\id JER 
\ide UTF-8
\h Йәрәмия
\toc1 Йәрәмия
\toc2 Йәрәмия
\toc3 Йәр.
\mt1 Йәрәмия
\c 1
\s1 Худаниң Йәрәмияни чақириши
\m
\v 1 Бинямин қәбилиси зиминидики Анатот йезисида туруватқан каһинлардин болған Һилқияниң оғли Йәрәмияниң сөзлири \add төвәндә хатирилиниду\add*: —
\m
\v 2 Йәһуда падишаси, Амонниң оғли Йосияниң күнлиридә, йәни у тәхткә олтарған он үчинчи жилида \add Йәрәмияға\add* Пәрвәрдигарниң сөзи кәлди; \x + \xo 1:2 \xo*\xt 2Пад. 21:26; 22:1-23; 2Тар. 34:1-30\xt*\x* 
\v 3 Йәһуда падишаси Йосияниң оғли Йәһоакимниң күнлиридә һәмдә Йәһуда падишаси Йосияниң оғли Зәдәкияниң он биринчи жилиниң ахириғичә, йәни шу жилниң бәшинчи ейида Йерусалимдикиләр сүргүн қилинғичә униңға Пәрвәрдигарниң сөзи йәнә келип турди. \x + \xo 1:3 \xo*\xt 2Пад. 23:34; 24:17; 25:8; 2Тар. 36:4, 10-23; Йәр. 52:1-30\xt*\x*
\m
\v 4 Пәрвәрдигарниң сөзи маңа келип:
\m
\v 5 — Анаңниң қосиғида сени апиридә қилиштин илгирила Мән сени биләттим; сән балиятқудин чиқиштин бурун сени Өзүмгә атап, әлләргә пәйғәмбәр болушқа тиклидим, — дейилди.\x + \xo 1:5 \xo*\xt Гал. 1:15\xt*\x*
\m
\v 6 Мән болсам: — Апла, Пәрвәрдигар! Мән гәп қилишни билмәймән; чүнки мән гөдәк балидурмән, дедим.\f □ \fr 1:6 \fr*\ft \+bd «Мән гәп қилишни билмәймән; чүнки мән гөдәк балидурмән»\+bd* — ибраний тилида: «бала» дегән бу сөз 5-16 яштики балини көрситиду. Китапниң башқа мәлуматлириға қариғанда бизниңчә Худаниң сөзи Йәрәмияға кәлгәндә у бәлким тәхминән он алтә яшқа киргән еди.\ft*\f* \x + \xo 1:6 \xo*\xt Мис. 3; 4; 6:11,29\xt*\x*
\m
\v 7 Лекин Пәрвәрдигар маңа: — Өзүңни гөдәк бала, демә; чүнки Мән сени кимгә әвәтсәм, сән шуларға барисән; вә Мән сени немә дә дәп буйрусам, сән шуни дәйсән. 
\v 8 Улардин қорқма; чүнки сени қутқузуш үчүн Мән сән билән биллидурмән, — деди.\x + \xo 1:8 \xo*\xt Қан. 31:6, 8; Йә. 1:5; Әз. 3:9\xt*\x*
\m
\v 9 Вә Пәрвәрдигар қолини созуп ағзимға тәккүзди; Пәрвәрдигар маңа: Мана, Өз сөзлиримни ағзиңға қойдум; \x + \xo 1:9 \xo*\xt Йәш. 6:6, 7; Йәр. 5:14\xt*\x* 
\v 10 Қара, мошу күни Мән сени жулуш, сөкүш, һалак қилиш вә өрүш, қуруш вә терип өстүрүш үчүн әлләр вә падишалиқлар үстигә тиклидим, — деди.\x + \xo 1:10 \xo*\xt Йәр. 18:7; 2Кор. 10:4, 5\xt*\x*
\b
\m
\s1 Икки аламәт көрүнүш
\m
\v 11 Вә Пәрвәрдигарниң сөзи маңа келип: «Йәрәмия, немини көрүватисән?» — дейилди.
\m Мән: «Бадам дәриғиниң шехини көрүватимән» — дедим.
\m
\v 12 Пәрвәрдигар маңа: «Көргиниң яхши болди; чүнки Мән сөзүмниң әмәлийлишиши үчүн сөзүмни күзитип туримән» — деди.\f □ \fr 1:12 \fr*\ft \+bd «Көргиниң яхши болди; чүнки Мән сөзүмниң әмәлийлишиши үчүн сөзүмни күзитип туримән»\+bd* — бадам дәриғи баһарда биринчи болуп чечәкләп, баһарниң кәлгәнлигини җакалиғучи болғачқа ибраний тилида «күзәтчи» дәп атилиду.\ft*\f*
\b
\m
\v 13 Вә Пәрвәрдигарниң сөзи маңа иккинчи қетим келип: «Немини көрүватисән?» — дейилди.
\m Мән: «Поруқ-поруқ қайнаватқан, ағзи шимал тәрипидин қийсайған бир қазанни көрдүм» — дедим.
\m
\v 14 Пәрвәрдигар маңа: — Күлпәт шимал тәрәптин келип бу зиминда туруватқанларниң һәммиси үстигә бөсүп келиду — деди.\x + \xo 1:14 \xo*\xt Йәр. 4:6\xt*\x*
\m
\v 15 — Чүнки мана, Мән шималий падишалиқларниң барлиқ җәмәтлирини чақиримән, — дәйду Пәрвәрдигар; — улар келиду, падишалар һәр бири өз тәхтини Йерусалим қовуқлири алдиға селип, һәммә сепилларға вә Йәһуданиң барлиқ шәһәрлиригә һуҗумға тәйярлиниду; \f □ \fr 1:15 \fr*\ft \+bd «падишалар һәр бири өз тәхтини Йерусалим қовуқлири алдиға селип,..»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «падишалар һәр бири өз тәхтини Йерусалим қовуқлириға селип...»\ft*\f* \x + \xo 1:15 \xo*\xt Йәр. 5:15; 6:22; 10:22; 52:4, 5\xt*\x* 
\v 16 шуниң билән Мән \add Йәһудадикиләрниң\add* барлиқ рәзилликлири үчүн уларниң үстидин һөкүмләрни җакалаймән; чүнки улар Мәндин ваз кечип, башқа илаһларға хушбуй йеқип, өз қоллири ясиғанлириға чоқунди.
\m
\v 17 Сән әнди белиңни бағлап орнуңдин туруп, саңа буйруғанлиримниң һәммисини уларға ейт; улар алдида һодуқуп кәтмигин; болмиса Мән сени улар алдида һодуқтуримән. 
\v 18 Қара, Мән бүгүн сени Йәһуданиң падишалириға, әмирлиригә, каһинлириға һәм пүткүл зимин хәлқигә қарши турғучи мустәһкәм шәһәр, төмүр түврүк вә мис сепиллардәк тиклидим. \f □ \fr 1:18 \fr*\ft \+bd «Мән ... сени... мустәһкәм шәһәр, төмүр түврүк вә мис сепиллардәк тиклидим»\+bd* — оқурмәнләр шуниңға диққәт қилидуки, Худаниң бу сөзлири «өткән заманда» ейтилған. Бир қарашқа, Йәрәмия пәқәт гөдәк бир яш жигиттәк көрүнсиму, лекин иман-ишәшкә нисбәтән Худаниң сөзи аллиқачан ишәнгүчиләргә пакит болған. Иман-ишәштики адәм ишларға Худаниң көзқариши билән қарайду.\ft*\f* \x + \xo 1:18 \xo*\xt Йәр. 6:27; 15:20\xt*\x* 
\v 19 Улар саңа қарши җәң қилиду, лекин сениң үстүңдин ғәлибә қилалмайду — Чүнки Мән сени қутқузуш үчүн сән билән биллидурмән, — дәйду Пәрвәрдигар.
\b
\b
\m
\c 2
\s1 Исраилниң Пәрвәрдигарға болған дәсләпки муһәббити
\m
\v 1 Әнди Пәрвәрдигарниң сөзи маңа келип мундақ дейилди: —
\m
\v 2 Берип Йерусалимдикиләрниң қулақлириға мундақ җар салғин: — «Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мән сениң яш вақтиңдики вападарлиғиңни, йәни қизниң ашиқиға болған муһәббитидәк сениң чөл-баяванда, йәни терилмиған йәрләрдә Маңа әгишип жүргәнлириңни сениң үчүн әсләймән. 
\v 3 Шу чағда Исраил хәлқи Пәрвәрдигарға пак, алаһидә аталған, улар униң өз һосулиниң тунҗа мевиси дәп қаралған еди; уларни йәвалмақчи болғанларниң һәммиси гунакар дәп һесапланған еди һәм уларниң башлириға балаю-апәт чүшкән еди, — дәйду Пәрвәрдигар.\f □ \fr 2:3 \fr*\ft \+bd «Шу чағда Исраил хәлқи Пәрвәрдигарға пак, алаһидә аталған»\+bd* — «...пак, алаһидә аталған» дегән сөз ибраний тилидики «Пәрвәрдигарға «қодәш»» («Пәрвәрдигарға муқәддәслик») дегән сөз билән ипадилиниду. Оқурмәнләргә бәлким аянки, «муқәддәс»ниң әсли мәнаси дәл «Худаға алаһидә аталған, пак» дегәнликтур. \ft*\fp Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанун бойичә «һосулниң тунҗа мевиси»ни болса Худаға атап, Худаниң вәкили болған каһинларға беғишлаш керәк еди. Худа мошу йәрдә: «Исраил алаһидә Мениңки еди» дәйду. Йәнә бир тәрәптин ейтқанда Исраил Худаниң «һосулиниң тунҗа мевиси» болса, әнди улардин кейин Худаниң йолида маңидиған башқа әлләрдин болғанларму Худаниң йениға келип униңға «һосул болуп» Худаниң Өз хәлқи болушқа келиду.\fp*\f*
\b
\m
\s1 Ата-бовилар арисида вапасизлиқниң пәйда болғанлиғи
\m
\v 4 Пәрвәрдигарниң сөзини аңлаңлар, и Яқупниң җәмәти, Исраил җәмәтиниң барлиқ аилә-тавабиатлири: —
\m
\v 5 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Ата-бовилириңлар Мәндә зади қандақ адаләтсизликләрни байқапту, улар Мәндин шунчә жирақлишиду? Улар немишкә бемәна бутларға баш уруп, өзлири бемәна болуп кәтти?\x + \xo 2:5 \xo*\xt Мик. 6:3, 4\xt*\x*
\m
\v 6 Улар һеч қачан: «Бизни Мисир зиминидин қутқузуп чиқирип, баявандин, йәни чөл-дәшт вә тик азгаллар билән қапланған җайлардин, қурғақчилиқ вә өлүм сайиси орап турған йәрләрдин, адәмзат өтмәйдиған һәмдә инсан турмайдиған шу баявандин бизни өткүзгән Пәрвәрдигар қени?» дәп сорап қоюшмаптиғу? 
\v 7 Мән силәрни мевиси һәм молчилиғидин һозурлиниш үчүн мунбәт бир зиминға елип кәлгәнмән; силәр келип зиминимни булғидиңлар, Мениң мирасимни жиркиничлик бир нәрсигә айландуруп қойдуңлар.\f □ \fr 2:7 \fr*\ft \+bd «Мениң мирасим»\+bd* — бу сөз икки бислиқ болуп, мәнаси: (1) Худа «булар алаһидә Мениңки» дегән Қанаан (Пәләстин) зиминини вә униң үстидики Йәһудий хәлқини көрситиду; (2) «мирас қилип бәргинимни» дегән мәнидә болуп, Худа Исраилға «Силәрниң мирасиңлар болсун» дәп тапшурған зиминни көрситиду. Умумән бу сөз шу зиминни вә шундақла, бәлким, шу зиминдики хәлиқниму көрситиду.\ft*\f*
\m
\v 8 Каһинлар: «Пәрвәрдигар қени?» дәп һеч сорап қоймиди; Тәврат-қанун иҗрачилири мени һеч тонумиди; хәлиқ падичилири маңа асийлиқ қилди; пәйғәмбәрләр болса Баалниң намида бешарәт бәрди, уларниң һәммиси һеч пайдисиз бемәна нәрсиләргә әгишип кәтти.\f □ \fr 2:8 \fr*\ft \+bd «Тәврат-қанун иҗрачилири»\+bd* — Тәвратни хәлиққә үгитишкә мәсъул болған каһинларни («Йәр.» 18:18, «Қан.» 33:10) яки Тәвратни көчүрүшкә мәсъул болған Лавийларни («Йәр.» 8:8) көрситиду. \+bd «хәлиқ падичилири»\+bd* — (йәни «бақармәнлири» яки «баққучилар») ибраний тилида «қойчилар», «падичилар», «чупанлар» дейилиду. Адәттә бу сөз чопан-қойчиларни көрситиду. Мошу йәрдә «хәлиқ баққучилири» Исраилниң йетәкчилирини көрситиду, әлвәттә. \+bd «Баалниң намида бешарәт бәрди»\+bd* — «Баал» дегән Пәләстиндикиләрниң жиркиничлик бир бути еди.\ft*\f* \x + \xo 2:8 \xo*\xt Рим. 2:20\xt*\x* 
\v 9 Шуңа силәр билән дәвалашмақчимән, балилириңлар һәм балилириңларниң балилири билән дәвалишимән, — дәйду Пәрвәрдигар; 
\v 10 — силәр Сипрустики деңиз бойлириға өтүп беқиңлар, Кедарға тәкшүрүшкә адәм әвәтип беқиңлар — мошундақ бир иш зади болуп баққанму-йоқ дәп көрүп беқиңлар — \f □ \fr 2:10 \fr*\ft \+bd «Сипрус»\+bd* — Сипрус арили (ибраний тилида «Киттим») болса Пәләстинниң жирақ ғәрбидә; Кедар болса Пәләстинниң жирақ шәрқидә еди — демәк, шәриқтин ғәрипкичә болған йәрләрдиму мошундақ иш болуп бақмиған.\ft*\f* 
\v 11 Қайси бир әл өз илаһлирини (улар һеч илаһ әмәс, әлвәттә) өзгәрткәнму? Лекин Мениң хәлқим өзлириниң шан-шәриви Болғучисини болса пайдисиз-бемәна бир нәрсигә алмаштурған.\x + \xo 2:11 \xo*\xt Зәб. 105:20\xt*\x*
\m
\v 12 Буниңға әҗәблиниңлар, и асманлар; һаң-таң болуңлар! Сарасимигә чүшүңлар! Чөчүңлар! — дәйду Пәрвәрдигар, \x + \xo 2:12 \xo*\xt Қан. 32:1; Йәш. 1:2\xt*\x* 
\v 13 — чүнки Мениң хәлқим икки рәзил ишни қилди; улар һаятлиқ су мәнбәси болған Мәндин ваз кәчти; андин өзлири үчүн су азгаллирини, йәни су турмайдиған йериқ су азгаллирини йонуп чиқти.\x + \xo 2:13 \xo*\xt Күй. 4:15; Йәр. 17:13\xt*\x*
\b
\m
\s1 Исраил Худаға әмәс, ят илаһларға вә ят әлләргә тайиниду
\m
\v 14 Исраил әсли қулмиди? У ғоҗайинниң өйидә туғулған қулмиди? Немишкә әнди у олҗиға айлинип қалди? 
\v 15 Яш ширлар уни олҗа қилип һөкириди; улар авазини қоювәтти; улар \add Исраил\add* зиминини вәйранә қилди; шәһәрлири көйдүрүлди, адәмзатсиз қалди. \f □ \fr 2:15 \fr*\ft \+bd «яш ширлар...һөкириди»\+bd* — ширлар олҗисини тутқандин кейин андин һөкирәйду. Мошу айәттики «ширлар» бәлким Асурийә, андин Бабилни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 2:15 \xo*\xt Йәш. 5:29; Йәр. 4:7\xt*\x* 
\v 16 Униң үстигә һәтта Ноф вә Таһпанәс шәһиридикиләрму чоққаңни йеривәтти.\f □ \fr 2:16 \fr*\ft \+bd «...Ноф вә Таһпанәс шәһиридикиләрму чоққаңни йеривәтти»\+bd* — «Ноф вә Таһпанәс» Мисирдики шәһәрләрдур. Йәһуда көп қетим Мисирдин ярдәм сориған еди. Мисир қошулған болсиму, лекин әксичә Исраилға вапасизлиқ қилип кәлгән еди. Ноф кейин «Мәмфис» дәп аталған. \ft*\fp Башқа бир хил тәрҗимиси: «...Ноф вә Таһпанәс шәһиридикиләрму баш чоққаңни (рәсва қилиш үчүн) ғирдивәтти».\fp*\f*
\m
\v 17 Бу ишларни өзүң кәлтүрүп чиқарған әмәсму? — Чүнки саңа йол башлаватқинида Пәрвәрдигар Худайиңдин ваз кәчкән едиң.
\m
\v 18 Әнди бүгүнки күндә йәнә Шиһор дәриясиниң сүйини ичиш үчүн Мисирниң йолини басқиниң немиси? \add Әфрат\add* дәриясиниң сүйини ичиш үчүн Асурийәниң йолини басқиниң немиси? \f □ \fr 2:18 \fr*\ft \+bd «Шиһор дәриясиниң сүйини ичиш үчүн... Әфрат дәриясиниң сүйини ичиш үчүн....»\+bd* — «Шиһор (Мисирдики бир дәрия яки вади)ниң сулирини ичиш» һәмдә «Әфрат (Асурийәдики дәрия)ниң... сулирини ичиш» Исраил Мисирдин вә Асурийәдин панаһ издигәнлигини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 2:18 \xo*\xt Йәш. 31:1\xt*\x*
\m
\v 19 Өз рәзиллигиң өзүңгә савақ елип келиду, өзүңниң йенимдин чәтнәп кәткиниң өзүңгә тәнбиһ болиду; әнди сениң Пәрвәрдигар Худайиңдин ваз кәчкиниң вә Мениң қорқунучумниң сәндә болмаслиғиниң интайин рәзил һәмдә зәрдапқа толған иш екәнлигини билип қой, — дәйду Рәб, самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар.\x + \xo 2:19 \xo*\xt Йәш. 3:9; Һош. 5:5\xt*\x*
\m
\v 20 Чүнки сән қедимдинла Мән саңа салған боюнтуруқни бузуп, униң риштини үзүп ташливәткәнсән; сән: «Қуллуғуңда болмаймән!» дедиң. Чүнки барлиқ дөң-егизликтә вә барлиқ йешил дәрәқ астида сән паһишә аялдәк керилип ятқансән.\f □ \fr 2:20 \fr*\ft \+bd «барлиқ дөң-егизликтә вә барлиқ йешил дәрәқ астида сән паһишә аялдәк керилип ятқансән»\+bd* — Исраил мошу йәрләрдә (дөң-егизликтә ... йешил дәрәқ астида...) бутпәрәслик паалийәтлирини өткүзгән. Уларниң мундақ бутпәрәслиги Худаға вапасизлиқ болуп роһий җәһәттә паһишивазлиқ болупла қалмай, улар Пәләстиндикиләрниң бутпәрәслигини дорап уларниң бутлириға «аталған», бутханида турған паһишә аяллар билән ятатти.\ft*\f*
\m
\v 21 Лекин Мән болсам сени әсли есил сортлуқ үзүм телидин, сәрхил уруқтин тиккән едим; сән Маңа нисбәтән қандақму ят вә явайи бир сесиқ үзүм телиға айлинип қалдиң? \f □ \fr 2:21 \fr*\ft \+bd «ят вә явайи бир сесиқ үзүм тели»\+bd* — «ят вә ява» әслий ибраний тилида бир сөз биләнла ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 2:21 \xo*\xt Мис. 15:17; Зәб. 43:3; 79:9\xt*\x* 
\v 22 Чүнки сән шулта билән жуюнсаңму, көп ақартқуч совун ишләтсәңму сениң қәбиһлигиң Мениң алдимда техи дағ болуп туриду, — дәйду Рәб Пәрвәрдигар.\x + \xo 2:22 \xo*\xt Аюп 9:30\xt*\x*
\m
\v 23 Сән қандақму: «Мән һеч булғанған әмәсмән, мән «Бааллар»ға һеч әгәшмидим!» дейәләйсән? Җилғида маңған йолуңни көрүп бақ, қилмишлириңни иқрар қил — сән өз йоллирида уян-буян қатрап жүридиған чаққақ һиңгандурсән! \f □ \fr 2:23 \fr*\ft \+bd «Җилғида маңған йолуңни көрүп бақ, қилмишлириңни иқрар қил»\+bd* — «җилғида маңған йолуң...» бәлким көп қисим Йәһудадикиләр Йерусалимға йеқин болған «Һинном җилғиси»да өз балилирини бутларға атап «инсан қурбанлиғи» қилғанлиғини көрситиду. Исраилни һиңганға охшитиши бәлким униң һеч қандақ муқим йөлүнүшиниң болмайдиғанлиғини тәкитләйду.\ft*\f* 
\v 24 Сән чөл-баяванға адәтләнгән, һәвиси қозғалғанда шамални пурап жүридиған бир явайи мада ешәксән! Күйлигәндә ким уни тосалисун? Уни издигән һаңгилар өзлирини һеч упратмайду; шу вақитларда уни издәп тапмақ асандур. \f □ \fr 2:24 \fr*\ft \+bd «... һәвиси қозғалғанда шамални пурап жүридиған бир явайи мада ешәксән!»\+bd* — бу охшитиш шүбһисизки, Исраилниң бутларға болған бузуқ һәвәслирини, уни бутпәрәсликтин тосушниң мүмкин әмәслигини көрситиду.\ft*\f* 
\v 25 \add И Исраил\add*, \add бекар жүгүрүп\add*, путуңни аяқсиз, гелиңни уссулуқсиз қилип қойма! Лекин сән буниңға: «Яқ! Хам хиял қилма! Чүнки мән бу ят \add илаһларни\add* яхши көрүп қалдим, уларниң кәйнидин маңимән!» — дедиң.\f □ \fr 2:25 \fr*\ft \+bd «путуңни аяқсизлиқтин... гелиңни уссулуқсиз қилип қойма!»\+bd* — бу сөзләр бәлким икки бислиқ: — (1) бутларниң йолида жүгүрүп меңиш бәрибир бекар иштур — бутлар адәмләргә ярдәмдә болалмайду; (2) әгәр Исраил бутпәрәслиги билән Худаға вапасизлиғини давамлаштурса, улар ахир берип аяқсиз, чаңқап сүргүн болғанлар болиду. \+bd «Яқ! Хам хиял қилма!»\+bd* — ибраний тилида «Яқ! Үмүт йоқ!».\ft*\f*
\m
\v 26 Оғри тутулуп қелип хиҗаләткә қалғандәк, Исраил җәмәтиму хиҗаләткә қалиду — йәни өзлири вә уларниң падишалири, каһинлири вә пәйғәмбәрлири — 
\v 27 улар яғач көтигигә: «Атам!» вә ташқа: «Сән мени туғдурдуң!» дәйду; чүнки улар йүзини Маңа қаратмай, әксичә Маңа арқисини қилди; лекин күлпәт бешиға чүшкәндә улар: «Орнуңдин туруп, бизни қутқузғайсән!» дәйду. 
\v 28 Әнди өзүңгә ясиған илаһлириң қени!? Күлпәт бешиңға чүшкәндә сени қутқузалайдиған болса, улар орнидин турсун! — Чүнки шәһәрлириң қанчә көп болса бутлириңму шунчә көптур, и Йәһуда!\x + \xo 2:28 \xo*\xt Йәш. 2:8; Йәр. 11:13\xt*\x*
\m
\v 29 Немишкә силәр Мән билән дәваға чүшмәкчисиләр? Силәр һәммиңлар Маңа асийлиқ қилғансиләр, — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 30 Балилириңни бекардин бекар уруп қойдум; улар һеч тәрбийини қобул қилмиди. Өз қиличиң житқуч ширдәк пәйғәмбәрлириңни йәвәтти.\x + \xo 2:30 \xo*\xt Йәш. 1:5; Йәр. 5:3\xt*\x*
\m
\v 31 И бу дәвир кишилири! Пәрвәрдигарниң сөзигә көңүл қоюңлар! Мән Исраилға чөл-баяван яки қап қараңғулуқ басқан зимин болуп баққанму? Мениң хәлқим немишкә: «Нәгила барсақ өз әркимиз; әнди йениңға йәнә кәлмәймиз!» — дәйду?\x + \xo 2:31 \xo*\xt Мат. 23:26-39\xt*\x*
\m
\v 32 Қиз зибу-зиннәтлирини унтуяламду? Той қилидиған қиз той кийимлирини унтуяламду? Лекин өз хәлқим сан-санақсиз күнлиридә Мени унтуди.\x + \xo 2:32 \xo*\xt Йәр. 3:21\xt*\x*
\m
\v 33 Сән ишқ издәп баридиған йолларға шунчә маһир болуп кәттиң! Бәрһәқ, һәтта әң бузуқ аялларға йоллириңни көрсәттиң. 
\v 34 Униң үстигә тонуңниң пәшлиридә гунасиз намратларниң қени бар! Сән уларни темиңни тешип оғрилиққа киргини үчүн өлтүрдиңму?! Ишларниң һәммиси шундақ турсиму, \f □ \fr 2:34 \fr*\ft \+bd «Сән уларни темиңни тешип оғрилиққа киргини үчүн өлтүрдиңму?!»\+bd* — Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанун бойичә оғри кәчтә өйгә бөсүп киргән болса у уруп өлтүрүлсә өй егиси гунасиз һесаплиниду.\ft*\f* 
\v 35 сән техи: «Мәндә гуна йоқ; \add Рәб\add* мәндин рәнҗивәрмәйду!» дәйсән. Билип қой! Мән үстүңдин һөкүм чиқиримән, чүнки сән: «Мән гуна садир қилмидим!» — дәверисән.
\m
\v 36 Сән немишкә бунчивала уян-буян қатрап ала көңүллүк қилисән? Сән Асурийә тәрипидин йәргә қаритилғандәк Мисир тәрипидинму йәргә қаритилисән. \f □ \fr 2:36 \fr*\ft \+bd «Сән немишкә бунчивала уян-буян қатрап ала көңүллүк қилисән?»\+bd* — демәк, Исраил һәрдайим Худани әмәс, бәлки ят әлләрни өз йөләнчүки қилмақчи.\ft*\f* 
\v 37 Бәрһәқ, сән Мисирдин қоллириңни бешиңға алған пети чиқисән; чүнки Пәрвәрдигар сән йөләнчүк қилғанларни чәткә қақти; сән улардин һеч пайда көрмәйсән.\f □ \fr 2:37 \fr*\ft \+bd «сән Мисирдин қоллириңни бешиңға алған пети чиқисән»\+bd* — демәк, әсир болған пети.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 3
\s1 Вапасизлиқ үстигә вапасизлиқ
\m
\v 1 Шундақ дейилидуки, бириси аялини қоювәтсә, аял униңдин аҗрашса вә кейин у башқа әргә ятлиқ болған болса, биринчи ери униң билән қайта яришивалса боламду? Бундақ иш бу зиминни мутләқ булғимамду? Лекин сән шунчә көп ашнилириң билән бузуқлуқ қилип туруп йәнә йенимға қайтай дәватамсән техи?\f □ \fr 3:1 \fr*\ft \+bd «...биринчи ери униң билән қайта яришивалса боламду? Бундақ иш бу зиминни мутләқ булғимамду?»\+bd* — «Қан.» 24:1-4-айәтләрни көрситиши мүмкин. Әгәр пәйғәмбәр мәзкур бешарәттә бу ишни көздә тутқан болса, ундақта бу 3-бапниң умумий мәнасигә қариғанда, Худа мошундақ ишларни (аҗришиш андин қайта той қилиш) Йәһудийларға мәнъий қилғини билән, мошу йәрдә Худа «Мениң аялим болған Исраил»ниң Өз йенимға қайтип келидиған йоли бар, дегән охшайду (14-22-айәтләрдә, ахирқи заманларда Пәрвәрдигар мошундақ чәксиз рәһим-шәпқәтни Исраил һәм Йәһудаға көрситиду, дейилиду). \ft*\fp \+bd «Лекин сән шунчә көп ашнилириң билән бузуқлуқ қилип туруп йәнә йенимға қайтай дәватамсән техи?»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «Лекин сән көп ашнилар билән бузуқлуқ қилған болсаңму, йенимға қайтип кәл!». Худа төвәндики 4- вә -22-25-айәтләрдә уларни қайтишқа чақиришқа мошундақ рәһимлик билән өтүниду, бирақ 3-бапниң умумий мәнасигә қариғанда, Худаниң сөзлирини мошу йәрдә тәрҗимимиздикидәк «реторик соал» дәп қараймиз.\fp*\f* \x + \xo 3:1 \xo*\xt Қан. 24:1-4\xt*\x*
\m
\v 2 Бешиңни көтирип жуқуриға қарап бақ; —
\m Сән зади нәдә ят илаһлар билән бузуқлуқ өткүзмигәнсән?!
\m — Сән чөл-баяванда күтүп олтарған әрәбдәк уларни йоллар бойи күтүп олтарғансән; зиминни бузуқлуқлириң вә рәзиллигиң билән булғиғансән. \f □ \fr 3:2 \fr*\ft \+bd «бешиңни көтирип жуқуриға қарап бақ»\+bd* — Йәһуда һәрдайим «жуқури җайлар»да бутпәрәслик өткөзгән еди. \+bd «сән чөл-баяванда күтүп олтарған әрәбдәк...»\+bd* — «әрәб» мошу йәрдә бәлким йол бойида олтарған паһишә аялни көситиду. Бәзи алимлар бу сөз йолучиларни булаш үчүн марап турған қарақчини көрситиду, дәйду.\ft*\f* 
\v 3 Шуниң үчүн қаттиқ ямғурлар тутуп қелинип саңа берилмиди һәмдә «кейинки ямғурлар» яғмиди. Лекин сәндә техи паһишә аялниң қелин йүзи бар, иза тартишни һеч билгүң йоқтур. \f □ \fr 3:3 \fr*\ft \+bd «кейинки ямғур»\+bd* — Қанаанда 3- яки 4-айда яғиду, әтиязлиқ зираәтләрни пишириш рольини ойнайду. Бу ямғурлар болмиса һеч һосул болмайду.\ft*\f* 
\v 4 Һәтта сән баятин Маңа: «И Атам, яшлиғимдин башлап маңа йетәкчи һәмраһ болуп кәлдиң!» — дәйсән, вә: —
\m
\v 5 «У һәрдайим ғәзивини сақламду? У ғәзивини ахирғичә тутамду?» — дәйсән. Мана, сән шундақ дегиниң билән, лекин сән қолуңдин келишичә рәзиллик қилғансән.
\m
\v 6 Йосия падишаниң күнлиридә Пәрвәрдигар маңа: «Вапасиз Исраилниң немә қилғанлиғини көрдүңму? У барлиқ егиз таққа чиқип һәм барлиқ йешил дәрәқ астиға кирип шу йәрләрдә паһишидәк бузуқлуқ қилған» — деди.\f □ \fr 3:6 \fr*\ft \+bd «Вапасиз Исраилниң немә қилғанлиғини көрдүңму?»\+bd* — мошу айәттә «Исраил» шималий падишалиқ, йәни «он қәбилә»ни көрситиду. «Бузуқлуқ» асасән бутпәрәсликни көрситиду; 2:20дики изаһатниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 3:6 \xo*\xt Йәр. 2:20\xt*\x*
\m
\v 7 — «Мән: У буларниң һәммисини қилғандин кейин, чоқум йенимға қайтип келиду, — дедим; лекин у қайтип кәлмиди. Униң асий сиңлиси, йәни Йәһуда буни көрди; 
\v 8 лекин вапасиз Исраилниң барлиқ зина қилғанлири түпәйлидин униңға талақ хетини берип уни қоювәткинимни көрүп, асий сиңлиси Йәһуда қорқмиди, бәлки өзиму берип паһишилик қилди. \f □ \fr 3:8 \fr*\ft \+bd «лекин вапасиз Исраилниң барлиқ зина қилғанлири түпәйлидин униңға талақ хетини берип уни қоювәткинимни көрүп,...»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә мошу йәрдә «лекин вапасиз Исраилниң барлиқ зина қилғанлири түпәйлидин униңға талақ хетини берип уни қоювәткинимни мән көрдүм,...» дейилиду.\ft*\f* 
\v 9 Шундақ болдики, өз бузуқчилиғини шунчә кичик иш дәп қариғачқа, у һәтта яғач вә таш билән зина қилип зиминни булғивәтти. 
\v 10 Буларниң һәммисигә қаримай Исраилниң асий сиңлиси Йәһуда техи пүтүн көңли билән әмәс, пәқәт сахтилиқ билән йенимға қайтип кәлгәндәк болувалди, — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 11 Пәрвәрдигар маңа мундақ деди: — «Вапасиз Исраил өзини асий Йәһудадин һәққаний көрсәтти. 
\v 12 Барғин, шималға қарап бу сөзләрни җакалап мундақ дегин: —
\m «Қайтип кәл, и йолдин чиққучи Исраил, — дәйду Пәрвәрдигар — вә Мән саңа қапиқимни қайта түрмәймән; чүнки Мән рәһимдил, — дәйду Пәрвәрдигар — Мән ғәзивимни мәңгүгә сақлап турмаймән. \f □ \fr 3:12 \fr*\ft \+bd «шималға қарап... мундақ дегин»\+bd* — бу сөзләр бәлким Асурийә тәрипидин 100 жил илгири сүргүн қилинған Исраил (он қәбилиси)ға ейтилиду.\ft*\f* \x + \xo 3:12 \xo*\xt Зәб. 85:15; 102:8, 9; 144:18\xt*\x* 
\v 13 Пәқәт сениң қәбиһлигиңни, — Пәрвәрдигар Худайиңға асийлиқ қилғанлиғиңни, уян-буян қатрап жүрүп өзүңни һәр бир йешил дәрәқ астида ят илаһларға беғишлиғанлиғиңни, шуниңдәк авазимға һеч қулақ салмиғанлиғиңни иқрар қилсаңла \add Мәндин рәһим-шәпқәт көрисән\add* — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 14 Қайтип келиңлар, и йолдин чиққучи балилар, — дәйду Пәрвәрдигар — чүнки Мән силәрни һәқиқий сөйгүчидурмән; \add силәр шундақ қилсаңларла\add* Мән силәрдин таллиғанларни, йәни һәр қайси шәһәрдин бирдин, һәр қайси җәмәттин иккидин пухрани Зионға қайтуруп келимән. \f □ \fr 3:14 \fr*\ft \+bd «чүнки Мән силәрни һәқиқий сөйгүчидурмән»\+bd* — ибраний тилида «чүнки Мән силәргә әрдурмән».\ft*\f* 
\v 15 Мән силәргә көңлүмдикидәк хәлиқ падичилирини тәқсим қилимән; улар силәрни даналиқ-билим, әқил-парасәт билән беқип озуқландуриду.\x + \xo 3:15 \xo*\xt Йәр. 23:4; Әз. 34:23; Әф. 4:11\xt*\x*
\m
\v 16 Шундақ болидуки, шу күнләрдә силәр зиминда көпийип, көп пәрзәнтлик болғиниңларда, — дәйду Пәрвәрдигар, — силәр: «Пәрвәрдигарниң әһдә сандуғи!» дәп йәнә тилға алмайсиләр; у һеч есиңларға кәлмәйду, уни һеч әслимәйсиләр вә уни һеч сеғинимайсиләр; силәр башқа бир сандуқму ясимайсиләр. \f □ \fr 3:16 \fr*\ft \+bd «(силәр) уни һеч сеғинимайсиләр»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «улар уни издәп тавап қилмайду». \+bd «силәр башқа бир сандуқму ясимайсиләр»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «улар қайтидин шундақ қилмайду». Демисәкму «әһдә сандуғи» ибадәтхана түзүминиң мәркизи болғачқа, бу айәт бәлким ибадәтхана вә униңға бағлиқ түзүмниң (қурбанлиқлар, каһинлар, нурғун қаидә-йосунлар) йеңи бир әһдә билән инавәтсиз қилинидиғанлиғини көрситиду. 31:31-34 вә изаһатларни көрүң.\ft*\f* 
\v 17 Шу тапта улар Йерусалимни «Пәрвәрдигарниң тәхти» дәп атайду; барлиқ әлләр униңға жиғилиду, — йәни Пәрвәрдигарниң намиға, Йерусалимға жиғилиду; улар қәлбидики рәзил җаһиллиғиға қайтидин һеч әгишип маңмайду. 
\v 18 Шу күнләрдә Йәһуда җәмәти Исраил җәмәти билән бирликтә маңиду; улар шимал зиминидин биллә чиқип Мән ата-бовилириға мирас болушқа тәқдим қилған зиминға келиду.
\m
\v 19 Мән: «Мән сени балилирим қатириға қоюп, саңа гөзәл зиминни, йәни көплигән әлләрниң зиминлири арисидики әң көркәм җайни мирас қилип ата қилишни шунчилик халайттим!» — дедим, вә: «Сән Мени «мениң атам» дәйсән, вә Мәндин йүз өрүмәйсән!» — дедим.\f □ \fr 3:19 \fr*\ft \+bd «Мән сени балилирим қатириға қоюп,.. әң көркәм җайни мирас қилип ата қилишни шунчилик халайттим!»\+bd* — Пәрвәрдигар мошу айәттә Исраилға Өзигә садиқ болған аялиниң сүпитидә сөзләйду.\ft*\f*
\m
\v 20 Лекин бәрһәқ, асийлиқ қилған аял өз җөрисидин айрилғандәк, силәр Маңа асийлиқ қилғансиләр, и Исраил җәмәти, — дәйду Пәрвәрдигар. 
\v 21 Жуқири җайлардин бир аваз аңлиниду! У болса Исраил җәмәтидикиләрниң жиға-пәрядлири; чүнки улар өз йолини бурмилиған, Пәрвәрдигар Худасини унтуған.
\m
\v 22 — Қайтип келиңлар, әй йолдин чиққучи балилар; Мән силәрниң йолдин чиқип кетишиңларға шипа болимән.
\m — «Мана, биз йениңға баримиз; чүнки Сән Пәрвәрдигар Худайимиздурсән» — дәңлар!
\m
\v 23 — Бәрһәқ, егизликләрдә һәм тағларда аңлитилған \add бутпәрәсликниң\add* қийқас-сүрәнлири беһудә иштур! Бәрһәқ, Исраилниң қутқузуш-ниҗати Пәрвәрдигар Худайимиздинладур. \f □ \fr 3:23 \fr*\ft \+bd «бутпәрәсликниң қийқас-сүрәнлири»\+bd* — «бутпәрәслик» әйни тексттә йоқ, бирақ бизниңчә айәт буни көрситиду. Бутпәрәсликтә бутлардин «ярдәм сораш» үчүн қийқас-сүрән көтириш керәк еди.\ft*\f* \x + \xo 3:23 \xo*\xt Зәб. 120:1\xt*\x* 
\v 24 Лекин яшлиғимиздин тартипла, ата-бовилиримизниң әҗрини, йәни уларниң кала-қой падилирини, қиз-оғуллирини әшу уят-номус йәп кәткән; \f □ \fr 3:24 \fr*\ft \+bd «әшу уят-номус»\+bd* — мошу ибарә «Баал» дегән интайин жиркиничлик мәбудни көрситиду. 11-бап, 13-айәтни көрүң.\ft*\f* 
\v 25 Нәтиҗидә биз уят-хиҗиллиқ ичидә яттуқ, қалаймиқанчилиқ вә алақзадилик бизни қапливалди; чүнки яшлиғимиздин тартип бүгүнки күнгә қәдәр биз вә ата-бовилиримиз һәммимиз Пәрвәрдигар Худайимиз алдида гуна садир қилип кәлдуқ, Пәрвәрдигар Худайимизниң авазиға һеч қулақ салмидуқ. \f □ \fr 3:25 \fr*\ft \+bd «қалаймиқанчилиқ вә алақзадилик»\+bd* — бу сөзләр мошу йәрдә ибраний тилида бирла сөз билән ипадилиниду.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 4
\m
\v 1 — «Бу йоллиримдин бурулай!» десәң, и Исраил — дәйду Пәрвәрдигар — Әнди Мениң йенимға бурулуп қайтип кәл! Әгәр бу жиркиничликлириңни көзүмдин нери қилсаң, вә шундақла йолдин йәнә тенәп кәтмисәң, \f □ \fr 4:1 \fr*\ft \+bd «Мениң йенимға бурулуп қайтип кәл!»\+bd* — бу ибарә бәлким «сәллимаза товва қил», «иккиләнмә!», «ала көңүллүк болма!» дегән мәнини интайин тәкитләйду. \ft*\fp \+bd «Әгәр бу жиркиничликлириңни көзүмдин нери қилсаң, вә шундақла йолдин йәнә тенәп кәтмисәң,... »\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «Әгәр бу жиркиничликлириңни көзүмдин нери қилсаң, әнди сән сәргәрдан болмайсән».\fp*\f* 
\v 2 — әгәр сән: «Пәрвәрдигарниң һаяти билән!» дәп қәсәм ичкиниңдә, у қәсәм һәқиқәт, адаләт вә һәққанийлиқ билән болса, ундақта ят әлләрму Униң намида өзлиригә бәхит тилишиду вә Уни өзиниң пәхир-шөһрити қилиду.\x + \xo 4:2 \xo*\xt Яр. 22:18; Йәш. 48:1\xt*\x*
\m
\v 3 Чүнки Пәрвәрдигар Йәһудадикиләр вә Йерусалимдикиләргә мундақ дәйду: — «Боз йериңларни чепип ағдуруңлар; тикәнлик арисиға уруқ чачмаңлар! \f □ \fr 4:3 \fr*\ft \+bd «Боз йериңларни чепип ағдуруңлар; тикәнлик арисиға уруқ чачмаңлар!»\+bd* — бу сирлиқ айәт Йәһудадикиләрни надан деханларға, уларниң һаятлирини ахтарма йәргә охшитиду. «Немишкә һаятимиздин һеч қандақ бәхит, мувәппәқийәт йоқ?» дәп сориса, «Силәр уруқлирини тикәнләр арисиға териған деханларға охшаш, һеч һосуллуқ болмайсиләр» дәп җавап берилиду, әлвәттә. Деханлар һосул көрүш үчүн боз йәрлирини чепип, тикәнләрни жулуп ташлиши керәк болғиниға охшаш, Йәһудийлар өзлирини қозғап қаттиқ товва қилиши керәк, андин бәхитниң һосулини көриду.\ft*\f* \x + \xo 4:3 \xo*\xt Һош. 10:12\xt*\x* 
\v 4 Өзлириңларни Пәрвәрдигарниң йолида сүннәт қилиңлар; қәлбиңларни сүннәт қилиңлар, и Йәһудадикиләр вә Йерусалимда туруватқанлар! — Болмиса, Мениң қәһрим партлап от болуп силәрни көйдүриветиду; қилмишлириңларниң рәзиллиги түпәйлидин уни өчүрәләйдиған һеч ким чиқмайду.\f □ \fr 4:4 \fr*\ft \+bd «қәлбиңларни сүннәт қилиңлар»\+bd* — сөзмусөз тәрҗимиси: «қәлбиңлардики хәтниликни елип ташлаңлар». Демисәкму, Исраиллар әтлиридә сүннәт қилинғини билән уларниң көңүллири товисиз қаттиқ еди; шуңа пәйғәмбәр: «\+bd қәлбиңларни\+bd* сүннәт қилиңлар» дәп агаһ бериду.\ft*\f* \x + \xo 4:4 \xo*\xt Қан. 10:16; 30:6; Йәш. 65:5\xt*\x*
\m
\v 5 — Йәһудада мошуларни елан қилип, Йерусалимда: — «Зимин-зиминда канай челиңлар!» — дәп җакалаңлар;
\m «Жиғилиңлар! Мустәһкәм шәһәрләргә қечип кирәйли!» — дәп нида қилиңлар!\f □ \fr 4:5 \fr*\ft \+bd ««Жиғилиңлар! Мустәһкәм шәһәрләргә қечип кирәйли!» — дәп нида қилиңлар»\+bd* — бу сөзләр бәлким башқа пәйғәмбәрләргә, яки «хәлиқ падичилири» болған падиша, һөкүмдарлар вә каһинлар қатарлиқларға ейтилиду (9-айәтни көрүң). Демәк, улар өз ихлассизлиғи, итаәтсизлиги түпәйлидин хәлиққә шундақ җар қилишқа мәҗбур қилиниду.\ft*\f*
\m
\v 6 Зионни көрситидиған бир туғни тикләңлар; дәрһал қечиңлар, кечигип қалмаңлар! Чүнки Мән күлпәт, йәни зор бир һалакәтни шималдин елип келимән. 
\v 7 Шир өз чатқаллиғидин чиқти, «әлләрни йоқатқучи» йолға чиқти; у өз җайидин чиқип зиминиңни вәйран қилишқа келиду; шәһәрлириң вәйран қилинип, адәмзатсиз болиду. \x + \xo 4:7 \xo*\xt Йәш. 5:29; Йәр. 2:15; 5:6\xt*\x* 
\v 8 Бу сәвәптин өзлириңларға бөз кийим ораңлар, дад-пәряд көтирип налә қилиңлар! Чүнки Пәрвәрдигарниң қаттиқ ғәзиви биздин янмиди!\x + \xo 4:8 \xo*\xt Йәш. 32:12\xt*\x*
\m
\v 9 Шу күни шундақ болидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — падишаниң жүриги, әмирләрниң жүригиму су болуп кетиду, каһинлар алақзадә болуп, пәйғәмбәрләр тәәҗҗүплиниду.
\b
\m
\v 10 — Андин мән: — Аһ, Рәб Пәрвәрдигар! Бәрһәқ Сән бу хәлиқни, җүмлидин Йерусалимни: «Силәр аман-тинич болисиләр» дәп алдидиң; әмәлийәттә болса қилич җанға йетип кәлди, дедим.\f □ \fr 4:10 \fr*\ft \+bd «Силәр аман-тинич болисиләр»\+bd* — бу айәттики: «Силәр аман-тинич болисиләр» дегән сөзләр сахта пәйғәмбәрләрниң сөзидур (6:14, 8:11 қатарлиқларни көрүң).\ft*\f*
\m
\v 11 — Шу чағда бу хәлиққә вә Йерусалимға мундақ дейилиду: «Чөл-баявандики егизликләрдин чиққан иссиқ бир шамал хәлқимниң қизиниң йолиға қарап чүшиду; лекин у хаман сорушқа яки дан айришқа мувапиқ кәлмәйду! \f □ \fr 4:11 \fr*\ft \+bd «хәлқимниң қизи»\+bd* — шундақла «пак \+bd қизим\+bd* болған хәлқим», «Зион \+bd қизи\+bd*» қатарлиқ ибариләр Худаниң Өз хәлқигә яки башқа хәлиқ (мәсилән, «Мисирниң \+bd қизи\+bd*», (46:11))қә болған меһри-шәпқитини, уларға бағлиған муһәббитини көрситидиған мәнини өз ичигә алиду.\ft*\f* 
\v 12 — Буниңдин әшәддий бир шамал Мәндин чиқиду; мана, Мән һазир уларға җаза һөкүмлирини җакалаймән. 
\v 13 Мана, у топ булутлардәк келиду, униң җәң һарвулири қара қуюндәктур, униң атлири бүркүтләрдин тездур!
\m — «Һалимизға вай! Чүнки биз набут болдуқ!»\f □ \fr 4:13 \fr*\ft \+bd «Мана, у топ булутлардәк келиду, униң җәң һарвулири қара қуюндәктур, униң атлири бүркүтләрдин тездур!»\+bd* — «у» кимни көрситидиғанлиғи ейтилмайду. Бирақ алди-кәйни сөзләргә қариғанда, «у» 7-айәттики «әлләрни йоқатқучи» болған дүшмәнни көрситиду. Бәзи алимлар бу сөзләр шималдин келидиған «Скитлар»ни көрситиду, дәп қарайду. Лекин Скитларниң җәң һарвулири йоқ һәм улар шәһәрләрни «қоршавға алғучи»ларму (16-айәт) әмәс; шуңа биз бу сөзләрни Бабиллиқларни вә бәлким ахирқи замандики дәҗҗалниң қошунлирини көрситиду, дәп қараймиз.\ft*\f*
\m
\v 14 — «И Йерусалим, өз қутулушуң үчүн қәлбиңни рәзилликтин жуювәт; қачанғичә көңлүңгә беһудә ой-хиялларни пүкүп турисән? \x + \xo 4:14 \xo*\xt Йәш. 1:16\xt*\x* 
\v 15 Чүнки Дан дияридин, Әфраимдики егизликләрдинму азап-күлпәтни елан қилидиған бир аваз аңлитилиду: — 
\v 16 Улар: Әлләргә елан қилиңлар, Йерусалимғиму аңлитиңлар: — Мана, қоршавға алғучилар жирақ жуттин келиватиду! Улар Йәһуда шәһәрлиригә қарши җәң чуқанлирини көтиришкә тәйяр! — дәйду. 
\v 17 Етизлиқни мудапиә қиливатқанлардәк, улар Йерусалимни қоршивалиду; чүнки у Маңа асийлиқ қилған, — дәйду Пәрвәрдигар. 
\v 18 Сениң йолуң вә қилмишлириң мошуларни өз бешиңға чүшүрди; бу рәзиллигиңниң ақивитидур; бәрһәқ, у азаплиқтур, жүригиңгиму санҗийду!».
\m
\v 19 — \add Мән\add*: «Аһ, ич-бағрим! Ич-бағрим! Толғаққа чүштүм! Аһ, көңлүм азапланди! Жүригим дүпүлдәватиду, сүкүт қилип туралмаймән; чүнки мән канайниң авазини аңлаймән; җәң чуқанлири җенимға санҗиди.\x + \xo 4:19 \xo*\xt Йәш. 21:4; Йәр. 8:23\xt*\x*
\m
\v 20 Апәт үстигә апәт чүшти! Пүткүл зимин вәйран болди; чедирлирим дәқиқидә бәрбат қилинди, пәрдилирим һайт-һуйтниң ичидә житип ташланди! \f □ \fr 4:20 \fr*\ft \+bd «чедирилим» ... «пәрдилирим»...\+bd* — Йәрәмия пәйғәмбәр хәлқиниң азаплирини өзиниңки дәп һес қилип, «хәлқимниң чедирлирим» вә «хәлқимниң пәрдилири» демәй, бәлки «чедирилим» вә «пәрдилирим» тоғрилиқ сөзләйду.\ft*\f* 
\v 21 Қачанғичә туққа қарап турушум, җәң авазлирини аңлишим керәк?» — \add дедим\add*.
\m
\v 22 — «Чүнки Мениң хәлқим надандур; улар Мени һеч тонумиған; улар әқли йоқ балилар, улар һеч йорутулмиған; рәзилликкә нисбәтән улар данадур, амма яхшилиққа нисбәтән улар билимсиздур».
\b
\m
\v 23 — «Мән йәр йүзигә қаридим; мана, у шәкилсиз вә қуп-қуруқ болди; асманларғиму қаридим, у нурсиз қалди; \f □ \fr 4:23 \fr*\ft \+bd «Мән йәр йүзигә қаридим; мана, у шәкилсиз вә қуп-қуруқ болди; асманларғиму қаридим, у нурсиз қалди...»\+bd* — демисәкму, бу айәттики вә төвәндики айәттики ишлар Йәрәмия пәйғәмбәргә Роһта көрситилгән аламәт көрүнүштур. Бу көрүнүш: (1) Исраил зимини Бабиллиқларниң таҗавузлуғи астида болидиған вәйранә һалитини; вә (2) шуниң билән бир вақитта ахирқи заманлардики һалитини көрситиду. Бу һаләт Худа җаһанни яратқинида йәр-зиминниң авалқи шәкилсиз, тәртипсиз һалитигә охшайду.\ft*\f* 
\v 24 тағларға қаридим, мана, улар зил-зилигә кәлди, барлиқ дөңләр әшәддий силкинип кәтти. 
\v 25 Қарап турувәрдим, вә мана, инсан йоқ еди, асмандики барлиқ учар-қанатларму өзлирини далдиға алди. 
\v 26 Мән қаридим, мана, бағ-етизлар чөл-баяванға айланди, барлиқ шәһәрләр Пәрвәрдигар алдида, йәни униң қаттиқ ғәзиви алдида вәйран болди. 
\v 27 Чүнки Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — «Пүткүл зимин вәйран болиду; амма Мән уни пүтүнләй йоқатмаймән. \x + \xo 4:27 \xo*\xt Йәр. 5:10,18; 30:11; 46:28\xt*\x* 
\v 28 Буниң түпәйлидин пүткүл йәр йүзи матәм тутиду, жуқурида асман қарилиқ билән қаплиниду; чүнки Мән шундақ сөз қилдим, Мән шундақ нийәткә кәлгәнмән; Мән униңдин өкүнмәймән, униңдин һеч янмаймән; 
\v 29 атлиқлар вә оқялиқларниң шавқун-сүрәни билән һәр бир шәһәрдикиләр қечип кетиду; улар чатқаллиқларға кирип мөкүвалиду, ташлар үстигә чиқивалиду; барлиқ шәһәрләр ташлинип адәмзатсиз қалиду.
\m
\v 30 — Сән, и һалак болғучи, немә қилмақчисән? Гәрчә сән пәрәң кийимләрни кийгән болсаңму, алтун зибу-зиннәтләрни тақиған болсаңму, көз-қашлириңни осма билән пәрдазлиған болсаңму, өзүңни ясиғиниң бекардур; сениң ашиқлириң сени кәмситиду; улар җениңни издәватиду. \f □ \fr 4:30 \fr*\ft \+bd «өзүңни ясиғиниң»\+bd* — бәлким Йәһуда ят әлләрдин яр-йөләк издигәндә ялақчилиқ қилғанлиғини көрситиду.\ft*\f* 
\v 31 Чүнки мән толғаққа чүшкән аялниңкидәк бир авазни, тунҗа балини туққандикидәк азапда болған Зион қизиниң авазини аңлаватимән; у қоллирини созуп: «Һалимға вай! Бу қатиллар түпәйлидин һалимдин кәттим!» дәп һасиримақта.\f □ \fr 4:31 \fr*\ft \+bd «тунҗа балини туққандикидәк азапда болған Зион қизиниң авазини аңлаватимән»\+bd* — оқурмәнләрниң есидә барки, «Зион» Йерусалим җайлашқан тағ болуп, «Зион» яки «Зион қизи» дегәнниң өзи Йерусалим яки Исраилни билдүриду.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 5
\s1 Йерусалим җазаға лайиқ
\m
\v 1 \add Пәрвәрдигар\add*: — Йерусалимниң рәстә-кочилирида уян-буян айлинип жүгүрүңлар, убдан көрүп биливелиңлар; мәйданлиридин издәп көрүңлар; адаләт билән иш көридиған, вәдисидә турушқа интилидиған бирла адәмни тапсаңлар, шунда мән бу \add шәһәрни\add* кәчүримән!
\m
\v 2 Гәрчә улар: «Пәрвәрдигарниң һаяти билән!» дәп қәсәм ичкән болсиму, улар ялғандин сөзләйду, \add деди\add*.\f □ \fr 5:2 \fr*\ft \+bd «...бирла адәмни тапсаңлар, шунда мән бу шәһәрни кәчүримән! (1-айәт)... Гәрчә улар: «Пәрвәрдигарниң һаяти билән!» дәп қәсәм ичкән болсиму, улар ялғандин сөзләйду, деди»\+bd* — кейин, Йәрәмия бир нәччә шундақ адил, садиқ адәмләр (мәсилән, Баруқ, Аһикам, Әбәд-Мәләк) билән тонушқан. Лекин Пәрвәрдигар униңға бу сөзләрни қилғанда у мошундақларни тапалмиған.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Йәрәмия сөз қилиду
\m
\v 3 — И Пәрвәрдигар, көзүң адаләт-бетәрәпликни издәп жүриду әмәсму? Сән буларни урдуң, лекин улар азапланмайду; Сән уларни набут қилип түгәштүрдүң, лекин улар тәрбийә қобул қилишни рәт қилип кәлди; улар йүзлирини таштин қаттиқ қилди, улар йолидин йенишни рәт қилиду» \x + \xo 5:3 \xo*\xt Йәш. 1:5; 9:12; Йәр. 2:30\xt*\x* 
\v 4 — мән: «Шүбһисизки, бундақ қилғанлар пәқәт намратлар, улар наданлар; чүнки улар Пәрвәрдигарниң йолини, Худасиниң һөкүм-көрсәтмилирини билмәйду» — дедим. 
\v 5 — «Мән мөтивәрләрниң йениға берип уларға сөзләймән; чүнки улар Пәрвәрдигарниң йолини, Худасиниң һөкүм-көрсәтмилирини билиду». Бирақ уларму боюнтуруқни үзүл-кесил бузуп, риштилирини үзүп ташлиған.
\b
\m
\s1 Пәрвәрдигар җавап бериду
\m
\v 6 — Шуңа ормандин чиққан бир шир уларни өлтүриду, баявандин чиққан бир бөрә уларни вәйран қилиду; илпиз шәһәрләргә қарап пайлайду; шәһәрләрдин чиққан һәр бири титма-титма қилиниду; чүнки уларниң асийлиқлири көпийип, вапасизлиқлири көпийиду.\f □ \fr 5:6 \fr*\ft \+bd «ормандин чиққан бир шир ..., баявандин чиққан бир бөрә ...; илпиз шәһәрләргә қарап пайлайду»\+bd* — бу айәттики житқуч һайванлар көчмә мәнидә болуп дүшмәнләрни көрситиду, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 5:6 \xo*\xt Йәр. 4:7\xt*\x* 
\v 7 Мән зади немигә асасән сени кәчүримән? Сениң балилириң Мәндин ваз кечип, Худа әмәсләргә қәсәм ичмәктә; Мән һәммә һаҗәтлиридин чиққан болсамму, лекин улар зинахорлуқ қилип, паһишиләрниң өйигә топ-топ болуп меңиватиду. \f □ \fr 5:7 \fr*\ft \+bd «Мән һәммә һаҗәтлиридин чиққан болсамму, лекин улар зинахорлуқ қилип, паһишиләрниң өйигә топ-топ болуп меңиватиду»\+bd* — бу айәт бәлким роһий җәһәттики вапасизлиқни көрситиду. Худа Исраилни «Мениң аялим» дәп атайду (2:10, 3-бапни көрүң). 8-айәт җисманий җәһәттики зинахорлуқниму көрситиду.\ft*\f* 
\v 8 Улар сәмригән ишқваз айғирлар, улар һәр бири өз йеқининиң аялиға һәвәс қилип кишнәватиду.\x + \xo 5:8 \xo*\xt Әз. 22:11\xt*\x*
\m
\v 9 Бу ишлар түпәйлидин уларни җазалимай қоямдим? — дәйду Пәрвәрдигар, — Мениң җеним мошундақ бир әлдин қисас алмай қоямду?\x + \xo 5:9 \xo*\xt Йәр. 5:29; 9:9\xt*\x*
\m
\v 10 Униң үзүм чүнәклиридин өтүп, таллирини вәйран қилиңлар; лекин уларни пүтүнләй набут қилмаңлар; шахлирини қирип ташлаңлар, чүнки улар Пәрвәрдигарға тәвә әмәстур; \f □ \fr 5:10 \fr*\ft \+bd «Униң үзүм чүнәклиридин өтүп, .... шахлирини қирип ташлаңлар, чүнки улар Пәрвәрдигарға тәвә әмәстур»\+bd* — бу айәтниң башқа бир хил тәрҗимиси: «Униң сепиллириға ямишип чиқип вәйранчилиқ қилиңлар, лекин уларни пүтүнләй набут қиливәтмәңлар; истиһкамлирини елип ташлаңлар, чүнки улар Пәрвәрдигарға тәвә әмәстур».\ft*\f* \x + \xo 5:10 \xo*\xt Йәр. 4:27\xt*\x*
\m
\v 11 чүнки Исраил җәмәти вә Йәһуда җәмәти Маңа мутләқ вапасизлиқ қилди, — дәйду Пәрвәрдигар.\x + \xo 5:11 \xo*\xt Йәр. 3:20\xt*\x*
\m
\v 12 Улар: «У һеч немә қилмайду! Бизгә һеч апәт чүшмәйду; нә қилич нә қәһәтчиликни көрмәймиз!» — дәп Пәрвәрдигардин тенип кәтти. 
\v 13 Пәйғәмбәрләр болса пәқәт бир шамалдин ибарәт болиду, халас; \add Пәрвәрдигарниң\add* сөз-калами уларда йоқтур; уларниң сөзлири өз бешиға янсун!\f □ \fr 5:13 \fr*\ft \+bd «Пәйғәмбәрләр болса пәқәт бир шамалдин ибарәт болиду, халас»\+bd* — ибраний тилида «роһ» вә «шамал» бир сөз билән ипадилиниду. Шубһисизки, «пәйғәмбәрләр» өзлирини «бизгә Худаниң Роһи толдурулған» дәйду, лекин Худа уларни пәқәт «шамалға толдурулған» дәйду.\ft*\f*
\m
\v 14 Шуңа Пәрвәрдигар, самави қошунларниң Сәрдари болған Худа маңа мундақ дәйду: — Бу хәлиқ мошу сөзни қилғини үчүн, мана, Мән ағзиңға салған сөзлиримни от, бу хәлиқни отун қилимәнки, от уларни көйдүрүп ташлайду.\x + \xo 5:14 \xo*\xt Йәр. 1:9-10\xt*\x*
\m
\v 15 — Мана, Мән жирақтин бир әлни елип келимән, и Исраил җәмәти, — дәйду Пәрвәрдигар, — У күчлүк бир әл, қедимий бир әл, тилини сән билмәйдиған вә гәплирини сән һеч чүшәнмәйдиған бир әл болиду; \x + \xo 5:15 \xo*\xt Қан. 28:49; Йәр. 1:15; 6:22\xt*\x* 
\v 16 уларниң оқдени йоған ечилған бир гөрдур; уларниң һәммиси батур палванлардур. 
\v 17 Улар һосулиңни вә нениңни йәп кетиду, оғул-қизлириңни йәп кетиду, кала-қой падилириңни йәп кетиду, үзүм таллириңни вә әнҗур дәрәқлириңни йәп кетиду; улар сән таянған мустәһкәм шәһәрлириңни қилич билән вәйран қилиду.\x + \xo 5:17 \xo*\xt Лав. 26:16; Қан. 28:31,33\xt*\x*
\m
\v 18 Һалбуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — шу күнләрдиму силәрни пүтүнләй түгәштүрмәймән. \x + \xo 5:18 \xo*\xt Йәр. 4:27\xt*\x* 
\v 19 Шу чағда \add хәлқиң\add*: «Пәрвәрдигар Худайимиз немишкә мошу ишларниң һәммисини бешимизға чүшүргән?» — дәп сориса, әнди сән \add Йәрәмия\add* уларға: «Силәр Мәндин йүз өрүп, өз зиминиңларда ят илаһларниң қуллуғида болғиниңлардәк, силәр өз вәтиниңлар болмиған бир зиминда ят болғанларниң қуллуғида болисиләр» — дегин.\f □ \fr 5:19 \fr*\ft \+bd «ят болғанларниң қуллуғида болисиләр»\+bd* — «ят болғанлар» бәлким икки бислиқ сөзләр болүп, һәм «ят бутлар» һәм «ят адәмләр»ниму көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 5:19 \xo*\xt Йәр. 16:10\xt*\x*
\m
\v 20 — Яқупниң җәмәтидә шуни җакалиғинки вә Йәһуда арисида шуни елан қилғинки, 
\v 21 «Буни аңлаңлар, и надан вә әқли йоқ, көзи туруп көрмәйдиған, қулиқи туруп аңлимайдиған бир хәлиқ: — \x + \xo 5:21 \xo*\xt Йәш. 6:9\xt*\x* 
\v 22 Мәндин қорқмамсиләр? — дәйду Пәрвәрдигар, — Деңиз сүйи үчүн саһилни мәңгүлүк чәклимә қилип, «Бу йәрдин өтмә» дәп бекиткән Мениң алдимда тәвримәмсиләр? Мана, долқунлири өркәшлигини билән улар саһил үстидин һеч ғәлибә қилмайду; шавқунлиғини билән бу чәктин һәргиз һалқип өтәлмәйду.\x + \xo 5:22 \xo*\xt Аюп 38:10, 11; Зәб. 32:7-8; 103:9\xt*\x*
\m
\v 23 Лекин бу хәлиқниң җаһил вә асийлиқ көңли бардур; улар йолдин чиқип өз бешимчилиқ қилип кәтти. 
\v 24 Улар көңлидә: «Өз вақтида ямғурларни, йәни авалқи һәм кейинки ямғурларни Бәргүчи, бизгә һосул пәслини бекитип аман-есән Сақлиғучи Пәрвәрдигар Худайимиздин әйминәйли» дегәнни һеч демәйду. \f □ \fr 5:24 \fr*\ft \+bd «авалқи ямғур»...«кейинки ямғур»...\+bd* — «авалқи ямғур» адәттә 11-айда йеғип, тупрақни юмшитиду, йәрни һайдап уруқ селишқа тәйярлиниду. «кейинки ямғур» болса Пәләстиндә 3- яки 4-айда яғиду, әтиязлиқ зираәтләрни пишириш рольини ойнайду. Бу ямғурлар болмиса һеч һосул болмайду. \+bd «бизгә һосул пәслини бекитип аман-есән сақлиғучи»\+bd* — ибраний тилида «бизгә һосул пәслидики һәптиләрни сақлиғучи...».\ft*\f* \x + \xo 5:24 \xo*\xt Қан. 11:14\xt*\x* 
\v 25 Силәрниң қәбиһликлириңлар мошу ишларни силәргә несип қилмиған; силәрниң гуналириңлар силәрдин бәрикәтни мәһрум қилған.
\m
\v 26 Чүнки хәлқим арисида рәзилләр бардур; улар пистирмида ятқан қилтақчилардәк пайлап жүриду; улар қапқан селип, адәмләрни тутувалиду. 
\v 27 Тутқан қушларға толған қәпәстәк, уларниң өйлири алдамчилиқтин еришкән маллар билән толған; улар шу йол билән бүйүк һәм бай болуп кәтти. 
\v 28 Улар сәмрип, пақирап кәтти; бәрһәқ, улар рәзил ишларни қилишқа маһир болуп кәтти; улар өз мәнпәәтини көзләп хәқләрниң дәвасини, житим-йесирләрниң дәвасини соримайду; намратларниң һоқуқини қоғдайдиған һөкүмни улар чиқармайду.\f □ \fr 5:28 \fr*\ft \+bd «улар өз мәнпәәтини көзләп хәқләрниң дәвасини, житим-йесирләрниң дәвасини соримайду...»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси болса: «улар хәқләрниң дәвасини, һәтта житим-йесирләрниң дәвасини сориғини билән һәргиз уни адил соримайду».\ft*\f* \x + \xo 5:28 \xo*\xt Қан. 32:15; Йәш. 1:23; Зәк. 7:10\xt*\x*
\m
\v 29 Бу ишлар түпәйлидин уларни җазалимай қоямдим?! — дәйду Пәрвәрдигар, — Мениң җеним мошундақ бир әлдин қисас алмай қоямду?\f □ \fr 5:29 \fr*\ft \+bd «җазалимай қоямдим»\+bd* — ибраний тилида «йоқлимамдим?!».\ft*\f* \x + \xo 5:29 \xo*\xt Йәр. 5:9; 9:9\xt*\x*
\b
\m
\v 30 Зиминда интайин қорқунучлуқ вә жиркиничлиқ бир иш садир қилинғанки — 
\v 31 Пәйғәмбәрләр ялған-сахта бешарәтләрни бәрмәктә; каһинлар болса өз һоқуқ даирисини кеңәйтип һөкүмранлиқ қилмақта; Мениң хәлқимму бу ишларни яқтуриду. Лекин буларниң ақивитидә қандақ қилисиләр? \f □ \fr 5:31 \fr*\ft \+bd «каһинлар болса өз һоқуқ даирисини кеңәйтип һөкүмранлиқ қилмақта...»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «каһинларму уларниң вастиси билән (демәк, пәйғәмбәрләрниң ялған бешарәтлиридин пайдилинип) һөкүмранлиқ қилмақта». Лекин «Йәрәмия» дегән китапта бундақ ишлар йәнә тилға елинмайду, шуңа тәрҗимимиз бәлким тоғридур.\ft*\f* \x + \xo 5:31 \xo*\xt Йәр. 14:18; 23:25, 26; Әз. 13:6\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 6
\s1 Йерусалимниң һалак болуши тоғрилиқ бешарәт
\m
\v 1 Җениңларни қутқузуш үчүн Йерусалим шәһиридин қечиңлар, и Бинямин җәмәтидикиләр! Тәкоа йезисида канай челиңлар! Бәйт-Һаккәрәмдә ис сигналини көтириңлар! Чүнки балаю-апәт, йәни дәһшәтлик һалакәт шимал тәрәптин пәйда болиду.\f □ \fr 6:1 \fr*\ft \+bd «Җениңларни қутқузуш үчүн Йерусалим шәһиридин қечиңлар... дәһшәтлик һалакәт шимал тәрәптин пәйда болиду»\+bd* — 4-бап, 6-айәтниму көрүп селиштуруң. Шу йәрдә хәлиққә, «Йерусалимға қечип кириңлар» дейилгән. Бирақ һазир Йерусалимниң өзи һалак болиду.\ft*\f* \x + \xo 6:1 \xo*\xt Йәр. 1:13,14\xt*\x*
\m
\v 2 Зион қизи, йәни назинин саһибҗамални, мән набут қилимән. 
\v 3 Йерусалимға қарши чиқиватқан пада баққучиларму өз падилирини епкелиду; улар Йерусалимни қоршавға елип чедирлирини тикиду; уларниң һәммиси өзи егилигән җайда пада бақиду.\f □ \fr 6:3 \fr*\ft \+bd «Йерусалимға қарши чиқиватқан пада баққучиларму өз падилирини епкелиду; улар Йерусалимни қоршавға елип чедирлирини тикиду; .. Һәммиси өзи егилигән җайда пада бақиду»\+bd* — 4-айәткә қариғанда бу айәттики «пада баққучилири» вә уларниң «падилири» ят әлләрниң падишалири һәм һөкүмдарлири вә уларниң қошунлирини көрситиду. Бу һәҗвий, кинайилик гәп болиду; чүнки жуқурида (мәсилән 2:8дә) Йәрәмия Исраилниң баққучи болған падишалирини «өз падилири»ни бақмаслиғи түпәйлидин әйипләйду. Бирақ мошу йәрдә Худани тонумайдиған «ят әл падишалири» өз «падилири» болған хәлқи үчүн йол көрситип уларни бақиду.\ft*\f*
\m
\v 4 \add Улар\add*: «Униңға қарши җәңгә тәйярлиниңлар! Туруңлар, чүш вақтидин пайдилинип һуҗум қилайли!», «Апла! Күн патай дәп қапту, кәчтики сайиләр узираватиду!» — \add дәйду\add*, \add андин\add*: \f □ \fr 6:4 \fr*\ft \+bd «Улар: «Униңға қарши җәңгә тәйярлиниңлар! ....» — дәйду»\+bd* — «Улар» — Әлләрниң «пада баққучи»лири.\ft*\f* 
\v 5 «Шуңа, кечичә һуҗум қилип чиқайли, униң мустәһкәм ордилирини йоқитайли!» — дәйду.\f □ \fr 6:5 \fr*\ft \+bd «(Улар): «... Туруңлар, чүш вақтидин пайдилинип һуҗум қилайли!», «Апла! Күн патай дәп қапту, кәчтики сайиләр узираватиду!» — дәйду (4-айәт), андин: Шуңа, кечичә һуҗум қилип чиқайли... » — дәйду»\+bd* — 4- һәм 5-айәттики бешарәт шуни тәкитлимәкчики, дүшмәнләр кәлгәндә бүгүни болмиса әтиси һуҗум қилиду, Йәһуда үстидин ғәлибә қилмай кәтмәйду; йәнә келип, улар һуҗумни башлиғанда, Йәһудадикиләр дүшмәнни кечә-күндүз һуҗум қилип қелиши мүмкин, дәп һеч дәм алалмайду.\ft*\f*
\m
\v 6 — Чүнки самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар уларға мундақ дәйду: — Дәрәқләрни кесип, улар билән Йерусалим әтрапида дөң-потәйләрни ясаңлар; чүнки у җазаланмиса болмайдиған шәһәрдур; униңда барлиқ ишлар зулум-зомигәрликтур. 
\v 7 Қудуқ өз сулирини урғутуп чиқарғандәк, уму рәзилликлирини урғутуп чиқармақта; униңдин зулмәт-зораванлиқ вә һалакәт садалири аңланмақта; мениң көз алдимда һемишә ағриқ-кесәлләр һәм яриланғанлар пәйда болмақта. \f □ \fr 6:7 \fr*\ft \+bd «қудуқ өз сулирини урғутуп чиқарғандәк, уму рәзилликлирини урғутуп чиқармақта»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «қудуқ еқин суни сақлиғандәк, у рәзилликлирини сақлимақта».\ft*\f* 
\v 8 И Йерусалим, тәлим-тәрбийә қобул қил; болмиса җеним сәндин ваз кечиду, — болмиса, Мән сени харабилик, адәмзатсиз бир зимин қиливетимән.
\m
\v 9 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар маңа мундақ дәйду: — Улар үзүм телини пасаңдиғучилардәк Исраилниң қалдисини пасаңдайду; шуңа сән үзүм үзгүчидәк үзүм телидики шахлар үстидин йәнә бир қетим қолуңни өткүзгин!\f □ \fr 6:9 \fr*\ft \+bd «Улар үзүм телини пасаңдиғучилардәк Исраилниң қалдисни пасаңдайду; шуңа сән үзүм үзгүчидәк үзүм телидики шахлар үстидин йәнә бир қетим қолуңни өткүзгин!»\+bd* — бу сирлиқ җүмлиниң мәнаси бәлким, Йәрәмия пәйғәмбәр Худаниң сөзлириниң вастиси билән, келидиған дүшмәнләрниң һеч нәрсә қалдурмайдиған булаң-талаңлиридин \+bd илгири\+bd* Исраилниң «қалдиси»дин техи бәзи кишиләрни қутқузушиму мүмкин, дегәнлик.\ft*\f* \x + \xo 6:9 \xo*\xt Йәш. 24:13\xt*\x*
\m
\v 10 \add Мән\add*: — Мән һазир кимгә сөз қилип агаһландурай? Улардин аңлиғидәк зади ким бар? Мана, уларниң қулақлири сүннәт қилинмиған, улар һеч аңлалмайду. Мана, Пәрвәрдигарниң сөзи уларға еғир келиду; уларға һеч хушяқмайду, — \add дедим\add*.\f □ \fr 6:10 \fr*\ft \+bd «Мән: — Мән һазир кимгә сөз қилип агаһландурай?... уларға һеч хушяқмайду, — дедим»\+bd* — «Мән» (сөзлигүчи) вә «дедим» дегән сөзләр әслидики тексттә йоқ, оқурмәнләргә текстни чүшинишлик болсун дәп киргүздуқ. Чүнки бизниңчә ейтилған гәп пәйғәмбәрниң өзиниңки еди.\ft*\f* \x + \xo 6:10 \xo*\xt Йәр. 7:26\xt*\x*
\m
\v 11 — Қәлбим Пәрвәрдигарниң ғәзәп отлири билән толуп ташти; уни ичимгә сиғдуруштин һалсирап кәттим; уни кочидики балилар, жигитләрниң мәшрәп сорунлириға төккәйсән. Әр-аяллар, қерилар һәм яшанғанларму буниңдин мустәсна болмисун!\f □ \fr 6:11 \fr*\ft \+bd «Қәлбим Пәрвәрдигарниң ғәзәп отлири билән толуп ташти»\+bd* — шүбһисизки, Йәрәмия пәйғәмбәр өзи тоғрилиқ сөзләватиду. У Пәрвәрдигарниң хәлқигә қаратқан ғәзивигә өзини бир қилип, Пәрвәрдигардин ғәзивини уларға төкүшни тиләйду.\ft*\f*
\m
\v 12 — Уларниң өйлири, етизлири аяллири билән биллә өзгиләргә тапшурулиду; чүнки Мән қолумни зиминдикиләргә созимән, — дәйду Пәрвәрдигар.\x + \xo 6:12 \xo*\xt Қан. 28:30\xt*\x*
\m
\v 13 — Чүнки әң кичигидин чоңиғичә уларниң һәммиси ачкөзлүккә берилгән; пәйғәмбәрдин каһинғичә һәммиси охшашла алдамчилиқ қилиду; \x + \xo 6:13 \xo*\xt Йәш. 56:11; Йәр. 8:10\xt*\x* 
\v 14 улар: «Аман-есәнлик! Аман-есәнлик!» дәп хәлқимниң қизиниң ярисини суслуқ билән қол учида чала теңип қойди. Лекин аман-есәнлик йоқтур! \x + \xo 6:14 \xo*\xt Йәр. 8:11; Әз. 13:10\xt*\x* 
\v 15 Улар жиркиничлик ишларни садир қилғинидин хиҗил болдиму? — Яқ, улар һеч хиҗил болмиди, һәтта қизиришниму улар һеч билмәйду. Шуңа улар жиқилип өлгәнләр ичидә жиқилип өлиду; уларни җазалашқа кәлгинимдә улар путлишип кетиду, — дәйду Пәрвәрдигар.\f □ \fr 6:15 \fr*\ft \+bd «җазалашқа кәлгинимдә»\+bd* — ибраний тилида «йоқлиғинимда» дейилиду. «Йәрәмия»дики «(йениға) келип... җазалаш» дегән сөз адәттә ибраний тилида «йоқлаш» дегән бирла сөз билән ипадилиниду.\ft*\f*
\m
\v 16 Шуңа Пәрвәрдигар \add Өз хәлқигә\add* мундақ дәйду: — Силәр төрт һәдә йолда туруватисиләр; шуңа йолуңларни убдан көрүп қоюңлар, қедимки, яхшилиққа елип барған йолларни сорап, уларда меңиңлар; шундақ қилғанда җениңлар убдан арам тапиду. Лекин улар: «Биз шуларда маңмаймиз!» — дәйду.\x + \xo 6:16 \xo*\xt Мат. 11:29\xt*\x*
\m
\v 17 Мән: Силәргә «Канайниң агаһ садасиға қулақ селиңлар!» дәйдиған агаһ бәргүчи күзәтчиләрни тиклидим; лекин силәр: «Қулақ салмаймиз» дедиңлар.
