнму әрштики Атам алдида танимән.
\b
\m
\s1 Мухлис болғини үчүн зиянкәшликкә учриши мүмкин
\m
\v 34 Мениң дунияға келишимни течлиқ елип келиш үчүндур, дәп ойлап қалмаңлар. Мән течлиқ әмәс, бәлки қилични жүргүрүшкә кәлдим. \f □ \fr 10:34 \fr*\ft \+bd «... Мән течлиқ әмәс, бәлки қилични жүргүрүшкә кәлдим»\+bd* — 5:38-48дә хатириләнгәндәк, Әйсаниң етиқатчиларни урушмаслиққа дәвәт қилидиған тәлимигә асасән, етиқатчилар қолиға қилич елишиға болмайду шуңа мошу айәттики «қилич» (Худаниң сөзлиригә рәнҗийдиған адәмниң қолида болуп) етиқатчиларға қарши чиққан қилични, яки көчмә мәнидә «җедәл-маҗира»ни көрсәткән болса керәк.\ft*\f* \x + \xo 10:34 \xo*\xt Луқа 12:51.\xt*\x* 
\v 35 Чүнки мениң келишим «Оғулни атисиға, қизни анисиға, келинни қейинанисиға қарши чиқириш» үчүн болиду. \x + \xo 10:35 \xo*\xt Мик. 7:6.\xt*\x* 
\v 36 Шуниң билән «Адәмниң дүшмәнлири өз аилисидики кишиләр болиду».\f □ \fr 10:36 \fr*\ft \+bd «Шуниң билән «Адәмниң дүшмәнлири өз аилисидики кишиләр болиду»\+bd* — мошу сөзләр Тәврат «Мик.» 7:6дин елинған.\ft*\f* \x + \xo 10:36 \xo*\xt Зәб. 40:10; 54:13-15; Юһ. 13:18.\xt*\x*
\m
\v 37 Ата-анисини мәндинму әзиз көридиғанлар маңа мунасип әмәстур. Өз оғул-қизини мәндинму әзиз көридиғанларму маңа мунасип әмәс. \x + \xo 10:37 \xo*\xt Луқа 14:26.\xt*\x* 
\v 38 Өзиниң крестини көтирип, маңа әгәшмигәнләрму маңа мунасип әмәс. \f □ \fr 10:38 \fr*\ft \+bd «Өзиниң крестини көтирип, маңа әгәшмигәнләрму маңа мунасип әмәс»\+bd* — римлиқлар тәрипидин өлүм җазаси берилгәнләр миқлинидиған крестни мүрисидә көтирип җаза мәйданиға баратти. Крестлиниш адәмни қийнайдиған, интайин дәһшәтлик вә аһанәтлик өлүм җаза усули болуп, «өзиниң крестини көтириш» дегәнниң көп мәнилири ичидә төвәндикиләрниму оз ичигә алса керәк: (1) Әйса Мәсиһ үчүн азап-оқубәт тартишқа, (2) тил-аһанәт иштишкә, (3) Худаниң ирадисиниң әмәлгә ашурулуши үчүн зөрүр тепилғанда, «өз-өзини өлүм җазасиға һөкүм қилғандәк» өзиниң арзу-һәвәслирини рәт қилишқа тәйяр болуш.\ft*\f* \x + \xo 10:38 \xo*\xt Мат. 16:24; Мар. 8:34; Луқа 9:23; 14:27.\xt*\x* 
\v 39 Өз һаятини аяйдиған киши униңдин мәһрум болиду; мән үчүн өз һаятидин мәһрум болған киши униңға еришиду. \x + \xo 10:39 \xo*\xt Мат. 16:25; Мар. 8:35; Луқа 9:24; 17:33; Юһ. 12:25.\xt*\x* 
\v 40 Силәрни қобул қилғанлар мениму қобул қилған болиду; мени қобул қилғанлар болса мени әвәткүчиниму қобул қилған болиду. \x + \xo 10:40 \xo*\xt Луқа 10:16; Юһ. 13:20.\xt*\x* 
\v 41 Бир пәйғәмбәрни пәйғәмбәрлик салаһийитидә қобул қилған киши пәйғәмбәргә хас болған инъамға еришиду. Һәққаний адәмни у һәққаний екән дәп билип қобул қилғанлар һәққаний адәмгә хас болған инъамға еришиду. \f □ \fr 10:41 \fr*\ft \+bd «Бир пәйғәмбәрни пәйғәмбәрлик салаһийитидә қобул қилған киши»\+bd* — демәк, униң пәйғәмбәр екәнлиги, Худаниң сөзини йәткүзгәнлиги сәвәвидин уни қобул қилған кишини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 10:41 \xo*\xt 1Пад. 17:10; 18:4; 2Пад. 4:8.\xt*\x* 
\v 42 Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, мениң бу шакичиклиримдин әң кичиги бирини мениң мухлисим дәп билип униңға һәтта пәқәт бирәр чинә соғ су бәргән кишиму җәзмән өзигә лайиқ инъамдин мәһрум болмайду.\x + \xo 10:42 \xo*\xt Мат. 25:40; Мар. 9:41; Ибр. 6:10.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 11
\s1 Йәһя пәйғәмбәрниң гуманий соали
\r Луқа 7:18-35
\m
\v 1 Әйса он икки мухлисиға бу ишларни тапилап болғандин кейин, өзиму шу йәрдики һәр қайси шәһәрләрдә тәлим бериш вә \add Худаниң каламини\add* җакалаш үчүн у йәрдин кәтти.\f □ \fr 11:1 \fr*\ft \+bd «өзиму шу йәрдики һәр қайси шәһәрләрдә тәлим бериш ... үчүн у йәрдин кәтти»\+bd* — «шу йәр» Галилийәни демәкчи.\ft*\f*
\m
\v 2 Зинданға соланған Йәһя \add пәйғәмбәр\add* Мәсиһниң қилған әмәллирини аңлап, мухлислирини әвәтип, улар арқилиқ Әйсадин:\x + \xo 11:2 \xo*\xt Луқа 7:18.\xt*\x* 
\v 3 «Келиши муқәррәр зат өзүңму, яки башқа бирисини күтүшимиз керәкму?» — дәп сориди.\f □ \fr 11:3 \fr*\ft \+bd «Келиши муқәррәр зат өзүңму, яки башқа бирисини күтүшимиз керәкму?»\+bd* — «Келиши муқәррәр зат» болса Худа вәдә қилған Қутқузғучи-Мәсиһ, әлвәттә. Йәһя өзи Мәсиһниң йолини тәйярлаш үчүн униң алдида әвәтилгән; шуниң билән у: — «Сән биз күткән кишимусән» дәп гуманлинип сорайду.\ft*\f*
\m
\v 4 Әйса уларға җавап берип мундақ деди:
\m — Йәһяниң йениға қайтип берип, өз аңлаватқанлириңларни вә көрүватқанлириңларни баян қилип — 
\v 5 Корлар көрәләйдиған вә токурлар маңалайдиған болди, мохо кесили болғанлар сақайтилди, гаслар аңлалайдиған болди, өлгәнләрму тирилдүрүлди вә кәмбәғәлләргә хуш хәвәр җакаланди» — дәп ейтиңлар\x + \xo 11:5 \xo*\xt Йәш. 29:18; 35:5; 61:1; Луқа 4:18.\xt*\x* 
\v 6 вә \add униңға йәнә\add*: «Мәндин гуманланмай путлишип кәтмигән киши болса бәхитликтур!» дәп қоюңлар, — деди.\f □ \fr 11:6 \fr*\ft \+bd «вә (униңға йәнә): «Мәндин гуманланмай путлишип кәтмигән киши болса бәхитликтур!» дәп қоюңлар»\+bd* — Йәһя пәйғәмбәр зинданда йетип: «Әйса Қутқузғучи-Мәсиһ болса немишкә мени зиндандин қутқузмиған?» — дәп гуманланған болса керәк еди. Йәһяниң бу соали тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f*
\m
\v 7 Улар кәткәндә, Әйса топ-топ адәмләргә Йәһя тоғрилиқ сөзләшкә башлиди:
\m — «Силәр әсли \add Йәһяни издәп\add* чөлгә барғиниңларда, зади немини көргили бардиңлар? Шамалда йәлпүнүп турған қомушниму?\x + \xo 11:7 \xo*\xt Луқа 7:24.\xt*\x* 
\v 8 Яки есил кийингән бир әрбабниму? Мана, есил кийимләрни кийгәнләр хан ордилиридин тепилидуғу! 
\v 9 Әнди силәр немә көргили бардиңлар? Бир пәйғәмбәрниму? Дурус, амма мән шуни силәргә ейтип қояйки, \add бу болса\add* пәйғәмбәрдинму үстүн бир болғучидур. 
\v 10 Чүнки \add муқәддәс язмилардики\add*: —
\m «Мана, йүз алдиңға әлчимни әвәтимән;
\m У сениң алдиңда йолуңни тәйярлайду»
\m — дәп пүтүлгән сөз дәл униң тоғрисида пүтүлгәндур. \f □ \fr 11:10 \fr*\ft \+bd «Мана, йүз алдиңға әлчимни әвәтимән; у сениң алдиңда йолуңни тәйярлайду»\+bd* — Тәврат, «Мал.» 3:1, «Йәш.» 40:3.\ft*\f* \x + \xo 11:10 \xo*\xt Мис. 23:20; Мал. 3:1; Мар. 1:2; Луқа 7:27.\xt*\x* 
\v 11 Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, аяллардин туғулғанлар арисида чөмүлдүргүчи Йәһядинму улуғи турғузулғини йоқ; амма әрш падишалиғидики әң кичик болғиниму униңдин улуқ туриду. 
\v 12 Амма чөмүлдүргүчи Йәһя оттуриға чиққан күнләрдин бүгүнки күнгичә, әрш падишалиғиға кириш йоли шиддәт билән ечилди вә кишиләр уни шиддәт билән тутувалиду. \f □ \fr 11:12 \fr*\ft \+bd «Әрш падишалиғиға кириш йоли шиддәт билән ечилди вә кишиләр уни шиддәт билән тутувалиду»\+bd* — башқа бир тәрҗимиси: «Әрш падишалиғи зораванлиққа учримақта. Зораванлар униңға һуҗум қилмақта». Бирақ бизниңчә бу айәтниң мәнаси асасән «Худаниң падишалиғиға кириш асан әмәс; чүнки униңға һәр хил һуҗумлар қилиниду; лекин һуҗумға бәрдашлиқ беришкә тәйяр, ирадиси қәтъий адәмләр униңға егә болиду». Йәнә «Луқа» 16:16ни көрүң. Бизниңчә йәнә, 12-14-айәтләр «Мик.» 2:12-13 билән мунасивәтликтур. «Микаһ»дики «қошумчә сөз»ниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 11:12 \xo*\xt Луқа 16:16.\xt*\x* 
\v 13 Чүнки барлиқ пәйғәмбәрләрниң бешарәт бериш хизмити, шундақла Тәвраттики язмилар арқилиқ бешарәт йәткүзүлүш хизмити Йәһя билән ахирлишиду. 
\v 14 Вә әгәр шу сөзни қобул қилалисаңлар, «\add қайтип\add* келиши муқәррәр болған Иляс \add пәйғәмбәр\add*» болса, \add Йәһяниң\add* өзидур. \f □ \fr 11:14 \fr*\ft \+bd «Вә әгәр шу сөзни қобул қилалисаңлар, «қайтип келиши муқәррәр болған Иляс пәйғәмбәр» болса, Йәһяниң өзидур»\+bd* — Тәвратта, йәни «Мал.» 4:5-6дә, Қутқузғучи-Мәсиһниң мәйданға чиқишидин авал Иляс пәйғәмбәр Мәсиһниң йолини тәйярлаш үчүн қайтип келидиғанлиғи көрситилиду. Йәһудийлар Мәсиһниң келишини күткәчкә, бу бешарәткә асасән Илиясниң авал келишини күтүватқан еди. Йәһя пәйғәмбәр Иляс пәйғәмбәрдәк күч-қудрәт билән кәлгән («Луқа» 1:13-17ни көрүң). Шуңа Мәсиһ Әйса бу бешарәт униң арқилиқ әмәлгә ашқан, дәп ейтиду. Униң үстигә, (Йәһудий хәлқи «авалқи Иляс» болған Йәһяниң хәвирини рәт қилған болғачқа) Мәсиһниң қиямәт күнидә дунияға қайтип келишидин авалму Иляс пәйғәмбәр өзи қайтидин пәйда болиду дәп ишәшимиз бар (йәнә «Мал.» 4:5-6ни вә «Мар.» 9:11-13ниму көрүң).\ft*\f* \x + \xo 11:14 \xo*\xt Мал. 3:23; Луқа 1:17.\xt*\x* 
\v 15 Аңлиғидәк қулиқи барлар буни аңлисун!
\m
\v 16 Лекин бу дәвирдики кишиләрни зади кимләргә охшитай? Улар худди рәстә-базарларда олтарвелип, бир-биригә: \x + \xo 11:16 \xo*\xt Луқа 7:31.\xt*\x* 
\v 17 «Биз силәргә сүнай челип бәрсәкму, уссул ойнимидиңлар», «Матәм пәдисигә челип бәрсәкму, жиға-зерә қилмидиңлар» дәп \add қақшайдиған тутуруқсиз\add* балиларға охшайду. 
\v 18 Чүнки Йәһя келип зияпәттә олтармайтти, \add шарап\add* ичмәйтти. Шуниң билән, улар: «Униңға җин чаплишипту» дейишиду. \f □ \fr 11:18 \fr*\ft \+bd «Йәһя келип зияпәттә олтармайтти, шарап ичмәйтти»\+bd* — грек тилида «Йәһя келип, нә йемәйду нә ичмәйду». Оқурмәнләрниң есидә барки, Йәһя пәйғәмбәр интайин ғоригил озуқлинатти, пат-пат роза тутатти. «Мат.» 3:4ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 11:18 \xo*\xt Мат. 3:4; Мар. 1:6.\xt*\x* 
\v 19 Инсаноғли болса келип һәм йәйду һәм ичиду вә мана, улар: «Таза бир тоймас вә бир мәйхор екән. У баҗгирлар вә гунакарларниң дости» дейишиду. Лекин даналиқ болса өз пәрзәнтлири арқилиқ дурус дәп тонулиду».\f □ \fr 11:19 \fr*\ft \+bd «Лекин даналиқ болса өз пәрзәнтлири арқилиқ дурус дәп тонулиду»\+bd* — яки «Даналиқ болса өз иш-мевилири арқилиқ дурус дәп тонулиду». Бу қисқа айәт үстидә вә униңдики көп муһим принсиплар тоғрисида «қошумчә сөз»имиздә тохтилимиз.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Әйсани чәткә қаққан шәһәрләр
\r Луқа 10:13-15
\m
\v 20 Андин у өзи көп мөҗизиләрни көрсәткән шәһәрләрдә туруватқанларни товва қилмиғанлиғи үчүн әйипләп, мундақ деди: —\x + \xo 11:20 \xo*\xt Луқа 10:13.\xt*\x*
\m
\v 21 Һалиңларға вай, әй Қоразинлиқлар! Һалиңларға вай, әй Бәйт-Саидалиқлар! Чүнки силәрдә көрситилгән мөҗизиләр Тур вә Зидон шәһәрлиридә көрситилгән болса, у йәрләрдикиләр хелә бурунла бөз кийимигә йөгинип, күлгә милинип товва қилған болатти. \f □ \fr 11:21 \fr*\ft \+bd «Силәрдә көрситилгән мөҗизиләр Тур вә Зидон шәһәрлиридә көрситилгән болса...»\+bd* — Тур вә Зидон әсли бутпәрәс «ят әлләр»ниң шәһәрлири еди. Мәсилән, «Әзакиял» 26-29-бапни көрүң — икки шәһәр бу бабларда гуналири түпәйлидин әйиплиниду. «Зидон» грек тилида «Сидон» дейилиду. \+bd «У йәрләрдикиләр хелә бурунла бөз кийимигә йөгинип, күлгә милинип товва қилған болатти»\+bd* — «бөзгә (матаға) йөгинип, күлгә милиниш» — кона заманларда қаттиқ пушайман қилиш, гуналарға товва қилишниң бир ипадиси еди.\ft*\f* \x + \xo 11:21 \xo*\xt 2Сам. 13:19; 2Пад. 6:30; 19:1.\xt*\x* 
\v 22 Мән силәргә шуни ейтип қояйки, қиямәт күнидә Тур вә Зидондикиләрниң көридиғини силәрниңкидин йеник болиду. \x + \xo 11:22 \xo*\xt Мат. 10:15.\xt*\x* 
\v 23 Әй әршкә көтирилгән Кәпәрнаһумлуқлар! Силәр тәһтисараға чүшүрүлисиләр. Чүнки араңларда яритилған мөҗизиләр Содомда яритилған болса, у шәһәр бүгүнгичә һалак болмиған болатти. \f □ \fr 11:23 \fr*\ft \+bd «Әй әршкә көтирилгән Кәпәрнаһумлуқлар!»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «Әй силәр Кәпәрнаһумлуқлар! Асманға чиқмақчимидиңлар?». Лекин бизниңчә «асманға көтирилгән» дегини тоғра болуп, бу сөз Әйса уларниң арисида болғанлиқтин уларға көрситилгән зор имтияз-илтипатни көрситиду. \+bd «Содом шәһири»\+bd* — 10:15ни, «Яр.» 18:16-19:29ни көрүң.\ft*\f* 
\v 24 Амма мән силәргә шуни ейтип қояйки, қиямәт күнидә Содом зиминидикиләрниң көридиғини силәрниңкидинму йеник болиду.\x + \xo 11:24 \xo*\xt Мат. 10:15.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң хошаллиғи
\r Луқа 10:21-22
\m
\v 25 Шу вақитларда, Әйса бу ишларға қарап мундақ деди:
\m — Асман-зимин Егиси и Ата! Сән бу \add һәқиқәтләрни\add* данишмән вә әқиллиқлардин йошуруп, сәбий балиларға ашкарилиғанлиғиң үчүн Саңа мәдһийиләр оқуймән! \x + \xo 11:25 \xo*\xt Аюп 5:12; Йәш. 29:14; Луқа 10:21; 1Кор. 1:19; 2:7, 8.\xt*\x* 
\v 26 Бәрһәқ, и Ата, нәзириңдә бундақ қилиш рава еди.
\m
\v 27 Һәммә маңа Атамдин тәқдим қилинди; Оғулни Атидин башқа һеч ким тонумайду, вә Атиниму Оғул вә Оғул ашкарилашни лайиқ көргән кишиләрдин башқа һеч ким тонумайду.\x + \xo 11:27 \xo*\xt Мат. 28:18; Луқа 10:22; Юһ. 1:18; 3:35; 6:46.\xt*\x*
\m
\v 28 Әй җапакәшләр вә еғир жүк жүкләнгән һәммиңлар! Мениң йенимға келиңлар, мән силәргә арамлиқ берәй. 
\v 29 Мениң боюнтуруғумни кийип, мәндин үгиниңлар; чүнки мән мөмин вә кәмтәрмән; шундақ қилғанда, көңлүңлар арам тапиду. \x + \xo 11:29 \xo*\xt Зәб. 44:5; Йәр. 6:16; Зәк. 9:9\xt*\x* 
\v 30 Чүнки мениң боюнтуруғумда болуш асан, мениң артидиған жүкүм йениктур.\x + \xo 11:30 \xo*\xt 1Юһа. 5:3.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 12
\s1 Әйса «Шабат»ниң Егисидур •••• «Шабат күни» тоғрилиқ 1-айәттики изаһатни көрүң
\r Мар. 2:23-28; Луқа 6:1-5
\m
\v 1 Шу чағларда бир шабат күни, Әйса буғдайлиқлардин өтүп кетивататти. Қосиғи ечип кәткән мухлислири башақларни үзүп, йейишкә башлиди.\f □ \fr 12:1 \fr*\ft \+bd «шабат күни»\+bd* — шәнбә күни, Тәврат календари бойичә һәптиниң йәттинчи күни болуп, Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанун бойичә Исраилдики һәр бир инсан вә мал-чарвиларму шу күни һәр қандақ иш-хизмәт қилмай, дәм елиши керәк еди. Тәбирләрниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 12:1 \xo*\xt Қан. 23:24; Мар. 2:23; Луқа 6:1.\xt*\x* 
\v 2 Лекин буни көргән Пәрисийләр униңға:
\m — Қара, мухлислириң шабат күни Тәвратта чәкләнгән ишни қиливатиду, дейишти.\f □ \fr 12:2 \fr*\ft \+bd «мухлислириң шабат күни Тәвратта чәкләнгән ишни қиливатиду»\+bd* — «чәкләнгән иш» тоғрилиқ — Тәврат қанунида чәкләнгән. Тәврат қануни бойичә дәм елиш күни «хаман тепиш» «хизмәт» дәп қарилип, қанунға хилаплиқ иш дәп һесаплиниши керәк еди, әлвәттә. Пәрисийләр мухлисларниң данларни йейиш үчүн ақлишини «хаман тәпкәнликкә баравәр» дәп қариған. Әнди башақларни үзүп йейиш зираәтләргә оғақ селиш билән охшашму яки охшаш әмәсму, буниңға оқурмәнләр Мәсиһниң җававини оқуп өзи бир немә десун! «Қошумчә сөз»имиздә мошу вақиә тоғрилиқ изаһатлиримизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 12:2 \xo*\xt Мис. 20:10.\xt*\x*
\m
\v 3 Бирақ у уларға:
\m — Давут вә униң һәмраһлириниң ач қалғанда немә қилғанлиғини \add муқәддәс язмилардин\add* оқумиғанмусиләр?\f □ \fr 12:3 \fr*\ft \+bd «Давут вә униң һәмраһлириниң ач қалғанда немә қилғанлиғини муқәддәс язмилардин оқумиғанмусиләр?»\+bd* — «Оқумиғанмусиләр?» дегән сөз Пәрисийләрниң дайим рәқибилиридин сорайдиған соал шәкли еди.\ft*\f* 
\v 4 У Худаниң өйигә кирип, \add Худаға\add* аталған, шундақла өзи вә һәмраһлириға нисбәтән Тәврат қануни бойичә йейишкә болмайдиған «тәқдим нанлар»ни \add сорап елип\add*, уларни \add һәмраһлири\add* билән биллә йегән. Әслидә бу нанларни пәқәт каһинларниң йейишигила болатти.\f □ \fr 12:4 \fr*\ft \+bd « \+bd*\+bdit Давут\+bdit* Худаниң өйигә кирип, Худаға аталған, шундақла өзи вә һәмраһлириға нисбәтән Тәврат қануни бойичә йейишкә болмайдиған «тәқдим нанлар»ни сорап елип, уларни һәмраһлири билән биллә йегән» — бу вақиә «1Сам.» 21:1-7дә хатириләнгән.\ft*\f* \x + \xo 12:4 \xo*\xt Мис. 29:33; Лав. 24:9; 1Сам. 21:6.\xt*\x*
\m
\v 5 Силәр Тәвраттин шуни оқуп бақмиғансиләрки, ибадәтханида ишләйдиған каһинлар шабат күнлири ишләп шабат тәртивини бузсиму, гунаға буйрулмайду.\x + \xo 12:5 \xo*\xt Чөл. 28:9.\xt*\x* 
\v 6 Бирақ мән шуни силәргә ейтип қояйки, бу йәрдә ибадәтханидинму улуқ бириси бар.\x + \xo 12:6 \xo*\xt 2Тар. 6:18.\xt*\x* 
\v 7 Әндиликтә әгәр силәр \add Худаниң\add* «\add муқәддәс язмиларда\add*: «Издәйдиғиним қурбанлиқлар әмәс, бәлки рәһим-шәпқәт» дейилгән шу сөзиниң мәнасини билгән болсаңлар, бегуна кишиләрни гунакар дәп бекитмәйттиңлар.\f □ \fr 12:7 \fr*\ft \+bd «Издәйдиғиним қурбанлиқлар әмәс, бәлки рәһим-шәпқәт»\+bd* — «Һош.» 6:6дин елинған сөз (9:13ниму көрүң).\ft*\f* \x + \xo 12:7 \xo*\xt Һош. 6:6; Мик. 6:8; Мат. 9:13; 23:23.\xt*\x* 
\v 8 Чүнки Инсаноғли шабат күниниң Егисидур.\x + \xo 12:8 \xo*\xt Мар. 2:28; Луқа 6:5.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Шабат күнидә бемарни сақайтишқа боламду?
\r Мар. 3:1-6; Луқа 6:6-11
\m
\v 9 У у йәрдин айрилип, уларниң синагогиға кирди. \f □ \fr 12:9 \fr*\ft \+bd «У у йәрдин айрилип, уларниң синагогиға кирди»\+bd* — «улар» болса жуқурида тилға елинған «Пәрисийләр»ни көрсәткән болуши керәк.\ft*\f* \x + \xo 12:9 \xo*\xt Мар. 3:1; Луқа 6:6.\xt*\x* 
\v 10 Вә мана, у йәрдә бир қоли йегиләп қалған бир адәм бар еди. Улар униң үстидин әрз қилишқа сәвәп тапмақчи болуп униңдин:
\m — Шабат күни кесәл сақайтиш Тәврат қануниға уйғунму? — дәп сориди.\x + \xo 12:10 \xo*\xt Луқа 14:3.\xt*\x*
\m
\v 11 Лекин у уларға мундақ җавап бәрди:
\m — Бирәрсиңларниң қойи шабат күни ориға чүшүп кәтсә, уни дәрһал тартип чиқиривалмайдиған адәм бармиду? \x + \xo 12:11 \xo*\xt Мис. 23:4; Қан. 22:4.\xt*\x* 
\v 12 Инсан болса қойдин шунчә әтибарлиқтур! Шуңа, шабат күни яхшилиқ қилиш Тәврат қануниға уйғундур. \x + \xo 12:12 \xo*\xt Яр. 1:27.\xt*\x* 
\v 13 Андин у һелиқи кесәлгә:
\m — Қолуңни узат, — деди. У қолини узитиши биләнла қоли иккинчи қолиға охшаш әслигә кәлтүрүлди.\f □ \fr 12:13 \fr*\ft \+bd «У қолини узитиши биләнла қоли иккинчи қолиға охшаш әслигә кәлтүрүлди»\+bd* — «әслигә кәлтүрүлди» дегән пеилниң «мәҗһул шәкли» болуп, бизгә бу ишни Худа өзи қилған, дегәнни уқтуриду. Әнди улар бу мөҗизә «шабат күнидә яритилғанлиғи» үчүн зади кимни әйиплимәкчи?\ft*\f*
\m
\v 14 Бирақ Пәрисийләр ташқириға чиқип, уни қандақ йоқитиш һәққидә мәслиһәт қилишти.\x + \xo 12:14 \xo*\xt Мар. 3:6; Юһ. 5:18; 10:39; 11:53.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Худа таллиған қул
\m
\v 15 Амма Әйса буни биливелип у йәрдин айрилди. Топ-топ кишиләр униңға әгишип маңди. У уларниң һәммисини сақайтти; \x + \xo 12:15 \xo*\xt Мат. 10:23.\xt*\x* 
\v 16 андин уларға өзиниң салаһйитини ашкарилимаслиқни қаттиқ тапилиди. \x + \xo 12:16 \xo*\xt Мат. 9:30; Луқа 5:14.\xt*\x* 
\v 17 Буниң билән Йәшая пәйғәмбәр арқилиқ йәткүзүлгән муну сөзләр әмәлгә ашурулди:
\b
\m
\v 18 — «Қараңлар, мана Мән таллиған Өз қулум!
\m Мениң сөйүмлүгим, дилимниң сөйүнгини!
\m Мән Өз Роһумни униң вуҗудиға қондуримән,
\m Шуниң билән у әлләргә һөкүм-һәқиқәтни җакалайду.\f □ \fr 12:18 \fr*\ft \+bd «Шуниң билән у әлләргә һөкүм-һәқиқәтни җакалайду»\+bd* — «Йәш.» 42-баптили изаһтларниму көрүң. \ft*\fp «Әлләр» болса мошу йәрдә «ят әлләр», йәни барлиқ Йәхудий әмәсләрни, җаһандики барлиқ милләтләрни көрситиду. \fp*\fp «Һөкүм-һәқиқәт» дегәнниң мәнаси тоғрилиқ: — бу сөз ибраний тилида (Тәвраттики әйни бешарәтттә) «мишпат» дейилиду, у төрт җәһәтни өз ичигә алиду, йәни Худаниң «һәққаний қули»ниң: — \fp*\fp (1) Худаниң бутлар тоғрилиқ һөкүми, йәни «Худа дегән тирик һәм бирдур, бутлар йоқтин болған нәрсә» дегән һәқиқәтни елип келишини (һәқиқәтсизләр һәқиқәткә еришиду). \fp*\fp (2) Худаниң адил қанун-пәрманлириниң хәвирини йәткүзүп, чүшәндүрүп беришини; \fp*\fp (3) һәр хил хата уқумларни вә көзқарашларни түзитип тоғра көзқарашларни йәткүзүшини; \fp*\fp (4) адаләтсизликни түзитип, увал болғанларға адаләтни йәткүзүшини көрситиду.\fp*\f* \x + \xo 12:18 \xo*\xt Йәш. 42:1; Мат. 3:17; 17:5; Мар. 1:11; Кол. 1:13; 2Пет. 1:17.\xt*\x*
\m
\v 19 У нә талаш-тартиш қилмайду нә чуқан көтәрмәйду,
\m Кочиларда униң көтәргән авазини һеч аңлиғучи болмайду.
\m
\v 20 Таки у ғәлибә билән тоғра һөкүмләрни чиқарғичә,
\m Янҗилған қомушни сундурмайду,
\m Түтәп өчәй дәп қалған пиликни өчүрмәйду;\f □ \fr 12:20 \fr*\ft \+bd «Таки у ғәлибә билән тоғра һөкүмләрни чиқарғичә...»\+bd* — «һөкүм-һәқиқәт» дегәнниң мәнаси тоғрилиқ жуқуриқи 19-айәттики изаһатни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 21 Вә әлләр униң намиға үмүт бағлайду».\x + \xo 12:21 \xo*\xt Йәш. 42:1-4.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Муқәддәс Роһқа күпүрлүк қилиш
\r Мар. 3:20-30; Луқа 11:14-23; 12:10
\m
\v 22 Шу чағда, униң алдиға җин чаплишивалған кор вә гача бири елип келинди. У уни сақайтти, кор гачини сөзләләйдиған вә көрәләйдиған қилди. \x + \xo 12:22 \xo*\xt Мат. 9:32; Луқа 11:14.\xt*\x* 
\v 23 Барлиқ халайиқ һәйран болушуп:
\m — Әҗәба, бу Давутниң оғлимиду? — дейишти.\x + \xo 12:23 \xo*\xt Юһ. 4:29.\xt*\x*
\m
\v 24 Лекин Пәрисийләр бу сөзни аңлап:
\m — У пәқәт җинларниң әмри болған Бәәлзибубқа тайинип җинларни қоғливетидикән, дейишти.\x + \xo 12:24 \xo*\xt Мат. 9:34; Мар. 3:22; Луқа 11:15.\xt*\x*
\m
\v 25 Лекин у уларниң немә ойлаватқанлиғини билип уларға мундақ деди:
\m — Өз ичидин бөлүнүп өз ара соқушқан һәр қандақ падишалиқ вәйран болиду; һәр қандақ шәһәр яки аилә өз ичидин бөлүнүп өз ара соқушса заваллиққа йүз тутиду. 
\v 26 Әгәр Шәйтан Шәйтанни қоғлиса, у өз-өзигә қарши чиққан болиду. Ундақта, униң падишалиғи қандақму пут тирәп туралисун? 
\v 27 Әгәр мән җинларни Бәәлзибулға тайинип қоғлисам, силәрниң пәрзәнтлириңлар кимгә тайинип җинларни қоғлайду?! Шуңа улар силәр тоғрилиқ һөкүм чиқарсун! \f □ \fr 12:27 \fr*\ft \+bd «Әгәр мән җинларни Бәәлзибулға тайинип қоғлисам, силәрниң пәрзәнтлириңлар кимгә тайинип җинларни қоғлайду?! Шуңа улар силәр тоғрилиқ һөкүм чиқарсун!»\+bd* — бу сөзниң икки шәрһи бар: — \ft*\fp (1) «силәрниң пәрзәнтлириңлар» — бу Пәрисийләрниң өз талип-әгәшкүчилирини көрситиду. Әмәлийәттә болса Пәрисийләр вә әгәшкүчилири җинларни һеч һайдәлмәйтти. Ундақта Шәйтанниң падишалиғиға һәқиқий һуҗум қилғучилар Әйса вә муритлириму, яки Пәрисийләрму? Пәрисийләрниң Худаниң әмәс, бәлки Шәйтанниң тәрипидә турғанлиғи өз әгәшкүчилириниң җинни һайдашкә күчсиз болғанлиғиға испат берәтти. \fp*\fp (2) «силәрниң пәрзәнтлириңлар» — бу Әйсаниң әгәшкүчилирини (Исраилларниң пәрзәнтлирини) көрситиду. Пәқәт Әйсала әмәс, уларму җинларни һайдийалайдиған болған; шуңа уларму Әйсаниң Худаниң күчи билән җин-шәйтанларни бир тәрәп қиливатқанлиғиға испат берәтти. \fp*\fp Бизниңчә (1)-көзқараш тоғра. «Қошумчә сөз»имизниму көрүң.\fp*\f* 
\v 28 Лекин мән Худаниң Роһиға тайинип җинларни қоғлиған болсам, ундақта Худаниң падишалиғи дәрвәқә үстүңларға чүшүп намайән болди.
\m
\v 29 Бир киши күчтүңгүр бирисиниң өйигә кирип, униң мал-мүлкини қандақ булап кетәлисун? Пәқәт у шу күчтүңгүрни авал бағлалиса, андин өйини булаң-талаң қилалайду.\f □ \fr 12:29 \fr*\ft \+bd «Бир киши күчтүңгүр бирисиниң өйигә кирип, униң мал-мүлкини қандақ булап кетәлисун?...»\+bd* — бу тәмсилдики «күчтүңгүр адәм» Шәйтанни көрситиду, әлвәттә. Униң өйини булаң-талаң қилғучи Әйсадин башқа һеч ким болмайду.\ft*\f*
\m
\v 30 Мән тәрәптә турмиғанлар маңа қарши турғучидур. Мән тәрәпкә \add адәмләрни\add* жиғмиғучилар болса тозутувәткүчидур.
\m
\v 31 Шуниң үчүн мән силәргә шуни ейтип қояйки, инсанларниң өткүзгән һәртүрлүк гуналири вә қилған күпүрлүклириниң һәммисини кәчүрүшкә болиду. Бирақ Муқәддәс Роһқа күпүрлүк қилиш һеч кәчүрүлмәйду. \x + \xo 12:31 \xo*\xt Мар. 3:28; Луқа 12:10; 1Юһа. 5:16.\xt*\x* 
\v 32 Инсаноғлиға қарши сөз қилған кимдәким болса кәчүрүмгә еришәләйду; лекин Муқәддәс Роһқа қарши гәп қилғанлар болса бу дуниядиму, у дуниядиму кәчүрүмгә еришәлмәйду.\f □ \fr 12:32 \fr*\ft \+bd «Муқәддәс Роһқа қарши гәп қилғанлар болса бу дуниядиму, у дуниядиму кәчүрүмгә еришәлмәйду»\+bd* — «Муқәддәс Роһқа қарши гәп қилиш» яки «Муқәддәс Роһқа күпүрлүк қилиш» дегән гуна тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә тохтилимиз.\ft*\f* \x + \xo 12:32 \xo*\xt Чөл. 15:30; 1Сам. 2:25; 1Юһа. 5:16.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Адәмни әмәллиридин тонуш
\r Луқа 6:43-45
\m
\v 33 Дәрәқ яхши болса, мевисиму яхши болиду — яки дәрәқ пор болса, мевисиму начар болиду; чүнки һәр қандақ дәрәқ өз мевисидин билиниду.\x + \xo 12:33 \xo*\xt Мат. 7:18.\xt*\x*
\m
\v 34 Әй иланларниң пәрзәнтлири! Силәр рәзил турсаңлар, ағзиңлардин қандақму яхши сөз чиқсун? Чүнки адәмниң қәлбидә немә толуп ташқан болса еғиздин шу чиқиду. \x + \xo 12:34 \xo*\xt Зәб. 39:10-11; Мат. 3:7; Луқа 6:45.\xt*\x* 
\v 35 Яхши адәм өз яхши ғәзнисидин яхши нәрсиләрни чиқириду. Яман адәм яман ғәзнисидин яман нәрсиләрни чиқириду. 
\v 36 Мән силәргә шуни ейтип қояйки, инсанлар қилған һәр бир еғиз қуруқ сөзи үчүн сорақ күни һесап бериду. \x + \xo 12:36 \xo*\xt Топ. 12:14; Әф. 5:4.\xt*\x* 
\v 37 Чүнки өз сөзлириң билән я һәққаний испатлинисән, я сөзлириңлар билән гунакар дәп бекитилисән.\x + \xo 12:37 \xo*\xt 2Сам. 1:16; Луқа 19:22.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Мөҗизилик аламәт көрситиш тәливи
\r Мар. 8:11-12; Луқа 11:29-32
\m
\v 38 Шу чағда бәзи Тәврат устазлири вә Пәрисийләр униңға җававән:
\m Устаз, сәндин бир мөҗизилик аламәт көргүмиз бар, — деди. \f □ \fr 12:38 \fr*\ft \+bd «Устаз, сәндин бир мөҗизилик аламәт көргүмиз бар»\+bd* — Пәрисийләр Әйсадин тәләп қилған «аламәт» болса өзиниң Мәсиһ екәнлигини испатлайдиған бирәр мөзизилик аламәт, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 12:38 \xo*\xt Мат. 16:1; Мар. 8:11; Луқа 11:29; 1Кор. 1:22.\xt*\x* 
\v 39 Лекин у уларға мундақ җавап бәрди:
\m — Рәзил һәм зинахор бу дәвир бир «аламәт»ниң көристилишини истәп жүриду. Бирақ бу дәвирдикиләргә «Юнус пәйғәмбәрдә көрүлгән мөҗизилик аламәт»тин башқа һеч қандақ мөҗирилик аламәт көрситилмәйду. 
