\id LUK 
\ide UTF-8
\h Луқа
\toc1 Луқа
\toc2 Луқа
\toc3 Луқа
\mt1 Луқа
\c 1
\s1 «Луқа баян қилған хуш хәвәр» •••• Муқәддимә
\m
\v 1 Гәрчә нурғун адәмләр аримизда мутләқ ишәшлик дәп қаралған ишларни топлап йезишқа киришкән болсиму,\f □ \fr 1:1 \fr*\ft \+bd «нурғун адәмләр аримизда мутләқ ишәшлик дәп қаралған ишларни топлап йезишқа киришкән болсиму,...»\+bd* — «аримизда» — демәк Әйса Мәсиһкә әгәшкәнләр арисида. «Аримизда мутләқ ишәшлик дәп қаралған ишлар» дегәнликниң башқа бир хил тәрҗимиси: «Аримизда (толуқ) әмәлгә ашурулған ишлар». Иккила тәрҗимиси охшашла Әйса Мәсиһгә мунасивәтлик ишларни көрситиду, әлвәттә.\ft*\f* 
\v 2 (худди сөз-каламға баштин-ахир өз көзи билән гувачи болғанлар, шундақла уни сақлап йәткүзгүчиләрниң бизгә аманәт қилған баянлиридәк),\f □ \fr 1:2 \fr*\ft \+bd «сөз-калам»\+bd* — мошу йәрдә Әйса Мәсиһниң өзини, шундақла униң тапшурған барлиқ тәлимини көрситиду. \+bd «сақлап йәткүзгүчиләр»\+bd* — яки «ғоҗидар» дегәнниң мошу йәрдә алаһидә мәнаси бар. Улар Әйса Мәсиһниң қилған сөзлири вә паалийәтлиригә болған өз гувачилиғини ағзаки тарихларға айландурди, шундақла уни башқиларға ядлитип тапшурди. Мошу «сақлап йәткүзгүчиләр» барлиқ етиқатчиларниң җамаитиниң хизмитидә болуп «калам-соз»ниң тарихлирини сақлаш үчүн мәсъул болған «аманәтчиләр» еди. Шуниң билән бәзилири бу ағзаки тарихларни йезишқа киришкән еди. Луқа болса бу тарихларни (1) тәкшүрүп ениқлиған (2) андин уларни мутләқ ишәшлик дәп испатлиған әһвалда буларни тәртип бойичә хатирилигән еди.\ft*\f* 
\v 3 мәнму барлиқ ишларни баштин тәпсилий тәкшүрүп ениқлиғандин кейин, и һөрмәтлик Теофилус җанаблири, силигә бу ишларни тәртиви бойичә йезишни лайиқ таптим.\f □ \fr 1:3 \fr*\ft \+bd «мәнму барлиқ ишларни баштин тәпсилий тәкшүрүп ениқлиғандин кейин...»\+bd* — «баштин» дегән бу сөз грек тилида мошу йәрдә икки бислиқ сөз болуп, униң асаслиқ мәнаси: Луқа «баян»ида хатирилигән барлиқ вақиәләрни у пәқәт \+bd өз көзи билән көргән гувачилар\+bd*ниң ағзидин аңлап хатирилигән; «баштин» йәнә қошумчә: «жуқуридин», «әрштин» дегәнни билдүриду; демәк, Луқа бу хатирини йезишқа әрштин болған түрткә бар еди. Башқичә ейтқанда, у уни Муқәддәс Роһниң йолйоруғи вә илһами астида язған. \+bd «Теофилус» \+bd* —Муну кишиниң салаһийити тоғрилиқ Инҗилдики «кириш сөз»имизни көрүң. Мәнаси «Худани сөйгүчи».\ft*\f* 
\v 4 Буниңдин мәхсәт, сили қобул қилған тәлимләрниң мутләқ һәқиқәт екәнлигигә җәзм қилишлири үчүндур.
\b
\m
\s1 Йәһя пәйғәмбәрниң туғулушидин бешарәт
\m
\v 5 Йәһудийә өлкисигә падиша болған Һерод сәлтәнәт қилған күнлиридә, «Абия» каһинлиқ нөвитидин бир каһин бар болуп, исми Зәкәрия еди. Униң аялиму Һарунниң әвладидин болуп, исми Елизабит еди.\f □ \fr 1:5 \fr*\ft \+bd ««Абия» каһинлиқ нөвитидин бир каһин бар болуп, исми Зәкәрия еди\+bd* — «Абия» каһинлиқ нөвити» «1Тар.» 24:10дә, каһинларниң җәмәтиниң ибадәтханидики «диҗорнилиқ» тизимлигини көрситиду. Каһинларниң (һәммиси Һарунниң әвлатлири) жиллиқ хизмити 24 нөвәткә бөлүнәтти. «каһинлиқ җәмәти»дикиләрниң һәр биригә ибадәтханида ишләшкә он бәш күн нөвәт келәтти. «Абия» нөвити» бу жигирмә төрт нөвәттин бири еди. Миладийә биринчи әсирдә, каһинларниң санлириға асасән, һәр бир каһин өмридә «муқәддәс җай»да хушбуй селиштин ибарәт имтиязлиқ хизмәткә бирла қетим муйәссәр болуши мүмкин еди. \+bd «Униң аялиму Һарунниң әвладидин болуп...»\+bd* — Муса пәйғәмбәрниң акиси «Һарун» биринчи «баш каһин» еди; кейин униң барлиқ әркәк әвлатлири каһинлиқ хизмитидә болушқа муйәссәр еди.\ft*\f* \x + \xo 1:5 \xo*\xt 1Тар. 24:10.\xt*\x* 
\v 6 Улар иккиси Худаниң алидида һәққаний кишиләр болуп, Пәрвәрдигарниң пүтүн әмир-бәлгүлимилири бойичә әйипсиз маңатти.\f □ \fr 1:6 \fr*\ft \+bd «Улар иккиси Худаниң алидида һәққаний кишиләр болуп, Пәрвәрдигарниң пүтүн әмир-бәлгүлимилири бойичә әйипсиз маңатти»\+bd* — уларниң «һәққаний» вә «әйипсиз» дейилгәнлиги уларни «гунасиз» дегәнлик әмәс. Тәврат қануни бойичә кишиләр өз гуналирини тонуп йетип, шундақла Тәврат бойичә керәк болған гунани тиләйдиған қурбанлиқларни сунған болса, Худа алдида әйипсиз дәп һесаплинатти.\ft*\f* 
\v 7 Амма Елизабит туғмас болғачқа, улар пәрзәнт көрмигән еди. Униң үстигә улар иккиси хеләла яшинип қалған еди.\f □ \fr 1:7 \fr*\ft \+bd «... Елизабит туғмас болғачқа, улар пәрзәнт көрмигән еди. Униң үстигә улар иккиси хеләла яшинип қалған еди»\+bd* — мошу йәрдин оқурмәнләргә ениқки, Худадин қорқидиған адәм аяли туғмас болсиму, немила болмисун шу сәвәптин аяли билән һәргиз аҗрашмайду.\ft*\f*
\m
\v 8 У өз түркүмидики каһинлар арисида \add ибадәтханида\add* нөвәтчилик вәзиписини Худа алдида ада қиливатқанда,\x + \xo 1:8 \xo*\xt 1Тар. 24\xt*\x* 
\v 9 \add шу чағдики\add* каһинлиқ адити бойичә, улар Пәрвәрдигарниң «муқәддәс җай»иға кирип хушбуй селишқа муйәссәр болушқа чәк ташлиғанда шундақ болдики, чәк униңға чиқти. \x + \xo 1:9 \xo*\xt Мис. 30:7; Лав. 16:17.\xt*\x* 
\v 10 Әнди у хушбуй селиватқан вақтида, җамаәт ташқирида туруп дуа қилишивататти. \f □ \fr 1:10 \fr*\ft \+bd «Әнди у хушбуй селиватқанда, җамаәт ташқирида туруп дуа қилишивататти»\+bd* — ««муқәддәс җай»ға кирип хушбуй селиш» вәзиписи һәр күни әтигәндә саат тоққузда вә чүштин кейин саат үчтә, икки қетимла ада қилинатти («Мис.» 30:7-8).\ft*\f* 
\v 11 Туюқсиз Пәрвәрдигарниң бир пәриштиси униңға хушбуйгаһниң оң тәрипидә көрүнди. 
\v 12 Уни көргән Зәкәрия һодуқуп қорқунучқа чөмүп кәтти. 
\v 13 Бирақ пәриштә униңға:
\m — Әй Зәкәрия, қорқмиғин! Чүнки тилигиң иҗабәт қилинди, аялиң Елизабит саңа бир оғул туғуп бериду, сән униң исмини Йәһя қойғин. \f □ \fr 1:13 \fr*\ft \+bd «аялиң Елизабит саңа бир оғул туғуп бериду, сән униң исмини Йәһя қойғин»\+bd* — «Йәһя» ибраний вә грек тиллирида «Юһанна» («Пәрвәрдигарниң шәпқити» дегән мәнидә) билән ипадилиниду («Йәһя» әсли әрәбчә сөз еди). «Йәһя» дегән исим оқурмәнләргә мошу шәкилдә тонуш болғанлиғи үчүн уни мошу тәрҗимидә ишләттуқ.\ft*\f* \x + \xo 1:13 \xo*\xt Луқа 1:60.\xt*\x* 
\v 14 У саңа шат-хурамлиқ елип келиду, униң дунияға келиши билән нурғун кишиләр шатлиниду. \x + \xo 1:14 \xo*\xt Луқа 1:58.\xt*\x* 
\v 15 Чүнки у Пәрвәрдигарниң нәзиридә улуқ болиду. У һеч қандақ һарақ-шарап ичмәслиги керәк; һәтта анисиниң қосиғидики вақтидин тартипму Муқәддәс Роһқа толдурулған болиду. \x + \xo 1:15 \xo*\xt Чөл. 6:1-8; Һак. 13:4.\xt*\x* 
\v 16 У Исраиллардин нурғунлирини Пәрвәрдигар Худасиниң йениға қайтуриду. \x + \xo 1:16 \xo*\xt Мал. 3:24; Мат. 11:14.\xt*\x* 
\v 17 У \add Рәбниң\add* алдида Илияс пәйғәмбәргә хас болған роһ вә күч-қудрәттә болуп, атиларниң қәлблирини балиларға майил қилип, итаәтсизләрни һәққанийларниң ақиланилигигә киргүзүп, Рәб үчүн тәйярланған бир хәлиқни һазир қилиш үчүн униң алдида маңиду, — деди.\f □ \fr 1:17 \fr*\ft \+bd «итаәтсизләрни һәққанийларниң ақиланилигигә киргүзүп...»\+bd* — «итаәтсизләр» Худаға итаәт қилмайдиғанлар.«ақиланилигигә» грек тилида «һәққанийларниң ойлириға». \+bd «У Рәбниң алдида Илияс пәйғәмбәргә хас болған роһ вә күч-қудрәттә болуп.... Рәб үчүн тәйярланған бир хәлиқни һазир қилиш үчүн униң алдида маңиду...»\+bd* — мошу йәрдә «Рәбниң алдида» грек тилида «униң алдида». Бу сөз Тәвраттики «Йәш.» 40:1-11, «Мал.» 3:1 вә 4:5-6гә асасланған; бу улуқ бешарәтләр бойичә Рәб Өзи йәр йүзигә кәлмәкчи болиду; бирақ униңдин авал әвәтилгән «алдин жүргүчи»си униң үчүн бир хәлиқни (товиға кәлтүрүп) тәйярлиши билән йол тәйярлайду. Бешарәт қилинған бу әлчи Йәһя өзи еди, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 1:17 \xo*\xt Мал. 3:23-24; Мат. 3:2; Мар. 9:12.\xt*\x*
\m
\v 18 Зәкәрия болса пәриштидин: Мәнму қерип қалған, аялимму хелә яшинип қалған турса, бу ишни қандақ җәзм қилалаймән? — дәп сориди.\x + \xo 1:18 \xo*\xt Яр. 17:17.\xt*\x*
\m
\v 19 Пәриштә җававән:
\m — Мән Худаниң һозурида турғучи Җәбраилмән. Саңа сөз қилишқа, бу хуш хәвәрни саңа йәткүзүшкә мән әвәтилдим. 
\v 20 Вақит-саити кәлгәндә чоқум әмәлгә ашурулидиған бу сөзлиримгә ишәнмигәнлигиң түпәйлидин, бу ишлар әмәлгә ашурулған күнигичә мана сән тилиң тутулуп, зуванға келәлмәйсән, — деди. 
\v 21 Әнди җамаәт Зәкәрияни күтүп туратти; улар у муқәддәс җайда немә үчүн бунчивала һаял болди, дәп һәйран қалғили турди. 
\v 22 У чиққанда уларға гәп қилалмиди; униң уларға қол ишарәтлирини қилишидин, шундақла зуван сүрәлмигәнлигидин улар униң муқәддәс җайда бирәр аламәт көрүнүшни көргәнлигини чүшинип йәтти.
\m
\v 23 Шундақ болдики, униң \add ибадәтханидики\add* хизмәт муддити тошуши биләнла, у өйигә қайтти. 
\v 24 Дәрвәқә, бир нәччә күндин кейин униң аяли Елизабит һамилдар болди; у бәш айғичә тала-түзгә чиқмай: 
\v 25 «Әнди Пәрвәрдигар мениң һалимға нәзирини чүшүрүп, мени халайиқ арисида номусқа қелиштин халас қилип, маңа бу күнләрдә шунчилик шапаәт көрсәтти» — деди.\x + \xo 1:25 \xo*\xt Яр. 30:23; Йәш. 4:1.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң дунияға келишидин бешарәт
\m
\v 26-27 \add Елизабит һамилдар болуп\add* алтә ай болғанда, пәриштә Җәбраил Худа тәрипидин Галилийә өлкисидики Насарәт дегән бир шәһәргә, пак бир қизниң қешиға әвәтилди. Қиз болса Давут \add падишаниң\add* җәмәтидин болған Йүсүп исимлиқ бир кишигә дейишип қоюлған еди; қизниң исми болса Мәрйәм еди.\x + \xo 1:26-27 \xo*\xt Мат. 1:18.\xt*\x*
\m
\v 28 Җәбраил униң алдиға кирип униңға:
\m — Салам саңа, әй шәпқәткә муйәссәр болған қиз! Пәрвәрдигар саңа ярдур! — деди.\f □ \fr 1:28 \fr*\ft \+bd «Әй шәпқәткә муйәссәр болған қиз!»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә: «Әй, қиз-аяллар ичидә бәхитликтурсән!» дегән сөзләрму қошулиду. 42-айәтниму көрүң.\ft*\f*
\m
\v 29 У пәриштини көргәндә, униң сөзидин бәк һодуқуп кәтти, көңлидә бундақ салам сөзи зади немини көрситидиғанду, дәп ойлап қалди. 
\v 30 Пәриштә униңға:
\m — Әй Мәрйәм, қорқмиғин. Сән Худа алдида шәпқәт тапқансән. 
\v 31 Мана, сән һамилдар болуп бир оғул туғисән, сән униң исмини Әйса дәп қойисән. \f □ \fr 1:31 \fr*\ft \+bd «сән униң исмини Әйса дәп қойисән»\+bd* — «Әйса» грек тилида «Йесус», ибраний тилида «Йәшуа», мәнаси «Қутқузғучи Яһ» яки «Яһ ниҗаттур». Оқурмәнләрниң есидә болуши керәкки, «Яһ» болса «Яһвәһ» (Пәрвәрдигар)ниң қисқартилмисидур. «Мат.» 1:21ниму вә униң изаһитини көрүң.\ft*\f* \x + \xo 1:31 \xo*\xt Йәш. 7:14.\xt*\x* 
\v 32 У улуқ болиду, Һәммидин Алий Болғучиниң оғли дәп атилиду; вә Пәрвәрдигар Худа униңға атиси Давутниң тәхтини ата қилиду. \f □ \fr 1:32 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар Худа униңға атиси Давутниң тәхтини ата қилиду»\+bd* — Тәвраттики көп бешарәтләрдә Қутқузғучи-Мәсиһ (1) Давутниң беваситә әвлади болиду; (2) униң тәхтигә варис болуп авал Исраилға, андин пүткүл дунияға падиша болиду, дәп ениқ көрситилиду (мәсилән «Зәбур» 17-күй (болупму 43-айәт), 88:27-38, 131:11:, «Йәш.» 9:6-7, 16:5, «Йәр.» 23:5, «Ам.» 9:11-12, «Дан.» 2:44, 7:13-14, 27, «Мик.» 5:2-4 қатарлиқлар).\ft*\f* \x + \xo 1:32 \xo*\xt 2Сам. 7:12; Зәб. 131:11; Йәш. 9:6; 54:5.\xt*\x* 
\v 33 У Яқупниң җәмәти үстигә мәңгү сәлтәнәт қилиду, униң падишалиғи түгимәстур, — деди.\f □ \fr 1:33 \fr*\ft \+bd «Яқупниң җәмәти»\+bd* — пүткүл Исраил хәлқини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 1:33 \xo*\xt 1Тар. 22:10; Зәб. 44:7; 88:37; Йәр. 23:5; Дан. 7:14,27; Мик. 4:7; Ибр. 1:8.\xt*\x*
\m
\v 34 Мәрйәм әнди пәриштидин: — Мән техи әр кишигә тәгмигән турсам, бу иш қандақму мүмкин болсун? — дәп сориди.
\m
\v 35 Пәриштә униңға җававән: — Муқәддәс Роһ сениң вуҗудуңға чүшиду вә Һәммидин Алий Болғучиниң күч-қудрити саңа сайә болуп йеқинлишиду. Шуңа, сәндин туғулидиған муқәддәс \add пәрзәнт\add* Худаниң Оғли дәп атилиду. \f □ \fr 1:35 \fr*\ft \+bd «сәндин туғулидиған муқәддәс пәрзәнт Худаниң Оғли дәп атилиду»\+bd* — яки «сәндин туғулидиған пәрзәнт муқәддәс, Худаниң Оғли дәп атилиду».\ft*\f* 
\v 36 Вә мана, туққиниң Елизабитму яшинип қалған болсиму, оғулға һамилдар болди; туғмас дейилгүчиниң қосақ көтәргинигә һазир алтә ай болуп қалди. 
\v 37 Чүнки Худа билән һеч қандақ иш мүмкин болмай қалмайду, — деди.\x + \xo 1:37 \xo*\xt Аюп 42:2; Йәр. 32:17; Зәк. 8:6; Мат. 19:26; Луқа 18:27.\xt*\x*
\m
\v 38 Мәрйәм: — Мана Пәрвәрдигарниң дедигимән; маңа сөзүң бойичә болсун, — деди. Шуниң билән пәриштә униң йенидин кәтти.
\b
\m
\s1 Мәрйәмниң Елизабитни йоқлиши
\m
\v 39 Мәрйәм шу күнләрдә орнидин қопуп алдирап Йәһудийә тағлиқ районидики бир шәһәргә барди. 
\v 40 У Зәкәрияниң өйигә кирип, Елизабитқа салам бәрди. 
\v 41 Вә шундақ болдики, Елизабит Мәрйәмниң салимини аңлиғандила, қосиғидики бовақ ойнақлап кәтти. Елизабит болса Муқәддәс Роһқа толдурулуп, жуқури аваз билән тәнтәнә қилип мундақ деди:
\m — Қиз-аяллар ичидә бәхитликтурсән, қосиғиңдики мевиму бәхитликтур! \f □ \fr 1:41 \fr*\ft \+bd «Қиз-аяллар ичидә бәхитликтурсән, қосиғиңдики мевиму бәхитликтур!»\+bd* — Елизабит Мәрйәмгә ибраний тилида сөзлигән, әлвәттә. Бу айәттики «бәхитлик» (грек тилида «макариос») дегән сөз ибраний тилида «мубарәк» дегән сөз билән ипадиләнгән болуши керәк. Ибраний тилида «мубарәк»ниң мәнаси: — (1) бәхитлик, (2) Худа тәрипидин бәрикәтләнгән; (3) хәлиқ тәрипидин бәхит тиләнгән вә улуқланған.\ft*\f* 
\v 43 Маңа шундақ \add шәрәп\add* нәдин кәлдикин, Рәббимниң аниси болғучи мени йоқлап кәлди! 
\v 44 Чүнки мана, салимиң қулиқимға киргәндила, қосиғимдики бовақ сөйүнүп ойнақлап кәтти. 
\v 45 Ишәнгән қиз нәқәдәр бәхитликтур; чүнки униңға Пәрвәрдигар тәрипидин ейтилған сөз җәзмән әмәлгә ашурулиду!\f □ \fr 1:45 \fr*\ft \+bd «Ишәнгән қиз нәқәдәр бәхитликтур; чүнки униңға Пәрвәрдигар тәрипидин ейтилған сөз җәзмән әмәлгә ашурулиду!»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «Әнди «Пәрвәрдигардин әвәтилгән сөз җәзмән әмәлгә ашурулиду» дәп ишәнгүчи нәқәдәр бәхитликтур!».\ft*\f* \x + \xo 1:45 \xo*\xt Луқа 11:28.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Мәрйәм бешарәт қилип Худаға мәдһийә оқуйду
\m
\v 46 Мәрйәмму хуш болуп мундақ деди: —
\b
\m «Җеним Рәбни улуқлайду, 
\v 47 роһум Қутқузғучим Худадин шатланди,\f □ \fr 1:47 \fr*\ft \+bd «роһум ... Худадин шатланди»\+bd* — әслидә грек тилида «роһум ... Худада шатланди» — (1) Худа түпәйлидин шатланғанлиғини; (2) Худа билән йеқин алақидә болуп шатланғанлиғини көрситиду. \ft*\fp Оқурмән 46- вә 47-айәттин инсанниң «җан» вә «роһ» арисида болған мунасивәтни көрәләйду — Худаниң ишлири инсанниң роһида башлиниду вә кейин «җени»да (демәк, инсанниң ойлири вә һессиятлирида) толуқлиниду. «Римлиқларға»дики кириш сөзимиздә «роһ» вә «җан» тоғрилиқ көрүң.\fp*\f*
\m
\v 48 Чүнки У дедигиниң мискин һалиға нәзәр салди;
\m Чүнки мана, шундин башлап барлиқ дәвирләр мени бәхитлик дәп атайду;
\m
\v 49 Чүнки Қадир Болғучи мән үчүн улуқ ишларни әмәлгә ашурди;
\m Муқәддәстур Униң нами.
\m
\v 50 Униң рәһим-шәпқити дәвирдин-дәвиргичә Өзидин қорқидиғанларниң үстидидур,\x + \xo 1:50 \xo*\xt Мис. 20:6.\xt*\x*
\m
\v 51 У билиги билән күч-қудритини намайән қилди,
\m У тәкәббурларни көңлидики нийәт-хияллири ичидила тар мар қилди.\f □ \fr 1:51 \fr*\ft \+bd «У тәкәббурларни көңлидики нийәт-хияллири ичидила тар мар қилди»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «У көңлидики ой-хияллирида тәкәббурлишип кәткәнләрни тар мар қилди».\ft*\f* \x + \xo 1:51 \xo*\xt Зәб. 32:10; Йәш. 51:9; 52:10; 1Пет. 5:5.\xt*\x*
\m
\v 52 У күчлүк һөкүмдарларни тәхтидин чүшүрди,
\m Пеқирларни егиз көтәрди.\x + \xo 1:52 \xo*\xt 1Сам. 2:8; Зәб. 112:6.\xt*\x*
\m
\v 53 У ачларни нази-немәтләр билән тоюндурди,
\m Лекин байларни қуруқ қол қайтурди.\x + \xo 1:53 \xo*\xt Зәб. 34:10-11\xt*\x*
\m
\v 54-55 У ата-бовилиримизға ейтқинидәк,
\m Йәни Ибраһим һәм униң нәслигә мәңгү вәдә қилғинидәк,
\m У Өз рәһим-шәпқитини есидә тутуп,
\m Қули Исраилға ярдәмгә кәлди».\f □ \fr 1:54-55 \fr*\ft \+bd «У Өз рәһим-шәпқитини есидә тутуп, ...»\+bd* — «(Худаниң) Өз рәһим-шәпқити» мошу йәрдә бәлким Тәвраттики «Пәрвәрдигарниң өзгәрмәс муһәббити» дегән ибариниң мәнаси билән охшаштур. Бу ибарә Худа Исраилниң ата-бовилириға қилған барлиқ шапаәтлик вәдилирини өз ичигә алиду (жуқуриқи сөзни көрүң). \+bd «... Қули Исраилға ярдәмгә кәлди»\+bd* — «Исраил» мошу йәрдә Исраил хәлқини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 1:54-55 \xo*\xt Йәш. 30:18; 41:9; 54:5; Йәр. 31:2,20; Яр. 17:19; 22:18; Зәб. 131:11.\xt*\x*
\b
\m
\v 56 Мәрйәм Елизабитниң йенида үч айчә туруп, өз өйигә қайтти.
\b
\m
\s1 Йәһя пәйғәмбәрниң дунияға келиши
\m
\v 57 Елизабитниң туғутиниң ай-күни тошуп, бир оғул туғди. 
\v 58 Әнди униң қолум-хошнилири вә уруқ-туққанлири Пәрвәрдигарниң униңға көрсәткән меһри-шәпқитини шунчә улғайтқанлиғини аңлап, униң билән тәң шатланди. \x + \xo 1:58 \xo*\xt Луқа 1:14.\xt*\x* 
\v 59 Вә шундақ болдики, бовақ туғулуп сәккиз күн болғанда, халайиқ балиниң хәтнисини қилғили кәлди. Улар униңға Зәкәрия дәп атисиниң исмини қоймақчи болушти. \x + \xo 1:59 \xo*\xt Яр. 17:12; Лав. 12:3.\xt*\x* 
\v 60 Лекин аниси җававән:
\m — Яқ! Исми Йәһя аталсун — деди.\x + \xo 1:60 \xo*\xt Луқа 1:13.\xt*\x*
\m
\v 61 Улар униңға: — Бирақ уруқ-җәмәтиңиз ичидә бундақ исимдикиләр йоққу! — дейишти. 
\v 62 Шуниң билән улар балиниң атисидин пәрзәнтиңизгә немә исим қоюшни халайсиз, дәп ишарәт билән сорашти.
\m
\v 63 У бир парчә \add мом\add* тахтайни әкилишни тәләп қилип: «Униң исми Йәһядур» дәп язди. Һәммәйлән интайин һәйран қелишти. \f □ \fr 1:63 \fr*\ft \+bd «Униң исми Йәһядур»\+bd* — грек тилида вә ибраний тилида «Униң исми Юһаннадур».\ft*\f* 
\v 64 Шуан униң ағзи ечилди, униң тили йешилип, зуванға кәлди вә шуниң билән Худаға тәшәккүр-мәдһийә ейтти. 
\v 65 Уларниң өпчүрисидикиләрниң һәммисини қорқунуч басти; Йәһудийә тағлиқ районлирида бу ишларниң һәммиси әл ағзида пур кәтти. 
\v 66 Бу ишлардин хәвәр тапқучиларниң һәммиси уларни көңлигә пүкүп: «Бу бала зади қандақ адәм болар?» дейишти. Чүнки Пәрвәрдигарниң қоли дәрвәқә униңға яр еди.
\b
\m
\s1 Зәкәрияниң ниҗат-қутқузулуш һәққидики бешарити
\m
\v 67 Шу чағда балиниң атиси Зәкәрия Муқәддәс Роһқа толдурулуп, вәһий-бешарәтни йәткүзүп, мундақ деди: —
\m
\v 68 «Исраилниң Худаси Пәрвәрдигарға тәшәккүр-мәдһийә оқулсун!
\m Чүнки У Өз хәлқини йоқлап, улардин хәвәр елип, бәдәл төләп уларни һөр қилди.\f □ \fr 1:68 \fr*\ft \+bd «\+bd*\+bdit Худа\+bdit* Өз хәлқини йоқлап, улардин хәвәр елип,...» — «йоқлап, улардин хәвәр елиш» дегән ибарә грек тилида «йоқлаш» дегән бирла сөз билән ипадилиниду. Тәврат вә Инҗилда «Худаниң йоқлиши» униң инсанларға йеқин келип улардин хәвәр елишини өз ичигә алиду. \+bd «У \+bd*\+bdit Худа\+bdit* бәдәл төлүп уларни \+bdit , йәни Өз хәлқини\+bdit* һөр қилди» — бу сөзләр ейтилған вақит Йәһудий хәлқи Рим империйәсиниң мустәмлигиси яки уларға беқинди еди. «һөр болуш» мошу йәрдә роһий әркинликни көрситиду. Рошәнки, Худаниң нәзиридә муһим болғини әл-жутниң «мустәқиллиқ»и әмәс, бәлки һәр биримизниң гунайимиздин азат болушидин ибарәттур.\ft*\f*
\m
\v 69-71 У қедимдин бери муқәддәс пәйғәмбәрлириниң ағзи арқилиқ вәдә қилғинидәк,
\m Қули болған Давутниң җәмәти ичидин биз үчүн бир ниҗат мүңгүзини өстүрүп турғузди;
\m Бу зат бизни дүшмәнлиримиздин вә бизни өч көридиғанларниң қолидин қутқузғучи ниҗаттур.\f □ \fr 1:69-71 \fr*\ft \+bd «қедимдин бери..»\+bd* — грек тилида «әзәлдин бери..». \+bd «Қули болған Давутниң җәмәти ичидин биз үчүн бир ниҗат мүңгүзини өстүрүп турғузди...»\+bd* — «мүңгүз» болса мәлум әлниң яки адәмниң шан-шәривини, күч-қудритини билдүриду. Мошу йәрдә бу «мүңгүз» Исраилни (гуналиридин) қутқузуп уларни шан-шәрәплик бир хәлиқ қилиду; сөзниң Давутниң әвлади болған Қутқузғучи-Мәсиһни көрсәткәнлигидә гуман йоқ. \+bd «Бу зат бизни дүшмәнлиримиздин вә бизни өч көридиғанларниң қолидин қутқузғучи ниҗаттур»\+bd* — «бу зат» грек тилида «у» дейилип, мошу йәрдә жуқурида тилға елинған «мүңгүз», йәни Қутқузғучи-Мәсиһни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 1:69-71 \xo*\xt Зәб. 132:17; Зәб. 71:1-14; Йәш. 40:10; Йәр. 23:6; 30:10; Дан. 9:27.\xt*\x*
\m
\v 72-75 У шу йол билән ата-бовилиримизға илтипат әйләп,
\m Муқәддәс әһдисини әмәлгә ашуруш үчүн,
\m Йәни атимиз Ибраһимға болған қәсимини есидә тутуп,
\m Бизни дүшмәнлириниң қолидин азат қилип,
\m Барлиқ күнлиримиздә һеч кимдин қорқмай, Өз алдида ихласмәнлик вә һәққанийлиқ билән,
\m Хизмәт-ибадитидә болидиған қилди.\f □ \fr 1:72-75 \fr*\ft \+bd «У... муқәддәс әһдисини әмәлгә ашуруш үчүн, йәни атимиз Ибраһимға болған қәсимини есидә тутуп, бизни дүшмәнлириниң қолидин азат қилип, барлиқ күнлиримиздә һеч кимдин қорқмай, Өз алдида ихласмәнлик вә һәққанийлиқ билән, хизмәт-ибадитидә болидиған қилди»\+bd* — қайтилаймизки, бу барлиқ ишларда: (1) Худа Ибраһим вә пәйғәмбәрләргә ниҗат тоғрилиқ көп вәдиләрни қилған; (2) У бу вәдиләргә асасән, уларни әмәлгә ашуруш үчүн Мәсиһини әвәтиду. Һәммә ишлар 69-айәттә тилға елинған «ниҗат мүңгүзи», йәни Қутқузғучи-Мәсиһ арқилиқла болиду.\ft*\f* \x + \xo 1:72-75 \xo*\xt Яр. 22:16; Зәб. 104:9; Йәр. 31:33; Ибр. 6:13,17; Ибр. 9:14; 1Пет. 1:15.\xt*\x*
\m
\v 76 Әнди сән, и балам,
\m Һәммидин Алий Болғучиниң пәйғәмбири дәп атилисән;
\m Чүнки сән Рәбниң йоллирини тәйярлаш үчүн Униң алдида маңисән.\f □ \fr 1:76 \fr*\ft \+bd «...сән ´Рәбниң йоллирини тәйярлаш үчүн униң алдида маңисән»\+bd* — грек тилида «сән Рәбниң йоллирини тәйярлаш үчүн Униң йүзи алдидамаңисән».\ft*\f* \x + \xo 1:76 \xo*\xt Луқа 1:17; Мал. 3:23.\xt*\x*
\m
\v 77 Вәзипәң униң хәлқигә гуналириниң кәчүрүм қилиниши арқилиқ болидиған ниҗатниң хәвирини билдүрүштүр;\x + \xo 1:77 \xo*\xt Луқа 3:3.\xt*\x*
\m
\v 78-79 Чүнки Худайимизниң ичи-бағридин урғуп чиққан шәпқәтләр вәҗидин,
\m Қараңғулуқ вә өлүм көләңгиси ичидә олтарғанларни йорутуш үчүн,
\m Путлиримизни аманлиқ йолиға башлаш үчүн,
\m Әрштин таң шәпиқи үстимизгә чүшүп йоқлиди.\f □ \fr 1:78-79 \fr*\ft \+bd «Худайимизниң ичи-бағридин урғуп чиққан шәпқәтләр вәҗидин, қараңғулуқ вә өлүм көләңгиси ичидә олтарғанларни йорутуш үчүн...»\+bd* — «Йәш.» 9:1-2, 42:7 49:9-10ни көрүң. \+bd «Әрштин таң шәпиқи үстимизгә чүшүп йоқлиди»\+bd* — «Таң шәпиқи» болса йәнә Қутқузғучи-Мәсиһниң өзини көрситиду, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 1:78-79 \xo*\xt Йәш. 9:1; 42:7; 43:8; 49:9; 60:1.\xt*\x*
\b
\m
\v 80 Бала болса өсүп, роһта күчләндүрүлди. У Исраил җамаитиниң алдида намайән қилинғичә чөлләрдә яшап кәлди.\f □ \fr 1:80 \fr*\ft \+bd «бала болса өсүп, роһта күчләндүрүлди»\+bd* — «роһ» мошу йәрдә Йәһяниң өз роһини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 1:80 \xo*\xt Луқа 2:40.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 2
\s1 Әйсаниң дунияға келиши
\r Мат. 1:18-25
\m
\v 1 Әнди шу күнләрдә, \add Рим императори\add* Қәйсәр Авғустустин барлиқ хәлиқтин баҗ елиш үчүн уларниң ройхети тизимлансун дәп пәрман чүшти.\f □ \fr 2:1 \fr*\ft \+bd «Қәйсәр Авғустус»\+bd* — «Қәйсәр» Рим императорлириниң умумий унвани. «Қәйсәр Авғустус» болса Рим империйәси үстидин миладийәдин илгәрки 27-жилидин миладийә 14-жилиғичә сәлтәнәт қилди.\ft*\f* 
\v 2 Тунҗи қетимлиқ бу нопус тизимлаш Кириниюс Сурийә өлкисини идарә қилип турған вақтида елип берилған еди.\f □ \fr 2:2 \fr*\ft \+bd «Тунҗи қетимлиқ бу нопус тизимлаш Кириниюс Сурийә өлкисини идарә қилип турған вақтида елип берилған еди»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси «Бу ройхәт Кириниюсниң Сурийә өлкисигә һөкүмранлиқ қилип турған вақтидики тунҗа қетимлиқ нопус тизимлаш еди».\ft*\f* 
\v 3 Шуниң билән һәммә адәм нопусқа тизимлиниш үчүн өз жутлириға қайтиш керәк болди.
\m
\v 4 Йүсүпму Давут \add падишаниң\add* җәмәтидин болғачқа, шундақла униң беваситә әвлади болғачқа, Галилийә өлкисидики Насарәт шәһиридин айрилип, Йәһудийә өлкисидики, Давутниң жути Бәйт-Ләһәм дегән шәһәргә кәтти.\f □ \fr 2:4 \fr*\ft \+bd «Давут падишаниң җәмәтидин болғачқа, шундақла униң беваситә әвлади болғачқа...»\+bd* — демәк, Йүсүпниң Давутниң тәхтигә варислиқ қилғидәк әвлатлиридин екәнлигини көрсәтсә керәк. \+bd «Давутниң жути Бәйт-Ләһәм дегән шәһәр»\+bd* — «шәһәр» дейилгини билән Бәйт-Ләһәм интайин кичик бир жут еди; у Йерусалимдин он икки километр жирақлиқта.\ft*\f* \x + \xo 2:4 \xo*\xt 1Сам. 16; Мик. 5:1; Мат. 1:1; Юһ. 7:42.\xt*\x* 
\v 5 Нопусқа тизимлиниш үчүн лайиқи, болғуси аяли Мәрйәмму биллә барди. Мәрйәм һамилдар болуп, қосиғи хеләла йоғинап қалған еди. 
\v 6 Вә шундақ болдики, улар Бәйт-Ләһәмдә турған вақтида Мәрйәмниң туғутиниң ай-күни тошуп қалди. 
\v 7 Бирақ сарайда уларға орун болмиғачқа, Мәрйәм шу йәрдә тунҗа оғлини туққанда уни закилап, еғилдики оқурға ятқузди.\f □ \fr 2:7 \fr*\ft \+bd «Мәрйәм шу йәрдә тунҗа оғлини туққанда ...»\+bd* — Әйса Мәсиһ қачан туғулди? «Қошумчә сөз»имиздә бу иш тоғрилиқ тохтилимиз.\ft*\f* \x + \xo 2:7 \xo*\xt Мат. 1:25.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Пәриштиләрниң падичиларға көрүнүши
\m
\v 8 Шу йәрниң әтрапидики бәзи падичилар далада туратти; улар кечичә түнәп, падисиға қарайтти. 
\v 9 Вә мана, Пәрвәрдигарниң бир пәриштиси уларниң алдида туратти; Пәрвәрдигарниң парлақ шәриви уларниң әтрапини йорутувәтти. Улар интайин бәк қорқуп кәтти. 
\v 10 Бирақ пәриштә уларға:
\m — Қорқмаңлар! Чүнки мана, пүтүн хәлиққә хошаллиқ болидиған бир хуш хәвәрни силәргә елан қилимән. 
\v 11 Чүнки бүгүн Давутниң шәһиридә силәр үчүн бир Қутқузғучи туғулди. У — Рәб Мәсиһдур! 
\v 12 \add Уни\add* тепишиңлар \add үчүн\add* шу аламәт болидуки, бовақни закиланған һалда бир оқурда ятқан петидә таписиләр, — деди.\f □ \fr 2:12 \fr*\ft \+bd «бовақни закиланған һалда бир оқурда ятқан петидә таписиләр»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «бир оқурда ятқан, закиланған бир бовақни таписиләр».\ft*\f*
\m
\v 13 Бирдинла, пәриштиниң әтрапида зор бир топ самави қошундикиләр пәйда болуп, Худани мәдһийиләп:\f □ \fr 2:13 \fr*\ft \+bd «самави қошундикиләр»\+bd* — пәриштиләр.\ft*\f* \x + \xo 2:13 \xo*\xt Дан. 7:10; Вәһ. 5:11.\xt*\x*
\b
\m
\v 14 «Әршиәлада Худаға шан-шәрәпләр болғай!
\m Йәр йүзидә болса у сөйүнидиған бәндилиригә арам-хатирҗәмлик болсун!» дейишти.\f □ \fr 2:14 \fr*\ft \+bd «Йәр йүзидә болса у сөйүнидиған бәндилиригә арам-хатирҗәмлик болсун!»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «Йәр йүзидә инсанларға аманлиқ, шапаәт болсун!»\ft*\f* \x + \xo 2:14 \xo*\xt Йәш. 57:19; Әф. 2:17.\xt*\x*
\m
\v 15 Пәриштиләр улардин айрилип асманға чиқип кетивиди, падичилар бир-биригә:
\m — Бәйт-Ләһәмгә йол елип, Пәрвәрдигар бизгә уқтурған, әмәлгә ашурған бу ишни көрүп келәйли, — дейишти.
\m
\v 16 Шуниң билән улар алдирап шәһәргә берип, Мәрйәм билән Йүсүпни вә оқурда ятқан бовақни издәп тапти. 
\v 17 Падичилар \add бовақни\add* көргәндин кейин, өзлиригә униң һәққидә ейтилған сөзләрни кәң тарқитивәтти. 
\v 18 Буни аңлиғанларниң һәммиси падичиларниң дегәнлиригә интайин һәйран қелишти. 
\v 19 Мәрйәм болса бу ишларниң һәммисини көңлигә пүкүп, чоңқур ойлинип жүрәтти. 
\v 20 Падичилар көргән вә аңлиғанлириниң һәммиси үчүн Худани улуқлап, мәдһийә оқушқан пети қайтишти; барлиқ ишлар дәл уларға хәвәрләндүрүлгәндәк болуп чиққан еди.
\b
\m
\s1 Йүсүп вә Мәрйәмниң Әйсани Худаға атиши
\m
\v 21 Бовақни хәтнә қилиш вақти, йәни сәккизинчи күни тошқанда, униңға Әйса дәп исим қоюлди. Пәриштә бу исимни у техи анисиниң балиятқусида апиридә болмайла қойған еди.\x + \xo 2:21 \xo*\xt Яр. 17:12; Лав. 12:3; Мат. 1:21; Луқа 1:31; Юһ. 7:22.\xt*\x*
\m
\v 22 Әнди Муса \add пәйғәмбәргә\add* чүшүрүлгән қанун бойичә Йүсүп билән Мәрйәмниң паклиниш вақти тошқанда улар балини Пәрвәрдигарға атап тапшуруш үчүн Йерусалимға елип барди \f □ \fr 2:22 \fr*\ft \+bd «Йүсүп билән Мәрйәмниң паклиниш вақти тошқанда...»\+bd* — грек тилида «уларниң паклиниш вақти тошқанда...». Мәрйәмниң қириқи тошқанда, өзи вә мәлум әһвалда Йүсүп иккиси Тәврат қануни бойичә «паклиниш»и керәк болатти («Лав.» 12:2-4, «Мис.» 13:2ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 2:22 \xo*\xt Лав. 12:6.\xt*\x* 
\v 23 (Пәрвәрдигарниң Тәврат қанунида: «Барлиқ тунҗа оғул Пәрвәрдигарға муқәддәс мәнсуп атилиши керәк» дәп йезилғинидәк) \f □ \fr 2:23 \fr*\ft \+bd «Барлиқ тунҗа оғул»\+bd* — грек тилида «барлиқ балиятқуни (тунҗи) ачқан бала». \+bd ««Барлиқ тунҗа оғул Пәрвәрдигарға муқәддәс мәнсуп атилиши керәк» дәп йезилғинидәк...»\+bd* — бу муқәддәс қанундики әмирләр «Мис.» 22:29, 34:19, «Лав.» 12:1-8, «Чөл.» 3:44-47ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 2:23 \xo*\xt Мис. 13:2,12; Чөл. 3:13; 8:16,17.\xt*\x* 
\v 24 вә шундақла Пәрвәрдигарниң Тәврат қанунида дейилгини бойичә, бир җүп пахтәк яки икки кәптәр балисини қурбанлиққа сунуш керәк еди.\f □ \fr 2:24 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигарниң Тәврат қанунида дейилгини бойичә, бир җүп пахтәк яки икки кәптәр балисини қурбанлиққа сунуш керәк»\+bd* — Тәврат қануни бойичә, аялниң туғуттин кейин тазилиниши үчүн (намрат болса) мошундақ кәптәр қурбанлиғини (Йерусалимдики) ибадәтханиға апирип, союп сунуш үчүн мәсъул каһинға тапшуруши керәк еди.\ft*\f* \x + \xo 2:24 \xo*\xt Лав. 12:8.\xt*\x*
\m
\v 25 Вә мана шу чағларда, Йерусалимда Симеон исимлиқ бир киши туратти. У һәм һәққаний вә ихласмән адәм болуп, «Исраилға Тәсәлли Бәргүчи»ни интизарлиқ билән күткән еди. Муқәддәс Роһ униң вуҗудиға яр еди. \f □ \fr 2:25 \fr*\ft \+bd «Исраилға Тәсәлли Бәргүчи»\+bd* — Мәсиһни көрситиду.\ft*\f* 
\v 26 У Муқәддәс Роһтин кәлгән вәһийдин өзиниң Пәрвәрдигарниң Мәсиһини көрмигичә өлүм көрмәйдиғанлиғини билгән еди. 
\v 27 У Муқәддәс Роһниң башлиши билән ибадәтханиниң \add һойлилириға\add* кирди; ата-аниси Тәвратта бекитилгән адәтни беҗириш үчүн бовақ Әйсани көтирип киргәндә, 
\v 28 Симеон бовақни қучиғиға елип, Худаға тәшәккүр-мәдһийә оқуп мундақ деди: —
\b
\m
\v 29 «Әнди, и Егәм, һазир сөзүң бойичә қулуңниң бу аләмдин хатирҗәмлик билән кетишигә йол қойғайсән;\f □ \fr 2:29 \fr*\ft \+bd «Әнди, и Егәм, һазир сөзүң бойичә қулуңниң бу аләмдин хатирҗәмлик билән кетишигә йол қойғайсән..»\+bd* — Симеон өзиниң өмүрвайәт тәқәзза болғинини (йәни Худа Өз сөзидә туруп, әвәткән Мәсиһини) көргәндин кейин дуниядин кетишкә рази болиду.\ft*\f* \x + \xo 2:29 \xo*\xt Яр. 46:30.\xt*\x*
\m
\v 30 Чүнки өз көзүм Сениң ниҗатиңни көрди,\x + \xo 2:30 \xo*\xt Зәб. 97:2-3; Йәш. 52:10.\xt*\x*
\m
\v 31 Уни барлиқ хәлиқләр алдида һазирлиғансән;\f □ \fr 2:31 \fr*\ft \+bd «Уни барлиқ хәлиқләр алдида һазирлиғансән...»\+bd* — «У» — Худаниң ниҗати, йәни Мәсиһ.\ft*\f* \x + \xo 2:31 \xo*\xt Рос. 28:28.\xt*\x*
\m
\v 32 У әлләргә вәһий болидиған нур,
\m Вә хәлқиң Исраилниң шан-шәривидур!»\f □ \fr 2:32 \fr*\ft \+bd «\+bd*\+bdit ят\+bdit* әлләр» — мошу йәрдә Йәһудий әмәсләрни көрситиду. Шу чағда ят әлләрниң һәммиси дегидәк һәқиқий Худани тонумай, бутларға чоқунған, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 2:32 \xo*\xt Йәш. 42:6; 49:6; Рос. 13:47.\xt*\x*
\b
\m
\v 33 Балиниң ата-аниси бала һәққидә ейтилғанлириға интайин һәйран қелишти. 
\v 34 Симеон уларға бәхит тиләп, аписи Мәрйәмгә мундақ деди:
\m — Мана! Бу бала Исраилдики нурғун кишиләрниң жиқилиши вә нурғун кишиләрниң көтирилиши үчүн тайинланди, шундақла кишиләр қарши чиқип һақарәтләйдиған, \add Худаниң\add* бешарәтлик аламити болиду. \x + \xo 2:34 \xo*\xt Йәш. 8:14; Рим. 9:32; 1Пет. 2:8.\xt*\x* 
\v 35 Шуниң билән нурғун кишиләрниң көңлидики ғәрәзлири ашкарилиниду — вә бир қиличму сениң көңлүңгә санҗилиду!\f □ \fr 2:35 \fr*\ft \+bd «... вә бир қиличму сениң көңлүңгә санҗилиду!»\+bd* — грек тилида «қилич» мошу йәрдә йоған, икки бислиқ бир хил қилични көрситиду. Мәрйәмниң көңлигә санҗиған ишлар оғлиниң Исраил тәрипидин рәт қилинип, азап-оқубәт тартқузулуп өлтүрүлгинидин болған дәрд-әләмни көрситиду.\ft*\f*
\m
\v 36 Шу йәрдә Ашир қәбилисидин болған Фануилниң қизи Анна исимлиқ хелә яшанған бир аял пәйғәмбәрму бар еди. У қиз вақтида әргә тәккәндин кейин униң билән йәттә жил биллә яшап, \f □ \fr 2:36 \fr*\ft \+bd «Ашир қәбилисидин болған Фануилниң қизи Анна исимлиқ хелә яшанған бир аял пәйғәмбәр...»\+bd* — грек тилида «Анна» ибраний тилида «Һаннаһ» дейилгән.\ft*\f* 
\v 37 андин сәксән төрт жил тул турған еди. У ибадәтхана һойлилиридин чиқмай, кечә-күндүз роза тутушлар вә дуалар билән Худаға ибадәт қилатти. \f □ \fr 2:37 \fr*\ft \+bd «андин сәксән төрт жил тул турған еди...»\+bd* — яки «у тул қалған еди. У сәксән төрт яшқа киргән болуп,...».\ft*\f* \x + \xo 2:37 \xo*\xt 1Сам. 1:22.\xt*\x* 
\v 38 У дәл шу пәйттә йетип келип Пәрвәрдигарға тәшәккүр ейтти, һәмдә Йерусалимда ниҗат-һөрлүкни күтүватқан барлиқ халайиққа бала тоғрисида сөз қилди.\f □ \fr 2:38 \fr*\ft \+bd «ниҗат-һөрлүкни күтүватқан барлиқ халайиқ»\+bd* — мошу йәрдә «ниҗат-һөрлүк» \+bd Худаниң\+bd* бәдәл төләп, гуналардин халас қилған роһий азатлиғини көрситиду.\ft*\f*
\m
\v 39 \add Йүсүп\add* билән \add Мәрйәм\add* Тәвратта бекитилгән барлиқ ишларни ада қилғандин кейин, Галилийәгә, өз шәһири Насарәткә қайтти. 
\v 40 Бала болса өсүп, дана-ақиланилик билән толуп, роһта күчләндүрүлди, Худаниң меһри-шәпқитиму униң үстидә еди.\f □ \fr 2:40 \fr*\ft \+bd «бала болса өсүп, дана-ақиланилик билән толуп, роһта күчләндүрүлди»\+bd* — «роһ» мошу йәрдә Әйсаниң өз (инсаний) роһини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 2:40 \xo*\xt Луқа 1:80.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Яш Әйса ибадәтханида
\m
\v 41 Униң ата-аниси һәр жили «өтүп кетиш һейти»да Йерусалимға баратти. \x + \xo 2:41 \xo*\xt Мис. 23:15,17; Лав. 23:5; Қан. 16:1.\xt*\x* 
\v 42 Әйса он икки яшқа киргән жили, улар уни елип, һейтниң адити бойичә йәнә чиқип барди. 
\v 43 Һейт күнлирини өткүзгәндин кейин, улар өйигә қарап кетиватқанда, бала Әйса Йерусалимда қалди. Ата-анисиниң бу иштин хәвири йоқ еди, 
\v 44 бәлки уни сәпәрдаш-һәмраһлири билән биллә келиватиду, дәп ойлап, бир күн йол жүрди. Андин улар уни уруқ-туққанлари вә дост-бурадәрлири арисидин издәшкә башлиди; 
\v 45 издәп тапалмай, улар кәйнигә йенип Йерусалимға берип йәнә издиди.
\m
\v 46 Вә шундақ болдики, үчинчи күни улар уни ибадәтхана һойлисида Тәврат устазлириниң арисида олтирип, уларниң тәлимлирини аңлаватқан һәм улардин соал сораватқанниң үстидә тапти. \f □ \fr 2:46 \fr*\ft \+bd «үчинчи күни улар уни ибадәтхана һойлисида Тәврат устазлириниң арисида .. тапти»\+bd* — «үчинчи күни» грек тилида «үч күндин кейин». Буниң мәнаси бәлким Йерусалимдин айрилип өйгә қарап меңишқа бир күн, Йерусалимға қайтишқа бир күн, андин Йерусалимда туруп издәшкә бир күн кәткән еди, дегәндәк болуши мүмкин.\ft*\f* 
\v 47 Униң сөзлирини аңлиғанларниң һәммиси униң чүшәнчисигә вә бәргән җаваплириға интайин һәйран қелишти. \x + \xo 2:47 \xo*\xt Мат. 7:28; Мар. 1:22; Луқа 4:22,32; Юһ. 7:15.\xt*\x* 
\v 48 Ата-аниси уни көрүп наһайити һәйрануһәс болушти, униң аниси униңға:
\m — Вай балам! Немишкә бизгә шундақ муамилә қилдиң? Атаң иккимиз паракәндә болуп сени издәп кәлдуқ! — деди.
\m
\v 49 У уларға: — Немишкә мени издидиңлар? Әҗәба, мениң Атамниң ишлирида болушум керәклигимни билмәмтиңлар? — деди. \f □ \fr 2:49 \fr*\ft \+bd «Әҗәба, мениң Атамниң ишлирида болушум керәклигимни билмәмтиңлар?»\+bd* — Йәһудийларниң әнъәниси вә көзқариши бойичә, бала он икки яшқа киргәндә: (1) толуқ Тәврат қануниға әмәл қилишқа мәсъулийити болиду; (2) атисиниң иш-хизмитигә шерик болиду. \ft*\fp Мошу йәрдә башқа бир хил тәрҗимиси «Атамниң өйидә болушум керәклигим...».\fp*\f* 
\v 50 Лекин улар униң уларға ейтқинини чүшәнмиди.\x + \xo 2:50 \xo*\xt Луқа 9:45; 18:34.\xt*\x*
\m
\v 51 Андин у улар билән Насарәткә қайтти вә уларниң гепигә изчил бойсунатти. Лекин аниси бу ишларниң һәммисини көңлигә пүкүп қойди. 
\v 52 Шундақ қилип, Әйса ақиланилик-даналиқта вә қамәттә йетилип, Худа вә кишиләр алдида барғансери сөйүлмәктә еди.\x + \xo 2:52 \xo*\xt 1Сам. 2:26; Луқа 1:80.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 3
\s1 Йәһя пәйғәмбәрниң тәлим бериши
\r Мат. 3:1-12; Мар. 1:1-8; Юһ. 1:19-28
\m
\v 1 Рим императори Тибериус Қәйсәрниң сәлтәнитиниң он бәшинчи жили, Понтиус Пилатус Йәһудийә өлкисиниң валийси, Һерод хан Галилийә өлкисиниң һакими, Һерод ханниң иниси Филип хан Итурийә вә Трахонитис өлкисиниң һакими, Лисаняс хан Абилиний өлкисиниң һакими болғанда,\f □ \fr 3:1 \fr*\ft \+bd «Рим императори Тибериус Қәйсәрниң сәлтәнитиниң он бәшинчи жили»\+bd* — бизниң һесаплишимизчә Тибериус Қәйсәр миладийә 13-жили 27-Июн император дәп җакаланған. Шуңа Йәһя пәйғәмбәрниң Исраилға Худаниң падишалиғини, шундақла Мәсиһниң кәлгәнлигини җар селишқа башлиғанлиғи миладийә 28-жили болса керәк еди. \+bd «Һерод хан Галилийә өлкисиниң һакими, Һерод ханниң иниси Филип хан Итурийә вә Трахонитис өлкисиниң һакими, Лисаняс хан Абилиний өлкисиниң һакими болғанда...»\+bd* — мошу айәттә үч қетим ишлитилгән «һаким» дегән сөз грек тилида «тетрарқ» дегән сөз билән ипадилиниду. «тетрарқ» дегәнниң толуқ мәнаси «(зиминниң) төрттин бир қисми үстидики һаким». «тетрарқ» дегән мәртивә «валий»дин төвән еди.\ft*\f*\fig Хәритә - Мәсиһниң дәвридә, Қанаан (Исраилийә) зимини|src="israeljesustime-ucyr-01.jpg" size="span" ref="«Mat.» 3:17"\fig* 
\v 2 Һаннас һәм Қаяфа баш каһинлиқ қиливатқанда, Худаниң сөз-калами чөлдә яшаватқан Зәкәрияниң оғли Йәһяға кәлди.\f □ \fr 3:2 \fr*\ft \+bd «... Һаннас һәм Қаяфа баш каһинлиқ қиливатқанда, Худаниң сөз-калами чөлдә яшаватқан Зәкәрияниң оғли Йәһяға кәлди»\+bd* — бу 1-2-айәттә Худа чақчақ қиливатқандәк — дунияда шунчә муһтәрәм әрбаблар болғини билән, У Өз сөз-каламини уларниң һеч қайсисиға аманәт қилған әмәс, бәлки чөлдә яшаватқан намәлум бир Йәһудийға тапшурди.\ft*\f* \x + \xo 3:2 \xo*\xt Рос. 4:6.\xt*\x* 
\v 3 У Иордан дәрияси вадисидики барлиқ районларни кезип, кишиләргә гуналарға кәчүрүм елип келидиған, товва қилишни билдүридиған \add суға\add* «чөмүлдүрүш»ни җакалашни башлиди.\f □ \fr 3:3 \fr*\ft \+bd «\+bd*\+bdit Йәһя пәйғәмбәр\+bdit*... кишиләргә гуналарға кәчүрүм елип келидиған, товва қилишни билдүридиған \+bdit суға\+bdit* «чөмүлдүрүш»ни җакалашни башлиди» — «кишиләргә гуналарға кәчүрүм елип келидиған, товва қилишни билдүридиған суға «чөмүлдүрүш»: — башқичә ейтқанда, «Гуналиқ йоллириңлардин йенип, товва қилиңлар! Товва қилғанлиғиңларни билдүрүш үчүн чөмүлдүрүшни қобул қилиңлар. Шундақ қилғанда, Худа силәрни кәчүрүм қилиду!» — дегәндәк.\ft*\f* \x + \xo 3:3 \xo*\xt Мат. 3:1; Мар. 1:4.\xt*\x* 
\v 4 Худди Тәвраттики Йәшая пәйғәмбәрниң сөзлири хатириләнгән қисимда пүтүлгәндәк:
\b
\m «Баяванда товлиғучи бир кишиниң:
\m Рәбниң йолини тәйярлаңлар,
\m Униң йоллирини түз қилиңлар! — дегән авази аңланди.\x + \xo 3:4 \xo*\xt Йәш. 40:3-5; Мат. 3:3; Мар. 1:3; Юһ. 1:23.\xt*\x*
\m
\v 5 Барлиқ җилғилар толдурулиду,
\m Барлиқ тағ-дөңләр пәслитилиду;
\m Әгир-тоқай җайлар түзлиниду,
\m Оңғул-доңғул йәрләр тәкши йоллар қилиниду.
\m
\v 6 Шундақ қилип, барлиқ әт егилири Худаниң ниҗатини көрәләйдиған болиду! — дәп товлайду».\f □ \fr 3:6 \fr*\ft \+bd «барлиқ әт егилири Худаниң ниҗатини көрәләйдиған болиду!»\+bd* — «Йәш.» 40:3-5.\ft*\f* \x + \xo 3:6 \xo*\xt Зәб. 97:2-3; Йәш. 40:3-5; 52:10.\xt*\x*
\b
\m
\v 7 Йәһя әнди алдиға чөмүлдүрүшни қобул қилишқа чиққан топ-топ халайиққа:
\m — Әй зәһәрлик илан балилири! Ким силәрни \add Худаниң\add* чүшүш алдида турған ғәзивидин қечиңлар дәп агаһландурди?!\f □ \fr 3:7 \fr*\ft \+bd «Әй зәһәрлик илан балилири! Ким силәрни Худаниң чүшүш алдида турған ғәзивидин қечиңлар дәп агаһландурди?!»\+bd* — бу кинайилик, һәҗвий гәп, әлвәттә; мәнаси бәлким «Товва қилмай, чөмүлдүрүшни қобул қилиш бизни Худаниң келидиған ғәзәптин қутқузиду, дегиниңлар қандақ гәп?!» дегәндәк.\ft*\f* \x + \xo 3:7 \xo*\xt Мат. 3:7; 23:33.\xt*\x* 
\v 8 Әнди товиға лайиқ мевиләрни кәлтүрүңлар! Вә өз ичиңларда: «Бизниң атимиз болса Ибраһимдур!» дәп хиял әйлимәңлар; чүнки мән шуни силәргә ейтип қояйки, Худа Ибраһимға мошу ташлардинму пәрзәнтләрни яритип берәләйду.\f □ \fr 3:8 \fr*\ft \+bd «Әнди товиға лайиқ мевиләрни кәлтүрүңлар!»\+bd* — «товиға лайиқ мевиләр» тоғрилиқ «Матта»дики «қошумчә сөз»имизни көрүң. \+bd «Бизниң атимиз болса Ибраһимдур!»\+bd* — демәк, «Биз улуқ Ибраһимниң әвлатлири болған «улуқ Йәһудий миллити» болуп, биз һеч немә қилмисақму Худа алдида пак туриверимиз» дегән позитсийини билдүриду.\ft*\f* \x + \xo 3:8 \xo*\xt Мат. 3:9; Юһ. 8:39; Рос. 13:26.\xt*\x* 
\v 9 Палта аллиқачан дәрәқләрниң йилтизиға тәңләп қоюлди; яхши мевә бәрмәйдиған һәр қандақ дәрәқләр кесип отқа ташлиниду!» — деди.\f □ \fr 3:9 \fr*\ft \+bd «Палта аллиқачан дәрәқләрниң йилтизиға тәңләп қоюлди»\+bd* — Йәһя пәйғәмбәрниң бу улуқ сөзи «Худаниң ғәзиви әнди силәргә йетип келиш алдида» дегән асасий мәнини билдүриду. Бу сөз тоғрилиқ вә 12-айәттики кейинки бешарити тоғрилиқ «Матта»дики «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 3:9 \xo*\xt Мат. 3:10; 7:19.\xt*\x*
\m
\v 10 \add Униң әтрапиға\add* топлашқан кишиләр әнди униңдин:
\m — Ундақта, биз қандақ қилишимиз керәк? — дәп сориди.\x + \xo 3:10 \xo*\xt Рос. 2:37.\xt*\x*
\m
\v 11 У җававән: — Икки қур чапини бар киши бирини йоқ кишигә бәрсун, йәйдиғини бар кишиму шундақ қилсун, — деди.\x + \xo 3:11 \xo*\xt Яқ. 2:13,15; 1Юһа. 3:17.\xt*\x*
\m
\v 12 Бәзи баҗгирларму чөмүлдүрүшни қобул қилғили униң алдиға келип:
\m — Устаз, биз қандақ қилимиз? — дәп сориди.