\m
\v 18 Шуңа и әлләр, аңлаңлар; гувачилар болуп улар арисида болидиған ишларни билип қоюңлар! \f □ \fr 6:18 \fr*\ft \+bd «Шуңа и әлләр, аңлаңлар»\+bd* — «әлләр», Йәһудий әмәс әлләр. «Гувачилар болуп...» башқа бир хил тәрҗимиси: «Әй, җамаәт(чилик),...».\ft*\f* 
\v 19 Аңла, и йәр-зимин! Қара, Мән бу хәлиқниң бешиға күлпәт, йәни уларниң ой-хияллириниң ақивитини чүшүримән; чүнки улар сөзлиримгә қулақ салмиған; Мениң Тәврат-қанунумни болса, улар чәткә қаққан.
\m
\v 20 — Әнди зади немә мәхсәттә Шебадин чиққан хушбуй, жирақ жуттин елип келингән егир Маңа сунулиду? Көйдүрмә қурбанлиқлириңлар қобул қиларлиқ әмәс, силәрниң «тәшәккүр қурнанлиқ»лириңлар Мени хурсән қилмайду.\x + \xo 6:20 \xo*\xt Йәш. 1:11; 66:3; Ам. 5:21; Мик. 6:6-8\xt*\x*
\m
\v 21 Шуңа Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Мән бу хәлиқ алдиға путликашаңларни салимән; шуниң билән һәм атилар һәм оғуллар биллә путлишиду; хошнилар вә достлар охшашла набут болиду. 
\v 22 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Қара, шималий зиминдин бир хәлиқ келиду, йәр йүзиниң әң қәрилиридин улуқ бир әл қозғилиду; \x + \xo 6:22 \xo*\xt Йәр. 50:41,42,43\xt*\x* 
\v 23 улар оқя вә қилич билән қураллиниду; улар залим, һеч рәһим қилмайду; уларниң авази деңиз долқунидәк шавқунлайду; улар атларға миниду, җәңгивар адәмләрдәк сәп-сәп болуп туриду; улар саңа қарши җәң қилишқа келиду, и Зион қизи!
\m
\v 24 «Биз улар тоғрилиқ хәвәр аңлидуқ; қолимиз бошишип кәтти; ғәшлик, толғақта қалған аялдәк азап бизни тутти» — \add дедим\add*.\x + \xo 6:24 \xo*\xt Йәр. 4:31; 49:24; 50:43\xt*\x*
\m
\v 25 «Далаға чиқмаңлар, йоллар билән маңмаңлар, чүнки дүшмәнниң қиличи бар, тәрәп-тәрәпләрни вәһимә басиду. 
\v 26 И хәлқимниң қизи, сән өзүңгә бөз кийим кийивал, күлләр ичидә еғинап ят; өзүңниң бир тал оғлуңдин җуда болғандәк қаттиқ жиғлап матәм тут; чүнки булаң-талаң қилғучи бизгә қарап туюқсиз келиду».\f □ \fr 6:26 \fr*\ft \+bd «өзүңгә бөз кийим кийивал...»\+bd* — бөз кийим кийиш, күлләр ичидә олтириш яки йетиш қаттиқ матәм тутушни яки товва қилишни билдүриду.\ft*\f* \x + \xo 6:26 \xo*\xt Йәр. 4:8\xt*\x*
\m
\v 27 \add Пәрвәрдигар маңа\add*: — Мән сени рода синиғучи қилип тиклидим, хәлқим болса худди тәкшүрүлидиған родидәк болиду; сени уларниң йоллирини күзитип синашқа тиклидим, — \add деди\add*.
\m
\v 28 — Уларниң һәр бири асийниң асийси, улар төһмәт чаплап уян-буян қатрап жүрмәктә; улар мис вә төмүрниң өзидур, һәммиси чирип кәткәндур; \f □ \fr 6:28 \fr*\ft \+bd «улар мис вә төмүрниң өзидур»\+bd* — бәлким хәлиқниң таш көңүллүклигини һәм шуниң билән бир вақитта уларниң «чирип кәткәнлиғи»ниң мүмкинчилигини көрситиду. Немила болмисун улар тавлиғучи издигән алтун-күмүч әмәс.\ft*\f* \x + \xo 6:28 \xo*\xt Әз. 22:18\xt*\x* 
\v 29 төмүрчиниң көрүкиму көйүп кәтти, қоғушун болса отта йәм болди; родини еритип тавлаш бекар болди; хәлқим яманлардин халий болмиди. \f □ \fr 6:29 \fr*\ft \+bd «төмүрчиниң көрүкиму көйүп кәтти, қоғушун болса отта йәм болди; родини еритип тавлаш бекар болди; хәлқим яманлардин халий болмиди»\+bd* — бу айәттики сөзләр Йәрәмия пәйғәмбәрниң Пәрвәрдигар Өзигә тапилиған вәзипини орунлиғандин кейин, Пәрвәрдигарға бәргән җавави болса керәк (28-айәтни көрүң). Күмүчни тавлиғанда, тавлиғучи қошқан қоғушун билән күмүчниң дашқили бирлишиду андин қоғушун вә күмүчниң дашқилиниң көйүп түгиши билән күмүч тавлиниду. Лекин Исраил интайин начар күмүчтәк болуп, хәлиқниң «дашқал»и толиму көп болғачқа, тавлаш җәряни бекарға кәтти. «Қоғушун ишлитилип түгәп болди», һәтта «күмүччиниң отни пүвләйдиған көрүки»му көйүп кәтти.\ft*\f* 
\v 30 Улар «дашқал күмүч» дәп атилиду; чүнки Пәрвәрдигар уларни рәт қилди.\x + \xo 6:30 \xo*\xt Йәш. 1:22\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 7
\s1 Беһудә диний мурасимлар
\m
\v 1 Пәрвәрдигардин Йәрәмияға мундақ бир сөз кәлди: —
\m
\v 2 Пәрвәрдигарниң өйидики дәрвазида туруп мошу сөзни җакалап: «Пәрвәрдигарниң сөзини аңлаңлар, и Пәрвәрдигарға ибадәт қилиш үчүн мошу дәрвазилардин кириватқан барлиқ Йәһудалар!» — дегин. 
\v 3 — «Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Йоллириңлар һәм қилмишлириңларни түзитиңлар; шундақ болғанда Мән силәрни мошу йәрдә муқим турғузимән. \x + \xo 7:3 \xo*\xt Йәр. 7:3; 18:11; 26:13\xt*\x* 
\v 4 «Пәрвәрдигарниң ибадәтханиси, Пәрвәрдигарниң ибадәтханиси, Пәрвәрдигарниң ибадәтханиси дәл мошудур!» дәп алдамчи сөзләргә тайинип кәтмәңлар. \f □ \fr 7:4 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигарниң ибадәтханиси, Пәрвәрдигарниң ибадәтханиси дәл мошудур!»\+bd* — шүбһисизки, Исраиллар Худаниң ибадәтханисини бир хил «тилтумар»дәк, «Худа бизгә Өз ибадәтханисини тапшурғандин кейин, немә яманлиқ қилишимиздин қәтъийнәзәр һеч ким бизгә тәгмәйду» — дегәндәк ойлиған еди.\ft*\f* 
\v 5 Әгәр силәр һәқиқәтән йоллириң һәм қилмишлириңларни түзәтсәңлар, — әгәр кишиләр вә хошнаңлар арисида адаләт жүргүзсәңлар, \x + \xo 7:5 \xo*\xt Йәр. 5:28\xt*\x* 
\v 6 — әгәр силәр мусапир, житим-йесир һәм тул хотунларни бозәк қилиштин, мошу йәрдә гунасиз қанларни төкүштин, — шундақла өзүңларға зиян йәткүзүп, башқа илаһларға әгишип кетиштин қол үзсәңлар, — \x + \xo 7:6 \xo*\xt Йәш. 10:1, 2; 59:7\xt*\x* 
\v 7 шундақ қилғиниңларда Мән силәрни мошу йәрдә, йәни Мән ата-бовилириңларға қедимдин тартип мәңгүгичә тәқдим қилған бу зиминда муқим туридиған қилимән.
\m
\v 8 Лекин мана, силәр һеч қандақ пайда йәткүзмәйдиған алдамчи сөзләргә тайинип кәткәнсиләр. 
\v 9 Әнди немә дегүлүк?! Оғрилиқ, қатиллиқ, зинахорлуқ қилип, сахта қәсәм ичип, Баалға исриқ йеқип вә силәр һеч тонумиған ят илаһларға әгишип, \f □ \fr 7:9 \fr*\ft \+bd «Баалға исриқ йеқип...»\+bd* — «Баал» дегән интайин жиркиничлик бир хил бут.\ft*\f* 
\v 10 андин Мениң намимда аталған мошу өйгә кирип Мениң алдимда туруп: «Биз қутқузулған!» дәмсиләр?! Мошу ләнәтлик ишларда турувериш үчүн қутқузулғанмусиләр?! 
\v 11 Мениң намимда аталған мошу өй силәрниң нәзириңларда булаңчиларниң угисиму?! Мана, Мән Өзүм бу ишларни көргәнмән, — дәйду Пәрвәрдигар.\x + \xo 7:11 \xo*\xt Мат. 21:13; Мар. 11:17; Луқа 19:46\xt*\x*
\m
\v 12 Шуңа, Мән әслидә Өз намимда туралғу қилған Шилоһ дегән җайға берип, хәлқим Исраилниң рәзиллиги түпәйлидин уни немә қиливәткәнлигимни көрүп беқиңлар! \f □ \fr 7:12 \fr*\ft \+bd «Мән әслидә Өз намимда туралғу қилған Шилоһ дегән җайға берип, ... уни немә қиливәткәнлигимни көрүп беқиңлар!»\+bd* — Исраил Қанаанға (Пәләстингә) киргәндин кейин, Муса пәйғәмбәрниң йетәкчилигидә ясалған «муқәддәс чедир» авал Шилоһ дегән җайға тикләнгән. «1Сам.» 4-бапни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 7:12 \xo*\xt 1Сам. 4:11; Зәб. 77:60\xt*\x* 
\v 13 Әнди һазир, силәр мошундақ қилмишларни садир қилғиниңлар түпәйлидин, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән силәргә таң сәһәрдә орнумдин туруп сөз қилип кәлдим, лекин силәр һеч қулақ салмидиңлар; Мән силәрни чақирдим, лекин силәр Маңа җавап бәрмидиңлар — \f □ \fr 7:13 \fr*\ft \+bd «Мән силәргә таң сәһәрдә орнумдин туруп сөз қилип кәлдим»\+bd* — Худаниң «таң сәһәрдә орнумдин туруп,... » дегән сөзлири бәлким Униң иштин хелә авал, әстайидиллиқ билән иш көридиғанлиғини көрситиду; бәзи вақитларда Униң қайта-қайта, изчил һалда мәлум бир ишни көридиғанлиғини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 7:13 \xo*\xt 2Тар. 36:15; Пәнд. 1:24; Йәш. 65:12; 66:4; Йәр. 7:21-28\xt*\x* 
\v 14 әнди Мән Шилоһдики өйни қандақ қилған болсам, силәр таянған, шундақла намим қоюлған бу өйни вә Мән силәргә һәм ата-бовилириңларға тәқдим қилған бу зиминниму шундақ қилимән; \f □ \fr 7:14 \fr*\ft \+bd «Мән Шилоһдики өйни қандақ қилған болсам, силәр таянған, шундақла намим қоюлған бу өйни вә Мән силәргә һәм ата-бовилириңларға тәқдим қилған бу зиминниму шундақ қилимән»\+bd* — Худа дүшмәнләрниң вастиси билән Шилоһ дегән җайдики муқәддәс чедирини Өз шан-шәривидин җуда қилған вә шундақла Исраилни мәғлуп қилған («1Сам.» 4-бап, «Зәб.», 77:40ни көрүң).\ft*\f* 
\v 15 Мән силәрниң барлиқ қериндашлириңлар, йәни Әфраимниң барлиқ нәслини һайдивәткинимдәк силәрниму көзүмдин жирақ һайдаймән.
\m
\v 16 Әнди сән, \add Йәрәмия\add*, бу хәлиқ үчүн дуа қилма, улар үчүн налә-пәряд көтәрмә яки тиләк тилимә, Мениң алдимда туруп уларниң \add гуналирини\add* һеч тилимә, чүнки Мән саңа қулақ салмаймән. \x + \xo 7:16 \xo*\xt Мис. 32:10; Йәр. 11:14; 14:11\xt*\x* 
\v 17 Уларниң Йәһуда шәһәрлиридә вә Йерусалим кочилирида немә қилғанлирини көрүватмамсән? 
\v 18 Балилар отун териду, атилар от қалайду, аяллар қәстән Мени рәнҗитишкә «Асманниң Ханиши» үчүн пошкалларни селишқа хемирни жуғуриду, шуниңдәк ят илаһларға «шарап һәдийә»ләрни қуйиду. \f □ \fr 7:18 \fr*\ft \+bd «Асманниң Ханиши»\+bd* — демисәкму, «Асманниң Ханиши» бир хил аял бут еди.\ft*\f* \x + \xo 7:18 \xo*\xt Йәш. 65:11; Йәр. 8:2; 19:13; 44:19; Йәр. 44:19\xt*\x* 
\v 19 Азаплинип ғәзәплинидиғини Мәнму? — дәйду Пәрвәрдигар; — Өз йүзлиригә шәрм чаплап, азаплинидиғини өзлири әмәсму? 
\v 20 Шуңа Рәб Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Мениң ғәзивим вә қәһрим мошу җайға төкүлиду; инсан үстигә, һайван үстигә, даладики дәрәқләр үстигә, тупрақтики мевиләр үстигә төкүлиду; у һәммини көйдүриду, уни һеч өчүрәлмәйду.
\m
\v 21 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Беривериңлар, көйдүрмә қурбанлиқлириңларни башқа қурбанлиқларға қошуп қоюңлар, барлиқ гөшлирини йәвелиңлар! \f □ \fr 7:21 \fr*\ft \+bd «Беривериңлар, көйдүрмә қурбанлиқлириңларни башқа қурбанлиқларға қошуп қоюңлар, барлиқ гөшлирини йәвелиңлар!»\+bd* — оқурмәнләр бәлким билидуки, «көйдүрмә қурбанлиқ»ларниң барлиқ гөшлири «Худаға пүтүнләй ибадәт сүпитидә аталсун» дәп қурбангаһ үстидә көйдүрүләтти. Мошу йәрдә Муқәддәс Роһ Йәрәмия арқилиқ: «Қурбанлиқлириңларниң һәммиси әһмийәтсиз, шуңа «көйдүрмә қурбанлиқ»ларниң гөшлирини көйдүрсәңларму, йесәңларму, Маңа бәрибир» дәп Исраилға һәҗвий, кинайилик гәп қилиду.\ft*\f* \x + \xo 7:21 \xo*\xt Йәш. 1:11; Йәр. 6:20; Ам. 5:21\xt*\x* 
\v 22 Чүнки Мән уларни Мисир зиминидин қутқузуп чиқарған күнидә ата-бовилириңларға «көйдүрмә қурбанлиқ»лар яки башқа қурбанлиқлар тоғрисида гәп қилмиған вә яки әмир бәрмигән едим; 
\v 23 бәлки Мән уларға мундақ әмир қилип: «Авазимға қулақ селиңлар, шундақ қилип Мән силәрниң Худайиңлар болимән, силәр Мениң хәлқим болисиләр; Мән өзүңларға яхшилиқ болсун дәп буйруған барлиқ йолда меңиңлар» — дәп буйруған едим. \x + \xo 7:23 \xo*\xt Мис. 19:5; Лав. 26:12; Қан. 6:3\xt*\x* 
\v 24 Лекин улар һеч аңлимиған, Маңа һеч қулақ салмиған, бәлки өз рәзил көңлидики җаһиллиғи билән өз хиял-хаһишлириға әгишип меңивәргән; улар алдиға әмәс, бәлки кәйнигә маңған. \f □ \fr 7:24 \fr*\ft \+bd «улар алдиға әмәс, бәлки кәйнигә маңған»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «улар Маңа йүз алдини қилмай, бәлки Маңа кәйнини қилған».\ft*\f* \x + \xo 7:24 \xo*\xt Йәр. 2:27; 3:17; 16:12; 32:33\xt*\x* 
\v 25 Ата-бовилириңлар Мисир зиминидин чиққандин тартип бүгүнки күнгә қәдәр Мән қуллирим болған пәйғәмбәрләрни йениңларға әвәтип кәлдим; Мән һәр күни таң сәһәрдә орнумдин туруп уларни әвәтип кәлдим. 
\v 26 Лекин хәлқим аңлимиған, һеч қулақ салмиған; улар бойнини қаттиқ қилған; рәзилликтә ата-бовилиридин ешип кәткән. \x + \xo 7:26 \xo*\xt Нәһ. 9:17,29; Йәр. 17:23; 19:15\xt*\x* 
\v 27 Сән бу сөзләрни уларға ейтисән; лекин улар саңа қулақ салмайду; сән уларни \add товва қилишқа\add* чақирисән, лекин улар җавап бәрмәйду.
\m
\v 28 — Сән уларға: — «Пәрвәрдигар Худасиниң авазини аңлимиған вә һеч түзитишни қобул қилмиған хәлиқ дәл мошу!» — дәйсән. Улардин һәқиқәт-вапалиқ йоқап кәтти; бу уларниң еғизидинму үзүлүп кәтти.\x + \xo 7:28 \xo*\xt Йәр. 5:1-3\xt*\x*
\b
\m
\s1 Худа йәнә Йәһудаға сөз қилиду
\m
\v 29 Чечиңни чүшүрүп уни ташливәт; жуқури җайларда бир мәрсийә оқуғин; чүнки Пәрвәрдигар Өз ғәзивини чүшүрмәкчи болған бу дәвирни рәт қилип, униңдин ваз кәчти. \x + \xo 7:29 \xo*\xt Аюп 1:20; Йәш. 15:2; Йәр. 16:6\xt*\x* 
\v 30 Чүнки Йәһудадикиләр көз алдимда рәзиллик қилған, — дәйду Пәрвәрдигар, — улар Мениң намимда аталған өйгә жиркиничлик нәрсиләрни әкирип уни булғиған; 
\v 31 вә өз оғул-қизлирини отта қурбанлиқ қилип көйдүрүш үчүн «Һинномниң оғли»ниң җилғисидики Тофәтниң жуқуридики җайларни қурған; бундақ ишни Мән һеч буйрумиғанмән, у оюмға һеч кирип бақмиғандур. \f □ \fr 7:31 \fr*\ft \+bd «Тофәт»\+bd* — «Тофәт» дегән сөз ибраний тилида «очақ» һәм «уят» дегәнниму билдүриду. У йәнә «түкүрүк» дегән сөзниң аһаңиғиму охшап кетиду. Бу йәр «Һинномниң оғли (Ибн-Һинном)ниң җилғиси»ға җайлашқан, Йерусалим шәһириниң җәнубий тәрипидә еди. Хәлиқ әшу йәрдә әхләтләрни вә напак нәрсиләрни ташлап көйдүрәтти. Шуниң билән у интайин «һарам», әң булғанған җай дәп һесапланди. \ft*\fp «Жуқири җайлар» — Исраил вә Йәһуда узундин бери тағ чоққилири қатарлиқ җайларда һәр хил бутларға чоқунуп, һәтта әшу җайларда «инсан қурбанлиқ»ларни қилип кәлгән. Демисәкму, «инсан қурбанлиғи» қилиш Тәвратта қәтъий мәнъий қилинған. «Бундақ бир ишни Мән һеч буйрумиғанмән, һеч оюмға кирип бақмиғандур».\fp*\f* \x + \xo 7:31 \xo*\xt 2Пад. 23:10; Йәр. 2:23; 19:5, 6\xt*\x* 
\v 32 Шуңа, мана, шундақ күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — «Тофәт» яки «Ибн-Һинномниң җилғиси» әнди һеч тилға елинмайду, бәлки «Қәтл җилғиси» дейилиду; чүнки улар Тофәттә җәсәтләрни йәр қалмиғичә көмиду. 
\v 33 Бу хәлиқниң җәсәтлири асмандики учар-қанатларниң вә зиминдики җаниварларниң таами болиду; уларни өлүкләрдин қорқутуп һайдайдиған һеч ким болмайду. \x + \xo 7:33 \xo*\xt Қан. 28:26; Йәр. 34:20\xt*\x* 
\v 34 Мән Йәһуда шәһәрлиридин һәм Йерусалим шәһәрлиридин оюн-тамашиниң садасини, шат-хурамлиқ садасини вә тойи болуватқан жигит-қизиниң авазини мәһрум қилимән; чүнки зимин вәйранә болиду.\x + \xo 7:34 \xo*\xt Йәш. 24:7; Йәр. 16:9; 25:10; Әз. 26:13; Һош. 2:13\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 8
\m
\v 1 Шу чағда, — дәйду Пәрвәрдигар, — улар Йәһуданиң падишалириниң устиханлирини, уларниң әмирлириниң устиханлирини, каһинларниң устиханлирини, пәйғәмбәрләрниң устиханлирини вә Йерусалимда турғанларниң устиханлирини гөрлиридин елип чиқириду; 
\v 2 шундақ қилип улар буларни қуяш, ай вә асманлардики барлиқ җисимлар астида яйиду; чүнки улар буларни сөйгән, буларниң қуллуғида болған, буларға әгәшкән, буларни издигән, буларға чоқунған; уларниң җәсәтлири бир йәргә һеч жиғилмайду, һеч көмүлмәйду; улар зимин йүзидә оғут болуп ятиду. \x + \xo 8:2 \xo*\xt Йәр. 7:18; 19:13\xt*\x* 
\v 3 Мән булардин қалғанлирини һайдиған җайларда, бу рәзил җәмәттин барлиқ тирик қалғанлар һаятниң орниға маматни таллайду, — дәйду самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар.
\b
\m
\s1 Худадин ваз кечиш һалакәтни издигәнлик билән баравәр
\m
\v 4 Әнди сән уларға мундақ дегин: Пәрвәрдигар мундақ дәйду:
\m — Адәмләр жиқилса қайтидин турмамду? Бириси йолдин чиқип кәтсә қайтип кәлмәмду? 
\v 5 Немишкә Йерусалимдики бу хәлиқ һемишә йолдин чиқиш биләнла йенимдин жирақлап кетиду? Улар алдамчилиқни чиң тутиду, йенимға қайтип келишни рәт қилиду. 
\v 6 Мән көңүл қоюп аңлидим; лекин улар дуруслуқни сөзлимәйду; уларниң рәзилликлиридин: «Мән зади немиләрни қилип қойдум?!» дәп товва қилидиған һеч ким йоқ; ат җәңгә бурулуп етилғандәк һәр бирси өз йолиға бурулуп етилиду. 
\v 7 Һәтта асмандики ләйләкму өзигә бекитилгән вақтилирини билиду; пахтәк, қарлиғач вә турниларму көчүп келидиған вақтилирини есидә тутиду; леким Мениң хәлқим Мән Пәрвәрдигарниң уларға бекиткәнлиримни һеч билмәйду. \x + \xo 8:7 \xo*\xt Йәр. 5:4, 5\xt*\x* 
\v 8 Силәр қандақму: «Биз данадурмиз, Пәрвәрдигарниң Тәврат-қануни биздә бардур!» дәйсиләр? Мана, бәрһәқ, өлима-көчүргүчиләрниң ялғанчи қәлими уни бурмилиған. \f □ \fr 8:8 \fr*\ft \+bd «өлима-көчүргүчиләрниң ялғанчи қәлими уни бурмилиған»\+bd* — «өлима-көчүргүчиләр»ниң рольи бәлким Тәврат-қанунни көчүрүш вә униңға шәрһ бериш болуши мүмкин. «Басмиханилар» болмиғачқа Тәвратни көчүрүш интайин муһим хизмәт, әлвәттә. \ft*\fp Оқурмәнләр башқа хил тәрҗимилирини учритиши мүмкин.\fp*\f* 
\v 9 Данишмәнләр хиҗил болиду, улар йәргә қарап қалди; мана, улар Пәрвәрдигарниң сөзини чәткә қаққандин кейин, уларда зади немә даналиқ қалиду? 
\v 10 Шуңа Мән уларниң аяллирини башқиларға, уларниң етизлирини йеңи егилиригә тапшуруп беримән; чүнки әң кичигидин чоңиғичә уларниң һәммиси ачкөзлүккә берилгән; пәйғәмбәрдин каһинғичә һәммиси сахта иш көриду. \x + \xo 8:10 \xo*\xt Йәш. 56:11; Йәр. 6:12,13,14,15\xt*\x* 
\v 11 Улар: «Аман-есәнлик! Аман-есәнлик!» дәп хәлқимниң қизиниң ярисини суслуқ билән қол учида чала теңип қойди. Лекин аман-есәнлик йоқтур! 
\v 12 Улар жиркиничлик ишларни садир қилғинидин хиҗил болдиму? — Яқ, улар һеч хиҗил болмиди, һәтта қизиришниму улар һеч билмәйду. Шуңа улар жиқилип өлгәнләр ичидә жиқилип өлиду; уларни җазалашқа кәлгинимдә улар путлишип кетиду, — дәйду Пәрвәрдигар. 
\v 13 Мән уларниң һосулини елип ташлаймән, — дәйду Пәрвәрдигар; үзүм телида үзүмләр, әнҗир дәриғидә әнҗирләр һеч қалмиди; йопурмақлири солишип кәтти; Мән уларға немә беғишлиған болсам, әнди шулар улардин өткүзүвелиниду.\f □ \fr 8:13 \fr*\ft \+bd «...Мән уларға немә беғишлиған болсам, әнди шулар улардин өткүзүвелиниду»\+bd* — оқурмәнләр башқа хил тәрҗимилирини учритиши мүмкин.\ft*\f* \x + \xo 8:13 \xo*\xt Йәш. 5:1-7; Мат. 21:19; Луқа 13:6-9\xt*\x*
\b
\m
\s1 Келидиған һалакәт — Йәрәмия сөз қилиду
\m
\v 14 «Биз немишкә мошу йәрдә бекар олтириверимиз? Жиғилайли, мустәһкәм шәһәрләргә кирип шу йәрләрдә \add күрәш қилип\add* түгишәйли! Чүнки Пәрвәрдигар Худайимиз бизни түгәштүрүп, бизгә өт сүйини бәрди; чүнки биз Пәрвәрдигар алдида гуна садир қилдуқ. \f □ \fr 8:14 \fr*\ft \+bd «Жиғилайли, мустәһкәм шәһәрләргә кирип шу йәрләрдә күрәш қилип түгишәйли»\+bd* — яки «Жиғилайли, мустәһкәм шәһәрләргә кирип шу йәрләрдә сүкүт қилайли!» ибраний тилида «сүкүт қилиш» вә «түгәшмәк» охшаш бир сөз биләнла ипадилиниду. \+bd «Пәрвәрдигар Худайимиз бизни түгәштүрүп,...»\+bd* — яки «Пәрвәрдигар Худайимиз бизни сүкүт қилдуруп...». Ибраний тилида «сүкүт қилиш» вә «өлүш, түгәш» бирла сөз (дамам) билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 8:14 \xo*\xt Йәр. 4:5; 9:15; 23:15\xt*\x* 
\v 15 Аман-течлиқни үмүт қилип күтүп кәлдуқ, лекин һеч яхшилиқ болмиди; шипа вақтини күттуқ, лекин мана, вәһимә басти! \x + \xo 8:15 \xo*\xt Йәр. 14:19\xt*\x* 
\v 16 Дүшмән атлириниң хартилдашлири Дан зиминидин тартип аңланмақта; айғирлириниң кишнәшлири пүткүл зиминни қорқитип тәврәтмәктә. Улар зимин вә униңда туруватқан һәммини, шәһәрни вә униңда туруватқанларниң һәммисини йоқитишқа келиду!».\f □ \fr 8:16 \fr*\ft \+bd «Дан зимини»\+bd* — Исраил зимининиң шималий четидә еди; демәк, дүшмәнләр аллиқачан шу зиминға йетип болди.\ft*\f* \x + \xo 8:16 \xo*\xt Йәр. 4:15\xt*\x*
\m
\v 17 — Мана, Мән араңларға иланларни, йәни һеч ким сеһирләлмәйдиған зәһәрлик иланларни әвәтимән, улар силәрни чақиду» — дәйду Пәрвәрдигар.\f □ \fr 8:17 \fr*\ft \+bd «Мән араңларға иланларни, йәни һеч ким сеһирләлмәйдиған зәһәрлик иланларни әвәтимән, улар силәрни чақиду»\+bd* — бу иланлар шүбһисизки, көчмә мәнидә болуп дүшмәнләрни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 8:17 \xo*\xt Зәб. 57:5, 6\xt*\x*
\b
\m
\s1 Пәйғәмбәрниң налә-пәряди
\m
\v 18 \add Мән\add*: «Мениң дәрд-әлимим давалиғусиз! Жүригим зәйиплишип кәтти!» — \add дедим\add*. \f □ \fr 8:18 \fr*\ft \+bd «Мениң дәрд-әлимим давалиғусиз! Жүригим зәйиплишип кәтти!»\+bd* — бу сөзләр пәйғәмбәрниң мәрсийәси болуши керәк. \+bd «Мениң дәрд-әлимим давалиғусиз!»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «И дәрд-әлимимгә тәсәлли бәргучи!».\ft*\f*
\b
\m
\s1 Пәрвәрдигарниң мәрсийә сөзлири
\m
\v 19 «Мана, хәлқимниң қизиниң интайин жирақ жуттин көтирилгән пәрядиниң садаси! \add Улар\add* — «Пәрвәрдигар Зионда әмәсму? Зионниң падишаси у йәрдә турмамду?!» — \add дәйду\add*».
\m «Немишкә әнди улар Мени ойма мәбудлири билән, әрзимәс ят нәрсиләр билән ғәзәпләндүриду?!» \f □ \fr 8:19 \fr*\ft \+bd ««Мана, хәлқимниң қизиниң интайин жирақ жуттин көтирилгән пәрядиниң садаси! Улар — «Пәрвәрдигар Зионда әмәсму? Зионниң падишаси у йәрдә турмамду?!» — дәйду»\+bd* — бу сөзләр яки Пәрвәрдигарниңки болуши керәк, болмиса пәйғәмбәрниңки болиду. Кейин биз хәлиқниң пәрядини аңлаймиз: — (улар... дәйду). \ft*\fp \+bd «интайин жирақ жуттин көтирилгән пәрядиниң садаси!»\+bd* — яки «зиминдики һәр бир булуң-пучқақлиридин чиккан пәрядиниң садаси!». \+bd «Немишкә әнди улар Мени ойма мәбудлири билән, әрзимәс ят нәрсиләр билән ғәзәпләндүриду?!»\+bd* — бу сөзләр Пәрвәрдигарниң пәйғәмбәргә, шундақла ихлассиз хәлиққә бәргән җававидур.\fp*\f*
\b
\m
\s1 Хәлиқниң болидиған налә-пәряди
\m
\v 20 — «Орма вақти өтүп кәтти, яз түгиди, лекин биз болсақ йәнила қутқузулмидуқ!»
\b
\m
\s1 Пәйғәмбәрниң мәрсийәси
\m
\v 21 «Хәлқимниң қизиниң сунуқ яриси түпәйлидин өзүм сунуқмән; матәм тутимән;
\m Дәккә-дүккә мени бесивалди, —\f □ \fr 8:21 \fr*\ft \+bd «Хәлқимниң қизиниң сунуқ яриси түпәйлидин өзүм сунуқмән; матәм тутимән; дәккә-дүккә мени бесивалди»\+bd* — оқурмәнләргә қайтидин тәкрарлап уқтуримизки, мавзуларни (мәсилән мошу йәрдә «Пәйғәмбәрниң мәрсийәси») өзимиз һөрмәтлик оқурмәнләргә ярдими болсун дәп қошуп киргүздуқ. Улар муқәддәс текстниң бир қисми әмәс. \ft*\fp 8-баптики 21-айәттин 9-баптики 2-айәткичә һәммиси ялғуз Йәрәмия пәрғәмбәрниң мәрсийәсиму, яки буниң ичидә Пәрвәрдигарниң сөзлири барму? Қандақла болмисун, сөзләр ялғуз пәйғәмбәрниң сөзлири болсун, болмисун, шубһисизки пәйғәмбәрниң қайғу-һәсрәтлик сөзлири охшашла Пәрвәрдигарниңму қайғу-һәсрәтлик сөзлидур.\fp*\f*
\m
\v 22 Гилеадта тутия тепилмамдикән?
\m У йәрдә тевип йоқмикән?
\m Немишкә әнди мениң хәлқимниң қизиға дава тепилмайду?!».\f □ \fr 8:22 \fr*\ft \+bd «Гилеадта тутия тепилмамдикән?»\+bd* — Гилеад районида һәр хил шипалиқ дорилар һәм уста тевипларниң даңқи бар еди. Шуңа бу сөз пәйғәмбәрниң: «Җисманий җәһәттә Пәрвәрдигар силәр мениң хәлқимгә шундақ рәһимдиллиқ қилип, әтраплиқ ойлап, шипалиқ дориларни вә даңлиқ тевипларни тәминлигән йәрдә, Униң роһий җәһәттиму силәрниң һәр хил гунайий кесәллириңларни сақайтишқа дора-амаллири мол әмәсму? — Әнди немишкә силәр Униң йенға кәлмәйсиләр?!» дегәндәк бир соали охшайду. \ft*\fp Бу 22-айәт Пәрвәрдигарниң Өзиниң сөзлири болушиму мүмкин.\fp*\f* \x + \xo 8:22 \xo*\xt Яр. 37:25; Йәр. 46:11; 51:8\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 9
\s1 Давами
\m
\v 1 Аһ, мениң бешим суниң беши,
\m Көзүм яшниң булиқи болсииди!
\m Ундақта хәлқимниң қизи арисидики өлтүрүлгәнләр үчүн кечә-күндүз жиғлайттим!\x + \xo 9:1 \xo*\xt Йәш. 22:4; Йәр. 4:19\xt*\x*
\m
\v 2 Аһ, мән үчүн чөл-баяванда йолучилар чүшкидәк бир туралғу болсииди!
\m Ундақта хәлқимни ташлап, улардин айрилған болаттим!
\m Чүнки уларниң һәммиси зинахорлар,
\m Мунапиқларниң бир җамаитидур!»\f □ \fr 9:2 \fr*\ft \+bd «уларниң һәммиси зинахорлар,...»\+bd* — «зинахорлар» бәлким роһий җәһәттин ейтилиду, улар Худаға вапасизлиқ қилип бутларға чоқунуп кәтти.\ft*\f* \x + \xo 9:2 \xo*\xt Йәр. 5:7, 8\xt*\x*
\b
\m
\s1 Пәрвәрдигарниң сөзиниң давами
\m
\v 3 — Улар оқячи ләшкәрләр оқяйини егилдүргәндәк тилини ялғанчилиққа егилдүрүшкә тәйярлиған; улар зиминда үстүнлүк қазанған, бирақ бу сәмимийлик билән болған әмәс; улар рәзиллик үстигә рәзиллик қилған, Мени һеч тонуп билмигән» — дәйду Пәрвәрдигар. \f □ \fr 9:3 \fr*\ft \+bd «улар зиминда үстүнлүк қазанған, бирақ бу сәмимийлик билән болған әмәс...»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «шу зиминда улар ғәлибә қилған, бирақ бу һәқиқәтни тикләш үчүн әмәс...».\ft*\f* \x + \xo 9:3 \xo*\xt Йәш. 59:4,13,15; Йәр. 6:7\xt*\x* 
\v 4 — Һәр бириңлар өз йеқиниңлардин һези болуңлар, қериндашлириңларға һеч таянмаңлар; чүнки һәр бир қериндаш пәқәтла алдиғучи, халас, һәр бир йеқинлириң болса төһмәтхорлуқта жүрмәктә. \x + \xo 9:4 \xo*\xt Йәр. 6:28\xt*\x* 
\v 5 Улар һәр бири өз йеқинлириға алдамчилиқ қилмақта, һеч ким һәқиқәтни сөзлимәйду; улар өз тилини ялған сөзләшкә үгитиду, улар қәбиһликтә өзлирини упритиду. 
\v 6 Улар җәбир-зулум үстигә җәбир-зулум қилмақта, алдамчилиқтин йәнә бир алдамчилиққа өтмәктә; улар Мени тонушни рәт қилиду, — дәйду Пәрвәрдигар. \f □ \fr 9:6 \fr*\ft \+bd «улар қәбиһликтә өзлирини упритиду (5-айәт)»\+bd* — 5-айәтниң ахирқи қисми һәм 6-айәтниң баш қисминиң башқа бир хил тәрҗимиси: «Улар қәбиһлик қилип товвани һеч билмәйду. (6) сән (Йәрәмия) алдамчилиқ арисида туруватисән; алдамчилиғи түпәйлидин улар Мени тонушни рәт қилиду...».\ft*\f*
\m
\v 7 Шуңа самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Мән уларни еритип тавлап синаймән; хәлқимниң қизиниң рәзиллигигә Маңа башқа йол қалмидиму? 
\v 8 Уларниң тили әҗәл оқидур; у алдамчилиқни сөзләйду; һәр бир еғиз сөзидә йеқини билән теч-аманлиқни сөзләйду, лекин көңлидә қилтақ тәйярлайду. \x + \xo 9:8 \xo*\xt Зәб. 11:3-5; 27:3; 119:3-4; Пәнд. 30:14\xt*\x* 
\v 9 Бу ишлар түпәйлидин уларни җазалимай қоямдим? — дәйду Пәрвәрдигар, — Мениң җеним мошундақ бир әлдин қисас алмай қоямду?\x + \xo 9:9 \xo*\xt Йәр. 5:9,29\xt*\x*
\b
\m
\s1 Келидиған апәт үчүн Йәрәмия мәрсийә оқуйду
\m
\v 10 «Тағлардики яйлақлар үчүн жиға вә налә-пәряд көтиримән,
\m Даладики отлақлар үчүн мәрсийә оқуймән;
\m Чүнки улар көйүп кәттики, һеч ким у йәрдин өтмәйду;
\m Калиларниң һөкирәшлири аңланмайду;
\m Һәм асмандики учар-қанатлар һәм һайванатларму қечип,
\m Шу йәрдин кәтти!».
\b
\m
\s1 Пәрвәрдигар сөзини давам қилиду
\m
\v 11 — Мән Йерусалимни хараплашқан топ-топ дога, чилбөриләрниң бир туралғуси қилимән;
\m Йәһуда шәһәрлирини адәм турмайдиған дәриҗидә вайранә қилимән.\x + \xo 9:11 \xo*\xt Йәр. 10:22\xt*\x*
\m
\v 12 — Ким бу ишларни чүшинишкә данишмән болиду?
\m Ким Пәрвәрдигарниң ағзидин сөз елип буларни чүшәндүрәләйду?
\m Немишкә зимин вәйранә, һеч ким өтмигидәк, көйүп чөл-баявандәк болуп кәтти?
\m
\v 13 Пәрвәрдигар дәйду, — Чүнки улар Мән улар алдиға қойған Тәврат-қанунни ташливәткән, Мениң авазимға қулақ салмиған вә униңда маңмиған,
\m
\v 14 Бәлки өз қәлбидики җаһиллиққа әгәшкән, ата-бовилири уларға өгәткәндәк Баалларниң кәйнигә әгишип кәткән,\f □ \fr 9:14 \fr*\ft \+bd «(Йәһуда хәлқи) ...ата-бовилири уларға өгәткәндәк Баалларниң кәйнигә әгишип кәткән»\+bd* — оқурмәнләрниң есидә барки, «Баал»лар интайин жиркиничлик бир хил бутлар еди.\ft*\f*
\m
\v 15 Шуңа самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар, Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мана, Мән бу хәлиққә кәкрини йегүзимән, уларға өт сүйини ичкүзимән, \x + \xo 9:15 \xo*\xt Йәр. 8:14; 23:15\xt*\x* 
\v 16 уларни улар яки ата-бовилири илгири һеч тонумайдиған әлләр арисиға тарқитимән; Мән уларни йоқатқичә уларниң кәйнидин қоғлашқа қилични әвәтимән.\x + \xo 9:16 \xo*\xt Лав. 26:33\xt*\x*
\m
\v 17 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Көңүл қоюңлар, матәмчи аялларни келишкә чақириңлар, жиғлашқа әң уста болған қиз-аялларни чақирип келишкә адәм әвәтиңлар!\f □ \fr 9:17 \fr*\ft \+bd «көңүл қоюңлар, матәмчи аялларни келишкә чақириңлар, жиғлашқа әң уста болған қиз-аялларни чақирип келишкә адәм әвәтиңлар!»\+bd* — кона заманларда бәзи бай адәмләр уруқ-туққанлирини дәпнә қилишта мошундақ «жиғлашқа маһир» аялларни «кәйпиятни яритиш» үчүн яллайтти (мәсилән, Инҗил, «Мат.» 9:37ни көрүң).\ft*\f*
\b
\m
\s1 Йәрәмия Пәрвәрдигарниң сөзлиригә җавап бериду
\m
\v 18 — Бәрһәқ, улар тез кәлсун, биз үчүн зор жиға көтәрсунки, бизниң көзлиримиздинму яшлар тарамлап төкүлсун, чанақлиримиздинму яш тамчилири ақсун — 
\v 19 чүнки Зиондин жиға авази аңлинип: — «Биз қанчилик булаң-талаң қилиндуқ! Қанчилик шәрмәндә болдуқ! Улар туралғулиримизни өрүвәтти, биз зиминимизни ташлидуқ!» — дейилиду.
\m
\v 20 Пәрвәрдигарниң сөзини аңлаңлар, и аяллар,
\m Униң ағзидики сөзгә қулақ селиңлар;
\m Қизиңларға жиғлашни үгитиңлар,
\m Һәр бириңлар йеқиниңларға мәрсийә оқутуңлар;
\m
\v 21 Чүнки өлүм болса деризилиримиздин ямишип киргән,
\m Орда-истиһкамлиримизғиму киргән;
\m У балиларни кочилардин,
\m Жигитләрни рәстә-мәйданлардин жулуп ташлиған.
\m
\v 22 \add Йеқинлириңларға\add* уқтуруп: «Пәрвәрдигар мундақ дәйду: —
\m Бәрһәқ, җәсәтләр далада тезәктәк жиқилиду;
\m Улар ормичиниң орғиқиниң астиға жиқилған,
\m Лекин һеч ким жиғмайдиған башақтәк йәргә чечилиду!» — дәңлар!\x + \xo 9:22 \xo*\xt Йәр. 7:33\xt*\x*
\b
\m
\v 23 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: —
\m Дана киши даналиғи билән, күчлүк киши күчлүклиги билән, бай байлиқлири билән пәхирлинип махтанмисун; \x + \xo 9:23 \xo*\xt 1Кор. 1:31; 2Кор. 10:17\xt*\x* 
\v 24 пәхирлинип махтиғучи болса шуниңдин, йәни Мени, йәр йүзидә меһир-муһәббәт, адаләт вә һәққанийлиқни жүргүзгүчи Мән Пәрвәрдигарни тонуп йәткәнлигидин пәхирлинип махтансун; чүнки Мениң хурсәнлигим дәл мошу ишлардиндур, — дәйду Пәрвәрдигар. 
\v 25 Мана, шундақ күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән хәтнә қилмиғанларни хәтнә қилинғанлар билән биллә җазалаймән; 
\v 26 йәни Мисир, Йәһуда, Едом, Аммонийлар вә Моабийлар, җүмлидин чөл-баяванда туруватқан, чекә чачлирини чүшүрүвәткән әлләрни җазалаймән; чүнки бу әлләрниң һәммиси хәтнисиздур; Исраилниң барлиқ җәмәтиму көңлидә хәтнисиздур.\f □ \fr 9:26 \fr*\ft \+bd «... Бу әлләрниң һәммиси хәтнисиздур; Исраилниң барлиқ җәмәтиму көңлидә хәтнисиздур»\+bd* — бу 25- вә 26-айәтләр Йәһуда (Исраил)ға интайин еғир келиши керәк еди. Чүнки Пәрвәрдигар уларни, өзлири кәмиситидиған хәтнә қилинмиған «ят әлләр» қатарида «хәтнә қилинмиған»дәк һесаплайду. Худаниң көз алдида Йәһуда хәтнисиз, йәни у Ибраһим хәтнә арқилиқ түзгән әһдигә лайиқ әмәс болуп қалди. «Көңли хәтнисиз» — «көңли бу рәзил дуниядики рәзил аззу-һәвәслиридин кесилгән әмәс, Худа вә униң ибадити үчүн рәзилликтин айрилған әмәс» дегән мәнидә. «Әзакиял»ға қошулған «қошумчә сөзимиз»ни вә Инҗил, «Рим.» 2-бап, «Фил.» 3:3, «Кол.» 2:11ни көрүң). \ft*\fp Йәнә келип хәтнә «көңлидә әмәс» болса, «чекә чачлирини чүшүрүветиш» (бәлким бутпәрәсләрниң матиминиң бир ипадиси)тин һеч қандақ пәрқи яки әһмийити йоқтур.\fp*\f* \x + \xo 9:26 \xo*\xt Лав. 26:41; Рим. 2:28,29\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 10
\s1 Бутлар әмәс, Пәрвәрдигарла ибадәткә лайиқтур
\m
\v 1 Пәрвәрдигарниң силәргә ейтқан сөзигә қулақ селиңлар, и Исраил җәмәти: — 
\v 2 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Әлләрниң йоллирини үгәнмәңлар; гәрчә әлләр асмандики һадисә-аламәтләрдин қорқуп дәккә-дүккигә чөмгән болсиму, силәр булардин һеч чөчүп кәтмәңлар. \f □ \fr 10:2 \fr*\ft \+bd «әлләрниң йоллирини үгәнмәңлар; гәрчә әлләр асмандики һадисә-аламәтләрдин қорқуп дәккә-дүккигә чөмгән болсиму, силәр булардин һеч чөчүп кәтмәңлар»\+bd* — ят әлләр бундақ «асмандики һадисә-аламәтләр»ни хурапийлиқ, йәни мунәҗҗимлик йолида чүшинәтти, әлвәттә.\ft*\f* 
\v 3 Чүнки әлләрниң қаидә-йосунлири бимәниликтур; һәммиси орманлиқтин кесилгән дәрәқтин, яғаччиниң искиниси билән оюлған нәрсигә асасланғандур. \x + \xo 10:3 \xo*\xt Йәш. 44:14-17\xt*\x* 
\v 4 Улар буни алтун-күмүч билән һәлләйду; уни жиқилмисун дәп улар болқа, миқлар билән бекитиду. \x + \xo 10:4 \xo*\xt Йәш. 41:7\xt*\x* 
\v 5 Бундақ бутлар тәрхәмәкликтә туридиған бир қаранчуқтур, халас; улар һеч сөзләлмәйду; улар башқилар тәрипидин көтирилиши керәк, чүнки улар маңалмайду. Улардин қорқмаңлар; чүнки улар рәзиллик қилалмайду, уларниң қолидин яхшилиқ қилишму кәлмәйду. \x + \xo 10:5 \xo*\xt Зәб. 113:12-15; Йәш. 41:23; 46:1, 7\xt*\x* 
\v 6 — Саңа охшайдиған һеч ким йоқ, и Пәрвәрдигар; Сән улуқ, күч-қудритиң билән намиң улуқдур. \x + \xo 10:6 \xo*\xt Зәб. 85:8,10\xt*\x* 
\v 7 Ким Сәндин қорқмай туралисун, и барлиқ әлләр үстигә һөкүмран падиша!? Чүнки бу Саңа тегишликтур; чүнки әлләрдики данишмәнләр арисида вә барлиқ падишалиқлар арисида Саңа охшаш һеч ким йоқтур. \x + \xo 10:7 \xo*\xt Вәһ. 15:4\xt*\x* 
\v 8 \add Әлләрниң\add* һәммиси истиснасиз әқли йоқ, наданлардур; бу әрзимәсләр яғачтур, халас! Улар тәлим берәләмду!? \f □ \fr 10:8 \fr*\ft \+bd «Әлләрниң һәммиси истиснасиз әқли йоқ, наданлардур; бу әрзимәсләр яғачтур, халас! Улар тәлим берәләмду!? »\+bd* — оқурмәнләр айәтниң башқа хил тәрҗимилирини учритиши мүмкин.\ft*\f* \x + \xo 10:8 \xo*\xt Йәш. 41:29; Һаб. 2:18; Зәк. 10:2\xt*\x* 
\v 9 Соқуп ялпақланған күмүч Таршиштин елип келиниду; алтунму Уфаздин елип келиниду; андин һүнәрвән вә зәргәрләрниң қоли бу ясиғиниға көк вә сөсүн рәхт билән кийим кийгүзиду — буларниң һәммиси шүбһисизки, данишмән устиларниң әҗридур!
\m
\v 10 Лекин Пәрвәрдигар Худаниң Өзи һәқиқәттур; У һаят Худадур, мәңгүлүкниң Падишасидур; Униң ғәзиви алдида йәр-зимин титрәйду; әлләр Униң қәһрини көтирәлмәйду. 
\v 11 Уларға мундақ дегин: «Асман билән зиминни яратмиған илаһлар, улар зимин йүзидин вә асман астидин йоқайду!».\f □ \fr 10:11 \fr*\ft \+bd «Уларға мундақ дегин: «Асман билән зиминни яратмиған илаһлар, улар зимин йүзидин вә асман астидин йоқайду!»\+bd* — бу айәт ибраний тилида әмәс, бәлки арамий тилида ипадилиниду. Ениқки, Худаниң мәхсити Өз хәлқиниң бу һәқиқәтни ят әлләргә уларниң өз тилида билдүрүши керәк.\ft*\f*
\m
\v 12 \add Пәрвәрдигар болса\add* йәр-зиминни күч-қудрити билән ясиған,
\m Аләмни даналиғи билән бәрпа қилған,
\m Асманларни әқил-парасити билән яйғучидур. \x + \xo 10:12 \xo*\xt Яр. 1:1; Аюп 9:8; Зәб. 103:2; Йәш. 40:22; 44:24; 51:13; Йәр. 51:15\xt*\x*
\m
\v 13 У авазини қоювәтсә, асманларда сулар шавқунлайду;
\m У йәр чәтлиридин булут-туманларни өрлитиду;
\m У ямғурларға чақмақларни һәмраһ қилип бекитиду,
\m Вә шамални өз ғәзнилиридин чиқириду.\x + \xo 10:13 \xo*\xt Зәб. 134:7; Йәр. 51:16\xt*\x*
\m
\v 14 Мошу кишиләрниң һәр бири әқилсиз, билимдин мәһрумлардур;
\m Зәргәрләрниң һәр бири өзлири ойған бут тәрипидин шәрмәндигә қалиду;
\m Чүнки униң қуйма һәйкили ялғанчилиқ, уларда һеч тиниқ йоқтур.\x + \xo 10:14 \xo*\xt Йәр. 51:17,18\xt*\x*
\m
\v 15 Улар бимәниләрдур, мазақ объектидур;
\m Җазалиниш вақти уларниң үстигә кәлгәндә, улар йоқитилиду.
\m
\v 16 Яқупниң Несивиси Болғучи булардәк әмәстур,
\m Чүнки барлиқ мәвҗудатни ясиғучи Шудур;
\m Исраил болса Униң Өз мираси болған қәбилидур;
\m Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар Униң намидур.\f □ \fr 10:16 \fr*\ft \+bd «Яқупниң несивиси»\+bd* — «Яқуп» мошу йәрдә Яқуп вә униң әвлатлири болған Исраилниму көрситиду. «Яқупниң несивиси» Худаниң Өзидур, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 10:16 \xo*\xt Зәб. 73:2; Йәр. 51:19\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йәрәмия хәлқи үчүн мәрсийә оқуп дуа қилиду
\m
\v 17 Зиминдин чиқишқа жүк-тақиңни жиғиштуруп ал, и муһасиригә елинғучи қиз; \f □ \fr 10:17 \fr*\ft \+bd «муһасиригә елинғучи қиз»\+bd* — «қиз» мошу йәрдә шүбһисизки, пүтүн хәлиқни билдүриду.\ft*\f* 
\v 18 чүнки Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — «Мана, Мән бу вақитта зиминдикиләрни елип у йәрдин чөриветимән вә уларниң көңли тонуп йәткичә азар беримән!».\x + \xo 10:18 \xo*\xt Йәр. 6:24\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йәрәмия хәлқигә вәкил сүпитидә сөз қилиду
\m
\v 19 Җараһитим үчүн һалимға вай! Мениң ярам давалиғусиздур! Бирақ әслидә мән: «Бу пәқәт бир кесәллик, халас, униңға чидиғидәкмән» — дәптикәнмән. \f □ \fr 10:19 \fr*\ft \+bd «пәқәт бир кесәллик»\+bd* — бәлким хәлиқниң бешиға чүшкән күлпәтләр «пәқәт вақтилиқ аварә, халас» дегән һессиятини көрситиду. Сахта пәйғәмбәрләр бундақ һессиятни көп қоллайтти.\ft*\f* 
\v 20 Мениң чедирим һалак болди, барлиқ танилирим үзүлди; балилирим мәндин җуда болуп, улар йоқ болди; чедиримни қайтидин созуп тиккидәк, чедир пәрдилирини асқидәк һеч ким қалмиди. 
\v 21 Чүнки хәлиқ падичилири әқилсиз болуп, Пәрвәрдигарни издәп йол соримайду; шуңа улар данишмәнләрдәк иш көрәлмәйду, уларниң барлиқ падиси тарқилип кәтти. \f □ \fr 10:21 \fr*\ft \+bd «хәлиқ падичилири»\+bd* — (йәни «пада баққучилири») шүбһисизки, Йәһуданиң падишаси, вәзирлири, каһинлири вә пәйғәмбәрлирини көрситиду.\ft*\f* 
\v 22 Аңлаңлар! Бир гәпниң шәписи! Мана, у келиду, шималий зиминдин чиққан зор бир чуқан-сүрән! Йәһуданиң шәһәрлирини бир вәйранә, чилбөриләрниң туралғусиға айландурғучи келиватиду! \x + \xo 10:22 \xo*\xt Йәр. 1:14; 4:6; 9:11\xt*\x* 
\v 23 Билимәнки, и Пәрвәрдигар, инсанниң өз йолини бекитиши өз қолида әмәстур; меңиватқан адәмниң өзидә қәдәмлирини халиғанчә ташлаш қудрити болмастур; \x + \xo 10:23 \xo*\xt Пәнд. 16:1; 20:24\xt*\x* 
\v 24 Пәрвәрдигар, мени түзигәйсән, лекин ғәзивиң билән әмәс, адил һөкүмиң билән түзигәйсән; болмиса Сән мени йоққа баравәр қилисән. \x + \xo 10:24 \xo*\xt Зәб. 6:1-2; 37:1-2; Йәр. 30:11; 46:28\xt*\x* 
\v 25 Қәһриңни Сени тонумайдиған әлләр һәмдә намиңға нида қилмайдиған җәмәтләр үстигә төккәйсән; чүнки улар Яқупни йәп кәткән; бәрһәқ, улар уни жутуп түгәштүрүп, турған җайини мутләқ вәйран қилған.\x + \xo 10:25 \xo*\xt Зәб. 78:6; Йәр. 8:16; 9:16\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 11
\s1 Хәлиқниң Худаниң әһдисини көзгә илмиғанлиғи
\m
\v 1 Йәрәмияға Пәрвәрдигардин кәлгән сөз мундақ еди: 
\v 2 — Бу әһдиниң сөзлиригә қулақ селиңлар; шундақла Йәһуда кишилиригә, Йерусалимда туруватқанларға уларни йәткүзүңлар, \f □ \fr 11:2 \fr*\ft \+bd «Бу әһдиниң сөзлиригә қулақ селиңлар»\+bd* — бу бешарәт (11:1-17)ниң асас темиси (жуқуриқи мавзуйимиздәк) — «хәлиқниң Худаниң әһдисини көзгә илмиғанлиғи». Бешарәт бәлким Йосия падиша һөкүм сүргән вақтида ибадәтханидин тепилған «Тәврат-қанунниң бир қисми» билән мунасивәтлик. У Тәвратниң қисми бәлким «Қанун шәрһи» еди, китап Худа Муса пәйғәмбәр арқилиқ Исраил билән түзгән әһдини тәкрарлайду вә тәкитләйду. «2Пад.» 22-23-бапларни, «2Тар.», 34-35-бапларни көрүң.\ft*\f* 
\v 3 — сән Йәрәмия уларға мундақ ейтқин: —
\m — Пәрвәрдигар, Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Бу әһдиниң сөзлиригә ким бойсунмиса у ләнәттә қалиду; \x + \xo 11:3 \xo*\xt Қан. 27:26; Гал. 3:10\xt*\x* 
\v 4 Мән бу әһдини ата-бовилириңларни Мисир зиминидин, йәни төмүр тавлайдиған хумдандин қутқузуп чиқарған күнидә уларға тапилап: «Авазимға қулақ селип, бу сөзләргә, йәни Мән силәргә тапшурған барлиқ әмирләргә әмәл қилиңлар; шундақ қилғиниңларда, силәр Мениң хәлқим болисиләр, Мән силәрниң Худайиңлар болимән; \x + \xo 11:4 \xo*\xt Лав. 26:3,12; Қан. 4:20\xt*\x* 
\v 5 шундақ болғинида Мән ата-бовилириңларға: «Силәргә сүт һәм бал еқип туридиған бир зимин тәқдим қилимән» дәп ичкән қәсәмни әмәлгә ашуримән» — дегән едим. Силәр бүгүнки күндә дәл шу зиминда туруватисиләр!
\m Мән болсам җававән «Амин, Пәрвәрдигар!» — дедим.\f □ \fr 11:5 \fr*\ft \+bd «Мән болсам җававән «Амин, Пәрвәрдигар!» — дедим»\+bd* — оқурмәнләргә аянки, «Амин» дегән сөз «шундақ болсун!» дегән мәнидә. Мошу йәрдә Йәрәмия Пәрвәрдигарниң әһдисигә бойсунмиған барлиқ кишиләрни (3-айәттә) ләнәткә қалдуридиғанлиғиға қошулушни билдүриду.\ft*\f* \x + \xo 11:5 \xo*\xt Қан. 7:12\xt*\x*
\m
\v 6 Пәрвәрдигар маңа мундақ деди: — Йәһуданиң шәһәрлиридә, Йерусалимниң кочилирида бу сөзләрни җакала: — Бу әһдиниң барлиқ сөзлиригә қулақ селип әмәлгә ашуруңлар! \f □ \fr 11:6 \fr*\ft \+bd «Бу әһдиниң барлиқ сөзлиригә қулақ селип әмәлгә ашуруңлар!»\+bd* — бешарәт (11:1-17)ниң асас темиси тоғрисидики 2-айәттики изаһатни көрүң.\ft*\f* 
\v 7 Чүнки Мән ата-бовилириңларға Мисир зиминидин қутқузуп чиқарған күнидин бүгүнки күнгичә «Мениң авазимға қулақ селиңлар!» дәп җекиләп агаһландуруп келиватимән; Мән таң сәһәрдә орнумдин туруп уларни агаһландуруп кәлдим. \x + \xo 11:7 \xo*\xt Йәр. 7:13,25\xt*\x* 
\v 8 Лекин улар һеч аңлимиған яки қулақ салмиған; уларниң һәр бири рәзил көңүллиридики җаһиллиққа әгишип маңған; шуниң билән Мән бу әһдидики барлиқ сөзләрни уларниң бешиға чүшүрдүм; Мән буларниң һәммисини уларға тапилиғанмән, лекин улар һеч әмәлгә ашурмиған.\x + \xo 11:8 \xo*\xt Йәр. 3:17; 7:24,26; 9:14\xt*\x*
\m
\v 9 Пәрвәрдигар маңа мундақ деди: — Йәһудадикиләр вә Йерусалимда туруватқанларниң арисида бир сүйқәст байқалди; 
\v 10 улар сөзлиримни аңлашни рәт қилған ата-бовилириниң қәбиһликлиригә қайтип кәтти; уларниң ибадитидә болайли дәп башқа илаһларға әгишип кәтти. Исраил җәмәти һәм Йәһуда җәмәти ата-бовилири билән түзгән әһдәмни бузди.
\m
\v 11 Шуңа Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Мән уларниң үстигә һеч қутулалмас апәт чүшүримән; улар Маңа пәряд көтириду, лекин Мән уларни аңлимаймән. \x + \xo 11:11 \xo*\xt Пәнд. 1:28; Йәш. 1:15; Йәр. 14:12; Әз. 8:18; Мик. 3:4\xt*\x* 
\v 12 Андин Йәһуданиң шәһәрлири вә Йерусалимда туруватқанлар исриқ йеқип чоқунған бутларни издәп уларға пәряд көтириду; лекин апәт чүшкән вақтида улар буларни һеч қутқузмайду. 
\v 13 Чүнки шәһәрлириң қанчә көп болғансери, бутлириң шунчә көп болди, и Йәһуда; Йерусалимниң кочилири қанчә көп болғансери, силәр «жиркиничлик болғучи»ға шунчә қурбангаһларни қурдуңлар, йәни Баалға исриқ йеқиш үчүн қурбангаһларни бәрпа қилдиңлар.\x + \xo 11:13 \xo*\xt Йәр. 2:28\xt*\x*
\b
\m
\v 14 Әнди сән, \add и Йәрәмия\add*, бу хәлиқ үчүн дуа қилма, улар үчүн һеч пәряд яки тилавәт қилма; чүнки апәт бешиға чүшүши билән улар Маңа нида қилған вақтида Мән уларни аңлимаймән.\x + \xo 11:14 \xo*\xt Йәр. 7:16; 14:11\xt*\x*
\b
\m
\v 15 — Мениң сөйүмлүк хәлқимниң өйүмдә турушиға немә һәққи? Чүнки көпинчиңлар өзүңларниң рәзил мәхсәтлиригә йетишкә орунисиләр; силәр рәзиллигиңлар әмәлгә ашқанда хурсән болсаңлар, ундақта «муқәддәс гөшләр» мошу асийлиғиңларни силәрдин елип ташлаламду? \f □ \fr 11:15 \fr*\ft \+bd «муқәддәс гөшләр»\+bd* — қурбанлиқлардики гөшләр, әлвәттә. Оқурмәнләр айәтниң башқа көп хил тәрҗимилирини учритиши мүмкин, лекин умумий мәнаси тәрҗимимиздикидәк болиду.\ft*\f* 
\v 16 Пәрвәрдигар исмиңни «Япйешил, мол мевилик, барақсан зәйтун дәриғи» дәп атиған еди; лекин \add Пәрвәрдигар\add* дәрәққә шавқунлайдиған зор бир отни салиду вә шахлири йоқ қилиниду. 
\v 17 Чүнки сени тиккән самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар саңа қарап күлпәт бекитип җакалиған; сәвәви, Исраил җәмәти вә Йәһуда җәмәти өзиниң мәнпәәтини көзләп рәзиллик қилип, Баалға исриқ йеқип, Мениң ғәзивимни кәлтүрди.\x + \xo 11:17 \xo*\xt Йәр. 2:21\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йәрәмияға қилинидиған сүйқәстни Пәрвәрдигар униңға аян қилиду
\m
\v 18 «Пәрвәрдигар маңа хәвәр йәткүзди, шуниң билән мән чүшәндим; У маңа уларниң қилмишлирини аян қилди; 
\v 19 мән болсам худди боғузлашқа йетиләп маңған көнүк пақландәк едим; мән әсли уларниң маңа қарап: «Дәрәқни мевиси билән йоқитайли, униң исми қайта әскә һеч кәлтүрүлмисун, уни тирикләр зиминидин үзүп ташлайли» дегән қәстлирини һеч билмәйттим; 
\v 20 лекин Сән, и адил һөкүм Чиқарғучи, адәмниң виҗдан-қәлбини Синиғучи, самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар, Сениң уларниң үстигә чүшүридиған қисасиңни өз көзүм билән көрүшкә несип қилғайсән; чүнки дәвайимни Саңила аян қилип тапшурдум».\x + \xo 11:20 \xo*\xt 1Сам. 16:7; 1Тар. 28:9; Зәб. 7:10; 25:2; Вәһ. 2:23\xt*\x*
\b
\m
\v 21 Шуниң билән Пәрвәрдигар \add маңа\add* мундақ деди: — «Пәрвәрдигарниң намида бешарәт бәрмә, болмиса җениң қолимизда түгишиду» — дәп саңа доқ қилип жүргән Анатоттики адәмләр җениңни издәп жүриду. Әнди улар тоғрисида мундақ сөзүм бар: — 
\v 22 — бу ишқа қарап самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ деди: — Мана, Мән уларни җазалаймән; жигитләр қилич билән өлиду, оғул-қизлири болса қәһәтчилик билән өлиду. 
\v 23 Улардин һеч бир қалдиси қалмайду; чүнки Мән улар җазалинидиған жилида, шу Анатоттики адәмләр үстигә апәт чүшүримән.
\b
\b
\m
\c 12
\s1 Йәрәмия пәйғәмбәрниң Пәрвәрдигарға дад ейтиши давамлишиду
\m
\v 1 Мән дәвайимни алдиңға елип кәлсәм, адил болуп кәлдиң, и Пәрвәрдигар; лекин Сән билән Өз һөкүмлириң тоғрилиқ сөзләшмәкчимән; немишкә рәзилләрниң йоли ронақ тапиду? Асийлиқ қилғучиларниң һәммиси немишкә кәңри-азатиликтә туриду? \x + \xo 12:1 \xo*\xt Аюп 21:7; Зәб. 72:11-13; Һаб. 1:3\xt*\x* 
\v 2 Сән уларни йәр йүзигә тиккәнсән, уларму йилтиз тартқан; улар өсүп гүллиниду, улар мевиләйду; Сән уларниң ағзиға йеқин охшайсән, лекин виҗданидин жирақсән; \f □ \fr 12:2 \fr*\ft \+bd «Сән уларниң ағзиға йеқин охшайсән, лекин виҗданидин жирақсән»\+bd* — «виҗдан» дегән сөз мошу йәрдә ибраний тилида «бөрәкләр» билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 12:2 \xo*\xt Йәш. 29:13\xt*\x* 
\v 3 лекин Сән, и Пәрвәрдигар, мени билисән; Сән мени көрүп кәлгәнсән, Өзүңгә болған садиқлиғимни синиғансән. Уларни боғузлашқа бекитилгән қойлардәк айрип сөрәп чиққайсән, уларни қәтл күнигә айриғайсән. \f □ \fr 12:3 \fr*\ft \+bd «...Уларни боғузлашқа бекитилгән қойлардәк айрип сөрәп чиққайсән, уларни қәтл күнигә айриғайсән»\+bd* — Йәрәмия өзиниң жутдашлириниң сүйқәстиниң объекти болуп нурғунлиған җапа тартмақта, лекин улар кәң-азатә яшайдиған охшайду.\ft*\f* \x + \xo 12:3 \xo*\xt Зәб. 16:3; 138:1; Йәр. 11:20\xt*\x* 
\v 4 Зимин қачанғичә қағҗирайду, етиздики от-чөпләр қачанғичә қурған һаләттә туриду? Зиминда турувақанларниң рәзиллиги түпәйлидин һайванлар һәм учар-қанатлар қачанғичә йоқап түгәйду? Чүнки бу хәлиқ: «\add Худа\add* ақивитимизни һеч көрмәйду» дәватиду.\f □ \fr 12:4 \fr*\ft \+bd «Бу хәлиқ: «Худа ақивитимизни һеч көрмәйду» дәватиду?»\+bd* — ибраний тилидики «Бу хәлиқ: У ақивитимизни һеч көрмәйду» дәватиду?» дейилиду. Бу дегәнликтики «У»ни бәзи алимлар Йәрәмияни көрситиду, дәп қарайду. Лекин бизниңчә хәлиқниң: «Худа ақивитимизни һеч көрмәйду» дегән сөзи, Тәврат «Қан.» 32:30дики «Мән (Худа) уларниң ақивитини көримән» дегән сөзниң дәл әксидур, шуңа биз «Худа» дәп тәрҗимә қилдуқ.\ft*\f* \x + \xo 12:4 \xo*\xt Йәр. 4:25; 7:20; 9:10\xt*\x*
\b
\m
\s1 Пәрвәрдигар Йәрәмияға җавап бериду
\m
\v 5 — Сән жүгүргән ләшкәрләр билән бәсләшкәндә, улар сени һалсиратқан болса, әнди сән атлар билән бәсләшсәң қандақ болар? Сән пәқәт аман-течлиқта турған зиминдила хатирҗәм болуп \add Маңа\add* ишинисән, әнди Иордан дәрияси бойидики қоюқ чатқаллиқларда қандақ жүрисән? \f □ \fr 12:5 \fr*\ft \+bd «Иордан дәрияси бойидики қуюқ чатқаллиқларда қандақ жүрисән?»\+bd* — бу йәр ширлар яшиған, интайин хәтәрлик җай еди (49:14, 50:44ни көрүң). Худа Йәрәмияға: «Ишлириң техиму қийин, техиму чатақ, техиму мушәққәтлик болиду» дәп агаһландуриду.\ft*\f* 
\v 6 Чүнки һәтта өз қериндашлириң, атаңниң җәмәтиму саңа асийлиқ қилған. Уларму сени йоқитиш үчүн авазини қоюп бәргән. Гәрчә улар саңа меһирлик сөзләрни қилған болсиму, уларға ишәнмә!»\x + \xo 12:6 \xo*\xt Пәнд. 26:25\xt*\x*
\b
\m
\s1 Худа Йәрәмияниң дад көтиришлиригә йәнә бир җавап бериду
\m
\v 7 — Өзүм аиләмдин ваз кечимән, мирасимни ташливетимән, җан-җигиримни дүшмәнлириниң қолиға тапшуримән. 
\v 8 Мениң мирасим \add болған хәлиқ\add* болса Маңа орманлиқтики бир ширгә охшаш болуп қалди; улар Маңа қарши авазини көтәрди; шуңа Мән уларни яман көримән. 
\v 9 Мениң мирасим Маңа сар-бүркүт яки чилбөридәк болуп қалди әмәсму? Лекин униң әтрапиға башқа сар-бүркүтләр олашмақта! Бериңлар, уларни йәветишкә барлиқ даладики һайванларни жиғип келиңлар! \f □ \fr 12:9 \fr*\ft \+bd «далидики һайванлар»\+bd* — бәлким Исраилни булаң-талаң қилмақчи болған ят әлләрни билдүриду. Бу пәрман («Бериңлар...йиғип келиңлар») бәлким пәриштиләргә ейтилса керәк.\ft*\f* \x + \xo 12:9 \xo*\xt Йәр. 7:33\xt*\x* 
\v 10 Нурғунлиған хәлиқ падичилири үзүмзаримни һалак қилиду, улар Мениң несивәмни аяқ асти қилиду, улар Мениң йеқимлиқ несивәмни ғериб бир чөл-баяванға айландуриду; \f □ \fr 12:10 \fr*\ft \+bd «Нурғунлиған хәлиқ падичилири»\+bd* — бәлким ят әлләрниң әмир-падишалирини көрситиду. Бирақ Исраилниң өзидики «хәлиқ падичилири» (падишалар, каһинлар, пәйғәмбәрләр)ниң вапасизлиғи билән бу ақивәтни Исраилниң бешиға кәлтүргән, шуңа «нурғунлиған пада баққучилири» уларниму өз ичигә елиши мүмкин. \ft*\fp Худа «Мениң үзүмзарим», «Мениң несивәм» дегән ибариләр билән, бәлким Өз хәлқи Исраилни, җүмлидин уларниң зиминини көрситиду. \fp*\fp Ибраний тилида бу айәттин 13-айәткичә болған пеилләр «өткән заман»да ипадилиниду; пәйғәмбәр буларниң һәммисини «аллиқачан йүзбәргәндәк», җәзмән йүз бериду, дәп билиду.\fp*\f* \x + \xo 12:10 \xo*\xt Йәр. 6:3\xt*\x* 
\v 11 улар уни ғериб қиливетиду; у Мениң алдимда ғериб һәм қағҗирақ туриду; пүткүл зимин ғериб қалиду; амма һеч адәм буниңға көңлини бөлмәйду. 
\v 12 Чөл-баявандики барлиқ егизликләр үстигә һалак қилғучилар ғужулдап чиқип келиду; чүнки Пәрвәрдигарниң қиличи зиминниң бир четидин йәнә бир четигичә һәммини жутиду; һеч әт егисиниң тинич-хатирҗәмлиги болмайду. 
\v 13 \add Хәлқим\add* буғдайни териған болсиму, лекин текәнләрни орийду; улар өзлирини упратқини билән, пайда көрмәйду; шуңа \add начар\add* мәһсулатлириңлар түпәйлидин, Пәрвәрдигарниң қаттиқ ғәзиви түпәйлидин, йәргә қарап қалисиләр.\x + \xo 12:13 \xo*\xt Лав. 26:16; Қан. 28:38\xt*\x*
\m
\v 14 Мәнки Пәрвәрдигар Өз хәлқим Исраилни варис қилған мирасқа чаңгал салған, зиминимниң һәммә рәзил хошнилири тоғрилиқ мундақ дәймән: — Мана, Мән уларни өз зиминидин жулуп алимән, шуниңдәк Йәһуда җәмәтини улар арисидин жулувалимән; \f □ \fr 12:14 \fr*\ft \+bd «зиминимниң һәммә рәзил хошнилири»\+bd* — хошна ят әлләрни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 12:14 \xo*\xt Қан. 30:3; Йәр. 32:37\xt*\x* 
\v 15 лекин шундақ болидуки, уларни жулувалғандин кейин Мән бу йолдин йенип, уларға ичимни ағритимән, уларниң һәр бирини өз мирасиға, һәр бирини өз зиминиға қайтуримән.\f □ \fr 12:15 \fr*\ft \+bd «уларни ...уларниң һәр бирини өз мирасиға, һәр бирини өз зиминиға қайтуримән»\+bd* — бу Худаниң бу ят әлләрниң һәр биригә ейтқан сөзлири.\ft*\f*
\m
\v 16 Шундақ қилип, әгәр (улар өткәндә хәлқимгә Баалниң исмиға қәсәм ичишни үгәткәндәк) көңүл қоюп хәлқимниң йоллирини үгәнсә, җүмлидин Мениң намимға қәсәм ичишни үгәнсә, — әнди уларға хәлқим арисидин \add муқим\add* орун берилип, улар гүлләндүрүлиду. \f □ \fr 12:16 \fr*\ft \+bd «уларға хәлқим арисидин муқим орун берилип, улар гүлләндүрүлиду»\+bd* — ибраний тилида сөзмусөз болса «улар хәлқим арисида қурулиду». Бу сөз көп җәһәтлик болуп, етиқат, әхлақ, даналиқ, иқтисад вә параванлиқ, болупму һәр хил роһий байлиқларни көрситиду.\ft*\f* 
\v 17 Бирақ улар аңлимиса, Мән шу әлни мутләқ жулуп ташлаймән, — дәйду Пәрвәрдигар.\x + \xo 12:17 \xo*\xt Йәш. 60:12\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 13
\s1 Чирип кәткән ич тамбалдин алған савақ
\m
\v 1 Пәрвәрдигар маңа мундақ деди: — Барғин, канап ич тамбални ал, белиңгә бағла; лекин уни суға чилима. 
