\id HEB 
\ide UTF-8
\h Ибранийларға
\toc1 Ибранийларға
\toc2 Ибранийларға
\toc3 Ибр.
\mt1 Ибранийларға
\c 1
\s1 «Ибранийларға йезилған мәктип» •••• Худаниң Оғли пәриштиләрдин үстүндур
\m
\v 1 Худа бурунқи заманларда ата-бовиларға пәйғәмбәрләр арқилиқ түркүм-түркүм бойичә вә нурғун йоллар билән сөз қилған болуп,\f □ \fr 1:1 \fr*\ft \+bd «түркүм-түркүм бойичә»\+bd* — яки «нурғун қетим» яки «нурғун ипадиләр билән».\ft*\f* 
\v 2 мошу ахирқи күнләрдә болса бизгә Оғли арқилиқ сөзлиди. У Оғлини пүткүл мәвҗудатниң мирасхори қилип бекәткән, Униң арқилиқ каинатларни яратқан.\f □ \fr 1:2 \fr*\ft \+bd «мошу ахирқи күнләрдә болса»\+bd* — «ахирқи күнләр» Инҗил бойичә «ахирқи заманлар», Әйсаниң дунияға келиши билән башланған. Мошу йәрдә бу ибарә «мошу күнләрниң ахирида» (йәни, пәйғәмбәрләр инсанларға сөз йәткүзгән күнләрниң ахирида) дегән сөзләр билән ипадилиниду. \+bd «Оғли арқилиқ»\+bd* — грек тилида «Оғул арқилиқ». \+bd «У Оғлини пүткүл мәвҗудатниң мирасхори қилип бекәткән, Униң арқилиқ каинатларни яратқан»\+bd* — мошу йәрдә «Оғли» дегән грек илида пәқәт «Оғул» билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 1:2 \xo*\xt Яр. 1:3; Зәб. 32:6; Мат. 21:38; Юһ. 1:3; Әф. 3:9; Кол. 1:16.\xt*\x* 
\v 3 У Худаниң шан-шәривидин парлиған нур, Униң әйнийитиниң ипадисидур, У қудрәтлик сөз-калами билән пүткүл каинаттики мәвҗудатни өз орнида турғузуватқан болуп, У гуналарни тазилаш хизмитини ада қилғандин кейин, әрштики шану-шәвкәт егисиниң оң йенида олтарди.\f □ \fr 1:3 \fr*\ft \+bd «У гуналарни тазилаш хизмитини ада қилғандин кейин»\+bd* — көп кона кәчүрүлмиләрдә «У ялғуз өзи гуналарни тазилаш хизмитини ада қилғандин кейин» дейилиду.\ft*\f* \x + \xo 1:3 \xo*\xt 2Кор. 4:4; Фил. 2:6; Кол. 1:15.\xt*\x* 
\v 4 Шуниңдәк, У пәриштиләрдин көп үстүн нам-мәртивигә мирас болуп, улардин шунчә жүксәк турди.\f □ \fr 1:4 \fr*\ft \+bd «У (Оғул) пәриштиләрдин көп үстүн нам-мәртивигә мирас болуп, улардин шунчә жүксәк турди»\+bd* — төвәндики 5-айәттә У алған нам-мәртивиниң «Оғул» екәнлиги көрүниду.\ft*\f*
\m
\v 5 Чүнки Худа \add муқәддәс язмиларда\add* пәриштиләрниң қайсисиға: «Сән Мениң Оғлумдурсән, бүгүн Мән Сени туғдурдум», вә йәнә: «Мән Униңға Ата болимән, Уму Маңа Оғул болиду» дегән еди?\f □ \fr 1:5 \fr*\ft \+bd «Сән Мениң Оғлумдурсән, бүгүн Мән Сени туғдурдум»... «Мән Униңға Ата болимән, Уму Маңа Оғул болиду»\+bd* — биринчи бешарәт Әйсаниң Мәрийәмдин атисиз туғулушини көрситиду, «Зәб.» 2:7дин елинған; иккинчи бешарәт «2Сам.» 7:14, «1Тар.» 17:13дин елинған.\ft*\f* \x + \xo 1:5 \xo*\xt 2Сам. 7:14; 1Тар. 17:13, 22:10; Зәб. 2:7; Рос. 13:33; Ибр. 5:5.\xt*\x*
\m
\v 6 Униң үстигә, У Өзиниң тунҗисини йәр йүзигә әвәткәндә, «Барлиқ пәриштиләр Униңға сәҗдә қилсун» дегән.\f □ \fr 1:6 \fr*\ft \+bd «У Өзиниң тунҗисини йәр йүзигә әвәткәндә...»\+bd* — грек тилида мошу йәрдики «тунҗи» адәттә «тунҗа туғулған бала»ни көрситиду. Сөзниң толуқ мәнаси «Зәб.» 88:26дә вә «Кол.» 1:16-17-айәттә көрүлиду; демәк, Мәсиһ: (1) пүтүн аләм ичидә әң жуқури орунда туриду; (2) аләмдин бурун болған; (3) бәлким аләмгә охшаш «яритилған» әмәс, бәлки әсли Худа Атиси билән биллә мәвҗут болған. Йәнә бир тәрәптин, «Худаниң тунҗиси» дегән сөз Мәсиһдин кейин (вә Униң арқилиқ) Худаниң көп башқа оғул пәрзәнтлири болидиғанлиғини көрситиду (2:10ни көрүң). \+bd «йәр йүзигә әвәткәндә»\+bd* — грек тилида «йәр йүзигә елип башлиғанда...». \+bd «Барлиқ пәриштиләр Униңға сәҗдә қилсун»\+bd* — «Қан.» 32:43 вә «Зәб.» 96:7ни көрүң. «Луқа» 2:13-14 вә «Зәб.» 131:7-9ниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 1:6 \xo*\xt Зәб. 96:7; Қан. 32:43; Луқа 2:8-14\xt*\x*
\m
\v 7 У пәриштиләр тоғрилиқ: —
\m «У пәриштилирини шамаллар,
\m Хизмәткарлирини от ялқуни қилиду», дегән еди;\f □ \fr 1:7 \fr*\ft \+bd «У пәриштилирини шамаллар, хизмәткарлирини от ялқуни қилиду»\+bd* — «Зәб.» 103:4. Грек тилида «шамал» вә «роһ» охшаш бир сөз билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 1:7 \xo*\xt Зәб. 103:4\xt*\x* 
\v 8 лекин Оғли һәққидә болса Униңға мундақ дегән: —
\m «Сениң тәхтиң, и Худа, әбәдил-әбәтликтур;
\m Сениң падишалиғиңдики шаһанә һасаң адаләтниң һасисидур.\f □ \fr 1:8 \fr*\ft \+bd «лекин Оғли һәққидә болса униңға мундақ дегән»\+bd* — «Оғли» грек тилида «Оғул». \+bd «Сениң тәхтиң, и Худа...»\+bd* — оқурмәнгә шу ениқки, бу сөзләр Падишаһниң Өзигә ейтилиду.\ft*\f* \x + \xo 1:8 \xo*\xt Зәб. 44:7\xt*\x*
\m
\v 9 Сән һәққанийәтни сөйүп, рәзилликкә нәпрәтлинип кәлгәнсән;
\m Шуңа Худа, йәни Сениң Худайиң Сени һәмраһлириңдин үстүн қилип шатлиқ мейи билән мәсиһ қилди».\f □ \fr 1:9 \fr*\ft \+bd «... Сән һәққанийәтни сөйүп, рәзилликкә нәпрәтлинип кәлгәнсән; шуңа Худа, йәни Сениң Худайиң Сени һәмраһлириңдин үстүн қилип шатлиқ мейи билән мәсиһ қилди»\+bd* — (8-9-айәт) «Зәб.» 44:7-8. «Мәсиһ қилиш» яки «мәсиһлимәк» тоғрилиқ «Зәбур» 2-күйдики изаһатларни вә «Тәбирләр»ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 1:9 \xo*\xt Зәб. 44:7, 8\xt*\x*
\m
\v 10 Худа Оғлиға йәнә мундақ дегән: —
\b
\m «Сән, и Рәб, һәммидин бурун зиминниң улини салдиң,
\m Асманларни болса қоллириң ясиғандур;\f □ \fr 1:10 \fr*\ft \+bd «Сән, и Рәб, һәммидин бурун зиминниң улини салдиң, асманларни болса қоллириң ясиғандур...»\+bd* — Худа бу айәттә Өз Оғлини «Рәб» дәп, Униң Өзи билән бир екәнлигини, Яратқучиму екәнлигини көрситиду. «Кол.» 1:15-17-айәтләргә қаралсун.\ft*\f* \x + \xo 1:10 \xo*\xt Зәб. 101:26-28\xt*\x*
\m
\v 11 Улар йоқ болуп кетиду,
\m Лекин Сән мәңгү турисән;
\m Уларниң һәммиси кийимдәк конирап кетиду;\x + \xo 1:11 \xo*\xt Йәш. 51:6; 2Пет. 3:7,10.\xt*\x*
\m
\v 12 Сән уларни тон кәби йөгәп қойисән,
\m Шунда улар кийим-кечәк йәңгүшләнгәндәк йәңгүшлиниду.