\m
\v 13 У уларға: — Бәлгүләнгәндин артуқ баҗ алмаңлар, — деди.
\m
\v 14 Андин бәзи ләшкәрләрму униңдин:
\m — Бизчу, қандақ қилишимиз керәк? — дәп сорашти.
\m У уларға:
\m — Башқиларниң пулини зораванлиқ билән еливалмаңлар, һеч кимгә ялғандин шикайәт қилмаңлар вә иш һәққиңларға рази болуңлар, — деди.\f □ \fr 3:14 \fr*\ft \+bd «һеч кимгә ялғандин шикайәт қилмаңлар»\+bd* — бәлким пул үндүрүвелиш мәхситидә қилинған шикайәтни көрситиши мүмкин.\ft*\f*
\m
\v 15 Әнди хәлиқ тәқәззалиқта болуп һәммәйлән көңлидә Йәһя тоғрилиқ «Мәсиһ мошу кишимиду?» дәп ойлашти. \f □ \fr 3:15 \fr*\ft \+bd «хәлиқ тәқәззалиқта болуп...»\+bd* — демәк, тәққәзалиқ билән Қутқузғучи-Мәсиһни күткинидә.\ft*\f* 
\v 16 Йәһя һәммәйләнгә җававән: — Мән силәрни дәрвәқә суға чөмүлдүримән. Лекин мәндин қудрәтлик болған бириси келиду; мән һәтта кәшлириниң боқучини йешишкиму лайиқ әмәсмән! У силәрни Муқәддәс Роһқа һәм отқа чөмүлдүриду. \x + \xo 3:16 \xo*\xt Йәш. 44:3; Йо. 2:27,28; Мат. 3:11; Мар. 1:8; Юһ. 1:26; Рос. 1:5; 11:16; 2:4; 11:15; 19:4.\xt*\x* 
\v 17 Униң соруғучи күрики қолида туриду; у өз хаминини топа-самандин тәлтөкүс тазилайду, сап буғдайни амбарға жиғиду, амма топа-саманни өчмәс отта көйдүрүветиду, — деди.\x + \xo 3:17 \xo*\xt Мат. 3:12.\xt*\x*
\m
\v 18 Әнди шундақ көп башқа несиһәтләр билән Йәһя хуш хәвәрни хәлиққә йәткүзди. 
\v 19 \add Кейин\add*, һаким Һерод \add өгәй\add* акисиниң аяли Һеродийәни \add тартивалғанлиғи\add* түпәйлидин вә шуниңдәк униң барлиқ башқа рәзил қилмишлири үчүн Йәһя тәрипидин әйипләнгән, \f □ \fr 3:19 \fr*\ft \+bd «һаким Һерод»\+bd* — «һаким» герк тилида «тетрарк». Бу сөз «төртниң бирини идарә қилғучи» дегәнни билдүриду; Һерод Рим империйәсиниң һөкүмранлиғи астида болуп, Пәләстинниң төрттин бир қисмиға (Галилийәгә) «падиша» яки «хан» болған.\ft*\f* \x + \xo 3:19 \xo*\xt Мат. 14:3; Мар. 6:18.\xt*\x* 
\v 20 Һерод бу барлиқ рәзиллигиниң үстигә йәнә шуни қилдики, Йәһяни зинданға ташлиди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң чөмүлдүрүлүшни қобул қилиши
\r Мат. 3:13-17; Мар. 1:9-11
\m
\v 21 Шундақ болдики, һәммә хәлиқ Йәһядин чөмүлдүрүшни қобул қилғанда, Әйсаму чөмүлдүрүшни қобул қилди. У дуа қиливатқанда, асманлар йерилип, \x + \xo 3:21 \xo*\xt Мат. 3:13; Мар. 1:9; Юһ. 1:32.\xt*\x* 
\v 22 Муқәддәс Роһ кәптәр сияқида чүшүп униң үстигә қонди. Шуниң билән асмандин: «Сән Мениң сөйүмлүк Оғлум, Мән сәндин толуқ хурсәнмән!» дегән бир аваз аңланди.\f □ \fr 3:22 \fr*\ft \+bd «Муқәддәс Роһ кәптәр сияқида чүшүп униң үстигә қонди»\+bd* — «кәптәр сияқида» яки «пахтәк сияқида». Грек тилида бу қуш «перистера» дәп атилиду. «Перистера» грек тилида һәм кәптәрни һәм пахтәкниму көрситиду. \+bd «...шуниң билән асмандин: «Сән Мениң сөйүмлүк Оғлум, Мән сәндин толуқ хурсәнмән!» дегән бир аваз аңланди»\+bd* — Әйсаниң Йәһя пәйғәмбәр тәрипидин чүмүлдүрүлүши униң зинданға ташлинишидин бурун, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 3:22 \xo*\xt Йәш. 42:1; Мат. 17:5; Мар. 9:7; Луқа 9:35; Кол. 1:13; 2Пет. 1:17.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң нәсәбнамиси
\r Мат. 1:1-17
\m
\v 23 Әйса өз \add хизмитини\add* башлиғанда, оттузға кирип қалған еди. У (хәқниң нәзиридә) Йүсүпниң оғли еди; Йүсүп Хеләйниң оғли, \f □ \fr 3:23 \fr*\ft \+bd «Әйса өз хизмитини башлиғанда, оттузға кирип қалған еди»\+bd* — «оттузға кирип қалған еди» грек тилида «оттузчә яшқа киргән еди» — Грекшунас Профессор Рамсайниң дейишичә бу ибарә (1) оттуз яш (жигирмә тоққуз яки оттуз бир яш әмәс); (2) дәл оттуз яшқа киргән күни дегән мәнидә. Каһинлар вә Лавийлар дәл оттуз яшқа киргәндә хизмитини башлайтти («Чөл.» 4:3, «Яр.» 41:46ниму көрүң).\ft*\f* \x + \xo 3:23 \xo*\xt Мат. 13:55; Юһ. 6:42.\xt*\x* 
\v 24 Хеләй Маттатниң оғли, Маттат Лавийниң оғли, Лавий Мәлкийниң оғли, Мәлкий Яннайниң оғли, Яннай Йүсүпниң оғли, 
\v 25 Йүсүп Маттатияниң оғли, Маттатия Амосниң оғли, Амос Наһумниң оғли, Наһум Һеслиниң оғли, Һесли Наггайниң оғли, 
\v 26 Наггай Маһатниң оғли, Маһат Маттатияниң оғли, Маттатия Семәйниң оғли, Семәй Йүсүпниң оғли, Йүсүп Юданиң оғли, \f □ \fr 3:26 \fr*\ft \+bd «Йүсүп»\+bd* — яки «Йосех». \+bd «Юда»\+bd* — «Йәһуда»ниң қисқа шәкли.\ft*\f* 
\v 27 Юда Йоананниң оғли, Йоанан Ресаниң оғли, Реса Зәруббабәлниң оғли, Зәруббабәл Салатийәлниң оғли, Салатийәл Нерийниң оғли, \f □ \fr 3:27 \fr*\ft \+bd «Салатийәл»\+bd* — «Мат.» 1:12ни көрүң. Тәвратта, мәсилән «Әзра» 3:2дә «Шеалтиәл» дейилиду.\ft*\f* 
\v 28 Нерий Мәлкийниң оғли, Мәлкий Аддиниң оғли, Адди Қосамниң оғли, Қосам Елмадамниң оғли, Елмадам Ерниң оғли, 
\v 29 Ер Йосәниң оғли, Йосә Әлиезәрниң оғли, Әлиезәр Йоримниң оғли, Йорим Маттатниң оғли, Маттат Лавийниң оғли, 
\v 30 Лавий Симеонниң оғли, Симеон Йәһуданиң оғли, Йәһуда Йүсүпниң оғли, Йүсүп Йонанниң оғли, Йонан Әлиақимниң оғли, \f □ \fr 3:30 \fr*\ft \+bd «Йәһуда»\+bd* — грек тилида мошу йәрдә «Юда» дейилиду.\ft*\f* 
\v 31 Әлиақим Мелеаһниң оғли, Мелеаһ Мәннаниң оғли, Мәнна Маттатаниң оғли, Маттата Натанниң оғли, Натан Давутниң оғли, 
\v 32 Давут Йәссәниң оғли, Йәссә Обәдниң оғли, Обәд Боазниң оғли, Боаз Салмонниң оғли, Салмон Наһшонниң оғли, Наһшон Амминадабниң оғли, 
\v 33 Амминадаб Арамниң оғли, Арам Һезронниң оғли, Һезрон Пәрәзниң оғли, Пәрәз Йәһуданиң оғли, \f □ \fr 3:33 \fr*\ft \+bd «Арам»\+bd* — «Рут» 4:20 вә «1Тар.» 2:10дә «Рам». \+bd «Һезрон»\+bd* — грек тилида «Әсром». \+bd «Пәрәз»\+bd* — грек тилида «Парәс».\ft*\f* 
\v 34 Йәһуда Яқупниң оғли, Яқуп Исһақниң оғли, Исһақ Ибраһимниң оғли, Ибраһим Тәраһниң оғли, Тәраһ Наһорниң оғли, \x + \xo 3:34 \xo*\xt Яр. 11:10.\xt*\x* 
\v 35 Наһор Серугниң оғли, Серуг Рағуниң оғли, Рағу Пәләгниң оғли, Пәләг Ебәрниң оғли, Ебәр Шелаһниң оғли, \f □ \fr 3:35 \fr*\ft \+bd «Серуг»\+bd* — грек тилида «Серух». \+bd «Рағу»\+bd* — грек тилида «Рағав». Ибранийчә «Рәу». \+bd «Пәләг»\+bd* — грек тилида «Паләг». \+bd «Шелаһ»\+bd* — грек тилида «Салаһ».\ft*\f* 
\v 36 Шелаһ Қаинанниң оғли, Қаинан Арпахшадниң оғли, Арпахшад Шәмниң оғли, Шәм Нуһниң оғли, Нуһ Ләмәхниң оғли, \f □ \fr 3:36 \fr*\ft \+bd «Қаинан»\+bd* — грек тилида «Қаинам». \+bd «Шәм»\+bd* — грек тилида «Сем». \+bd «Ләмәх»\+bd* — грек тилида «Ламәх».\ft*\f* 
\v 37 Ләмәх Мәтушәлаһниң оғли, Мәтушәлаһ Һанохниң оғли, Һанох Ярәдниң оғли, Ярәд Маһалалилниң оғли, Маһалалил Қенанниң оғли, 
\v 38 Қенан Еношниң оғли, Енош Сетниң оғли, Сет Адәм атиниң оғли, Адәм ата болса, Худаниң оғли еди.\f □ \fr 3:38 \fr*\ft \+bd «...Қенан Еношниң оғли, Енош Сетниң оғли, Сет Адәм -атиниң оғли, Адәм ата болса, Худаниң оғли еди»\+bd* — бу нәсәбнамә вә «Матта»да хатириләнгән нәсәбнамә үстидә «Матта»дики «қошумчә сөз»имиз һәмдә «Йәрәмия»дики (22:30 тоғрисида) қошумчә сөзимизни көрүң. Бизниңчә Луқа бәргән бу нәсәбнамә Мәсиһниң аниси Мәрйәмниң нәсәбнамисидур.\ft*\f* \x + \xo 3:38 \xo*\xt Яр. 5:3.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 4
\s1 Әйсаниң чөл-баяванда синилиши
\r Мат. 4:1-11; Мар. 1:12-13
\m
\v 1 Андин Әйса Муқәддәс Роһқа толуп, Иордан дәриясидин қайтип келип, Роһ тәрипидин чөл-баяванға елип берилди.\x + \xo 4:1 \xo*\xt Мат. 4:1; Мар. 1:12.\xt*\x* 
\v 2 У у йәрдә қириқ күн Иблис тәрипидин синалди. У бу күнләрдә һеч нәрсә йемиди. Күнләр аяқлашқанда, униң қосиғи таза ачқан еди.\x + \xo 4:2 \xo*\xt Мис. 34:28; 1Пад. 19:8.\xt*\x*
\m
\v 3 Әнди Иблис униңға:
\m — Сән әгәр Худаниң Оғли болсаң, мошу ташқа: «Нанға айлан!» дәп буйруғин — деди.\f □ \fr 4:3 \fr*\ft \+bd «Сән әгәр Худаниң Оғли болсаң...»\+bd* — грек тилида бу 3- вә 9-айәтләрдики «әгәр» адәттә «әгәр ...болсаң» (әгәр болсаң вә дәрвәқә шундақ болисән)» дегән мәнини пуритиду. \ft*\fp «Худаниң Оғли» — бу нам һәргизму Худа билән Әйса оттурисидики җисманий җәһәттики ата-балилиқ мунасивәтни әмәс, бәлки роһий җәһәттики мунасивәтни билдүриду, әлвәттә.\fp*\f*
\m
\v 4 Әйса униңға җававән:
\m — \add Тәвратта\add*: «Инсан пәқәт нан биләнла әмәс, бәлки Худаниң һәр бир сөзи биләнму яшайду» дәп йезилған, — деди.\f □ \fr 4:4 \fr*\ft \+bd «Инсан пәқәт нан биләнла әмәс, бәлки Худаниң һәр бир сөзи биләнму яшайду»\+bd* — «Қан.» 8:3. \ft*\fp «...бәлки Худаниң һәр бир сөзи биләнму яшайду» дегән сөзләр бәзи кона көчүрмиләрдә тепилмайду («Мат.» 4:4ни көрүң).\fp*\f* \x + \xo 4:4 \xo*\xt Қан. 8:3; Мат. 4:4.\xt*\x*
\m
\v 5 Иблис йәнә уни егиз бир таққа башлап чиқип, бир дәқиқә ичидә дуниядики барлиқ дөләтләрни униңға көрсәтти. 
\v 6 Иблис униңға: — Мән бу һакимийәтниң һәммисини вә униңға тәвә барлиқ шанушәвкәтләрни саңа тәқдим қилимән; чүнки булар маңа тапшурулған, мән уни кимгә беришни халисам, шуниңға беримән. 
\v 7 Әгәр баш қоюп маңа сәҗдә қилсаң, буларниң һәммиси сениңки болиду, — деди.
\m
\v 8 Әйса униңға җавап берип:
\m — \add Тәвратта\add*: «Пәрвәрдигар Худайиңғила ибадәт қил, пәқәт Униңла қуллуғида бол!» дәп йезилған, — деди.\f □ \fr 4:8 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар Худайиңғила ибадәт қил, пәқәт Униңла қуллуғида бол!»\+bd* — Тәврат, «Қан.» 6:13.\ft*\f* \x + \xo 4:8 \xo*\xt Қан. 6:13; 10:20; 1Сам. 7:3.\xt*\x*
\m
\v 9 Андин Иблис уни Йерусалимға елип барди вә уни ибадәтханиниң әң егиз җайиға турғузуп:
\m — Худаниң Оғли болсаң, өзүңни пәскә ташлап баққин! \f □ \fr 4:9 \fr*\ft \+bd «уни ибадәтханиниң әң егиз җайиға турғузуп...»\+bd* — яки «уни ибадәтханиниң егиз җайиға турғузуп...». \ft*\fp «Худаниң Оғли» — бу нам һәргизму Худа билән Әйса оттурисидики җисманий җәһәттики ата-балилиқ мунасивәтни әмәс, бәлки роһий җәһәттики мунасивәтни билдүриду.\fp*\f* 
\v 10 Чүнки \add Тәвратта\add*: «\add Худа\add* Өз пәриштилиригә сени қоғдаш һәққидә әмир қилиду»; 
\v 11 вә, «Путуңниң ташқа урулуп кәтмәслиги үчүн, улар сени қоллирида көтирип жүриду» дәп йезилған, — деди.\f □ \fr 4:11 \fr*\ft \+bd «Путуңниң ташқа урулуп кәтмәслиги үчүн, улар сени қоллирида көтирип жүриду»\+bd* — «Зәб.» 90:11, 12. Шәйтанниң бу айәтни ишләткини тоғрилиқ «Матта»дики «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 4:11 \xo*\xt Зәб. 90:11,12.\xt*\x*
\m
\v 12 Әйса униңға: — «\add Тәвратта\add*: «Пәрвәрдигар Худайиңни синиғучи болма!» дәпму йезилған, — деди.\f □ \fr 4:12 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар Худайиңни синиғучи болма!»\+bd* — «Қан.» 6:16.\ft*\f* \x + \xo 4:12 \xo*\xt Қан. 6:16.\xt*\x*
\m
\v 13 Иблис барлиқ синашларни ишлитип чиққандин кейин, уни вақтинчә ташлап кетип қалди.
\b
\m
\s1 Әйса Галилийә өлкисидә
\r Мат. 4:12-17; Мар. 1:14-15
\m
\v 14 Әйса Роһниң күч-қудрити ичидә Галилийә өлкисигә қайтип кәлди. Шуниң билән униң хәвәр-шөһрити әтраптики һәр бир жутларға тарқалди. \f □ \fr 4:14 \fr*\ft \+bd «Роһниң күч-қудрити ичидә...»\+bd* — Муқәддәс Роһниң күч-қудритидә, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 4:14 \xo*\xt Мат. 4:12; Мар. 1:14; Юһ. 4:43; Рос. 10:37.\xt*\x* 
\v 15 У уларниң синагоглирида тәлим бергили турди вә уларниң улуқлашлириға сазавәр болди.\f □ \fr 4:15 \fr*\ft \+bd «У уларниң синагоглирида тәлим бергили турди»\+bd* — «синагог»лар тоғрилиқ «тәбирләр»имизни көрүң.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Насарәттә чәткә қеқилиш
\r Мат. 13:53-58; Мар. 6:1-6
\m
\v 16 У өзи беқип чоң қилинған жути Насарәткә келип, шабат күни адәттикидәк синагогқа кирди вә шундақла \add муқәддәс язмиларни\add* оқушқа өрә турди \x + \xo 4:16 \xo*\xt Нәһ. 8:4, 5; Мат. 13:54; Мар. 6:1; Юһ. 4:43.\xt*\x* 
\v 17 вә Тәвраттики «Йәшая» дегән қисим униңға тапшурулди. У орам язмини ечип, муну сөзләр йезилған йәрни тепип оқуди:
\m
\v 18-19 — «Пәрвәрдигарниң Роһи мениң вуҗудумда,
\m Чүнки У мени йоқсулларға хуш хәвәрләр йәткүзүшкә мәсиһ қилди.
\m Тутқунларға азатлиқни,
\m Вә корларға көрүш шипасини җакалашқа,
\m Езилгәнләрни халас қилишқа,
\m Пәрвәрдигарниң шапаәт көрситидиған жилини җакалашқа мени әвәтти».\f □ \fr 4:18-19 \fr*\ft \+bd «У мени йоқсулларға хуш хәвәрләр йәткүзүшкә мәсиһ қилди»\+bd* — «мәсиһ қилиш» (яки «мәсиһләш») тоғрилиқ «Йәш.» 61:1дики изаһат вә «Тәбирләр»имизни көрүң. Бәзи кона көчүрмиләрдә «У мени сунуқ көңүлләрни ясап сақайтишқа» дегән сөзләр мошу айәттә қошулиду. \+bd «У мени йоқсулларға хуш хәвәрләр йәткүзүшкә мәсиһ қилди. Тутқунларға азатлиқни вә корларға көрүш шипасини җакалашқа, езилгәнләрни халас қилишқа, Пәрвәрдигарниң шапаәт көрситидиған жилини җакалашқа мени әвәтти»\+bd* — бу сөзләр «Йәш.» 61:1 һәм 58:6дин елинған.\ft*\f* \x + \xo 4:18-19 \xo*\xt Йәш. 42:7; 61:1, 2; Мат. 11:5.\xt*\x*
\b
\m
\v 20 У язмини түрүветип, синагог хизмәтчисигә қайтуруп берип, олтарди. Синагогта олтарғанларниң һәммисиниң көзлири униңға тикилип туратти. \f □ \fr 4:20 \fr*\ft \+bd «У язмини түрүветип, синагог хизмәтчисигә қайтуруп берип, олтарди»\+bd* — синагогларда тәлим бәргүчиләр авал муқәддәс язмиларни оқушқа туратти, андин тәлим беришкә олтиратти.\ft*\f* 
\v 21 У көпчиликкә:
\m — Мана бу айәт бүгүн қулиқиңларға аңланғинида әмәлгә ашурулмақта, — деди.
\m
\v 22 Һәммиси униң яхши гепини қилишип, униң ағзидин чиқиватқан шапаәтлик сөзлиригә һәйран қелишип:
\m — Бу Йүсүпниң оғли әмәсму? — дейишти.\x + \xo 4:22 \xo*\xt Йәш. 50:4; Мат. 13:54; Мар. 6:2; Луқа 2:47; Юһ. 6:42.\xt*\x*
\m
\v 23 У уларға:
\m — Шүбһисизки, силәр маңа «Әй тевип, авал өзүңни сақайт!» дегән тәмсилни кәлтүрүп, «Хәвәр тапқинимиздәк, Кәпәрнаһум шәһиридә немә ишлар йүз бәргән болса, мошу йәрдиму, өз жутуңдиму шуларни көрсәтмәмсән?» дәватисиләр, — деди. \x + \xo 4:23 \xo*\xt Мат. 4:13.\xt*\x*
\m
\v 24 — Бирақ шуни силәргә бәрһәқ ейтип қояйки, һеч қандақ пәйғәмбәр өз жути тәрипидин қобул қилинған әмәс. \x + \xo 4:24 \xo*\xt Мат. 13:57; Мар. 6:4; Юһ. 4:44.\xt*\x* 
\v 25 Мән силәргә шу һәқиқәтни әслитимәнки, Иляс \add пәйғәмбәр\add*ниң вақтида, асман уда үч жил алтә ай етилип, дәһшәтлик бир қәһәтчилик барлиқ зиминни басқанда, Исраилда нурғун тул аяллар бар еди; 
\v 26 бирақ Иляс уларниң һеч қайсисиниң қешиға әмәс, бәлки Зидонниң Зарәфат шәһиридики бир тул аялниң қешиғила әвәтилгән. \f □ \fr 4:26 \fr*\ft \+bd «Зарәфат»\+bd* — грек тилида «Сарәпта». \+bd «Иляс уларниң һеч қайсисиниң қешиға әмәс, бәлки Зидонниң Зарәфат шәһиридики бир тул аялниң қешиғила әвәтилгән»\+bd* — бу вақиә «1Пад.» 17:9-24дә хатириләнгән. Иляс пәйғәмбәр Зидон райони (Йәһудий әмәсләрниң зимини)дики шу тул хотунниң өйигә әвәтилип, униң өйидә турған вә ачарчилиқ ахирлашқичә тул хотун, оғли вә өзи үчүн озуқ-түлүк тәминлигән. Демәк, Худаниң Өз хәлқи — Йәһудийлар арисида Илиясниң шундақ мөҗизилик ярдимигә еришкидәк ихласмәнлик мәвҗут болмиған еди, әксичә, итаәтсизлик вә асийлиқ очуқ-ашкарә көрүнәтти.\ft*\f* 
\v 27 Вә \add шуниңға охшаш\add*, Елиша пәйғәмбәрниң вақтида, Исраилда мохо кесилигә гириптар болғанлар нурғун болсиму, лекин Сурийәлик Наамандин башқа, һеч қайсиси сақайтилған әмәс! — деди.\f □ \fr 4:27 \fr*\ft \+bd «Елиша пәйғәмбәрниң вақтида, Исраилда мохо кесилигә гириптар болғанлар нурғун болсиму, лекин Сурийәлик Наамандин башқа, һеч қайсиси сақайтилған әмәс!»\+bd* — Сурийәлик Нааман Йәһудий әмәс еди, әлвәттә. Бу вақиә «2Пад.» 5:1-14дә хатириләнгән. Мәсиһниң уларға «Силәр Худаниң шапаитини вә ниҗатини рәт қилғачқа, У әнди Йәһудий әмәсләргә меһри-шәпқәт көрситиду!» дегәндәк еди.\ft*\f* \x + \xo 4:27 \xo*\xt 2Пад. 5:14.\xt*\x*
\m
\v 28 Синагогдикиләр бу сөзләрни аңлап, һәммиси қаттиқ ғәзәпләнди; 
\v 29 орнидин турушуп, уни шәһәрдин һайдап чиқирип, шу шәһәр җайлашқан тағниң левигә әчиқип, тик ярдин ташливәтмәкчи болушти. \f □ \fr 4:29 \fr*\ft \+bd «уни шәһәрдин һайдап чиқирип...»\+bd* — грек тилида «уни шәһәрдин ташлап...».\ft*\f* 
\v 30 Лекин у уларниң арисидин бемалал өтүп, өз йолиға чиқип кәтти.
\b
\m
\s1 Әйсаниң җинни һайдиветиши
\r Мар. 1:21-28
\m
\v 31 У Галилийә өлкисиниң Кәпәрнаһум дегән бир шәһиригә чүшти, у йәрдә шабат күнлиридә хәлиққә тәлим берәтти. \x + \xo 4:31 \xo*\xt Мат. 4:13; Мар. 1:21.\xt*\x* 
\v 32 Улар униң тәлимигә һәйран қелишти, чүнки униң сөзи толиму нопузлуқ еди. \x + \xo 4:32 \xo*\xt Мат. 7:29; Мар. 1:22.\xt*\x* 
\v 33 Әнди синагогта напак җинниң роһи чаплашқан бир киши болуп, \add униңдики җин\add* қаттиқ авазда:\f □ \fr 4:33 \fr*\ft \+bd «напак җинниң роһи»\+bd* — бу дегәнлик сөз бәлким бу җинниң интайин напак екәнлигини тәкитлимәкчи.\ft*\f* \x + \xo 4:33 \xo*\xt Мар. 1:23.\xt*\x*
\m
\v 34 — Әй Насарәтлик Әйса, сениң биз билән немә кариң?! Бизни йоқатқили кәлдиңму? Мән сениң кимлигиңни билимән, Худаниң Муқәддәс Болғучисисән! — дәп товлап кәтти.
\m
\v 35 Лекин Әйса җинға тәнбиһ берип:
\m — Ағзиңни юм! Униңдин чиқ! — девиди, җин һелиқи адәмни халайиқ оттурисида жиқитиветип, униңдин чиқип кәтти. Лекин униңға һеч зәрәр йәткүзмиди. 
\v 36 Һәммәйлән буниңдин қаттиқ һәйран болушуп, бир-биригә:
\m — Бу зади қандақ иш! У дәрвәқә һоқуқ вә қудрәт билән напак роһларға әмир қилсила, улар чиқип кетидикән, — дейишти. \f □ \fr 4:36 \fr*\ft \+bd «Бу зади қандақ иш!»\+bd* — яки «Бу зади қандақ тәлим?».\ft*\f* 
\v 37 Шуниң билән униң хәвәр-шөһрити әтраптики һәр бир жутларға тарқалди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң нурғун кесәлләрни сақайтиши
\r Мат. 8:14-17; Мар. 1:29-34
\m
\v 38 Әйса синагогтин чиқип, Симонниң өйигә кирди. Лекин Симонниң қейинаниси еғир тәп кесили болуп қалған еди; улар Әйсадин униң һаҗитидин чиқишини өтүнди. \x + \xo 4:38 \xo*\xt Мат. 8:14; Мар. 1:29.\xt*\x* 
\v 39 У аялниң бешида туруп, тәпкә тәнбиһ беривиди, тәп шуан униңдин кәтти. У дәрһал орнидин туруп, уларни күтүшкә башлиди.
\m
\v 40 Күн петиши биләнла, кишиләр һәр хил кесәлләргә гириптар болған йеқинлири болсила, уларни униң алдиға елип келишти. У уларға бир-бирләп қолини тәккүзүп, уларни сақайтти. \f □ \fr 4:40 \fr*\ft \+bd «күн петиши биләнла,...»\+bd* — шабат күни түгигәндә (кәчтә), «иш қилиш» яки «хизмәт қилиш»қа болатти (мәсилән, кесәл адәмни көтириш қатарлиқ).\ft*\f* \x + \xo 4:40 \xo*\xt Мат. 8:16; Мар. 1:32; 7:32; 8:23,25.\xt*\x* 
\v 41 Кишиләргә чаплашқан нурғун җинлар улардин чиқип: «Сән Худаниң Оғли!» дәп товлап кетәтти. Лекин у уларға тәнбиһ берип, сөз қилишиға йол қоймиди; чүнки улар униң Мәсиһ екәнлигини биләтти.\x + \xo 4:41 \xo*\xt Мар. 1:34; 3:11.\xt*\x*
\m
\v 42 Күн чиқиши билән, у шәһәрдин чиқип, пинһан бир җайға кәтти. Бирақ топ-топ халайиқ уни издәп жүрәтти; улар уни тапқанда алдиға келип, уни аримизда қалсун дәп кетишидин тосмақчи болушти. \x + \xo 4:42 \xo*\xt Мар. 1:35.\xt*\x* 
\v 43 Лекин у уларға:
\m — Худаниң падишалиғиниң хуш хәвирини башқа шәһәр-йезиларғиму йәткүзүшүм керәк; чүнки мән дәл бу ишқа әвәтилгәнмән, — деди.
\m
\v 44 Шуниң билән у Галилийәдики синагогларда тәлим берип жүривәрди.\f □ \fr 4:44 \fr*\ft \+bd «Галилийәдики синагогларда»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә мошу йәрдә «Йәһудийәдики синагогларда» дейилиду.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 5
\s1 Әйсаниң тунҗа қетим мухлис чақириши
\r Мат. 4:18-22; Мар. 1:16-20
\m
\v 1 Шундақ болдики, у Гиннисарәт көлиниң бойида турғанда, халайиқ Худаниң сөз-каламини аңлаш үчүн униң әтрапиға олишип қистилишип туратти.\x + \xo 5:1 \xo*\xt Мат. 13:2; Мар. 4:1.\xt*\x* 
\v 2 У көл бойида турған икки кемини көрди. Белиқчилар болса кемидин чүшүп, \add қирғақта\add* торлирини жуюшувататти. 
\v 3 У кемиләрдин биригә, йәни Симонниңкигә чиқип, униңдин кемини қирғақтин сәл жирақлитишни илтимас қилди. Андин у кемидә олтирип топ-топ халайиққа тәлим бәрди. 
\v 4 Сөзи түгигәндин кейин, у Симонға:
\m — Кемини чоңқуррақ йәргә һайдап берип, белиқларни тутушқа торлириңларни селиңлар, — деди.
\m
\v 5 Симон униңға җававән: — Устаз, биз пүтүн кечичә җапа тартип һеч нәрсә туталмидуқ. Бирақ сениң сөзүң билән торни салсам салай, деди.
\m
\v 6 Улар шундақ қиливиди, нурғун белиқлар торға чүшти; тор сөкүлүшкә башлиди.\f □ \fr 5:6 \fr*\ft \+bd «Улар шундақ қиливиди, нурғун белиқлар торға чүшти; тор сөкүлүшкә башлиди»\+bd* — адәттә Галилийә көлисидә белиқлар күндүздә чоңқур суға шуңғуп киривалиду, уларни тор билән тартип чиқарғили болмайду. Оқурмәнләр шуни байқиған болуши мүмкинки, Мәсиһ «торлириңлар»ни дегини билән Петрусниң пәқәт бирла торни селишқа ишәши бар еди («Юһ.» 21:11ни вә шу айәт тоғрилиқ изаһат вә «Юһанна»дики «қошумчә сөз»ни көрүң).\ft*\f* 
\v 7 Шуниң билән улар башқа кемидики шериклирини ярдәмгә келишкә ишарәт қилишти. Улар келип, \add белиқларни\add* икки кемигә лиқ қачиливиди, кемиләр чөкүп кетәй дәп қалди. 
\v 8 Симон Петрус бу ишни көрүп, Әйсаниң тизлири алдида жиқилип:
\m — Мәндин жирақлашқайсән, и Рәб! Чүнки мән гунакармән! — деди. 
\v 9 Чүнки бунчә көп белиқ тутулғанлиғидин у вә униңға һәмраһ болғанлирини һәйранлиқ басқан еди. 
\v 10 Вә Симонниң шериклири — Зәбәдийниң оғуллири Яқуп билән Юһаннаму һәм шундақ һәйран қалди. Әнди Әйса Симонға:
\m — Қорқмиғин, буниңдин кейин сән адәм тутқучи болисән — деди.\f □ \fr 5:10 \fr*\ft \+bd «сән адәм\+bd*\+bdit ләрни\+bdit* тутқучи болисән» — мошу сөз адәмләрни зинданларға яки қуллуққа әмәс, бәлки униң Худаниң қутқузуш йолида адәмләрни Шәйтанниң чаңгилидин вә һалак йолидин тутуп қутқузуш ишлирини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 5:10 \xo*\xt Йәр. 16:16; Әз. 47:9; Мат. 4:19; Мар. 1:17.\xt*\x*
\m
\v 11 Улар кемиләрни қирғаққа чиқирип, һәммә нәрсини ташлап қоюп, униңға әгишип маңди.\x + \xo 5:11 \xo*\xt Мат. 4:20; 19:27; Мар. 10:28; Луқа 18:28.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң мохо кесилини сақайтиши
\r Мат. 8:1-4; Мар. 1:40-45
\m
\v 12 Шундақ болдики, у шәһәр-йезиларниң биридә болғанда, мана шу йәрдә, пүтүн бәдинини мохо бесип кәткән бир адәм бар еди; у Әйсани көрүпла униң айиғиға өзини етип униңдин:
\m — Тәхсир, әгәр сән халисаң, мени сақайтип пак қилалайсән! — дәп ялвурди.\f □ \fr 5:12 \fr*\ft \+bd «Тәхсир...»\+bd* — яки «И Рәб...». \+bd «пүтүн бәдинини мохо бесип кәткән бир адәм....»\+bd* — «мохо кесили» бир хил қорқунучлуқ терә кесили болуп, Йәһудийлар бу хил кесәлгә гириптар болғанларни напак, дәп қарап уларға қәтъий йеқинлашмайтти. Бу кесәл тоғрилиқ йәнә «Лавийлар»дики «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 5:12 \xo*\xt Мат. 8:2; Мар. 1:40.\xt*\x*
\m
\v 13 Әйса қолини созуп униңға тәккүзүп туруп:
\m — Халаймән, пакланғин! — девиди, бу адәмниң мохо кесили дәрһал униңдин кәтти. 
\v 14 Әйса униңға:
\m — Һазир бу ишни һеч кимгә ейтма, бәлки удул берип каһинға өзүңни көрситип, уларда бир гувалиқ болуш үчүн, Муса бу ишта әмир қилғандәк өзүңниң сақайтилғиниң үчүн бир \add қурбанлиқни\add* сунғин, — деди.\f □ \fr 5:14 \fr*\ft \+bd «уларда бир гувалиқ болуш үчүн, Муса бу ишта әмир қилғандәк өзүңниң сақайтилғиниң үчүн бир қурбанлиқни сунғин»\+bd* — Муса пәйғәмбәр Тәврат қанунида шундақ әмирни көрсәткән: — Бир мохо кесили сақайтилған болса, у муқәддәс ибадәтханиға берип, өзиниң сақайтилғанлиғини каһинға көрситип андин мохо кесилидин сақайғанлар қилишқа тегишлик қурбанлиқни сунуши керәк еди. Шүбһисизки, Муса пәйғәмбәрдин башлап Мәсиһ Әйса кәлгичә бу мурасим һеч өткүзүлүп баққан әмәс еди. «Лав.» 14:1-32ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 5:14 \xo*\xt Лав. 13:2; 14:2; Мат. 8:4.\xt*\x*
\m
\v 15 Лекин у тоғрисидики хәвәр техиму тарқилип пур кәтти; шуниң билән топ-топ хәлиқ униң сөзини аңлаш вә өз ағриқ-кесәллирини сақайтиши үчүн униң алдиға жиғилип келәтти. 
\v 16 Һалбуки, у пат-пат улардин чекинип чөллүк йәрләргә берип дуа қилатти.
\b
\m
\s1 Әйсаниң адәмниң гуналарни «кәчүрүм қилинди» дейиш һоқуқи
\r Мат. 9:1-8; Мар. 2:1-12
\m
\v 17 Шу күнләрниң биридә шундақ болдики, у тәлим бериватқанда, йенида Пәрисийләр вә Тәврат әһлилири олтиратти. Улар Галилийә, Йәһудийә өлкилириниң һәр қайси йеза-қишлақлири вә Йерусалимдин кәлгән еди. Пәрвәрдигарниң кесәлләрни сақайтиш күч-қудрити униңға яр болди. 
\v 18 Шу пәйттә, мана бир қанчә киши зәмбилгә ятқузулған бир паләчни көтирип кәлди. Улар уни униң алдиға әкиришкә интилишти. \f □ \fr 5:18 \fr*\ft \+bd «... Улар уни униң алдиға әкиришкә интилишти»\+bd* — Әйса өйдә олтиратти (19-айәтни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 5:18 \xo*\xt Мат. 9:1; Мар. 2:3; Рос. 9:33.\xt*\x* 
\v 19 Бирақ адәмләрниң толилиғидин кесәлни әкиришкә амал тапалмай, улар өгүзгә елип чиқип, өгүздики каһишларни ечип, кесәлни өйниң ичигә зәмбилдә ятқан һалда халайиқниң оттурисиға, Әйсаниң алдиға чүшүрди. 
\v 20 У уларниң ишәшини көрүп \add паләчкә\add*:
\m — Бурадәр, гуналириң кәчүрүм қилинди! — деди.
\m
\v 21 Тәврат устазлири билән Пәрисийләр көңүллиридә:
\m — Бундақ күпүрлүк сөзлигән бу адәм кимдур?! Худадин башқа гуналарни кәчүрәләйдиған ким бар? — дәп ойлашти.\f □ \fr 5:21 \fr*\ft \+bd «Пәрисийләр»\+bd* — қаттиқ тәләплик бир диний мәзһәптикиләр еди. Улар тоғрилиқ «Тәбирләр»ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 5:21 \xo*\xt Зәб. 31:5; Йәш. 43:25.\xt*\x*
\m
\v 22 Бирақ Әйса уларниң көңлидә әйип издәшлирини билип йетип, җававән:
\m — Силәр көңлүңларда немишкә әйип издәйсиләр? 
\v 23 «Гуналириң кәчүрүм қилинди!» дейиш асанму яки «Орнуңдин тур, маң!» дейишму? 
\v 24 Амма һазир силәрниң Инсаноғлиниң йәр йүзидә гуналарни кәчүрүм қилиш һоқуқиға егә екәнлигини билишиңлар үчүн, — У паләч кесәлгә:
\m — Саңа ейтайки, орнуңдин тур, орнуңни жиғиштуруп өйүңгә қайт! — дәп буйруди.\f □ \fr 5:24 \fr*\ft \+bd «силәрниң Инсаноғлиниң йәр йүзидә гуналарни кәчүрүм қилиш һоқуқиға егә екәнлигини билишиңлар үчүн»\+bd* — «Инсаноғли» тоғрилиқ «Мат.» 8:20дики изаһат вә «Тәбирләр»ни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 25 Һелиқи адәм дәрһал уларниң алдида орнидин дәс туруп, өзи ятқан зәмбилни елип, Худани улуқлиғиничә өйигә қайтти. 
\v 26 Һәммәйләнни дәһшәтлик һәйранлиқ басти; улар Худани улуқлишип, қорқунучқа чөмгән һалда:
\m — Биз бүгүн тилсимат ишларни көрдуқ! — дейишти.
\b
\m
\s1 Әйсаниң Лавийни мухлислиққа чақириши — «гунакарлар» билән һәмдәстихан олтириши
\r Мат. 9:9-13; Мар. 2:13-17
\m
\v 27 Бу ишлардин кейин, у йолға чиқип, Лавий исимлиқ бир баҗгирни көрди. У баҗ жиғидиған орунда олтиратти. У униңға:
\m — Маңа әгәшкин! — деди.\f □ \fr 5:27 \fr*\ft \+bd «у йолға чиқип, Лавий исимлиқ бир баҗгирни көрди»\+bd* — «Лавий»ниң башқа исми «Матта» еди.\ft*\f* \x + \xo 5:27 \xo*\xt Мат. 9:9; Мар. 2:14,15.\xt*\x*
\m
\v 28 У орнидин туруп, һәммини ташлап, униңға әгәшти.
\m
\v 29 Лавий өйидә униңға катта бир зияпәт бәрди. Улар билән зор бир топ баҗгирлар вә башқиларму шу йәрдә һәмдәстихан болған еди. \f □ \fr 5:29 \fr*\ft \+bd «зор бир топ баҗгирлар»\+bd* — «баҗгирлар» Исраилниң зиминини ишғал қилған Римлиқлар үчүн өз хәлқидин баҗ жиғип беридиған вә шу сәвәптин нәпрәткә учриған Йәһудийлар.\ft*\f* \x + \xo 5:29 \xo*\xt Мат. 9:10; Мар. 2:15; Луқа 15:1.\xt*\x* 
\v 30 Бирақ Пәрисийләр вә уларниң еқимидики Тәврат устазлири ғудуңшуп униң мухлислириға:
\m — Силәр немишкә баҗгир вә гунакарлар билән бир дәстиханда йәп-ичип олтирисиләр?! — дәп ағриништи.\f □ \fr 5:30 \fr*\ft \+bd «Силәр немишкә баҗгир вә гунакарлар билән бир дәстиханда йәп-ичип олтирисиләр?!»\+bd* — «гунакарлар» — Тәврат-Инҗил бойичә һәр бир адәм гунакар, әлвәттә. Лекин мошу айәттики «гунакарлар» дегән сөз, һали чоң Пәрисийләр вә Тәврат устазлири тәрипидин алаһидә «гунакарлар» дәп аталған баҗгирлар, паһишә аяллар, һәтта саватсиз кишиләр қатарлиқларни көздә тутиду.\ft*\f*
\m
\v 31 Әйса уларға җававән:
\m — Сағлам адәмләр әмәс, бәлки кесәл адәмләр тевипқа муһтаҗдур. 
\v 32 Мән һәққанийларни әмәс, бәлки гунакарларни товиға чақирғили кәлдим, — деди.\f □ \fr 5:32 \fr*\ft \+bd «Мән һәққанийларни әмәс, бәлки гунакарларни товиға чақирғили кәлдим»\+bd* — мошу сөзидә «гунакарлар» дегини, өзлирини гунакар дәп тонуп йәткәнләрни көздә тутиду, әлвәттә. Чүнки һәммә адәм гунакардур. «Һәққанийлар» өзини һәққаний дәп һесаплиғанларни көрситиду. Шуңа Мәсиһ уларни чақиралмайтти вә һазирму чақиралмайду.\ft*\f* \x + \xo 5:32 \xo*\xt Мат. 9:13; Луқа 19:10; 1Тим. 1:15.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йеңи конидин үстүндур
\r Мат. 9:14-17; Мар. 2:18-22
\m
\v 33 Андин улар униңдин:
\m — Немишкә Йәһяниң мухлислири дайим роза тутуп дуа-тилавәт қилиду, Пәрисийләрниң мухлислириму шундақ қилиду, лекин сениң мухлислириң йәп-ичипла жүридиғу! — дәп сорашти.\x + \xo 5:33 \xo*\xt Мат. 9:14.\xt*\x*
\m
\v 34 У уларға:
\m — Тойи болуватқан жигит тойда той меһманлири билән һәмдәстихан олтарған чағда уларни роза тутқузаламсиләр? \f □ \fr 5:34 \fr*\ft \+bd «той меһманлири»\+bd* — грек тилида «мәрикә залиниң пәрзәнтлири» дегән ибарә билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 5:34 \xo*\xt Йәш. 62:5; 2Кор. 11:2.\xt*\x* 
\v 35 Амма шу күнләр келидуки, жигит улардин елип кетилиду, улар шу күнләрдә роза тутиду.\f □ \fr 5:35 \fr*\ft \+bd «Амма шу күнләр келидуки, жигит улардин елип кетилиду, улар шу күнләрдә роза тутиду»\+bd* — бу сөзләр Әйсаниң «улардин (меһманлардин) елип кетилип» өлүми өзигә әгәшкәнләргә қайғу-һәсрәт елип келидиғанлиғини көрситидиған бешарәт.\ft*\f*
\m
\v 36 У уларға бир тәмсилму кәлтүрди:
\m — Һеч ким йеңи көйнәктин житип, уни кона көйнәккә ямақ қилмайду. Ундақ қилса, йеңи көйнәкниму житқан болиду, шундақла йеңидин алған ямақму кона көйнәккә мас кәлмәйду. 
\v 37 Шуниңдәк, һеч ким йеңи шарапни кона тулумларға қачилимайду. Ундақ қилса, йеңи шарапниң \add көпүши билән\add* тулумлар йерилиду-дә, шарапму төкүлүп кетиду; тулумларму кардин чиқиду. \x + \xo 5:37 \xo*\xt Мат. 9:17; Мар. 2:22.\xt*\x* 
\v 38 Шуңа йеңи шарап йеңи тулумларға қачилиниш керәк, шундақта иккилиси сақлинип қалиду. 
\v 39 Униң үстигә, һеч ким кона шараптин кейин йеңисини ичишни халимайду, чүнки у: «Болди, кониси яхши!» дәйду.\f □ \fr 5:39 \fr*\ft \+bd «һеч ким кона шараптин кейин йеңисини ичишни халимайду»\+bd* — адәттә, кона шарап дәрвәқә йеңи шараптин яхши, әлвәттә.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 6
\s1 Әйса «шабат күни»ниң Егисидур
\r Мат. 12:1-8; Мар. 2:23-28
\m
\v 1 Иккинчи «муһим шабат күни», у буғдайлиқлардин өтүп кетивататти. Униң мухлислири башақларни үзүвелип, алиқинида угулап йәватататти.\f □ \fr 6:1 \fr*\ft \+bd «Иккинчи «муһим шабат күни»»\+bd* — грек тилида «иккинчи «биринчи шабат күни»» дегән сөз билән ипадилиниду. Биз «биринчи»ни «муһим» дәп тәрҗимә қилдуқ. Сәвәвини төвәндә чүшәндүримиз. \ft*\fp «Иккинчи «биринчи шабат күни»» дегән бу ибарини чүшәндүрүш тәс. Алимларниң бу тоғрилиқ икки пикри бар: \fp*\fp 1-пикир: — Йәһудий хәлқиниң икки хил календари бар еди. Биринчи календар Бабиллиқларниңкигә охшаш болуп күздә («канай челиш һейти» яки «бурға һейти» билән) башлинатти. Бу календар бойичә, шу жилдики «биринчи шабат» болса «тунҗа «биринчи шабат»» дәп аталған. Иккинчи календар әтязда башлинатти («Мис.» 12:2ни көрүң). Шу алимларниң пикричә, иккинчи календар бойичә, шу жилдики биринчи шабат «иккинчи «биринчи шабат»» дәп атилатти. \fp*\fp 2-пикир: — бу «йәттә һәптә һейти»ниң иккинчи һәптисидики шабат күнини көрситиду («Лав.» 23:10-22ни көрүң). Шу алимларниң пикричә, бу һейтниң иккинчи шабат күни «иккинчи «биринчи шабат»» дәп атилатти. Мошу пикир бойичә «биринчи» дегән сөз мошу айәттә асасән «муһим» дегән мәнидә. \fp*\fp Бизниңчә бу 2-пикир тоғридур, чүнки «йеңи жил»ниң (әтияздики) «биринчи шабат»ида, йеңи буғдай яки арпа данлирини йейиш чәкләнгән еди, бәлким Худаға аташ керәк еди («Лав.» 23:14-айәтни йәнә көрүң). Немила болмисун, шу вақит әтиязға тоғра келәтти.\fp*\f* \x + \xo 6:1 \xo*\xt Қан. 23:24; Мат. 12:1; Мар. 2:23.\xt*\x* 
\v 2 Лекин буни көргән бәзи Пәрисийләр уларға:
\m — Силәр немишкә шабат күни Тәвратта чәкләнгән ишни қилисиләр? — дейишти.\f □ \fr 6:2 \fr*\ft \+bd «Немишкә шабат күни Тәвратта чәкләнгән ишни қилисиләр?»\+bd* — «чәкләнгән иш» Тәврат қанунида чәкләнгән, демәкчи. Уларниң шикайәт қилғини мухлисларниң йейиши әмәс («Қан.» 23:25ни көрүң), бәлки шабат күнидә мухлисларниң «һосул алғанлиқ»и еди. «Матта»дики «қошумчә сөз»имиздә мошу вақиә тоғрилиқ изаһатлиримизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 6:2 \xo*\xt Мис. 20:10.\xt*\x*
\m
\v 3 Әйса уларға җававән:
\m — Силәр һәтта Давут \add пәйғәмбәр\add* вә униң һәмраһлириниң ач қалғанда немә қилғанлиғини \add муқәддәс язмилардин\add* оқумиғанмусиләр?\f □ \fr 6:3 \fr*\ft \+bd «Силәр һәтта Давут пәйғәмбәр ... немә қилғанлиғини муқәддәс язмилардин оқумиғанмусиләр?»\+bd* — «оқумиғанмусиләр?» дегән сөз Пәрисийләрниң дайим рәқиплиридин сорайдиған соал шәкли еди.\ft*\f* 
\v 4 Демәк, у Худаниң өйигә кирип, \add Худаға\add* аталған, \add Тәвратта\add* каһинлардин башқа һәр қандақ адәмниң йейеши чәкләнгән «тәқдим нанлар»ни \add сорап\add* елип йегән вә һәмраһлириғиму бәргән — дәп җавап бәрди.\f □ \fr 6:4 \fr*\ft \+bd «Демәк, у Худаниң өйигә кирип, \+bd*\+bdit Худаға\+bdit* аталған, Тәвратта каһинлардин башқа һәр қандақ адәмниң йейеши чәкләнгән «тәқдим нанлар»ни сорап елип йегән вә һәмраһлириғиму бәргән» — бу вақиә «1Сам.» 21:1-7дә хатириләнгән.\ft*\f* 
\v 5 Ахирида у уларға:
\m — Инсаноғли шабат күниниңму Егисидур, — деди.\x + \xo 6:5 \xo*\xt Мат. 12:8; Мар. 2:28.\xt*\x*
\m
\v 6 Йәнә бир шабат күни шундақ болдики, у синагогқа кирип тәлим беривататти. Синагогта оң қоли йигиләп кәткән бир адәм бар еди.\x + \xo 6:6 \xo*\xt Мат. 12:9; Мар. 3:1.\xt*\x* 
\v 7 Әнди Тәврат устазлири билән Пәрисийләр униң үстидин әрз қилғидәк бирәр ишни издәп тапайли дәп, униң шабат күниму кесәл сақайтидиған-сақайтмайдиғанлиғини пайлап жүрүшәтти.\f □ \fr 6:7 \fr*\ft \+bd «...униң үстидин әрз қилғидәк бирәр ишни издәп тапайли дәп, униң шабат күниму кесәл сақайтидиған-сақайтмайдиғанлиғини пайлап жүрүшәтти»\+bd* — уларниң қилмақчи болған әрзи болса «У шабат күнидә кесәлни сақайтса, «ишлигән» яки «хизмәт қилған»ға баравәр болиду, шуңа (уларниң чүшинишичә) «Тәврат қануниға хилаплиқ қилған»» болиду.\ft*\f* 
\v 8 Бирақ Әйса уларниң көңлидикини билип, қоли йигиләп кәткән адәмгә:
\m — Орнуңдин тур, оттуриға чиққин! — девиди, һелиқи адәм орнидин қопуп шу йәрдә турди. 
\v 9 Андин Әйса уларға:
\m — Силәрдин сорап бақайчу, Тәвратқа уйғун болғини шабат күни яхшилиқ қилишму, яки яманлиқ қилишму? Җанни қутқузушму яки җанға замин болушму? — дәп сориди. 
\v 10 Әтрапидикиләрниң һәммисигә нәзәр салғандин кейин, у һелиқи адәмгә:
\m — Қолуңни узат, — деди. У шундақ қилиши биләнла қоли әслигә кәлтүрүлүп иккинчи қолиға охшаш болди. \f □ \fr 6:10 \fr*\ft \+bd «У шундақ қилиши биләнла қоли әслигә кәлтүрүлүп иккинчи қолиға охшаш болди»\+bd* — «әслигә кәлтүрүлүп» дегән пеилниң мәҗһул шәкли бизгә бу ишни Худа өзи қилған, дегәнни уқтуриду. Әнди улар бу мөҗизини «шабат күнидә яратқанлиғи» үчүн зади кимни әйиплимәкчи?\ft*\f* \x + \xo 6:10 \xo*\xt 1Пад. 13:6.\xt*\x* 
\v 11 Лекин улар ғәзәптин һошини йоқитип, Әйсаға қандақ тақабил туруш тоғрисида мәслиһәтлишишкә башлиди.\f □ \fr 6:11 \fr*\ft \+bd «улар ғәзәптин һошини йоқитип...»\+bd* — «улар» 7-айәттә көрситилгән «Тәврат устазлири вә Пәрисийләр».\ft*\f*
\b
\m
\s1 Әйсаниң он икки расулни таллиши
\r Мат. 10:1-4; Мар. 3:13-19
\m
\v 12 Шу күнләрдә шундақ болдики, у дуа қилишқа таққа чиқти вә у йәрдә Худаға кечичә дуа қилди. 
\v 13 Таң атқанда, мухлислирини алдиға чақирип, уларниң ичидин он иккиләнни таллап, уларни расул дәп атиди. \x + \xo 6:13 \xo*\xt Мат. 10:1; Мар. 3:13; 6:7; Луқа 9:1.\xt*\x* 
\v 14 Улар: Симон (Әйса уни Петрус дәпму атиған) вә униң иниси Андирияс; Яқуп вә Юһанна, Филип вә Бартоломай, 
\v 15 Матта вә Томас, Алфайниң оғли Яқуп вә милләтпәрвәр дәп аталған Симон, \f □ \fr 6:15 \fr*\ft \+bd «милләтпәрвәр»\+bd* — яки, «Қанаанлиқ». Йәһудий милләтпәрвәрләр вәтинини Рим империйәсидин азат қилиш үчүн зораванлиқ билән күрәш қилғучилар еди.\ft*\f* 
\v 16 Яқупниң оғли Йәһуда вә кейин униңға сатқунлуқ қилған Йәһуда Ишқарийотлар еди.\f □ \fr 6:16 \fr*\ft \+bd «Яқупниң оғли»\+bd* — бу Яқуп 14- вә 15-айәттики «Яқуп»лардин башқиси болса керәк. \+bd «Яқупниң оғли»\+bd* — бәзи кона көчүрүлмиләрдә «Яқупниң иниси» дейилиду.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Әйсаниң кесәлләрни сақайтиши вә тәлим бериши
\r Мат. 4:23-25; 5:1-12
\m
\v 17 Әйса \add расуллири\add* билән тағдин чүшүп, бир түзләңликтә туратти. Шу йәрдә нурғун мухлислири һәмдә пүткүл Йәһудийә өлкисидин вә Йерусалимдин, Тур вә Зидон шәһәрлиригә қарайдиған деңиз бойидики жутлардин топ-топ кишиләр жиғилишти. Улар униң тәлимлирини аңлаш вә кесәллиригә шипалиқ издәш үчүн кәлгән еди. \x + \xo 6:17 \xo*\xt Мат. 4:25; Мар. 3:7.\xt*\x* 
\v 18 Напак роһлардин азапланғанларму шипалиқ тепишти. 
\v 19 Бу топ-топ адәмләрниң һәммиси қоллирини униңға тәккүзүвелишқа интиләтти; чүнки күч-қудрәт униң вуҗудидин чиқип уларниң һәммисигә шипалиқ беривататти.\x + \xo 6:19 \xo*\xt Мар. 5:30.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Хошаллиқ вә қайғу
\m
\v 20 Шуниң билән у бешини көтирип мухлислириға қарап мундақ деди:
\m — «Мубарәк, әй йоқсуллар! Чүнки Худаниң падишалиғи силәрниңкидур.\f □ \fr 6:20 \fr*\ft \+bd «Мубарәк, әй йоқсуллар!»\+bd* — «йоқсуллар» бәлким өзиниң Худаға қәтъий муһтаҗлиғини тонуп йәткәнләр. Бу айәтләрдә «мубарәк» дегән сөз (Худа тәрипидин) «бәхитлик, бәрикәтлик қилинған» дегән мәнидә ишлитилиду.\ft*\f* \x + \xo 6:20 \xo*\xt Мат. 5:2.\xt*\x*
\m
\v 21 Мубарәк, әй һазир ач қалғанлар! Чүнки силәр толуқ тоюнисиләр.
\m Мубарәк, әй жиғлаватқанлар! Чүнки күлидиған болисиләр.\x + \xo 6:21 \xo*\xt Йәш. 61:3; 65:13; 66:10.\xt*\x*
\m
\v 22 Кишиләр Инсаноғлиниң вәҗидин силәрдин нәпрәтләнсә, силәрни өзлиридин чәткә қақса, силәргә төһмәт-һақарәт қилса, намиңларни рәзил дәп қарғиса, силәргә мубарәк! \x + \xo 6:22 \xo*\xt Мат. 5:11; 1Пет. 2:19; 3:14; 4:14.\xt*\x* 
\v 23 Шу күни шатлинип тәнтәнә қилип сәкрәңлар. Чүнки мана, әрштә болған инъамиңлар зордур. Чүнки уларниң ата-бовилири \add бурунқи\add* пәйғәмбәрләргиму охшаш ишларни қилған.\x + \xo 6:23 \xo*\xt Рос. 5:41; 7:51.\xt*\x*
\b
\m
\v 24 — Лекин һалиңларға вай, әй байлар!
\m Чүнки силәр аллиқачан раһәт-парағитиңларға егә болдуңлар!\x + \xo 6:24 \xo*\xt Ам. 6:1, 8.\xt*\x*
\m
\v 25 Һалиңларға вай, әй қарни тоюнғанлар!
\m Чүнки силәр ач қалисиләр.
\m Һалиңларға вай, әй күлүватқанлар!
\m Чүнки һаза тутуп жиғлайсиләр.\x + \xo 6:25 \xo*\xt Йәш. 65:13; Яқ. 4:9; 5:1.\xt*\x*
\m
\v 26 Һәммәйлән силәрни яхши дегәндә, һалиңларға вай! Чүнки уларниң ата-бовилириму \add бурунқи\add* сахта пәйғәмбәрләргә шундақ қилған».
\b
\m
\s1 Дүшминиңларға меһир-муһәббәт көрситиңлар
\r Мат. 5:38-48; 7:12
\m
\v 27 — Бирақ маңа қулақ салған силәргә шуни ейтип қояйки, дүшмәнлириңларға меһир-муһәббәт көрситиңлар; силәргә өч болғанларға яхшилиқ қилиңлар. \x + \xo 6:27 \xo*\xt Мис. 23:4; Пәнд. 25:21; Мат. 5:44; Рим. 12:20; 1Кор. 4:12.\xt*\x* 
\v 28 Силәрни қарғиғанларға бәхит тиләңлар; силәргә яман муамилидә болғанларғиму дуа қилиңлар. \x + \xo 6:28 \xo*\xt Луқа 23:34; Рос. 7:60.\xt*\x* 
\v 29 Бириси мәңзиңгә урса, иккинчи мәңзиңниму тутуп бәр; бириси чапиниңни еливалимән десә, көйнигиңниму айимай бәргин. \x + \xo 6:29 \xo*\xt 1Кор. 6:7.\xt*\x* 
\v 30 Бириси сәндин бир немә тилисә, униңға бәргин. Бириси сениң бирәр нәрсәңни елип кәтсә, уни қайтуруп беришни сорима. \f □ \fr 6:30 \fr*\ft \+bd «Бириси сәндин бир немә тилисә, униңға бәргин»\+bd* — немини бериш керәклигини Рәббимиз ейтмиди. Бәзи әһвалда тилигүчигә тилигинини бәрсәк униңға пайда әмәс, бәлки зиян йәткүзиду. Мәсилән, һарақкәш адәм пул яки һарақ тилисә буни бәрсәк болмайду; лекин мүмкин болса ярдәм қолимизни узитишимиз керәк. Башқа мисал «Рос.» 3:1-11дә тепилиду, болупму 6-айәтни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 6:30 \xo*\xt Қан. 15:7; Мат. 5:42.\xt*\x* 
\v 31 Башқиларниң өзүңларға қандақ муамилә қилишини үмүт қилсаңлар, силәрму уларға шундақ муамилә қилиңлар. \x + \xo 6:31 \xo*\xt Мат. 7:12.\xt*\x* 
\v 32 Әгәр силәр өзүңларни яхши көргәнләргила меһир-муһәббәт көрсәтсәңлар, ундақда силәрдә немә шапаәт болсун? Чүнки һәтта гунакарларму өзини яхши көргәнләргә меһир-муһәббәт көрситидиғу. \x + \xo 6:32 \xo*\xt Мат. 5:46.\xt*\x* 
\v 33 Әгәр силәр өзүңларға яхшилиқ қилғанларғила яхшилиқ қилсаңлар, ундақта силәрдә немә шапаәт болсун? Чүнки һәтта гунакарларму шундақ қилидиғу! 