\v 2 Шуңа Пәрвәрдигар маңа дегәндәк мән бир ич тамбални алдим вә белимгә бағлап қойдум.
\m
\v 3 Әнди Пәрвәрдигарниң сөзи иккинчи қетим маңа келип мундақ дейилди: — 
\v 4 «Сән пулға алған, белиңгә бағланған ич тамбални елип, орнуңдин тур, Фратқа берип шу йәрдә ташниң йериқиға йошуруп қой».\f □ \fr 13:4 \fr*\ft \+bd «...орнуңдин тур, Фратқа берип,...»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «...орнуңдин тур, Әфрат (дәрияси)ға берип...». Йәрәмияниң жути Анатотға йеқин «Фрат» дегән кичик бир йеза еди. Әфрат дәрияси болса Пәләстиндин 550 километр жирақ. Әгәр тоғра тәрҗимиси «Фрат» болса, шүбһисизки, бу йәнила сөз оюни арқилиқ «Әфрат дәрияси»ни, шуниңдәк Әфрат дәриясиниң бойида қурулған Асурийә империйәсини, шундақла кейинки Бабил империйәсини көрситиду. Бу икки империйәниң Исраилға андин кейин Йәһудаға (улар шу йәргә сүргүн болған вақтида) етиқатни булғайдиған тәсири болған. Асурийәниң бутпәрәслигиниң вә Бабилниң пулпәрәслигиниң етиқатни булғайдиған тәсири бар еди. \ft*\fp Ишниң башқа бир хил шәрһи: улар әсли Пәрвәрдигарға «чиң мунасивәттә бағлиниш»и керәк еди. Лекин буниң орниға улар Бабилға бағланмақчи болуп (Һәзәкия падишаниң күнлиридә) булғинип кәткән. Лекин бизниңчә бундақ шәрһи Йәрәмияниң дәвригә уйғун кәлмәйтти.\fp*\f*
\m
\v 5 Шуңа мән бардим вә Пәрвәрдигар маңа буйруғандәк уни Фратқа йошуруп қойдум. 
\v 6 Көп күнләр өткәндин кейин, Пәрвәрдигар маңа: «Орнуңдин тур, Фратқа берип, Мән саңа шу йәргә йошурушқа буйруған ич тамбални қолуңға ал» — деди.
\m
\v 7 Шуңа мән Фратқа бардим; мән йошурған йәрдин ич тамбални колап чиқирип қолумға алдим; мана, ич тамбал сесип чирип кәткән еди, пүтүнләй кийгүсиз болған еди. 
\v 8 Пәрвәрдигарниң сөзи маңа келип мундақ дейилди: —
\m
\v 9 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мән Йәһуданиң пәхрини вә Йерусалимниң чоң пәхрини мошу һалда йоқитимән; 
\v 10 Мениң сөзлиримни аңлашни рәт қилған, көңлидики җаһиллиғида маңидиған, башқа илаһларниң қуллуғида болуп, уларға ибадәт қилишқа интилидиған бу рәзил хәлиқ пүтүнләй кардин чиққан бу ич тамбалға охшаш болиду. 
\v 11 Чүнки худди ич тамбал адәмниң чатириқиға чиң бағланғандәк, уларму Маңа \add йеқин\add* бир хәлиқ болсун, Маңа нам-аброй, мәдһийә вә шан-шәрәп кәлтүрсун дәп, Мән Исраилниң пүткүл җәмәтини вә Йәһуданиң пүткүл җәмәтини Өзүмгә чиң бағландурғанмән — дәйду Пәрвәрдигар, — лекин улар һеч қулақ салмиди.\f □ \fr 13:11 \fr*\ft \+bd «...худди ич тамбал адәмниң чатириқиға чиң бағланғандәк, уларму Маңа йеқин бир хәлиқ болсун ... дәп, Мән Исраилниң пүткүл җәмәтини вә Йәһуданиң пүткүл җәмәтини Өзүмгә чиң бағландурғанмән»\+bd* — бу тәмсилниң мәнаси бәлким шуки, Исраил Худаға чиң бағланған болса, һеч булғанмайтти (тәмсилдә пәйғәмбәр өзи Худаға вәкил болиду). Лекин бу зич мунасивәттин айрилса, бәрибир ят әлләр (мәсилән, Асурийә, Бабилдәк) тәрипидин булғиниду. 1-айәттики «суға чилима» дегән сирлиқ буйруқ, бәлким бу зич мунасивәтниң һеч айрилмаслиғи керәклигини тәкитлигән болуши мүмкин.\ft*\f*
\m
\v 12 Уларға мошу сөзни дегин: — Исраилниң Худаси болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — «Һәммә шарап идиши шарап билән толуши керәк». Улар саңа: «Әҗәба, һәммә шарап идиши шарап билән толуши керәклигини убдан билмәмдуқ?» — дәйду; \f □ \fr 13:12 \fr*\ft \+bd «Һәммә шарап идиши шарап билән толуши керәк»\+bd* — бәлким хәлиқ арисидики мақал-тәмсил болуши мүмкин — мәнаси бәлким «һәммә иш оңушлуқ болиду» яки «көпрәк күткүн болсаң көпрәк алисән» қатарлиқлар. \ft*\fp Ибраний тилида «едиш» вә «ахмақ» бир-биригә охшап кетиду. Хәлиқ пәқәтла өз кәйп-сапсини (шарап буниң символи болуп) интилип қоғлиғандин кейин Худа уларға: «Мән силәр издигиниңларни өз бешиңларға чүшүримән, силәр бир-бириңларни набут қилисиләр» дәп җавап бәргән охшайду.\fp*\f* 
\v 13 Сән уларға мундақ дәйсән: «Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, мән бу зиминда барлиқ туруватқанларни, Давутқа вәкил болуп униң тәхтигә олтарған падишаларни, каһинларни вә пәйғәмбәрләрни һәмдә Йерусалимда барлиқ туруватқанларни мәслик-беһошлуқ билән толдуримән. 
\v 14 Мән уларни бир-биригә, йәни ата билән оғуллириниму охшашла бир-биригә соқушқа салимән, — дәйду Пәрвәрдигар; — Мән уларға ичимни ағритмаймән, уларни айимаймән, уларға рәһим қилмаймән; уларни набут қилишқа һеч нәрсә мени тосумайду. 
\v 15 Аңлаңлар, қулақ селиңлар, һали чоң болмаңлар; чүнки Пәрвәрдигар сөз қилған. 
\v 16 Әнди У бешиңларға зулмәт чүшүргичә, путуңлар завал чүшкән тағларда путлашқандәк путлашқичә, У силәр издигән нурни өлүм сайисиға, қап қараңғулуққа айландурғичә, Пәрвәрдигар Худайиңларға лайиқ шан-шәрәп қайтуруңлар! \x + \xo 13:16 \xo*\xt Зәб. 43:21-22\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йәрәмия өз дәрд-әлимини хәлиққә билдүриду
\m
\v 17 Буни аңлимисаңлар, силәрниң һакавурлуғуңлар түпәйлидин җеним йошурунчә жиғлайду; аччиқ жиғлап көз яшлирим еқип ташиду; чүнки силәр, и Пәрвәрдигарниң падиси, сүргүн қилинисиләр.\x + \xo 13:17 \xo*\xt Жиғ. 1:2,16\xt*\x*
\b
\m
\s1 Пәрвәрдигарниң сөзи давамлишиду
\m
\v 18 Падиша вә ханишқа: «Тәхтиңлардин чүшүп йәргә олтириңлар; чүнки көркәм таҗлириңлар бешиңлардин чүшүрүлиду» — дегин. \f □ \fr 13:18 \fr*\ft \+bd «Падиша вә ханишқа: «Тәхтиңлардин чүшүп йәргә олтириңлар... таҗлириңлар бешиңлардин чүшүрүлиду» — дегин»\+bd* — падиша вә ханиш бәлким Йәһоакин вә анисини көрситиду. Улар миладийәдин илгири 597-жили сүргүн болған («Йәр.» 22:26, 29:2, «2Пад.» 24:14-16ни көрүң).\ft*\f* 
\v 19 Җәнупдики шәһәрләр қоршивелнип тақилиду; уларни ачидиған һеч ким болмайду; пүткүл Йәһуда сүргүн болиду; уларниң һәммиси әсиргә чүшүп сүргүн болиду. \f □ \fr 13:19 \fr*\ft \+bd «Җәнупдики шәһәрләр қоршивелнип тақилиду; уларни ачидиған һеч ким болмайду»\+bd* — демәк, һеч ким чиқалмайду, һеч ким кирәлмәйду.\ft*\f* 
\v 20 Бешиңни көтәр, \add и Зион\add*, шималдин чиққанларға қара; саңа тапшурулған пада, йәни йеқимлиқ падаң нәгә кәткәнду? \f □ \fr 13:20 \fr*\ft \+bd «Бешиңни көтәр, и Зион, шималдин чиққанларға қара; саңа тапшурулған пада, йәни йеқимлиқ падаң нәгә кәткәнду?»\+bd* — бу айәттики пеиллар «аялчә род»та болуп, бу сөзләр бәлким Йерусалимға, йәни униңда турған «Худаниң хәлқи болған пада баққучилири»ға — падишаға, каһинларға вә «пәйғәмбәрләр»гә ейтилиду.\ft*\f* 
\v 21 \add Пәрвәрдигар\add* сени башқурушқа достлириңни бекиткинидә сән немә дейәләйттиң? Әсли өзүң уларға башқурушни үгәткән турсаң! Шу тапта толғақ тутқан аялдәк азап-оқубәтләр сени тутмамду?\f □ \fr 13:21 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар сени башқурушқа достлириңни бекиткинидә сән немә дейәләйттиң? Әсли өзүң уларға башқурушни үгәткән турсаң!»\+bd* — Исраилниң иттипақдашлири («достлар»и) авал Асурийә, андин Бабилни өз ичигә алған еди. Уларниң һәммиси Исраил билән болған мунасивитидин пайдиланмақчи болған, халас (мәсилән, «Йәшая» 39-бапни көрүң; Бабилниң әлчилири Йәһуданиң көп мәлуматлирини егилигәндин кейин уларға асийлиқ қилған).\ft*\f*
\m
\v 22 Сән әгәр көңлүңдә: Бу ишлар немишкә бешимға чүшти? — дәп сорисаң, бу ишлар қәбиһлигиң интайин еғир болғанлиғидин болди — көйникиң салдуруп ташланди, йотилириң зораванлиқта ашкариланди. \f □ \fr 13:22 \fr*\ft \+bd «йотилириң зораванлиқта ашкариланди»\+bd* — ибраний тилида «тапанлириң зораванлиқта яриланди» — вапасиз аял бәлким өз йолдиши тәрипидин шундақ муамилигә учриши мүмкин.\ft*\f* \x + \xo 13:22 \xo*\xt Йәш. 47:2, 3; Йәр. 5:19; 16:10\xt*\x* 
\v 23 Ефиопийәлик қара терисини өзгәртәләмду? Яки илпиз чипар тәңгилирини өзгәртәләмду? Ундақ болғанда силәр рәзилликни қилишқа көнгәнләрму яхшилиқни қилалайдиған болисиләр! 
\v 24 Әнди чөл-баявандики шамал һайдивәткән самандәк Мән силәрни һайдап чачимән.
\m
\v 25 Бу сениң ақивитиң болиду, Мән саңа бекиткән несивәң, — дәйду Пәрвәрдигар; чүнки сән Мени унтуғансән, ялғанчилиққа таянғансән. \f □ \fr 13:25 \fr*\ft \+bd «сән Мени унтуғансән, ялғанчилиққа таянғансән»\+bd* — «ялғанчилиқ» мошу йәрдә бәлким бутларни көрситиду.\ft*\f* 
\v 26 Шуңа Мән көйникиңниң пәшлирини йүзүң үстигә көтирип ташлаймән, номусуң көрүлиду. 
\v 27 Аһ, сениң зиналириң, айғирниңкидәк похур кишнәшлириң, егизликләрдә вә етизларда болған бузуқчилиқлириңниң пәскәшлиги! — Барлиқ жиркиничликлириңни көрдум! Һалиңға вай, и Йерусалим! Сән пак қилинишни қачанғичә рәт қилмақчисән?!\f □ \fr 13:27 \fr*\ft \+bd «Аһ, сениң зиналириң, айғирниңкидәк похур кишнәшлириң, егизликләрдә вә етизларда болған бузуқчилиқлириңниң пәскәшлиги! ...»\+bd* — бу айәт шүбһисизики, бутпәрәсликни көрситиду. У Худаниң көз алдида жиркиничлик зинахорлуққа охшаштур. Лекин оқурмәнләргә шу бәлким аянки, мундақ бутпәрәслик Худаға вапасизлиқ болуп роһий җәһәттә паһишивазлиқ болупла қалмай, Пәләстиндики бутпәрәсликтә кишиләр бутлириға «аталған», бутханида турған паһишә аялларға пул берип улар билән ятатти.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 14
\s1 Қурғақчилиқлар үстидә болған мәрсийә
\m
\v 1 Йәрәмияға чүшкән, Пәрвәрдигарниң қурғақчилиқлар тоғрилиқ сөзи: —
\b
\m
\s1 Йәрәмияниң мәрсийәси вә дуаси
\m
\v 2 Йәһуда матәм тутиду, униң дәрвазилири завалға йүз тутмақта, хәлиқ йәргә чаплишип қарилиқ тутиду; Йерусалимдин налә-пәряд көтирилмәктә. \f □ \fr 14:2 \fr*\ft \+bd «Йәһуда матәм тутиду, ... хәлиқ йәргә чаплишип қарилиқ тутиду; Йерусалимдин налә-пәряд көтирилмәктә»\+bd* — бизниңчә бу 2-9-айәтләр «Йәрәмияниң мәрсийәси вә дуаси». Бизниңчә 1-айәттә тилға елинған «Пәрвәрдигарниң қурғақчилиқлар тоғрилиқ сөзи» рәсмий һалда 10-айәттә башлиниду. \ft*\fp Бәзи алимлар 2-6-айәтләрни Пәрвәрдигарниң (бешарәт беридиған) сөзи, 7-9-айәтләрни Йәрәмияниң дуаси дәп қарайду. Шүбһисизки, 10-15-айәтләр андин бәлким 16-18-айәтләр Пәрвәрдигарниң җавави еди.\fp*\f* 
\v 3 Мөтивәрлири чапармәнлирини су әкилишкә әвәтиду; улар су азгаллириға бариду, лекин һеч су тапалмайду; уларниң күплири қуруқ қайтип келиду; улар йәргә қарап қалиду, сарасимигә чүшиду; улар бешини йепип төвән саңгилитиду. \f □ \fr 14:3 \fr*\ft \+bd «улар ... сарасимигә чүшиду; улар бешини йепип төвән саңгилитиду»\+bd* — кона заманларда бешини йепиш қаттиқ пушяман қилиш, қаттиқ азаплинишни билдүрәтти.\ft*\f* 
\v 4 Һеч ямғур болмиғачқа йәр йүзи йерилип кәтти; йәр һайдиғучилар йәргә қарап бешини йепип төвән саңгилитиду. 
\v 5 Марал болса далада бала қозилайду, андин қозисидин ваз кечиду; чүнки от-чөп йоқ. 
\v 6 Явайи ешәкләр егизликләрдә туруп чилбөриләрдәк һасирап кетиду; озуқ издәп көзлири қараңғулишип кетиду, чүнки озуқ йоқ.\x + \xo 14:6 \xo*\xt Йәр. 12:4\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йәрәмияниң дуаси
\m
\v 7 — И Пәрвәрдигар, қәбиһликлиримиз бизни әйипләп гувалиқ бәргини билән, Өзүңниң намиң үчүн бир ишни қилғайсән! Чүнки бизниң йолуңдин чиқип кетишимиз интайин көптур; биз Сениң алдиңда гуна садир қилдуқ. 
\v 8 И Исраилниң Арзуси, күлпәт чүшкәндә уларниң қутқузғучиси Болғучи, Сән немишкә бизгә зиминимиздики мусапирдәк, бир кечила қонмақчи болған бир йолучидәк болисән? 
\v 9 Немишкә һеч амалсиз кишидәк, һеч кимни қутқузалмайдиған бир палванға охшаш болисән? Лекин Сән, и Пәрвәрдигар, аримизда турисән, биз Сениң намиң билән аталғандурмиз; биздин ваз кечип кәтмә!\f □ \fr 14:9 \fr*\ft \+bd «биз Сениң намиң билән аталғандурмиз»\+bd* — мәлум бир киши башқа бирисиниң нами билән аталған болса униңға мәнсуп вә униң мәсъуллуғи вә һимайиси астида туриду. «Исраил» (Худа билән болған шаһзадә) вә «Йәһуда» (мәдһийә) дегән исимлар Худаниң икки намини көрсәткән; Худа Өзи Исраилни «Мениң хәлқим» дәп атиған еди.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Пәрвәрдигарниң сөзи рәсмий башлиниду
\m
\v 10 Пәрвәрдигар мошу хәлиққә мундақ дәйду: — Улар дәрһәқиқәт \add мәндин\add* тезип, кезишкә амрақтур; улар қәдәмлирини \add яман йолдин\add* һеч тизгинлимәйду; Пәрвәрдигарниң улардин һеч қандақ хурсәнлиги йоқ; әнди һазир уларниң қәбиһлигини есигә кәлтүрүп уларниң гуналирини җазалайду.
\b
\m
\s1 Ялған пәйғәмбәрләргә ишинишкә болған җаза
\m
\v 11 Андин Пәрвәрдигар маңа: — Бу хәлиқниң бәхит-бәрикити үчүн дуа қилма — деди. \x + \xo 14:11 \xo*\xt Мис. 32:10; Йәр. 7:16; 11:14\xt*\x* 
\v 12 — Улар роза тутқанда, пәрядини аңлимаймән; улар көйдүрмә қурбанлиқларни ашлиқ һәдийәләр билән сунғанда, Мән уларни қобул қилмаймән; Мән уларни қилич, қәһәтчилик вә вабалар арқилиқ йоқитимән.\x + \xo 14:12 \xo*\xt Пәнд. 1:28; Йәш. 1:15; Йәр. 6:20; 7:21,22; 11:11; Әз. 8:18; Мик. 3:4\xt*\x*
\m
\v 13 Мән болсам: — Аһ, Рәб Пәрвәрдигар! Мана, пәйғәмбәрләр уларға: «Силәр қилични һеч көрмәйсиләр, қәһәтчиликкиму дуч кәлмәйсиләр; чүнки Мән бу йәрдә силәрниң аман-есәнлигиңларға капаләтлик қилимән» дәйду, — дедим.
\m
\v 14 Әнди Пәрвәрдигар маңа мундақ деди: — Пәйғәмбәрләр Мениң намимда ялған бешарәтләр бериду; Мән уларни әвәтмигәнмән, уларни буйруған әмәсмән, вә уларға гәп қилғиним йоқ. Улар силәргә сахта көрүнүш, палчилиқ, әрзимәс нәрсиләр тоғрилиқ өз көңлидики хам хиялларни ейтип бешарәт бәрмәктә. \f □ \fr 14:14 \fr*\ft \+bd «Улар силәргә сахта көрүнүш, палчилиқ, әрзимәс нәрсиләр тоғрилиқ өз көңлидики хам хиялларни ейтип бешарәт бәрмәктә»\+bd* — «әрзимәс нәрсиләр» бәлким бутларни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 14:14 \xo*\xt Йәр. 23:21; 27:15; 29:8, 9\xt*\x* 
\v 15 Шуңа Пәрвәрдигар: — Мениң намимда бешарәт бериватқан, Мән әвәтмигән, йәни: «Қилич вә қәһәтчилик бу зиминға һеч кәлмәйду» дәйдиған пәйғәмбәрләр тоғрилиқ: — бу пәйғәмбәрләр қилич вә қәһәтчилик билән йоқитилиду; 
\v 16 улар бешарәт бәргән хәлиқниң болса, қилич вә қәһәтчилик түпәйлидин җәсәтлири Йерусалим кочилириға ташливетилиду; уларниң өзлирини, аяллирини, қиз-оғуллирини көмгидәк һеч ким қалмайду; Мән уларниң рәзиллигини өз бешиға төкимән. 
\v 17 Сән уларға шу сөзни ейтисән: — «Көзлиримдин кечә-күндүз яш тохтимисун; чүнки мениң пак қизим болған хәлқим яриси бөсүлгәндәк қаттиқ бир зәрб йәп, интайин еғир яриланди», — дәйду.\f □ \fr 14:17 \fr*\ft \+bd «мениң пак қизим болған хәлқим»\+bd* — «пак \+bd қизим\+bd* болған хәлқим», вә «Зион \+bd қизи\+bd*» «хәлқимниң \+bd қизи\+bd*» қатарлиқ ибариләр Худаниң Өз хәлқигә яки башқа хәлиқ (мәсилән, «Мисирниң \+bd қизи\+bd*», 46:11)қә болған меһри-шәпқитини, уларға бағлиған муһәббитини көрситидиған мәнини өз ичигә алиду.\ft*\f* \x + \xo 14:17 \xo*\xt Йәр. 13:17; Жиғ. 1:16; 2:18\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йәрәмия дуасини давам қилиду
\m
\v 18 Мән далаға чиқсам, мана қиличтин өлтүрүлгәнләр; шәһәргә кирсәм, мана қәһәтчиликтин солишип кәткәнләр! Чүнки пәйғәмбәр һәм каһин һәр иккисила билимсиз-надан болуп, улар зиминда өз содиси биләнла болуп кәтти. \f □ \fr 14:18 \fr*\ft \+bd «Чүнки пәйғәмбәр һәм каһин һәр иккисила ... зиминда өз содиси биләнла болуп кәтти»\+bd* — пәйғәмбәрләр вә каһинлар сода билән шуғулланмаслиқ керәк еди, әлвәттә. Мошу айәттики «содиси» уларниң «Худаниң сөзини бурмилап сатидиғанлиғи»ни көрситиду. \ft*\fp Башқа бир хил тәрҗимиси: «... пәйғәмбәр һәм каһин һәр иккиси һеч билмәйдиған бир зиминға чиқип кәтти».\fp*\f* 
\v 19 Сән Йәһудадин немишкә ваз кәчтиң? Җениң Зиондин Зериктиму? Сән немишкә бизни шунчә давалиғусиз дәриҗидә урған едиң? Биз арам-течлиқни күттуқ, лекин һеч қутлуқ күнләр йоқтур; шипалиқ бир вақитни күттуқ, лекин мана дәккә-дүккә ичидидурмиз! \x + \xo 14:19 \xo*\xt Йәр. 8:15\xt*\x* 
\v 20 И Пәрвәрдигар, рәзиллигимизни, ата-бовилиримизниң қәбиһлигини тонуп иқрар қилимиз; чүнки Сениң алдиңда гуна садир қилдуқ. \x + \xo 14:20 \xo*\xt Зәб. 105:6; Дан. 9:8\xt*\x* 
\v 21 Өзүң намиң үчүн \add Йерусалимни\add* көзүңгә илмай қоймиғайсән; шан-шәрәплик тәхтиң болған җайни рәсва қилмиғайсән; әһдәңни есиңгә кәлтүргәйсән, уни бузмиғайсән! \f □ \fr 14:21 \fr*\ft \+bd «шан-шәрәплик тәхтиң болған җайни рәсва қилмиғайсән»\+bd* — «шан-шәрәплик тәхтиң» бәлким Йерусалимда турған муқәддәс ибадәтханини көрситиду.\ft*\f* 
\v 22 Әлләр чоқунидиған «әрзимәсләр» арисида ямғур яғдурғучи бармиду? Йеғинни асманлар өзлирила берәмду? \add Буларни әмәлдә көрсәткүчи\add* Сән әмәсму, и Пәрвәрдигар Худайимиз! Шуңа Сени тәлпүнүп күтимиз; чүнки Сәнла буларни қилғучидурсән.\x + \xo 14:22 \xo*\xt Зәб. 134:7; 146:8; Йәш. 30:23; Йәр. 5:24; 10:13\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 15
\m
\v 1 Пәрвәрдигар маңа мундақ деди: — «Муса яки Самуил \add пәйғәмбәрләр\add* алдимда турған болсиму, көңлүм бу хәлиққә һеч қаримайтти. Уларни көз алдимдин кәткүзүвәт! Улар Мәндин нери чиқип кәтсун! \f □ \fr 15:1 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар маңа мундақ деди: — «Муса яки Самуил (пәйғәмбәрләр) алдимда турған болсиму,...»\+bd* — оқурмәнләргә аян болидуки, Муса вә Самуил һәзрәтләр Исраил хәлқи үчүн көп қетим гуналирини тиливалған (мәсилән, «Мис.» 32-бап, «1Сам.» 7-бапни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 15:1 \xo*\xt Мис. 32:14; 1Сам. 7:9; Әз. 14:14\xt*\x* 
\v 2 Әгәр улар сәндин: «Биз нәгә чиқип кетимиз?» десә, сән уларға: «Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Өлүмгә бекитилгәнләр өлүмгә, қиличқа бекитилгәнләр қиличқа, қәһәтчиликкә бекитилгәнләр қәһәтчиликкә, сүргүн болушқа бекитилгәнләр сүргүн болушқа кетиду» — дәйсән. \f □ \fr 15:2 \fr*\ft \+bd «өлүмгә бекитилгәнләр өлүмгә... кетиду»\+bd* — мошу йәрдә «өлүм» бәлким ваба арқилиқ болған өлүмни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 15:2 \xo*\xt Зәк. 11:9\xt*\x* 
\v 3 Чүнки Мән төрт хил җаза билән уларниң үстигә чүшимән, — дәйду Пәрвәрдигар, — өлтүрүш үчүн қилич, титма-титма қилиш үчүн иштлар, жутуш вә һалак қилиш үчүн асмандики учар-қанатлар вә йәр-зиминдики һайванатларни җаза болушқа бекиттим; \x + \xo 15:3 \xo*\xt Лав. 26:16; Йәр. 7:33\xt*\x* 
\v 4 Йәһуда падишаси Һәзәкияниң оғли Манассәһниң Йерусалимда қилғанлири түпәйлидин Мән уларни йәр йүзидики барлиқ падишалиқлар арисида вәһимигә салғучи бир объект қилимән.\f □ \fr 15:4 \fr*\ft \+bd «Йәһуда падишаси Һәзәкияниң оғли Манассәһниң Йерусалимда қилғанлири ...»\+bd* — «2Пад.» 21-бапни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 15:4 \xo*\xt Қан. 28:25\xt*\x*
\m
\v 5 Чүнки ким саңа ичини ағритиду, и Йерусалим? Ким сән үчүн аһ-зар уриду? Ким әһвалиңни сорашқа йолда тохтап йениңға бариду? \x + \xo 15:5 \xo*\xt Йәш. 51:19\xt*\x* 
\v 6 Сән Мени ташливәткәнсән, — дәйду Пәрвәрдигар, — сән чекинип кәттиң; Мән үстүңгә қолумни созуп сени набут қилишқа турдум; Мән \add саңа\add* ичимни ағритиштин һалсирап кәттим. \x + \xo 15:6 \xo*\xt Йәр. 5:7\xt*\x* 
\v 7 Шуңа Мән уларни зиминдики шәһәр қовуқлирида йәлпүгүч билән сориветимән; Мән уларни балилардин җуда қилимән вә хәлқимни набут қилимән; улар өз йоллиридин һеч янмиди. \x + \xo 15:7 \xo*\xt Йәр. 4:11\xt*\x* 
\v 8 Көз алдимда уларниң тул хотунлири деңиз қумлиридин көпийип кетиду; чүш вақтида Мән уларға, йәни жигитләрниң анисиға бир һалак қилғучини елип келимән; Мән уштумтут уларниң бешиға дәрд вә вәһимә чүшүримән. \f □ \fr 15:8 \fr*\ft \+bd «чүш вақтида Мән уларға, йәни жигитләрниң анисиға бир һалак қилғучини елип келимән»\+bd* — «чүш вақти» бәлким дәм алидиған вақит, һуҗум қилишқа мувапиқ еди.\ft*\f* 
\v 9 Йәттә балини туққан ана солишип тиниқидин қалай дәп қалиду; күпкүндүздә бу аниниң қуяши туюқсиз \add мәғрипкә\add* патиду; у шәрмәндә болуп хорлуқ-һақарәтләргә учрайду. Улардин қалғанларни болса Мән дүшмәнләр алдида қиличқа тапшуримән, — дәйду Пәрвәрдигар.\x + \xo 15:9 \xo*\xt Ам. 8:9\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йәрәмия дад-пәряд көтириду, Пәрвәрдигар җавап бериду
\m
\v 10 Аһ, ана, һалимға вай, чүнки сән мени пүткүл зимин билән қаришилишидиған бир адәм, улар билән елишидиған бир адәм сүпитидә туққансән! Мән уларға өсүмгә қәризму бәрмидим, яки улардин өсүмгә қәризму алмидим; лекин уларниң һәр бири мени қарғайду!\x + \xo 15:10 \xo*\xt Аюп 3; Йәр. 20:14-18\xt*\x*
\m
\v 11 Пәрвәрдигар мундақ деди: — Бәрһәқ, Мән бәхитиңгә сени азат қилимән; күлпәт вә балаю-апәт болған күнидә Мән саңа дүшмәнни чирайлиқ учраштуримән.\f □ \fr 15:11 \fr*\ft \+bd «Бәрһәқ, Мән бәхитиңгә сени азат қилимән; күлпәт вә балаю-апәт болған күнидә Мән саңа дүшмәнни чирайлиқ учраштуримән»\+bd* — бу айәттики ибраний тилини чүшиниш тәс. Һалқилиқ мәсилә шуки, бу сөзләрни Худа Йәрәмияға, яки хәлиққә ейтқанму? Хәлиққә болса, тәрҗимиси бәлким: «Мән саңа (ахирида) яхши болсун дәп сени (зиминиңдин) нери кәткүзимән (демәк, сүргүн қилимән); күлпәт вә балаю-апәт болған күнидә Мән сени дүшмән билән көрүштүримән». \ft*\fp Бизниңчә сөзләр Йәрәмияға ейтилған; 40-бап, 1-5-айәтләрни көрүң.\fp*\f*
\b
\m
\s1 Хәлиққә болған сөз
\m
\v 12 Төмүр сунамду? Шималдин чиққан төмүр, яки мис сунамду? \f □ \fr 15:12 \fr*\ft \+bd «Шималдин чиққан төмүр, яки мис сунамду?»\+bd* — шу дәвирдә «қара деңиз» бойида (шималдин) интайин қаттиқ бир хил төмүр (әмәлийәттә, полат) ишләп чиқирилатти. Әсли текстни чүшиниш тәс. Башқа бир тәрҗимиси: «(Силәр) төмүр вә мистәк бир хәлиқсиләр, силәр шималдин кәлгән төмүрни сундураламсиләр?».\ft*\f* \x + \xo 15:12 \xo*\xt Йәр. 6:28\xt*\x* 
\v 13 Бәлки қилған барлиқ гуналириң түпәйлидин, у четиңдин бу четиңгичә Мән байлиқлириң һәм ғәзнилириңни олҗа болушқа һәқсиз тапшуримән; \f □ \fr 15:13 \fr*\ft \+bd «Бәлки қилған барлиқ гуналириң түпәйлидин, у четиңдин бу четиңгичә мән байлиқлириң һәм ғәзнилириңни олҗа болушқа һәқсиз тапшуримән; »\+bd* — айәтниң башқа бир хил тәрҗимиси: «Бәлки у четиңдин бу четиңгичә қилған барлиқ гуналириң түпәйлидин Мән байлиқлириң һәм ғәзнилириңни олҗа болушқа һәқсиз тапшуримән».\ft*\f* \x + \xo 15:13 \xo*\xt Йәр. 17:3\xt*\x* 
\v 14 Мән сени дүшмәнлириң билән биллә сән һеч билмәйдиған бир зиминға өткүзимән; чүнки ғәзивимдә бир от қозғалди, у үстүңгә чүшүп сени көйдүриду.\f □ \fr 15:14 \fr*\ft \+bd «Мән сени дүшмәнлириң билән биллә сән һеч билмәйдиған бир зиминға өткүзимән»\+bd* — башқа икки хил тәрҗимиси: «... Мән уларни (байлиқлириңни) дүшмәнлириң билән сән һеч билмәйдиған бир зиминға өткүзүп беримән» яки «Силәрни һеч билмәйдиған бир зиминда дүшмәнлириңниң қуллуғиға өткүзүп беримән».\ft*\f* \x + \xo 15:14 \xo*\xt Қан. 32:22\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йәрәмия йәнә дад ейтиду
\m
\v 15 И Пәрвәрдигар, Сән һалимни билисән; мени есиңдә тутқайсән, маңа йеқин келип мәндин хәвәр алғайсән вә маңа зиянкәшлик қилғучилардин интиқамимни алғайсән; Сән уларға сәвир-тақәт көрсәткүң болсиму, мени йоқатмиғайсән! Мениң Сени дәп хорлинивақанлиғимни билгәйсән. \f □ \fr 15:15 \fr*\ft \+bd «Маңа йеқин келип мәндин хәвәр алғайсән»\+bd* — ибраний тилида «мени йоқлиғайсән». \+bd «Сән уларға сәвир-тақәт көрсәткүң болсиму, мени йоқатмиғайсән! Мениң Сени дәп хорлинивақанлиғимни билгәйсән»\+bd* — Йәрәмияниң демәкчи болғини, Худа дүшмәнлиригә сәвир-тақәт қилип, өзини (Йәрәмияни) йәнә әвәтип, өзи арқилиқ уларға товва қилиш пурсити бәрмәкчи болса, ундақта, әксичә, улар товва қилмай, Йәрәмияни өлтүрүветиш хәвп-хәтири бар еди.\ft*\f* \x + \xo 15:15 \xo*\xt Йәр. 11:20\xt*\x* 
\v 16 Сөзлириңгә еришип, уларни йәвалдим; сөзлириң һәм мени шатландурғучи вә қәлбимниң хошаллиғи болған; чүнки мән Сениң намиң билән аталғанмән, и Пәрвәрдигар, самави қошунларниң Сәрдари болған Худа! 
\v 17 Мән бәзмә қилғучиларниң сорунида ойнап-күлүп олтармидим; Сениң мени тутқан қолуң түпәйлидин ялғуз олтардим; чүнки Сән мени \add уларниң қилғанлири билән\add* қаттиқ ғәзәпләндүрдуң. \x + \xo 15:17 \xo*\xt Зәб. 1:1\xt*\x* 
\v 18 Мениң азавим немишкә тохтимайду, мениң ярамниң даваси йоқ, немишкә шипа тапмайду? Сән маңа худди «алдамчи ериқ» вә туюқсиз ғайип болидиған сулардәк болмақчисән?\f □ \fr 15:18 \fr*\ft \+bd «Сән маңа худди «алдамчи ериқ» вә туюқсиз ғайип болидиған сулардәк болмақчисән?»\+bd* — оттура шәриқтә, чөл-баяванда бәзи ериқлар тосаттин йоқап кәткәчкә, «алдамчи ериқ»лар дәп атилиду. Шуларға ишәнгән, бойлап маңидиған йолучилар бәлким уссузлуқтин өлүп кетиши мүмкин.\ft*\f* \x + \xo 15:18 \xo*\xt Аюп 6:15-30; Йәр. 30:15\xt*\x*
\b
\m
\s1 Пәрвәрдигарниң Йәрәмияға болған җавави
\m
\v 19 Шуңа Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Сән һазирқи һалитиңдин йенип йенимға қайтсаң, Мән қайтидин сени алдимдики хизмәттә турушқа яндуруп келимән; сән қиммәтлик \add сөзләр\add* билән әрзимәс \add сөзләрни\add* пәриқләндүрәлисәң, сән йәнә ағзимдәк болисән; бу хәлиқ сән тәрәпкә қайтип кәлсун, лекин сән уларниң тәрипигә һәргиз қайтмаслиғиң керәк; 
\v 20 Вә Мән сени бу хәлиққә нисбәтән мистин қопурулған, мустәһкәм бир сепил қилимән; улар саңа һуҗум қилиду, лекин улар үстүңдин ғәлибә қилалмайду; чүнки Мән сени қутқузушқа, улардин халас қилишқа сән билән биллидурмән, — дәйду Пәрвәрдигар. \x + \xo 15:20 \xo*\xt Йәр. 1:18\xt*\x* 
\v 21 — Бәрһәқ, Мән сени рәзилләрниң чаңгилидин қутқузимән; әшәддийләрниң чаңгилидин қутқузидиған ниҗаткариң болимән.
\b
\b
\m
\c 16
\s1 Йәрәмияға той қилмаслиқ, матәм тутмаслиқ вә бәзмиләргә қатнашмаслиқ буйрулиду
\m
\v 1 Пәрвәрдигарниң сөзи маңа келип мундақ дейилди: — 
\v 2 Сән аял затини әмриңгә алмайсән, шундақла мошу зиминда оғул-қиз пәрзәнт тапмайсән. 
\v 3 Чүнки Пәрвәрдигар бу йәрдә туғулған оғул-қизлар, бу зиминда уларни туққан анилар вә уларни туғдурған атилар тоғрисида мундақ дәйду: — 
\v 4 Улар әләмлик кесәлләр билән өлиду; улар үчүн һеч матәм тутулмайду, улар көмүлмәйду; өлүклири тезәктәк тупрақ йүзидә ятиду, улар қилич, қәһәтчилик билән йәп кетилиду; җәсәтлири асмандики учар-қанатлар вә зиминдики һайванатлар үчүн озуқ болиду. \x + \xo 16:4 \xo*\xt Йәр. 7:33; 9:22; 14:16; 15:2, 3; 25:33; 34:20\xt*\x* 
\v 5 Чүнки Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Сән \add Йәрәмия\add*, һаза болуватқан һеч бир өйгә кирмә, яки өлгәнләр үчүн аһ-зар көтириш яки өкүнүшкә барма; чүнки Мән бу хәлиқтин хатирҗәмлигимни, меһир-муһәббитимни вә рәһимдилликлиримни елип ташлидим, — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 6 Улуқлардин тартип пәсләргичә бу зиминда өлиду; улар йәргә көмүлмәйду; һеч ким улар үчүн аһ-зар көтәрмәйду, яки уларни дәп, я әтлирини тилмайду, я чачлирини чүшүрүвәтмәйду; \f □ \fr 16:6 \fr*\ft \+bd «әтлирини тилиш» вә «чачни чүшүрүш»\+bd* — булар қаттиқ қайғуни билдүрәтти. «әтлирини кесиш» адити Тәвратта мәнъий қилинған.\ft*\f* \x + \xo 16:6 \xo*\xt Лав. 19:28; Қан. 14:1\xt*\x* 
\v 7 улар қарилиқ тутқанларни йоқлап, нан уштумайду, өлгәнләр үчүн көңүл соримайду; ата-аниси өлгәнләр үчүн һеч ким тәсәлли қәдәһини сунмайду. 
\v 8 Сән болсаң әл-жут билән биллә йәп-ичишкә той-бәзмә болған өйгиму кирмә; 
\v 9 чүнки самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар, Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мана, Мән өз күнлириңларда вә өз көз алдиңларда, бу йәрдин тамашиниң садасини, шат-хурамлиқ садасини вә тойи болуватқан жигит-қизниң авазлирини тохтитимән.\x + \xo 16:9 \xo*\xt Йәш. 24:7, 8; Йәр. 7:34; 25:10; Әз. 26:13\xt*\x*
\b
\m
\s1 Сүргүн болуш, андин зиминға қайтурулуш
\m
\v 10 Шундақ болидуки, сән бу хәлиққә бу сөзләрниң һәммисини ейтқиниңда, улар сәндин: «Немишкә Пәрвәрдигар мошундақ зор бир күлпәтни бешимизға чүшүрүшкә бекиткән? Бизниң қәбиһлигимиз зади немә? Пәрвәрдигар Худайимиз алдида зади садир қилған немә гунайимиз барду?» — дәп сорайду. \f □ \fr 16:10 \fr*\ft \+bd «Сән бу хәлиққә бу сөзләрниң һәммисини ейтқиниңда, улар сәндин: «... Пәрвәрдигар Худайимиз алдида зади садир қилған немә гунайимиз барду?» — дәп сорайду»\+bd* — шүбһисизки, Йәрәмияниң уларниң той-нәзирлиригә кирмәслиги уларниң қизиқишини қозғайтти.\ft*\f* \x + \xo 16:10 \xo*\xt Йәр. 5:19\xt*\x* 
\v 11 Әнди сән уларға мундақ дәйсән: — Чүнки ата-бовилириңлар Мәндин ваз кәчкән, — дәйду Пәрвәрдигар, — һәмдә башқа илаһларға әгишип уларниң қуллуғида болған, уларға чоқунған; улар Мәндин ваз кәчкән, Тәврат-қанунумни һеч тутмиған; 
\v 12 силәр болсаңлар, ата-бовилилириңлардин техиму бәттәр қилғансиләр; мана, һәр бириңлар өз рәзил көңлидики җаһиллиқниң кәйнигә кирип, Маңа һеч қулақ салмиғансиләр; \x + \xo 16:12 \xo*\xt Йәр. 3:17; 7:26; 9:14; 11:10; 13:10; 17:23\xt*\x* 
\v 13 Шуңа Мән силәрни бу зиминдин елип, силәр яки ата-бовилириңлар һеч билмәйдиған башқа бир зиминға ташлаймән; силәр шу йәрдә кечә-күндүз башқа илаһларниң қуллуғида болисиләр; чүнки Мән силәргә һеч меһирни көрсәтмәймән.\x + \xo 16:13 \xo*\xt Қан. 4:27; 28:64,65\xt*\x*
\m
\v 14 Шуңа мана, шу күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — «Исраилларни Мисир зиминидин қутқузуп чиқарған Пәрвәрдигарниң һаяти билән!» дегән қәсәм қайтидин ишлитилмәйду, \x + \xo 16:14 \xo*\xt Йәр. 23:7, 8\xt*\x* 
\v 15 бәлки \add шу күнләрдә\add* «Исраилларни шималий зиминидин вә Өзи уларни һайдиған барлиқ зиминләрдин қутқузуп чиқарған Пәрвәрдигарниң һаяти билән!» дәп қәсәм ичилиду. Чүнки Мән уларни ата-бовилириға тәқдим қилған зиминиға қайтуримән. 
\v 16 Һалбуки, мана һазир болса, Мән нурғун белиқчиларни әвәтип уларни тутқузушқа чақиримән, — дәйду Пәрвәрдигар; — андин нурғун овчиларни әвәтип уларни қоғлап овлашқа чақиримән; улар уларни һәр бир тағдин, һәр бир егизликтин, қия ташларниң ғар-қисилчақлиридин тепивалиду. \f □ \fr 16:16 \fr*\ft \+bd «Мән... нурғун белиқчиларни ... нурғун овчиларни әвәтип...»\+bd* — «белиқчилар» вә «овчилар» болса дүшмәнләрни көрситиду, әлвәттә.\ft*\f* 
\v 17 Чүнки көзлирим уларниң барлиқ йоллири үстидә туриду; улар алдимда һеч суқуналмиди, уларниң қәбиһлиги көзлиримдин һеч йошурулмиди. \x + \xo 16:17 \xo*\xt Аюп 34:21; Пәнд. 5:21; Йәр. 32:19\xt*\x* 
\v 18 Лекин Мән авал уларниң қәбиһлигини вә гунайини бешиға һәссиләп қайтуримән; чүнки улар зиминимни жиркиничлик нәрсиләрниң өлүклири билән булғиған, Мениң мирасимни ләнәтлик нәрсилири билән толдурған.\f □ \fr 16:18 \fr*\ft \+bd «жиркиничлик нәрсилири... ләнәтлик нәрсилири...»\+bd* — бутлири қатарлиқларни көрситиду. «жиркиничлик нәрсилириниң өлүклири» — бәлким «Дәрвәқә, әрзимәсләр!» дәп ташливәткән бутлирини яки шу бутларға қурбанлиқ қилған нәрсиләрни көрситиши мүмкин.\ft*\f* \x + \xo 16:18 \xo*\xt Йәр. 3:2; Әз. 43:7\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йәрәмия сөз қистуриду
\m
\v 19 — И Пәрвәрдигар, Сән мениң күчүм вә қорғинимсән, азап-оқубәт күнидә башпанаһимсән. Әлләр болса йәр йүзиниң чәт-чәтлиридин йениңға келиду вә: «Бәрһәқ, ата-бовилиримиз ялғанчилиқ һәм бимәниликкә мирасхорлуқ қилған; бу нәрсиләрдә һеч пайда йоқтур. \f □ \fr 16:19 \fr*\ft \+bd «Бәрһәқ, ата-бовилиримиз ялғанчилиқ һәм бимәниликкә мирасхорлуқ қилған»\+bd* — «ялғанчилиқ һәм бимәнилик» йәнә «сахта илаһлар», бутларни көрситиду.\ft*\f* 
\v 20 Инсанлар өз-өзигә худаларни ясаламду?! Лекин ясиғини Худа әмәстур!» — дәйду.
\b
\m
\s1 Пәрвәрдигарниң сөзиниң давами
\m
\v 21 — Шуңа, мана, Мән бу қетим \add бу рәзил хәлиққә\add* шуни убдан билдүримән, — уларға Мениң қолум вә күч-қудритимни убдан билдүримән; шуниң билән улар Мениң намимниң Пәрвәрдигар екәнлигини билиду!\f □ \fr 16:21 \fr*\ft \+bd «Шуңа, мана, Мән бу қетим бу рәзил хәлиққә шуни убдан билдүримән, — уларға Мениң қолум вә күч-қудритимни убдан билдүримән...»\+bd* — бу җүмлидики әң муһим сөз «шуңа»дур. Әгәр кәлгүсидә «ят әлләр» Худани убдан тонуйдиған болса, ундақта Худаниң Өз хәлқи болған Исраил Худани тонуши керәк әмәсму?\ft*\f* \x + \xo 16:21 \xo*\xt Йәр. 33:2\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 17
\m
\v 1 Йәһуданиң гунайи алмас учлуқ төмүр қәләм билән таштахтай кәби жүрәклиригә вә қурбангаһлиридики мүңгүзләргә оюлған; \x + \xo 17:1 \xo*\xt Йәр. 11:13\xt*\x* 
\v 2 балилириму йешил дәрәқләр бойида тикләнгән, егиз дөңләр үстидә ясиған \add бутлириниң\add* қурбангаһлирини вә «Ашәраһ»лирини һәрдайим сеғиниду. \f □ \fr 17:2 \fr*\ft \+bd ««Ашәраһ»лар\+bd* — бәлким бутпәрәсликкә беғишланған дәрәқликләрдур. Дәрәқләр бәлким «аял мәбуд» шәклидә оюлған яки нәқишләнгән болуши мүмкин.\ft*\f* \x + \xo 17:2 \xo*\xt Йәр. 2:20\xt*\x* 
\v 3 Мән тағлириңларда вә етизлириңларда, һәм байлиқлириңни һәм ғәзнилириңни, — сениң «жуқури җайлар»иңму буниң сиртида әмәс — бу четиңдин у четиңгичә болған гунайиң түпәйлидин олҗа болушқа тапшуримән; \f □ \fr 17:3 \fr*\ft \+bd «Мән тағлириңларда вә етизлириңларда, һәм байлиқлириңни һәм ғәзнилириңни... тапшуримән»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «Далида турған мениң теғимни болса, һәм байлиқлириңни һәм ғәзнилириңни... тапшуримән». \ft*\fp Исраилдики «жуқури җайлар» бутпәрәсликкә аит, жиркиничлик җайларға айландурулған еди.\fp*\f* \x + \xo 17:3 \xo*\xt Йәр. 15:13\xt*\x* 
\v 4 Өзүңниң шори, Мән саңа тәқдим қилған мирасиң қолуңдин кетиду; Мән сән тонумайдиған бир зиминда сени дүшмәнлириңниң қуллуғиға тапшуримән; чүнки силәр ғәзивимгә от йеқип уни қозғиғансиләр; у мәңгүгә көйиду.\x + \xo 17:4 \xo*\xt Қан. 28:68; Йәр. 15:14; 16:13\xt*\x*
\b
\m
\s1 Бир нәччә һекмәтлик сөзләр
\m
\v 5 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: —
\m — Адәмгә таянған, адәмниң әт-күчини таянчи қилған, қәлби Пәрвәрдигардин чәтнигән адәмниң һалиға ләнәт болсун! 
\v 6 У чөл-баяванда өскән қара арча чатқилидәк болиду; бәхит-яхшилиқ кәлсиму у буни көрмәйду; у бәлки чөлдики қағҗирақ йәрләрдә, адәмзатсиз шорлуқ бир зиминда туриду. 
\v 7 Пәрвәрдигарға таянған, Пәрвәрдигарни таянч қилған адәм бәхит-бәрикәтлик болиду! \x + \xo 17:7 \xo*\xt Зәб. 2:12; 33:9; Пәнд. 16:20; Йәш. 30:18\xt*\x* 
\v 8 У сулар бойида тикләнгән, ериқ бойида кәң йилтиз тартқан дәрәқдәк; пижғирим иссиқтин у қорқмайду; униң йопурмақлири һемишә йешилдур; қурғақчилиқ жили у солашмайду вә мевә бериштин қалмайду.\x + \xo 17:8 \xo*\xt Зәб. 1:3\xt*\x*
\m
\v 9 Қәлб һәммидин алдамчи, униң даваси йоқтур. Кимму уни чүшинәлисун? 
\v 10 Мәнки Пәрвәрдигар инсан қәлбини күзитип тәкшүримән; һәр бирсигә өз йоллири бойичә, қилған әмәллириниң мевиси бойичә тәқсим қилиш үчүн, инсан виҗданини синаймән. \f □ \fr 17:10 \fr*\ft \+bd «инсан виҗданини синаймән»\+bd* — «виҗдан» ибраний тилида «бөрәк» дегән билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 17:10 \xo*\xt 1Сам. 16:7; Зәб. 7:10\xt*\x* 
\v 11 Худди өзи туғмиған тухумларни бесивалған кәкликтәк, һарамдин байлиқларға еришкән кишиму шундақ болиду; күнлириниң йерими өтмәйла еришкинидин айрилиду, у ахирида ахмақ болуп чиқиду.\f □ \fr 17:11 \fr*\ft \+bd «Худди өзи туғмиған тухумларни бесивалған кәкликтәк...»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «Худди тухумларни бесип лекин төрәлдүрмәйдиған бир кәкликтәк...».\ft*\f*
\b
\m
\v 12 Шан-шәрәплик бир тәхт, әзәлдин жуқуриға тикләнгән, дәл бизниң башпанаһимиз болған җайдур; 
\v 13 и Пәрвәрдигар, Сән Исраилниң үмүтисән! Сәндин ваз кәчкән һәммәйлән йәргә қарап қалиду; Сәндин жирақлашқанлар тупрақта ятқанлар арисида тизимлиниду; чүнки улар һаятлиқ сулириниң мәнбәси болған Пәрвәрдигардин ваз кәчкән. \x + \xo 17:13 \xo*\xt Зәб. 72:27; Йәш. 1:28; Йәр. 2:13; Юһ. 8:8\xt*\x* 
\v 14 Мени сақайтқин, и Пәрвәрдигар, мән шуниң билән җәзмән сақайтилимән! Мени қутқузғин, шуниң билән җәзмән қутқузулимән! — Чүнки Өзүң мениң мәдһийәмдурсән! \f □ \fr 17:14 \fr*\ft \+bd «мени қутқузғин, шуниң билән җәзмән қутқузулимән!»\+bd* — бу айәттики «қутқузуш» һәргиз Йәрәмияниң өз һаятиниң аман-есән сақлинишини тилишила әмәс. Муһим иш шуки, у бу айәттики гәп билән 1-11-айәтләрдики бешарәткә, болупму: «Қәлб һәммидин алдамчи, униң даваси йоқтур» дегәнгә болған инкаси. У биринчидин өзиниң, иккинчидин хәлқиниң қәлбиниң гунайиниң толуқ түгитилиши (сақайтилиши)ни тиләйду. «Даваси йоқ» қәлбни болса пәқәт һәммигә қадир бир Худа сақайталайду. Бу иш дәл «йеңи әһдә»дин ибарәт — 31:31-34ни көрүң.\ft*\f* 
\v 15 Мана, улар маңа: — Пәрвәрдигарниң сөз-бешарити қени?! Қени, у әмәлгә ашурулсун!» — дәйду. \x + \xo 17:15 \xo*\xt Йәш. 5:19; 2Пет. 3:4\xt*\x* 
\v 16 Лекин мән болсам, Саңа әгәшкинимдә «пада баққучи» болуштин һеч қачқан әмәсмән, вә әҗәл күнини һеч арзу қилмиғанмән, — Сән билисән! Ағзимдин барлиқ чиққанлар Сениң йүз алдиңда болған. \f □ \fr 17:16 \fr*\ft \+bd «пада баққучи»\+bd* — шүбһисизки, пәйғәмбәрниң хәлиққә болған рольини көрситиду. «Лекин мән болсам, Саңа әгәшкинимдә «пада баққучи» болуштин һеч қачқан әмәсмән» дегәнниң башқа бир хил тәрҗимиси: «Мән болсам, балаю-апәтни чүшүрүш үчүн Саңа есилмидим!»\ft*\f* 
\v 17 Маңа вәһимә болмиғайсән; күлпәтлик күнидә Сән мениң башпанаһимдурсән. \x + \xo 17:17 \xo*\xt Йәр. 16:19\xt*\x* 
\v 18 Маңа зиянкәшлик қилғучилар йәргә қарап қалсун, лекин мени йәргә қаратмиғайсән! Улар дәккә-дүккигә чүшсун, лекин мени дәккә-дүккигә чүшүрмигәйсән; уларниң бешиға күлпәт күнини чүшүргәйсән; уларни икки һәссилик һалакәт билән үзүл-кесил пачақлап ташлиғайсән!\x + \xo 17:18 \xo*\xt Зәб. 34:4-5; 39:15-16; Йәр. 15:15\xt*\x*
\b
\m
\s1 «Шабат» күни — йәни шәмбә күни, йәни дәм елиш күни — рәһим пурсити
\m
\v 19 Пәрвәрдигар маңа мундақ дегән: — Барғин, Йәһуда падишалири шәһәргә киридиған вә чиқидиған «Хәлиқниң балилири» дегән дәрвазида, һәмдә Йерусалимниң барлиқ дәрвазилирида турғин, уларға мундақ дегин: — \f □ \fr 17:19 \fr*\ft \+bd «шабат күни»\+bd* — бу бешарәт (19-27-айәт)ниң темиси «шабат күни», йәни шәмбә күни, йәни дәм елиш күни. Худа мошу йәрдә бу күн арқилиқ хәлқигә меһри-шәпқитини көрсәтмәкчи.\ft*\f* 
\v 20 Пәрвәрдигарниң сөзини аңлаңлар, и мошу дәрвазилардин киридиған Йәһуданиң падишалири, барлиқ Йәһуда вә Йерусалимда туруватқан халайиқ! 
\v 21 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Өз җениңларға һези болуңлар! «шабат» күнидә һеч қандақ жүкни көтәрмәңлар, Йерусалимниң дәрвазилиридин һеч нәрсини епкирмәңлар; \x + \xo 17:21 \xo*\xt Нәһ. 13:19\xt*\x* 
\v 22 шабат күнлиридә өйлириңлардин һеч жүкни көтирип елип чиқмаңлар, вә һеч қандақ әмгәк қилмаңлар; бәлки Мән ата-бовилириңларға буйруғинимдәк, шабат күнини Өзүмгә аталған муқәддәс бир күн дәп қараңлар. \f □ \fr 17:22 \fr*\ft \+bd «шабат күнлиридә өйлириңлардин һеч жүкни көтирип елип чиқмаңлар, вә һеч қандақ әмгәк қилмаңлар... шабат күнини Өзүмгә аталған муқәддәс бир күн дәп қараңлар»\+bd* — оқурмәнкәргә аянки, Худа Муса пәйғәмбәр арқилиқ Йәһудийларға, «шабат күни» (шәмбә күни)ни Өзини сеғинишқа, һеч қандақ меһнәт қилмай һәр адәм вә мал-варанниң дәм алидиған күни болсун дәп буйруған.\ft*\f* \x + \xo 17:22 \xo*\xt Мис. 20:8; 23:12; 31:13; Әз. 20:12\xt*\x* 
\v 23 Лекин улар һеч аңлимиған яки қулақ салмиған, бәлки аңлимаслиққа һәм тәрбийини қобул қилмаслиққа бойнини қаттиқ қилған. \x + \xo 17:23 \xo*\xt Йәр. 11:10; 13:10; 16:12\xt*\x* 
\v 24 Шундақ болидуки, силәр авазимни көңүл қоюп аңлисаңлар, — дәйду Пәрвәрдигар, — йәни шабат күнидә шәһәр дәрвазилиридин һеч жүкни елип кирмисәңлар вә һеч әмгәк қилмаслиқ арқилиқ шабат күнини Маңа пак-муқәддәс бир күн һесаплисаңлар, 
\v 25 бу шәһәр дәрвазилиридин Давутниң тәхтигә олтиридиған падишалири вә әмирлири җәң һарвулириға олтирип вә атларға минип кириду; улар, уларниң әмирлири, Йәһудадикиләр вә Йерусалимда туруватқанларму кирип-чиқишиду; бу шәһәр мәңгү ават болиду. \x + \xo 17:25 \xo*\xt Йәр. 22:4\xt*\x* 
\v 26 Шундақ қилсаңлар, хәлиқләр Йәһуда шәһәрлиридин, Йерусалим әтрапидики йезилардин, Биняминниң зиминидин, \add ғәриптики\add* «Шәфәлаһ» егизлигидин, җәнуптики \add тағлиқтин\add*, Йәһудадики җәнубий баяванлардин Пәрвәрдигарниң өйигә «көйдүрмә қурбанлиқ»лар, «енақлиқ қурбанлиқлири», «ашлиқ һәдийә»ләр вә хушбуйларни тутуп, \add Пәрвәрдигарға болған\add* рәхмәтлирини ейтишқа киридиған болиду. 
\v 27 Лекин силәр Маңа қулақ салмисаңлар, йәни шабат күнини Өзүмгә пак-муқәддәс һесаплимай, шабат күнидә Йерусалимниң дәрвазилиридин жүк көтирип кирсәңлар, әнди Мән дәрвазиларға бир от яқимән, у Йерусалимдики ордиларни йәветиду, уни һеч өчүрәлмәйду.\f □ \fr 17:27 \fr*\ft \+bd «Лекин силәр Маңа қулақ салмисаңлар, йәни шабат күнини Өзүмгә пак-муқәддәс һесаплимай, ... әнди Мән дәрвазиларға бир от яқимән, у Йерусалимдики ордиларни йәветиду...»\+bd* — бу 19-27-айәтләрниң интайин муһим бир алаһидилиги вә әһмийити бар. Пәрвәрдигар Исраилға меһри-шәпқитини билдүрүш үчүн, Өз Тәврат-қануниниң тәләплирини пәқәт бирла пәрманға, йәни «шабат күнини һөрмәтләңлар» дегәнгә жиғинчақлайду; улар пәқәт мошу аддий тәләпкила әмәл қилса, У уларниң пәс әһвалини пүтүнләй өзгәртәләйтти. Шундақ болсиму, улар бәрибир йәнила бу кичик пәрманға әмәл қилалмиған. Адәмләрниң инсаний гуна тәбиити һәрдайим шундақтур!\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 18
\s1 Сапалчидин алған савақ
\m
\v 1 Бу сөз Пәрвәрдигардин Йәрәмияға келип, мундақ дейилди: —
\m
\v 2 «Орнуңдин тур, сапалчиниң өйигә чүшкин, Мән саңа сөзлиримни аңлитимән».
\m
\v 3 Шуңа мән сапалчиниң өйигә чүштум; вә мана, сапалчи ғалтәк үстидә бир нәрсини ясаватқан еди. 
\v 4 У сеғиз лайдин ясаватқан қача туруп-туруп қоли астида бузулатти. Шу чағда сапалчи шу лайдин өзи лайиқ көргән башқа бир қачини ясайтти.
\m
\v 5 Вә Пәрвәрдигарниң сөзи маңа келип мундақ дейилди: — 
\v 6 «И Исраил җәмәти, бу сапалчи қилғандәк Мән саңа қилалмамдим? — дәйду Пәрвәрдигар. — Мана, сеғиз лайниң сапалчиниң қолида болғиниға охшаш, силәр Мениң қолумдисиләр, и Исраил җәмәти. \x + \xo 18:6 \xo*\xt Йәш. 45:9; 64:8; Рим. 9:20\xt*\x* 
\v 7 Бәзидә Мән мәлум бир әл, мәлум бир мәмликәт тоғрилиқ, йәни униң жулунуши, бузулуши вә һалак қилиниши тоғрилиқ сөзләймән; \x + \xo 18:7 \xo*\xt Йәр. 1:10\xt*\x* 
\v 8 шу чағ Мән агаһландурған шу әл яманлиғидин товва қилип янса, Мән уларға қилмақчи болған яманлиқтин янимән. 
\v 9 Мән йәнә бәзидә мәлум бир әл, мәлум бир мәмликәт тоғрилиқ, йәни униң қурулуши вә тикип өстүрүлүши тоғрилиқ сөзләймән; 
\v 10 шу чағ шу әл көз алдимда яманлиқ қилип авазимни аңлимиса, Мән йәнә уларға вәдә қилған, уларни бәрикәтлимәкчи болған яхшилиқтин янимән.
\m
\v 11 Әнди һазир Йәһудадикиләргә вә Йерусалимда туруватқанларға мундақ дегин: — «Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Мән силәргә яманлиқ тәйярлаватимән, силәргә қарши бир план түзиватимән; шуңа һәр бириңлар рәзил йолуңлардин йениңлар, йоллириңларни вә қилмишлириңларни түзитиңлар.\x + \xo 18:11 \xo*\xt 2Пад. 17:13; Йәр. 7:3; 25:5; 26:13; 35:15\xt*\x*
\m
\v 12 — Лекин улар: «Яқ! Хам хиял қилма! Биз өз планлиримизға әгишиверимиз, өз рәзил көңлимиздики җаһиллиғимиз бойичә қиливеримиз» — дәйду.\f □ \fr 18:12 \fr*\ft \+bd «Яқ! Хам хиял қилма!»\+bd* — ибраний тилида «Яқ! Үмүт йоқ!».\ft*\f* \x + \xo 18:12 \xo*\xt Йәр. 2:25\xt*\x*
\m
\v 13 Шуңа Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Әлләр арисидин: «Ким мошундақ ишни аңлап баққан?!» дәп сораңлар. «Пак қиз» Исраил дәһшәтлик жиркиничлик ишни қилған! \x + \xo 18:13 \xo*\xt Йәр. 2:10\xt*\x* 
\v 14 Ливан қарлири айдаладики қиялиқтин йоқап кетәмду? Униң жирақтин чүшкән муздәк сулири қуруп кетәмду? 
\v 15 Лекин Мениң хәлқим болса Мени унтуған; улар йоқ бир нәрсиләргә хушбуй яқиду; мана, булар уларни яшаватқан йолидин, йәни қедимдин болған йоллардин путлаштуруп, көтирилип түз қилинмиған бир йолда маңдурған. \x + \xo 18:15 \xo*\xt Йәр. 2:32; 3:21; 6:16; 13:25\xt*\x* 
\v 16 Шуниң билән уларниң зиминини дәһшәт басидиған һәм дайим кишиләр уш-уш қилидиған объект қилиду; униңдин өтүватқанларниң һәммисини дәһшәт бесип, бешини чайқишиду. \f □ \fr 18:16 \fr*\ft \+bd «... уларниң зиминини дәһшәт басидиған һәм дайим кишиләр уш-уш қилидиған объект қилиду; униңдин өтүватқанларниң һәммисини дәһшәт бесип, бешини чайқишиду»\+bd* — бу һәрикәтләр (уш-уш қилиш, башни қайқишиш) бәлким һәйран болғанлиғи, яки мазақ қилғанлиғини билдүриду.\ft*\f* \x + \xo 18:16 \xo*\xt Йәр. 12:11; 19:8; 49:13; 50:13\xt*\x* 
\v 17 Мән худди шәриқтин чиққан шамалдәк уларни дүшмән алдида тарқитиветимән; Мән балаю-апәт күнидә уларға йүзүмни әмәс, бәлки арқамни қилимән».\f □ \fr 18:17 \fr*\ft \+bd «шәриқтин чиққан шамал»\+bd* — Қанаанда (Пәләстиндә), адәттә һәммини қурутидиған, чаң-топа тарқитидиған дәһшәтлик шамал болиду.\ft*\f* \x + \xo 18:17 \xo*\xt Йәш. 27:8; 29:6; Йәр. 4:11,12,13; 13:24\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йәрәмия өзигә зиянкәшлик қилғучиларниң яманлиғини өз бешиға чүшүрүшини тиләйду
\m
\v 18 Кишиләр: «Келиңлар, Йәрәмияға қәст қилайли; чүнки я каһинлардин қанун-тәрбийә, я данишмәнләрдин әқил-несиһәт я пәйғәмбәрләрдин сөз-бешарәт кәмлик қилмайду. Келиңлар, тилимизни бир қилип униң үстидин шикайәт қилайли, униң сөзлиридин һеч қайсисиға қулақ салмайли» — дейишти.\f □ \fr 18:18 \fr*\ft \+bd «Келиңлар, Йәрәмияға қәст қилайли; чүнки я каһинлардин қанун-тәрбийә, я данишмәнләрдин әқил-несиһәт я пәйғәмбәрләрдин сөз-бешарәт кәмлик қилмайду»\+bd* — улар Йәрәмияни қәстләп өлтүрүшкә банә-сәвәп тапмақчи еди. Көрүнәрликки, шу чағдики Тәврат-қанун үгитидиған каһинлар, «данишмәнләр» вә аталмиш «пәйғәмбәрләр» Йәрәмияниң сөзи тоғрилиқ сүкүт қилатти яки уларға зит сөзләрни қилатти. Улар: «Биз бәрибир диний адәмләрмиз, диний әрбабларниң сөзини аңлаватимиз» дәп Худаниң сөзини рәт қилип Йәрәмияни өлтүрүшни қәстләйтти.\ft*\f* \x + \xo 18:18 \xo*\xt Йәр. 9:7; Мал. 2:7\xt*\x*
\m
\v 19 — И Пәрвәрдигар, маңа қулақ салғайсән; маңа қаршилишидиғанларниң дәватқанлирини аңлиғайсән. 
\v 20 Яхшилиққа яманлиқ қилиш боламду? Чүнки улар җеним үчүн ора колиған; мән уларға яхши болсун дәп, ғәзивиңни улардин яндуруш үчүн Сениң алдиңда \add дуа қилип\add* турғанлиғимни есиңдә тутқайсән. 
\v 21 Шуңа балилириңни қәһәтчиликкә тапшурғайсән, қиличниң бисиға елип бәргәйсән; аяллири балилиридин җуда қилинип тул қалсун; әрлири ваба-өлүм билән йоқалсун, жигитләр җәңдә қиличлансун. \x + \xo 18:21 \xo*\xt Зәб. 108:10\xt*\x* 
\v 22 Уларниң үстигә басмичиларни елип кәлгиниңдә өйлиридин налә-пәряд аңлансун; чүнки улар мени тутушқа ора колиған, путлирим үчүн қисмақларни йошурун салған. 
\v 23 Әнди Сән, и Пәрвәрдигар, уларниң мени қәтл қилишқа болған қәстлириниң һәммисини убдан билисән; уларниң қәбиһликлирини кәчүрмигәйсән, уларниң гуналирини көзүң алдидин юмиғайсән; бәлки улар Сениң алдиңда жиқитилсун; ғәзивиң чүшкән күнидә уларни бир тәрәп қилғайсән.
\b
\b
\m
\c 19
\s1 Чеқилған козидин алған савақ
\m
\v 1 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Барғин, сапалчидин бир сапал козини алғин; андин әлниң ақсақаллиридин вә каһинларниң ақсақаллиридин бир нәччини апирип, 
\v 2 «Сапал парчилири» дәрвазисиға йеқин болған «Һинномниң оғлиниң җилғиси»ға берип шу йәрдә Мән саңа ейтидиған сөзләрни җакалиғин. \f □ \fr 19:2 \fr*\ft \+bd «Һинномниң оғлиниң җилғиси»\+bd* — бәзидә «Һинномниң җилғиси» (ибраний тилида «Гә-Һинном») дәп атилиду. Көрүнүп туруптики, бәлким сапалчилар шу йәрдә сапал парчилирини ташливетәтти. Кейин, хәлиқ шу йәргә һәр хил әхләтләрни төккәчкә, у йәр «дозақ»ниң бир символи болуп қалған. Шуниң билән «гә-һинном» дегән сөз «дозақ»ни билдүридиған сөз болуп қалған. Әрәб тили арқилиқ бу сөз «җәһәннәм» шәклидә уйғур тилиға киргән.\ft*\f* 
\v 3 Мундақ дегин: — Пәрвәрдигарниң сөзини аңлаңлар, и Йәһуданиң падишалири вә Йерусалимдикиләр! Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар, Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мана, Мән мошу йәргә балаю-апәтни чүшүримәнки, кимки уни аңлисила қулақлири зиңилдап кетиду. \x + \xo 19:3 \xo*\xt 1Сам. 3:11; 2Пад. 21:12\xt*\x* 
\v 4 Чүнки бу хәлиқ Мәндин ваз кечип, бу йәрни Маңа «ят» қилған, униңда нә өзлири, нә ата-бовилири, нә Йәһуда падишалири һеч тонумиған башқа илаһларға хушбуй яққан; улар бу йәрни гунасизларниң қанлири билән толдурған. \x + \xo 19:4 \xo*\xt Йәш. 65:11; Йәр. 2:13,17,19; 5:7,19; 7:6; 15:6; 17:13\xt*\x* 
\v 5 Улар Баалға өз балилирини көйдүрмә қурбанлиқлар сүпитидә көйдүрүш үчүн Баалниң «жуқури җайлар»ини қурған; Мән бундақ бир ишни һеч қачан буйруп бақмиған, һеч ейтмиған, у һәргиз оюмға кирип бақмиған. 
\v 6 Шуңа мана, шундақ күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — бу йәр кәлгүсидә «Тофәт», яки «Һинномниң оғлиниң җилғиси» дәп аталмайду, бәлки «Қәтл җилғиси» дәп атилиду. \x + \xo 19:6 \xo*\xt Йәр. 7:32\xt*\x* 
\v 7 Мән бу йәрдә Йәһуда һәм Йерусалимниң план-тәдбирлирини қуруқ қиливетимән; Мән уларни дүшмәнлириниң қиличи билән, йәни җанлирини издигүчиләрниң қолида жиқитимән; Мән җәсәтлирини асмандики учар-қанатларға вә йәр-зиминдики һайванатларға озуқ болушқа бериветимән. \x + \xo 19:7 \xo*\xt Йәр. 15:3; 16:4\xt*\x* 
\v 8 Мән бу шәһәрни дәһшәт басидиған һәм кишиләр уш-уш қилидиған объект қилимән; униңдин өтүватқанларниң һәммиси униң барлиқ яра-вабалири түпәйлидин дәһшәт бесип үшқиртиду. 
\v 9 Мән уларни дүшмәнлириниң һәм җанлирини издигүчиләрниң қаттиқ қистайдиған қоршавиниң бесими астида оғуллириниң гөшини һәм қизлириниң гөшини йәйдиған қилимән, уларниң һәр бири өз йеқининиң гөшини йәйду.\x + \xo 19:9 \xo*\xt Лав. 26:29; Қан. 28:53; Жиғ. 4:10\xt*\x*
\m
\v 10 Әнди сән өзүң билән биллә апарған һәмраһлириңниң көз алдида һелиқи козини чеқивәткин; 
\v 11 шундақ қилип уларға мундақ дегин: — Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Бириси сапалчиниң козисини қайтидин һеч ясалмиғидәк дәриҗидә чеқивәткинидәк Мәнму бу хәлиқ вә бу шәһәрни шундақ чеқиветимән. Улар җәсәтлирини Тофәттә көмиду, һәтта көмгидәк йәр қалмиғичә. \x + \xo 19:11 \xo*\xt Йәр. 7:32\xt*\x* 
\v 12 Мән бу йәрни вә буниңда туруватқанларниму мошундақ қилимән, — дәйду Пәрвәрдигар, — бу шәһәрни Тофәткә охшаш қилимән. \f □ \fr 19:12 \fr*\ft \+bd «Тофәт»\+bd* — бу йәр тоғрилиқ 7:31ни вә изаһатни көрүң. «Тофәт» дегән сөз ибраний тилида «очақ» һәм «уят» дегәнниму билдүриду. У йәнә «түкүрүк» дегән сөзниң аһаңиғиму охшап кетиду. Бу йәр «Һинномниң оғли (Ибн-Һинном)ниң җилғиси»ға җайлашқан, Йерусалим шәһириниң җәнубий тәрипидә еди. Хәлиқ әшу йәрдә әхләтләрни вә напак нәрсиләрни ташлап көйдүрәтти. Шуниң билән у интайин «һарам», әң булғанған җай дәп һесапланди.\ft*\f* 
\v 13 Йерусалимдики өйләр вә Йәһуда падишалириниң өйлири, — йәни уларниң өгүзлиридә туруп асмандики барлиқ юлтуз-сәйяриләргә хушбуй яққан вә Мәндин башқа ят илаһларға «шарап һәдийә»ләрни төккән барлиқ өйлири худди Тофәт дегән җайдәк булғанған җайлар болиду.\x + \xo 19:13 \xo*\xt Йәр. 7:18\xt*\x*
\b
\m
\v 14 Вә Йәрәмия Пәрвәрдигар уни бешарәт беришкә әвәткән Тофәттин қайтип келип, Пәрвәрдигарниң өйиниң һойлисиға кирип туруп барлиқ хәлиққә мундақ деди: 
\v 15 — Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар, Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мана, Мән бу шәһәр вә униң барлиқ шәһәрлиригә қарап ейтқан балаю-апәтниң һәммисини уларниң бешиға чүшүримән; чүнки улар бойнини қаттиқ қилип Мениң сөзлиримни һеч қачан аңлимиған.\x + \xo 19:15 \xo*\xt Йәр. 7:26; 17:23\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 20
\s1 Йәрәмияниң дәрригә бесилип, қамап қоюлуши
\m
\v 1 Әнди Иммәрниң оғли, каһин Пашхур — у Пәрвәрдигарниң өйидә «аманлиқ сақлаш беги»му еди, Йәрәмияниң бу бешарәтләрни бәргәнлигини аңлиди. 
\v 2 Пашхур Йәрәмия пәйғәмбәрни урғузди вә униң путини Пәрвәрдигарниң өйидики «Биняминниң жуқури дәрвазиси»ниң йенидики тақаққа салди. \f □ \fr 20:2 \fr*\ft \+bd «Пашхур Йәрәмия пәйғәмбәрни ... тақаққа салди»\+bd* — «тақақ» ибраний тилида «буриғуч» дегән болуп, пәқәт адәмниң путлирини тутупла қалмай, йәнә бәлким бәдинини бурап адәмни қийинайдиған бир хил әсвап еди.\ft*\f* 
\v 3 Иккинчи күни, Пашхур Йәрәмияни тақақтин бошатти; Йәрәмия униңға: — Пәрвәрдигар исмиңни Пашхур әмәс, бәлки «Магор-миссабиб» дәп атиди, деди. \f □ \fr 20:3 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар исмиңни Пашхур әмәс, бәлки «Магор-миссабиб» дәп атиди»\+bd* — «Пашхур»ниң мәнаси бәлким «әркинлик». «Магир-миссабиб» — «тәрәп-тәрәпләрни вәһимә басиду» дегән мәнидә.\ft*\f* 
\v 4 — Чүнки Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Мән сени өзүңгә вә барлиқ ағинилириңгә вәһимә салғучи объект қилимән; улар дүшмәнлириниң қиличи билән жиқилиду; сән өз көзүң билән буни көрисән; Мән барлиқ Йәһудани Бабил падишасиниң қолиға тапшуримән; у уларни Бабилға сүргүн қилип елип кетиду һәмдә уларни қилич билән уриду. 