\m Бирақ Сән мәңгү өзгәрмигүчидурсән,
\m Жиллириңниң тамами йоқтур».\f □ \fr 1:12 \fr*\ft \+bd «... Сән уларни тон кәби йөгәп қойисән, шунда улар кийим-кечәк йәңгүшләнгәндәк йәңгүшлиниду. Бирақ Сән мәңгү өзгәрмигүчидурсән, жиллириңниң тамами йоқтур»\+bd* — (10-12-айәт) «Зәб.» 101:26-28. Худа йәнә Өз Оғлиниң мәңгүлүк Худалиқ тәбиитини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 1:12 \xo*\xt Зәб. 101:26-28\xt*\x*
\b
\m
\v 13 Йәнә, У қайсибир пәриштигә: —
\m «Мән Сениң дүшмәнлириңни тәхтипәриң қилмиғичә,
\m Мениң оң йенимда олтирисән» — дегән еди?\f □ \fr 1:13 \fr*\ft \+bd «Мән Сениң дүшмәнлириңни тәхтипәриң қилмиғичә, Мениң оң йенимда олтирисән»\+bd* — «Зәб.» 109:2.\ft*\f* \x + \xo 1:13 \xo*\xt Зәб. 109:1; Рос. 2:34; 1Кор. 15:25; Әф. 1:20; Ибр. 10:12.\xt*\x*
\m
\v 14 Шундақ екән, пәриштиләрниң һәммиси пәқәт ниҗатқа мираслиқ қилидиғанлар үчүн хизмәт қилишқа \add Худа тәрипидин\add* әвәтилгән хизмәтчи роһлар әмәсму?\f □ \fr 1:14 \fr*\ft \+bd «Шундақ екән, пәриштиләрниң һәммиси пәқәт ниҗатқа мираслиқ қилидиғанлар үчүн хизмәт қилишқа (Худа тәрипидин) әвәтилгән хизмәтчи роһлар әмәсму?»\+bd* — демисәкму 1-бап, 4-14-айәтләрниң мәхсити, Оғулниң һәммә пәриштиләрдин көп үстүнлүгини көрситиш үчүндур.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 2
\s1 Ниҗатқа сәл қаримаслиқ
\m
\v 1 Бу сәвәптин, аллиқандақ йол билән \add һәқиқий йолдин\add* тейилип кәтмәслигимиз үчүн, аңлиған һәқиқәтләргә техиму етивар қилишимиз лазим. 
\v 2 Чүнки пәриштиләр арқилиқ йәткүзүлгән сөз-каламниң турақлиқ екәнлиги испатланған һәмдә униңға һәр бир бойсунмаслиқ вә итаәтсизлик қилиш тегишлик җазаға тартилидиған йәрдә,\f □ \fr 2:2 \fr*\ft \+bd «пәриштиләр арқилиқ йәткүзүлгән сөз-калам»\+bd* — Муса пәйғәмбәргә йәткүзүлгән Тәврат қанунини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 2:2 \xo*\xt Яр. 19:17,26; Қан. 27:26; Рос. 7:53; Гал. 3:19.\xt*\x* 
\v 3 шунчә улуқ қутқузуш-ниҗатқа етивар бәрмисәк, биз қандақму \add җазадин\add* қечип қутулалаймиз?! Чүнки бу ниҗатниң хәвири дәсләптә Рәб арқилиқ уқтурулған, һәм униң һәқлиғини беваситә аңлиғанларму бизгә тәстиқлиған;\x + \xo 2:3 \xo*\xt Мат. 4:17; Мар. 1:14; Ибр. 12:25.\xt*\x* 
\v 4 униң үстигә Худа бешарәтлик аламәтләр, карамәтләр вә һәр хил қудрәтлик мөҗизиләр арқилиқ, шундақла Өз ирадиси бойичә Муқәддәс Роһниң ата қилған илтипатлири билән тәң буниңға гувалиқ бәргән.\x + \xo 2:4 \xo*\xt Мар. 16:20; Рос. 14:3; 19:11.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Инсанларни шан-шәрәп йолиға башлиғучи Ниҗаткар — «Зәбур» 8-күй тоғрилиқ
\m
\v 5 Биз дәватқан кәлгүси дунияни Худа пәриштиләрниң башқурушиға өткүзүп бәргини йоқ; 
\v 6 бәлки бу һәқтә \add муқәддәс язмиларниң\add* бир йеридә бирәйлән мундақ гувалиқ бәргәндур: —
\m «\add И Худа\add*, инсан дегән немиди,
\m Сән уни сеғинидикәнсән?
\m Адәм балиси немиди,
\m Сән униң йениға келип йоқлайдикәнсән?\x + \xo 2:6 \xo*\xt Зәб. 8:5\xt*\x*
\m
\v 7 Чүнки Сән униң орнини пәриштиләрниңкидин азғинә төвән бекиткәнсән,
\m Сән униңға шан-шәрәп вә шөһрәтләрни таҗ қилип кийдүрдүңсән;
\m Уни қолуң ясиғанларни идарә қилишқа тиклидиң;\f □ \fr 2:7 \fr*\ft \+bd «Сән униң орнини пәриштиләрниңкидин азғинә төвән бекиткәнсән,...»\+bd* — яки «Сән униң орнини пәриштиләрниңкидин азрақ вақитла төвән бекиткәнсән,...». \+bd «уни қолуң ясиғанларни идарә қилишқа тиклидиң»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә мошу сөзләр тепилмайду.\ft*\f* \x + \xo 2:7 \xo*\xt Зәб. 8:6-7\xt*\x*
\m
\v 8 Сән барлиқ мәвҗудатларни униң пути астида бойсундурғансән».
\m Әнди «барлиқ мәвҗудатларни униң пути астида бойсундурғансән» дегини, һеч қандақ нәрсә униңға бойсунмаслиққа қалдурулмиған, дегәнликтур.