\v 40 Чүнки Юнус пәйғәмбәр йоған белиқниң қосиғида үч кечә-күндүз ятқандәк, Инсаноғлиму охшашла үч кечә-күндүз йәрниң бағрида ятиду. \x + \xo 12:40 \xo*\xt Юн. 2:1,11\xt*\x* 
\v 41 Сорақ күни Нинәвә шәһиридикиләр бу дәвирдикиләр билән тәң қопуп, бу дәвирдикиләрниң гуналирини бекитиду. Чүнки улар Юнус \add пәйғәмбәр\add* җакалиған хәвәрни аңлап, \add яманлиғидин\add* товва қилған; вә мана, мошу йәрдә Юнус \add пәйғәмбәр\add*динму улуқ бириси туриду!\f □ \fr 12:41 \fr*\ft \+bd «мана, мошу йәрдә Юнус пәйғәмбәр динму улуқ бириси туриду!»\+bd* — бу 39-41-айәтләрдә Әйса Юнус пәйғәмбәрниң йоған бир белиқниң ичидә үч күн туруп тирик чиққанлиғини тилға елиш арқилиқ өзиниңму өлүп, үчинчи күни тирилидиғанлиғини алдин-ала ейтқан. Тәврат, «Юнус» 1-2-бапларни вә шу китаптики «Юнус пәйғәмбәрдә көрүлгән мөҗизилик аламәт» тоғрилиқ «қошумчә сөз»имизниму һәм ушбу китаптики «қошумчә сөз»имизни көрүң. «бу дәвирдикиләрниң гуналирини бекитиду» — دемәк, «бутпәрәс Нинәвәликләр Юнус пәйғәмбәрниң тәлимини аңлап, яман йолдин қайтқан. Бирақ бу йәрдә Юнус пәйғәмбәрдинму улуқ бириси болған Мәсиһ силәрни яман йолдин қайтишқа чақирса, қулақ салмидиңлар».\ft*\f* \x + \xo 12:41 \xo*\xt Юн. 3:5; Луқа 11:32.\xt*\x*
\m
\v 42 Сорақ күни «Җәнуптики аял падиша»му бу дәвирдикиләр билән тәң тирилип, уларниң гуналирини бекитиду. Чүнки у Сулайманниң дана сөзлирини аңлаш үчүн йәр йүзиниң четидин кәлгән; вә мана, һазир мошу йәрдә Сулаймандинму улуқ бириси туриду.\f □ \fr 12:42 \fr*\ft \+bd «Җәнуптики аял падиша»\+bd* — йәни «Шәбаниң аял падишаси». «Шәба» җәнубий Әрәбистан яки Ефиопийәни көрситиду. «1Пад.» 10:1-10ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 12:42 \xo*\xt 1Пад. 10:1; 2Тар. 9:1; Луқа 11:31.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Напак роһниң қайтип келиши
\r Луқа 11:24-26
\m
\v 43 Напак роһ бирәвниң тенидин чиқириветилгәндин кейин, у қурғақ далаларни чөргиләп жүрүп, бирәр арамгаһни издәйду, бирақ тапалмайду \f □ \fr 12:43 \fr*\ft \+bd «напак роһ»\+bd* — җинни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 12:43 \xo*\xt Луқа 11:24.\xt*\x* 
\v 44 вә: «Мән чиққан маканимға қайтай» дәйду. Шуниң билән қайтип келип, шу маканиниң йәнила бош турғанлиғини, шундақла пакиз тазиланғанлиғини вә рәтләнгәнлигини байқайду-дә, 
\v 45 берип өзидинму бәттәр йәттә җинни башлап келиду; улар кирип биллә туриду. Буниң билән һелиқи адәмниң кейинки һали бурунқидинму техиму яман болиду. Бу рәзил дәвирдикиләрниң һалиму мана шундақ болиду.\f □ \fr 12:45 \fr*\ft \+bd «буниң билән һелиқи адәмниң кейинки һали бурунқидинму техиму яман болиду. Бу рәзил дәвирдикиләрниң һалиму мана шундақ болиду»\+bd* — бу тәмсил: (1) җин чаплишиштин қутқузулған адәмниң һәқиқий бир хәтирини; (2) Йәһудий хәлиқниң әһвалиниму көрситиду. «Қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 12:45 \xo*\xt Ибр. 6:4, 5; 10:26; 2Пет. 2:20.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Мениң анам вә инилирим ким?
\r Мар. 3:31-35; Луқа 8:19-21
\m
\v 46 У топлашқан халайиққа давамлиқ сөзләватқанда, мана, аниси билән инилири келип, униң билән сөзләшмәкчи болуп ташқирида турушти. \x + \xo 12:46 \xo*\xt Мар. 3:31; Луқа 8:20.\xt*\x* 
\v 47 Шуниң билән бирәйлән униңға:
\m — Аниңиз вә инилириңиз сиз билән сөзлишимиз дәп ташқирида туриду, — деди.
\m
\v 48 Лекин у җававән шу хәвәрни йәткүзгән кишидин: «Ким мениң анам, ким мениң инилирим?» — дәп сориди. 
\v 49 Андин у қолини созуп мухлислирини көрситип:
\m — Мана мениң анам, мана мениң инилирим! 
\v 50 Чүнки ким әрштики Атамниң ирадисини ада қилса, шу мениң ака-иним, ача-сиңлим вә анамдур, — деди.\x + \xo 12:50 \xo*\xt Юһ. 15:14; 2Кор. 5:16; Гал. 5:6; 6:15; Кол. 3:11.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 13
\s1 Әрш падишалиғи тоғрисидики йәттә тәмсил •••• «1» Уруқ чачқучи тоғрисидики тәмсил
\r Мар. 4:1-9; Луқа 8:4-8
\m
\v 1 Шу күни Әйса өйдин чиқип, деңиз бойида олтиратти.\x + \xo 13:1 \xo*\xt Мар. 4:1; Луқа 8:4, 5.\xt*\x* 
\v 2 Әтрапиға топ-топ адәмләр олишивалғачқа, у бир кемигә чиқип олтарди. Пүткүл халайиқ болса деңиз бойида турушатти.\x + \xo 13:2 \xo*\xt Луқа 5:3.\xt*\x* 
\v 3 У уларға тәмсилләр билән нурғун һекмәтләрни ейтип бирип, мундақ деди:
\m — Мана, уруқ чачқучи уруқ чачқили \add етизға\add* чиқипту. 
\v 4 Уруқ чачқанда уруқлардин бәзилири чиғир йол үстигә чүшүпту, қушлар келип уларни йәп кетипту.
\m
\v 5 Бәзилири теши көп, тописи аз йәрләргә чүшүпту. Туприғи чоңқур болмиғачқа, тезла үнүп чиқипту, 
\v 6 лекин күн чиқиши биләнла аптапта көйүп, йилтизи болмиғачқа қуруп кетипту. 
\v 7 Бәзилири тикәнләрниң арисиға чүшүпту, тикәнләр өсүп майсиларни боғувапту. 
\v 8 Бәзилири болса яхши тупраққа чүшүпту. Уларниң бәзилири йүз һәссә, бәзилири атмиш һәссә, йәнә бәзилири оттуз һәссә һосул берипту. 
\v 9 Қулиқи барлар буни аңлисун!
\b
\m
\s1 Тәмсилләрниң мәхсити
\r Мар. 4:10-12; Луқа 8:9-10
\m
\v 10 Мухлислири келип, униңдин: —
\m Сән немә үчүн уларға тәмсилләр арқилиқ тәлим берисән? — дәп сориди.\x + \xo 13:10 \xo*\xt Мар. 4:10; Луқа 8:9.\xt*\x*
\m
\v 11 У уларға мундақ җавап бәрди:
\m — Силәр әрш падишалиғиниң сирлирини билишкә муйәссәр қилиндиңлар, лекин уларға несип қилинмиди. \f □ \fr 13:11 \fr*\ft \+bd «әрш падишалиғиниң сирлири»\+bd* — Инҗилда «сирлар» әслидә инсанларға ашкариланмиған, һазир Мәсиһ яки расуллири арқилиқ аян қилинған ишларни көрситиду. Униң үстигә, Инҗилдики бәзи «сирлар» интайин сирлиқ, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 13:11 \xo*\xt Мат. 11:25; 2Кор. 3:14.\xt*\x* 
\v 12 Чүнки кимдә бар болса, униңға техиму көп берилиду, униңда молчилиқ болиду; амма кимдә йоқ болса, һәтта униңда бар болғанлириму униңдин мәһрум қилиниду.\f □ \fr 13:12 \fr*\ft \+bd «Чүнки кимдә бар болса, униңға техиму көп берилиду...»\+bd* — «кимдә бар болса... » дегәндә, «бар болса» немини көрситиду? Шүбһисизки, әбәдий әһмийәтлик бирәр нәрсә болса керәк, бу иман-ишәшни өз ичигә чоқум алиду. Биз өзимизгә «әбәдий әһмийәтлик» һәр бир немә болуши үчүн пәқәт Мәсиһдинла тапалаймиз, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 13:12 \xo*\xt Мат. 25:29; Мар. 4:24,25; Луқа 8:18; 19:26.\xt*\x*
\m
\v 13 Уларға тәмсил билән сөзлишимниң сәвәви шуки, улар қарисиму көрмәйду, аңлисиму тиңшимайду һәм һәқиқий чүшәнмәйду. 
\v 14 Буниң билән Йәшая пәйғәмбәр ейтқан бешарәттики муну сөзләр әмәлгә ашурулди:
\b
\m — «Силәр аңлашни аңлайсиләр, бирақ чүшәнмәйсиләр;
\m Қарашни қарайсиләр, бирақ көрмәйсиләр. \x + \xo 13:14 \xo*\xt Йәш. 6:9-10; Мар. 4:12; Луқа 8:10; Юһ. 12:40; Рос. 28:26; Рим. 11:8.\xt*\x*
\m
\v 15 Чүнки мошу хәлиқниң жүригини май қаплап кәткән,
\m Улар аңлиғанда қулақлирини еғир қиливалған,
\m Улар көзлирини ухлиғандәк жумувалған;
\m Ундақ болмисиди, улар көзлири билән көрүп,
\m Қулиқи билән аңлап,
\m Көңли билән чүшинип,
\m Өз йолидин яндурулуши билән,
\m Мән уларни сақайтқан болаттим.\f □ \fr 13:15 \fr*\ft \+bd «мошу хәлиқниң жүригини май қаплап кәткән... ундақ болмисиди, ... көңли билән чүшинип, өз йолидин яндурулуши билән, мән уларни сақайтқан болаттим»\+bd* — толуқ бешарәт Тәврат, «Йәш.» 6:9-10дә тепилиду.\ft*\f* \x + \xo 13:15 \xo*\xt Йәш. 6:9-10\xt*\x*
\b
\m
\v 16 Лекин, көзлириңлар бәхитликтур! Чүнки улар көриду; қулиқиңлар бәхитликтур! Чүнки улар аңлайду. \x + \xo 13:16 \xo*\xt Луқа 10:23; Юһ. 20:29; 1Пет. 1:8.\xt*\x* 
\v 17 Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, бурунқи нурғун пәйғәмбәрләр вә һәққаний адәмләр силәрниң көргиниңларни көрүшкә интизар болған болсиму уларни көрмигән; силәрниң аңлиғиниңларни аңлашқа интизар болған болсиму уларни аңлимиған.\x + \xo 13:17 \xo*\xt 1Пет. 1:10.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Уруқ чачқучи тоғрисидики тәмсилниң чүшәндүрүлүши
\r Мар. 4:13-20; Луқа 8:11-15
\m
\v 18 Әнди уруқ чачқучи тоғрисидики тәмсилниң мәнасини аңлаңлар:\x + \xo 13:18 \xo*\xt Мар. 4:13; Луқа 8:11.\xt*\x* 
\v 19 Әгәр бири \add әрш\add* падишалиғиниң сөз-каламини аңлап туруп чүшәнмисә, Шәйтан келип униң көңлигә чечилған сөзни елип кетиду. Бу дәл чиғир йол үстигә чечилған уруқлардур.\f □ \fr 13:19 \fr*\ft \+bd «әгәр бири әрш падишалиғиниң сөз-каламини аңлап туруп чүшәнмисә..»\+bd* — мошу йәрдә «әрш падишалиғи» грек тилида пәқәт «падишалиқ» билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 13:19 \xo*\xt Мат. 4:23.\xt*\x* 
\v 20 Ташлиқ йәрләргә чечилған уруқлар болса, улар сөз-каламни аңлап, хошаллиқ билән дәрһал қобул қилғанларни көрситиду. \f □ \fr 13:20 \fr*\ft \+bd «Ташлиқ йәрләргә чечилған уруқлар болса, улар сөз-каламни аңлап, хошаллиқ билән дәрһал қобул қилғанларни көрситиду»\+bd* — «сөз-калам» болса Худаниң падишалиғи тоғрилиқ сөз-каламдур.\ft*\f* 
\v 21 Һалбуки, қәлбидә һеч йилтиз болмиғачқа, пәқәт вақитлиқ мәвҗут болуп туриду; сөз-каламниң вәҗәдин қийинчилиқ яки зиянкәшликкә учриғанда, улар шуан йолдин чәтнәп кетиду. 
\v 22 Тикәнләрниң арисиға чечилғини шундақ адәмләрни көрсәткәнки, улар сөз-каламни аңлиғини билән, лекин бу дунияниң әндишилири вә байлиқниң езиқтуруши \add қәлбидики\add* сөз-каламни боғуветиду-дә, улар һосулсиз қалиду. \x + \xo 13:22 \xo*\xt Мат. 19:23; Мар. 10:23; Луқа 18:24; 1Тим. 6:9.\xt*\x* 
\v 23 Лекин яхши йәргә чечилған уруқлар болса — сөз-каламни аңлап чүшәнгән адәмләрни көрситиду. Бундақ адәмләр һосул бериду, бириси йүз һәссә, бириси атмиш һәссә, йәнә бириси оттуз һәссә һосул бериду.
\b
\m
\s1 «2» Күрмәк, йәни «мәстәк» тоғрисидики тәмсил
\m
\v 24 У уларниң алдида йәнә бир тәмсилни баян қилди: —
\m — Әрш падишалиғи худди етизиға яхши уруқни чачқан бир адәмгә охшайду. 
\v 25 Амма кишиләр уйқиға чөмгән чағда, дүшмини келип буғдай арисиға күрмәк уруқлирини чечиветип, кетипту. \f □ \fr 13:25 \fr*\ft \+bd «...дүшмини келип буғдай арисиға күрмәк уруқлирини чечиветип, кетипту»\+bd* — оқурмәнләргә шу аянки, бу тәмсилдики «күрмәк» (яки «мәстәк») авал буғдайға опохшаш шәкилдә өсиду. Пәқәт баш елиши билән пәриқ әткили болиду.\ft*\f* 
\v 26 Әнди майсилар өсүп, башақ чиқарғанда, күрмәкму ашкарлинишқа башлапту.
\m
\v 27 Ғоҗайинниң чакарлири келип униңға:
\m — «Әпәнди, сиз етизиңизға яхши уруқ чачқан әмәсмидиңиз? Күрмәкләр нәдин келип қалди?» дәпту.
\m
\v 28 Ғоҗайин: «Буни бир дүшмән қилған» — дәпту.
\m Чакарлар униңдин: «Сиз бизни берип уларни отиветиңлар демәкчиму?» — дәп сорапту.
\m
\v 29 «Яқ,» — дәпту ғоҗайин, «ундақ қилғанда күрмәкләрни юлғанда, буғдайларниму жулуветишиңлар мүмкин. 
\v 30 Бу иккиси орма вақтиғичә биллә өссун, орма вақтида, мән ормичиларға: — Алди билән күрмәкләрни айрип жиғип, бағлап көйдүрүшкә қоюңлар, андин буғдайларни жиғип амбиримға әкириңлар, дәймән» — дәпту ғоҗайин.\x + \xo 13:30 \xo*\xt Мат. 3:12.\xt*\x*
\b
\m
\s1 «3» Қича тоғрисидики вә «4» Ечитқу тоғрисидики тәмсилләр
\r Мар. 4:30-34; Луқа 13:18-21
\m
\v 31 У уларға йәнә бир тәмсилни ейтти:
\m — Әрш падишалиғи худди бир адәм қолиға елип етизиға чачқан қича уруғиға охшайду. \x + \xo 13:31 \xo*\xt Мар. 4:30; Луқа 13:18.\xt*\x* 
\v 32 Қича уруғи дәрвәқә барлиқ уруқларниң ичидә әң кичик болсиму, у һәр қандақ зираәттин егиз өсүп, дәрәқ болиду, һәтта асмандики қушларму келип униң шахлирида угулайду.\f □ \fr 13:32 \fr*\ft \+bd «Қича уруғи дәрвәқә барлиқ уруқларниң ичидә әң кичик болсиму, у һәр қандақ зираәттин егиз өсүп, дәрәқ болиду, ...»\+bd* — бу йәрдә тилға елинған «қича» оттура шәриқтә өсидиған, яхши өскәндә һәтта үч метрдин ешип кетидиған өсүмлүкни көрситиду.\ft*\f*
\m
\v 33 У уларға йәнә бир тәмсилни ейтти:
\m — Әрш падишалиғи худди бир аял қолиға елип үч җавур унниң арисиға йошуруп, таки пүтүн хемир болғичә сақлиған ечитқуға охшайду.\f □ \fr 13:33 \fr*\ft \+bd «Әрш падишалиғи худди бир аял қолиға елип үч җавур унниң арисиға йошуруп, таки пүтүн хемир болғичә сақлиған ечитқуға охшайду»\+bd* — «үч җавур» (яки «үч күрә») — Грек тилида «үч сатон (сеаһ)». Бир сеаһ 7 килограм. Бу хелә көп ун болуп, йүз адәмниң тамиғиға йетәтти. «Яр.» 18:6ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 13:33 \xo*\xt Луқа 13:20,21.\xt*\x*
\m
\v 34 Әйса бу ишларниң һәммисини тәмсилләр билән көпчиликкә баян қилди. У тәмсилсиз һеч қандақ тәлим бәрмәйтти. \x + \xo 13:34 \xo*\xt Мар. 4:33.\xt*\x* 
\v 35 Буниң билән пәйғәмбәр арқилиқ алдин-ала ейтилған муну сөзләр әмәлгә ашурулди:
\b
\m — «Ағзимни тәмсил сөзләш билән ачимән,
\m Аләм апиридә болғандин бери йошурунуп кәлгән ишларни елан қилимән».\f □ \fr 13:35 \fr*\ft \+bd «Буниң билән пәйғәмбәр арқилиқ алдин-ала ейтилған муну сөзләр әмәлгә ашурулди...»\+bd* — қайси пәйғәмбәр екәнлиги мошу йәрдә ейтилмайду. Әмәлийәттә у Зәбурдики бир нәччә күйләрниң муәллипи Асаф еди. \+bd «Ағзимни тәмсил сөзләш билән ачимән, аләм апиридә болғандин бери йошурунуп кәлгән ишларни елан қилимән»\+bd* — «Зәб.» 77:2.\ft*\f* \x + \xo 13:35 \xo*\xt Зәб. 77:2.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Күрмәк тоғрисидики тәмсилниң чүшәндүрүлүши
\m
\v 36 Шуниңдин кейин, у көпчиликни йолға селиветип өйгә кирди. Мухлислири йениға келип униңдин:
\m — Етизлиқтики күрмәк тоғрисидики тәмсилни бизгә шәрһләп бәрсәң, — дәп өтүнди.\f □ \fr 13:36 \fr*\ft \+bd «Шуниңдин кейин, у көпчиликни йолға селиветип...»\+bd* — яки «шуниңдин кейин, у көпчиликтин айрилип...».\ft*\f*
\m
\v 37 У әнди уларға җавап берип мундақ деди:
\m — Яхши уруқни чачқан киши Инсаноғлидур. 
\v 38 Етизлиқ болса — дуния. Яхши уруқ болса \add әрш\add* падишалиғиниң пәрзәнтлиридур, лекин күрмәк рәзил болғучиниң пәрзәнтлиридур. 
\v 39 Күрмәк чачқан дүшмән — Иблистур. Орма оруш вақти — заман ахиридур. Ормичилар — пәриштиләрдур. \x + \xo 13:39 \xo*\xt Йо. 3:13; Вәһ. 14:15.\xt*\x* 
\v 40 Күрмәкләр жулунуп, отта көйдүрүветилгинидәк, заман ахиридиму әнә шундақ болиду. 
\v 41 Инсаноғли пәриштилирини әвәтип, улар инсанларни гунаға аздурғучиларниң һәммисини, шундақла барлиқ итаәтсизлик қилғучиларни өз падишалиғидин шаллап чиқип, 
\v 42 хумданниң лавулдап турған отиға ташлайду. У йәрдә жиға-зерәлар көтирилиду, чишлирини ғучурлитиду. \x + \xo 13:42 \xo*\xt Мат. 8:12; 22:13; 24:51; 25:30; Луқа 13:28.\xt*\x* 
\v 43 У чағда һәққанийлар Атисиниң падишалиғида худди қуяштәк җулалиниду.
\m Аңлиғидәк қулиқи барлар буни аңлисун!\x + \xo 13:43 \xo*\xt Дан. 12:3; 1Кор. 15:42.\xt*\x*
\b
\m
\s1 «5» Ғәзнә тоғрисидики вә «6» Қиммәтлик мәрвайит тоғрисидики тәмсилләр
\m
\v 44 — Әрш падишалиғи худди етизда йошурулған бир ғәзнигә охшайду. Уни тепивалғучи ғәзнини қайтидин йошуруп, ғәзниниң шат-хурамлиғи ичидә бар-йоқини сетиветип, шу етизни сетивалиду.\x + \xo 13:44 \xo*\xt Фил. 3:7.\xt*\x*
\m
\v 45 Йәнә келип, әрш падишалиғи есил үнчә-мәрвайитларни издигән содигәргә охшайду. \f □ \fr 13:45 \fr*\ft \+bd «есил үнчә-мәрвайитларни издигән содигәр... »\+bd* — грек тилидики «есил» «гөзәл» дегән мәнасини өз ичигә алиду.\ft*\f* 
\v 46 Содигәр наһайити қиммәт баһалиқ бир мәрвайитни тапқанда, қайтип берип бар-йоқини сетиветип, у мәрвайитни сетивалиду.
\b
\m
\s1 «7» Тор ташлаш тоғрисидики тәмсил
\m
\v 47 — Йәнә келип, әрш падишалиғи деңизға ташлинип һәр хил белиқларни тутидиған торға охшайду. 
\v 48 Тор тошқанда, \add белиқчилар\add* уни қирғаққа тартип чиқириду. Андин олтирип, яхши белиқларни илғивелип, қачиларға қачилап, әрзимәсләрни ташливетиду. 
\v 49 Заман ахирида шундақ болиду. Пәриштиләр чиқип, рәзил кишиләрни һәққаний кишиләр арисидин айрийду 
\v 50 вә хумданниң лавулдап турған отиға ташлайду. У йәрдә жиға-зерәлар көтирилиду, чишлирини ғучурлитиду.\x + \xo 13:50 \xo*\xt Мат. 13:42.\xt*\x*
\m
\v 51 Әйса улардин:
\m — Бу ишларниң һәммисини чүшәндиңларму? дәп сориди.
\m Чүшәндуқ, — дәп җавап бәрди улар.
\m
\v 52 Андин у уларға: — Шуңа, әрш падишалиғиниң тәлимигә муйәссәр болуп мухлис болған һәр бир Тәврат устази худди ғәзнисидин йеңи һәм кона нәрсиләрни елип чиқип тарқатқучи өй ғоҗайиниға охшайду, — деди.
\b
\m
\s1 Насарәтликләрниң Әйсани чәткә қеқиши
\r Мар. 6:1-6; Луқа 4:16-30
\m
\v 53 Әйса бу тәмсилләрни сөзләп болғандин кейин, шундақ болдики, у йәрдин айрилип, \x + \xo 13:53 \xo*\xt Мар. 6:1; Луқа 4:16.\xt*\x* 
\v 54 өз жутиға кәтти вә өз жутидики синагогта хәлиққә тәлим беришкә киришти. Буни аңлиған халайиқ интайин һәйран болушуп:
\m — Бу адәмниң бунчивала даналиғи вә мөҗизә-карамәтлири нәдин кәлгәнду? \x + \xo 13:54 \xo*\xt Мар. 6:2.\xt*\x* 
\v 55 У пәқәт һелиқи яғаччиниң оғли әмәсму? Униң анисиниң исми Мәрйәм, Яқуп, Йүсүп, Симон вә Йәһудалар униң инилири әмәсму? \f □ \fr 13:55 \fr*\ft \+bd «У пәқәт һелиқи яғаччиниң оғли әмәсму? Униң анисиниң исми Мәрйәм... әмәсму?»\+bd* — Йәһудийлар арисида адәмләр атисиниң исми билән тонулуши керәк еди. Ялғуз анисиниң исмини тилға елишниң өзи бир хил һақарәт еди.\ft*\f* \x + \xo 13:55 \xo*\xt Юһ. 6:42.\xt*\x* 
\v 56 Униң сиңиллириниң һәммиси бизниң аримиздиғу? Шундақ екән, униңдики бу ишларниң һәммиси зади нәдин кәлгәнду? — дейишәтти. 
\v 57 Шуниң билән улар униңға һәсәт-бизар билән қариди. Шуңа Әйса уларға мундақ деди:
\m — Һәр қандақ пәйғәмбәр башқа йәрләрдә һөрмәтсиз қалмайду, пәқәт өз жути вә өз өйидә һөрмәткә сазавәр болмайду.\x + \xo 13:57 \xo*\xt Мар. 6:4; Луқа 4:24; Юһ. 4:44.\xt*\x*
\m
\v 58 Уларниң иман-ишәшсизлигидин у у йәрдә көп мөҗизә көрсәтмиди.
\b
\b
\m
\c 14
\s1 Чөмүлдүргүчи Йәһяниң өлтүрүлүши
\r Мар. 6:14-29; Луқа 9:7-9
\m
\v 1 У чағларда, Һерод һаким Әйсаниң нам-шөһритидин хәвәр тепип,\f □ \fr 14:1 \fr*\ft \+bd «Һерод һаким»\+bd* — «һаким» грек тилида «тетрарқ» дейилиду. Бу сөз «зиминниң төрттин бирини идарә қилғучи» дегәнни билдүриду. Рим империйәси Пәләстинни төрт қисимға бөлгән болуп, һәр бир қисминиң «тетрарқ»и бар еди. \ft*\fp Һеродниң толуқ исми «Һерод Антипас» болуп, бәзи йәрләрдә «Һерод падиша» яки «Һерод хан» дәп атилиду. У Галилийәгә һөкүмранлиқ қилатти. Униң акиси «Һерод Архелаус» еди (2:22). \fp*\fp «Һеродлар» тоғрилиқ «қошумчә сөз»имизниму көрүң.\fp*\f* \x + \xo 14:1 \xo*\xt Мар. 6:14; Луқа 9:7.\xt*\x* 
\v 2 хизмәткарлиригә:
\m — Бу адәм чөмүлдүргүчи Йәһя болиду, у өлүмдин тирилгән болса керәк. Шуниң үчүн мошу алаһидә қудрәтләр униңда күчини көрсәтмәктә, — деди.
\m
\v 3 Һеродниң бундақ дейишиниң сәвәви, у \add өгәй\add* акиси Филипниң аяли Һеродийәниң вәҗидин Йәһяни тутқун қилип, зинданға ташлиған еди.\f □ \fr 14:3 \fr*\ft \+bd «Һерод... өгәй акиси Филипниң аяли Һеродийәниң вәҗидин Йәһяни тутқун қилип, зинданға ташлиған еди»\+bd* — Йәһяни тутуш «Һеродийәниң вәҗидин» — Һерод бәлким Һеродийәниң беваситә тәливидин шундақ қилған болушиму мүмкин. \ft*\fp Һерод өгәй акиси Филипниң аяли Һеродийәни Филиптин тартивелип андин уни аҗришишқа қайил қилип, Һеродийә билән өзи той қилған еди.\fp*\f* \x + \xo 14:3 \xo*\xt Мар. 6:17; Луқа 3:19.\xt*\x* 
\v 4 Чүнки Йәһя Һеродқа \add тәнбиһ берип\add*: «Бу аялни тартивелишиң Тәврат қануниға хилаптур» дәп кәлгән еди.\f □ \fr 14:4 \fr*\ft \+bd «Бу аялни тартивелишиң Тәврат қануниға хилаптур»\+bd* — «Лав.» 16:18, 20:21дә, бирисиниң ака яки укиси һаят әһвалда, бириниң аялини йәнә бири өз әмригә елишқа болмайду, дәп бәлгүләнгән.\ft*\f* \x + \xo 14:4 \xo*\xt Лав. 18:16.\xt*\x* 
\v 5 Һерод \add шу сәвәптин\add* Йәһяни өлтүрмәкчи болған болсиму, бирақ халайиқтин қорққан еди, чүнки улар Йәһяни пәйғәмбәр, дәп биләтти.\x + \xo 14:5 \xo*\xt Мат. 21:26.\xt*\x*
\m
\v 6 Амма Һеродниң туғулған күни тәбрикләнгәндә, аяли Һеродийәниң қизи оттуриға чиқип уссул ойнап бәрди. Бу Һеродқа бәк яқти;\f □ \fr 14:6 \fr*\ft \+bd «аяли Һеродийәниң қизи оттуриға чиқип уссул ойнап бәрди»\+bd* — «Һеродийәниң қизи» — Һеродийәниң бурунқи еридин болған қизи.\ft*\f* \x + \xo 14:6 \xo*\xt Яр. 40:20; Мар. 6:21.\xt*\x* 
\v 7 шуниң үчүн у униңға: — Һәр немә тилисәң шуни саңа берәй, дәп қәсәм қилди.\x + \xo 14:7 \xo*\xt Һак. 11:30.\xt*\x* 
\v 8 Лекин қиз анисиниң күшкүртүши билән:
\m — Чөмүлдүргүчи Йәһяниң каллисини елип, бир тәхсигә қоюп әкәлсилә, — деди. 
\v 9 Падиша буниңға һәсрәт чәккән болсиму, қәсәмлири түпәйлидин вә дәстиханда олтарғанлар вәҗидин, \add каллисини\add* елип келиңлар, дәп буйруди. \f □ \fr 14:9 \fr*\ft \+bd «Падиша буниңға һәсрәт чәккән болсиму,...»\+bd* — Һерод һаким бәзидә «падиша» дейиләтти.\ft*\f* 
\v 10 У адәм әвәтип, зинданда Йәһяниң каллисини алдурди. 
\v 11 Шуниң билән каллиси бир тәхсигә қоюлуп, қизниң алдиға елип келинди. Қиз буни анисиниң алдиға апарди. 
\v 12 \add Йәһяниң\add* мухлислири болса берип, җәсәтни елип дәпнә қилди; андин берип Әйсаға бу ишларни хәвәр қилди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң бәш миң кишини тойғузуши
\r Мар. 6:30-44; Луқа 9:10-17; Юһ. 6:1-14
\m
\v 13 Әйса бу хәвәрни аңлап, өзи ялғуз пинһан бир җайға кетәй дәп бир кемигә олтирип у йәрдин айрилди. Халайиқ буниң хәвирини тапқанда, әтраптики шәһәрләрдин келишип, униң кәйнидин пиядә маңди. \x + \xo 14:13 \xo*\xt Мат. 12:15; Мар. 6:31; Луқа 9:10.\xt*\x* 
\v 14 У \add қирғаққа\add* чиқип кәткинидә, зор бир топ адәмләрни көрүвиди, уларға ич ағритип, уларниң ағриқлирини сақайтти.\x + \xo 14:14 \xo*\xt Мат. 9:36; Юһ. 6:5.\xt*\x*
\m
\v 15 Кәч киргәндә, мухлислири униң йениға келип: — Бу чөл бир җай екән, вақитму бир йәргә берип қалди. Халайиқни йолға селивәткән болсаң, андин улар кәнтләргә берип өзлиригә озуқ сетивалсун, — деди.\x + \xo 14:15 \xo*\xt Мар. 6:35; Луқа 9:12.\xt*\x*
\m
\v 16 Лекин Әйса уларға: — Уларниң кетишиниң һаҗити йоқ, өзүңлар уларға озуқ бериңлар, — деди.
\m
\v 17 Лекин мухлислар:
\m — Биздә бәш нан билән икки данә белиқтин башқа һеч нәрсә йоқ, — дейишти.
\m
\v 18 У: — Уларни маңа елип келиңлар, деди.
\m
\v 19 У халайиқни чөплүкниң үстидә олтиришқа буйруғандин кейин, бәш нан билән икки белиқни қолиға елип, асманға қарап \add Худаға\add* тәшәккүр ейтти. Андин нанларни уштуп мухлислириға бәрди, мухлислири халайиққа үләштүрүп бәрди. \x + \xo 14:19 \xo*\xt 1Сам. 9:13.\xt*\x* 
\v 20 Һәммәйлән йәп тоюнди. \add Мухлислар\add* ешип қалған парчиларни лиқ он икки севәткә теривалди. \f □ \fr 14:20 \fr*\ft \+bd «Мухлислар ешип қалған парчиларни лиқ он икки севәткә теривалди»\+bd* — грек тилида «Улар ешип қалған парчиларни... теривалди». Мухлислар екәнлиги «Мат.» 16:9-10-дә испатлиниду. \+bd «лиқ он икки севәткә теривалди»\+bd* — «севәт» грек тилида «қол севәт» — демәк, бир адәм икки қоллап көтирәләйдиған севәт.\ft*\f* 
\v 21 Озуқланғанларниң сани аяллар вә балилардин башқа тәхминән бәш миң киши еди.
\b
\m
\s1 Су үстидә меңиш
\r Мар. 6:45-52; Юһ. 6:16-21
\m
\v 22 Арқидила, у мухлислириға: Өзүм бу халайиқни йолға селиветимән, аңғичә силәр кемигә олтирип, деңизниң қарши қирғиқиға өтүп туруңлар, дәп буйруди. \x + \xo 14:22 \xo*\xt Мар. 6:45; Юһ. 6:17.\xt*\x* 
\v 23 Халайиқни йолға селивәткәндин кейин, у дуа қилиш үчүн өзи хилвәт таққа чиқти. Кәч киргәндиму у йәрдә ялғуз қалди. \x + \xo 14:23 \xo*\xt Мар. 6:46; Юһ. 6:15.\xt*\x* 
\v 24 Бу чағда, кемә қирғақтин хелә көп чақирим жүргән еди, лекин шамал қарши йөнлишитин чиқиватқачқа, кемә долқунлар ичидә чайқилип туратти.\f □ \fr 14:24 \fr*\ft \+bd «кемә қирғақтин хелә көп чақирим жүргән еди»\+bd* — яки «кемә деңиз оттурисида жүргәндиди...».\ft*\f*
\m
\v 25 Кечә төртинчә җесәк вақтида, у деңизниң үстидә меңип, мухлислири тәрәпкә кәлди. \f □ \fr 14:25 \fr*\ft \+bd «кечә төртинчә җесәк вақтида...»\+bd* — бир кечә төрт җесәккә бөлүнәтти; шуңа бу вақит таң атай дегән вақит еди.\ft*\f* 
\v 26 Мухлислар униң деңизниң үстидә меңип келиватқанлиғини көрүп, алақзадә болуп: — Алвасти екән! — дәп қорқуп чуқан селишти.
\m
\v 27 Лекин Әйса дәрһал уларға:
\m — Жүрәклик болуңлар, бу мән, қорқмаңлар! — деди.
\m
\v 28 Петрус буниңға җававән:
\m — И Рәб, бу сән болсаң, су үстидә меңип йениңға беришимға әмир қилғайсән, — деди.
\m
\v 29 Кәл, — деди у.
\m Петрус кемидин чүшүп, су үстидә меңип, Әйсаға қарап кетивататти; 
\v 30 лекин боранниң қаттиқ чиқиватқанлиғини көрүп қорқуп, суға чөкүшкә башлиди: — Рәб, мени қутқузувалғайсән! — дәп вақириди.
\m
\v 31 Әйса дәрһал қолини узитип, уни тутувалди вә униңға:
\m — Әй ишәши аҗиз бәндә, немишкә гуман қилдиң? — деди.
\m
\v 32 Улар кемигә чиққанда, шамал тохтиди. 
\v 33 Кемидә олтарғанлар униң алдиға келип сәҗдә қилип:
\m — Бәрһәқ, сән Худаниң Оғли екәнсән, — дейишти.
\b
\m
\s1 Әйсаниң Гиннисарәттә бемарларни сақайтиши
\r Мар. 6:53-56
\m
\v 34 Улар деңизниң қарши тәрипигә өткәндә, Гиннисарәт жутида \add қуруқлуққа\add* чиқти. \x + \xo 14:34 \xo*\xt Мар. 6:53.\xt*\x* 
\v 35 У йәрдики адәмләр уни тонуп қелип, әтраптики барлиқ җайларға хәвәр әвәтти; шуниң билән кишиләр барлиқ бемарларни униң алдиға елип кәлди; 
\v 36 улар униңдин бемарларниң һеч болмиғанда униң тониниң пешигә болсиму қолини тәккүзүвелишиға йол қоюшини өтүнди. Униңға қолини тәккүзгәнләрниң һәммиси сәллимаза сақайди.
\b
\b
\m
\c 15
\s1 Әнъәнимиз муһимму яки Худаниң әмри муһимму — инсанни немә напак қилиду?
\r Мар. 7:1-23
\m
\v 1 Бу чағда, Тәврат устазлиридин вә Пәрисийләрдин бәзилири Йерусалимдин келип Әйсаниң алдиға берип:\x + \xo 15:1 \xo*\xt Мар. 7:1.\xt*\x* 
\v 2 — Мухлислириң немишкә ата-бовилиримизниң әнъәнилиригә хилаплиқ қилиду? Чүнки улар қоллирини жуймай тамақ йәйдикәнғу, — деди.