\v 34 Әгәр силәр қәризни «чоқум қайтуруп бериду» дәп ойлиғанларға бәрсәңлар, ундақта силәрдә немә шапаәт болсун? Чүнки һәтта гунакарларму әйнән қайтуруп алимиз дәп башқа гунакарларға қәриз беридиғу! \x + \xo 6:34 \xo*\xt Қан. 15:8; Мат. 5:42.\xt*\x* 
\v 35 Лекин силәр болсаңлар, дүшминиңларғиму меһир-муһәббәт көрситиңлар, яхшилиқ қилиңлар, башқиларға өтнә бериңлар вә «Улар бизгә бернемә қайтуриду» дәп ойлимаңлар. Шу чағда, инъамиңлар зор болиду вә силәр Һәммидин Алий Болғучиниң пәрзәнтлири болисиләр. Чүнки у тузкорларға вә рәзилләргиму меһриванлиқ қилиду. \f □ \fr 6:35 \fr*\ft \+bd «Һәммидин Алий Болғучиниң пәрзәнтлири болисиләр»\+bd* — демәк, әмәллириңлар буниңға гувалиқ болиду.\ft*\f* \x + \xo 6:35 \xo*\xt Мат. 5:45.\xt*\x* 
\v 36 Атаңлар меһриван болғинидәк силәрму меһриван болуңлар.
\b
\m
\s1 Башқиларниң үстидин һөкүм қилмаңлар
\r Мат. 7:1-5
\m
\v 37 — Башқиларниң үстидин һөкүм қилип жүрмәңлар. Болмиса, силәр \add Худаниң\add* һөкүмигә учрайсиләр. Башқиларни гунаға бекитмәңлар вә силәрму гунаға бекитилмәйсиләр. Башқиларни кәчүрүңлар вә силәрму кәчүрүм қилинисиләр. \x + \xo 6:37 \xo*\xt Мат. 7:1; Рим. 2:1; 1Кор. 4:5.\xt*\x* 
\v 38 Бериңлар вә силәргиму берилиду — һәтта чоң өлчигүчкә лиқ чиңдап, силкип толдурулуп үстидин тешип чүшкидәк дәриҗидә қойнуңларға төкүп берилиду. Силәр башқиларға қандақ өлчәм билән өлчәп бәрсәңлар, силәргиму шундақ өлчәм билән өлчәп берилиду.\f □ \fr 6:38 \fr*\ft \+bd «силәргиму берилиду — һәтта чоң өлчигүчкә лиқ чиңдап, силкип толдурулуп үстидин тешип чүшкидәк дәриҗидә қуйнуңларға төкүп берилиду»\+bd* — Оттура Шәриқтә бириси бирәвға ашлиқ һәдийә қилмақчи болса (1) ашни халтиға лиқ қачилайду; (2) данлар чиңдилип чүшсун дәп халтини силкийду; (3) чиңдалған данларниң үстигә «тешип чүшкидәк дәриҗидә» йәнә қачилайду.\ft*\f* \x + \xo 6:38 \xo*\xt Пәнд. 10:22; 19:17; Мат. 7:2; Мар. 4:24.\xt*\x*
\m
\v 39 Андин у уларға тәмсил ейтип мундақ деди:
\m — Қариғу қариғуни йетиләп маңаламду? Ундақ қилса, һәр иккиси орәккә чүшүп кәтмәмду? \x + \xo 6:39 \xo*\xt Йәш. 42:19; Мат. 15:14.\xt*\x* 
\v 40 Мухлис устазидин үстүн турмайду; лекин такамуллаштурулғини устазиға охшаш болиду.\f □ \fr 6:40 \fr*\ft \+bd «Мухлис устазидин үстүн турмайду; лекин такамуллаштурулғини устазиға охшаш болиду»\+bd* — бу сирлиқ сөз бәлким мухлислар Мәсиһкә толуқ әгәшсә, униңға охшаш азап-оқубәтни көрүши мүмкин, дегән мәнини өз ичигә алиду.\ft*\f* \x + \xo 6:40 \xo*\xt Мат. 10:24; Юһ. 13:16; 15:20.\xt*\x*
\m
\v 41 Әнди немә үчүн бурадириңниң көзидики қилни көрүп, өз көзүңдики лимни байқалмайсән?! \f □ \fr 6:41 \fr*\ft \+bd «бурадириңниң көзидики қил»\+bd* — яки «қериндишиңниң көзидики қил». \+bd «Әнди немә үчүн бурадириңниң көзидики қилни көрүп, өз көзүңдики лимни байқалмайсән?!»\+bd* — мәнаси: «Немә үчүн бурадириңниң һәрә кепигидәк кичик сәһвәнлигинила көрүп, өзүңдики лимдәк чоң гунани көрмәйсән?» дегәндәк.\ft*\f* \x + \xo 6:41 \xo*\xt Мат. 7:3.\xt*\x* 
\v 42 Сән қандақму өз көзүңдә турған лимни көрмәй туруп бурадириңға: «Қени, көзүңдики қилни еливетәй!» дейәләйсән?! Әй сахтипәз! Авал өзүңниң көзидики лимни еливәт, андин ениқ көрүп, бурадириңниң көзидики қилни еливетәләйсән. 
\v 43 Чүнки һеч қандақ яхши дәрәқ яман мевә бәрмәйду, һеч қандақ яман дәрәқму яхши мевә бәрмәйду. \x + \xo 6:43 \xo*\xt Мат. 7:17; 12:33.\xt*\x* 
\v 44 Һәр қандақ дәрәқни бәргән мевисидин пәриқ әткили болиду. Чүнки тикәндин әнҗирни үзгили болмас, янтақтин үзүм үзгили болмас. \x + \xo 6:44 \xo*\xt Мат. 7:16.\xt*\x* 
\v 45 Яхши адәм қәлбидики яхшилиқ ғәзнисидин яхшилиқ чиқириду; рәзил адәм қәлбидики рәзиллик ғәзнисидин рәзилликни чиқириду. Чүнки қәлб немигә толдурулған болса, еғиздин шу чиқиду.\x + \xo 6:45 \xo*\xt Мат. 12:35.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Икки хил имарәт салған кишиләр
\r Мат. 7:24-27
\m
\v 46 — Силәр немишкә мени «Рәб! Рәб!» дәйсиләр-ю, бирақ силәргә ейтқанлиримға әмәл қилмайсиләр? \x + \xo 6:46 \xo*\xt Мал. 1:6; Мат. 7:21; 25:11; Луқа 13:25; Рим. 2:13; Яқ. 1:22.\xt*\x* 
\v 47 Әмисә, мениң алдимға келип, сөзлиримни аңлап әмәл қилған һәр кимниң кимгә охшиғанлиғини силәргә көрситип берәй. \x + \xo 6:47 \xo*\xt Мат. 7:24.\xt*\x* 
\v 48 У худди чоңқур колап, улини қорам ташниң үстигә селип өй салған кишигә охшайду. Кәлкүн кәлгәндә, су еқими у өйниң үстигә зәрб билән урулғини билән, уни мидир-сидир қилалмиди, чүнки у пухта селинған. 
\v 49 Лекин сөзлиримни аңлап туруп, әмәл қилмайдиған киши болса, қуруқ йәрниң үстигә улсиз өй салған кишигә охшайду. \add Кәлкүн\add* еқими шу өйниң үстигә урулуши билән у өрүлүп кәтти; униң өрүлүши интайин дәһшәтлик болди!
\b
\b
\m
\c 7
\s1 Әйсаниң римлиқ йүз бешиниң чакирини сақайтиши
\r Мат. 8:5-13; Юһ. 4:43-54
\m
\v 1 Әйса көпчиликкә бу сөзләрниң һәммисини қилип болғандин кейин, Кәпәрнаһум шәһиригә \add қайта\add* кирди. 
\v 2 У йәрдә мәлум бир йүз бешиниң әтиварлиқ қули еғир кесәл болуп, сәкратта ятатти. 
\v 3 Йүз беши Әйсаниң хәвирини аңлап, бир нәччә Йәһудий ақсақални униң йениға берип, униң келип қулини қутқузуши үчүн өтүнүшкә әвәтти.\f □ \fr 7:3 \fr*\ft \+bd «... Әйсаниң келип қулини қутқузуши үчүн...»\+bd* — грек тилида «қутқузуш» вә «сақайтиш» бирла сөз билән ипадилиниду. \+bd «Йүз беши Әйсаниң хәвирини аңлап, бир нәччә Йәһудий ақсақални униң йениға берип, Әйсаниң келип қулини қутқузуши үчүн өтүнүшкә әвәтти»\+bd* — йүз беши римлиқ пухра болуп, Йәһудий әмәс еди. 5-айәткә қариғанда у римлиқларниң бутпәрәслигини ташлап, Тәврат арқилиқ Худаға етиқат бағлиған адәм еди.\ft*\f* 
\v 4 Улар Әйсаниң алдиға кәлгәндә униңға:
\m — Бу ишни тилигүчи болса, тилигини иҗабәт қилишиңизға һәқиқәтән әрзийдиған адәм. 
\v 5 Чүнки у бизниң \add Йәһудий\add* елимизни яхши көриду вә һәтта биз үчүн бир синагогму селип бәрди, — дәп җиддий қияпәттә өтүнүшти.
\m
\v 6 Әйса улар билән биллә барди. Бирақ өйигә аз қалғанда, йүз беши Әйсаниң алдиға бир нәччә достини әвәтип униңға мундақ дегүзди:
\m — «Тәхсир, өзлирини аварә қилмисила, өзлириниң торусумниң астиға келишлиригә әрзимәймән.\f □ \fr 7:6 \fr*\ft \+bd «Тәхсир»\+bd* — яки «Рәб».\ft*\f* 
\v 7 Шуңа өзүмниму силиниң алдилириға беришқа лайиқ һесаплимидим. Сили пәқәт бир еғиз сөз қилип қойсила, қулум сақийип кетиду. 
\v 8 Чүнки мәнму башқа бирисиниң һоқуқи астидики адәммән, қол астимдиму ләшкәрлирим бар. Биригә бар десәм бариду, биригә кәл десәм, келиду; қулумға бу ишни қил десәм, у шу ишни қилиду».\f □ \fr 7:8 \fr*\ft \+bd «Чүнки мәнму башқа бирисиниң һоқуқи астидики адәммән»\+bd* — муһим сөз «мән\+bd му\+bd*» — демәк, йүз беши Рим императорниң һоқуқи астида туруп өз һоқуқи билән әскәрлиригә буйруқ берәләйтти; Әйса аләм Егисиниң һоһуқи астида туруп, Һәммигә Қадирниң һоқуқи билән аләмниң ишлирини буйруйдиған адәм еди.\ft*\f*
\m
\v 9 Әйса бу гәпни аңлап \add йүз бешиға\add* тәәҗҗүбләнди. У бурулуп кәйнигә әгәшкән халайиққа:
\m Дәрвәқә, һәтта Исраилдиму бундақ зор ишәшни тапалмиған едим! — деди.
\m
\v 10 Йүз беши әвәткән кишиләр қайтип барғанда, кесәл болған қулниң сәллимаза сақайғанлиғини көрди.\f □ \fr 7:10 \fr*\ft \+bd «Йүз беши әвәткән кишиләр қайтип барғанда, кесәл болған қулниң сәллимаза сақайғанлиғини көрди»\+bd* — бу вақиә «Мат.» 8:8-13диму хатирилиниду.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Тул аялниң оғлини тирилдүрүш
\m
\v 11 Бу иштин кейин у Наин дегән бир шәһәргә барди. Униң мухлислири вә йәнә топ-топ кишиләр униңға әгишип маңди. 
\v 12 У шәһәр қовуқиға йеқинлашқанда, мана кишиләр җиназа көтирип чиқиватқан еди. Өлгүчи анисиниң йәккә-йеганә оғли еди, униң үстигә аниси тул аял еди. Шәһәрдин чоң бир топ адәм аялға һәмраһ болуп чиққан еди. 
\v 13 Рәб уни көрүп, униңға ичини ағритип:
\m — Жиғлимиғин, — деди. 
\v 14 Шуниң билән у өтүп, тавутқа қолини тәккүзивиди, тавут көтәргәнләр тохтиди. У:
\m — Жигит, саңа ейтимән, ойған! — деди. \f □ \fr 7:14 \fr*\ft \+bd «У өтүп, тавутқа қолини тәккүзивиди»\+bd* — Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанун бойичә җиназиға тегиш кишини йәттә күнгичә «напак» қилатти («Чөл.» 19:11-12ни көрүң). Бирақ өлгинини тирик қилиш һәммә ишни башқичә қилиду!\ft*\f* \x + \xo 7:14 \xo*\xt Рос. 9:40.\xt*\x* 
\v 15 Өлгүчи болса руслинип тик олтарди вә гәп қилишқа башлиди. \add Әйса\add* уни анисиға тапшуруп бәрди.
\m
\v 16 Һәммәйләнни қорқунуч бесип, улар Худани улуқлап:
\m — «Аримизда улуқ бир пәйғәмбәр турғузулди!» вә «Худа Өз хәлқини йоқлап кәлди!» — дейишти.\f □ \fr 7:16 \fr*\ft \+bd «Худа Өз хәлқини йоқлап кәлди!»\+bd* — Тәврат вә Инҗилда «Худаниң йоқлиши» Униң инсанларға йеқин келип улардин хәвәр елишини өз ичигә алиду.\ft*\f* \x + \xo 7:16 \xo*\xt Луқа 1:68; 24:19; Юһ. 4:19; 6:14; 9:17.\xt*\x*
\m
\v 17 Униң тоғрисидики бу хәвәр пүтүн Йәһудийә зимини вә әтраптики районларға тарқилип кәтти.
\b
\m
\s1 Йәһя пәйғәмбәрниң мухлислириниң Әйса билән көрүшкили келиши
\r Мат. 11:2-19
\m
\v 18 Йәһяниң мухлислири әнди бу барлиқ ишларниң хәвирини униңға йәткүзди. Йәһя мухлислиридин иккиләнни өзигә чақирип, \x + \xo 7:18 \xo*\xt Мат. 11:2.\xt*\x* 
\v 19 Уларни Әйсаниң алдиға әвәтип: «Келиши муқәррәр зат өзүңму, яки башқа бирисини күтүшимиз керәкму?» дәп сорап келишкә әвәтти.\f □ \fr 7:19 \fr*\ft \+bd «Келиши муқәррәр зат»\+bd* — Худа вәдә қилған Қутқузғучи-Мәсиһ, әлвәттә. Йәһя өзи Мәсиһниң йолини тәйярлаш үчүн униң алдида әвәтилгән; шуниң билән у: — «Сән биз күткән кишимусән» дәп гуманлинип сорайду. \+bd «Келиши муқәррәр зат өзүңму, яки башқа бирисини күтүшимиз керәкму?»\+bd* — Йәһя пәйғәмбәр шу мухлислирини әвәткәндә зинданда еди. Шуниң билән у бәлким: «Әйса һәқиқәтән Қутқузғучи болса, немишкә у мени мошу зинданда йетишқа йол қойиду?» дәп сориши мүмкин еди. «Матта»дики «қошумчә сөз»дә бу иш («Мат.» 11:2-6) тоғрилиқ изаһатлиримизни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 20 Улар Әйсаниң алдиға берип:
\m — Чөмүлдүргүчи Йәһя бизни сәндин: «Келиши муқәррәр зат өзүңму, яки башқа бирисини күтүшимиз керәкму?» дәп сорап келишкә йениңға әвәтти — деди.
\m
\v 21 Дәл шу вақитта \add Әйса\add* ағриқ-силақ вә кесәл-ваба басқан вә яман роһлар чаплашқан нурғун кишиләрни сақайтти вә нурғун қариғуларни көридиған қилди. 
\v 22 Шуниң билән у \add Йәһяниң мухлислириға\add*:
\m — Силәр қайтип берип, Йәһяға өз аңлиған вә көргәнлириңлар тоғрилиқ хәвәр йәткүзүп — «Корлар көрәләйдиған вә токурлар маңалайдиған болди, мохо кесили болғанлар сақайтилди, гаслар аңлалайдиған болди, өлгәнләрму тирилдүрүлди вә кәмбәғәлләргә хуш хәвәр җакаланди» — дәп ейтиңлар. \x + \xo 7:22 \xo*\xt Йәш. 29:18; 35:5; 61:1.\xt*\x* 
\v 23 \add Униңға йәнә\add*: «Мәндин гуманланмай путлишип кәтмигән киши болса бәхитликтур!» дәп қоюңлар, — деди.\f □ \fr 7:23 \fr*\ft \+bd «Мәндин гуманланмай путлишип кәтмигән киши болса бәхитликтур!»\+bd* — Йәһя пәйғәмбәр зинданда йетип: «Әйса Қутқузғучи-Мәсиһ болса немишкә мени зиндандин қутқузмиған?» — дәп гуманланған болса керәк еди. Йәһяниң бу соали тоғрилиқ «Матта»дики «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f*
\m
\v 24 Йәһяниң әлчилири кәткәндин кейин, у топ-топ адәмләргә Йәһя тоғрилиқ сөз ечип:
\m — «Силәр \add бурун Йәһяни издәп\add* чөлгә барғиниңларда, зади немини көргили бардиңлар? Шамалда йәлпүнүп турған қомушниму? \x + \xo 7:24 \xo*\xt Мат. 11:7.\xt*\x* 
\v 25 Яки есил кийим кийгән бир әрбабниму? Мана, есил кийимләрни кийгән, әйш-ишрәт ичидә яшайдиғанлар падишаларниң ордилиридин тепилидуғу!
\m
\v 26 Әнди силәр немә көргили бардиңлар? Бир пәйғәмбәрниму? Дурус, амма мән шуни силәргә ейтип қояйки, \add бу болса\add* пәйғәмбәрдинму үстүн бир болғучидур. 
\v 27 Чүнки \add муқәддәс язмилардики\add*: —
\m «Мана, йүз алдиңға әлчимни әвәтимән;
\m У сениң алдиңда йолуңни тәйярлайду» — дәп йезилған сөз мана дәл униң тоғрисида йезилғандур. \f □ \fr 7:27 \fr*\ft \+bd «Мана, йүз алдиңға әлчимни әвәтимән; у сениң алдиңда йолуңни тәйярлайду»\+bd* — Тәврат, «Мал.» 3:1; «Йәш.» 40:3.\ft*\f* \x + \xo 7:27 \xo*\xt Мис. 23:20; Мал. 3:1; Мар. 1:2.\xt*\x* 
\v 28 Чүнки мән силәргә шуни ейтип қояйки, аяллардин туғулғанлар арисида Йәһядинму улуғи йоқ; амма Худаниң падишалиғидики әң кичик болғиниму униңдин улуқ туриду 
\v 29 (әнди \add Йәһяни\add* аңлиған пухралар, һәтта баҗгирларму Худаниң йолини тоғра дәп Йәһяниң чөмүлдүрүши билән чөмүлдүрүлгән еди. \f □ \fr 7:29 \fr*\ft \+bd «һәтта баҗгирларму Худаниң йолини тоғра дәп Йәһяниң чөмүлдүрүши билән чөмүлдүрүлгән еди»\+bd* — «Худаниң йолини тоғра дәп» грек тилида «Худани тоғра дәп...» дегән ибарини билдүриду.\ft*\f* 
\v 30 Лекин Пәрисийләр вә Тәвратшунаслар Йәһяниң чөмүлдүрүшини қобул қилмай, Худаниң өзлиригә болған мәхсәт-ирадисини чәткә қаққан еди).
\m
\v 31 Лекин бу заманниң кишилирини зади кимләргә охшитай? Улар кимләргә охшайду? \x + \xo 7:31 \xo*\xt Мат. 11:16.\xt*\x* 
\v 32 Улар худди рәстә-базарларда олтиривелип, бир-биригә: «Биз силәргә сүнай челип бәрсәкму, уссул ойнимидиңлар», «Матәм пәдисигә челип бәрсәкму, жиға-зерә қилмидиңлар» дәп \add қақшайдиған тутуруқсиз\add* балиларға охшайду. 
\v 33 Чүнки Чөмүлдүргүчи Йәһя келип зияпәттә олтармайтти, \add шарап\add* ичмәйтти. Шуниң билән силәр: «Униңға җин чаплишипту» дейишисиләр. \f □ \fr 7:33 \fr*\ft \+bd «Чөмүлдүргүчи Йәһя келип зияпәттә олтармайтти, шарап ичмәйтти»\+bd* — грек тилида «Чөмүлдүргүчи Йәһя келип нә нан йемәйду нә ичмәйду». Оқурмәнләрниң есидә барки, Йәһя пәйғәмбәр интайин ғоригил озуқлинатти, пат-пат роза тутатти. «Мат.» 3:4ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 7:33 \xo*\xt Мат. 3:4; Мар. 1:6.\xt*\x* 
\v 34 Инсаноғли болса келип һәм йәйду һәм ичиду вә мана силәр: «Таза бир тоймас вә мәйхор екән. У баҗгирлар вә гунакарларниң достидур» дейишисиләр. 
\v 35 Лекин даналиқ болса өзиниң барлиқ пәрзәнтлири арқилиқ дурус дәп тонулиду».\f □ \fr 7:35 \fr*\ft \+bd «даналиқ болса өзиниң барлиқ пәрзәнтлири арқилиқ дурус дәп тонулиду»\+bd* — яки «даналиқ болса өзиниң барлиқ иш-мевилири арқилиқ дурус дәп тонулиду». Бу қисқа айәт үстидә вә униңдики көп муһим принсиплар тоғрисида «Матта»дики «қошумчә сөз»имиздә тохтилимиз.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Гунакар аялниң Әйсани әтирлиши
\m
\v 36 Пәрисийләрдин бири униңдин өйүмдә меһман болсиңиз дәп өтүнди. Әнди у Пәрисийниң өйигә кирип дәстиханда олтарди. \f □ \fr 7:36 \fr*\ft \+bd «... дәстиханда олтарди»\+bd* — грек тилида «дәстиханда ятти». Йәһудийлар вә Грекләр адәттә дәстиханда янпашлап ятатти.\ft*\f* \x + \xo 7:36 \xo*\xt Мат. 26:6; Мар. 14:3; Юһ. 11:2; 12:2\xt*\x* 
\v 37 Вә мана, у шәһәрдә бузуқ дәп тонулған бир аял Әйсаниң бу Пәрисийниң өйидә дәстиханда олтарғанлиғини аңлап, ақ қаштешидин ясалған бир қутида мурмәкки елип кәлди. \f □ \fr 7:37 \fr*\ft \+bd «мурмәкки»\+bd* — бу хил әтир. У адәттә интайин қиммәт еди (мәсилән, «Мат.» 26:7ни көрүң).\ft*\f* 
\v 38 У жиғлиған пети униң кәйнидә, путиға йеқин туруп, көз яшлири қилип, путлирини һөл қиливәтти; андин чачлири билән униң путлирини ертип қурутти һәм путлирини тохтимай сөйүп, үстигә әтир сүрди. 
\v 39 Әнди уни чақирған Пәрисий бу ишни көрүп, ичидә: «Бу адәм раст пәйғәмбәр болған болса, өзигә тегиватқан бу аялниң ким вә қандақ екәнлигини биләтти. Чүнки у бир бузуқ!» дәп ойлиди.
\m
\v 40 Шуниң билән Әйса униңға җававән:
\m — Симон, саңа дәйдиған бир гепим бар, — деди.
\m — Ейтиң, устаз, — деди Симон.
\m
\v 41 — Икки адәм мәлум бир қәриз егисигә қәриздар екән. Бири бәш йүз күмүч динарға, йәнә бири болса әллик күмүч динарға қәриздар екән. \f □ \fr 7:41 \fr*\ft \+bd «күмүч динар»\+bd* — Рим империйәсниң пул бирлиги, тәхминән бир адәмниң бир күнлүк иш һәққи болатти.\ft*\f* 
\v 42 Лекин һәр иккисиниң қәризни қайтурғили һеч нәрсиси болмиғачқа, қәриз егиси меһриванлиқ қилип һәр иккисиниң қәрзини кәчүрүм қипту. Сениңчә, уларниң қайсиси уни бәкрәк сөйиду? — дәп сориди Әйса.
\m
\v 43 Симон җававән: — Мениңчә, \add қәрзи\add* көпрәк кәчүрүм қилинған киши, — деди.
\m — Тоғра һөкүм қилдиң, — деди Әйса. 
\v 44 Андин һелиқи аялға бурулуп, Симонға:
\m — Бу аялни көрдүңму? Мән өйүңгә киргиним билән, сән путлиримни жуюшқа су бәрмигән едиң; лекин у көз йеши билән путлиримни жуйди вә чечи билән ертип қурутти. 
\v 45 Сән мени салам берип сөймидиң; лекин у мән киргәндин тартип путлиримни сөйүштин тохтимиди. 
\v 46 Сән бешимғиму май сүркимигән едиң; бирақ у мениң путлиримға мурмәккини сүркәп қойди. \f □ \fr 7:46 \fr*\ft \+bd «Сән бешимғиму май сүркимигән едиң»\+bd* — шу дәвирдә кишиләр һөрмәтлик меһманларни қарши елиш үчүн меһманниң бешиға әтирлик майни сүркәп қоятти.\ft*\f* 
\v 47 Шуңа шуни саңа ейтип қояйки, униң нурғун гуналири кәчүрүм қилинди. Чүнки мана, униң көрсәткән меһир-муһәббити чоңқур әмәсму? Амма кәчүрүми аз болғанларниң меһир-муһәббәтни көрситишиму аз болиду, — деди.\f □ \fr 7:47 \fr*\ft \+bd «Чүнки мана, униң көрсәткән меһир-муһәббити чоңқур әмәсму?»\+bd* — бу аялниң муһәббити Худаниң кәчүрүмигә еришишниң сәвәви әмәс, бәлки униң чоңқур муһәббити униң \+bd аллиқачан Худаниң кәчүрүмигә еришкәнлиги түпәйлидин\+bd* болди вә шундақла буниңға испат көрсәтти.\ft*\f*
\m
\v 48 Андин у аялға:
\m — Гуналириң кәчүрүм қилинди, — деди.\x + \xo 7:48 \xo*\xt Мат. 9:2.\xt*\x*
\m
\v 49 Улар билән һәмдәстихан олтарғанлар көңлидә: «Кишиләрниң гуналириниму кәчүрүм қилғучи бу адәм зади кимду?» дейишти.\x + \xo 7:49 \xo*\xt Мат. 9:3.\xt*\x*
\m
\v 50 Әйса һелиқи аялға:
\m — Етиқатиң сени қутқузди; аман-хатирҗәмлик билән қайтқин! — деди.\f □ \fr 7:50 \fr*\ft \+bd «Етиқатиң сени қутқузди»\+bd* — «етиқатиң» мошу йәрдә, шүбһисизки, Әйса бу сөз билән аялниң өзигә бағлиған ишәшини, йәни униң гуналарни кәчүрүм қилалайдиған Мәсиһ екәнлигигә бағлиған ишәшини көрситиду.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 8
\s1 Әйсаға әгәшкән аяллар
\r Мат. 13:1-17; Мар. 4:1-12
\m
\v 1 Кейин, \add Әйса\add* шу жутларни кезип, шәһәрму-шәһәр, йезиму-йеза Худаниң падишалиғиниң хуш хәвирини елан қилип җакалиди; он иккиләнму униң билән биргә барди. 
\v 2 Униң билән биллә барғанлардин йәнә яман роһлардин вә ағриқ-силақлардин сақайтилған бәзи аялларму бар еди; уларниң арисида өзидин йәттә җин һайдап чиқирилған Мәрйәм (Магдаллиқ дәп аталған),\x + \xo 8:2 \xo*\xt Мат. 27:55,56.\xt*\x* 
\v 3 Һерод \add хан\add*ниң сарай ғоҗидари Хузаниң аяли Йоанна, Сузанна вә башқа нурғун аялларму бар еди. Булар өз мал-мүлүклири билән у \add вә униң мухлислириниң\add* һаҗәтлиридин чиқатти.\f □ \fr 8:3 \fr*\ft \+bd «у вә униң мухлислириниң»\+bd* — бу ибарә грек тилида бәзи көчүрүлмиләрдә «униң» яки бәзи көчүрүлмиләрдә «уларниң» билән ипадилиниду. \+bd «Һерод \+bd*\+bdit хан\+bdit*ниң сарай ғоҗидари Хузаниң аяли Йоанна, Сузанна вә башқа нурғун аялларму бар еди... униң... һаҗәтлиридин чиқатти» — «кириш сөз»имиздә дегинимиздәк, Луқа дайим Әйсаниң қиз-аяллар билән болған мунасивитини байқап жүриду.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Уруқ чачқучи тоғрисидики тәмсил
\m
\v 4 Чоң бир топ адәмләр жиғилғанда, шундақла һәр қайси шәһәрләрдин кишиләр униң йениға кәлгәндә, у уларға бир тәмсил сөзләп бәрди:\x + \xo 8:4 \xo*\xt Мат. 13:3; Мар. 4:2.\xt*\x*
\m
\v 5 — «Уруқ чачқучи уруқ чачқили \add етизға\add* чиқипту. Уруқ чачқанда, уруқлардин бәзилири чиғир йол үстигә чүшүп, дәссилип кетипту вә асмандики учар-қанатлар келип уларни йәп кетипту. 
\v 6 Башқа бәзилири ташлиқ йәргә чүшүпту. Йәрдә нәмлик болмиғачқа, үнүп чиққини билән қуруп кетипту. 
\v 7 Башқа бәзилири тикәнләрниң арисиға чүшүпту, тикәнләр майсилар билән тәң өсүп майсиларни боғувапту. 
\v 8 Башқа бәзилири болса яхши тупраққа чүшүпту. Үнгәндин кейин, йүз һәссә һосул берипту». Буларни дегәндин кейин у жуқури аваз билән:
\m — Аңлиғидәк қулиқи барлар буни аңлисун! дәп товлиди.
\m
\v 9 Кейин униң мухлислири униңдин: — Бу тәмсилниң мәнаси немә? — дәп сориди. \x + \xo 8:9 \xo*\xt Мат. 13:10; Мар. 4:10.\xt*\x* 
\v 10 У уларға мундақ деди:
\m — Худаниң падишалиғиниң сирлирини билиш силәргә несип қилинди. Бирақ бу ишлар қалған башқиларға тәмсилләр биләнла ейтилиду. Мәхсити шуки, «Улар қарисиму көрмәйду, аңлисиму чүшәнмәйду».\f □ \fr 8:10 \fr*\ft \+bd «Худаниң падишалиғиниң сирлирини билиш силәргә несип қилинди»\+bd* — «сирлар» Инҗилда әслидә инсанларға ашкариланмиған, һазир Мәсиһ яки расуллири арқилиқ аян қилинған ишларни көрситиду. Униң үстигә, Инҗилдики бәзи «сирлар» интайин сирлиқ, әлвәттә. \+bd «Улар қарисиму көрмәйду, аңлисиму чүшәнмәйду»\+bd* — бу сөзләр «Йәш.» 6:9дин елинған.\ft*\f* \x + \xo 8:10 \xo*\xt Зәб. 24:4, 9, 14; 77:1-2; Йәш. 6:9-10; Әз. 12:2; Мат. 11:25; 13:14; Мар. 4:12; Юһ. 12:40; Рос. 28:26; Рим. 11:8; 2Кор. 3:5,14.\xt*\x*
\m
\v 11 Әнди тәмсилниң мәнаси мундақ: — Уруқ болса, Худаниң сөз-каламидур. \x + \xo 8:11 \xo*\xt Мат. 13:18; Мар. 4:13.\xt*\x* 
\v 12 Чиғир йол бойидикиләр болса мошулар: Улар сөз-каламни аңлайду; лекин Иблис келип, уларниң ишинип қутқузулушиниң алдини елиши үчүн уларниң қәлбидики сөзни елип кетиду. 
\v 13 Ташлиқ йәргә чүшкән уруқлар сөз-каламни аңлиған һаман хошаллиқ билән қобул қилғанларға тәмсил қилинған. Уларда йилтиз болмиғачқа, пәқәт бир мәһәл ишинип, андин синақ-мүшкүллүк вақти кәлгәндә, \add етиқаттин\add* тейилип кетиду. \x + \xo 8:13 \xo*\xt Мат. 13:20; Мар. 4:16.\xt*\x* 
\v 14 Тикәнликкә чүшкән уруқлар болса шундақ адәмләрни көрсәткәнки, сөзни аңлиған болсиму, йолға чиққандин кейин бу паний һаяттики әндишиләр, байлиқлар вә һалавәтләрниң езиқтурушлири билән боғулуп, уруқ пишмай һосул бәрмәйду. \x + \xo 8:14 \xo*\xt Мат. 19:23; Мар. 10:23; Луқа 18:24; 1Тим. 6:9.\xt*\x* 
\v 15 Лекин яхши тупраққа чечилған уруқлар болса — сөз-каламни аңлап, сәмимий вә яхши қәлби билән уни тутидиғанларни көрситиду; бундақ адәмләр сәвирчанлиқ билән һосул бериду.
\b
\m
\s1 Һәммә иш ашкарилиниду
\r Мар. 4:21-25
\m
\v 16 Һеч ким чирақни йеқип қоюп үстигә идишни көмтүрүп қоймас яки кариват астиға турғузмас, бәлки чирақданниң үстигә қойиду; буниң билән өйгә киргәнләр йоруқлуқни көриду. \x + \xo 8:16 \xo*\xt Мат. 5:15; Мар. 4:21; Луқа 11:33.\xt*\x* 
\v 17 Чүнки йошурулған һеч қандақ иш ашкариланмай қалмайду, вә һеч қандақ мәхпий иш аян болмай, йоруқлуққа чиқмай қалмайду. \x + \xo 8:17 \xo*\xt Аюп 12:22; Мат. 10:26; Мар. 4:22; Луқа 12:2.\xt*\x*
\m
\v 18 Шуниң үчүн, аңлишиңларниң қандақ екәнлигигә көңүл қоюңлар! Чүнки кимдә бар болса, униңға техиму көп берилиду; амма кимдә йоқ болса, һәтта бар дәп һасаблиғиниму униңдин мәһрум қилиниду.\f □ \fr 8:18 \fr*\ft \+bd «Чүнки кимдә бар болса, униңға техиму көп берилиду\+bd* — «кимдә бар болса... » — бу «бар болса» немини көрситиду? Шүбһисизки, әбәдий әһмийәтлик бирәр нәрсә болса керәк, бу иман-ишәшни өз ичигә чоқум алиду. Биз өзимизгә «әбәдий әһмийәтлик» һәр бир немә болуши үчүн пәқәт Мәсиһдинла тапалаймиз, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 8:18 \xo*\xt Мат. 13:12; 25:29; Мар. 4:25; Луқа 19:26.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң һәқиқий аилиси
\r Мат. 12:46-50; Мар. 3:31-35
\m
\v 19 Әнди униң аниси вә инилири униң билән көрүшкили кәлди. Лекин адәм нурғун болғачқа, йениға келәлмигән еди. \x + \xo 8:19 \xo*\xt Мат. 12:46; 13:55; Мар. 3:31.\xt*\x* 
\v 20 Шуниң билән бириси униңға:
\m — Аниңиз вә инилириңиз сиз билән көрүшимиз дәп, сиртта туриду, — деди.
\m
\v 21 Лекин у җававән: — Мениң анам вә ака-ука қериндашлирим болса Худаниң сөзини аңлап, униңға әмәл қилғучилардур, деди.\x + \xo 8:21 \xo*\xt Юһ. 15:14; 2Кор. 5:16.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң боранни тиничлитиши
\r Мат. 8:23-27; Мар. 4:35-41
\m
\v 22 Вә шундақ болдики, шу күнләрдин бири, у мухлислири билән бир кемигә чүшүп, уларға:
\m — Көлниң у қетиға барайли, — деди. Шуниң билән улар йолға чиқти. \x + \xo 8:22 \xo*\xt Мат. 8:23; Мар. 4:35,36.\xt*\x* 
\v 23 Кемә кетиватқанда у уйқиға кәткән еди. Көлгә туюқсиз қара боран келип, кемигә су тошуп кетип, улар хәвптә қалди. 
\v 24 Мухлислар келип уни ойғитип:
\m — Устаз, устаз, түгишидиған болдуқ! — деди.
\m Лекин у орнидин туруп, боранға вә давалғуған долқунларға тәнбиһ бәрди; һәммиси тохтап, тинич болди. 
\v 25 У мухлислириға қарап:
\m — Ишәшиңлар нәгә кәтти? — деди.
\m Улар һәм қорқушуп, һәм бәкму һәйран болуп, бир-биригә:
\m — Бу адәм зади кимду, буйруқ қилса, һәтта шамаллар вә долқунларму униңға бойсунидикән-һә! — дәп кетишти.\x + \xo 8:25 \xo*\xt Аюп 26:12; Зәб. 106:25.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң «қошун» җинлар чаплашқан адәмни азат қилиши
\r Мат. 8:28-34; Мар. 5:1-20
\m
\v 26 Шуниң билән улар Галилийәниң удулидики Герасалиқларниң жутиға йетип барди. \f □ \fr 8:26 \fr*\ft \+bd «Герасалиқлар»\+bd* — «Мат.» 8:28дә улар «Гадаралиқлар»му дәп атилиду.\ft*\f* \x + \xo 8:26 \xo*\xt Мат. 8:28; Мар. 5:1.\xt*\x* 
\v 27 У қирғаққа чиқиши биләнла, узундин бери җинлар чаплашқан, шәһәрдин кәлгән мәлум адәм униң алдиға кәлди. Бу адәм кийим киймәй, һеч өйдә турмай, гөрләр арисида яшайтти. \f □ \fr 8:27 \fr*\ft \+bd «гөрләр арисида»\+bd* — яки «гөрләр ичидә». Пәләстиндә көп гөрләр өңкүрләрдин ясилиду.\ft*\f* 
\v 28 Лекин у Әйсани көрүпла вақирап, униң айиғиға жиқилип қаттиқ аваз билән:
\m — Һәммидин Алий Худаниң Оғли Әйса, сениң мән билән немә кариң! Сәндин өтүнимәнки, мени қийнима! — дәп товлап кәтти. 
\v 29 Чүнки Әйса напак роһниң униңдин чиқишини буйрувататти (чүнки җин нурғун қетим уни тутувалған еди; у чағларда кишиләр униң пут-қоллирини кишән-зәнҗирләр билән бағлап уни қамап қойған болсиму, у зәнҗирләрни үзүп қечип чиққан вә җин тәрипидин чөл-баяванларға һайдиветилгән еди).
\m
\v 30 Әйса бу адәмдин:
\m — Исмиң немә? — дәп соривиди, у: — Исмим «Қошун», — деди. Чүнки нурғун җинлар униң ичигә кирип чаплишивалған еди. 
\v 31 Әнди улар Әйсадин өзлирини теги йоқ һаңға кәткүзмәсликни өтүнүп ялвурди.
\m
\v 32 Шу йәрдә тағ бағрида чоң бир топ тоңғуз падиси озуқлинивататти. Җинлар Әйсаға ялвуруп, тоңғузларниң тенигә киришкә иҗазәт беришини өтүнди. У уларға иҗазәт бәрди. 
\v 33 Җинлар шу адәмдин чиқип, тоңғузларниң тенигә киривалди; шуниң билән пүткүл тоңғуз падиси тик ярдин етилип чүшүп, көлгә ғәриқ болди.
\m
\v 34 Тоңғузларни баққучиларму бу вақиәни көрүп у йәрдин қечип, шәһәр-йезиларда бу хәвәрни тарқатти. 
\v 35 Халайиқ зади немә иш болғанлиғини көргили чиқти; Әйсаниң алдиға кәлгәндә, шу йәрдә өзидин җинлар чиққан һелиқи адәмниң кийим-кечәкни кийип, әс-һоши җайида һалда Әйсаниң айиғи алдида олтарғинини көрди; улар қорқуп кетишти. 
\v 36 Бу вақиәни көргәнләрму җинлар чаплашқан адәмниң қандақ сақайтилғинини көпчиликкә тәсвирләп бәрди. 
\v 37 Андин Герасалиқларниң жутидикиләр вә әтрапидики барлиқ кишиләр униң уларниң арисидин кетишини өтүнүшти. Чүнки дәһшәтлик қорқунуч уларни басқан еди. Шуңа у кемигә чүшүп, қайтишқа йол алди. \f □ \fr 8:37 \fr*\ft \+bd «Герасалиқлар»\+bd* — яки «Гадарийлиқлар» яки «Гергәсәнлиқлар»\ft*\f* \x + \xo 8:37 \xo*\xt Рос. 16:39.\xt*\x* 
\v 38 Амма җинлар өзидин чиқип кәткән һелиқи адәм униңға, Мән сән билән биллә кетәй, — дәп ялвурди.
\m Лекин у уни йолға селип:\x + \xo 8:38 \xo*\xt Мар. 5:18.\xt*\x*
\m
\v 39 — Өйүңгә қайтип берип, Худаниң саңа шунчә чоң ишларни қилип бәргәнлигини йәткүзгин, — деди.
\m У адәм қайтип берип, пүткүл шәһәрни арилап, Әйсаниң өзигә шунчә чоң ишларни қилип бәргәнлигини елан қилди.
\b
\m
\s1 Тирилдүрүлгән қиз, сақайтилған аял
\r Мат. 9:18-26; Мар. 5:21-43
\m
\v 40 Әйса қайтип кәлгинидә, шундақ болдики, халайиқ уни хошаллиқ билән қарши елишти; чүнки һәммәйлән униң қайтип келишини күтүп туратти. \f □ \fr 8:40 \fr*\ft \+bd «Әйса қайтип кәлгинидә»\+bd* — бәлким көлниң удулидики қашқа қайтқанда.\ft*\f* 
\v 41 Вә мана, бир киши, синагогниң чоңи болған Яирус исимлиқ кишиму Әйсаниң алдиға келип айиғиға өзини етип, униң өйигә беришини өтүнди. \x + \xo 8:41 \xo*\xt Мат. 9:18; Мар. 5:22.\xt*\x* 
\v 42 Чүнки униң он икки яшлиқ ялғуз қизи сәкратта еди.
\m Әйса у йәргә барғинида, топ-топ кишиләр униң әтрапиға зич олишип уни қистишатти. 
\v 43 Арисида хун тәврәш кесилигә гириптар болғиниға он икки жил болған бир аял бар еди; у бар-йоқини тевипларға хәҗләп түгәткән болсиму, һеч қайсисидин шипа тапмиған екән. \x + \xo 8:43 \xo*\xt Лав. 15:25; Мат. 9:20; Мар. 5:25.\xt*\x* 
\v 44 У \add Әйсаниң\add* арқисидин келип, униң тониниң пешини силивиди, шуан хун тохтиди.
\m
\v 45 Әйса: — Маңа қол тәккүзгән ким? — дәп сориди.
\m Һәммәйлән инкар қилғанда, Петрусму вә униң билән болғанларму:
\m — Устаз, халайиқ топ-топ болуп төрт әтрапиңни олишип, сени қистишиватқан йәрдә, сән «Маңа тәккән ким?», дәп сорайсәнғу? — деди.
\m
\v 46 Лекин Әйса:
\m — Яқ! Бириси маңа тәгди; чүнки вуҗудумдин қудрәтниң чиқип кетиватқинини сәздим, — деди.
\m
\v 47 Һелиқи аял өзиниң йошуруп қалалмайдиғанлиғини билип, титригән һалда униң алдиға жиқилди вә көпчилик алдида өзиниң немә сәвәптин Әйсаға қол тәккүзгәнлигини, шундақла шуан қандақ сақайғанлигини ейтти.
\m
\v 48 Әйса униңға: — Жүрәклик бол, қизим, ишәшиң сени сақайтти! Аман-хатирҗәмлик билән маңғин! — деди. \f □ \fr 8:48 \fr*\ft \+bd «Жүрәклик бол, қизим, ишәшиң сени сақайтти!»\+bd* — бу аял немишкә шундақ қорқти? «Мат.» 9:22дики изаһатни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 49 У сөз қиливатқанда, синагог чоңиниң өйидин чиққан бирәйлән келип синагог чоңиға:
\m — Қизиңиз җан үзди. Әнди устазни кайитмиғин, — деди.\x + \xo 8:49 \xo*\xt Мар. 5:35.\xt*\x*
\m
\v 50 Лекин Әйса буни аңлап униңға:
\m — Қорқмиғин! Пәқәт ишәштә бол, у сақийип кетиду, — деди.
\m
\v 51 У өйгә барғанда Петрус, Юһанна, Яқуп вә қизниң ата-анисидин башқа һеч кимниң өзи билән биллә өйгә киришигә рухсәт қилмиди. 
\v 52 У йәрдикиләр хәммиси қизға матәм тутуп жиға-зерә көтиривататти. Лекин у:
\m — Болди, жиғлимаңлар! Чүнки қиз өлмиди, пәқәт ухлап қапту! — деди.\x + \xo 8:52 \xo*\xt Юһ. 11:11.\xt*\x*
\m
\v 53 Улар болса қизниң аллиқачан җан үзди дәп билгәчкә, уни мәсқирә қилди. 
\v 54 Лекин у уларни чиқириветип, қизниң қолидин тартип:
\m — Балам, орнуңдин тур, — дәп чақирди. 
\v 55 \add Қизниң\add* роһи қайтип келип, у дәрһал орнидин турди. У қизға йегидәк бир немә беришни ейтти. 
\v 56 Қизниң ата-аниси интайин һәйран қелишти. Лекин у уларға бу ишни һеч кимгә ейтмаслиқни тапилиди.
\b
\b
\m
\c 9
\s1 Әйсаниң он икки расулни әвәтиши
\r Мат. 10:5-15; Мар. 6:7-13
\m
\v 1 Әйса он иккиләнни чақирип, уларға барлиқ җинларни һайдиветиш вә кесәлләрни сақайтишқа қудрәт вә һоқуқ бәрди.\x + \xo 9:1 \xo*\xt Мат. 10:1; Мар. 3:13; 6:7; Луқа 6:13.\xt*\x* 
\v 2 Андин уларни Худаниң падишалиғини җар қилиш вә кесәлләрни сақайтишқа әвәтти.\x + \xo 9:2 \xo*\xt Мат. 10:7.\xt*\x* 
\v 3 У уларға:
\m — Силәр сәпәр үчүн һеч нәрсә алмаңлар, нә һаса, нә хурҗун, нә нан, нә пул еливалмаңлар; бирәр артуқ йәктәкму еливалмаңлар.\f □ \fr 9:3 \fr*\ft \+bd «хурҗун»\+bd* — яки «тиләмчиниң халтиси».\ft*\f* \x + \xo 9:3 \xo*\xt Мат. 10:9; Мар. 6:8; Луқа 22:35.\xt*\x* 
\v 4 Вә қайси өйгә \add қобул қилинип\add* кирсәңлар, у жуттин кәткичә шу өйдә туруңлар.\f □ \fr 9:4 \fr*\ft \+bd «у жуттин кәткичә шу өйдә туруңлар»\+bd* — яки «у жуттин кәткичә шу өйдә чиқип-кирип туруңлар». Кона заманларда пәйласоплар вә «тәлим бәргүчиләр» өйму-өй жүрүп тиләмчилик қилатти. Амма Мәсиһ мухлислири шундақ қилмаслиғи керәк еди. Йәнә 10:7 вә униңдики изаһатниму көрүң.\ft*\f* 
\v 5 Әнди қайси йәрдики кишиләр силәрни қобул қилмиса, у шәһәрдин чиққиниңларда уларға агаһ-гува болсун үчүн айиғиңлардики топиниму қеқиветиңлар! — деди.\f □ \fr 9:5 \fr*\ft \+bd «у шәһәрдин чиққиниңларда уларға агаһ-гува болсун үчүн айиғиңлардики топиниму қеқиветиңлар!»\+bd* — «аяқдики топини қеқиветиш» дегән ишарәт «бизниң силәр билән мунасиветимиз йоқ» дегәнни билдүрүп, Худаниң сөзини рәт қилғанларға қаттиқ агаһландуруш еди.\ft*\f* \x + \xo 9:5 \xo*\xt Мат. 10:14; Мар. 6:11; Луқа 10:11; Рос. 13:51; 18:6.\xt*\x*
\m
\v 6 Мухлислар йолға чиқип, йеза-қишлақларни арилап хуш хәвәрни елан қилип, һәммә йәрдә кесәлләрни сақайтти.
\m
\v 7 Әнди Һерод һаким униң барлиқ қилғанлиридин хәвәр тепип, қаймуқуп қалди. Чүнки бәзиләр: «Мана Йәһя өлүмдин тирилипту!» десә,\f □ \fr 9:7 \fr*\ft \+bd «Һерод һаким»\+bd* — мошу йәрдә «һаким» грек тилидики «тетрарқ»ни билдүриду. 3:1дики изаһатни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 9:7 \xo*\xt Мат. 14:1; Мар. 6:14.\xt*\x* 
\v 8 йәнә бәзиләр: «Иляс пәйғәмбәр \add қайта\add* пәйда болди» вә йәнә башқилар: «Қедимки пәйғәмбәрләрдин бири қайтидин тирилипту!» дәйтти.
\m
\v 9 Һерод: «Мән Йәһяниң каллисини алдурған едим, әнди мән мошу гепини аңлаватқан зат зади кимду?» — деди. Шуниң билән у уни көрүш пурситини издиди.
\b
\m
\s1 Бәш миң кишини тойдуруш
\r Мат. 14:13-21; Мар. 6:30-44; Юһ. 6:1-14
\m
\v 10 Расуллар болса қайтип келип, өзлириниң қилған ишлириниң һәммисини Әйсаға мәлум қилди. У уларни елип, хупиянә һалда Бәйт-Саида дегән шәһәрдики хилвәт бир йәргә кәлди. \x + \xo 9:10 \xo*\xt Мат. 14:13; Мар. 6:30,31,32.\xt*\x* 
\v 11 Бирақ халайиқ буниңдин хәвәр тепип униңға әгишип кәлди. У уларни қарши елип, уларға Худаниң падишалиғи тоғрисида сөзлиди вә шипаға муһтаҗларни сақайтти. 
\v 12 Күн олтирай дегәндә, он иккилән униң алдиға келип униңға:
\m — Халайиқни йолға салсаң, улар әтраптики йеза-қишлақларға вә етизларға берип қонғидәк җайлар вә озуқ-түлүк тапсун; чүнки мошу йәр чөллүк екән, — деди.\x + \xo 9:12 \xo*\xt Мат. 14:15; Мар. 6:35; Юһ. 6:5.\xt*\x*
\m
\v 13 Лекин у уларға:
\m — Уларға өзүңлар озуқ бериңлар, — деди.
\m — Биздә пәқәт бәш нан билән икки белиқтин башқа нәрсә йоқ. Бу барлиқ хәлиқкә озуқ-түлүк сетивелип келәмдуқ?! — дейишти улар. \x + \xo 9:13 \xo*\xt Мат. 14:16; Мар. 6:37; Юһ. 6:9.\xt*\x* 
\v 14 Чүнки шу йәрдә жиғилған әрләрниңла сани бәш миңчә еди.
\m У мухлисларға:
\m — Халайиқни әлликтин-әлликтин бөлүп олтарғузуңлар, — деди.\f □ \fr 9:14 \fr*\ft \+bd «әрләрниңла сани бәш миңчә»\+bd* — бала-чақирили һесапланмиған.\ft*\f*
\m
\v 15 Улар униң дегиничә қилип һәммәйләнни олтарғузди. 
\v 16 Әйса бәш нан билән икки белиқни қолиға елип, асманға қарап \add Худаға\add* тәшәккүр ейтип буларни бәрикәтлиди. Андин уларни уштуп, халайиққа сунуп бериш үчүн мухлислириға бәрди. \x + \xo 9:16 \xo*\xt 1Сам. 9:13.\xt*\x* 
\v 17 Һәммәйлән йәп тоюнди. Андин шулардин ешип қалған парчилирини он икки севәткә жиғип қачилиди.\f □ \fr 9:17 \fr*\ft \+bd «севәт»\+bd* — грек тилида «қол севәт» — демәк, бир адәм икки қоллап көтирәләйдиған севәтләр.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Петрусниң Әйсани «Мәсиһ» дәп тонуши
\r Мат. 16:13-19; Мар. 8:27-29
\m
\v 18 Вә шундақ болдики, у өзи ялғуз дуа қиливатқанда, мухлислири йенида туратти. У улардин:
\m — Халайиқ мени ким дәйду? — дәп сориди.\x + \xo 9:18 \xo*\xt Мат. 16:13; Мар. 8:27.\xt*\x*
\m
\v 19 Улар җававән: — Бәзиләр сени Чөмүлдүргүчи Йәһя, бәзиләр Иляс \add пәйғәмбәр\add*, вә йәнә бәзиләр қедимки пәйғәмбәрләрдин бири тирилипту дәйду, — деди.\x + \xo 9:19 \xo*\xt Мат. 14:2.\xt*\x*
\m
\v 20 У улардин:
\m — Силәрчу? Силәр мени ким дәп билисиләр? — дәп сориди.
\m Петрус җавап берип: — Сән Худаниң Мәсиһидурсән, — деди.\f □ \fr 9:20 \fr*\ft \+bd «сән Худаниң Мәсиһидурсән»\+bd* — «Мәсиһ» дегән сөз тоғрилиқ «Тәбирләр»имизни көрүң. «Худаниң Мәсиһи» демәк, Худа тайинлап әвәткән Мәсиһ.\ft*\f*
\m
\v 21 У уларға қаттиқ җекиләп, бу ишни һеч кимгә тинмаңлар, дәп тапилиди. 
\v 22 — Чүнки Инсаноғлиниң нурғун азап-оқубәт тартиши, ақсақаллар, баш каһинлар вә Тәврат устазлири тәрипидин чәткә қеқилиши, өлтүрүлүши вә үч күндин кейин тирилдүрүлүши муқәррәр, — деди.\x + \xo 9:22 \xo*\xt Мат. 16:21; 17:22; Мар. 8:31; 9:31; 10:33; Луқа 18:31; 24:7.\xt*\x*
\m
\v 23 Андин у уларниң һәммисигә мундақ деди:
\m — Кимдәким маңа әгишишни нийәт қилса, өзидин кечип, һәр күни өзиниң крестини көтирип маңа әгәшсун! \f □ \fr 9:23 \fr*\ft \+bd «Кимдәким маңа әгишишни нийәт қилса, өзидин кечип, һәр күни өзиниң крестини көтирип маңа әгәшсун!»\+bd* — «Мат.» 10:38ни, шундақла униңдики изаһатниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 9:23 \xo*\xt Мат. 10:38; 16:24; Мар. 8:34; Луқа 14:27.\xt*\x* 
\v 24 Чүнки кимдәким өз һаятини қутқузимән дәйдикән, чоқум униңдин мәһрум болиду, лекин мән үчүн өз һаятидин мәһрум болған киши һаятини қутқузиду. \x + \xo 9:24 \xo*\xt Мат. 10:39; 16:25; Мар. 8:35; Луқа 17:33; Юһ. 12:25.\xt*\x* 
\v 25 Чүнки бир адәм пүтүн дунияға егә болуп, өзини һалак қилса яки өзидин мәһрум қалса, буниң немә пайдиси болсун?! 
\v 26 Чүнки кимдәким мәндин вә мениң сөзлиримдин номус қилса, Инсаноғли өзиниң шан-шәриви ичидә, униң Атисиниң вә муқәддәс пәриштиләрниң шан-шәриви ичидә қайтип кәлгинидә униңдинму номус қилиду. \f □ \fr 9:26 \fr*\ft \+bd «Инсаноғли өзиниң шан-шәриви ичидә... қайтип кәлгинидә...»\+bd* — «Инсаноғли» Мәсиһниң өзи, әлвәттә. Бу ибарә тоғрилиқ «Мат.» 8:20дики изаһат вә «Тәбирләр»ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 9:26 \xo*\xt Мат. 10:33; Мар. 8:38; Луқа 12:9; 2Тим. 2:12; 1Юһа. 2:23.\xt*\x* 
\v 27 Лекин мән дәрһәқиқәт силәргә шуни ейтип қояйки, бу йәрдә турғанларниң арисидин өлүмниң тәмини тетиштин бурун җәзмән Худаниң падишалиғини көридиғанлар бардур.\x + \xo 9:27 \xo*\xt Мат. 16:28; Мар. 9:1.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң җулалиқта көрүнүши
\r Мат. 17:1-8; Мар. 9:2-8
\m
\v 28 Бу сөзләрдин тәхминән сәккиз күн кейин шундақ болдики, у Петрус, Юһанна вә Яқупни елип, дуа қилиш үчүн бир таққа чиқти. \x + \xo 9:28 \xo*\xt Мат. 17:1; Мар. 9:2.\xt*\x* 
\v 29 У дуа қиливатқинида, униң йүзиниң қияпити өзгәрди вә кийимлири аппақ болуп чақмақтәк чақниди. 
\v 30 Вә мана, икки адәм пәйда болуп униң билән сөзлишишиватқан еди; улар Муса вә Иляс \add пәйғәмбәрләр\add* еди. 
\v 31 Улар парлақ җула ичидә аян болуп, униң билән Йерусалимда ада қилидиған «дуниядин өтүп кетиш»и тоғрисида сөһбәтләшти.\f □ \fr 9:31 \fr*\ft \+bd «... униң билән Йерусалимда ада қилидиған «дуниядин өтүп кетиш»и тоғрисида сөһбәтләшти»\+bd* — бу баянда «дуниядин өтүп кетиш» интайин әһмийәтлик сөз, грек тилида «ексодус» дегән билән ипадилиниду. Бу сөз Исраил хәлқиниң «Мисирдин чиқиш»ини билдүргән еди. Демәк, Муса пәйғәмбәр Исраил хәлқини Мисирниң қуллуғидин қутқузғандәк, Әйса Мәсиһ Худаниң хәлқини гунаниң вә Шәйтанниң қуллуғидин (өз қурбанлиғи арқилиқ) қутқузидиған болиду («1Кор.» 10:1-11, изаһатлири вә «қошумчә сөз»имизни көрүң).\ft*\f*
\m
\v 32 Әнди Петрус вә униң һәмраһлирини хелә үгидәк басқан еди; лекин уларниң уйқиси толуқ ечилғанда улар униң шан-шәривини вә униң билән биллә турған икки адәмзатни көрди. 
\v 33 Вә шундақ болдики, бу иккиси Әйсадин айриливатқанда, Петрус өзиниң немини дәватқанлиғини билмигән һалда Әйсаға:
\m — Устаз, бу йәрдә болғинимиз интайин яхши болди! Бирини саңа, бирини Мусаға, йәнә бирини Илясқа атап бу йәргә үч кәпә ясайли, — деди.\f □ \fr 9:33 \fr*\ft \+bd «Бирини саңа, бирини Мусаға, йәнә бирини Илясқа атап бу йәргә үч кәпә ясайли»\+bd* — бу сөз вә пүтүн вақиә тоғрилиқ йәнә «Матта»дики «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 34 Лекин у бу гәпләрни қиливатқанда, бир парчә булут пәйда болуп уларни қапливалди; улар булут ичигә кирип қалғинида қорқушуп кәтти. 
\v 35 Булуттин туюқсиз бир аваз аңлинип:
\m — Бу Мениң сөйүмлүк Оғлумдур. Униңға қулақ селиңлар! — деди.\f □ \fr 9:35 \fr*\ft \+bd «Бу Мениң сөйүмлүк Оғлумдур...»\+bd* — яки «Бу Мениң Оғлум, Мениң таллиғиним...».\ft*\f* \x + \xo 9:35 \xo*\xt Қан. 18:19; Йәш. 42:1; Мат. 3:17; 17:5; Мар. 1:11; 9:7; Луқа 3:22; Рос. 3:22; Кол. 1:13; 2Пет. 1:17.\xt*\x*
\m
\v 36 Аваз аңланғандин кейин, қариса, Әйса өзи ялғуз қалған еди. Улар сүкүт қилип қелишти вә шу күнләрдә өзлири көргән ишлардин һеч қайсисини һеч кимгә ейтмиди.
\b
\m
\s1 Униң җин чаплашқан балини сақайтиши
\r Мат. 17:14-18; Мар. 9:14-27
\m
\v 37 Әтиси, улар тағдин чүшкән вақтида, зор бир топ кишиләр уни қарши алди. \x + \xo 9:37 \xo*\xt Мат. 17:14; Мар. 9:17.\xt*\x* 
\v 38 Мана, топниң арисидин бирәйлән вақирап:
\m — Устаз, өтүнүп қалай, оғлумға ичиңни ағритип қарап қойғайсән! Чүнки у мениң бирла балам еди. 