\m Бирақ, һазирчә мәвҗудатларниң һәммисиниңла униңға бойсунғанлиғини техи көрмәйватимиз.\x + \xo 2:8 \xo*\xt Зәб. 8:9; Мат. 28:18; 1Кор. 15:27; Әф. 1:22.\xt*\x* 
\v 9 Лекин биз үчүн пәриштиләрдин «азғинә вақит төвән қилинған», өлүм азаплирини тартқанлиғи үчүн һазир шан-шәрәп вә һөрмәт таҗи кийдүрүлгән Әйсани көргүчи болдуқ; чүнки У Худаниң меһри-шәпқити билән һәммәйлән үчүн өлүмниң тәмини тетиди.\x + \xo 2:9 \xo*\xt Зәб. 8:6; Рос. 2:33; Фил. 2:7, 8.\xt*\x*
\m
\v 10 Чүнки пүткүл мәвҗудатлар Өзи үчүнму һәм Өзи арқилиқму мәвҗут болуп туруватқан Худаға нисбәтән, нурғун оғулларни шан-шәрәпкә башлиғанда, уларниң ниҗатиниң йол башлиғучисини азап-оқубәтләр арқилиқ камаләткә йәткүзүшкә лайиқ кәлди.\f □ \fr 2:10 \fr*\ft \+bd «Худаға нисбәтән, нурғун оғулларни шан-шәрәпкә башлиғанда...»\+bd* —Инҗилда «Худаниң оғул пәрзәнтлири» дайим әр һәм қиз-аял етиқатчиларни өз ичигә алиду. \+bd «Чүнки пүткүл мәвҗудатлар Өзи үчүнму һәм Өзи арқилиқму мәвҗут болуп туруватқан Худаға нисбәтән, нурғун оғулларни шан-шәрәпкә башлиғанда, уларниң ниҗатиниң йол башлиғучисини азап-оқубәтләр арқилиқ камаләткә йәткүзүшкә лайиқ кәлди»\+bd* — бу муһим вә сирлиқ айәт тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә йәнә тохтилимиз.\ft*\f*
\m
\v 11 Чүнки пак-муқәддәс Қилғучи билән пак-муқәддәс қилинғанларниң һәммиси дәрвәқә охшаш Бирисидин кәлгәндур; шуниң билән У уларни «қериндаш» дейиштин номус қилмайду. \f □ \fr 2:11 \fr*\ft \+bd «Чүнки пак-муқәддәс Қилғучи билән пак-муқәддәс қилинғанларниң һәммиси дәрвәқә охшаш Бирисидин кәлгәндур; шуниң билән У уларни «қериндаш» дейиштин номус қилмайду»\+bd* — мошу айәттики «пак қилғучи» Әйса Мәсиһни, «пак қилинғанлар» У қутқузғанларни, «Бирисидин кәлгән» ХудаАтидин кәлгәнни көрситиду, әлвәттә. Әйса Мәсиһ Өзи қутқузғанларни «қериндашлирим» дәп атайду.\ft*\f* \x + \xo 2:11 \xo*\xt Рос. 17:26.\xt*\x* 
\v 12 Худди У \add Худаға (муқәддәс язмиларда йезилғандәк)\add*:
\m «Намиңни қериндашлиримға җакалаймән,
\m Җамаәт ичидә Сени нахшиларда күйләймән» дегән.\f □ \fr 2:12 \fr*\ft \+bd «Намиңни қериндашлиримға җакалаймән, җамаәт ичидә сени нахшиларда күйләймән»\+bd* — «Зәб.» 21:23 («Зәб.» 17:50, 39:10ниму көрүң).\ft*\f* \x + \xo 2:12 \xo*\xt Зәб. 21:23; 17:50, 39:10\xt*\x*
\b
\m
\v 13 У йәнә: «Мән саңа тайинимән» вә «Қараңлар, мана Мән бу йәрдә Худа Маңа ата қилған пәрзәнтләр билән биллә» дегән.\f □ \fr 2:13 \fr*\ft \+bd «Мән саңа тайинимән» ... «Қараңлар, мана Мән бу йәрдә Худа Маңа ата қилған пәрзәнтләр билән биллә»\+bd* — Тәврат, «Йәш.» 8:17-18. «У» — Мәсиһни көрситиду. У Йәшая пәйғәмбәр арқилиқ иштин алдин-ала бешарәт бәргән.\ft*\f* \x + \xo 2:13 \xo*\xt Йәш. 8:17,18.\xt*\x*
\m
\v 14 Пәрзәнтләр болса әт билән қандин тәнлик болғачқа, Оғулму \add шу пәрзәнтләрниңкигә\add* охшашла әт вә қандин тәнлик болди. Бундақ қилиштики мәхсәт, У өлүм арқилиқ өлүм һоқуқини тутқан Иблисниң күчини бекар қилип, \f □ \fr 2:14 \fr*\ft \+bd «... У өлүм арқилиқ өлүм һоқуқини тутқан Иблисниң күчини бекар қилип...»\+bd* — «өлүм һоқуқини тутқан Иблис» — гәрчә Шәйтан инсанларни беваситә һалак қилалмисиму, бирақ инсанларни гуна қилишқа аздуруш арқилиқ мәңгүлүк өлүмгә елип бариду. Аздурушниң ақивити гуна, гунаниң ақивити болса мәңгүлүк өлүмдур.\ft*\f* \x + \xo 2:14 \xo*\xt Йәш. 25:8; Һош. 13:14; Юһ. 1:14; 1Кор. 15:54; Фил. 2:7; 2Тим. 1:10.\xt*\x* 
\v 15 өмүр бойи өлүм қорқунучидин қуллуққа тутулғанларниң һәммисини азатлиққа чиқириш үчүн еди. \x + \xo 2:15 \xo*\xt Рим. 8:15.\xt*\x* 
\v 16 Чүнки У дәрвәқә пәриштиләргә әмәс, бәлки Ибраһимниң әвлатлириға тутишиду; \f □ \fr 2:16 \fr*\ft \+bd «Чүнки У дәрвәқә пәриштиләргә әмәс, бәлки Ибраһимниң әвлатлириға тутишиду»\+bd* — Тәврат «Йәш.» 41:7-9ни көрүң. «Ибраһимниң әвлатлириға тутишиду» — грек тилида бу сөз (1) Мәсиһниң (Ибраһимға охшаш, етиқат қилған) инсанларни ярдәм қоли билән тутуп қутқузидиғанлиғи; (2) буларни қутқузуш үчүн Мәсиһниң улар билән зич мунасивәттә болуп, Өзиму «әт вә қандин болған бир тән»дә болушини көрситиду.\ft*\f* 
\v 17 Шуниң үчүн, У Худаға аит ишларда рәһимдил вә садиқ баш каһин болуши үчүн, хәлиқниң гуналириниң кәчүрүм қурбанлиғини берәлиши үчүн, У һәр җәһәттин қериндашлириға охшаш қилиниши керәк еди. \x + \xo 2:17 \xo*\xt Фил. 2:7; Ибр. 4:15.\xt*\x* 
\v 18 Чүнки Өзи синақларни Өз бешидин кәчүрүп, азап-оқубәт чәккән болғачқа, У синақларға дуч кәлгәнләргиму ярдәм берәләйду.\x + \xo 2:18 \xo*\xt Ибр. 4:15,16.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 3
\s1 Оғул Муса пәйғәмбәрдин үстүн
\m
\v 1 Шундақ екән, әй муқәддәс қериндашлар, әрштин болған чақириққа ортақ несип болғанлар, өзимиз етирап қилған Расул вә Баш Қаһин, йәни Әйсаға көңүл қоюп қараңлар.\x + \xo 3:1 \xo*\xt Ибр. 4:14; 6:20; 8:1; 9:11.\xt*\x* 
\v 2 Худди Муса \add пәйғәмбәр\add* Худаниң пүтүн аилисидә хизмәт қилғанда Худаға садиқ болғандәк, уму өзини тайинлап хизмәткә Қойғучиға садиқ болди.\f □ \fr 3:2 \fr*\ft \+bd «Муса пәйғәмбәр Худаниң пүтүн аилисидә хизмәт қилғанда Худаға садиқ болғандәк...»\+bd* — «Худаниң... аилиси» сөзмусөз тәрҗимиси «Худаниң ... өйи» болуп, Муса пәйғәмбәр заманида бу сөз арқилиқ Исраил хәлқи көздә тутулған еди. Әйса кәлгәндин кейин пүтүн етиқатчилар җамаити көздә тутулидиған болған.\ft*\f* \x + \xo 3:2 \xo*\xt Чөл. 12:7.\xt*\x* 
\v 3 Лекин өйни бәрпа қилғучи өзи бәрпа қилған өйдинму артуқ шөһрәткә сазавәр болғинидәк, Уму Мусадин артуқ шан-шәрәпкә лайиқтур. 