\m
\v 3 Лекин у уларға мундақ җавап бәрди:
\m — Силәрчу, силәр немишкә әнъәнимизни сақлаймиз дәп Худаниң әмригә хилаплиқ қилисиләр? 
\v 4 Чүнки Худа: «Ата-анаңни һөрмәт қил» вә «Атиси яки анисини һақарәтлигәнләр өлүмгә мәһкүм қилинсун» дәп әмир қилған.\f □ \fr 15:4 \fr*\ft \+bd «Ата-анаңни һөрмәт қил» вә «атиси яки анисини һақарәтлигәнләр өлүмгә мәһкүм қилинсун»\+bd* — бу әмирләр Тәврат «Мис.» 20:12, 17, «Лав.» 20:9 вә «Қан.» 5:16дә хатирилиниду.\ft*\f* \x + \xo 15:4 \xo*\xt Мис. 20:12; 21:17; Лав. 20:9; Қан. 5:16; Пәнд. 20:20; Әф. 6:2.\xt*\x* 
\v 5 Лекин силәр: — Һәр қандақ киши «Атиси яки анисиға: — Мән силәргә ярдәм бәргидәк нәрсиләрни аллиқачан \add Худаға\add* ативәттим — десила, 
\v 6 униң ата-анисиға һөрмәт-вападарлиқ қилиш мәҗбурийити қалмайду, — дәйсиләр. Буниң билән әнъәнәңларни дәп, Худаниң әмрини йоққа чиқиривәттиңлар.\f □ \fr 15:6 \fr*\ft \+bd «униң ата-анисиға һөрмәт-вападарлиқ қилиш мәҗбурийити қалмайду, — дәйсиләр. Буниң билән әнъәнәңларни дәп, Худаниң әмрини йоққа чиқиривәттиңлар»\+bd* — Мәсиһниң сөзигә қариғанда «Худаға атиған тәәллуқатлар» техи атиғучи кишиниң қолида турғанда, улардин пайдилинивәрсә болатти. Шу киши бәлким Тәврат устазлириниң қоллиши билән «дуниядин кәткинимдин кейин...» яки «мәлум бир мәзгилдин кейин...» «ибадәтханиға тапшуримән» дәп қәсәм қилған болса керәк. Йәһудийларниң тарихий хатирилиридә шуниңға охшаш көплигән мисаллар тепилиду. \ft*\fp Пәрийсиләр үгәткән шу һейлә-микир: «Мал-мүлкүңни Худаға аталған («қурбан қилған») қилған болсаң, ата-анаңдин хәвәр алмисаң болиду» әмәс, бәлки «(шундақ қилған болсаң) \+bd хәвәр елишиңға болмайду\+bd*» дегәндәк. Улар шүбһисизки ахирида бу иштин мәлум бир пайда көриду, әлвәттә.\fp*\f* \x + \xo 15:6 \xo*\xt Мар. 7:13; 1Тим. 4:3; 2Тим. 3:2.\xt*\x* 
\v 7 Әй сахтипәзләр! Йәшая пәйғәмбәр бәргән мошу бешарәт топтоғра силәр тоғрилиқ екән: —
\m
\v 8 «Мошу хәлиқ ағзида мени һөрмәтлигини билән,
\m Бирақ қәлби мәндин жирақ.\x + \xo 15:8 \xo*\xt Йәш. 29:13; Әз. 33:31; Мар. 7:6.\xt*\x*
\m
\v 9 Улар маңа беһудә ибадәт қилиду.
\m Уларниң үгәткән тәлимлири пәқәт инсанлардин чиққан пәтиваларла, халас».\f □ \fr 15:9 \fr*\ft \+bd «... Улар маңа беһудә ибадәт қилиду. Уларниң үгәткән тәлимлири пәқәт инсанлардин чиққан пәтиваларла, халас»\+bd* — (8-9-айәтләр) «Йәш.» 29:13.\ft*\f* \x + \xo 15:9 \xo*\xt Йәш. 29:13; Мар. 7:6, 7; Кол. 2:18, 20, 22.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Һәқиқий напаклиқ
\m
\v 10 Андин у халайиқни йениға чақирип, уларға:
\m — Қулақ селиңлар һәм шуни чүшиниңларки, \x + \xo 15:10 \xo*\xt Мар. 7:14.\xt*\x* 
\v 11 Инсанни напак қилидиғини ағзидин киридиғини әмәс, бәлки ағзидин чиқидиғинидур, — деди.\x + \xo 15:11 \xo*\xt Рос. 10:15; Рим. 14:17,20; Тит. 1:15.\xt*\x*
\m
\v 12 Кейин мухлислири униң алдиға келип:
\m — Сениң бу сөзүңни Пәрисийләр аңлап, униңдин бизар болуп рәнҗигәнлигини билдиңму? — деди.
\m
\v 13 Лекин у мундақ җавап қайтурди:
\m — Әрштики Атам тикмигән һәр қандақ өсүмлүк йилтизидин жулунуп ташлиниду. \x + \xo 15:13 \xo*\xt Юһ. 15:2.\xt*\x* 
\v 14 Силәр уларға писәнт қилмаңлар; улар корларға йол башлайдиған корлардур. Әгәр кор корға йол башлиса, һәр иккиси ориға чүшүп кетиду.\x + \xo 15:14 \xo*\xt Йәш. 42:19; Луқа 6:39.\xt*\x*
\m
\v 15 Лекин Петрус униңға:
\m — Бая ейтқан тәмсилни бизгә чүшәндүрүп бәргәйсән, — деди.\x + \xo 15:15 \xo*\xt Мар. 7:17.\xt*\x*
\m
\v 16 Лекин у: — Силәрму техичә чүшәнчигә еришимидиңлар?! — деди. 
\v 17 Еғизға киргән барлиқ нәрсиләрниң аш қазан арқилиқ тәрәт болуп чиқип кетидиғанлиғини техи чүшәнмәмсиләр? 
\v 18 Лекин еғиздин чиқидиғини қәлбтин чиқиду, инсанни напак қилидиғиниму шудур. 
\v 19 Чүнки яман ойлар, қатиллиқ, зинахорлуқ, бузуқчилиқ, оғрилиқ, ялған гувалиқ вә төһмәт қатарлиқлар қәлбтин чиқиду. \x + \xo 15:19 \xo*\xt Яр. 6:5; 8:21; Пәнд. 6:14; Йәр. 17:9.\xt*\x* 
\v 20 Инсанни напак қилидиғанлар мана шулардур; жуюлмиған қоллар билән тамақ йейиш инсанни напак қилмайду.
\b
\m
\s1 Ят әллик аялниң етиқати
\r Мар. 7:24-30
\m
\v 21 Әйса у йәрдин чиқип, Тур вә Зидон шәһәрлириниң әтрапидики жутларға барди. \f □ \fr 15:21 \fr*\ft \+bd «Әйса у йәрдин чиқип, Тур вә Зидон шәһәрлириниң әтрапидики жутларға барди»\+bd* — у йәр «чәт әлликләр» туруватқан район болуп, Мәсиһниң шу йәргә бериштики мәхсити, өз хәлқидин бир вақит айрилип арам елиштин ибарәт болса керәк.\ft*\f* \x + \xo 15:21 \xo*\xt Мар. 7:24.\xt*\x* 
\v 22 Мана, у чәт йәрләрдин кәлгән қананий бир аял униң алдиға келип:
\m — И Рәб! Давутниң оғли, һалимға рәһим қилғайсиз! Қизимға җин чаплишивалған екән, қийнилип кетиватиду! — дәп униңға нида қилип зарлиди.
\m
\v 23 Лекин у у аялға бир еғизму җавап бәрмиди. Мухлислири униң йениға келип:
\m — Бу аялни йолға салсаң! Чүнки у кәйнимиздин әгишип ялвуруп нида қиливатиду, — деди.
\m
\v 24 Әнди у җавап берип:
\m — Мән пәқәт йолдин тенигән қой падилири болған Исраил җәмәтидикиләргә әвәтилгәнмән, — деди.\x + \xo 15:24 \xo*\xt Мат. 10:6; Рос. 13:46.\xt*\x*
\m
\v 25 Амма һелиқи аял униң алдиға келип сәҗдә қилип:
\m — Рәб, маңа ярдәм қилғайсән! — дәп ялвурди.
\m
\v 26 У униңға:
\m — Балиларниң ненини кичик иштларға ташлап бериш яхши әмәс, — деди.\f □ \fr 15:26 \fr*\ft \+bd «Балиларниң ненини кичик иштларға ташлап бериш яхши әмәс»\+bd* — Мәсиһ бу йәрдә өзиниң дәсләпки вәзиписини, Йәһудийларға хуш хәвәр йәткүзүш, дәп тәкитләйду. «Кичик иштлар» бәлким һақарәтлик сөз болмай, өйдики арзулуқ пистилирини көрситиду. Бу муһим вақиә тоғрисида «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 27 Лекин һелиқи аял:
\m — Дурус, и Рәб, бирақ һәтта иштларму ғоҗайининиң дәстихинидин чүшкән увақларни йәйдиғу, — деди.
\m
\v 28 Шуниң билән Әйса униңға:
\m — Әй ханим, ишәшиң күчлүк екән! Тилигиниңдәк болсун! — деди. У аялниң қизи шуан сақийип кәтти.
\b
\m
\s1 Нурғун кесәлләрниң сақайтилиши
\m
\v 29 Әйса у йәрдин чиқип, Галилийә деңизиниң бойидин өтүп, таққа чиқип олтарди. \x + \xo 15:29 \xo*\xt Мар. 7:31.\xt*\x* 
\v 30 Униң алдиға топ-топ халайиқ жиғилди. Улар токур, қариғу, гача, чолақ вә нурғун башқа хил кесәлләрниму елип келип, униң айиғи алдиға қоюшти; у уларни сақайтти. \x + \xo 15:30 \xo*\xt Йәш. 29:18; 35:5; Мат. 11:5; Луқа 7:22.\xt*\x* 
\v 31 Шуниң билән халайиқ гачиларниң сөзләләйдиған болғанлиғини, чолақларниң сақайғинини, токурларниң маңғанлиғини вә қариғуларниң көридиған болғанлиғини көрүп, һәйран болди вә Исраилниң Худасини улуқлиди.
\b
\m
\s1 Төрт миң адәмниң тойғузулуши
\r Мар. 8:1-10
\m
\v 32 Андин Әйса мухлислирини йениға чақирип:
\m — Бу халайиққа ичим ағрийду; чүнки улар үч күндин бери йенимда болди, йегидәк бир нәрсисиму қалмиди. Уларни өйлиригә ач қайтурушни халимаймән, йолда һалидин кетиши мүмкин, — деди.\x + \xo 15:32 \xo*\xt Мар. 8:1.\xt*\x*
\m
\v 33 Мухлислар униңға:
\m — Бу чөлдә бунчивала адәмни тойғузғидәк көп нанни нәдин тапимиз? — дейишти.
\m
\v 34 Әйса улардин: Қанчә нениңлар бар? — дәп сориди.
\m — Йәттә нан билән бир нәччә тал кичик белиқ бар, — дейишти улар.
\m
\v 35 Буниң билән у халайиқни йәрдә олтиришқа буйруди. 
\v 36 Андин, йәттә нан билән белиқларни қолиға елип \add Худаға\add* тәшәккүр ейтип, уларни уштуп мухлислириға бәрди, мухлислар халайиққа үләштүрди. \x + \xo 15:36 \xo*\xt 1Сам. 9:13.\xt*\x* 
\v 37 Һәммәйлән тойғичә йеди; андин \add мухлислар\add* ешип қалған парчиларни жиғип йәттә чоң севәтни тошқузди. 
\v 38 Тамақ йегәнләрниң сани балилар вә аяллардин башқа төрт миң киши еди. 
\v 39 У халайиқни йолға салғандин кейин, кемигә чүшүп, Магадан жутиниң чәт йәрлиригә барди.
\b
\b
\m
\c 16
\s1 Пәрисийләрниң «мөҗизилик аламәт» көрситишни тәләп қилиши
\r Мар. 8:11-13; Луқа 12:54-56
\m
\v 1 Әнди пәрисийләр билән Садуқийлар уни синаш мәхситидә йениға келип, униңдин бизгә асмандин мөҗизилик бир аламәт көрсәтсәң, дәп тәләп қилишти.\f □ \fr 16:1 \fr*\ft \+bd «Пәрисийләр билән Садуқийлар»\+bd* — «Пәрисийләр» болса Тәврат қануниға қатму-қат түрлүк башқа қаидә-низамларни қошқан қаттиқ тәләпчан диний еқим еди. «Садуқийлар» дегән диний еқиминиң бәзи тәрәплири уларға охшаш болғини билән, лекин улар Тәвраттики пәйғәмбәрләр қисимлирини қобул қилмай, пәқәт Тәвраттики 1-5-қисимларни (йәни Муса пәйғәмбәргә тапшурулған қисимлар)ни қобул қилған. Улар «қиямәт күни», шундақла инсанларниң ахирәттә өлүмдин тирилишини етирап қилмайтти. Адәттә «Пәрисийләр» вә «Садуқийлар» бир-биригә дүшмәнлишип жүрәтти, лекин улар Әйсани бир тәрәп қилиш үчүн бирләшкән еди. \+bd «бизгә асмандин мөҗизилик бир аламәт көрсәтсәң»\+bd* — улар тәләп қилған «мөҗизилик аламәт», Әйсаниң һәқиқий Мәсиһ екәнлигини испатлайдиған бир карамәтни көрситиду, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 16:1 \xo*\xt Мат. 12:38; Мар. 8:11; Луқа 11:29; 12:54; Юһ. 6:30.\xt*\x* 
\v 2 Бирақ Әйса уларға мундақ деди:
\m — Кәчқурун силәр қизил шәпәқни көргиниңларда, «Һава әтә очуқ болиду» дәйсиләр\x + \xo 16:2 \xo*\xt Луқа 12:54.\xt*\x* 
\v 3 вә әтигәндә: «Бүгүн боран чиқиду, чүнки асманниң рәңги қизил һәм тутуқ», дәйсиләр. Асман рәңги-ройини пәриқ етәләйсиләр-ю, лекин бу заманда йүз бериватқан аламәтләрни пәриқ етәлмәйсиләр! 
\v 4 Рәзил һәм зинахор бу дәвир «мөҗизилик бир аламәт»ниң көристилишини истәп жүриду. Бирақ бу \add дәвирдикиләргә\add* «Юнус пәйғәмбәрдә көрүлгән мөҗизилик аламәт»дин башқа һеч қандақ мөҗизилик аламәт көрситилмәйду.
\m Андин у уларни ташлап чиқип кәтти.\f □ \fr 16:4 \fr*\ft \+bd «Юнус пәйғәмбәрдә көрүлгән мөҗизилик аламәт»\+bd* — 12:39-40-айәтләргә қаралсун. «Бу заманда йүз бериватқан аламәтләр» тоғрисида «қошумчә сөз»имизниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 16:4 \xo*\xt Юн. 2:1; Мат. 12:39; Луқа 11:29.\xt*\x*
\b
\m
\s1 «Ечитқу» болған езиқту тәлимдин һошияр болуш
\r Мар. 8:14-21
\m
\v 5 Мухлислири \add деңизниң\add* у қетиға өткинидә, нан еливелишни унтуған еди. 
\v 6 Әйса уларға:
\m — Һошияр болуңлар, Пәрисийләр билән Садуқийларниң ечитқусидин еһтият қилиңлар, — деди.\x + \xo 16:6 \xo*\xt Мар. 8:15; Луқа 12:1.\xt*\x*
\m
\v 7 \add Мухлислар\add* өз ара мулаһизилишип:
\m — Нан әкәлмигәнлигимиз үчүн буни дәватса керәк, — дейишти.
\m
\v 8 Әйса уларниң немә \add дейишиватқанлиғини\add* билип мундақ деди:
\m — Әй ишәши аҗизлар! Немә үчүн нан әкәлмигәнлигиңлар тоғрисида мулаһизә қилисиләр? 
\v 9 Техичә чүшәнмидиңларму? Бәш нан билән бәш миң кишиниң \add тойғузулғанлиғи\add*, қанчә севәт озуқ жиғивалғанлиғиңлар есиңлардин чиқтиму? \x + \xo 16:9 \xo*\xt Мат. 14:17; Мар. 6:38; Луқа 9:13; Юһ. 6:9.\xt*\x* 
\v 10 Йәттә нан билән төрт миң кишиниң \add тойғузулғанлиғи\add*, йәнә қанчә чоң севәт озуқ жиғивалғанлиғиңларму есиңлардин чиқтиму? \x + \xo 16:10 \xo*\xt Мат. 15:34.\xt*\x* 
\v 11 Силәр қандақму мениң силәргә: «Пәрисийләр билән Садуқийларниң ечитқусидин еһтият қилиңлар» дегинимниң нан тоғрилиқ әмәслигини чүшәнмәйсиләр?
\m
\v 12 Мухлислар шундила униң нандики ечитқудин әмәс, бәлки Пәрисийләр билән Садуқийларниң тәлимидин еһтият қилишни ейтқанлиғини чүшинип йәтти.
\b
\m
\s1 Петрусниң Әйсани Мәсиһ дәп тонуши
\r Мар. 8:27-30; Луқа 9:18-21
\m
\v 13 Әйса Қәйсәрийә-Филиппи райониға кәлгинидә, у мухлислиридин:
\m Кишиләр мән Инсаноғлини ким дәп билидикән? — дәп сориди.\x + \xo 16:13 \xo*\xt Мар. 8:27; Луқа 9:18.\xt*\x*
\m
\v 14 Мухлислири:
\m — Бәзиләр сени чөмүлдүргүчи Йәһя, бәзиләр Иляс \add пәйғәмбәр\add* вә йәнә бәзиләр Йәрәмия яки башқа пәйғәмбәрләрдин бири дәп билидикән, — дәп җавап бәрди.\x + \xo 16:14 \xo*\xt Мат. 14:2.\xt*\x*
\m
\v 15 У улардин:
\m — Әнди силәрчу? Силәр мени ким дәп билисиләр? — дәп сориди.
\m
\v 16 Симон Петрус:
\m — Сән Мәсиһ, мәңгүлүк һаят Худаниң Оғли екәнсән, — дәп җавап бәрди.\f □ \fr 16:16 \fr*\ft \+bd «... Мәңгүлүк һаят Худаниң оғли»\+bd* — грек тилида «тирик Худаниң Оғли». «Тирик Худа» дегән ибарә Худани һаят, «өлүк бут әмәс», һәқиқий Худа дәп тәкитләйду.\ft*\f* \x + \xo 16:16 \xo*\xt Юһ. 6:69.\xt*\x*
\m
\v 17 Әйса униңға:
\m — Бәхитликсән, и Юнус оғли Симон! Буни саңа аян қилғучи һеч әт-қан егиси әмәс, бәлки әрштики Атамдур. \f □ \fr 16:17 \fr*\ft \+bd «... Юнус оғли Симон!»\+bd* — грек тилида «... Симон бар-ионаһ» («Юнусниң оғли»). Бу Юнус Тәвраттики пәйғәмбәр Юнус әмәс; лекин қизиқ бир иш шуки, Петрус вә Юнус пәйғәмбәрниң көп ортақ йәрлири бар.\ft*\f* \x + \xo 16:17 \xo*\xt Мат. 11:25.\xt*\x* 
\v 18 Мән саңа шуни ейтайки, сән болсаң Петрусдурсән. Мән җамаитимни бу уюлташ үстигә қуримән. Униң үстидин тәһтисараниң дәрвазилириму ғалип келәлмәйду. \f □ \fr 16:18 \fr*\ft \+bd «Сән болсаң Петрусдурсән. Мән җамаитимни бу уюлташ үстигә қуримән....»\+bd* — «Петрус»ниң мәнаси «таш» болуп, у «җамаәтниң ули» әмәс. Җамаәтниң ули болса Әйса ейтқан «уюлташ» болуп, у яки өзини яки өзигә бағланған иман-етиқатини көрситиду. «1Пет.» 2:4-9ни вә «қошумчә сөз»имизни көрүң. \+bd «тәһтисараниң дәрвазилири»\+bd* — бәлким көчмә мәнидә болуп, «өлүмниң күчи», «җин-шәйтанларниң күчлири»ни көрситиши мүмкин.\ft*\f* \x + \xo 16:18 \xo*\xt Зәб. 117:22; Йәш. 28:16; 33:20; Юһ. 1:43; 1Кор. 3:11.\xt*\x* 
\v 19 Әрш падишалиғиниң ачқучлирини саңа тапшуримән; сән йәр йүзидә немини бағлисаң әрштиму бағланған болиду, сән йәр йүзидә немини қоюп бәрсәң, әрштиму қоюп берилгән болиду, — деди.\f □ \fr 16:19 \fr*\ft \+bd «Әрш падишалиғиниң ачқучлирини саңа тапшуримән; сән йәр йүзидә немини бағлисаң әрштиму бағланған болиду,...»\+bd* — бу муһим сөз тоғрилиқ «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 16:19 \xo*\xt Мат. 18:18; Юһ. 20:22.\xt*\x*
\m
\v 20 Бу сөзләрни ейтип болуп, у мухлислириға өзиниң Мәсиһ екәнлигини һеч кимгә тинмаслиқни тапилиди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң өлүп тирилидиғанлиғини алдин-ала ейтиши
\r Мар. 8:31-9:1; Луқа 9:22-27
\m
\v 21 Шу вақиттин башлап, Әйса мухлислириға өзиниң Йерусалимға кетиши, ақсақаллар, баш каһинлар вә Тәврат устазлири тәрипидин көп азап-оқубәт тартиши, өлтүрүлүши муқәррәр болғанлиғини, шундақла үчинчи күни тирилдүрүлидиғанлиғини аян қилишқа башлиди.\x + \xo 16:21 \xo*\xt Мат. 17:22; 20:18; Мар. 8:31; 9:31; 10:33; Луқа 9:22; 18:31; 24:7.\xt*\x*
\m
\v 22 Шуниң билән Петрус уни бир чәткә тартип, уни әйипләп:
\m — Я Рәб, саңа рәһим қилинғай! Бешиңға бундақ ишлар қәтъий чүшмәйду! — деди.
\m
\v 23 Лекин у бурулуп Петрусқа қарап:
\m — Арқамға өт, Шәйтан! Сән маңа путликашаңсән, сениң ойлиғанлириң Худаниң ишлири әмәс, инсанниң ишлиридур, — деди.\f □ \fr 16:23 \fr*\ft \+bd «Арқамға өт, Шәйтан!...»\+bd* — Мәсиһ бу айәттә «Шәйтан» дегән бу сөзини биринчидин «дүшмән» дегән мәнидә ишлитип, өзиниң дүшмини болуп қалған Петрусқа ейтиду. Иккинчидин, Шәйтан өзи Петрус арқилиқ Әйсаға путликашаң болмақчи еди.\ft*\f* \x + \xo 16:23 \xo*\xt 2Сам. 19:22.\xt*\x*
\m
\v 24 Андин Әйса мухлислириға мундақ деди:
\m Кимдәким маңа әгишишни халиса, өзидин ваз кечип, өзиниң крестини көтирип маңа әгәшсун! \f □ \fr 16:24 \fr*\ft \+bd «кимдәким маңа әгишишни халиса, өзидин ваз кечип, өзиниң крестини көтирип маңа әгәшсун!»\+bd* — 10:38ни, шундақла униңдики изаһатниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 16:24 \xo*\xt Мат. 10:38; Мар. 8:34; Луқа 9:23; 14:27.\xt*\x* 
\v 25 Чүнки өз җенини қутқузмақчи болған киши чоқум җенидин мәһрум болиду, лекин мән үчүн өз җенидин мәһрум болған киши униңға еришиду.\f □ \fr 16:25 \fr*\ft \+bd «Чүнки өз җенини қутқузмақчи болған киши чоқум җенидин мәһрум болиду, лекин мән үчүн өз җенидин мәһрум болған киши униңға еришиду»\+bd* — грек тилида «җан» вә «һаят» бирла сөз билән ипадилиниду. «Өз җени» мошу йәрдә пәқәт адәмниң һаятинила әмәс, бәлки барлиқ етиқати болғанларға муйәссәр қилинған мәңгүлүк роһий бәхитни вә мирасини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 16:25 \xo*\xt Мат. 10:39; Мар. 8:35; Луқа 9:24; 17:33; Юһ. 12:25.\xt*\x*
\m
\v 26 Чүнки бир адәм пүтүн дунияға егә болуп җенидин мәһрум қалса, буниң немә пайдиси болсун?! У немисини җениға тегишсун?! \f □ \fr 16:26 \fr*\ft \+bd «Чүнки бир адәм пүтүн дунияға егә болуп җенидин мәһрум қалса, буниң немә пайдиси болсун?! У немисини җениға тегишсун?!»\+bd* — жуқуриқи изаһатта ейтилғандәк, «өз җени» мошу йәрдә пәқәт адәмниң һаятинила әмәс, бәлки барлиқ етиқатчи болғанларға муйәссәр қилинған мәңгүлүк роһий бәхитни вә мирасини көрситиду, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 16:26 \xo*\xt Зәб. 48:7-13; Мар. 8:37; Луқа 9:25.\xt*\x* 
\v 27 Чүнки Инсаноғли Атисиниң шан-шәриви ичидә пәриштилири билән келиш алдида туриду; вә у һәммә адәмниң өз әмәллиригә тушлуқ җавап қайтуриду.\x + \xo 16:27 \xo*\xt Аюп 34:11; Зәб. 61:13; Мат. 24:30; 25:31; 26:64; Рим. 2:6.\xt*\x*
\m
\v 28 Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, бу йәрдә турғанларниң арисидин өлүмниң тәмини тетиштин бурун җәзмән Инсаноғлиниң өз падишалиғи билән кәлгәнлигини көридиғанлар бардур.\f □ \fr 16:28 \fr*\ft \+bd «Бу йәрдә турғанларниң арисидин өлүмниң тәмини тетиштин бурун...»\+bd* — «өлүмниң тәмини тетиш» грек тилида «өлүмни тетиш» дәп ипадилиниду. \+bd «бу йәрдә турғанларниң арисидин өлүмниң тәмини тетиштин бурун җәзмән Инсаноғлиниң өз падишалиғи билән кәлгәнлигини көридиғанлар бардур»\+bd* — бизниңчә 16:28-айәттики сөзниң муһим мәнаси 17-бапта тәсвирләнгән карамәт ишларни көрситиду. Башқа алимлар у: (1) Әйса өлтүрүлгәндин кейин мухлислириға қайта көрүнүши билән; (2) Муқәддәс Роһниң келиши билән; (3) Мәсиһниң шәриви җамаәттә аян қилиниши билән; (4) Әйсаниң дунияға қайтип келиши билән әмәлгә ашурулди, дәп қарайду. \ft*\fp Жуқириқи (1)-, (2)-, (3)-пикир сәл орунлуқ болғини билән, лекин Әйсаниң «бу йәрдә турғанларниң \+bd арисидин\+bd*... көридиғанлар бар» дегинидин қариғанда, \+bd бәзи\+bd* расуллар бу ишни көриду, шуңа муһим әмәлгә ашурулуши 17-баптики «Әйсаниң җулалиқта көрүнүши» дегән иштур, дәп қараймиз.\fp*\f* \x + \xo 16:28 \xo*\xt Мар. 9:1; Луқа 9:27.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 17
\s1 Әйсаниң җулалиқта көрүнүши
\r Мар. 9:2-13; Луқа 9:28-36
\m
\v 1 Вә алтә күндин кейин, Әйса Петрус, Яқуп вә Яқупниң иниси Юһаннани айрип елип, егиз бир таққа чиқти.\x + \xo 17:1 \xo*\xt Мар. 9:2; Луқа 9:28; 2Пет. 1:17.\xt*\x* 
\v 2 У йәрдә униң сияқи уларниң көз алдидила өзгирип, йүзи қуяштәк парлиди, кийимлири нурдәк аппақ болуп чақниди. 
\v 3 Вә мана, \add мухлисларға\add* Муса вә Иляс \add пәйғәмбәрләр\add* униң билән сөзлишиватқан һалда көрүнди. 
\v 4 Шуниң билән Петрус Әйсаға:
\m — И Рәб, бу йәрдә болғинимиз немидегән яхши! Халисаң, бирини саңа, бирини Мусаға, йәнә бирини Илясқа атап бу йәргә үч кәпә ясайли! — деди.\f □ \fr 17:4 \fr*\ft \+bd «Халисаң, ... бу йәргә үч кәпә ясайли!»\+bd* — яки «халисаң, ... бу йәргә үч кәпә ясай!». Бу сөз вә пүтүн вақиә тоғрилиқ йәнә «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 5 Униң гепи түгимәйла, мана нурлуқ бир булут уларни қапливалди. Мана, булуттин: «Бу Мениң сөйүмлүк Оғлумдур, Мән униңдин хурсәнмән. Униңға қулақ селиңлар!» дегән аваз аңланди.\x + \xo 17:5 \xo*\xt Қан. 18:19; Йәш. 42:1; Мат. 3:17; Мар. 1:11; 9:7; Луқа 3:22; 9:35; Рос. 3:22; Кол. 1:13; 2Пет. 1:17.\xt*\x*
\m
\v 6 Мухлислар буни аңлап өзлирини йәргә ташлап дүм йетип вәһимигә чүшти. 
\v 7 Бирақ Әйса келип, уларға қолини тәккүзүп:
\m Қопуңлар, қорқмаңлар, — деди. 
\v 8 Улар бешини көтирип қаривиди, Әйсадин башқа һеч кимни көрмиди.
\m
\v 9 Тағдин чүшүветип, Әйса уларға:
\m — Инсаноғли өлүмдин тирилдүрүлмигичә, бу аламәт көрүнүшни һеч кимгә ейтмаңлар, — дәп тапилиди.\x + \xo 17:9 \xo*\xt Мар. 9:9; Луқа 9:36.\xt*\x*
\m
\v 10 Андин мухлислири униңдин:
\m — Тәврат устазлири немә үчүн: «Иляс \add пәйғәмбәр Мәсиһ келиштин\add* авал қайтип келиши керәк» дейишиду? — дәп сорашти.\x + \xo 17:10 \xo*\xt Мал. 3:23; Мат. 11:14; Мар. 9:11.\xt*\x*
\m
\v 11 У уларға җававән:
\m — Иляс \add пәйғәмбәр\add* дәрвәқә \add Мәсиһтин\add* авал келиду, һәммә ишни орниға кәлтүриду. \f □ \fr 17:11 \fr*\ft \+bd «Иляс пәйғәмбәр дәрвәқә \+bd*\+bdit Мәсиһтин\+bdit* авал келиду, һәммә ишни орниға кәлтүриду» — «Илясниң авал келиши» вә униң «һәммини орниға кәлтүрүши»ни көрсәткән бешарәт вә башқа тәпсилатлири Тәврат, «Мал.» 4:5-6дә хатирилиниду.\ft*\f* 
\v 12 Амма мән силәргә шуни ейтип қояйки, иляс аллиқачан кәлди, лекин кишиләр уни тонумиди, бәлки униңға халиғанчә муамилә қилди. Шуниңға охшаш, Инсаноғлиму уларниң қоллирида азап чекиш алдида туриду, — деди. 
\v 13 Шу чағда мухлислар униң чөмүлдүргүчи Йәһя тоғрисида сөзләватқанлиғини чүшәнди.
\b
\m
\s1 Җин чаплашқан балиниң азат қилиниши
\r Мар. 9:14-29; Луқа 9:37-43
\m
\v 14 Улар халайиқниң йениға барғинида, бир киши униң алдиға келип, тизлинип:\x + \xo 17:14 \xo*\xt Мар. 9:16; Луқа 9:37.\xt*\x*
\m
\v 15 Рәб, оғлумға ичиңни ағритқайсән! Чүнки униң тутқақлиқ кесили бар болғачқа, зор азап чекиватиду; чүнки у дайим отниң яки суниң ичигә чүшүп кетиду. \f □ \fr 17:15 \fr*\ft \+bd «тутқақлиқ кесили»\+bd* — грек тилида «ай (шари) тәрипидин урулған» дегән сөз билән ипадилиниду.\ft*\f* 
\v 16 Уни мухлислириңға елип кәлгән едим, сақайталмиди, — деди.
\m
\v 17 Әйса җававән: — Әй етиқатсиз вә тәтүр дәвир, силәр билән қачанғичә турай?! Мән силәргә йәнә қачанғичә сәвир қилай? — Балини алдимға елип келиңлар — деди.
\m
\v 18 Шуниң билән Әйса \add җинға\add* тәнбиһ беривиди, җин балидин чиқип кәтти, балиму шуан сақайди.
\m
\v 19 Кейин, Әйса айрим қалғанда, мухлислар униң йениға келип:
\m — Биз немә үчүн җинни қоғливетәлмидуқ? — дәп сорашти.\x + \xo 17:19 \xo*\xt Мар. 9:28.\xt*\x*
\m
\v 20 У уларға: — Ишәшиңлар болмиғанлиғи үчүн. Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, силәрдә қича уруғидәк зәрричә ишәш болсила, силәр аву таққа: «Бу йәрдин у йәргә көч» десәңлар, көчиду; шундақла силәргә мүмкин болмайдиған һеч иш болмайду. \x + \xo 17:20 \xo*\xt Мат. 21:21; Луқа 17:6.\xt*\x* 
\v 21 Бирақ, бундақ җинларни дуа қилиш вә роза тутуш билән болмиса һайдиғили болмайду — деди.\f □ \fr 17:21 \fr*\ft \+bd «Бирақ, бундақ җинларни дуа қилиш вә роза тутуш билән болмиса һайдиғили болмайду»\+bd* — бу айәт бәзи кона көчүрмиләрдә тепилмайду.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Әйсаниң йәнә өлүши вә тирилиши тоғрилиқ ейтиши
\r Мар. 9:30-32; Луқа 9:43-45
\m
\v 22 Улар Галилийә өлкисидә айлинип жүргинидә, Әйса уларға:
\m — Инсаноғли \add сатқунлуқтин\add* инсанларниң қолиға тапшурулиду; \x + \xo 17:22 \xo*\xt Мат. 16:21; 20:18; Мар. 8:31; 9:31; 10:33; Луқа 9:22,44; 18:31.\xt*\x* 
\v 23 улар уни өлтүриду, лекин үчинчи күни у тирилиду, — деди. Буни аңлап мухлислар еғир ғәм-қайғуға чөмүп кәтти.
\b
\m
\s1 Ибадәтхана беҗи тапшуруш мәсилиси
\m
\v 24 Андин улар Кәпәрнаһум шәһиригә кәлгинидә, \add ибадәтхана\add* «икки драқма» \add беҗини\add* жиққучилар Петрусниң йениға келип:
\m — Устазиңлар «икки драқма»ни төләмду? — дәп сориди.\f □ \fr 17:24 \fr*\ft \+bd «... ибадәтхана «икки драқма» беҗини жиққучилар Петрусниң йениға келип...»\+bd* — «ибадәтхана беҗи» мошу йәрдә грек тилида «дидрақма» (икки «драқма» пул) дейилиду. «Дидрақма» әсли бир хил тәңгә болуп, Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанун бойичә Исраилдики һәр әр киши һәр жилда ибадәтханиниң ишлири үчүн «йерим шәкәл» (бир дидрақма) тапшуруш керәк еди. «Мис.» 30:13-16ни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 25 Төләйду, — деди Петрус.
\m Лекин у өйгә киргишигила, техи бир немә демәстила Әйса униңдин:
\m — Симон, сениңчә бу дуниядики падишалар кимләрдин баҗ алиду? Өз пәрзәнтлиридинму, яки ятлардинму, — дәп сориди.\x + \xo 17:25 \xo*\xt Мат. 22:21; Рим. 13:7.\xt*\x*
\m
\v 26 Петрус униңға:
\m Ятлардин, — девиди, Әйса униңға:
\m — Ундақта, пәрзәнтләр \add баҗдин\add* халий болиду. 
\v 27 Бирақ \add баҗ жиққучиларға\add* путликашаң болмаслиғимиз үчүн, деңизға берип қармақни ташла. Тутқан биринчи белиқни елип, ағзини ачсаң, төрт драқмилиқ бир тәңгә пул чиқиду. Уни елип мән вә сән иккимизниң \add беҗи\add* үчүн уларға бәр, — деди.\f □ \fr 17:27 \fr*\ft \+bd «Бирақ баҗ жиққучиларға путликашаң болмаслиғимиз үчүн...»\+bd* — Әйса вә Петрус иккиси «падишаниң пәрзәнти» болуп, Худаниң ибадәтханисиға баҗ төләштин халий еди. Лекин баҗ жиққучилар буни чүшәнмигәчкә, улар төлимисә, бәлким «Бу Әйса тәқвадар әмәс екән, Мәсиһ болалмайду» дәп қелиши, шундақла улар Әйсаға етиқат бағлап, ниҗатқа еришиш пурситидин мәһрум болуши мүмкин. \+bd «төрт драқмилиқ бир тәңгә пул чиқиду»\+bd* — «төрт драқма тәңгә» (грек тилида «статер») — 24-айәттики изаһат оқурмәнләрниң ядида болса көрәләйдуки, бу пул Әйса вә Петрусниң баҗни төлиши үчүн дәл керәклик пул еди.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 18
\s1 Әрш падишалиғида ким әң улуқ?