\v 5 Мән бу шәһәрниң һәммә байлиқлири — барлиқ мәһсулатлири, барлиқ қиммәт нәрсилири вә Йәһуда падишалириниң барлиқ ғәзнилирини дүшмәнлириниң қолиға тапшуримән; улар уларни олҗа қилип буливелип Бабилға елип кетиду. \x + \xo 20:5 \xo*\xt Йәр. 15:13; 17:3\xt*\x* 
\v 6 Сән болсаң, и Пашхур, һәммә өйдикилириң биргә сүргүн болуп кетисиләр; сән Бабилға келисән; сән шу йәрдә дуниядин кетисән, шу йәргә көмүлисән; сән һәм сениң ялған бешарәтлириңгә қулақ салған ағинилириңму шундақ болиду.
\b
\m
\s1 Йәрәмия йәнә дад көтириду
\m
\v 7 И Пәрвәрдигар, Сән мени қайил қилип \add пәйғәмбәрликкә\add* көндүрдүң, мән шундақла көндүрүлдүм; Сән мәндин зор кәлдиң, шундақла ғәлибә қилдиң; мән пүтүн күн тапа-тәниниң объекти болимән; һәммә киши мени мазақ қилиду. \f □ \fr 20:7 \fr*\ft \+bd «Сән мени ... көндүрдүң...»\+bd* — «көндүрдүң» дегән бу сөзни шәрһләш сәл тәс. Адәттә у «езитқулуқ қилиш», «алдаш» дегәнни билдүриду. Тәврат, «Һош.» 2:14-айәттә болса у «көңүл елиш»ни билдүриду. Төвәндики айәтләр (8-13)гә қариғанда Худа Йәрәмияни һеч алдимиди — униң пәйғәмбәрлигиниң җапа-мушәққәтлигини алдин-ала униңға көрсәткән (мәсилән, 1-бапта). Шуңа бизниңчә «көндүрүш» тоғра келиду; шундақ дегинимиз билән, Йәрәмия мошу йәрдә бәлким, «маңа дуч кәлгән җапа-мушәққәтләр әсли ойлиғинимдин көп», «Сән мени алдап қойдуң» дегәнни пуритип дадлиған болушиму мүмкин.\ft*\f* 
\v 8 Мән қачанла сөз қилсам, «Зораванлиқ һәм булаңчилиқ келиду» дәп җакалишим керәк; шуңа Пәрвәрдигарниң сөзи мени пүтүн күн аһанәт вә мәсқириниң объекти қилиду. \x + \xo 20:8 \xo*\xt Йәш. 57:4\xt*\x* 
\v 9 Лекин мән: «Мән уни тилға алмаймән, вә яки Униң нами билән иккинчи сөз қилмаймән» десәм, Униң сөзи қәлбимдә лавулдап от болуп, сүйәклиримгә қапсалған бир ялқун болиду; ичимгә сиғдурушқа һалим қалмай, ейтмай чидап туралмаймән. 
\v 10 Шундақ, қиливеримән, гәрчә мән нурғун кишиләрниң пичирлашқан қәстлирини аңлисамму; тәрәп-тәрәпләрни вәһимә басиду! «Униң үстидин әрз қилиңлар! Униң үстидин әрз қилайли!» дәп, барлиқ үлпәт-һәмраһлирим путлишип кетишимни пайлап жүрмәктә; улар «У бәлким алдинар, шундақ болғанда биз униң үстидин ғәлибә қилимиз, униңдин интиқам алалаймиз» дейишиватиду. \f □ \fr 20:10 \fr*\ft \+bd «тәрәп-тәрәпләрни вәһимә басиду»\+bd* — ибраний тилида «магор-миссабиб». 3-айәттики изаһатни көрүң.\ft*\f* 
\v 11 Лекин Пәрвәрдигар болса қудрәтлик вә дәһшәтлик бир палвандәк мән билән биллидур; шуңа маңа зиянкәшлик қилғучилар путлишип ғәлибә қилалмайду; улар мувәппәқийәт қазанмиғачқа, қаттиқ хиҗил болуп йәргә қарап қалиду; уларниң бу рәсвачилиғи мәңгүлүк болуп, һәргиз унтулмайду. \x + \xo 20:11 \xo*\xt Йәр. 1:8,19; 15:20; 17:18; 23:40\xt*\x* 
\v 12 Әнди Сән, и һәққанийларни синайдиған, инсанниң виҗдани вә қәлбини көридиған самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар, уларниң үстигә болған қисасиңни маңа көргүзгәйсән; чүнки мән дәвайимни алдиңға қойғанмән.\f □ \fr 20:12 \fr*\ft \+bd «һәққанийларни синайдиған, инсанниң виҗдани вә қәлбини көридиған...»\+bd* — «виҗдан» ибраний тилида «бөрәк» дегән сөз билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 20:12 \xo*\xt Йәр. 11:20; 12:3; 15:15; 18:19-23\xt*\x*
\m
\v 13 Пәрвәрдигарни күй ейтип махтаңлар, Уни мәдһийиләңләр; чүнки У намрат кишини рәзиллик қилғучилардин қутқузған.\f □ \fr 20:13 \fr*\ft \+bd «У намрат кишини рәзиллик қилғучилардин қутқузған»\+bd* — «намрат киши» бәлким Йәрәмияниң өзини көрситиду.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Қамақтин чиқип йәнә чүшкүнлүккә чүшүш
\m
\v 14 Мениң туғулған күнүмгә ләнәт болсун; апам мени туққан күни мубарәк болмисун! \x + \xo 20:14 \xo*\xt Йәр. 15:10\xt*\x* 
\v 15 Атамға хәвәр елип: «саңа оғул бала туғулди!» дәп уни аламәт шатландурған адәмгә ләнәт болсун! \x + \xo 20:15 \xo*\xt Аюп 3:3\xt*\x* 
\v 16 Бу адәм Пәрвәрдигар рәһим қилмай ғулатқан шәһәрләрдәк болсун; у әтигәндә налә, чүштә алақзадилик чуқанлирини аңлисун — \f □ \fr 20:16 \fr*\ft \+bd «Атамға хәвәр елип: «Саңа оғул бала туғулди!» дәп уни аламәт шатландурған адәмгә ләнәт болсун! (15-айәт) Бу адәм Пәрвәрдигар рәһим қилмай ғулатқан шәһәрләрдәк болсун...»\+bd* — пәйғәмбәрниң өзиниң қайғу-һәсрәттин чиққан бу аччиқ сөзлирини шүбһисизки, Худаниң йолйоруғи билән биз үчүн хатирилигини билән, биз: «Худа буларни чоқум әмәлгә ашурған», дәп қаримаймиз. Пәйғәмбәрниң бу сөзлирини хатириләштики мәхсити бизниң пәйғәмбәрниң шунчә қийнилип кәткәнлигини убдан чүшинишимиз үчүндур.\ft*\f* \x + \xo 20:16 \xo*\xt Яр. 19\xt*\x* 
\v 17 чүнки у мени балиятқудин чүшкинимдила өлтүрүвәтмигән; апам мениң гөрүм болсииди, униң қосиғи мән билән тәң һемишә чоң болсииди! 
\v 18 Немишкә мән җапа-мушәққәт, азап-оқубәтни көрүшкә, күнлиримни хиҗаләт-аһанәт ичидә өткүзүшкә балиятқудин чиққандимән?\x + \xo 20:18 \xo*\xt Аюп 3:20\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 21
\s1 Пәрвәрдигар Йерусалимни дүшмәнләргә тапшуриду
\m
\v 1 Падиша Зәдәкия Малкияниң оғли Пашхурни һәм Маасеяһниң оғли, каһин Зәфанияни әвәткәндә, Йәрәмияға Пәрвәрдигардин төвәндики муну бир сөз кәлди: — \f □ \fr 21:1 \fr*\ft \+bd «Малкияниң оғли Пашхур»\+bd* — демисәкму, бу 20-баптики «Пашхур» әмәс; лекин бу Пашхурму кейинки вақитларда Йәрәмияға зиянкәшлик қилидиған адәм болиду (29:25-27ни көрүң). «Зәфания» болса өзиниң мустәқил көзқариши йоқ болған йәнә бир «жумилақ тавуз»ға охшайду. (29:29дики вақиәни көрүң). У бәлким ахирда Бабилниң «қаравул беги» тәрипидин өлүмгә мәһкүм қилинған «Зәфания»ға охшаш адәм еди (52:24-27ни көрүң).\ft*\f* 
\v 2 (\add Улар\add*: «Биз үчүн Пәрвәрдигардин ярдәм сориғин; чүнки Бабил падишаси Небоқаднәсар бизгә һуҗум қилиду; Пәрвәрдигар Өзиниң \add өткәнки\add* карамәт қилған ишлири бойичә, бизгиму охшаш муамилә қилип, уни йенимиздин яндурармекин?» — \add дәп сориди\add*. 
\v 3 Йәрәмия уларға: — Зәдәкияға мундақ дәңлар, — деди)
\m
\v 4 — Исраилниң Худаси Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Мән қоллириңлар тутқан, силәрни қоршивалған Бабил падишаси һәм калдийләргә сепил сиртида җәң қилишқа ишлитидиған, җәң қураллириңларни қайриветимән вә буларни бу шәһәрниң оттурисида жиғивалимән; \f □ \fr 21:4 \fr*\ft \+bd «калдийләр»\+bd* — демисәкму, «калдийләр» Бабиллиқларни, болупму Бабил ләшкәрлирини көрситиду.\ft*\f* 
\v 5 Мән Өзүмму созулған қолум вә күчлүк билигим билән, ғәзивим билән, қәһрим билән вә һәссиләнгән аччиғим билән силәргә җәң қилимән! 
\v 6 Мән бу шәһәрдә туруватқанларни, инсан болсун, һайван болсун уримән; улар дәһшәтлик бир ваба билән өлиду. 
\v 7 Андин кейин, — дәйду Пәрвәрдигар, — Йәһуда падишаси Зәдәкияни, хизмәткарлирини, хәлиқни, йәни бу шәһәрдә вабадин, қиличтин вә қәһәтчиликтин қелип қалғанлар болса, Мән уларни Бабил падишаси Небоқаднәсарниң қолиға, уларниң дүшмәнлириниң қолиға вә җенини издигүчиләрниң қолиға тапшуримән; Небоқаднәсар уларни қилич тиғи билән уриду; у нә уларни айимайду, нә уларға ичини һеч ағритмайду, нә рәһим қилмайду.
\m
\v 8 Лекин сән бу хәлиққә мундақ дейишиң керәк: «Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Мән алдиңларда һаят йоли вә мамат йолини салимән; \f □ \fr 21:8 \fr*\ft \+bd «лекин сән бу хәлиққә мундақ дейишиң керәк»\+bd* — «бу хәлиқ» Йерусалимда қамилип қалған хәлиқни көрситиду.\ft*\f* 
\v 9 ким бу шәһәрдә қалмақчи болса, қилич, қәһәтчилик вә ваба билән өлиду; лекин ким шәһәрдин чиқип, силәрни қоршивалған калдийләргә тәслим болса, у һаят қалиду; униң җени өзигә алған олҗидәк болиду. \x + \xo 21:9 \xo*\xt Йәр. 38:2\xt*\x* 
\v 10 Чүнки Мән бу шәһәргә яхшилиқ үчүн әмәс, бәлки яманлиқ қилиш үчүн йүзүмни қаратқуздум, — дәйду Пәрвәрдигар; у Бабил падишасиниң қолиға тапшурулиду, у уни от селип көйдүриветиду.
\b
\m
\s1 Ордидикиләр тоғрилиқ
\m
\v 11 Вә Йәһуда падишасиниң җәмәти тоғрилиқ Пәрвәрдигарниң сөзини аңлаңлар: — 
\v 12 И Давутниң җәмәти, Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — һәр әтигәндә адаләт билән һөкүм чиқириңлар, буланған кишини әзгүчиниң қолидин қутқузуңлар; болмиса, қилғанлириңларниң рәзиллиги түпәйлидин, қәһрим партлап, оттәк һәммини көйдүриду; уни өчүрәләйдиған һеч ким болмайду; \f □ \fr 21:12 \fr*\ft \+bd «И Давутниң җәмәти, ...: — һәр әтигәндә адаләт билән һөкүм чиқириңлар»\+bd* — қариғанда, падишаниң сотлири әтигәндә өткүзүләтти. Йәнә келип «һәр әтигәндә» дегән ибарә бәлким «адаләт биринчи иш болсун, һәр күнидә әң муһим иш болсун» дегән көчмә мәнидә ишлитилгән болуши мүмкин.\ft*\f* \x + \xo 21:12 \xo*\xt Йәр. 22:3\xt*\x* 
\v 13 Мана, Мән саңа қаршидурмән, и җилға үстидә, түзләңликтики қияда олтарғучи, йәни «Ким үстимизгә чүшүп һуҗум қилалисун, ким өйлиримизгә бесип кирәлисун?!» дегүчи, — дәйду Пәрвәрдигар. \f □ \fr 21:13 \fr*\ft \+bd «җилға үстидә... қияда олтарғучи...»\+bd* — бизниңчә бу ордида олтарған падиша-әмирләрни көрситиду. Әслидә падиша ордисиниң қурулуши үчүн, Йерусалимдики икки тағ арисидики кичик җилға «түзләңлик» қилип тиндурулған андин униң үстигә орда қурулған. Шундақ қилип Кидрон җилғиси үстидә, — йәни «пәләккә тақашқан» бир интайин бехәтәр җайда — орда көрүнәтти. Демәк, бу сөзләр падиша һәм ордидикиләргә ейтилған болуши керәк. \ft*\fp Бәзи тәрҗиманлар бу айәт Йерусалим шәһирини көрситиду, дәп қарайду. Падишаһниң ордисиниң алаһидә әһвали вә кәйнидики айәтләргә қариғанда, бизниңчә у ордидикиләрниң өзлирини көрситиду.\fp*\f* 
\v 14 Мән силәрниң қилмишиңларниң мевиси бойичә силәргә йеқинлишип җазалаймән, — дәйду Пәрвәрдигар; вә Мән униң орманлиғида бир от яқимән, у болса униң әтрапидики һәммини көйдүрүп түгитиду.\f □ \fr 21:14 \fr*\ft \+bd «Мән униң орманлиғида бир от яқимән»\+bd* — «орманлиқ» немин көрситиду? Ординиң бир пәхри болған Сулайман падиша бена қилған һәйвәтлик «Ливан орманлиғи өйи» (Ливанниң кедир яғичидин ясалған) еди. 22:6ниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 21:14 \xo*\xt Йәр. 17:27\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 22
\s1 Падишаға ейтилған бир сөз
\m
\v 1 Пәрвәрдигар маңа мундақ деди: «Барғин, Йәһуда падишасиниң ордисиға чүшүп бу сөзни шу йәрдә қилғин: — \f □ \fr 22:1 \fr*\ft \+bd «Барғин, Йәһуда падишасиниң ордисиға чүшүп бу сөзни шу йәрдә қилғин»\+bd* — бизниңчә, бу сөз бәлким Зәдәкиядин илгәрки бир падишаға ейтилған болса керәк, чүнки бу сөз бир хил «қутқузуш» үмүтини елип келәтти; лекин 21-бап, 12-14-айәтләрдә Зәдәкия пәқәт «җазалаш»ни күтиду (униңға икки хил җаза елип келиниду).\ft*\f* 
\v 2 Пәрвәрдигарниң сөзини аңла, и Давутниң тәхтигә олтарғучи, Йәһуда падишаси — Сән, әләмдар-хизмәткарлириң вә мошу дәрвазилардин кирип-чиқидиған хәлқиң, —
\m
\v 3 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: Адаләт вә һәққанийлиқ жүргүзүңлар; буланған кишини әзгүчиниң қолидин қутқузуңлар; мусапирларни, житим-йесирләрни вә тул хотунларни һеч харлимаңлар яки бозәк қилмаңлар, гунасиз қанларни бу йәрдә төкмәңлар. \x + \xo 22:3 \xo*\xt Йәр. 7:6; 21:12\xt*\x* 
\v 4 Силәр бу әмирләргә һәқиқәтән әмәл қилсаңлар, әнди Давутниң тәхтигә олтарған падишалар, йәни улар, уларниң әмәлдар-хизмәткарлири вә хәлқи җәң һарвулириға олтирип вә атларға минип бу өйниң дәрвазилиридин кирип чиқишиду. \f □ \fr 22:4 \fr*\ft \+bd «Давутниң тәхтигә олтарған падишалар, йәни улар, уларниң әмәлдар-хизмәткарлири...»\+bd* — мошу йәрдики «улар» ибраний тилида «у». Мәлум бир заманда Давутниң тәхтигә олтарған падиша пәқәт бир болиду, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 22:4 \xo*\xt Йәр. 17:25\xt*\x* 
\v 5 Бирақ силәр бу сөзләрни аңлимисаңлар, Мән Өз намим билән қәсәм ичкәнки, — дәйду Пәрвәрдигар, — бу орда бир харабә болиду.\f □ \fr 22:5 \fr*\ft \+bd «Мән Өз намим билән қәсәм ичкәнки..»\+bd* — ибраний тилида «Мән Өзүм билән қәсәм ичкәнки...».\ft*\f*
\m
\v 6 Чүнки Пәрвәрдигар Йәһуда падишасиниң өйи тоғрилиқ мундақ дәйду: — Сән Маңа худди Гилеад, Ливанниң чоққисидәк болғиниң билән, бәрһәқ Мән сени бир чөл-баяван, адәмләр ваз кәчкән шәһәрләрдәк қилимән. \f □ \fr 22:6 \fr*\ft \+bd «Сән Маңа худди Гилеад, Ливанниң чоққисидәк...»\+bd* — Гилеад вә Ливан гөзәл орманлиқлири билән даңқи чиққан җайлардур. Жуқирида ейтқинимиздәк, падишаниң ордиси һәр хил яғачлар билән безәлгән еди.\ft*\f* 
\v 7 Мән һәр бири яхши қуралланған вәйран қилғучиларни саңа қарши әвәтимән; улар «есил кедирлириңни» кесиветип, отқа ташлайду. \f □ \fr 22:7 \fr*\ft \+bd «Мән һәр бири яхши қуралланған вәйран қилғучиларни саңа қарши әвәтимән; улар «есил кедирлириңни» кесиветип, отқа ташлайду»\+bd* — ордидики чирайлиқ яғач түврүк-ясақлар тоғрилиқ жуқуриқи 6-айәттики изаһатни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 22:7 \xo*\xt Йәр. 15:6\xt*\x* 
\v 8 Нурғун әлләр бу шәһәрдин өтүп, һәр бири йеқинидин: «Немишкә Пәрвәрдигар бу улуқ шәһәрни бундақ қилғанду?» дәп сорайду.\x + \xo 22:8 \xo*\xt Қан. 29:23; 1Пад. 9:8\xt*\x*
\m
\v 9 Вә улар җававән: «Чүнки улар Пәрвәрдигар Худасиниң әһдисидин ваз кечип, башқа илаһларға чоқунуп уларниң қуллуғиға киргән» — дәйду.
\b
\m
\s1 1-бешарәт — Йәһоаһаз падишаниң җазаси
\m
\v 10 Өлгинигә жиғлимаңлар, униң үчүн аһ-зарлимаңлар; бәлки сүргүн болғини үчүн қаттиқ жиғлаңлар, чүнки у өз жутиға һеч қачан қайтип кәлмәйду. \f □ \fr 22:10 \fr*\ft \+bd «Өлгинигә жиғлимаңлар, униң үчүн аһ-зарлимаңлар; бәлки сүргүн болғини үчүн қаттиқ жиғлаңлар...»\+bd* — (изаһат: — төвәндики 10-30-айәтләр болса, Йәһуданиң үч падишасиниң җазаси тоғрилиқ бешарәтләрдин ибарәт. Шуңа, бешарәтләр миладийәдин илгири 609-597-жиллар мәзгилидә берилгән; шүбһисизки, Йәрәмияниңму бу йәрдә уларни бир йәрдә баян қилишниң мәхсити, бу әрзимәс падишаларни 23-баптики бешарәттә көрситилгән «һәқиқий баққучи» — йәни Мәсиһ билән селиштуруштин ибарәттур. Падишаһлар («хәлиқни баққучи») әйиплик (22), Йерусалимдикиләр өзлириму әйиплик (20-23), чүнки улар бу падишалар («баққучилар»)ниң әйш-ишрәтлик турмушиға қизиққан, һәшәмәтлик ордисидин пәхирләнгән; улар йәнә бу падишаларниң чоқунған бутлириға чоқунған, шуниңдәк уларниң ят әлниң падишалири («сениң ашнилириң») билән болған иттипақлишишлирини толуқ қоллиған. Ундақ иттипақлишиш Пәрвәрдигарға таянмаслиқтин ибарәт еди). \ft*\fp (1-бешарәт (10-12) тоғрилиқ изаһат: — миладийәдин илгири 609-жили Йосия падиша Мисир падишаси Пирәвн тәрипидин җәңдә өлтүрүлгән. У адаләтлик-диянәтлик падиша болуп, нурғун хәлиқ униң өлүмигә қаттиқ өкүнүшти. Йәһоаһаз тәхтидә үч айла олтарған, андин миладийәдин илгири 609-597-жиллири Пирәвн тәрипидин сүргүн қилинған. Бу бешарәт шу чағда берилиши керәк еди. Шуңа бешарәттики «өлгини» болса Йосияни, «сүргүн болғини» болса Йәһоаһазни көрситиду).\fp*\f* 
\v 11 Чүнки Йәһуда падишаси Йосияниң оғли, йәни атиси Йосияниң орниға тәхтигә олтарған, бу йәрдин сүргүн болған Шаллум тоғрилиқ Пәрвәрдигар мундақ дәйду: У һәргиз бу йәргә қайтмайду; \f □ \fr 22:11 \fr*\ft \+bd «Шаллум»\+bd* — Йәһоаһазниң биринчи исми, мәнаси «һесап елиш» болғачқа, Йәрәмия бәлким уни мошу йәрдә қәстән ишлитиду; униңдин һесап елинидиған болиду.\ft*\f* 
\v 12 чүнки у әсир қилинип апирилған жутта өлиду, у бу зиминни иккинчи көрмәйду.\f □ \fr 22:12 \fr*\ft \+bd «у әсир қилинип апирилған жутта өлиду, у бу зиминни иккинчи көрмәйду.»\+bd* — бу бешарәтниң әмәлгә ашурулуши тоғрисида «2Пад.» 34:23ни көрүң.\ft*\f*
\b
\m
\s1 2-бешарәт — Йәһоаким падишаниң җазаси
\m
\v 13 Өйини адилсизлиқ билән, балихана-равақлирини адаләтсизлик билән қурғанниң һалиға вай! У хошнисини бекар ишлитип, әмгигигә һеч қандақ һәқ бәрмәйду; \f □ \fr 22:13 \fr*\ft \+bd «Өйини адилсизлиқ билән, балихана-равақлирини адаләтсизлик билән қурғанниң һалиға вай!...»\+bd* — бу Йәһоакимни көрситиду. Бу бешарәт (13-19, 20-23) Йәһоаким тоғрилиқ бешарәт. «2Пад.» 23:34-24:6диму хатириләнгән, Пирәвн Йәһоаһазни сүргүн қилғандин кейин укиси Йәһоакимни «қончақ падиша» болушқа тиклигән. У он бир жил тәхткә олтарған, рәзил падиша еди. Йәһудий тарихшунас Йосефус Йәһоакимниң өлүми бешарәттәк болғанлиғини хатирилигән (Йосефусниң «Қедимки ишлар»и, 10-бап, 6:3).\ft*\f* \x + \xo 22:13 \xo*\xt Лав. 19:13; Қан. 24:14,15; Һаб. 2:9\xt*\x* 
\v 14 у: «Өзүмгә кәңташа бир ордини, азатә равақлар билән қошуп салимән; тамлириға деризиләрни кәң чиқиримән; тамлирини кедир тахтайлар билән безәймән, өйлирини пәрәң сирлаймән» — дәйду. \add Униң һалиға вай\add*!
\m
\v 15 Сән кедир яғичидин ясалған тахтайларни чаплап, \add ата-бовилириң\add* билән бәсләшсәң қандақму падиша болушқа лайиқ болисән? Сениң атаң йәп-ичишкә тәшәккүр ейтип, адаләт вә дурус ишларни жүргүзгән әмәсму? Шуңа у буниң яхшилиғини көргән. \f □ \fr 22:15 \fr*\ft \+bd «Сениң атаң йәп-ичишкә тәшәккүр ейтип, адаләт вә дурус ишларни жүргүзгән әмәсму?»\+bd* — «атаң» болса дурус падиша Йосия еди. «...йәп-ичишкә тәшәккүр ейтип...» ибраний тилида пәқәт сөзмусөз болса: «у йегән вә ичкән...» дейилиду.\ft*\f* 
\v 16 У мөминләрниң вә намратларниң дәвасини тоғра сориған; шуңа хәлиқниң әһвали яхши еди. Бундақ иш Мени тонуштин ибарәт әмәсму?» — дәйду Пәрвәрдигар. 
\v 17 — Бирақ көзүң вә көңлүң болса пәқәт өз җазанә-мәнпәәтиңгә еришиш, гунасизларниң қенини төкүш, зорлуқ-зумбулуқ вә булаңчилиқ қилиш пәйтини көзләп тикилгәндур.
\m
\v 18 Шуңа Пәрвәрдигар Йәһуда падишаси Йосияниң оғли Йәһоаким тоғрилиқ мундақ дәйду: — Хәлиқ униң өлүмидә: «Аһ, акам! Аһ, сиңлим!» дәп аһ-зарлар көтәрмәйду; яки униң үчүн: «Аһ, бегим! Аһ, униң һәйвиси!» дәп аһ-зарлар көтәрмәйду; \x + \xo 22:18 \xo*\xt Йәр. 16:4, 5, 6\xt*\x* 
\v 19 у ешәкниң дәпнисидәк көмүлиду, җәсити Йерусалим дәрвазилириниң сиртиға чөрүп ташлиниду.\f □ \fr 22:19 \fr*\ft \+bd «у ешәкниң дәпнисидәк көмүлиду, җәсити Йерусалим дәрвазилириниң сиртиға чөрүп ташлиниду»\+bd* — Йәһудий тарихшунас Йосефусниң дегини бойичә болғанда, Небоқаднәсар униң җәситини Йерусалимниң сепилидин сиртқа ташливәткән еди.\ft*\f* \x + \xo 22:19 \xo*\xt Йәр. 15:3; 36:30\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йерусалимдикиләргә агаһ бериш
\m
\v 20 Ливанға чиқип пәряд қил, Башанда авазиңни көтәр, Абаримниң чоққилиридинму налә көтәр; чүнки сениң «ашнилириң»ниң һәммиси набут қилинди. \f □ \fr 22:20 \fr*\ft \+bd «Ливанға чиқип пәряд қил, Башанда авазиңни көтәр, Абаримниң чоққилиридинму налә көтәр»\+bd* — бу үч җай (Ливан, Башан, Абарим) һәммиси «жуқури җай»лар еди. Исраилниң еғир бир гунайи болса «жуқури җай»ларға чиқип шу йәрдә бутларға «тавапгаһ» ясап уларға чоқунуштин ибарәт. Лекин уларға «ашнилар» болған бутларниң һәммиси дүшмән тәрипидин бузулиду яки булинип кетиду (22-айәтниму көрүң). «Ашнилар» иккинчи мәнаси бәлким улар иттипақдаш қилмақчи болған «ят әлләр»ниму көрситиду (22-айәтниму көрүң).\ft*\f* 
\v 21 Мән аман-есән турғиниңда саңа агаһландурдум; лекин сән: «Аңлимаймән!» — дедиң. Яшлиғиңдин тартипла бундақ қилип Мениң авазимға қулақ салмаслиқ дәл сениң йолуң болуп кәлгән. \f □ \fr 22:21 \fr*\ft \+bd «Мән аман-есән турғиниңда саңа агаһландурдум»\+bd* — бу бәлким Йәрәмиядин илгәрки пәйғәмбәрләрниң сөзлирини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 22:21 \xo*\xt Йәр. 5:23; 7:23-28; 11:7, 8; 13:10, 11; 16:12; 17:23; 18:12; 19:15\xt*\x* 
\v 22 Шамал барлиқ «баққучи»лириңға «баққучи» болуп уларни учуруп кетиду, шуниң билән ашнилириң сүргүн болушқа чиқиду; бәрһәқ, сән шу чағда барлиқ рәзиллигиң түпәйлидин хиҗил болуп рәсва болисән. \f □ \fr 22:22 \fr*\ft \+bd «баққучилар»\+bd* — «баққучилар», шүбһисизки, падишалар, аталмиш «пәйғәмбәрләр» вә каһинларни көрситиду. «Ашнилар» болса бәлким улар чоқунған бутларни һәмдә йәнә өзи бутларға чоқунған иттипақдаш қилмақчи болған «ят әлләр»ниму көрситиду (22-айәтниму көрүң).\ft*\f* 
\v 23 И «Ливан»да турғучи, кедир дәрәқлири үстигә угилиғучи, сән толғақ тутқан аялниң азаплиридәк, дәрд-әләмләр бешиңға чүшкәндә қанчилик иңрап кетәрсән!\f □ \fr 22:23 \fr*\ft \+bd «қанчилик иңрап кетисән»\+bd* — яки, «немидегән ечинарлиқ боларсән-һә!»\ft*\f*
\b
\m
\s1 3-бешарәт, 24-30-айәт •••• Кония, йәни «Йәһоакин» падиша сүргүн қилинип қайтип кәлмәйду
\m
\v 24 Өз һаятим билән қәсәм ичимәнки, — дәйду Пәрвәрдигар, — сән Йәһоакимниң оғли Кония һәтта оң қолумдики мөһүрлүк үзүк болсаңму, Мән сени шу йәрдин жулуп ташлаймән; \f □ \fr 22:24 \fr*\ft \+bd «Сән Йәһоакимниң оғли Кония һәтта оң қолумдики мөһүрлүк үзүк болсаңму, Мән сени шу йәрдин жулуп ташлаймән...»\+bd* — бу бешарәт (24-30) Йәһоакин (қисқа исми, Кония) падиша тоғрилиқтур. Йәһоакин миладийәдин илгири 597-жили атиси Йәһоакимниң орнини бесип, үч айла тәхттә олтарған. У рәзил падиша болуп, Бабил падишаси Небоқаднәсар тәрипидин сүргүн қилинған. Бу ишлар «2Пад.» 23:34-24:6дә хатириләнгән). \ft*\fp Әмәлийәттә Йәһоакин (Кония, яки Йәконияһ) вә Йәһуданиң барлиқ падишалири Пәрвәрдигарниң һоқуқиниң вәкили болғачқа, уларни униң «мөһүрлүк үзүк»и дегили болатти. Оқурмәнләр бир падишаниң «мөһүрлүк үзүк»иниң өзигә шунчә муһим вә қәдирлик болидиғанлиғини тәсәввур қилалайду; әгәр Худа «мөһүрлүк үзүк»ни ташливәткән болса, ундақта үзүктә интайин жиркиничлик бир иш чоқум пәйда болған болуши керәк еди.\fp*\f* 
\v 25 Мән сени җениңни издигүчиләрниң қолиға вә сән қорққан адәмләрниң қолиға, йәни Бабил падишаси Небоқаднәсарниң қолиға вә калдийләрниң қолиға тапшуримән. 
\v 26 Мән сени һәм сени туққан анаң иккиңларни өзүңлар туғулмиған ят бир жутқа чөриветимән; силәр шу йәрдә өлисиләр. 
\v 27 Җениңлар қайтип келишкә шунчә тәшна болған бу зиминға болса, силәр һәргиз қайтип келәлмәйсиләр. 
\v 28 Кония дегән бу киши чеқилған, нәзәргә елинмайдиған сапал козиму? Һеч ким қаримайдиған бир қачиму? Әнди немишкә улар, йәни у вә униң нәсли болғанлар чөриветилгән, улар тонумайдиған бир жутқа ташливетилиду? 
\v 29 И зимин, зимин, зимин, Пәрвәрдигарниң сөзини аңла! 
\v 30 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Бу адәм «пәрзәнтсиз, өз күнидә һеч ғәлибә қилалмиған бир адәм» дәп язғин; чүнки униң нәслидин һеч қандақ адәм ғәлибә қилип, Давутниң тәхтигә олтирип Йәһуда арисида һөкүм сүрмәйду.\f □ \fr 22:30 \fr*\ft \+bd «Бу адәм «пәрзәнтсиз, өз күнидә һеч ғәлибә қилалмиған бир адәм» дәп язғин; чүнки униң нәслидин һеч қандақ адәм ғәлибә қилип, Давутниң тәхтигә олтирип Йәһуда арисида һөкүм сүрмәйду»\+bd* — бу 30-айәттики муһим бир бешарәт тоғрилиқ «Қошумчә сөз»имизгә қараң.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 23
\s1 Ялған баққучилар вә һәқиқий баққучи; сүргүнлүктин қайтип кәлгән бир хәлиқ, йеңи баққучилар
\m
\v 1 Мениң яйлиғимдики қойларни һалак қилғучи вә тарқитивәткүчи пада баққучиларниң һалиға вай! — дәйду Пәрвәрдигар. \f □ \fr 23:1 \fr*\ft \+bd «яйлиғимдики қойлар»\+bd* — Йәһудий хәлқини көрситиду, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 23:1 \xo*\xt Әз. 34:2\xt*\x* 
\v 2 Шуңа Исраилниң Худаси болған Пәрвәрдигар Өз хәлқини шундақ беқиватқан баққучиларға мундақ дәйду: «Силәр Мениң падамни тарқитивәткәнсиләр, уларни һайдивәткәнсиләр вә уларни издимигәнсиләр вә улардин һеч хәвәр алмиғансиләр; мана, Мән силәрниң қилмишлириңларниң рәзиллигини өз бешиңларға чүшүримән, — дәйду Пәрвәрдигар — 
\v 3 вә падамниң қалдисини болса, Мән уларни һайдивәткән барлиқ падишалиқлардин жиғимән, уларни өз яйлақлириға қайтуримән; улар көпийип көпийиду. 
\v 4 Мән уларниң үстигә уларни һәқиқий бақидиған баққучиларни тикләймән; шуниң билән улар иккинчи қорқмайду яки паракәндә болмайду, улардин һеч қайсиси кам болмайду, — дәйду Пәрвәрдигар. \x + \xo 23:4 \xo*\xt Әз. 34:11,12\xt*\x* 
\v 5 Мана, шу күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән Давут үчүн бир «Һәққаний Шах»ни өстүрүп тикләймән; у падиша болуп даналиқ билән һөкүм сүрүп, зиминда адаләт вә һәққанийлиқ жүргүзиду. \f □ \fr 23:5 \fr*\ft \+bd «Мән Давут үчүн бир «Һәққаний Шах»ни өстүрүп тикләймән; у падиша болуп даналиқ билән һөкүм сүрүп, зиминда адаләт вә һәққанийлиқ жүргүзиду»\+bd* — Йәһоаһаз, Йәһоаким вә Йәһоакинниң өлүши яки сүргүн болуши билән Давутниң җәмәти «кесилгән бир дәрәқ»ниң көтигидәк болиду. Лекин Худа Мәсиһ («Һәққаний Шах») билән йәнила бу дәрәқни қайтидин көклитиду. «Йәш.» 11:1-6ни вә «Зәк.» 3:8 вә 6:12ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 23:5 \xo*\xt Йәш. 4:2; 40:11; Йәр. 33:14,15; Дан. 9:24; Луқа 1:32,33\xt*\x* 
\v 6 Униң күнлиридә Йәһуда қутқузулиду, Исраил аман-течлиқта туриду; у шу нами билән атилидуки — «Пәрвәрдигар Һәққанийлиғимиз». \f □ \fr 23:6 \fr*\ft \+bd «Униң күнлиридә Йәһуда қутқузулиду, Исраил аман-течлиқта туриду; у шу нами билән атилидуки — «Пәрвәрдигар Һәққанийлиғимиз»»\+bd* — бу бешарәт: (1) Мәсиһниң Худалиқ тәбиитини; (2) кәлгүсидә Йәһуда (икки қәбилә)ниң вә Исраил (он қәбилә)ниң қайтидин бир болидиғанлиғини көрситиду. «Қошумчә сөз»имизниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 23:6 \xo*\xt Қан. 33:28\xt*\x* 
\v 7 Шуңа мана, шу күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — «Исраилларни Мисир зиминидин қутқузуп чиқарған Пәрвәрдигарниң һаяти билән!» дегән қәсәм қайтидин ишлитилмәйду, \x + \xo 23:7 \xo*\xt Йәр. 16:14,15\xt*\x* 
\v 8 бәлки шу күнләрдә «Исраилларни шималдики зиминдин вә Өзи уларни һайдиған барлиқ падишалиқлардин қутқузуп чиқарған Пәрвәрдигарниң һаяти билән!» дәп қәсәм ичилиду. Андин улар өз жутида туриду.
\b
\m
\s1 Сахта пәйғәмбәрләр тоғрисида
\m
\v 9 Пәйғәмбәрләр тоғрилиқ: — Мениң көңлүм ич-бағримда сунуқтур; сүйәклиримниң һәммиси титрәйду; мән мәс болған адәм, шарап тәрипидин йеңилгән адәмгә охшаймән; бундақ болушум Пәрвәрдигар вә Униң пак-муқәддәс сөзлири түпәйлидиндур; \f □ \fr 23:9 \fr*\ft \+bd «бундақ болушум Пәрвәрдигар вә Униң пак-муқәддәс сөзлири түпәйлидиндур»\+bd* — көз алдидики (төвәндә, 10-40-айәтләрдә ейтилған) гуналар, сахтилиқ вә шундақла хәлиқниң (униң Пәрвәрдигарниң һәқиқий сөзлирини уларға йәткүзүши түпәйлидин) өзини рәт қилғанлиғи Йәрәмияниң көңлини паракәндә вә сунуқ қилған.\ft*\f* 
\v 10 чүнки зимин болса зинахорларға толған; уларниң жүгүрүшлири тоғра йолда әмәс; уларниң һоқуқи һәққанийлиқ йолида әмәс. Шуңа \add Пәрвәрдигарниң\add* ләнити түпәйлидин зимин қағҗирайду; даладики от-чөп солишиду; \f □ \fr 23:10 \fr*\ft \+bd «зимин болса зинахорларға толған»\+bd* — бу «зинахорлар»ниң ким екәнлиги төвәндики 11-айәттә аян қилиниду — йәни өз һоқуқини һарам йолда ишлитидиған каһинлар вә сахта пәйғәмбәрләр. Уларниң «зинахорлуғи» бәлким һәм җисманий җәһәттики зинахорлуқ вә Худаға вапасизлиқ қилип бутларға чоқунушниму көрситиду. Пәләстиндики бутпәрәслик һәрдайим бутханидики «паһишә аяллар» билән бағлиқ еди.\ft*\f* \x + \xo 23:10 \xo*\xt Йәр. 5:7, 8; 9:2\xt*\x* 
\v 11 чүнки һәм пәйғәмбәр һәм каһин һарам болди; һәтта Өз өйүмдиму уларниң рәзил қилмишлирини байқидим, — дәйду Пәрвәрдигар. \x + \xo 23:11 \xo*\xt Йәр. 6:13; 8:10; 14:18\xt*\x*
\m
\v 12 — Шуңа уларниң йоли өзлиригә қараңғулуқта маңидиған, тейилғақ йоллардәк болиду; улар бу йолларда путлишип, жиқилиду; чүнки улар җазалинидиған жилида Мән уларниң бешиға яманлиқ чүшүримән, — дәйду Пәрвәрдигар. \f □ \fr 23:12 \fr*\ft \+bd «улар җазалинидиған жили»\+bd* — ибраний тилида «уларни йоқлишим керәк болған жили» дәп ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 23:12 \xo*\xt Зәб. 34:6; 72:18; Йәр. 13:16\xt*\x* 
\v 13 Мән авал Самарийәдики пәйғәмбәрләрдә ахмақлиқни көргәнмән; улар Баалниң намида бешарәт берип, хәлқим Исраилни аздурған; 
\v 14 бирақ Йерусалимдики пәйғәмбәрләрдиму жиркиничлик бир ишни көрдум; улар зинахорлуқ қилиду, ялғанлиқта маңиду, рәзиллик қилғучиларниң қолини күчәйтидуки, нәтиҗидә һеч қайсиси рәзиллигидин янмайду; уларниң һәммиси Маңа Содомдәк, \add Йерусалимда\add* туруватқанлар Маңа Гоморрадәк болди. \f □ \fr 23:14 \fr*\ft \+bd «Йерусалимдики пәйғәмбәрләрдиму жиркиничлик бир ишни көрдум; улар зинахорлуқ қилиду, ялғанлиқта маңиду, рәзиллик қилғучиларниң қолини күчәйтидуки, нәтиҗидә һеч қайсиси рәзиллигидин янмайду...»\+bd* — Самарийәдики пәйғәмбәрләрниң сахта бешарәт («Баалниң намида») бәргәнлиги һеч қандақ әҗәблинәрлик иш әмәс; Самарийә (Исраил, йәни «шималий падишалиқ») бутпәрәс падишалар астида балдурла Худаниң йолидин чиққан еди. Бирақ Йерусалим (Йәһуда)да Худа әвәткән һәқиқий пәйғәмбәрләр көп болғачқа, һәқиқәтни уларға нисбәтән хеләла убдан билиши керәк еди. \+bd «уларниң һәммиси Маңа Содомдәк, Йерусалимда туруватқанлар Маңа Гоморрадәк болди»\+bd* — оқурмәнләргә мәлумки, Содом вә Гоморра икки интайин рәзил шәһәрләр болуп, Худа улар үстигә от яғдуруп вәйран қиливәткән еди («Яр.» 19-бапни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 23:14 \xo*\xt Йәш. 1:9\xt*\x* 
\v 15 Шуңа самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар пәйғәмбәрләр тоғрилиқ мундақ дәйду: — Мана, Мән уларни әмән билән озуқландуримән, уларға өт сүйини ичкүзимән; чүнки Йерусалимдики пәйғәмбәрләр һарамлиқниң мәнбәси болуп, һарамлиқ улардин пүткүл зиминға тарқилип кәтти.\x + \xo 23:15 \xo*\xt Йәр. 8:14; 9:15\xt*\x*
\m
\v 16 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Силәргә бешарәт бериватқан пәйғәмбәрләрниң сөзлиригә қулақ салмаңлар; улар силәрни бимәниликкә йетәкләйду; уларниң сөзлири Пәрвәрдигарниң ағзидин чиққан әмәс, бәлки өз көңлидә тәсәввур қилған бир көрүнүшни сөзләватиду. 
\v 17 Улар Пәрвәрдигарниң сөзини көзигә илмайдиғанларға: «Силәр аман-течлиқта турисиләр» дәйду вә өз көңлиниң җаһиллиғида маңидиғанларниң һәр биригә: «Һеч қандақ яманлиқ бешиңларға чүшмәйду» — дәйду. \f □ \fr 23:17 \fr*\ft \+bd «Улар Пәрвәрдигарниң сөзини көзигә илмайдиғанларға: «Силәр аман-течлиқта турисиләр» дәйду вә...»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «Улар мени кәмситидиғанларға: «Пәрвәрдигар мундақ дәйду: Силәр аман-течлиқта турисиләр» дәвериду вә...».\ft*\f* \x + \xo 23:17 \xo*\xt Йәр. 6:14; 8:11; Әз. 13:10; Зәк. 10:2\xt*\x* 
\v 18 Бирақ улардин қайси бириси Пәрвәрдигарниң кеңишидә Униң сөз-каламини байқап чүшиниш вә аңлаш үчүн турған? Улардин ким Униң сөзини қулақ селип аңлиған? 
\v 19 Мана, Пәрвәрдигардин чиққан бир боран-чапқун! Униңдин қәһр чиқти; бәрһәқ, дәһшәтлик бир қара қуюн чиқип кәлди; у пирқирап рәзилләрниң бешиға чүшиду. \x + \xo 23:19 \xo*\xt Йәр. 30:23, 24\xt*\x* 
\v 20 Униң көңлидики нийәтлирини ада қилип толуқ әмәл қилғичә, Пәрвәрдигарниң ғәзиви янмайду; ахирқи күнләрдә силәр буни убдан чүшинип йетисиләр. 
\v 21 Мән бу пәйғәмбәрләрни әвәтмигәнмән, лекин улар хәвәрни җар қилишқа қатриған; Мән уларға сөз қилмидим, лекин улар бешарәт бәргән. \x + \xo 23:21 \xo*\xt Йәр. 14:14\xt*\x* 
\v 22 Һалбуки, улар Мениң кеңишимдә турған болса, Мениң хәлқимгә сөзлиримни аңлатқузған болса, әнди хәлқимни рәзил йолидин вә қилмишлириниң рәзиллигидин яндурған болатти.
\b
\m
\v 23 Мән пәқәт бир йәрдила туридиған Худаму? — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән жирақ-жирақлардики һәрҗайда туридиған Худа әмәсму? \f □ \fr 23:23 \fr*\ft \+bd «Мән пәқәт бир йәрдила туридиған Худаму?»\+bd* — ибраний тилида «Мән пәқәт йеқинда туридиған Худаму?».\ft*\f* 
\v 24 Бириси йошурун җайларда мөкүвалса Мән уни көрәлмәмдимән? — дәйду Пәрвәрдигар; — асман-зимин Мән билән толдурулған әмәсму? — дәйду Пәрвәрдигар. \x + \xo 23:24 \xo*\xt Зәб. 138:7-12; Ам. 9:2, 3\xt*\x* 
\v 25 Мән Мениң намимда ялған бешарәтләр беридиған пәйғәмбәрләрниң: «Бир чүш көрдүм! Бир чүш көрдүм!» дегәнлирини аңлидим; 
\v 26 бундақ пәйғәмбәрләр ялған бешарәтләрни бериду, улар өзиниң көңлидики езитқу тәсәввурлиридин пәйғәмбәрләр болушивалған. Әнди улар бундақ ишларни қачанғичә көңлигә пүкиду? 
\v 27 Улар һәр бири қачанғичә өз йеқиниға ейтқан чүшлири арқилиқ (худди ата-бовилириниң Баалға чоқунуп намимни унтуғиниға охшаш) хәлқимгә намимни унтулдурушни пәмләйду?\x + \xo 23:27 \xo*\xt Һак. 3:7; 8:33,34\xt*\x*
\m
\v 28 Чүшни көргән пәйғәмбәр, чүшни ейтип бәрсун; Мениң сөзүмни аңлиған киши бу сөзүмни әстайидиллиқ билән сөзлисун; пахалниң буғдай билән селиштурғичилик немиси барду? — дәйду Пәрвәрдигар. 
\v 29 — Мениң сөзүм худди көйдүргүчи бир от вә ташни чақидиған базған әмәсму? — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 30 Шуңа мана, Мән пәйғәмбәрләргә қаршидурмән, — дәйду Пәрвәрдигар, — уларниң һәр бири өз йеқинидин «Мениң сөзлирим»ни оғрилап дорамчилиқ қилиду. \x + \xo 23:30 \xo*\xt Қан. 18:20; Йәр. 14:14,15\xt*\x* 
\v 31 Мана, Мән пәйғәмбәрләргә қаршидурмән, — дәйду Пәрвәрдигар, — улар өз тиллирини чайнап: «\add Пәрвәрдигар\add* дәйду...» дәп бешарәт бериду. 
\v 32 Мана, ялған чүшләрни бешарәт қилип буларни йәткүзүп, ялғанчилиғи вә башбаштақлиғи билән Мениң хәлқимни аздурғанларға қаршидурмән, — дәйду Пәрвәрдигар; — Мән уларни әвәтмигәнмән, уларни буйруған әмәсмән; улар бу хәлиққә һеч қандақ пайда йәткүзмәйду, — дәйду Пәрвәрдигар.\x + \xo 23:32 \xo*\xt Зәф. 3:4\xt*\x*
\m
\v 33 Әнди яки бу хәлиқ, яки пәйғәмбәр, яки каһин сәндин: «Пәрвәрдигарниң саңа жүклигән сөзи немә?» дәп сориса, сән уларға: «Қайси жүк?! Мән силәрни Өзүмдин жирақ ташлаймән, — дәйду Пәрвәрдигар. \f □ \fr 23:33 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигарниң саңа жүклигән сөзи немә?... Қайси жүк?!...»\+bd* — оқурмәнләргә аян болидуки, ибраний тилида «жүк» вә «еғир бешарәт» дегәнләр охшаш бир сөз биләнла ипадилиниду. Пәрвәрдигарниң җавави «Силәр өзүңлар Маңа жүк!» дегән мәнидә. Хәлиқниң Йәрәмиядин «Пәрвәрдигарниң (саңа) жүклигән сөзи» тоғрилиқ сориши һәҗвий, кинайилик гәп еди — бу сөзниң тегидә: «Йәрәмия һәрдайим бизгә еғир сөзләр, шум хәвәрни йәткүзиду» дегән мәна бар еди. Уларниң қулақлири Пәрвәрдигарниң сөзигә һеч ечилмиған еди.\ft*\f* 
\v 34 «Пәрвәрдигарниң жүклигән сөзи» дәйдиған һәр қайси пәйғәмбәр, каһин яки хәлиқ болса, Мән бу кишини өйидикиләр билән тәң җазалаймән. 
\v 35 Әнди силәрниң һәр бириңлар өз йеқинидин вә һәр бириңлар өз қериндишидин мошундақ: «Пәрвәрдигар немә җавап бәрди?» вә «Пәрвәрдигар немә деди?» дәп соришиңлар керәк. 
\v 36 Силәр «Пәрвәрдигарниң жүклигән сөзи» дегәнни қайтидин ағзиңларға алмайсиләр; чүнки һәр бириңларниң өз сөзи өзигә жүк болиду; чүнки силәр Худайимиз, самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар, тирик Худаниң сөзлирини бурмилиғансиләр. \f □ \fr 23:36 \fr*\ft \+bd «һәр бириңларниң өз сөзи өзигә жүк болиду»\+bd* — Йәрәмияниң бу дегини бизниңчә мундақ: «Силәрниң ялған сөзлириңлар, җүмлидин сахта пәйғәмбәрләрниң сөзлири силәргә җаза епкелиду; пәйғәмбәрләрниң ялған сөзлирини силәр яхши дәп қобул қилип, шундақла бир-бириңларға қайтилап ейтисиләр; бу ялған бешарәтләр Худаниң һәқиқий «жүклигән сөзи» әмәс, бәлки бешиңларға Худаниң еғир җазаси болған «жүк» чүшүридиған сөздур.\ft*\f* 
\v 37 Һәр бириңлар пәйғәмбәрдин мошундақ: «Пәрвәрдигар саңа немә дәп җавап бәрди?» вә «Пәрвәрдигар немә деди?» дәп соришиң керәк. 
\v 38 Лекин силәр: «Пәрвәрдигарниң жүклигән сөзи» дәвәргиниңлар түпәйлидин, мана Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Чүнки силәр: «Пәрвәрдигарниң жүклигән сөзи» дәверисиләр вә Мән силәргә: ««Пәрвәрдигарниң жүклигән сөзи» демәңләр» дәп хәвәр әвәткәнмән, 
\v 39 шуңа мана, Мән силәрни пүтүнләй унтуймән, Мән силәрни силәргә вә ата-бовилириңларға тәқдим қилған шәһәр билән тәң йүзүмдин жирақ ташлаймән; \f □ \fr 23:39 \fr*\ft \+bd «Мән силәрни пүтүнләй унтуймән»\+bd* — яки «силәрни жираққа елип кетимән...»\ft*\f* 
\v 40 Мән үстүңларға мәңгү рәсвачилиқ вә һәргиз унтулмайдиған мәңгүлүк шәрмәндиликни чүшүримән! \x + \xo 23:40 \xo*\xt Йәр. 20:11\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 24
\s1 Яхши әнҗирләр, яман әнҗирләр
\m
\v 1 Бабил падишаси Небоқаднәсар Йерусалимдин Йәһоакимниң оғли, Йәһуда падишаси Йәконияһ, Йәһуда әмир-шаһзадилири, һүнәрвәнләр вә төмүрчиләрни әсиргә елип Бабилға сүргүн қилғандин кейин, Пәрвәрдигар маңа Өз ибадәтханиси алдидики икки севәт әнҗирни «мана көр» дәп көрсәткән. \x + \xo 24:1 \xo*\xt 2Пад. 24:15; 2Тар. 36:10\xt*\x* 
\v 2 Бир севәттә дәсләпки пишқан әнҗирдәк интайин яхши әнҗирләр бар еди; иккинчи севәттә йегили болмайдиған, интайин начар әнҗирләр бар еди. 
\v 3 Андин Пәрвәрдигар маңа: «Немә көрдүң, Йәрәмия?» — дәп сориди. Мән: «Әнҗирләрни көрдүм; яхшилири болса интайин яхшикән; начарлири йегили болмайдиған, интайин начар екән» — дедим. 
\v 4 Пәрвәрдигарниң сөзи маңа келип мундақ дейилди: —
\m
\v 5 Исраилниң Худаси болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мән Йәһудадин сүргүн болғанларни, йәни Мениң бу йәрдин калдийләрниң зиминиға әвәткәнлиримни бу яхши әнҗирләрдәк яхши дәп қараймән; 
\v 6 Мән уларға яхши болсун дәп көзүмни уларға тикимән вә уларни бу зиминға қайтуримән; Мән уларни ғулитип ташлимаймән, бәлки уларни қуримән; уларни жулуп ташлимаймән, бәлки тикип өстүримән. 
\v 7 Мән уларға Мениң Пәрвәрдигар екәнлигимни билидиған, Мени тонуйдиған бир қәлбни тәқдим қилимән; шуниң билән улар Мениң хәлқим болиду, Мән уларниң Худаси болимән; чүнки улар пүтүн қәлби билән йенимға қайтиду. \x + \xo 24:7 \xo*\xt Қан. 30:6; Йәр. 30:22; 31:33; 32:38,39; Әз. 11:19; 36:26,27\xt*\x* 
\v 8 Лекин начар әнҗирләр, йәни йегили болмайдиған, интайин начар әнҗирләр қандақ болған болса, — дәйду Пәрвәрдигар, — Бәрһәқ, Мән Йәһуда падишаси Зәдәкияни, әмир-шаһзадилирини вә Йерусалимдикиләрниң қалған қисмини, бу зиминда қалғанларни вә Мисирда туруватқанларни шуниңға охшаш қилимән; \x + \xo 24:8 \xo*\xt Йәр. 29:17\xt*\x* 
\v 9 Мән уларни йәр йүзидики барлиқ падишалиқларға вәһимә салғучи бир объект болушқа, күлпәткә чүшүшкә тапшуримән; мән уларни һайдивәткән барлиқ җайларда уларни рәсвачилиқниң объекти, сөз-чөчәк, тапа-тәниниң объекти вә ләнәт сөзлири болушқа тапшуримән. \f □ \fr 24:9 \fr*\ft \+bd «Мән уларни йәр йүзидики барлиқ падишалиқларға вәһимә салғучи бир объект болушқа, күлпәткә чүшүшкә тапшуримән...»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «Мән уларни һәряқ-һәряқларға йәр йүзидики барлиқ падишалиқларға һайдилишкә, балаю-апәт чүшүшкә тапшуримән....»\ft*\f* \x + \xo 24:9 \xo*\xt Қан. 28:25,37; 1Пад. 9:7; 2Тар. 7:20; Йәр. 15:4; 29:18; 34:17; 42:18\xt*\x* 
\v 10 Мән уларға һәм ата-бовилириға тәқдим қилған зиминдин йоқитилғичә улар арисиға қилич, қәһәтчилик вә вабани әвәтимән.
\b
\b
\m
\c 25
\s1 Сөз-каламни аңлимаслиқ түпәйлидин йәтмиш жиллиқ қуллуқта болуш
\m
\v 1 Йосияниң оғли, Йәһуда падишаси Йәһоакимниң төртинчи жилида (йәни Бабил падишаси Небоқаднәсарниң биринчи жилида) Йәһуданиң барлиқ хәлқи тоғрилиқ Йәрәмияға кәлгән сөз, —
\m
\v 2 Бу сөзни Йәрәмия пәйғәмбәр Йәһуданиң барлиқ хәлқи вә Йерусалимда барлиқ туруватқанларға ейтип мундақ деди: —
\m
\v 3 Амонниң оғли, Йәһуда падишаси Йосияниң он үчинчи жилидин башлап бүгүнки күнгичә, бу жигирмә үч жил Пәрвәрдигарниң сөзи маңа келип турған вә мән таң сәһәрдә орнумдин туруп уни силәргә сөзләп кәлдим, лекин силәр һеч қулақ салмидиңлар; 
\v 4 вә Пәрвәрдигар силәргә барлиқ хизмәткарлири болған пәйғәмбәрләрни әвәтип кәлгән; У таң сәһәрдә орнидин туруп уларни әвәтип кәлгән; лекин силәр қулақ салмай һеч аңлимидиңлар. \x + \xo 25:4 \xo*\xt Йәр. 7:13,25; 11:7,8,10; 13:10,11; 16:12; 17:23; 18:12; 19:15; 22:21\xt*\x* 
\v 5 Улар: «Силәр һәр бириңлар яман йолуңлардин вә қилмишлириңларниң рәзиллигидин товва қилип янсаңлар, Мән Пәрвәрдигар силәргә вә ата-бовилириңларға қедимдин тартип мәңгүгичә тәқдим қилған зиминда туруверисиләр. \x + \xo 25:5 \xo*\xt 2Пад. 17:13; Йәр. 18:11; 35:15; Юн. 3:8\xt*\x* 
\v 6 Башқа илаһларға әгишип уларниң қуллуғида болуп чоқунмаңлар; Мени қоллириңлар ясиғанлар билән ғәзәпләндүрмәңлар; Мән силәргә һеч яманлиқ кәлтүрмәймән» — дәп җакалиған. \f □ \fr 25:6 \fr*\ft \+bd «қоллириңлар ясиғанлар...»\+bd* — мошу сөзләр яки ясиған бутларни яки яман қилмишлирини көрситиду.\ft*\f* 
\v 7 Лекин силәр Маңа қулақ салмидиңлар, Мени қоллириңлар ясиғанлар билән ғәзәпләндүрүп өзүңларға зиян кәлтүрдүңлар, — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 8 Шуңа самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — «Силәр Мениң сөзлиримгә қулақ салмиған болғачқа, 
\v 9 мана, Мән шималдики һәммә җәмәтләрни вә Мениң қулумни, йәни Бабил падишаси Небоқаднәсарни чақиртимән, уларни бу зиминға, униңда барлиқ туруватқанларға һәмдә әтраптики һәммә әлләргә қаршилишишқа елип келимән; Мән \add мошу зиминдикиләр вә әтраптики әлләрни\add* пүтүнләй вәйран қилип, уларни толиму вәһимилик қилимән һәм уш-уш объекти, дайимлиқ бир харабилик қилимән; \x + \xo 25:9 \xo*\xt Йәр. 19:8\xt*\x* 
\v 10 Мән улардин тамашиниң садасини, шат-хурамлиқ садасини, тойи болуватқан жигит-қизиниң авазини, түгмән тешиниң садасини вә чирақ нурини мәһрум қилимән; \x + \xo 25:10 \xo*\xt Йәш. 24:7; Йәр. 7:34; 16:9; Әз. 26:13\xt*\x* 
\v 11 бу пүткүл зимин вәйранә вә дәһшәт салғучи объект болиду, вә бу әлләр Бабил падишасиниң йәтмиш жил қуллуғида болиду.\f □ \fr 25:11 \fr*\ft \+bd «бу әлләр...»\+bd* — Йәһуда вә униң әтрапидики барлиқ әлләрни көрситиду (9-айәтни көрүң). «Бабил падишасиниң йәтмиш жил қуллуғида болуш» тоғрилиқ «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 12 Вә шундақ болидуки, йәтмиш жил тошқанда, мән Бабил падишасиниң вә униң елиниң бешиға, шундақла Калдийләрниң зимини үстигә өз қәбиһлигини чүшүрүп, уни мәңгүгә харабилик қилимән. \x + \xo 25:12 \xo*\xt 2Тар. 36:22; Әзра 1:1; Йәр. 29:10; Дан. 9:2\xt*\x* 
\v 13 Шуниң билән Мән шу зимин үстигә Мән уни әйиплигән барлиқ сөзлиримни, җүмлидин бу китапта йезилғанларни, йәни Йәрәмияниң барлиқ әлләрни әйиплигән бешарәтлирини чүшүримән. 
\v 14 Чүнки көп әлләр һәм улуқ падишалар \add бу падиша һәм қовмлириниму\add* қул қилиду; Мән уларниң қилған ишлири вә қоллири ясиғанлири бойичә уларни җазалаймән. \f □ \fr 25:14 \fr*\ft \+bd «бу падиша һәм қовмлириниму»\+bd* — ибраний тилида «уларниму» дейилиду. Бизниңчә бу «Бабил падишаси һәм қовмлири»ни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 25:14 \xo*\xt Йәр. 27:7\xt*\x*
\b
\m
\s1 Һәм Йәһуда һәм әлләрниң Худаниң ғәзивигә учриши тоғрилиқ бир аламәт көрүнүш
\m
\v 15 Чүнки Исраилниң Худаси Пәрвәрдигар маңа \add аламәт көрүнүштә\add* мундақ деди: — Мениң қолумдики ғәзивимгә толған қәдәһни елип, Мән сени әвәткән барлиқ әлләргә ичкүзгин; \f □ \fr 25:15 \fr*\ft \+bd «Мениң қолумдики ғәзивимгә толған қәдәһни елип, Мән сени әвәткән барлиқ әлләргә ичкүзгин»\+bd* — бу сөзләрни Худа Йәрәмияға аламәт көрүнүштә ейтқан, дәп қараймиз.\ft*\f* \x + \xo 25:15 \xo*\xt Йәр. 13:12\xt*\x* 
\v 16 улар ичиду, уян-буян ирғаңлайду вә Мән улар арисиға әвәткән қилич түпәйлидин сараң болиду.
\m
\v 17 Шуңа мән бу қәдәһни Пәрвәрдигарниң қолидин алдим вә Пәрвәрдигар мени әвәткән барлиқ әлләргә ичкүздүм, 
\v 18 — йәни Йерусалимға, Йәһуданиң шәһәрлиригә, униң падишалириға вә әмир-шаһзадилиригә, йәни уларни бүгүнки күндикидәк бир харабә, вәһимә, уш-уш объекти болушқа һәм ләнәт сөзлири болушқа қәдәһни ичкүздүм; \f □ \fr 25:18 \fr*\ft \+bd «бүгүнки күндикидәк»\+bd* — бу ибарә бәлким бешарәт әмәлгә ашурулғандин кейин қошулған; болмиса, башқа бир мәна: «бүгүнки күнидиму бу ишлар болғили турди» болуши мүмкин.\ft*\f* 
\v 19 Мисир падишаси Пирәвнгә, хизмәткарлириға, әмир-шаһзадилириға һәм хәлқигә ичкүздүм; \x + \xo 25:19 \xo*\xt Йәр. 46\xt*\x* 
\v 20 барлиқ шалғут әлләр, уз зиминидики барлиқ падишалар, Филистийләрниң зиминидики барлиқ падишалар, Ашкелондикиләр, Газадикиләр, Әкрондикиләргә вә Ашдодниң қалдуқлириға ичкүздүм; \f □ \fr 25:20 \fr*\ft \+bd «барлиқ шалғут әлләр»\+bd* — бәлким Мисирда турған, Мисирлиқлар билән «арилишип кәткән» башқа милләтләрни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 25:20 \xo*\xt Йәр. 47:4-7\xt*\x* 
\v 21 Едомдикиләр, Моабдикиләр вә Аммонийлар, \x + \xo 25:21 \xo*\xt Йәр. 48; 49:1-22\xt*\x* 
\v 22 Турниң барлиқ падишалири һәм Зидонниң барлиқ падишалири, деңиз бойидики барлиқ падишалар, \f □ \fr 25:22 \fr*\ft \+bd «деңиз бойидики барлиқ падишалар»\+bd* — бәлким Тур вә Зидон билән мунасивәтлик болған, уларға беқинған «оттура деңиз» бойидики падишаларни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 25:22 \xo*\xt Йәр. 47:4\xt*\x* 
\v 23 Дедандикиләр, Темадикиләр, Буздикиләр вә чекә чачлирини чүшүрүвәткән әлләр, \x + \xo 25:23 \xo*\xt Йәр. 9:25; 49:8\xt*\x* 
\v 24 Әрәбийәдики барлиқ падишалар вә чөл-баяванда туруватқан шалғут әлләрниң барлиқ падишалири, \x + \xo 25:24 \xo*\xt Йәр. 49:31\xt*\x* 
\v 25 Зимридики барлиқ падишалар, Еламдики барлиқ падишалар, Медиалиқларниң барлиқ падишалири, \x + \xo 25:25 \xo*\xt Йәр. 49:34\xt*\x* 
\v 26 шималдики барлиқ падишаларға, жирақтики болсун, йеқиндики болсун, бир-бирләп ичкүздум; җаһандики барлиқ падишалиқларға ичкүздүм; уларниң арқидин Шешақниң падишасиму \add қәдәһни\add* ичиду. \f □ \fr 25:26 \fr*\ft \+bd «Шешақниң падишаси»\+bd* — Бабилниң падишасини көрситиду. Ибраний тили елипбәсидә «Бабил» (Бабилон) дегән сөз, «Шешақ» дегән сөзниң «тәтүр»иси; йәни, ибраний тилида 2-һәрип «б»ни һәрипләрни ахиридин саниғанда, 2-һәрип («ш») билән алмаштурғили болиду. Барлиқ башқа һәрипләрни «тәтүр»иси билән охшаш йолда алмаштурғили болиду. \ft*\fp Немишкә Бабил (Бабилон)ни көрситиш үчүн мошу «шифирлиқ» йол ишлитилиду? Шүбһисизки, шу күнләрдә шу дәвирдики әң күчлүк мәмликәтниң «завалға йүзлиниши»ни көрситиш үчүн бәзидә мошундақ «даритма гәп»ни ишлитиш қолайлиқ еди.\fp*\f* 
\v 27 Андин сән уларға: «Исраилниң Худаси, самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Ичиңлар, мәс болуңлар, қусуңлар, Мән араңларға әвәткән қилич түпәйлидин жиқилип қайтидин дәс турмаңлар» — дегин.
\m
\v 28 Вә шундақ болидуки, улар қолуңдин елип ичишни рәт қилса, сән уларға: «Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Силәр чоқум ичисиләр!» — дегин. 
\v 29 Чүнки мана, Мән Өз намим билән аталған шәһәр үстигә апәт чүшүргили турған йәрдә, силәр җазаланмай қаламсиләр? Силәр җазаланмай қалмайсиләр; чүнки Мән йәр йүзидә барлиқ туруватқанларниң үстигә қилични чүшүшкә чақиримән, — дәйду самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар.\x + \xo 25:29 \xo*\xt 1Пет. 4:17\xt*\x*
\m
\v 30 Әнди сән \add Йәрәмия\add*, уларға мошу бешарәтниң сөзлириниң һәммисини җакалиғин: —
\m Пәрвәрдигар жуқуридин ширдәк һөкирәйду,
\m Өз муқәддәс туралғусидин У авазини қоюветиду;
\m У Өзи туруватқан җайи үстигә һөкирәйду;
\m У үзүм чәйлигүчиләр товлиғандәк йәр йүзидә барлиқ туруватқанларни әйипләп товлайду.\x + \xo 25:30 \xo*\xt Йо. 3:16; Ам. 1:2\xt*\x*
\m
\v 31 Садаси йәр йүзиниң чәтлиригичә йетиду;
\m Чүнки Пәрвәрдигарниң барлиқ әлләр билән дәваси бар;
\m У әт егилириниң һәммиси үстигә һөкүм чиқириду;
\m Рәзилләрни болса, уларни қиличқа тапшуриду;
\m — Пәрвәрдигар шундақ дәйду.
\m
\v 32 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: —
\m Мана, балаю-апәт әлдин әлгә һәммиси үстигә чиқип тарқилиду;
\m Йәр йүзиниң чәт-чәтлиридин дәһшәтлик буран-чапқун чиқиду.
\m
\v 33 Пәрвәрдигар өлтүргәнләр йәрниң бир четидин йәнә бир четигичә ятиду; уларға матәм тутулмайду, улар бир йәргә жиғилмайду, һеч көмүлмәйду; улар йәр йүзидә тезәктәк ятиду.\f □ \fr 25:33 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар өлтүргәнләр йәрниң бир четидин йәнә бир четигичә ятиду...»\+bd* — демисәкму, бу бешарәт Бабил империйәсиниң Парс империйәси тәрипидин битчит қилинишидин ахирқи заманға атлап, шу күнләрдики вақиәләрни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 25:33 \xo*\xt Йәр. 16:4\xt*\x*
\m
\v 34 И баққучилар, зарлаңлар, налә көтириңлар!
\m Топа-чаң ичидә еғиниңлар, и пада йетәкчилири!
\m Чүнки қирғин қилиниш күнлириңлар йетип кәлди,
\m Мән силәрни тарқитиветимән;
\m Силәр өрүлгән есил чинидәк парчә-парчә чеқилисиләр.\f □ \fr 25:34 \fr*\ft \+bd «И баққучилар,... и пада йетәкчилири!...»\+bd* — демисәкму, «баққучилар» вә «пада йетәкчилири» мошу айәттә әлләрниң һәр хил йетәкчилирини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 25:34 \xo*\xt Йәш. 65:12; Йәр. 4:8; 6:26; 9:16; 12:3; 13:14,24; 18:17\xt*\x*
\m
\v 35 Пада баққучилириниң башпанаһи,
\m Пада йетәкчилириниң қачар йоли йоқап кетиду.
\m
\v 36 Баққучиларниң азаплиқ пәряди,
\m Пада йетәкчилириниң зарлашлири аңлиниду;
\m Чүнки Пәрвәрдигар уларниң яйлақлирини вәйран қилай дәватиду;
\m
\v 37 Пәрвәрдигарниң дәһшәтлик ғәзиви түпәйлидин,
\m Течлиқ қотанлири харабә болиду.
\m
\v 38 Пәрвәрдигар Өз угисини ташлап чиққан ширдәктур;
\m Әзгүчиниң вәһшийлиги түпәйлидин,
\m Вә \add Пәрвәрдигарниң\add* дәһшәтлик ғәзиви түпәйлидин,
\m Уларниң зимини вәйранә болмай қалмайду. \f □ \fr 25:38 \fr*\ft \+bd «әзгүчиниң вәһшийлиги»\+bd* — яки «әзгүчиниң қиличи».\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 26
\s1 Йәрәмия «сахта пәйғәмбәр» дәп шикайәт қилиниду
\m
\v 1 Йәһуда падишаси Йосияниң оғли Йәһоаким тәхткә олтарған мәзгилниң бешида шу сөз Пәрвәрдигардин келип мундақ дейилди: —
\m
\v 2 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Сән Пәрвәрдигарниң өйиниң һойлисида туруп ибадәт қилиш үчүн Пәрвәрдигарниң өйигә киргән Йәһуданиң барлиқ шәһәрлиридикиләргә Мән саңа буйруған һәр бир сөзләрни җакалиғин; әйнән ейтқин! \f □ \fr 26:2 \fr*\ft \+bd «Сән Пәрвәрдигарниң өйиниң һойлисида туруп ... Йәһуданиң барлиқ шәһәрлиридикиләргә Мән саңа буйруған һәр бир сөзләрни җакалиғин; әйнән ейтқин! »\+bd* — 26-баптики хатириләр вә бешарәт бәлким 7-баптиму хатириләнгән, ибадәтхана ичидә болған вақиәниң тәкрарлиниши болуши мүмкин. 3-6-айәтләр Йәрәмияниң шу чағда ибадәтханида бәргән бешаритиниң йәкүни. Мошу йәрдики тәкрарлинишниң мәхсити болса, хәлиқниң бешарәткә болған инкасини тәкитләш үчүндур.\ft*\f* 
\v 3 Улар бәлким аңлап қояр, һәр бири өз рәзил йолидин янар; шундақ қилса, Мән қилмишлириниң рәзиллиги түпәйлидин бешиға күлпәт чүшүрмәкчи болған нийитимдин янимән. \x + \xo 26:3 \xo*\xt Йәр. 18:8\xt*\x* 
\v 4 Сән уларға мундақ дегин: — «Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Маңа қулақ салмай, Мән силәрниң алдиңларға қойған Тәврат-қанунумда маңмисаңлар, 
\v 5 Мән таң сәһәрдә орнумдин туруп әвәткән хизмәткарлирим болған пәйғәмбәрләрниң сөзлирини аңлимисаңлар (силәр уларға һеч қулақ салмай кәлгәнсиләр!), \x + \xo 26:5 \xo*\xt Йәр. 7:13,25; 11:7; 25:3\xt*\x* 
\v 6 ундақта, Мән Шилоһни қандақ қилған болсам, әнди бу өйниму шуниңға охшаш қилимән, бу шәһәрни йәр йүзидики барлиқ әлләргә ләнәт сөзи қилимән».\f □ \fr 26:6 \fr*\ft \+bd «Мән Шилоһни қандақ қилған болсам, әнди бу өйниму шуниңға охшаш қилимән»\+bd* — Пәрвәрдигарниң ибадәт чедири әсли «Шилоһ» дегән шәһәрдә тикилгән. Исраилниң Худаға болған вапасизлиғи түпәйлидин у вәйран қилинип, Худаниң «әһдә сандуғи» дүшмән тәрипидин у йәрдин булап кетилиши билән Шилоһ «Худаниң шан-шәриви униңдин йоқап кәткән җай» дәп аталған («1Сам.» 4-бапни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 26:6 \xo*\xt 1Сам. 4:12; Зәб. 77:60; Йәр. 7:12,14\xt*\x*
\m
\v 7 Шуниң билән каһинлар, пәйғәмбәрләр вә барлиқ хәлиқ Йәрәмияниң бу сөзлирини Пәрвәрдигарниң өйидә җакалиғанлиғини аңлиди.
\m
\v 8 Шундақ болдики, Йәрәмия барлиқ хәлиққә Пәрвәрдигар униңға тапилиған бу сөзләрниң һәммисини ейтип бәргәндин кейин, каһинлар вә пәйғәмбәрләр вә барлиқ хәлиқ уни тутувелип: «Сән чоқум өлүшүң керәк! 
\v 9 Сән немишкә Пәрвәрдигарниң намида бешарәт берип: «Бу өй Шилоһдәк болиду, бу шәһәр харабә, адәмзатсиз болиду!» — дедиң?» — деди.
\m Шуниң билән Пәрвәрдигарниң өйидики барлиқ хәлиқ Йәрәмияға доқ қилип уни оривелишти. 
\v 10 Йәһуда әмирлири бу ишларни аңлиди; улар падишалиқ ордисидин чиқип Пәрвәрдигарниң өйигә кирди, Пәрвәрдигарниң өйидики «Йеңи дәрваза»да сотқа олтарди. 
\v 11 Каһинлар вә пәйғәмбәрләр әмирләргә вә хәлиққә сөзләп: «Бу адәм өлүмгә лайиқ, чүнки силәр өз қулақлириңлар билән аңлиғандәк у мошу шәһәрни әйипләп бешарәт бәрди» — деди.
\m
\v 12 Андин Йәрәмия барлиқ әмирләргә вә барлиқ хәлиққә сөзләп мундақ деди: — «Пәрвәрдигар мени бу өйни әйипләп, бу шәһәрни әйипләп, силәр аңлиған бу барлиқ сөзләр билән бешарәт беришкә әвәткән. 
\v 13 Һазир йоллириңларни вә қилмишиңларни түзитиңлар, Пәрвәрдигар Худайиңларниң авазини аңлаңлар! Шундақ болғанда, Пәрвәрдигар силәргә җакалиған күлпәттин яниду. \x + \xo 26:13 \xo*\xt Йәр. 7:3\xt*\x* 
\v 14 Лекин мән болсам, мана, қоллириңлардимән; маңа көзүңләргә немә яхши вә дурус көрүлсә шундақ қилиңлар; 
\v 15 пәқәт шуни билип қоюңларки, мени өлтүрүвәтсәңләр гунасиз қанниң җазасини өз бешиңларға, бу шәһәргә вә униңда туруватқанларниң бешиға чүшүрисиләр; чүнки дегиним һәқ, Пәрвәрдигар һәқиқәтән бу сөзләрниң һәммисини қулақлириңларға дейишкә мени әвәткән».