\v 4 Чүнки һәммә өйниң бәрпа қилғучиси бардур; лекин пүтүн мәвҗудатниң бәрпа қилғучиси болса Худадур.\x + \xo 3:4 \xo*\xt 2Кор. 5:17,18; Әф. 2:10.\xt*\x* 
\v 5 Муса болса хизмәткар салаһийити билән Худаниң пүтүн аилисидә садиқлиқ билән кейинки ашкарилинидиған ишларға гувалиқ бериш хизмитини қилған.\f □ \fr 3:5 \fr*\ft \+bd «Муса болса хизмәткар салаһийити билән Худаниң пүтүн аилисидә садиқлиқ билән кейинки ашкарилинидиған ишларға гувалиқ бериш хизмитини қилған»\+bd* — Муса пәйғәмбәрниң (Худаниң аилиси ичидә болған) хизмити көп җәһәтләрдә Мәсиһ арқилиқ болидиған ниҗатни алдин-ала көрситишни өз ичигә алған. «Чөл.» 12:7ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 3:5 \xo*\xt Қан. 18:15,18.\xt*\x* 
\v 6 Лекин Мәсиһ болса Худаниң аилисигә Оғул салаһийити билән һөкүм сүриду; вә әгәр биз җасаритимиз вә үмүтүмиздин болған иптихарлиқни ахирғичә чиң тутсақ, дәрвәқә Худаниң әшу аилисигә тәвә болған болимиз.\x + \xo 3:6 \xo*\xt Рим. 5:2; 1Кор. 3:16; 6:19; 2Кор. 6:16; 1Пет. 2:5.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Зәбур, 95-күй — Етиқатсизлиқ һәққидә агаһландуруш
\m
\v 7 Шуңа, \add муқәддәс язмиларда\add* Муқәддәс Роһниң дегинидәк,
\m Бүгүн, әгәр силәр \add Худаниң\add* авазини аңлисаңлар,\x + \xo 3:7 \xo*\xt Зәб. 94:7; Ибр. 4:7.\xt*\x*
\m
\v 8 Әйни чағларда Уни ғәзәпләндүрүп, чөл-баяванда Уни синиған күнидикидәк,
\m Жүригиңларни қаттиқ қилмаңлар!\x + \xo 3:8 \xo*\xt Мис. 17:2.\xt*\x*
\m
\v 9 Мана шу йәрдә ата-бовилириңлар Мени синиди, испатлиди һәм Мениң қилғанлиримни қириқ жил көрүп кәлгән еди.
\m
\v 10 Мән шу дәвирдин бизар болуп: —
\m «Булар көңлидә дайим адашқанлар,
\m Мениң йоллиримни һеч билип йәтмигән.
\m
\v 11 Шуңа Мән ғәзәплинип қәсәм ичип: —
\m «Улар Мениң арамлиғимға қәтъий кирмәйду» дедим».\f □ \fr 3:11 \fr*\ft \+bd «Шуңа Мән ғәзәплинип қәсәм ичип: — «Улар Мениң арамлиғимға қәтъий кирмәйду» дедим»\+bd* — «Зәб.» 94:7-11. «Мениң арамлиғим» — биринчидин Худа Исраилларға вәдә бәргән Қанаан (Пәләстин) зиминини көрситиду. Мисирдин чиқип чөл-баяванда қириқ жил сәрсан болуп жүргән бир әвлат Исраиллар итаәтсизлик қилип у зиминға кирмигән. Иккинчидин, шундақла әң муһими, «арамлиқ» болса, пәқәт зиминни әмәс, бәлки Худаниң панаһи, йетәкчилиги һәм шәпқити астида яшашни өз ичигә алиду (4-бапниму көрүң).\ft*\f* \x + \xo 3:11 \xo*\xt Чөл. 14:21-23; Қан. 1:34; Зәб. 94:7-11.\xt*\x*
\m
\v 12 Әнди қериндашлар, һеч қайсиңларда яман нийәтлик вә етиқатсиз қәлб болмисун, шундақла униң мәңгү һаят Худадин йүз өрүмәслигигә көңүл бөлүңлар; 
\v 13 пәқәт «бүгүн»ла болидикән, һеч қайсиңлар гунаниң аздурушлири билән көңлүңларниң қаттиқлашмаслиғи үчүн һәр күни бир-бириңларни җекиләңлар.\f □ \fr 3:13 \fr*\ft \+bd «пәқәт «бүгүн»ла болидикән, һеч қайсиңлар гунаниң аздурушлири билән көңлүңларниң қаттиқлашмаслиғи үчүн һәр күни бир-бириңларни җекиләңлар»\+bd* — бу айәттики «бүгүн» жуқурида нәқил кәлтүрүлгән «Зәбур» 95-күйдики сөз, әлвәттә.\ft*\f*
\m
\v 14 Дәсләптики хатирҗәмлигимизни ахирғичә чиң тутсақла, дәрвәқә Мәсиһ билән шерик болған болимиз.
\m
\v 15 Жуқирида ейтилғинидәк: —
\m «Бүгүн, әгәр силәр \add Худаниң\add* авазини аңлисаңлар,
\m Әйни чағларда \add Уни\add* ғәзәпләндүргән күнидикидәк,
\m Жүригиңларни қаттиқ қилмаңлар!»\x + \xo 3:15 \xo*\xt Ибр. 3:7.\xt*\x*
\b
\m
\v 16 (Әнди Униң авазини аңлап туруп, Уни ғәзәпләндүргәнләр кимләр еди? Муса пәйғәмбәрниң йетәкчилигидә Мисирдин \add қутулуп\add* чиққан әшу \add Исраилларниң\add* һәммиси әмәсму? 
\v 17 У қириқ жил кимләргә ғәзәпләнди? Йәнила шу гуна өткүзүп, жиқилип җәсәтлири чөлдә қалғанларға әмәсму? \f □ \fr 3:17 \fr*\ft \+bd «У қириқ жил кимләргә ғәзәпләнди? Йәнила шу гуна өткүзүп, жиқилип җәсәтлири чөлдә қалғанларға әмәсму?»\+bd* — «Чөл.» 14:29, 32ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 3:17 \xo*\xt Чөл. 14:36; Зәб. 105:26; 1Кор. 10:10; Йәһ. 5.\xt*\x* 
\v 18 Шундақла У кимләргә Өз арамлиғимға қәтъий кирмәйсиләр дәп қәсәм қилди? Өзигә итаәт қилмиғанларни әмәсму? \x + \xo 3:18 \xo*\xt Қан. 1:34.\xt*\x* 
\v 19 Шуңа булардин көрүвалалаймизки, уларниң \add арамлиққа\add* кирмәслиги етиқатсизлиғи түпәйлидин еди).
\b
\b
\m
\c 4
\s1 Худаниң арамлиғи һәққидики вәдә
\m
\v 1 Әнди Униң арамлиғиға кирип бәһримән болуш тоғрисидики вәдиси \add бизгә\add* қалдурулғандин кейин, араңлардики бирәрсиниңму униң несивисидин чүшүп қелишидин қорқунучта еһтият қилайли. 
\v 2 Чүнки хуш хәвәр худди \add чөлдики Исраилларға\add* аңлитилғандәк бизләргиму аңлитилди. Лекин уларниң аңлиғанлири етиқат билән жуғурулмиғанлиқтин, сөз-каламниң уларға һеч қандақ пайдиси болмиған еди.\f □ \fr 4:2 \fr*\ft \+bd «Чүнки хуш хәвәр худди чөлдики Исраилларға аңлитилғандәк бизләргиму аңлитилди»\+bd* — «чөлдики Исраилларға» грек тилида «уларға» дейилиду. Бу айәттики «хуш хәвәр» Худаниң арамлиғини алаһидә көздә тутиду.\ft*\f* 
\v 3 Чүнки бу арамлиққа киргәнләр болса — етиқат қилған бизләрмиз. Худди Худаниң ейтқинидәк:
\m «Шуңа мән ғәзәплинип қәсәм ичип: —
\m «Улар Мениң арамлиғимға қәтъий кирмәйду — дегән».