\r Мар. 9:33-37; Луқа 9:46-48
\m
\v 1 Бу чағда, мухлислар Әйсаниң йениға келип:
\m Әрш падишалиғида ким әң улуқ? — дәп сориди.\x + \xo 18:1 \xo*\xt Мар. 9:34; Луқа 9:46; 22:24.\xt*\x*
\m
\v 2 Әйса йениға кичик бир балини чақирип, уни оттурида турғузуп, мундақ деди:
\m
\v 3 — Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, өз йолуңлардин йенип, кичик балилардәк сәбий болмисаңлар, әрш падишалиғиға һәргиз кирәлмәйсиләр.\x + \xo 18:3 \xo*\xt Мат. 19:14; 1Кор. 14:20; 1Пет. 2:2.\xt*\x* 
\v 4 Әнди ким өзини бу кичик балидәк кичик пеил тутса, у әрш падишалиғида әң улуқ болиду.\f □ \fr 18:4 \fr*\ft \+bd «Әнди ким өзини бу кичик балидәк кичик пеил тутса, у әрш падишалиғида әң улуқ болиду»\+bd* — «кичик балилар» адәттә чоңчилиқ қилмайду вә өзини биләрмән қилип көрсәтмәйду вә бәлким һәммидин муһим атисиниң сөзигә шәртсиз ишиниду.\ft*\f* \x + \xo 18:4 \xo*\xt 1Пет. 5:6.\xt*\x* 
\v 5 Бундақ кичик бир балини мениң намимда қобул қилса, у мени қобул қилған болиду.\x + \xo 18:5 \xo*\xt Мар. 9:37; Луқа 9:48; Юһ. 13:20.\xt*\x* 
\v 6 Лекин маңа етиқат қилған бундақ кичикләрдин бирини \add гунаға\add* путлаштурған һәр қандақ адәмни, у бойниға йоған түгмән теши есилған һалда деңизниң тегигә чөктүрүветилгини әвзәл болатти.\x + \xo 18:6 \xo*\xt Мар. 9:42; Луқа 17:2.\xt*\x* 
\v 7 Инсанни гунаға путлаштуридиған ишлар түпәйлидин бу дуниядикиләрниң һалиға вай! Путлаштуридиған ишлар муқәррәр болиду; лекин шу путлаштурғучи адәмниң һалиға вай!\f □ \fr 18:7 \fr*\ft \+bd «инсанни гунаға путлаштуридиған ишлар түпәйлидин бу дуниядикиләрниң һалиға вай! Путлаштуридиған ишлар муқәррәр болиду; лекин шу путлаштурғучи адәмниң һалиға вай!»\+bd* — бу муһим айәт үстидә «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f* \x + \xo 18:7 \xo*\xt Мат. 26:24; Рос. 2:23; 4:27,28; 1Кор. 11:19.\xt*\x*
\m
\v 8 Әгәр әнди қолуң яки путуң сени гунаға путлаштурса, уни кесип ташливәт. Чүнки икки қолуң яки икки путуң бар һалда дозақтики отқа ташланғиниңдин көрә, чолақ яки токур һалда һаятлиққа киргиниң әвзәлдур.\x + \xo 18:8 \xo*\xt Қан. 13:7; Мат. 5:29,30; Мар. 9:43.\xt*\x*
\m
\v 9 Әгәр көзүң сени гунаға путлаштурса, уни оюп өзүңдин нери ташливәт. Икки көзүң бар һалда дозақтики отқа ташланғиниңдин көрә, бирла көзүң билән болсиму һаятлиққа киргиниң әвзәлдур.
\b
\m
\s1 Азған қой тоғрисидики тәмсил
\m
\v 10 — Бу сәбий кичикләрниң һеч биригиму сәл қараштин һези болуңлар. Чүнки шуни силәргә ейтайки, уларниң әрштики пәриштилири әрштики Атамниң җамалини һәрдайим көрүп туриду. \x + \xo 18:10 \xo*\xt Зәб. 33:8; Луқа 15:3-7\xt*\x* 
\v 11 Чүнки Инсаноғли һалакәткә азғанларни қутқузғили кәлди.\f □ \fr 18:11 \fr*\ft \+bd «Чүнки Инсаноғли һалакәткә азғанларни қутқузғили кәлди»\+bd* — бу айәт бәзи кона көчүрмиләрдә тепилмайду.\ft*\f* \x + \xo 18:11 \xo*\xt Луқа 19:10.\xt*\x*
\m
\v 12 Қандақ қарайсиләр? Бирәвниң йүз туяқ қойи болуп, униңдин бири езип топтин чүшүп қалса, у тохсән тоққуз қойни тағларға қоюп қоюп, һелиқи азған қойини издәйдиғу? \x + \xo 18:12 \xo*\xt Луқа 15:3.\xt*\x* 
\v 13 Вә әгәр уни тепивалса, мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, у қой үчүн болған хошаллиғи азмиған тохсән тоққузиниңкидин зор болиду. 
\v 14 Шуниңға охшаш, бу сәбий кичикләрниң һәр қандиқиниң һалакәткә езип қелиши әрштики Атаңларниң ирадиси әмәстур.
\b
\m
\s1 Гуна өткүзгән қериндашқа болған муамилә
\r Луқа 17:3
\m
\v 15 — Әнди әгәр қериндишиң саңа зиян селип гуна қилса, униң йениға берип иккиңлар халий чағда сәһвәнлигини көрситип қой. Қериндишиң сөзүңни аңлиса, уни \add езиштин\add* қайтурувалған болисән. \x + \xo 18:15 \xo*\xt Лав. 19:17; Пәнд. 17:10; Луқа 17:3; Яқ. 5:19.\xt*\x* 
\v 16 Лекин аңлимиса, йәнә бир-икки \add гувачини\add* елип, униң йениға барғин. Шундақ қилип, һәммә иш икки-үч гувачиниң сөзи билән қилинсун. \f □ \fr 18:16 \fr*\ft \+bd «һәммә иш икки-үч гувачиниң сөзи билән қилинсун»\+bd* — бу сөз «Қан.» 19:15дин нәқил кәлтүрүлгән.\ft*\f* \x + \xo 18:16 \xo*\xt Чөл. 35:30; Қан. 17:6; 19:15; Юһ. 8:17; 2Кор. 13:1; Ибр. 10:28.\xt*\x* 
\v 17 Лекин әгәр \add қериндишиң\add* уларниң сөзигиму қулақ салмиса, әһвални җамаәткә йәткүзүп ейтқин. Әгәр у җамаәттикиләргә қулақ салмиса, уни ят әллик яки баҗгир қатарида көрүңлар.\f □ \fr 18:17 \fr*\ft \+bd «Әгәр у җамаәттикиләргә қулақ салмиса, уни ят әллик яки баҗгир қатарида көрүңлар»\+bd* — шу чағда «ят әллик»ләрниң көпинчиси бутпәрәс еди. «Баҗгир»лар (Рим империйәси үчүн хәлиқтин баҗ алидиған Йәһудийлар) болса «Рим империйәгә сетилип кәткән хаинлар» дәп «иплас адәмләр»ниң қатарида қарилатти.\ft*\f* \x + \xo 18:17 \xo*\xt 1Кор. 5:9; 2Тес. 3:14.\xt*\x*
\m
\v 18 Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, силәр йәр йүзидә немини бағлисаңлар, әрштиму шу бағланған болиду вә силәр йәр йүзидә немини қоюп бәрсәңлар, әрштиму қоюп берилгән болиду.\f □ \fr 18:18 \fr*\ft \+bd «силәр йәр йүзидә немини бағлисаңлар, әрштиму шу бағланған болиду вә силәр йәр йүзидә немини қоюп бәрсәңлар, әрштиму қоюп берилгән болиду»\+bd* — бу сөз 16:19-айәттикигә охшаш, бирақ әшу йәрдә ялғуз Петрусқа ейтилған. Биз Әйсаниң мошу сөзлиридә ейтилған һоқуқ пәқәт расулларғила әмәс, бәлки пүткүл җамаәткә тәвәдур. Әйса тапшурған бу һоқуқ: (1) җамаәттики дуаларда алаһидә тиләш һоқуқини; (2) җамаәт тәртиви бойичә, гуна садир қилип, амма товва қилмиған әзаларни чәкләш, җамаәттин чиқириш яки уларға тәрбийә бериш һоқуқини көрситиду, дәп ишинимиз (17-айәт вә 19-20-айәтни, «1Кор.» 5:1-5, «2Кор.» 2:5-11ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 18:18 \xo*\xt Мат. 16:19; Юһ. 20:23.\xt*\x*
\m
\v 19 Мән йәнә шуни силәргә бәрһәқ ейтип қояйки, йәр йүзидә араңлардин иккиси өзлири тилигән бир иш тоғрилиқ қәлби бир болуп һәр қандақ нәрсини тиләп дуа қилса, әрштики Атам уларниң тилигини иҗабәт қилиду. 
\v 20 Чүнки икки яки үчәйлән мениң намим билән қәйәрдә жиғилған болса, мән шу йәрдә уларниң арисида болимән.\f □ \fr 18:20 \fr*\ft \+bd «икки яки үч адәм мениң намим билән қәйәрдә жиғилған болса...»\+bd* — грек тилида «икки яки үчәйлән адәм мениң намимға қәйәрдә жиғилған болса...».\ft*\f* \x + \xo 18:20 \xo*\xt Луқа 24:15,36.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Шәпқәт көргүчи шәпқәтлик болуши керәк
\m
\v 21 Андин Петрус униң алдиға келип:
\m — И Рәб, қериндишимниң маңа зиян селип өткүзгән қанчә қетимлиқ гунайини кәчүрүшүм керәк? Йәттә қетимму? — деди.\x + \xo 18:21 \xo*\xt Луқа 17:4.\xt*\x*
\m
\v 22 Әйса униңға мундақ деди:
\m —Мән саңа шуни ейтип қояйки, йәттә қетим әмәс, йәтмиш һәссә йәттә қетим! \f □ \fr 18:22 \fr*\ft \+bd «йәттә қетим әмәс, йәтмиш һәссә йәттә қетим!»\+bd* — яки «йәттә қетим әмәс, йәтмиш йәттә қетим».\ft*\f* \x + \xo 18:22 \xo*\xt Мат. 6:14; Мар. 11:25; Кол. 3:13.\xt*\x* 
\v 23 Әрш падишалиғи чакарлири билән һесап-китап қилмақчи болған бир падишаға охшайду. 
\v 24 Һесап-китапни башлиғинида, униңға он миң талант пул қәриздар болған бир чакар кәлтүрүлүпту. \f □ \fr 18:24 \fr*\ft \+bd «он миң талант пул»\+bd* — бир «талант» алтун яки көмүш тәңгә аз дегәндә бир ишчиниң жиллиқ һәққиниң 17 һәссиси болуп, 10000 талант һазир оттура һесап билән бәлким икки миллиард (миң миллион) долларчә болиду.\ft*\f* 
\v 25 Чакарниң төлигидәк һеч нәрсиси болмиғачқа, ғоҗиси чакарниң өзини, хотун бала-җақиси вә бар-йоқини сетип, қәрзини төләшини буйрупту. \x + \xo 18:25 \xo*\xt Мат. 5:25.\xt*\x* 
\v 26 Шуңа чакар униң алдида йәргә жиқилип баш уруп: «Ғоҗам, маңа кәңчилик қилғайла, мән пүтүн қәрзимни чоқум төләймән» дәп ялвурупту. 
\v 27 Чакарниң ғоҗиси униңға ич ағритип, уни қоюп берип, қәрзини кәчүрүм қипту.
\m
\v 28 Лекин чакар у йәрдин чиқип, өзигә йүз динар қәриздар болған йәнә бир чакар бурадирини учритипту. Уни тутувелип, бойнини боғуп туруп: «Қәризни төлә!» дәпту. \f □ \fr 18:28 \fr*\ft \+bd «йүз динар қәриздар»\+bd* — шу вақитларда «бир динар» бир ишчиниң бир күнлүк һәққи болуп, йүз тәңгә бәлким оттура һесап билән 1300 долларчә болатти.\ft*\f* 
\v 29 Буниң билән бу чакар бурадири йәргә жиқилип униңдин: «Маңа кәңчилик қил, қәризни чоқум қайтуримән» дәп ялвурупту. 
\v 30 Лекин у унимапту вә: «Пүтүн қәризни төлимигичә зинданда ятисән» дәп уни зинданға ташлитипту. 
\v 31 Бундақ ишниң йүз бәргәнлигини көргән башқа чакарлар интайин азаплинип ғоҗисиниң алдиға берип, әһвални баштин-ахир сөзләп берипту.
\m
\v 32 Буниң билән ғоҗиси һелиқи чакарни чақиртип: «Әй рәзил чакар! Маңа йелинғанлиғиң үчүн шунчә көп қәрзиңниң һәммисини кәчүрдүм. 
\v 33 Мән саңа ич ағритқинимдәк, сәнму чакар бурадириңгә ич ағритишиңға тоғра кәлмәмду?!» дәпту. 
\v 34 Буниң билән ғоҗиси ғәзәплинип уни пүтүн қәрзини төләп болғичә адәм қийнғучи гундипайларниң қолида турушқа тапшуруп берипту.\f □ \fr 18:34 \fr*\ft \+bd «адәм қийнғучи гундипайлар»\+bd* — мошу гундипайларниң адәттики вәзиписи җинайәтчиниң җинайитини сүрүштә қилиш үчүн мәһбусларни қийнаш еди.\ft*\f*
\m
\v 35 Шуниңға охшаш, әгәр һәр бириңлар өз қериндашлириңларни чин дилиңлардин кәчүрмисәңлар, әрштики Атамму силәргә охшаш муамилә қилиду.\x + \xo 18:35 \xo*\xt Мат. 6:14; Мар. 11:26; Яқ. 2:13.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 19
\s1 Талақ қилиш тоғрисида
\r Мар. 10:1-12
\m
\v 1 Шундақ болдики, Әйса бу сөзләрни ейтип болғандин кейин, Галилийә өлкисидин айрилип, Йәһудийә өлкисиниң чәт йәрлиригә, йәни Иордан дәриясиниң у қетидики жутларға барди.\x + \xo 19:1 \xo*\xt Мар. 10:1.\xt*\x* 
\v 2 Топ-топ адәмләр униңға әгишип кәлгән болуп, у уларни шу йәрдила сақайтти.
\m
\v 3 Әнди бәзи Пәрисийләр униң йениға келип уни қилтаққа чүшүрүш мәхситидә униңдин:
\m — Бир адәмниң һәр қандақ сәвәптин аялини қоюветиши Тәврат қануниға уйғунму? — дәп сориди.\x + \xo 19:3 \xo*\xt Мар. 10:2.\xt*\x*
\m
\v 4 Шуниң билән у җававән мундақ деди:
\m — \add Тәвраттин\add* шуни оқумидиңларму, муқәддәмдә инсанларни Яратқучи уларни «Әр вә аял қилип яратти» вә\f □ \fr 19:4 \fr*\ft \+bd «шуни оқумидиңларму,...?»\+bd* — Бу Пәрисийләр әң яхши көридиған ибариләрниң бири.\ft*\f* \x + \xo 19:4 \xo*\xt Яр. 1:17; 2:24; 5:2\xt*\x* 
\v 5 «Шу сәвәптин әр киши ата-анисидин айрилиду, аяли билән бирлишип иккиси бир тән болиду».\x + \xo 19:5 \xo*\xt Яр. 2:24; 1Кор. 6:16; Әф. 5:31.\xt*\x* 
\v 6 Шундақ екән, әр-аял әнди икки тән әмәс, бәлки бир тән болиду. Шуниң үчүн, Худа қошқанни инсан айримисун.\x + \xo 19:6 \xo*\xt 1Кор. 7:10.\xt*\x*
\m
\v 7 Пәрисийләр униңдин йәнә:
\m — Ундақта, Муса \add пәйғәмбәр\add* немә үчүн \add Тәврат қанунида\add* әр киши өз аялиға талақ хетини бәрсила андин уни қоюветишкә болиду, дәп буйруған? — дәп сорашти.\f □ \fr 19:7 \fr*\ft \+bd «Муса пәйғәмбәр немә үчүн Тәврат қанунида әр киши өз аялиға талақ хетини бәрсила андин уни қоюветишкә болиду»\+bd* — әмирниң тоғриси «Қан.» 24:1дә тепилиду.\ft*\f* \x + \xo 19:7 \xo*\xt Қан. 24:1; Йәр. 3:1.\xt*\x*
\m
\v 8 У уларға: — Таш жүрәклигиңлардин Муса \add пәйғәмбәр\add* аяллириңларни талақ қилишқа рухсәт қилған; лекин аләмниң башлимида бундақ әмәс еди. 
\v 9 Әнди шуни силәргә ейтип қояйки, аялини бузуқлуқтин башқа бирәр сәвәп билән талақ қилип, башқа бирини әмригә алған һәр қандақ киши зина қилған болиду.\f □ \fr 19:9 \fr*\ft \+bd «Изаһат»\+bd* — бези кона көчүрүлмиләрдә мошу йәрдә «вә талақ қилинған аялни әмригә алған кишиму зина қилған болиду» дегән сөзләр қошулуди. 5:32ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 19:9 \xo*\xt Мат. 5:32; Мар. 10:11; Луқа 16:18; 1Кор. 7:10.\xt*\x*
\m
\v 10 Мухлислар униңға:
\m — Әгәр әр билән аяли оттурисидики әһвал шундақ болса, ундақта өйләнмәслик яхши екән, — деди.\f □ \fr 19:10 \fr*\ft \+bd «ундақта өйләнмәслик яхши екән»\+bd* — демәк, мухлисларниң ойлишичә, талақ қилиш имканийити болмиса («чиқиш йоли болмиса), өйлиниш интайин қорқунучлуқ иштур.\ft*\f*
\m
\v 11 У уларға:
\m — Бу сөзни һәммила адәм әмәс, пәқәт несип қилинғанларла қобул қилалайду. \x + \xo 19:11 \xo*\xt 1Кор. 7:7,17.\xt*\x* 
\v 12 Чүнки анисиниң балиятқусидин туғма бәзи ағватлар бар; вә инсан тәрипидин ахта қилинған бәзи ағватларму бар; вә әрш падишалиғи үчүн өзини ағват қилғанларму бар. Бу сөзни қобул қилалайдиғанлар қобул қилсун! — деди.\f □ \fr 19:12 \fr*\ft \+bd «анисиниң балиятқусидин туғма бәзи ағватлар бар»\+bd* — «туғма ағватлар» бәлким туғма җинсий иқтидари аҗизларни, ишқсиз кишиләрни көрситиду; «башқилар тәрипидин ахта қилинған» кона заманларда хан-падишаларниң ордилирида һәрәмни башқуруш хизмити үчүн пичиветилгән адәмләрни көрситиду. «Әршниң падишалиғи үчүн өз-өзини ағват қилғанлар» бәлким Худаниң хизмитидә көпрәк вақит болай дәп өйлиништин ваз кәчкәнләрни көрситиду.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Әйса вә кичик балилар
\r Мар. 10:13-16; Луқа 18:15-17
\m
\v 13 Қолуңни тәккүзүп дуа қилғайсән дәп, бәзиләр кичик балилирини униң алдиға елип кәлди. Бирақ мухлислар елип кәлгәнләрни әйиплиди. \x + \xo 19:13 \xo*\xt Мар. 10:13; Луқа 18:15.\xt*\x* 
\v 14 Амма Әйса:
\m — Балилар мениң алдимға кәлтүрүлсун, уларни тосмаңлар. Чүнки әрш падишалиғи дәл мошундақларға тәвәдур, — деди. \f □ \fr 19:14 \fr*\ft \+bd «әрш падишалиғи дәл мошундақларға тәвәдур»\+bd* — яки «әрш падишалиғи дәл мошундақлардин тәркиб тапқандур».\ft*\f* \x + \xo 19:14 \xo*\xt Мат. 18:3; 1Кор. 14:20; 1Пет. 2:2.\xt*\x* 
\v 15 Вә қоллирини уларға тәккүзгәндин кейин, у у йәрдин айрилди.
\b
\m
\s1 Пулдарлар Худаниң падишалиғиға кирәләмду?
\r Мар. 10:17-31; Луқа 18:18-30
\m
\v 16 Мана, бир күни бириси униң алдиға келип:
\m — Устаз, мән қандақ яхши ишни қилсам, мәңгүлүк һаятқа еришимән? — дәп сориди.\x + \xo 19:16 \xo*\xt Мар. 10:17; Луқа 18:18.\xt*\x*
\m
\v 17 У униңға:
\m — Немишкә мәндин яхшилиқ тоғрисида сорайсән? «Яхши болғучилар» болса пәқәт бирила бар. Амма һаятлиққа киримән десәң, әмирләргә әмәл қил, — деди.
\m
\v 18 Қайси әмирләргә дәйсән? — дәп сориди у.
\m Әйса униңға:
\m — «Қатиллиқ қилма, зина қилма, оғрилиқ қилма, ялған гувалиқ бәрмә, \x + \xo 19:18 \xo*\xt Мис. 20:12; Лав. 19:18; Қан. 5:16-20; Рим. 13:9.\xt*\x* 
\v 19 ата-анаңға һөрмәт қил вә хошнаңни өзүңни сөйгәндәк сөй» — деди.\f □ \fr 19:19 \fr*\ft \+bd «қатиллиқ қилма, зина қилма, оғрилиқ қилма, ялған гувалиқ бәрмә, ата-анаңға һөрмәт қил вә хошнаңни өзүңни сөйгәндәк сөй»\+bd* — (18-19-айәт) оқурмәнләр шуниңға диққәт қилған болуши мүмкинки, Әйса «он пәрман» ичидики Худаға мунасивәтлик пәрманларни яки «(хошнаңниң нәрсилирини) тама қилма» дегән пәрманни тилға алғини йоқ.\ft*\f* \x + \xo 19:19 \xo*\xt Лав. 19:17; Мат. 22:39; Мар. 12:31; Гал. 5:14; Яқ. 2:8.\xt*\x*
\m
\v 20 Яш жигит униңға: — Буларниң һәммисигә әмәл қилип келиватимән. Әнди маңа йәнә немә кәм? — деди.
\m
\v 21 Әйса униңға:
\m — Әгәр мукәммәл болушни халисаң, берип бар-йоқуңни сетип, пулини кәмбәғәлләргә бәргин. Шуниң билән әрштә ғәзнәң болиду. Андин келип маңа әгәшкин, — деди.\x + \xo 19:21 \xo*\xt Мат. 6:19; Луқа 12:33; 16:9; 1Тим. 6:19.\xt*\x*
\m
\v 22 Жигит мошу сөзни аңлап, қайғуға чөмүп у йәрдин кетип қалди. Чүнки униң мал-мүлки наһайити көп еди. 
\v 23 Әйса мухлислириға:
\m — Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, байларниң әрш падишалиғиға кириши тәсликтила болиду. \x + \xo 19:23 \xo*\xt Пәнд. 11:28; Мар. 10:23; Луқа 18:24.\xt*\x* 
\v 24 Вә йәнә шуни силәргә ейтайки, төгиниң йиңниниң көзидин өтүши бай адәмниң Худаниң падишалиғиға киришидин асандур! — деди.
\m
\v 25 Мухлислар буни аңлап интайин бәк һәйран болушуп:
\m — Ундақта, ким ниҗатқа еришәләйду? — дәп сорашти.
\m
\v 26 Амма Әйса уларға қарап:
\m — Бу иш инсан билән вуҗудқа чиқиши мүмкин әмәс, лекин Худаға нисбәтән һәммә иш мүмкин болиду, — деди.\f □ \fr 19:26 \fr*\ft \+bd «Худаға нисбәтән һәммә иш мүмкин болиду»\+bd* — грек тилида: «Худа билән һәммә иш мүмкин болиду».\ft*\f* \x + \xo 19:26 \xo*\xt Аюп 42:2; Йәр. 32:17; Зәк. 8:6; Луқа 1:37; 18:27.\xt*\x*
\m
\v 27 Буниң билән Петрус униңға:
\m — Мана, биз һәммидин ваз кечип саңа әгәштуқ! Биз буниң үчүн немигә еришимиз? — дәп сориди.\x + \xo 19:27 \xo*\xt Мат. 4:20; Мар. 10:28; Луқа 5:11; 18:28.\xt*\x*
\m
\v 28 Әйса уларға мундақ деди:
\m — Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, аләмдики һәммә қайтидин йеңиланғинида, Инсаноғли шанлиқ тәхтидә олтарған вақтида, маңа әгәшкән силәр он икки тәхттә олтирип, Исраилларниң он икки қәбилисигә һөкүм чиқирисиләр. \x + \xo 19:28 \xo*\xt Луқа 22:30.\xt*\x* 
\v 29 Мениң намим дәп өйләр, ака-ука, ача-сиңил қериндашлири, ата-аниси, аяли, балилири яки йәр-зиминлардин ваз кәчкәнләрниң һәммиси уларға йүз һәссә артуқ еришиду вә мәңгүлүк һаятқа мирас болиду. \f □ \fr 19:29 \fr*\ft \+bd «Мениң намим дәп өйләр, ака-ука, ... яки йәр-зиминлардин ваз кәчкәнләр..»\+bd* — грек тилида «мениң намим үчүн өйләр, ака-ука... яки йәр-зиминлардин ваз кәчкәнләр...».\ft*\f* \x + \xo 19:29 \xo*\xt Қан. 33:9; Аюп 42:12.\xt*\x* 
\v 30 Лекин шу чағда нурғун алдида турғанлар арқиға өтиду, нурғун арқида турғанлар алдиға өтиду. \x + \xo 19:30 \xo*\xt Мар. 10:31; Луқа 13:30.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 20
\s1 Үзүмзарлиқтики ишләмчиләр
\m
\v 1 — Чүнки әрш падишалиғи бир йәр егисигә охшайду. Егиси үзүмзарлиғида ишләшкә адәмләрни яллаш үчүн таң сәһәрдә сиртқа чиқипту. 
\v 2 У ишләмчиләр билән күнлүки үчүн бир күмүч динардин беришкә келишип, уларни үзүмзарлиғиға әвәтипту.\f □ \fr 20:2 \fr*\ft \+bd «У ишләмчиләр билән күнлүки үчүн бир күмүч динардин беришкә келишип...»\+bd* — «бир күмүч динар» грек тилида «бир динариус».\ft*\f*
\m
\v 3 Саат тоққузларда у йәнә сиртқа чиқип, базарда бекар турған башқа кишиләрни көрүпту.\f □ \fr 20:3 \fr*\ft \+bd «Саат тоққузларда»\+bd* — грекчә «күнниң үчинчи саити» — йәни саат тоққузни көрситиду. Йәһудий хәлқи үчүн «толуқ күн» (24 саат) кәч саат алтидә башлиниду; кәчтә «җесәк» ишлитилиду; әтигән саат алтидин кәч саат алтигичә «күндүз» дейилиду, күндүз он икки сааткә бөлүниду (мисални Тәврат, «Яр.» 1:5ин көргили болиду).\ft*\f* 
\v 4 Уларға: «Силәрму үзүмзарлиғимға бериңлар, һәққиңларға тегишлигини беримән» — дәпту. 
\v 5 Улар үзүмзарлиққа берипту. Чүштә вә саат үчтиму у йәнә чиқип йәнә шундақ қипту.\f □ \fr 20:5 \fr*\ft \+bd «Чүштә вә саат үчтиму у йәнә чиқип йәнә шундақ қипту»\+bd* — «чүштә» — әйни сөз бойичә күнниң «алтинчи саитидә» вә «саат үчтә» күнниң «тоққузинчи саитидә» (чүштин кейин саат үчләрдә) дейилиду.\ft*\f* 
\v 6 Лекин \add кәчқурун\add* саат бәшләрдә чиққанда у йәрдә турған йәнә башқиларни көрүп, улардин: «Немә үчүн бу йәрдә күн бойи бекар турисиләр?» дәп сорапту.\f □ \fr 20:6 \fr*\ft \+bd «кәчқурун саат бәшләрдә»\+bd* — грекчә «күнниң он биринчи саити әтрапида», йәни чүштин кейин саат бәштә.\ft*\f* 
\v 7 Улар: «Бизни һеч ким яллимиди» дәп җавап қайтурупту. У уларға: «Ундақта, силәрму үзүмзарлиғимға берип ишләңлар» — дәпту.
\m
\v 8 Кәч болғанда, үзүмзарлиқ егиси ғоҗидариға: «Ишләмчиләрни чақирип, әң ахирида кәлгәнләрдин башлап әң авал кәлгәнләргичә һәммисиниң иш һәққини бәр» дәпту. 
\v 9 Авал кәчқурун саат бәштә ишқа кәлгәнләр келип, һәр бири бир күмүч динардин апту. 
\v 10 Әң авал яллап келингәнләрниң нөвити кәлгәндә, улар: Техиму көп иш һәққи алимизғу, дәп ойлишипту; бирақ уларму бир күмүч динардин апту. 
\v 11 Улар иш һәққини алғини билән йәр егисидин ағринип: 
\v 12 «Бу ахирда кәлгәнләр пәқәт бир саатла ишлиди, бирақ сиз уларни күн бойи җапалиқ вә қаттиқ иссиқни чәккән бизләр билән баравәр һесаплидиңизғу, дәп ғудуришипту. 
\v 13 Лекин \add йәр егиси\add* уларниң биригә җавап қайтуруп: «Бурадәр, саңа наһәқлиқ қилғиним йоқ! Сән билән бир күмүч динарға келишмигәнмидуқ? 
\v 14 Һәққиңни елип қайтип кәткин. Бу ахирда кәлгәнгиму саңа охшаш бәргүм бар. 
\v 15 Өзүмниңкини өзүм билгәнчә ишлитиш һоқуқум йоқму? Сехий болғанлиғимға көзүң қизириватамду? 
\v 16 Шундақ қилип «Алдида турғанлар арқиға өтиду, арқида турғанлар алдиға өтиду»; чүнки чақирилғанлар көп, амма талланғанлар аз болиду.\f □ \fr 20:16 \fr*\ft \+bd «чүнки чақирилғанлар көп, талланғанлар аз болиду»\+bd* — мошу сөзләр бәзи кона көчүрмиләрдә тепилмайду.\ft*\f* \x + \xo 20:16 \xo*\xt Мат. 19:30; 22:14; Мар. 10:31; Луқа 13:30.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйса өлүп тирилидиғанлиғини йәнә алдин-ала ейтиду
\r Мар. 10:32-34; Луқа 18:31-34
\m
\v 17 Әйса Йерусалимға чиқиветип, йолда он икки мухлисини бир чәткә тартип, уларға мундақ деди:\f □ \fr 20:17 \fr*\ft \+bd «Йерусалимға чиқиветип...»\+bd* — «Йерусалимға бериш» һәрдайим «Йерусалимға чиқиветип...» дәп ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 20:17 \xo*\xt Мар. 10:32; Луқа 18:31; 24:7.\xt*\x*
\m
\v 18 — Мана биз һазир Йерусалимға чиқип кетиватимиз. Инсаноғли баш каһинлар вә Тәврат устазлириға тапшурулиду. Улар уни өлүмгә мәһкүм қилиду 
\v 19 андин уни мәсқирә қилип, қамчилап вә крестләшкә ят әлликләргә тапшуриду. Лекин у үчинчи күни қайта тирилиду.\x + \xo 20:19 \xo*\xt Мат. 27:2; Луқа 23:1; Юһ. 18:28,31; Рос. 3:23.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Аниниң тәливи
\r Мар. 10:35-45
\m
\v 20 Шу чағда, Зәбәдийниң оғуллириниң аниси икки оғлини елип, Әйсаниң алдиға келип униңдин бир ишни тәләп қилмақчи болуп сәҗдә қилди.\f □ \fr 20:20 \fr*\ft \+bd «Зәбәдийниң оғуллири»\+bd* — Әйса чақирған он икки расулдин икки, йәни Юһанна ве Яқуп. 4:21 вә 10:2ни көрүң. \+bd «бир ишни тәләп қилмақчи болуп сәҗдә қилди»\+bd* — яки «бир ишни тәләп қилмақчи болуп тизлинип баш урди».\ft*\f* \x + \xo 20:20 \xo*\xt Мар. 10:35.\xt*\x*
\m
\v 21 Немә тәливиң бар? — дәп сориди у.
\m Аял униңға:
\m — Шуни әмир қилғайсәнки, сениң падишалиғиңда бу икки оғлумдин бири оң йениңда, бири сол йениңда олтарсун, — деди.
\m
\v 22 Әйса уларға җававән: — Силәр немә тәләп қиливатқиниңларни билмәйватисиләр. Мән ичишкә тәмшәлгән қәдәһни ичәләмсиләр?
\m Ичәләймиз, — дейишти улар.\f □ \fr 20:22 \fr*\ft \+bd «Мән ичишкә тәмшәлгән қәдәһни ичәләмсиләр?»\+bd* — бу айәттики «қәдәһ» дегән сөз, Әйсаниң тартидиған азап-оқубити вә кресттики өлүмини көздә тутиду.\ft*\f* \x + \xo 20:22 \xo*\xt Луқа 12:49,50; Рим. 8:26.\xt*\x*
\m
\v 23 У уларға:
\m — Силәр һәқиқәтәнму мениң қәдәһимдин ортақ ичисиләр. Бирақ оң яки сол йенимда олтириш несивиси мениң ихтияримда әмәс, бәлки Атам кимләргә тәйярлиған болса, шуларға несип болиду. \x + \xo 20:23 \xo*\xt Мат. 25:34.\xt*\x* 
\v 24 \add Қалған\add* он мухлис буниңдин хәвәр тапқанда, икки қериндишидин хапа болди. 
\v 25 Лекин Әйса уларни йениға чақирип, мундақ деди:
\m — Силәргә мәлумки, әлләрдики һөкүмранлар қол астидикидикиләр үстидин буйруқвазлиқ қилип һакимийәт жүргүзиду, вә уларниң һоқуқдарлири уларни ғоҗайинларчә идарә қилиду. \f □ \fr 20:25 \fr*\ft \+bd «әлләрдики һөкүмранлар қол астидикидикиләр үстидин буйруқвазлиқ қилип һакимийәт жүргүзиду»\+bd* — «әлләр» мошу йәрдә «ят әлләр», «Йәһудий әмәсләр»ни (йәни Худадин қорқмайдиған бутпәрәсләрни) көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 20:25 \xo*\xt Мар. 10:42; Луқа 22:25.\xt*\x* 
\v 26 Бирақ силәрниң араңларда шундақ болмисун; бәлки силәрдин ким үстүн болушни халиса, силәрниң хизмитиңларда болсун; \x + \xo 20:26 \xo*\xt 1Пет. 5:3.\xt*\x* 
\v 27 вә ким араңлардикиләрниң алдинқиси болушни халиса, силәрниң қулуңлар болсун. \x + \xo 20:27 \xo*\xt Мат. 23:11; Мар. 9:35; 10:43.\xt*\x* 
\v 28 Инсаноғлиму дәрвәқә шу йолда көпчилик хизмитимдә болсун демәй, бәлки көпчиликниң хизмитидә болай вә җенимни пида қилиш бәдилигә нурғун адәмләрни һөрлүккә ериштүрәй дәп кәлди.\f □ \fr 20:28 \fr*\ft \+bd «... җенимни пида қилиш бәдилигә нурғун адәмләрни һөрлүккә ериштүрәй»\+bd* — немидин «һөрлүк»кә еришиду? — гунадин болған һөрлүк.\ft*\f* \x + \xo 20:28 \xo*\xt Луқа 22:27; Юһ. 13:14; Әф. 1:7; Фил. 2:7; 1Тим. 2:6; 1Пет. 1:19\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң икки әмани сақайтиши
\r Мар. 10:46-52; Луқа 18:35-43
\m
\v 29 Улар Йерихо шәһиридин чиққанда, зор бир топ адәмләр униңға әгишип маңди. \x + \xo 20:29 \xo*\xt Мар. 10:46; Луқа 18:35.\xt*\x* 
\v 30 Вә мана, йол бойида олтарған икки әма Әйсаниң у йәрдин өтүп кетиватқинини аңлап:
\m — И Рәб, Давутниң оғли, бизгә рәһим қилғайсән, — дәп товлиди.
\m
\v 31 Көпчилик уларни «Үн чиқармаңлар!» дәп әйиплиди. Лекин, улар: — Я Рәб, и Давутниң оғли, бизгә рәһим қилғайсән! — дәп техиму қаттиқ товлиди.
\m
\v 32 Әйса қедимини тохтитип, уларни чақирип:
\m — Силәр үчүн немә иш қилип беришимни халисиләр? — дәп сориди.
\m
\v 33 Я Рәб, көзлиримиз ечилсун! — дейишти улар.
\m
\v 34 Әйса уларға ич ағритип, қолини уларниң көзлиригә тәккүзивиди, көзлири шуан әслигә келип көридиған болди; улар дәрһал униңға әгишип маңди.
\b
\b
\m
\c 21
\s1 Әйсаниң Йерусалимға тәнтәнилик кириши
\r Мар. 11:1-11; Луқа 19:28-38; Юһ. 12:12-19
\m
\v 1 Улар Йерусалимға йеқинлишип, Зәйтун теғиниң етигидики Бәйт-Фаги йезисиға кәлгинидә, Әйса икки мухлисиға мунуларни тапилап алдин әвәтти:\x + \xo 21:1 \xo*\xt Мар. 11:1; Луқа 19:29.\xt*\x*
\m
\v 2 — Силәр удулуңлардики йезиға бериңлар. Барсаңларла, бағлақлиқ бир ешәк вә униң йенидики бир тәхәйни көрисиләр. Уларни йешип алдимға йетиләп келиңлар. 
\v 3 Әгәр бириси силәргә бир немә десә, «Рәбниң буларға һаҗити чүшти» дәңлар, у дәрһал уларни қоюп бериду.
\m
\v 4 Бу пүтүн вақиә пәйғәмбәр арқилиқ ейтилған муну сөзләрни әмәлгә ашуруш үчүн болди: —
\b
\m
\v 5 «Зион қизиға ейтиңлар:
\m — Мана, Падишасиң келиватиду,
\m Кәмтәр-мөмин болуп, минип бир ешәккә,
\m Боюнтуруқлуқ ешәкниң тәхийигә,
\m Келиватиду йениңға сениң».\f □ \fr 21:5 \fr*\ft \+bd «Зион қизиға ейтиңлар: — Мана, Падишасиң келиватиду, кәмтәр-мөмин болуп, минип бир ешәккә, боюнтуруқлуқ ешәкниң тәхийигә, келиватиду йениңға сениң»\+bd* — бешарәт «Зәк.» 9:9дин елинған. «Зион» — Йерусалим җайлашқан тағни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 21:5 \xo*\xt 1Пад. 1:38-40; Йәш. 62:11; Зәк. 9:9; Юһ. 12:15.\xt*\x*
\b
\m
\v 6 Әнди һелиқи икки мухлис берип Әйсаниң тапилиғинидәк қилди. 