\m
\v 16 Әмирләр вә барлиқ хәлиқ каһинларға вә пәйғәмбәрләргә: «Бу адәм өлүмгә лайиқ әмәс; чүнки у Пәрвәрдигар Худайимизниң намида бизгә сөзлиди» — деди. 
\v 17 Андин зиминдики бәзи ақсақаллар орнидин туруп хәлиқ кеңишигә мундақ деди: —
\m
\v 18 «Морәшәтлик Микаһ Йәһуда падишаси Һәзәкияниң күнлиридә барлиқ Йәһуда хәлқигә бешарәт берип: —
\m «Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: —
\m Зион теғи етиздәк ағдурулиду,
\m Йерусалим дөң-төпиләр болуп қалиду,
\m «Өй җайлашқан тағ» болса,
\m Орманлиқниң оттурисидики жуқури җайларла болиду, халас» — дегән еди.\f □ \fr 26:18 \fr*\ft \+bd «Морәшәтлик Микаһ»\+bd* — Микаһ пәйғәмбәрниң жути «Морәшәт» еди («Мик.» 1:1). \+bd ««Өй җайлашқан тағ» болса, ..»\+bd* — Микаһ «муқәддәс өй» яки «ибадәтхана» демәйду — уларниң гуналири түпәйлидин у пәқәт аддий бир «өй» болуп қалған. \ft*\fp Бу бешарәт Һәзәкия падишани бәлким чоңқур тәсирләндүргән. 100 жилдин кейин бу ақсақаллар бешарәтниң Һәзәкияға болған тәсирини тилға елип, падишаси Йәһоакимға тәсир йәткүзмәкчи болуп, бешарәтни нәқил кәлтүриду. \+bd ««Өй җайлашқан тағ» болса, орманлиқниң оттурисидики жуқури җайларла болиду»\+bd* — «Мик.» 3:12. «Жуқири җайлар» дегини кинайилик, һәҗвий гәптур. Чүнки Йәһудадикиләр һәрдайим «жуқури җайлар»да бутханиларни селип шу йәрләрдә бутларға чоқунған. Лекин шу чағларда Йерусалим бутқа чоқунған җайдәк «һарам» болуп қалиду, һәмдә орманлиқниң кишиләрниң көзигә азпаз челиғидиған бир қисмидин ибарәт болиду, халас!\fp*\f* \x + \xo 26:18 \xo*\xt Мик. 1:1; 3:12\xt*\x*
\m
\v 19 Йәһуда падишаси Һәзәкия вә барлиқ Йәһуда хәлқи Микаһни өлүмгә мәһкүм қилғанму? Һәзәкия Пәрвәрдигардин қорқуп, Пәрвәрдигардин өтүнгән әмәсму? Вә Пәрвәрдигар уларға қилмақчи болуп җакалиған күлпәттин янған әмәсму? Биз \add бу йолдин янмисақ\add* өз җенимиз үстигә зор бир күлпәтни чүшүргән болмамдимиз?».
\m
\v 20 (Пәрвәрдигарниң намида Йәрәмияниң барлиқ дегәнлиридәк бу шәһәрни вә бу зиминни әйипләп бешарәт бәргән, Кириат-Йеаримлиқ Шәмаяниң оғли Урия исимлиқ йәнә бир адәм бар еди. 
\v 21 Падиша Йәһоаким вә барлиқ палванлири, барлиқ әмирлири униң сөзлирини аңлиғанда, падиша уни өлтүрүшкә интилгән; лекин Урия буни аңлиғанда қорқуп, Мисирға қачти. 
\v 22 Лекин Йәһоаким чапармәнләрни, йәни Акборниң оғли Әлнатан вә башқиларни Мисирға әвәткән; 
\v 23 улар Урияни Мисирдин елип чиқип падиша Йәһоакимниң алдиға апарған; у уни қиличлап, җәситини пухраларниң гөрлүгигә ташливәткән). \f □ \fr 26:23 \fr*\ft \+bd «улар Урияни Мисирдин елип чиқип падиша Йәһоакимниң алдиға апарған; у уни қиличлап, җәситини пухраларниң гөрлүгигә ташливәткән»\+bd* — бу вақиә бәлким Йәрәмияниң сөзлиридин кейин йүз бәргән. Лекин униң тәпсилатлирини мошу йәрдә (20-23-айәттики тирнақ ичигә) киргүзүштики мәхсәт, Йәрәмия учриған хәвп-хәтәрни көрүнәрлик қилип көрситиштин ибарәт.\ft*\f* 
\v 24 — Һалбуки, шу чағда Шафанниң оғли Аһикам уларниң Йәрәмияни өлүмгә мәһкүм қилип хәлиқниң қолиға тапшурмаслиғи үчүн, уни қоллиди.
\b
\b
\m
\c 27
\s1 Йәрәмия хәлиқни Бабилға тәслим болушқа дәвәт қилиду
\m
\v 1 Йәһуда падишаси Йосияниң оғли Зәдәкияниң тәхткә олтарған дәсләпки мәзгилидә, шу сөз Йәрәмияға Пәрвәрдигардин келип мундақ дейилди: —\f □ \fr 27:1 \fr*\ft \+bd «Йәһуда падишаси Йосияниң оғли Зәдәкия...»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә мошу айәттә «Зәдәкия»ниң орнида «Йәһоаким» дейилиду. Шүбһисизки, «Зәдәкия» тоғридур (3-айәтни көрүң). Бу бабтики вақиәләр бәлким Зәдәкияниң төртинчи жилида йүз бәргән.\ft*\f*
\m
\v 2 Пәрвәрдигар маңа мундақ деди: — Асарәтләр вә боюнтуруқларни ясап өз бойнуңға сал; \x + \xo 27:2 \xo*\xt Йәр. 28:10\xt*\x* 
\v 3 бу боюнтуруқларни Едомниң падишасиға, Моабниң падишасиға, Аммонийларниң падишасиға, Турниң падишасиға вә Зидонниң падишасиға Йерусалимға, Йәһуда падишасиниң алдиға кәлгән уларниң өз әлчилириниң қоли арқилиқ әвәткин; \f □ \fr 27:3 \fr*\ft \+bd «бу боюнтуруқларни Едом..., Моаб.. , Аммонийлар.., Турниң падишасиға вә Зидонниң падишасиға Йерусалимға, Йәһуда падишасиниң алдиға кәлгән уларниң өз әлчилириниң қоли арқилиқ әвәткин»\+bd* — тарихтин испат барки, бу әлчиләрниң Йерусалимға келиштики мәхсити Зәдәкияни Едом, Моаб, Аммон, Тур вә Зидон падишалириниң Бабил империйәсигә көтәрмәкчи болған исянға иттипақдаш қилиштин ибарәт.\ft*\f* 
\v 4 һәр бирини өз ғоҗайинлириға шундақ бир хәвәрни йәткүзүшкә буйруғин: —
\m Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Өз ғоҗайинлириңларға мундақ дәңлар: — 
\v 5 Мән зимин вә зимин йүзидә туруватқан адәмләр вә һайванларни зор қудритим вә созулған билигим билән яратқанмән; вә ким көзүмгә лайиқ көрүнсә, буларни шуларға тәқдим қилимән. \x + \xo 27:5 \xo*\xt Дан. 4:14,22\xt*\x* 
\v 6 Һазир Мән бу зиминлaрниң һәммисини Бабил падишаси, Мениң қулум болған Небоқаднәсарниң қолиға тапшурдум; һәтта даладики һайванларниму униң қуллуғида болушқа тәқдим қилдим.\x + \xo 27:6 \xo*\xt Йәр. 25:9\xt*\x*
\m
\v 7 Барлиқ әлләр униң, оғлиниң һәм нәврисиниң қуллуғида болиду; андин өз зимининиң вақти-саити тошқанда, көп әлләр вә улуқ падишалар униму қуллуққа салиду. 
\v 8 Шундақ болидуки, қайси әл яки падишалиқ Бабил падишаси Небоқаднәсарниң қуллуғида болушни, йәни бойнини Бабил падишасиниң боюнтуруғи астиға қоюшни рәт қилса, Мән шу әлни Небоқаднәсарниң қоли арқилиқ йоқатқузғичә қилич, қәһәтчилик вә ваба билән җазалаймән, — дәйду Пәрвәрдигар. 
\v 9 — Силәр болсаңлар, «Бабил падишасиниң қуллуғида һеч болмайсиләр» дегән пәйғәмбәрлириңларға, палчилириңларға, чүш көргүчилириңларға, рәм ачқучилириңларға яки җадугәрлириңларға қулақ салмаңлар; \f □ \fr 27:9 \fr*\ft \+bd «чүш көргүчилириңлар»\+bd* — яки «чүш өрүгүчилириңлар».\ft*\f* 
\v 10 чүнки улар силәргә ялғанчилиқ қилип бешарәт бериду; \add гәплиригә кирсәңлар\add*, силәрни өз жутуңлардин сүргүн қилиду; чүнки Өзүм силәрни жутуңлардин һайдаймән, силәр набут болисиләр. 
\v 11 Лекин қайси әл бойнини Бабил падишасиниң боюнтуруғи астиға қоюп қуллуғиға кирсә, шу әлни өз жутида турғузимән, улар униңда териқчилиқ қилип яшайду.
\m
\v 12 — Мән Йәһуда падишаси Зәдәкияғиму шу сөзләр бойичә мундақ дедим: «Бойнуңларни Бабил падишасиниң боюнтуруғи астиға қоюп униң вә униң хәлқиниң қуллуғида болсаңлар, һаят қалисиләр. 
\v 13 Әнди немишкә Пәрвәрдигарниң Бабил падишасиниң қуллуғиға бойсунмиған һәр қайси әлләр тоғрисида дегинидәк, сән вә хәлқиң қилич, қәһәтчилик вә ваба билән өлмәкчи болисиләр? 
\v 14 Пәйғәмбәрләрниң: «Бабилниң қуллуғида болмайсиләр» дегән сөзлиригә қулақ салмаңлар; чүнки улар силәргә ялғанчилиқтин бешарәт қилиду. \x + \xo 27:14 \xo*\xt Йәр. 14:14; 23:21; 29:8\xt*\x* 
\v 15 Мән уларни әвәткән әмәс, — дәйду Пәрвәрдигар, — лекин улар Мениң намимда ялғандин бешарәт бериду; бу сөзләрниң ақивити шуки, Мән силәрни жутуңлардин һайдиветимән, шуниңдәк набут болисиләр; силәр вә силәргә бешарәт бәргән пәйғәмбәрләр набут болисиләр».
\m
\v 16 Андин Мән каһинларға вә бу барлиқ хәлиққә мундақ дедим: — Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Силәргә бешарәт беридиған пәйғәмбәрләрниң: «Мана, Пәрвәрдигарниң өйидики қиммәтлик қача-қучилар пат арида Бабилдин қайтурулиду» дегән сөзлиригә қулақ салмаңлар; чүнки улар силәргә ялғанчилиқтин бешарәт қилиду. \x + \xo 27:16 \xo*\xt Йәр. 28:3\xt*\x* 
\v 17 Уларға қулақ салмаңлар; Бабил падишасиниң қуллуғида болсаңлар, һаят қалисиләр; бу шәһәр немишкә вәйран болсун? 
\v 18 Әгәр булар һәқиқәтән пәйғәмбәрләр болса һәм Пәрвәрдигарниң сөзи уларда болса, улар һазир Пәрвәрдигарниң өйидә, Йәһуда падишасиниң ордисида вә Йерусалимниң өзидә қалған қиммәтлик қача-қучилар Бабилға елип кетилмисун дәп самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигарға дуа-тилавәт қилсун!
\m
\v 19 Чүнки самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар икки \add мис\add* түврүк, \add мис\add* «деңиз», дас һарвулири вә бу шәһәрдә қалған \add қиммәтлик\add* қача-қучилар тоғрилиқ мундақ дәйду: — \f □ \fr 27:19 \fr*\ft \+bd «мис деңиз»\+bd* — ибадәтханида каһинлар жуюнидиған, мистин ясалған чоң бир көлчәк дас. \ft*\fp «Дас һарвулири» (яки «дас тәгликлири») «деңиз»дин кичикрәк болған дасларни йөткәшкә ишлитидиған чақлиқ тәгликтур. «1Пад.» 7-бапни көрүң.\fp*\f* 
\v 20 (буларни болса Бабил падишаси Небоқаднәсар Йәһоакимниң оғли Йәһуда падишаси Йәконияһни Йәһудадики вә Йерусалимдики барлиқ есилзад-әмирләр билән тәң Йерусалимдин Бабилға сүргүн қилғанда у елип кәтмигән еди) \x + \xo 27:20 \xo*\xt 2Пад. 24:14,15\xt*\x* 
\v 21 Бәрһәқ, Исраилниң Худаси Пәрвәрдигарниң өйидә, Йәһуда падишасиниң ордисида вә Йерусалимда қалған \add қиммәтлик\add* қача-қучилар тоғрилиқ самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — 
\v 22 уларму Бабилға елип кетилиду; улар Мән улардин қайтидин хәвәр алидиған күнгичә шу йәрдә туриду, — дәйду Пәрвәрдигар: — шу вақит кәлгәндә, Мән уларни елип бу йәргә қайтуруп беримән.\f □ \fr 27:22 \fr*\ft \+bd «Мен улардин қайтидин хәвәр алидиған күни»\+bd* — ибраний тилида «Мән уларни йоқлайдиған күни».\ft*\f* \x + \xo 27:22 \xo*\xt 2Пад. 25:13; 2Тар. 36:18,22; Йәр. 29:10\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 28
\s1 Сахта пәйғәмбәрниң Йәрәмияға қарши чиқиши
\m
\v 1 Шу жилда, Йәһуда падишаси Зәкәрия тәхткә олтарған дәсләпки мәзгилдә, йәни төртинчи жили, бәшинчи айда, Аззурниң оғли, Гибеон шәһиридики Һанания пәйғәмбәр, каһинлар вә барлиқ халайиқ алдида Пәрвәрдигарниң өйидә маңа: —
\m
\v 2 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — «Мән Бабил падишасиниң боюнтуруғини сундуривәттим! \f □ \fr 28:2 \fr*\ft \+bd «Мән Бабил падишасиниң боюнтуруғини сундуривәттим!»\+bd* — шүбһисизки, бу сахта пәйғәмбәрниң сөзи Йәрәмия 27-бапта «Небоқаднәсарниң буюнтуруқини қобул қилишиңлар керәк» вә «Пәрвәрдигарниң өйидә қалған қача-қучиларму епкетилиду» дегән бешарәтни инкар қилиштин ибарәт.\ft*\f* 
\v 3 Бабил падишаси Небоқаднәсар мошу йәрдин епкәткән, Бабилға апарған, Пәрвәрдигарниң өйидики қача-қучиларниң һәммисини болса, икки жил өтмәйла Мән мошу йәргә қайтуруп епкелимән; \x + \xo 28:3 \xo*\xt Йәр. 27:16\xt*\x* 
\v 4 вә Мән Йәһуда падишаси, Йәһоакимниң оғли Йәконияһни Йәһудадин Бабилға сүргүн қилинғанларниң һәммиси билән тәң мошу йәргә қайтуруп беримән, — дәйду Пәрвәрдигар, — чүнки Мән Бабил падишасиниң боюнтуруғини сундириветимән!» — деди.
\m
\v 5 Андин Йәрәмия пәйғәмбәр каһинлар вә Пәрвәрдигарниң өйидә турған барлиқ халайиқ алдида Һанания пәйғәмбәргә сөз қилди. 
\v 6 Йәрәмия пәйғәмбәр мундақ деди: «Амин! Пәрвәрдигар шундақ қилсун! Пәрвәрдигар сениң бешарәт бәргән сөзлириңни әмәлгә ашурсунки, У Өзиниң өйидики қача-қучилар вә Йәһудадин Бабилға сүргүн қилинғанларниң һәммисини мошу йәргә қайтурсун! 
\v 7 Лекин өз қулиқиңға вә барлиқ хәлиқниң қулиқиға селип қоюлидиған мениң бу сөзүмни аңла! 
\v 8 — Мениң вә сениңдин бурун, қедимдин тартип болған пәйғәмбәрләрму нурғун падишалиқлар вә улуқ дөләтләр тоғрилиқ, уруш, апәт вә вабалар тоғрилиқ бешарәт берип кәлгән; 
\v 9 течлиқ-аватлиқ тоғрилиқ бешарәт бәргән пәйғәмбәр болса, шу пәйғәмбәрниң сөзи әмәлгә ашурулғанда, у һәқиқәтән Пәрвәрдигар әвәткән пәйғәмбәр дәп тонулғандур!».
\m
\v 10 Андин Һанания пәйғәмбәр Йәрәмия пәйғәмбәрниң бойнидики боюнтуруқни елип уни сундуривәтти. \f □ \fr 28:10 \fr*\ft \+bd «Йәрәмия пәйғәмбәрниң бойнидики боюнтуруқ»\+bd* — 27:2ни көрүң.\ft*\f* 
\v 11 Һанания хәлиқ алдида сөз қилип: «Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мән шуниңға охшаш, икки жил өтмәйла Бабил падишаси Небоқаднәсарниң боюнтуруғини барлиқ әлләрниң бойнидин елип сундуриветимән!» — деди.
\m Шуниң билән Йәрәмия пәйғәмбәр чиқип кәтти.
\m
\v 12 Һанания пәйғәмбәр Йәрәмия пәйғәмбәрниң бойнидики боюнтуруқни елип уни сундуривәткәндин бир аз кейин, Пәрвәрдигарниң сөзи Йәрәмияға келип мундақ дейилди: —
\m
\v 13 Барғин, Һананияға мундақ дегин: — Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — «Сән яғачтин ясалған боюнтуруқни сундурғиниң билән, лекин униң орниға төмүрдин болған боюнтуруқни селип қойдуң! 
\v 14 Чүнки самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мән шуниңға бу барлиқ әлләрниң бойниға төмүрдин ясалған боюнтуруқни салимәнки, улар Бабил падишаси Небоқаднәсарниң қуллуғида болиду; бәрһәқ, улар униң қуллуғида болиду; Мән униңға һәтта даладики һайванларниму тәқдим қилғанмән».\x + \xo 28:14 \xo*\xt Йәр. 27:6\xt*\x*
\m
\v 15 Андин Йәрәмия пәйғәмбәр Һанания пәйғәмбәргә: «Қулақ сал, Һанания! Пәрвәрдигар сени әвәткән әмәс! Сән бу хәлиқни ялғанчилиққа ишәндүргәнсән! 
\v 16 Шуңа Пәрвәрдигар мундақ дәйду: Мана, Мән сени йәр йүзидин әвәтиветимән! Сән дәл мошу жилда өлисән, чүнки сән адәмләрни Пәрвәрдигарға асийлиқ қилишқа дәвәт қилғансән».\f □ \fr 28:16 \fr*\ft \+bd «сени йәр йүзидин әвәтиветимән»\+bd* — Худа бу сахта пәйғәмбәрни әслидә «әвәткән әмәс» лекин һазир У уни «өлүмгә әвәтиду»!\ft*\f* \x + \xo 28:16 \xo*\xt Қан. 13:6; Йәр. 29:32\xt*\x*
\m
\v 17 Һанания пәйғәмбәр дәл шу жили йәттинчи айда өлди.
\b
\b
\m
\c 29
\s1 Йәрәмия сүргүн қилинғанларға язған хәт
\m
\v 1 Йәрәмияниң Йерусалимдин сүргүн болғанлар арисидики һаят қалған ақсақалларға, каһинларға, пәйғәмбәрләргә вә Небоқаднәсар әсир қилип Бабилға елип кәткән барлиқ хәлиққә Йерусалимдин йоллиған хети: —
\m
\v 2 (хәт падиша Йәконияһ, ханиш, вәзирләр, Йәһуда вә Йерусалимдики шаһзадә-әмирләр вә һүнәрвәнләр Йерусалимдин кәткәндин кейин, \x + \xo 29:2 \xo*\xt 2Пад. 24:12\xt*\x* 
\v 3 Шафанниң оғли Әласаһниң вә Һилқияниң оғли Гәмарияниң қоли билән йолланған — Йәһуда падишаси Зәдәкия бу кишиләрни Бабил падишаси Небоқаднәсарниң алдиға йоллиған). Йоллиған хәт мундақ: —
\m
\v 4 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси Йерусалимдин Бабилға сүргүнгә әвәткәнләрниң һәммисигә мундақ дәйду: —
\m
\v 5 Өйләрни қуруңлар, уларда туруңлар; бағларни бәрпа қилиңлар, уларниң мевисини йәңлар; 
\v 6 өйлиниңлар, оғул-қизлиқ болуңлар; оғуллириңлар үчүн қизларни елип бериңлар, қизлириңларни әрләргә ятлиқ қилиңлар; уларму оғул-қизлиқ болсун; шу йәрдә көпийиңларки, азийип кәтмәңлар; \f □ \fr 29:6 \fr*\ft \+bd «оғул-қизлиқ болуңлар»\+bd* — ибраний тилида «оғул-қизларни туғдуруңлар».\ft*\f* 
\v 7 Мән силәрни сүргүнгә әвәткән шәһәрниң тинич-аватлиғини издәңлар, униң үчүн Пәрвәрдигарға дуа қилиңлар; чүнки униң тинич-аватлиғи болса, силәрму тинич-ават болисиләр.
\m
\v 8 Чүнки самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Араңлардики пәйғәмбәрләр вә силәрниң палчилириңлар силәрни алдап қоймисун; силәр уларға көргүзгән чүшләргә қулақ салмаңлар; \f □ \fr 29:8 \fr*\ft \+bd «силәр уларға көргүзгән чүшләргә қулақ салмаңлар»\+bd* — хелқниң палчиларға «Биз тоғрилиқ бир чүш көрүп бәрсиңиз» дегән тәливи интайин күлкилик, шу чағдики хәлиқ һәқиқәтән шу дәриҗидә наданлишип кәткән болса керәк.\ft*\f* \x + \xo 29:8 \xo*\xt Йәр. 14:14; 23:31; 27:15\xt*\x* 
\v 9 чүнки улар Мениң намимда ялғандин бешарәт бериду; Мән уларни әвәткән әмәсмән, — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 10 Чүнки Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Бабилға бекитилгән йәтмиш жил тошқанда, Мән силәрниң йениңларға келип силәргә илтипат көрситимәнки, силәрни мошу жутқа қайтурушум билән силәргә қилған шапаәтлик вәдәмни ада қилимән; \f □ \fr 29:10 \fr*\ft \+bd «Бабилға бекитилгән йәтмиш жил тошқанда, Мән силәрниң йениңларға келип силәргә илтипат көрситимәнки...»\+bd* — бу «йәтмиш жил» тоғрисида «Қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 29:10 \xo*\xt 2Тар. 36:22; Әзра 1:1; Йәр. 25:12; Дан. 9:2\xt*\x* 
\v 11 Чүнки Өзүмниң силәр тоғрилиқ планлиримни, апәт елип келидиған әмәс, тинич-аватлиқ елип келидиған, ахирда силәргә үмүтвар келәчәкни ата қилидиған планлиримни убдан билимән, — дәйду Пәрвәрдигар. 
\v 12 Шуниң билән иләр Маңа нида қилип, йенимға келип Маңа дуа қилисиләр вә Мән силәрни аңлаймән. \x + \xo 29:12 \xo*\xt Дан. 9\xt*\x* 
\v 13 Силәр Мени издәйсиләр вә Мени таписиләр, чүнки силәр пүтүн қәлбиңлар билән Маңа интилидиған болисиләр. \f □ \fr 29:13 \fr*\ft \+bd «Силәр Мени издәйсиләр вә Мени таписиләр, чүнки силәр пүтүн қәлбиңлар билән Маңа интилидиған болисиләр»\+bd* — яки «Силәр пүтүн қәлбиңлар билән Мени издәйдиған болсаңлар, силәр Мени издәп таписиләр».\ft*\f* 
\v 14 Мән Өзүмни силәргә тапқузимән, — дәйду Пәрвәрдигар — вә Мән силәрни сүргүнлүктин қайтуруп әслигә кәлтүримән, Мән силәрни һайдивәткән барлиқ әлләрдин вә һайдивәткән барлиқ җайлардин жиғимән, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән силәрни елип, әсли сүргүн қилип айриған жутқа қайтуримән.\x + \xo 29:14 \xo*\xt Йәр. 23:3\xt*\x*
\m
\v 15 Силәр: «Пәрвәрдигар бизгә Бабилда пәйғәмбәрләрни тиклиди» десәңлар, \f □ \fr 29:15 \fr*\ft \+bd ««Пәрвәрдигар бизгә Бабилда пәйғәмбәрләрни тиклиди» десәңлар...»\+bd* — бу айәттики «пәйғәмбәрләр» шүбһисизки, ялған үмүтләрни қозғайдиған сахта пәйғәмбәрләрни көрситиду. Мошу бешарәттин көп өтмәй, Даниял һәм Әзакиял дегән һәқиқий пәйғәмбәрләр Бабилда бешарәт қилишқа башлиди.\ft*\f* 
\v 16 әнди Пәрвәрдигар Давутниң тәхтигә олтарған падиша вә бу шәһәрдә туруватқан барлиқ хәлиқ, йәни силәр билән биллә сүргүн қилинмиған қериндашлириңлар тоғрилиқ шуни дәйду: —
\m
\v 17 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Мән уларни азаплайдиған қилич, қәһәтчилик вә ваба әвәтимән; шуниң билән уларни худди сесиған, йегили болмайдиған начар әнҗирләрдәк қилимән; \x + \xo 29:17 \xo*\xt Йәр. 24:8,10\xt*\x* 
\v 18 уларни қилич, қәһәтчилик вә ваба билән қоғлаймән, уларни йәр йүзидики барлиқ падишалиқларға һайдап апиримән; уларни шу әлләргә вәһимә, ләнәт, дәһшәт, уш-уш қилинидиған вә рәсва қилинидиған объект қилимән. \x + \xo 29:18 \xo*\xt Қан. 28:25,37; Йәр. 15:4; 24:9,10\xt*\x* 
\v 19 чүнки Мән таң сәһәрдә орнумдин туруп, хизмәткарлирим болған пәйғәмбәрләрни әвәтип сөзлиримни уларға ейтқиним билән, улар қулақ салмиған; силәр \add сүргүн болғанларму\add* һеч қулақ салмиғансиләр, — дәйду Пәрвәрдигар. 
\v 20 Лекин и силәр сүргүн болғанлар, Мән Йерусалимдин Бабилға әвәткәнләр, Пәрвәрдигарниң сөзини аңлаңлар: —
\m
\v 21 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мениң намимда силәргә ялғандин бешарәт беридиған Колаяниң оғли Аһаб тоғрилиқ вә Маасеяһниң оғли Зәдәкия тоғрилиқ мундақ дәйду: — Мана, Мән уларни Бабил падишаси Небоқаднәсарниң қолиға тапшуримән, у уларни көз алдиңларда өлүмгә мәһкүм қилиду; 
\v 22 шуниң билән улар мисал қилинип Бабилда турған Йәһудадики барлиқ сүргүн қилинғанларниң ағзида: «Пәрвәрдигар сени Бабил падишаси Небоқаднәсар отта кавап қилған Зәдәкия вә Аһабдәк қилсун!» дегән ләнәт сөзи болиду; 
\v 23 чүнки улар Исраил ичидә ипласлиқ қилған, хошниларниң аяллири билән зина қилған вә Мениң намимда ялған сөзләрни, Мән уларға һеч тапилмиған сөзләрни қилған; Мән буларни Билгүчи вә гува Болғучидурмән, — дәйду Пәрвәрдигар.
\b
\m
\s1 Шемая Бабилдин Йәрәмия тоғрилиқ язған хәт •••• Йәрәмия пәйғәмбәрниң йоллиған җавап хети •••• Худаниң буниң тоғрилиқ Йәрәмияға ейтқан сөзи
\m
\v 24 «Сән Йәрәмия Нәһәләмлик Шемаяға мундақ дегин: —
\m
\v 25 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Чүнки сән өз намиңда Йерусалимдики барлиқ хәлиққә, каһин болған Маасеяһниң оғли Зәфанияға вә барлиқ каһинларға хәтләр йоллиғиниң түпәйлидин, — 
\v 26 (\add сән Зәфанияға мундақ язған\add*: «Пәрвәрдигар сени каһин Йәһуяданиң орниға каһин тиклигән әмәсму? У сени Пәрвәрдигарниң өйидә шуниңға назарәтчи қилғанки, бешарәт беридиған пәйғәмбәр болувалған һәр бир тәлвини бесиш үчүн пути вә бойниға тақақ селишиң керәк. \f □ \fr 29:26 \fr*\ft \+bd «У сени ... назарәтчи қилғанки, бешарәт беридиған пәйғәмбәр болувалған һәр бир тәлвини бесиш үчүн пути вә бойниға тақақ селишиң керәк»\+bd* — оқурмәнләр башқа хил тәрҗимиләрни учритиши мүмкин. Лекин умумий мәнаси тәрҗимимизниңкидәк болиду.\ft*\f* \x + \xo 29:26 \xo*\xt Йәр. 20:1, 2, 3\xt*\x* 
\v 27 Әнди сән немишкә силәргә өзини пәйғәмбәр қиливалған Анатотлуқ Йәрәмияни әйиплимидиң? 
\v 28 Чүнки у һәтта Бабилда туруватқан бизләргиму: «Шу йәрдә болған вақтиңлар узун болиду; шуңа өйләрни селиңлар, уларда туруңлар, бағларни бәрпа қилиңлар, уларниң мевисини йәңлар» дәп хәт йоллиди!») 
\v 29 — Зәфания мошу хәтни Йәрәмия пәйғәмбәр алдида оқуди.
\m
\v 30 Андин Пәрвәрдигарниң сөзи Йәрәмияға келип мундақ дейилди: —
\m
\v 31 Барлиқ сүргүн болғанларға хәт йоллап мундақ дегин: — Пәрвәрдигар Нәһәламлиқ Шәмая тоғрилиқ мунақ дәйду: Чүнки Мән уни әвәтмигән болсамму, Шемаяниң силәргә бешарәт берип, силәрни ялғанчилиққа ишәндүргәнлиги түпәйлидин, \x + \xo 29:31 \xo*\xt Йәр. 28:15\xt*\x* 
\v 32 Шуңа Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Нәһәламлиқ Шемаяни нәсли билән биллә җазалаймән; мошу хәлиқ арисида униң һеч қандақ нәсли тепилмайду; у Мән Өз хәлқим үчүн қилмақчи болған яхшилиқни һеч көрмәйду, — дәйду Пәрвәрдигар: — чүнки у адәмләрни Маңа асийлиққа қутратти.\x + \xo 29:32 \xo*\xt Йәр. 28:16\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 30
\s1 Худаниң хәлқигә тәсәлли, риғбәт вә үмүт бериш үчүн Йәрәмияниң китап йезиши
\m
\v 1 Пәрвәрдигардин Йәрәмияға кәлгән сөз: —\f □ \fr 30:1 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигардин Йәрәмияға кәлгән сөз..»\+bd* — оқурмәнләрниң есидә барки, Пәрвәрдигар Йәрәмияға «Юлуш, сөкүш, һалак қилиш вә өрүш» һәм «қуруш вә терип өстүрүш»ни җакалашқа чақирған (1:10). У «жулуш, сөкүш, һалак қилиш вә өрүш» тоғрилиқ бешарәтләр бәргәндин кейин, һазир униңға «қуруш вә терип өстүрүш» тоғрилиқ бешарәтләр (30-33-баплар) берилиду.\ft*\f*
\m
\v 2 Исраилниң Худаси Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мән саңа һазир дәйдиған мошу барлиқ сөзлиримни язмиға язғин; \f □ \fr 30:2 \fr*\ft \+bd «Мән саңа һазир дәйдиған мошу барлиқ сөзлиримни язмиға язғин»\+bd* — «мошу барлиқ сөзлирим» бәлким 30-31-бапларда көрүлиду. Сөзләр бәлким чүш арқилиқ Йәрәмияға тапшурулған (31:26ни көрүң). Улар әсли айрим орам китапчә болуши керәк еди.\ft*\f* 
\v 3 Чүнки мана, шундақ күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән хәлқим Исраил һәм Йәһудани сүргүнлүктин қайтуруп әслигә кәлтүримән, уларни ата-бовилириға тәқдим қилған зиминға қайтуримән, улар униңға егә болиду.
\m
\v 4 Пәрвәрдигарниң Исраил тоғрилиқ вә Йәһуда тоғрилиқ дегән сөзлири төвәндикидәк: —
\m
\v 5 Чүнки Пәрвәрдигар мундақ дәйду: —
\m Аңлитилиду алақзадилик һәм қорқунучлуқниң авази,
\m Болсун нәдә аман-течлиқ!
\m
\v 6 Сораңлар, шуни көрүп беқиңларки, әр бала туғамду? Мән немишкә әнди толғаққа чүшкән аялдәк һәр бир әр кишиниң чатириқини қоли билән тутқанлиғини көримән? Немишкә йүзлири татирип кәткәнду?\x + \xo 30:6 \xo*\xt Йәр. 4:31; 6:24\xt*\x* 
\v 7 Айһай, шу күни дәһшәтликтур! Униңға һеч қандақ күн охшимайду; у Яқупниң азап-оқубәт күнидур; лекин у униңдин қутқузулиду. \f □ \fr 30:7 \fr*\ft \+bd «у Яқупниң азап-оқубәт күнидур»\+bd* — «Яқуп» мошу йәрдә Яқупниң әвлатлири болған Исраил хәлқини көрситиду, әлвәттә. Бешарәт Бабилдин қайтурулушини көрсәткини билән, «Яқупниң азап-оқубәт күни»ниң толуқ әмәлгә ашурулуши ахирқи заманда болса керәк.\ft*\f* \x + \xo 30:7 \xo*\xt Йо. 2:11; Зәф. 1:15\xt*\x* 
\v 8 Шу күнидә әмәлгә ашурулидуки, — дәйду самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар, — Мән униң боюнтуруғини бойнуңдин елип сундуруветимән, асарәтлириңни бузуп ташлаймән, ят адәмләр уни иккинчи қуллуққа чүшүрмәйду. \f □ \fr 30:8 \fr*\ft \+bd «Мән униң боюнтуруғини бойнуңдин елип сундуруветимән»\+bd* — «униң боюнтуруғини» дегини мошу йәрдә авал Небоқаднәсарниң қуллуғини, һәмдә ахирқи замандики Бабил падишаси «дәҗҗал»ниң қуллуғиниму көрситиду.\ft*\f* 
\v 9 Шуниң орнида улар Пәрвәрдигар Худасиниң һәмдә Мән улар үчүн қайтидин тикләйдиған Давут падишасиниң қуллуғида болиду.\f □ \fr 30:9 \fr*\ft \+bd «Мән улар үчүн қайтидин тикләйдиған Давут падишаси...»\+bd* — «Давут падишаси» шүбһисизки, Давутниң өзидин улуқ болған әвлади Қутқузғучи-Мәсиһни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 30:9 \xo*\xt Әз. 34:23,24; 37:24; Һош. 3:5\xt*\x*
\m
\v 10 Әнди сән, и қулум Яқуп, қорқма, — дәйду Пәрвәрдигар; — алақзадә болма, и Исраил; чүнки мана, Мән сени жирақ йәрләрдин, сениң нәслиңни сүргүн болған зиминдин қутқузимән; Яқуп қайтип келиду, арам тепип азатә туриду вә һеч ким уни қорқутмайду. \x + \xo 30:10 \xo*\xt Йәш. 41:13; 43:5; 44:1; Йәр. 46:28\xt*\x* 
\v 11 Чүнки Мән сени қутқузуш үчүн сән билән биллидурмән, — дәйду Пәрвәрдигар; — Мән сени тарқитивәткән әлләрниң һәммисини түгәштүрсәмму, лекин сени пүтүнләй түгәштүрмәймән; пәқәт үстүңдин һөкүм чиқирип тәрбийә-савақ беримән; сени җазалимай қоюп қоймаймән.\x + \xo 30:11 \xo*\xt Йәш. 27:8; Йәр. 4:27; 5:10,18; 10:24; 46:28\xt*\x*
\b
\m
\s1 Пәрвәрдигар Йәһуданиң ярисини сақайтиду
\m
\v 12 Чүнки Пәрвәрдигар мундақ дәйду: Сениң зедәң давалиғусиз, сениң яраң болса интайин еғирдур. \x + \xo 30:12 \xo*\xt Йәр. 10:19; 15:18\xt*\x* 
\v 13 Сениң дәвайиңни сорайдиған һеч ким йоқ, яраңни таңғучи йоқтур, саңа шипалиқ дорилар йоқтур; 
\v 14 сениң барлиқ ашнилириң сени унтуған; улар сениң һалиңни һеч соримайду. Чүнки Мән сени дүшмәндәк зәрб билән урғанмән, рәһимсиз бир залимдәк саңа савақ болсун дәп урғанмән; чүнки сениң қәбиһлигиң һәдди-һесапсиз, гуналириң һәддидин зиядә болған. \f □ \fr 30:14 \fr*\ft \+bd «сениң барлиқ ашнилириң сени унтуған»\+bd* — «ашнилириң» мошу йәрдә (1) Исраилға «силәргә иттипақдаш болайли» дегән бутпәрәс әлләрни (2) Йәһудадикиләр чоқунған һәм таянған бутларни көрситиши мүмкин.\ft*\f* \x + \xo 30:14 \xo*\xt Йәр. 22:20\xt*\x* 
\v 15 Немишкә зедәң түпәйлидин, дәрд-әлимиң давалиғусиз болғанлиғи түпәйлидин пәряд көтирисән? Қәбиһлигиңниң һәдди-һесапсиз болғанлиғидин, гуналириң һәддидин зиядә болғанлиғидин, Мән шуларни саңа қилғанмән.\x + \xo 30:15 \xo*\xt Йәр. 5:6; 13:17\xt*\x*
\m
\v 16 Лекин сени жутувалғанларниң һәммиси жутувелиниду; сениң барлиқ күшәндилириң болса сүргүн болиду; сени булиғанларниң һәммиси булаң-талаң қилиниду; сени ов қилғанларниң һәммисини овлинидиған қилимән. \x + \xo 30:16 \xo*\xt Мис. 23:22; Йәш. 41:11; Йәр. 10:25\xt*\x* 
\v 17 Чүнки Мән саңа теңиқ теңип қойимән вә ярилириңни сақайтимән — дәйду Пәрвәрдигар; — чүнки улар сени: «Ғериб-бечарә, һеч ким һалини соримайдиған Зион дәл мошудур» дәп һақарәтлигән.
\b
\m
\s1 Пәрвәрдигар Исраил вә Йәһудани әслигә кәлтүриду
\m
\v 18 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: —
\m Мана, Мән Яқупниң чедирлирини сүргүнлүктин қайтуруп әслигә кәлтүримән,
\m Униң туралғулири үстигә рәһим қилимән;
\m Шәһәр харабилири һул қилинип қайтидин қурулиду,
\m Орда-қәлъә өз җайида йәнә адәмзатлиқ болиду.\f □ \fr 30:18 \fr*\ft \+bd «шәһәр харабилири һул қилинип қайтидин қурулиду»\+bd* — «шәһәр» Йерусалимни көрситиши керәк. «Шәһәр»ниң башқа бир хил тәрҗимиси «һәр бир шәһәр...».\ft*\f*
\m
\v 19 Шу җайлардин тәшәккүр күйлири вә шат-хурамлиқ садалири аңлиниду;
\m Мән уларни көпәйтимәнки, улар әнди азаймайду;
\m Мән уларниң һөрмитини ашуримән, улар һеч пәс болмайду.\x + \xo 30:19 \xo*\xt Йәр. 31:4\xt*\x*
\m
\v 20 Уларниң балилири қедимдикидәк болиду; уларниң җамаити алдимда мәзмут турғузулиду;
\m Уларни хорлиғанларниң һәммисини җазалаймән.
\m
\v 21 Уларниң беши өзлиридин болиду,
\m Уларниң һөкүм сүргүчиси өзлири оттурисидин чиқиду;
\m Мән уни өз йенимға кәлтүримән, шуниң билән у Маңа йеқин келиду;
\m Чүнки йенимға кәлгүчи \add җенини\add* тәвәккүл қилғучи әмәсму? — дәйду Пәрвәрдигар.\f □ \fr 30:21 \fr*\ft \+bd «Уларниң беши өзлиридин болиду, уларниң һөкүм сүргүчиси өзлири оттурисидин чиқиду...»\+bd* — бу айәт йәнә Давутниң әвлади болған Мәсиһни көрситиду. Айәт Униң һәм падиша һәм каһин (башқиларға вәкил болуп Худаниң алдиға дуа қилишқа келидиған) болидиғанлиғини аян қилиду. «Қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 22 — Шуниң билән силәр Мениң хәлқим болисиләр,
\m Мән силәрниң Худайиңлар болимән.\x + \xo 30:22 \xo*\xt Йәр. 24:7; 31:1,33; 32:38\xt*\x*
\m
\v 23 Мана, Пәрвәрдигардин чиққан бир боран-чапқун!
\m Униңдин қәһр чиқти;
\m Бәрһәқ, дәһшәтлик бир қара қуюн чиқип кәлди;
\m У пирқирап рәзилләрниң бешиға чүшиду.\x + \xo 30:23 \xo*\xt Йәр. 23:19, 20; 25:32\xt*\x*
\m
\v 24 Көңлидики нийәтлирини ада қилип толуқ әмәл қилғичә,
\m Пәрвәрдигарниң қаттиқ ғәзиви янмайду;
\m Ахирқи күнләрдә силәр буни чүшинип йетисиләр.
\b
\b
\m
\c 31
\s1 Давами
\m
\v 1 Шу вақитта, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән Исраилниң җәмәтлириниң Худаси болимән, улар Мениң хәлқим болиду.
\b
\m
\s1 Исраил, йәни «10 қәбилә» әслигә кәлтүрүлүп Йәһудаға бағлинип, Худа алдида ибадәт қилиду
\m
\v 2 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Қиличтин аман қалған хәлиқ, йәни Исраил, чөл-баяванда илтипатқа егә болған; Мән келип уларни арам тапқузимән. \f □ \fr 31:2 \fr*\ft \+bd «Қиличтин аман қалған хәлиқ, йәни Исраил, чөл-баяванда илтипатқа егә болған»\+bd* — «Исраил» мошу йәрдә Асурийә империйәси миладийәдин илгәрки 722-жили өзигә сүргүн қилған он қәбилини көрситиду. «Қиличтин аман қалған хәлиқ» йәнә Бабилға сүргүн болған Йәһудани көрситиду (51:50ни көрүң). «Чөл-баяванда илтипатқа егә болған» дегән сөзләр, Исраил Мисирдин қутқузулуп чиқип, чөл-баявандин өтүп нурғун карамәт ишларни көргәндәк, мошу сүргүн болған Исраил билән Йәһуда Бабил вә башқа шималий тәрәпләрдин тәң қутқузулуп, чөл-баявандин өтүп Худаниң илтипати билән нурғун карамәт ишларни көриду.\ft*\f* 
\v 3 Пәрвәрдигар жирақ жутта бизгә көрүнүп: «Мән сени мәңгү бир муһәббәт билән сөйүп кәлдим; шуңа Мән өзгәрмәс меһриванлиқ билән сени Өзүмгә тартип кәлгәнмән. 
\v 4 Мән сени қайтидин қуримән, шуниң билән сән қурулисән, и Исраил қизи! Сән қайтидин даплириңни елип шат-хурам қилғанларниң уссуллириға чиқисән. \x + \xo 31:4 \xo*\xt Йәр. 30:19\xt*\x* 
\v 5 Сән қайтидин Самарийәниң тағлири үстигә үзүмзарлар тикисән; уларни тиккүчиләр өзлири тикип, мевисини өзлири йәйду. \f □ \fr 31:5 \fr*\ft \+bd «Сән қайтидин Самарийәниң тағлири үстигә үзүмзарлар тикисән; уларни тиккүчиләр өзлири тикип, мевисини өзлири йәйду»\+bd* — үзүмзарни өстүрүш үчүн узун вақит керәк болғачқа, уларниң мәвҗут болғанлиғи шу чағниң аман-течлиқ күнләр екәнлигини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 31:5 \xo*\xt Йәш. 65:21\xt*\x* 
\v 6 Чүнки Әфраимниң егизлигидә турған күзәтчиләр: «Туруңлар, Пәрвәрдигар Худайимизға ибадәт қилишқа Зионға чиқайли!» — дәп нида көтиридиған күни келиду.\f □ \fr 31:6 \fr*\ft \+bd «Әфраимниң егизлигидә турған күзәтчиләр: ...»\+bd* — «Әфраим» дегәнлик мошу йәрни «Исраил», йәни «шималий падишалиқ»ни көрситиду (шималий падишалиқтики он қәбилә бәзи вақитларда қисқичә «Әфраим» дәп аталған). «Исраил» Йәһудадин айрилип чиққан вақтида, Исраилниң падишаси өз пухралирини бурунқидәк Йәһуда билән биллә Йерусалимдики ибадәтханида ибадәт қилса, ундақта өзидин йүз өрүп кетиши яки ялтийиши мүмкин дәп қарап, уларниң Йерусалимға бармаслиғи үчүн өзиниң «ибадәтхана»сини қуруп униңға бутларни салған. Мошу бешарәт, кәлгүсидә мошундақ һәсәтхорлуқ мәвҗут болмайду, Йәһуда вә Әфраимниң Худаниң ибадитидә қәлби бир болиду, дәйду. \+bd «күзәтчиләр»\+bd* — буларниң адәттики бурчи, дүшмәнләрниң йеқин кәлгәнлиги тоғрилиқ агаһ бериш. Лекин шу күнләр теч-аман болғачқа, уларниң бирдин-бир бурҗи «йеңи ай»ни байқап, байрам-һейтларниң йетип кәлгәнлигини, шуниңдәк Йерусалимға чиқайли, дәп җакалаштин ибарәт болиду.\ft*\f* \x + \xo 31:6 \xo*\xt Йәш. 2:2, 3; Мик. 4:2\xt*\x*
\m
\v 7 Чүнки Пәрвәрдигар мундақ дәйду: —
\m Яқуп үчүн шат-хурамлиқ билән нахша ейтиңлар,
\m Әлләрниң беши болғучи үчүн айһай көтириңлар;
\m Җакалаңлар, мәдһийә оқуп: «И Пәрвәрдигар, Сениң хәлқиңни,
\m Йәни Исраилниң қалдисини қутқузғайсән!» — дәңлар!\f □ \fr 31:7 \fr*\ft \+bd «Яқуп үчүн шат-хурамлиқ билән нахша ейтиңлар, әлләрниң беши болғучи үчүн айһай көтириңлар; җакалаңлар, мәдһийә оқуп...дәңлар!»\+bd* — бу сөзләр кимләргә ейтилиду? Яқуп «әлләрниң беши» дәп аталғачқа, бу сөзләр «ят әлләр»гә ейтилиши мүмкин (10-айәтни көрүң); яки болмиса сүргүнлүктин жутқа балдур қайтип келиватқан Йәһудаға, яки қериндашлириға дуа қилишни дәвәт қилип ейтилиду.\ft*\f*
\m
\v 8 Мана, Мән уларни шималий жутлардин епкелимән,
\m Йәр йүзиниң чәт-чәтлиридин жиғимән;
\m Улар арисида әмалар вә токурлар болиду;
\m Һамилдар вә туғай дегәнләр биллә болиду;
\m Улар улуқ бир җамаәт болуп қайтип келиду.\x + \xo 31:8 \xo*\xt Йәр. 3:18\xt*\x*
\m
\v 9 Улар жиға-зерәлар көтирип келиду,
\m Улар дуа-тилавәт қилғанда уларни йетәкләймән;
\m Мән уларни ериқ-өстәңләр бойида, һеч путлашмайдиған түз йол билән йетәкләймән;
\m Чүнки Мән Исраилға ата болимән,
\m Әфраим болса Мениң тунҗа оғлумдур.\x + \xo 31:9 \xo*\xt Мис. 4:22\xt*\x*
\m
\v 10 Пәрвәрдигарниң сөзини аңлаңлар, и әлләр,
\m Деңиз бойидики жирақ жутларға: —
\m «Исраилни тарқатқучи уни қайтидин жиғиду,
\m Пада баққучи падисини баққандәк У уларни бақиду;
\m
\v 11 Чүнки Пәрвәрдигар Яқупни бәдәл төләп қутулдурған,
\m Униңға Һәмҗәмәт болуп өзидин зор күчлүк болғучиниң чаңгилидин қутқузған!» — дәп җакалаңлар.\x + \xo 31:11 \xo*\xt Йәш. 40:10; 49:24,25\xt*\x*
\m
\v 12 Улар келип Зиондики егизликләрдә шат-хурамлиқта товлайду,
\m Пәрвәрдигарниң илтипатидин, йәни йеңи шараптин, зәйтун мейидин, мал-варанниң қозилиридин бәрқ уриду;
\m Уларниң җени худди мол суғирилған бағдәк болиду,
\m Улар иккинчи һеч солашмайду.\x + \xo 31:12 \xo*\xt Йәш. 61:11\xt*\x*
\m
\v 13 Шу чағда қизлар уссулда шатлиниду,
\m Жигитләр вә мойсипитларму тәң шундақ болиду;
\m Чүнки Мән уларниң аһ-зарлирини шат-хурамлиққа айландуримән;
\m Мән уларға тәсәлли берип, дәрд-әлиминиң орниға уларни шатлиққа чөмдүримән.
\m
\v 14 Мән каһинларни молчилиқ билән тойғузимән,
\m Хәлқим илтипатимға қанаәт қилиду, — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 15 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: —
\m Рамаһ шәһиридә бир сада,
\m Аччиқ жиға-зериниң пиғани аңлиниду,
\m — Бу Раһиләниң өз балилири үчүн көтәргән аһ-зарлири;
\m Чүнки у балилири болмиғачқа, тәсәллини қобул қилмай пиған көтириду.\f □ \fr 31:15 \fr*\ft \+bd «Рамаһ шәһиридә бир сада, аччиқ жиға-зериниң пиғани аңлиниду,..»\+bd* — «Рамаһ» болса Бәйт-Әл вә Бәйт-Ләһәм арисидики йеза; Яқупниң аяли Раһилә (бала туққинида) шу йәрдә өлүп көмүлгән еди. Раһилә «Исраил»дики он қәбилиниң ичидики икки чоң қәбилиниң әҗдати болған Әфраим вә Манассәһниң чоң аписи еди; мошу йәрдә у уларниң Исраил зиминидин (сүргүн болуп) әлвида айрилип кәткәнлиги үчүн жиғлап ташлиғанлиғиға символ қилиниду.\ft*\f* \x + \xo 31:15 \xo*\xt Мат. 2:17,18\xt*\x*
\m
\v 16 Пәрвәрдигар \add униңға\add* мундақ дәйду: — Жиға-зерәиңни тохтат, көзлириңни яшлардин тарт; чүнки муну тартқан җапайиңдин мевә болиду, — дәйду Пәрвәрдигар; — улар дүшмәнниң зиминидин қайтиду; 
\v 17 бәрһәқ, келәчикиң үмүтлик болиду, — дәйду Пәрвәрдигар; — вә сениң балилириң йәнә өз чегарисидин кирип келиду.
\m
\v 18 Мән дәрвәқә Әфраимниң өзи тоғрилиқ өкүнүп:
\m «Сән бизгә шаш топаққа тәрбийә бәргәндәк савақ-тәрбийә бәрдиң;
\m Әнди бизни товва қилдурғайсән,
\m Биз шуниң билән товва қилип қайтип келимиз,
\m Чүнки Сән Пәрвәрдигар Худайимиздурсән;\f □ \fr 31:18 \fr*\ft \+bd «Мән дәрвәқә Әфраимниң өзи тоғрилиқ өкүнүп: «Сән бизгә шаш топаққа тәрбийә бәргәндәк савақ-тәрбийә бәрдиң; әнди бизни товва қилдурғайсән, ... чүнки Сән Пәрвәрдигар Худайимиздурсән»\+bd* — ибраний тилида Әфраимниң сөзлириниң һәммиси «мән», «мени» қатарлиқ алмашлар билән ипадилиниду. Чүшинишлик болсун дәп мошу айәттә вә 19-айәттә Әфраим баян қилинғанда, «мән» дегән сөзни «биз» дәп тәрҗимә қилдуқ. \ft*\fp Ибраний тилида «товва қилиш» вә «қайтип келиш» бир сөз биләнла ипадилиниду. Мошу йәрдә шүбһисизки, һәм хәлиқниң товва қилишини вә өз жутиға қайтип келишиниму көрситиду.\fp*\f* \x + \xo 31:18 \xo*\xt Жиғ. 5:21\xt*\x*
\m
\v 19 Чүнки биз товва қилдурулушимиз билән һәқиқәтән товва қилдуқ;
\m Биз өзимизни тонуп йәткәндин кейин, йотимизни урдуқ;
\m Биз яшлиғимиздики \add қилмишниң\add* шәрм-һаяси түпәйлидин номус қилип, хиҗаләттә қалдуқ!» — дегәнлигини аңлидим.\f □ \fr 31:19 \fr*\ft \+bd «биз өзимизни тонуп йәткәндин кейин, йотимизни урдуқ»\+bd* — «йотини уруш» дегән һәрикәт қаттиқ пушайман, қаттиқ хиҗаләтни билдүрәтти.\ft*\f* \x + \xo 31:19 \xo*\xt Қан. 30:2\xt*\x*
\m
\v 20 — Әфраим Маңа нисбәтән җан-җигәр балам әмәсму?
\m Чүнки Мән уни әйиплигән тәғдирдиму, уни һәрдайим көңлүмдә сеғинимән;
\m Шуңа ич-бағрим униңға ағриватиду;
\m Мән униңға рәһим қилмисам болмайду, — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 21 — Шуңа өзүңгә йол бәлгүлирини бекитип қойғин;
\m Сән сүргүнгә маңған йолға, шу көтирилгән йолға көңүл қоюп диққәт қилғин;
\m Һазир шу йол билән қайтип кәл, и җан-җигирим Исраил қизи,
\m Мошу шәһәрлириңгә қарап қайтип кәл!
\m
\v 22 Сән қачанғичә тенәп жүрисән, и йолдин чиққучи қизим?
\m Чүнки Пәрвәрдигар йәр йүзидә йеңи иш яритиду:
\m — Аял киши батурниң әтрапида йепишип хәвәр алиду!\f □ \fr 31:22 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар йәр йүзидә йеңи иш яритиду: — аял киши батурниң әтрапида йепишип хәвәр алиду!»\+bd* — бу әҗайип бешарәт тоғрилиқ «Қошумчә сөз»имизни көрүң. Бизниңчә у Мәсиһниң пак қиз Мәрйәмдин туғулушини өз ичигә алиду.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Йәһуда әслигә кәлтүрүлиду
\m
\v 23 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мән уларни сүргүнлүктин қайтуруп әслигә кәлтүргинимдә Йәһуданиң зиминида вә шәһәрлиридә хәқләр йәнә \add Йерусалим тоғрилиқ\add*: «Пәрвәрдигар сени бәхитлиқ қилғай, и һәққанийлиқ турған җай, пак-муқәддәсликниң теғи!» дәйдиған болиду. \x + \xo 31:23 \xo*\xt Йәр. 50:7\xt*\x* 
\v 24 Шу йәрдә Йәһуда — шәһәрлиридикиләр, деханлар вә пада баққучи көчмән чарвичилар һәммиси биллә туриду. 
\v 25 Чүнки Мән һерип кәткән җан егилириниң һаҗитидин чиқимән, һәр бир һалидин кәткән җан егилирини йеңиландуримән.
\m
\v 26 — Мән \add Йәрәмия\add* буни аңлап ойғандим, әтрапқа қаридим, наһайити татлиқ ухлаптимән.\f □ \fr 31:26 \fr*\ft \+bd «— Мән Йәрәмия буни аңлап ойғандим, әтрапқа қаридим, наһайити татлиқ ухлаптимән»\+bd* — бәзи алимлар бу айәт кәлгүсидики Исраилниң әһвалини көрситип: «Улар шу чағда: «Биз һазир ойғинип әтрапқа қарисақ, яхши уйқидин бәһримән болдуқ» дәйду» дәп тәрҗимә қилиду. Бизниңчә бәлким Худаниң сөзи Йәрәмияға чүшидә кәлгәндур.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Исраил вә Йәһуда қайтидин аһалилик болиду
\m
\v 27 Мана, шу күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән Исраил җәмәтидә вә Йәһуда җәмәтидә инсан нәслини вә һайванларниң нәслини терип өстүримән. 
\v 28 Шундақ болидуки, Мән уларни жулуш, сөкүш, һалак қилиш, ағдуруш үчүн, уларға нәзиримни салғандәк, Мән уларни қуруш вә тикип өстүрүш үчүнму уларға нәзиримни салимән, — дәйду Пәрвәрдигар.
\b
\m
\s1 Йеңи әһдә
\m
\v 29 Шу күнләрдә улар йәнә: «Атилар аччиқ-чүчүк үзүмләрни йегән, шуңа балиларниң чиши қериқ сезилиду» дегән мошу мақални һеч ишләтмәйду. \f □ \fr 31:29 \fr*\ft \+bd «Атилар аччиқ-чүчүк үзүмләрни йегән, шуңа балиларниң чиши қериқ сезилиду»\+bd* — демәк, ата-бовимиз яман иш қилған, бирақ биз униң яман ақивитини, Худаниң җазасини көримиз. 30-айәтни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 31:29 \xo*\xt Әз. 18:2, 3\xt*\x* 
\v 30 Чүнки һәр бирси өз гунайи үчүн өлиду; аччиқ-чүчүк үзүмләрни йегәнләрниң болса, өзиниң чиши қериқ сезилиду.\f □ \fr 31:30 \fr*\ft \+bd «аччиқ-чүчүк үзүмләрни йегәнләрниң болса, өзиниң чиши қериқ сезилиду»\+bd* — бу 30-айәттики мақал 29-айәттики мәқулниң әксидур. «Әзакиял пәйғәмбәр» китавида изаһлиғинимиз («қошумчә сөз»имиздә, «Әз.» 18:12 тоғрилиқ ейтилған)дәк, ата-бовилириниң гуналири бала-әвлатлириға мәлум бир тәсири бардур, дәп әкс етиду; лекин Худа һазир йеңи әһдини (31-34ни көрүң) улар билән түзмәкчи болидуки, уларниң һәр бириниң Худа билән алаһидә мунасивәт-достлуғи бар болиду, өткәндики ишлар уларға һеч қандақ тәсир йәткүзмәйду.\ft*\f*
\m
\v 31 Мана, шу күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән Исраил җәмәти вә Йәһуда җәмәти билән йеңи әһдә түзимән; \x + \xo 31:31 \xo*\xt Ибр. 8:8\xt*\x* 
\v 32 бу әһдә уларниң ата-бовилири билән түзгән әһдигә охшимайду; шу әһдини Мән ата-бовилирини қолидин тутуп Мисирдин қутқузуп йетәклигинимдә улар билән түзгән едим; гәрчә Мән уларниң йолдиши болған болсамму, Мениң улар билән түзүшкән әһдәмни бузған, — дәйду Пәрвәрдигар. 
\v 33 Чүнки шу күнләрдин кейин, Мениң Исраил җәмәти билән түзидиған әһдәм мана шуки:
\m — Мән Өз Тәврат-қанунлиримни уларниң ичигә салимән,
\m Һәмдә уларниң қәлбигиму язимән.
\m Мән уларниң Илаһи болимән,
\m Уларму Мениң хәлқим болиду.\f □ \fr 31:33 \fr*\ft \+bd «шу күнләрдин кейин»\+bd* — бәлким Худа хәлқини өз жутиға қайтурғандин кейин.\ft*\f* \x + \xo 31:33 \xo*\xt Йәр. 24:7; 30:22; 31:33\xt*\x*
\m
\v 34 Шундин башлап һеч ким өз йеқиниға яки өз қериндишиға: — «Пәрвәрдигарни тонуғин» дәп үгитип жүрмәйду; чүнки уларниң әң кичигидин чоңиғичә һәммиси Мени тонуп болған болиду; чүнки Мән уларниң қәбиһлигини кәчүримән һәмдә уларниң гунайини һәргиз есигә кәлтүрмәймән, — дәйду Пәрвәрдигар.\x + \xo 31:34 \xo*\xt Йәш. 54:13; Йәр. 33:8; Мик. 7:18; Юһ. 6:45; Рос. 10:43\xt*\x*
\b
\m
\s1 Йеңи әһдигә капаләт бериш
\m
\v 35 Қуяшни күндүздә нур болсун дәп бәргән, ай-юлтузларни кечидә нур болсун дәп бәлгүлигән, долқунлирини шарқиритип деңизни қозғайдиған Пәрвәрдигар мундақ дәйду (самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар Униң намидур): —\x + \xo 31:35 \xo*\xt Яр. 1:16; Йәш. 51:15\xt*\x*
\m
\v 36 — Мошу бәлгүлигәнлирим Мениң алдимдин йоқап кәтсә, — дәйду Пәрвәрдигар, — әнди Исраилниң әвлатлириму Мениң алдимдин бир әл болуштин мәңгүгә қелиши мүмкин. 
\v 37 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Жуқирида асманлар мөлчәрләнсә, төвәндә йәр һуллири тәкшүрүлүп билинсә, әнди Мән Исраилниң барлиқ әвлатлириниң қилған һәммә қилмишлири түпәйлидин улардин ваз кечип ташлиғучи болимән, — дәйду Пәрвәрдигар.
\b
\m
\s1 Йерусалим шәһири кеңәйтилиду
\m
\v 38 Мана, шу күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — шәһәр мәхсус Маңа атилип «Һананийәлниң мунари»дин «Доқмуш дәрвазаси»ғичә қайтидин қурулиду; 
\v 39 әлчәм таниси қайтидин өлчәш үчүн шу йәрдин «Гарәб дөңи»гичә, андин Гоатқа бурулуп созулиду; 
\v 40 җәсәтләр вә \add қурбанлиқ\add* күллири ташлинидиған пүткүл җилға, шундақла Кидрон дәриясиғичә һәм шәриқкә қарайдиған «Ат дәрвазиси»ниң доқмушиғичә ятқан етизларниң һәммиси Пәрвәрдигарға пак-муқәддәс дәп һесаплиниду; шәһәр қайтидин һеч жулуп ташланмайду, һәргиз қайтидин ағдуруп ташланмайду.\f □ \fr 31:40 \fr*\ft \+bd «җәсәтләр вә қурбанлиқ күллири ташлинидиған пүткүл җилға»\+bd* — мошу «җилға» «Һинномниң җилғиси» (Гә-Һинном)ни көрситиду (7-бап, 31-32-айәт вә изаһатиниму көрүң). Бу җилғиға әхләтләр һәм һәр хил напак нәрсиләр ташлинатти. Бу интайин напак, паскина җилғиниң кәлгүси заманда (айәтниң иккинчи қисмида ейтилғандәк) Худаға атап муқәддәс болидиғанлиғи әҗайип иш болиду. Демәк, Худаниң шәпқити билән пүткүл шәһәр вә униң һәммиси интайин пак-муқәддәс болиду. \ft*\fp Йерусалим шәһириниң һазирқи әтраплири бу айәтләрдә көрситилгән җайларда кеңәйтәлмәктә. \+bd «җәсәтләр... ташлинидиған... җилға» .. «Кидрон дәрияси»... «Ат дәрвазиси»\+bd* — шәһәрниң җәнубий тәрипигә, «Кидрон дәрияси» шәрқий тәрипигә, «Ат дәрвазиси» болса бәлким шималий тәрипигә җайлашқан еди.\fp*\f*
\b
\b
\m
\c 32
\s1 Йәрәмия бир етизни сетивалиду
\m
\v 1 Йәһуда падишаси Зәдәкияниң онинчи жили, Йәрәмияға Пәрвәрдигардин кәлгән сөз төвәндә хатириләнгән (шу жил Небоқаднәсарниң он сәккизинчи жили еди; 
\v 2 Шу чағда Бабил падишасиниң қошуни Йерусалимни қоршувалған еди; Йәрәмия пәйғәмбәр болса Йәһуда падишасиниң ордисидики қаравулларниң һойлисида қамап қоюлған еди. 
\v 3-5 Чүнки Йәһуда падишаси Зәдәкия уни әйипләп: «Немишкә сән: «Мана, Мән бу шәһәрни Бабил падишасиниң қолиға тапшуримән; у уни ишғал қилиду; Йәһуда падишаси Зәдәкия калдийләрниң қолидин қечип қутулалмайду; чүнки у Бабил падишасиниң қолиға тапшурулмай қалмайду; у униң билән йүз туранә сөзлишиду, өз көзи билән униң көзигә қарайду. У Зәдәкияни Бабилға апириду, у мән униңға йеқинлишип толуқ бир тәрәп қилғичә шу йәрдә туриду, дәйду Пәрвәрдигар; силәр калдийләр билән қаршилашсаңларму ғәлибә қилалмайсиләр! — дәйду Пәрвәрдигар» — дәп бешарәт берисән?» — дәп уни қамап қойған еди). \x + \xo 32:3-5 \xo*\xt Йәр. 34:3\xt*\x* 
\v 6 Йәрәмия: — Пәрвәрдигарниң сөзи маңа келип мундақ дейилди — деди: —
\m
\v 7 Мана, тағаң Шаллумниң оғли Һанамәәл йениңға келип: «Өзүң үчүн Анатоттики етизимни сетивал; чүнки уни сетивелишқа сениң һәмҗәмәтлик һоқуқуң бар» — дәйдиған болиду.\f □ \fr 32:7 \fr*\ft \+bd «һәмҗәмәтлик һоқуқи»\+bd* — Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанун бойичә, һәр бир Исраиллиққа бир парчә зимин тәқсим қилинған. Әгәр бу зиминни сатмақчи болса, авал өз җәмәтидикиләргә сетивелиш пурсити бериши керәк еди; улар бу «һәмҗәмәт һоқуқи» бойичә уни сетивелишни халмиса, андин башқиларға сетишқа болатти.\ft*\f*
\m
\v 8 Андин Пәрвәрдигарниң дегинидәк тағамниң оғли Һанамәәл, қаравулларниң һойлисида йенимға келип маңа: «Биняминниң зиминидики мениң Анатоттики етизимни сетивалғайсән; чүнки һәмҗәмәт һоқуқи сениңкидур; өзүң үчүн сетивал» — деди; андин мән буниң һәқиқәтән Пәрвәрдигарниң сөзи екәнлигини билип йәттим. 
\v 9 Шуңа мән тағамниң оғли Һанамәәлдин Анатоттики бу етизни сетивалдим; пулни, йәни он йәттә шәкәл күмүчни гиргә селип өлчидим. \f □ \fr 32:9 \fr*\ft \+bd «он йәттә шәкәл күмүч»\+bd* — бир шәкәл 11.4 грам еди; 17 шәкәл 194 грам еди.\ft*\f* 
\v 10 Мән тохтам хетигә имза қоюп, үстигә мөһүрни бесип печәтлидим; буниңға гувачиларни гува бәргүздум, күмүчни таразиға салдим; 
\v 11 тохтам хетини қолумға алдим, — бирисидә сода түзүми вә шәртлири хатирилинип печәтләнгән, йәнә бириси печәтләнмигән еди — 
\v 12 вә мән тағамниң оғли Һанамәәлниң көз алдида, бу сода хетигә имза қойған гувачилар вә қаравулларниң һойлисида олтарған Йәһудийларниң һәммиси алдида хәтләрни Маасеяһниң нәвриси, Нерияниң оғли болған Баруққа тапшурдум. 
\v 13 Уларниң алдида мән Баруққа мундақ тапилап дедим: — 
\v 14 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Бу хәтләрни, йәни печәтләнгән вә печәтләнмигән бу тохтам хәтлирини елип, булар узун вақитқичә сақлансун дәп сапал идиш ичигә салғин; 
\v 15 Чүнки самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Кәлгүсидә бу зиминда һәм өйләр, һәм етизлар, һәм үзүмзарлар қайтидин сетивелиниду.
\m
\v 16 Мән тохтам хетини Нерияниң оғли болған Баруққа тапшурғандин кейин, Пәрвәрдигарға дуа қилип мундақ дедим: —
\m
\v 17 «Аһ, Рәб Пәрвәрдигар! Мана, Сән асман-зиминни Өзүңниң зор қудритиң вә созулған билигиң билән ясиғансән; Саңа һеч қандақ иш тәс әмәстур; \f □ \fr 32:17 \fr*\ft \+bd «Саңа һеч қандақ иш тәс әмәстур»\+bd* — ибраний тилида «Саңа һеч қандақ иш карамәт әмәстур».\ft*\f* 
\v 18 Сән миңлиған кишиләргә рәһим-шәпқәт көрситисән һәмдә атиларниң қәбиһлигиниң җазасиниму кейин балилириниң қойниға қайтурисән; аһ Сән улуқ, Қудрәт Егиси Тәңридурсән — Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар Сениң намиңдур; \x + \xo 32:18 \xo*\xt Мис. 34:7\xt*\x* 
\v 19 ой-нишанлириңда улуқ, қилған ишлириңда қудрәтликсән; көзлириң билән инсан балилириниң өз йоллири вә қилғанлириниң мевиси бойичә һәр биригә \add инам яки җаза\add* қайтуруш үчүн, уларниң барлиқ йоллирини көзлигүчидурсән; \x + \xo 32:19 \xo*\xt Аюп 34:21; Пәнд. 5:21; Йәш. 28:29; Йәр. 16:17; 17:10\xt*\x* 
\v 20 — Сән бүгүнки күнгичә Мисир зиминида, Исраил ичидә һәм барлиқ инсанлар арисида мөҗизилик аламәтләрни һәм карамәтләрни аян қилип кәлгәнсән; шуңлашқа бүгүнгичә Сениң намиң еғиздин-еғизға тарқилип кәлмәктә. 
\v 21 Сән мөҗизилик аламәтләр, карамәтләр қудрәтлик қолуң, созулған билигиң вә дәһшәтлик вәһшәт арқилиқ Өз хәлқиң Исраилни Мисир зиминидин чиқарғансән; \x + \xo 32:21 \xo*\xt Мис. 6:7; 2Сам. 7:23; 1Тар. 17:21\xt*\x* 
\v 22 Сән уларға ата-бовилириға тәқдим қилимән дәп қәсәм қилған, сүт һәм бал еқип туридиған бу зиминни тәқдим қилғансән. 
\v 23 Улар дәрвәқә зиминға кирип униңға егә болған; лекин улар Сениң авазиңға қулақ салмиған, Тәврат-қанунуңда маңмиған; уларға әмир қилғанларниң һеч қайсисиға әмәл қилмиған; шуңа Сән бу күлпәтләрниң һәммисини уларниң бешиға чүшүргәнсән. 
\v 24 Мана, шәһәрни бесип кириш үчүн сепилға селип чиқирилған дөңлүк-потәйләргә қариғайсән! Қилич, қәһәтчилик вә ваба түпәйлидин шәһәр һуҗум қиливатқан калдийләрниң қолиға тапшурулмай қалмайду; Сән алдин-ала ейтқиниң һазир әмәлгә ашурулди; мана, Өзүң көрисән. 
\v 25 Лекин Сән, и Рәб Пәрвәрдигар, гәрчә шәһәр калдийләрниң қолиға тапшурулидиған болсиму, маңа: «Өзүң үчүн етизни күмүчкә сетивал вә буни гувачиларға көргүзгин!?» — дедиң».\f □ \fr 32:25 \fr*\ft \+bd «Сән, и Рәб Пәрвәрдигар, гәрчә шәһәр калдийләрниң қолиға тапшурулидиған болсиму, маңа: «Өзүң үчүн етизни күмүчкә сетивал вә буни гувачиларға көргүзгин!?» — дедиң»\+bd* — мүмкинчилиги барки, гәрчә Пәрвәрдигар Йәрәмия вә башқа пәйғәмбәрләр арқилиқ көп қетим Йәһудға: «Мән силәрни сүргүн қилдүримән» дәп агаһландурған болсиму, Йәрәмия йәнила: ««ахирқи минутта» Йәһудани Бабилдин қутқузиду» дәп ойлиди.\ft*\f*
\b
\m
\v 26 Андин Пәрвәрдигарниң сөзи Йәрәмияға келип мундақ дейилди: —
\m
\v 27 Мана, Мән Пәрвәрдигар, барлиқ әт егилириниң Худасидурмән; Маңа тәс чүшидиған бирәр иш бармиду? \f □ \fr 32:27 \fr*\ft \+bd «Маңа тәс чүшидиған бирәр иш бармиду?»\+bd* — ибраний тилида «Маңа карамәт чүшидиған бирәр иш бармиду?».\ft*\f* \x + \xo 32:27 \xo*\xt Чөл. 16:22\xt*\x* 
\v 28 Шуңа Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Мән бу шәһәрни калдийләрниң қолиға вә Бабил падишаси Небоқаднәсарниң қолиға тапшуримән; улар уни егиливалиду. 
\v 29 Бу шәһәргә һуҗум қиливатқан калдийләр униңға бесип кирип от қоюп уни көйдүриветиду; улар шәһәрдикиләрниң өйлириниму көйдүриветиду; улар бу өйләрниң өгүзлири үстидә Мени ғәзәпләндүрүп Баалға исриқ яққан, ят илаһларға «шарап һәдийә»ләрни қуйған. \x + \xo 32:29 \xo*\xt Йәр. 21:10\xt*\x* 
\v 30 Чүнки Исраиллар вә Йәһудалар яшлиғидин тартип көз алдимда пәқәт рәзилликла қилип кәлмәктә; Исраиллар пәқәтла өз қоллири ясиғанлар билән ғәзивимни қозғиғандин башқа иш қилмиған, — дәйду Пәрвәрдигар. \f □ \fr 32:30 \fr*\ft \+bd «яшлиғидин тартип...»\+bd* — бәлким Исраилниң «әл болғинидин тартип», йәни «Мисирдин чиқиштин тартип» дегән мәнидә. Болмиса «етизни ал» дегән сөзниң немә мәнаси бар? Җавап төвәндики айәтләрдә, әлвәттә. \+bd «қоллири ясиғанлар»\+bd* — дегән сөзләр яки ясиған бутларни яки яман қилмишлирини көрситиду.\ft*\f* 
\v 31 Чүнки бу шәһәр қурулған күнидин тартип бүгүнки күнгичә Мениң ғәзивим вә қәһримни шундақ қозғиғучи болуп кәлдики, Мән уни Өз йүзүм алдидин йоқатмисам болмайду. 
\v 32 Исраиллар вә Йәһудалар — улар вә уларниң падишалири, әмирлири каһинлири, пәйғәмбәрлири, Йәһуда адәмлири вә Йерусалимда туруватқанларниң мени ғәзәпләндүргән барлиқ рәзиллиги түпәйлидин \add шәһәрни йоқитимән\add*. 
\v 33 Улар Маңа йүзини қаратқан әмәс, бәлки Маңа арқисини қилип тәтүр қариған; гәрчә Мән таң сәһәрдә орнумдин туруп уларға үгәткән болсамму, улар аңлимай тәлим-тәрбийини қобул қилишни рәт қилған. \x + \xo 32:33 \xo*\xt Йәр. 2:27; 7:13,24,25; 25:3; 26:5; 29:19\xt*\x* 
\v 34 Улар Өз намим билән аталған өйдә жиркиничлик бутлирини селип уни булғиған; 
\v 35 улар өз оғул-қизлирини оттин өткүзүп «Моләк»кә атап қурбанлиқ қилиш үчүн «Һинномниң оғлиниң җилғиси»дики, Баалға беғишланған «жуқури җайлар»ни қуруп чиққан; Мән уларниң бундақ иш қилишини зади буйруп бақмиғанмән; уларниң Йәһудани гунаға патқузуп, мошундақ ләнәтлик иш қилсун дегән ой-нийәттә һеч қачан болуп бақмиғанмән.\f □ \fr 32:35 \fr*\ft \+bd «Моләк»\+bd* — Аммонийларниң чоқунған бути.\ft*\f* \x + \xo 32:35 \xo*\xt Йәр. 19:5\xt*\x*
\m
\v 36 Силәр мошу шәһәр тоғрилиқ: «Дәрһәқиқәт, у қилич, қәһәтчилик вә ваба арқилиқ Бабил падишасиниң қолиға тапшурулиду!» — дәватисиләр; лекин Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мошу шәһәр тоғрилиқ һазир мундақ дәйду: —
\m
\v 37 Мана Мән, Мән уларни ғәзивим, қәһрим вә зор аччиғим билән һайдивәткән барлиқ падишалиқлардин жиғимән; Мән уларни қайтидин мошу йәргә епкелимән, уларни аман-течлиқта турғузимән. \x + \xo 32:37 \xo*\xt Йәр. 23:3; 29:14; 31:10\xt*\x* 
\v 38 Улар Мениң хәлқим болиду, Мән уларниң Худаси болимән. \x + \xo 32:38 \xo*\xt Йәр. 24:7; 30:22; 31:1,33\xt*\x* 
\v 39 Мән улар вә улардин кейин болған балилирини барлиқ күнлиридә Мәндин әйминип яхшилиқ көрсун дәп, уларға бир қәлб, бир йолни ата қилимән.