\b
\m Худаниң әмәллири болса дуния апиридә болғандила һәммиси тамамланған еди;\x + \xo 4:3 \xo*\xt Зәб. 94:11.\xt*\x* 
\v 4 чүнки яритилишниң йәттинчи күни һәққидә муқәддәс язмиларниң бир йеридә мундақ дейилгән: «Йәттинчи күни кәлгәндә, Худа һәммә әмәллиридин арам алди».\f □ \fr 4:4 \fr*\ft \+bd «Йәттинчи күни кәлгәндә, Худа һәммә әмәллиридин арам алди»\+bd* — «Яр.» 2:2.\ft*\f* \x + \xo 4:4 \xo*\xt Яр. 2:2; Мис. 20:11; 31:17.\xt*\x* 
\v 5 Йәнә келип жуқурида ейтилғандәк Худа: «Улар Мениң арамлиғимға қәтъий кирмәйду» дегән еди.\f □ \fr 4:5 \fr*\ft \+bd «Йәнә келип жуқурида ейтилғандәк Худа: «Улар Мениң арамлиғимға қәтъий кирмәйду» дегән еди»\+bd* — муәллип, гәрчә чөлдә кәзгән Исраиллар итаәтсизлиги түпәйлидин «Худаниң арамлиғи»ға кирмигән болсиму, кириш йоли техичә очуқ екәнлигини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 4:5 \xo*\xt Зәб. 94:11\xt*\x* 
\v 6 Буниңдин көрүнәрликки, Худаниң арамлиғиға кирәләйдиғанлар бар, амма униң тоғрисидики хуш хәвәрни авал аңлиғанлар итаәтсизлик қилғанлиғи үчүн, униңға кирәлмиди.\f □ \fr 4:6 \fr*\ft \+bd «униң тоғрисидики хуш хәвәрни авал аңлиғанлар»\+bd* — демәк, Худаниң арамлиғи тоғрилиқ хуш хәвәр аңлиғанлар; чөл-баяванда кезип жүргән Исраилларни көрситиду.\ft*\f* 
\v 7 Шуниң үчүн, Худа әнә шу \add арамлиқ тоғрисида\add* узақ вақиттин кейинки мәлум бир күнни «бүгүн» дәп бекитип, Давут \add пәйғәмбәр\add* арқилиқ йәнә шундақ ейтқан: —
\b
\m «Бүгүн униң авазини аңлисаңлар,
\m Жүригиңларни қаттиқ қилмаңлар!»\x + \xo 4:7 \xo*\xt Зәб. 94:7-8; Ибр. 3:7.\xt*\x*
\b
\m
\v 8 Әгәр Йәшуа \add пәйғәмбәр\add* \add Исраилларни\add* арамлиққа киргүзгән болса еди, Худа кейин йәнә бир \add арамлиқ\add* күни тоғрилиқ демигән болатти.\f □ \fr 4:8 \fr*\ft \+bd «Әгәр Йәшуа пәйғәмбәр Исраилларни арамлиққа киргүзгән болса еди, Худа кейин йәнә бир арамлиқ күни тоғрилиқ демигән болатти»\+bd* — Йәшуа пәйғәмбәр Муса пәйғәмбәрниң избасари болуп, у Исраил хәлқини Худа вәдә бәргән зиминға башлап барған. «Қан.» 3:20, 25:19, «Йәшуа» 1:15ниму көрүң.\ft*\f* 
\v 9 Қисқиси, шабат күнидики бир арамлиқ Худаниң хәлқини күтмәктә.\f □ \fr 4:9 \fr*\ft \+bd «Қисқиси, шабат күнидики бир арамлиқ Худаниң хәлқини күтмәктә»\+bd* — «шабат күни» йәттинчи күни, йәни Худа арам алған күни вә Өз Йәһудий хәлқигә бекиткән «дәм елиш күни» еди.\ft*\f*
\m
\v 10 Чүнки Худаниң арамлиғиға киргүчиләр худди Худа «Өз әмәл-ишлиридин арам алған»дәк, өзлириниң ишлиридин арам алиду. \f □ \fr 4:10 \fr*\ft \+bd «Чүнки Худаниң арамлиғиға киргүчиләр худди Худа «Өз әмәл-ишлиридин арам алған»дәк, өзлириниң ишлиридин арам алиду»\+bd* — бу интайин муһим айәт үстидә һәм «Худаниң арамлиғи» тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә тохтилимиз.\ft*\f* 
\v 11 Шуңа һеч қайсимизниң әнә шу \add Исраиллардәк\add* итаәтсизлик қилған һалитидә жиқилип чүшмәслиги үчүн, һәр биримиз бу арамлиққа киришкә интиләйли.
\m
\v 12 Чүнки Худаниң сөз-калами җанлиқтур вә күчкә егидур, һәтта җан билән роһни, илик билән боғумларни бир-биридин айриветәлигидәк дәриҗидә, һәр қандақ қош бислиқ қиличтин иштиктур, қәлбдики ой-пикир вә арзу-нийәтләрниң үстидин һөкүм чиқарғучидур. \x + \xo 4:12 \xo*\xt Топ. 12:11; Йәш. 49:2; Әф. 6:17.\xt*\x* 
\v 13 Униң алдида һеч қандақ мәвҗудат ғайип әмәстур; бәлки биздин һесап Алғучиниң көзлири алдида һәммә иш очуқ-ашкаридур.\x + \xo 4:13 \xo*\xt Зәб. 32:13-15\xt*\x*
\b
\m
\s1 Баш каһинимиз Әйса Мәсиһ
\m
\v 14 Шундақ болған екән, шундақла әрш-асманлардин өтүп чиққан улуқ Баш Қаһинимиз, йәни Худаниң Оғли Әйса болған екән, биз етирап қилған етиқатимизда чиң турайли. \x + \xo 4:14 \xo*\xt Ибр. 3:1; 6:20; 8:1; 9:11.\xt*\x* 
\v 15 Чүнки бизгә тайинланған баш каһинимиз аҗизлиқлиримизға һесдашлиқ қилмиғучи әмәс, бәлки бизгә охшаш һәр хил аздуруш-синақларға дуч кәлгән, лекин гуна садир қилип бақмиғучидур. \x + \xo 4:15 \xo*\xt Йәш. 53:9; 2Кор. 5:21; Фил. 2:7; Ибр. 2:18; 1Пет. 2:22; 1Юһа. 3:5.\xt*\x* 
\v 16 Шуңа жүригимиз тоқ һалда рәһим-шәпқәткә еришиш вә ярдәмгә еһтияҗлиқ вақтимизда шапаәт тепиш үчүн меһри-шәпқәт \add аян қилинғучи\add* тәхткә йеқинлишайли.\f □ \fr 4:16 \fr*\ft \+bd «ярдәмгә еһтияҗлиқ вақтимизда шапаәт тепиш үчүн...»\+bd* — грек тилида «ярдәм» «адәмниң (қутқузғин! дегән) нидасиға жүгүрүш» дегән уқумни билдүриду. \+bd «меһри-шәпқәт аян қилинғучи тәхт»\+bd* — Худаниң тәхти, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 4:16 \xo*\xt Рим. 3:25.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 5
\m
\v 1 Һәр қетимлиқ баш каһин инсанлар арисидин таллинип, хәлиққә вакалитән Худаға хизмәт қилишқа, йәни хәлиқниң атиған һәдийәлирини вә гуналар үчүн қилған қурбанлиқлирини Худаға сунушқа тайинлиниду. 
\v 2 Униң һәртәрәпләп аҗизлиқлири болғачқа, билимсизләр вә йолдин чәтнигәнләргә мулайимлиқ билән муамилә қилалайду. 