\v 7 Ешәк билән тәхәйни йетиләп келип, үстигә йепинча-чапанлирини салди вә у үстигә минди.\f □ \fr 21:7 \fr*\ft \+bd «... үстигә йепинча-чапанлирини салди»\+bd* — демәк, егири йоқ еди.\ft*\f* \x + \xo 21:7 \xo*\xt 2Пад. 9:13; Юһ. 12:14.\xt*\x* 
\v 8 Әнди топ-топ кишиләр йепинча-чапанлирини йолға паяндаз қилип салди; йәнә бир қисми дәрәқ шахлирини кесип йолға яятти. 
\v 9 Алдида маңған вә кәйнидин әгәшкән топ-топ халайиқ: —
\b
\m «Давутниң оғлиға һосанна болғай!
\m Пәрвәрдигарниң намида кәлгүчигә мубарәк болсун!
\m Әршиәлада тәшәккүр-һосанналар оқулсун!» — дәп вақиришатти.\f □ \fr 21:9 \fr*\ft \+bd «Давутниң оғлиға һосанна болғай! Пәрвәрдигарниң намида кәлгүчигә мубарәк болсун! Әршиәлада тәшәккүр-һосанналар оқулсун!»\+bd* — бу сөзләр «Зәб.» 117:25-26дики бешарәттин елинған. \ft*\fp «Һосанна» дегән сөз «Қутқузғайсән, и Пәрвәрдигар» дегән мәнидә. Инҗил дәвригә кәлгәндә «Худаға тәшәккүр-һәмдусана» дегән мәнидиму болған. «Зәбур» 117-күйидики изаһатларниму көрүң.\fp*\f* \x + \xo 21:9 \xo*\xt Зәб. 117:25-26\xt*\x*
\b
\m
\v 10 У Йерусалимға киргәндә, пүткүл шәһәр ләрзигә кәлди. Кишиләр:
\m — Бу зади кимду? — дейишәтти.
\m
\v 11 Халайиқ:
\m — Бу Галилийә өлкисидики Насарәтлик пәйғәмбәр Әйса, дәп җавап беришәтти.
\b
\m
\s1 Әйсаниң ибадәтханини сода-сетиқтин тазлиши
\r Мар. 11:15-19; Луқа 19:45-48; Юһ. 2:13-22
\m
\v 12 Әнди Әйса ибадәтхана һойлилириға кирип, у йәрдә елим-сетим қиливатқанларниң һәммисини һайдап чиқарди. Пул тегишкүчиләрниң ширәлирини вә пахтәк-кәптәр сатқучиларниң орундуқлирини өрүп, \f □ \fr 21:12 \fr*\ft \+bd «Әнди Әйса ибадәтхана һойлилириға кирип...»\+bd* — ибадәтхана — әйни чағда, Йәһудийларниң нурғун ибадәтханилири (синагоглар) еди; мошу йәрдә көрситилгән «ибадәтхана» Йәһудийларниң әң көп жиғилип ибадәт қилидиған җайи еди. Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанун бойичә, пәқәт «Худа Өз намини қойған» Йерусалимдики бу мәркизий ибадәтханидила қурбанлиқ қилса тоғра болатти.\ft*\f* \x + \xo 21:12 \xo*\xt Қан. 14:26; Мар. 11:15; Луқа 19:45; Юһ. 2:14.\xt*\x* 
\v 13 уларға:
\m — \add Муқәддәс язмиларда\add* \add Худаниң\add*: «Мениң өйүм дуа-тилавәтхана дәп атилиду» дегән сөзи пүтүлгән; лекин силәр уни булаңчиларниң угисиға айландурувапсиләр! — деди.\f □ \fr 21:13 \fr*\ft \+bd «Муқәддәс язмиларда Худаниң: «Мениң өйүм дуа-тилавәтхана дәп атилиду» дегән сөзи пүтүлгән; лекин силәр уни булаңчиларниң угисиға айландурувапсиләр!»\+bd* — Тәврат, «Йәш.» 56:7 вә «Йәр.» 7:11ни көрүң. Әйсаниң «булаңчиларниң угиси» дегән сөзи икки бислиқ болуп, бир тәрәптин баш каһинларниң содигәрләргә қурбанлиқларни сетиш һоқуқини сетип бәргәнлигини көрситиду; иккинчидин, бу каһинларниң хәлиқниң Худаниң һәқиқитини аңлаш пурситини булап, униң орниға өзлириниң мәртивисини жуқури көтиридиған һәр түрлүк қаидә-йосунларни уларниң бойниға артип қойғанлиғини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 21:13 \xo*\xt 1Пад. 8:29; Йәш. 56:7; Йәр. 7:11; Луқа 19:46.\xt*\x*
\m
\v 14 Ибадәтхана һойлилирида болғанда қариғу вә токурлар униң алдиға кәлди, у уларни сақайтти. 
\v 15 Лекин баш каһинлар билән Тәврат устазлири униң яратқан мөҗизилирини көрүп вә балиларниң ибадәтханида: «Давутниң оғлиға һосанна-тәшәккүрләр болғай!» дәп товлиғинини аңлап ғәзәпләнди.\x + \xo 21:15 \xo*\xt Мар. 11:27.\xt*\x*
\m
\v 16 Улар униңға:
\m — Бу балиларниң немә дәватқанлиғини аңлаватамсән? — дәп сориди.
\m У уларға: — Аңлаватимән! Силәр \add муқәддәс язмилардин\add* шуни оқуп бақмиғанки, «Өзүңгә кичик балилар вә бовақларниң тиллиридин мәдһийә сөзлирини мукәммәл қилдиң»» деди.\f □ \fr 21:16 \fr*\ft \+bd «Силәр муқәддәс язмилардин шуни оқуп бақмиғанки...»\+bd* — оқурмәнләрниң есидә барки, «шуни оқуп бақмиғанки,...?» дегән ибарә Пәрисийләр вә Садуқийларниң әң яхши көридиған ибарилириниң бири еди. \+bd «Өзүңгә кичик балилар вә бовақларниң тиллиридин мәдһийә сөзлирини мукәммәл қилдиң»\+bd* — «Зәб.» 8:3.\ft*\f* \x + \xo 21:16 \xo*\xt Зәб. 8:3\xt*\x*
\m
\v 17 Андин у улардин айрилип, шәһәрдин чиқип Бәйт-Ания йезисиға берип, шу йәрдә қонди.
\b
\m
\s1 Әнҗир дәриғини әйипләш
\r Мар. 11:12-14; 20-24
\m
\v 18 Әнди сәһәрдә, шәһәргә қайтип кетиватқанда, униң қосиғи ачқан еди. \x + \xo 21:18 \xo*\xt Мар. 11:12,20.\xt*\x* 
\v 19 У йол бойидики бир түп әнҗир дәриғини көрүп, униң йениға барди. Лекин дәрәқтин йопурмақтин башқа һеч нәрсә тапалмай, униңға қарап:
\m — Һазирдин башлап сәндин мәңгү мевә болмисун! — девиди, әнҗир дәриғи шуан қуруп кәтти.\f □ \fr 21:19 \fr*\ft \+bd «У йол бойидики бир түп әнҗир дәриғини көрүп, униң йениға барди. Дәрәқтин йопурмақтин башқа һеч нәрсә тапалмай, униңға қарап: — Һазирдин башлап сәндин мәңгү мевә болмисун! — девиди, әнҗир дәриғи шуан қуруп кәтти»\+bd* — Пәләстиндики әнҗир дәрәқлиридә йопурмақ болса, мевиму болуши керәк. Бу карамәт мөҗизә роһий бир һәқиқәтни сүрәтләп бериду, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 21:19 \xo*\xt Һош. 9:10\xt*\x*
\m
\v 20 Мухлислар буни көрүп тәәҗүплинип:
\m — Әнҗир дәриғи неманчә тезла қуруп кәтти! — деди.\f □ \fr 21:20 \fr*\ft \+bd «Әнҗир дәриғи неманчә тезла қуруп кәтти!»\+bd* — яки «Әнҗир дәриғи қандақму бирдинла қуруп кәтти!»\ft*\f*
\m
\v 21 Әйса уларға җавап бәрди:
\m — Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, әгәр һеч гуман болмай ишәшиңлар бар болса, әнҗир дәриғидә болған ишлар болупла қалмай, бәлки силәр һәтта бу таққа: «Бу йәрдин көтирилип деңизға ташлан!» десәңлар, у шундақ болиду, деди.\x + \xo 21:21 \xo*\xt Мат. 17:20; Луқа 17:6.\xt*\x* 
\v 22 Дуа қилип немини тилисәңлар, ишәшиңлар болсила, шуларға еришисиләр.\x + \xo 21:22 \xo*\xt Мат. 7:7; Мар. 11:24; Луқа 11:9; Юһ. 14:13; 16:24; Яқ. 1:5; 1Юһа. 3:22.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң һоқуқиниң сүрүштүрүлүши
\r Мар. 11:27-33; Луқа 20:1-8
\m
\v 23 У ибадәтхана һойлилириға киргәндин кейин, кишиләргә тәлим бериватқанда, баш каһинлар вә ақсақаллар униң алдиға келип:
\m — Сән қиливатқан бу ишларни қайси һоқуққа тайинип қиливатисән? Саңа бу һоқуқни ким бәргән? — дәп сорашти.\x + \xo 21:23 \xo*\xt Мис. 2:14; Мар. 11:27; Луқа 20:1; Рос. 4:7; 7:2.\xt*\x*
\m
\v 24 Әйса уларға җавап берип: — Мән авал силәргә бир соал қояй. Әгәр силәр җавап бәрсәңлар, мәнму бу ишларни қайси һоқуққа тайинип қиливатқанлиғимни ейтимән. 
\v 25 Йәһя жүргүзгән чөмүлдүрүш нәдин кәлгән? Әрштинму, яки инсанлардинму? — дәп сориди.
\m Улар өз ара мулаһизә қилишип:
\m — Әгәр «Әрштин кәлгән» десәк, у бизгә: «Ундақта, силәр немә үчүн униңға ишәнмидиңлар?» дәйду. \f □ \fr 21:25 \fr*\ft \+bd «Йәһя жүргүзгән чөмүлдүрүш нәдин кәлгән? Әрштинму, яки инсанлардинму?»\+bd* — мошу диний әрбабларниң һәммиси дегидәк Йәһя пәйғәмбәрниң йәткүзгән хәвиригә җававән: «Бизгә товва қилиш керәк әмәс» дегән вә Йәһя «Мениң кәйнимдә келидиған» дәп көрсәткән Мәсиһниң келишигә ишәнмәй, униң чүмүлдүрүшини рәт қилған еди.\ft*\f* 
\v 26 Әгәр: «Инсанлардин кәлгән» десәк, хәлиқтин қорқимиз, чүнки улар һәммиси Йәһяни пәйғәмбәр дәп билиду — дейишти.\x + \xo 21:26 \xo*\xt Мат. 14:5; Мар. 6:20.\xt*\x*
\m
\v 27 Буниң билән, улар Әйсаға:
\m Билмәймиз, — дәп җавап беришти.
\m — Ундақта, мәнму бу ишларни қайси һоқуққа тайинип қиливатқанлиғимни ейтмаймән, — деди у уларға.
\b
\m
\s1 Икки оғул тоғрисидики тәмсил
\m
\v 28 Әнди бу ишқа қандақ қарайсиләр? Бир адәмниң икки оғли бар екән. У биринчи оғлиниң йениға келип: «Оғлум, бүгүн үзүмзарлиғимға берип ишлигин» дәпту. 
\v 29 «Бармаймән» дәпту у, лекин кейин пушайман қилип йәнила берипту. 
\v 30 У иккинчи оғлиниң йениға келип униңғиму шундақ дәпту. У: «Хоп әпәндим, барай» дәпту-ю, лекин бармапту. 
\v 31 Бу иккиләнниң қайсиси атисиниң ирадисини ада қилған болиду?
\m — Биринчи оғли, — дәп җавап бәрди улар.
\m Әйса уларға мундақ деди:
\m — Мән силәргә шуни бәрһәқ ейтип қояйки, баҗгирлар билән паһишиләр Худаниң падишалиғиға силәрдин бурун кирмәктә. \f □ \fr 21:31 \fr*\ft \+bd «баҗгирлар билән паһишиләр...»\+bd* — «баҗгирлар» тоғрисида 18:18дики изаһатни көрүң. \+bd «баҗгирлар билән паһишиләр Худаниң падишалиғиға силәрдин бурун кирмәктә»\+bd* — «кирмәктә» дегән сөзгә қариғанда, «баҗгирлар вә паһишиләр» авал Йәһя пәйғәмбәрниң агаһ-гувақлиғи арқилиқ товва қилған, андин әйни чағда Мәсиһниң агаһ-гувақлиғи арқилиқ Худаниң падишалиғиға техиму кириватқан еди.\ft*\f* 
\v 32 Чүнки гәрчә Йәһя \add пәйғәмбәр\add* силәргә һәққанийәт йолини аян қилғили кәлгән болсиму, силәр униңға ишәнмидиңлар; лекин баҗгирлар билән паһишиләр униңға ишәнди. Силәр буни көрүп туруп, һәтта кейинки вақитларда йолуңлардин пушайман қилмай униңға ишәнмидиңлар.\f □ \fr 21:32 \fr*\ft \+bd «силәргә һәққанийәт йолини аян қилғили кәлгән ...»\+bd* — яки «силәргә һәққанийәт йолини елип барғили кәлгән». Грек тилида пәқәт: «силәргә һәққанийәт йолида кәлгән...» дейилиду.\ft*\f* \x + \xo 21:32 \xo*\xt Мат. 3:1.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Рәзил бағвәнләр һәққидики тәмсил
\r Мар. 12:1-12; Луқа 20:9-19
\m
\v 33 Йәнә бир тәмсилни аңлаңлар: Бир йәр егиси бир үзүмзарлиқ бәрпа қилип, әтрапини читлапту. У униңда бир шарап көлчиги қезипту вә бир күзәт мунари ясапту. Андин у үзүмзарлиқни бағвәнләргә иҗаригә берип, өзи яқа жутқа кетипту. \x + \xo 21:33 \xo*\xt Зәб. 79:9-10; Йәш. 5:1-7; Йәр. 2:21; 12:10; Мар. 12:1; Луқа 20:9.\xt*\x* 
\v 34 Үзүм пәсли йеқинлашқанда, өзигә тегишлик һосулни еливелиш үчүн қуллирини бағвәнләрниң йениға әвәтипту. 
\v 35 Лекин бағвәнләр қуллирини тутуп, бирини думбалапту, бирини өлтүрүветипту, йәнә бирини чалма-кесәк қипту. \x + \xo 21:35 \xo*\xt 2Тар. 24:21.\xt*\x* 
\v 36 У йәнә бир қетим алдинқидинму көп қуллирини әвәтипту, бирақ бағвәнләр уларғиму охшаш муамилә қипту. 
\v 37 Ахирда, у «Оғлумниғу һөрмәт қилар» дәп, оғлини әвәтипту. 
\v 38 Лекин бағвәнләр оғулни көрүп, өз ара: «Бу болса мирасхор; келиңлар, уни өлтүрүветип мирасини егиливалайли» дейишипту. \x + \xo 21:38 \xo*\xt Яр. 37:18; Зәб. 2:1, 8; Мат. 26:3; 27:1; Юһ. 11:53; Ибр. 1:2.\xt*\x* 
\v 39 Шуниң билән улар уни тутуп үзүмзарлиқниң сиртиға ташлап өлтүрүветипту.
\m
\v 40 Әнди үзүмзарлиқниң егиси кәлгәндә, шу бағвәнләрни қандақ қилар?
\m
\v 41 Улар униңға:
\m — Бу рәзил адәмләрни вәһшийлик билән йоқитиду. Үзүмзарлиқни болса мевилирини өз вақтида өзигә тапшуридиған башқа бағвәнләргә иҗаригә бериду, — дәп җавап беришти.
\m
\v 42 Әйса улардин сориди:
\m — Муқәддәс язмилардики муну сөзләрни оқуп бақмиғанмусиләр?: —
\m «Тамчилар ташливәткән таш болса,
\m Буҗәк теши болуп тикләнди.
\m Бу иш Пәрвәрдигардиндур,
\m Бу көзимиз алдида карамәт бир иштур».\f □ \fr 21:42 \fr*\ft \+bd «Тамчилар ташливәткән таш болса, бүҗәк теши болуп тикләнди»\+bd* — «бүҗәк теши» болса һәр қандақ имарәтниң улидики әң муһим уюлташ болуп, һул селинғанда биринчи болуп қоюлидиған таштур. Йәһудий каттивашлар «роһий һаят»ниң бүҗәк теши болған Мәсиһни ташлишивәтмәкчи еди, вә дәрвәқә ташливәтти. \ft*\fp Мәсиһ нәқил кәлтүргән сөзләр — «Зәб.» 117:22-23.\fp*\f* \x + \xo 21:42 \xo*\xt Зәб. 117:22-23; Йәш. 8:14; 28:16; Мар. 12:10; Луқа 20:17; Рос. 4:11; Рим. 9:33; 1Пет. 2:6.\xt*\x*
\b
\m
\v 43 Шу сәвәптин силәргә шуни ейтип қояйки, Худаниң падишалиғи силәрдин тартивелинип, униңға мувапиқ мевиләрни беридиған башқа бир әлгә ата қилиниду. \x + \xo 21:43 \xo*\xt Мис. 32:10; Йәш. 55:5; Мат. 8:12.\xt*\x* 
\v 44 Бу «таш»қа жиқилған киши парә-парә болуп кетиду; лекин бу таш һәр кимниң үстигә чүшсә, уни кукум-талқан қиливетиду.\f □ \fr 21:44 \fr*\ft \+bd «Бу «таш»қа жиқилған киши парә-парә болуп кетиду; лекин бу таш һәр кимниң үстигә чүшсә, уни кукум-талқан қиливетиду»\+bd* — «таш» болса Әйса өзи, әлвәттә. 42-айәтни көрүң. Әйсаниң бу сөзи тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә тохтитилимиз.\ft*\f* \x + \xo 21:44 \xo*\xt Йәш. 8:15; Дан. 2:34; Зәк. 12:3; Луқа 20:18.\xt*\x*
\m
\v 45 Баш каһинлар вә Пәрисийләр униң ейтқан тәмсиллирини аңлап, уларни өзлиригә қаритип ейтқанлиғини чүшәнди. \x + \xo 21:45 \xo*\xt Луқа 20:19.\xt*\x* 
\v 46 Уни тутуш йолини издигән болсиму, лекин халайиқ уни пәйғәмбәр дәп қариғачқа, улардин қорқушти.\x + \xo 21:46 \xo*\xt Луқа 7:16; Юһ. 7:40.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 22
\s1 Той зияпити тоғрисидики тәмсил
\r Луқа 14:15-24
\m
\v 1 Әйса уларға йәнә тәмсилләр билән мундақ деди:
\m
\v 2 Әрш падишалиғи худди өз оғли үчүн той зияпитини тәйярлиған бир падишаға охшайду.\x + \xo 22:2 \xo*\xt Луқа 14:6; Вәһ. 19:7.\xt*\x* 
\v 3 У чакарлирини той зияпитигә тәклип қилинғанларни чақиришқа әвәтипту, лекин улар келишкә унимапту. 
\v 4 У йәнә башқа чакарлирини әвәтип, уларға тапилап: «Чақирилғанларға: — Мана, мән зияпитимни тәйяр қилдим; мениң топақлирим, бордақ маллирим союлди, һәммә нәрсә тәйяр. Зияпәткә мәрһәмәт қилғай, дәйду, дәп ейтиңлар, — дәпту. 
\v 5 Бирақ улар тәкливини етиварға алмай, бириси етизлиғиға кәтсә, йәнә бири содисиға кетипту. 
\v 6 Қалғанлири болса \add падишаниң\add* чакарлирини тутувелип, хорлап өлтүрүветипту. 
\v 7 Падиша буни аңлап қаттиқ ғәзәплинип, әскәрлирини чиқирип, у қатилларни йоқитип, уларниң шәһиригә от қоюветипту. 
\v 8 Андин у чакарлириға: «Той зияпити тәйяр болди, лекин чақирилғанлар \add меһманлиққа\add* мунасип кәлмиди. 
\v 9 Әнди силәр һәдә йолларға берип, удул кәлгән адәмләрниң һәммисини той зияпитигә тәклип қилиңлар» дәпту. 
\v 10 Буниң билән чакарлар йолларға чиқип, яхши болсун, яман болсун, удул кәлгәнлиги адәмләрниң һәммисини жиғип әкәпту. Той соруни меһманлар билән лиқ толупту.
\m
\v 11 Падиша меһманлар билән көрүшкили киргәндә, у йәрдә зияпәт кийими киймигән бир кишини көрүпту. \f □ \fr 22:11 \fr*\ft \+bd «Падиша меһманлар билән көрүшкили киргәндә, у йәрдә зияпәт кийими киймигән бир кишини көрүпту»\+bd* — бу сөзгә қариғанда шу вақитларда катта той зияпәтлиридә саһибхан өзи һәр бир меһманға алаһидә бир зияпәт кийими соғат қилатти. Ундақ кийимни кийишни рәт қилиш саһибханға интайин беһөрмәтлик болатти.\ft*\f* 
\v 12 Падиша униңдин: «Бурадәр, зияпәт кийими киймәй, бу йәргә қандақ кирдиң?» дәп сорапту, бирақ у киши җавап берәлмәй қапту. 
\v 13 Падиша чакарлириға: «Уни пут-қоллиридин бағлап, тешидики қараңғулуққа ачиқип ташлаңлар! У йәрдә жиға-зерәлар көтирилиду, чишлирини ғучурлитиду» дәпту. \x + \xo 22:13 \xo*\xt Мат. 8:12; 13:42; 24:51; 25:30; Луқа 13:28.\xt*\x* 
\v 14 Чүнки чақирилғанлар көп, лекин талланғанлар аздур.\x + \xo 22:14 \xo*\xt Мат. 20:16.\xt*\x*
\b
\m
\s1 «Баҗ тапшурамдуқ?» дегән қилтақ
\r Мар. 12:13-17; Луқа 20:20-26
\m
\v 15 Буниң билән Пәрисийләр у йәрдин чиқип, қандақ қилип уни өз сөзи билән қапқанқа чүшүрүш һәққидә мәслиһәтләшти. \x + \xo 22:15 \xo*\xt Мар. 12:13; Луқа 20:20.\xt*\x* 
\v 16 Улар мухлислирини Һеродниң тәрәпдарлири билән биллә униң йениға әвәтип:
\m — Устаз, силини сәмимий адәм, кишиләргә Худаниң йолини садиқлиқ билән үгитип келиватиду вә адәмләргә қәтъий йүз-хатирә қилмай һеч кимгә ян басмайду, дәп билимиз. \f □ \fr 22:16 \fr*\ft \+bd «Һерод \+bd*\+bdit падиша\+bdit*ниң тәрәпдарлири» — Һерод падиша Рим империйәси тәрипидин тайинланған болуп, у Йәһудий болмиғачқа Йәһудийларниң көпинчиси униңға интайин өч еди. Шундақ болғини билән өз мәнпәитини көзләйдиған, уни қоллайдиған «Һерод тәрәпдарлири» бар еди. «Һеродлар» тоғрилиқ «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f*\fig «Һеродлар»ниң нәсәпнамиси|src="herodusgenealogy-ucyr-01.jpg" size="span" ref="Mat. 22:16"\fig* 
\v 17 Қени, қандақ ойлайла? \add Рим императори\add* Қәйсәргә баҗ-селиқ тапшуруш Тәврат қануниға уйғунму-йоқ? — дейишти.\f □ \fr 22:17 \fr*\ft \+bd «Рим императори Қәйсәр...»\+bd* — Римниң һәр бир императориға «Қәйсәр» дегән нам-унван берәләтти; мәсилән, Қәйсәр Авғустус, Қәйсәр юлиус, Қәйсәр Тибериус қатарлиқлар. \+bd «Рим императори Қәйсәргә баҗ-селиқ тапшуруш Тәврат қануниға уйғунму-йоқ?»\+bd* — әйни вақитта, Йәһудийлар римлиқларниң зулми астида яшаватқан еди, әгәр Әйса: «Рим императориға баҗ тапшуруш тоғра» десә, бу гәптин азатлиқни истигән Йәһудийлар уни «Мана таза бир ялақчи, хаин екән» дәп тиллишатти. «Баҗ тапшурмаслиқ керәк» дегән болса, у Рим империйәсигә қарши чиққан болатти; андин улар уни Рим валийисиға әрз қилған болатти. Улар мошундақ соалларни сораш арқилиқ Әйсани гепидин тутувелип, римлиқларниң қолиға тапшуруп, униңға зиянкәшлик қилмақчи болушқан.\ft*\f*
\m
\v 18 Лекин Әйса уларниң рәзил нийитини билип:
\m — Әй сахтипәзләр, мени немишкә синимақчисиләр? 
\v 19 Қени, баҗға тапшурулидиған бир тәңгә маңа көрситиңлар, — деди. Улар бир динар пулини әкәлди. 
\v 20 У улардин:
\m — Буниң үстидики сүрәт вә нам-исим кимниң? — дәп сориди.
\m
\v 21 Қәйсәрниң, — дәп җавап бәрди улар.
\m У уларға: — Ундақ болса, Қәйсәрниң һәққини Қәйсәргә, Худаниң һәққини Худаға тапшуруңлар, — деди.\f □ \fr 22:21 \fr*\ft \+bd «Қәйсәрниң һәққини Қәйсәргә, Худаниң һәққини Худаға тапшуруңлар»\+bd* — Қәйсәргә Қәйсәрниң һәққи (униң сүрити чүшүрүлгән нәрсә)ни тапшуруңлар — демәк, баҗ төләш керәк. Амма қандақ нәрсә үстидә «Худаниң сүрити» бар? Инсан өзи «Худаниң сүрити» болғачқа, биз пүтүнимизни Худаға тапшуришимиз керәктур («Яр.» 1:26-27ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 22:21 \xo*\xt Мат. 17:25; Рим. 13:7.\xt*\x*
\m
\v 22 Улар бу сөзни аңлап, һәйран болуп қелишти-дә, униң йенидин кетип қалди.
\b
\m
\s1 Тирилишкә мунасивәтлик мәсилә
\r Мар. 12:18-27; Луқа 20:27-40
\m
\v 23 Шу күни, «Өлгәнләр тирилмәйду» дәйдиған Садуқийлар униң алдиға келип қистап соал қойди:\f □ \fr 22:23 \fr*\ft \+bd ««Өлгәнләр тирилмәйду» дәйдиған Садуқийлар»\+bd* — «Садуқийлар» тоғрилиқ 16:1дики изаһатни вә шундақла «Тәбирләр»ниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 22:23 \xo*\xt Мар. 12:18; Луқа 20:27; Рос. 23:8.\xt*\x*
\m
\v 24 — Устаз, Муса \add пәйғәмбәр Тәвратта\add*: «Бир киши пәрзәнтсиз өлүп кәтсә, униң ака яки иниси тул йәңгисини әмригә елип, қериндиши үчүн нәсил қалдуруши лазим» дәп тапилиған. \f □ \fr 22:24 \fr*\ft \+bd «Бир киши пәрзәнтсиз өлүп кәтсә, униң ака яки иниси тул қалған йәңгисини әмригә елип, қериндиши үчүн нәсил қалдуруши лазим»\+bd* — «Қан.» 25:5.\ft*\f* \x + \xo 22:24 \xo*\xt Қан. 25:5-6; Яр. 38:8.\xt*\x* 
\v 25 Бурун аримизда йәттә ака-ука бар еди. Чоңи өйләнгәндин кейин өлүп кәтти. Пәрзәнт көрмигәнликтин, аялини иккинчи қериндишиниң әмригә қалдурди. 
\v 26 Бирақ иккинчисидики әһвалму униңкигә охшаш болди, андин бу иш үчинчисидә таки йәттинчи қериндашқичә охшаш давамлашти.
\m
\v 27 Ахирда, у аялму өлүп кәтти. 
\v 28 Әнди тирилиш күнидә бу аял йәттә ака-укиниң қайсисиниң аяли болиду? Чүнки уни һәммиси әмригә алған-дә!
\m
\v 29 Әйса уларға мундақ җавап бәрди:
\m — Силәр нә муқәддәс язмиларни нә Худаниң қудритини билмигәнлигиңлар үчүн азғансиләр. 
\v 30 Чүнки өлүмдин тирилгәндә инсанлар өйләнмәйду, әргә тәгмәйду, бәлки Худаниң әрштики пәриштилиригә охшаш болиду.
\m
\v 31 Әнди өлүмдин тирилиш мәсилиси һәққидә Худаниң силәргә ейтқан: 
\v 32 «Мән Ибраһим, Исһақ вә Яқупларниң Худасидурмән!» дегән шу сөзини оқумидиңларму? Худа өлүкләрниң әмәс, бәлки тирикләрниң Худасидур!».\f □ \fr 22:32 \fr*\ft \+bd «Мән Ибраһим, Исһақ вә Яқупларниң Худасидурмән!»\+bd* — «Мис.» 3:6.\ft*\f* \x + \xo 22:32 \xo*\xt Мис. 3:6,15.\xt*\x*
\m
\v 33 Бу сөзни аңлиған хәлиқ униң тәлимидин һәйрануһәс қелишти.\x + \xo 22:33 \xo*\xt Мат. 7:28.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әң муһим әмир
\r Мар. 12:28-34; Луқа 10:25-28
\m
\v 34 Пәрисийләр униң Садуқийларниң ағзини тувақлиғанлиғини аңлап, бир йәргә җәм болушти. \x + \xo 22:34 \xo*\xt Мар. 12:28.\xt*\x* 
\v 35 Уларниң арисидики бир Тәврат-қанун устази уни синаш мәхситидә униңдин:\x + \xo 22:35 \xo*\xt Луқа 10:25.\xt*\x*
\m
\v 36 — Устаз, Тәврат қанунидики әң муһим әмир қайси? — дәп қистап сориди.
\m
\v 37 У униңға мундақ деди:
\m — «Пәрвәрдигар Худайиңни пүтүн қәлбиң, пүтүн җениң, пүтүн зеһниң билән сөйгин» \f □ \fr 22:37 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар Худайиңни пүтүн қәлбиң, пүтүн җениң, пүтүн зеһниң билән сөйгин»\+bd* — «Қан.» 6:5.\ft*\f* \x + \xo 22:37 \xo*\xt Қан. 6:5; 10:12; 30:6; Луқа 10:27.\xt*\x* 
\v 38 — әң улуқ, биринчи орунда туридиған әмир мана шу. 
\v 39 Униңға охшайдиған иккинчи әмир болса «Хошнаңни өзүңни сөйгәндәк сөй». \f □ \fr 22:39 \fr*\ft \+bd «Хошнаңни өзүңни сөйгәндәк сөй»\+bd* — «Лав.» 19:18.\ft*\f* \x + \xo 22:39 \xo*\xt Лав. 19:18; Мар. 12:31; Рим. 13:9; Гал. 5:14; Әф. 5:2; 1Тес. 4:9; Яқ. 2:8.\xt*\x* 
\v 40 Пүтүн Тәврат қануни вә пәйғәмбәрләрниң сөзлири бу икки әмиргә есилған һалда маңиду.
\b
\m
\s1 Қутқузғучи-мәсиһ — Давутниң оғли һәм униң Рәбби
\r Мар. 12:35-37; Луқа 20:41-44
\m
\v 41 Пәрисийләр җәм болуп турған вақитта, Әйса улардин:\x + \xo 22:41 \xo*\xt Мар. 12:35; Луқа 20:41.\xt*\x*
\m
\v 42 — Мәсиһ тоғрисида қандақ ойлаватисиләр? У кимниң оғли? — дәп сориди.
\m Давутниң оғли, — дейишти улар.
\m
\v 43 У уларға мундақ деди:
\m Ундақта, немә үчүн \add Зәбурда\add* Давут уни Роһта «Рәббим» дәп атап, —\f □ \fr 22:43 \fr*\ft \+bd «Давут уни Роһта «Рәббим» дәп атап...»\+bd* — «Роһта» — Худаниң Муқәддәс Роһида.\ft*\f*
\m
\v 44 «Пәрвәрдигар мениң Рәббимгә ейттики: —
\m «Мән сениң дүшмәнлириңни айиғиң астида дәссәткичә,
\m Оң йенимда олтарғин!» — дәйду?\f □ \fr 22:44 \fr*\ft \+bd \+bdit Давут\+bdit* «Пәрвәрдигар Мениң Рәббимгә ейттики: — «Мән сениң дүшмәнлириңни айиғиң астида дәссәткичә, оң йенимда олтарғин!» — дәйду» — «Зәб.» 109:1.\+bd*\ft*\f* \x + \xo 22:44 \xo*\xt Зәб. 109:1; Рос. 2:34; 1Кор. 15:25; Ибр. 1:13; 10:13.\xt*\x*
\m
\v 45 Давут \add Мәсиһни\add* шундақ «Рәббим» дәп атиған турса, әнди у қандақму Давутниң оғли болиду?\f □ \fr 22:45 \fr*\ft \+bd «Давут \+bd*\+bdit Мәсиһни\+bdit* шундақ «Рәббим» дәп атиған турса, әнди у қандақму Давутниң оғли болиду?» — демәк, Қутқузғучи-Мәсиһ падиша Давутниң әвлади болсиму, лекин падиша Давут Мәсиһни «Рәббим» дегән йәрдә Мәсиһ Давуттин улуқ болиду, һәм туғулуштин бурунла «Рәб» сүпитидә еди.\ft*\f*
\m
\v 46 Вә һеч ким униңға җававән бир еғизму сөз қайтуралмиди; шу күндин етиварән, һеч ким униңдин соал сорашқиму петиналмиди.
\b
\b
\m
\c 23
\s1 Сахтипәзләрниң һалиға вай! •••• «Йәттә «вай!»»