\v 39 Мана, уни дайим бир роһ тутувелип, у өзичила вақирап-җақирап кетидиған болуп қалди; у униң бәдинини тартиштуруп, ағзидин ақ көпүк кәлтүрүветиду. \add Җин\add* уни дайим дегидәк қийнап, униңға һеч арам бәрмәйду. \f □ \fr 9:39 \fr*\ft \+bd «мана, уни дайим бир роһ тутувелип, у өзичила вақирап-җақирап кетидиған болуп қалди»\+bd* — «роһ» шүбһисизки яман роһ, җинни көрситиду.\ft*\f* 
\v 40 Мән мухлислириңиздин роһни һайдиветишни өтүнүвидим, бирақ улар ундақ қилалмиди, — деди.
\m
\v 41 Әйса җававән: — Әй етиқатсиз вә тәтүр дәвир, силәр билән қачанғичә туруп, силәргә сәвир қилай? — Оғлуңни алдимға елип кәлгин — деди.
\m
\v 42 Бала техи йолда келиватқанда, җин уни жиқитип, пүтүн бәдинини тартиштурди. Әйса напак роһқа тәнбиһ берип, балини сақайтти вә уни атисиға қайтуруп бәрди. \f □ \fr 9:42 \fr*\ft \+bd «җин уни жиқитип,...»\+bd* — яки «җин уни житип...».\ft*\f* 
\v 43 Һәммәйлән Худаниң шәрәплик күч-қудритигә қин-қиниға патмай тәәҗҗүпләнди. Һәммиси Әйсаниң қилғанлириға һәйран қелишип турғанда, у мухлислириға мундақ ейтти:
\m
\v 44 — Бу сөзләрни қулақлириңларға убдан сиңдүрүп қоюңлар. Чүнки Инсаноғли пат арида \add сатқунлуқтин\add* инсанларниң қолиға тапшуруп берилиду, — деди.\x + \xo 9:44 \xo*\xt Мат. 17:22; Мар. 9:31.\xt*\x*
\m
\v 45 Бирақ улар бу сөзни чүшинәлмиди. Буниң мәнаси улар чүшинип йәтмисун үчүн улардин йошурулған еди. Улар униңдин бу сөз тоғрилиқ сорашқиму петиналмиди.\f □ \fr 9:45 \fr*\ft \+bd «Буниң мәнаси улар чүшинип йәтмисун үчүн улардин йошурулған еди»\+bd* — ким тәрипидин йошурулғанлиғи ейтилмайду. Шәйтан тәрипидинму, яки Худа тәрипидинму? Яки пәқәт өз галлиғи тәрипидинму? Бизниңчә Шәйтан бу ишни қилғучи еди; чүнки Мәсиһ өзиниң пүтүн дуния үчүн өлүп пида болушини мухлисларниң чүшинишини халайтти (44-айәттә).\ft*\f* \x + \xo 9:45 \xo*\xt Луқа 2:50; 18:34.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Худаниң нәзиридә ким әң улуқ?
\r Мат. 18:1-5; Мар. 9:33-37
\m
\v 46 Әнди мухлислар арисида улардин кимниң әң улуқ болидиғанлиғи тоғрилиқ талаш-тартиш пәйда болди. \x + \xo 9:46 \xo*\xt Мат. 18:1; Мар. 9:33; Луқа 22:24.\xt*\x* 
\v 47 Амма Әйса уларниң көңлидики ойларни көрүп йетип, кичик бир балини елип йенида турғузуп, 
\v 48 уларға:
\m — Ким мениң намимда бу кичик балини қобул қилса, мени қобул қилған болиду вә ким мени қобул қилса, мени әвәткүчини қобул қилған болиду. Араңларда өзини әң төвән тутқини болса улуқ болиду, — деди.\x + \xo 9:48 \xo*\xt Мат. 18:5; 23:11; Мар. 9:37; Луқа 10:16; 14:11; 18:14; Юһ. 13:20.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Қарши турмаслиқниң өзи қоллиғанлиқтур
\r Мар. 9:38-40
\m
\v 49 Юһанна җававән униңға:
\m — Устаз, сениң намиң билән җинларни һайдаватқан бирисини көрдуқ. Лекин у биз билән биргә саңа әгәшмигәнлиги түпәйлидин, уни тостуқ, — деди.\x + \xo 9:49 \xo*\xt Мар. 9:38.\xt*\x*
\m
\v 50 Лекин Әйса униңға: — Уни тосмаңлар. Чүнки ким силәргә қарши турмиса силәрни қоллиғанлардиндур, — деди.\x + \xo 9:50 \xo*\xt Мат. 12:30; Луқа 11:23.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсани қарши алмиған йеза
\m
\v 51 Вә шундақ болдики, униң асманға елип кетилидиған күнлириниң тошушиға аз қалғанда, у қәтъийлик билән йүзини Йерусалимға беришқа қаратти. \f □ \fr 9:51 \fr*\ft \+bd «Вә шундақ болдики, униң асманға елип кетилидиған күнлириниң тошушиға аз қалғанда, у қәтъийлик билән йүзини Йерусалимға беришқа қаратти»\+bd* — бу айәттә Мәсиһ Әйсаниң «Йерусалимға баридиған сәпәр»и башлиниду; сәпәрниң «ахирқи нуқта»си бәлким 19:48дә тепилиду.\ft*\f* \x + \xo 9:51 \xo*\xt Мар. 16:19; Рос. 1:2; 1Тим. 3:16.\xt*\x* 
\v 52 \add Шуниң үчүн\add* у алдин әлчиләрни әвәтти. Улар йолға чиқип, униң келишигә тәйярлиқ қилиш үчүн Самарийә өлкисидики бир йезиға кирди. 
\v 53 Бирақ у йүзини Йерусалимға қаратқанлиғи түпәйлидин йезидикиләр Әйсани қобул қилмиди. \f □ \fr 9:53 \fr*\ft \+bd «Бирақ у йүзини Йерусалимға қаратқанлиғи түпәйлидин йезидикиләр Әйсани қобул қилмиди»\+bd* — Самарийәликләр адәттә адәмләрниң Йерусалимға берип шу йәрдә ибадәт қилишини өч көрәтти; чүнки улар: «Бизниң Самарийәмиздә һәқиқий ибадәтхана бардур» — дәйтти.\ft*\f* \x + \xo 9:53 \xo*\xt Юһ. 4:9.\xt*\x* 
\v 54 Униң мухлислиридин Яқуп билән Юһанна бу ишни көрүп:
\m — И Рәб, уларни көйдүрүп йоқитиш үчүн Илияс пәйғәмбәрдәк асмандин от йеғишини чиқиришимизни халамсән? — деди.\f □ \fr 9:54 \fr*\ft \+bd «И Рәб, уларни көйдүрүп йоқитиш үчүн Илияс пәйғәмбәрдәк асмандин от йеғишини чиқиришимизни халамсән?»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә: «Илияс пәйғәмбәрдәк» дегән сөзләр тепилмайду.\ft*\f*
\m
\v 55 Лекин у бурулуп уларни әйипләп: «Силәр қандақ роһтин болғанлиғиңларни билмәйдикәнсиләр» — деди. \f □ \fr 9:55 \fr*\ft \+bd «Лекин у бурулуп уларни әйипләп: «Силәр қандақ роһтин болғанлиғиңларни билмәйдикәнсиләр» — деди»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә пәқәт «Лекин у бурулуп уларни әйиплиди» дейилиду.\ft*\f* 
\v 56 Андин улар башқа бир йезиға өтүп кәтти.\x + \xo 9:56 \xo*\xt Юһ. 3:17; 12:47.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаға әгишишниң бәдили
\r Мат. 8:19-22
\m
\v 57 Вә шундақ болдики, улар йолда кетиватқанда, бириси униңға:
\m — И Рәб, сән қәйәргә барма, мән саңа әгишип маңимән, — деди.\x + \xo 9:57 \xo*\xt Мат. 8:19.\xt*\x*
\m
\v 58 Әйса униңға:
\m — Түлкиләрниң өңкүрлири, асмандики қушларниң угилири бар. Бирақ Инсаноғлиниң бешини қойғидәк йериму йоқ, — деди.
\m
\v 59 У йәнә башқа бирисигә:
\m — Маңа әгәшкин! — деди.
\m Лекин у:
\m — Рәб, авал берип атамни йәрликкә қойғили иҗазәт бәргәйсән, — деди.\f □ \fr 9:59 \fr*\ft \+bd «Рәб, авал берип атамни йәрликкә қойғили иҗазәт бәргәйсән»\+bd* — бу адәмниң сөзидә үч имканийәт бар: (1) униң атиси өлгән еди, бирақ техи йәрликкә қоюлмиған; бизниңчә бу шәриқтә мүмкин әмәс, адәм өлгәндә дәрһал дәпнә қилиш керәк; (2) шу дәвирдә Йәһудийәдә турғанлар арисида, өлгүчиләрни өлүп бир жилдин кейин, йәнә бир дәпнә мурасимини өткүзидиған өрп-адәт бар еди (Уйғур хәлқи арисидики «жиллиқ нәзир»дәк). Бу киши техи бу мурасимни өткүзмигән; (3) униң атиси тирик. Ундақта мәнаси «атам өлүп уни йәрликкә қойғичә күтүп, андин саңа әгишәйчу!» дегәндәк.\ft*\f* \x + \xo 9:59 \xo*\xt Мат. 8:21.\xt*\x*
\m
\v 60 Лекин Әйса униңға — Өлүкләр өз өлүклирини көмсун! Бирақ сән болсаң, берип Худаниң падишалиғини җакалиғин, — деди.\f □ \fr 9:60 \fr*\ft \+bd «Өлүкләр өз өлүклирини көмсун! Бирақ сән болсаң, берип Худаниң падишалиғини җакалиғин»\+bd* — жуқуриқи изаһатни көрүң. Мәйли бу киши атисиниң «жиллиқ дәпнә»сини өткүзмәкчи болсун яки атиси техи тирик болсун, Рәбниң бу җававида «Бу сениң ишиң әмәс; сән өзүң «роһий тирик» адәм болсаңла дегинимдәк қил, роһий һаятни йәткүзидиған Худаниң падишалиғини җакала; сән ейтқан бу иш «роһий өлгәнләр»ниң иши, халас» дегән ички мәна ениқ көрүниду.\ft*\f* \x + \xo 9:60 \xo*\xt Мат. 8:22.\xt*\x*
\m
\v 61 Йәнә бириси:
\m — Әй Рәб, мән саңа әгишимән, лекин авал өйүмгә берип, өйдикилирим билән хошлишишимға иҗазәт бәргәйсән, — деди.
\m
\v 62 — Ким қолида хошниң тутқучини тутуп туруп кәйнигә қариса, у Худаниң падишалиғиға лайиқ әмәстур, — деди. \f □ \fr 9:62 \fr*\ft \+bd «Ким қолида хошниң тутқучини тутуп туруп кәйнигә қариса, у Худаниң падишалиғиға лайиқ әмәсту»\+bd* — адәм қош һайдиғандә, кәйнигә қариса түз һайдәлмәйду.\ft*\f* \x + \xo 9:62 \xo*\xt Пәнд. 26:11; Фил. 3:14; Ибр. 6:5; 2Пет. 2:20.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 10
\s1 Әйсаниң йәтмиш мухлисини әвәтиши
\m
\v 1 Бу ишлардин кейин, Рәб мухлислардин йәнә йәтмишини тайинлап, өзи бармақчи болған барлиқ шәһәр-йезиларға икки-иккидин өзидин бурун әвәтти.\f □ \fr 10:1 \fr*\ft \+bd «өзи бармақчи болған барлиқ шәһәр-йезиларға икки-иккидин өзидин бурун әвәтти»\+bd* — «өзидин бурун» грек тилида «униң йүзидин бурун». \ft*\fp Бәзи кона көчүрмиләрдә «йәтмиш иккиси» дейилиду. 99٪ көчүрмиләрдә «йәтмиш» дейилиду. Бу сан Тәвраттики бир нәччә «хасийәтлик санлар»ға мас келиду; мәсилән, Исраилниң 12 қәбилиси бар еди вә 70 ақсақали бар еди («Чөл.» 11:11ни көрүң). Әстайидил оқурмәнләр Тәвраттики башқа йәрләрдин мошу «12+70» дегән икки санниң биллә кәлгинини көриду.\fp*\f* 
\v 2 У уларға мундақ тапилиди:
\m — Жиғилидиған һосул дәрвәқә көп, лекин һосулни жиққучи ишләмчиләр аз екән. Шуңа һосул Егисидин көпрәк ишләмчиләрни Өз һосулуңни жиғишқа әвәткәйсән, дәп тиләңлар.\f □ \fr 10:2 \fr*\ft \+bd «Жиғилидиған һосул дәрвәқә көп, лекин һосулни жиққучи ишләмчиләр аз екән»\+bd* — «һосул» мошу йәрдә Худаниң падишалиғини қобул қилишқа тәйяр туридиған кишиләрни билдүриду, әлвәттә. Мошундақ адәмләр «ормичилар»ға, йәни өзлиригә хуш хәвәрни йәткүзгүчиләргә муһтаҗдур. \+bd «һосулниң Егиси»\+bd* — Худа, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 10:2 \xo*\xt Мат. 9:37; Юһ. 4:35; 2Тес. 3:1.\xt*\x* 
\v 3 Меңиңлар! Мән қозиларни бөриләрниң арисиға әвәткәндәк силәрни әвәтимән.\x + \xo 10:3 \xo*\xt Мат. 10:16.\xt*\x* 
\v 4 Һәмян, хурҗун вә кәшләр алмаңлар; йолда кишиләр билән саламлишишқа \add тохтимаңлар\add*.\f □ \fr 10:4 \fr*\ft \+bd «хурҗун»\+bd* — яки «тиләмчиниң халтиси». \+bd «йолда кишиләр билән саламлишишқа тохтимаңлар»\+bd* — әшу дәвирдики Йәһудийлар арисида саламлишишқа адәттә узун вақит кетәтти.\ft*\f* \x + \xo 10:4 \xo*\xt 2Пад. 4:29; Мат. 10:9; Мар. 6:8; Луқа 9:3; 22:35.\xt*\x* 
\v 5 Қайси өйгә кирсәңлар, алди билән: «Мошу өйдикиләргә арамлиқ болғай!» дәңлар.\x + \xo 10:5 \xo*\xt Мат. 10:12; Мар. 6:10.\xt*\x* 
\v 6 У өйдә «арамлиқ егиси» болса, тилигән арамлиғиңлар шу өйгә қониду; әгәр болмиса, у арамлиқ өзүңларға яниду.\f □ \fr 10:6 \fr*\ft \+bd «У өйдә «арамлиқ егиси» болса...»\+bd* — «арамлиқ егиси» грек тилида «арамлиқниң оғли» дейилиду. Ундақ адәмләр, шүбһисизки, аманлиқпәрвәр болуп, Худадин келидиған аманлиқни сөйиду, шундақла хуш хәвәрни қарши алиду.\ft*\f* 
\v 7 Андин чүшкән өйдә туруп йөткәлмәңләр, шу өйдикиләрниң бәргинини йәп-ичиңлар, чүнки ишләмчи өз иш һәққини елишқа һәқлиқтур. У өйдин бу өйгә йөткилип жүрмәңлар.\f □ \fr 10:7 \fr*\ft \+bd «Андин чүшкән өйдә туруп йөткәлмәңләр»\+bd* — демәк, у өйдин бу өйгә йөткилип жүрмәңлар. \+bd «ишләмчи өз иш һәққини елишқа һәқлиқтур»\+bd* — демәк, хуш хәвәргә еришип, роһий пайда көргән аңлиғучиларниң хуш хәвәрчиләргә җисманий җәһәттин ярдәм бериши тегишлик иштур. \+bd «У өйдин бу өйгә йөткилип жүрмәңлар»\+bd* — бу әмирдә чоң даналиқ бар. Икки сәвәптин ейтилған болуши мүмкин: — (1) кона заманларда көп диний вәз ейтқучилар өйму-өй йоқлап пул тиләйтти; лекин Әйсаниң мухлислири һеч тиләмчилик қилмаслиғи керәк; (2) улар өйму-өй көчүп жүрсә, хәлиқтә бир-биригә қарап һәртүрлүк һәсәт-гуман пәйда болушиму мүмкин — «Немишкә улар \+bd бизниң\+bd* өйдә қонмайду?» яки «Немишкә улар бизниң өйдин көчүп кетиду?» дегәндәк.\ft*\f* \x + \xo 10:7 \xo*\xt Лав. 19:13; Қан. 24:14; 25:4; Мат. 10:10; 1Кор. 9:4,14; 10:27; 1Тим. 5:18.\xt*\x*
\m
\v 8 Силәр қайси шәһәргә кирсәңлар, улар силәрни қобул қилса, улар алдиңларға немә қойса шуни йәңлар. 
\v 9 У йәрдики кесәлләрни сақайтип, уларға: «Худаниң падишалиғи силәргә йеқинлашти!» дәңлар. \f □ \fr 10:9 \fr*\ft \+bd «Худаниң падишалиғи силәргә йеқинлашти!»\+bd* — мошу сөз грек тилида йәнә «Худаниң падишалиғи үстүңларға чүшти!» дегән мәнини билдүриду. 11-айәтни вә 11:20ниму көрүң.\ft*\f* 
\v 10 Бирақ силәр қайси шәһәргә кирсәңлар, улар силәрни қобул қилмиса, уларниң рәстә-кочилириға чиқип көпчиликкә: \x + \xo 10:10 \xo*\xt Мат. 10:14; Мар. 6:11; Луқа 9:5.\xt*\x* 
\v 11 «Силәргә агаһ болсун үчүн һәтта шәһириңларниң айиғимизға чаплашқан тописиниму қеқип чүшүрүветимиз! Һалбуки, шуни билип қоюңларки, Худаниң падишалиғи силәргә \add растинла\add* йеқинлашти!» — дәңлар. \f □ \fr 10:11 \fr*\ft \+bd «Силәргә агаһ болсун үчүн һәтта шәһириңларниң айиғимизға чаплашқан тописиниму қеқип чүшүрүветимиз!»\+bd* — «аяқдики топини қеқип чүшүрүветиш» — мошу ишарәт «бизниң силәр билән мунасиветимиз йоқ», дегәнни билдүрүп, Худаниң сөзини рәт қилғанларға қаттиқ агаһландуруш еди. \+bd «Худаниң падишалиғи силәргә растинла йеқинлашти!»\+bd* — 9-айәттики изаһатта ейтилғандәк, бу сөзләр грек тилида йәнә «Худаниң падишалиғи үстүңларға чүшти!» дегән мәнини билдүрүши мүмкин, вә бәлким мошу йәрдә дәл шу мәнидидур.\ft*\f* \x + \xo 10:11 \xo*\xt Рос. 13:51; 18:6.\xt*\x* 
\v 12 Мән силәргә ейтип қояйки, шу күни һәтта Содом шәһиридикиләрниң көридиғини бу шәһәрдикиләрниңкидин йеник болиду.\f □ \fr 10:12 \fr*\ft \+bd «Шу күни һәтта Содом шәһиридикиләрниң көридиғини бу шәһәрдикиләрниңкидин йеник болиду»\+bd* — башқа алаһидә вақит көрситилмисә, «шу күни» Муқәддәс Китапта һәрдайим қиямәт күнини, йәни Мәсиһниң қайтип келидиған күнини көрситиду. \+bd «Содом шәһири»\+bd* — Ибраһим пәйғәмбәр заманидики шәһәр болуп, бу шәһәрләрниң адәмлири охшаш җинислиқлар зинахорлуғиға (бәччивазлиққа) қаттиқ берилип гунаға патқанлиқтин, Худа бу шәһәрләрни адәмлири билән қошуп от чүшүрүп йоқатқан.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Әйсани рәт қилғанлар
\r Мат. 11:20-24
\m
\v 13 Һалиңларға вай, әй қоразинлиқлар! Һалиңларға вай, әй Бәйт-Саидалиқлар! Чүнки силәрдә көрситилгән мөҗизиләр Тур вә Зидон шәһәрлиридә көрситилгән болса, у йәрләрдикиләр хелә бурунла бөзгә йөгинип, күлгә милинип товва қилған болатти. \f □ \fr 10:13 \fr*\ft \+bd «Тур вә Зидон шәһәрлири»\+bd* — Тур вә Зидон әсли бутпәрәс ят әлләрниң шәһәрлири еди. Мәсилән, «Әз.» 26-29-бапни көрүң. \+bd «у йәрләрдикиләр хелә бурунла бөзгә йөгинип, күлгә милинип товва қилған болатти»\+bd* — «бөзгә йөгинип, күлгә милиниш» кона заманларда қаттиқ пушайман қилиш, гуналарға товва қилишниң бир ипадиси еди.\ft*\f* 
\v 14 Қиямәт күнидә Тур вә Зидондикиләрниң көридиғини силәрниңкидин йеник болиду. 
\v 15 Әй әршкә көтирилгән Кәпәрнаһумлуқлар! Силәр тәһтисараға чүшүрүлисиләр!\f □ \fr 10:15 \fr*\ft \+bd «Әй әршкә көтирилгән Кәпәрнаһумлуқлар!»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «Әй силәр Кәпәрнаһумлуқлар! Асманға чиқмақчимидиңлар?». Лекин бизниңчә «асманға көтирилгән» дегини тоғра болуп, бу сөз Әйса уларниң арисида болғанлиқтин уларға көрситилгән зор имтияз-илтипатни көрситиду.\ft*\f*
\m
\v 16 \add У мухлислириға йәнә\add*:
\m — Кимдәким силәрни тиңшиса, мениму тиңшиған болиду; кимдәким силәрни чәткә қақса, мениму чәткә қаққан болиду; ким мени чәткә қаққан болса, мени әвәткүчиниму чәткә қаққан болиду, — деди.\x + \xo 10:16 \xo*\xt Мат. 10:40; Мар. 9:37; Юһ. 13:20.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йәтмиш мухлисниң қайтип келиши
\m
\v 17 Йәтмиш мухлис хошал-хурамлиқ ичидә қайтип келип:
\m — И Рәб! Һәтта җинларму сениң намиң билән бизгә бойсунидикән! — дәп мәлум қилди.\f □ \fr 10:17 \fr*\ft \+bd «Һәтта җинларму сениң намиң билән бизгә бойсунидикән!»\+bd* — улар адәмләрни азат қилип чаплашқан җинларни һайдиған.\ft*\f*
\m
\v 18 У уларға:
\m — Мән Шәйтанниң асмандин чақмақтәк чүшүп кәткәнлигини көргәнмән. \f □ \fr 10:18 \fr*\ft \+bd «Мән Шәйтанниң асмандин чақмақтәк чүшүп кәткәнлигини көргәнмән»\+bd* — грек тилида «Мән Шәйтанниң асмандин чақмақтәк чүшүп кәткәнлигини көрүвататтим» — йәтмиш мухлис вәзиписини орундиғанда Әйса уларниң җин-шәйтанларниң үстидин болған ғәлибисини көрүвататти.\ft*\f* \x + \xo 10:18 \xo*\xt Вәһ. 12:8, 9.\xt*\x* 
\v 19 Мана, мән силәргә илан-чаянларни дәссәп янҗишқа вә дүшмәнниң барлиқ күч-қудритини бесип ташлашқа һоқуқ бәрдим. Һеч қачан һеч қандақ нәрсә силәргә зәрәр йәткүзәлмәйду. \f □ \fr 10:19 \fr*\ft \+bd «мән силәргә илан-чаянларни дәссәп янҗишқа вә дүшмәнниң барлиқ күч-қудритини бесип ташлашқа һоқуқ бәрдим»\+bd* — мошу айәттә «илан-чаянлар» бәлким Шәйтанниң күчлири, йәни җин-алвастиларни көрситиду; «дүшмән» болса Шәйтанниң өзини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 10:19 \xo*\xt Мар. 16:18; Рос. 28:5.\xt*\x* 
\v 20 Лекин силәр роһларниң силәргә бойсунғанлиғи түпәйлидин шатланмаңлар, бәлки намиңларниң әршләрдә пүтүлгәнлиги түпәйлидин шатлиниңлар, — деди.\x + \xo 10:20 \xo*\xt Мис. 32:32; Йәш. 4:3; Дан. 12:1; Фил. 4:3.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң хошаллиғи
\r Мат. 11:25-27; 13:16-17
\m
\v 21 Шу вақитта, Әйса роһта хошаллинип мундақ деди:
\m «Асман-зимин Егиси и Ата! Сән бу һәқиқәтләрни данишмән вә әқиллиқлардин йошуруп, сәбий балиларға ашкарилиғанлиғиң үчүн сени мәдһийиләймән! Бәрһәқ, и Ата, нәзириңдә бундақ қилиш рава еди.\f □ \fr 10:21 \fr*\ft \+bd «Шу вақитта, Әйса роһта хошаллинип мундақ деди...»\+bd* — «роһта хошаллинип...» бәлким өз роһида хошалланди. Бәзи алимлар «роһта»ни «Муқәддәс Роһта» дәп чүшиниду.\ft*\f* \x + \xo 10:21 \xo*\xt Аюп 5:12; Йәш. 29:14; Мат. 11:25; 1Кор. 1:19; 2:7, 8; 2Кор. 3:14.\xt*\x*
\m
\v 22 Һәммә маңа Атамдин тәқдим қилинди; Оғулниң кимлигини Атидин башқа һеч ким билмәйду, вә Атиниңму кимлигини Оғул вә Оғул ашкарилашни лайиқ көргән кишиләрдин башқа һеч ким билмәйду».\x + \xo 10:22 \xo*\xt Зәб. 8:6-7; Юһ. 1:18; 3:35; 6:44, 45; 17:2; 1Кор. 15:27; Фил. 2:10; Ибр. 2:8.\xt*\x*
\m
\v 23 Андин у мухлислириға бурулуп, уларға астиғина:
\m Силәр көрүватқан ишларни көргән көзләр нәқәдәр бәхитликтур! \f □ \fr 10:23 \fr*\ft \+bd «Силәр көрүватқан ишларни көргән көзләр нәқәдәр бәхитликтур!»\+bd* — яки «Силәр көрүватқан ишларни көргән көзләр нәқәдәр мубарәктур». «мубарәк» әслидә «Худа тәрипидин бәрикәтләнгәй» дегән мәнидә.\ft*\f* \x + \xo 10:23 \xo*\xt Мат. 13:16.\xt*\x* 
\v 24 Чүнки мән силәргә шуни ейтип қояйки, нурғун пәйғәмбәрләр вә падишалар силәр көргән ишларни көрүшкә интизар болғини билән уларни көрмигән; вә силәр аңлаватқан ишларни аңлашқа интизар болғини билән, уларни аңлап бақмиған, — деди.\x + \xo 10:24 \xo*\xt 1Пет. 1:10.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Меһриван Самарийәлик тоғрисидики тәмсил
\m
\v 25 Вә мана, Тәврат устазлиридин бири орнидин туруп Әйсани синимақчи болуп:
\m — Устаз, мәңгүлүк һаятқа варис болмақ үчүн немә ишни қилишим керәк? — дәп сориди.\f □ \fr 10:25 \fr*\ft \+bd «Устаз, мәңгүлүк һаятқа варис болмақ үчүн немә ишни қилишим керәк?»\+bd* — грек тилида «немә ишни қилишим керәк?» дегән сөз мәлум бир ишни бирла қетим қилишни билдүриду.\ft*\f*
\m
\v 26 У җававән: — Тәврат қанунида немә пүтүлгән? Буниңға өзүң қандақ қарайсән? — деди.\f □ \fr 10:26 \fr*\ft \+bd «буниңға өзүң қандақ қарайсән?»\+bd* — грек тилида «буни қандақ оқуйсән?».\ft*\f*
\m
\v 27 Һелиқи киши җававән:
\m — «Пәрвәрдигар Худайиңни пүтүн қәлбиң, пүтүн җениң, пүтүн күчүң вә пүтүн зеһниң билән сөйгин»; вә «Хошнаңни өзүңни сөйгәндәк сөй» — деди.\f □ \fr 10:27 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар Худайиңни пүтүн қәлбиң, пүтүн җениң, пүтүн күчүң вә пүтүн зеһниң билән сөйгин»; вә «Хошнаңни өзүңни сөйгәндәк сөй»\+bd* — «Қан.» 6:5 вә «Лав.» 19:18.\ft*\f* \x + \xo 10:27 \xo*\xt Лав. 19:18; Қан. 6:5; 10:12; 30:6; Рим. 13:9; Гал. 5:14; Яқ. 2:8.\xt*\x*
\m
\v 28 Әйса униңға: — Тоғра җавап бәрдиң. Мана шундақ қилсаң һаят болисән, — деди.\f □ \fr 10:28 \fr*\ft \+bd «Тоғра җавап бәрдиң. Мана шундақ қилсаң һаят болисән»\+bd* — «Худани сөйүш» үчүн Уни тонуш керәк; уни тонуш үчүн Оғли билән мунасивәттә болуш керәк (22-айәтни көрүң).\ft*\f*
\m
\v 29 Лекин өзини һәққаний дәп испатлимақчи болуп, Әйсадин йәнә сорап:
\m — Әнди «Мениң хошнам» кимдур? — деди.\f □ \fr 10:29 \fr*\ft \+bd «Лекин өзини һәққаний дәп испатлимақчи болуп,...»\+bd* — яки «Лекин өзиниң соал соришиниң йоллуқ екәнлигини билдүрүш үчүн...». \+bd «Әнди «Мениң хошнам» кимдур?»\+bd* — Йәһудий өлимилар вә устазларға нисбәтән «бизниң хошнилиримиз» пәқәт «Йәһудий қериндашлиримиз» дәп һесаплаш керәк еди. Йәһудий әмәсләр вә Самарийәликләр һәргиз «хошна» һесапланмайтти.\ft*\f*
\m
\v 30 Әйса җававән мундақ деди:
\m — Бир адәм Йерусалимдин Йерихо шәһиригә чүшүветип, йолда қарақчиларниң қолиға чүшүп қапту. Қарақчилар униң кийим-кечәклирини салдурувелип, уни яриландуруп, чала өлүк һалда ташлап кетипту. 
\v 31 Вә шундақ болдики, мәлум бир каһин шу йолдин чүшүветип, һелиқи адәмни көрүп, йолниң у чети билән меңип өтүп кетипту. \f □ \fr 10:31 \fr*\ft \+bd «мәлум бир каһин шу йолдин чүшүветип, һелиқи адәмни көрүп, йолниң у чети билән меңип өтүп кетипту»\+bd* — мошу каһин Йәһудий болуши керәк, әлвәттә. Әгәр һелиқи адәм өлгән болса, ундақта каһин униңға тәгсә, «напак һесаплинип» муқәддәс ибадәтханида ишләшкә вақитлиқ налайиқ болатти. Бирақ у «(жуқуридин) чүшиватиду» — демәк, ибадәтханидин башқа йәргә кетиватқан еди. Шуниң билән униң: «Мошу өлгәндәк адәмгә тәгсәм болмайду» дегән банини қилиши техиму орунсиз еди. Чүнки у «напак» болуп қалса, ибадәтханиға кириш керәк болған вақитқичә аллиқачан «пақлинип болатти».\ft*\f* 
\v 32 Шуниңдәк бир Лавийлиқ \add роһаний\add* бу йәргә кәлгәндә, йениға келип қарап қоюп, йолниң у чети билән меңип өтүп кетипту. \f □ \fr 10:32 \fr*\ft \+bd «бир Лавийлиқ роһаний»\+bd* — Лавийлар муқәддәс ибадәтханида каһинларға ярдәмчи болатти вә башқа роһий ишлар, җүмлидин тәлим бериш билән шуғуллинатти. Әгәр һелиқи киши өлгән болса, уму «өлгән адәм»гә тәгсәм «напак болимән», дегәнни банә қилалайтти.\ft*\f* 
\v 33 Лекин сәпәрдә болған бир Самарийәлик һелиқи адәмниң йениға кәлгәндә, уни көрүпла ич ағритипту \f □ \fr 10:33 \fr*\ft \+bd «бир Самарийәлик...»\+bd* — «Самарийәликләр» Йәһудийлар өч көргән, «капир» дәп һесаплиған хәлиқ еди.\ft*\f* 
\v 34 вә алдиға берип, җараһәтлиригә май вә шарап қуюп, теңип қоюпту. Андин уни өз улиғиқа миндүрүп, бир сарайға елип берип, у йәрдә һалидин хәвәр апту. 
\v 35 Әтиси йолға чиққанда, икки күмүч динарни елип сарайвәнгә берип: «Униңға қарап қоюң, буниңдин артуқ чиқим болса, қайтишимда сизгә төләймән» дәпту.\f □ \fr 10:35 \fr*\ft \+bd «динар»\+bd* — грек тилида «денариус» — Икки динар бир ишчиниң икки күнлүк һәққигә йеқин.\ft*\f*
\m
\v 36 \add Әнди Әйса һелиқи устаздин\add*:
\m — Сениңчә, бу үч адәм ичидә қайсиси қарақчиларниң қолиға чүшкән һелиқи кишигә \add һәқиқий\add* хошна болған? — дәп сориди.\f □ \fr 10:36 \fr*\ft \+bd «Сениңчә, бу үч адәм ичидә қайсиси қарақчиларниң қолиға чүшкән һелиқи кишигә һәқиқий хошна болған?»\+bd* — мошу тәмсил бойичә муһим соал «хошнам ким?» әмәс, бәлки «мән дегән ким?». Мәсиһниң тәмсли бойичә, мениң йенимда турған һәр қандақ кишигә (қайси милләттин болушидин қәтъийнәзәр) «хошна болуш»умға тоғра келиду. Демәк, «Мән башқиларға һәқиқий хошнимән?».\ft*\f*
\m
\v 37 — Униңға меһриванлиқ көрсәткән киши, — дәп җавап бәрди у.
\m Әйса униңға: — Ундақ болса, сән һәм берип шуниңға охшаш қилғин, — деди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң Марта вә Мәрйәмдә меһман болуши
\m
\v 38 Вә шундақ болдики, у \add мухлислири билән биллә\add* йолда кетиветип, мәлум бир йезиға кирди. У йәрдә Марта исимлиқ бир аял уни өйигә чақирип меһман қилди. \f □ \fr 10:38 \fr*\ft \+bd «у мухлислири билән биллә йолда кетиветип...»\+bd* — грек тилида «улар йолда кетиветип...».\ft*\f* 
\v 39 Мартаниң Мәрйәм исимлиқ бир сиңлиси бар еди. У Әйсаниң айиғи алдида олтирип, униң сөз-каламини тиңшивататти. 
\v 40 Әнди меһманларни күтүш ишлириниң көплүгидин көңли бөлүнүп кәткән Марта Әйсаниң алдиға келип:
\m — И Рәб, сиңлимниң мени меһман күткили ялғуз ташлап қойғиниға кариң болмамду? Уни маңа ярдәмлишишкә буйруғин! — деди.
\m
\v 41 Лекин Әйса униңға җававән:
\m — Әй Марта, Марта, сән көп ишларниң ғемини йәп аварә болуп жүрүватисән. \f □ \fr 10:41 \fr*\ft \+bd «Марта, Марта,...»\+bd* — Муқәддәс Китапта, бирисиниң бир адәмниң исмини яки бир җайниң намини тәкрар икки қетим чақириши униңға болған чоңқур меһир-муһәббитини ипадиләп, униң өзигә әзиз екәнлигини көрситиду.\ft*\f* 
\v 42 Бирақ бирла иш зөрүрдур; вә Мәрйәм шуниңдин өзигә несивә болидиған яхши үлүшни таллиди; бу һәргиз униңдин тартивелинмайду — деди.\f □ \fr 10:42 \fr*\ft \+bd «бирақ бирла иш зөрүрдур»\+bd* — бу немә иш? Мәсиһниң бу интайин муһим баяни тоғрисида «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 11
\s1 Дуа қилиш тоғрисидики тәлим
\r Мат. 6:9-15
\m
\v 1 Әнди шундақ болдики, у бир йәрдә дуа қиливататти; дуа аяқлашқанда, мухлислиридин бири униңдин:
\m — И Рәб, Йәһя өз мухлислириға үгәткинидәк, сәнму бизгә дуа қилишни үгәтсәң, — деди.
\m
\v 2 У уларға мундақ деди:
\m — Дуа қилғиниңларда, мундақ дәңлар:
\b
\m «И Ата,
\m Сениң намиң муқәддәс дәп улуқланғай.
\m Сениң падишалиғиң кәлгәй.
\m
\v 3 Һәр күнлүк ненимизни бизгә һәр күни бәргәйсән.
\m
\v 4 Бизгә қәриздар болған һәр кимни кәчүргинимиздәк,
\m Сәнму гуналиримизни кәчүргәйсән.
\m Бизни аздурулушларға учратқузмиғайсән».\f □ \fr 11:4 \fr*\ft \+bd «бизгә қәриздар болған һәр кимни кәчүргинимиздәк...»\+bd* — бу айәттики «қәриз» чоқум гуналарни өз ичигә алиду; айәтниң иккинчи қисмини көрүң.\ft*\f*
\b
\m
\v 5 У сөзини \add давам қилип\add* уларға мундақ деди:
\m — Силәрниң ичиңлардин бириңларниң бир дости болуп, йерим кечидә униң қешиға берип: Әй достум, маңа үч нан өтнә бәргин; 
\v 6 чүнки маңа сәпәрдин бир достум кәлди вә униң алдиға қойғидәк бир нәрсәм қалмапту, десә, 
\v 7 у өйиниң ичидә туруп: «Мени аварә қилмиғин, ишик тақақлиқ, балилар орунда йенимда ятиду. Саңа елип беришкә қопалмаймән», дейиши мүмкин.\f □ \fr 11:7 \fr*\ft \+bd «балилар орунда йенимда ятиду»\+bd* — яки «балилирим һәммимиз йетип қалдуқ».\ft*\f* 
\v 8 Силәргә шуни ейтимәнки, гәрчә у униң дости болуш сүпити билән беришкә орнидин турмисиму, униң хиҗил болмай қайта-қайта ялвуруши билән у чоқум орнидин туруп, қанчә лазим болса униңға бериду.\f □ \fr 11:8 \fr*\ft \+bd «униң хиҗил болмай қайта-қайта ялвуруши билән...»\+bd* — «хиҗил болмай қайта-қайта ялвуруши» грек тилида бирла сөз билән ипадилиниду.\ft*\f* 
\v 9 Шуниң үчүн мән силәргә ейтайки, тиләңлар, силәргә ата қилиниду; издәңлар, таписиләр. Ишикни чекиңлар, ечилиду. \x + \xo 11:9 \xo*\xt Мат. 7:7; 21:22; Мар. 11:24; Юһ. 14:13; 15:7; 16:24; Яқ. 1:5, 6; 1Юһа. 3:22; 5:14.\xt*\x* 
\v 10 Чүнки һәр бир тилигүчи тилигинигә еришиду; издигүчи издигинини тапиду; ишикни чәккүчиләргә ишик ечилиду. 
\v 11 Араңларда ата болғучилар өз оғли нан тәләп қилса, униңға таш беридиғанлар барму?! Яки белиқ тәләп қилса, илан беридиғанлар барму? \x + \xo 11:11 \xo*\xt Мат. 7:9.\xt*\x* 
\v 12 Тухум тәләп қилса, чаян беридиғанлар барму? 
\v 13 Әнди силәр рәзил туруп өз пәрзәнтлириңларға яхши илтипатларни беришни билгән йәрдә, әрштики Ата Өзидин тилигәнләргә Муқәддәс Роһни техиму ата қилмасму?
\b
\m
\s1 Әйса «Бәәлзәбул», йәни Шәйтандин күчлүктур
\r Мат. 12:22-30; Мар. 3:20-27
\m
\v 14 Әнди у бир кишидин «адәмни гача қилғучи» җинни һайдивәткәндә, шундақ болдики, җин униңдин чиққанда, гача зуванға кәлди. Халайиқ буниңға интайин һәйран болушти. \f □ \fr 11:14 \fr*\ft \+bd «җин униңдин чиққанда, гача зуванға кәлди. Халайиқ буниңға интайин һәйран болушти»\+bd* — уларниң һәйран болушиниң бир сәвәви, Йәһудий өлимиларниң пикричә, җинни һайдаш үчүн униң исмини җиндин сораш керәк. Җин чаплашқан адәмниң ағзи арқилиқ исмини ейтса, андин шу исмини ишлитип җинни һайдиғили болатти. Әнди җин адәмни гача қилип қойған болса, җинниң исмини билиш, шундақла уни һайдаш мүмкин әмәс еди.\ft*\f* \x + \xo 11:14 \xo*\xt Мат. 9:32; 12:22.\xt*\x* 
\v 15 Бирақ улардин бәзилири: «У җинларни җинларниң әмри болған Бәәлзәбулға тайинип һайдиветиду» — деди. \f □ \fr 11:15 \fr*\ft \+bd «у җинларни җинларниң әмри болған Бәәлзәбулға тайинип һайдиветиду»\+bd* — «Бәәлзибул» (яки, «Бәәлзибуб») җинларниң падишаси Шәйтанни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 11:15 \xo*\xt Мат. 9:34; 12:24; Мар. 3:22.\xt*\x* 
\v 16 Вә башқа бәзиләр уни синаш мәхситидә униңдин бизгә асмандин бир мөҗизилик аламәт көрсәтсәң, дәп тәләп қилғили турди. \f □ \fr 11:16 \fr*\ft \+bd «бизгә асмандин бир мөҗизилик аламәт көрсәтсәң...»\+bd* — улар тәләп қилған «мөҗизилик аламәт» Әйсаниң һәқиқий Мәсиһ екәнлигини испатлайдиған бир карамәтни көрситиду, әлвәттә.\ft*\f* 
\v 17 Лекин у уларниң немә ойлаватқанлиғини билип уларға мундақ деди:
\m — Өз ичидин бөлүнүп өз ара соқушқан һәр қандақ падишалиқ вәйран болиду; вә һәр қандақ аилә өз ичидин бөлүнүп өз ара соқушса заваллиққа йүз тутиду. \x + \xo 11:17 \xo*\xt Мат. 12:25; Мар. 3:24.\xt*\x* 
\v 18 Шуниңға охшаш, әгәр Шәйтан өз-өзигә қарши чиққан болса, ундақта, униң падишалиғи қандақму пут тирәп туралисун? Чүнки силәр мени, «Җинларни Бәәлзәбулға тайинип һайдайдикән» дәйсиләр. 
\v 19 Әгәр мән җинларни Бәәлзибулға тайинип қоғлисам, силәрниң пәрзәнтлириңлар кимгә тайинип җинларни қоғлайду?! Шуңа улар силәр тоғрилиқ һөкүм чиқарсун! \f □ \fr 11:19 \fr*\ft \+bd «Әгәр мән җинларни Бәәлзибулға тайинип қоғлисам, силәрниң пәрзәнтлириңлар кимгә тайинип җинларни қоғлайду?! Шуңа улар силәр тоғрилиқ һөкүм чиқарсун!»\+bd* — бу сөзниң икки шәрһи бар: — \ft*\fp (1) «силәрниң пәрзәнтлириңлар» — Бу Пәрисийләрниң өз талип-әгәшкүчилирини көрситиду. Әмәлийәттә болса Пәрисийләр вә әгәшкүчилири җинларни һеч һайдәлмәйтти. Ундақта Шәйтанниң падишалиғиға һәқиқий һуҗум қилғучилар Әйса вә муритлириму, яки пәрисийләрму? Пәрисийләрниң Худаниң әмәс, бәлки Шәйтанниң тәрипидә турғанлиғи өз әгәшкүчилириниң җинни һайдашкә күчсиз болғанлиғиға испат берәтти. \fp*\fp (2) «силәрниң пәрзәнтлириңлар» — Бу Әйсаниң әгәшкүчилирини (Исраилларниң оғуллирини) көрситиду. Пәқәт Әйсала әмәс, уларму җинларни һайдийалайдиған болған; шуңа уларму Әйсаниң Худаниң күчи билән җин-шәйтанларни бир тәрәп қиливатқанлиғиға испат берәтти. \fp*\fp Бизниңчә (1)-көзқараш тоғра. «қошумчә сөз»имизниму көрүң.\fp*\f* 
\v 20 Лекин мән Худаниң бармиғи билән җинларни қоғлисам, ундақта Худаниң падишалиғи үстүңларға чүшүп намайән болған болиду. \f □ \fr 11:20 \fr*\ft \+bd «мән Худаниң бармиғи билән җинларни қоғлисам...»\+bd* — «Худаниң бармиғи» Униң күч-қудритини көрситиду, әлвәттә; лекин җинларни бир тәрәп қилиш үчүн Худа пүткүл белигини әмәс, пәқәт «бармиғи»ни азрақ мидирлитип қойсила купайә.\ft*\f* 
\v 21 Толуқ қуралланған күчтүңгүр өз өйини қоғдап турғанда, униң мал-мүлки аман қалиду; 
\v 22 лекин униңдин күчтүңгүр бири униң үстигә һуҗум қилип уни йәңсә, униң таянған қураллирини тартивалиду вә мал-мүлүклирини олҗа қилип өзидикиләргә тәқсим қилип бериду.\f □ \fr 11:22 \fr*\ft \+bd «Толуқ қуралланған күчтүңгүр өз өйини қоғдап турғанда, униң мал-мүлки аман қалиду... »\+bd* — (10-айәт) бу тәмсилдики «күчтүңгүр адәм» Шәйтанни көрситиду, әлвәттә. «Униңдин күчтүңгүр бири», йәни униң өйини булаң-талаң қилғучи Әйсадин башқа һеч ким болмайду.\ft*\f*
\m
\v 23 Мән тәрәптә турмиғанлар маңа қарши турғучидур. Мән тәрәпкә \add адәмләрни\add* жиғмиғучилар болса тозутувәткүчидур.
\b
\m
\v 24 Напак роһ бирәвниң тенидин чиқириветилиши билән, у қурғақ җайларни чөргиләп жүрүп бирәр арамгаһни издәйду; бирақ тапалмиғандин кейин, «мән чиққан маканимға қайтай!» дәйду. \f □ \fr 11:24 \fr*\ft \+bd «напак роһ»\+bd* — җинни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 11:24 \xo*\xt Мат. 12:43.\xt*\x* 
\v 25 Шуниң билән қайтип келип, шу маканиниң пакиз тазиланғанлиғини вә рәтләнгәнлигини байқайду-дә, 
\v 26 берип өзидинму бәттәр йәттә роһни башлап келиду; улар кирип биллә туриду. Буниң билән һелиқи адәмниң кейинки һали бурунқидинму техиму яман болиду.\f □ \fr 11:26 \fr*\ft \+bd «Напак роһ....берип өзидинму бәттәр йәттә роһни башлап келиду; улар кирип биллә туриду. Буниң билән һелиқи адәмниң кейинки һали бурунқидинму техиму яман болиду»\+bd* — бу тәмсил һәм җин чаплишиштин қутқузулған адәмниң һәқиқий бир хәтирини вә шундақла көчмә мәнидә Йәһудий хәлқиниң әһвалиниму көрситиду. «Матта»дики («Мат.» 12:43-45 тоғрисида) «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 11:26 \xo*\xt Юһ. 5:14; Ибр. 6:4, 5; 10:26; 2Пет. 2:20.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Һәқиқий бәхит
\m
\v 27 Вә шундақ болдики, у бу гәпләрни қиливатқанда, көпчилик арисида бир аял авазини көтирип:
\m — Сени көтәргән қосақ вә емиткән әмчәк бәхитликтур! — деди.
\m
\v 28 Бирақ у җававән: — Бәлки Худаниң сөзини аңлап, Униңға итаәт қилидиғанлар бәхитликтур! — деди.\x + \xo 11:28 \xo*\xt Мат. 7:21; Юһ. 6:29; Рим. 2:13.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Карамәт көрситиш тәливи
\r Мат. 12:38-42; Мар. 8:12
\m
\v 29 Шу чағда, топ-тап адәмләр униң әтрапиға олашқанда, у мундақ сөзләшкә башлиди:
\m — Бу дәвир дәрвәқә рәзил бир дәвирдур; у мөҗизилик бир аламәтниң көристилишни истәп жүриду. Бирақ буниңға «Юнус пәйғәмбәрдә көрүлгән мөҗизилик аламәт»тин башқа һеч қандақ иккинчи бир аламәт көрситилмәйду. \f □ \fr 11:29 \fr*\ft \+bd «... Буниңға «Юнус пәйғәмбәрдә көрүлгән мөҗизилик аламәт»тин башқа һеч қандақ иккинчи бир аламәт көрситилмәйду»\+bd* — «Мат.» 12:39-40-айәтләргә қаралсун («Юнус пәйғәмбәр йоған белиқниң қосиғида үч кечә-күндүз ятқандәк, Инсаноғлиму охшашла үч кечә-күндүз йәрниң бағрида ятиду»).\ft*\f* \x + \xo 11:29 \xo*\xt Юн. 2:1,11.\xt*\x* 
\v 30 Чүнки Юнус пәйғәмбәрниң өзи Нинәвә шәһиридикиләргә аламәт-карамәт болғиниға охшаш, Инсаноғлиму бу дәвиргә йәнә шундақ болиду.
\m
\v 31 Қиямәт күни «Җәнуптин кәлгән аял падиша»му бу дәвирдикиләр билән тәң тирилип, уларниң гуналирини бекитиду. Чүнки у Сулайманниң дана сөзлирини аңлаш үчүн йәр йүзиниң четидин кәлгән; вә мана, Сулаймандинму улуқ бириси мошу йәрдә туриду. \f □ \fr 11:31 \fr*\ft \+bd «Җәнуптин кәлгән аял падишаси»\+bd* — «Шәба падишалиғиниң аял падишаси»ни көрситиду («1Пад.» 10:1-10ни көрүң). «Шәба» бәлким җәнубий Әрәбистанни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 11:31 \xo*\xt 1Пад. 10:1; 2Тар. 9:1; Мат. 12:42.\xt*\x*
\m
\v 32 Қиямәт күни Нинәвәлигиләр бу дәвирдикиләр билән тәң қопуп, бу дәвирдикиләрниң гуналирини бекитиду. Чүнки Нинәвәликләр Юнус пәйғәмбәр җакалиған хәвәрни аңлап товва қилған; вә мана, Юнус пәйғәмбәрдинму улуқ бириси мошу йәрдә туриду!\f □ \fr 11:32 \fr*\ft \+bd «Қиямәт күни Нинәвәлигиләр бу дәвирдикиләр билән тәң қопуп, бу дәвирдикиләрниң гуналирини бекитиду. Чүнки Нинәвәликләр Юнус пәйғәмбәр җакалиған хәвәрни аңлап товва қилған; вә мана, Юнус пәйғәмбәрдинму улуқ бириси мошу йәрдә туриду!»\+bd* — бу айәтләр (29, 30 вә -32-)дә Әйса Юнус пәйғәмбәрниң йоған бир белиқниң ичидә үч күн туруп тирик чиққанлиғини тилға елиш арқилиқ өзиниңму өлүп, үчинчи күни тирилидиғанлиғини алдин-ала ейтқан. Тәврат, «Юнус» 1-2-бапларни вә шу китаптики «Юнус пәйғәмбәрниң аламәт-карамити» тоғрилиқ «қошумчә сөз»имизниму көрүң. «бу дәвирдикиләрниң гуналирини бекитиду» — демәк, «Бутпәрәс Нинәвәликләр Юнус пәйғәмбәрниң тәлимини аңлап, яман йолдин қайтқан. Бирақ, бу йәрдә Юнус пәйғәмбәрдинму улуқ бириси болған Мәсиһ силәрни яман йолдин қайтишқа чақирса, қулақ салмидиңлар».\ft*\f* \x + \xo 11:32 \xo*\xt Юн. 3:5.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Худаниң йоруқлуғини кишиләр пүткүл вуҗуди билән қобул қилиши керәк
\r Мат. 5:15; 6:22-23
\m
\v 33 Һеч ким чирақни йеқип қоюп, уни йошурун җайда қоймас, яки үстигә севәтни көмтүрүп қоймас, бәлки чирақданниң үстигә қойиду; буниң билән өйгә киргәнләр йоруқлуқни көриду. \f □ \fr 11:33 \fr*\ft \+bd «...үстигә севәтни көмтүрүп қоймас»\+bd* — «севәт» грек тилида «өлчәм севәт».\ft*\f* \x + \xo 11:33 \xo*\xt Мат. 5:15; Мар. 4:24; Луқа 8:16.\xt*\x*
\m
\v 34 Тәнниң чириғи көздур. Шуңа әгәр көзүң сап болса, пүтүн вуҗудуң йорутулиду. Лекин әгәр көзүң хунүк болса пүтүн вуҗудуң қараңғу болиду. \f □ \fr 11:34 \fr*\ft \+bd «әгәр көзүң сап болса»\+bd* — грек тилида «сап» дегән сөзниң икки мәнаси бар: — (1) «бир, бөлүнмәс, бирләшкән, сақ»; (2) «сехий» дегән мәнаси бар. Демәк, шундақ болғанда «сап» дегән сөзниң толуқ мәнаси «көзүң Худағила қариса...» вә «сән өзүң сехий болсаң....» дегән болиду. \+bd «әгәр көзүң хунүк болса,...»\+bd* — «хунүк» дегән сөз грек тилида һәм «рәзил» һәм «сақ әмәс, аҗиз, кесәл» дегән икки мәнини билдүриду. \+bd «Тәнниң чириғи көздур. Шуңа әгәр көзүң сап болса, пүтүн вуҗудуң йорутулиду. Лекин әгәр көзүң хунүк болса пүтүн вуҗудуң қараңғу болиду»\+bd* — Тәврат, «Пәнд.» 20:27ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 11:34 \xo*\xt Мат. 6:22.\xt*\x* 
\v 35 Шуниң үчүн һези болғинки, вуҗудуңдики «йоруқлуқ» қараңғулуқ болмисун! \f □ \fr 11:35 \fr*\ft \+bd «Шуниң үчүн һези болғинки, вуҗудуңдики «йоруқлуқ» қараңғулуқ болмисун!»\+bd* — мошу сирлиқ гәп сахтипәзликни көздә тутиду. Чүнки бириси сахтипәзликни қилип: «Мәндә йоруқлуқ (һәқиқәт) бар» дәп турувалса, ахир берип чоқум өз-өзини алдайду; андин кейин униңда болған қараңғулуқ адәттики «гунакар» кишиләрдә болған қараңғулуқтин техиму еғир болуп қалиду. У вақитта бу кишиләрдә болған «йоруқлуқ» әмәлийәттә қараңғулуқтур. Мундақ сахтипәзлик адәттә пәқәт мәлум етиқати бар кишиләр яки диндарлар арисида пәйда болиду.\ft*\f* 
\v 36 Әнди әгәр барчә вуҗудуң йоруқ болса вә униң һеч йери қараңғу болмиса, вуҗудуң худди чирақ парлақ нури билән сени йорутқандәк тамамән айдиң болиду.
\b
\m
\s1 Пәрисийләр билән Тәврат устазлириниң сахтипәзлигини әйипләш
\r Мат. 23:1-36; Мар. 12:38-40; Луқа 20:45-47
\m
\v 37 Әйса сөз қиливатқанда, бир Пәрисий уни өйигә ғизаға тәклип қилди. Шуниң билән у өйгә кирип, дәстиханда олтарди. \f □ \fr 11:37 \fr*\ft \+bd «...дәстиханда олтарди»\+bd* — грек тилида «...дәстиханда ятти». Йәһудий хәлқи дәстиханда янпашлап ятатти.\ft*\f* 
\v 38 Лекин һелиқи Пәрисий униң тамақтин илгири қол жуймиғинини көрүп, интайин һәйран болди. \f □ \fr 11:38 \fr*\ft \+bd «һелиқи Пәрисий униң тамақтин илгири қол жуймиғинини көрүп, интайин һәйран болди»\+bd* — Йәһудий хәлқи «тамақтин илгири қол жуюш» пәқәт саламәтликкә пайдилиқ болупла қалмастин, бәлки инсанларға бир хил диний саваб йәткүзиду, дәп қарайтти. Ундақ қилмаслиқ ата-бовилириниң қалдурған қаидә-йосунлириға сәл қарап уларға қилинған беһөрмәтликкә баравәр еди. Шүбһисизки, Мәсиһ шу чағда қәстән қол жуймай дәстиханда олтарған еди.\ft*\f* 
\v 39 Лекин Рәб униңға:
\m — Әнди силәр әй Пәрисийләр, чинә-қачиларниң тешинила жуюп пакизлиғиниңлар билән ичиңлар һәртүрлүк һерислик вә рәзилликкә толғандур. \x + \xo 11:39 \xo*\xt Мат. 23:25; Тит. 1:15.\xt*\x*
\m
\v 40 Әй наданлар, тешини Яратқучи ичиниму яратқан әмәсму?! 
\v 41 Әнди өз ич-ичиңлардин хәйрхаһлиқ қилиңлар вә мана, һәммә нәрсә силәргә пакиз болиду.\f □ \fr 11:41 \fr*\ft \+bd «өз ич-ичиңлардин хәйрхаһлиқ қилиңлар вә мана, һәммә нәрсә силәргә пакиз болиду»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «пиялә ичидикидин сәдиқә бериңлар, вә мана, һәммә нәрсә силәргә пакиз болиду». Лекин бизниңчә мошу йәрдә Мәсиһ инсанниң \+bd өз ичини\+bd* Худаға беғишлаш керәклигиниң һәммидин муһим екәнлигини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 11:41 \xo*\xt Йәш. 58:7; Дан. 4:24; Луқа 12:33.\xt*\x*
\m
\v 42 Һалиңларға вай, әй Пәрисийләр! Чүнки силәр һәтта ялпуз билән сузапниң вә һәр хил дора-дәрманларниң ондин бирини өшрә қилип Худаға атайсиләр-ю, бирақ адаләт вә Худаниң муһәббитини һеч етиварға алмай кетиверисиләр. Дәрвәқә, авал мошу ишларни орундишиңлар керәк, андин шу ишларниму ада қилмай қоймаслиғиңлар керәк.\f □ \fr 11:42 \fr*\ft \+bd «силәр \+bd*\+bdit Пәрисийләр\+bdit* һәтта ялпуз билән сузапниң вә һәр хил дора-дәрманларниң ондин бирини өшрә қилип Худаға атайсиләр-ю» — оқурмәнләрниң есидә барки, Худа Тәврат қанунида ибадәтханидики ишлар вә каһинларниң кирими үчүн Өз хәлқиниң мәһсулатлиридин «ондин бир үлүши»ни тәләп қилған еди. \+bd «бирақ адаләт вә Худаниң муһәббитини һеч етиварға алмай кетиверисиләр»\+bd* — Әйсаниң «Худаниң муһәббити» дегини һәм Худа инсанларға бағлиған муһәббәт һәм инсанлар Худаға бағлаш керәк болған муһәббәтниму өз ичигә алса керәк.\ft*\f* \x + \xo 11:42 \xo*\xt 1Сам. 15:22; Һош. 6:6; Мик. 6:8; Мат. 9:13; 12:7; 23:23.\xt*\x*
\m
\v 43 Һалиңларға вай, әй пәрисийләр! Чүнки силәр синагогларда алдинқи орунларда олтиришқа, базарларда кишиләрниң силәргә болған \add һөрмәтлик\add* саламлириға амрақсиләр. \f □ \fr 11:43 \fr*\ft \+bd «силәр \+bd*\+bdit Пәрисийләр\+bdit*... Базарларда кишиләрниң силәргә болған \+bdit һөрмәтлик\+bdit* саламлириға амрақсиләр» — тарих тәтқиқатлириға асасән, Йәһудийларниң өз «устазлири»ға қилған «саламлар»ни интайин узун вә мурәккәп дәп билимиз.\ft*\f* \x + \xo 11:43 \xo*\xt Мат. 23:6; Мар. 12:38; Луқа 20:46.\xt*\x* 
\v 44 Силәргә вай! Чүнки силәр худди кишиләр кетиветип, үстигә дәссәп селипму сәзмәй өтүп кәткән гөрләргә охшайсиләр! — деди.\f □ \fr 11:44 \fr*\ft \+bd «...силәр худди кишиләр кетиветип, үстигә дәссәп селипму сәзмәй өтүп кәткән гөрләргә охшайсиләр!»\+bd* — Йәһудий моллиларниң Тәврат қануниға шәрһ беришичә «қәбирләргә тегиш» адәмни кәч киргичә «напак» қилатти, жуюнуш керәк еди.\ft*\f* \x + \xo 11:44 \xo*\xt Мат. 23:27.\xt*\x*
\m
\v 45 Тәврат әһлилиридин бири униңға:
\m — Устаз, буларни ейтқиниң бизгиму һақарәт болди! — деди.