\v 3 Шу аҗизлиғи үчүн у хәлиқниң гуналири һесавиға қурбанлиқ сунғандәк, өз гуналири үчүнму қурбанлиқ сунушқа тоғра келиду.\x + \xo 5:3 \xo*\xt Лав. 9:7; 16:6; Ибр. 7:26.\xt*\x* 
\v 4 Һеч бир киши бу шәрәплик мәртивини өзлүгидин алмайду, пәқәт Һарунға охшаш, Худа тәрипидин чақирилғандила уни алиду.\f □ \fr 5:4 \fr*\ft \+bd «Һеч бир киши бу шәрәплик мәртивини өзлүгидин алмайду, пәқәт Һарунға охшаш, Худа тәрипидин чақирилғандила уни алиду»\+bd* — «Мис.» 28:1дә хатириләнгәндәк, Худа Муса пәйғәмбәргә акиси Һарунни Исраилларниң тунҗа баш каһини қилип тайинлаш һәққидә әмир бәргән. Һарун Лавий қәбилисидин еди.\ft*\f* \x + \xo 5:4 \xo*\xt Мис. 28:1; 1Тар. 23:13; 2Тар. 26:16.\xt*\x* 
\v 5 Худди шуниңдәк Мәсиһму баш каһин мәртивисигә Өзини улуқлап өзлүгидин еришкән әмәс, бәлки Уни \add улуғлиғучи Худа\add* Өзи еди; У Униңға: —
\b
\m «Сән Мениң Оғлумдурсән, бүгүн Мән Сени туғдурдум» дегән.\f □ \fr 5:5 \fr*\ft \+bd «Сән Мениң Оғлумдурсән, бүгүн Мән Сени туғдурдум»\+bd* — «Зәб.» 2:7.\ft*\f* \x + \xo 5:5 \xo*\xt Зәб. 2:7; Рос. 13:33; Ибр. 1:5.\xt*\x*
\b
\m
\v 6 У \add муқәддәс язмиларниң\add* йәнә бир йеридә Униңға: —
\m «Сән әбәдил-әбәткичә Мәлкизәдәкниң типидики бир каһиндурсән» дегән.\f □ \fr 5:6 \fr*\ft \+bd «Мәлкизәдәкниң типидики бир каһин..»\+bd* — «Мәлкизәдәк» тоғрилиқ 7-бап 1-2-айәтләргә қаралсун. Мәлкизәдәк өзи «Яр.» 14-бапта көрүниду. \+bd «Сән әбәдил-әбәткичә Мәлкизәдәкниң типидики бир каһиндурсән»\+bd* — «Зәб.» 109:4.\ft*\f* \x + \xo 5:6 \xo*\xt Зәб. 109:4; Ибр. 7:17.\xt*\x*
\m
\v 7 \add Мәсиһ\add* йәр йүзидики күнләрдә, Өзини өлүмдин қутқузувелишқа қадир Болғучиға қаттиқ нидалар вә көз яшлири билән дуа-тилавәтләр вә жилинишларни көтәрди. Униң ихласмәнлигидин дуалири иҗабәт қилинди.\f □ \fr 5:7 \fr*\ft \+bd «Мәсиһ йәр йүзидики күнләрдә...»\+bd* — грек тилида «Мәсиһ әттә турған күнләрдә...» билән билдүрүлиду.\ft*\f* \x + \xo 5:7 \xo*\xt Мат. 26:39; 27:46,50; Юһ. 17:1.\xt*\x* 
\v 8 Гәрчә У \add Худаниң\add* Оғли болсиму, азап чекишлири арқилиқ итаәтмән болушни үгәнди.\x + \xo 5:8 \xo*\xt Фил. 2:6.\xt*\x* 
\v 9 У мана мошундақ мукәммәл қилинған болғачқа, барлиқ Өзигә итаәт қилғучиларға мәңгүлүк ниҗатни барлиққа кәлтүргүчи болуп, \f □ \fr 5:9 \fr*\ft \+bd «мәңгүлүк ниҗатни барлиққа кәлтүргүчи болуп,...»\+bd* — «барлиққа кәлтүргүчи» дегән ибарә грек тилида «йол башлиғучи» һәм «һул салғучи» дегән йәнә икки мәниниму тәң билдүриду.\ft*\f* 
\v 10 Худа тәрипидин «Мәлкизәдәкниң каһинлиқ түзүми тәртивидә баш каһин» дәп җакаланди.\f □ \fr 5:10 \fr*\ft \+bd «У (Мәсиһ)... Худа тәрипидин «Мәлкизәдәкниң каһинлиқ түзүми тәртивидә баш каһин» дәп җакаланди»\+bd* — 7-бап -1-2-айәтләргә қаралсун. Мәлкизәдәк өзи «Яр.» 14-бапта көрүниду.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Етиқаттин янмаслиққа агаһландуруш
\m
\v 11 Бу иш тоғрилиқ ейтидиған нурғун сөзлиримиз бар, лекин қулақлириңлар паң болуп кәткәчкә, буларни силәргә ениқ чүшәндүрүш тәс. \f □ \fr 5:11 \fr*\ft \+bd «бу иш тоғрилиқ...»\+bd* — яки «У тоғрилиқ...» (йәни, Мәсиһ һәқтә...).\ft*\f* 
\v 12 Чүнки силәр аллибурун тәлим бәргүчи болушқа тегишлик болған чағдиму, әмәлийәттә силәр йәнила Худаниң сөз-каламиниң асасий һәқиқәтлириниң немә екәнлигини башқиларниң яңливаштин үгитишигә муһтаҗсиләр; силәргә йирик йемәклик әмәс, бәлки йәнила сүт керәктур. \x + \xo 5:12 \xo*\xt 1Кор. 3:1, 2, 3.\xt*\x*
\m
\v 13 Чүнки пәқәт сүт биләнла озуқлинидиғанларниң бовақтин пәрқи йоқтур, улар һәққанийәт каламиға пишшиқ болмиған ғоридур, халас. 
\v 14 Бирақ йемәклик болса йетилгәнләр, йәни өз аң-зеһинлирини яхши-яманни пәриқ етишкә йетилдургәнләр үчүндур.
\b
\b
\m
\c 6
\s1 (Давами)
\m
\v 1-2 Шуниң үчүн, Мәсиһ тоғрисидики дәсләпки асасий тәлимдә тохтап қалмай, — йәни қайтидин «өлүк ишлар»дин товва қилиш вә Худаға етиқат бағлаш, чөмүлдүрүлүшләр, «қол тәккүзүш», өлгәнләрниң тирилдүрүлүши вә мәңгүлүк һөкүм-сорақ тоғрисидики тәлимләрдин һул салайли дәп олтармай, мукәммәлликкә қарап маңайли.\f □ \fr 6:1-2 \fr*\ft \+bd ««өлүк ишлар»дин товва қилиш»\+bd* — «өлүк ишлар» болса Худаниң ниҗатиға таянмай қилған барлиқ ишлар; мошу йәрдә муәллип шүбһисизки көп «диний паалийәтләр»ни «өлүк ишлар, халас» демәкчи. \+bd ««өлүк ишлар»дин товва қилиш вә Худаға етиқат бағлаш, чөмүлдүрүлүшләр, «қол тәккүзүш», өлгәнләрниң тирилдүрүлүши вә мәңгүлүк һөкүм-сорақ тоғрисидики тәлимләр...»\+bd* — бу алтә «асасий тәлим»ни шәрһләш үчүн, бир қанчә ишлар үстидә тохтилишимизға тоғра келиду, «қошумчә сөз»имиздә бу һәқтә тохтилимиз.\ft*\f* 
\v 3 Худа халиған екән, биз шундақ қилимиз.\f □ \fr 6:3 \fr*\ft \+bd «Худа халиған екән, биз шундақ қилимиз»\+bd* — «Худа халиған екән» дегәнлик грек тилида «Әгәр Худа халиса — вә у дәрвәқә шундақ халайду» дәп билдүриду.\ft*\f* \x + \xo 6:3 \xo*\xt Рос. 18:21; 1Кор. 4:19; Яқ. 4:15.\xt*\x* 
\v 4-6 Чүнки әслидә йорутулуп, әрштики илтипаттин тетиған, Муқәддәс Роһтин несип болған, Худаниң сөз-каламиниң яхшилиғини һәм кәлгүси заманда аян қилинидиған қудрәтләрни һес қилип баққанлар әгәр йолдин чәтнигән болса, уларни қайтидин товва қилдуруш һәргиз мүмкин әмәс. Чүнки улар өз-өзигә қилип Худаниң Оғлини қайтидин крестләп рәсва қилмақта.\f □ \fr 6:4-6 \fr*\ft \+bd «әгәр йолдин чәтнигән болса, уларни қайтидин товва қилдуруш һәргиз мүмкин әмәс. Чүнки улар өз-өзигә қилип Худаниң Оғлини қайтидин крестләп рәсва қилмақта»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «... улар әгәр йолдин чәтнәп, өзлири үчүн Худаниң Оғлини қайтидин крестләп, шундақла Уни рәсва қиливатқан болса, мошуларни қайтидин товва қилдуруш һәргиз мүмкин әмәс». Бу муһим айәт тоғрилиқ «қошумчә сөз»имизни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 6:4-6 \xo*\xt Мат. 12:31; Ибр. 10:26; 1Юһа. 5:16.\xt*\x*
\m
\v 7 Чүнки көп қетимлап өз үстигә яққан ямғур сүйини ичкән, өзидә териғучиларға мәнпәәтлик зираәтләрни өстүрүп бәргән йәр болса Худадин бәрикәт алмақта. 