\r Мар. 12:38-40; Луқа 11:37-52; 20:45-47
\m
\v 1 Бу сөзләрдин кейин, Әйса топ-топ халайиққа вә мухлислириға мундақ деди:
\m
\v 2 — Тәврат устазлири вә Пәрисийләр Муса пәйғәмбәрниң \add һөкүм чиқириш\add* орнида олтарған болиду.\f □ \fr 23:2 \fr*\ft \+bd «Тәврат устазлири вә Пәрисийләр Муса пәйғәмбәрниң һөкүм чиқириш орнида олтарған болиду»\+bd* — грек тилида сөзмусөз: «Тәврат устазлири вә Пәрисийләр Мусаниң орниға бесип олтарған болиду». Демәк, Тәврат қануниға тәбир бериш вә қануниға асасән дәваларда һөкүм чиқириш һоқуқи уларға тапшурулған. Шу тәрәптә хәлиқ уларға бойсунуши керәк еди.\ft*\f* \x + \xo 23:2 \xo*\xt Нәһ. 8:4\xt*\x* 
\v 3 Шуңа, уларниң силәргә ейтқан һәммә сөзлиригә көңүл қоюп, дегәнлирини қилиңлар. Лекин уларниң қилғанлиридәк қилмаңлар; чүнки улар өзлириниң дегинигә өзлири әмәл қилмайду,\x + \xo 23:3 \xo*\xt Қан. 17:19; Мал. 2:6; Рим. 2:19.\xt*\x* 
\v 4 Бәлки улар көтирәлмигидәк еғир жүкләрни бағлап адәмләрниң зиммисигә артип қойиду. Амма өзлири бу жүкләрни көтиришкә бирму бармиғини мидирлитишни хушяқмайду.\f □ \fr 23:4 \fr*\ft \+bd «Улар \+bd*\+bdit , йәни Пәрисийләр\+bdit* көтирәлмигидәк еғир жүкләрни бағлап адәмләрниң зиммисигә артип қойиду» — «еғир жүкләр» һәр түрлүк қаттиқ диний қаидә-йосунларни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 23:4 \xo*\xt Йәш. 10:1; Луқа 11:46; Рос. 15:10.\xt*\x* 
\v 5 Улар һәммә әмәллирини инсанларға көз-көз қилиш үчүнла қилиду; чүнки улар «айәт қаплири»ни кәң қилип чигивелип, тонлириниң чучилирини узун саңгилитип қойиду;\f □ \fr 23:5 \fr*\ft \+bd «Улар «айәт қаплири»ни кәң қилип чигивелип,...»\+bd* — «айәт қаплири» тәқвадарлиқни билдүрүш үчүн пешанә яки үсти билигикә чигивелинидиған, ичигә Тәвраттин елинған айәтләр йезилған пүтүк селинған кичик қап. Улар бу ишни «Мис.» 13:9, 16 вә «Қан.» 6:8, 11:8гә асасән адәт қилған. \+bd «Улар... тонлириниң чучилирини узун саңгилитип қойиду»\+bd* — Тәврат бойичә әр кишиләр тонлириға мошундақ чучиларни бекитиши керәк (чучилар көк рәңлик болғачқа, Худаниң «көктин чүшүрүлгән» әмирлиригә әсләтмә болсун дегән мәхсәттә бекитилишкә буйрулған — «Чөл.» 15:38-39 вә «Қан.» 22:12ни көрүң). Бирақ пәрийсийләр пәқәт өзлирини тәқвадар көрситиш үчүн шундақ қилатти.\ft*\f* \x + \xo 23:5 \xo*\xt Чөл. 15:38; Қан. 6:8; 22:12; Мат. 6:5.\xt*\x* 
\v 6 улар зияпәтләрдә төрдә, синагогларда алдинқи орунларда олтиришқа,\x + \xo 23:6 \xo*\xt Мар. 12:38,39; Луқа 11:43; 20:46.\xt*\x* 
\v 7 базарларда кишиләрниң уларға болған \add узун\add* саламлириға вә өзлирини «Устаз, устаз» дәп аташлириға амрақ келиду.\f □ \fr 23:7 \fr*\ft \+bd «Базарларда кишиләрниң уларға болған узун саламлириға... амрақ келиду»\+bd* — «узун» дегән сөз грекчә тексттә йоқ; тарих тәтқиқатлириға асасән уларға қилған «саламлар»ни интайин узун вә мурәккәп дәп билимиз. \+bd «өзлирини «устаз, устаз» дәп аташлириға амрақ келиду»\+bd* — мошу йәрдә «Устаз» грек тилида (ибраний тилидиму охшаш) «Рабби» дегән сөз билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 23:7 \xo*\xt Яқ. 3:1.\xt*\x*
\m
\v 8 Бирақ силәр болсаңлар «Устаз» дәп атилишни қобул қилмаңлар; чүнки силәрниң ялғуз бирла устазиңлар бар вә һәммиңлар қериндаштурсиләр.\f □ \fr 23:8 \fr*\ft \+bd «Бирақ силәр болсаңлар «Устаз» дәп атилишни қобул қилмаңлар»\+bd* — жуқуриқи изаһатни көрүң.\ft*\f* 
\v 9 Йәр йүзидә һеч қандақ кишини «Атам» демәңлар, чүнки пәқәт бирла Атаңлар, йәни әрштә Турғучи бардур. \f □ \fr 23:9 \fr*\ft \+bd «Йәр йүзидә һеч қандақ кишини «Атам» демәңлар»\+bd* — рошәнки, Мәсиһ бу сөзни роһий җәһәттин ейтқан; бу йәрдә көздә тутулғини адәмләрниң өз җисманий атисини «Ата», «Дада» дегәнлиги әмәс, бәлки мәлум бир адәмни роһий җәһәттин «Атам» дейиши көздә тутулған, әлвәттә. Демисәкму, нурғун «християн җамаәтләр» (мәсилән, «Католиклар» вә «Правуславийлар») өз йетәкчилирини «Ата» дәп атайду; «Папа» вә «Поп» дегән сөзләр әслидә «Дада» дегәнликтур.\ft*\f* \x + \xo 23:9 \xo*\xt Мал. 1:6.\xt*\x* 
\v 10 Силәр «муәллим» дәп атилишниму қобул қилмаңлар, чүнки пәқәт бирла муәллим, йәни Мәсиһниң өзи бардур; 
\v 11 бәлки араңларда әң мәртивилик болған киши силәрниң хизмитиңларда болиду. \x + \xo 23:11 \xo*\xt Мат. 20:26.\xt*\x* 
\v 12 Өзини жуқури тутмақчи болғини төвән қилиниду, өзини төвән тутқини жуқури қилиниду.\x + \xo 23:12 \xo*\xt Аюп 22:29; Пәнд. 29:23; Луқа 14:11; 18:14; Яқ. 4:6,10; 1Пет. 5:5.\xt*\x*
\m
\v 13 Бирақ һалиңларға вай, әй Тәврат устазлири вә Пәрисийләр, сахтипәзләр! Силәр әрш падишалиғиниң ишигини инсанларға тақап келиватисиләр! Я өзүңлар кирмәйсиләр, я киришни истигәнләрниң киришигә йол қоймайсиләр.\x + \xo 23:13 \xo*\xt Луқа 11:52.\xt*\x*
\m
\v 14 Һалиңларға вай, әй Тәврат устазлири вә Пәрисийләр, сахтипәзләр! Силәр тул аялларниң мал-дуниясини йәватисиләр, шундақтиму башқилар алдида тәқвадар көрүнсәк дәп, узундин-узун дуа қилисиләр. Шуңа, силәр техиму еғир җазаға тартилисиләр.\f □ \fr 23:14 \fr*\ft \+bd «Һалиңларға вай, әй Тәврат устазлири вә Пәрисийләр, сахтипәзләр! Силәр тул аялларниң мал-дуниясини йәватисиләр... шуңа, силәр техиму еғир җазаға тартилисиләр»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә бу айәт тепилмайду. Бу сөзләр «Мар.» 12:40 вә «Луқа» 20:47диму тепилиду.\ft*\f* \x + \xo 23:14 \xo*\xt Мар. 12:40; Луқа 20:47; 2Тим. 3:6; Тит. 1:11.\xt*\x*
\m
\v 15 Һалиңларға вай, әй Тәврат устазлири вә Пәрисийләр, сахтипәзләр! Силәр бирла адәмни етиқатиңларға киргүзүш үчүн, деңиз вә қуруқлуқни кезип чиқисиләр. Бирақ у киши киргүзүлгәндин кейин, силәр уни өзлириңлардин икки һәссә бәттәр болған дозақниң пәрзәнти қилип йетиштүрүп чиқисиләр. \f □ \fr 23:15 \fr*\ft \+bd «....силәр уни өзлириңлардин икки һәссә бәттәр болған дозақниң пәрзәнти қилип йетиштүрүп чиқисиләр»\+bd* — «дозақниң пәрзәнти» дозаққа киридиған вә бәлким башқиларни дозаққа баридиған йолға аздуридиған киши болса керәк.\ft*\f*
\m
\v 16 Һалиңларға вай, әй қариғу йолбашчилар! Силәр: «Һәр қандақ киши ибадәтхана билән қәсәм қилса, һеч немиси йоқ, бирақ ибадәтханидики алтунни тилға елип қәсәм қилғанлар қәсимидә турушқа қәриздар болиду» дәйсиләр. 
\v 17 Әй ахмақлар, корлар! Алтун улуқму яки алтунни муқәддәс қилған ибадәтханиму? 
\v 18 Силәр йәнә: «Һәр ким қурбангаһ билән қәсәм қилса, һеч немиси йоқ, бирақ қурбангаһ үстидики һәдийәни тилға елип қәсәм қилғанлар қәсимидә турушқа қәриздар болиду» дәйсиләр. 
\v 19 Әй корлар! Һәдийә улуқму яки һәдийини муқәддәс қилған қурбангаһму? \f □ \fr 23:19 \fr*\ft \+bd «Әй корлар!»\+bd* — бәзи кона көчүрүлмиләрдә «Әй әхмәкләр, корлар!» дейилиду.\ft*\f* 
\v 20 Шуңа, қурбангаһни тилға елип қәсәм қилғучи болса һәм қурбангаһ билән һәм униң үстидики барлиқ нәрсиләр билән қәсәм қилған болиду. 
\v 21 Ибадәтханини тилға елип қәсәм қилғучиму һәм ибадәтханини, һәм «ибадәтханида Турғучи»ни тилға елип қәсәм қилған болиду. \x + \xo 23:21 \xo*\xt 1Пад. 8:13; 2Тар. 6:1, 2.\xt*\x* 
\v 22 Әршни тилға елип қәсәм қилғучи Худаниң тәхти вә тәхттә олтарғучиниң нами билән қәсәм қилған болиду.\x + \xo 23:22 \xo*\xt 2Тар. 6:33; Йәш. 66:1; Мат. 5:34; Рос. 7:49.\xt*\x*
\m
\v 23 Һалиңларға вай, әй Тәврат устазлири вә Пәрисийләр, сахтипәзләр! Чүнки силәр һәтта ялпуз, арпибәдиян вә зириләрниң ондин бир үлүшини өшрә қилип Худаға атайсиләр-ю, бирақ Тәврат қануниниң техиму вәзинлик тәрәплири болған адаләт, рәһимдиллик вә садиқлиқни етиварға һеч алмайсиләр. Авал мошу ишларни орундишиңлар керәк, андин шу ишларниму ада қилмай қоймаслиғиңлар керәк.\f □ \fr 23:23 \fr*\ft \+bd «Һалиңларға вай, әй Тәврат устазлири вә Пәрисийләр, сахтипәзләр! Чүнки силәр һәтта ялпуз, арпибәдиян вә зириләрниң ондин бир үлүшини өшрә қилип Худаға атайсиләр-ю,...»\+bd* — оқурмәнләрниң есидә барки, Худа Тәврат қанунида ибадәтханидики ишлар вә каһинларниң кирими үчүн Өз хәлқиниң мәһсулатлиридин «ондин бир үлүши»ни тәләп қилған еди.\ft*\f* \x + \xo 23:23 \xo*\xt 1Сам. 15:22; Һош. 6:6; Мик. 6:8; Мат. 9:13; 12:7; Луқа 11:42.\xt*\x* 
\v 24 Әй қариғу йолбашчилар! Силәр \add чинәңләрдики\add* пашини сүзүп еливетисиләр, лекин бирәр төгини пүтүн пети жутуветисиләр!\f □ \fr 23:24 \fr*\ft \+bd «Силәр чинәңләрдики пашини сүзүп еливетисиләр, лекин бирәр төгини пүтүн пети жутуветисиләр!»\+bd* — Тәврат қанунидики бәлгүлимиләргә асасән һәм паша һәм төгә гөшиму һарам гөш еди.\ft*\f*
\m
\v 25 Һалиңларға вай, әй Тәврат устазлири вә Пәрисийләр, сахтипәзләр! Силәр чинә-қачиларниң тешинила жуюп пакизлиғиниңлар билән уларниң ичи һәртүрлүк һерислик вә ишрәтпәрәсликкә толған. \x + \xo 23:25 \xo*\xt Луқа 11:39.\xt*\x* 
\v 26 Әй қариғу Пәрисий! Авал чинә-қачиниң ичини пакла, шундақта тешиму пак болиду!\x + \xo 23:26 \xo*\xt Тит. 1:15.\xt*\x*
\m
\v 27 Һалиңларға вай, әй Тәврат устазлири вә Пәрисийләр, сахтипәзләр! Силәр ақартип қоюлған, сирти чирайлиқ көрүнидиған лекин ичи өлүкләрниң устиханлири вә һәр хил напак нәрсиләргә толған қәбирләргә охшайсиләр. \x + \xo 23:27 \xo*\xt Рос. 23:3.\xt*\x* 
\v 28 Шуниңдәк тешиңлардин инсанларниң алдида һәққаний адәмләрдәк көрүнисиләр, лекин ичиңлар сахтипәзлик вә итаәтсизлик билән толған.
\m
\v 29 Һалиңларға вай, әй Тәврат устазлири вә Пәрисийләр, сахтипәзләр! Чүнки силәр пәйғәмбәрләрниң қәбирлирини ясап келиватисиләр, һәққанийларниң мазарлирини безәп келиватисиләр \x + \xo 23:29 \xo*\xt Луқа 11:47.\xt*\x* 
\v 30 вә силәр: «Ата-бовилиримизниң заманида яшиған болсақ едуқ, уларниң пәйғәмбәрләрниң қенини төкүшлиригә шерик болмайттуқ» — дәйсиләр. 
\v 31 Шуңа силәр өз сөзүңлар билән өзүңларниң пәйғәмбәрләрни өлтүргәнләрниң әвлатлири екәнлигиңларға гувалиқ бәрдиңлар. \f □ \fr 23:31 \fr*\ft \+bd «Силәр өз сөзүңлар билән өзүңларниң пәйғәмбәрләрни өлтүргәнләрниң әвлатлири екәнлигиңларға гувалиқ бәрдиңлар»\+bd* — демәк, улар пәйғәмбәрләрни өлтүргәнләрни «ата-бовилиримиз» дәп етирап қилиду. Улар көп башқа әлләрдәк дайим «ата-бовилири»ни махтап, биз уларниң әнъәнилиридә давамлиқ меңишимиз керәк, — дәйтти. Лекин шу ата-бовлириниң әнъәнилири Худаниң һәққаний тәләплиригә зит болуп кәлгән вә шу сәвәптинму пәйғәмбәрләрни өлтүргән.\ft*\f* \x + \xo 23:31 \xo*\xt Рос. 7:51; 1Тес. 2:15.\xt*\x* 
\v 32 Ундақта, ата-бовилириңлар башлиған қилмишлирини толуқлаңлар!\f □ \fr 23:32 \fr*\ft \+bd «Ундақта, ата-бовилириңлар башлиған қилмишлирини толуқлаңлар!»\+bd* — Мәсиһниң бу кинайилик, һәҗвий гепи: «Силәрниң ата-бовилириңларниң излирини басқиниңлар — (уларниң әнъәниләрни тутуп, Худаниң әмирлирини ташлап) мени өлтүрүп уларниң ишлирини толуқлиғиниңлардур!» дегәндәктур.\ft*\f*
\m
\v 33 Әй иланлар! Зәһәрлик иланларниң нәсиллири! Дозақ җазасидин қандақму қутулаларсиләр? \x + \xo 23:33 \xo*\xt Мат. 3:7.\xt*\x* 
\v 34 Шуңа мана, силәргә пәйғәмбәрләр, данишмәнләр вә алимларни әвәтип туримән. Силәр уларниң бәзилирини крестләп өлтүрисиләр, бәзилирини синагоглириңларда дәрригә басисиләр, шәһәрдин шәһәргә қоғлайсиләр. \f □ \fr 23:34 \fr*\ft \+bd «... силәргә пәйғәмбәрләр, данишмәнләр вә алимларни әвәтип туримән»\+bd* — «алимлар» дегән бу сөзни адәттә «Тәврат устазлири» дәп тәрҗимә қилимиз. Лекин Әйса Мәсиһ өз қериндаш Йәһудий хәлқигә әвәтидиған «устазлар»ни пәқәт «Тәврат устази» дегили болмайду, бәлки «Тәврат-Инҗил устазлири» болиду.\ft*\f* \x + \xo 23:34 \xo*\xt Мат. 10:16,17; Луқа 10:3; 11:49; Юһ. 16:2; Рос. 7:52.\xt*\x* 
\v 35 Шундақ қилип, һәққаний Һабилниң қан қәрзидин тартип таки силәр ибадәтханидики муқәддәс җай билән қурбангаһниң арилиғида өлтүргән Бәрәкияниң оғли Зәкәрияниң қан қәрзигичә, һәққанийларниң йәр йүзидә еқитилған барлиқ қан қәризлири бу дәвирниң бешиға чүшүрүлиду. \f □ \fr 23:35 \fr*\ft \+bd «...һәққаний Һабилниң қан қәрзидин тартип таки силәр ибадәтханидики муқәддәс җай билән қурбангаһниң арилиғида өлтүргән Бәрәкияниң оғли Зәкәрияниң қан қәрзигичә...»\+bd* — Һабилниң өлтүрүлүши тоғрилиқ «Яр.» 4:8-11, Зәкәрияниң өлтүрүлүши «2Тар.» 24:20-22ни көрүң. Бу икки вақиә Йәһудийларниң Тәвратни әнъәниви орунлаштуруш тәртиви бойичә Тәвратниң әң бешида вә айиғида хатирилиниду. \ft*\fp «2Тар.» 24:20-22 бойичә Зәкәрияниң атисиниң исми «Йәһояда» еди. «Бәрәкия» униң башқа исми болса керәк («Йәһояда» һәм «Бәрәкия» дегән икки исим «Яһқа (Пәрвәрдигарға) мәдһийә оқулсун» дегән мәнидики мәнидаш сөзләрдур).\fp*\f* \x + \xo 23:35 \xo*\xt Яр. 4:8; 2Тар. 24:21; Ибр. 11:4.\xt*\x* 
\v 36 Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтип қояйки, шу қилмишларниң җазасиниң һәммиси мошу дәвирниң бешиға чүшиду.
\b
\m
\s1 Әйсаниң Йерусалим үчүн налә-пәряд көтириши
\r Луқа 13:34-35
\m
\v 37 Әй Йерусалим, Йерусалим! Пәйғәмбәрләрни өлтүридиған, өзигә әвәтилгән әлчиләрни чалма-кесәк қилидиған шәһәр! Мекиян җүҗилирини қанат астиға жиққандәк пәрзәнтлириңни қанчә қетим қойнумға алмақчи болдум, лекин силәр унимидиңлар! \f □ \fr 23:37 \fr*\ft \+bd «Әй Йерусалим, Йерусалим!...»\+bd* — Муқәддәс Китапта, адәмниң исмини икки қетим чақириш — униңға болған чоңқур меһир-муһәббитини вә өзигә толиму әзиз екәнлигини көрситиду. \+bd «Мекиян җүҗилирини қанат астиға жиққандәк пәрзәнтлириңни қанчә қетим қойнумға алмақчи болдум, лекин силәр унимидиңлар!»\+bd* — «пәрзәнтлириң» — Йерусалимдикиләрниң өзлирини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 23:37 \xo*\xt Зәб. 16:8; 91:4; Мат. 21:35,36; Луқа 13:34.\xt*\x* 
\v 38 Мана, әнди өйүңлар силәргә харабә болуп қалиду! \f □ \fr 23:38 \fr*\ft \+bd «...өйүңлар силәргә харабә болуп қалиду»\+bd* — үч бислиқ сөз болуп: \ft*\fp (1) Худаниң ибадәтханиси (лекин Мәсиһниң «силәрниң өйүңлар» дегини бойичә бу өй һазир Худаниңки әмәс, пәқәт силәрниңкидур); \fp*\fp (2) өзлириниң қору-җайлири; \fp*\fp (3) бала-җақилириниң вәйран болидиғанлиғини көрситиду.\fp*\f* \x + \xo 23:38 \xo*\xt Зәб. 68:26; Йәш. 1:7; Йәр. 7:34; Мик. 3:12; Рос. 1:20.\xt*\x* 
\v 39 Чүнки мән шуни силәргә ейтип қояйки, силәр: «Пәрвәрдигарниң намида кәлгүчигә мубарәк болсун!» демигичә, силәр мени қайтидин һеч көрәлмәйсиләр.\f □ \fr 23:39 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигарниң намида кәлгүчигә мубарәк болсун!»\+bd* —Мошу ибарә Зәбур 117:26тин елинған болуп, хәлиқниң Мәсиһни қарши алғанлиғини көрситиду. Демәк, улар Әйсаниң Мәсиһ екәнлигигә ишинип етирап қилмиғичә улар уни қайта көрмәйду. Бу сөз шу муһим пакитни көрситидуки, Әйса Мәсиһ дунияға қайтип кәлгинидә, Йәһудий хәлқи аллиқачан униңға етиқат бағлап етирап қилған болиду.\ft*\f* \x + \xo 23:39 \xo*\xt Зәб. 117:26.\xt*\x*\fig Йерусалим|src="jerusalem-ucyr-01.jpg" size="span" ref="Mat. 23:39"\fig*
\b
\b
\m
\c 24
\s1 Ибадәтханиниң вәйран қилинишидин бешарәт; ахирқи заманлардики аламәтләр
\r Мар. 13:1-31; Луқа 21:5-33
\m
\v 1 Әйса ибадәтханидин чиқип, алдиға кетиватқанда, мухлислири йениға келип униң диққитини ибадәтхана беналириға тартмақчи болди.\x + \xo 24:1 \xo*\xt Мар. 13:1; Луқа 21:5.\xt*\x*\fig Йерусалимдики ибадәтхана (Мәсиһниң дәвридә)|src="herodtempleview-ucyr-01.jpg" size="span" ref="Мат. 24:1"\fig*
\m
\v 2 У уларға:
\m — Мана буларниң һәммисини көрүватамсиләр? Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтип қояйки, бу йәрдә бир тал ташму таш үстидә қалмайду, һәммиси қалдурулмай гумран қилиниду, — деди.\x + \xo 24:2 \xo*\xt 1Пад. 9:7, 8; Мик. 3:12; Луқа 19:44.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Кәлгүси тоғрисидики бешарәтләр
\m
\v 3 У Зәйтун теғида олтарғанда, мухлислири астиғина униң йениға келип:
\m — Бизгә ейтқинчу, бу дегәнлириң қачан йүз бериду? Сениң \add қайтип\add* келишиң вә заманниң ахирини көрситидиған қандақ аламәт болиду? — дәп сорашти.\x + \xo 24:3 \xo*\xt Мар. 13:1, 3; Луқа 21:7; Рос. 1:6.\xt*\x* 
\v 4 Әйса уларға җававән мундақ деди:
\m — Һези болуңларки, һеч ким силәрни аздуруп кәтмисун.\x + \xo 24:4 \xo*\xt Йәр. 29:8; Әф. 5:6; Кол. 2:18; 2Тес. 2:3; 1Юһа. 4:1.\xt*\x* 
\v 5 Чүнки нурғун кишиләр мениң намимда келип: «Мәсиһ мән болимән» дәп, көп адәмләрни аздуриду.\x + \xo 24:5 \xo*\xt Йәр. 14:14; 23:25; Юһ. 5:43.\xt*\x* 
\v 6 Силәр уруш хәвәрлири вә уруш шәпилирини аңлайсиләр, булардин алақзадә болуп кәтмәңлар; чүнки бу ишларниң йүз бериши муқәррәр. Лекин булар ахирәт әмәс. 
\v 7 Чүнки бир милләт йәнә бир милләт билән урушқа чиқиду, бир падишалиқ йәнә бир падишалиқ билән урушқа чиқиду. Җай-җайларда ачарчилиқ, вабалар вә йәр тәврәшләр йүз бериду.\f □ \fr 24:7 \fr*\ft \+bd «бир милләт йәнә бир милләт билән урушқа чиқиду, бир падишалиқ йәнә бир падишалиқ билән урушқа чиқиду»\+bd* — ибраний тилида (шундақла грек тилида) бу ибарә дуния бойичә кеңәйгән урушларни көрситиши мүмкин («Йәш.» 19:2, «2Тар.» 15:3-6дә бу турақлиқ ибарә тоғрилиқ мисаллар бар.\ft*\f* \x + \xo 24:7 \xo*\xt Йәш. 19:2.\xt*\x* 
\v 8 Лекин бу ишларниң йүз бериши «туғутниң толғиғиниң башлиниши» болиду, халас.\f □ \fr 24:8 \fr*\ft \+bd «Лекин бу ишларниң йүз бериши «туғутниң толғиғиниң башлиниши» болиду, халас»\+bd* — Әйса Мәсиһ қайси иш «туғулиду», уни беваситә демәйду. Төвәндики сөзлиригә қариғанда у «йеңи заман»ниң туғулушини көрситиду, дәп қараймиз.\ft*\f*
\m
\v 9 Андин кишиләр силәрни тутуп азап-оқубәткә селип, өлтүриду, мениң намим вәҗидин пүткүл әлләр силәрдин нәпрәтлиниду. \x + \xo 24:9 \xo*\xt Мат. 10:17; Луқа 21:11,12; Юһ. 15:20; 16:2; Вәһ. 2:10.\xt*\x* 
\v 10 Шуниң билән нурғунлар етиқатидин таниду, бир-бирини тутуп бериду вә бир-биригә өчмәнлик қилиду. \f □ \fr 24:10 \fr*\ft \+bd «нурғунлар етиқаттин таниду»\+bd* — грек тилида «нурғунлар путлаштурулиду» дейилиду. Шуңа башқа бир хил тәрҗимиси: «нурғунлар гунаға аздурулиду».\ft*\f* 
\v 11 Нурғун сахта пәйғәмбәрләр мәйданға чиқип, нурғун кишиләрни аздуриду. \x + \xo 24:11 \xo*\xt 2Пет. 2:1.\xt*\x* 
\v 12 Итаәтсизлик-рәзилликләрниң көпийиши түпәйлидин, нурғун кишиләрдики меһир-муһәббәт совуп кетиду. \x + \xo 24:12 \xo*\xt 2Тим. 3:1.\xt*\x* 
\v 13 Лекин ахирғичә бәрдашлиқ бәргәнләр қутқузулиду. \x + \xo 24:13 \xo*\xt Мат. 10:22; Мар. 13:13; Луқа 21:19; Вәһ. 2:7,10; 3:10.\xt*\x* 
\v 14 Барлиқ әлләргә агаһ-гувалиқ болсун үчүн, \add Худаниң\add* падишалиғи һәққидики бу хуш хәвәр пүткүл дунияға җакалиниду; андин заман ахири болиду.\f □ \fr 24:14 \fr*\ft \+bd «Худаниң падишалиғи һәққидики бу хуш хәвәр»\+bd* — грек тилида «падишалиқниң бу хуш хәвири» дейилиду.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Йерусалимда вәйран қилғучи «жиркиничлик номуссизлиқ» пәйда болиду
\m
\v 15 Даниял пәйғәмбәр қәйт қилған «вәйран қилғучи жиркиничлик номуссизлиқ»ниң муқәддәс җайда турғинини көргиниңларда (китапхан бу сөзниң мәнасини чүшәнгәй), \f □ \fr 24:15 \fr*\ft \+bd «Даниял пәйғәмбәр қәйт қилған «вәйран қилғучи жиркиничлик номуссизлиқ»»\+bd* — «вәйран қилғучи жиркиничлик номуссизлиқ» тоғрисида «Дан.» 9:24-27ни вә у тоғрилиқ изаһатларни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 24:15 \xo*\xt Дан. 9:27; Мар. 13:14; Луқа 21:20; 2Тес. 2:4\xt*\x* 
\v 16 Йәһудийә өлкисидә туруватқанлар тағларға қачсун; 
\v 17 өгүздә турған киши өйидики нәрсә-керәклирини алғили чүшмәйла \add қачсун\add*. 
\v 18 Етизлиқта турған кишиму чапинини алғили өйигә янмисун. 
\v 19 У күнләрдә һамилдар аяллар вә бала емитиватқанларниң һалиға вай! \f □ \fr 24:19 \fr*\ft \+bd «у күнләрдә һамилдар аяллар вә бала емитиватқанларниң һалиға вай!»\+bd* — ундақ кишиләргә қечиш әпсиз болиду, әлвәттә.\ft*\f* 
\v 20 Қачидиған вақтиңларниң қиш яки шабат күнигә тоғра келип қалмаслиғи үчүн дуа қилиңлар. \f □ \fr 24:20 \fr*\ft \+bd «Қачидиған вақтиңларниң қиш яки шабат күнигә тоғра келип қалмаслиғи үчүн дуа қилиңлар»\+bd* — Йәһудий диний әрбабларниң Тәврат қануниға болған чүшәнчисигә асасән, Йәһудийлар адәттә шабат (дәм елиш) күнидә шәһәр дәрвазиси вә дуканларни тақиши керәк. Бу күни сәпәр қилиш мәнъий қилинған болғачқа, Қанаанда (Пәләстиндә) турғанларға нисбәтән йемәклик сетивелиш вә башқа йәрләргә қечиш интайин қулайсиз болиду. «Қиш»та Йәһудийәдә дәрия-вадиларда су пат-пат тешип турғачқа, қиштиму қечиш интайин тәс болиду.\ft*\f* \x + \xo 24:20 \xo*\xt Рос. 1:12.\xt*\x* 
\v 21 Чүнки у чағда дуния апиридә болғандин мошу чаққичә көрүлүп бақмиған һәм кәлгүсидиму көрүлмәйдиған дәһшәтлик азап-оқубәт болиду. \x + \xo 24:21 \xo*\xt Дан. 12:1.\xt*\x* 
\v 22 У күнләр азайтилмиса, һеч қандақ әт егиси қутулалмайтти; лекин \add Худаниң\add* Өз таллиғанлири үчүн у күнләр азайтилиду.
\m
\v 23 Әгәр у чағда бириси силәргә: «Қараңлар, бу йәрдә Мәсиһ бар!» яки «\add Мәсиһ\add* әнә у йәрдә!» десә, ишәнмәңлар. \x + \xo 24:23 \xo*\xt Мар. 13:21; Луқа 21:8.\xt*\x* 
\v 24 Чүнки сахта мәсиһләр вә сахта пәйғәмбәрләр мәйданға чиқиду, қалтис мөҗизилик аламәтләр вә карамәтләрни көрситиду; шуниң билән әгәр мүмкин болидиған болса, һәтта \add Худа\add* таллиғанларниму аздуратти. \x + \xo 24:24 \xo*\xt Қан. 13:2; 2Тес. 2:11.\xt*\x* 
\v 25 Мана, мән бу ишлар йүз бериштин бурун силәргә уқтуруп қойдум.
\m
\v 26 Шуниң үчүн, бириси силәргә: «Қараңлар, у чөл-баяванда!» десә, у йәргә бармаңлар. «Қараңлар, у ичкиридики өйләрдә!» десә, ишәнмәңлар. \x + \xo 24:26 \xo*\xt Луқа 17:23.\xt*\x* 
\v 27 Чүнки чақмақ шәриқтин ғәрипкә ялт-юлт қилип қандақ чаққан болса, Инсаноғлиниң келиши шундақ болиду. 
\v 28 Чүнки җәсәт қайси йәрдә болса, у йәрдиму қузғунлар топлишиду!\f □ \fr 24:28 \fr*\ft \+bd «Чүнки җәсәт қайси йәрдә болса, у йәрдиму қузғунлар топлишиду!»\+bd* — бу сирлиқ сөзләрниң мәнаси Тәврат, «Аюп» 39:26-30 вә «Йәш.» 34:1-8, 15-17-айәтләр билән мунасивәт болса керәк. Шу айәтләрдә көрситилгәндәк, «Пәрвәрдигарниң күни»дә зор қирғинчилиқ болиду.\ft*\f* \x + \xo 24:28 \xo*\xt Аюп 39:30; Луқа 17:37.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Инсаноғлиниң қайтип келиши
\m
\v 29 У күнләрдики азап-оқубәтләр өтүп кәткән һаман, қуяш қарийиду, ай йоруқлуғини бәрмәйду, юлтузлар асмандин төкүлүп чүшиду, асмандики күчләр ләрзигә келиду. \f □ \fr 24:29 \fr*\ft \+bd «... қуяш қарийиду, ай йоруқлуғини бәрмәйду, юлтузлар асмандин төкүлүп чүшиду, асмандики күчләр ләрзигә келиду»\+bd* — «Йәш.» 13:10, 34:4, «Йо.» 2:10ни көрүң. «Асмандики күчләр» бәлким барлиқ җин-шәйтанларни көрситиду; «ләрзигә келиду» бәлким уларниң күчтин қелишини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 24:29 \xo*\xt Йәш. 13:10; 34:4; Әз. 32:7; Йо. 2:31; 3:15; Мар. 13:24; Луқа 21:25.\xt*\x* 
\v 30 Андин Инсаноғлиниң аламити асмандин көрүниду; йәр йүзидики пүткүл қәбилиләр жиға-зерә көтиришиду. Улар Инсаноғлиниң күч-қудрәт вә улуқ шан-шәрәп ичидә асмандики булутлар үстидә келиватқанлиғини көриду. \f □ \fr 24:30 \fr*\ft \+bd «йәр йүзидики пүткүл қәбилиләр жиға-зерә көтиришиду»\+bd* — «Зәк.» 12:10ни көрүң. \+bd «Улар Инсаноғлиниң күч-қудрәт вә улуқ шан-шәрәп ичидә асмандики булутлар үстидә келиватқанлиғини көриду»\+bd* — «Дан.» 7:13би көрүң.\ft*\f* \x + \xo 24:30 \xo*\xt Дан. 7:10; Мат. 16:27; 25:31; 26:64; Мар. 13:26; 14:62; Луқа 21:27; Рос. 1:11; 2Тес. 1:10; Вәһ. 1:7.\xt*\x* 
\v 31 У пәриштилирини зор җараңлиқ бир канай садаси билән әвәтиду, улар униң таллиғанлирини дунияниң төрт булуңидин, асманниң бир четидин йәнә бир четигичә һәрйәрдин жиғип бир йәргә җәм қилиду.\f □ \fr 24:31 \fr*\ft \+bd « \+bd*\+bdit Пәриштиләр\+bdit* униң таллиғанлирини дунияниң төрт булуңидин,... һәрйәрдин жиғип бир йәргә җәм қилиду» — «дунияниң төрт булуңидин» грек тилида «төрт шамилидин» билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 24:31 \xo*\xt 1Кор. 15:52; 1Тес. 4:16.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әнҗир дәриғидин савақ елиш
\m
\v 32 Әнҗир дәриғидин мундақ тәмсилни биливелиңлар: — Униң шахлири көкирип йопурмақ чиқарғанда, язниң йеқинлап қалғанлиғини билисиләр. \x + \xo 24:32 \xo*\xt Мар. 13:28; Луқа 21:29.\xt*\x* 
\v 33 Худди шуниңдәк, \add мән бая дегәнлиримниң\add* һәммисини көргиниңларда, униң йеқинлап қалғанлиғини, һәтта ишик алдида туруватқанлиғини биливелиңлар.\f □ \fr 24:33 \fr*\ft \+bd «... Униң йеқинлап қалғанлиғини, һәтта ишик алдида туруватқанлиғини биливелиңлар»\+bd* — бу тексттики «униң» яки Инсаноғлиниң өзини, яки келидиған күнини, яки Худаниң падишалиғини көрситиду («Луқа» 21:31ни көрүң).\ft*\f*
\m
\v 34 Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтип қояйки, бу аламәтләрниң һәммиси әмәлгә ашурулмай туруп, бу дәвир өтмәйду. \f □ \fr 24:34 \fr*\ft \+bd «...бу аламәтләрниң һәммиси әмәлгә ашурулмай туруп, бу дәвир өтмәйду»\+bd* — әгәр тилға елинған аламәтләр Йерусалимниң вәйран болушиға (миладийә 70-жили) (24-бап 2-айәт) қаритилған болса, ундақта «дәвир» дегән сөз тәбиийки (1) Әйсаниң дәвридә яшап өткән адәмләрни көрситиду. Әгәр Мәсиһниң дунияға қайтип келишигә (24:30) қаритилған болса, «дәвир» дегән сөз бәлким (2) пүтүн Йәһудийә хәлқини (3) бу айәтләрдә ейтилған «дәهшәтлик азап-оқубәт»тики вақиәләрниң башлиниш дәвридә яшиғанларни көрситиду. Шуңа барлиқ вақиәләр шу дәвир ичидә йүз бериду, дегәнлик болиду. Бизниңчә (3)-шәрһ алди-кәйни айәтләргә әң бап келиду.\ft*\f* 
\v 35 Асман-зимин йоқилиду, бирақ мениң сөзлирим һәргиз йоқалмайду.\x + \xo 24:35 \xo*\xt Зәб. 101:26-28; Йәш. 51:6; Мар. 13:31; Ибр. 1:11.\xt*\x*
\m
\v 36 Лекин шу күни вә вақит-саитиниң хәвирини болса, һеч ким билмәйду — һәтта әрштики пәриштиләрму билмәйду, уни пәқәт Атамла билиду. \f □ \fr 24:36 \fr*\ft \+bd «Лекин шу күни вә вақит-саитиниң хәвирини болса, һеч ким билмәйду — һәтта әрштики пәриштиләрму билмәйду, уни пәқәт атамла билиду»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә «нә оғул билмәйду» дегән сөзләрму тепилиду.\ft*\f* \x + \xo 24:36 \xo*\xt Мар. 13:32; Рос. 1:7.\xt*\x* 
\v 37 Әнди Нуһ пәйғәмбәрниң күнлиридә қандақ болған болса, Инсаноғли \add қайтип\add* кәлгәндиму шундақ болиду. \x + \xo 24:37 \xo*\xt Яр. 6:2; Луқа 17:26; 1Пет. 3:20; 2Пет. 2:5.\xt*\x* 
\v 38 Чүнки топан келишидин илгәрки күнләрдә, Нуһ кемигә кирип олтарған күнгичә, \add шу замандики\add* кишиләр йәп-ичип, өйлинип вә ятлиқ болуп кәлгән еди. \x + \xo 24:38 \xo*\xt Яр. 7:7.\xt*\x* 
\v 39 Топан туюқсиз келип һәммисини ғәриқ қилғичә, кишиләр бу ишниң униңдин хәвәрсиз болуп турғанға охшаш, Инсаноғлиниң қайтип келишиму шундақ болиду. 
\v 40 У күни, етизда икки киши турған болиду; улардин бири елип кетилиду, йәнә бири қалдурулиду; \x + \xo 24:40 \xo*\xt Луқа 17:34; 1Тес. 4:17.\xt*\x* 
\v 41 икки аял түгмән бешида туруп ун тартиватқан болиду; улардин бири елип кетилиду, йәнә бири қалдурулиду. 
\v 42 Шуниң үчүн, һошияр болуңлар, чүнки Рәббиңларниң қайтип келидиған вақти-саитини билмәйсиләр. \f □ \fr 24:42 \fr*\ft \+bd «чүнки Рәббиңларниң қайтип келидиған вақти-саитини билмәйсиләр»\+bd* — яки «чүнки Рәббиңларниң қайтип келидиған күнни билмәйсиләр».\ft*\f* \x + \xo 24:42 \xo*\xt Мат. 25:13; Мар. 13:33; Луқа 12:40; 21:36.\xt*\x* 
\v 43 Лекин шуни билиңларки, әгәр өй егиси оғриниң кечиси қайси җесәктә келидиғанлиғини билгән болса, сәгәк туруп оғриниң өйни тешип киришигә һәргиз йол қоймайтти. \x + \xo 24:43 \xo*\xt Луқа 12:39; 1Тес. 5:2; 2Пет. 3:10; Вәһ. 3:3; 16:15.\xt*\x* 
\v 44 Шуниңға охшаш, силәрму тәйяр туруңлар. Чүнки Инсаноғли силәр ойлимиған вақит-сааттә қайтип келиду!
\b
\m
\s1 Ишәшлик вә ишәшсиз чакарлар
\r Луқа 12:41-48
\m
\v 45 Ғоҗайини өз өйидикиләргә мәсъул қилип, уларға озуқ-түлүгини вақти-вақтида тәқсим қилип беришкә тайинлиған ишәшлик вә пәмлик чакар ким болиду? \f □ \fr 24:45 \fr*\ft \+bd «өз өйидикиләр»\+bd* — «өйдикиләр» мошу йәрдә ғоҗайинниң өйидики хизмәткарлар вә чакарлирини көрситиду. \+bd «ғоҗайини өз өйидикиләргә мәсъул қилип, уларға озуқ-түлүгини вақти-вақтида тәқсим қилип беришкә тайинлиға ишәшлик вә пәмлик чакар ким болиду?»\+bd* — бу сөзләр авал расуллар, андин Худаниң барлиқ хизмәткарлириға қаритилип ейтилиду, әлвәттә («Луқа» 12:41-48ниму көрүң).\ft*\f* \x + \xo 24:45 \xo*\xt Мат. 25:21; Луқа 12:42.\xt*\x* 
\v 46 Ғоҗайин \add өйигә\add* қайтқанда, чакириниң шундақ қиливатқининиң үстигә кәлсә, бу чакарниң бәхитидур! 