\m
\v 46 У униңға мундақ җавап бәрди:
\m — Силәргиму вай, әй Тәврат әһлилири! Чүнки силәр көтирәлмигидәк еғир жүкләрни адәмләрниң зиммисигә артип қойсиләр-ю, амма өзүңлар бу жүкләрни көтиришкә бирму бармиғиңларни тәккүзмәйсиләр! \f □ \fr 11:46 \fr*\ft \+bd «силәр көтирәлмигидәк еғир жүкләрни адәмләрниң зиммисигә артип қойсиләр-ю,...»\+bd* — «еғир жүкләр» һәр түрлүк қаттиқ диний қаидә-йосунларни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 11:46 \xo*\xt Йәш. 10:1; Мат. 23:4; Рос. 15:10.\xt*\x* 
\v 47 Силәргә вай! Чүнки пәйғәмбәрләрниң қәбирлирини ясап келиватисиләр, лекин ата-бовилириңлар уларни өлтүрди. \x + \xo 11:47 \xo*\xt Мат. 23:29.\xt*\x* 
\v 48 Шуниң билән силәр ата-бовилириңлар қилғанлириға рази болғанлиғиңларға гувалиқ берисиләр. Чүнки улар пәйғәмбәрләрни өлтүрди вә силәр уларниң қәбирлирини ясайсиләр. \f □ \fr 11:48 \fr*\ft \+bd «улар \+bd*\+bdit , йәни ата-бовилириңлар\+bdit* пәйғәмбәрләрни өлтүрди вә силәр уларниң қәбирлирини ясайсиләр» — Йәһудий хәлқи дайим «улуқ ата-бовилиримиз» «ата-бовилиримиз қалдурған муқәддәс қаидә-йосунлар» дәйтти. Улар мошу «ата-бовилиримиз қалдурған муқәддәс қаидә-йосунлар»ға чиң есиливалатти, лекин пәйғәмбәрләрниң сөзлиригә көңүл бөлмәйтти, вә уларниң һазир ата-бовилиридәк Худа әвәткән пәйғәмбәрләргә, һәтта Қутқузғучи-Мәсиһгә болған зиянкәшликлири тоғрилиқ һеч ойланмайтти (49-айәтни көрүң).\ft*\f* 
\v 49 Бу сәвәптинму Худаниң даналиғи дәйдуки: «Мән уларға пәйғәмбәрләр вә расулларни әвәтимән вә булардин бәзилирини улар өлтүриду вә бәзилирини зиянкәшлик билән қоғливетиду». \f □ \fr 11:49 \fr*\ft \+bd ««Худаниң даналиғи дәйдуки: «Мән уларға пәйғәмбәрләр вә расулларни әвәтимән вә булардин бәзилирини улар өлтүриду вә бәзилирини зиянкәшлик билән қоғливетиду»»\+bd* —бу сөзләр мәлум пәйғәмбәр ейтқан сөз болмиғини билән, у көп бешарәтләрниң жиғинчақлинишидур.\ft*\f* \x + \xo 11:49 \xo*\xt Мат. 10:16; Луқа 10:3; Юһ. 16:2; Рос. 7:51; Ибр. 11:35.\xt*\x* 
\v 50-51 Шуниң билән дуния апиридә болғандин буянқи барлиқ пәйғәмбәрләрниң төкүлгән қан қәризлири, йәни Һабилниң төкүлгән қенидин тартип таки \add ибадәтханидики\add* қурбангаһ билән муқәддәс җай арилиғида қәтл қилинған \add каһин\add* Зәкәрияниң төкүлгән қениғичә барлиқ қан қәризләр үчүн мошу дәвирдикиләрдин һесап елиниду. Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтип қояйки, буларниң һәммиси мошу дәвирдин елинидиған болиду!\f □ \fr 11:50-51 \fr*\ft \+bd «йәни Һабилниң төкүлгән қенидин тартип таки ибадәтханидики қурбангаһ билән муқәддәс җай арилиғида қәтл қилинған каһин Зәкәрияниң төкүлгән қениғичә барлиқ қан қәризләр...»\+bd* — Һабилниң өлтүрүлүши тоғрилиқ «Яр.» 4:8-11ни, Зәкәрияниң өлтүрүлүши тоғрилиқ «2Тар.» 24:20-22ни көрүң. Бу икки вақиә Йәһудийларниң Тәвратни әнъәниви орунлаштуруш тәртиви бойичә Тәвратниң әң бешида вә әң ахириға қоюлиду.\ft*\f* \x + \xo 11:50-51 \xo*\xt Яр. 4:8; 2Тар. 24:21; Ибр. 11:4.\xt*\x*
\m
\v 52 Һалиңларға вай, әй Тәврат әһлилири! Чүнки һекмәт ғәзнисиниң ачқучини елип туруп, өзүңлар униң ичигә кирмидиңлар вә кирәй дегәнләрниму киргүзмидиңлар.\x + \xo 11:52 \xo*\xt Мат. 23:13.\xt*\x*
\m
\v 53 У шу йәрдин чиққандин кейин, Тәврат устазлири билән Пәрисийләр униң билән қаттиқ қаршилишип, униңға көп ишларни музакирилишишкә қистиди \f □ \fr 11:53 \fr*\ft \+bd «У шу йәрдин чиққандин кейин...»\+bd* — яки «У буларни ейтқанда,...».\ft*\f* 
\v 54 вә униң үстидин шикайәт қилишқа сөзидин бирәр әйип тепивелишқа пайлап жүрәтти.
\b
\b
\m
\c 12
\s1 Сахтипәзликтин һошияр болуш
\r Мат. 10:19-20; 10:28-33; 12:32
\m
\v 1 Шу чағларда, миңлиған кишиләр жиғилип, бир-бирини дәссивәткидәк қиста-қистаң болушуп кәткәндә, у авал мухлислириға сөз қилип мундақ деди:
\m — Пәрисийләрниң ечитқусидин, йәни сахтипәзлигидин һошияр болуңлар. \f □ \fr 12:1 \fr*\ft \+bd «Пәрисийләрниң ечитқусидин, йәни сахтипәзлигидин һошияр болуңлар»\+bd* — «Мат.» 16:1-12ниму көрүң. Муқәддәс язмиларда ечитқу (хемиртуруч) көп йәрләрдә тәкәббурлуқ вә сахтипәзликкә символ қилиниду.\ft*\f* \x + \xo 12:1 \xo*\xt Мат. 16:16; Мар. 8:15.\xt*\x* 
\v 2 Чүнки йошурулған һеч қандақ иш ашкариланмай қалмайду, вә һеч қандақ мәхпий иш аян болмай қалмайду.\x + \xo 12:2 \xo*\xt Аюп 12:22; Мат. 10:26; Мар. 4:22; Луқа 8:17.\xt*\x* 
\v 3 Шуңа силәрниң қараңғуда ейтқанлириңлар йоруқта аңлиниду; өйниң ичкиридә хупиянә пичирлашқанлириңларму өгүзләрдә җакалиниду.\f □ \fr 12:3 \fr*\ft \+bd «хупиянә пичирлашқанлириңлар»\+bd* — грек тилида «қулаққа ейткиниңлар».\ft*\f*
\m
\v 4 Мән силәр достлиримға шуни ейтимәнки, тәнни өлтүрүп, башқа һеч иш қилалмайдиғанлардин қорқмаңлар.\x + \xo 12:4 \xo*\xt Йәш. 51:7; Йәр. 1:8; Мат. 10:28.\xt*\x* 
\v 5 Лекин мән силәргә кимдин қорқушуңлар керәклигини көрситип қояй: Өлтүргәндин кейин, дозаққа ташлашқа һоқуқлуқ болғучидин қорқуңлар; бәрһәқ силәргә ейтай — Униңдин қорқуңлар!
\m
\v 6 Бәш қушқач икки тийингә сетилидиғу? Лекин уларниң һеч бириму Худа тәрипидин унтулуп қалғини йоқ.\f □ \fr 12:6 \fr*\ft \+bd «бәш қушқач икки тийингә сетилидиғу?»\+bd* — «тийин» грек тилида «ассарийон». «икки тийин» — Шу дәвирдики бир ишчиниң күнлүк һәққи болған «динариус»ниң 1/8 Қисми еди.\ft*\f* \x + \xo 12:6 \xo*\xt Мат. 10:29.\xt*\x* 
\v 7 Лекин һәтта һәр бир тал чечиңларму саналғандур. Шундақ екән, қорқмаңлар; силәр нурғунлиған қушқачтин қиммәтликсиләр!\x + \xo 12:7 \xo*\xt 1Сам. 14:45; 2Сам. 14:11; 1Пад. 1:52; Луқа 21:18.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсани етирап қилиш вә қилмаслиқ
\m
\v 8 — Бирақ мән силәргә шуни ейтип қояйки, ким мени инсанларниң алдида етирап қилса, Инсаноғлиму уни Худаниң пәриштилири алдида етирап қилиду.\x + \xo 12:8 \xo*\xt Мат. 10:32.\xt*\x* 
\v 9 Бирақ инсанларниң алдида мени тонумиған киши, Худаниң пәриштилири алдидиму тонулмайду.\x + \xo 12:9 \xo*\xt Мат. 10:33; Мар. 8:38; Луқа 9:26; 2Тим. 2:12; 1Юһа. 2:23.\xt*\x*
\m
\v 10 Инсаноғлиға қарши сөз қилған һәр қандақ киши кәчүрүмгә еришәләйду; лекин Муқәддәс Роһқа күпүрлүк қилғучи болса кәчүрүмгә еришәлмәйду.\f □ \fr 12:10 \fr*\ft \+bd «Муқәддәс Роһқа күпүрлүк қилиш»\+bd* — яки «Муқәддәс Роһқа қарши гәп қилиш» дегән гуна тоғрилиқ «Матта»дики «қошумчә сөз»имиздә тохтилимиз.\ft*\f* \x + \xo 12:10 \xo*\xt 1Юһа. 5:16.\xt*\x*
\m
\v 11 Лекин кишиләр силәрни синагогларға яки һөкүмдарлар вә әмәлдарларниң алдиға елип берип сораққа тартқанда, «\add Әрзгә\add* қандақ җавап бәрсәм?» яки «Немә десәм болар?» дәп әндишә қилмаңлар. \x + \xo 12:11 \xo*\xt Мат. 10:19; Мар. 13:11; Луқа 21:14.\xt*\x* 
\v 12 Чүнки немә дейиш керәклигини шу вақти-саитидә Муқәддәс Роһ силәргә үгитиду.
\b
\m
\s1 Әқилсиз бай һәққидики тәмсил
\m
\v 13 Көпчилик арисидин бириси униңға:
\m — Устаз, акамға \add атимиздин\add* \add қалған\add* мирасни мән билән тәң үлишишкә буйруғайла — деди.
\m
\v 14 Лекин у униңға җававән: — Бурадәр, ким мени силәрниң үстүңларға сотчи яки үләштүргүчи қилди? — деди. \f □ \fr 12:14 \fr*\ft \+bd «Бурадәр, ким мени силәрниң үстүңларға сотчи яки үләштүргүчи қилди?»\+bd* — «Мис.» 2:14ни көрүң. Мәсиһ Муса пәйғәмбәрниң рольини рәт қилди. Бу муһим һәқиқәт үстидә «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f* 
\v 15 У көпчиликкә қарап: — Пәхәс болуп өзүңларни һәр хил тамахорлуқтин сақлаңлар. Чүнки инсанниң һаяти униң мал-мүлүклириниң көплүгигә бағлиқ әмәстур, деди.\x + \xo 12:15 \xo*\xt 1Тим. 6:7.\xt*\x*
\m
\v 16 Андин у уларға мундақ бир тәмсилни ейтип бәрди:
\m — «Бир байниң йери мол һосул берипту. 
\v 17 У көңлидә «Қандақ қилай? Чүнки бунчивала һосулни қойғидәк йерим йоқ» — дәп ойлапту. 
\v 18 Андун у: — «Мундақ қилай: — Һазирқи амбарлиримни чувуветип, техиму чоңини ясап, барлиқ мәһсулатлирим вә башқа мал-мүлүклиримни шу йәргә жиғип сақлай! 
\v 19 Андин өз-өзүмгә: «Әй җеним, жиғип сақлиған, көп жил йәткидәк немәтлириң бар, раһәт ичидә йәп-ичип хуш болғин!» дәйдиған болимән» дәп ойлапту.\x + \xo 12:19 \xo*\xt Топ. 11:9; 1Кор. 15:32; Яқ. 5:5.\xt*\x*
\m
\v 20 Лекин Худа униңға:
\m «Әй ахмақ, бүгүн кечила җениң сәндин тәләп қилип елиниду; ундақта бу топлиғиниң кимгә қалиду?» дәпту.\x + \xo 12:20 \xo*\xt Зәб. 38:7; Зәб. 51:9; Топ. 2:18, 19; Йәр. 17:11.\xt*\x*
\m
\v 21 Худаниң алдида дөләтмән болмай, өзигә ғәзнә жиққанниң һали шундақ болар».
\b
\m
\s1 Етиқатчилар әндишә қилмаслиғи керәк
\r Мат. 6:19-21, 25-34
\m
\v 22 Андин у мухлислириға мундақ деди:
\m — Шуниң үчүн мән силәргә шуни ейтип қояйки, турмошуңлар тоғрилиқ, немә йәрмиз яки немә кийәрмиз, дәп әндишә қилмаңлар. \x + \xo 12:22 \xo*\xt Зәб. 54:23; Мат. 6:25; Фил. 4:6; 1Тим. 6:8; 1Пет. 5:7.\xt*\x* 
\v 23 Чүнки һаятлиқ йемәкликтин, тән кийим-кечәктин әзиздур. 
\v 24 Қузғунларға қараңлар! Улар теримайду вә жиғмайду, уларниң амбар, искилатлириму йоқ. Лекин Худа уларниму озуқландуриду. Силәр қушлардин қанчилик әзиз-һә! \x + \xo 12:24 \xo*\xt Аюп 38:41; Зәб. 146:9.\xt*\x* 
\v 25 Араңларда қайсиңлар ғәм-қайғу билән өмрүңларни бирәр саат узарталайсиләр? \f □ \fr 12:25 \fr*\ft \+bd «қайсиңлар ғәм-қайғу билән өмрүңларни бирәр саат узарталайсиләр?»\+bd* — башқа бир тәрҗимиси: «қайсиңлар ғәм-қайғу билән боюңға бирәр ғерич қошалайсиләр?».\ft*\f* \x + \xo 12:25 \xo*\xt Мат. 6:27.\xt*\x* 
\v 26 Әгәр шунчилик кичиккинә ишму қолуңлардин кәлмисә, немә үчүн қалған ишлар тоғрисида ғәм-әндишә қилисиләр? 
\v 27 Нелупәрләрниң қандақ өсидиғанлиғиға қарап беқиңлар! Улар әмгәкму қилмайду, чақму егирмәйду; лекин силәргә шуни ейтайки, һәтта Сулайман толуқ шан-шәрәптә турғандиму униң кийиниши нилупәрләниң бир гүличилигиму йоқ еди. \f □ \fr 12:27 \fr*\ft \+bd «нелупәрләр...»\+bd* — яки «явайи гүл-гиялар...». \+bd «Сулайман»\+bd* — улуқ падиша Сулайман.\ft*\f* 
\v 28 Әй ишәши аҗизлар! Әнди Худа даладики бүгүн ечилса, әтиси қуруп очаққа селинидиған әшу гүл-гияларни шунчә безигән йәрдә, силәрни техиму кийиндүрмәсму?! 
\v 29 Шундақ екән, немә йәймиз, немә ичимиз дәп баш қатурмаңлар, һеч немидин әндишә қилмаңлар. \f □ \fr 12:29 \fr*\ft \+bd «...баш қатурмаңлар»\+bd* — грек тилида «....(йемәкликкә) интилмәңлар».\ft*\f* 
\v 30 Чүнки һәр қайси әлдикиләр мана шундақ һәммә нәрсиләргә интилиду. Бирақ Атаңлар силәрниң бу нәрсиләргә муһтаҗлиғиңларни билиду; \f □ \fr 12:30 \fr*\ft \+bd «һәр қайси әлдикиләр...»\+bd* — грек тилида «бу дуниядики (ят) әлләрдикиләр». «Ят әлләр» Йәһудий әмәс бутпәрәсләр болуп, тирик Худани билмәйтти; мухлислар Йәһудий болғачқа, Худаниң күч-қудрити һәмдә Өз хәлқидин хәвәр алидиғанлиғиға ишәши болуши керәк еди.\ft*\f* 
\v 31 шундақ екән, Униң падишалиғиға интилиңлар вә у чағда, буларниң һәммиси силәргә қошулуп несип болиду.\x + \xo 12:31 \xo*\xt 1Тар. 3:13; Зәб. 36:25.\xt*\x*
\m
\v 32 Қорқмаңлар, и кичик пада! Чүнки Атаңлар падишалиқни силәргә ата қилишни хуш көрди. \f □ \fr 12:32 \fr*\ft \+bd «Атаңлар падишалиқни силәргә ата қилишни хуш көрди»\+bd* — «падишалиқ» болса Худаниң Өз падишалиғи, әлвәттә.\ft*\f* 
\v 33 Мал-мүлкүңларни сетип, \add кәмбәғәлләргә\add* хәйрхаһлиқ қилиңлар. Өзүңларға упримайдиған һәмян, әршләрдә һәргиз түгәп кәтмәйдиған бир ғәзнә һазирлаңлар; — шу йәрдә оғри йеқин кәлмәйду, күйә йәп йоқап кәтмәйду. \x + \xo 12:33 \xo*\xt Мат. 6:20; 19:21; Луқа 16:9; 1Тим. 6:19.\xt*\x* 
\v 34 Чүнки байлиғиңлар қәйәрдә болса, қәлбиңларму шу йәрдә болиду.
\b
\m
\s1 Мәсиһниң келишигә тәйяр болуңлар!
\r Мат. 24:45-51
\m
\v 35 Силәр белиңларни чиң бағлап, чирақлириңларни яндуруп туруңлар; \x + \xo 12:35 \xo*\xt Әф. 6:14; 1Пет. 1:13.\xt*\x* 
\v 36 худди ғоҗайининиң той зияпитидин қайтип келишини күтүп турған чакарлардәк, һәрдайим тәйяр туруңлар. Шуниң билән ғоҗайин келип ишикни қаққанда, чакарлар дәрһал чиқип ишикни ачидиған болиду. 
\v 37 Ғоҗайин қайтип кәлгәндә, чакарлириниң ойғақ, тәйяр турғанлиғини көрсә, бу чакарларниң бәхитидур! Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтип қояйки, ғоҗайин өзи белини бағлап, уларни дәстиханға олтарғузуп, уларниң алдиға келип шәхсән өзи уларни күтүвалиду! 
\v 38 Вә әгәр ғоҗайин иккинчи яки үчинчи җесәктә кәлсиму, чакарлириниң шундақ ойғақлиғини көрсә, бу уларниң бәхитидур!\f □ \fr 12:38 \fr*\ft \+bd «әгәр ғоҗайин иккинчи яки үчинчи җесәктә кәлсиму, чакарлириниң шундақ ойғақлиғини көрсә, бу уларниң бәхитидур!»\+bd* — Йәһудийлар кечә вақтини һесаплиғанда үч җесәк, римлиқлар болса төрт җесәк дәп һесаплайтти.\ft*\f* \x + \xo 12:38 \xo*\xt Мат. 24:42.\xt*\x*
\m
\v 39 Лекин шуни билип қоюңларки, әгәр өй егиси оғриниң кечидә қайси вақитта келидиғанлиғини билгән болса, у ойғақ туруп оғриниң өйгә тешип киришигә һәргиз йол қоймайтти! \f □ \fr 12:39 \fr*\ft \+bd «әгәр өй егиси оғриниң кечидә қайси вақитта келидиғанлиғини билгән болса, у ойғақ туруп оғриниң өйгә тешип киришигә һәргиз йол қоймайтти!»\+bd* — муқәддәс язмилардики көп йәрләрдә Пәрвәрдигарниң күниниң «оғридәк» (күтүлмигән вақитта) келидиғанлиғи тилға елиниду.\ft*\f* \x + \xo 12:39 \xo*\xt Мат. 24:43; 1Тес. 5:2; 2Пет. 3:10; Вәһ. 3:3; 16:15.\xt*\x* 
\v 40 Шуниң үчүн силәрму һәрдайим тәйяр туруңлар; чүнки Инсаноғли силәр ойлимиған вақит-сааттә қайтип келиду.\x + \xo 12:40 \xo*\xt Мат. 24:44; 25:13; Мар. 13:33; Луқа 21:34; 1Тес. 5:6.\xt*\x*
\m
\v 41 Петрус униңдин: — И Рәб, сән бу тәмсилни бизгила қаритип ейттиңму яки һәммәйләнгә қаритипму? — дәп сориди.
\m
\v 42 Рәб мундақ деди:
\m — Ғоҗайини өз өйидикиләргә мәсъул қилип, уларға тегишлик болған ашлиқни вақти-вақтида тәқсим қилип беришкә тайинлайдиған ишәшлик вә пәмлик ғоҗидар ким болиду? \f □ \fr 12:42 \fr*\ft \+bd «Ғоҗайини өз өйидикиләргә...»\+bd* — «өйдикиләр» мошу йәрдә өйдики хизмәткарлар вә чакарлирини көрситиду; мошу йәрдә көчмә мәнаси Худаға тәвәдикиләр, йәни барлиқ ишәнгүчиләр дегәнликтур. \+bd «Ғоҗайини өз өйидикиләргә мәсъул қилип, уларға тегишлик болған ашлиқни вақти-вақтида тәқсим қилип беришкә тайинлайдиған ишәшлик вә пәмлик ғоҗидар ким болиду?»\+bd* — шүбһисизки, Рәб бу тәмсилни һәммидин авал Петрусниң өз-өзигә тәтбиқлишини халиди, андин қалған расуллар, андин Худаниң барлиқ хизмәткарлириға қаритип ейтқан.\ft*\f* \x + \xo 12:42 \xo*\xt Мат. 24:45; 25:21; 1Кор. 4:2.\xt*\x* 
\v 43 Ғоҗайин өйигә қайтқанда, чакириниң шундақ қиливатқининиң үстигә кәлсә, бу чакарниң бәхитидур! 
\v 44 Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтип қояйки, ғоҗайин уни пүтүн егилигини башқурушқа қойиду. 
\v 45 Лекин мабада шу чакар көңлидә: «Ғоҗайиним һаял болуп қалиду» дәп, башқа чакарлар вә дедәкләрни бозәк қилишқа вә йәп-ичип, мәс болушқа башлиса, 
\v 46 Шу чакарниң ғоҗайини күтүлмигән бир күни, ойлимиған бир вақитта қайтип келиду вә уни кесип икки парчә қилип, униң несивисини етиқатсизлар билән охшаш тәғдирдә бекитиду.
\m
\v 47 Әнди ғоҗайининиң ирадисини билип туруп, тәйярлинип турмиған вә ғоҗайининиң ирадиси бойичә қилмиған чакар болушиға таяқ йәйду. \x + \xo 12:47 \xo*\xt Яқ. 4:17.\xt*\x* 
\v 48 Бирақ ғоҗайининиң ирадисини билмәй туруп, таяқ йейишкә тегишлик ишларни қилған чакар азрақ таяқ йәйду. Кимгә көп берилсә, униңдин тәләп қилинидиғини көп болиду. Чүнки адәмләр кимгә көп аманәт қойған болса, униңдин тәләп қилидиғиниму көп болиду.
\b
\m
\s1 Мәсиһниң туташтурмақчи болған оти
\r Мат. 10:34-36
\m
\v 49 Мән йәр йүзигә от ташлап туташтурушқа кәлдим вә бу отниң тутишишиға нәқәдәр тәқәззамән! 
\v 50 Лекин мән алди билән бир чөмүлдүрүш билән чөмүлдүрүлүшүм керәк вә бу чүмүлдүрүлүшүм әмәлгә ашурулғичә интайин қийнилимән! \f □ \fr 12:50 \fr*\ft \+bd «мән алди билән бир чөмүлдүрүш билән чөмүлдүрүлүшүм керәк вә бу чүмүлдүрүлүшүм әмәлгә ашурулғичә интайин қийнилимән!»\+bd* — бу айәттики «чөмүлдүрүш» шүбһисизки униң өлүмидур. Бу тоғрилиқ «Әфәсуслуқларға»дики «қошумчә сөз»имизни көрүң. Мошу чөмүлдүрүлүштин кейин Муқәддәс Роһниң оти йәр йүзидә тутуштурулиду. «Рос.» 2-бапни көрүң!\ft*\f* \x + \xo 12:50 \xo*\xt Мат. 20:22; Мар. 10:38; Әф.4:5\xt*\x* 
\v 51 Силәр мени йәр йүзигә течлиқ елип кәлдимекин, дәп ойлап қалдиңларму? Яқ, мән шуни силәргә ейтайки, течлиқ әмәс, бөлүнүш елип кәлдим! \x + \xo 12:51 \xo*\xt Мат. 10:34.\xt*\x* 
\v 52 Чүнки буниңдин кейин, бир өйдики бәш киши бөлүниду; үчи иккисигә қарси вә иккиси үчигә қарши бөлүниду. 
\v 53 Ата оғлиға вә оғул атисиға, ана қизиға вә қиз анисиға, қейинана келинигә вә келин қейинанисиға қарши туриду.\x + \xo 12:53 \xo*\xt Мик. 7:6\xt*\x*
\b
\m
\s1 Худаниң ғәзивидин агаһландуридиған бешарәтлик аламәтләр
\r Мат. 16:2-3
\m
\v 54 Әйса йәнә топлашқан адәмләргә мундақ деди:
\m — Силәр күнпетиш тәрәптин булутниң чиққинини көрсәңлар, дәрһал «ямғур яғиду» дәйсиләр, вә дәрвәқә шундақ болиду. 
\v 55 Җәнуп тәрәптин шамалниң чиққинини көрсәңлар, «Һава иссийду» дәйсиләр вә дәрвәқә шундақ болиду. 
\v 56 Әй сахтипәзләр! Силәр йәр билән көкниң рәңгини пәриқ етәләйсиләр-ю, қандақсигә бу заманни пәриқ етәлмәйсиләр?!
\m
\v 57 Әнди немишкә қайси ишларниң дурус екәнлигигә өзүңлар һөкүм қилип бақмайсиләр?! \x + \xo 12:57 \xo*\xt Мат. 5:25-26\xt*\x* 
\v 58 Чүнки дәвагириң билән биргә сотчи алдиға барғиниңда, униң билән йолда кетиватқиниңда, униң билән яришип дост болушқа интилгин; болмиса, у сени сотчиға, сотчи болса гундипайға тапшуриду вә гундипай сени зинданға ташлайду. 
\v 59 Мән саңа шуни ейтип қояйки, \add қәрзиңниң\add* әң ахирқи бир тийининиму қоймай төлимигичә, шу йәрдин һәргиз чиқалмайсән.\f □ \fr 12:59 \fr*\ft \+bd «әң ахирқи бир тийининиму қоймай төлимигичә»\+bd* — «тийин» грек тилида «ләптон» — пулниң әң кичик бирлиги, шу дәвирдики бир ишчиниң күнлүк һәққи болған «динариус»ниң 1/128 қисми еди. \+bd «дәвагириң билән биргә сотчи алдиға барғиниңда, униң билән йолда кетиватқиниңда, униң билән яришип дост болушқа интилгин; .. болмиса... ... әң ахирқи бир тийининиму қоймай төлимигичә, шу йәрдин һәргиз чиқалмайсән»\+bd* — бу көп әһваллиримизға мас келидиған интайин әмәлий несиһәт, әлвәттә. Униң үстигә мошу йәрдә бәлким тәмсил болуши мүмкин; чүнки Мәсиһниң сөзлиридә «Әгәр... болса» дегән сөз йоқ. Демәк, Исраилларниң үстигә әрзи бар еди; бу әрз қилғучи болса бәлким Худа Өзидур. Һазир «яраштурулуп дост болуш»ниң товва қилиш пурсити болсиму, һәрһалда вақти чәкликтур. Төвәндики 13-бапниму көрүң.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 13
\s1 Товва қилиш яки һалак болуш
\m
\v 1 Шу чағда, бир нәччә адәм униңға \add валий\add* Пилатусниң бир қисим Галилийәликләрниң қенини төкүп, уларниң қанлирини улар қиливатқан \add ибадәтханидики\add* қурбанлиқниң қанлири билән арилаштурғанлиғини мәлум қилди.\f □ \fr 13:1 \fr*\ft \+bd «... валий Пилатусниң ... уларниң қанлирини улар қиливатқан ибадәтханидики қурбанлиқниң қанлири билән арилаштурғанлиғи»\+bd* — айәттә «ибадәтхана» дегән сөз йоқ. Бирақ қурбанлиқ қилиш башқа йәрдә болмайтти. «қанлири... қурбанлиқниң қанлири билән арилаштурди» — демәк, Пилатус уларни ибадәтханида ибадәт үстидә өлтүрүвәтти.\ft*\f*
\m
\v 2 У уларға җававән мундақ деди:
\m — Уларниң бу азапларни тартқини үчүн бу Галилийәликләрни башқа Галилийәликләрдин гунайи еғир дәп қарамсиләр? 
\v 3 Мән силәргә ейтайки, ундақ әмәс! Бәлки силәр товва қилмисаңлар, һәммиңларму охшаш ақивәттә һалак болисиләр.\f □ \fr 13:3 \fr*\ft \+bd «һәммиңлар охшаш ақивәттә һалак болисиләр»\+bd* — бу сөз бәлким Рим империйәси миладийә 70-жилида Йерусалим вә башқа шәһәрләрни вәйран қилишини вә шуниң билән тәң дозақниму көрситиши мүмкин. 5-айәтниң мәнасиму шундақ.\ft*\f* 
\v 4 Силоам мәһәллисидики мунар өрүлүп чүшүп, он сәккиз кишини бесип өлтүрүп қойған, силәр уларни Йерусалимда туруватқан башқлардин қәбиһ, дәп қарамсиләр?\f □ \fr 13:4 \fr*\ft \+bd «Силоам»\+bd* — (ибраний тилида «Шилоаһ») Йерусалимдики бир мәһәллә. «Нәһ.» 3:15 вә «Йәш.» 8:6ни көрүң. \+bd «силәр уларни Йерусалимда туруватқан башқлардин қәбиһ, дәп қарамсиләр?»\+bd* — «қәбиһ» мошу йәрдә грек тилида «қәриздар» дәп ипадилиниду.\ft*\f* 
\v 5 Мән силәргә ейтайки, ундақ әмәс! Бәлки силәр товва қилмисаңлар, һәммиңларму охшаш ақивәттә һалак болисиләр.
\b
\m
\s1 Товва қилмаслиқниң ақивити — мевә бәрмәйдиған дәрәқ
\m
\v 6 Андин у бу тәмсилни сөзләп бәрди:
\m — Мәлум бир кишиниң үзүмзарлиғида тикилгән бир түп әнҗир дәриғи бар екән. У у дәрәқтин мевә издәп кәпту, лекин һеч мевә тапалмапту. 
\v 7 У бағвәнгә: «Қара, үч жилдин бери бу әнҗир дәриғидин мевә издәп келиватимән, бирақ бир талму мевә тапалмидим. Уни кесивәт! У немә дәп йәрни бекардин-бекар егиләп туриду?» дәпту. 
\v 8 Лекин бағвән: «Ғоҗайин, униңға йәнә бир жил тәгмигәйла. Бу вақит ичидә униң түвидики топиларни бошитип, оғутлап бақай. 
\v 9 Әгәр келәр жили мевә бәрсә, яхши хоп! Бирақ бәрмисә, кесивәткәйла» дәпту бағвән.
\b
\m
\s1 Шабат күни док аялни сақайтиш
\m
\v 10 Бир шабат күни, у бир синагогта тәлим беривататти. 
\v 11 Мана шу йәрдә он сәккиз жилдин бери зәипләштүргүчи бир җин тәрипидин тутулуп, дөмчийип өрә туралмайдиған бир аял бар еди. \f □ \fr 13:11 \fr*\ft \+bd «... он сәккиз жилдин бери зәипләштүргүчи бир җин тәрипидин тутулуп...»\+bd* — «җин» — Грек тилида «роһ». \+bd «өрә туралмайдиған бир аял бар еди»\+bd* — «өрә туралмайдиған» грек тилида «бешини көтирәлмәйдиған».\ft*\f* 
\v 12 Әйса уни көргәндә, йениға чақирип:
\m — Ханим, сән бу зәиплигиңдин азат болдуң! — деди. 
\v 13 Андин у қолини униң учисиға қоювиди, аял дәрһал руслинип тик туруп, Худани улуқлиди.
\m
\v 14 Бирақ синагогниң чоңи Әйсаниң шабат күни кесәл сақайтқинидин ғәзәплинип, көпчиликкә:
\m — Адәмләр иш қилиш керәк болған алтә күн бар, шу күнләрдә келип сақайтилиңлар; лекин шабат күнидә ундақ қилмаңлар, — деди.\f □ \fr 13:14 \fr*\ft \+bd «синагогниң чоңи Әйсаниң шабат күни кесәл сақайтқинидин ғәзәплинип...»\+bd* — униң ғәзәплинишиниң үч сәвәви бар еди: (1) уларниң қаидә-йосунлири бойичә аял киши синагогниң оттуриға кәлмәслиги керәк еди (улар кәйнидә олтиратти яки туратти); (2) йәнә қаидилири бойичә әр киши аял кишигә һеч тәгмсәлиги керәк, һәтта адәттә натонуш аял кишигә гәп қилмаслиғи керәк еди; (3) Әйса шабат күнидә кесәл сақайтти.\ft*\f* \x + \xo 13:14 \xo*\xt Мис. 20:9; Қан. 5:13; Әз. 20:12.\xt*\x*
\m
\v 15 Шуңа Рәб униңға мундақ җавап бәрди:
\m — Әй сахтипәзләр! Һәр бириңлар шабат күни топақ вә ешигиңларни оқурдин йешип, суғарғили башлимамсиләр?! \f □ \fr 13:15 \fr*\ft \+bd «Әй сахтипәзләр! Һәр бириңлар шабат күни топақ вә ешигиңларни оқурдин йешип, суғарғили башлимамсиләр?! »\+bd* — буни «ишләш» яки «хизмәт қилиш» дәп һесаплашқа болсиму, инсан бу зувансиз һайванларға мошундақ «инсанпәрвәрлик» көрсәтмисә, толиму рәһимсизлик болатти. Ундақта инсанға рәһим көрситишкә болмамду?!\ft*\f* \x + \xo 13:15 \xo*\xt Мис. 23:5; Қан. 22:4; Луқа 14:5.\xt*\x* 
\v 16 Әнди Шәйтан мана он сәккиз жил боғуп кәлгән, Ибраһимниң бир қизи болған бу аял дәл шабат күнидә бу сиртмақтин бошитилса, бу шабат күниниң яришиқи болмамду?!\f □ \fr 13:16 \fr*\ft \+bd «Ибраһимниң бир қизи болған бу аял»\+bd* — «Ибраһимниң қизи» дегән ибарә аялниң Ибраһимниң әвлади екәнлигини көрситиду, әлвәттә, шундақла бәлким униңда һәқиқий етиқат болғанлиғиниму көрситиши мүмкин.\ft*\f*
\m
\v 17 У мошу сөзни қилғанда, униңға қарши чиққанлар хиҗаләткә қалди; бирақ халайиқ униң қиливатқан һәммә әҗайип ишлиридин шатлинип яйриди.
\b
\m
\s1 Худаниң падишалиғини уруқ вә хемиртуручқа охшитидиған тәмсилләр
\r Мат. 13:31-33; Мар. 4:30-32
\m
\v 18 У сөзини \add давамлаштуруп\add* мундақ деди:
\m — Худаниң падишалиғи немигә охшайду? Мән уни немигә охшитай? \x + \xo 13:18 \xo*\xt Мат. 13:31; Мар. 4:30.\xt*\x* 
\v 19 У гоя бир тал қича уруғиға охшайду; бириси уни елип өз беғида териған еди; у өсүп йоған дәрәқ болди; асмандики учар-қанатлар келип униң шахлирида угулиди.\f □ \fr 13:19 \fr*\ft \+bd «У \+bd*\+bdit , йәни Худаниң падишалиғи\+bdit* гоя бир тал қича уруғиға охшайду» — «қича уруғи» Асиядики барлиқ уруқлар ичидә әң кичиги. \+bd «у өсүп йоған дәрәқ болди»\+bd* — адәттә қича өсүп йетилгәндә 2-3 метрлиқ көчәт болиду. Лекин бу тәмсилдур; Худаниң падишалиғиниң бәзи җәһәтлири адәттин ташқири болиду. \ft*\fp Оқурмәнләргә аянки, тәмсилләрдә «қушлар» адәттә җин-шәйтанларни билдүриду (мәсилән, 8:5ни көрүң).\fp*\f*
\m
\v 20-21 У йәнә: — Худаниң падишалиғини немигә охшитай? У худди ечитқуға охшайду; бир аял уни қолиға елип, үч җавур унниң арисиға йошуруп, таки пүтүн хемир болғичә сақлиди, — деди.\f □ \fr 13:20-21 \fr*\ft \+bd «үч җавур ун»\+bd* — (яки «үч күрә ун») грек тилида «үч сатон», ибраний тилида «үч сеаһ». Бир «сатон» 7 килограм еди; бу хелә көп ун болуп, йүз адәмниң тамиғиға йетәтти. «Яр.» 18:6ни көрүң. \ft*\fp Оқурмәнләргә йәнә аянки, тәмсилләрдә «ечитқу» яки «хемиртуруч» адәттә яман тәсирләр (тәкәббурлуқ, сахтипәзлик)ни билдүриду (мәсилән, 12:1ни көрүң).\fp*\f* \x + \xo 13:20-21 \xo*\xt Мат. 13:33.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Һаятниң тар ишиги
\r Мат. 7:13-14, 21-23
\m
\v 22 \add Әйса\add* Йерусалимға қарап сәпирини давамлаштуруп, бесип өткән һәр қайси шәһәр-йезиларда тәлим берип маңди. \x + \xo 13:22 \xo*\xt Мат. 9:35; Мар. 6:6.\xt*\x* 
\v 23 Бир киши униңдин:
\m — И тәхсир, қутқузулидиғанларниң сани азму? — дәп сориди.
\m Әйса көпчиликкә мундақ җавап бәрди:
\m
\v 24 — Силәр тар ишиктин киришкә күрәш қилиңлар. Чүнки мән силәргә шуни ейтайки, нурғун адәмләр кирәй дәп издәнсиму, амма кирәлмәйду. \x + \xo 13:24 \xo*\xt Мат. 7:13.\xt*\x* 
\v 25 Өйниң егиси орнидин туруп ишикни тақиғандин кейин, силәр ташқирида туруп ишикни қеқип: «Рәб, бизгә ачқин!» дәп ялвурғили турғиниңларда, у силәргә җававән: «Силәрниң нәлигиңларни билмәймән» — дәйду. \x + \xo 13:25 \xo*\xt Мат. 25:11,12; Луқа 6:46.\xt*\x* 
\v 26 Андин силәр: «Биз сениң алдиңда йегән, ичкән, сәнму бизниң кочилиримизда тәлим бәргән» десәңлар, 
\v 27 у йәнә җававән: «Силәрниң нәлигиңларни билмәймән, мәндин нери кетиңлар, әй қәбиһлик қилғучилар!» дәйду. \x + \xo 13:27 \xo*\xt Зәб. 6:9; Мат. 7:23; 25:12,41.\xt*\x* 
\v 28 Силәр Ибраһим, Исһақ, Яқуп вә барлиқ пәйғәмбәрләрниң Худаниң падишалиғи ичидә екәнлигини, өзүңларниң сиртқа ташливетилгиниңларни көргиниңларда, жиға-зерәлар көтирилиду, чишлар ғучурлайду. \x + \xo 13:28 \xo*\xt Мат. 8:11, 12; 13:42; 24:51.\xt*\x* 
\v 29 У чағда, кишиләр мәшриқ билән мәғрибтин вә шимал билән җәнуптин келишип, Худаниң падишалиғида дәстиханда олтириду. \f □ \fr 13:29 \fr*\ft \+bd «кишиләр мәшриқ билән мәғрибтин вә шимал билән җәнуптин келишип, Худаниң падишалиғида дәстиханда олтириду»\+bd* — «мәшриқ билән мәғрибтин вә шимал билән җәнуптин» кәлгәнләр Йәһудий әмәсләрни көрситиду. «Олтириду» башқа изаһатларда көрситилгәндәк грек тилида «ятиду» дегән сөз билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 13:29 \xo*\xt Йәш. 2:2; Мал. 1:11; Мат. 8:11.\xt*\x* 
\v 30 Шуниң билән мана, шу чағда алдида турғанлардин арқиға өтидиғанлар, арқида турғанлардин алдиға өтидиғанлар бар болиду. \f □ \fr 13:30 \fr*\ft \+bd «алдида турғанлардин арқиға өтидиғанлар, арқида турғанлардин алдиға өтидиғанлар бар болиду»\+bd* — грек тилида «ахирқилардин биринчиси болидиғанлар бар болиду, биринчиләрдин ахирқиси болидиғанлар бар болиду» дәп ипадилиниду. \ft*\fp Бу әҗайип һәқиқәтниң көп җәһәтлири бар; бирақ рошәнки, шу күнидә Худа әсли чақирған Йәһудийлар Худаниң падишалиғида хиҗаләткә қалдурулиду вә әсли бутпәрәс болған Йәһудий әмәсләр униңда иззәткә еришиду.\fp*\f* \x + \xo 13:30 \xo*\xt Мат. 19:30; 20:16; Мар. 10:31.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң Йерусалимға бағлиған меһир-муһиббити
\r Мат. 23:37-39
\m
\v 31 Дәл шу вақитта бир нәччә Пәрисийләр Әйсаниң алдиға келип униңға:
\m — Мошу йәрдин чиқип өзүңни нериға ал. Чүнки Һерод сени өлтүрмәкчи, — деди.
\m
\v 32 У уларға:
\m — Берип шу түлкигә ейтиңлар: Мана мән җинларни һайдиветип, бүгүн вә әтә шипа берәрмән вә үчинчи күни такамуллаштурулимән, дәңлар. \f □ \fr 13:32 \fr*\ft \+bd «үчинчи күни такамуллаштурулимән»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «үчинчи күни нишанимға житимән» яки «үчинчи күни ишлиримни тамам қилимән». Лекин ишинимизки, тәрҗимимиз грек тилиға садиқтур. Төвәндики изаһатни көрүң. \+bd «Берип шу түлкигә ейтиңлар: Мана мән җинларни һайдиветип, бүгүн вә әтә шипа берәрмән вә үчинчи күни такамуллаштурулимән, дәңлар»\+bd* — бу сирлиқ гәпниң мәнаси бәлким: «Маңа қалған қисқа вақит ичидә Худа маңа бекиткән плани бойичә сәндин қорқмай ишләверимән. Қисқа вақит ичидә мән Худадин тапшурувалған вәзипәмни тамам қилимән вә шундақла өзүм «такамуллаштурулимән»» дегәндәк болуши мүмкин. Униң үстигә, Мәсиһниң «такамуллаштурулимән» дегән сирлиқ сөзи, шүбһисизки, көп җәһәтликтур. «Ибр.» 2:10дә охшаш һәқиқәт тепилиду вә «ибранийларға»дики «қошумчә сөз»имиздә бу тоғрилиқ азрақ тохтилимиз.\ft*\f* 
\v 33 Һалбуки, бүгүн вә әтә вә өгүнлүккә меңип жүрүшүм керәктур; чүнки һеч пәйғәмбәрниң өлтүрүлүши Йерусалимдин башқа һеч қандақ җайда мүмкин болмас.\f □ \fr 13:33 \fr*\ft \+bd «Һалбуки, бүгүн вә әтә вә өгүнлүккә меңип жүрүшүм керәктур»\+bd* — Әйса бу сөзни қилғанда техи Галилийә өлкисидә еди. Һеродниң Йерусалим билән алақиси йоқ еди, Галилийәни идарә қилатти. Шуңа бу 32-айәттики сөзниң давами: «Мәнки Мәсиһ Йерусалимға беришим керәк, лекин ундақ қилишим Һеродтин қечиш үчүн әмәс, бәлки Худаниң плани болғанлиғи үчүн» дегәндәк мәнидә. \+bd «чүнки һеч пәйғәмбәрниң өлтүрүлүши Йерусалимдин башқа һеч қандақ җайда мүмкин болма.»\+bd* — бу кинайилик, һәҗвий гәп. Бу «капир» Һерод хан Галилийәни башқурғини билән Мәсиһкә хәтири болмайду, лекин «Худаниң гөзәл шәһири»дә туруватқанлар ахир берип Әйсани өлтүриду.Бу җүмлидики «мүмкин болмас» дегәнниң башқа хил тәрҗимиси: «әқил йәтмәс».\ft*\f*
\m
\v 34 Әй Йерусалим, Йерусалим! Пәйғәмбәрләрни өлтүридиған вә саңа әвәтилгәнләрни чалма-кесәк қилидиған шәһәр! Мән қанчә қетимлап мекиян өз җүҗилирини қанат астиға алғандәк сениң балилириңни қойнумға алмақчи болдум, лекин силәр халимидиңлар. \f □ \fr 13:34 \fr*\ft \+bd «Әй «Йерусалим, Йерусалим!»\+bd* — Муқәддәс Китапта, бирисиниң бир адәмниң исмини яки бир җайниң намини тәкрар икки қетим чақириши униңға болған чоңқур меһир-муһәббитини ипадиләп, униң өзигә әзиз екәнлигини көрситиду. \+bd «Мән қанчә қетимлап мекиян өз җүҗилирини қанат астиға алғандәк сениң балилириңни қойнумға алмақчи болдум»\+bd* — «сениң балилириң» Йерусалимда туруватқан Йәһудий хәлиқни көрситиду, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 13:34 \xo*\xt Зәб. 16:8; 91:4; Мат. 23:37.\xt*\x* 
\v 35 Мана өйүңлар ташлинип вәйранә болуп қалиду; вә мән силәргә шуни ейтип қояйки, силәр «Пәрвәрдигарниң нами билән кәлгүчигә мубарәк болғай!» демигичә, мени йәнә көрәлмәйсиләр. \f □ \fr 13:35 \fr*\ft \+bd «Мана өйүңлар ташлинип вәйранә болуп қалиду»\+bd* — «силәрниң өйүңлар» мошу бешарәттә: (1) муқәддәс ибадәтхана (у кинайилик билән «Худаниң өйи» демәйду): (2) пүткүл Исраил җәмәтини көрситиду. Чүнки римлиқлар миладийә 70-жилида келип, уларниң муқәддәс ибадәтханисини вәйран қилиду вә Йәһудий хәлқини дунияниң һәр бир булуң-пушқақлириға тарқитиветиду. \+bd «Пәрвәрдигарниң нами билән кәлгүчигә мубарәк болғай!»\+bd* — бу болса Йәһудий хәлқиниң Мәсиһни қарши елишида дейишигә тегишлик сөзләрдур. Мәсиһ Йерусалимға киргәндә гәрчә мәлум бир қисим кишиләр шундақ сөзни қилғини билән («Луқа» 19:28-48ни, болупму 38-айәтни көрүң), (1) уларниң ундақ дегәнлири сап етиқаттин болмиған; (2) пүтүн хәлиқ ундақ дегини йоқ, бәлки ишәнмигән. Шуниң билән Әйса Мәсиһниң мошу дунияға қайта келиши, шундақла Йәһудий хәлқиниң уни қайта көрүши үчүн пүткүл хәлиқ авал уни «Мәсиһ-қутқузғучимиз», йәни «Пәрвәрдигарниң нами билән кәлгүчи» дәп етирап қилиши керәктур (бу бешарәт «Рим.» 11:25-27, «Зәк.» 12:7-14 вә башқа йәрләрдә тепилиду).\ft*\f* \x + \xo 13:35 \xo*\xt Зәб. 68:26; 117:26; Йәш. 1:7; Йәр. 7:34; Мик. 3:12; Мат. 23:38; Рос. 1:20.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 14
\s1 Шабат күнидә кесәл сақайтиш
\m
\v 1 Вә шундақ болдики, бир шабат күни у Пәрисийләрдин болған бир һөкүмдарниң өйигә ғизаға барди; әнди улар уни пайлап жүрүвататти. 
\v 2 Вә мана, у йәрдә сулуқ ишшиқ кесилигә гириптар болған бир адәм бар еди. 
\v 3 Әйса Тәврат әһлилири вә Пәрисийләрдин:
\m — Шабат күни кесәл сақайтиш Тәврат қануниға уйғунму-йоқ? — дәп сориди.
\m
\v 4 Бирақ улар лам-җим демиди. У һелиқи кесәлгә қолини тәккүзүп, сақайтип йолға салди. 
\v 5 Андин у улардин йәнә:
\m — Араңлардин бириңларниң мабада шабат күнидә ешиги я калиси қудуққа чүшүп кәтсә, уни дәрһал тартип чиқармайдиған зади ким бар? — дәп сориди.\f □ \fr 14:5 \fr*\ft \+bd «араңлардин бириңларниң мабада шабат күнидә ешиги я калиси қудуққа чүшүп кәтсә...»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә «ешиги» әмәс, бәлки «балиси» дәп оқулиду.\ft*\f* \x + \xo 14:5 \xo*\xt Мис. 23:5; Қан. 22:4; Луқа 13:15.\xt*\x*
\m
\v 6 Вә улар униң бу сөзлиригә һеч җавап берәлмиди.
\b
\m
\s1 Худа кимни жуқури қилиду?
\m
\v 7 Әйса чақирилған меһманларниң өзлиригә төрдин орунларни қандақ таллиғинини көрүп, уларға мундақ бир тәмсилни ейтип бәрди:
\m
\v 8 — Бириси сени той зияпитигә тәклип қилса, төрдә олтармиғин. Болмиса, сәндин һөрмәтликрәк бириси тәклип қилинған болса, 
\v 9 У чағда сени вә уни чақирған саһибхана келип саңа: «Бу кишигә орун бәргәйсиз» дәп қалса, сән хиҗаләттә қелип пәгаһға чүшүп қалисән. \f □ \fr 14:9 \fr*\ft \+bd «... пәгаһға чүшүп қалисән»\+bd* — грек тилида «... ахирқи орунға чүшүп қалисән».\ft*\f* 
\v 10 Лекин сән чақирилғанда, берип пәгаһда олтарғин. Шуниң билән сени чақирған саһибхана келип: «Әй достум, жуқуриға чиқиң» дейиши мүмкин вә шуниң билән сениң билән дәстиханда олтарғанларниң һәммисиниң алдида саңа иззәт болиду. \x + \xo 14:10 \xo*\xt Пәнд. 25:6, 7.\xt*\x* 
\v 11 Чүнки һәр ким өзини үстүн тутса төвән қилиниду вә кимдәким өзини төвөн тутса үстүн қилиниду.\x + \xo 14:11 \xo*\xt Аюп 22:29; Пәнд. 29:23; Мат. 23:12; Луқа 1:51; 18:14; Яқ. 4:6,10; 1Пет. 5:5.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Һәқиқий меһмандостлуқниң йоли
\m
\v 12 У өзини меһманға чақирған саһибханиға мундақ деди:
\m — Меһманни тамаққа яки зияпәткә чақирғиниңда, дост-бурадәр, қериндаш, уруқ-туққан яки бай қолум-хошнилириңни чақирмиғин. Чүнки уларму сени меһманға чақирип, мәрһәмитиңни қайтуруши мүмкин. \x + \xo 14:12 \xo*\xt Нәһ. 8:10; Пәнд. 3:28.\xt*\x* 
\v 13 Шуниң үчүн зияпәт берәй десәң, ғериб-ғурва, мәйип-накар, ақсақ-чолақ, кор-әмаларни чақирғин 
\v 14 вә бәхит-бәрикәт көрисән; чүнки у кишиләрниң яхшилиғиңни қайтурушниң амали йоқтур. Шуниң билән һәққанийларниң қайта тирилгән күнидә қилғиниң өзүңгә қайтурулиду.
\b
\m
\s1 Катта зияпәт тоғрисидики тәмсил
\r Мат. 22:1-10
\m
\v 15 Униң билән һәмдәстихан олтарғанлардин бири бу сөзләрни аңлап, униңға:
\m — Худаниң падишалиғида ғизаланғучилар немидегән бәхитлик-һә! — деди.\f □ \fr 14:15 \fr*\ft \+bd «Худаниң падишалиғида ғизаланғучилар...»\+bd* — грек тилида «Худаниң падишалиғида нан йегүчиләр...».\ft*\f*
\m
\v 16 Бирақ у униңға җававән мундақ деди:
\m — Бир киши катта зияпәткә тутуш қилип, нурғун меһманларни чақирип қоюпту. \x + \xo 14:16 \xo*\xt Йәш. 25:6; Мат. 22:2; Вәһ. 19:7, 9.\xt*\x* 
\v 17 Дәстихан селинған шу сааттә, чакирини әвәтип, чақирилған меһманларға: «Мәрһәмәт, һәммә нәрсә тәйяр болди!» дәп ейтипту. 
\v 18 Бирақ, меһманларниң һәммиси бармаслиққа бир-бирләп өзрә-банә көрсәткили турупту. Биринчиси униңға: «Мән һелила бир парчә йәр сетивалған едим, берип көрүп кәлмисәм болмайду. Мени әпу қилғайла, баралмаймән» дәпту. \f □ \fr 14:18 \fr*\ft \+bd «Мән һелила бир парчә йәр сетивалған едим, берип көрүп кәлмисәм болмайду. Мени әпу қилғайла, баралмаймән»\+bd* — ким йәрни авал яхши көрмәй сетивалсун?\ft*\f* 
\v 19 Йәнә бири: «Мән бәш қошлуқ өкүз сетивалдим, һазир берип уларни синап көрүшүм керәк. Мени әпу қилғайла, баралмаймән» дәпту. \f □ \fr 14:19 \fr*\ft \+bd «һазир берип уларни синап көрүшүм керәк»\+bd* — яки «һазир берип көздин кәчүрүп келишим керәк». «Бәш қошлуқ өкүз» — грек тилида: «бәш боюнтуруқ өкүз». Демәк, боюнтуруққа қетилғанда бир-биригә мас келидиған бәш җүп өкүз. \ft*\fp Әнди ким өкүзни авал көрмәй сетивалсун?\fp*\f* 
\v 20 Йәнә бириси: «Мән йеңи өйләнгән, шуңа баралмаймән» дәпту.
\m
\v 21 Чакар қайтип келип, бу ишларни ғоҗайиниға мәлум қипту. Ғоҗайин ғәзәпләнгән һалда чакириға: «Дәрһал шәһәрниң чоң-кичик кочилириға кирип, ғериб-ғурва, мәйип-накар, ақсақ-чолақ вә кор-әмаларни мошу йәргә жиғип кәл» дәпту. 
\v 22 Андин чакар қайтип келип: «Ғоҗайин, әмир бәргиниңдәк ада қилинди, вә йәнә бош орун бар!» дәпту. 
\v 23 Шуниң билән ғоҗайин чакарға: — «Өйүм меһманларға толуш үчүн йезилардики чоң-кичик йолларни, мәһәллиләрни арилап, удул кәлгән адимиңни зорлап елип кәлгин! \f □ \fr 14:23 \fr*\ft \+bd «йезилардики чоң-кичик йолларни, мәһәллиләрни арилап,...»\+bd* — мошу йәрдә грек тилида «йезилардики йоллардин вә читлиқлардин өтүңлар,...» дегән сөз билән ипадилиниду. Демәк, меһманларни һәр булуң-пучқақтин әкилиш керәк.\ft*\f* 
\v 24 Чүнки мән силәргә шуни ейтайки, башта чақирилған адәмләрниң һеч қайсиси дәстихинимдин тетимайду», дәпту.
\b
\m
\s1 Мухлис болуш шәртлири
\r Мат. 10:37-38
\m
\v 25 Әнди топ-топ адәмләр униңға һәмраһ болуп кетивататти. У бурулуп уларға қарап мундақ деди:
\m
\v 26 — Маңа әгәшкәнләр \add маңа болған сөйүшлиридин\add* өз атиси вә аниси, аяли вә балилири, ака-укилири вә ача-сиңиллири, һәтта өз җениниму яман көрмисә маңа мухлис болалмас. \f □ \fr 14:26 \fr*\ft \+bd «маңа әгәшкәнләр ... өз атиси вә аниси, аяли вә балилири, ака-укилири вә ача-сиңиллири, һәтта өз җениниму яман көрмисә маңа мухлис болалмас»\+bd* — мошу йәрдә «яман көрүш» дегәнликниң мәнаси, шүбһисизки, өз адәмлиригә болған муһәббәт Худаға бағлиған муһәббәт алдида «яман көрүш»тәк көрүниду. Мисал, «Яр.» 29:30-31ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 14:26 \xo*\xt Қан. 13:7; 33:9; Мат. 10:37.\xt*\x* 
\v 27 Кимдәким өзиниң крестини йүдүп маңа әгәшмисә у маңа мухлис болалмас. \f □ \fr 14:27 \fr*\ft \+bd «Кимдәким өзиниң крестини йүдүп маңа әгәшмисә у маңа мухлис болалмас»\+bd* — римлиқлар тәрипидин өлүм җазаси берилгәнләр миқлинидиған крестни мүрисидә көтирип җаза мәйданиға баратти. «крестлиниш» адәмни қийнайдиған, интайин дәһшәтлик вә аһанәтлик өлүм җаза усули болуп, «өзиниң крестини көтириш» дегәнниң мәнилири төвәндикиләрниму өз ичигә елиши мүмкин: (1) Әйса Мәсиһ үчүн азап-оқубәт тартишқа, (2) тил-аһанәт иштишкә, (3) Худаниң ирадисиниң әмәлгә ашурулуши үчүн зөрүр тепилғанда, «өз-өзини өлүм җазасиға һөкүм қилғандәк» өзиниң арзу-һәвәслирини рәт қилишқа тәйяр болуш.\ft*\f* \x + \xo 14:27 \xo*\xt Мат. 10:38; 16:24; Мар. 8:34; Луқа 9:23.\xt*\x* 
\v 28 Араңлардин бириси мунар салмақчи болса, алди билән олтирип бу қурулушни пүткүзгидәк хираҗәт өзүмдә барму-йоқ дәп һесап қилмасму? 
\v 29-30 Ундақ қилмиғанда, һулни селип пүткүзәлмисә, көргәнләрниң һәммиси мазақ қилип: «Бу адәм бенани башлап қоюп пүткүзәлмиди» — демәй қалмайду.
\m
\v 31 Яки бир падиша йәнә бир падиша билән җәң қилғили чиқса алди билән олтирип: — Мениң үстүмгә келидиған жигирмә миң кишилик қошун егисигә мән он миң әскирим билән тақабил туралармәнму? дәп мөлчәрләп көрмәмду?! \f □ \fr 14:31 \fr*\ft \+bd «... мөлчәрләп көрмәмду?! »\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «... мәслиһәт қилмамду?».\ft*\f* 
\v 32 Әгәр у «Соқушалмаймән» дәп ойлиса, дүшмән техи жирақтики чағда әлчи әвәтип, сулһ шәртлирини сорайду. 
\v 33 Шуниңға охшаш, силәрдин кимдәким \add көңлидә\add* өзиниң бар-йоқи билән хошлашмиса, маңа мухлис болалмас.\f □ \fr 14:33 \fr*\ft \+bd «Шуниңға охшаш, силәрдин кимдәким көңлидә өзиниң бар-йоқи билән хошлашмиса, маңа мухлис болалмас.»\+bd* — бу күчлүк сөз тоғрисида «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f*
\m
\v 34 Туз яхши нәрсидур; һалбуки, туз өз тәмини йоқатса, униңға қайтидин туз тәмини қандақму киргүзгили болиду? \f □ \fr 14:34 \fr*\ft \+bd «Туз яхши нәрсидур; һалбуки, туз өз тәмини йоқатса, униңға қайтидин туз тәмини қандақму киргүзгили болиду?»\+bd* — туз болса (1) тәм бериду; (2) чирип кетиштин тосиду; (3) зәхим-яриларни сақайтиду. Мухлисларниң бу дунияға болған рольи буниңға охшап кетиши керәк.\ft*\f* \x + \xo 14:34 \xo*\xt Мат. 5:13; Мар. 9:50.\xt*\x* 
\v 35 У тупраққа ишлитишкә яки оғутқа арилаштурушқиму яримай, талаға ташлиниду. Аңлиғидәк қулиқи барлар буни аңлисун!\f □ \fr 14:35 \fr*\ft \+bd «У \+bd*\+bdit туз\+bdit* тупраққа ишлитишкә яки оғутқа арилаштурушқиму яримай, талаға ташлиниду» — мошу йәрдики «туз» дегән тема үстидә «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 15
\s1 Йоқалған қой вә яхши падичи тоғрисидики тәмсил
\r Мат. 18:12-14
\m
\v 1 Әнди баҗгирлар вә башқа гунакарларниң һәммиси униң сөзини аңлашқа униң әтрапиға олашмақта еди.\x + \xo 15:1 \xo*\xt Мат. 9:10; Мар. 2:15; Луқа 5:29.\xt*\x* 
\v 2 Лекин Пәрисийләр билән Тәврат устазлири ғудуңшуп:
\m — Бу адәм гунакарларни қарши алиду вә улар билән һәмдәстихан олтириду! — дейишти. 
\v 3 Шуңа у уларға муну тәмсилни сөзләп бәрди: \f □ \fr 15:3 \fr*\ft \+bd «шуңа у уларға муну тәмсилни сөзләп бәрди...»\+bd* — «мошу тәмсил»: — \+bd бир\+bd* тәмсил, демәк. 15-бапта үч тәмсилдәк көрүнсиму, әмәлийәттә үч тәмсил пәқәт бирла мәнини ипадиләйду. Шуңа уларни «бирла тәмсил» дәп қараймиз.\ft*\f*
\m
\v 4 — Әгәр араңларда бирәйләнниң йүз туяқ қойи болуп, улардин бири жүтүп кәтсә, тохсән тоққузини чөлдә қоюп қоюп жүтүп кәткинини тапқичә издимәсму? 