\v 8 Бирақ тикән вә қамғақ өстүргән болса, у әрзимәс болуп, ләнәткә йеқин болуп, ақивити көйдүрүлүштин ибарәт болиду.
\m
\v 9 Лекин әй сөйүмлүклирим, гәрчә жуқуриқи ишларни тилға алған болсақму, силәрдә буниңдинму әвзәл ишлар, шундақла ниҗатлиқниң елип баридиған ишлири бар дәп қайил болдуқ. 
\v 10 Чүнки Худа қилған әмәллириңларни вә Униң муқәддәс бәндилиригә қилған вә һазирму қиливатқан хизмитиңлар арқилиқ Униң нами үчүн көрсәткән меһир-муһәббитиңларни унтуп қалидиған адаләтсизләрдин әмәс.\x + \xo 6:10 \xo*\xt Пәнд. 14:31; Мат. 10:42; 25:40; Мар. 9:41; Юһ. 13:20.\xt*\x*
\m
\v 11 Амма силәрниң үмүтүңларниң толуқ җәзм-хатирҗәмлик билән болуши үчүн, һәр бириңларниң ахирғичә шундақ ғәйрәт қилишиңларға интизармиз; 
\v 12 шундақла сөрәлмиләрдин болмай, бәлки етиқат вә сәвирчанлиқ арқилиқ Худаниң вәдилиригә варислиқ қилғанларни үлгә қилидиғанлардин болғайсиләр.
\b
\m
\s1 Худаниң Ибраһимға қилған вәдилири җәзмән әмәлгә ашиду
\m
\v 13 Чүнки Худа Ибраһимға вәдә қилғанда, Өзидин үстүн туридиған һеч ким болмиғачқа, Өзи билән қәсәм қилип: 
\v 14 «Саңа чоқум бәхит ата қилимән, сени чоқум көпәйтип беримән» — деди. \f □ \fr 6:14 \fr*\ft \+bd «Саңа чоқум бәхит ата қилимән, сени чоқум көпәйтип беримән»\+bd* — оқурмәнләргә аянки, ибраний тилида бу хил қәсәм ичиш мундақ шәкилдә еди: «Сени бәрикәтләп бәрикәтләймән, сени көпәйтип көпәйтимән». Бу шәкилдә қәсәм ичкүчи өз-өзи билән қәсәм қилған дәп һесаплинатти. Бу вәдә-қәсәм Ибраһим Исһақни қурбангаһ үстигә қойғандин кейин берилгән («Яр.» 22:17дә хатирилиниду).\ft*\f* \x + \xo 6:14 \xo*\xt Яр. 12:3; 17:4; 22:16-17; Зәб. 104:8-9; Луқа 1:73.\xt*\x* 
\v 15 Шуниң билән, \add Ибраһим\add* узун вақит сәвир-тақәт билән күтүп, Худаниң вәдисигә еришти.
\m
\v 16 Чүнки инсанлар өзлиридин үстүн туридиған бирини тилға елип қәсәм қилиду; уларниң арисида қәсәм испат-тәстиқ һесаплинип, һәр хил талаш-тартишларға хатимә бериду. \x + \xo 6:16 \xo*\xt Мис. 22:11.\xt*\x* 
\v 17 Шуниңдәк Худа, Өз вәдисигә варислиқ қилғанларға Өз нишан-мәхситиниң өзгәрмәйдиғанлиғини техиму очуқрақ билдүрүш үчүн, қәсәм қилип вәдә бәрди. 
\v 18 Шуниң билән қәтъий өзгәрмәс икки иш арқилиқ, көз алдимизда қоюлған үмүтни чиң тутуш үчүн \add һалакәттин\add* өзимизни қачуруп уни башпанаһ қилған бизләр күчлүк риғбәт-илһамға еришәләймиз (бу икки ишта Худаниң ялған ейтиши қәтъий мүмкин әмәс, әлвәттә). \f □ \fr 6:18 \fr*\ft \+bd «Шуниң билән қәтъий өзгәрмәс икки иш арқилиқ...»\+bd* — бу «өзгәрмәс икки иш» болса Худаниң вәдиси вә Униң қәсими болса керәк. \+bd «көз алдимизда қоюлған үмүтни чиң тутуш үчүн һалакәттин өзимизни қачуруп уни башпанаһ қилған бизләр күчлүк риғбәт-илһамға еришәләймиз»\+bd* — «өзимизни қачуруп» дегән ибарә «мошу рәзил дунияниң ақивитидин өзини қачуруп», дегән мәнидә.\ft*\f* 
\v 19 Бу үмүт җенимизға чиң бағланған кемә ләңгиридәк шүбһисиз һәм мустәһкәм болуп, \add әрштики\add* ибадәтханиниң \add ички\add* пәрдисидин өтүп бизни шу йәргә туташтуриду. \f □ \fr 6:19 \fr*\ft \+bd «әрштики ибадәтханиниң ички пәрдисидин өтүп бизни шу йәргә туташтуриду»\+bd* — «әрштики ибадәтханиниң пәрдиси» дегән ибаридә биз «әрштики» дегән сөзни қошуп киргүздуқ. Чүнки «ибадәтханиниң пәрдиси» йәр йүзидики ибадәтханини көрсәткән әмәс, бәлки әрштә болған ибадәтханини көрситиду (8:5ни көрүң). Демәк, етиқатчилар үчүн ейтқанда, уларниң асмандики ибадәтханидики әң муқәддәс җай билән чиң алақиси бардур.\ft*\f* 
\v 20 У йәргә биз үчүн йол ечип маңғучи Әйса биздин авал киргән болуп, Мәлкизәдәкниң каһинлиқ түзүми тәртивидә мәңгүлүк тайинланған Баш Каһин болди.\f □ \fr 6:20 \fr*\ft \+bd «Мәлкизәдәкниң каһинлиқ түзүми тәртивидә мәңгүлүк тайинланған Баш Каһин болди»\+bd* — «Мәлкизәдәк» тоғрилиқ 7-бап -1-2-айәтләргә қаралсун. Мәлкизәдәк «Яр.» 14-бапта көрүниду.\ft*\f* \x + \xo 6:20 \xo*\xt Ибр. 3:1; 4:14; 8:1; 9:11.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 7
\s1 Мәлкизәдәкниң каһинлиқ түзүми һәққидә •••• «Аләмниң яритилиши» 14:17-19ни көрүң
\m
\v 1 Чүнки бу Мәлкизәдәк Салем шәһириниң падишаси, шундақла Әң Алий Болғучи Худаниң каһини болуп, Ибраһим падишаларни йеңип җәңдин қайтқанда, униң алдиға чиққан вә униңға бәхит тилигән еди.\f □ \fr 7:1 \fr*\ft \+bd «Салем шәһири»\+bd* — йәни Йерусалим; «Салем»ниң мәнаси «салам, аманлиқ»тур.\ft*\f* \x + \xo 7:1 \xo*\xt Яр. 14:17-20.\xt*\x* 
\v 2 Ибраһим болса еришкән барлиқ \add олҗисиниң\add* ондин бир үлүшини униңға атиған еди. \add Мәлкизәдәк дегән исимниң\add* биринчи мәнаси «һәққанийәт падишаси» дегәнликтур; униң йәнә бир нами «Салемниң падишаси» болуп, буниң мәнаси «аманлиқ падишаси» дегәнликтур; 
\v 3 униң атиси йоқ, аниси йоқ, нәсәбнамиси йоқ, күнлириниң башлиниши вә һаятиниң ахирлишиши йоқтур, бәлки у Худаниң Оғлиға охшаш қилинип, мәңгүлүк каһин болуп туриду.\f □ \fr 7:3 \fr*\ft \+bd «униң атиси йоқ, аниси йоқ, нәсәбнамиси йоқ, күнлириниң башлиниши вә һаятиниң ахирлишиши йоқтур, бәлки у Худаниң Оғлиға охшаш қилинип, мәңгүлүк каһин болуп туриду»\+bd* — бу айәтниң чоңқур мәзмуни үстидә «қошумчә сөз»имиздә тохтилимиз.\ft*\f*
\m
\v 4 Әнди қараңлар, бу Мәлкизәдәк немидегән улуқ адәм-һә! Һәтта ата-бовилиримизниң чоңи Ибраһимму олҗисиниң ондин бирини униңға атиған. 