\m
\v 40 Мән уларға илтипат қилиштин қолумни иккинчи үзмәслигим үчүн улар билән мәңгүлүк бир әһдә түзимән; уларниң қайтидин йенимдин чәтлимәслиги үчүн Мән қәлбигә қорқунучумни салимән. 
\v 41 Мән уларға яхшилиқ ата қилиштин һозур елип шатлинимән вә пүтүн қәлбим, пүтүн җеним билән уларни мошу зиминға тикип турғузимән!\x + \xo 32:41 \xo*\xt Йәр. 24:6; Ам. 9:15\xt*\x*
\m
\v 42 Чүнки Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мән худди бу хәлиқниң бешиға бу дәһшәтлик күлпәтниң һәммисини чүшүргинимдәк, Мән улар тоғрилиқ вәдә қилған барлиқ бәхит-бәрикәтләрни уларниң үстигә чүшүримән; 
\v 43 Силәр мошу зимин тоғрилиқ: «У вәйранә, адәмзатсиз вә һайванатсиздур; калдийләрниң қолиға тапшурулған!» дәйсиләр. Лекин кәлгүсидә униңда етизлар қайтидин сетивелиниду! 
\v 44 Биняминниң жутида, Йерусалимниң әтрапидики йезилирида, Йәһуданиң шәһәрлиридә, \add җәнуптики\add* тағлиқ шәһәрлиридә, ғәриптики «Шәфәлаһ» егизлигидики шәһәрләрдә, \add Йәһуданиң\add* җәнубий баяванлиридики шәһәрләрдиму кишиләр қайтидин күмүчкә етизларни сетивалиду, тохтам хәтлиригә имза қойиду, мөһүрләп, гувачиларни гуваға һазир қилиду; чүнки Мән уларни сүргүнлүктин қайтуруп әслигә кәлтүримән — дәйду Пәрвәрдигар.
\b
\b
\m
\c 33
\s1 Пәрвәрдигар Исраил вә Йәһудани әслигә кәлтүримән, дәп иккинчи қетим вәдә қилиду
\m
\v 1 Йәрәмия техи қаравулларниң һойлисида қамап қоюлған вақтида, Пәрвәрдигарниң сөзи униңға иккинчи қетим келип мундақ дейилди: —
\m
\v 2 Ишни қилғучи Мән Пәрвәрдигар, ишни шәкилләндүргүчи һәм уни бекиткүчи Мәнки Пәрвәрдигар мундақ дәймән — Пәрвәрдигар Мениң намимдур — \f □ \fr 33:2 \fr*\ft \+bd «ишни қилғучи»\+bd* — немә иш екәнлиги бәлким кейинки 4-26-айәтләрдә тәсвирлиниду.\ft*\f* 
\v 3 Маңа илтиҗа қил, Мән саңа җавап қайтуримән, шундақла сән билмәйдиған, бүйүк һәм тилсимат ишларни саңа аян қилимән. 
\v 4 Чүнки \add дүшмәнниң\add* дөң-потәйлиригә һәм қиличиға тақабил турушқа истиһкамлар қилиш үчүн чеқилған бу шәһәрдики өйләр вә Йәһуда падишалириниң ордилири тоғрилиқ Исраилниң Худаси Пәрвәрдигар мундақ дәйду: —
\m
\v 5 «Калдийләр билән қаршилишимән» дәп шәһәргә киргәнләрниң һәммиси, пәқәт Мән ғәзивим вә қәһримдә уривәткәнләрниң җәсәтлири билән бу өйләрни толдуруш үчүн кәлгәнләр, халас. Чүнки Мән уларниң барлиқ рәзиллиги түпәйлидин йүзүмни бу шәһәрдин өрүп йошурғанмән. \f □ \fr 33:5 \fr*\ft \+bd ««Калдийләр билән қаршилишимән» дәп шәһәргә киргәнләр... пәқәт Мән ғәзивим вә қәһримдә уривәткәнләрниң җәсәтлири билән бу өйләрни толдуруш үчүн кәлгәнләр, халас. Уларниң барлиқ рәзиллиги түпәйлидин йүзүмни бу шәһәрдин өрүп йошурғанмән»\+bd* — оқурмәнләр айәттики башқа хил тәрҗимиләрни учритиши мүмкин. Лекин умумий мәнаси тәрҗимимизниңкидәк болиду.\ft*\f* 
\v 6 Һалбуки мана, Мән бу шәһәргә шипа қилип дәрдигә дәрман болимән; Мән уларни сақайтимән, уларға чәксиз арамбәхш һәм һәқиқәтни йешип аян қилимән. \f □ \fr 33:6 \fr*\ft \+bd «Һалбуки мана, Мән бу шәһәргә шипа қилип дәрдигә дәрман болимән; Мән уларни сақайтимән, ...»\+bd* — шүбһисизки, Худа Йәрәмияға ейтқан «бүйүк һәм тилсимат ишлар» бу айәттин башлап униңға ечип көрситилиду.\ft*\f* 
\v 7 Мән Йәһудани һәм Исраилни сүргүндин қайтуруп әслигә кәлтүримән; уларни авалқидәк қуруп чиқимән. \x + \xo 33:7 \xo*\xt Йәр. 24:6; 31:4; 32:44\xt*\x* 
\v 8 Мән уларни Мән билән қаршилишип гунаға петип садир қилған барлиқ қәбиһлигидин пакландуримән, Мениң алдимда гунаға петип, Маңа асийлиқ қилған барлиқ қәбиһликлирини кәчүримән; \x + \xo 33:8 \xo*\xt Йәр. 31:34\xt*\x* 
\v 9 йәр йүзидики барлиқ әлләр Мән уларға йәткүзгән барлиқ илтипатни аңлайду, шуниң билән бу \add шәһәр\add* кишини шатландуруп, Өзүмгә мәдһийәләрни қозғап, шан-шәрәп кәлтүрүп нам-шөһрәт һасил қилиду; әлләр Мән уларға йәткүзгән барлиқ илтипат вә арамбәхшликтин \add Мәндин\add* қорқуп титрәйдиған болиду.
\m
\v 10 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Силәр мошу йәр тоғрилиқ: «У бир харабилик, адәмзатсиз вә һайванатсиз болди!» дәйсиләр — дурус. Лекин харабә болған, адәмзатсиз, аһалисиз, һайванатсиз болған Йәһуданиң шәһәрлиридә вә Йерусалим кочилирида 
\v 11 йәнә тамашиниң садаси, шат-хурамлиқ садаси вә тойи болуватқан жигит-қизниң авази аңлиниду, шундақла Пәрвәрдигарниң өйигә «тәшәккүр қурбанлиқлири»ни апарғанларниң «Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигарға тәшәккүр ейтиңлар, чүнки Пәрвәрдигар меһривандур, униң муһәббити мәңгүлүктур» дәйдиған авазлири қайтидин аңлиниду; чүнки Мән сүргүн болғанларни қайтуруп зиминдики аватлиқни әслигә кәлтүримән, — дәйду Пәрвәрдигар.\x + \xo 33:11 \xo*\xt Йәр. 7:34\xt*\x*
\m
\v 12 Чүнки самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Харабә болған адәмзатсиз вә һайванатсиз болған бу йәрдә вә униң барлиқ шәһәрлиридә қой баққучиларниң өз падилирини ятқузидиған қотанлири қайтидин бар болиду. \f □ \fr 33:12 \fr*\ft \+bd «Харабә болған адәмзатсиз вә һайванатсиз болған бу йәрдә вә униң барлиқ шәһәрлиридә қой баққучиларниң өз падилирини ятқузидиған қотанлири қайтидин бар болиду»\+bd* — 4-, 10- вә бу 12-айәттә, Пәрвәрдигар Йәрәмияға «Сән билип бақмиған һәм бүйүк һәм тилсимат ишларни саңа көрситимән» дегән вәдиси бойичә, кәлгүси заманда карамәт ишларни көрситидиған үч бешарәт бизгә тонуштурулиду.\ft*\f* 
\v 13 \add Җәнубий\add* тағлиқтики шәһәрләрдә, \add ғәриптики\add* Йәһуданиң «Шәфәлаһ» егизлигидики шәһәрләрдә, җәнубий баяванлардики шәһәрләрдә, Биняминниң жутида, Йерусалимниң әтрапидики йезилирида вә Йәһуданиң шәһәрлиридиму қой падилири уларни саниғучиниң қоли астидин қайтидин өтиду, — дәйду Пәрвәрдигар.\f □ \fr 33:13 \fr*\ft \+bd «саниғучиниң қоли астидин өтүш»\+bd* — бәлким қойлар қотанға қайтип киргәндә, улардин һеч қайсисиниң кам қалмаслиғи үчүн тәкшүрүлүштур.\ft*\f*
\b
\m
\v 14 Мана, шу күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән Исраил җәмәтигә һәм Йәһуда җәмәтигә ейтқан шәпқәтлик вәдәмгә әмәл қилимән.\x + \xo 33:14 \xo*\xt Йәр. 29:10\xt*\x*
\m
\v 15 Шу күнләр вә у чағда Мән Давут нәслидин «Һәққаний Шах»ни зиминда өстүрүп чиқиримән; У зиминда тоғра һөкүм вә һәққанийлиқ жүргүзиду. \f □ \fr 33:15 \fr*\ft \+bd «...у чағда Мән Давут нәслидин «Һәққаний Шах»ни зиминда өстүрүп чиқиримән...»\+bd* — оқурмәнләрниң есидә барки, Худа Давут падиша-пәйғәмбәргә: «Қутқузғучи-Мәсиһ» сениң нәслиңдин чиқиду» дәп вәдә бәргән (мәсилән, «2Сам.», 7-бапни, Зәбурдики 17-, 44- вә 71-күйләрни һәм мәзкур китап 23:5ниму көрүң).\ft*\f* \x + \xo 33:15 \xo*\xt Йәр. 23:5\xt*\x* 
\v 16 Шу күнләрдә Йәһуда қутқузулиду, Йерусалим арамбәхштә туриду; \add шу чағда\add* Йерусалим: «Пәрвәрдигар һәққанийлиғимиздур» дегән нам билән атилиду.
\m
\v 17 Чүнки Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Давутниң Исраил җәмәтиниң тәхтигә олтиришқа лайиқ нәсли үзүлүп қалмайду, 
\v 18 яки Лавийлардин болған каһинлардин, «көйдүрмә қурбанлиқ», «ашлиқ һәдийә» вә башқа қурбанлиқларни Мениң алдимда дайим сунидиған адәм үзүлүп қалмайду.\x + \xo 33:18 \xo*\xt Йәр. 17:26\xt*\x*
\m
\v 19 Пәрвәрдигарниң сөзи Йәрәмияға келип мундақ дейилди: —
\m
\v 20 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Силәр Мениң күндүз билән түзгән әһдәмни вә кечә билән түзгән әһдәмни бузуп, күндүз вә кечини өз вақтида кәлмәйдиған қилип қойсаңлар, 
\v 21 шу чағда Мениң Қулум Давут билән түзгән әһдәм бузулуп, униңға: «Өз тәхтиңгә һөкүм сүридиған бир оғлуң дайим болиду» дегиним әмәлгә ашурулмайду вә хизмәткарлирим, каһинлар болған Лавийлар билән түзгән әһдәм бузулған болиду. 
\v 22 Асманлардики қошунлар болған юлтузларни санап болғили болмиғандәк, деңиздики қумларни өлчәп болғили болмиғандәк, мән қулум Давутниң нәслини вә Өзүмгә хизмәт қилидиған Лавийларни көпәйтимән.
\b
\m
\v 23 Пәрвәрдигарниң сөзи Йәрәмияға келип мундақ дейилди: —
\m
\v 24 Бу хәлиқниң: «Пәрвәрдигар Өзи таллиған бу икки җәмәттин ваз кечип, уларни ташлиди» дегинини байқимидиңму? Шуңа улар Мениң хәлқимни: «Кәлгүсидә һеч бир әл-дөләт болмайду» дәп көзгә илмайду. \f □ \fr 33:24 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар Өзи таллиған бу икки җәмәттин ваз кечип, уларни ташлиди...»\+bd* — «икки җәмәт» шүбһисизки, Исраил вә Йәһудани, йәни Худаниң пүтүн хәлқини көрситиду; демәк, пүткүл Исраил хәлқи өзиниң келәчики тоғрилиқ үмүтсизлинип кәткән. Бәзи алимлар «икки җәмәт» «Давут җәмәти һәм Лавий җәмәти»ни көрситиду, дәп қарайду; лекин бизниңчә кейинки «Мениң хәлқимни ... көзгә илмайду» дегән ибарә һәм 25-, 26-айәтләр «Яқупниң нәсли»ни, йәни Худаниң пүтүн хәлқи (Исраил вә Йәһуда)ни көрсәткәчкә, 24-айәтму пүтүн хәлиқни көрситиши керәк.\ft*\f* 
\v 25 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мениң күндүз вә кечини бекиткән әһдәм өзгирип кәтсә, яки асман-зиминдики қанунийәтләрни бекитмигән болсам, 
\v 26 Мән Яқупниң нәслидин вә Давутниң нәслидин ваз кечип уларни ташлайдиған болимән, шуниңдәк Ибраһим, Исһақ вә Яқупниң нәсли үстигә һөкүм сүрүш үчүн \add Давутниң\add* нәслидин адәм таллимайдиған болимән! Чүнки бәрһәқ, Мән уларни сүргүнлүктин қайтуруп уларни әслигә кәлтүримән, уларға рәһимдиллиқ көрситимән.\x + \xo 33:26 \xo*\xt Йәр. 31:20\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 34
\s1 Пәрвәрдигар Зәдәкияға шум хәвәр йәткүзиду
\m
\v 1 Бабил падишаси Небоқаднәсар, пүтүн қошуни вә һөкүмранлиғиға беқинған барлиқ падишалиқлар вә әлләрниң һәммиси Йерусалимға вә униң әтрапидики барлиқ шәһәрләргә җәң қилған вақтида, Пәрвәрдигардин Йәрәмияға кәлгән сөз: —\x + \xo 34:1 \xo*\xt 2Пад. 25; Йәр. 52\xt*\x*
\m
\v 2 Исраилниң Худаси Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Зәдәкияниң йениға берип униңға мундақ дегин: — Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, бу шәһәрни Бабил падишасиниң қолиға тапшуримән, у униңға от қоюп көйдүриветиду. \x + \xo 34:2 \xo*\xt Йәр. 21:10; 32:29\xt*\x* 
\v 3 Сән болсаң, униң қолидин қачалмайсән; бәлки сән тутулуп униң қолиға тапшурулисән; сениң көзлириң Бабил падишасиниң көзлиригә қарайду, униң билән йүз туранә сөзлишисән вә сән Бабилға сүргүн болуп кетисән.\x + \xo 34:3 \xo*\xt Йәр. 32:4\xt*\x*
\m
\v 4 Лекин, и Йәһуда падишаси Зәдәкия, Пәрвәрдигарниң сөзини аңла; Пәрвәрдигар сениң туғраңда мундақ дәйду: — Сән қилич билән өлмәйсән; 
\v 5 сән аман-течлиқта өлисән; ата-бовилириң болған өзүңдин илгәрки падишалар үчүн матәм тутуп хушбуй яққандәк улар охшашла сән үчүнму \add хушбуй\add* яқиду; улар сән үчүн: «Аһ, шаһим!» дәп матәм тутиду; чүнки Мән шундақ вәдә қилғанмән, — дәйду Пәрвәрдигар.\f □ \fr 34:5 \fr*\ft \+bd «Сән үчүн хушбуй яқиду»\+bd* — ибраний тилида сөзмусөз болса «сән үчүн көйдүриду» дегәнликтур. Хәқләрниң көйдүргини болса, бизниңчә хушбуй болуши керәк еди. Әмәлийәттә Тәврат һәм Инҗилда өлгәнләр үчүн һәр қандақ қурбанлиқ-һәдийә, нәзир-чирағниң һеч қандақ пайдиси йоқ, дәп көрситилиду.\ft*\f*
\m
\v 6 Андин Йәрәмия пәйғәмбәр бу сөзләрниң һәммисини Йәһуда падишаси Зәдәкияға Йерусалимда ейтти. 
\v 7 Шу чағда Бабил падишасиниң қошуни Йерусалимда вә Йәһудадики қалған шәһәрләрдә, йәни Лақишта вә Азикаһта җәң қиливататти; чүнки Йәһудадики мустәһкәм шәһәрләр арисидин пәқәт буларла ишғал болмиған еди.
\b
\m
\s1 Өз қуллириға увал қилғанларға агаһ бериш
\m
\v 8 Падиша Зәдәкия \add қуллиримизға\add* азатлиқ җакалайли дәп Йерусалимдикиләрниң һәммиси билән әһдини кесип түзгәндин кейин, Пәрвәрдигардин төвәндики бу сөз Йәрәмияға кәлди \f □ \fr 34:8 \fr*\ft \+bd «әһдини кесип түзүш»\+bd* — кона заманларда икки тәрәп бир-бири билән әһдә түзмәкчи болса, авал кала яки қойни союп, нимтә (икки парчә) қилип парчилайтти; андин икки тәрәп союп икки парчә қилған малниң оттурисидин тәң өтүп бир-биригә қәсәм қилатти. Бу ишниң әһмийити бәлким: «Қайсимиз әһдини бузсақ, Худа уни бу сойған малға охшаш қилсун!» демәкликтур. 18-20-айәтләрни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 34:8 \xo*\xt Мис. 21:2\xt*\x* 
\v 9 (әһдә бойичә һәр бири өз ибраний қуллирини, әр болсун, қиз-аял болсун, қоюветиши керәк еди; һеч қайсиси өз қериндиши болған Йәһудийни қуллуқта қалдурмаслиғи керәк еди. \f □ \fr 34:9 \fr*\ft \+bd «әһдә бойичә һәр бири өз ибраний қуллирини, ... қоюветиши керәк еди; һеч қайсиси өз қериндиши болған Йәһудийни қуллуқта қалдурмаслиғи керәк еди»\+bd* — мүмкинчилиги барки, бу әһдә пәқәт бу әмирләргә қолайлиқ болуши үчүн түзүлгән еди. Қәһәтчилик болған вақитта, өз қуллириға озуқ бериш мәсъулийитидин қечип, қуллирини кәткүзиветәтти.\ft*\f* 
\v 10 Әһдигә қошулған барлиқ әмирләр вә барлиқ хәлиқ шуниңға, йәни һәр қайсимиз өз қули яки дедигини қоюветәйли, уларни қуллуқта қалдурувәрмәйли дегән сөзигә бойсунди. Улар бойсунуп уларни қоювәтти. 
\v 11 Лекин униңдин кейин улар бу йолдин йенип қоювәткән қул-дедәкләрни өзигә қайтурувалди. Улар буларни қайтидин мәҗбурий қул-дедәк қиливалди).\f □ \fr 34:11 \fr*\ft \+bd «Лекин униңдин кейин улар бу йолдин йенип қоювәткән қул-дедәкләрни өзигә қайтурувалди... қул-дедәк қиливалди»\+bd* — бу вақиә Бабилниң қошуни Йерусалимни қоршивелиштин вақитлиқ ваз кечип Мисир билән җәң қилишқа кәткән вақтида болған болуши мүмкин. Әмирләр вә хәлиқ бәлким хәтәрлик пәйт биздин өтүп кәтти, Худадин қорқиверишимизниң һаҗити йоқ, дейиши мүмкин еди. 21-22-айәтләрни 35-бап, 5-7-айәтләр билән селиштуруң.\ft*\f*
\m
\v 12 — Шу чағда Пәрвәрдигарниң сөзи Йәрәмияға келип мундақ дейилди: —
\m
\v 13 Исраилниң Худаси Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мән ата-бовилириңларни Мисирниң зиминидин, йәни «қуллуқ өйи»дин чиқарғинимда, улар билән әһдә түзгән едим; 
\v 14 \add шу әһдә бойичә\add* һәр бириңлар йәттинчи жилида силәргә өзини сатқан һәр қайси қериндишиңлар болған ибраний кишилирини қоюветишиңлар керәк; у қуллуғуңда алтә жил болғандин кейин, сән уни азатлиққа қоюветишиң керәк, дегән едим. Лекин ата-бовилириңлар буни аңлимай һеч қулақ салмиған. \x + \xo 34:14 \xo*\xt Мис. 21:2; Қан. 15:12\xt*\x* 
\v 15 Лекин силәр болсаңлар, \add шу яман йолдин\add* йенип, көз алдимда дурус ишни көрүп, һәр бириңлар өз йеқиниға «азат бол» дәп җакалидиңлар, шуниңдәк Өз намим билән аталған өйдә әһдә түзүдиңлар; 
\v 16 лекин силәр йәнә йенип Мениң намимға дағ кәлтүрүп, һәр бириңлар өз райиға қоювәткән қулни һәм ихтияриға қоювәткән дедәкни қайтурувелип қайтидин өзүңларға қул-дедәк болушқа мәҗбурлидиңлар.
\m
\v 17 Шуңа Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Силәр маңа қулақ салмидиңлар, һәр бириңлар өз қериндишиңларға, һәр бириңлар өз йеқиниңларға азат болуңлар дәп һеч җакалимидиңлар; мана, Мән силәргә бир хил азатлиқни — йәни қиличқа, вабаға вә қәһәтчиликкә болған бир азатлиқни җакалаймән; силәрни йәр йүзидики барлиқ падишалиқларға бир вәһшәт басқучи қилимән. \x + \xo 34:17 \xo*\xt Қан. 28:25; Йәр. 15:4; 24:9,10\xt*\x* 
\v 18 Шуниң билән Мән әһдәмни бузған, көз алдимда кесип түзгән әһдиниң сөзлиригә әмәл қилмиған кишиләрни болса, улар өзлири союп икки парчә қилип, оттурисидин өткән һелиқи мозайдәк қилимән; 
\v 19 Йәһуданиң әмирлири вә Йерусалимниң әмирлири, ордидики әләмдарлар, каһинлар, шуниңдәк мозайниң икки парчисиниң оттурисидин өткән барлиқ хәлиқни болса, 
\v 20 Мән уларни дүшмәнлириниң қолиға, җенини издигүчиләрниң қолиға тапшуримән; шуниң билән җәсәтлири асмандики учар-қанатларға вә зиминдики һайванларға озуқ болиду; \x + \xo 34:20 \xo*\xt Йәр. 7:33; 16:4; 19:7\xt*\x* 
\v 21 Йәһуда падишаси Зәдәкия вә униң әмирлириниму дүшмәнлириниң қолиға, җенини издигүчиләрниң қолиға, шундақла силәргә һуҗум қилиштин чикинип турған Бабил падишасиниң қошуниниң қолиға тапшуримән. \x + \xo 34:21 \xo*\xt Йәр. 37:11\xt*\x* 
\v 22 Мана, Мән әмир қилимән, — дәйду Пәрвәрдигар, вә улар бу шәһәр алдиға йәнә келиду; улар униңға һуҗум қилип от қоюп көйдүриветиду; вә Мән Йәһуданиң шәһәрлирини вәйранә, һеч адәмзатсиз қилимән.
\b
\b
\m
\c 35
\s1 Йәһуданиң вапасизлиғи, Рәкабийларниң вападарлиғи
\m
\v 1 Йәһуда падишаси Йосияниң оғли Йәһоакимниң күнлиридә, Пәрвәрдигардин Йәрәмияға сөз келип: —\f □ \fr 35:1 \fr*\ft \+bd «Йәһоакимниң күнлиридә»\+bd* — бу вақиә Зәдәкия падиша тәхткә олтарған вақитта, йәни жуқурида ейтилған бешарәтләрдин илгири болған еди, әлвәттә.\ft*\f*
\m
\v 2 «Рәкабниң җәмәтидикиләрниң йениға берип улар билән сөзлишип уларни Пәрвәрдигарниң өйигә апирип, униң кичик өйлириниң биригә тәклип қилип уларниң алдиға шарап тутқин» — дейилди.
\m
\v 3 Шуниң билән мән Хабаззинияниң нәвриси, Йәрәмияниң оғли Җаазанияни, униң укилирини вә барлиқ бала-җақилирини, шуниңдәк Рәкабниң пүткүл җәмәтини елип келишкә чиқтим; 
\v 4 Мән уларни Пәрвәрдигарниң өйигә, Игдалияниң оғли, Худаниң адими болған Һананниң оғуллириға тәвәлик өйгә апардим; бу өй әмирләрниң өйиниң йенида, Шаллумниң оғли, ишикбақар Маасеяһниң өйиниң үстидә еди; 
\v 5 мән Рәкабниң җәмәтидикиләрниң алдиға шарапқа лиқ толған пиялиләр вә қәдәһләрни қоюп уларға: «Шарапқа еғиз тегиңлар!» — дедим.
\m
\v 6 Улар маңа мундақ деди: «Биз шарапни ичмәймиз; чүнки әҗдатимиз Рәкабниң оғли Йонадаб бизгә: «Силәр вә оғул-әвлатлириңлар зади шарап ичмәңлар; 
\v 7 йәнә келип өйләрни қурмаңлар, нә уруқ теримаңлар, нә үзүмзарларни тикмәңлар, нә булардин һеч қайсисиға зади егә болмаңлар; барлиқ күнлириңларда чедирларда туруңлар; шуниң билән силәр туруватқан зиминда узун күнләрни көрисиләр» — дәп әмир қалдурған.
\m
\v 8 Шуниң билән бизниң әҗдатимиз Рәкабниң оғли Йонадабниң: «Барлиқ күнүңләрдә зади шарап ичмәңлар» дегән авазиға қулақ селип, биз вә бизниң аяллиримиз һәм оғул-қизлиримиз униң әмригә толуқ әмәл қилип кәлгәнмиз; 
\v 9 биз йәнә турғидәк өйләрни салмиған; биздә һеч үзүмзар, етиз, уруқ дегәнләр йоқ; 
\v 10 бәлки биз чедирларда туруп кәлдуқ, әҗдатимиз Йонадабниң бизгә барлиқ әмир қилғанлириға әмәл қилип кәлдуқ.\f □ \fr 35:10 \fr*\ft \+bd «биз чедирларда туруп кәлдуқ, әҗдатимиз Йонадабниң бизгә барлиқ әмир қилғанлириға әмәл қилип кәлдуқ»\+bd* — җәмий болуп 250 жиллиқ мәзгил ичидә. «Рәкабниң оғли Йонадаб» бәлким «2Пад.» 10:15дә тилға елинған «Рәкабниң оғли Йәһонадаб» болуши мүмкин.\ft*\f*
\m
\v 11 Лекин Бабил падишаси Небоқаднәсар зиминға бесип киргәндә, шундақ иш болдики, биз: «Барайли, Калдийләрниң қошуни һәм Сурийәниң қошунидин қечип Йерусалим шәһиригә кирәйли» — дедуқ. Мана шу сәвәптин Йерусалимда туруватимиз».
\m
\v 12 Андин Пәрвәрдигарниң сөзи Йәрәмияға келип мундақ дейилди: —
\m
\v 13 «Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Барғин, Йәһудадикиләр вә Йерусалимда туруватқанларға мундақ дегин: — Буниңдин тәрбийә алмамсиләр, шуниңдәк Мениң сөзлиримгә қулақ салмамсиләр? — дәйду Пәрвәрдигар. 
\v 14 — Мана, Рәкабниң оғли Йонадабниң оғул-пәрзәнтлиригә «шарап ичмәңлар» дәп тапилиған сөзлиригә әмәл қилинип кәлгән; бүгүнки күнгичә улар һеч шарап ичип бақмиған, чүнки улар атисиниң әмригә итаәт қилған. Лекин Мән таң сәһәрдә орнумдин туруп силәргә сөз қилип кәлгән болсамму, силәр Маңа һеч қулақ салмиғансиләр. \x + \xo 35:14 \xo*\xt Йәр. 11:7; 25:3; 26:5; 29:19; 32:33\xt*\x* 
\v 15 Мән таң сәһәрдә орнумдин туруп қуллирим болған пәйғәмбәрләрни әвәтип: «Һәр бириңлар һазир өз рәзил йолуңлардин йенип, қилмишиңларни түзитиңлар, башқа илаһларға әгишип чоқунмаңлар; шундақ қилсаңлар Мән ата-бовилириңларға тәқдим қилған зиминда туруверисиләр» дәп кәлгәнмән; лекин силәр Маңа қулақ салмай һеч аңлимиғансиләр. \x + \xo 35:15 \xo*\xt Йәр. 18:11; 25:5\xt*\x* 
\v 16 Бәрһәқ, Рәкабниң оғли Йонадабниң әвлатлири атисиниң уларға тапилиған әмригә әмәл қилған; лекин бу хәлиқ Маңа һеч қулақ салмиғандур. 
\v 17 Шуңа самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мана, Мән Йәһуданиң үстигә һәм Йерусалимниң үстигә Мән алдин-ала ейтқан барлиқ балаю-апәтни чүшүримән; чүнки Мән уларға сөз қилған, лекин улар аңлимиған; Мән уларни чақирған, лекин улар җавап бәрмигән».
\m
\v 18 Андин Йәрәмия Рәкаб җәмәтигә мундақ деди: — Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Чүнки силәр атаңлар Йонадабниң әмригә итаәт қилип, барлиқ йолйоруқлирини тутуп, силәргә тапилиғанлириниң һәммиси бойичә иш көрүп кәлгәнсиләр, — 
\v 19 әнди самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Рәкабниң оғли Йонадабниң нәслидин алдимда хизмәт қилғучи һәргиз үзүлүп қалмайду.\f □ \fr 35:19 \fr*\ft \+bd «Рәкабниң оғли Йонадабниң нәслидин алдимда хизмәт қилғучи һәргиз үзүлүп қалмайду»\+bd* — уларниң Худа алдида немә хизмәт қилидиғанлиғи Муқәддәс Китапта хатириләнгән әмәс; амма Йәһудийларниң кейинки хатирилири бойичә уларниң кейинки ибадәтханида қурбангаһта от үчүн отун елип бериш хизмити бар еди. Рәкабийлар тоғрилиқ йәнә «Қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 36
\s1 Падиша Йәһоаким бешарәт хатириләнгән орам язмини көйдүриду
\m
\v 1 Йәһуда падишаси Йосияниң оғли Йәһоакимниң төртинчи жили, Йәрәмияға Пәрвәрдигардин төвәндики сөз кәлди: —
\m
\v 2 Өзүңгә орам қәғәз алғин; униңға Йосияниң күнлиридә саңа сөз қилғинимдин тартип бүгүнки күнгичә Мән Исраилни әйиплигән, Йәһудани әйиплигән һәм барлиқ әлләрни әйиплигән, саңа ейтқан сөзләрниң һәммисини язғин. \x + \xo 36:2 \xo*\xt Йәш. 8:1; Йәр. 30:2\xt*\x* 
\v 3 Йәһуданиң җәмәти бәлким Мән бешиға чүшүрмәкчи болған барлиқ балаю-апәтни аңлап, һәр бири өзлириниң рәзил йолидин янармекин; улар шундақ қилса, Мән уларниң қәбиһлигини вә гунайини кәчүрүм қилимән. 
\v 4 Шуниң билән Йәрәмия Нерияниң оғли Баруқни чақирди; Баруқ Йәрәмияниң ағзидин чиққанлирини аңлап Пәрвәрдигарниң униңға ейтқан сөзлириниң һәммисини бир орам қәғәзгә йезип бәрди. 
\v 5 Йәрәмия Баруққа тапилап мундақ деди: — Өзүм қамап қоюлғанмән; Пәрвәрдигарниң өйигә киришимгә рухсәт йоқ; лекин өзүң берип киргин; 
\v 6 Пәрвәрдигарниң өйидә роза тутқан бир күнидә, сән ағзимдин чиққанлирини аңлап язған, Пәрвәрдигарниң бу орам язмида хатириләнгән сөзлирини хәлиқниң қулақлириға йәткүзгин; һәммә шәһәрләрдин кәлгән Йәһудадикиләрниң қулиқиғиму йәткүзгин. 
\v 7 Улар бәлким Пәрвәрдигар алдиға дуа-тилавитини қилип һәр бири өзлириниң рәзил йолидин янармекин; чүнки Пәрвәрдигарниң бу хәлиққә агаһландурған ғәзиви вә қәһри дәһшәтликтур. 
\v 8 Нерияниң оғли Баруқ Йәрәмия пәйғәмбәр униңға тапилиғининиң һәммисини ада қилип, Пәрвәрдигарниң өйидә Пәрвәрдигарниң сөзлирини оқуп җакалиди.\f □ \fr 36:8 \fr*\ft \+bd «Нерияниң оғли Баруқ Йәрәмия пәйғәмбәр униңға тапилиғининиң һәммисини ада қилип, Пәрвәрдигарниң өйидә Пәрвәрдигарниң сөзлирини оқуп җакалиди»\+bd* — Баруқниң чоң атиси Маасеяһ Йерусалимниң шәһәр башлиғи болған еди (32:12ни һәм «2Тар.» 34:8ни көрүң). У мошу ишни қилғанда бәлким өзиниң җенини вә келәчикини тәвәккүл қилған. Униң Йәрәмияға һәмраһ болушниң интайин җапалиқ вә хәтәрлик екәнлигини чүшиниш үчүн 45-бапни көрүң.\ft*\f*
\m
\v 9 Йәһуда падишаси Йосияниң оғли Йәһоаким тәхткә олтарған бәшинчи жили тоққузинчи айда шундақ болдики, барлиқ Йерусалимдикиләр һәмдә Йәһуда шәһәрлиридин чиқип Йерусалимға кәлгән барлиқ хәлиқ үчүн, Пәрвәрдигар алдида бир мәзгил роза тутушимиз керәк дәп елан қилинди. 
\v 10 Шу вақит Баруқ Пәрвәрдигарниң өйигә кирип, пүтүкчи Шафанниң оғли Гәмарияниң өйидә туруп, Йәрәмияниң сөзлирини барлиқ хәлиқниң қулиқиға йәткүзүп оқуди; бу өй Пәрвәрдигарниң өйиниң жуқуриқи һойлисидики «Йеңи дәрваза»ға җайлашқан еди. \f □ \fr 36:10 \fr*\ft \+bd «пүтүкчи Шафан»\+bd* — Шафан тоғрилиқ «1Пад.» 22-бапни көрүң. \+bd «жуқуриқи һойла»\+bd* — болса «1Пад.» 6:36 һәм 7:12дә «ички һойла» дегән нам билән аталған. «Йеңи дәрваза» «Йәр.» 26:10дә тилға елинған. Шүбһисизки, Баруқ шу йәрдә туруп Йәрәмияниң сөзини оқуйтти, барлиқ хәлиқ аңлалайтти.\ft*\f* 
\v 11 Шафанниң нәвриси, Гәмарияниң оғли Микаһ болса язмидин Пәрвәрдигарниң сөзлириниң һәммисигә қулақ салди. 
\v 12 Андин у падишаниң ордисиға чүшүп пүтүкчиниң өйигә киривиди, мана, әмирләрниң һәммиси шу йәрдә олтиратти; пүтүкчи Әлишама, Шемаяниң оғли Делая, Акборниң оғли Әлнатан, Шафанниң оғли Гәмария вә Һананияниң оғли Зәдәкия қатарлиқ барлиқ әмирләр шу йәрдә олтиратти. 
\v 13 Шуниң билән Микаһ Баруқниң сөзлигәнлирини хәлиқниң қулиқиға йәткүзүп оқуғанда өзи аңлиған барлиқ сөзләрни уларға баян қилди. 
\v 14 Шуниң билән барлиқ әмирләр Кушиниң әвриси, Шәләмияниң нәвриси, Нәтанияниң оғли Йәһудийни Баруқниң йениға әвәтип униңға: «Сән хәлиқниң қулиқиға йәткүзүп оқуған орам язмини қолуңға елип йенимизға кәл» — деди. Шуниң билән Нерияниң оғли Баруқ орам язмини қолиға елип уларниң йениға кәлди. 
\v 15 Улар униңға: «Олтар, уни қулиқимизға йәткүзүп оқуп бәр» — деди. Баруқ уни уларға аңлитип оқуди.
\b
\m
\v 16 Шундақ болдики, улар барлиқ сөзләрни аңлиғанда, алақзадә болуп бир-биригә қаришип: «Бу сөзләрниң һәммисини падишаға йәткүзмисәк болмайду» — деди. 
\v 17 Андин Баруқтин: «Бизгә дегин әнди, сән бу сөзләрниң һәммисини қандақ яздиң? Уларни Йәрәмияниң өз ағзидин аңлидиңму?» — дәп сориди.
\m
\v 18 Баруқ уларға: «У бу сөзләрниң һәммисини өз ағзи билән маңа ейтти, мән орам қәғәзгә сияһ билән яздим» — деди.
\m
\v 19 Әмирләр Баруққа: «Барғин, сән вә Йәрәмия мөкүвелиңлар. Қәйәрдә болсаңлар һеч кимгә билдүрмәңлар» — деди. 
\v 20 Шуниң билән улар орам язмини пүтүкчи Әлишаманиң өйигә тиқип қоюп, ордиға кирип падишаниң йениға келип, бу барлиқ сөзләрни униң қулиқиға йәткүзди.
\m
\v 21 Падиша Йәһудийни язмини елип келишкә әвәтти, у уни Әлишаманиң өйидин епкәлди. Йәһудий уни падишаниң қулиқиға вә падишаниң йенида турған барлиқ әмирләрниң қулақлириға йәткүзүп оқуди. 
\v 22 Шу чағ тоққузинчи ай болуп, падиша «қишлиқ өй»идә олтиратти; униң алдидики очақта от қалақлиқ еди. 
\v 23 Шундақ болдики, Йәһудий униңдин үч-төрт сәһипини оқуғанда, падиша қәләмтираши билән бу қисмини кесип, язминиң һәммисини бир-бирләп отта көйүп йоқиғичә очақтики отқа ташлиди. \f □ \fr 36:23 \fr*\ft \+bd «қәләмтираш билән кесиш»\+bd* — адәттә бу сайманни диванбеги яки пүтүкчи «орам язмилар»ни ясап тәйярлашқа ишлитәтти. Мошу йәрдә әксичә қиммәтлик бир орам язмини йоқитиш үчүн ишләткән.\ft*\f* 
\v 24 Лекин бу барлиқ сөзләрни аңлиған падиша яки хизмәткарлириниң һеч қайсиси қорқмиди, улардин кийим-кечәклирини житқанлар йоқ еди. 
\v 25 Униң үстигә Әлнатан, Делая вә Гәмариялар падишадин орам язмини көйдүрмәслигини өтүнгән еди, лекин у уларға қулақ салмиди. 
\v 26 Падиша болса шаһзадә Йераһмәәл, Азриәлниң оғли Серая вә Абдәәлниң оғли Шәләмияни пүтүкчи Баруқни вә Йәрәмия пәйғәмбәрни қолға елишқа әвәтти; лекин Пәрвәрдигар уларни йошуруп сақлиди.
\b
\m
\s1 Иккинчи орам язма
\m
\v 27 Падиша Баруқ Йәрәмияниң ағзидин аңлап язған сөзләрни хатирилигән орам язмини көйдүрүвәткәндин кейин, Пәрвәрдигарниң сөзи Йәрәмияға келип мундақ дейилди: —
\m
\v 28 Йәнә бир орам қәғәзни елип, униңға Йәһуда падишаси Йәһоаким көйдүрүвәткән биринчи орам язмида хатириләнгән барлиқ сөзләрни язғин. 
\v 29 Вә Йәһуда падишаси Йәһоакимға мундақ дегин: — Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Сән бу орам язмини көйдүрүвәттиң вә Мениң тоғрилиқ: Сән буниңға: «Бабил падишаси чоқум келип бу зиминни вәйран қилиду, униңдин һәм инсанни һәм һайванни йоқитиду» — дәп йезишқа қандақму петиндиң?» — дедиң. 
\v 30 Шуңа Пәрвәрдигар Йәһуда падишаси Йәһоаким тоғрилиқ мундақ дәйду: — Униң нәслидин Давутниң тәхтигә олтиришқа һеч адәм болмайду; униң җәсити сиртқа ташливетилип күндүздә иссиқта, кечидә қиравда очуқ ятиду. \x + \xo 36:30 \xo*\xt Йәр. 22:19\xt*\x* 
\v 31 Мән униң вә нәслиниң бешиға, хизмәткарлириниң бешиға қәбиһлигиниң җазасини чүшүримән; Мән уларниң үстигә, Йерусалимда туруватқанларниң үстигә һәм Йәһуданиң адәмлири үстигә Мән уларға агаһландурған барлиқ күлпәтләрни чүшүримән; чүнки улар Маңа һеч қулақ салмиған. 
\v 32 Шуниң билән Йәрәмия башқа бир орам қәғәзни елип Нерияниң оғли Баруққа бәрди; у Йәрәмияниң ағзиға қарап Йәһуда падишаси Йәһоаким отта көйдүрүвәткән орам язмида хатириләнгән һәммә сөзләрни язди; улар бу сөзләргә охшайдиған башқа көп сөзләрниму қошуп язди.\f □ \fr 36:32 \fr*\ft \+bd «у Йәрәмияниң ағзиға қарап Йәһуда падишаси Йәһоаким отта көйдүрүвәткән орам язмида хатириләнгән һәммә сөзләрни язди»\+bd* — биринчи «орам язма»ниң мәзмуни бәлким «Йәрәмия»дики 1-20-баплар еди.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 37
\s1 Зәдәкия падиша болған чағдики бәзи вақиәләр — кириш сөз
\m
\v 1 Бабил падишаси Небоқаднәсар Зәдәкияни Йәһуданиң зиминиға падиша қилди; шуниң билән у Йосияниң оғли Йәһоакимниң оғли Конияниң орниға һөкүм сүриди. \f □ \fr 37:1 \fr*\ft \+bd «Кония»\+bd* — «Йәконияһ»ниң башқа бир атилиши.\ft*\f* 
\v 2 У, яки хизмәткарлири, яки зиминдики хәлиқ Пәрвәрдигарниң Йәрәмия пәйғәмбәр арқилиқ ейтқан сөзлиригә һеч қулақ салмиди.
\b
\m
\s1 Зәдәкия Худадин ярдәм тиләйду
\m
\v 3 Падиша Зәдәкия Шәләмияниң оғли Йәһукални һәм каһин Маасеяһниң оғли Зәфанияни Йәрәмия пәйғәмбәрниң йениға әвәтип униңға: «Пәрвәрдигар Худайимизға биз үчүн дуа қилғайсән» — дегүзди 
\v 4 (шу чағда Йәрәмия зинданда қамақлиқ әмәс еди; у хәлиқ арисиға чиқип-киришкә әркин еди. 
\v 5 Пирәвнниң қошуни Мисирдин чиққан еди; Йерусалимни қоршивалған Калдийләр буларниң хәвирини аңлап Йерусалимдин чекинип кәткән еди).\f □ \fr 37:5 \fr*\ft \+bd «Пирәвнниң қошуни Мисирдин чиққан еди; Йерусалимни қоршивалған калдийләр буларниң хәвирини аңлап Йерусалимдин чекинип кәткән еди»\+bd* — шу вақиә бәлким миладийәдин илгири 588-жили болған еди; «Пирәвн» Мисирниң падишаси Пирәвн-Хофрани көрситиду (44:30ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 37:5 \xo*\xt Йәр. 34:21\xt*\x*
\m
\v 6 Андин Пәрвәрдигарниң сөзи Йәрәмия пәйғәмбәргә келип мундақ дейилиди: —
\m
\v 7 Исраилниң Худаси Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Силәрни маңа илтиҗа қилдуруп издәшкә әвәткән Йәһуда падишасиға мундақ дәңлар: — Мана, силәргә ярдәм беримиз дәп чиқип кәлгән Пирәвнниң қошуни болса, өз зиминиға, йәни Мисирға қайтип кетиду. 
\v 8 Андин Калдийләр бу шәһәргә қайтип келип җәң қилип уни ишғал қилиду, уни от қоюп көйдүриветиду. 
\v 9 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Өз-өзүңларни алдап: «Калдийләр биздин чекинип кәткән» — демәңлар; улар кәткән әмәс! 
\v 10 Чүнки гәрчә силәр өзүңларға җәң қилидиған Калдийләрниң толуқ қошунини урувәткән болсаңларму вә уларниңкидин пәқәт яриланғанларла қалған болсиму, уларниң һәр бири йәнила өз чедиридин туруп бу шәһәрни от қоюп көйдүрүвәткән болатти.
\b
\m
\s1 Йәрәмия қолға елинип әрз қилиниду
\m
\v 11 Пирәвнниң қошуни түпәйлидин Калдийләрниң қошуни Йерусалимдин чекинип турған вақитта, шу вақиә йүз бәрди: —
\m
\v 12 Йәрәмия Биняминдики зиминға йол елип, шу йәрдики жутдашлири арисидин өз несивисини егиләш үчүн Йерусалимдин чиққанда, 
\v 13 у «Бинямин дәрвазиси»ға йәткәндә, Һананияниң нәвриси, Шәләмияниң оғли күзәт беги Ирия шу йәрдә туратти; у: «Сән Калдийләргә чекинип тәслим болмақчисән!» дәп уни тутувалди. 
\v 14 Йәрәмия: «Ялған! Мән Калдийләр тәрәпкә қечип тәслим болмақчи әмәсмән!» — деди. Лекин у униңға қулақ салмиди; Ирия Йәрәмияни қолға елип уни әмирләр алдиға апарди.
\m
\v 15 Әмирләр болса Йәрәмиядин ғәзәплинип уни урғузуп, уни диванбеги Йонатанниң өйидики қамақханиға солиди; чүнки улар шу өйни зинданға айландурған еди. \f □ \fr 37:15 \fr*\ft \+bd «Әмирләр болса Йәрәмиядин ғәзәплинип уни урғузуп,...»\+bd* — мошундақ рәзиллик қилған әмирләр Зәдәкия падишалиғидики әмирләр еди. 36-бапта көрситилгән, Худадин қорққан яхши әмирләр болса, Йәһоаким падишалиғидики әмирләр еди; бу вақиәдин илгирила улар Йәконияһ падиша билән биллә (миладийәдин илгәрки 597-жили) Бабилға сүргүн болған еди.\ft*\f* 
\v 16 Йәрәмия зиндандики бир гундиханиға қамилип, шу йәрдә узун күнләр ятқандин кейин, 
\v 17 Зәдәкия падиша адәм әвәтип шу йәрдин ордисиға елип кәлди. У шу йәрдә астиртин униңдин: «Пәрвәрдигардин сөз барму?» дәп сориди. Йәрәмия: «Бар; сән Бабил падишасиниң қолиға тапшурулисән» — деди.
\m
\v 18 Йәрәмия Зәдәкия падишаға илтиҗа қилип: — «Мән саңа яки хизмәткарлириңға яки бу хәлиққә немә гуна қилғинимға, бу зинданға қамап қойдуңлар? 
\v 19 Силәргә бешарәт берип: «Бабил падишаси саңа яки бу зиминға җәң қилишқа чиқмайду!» дегән пәйғәмбәрлириңлар қени?» — деди
\m
\v 20 — «Әнди и падиша тәхсир, сөзлиримгә қулақ селишиңни өтүнимән; илтиҗайим алдиңда иҗабәт болсун, дәп өтүнимән; диванбеги Йонатанниң өйигә мени қайтқузмиғайсән; сән ундақ қилсаң, шу йәрдә өлимән».
\m
\v 21 Зәдәкия падиша пәрман чүшүрүп, Йәрәмияни қаравулларниң һойлисида турғузушни, шуниңдәк шәһәрдики һәммә нан түгәп кәтмисила, униңға һәр күни «Навай кочиси»дин бир нан берилишни тапилиди; шуниң билән Йәрәмия қаравулларниң һойлисида турди.\x + \xo 37:21 \xo*\xt Йәр. 32:2\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 38
\s1 Йәрәмия хаин дәп әрз қилинип су азгилиға ташлиниду
\m
\v 1 Маттанниң оғли Сәфатия, Пашхурниң оғли Гәдалия, Шәмәлияниң оғли Җукал вә Малкияниң оғли Пашхурлар болса Йәрәмияниң хәлиққә: — 
\v 2 «Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Бу шәһәрдә қелип қалған адәмләр болса қилич, қәһәтчилик вә ваба билән өлиду; лекин кимки чиқип Калдийләргә тәслим болса һаят қалиду; җени өзигә олҗидәк қалиду; у һаят қалиду. \x + \xo 38:2 \xo*\xt Йәр. 21:9\xt*\x* 
\v 3 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Бу шәһәр чоқум Бабил падишасиниң қошуниниң қолиға тапшурулиду, у уни ишғал қилиду» — дәватқан сөзлирини аңлиди.
\m
\v 4 Әмирләр падишаға: «Силидин өтүнимиз, бу адәм өлүмгә мәһкүм қилинсун; чүнки немишкә униң бу шәһәрдә қелип қалған җәңгивар ләшкәрләрниң қоллирини вә хәлиқниң қоллирини аҗиз қилишиға йол қоюлсун? Чүнки бу адәм хәлиқниң мәнпәәтини әмәс, бәлки зийинини издәйду» — деди.
\m
\v 5 Зәдәкия падиша: «Мана, у силәрниң қоллириңларға тапшурулди; силәрниң йолуңларни тосқидәк мән падиша қанчилик бир адәм едим?» — деди.
\m
\v 6 Шуниң билән улар Йәрәмияни тутуп қаравулларниң һойлисидики шаһзадә Малкияниң су азгилиға ташливәтти; улар Йәрәмияни арғамчилар билән униңға чүшәрди; азгалда болса су болмай, пәқәт патқақла бар еди; Йәрәмия патқаққа петип кәтти.
\b
\m
\s1 Ефиопийәлик ағват Йәрәмияни азгалдин қутқузиду
\m
\v 7 Амма падишаниң ордисидики бир ағват Ефиопийәлик Әбәд-Мәләк Йәрәмияниң су азгилиға қамап қоюлғанлиғини аңлиди (шу чағда падиша болса «Бинямин дәрвазиси»да олтиратти). \f □ \fr 38:7 \fr*\ft \+bd «бир ағват Ефиопийәлик»\+bd* — «ағват» дегән бу сөз бәзидә пәқәт «әмәлдар»нила билдүриду.\ft*\f* 
\v 8 Әбәд-Мәләк ордидин чиқип падишаниң йениға берип униңға: 
\v 9 «И падишаһи'аләм, бу адәмләрниң Йәрәмия пәйғәмбәргә барлиқ қилғини, уни су азгилиға ташливәткини интайин әсәбий рәзилликтур; у әшу йәрдә қәһәтчиликтин өлүп қалиду; чүнки шәһәрдә озуқ-түлүк қалмиди» — деди.
\m
\v 10 Падиша Ефиопийәлик Әбәд-Мәләккә буйруқ берип: «Мошу йәрдин оттуз адәмни өзүң билән елип берип, Йәрәмия пәйғәмбәрни өлүп кәтмәслиги үчүн су азгилидин елип чиқарғин» — деди. 
\v 11 Шуниң билән Әбәд-Мәләк адәмләрни елип уларға йетәкчилик қилип, падишаниң ордисидики ғәзниниң астидики өйгә кирип шу йәрдин лата-пута вә җул-җул кийимләрни елип, шуларни танилар билән азгалға, Йәрәмияниң йениға чүшүрүп бәрди. 
\v 12 Ефиопийәлик Әбәд-Мәләк Йәрәмияға: — Бу лата-пута вә җондақ кийимләрни қолтуқлириң һәм танилар арисиға тиқип қойғин — деди. Йәрәмия шундақ қилди. 
\v 13 Шуниң билән улар Йәрәмияни танилар билән тартип, су азгилидин чиқарди; Йәрәмия йәнила қаравулларниң һойлисида турди.
\b
\m
\s1 Зәдәкия астиртин мәслиһәт сорайду, Йәрәмия җавап бериду
\m
\v 14 Падиша Зәдәкия адәм әвәтип Йәрәмия пәйғәмбәрни Пәрвәрдигарниң өйидики үчинчи кириш ишигигә, өз йениға апарғузди. Падиша Йәрәмияға: — Мән сәндин бир ишни соримақчимән; уни мәндин йошурмиғайсән — деди.
\m
\v 15 Йәрәмия Зәдәкияға: «Мән уни саңа аян қилсам, сән мени җәзмән өлүмгә мәһкүм қилмамсән? Мән саңа мәслиһәт бәрсәм, сән аңлимайсән!» — деди.
\m
\v 16 Падиша Зәдәкия Йәрәмияға астиртин қәсәм ичип униңға: «Бизгә җан-тиниқ ата қилған Пәрвәрдигарниң һаяти билән қәсәм ичимәнки, мән сени өлүмгә мәһкүм қилмаймән, яки сени җениңни издигүчи кишиләрниң қолиға тапшурмаймән» — деди.\x + \xo 38:16 \xo*\xt Йәш. 57:16\xt*\x*
\m
\v 17 Йәрәмия Зәдәкияға: Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Сән ихтиярән Бабил падишасиниң әмирлириниң йениға чиқип тәслим болсаң, җениң һаят қалиду вә бу шәһәр отта көйдүрүветилмәйду; сән вә өйдикилириң һаят қалисиләр. 
\v 18 Лекин сән чиқип Бабил падишасиниң әмирлиригә тәслим болмисаң, бу шәһәр калдийләрниң қолиға тапшурулиду, улар униңға от қоюп көйдүрүветиду, сән уларниң қолидин қачалмайсән — деди.
\m
\v 19 Падиша Зәдәкия Йәрәмияға: «Мән Калдийләргә чиқип тәслим болған Йәһудийлардин қорқимән; Калдийләр бәлким мени уларниң қолиға тапшуруши, улар мени қийин-қистақ қилиши мүмкин» — деди.
\m
\v 20 Йәрәмия мундақ деди: — Улар сени тапшурмайду. Сәндин өтүнимәнки, гепимгә кирип Пәрвәрдигарниң авазиға итаәт қилғайсән; шундақ қилсаң саңа яхши болиду, җениң һаят қалиду. 
\v 21 Лекин сән чиқип тәслим болушни рәт қилсаң, Пәрвәрдигар маңа аян қилған иш мундақ: — 
\v 22 мана, Йәһуда падишасиниң ордисида қалған барлиқ қиз-аяллар Бабил падишасиниң әмирлириниң алдиға елип кетилиду. Шуниң билән бу \add қиз-аяллар\add* саңа \add тәнә қилип\add*: «Сениң җан достлириң сени езиқтурди; улар сениң үстүңдин ғәлибә қилди; әнди һазир путлириң патқаққа питип кәткәндә, улар йүз өрүп саңа арқисини қилди!» — дәйду. \f □ \fr 38:22 \fr*\ft \+bd «сениң җан достлириң сени езиқтурди»\+bd* — «сениң җан достлириң» падишаниң «мәслиһәтчи»лири һәм «пәйғәмбәрлири»ни көрситиду. Улар падишани «Мисирға иттипақдаш болуп Бабилға исян көтирәйли» дәп аздуруп балаю-апәтни кәлтүргән еди.\ft*\f* 
\v 23 Сениң барлиқ аяллириң һәм балилириң калдийләргә елип кетилиду. Сән өзүң уларниң қолидин қачалмайсән; чүнки сән Бабил падишасиниң қоли билән тутувелинисән, шундақла сән бу шәһәрниң отта көйдүрүветилишигә сәвәпчи болисән.
\m
\v 24 Зәдәкия Йәрәмияға мундақ деди: — Сән бу сөһбитимизни башқа һеч кимгә чандурмиғин, шундила сән өлмәйсән. \f □ \fr 38:24 \fr*\ft \+bd «чандурмиғин ...сән өлмәйсән»\+bd* — бәлким падиша униңға тәһдит селиш үчүн әмәс, бәлки «Мисирға иттипақдаш болайли» дегән әмирләр бу сөһбәтниң мәзмунини аңлап қалса Йәрәмияни өлтүрүши мүмкин, демәкчи.\ft*\f* 
\v 25 Әмирләр мениң сән билән сөзләшкинимни аңлап йениңға келип сәндин: «Сениң падишаға немә дегәнлириңни, шундақла униң саңа қандақ сөзләрни қилғанлиғини бизгә ейт; уни биздин йошурма; шундақ қилсаң биз сени өлтүрмәймиз» десә, 
\v 26 ундақта сән уларға: «Мән падишаниң алдиға: «Мени Йонатанниң өйигә қайтқузмиғайсән, болмиса, мән шу йәрдә өлимән» — дегән илтиҗайимни қойғанмән» — дәйсән.
\m
\v 27 Дәрвәқә әмирләрниң һәммиси Йәрәмияниң йениға келип шуни сориди; у уларға падиша буйруған бу барлиқ сөзләр бойичә җавап бәрди. Шуниң билән улар җимип кетип униң йенидин чиқип кәтти; чүнки бу иш һеч кимгә чандурулмиған еди. 
\v 28 Шундақ қилип Йерусалим ишғал қилинғичә Йәрәмия қаравулларниң һойлисида турди.
\b
\b
\m
\c 39
\s1 Йерусалимниң ишғал қилиниши вә кейинки вақиәләр
\m
\v 1 Йерусалим ишғал қилинғанда төвәндики ишлар йүз бәрди: — Йәһуда падишаси Зәдәкияниң тоққузинчи жили онинчи айда, Бабил падишаси Небоқаднәсар вә барлиқ қошуни Йерусалимға җәң қилишқа келип уни муһасиригә алди; \x + \xo 39:1 \xo*\xt 2Пад. 25:1; Йәр. 52:4\xt*\x* 
\v 2 Зәдәкияниң он биринчи жили, төртинчи айниң тоққузинчи күнидә, улар шәһәр сепилидин бөсүп кирди. 
\v 3 Шуниң билән Бабил падишасиниң әмирлириниң һәммиси, йәни Самгарлиқ Нәргал-Шарәзәр, баш ғәзничи Небу-Сарсеқим, баш сеһиргәр Нәргал-шарәзәр вә Бабил падишалиғиниң башқа әмәлдарлири кирип «Оттура дәрваза»да олтарди.\f □ \fr 39:3 \fr*\ft \+bd «баш ғәзничи»\+bd* — ибраний тилидики «Раб-Сарис» дейилиду. Бу сөзниң толуқ мәнаси бизгә намәлум, «баш ғәзничи» бизниң пәрзимиз. \+bd «Оттура дәрваза»да олтарди\+bd* — кона заманларда шәһәр дәрвазиси әмәлдарлар яки мөтивәрләр сот қилидиған, һөкүм чиқиридиған җай еди.\ft*\f*
\m
\v 4 Йәһуда падишаси Зәдәкия вә барлиқ җәңгивар ләшкәрләр уларни көрүп қачмақчи болуп, түн кечидә шәһәрдин бәдәр тикиветишти; у падишаниң бағчиси арқилиқ, «икки сепил» арилиғидики дәрвазидин чиқип \add Иордан җилғисидики\add* «Арабаһ түзләңлиги»гә қарап қечишти. 
\v 5 Калдийләрниң қошуни уларни қоғлап Йерихо түзләңлигидә Зәдәкияға йетишип уни қолға елип Хамат зиминидики Риблаһ шәһиригә, Бабил падишаси Небоқаднәсарниң алдиға апарди; у шу йәрдә униң үстидин һөкүм чиқарди.
\m
\v 6 Бабил падишаси Риблаһ шәһиридә Зәдәкияниң оғуллирини көз алдида өлтүрүвәтти; Бабил падишаси Йәһудадики барлиқ мөтивәрләрниму өлтүрүвәтти. 
\v 7 У Зәдәкияниң көзлирини оюп, уни Бабилға апириш үчүн мис кишәнләр билән кишәнләп қойди. 
\v 8 Калдийләр падишаниң ордисини вә пухраларниң өйлирини от қоюп көйдүрүп Йерусалимниң сепиллирини көмүрүп ташлиди. 
\v 9 Шаһанә қаравул беги Небузар-Адан шәһәрдә қелип қалған башқа хәлиқни, өзигә тәслим болуп чиққанларни, йәни қалған хәлиқниң һәммисини қолға елип, Бабилға сүргүн қилди. 
\v 10 Һалбуки, қаравул беги Небузар-Адан Йәһуда зиминида һеч тәвәлиги болмиған бәзи намратларни қалдурди; шу чағда у уларға үзүмзарлар вә етизларни тәқсимләп бәрди.
\m
\v 11-12 Бабил падишаси Небоқаднәсар Йәрәмия тоғрилиқ қаравул беги Небузар-Адан арқилиқ: «Уни тепип униңдин хәвәр ал; униңға һеч зиян йәткүзмә; у немини халиса шуни униңға қилип бәр» — дәп пәрман чүшүргән еди.
\m
\v 13 Шуңа қаравул беги Небузар-Адан, шундақла баш ғәзничи Небушазбан, баш сеһиргәр Нәргал-Шарәзәр вә Бабил падишасиниң башқа баш әмәлдарлириниң һәммиси адәм әвәтип \f □ \fr 39:13 \fr*\ft \+bd «баш ғәзничи Небушазбан»\+bd* — 3-айәттә «Небу-Сарсеқим» исимлиқ йәнә бир «баш ғәзничи» тилға елиниду.\ft*\f* 
\v 14 Йәрәмияни «Қаравулларниң һойлиси»дин елип Шафанниң нәвриси, Аһикамниң оғли Гәдалияниң өз өйигә апириши үчүн униң қолиға тапшурғузди. Лекин Йәрәмия пухралар арисида турди.\f □ \fr 39:14 \fr*\ft \+bd «Шафанниң нәвриси, Аһикамниң оғли Гәдалия»\+bd* — бу айәттики «Шафан» 36:10-11дә тилға елинған «Шафан» болуши мүмкин. Қариғанда, униң аилисидикиләр Йәрәмияға яхши муамилә қилип кәлгән. \+bd «Йәрәмияни ... елип .. Гәдалияниң өз өйигә апириши үчүн ...»\+bd* — алимларниң бу айәттики «өз өйигә» дегән сөз тоғрисида икки пикри бар, йәни «өз өйи» (1) Йәрәмияниң жути, йәнә Анатотни яки (2) Гәдалияниң «өз өйи»ни көрситиду. Гәдалия Небоқаднәсарниң буйруғи билән Пәләстингә валий дәп бекитилгән еди (40:5ни вә «2Пад.» 25:22ни көрүң). Бизниңчә иккинчи пикир тоғра, чүнки 40:5дә Небузар-Аданниң Йәрәмияға «Гәдалияниң йениға қайтқин» дегән сөзини байқаймиз. Мошу вақитта Йәрәмия валий өйидә кәң-азатиликтә турушни әмәс, бәлки намрат хәлиқ арисида турушни таллиди.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Худаниң садиқ адими Әбәд-Мәләккә болған вәдиси
\m
\v 15 Йәрәмия «Қаравулларниң һойлиси»да қамап қоюлған вақтида, Пәрвәрдигарниң сөзи униңға келип мундақ дейилгән еди: —
\m
\v 16 Барғин, Ефиопийәлик Әбәд-Мәләккә мундақ дегин: «Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мана, Мән өз сөзлиримни мошу шәһәр үстигә чүшүримән; ават-һалавәт әмәс, бәлки балаю-апәт чүшүримән; шу күни бу ишлар өз көзүң алдида йүз бериду. 
\v 17 Лекин шу күни Мән сени қутқузимән, — дәйду Пәрвәрдигар; — Сән қорқидиған адәмләрниң қолиға тапшурулмайсән; 
\v 18 чүнки Мән чоқум сени қутқузимән; сән қиличланмайсән, бәлки өз җениң өзүңгә олҗидәк қалиду; чүнки сән Маңа тайинип кәлгәнсән — дәйду Пәрвәрдигар».
\b
\b
\m
\c 40
\s1 Йәрәмия иккинчи қетим азат қилинип қоюветилиду
\m
\v 1 Қаравул беги Небузар-Адан уни Рамаһ шәһиридин қоювәткәндә, Пәрвәрдигар Йәрәмияға сөз қилди. У чағда Небузар-Адан Йерусалим һәм Йәһудадики барлиқ әсирләрни елип Бабилға сүргүн қилмақчи еди; Йәрәмияму уларниң арисида зәнҗир билән бағланған һалда елип меңилған еди. \f □ \fr 40:1 \fr*\ft \+bd «Қаравул беги Небузар-Адан уни Рамаһ шәһиридин қоювәткәндә, Пәрвәрдигар Йәрәмияға сөз қилди...»\+bd* — Небузар-Адан аллиқачан Йәрәмия тоғрилиқ «Йерусалимда турувәрсун» дәп пәрман чүшүргән еди (39:11-14ни көрүң). Униң «хәлиқ арисида» турғанлиғи түпәйлидин, бәлким тәсадипийлиқтин улар сүргүн қилинғанда улар билән тәң елип кетилгән еди. \ft*\fp «Пәрвәрдигарниң сөзи Йәрәмияға кәлди» — 2-5-айәтләргә қариғанда, Пәрвәрдигарниң бу сөзи «капир» болған, Бабиллиқ ләшкәр Небузар-Адан арқилиқ кәлди!\fp*\f* 
\v 2 Қаравул беги Йәрәмияни бир чәткә тартип униңға мундақ деди: «Пәрвәрдигар Худайиң мошу йәргә балаю-апәт чүшүримән дәп агаһландурди; 
\v 3 Мана, Пәрвәрдигар Өз дегини бойичә шундақ қилип уни кәлтүрди; чүнки силәр Пәрвәрдигар алдида гуна садир қилғансиләр вә униң авазиға қулақ салмиғансиләр; шуңа бу иш бешиңларға чүшти. 
\v 4 Лекин мән қолуңни ишкәлләнгән зәнҗирләрдин йешип сени қоюветимән; мән билән биллә Бабилға бериш саңа мувапиқ көрүнсә, қени кәл, мән сәндин хәвәр алимән; амма мән билән биллә Бабилға беришни мувапиқ әмәс дәп қарисаң, керәк йоқ. Мана, пүткүл зимин алдиңда туриду; қәйәргә бериш саңа лайиқ, дурус көрүнсә шу йәргә барғин».
\m
\v 5 Йәрәмия техи йенидин маңмай туруп, Небузар-Адан униңға: «Болди, Шафанниң нәвриси, Аһикамниң оғли Гәдалияниң йениға қайт; Бабил падишаси уни Йәһудадики шәһәрләргә һөкүмранлиқ қилишқа бәлгүлигән; хәлиқ арисида униң билән биллә туривәр, яки һәр қандақ башқа йәргә барай десәң шу йәргә барғин» — деди. Шуниң билән қаравул беги униңға озуқ-түлүк һәмдә бир соғат берип уни қоювәтти. 
\v 6 Шуниң билән Йәрәмия Мизпаһ шәһиригә, Шафанниң нәвриси, Аһикамниң оғли Гәдалияниң йениға кәлди; у униң билән биллә, пухралар арисида турди.
\b
\m
\s1 Мизпаһ шәһири «Йәһуда өлкә»синиң йеңи мәркизи қилиниду
\m
\v 7 Далада қалған Йәһуданиң ләшкәр башлиқлири һәм ләшкәрлири Бабил падишасиниң Шафанниң нәвриси, Аһикамниң оғли Гәдалияни зимин үстигә һөкүмранлиқ қилишқа бәлгүлигәнлигини, шуниңдәк униңға Бабилға сүргүн болмиған зиминдики йоқсул әр-аяллар бала-җақилири билән тапшурулғанлиғини аңлап қалди; 
\v 8 шуниң билән бу ләшкәр башлиқлири адәмлири билән Мизпаһ шәһиригә, Гәдалияниң йениға кәлди; башлиқлири болса Нәтанияниң оғли Ишмаил, Кареаһниң оғуллири Йоһанан һәм Йонатан, Танхумәтниң оғли Серая, Нәтофатлиқ Әфайниң оғуллири вә Маакатлиқ бирисиниң оғли Йәзания еди. \f □ \fr 40:8 \fr*\ft \+bd «Маакатлиқ бирисиниң оғли Йәзания»\+bd* — «Җәзания»ниң башқа шәкли «Яазания» — «2Пад.» 25:23ни көрүң.\ft*\f* 
\v 9 Шафанниң нәвриси, Аһикамниң оғли Гәдалия улар вә адәмлиригә: «Калдийләргә беқиништин қорқмаңлар; зиминда олтирақлишип Бабил падишасиға беқиниңлар, шундақ қилсаңлар силәргә яхши болиду. 
\v 10 Мән болсам Калдийләр зиминға кәлгәндә \add силәргә\add* вәкил болуп уларниң алдида туруш үчүн Мизпаһ шәһиридә туримән; силәр болсаңлар, шарап, әнҗир-хормилар вә зәйтун мейи мәһсулатлирини елип күп-едишиңларға қоюңлар, өзүңлар тутқан шәһәрләрдә туривериңлар» — дәп қәсәм ичти.
\m
\v 11 Охшашла Моабда, Аммонийлар арисида, Едомда һәм башқа һәр бир жутларда турған Йәһудийларму Бабил падишаси Йәһудада хәлиқниң бир қалдисини қалдурған вә улар үстигә һөкүмранлиқ қилишқа Шафанниң нәвриси, Аһикамниң оғли Гәдалияни бәлгүлигән дәп аңлиди; 
\v 12 шуниң билән барлиқ Йәһудийлар һайдап тарқитиветилгән һәммә җай-жутлардин қайтип, Йәһуда зиминиға, Мизпаһ шәһиригә, Гәдалияниң йениға кәлди. Улар шарап, әнҗир-хормиларниң мәһсулатлирини зор кәңричиликтә алди.
\b
\m
\s1 Ишмаил Гәдалияни өлтүрүветиду, Мизпаһдики хәлиқни әсиргә алиду
\m
\v 13 Кареаһниң оғли Йоһанан вә далада қалған ләшкәрләрниң барлиқ башлиқлири Мизпаһ шәһиригә, Гәдалияниң йениға келип униңға: 
\v 14 «Сән Аммонийлар падишаси Баалис Нәтанияниң оғли Ишмаилни сени өлтүрүшкә әвәткәнлигини билмәмсән?» — дейишти. Лекин Аһикамниң оғли Гәдалия уларниң гепигә ишәнмиди.
\m
\v 15 Кареаһниң оғли Йоһанан Мизпаһда Гәдалияға астиртин сөз қилип: «Маңа рухсәт қилғайсән, башқилар униңдин хәвәр тапқичә мән берип Нәтанияниң оғли Ишмаилни өлтүрәй; һеч ким буни билмәйду. Униң сени өлтүрүп, шуниң билән әтрапиңға жиғилған Йәһудадикиләрниң һәммиси тарқитиветилип, Йәһуданиң қалдиси йоқитиветилишиниң немә һаҗити бар? — деди.
\m
\v 16 Бирақ Гәдалия Кареаһниң оғли Йоһананға: «Сән ундақ қилма; чүнки сән Ишмаил тоғрилиқ ялған ейтиватисән» — деди.
\b
\b
\m
\c 41
\m
\v 1 Әнди йәттинчи айда шундақ болдики, шаһзадә, шундақла падишаниң баш әмәлдарлиридин бири болған Әлишаманиң нәвриси, Нәтанияниң оғли Ишмаил он адәм елип Мизпаһға, Аһикамниң оғли Гәдалияниң йениға кәлди; улар шу йәрдә, йәни Мизпаһда нан уштуп ғизаланғанда, \f □ \fr 41:1 \fr*\ft \+bd «падишаниң баш әмәлдарлири...»\+bd* — «падиша» чоқум Зәдәкияни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 41:1 \xo*\xt 2Пад. 25:25\xt*\x* 
\v 2 Нәтанияниң оғли Ишмаил һәм у епкәлгән он адәм орнидин туруп, Аһикамниң оғли Гәдалияға қилич чапти; уларниң шундақ қилиши Бабил падишаси Йәһуда зимини үстигә һөкүмранлиққа бәлгүлигәнни өлтүрүштин ибарәт еди. 
\v 3 Ишмаил Мизпаһда Гәдалияға һәмраһ болған барлиқ Йәһудийлар вә шу йәрдә туруватқан барлиқ Калдий җәңгивар ләшкәрләрни өлтүрүвәтти.
\m
\v 4 Шундақ болдики, Гәдалияни өлтүрүвәткәндин кейин, иккинчи күнигичә һеч ким техи униңдин хәвәр тапмиған еди, 
\v 5 мана Шәқәм, Шилоһ һәм Самарийәдин сәксән адәм йетип кәлди. Улар сақилини чүшүргән, кийимлирини житқан, әтлирини тилған, Пәрвәрдигарниң өйигә сунушқа қолида һәдийәләрни һәм хушбуйни тутқан һалда кәлгән еди. \f □ \fr 41:5 \fr*\ft \+bd «Улар сақилини чүшүргән, кийимлирини житқан, әтлирини тилған...»\+bd* — демисәкму, хәлиқ бундақ һәрикәтләр арқилиқ қаттиқ қайғуни билдүрәтти. Шүбһисизки, мошу йәрдә уларниң қайғуси Худаниң Йәһуда вә Исраил үстигә җаза чүшүргәнлиги түпәйлидин болған. Әмәлийәттә қайғуни билдүрүшкә «әтлирини тилиш» Тәвратта қәтъий мәнъий қилинған.\ft*\f* 
\v 6 Нәтанияниң оғли Ишмаил уларни қарши елишқа маңғиничә жиғлиғанға селип Мизпаһдин чиқти; уларға: «Мәрһәмәт, Аһикамниң оғли Гәдалия билән көрүшүшкә апиримән» — деди.
\m
\v 7 Шундақ болдики, улар шәһәр оттурисиға йәткәндә, Нәтанияниң оғли Ишмаил вә униң билән биллә болған адәмләр уларни өлтүрүп җәсәтлирини су азгилиға ташливәтти. 
\v 8 Һалбуки, улар арисидин он адәм Ишмаилға: «Бизни өлтүрүвәтмә, чүнки далада бизниң йошуруп қойған буғдай, арпа, зәйтун мейи вә һәсәл қатарлиқ озуқ-түлүгимиз бар» — деди. Шуңа у қолини жиғип, бурадәрлири арисидин уларни өлтүрмиди. 
\v 9 Ишмаил өлтүргән адәмләрниң җәсәтлирини ташливәткән бу азгал болса, интайин чоң еди; уни әсли падиша Аса Исраил падишаси Баашадин қорқуп колап ясиған еди. Нәтанияниң оғли Ишмаил бу азгални җәсәтләр билән толдурди. \f □ \fr 41:9 \fr*\ft \+bd «Ишмаил өлтүргән адәмләрниң җәсәтлирини ташливәткән бу азгал болса, интайин чоң еди; уни әсли...»\+bd* — башқа хил тәрҗимиси: «Шу азгал Ишмаил Гәдалия билән биллә өлтүргән адәмләрниң җәсәтлирини ташлиған йәр болуп, уни әсли...» — әйни ибраний тилидики текстни чүшиниш тәс. \+bd «Баашадин қорқуп...»\+bd* — Аса падиша бәлким азгални Мизпаһ муһасиригә елинғанда су сақлаш үчүн колиған еди.\ft*\f* 
\v 10 Ишмаил Мизпаһта турған хәлиқниң қалдисиниң һәммисини, җүмлидин қаравул беги Небузар-Адан Аһикамниң оғли Гәдалияға тапшурған падишаниң қизлири вә Мизпаһда қалған барлиқ кишиләрни әсиргә елип кәтти; Нәтанияниң оғли Ишмаил уларни әсиргә елип Аммонийларниң қешиға өтүшкә йол алди.
\b
\m
\s1 Йоһанан хәлиқни Ишмаилниң чаңгилидин қутулдуриду
\m
\v 11 Кареаһниң оғли Йоһанан вә униң қешидики һәммә ләшкәр башлиқлири Нәтанияниң оғли Ишмаил садир қилған барлиқ рәзилликтин хәвәр тапти; 
\v 12 шуниң билән улар барлиқ адәмлирини елип Нәтанияниң оғли Ишмаилға җәң қилишқа чиқти; улар Гибеондики чоң көл бойида униң билән учрашти. 
\v 13 Ишмаилниң қолида турған барлиқ хәлиқ Кареаһниң оғли Йоһанан һәм униң һәмраһлири болған барлиқ ләшкәр башлиқлирини көргәндә хошал болди. 
\v 14 Ишмаил Мизпаһдин елип кәткән барлиқ хәлиқ йолдин йенип, Кареаһниң оғли Йоһананниң йениға кәлди. 