\v 5 Уни тепивалғанда, шатланған һалда мүрисигә артиду; 
\v 6 андин өйигә елип келип, яр-бурадәрлири билән қолум-хошнилирини чақирип, уларға: «Мән жүткән қоюмни тепивалдим, мениң билән тәң шатлиниңлар!» дәйду. 
\v 7 Мән силәргә шуни ейтайки, шуниңға охшаш, товва қиливатқан бир гунакар үчүн әрштә зор хурсәнлик болиду; бу хурсәнлик товиға муһтаҗ болмиған тохсән тоққуз һәққаний кишидин болған хурсәнликтин көп артуқтур.\x + \xo 15:7 \xo*\xt Луқа 5:32.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йиттиргән тәңгә тоғрисидики тәмсил
\m
\v 8 — Яки бир аялниң он күмүч динари болуп, бир динарни йоқитип қойса, чирақни йеқип, таки уни тапқичә өйни сүпүрүп, зән қоюп издимәсму?\f □ \fr 15:8 \fr*\ft \+bd «бир аялниң он күмүч динари болуп...»\+bd* — «күмүч динар» болса грек тилида «драқма». «драқма» бир динарға баравәр болған пул бирлиги.\ft*\f* 
\v 9 Уни тапқанда яр-бурадәр, қолум-қошнлирини чақирип, уларға: «Мениң билән тәң шатлиниңлар, чүнки мән йоқитип қойған динаримни тепивалдим» — дәйду. 
\v 10 Мән силәргә шуни ейтайки, шуниңға охшаш товва қиливатқан бир гунакар үчүн Худаниң пәриштилириниң арисида хурсәнлик болиду. \f □ \fr 15:10 \fr*\ft \+bd «товва қиливатқан ...»\+bd* — товва қилиш әмәлийәттә (мәйли наһайити қисқа болсун) бир җәрян, әлвәттә. \+bd «Худаниң пәриштилириниң арисида»\+bd* — грек тилида «Худаниң пәриштилириниң алдида». Бу ибаридин пуритилидуки, Худа Өзи «тәңгисини тапқан аял»дәк хурсән болиду вә пәриштиләрму униң хурсәнлигидин тәң бәһримән болиду.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Меһри-шәпқәтлик ата тоғрисидики тәмсил
\m
\v 11 У сөзини давам қилип мундақ деди:
\m — Мәлум бир адәмниң икки оғли бар екән. 
\v 12 Кичик оғли атисиға: «Әй ата, мал-мүлүктин тегишлик үлүшүмни һазирла маңа бәргин» дәп ейтипту. Вә у өз мал-мүлүклирини иккисигә тәқсим қилип берипту.\f □ \fr 15:12 \fr*\ft \+bd «Әй ата, мал-мүлүктин тегишлик үлүшүмни һазирла маңа бәргин»\+bd* — демисәкму, бундақ тәләп еғир һөрмәтсизлик болиду. «Қөшумчә сөз»имизниму көрүң. \+bd «у өз мал-мүлүклирини иккисигә тәқсим қилип берипту»\+bd* — «өз мал-мүлүклири» грек илида «униң һаятини» яки «униң тирикчилигини». \ft*\fp Тәврат қануни бойичә тунҗа оғлиға тәқсим қилинған мирас кәнҗисиниңкидин икки һәссә көп болиду.\fp*\f* 
\v 13 Узун өтмәйла, кичик оғли бар-йоқини жиғиштуруп, жирақ бир жутқа сәпәр қипту. У у йәрдә әйш-ишрәтлик ичидә турмуш кәчүрүп мал-дуниясини бузуп-чечипту. \f □ \fr 15:13 \fr*\ft \+bd «Узун өтмәйла, кичик оғли бар-йоқини жиғиштуруп, жирақ бир жутқа сәпәр қипту»\+bd* — «узун өтмәйла» (грек тилида «көп күн өтмәйла») — кәнҗи оғул тәливи түпәйлидин җәмиийәт алдида интайин нәпрәтлик болатти.\ft*\f* 
\v 14 Дәл у бар-йоқини сәрп қилип түгәткән вақтида, у жутта қаттиқ ачарчилиқ болуп, у хеләла қисилчилиқта қапту. 
\v 15 Шуниң билән у берип, шу жутниң бир пухрасиға мәдикар болуп яллинипту; у уни етизлиғиға чошқа беқишқа әвәтипту. \f □ \fr 15:15 \fr*\ft \+bd «...шу жутниң бир пухрасиға мәдикар болуп яллинипту»\+bd* — грек тилида ««.. шу жутниң бир пухрасиға қатнишипту» билән ипадилиниду. \+bd «у уни етизлиғиға чошқа беқишқа әвәтипту»\+bd* — демисәкму, бу чошқиларниң егиси Йәһудий әмәс; бундақ хизмәт Йәһудий жигиткә нисбәтән интайин жиркиничлик болатти.\ft*\f* 
\v 16 У һәтта қосиғини чошқиларниң йеми болған почақ шакили билән тойғузушқа тәқәзза бопту; лекин һеч ким униңға һеч нәрсә бәрмәпту.
\m
\v 17 Ахир берип у һошини тепип: «Атамниң шунчә көп мәдикарлириниң алдидин йемәк-ичмәк ешип-тешип туриду; лекин мән болсам бу йәрдә ачлиқтин өләй дәп қалдим! 
\v 18 Орнумдин туруп, атамниң алдиға берип униңға: Әй ата, мән әршниң алдидиму вә сениң алдиңдиму гуна қилдим. 
\v 19 Әнди сениң оғлуң атилишқа лайиқ әмәсмән. Мени мәдикарлириң сүпитидә қобул қилғайсән! — дәймән» дәп ойлапту. 
\v 20 Шуниң билән орнидин туруп атисиниң алдиға қайтип меңипту. Лекин атиси жирақтинла уни көрүп униңға ичи ағритип, алдиға жүгүрүп чиқип, униң бойниға есилип уни сөйүп кетипту. \f □ \fr 15:20 \fr*\ft \+bd «Атиси жирақтинла уни көрүп униңға ичи ағритип, алдиға жүгүрүп чиқип...»\+bd* — демисәкму, бу атиниң җәмиийәт алдида жүгүрүши, вә шундақла буни аз дәп оғлини қарши елишқа жүгүрүши «мөтивәр кишиниң салапитигә мувапиқ әмәс» дәп қарилатти. «Қөшумчә сөз»имизниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 15:20 \xo*\xt Рос. 2:39; Әф. 2:12,17.\xt*\x* 
\v 21 Оғли: «Ата, мән әршниң алдидиму, сениң алдиңдиму гуна қилдим. Әнди сениң оғлуң атилишқа лайиқ әмәсмән» — дәпту. 
\v 22 Бирақ атиси чакарлириға: «Дәрһал әң есил тонни әкелип униңға кийдүрүңлар, қолиға үзүк селиңлар, путлириға аяқ кийдүрүңләр; 
\v 23 вә бордақ топақни әкелип союңлар; андин убдан йәп, равурус тәбрикләйли! 
\v 24 Чүнки мениң бу оғлум өлгән еди, тирилди, жүтүп кәткән еди, тепилди!» — дәпту. Андин улар тәбрикләшкили башлапту.
\m
\v 25 Әнди чоң оғли етизға кәткән екән. У қайтип келиветип өйгә йеқин кәлгәндә нәғмә-нава билән уссулниң авазини аңлапту. 
\v 26 У чакарлардин бирини чақирип, униңдин немә иш болуватқинини сорапту.
\m
\v 27 Чакар униңға: Укаң кәлди вә атаң уни сақ-саламәт тепивалғанлиғи үчүн бордақ топақни сойди» дәпту. 
\v 28 Лекин \add чоң оғли\add* хапа болуп, өйгә киргили унимапту. Вә атиси чиқип униң өйгә киришини өтүнүпту. 
\v 29 Амма у атисиға җавап берип: «Қара! Мән шунчә жилдин бери қулдәк хизмитиңдә болдум, әсла һеч бир әмриңдин чиқип бақмидим. Бирақ сән маңа әл-ағинилирим билән хуш қилғили һеч қачан бирәр оғлақму бәрмидиң! 
\v 30 Лекин сениң мал-мүлүклириңни паһишиләргә хәҗләп түгәткән бу оғлуң қайтип кәлгәндә, сән униң үчүн бордақ топақни союпсән» — дәпту. \f □ \fr 15:30 \fr*\ft \+bd «сениң мал-мүлүклириңни паһишиләргә хәҗләп түгәткән»\+bd* — грек тилида «сениң мал-мүлүклириңни паһишиләргә хәҗләп йәвәткән».\ft*\f* 
\v 31 Бирақ атиси йәнә униңға: «Әй оғлум, сән һәрдайим мениң йенимдисән вә мениң барлиғим сениңкидур. 
\v 32 Әнди тәбрикләп шатлинишқа лайиқтур; чүнки бу сениң укаң өлгән еди, тирилди, йоқилип кәткән еди, тепилди» — дәпту.\f □ \fr 15:32 \fr*\ft \+bd «Әнди тәбрикләп шатлинишқа лайиқтур; чүнки бу сениң укаң өлгән еди, тирилди, йоқилип кәткән еди, тепилди»\+bd* — 15-баптики үч қисимлиқ тәмсилниң мол тәлими үстидә «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 16
\s1 Алдамчи ғоҗидар тоғрисидики тәмсил — дуниядики байлиқни қандақ ишлитиш керәк?
\m
\v 1 У мухлислириға йәнә мундақ деди:
\m — Бир байниң бир ғоҗидари бар екән. Бириси байға: «Бу ғоҗидариңиз мал-мүлкиңизни бузуп чачти» дәп шикайәт қипту. 
\v 2 У ғоҗидарни чақирип, униңға: «Мениң сениң тоғраңда аңлиғанлирим зади қандақ гәп? Ғоҗидарлиғиңдики һесап-китапни ениқ тапшур; чүнки мундин кейин сән ғоҗидар болмайсән» — дәпту. 
\v 3 Ғоҗидар әнди өз ичидә: «Немә қилай? Чүнки ғоҗайиним мени ғоҗидарлиқтин мәһрум қилиду. Кәтмән чапай десәм унчилик мағдур йоқ, тиләмчилик қилай десәм номус қилимән. 
\v 4 Һә, таптим! Ғоҗидарлиқтин қалғинимда кишиләрниң мени өйлиригә қарши елиши үчүн, немә қилишимни әнди билдим» дәп 
\v 5 өз ғоҗайиниға қәриздар болғанларни бирдин-бирдин чақирип келип, биринчисидин: «Ғоҗайинимға қанчилик қәрзиңиз бар?» дәп сорапту. 
\v 6 Вә қәриздар: «Йүз туң зәйтун мейи» дәп җавап берипту. Ғоҗидар униңға: «Мана, һесапат дәптириңизни елип, бу йәрдә олтирип әллик туңға өзгәртиветиң!» дәпту.\f □ \fr 16:6 \fr*\ft \+bd «Йүз туң зәйтун мейи»\+bd* — мошу йәрдә бир «туң» (грек тилида «бат») 30 литр еди. Демәк, бу зәйтун мейи 3000 литр болуп шу чағдики аддий ишчиниң үч жиллиқ һәққи (1000 динар) болатти. \+bd «Ғоҗидар униңға: «Мана, һесапат дәптириңизни елип, бу йәрдә олтирип әллик туңға өзгәртиветиң!» дәпту.»\+bd* — ғоҗидар немә қилди? Бәлким төрт мүмкинчилиги бар: — (1) у қәриздарниң һалиға қарап қәриз миқдарини кемәйтивәтти; (2) у өсүмини йоққа чиқиривәтти; (3) у өзиниң шеринканиси («комиссион»)ни һесаптин чиқиривәтти; (4) буларниң һәммисини қилди. Рәббимиз ғоҗидарни «сәмимийәтсиз» дәп атайду 8-айәт). Лекин униң бу «сәмимийәтсизлиги» ғоҗидарлиғидики бурунқи ишларни көрситәмду? Яки һазирқи һәрикәтлириниму? Бизниңчә, униң қилғинини чоқум қәризниң миқдарини өзгәртишни өз ичигә алған, дәп қараймиз.\ft*\f*
\m
\v 7 Андин у йәнә биригә: «Сизчу, қанчилик қәриз болдиңиз?» дәп сорапту. У: «Йүз күрә буғдай» дәп җавап берипту. Ғоҗидар униңға: «Һесапат дәптириңизни елип сәксән күригә өзгәртиветиң!» дәпту.\f □ \fr 16:7 \fr*\ft \+bd «йүз күрә буғдай»\+bd* — мошу йәрдә бир күрә (ибраний тилида «кор» 390 литрни билдүриду. Демәк, бу чоң қәриз еди — бәлким 30 тонна буғдай, Аддий ишчиниң он жиллиқ һәққи (3000 динар) болатти.\ft*\f*
\m
\v 8 Шуниң билән униң ғоҗайини сәмимийәтсиз ғоҗидарниң бу иштики пәмликлиги үчүн униңға қайил болуп махтапту. Чүнки бу дунияниң пәрзәнтлири өз дәвридә нурниң пәрзәнтлиридин пәмликтур.\f □ \fr 16:8 \fr*\ft \+bd «бу дунияниң пәрзәнтлири өз дәвридә нурниң пәрзәнтлиридин пәмликтур»\+bd* — «бу дунияниң пәрзәнтлири» Худани тонумайдиған етиқатсиз адәмләрни көрситиду; «нурниң пәрзәнтлири» Худаниң нурини қобул қилған, шундақла «нурда яшаватқан» «Худаниң Роһидин туғулған» роһий пәрзәнтлирини көрситиду. \ft*\fp Бу тәмсил тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\fp*\f* 
\v 9 Вә мән силәргә шуни ейтип қояйки, «Наһәқ дунияға тәвә мал-дуния» арқилиқ өзүңларға дост тутуңлар; шундақ қилсаңлар, мал-дуния карға кәлмәйдиған болған \add күнидә\add* шу достлар силәрни әбәдий маканларға қарши алиду.\f □ \fr 16:9 \fr*\ft \+bd ««Наһәқ дунияға тәвә мал-дуния» арқилиқ өзүңларға дост тутуңлар»\+bd* — «наһәқ дунияға тәвә мал-дуния» грек тилида «наһәқ маммон». Немишкә «наһәқ» дәйду? Бизниңчә (1) шәхсий, йәни хусусий мал-дуния, җүмлидин пулниң мәвҗут болғанлиғи Адәм атимизниң садир қилған гунайиниң бир нәтиҗисидур; (2) адәмдики көпинчи мал-дуния, байлиқлар болса, Худадин қорқмайдиған гунакарларниң қолидидур. Биз йәнила «қошумчә сөз»имиздә бу қизиқ сөз үстидә азрақ тохтилимиз. \+bd «шундақ қилсаңлар, мал-дуния карға кәлмәйдиған болған \+bd*\+bdit күнидә\+bdit* шу достлар силәрни әбәдий маканларға қарши алиду» — демәк, өз байлиғиңлар билән ярдәмгә муһтаҗ болғанларға ярдәм бериңлар; шу йол билән улар силәргә дост болиду вә паний дуниядин кәткиниңларда улар бақий дунияда силәрни қарши елишқа күтидиған болиду.\ft*\f* \x + \xo 16:9 \xo*\xt Мат. 6:19; 19:21; 1Тим. 6:19.\xt*\x*
\m
\v 10 Кимки кичиккинә ишта садиқ болса, чоң иштиму садиқ болиду; вә кимки кичиккинә ишта сәмимийәтсиз болса, чоң иштиму сәмимийәтсиз болиду. \f □ \fr 16:10 \fr*\ft \+bd «Кимки кичиккинә ишта сәмимийәтсиз болса, чоң иштиму сәмимийәтсиз болиду»\+bd* — яки «Кимки кичиккинә ишта ишәшсиз болса, чоң иштиму ишәшсиз болиду».\ft*\f* 
\v 11 Шуңа әгәр «наһәқ дунияға тәвә болған мал-дуния»да садиқ болмисаңлар, ким силәргә һәқиқий байлиқларни тапшурсун? \f □ \fr 16:11 \fr*\ft \+bd ««Наһәқ дунияға тәвә болған мал-дуния»да садиқ болмисаңлар, ким силәргә һәқиқий байлиқларни тапшурсун?»\+bd* — демәк, бу аләмдики мал-дуния болса Худа алдида «кичиккинә бир иш» (10-айәтни күрүң), халас.\ft*\f* 
\v 12 Вә башқиларниң нәрсилиридә садиқ болмисаңлар ким силәргә өзүңларниң нәрсисини бәрсун?\f □ \fr 16:12 \fr*\ft \+bd «Вә башқиларниң нәрсилиридә садиқ болмисаңлар ким силәргә өзүңларниң нәрсисини бәрсун?»\+bd* — бу җүмлә тоғрилиқму «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f*
\m
\v 13 Һеч ким икки ғоҗайинға тәң хизмәт қилалмайду. Чүнки у яки буни яман көрүп, уни яхши көриду; яки буниңға өзини пүтүнләй беғишлап, униңға етиварсиз қарайду. \add Шуниңға охшаш\add*, силәрниңму бирла вақитта һәм Худаниң, һәм мал-дунияниң қуллуғида болушуңлар мүмкин әмәс.\x + \xo 16:13 \xo*\xt Мат. 6:24.\xt*\x*
\m
\v 14 Әнди Пәрисийләр (улар пулға амрақ еди) буларниң һәммисини аңлап Әйсани мәсқирә қилишти. \f □ \fr 16:14 \fr*\ft \+bd «Әнди Пәрисийләр ... буларниң һәммисини аңлап Әйсани мәсқирә қилишти»\+bd* — немишкә Пәрисийләр Әйсани мәсқирә қилишти? Шүбһисизки, уларниң көзқаришичә, Худани хурсән қилған, шундақла Худа бәрикәтлигән адәмниң җәзмән көп байлиғи болиду, дәп ойлайтти. Шуниң билән Мәсиһ уларға төвәндики (16:19-31-айәттики) тарихни ейтип бериду.\ft*\f* \x + \xo 16:14 \xo*\xt Мат. 23:14.\xt*\x* 
\v 15 Вә у уларға мундақ деди: — «Силәр өзүңларни адәмләрниң алдида һәққаний қилип көрсәткүчидурсиләр; лекин Худа қәлбиңларни билиду. Чүнки адәмләрниң арисида қәдирлинидиғини Худаниң нәзиридә жиркиничликтур.\x + \xo 16:15 \xo*\xt 1Сам. 16:7; Зәб. 7:10.\xt*\x*
\m
\v 16 Тәврат қануни вә пәйғәмбәрләрниң язмилири \add чөмүлдүргүчи\add* Йәһяғичә һидайәт болуп кәлди; шу вақиттин башлап Худаниң падишалиғиниң хуш хәвири җакалинип келиватиду; \add падишалиққа\add* кирмәкчи болғанларниң һәр бири униңға бөсүп киривелиши керәктур. \f □ \fr 16:16 \fr*\ft \+bd «падишалиққа кирмәкчи болғанларниң һәр бири униңға бөсүп киривелиши керәктур»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «һәр бир кишигә униңға киришкә қәтъий дәвәт қилинмақта». Бизниңчә бу 16-17-айәтләр, шундақла «Мат.» 11:12-14-айәтләр вә «Мик.» 2:12-13-айәтләр билән мунасивәтликтур. «Микаһ»дики «қошумчә сөз»ниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 16:16 \xo*\xt Мат. 11:12,13.\xt*\x* 
\v 17 Лекин асман билән зиминниң йоқ қиливетилиши Тәвратниң бир чекити бекар қилиништин асандур.\f □ \fr 16:17 \fr*\ft \+bd «Лекин асман билән зиминниң йоқ қиливетилиши Тәвратниң бир чекити бекар қилиништин асандур»\+bd* — сөзмусөз болса «лекин асман билән йәрниң йоқалмиқи Тәвраттин бир чекитниң чүшмикидин асандур». «Чекит» ибраний тилидики әң кичик тиниш бәлгү (.). \ft*\fp Тәврат вә пәйғәмбәрләрниң язмилири «Чөмүлдүргүчи Йәһяғичә»ла Исраилға йетәкчи болған билән һазирму йәнила «инавәтсиз» әмәс. \fp*\fp Тәвраттики барлиқ бешарәтләр әмәлгә ашурулиду; униң үстигә, Тәвраттики барлиқ «һәққаний тәләпләр» Инҗилдики хуш хәвәрни қобул қилғучиларниң һәммиси үчүн йәнила сөйүнидиған хушлуқтур. Төвәндики 18-айәттики тәләп, мәсилән, Тәвраттики беваситә тәләп болмисиму, Тәвратта хатириләнгән принсиплар мошу һәқиқәтни көрситиду (мәсилән, «Мар.» 10:1-12ни көрүң).\fp*\f* \x + \xo 16:17 \xo*\xt Зәб. 101:22-28; Йәш. 40:8; 51:6; Мат. 5:18.\xt*\x*
\m
\v 18 — Һәр ким өз аялини талақ қилип башқа бирини алса зина қилған болиду вә кимки өз еридин талақ қилинғанни алса зина қилған болиду». \x + \xo 16:18 \xo*\xt Мат. 5:32; 19:9; Мар. 10:11; 1Кор. 7:10.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Бай билән тиләмчи Лазарус
\m
\v 19 — Бурун бир бай адәм бар еди; у сөсүн рәңлик тон вә канап кийимләрни кийип, һәр күни әйш-ишрәт ичидә тәнтәнә қилатти. 
\v 20 Вә пүтүн әзайини чақа-җаһарәт бесип кәткән Лазарус исимлиқ бир йоқсул бар еди; у байниң дәрвазисиниң алдиға \add һәркүни\add* ятқузуп қоюлатти. 
\v 21 Униң дәстихинидин чүшүп қалған парчи-пуратлардин қосиғини тойғузғушқа тәшна еди. Һалбуки, иштлар келип униң ярилирини ялайтти.\f □ \fr 16:21 \fr*\ft \+bd «Һалбуки, иштлар келип униң ярилирини ялайтти»\+bd* — Лазарус һеч немә йемигини билән, лекин иштлар униңдин азрақ йәм алатти. Уларниң Лазарусқа тегиши билән у «напак» дәп һесаплинатти.\ft*\f*
\m
\v 22 Әнди шундақ болдики, йоқсул өлди вә пәриштиләр уни Ибраһимниң қучиғиға апарди. Бай һәм өлүп дәпнә қилинди; 
\v 23 вә тәһтисарада қаттиқ қийнилип, бешини көтирип, жирақтин Ибраһимни вә униң қучиғидики Лазарусни көрүп: 
\v 24 «Әй ата Ибраһим, маңа рәһим қилғайсән! Лазарусни әвәткәйсән, у бармиғиниң учини суға чилап, тилимға темитип совутқай. Чүнки мән бу от ялқунида қаттиқ азаплиниватимән!» дәп вақирап ялвурди.
\m
\v 25 Лекин Ибраһим мундақ деди: «Әй оғлум, һаят вақтиңда һалавәтни йәткичә көргиниңни вә Лазарусниң дәрд-бала тартқинини ядиңға кәлтүргин. Һазир у тәсәлли тапти, амма сән азап тартиватисән. \x + \xo 16:25 \xo*\xt Аюп 21:13.\xt*\x* 
\v 26 Вә булардин башқа, биз билән силәрниң арилиғимизда йоған бир һаң бекитилгәндурки, бу йәрдин силәр тәрәпкә өтәйли дегәнләр өтәләмәс вә андин биз тәрәпкә өтимиз дегәнләр өтәлмәс».
\m
\v 27 Әнди бай йәнә: «Ундақта, и ата, сәндин \add Лазарусни\add* атамниң өйигә әвәтишиңни өтүнимән. 
\v 28 Чүнки мениң бәш ака-укам бар; уларниң бу азап-оқубәтлик йәргә кәлмәслиги үчүн \add Лазарус\add* уларни қаттиқ агаһландуруп қойсун» — деди.
\m
\v 29 Бирақ Ибраһим җавап берип униңға: «Уларда Муса вә \add башқа\add* пәйғәмбәрләрниң \add агаһ-гувалиғи\add* бар; улар шуларни аңлисун» — деди.\x + \xo 16:29 \xo*\xt Йәш. 8:20; 34:16; Юһ. 5:39; Рос. 17:11.\xt*\x*
\m
\v 30 Лекин у: «Яқ, и Ибраһим ата, әгәр өлгәнләрдин бири тирилип уларниң алдиға барса, улар товва қилиду» — деди.
\m
\v 31 Амма Ибраһим униңға: «Әгәр улар Муса вә \add башқа\add* пәйғәмбәрләрниң \add гувалиқини\add* аңлимиса, һәтта өлгәнләрдин бириси тирилсиму, улар йәнила ишинишни рәт қилиду» — деди.\f □ \fr 16:31 \fr*\ft \+bd «Әгәр улар Муса вә башқа пәйғәмбәрләрниң гувалиқини аңлимиса, һәтта өлгәнләрдин бириси тирилсиму, улар йәнила ишинишни рәт қилиду»\+bd* — бу сөз һәм биз оқурмәнләргә келиду, әлвәттә. Бу сөздин кейин Мәсиһ башқа бир Лазарусни өлүмдин тирилдүрди («Юһ.» 11-бап). Һәммидин муһими өзи өлүмдин тирилгән болсиму, униңға ишинидиған қанчә адәм чиқти?\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 17
\s1 Гуна, кәчүрүм, етиқат вә хизмәт тоғрисида
\r Мат. 18:6-7, 21-22; Мар. 9:42
\m
\v 1 У мухлислириға мундақ деди:
\m — Инсанни путлаштуридиған ишлар болмай қалмайду; лекин шу путлаштуруш васитичиси болған адәмниң һалиға вай!\f □ \fr 17:1 \fr*\ft \+bd «Инсанни путлаштуридиған ишлар болмай қалмайду; лекин шу путлаштуруш васитичиси болған адәмниң һалиға вай!»\+bd* — бу муһим айәт үстидә «Матта»дики «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f* \x + \xo 17:1 \xo*\xt Мат. 18:7; Мар. 9:42.\xt*\x* 
\v 2 Бундақ адәмниң бу кичик балилардин бирини \add гунаға\add* путлаштурған болса, бойниға түгмән теши есилған һалда деңизға ташливетилгини әвзәл болатти.\f □ \fr 17:2 \fr*\ft \+bd «бундақ адәмниң бу кичик балилардин бирини \+bd*\+bdit гунаға\+bdit* путлаштурған болса...» — «\+bd бу\+bd* кичик балилардин бири» (грек тилида «\+bd бу\+bd* кичикләрдин бири») — демәк, өз әтрапидики өзигә етиқат қилған аддий халайиқни көрситиду.\ft*\f*
\m
\v 3 Өзүңларға агаһ болуңлар! Әгәр қериндишиң гуна қилған болса, униңға тәнбиһ-несиһәт қилғин. У товва қилса уни әпу қилғин.\x + \xo 17:3 \xo*\xt Лав. 19:17; Пәнд. 17:10; Мат. 18:15; Яқ. 5:19.\xt*\x* 
\v 4 Мабада у бир күн ичидә саңа йәттә мәртивә гуна қилса вә йәттә мәртивә йениңға келип: Товва қилдим, десә, уни йәнила әпу қилғин. \x + \xo 17:4 \xo*\xt Мат. 18:21.\xt*\x*
\m
\v 5 Шуниң билән расуллар Рәбгә: Ишәш-етиқатимизни ашурғин, — дейишти.\f □ \fr 17:5 \fr*\ft \+bd «Шуниң билән расуллар Рәбгә: Ишәш-етиқатимизни ашурғин, — дейишти»\+bd* — бурадирини һәр күндә йәттә қетим охшаш гуна үчүн кәчүрүм қилиш күчлүк болған етиқатни тәләп қилиду, әлвәттә!\ft*\f*
\m
\v 6 Вә Рәб уларға мундақ деди:
\m — Силәрдә қича уруғидәк зәрричә ишәш болса еди, силәр аву үҗмә дәриғигә: «Йилтизиңдин қомурулуп, деңизға көчүп тикил!» десәңлар, у сөзүңларни аңлап көчәтти.\x + \xo 17:6 \xo*\xt Мат. 17:20; 21:21; Мар. 11:23.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Һәқиқий қулниң вәзиписи
\m
\v 7 Лекин араңлардин кимниң йәр һайдайдиған яки мал бақидиған бир қули болса вә у етизлиқтин қайтип кәлгәндә, униңға: «Тезрәк келип дәстиханда олтарғин», дәйдиғанлар барму? 
\v 8 У бәлки униңға: «Мениң тамиғимни тәйяр қил, мән йәп-ичип болғичә белиңни бағлап мени күткин, андин өзүң йәп-ичкин, демәсму? 
\v 9 Қул әмир қилинғинидәк қилғини үчүн ғоҗайин униңға рәхмәт ейтамду? Мениңчә, ейтмайду. 
\v 10 Шуниңға охшаш, силәрму өзүңларға әмир қилинғанниң һәммисини ада қилғиниңлардин кейин: Биз әрзимәс қуллармиз; биз пәқәт тегишлик бурҗимизни ада қилдуқ, халас», дәйдиған болисиләр.
\b
\m
\s1 Әйсаниң он мохо кесилини сақайтиши
\m
\v 11 Вә шундақ болдики, у Йерусалимға чиқип кетиватқанда, Самарийә билән Галилийәниң оттурисидин өтүп, 
\v 12 бир кәнткә киргинидә мохо кесилигә гириптар болған он адәм униңға учрап, жирақта тохтап, \f □ \fr 17:12 \fr*\ft \+bd «бир кәнткә киргинидә мохо кесилигә гириптар болған он адәм униңға учрап, жирақта тохтап...»\+bd* — немишкә «жирақта тохтап...»? Мохо кесилигә гриптар болғанлар Тәврат қануни бойичә адәмләргә йеқинлишишқа болмайтти («Лав.» 13:45-46, «Чөл.» 5:2-3ни көрүң).\ft*\f* 
\v 13 авазлирини көтирип: Әй Әйса, устаз, бизгә рәһим қилғайсән, дәп өтүнди. 
\v 14 Уларни көргәндә у уларға: Берип өзүңларни каһинларға көрситиңлар, деди. Вә шундақ болдики, улар йолда кетиватқанда, \add моходин\add* пакланди.\f □ \fr 17:14 \fr*\ft \+bd «...өзүңларни каһинларға көрситиңлар»\+bd* — Тәврат қануни бойичә бириси мохо кесилидин сақайған болса, муқәддәс ибадәтханидики мәсъул каһинниң алдиға берип өзини «сақ, яки сақ әмәс» дәп тәкшүртүп қурбанлиқ қилиши керәк еди; андин қайтидин җәмийәт билән арилишалайтти («Лав.» 13:19, 14:1-11, «Луқа» 5:14ни көрүң). Демисәкму, Мәсиһ кәлгичә бундақ мурасим бир қетимму өткүзүлүп бақмиған.\ft*\f* \x + \xo 17:14 \xo*\xt Лав. 13:2; 14:2; Мат. 8:4; Луқа 5:14.\xt*\x*
\m
\v 15 Улардин бирәйлән өзиниң сақайғинини көргәндә жуқури аваз билән Худани улуқлап, кәйнигә бурулуп, қайтти. 
\v 16 У келип Әйсаниң айиғиға жиқилип дүм йетип тәшәккүр ейтти. У Самарийәлик еди. \f □ \fr 17:16 \fr*\ft \+bd «У келип Әйсаниң айиғиға жиқилип дүм йетип тәшәккүр ейтти. У Самарийәлик еди»\+bd* — Йәһудийлар Самарийәликләрни «йерим капир» дәп яман көрәтти.\ft*\f* 
\v 17 Әйса бу ишқа қарап: Пак қилинғанлар он киши әмәсмиди? Қалған тоққузәйлән қени? 
\v 18 Бу ят әллик мусапирдин башқа, Худаға һәмдусана оқуғили һеч ким қайтип кәлмәптиғу?! — деди. \f □ \fr 17:18 \fr*\ft \+bd «Бу ят әллик мусапирдин башқа, Худаға һәмдусана оқуғили һеч ким қайтип кәлмәптиғу?!»\+bd* — демәк, Худаниң хәлқи болған Йәһудийлардин һеч ким рәхмәт ейтишқа қайтмиди.\ft*\f* 
\v 19 Андин у һелиқи адәмгә: — «Орнуңдин тур, йолуңға маңғин! Етиқатиң сени сақайтти!» — деди.\f □ \fr 17:19 \fr*\ft \+bd «Етиқатиң сени сақайтти!»\+bd* — биз шуни байқаймизки, (1) у (башқа тоққузиға охшаш) Мәсиһниң сөзигә кирип йолға чиққан еди; бу өз ишәшини ипадилигән һәрикәттур; (2) гәрчә кесәлни сақайтқучи \+bd Мәсиһниң өзи\+bd* болғини билән, у дайим адәмләрниң өзигә бағлиған етиқатини (бар болса) махтап уларни шу йол билән риғбәтләндүрәтти — «\+bd сениң етиқатиң\+bd* сени сақайтти!».\ft*\f*
\b
\m
\s1 Худаниң падишалиғиниң намайән болуши
\r Мат. 24:23-28, 37-41
\m
\v 20 \add Бир күни\add* Пәрисийләр униңдин: «Худаниң падишалиғи қачан келиду?» дәп сориғанда у уларға җавап берип мундақ деди: — Худаниң падишалиғиниң келишини көз билән көргили болмас; \f □ \fr 17:20 \fr*\ft \+bd «Худаниң падишалиғиниң келишини көз билән көргили болмас»\+bd* — мәнаси, бәлким, униң йәр йүзидә намайән болуши көз билән көргили болидиған аламәтләр билән болмайду. Мәсиһ дунияға қайтип кәлгәндә падишалиқ һәммә адәмгә рошән болиду (24-айәтни көрүң); лекин шу вақитқичә «көз билән көргили болмас» — пәқәт етиқат униң қәйәрдә екәнлигини көрәләйду. «қошумчә сөз»имиздә бу тема үстидә азрақ тохтилимиз.\ft*\f* 
\v 21 кишиләр: «Қараңлар, у мана бу йәрдә!» яки «У йәрдә!» дейәлмәйду. Чүнки мана, Худаниң падишалиғи араңлардидур.\f □ \fr 17:21 \fr*\ft \+bd «Мана, Худаниң падишалиғи араңлардидур»\+bd* — «араңлардидур» дегәнниң башқа бир тәрҗимиси «ичиңлардидур» яки «дилиңлардидур». Лекин бизниңчә Мәсиһ пулпәрәс, тәкәббур Пәрисийләргә «Худаниң падишалиғи силәрдә» дәп һәргиз демәйтти. Бу тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f* \x + \xo 17:21 \xo*\xt Мат. 24:23; Мар. 13:21; Луқа 21:7, 8.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Инсаноғлиниң қайтип келиши
\m
\v 22 Кейин у мухлислириға йәнә мундақ деди: — «Шундақ күнләр келидуки, силәр Инсаноғлиниң күнлиридин бирәр күнини болсиму көрүшкә тәшна болисиләр, лекин көрәлмәйсиләр. \f □ \fr 17:22 \fr*\ft \+bd «Инсаноғлиниң күнлиридин бирәр күни»\+bd* — демәк, Инсаноғли (Мәсиһ) дунияға қайтип келип һөкүм сүридиған күнләрниң бири.\ft*\f* 
\v 23 Шу чағда кишиләр силәргә: «Мана у бу йәрдә!» вә яки «Мана у у йәрдә!» дәйду; силәр нә бармаңлар нә уларниң кәйнидин жүгүрмәңлар. \f □ \fr 17:23 \fr*\ft \+bd «Шу чағда кишиләр силәргә: «Мана у бу йәрдә!» вә яки «Мана у у йәрдә!» дәйду»\+bd* — «у» мошу йәрдә Мәсиһниң өзи, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 17:23 \xo*\xt Мат. 24:23; Мар. 13:21.\xt*\x* 
\v 24 Чүнки гоя асманниң бир четидин чақмақ чеқип йәнә бир четигичә йорутидиғандәк, Инсаноғлиниң өз күнидә һәм шундақ болиду. \f □ \fr 17:24 \fr*\ft \+bd «гоя асманниң бир четидин чақмақ чеқип йәнә бир четигичә йорутидиғандәк»\+bd* — яки «гоя чақмақ чеқип асманниң бир четидин йәнә бир четигичә йорутидиғандәк».\ft*\f* 
\v 25 Лекин у авал көп азап-оқубәтләрни тартиши бу дәвирдикиләр тәрипидин чәткә қеқилиши муқәррәрдур.\f □ \fr 17:25 \fr*\ft \+bd « \+bd*\+bdit Инсаноғли\+bdit* авал көп азап-оқубәтләрни тартиши бу дәвирдикиләр тәрипидин чәткә қеқилиши муқәррәрдур» — бу дәвир болса өз хәлқиниң шу дәври.\ft*\f* \x + \xo 17:25 \xo*\xt Мат. 16:21; 17:22; 20:18; Мар. 8:31; 9:31; 10:33; Луқа 9:22; 18:31; 24:6, 7\xt*\x*
\m
\v 26 Вә Нуһ \add пәйғәмбәрниң\add* күнлиридә қандақ болған болса, Инсаноғлиниң күнлиридә һәм шундақ болиду. \x + \xo 17:26 \xo*\xt Яр. 6:2; 7:7; Мат. 24:37,38; 1Пет. 3:20.\xt*\x* 
\v 27 Таки Нуһ кемигә кирип олтарған күнгичә, кишиләр йәп-ичип, өйлинип вә ятлиқ болуп келиватқан еди; андин топан келип һәммисини һалак қилди. 
\v 28 Һәм йәнә, Лутниң күнлиридә қандақ болған болса шундақ болиду — кишиләр йәп-ичип, сода-сетиқ қилип, териқчилиқ қилатти вә өйләрни салатти. \f □ \fr 17:28 \fr*\ft \+bd «\+bd*\+bdit Инсаноғлиниң күнлиридә\+bdit* ... Лутниң күнлиридә қандақ болған болса шундақ болиду» — «Лут» — Ибраһим пәйғәмбәрниң җийәни. Бу вақиәләр тоғрисида «Яр.» 18-19-бапларни көрүң.\ft*\f* 
\v 29 Лекин Лут Содом шәһиридин чиққан күни, асмандин от билән гуңгут йеғип, \add бу шәһәрдикиләрниң\add* һәммисини һалак қилди. \x + \xo 17:29 \xo*\xt Яр. 19:24; Қан. 29:22; Йәш. 13:19; Йәр. 50:40; Һош. 11:8; Ам. 4:11; Йәһ. 7.\xt*\x* 
\v 30 Әнди Инсаноғли ашкарә болидиған күндә әнә шундақ болиду.
\m
\v 31 Шу күни, һәр ким өгүздә туруп, нәрсә-керәклири өйидә болсиму, алғили чүшмисун; вә шуниңға охшаш кимки етизлиқта болса \add өйигә\add* һеч янмисун. \f □ \fr 17:31 \fr*\ft \+bd «Шу күни, һәр ким өгүздә туруп, нәрсә-керәклири өйидә болсиму, алғили чүшмисун»\+bd* — бүгүнгә қәдәр Қанаан (Пәләстин)дики өйләрниң өгүзиниң сиртқи пәләмпейи бар, өйигә чүшмәй қачқили болиду. \+bd «вә шуниңға охшаш кимки етизлиқта болса өйигә һеч янмисун»\+bd* — демәк, шу күнидә Худаниң җазаси шунчә тез келидуки, етиқати бар һәр бири кәйнигә һеч қаримайла, бәдәр қечиши керәк болиду. 32-айәтни көрүң.\ft*\f* 
\v 32 Лутниң аялини ядиңларға кәлтүрүңлар! \f □ \fr 17:32 \fr*\ft \+bd «Лутниң аялини ядиңларға кәлтүрүңлар!»\+bd* — оқурмәнләрниң есидә барки, Худа Содом шәһирини җазалиған күнидә, Лут вә аилисидикиләр қачқанда, униң аяли өткәнки раһәтлик турмушини вә мал-мүлкини ташлашқа көзи қиймай кәйнигә қариған еди, туз түврүккә айлинип қалған.\ft*\f* \x + \xo 17:32 \xo*\xt Яр. 19:15-17, 26.\xt*\x* 
\v 33 Кимки өз һаятини қутқузмақчи болса, униңдин мәһрум болиду, лекин өз һаятидин мәһрум болған киши униңға еришиду.\x + \xo 17:33 \xo*\xt Мат. 10:39; 16:25; Мар. 8:35; Луқа 9:24; Юһ. 12:25.\xt*\x*
\m
\v 34 Силәргә шуни ейтайки, у кечидә икки адәм бир орунда ятиду; улардин бири елип кетилиду, йәнә бири қалдурулиду. \x + \xo 17:34 \xo*\xt Мат. 24:40,41; 1Тес. 4:17.\xt*\x* 
\v 35-36 Икки аял ярғунчақ бешида туруп ун тартиватқан болиду; улардин бири елип кетилиду, йәнә бири қалдурулиду».\f □ \fr 17:35-36 \fr*\ft \+bd «Икки аял ярғунчақ бешида туруп ун тартиватқан болиду; улардин бири елип кетилиду, йәнә бири қалдурулиду»\+bd* — пикримизчә «елип кетилидиғанлар» һәққанийлардур; етиқатсизлар «қалдурулиду». Мәсилән, «Мат.» 24:31, «1Тес.» 4:1-11ни көрүң. Нуһ пәйғәмбәр вә аилисидикиләр вә шуниңдәк Лутниң аилисидикиләр Худаниң җазаси алдидин «елип кетилип» қутулған, бирақ қалдурулғанлар асмандин чүшүрүлгән җазаға учриған. \ft*\fp Бәзи кона көчүрмиләрдики «етизда икки киши болиду; улардин бири елип кетилиду, йәнә бири қалдурулиду» дегән сөзму мошу йәрдә тепилиду. «Мат.» 24:40ни көрүң.\fp*\f*
\m
\v 37 Вә улар униңға җававән: Әй Рәб, бу ишлар қәйәрдә йүз бериду? — дәп сориди. У уларға: Җәсәт қайси йәрдә болса, қузғунлар шу йәргә топлишиду!\f □ \fr 17:37 \fr*\ft \+bd «җәсәт қайси йәрдә болса, қузғунлар шу йәргә топлишиду!»\+bd* — бу сирлиқ сөзниң мәнаси бәлким: Қузғунларниң топлиниши җәсәтниң шу йәрдә екәнлигини көрсәткәндәк, бу аламәтләр мән тилға алған ишларниң тез арида йүз беришиниң муқәррәр екәнлигини көрситиду» дегәнлик болуши мүмкин. Әйсаниң бу сөзи йәнә Тәврат, «Аюп» 39:26-30 вә «Йәш.» 34:1-8, 15-17 қатарлиқ айәтләрдә көрситилгән, «Пәрвәрдигарниң күни»дә болған зор қирғинчилиқ биләнму мунасивәтлик болуши керәк.\ft*\f* \x + \xo 17:37 \xo*\xt Аюп 39:30; Мат. 24:28.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 18
\s1 Худа Өз бәндилириниң дуалирини аңлап дәрдигә йетиду
\m
\v 1 Вә у уларға, бошашмай, һәрдайим дуа қилип туруш керәклиги тоғрисида бир тәмсил кәлтүрүп мундақ деди: \x + \xo 18:1 \xo*\xt Рим. 12:12; Әф. 6:18; Кол. 4:2; 1Тес. 5:17.\xt*\x*
\m
\v 2 — «Мәлум шәһәрдә бир сотчи бар екән. У Худадинму қорқмайдикән, адәмләргиму пәрва қилмайдикән. 
\v 3 Шу шәһәрдә бир тул аял бар екән вә у дайим сотчиниң алдиға келип: «Әйипкардин һәққимни елип бәргин» дәп тәләп қилидикән.
\m
\v 4 У хелә вақитқичә уни рәт қипту; бирақ кейин көңлидә: Худадинму қорқмаймән, адәмләргиму пәрва қилмаймән, 
\v 5 лекин бу тул хотун мени аварә қилип кетиватиду, униң маңа чаплишивелип мени һалимдин кәткүзүвәтмәслиги үчүн һәрһалда униң дәвайини сорап қояй!» — дәп ойлапту».
\m
\v 6 Рәб: Қараңлар, адаләтсиз бу сотчиниң немә дегәнлиригә! 
\v 7 У шундақ қилған йәрдә, Худа Өзигә кечә-күндүз нида қиливатқан таллиған бәндилиригә қандақ қилар? Гәрчә Худа Өз бәндилиригә һәмдәрд болуш билән биргә \add рәзилликкә\add* узунғичә сәвир-тақәт қилсиму, ахирида бәндилириниң дәрдигә йәтмәсму?\f □ \fr 18:7 \fr*\ft \+bd «Гәрчә Худа Өз бәндилиригә һәмдәрд болуш билән биргә рәзилликкә узунғичә сәвир-тақәт қилсиму, ахирида бәндилириниң дәрдигә йәтмәсму?»\+bd* — «дәрдигә йәтмәс» грек тилида мошу йәрдә йәнә «һәққини бәрмәс» яки «адаләтни жүргүзмәс»ниму билдүриду. \ft*\fp «Гәрчә Худа өз бәндилиригә һәмдәрд болуш билән биргә рәзилликкә узунғичә сәвир-тақәт қилсиму, ахирида бәндилириниң дәрдигә йәтмәсму?» — шәрһимизчә, бу җүмлидики «рәзиллик» мошу пүткүл дуниядики рәзилликни көрситиду; Худа Өз бәндилиригә барлиқ тартқан азап-оқубәтләрдә һәмдәрд болиду вә улар билән тәң (улардин артуқрақ, әлвәттә!) мошу дуниядики рәзилликкә сәвир-тақәт қилиду. Худаниң рәзилликкә көрсәткән вә көрситидиған сәвир-тақитиниң пәқәт қиямәт күнигичә болидиғанлиғи һәммимизгә аян. Бу тема үстидә «Кол.» 1:24, «Фил.» 3:10, «Әф.» 3:13ни вә бу язмилардики «қошумчә сөз»имизни көрүң. \fp*\fp Бу ибариниң башқа хил тәрҗимилиридин «уларға қилидиған шапаитини бәк кечиктүрәрму?» дегәнләр бар.\fp*\f* \x + \xo 18:7 \xo*\xt Вәһ. 6:10.\xt*\x* 
\v 8 Мән силәргә ейтайки: У уларниң дәрдигә йетип наһайити тезла һәққини елип бериду! Лекин Инсаноғли кәлгәндә йәр йүзидә иман-ишәш тапаламду? — деди.\f □ \fr 18:8 \fr*\ft \+bd «Лекин Инсаноғли кәлгәндә йәр йүзидә иман-ишәш тапаламду?»\+bd* — демәк, Худа инсанларни дуа қилишқа илһамландуруп, Өзиниң дуаларға иҗабәт қилишқа тәйяр туридиғанлиғи тоғрисида шунчә көп вәдә қилған йәрдә, немишкә иман-ишәш аз болиду? Лекин дәрвәқә аз болуши мүмкин.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Пәрисий билән баҗгир
\m
\v 9 У өзлирини һәққаний дәп қарап, башқиларни көзигә илмайдиған бәзиләргә қаритип, мундақ бир тәмсилни ейтти:
\m
\v 10 — Икки адәм дуа қилғили ибадәтханиға берипту. Бири Пәрисий, йәнә бири баҗгир екән. 
\v 11 Пәрисий өрә туруп өз-өзигә мундақ дуа қипту: — «Әй Худа, мениң башқа адәмләрдәк булаңчи, адаләтсиз, зинахор вә һәтта бу баҗгирдәк болмиғиним үчүн саңа шүкүр! \x + \xo 18:11 \xo*\xt Йәш. 1:15; 58:2; Вәһ. 3:17,18.\xt*\x* 
\v 12 Һәр һәптидә икки қетим роза тутимән вә тапқанлиримниң ондин бир үлүшини сәдиқә қилимән».
\m
\v 13 Бирақ һелиқи баҗгир жирақта туруп бешини көтирип асманға қарашқиму петиналмай мәйдисигә уруп туруп: «Әй Худа, мән мошу гунакарға рәһим қилғайсән!» — дәпту.\f □ \fr 18:13 \fr*\ft \+bd «Әй Худа, мән мошу гунакарға рәһим қилғайсән!»\+bd* — «мошу гунакар» грек тилида «дунияда бирдин-бир гунакар» дегән мәнини пуритиду.\ft*\f*
\m
\v 14 Мән силәргә шуни ейтайки, бу иккиләндин \add Пәрисий\add* әмәс, бәлки \add баҗгир\add* кәчүрүмгә еришип өйигә қайтипту. Чүнки һәр ким өзини үстүн тутса төвән қилинар, лекин кимки өзини төвән тутса үстүн көтириләр.\f □ \fr 18:14 \fr*\ft \+bd «...баҗгир кәчүрүмгә еришип өйигә қайтипту»\+bd* — «кәчүрүмгә еришип» грек тилида «һәққаний қилинип» дейилиду.\ft*\f* \x + \xo 18:14 \xo*\xt Аюп 22:29; Пәнд. 29:23; Мат. 23:12; Луқа 14:11; Яқ. 4:6,10; 1Пет. 5:5.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң кичик балиларға бәхит тилиши
\r Мат. 19:13-15; Мар. 10:13-16
\m
\v 15 Әнди қолини тәккүзсун дәп, кишиләр кичик балилириниму униң алдиға елип келәтти. Лекин буни көргән мухлислар уларни әйиплиди. \x + \xo 18:15 \xo*\xt Мат. 19:13; Мар. 10:13.\xt*\x* 
\v 16 Амма Әйса балиларни йениға чақирип: Кичик балиларни алдимға кәлгили қоюңлар, уларни тосушмаңлар. Чүнки Худаниң падишалиғи дәл мошундақлардин тәркиб тапқандур. \x + \xo 18:16 \xo*\xt Мат. 18:3; 19:14; 1Кор. 14:20; 1Пет. 2:2.\xt*\x* 
\v 17 Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтип қояйки: Кимки Худаниң падишалиғини сәбий балидәк қобул қилмиса, униңға һәргиз кирәлмәйду, — деди.
\b
\m
\s1 Байларниң Худаниң падишалиғиға кириши тәс
\r Мат. 19:16-30; Мар. 10:17-31
\m
\v 18 Мәлум бир һөкүмдар Әйсадин: И яхши устаз, мәңгүлүк һаятқа варис болмақ үчүн немә ишни қилишим керәк, — дәп сориди.\f □ \fr 18:18 \fr*\ft \+bd «Мәлум бир һөкүмдар»\+bd* — «һөкүмдар» — Рим һөкүмити тәрипидин бекитилгән Йәһудий «һаким». \+bd «мәңгүлүк һаятқа варис болмақ үчүн немә ишни қилишим керәк?»\+bd* — грек тилида «немә ишни қилишим керәк?» дегән сөз мәлум бир ишни бирла қетим қилишни билдүриду.\ft*\f* \x + \xo 18:18 \xo*\xt Мат. 19:16; Мар. 10:17.\xt*\x*
\m
\v 19 Лекин Әйса: Мени немә үчүн яхши дәйсән? Яхши болғучи пәқәт бирла, йәни Худадур. 
\v 20 Әмирләрни билисән: — «Зина қилма, қатиллиқ қилма, оғрилиқ қилма, ялған гувалиқ бәрмә, атаңни вә анаңни һөрмәт қил» — деди.\x + \xo 18:20 \xo*\xt Мис. 20:12-16; Қан. 5:17-20; Рим. 13:9; Әф. 6:2; Кол. 3:20.\xt*\x*
\m
\v 21 — Буларниң һәммисигә кичигимдин тартип әмәл қилип келиватимән, — деди у.
\m
\v 22 Әйса буни аңлап униңға: — Сәндә йәнә бир иш кәм. Пүткүл мал-мүлкиңни сетип, пулини йоқсулларға үләштүрүп бәргин вә шундақ қилсаң, әрштә ғәзнәң болиду; андин келип маңа әгәшкин! — деди.\x + \xo 18:22 \xo*\xt Мат. 6:19; 19:21; 1Тим. 6:19.\xt*\x*
\m
\v 23 Амма у бу гәпни аңлап толиму қайғуға чөмүп кәтти; чүнки у наһайити бай еди. 
\v 24 Толиму қайғуға чөмүп кәткәнлигини көргән Әйса: — Мал-дунияси көпләрниң Худаниң падишалиғиға кириши немидегән тәс-һә! \x + \xo 18:24 \xo*\xt Пәнд. 11:28; Мат. 19:23; Мар. 10:23.\xt*\x* 
\v 25 Төгиниң йиңниниң көзидин өтүши бай адәмниң Худаниң падишалиғиға киришидин асандур! — деди.
\m
\v 26 Буни аңлиғанлар: — Ундақ болса, ким ниҗатқа еришәлисун? — дейишти.
\m
\v 27 Амма у җававән: — Инсанларға мүмкин болмиған ишлар Худаға мүмкиндур — деди. \x + \xo 18:27 \xo*\xt Аюп 42:2; Йәр. 32:17; Зәк. 8:6; Луқа 1:37.\xt*\x*
\m
\v 28 Әнди Петрус: — Мана, биз бар-йоқимизни ташлап саңа әгәштуқ!? — деди.\x + \xo 18:28 \xo*\xt Мат. 4:20; 19:27; Мар. 10:28; Луқа 5:11.\xt*\x*
\m
\v 29 У уларға: — Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтайки, Худаниң падишалиғи үчүн өй-вақ я ата-аниси я қериндашлири я аяли я балилиридин ваз кәчкәнләрниң һәр бири \x + \xo 18:29 \xo*\xt Қан. 33:9.\xt*\x* 
\v 30 бу заманда буларға көп һәссиләп муйәссәр болиду вә келидиған замандиму мәңгүлүк һаятқа еришмәй қалмайду. — деди.\x + \xo 18:30 \xo*\xt Аюп 42:12.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң өз өлүмини йәнә бир қетим алдин-ала ейтиши
\r Мат. 20:17-19; Мар. 10:32-34
\m
\v 31 Андин у он иккәйләнни өз йениға елип уларға мундақ деди: — Мана, биз һазир Йерусалимға чиқиватимиз вә пәйғәмбәрләрниң Инсаноғли тоғрисида пүткәнлириниң һәммиси \add шу йәрдә\add* әмәлгә ашурулиду. \x + \xo 18:31 \xo*\xt Зәб. 21; Йәш. 53:7; Мат. 16:21; 17:22; 20:17; Мар. 8:31; 9:31; 10:32; Луқа 9:22; 24:7.\xt*\x* 
\v 32 Чүнки у ят әлләрниң қолиға тапшурулиду вә улар уни мәсқирә қилип, харлайду, униң үстигә түкүриду; \f □ \fr 18:32 \fr*\ft \+bd « \+bd*\+bdit Инсаноғли\+bdit* ят әлләрниң қолиға тапшурулиду» — «тапшурулиду» дегәнниң «сатқунлуқ қилиниду» дегән иккинчи мәнасиму бар.\ft*\f* \x + \xo 18:32 \xo*\xt Мат. 27:2; Луқа 23:1; Юһ. 18:28; Рос. 3:13.\xt*\x* 
\v 33 улар уни қамчилиғандин кейин өлтүрүветиду; вә у үчинчи күни қайта тирилиду, — деди.
\m
\v 34 Бирақ улар бу сөзләрдин һеч немини чүшәнмиди. Бу сөзниң мәнаси улардин йошурулған болуп, униң немә ейтқинини биләлмәй қалди.\f □ \fr 18:34 \fr*\ft \+bd «Бу сөзниң мәнаси улардин йошурулған болуп...»\+bd* — кимниң тәрипидин йошурулғанлиқ ейтилмайду. Шәйтан тәрипидинму, яки Худа тәрипидинму? Яки пәқәт өз галлиғи тәрипидинму? Бу қетим сөзниң мәзмуни илгәрки қетимдики сөзлиригә охшаш еди (9:45). Бизниңчә йошурғучи Шәйтан, лекин Худа Шәйтанниң алдишиға йол қоюши билән, уларниң чүшәнмәслиги арқилиқ өз шан-шәривини техиму рошән қилмақчи болди. «Қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Әйсаниң қариғу тиләмчини сақайтиши
\r Мат. 20:29-34; Мар. 10:46-52
\m
\v 35 Вә шундақ иш болдики, у Йерихо шәһиригә йеқинлашқанда, бир кор киши йолниң бойида олтирип тиләмчилик қиливататти. \f □ \fr 18:35 \fr*\ft \+bd «Йерихо шәһиригә йеқинлашқанда»\+bd* — Матта бу вақиәни баян қилғанда («Мат.» 20:29) «Йериходин чиққанда» дәйди. Әмәлийәттә шу вақитта икки «Йерихо шәһири» бар еди, худди Қәшқәрдики «йеңи шәһәр» вә «кона шәһәр»ләрдәк.\ft*\f* \x + \xo 18:35 \xo*\xt Мат. 20:29; Мар. 10:46.\xt*\x* 
\v 36 У көпчиликниң өтүп кетиватқанлиғини аңлап: — Немә иш болғанду? — дәп сориди. 
\v 37 Хәқ униңға:
\m — Насарәтлик Әйса бу йәрдин өтүп кетиватиду, — дәп хәвәр бәрди.
\m
\v 38 — И Давутниң оғли Әйса, маңа рәһим қилғайсән! — дәп вақирап кәтти у.\f □ \fr 18:38 \fr*\ft \+bd «И Давутниң оғли Әйса,...»\+bd* — «Давутниң оғли» Мәсиһни көрситиду (пәйғәмбәрләрниң бешарәтлири бойичә Мәсиһ падиша Давутниң әвлади болатти).\ft*\f*
\m
\v 39 Вә Әйсаниң алдида меңиватқанлар уни: — Шүк олтар! дәп әйипләшти. Бирақ у: — И Давутниң оғли, маңа рәһим қилғайсән! — дәп техиму қаттиқ вақириди.
\m
\v 40 Әйса қедимини тохтитип, уни алдиға башлап келишни буйруди. Қариғу униңға йеқин кәлгәндә у униңдин: 
\v 41 — Сән мени немә қилип бәр, дәйсән? — дәп сориди.
\m — И Рәббим, қайта көридиған болсамиди! — деди у.
\m
\v 42 Әйса униңға: — Көридиған болғин! Етиқатиң сени сақайтти, — деди.
\m
\v 43 Вә униң көзи шуан ечилди; у Әйсаға әгишип, йол бойи Худани улуқлап маңди. Вә барлиқ халайиқму буни көрүп Худаға мәдһийә оқуди.
\b
\b
\m
\c 19
\s1 Әйса билән Закай
\m
\v 1 У Йерихо шәһиригә кирип униңдин өтүп кетивататти. 
\v 2 Мана шу йәрдә Закай исимлиқ бир киши бар еди. У «баш баҗгир» болуп, интайин бай еди.\f □ \fr 19:2 \fr*\ft \+bd «шу йәрдә Закай исимлиқ бир киши бар еди»\+bd* — ибраний тилидики «Закай» грек тилида «Закеус» дәп тәләппуз қилиниду.\ft*\f* 
\v 3 У Әйсаниң қандақ адәм екәнлигини көрүшкә пурсәт издәвататти, лекин бойи пакар болғачқа, хәлиқниң толилиғидин уни көрәлмәйтти. 
\v 4 Шуңа у алди тәрәпкә жүгүрүп берип, уни көрүш үчүн бир түп үҗмә дәриғигә ямишип чиқти; чүнки Әйса у йол билән өтәтти. 
\v 5 Вә Әйса у йәргә кәлгәндә жуқуриға қарап уни көрүп униңға: — Закай, чапсан чүшкин! Чүнки мән бүгүн сениң өйүңдә қонушум керәк, — деди.
\m
\v 6 У алдирап чүшүп, хошаллиқ билән уни \add өйидә\add* меһман қилди. 
\v 7 Бу ишни көргән халайиқниң һәммиси: У гунакар кишиниңкидә қонғили кирип кәтти! — дәп ғотулдишип кәтти.\f □ \fr 19:7 \fr*\ft \+bd «Бу ишни көргән халайиқниң һәммиси: У гунакар кишиниңкидә қонғили кирип кәтти! — дәп ғотулдишип кәтти»\+bd* — халайиқниң нарази болуп һәйран қалғанлиғи әҗәблинәрлик әмәс. Чүнки баҗгирларниң һәммиси дегидәк алдамчи, «баш баҗгир» техиму шундақ болуши керәк еди.\ft*\f*
\m
\v 8 Лекин Закай орнидин туруп Рәбгә: — И Рәббим, мана, мүлкүмниң йеримини йоқсулларға беримән; әгәр бирәвни ялғандин шикайәт қилип униңдин бир немә үндүрүвалған болсам биригә төртни қайтуримән, — деди.