\v 47 Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтип қояйки, ғоҗайин уни пүтүн егилигини башқурушқа қойиду. 
\v 48 Лекин мабада шу чакар рәзил болуп көңлидә: «Ғоҗайиним һаял болуп қалиду» дәп ойлап, 
\v 49 башқа чакар бурадәрлирини бозәк қилишқа вә һарақкәшләргә һәмраһ болуп йәп-ичишкә башлиса, 
\v 50 шу чакарниң ғоҗайини күтүлмигән бир күни, ойлимиған бир вақитта қайтип келиду 
\v 51 вә уни кесип икки парчә қилип, униң несивисини сахтипәзләр билән охшаш тәғдирдә бекитиду. Шу йәрдә жиға-зерәлар көтирилиду, чишлирини ғучурлитиду.\x + \xo 24:51 \xo*\xt Мат. 8:12; 13:42; 22:13; 25:30; Луқа 13:28.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 25
\s1 Он қиз қолдаш тоғрисидики тәмсил
\m
\v 1 У вақитта, әрш падишалиғи худди қоллириға чирақларни елип тойи болған жигитни қарши елишқа чиққан он қиз қолдашқа охшайду. 
\v 2 Бу қизларниң бәши пәмлик, бәши болса пәмсиз. 
\v 3 Пәмсиз қизлар чирақлирини алған болсиму, йениға май еливалмапту. 
\v 4 Пәмлик қизлар болса чирақлири билән биллә қачилирида майму еливапту. 
\v 5 Жигит кечигип кәлгәчкә, уларниң һәммисини уйқа бесип ухлап қапту.
\m
\v 6 Йерим кечидә: «Мана, жигит кәлди, қарши елишқа чиқиңлар!» дегән аваз аңлинипту. 
\v 7 Буниң билән бу қизларниң һәммиси орнидин туруп чирақлирини пәрләпту. 
\v 8 Пәмсиз қизлар пәмлик қизларға: «Чирақлиримиз өчүп қалғиливатиду, мейиңлардин бериңларчу» дәпту. 
\v 9 Бирақ пәмлик қизлар: «Яқ. болмайду! Бәрсәк, бизгиму һәм силәргиму йәтмәслиги мүмкин. Яхшиси, өзүңлар \add май\add* сатқучиларниң йениға берип сетивелиңлар!» дәпту. 
\v 10 Лекин улар май сетивалғили кетиватқанда, жигит келип қапту, тәйяр болуп болған қизлар униң билән бирликтә той зияпитигә кирипту. Ишик тақипту.
\m
\v 11 Кейин қалған қизлар қайтип келип: «Ғоҗам, ғоҗам, ишикни ечивәткәйла!» дәпту. 
\v 12 Бирақ у: «Силәргә бәрһәқ ейтайки, мән силәрни тонумаймән» дәп җавап берипту.
\m
\v 13 Шуниң үчүн сәгәк болуңлар, чүнки нә Инсаноғлиниң келидиған күнини нә саитини билмәйсиләр.\x + \xo 25:13 \xo*\xt Мат. 24:42; Мар. 13:33,35.\xt*\x*
\b
\m
\s1 «Талант» тапшурулуши тоғрисидики тәмсил •••• «Талант» тоғрилиқ 15-айәттики изаһатни көрүң
\r Луқа 19:11-27
\m
\v 14 \add Әрш падишалиғи\add* худди яқа жутқа чиқмақчи болуп, өз чакарлирини чақирип дуниясини уларға тапшурған адәмгә охшайду. \x + \xo 25:14 \xo*\xt Луқа 19:12.\xt*\x* 
\v 15 У адәм һәр бир чакарниң қабилийитигә қарап, бирисигә бәш талант, бирисигә икки талант, йәнә бирисигә бир талант күмүч тәңгә берип, яқа жутқа йол апту. \f □ \fr 25:15 \fr*\ft \+bd «У адәм һәр бир чакарниң қабилийитигә қарап, бирисигә бәш талант, бирисигә икки талант, йәнә бирисигә бир талант күмүч тәңгә берип,...»\+bd* — оқурмәнләргә аян болсунки, шу чағларда «талант» бир хил пул бирлиги, қиммәтлик көмүш тәңгә еди. Жуқиридики 18:24дики изаһатниму көрүң. Уйғур тилида «талант» дегән сөз дайим дәл шу тәмсилдин чиққан көчмә мәнасидә ишлитилиду. \ft*\fp Шу чағда чакарларға тапшурулған бу пуллар бәлким тәхминән 85000, 34000 вә 17000 долларға тоғра келәтти (2010 һесаплинатқан).\fp*\f* 
\v 16 Бәш талант тәңгә алған чакар берип оқәт қилип, йәнә бәш талант тәңгә пайда тепипту. 
\v 17 Шу йолда икки талант тәңгә алғиниму йәнә икки талант тәңгә пайда апту. 
\v 18 Лекин бир талант тәңгә алғини болса берип йәрни колап, ғоҗайини бәргән пулни көмүп йошуруп қоюпту.
\m
\v 19 Әнди узун вақит өткәндин кейин, бу чакарларниң ғоҗиси қайтип келип, улар билән һесаплишипту. 
\v 20 Бәш талант тәңгә алғини йәнә бәш талант тәңгини қошуп елип келип: «Ғоҗам, сили маңа бәш талант тәңгә тапшурғандила. Қарсила, йәнә бәш талант тәңгә пайда алдим» дәпту. 
\v 21 Ғоҗайини униңға: Убдан бопту! Яхши вә ишәшлик чакар екәнсән! Мән саңа һавалә қилған кичиккинә ишта ишәшлик болуп чиқтиң, сени көп ишларға қойимән. Кәл, ғоҗайиниңниң хошаллиғиға ортақ бол!» дәпту. 
\v 22 Икки талант тәңгә алғиниму келип: «Ғоҗам, сили маңа икки талант тәңгә тапшурғандила. Қарсила, йәнә икки талант тәңгә пайда алдим» дәпту. 
\v 23 Ғоҗайини униңға: «Убдан бопту! Яхши вә ишәшлик чакар екәнсән! Мән саңа һавалә қилған кичиккинә ишта ишәшлик болуп чиқтиң, сени көп ишларға қойимән. Кәл, ғоҗайиниңниң хошаллиғиға ортақ бол!» дәпту.
\m
\v 24 Андин, бир талант тәңгә алғиниму келип: «Ғоҗам, силиниң чиң адәм екәнликлирини биләттим, чүнки өзлири теримиған йәрдин һосулни орувалалайла, һәмдә уруқ чачмиған йәрдинму хаман алила. 
\v 25 Шуңа қорқуп, силиниң бәргән бир талант тәңгилирини йәргә көмүп йошуруп қойған едим. Мана пуллирини алсила» дәпту. 
\v 26 Ғоҗиси униңға: «Әй, рәзил, һорун чакар! Сән мени теримиған йәрдин орувалидиған, уруқ чачмиған йәрдин хаман алидиған адәм дәп билип, 
\v 27 һеч болмиғанда пулумни җазанихорларға аманәт қоюшуң керәк едиғу! Шундақ қилған болсаң мән қайтип кәлгәндә пулумни өсүми билән алған болмамтим?! 
\v 28 Шуңа, униң қолидики талант тәңгини елип, он талант тәңгә бар болғанға бериңлар! 
\v 29 Чүнки кимдә бар болса, униңға техиму көп берилиду, униңда молчилиқ болиду; амма кимдә йоқ болса, һәтта униңда бар болғанлириму униңдин мәһрум қилиниду. \f □ \fr 25:29 \fr*\ft \+bd «Чүнки кимдә бар болса, униңға техиму көп берилиду, униңда молчилиқ болиду; амма кимдә йоқ болса, һәтта униңда бар болғанлириму униңдин мәһрум қилиниду»\+bd* — бу әһмийәтлик сөз 13:12диму тепилиду.\ft*\f* \x + \xo 25:29 \xo*\xt Мат. 13:12; Мар. 4:25; Луқа 8:18; 19:26.\xt*\x* 
\v 30 Бу ярамсиз чакарни тешидики қараңғулуққа ачиқип ташлаңлар! У йәрдә жиға-зерәлар көтирилиду, чишлирини ғучурлитиду» дәпту.\x + \xo 25:30 \xo*\xt Мат. 8:12; 13:42; 22:13; 24:51; Луқа 13:28.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Ахирәттики сорақ
\m
\v 31 Инсаноғли өз шан-шәриви ичидә барлиқ пәриштилири билән биллә кәлгинидә, шәрәплик тәхтидә олтириду. \x + \xo 25:31 \xo*\xt Мат. 16:27; 26:64; Мар. 14:62; Луқа 21:27; Рос. 1:11; 1Тес. 4:16; 2Тес. 1:10; Вәһ. 1:7.\xt*\x* 
\v 32 Барлиқ әлләр униң алдиға жиғилиду. Падичи қойларни өшкиләрдин айриғинидәк у уларни айрийду; \f □ \fr 25:32 \fr*\ft \+bd «Барлиқ әлләр униң алдиға жиғилиду»\+bd* — «әлләр» дегән бу сөз Инҗилдики көп йәрләрдә Йәһуди әмәс әлләрни көрситиду. Шуңа бәзидә «ят әлләр» яки «таипиләр» дәп тәрҗимә қилимиз.\ft*\f* \x + \xo 25:32 \xo*\xt Әз. 34:17,20; Мат. 13:49.\xt*\x* 
\v 33 у қойларни оң йениға, өшкиләрни сол йениға айрийду. 
\v 34 Андин Падиша оң йенидикиләргә: «Әй Атам бәхит ата қилғанлар, келиңлар! Аләм апиридә болғандин бери силәр үчүн тәйярланған падишалиққа варис болуп егә болуңлар!\x + \xo 25:34 \xo*\xt Мат. 20:23; Мар. 10:40.\xt*\x*
\m
\v 35 Чүнки ач қалғинимда силәр маңа йемәклик бәрдиңлар, уссуз қалғинимда уссулуқ бәрдиңлар, мусапир болуп жүргинимдә өз өйүңләргә алдиңлар, \x + \xo 25:35 \xo*\xt Йәш. 58:7; Әз. 18:7; Ибр. 13:2.\xt*\x* 
\v 36 ялаңач қалғинимда кийдүрдүңлар, кесәл болуп қалғинимда һалимдин хәвәр алдиңлар, зинданда ятқинимда йоқлап турдуңлар» — дәйду.\f □ \fr 25:36 \fr*\ft \+bd «кесәл болуп қалғинимда һалимдин хәвәр алдиңлар»\+bd* — грек тилида «кесәл болуп қалғинимда мени йоқлидиңлар». \+bd «зинданда ятқинимда йоқлап турдуңлар»\+bd* — грек тилида «зинданда ятқинимда йенимға келип турдуңлар».\ft*\f* \x + \xo 25:36 \xo*\xt Йәш. 58:7; 2Тим. 1:16; Яқ. 2:15,16.\xt*\x*
\m
\v 37 У чағда, һәққаний адәмләр униңға: «И Рәб, биз сени қачан ач көрүп озуқ бәрдуқ яки уссуз көрүп уссулуқ бәрдуқ? 
\v 38 Сени қачан мусапир көрүп өйүмизгә алдуқ яки ялаңач көрүп кийгүздуқ? 
\v 39 Сениң қачан кесәл болғиниңни яки зинданда ятқиниңни көрүп йоқлап бардуқ?» дәп сорайду. 
\v 40 Вә Падиша уларға: «Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтайки, мошу қериндашлиримдин әң кичигидин бирәрсигә шуларни қилғиниңларму, дәл маңа қилған болдуңлар» дәп җавап бериду.\x + \xo 25:40 \xo*\xt Пәнд. 19:17; Мат. 10:42; Мар. 9:41; Юһ. 13:20; 2Кор. 9:6.\xt*\x*
\m
\v 41 Андин у сол йенидикиләргә: «Әй ләнитиләр, көзүмдин йоқилиңлар! Шәйтан билән униң пәриштилиригә һазирланған мәңгү өчмәс отқа кириңлар! \x + \xo 25:41 \xo*\xt Зәб. 6:9; Йәш. 30:33; Мат. 7:23; Луқа 13:25,27; Вәһ. 19:20.\xt*\x* 
\v 42 Чүнки ач қалғинимда маңа озуқ бәрмидиңлар, уссуз қалғинимда уссулуқ бәрмидиңлар; 
\v 43 мусапир болуп жүргинимдә өз өйүңләргә алмидиңлар, ялаңач қалғинимда кийдүрмидиңлар, кесәл болғинимда вә зинданда ятқинимда йоқлимидиңлар» дәйду.
\m
\v 44 У чағда, улар: «И Рәб, сени қачан ач, уссуз, мусапир, ялаңач, кесәл яки зинданда көрүп туруп хизмитиңдә болмидуқ?» дәйду. 
\v 45 Андин падиша уларға: «Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтайки, мошулардин әң кичигидин бирәрсигә шундақ қилмиғиниңлар маңиму қилмиған болдуңлар» дәп җавап бериду. \x + \xo 25:45 \xo*\xt Пәнд. 14:31; 17:5; Зәк. 2:12.\xt*\x* 
\v 46 Буниң билән улар мәңгүлүк җазаға кирип кетиду, лекин һәққанийлар болса мәңгүлүк һаятқа кириду.\x + \xo 25:46 \xo*\xt Дан. 12:2; Юһ. 5:29.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 26
\s1 Әйсани өлтүрүш сүйқәсти
\r Мар. 14:1-2; Луқа 22:1-2; Юһ. 11:45-53
\m
\v 1 Әйса бу сөзләрни қилип болғандин кейин, мухлислириға:
\m
\v 2 — Силәргә мәлумки, икки күндин кейин «өтүп кетиш һейти» болиду, шу чағда Инсаноғли крестлиниш үчүн тутуп берилиду, — деди.\f □ \fr 26:2 \fr*\ft \+bd «шу чағда Инсаноғли крестлиниш үчүн тутуп берилиду»\+bd* — «крестләш» — крест (чапрас яғач)кә миқлаш арқилиқ өлүм җазаси бериштин ибарәт. Демисиму бу адәмни қаттиқ харлайдиған, интайин дәһшәтлик, Рим империйәси бойичә әң азаплиқ өлүм җазаси еди.\ft*\f* \x + \xo 26:2 \xo*\xt Мар. 14:1; Луқа 22:1; Юһ. 13:1\xt*\x*
\m
\v 3 Баш каһинлар вә ақсақаллар Қаяфа исимлиқ баш каһинниң сарийида җәм болушти.\x + \xo 26:3 \xo*\xt Зәб. 2:2; Юһ. 11:47; Рос. 4:27.\xt*\x* 
\v 4 Улар Әйсани қандақ қилип һейлә-нәйрәң билән тутуп өлтүрүш тоғрисида мәслиһәт қилишти. 
\v 5 Бирақ улар:
\m — Бу иш һейт-айәм күнлири қилинмисун. Болмиса, хәлиқ арисида малиманчилиқ чиқиши мүмкин, — дейишти.
\b
\m
\s1 Худагуй аялниң Әйсаға әтир чечиши
\r Мар. 14:3-9; Юһ. 12:1-8
\m
\v 6 Әнди Әйса Бәйт-Ания йезисида, «Симон мохо»ниң өйидә болғинида,\f □ \fr 26:6 \fr*\ft \+bd «Әйса Бәйт-Ания йезисида, «Симон мохо»ниң өйидә болғинида...»\+bd* — «Симон мохо» яки ««Мохо кесили» дейилидиған Симон». Бу Симон бәлким илгири мохо кесилигә гириптар болған еди. Бизниңчә бу иш билән «Юһ.» 12:1-11да хатириләнгән вақиә бир иштур.\ft*\f* 
\v 7 бир аял униң йениға кирди. У ақ қаштеши шешидә наһайити қиммәтлик әтирни елип кәлгән болуп, Әйса дәстиханда олтарғанда, әтирни униң бешиға қуйди.\x + \xo 26:7 \xo*\xt Мар. 14:3; Луқа 7:37; Юһ. 11:2; 12:3.\xt*\x* 
\v 8 Лекин мухлислар буни көрүп хапа болушуп:
\m — Зади немишкә бундақ исрапчилиқ қилиниду? 
\v 9 Чүнки бу әтирни көп пулға сетип, пулини кәмбәғәлләргә сәдиқә қилса болаттиғу! — дейишти.
\m
\v 10 Лекин Әйса уларниң көңлидикини билип уларға:
\m — Бу аялниң көңлини немә дәп ағритисиләр? Чүнки у мән үчүн яхши бир ишни қилди. 
\v 11 Чүнки кәмбәғәлләр дайим силәрниң араңларда болиду, лекин мениң араңларда болушум силәргә дайим несип боливәрмәйду! \x + \xo 26:11 \xo*\xt Қан. 15:11; Мар. 14:7; Юһ. 12:8.\xt*\x* 
\v 12 Бу аялниң бу әтирни бәдинимгә қуюши мениң дәпнә қилинишимға тәйяр болушум үчүн болди. 
\v 13 Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтип қояйки, бу хуш хәвәр пүткүл дунияниң қәйеридә җакаланса, бу аял әслинип, униң қилған бу иши тәриплиниду, — деди.
\b
\m
\s1 Йәһуда Әйсаға сатқунлуқ қилишқа вәдә қилиду
\m
\v 14 Бу иштин кейин, он иккиләндин Йәһуда Ишқарийот исимлиқ бири баш каһинларниң алдиға берип:\f □ \fr 26:14 \fr*\ft \+bd «Йәһуда Ишқарийот исимлиқ бири баш каһинларниң алдиға берип...»\+bd* — шу чағда икки «баш каһин» бар еди — «Аннас» вә униң күйоғли «Қаяфа».\ft*\f* \x + \xo 26:14 \xo*\xt Мар. 14:10; Луқа 22:4.\xt*\x*
\m
\v 15 — Уни тутуп бәрсәм, маңа немә берисиләр? — деди. Улар униң алдиға оттуз күмүч тәңгә қойди. \x + \xo 26:15 \xo*\xt Зәк. 11:12.\xt*\x* 
\v 16 Йәһуда шуниңдин етиварән уни тутуп беришкә мувапиқ пурсәт издәшкә башлиди.
\b
\m
\s1 «Өтүп кетиш һейти»ниң кәчлик тамиғи
\r Мар. 14:21-22; Луқа 22:7-14, 21-23; Юһ. 13:21-30
\m
\v 17 Петир нан һейтиниң биринчи күни, мухлислар Әйсаниң йениға келип:
\m — Өтүп кетиш һейтиниң тамиғини йейишиң үчүн қәйәрдә тәйярлишимизни халайсән? — дәп сориди.\f □ \fr 26:17 \fr*\ft \+bd «Петир нан һейтиниң биринчи күни...»\+bd* — «петир нан һейти» йәттә күн болиду, биринчи күни «өтүп кетиш һейти»му тәң болиду. Бу күни, Йәһудийлар қой союп, өйлиридә қой гөши, петир нан йәйду («Мис.» 12-бап, «Лав.» 23:4-8, «Чөл.» 28:16-25ни көрүң). \+bd «Өтүп кетиш һейтиниң тамиғини йейишиң үчүн қәйәрдә тәйярлишимизни халайсән?»\+bd* — «өтүп кетиш һейтиниң тамиғи»ниң муһим қисми «өтүп кетиш қурбанлиқ қозиси» еди («Мис.» 12:3-11, «Лав.» 23:5, «Чөл.» 28:16, «Қан.» 16:1-7ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 26:17 \xo*\xt Мис. 12:17; Мар. 14:12; Луқа 22:7.\xt*\x*
\m
\v 18 У уларға:
\m — Шәһәргә кирип паланчиниң өйигә берип униңға: «Устаз: — Вақит-саитим йеқинлишип қалди, өтүп кетиш һейтини мухлислирим билән бирликтә сениң өйүңдә өткүзәй — дәйду» дәп ейтиңлар, — деди.
\m
\v 19 Мухлислар Әйсаниң тапилиғинидәк өтүп кетиш һейтиниң тамиғини шу йәрдә тәйярлиди. 
\v 20 Кәчқурун, у он иккилән билән дәстиханда олтарди. \x + \xo 26:20 \xo*\xt Мар. 14:17; Луқа 22:14; Юһ. 13:21.\xt*\x* 
\v 21 Улар ғизалиниватқанда у:
\m — Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтип қояйки, араңлардики бирәйлән маңа сатқунлуқ қилиду, — деди.\x + \xo 26:21 \xo*\xt Рос. 1:17.\xt*\x*
\m
\v 22 \add Буни аңлап\add* улар интайин қайғуға чөмүп, бир-бирләп униңдин:
\m — Я Рәб, мән әмәстимән? — дәп сорашқа башлиди.
\m
\v 23 У җававән: — Қолидики нанни мән билән тәң таваққа төгүргән киши, маңа сатқунлуқ қилғучи шу болиду. \x + \xo 26:23 \xo*\xt Зәб. 40:10; Луқа 22:21; Юһ. 13:18.\xt*\x* 
\v 24 Инсаноғли дәрвәқә \add муқәддәс язмиларда\add* өзи тоғрисида пүтүлгинидәк \add өлүмгә\add* кетиду; бирақ Инсаноғлиниң тутуп берилишигә васитичи болған адәмниң һалиға вай! У адәм туғулмиған болса яхши болатти! — деди.
\m
\v 25 Униңға сатқунлуқ қилидиған Йәһуда:
\m — Устаз, мән әмәстимән? — дәп сориди. У униңға:
\m — Өзүң дедиң җуму, — деди.\f □ \fr 26:25 \fr*\ft \+bd «Устаз, мән әмәстимән?»\+bd* — «устаз» — Ибраний тилида «рабби» дейилиду. \+bd «Өзүң дедиң җуму»\+bd* — мәнаси, «дәл сән» болиду. \ft*\fp Йәһуда бу сөзни аңлиғандин кейин дәрһал чиқип баш каһинларниң йениға барған болса керәк. «Маркус», «Луқа», «Юһанна»дики ««өтүп кетиш» һейтиниң кәчлик тамиғи» тоғрисидики баянларни көрүң.\fp*\f*
\b
\m
\s1 «Рәбниң зияпити»
\r Мар. 14:22-26; Луқа 22:15-20; 1Кор. 11:23-25
\m
\v 26 Улар ғизалиниватқанда, Әйса бир нанни қолиға елип \add Худаға\add* тәшәккүр-һәмдусана ейтқандин кейин, уни уштуп, мухлислириға үләштүрүп бәрди вә:
\m —Елиңлар, йәңлар, бу мениң теним, — деди.\f □ \fr 26:26 \fr*\ft \+bd «Әйса бир нанни қолиға елип Худаға тәшәккүр-һәмдусана ейтқандин кейин...»\+bd* — яки «Әйса бир нанни қолиға елип, уни бәрикәтлигәндин кейин,...».\ft*\f* \x + \xo 26:26 \xo*\xt Мар. 14:22; Луқа 22:19; 1Кор. 11:23.\xt*\x*
\m
\v 27 Андин, қолиға җамни елип \add Худаға\add* тәшәккүр-һәмдусана ейтип, уни мухлислириға тутуп:
\b
\m — Һәммәйлән буниңдин ичиңлар. 
\v 28 Бу мениң нурғун адәмләрниң гуналириниң кәчүрүм қилиниши үчүн төкүлидиған, йеңи әһдини түзидиған қенимдур. \f □ \fr 26:28 \fr*\ft \+bd «Бу мениң нурғун адәмләрниң гуналириниң кәчүрүм қилиниши үчүн төкүлидиған, йеңи әһдини түзидиған қенимдур»\+bd* — «йеңи әһдә» яки «Худаниң әһдиси» яки «мәңгүлүк әһдә». Тәврат, «Йәр.» 31:31-34, «Әз.» 36:25-27, «Луқа» 22:20ни, «Ибр.» 13:20 вә «Тәбирләр»ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 26:28 \xo*\xt Мис. 24:8.\xt*\x* 
\v 29 Лекин мән шуни силәргә ейтайки, Атамниң падишалиғида силәр билән бирликтә йеңидин шараптин ичмигичә, үзүм телиниң шәрбитини һәргиз ичмәймән, — деди.
\m
\v 30 Улар мәдһийә күйини ейтқандин кейин талаға чиқип, Зәйтун теғиға қарап кетишти.\x + \xo 26:30 \xo*\xt Мар. 14:26; Луқа 22:39; Юһ. 18:1.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Мухлисларниң Әйсадин ваз кечиши
\r Мар. 14:27-31; Луқа 22:31-34; Юһ. 13:36-38
\m
\v 31 Андин Әйса уларға:
\m — Бүгүн кечә силәр һәммиңлар мениң түпәйлимдин тандурулуп путлишисиләр, чүнки \add муқәддәс язмиларда\add*: —
\m «Мән падичини уруветимән,
\m Падидики қойлар патипарақ болуп тарқитиветилиду» дәп пүтүлгән. \f □ \fr 26:31 \fr*\ft \+bd «Мән падичини уруветимән, падидики қойлар патипарақ болуп тарқитиветилиду»\+bd* — «Зәк.» 13:7. Мошу бешарәттә сөзлигүчи Худаниң Өзи, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 26:31 \xo*\xt Зәк. 13:7; Юһ. 16:32.\xt*\x* 
\v 32 Лекин мән тирилгәндин кейин Галилийәгә силәрдин бурун баримән, — деди.\x + \xo 26:32 \xo*\xt Мар. 14:28; 16:7.\xt*\x*
\b
\m
\v 33 Петрус униңға җававән:
\m — Һәммәйлән сениң түпәйлиңдин тандурулуп путлашсиму, мән һәргиз путлашмаймән, деди.\x + \xo 26:33 \xo*\xt Луқа 22:33.\xt*\x*
\m
\v 34 Әйса униңға: — Мән саңа бәрһәқ шуни ейтип қояйки, бүгүн кечә ғораз чиллаштин бурун, сән мәндин үч қетим танисән, — деди.\x + \xo 26:34 \xo*\xt Юһ. 13:38.\xt*\x*
\m
\v 35 Петрус униңға:
\m — Сән билән биллә өлүшүм керәк болсиму, сәндин һәргиз танмаймән, — деди. Қалған мухлисларниң һәммисиму шундақ дейишти.
\b
\m
\s1 Әйсаниң Гетсиманә бағчисидики дуа-тилавити
\r Мар. 14:32-42; Луқа 22:39-46
\m
\v 36 Андин Әйса улар билән биллә Гетсиманә дегән йәргә кәлди. У мухлисларға: «Мән у яққа берип дуа-тилавәт қилип кәлгичә, мошу җайда олтирип туруңлар» деди. \x + \xo 26:36 \xo*\xt Мар. 14:32; Луқа 22:39; Юһ. 18:1.\xt*\x* 
\v 37 У Петрусни, шундақла Зәбәдийниң икки оғлини биргә елип маңди вә қаттиқ азаплинип, көңли толиму пәришан болушқа башлиди. \f □ \fr 26:37 \fr*\ft \+bd «Зәбәдийниң икки оғли»\+bd* — Яқуп вә Юһанна.\ft*\f* 
\v 38 У уларға:
\m — Җеним өлидиғандәк бәкму азапланмақта. Силәр бу йәрдә қелип, мән билән бирликтә ойғақ туруңлар, — девиди, \x + \xo 26:38 \xo*\xt Юһ. 12:27.\xt*\x* 
\v 39 Вә сәл нерирақ берип, өзини йәргә етип дүм йетип дуа қилип:
\m — И Атам, мүмкин болса, бу қәдәһ мәндин өтүп кәтсун! Лекин бу иш мән халиғандәк әмәс, сән халиғандәк болсун, — деди.\f □ \fr 26:39 \fr*\ft \+bd «И Атам, мүмкин болса, бу қәдәһ мәндин өтүп кәтсун! Лекин бу иш мән халиғандәк әмәс, сән халиғандәк болсун»\+bd* — «бу қәдәһ» униң алдидики азап-оқубәтләрни көрситиду. Тәвратниң көп йәрлиридә «қәдәһ» дәл шу мәнидә ишлитилиду (мәсилән «Зәб.» 74:9, «Йәш.» 51:17, 22, «Йәр.» 25:15дә).\ft*\f* \x + \xo 26:39 \xo*\xt Мат. 20:22,23; Луқа 22:41; Юһ. 6:38.\xt*\x*
\m
\v 40 У мухлисларниң йениға қайтип кәлгинидә, уларниң ухлап қалғанлиғини көрүп, Петрусқа:
\m — Мән билән биллә бирәр саатму ойғақ туралмидиңларму?! 
\v 41 Езиқтурулуштин сақлиниш үчүн, ойғақ туруп дуа қилиңлар. Роһ пидакар болсиму, лекин кишиниң әтлири аҗиздур, — деди.\f □ \fr 26:41 \fr*\ft \+bd «Роһ пидакар болсиму, лекин кишиниң әтлири аҗиздур»\+bd* — «кишиниң әтлири» грек тилида «әт». Инҗилда «әт» яки «әт-тән» дайим дегидәк адәмниң өз тени тәрипидин аздурулидиған, гунакар тәбиитини көрситиду. «Римлиқларға»дики «кириш сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 26:41 \xo*\xt Гал. 5:17.\xt*\x*
\m
\v 42 У иккинчи қетим берип, йәнә дуа қилип:
\m — И Атам, әгәр мән бу қәдәһни ичмисәм у мәндин кәтмисә, ундақта сениң ирадәң ада қилинсун, — деди. 
\v 43 У уларниң йениға \add қайтип\add* кәлгинидә, йәнә ухлап қалғанлиғини көрди, чүнки уларниң көзлири уйқиға илинған еди.
\m
\v 44 Шуниң билән у улардин айрилип үчинчи қетим берип, йәнә шу сөзләр билән дуа қилди.
\m
\v 45 Андин у мухлисларниң йениға келип уларға:
\m — Силәр техичә ухлаватамсиләр, техичә дәм еливатамсиләр? Мана, вақит-саити йеқинлашти; Инсаноғли гунакарларниң қолиға тапшурулиду. \f □ \fr 26:45 \fr*\ft \+bd «Силәр техичә ухлаватамсиләр, техичә дәм еливатамсиләр?»\+bd* — яки болмиса: «Әнди ухлаверисиләр, дәм еливерисиләр!» (кинайилик гәп) яки пәқәт: «Әнди ухлаңлар, дәм елиңлар!».\ft*\f* 
\v 46 Қопуңлар, кетәйли; мана, маңа сатқунлуқ қилидиған киши йеқин кәлди! — деди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң тутқун қилиниши
\r Мар. 14:43-50; Луқа 22:47-53; Юһ. 18:3-12
\m
\v 47 Униң сөзи техи түгимәйла, он иккиләндин бири болған Йәһуда кәлди; униң йенида баш каһинлар вә хәлиқ ақсақаллири тәрипидин әвәтилгән, қилич-тоқмақларни көтәргән зор бир топ адәм бар еди. \x + \xo 26:47 \xo*\xt Мар. 14:43; Луқа 22:47; Юһ. 18:3.\xt*\x* 
\v 48 Униңға сатқунлуқ қилғучи улар билән аллибурун ишарәтни бекитип: «Мән кимни сөйсәм, у дәл шудур. Силәр уни тутуңлар» дәп келишкән еди. 
\v 49 У удул Әйсаниң алдиға берип:
\m — Салам, устаз! — дәп уни сөйүп кәтти.\f □ \fr 26:49 \fr*\ft \+bd «Салам, устаз!»\+bd* — «Устаз» ибраний тилида «рабби» дейилиду.\ft*\f*
\m
\v 50 Әйса униңға:
\m — Ағинәм, немә дәп кәлдиң? — деди. Шуниң билән, һелиқи адәмләр йопурулуп келип, Әйсаға қол селип, уни тутқун қилди. \f □ \fr 26:50 \fr*\ft \+bd «ағинәм, немә дәп кәлдиң?»\+bd* — яки «Ағинәм, қилидиғиниңни қил».\ft*\f* 
\v 51 Вә мана, Әйсаниң йенидикиләрдин бирәйлән қиличини суғуруп, баш каһинниң чакириға урувиди, униң қулиқини шилип чүшүрүвәтти. 
\v 52 Әйса униңға:
\m — Қиличиңни қиниға сал, қилич көтәргәнләр қилич астида һалак болиду. 
\v 53 Яки мени Атисиға нида қилалмайдиған болди, дәп ойлап қалдиңму?! Шундақ қилсамла У маңа шуан он икки қисимдин артуқ пәриштә маңдурмамду? \f □ \fr 26:53 \fr*\ft \+bd «он икки қисимдин артуқ пәриштә»\+bd* — мошу йәрдә «қисим» дегән сөз адәттә грек тилида бәлким алтә миңчә әскәрни көрситиши мүмкин.\ft*\f* 
\v 54 Бирақ мән ундақ қилсам, муқәддәс язмилардики бу ишлар муқәррәр болиду дегән бешарәтләр қандақму әмәлгә ашурулсун? — деди.\x + \xo 26:54 \xo*\xt Зәб. 21:7; 39:7-9; 68:1-5,11; Луқа 24:25.\xt*\x*
\m
\v 55 Шу пәйттә Әйса топлашқан адәмләргә қарап:
\m — Бир қарақчини тутидиғандәк қилич-тоқмақларни көтирип мени тутқили кәпсиләрғу? Мән һәр күни ибадәтхана һойлилирида силәр билән биллә олтирип тәлим берәттим, лекин силәр у чағда мени тутмидиңлар. 
\v 56 Лекин бу пүтүн ишларниң йүз бериши пәйғәмбәрләрниң муқәддәс язмилирида алдин-ала ейтқанлириниң әмәлгә ашурулуши үчүн болди, — деди.
\m Бу чағда, мухлисларниң һәммиси уни ташлап қечип кетишти.\x + \xo 26:56 \xo*\xt Аюп 19:13; Зәб. 87:9، 19; Зәк. 13:7.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Алий кеңәшмидә сотлиниш
\r Мар. 14:53-65; Луқа 22:54-55, 63-71; Юһ. 18:13-14, 19-24
\m
\v 57 Әнди Әйсани тутқун қилғанлар уни баш каһин Қаяфаниң алдиға елип беришти. Тәврат устазлири билән ақсақалларму у йәрдә җәм болушқан еди. \x + \xo 26:57 \xo*\xt Мар. 14:53; Луқа 22:54; Юһ. 18:12.\xt*\x* 
\v 58 Петрус униңға таки баш каһинниң сарийиниң \add һойлисиғичә\add* жирақтин әгишип келип, ишниң ақиветини көрүш үчүн ичкиригә кирип, қаравулларниң арисида олтарди. 
\v 59 Баш каһинлар, ақсақаллар вә пүтүн алий кеңәшмә әзалири Әйсани өлүм җазасиға мәһкүм қилиш үчүн, ялған гува-испат издәйтти. \f □ \fr 26:59 \fr*\ft \+bd «Алий кеңәшмә»\+bd* — йәнә сорақ мәҗлиси, «Санһедрин» дейилиду.\ft*\f* \x + \xo 26:59 \xo*\xt Мар. 14:55; Рос. 6:13.\xt*\x* 
\v 60 Нурғун ялған гувачилар оттуриға чиққан болсиму, улар булардин һеч қандақ испатқа еришәлмиди. Ахирда, икки ялған гувачи оттуриға чиқип:
\m
\v 61 — Бу адәм: «Мән Худаниң ибадәтханисини бузуп ташлап, үч күн ичидә қайта қуруп чиқалаймән» дегән, деди.\f □ \fr 26:61 \fr*\ft \+bd «Бу адәм: «Мән Худаниң ибадәтханисини бузуп ташлап, үч күн ичидә қайта қуруп чиқалаймән» дегән»\+bd* — «Юһ.» 2:19-20ни көрүң. Мәсиһниң толуқ ейтқини бу гувачиниң дегинидәк әмәс.\ft*\f* \x + \xo 26:61 \xo*\xt Юһ. 2:19.\xt*\x*
\m
\v 62 Баш каһин орнидин туруп, униңға:
\m — Қени, җавап бәрмәмсән? Булар сениң үстүңдин зади қандақ гувалиқларни бериватиду? — деди. \x + \xo 26:62 \xo*\xt Мар. 14:60.\xt*\x* 
\v 63 Лекин Әйса сүкүт қилип туривәрди.
\m Баш каһин униңға:
\m — \add Мәңгү\add* һаят болғучи Худа билән сениң қәсәм қилишиңни буйруймәнки, бизгә ейт, Худаниң Оғли Мәсиһ сәнму?» — деди.\x + \xo 26:63 \xo*\xt Йәш. 53:7; Мат. 27:12,14.\xt*\x*
\m
\v 64 Әйса мундақ җавап қайтурди:
\m — Шундақ, сениң дегиниңдәк. Лекин шуниму силәргә ейтайки, буниңдин кейин силәр Инсаноғлиниң Қадир Болғучиниң оң йенида олтиридиғинини вә көктики булутлар үстидә келидиғинини көрисиләр.\f □ \fr 26:64 \fr*\ft \+bd «Шундақ, сениң дегиниңдәк»\+bd* — Мәсиһниң җававиниң грек тилида «Шундақ, лекин әһвал дәл сениң ойлиғиниңдәк әмәс» дегән пуриғи чиқиду. \+bd «кейин силәр Инсаноғлиниң Қадир Болғучиниң оң йенида олтиридиғинини вә көктики булутлар үстидә келидиғинини көрисиләр»\+bd* — Тәврат, «Дан.» 7:13ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 26:64 \xo*\xt Зәб. 109:1; Дан. 7:13; Мат. 16:27; 24:30; Мар. 14:62; Луқа 22:69; Рос. 1:11; Рим. 14:10; 1Тес. 4:16; Вәһ. 1:7.\xt*\x*
\m
\v 65 Шуниң билән баш каһин тонлирини житип ташлап:
\m — У күпүрлүк қилди! Әнди башқа һәр қандақ гувачиниң немә һаҗити? Мана, өзүңлар бу күпүрлүкни аңлидиңлар! \f □ \fr 26:65 \fr*\ft \+bd «Шуниң билән баш каһин тонлирини житип ташлап...»\+bd* — баш каһин Әйсани «күпүрлүк қилди» дәп қарап, өзиниң буниңға болған чөчүши вә ғәзивини ипадиләш үчүн кийимлирини житқан. Әйсаниң өзиниң Мәсиһ екәнлигини етирап қилиши, униң Худаға хас һоқуқ вә шөһрәт мәндидур, дегәнлигидур. \ft*\fp Йәнә шуни ейтимизки, баш каһинниң тонлирини житишниң өзи Тәврат қануниға хилап еди («Лав.» 10:6, 21:10).\fp*\f* 
\v 66 Буниңға немә дәйсиләр? — деди.