\v 15 Лекин Нәтанияниң оғли Ишмаил сәккиз адими билән Йоһанандин қечип, Аммонийлар тәрипигә өтүп кәтти. 
\v 16 Андин Кареаһниң оғли Йоһанан һәм униң һәмраһлири болған барлиқ ләшкәр башлиқлири Нәтанияниң оғли Ишмаил Аһикамниң оғли Гәдалияни өлтүргәндин кейин Мизпаһдин елип кәткән хәлиқниң қалдисиниң һәммисини өз қешиға алди; у уларни, йәни җәңгивар ләшкәрләр, қиз-аяллар, балилар вә орда әмәлдарлирини Гибеондин елип кәтти. 
\v 17 Улар Калдийиләрдин өзлирини қачуруш үчүн Мисирға қарап йол елип Бәйт-Ләһәмгә йеқин болған Герут-Қимхамда тохтап турди. 
\v 18 Сәвәви болса, улар Калдийләрдин қорқатти; чүнки Бабил падишаси зимин үстигә һөкүмранлиққа бәлгүлигән Аһикамниң оғли Гәдалияни Нәтанияниң оғли Ишмаил өлтүрүвәткән еди.
\b
\b
\m
\c 42
\s1 Қалғанлар Пәрвәрдигардин йол сорайду, бирақ униңға қулақ салмайду
\m
\v 1 Барлиқ ләшкәр башлиқлири, җүмлидин Кареаһниң оғли Йоһанан һәм Һошаяниң оғли Йәзания вә әң кичигидин чоңиғичә барлиқ хәлиқ \f □ \fr 42:1 \fr*\ft \+bd «Һошаяниң оғли Йәзания»\+bd* — бу «Йәзания» 40:8дә тилға елинған «Йәзания» болуши мүмкин.\ft*\f* 
\v 2 Йәрәмия пәйғәмбәрниң йениға келип униңдин: «Тәливимизни иҗабәт қилғайсән, Пәрвәрдигар Худайиңға хәлиқниң қалдиси болған бизләр үчүн дуа қилғайсәнки (көзүң көргинидәк бурун көп болған бизләр һазир интайин аз қалдуқ), 
\v 3 Пәрвәрдигар Худайиң бизгә маңидиған йол, қилидиған ишни көрсәткәй» — дәп илтиҗа қилди.
\m
\v 4 Йәрәмия пәйғәмбәр уларға: «Мақул! Мана, мән Пәрвәрдигар Худайиңларға сөзлириңлар бойичә дуа қилимән; шундақ болидуки, Пәрвәрдигар силәргә қандақ җавап бәрсә, мән уни силәргә һеч немисини қалдурмай толуғи билән баян қилимән» — деди.
\m
\v 5 Улар Йәрәмияға: «Пәрвәрдигар Худайиң сени әвәтип бизгә йәткүзидиған сөзниң һәммисигә әмәл қилмисақ, Пәрвәрдигар бизгә һәқиқий, гепидә турудиған гувачи болуп әйиплисун!» — деди. 
\v 6 «Биз сени Пәрвәрдигар Худайимизниң йениға әвәтимиз; җавап яхши болсун яман болсун, униң авазиға итаәт қилимиз; биз Худайимизниң авазиға итаәт қилғанда, бизгә яхши болиду».\x + \xo 42:6 \xo*\xt Йәр. 7:23\xt*\x*
\m
\v 7 Шундақ болдики, он күндин кейин, Пәрвәрдигарниң сөзи Йәрәмияға кәлди. 
\v 8 У Кареаһниң оғли Йоһанан, ләшкәр башлиқлириниң һәммиси вә әң кичигидин чоңиғичә барлиқ хәлиқни чақирип 
\v 9 уларға мундақ деди: — «Силәр мени тәливиңларни Исраилниң Худаси Пәрвәрдигарниң алдиға йәткүзүшкә әвәткәнсиләр. У мундақ деди: —
\m
\v 10 «Силәр йәнила мошу зиминда туривәрсәңларла, Мән силәрни қуруп чиқимән; силәрни ғулатмаймән; Мән силәрни тикип өстүримән, силәрни юлмаймән; чүнки Мән бешиңларға чүшүргән балаю-апәткә өкүнимән. \x + \xo 42:10 \xo*\xt Йәр. 24:6; 31:4; 33:7\xt*\x* 
\v 11 Силәр қорқидиған Бабил падишасидин қорқмаңлар; униңдин қорқмаңлар, — дәйду Пәрвәрдигар, — чүнки Мән силәрни қутқузуш үчүн, униң қолидин қутулдуруш үчүн силәр билән биллә болимән. 
\v 12 Мән силәргә шундақ рәһимдиллиқни көрситимәнки, у силәргә рәһим қилиду, шуниң билән силәрни өз зиминиңларға қайтишқа йол қойиду.
\m
\v 13 Бирақ силәр Пәрвәрдигар Худайиңларниң авазиға қулақ салмай «Бу зиминда қәтъий турмаймиз» — десәңлар 
\v 14 вә: «Яқ. биз Мисир зиминиға барайли; шу йәрдә нә урушни көрмәймиз, нә канай-агаһ сигналини аңлимаймиз, нә нанға зар болмаймиз; шу йәрдә яшаймиз» — десәңлар, 
\v 15 әнди Пәрвәрдигарниң сөзини аңлаңлар, и Йәһуданиң бу қалдиси болған силәр: Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — «Силәр Мисирға кирип, шу йәрдә олтирақлишишқа қәтъий нийәткә кәлгән болсаңлар, 
\v 16 әнди шундақ болидуки, силәр қорқидиған қилич Мисирда силәргә йетишивалиду, силәр қорқидиған қәһәтчилик Мисирда силәргә әгишип қоғлап бариду; шу йәрдә силәр өлисиләр. 
\v 17 Шундақ болидуки, Мисирға кирип шу йәрдә турайли дәп қәтъий нийәт қилған адәмләрниң һәммиси қилич, қәһәтчилик вә ваба билән өлиду; уларниң һеч қайсиси тирик қалмайду вә яки Мән бешиға чүшүридиған балаю-апәттин қутулалмайду.
\m
\v 18 Чүнки самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Ғәзивим вә қәһрим Йерусалимдикиләрниң бешиға чүшүрүлгәндәк, силәр Мисирға киргиниңларда, қәһрим бешиңларға чүшүрүлиду; силәр ләнәткә қалидиған вә дәһшәт басидиған объект, ләнәт сөзи һәм рәсвачилиқниң объекти болисиләр вә силәр бу зиминни қайтидин һеч көрмәйсиләр. \x + \xo 42:18 \xo*\xt Йәш. 65:15; Йәр. 7:20; 18:16; 19:8; 24:9; 25:9,18; 26:6; 29:18\xt*\x* 
\v 19 Пәрвәрдигар силәр, йәни Йәһуданиң қалдиси тоғрилиқ: «Мисирға бармаңлар!» — дегән. — Әнди шуни билип қоюңларки, мән бүгүнки күнидә силәрни агаһландурдум!».
\m
\v 20 — Силәрниң мени Пәрвәрдигар Худайиңларниң йениға әвәткиниңлар «Пәрвәрдигар Худайимизға биз үчүн дуа қилғайсән; Пәрвәрдигар Худайимиз бизгә немә десә, бизгә йәткүзүп бәрсәң биз шуниң һәммисигә әмәл қилимиз» дегүзгиниңлар өзүңларни алдап җениңларға замин болуштин ибарәт болди, халас. \f □ \fr 42:20 \fr*\ft \+bd «— Силәрниң мени Пәрвәрдигар Худайиңларниң йениға ... «Пәрвәрдигар Худайимизға...» дегүзгиниңлар өзүңларни алдап җениңларға замин болуштин ибарәт болди, халас»\+bd* — айәтниң башқа бир хил тәрҗимиси «Силәрниң мени Пәрвәрдигар Худайиңларниң йениға: «Пәрвәрдигар Худайимизға ... » дегүзүп әвәткиниңларда өзүңлар җениңларни алдап қойғансиләр, халас».\ft*\f* 
\v 21 Мән бүгүнки күндә силәргә Униң дегинини ейтип бәрдим; лекин силәр Пәрвәрдигар Худайиңларниң авазиға вә яки Униң мени силәрниң йениңларға әвәткән һеч қайси ишта Униңға итаәт қилмидиңлар. \f □ \fr 42:21 \fr*\ft \+bd «Мән бүгүнки күндә силәргә Униң дегинини ейтип бәрдим; лекин ... Худайиңларниң авазиға вә яки Униң мени силәрниң йениңларға әвәткән һеч қайси ишта Униңға итаәт қилмидиңлар»\+bd* — шүбһисизки, уларниң көңлидики, йәни: «Худаниң сөзигә һеч итаәт қилмаймиз» дегән позитсийиси пәйғәмбәргә аян еди.\ft*\f* 
\v 22 Әнди һазир шуни билип қоюңларки, силәр олтирақлишайли дәп баридиған җайда қилич, қәһәтчилик вә ваба билән өлисиләр».
\b
\b
\m
\c 43
\m
\v 1 Шундақ болдики, Йәрәмия уларниң Худаси Пәрвәрдигарниң һәммә сөзлирини барлиқ хәлиққә ейтип түгәтти (Худаси Пәрвәрдигар Йәрәмияни уларға бу барлиқ сөзләрни ейтиш үчүн әвәткән), — 
\v 2 шуниң билән Һошияниң оғли Азария вә Кареаһниң оғли Йоһанан вә шундақла барлиқ һали чоң адәмләр Йәрәмияға мундақ деди: — «Сән ялған ейтиватисән! Худайимиз Пәрвәрдигар сени бизгә: «Силәр Мисирда олтирақлишиш үчүн бармаңлар!» дейишкә әвәткән әмәс; \f □ \fr 43:2 \fr*\ft \+bd «Һошаяниң оғли Азария»\+bd* — бу адәм 42:1дики «Һошаяниң оғли Йәзания» дегән адәм билән бир болуши мүмкин.\ft*\f* 
\v 3 бәлки Нерияниң оғли Баруқ чоқум сени бизгә қаршилаштуруп, бизни Калдийләрниң қолиға тапшурушқа күшкүртмәктә; шуниң билән улар бизни өлүмгә мәһкүм қилиду яки бизни Бабилға сүргүн қилиду».
\m
\v 4 Шуниң билән Кареаһниң оғли Йоһанан, ләшкәр башлиқлириниң һәммиси вә барлиқ хәлиқ Пәрвәрдигарниң: «Йәһуда зиминида туруп қелиңлар» дегән авазиға қулақ салмиди; 
\v 5 бәлки Кареаһниң оғли Йоһанан вә барлиқ ләшкәр башлиқлири һайдиветилгән барлиқ әлләрдин Йәһуда зиминида олтирақлишишқа қайтип кәлгән Йәһуданиң пүтүн қалдисини, 
\v 6 йәни әрләр, қиз-аяллар, балилар вә падишаниң қизлирини, җүмлидин қаравул беги Небузар-Адан Аһикамниң оғли Гәдалияға тапшурған һәр бир кишини һәмдә Йәрәмия пәйғәмбәр һәм Нерияниң оғли Баруқни елип, 
\v 7 Мисир зиминиға кирип кәлди; улар Пәрвәрдигарниң әмригә итаәт қилмиди. Улар Таһпанәс шәһиригә йетип кәлди.
\b
\m
\s1 Бешарәт — Небоқаднәсар Мисирға бесип кирип, булаң-талаң қилиду
\m
\v 8 Пәрвәрдигарниң сөзи Йәрәмияға Таһпанәстә келип мундақ дейилди: —
\m
\v 9 Йәһудийларниң көз алдидила, қолуңға бир нәччә чоң ташларни елип Пирәвнниң Таһпанәстики ордисиниң кириш йолиниң йенидики хишлиқ йолдики сеғиз лайға көмүп йошуруп, 
\v 10 уларға мундақ дегин: — Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мана, Мән Мениң қулум болған Бабил падишаси Небоқаднәсарни чақирип епкелимән, у мән көмүп йошурған бу ташлар үстигә өз тәхтини салиду; уларниң үстигә шаһанә чедирини йейип тикиду. \x + \xo 43:10 \xo*\xt Йәр. 25:9; 27:6\xt*\x* 
\v 11 У келип Мисир зиминида җәң қилиду; өлүмгә бекитилгәнләр өлиду; сүргүн болушқа бекитилгәнләр сүргүн болиду; қиличқа бекитилгәнләр қиличлиниду. \f □ \fr 43:11 \fr*\ft \+bd «У (Небоқаднәсар) келип Мисир зиминида җәң қилиду; өлүмгә бекитилгәнләр өлиду»\+bd* — бу айәттики «өлүм» бәлким вабани көрситиду. 15:2ниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 43:11 \xo*\xt Йәр. 15:2; Зәк. 11:9\xt*\x* 
\v 12 Мән Мисирдики бутларниң өйлиригә от яқтурғузимән; у уларни көйдүрүп, бутлирини елип сүргүн қилиду; қой падичиси өз тонини кийгәндәк Небоқаднәсарму Мисир зиминини өзигә кийивалиду; у шу йәрдин аман-есән чиқиду. \f □ \fr 43:12 \fr*\ft \+bd «Қой падичиси өз тонини кийгәндәк Небоқаднәсарму Мисир зиминини өзигә кийивалиду»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «У (Небоқаднәсар) қой падичиси өз тонидики питларни тәргәндәк Мисир зиминидин һеч нәрсә қалдурмай һәммини теривалиду». Айәттики ибраний тили икки бислиқ болғачқа, иккила тәрҗимиси бәлким тоғра болушиму мүмкин. Йәнә шуни дейишимиз керәкки, қойлар вә қой падичилири Мисирлиқларға интайин жиркиничилик болған («Яр.» 46:34ни көрүң). Шуниң билән бешарәт Мисирлиқлар үчүн интайин кинайилик, еғир гәп болуши керәк еди.\ft*\f* 
\v 13 У Мисир зиминидики «Қуяш ибадәтханиси»дики түврүкләрни чеқиветиду; у Мисирдики бутлириниң өйлиригә от қоюп көйдүриветиду.\f □ \fr 43:13 \fr*\ft \+bd «Қуяш ибадәтханиси»\+bd* — Мисирдики «Хеләополис», йәни «Он» дегән шәһәргә җайлашқан. У һазирқи Қаһирә шәһириниң он километр шәриқ тәрипидә. \+bd «У Мисирдики бутлириниң өйлиригә от қоюп көйдүриветиду»\+bd* — миладийәдин илгәрки 568-жили Небоқаднәсар Мисирға таҗавуз қилған; бу вақиәдин илгири башқа бир таҗавузлуқниң бар-йоқлуғи тоғрилиқ техи хәвәримиз йоқ.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 44
\s1 Пәрвәрдигарниң Мисирға қачқан Йәһудийларға бутпәрәслиги түпәйлидин чүшүридиған җазаси
\m
\v 1 Мисирда турған, йәни Мигдолда, Таһпанәстә, Нофта вә \add Мисирниң җәнубий тәрипи\add* Патрос зиминида турған барлиқ Йәһудийлар тоғрилиқ бу сөз Йәрәмияға келип мундақ дейилди: —\f □ \fr 44:1 \fr*\ft \+bd «Ноф»\+bd* — кейин «Мәмфис» дәп аталған. Мигдол, Таһпанәс, Ноф вә Патрос дегән җайлар асасән Мисирниң пүткүл территорийәсини өз ичигә алған еди.\ft*\f*
\m
\v 2-3 «Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мән Йерусалим һәм Йәһудадики һәммә шәһәрләр үстигә чүшүргән барлиқ балаю-апәтни көргәнсиләр; мана, уларниң садир қилған рәзиллиги түпәйлидин бүгүнки күндә улар харабилик болуп, адәмзатсиз қалди; чүнки улар нә өзлири, нә силәр, нә ата-бовилириңлар билмәйдиған ят илаһларға чоқунушқа, хушбуй йеқишқа берип, Мени ғәзәпләндүргән. 
\v 4 Мән таң сәһәрдә орнумдин туруп қуллирим болған пәйғәмбәрләрни силәргә әвәтип: «Мән нәпрәтлинидиған бу жиркинчлик ишни қилғучи болмаңлар!» — дәп агаһландурғанмән.
\m
\v 5 Лекин улар итаәт қилмиған, һеч қулақ салмиған; улар рәзиллигидин, ят илаһларға хушбуй йеқиштин қолини зади үзмигән. 
\v 6 Шуниң билән қәһрим һәм ғәзивим \add уларға\add* төкүлгән, Йәһудадики шәһәрләрдә һәм Йерусалимдики рәстә-кочиларда йеқилған, көйгән; улар бүгүнки күндә вәйранә вә харабилик болуп қалди.\x + \xo 44:6 \xo*\xt Йәр. 7:20; 42:18\xt*\x*
\m
\v 7 Шуңа самави қошунларниң Сәрдари болған Худа Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Силәр немишкә өз-өзүңларға зор күлпәт кәлтүрмәкчисиләр, өзүңларға һеч қандақ қалди қалдурмай өзүңлардин, йәни Йәһуданиң ичидин әр-аял, бала-бовақларни үзмәкчисиләр!? 
\v 8 Немишкә өз қоллириңларниң ясиғини билән, силәр олтирақлашқан Мисир зиминида ят илаһларға хушбуй йеқип Мени ғәзәпләндүрисиләр? Шундақ қилип силәр һалак болуп йәр йүзидики барлиқ әлләр арисида ләнәт сөзи вә рәсва қилинидиған бир объект болисиләр. 
\v 9 Силәр Йәһуда зиминида һәм Йерусалимниң рәстә-кочилирида садир қилинған рәзилликни, йәни ата-бовилириңларниң рәзиллигини, Йәһуда падишалириниң рәзиллигини вә уларниң аяллириниң рәзиллигини, силәрниң өз рәзиллигиңларни һәм аяллириңларниң рәзиллигини унтуп қалдиңларму? 
\v 10 Бүгүнки күнгә қәдәр хәлқиңлар өзини һеч төвән тутмиди, Мәндин һеч қорқмиди, улар Мән силәрниң алдиңларға һәм ата-бовилириңларниң алдиға қойған Тәврат-қанунумда яки бәлгүлимилиримдә һеч маңған әмәс.
\m
\v 11 Шуңа самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мана, Мән бешиңларға күлпәт чүшүрүп, барлиқ Йәһудани һалак қилғичә силәргә йүзүмни қаритимән; \x + \xo 44:11 \xo*\xt Йәр. 21:10; Ам. 9:4\xt*\x* 
\v 12 Мән Мисир зиминиға шу йәрдә олтирақлишайли дәп қәтъий нийәт қилған Йәһуданиң қалдисиға қол салимән, уларниң һәммиси Мисир зиминида түгишиду; Мисир зиминида жиқилиду; уларниң әң кичигидин чоңиғичә қилич билән, қәһәтчилик билән өлиду; улар қилич билән вә қәһәтчилик билән өлиду, улар ләнәт оқулидиған вә дәһшәт басқучи объект, ләнәт сөзи һәм рәсва қилинидиған бир объект болиду. \x + \xo 44:12 \xo*\xt Йәр. 42:15,16,17,22\xt*\x* 
\v 13 Мән Мисир зиминида туруватқанларни Йерусалимни җазалиғандәк қилич билән, қәһәтчилик билән вә ваба билән җазалаймән; 
\v 14 шуниң билән Мисир зиминида олтирақлишайли дәп шу йәргә киргән Йәһуданиң қалдисидин Йәһуда зиминиға қайтишқа һеч қайсиси қачалмайду яки һеч ким қалмайду; шу йәргә қайтип олтирақлишишқа интизар болсиму, қачалиған аз бир қисмидин башқилири һеч қайсиси қайтмайду».
\m
\v 15 Андин өз аяллириниң ят илаһларға хушбуй яқидиғанлиғини билгән барлиқ әрләр, вә йенида турған барлиқ аяллар, — зор бир топ адәмләр, йәни Мисирниң \add шималий тәрипи вә җәнубий тәрипи\add* Патростин кәлгән барлиқ хәлиқ Йәрәмияға мундақ җавап бәрди: — \f □ \fr 44:15 \fr*\ft \+bd «Мисирниң шималий тәрипи вә җәнубий тәрипи Патростин кәлгән барлиқ хәлиқ»\+bd* — ибраний тилида «Мизраимда, Патроста турған барлиқ хәлиқ». \ft*\fp «Мизраим» — Мисирниң шималий тәрипи, «Патрос» — Мисирниң җәнубий тәрипидур.\fp*\f* 
\v 16 «Сән Пәрвәрдигарниң намида бизгә ейтқан сөзгә кәлсәк, биз саңа һеч қулақ салмаймиз! 
\v 17 Әксичә биз чоқум өз ағзимиздин чиққан барлиқ сөзләргә әмәл қилимиз; өзимиз, ата-бовилиримиз, падишалиримиз вә әмирлиримиз Йәһудадики шәһәрләрдә һәм Йерусалимдики рәстә-кочиларда қилғинидәк бизләр «Асманларниң ханиши»ға хушбуй йеқиверимиз вә униңға «шарап һәдийә»ләрни қуюверимиз; чүнки әйни чағда бизниң ненимиз пүтүн болуп, тоққузимиз тәл, һеч күлпәтни көрмәй өткән. \f □ \fr 44:17 \fr*\ft \+bd «Асманниң ханиши»\+bd* — бир хил аял бут, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 44:17 \xo*\xt Йәр. 7:18\xt*\x* 
\v 18 Амма «Асманларниң ханиши»ға хушбуй йеқишни вә униңға «шарап һәдийә»ләрни қуюшни тохтатқинимиздин башлап, бизниң һәммә нәрсимиз кам болуп, қилич билән һәм қәһәтчилик билән һалак болуп кәлдуқ. 
\v 19 Биз аяллар «Асманларниң ханиши»ға хушбуй яққинимизда вә униңға «шарап һәдийә»ләрни қуйғинимизда, бизниң униңға охшитип пошкалларни етишимизни һәм униңға «шарап һәдийә»ләрни қуюшимизни әрлиримиз қоллимиғанму?».
\m
\v 20 Йәрәмия барлиқ хәлиққә, һәм әрләр һәм аялларға, мошундақ җавапни бәргәнләрниң һәммисигә мундақ деди: —
\m
\v 21 — «Пәрвәрдигарниң есидә қелип көңлигә тәккән иш дәл силәр, ата-бовилириңлар, падишалириңлар, әмирлириңлар шундақла зиминдики хәлиқниң Йәһудадики шәһәрләрдә һәм Йерусалимдики рәстә-кочиларда яққан хушбуйи әмәсму? 
\v 22 Ахирида Пәрвәрдигар силәрниң қилмишиңларниң рәзиллигигә һәм садир қилған жиркиничлик ишлириңларға чидап туралмиған; шуңа зиминиңлар бүгүнки күндикидәк харабилик, адәмни дәһшәт басқучи, ләнәт объекти вә адәмзатсиз болған. 
\v 23 Сәвәви, силәр хушбуй яққансиләр, Пәрвәрдигарниң алдида гуна садир қилип, Униң авазиға қулақ салмай, Униң нә Тәврат-қанунида, нә бәлгүлимилиридә нә агаһ-гувалиқлирида һеч маңмиғансиләр; шуңа бүгүнки күндикидәк бу балаю-апәт бешиңларға чүшти».
\m
\v 24 Йәрәмия барлиқ хәлиққә, болупму барлиқ аялларға мундақ деди: — «И Мисирда турған барлиқ Йәһуда Пәрвәрдигарниң сөзини аңлаңлар! 
\v 25 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Силәр аяллар өз ағзиңлар билән: «Биз «Асманларниң ханиши»ға хушбуй йеқиш, униңға «шарап һәдийә»ләрни қуюш үчүн ичкән қәсәмлиримизгә чоқум әмәл қилимиз» дегәнсиләр вә униңға өз қоллириңлар билән әмәл қилғансиләр. Әнди қәсимиңларда чиң туривериңлар! Қәсимиңларға толуқ әмәл қиливериңлар! \f □ \fr 44:25 \fr*\ft \+bd «Силәр аяллар өз ағзиңлар билән...»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «Силәр вә аяллириңлар өз ағзиңлар билән...». \+bd ««Биз «Асманларниң ханиши»ға хушбуй йеқиш, униңға «шарап һәдийә»ләрни қуюш үчүн ичкән қәсәмлиримизгә чоқум әмәл қилимиз» дегәнсиләр»\+bd* — мошу айәттики һәрикәтниң егиси «аяллар» болсиму, лекин сөзләр «аяллар сийғиси» билән әмәс, бәлки «әрләр сийғиси» шәклидә ипадилиниду. Бу бәлким: «Силәр әркәкләр аяллириңларға бойсунидиған «Саймахунлар болдуңлар» дегәндәк кинайилик, һәҗвий гәп болса керәк.\ft*\f* 
\v 26 Лекин шундақ болғанда, и Мисирда турған барлиқ Йәһуда Пәрвәрдигарниң сөзини аңлаңлар! Мана, Мән Өзүмниң улуқ намим билән қәсәм қилғанмәнки, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мисирниң барлиқ зиминида туруватқан Йәһудалиқ һеч қайси киши Мениң намимни тилға елип: «Рәб Пәрвәрдигарниң һаяти билән!» дәп қайтидин қәсәм ичмәйду. 
\v 27 Мана, Мән уларниң үстигә ават-һалавәт әмәс, бәлки балаю-апәт чүшүрүш үчүн уларни көзләватимән; шуңа Мисирда туруватқан Йәһудадики барлиқ кишиләрниң һәммиси түгигичә қилич вә қәһәтчилик билән һалак болиду. \x + \xo 44:27 \xo*\xt Йәр. 31:28\xt*\x* 
\v 28 Қиличтин қутулуп қачқанлар болса интайин аз бир топ адәмләр болуп, Мисир зиминидин Йәһуда зиминиға қайтип келиду; шуниң билән Мисир зиминиға олтирақлишайли дәп кәлгән Йәһуданиң қалдиси кимниң сөзиниң, Мениңки яки уларниң инавәтлик болғанлиғини испатлап билип йетиду. 
\v 29 Мениң силәрни бу йәрдә җазалайдиғанлиғимға, Мениң сөзлиримниң чоқум силәргә күлпәт кәлтүрмәй қоймайдиғанлиғини билишиңлар үчун силәргә шу алдин-ала бешарәт болидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, 
\v 30 — Мана, Мениң Йәһуда падишаси Зәдәкияни униң дүшмини, җенини қоғлап издигән Бабил падишаси Небоқаднәсарниң қолиға тапшурғинимдәк Мән охшашла Мисир падишаси Пирәвн Хофрани өз дүшмәнлириниң қолиға һәмдә җенини издигән кишиләрниң қолиға тапшуримән — дәйду Пәрвәрдигар».\f □ \fr 44:30 \fr*\ft \+bd «Мениң Йәһуда падишаси Зәдәкияни униң дүшмини, җенини қоғлап издигән Бабил падишаси Небоқаднәсарниң қолиға тапшурғинимдәк Мән охшашла Мисир падишаси Пирәвн Хофрани өз дүшмәнлириниң қолиға һәмдә җенини издигән кишиләрниң қолиға тапшуримән»\+bd* — Пирәвн Хофра әсли падиша Зәдәкияни Небоқаднәсарға исян көтиришкә қутратқан еди. У миладийәдин илгәрки 570-жили мәхпий өлтүрүлгән. Шуниң билән бу иш Мисирда турған Йәһудийларға бир агаһ-бешарәт еди.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 45
\s1 Баруққа берилгән агаһ һәм тәсәлли
\m
\v 1 Йәһуда падишаси Йәһоакимниң төртинчи жили, Нерияниң оғли Баруқ Йәрәмияниң ағзиға қарап бу сөзләрни орам қәғәзгә язғинида, Йәрәмия пәйғәмбәр униңға бу сөзни ейтқан: —
\m
\v 2 «Исраилниң Худаси Пәрвәрдигар сән Баруқ тоғрилиқ мундақ дәйду: — 
\v 3 Сән: «Һалимға вай! Чүнки Пәрвәрдигар қайғумға дәрд-әләм қошуп қойди; мән аһ-зарлар қилиштин чарчидим, задила арам тапалмидим!» — дедиң.
\m
\v 4 — \add Йәрәмия\add*, сән униңға мундақ дегин: —
\m Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Мән қуруп чиққанлиримни һазир ғулитимән, Мән тиккәнлиримни, йәни бу пүткүл җаһанни һазир жулуп ташлаймән. \f □ \fr 45:4 \fr*\ft \+bd «бу пүткүл җаһанни...»\+bd* — яки «бу пүткүл зиминни...». Лекин 5-айәткә қариғанда «җаһанни» тоғридур.\ft*\f* 
\v 5 Мән бундақ қилған йәрдә сән өзүң үчүн улуқ ишларни издишиңгә тоғра келәмду? Буларни издимә; чүнки мана, Мән барлиқ әт егилири үстигә балаю-апәт чүшүримән, — дәйду Пәрвәрдигар, — лекин җениңни сән баридиған барлиқ йәрләрдә өзүңгә олҗа қилип беримән».\f □ \fr 45:5 \fr*\ft \+bd «Мән бундақ қилған йәрдә сән өзүң үчүн улуқ ишларни издишиңгә тоғра келәмду? Буларни издимә; чүнки мана, мән барлиқ әт егилири үстигә балаю-апәт чүшүримән, ...Лекин җениңни сән баридиған барлиқ йәрләрдә өзүңгә олҗа қилип беримән»\+bd* — бу 45-баптики бешарәт падиша Йәһоакимниң тәхткә олтарған вақтида берилгән болса, немишкә мошу йәрдә (Йәрәмия вә Баруқ Мисирда қалған вақитта) «орам язма»ға қошулған? Бәлким униң мошу йәрдә хатирилиниш сәвәви, Йәрәмия вә Баруқ Мисирда, Пәрвәрдигарға асийлиқ қилған вә асийлиқ қилмақчи болған Йәһуданиң шу аз бир қалдиси арисида (жуқуриқи бешарәтләр көрсәткәндәк) техиму еғир хәтәрдә қалған; шуңа һазир бу бешарәт Баруққа техиму әһмийәтлик, техиму тәсәлли бериши мүмкин еди. \ft*\fp Йәрәмия пәйғәмбәр өзи Мисир зиминида өлгән яки өлтүрүлгән болуши мүмкин. Униң китавиниң қолимизда турғанлиғи үчүн биз шүбһисизики Баруққа қәриздармиз.\fp*\f* \x + \xo 45:5 \xo*\xt Йәр. 21:9; 38:2; 39:18\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 46
\s1 46-51-баблар — Әлләр тоғрилиқ бешарәтләр •••• «1» Мисир — Мисирниң қошуни Каршемиш шәһиридә мәғлуп болиду
\m
\v 1 Йәрәмия пәйғәмбәргә кәлгән Пәрвәрдигарниң әлләр тоғрилиқ сөзи төвәндә: —
\m
\v 2 Мисир тоғрилиқ: Әфрат дәрияси бойидики Каркемиш шәһириниң йенида туруватқан, Пирәвн-Нәқониң қошуни тоғрилиқ (бу қошунни Бабил падишаси Небоқаднәсар Йәһуда падишаси Йәһоакимниң төртинчи жили битчит қилған): — \f □ \fr 46:2 \fr*\ft \+bd «Мисир тоғрилиқ: Әфрат дәрияси бойидики Каркемиш шәһириниң йенида туруватқан, Пирәвн-Нәқониң қошуни тоғрилиқ (бу қошунни Бабил падишаси Небоқаднәсар Йәһуда падишаси Йәһоакимниң төртинчи жили битчит қилған): — ....»\+bd* — Мисир тоғрилиқ бу бешарәт Пирәвнниң қошуни битчит қилиништин илгири берилгән, мошу йәрдә кейинки вақитта хатириләнгән, әлвәттә. Оқурмәнләрниң диққитигә әрзийдуки, «Йәһуданиң падишаси Йәһоакимниң төртинчи жили» Йәһуданиң кәлгүси үчүн һәм Йәрәмияниң бешарәтлири үчүн интайин муһим жил болған. Шу жил оттура шәриқтики «күч тәңпуңлуғи» Бабилниң падишаси Небоқаднәсарға өткән.\ft*\f* 
\v 3 «Қалқан-сипарларни елип сәпкә чүшүңлар! Җәңгә чиқишқа тәйярлиниңлар! 
\v 4 Атларни һарвуларға қетиңлар! Атлириңларға миниңлар! Бешиңларға дубулға селип сәптә туруңлар! Нәйзилириңларни биләп иштиклитиңлар! Савут-қуяқларни кийивелиңлар!\x + \xo 46:4 \xo*\xt Йәр. 51:11\xt*\x*
\m
\v 5 Лекин Мән немини көримән?! — дәйду Пәрвәрдигар; — Мана, мошу \add ләшкәрләр\add* дәккә-дүккигә чүшүп чекиниду; батур-палванлири битчит қилинип кәйнигә қаримай бәдәр қачиду! Тәрәп-тәрәпләрни вәһимә басиду! — дәйду Пәрвәрдигар. 
\v 6 — Әнди әң чаққанларму қачалмайду, батур-палванларму аман-есән қутулуп қалмайду; мана, шимал тәрипидә, Әфрат дәрияси бойида улар путлишип жиқилиду!
\m
\v 7 Сулири дәриялардәк өзлирини долқунлитип, Нил дәрияси \add кәлкүн кәби\add* көтирилгәндәк өзини көтәргән кимдур!? \f □ \fr 46:7 \fr*\ft \+bd «Сулири дәриялардәк өзлирини долқунлитип, Нил дәрияси кәлкүн кәби көтирилгәндәк өзини көтәргән кимдур!? »\+bd* — һәр жил Нил дәриясиға кәлкүндәк улуқ су келиду. Бу су Мисирниң пүткүл зиминини бесип суғириду, Мисирниң зиминини бақиду, десәкму болиду.\ft*\f* 
\v 8 Сулири дәриялардәк өзлирини долқунлитип, Нил дәриясидәк өзини көтәргән дәл Мисир өзидур; у: «Мән өзүмни көтирип пүткүл йәр йүзини қаплаймән; мән шәһәрләр һәм уларда туруватқанларни йоқитимән!» — дәйду.
\m
\v 9 Етилиңлар, и атлар! Һә дәп алға бесип чепиңлар, и җәң һарвулири! Қалқан көтәргән Ефиопийә һәм Ливийәдикиләр, оқялирини егилдүргән Лидийәдикиләр, палван-батурлар җәңгә чиқсун! \f □ \fr 46:9 \fr*\ft \+bd «Ефиопийә».. «Ливийә»... «Лидийә»\+bd* — «Ефиопийә» ибраний тилида «Куш» дейилиду, «Ливийә» («Либя») ибраний тилида «Пут» дейилиду, «Лидийә» (һазирқи Түркийәдә) ибраний тилида «Луд» дейилиду. Бу йәрләрдики адәмләрниң һәммиси «ялланма ләшкәрләр» еди.\ft*\f* \x + \xo 46:9 \xo*\xt Йәш. 66:19\xt*\x* 
\v 10 Лекин бу күн болса самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигарниң күнидур; у қисаслиқ бир күн, йәни Өз явлиридин қисас алидиған күни болиду; Униң қиличи кишиләрни тойғичә жутиду; у қанғичә уларниң қанлирини ичиду; чүнки самави қошунларниң Сәрдари болған Рәб Пәрвәрдигарниң шималий зиминда, Әфрат дәрияси бойида қилмақчи болған бир қурбанлиғи бар! \f □ \fr 46:10 \fr*\ft \+bd «(Пәрвәрдигар) Өз явлиридин қисас алидиған күни»\+bd* — мүмкинчилиги барки, бешарәттики «қисас», Пәрвәрдигарниң өзигә садиқ болған падиша Йосияни (миладийәдин илгәрки 609-жили) өлтүрүвәткән Пирәвн-Нәко үстидин алған бир қисасни көрситиду («2Пад.» 23:29 вә 33-35ни көрүң). Униң үстигә «Пәрвәрдигарниң күни» адәттә ахирқи замандики қиямәт күнини көрситиду, шуңа бешарәтниң шу күни тоғрилиқ мәлуматлири бар болушиму мүмкин.\ft*\f* 
\v 11 Гилеадқа чиқип тутия издәп тап, и Мисирниң қизи! Лекин сән өзүңгә нурғун дориларни алсаңму бекар; сән үчүн һеч шипалиқ йоқтур! \x + \xo 46:11 \xo*\xt Йәр. 8:22\xt*\x* 
\v 12 Әлләр хиҗалитиң тоғрилиқ аңлайду, сениң пәрядлириң пүткүл йәр йүзигә пур кетиду; палван палванға путлишиду, иккиси тәң мәғлуп болуп жиқилиду!
\b
\m
\s1 Небоқаднәсарниң Мисир зиминиға бесип кириши тоғрилиқ бешарәт
\m
\v 13 Пәрвәрдигарниң Бабил падишаси Небоқаднәсарниң Мисир зиминиға таҗавуз қилип кириши тоғрилиқ Йәрәмия пәйғәмбәргә ейтқан сөзи: —
\m
\v 14 Мисирда җакала, Мигдолда елан қил, Нофта вә Таһпанәстиму елан қил: Чиң тур, җәңгә бәл бағла; чүнки қилич әтрапиңдикиләрни жутуватиду; \f □ \fr 46:14 \fr*\ft \+bd «Мисирда ... Мигдол... Ноф ... Таһпанәс...»\+bd* — бу шәһәрләрниң һәммиси Мисирда, әлвәттә. \+bd «Чиң тур, җәңгә бәл бағла; чүнки қилич әтрапиңдикиләрни жутуватиду»\+bd* — бешарәт берилгән вақти бәлким миладийәдин илгирки 604-жили болуши мүмкин. Шу чағда Небоқаднәсар Филистийәни ишғал қилип Мисирниң чегарисида таҗавуз қилишқа тәйяр туратти. Миладийәдин илгирки 568-жили Небоқаднәсар Мисирға таҗавуз қилған; бу вақиәдин илгири башқа бир таҗавузлуқ бар-йоқлуғи тоғрилиқ техи хәвәримиз йоқ.\ft*\f* 
\v 15 Сениң батурлириң немишкә сүпүрүп ташлиниду? Улар чиң туралмайду; чүнки Пәрвәрдигар уларни сәптин иштирип жиқитиветиду. 
\v 16 У улардин көплирини путлаштуриду; бәрһәқ, улар қачқанда бир-биригә путлишип жиқилиду; шуниң билән улар: «Болә, турайли, зомигәрниң қиличидин қечип өз хәлқимизгә вә ана жутимизға қайтип кетәйли!» — дәйду; \f □ \fr 46:16 \fr*\ft \+bd «Болә, турайли, зомигәрниң қиличидин қечип өз хәлқимизгә вә ана жутимизға қайтип кетәйли!»\+bd* — бу сөзләрни бәлким Мисир қошунидики чәтәл «ялланма ләшкәрләр»и ейтиду (21ни көрүң).\ft*\f* 
\v 17 Шу йәргә \add қайтқанда\add* улар: «Мисир падишаси Пирәвн пәқәт бир қийқас-сүрән, халас! У пәйтни билмәй өткүзивәтти!» — дәйду. 
\v 18 Өз һаятим билән қәсәм қилимәнки, — дәйду Падишаһ, нами самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар, — тағлар арисида Табор теғи болғандәк, Кармәл теғи деңиз бойида \add асманға тақишип\add* турғандәк бириси келиду. \f □ \fr 46:18 \fr*\ft \+bd «Табор» вә «Кармәл»\+bd* — тағлири бәк егиз болмисиму, улар әтрапидики йәрләргә қариғанда көккә тақашқандәк көрүниду. Мәнаси Небоқаднәсар қошуни билән бесип киргәндә, улар башқа падишалар вә уларниң қошунлиридин зор дәриҗидә күчлүк көрүниду.\ft*\f* 
\v 19 Әнди сән, и Мисирда туруватқан қиз, сүргүн болушқа лайиқ жүк-тақларни тәйярлап қой; чүнки Ноф харабә болуп көйдүрүлиду, һеч адәмзатсиз болиду.
\m
\v 20 Мисир болса чирайлиқ бир инәктур; лекин уни нишан қилған бир көкүйүн келиватиду, шималдин келиватиду! \f □ \fr 46:20 \fr*\ft \+bd «көкүйүн»\+bd* — мал-варанларни чақидиған бир хил чивин. Бу дәһшәтлик көкүйүн «чирайлиқ инәк» болған Мисир вә барлиқ «топақлири»ни (21-айәт) тар мар қилип һайдайду! Мисирлиқлар чоқунған бут «буқа илаһи» (Афис) болғачқа, мошу «инәк» вә «топақлар»ға нисбәтән 20-21-айәтләр интайин кинайилик, һәҗвий сөзләрдур.\ft*\f* 
\v 21 Униң арисидики ялланма ләшкәрләр болса бордақ топақлардәк болиду; уларму арқиға бурулуп, бирликтә қечишиду; улар чиң турувалмайду; чүнки күлпәтлик күн, йәни җазалиниш күни уларниң бешиға чүшкән болиду. \f □ \fr 46:21 \fr*\ft \+bd «униң арисидики ялланма ләшкәрләр болса бордақ топақлардәк болиду; уларму арқиға бурулуп, бирликтә қечишиду; улар чиң турувалмайду»\+bd* — оттура шәриқтики бәзи көкүйүнләр интайин зәһәрлик, вәһший болуп, инәк-топақларни сәвдайи, тәлвә қилип, уян-буян жүгүртүп чечиветиду. \+bd «җазалиниш күни»\+bd* — ибраний тилида «йоқлиниш күни».\ft*\f* 
\v 22 \add Мисирниң\add* авази иланниңкидәк «күш-күш» қилип аңлиниду; чүнки \add дүшмән\add* қошунлири билән атлинип, отун кәскүчиләрдәк униңға қарши палтиларни көтирип келиду. \f □ \fr 46:22 \fr*\ft \+bd «Мисирниң авази иланниңкидәк «күш-күш» қилип аңлиниду»\+bd* — мәнаси бәлким Мисир қорқунучтин чекингән амалсиз қалған иландәк, униңға пәқәт «күш-күш» қилип хапалиқини билдүрүштин башқа һеч қандақ амал қилалмайду.\ft*\f* 
\v 23 Орманлиғи қоюқлуғидин киргүсиз болсиму, улар уни кесип жиқитиду, — дәйду Пәрвәрдигар, — чүнки кәскүчиләр чекәткә топидин көп, сан-санақсиз болиду. \f □ \fr 46:23 \fr*\ft \+bd «Орманлиғи қоюқлуғидин киргүсиз болсиму, улар уни кесип жиқитиду»\+bd* — Мисирда дәрәқләр аз болиду; шуңа бу селиштурма-охшитиш болуши керәк, бәлким «орман» нурғунлиған хәлиқ аһалисини көрситиду.\ft*\f* 
\v 24 Мисирниң қизи хиҗаләттә қалдурулиду; у шималий әлниң қолиға тапшурулиду.
\m
\v 25 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мана, Мән Но шәһиридики бут Амонни, Пирәвнни, шундақла Мисир вә униң илаһлири билән падишалирини җазалаймән; бәрһәқ, Пирәвн вә униңға таянғанларниң һәммисини җазалаймән; \f □ \fr 46:25 \fr*\ft \+bd «Мана, Мән Но шәһиридики бут Амонни, Пирәвнни, шундақла Мисир вә униң илаһлири билән падишалирини җазалаймән»\+bd* — Худа «Амон» дегән бут вә «Мисирниң илаһлири»ни қандақ җазалайду? Һеч болмиғанда, бу сөз Худаниң мошу бутларниң «нам-аброй»лирини пүтүнләй йоқитишини көрситиду. Бу тема тоғрилиқ «Мисирдин чиқиш»тики «қошумчә сөз»имизниму көрүң.\ft*\f* 
\v 26 Мән уларни уларниң җенини издигүчиләр, йәни Бабил падишаси Небоқаднәсарниң қолиға һәм хизмәткарлириниң қолиға тапшуримән. Бирақ кейин, \add Мисир\add* қедимки заманлардәк қайтидин аһалилик болиду — дәйду Пәрвәрдигар.
\b
\m
\s1 Исраил үчүн үмүт
\m
\v 27 Лекин сән, и қулум Яқуп, қорқма, алақзадә болма, и Исраил; чүнки мана, Мән сени жирақ жуттин, нәслиңни сүргүн болған зиминдин қутқузуп чиқиримән; шуниң билән Яқуп қайтип, хатирҗәмлик вә арамбәхштә туриду, һеч ким уни қорқутмайду. \x + \xo 46:27 \xo*\xt Йәш. 41:13; 43:5; 44:1; Йәр. 30:10\xt*\x* 
\v 28 Қорқма, и қулум Яқуп, — дәйду Пәрвәрдигар, — чүнки Мән сән билән биллидурмән; Мән сени тарқитивәткән әлләрниң һәммисини түгәштүрсәмму, лекин сени пүтүнләй түгәштүрмәймән; пәқәт үстүңдин һөкүм чиқирип тәрбийә-савақ беримән; сени җазалимай қоймаймән.\x + \xo 46:28 \xo*\xt Йәр. 10:24; 30:11\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 47
\s1 «2» Филистийә тоғрилиқ бешарәт
\m
\v 1 Пирәвн Газа шәһиригә зәрбә бериштин илгири, Йәрәмия пәйғәмбәргә кәлгән, Пәрвәрдигарниң Филистийләр тоғрисидики сөзи: —\f □ \fr 47:1 \fr*\ft \+bd «Газа»\+bd* — Филистийәниң бәш чоң шәһәрлиридин бири. \ft*\fp Бешарәт (1-7) берилгән вақит бәлким миладийәдин илгәрки 609-жили еди. Шу чағда Пирәвн-Нәко Мисирдин чиқип Асурийә империйәсигә иттипақдаш болуп Бабилға қарши чиққан. Бу бешарәттики «зәрбә» бәлким Пирәвн шималға қарап жүрүш қилған, Филистийәниң территорийәсидин өтүп болған вақтида қилинған.\fp*\f*
\m
\v 2 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, шималдин \add долқунлуқ\add* сулар өрләйду; улар тешип бир кәлкүн болиду; у зимин вә униңда турған һәмминиң үстидин, шәһәр вә униңда туруватқанларниң үстидин ташқин болуп басиду; шуниң билән униң адәмлири налә-пәряд көтириду, зиминда барлиқ туруватқанлар \add азабтин\add* налә-зар қилиду; \f □ \fr 47:2 \fr*\ft \+bd «шималдин долқунлуқ сулар өрләйду; улар тешип бир кәлкүн болиду»\+bd* — демисәкму, Муқәддәс Китапта «кәлкүн» зиминни бесип киргән зор қошунға охшитилиду. Мошу «сулар» авал Пирәвнниң қошуни болған болуши мүмкин, кәйнидики «кәлкүн» Пирәвнниң қошунини тар мар қилған Бабиллиқлардин ибарәт. \ft*\fp «Шәһәр» болса бәлким Йерусалимни көрситиду. Йерусалим Бабил тәрпидин ишғал қилинғанда Филистийәму қаттиқ искәнҗигә елинип таҗавуз қилинған.\fp*\f* 
\v 3 толпарлириниң туяқлириниң тарақшишлирини, җәң һарвулириниң тарақлашлирини, чақлириниң гүлдүрләшлирини аңлап, атилар өз балилиридин хәвәр елишқиму қоллири бошап, арқиғиму қаримайду. \x + \xo 47:3 \xo*\xt Йәш. 5:28; Йәр. 4:13; 6:23\xt*\x* 
\v 4 Чүнки барлиқ Филистийләрни набут қилидиған күн, һәм Тур вә Зидонни уларға ярдәмдә болғидәк барлиқ қалған адәмләрдин мәһрум қилидиған күн йетип кәлди; чүнки Пәрвәрдигар Филистийләрни, йәни Крет арилидин чиқип кәлгәнләрниң қалдуғини набут қилиду. \f □ \fr 47:4 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар Филистийләрни, йәни Крет арилидин чиқип кәлгәнләрниң қалдуғини набут қилиду»\+bd* — Филистийләр әслидә Крет (ибраний тилида «Кафтор») арилидин чиққан еди. Улар турдикиләр һәм Зидондикиләргә «туққан қәбилиләр» (Фөникийиликләр) болғачқа, Тур вә Зидон аваригә учриған болса, Филистийләр уларға ярдәмгә чиққан болатти. Лекин Филистийләр набут болған болса, «уларға ярдәмдә болғидәк ... адәмлар» болмайтти.\ft*\f* \x + \xo 47:4 \xo*\xt Йәр. 25:22\xt*\x* 
\v 5 Газаниң үсти тақирлиқ болиду; Ашкелон шәһиридикиләр даң қетип қалиду; қачанғичә әтлириңларни тилисиләр, и Филистийә күчлиридин аман қалғанлар? \f □ \fr 47:5 \fr*\ft \+bd «Газаниң үсти тақирлиқ болиду»\+bd* — бәзи алимлар буни «Газадикиләр қайғуруп чачлирини чүшүриду» дегән мәнидә дәп қарайду. Бизниңчә биринчи мәнаси шәһәр харабилик болуп «тақир йәр» болиду. Бу сөз икки бислиқ болуп иккинчи мәнидиму болуши мүмкин. \ft*\fp «Даң қетип қалиду»ниң башқа бир хил тәрҗимиси: «түгишиду». \+bd «Филистийәниң күчлиридин аман қалғанлар»\+bd* — буниң башқа бир хил тәрҗимиси: «Филистийә җилғисида қалғанлар». \+bd «қачанғичә әтлириңларни тилисиләр»\+bd* — «әтлирини тилиш» қаттиқ қайғуни билдүрәтти. Бу адәт Тәвратта мәнъий қилинған.\fp*\f* \x + \xo 47:5 \xo*\xt Қан. 14:1; Йәр. 16:6; 25:20\xt*\x* 
\v 6 Апла, и Пәрвәрдигарниң қиличи, сән қачанғичә тинмайсән? Өз қиниңға қайтқин, арам елип тиничланғин!
\m
\v 7 Лекин у қандақму тохтиялисун? Чүнки Пәрвәрдигар униңға пәрман чүшүргән; Ашкелон шәһиригә һәм деңиз бойидикиләргә зәрб қилишқа уни бекиткәндур!
\b
\b
\m
\c 48
\s1 «3» Моаб тоғрилиқ бешарәт
\m
\v 1 Моаб тоғрилиқ: Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Небониң һалиға вай! Чүнки у харабә қилиниду; Кириатайим хиҗаләткә қалдурулуп, ишғал қилиниду; жуқури қорған болса хиҗаләткә қалдурулуп алақзадә болуп кәтти. \f □ \fr 48:1 \fr*\ft \+bd «жуқури қорған»\+bd* — (ибраний тилида «Мисгаб») бәлким бир шәһәрниң исми болуши мүмкин.\ft*\f* \x + \xo 48:1 \xo*\xt Йәр. 25:21; 27:3\xt*\x* 
\v 2 Моаб йәнә һеч махталмайду; Һәшбонда кишиләр униңға: «Уни әл қатаридин йоқитайли» дәп сүйқәст қилиду; сәнму, и Мадмән, түгәштүрүлисән; қилич сени қоғлайду. \f □ \fr 48:2 \fr*\ft \+bd «....Небониң һалиға вай! ... Кириатайим хиҗаләткә қалдурулуп, ишғал қилиниду (1-айәт); Һәшбон ...Мадмән,...»\+bd* — демисәкму, Небо, Кириатайим, Һәшбон, Мадмән вә төвәндики айәтләрдики Һоронаим, Лухит, Ароәр, Бәйт-Гамул, Дибон қатарлиқлар Моабтики шәһәрләрдур. Хәритини көрүң. «Һәшбон» болса Моабниң чегарисиға җайлашқан болуп, бешарәт бойичә башқа шәһәрләрдин илгири бәлким дүшмән тәрипидин ишғал қилинип андин дүшмәнниң қошуни үчүн база болиду. «Һәшбон» вә «сүйқәст» («хешаб») ибраний тилида йеқин сөзләрдур. \ft*\fp Йәһудий тарихшунас Йосефусниң хатириси бойичә, Моаб Небоқаднәсар падиша тәрипидин миладийәдин илгәрки 582-жили егилинип, нурғун шәһәрлири вәйран қилинған.\fp*\f* 
\v 3 Һоронаимдин аһ-зарлар көтирилиду: — «Аһ, вәйранчилиқ, дәһшәтлик патипарақчилиқ!»
\m
\v 4 Моаб битчит қилинди! Униң кичиклиридин пәрядлири аңлиниду. 
\v 5 Бәрһәқ, Луһитқа чиқидиған даван йолидин тохтимай жиғилар көтирилиду; Һоронаимға чүшидиған йолда һалакәттин азаплиқ налә-пәрядлар аңлиниду. \x + \xo 48:5 \xo*\xt Йәш. 15:5\xt*\x* 
\v 6 Қечиңлар, җениңларни елип жүгүрүңлар! Чөлдики бир чатқал болуңлар! \x + \xo 48:6 \xo*\xt Йәр. 17:6\xt*\x* 
\v 7 Чүнки сән өз қилғанлириңға вә байлиқлириңға таянғанлиғиң түпәйлидин, сәнму әсиргә чүшисән; \add бутуң\add* Кемош, униң каһинлири һәм әмирлири билән биллә сүргүн болиду. \f □ \fr 48:7 \fr*\ft \+bd «бутуң Кемош, униң каһинлири һәм әмирлири билән биллә сүргүн болиду»\+bd* — Кемош Моаб чоқунған бут еди. Уларниң униңға өз балилирини қурбанлиқ қилиш адити бар еди («2Пад.» 3:27ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 48:7 \xo*\xt Йәр. 49:3\xt*\x* 
\v 8 Вәйран қилғучи һәр бир шәһәргә җәң қилиду; шәһәрләрдин һеч қайси қечип қутулалмайду; Пәрвәрдигар дегәндәк җилғиму харабә болиду, түзләңликму һалакәткә йүзлиниду.\f □ \fr 48:8 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар дегәндәк җилғиму харабә болиду, түзләңликму һалакәткә йүзлиниду»\+bd* — «җилға» вә «түзләңлик» Моабниң җәнубий вә шималий қисмини көрситиду.\ft*\f*
\b
\m
\v 9 Далдиға берип қечиш үчүн Моабқа қанатларни бериңлар! Чүнки униң шәһәрлири харабилик, адәмзатсиз болиду \f □ \fr 48:9 \fr*\ft \+bd «Далдиға берип қечиш үчүн Моабқа қанатларни бериңлар!»\+bd* — бу җүмлидики ибраний тилини чүшиниш тәс. Оқурмәнләр башқа хил тәрҗимиләрни учритиши мүмкин.\ft*\f* 
\v 10 (Пәрвәрдигарниң хизмитини көңүл қоюп қилмиған киши ләнәткә қалсун! Қиличини қан төкүштин қалдурған киши ләнәткә қалсун!).\f □ \fr 48:10 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигарниң хизмитини көңүл қоюп қилмиған киши ләнәткә қалсун! Қиличини қан төкүштин қалдурған киши ләнәткә қалсун!»\+bd* — бу кинайилик, һәҗвий сөзләр кәлгүсидә Моабқа һуҗум қилидиған Бабиллиқ ләшкәрләргә ейтилиду.\ft*\f*
\m
\v 11 Моаб яшлиғидин тартип кәң-кушадә яшап арзаңлири үстидә тинған шараптәк әндишисиз болуп кәлгән; у һеч қачан күптин күпкә қуюлған әмәс, яки һеч сүргүн болған әмәс; шуңа униң тәми бир хил болуп, пуриғи һеч өзгәрмигән. \f □ \fr 48:11 \fr*\ft \+bd «Моаб яшлиғидин тартип кәң-кушадә яшап арзаңлири үстидә тинған шараптәк әндишисиз болуп кәлгән»\+bd* — шарап тиниши үчүн узун вақит мидирлитилмай туруши керәк. Тинған «арзаңлар», (дуғ, чөкүндә) наһайити аччиқ бир нәрсә, әлвәттә. Шуңа башқа күпкә қуюлмай қалса, тәми қиртиқ, аччиқ болиду, әлвәттә. \+bd «У һеч қачан күптин күпкә қуюлған әмәс, яки һеч сүргүн болған әмәс; шуңа униң тәми бир хил болуп, пуриғи һеч өзгәрмигән»\+bd* — бу охшитиш бәлким Моабниң һеч қийинчилиққа учримай, көрәңлик қилғанлиғи, толиму керилип кәткәнлигини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 48:11 \xo*\xt Зәф. 1:12\xt*\x* 
\v 12 Шуңа , — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән униң йениға уларни өз күпидин төкидиған төккүчиләрни әвәтимән; улар униң күплирини қуруқдайду, униң чөгүнлирини чеқиветиду. \f □ \fr 48:12 \fr*\ft \+bd «Мән униң йениға уларни өз күпидин төкидиған төккүчиләрни әвәтимән»\+bd* — бу охшитиштики «шарап» Моабтики аһалини, «күплири», «чөгүнлири» униң жут-шәһәрлирини көрситиду.\ft*\f* 
\v 13 Өткәндә Исраил җәмәти өз таянчиси болған Бәйт-Әл түпәйлидин йәргә қарап қалғандәк Моабму Кемош түпәйлидин йәргә қарап қалиду.\f □ \fr 48:13 \fr*\ft \+bd «Бәйт-Әл»\+bd* — мошу шәһәр Исраил (шималий падишалиқ)ниң чоң бутпәрәс мәркизи болуп, улар шу йәрдә «алтун мозай бут»ни қурған («1Пад.» 12-бапни, «Һош.» 10:5 һәм 8:5-6, «Ам.» 7:10-17ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 48:13 \xo*\xt 1Пад. 12:29\xt*\x*
\m
\v 14 Силәр қандақму: «Биз батур, җәңгивар палванмиз!» — дейәләйсиләр? 
\v 15 Моабниң зимини харабә қилиниду; \add дүшмән\add* уларниң шәһәрлириниң \add сепиллириға\add* чиқиду; униң есил жигитлири қәтл қилинишқа чүшиду, — дәйду падиша, йәни нами самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар.
\m
\v 16 — Моабниң һалакити йеқинлашти, униң күлпити бешиға чүшүшкә алдирайду. 
\v 17 Униң әтрапидики һәммәйлән униң үчүн аһ-зар көтириңлар; униң нам-шөһритини билгәнләр: «Күчлүк шаһанә һасиси, гөзәл тайиғиму шунчә сундурулдиғу!» — дәңлар. 
\v 18 Шан-шөһритиңдин чүшүп қағҗирап кәткән йәрдә олтар, и Дибонда туруватқан қиз; чүнки Моабни һалак қилғучи саңа җәң қилишқа йетип кәлди; у истиһкам-қорғанлириңни бәрбат қилиду.
\m
\v 19 Йол бойида күзәт қил, и Ароәрдә туруватқан қиз; бәдәр тикиватқан әрдин вә қечиватқан қиздин: «Немә болди?» дәп сора; 
\v 20 «Моаб хиҗаләткә қалди, чүнки у битчит қилинди!» \add дәп җавап берилиду\add*. Аһ-зар тартип налә-пәряд көтириңлар; Арнонда: «Моаб һалак қилинди» — дәп җакалаңлар. \x + \xo 48:20 \xo*\xt Йәш. 16:7\xt*\x* 
\v 21 Җаза һөкүми түзләңлик җайлири үстигә чиқирилди; Һолон, Яһаз вә Мәфаат үстигә, 
\v 22 Дибон, Небо һәм Бәйт-Диблатаим үстигә, 
\v 23 Кириатайим, Бәйт-Гамул һәм Бәйт-Меон үстигә, 
\v 24 Кериот, Бозраһ һәм Моабдики жирақ-йеқин барлиқ шәһәрләрниң үстигә чиқирилиду. 
\v 25 Моабниң Мүңгүзи кесиветилиду, униң билиги сундурулиду, — дәйду Пәрвәрдигар. \f □ \fr 48:25 \fr*\ft \+bd «Моабниң мүңгүзи кесиветилиду»\+bd* — Тәвратта, «мүңгүз»ләр көп һалларда адәмләрниң аброй-шөһрити яки һоқуқини билдүриду. Бу адәмниң бешидин өскән әмәс, әлвәттә!\ft*\f* 
\v 26 — Уни мәс қилиңлар, чүнки у Пәрвәрдигарға алдида һакавурлуқ қилған; Моаб өз қусуғида еғинап ятсун, шуниң билән рәсва қилинсун. \f □ \fr 48:26 \fr*\ft \+bd «Моабни мәс қилиңлар»\+bd* — жуқурида (25-бапта) Йәрәмия «Пәрвәрдигарниң ғәзивигә толған қәдәһ» тоғрилиқ сөзлигәчкә, бәзи алимлар бу «мәслик» шу қәдәһтин ичиштин болуши керәк, дәп қарайду. Бизниңчә бу бир тәрәптин тоғра, Худаниң ғәзиви бешиға чүшүрүлгәндә дәсләптила әқлини йоқитип алҗиғанлиғи болиду. Бу айәтниң тәкитләйдиғини уларниң һамақәтлишип кәткәнлигидин ибарәт.\ft*\f* 
\v 27 Чүнки сән \add Моаб\add* Исраилни мазақ қилған әмәсму? У оғрилар қатарида тутувелинғанму, сән уни тилға алсаңла бешиңни чайқайсән?!
\m
\v 28 Шәһәрләрдин чиқип таш-қиялар арисини туралғу қилиңлар, и Моабда туруватқанлар; ғар ағзида угилиған пахтәктәк болуңлар!
\m
\v 29 Биз Моабниң һакавурлуғи (у интайин һакавур!), йәни униң тәкәббурлуғи, һакавурлуғи, көңлидики мәғрур-көрәңлиги тоғрисида аңлидуқ. \f □ \fr 48:29 \fr*\ft \+bd «Биз Моабниң һакавурлуғи ..., йәни униң тәкәббурлуғи, .... көңлидики мәғрур-көрәңлиги тоғрисида аңлидуқ»\+bd* — бу айәттики «Биз... аңлидуқ» дегүчи Худаниң Өзидур. Худа Өзи тоғрилиқ «Биз» дәп ишләткәнлиги Тәвраттики башқа йәрләрдиму бар; мәсилән «Яр.» 1:26, 3:22, 11:7ни һәм «Йәш.» 6:8ни көрүң. Бәзи алимлар айәттики «биз»ни Йәрәмия һәм Йәһуда хәлқини көрситиду, дәп қарайду.\ft*\f* \x + \xo 48:29 \xo*\xt Йәш. 16:6\xt*\x* 
\v 30 Мән униң ночилиқ қилидиғанлиғини билимән, — дәйду Пәрвәрдигар, — бирақ \add ночилиғи\add* карға яримайду; униң чоң гәплири бекар болиду. 
\v 31 Шуңа Мән Моаб үчүн зар жиғлаймән, Моабниң һәммиси үчүн зар-зар көтиримән;
\m Кир-Харәсәттикиләр үчүн аһ-пиған аңлиниду.
\m
\v 32 И Сибмаһтики үзүм тели, Мән Яазәрниң зар-жиғиси билән тәң сән үчүн жиғлаймән; сениң пеләклириң созулуп, әслидә «Өлүк деңиз»ниң нериға йәткән еди; улар әслидә Яазәр шәһиригичиму йәткән еди. Лекин сениң язлиқ мевилириңгә, үзүм һосулуң үстигә бузғучи бесип келиду.\f □ \fr 48:32 \fr*\ft \+bd «И Сибмаһтики үзүм тели, Мән Яазәрниң зар-жиғиси билән тәң сән үчүн жиғлаймән...»\+bd* — 30-айәттики сөзлигүчи Худа болғандин кейин («Мән ..билимән...») шүбһисизки, 31-, 32- һәм 36-айәтләрдики сөзлигүчиму Худаниң Өзидур. Бу адәмни һәйран қалдуриду. Худа Яазәрдикиләрни җазалайду; шуниң билән улар Сибмаһдики йоқиған үзүмзарлар үчүн жиғлайду. Лекин Худа уларни җазалиши билән улар билән тәң қайғуриду. \+bd «Өлүк деңиз»\+bd* — ибраний тилида «Яазәр деңизи». \+bd «Улар (сениң пеләклириң) әслидә Яазәр шәһиригичиму йәткән еди...»\+bd* — «Яазәр» болса Моабниң шималий чегарасиға жирақрақ болуп, шәриқ тәрипи «чөл-далилар», ғәрип тәрипи «деңиз». Демәк, Моаб хилвәт җай болғини билән хелә жирақларға тәсири болған бир мәмликәткә айланған. «Язлиқ мевилири» әнҗир, хорма вә үзүмләрни көрситиду.\ft*\f* 
\v 33 Шуниң билән шатлиқ вә хошаллиқ Моабниң бағ-етизлиридин вә зиминидин мәһрум қилиниду; Мән үзүм көлчәкләрдин шарапни йоқитимән; үзүм чәйлигүчиләрниң тәнтәнә авазлири қайтидин яңримайду; авазлар болса тәнтәнә авазлири әмәс, җәң авазлири болиду. \x + \xo 48:33 \xo*\xt Йәш. 16:10\xt*\x* 
\v 34 Чүнки налә-пәрядлар Һәшбондин көтирилип, Яһазғичә вә Елеалаһғичә йетиду; налә авазлири Зоардин көтирилип, Һоронаимғичә вә Әглат-Шелишияғичә йетиду; һәтта Нимримдики суларму қуруп кетиду. \f □ \fr 48:34 \fr*\ft \+bd «...налә-пәрядлар Һәшбондин көтирилип, Яһазғичә вә Елеалаһғичә йетиду...»\+bd* — Елеалаһ Һәшбонниң шималий тәрипидин 2 километр жирақ; Яһаз униң җәнубий тәрипидин 2 километр жирақ. Бу үчиси Моабниң шималиға җайлашқан. Зоар, Һоронаим вә Әглат-Шелишия Моабниң җәнубиға җайлашқан. Айәтниң умумий мәнаси, «таҗавузлуқ башланди» дегән болуп, бу хәвәр Моабниң пүткүл зиминиға пур кетиду.\ft*\f* \x + \xo 48:34 \xo*\xt Йәш. 15:5, 6\xt*\x* 
\v 35 Мән Моабта «жуқури җайлар»да қурбанлиқ қилғучиларни вә ят илаһларға хушбуй яққучиларни йоқитимән, — дәйду Пәрвәрдигар.\f □ \fr 48:35 \fr*\ft \+bd «жуқури җайлар»\+bd* — бутпәрәсликкә атап беғишланған җайлар еди.\ft*\f*
\m
\v 36 — Шуңа Мениң қәлбим Моаб үчүн нәйдәк муңлуқ мәрсийә көтириду; Мениң қәлбим Кир-Һәрәстикиләр үчүнму нәйдәк муңлуқ мәрсийә көтириду; чүнки у егиливалған байлиқ-ғәзниләр йоқап кетиду. 
\v 37 Һәммә баш тақир қилдурулған, һәммә сақал чүшүрүлгән; һәммә қол титма-титма кесилгән, һәммә чатираққа бөз кийилгән. \f □ \fr 48:37 \fr*\ft \+bd «Һәммә баш тақир қилдурулған, һәммә сақал чүшүрүлгән; һәммә қол титма-титма кесилгән, һәммә чатираққа бөз кийилгән»\+bd* — демисәкму, бу һәрикәтләрниң һәммиси қаттиқ матәмни билдүриду.\ft*\f* \x + \xo 48:37 \xo*\xt Йәш. 15:2, 3; Йәр. 47:5\xt*\x* 
\v 38 Моабниң барлиқ өй өгүзлири үстидә вә мәйданларда матәм тутуштин башқа иш болмайду; чүнки Мән Моабни һеч кимгә яқмайдиған бир қачидәк чеқип ташлаймән, — дәйду Пәрвәрдигар, 
\v 39 — улар пиғандин зарлишиду; \add Моаб\add* шунчилик парә-парә қиливетилидуки, у хиҗаләттин көпчиликкә арқисини қилиду; Моаб әтрапидики һәммә тәрипидин рәсва қилинидиған, вәһимә салғучи объект болиду.\f □ \fr 48:39 \fr*\ft \+bd «вәһимә салғучи объект»\+bd* — башқилар Моабниң бешиға чүшкән апәткә қарап «бундақ дәһшәтлик иш өз бешимизғиму чүшәрму?» дәп вәһимигә чүшиду.\ft*\f*
\m
\v 40 Чүнки Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, бириси бүркүттәк қанатлирини керип \add пәрваз қилип\add*, Моаб үстигә шуңғуп чүшиду. \x + \xo 48:40 \xo*\xt Йәр. 4:13\xt*\x* 
\v 41 Шәһәрлири ишғал болиду, истиһкамлар егиливелиниду; шу күни Моабдики палванларниң жүриги толғаққа чүшкән аялниң жүригидәк болиду. \f □ \fr 48:41 \fr*\ft \+bd «шәһәрлири ишғал болиду»\+bd* — «шәһәрлири»ниң башқа тәрҗимиси «Керийот» (шәһәрниң исми).\ft*\f* 
\v 42 Моаб әл қатаридин йоқитилиду; чүнки у Пәрвәрдигар алдида һакавурлуқ қилған; 
\v 43 вәһшәт, ора вә қилтақ бешиңларға чүшүшни күтмәктә, и Моабда туруватқанлар, — дәйду Пәрвәрдигар. 
\v 44 — вәһшәттин қачқан ориға жиқилиду; оридин чиққан қилтаққа тутулиду; чүнки униң үстигә, йәни Моаб үстигә җазалиниш жилини чүшүримән — дәйду Пәрвәрдигар.\f □ \fr 48:44 \fr*\ft \+bd «җазалиниш жили»\+bd* — ибраний тилида «йоқлиниши жили».\ft*\f*
\m
\v 45 Қачқанлар Һәшбон \add сепилиниң\add* далдисида туруп амалсиз қалиду; чүнки Һәшбондин от, һәм \add мәһрум\add* Сиһон \add падиша\add*ниң зимини оттурисидин бир ялқун партлап чиқиду вә Моабниң чекилирини, соқушқақ хәлиқниң баш чоққилирини жутувалиду. \f □ \fr 48:45 \fr*\ft \+bd қачқанлар Һәшбон сепилиниң далдисида туруп Амалсиз қалиду; чүнки Һәшбондин от, һәм (мәһрум) Сиһон падишаниң зимини оттурисидин бир ялқун партлап чиқиду»\+bd* — Аморийларниң падишаси Сиһон нәччә йүз жил илгири Һәшбон шәһирини ишғал қилған, андин кейин Моабниң пүткүл зиминини егиливалған еди («Чөл.» 21:28-29ни көрүң). \+bd «от.... Моабниң чекилирини, соқушқақ хәлиқниң баш чоққилирини жутувалиду»\+bd* — «чекилирини... баш чоққилирини...» бәлким Моабниң һәммисини, җүмлидин «баш болғанларни» өз ичигә елиши мүмкин. Йәрәмияниң бешарити алдин-ала көрсәткән бу һалакәт техиму қедимки йәнә бир бешарәтниң әмәлгә ашурулуши болиду («Чөл.» 24:17ни вә 21:28-29ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 48:45 \xo*\xt Чөл. 21:28\xt*\x* 
\v 46 Һалиңға вай, и Моаб! Кемошқа тәвә болған әл набут болди; оғуллириң әсиргә чүшиду, қизлириң сүргүн болиду. 
\v 47 Лекин, ахирқи заманларда Моабни сүргүнлүгидин қайтуруп әслигә кәлтүримән, — дәйду Пәрвәрдигар.
\m Моаб үстигә чиқиридиған һөкүм мошу йәргичә.
\b
\b
\m
\c 49
\s1 «4» Аммонийлар тоғрилиқ һөкүм
\m
\v 1 Аммонийлар тоғрилиқ. Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Исраилниң пәрзәнтлири йоқмикән? Униң мирасхорлири йоқмиду? Әнди немишкә Милком Гадниң зиминиға варислиқ қилди, Милкомға тәвә болған хәлиқ немишкә Гадниң шәһәрлиридә туриду? \f □ \fr 49:1 \fr*\ft \+bd «Милком»\+bd* — Аммонийлар чоқунған бут еди. Гад болса Исраилниң он икки қәбилисиниң бири; уларға әслидә тәқсим қилинған зимин Иордан дәриясиниң шәрқи тәрипидә еди. Йәрәмия бешарәт бәргән вақитта, Гадтикиләр хелә балдур Асурийә империйәси тәрипидин сүргүн болған еди. Кейин әслий хошнилири болған Аммонийлар уларниң зиминини егиливалған еди. Худа уларға: «Бу зиминни Өз хәлқимгә тәқсим қилған едим, улар қайтип келип униңға қайтидин егидарчилиқ қилиду» дәп агаһландуриду.\ft*\f* \x + \xo 49:1 \xo*\xt Ам. 1:13\xt*\x* 
\v 2 Шуңа мана, шу күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — Аммонийларниң Раббаһ шәһиридә җәң садалирини аңлитимән; у харабилик дөң болиду; тәвә шәһәрлири от қоюп күйдүрүлиду; Исраил қайтидин өзлирини егиливалғанларға егидарчилиқ қилиду, — дәйду Пәрвәрдигар. \x + \xo 49:2 \xo*\xt Ам. 1:14\xt*\x* 
\v 3 — Зарлаңлар, и Һәшбон! Чүнки Айи шәһири харабә қилинған! Раббаһ қизлири, өзүңларға бөз рәхтни бағлап матәм тутуңлар; сепил ичидә уян-буян патипарақ жүгүрүңлар; чүнки Милком вә униң каһинлири, униңға тәвәлик әмирлири сүргүн болиду. \f □ \fr 49:3 \fr*\ft \+bd «сепил ичидә уян-буян патипарақ жүгүрүңлар»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «өзүңлар титма-титма тилинған һалда уян-буян жүгүрүңлар». \+bd «Милком»\+bd* — Аммонийларниң бир бути еди. Башқа исми «Моләк» еди.\ft*\f* \x + \xo 49:3 \xo*\xt Йәш. 32:12; Йәр. 4:8; 6:26; 48:7\xt*\x* 
\v 4 Немишкә күч-һәйвитиңни даңлайсән? Сениң күчүң еқип кетиватиду, и: «Ким маңа йеқинлишишқа петиналисун?» дәп өз байлиқлириңға таянған, асийлиқ қилғучи қиз! \x + \xo 49:4 \xo*\xt Йәр. 21:13; 48:7\xt*\x* 
\v 5 Мана, Мән барлиқ әтрапиңдикиләрдин вәһшәт чиқирип үстүңгә чүшүримән, — дәйду самави қошунларниң Сәрдари болған Рәб Пәрвәрдигар, — шуниң билән силәр һәр бириңлар һайдиветилисиләр, алди-кәйбиңгә қаримай қачисиләр; қачқанларни йәнә жиғғучи һеч ким болмайду. 
\v 6 Лекин кейинки күнләрдә, Аммонийларни сүргүнлүгидин қайтуруп әслигә кәлтүримән, — дәйду Пәрвәрдигар.