\m
\v 9 Буниң билән Әйса униңға \add қарап\add*: — Бүгүн ниҗат бу өйгә кирди. Чүнки бу киши һәм Ибраһимниң оғлидур! \f □ \fr 19:9 \fr*\ft \+bd «Бүгүн ниҗат бу өйгә кирди»\+bd* — «Йәш.» 46:13; 51:5, 6; 56:1ни көрүң. \+bd «Чүнки бу киши һәм Ибраһимниң оғлидур!»\+bd* — «Ибраһимниң бир оғлидур» мошу йәрдә дегән мәнаси, у етиқат йолида Ибраһимға «пәрзәнт болған», роһий җәһәттә Ибраһимни үлгә қилип һәқиқий һаятқа еришкән.\ft*\f* \x + \xo 19:9 \xo*\xt Луқа 13:16.\xt*\x* 
\v 10 Чүнки Инсаноғли езип кәткәнләрни издәп қутқузғили кәлди, — деди.\x + \xo 19:10 \xo*\xt Мат. 10:6; 15:24; 18:11; Рос. 13:46.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Садақәтлик болушниң лазимлиғи
\r Мат. 25:14-30
\m
\v 11 Халайиқ бу сөзләрни тиңшаватқанда у йәнә сөз қилип бир тәмсилни қошуп ейтти. Чүнки у Йерусалимға йеқинлашқан еди вә улар: «Худаниң падишалиғи дәрһал намайән болидиғу!?» — дәп ойлашқан еди. \f □ \fr 19:11 \fr*\ft \+bd « \+bd*\+bdit халайиқ\+bdit*: «Худаниң падишалиғи дәрһал намайән болидиғу!?» — дәп ойлашқан еди» — халайиқ (1) Әйсаниң яратқан көп мөҗизилирини көрүп кәлгән еди; (2) Йәһудий рәһбәрләр вә чоңлириниң Әйсаға қарши чиққанлиғини биләтти; (3) шуңа улар: У Йерусалимға йетип барғанда чоқум бу роһий дүшмәнләрни, шундақла «вәтәнимизни ишғал қилған Рим империйәсидики рәзил капирлар»ни йоқитип, Худаниң падишалиғини бәрпа қилиду, дәп ойлиши мүмкин еди.\ft*\f* 
\v 12 Шуңа у мундақ деди: Бир ақсүнәк падишалиқ тәхтигә еришип келиш үчүн жирақ бир жутқа қарап йолға чиқипту. \x + \xo 19:12 \xo*\xt Мат. 25:14; Мар. 13:34.\xt*\x* 
\v 13 \add Авал\add* у өзиниң он қулини чақирип, уларға он тиллани үләштүрүп берип: «Мән қайтип кәлгичә \add буниң билән\add* оқәт қилиңлар» — дәпту. \f □ \fr 19:13 \fr*\ft \+bd «... У өзиниң он қулини чақирип, уларға он тиллани үләштүрүп берип...»\+bd* — «тилла» грек тилида «мина». Бу пул бир ишчиниң үч-төрт айлиқ һәққигә баравәр еди.\ft*\f* 
\v 14 Бирақ өз жут пухралири униңға өч болғачқа, кәйнидин әлчиләрни әвәтип: «Бу кишиниң үстимизгә падиша болушини халимаймиз!» дәпту.\f □ \fr 19:14 \fr*\ft \+bd «бирақ өз жут пухралири униңға өч болғачқа, кәйнидин әлчиләрни әвәтип: «бу кишиниң үстимизгә падиша болушини халимаймиз!» дәпту»\+bd* — бу тәмсилдики падиша «бүйүк Һерод»қа охшап кетиду; «бүйүк Һерод» миладийәдин илгәрки 40-жилида Йәһудийәниң падишалиғиға егә болуш үчүн Римға барди; лекин Исраиллар униңға қарши чиққачқа, пәқәт 37-жилида падиша болди. Униңдин кейинки «Һерод Арқелаус»ниң тарихиму униңға охшишип кетиду.\ft*\f*
\m
\v 15 Вә у падишалиқ мәнсивигә еришип қайтип кәлгәндә шундақ болдики, һәр бириниң тиҗарәт билән қанчә пайда тапқинини билмәкчи болуп, пулини тапшурған һелиқи қуллирини өз алдиға чақиртипту. 
\v 16 Вә авалқиси келип: «И ғоҗам, сили бәргән тилла он тилла пайда қилди» дәпту. 
\v 17 «Ярайсән, әй яхши қул! Сән кичиккинә ишта ишәшлик чиққанлиғиң үчүн он шәһәргә һаким болғин» — дәпту ғоҗайин униңға. 
\v 18 Иккинчиси келип: «И ғоҗам, сили бәргән тилла бәш тилла пайда қилди» дәпту. 
\v 19 Ғоҗайин униңға һәм: «Сән һәм бәш шәһәргә һаким болғин» дәпту.
\m
\v 20 Лекин йәнә бириси келип: «И ғоҗам, мана сили бәргән тилла! Буни яғлиққа чигип бир җайда қоюп сақлидим. 
\v 21 Чүнки сили қаттиқ адәм екәнла, сили аманәт қилмиғанлиридин пайда үндүрүп, өзлири теримиғанлиридин һосул жиғила. Шуниң үчүн силидин қорқтум» дәпту.\f □ \fr 19:21 \fr*\ft \+bd «сили аманәт қилмиғанлиридин пайда үндүрүп,...»\+bd* — «аманәт қилиш» мошу йәрдә грек тилида адәттә пулни банкиға салғанлиқни көрситиду. \ft*\fp Башқа бир хил тәрҗимиси: «сили салмиғанлирини жиғип елип,...».\fp*\f*
\m
\v 22 Амма \add ғоҗайини\add* униңға: «Әй әски қул, саңа өз ағзиңдин чиққан сөзлириң бойичә һөкүм қилай. Сән мениң аманәт қилмай үндүрүвалидиған, теримай туруп жиғивалидиған қаттиқ адәм екәнлигимни билип туруп, \x + \xo 19:22 \xo*\xt 2Сам. 1:16; Мат. 12:37.\xt*\x* 
\v 23 немә үчүн мениң пулумни ғәзничиләргә аманәт қоймидиң? Мән қайтип кәлгәндә, уни өсүми билән алмасмидим?» — дәпту. 
\v 24 Андин у йенидикиләргә: «Униңдики тиллани елип он тилла тапқан қулға бериңлар!» дәп буйрупту. 
\v 25 Улар униңға: «И ғоҗа, униң он тилласи турса!» — дәптикән, 
\v 26 \add һоҗайин йәнә мундақ дәпту\add*: «— Чүнки мән силәргә шуни ейтайки, кимдә бар болса, униңға техиму көп берилиду; амма кимдә йоқ болса, һәтта униңда бар болғанлириму униңдин мәһрум қилиниду.\f □ \fr 19:26 \fr*\ft \+bd «кимдә бар болса, униңға техиму көп берилиду...»\+bd* — «бу әһмийәтлик сөз «Мат.» 13:12, 25:29 вә «Мар.» 4:25диму тепилиду. Бу «бар болса» немини көрситиду? Шүбһисизки, әбәдий әһмийәтлик бирәр нәрсә болса керәк, бу чоқум иман-ишәшни өз ичигә алиду. Биз өзимизгә «әбәдий әһмийәтлик» һәр бир немә болуши үчүн пәқәт Мәсиһдинла тапалаймиз, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 19:26 \xo*\xt Мат. 13:12; 25:29; Мар. 4:25; Луқа 8:18.\xt*\x* 
\v 27 Әнди үстигә падиша болуп һөкүм сүрүшүмни халимиған дүшмәнлиримни болса, уларни кәлтүрүп, мениң алдимда қәтл қилиңлар».
\b
\m
\s1 Әйсаниң тәнтәнә билән Йерусалимға кириши
\r Мат. 21:1-11; Мар. 11:1-11; Юһ. 12:12-19
\m
\v 28 У бу ишларни ейтқандин кейин, Йерусалимға чиқишқа алдиға қарап маңди. \f □ \fr 19:28 \fr*\ft \+bd «у... алдиға қарап маңди»\+bd* —яки «мухлислар алдида маңди» яки «топниң алдида маңди».\ft*\f* 
\v 29 Вә шундақ болдики, у Зәйтун теғиниң етигидики Бәйт-Фаги вә Бәйт-Ания йезилириға йеқин кәлгинидә, икки мухлисиға мунуларни тапилап алдин әвәтти: \x + \xo 19:29 \xo*\xt Мат. 21:1; Мар. 11:1.\xt*\x*
\m
\v 30 — Силәр удулуңлардики йезиға бериңлар. У йәргә кирипла һеч адәм балиси минип бақмиған, бағлақлиқ бир тәхәйни көрисиләр. Уни йешип бу йәргә йетиләп келиңлар. \f □ \fr 19:30 \fr*\ft \+bd «...һеч адәм балиси минип бақмиған, бағлақлиқ бир тәхәйни көрисиләр»\+bd* — «һеч адәм балиси минип бақмиған бир тәхәй»гә аварисиз миниш адәттә мүмкин әмәс, әлвәттә.\ft*\f* 
\v 31 Әгәр бириси силәрдин: «Немишкә буни йешисиләр?» дәп сорап қалса, силәр униңға: «Рәбниң буниңға һаҗити чүшти» — дәңлар.
\m
\v 32 Шуниң билән әвәтилгәнләр беривиди, иш дәл у уларға ейтқандәк болди. 
\v 33 Улар тәхәйни йешиватқанда, униң егилири улардин: — Тәхәйни немишкә йешисиләр? — дәп сориди.
\m
\v 34 Улар: — Рәбниң униңға һаҗити чүшти, — деди.
\m
\v 35 Улар уни Әйсаниң алдиға йетиләп кәлди; вә йепинча-чапанлирини тәхәйниң үстигә селип, Әйсани йөләп үстигә миндүрди. \x + \xo 19:35 \xo*\xt Юһ. 12:14.\xt*\x* 
\v 36 У кетип барғинида, хәлиқләр йепинча-чапанлирини йолға паяндаз қилип салди. 
\v 37-38 Вә у Зәйтун теғидин чүшүш йолиға йеқинлашқинида, пүткүл мухлислар җамаити шатлинип, өз көзи билән көргән қудрәтлик мөҗизиләр үчүн авазини көтирип: «Пәрвәрдигарниң намида кәлгән падиша мубарәктур! Асманларда тинич-енақлиқ тикләнгәй, әршиәлада шан-шәрәп аян болғай!» дәп товлишип Худаға мәдһийә оқушқа башлиди.\f □ \fr 19:37-38 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигарниң намида кәлгән падиша мубарәктур!»\+bd* — «Зәб.» 117:38. \+bd Асманларда тинич-енақлиқ тикләнгәй, әршиәлада шан-шәрәп аян болғай!»\+bd* — мошу сөзләрни «Луқа» 2:14дики сөзләр билән селиштурушқа болиду. «Асманларда тинич-енақлиқ болғай» дегән сөз интайин сирлиқ гәптур: пикримизчә, бу сөзниң мәнаси бәлким: — (1) Худаниң инсанлар билән яраштурулғанлиғидин чиққан енақлиқ \+bd әрштә\+bd* билиниду («Әф.» 2:1-6. 14ни көрүң); (2) Мәсиһниң өлүми билән Шәйтанниң әршкә чиқип, Худаниң намини һақарәтләп, униң үстидин ялған әрз-шикайәт қилиш йоли мутләқ түгитилиду (мәсилән, «Аюп» 1:6-12, 2:1-6, «Ибр.» 9:23ни көрүң). \+bd «пүткүл мухлислар җамаити шатлинип... Асманларда тинич-енақлиқ тикләнгәй, әршиәлада шан-шәрәп аян болғай!» дәп товлишип Худаға мәдһийә оқушқа башлиди»\+bd* — улар җакалайдиған иш — биз әгәшкән бу Насарәтлик Әйса дәл Худа әвәткән Мәсиһ-Қутқузғучи, Йәһудийларниң, шундақла пүткүн җаһанниң Падишасидур. Шуниң билән бу күнни, Худаниң Өз хәлқи болған Йәһудийларға очуқ һалда: «У, мана Мән силәргә әвәткән Қутқузғучиңлар вә Падишасиңлардур — уни қобул қиламсиләр?» дәп етиқат қилиш пурситини бәргән күн дейишкә болиду.\ft*\f* \x + \xo 19:37-38 \xo*\xt Зәб. 117:26; Луқа 2:14; Әф. 2:14.\xt*\x*
\m
\v 39 Лекин топниң ичидә бәзи Пәрисийләр униңға: — Әй устаз, мухлислириңға \add мошу гәплири үчүн\add* тәнбиһ бәр! — дейишти.
\m
\v 40 Бирақ у уларға җававән: — Силәргә шуни ейтайки, булар җим турған болса, һәтта бу ташларму чуқан селишқан болатти, — деди.\x + \xo 19:40 \xo*\xt Һаб. 2:11.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң Йерусалим үчүн қайғуруп жиғлиши
\m
\v 41 Әнди у шәһәргә йеқинлишип уни көрүп, униң үчүн жиғлап мундақ деди:
\m
\v 42 — \add И Йерусалим\add*! Сән бүгүн, бу күнүңдә, теч-аманлиғиң үчүн немә керәк болғинини билсәң еди! Кашки, бу ишлар һазир көзлириңдин йошурундур. 
\v 43 Чүнки шундақ күнләр бешиңға келидуки, дүшмәнлириң әтрапиңни қаша-истиһкам билән қоршап сени қамап төрт тәрәптин қистайду. 
\v 44 Улар сени вә \add сепилиң\add*ниң ичиңдики балилириңни йәр билән йәксән қилип, һәтта ташни ташниң үстидиму қалдурмайду; чүнки \add Худа\add*ниң сени йоқлиған пәйтини билип йәтмидиң.\f □ \fr 19:44 \fr*\ft \+bd «Худаниң сени йоқлиған пәйти»\+bd* — демәк, Худа йеқин келип шапаәт көрсәткән пәйт. Мошу айәтләрдә Мәсиһ римлиқларниң миладийә 70-жили Йерусалимни қоршивелип ишғал қилидиғанлиғини алдин-ала ейтип бешарәт бериду.\ft*\f* \x + \xo 19:44 \xo*\xt 1Пад. 9:7, 8; Мик. 3:12; Мат. 24:1, 2; Мар. 13:2; Луқа 21:6.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң ибадәтханини тазилиши
\r Мат. 21:12-17; Мар. 11:15-19; Юһ. 2:13-22
\m
\v 45 Вә у ибадәтхана һойлилириға кирип, у йәрдә елим-сетим қиливатқанларни һайдап чиқирип, 
\v 46 уларға: — Муқәддәс язмиларда: «Мениң өйүм дуа-тилавәтхана болиду» дәп пүтүлгән болсиму, лекин силәр уни «булаңчиларниң угиси» қиливалдиңлар! — деди.\f □ \fr 19:46 \fr*\ft \+bd «Мениң өйүм дуа-тилавәтхана болиду» дәп пүтүлгән болсиму, лекин силәр уни «булаңчиларниң угиси»\+bd* — «Йәш.» 56:7, «Йәр.» 7:11ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 19:46 \xo*\xt 1Пад. 8:29; Йәш. 56:7; Йәр. 7:11; Мат. 21:13; Мар. 11:17.\xt*\x*
\m
\v 47 Шу вақитларда у һәр күни ибадәтханида тәлим берәтти. Баш каһинлар, Тәврат устазлири вә жут чоңлири уни йоқитишқа амал издиди. \x + \xo 19:47 \xo*\xt Мар. 11:18; Юһ. 7:19; 8:37.\xt*\x* 
\v 48 Лекин улар қандақ қол селишни билмәйтти, чүнки барлиқ хәлиқ униң сөзини тиңшаш үчүн униңға қаттиқ йепишқан еди.
\b
\b
\m
\c 20
\s1 Асмандики һоқуқ
\r Мат. 21:23-27; Мар. 11:27-33
\m
\v 1 Вә шу күнләрдин бир күни у ибадәтханиниң һойлилирида хәлиққә тәлим берип хуш хәвәрни елан қиливатқанда, баш каһинлар вә Тәврат устазлири билән ақсақаллар униң алдиға келип униңдин:\x + \xo 20:1 \xo*\xt Мат. 21:23; Мар. 11:27; Рос. 4:7; 7:27.\xt*\x* 
\v 2 — Бизгә ейтқин: Сән қиливатқан бу ишларни қайси һоқуққа асасән қиливатисән? Саңа бу һоқуқни ким бәргән? — дәп сориди.
\m
\v 3 У уларға җавап берип: — Мәнму силәрдин бир ишни сорай; силәр маңа ейтип бериңларчу, 
\v 4 — Йәһя жүргүзгән чөмүлдүрүш әрштинму, яки инсанлардинму? — дәп сориди.
\m
\v 5 Улар өз ара мулаһизә қилишип:
\m — Әгәр «Әрштин кәлгән» десәк, у бизгә: «Ундақта, силәр немә үчүн \add Йәһяға\add* ишәнмидиңлар?» дәйду.\f □ \fr 20:5 \fr*\ft \+bd «Әгәр «Әрштин кәлгән» десәк, у бизгә: «Ундақта, силәр немә үчүн Йәһяға ишәнмидиңлар?»\+bd* — мошу диний әрбабларниң һәммиси Йәһя пәйғәмбәрниң йәткүзгән хәвиригә җававән: «Бизгә товва қилиш керәк әмәс» дегән вә Йәһя «мениң кәйнимдә келидиған» дәп көрсәткән Мәсиһниң келишигә ишәнмәй, униң чөмүлдүрүшини рәт қилған еди, әлвәттә.\ft*\f* 
\v 6 Әгәр: «Инсанлардин кәлгән» десәк, бу барлиқ халайиқ бизни чалма-кесәк қилип өлтүриду. Чүнки улар Йәһяниң пәйғәмбәр екәнлигигә ишәндүрүлгән, — дейишти.
\m
\v 7 Вә улар: — \add Униң\add* \add һоқуқиниң\add* қәйәрдин кәлгәнлигини билмәймиз, — дәп җавап беришти.
\m
\v 8 Әйса уларға: — Ундақта, мәнму бу ишларни қайси һоқуққа асасән қиливатқанлиғимни ейтмаймән, — деди.
\b
\m
\s1 Рәзил иҗарикәшләр һәққидики тәмсил
\r Мат. 21:33-46; Мар. 12:1-12
\m
\v 9 У халайиққа муну тәмсилни сөзләшкә башлиди: — «Бир киши бир үзүмзарлиқ бәрпа қилип, уни бағвәнләргә иҗаригә берип, өзи яқа жутқа берип у йәрдә узун вақит турупту. \x + \xo 20:9 \xo*\xt Зәб. 79:9-10; Йәш. 5:1; Йәр. 2:21; 12:10; Мат. 21:33; Мар. 12:1.\xt*\x* 
\v 10 Үзүмләрни жиғидиған мәзгил кәлгәндә бағвәнләрниң үзүмзарлиқтики мевидин униңға беришкә қуллиридин бирини улариниң йениға әвәтипту. Лекин бағвәнләр уни уруп-думбалап қуруқ қол яндуруветипту.
\m
\v 11 У йәнә башқа бир қулни әвәтипту. Лекин улар униму думбалап, харлап, йәнә қуруқ қол қайтуруветипту. 
\v 12 У йәнә үчинчисини әвәтипту; улар униму уруп яриландуруп, талаға һайдап чиқириветипту. 
\v 13 \add Ахирда\add* үзүмзарлиқниң ғоҗайини: «Қандақ қилсам болар? Сөйүмлүк оғлумни әвәтәй; улар уни көрсә, һеч болмиғанда униң һөрмитини қилар?» дәпту. 
\v 14 Бирақ бағвәнләр униң оғлини көрүп бир-бири билән мәслиһәтлишип: «Бу болса мирасхор; келиңлар, уни җайливетәйли, андин мирас бизниңки болиду» дейишипту. \x + \xo 20:14 \xo*\xt Яр. 37:18; Зәб. 2:1, 8; Мат. 26:3; 27:1; Юһ. 11:53; Ибр. 1:2.\xt*\x* 
\v 15 Шуниң билән улар уни үзүмзарлиқниң сиртиға ачиқип өлтүрүветипту. Әнди бундақ әһвалда үзүмзарлиқниң ғоҗайини уларни қандақ қилиду? \f □ \fr 20:15 \fr*\ft \+bd «Шуниң билән улар уни үзүмзарлиқниң сиртиға ачиқип өлтүрүветипту»\+bd* — бу Мәсиһниң Йерусалимниң сиртиға елип чиқилип кресткә миқлинидиғанлиғиға бир бешарәт.\ft*\f* 
\v 16 У келип у бағвәнләрни йоқитип үзүмзарлиқни башқиларға тапшуриду».
\m Халайиқ буни аңлап: — Бундақ ишлар һәргиз болмисун! — дейишти.\f □ \fr 20:16 \fr*\ft \+bd « \+bd*\+bdit Үзүмзарлиқниң ғоҗайини\+bdit* келип у бағвәнләрни йоқитип үзүмзарлиқни башқиларға тапшуриду» — бу сөзму бешарәт, әлвәттә.\ft*\f*
\m
\v 17 Лекин у уларға көзлирини тикип мундақ деди:
\m — Ундақ болса, муқәддәс язмиларда «Тамчилар ташливәткән таш болса,
\m Буҗәк теши болуп тикләнди» дәп йезилған сөз зади немини көрситиду?\f □ \fr 20:17 \fr*\ft \+bd «Тамчилар ташливәткән таш болса, бүҗәк теши болуп тикләнди»\+bd* — «Зәб.» 117:22. «Буҗәк теши» болса һәр қандақ имарәтниң улидики әң муһим уюлташ болуп, һул селинғанда биринчи болуп қоюлидиған таштур. Йәһудий каттивашлар һаятиниң бүҗәк теши болған Мәсиһни ташливәтмәкчи еди, вә дәрвәқә ташливәтти.\ft*\f* \x + \xo 20:17 \xo*\xt Зәб. 117:22; Йәш. 8:14; 28:16; Мат. 21:42; Мар. 12:10; Рос. 4:11; Рим. 9:33; 1Пет. 2:4, 7.\xt*\x*
\m
\v 18 Бу «таш»қа жиқилған киши парә-парә болуп кетиду; лекин бу таш һәр кимниң үстигә чүшсә, уни кукум-талқан қиливетиду.\f □ \fr 20:18 \fr*\ft \+bd «Бу «таш»қа жиқилған киши парә-парә болуп кетиду; лекин бу таш һәр кимниң үстигә чүшсә, уни кукум-талқан қиливетиду»\+bd* — «таш» болса Мәсиһ өзи, әлвәттә. 17-айәтни көрүң. Әйсаниң бу сөзи тоғрилиқ «Матта»ға берилигән «қошумчә сөз»имиздики ««Зәб.» 117:22 тоғрилиқ» мәзмунни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 20:18 \xo*\xt Йәш. 8:15; Дан. 2:34; Зәк. 12:3.\xt*\x*
\b
\m
\s1 «Баҗ тапшурамдуқ?» дегән қилтақ
\r Мат. 22:15-22; Мар. 12:13-17
\m
\v 19 Баш каһинлар вә Тәврат устазлири униң бу тәмсили өзлиригә қаритип ейтқанлиғини билип шу һаман униңға қол селиш йолини издиди; лекин улар халайиқтин қорқушти. 
\v 20 Шуңа улар униң кәйнидин марап, уни \add Рим\add* валийисиниң һөкүмранлиғида сораққа тартишқа тапшуруш үчүн бир нәччә адәмләрни сетивелип, соқунуп киришкә әвәтти. Улар сәмимий қияпәткә киривелип, униң сөзидин йочуқ издәп жүрәтти. \f □ \fr 20:20 \fr*\ft \+bd «улар сәмимий қияпәткә киривелип,...»\+bd* — «сәмимий» грек тилида «һәққаний» дегән сөз билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 20:20 \xo*\xt Мат. 22:16; Мар. 12:13.\xt*\x* 
\v 21 Улар униңға мундақ соал қойди: — Әй устаз, силини дурус сөз қилидиған вә дурус тәлим беридиған, һеч қандақ адәмниң йүз-хатирисини \add қәтъий\add* қилмайдиған, бәлки Худаниң йолини садиқлиқ билән үгитип келиватқан адәм дәп билимиз. 
\v 22 \add Рим императори\add* Қәйсәргә баҗ-селиқ тапшуруш Тәврат қануниға уйғунму-йоқ?».\f □ \fr 20:22 \fr*\ft \+bd «Рим императори Қәйсәр...»\+bd* — Римниң һәр бир императориға «Қәйсәр» дегән нам-унван берәләтти; мәсилән Қәйсәр Авғустус, Қәйсәр Юлиус, Қәйсәр Тибериус қатарлиқлар. \+bd «Рим императори Қәйсәргә баҗ-селиқ тапшуруш Тәврат қануниға уйғунму-йоқ?»\+bd* — әйни вақитта, Йәһудийлар римлиқларниң зулми астида яшаватқан еди. Әгәр Әйса: «Рим императориға баҗ тапшуруш тоғра» десә, бу гәптин азатлиқни истигән кишиләр уни «Мана таза бир ялақчи, хаин екән» дәп тиллишатти. «Баҗ тапшурмаслиқ керәк» дегән болса, у Рим империйәсигә қарши чиққан болатти; андин улар уни Рим валийисиға әрз қилған болатти. Улар мошундақ соалларни сораш арқилиқ Әйсани гепидин тутувелип, римлиқларниң қолиға тапшуруп, униңға зиянкәшлик қилмақчи болушқан.\ft*\f*
\m
\v 23 Амма у уларниң һейлисини көрүп йетип уларға: — Немишкә мени синимақчисиләр? \f □ \fr 20:23 \fr*\ft \+bd «Немишкә мени синимақчисиләр?»\+bd* — мошу сөзләр бәзи кона көчүрмиләрдә тепилмайду.\ft*\f* 
\v 24 Маңа бир күмүч динар көрситиңлар. Буниң үстидики сүрәт вә нам-исим кимниң? — деди. Улар униңға: Қәйсәрниңки, — деди.\f □ \fr 20:24 \fr*\ft \+bd «Маңа бир күмүч динар көрситиңлар»\+bd* — «бир күмүч динар» грек тилида «бир динариус», Рим империйәсиниң пул бирлиги. Мошундақ пулниң йүзидә «адәмниң сүрити» көрситилгән болғачқа, Йәһудий моллилар мундақ пулни «муқәддәс ибадәтхана»ға елип киришини мәнъий қилған еди. \ft*\fp Бир динар тәхминән бир адәмниң күнлүк иш һәққи болатти.\fp*\f*
\m
\v 25 Вә у уларға: — Ундақ болса, Қәйсәрниң һәққини Қәйсәргә, Худаниң һәққини Худаға тапшуруңлар, — деди. \f □ \fr 20:25 \fr*\ft \+bd «Қәйсәрниң һәққини Қәйсәргә, Худаниң һәққини Худаға тапшуруңлар»\+bd* — Қәйсәргә Қәйсәрниң һәққи (униң сүрити болған нәрсә)ни тапшуруңлар — демәк, баҗ төләш керәк. Амма қандақ нәрсә үстидә «Худаниң сүрити» бар? Инсан өзи «Худаниң сүрити» болуп, биз пүтүнимизни Худаға тапшуришимиз керәктур («Яр.» 1:26-27ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 20:25 \xo*\xt Мат. 17:25; 22:21; Рим. 13:7.\xt*\x* 
\v 26 Улар халайиқниң алдида униң сөзлиридин уни тутувалғидәк һеч қандақ йочуқ тапалмиди. Улар униң бу җававиға һәйрануһәс болуп, зувани тутулди.
\b
\m
\s1 Тирилишкә мунасивәтлик мәсилә
\r Мат. 22:23-33; Мар. 12:18-27
\m
\v 27 Вә «өлгәнләр тирилмәйду» дәп инкар қилидиған Садуқийларниң бәзилири униң алдиға келип соал қоюп мундақ деди:\f □ \fr 20:27 \fr*\ft \+bd «Садуқийлар»\+bd* — бу диний мәзһәп тоғрилиқ «Мат.» 16:1дики изаһатни вә «Тәбирләр»ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 20:27 \xo*\xt Мат. 22:23; Мар. 12:18; Рос. 23:8.\xt*\x*
\m
\v 28 — Устаз, Муса \add пәйғәмбәр Тәвратта\add* бизгә: «Аяли бар, амма пәрзәнт көрмигән киши өлүп кәтсә, өлгүчиниң ака яки иниси тул қалған йәңгисини әмригә елип, қериндиши үчүн нәсил қалдуруши керәк» — дәп язған.\f □ \fr 20:28 \fr*\ft \+bd «Аяли бар, амма пәрзәнт көрмигән киши өлүп кәтсә, өлгүчиниң ака яки иниси тул қалған йәңгисини әмригә елип, қериндиши үчүн нәсил қалдуруши керәк»\+bd* — «Қан.» 25:5.\ft*\f* \x + \xo 20:28 \xo*\xt Қан. 25:5-6.\xt*\x*
\m
\v 29 Әнди йәттә ака-ука бар еди. Чоңи өйләнгәндин кейин пәрзәнт көрмәй аләмдин өтти. 
\v 30 Иккинчи қериндиши аялини әмригә елип, пәрзәнт көрмәй аләмдин өтти. \f □ \fr 20:30 \fr*\ft \+bd «Иккинчи қериндиши аялини әмригә елип, пәрзәнт көрмәй аләмдин өтти»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә «аялини әмригә елип, пәрзәнт көрмәй аләмдин өтти» дегән сөз тепилмай, пәқәт «Иккинчи...» дейилиду.\ft*\f* 
\v 31 Андин үчинчиси уни алди; шундақ қилип, йәттиси уни әмригә елип пәрзәнт көрмәй өлди. 
\v 32 Һәммисидин кейин аялму өлди.
\m
\v 33 Әнди тирилиш күнидә бу аял уларниң қайсисиниңки болар? Чүнки йәттиси уни хотунлуққа алған-дә?!
\m
\v 34 Әйса уларға мундақ җавап бәрди:
\m — Бу аләмниң пәрзәнтлири өйлиниду, ятлиқ болиду. \f □ \fr 20:34 \fr*\ft \+bd «бу аләмниң пәрзәнтлири...»\+bd* — грек тилида «бу заманниң оғуллири...».\ft*\f* 
\v 35 Лекин у аләмдин несивә болушқа, шундақла өлүкләрдин тирилишкә лайиқ саналғанлар өйләнмәйду, ятлиқ болмайду. \f □ \fr 20:35 \fr*\ft \+bd «... өлүкләрдин тирилишкә лайиқ саналғанлар...»\+bd* — «өлгәнләрдин тирилиш» дегәнлик қизиқ ибарә болуп, һәммә адәм охшаш вақитта тирилмәйдиғанлиғини көрситиду. Биринчи тирилиш һәққанийларниңки, иккинчи тирилиш етиқатсизларниңки болиду. Бу һәқиқәт «Вәһий» 20-бапта көрүниду.\ft*\f* 
\v 36 Чүнки улар йәнә өлмәйду, пәриштиләргә охшаш болиду; «өлүмдин тирилиштин туғулған пәрзәнтләр» болғачқа, улар Худаниң оғуллиридур.\x + \xo 20:36 \xo*\xt 1Юһа. 3:2.\xt*\x*
\m
\v 37 Әнди өлгәнләрниң тирилдүрүлүшини һәтта Муса \add пәйғәмбәр\add* өзиму аян қилған; чүнки \add Тәвраттики\add* «тикәнлик» дегән вақиәниң хатирисидә у Пәрвәрдигарни: «Ибраһимниң Худаси, Исһақниң Худаси вә Яқупниң Худаси» дәп баян қилған. \f □ \fr 20:37 \fr*\ft \+bd «Ибраһимниң Худаси, Исһақниң Худаси вә Яқупниң Худаси»\+bd* — «Мис.» 3:6ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 20:37 \xo*\xt Мис. 3:6; Рос. 7:32; Ибр. 11:16.\xt*\x* 
\v 38 У өлүкләрниң Худаси әмәс, бәлки тирикләрниң Худасидур; чүнки униңға нисбәтән һәммәйлән тириктур! \f □ \fr 20:38 \fr*\ft \+bd «чүнки униңға нисбәтән һәммәйлән тириктур!»\+bd* — бәзи алимлар «буларниң һәммиси» (Ибраһим, Исһақ, Яқупларниң һәммиси, демәкчи) униңға нисбәтән тириктур!» дәп тәрҗимә қилиду. Бизниңчә «һәммәйлән» һәр адәмниң роһиниң Худа алдида тирик екәнлигини көрситиду. \+bd «чүнки униңға нисбәтән һәммәйлән тириктур!»\+bd* — Әйсаниң «тирилиш» тоғрилиқ бу сөзлири «Мат.» 22:32диму тепилиду. «Матта»дики «қошумчә сөз»имиздә улар тоғрилиқ азрақ шәрһ беримиз.\ft*\f*
\m
\v 39 Шуниң билән Тәврат устазлиридин бир қанчиси баһа берип: — Устаз, яхши ейттиң, — деди. 
\v 40 Чүнки улардин һеч ким йәнә униңдин соал сорашқа җүръәт қилалмиди.
\b
\m
\s1 Қутқузғучи-Мәсиһ — Давутниң оғли һәм Рәбби
\r Мат. 22:41-46; Мар. 12:35-37
\m
\v 41 Әнди у уларға соал қойди: — Кишиләр Мәсиһни қандақсигә Давутниң оғли дәйду? \x + \xo 20:41 \xo*\xt Мат. 22:42; Мар. 12:35.\xt*\x* 
\v 42-43 Чүнки Давут өзи Зәбурда: Пәрвәрдигар мениң Рәббимгә ейттики: —
\m «Мән сениң дүшмәнлириңни тәхтипәриң қилғичә,
\m Мениң оң йенимда олтарғин!» — дегәнғу?\f □ \fr 20:42-43 \fr*\ft \+bd «Мән сениң дүшмәнлириңни тәхтипәриң қилғичә, мениң оң йенимда олтарғин!»\+bd* — «Зәб.» 109:1.\ft*\f* \x + \xo 20:42-43 \xo*\xt Зәб. 109:1; Рос. 2:34; 1Кор. 15:25; Ибр. 1:13; 10:13.\xt*\x*
\m
\v 44 Амма Давут уни «Рәббим» дәп чақирған йәрдә, ундақта у қандақму униң оғли болиду?
\b
\m
\s1 Әйсаниң Тәврат устазлирини әйиплиши
\r Мат. 23:1-36; Мар. 12:38-40; Луқа 11:37-54
\m
\v 45 Вә барлиқ халайиқ қулақ селип аңлаватқанда, у мухлислириға мундақ деди: —
\m
\v 46 — Тәврат устазлиридин һошияр болуңлар. Улар узун тонларни кийивалған һалда ғадийип жүрүшкә, базарларда кишиләрниң уларға болған саламлириға, синагогларда алдинқи орунларда, зияпәтләрдиму төрдә олтиришқа амрақ келиду. \f □ \fr 20:46 \fr*\ft \+bd «...базарларда кишиләрниң уларға болған саламлириға, ... амрақ келиду»\+bd* — тарих тәтқиқатлириға асасән Йәһудийларниң өз устазлириға қилған «салам»лирини интайин узун вә мурәккәп дәп билимиз.\ft*\f* \x + \xo 20:46 \xo*\xt Мат. 23:5, 6; Мар. 12:38, 39; Луқа 11:43.\xt*\x* 
\v 47 Улар тул аялларниң барлиқ өй-бесатлирини йәвалиду вә көз-көз қилип ялғандин узундин-узун дуалар қилиду. Уларниң тартидиған җазаси техиму еғир болиду!\x + \xo 20:47 \xo*\xt Мат. 23:14; Мар. 12:40; 2Тим. 3:6; Тит. 1:11.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 21
\s1 Тул аялниң сәдиқиси һәммисиниңкидин көп
\r Мар. 12:41-44
\m
\v 1 У бешини көтирип қаривиди, байларниң өз сәдиқилирини \add ибадәтханидики\add* сәдиқә сандуғиға ташлиғинини көрди.\f □ \fr 21:1 \fr*\ft \+bd «У... байларниң өз сәдиқилирини ибадәтханидики сәдиқә сандуғиға ташлиғинини көрди»\+bd* — «сәдиқә сандуғи» дегән сөз адәттә грек тилида «ғәзнә»ни көрситиду. Лекин мошу йәрдә ибадәтханидики ғәзнә үчүн сәдиқиләр жиғилидиған җай, бәлким чоң бир сандуқни көрсәтсә керәк.\ft*\f* \x + \xo 21:1 \xo*\xt 2Пад. 12:10; Мар. 12:41.\xt*\x* 
\v 2 У йәнә сандуққа икки тийинни ташлаватқан бир намрат тул аялниму көрди.\f □ \fr 21:2 \fr*\ft \+bd «У йәнә сандуққа икки тийинни ташлаватқан бир намрат тул аялниму көрди»\+bd* — бу «тийин» (грек тилида «ләптон») «денариус»ниң 1/128и болуп, бир ишләмчиниң бир күнлүк иш һәққи ичидә «алтә минут»луқ пулиға баравәр.\ft*\f* 
\v 3 Шуниң билән у: — Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтип қояйки, бу намрат тул аялниң ташлиғини һәммәйләнниңкидин көптур.\x + \xo 21:3 \xo*\xt 2Кор. 8:12.\xt*\x* 
\v 4 Чүнки уларниң һәммиси өзлириниң ашқанлиридин сәдиқә қилип, Худаға атиған садиғиләргә қошуп ташлиди; лекин бу аял намратлиғиға қаримай, өзиниң тирикчилик қилидиғининиң һәммисини сәдиқә қилип ташлиди.
\b
\m
\s1 Кәлгүси тоғрисидики бешарәт
\r Мат. 24:1-14; Мар. 13:1-13
\m
\v 5 Вә бәзиләр ибадәтханиниң нәпис ташлар вә Худаға сунулған һәдийәләр билән қандақ безәлгәнлиги тоғрисида сөзлишивататти. У:\x + \xo 21:5 \xo*\xt Мат. 24:1; Мар. 13:1.\xt*\x*
\m
\v 6 — Силәр көрүватқан бу барлиқ нәрсиләргә нисбәтән, шу күнләр келидуки, һәтта бир тал ташму таш үстидә қалдурулмай, һәммиси гумран қилиниду, — деди.\x + \xo 21:6 \xo*\xt 1Пад. 9:7; Мик. 3:12; Луқа 19:44.\xt*\x*
\m
\v 7 Улар униңдин:
\m — Устаз, бу дегәнлириң қачан йүз бериду? Бу ишларниң йүз беридиғанлиғини аян қилидиған қандақ аламәт болиду? — дәп сориди.
\m
\v 8 У мундақ деди:
\m — Аздурулуп кетиштин һези болуңлар. Чүнки тола кишиләр мениң намимни сетип: «Мана өзүм шудурмән!» вә «Әшу вақит йеқинлашти!» дәйду. Шуңа уларниң кәйнигә кирмәңлар.\f □ \fr 21:8 \fr*\ft \+bd «Мана өзүм шудурмән»\+bd* — «Мана өзүм Мәсиһдурмән» дегән мәнини билдүриду. \+bd «Әшу вақит»\+bd* — қиямәт күнини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 21:8 \xo*\xt Йәр. 29:8; Мат. 24:4; Әф. 5:6; Кол. 2:18; 2Тес. 2:2; 1Юһа. 4:1.\xt*\x* 
\v 9 Силәр уруш вә топилаңларниң хәвирини аңлиған вақтиңлардиму вәһимигә чүшмәңлар; чүнки бу ишларниң авал йүз бериши муқәррәр. Лекин булар, заман ахири йетип кәлди, дегәнлик әмәс.
\m
\v 10 Андин у йәнә мундақ деди:
\m — Бир милләт йәнә бир милләт билән урушқа чиқиду, бир падишалиқ йәнә бир падишалиқ билән урушқа чиқиду. \f □ \fr 21:10 \fr*\ft \+bd «Бир милләт йәнә бир милләт билән урушқа чиқиду, бир падишалиқ йәнә бир падишалиқ билән урушқа чиқиду»\+bd* — ибраний тилида (шундақла грек тилида) бу ибарә дуния бойичә кеңәйгән урушларни көрситиши мүмкин («Йәш.» 19:2, «2Тар.» 15:3-6дә бу турақлиқ ибарә тоғрилиқ мисаллар бар.\ft*\f* \x + \xo 21:10 \xo*\xt Йәш. 19:2.\xt*\x* 
\v 11 Җай-җайларда шиддәтлик йәр тәврәшләр, ачарчилиқлар вә вабалар болиду, \add йәр йүзидә\add* вәһшәтләр вә асманда һәйвәтлик аламәтләр көрүниду. \f □ \fr 21:11 \fr*\ft \+bd «Йәр йүзидә вәһшәтләр вә асманда һәйвәтлик аламәтләр көрүниду»\+bd* — грек тилидики әйни тексттә «йәр йүзидә» дегән сөз йоқ. Бирақ бизниңчә һелиқи «һәйвәтлик аламәтләр» \+bd асманда\+bd* болидиғанлиғи тәкитләнгәндин кейин, «вәһшәтләр» болса чоқум «йәр йүзидә» болуши керәк. 25-айәтнму көрүң.\ft*\f* 
\v 12 Бирақ бу һәр бир вақиәләр йүз бериштин илгири, кишиләр силәргә қол селип тутқун қилиду вә силәргә зиянкәшлик қилип, силәрни синагогларниң сорақлириға тапшуриду, зинданларға ташлайду; улар мениң намим түпәйлидин силәрни падиша вә һөкүмдарларниң алдиға елип бариду, \x + \xo 21:12 \xo*\xt Мат. 10:17; 24:9; Мар. 13:9; Юһ. 16:2; Рос. 4:3; 5:18; 12:4; 16:24; Вәһ. 2:10.\xt*\x* 
\v 13 вә буниң билән \add уларниң алдида\add* гувалиқ бериш пурситиңлар чиқиду. \f □ \fr 21:13 \fr*\ft \+bd «... буниң билән уларниң алдида гувалиқ бериш пурситиңлар чиқиду»\+bd* — «гувалиқ бериш» мошу йәрдә хуш хәвәр йәткүзүш, Худаниң ниҗати Рәб Әйса Мәсиһ арқилиқ дунияға кәлди, дәп җакалаштин ибарәт.\ft*\f* 
\v 14 Униң үчүн әрзгә қандақ җавап бериш тоғрисида алдин-ала һеч ойланмаслиққа қәлбиңларда қәтъий нийәт қилиңлар. \x + \xo 21:14 \xo*\xt Мат. 10:19; Мар. 13:11.\xt*\x* 
\v 15 Чүнки мән силәргә барлиқ дүшмәнлириңлар рәддийә вә рәт қилалмиғидәк пасаһәтлик тил вә данишмәнлик ата қилимән. \x + \xo 21:15 \xo*\xt Мис. 4:12; Йәш. 54:17; Мат. 10:19; Рос. 6:10.\xt*\x* 
\v 16 Һәтта ата-ана, ака-ука, уруқ-туққан вә яр-бурадәрлириңларму силәргә хаинлиқ қилип тутуп бериду вә улар араңлардики бәзилириңларни өлтүриду. \f □ \fr 21:16 \fr*\ft \+bd «хаинлиқ қилип тутуп бериду»\+bd* — бу бирла сөз билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 21:16 \xo*\xt Мик. 7:6; Рос. 7:59; 12:2.\xt*\x* 
\v 17 Силәр мениң намим түпәйлидин һәммә адәмниң нәпритигә учрайсиләр. \x + \xo 21:17 \xo*\xt Мат. 10:22; Мар. 13:13.\xt*\x* 
\v 18 Һалбуки, бешиңлардики бир тал чачму һалак болмайду! \x + \xo 21:18 \xo*\xt 1Сам. 14:45; 2Сам. 14:11; 1Пад. 1:52; Мат. 10:30.\xt*\x* 
\v 19 Сәвир-чидамлиқ болғиниңларда, җениңларға егә болалайсиләр.\f □ \fr 21:19 \fr*\ft \+bd «Сәвир-чидамлиқ болғиниңларда, җениңларға егә болалайсиләр»\+bd* — бу айәттә «җан» яки җисманий һаят яки адәмниң өз вуҗудини, шундақла роһий һаятини көрситиду. Бизниңчә мошу йәрдә инсанниң роһий һаятидики әмәлий җәһәтләрни көрситиду. Бирисидә роһий һаят бар болса, ундақта у өзини туталайдиған, түрлүк роһий һуҗумларға тақабил туралайдиған болиду — мәсилән, өзидә бар болған әнсирәшләр, қорқунучлар, шәһваний һәвәсләр қатарлиқларни Мәсиһгә бойсундуралайду (мәсилән, «2Кор.» 10:5, «1Тес.» 4:4ни көрүң).\ft*\f*
\b
\m
\s1 Йерусалимниң вәйран қилинишидин бешарәт
\r Мат. 24:15-21; Мар. 13:14-19
\m
\v 20 — Лекин Йерусалимниң \add дүшмән\add* қошунлири тәрипидин қоршивелинғанлиғини көргиниңларда, униң вәйран болуш вақти йеқинлишип қапту, дәп билиңлар. \x + \xo 21:20 \xo*\xt Дан. 9:27; Мат. 24:15; Мар. 13:14.\xt*\x* 
\v 21 У чағда Йәһудийә өлкисидә туруватқанлар тағларға қачсун, шәһәр ичидә туруватқанлар униңдин чиқип кәтсун, йезиларда туруватқанлар шәһәргә кирмисун. 
\v 22 Чүнки шу чағ «интиқам җазасини тартидиған күнләр»дур; шуниң билән \add муқәддәс язмиларда\add* барлиқ пүтүлгәнләр әмәлгә ашурулиду.\f □ \fr 21:22 \fr*\ft \+bd «интиқам җазасини тартидиған күнләр»\+bd* — «интиқам җазаси» грек тилида бу сөз һәм «интиқам» һәм «толуқ, мутләқ һөкүм чиқириш» дәп ипадилиниду. «Мат.» 23:35ни көрүң. Бу «интиқам» яки «һөкүм чиқирилиш»ни Худа Өзиниң хәлқи Йәһудийлар үстигә жүргүзиду. Бу, мошу йәрдә (12-24-айәт) Йерусалим шәһириниң миладийә 70-жили муһасиригә елиниши вә вәйран қилинишини көрситиған бешарәттур. Кейинки айәтләр ахир заманни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 21:22 \xo*\xt Дан. 9:26,27; Мат. 24:15; Мар. 13:14.\xt*\x*
\b
\m
\v 23 Әнди шу күнләрдә һамилдар аяллар вә бала емитидиғанларниң һалиға вай! Чүнки бу зиминда еғир қисчилиқ болиду вә \add әрштики\add* ғәзәп бу хәлиқниң бешиға чүшиду; \f □ \fr 21:23 \fr*\ft \+bd «бу зиминда еғир қисчилиқ болиду...»\+bd* — яки «йәр йүзидә еғир қисчилиқ болиду».\ft*\f* 
\v 24 Улар қиличниң бисида жиқитилиду вә тутқун қилинип, барлиқ әлләргә елип кетилиду; «ят әлләрниң вақти» тошқичә, Йерусалим ят әлләрниң аяқ астида қалиду.\f □ \fr 21:24 \fr*\ft \+bd «Улар ... тутқун қилинип, барлиқ әлләргә елип кетилиду; «ят әлләрниң вақти» тошқичә, Йерусалим ят әлләрниң аяқ астида қалиду»\+bd* — «әлләр» мошу йәрдә Йәһудий әмәсләрни көрситиду. «Ят әлләрниң вақти» — Грек тилида «ят әлләрниң вақитлири». «Ят әлләрниң вақти тошқичә» дегән ибарә Йәһудий хәлқи ахир заманда қайтидин Йерусалимда туридиғанлиғини вә Йерусалимни идарә қилидиғанлиғини көрситиду. Бу ибарә вә шундақла бу бабтики башқа бешарәтләр үстидә «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f* \x + \xo 21:24 \xo*\xt Рим. 11:25.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Мәсиһниң келидиғанлиғи һәққидә
\r Мат. 24:29-31; Мар. 13:24-27
\m
\v 25 — Қуяш, ай, юлтузлардиму аламәтләр болиду; йәр йүзидики әлләр арисида деңиз-океанларниң гүлдүрлишидин вә долқунларниң давалғушлиридин паракәндичилик болиду. \x + \xo 21:25 \xo*\xt Йәш. 13:10; Әз. 32:7; Йо. 3:4; 3:15; Мат. 24:29; Мар. 13:24; Вәһ. 6:12.\xt*\x* 
\v 26 Адәмләр қорқуп, йәр йүзигә келидиған апәтләрни вәһимә ичидә күтүп әс-һошини йоқитиду; чүнки асмандики күчләр ләрзигә келиду. \f □ \fr 21:26 \fr*\ft \+bd «асмандики күчләр ләрзигә келиду»\+bd* — «асмандики күчләр» бәлким асмандики җисимлар (қуяш, ай, юлтуз қатарлиқлар)ни вә һәм асманда Худаниң пәриштилири билән җәң қиливатқан җин-шәйтанларниму көрситиши мүмкин.\ft*\f* 
\v 27 Андин кишиләр Инсаноғлиниң күч-қудрәт вә улуқ шан-шәрәп билән бир булут ичидә келиватқанлиғини көриду.\x + \xo 21:27 \xo*\xt Дан. 7:10; Мат. 16:27; 24:30; 25:31; 26:64; Мар. 13:26; 14:62; Рос. 1:11; 2Тес. 1:10; Вәһ. 1:7.\xt*\x*
\m
\v 28 Лекин бу аламәтләр көрүнүшкә башлиғанда, қәддиңларни руслап бешиңларни көтириңлар, чүнки бу силәрни азат қилиштики ниҗат йеқинлашти, дегәнликтур.\x + \xo 21:28 \xo*\xt Рим. 8:23.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әнҗир дәриғидин савақ елиш
\r Мат. 24:32-35; Мар. 13:28-31
\m
\v 29 У уларға мундақ бир тәмсилни сөзләп бәрди:
\m — Әнҗир дәриғи вә башқа барлиқ дәрәқләргә қараңлар. \x + \xo 21:29 \xo*\xt Мат. 24:32; Мар. 13:28.\xt*\x* 
\v 30 Уларниң йеңидин бихланғанда уларға қарап, өзүңлар язниң йетип келишигә аз қалғанлиғини билисиләр. 
\v 31 Шуниңдәк, бая дейилгән аламәтләрниң йүз бериватқанлиғини көргиниңларда, Худаниң падишалиғиниң йеқин қалғалнлиғини билиңлар. 
\v 32 Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтип қояйки, бу аламәтләрниң һәммиси әмәлгә ашурулмай туруп, бу дәвир өтмәйду. \f □ \fr 21:32 \fr*\ft \+bd «бу аламәтләрниң һәммиси әмәлгә ашурулмай туруп, бу дәвир өтмәйду»\+bd* — әгәр тилға елинған аламәт Йерусалимниң вәйран болушиға (миладийә 70-жили) (20-24-айәт) қаритилған болса, ундақта «бу дәвир» дегән сөз тәбиийки (1) Әйсаниң дәвридә яшап өткән адәмләрни көрситиду. (2) әгәр Мәсиһниң дунияға қайтип келишигә (27-айәт) қаритилған болса, «дәвир» дегән сөз бәлким пүтүн Йәһудийә хәлқини көрситиду; (3) бу айәтләрдә ейтилған вақиәләрниң башлиниш дәвридә яшиғанларни көрситиду. Шуңа барлиқ вақиәләр шу дәвир ичидә йүз бериду, дегәнлик болиду. Бизниңчә (3)-шәрһ алди-кәйни айәтләргә әң бап келиду.\ft*\f* 
\v 33 Асман-зимин йоқилиду, бирақ мениң сөзлирим һәргиз йоқалмайду.\f □ \fr 21:33 \fr*\ft \+bd «Асман-зимин йоқилиду, бирақ мениң сөзлирим һәргиз йоқалмайду»\+bd* — грек тили «асман-зимин өтиду, бирақ мениң сөзлирим һәргиз өтмәйду».\ft*\f* \x + \xo 21:33 \xo*\xt Зәб. 101:22-28; Йәш. 51:6; Мат. 24:35; Ибр. 1:11.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Һошияр болуңлар
\m
\v 34 — Лекин өзүңларға агаһ болуңларки, көңүллириңлар әйш-ишрәт, мәйхорлуқ вә тирикчиликниң ғәм-әндишилири билән бихудлашмисун, шу күни үстүңларға туюқсиз чүшмисун. \f □ \fr 21:34 \fr*\ft \+bd «шу күни үстүңларға туюқсиз чүшмисун»\+bd* — «шу күн» Муқәддәс Китапта дайим дегидәк Мәсиһ дунияға қайтип келидиған, инсанлардин һесап алидиған күнни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 21:34 \xo*\xt Рим. 13:13; 1Тес. 5:6; 1Пет. 4:7.\xt*\x* 
\v 35 Чүнки у гоя қапқантәк барлиқ йәр йүзидә һәр бир туруватқанларниң бешиға чүшиду. \x + \xo 21:35 \xo*\xt 1Тес. 5:2; 2Пет. 3:10; Вәһ. 3:3; 16:15.\xt*\x* 
\v 36 Шуңа һәр қандақ вақитларда һошияр болуңлар, йүз бериш алдида туруватқан бу ишлардин өзүңларни қачуруп Инсаноғли алдида һазир болуп турушқа лайиқ һесаплиниш үчүн һәрдайим дуа қилиңлар, — деди.\f □ \fr 21:36 \fr*\ft \+bd «йүз бериш алдида туруватқан бу ишлардин өзүңларни қачуруп»\+bd* — яки «йүз бериш алдида туруватқан бу ишлардин қутулуп...». Әнди етқадчилар бу дәһшәтлик вақиәләрдин өтүп кетәмду, яки авал елип кетиләмду? Бу муһим мәсилә. Оқурмәнләр мошу айәтниң алди-кәйнидики сөз-айәтләргә қарап өзлири бир хуласигә келәләйду. Биз башқа йәрләрдиму бу тема үстидә тохталған («Тесалоникалиқларға (2)»дики «қошумчә сөз»имиздә). \+bd «һазир болуп лайиқ һесаплиниш үчүн...»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә: «күчләндүрүлүшүңлар үчүн...» дейилиду.\ft*\f* \x + \xo 21:36 \xo*\xt Мат. 24:42; 25:13; Мар. 13:33; Луқа 12:40; 1Тес. 5:6.\xt*\x*
\m
\v 37 Әнди у күндүзлири ибадәтханида тәлим берәтти, ахшамлири шәһәрдин чиқип, кечини Зәйтун теғи дәп аталған тағда өткүзәтти. \x + \xo 21:37 \xo*\xt Юһ. 8:2.\xt*\x* 
\v 38 Вә барлиқ хәлиқ униң тәлимини аңлиғили таң сәһәрдә ибадәтханиға кирип, униң йениға келәтти.
\b
\b
\m
\c 22
\s1 Рәбни өлтүрүш сүйқәсти
\r Мат. 26:1-5, 14-16; Мар. 14:1-2, 10-11; Юһ. 11:45-53
\m
\v 1 Әнди петир нан һейти («өтүп кетиш һейти» дәпму атилиду) йеқинлишип қалған еди.\x + \xo 22:1 \xo*\xt Мис. 12:15; Мат. 26:2; Мар. 14:1.\xt*\x* 
\v 2 Баш каһинлар вә Тәврат устазлири уни өлүмгә мәһкүм қилишқа амал издәп жүрәтти; чүнки улар хәлиқтин қорқатти.\f □ \fr 22:2 \fr*\ft \+bd «...чүнки улар хәлиқниң ғәзивидин қорқатти»\+bd* — каһинлар вә Тәврат устазлириниң хәлиқтин қорқушиниң сәвәви, хәлиқниң Мәсиһни қоллайдиғанлиғидин; шуңа улар уни беваситә өлтүрәлмәй, бәлки амал қилип римлиқлар алдида Әйсаға әрз қилиш арқилиқ уларниң вастиси билән уни өлүмгә мәһкүм қилмақчи.\ft*\f* \x + \xo 22:2 \xo*\xt Зәб. 2:2; Юһ. 11:47; Рос. 4:27.\xt*\x*
\m
\v 3 Шу пәйттә он иккиләндин бири болған, Ишқарийот дәп аталған Йәһуданиң көңлигә Шәйтан кирди.\x + \xo 22:3 \xo*\xt Мат. 26:14; Мар. 14:10; Юһ. 13:27.\xt*\x* 
\v 4 У берип баш каһинлар вә ибадәтхана пасибан бәглири билән Әйсани қандақ қилип уларға тутуп бериш үстидә мәслиһәтләшти. 
\v 5 Улар интайин хуш болуп, Йәһудаға пул беришкә келишти. 
\v 6 Йәһуда мақул болуп, уни халайиқтин айрим қалғанда уларға тутуп беришкә мувапиқ пурсәт издәшкә киришти.
\b
\m
\s1 Өтүп кетиш һейтиниң кәчлик зияпити
\r Мат. 26:17-25; Мар. 14:12-21; Юһ. 13:21-30
\m
\v 7 Әнди петир нан һейтиниң \add биринчи\add* күни йетип кәлгән еди. Шу күни «өтүп кетиш һейти»ға атап қурбанлиқ \add қоза\add* союлатти.\f □ \fr 22:7 \fr*\ft \+bd «Әнди петир нан һейтиниң биринчи күни йетип кәлгән еди»\+bd* — «петир нан һейти» йәттә күн өткүзүләтти. Тунҗи күни «өтүп кетиш байрими» (ибраний тилида «пасха» һейти) еди. Бу күни, Йәһудийлар қойларни ибадәтханиға апирип союп, андин өйидә петир нан билән йәйтти («Мис.» 12:1-20, «Лав.» 23:4-8ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 22:7 \xo*\xt Мат. 26:17; Мар. 14:12,13.\xt*\x* 
\v 8 Шуниң билән Әйса Петрус билән Юһаннаға:
\m — Берип бизгә өтүп кетиш һейтиниң \add қозисини\add* биргә йегили тәйярлаңлар, — дәп уларни әвәтти.
\m
\v 9 — Қәйәрдә тәйярлишимизни халайсән? — дәп сориди улар. 
\v 10 У уларға мундақ деди:
\m — Шәһәргә кирсәңлар, мана у йәрдә козида су көтиривалған бир әр киши силәргә учрайду. Униң кәйнидин меңип у киргән өйгә кириңлар. \f □ \fr 22:10 \fr*\ft \+bd «мана у йәрдә козида су көтиривалған бир әр киши силәргә учрайду»\+bd* — Қанаанда (Пәләстиндә) әр кишиләр бүгүнгә қәдәр адәттә су көтәрмәйду.\ft*\f* 
\v 11 Вә өй егисигә: «Устаз: — Мухлислирим билән өтүп кетиш һейтиниң тамиғини йәйдиған меһманхана өй қәйәрдә? — дәп сораватиду» дәңлар. 
\v 12 У силәрни башлап үстүнки қәвәттики рәтләнгән сәрәмҗанлаштурулған чоң бир еғиз өйни көрситиду. Мана шу йәрдә тәйярлиқ қилип туруңлар.
\m
\v 13 Шуниң билән иккиси беривиди, һәммә ишлар униң ейтқинидәк болуп чиқти. Улар шу йәрдә өтүп кетиш һейтиниң тамиғини тәйярлашти. 
\v 14 Әнди вақти-саити кәлгәндә, Әйса дәстиханда олтарди; он икки расул униң билән биллә олтиришти. \x + \xo 22:14 \xo*\xt Мат. 26:20; Мар. 14:17.\xt*\x* 
\v 15 Андин у уларға:
\m — Мән азап чекиштин илгири, силәр билән өтүп кетиш һейтиниң бу тамиғиға һәмдәстиханда болушқа толиму интизар болуп кәлгән едим. \f □ \fr 22:15 \fr*\ft \+bd «толиму интизарлиқ болуп кәлгән едим»\+bd* — грек тилида «интизарлиқ билән интизар қилдим».\ft*\f* 
\v 16 Чүнки силәргә ейтайки, бу һейт зияпитиниң \add әһмийити\add* Худаниң падишалиғида әмәлгә ашурулмиғичә, мән буниңдин қайта йемәймән, — деди.\f □ \fr 22:16 \fr*\ft \+bd «бу һейт зияпитиниң әһмийити Худаниң падишалиғида әмәлгә ашурулмиғичә, мән буниңдин қайта йемәймән»\+bd* — Тәвраттики барлиқ һейтларниң һәр бириниң өзи бир бешарәттур, һәммиси Мәсиһниң падишалиғида толуқ әмәлгә ашурулиду. «Лавийлар» 23-бап вә «Лавийлар»дики «қошумчә сөз»имизниму көрүң.\ft*\f*
\m
\v 17 Андин у бир җамни қолиға елип, тәшәккүр ейтти вә мухлислириға:
\m — Буни елип араңларда тәқсим қилип \add ичиңлар\add*. 