\m — У өлүм җазасиға лайиқтур! — дәп җавап қайтурушти улар.\x + \xo 26:66 \xo*\xt Лав. 24:16.\xt*\x*
\m
\v 67 Буниң билән улар униң йүзигә түкүрүп, униңға мушт атқили турди. Бәзилири уни качатлап:\x + \xo 26:67 \xo*\xt Йәш. 50:6.\xt*\x*
\m
\v 68 — Әй Мәсиһ, пәйғәмбәрчилик қилмамсән, ейтип баққина, сени ким урди? — дейишти.\x + \xo 26:68 \xo*\xt Аюп 16:10; Луқа 22:64; Юһ. 19:3.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Петрусниң Әйсадин тениши
\r Мар. 14:66-72; Луқа 22:56-62; Юһ. 18:15-18, 25-27
\m
\v 69 Әнди Петрус сарайниң ташқириқи һойлисида олтиратти. Бир дедәк униң йениға келип:
\m — Сән Галилийәлик Әйса билән биргә едиңғу, — деди.\x + \xo 26:69 \xo*\xt Мар. 14:66; Луқа 22:55; Юһ. 18:16,25.\xt*\x*
\m
\v 70 Лекин у һәммәйләнниң алдида инкар қилип: — Сениң немә дәватқанлиғиңни чүшәнмидим! — деди.
\m
\v 71 Андин у даланға чиққанда, уни көргән йәнә бир дедәк у йәрдә турғанларға:
\m — Бу адәмму Насарәтлик Әйса билән биргә еди, — деди.
\m
\v 72 У йәнә инкар қилип: —
\m Мән у адәмни тонумаймән! — дәп қәсәм ичти.
\m
\v 73 Бир аздин кейин, у йәрдә турғанлар Петрусниң йениға келип униңға:
\m — Шүбһисизки, сән уларниң бири екәнсән, чүнки тәләппузуң сени паш қилиду, — дейишти.\f □ \fr 26:73 \fr*\ft \+bd «Шүбһисизки, сән уларниң бири екәнсән, чүнки тәләппузуң сени паш қилиду»\+bd* — «тәләппузуң сени паш қилиду» — Петрус Галилийә тәләппузи билән сөзләйтти.\ft*\f*
\m
\v 74 \add Петрус\add* қаттиқ қарғашлар билән қәсәм қилип:
\m — У адәмни зади тонумаймән! — дейишигила ғораз чиллиди. 
\v 75 Петрус Әйсаниң: «Ғораз чиллаштин бурун, сән мәндин үч қетим танисән!» дегән сөзини есигә алди. У ташқириға чиқип, қаттиқ жиға-зерә көтәрди.\x + \xo 26:75 \xo*\xt Мат. 26:34; Мар. 14:30; Луқа 22:61; Юһ. 13:38\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 27
\s1 Йәһуданиң өлүши
\r Мар. 15:1; Луқа 23:1-2; Юһ. 18:28-32
\m
\v 1 Таң атқандила, пүтүн баш каһинлар билән хәлиқ ақсақаллири Әйсани өлүмгә мәһкүм қилдуруш үчүн мәслиһәтләшти.\x + \xo 27:1 \xo*\xt Зәб. 2:2; Мар. 15:1; Луқа 22:66; 23:2; Юһ. 18:28.\xt*\x* 
\v 2 Улар уни бағлап апирип, валий Понтиус Пилатусқа тапшуруп бәрди.\x + \xo 27:2 \xo*\xt Рос. 3:13.\xt*\x*
\m
\v 3 Униңға сатқунлуқ қилған Йәһуда униң өлүмгә һөкүм қилинғанлиғини көрүп, бу ишларға пушайман қилди вә баш каһинлар билән ақсақалларға оттуз күмүч тәңгини қайтуруп берип:
\m
\v 4 — Мән бегуна бир җанниң қени төкүлүшкә сатқунлуқ қилип гуна өткүздүм, — деди.
\m Буниңға бизниң немә каримиз? Өз ишиңни бил! — дейишти улар.
\m
\v 5 Йәһуда көмүш тәңгиләрни ибадәтханиниң ичигә чөривәтти вә у йәрдин кетип, талаға чиқип, есилип өлүвалди.\f □ \fr 27:5 \fr*\ft \+bd «Йәһуда... талаға чиқип, есилип өлүвалди»\+bd* — «талаға чиқип» бәлким шәһәрниң сиртиға беришини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 27:5 \xo*\xt 2Сам. 17:23; Рос. 1:18.\xt*\x*
\b
\m
\v 6 Баш каһинлар көмүш тәңгиләрни жиғивелип: —
\m Бу хун төлүми болған \add тәңгиләрдур\add*, уларни ибадәтханиниң ғәзнисигә қоюш һарам, — дейишти.\f □ \fr 27:6 \fr*\ft \+bd «Бу хун төлүми болған тәңгиләрдур, уларни ибадәтханиниң ғәзнисигә қоюш һарам»\+bd* — «һарам» — мошу йәрдә, Тәвратта чәкләнгән, демәк.\ft*\f* 
\v 7 Улар өз ара мәслиһәтлишип, бу пуллар билән яқа жутлуқларға йәрлик болсун дәп, сапалчиниң бир парчә етизлиғини сетивалди.\f □ \fr 27:7 \fr*\ft \+bd «сапалчиниң бир парчә етизлиғини сетивалди»\+bd* — яки ««сапалчиниң етизлиғи»ни сетивалди» — мүмкинчилиги барки, «сапалчиниң етизлиғи» һәммә адәмгә мәлум болған бир йәрниң исми еди.\ft*\f* \x + \xo 27:7 \xo*\xt Рос. 1:19.\xt*\x* 
\v 8 Шуңа бу йәр һазирғичә «қанлиқ етиз» дәп атилип кәлмәктә.
\m
\v 9 Шу иш билән Йәрәмия пәйғәмбәр тәрипидин бурун ейтилған муну бешарәт әмәлгә ашурулди: —
\m «Исраил хәлқи униң үчүн баһалап бекиткән баһасини,
\m Йәни оттуз күмүч тәңгини улар елишти,\x + \xo 27:9 \xo*\xt Зәк. 11:12.\xt*\x*
\m
\v 10 Вә Пәрвәрдигар маңа көрсәткәндәк,
\m Сапалчиниң етизини сетивелишқа хәҗләшти».\f □ \fr 27:10 \fr*\ft \+bd «Исраил хәлқи униң үчүн баһалап бекиткән баһасини, йәни оттуз күмүч тәңгини улар елишти, вә Пәрвәрдигар маңа әмир қилғандәк, сапалчиниң етизини сетивелишқа хәҗләшти»\+bd* — бу бешарәтлик сөзләр (9-10 айәтләр)ниң көпинчиси «Зәкәрия» 11:12-13дин елинған. Әнди немишкә Матта бу сөзләрни Йәрәмия пәйғәмбәрниңки дәйду? Биз бу тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә тохтилимиз. \ft*\fp 9-10-айәтләрниң башқа бир хил тәрҗимиси: «... тәңгини мән алдим, вә улар Пәрвәрдигар маңа әмир қилғандәк, сапалчиниң етизини сетивелишқа хәҗләшти».\fp*\f* \x + \xo 27:10 \xo*\xt Йәр. 32:6-9; Зәк. 11:12, 13\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң валий Пилатусниң алдида сотлиниши
\r Мар. 15:2-5; Луқа 23:3-5; Юһ. 18:33-38
\m
\v 11 Әнди Әйса валийниң алдиға турғузулди. Валий униңдин:
\m — Сән Йәһудийларниң падишасиму? — дәп сориди.
\m Ейтқиниңдәк, — деди Әйса.\f □ \fr 27:11 \fr*\ft \+bd «Әйса... «Ейтқиниңдәк», деди»\+bd* — Мәсиһниң «Ейтқиниңдәк» дегән җававиниң грек тилида «Шундақ, лекин әһвал дәл сениң ойлиғиниңдәк әмәс» дегән пуриғи чиқиду.\ft*\f* \x + \xo 27:11 \xo*\xt Мар. 15:2; Луқа 23:3; Юһ. 18:33.\xt*\x*
\m
\v 12 Лекин баш каһинлар вә ақсақаллар униң үстидин әрз-шикайәт қилғанда, у бир еғизму җавап бәрмиди. 
\v 13 Буниң билән Пилатус униңға:
\m — Уларниң сениң үстүңдин қилған шунчә көп шикайәтлирини аңлимайватамсән? — деди. \x + \xo 27:13 \xo*\xt Мат. 26:62.\xt*\x* 
\v 14 Бирақ у \add Пилатусқа\add* җававән \add шикайәтләрниң\add* бирисигиму җавап бәрмиди. Валий буниңға интайин һәйран қалди.\x + \xo 27:14 \xo*\xt Йәш. 53:7; Рос. 8:32.\xt*\x*
\m
\v 15 Һәр қетимлиқ \add өтүп кетиш\add* һейтида, валийниң халайиқ тәләп қилған бир мәһбусни уларға қоюп бериш адити бар еди. \x + \xo 27:15 \xo*\xt Мар. 15:6; Луқа 23:17; Юһ. 18:39.\xt*\x* 
\v 16 Әйни вақитта, \add римлиқларниң\add* Бараббас исимлиқ атиқи чиққан бир мәһбуси \add зинданда\add* еди. \f □ \fr 27:16 \fr*\ft \+bd «Бараббас исимлиқ атиқи чиққан бир мәһбус»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә «Әйса Бараббас исимлиқ атиқи чиққан бир мәһбус» дейилиду.\ft*\f* \x + \xo 27:16 \xo*\xt Мар. 15:7; Луқа 23:19; Юһ. 18:40.\xt*\x* 
\v 17 Халайиқ җәм болғанда, Пилатус улардин:
\m — Кимни силәргә қоюп беришимни халайсиләр? Бараббасниму яки Мәсиһ дәп аталған Әйсаниму? — дәп сориди \f □ \fr 27:17 \fr*\ft \+bd «Бараббасниму яки Мәсиһ дәп аталған Әйсаниму?»\+bd* — яки «Әйса Бараббасниму яки Мәсиһ дәп аталған Әйсаниму?».\ft*\f* 
\v 18 (чүнки у \add баш каһин қатарлиқларниң\add* һәсәтхорлуғи түпәйлидин уни тутуп бәргәнлигини биләтти).
\m
\v 19 Пилатус «сорақ тәхти»дә олтарғанда, аяли униңға адәм әвәтип: — У һәққаний кишиниң ишиға арилашмиғин. Чүнки түнүгүн кечә униң сәвәвидин чүшүмдә көп азап чәктим, — дәп хәвәр йәткүзди.\f □ \fr 27:19 \fr*\ft \+bd «Чүнки түнүгүн кечә униң сәвәвидин чүшүмдә көп азап чәктим»\+bd* — яки «чүнки у түнүгүн кечә чүшүмгә кирип, көп азапландим».\ft*\f*
\m
\v 20 Лекин баш каһинлар вә ақсақаллар болса халайиқни мақул қилип, Бараббасни қоюп беришни вә Әйсани йоқитишни тәләп қилдурди.\x + \xo 27:20 \xo*\xt Мар. 15:11; Луқа 23:18; Юһ. 18:40; Рос. 3:14.\xt*\x*
\m
\v 21 Валий җававән улардин йәнә:
\m — Силәргә бу иккисиниң қайсисини қоюп беришимни халайсиләр? — дәп сориди.
\m Бараббасни, — дейишти улар.
\m
\v 22 Пилатус әнди: — Ундақ болса, Мәсиһ дәп аталған Әйсани қандақ бир тәрәп қилай? — деди.
\m Һәммәйлән:
\m — У крестләнсун! — дейишти.
\m
\v 23 Пилатус:
\m — Немишкә? У зади немә яманлиқ өткүзүпту? — дәп сориди.
\m Бирақ улар техиму қаттиқ вақиришип:
\m У крестләнсун! — дәп турувелишти. 
\v 24 Пилатус сөзливеришниң беһудә екәнлигини, бәлки буниң орниға малиманчилиқ чиқидиғанлиғини көрүп, су елип, көпчиликниң алдида қолини жуйғач:
\m — Бу һәққаний адәмниң қениға мән җавапкар әмәсмән, буниңға өзүңлар мәсъул болуңлар! — деди.
\m
\v 25 Пүтүн хәлиқ җававән:
\m — Униң қени бизниң үстимизгә вә балилиримизниң үстигә чүшсун! — дейишти.\x + \xo 27:25 \xo*\xt Рос. 5:28.\xt*\x*
\m
\v 26 Буниң билән Пилатус Бараббасни уларға чиқирип бәрди. Әйсани болса қаттиқ қамчилатқандин кейин, крестләшкә \add ләшкәрлиригә\add* тапшурди.\f □ \fr 27:26 \fr*\ft \+bd «Әйсани болса қаттиқ қамчилатқандин кейин...»\+bd* — Рим империйәсидә җаза қамчилири бир нәччә тасмилиқ болуп, һәр бир тасмисиға қоғушун вә устихан парчилири бағланған болиду. Қамчилиған вақтида җазаға тартилғучи ялаңачлинип, йәргә тизландурулуп, икки йенида турған ләшкәр уни қамчилайтти.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Ләшкәрләрниң Әйсани мазақ қилиши
\r Мар. 15:16-20; Юһ. 19:2-3
\m
\v 27 Андин валийниң ләшкәрлири Әйсани униң ордисиға елип кирип, пүтүн ләшкәрләр топини бу йәргә униң әтрапиға жиғди. \f □ \fr 27:27 \fr*\ft \+bd «валийниң ләшкәрлири Әйсани \+bd*\+bdit валийниң\+bdit* ордисиға елип кирип» — «валийниң ордиси» грек (латин) тилида «прайториум» дейилиду. \+bd «пүтүн ләшкәрләр топини бу йәргә униң әтрапиға жиғди»\+bd* — «ләшкәрләр топи» (грек тилида «коһорт») 500-600 кишидин тәркиб тапқан.\ft*\f* \x + \xo 27:27 \xo*\xt Мар. 15:16; Юһ. 19:2.\xt*\x* 
\v 28 Улар Әйсани ялаңачлап, учисиға пәрәң рәңлик тон кийдүрүшти. \f □ \fr 27:28 \fr*\ft \+bd «Улар Әйсани ялаңачлап, учисиға пәрәң рәңлик тон кийдүрүшти»\+bd* — «пәрәң рәңлик» (яки сөсүн рәңлик) шу чағда шаһанә кийимниң рәңги шундақ еди («Мар.» 15:17, «Юһ.» 19:2ни көрүң). Улар шу «шаһанә тон» арқилиқ Әйсани «падиша боламсән?!» дәп мазақ қилмақчи.\ft*\f* 
\v 29 Тикәнлик шахчиларни өрүп бир таҗ ясап, бешиға кийдүрди вә оң қолиға бир қомушни тутқузди. Андин униң алдиға тизлинип: «Яшиғайла, Йәһудийларниң падишаси!» дәп мазақ қилишти. \f □ \fr 27:29 \fr*\ft \+bd «\+bd*\+bdit Улар\+bdit*... тикәнлик шахчиларни өрүп бир таҗ ясап, бешиға кийдүрди вә оң қолиға бир қомушни тутқузди» — улар қомушни падишаниң шаһанә һасиси сүпитидә мазақ қилип қолиға тутқузған.\ft*\f* 
\v 30 Униңға түкүрүшти, қомушни елип униң бешиға урушти. 
\v 31 Уни шундақ мазақ қилғандин кейин, тонни салдуруп, учисиға өз кийимлирини кийдүрди вә крестләш үчүн елип меңишти.
\b
\m
\s1 Әйсаниң крестлиниши
\r Мар. 15:21-32; Луқа 23:26-39; Юһ. 19:17-19
\m
\v 32 Улар ташқириға чиққинида, Курини шәһирилик Симон исимлиқ бир кишини учритип, уни тутуп келип Әйсаниң крестини униңға мәҗбурий көтәргүзди. \f □ \fr 27:32 \fr*\ft \+bd «...Курини шәһирилик Симон исимлиқ бир кишини учритип, уни тутуп келип Әйсаниң крестини униңға мәҗбурий көтәргүзди»\+bd* — «Әйсаниң крести» — Әйса өзини җазалайдиған қурал болған шу крест (чапрас яғач)ни әслидә өзи йүдүп меңиши керәк еди. У шундақ қаттиқ қамчиланғанки, һалсирап, йүдүп маңалмиған болса керәк.\ft*\f* \x + \xo 27:32 \xo*\xt Мар. 15:21; Луқа 23:26.\xt*\x* 
\v 33 Улар Голгота, йәни «Баш сүйәк» дегән йәргә кәлгәндә, \x + \xo 27:33 \xo*\xt Мар. 15:22; Луқа 23:33; Юһ. 19:17.\xt*\x* 
\v 34 \add Әйсаға\add* ичиш үчүн кәкрә сүйи арилаштурулған аччиқ шарап бәрди; лекин у уни тетип баққандин кейин, ичкили унимиди.\f □ \fr 27:34 \fr*\ft \+bd «...Әйсаға ичиш үчүн кәкрә сүйи арилаштурулған аччиқ шарап бәрди»\+bd* — ейтишларға қариғанда, кресткә миқлинидиғанларға ағриқни пәсәйтиш мәхситидә дора арилаштурулған шарап берилидикән.\ft*\f* \x + \xo 27:34 \xo*\xt Зәб. 68:22\xt*\x*
\m
\v 35 Ләшкәрләр уни крестлигәндин кейин, чәк ташлишип кийимлирини өз ара бөлүшүвалди. \x + \xo 27:35 \xo*\xt Зәб. 21:19; Мар. 15:24; Юһ. 19:23.\xt*\x* 
\v 36 Андин у йәрдә олтирип униңға күзәтчилик қилди. 
\v 37 Улар униң бешиниң жуқури тәрипигә «Бу Әйса, Йәһудийларниң падишасидур» дәп йезилған шикайәтнамә тахтийини бекитти.\x + \xo 27:37 \xo*\xt Мар. 15:26; Луқа 23:38; Юһ. 19:19.\xt*\x*
\m
\v 38 \add Әйса\add* билән тәң икки қарақчиму кресткә миқланған болуп, бири оң тәрипидә, йәнә бири сол тәрипидә еди.\x + \xo 27:38 \xo*\xt Йәш. 53:12.\xt*\x*
\m
\v 39 Бу йәрдин өткәнләр башлирини чайқишип, уни һақарәтләп:\x + \xo 27:39 \xo*\xt Зәб. 21:9-10; 68:20-21; Мар. 15:29; Луқа 23:35.\xt*\x*
\m
\v 40 — Қени, сән ибадәтханини бузуп ташлап, үч күн ичидә қайтидин ясап чиқидиған адәм, әнди өзүңни қутқузә! Худаниң Оғли болсаң, кресттин чүшүп баққина! — дейишти.\x + \xo 27:40 \xo*\xt Мат. 26:61; Юһ. 2:19.\xt*\x*
\m
\v 41 Баш каһинларму, Тәврат устазлири вә ақсақаллар билән биргә уни мәсқирә қилип:
\m
\v 42 — Башқиларни қутқузуптикән, өзини қутқузалмайду. У Исраилниң падишасимиш! Әнди кресттин чүшүп бақсунчу, андин униңға етиқат қилимиз. 
\v 43 У Худаға таянған! Худа уни әзизлисә, һазир қутқузуп баққай! Чүнки у: «Мән Худаниң Оғли» дегән еди, — дейишти. \f □ \fr 27:43 \fr*\ft \+bd «У Худаға таянған! Худа уни әзизлисә, һазир қутқузуп баққай!»\+bd* — «Зәб.» 21:9ни көрүң.\ft*\f* 
\v 44 Униң билән тәң крестләнгән қарақчиларму уни шундақ һақарәтләшти.
\b
\m
\s1 Әйсаниң өлүми
\r Мар. 15:33-41; Луқа 23:44-49; Юһ. 19:28-30
\m
\v 45 Әнди күнниң алтинчи саитидин тоққузинчи саитигичә пүткүл зиминни қараңғулуқ басти. \f □ \fr 27:45 \fr*\ft \+bd «күнниң алтинчи саитидин тоққузинчи саитигичә»\+bd* — һазирқи вақит системи бойичә, «чүш вақти, саат он иккидин саат үчкичә».\ft*\f* \x + \xo 27:45 \xo*\xt Мар. 15:33; Луқа 23:44.\xt*\x* 
\v 46 Тоққузинчи саатләрдә Әйса жуқури авазда: «Ели, ели, ләма савақтани?» йәни «Худайим, Худайим, мени немишкә ташливәттиң?» дәп қаттиқ нида қилди.\f □ \fr 27:46 \fr*\ft \+bd «тоққузинчи саатләрдә ...»\+bd* — һазирқи вақит бойичә саат үчләрдә. \+bd ««Ели, ели, ләма савақтани?» йәни «Худайим, Худайим, мени немишкә ташливәттиң?»»\+bd* — (арамий тилидики сөзләр) «Зәб.» 21:1ни көрүң\ft*\f* \x + \xo 27:46 \xo*\xt Зәб. 21:2-3; Ибр. 5:7.\xt*\x*
\m
\v 47 У йәрдә турғанларниң бәзилири буни аңлап:
\m Бу адәм Иляс \add пәйғәмбәр\add*гә мураҗиәт қиливатиду, — дейишти.
\m
\v 48 Уларниң ичидин бирәйлән дәрһал жүгүрүп берип бир парчә булутни әкелип, уни аччиқ шарапқа чилап, қомушниң учиға селип униңға ичкүзүп қойди.\x + \xo 27:48 \xo*\xt Зәб. 68:22; Юһ. 19:29.\xt*\x*
\m
\v 49 Бирақ башқилар:
\m — Тохта! Қарап бақайли, Иляс \add пәйғәмбәр\add* келип уни қутқузуп қалармекин? — дейишти.
\m
\v 50 Әйса жуқури аваз билән йәнә бир вақириди-дә, роһини қоювәтти.\f □ \fr 27:50 \fr*\ft \+bd «Әйса жуқури аваз билән йәнә бир вақириди-дә, роһини қоювәтти»\+bd* — униң қаттиқ вақириши: «Тамам болди!» дегән болса керәк («Юһ.» 19:30ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 27:50 \xo*\xt Зәб. 30:6; Луқа 23:46.\xt*\x*
\m
\v 51 Вә мана, шу дәқиқидә ибадәтханиниң \add ичкири\add* пәрдиси жуқуридин төвәнгә икки парчә бөлүп житилди. Йәр-зимин тәвринип, ташлар йерилип, \f □ \fr 27:51 \fr*\ft \+bd «Шу дәқиқидә ибадәтханиниң ичкири пәрдиси жуқуридин төвәнгә икки парчә бөлүп житилди»\+bd* — бу пәрдә ибадәтханидики әң муқәддәс җайни муқәддәс җайдин айрип туридиған пәрдә болуп, униң житилиши инсанларниң Худаниң алдиға баридиған йолиниң Әйсаниң өлүми билән ечилғанлиғини билдүриду (ибадәтханидики «муқәддәс җай»ни сирттики һойлидин айрийдиған йәнә бир «сиртқи пәрдә» бар еди, лекин буни көрситиш үчүн адәттә башқа аталғу ишлитилиду).\ft*\f* \x + \xo 27:51 \xo*\xt 2Тар. 3:14; Мар. 15:38; Луқа 23:45.\xt*\x* 
\v 52-53 Қәбирләр ечилди (У тирилгәндин кейин, \add өлүмдә\add* ухлаватқан нурғун муқәддәс бәндиләрниң тәнлириму тирилди; улар қәбирләрдин чиқти вә муқәддәс шәһәргә кирип, у йәрдә нурғун кишиләргә көрүнди).\f □ \fr 27:52-53 \fr*\ft \+bd «муқәддәс шәһәр»\+bd* — Йерусалимни көрситиду. \+bd «Қәбирләр ечилди (Әйса тирилгәндин кейин, өлүмдә ухлаватқан нурғун муқәддәс бәндиләрниң тәнлириму тирилди; улар қәбирләрдин чиқти вә муқәддәс шәһәргә кирип, у йәрдә нурғун кишиләргә көрүнди)»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: — «Қәбирләр ечилди, өлүмдә ухлаватқан нурғун муқәддәс бәндиләрниң тәнлириму тирилди; улар Әйса тирилгәндин кейин қәбирлиридин чиқип, муқәддәс шәһәргә кирип, у йәрдә нурғун кишиләргә көрүнди». Лекин «1Кор.» 15:20гә асасән («Мәсиһ өлүмдә ухлиғанлар ичидин худди тунҗа һосулниң мевисидәк, өлүмдин тирилгәндур») тәрҗимимиз тоғра болса керәк.\ft*\f*
\m
\v 54 Әнди Әйсани күзәт қиливатқан йүз беши һәм йенидики ләшкәрләр йәрниң тәвришини вә башқа йүз бәргән һадисиләрни көрүп, интайин қорқушуп:
\m — У һәқиқәтән Худаниң Оғли екән! — дейишти.\x + \xo 27:54 \xo*\xt Мар. 15:39; Луқа 23:47.\xt*\x*
\m
\v 55 У йәрдә йәнә бу ишларға жирақтин қарап турған нурғун аялларму бар еди. Улар әслидә Әйсаниң хизмитидә болуп, Галилийәдин униңға әгишип кәлгән еди. \x + \xo 27:55 \xo*\xt Зәб. 37:12; Мар. 15:40; Луқа 8:2; 23:49.\xt*\x* 
\v 56 Уларниң арисида Магдаллиқ Мәрйәм, Яқуп билән Йүсүпниң аниси Мәрйәм, Зәбәдийниң оғуллириниң анисиму бар еди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң дәпнә қилиниши
\r Мар. 15:42-47; Луқа 23:50-56; Юһ. 19:38-42
\m
\v 57 Кәчқурун, Ариматиялиқ Йүсүп исимлиқ бир бай кәлди. Уму Әйсаниң мухлислиридин еди. \x + \xo 27:57 \xo*\xt Мар. 15:42; Луқа 23:50; Юһ. 19:38.\xt*\x* 
\v 58 У Пилатусниң алдиға берип, Әйсаниң җәситини тәләп қилди. Пилатус җәсәтни униңға тапшурушқа әмир қилди. 
\v 59 Йүсүп җәсәтни елип, пакиз канап рәхт билән орап кепәнлиди 
\v 60 вә уни өзи үчүн қияда ойдурған йеңи қәбригә қойди. Андин қәбирниң ағзиға йоған бир ташни домилитип қоюп, кетип қалди\x + \xo 27:60 \xo*\xt Мар. 15:46; Луқа 23:53.\xt*\x* 
\v 61 (шу чағда Магдаллиқ Мәрйәм билән йәнә бир Мәрйәмму у йәрдә, қәбирниң удулида олтиратти).
\b
\m
\s1 Қәбирни муһапизәт қилиш
\m
\v 62 Әнди әтиси, йәни «Тәйярлаш күни» өткәндин кейин, баш каһинлар билән Пәрисийләр җәм болушуп Пилатусниң алдиға келип:\f □ \fr 27:62 \fr*\ft \+bd «Әнди әтиси, йәни «тәйярлаш күни» өткәндин кейин, баш каһинлар билән Пәрисийләр җәм болушуп Пилатусниң алдиға келип...»\+bd* — жуқуриқи изаһатларда көрсәткинимиздәк, Йәһудий хәлқи үчүн «күн» әмәлийәттә кәчтә (саат алтидә) башлиниду. «Тәйярлаш күни» — «шабат күни (дәм елиш күни) үчүн тәйярлиқ қилидиған күн»ни көрситиду. Шуниң билән мошу айәттики «әтиси» әмәлийәттә шабат күниниң бешини, йәни шу кәч саат алтидин кейинки вақитларни көрситиду. Мошу «каһинлар» Әйсаниң бешарәт сөзлирини тосуш үчүн җиддийлишип, өзлири қәдирләйдиған шабат күнидики «дәм елиш» адитини бузмақта еди.\ft*\f*
\m
\v 63 — Җанаблири, һелиқи алдамчиниң һаят вақтида: «Мән өлүп үчинчи күни тирилимән» дегини есимиздә бар. \x + \xo 27:63 \xo*\xt Мат. 16:21; 17:23; 20:19; Мар. 8:31; 10:34; Луқа 9:22; 18:33; 24:6.\xt*\x* 
\v 64 Шуниң үчүн, қәбир үчинчи күнигичә мәһкәм қоғдилиши үчүн әмир бәргәйсиз. Ундақ қилинмиса, мухлислири келип җәсәтни оғрилап кетип, андин хәлиққә: «У өлүмдин тирилди» дейиши мүмкин. Бундақ алдамчилиқ алдинқисидинму бәттәр болиду, — дейишти.
\m
\v 65 Пилатус уларға:
\m — Бир гуруппа күзәтчи ләшкәрни силәргә тапшурдум. Қәбирни қурбиңларниң йетишичә мәһкәм қоғдаңлар, — деди. 
\v 66 Шуниң билән улар \add күзәтчи ләшкәрләр\add* билән биллә берип, ташни печәтләп, қәбирни муһапизәт астиға қойди.
\b
\b
\m
\c 28
\s1 Әйсаниң тирилиши
\r Мар. 16:1-8; Луқа 24:1-12; Юһ. 20:1-10
\m
\v 1 Шабат күни өтүп, һәптиниң биринчи күни таң атай дегәндә, Магдаллиқ Мәрйәм билән йәнә бир Мәрйәм қәбирни көрүшкә кәлди.\x + \xo 28:1 \xo*\xt Мар. 16:1; Луқа 24:1; Юһ. 20:1.\xt*\x* 
\v 2 Вә мана, йәрләр туюқсиз қаттиқ тәврәп кәтти; чүнки Пәрвәрдигарниң бир пәриштиси асмандин чүшүп, \add қәбиргә\add* берип, ташни бир чәткә домилитип, үстидә олтарған еди. 
\v 3 Пәриштиниң қияпити чақмақтәк, кийимлири қардәк аппақ еди.\x + \xo 28:3 \xo*\xt Дан. 7:9; Рос. 1:10.\xt*\x* 
\v 4 Күзәтчиләр униңдин шунчә қорқуштики, титришип, өлүктәк қетипла қалди.
\m
\v 5 Пәриштә аялларға қарап:
\m — Қорқмаңлар! Силәрниң крестләнгән Әйсани издәватқиниңларни билимән.\x + \xo 28:5 \xo*\xt Мар. 16:6; Луқа 24:4.\xt*\x* 
\v 6 У бу йәрдә әмәс; у өзи ейтқандәк тирилдүрүлди. Келиңлар, Рәб ятқан җайни көрүңлар;\x + \xo 28:6 \xo*\xt Мат. 16:21; 17:23; 20:19; Мар. 8:31; 9:31; 10:34; Луқа 9:22; 18:33; 24:6.\xt*\x* 
\v 7 андин дәрһал берип униң мухлислириға: «У өлүмдин тирилипту. Вә мана, у силәрдин авал Галилийәгә баридикән, уни шу йәрдә көридикәнсиләр» дәңлар. Мана мән буларни силәргә ейтип бәрдим, — деди.\f □ \fr 28:7 \fr*\ft \+bd «У өлүмдин тирилипту. Вә мана, у силәрдин авал Галилийәгә баридикән, уни шу йәрдә көридикәнсиләр» дәңлар. Мана мән буларни силәргә ейтип бәрдим»\+bd* — пәриштә: «Галилийәгә бериңлар» дегән болсиму, мухлислири униңға ишәнмәй һечйәргә бармай Йерусалимда туривәрди. Рәб өзи уларға шундақ әмирни аллиқачан бәргән еди («Мат.» 26:23, «Мар.» 14:28ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 28:7 \xo*\xt Мат. 26:32; Мар. 16:7.\xt*\x*
\m
\v 8 Шуңа аяллар һәм қорқунуч һәм зор хошаллиқ ичидә қәбирдин дәрһал айрилип, униң мухлислириға хәвәр беришкә жүгүрүшти.\x + \xo 28:8 \xo*\xt Мар. 16:8; Юһ. 20:18.\xt*\x* 
\v 9 Улар мухлислирини хәвәрләндүрүшкә маңғанда, мана Әйса уларниң алдиға чиқип:
\m — Салам силәргә! — деди. Уларму алдиға берип, униң путиға есилип, униңға сәҗдә қилди. \f □ \fr 28:9 \fr*\ft \+bd «Салам силәргә!»\+bd* — ибраний тилида «Шалом әләйкум» дейилиду.\ft*\f* \x + \xo 28:9 \xo*\xt Мар. 16:9; Юһ. 20:14.\xt*\x* 
\v 10 Андин Әйса уларға:
\m — Қорқмаңлар! Берип қериндашлиримға: Галилийәгә бериңлар, дәп уқтуруңлар, улар мени шу йәрдә көриду, — деди.\f □ \fr 28:10 \fr*\ft \+bd «Берип қериндашлиримға: Галилийәгә бериңлар, дәп уқтуруңлар, улар мени шу йәрдә көриду»\+bd* — 7-айәттики изаһатни көрүң. Мәсиһниң өзи қайтидин уларға шундақ хәвәр йәткүзгини билән, улар йәнила бир мәзгил Йерусалимдин чиқмай, Галилийәгә бармайду («Мат.» 26:23, 28:16, «Маркус» 16-бап, «Луқа» 24-бап, «Юһ.» 20-21-бапларни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 28:10 \xo*\xt Рос. 1:3; 13:31; 1Кор. 15:5.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Күзәтчиләрниң баяни
\m
\v 11 Аяллар техи йолда кетиватқанда, мана күзәтчиләрниң бәзилири шәһәргә кирип, болған вақиәләрниң һәммиси тоғрисида баш каһинларға хәвәр қилди. 
\v 12 \add Баш каһинлар\add* ақсақаллар билән бир йәргә жиғилип мәслиһәтләшкәндин кейин, ләшкәрләргә бәк көп пул берип:
\m
\v 13 — Силәр: «Униң мухлислири кечиси келип, биз ухлаватқанда униң җәситини оғрилап әкетипту» — дәңлар. 
\v 14 Әгәр бу хәвәр валийниң қулиқиға йетип қалса, биз уни қайил қилип силәрни аваричиликтин сақлаймиз — деди. \f □ \fr 28:14 \fr*\ft \+bd «Әгәр бу хәвәр валийниң қулиқиға йетип қалса, биз уни қайил қилип силәрни аваричиликтин сақлаймиз»\+bd* — римлиқ муһапизәтчиләр күзәттә туруветип ухлиса, дәрһал өлүм җазасиға мәһкүм болатти.\ft*\f* 
\v 15 Шундақ қилип, ләшкәрләр пулни алди вә өзлиригә тапиланғандәк қилди. Шуниң билән бу гәп бүгүнгичә Йәһудийлар арисида тарқилип кәлмәктә.
\b
\m
\s1 Әйсаниң мухлислириға көрүнүши
\r Мар. 16:14-18; Луқа 24:36-49; Юһ. 20:19-23; Мис. 1:6-8
\m
\v 16 Он бир мухлис Галилийәгә берип, Әйса уларға беқиткән таққа чиқишти. \x + \xo 28:16 \xo*\xt Мат. 26:32; Мар. 14:28.\xt*\x* 
\v 17 Улар уни көргинидә униңға сәҗдә қилишти; лекин бәзилири гуманлинип қалди. 
\v 18 Әйса уларниң йениға келип, мундақ деди:
\m — Әрштә вә йәр йүзидә барлиқ һоқуқ маңа берилди. \x + \xo 28:18 \xo*\xt Зәб. 8:6-7; Мат. 11:27; Луқа 10:22; Юһ. 3:35; 17:2; 1Кор. 15:27; Әф. 1:22; Ибр. 2:8.\xt*\x* 
\v 19 Шуниң үчүн, берип пүткүл әлләрни \add өзүмгә\add* мухлис қилип йетиштүрүңлар, шундақла уларни Ата, Оғул вә Муқәддәс Роһниң намиға тәвә қилип чөмүлдүрүп, \f □ \fr 28:19 \fr*\ft \+bd «уларни Ата, Оғул вә Муқәддәс Роһниң намиға тәвә қилип чөмүлдүрүп...»\+bd* — грек тилида: «уларни Ата, Оғул вә Муқәддәс Роһниң намиға киргүзүп чөмүлдүрүп,...». Буниң мәнаси шүбһисизки, пәқәт «Ата, Оғул вә Муқәддәс Роһниң нами билән»ла әмәс, бәлки суға чөмүлдүрүлүш арқилиқ чөмүлдүрүлгүчиниң Ата, Оғул вә Муқәддәс Роһниң зич мунасивитигиму (кирип) чөмүлүшни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 28:19 \xo*\xt Мар. 16:15; Юһ. 15:16.\xt*\x* 
\v 20 уларға мән силәргә тапилиған барлиқ әмирләргә әмәл қилишни үгитиңлар. Вә мана, мән заман ахириғичә һәр күни силәр билән биллә болимән.\x + \xo 28:20 \xo*\xt Юһ. 14:18.\xt*\x*