\b
\m
\s1 «5» Едом тоғрилиқ һөкүм
\m
\v 7 Едом тоғрилиқ: Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Теманда һазир даналиқ тепилмамду? Данишмәнлиридин несиһәт йоқап кәттиму? Уларниң даналиқини дат бесип қалғанму?! \f □ \fr 49:7 \fr*\ft \+bd «Едом тоғрилиқ: ...»\+bd* — бу бешарәт (7-22)ниң Тәвраттики «Обадия» дегән қисим билән көп ортақ йәрлири бар. Обадияға «қошумчә сөз»имиздә чүшәндүргинимиздәк ишинимизки, Йәрәмия пәйғәмбәр Худаниң йолйоруғи билән илгәрки пәйғәмбәр Обадияниң бешаритидики көп сөзләрни нәқил кәлтүриду. Икки бешарәтниң бәзи йәрлири охшимиғачқа, сөзлиридики пәриқләрни тепип селиштурушниң көп әһмийити бар. \+bd «Теманда һазир даналиқ тепилмамду? Данишмәнлиридин несиһәт йоқап кәттиму? Уларниң даналиқини дат бесип қалғанму?!»\+bd* — Теман Едомдики чоң шәһәр. Едомдикиләр өз данишмәнлири билән интайин мәғрурлинатти.\ft*\f* \x + \xo 49:7 \xo*\xt Об. 8\xt*\x* 
\v 8 Бурулуп қечиңлар, пинһан җайлардин туралғу тепип туруңлар, и Деданда туруватқанлар! Чүнки Мән Әсавға тегишлик балаю-апәтни, йәни уни җазалайдиған күнини бешиға чүшүримән. \f □ \fr 49:8 \fr*\ft \+bd «пинһан җайлар»\+bd* — ибраний тилида «чоңқур җайлар» дегән сөз билән ипадилиниду. У бәлким һәр хил ғар-өңкүрләрни өз ичигә алиду. \+bd «Мән Әсавға тегишлик балаю-апәтни, йәни уни җазалайдиған күнини бешиға чүшүримән»\+bd* — Едомниң башқа исми «Әсав» еди. Мошу бешарәттә «Едом» яки «Әсав» униң әвлатлири болған Едомлуқларни көрситиду, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 49:8 \xo*\xt Йәр. 25:23\xt*\x* 
\v 9 Үзүм үзгүчиләр йениңға кәлсиму, улар азрақ васаңларни қалдуриду әмәсму? Оғрилар кечиләп йениңға кирсиму, улар өзлиригә чушлуқла бузуп, оғрилайду әмәсму? \f □ \fr 49:9 \fr*\ft \+bd «Үзүм үзгүчиләр йениңға кәлсиму, улар азрақ васаңларни қалдуриду әмәсму?»\+bd* — Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанун бойичә үзүм һосулини алғанда үзгүчиләр кәмбәғәлләрниң теривелиши үчүн бир аз васаңларни қалдуруш керәк еди («Лав.» 19:10). Асиядики бәзи дөләтләрдә бу бир адәткә айлинип қалған.\ft*\f* \x + \xo 49:9 \xo*\xt Об. 5\xt*\x* 
\v 10 Мән Әсавни ялаңачливетимән, у йошурунғидәк җай қалмиғичә далда җайлирини ечип ташлаймән; униң нәсли, қериндашлири һәм хошнилири йоқайду; у өзи йоқ болиду. 
\v 11 Лекин житим-йесирлириңни қалдур, Мән уларниң һаятини сақлаймән; тул хотуниңлар Маңа таянсун. 
\v 12 Чүнки Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, \add ғәзивимниң\add* қәдәһидин ичишкә тегишлик болмиғанлар чоқум униңдин ичмәй қалмайдиған йәрдә, сән җазаланмай қаламсән? Сән җазаланмай қалмайсән; сән чоқум униңдин ичисән. \f □ \fr 49:12 \fr*\ft \+bd «ғәзивимниң қәдәһидин ичишкә тегишлик болмиғанлар»\+bd* — Йәһуда әмәс, бәлки таҗавузчиларниң өтәр йолиға «тәсадипий» удул келип қалған, Йәһуданиң вә башқа әлләрниң гуналири билән мунавәтсиз болған башқа әлләрни көрситиши мүмкин.\ft*\f* 
\v 13 Чүнки Өз намим билән қәсәм ичкәнмәнки, — дәйду Пәрвәрдигар, — Бозраһ дәһшәт басидиған һәм рәсва қилинидиған бир объекти, харабилик вә ләнәт сөзи болиду; униң әтрапидики шәһәрлири дайимлиқ харабилик болиду.\f □ \fr 49:13 \fr*\ft \+bd «Өз намим билән қәсәм ичкәнмәнки...»\+bd* — ибраний тилида «Өзүм билән қәсәм ичкәнмәнки». \+bd «Бозраһ ... рәсва қилинидиған бир объект»\+bd* — «Бозраһ» бәлким Едомдики әң муһим шәһәр болуши мүмкин еди.\ft*\f*
\m
\v 14 Мән Пәрвәрдигардин шу бир хәвәрни аңлашқа муйәссәр болдум, — вә бир әлчи әлләр арисиға әвәтилгән еди —
\m У: «Униңға һуҗум қилишқа жиғилиңлар! Униңға җәң қилишқа орнуңлардин туруңлар!» — дәп хәвәр бериду.\f □ \fr 49:14 \fr*\ft \+bd «бир әлчи әлләр арисиға әвәтилгән еди»\+bd* — «әлләр» Исраилға ят болған әлләрни көрситиду. \+bd «Униңға җәң қилишқа орнуңлардин туруңлар»\+bd* — «униңға» йәни Едомға. Бәлким бу әлчи дүшмән әлләрниң биридин чиққан болуп, у башқа әлләрни Едомни йоқитишқа чақириду.\ft*\f* \x + \xo 49:14 \xo*\xt Об. 1\xt*\x*
\m
\v 15 Мана, Мән сени әлләр арисида кичик,
\m Инсанлар арисида кәмситилгән қилимән.\f □ \fr 49:15 \fr*\ft \+bd «Мән сени әлләр арисида кичик, инсанлар арисида кәмситилгән қилимән»\+bd* — «сени» — Худа һазир Едомни «сени» дәп, уларға беваситә сөз қилиду.\ft*\f*
\m
\v 16 Сениң өзгиләргә дәһшәт салидиғанлиғиң,
\m Көңлүңдики тәкәббурлуғуң өзүңни алдап қойди;
\m Һәй тик қияниң йериқлири ичидә турғучи,
\m Туралғуң егизликниң жуқури тәрипидә болғучи,
\m Гәрчә сән чаңгаңни бүркүтниңкидәк жуқури ясисаңму,
\m Мән шу йәрдин сени чүшүриветимән,
\m — дәйду Пәрвәрдигар.\f □ \fr 49:16 \fr*\ft \+bd «Һәй тик қияниң йериқлири ичидә турғучи, туралғуң егизликниң жуқури тәрипидә болғучи»\+bd* — демисәкму, Едом пинһанрақ, чиқиш интайин тәс болған тағлиқ районда еди. «Тик қия» («Села») дегән сөз Моабниң «Села» исимлиқ (һазирқи «Петра»), интайин пинһан бир шәһирини көрситишиму мүмкин.\ft*\f* \x + \xo 49:16 \xo*\xt Йәр. 48:29\xt*\x*
\m
\v 17 — Вә Едом толиму вәһимилик болиду;
\m Едомдин өтидиғанларниң һәммиси униң барлиқ яра-вабалири түпәйлидин вәһимигә чүшүп, уш-уш қилиду.\x + \xo 49:17 \xo*\xt Йәр. 50:13\xt*\x*
\m
\v 18 Содом, Гоморра вә уларниң әтрапидики шәһәрлири билән биргә өрүветилгәндәк Едомму шундақ болиду, — дәйду Пәрвәрдигар, — һеч ким шу йәрдә турмайду, инсан балилири шу йәрдә олтирақлашмайду. \x + \xo 49:18 \xo*\xt Яр. 19:25; Йәр. 50:40; Ам. 4:11\xt*\x* 
\v 19 Мана, Иордан дәриясидики чавар-чатқаллиқтин чиқип, дайим еқип туридиған шу сулар бойидики яйлақтики \add қойларни\add* тарқатқан бир ширдәк Мән \add Едомдикиләрни\add* бәдәр қачқузимән. Әнди кимни халисам Мән уни Едомниң үстигә тикләймән; чүнки Маңа ким тәң келәләйду? Ким Мениңдин һесап елишқа Мени чақиралайду? Мениң алдимда туралайдиған пада баққучи барму? \f □ \fr 49:19 \fr*\ft \+bd «дайим еқиватқан шу сулар»\+bd* — Иордан дәриясиниң өзи.\ft*\f* \x + \xo 49:19 \xo*\xt Аюп 41:2; Йәр. 12:5; 50:44\xt*\x* 
\v 20 Шуңа Пәрвәрдигарниң Едомни җазалаштики мәхситини, шуниңдәк Темандикиләрни җазалаш нийитини аңлаңлар: уларниң кичиклириму тартип епкетилиду; бәрһәқ, қилмишлири түпәйлидин Пәрвәрдигар униң яйлиғини вәйранә қилиду. \x + \xo 49:20 \xo*\xt Йәр. 50:45\xt*\x* 
\v 21 Уларниң жиқилип кәткән садасини аңлап йәр йүзидикиләр тәвринип кетиду; налә-пәрядлири «Қизил деңиз»ғичә аңлиниду. 
\v 22 Мана, бириси бүркүттәк қанат йейип пәрваз қилип, Бозраһ үстигә шуңғуп чүшиду. Шу күни Едомдики палванларниң жүриги толғаққа чүшкән аялниң жүригидәк болиду.\f □ \fr 49:22 \fr*\ft \+bd «Бозраһ»\+bd* — интайин жуқури қия таш үстигә, «бүркүтниң чаңгили»дәк җайлашқан еди.\ft*\f* \x + \xo 49:22 \xo*\xt Йәр. 48:40,41\xt*\x*
\b
\m
\s1 «6» Сурийә пайтәхти Дәмәшқ тоғрилиқ һөкүм
\m
\v 23 Дәмәшқ тоғрилиқ: —
\m Хамат, Арпад шәһиридикиләр хиҗаләткә қалдурулиду; чүнки улар шум хәвәр аңлайду; уларниң жүриги су болуп кетиду; давулғуп кәткән деңиздәк улар һеч тиничлиналмайду. \f □ \fr 49:23 \fr*\ft \+bd «давулғуп кәткән деңиздәк улар һеч тиничлиналмайду»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «давулғуп кәткән деңиздәк уларниң көңүллири һеч арам тапмайду». Хамат һәм Арпад дегән икки шәһәр Небоқаднәсар Мисирға жүрүш қилған чағда (миладийәдин илгәрки 604-жили) бесип өткән җайлар еди. Шүбһисизки, Небоқаднәсар уларғиму һуҗум қилған еди. Мошу икки шәһәр Дәмәшқниң шималий тәрипидики кичик падишалиқлар еди.\ft*\f* \x + \xo 49:23 \xo*\xt Йәш. 17:1\xt*\x* 
\v 24 Дәмәшқ зәипләшти, қечишқа бурулиду; уни вәһимә басиду; азаплар толғаққа чүшкән аялни тутқандәк, азап вә дәрд-қайғу уни тутиду. \x + \xo 49:24 \xo*\xt Йәр. 4:31; 6:24; 30:6\xt*\x* 
\v 25 Нам-даңқи чиққан жут, Мән һозур алған шәһәр шу дәриҗидә ташливетилгән болиду! 
\v 26 Шуңа униң жигитлири кочилирида жиқилиду, җәңгивар палванлар шу күни йоқитилиду, — дәйду самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар; 
\v 27 — һәм Мән Дәмәшқниң сепилигә бир от яқимән, у Бән-Һададниң ордилирини жутувалиду.\f □ \fr 49:27 \fr*\ft \+bd «Бән-Һадад»\+bd* — Дәмәшқниң көплигән падишалириниң исми еди.\ft*\f* \x + \xo 49:27 \xo*\xt Ам. 1:4,14\xt*\x*
\b
\m
\s1 «7» Кедар һәм Һазор тоғрилиқ һөкүм
\m
\v 28 Бабил падишаси Небоқаднәсар йәңгән Кедар тоғрилиқ һәм Һазорниң падишалиқлири туғулуқ сөз: —
\m Пәрвәрдигар мундақ дәйду: —
\m «Орнуңдин тур, Кедарға һуҗум қилип, шәриқтики адәмләрни булаң-талаң қил!» — дейилиду; \f □ \fr 49:28 \fr*\ft \+bd «Орнуңдин тур, Кедарға һуҗум қилип, шәриқтики адәмләрни булаң-талаң қил!»\+bd* — бу сөз Небоқаднәсарниң қошуниға ейтилиши мүмкин. Кедар вә Һазорму чарвичи көчмән хәлиқ болуп, чедирда яшап, сепил-дәрвазилиқ болмиған, әлвәттә.\ft*\f* 
\v 29 Һуҗум қилғанлар уларниң чедирлири һәм падилирини елип кетиду; уларниң чедир пәрдилири, барлиқ қача-қуча, төгилирини булап кетиду; хәқ уларға: «Тәрәп-тәрәпләрни вәһимә басиду!» дәп вақирайду. 
\v 30 Қечип кетиңлар, бәдәр тикип пинһан җайлардин туралғу тепип туруңлар, и Һазордикиләр, — дәйду Пәрвәрдигар, — чүнки Бабил падишаси Небоқаднәсар силәргә җәң қилишқа қәст қилған, силәргә қарап нийити бузулған.
\m
\v 31 — Орнуңдин тур, сепил-дәрвазиларға егә болмиған арамхуда яшап, теч-аман турған әлгә җәң қилишқа чиқ; улар ялғуз туриду — дәйду Пәрвәрдигар, \f □ \fr 49:31 \fr*\ft \+bd «Орнуңдин тур, сепил-дәрвазиларға егә болмиған арамхуда яшап, теч-аман турған әлгә җәң қилишқа чиқ; улар ялғуз туриду»\+bd* — бу сөзму бәлким Небоқаднәсарниң қошуниға ейтилиши мүмкин. Кедар вә Һазордикиләр чедирларда туруп, һеч сепил-дәрвазилиқ болған әмәс.\ft*\f* 
\v 32 — уларниң төгилири олҗа, топ-топ мал-варанлири ғәниймәт болиду; Мән чекә чачлирини чүшүргәнләрни төрт шамалға тарқитимән, уларниң бешиға һәр әтрапидин күлпәт чүшүримән, — дәйду Пәрвәрдигар; \f □ \fr 49:32 \fr*\ft \+bd «чекә чачлирини чүшүргәнләр»\+bd* — «чекә чачлирини чүшүргүш» Кедардикиләр һәм Һазордикиләрниң адити болса керәк еди.\ft*\f* \x + \xo 49:32 \xo*\xt Йәр. 9:25; 25:23\xt*\x* 
\v 33 — Һазор болса чилбөриләрниң туралғуси, мәңгүгә вәйранә болиду. Һеч ким шу йәрдә турмайду, инсан балилири шу йәрдә олтирақлашмайду. \x + \xo 49:33 \xo*\xt Йәр. 9:10; 10:22\xt*\x*
\b
\m
\s1 «8» Елам тоғрилиқ һөкүм
\m
\v 34 Йәһуда падишаси Зәдәкия тәхткә олтарған дәсләпки вақитлирида, Йәрәмия пәйғәмбәргә кәлгән Пәрвәрдигарниң сөзи мундақ еди: —
\m
\v 35 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Мән Еламниң ғоллуқ күчи болған оқясини сундуримән. \f □ \fr 49:35 \fr*\ft \+bd «Еламниң ғоллуқ күчи болған оқяси...»\+bd* — Елам һазирқи Иран зиминида турған бир хәлиқ еди. Еламниң қошуниниң чәнләп атидиған, дәһшәтлик мәргән оқячилири билән даңқи чиққан еди.\ft*\f* 
\v 36 Асманларниң төрт четидин төрт шамални чиқирип Еламниң үстигә чүшүримән; Мән уларни бу төрт шамалға тарқитимән; шуниң билән Еламдин һайдалғанләрниң бармайдиған әл-мәмликәтләр қалмайду. 
\v 37 Мән Еламни дүшмәнлири алдида һәм җенини издигүчиләрниң алдида дәккә-дүккигә чүшүримән; дәһшәтлик ғәзивимни бешиға төкүп, күлпәтләрни чүшүримән; уларни бәрбат қилғичә Мән қилични уларниң кәйнидин қоғлашқа әвәтимән. 
\v 38 Мән Өз тәхтимни Еламда тикләймән, шу йәрдин падишаси вә шаһзадилирини йоқ қилимән, — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 39 — Лекин ахирқи заманларда, Мән Еламни сүргүнлүгидин қайтуруп әслигә кәлтүримән, — дәйду Пәрвәрдигар.\x + \xo 49:39 \xo*\xt Йәр. 48:47\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 50
\s1 «9» Бабил тоғрилиқ һөкүм
\m
\v 1 Пәрвәрдигар Йәрәмия пәйғәмбәр арқилиқ Бабил тоғрилиқ, йәни Калдийләрниң зимини тоғрилиқ ейтқан сөз: —
\m
\v 2 Әлләр арисида шу хәвәрни елан қилип җакалаңлар, түғ көтириңлар; җакалаңлар, уни йошурмаңлар! — «Бабил ишғал қилинди; Бәл болса хиҗаләткә қалдурулди, Мардук патипарақ болуп кәтти; Бабилниң ойма бутлири хиҗаләткә қалдурулди, жиркиничлик нәрсилири патипарақчилиққа чүшти!» — дәңлар. \f □ \fr 50:2 \fr*\ft \+bd «Әлләр арисида шу хәвәрни елан қилип җакалаңлар...! — «Бабил ишғал қилинди; Бәл болса хиҗаләткә қалдурулди, Мардук патипарақ болуп кәтти; Бабилниң ойма бутлири хиҗаләткә қалдурулди, жиркиничлик нәрсилири патипарақчилиққа чүшти»\+bd* — Бабил шәһириниң ишғал қилиниши Исраилниң биринчи сүргүнидин 70 жил кейин (миладийәдин илгәрки 539-жили) Парс империйәси тәрипидин болған. «Бәл» һәм «Мардук» (яки «Меродақ») Бабилдики икки чоң бутниң исми еди.\ft*\f* \x + \xo 50:2 \xo*\xt Йәш. 46:1; Йәр. 51:44\xt*\x* 
\v 3 Чүнки шималдин униңға җәң қилмақчи болған бир әл келиду; у униң зиминини вәйран қилиду, һеч ким шу йәрдә турмайду; инсан һәм һайванму қечип кетиду, улар йоқ болиду. 
\v 4 Шу күнләрдә, шу чағда, — дәйду Пәрвәрдигар, — Исраил хәлқи келиду, улар һәм Йәһуда хәлқи билән биллә келиду, улар жиғлиған һалда меңип Пәрвәрдигар Худасини издәшкә келиду. 
\v 5 Улар Зионниң йолини сорайду, йүзлирини униңға қаритип: «Һәргиз унтулмас мәңгүлүк бир әһдә билән өзимизни Пәрвәрдигарға бағлайли» — дәйду.
\m
\v 6 — Мениң хәлқим азған қойлардур; уларниң баққучилири уларни аздурған, уларни тағларда тенитип жүргән; улар тағдин дөңгә кезип жүрүп, өз арамгаһини унтуғандур. 
\v 7 Уларни учратқанларниң һәммиси уларни йәп кәткән, күшәндилири улар тоғрилиқ: «Биздә \add бу ишларда\add* һеч гуна йоқ, чүнки улар ата-бовилириниң үмүти болған Пәрвәрдигар, йәни һәққанийлиқниң яйлақ-туралғуси болған Пәрвәрдигарниң алдида гуна садир қилған!» — дегән.\x + \xo 50:7 \xo*\xt Йәр. 31:23\xt*\x*
\m
\v 8 \add И хәлқим\add*, Бабил оттурисидин қечиңлар, калдийләрниң зиминини ташлап чиқиңлар, падини йетәклигүчи текиләрдәк болуңлар. \f □ \fr 50:8 \fr*\ft \+bd «И хәлқим, Бабил оттурисидин қечиңлар, ... падини йетәклигүчи текиләрдәк болуңлар»\+bd* — бу сөзгә қариғанда оттура шәриқтики бәзи падичилар текиләрни қой падилириға «йетәкчи роль»да ишлитиду. Шуңа «падини йетәклигүчи текиләрдәк болуңлар» дегини, «биринчи болуп Бабилдин чиқип, башқиларға үлгә болуңлар» дегән мәнидә.\ft*\f* \x + \xo 50:8 \xo*\xt Йәш. 48:20; Йәр. 51:6; Вәһ. 18:4\xt*\x* 
\v 9 — Чүнки мана, шималий зиминдин Бабилға һуҗум қилмақчи болған зор бир топ улуқ әлләрни қозғаймән; улар өзлирини униңға қарши сәпкә қошиду; шуниң билән Бабил шу йәрдин чиққанлар тәрипидин әсиргә чүшиду. Уларниң оқлириниң һәммиси батур мәргәнләрниңкидәк болиду; уларниң һеч қайсиси җәңдин қуруқ қол кәлмәйду. \f □ \fr 50:9 \fr*\ft \+bd «Уларниң оқлириниң һәммиси батур мәргәнләрниңкидәк болиду; уларниң һеч қайсиси җәңдин қуруқ қол кәлмәйду»\+bd* — демәк, бәтләнгән һәр бир оқи зайә кәтмәйду. Башқа бир хил тәрҗимиси: «Оқлириниң һәммиси җәңдин қоли қуруқ (олҗисиз) қайтип кәлмәйдиған батур җәңчиләрдәк болиду...».\ft*\f* 
\v 10 Калдийә болса олҗа болиду; олҗа алған барлиқ булиғучилар униңдин қанаәтлиниду, — дәйду Пәрвәрдигар; 
\v 11 — Чүнки силәр шатланғансиләр, силәр яйрап кәткәнсиләр, и мирасим болған \add хәлқимни\add* булаң-талаң қилғучилар! Чүнки силәр чемәндә турған мозайлардәк сәкригәнсиләр, айғирлардәк хошаллиқтин кишнигәнсиләр! 
\v 12 Әнди ана \add юртуң\add* зор хиҗаләткә қалдурулиду; рәсвачилиқ сени туғғучини қаплайду; мана, у әлләрниң дашқили, — бир җаңгал, қағҗирақ йәр вә чөл-баяван болуп қалиду. 
\v 13 Пәрвәрдигарниң ғәзиви түпәйлидин, униң һеч аһалиси болмайду, бәлки толуқ ташливетилгән болиду; Бабилдин өтидиғанларниң һәммиси униң барлиқ яра-вабалири түпәйлидин вәһимигә чүшүп уш-уш қилиду.\x + \xo 50:13 \xo*\xt Йәр. 49:17\xt*\x*
\b
\m
\v 14 Бабилға җәң қилиш үчүн униң әтрапида сәпкә тизилиңлар, барлиқ оқячилар; униңға етиңлар, оқларни һеч айимаңлар; чүнки у Пәрвәрдигар алдида гуна садир қилған. 
\v 15 Униң әтрапида җәң чуқанлирини көтириңлар; у тәслим болуп қол көтириду; мунарлири өрүлиду, сепиллири ғулитилиду; чүнки бу Пәрвәрдигарниң алған қисасидур. Униңдин қисас елиңлар; у башқиларға немә қилған болса униңғиму шуни қилиңлар. \x + \xo 50:15 \xo*\xt Вәһ. 18:6\xt*\x* 
\v 16 Бабилдин уруқ териғучи һәм һосул вақтидики оғақ салғучиларни йоқ қилиңлар; зулумкарниң қиличиниң қорқунучи түпәйлидин буларниң һәр бири өз елигә қайтип, һәр бири өз ана жутиға қачсун!\f □ \fr 50:16 \fr*\ft \+bd «буларниң һәр бири өз елигә қайтип, һәр бири өз ана жутиға қачсун!»\+bd* — «һәр бири... һәр бири...» бәлки Бабилда «қара әмгәк» қилған чәтәллик әмгәкчиләрни көрситиду. Булар нурғун Йәһудийларни өз ичигә алиду, әлвәттә.\ft*\f*
\m
\v 17 Исраил тарқитиветилгән қой падисидур; ширлар уларни һайдивәткән; дәсләптә Асурийәниң падишаси уларни йәп кәткән, ахирида бу Бабил падишаси Небоқаднәсар униң устиханлирини езип ғаҗилиған. 
\v 18 Шуңа самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Мана, Мән Асурийәниң падишасиниң йениға келип, уни җазалиқинимдәк, мән Бабил падишасини һәм зиминини җазалаймән. \x + \xo 50:18 \xo*\xt 2Пад. 19:35, 37; Йәш. 37:36, 38\xt*\x* 
\v 19 Мән Исраилни қайтидин өз яйлиғиға қайтуримән, у Кармәл теғида, Башан зиминида озуқлиниду, униң җени Әфраим теғи үстидә һәм Гилеад зиминида қанаәтлиниду. 
\v 20 Шу күнләрдә, шу чағда, — дәйду Пәрвәрдигар, — Исраилниң қәбиһлиги издәлсә, һеч тепилмайду; Йәһуданиң гуналири издәлсә, һеч тепилмайду; чүнки Мән қалдурған қалдисини кәчүрүм қилимән.
\m
\v 21 — Мератаимниң зиминиға зәрб билән җәң қилишқа, Пекодта туруватқанларғиму җәң қилишқа чиқиңлар; уларни вәйран қилиңлар, қалдуғиниму һалак қилиңлар, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән немини саңа буйруған болсам шуни ада қилиңлар. \f □ \fr 50:21 \fr*\ft \+bd «Мератаимниң зимини»\+bd* — «Мератаим» болса Бабил зимининиң җәнубидики бир шәһәр. Исми «икки һәссилик асийлиқ» дегән мәнидә, Бабилниң характерини көрситиш үчүн әтәй мисалға елинған болуши керәк. «Пекод»дикиләр арамийәдики хәлиқ болуп, Бабилға иттипақдаш еди; «Пекод»ниң мәнаси «җаза»дур. \ft*\fp Айәттә берилгән буйруқлар йәнила шималдин чиққан қошунларға ейтилиши керәк.\fp*\f* 
\v 22 Җәң садалири \add Бабил\add* зиминида аңлиниду; у зор һалакәтниң садасидур! 
\v 23 Әслидә пүткүл йәр йүзини урған базған шу дәриҗидә сундуруп чеқиветилдиғу! Бабил әлләр арисида шунчә бир дәһшәт басқучи болуп чиққантиғу! \f □ \fr 50:23 \fr*\ft \+bd «базған»\+bd* — башқа көп әлләрни урувәткән Бабилни көрситиду.\ft*\f* 
\v 24 Мән саңа қапқан қурдум; сән, и Бабил, һеч билмәйла униңға тутулдуң; Пәрвәрдигар билән қаршилишишиң түпәйлидин сән тепилип тутулдуң. 
\v 25 Пәрвәрдигар қурал амбирини ечип, ғәзивидики қураллирини елип чиқарди; чүнки самави қошунларниң Сәрдари болған Рәб Пәрвәрдигар калдийләрниң зиминида қилидиған иши бардур.
\m
\v 26 Униң һәр чәт-чәтлиридин келип униңға һуҗум қилиңлар, амбарлирини ечиветиңлар; өнчиләрни догилиғәндәк уни харабә-харабә қилип догилап вәйран қилиңлар; униң һеч немисини қалдурмаңлар! \f □ \fr 50:26 \fr*\ft \+bd «... амбарлирини ечиветиңлар; өнчиләрни догилиғәндәк уни харабә-харабә қилип догилап вәйран қилиңлар; униң һеч немисини қалдурмаңлар!»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «... аш-буғдайни сақлиған амбарлирини ечиңлар; уни харабә-харабә қилип догилап ташлап, униң һеч немисини қалдурмаңлар!».\ft*\f* 
\v 27 Униң барлиқ топақлирини өлтүрүветиңлар! Улар союлушқа чүшсун! Уларниң һалиға вай! Чүнки уларниң күни, йәни җазалиниш вақти йетип кәлди. \f □ \fr 50:27 \fr*\ft \+bd «Униң барлиқ топақлирини өлтүрүветиңлар!»\+bd* — «топақлири» бәлким һәм Бабилниң сәрхил мал-варанлирини көрсәткән һәм шуниң билән бир вақитта униң сәрхил ләшкәрлиригә символ қилинған болуши мүмкин.\ft*\f* 
\v 28 Аңлаңлар! Зионға келип, Пәрвәрдигар Худайимизниң қисасини, йәни ибадәтханиси үчүн алған қисасини җакалайдиған, Бабил зиминидин қачқан панаһ издигүчиләрниң авазини аңлаңлар!
\m
\v 29 Бабилға һуҗум қилиш үчүн оқячиларни, йәни барлиқ каманни әккүчиләрни чақириңлар; Бабилниң әтрапида баргаһ қуруп қоршивелиңлар; һеч кимни қачқузмаңлар; өз қилмишини өз бешиға чүшүрүңлар; у немиләрни қилған болса, униңғиму шуни қилиңлар; чүнки у Пәрвәрдигарға — Исраилдики Муқәддәс Болғучиға қарши көрәңләп кәткән еди. \x + \xo 50:29 \xo*\xt Вәһ. 18:6, 7\xt*\x* 
\v 30 Шуңа униң жигитлири кочилирида жиқилиду; шу күнидә униң барлиқ җәңчи палванлири йоқитилиду, — дәйду Пәрвәрдигар.\x + \xo 50:30 \xo*\xt Йәр. 49:26\xt*\x*
\m
\v 31 Мана, Мән саңа қаршидурмән, и көрәңләп кәткучи, — дәйду самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар, — чүнки сениң күнүң, йәни Мән йениңға йеқин келип җазалайдиған күн йетип кәлди; 
\v 32 көрәңләп кәткучи путлишип жиқилиду, һеч ким уни қайтидин йөләп турғузмайду; бәрһәқ, Мән униң шәһәрлиригә от яқимән, у униң әтрапидикиләрниң һәммисини көйдүрүп жутуп кетиду.
\m
\v 33 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: — Исраиллар Йәһудалар билән биллә езилип хорлуқни көргән; уларни әсир қилғанлар уларни қаттиқ қамап тутқан еди; уларни қоюветишни рәт қилған. 
\v 34 Лекин уларниң Һәмҗәмәт-Қутқузғучиси күчлүктур; самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар уларниң дәвасини әстайидиллиқ билән сорайду, шуниң билән У уларниң зиминиға арамлиқ бериду, Бабилдикиләргә арамсизлиқ йәткүзиду. 
\v 35 Калдийләр үстигә, Бабилда туруватқанлар үстигә һәмдә Бабилниң әмирлири вә данишмәнлири үстигә қилич чүшиду, — дәйду Пәрвәрдигар; 
\v 36 қилич палчилар үстигә чүшкәндә, улар һамақәт-ахмақлардәк көрүниду; қилич уларниң палванлири үстигә чүшүп, улар патипарақ болуп кетиду; 
\v 37 қилич уларниң атлири үстигә, җәң һарвулири үстигә, уларниң сәплиридә турған барлиқ ят ләшкәрләр үстигә чүшиду, улар аяллардәк болиду; қилич ғәзнилири үстигә чүшиду, улар булаң-талаң қилиниду. 
\v 38 Қурғақчилиқ уларниң сулири үстигә чүшүп, улар қуруп кетиду; буларниң сәвәви зимини ойма бутларға толуп, улар қорқунучлуқ мәбудлар түпәйлидин тәлвишип кәткән. \f □ \fr 50:38 \fr*\ft \+bd «буларниң сәвәви зимини ойма бутларға толуп, улар қорқунучлуқ мәбудлар түпәйлидин тәлвишип кәткән»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «буларниң сәвәви зимини ойма бутларға толған, чүнки улар қорқунучлуқ мәбудлирини даңлап кәткән еди».\ft*\f* 
\v 39 Шуңа чөлдики җаниварлар вә чилбөриләр бирликтә шу йәрдә туриду; шу йәрдә һувқушлар маканлишиду; у мәңгүгә адәмзатсиз болиду, дәвирдин-дәвиргә һеч аһалилик болмайду. 
\v 40 Худа Содом вә Гоморрани әтрапидики шәһәрлири билән биллә өрүвәткинидәк, һеч ким шу йәрдә турмайду, инсан балилири шу йәрдә олтирақлашмайду, — дәйду Пәрвәрдигар.\x + \xo 50:40 \xo*\xt Яр. 19:25; Йәр. 49:18\xt*\x*
\m
\v 41 — Мана, шималдин бир хәлиқ, улуқ бир әл чиқип келиду; йәр йүзиниң чәт-чәтлиридин нурғун падишалар қозғилиду. \x + \xo 50:41 \xo*\xt Йәр. 6:22,30\xt*\x* 
\v 42 Улар оқя һәм нәйзини тутуп қураллиниду; улар вәһший, һеч рәһим көрсәтмәйдиған болиду; атлириға мингәндә уларниң авазлири деңиздәк шавқунлайду; улар җәңгә атлатқан адәмләрдәк сәп-сәп болуп, саңа һуҗум қилмақчи, и Бабил қизи! 
\v 43 Бабил падишаси уларниң хәвирини аңлапла қоллири титрәп бошап кетиду; ғәм-қайғу уни тутиду, толғаққа чүшкән аялдәк азаплар уни бесивалиду. \x + \xo 50:43 \xo*\xt Йәр. 49:24\xt*\x* 
\v 44 Мана, Иордан дәрияси бойидики чавар-чатқаллиқтин чиқип, дайим еқип туридиған шу сулар бойидики яйлақтики қойларни тарқатқан бир ширдәк Мән Бабилдикиләрни бәдәр қачқузимән. Әнди кимни халисам Мән уни униң үстигә тикләймән; чүнки Маңа ким тәң келәләйду? Ким Мениңдин һесап елишқа Мени чақиралайду? Мениң алдимда туралайдиған пада баққучи барму? \f □ \fr 50:44 \fr*\ft \+bd «дайим еқип туридиған шу сулар»\+bd* — Иордан дәриясиниң сулири өзи.\ft*\f* \x + \xo 50:44 \xo*\xt Аюп 41:2; Йәр. 49:19,22\xt*\x*
\m
\v 45 Шуңа Пәрвәрдигарниң Бабилни җазалаштики мәхситини, шуниңдәк калдийләрниң зиминини җазалаш нийитини аңлаңлар: Уларниң кичиклириму тартип епкетилиду; бәрһәқ, қилмишлири түпәйлидин \add Пәрвәрдигар\add* униң яйлиғини вәйранә қилиду. \x + \xo 50:45 \xo*\xt Йәр. 49:20\xt*\x* 
\v 46 Бабилниң ишғал қилинғанлиғини аңлап йәр йүзи тәвринип кетиду; униң налә-пәряди барлиқ әлләргичә аңлиниду.\x + \xo 50:46 \xo*\xt Йәр. 49:21\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 51
\s1 Бабил тоғрилиқ һөкүм — давами
\m
\v 1 Пәрвәрдигар мундақ дәйду: — Мана, Мән Бабилни соқидиған һәм «Ләб-камай»да туруватқанларни соқидиған битчит қилғучи шамални қозғап чиқиримән; \f □ \fr 51:1 \fr*\ft \+bd «Ләб-камай»\+bd* — Калдийәни бир кинайилик «шифир» арқилиқ көрситиду. Шифирни ипадиләш йоли болса, «Калдийә» дегән сөзниң һәр бир һәрипини ибраний тилиниң елипбә тәртиви бойичә арқидин оқулған һәрип билән алмаштуруштин ибарәт (мәсилән, уйғур тилида болса, «а»ни «й» билән, «ә»ни «и» билән алмаштурғанға охшаш). «Ләб-камай» дегән сөзниң өзи ибраний тилида «тәтүрчилик қилғанларниң қәлби», «асийлиқ қилғанларниң қәлби» дегәнни билдүриду, бу интайин кинайилик гәптур. \ft*\fp «Шамал» болса, бәлким 2-айәттә тилға елинған «ят адәмләр»ни көрситиду.\fp*\f* \x + \xo 51:1 \xo*\xt Йәр. 4:11\xt*\x* 
\v 2 Мән Бабилға ят адәмләрни әвәтимән; улар уни соруветиду, зиминини йәр билән йәксан қиливетиду; униң бешиға күлпәт чүшкән күнидә улар униңға тәрәп-тәрәптин қаршилишишқа келиду. \x + \xo 51:2 \xo*\xt Йәр. 4:11; 15:7\xt*\x* 
\v 3 Униң оқячилириға кирични тартқидәк, орнидин турғучиларға дубулға-савут кийгидәк пурсәт бәрмәңлар; униң жигитлириниң һеч қайсисини аяп қоймаңлар; униң пүткүл қошунини битчит қилиңлар. 
\v 4 Калдийләрниң зиминида санҗилғанлар, кочилирида қиличланғанлар жиқилсун! \x + \xo 51:4 \xo*\xt Йәр. 49:26\xt*\x* 
\v 5 Чүнки Исраил яки Йәһудаму өз Худаси тәрипидин, йәни самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар тәрипидин ташливетилгән әмәс; чүнки \add Бабилниң\add* зимини Исраилдики Муқәддәс Болғучи алдида садир қилған гуна билән толғандур. 
\v 6 \add Барлиқ әлләр\add*, Бабил ичидин қечиңлар, өз җениңларни елип бәдәр қечиңлар! Униң қәбиһлигигә четилип қелип һалак болмаңлар; чүнки бу Пәрвәрдигарниң қисас алидиған вақтидур; У қилмишини өз бешиға қайтуриду.\f □ \fr 51:6 \fr*\ft \+bd «Барлиқ әлләр, Бабил ичидин қечиңлар, өз җениңларни елип бәдәр қечиңлар! ... чүнки бу Пәрвәрдигарниң қисас алидиған вақтидур; У қилмишини өз бешиға қайтуриду»\+bd* — бәзи алимлар бу сөзләр «барлиқ әлләр»гә әмәс, бәлки Исраилға ейтилиду, дәп қарайду. 45-айәттә әһвал шундақ болиду, лекин бизниңчә мошу йәрдә Бабилда һәр бир әлләргә ейтилиду. Чүнки 9-айәттә қачқанлар «һәммимиз өз жутимизға қайтайли» дейишиду.\ft*\f* \x + \xo 51:6 \xo*\xt Йәр. 50:8,15,28; Вәһ. 18:4\xt*\x*
\m
\v 7 Бабил Пәрвәрдигарниң қолидики пүткүл җаһанни мәс қилғучи алтун қәдәһ болған; әлләр униң шарибидин ичкән; әлләр шуниң билән сараң болуп кәткән. \f □ \fr 51:7 \fr*\ft \+bd «әлләр .... сараң болуп кәткән»\+bd* — бәлким Бабилниң гунайиға четилип, шуниңдәк җазасиғиму четилип қелип толиму дәккә-дүккигә чүшиду.\ft*\f* \x + \xo 51:7 \xo*\xt Вәһ. 18\xt*\x* 
\v 8 Бабил туюқсиз жиқилип битчит болиду; униңға аһ-зар көтириңлар! Униң азаплири үчүн тутия елиңлар; у бәлким сақайтилармекин?\x + \xo 51:8 \xo*\xt Йәш. 21:9; Йәр. 8:22; Вәһ. 14:8; 18:2\xt*\x*
\m
\v 9 — «Биз Бабилни сақайтмақчидуқ, лекин у сақаймиди; униңдин ваз кечип һәммимиз өз жутимизға қайтайли; чүнки униң үстигә чиқирилидиған һөкүм җазаси асманға тақишип, көккә йетиду».\f □ \fr 51:9 \fr*\ft \+bd «Биз Бабилни сақайтмақчидуқ, лекин у сақаймиди; униңдин ваз кечип һәммимиз өз жутимизға қайтайли»\+bd* — қариғанда бу сөзләр Бабил арисида турған ят әлләрниң ейтидиған сөзлири. «Униң үстигә чиқирилидиған һөкүм җазаси асманға тақишип, көккә йетиду» дегәнни, Худаниң җазалирини қозғиған, кона замандики Бабил (бабәл)лиқлар қурмақчи болған «асманға тақишидиған» мунар билән селиштуруш пайдилиқ иш болиду. («Яр.» 11:1-9ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 51:9 \xo*\xt Йәр. 46:11\xt*\x*
\m
\v 10 — «Пәрвәрдигар һәққанийлиғимизни барлиққа кәлтүргәндур; келәйли, Зионда Пәрвәрдигар Худайимизниң қилған ишини җакалайли!»\f □ \fr 51:10 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар һәққанийлиғимизни барлиққа кәлтүргәндур»\+bd* — бәзи алимлар бу сөзни «Пәрвәрдигар бизни қутқузуп азат қилғандур» дәп тәрҗимә қилиду. Лекин «тсәдәкаһ» (һәққанийлиқ) Тәвраттики башқа һеч йәрдә шундақ мәнидә тепилмайду. Бизниңчә бу сөз Исраилниң (һәммимизгә охшаш) өзиниң һеч қандақ һәққанийлиғи болмиғачқа, Худа уларға һәққанийлиқ елип келиду, дегәнни билдүриду. Бу айәттики һәққанилиқ өзлигидин әмәс, бәлки Худадин келиду; «Пәрвәрдигар Һәққанийлиғимиздур» — бу Мәсиһ-Қутқузғучиниң, шуниңдәк йеңи Йерусалимниң бир намидур. 23:6ни һәм 33:16ни көрүң. \+bd «келәйли, Зионда Пәрвәрдигар Худайимизниң қилған ишини җакалайли!»\+bd* — 9-айәттики сөзләрни кәлгүсидә Бабилдин қачидиған ят әлләр ейтиду; 10-айәттики сөзләрни шүбһисизки, кәлгүсидә Канаан (Пәләстин)ға қайтип келидиған Исраилниң қалдиси ейтиду.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Пәрвәрдигар Медиа қошунлириға, андин Бабилға сөз қилиду
\m
\v 11 — Оқларни учлаңлар! Қалқанларни тутуңлар! Пәрвәрдигар Медианиң падишалириниң роһини урғутти; чүнки Униң нийити Бабилға қаршидур, уни бәрбат қилиш үчүндур; бу Пәрвәрдигарниң қисасидур, йәни Униң ибадәтханиси үчүн алған қисасидур. \x + \xo 51:11 \xo*\xt Йәр. 46:4; 50:28\xt*\x* 
\v 12 Бабилниң сепиллириға қаритип җәң туғини көтириңлар; күзәтни техиму чиңрақ қилиңлар, күзәтчиләрни \add Бабилни чөридитип\add* сәптә турғузуңлар; бөктүрмә қоюңлар; чүнки Пәрвәрдигар Бабилдикиләрниң җазаси тоғрилиқ немиләрни дегән болса, У шуни көңлидә пәмләп, уни ада қилиду.
\m
\v 13 — И әлвәк сулар үстидә турғучи, байлиқлири нурғун болғучи, әҗилиң йетип кәлди, җениң өлчинип үзүлүш вақти тошти.
\b
\m
\v 14 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар Өзи билән қәсәм қилип: «Топ-топ чекәткиләрдәк Мән сени адәмләр билән толдуримән; улар сениң үстүңдин ғәлибә тәнтәнилирини көтириду» деди.\x + \xo 51:14 \xo*\xt Ам. 6:8\xt*\x*
\m
\v 15 — У болса йәр-зиминни күч-қудрити билән ясап,
\m Аләмни даналиғи билән бәрпа қилип,
\m Асманларни әқил-парасити билән яйғучидур;\x + \xo 51:15 \xo*\xt Яр. 1:1; Аюп 9:8; Зәб. 103:2; Йәш. 40:22; 44:24; 51:13; Йәр. 10:12\xt*\x*
\m
\v 16 У авазини қоювәтсә, асманларда сулар шавқунлайду;
\m У йәр чәтлиридин булут-туманларни өрлитиду;
\m У ямғурларға чақмақларни һәмраһ қилип бекитиду,
\m Шамални Өз ғәзнилиридин чиқириду.\x + \xo 51:16 \xo*\xt Йәр. 10:13\xt*\x*
\m
\v 17 Бу \add бутпәрәсләрниң\add* һәр бири әқилсиз, билимдин мәһрумлардур;
\m Һәр бир зәргәр өзи ойған бут тәрипидин шәрмәндигә қалиду;
\m Чүнки униң қуйма һәйкили ялғанчилиқ,
\m Уларда һеч тиниқ йоқтур.
\m
\v 18 Улар бимәниләрдур, мазақ объектидур;
\m Уларниң үстигә җазалиниш вақти кәлгәндә, улар йоқитилиду.
\m
\v 19 Яқупниң несивиси Болғучи булардәк әмәстур;
\m Чүнки һәммини ясиғучи Шудур;
\m Исраил болса Униң Өз мираси болған қәбилисидур;
\m Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар Униң намидур.\f □ \fr 51:19 \fr*\ft \+bd «Яқупниң несивиси Болғучи...»\+bd* — Яқуп мошу йәрдә Яқуп вә униң әвлатлири Исраилниму көрситиду. «Яқупниң несивиси» Худаниң Өзидур, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 51:19 \xo*\xt Йәр. 10:16\xt*\x*
\b
\m
\s1 Пәрвәрдигар Исраилға сөз қилиду
\m
\v 20 Сән \add Исраил\add* Мениң гөрзәм,
\m Мениң җәң қуралимдурсән;
\m Сениң билән Мән әлләрни битчит қилимән,
\m Сениң билән падишалиқларни тар мар қилимән;\f □ \fr 51:20 \fr*\ft \+bd «Сән Исраил Мениң гөрзәм, Мениң җәң қуралимдурсән; сениң билән Мән әлләрни битчит қилимән, сениң билән падишалиқларни тар мар қилимән...»\+bd* — әйни тексттә пәқәт «Сән мениң гөрзәм...» дейилиду. Әнди Худаниң бу сөзлири кимгә ейтилиду? \ft*\fp Бәзи алимлар (пеилларни «өткән заман»ға өзгәртип) Бабилға ейтилған, дәп қарайду. Башқилар (кәлгүсидә Бабил империйәсини вәйран қилидиған) Парс империйәсигә ейтилиду, дәп қарайду; бирақ бизниңчә улар Исраилниң өзигә ейтилиду (24-айәтни көрүң). Башқа пәйғәмбәрләрниң сөзлири бойичиму, ахирқи заманларда Исраил хәлқи Худаниң бир җазалаш қурали болиду (мәсилән, «Йәш.» 41:5, «Зәк.» 12:7ни көрүң).\fp*\f* \x + \xo 51:20 \xo*\xt Йәр. 50:23\xt*\x*
\m
\v 21 Сениң билән һәм ат һәм ат мингүчини битчит қилимән;
\m Сениң билән һәм җәң һарвуси һәм һайдиғучисини битчит қилимән;
\m
\v 22 Сениң билән һәм әр һәм аялни битчит қилимән;
\m Сениң билән һәм қери һәм яшларни битчит қилимән;
\m Сениң билән һәм жигит һәм қизни битчит қилимән;
\m
\v 23 Сениң билән һәм падичи һәм қой падисини битчит қилимән;
\m Сениң билән һәм дехан һәм боюнтуруққа қетилған калилирини битчит қилимән;
\m Сениң билән һәм валийлар һәм һөкүмранларни битчит қилимән.
\m
\v 24 — Мән көз алдиңларда Бабилниң һәм барлиқ калдийләрниң Зионда қилған барлиқ рәзиллигини өз бешиға чүшүрүп яндуримән, — дәйду Пәрвәрдигар.
\b
\m
\v 25 — Мана, Мән сән \add Бабилға\add* қаршимән, и пүткүл йәр йүзини һалак қилғучи тағ;
\m Мән қолумни үстүңгә созуп,
\m Сени тик ярлардин ғулитип,
\m Домилитип чүшүрүп, сени көйүп түгигән бир янар тағ қилимән, — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 26 Шуниң билән улар сәндин бүрҗәк чиқириш үчүнму таш тапалмайду,
\m Яки һул үчүнму һечйәрдин таш тапалмайду;
\m Чүнки сән мәңгүгә бир вәйранә болисән, — дәйду Пәрвәрдигар.
\b
\m
\v 27 — Зиминда җәң туғини көтириңлар,
\m Әлләр арисида канай челиңлар;
\m Бабилға җәң қилишқа әлләрни тәйярлаңлар;
\m Арарат, минни вә Ашкиназ падишалиқлирини чақирип жиғиңлар;
\m Униңға һуҗум қилғучи қошунларға бир сәрдар бекитиңлар;
\m Атларни топ-топ чекәткә лечинкилиридәк зиминға түркүмләп чиқириңлар;\f □ \fr 51:27 \fr*\ft \+bd «чекәткә лечинкилири»\+bd* — ибраний тилида бу сөз бәлким чекәткә лечинкисиниң өсүш җәрянидики әң зиянлиқ басқучини көрситиши мүмкин.\ft*\f*
\m
\v 28 Униңға җәң қилишқа әлләрни тәйярлаңлар,
\m — Медиалиқларниң падишалири, валийлири вә барлиқ һөкүмдарлирини, шундақла у һөкүм сүргән зиминларниң барлиқ адәмлирини тәйярлаңлар! 
\v 29 Шуниң билән йәр йүзи тәвринип азаплиниду; чүнки Пәрвәрдигарниң Бабилға қарши бағлиған нийәтлири, йәни Бабилниң зиминини һеч адәм турмайдиған чөл-баяван қиливетиш нийити әмәлгә ашмай қалмайду.
\b
\m
\v 30 Бабилдики палванлар уруштин қол үзиду;
\m Улар қорғанлирида амалсиз олтириду;
\m Уларниң дәрмани қалмайду,
\m Улар аяллардәк болуп қалиду;
\m Униң туралғулириға от қоюлиду;
\m Дәрваза саласунлири сундурулиду.\x + \xo 51:30 \xo*\xt Йәр. 50:37\xt*\x*
\m
\v 31 Жүгүрүп келиватқан бир чапармән йәнә бир чапармәнгә, бир хәвәрчи йәнә бир хәвәрчигә Бабил падишасиниң алдидила учришип қелип униңға: —
\m «Силиниң пүткүл шәһәрлири у чәттин бу чәткичә ишғал қилинди;
\m
\v 32 Дәрия кечиклири егиливелинди,
\m Қомушлуқлар отта көйдүрүлди,
\m Палванлири дәккә-дүккигә чүшүшти!»
\m — дәп җакалишиду.\f □ \fr 51:32 \fr*\ft \+bd «Дәрия кечиклири егиливелинди, қомушлуқлар отта көйдүрүлди, палванлири дәккә-дүккигә чүшүшти!» — дәп җакалишиду»\+bd* — Бабилниң қандақ йол билән ишғал қилинғанлиғиниң тәпсилатлири тоғрилиқ «Қошумчә сөз»имизни көрүң. Парс қошуни Әфрат дәриясиниң еқиш йөнилишини өзгәртиветиду, дәрия қисқа вақит ичидила қуруп кетиду. Парслар су йоқ дәриядин меңип шәһәргә кирди. Шуниң билән шәһәр ичидики «дәрия кечиклири» биринчи болуп егиливелинди. Шәһәр әтрапидики «қомушлуқларниң көйдүрүлүши»дин мәхсәт шәһәрдин қачқанларға йошурунғидәк җайлар болмисун үчүн еди.\ft*\f*
\m
\v 33 Чүнки самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар — Исраилниң Худаси мундақ дәйду: —
\m Бабилниң қизи тәкшилинип чиңдилидиған вақти болған хамандәк бесилиду;
\m Бирдәмдила, униң һосули орулидиған вақти йетип болиду!\f □ \fr 51:33 \fr*\ft \+bd «униң һосули орулидиған вақти»\+bd* — бәлким адәмлири вә имарәтлири жиқитилидиған, йәни униң җазалиниш вақтини көрситиду.\ft*\f*
\m
\v 34-35 Зионда турғучи қиз: — «Бабил падишаси Небоқаднәсар мени жутуп,
\m Мени ғаҗилап әзгән;
\m У ичимни бошитилған қачидәк қилип қойған;
\m У әҗдиһадәк мени жутуп,
\m Өзини назу-немәтлирим билән тойғузған,
\m Мени қуруқдап пак-пакиз қиливәткән.
\m Маңа, мениң тенимгә қилған зораванлиғи Бабилниң бешиға чүшүрүлсун» — дәйду,
\m Вә Йерусалим: «Мениң қанлирим Калдийәдә турғучиларниң бешиға төкүлсун» — дәйду.\f □ \fr 51:34-35 \fr*\ft \+bd «Бабил падишаси Небоқаднәсар мени жутуп, мени ғаҗилап әзгән; ...маңа, мениң тенимгә қилған зораванлиғи Бабилниң бешиға чүшүрүлсун» — дәйду, вә Йерусалим: «Мениң қанлирим Калдийәдә турғучиларниң бешиға төкүлсун» — дәйду\+bd* — бу 34-35-айәттики сөзлигүчи «Зионда турғучи қиз» бәлким «адәмләштүрулгән» Йерусалимға вәкил келиду. \+bd «маңа, мениң тенимгә қилған зораванлиғи..»\+bd* — бәлким Йерусалим вә униң хәлқини көрситиду.\ft*\f*
\m
\v 36 Шуңа Пәрвәрдигар мундақ дәйду: —
\m Мана, Мән сениң дәвайиңни сораймән,
\m Сән үчүн қисас алимән;
\m Мән униң деңизини қурутимән, булиқини қағҗиритимән.\f □ \fr 51:36 \fr*\ft \+bd «Мана, Мән сениң дәвайиңни сораймән, сән үчүн қисас алимән; Мән униң деңизини қурутимән, булиқини қағҗиритимән»\+bd* — Парс қошуни Бабилдин өтидиған Әфрат дәриясини қурутиду. Улар шу йол билән шәһәрни ишғал қилиду. «Қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 51:36 \xo*\xt Йәр. 50:38\xt*\x*
\m
\v 37 Бабил болса дога-дога харабиләр,
\m Чилбөриләрниң туралғуси болиду;
\m Зимини адәмни дәһшәт басидиған һәм дайим уш-уш қилинидиған объект болиду,
\m Һеч адәм шу йәрдә турмайду.
\m
\v 38 Уларниң һәммиси яш ширлардәк һувлишиду,
\m Асланлардәк бир-биригә хирис қилишиду;\f □ \fr 51:38 \fr*\ft \+bd «Уларниң һәммиси яш ширлардәк һувлишиду, асланлардәк бир-биригә хирис қилишиду»\+bd* — Бабиллиқлар һарақкәшлигидин атиқи чиққан еди. Бу айәт бәлким шуларниң мәс болуп «шир кәйп» болғанлиғини билдүриду. 39-айәтниму көрүң. Бабилниң падишаси Бәлшазар әмир-вәзирлири билән биллә мәс болғанда, шәһири бөсүлүп ишғал қилинған («Дан.» 5-бапни оқуң).\ft*\f*
\m
\v 39 Уларниң кәйпияти қизип кәткәндә, Мән уларға бир зияпәт тәйярлап қойимәнки, уларни мәс қиливетимән; шуниң билән улар яйрап-яшнап кетиду, — андин мәңгүгә уйқиға ғәриқ болуп, қайтидин һеч ойғанмайду, — дәйду Пәрвәрдигар. \f □ \fr 51:39 \fr*\ft \+bd «Уларниң кәйпияти қизип кәткәндә, Мән уларға бир зияпәт тәйярлап қойимәнки, уларни мәс қиливетимән; шуниң билән улар яйрап-яшнап кетиду, — андин мәңгүгә уйқиға ғәриқ болуп, қайтидин һеч ойғанмайду»\+bd* — бу бешарәтниң әмәлгә ашурулушини йәнә «Дан.» 5-бапта көрүң.\ft*\f* 
\v 40 Боғузлашқа йетилигән қозилардәк вә биллә йетиләнгән қочқарлар һәм текиләрдәк Мән уларни боғузлашқа чүшүримән.
\b
\m
\v 41 Шешақниң ишғал қилинғанлиғиға қара!
\m Пүткүл йәр йүзиниң пәхриниң тутулғанлиғиға қара!
\m Бабилниң әлләр арисида адәмни дәһшәт басидиған объекти болғанлиғиға қара!\f □ \fr 51:41 \fr*\ft \+bd «Шешақниң ишғал қилинғанлиғиға қара»\+bd* — «Шешақ» Бабилни көрситидиған һәҗвий, кинайилик бир исим. 25:26тики изаһатни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 51:41 \xo*\xt Йәш. 13:19; Йәр. 25:26\xt*\x*
\m
\v 42 Деңиз Бабил үстидин өрләп кәтти;
\m У нурғунлиған долқунлар билән ғәриқ болди.\f □ \fr 51:42 \fr*\ft \+bd «деңиз ... долқунлар...»\+bd* — Тәврат-инҗилда көп вақитларда символ сүпитидә топ-топ қошунларни көрситиду.\ft*\f*
\m
\v 43 Униң шәһәрлири адәмни дәһшәт басидиған объект,
\m Қағҗирақ йәр, бир чөл, һеч ким турмайдиған зимин болди;
\m Һеч қандақ инсан балиси қайтидин шу йәрләрдин өтмәйду.
\m
\v 44 Мән Бабилда Бәлни җазалаймән;
\m Мән униң ағзидин жутувалғинини яндуривалимән;
\m Әлләр қайтидин униңға қарап еқип келишмәйду;
\m Бәрһәқ, Бабилниң сепили ғулап кетиду. \f □ \fr 51:44 \fr*\ft \+bd «мән Бабилда Бәлни җазалаймән»\+bd* — «Бәл» — (яки «Мардук») Бабилниң әң муһим бути.\ft*\f*
\m
\v 45 Униң оттурисидин чиқиңлар, и хәлқим!
\m Һәр бириңлар Пәрвәрдигарниң қаттиқ ғәзивидин өз җениңларни елип бәдәр қечиңлар!
\m
\v 46 Силәр зиминда аңлиниватқан питнә-иғвадин жүригиңларни су қилмаңлар вә қорқмаңлар;
\m Бу жил бир питнә-иғва, келәр жили йәнә бир питнә-иғва чиқиду;
\m Зиминда зулум-зораванлиқ партлайду, һөкүмдарлар һөкүмдарларға қарши чиқиду.
\m
\v 47 Шуңа мана, шу күнләр келидуки,
\m Мән Бабилдики ойма мәбудларни җазалаймән;
\m Шуниң билән униң пүткүл зимини хиҗаләткә қалдурулиду,
\m Униңда өлтүрүлгәнләр униң ичидә жиқилиду;\f □ \fr 51:47 \fr*\ft \+bd «...Шуниң билән униң пүткүл зимини хиҗаләткә қалдурулиду, униңда өлтүрүлгәнләр униң ичидә жиқилиду»\+bd* — демәк, Бабил хәлқи зиминидин һеч қачалмайдиған болиду.\ft*\f*
\m
\v 48 Шуниң билән асман вә зимин вә уларда бар болғанлар Бабил үстидин шатлиқтин яңрайду;
\m Чүнки шималдин һалак қилғучилар униңға җәң қилишқа келиду — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 49 Бабил түпәйлидин пүткүл йәр йүзидики өлтүрүлгәнләр жиқилғандәк,
\m Бабил Исраилда өлтүрүлгәнләр түпәйлидин Бабил жиқилмай қалмайду.\f □ \fr 51:49 \fr*\ft \+bd «Бабил түпәйлидин пүткүл йәр йүзидики өлтүрүлгәнләр жиқилғандәк, Бабил Исраилда өлтүрүлгәнләр түпәйлидин Бабил жиқилмай қалмайду»\+bd* — айәттики әйни ибраний текстни чүшиниш тәс. Оқурмәнләр башқа тәрҗимиләрни учритиши мүмкин. Лекин умумий мәнаси чоқум тәрҗимимиздәк болуши керәк.\ft*\f*
\m
\v 50 Қиличтин қачқанлар, жирақ кетиңлар, һаял болмаңлар;
\m Чәт йәрләрдин Пәрвәрдигарни сеғиниңлар,
\m Йерусалимни есиңларға кәлтүрүңлар.\f □ \fr 51:50 \fr*\ft \+bd «Қиличтин қачқанлар, жирақ кетиңлар, һаял болмаңлар; чәт йәрләрдин Пәрвәрдигарни сеғиниңлар, Йерусалимни есиңларға кәлтүрүңлар»\+bd* — ениқки, бу сөзләр Бабилда сүргүн болған Исраилларға ейтилиду.\ft*\f*
\m
\v 51 «Биз хиҗаләткә қалдуқ, чүнки һақарәткә учридуқ;
\m Шәрмәндичиликтин йүзимиз төкүлди;
\m Чүнки ят адәмләр Пәрвәрдигарниң өйидики муқәддәс җайларға бесип кирди!».\f □ \fr 51:51 \fr*\ft \+bd «Биз хиҗаләткә қалдуқ, чүнки һақарәткә учридуқ; ...чүнки ят адәмләр Пәрвәрдигарниң өйидики муқәддәс җайларға бесип кирди!»\+bd* — шүбһисизки, бу сөзләр Бабилда сүргүн болғанларниң қайғуруп ейтидиғанлири болиду.\ft*\f*
\m
\v 52 Шуңа шу күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар,
\m — Мән униңдики ойма мәбудларни җазалаймән;
\m Униң пүткүл зимини бойида ярилинип җан һәлқумида иңришиду.
\m
\v 53 Бабил асманларға көтирилгән болсиму,
\m Униң жуқури истиһкам-қорғини мустәһкәмләнгән болсиму,
\m Лекин Мениңдин униңға һалак қилғучилар йетип баридиған болди, — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 54 Бабилдин налә-пәрядниң авази,
\m Калдийләрниң зиминидин зор һалакәтниң садаси көтирилиду.
\m
\v 55 Чүнки Пәрвәрдигар Бабилни һалак қилмақчи болиду;
\m У униңдин вараң-чуруңлирини йоқитиду;
\m Суларниң долқунлири өркәшләватқан сулардәк шарқирайду,
\m Уларниң авази шавқунлап келиду.\f □ \fr 51:55 \fr*\ft \+bd «...суларниң долқунлири өркәшләватқан сулардәк шарқирайду, уларниң авази шавқунлап келиду»\+bd* — «суларниң долқунлири», «уларниң авази» болса бәлким «һалак қилғучилар»ниңки болиду. Улар «деңиз»ға охшитилған (42-айәт); 56-айәт уларниң һәрикитиниму көрситиду.\ft*\f*
\m
\v 56 Чүнки һалак қилғучи униңға, йәни Бабилға җәң қилишқа келиду,
\m Шуниң билән униң палванлири әсиргә чүшиду;
\m Уларниң оқялири сундурулиду;
\m Чүнки Пәрвәрдигар — қисаслар алғучи Тәңридур;
\m У яманлиқни яндурмай қалмайду.
\m
\v 57 — Мән униң әмирлири, данишмәнлири, валийлири, һөкүмдарлири вә палванлирини мәс қилимән;
\m Улар мәңгүгә ухлайду вә қайтидин һеч ойғанмайду — дәйду Падишаһ, — Нами самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар.
\m
\v 58 Самави қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар мундақ дәйду: —
\m Бабилниң кәң сепиллири йәр билән йәксан қилиниду,
\m Униң егиз дәрвазилири пүтүнләй көйдүрүлиду;
\m Шуниң билән әлләрниң җан тикип тапқан меһнити беһудә болиду,
\m Әл-жутларниң өзлириниң җапалиқ әҗири пәқәт отқа йеқилғу болиду.\f □ \fr 51:58 \fr*\ft \+bd «Шуниң билән әлләрниң җан тикип тапқан меһнити беһудә болиду»\+bd* — әлләрниң бекар ишлигини, «җапалиқ әҗири» бәлким зор шәһәр-империйә болған Бабилни көп меһнәт сиңдуруп қуруп чиққанлиғини көрситиду («Һаб.» 2:13ни көрүң).\ft*\f*
\b
\m
\v 59 Йәһуда падишаси Зәдәкия тәхткә олтарған төртинчи жили, Бабилға барғинида Маһсеяһниң нәвриси, Нерияниң оғли Серая Зәдәкияға һәмраһ болуп барған (Серая баш ғоҗидар еди). Йәрәмия пәйғәмбәр униңға сөз тапилиған. \f □ \fr 51:59 \fr*\ft \+bd «Нерияниң оғли Серая Зәдәкияға һәмраһ болуп барған (Серая баш ғоҗидар еди),...»\+bd* — Серая Баруқниң акиси яки укиси еди. 32:12дә униң бовиси «Маасеяһ» дейилиду.\ft*\f* 
\v 60 Йәрәмия орам қәғәзгә Бабилниң бешиға чүшидиған барлиқ күлпәтләрни, — йәни Бабил тоғрилиқ пүтүклүк бу барлиқ сөзләрни язған еди; 
\v 61 вә Йәрәмия Сераяға мундақ деди: — Сән Бабилға йетип барғанда, бу сөзләрниң һәммисини оқуп чиқип вә: —
\m
\v 62 «Пәрвәрдигар, Сән бу җай тоғрилиқ: — Мән уни йәксан қилимәнки, униңда һеч ким, нә инсан нә һайван турмайдиған, мәңгүгә бир вәйранә болиду — дегәнсән» — дәйсән; 
\v 63 шундақ қилип бу язмини оқуп чиққандин кейин, униңға таш теңип, Әфрат дәриясиниң оттурисиға чөрүвәт, 
\v 64 вә: «Мән униң үстигә чүшүрмәкчи болған күлпәтләр түпәйлидин, Бабил \add шу ташқа\add* охшашла ғәриқ болуп қайтидин өрлимәйду; улар һалидин кетиду» — дәйсән.
\m Йәрәмияниң сөзлири мошу йәрдә түгиди.
\b
\b
\m
\c 52
\s1 Йерусалимниң бөсүлүп ишғал қилиниши
\m
\v 1 Зәдәкия Йәһудаға падиша болғанда жигирмә бир йешида еди; у Йерусалимда он бир жил һөкүм сүрди. Униң аниси Либнаһлиқ Йәрәмияниң қизи болуп, исми Һамутал еди. \x + \xo 52:1 \xo*\xt 2Пад. 24:18\xt*\x* 
\v 2 У \add падиша\add* Йәһоакимниң қилғинидәк, Пәрвәрдигарниң нәзиридә рәзил ишларни қилди. 
\v 3 Пәрвәрдигарниң Йерусалимға һәм Йәһудаға қаратқан ғәзиви түпәйлидин, Пәрвәрдигар уларни Өз һозуридин һайдивәткичә болған арилиқта, төвәндики ишлар йүз бәрди. Биринчидин, Зәдәкия Бабил падишасиға исян көтәрди.
\m
\v 4 Шундақ болдики, униң сәлтәнитиниң тоққузинчи жили онинчи айниң онинчи күнидә Бабил падишаси Небоқәднәсар пүткүл қошуниға йетәкчилик қилип Йерусалимға һуҗум қилишқа кәлди; улар уни қоршивелип баргаһ қуруп, униң әтрапида қаша-потәйләрни қурушти. \f □ \fr 52:4 \fr*\ft \+bd «...униң (Небоқәднәсарниң) сәлтәнитиниң тоққузинчи жили онинчи айниң онинчи күнидә»\+bd* — миладийәдин илгири 588-жили, 15-Январ еди.\ft*\f* \x + \xo 52:4 \xo*\xt 2Пад. 25:1; Йәр. 39:1\xt*\x* 
\v 5 Шуниң билән шәһәр Зәдәкияниң он биринчи жилиғичә муһасиридә турди. 
\v 6 Шу жили төртинчи айниң тоққузинчи күни шәһәрдә еғир қәһәтчилик һәммини басқан вә зиминдикиләр үчүнму һеч аш-озуқ қалмиған еди. \f □ \fr 52:6 \fr*\ft \+bd «зиминдикиләр үчүнму һеч аш-озуқ қалмиған еди»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси «әтрапидики зиминдикиләр үчүнму һеч аш-озуқ қалмиған еди». Бу тәрҗимә тоғра болса, «әтрапидики зиминдикиләр» шәһәр әтрапидики зиминдин қечип панаһ издәп шәһәргә киргәнләрни көрситиду.\ft*\f* 
\v 7 Шәһәр сепили бөсүлди; барлиқ җәңгивар ләшкәрләр қачмақчи болуп, түн кечидә шәһәрдин бәдәр тикиветишти. Улар падиша бағчисиға йеқин «икки сепил» арилиғидики дәрвазидин кетишти (Калдийләр болса шәһәрниң һәммә тәрипидә бар еди). Улар \add Иордан җилғисидики\add* «Арабаһ түзләңлиги»ни бойлап қечишти. 
\v 8 Лекин Калдийләрниң қошуни падишани қоғлап Йерихо түзләңлигидә Зәдәкияға йетишти; униң пүтүн қошуни униңдин тарқилип кәткән еди. 
\v 9 Вә улар падишани тутуп, Хамат зиминидики Риблаһ шәһиригә, Бабил падишасиниң алдиға апарди; у \add шу йәрдә\add* униң үстидин һөкүм чиқарди. 
\v 10 Бабил падишаси Зәдәкияниң оғуллирини униң көз алдида қәтл қилди; у Йәһуданиң барлиқ әмирлириниму Риблаһ шәһиридә қәтл қилди; 
\v 11 андин Зәдәкияниң көзлирини оювәтти; Бабил падишаси уни мис кишәнләр билән бағлап Бабилға елип келип, өлгичә зинданға қамап қойди.
\b
\m
\s1 Муқәддәс ибадәтханиниң харап қилинғанлиғи
\m
\v 12 Бәшинчи айниң онинчи күнидә (бу Бабил падишаси Небоқаднәсарниң он тоққузинчи жили еди) Бабил падишасиниң хизмитидә болған, пасибан беги Небузар-Адан Йерусалимға йетип кәлди. \f □ \fr 52:12 \fr*\ft \+bd «Бәшинчи айниң онинчи күнидә...(Бабил падишаси Небоқаднәсарниң он тоққузинчи жили...)»\+bd* — миладийәдин илгири 586-жили, 17-Авғуст еди.\ft*\f* 
\v 13 У Пәрвәрдигарниң өйини, падишаниң ордисини вә шәһәрдики барлиқ өйләрни көйдүривәтти; барлиқ бәһәйвәт имарәтләргә у от қоюп көйдүривәтти. 
\v 14 Вә пасибан беги йетәкчилигидики Калдийләрниң пүткүл қошуни Йерусалимниң әтрапидики пүткүл сепилини өрүвәтти.
\m
\v 15 Пасибан беги Небузар-Адан зиминдики әң намрат кишиләрдин бир қисмини, шәһәрдә қалған башқа кишиләрни, Бабил падишаси тәрәпкә қечип тәслим болғанларни вә қалған һүнәрвәнләрни әсир қилип уларни елип кәтти. \f □ \fr 52:15 \fr*\ft \+bd «қалған һүнәрвәнләр»\+bd* — яки «қалған топ-топ адәмләр».\ft*\f* 
\v 16 Лекин пасибан беги Небузар-Адан зиминдики әң намратларниң бир қисмини үзүмзарлиқларни пәрвиш қилишқа вә териқчилиқ қилишқа қалдурди.
\m
\v 17 Калдийләр Пәрвәрдигарниң өйидики мистин ясалған икки түврүкни, дас тәгликлирини вә Пәрвәрдигарниң өйидики мистин ясалған «деңиз»ни чеқип, барлиқ мислирини Бабилға елип кәтти. \f □ \fr 52:17 \fr*\ft \+bd «дас тәгликлири»\+bd* — булар болса «деңиз»дин кичик болған дасларни көтиридиған тәгликләрни көрситиду. Бу айәтләрдә тилға елинған җабдуқ-бисатларни көпрәк чүшиниш үчүн «1Пад.» 7:8-51-айәтни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 52:17 \xo*\xt Йәр. 27:19\xt*\x* 
\v 18 Улар йәнә \add ибадәттә ишлитилидиған\add* идишлар, гүҗәк-бәлгүҗәкләр, лахшигирлар, қачилар, пиялә-тәхсиләр һәм мистин ясалған барлиқ әсвапларни елип кәтти; 
\v 19 даслар, хушбуйданлар, қачилар, күлданлар, чирақданлар, пиялиләр вә җам-қәдәһләрни болса, алтундин ясалған болсиму, күмүчтин ясалған болсиму, уларниң һәммисини пасибан беги елип кәтти. \f □ \fr 52:19 \fr*\ft \+bd «даслар, хушбуйданлар, қачилар, күлданлар, чирақданлар, пиялиләр вә җам-қәдәһләрни болса, алтундин ясалған болсиму, күмүчтин ясалған болсиму, уларниң һәммисини пасибан беги елип кәтти»\+bd* — бу алтун-күмүч вә мистин ясалған барлиқ қача-қучилар вә барлиқ әсваплар, Йәрәмияниң илгәрки бир бешарити бойичә, 54 жилдин кейин Парс императори Қорәшниң пәрмани билән Йерусалимға қайтурулди (27:21-22ни көрүң).\ft*\f* 
\v 20 Сулайман падиша Пәрвәрдигарниң өйи үчүн мистин ясатқан икки түврүк вә «деңиз», шундақла униң тәгилиги болған он икки буқини у елип кәтти; чүнки бу мис сайманларниң еғирлиғини өлчәш мүмкин әмәс еди.
\m
\v 21 Икки түврүк болса, һәр бириниң егизлиги он сәккиз гәз, айланмиси он икки гәз келәтти; һәр бириниң ичи кавак болуп, мисниң қелинлиғи төрт бармақ еди. \f □ \fr 52:21 \fr*\ft \+bd «гәз»\+bd* — (яки «җәйнәк») Тәвраттики бир өлчәмдур, җәйнәктин қолниң учиғичә болған арилиқтур, тәхминән 45 сантиметр.\ft*\f* \x + \xo 52:21 \xo*\xt 1Пад. 7:15; 2Пад. 25:17; 2Тар. 3:15\xt*\x* 
\v 22 Түврүкниң үстидики беши болса мис болуп, егизлиги бәш гәз еди; униң пүтүн айланмиси тор шәклидә һәм анар нусхиси билән безәлгән еди, һәммиси мистин еди; иккинчи түврүкму униңға охшаш болуп, уму анар нусхиси билән безәлгән еди. 
\v 23 Һәр бир түврүкниң бешиниң янлирида тохсән алтә анар нусхиси бар еди; торда җәмий болуп йүз анар нусхиси бар еди.
\m
\v 24 Пасибан беги Небузар-Адан болса баш каһин Серая, орунбасар каһин Зәфания вә ибадәтханидики үч нәпәр ишикбақарниму әсиргә алди. 
\v 25 У шәһәрдин ләшкәрләрни башқуридиған бир ағват әмәлдарни, шәһәрдин тапқан орда мәслиһәтчилиридин йәттини, йәрлик хәлиқни ләшкәрликкә тизимлиғучи, йәни қошунниң сәрдариниң кативини вә шәһәрдин атмиш нәпәр йәрлик кишини тутти. \f □ \fr 52:25 \fr*\ft \+bd «бир ағват әмәлдар...»\+bd* — яки пәқәт «бир әмәлдар...».\ft*\f* 
\v 26 Пасибан беги Небузар-Адан буларни Бабил падишасиниң алдиға, Риблаһға елип барди. 
\v 27 Бабил падишаси Хамат зиминидики Риблаһда бу кишиләрни қиличлап өлтүрүвәтти.
\m Шу йол билән Йәһуда өз зиминидин сүргүн қилинди.
\b
\m
\s1 Йәһуда Бабилға сүргүн қилиниду
\m
\v 28 Небоқаднәсар сүргүн қилған кишиләрниң сани мундақ еди: — йәттинчи жили үч миң жигирмә үч Йәһудий; 
\v 29 Небоқаднәсарниң он сәккизинчи жили у Йерусалимдин сәккиз йүз оттуз икки кишини сүргүн қилди; 
\v 30 Небоқаднәсарниң жигирмә үчинчи жили пасибан беги Небузар-Адан Йәһудийлардин йәттә йүз қириқ бәш кишини сүргүн қилди; җәмий болуп сүргүн қилинғанларниң сани төрт миң алтә йүз киши еди.\f □ \fr 52:30 \fr*\ft \+bd «Небузар-Адан Йәһудийлардин йәттә йүз қириқ бәш кишини сүргүн қилди; җәмий болуп сүргүн қилинғанларниң сани төрт миң алтә йүз киши еди»\+bd* — бу санлар «2Пад.» 24:14-16дә хатириләнгәнгә охшимайду. «Йәрәмия»дики санлар бәлким Йерусалимдикиләрни, «2Пад.»дики сан пүтүнләй Йәһудадикиләрни көрситиши мүмкин. Бу санлар аз көрүнсиму, оқурмәнләрниң есидә болуши керәкки, Йәрәмияниң һәм Әзакиялниң бешарәтлири бойичә Йәһудадикиләрниң көпинчиси «қилич, қәһәтчилик вә ваба-кесәл» билән өлгән болса керәк.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Йәһоакинниң сүргүн болуши
\m
\v 31 Шундақ болдики, Йәһуда падишаси Йәһоакин сүргүн болған оттуз йәттинчи жили он иккинчи айниң жигирмә бәшинчи күни шу иш йүз бәрди: Әвил-Меродақ Бабилға падиша болған биринчи жили, у Йәһуда падишаси Йәһоакинниң қәддини көтирип, уни зиндандин чиқарди; \x + \xo 52:31 \xo*\xt 2Пад. 25:27-30\xt*\x* 
\v 32 у униңға мулайим сөз қилип, униң орнини Бабилда униң билән биргә турған башқа падишаларниң орнидин жуқури қилди; 
\v 33 шуниң билән Йәһоакин зиндандики кийимлирини селиветип, өмриниң қалған һәр бир күнидә һәрдайим падиша билән биллә һәмдәстихан болушқа муйәссәр болди. 
\v 34 Униң несивиси болса, Бабил падишасиниң униңға беғишлиған дайимлиқ илтипати еди; бу илтипат күндилик еди, йәни у униңға таки аләмдин өткичә өмриниң һәр бир күни муйәссәр қилинған.