\v 18 Чүнки шуни ейтайки, мундин кейин Худаниң падишалиғи кәлмигичә, һәргиз үзүм шәрбитидин қәтъий ичмәймән, — деди.\f □ \fr 22:18 \fr*\ft \+bd «...үзүм шәрбитидин қәтъий ичмәймән»\+bd* — грек тилида «... үзүм телиниң мевисиниң шәрбитидин қәтъий ичмәймән».\ft*\f*
\b
\m
\s1 «Рәбниң зияпити»
\m
\v 19 Андин у бир тал нанни қолиға елип, Худаға тәшәккүр ейтти вә уни уштуп, уларға үләштүрүп берип: — Бу мениң силәр үчүн пида болидиған тенимдур. Мени әсләп туруш үчүн буниңдин йәңлар, — деди.\f □ \fr 22:19 \fr*\ft \+bd «Мени әсләп туруш үчүн буниңдин йәңлар»\+bd* — грек тилида «мени әсләп туруш үчүн бундақ қилиңлар».\ft*\f* \x + \xo 22:19 \xo*\xt Мат. 26:26; Мар. 14:22; 1Кор. 11:23,24.\xt*\x*
\m
\v 20 У шуниңдәк тамақтин кейинки җамни қолиға елип мундақ деди:
\m — Бу җамдики шарап мениң силәр үчүн төкүлидиған қенимда болған йеңи әһдидур.\f □ \fr 22:20 \fr*\ft \+bd «тамақтин кейинки җам»\+bd* — «өтүп кетиш һейт»тики зияпәт дайим бекитилгән алаһидә бир тәртип бойичә өткүзилиду. «Тамақтин кейинки җам» «үчинчи җам» болиду. \+bd «Бу җамдики шарап мениң силәр үчүн төкүлидиған қенимда болған йеңи әһдидур»\+bd* — Мәсиһ ейтқан бу «йеңи әһдә» Йәрәмия вә башқа пәйғәмбәрләр арқилиқ Тәвратта вәдә қилинған аҗайп «йеңи әһдә»дур («Йәр.» 31:31-34 һәм «Әз.» 36:25-27ни, шундақла Йәрәмиядики «қошумчә сөз»имизниму көрүң). Бу йеңи әһдә «Мәсиһниң қенидидур» дегәнниң интайин чоңқур мәнаси бардур, мошу әһдә Мәсиһниң пүтүн вуҗуд-һаятиға пүтүлгәнлигини, шундақла әһдини пүткүл инсанийәткә йәткүзүшкә болған қәтъий нийитини көрситиду.\ft*\f*
\m
\v 21 Лекин мана, мени тутуп бәргүчиниң қоли мениң билән бир дәстихандидур. \x + \xo 22:21 \xo*\xt Мат. 26:23; Мар. 14:18; Юһ. 13:21.\xt*\x* 
\v 22 Вә Инсаноғли дәрвәқә өзи тоғрисида бекитилгәндәк \add аләмдин\add* кетиду; бирақ Инсаноғлиниң тутуп берилишигә васитичи болған адәмниң һалиға вай!\x + \xo 22:22 \xo*\xt Зәб. 40:10; Юһ. 13:18; Рос. 1:6.\xt*\x*
\m
\v 23 Андин мухлислар бир-биридин:
\m — Аримизда зади ким мошундақ ишни қилиши мүмкин? — дәп муназиригә чүшүп кетишти.
\b
\m
\s1 Мухлисларниң мәртивә һәққидә муназирилишиши
\m
\v 24 Әнди уларниң арисида қайсимиз әң улуқ санилишимиз керәк дегән талаш-тартиш пәйда болди. 
\v 25 У уларға мундақ деди:
\m — Әлләрдики падишалар қол астидики хәлиқ үстидин буйруқвазлиқ қилип идарә қилиду, уларниң үстидики һоқуқдарлири «хәлиқпәрвәр» дәп атилиду. \f □ \fr 22:25 \fr*\ft \+bd «Әлләрдики падишалар қол астидики хәлиқ үстидин буйруқвазлиқ қилип идарә қилиду, уларниң үстидики һоқуқдарлири «хәлиқпәрвәр» дәп атилиду»\+bd* — шу чағда вә дунияниң пүткүл тарихида «хәлиқпәрвәр» дәп аталғанлар әмәлийәттә «исми бар, җисми йоқ»лардәк «хәлиқпәрвәр»ниң әкси болиду, әлвәттә. Мәсиһниң бу ишни көрсәткәнлиги, етиқатчилар һәтта мошундақ абройниму издимәслиги керәк, һәр қандақ «абройпәрәслик» қилиштин толиму жирақлишиши керәк, дегәнликтур, дәп ойлаймиз.\ft*\f* \x + \xo 22:25 \xo*\xt Мат. 20:25; Мар. 10:42.\xt*\x* 
\v 26 Бирақ силәр шундақ болмаңлар; бәлки араңлардики әң мәртивилиги өзини әң кичигидәк һесаплисун вә йетәкчи болғанлар \add һәммәйләнгә\add* хизмәткардәк болсун. \x + \xo 22:26 \xo*\xt Луқа 9:48; 1Пет. 5:3.\xt*\x* 
\v 27 Ким мәртивилик, дәстиханда олтарғанму яки дәстихандики күткүчиму? Дәстиханда олтарғини әмәсму? Бирақ мән болсам араңларда хизмитиңларда болғучи күткүчидәктурмән.\x + \xo 22:27 \xo*\xt Мат. 20:28; Юһ. 13:14; Фил. 2:7.\xt*\x*
\m
\v 28 Силәр болсаңлар, бешимға синақлар кәлгәндә баштин-ахир мән билән биллә һәмраһ болғансиләр. 
\v 29 Вә худди Атам маңа падишалиқ һоқуқи бекиткәндәк, мән силәргиму шундақ бекитимән. \x + \xo 22:29 \xo*\xt Луқа 12:32.\xt*\x* 
\v 30 Шуниң билән силәр мениң падишалиғимда мән билән бир дәстиханда йәп-ичисиләр вә тәхтләрдә олтирип, Исраилниң он икки қәбилиси үстидин һөкүм чиқирисиләр.\f □ \fr 22:30 \fr*\ft \+bd «Исраилниң он икки қәбилиси үстидин һөкүм чиқирисиләр»\+bd* — яки «Исраилниң он икки қәбилиси үстидин һөкүмранлиқ қилисиләр».\ft*\f* \x + \xo 22:30 \xo*\xt Мат. 19:28; Вәһ. 3:21.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң Петрусниң өзидин танидиғанлиғини алдин-ала ейтиши
\r Мат. 26:31-35; Мар. 14:27-31; Юһ. 13:36-38
\m
\v 31 Рәб йәнә \add Петрусқа\add*:
\m — «Әй Симон, Симон! Мана, Шәйтан һәммиңларни худди буғдай тасқиғандәк тасқап синашни тилигән. \f □ \fr 22:31 \fr*\ft \+bd «Әй Симон, Симон!»\+bd* — Муқәддәс Китапта, бирисиниң бир адәмниң исмини яки бир җайниң намини тәкрар икки қетим чақириши униңға болған чоңқур меһир-муһәббитини ипадиләп, униң өзигә әзиз екәнлигини көрситиду. \+bd «Шәйтан һәммиңларни худди буғдай тасқиғандәк тасқап синашни тилигән»\+bd* — «тилигән» дегән бу сөз Худа Шәйтанниң тәливи бойичә мошундақ қилишиға йол қойғанлиғини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 22:31 \xo*\xt 1Пет. 5:8.\xt*\x* 
\v 32 Лекин етиқатиң йоқимисун дәп саңа дуа қилдим. Әнди сән товва қилип түз йолға қайтқандин кейин, қериндашлириңни мустәһкәмлигин» — деди.
\m
\v 33 — И Рәб, — деди Петрус, — Мән сән билән биллә зинданға ташлинип, биллә өлүмгә беришқа тәйярмән!
\m
\v 34 У униңға: — И Петрус, саңа ейтайки, бүгүн ғораз чиллиғичә, сән «Уни тонумаймән» дәп мәндин үч қетим танисән, деди.\f □ \fr 22:34 \fr*\ft \+bd «бүгүн ғораз чиллиғичә, сән «Уни тонумаймән» дәп мәндин үч қетим танисән»\+bd* — «бүгүн» — оқурмәнләрниң есидә барки, Йәһудийлар үчүн «бу күн» «кечә» билән башлиниду. Мәсиһ бу сөзләрни кечидә ейтиду. Шуниң билән у ейтқан вақиәләр әшу кечидә, таң атмайла йүз бериду. \ft*\fp Грек тилида униң сөзлири инкар шәклидә ипадилиниду: «Сән бүгүн «уни тонумаймән» дәп үч қетим мәндин танмай туруп ғораз чиллимайду».\fp*\f* \x + \xo 22:34 \xo*\xt Мат. 26:34; Мар. 14:30; Юһ. 13:38.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Униң мухлислирини алаһидә агаһландуруши
\m
\v 35 Андин, у улардин:
\m — Силәрни һәмянсиз, хурҗунсиз вә кәшсиз \add сәпәргә\add* әвәткинимдә силәрниң бирәр нәрсәңлар кам болуп қалғанму? — дәп сориди. Улар: — Яқ, деди.\f □ \fr 22:35 \fr*\ft \+bd «Силәрни һәмянсиз, хурҗунсиз вә кәшсиз сәпәргә әвәткинимдә силәрниң бирәр нәрсәңлар кам болуп қалғанму?»\+bd* — 9:3 вә 10:3-4ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 22:35 \xo*\xt Мат. 10:9; Мар. 6:8; Луқа 9:3.\xt*\x*
\m
\v 36 Шуниң билән у уларға: — Лекин һазир һәр кимниң һәмяни болса, уни алсун; шундақ һәм хурҗуни болса, уни алсун вә бир кимниң қиличи болмиса, чапинини сетип бирдин қилич алсун. \f □ \fr 22:36 \fr*\ft \+bd «лекин һазир һәр кимниң һәмяни болса, уни алсун; шундақ һәм хурҗуни болса, уни алсун вә бир кимниң қиличи болмиса, чапинини сетип бирдин қилич алсун»\+bd* — бу сирлиқ амма муһим сөз тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f* 
\v 37 Чүнки мән силәргә шуни ейтайки, \add муқәддәс язмиларда\add*: «У җинайәтчиләр қатарида санилиду» дәп пүтүлгән сөз мәндә чоқум әмәлгә ашурулиду. Чүнки мениң тоғрамдики барлиқ ишлар толуқ әмәлгә ашмай қалмайду — деди.\f □ \fr 22:37 \fr*\ft \+bd «У җинайәтчиләр қатарида санилиду»\+bd* — яки «У асийлиқ қилғучилар қатарида санилиду». Бу бешарәт «Йәш.» 53:12дә тепилиду. \+bd «мениң тоғрамдики барлиқ ишлар толуқ әмәлгә ашмай қалмайду»\+bd* — «мениң тоғрамдики барлиқ ишлар» болса пәқәт Тәвраттики Мәсиһни алдин-ала очуқ ейтқан бешарәтләр болупла қалмай, бәлки Тәвратта Мәсиһни көрситидиған барлиқ буйрулған қурбанлиқлар, әмирләр, бәлгүлимиләр һәмдә Тәвратта хатириләнгән барлиқ тарихий «бешарәтлик вақиәләр»ни өз ичигә алиду.\ft*\f* \x + \xo 22:37 \xo*\xt Йәш. 53:12; Мар. 15:28.\xt*\x*
\m
\v 38 — И Рәб, қариғин, бу йәрдә икки қилич бар екән, деди улар.
\m — Болди, йетиду! — деди у уларға.\f □ \fr 22:38 \fr*\ft \+bd «И Рәб, қариғин, бу йәрдә икки қилич бар екән»\+bd* — мошу хил «қилич» қисқа болуп, йәнә «пичақ» һесапланғили болиду. \+bd «Болди, йетиду! — деди \+bd*\+bdit Әйса\+bdit* уларға» — мошу айәт үстидә 37-айәт билән «қошумчә сөз»имиздә тохтилимиз.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Әйсаниң Зәйтун теғида дуа қилиши
\r Мат. 26:36-46; Мар. 14:32-42
\m
\v 39 Андин у чиқип, адити бойичә Зәйтун теғиға йол алди; униң мухлислири униңға әгишип барди. \x + \xo 22:39 \xo*\xt Мат. 26:36; Мар. 14:32; Юһ. 8:1; 18:1.\xt*\x* 
\v 40 У йәргә йетип барғанда у уларға:
\m — Аздурулмаслиғиңлар үчүн дуа қилиңлар, — деди.
\m
\v 41 Андин, улардин бир таш етимичә нерирақ берип, тизлинип туруп:\x + \xo 22:41 \xo*\xt Мат. 26:39; Мар. 14:35.\xt*\x*
\m
\v 42 — И Ата, халисаң, бу қәдәһни мәндин елип кәткәйсән. Лекин мениң әмәс, бәлки Сениң ирадәң ада қилинсун — дәп дуа қилди; \f □ \fr 22:42 \fr*\ft \+bd «бу қәдәһни мәндин елип кәткәйсән»\+bd* — «бу қәдәһ» униң алдида туридиған азап-оқубәтләрни көрситиду. Тәвратта «қәдәһ» дәл шу мәнидә болуп, «Зәб.» 74:9, «Йәш.» 51:17, 22, «Йәр.» 25:15 вә башқа көп йәрләрдә Худаниң ғәзивини билдүриду. Шуңа Мәсиһ мошу йәрдә һәммимизниң гуналирини көтирип, Худаниң ғәзивини ичишкә тәйяр туриду.\ft*\f* 
\v 43 вә асмандин бир пәриштә униңға көрүнүп уни қувәтләндүрди. 
\v 44 У қаттиқ азапта толғинип техиму ихласлиқ билән дуа қиливәрди. Буниң билән униң тәрлири йәргә төкүлгән қан тамчилиридәк чүшүшкә башлиди. \x + \xo 22:44 \xo*\xt Юһ. 12:27; Ибр. 5:7.\xt*\x* 
\v 45 Андин дуасини түгитип, орнидин туруп, мухлислириниң йениға кәлди. Уларниң ғәмгә чөкүп һалсизлинип үгдәп қалғанлиғини көрүвиди, уларға:
\m
\v 46 — Ухлап қалғиниңлар немиси? Аздурулуштин сақлиниш үчүн қопуп дуа қилиңлар, — деди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң тутқун қилиниши
\r Мат. 26:47-56; Мар. 14:43-50; Юһ. 18:3-11
\m
\v 47 Униң сөзи техи аяқлашмастинла, бир топ адәмләр пәйда болди. Уларни башлап кәлгүчи он иккәйләндин бири болған Йәһуда дегән киши еди; у Әйсаға \add салам берип\add* сөйгили қешиға барди.\x + \xo 22:47 \xo*\xt Мат. 26:47; Мар. 14:43; Юһ. 18:3.\xt*\x*
\m
\v 48 Әйса униңға:
\m — Әй Йәһуда, бир сөйүш билән Инсаноғлини тутуп берәрсәнму? — деди.
\m
\v 49 Вә Әйсаниң әтрапидикиләр немә иш йүз беридиғанлиғини билип йетип: — И Рәб, қилич билән урайлиму? — деди. 
\v 50 Вә улардин бири \add қиличини көтирип\add*, баш каһинниң чакириға уруп, оң қулиқини шиливәтти. \f □ \fr 22:50 \fr*\ft \+bd «...улардин бири қиличини көтирип, баш каһинниң чакириға уруп, оң қулиқини шиливәтти»\+bd* — бу намәлум мухлис Петрус еди («Юһ.» 18:10, «Мат.» 26:51, «Мар.» 14:71).\ft*\f* \x + \xo 22:50 \xo*\xt Мат. 26:51; Мар. 14:47.\xt*\x* 
\v 51 Бирақ Әйса буниңға җававән: — Болди, тохта! — деди; у қолини узитип қулиқиға тәккүзүп, уни сақайтти.
\m
\v 52 Әйса өзини тутқили кәлгән баш каһинлар, пасибан бәглири вә ақсақалларға қарап:
\m — Бир қарақчини тутидиғандәк қилич-тоқмақларни көтирип кәпсиләрғу? \x + \xo 22:52 \xo*\xt Мат. 26:55; Мар. 14:48.\xt*\x* 
\v 53 Муқәддәс ибадәтханида һәр күни силәр билән биллә едим, силәр қол салмидиңлар. Һазир бу силәргә тәвә болған вақит-сааттур вә қараңғулуқниң һөкүм сүрүшидур — деди.\f □ \fr 22:53 \fr*\ft \+bd «һазир бу силәргә тәвә болған вақит-сааттур вә қараңғулуқниң һөкүм сүрүшидур»\+bd* — «қараңғулуқниң һөкүм сүрүшидур» — демәк, шу чағда Худа Шәйтанниң күч-қудритини, униң Өзигә вә Мәсиһигә болған нәпритини баш каһинлар вә башқа һөкүмдарлардин ибарәт шу рәзил адәмләр арқилиқ намайән қилишиға йол қойған еди. «1Кор.» 2:8»ни көрүң.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Әйсаниң үстидин шикайәт қилиниши вә Петрусниң Әйсадин тениши
\r Мат. 26:57-58, 69-75; Мар. 14:53-54, 66-72; Юһ. 18:12-18, 25-27
\m
\v 54 Улар Әйсани тутувелип, баш каһинниң өйигә елип келишти. Петрус жирақтин әгишип маңди. \x + \xo 22:54 \xo*\xt Мат. 26:57; Мар. 14:53; Юһ. 18:12,24.\xt*\x* 
\v 55 Әнди улар һойлиниң оттурисида от йеқип чөрисидә \add иссинип\add* олтарғанда, Петрус уларниң арисиға кирип олтарди. \x + \xo 22:55 \xo*\xt Мат. 26:69; Мар. 14:54,66; Юһ. 18:16,25.\xt*\x* 
\v 56 Андин отниң нурида униң олтарғинини көргән бир дедәк униңға тикилип қарап туруп: — Бу адәмму Әйса билән биллә еди, — деди.
\m
\v 57 Лекин у тенип: — Әй хотун, уни тонумаймән! — деди.
\m
\v 58 Андин узун өтмәй, йәнә бирәйлән уни көрүп: — Сәнму улардин екәнсән, — деди. Лекин Петрус: — Әй бурадәр, ундақ әмәсмән! — деди.
\m
\v 59 Андин бир саатчә өткәндә башқа бирәйлән: — Дәрһәқиқәт, бу һәм униң билән биллә еди; чүнки уму Галилийәликтур, — дәп чиң турувалди.\f □ \fr 22:59 \fr*\ft \+bd «Дәрһәқиқәт, бу һәм униң билән биллә еди; чүнки уму Галилийәликтур»\+bd* — мошу киши Петрусниң Галилийәлик екәнлигини бәлким униң тәләппузи яки болмиса йәрлик кийим-кечигидин билип йәткән болса керәк.\ft*\f*
\m
\v 60 Лекин Петрус:
\m — Һәй бурадәр, немә дәватқиниңни билмәймән! — деди. Вә униң сөзи аяқлашмастинла, ғораз чиллиди. 
\v 61 Әнди Рәб кәйнигә бурулуп, Петрусқа тикилип қарап қойди. Шуниң билән Петрус Рәбниң сөзини, йәни: «Бүгүн ғораз чиллаштин илгири сән мәндин үч қетим танисән» дегәнлигини ядиға кәлтүрди. \x + \xo 22:61 \xo*\xt Мат. 26:34,75; Мар. 14:72; Юһ. 13:38; 18:27.\xt*\x* 
\v 62 Вә у ташқириға чиқип қаттиқ жиғлап кәтти.
\b
\m
\s1 Әйсаниң алий кеңәшмидә сотлиниши
\r Мат. 26:67-68; Мар. 14:65
\m
\v 63 Әнди Әйсани тутуп туруватқанлар уни мәсқирә қилишқа вә савап-думбилашқа башлиди; \x + \xo 22:63 \xo*\xt Аюп 16:10; Йәш. 50:6; Мат. 26:67; Мар. 14:6; Юһ. 19:3.\xt*\x* 
\v 64 униң көзлирини теңип униңдин: — Сени урған кимду? Қени, бешарәт бәргин! — дәп сорашти 
\v 65 вә униңға буниңдин башқа йәнә нурғун һақарәтләрни яғдурди.
\m
\v 66 Таң атқанда, хәлиқ ақсақаллири, йәни баш каһинлар вә Тәврат устазлири жиғилишти. Улар уни өз кеңәшмисигә елип берип \x + \xo 22:66 \xo*\xt Зәб. 2:2; Мат. 27:1; Мар. 15:1; Юһ. 18:28.\xt*\x* 
\v 67 униңдин: —
\m Ейтә, сән Мәсиһму? — дәп сорашти.
\m У уларға җававән:
\m — Силәргә ейтсамму, қәтъий ишәнмәйсиләр. 
\v 68 Силәрдин бирәр соал сорисам, һеч җавап бәрмәйсиләр. 
\v 69 Лекин бу вақиттин башлап Инсаноғли Һәммигә Қадирниң оң йенида олтириду, — деди.\f □ \fr 22:69 \fr*\ft \+bd «Һәммигә Қадирниң оң йенида...»\+bd* — грек тилида «Худаниң қудритиниң оң тәрипидә». «Зәб.», 109:1ни көрүң. Зәбурдики бу бешарәтлик сөзләр Мәсиһни көрситиду, әлвәттә. Улар өзлири Әйсани сотлаватимиз, дәп ойлатти, лекин әмәлийәттә у Инсаноғли болуп ахир берип уларниң сотчиси болиду.\ft*\f* \x + \xo 22:69 \xo*\xt Дан. 7:9; Мат. 16:27; 24:30; 25:31; 26:64; Мар. 14:62; Рос. 1:11; 1Тес. 1:10; Вәһ. 1:7.\xt*\x*
\m
\v 70 — Ундақта, сән Худаниң Оғли екәнсән-дә? — дейишти улар.
\m У: — Дегиниңлардәк мән шудурмән! — дәп җавап бәрди.\f □ \fr 22:70 \fr*\ft \+bd «Дегиниңлардәк мән шудурмән!»\+bd* — «дегиниңлардәк» грек тилида бу сөзниң «Шундақ, лекин әмәлийәт дәл силәрниң ойлиғиниңлардәк әмәс» дегән пуриғи чиқиду.\ft*\f*
\m
\v 71 Шуниң билән улар:
\m — Әнди башқа гувачилиқниң бизгә немә һаҗити? Чүнки өзимиз униң өз ағзидин чиққинини аңлидуқ! — дейишти.\f □ \fr 22:71 \fr*\ft \+bd «Әнди башқа гувачилиқниң бизгә немә һаҗити? Чүнки өзимиз униң өз ағзидин чиққинини аңлидуқ!»\+bd* — уларниң Мәсиһгә қаратқан әрз-шикайити: — «Худаниң Оғлимән» дегиниң «күпүрлүк қилғиниң», дегәндин ибарәт еди. \ft*\fp Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанун бойичә һәқиқий «күпүрлүк қилғучи» өлүмгә мәһкүм болуши керәк. Шуңа Мәсиһ өзи ейтқандин кейин уларға «башқа гувалиқ» керәк болмиди! \fp*\fp Һалбуки, Йәһудий хәлқи өзлириниң әмәс, бәлки Рим империйәсиниң қануни астида турғачқа, Әйсани өлүмгә мәһкүм қилиш үчүн Рим һакимийити алдида башқа бирәр әрз-шикайәтни тепиши керәк. Бу төвәндики бабта (23:2) көрүниду.\fp*\f*
\b
\b
\m
\c 23
\s1 Әйсаниң валий Пилатусниң алдида сотлиниши
\r Мат. 27:1-2, 11-14; Мар. 15:1-5; Юһ. 18:28-38
\m
\v 1 Андин \add кеңәшмидикиләрниң\add* һәммиси орнидин турушуп, уни \add валий\add* Пилатусниң алдиға елип беришти.\x + \xo 23:1 \xo*\xt Мат. 27:2; Мар. 15:1; Юһ. 18:28.\xt*\x* 
\v 2 У йәрдә улар униң үстидин шикайәт қилип:
\m — Өзини Мәсиһ, йәни падиша дәп ативелип, хәлқимизни аздуруп вә қутритип, Қәйсәргә баҗ-селиқ тапшурушни тосқан бу адәмни байқап уни туттуқ, — дейишти. \f □ \fr 23:2 \fr*\ft \+bd «Қәйсәр»\+bd* — Рим императори. \+bd «...хәлқимизни аздуруп вә қутритип, Қәйсәргә баҗ-селиқ тапшурушни тосқан бу адәмни байқап уни туттуқ»\+bd* — «(у) Қәйсәргә баҗ-селиқ тапшурушни тосқан» дегән шикайәт ялған, әлвәттә. 20:20-26ни көрүң. Шикайәт «сиясий җәһәттики» болуп, үч қисимни өз ичигә алиду: (1) у хәлиқни қутритиватиду, «аммивий тәртип»ни бузди; (2) хәлиқниң баҗ-селиқ беришигә йол қоймиди; (3) өзини падиша дәп елан қилди (демәк, Рим императориға қарши чиққан).\ft*\f* \x + \xo 23:2 \xo*\xt Мат. 17:25; 22:21; Мар. 12:17; Луқа 20:25; Рос. 17:7; Рим. 13:7.\xt*\x*
\m
\v 3 Пилатус униңдин: — Сән Йәһудийларниң падишасимусән? — дәп сориди.
\m У: — Ейтқиниңдәк, — дәп җавап бәрди.\f □ \fr 23:3 \fr*\ft \+bd «Пилатус униңдин: — Сән Йәһудийларниң падишасимусән? — дәп сориди. У: — Ейтқиниңдәк, — дәп җавап бәрди»\+bd* — «Ейтқиниңдәк» грек тилида бу сөзниң «Шундақ, лекин әмәлийәт дәл сениң ойлиғиниңдәк әмәс» дегән пуриғи чиқиду.\ft*\f* \x + \xo 23:3 \xo*\xt Мат. 27:11; Мар. 15:2; Юһ. 18:33.\xt*\x*
\m
\v 4 Андин Пилатус баш каһинлар билән көпчиликкә:
\m — Бу адәмдин бирәр шикайәт қилғидәк ишни тапалмидим, — деди.
\m
\v 5 Лекин улар техиму қәтъий һалда:
\m — У Галилийәдин тартип таки бу йәргичә, пүткүл Йәһудийәдиму тәлим бериш билән хәлиқни қутритиду.
\b
\m
\s1 Әйса Һерод ханниң алдида
\m
\v 6 Пилатус «Галилийә» дегән сөзни аңлап:
\m — Бу киши Галилийәликму? — дәп сориди 
\v 7 вә униң Һерод \add ханниң\add* идарә килған өлкидин кәлгәнлигидин хәвәр тепип, уни Һеродқа йоллап бәрди (у күнләрдә Һеродму Йерусалимда еди).\x + \xo 23:7 \xo*\xt Луқа 3:1.\xt*\x*
\m
\v 8 Һерод Әйсани көргәндә интайин хошал болди. Чүнки у узундин бери униңға даир көп ишларни аңлап, униңдин бир мөҗизә көрүш үмүтидә болуп, уни көрүш пурситини издәвататти.\x + \xo 23:8 \xo*\xt Луқа 9:7.\xt*\x* 
\v 9 У Әйсадин көп соалларни сориди, лекин у Һеродқа бир еғизму җавап бәрмиди.
\m
\v 10 Баш каһинлар вә Тәврат устазлири йеқин туруп униң үстидин һә дәп әрз-шикайәт қиливататти. 
\v 11 Һерод хан вә униң ләшкәрлири уни харлап мәсқирә қилишип, униңға шаһанә тон-кийим кийдүрүп, уни йәнә Пилатусниң алдиға қайтуруп йоллиди.
\m
\v 12 Мана шу күндин башлап, Пилатус билән Һерод дост болуп қалди; чүнки илгири улар арисида адавәт болған еди.\x + \xo 23:12 \xo*\xt Рос. 4:27.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң өлүмгә һөкүм қилиниши
\r Мат. 27:15-26; Мар. 15:6-15; Юһ. 18:39-40; 19:1-16
\m
\v 13 Валий Пилатус баш каһинларни, \add Йәһудий\add* һөкүмдарларни вә халайиқни жиғип, \x + \xo 23:13 \xo*\xt Мат. 27:23; Мар. 15:14; Юһ. 18:38; 19:4.\xt*\x* 
\v 14 уларға:
\m — Силәр бу адәмниң үстидин «Хәлиқни аздуриду вә қутритиду» дәп шикайәт қилип уни алдимға тартип кәлдиңлар. Мана, мән силәрниң алдиңларда уни сорақ қилғиним билән, униңдин силәр шикайәт қилған җинайәтләрдин бириниму тапалмидим. 
\v 15 Һеродму тапмиди; чүнки мән силәрни униң алдиға әвәттим. Мана, униңда өлүмгә лайиқ һеч қандақ җинайәт йоқ екән. \f □ \fr 23:15 \fr*\ft \+bd «Һеродму тапмиди»\+bd* — яки «Һерод уни (бизгә) қайтуруветипту».\ft*\f* 
\v 16 Шуңа мән уни җазалап, андин қоюп беримән, — деди \f □ \fr 23:16 \fr*\ft \+bd «Шуңа мән уни җазалап, андин қоюп беримән»\+bd* — бу «җазалаш» бәлким қамчилаш болатти. Бу сөзләр оқурмәнләргә ғәлитә туюлиши мүмкин. Бирәвда җинайәт болмиса, немишкә уни җазалайду? Мундақ адаләтсизлик Рим империйәси түзүмидә бәк көп еди. Улар делони сүрүштә қилғандиму адәмни қамчилайтти («Рос.» 22:24ни көрүң). Лекин мошу йәрдә Пилатусниң Әйсани мундақ «қамчилаймән» дейишиниң мәхсити пәқәт Йәһудий чоңларни бир аз рази қилиштин ибарәт еди, халас.\ft*\f* 
\v 17 (униң һәр қетимлиқ \add өтүп кетиш\add* һейтида, \add Йәһудий\add* \add мәһбуслардин\add* бирини уларға қоюп бериш мәҗбурийити бар еди). \x + \xo 23:17 \xo*\xt Мат. 27:15; Мар. 15:6; Юһ. 18:39.\xt*\x* 
\v 18 Лекин көпчилик тәңла чуқан селишип:
\m — Буни йоқитиң! Бизгә Бараббасни қоюп бериң! — дейишти \x + \xo 23:18 \xo*\xt Рос. 3:14.\xt*\x* 
\v 19 (Бараббас болса шәһәрдә топилаң көтәргәнлиги вә қатиллиқ қилғанлиғи үчүн зинданға ташланған мәһбус еди). 
\v 20 Шуниң билән Пилатус Әйсани қоюп беришни халап, көпчиликкә йәнә сөз қилғили турди. 
\v 21 Лекин улар җававән йәнә чуқан селишип:
\m — Крестлигин, уни крестлигин! — дәп вақирашти.
\m
\v 22 \add Пилатус\add* үчинчи қетим уларға:
\m — Немишкә? У зади немә яманлиқ қилған? Мән униңдин өлүмгә лайиқ һеч җинайәт тапалмидим. Шуниң үчүн мән уни җазалап, қоюп беримән, — деди.\f □ \fr 23:22 \fr*\ft \+bd «шуниң үчүн мән уни җазалап, қоюп беримән»\+bd* — 16-айәттики изаһатни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 23 Бирақ улар йәнила һә дәп чуқан селишип: «У крестләнсун!» дәп тәләп қилип чиң турувалди. Уларниң һәмдә баш каһинларниң чуқанлири ахир күчлүк кәлди. 
\v 24 Пилатус уларниң тәливи бойичә ада қилинсун дәп һөкүм чиқарди. \x + \xo 23:24 \xo*\xt Мат. 27:26; Мар. 15:15; Юһ. 19:16.\xt*\x* 
\v 25 Вә уларниң тилигинини, йәни топилаң көтириш вә қатиллиқ үчүн зинданға ташланғанни қоюп берип, Әйсани уларниң хаһишиға тапшуруп бәрди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң крестлиниши
\r Мат. 27:32-44; Мар. 15:21-32; Юһ. 19:17-19
\m
\v 26 Вә улар уни елип кетиватқанда, йолда Курини шәһирилик Симон исимлиқ бир киши сәһрадин келивататти; улар уни тутувелип, крестни униңға көтәргүзүп, Әйсаниң кәйнидин маңдурди. \f □ \fr 23:26 \fr*\ft \+bd «Вә улар уни елип кетиватқанда, йолда Курини шәһирилик Симон исимлиқ бир киши сәһрадин келивататти; улар уни тутувелип, крестни униңға көтәргүзүп, Әйсаниң кәйнидин маңдурди»\+bd* — башқа Инҗил баянлиридин билимизки, буниң сәвәви Әйсаниң һалсирап кәткәнлигидин еди «Мат.» 27:32, «Мар.» 15:21 вә изаһатларни көрүң.\ft*\f* 
\v 27 Әйсаниң кәйнидә зор бир топ хәлиқ, шундақла униңға ечинип жиға-зерә көтиришиватқан аялларму әгишип келивататти. 
\v 28 Лекин Әйса кәйнигә бурулуп уларға:
\m — Әй Йерусалимниң қизлири! Мән үчүн жиғлимаңлар, бәлки өзүңлар вә балилириңлар үчүн жиғлаңлар! 
\v 29 Чүнки силәргә шундақ еғир күнләр келидуки, кишиләр: «Туғмаслар, бала көтәрмигән қосақлар вә емитмигән әмчәкләр бәхитликтур!» — дейишиду. 
\v 30 Шу чағда кишиләр тағларға: «Үстимизгә өрүл!», дөңлүкләргә: «үстимизни яп!» дәп нида қилишиду. \f □ \fr 23:30 \fr*\ft \+bd «Шу чағда кишиләр тағларға: «Үстимизгә өрүл!», дөңлүкләргә: «үстимизни яп!» дәп нида қилишиду»\+bd* — Худаниң ғәзиви шунчә дәһшәтлик болидуки, кишиләр униңдин қечиш үчүн һәр қанчә қорқунучлиқ амал-чарә болсиму, халайду. «Һош.» 10:8 вә «Вәһий» 6:16ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 23:30 \xo*\xt Йәш. 2:19; Һош. 10:8; Вәһ. 6:16; 9:6.\xt*\x* 
\v 31 Чүнки адәмләр япйешил дәрәққә шундақ ишларни қилған йәрдә, қуруп кәткән дәрәққә немә ишлар болар?! — деди.\f □ \fr 23:31 \fr*\ft \+bd «Чүнки адәмләр япйешил дәрәққә шундақ ишларни қилған йәрдә, қуруп кәткән дәрәққә немә ишлар болар?!»\+bd* — бу сирлиқ бешарәт бәлким: «Мән гунасиз, меһриван болуп Худаниң җаза қураллири болған чәтәлликләрниң қолида шунчә көп азап тартқан йәрдә, кәлгүсидә силәрдәк гунаға патқанларни улар қандақ җазалар?» дегәндәк.\ft*\f* \x + \xo 23:31 \xo*\xt Йәр. 25:29; 1Пет. 4:17.\xt*\x*
\m
\v 32 Икки җинайәтчиму өлүмгә мәһкүм қилинғили униң билән тәң елип келингән еди. \x + \xo 23:32 \xo*\xt Юһ. 19:18.\xt*\x* 
\v 33 Вә улар «баш сүйәк» дәп аталған җайға кәлгәндә, у йәрдә уни вә йәнә икки җинайәтчини, бирини униң оң йенида вә йәнә бирини сол йенида кресткә тартти. \f □ \fr 23:33 \fr*\ft \+bd ««баш сүйәк» дәп аталған җай»\+bd* — «баш сүйәк» грек тилида «Калварий», ибраний тилида «Голгота».\ft*\f* \x + \xo 23:33 \xo*\xt Мат. 27:33,38; Мар. 15:22; Юһ. 19:18.\xt*\x* 
\v 34 Әйса:
\m — И Ата, уларни кәчүргин, чүнки улар өзиниң немә қиливатқанлиғини билмәйду, — деди.
\m \add Ләшкәрләр\add* чәк ташлап, униң кийимлирини бөлүшүвалди. \x + \xo 23:34 \xo*\xt Зәб. 21:19; Мат. 27:35; Мар. 15:24; Юһ. 19:23; Рос. 7:60; 1Кор. 4:12.\xt*\x* 
\v 35 Халайиқ қарап туратти, Йәһудий һөкүмдарларму йенида туруп униңға димиғини қеқип мәсқирә қилип: Башқиларни қутқузуптикән! Әгәр у растин Худаниң Мәсиһи, Униң талливалғини болса, өзини қутқузуп бақсун! — дейишти.
\m
\v 36 Ләшкәрләрму уни мәсқирә қилишип, йениға берип униңға сиркә тәңләп:
\m
\v 37 — Әгәр сән Йәһудийларниң Падишаси болсаң, өзүңни қутқузуп бақ! — дейишти.
\m
\v 38 Униң үстидики \add тахтайға\add* грекчә, латинчә вә ибранийчә һәрипләр билән: «Бу киши Йәһудийларниң Падишасидур» дәп йезип қоюлған еди.\f □ \fr 23:38 \fr*\ft \+bd «Униң үстидики тахтайға грекчә, латинчә вә ибранийчә һәрипләр билән: «Бу киши Йәһудийларниң Падишасидур» дәп йезип қоюлған еди»\+bd* — римлиқлар бу сөзләрни Әйсани мәсқирә қилиш үчүн язған, әлвәттә. Шүбһисизки, Пилатус бу арқилиқ \+bd Йәһудийларниму\+bd* мәсқирә қилмақчи яки әйиплимәкчи болған; бирақ Худа болса бу арқилиқ һәқиқий әһвални көрсәткән («Юһ.» 19:19-22ни, «Зәб.» 75:11ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 23:38 \xo*\xt Мат. 27:37; Мар. 15:26; Юһ. 19:19.\xt*\x*
\m
\v 39 Униң билән биллә кресткә тартилған икки җинайәтчиниң бири уни һақарәтләп:
\m — Сән Мәсиһ әмәсмидиң? Әнди өзүңниму, бизниму қутқузә! — деди.
\m
\v 40 Бирақ йәнә бири униң гепигә тәнбиһ берип: Сән өзүң охшаш һөкүмниң тегидә туруп Худадин қорқмамсән? 
\v 41 Бизниң җазалинишимиз һәқлиқ, чүнки өз қилмишлиримизниң тегишлик җазасини тарттуқ; лекин бу киши һеч қандақ натоғра иш қилмиғанғу! — дәп җавап бәрди. 
\v 42 Андин, у Әйсаға:
\m — И Рәб, падишалиғиң билән кәлгиниңдә, мени яд қилғин, — деди.
\m
\v 43 Әйса униңға: — Бәрһәқ, мән саңа ейтайки, бүгүн сән мән билән биллә җәннәттә болисән, — деди.\f □ \fr 23:43 \fr*\ft \+bd «Бәрһәқ, мән саңа ейтайки, бүгүн сән мән билән биллә җәннәттә болисән»\+bd* — Рәбниң: «сән «\+bd бүгүн\+bd*» мән билән биллә \+bd җәннәттә\+bd* болисән» дегән мошу сөзи бәзиләрниң: «Әйса өлгәндин кейин дозаққа чүшкән» дегән бидъәт тәлиминиң толиму хата екәнлигини көрситиду. Биз «қошумчә сөз»имиздә бу тоғрилиқ азрақ тохтилимиз.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Әйсаниң өлүми
\r Мат. 27:45-56; Мар. 15:33-41; Юһ. 19:28-30
\m
\v 44 Һазир алтинчи саат болуп, пүтүн зиминни тоққузинчи сааткичә қараңғулуқ басти. \f □ \fr 23:44 \fr*\ft \+bd «алтинчи саат... тоққузинчи саат»\+bd* — «алтинчи саат» чүш болуп, «тоққузинчи саат» чүштин кейин саат үч. Йәһудийлар вақитни әтигән саат алтидин башлап һесаплайтти (мәсилән, уларда «биринчи саат» биздә саат йәттә болатти).\ft*\f* \x + \xo 23:44 \xo*\xt Мат. 27:45; Мар. 15:33.\xt*\x* 
\v 45 Қуяш нурини бәрмиди вә ибадәтханиниң пәрдиси тосаттин оттурисидин житилип икки парчә болуп кәтти. \f □ \fr 23:45 \fr*\ft \+bd «ибадәтханиниң пәрдиси тосаттин оттурисидин житилип икки парчә болуп кәтти»\+bd* — «Мат.» 27:51дики изаһатни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 23:45 \xo*\xt Мат. 27:51; Мар. 15:38.\xt*\x* 
\v 46 Әйса қаттиқ аваз билән нида қилғандин кейин: — И Ата! Роһумни қолуңға тапшурдум, — деди-дә, тиниқи тохтап, җан үзди.\f □ \fr 23:46 \fr*\ft \+bd «Әйса... тиниқи тохтап, җан үзди»\+bd* — яки «Әйса... роһини чиқарди». Грек тилида «роһ» вә «тиниқ» бир сөз билән ипадилиниду. «Зәб.» 30:6ни көрүң. Мошу айәттики биринчи «қаттиқ аваз билән нида қилиш»и бәлким «Юһ.» 19:30дә хатириләнгән.\ft*\f* \x + \xo 23:46 \xo*\xt Зәб. 30:6; Мат. 27:50; Мар. 15:37; Юһ. 19:30; Рос. 7:59.\xt*\x*
\m
\v 47 У йәрдә турған йүз беши йүз бәргән ишларни көрүп: — Бу адәм һәқиқәтән дурус адәм екән! — дәп Худани улуқлиди.\x + \xo 23:47 \xo*\xt Мат. 27:54; Мар. 15:39.\xt*\x*
\m
\v 48 Вә бу мәнзирини көрүшкә жиғилған барлиқ хәлиқ йүз бәргән ишларни көрүп көкрәклиригә уруп өйлиригә қайтишти. 
\v 49 Вә уни тонуйдиған барлиқ кишиләр вә Галилийәдин униңға әгишип кәлгән аяллар жирақта туруп, бу вақиәләргә қарап турди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң дәпнә қилиниши
\r Мат. 27:57-61; Мар. 15:42-47; Юһ. 19:38-42
\m
\v 50-51 Вә мана шу йәрдә кеңәшмидикиләрдин Йүсүп исимлиқ бири бар еди. У өзи ақкөңүл вә адил адәм болуп, уларниң мәслиһәтигә вә қилғиниға қошулмиған еди. Өзи Йәһудийә өлкисидики Ариматия дегән бир шәһәрдин болуп, Худаниң падишалиғини тәлмүрүп күтәтти. \x + \xo 23:50-51 \xo*\xt Мат. 27:57; Мар. 15:43; Юһ. 19:38.\xt*\x* 
\v 52 У өзи Пилатусниң алдиға берип Әйсаниң җәситини беришни тәләп қилди; 
\v 53 Вә уни кресттин чүшүрүп канап билән кепәнләп, қорам таштин оюп ясалған, һеч ким қоюлмиған бир қәбиргә дәпнә қилди. \x + \xo 23:53 \xo*\xt Мат. 12:40; 26:12; 27:59; Мар. 15:46; Йәш.53:9\xt*\x* 
\v 54 Бу «тәйярлиқ күни» болуп, шабат күни йеқинлишип қалған еди. \f □ \fr 23:54 \fr*\ft \+bd «Бу «тәйярлиқ күни» болуп, шабат күни йеқинлишип қалған еди»\+bd* — «тәйярлиқ күни» шабат күни (дәм елиш күни, шәнбә күни)ниң һарпа күнидур. Дәм елиш күнидә кишиләрниң «иш қилмаслиқ»и үчүн һарпа күнидә тамақ етилиши вә башқа керәклик хизмәтләрни алдин-ала қиливелиши керәк еди — шуңа алдинқи күни «тәйярлиқ күни» дәп атилатти. \ft*\fp Тәврат календари бойичә «петир нан һейти»ниңму биринчи күни («Нисан», йәни 1-айниң -15-күни) «шабат күни» дәп һесаплиниши керәк еди («Лав.» 23:6-7). Шуңа униң һарпа күниму «тәйярлиқ күни» дәп атилатти. Бу «Нисан» айниң 14-күни еди. \fp*\fp Шабат күни Йәһудийлар арисида һәптиниң барлиқ күнлиригә охшашла кәчқурун башлиниду.\fp*\f* 
\v 55 Вә униң билән Галилийәдин кәлгән аяллар \add Йүсүпкә\add* әгишип, қәбирни вә униң җәсәтиниң қандақ қоюлғинини көрди. \x + \xo 23:55 \xo*\xt Луқа 8:2.\xt*\x* 
\v 56 Андин йенип берип әтирләр вә хуш пурақлиқ буюмларни тәйяр қилди вә \add Тәвраттики\add* әмир бойичә шабат күни арам елишти.\f □ \fr 23:56 \fr*\ft \+bd «\+bd*\+bdit аяллар\+bdit* әтирләр вә хуш пурақлиқ буюмларни тәйяр қилди» — «буюмлар» — яки «мәлһәмләр». Бу буюмларниң ишлитилишиниң мәхсити җәсәтниң үстигә чечип униң чирип кетишини астилитиштин ибарәт еди.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 24
\s1 Әйсаниң тирилиши
\r Мат. 28:1-10; Мар. 16:1-8; Юһ. 20:1-10
\m
\v 1 Әнди һәптиниң биринчи күнидә таң юрай дәп қалғанда, аяллар өзлири тәйярлиған әтирләрни елип, қәбиргә кәлди.\f □ \fr 24:1 \fr*\ft \+bd «һәптиниң биринчи күни»\+bd* — яки «шабаттин кейинки күн», йәни йәкшәнбә. Башқа бир хил тәрҗимиси ««Һәптиләр»ниң биринчи күни». «Петир нан һейти»дин «орма һейти»ғичә 7 һәптә, йәни 49 күн санилиши керәк. Бу вақит «һәптиләр» дәп атилиду, «орма һейти» бәзидә «һәптиләр һейти» дәпму атилиду.\ft*\f* \x + \xo 24:1 \xo*\xt Мат. 28:1; Мар. 16:1; Юһ. 20:1.\xt*\x* 
\v 2 Улар қәбирниң ағзидики ташниң домилитиветилгәнлигини көрди; 
\v 3 вә қәбиргә кирип қаривиди, Рәб Әйсаниң җәсити йоқ туратти. 
\v 4 Вә шундақ болдики, улар буниңдин патипарақ болуп турғанда, мана, нур чақнап туридиған кийимләрни кийгән икки зат уларниң йенида туюқсиз пәйда болди.\f □ \fr 24:4 \fr*\ft \+bd «нур чақнап туридиған кийимләрни кийгән икки зат»\+bd* — «икки зат» грек тилида «икки әр киши». Булар пәриштиләр болса керәк.\ft*\f* 
\v 5 Аяллар қаттиқ вәһимгә чүшүп, йүзлирини йәргә йеқишти. Икки зат уларға: — Немә үчүн тирик болғучини өлгәнләрниң арисидин издәйсиләр? 
\v 6-7 У бу йәрдә әмәс, бәлки у тирилди! У техи Галилийәдә турған вақтида, униң силәргә немини ейтқинини, йәни: «Инсаноғлиниң гунакар адәмләрниң қолиға тапшурулуп, крестлинип, үчинчи күни қайта тирилиши муқәррәрдур» дегәнлирини әсләп беқиңлар! — деди.\x + \xo 24:6-7 \xo*\xt Мат. 16:21; 17:22; 20:18; Мар. 8:31; 9:31; 10:33; Луқа 9:22; 18:31.\xt*\x*
\m
\v 8 Вә улар униң \add дәл\add* шундақ дегинини есигә елишти;\x + \xo 24:8 \xo*\xt Юһ. 2:22.\xt*\x* 
\v 9 вә қәбирдин қайтип, бу ишларниң һәммисини он бирәйләнгә, шундақла қалған мухлисларниң һәммисигә йәткүзди. \x + \xo 24:9 \xo*\xt Мат. 28:8; Мар. 16:10.\xt*\x* 
\v 10 Расулларға бу ишларни йәткүзгүчиләр болса Магдаллиқ Мәрйәм, Йоанна вә Яқупниң аниси Мәрйәм һәмдә улар билән биллә болған башқа аяллар еди. 
\v 11 Лекин \add аялларниң бу ейтқанлири\add* уларға әпсанидәк билинди, улар уларниң сөзлиригә ишәнмиди. 
\v 12 Бирақ Петрус орнидин туруп, қәбиргә жүгүрүп барди. У еңишип қәбир ичигә қаривиди, ялғуз канап кепәнликниң тилим-тилим парчилирини көрүп, йүз бәргән ишларға тәәҗҗүплинип өйгә қайтип кәтти.\x + \xo 24:12 \xo*\xt Юһ. 20:3, 6.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Емаюс йезисиға баридиған йолда меңиватқан сирлиқ мусапир
\r Мар. 16:12-13
\m
\v 13 Вә мана, шу күндә улардин иккилән Йерусалимдин он бир чақирим жирақлиқтики Емаюс дегән кәнткә кетип баратти. \f □ \fr 24:13 \fr*\ft \+bd «он бир чақирим»\+bd* — грек тилида «атмиш стадийон» — бир стадийон тәхминән 185 метр келиду.\ft*\f* \x + \xo 24:13 \xo*\xt Мар. 16:12.\xt*\x* 
\v 14 Улар йүз бәргән барлиқ ишлар тоғрисида сөзлишип кетивататти. 
\v 15 Вә шундақ болдики, улар сөзлишип-мулаһизилишип кетиватқанда, мана Әйса өзи уларға йеқинлишип келип, улар билән биллә маңди; \x + \xo 24:15 \xo*\xt Мат. 18:20; Луқа 24:36.\xt*\x* 
\v 16 лекин уларниң көзлири уни тонуштин тутулди.
\m
\v 17 У улардин: — Кетиветип немә ишлар тоғрилиқ муназирә қилишиватисиләр? — дәп сориди. Улар қайғулуқ қияпәттә тохтап, 
\v 18 улардин Клийопас исимлиқ бири җавап берип: — Йерусалимда турупму, мошу күнләрдә шу йәрдә йүз бәргән вақиәләрдин бирдин-бир хәвәр тапмиған мусапир сән охшимамсән?! — деди.
\m
\v 19 Вә у улардин: — Немә вақиәләр болди? — дәп сориди.
\m «Насарәтлик Әйсаға мунасивәтлик вақиәләр!» — деди улар, — «У өзи Худаниң алдидиму, барлиқ хәлиқниң алдидиму әмәлдә вә сөздә қудрәтлик бир пәйғәмбәр болуп, \x + \xo 24:19 \xo*\xt Луқа 7:16; Юһ. 4:19; 6:14.\xt*\x* 
\v 20 баш каһинлар вә һөкүмдарлиримиз уни өлүм һөкүмигә тапшуруп, крестләтти. 
\v 21 Биз әслидә уни Исраилға һәмҗәмәт болуп азат қилидиған зат екән, дәп үмүт қилған едуқ. Лекин ишлар шундақ болди, һазир бу вақиәләр йүз бәргинигә үчинчи күн болди; \f □ \fr 24:21 \fr*\ft \+bd «Биз әслидә уни Исраилға һәмҗәмәт болуп азат қилидиған зат екән, дәп үмүт қилған едуқ»\+bd* — «һәмҗәмәт-азат қилғучи» яки «һәмҗәмәт-қутқузғучи» тоғрилиқ «Аюп» 19:25 вә изаһат, шундақла «Тәбирләр»ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 24:21 \xo*\xt Рос. 1:6.\xt*\x* 
\v 22 йәнә келип, аримиздики бир нәччә аял һәм бизни һаң-таң қалдурувәтти. Чүнки улар бүгүн таң сәһәрдә қәбиргә бериптикән, \x + \xo 24:22 \xo*\xt Мат. 28:8; Мар. 16:10; Юһ. 20:18.\xt*\x* 
\v 23 униң җәситини тапалмай қайтип келип: «Бизгә бир нәччә пәриштә ғайипанә көрүнүштә аян болуп, «У тирик!» деди» дәп ейтипту. 
\v 24 Буниң билән аримиздин бир нәччәйлән қәбиргә берип, әһвалниң дәл аялларниң ейтқинидәк екәнлигини байқапту. Лекин уни уларму көрмәпту».
\m
\v 25 Әйса уларға:
\m — Әй наданлар, пәйғәмбәрләрниң ейтқанлириниң һәммисигә ишинишкә қәлби галлар! 
\v 26 Мәсиһниң өзигә хас шан-шәривигә кириштин бурун, мошу җапа-мушәққәтләрни бешидин өткүзүши муқәррәр әмәсмиди? — деди.\x + \xo 24:26 \xo*\xt Йәш. 50:6; 53:5; Фил. 2:7; Ибр. 12:2; 1Пет. 1:11.\xt*\x*
\m
\v 27 Андин пүтүн Тәврат-Зәбурдин, Муса вә башқа барлиқ пәйғәмбәрләрниң язмилиридин башлап у өзи һәққидә алдин пүтүлгәнлирини уларға шәрһ берип чүшәндүрди.\x + \xo 24:27 \xo*\xt Яр. 3:15; 22:18; 26:4; 49:10; Қан. 18:15; Зәб. 131:11; Йәш. 7:14; 9:5; 40:10; Йәр. 23:5; 33:14; Әз. 34:23; 37:24-25; Дан. 9:24; Мик. 7:20.\xt*\x*
\m
\v 28 Улар баридиған кәнткә йеқинлашқанда, у жирақрақ бир йәргә баридиғандәк туратти. 
\v 29 Лекин улар уни тутувелип:
\m — Кәч кирип қалди, һелила күн олтириду. Биз билән биллә қонуп қалғин, — дәп өтүнди. Шуниң билән у улар билән қонғили өйгә кирди. \x + \xo 24:29 \xo*\xt Яр. 19:3; Рос. 16:15; Ибр. 13:2.\xt*\x* 
\v 30 Вә шундақ болдики, у улар билән дәстиханда олтарғанда, нанни қолиға елип, Худаға тәшәккүр ейтти, андин нанни уштуп уларға тутти. \f □ \fr 24:30 \fr*\ft \+bd «у улар билән дәстиханда олтарғанда, нанни қолиға елип, Худаға тәшәккүр ейтти, андин нанни уштуп уларға тутти»\+bd* — «нан уштуш» адәттә буни меһман әмәс, бәлки саһибхана қилиши керәк еди.\ft*\f* 
\v 31 Уларниң көзлири шуан ечилип, уни тонуди; шуниң билән у уларниң алдидин ғайип болди. 
\v 32 Улар бир-биригә:
\m — У йолда биз билән параңлишип, бизгә муқәддәс язмиларға шәрһ бәргәндә, жүрәк-бағримиз гоя оттәк янмидиму?! — дейишти.
\m
\v 33-34 Вә улар шу һаман туруп Йерусалимға қайтип кәлди. Улар иккиси он бирәйлән билән уларниң һәмраһлириниң бир йәргә жиғилип турғининиң үстигила чүшти, улар: «Рәб растин тирилипту. У Симонға көрүнүпту!» дейишивататти. \f □ \fr 24:33-34 \fr*\ft \+bd «улар шу һаман туруп Йерусалимға қайтип кәлди»\+bd* — грек тилида «улар шу сааттила туруп Йерусалимға қайтип кәлди».\ft*\f* 
\v 35 Шуниң билән улар иккиләнму йолда йүз бәргән ишларни вә у нанни уштуватқанда униң өзлиригә қандақ тонулғинини көпчиликкә сөзләп бәрди.
\b
\m
\s1 Әйсаниң мухлислириға йәнә көрүнүши
\r Мат. 28:16-20; Мар. 16:14-18; Юһ. 20:19-23; Рос. 1:6-8
\m
\v 36 Вә улар бу ишлар үстидә сөзлишиватқанда, \add Әйса\add* өзи тосаттин уларниң оттурисида пәйда болуп:
\m — Силәргә аман-хатирҗәмлик болғай! — деди.\f □ \fr 24:36 \fr*\ft \+bd «Силәргә аман-хатирҗәмлик болғай!»\+bd* — ибраний тилида «шалом әләйкум», әрәб тилида «әссаламуәләйкум» дегән сөз билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 24:36 \xo*\xt Мар. 16:14; Юһ. 20:19; 1Кор. 15:5.\xt*\x*
\m
\v 37 Улар бирәр роһни учраттуқму немә, дәп хиял қилип, алақзадә болушуп вәһимигә чүшти.
\m
\v 38 У уларға:
\m — Немигә шунчә алақзадә болуп кәттиңлар? Немишкә қәлбиңларда шәк-гуман чиқип туриду? 
\v 39 Қоллиримға вә путлиримға қарап беқиңлар! Мениң өзүм екәнлигимни билиңлар! Мени тутуп көрүңлар, роһниң әт билән сүйиги йоқ, лекин мәндә барлиғини көрисиләр, — деди.
\m
\v 40 Вә шундақ дегәч уларға пут-қолини көрсәтти. 
\v 41 Улар хушлуқтин \add көзлиригә\add* ишәнгүси кәлмәй һәйрануһәс турғинида у улардин:
\m — Силәрниң бу йәрдә йегидәк нәрсәңлар барму? — дәп сориди. \x + \xo 24:41 \xo*\xt Юһ. 21:10.\xt*\x* 
\v 42 Улар бир парчә белиқ кавиви вә бир парчә һәсәл көнигини униңға сунувиди, 
\v 43 у елип уларниң алдида йеди.
\m
\v 44 Андин у уларға:
\m — Мана бу мән силәр билән болған вақтимда силәргә ейтқан: «Муса хатирилигән Тәврат қануни, пәйғәмбәрләрниң язмилири вә Зәбурда мениң тоғрамда пүтүлгәнниң һәммиси чоқум әмәлгә ашурулмай қалмайду» дегән сөзлирим әмәсму? — деди.\x + \xo 24:44 \xo*\xt Мат. 16:21; 17:22; 20:18; Мар. 8:31; 9:31; 10:33; Луқа 9:22; 18:31; 24:6.\xt*\x*
\m
\v 45 Шуниң билән у муқәддәс язмиларни чүшиниши үчүн уларниң зеһинлирини ачти 
\v 46 вә уларға мундақ деди:
\m — \add Муқәддәс язмиларда\add* шундақ алдин пүтүлгәнки вә шу иш Мәсиһниң өзигә тоғра кәлдики, у азап чекип, үчинчи күнидә өлгәнләр арисидин тирилиду, \x + \xo 24:46 \xo*\xt Зәб. 15:10; 12:7. 23; Рос. 17:3.\xt*\x* 
\v 47 андин униң нами билән «Товва қилиңлар, гуналарниң кәчүрүмигә муйәссәр болуңлар» дегән хәвәр Йерусалимдин башлап барлиқ әлләргә җакалиниду. \x + \xo 24:47 \xo*\xt Рос. 13:38; 1Юһа. 2:12.\xt*\x* 
\v 48 Силәр әнди бу ишларға гувачидурсиләр. 
\v 49 Вә мана, мән Атамниң вәдә қилғинини вуҗудуңларға әвәтимән. Лекин силәр жуқуридин чүшидиған күч-қудрәт билән кийгүзүлгичә, шәһәрдә күтүп туруңлар».\f □ \fr 24:49 \fr*\ft \+bd «мән Атамниң вәдә қилғинини вуҗудуңларға әвәтимән»\+bd* — «Атамниң вәдә қилғини» Өзиниң Муқәддәс Роһи. Худа уларни «қудрәт билән кийгүзиду». \+bd «Лекин силәр жуқуридин чүшидиған күч-қудрәт билән кийгүзүлгичә, шәһәрдә күтүп туруңлар»\+bd* — «шәһәр» — Йерусалим.\ft*\f* \x + \xo 24:49 \xo*\xt Юһ. 14:26; 15:26; 16:7; Рос. 1:4.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Әйсаниң асманға көтирилиши
\r Мар. 16:19-20; Рос. 1:9-11
\m
\v 50 Вә у уларни Бәйт-Ания йезисиғичә башлап барди вә қоллирини көтирип уларни бәрикәтлиди. \x + \xo 24:50 \xo*\xt Рос. 1:12.\xt*\x* 
\v 51 Вә шундақ болдики, уларни бәрикәтлигәндә у улардин айрилип асманға көтирилди. \x + \xo 24:51 \xo*\xt Мар. 16:19 Рос. 1:9.\xt*\x* 
\v 52 Улар униңға сәҗдә қилишти вә зор хошал-хурамлиқ ичидә Йерусалимға қайтип келип, 
\v 53 һәрдайим ибадәтханида туруп Худаға шүкүр-сана оқушуп турди.\f □ \fr 24:53 \fr*\ft \+bd «...вә шундақ болдики, \+bd*\+bdit у\+bdit* уларни бәрикәтлигәндә у улардин айрилип асманға көтирилди... \+bdit улар\+bdit* һәрдайим ибадәтханида туруп Худаға шүкүр-сана оқушуп турди» — бу 36-53-айәтләргә қариғанда, бу Мәсиһниң мухлислириға ахирқи көрүнүши еди. Бирақ униң тирилишини баян қилидиған башқа хатириләр билән селиштурғанда, бу биринчи йәкшәнбидики көрүнүштин кейин Әйса йәнә бир нәччә қетим мухлислириға аян болди. Луқаниң бу хатириси Әйсаниң мухлисларға биринчи күнидики көрүнишлиридин бирақла қириқинчи күнидики көрүнүшигә атлап өткән болса керәк (45-айәттә яки 50-айәттә «атлап өтиду»). Шуңа Инҗилдики «төрт баян»да һеч қандақ зит йәрләр йоқ, дәп қараймиз. \ft*\fp «Луқа»ниң давами «Расулларниң паалийәтлири»дур, әлвәттә.\fp*\f*