\v 5 Дәрвәқә Лавийниң әвлатлиридин каһинлиқни зиммисигә алғанлар Тәврат қануни бойичә хәлиқтин, йәни өз қериндашлиридин Ибраһимниң пуштидин болғиниға қаримай тапқининиң ондин бир үлүшини жиғиши әмир қилинған.\f □ \fr 7:5 \fr*\ft \+bd «Ибраһимниң пуштидин болғини...»\+bd* — грек тилида: «Ибраһимниң чатириқидин чиққанлар...» дегән сөз билән ипадилиниду.\ft*\f* \x + \xo 7:5 \xo*\xt Чөл. 18:21; Қан. 18:1; Йә. 14:4; 2Тар. 31:5.\xt*\x* 
\v 6 Лекин буларниң қәбилә-уруғидин болмиған Мәлкизәдәк болса Ибраһимдин «ондин бир үлүши»ни қобул қилған андин Худаниң вәдилиригә егә болғучи Ибраһимға бәхит тилигән.\x + \xo 7:6 \xo*\xt Яр. 14:20.\xt*\x* 
\v 7 Шүбһисизки, бәхит тилигүчи бәхиткә еришкүчидин үстүндур.\f □ \fr 7:7 \fr*\ft \+bd «бәхит тилигүчи»\+bd* — яки «бәхит ата қилғучи».\ft*\f* 
\v 8 Бу йәрдики «ондин бир үлүш»ни қобул қилғучилар өлидиған адәмләрдиндур; у йәрдики «ондин бир үлүш»ни қобул қилғучи тоғрисида \add муқәддәс язмиларда\add* «У һаят яшиғучи» дәп гувалиқ берилгәндур.\f □ \fr 7:8 \fr*\ft \+bd «Бу йәрдики «ондин бир үлүш»ни қобул қилғучилар өлидиған адәмләрдиндур; у йәрдики «ондин бир үлүш»ни қобул қилғучи тоғрисида (муқәддәс язмиларда) «У һаят яшиғучи» дәп гувалиқ берилгәндур»\+bd* — «өлидиған адәмләр» Лавийлиқ каһинларни, «һаят яшиғучи» болса Мәлкизәдәкни көрситиду.\ft*\f*
\m
\v 9 Һәтта мундақ дейишкә болидуки, ондин бир үлүшни алидиған Лавийму \add әҗдати\add* Ибраһим арқилиқ \add Мәлкизәдәккә\add* ондин бир үлүшни бәргән. \f □ \fr 7:9 \fr*\ft \+bd «Һәтта мундақ дейишкә болидуки, ондин бир үлүшни алидиған Лавийму әҗдати Ибраһим арқилиқ (Мәлкизәдәккә) ондин бир үлүшни бәргән»\+bd* — ондин бир үлүшни алғини Лавий өзи әмәс, бәлки униң әвлатлири «Лавийлар»дур.\ft*\f* 
\v 10 Чүнки Мәлкизәдәк Ибраһимни қарши алғанда, Лавийни \add кәлгүсидики пушти болуш сүпитидә\add* йәнила Ибраһимниң тенидә еди, дәп һесаплашқа болиду.
\m
\v 11 Әнди Лавий қәбилисиниң каһинлиқ түзүми арқилиқ мукәммәл һәққанийлиқ келәләйдиған болса (чүнки шу түзүмгә асаслинип Тәврат қануни Исраил хәлқигә чүшүрүлгән еди), кейинки вақитларда Һарунниң каһинлиқ түзүми бойичә әмәс, бәлки Мәлкизәдәкниң каһинлиқ түзүми бойичә башқа бир каһинниң чиқишиниң немә һаҗити болатти?\x + \xo 7:11 \xo*\xt Гал. 2:21.\xt*\x*
\m
\v 12 Әнди каһинлиқ түзүми өзгәртилгән болса, униңға \add мунасивәтлик\add* қанун-түзүмму өзгәртилишкә тоғра келиду. 
\v 13 Чүнки бу ейтиливатқан сөзләр қаритилған зат болса башқа бир қәбилидин болуп, бу қәбилидин һеч ким қурбангаһта хизмәттә болуп бақмиған. 
\v 14 Чүнки Рәббимизниң Йәһуда қәбилисидин чиққанлиғи ениқ; Муса бу қәбилә тоғрисида каһинлиққа мунасивәтлик һеч бир нәрсә демигән еди.\f □ \fr 7:14 \fr*\ft \+bd «Чүнки Рәббимизниң Йәһуда қәбилисидин чиққанлиғи ениқ; Муса бу қәбилә тоғрисида каһинлиққа мунасивәтлик һеч бир нәрсә демигән еди»\+bd* — Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанун бойичә каһинлар Лавий қәбилисидин болған.\ft*\f* \x + \xo 7:14 \xo*\xt Йәш. 11:1; Мат. 1:3.\xt*\x*
\m
\v 15 Әнди Мәлкизәдәктәк башқа бир каһин чиққан болуп, бу өзгириш мунулардин техиму рошән болиду; \f □ \fr 7:15 \fr*\ft \+bd «Әнди Мәлкизәдәктәк башқа бир каһин чиққан болуп, бу өзгириш мунулардин техиму рошән болиду»\+bd* — «бу өзгириш» грек тилида «бу иш» дейилиду. «Бу иш»ниң немә екәнлиги тоғрилиқ башқа пикирдә болған бәзи алимлар бар.\ft*\f* 
\v 16 униң \add каһинлиққа\add* тайинлиниши әт егилиригә бағлиқ әмир билән әмәс, бәлки пүтмәс-түгимәс һаятниң қудритидин болғандур.\f □ \fr 7:16 \fr*\ft \+bd «... униң каһинлиққа тайинлиниши әт егилиригә бағлиқ әмир билән әмәс, бәлки пүтмәс-түгимәс һаятниң қудритидин болғандур»\+bd* — «әт егилиригә бағлиқ әмәс» — грек тилида «әтлик (демәк, инсанниң әтлиригә қарайдиған) бир әмир бойичә әмәс,...». Демәк, Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанун бойичә каһинлар Лавий қәбилисидин болуши керәк еди, лекин Мәлкизәдәкниң каһинлиқ түзүми һеч қандақ бир қәбилә билән мунасивәтсиз, пәқәт мәңгү һаят киши буниңға лайиқ келәтти.\ft*\f*
\m
\v 17 Чүнки бу һәқтә \add муқәддәс язмиларда\add*: «Сән әбәдил-әбәткичә Мәлкизәдәкниң типидики бир каһиндурсән» дәп гувалиқ берилгән. \f □ \fr 7:17 \fr*\ft \+bd «Сән әбәдил-әбәткичә Мәлкизәдәкниң типидики бир каһиндурсән»\+bd* — «Мәлкизәдәк» тоғрилиқ йәнә 7-бап 1-2-айәтләр вә «Зәбур»дики 109-күйгә қаралсун. Мәлкизәдәк өзи «Яр.» 14-бапта көрүниду.\ft*\f* \x + \xo 7:17 \xo*\xt Зәб. 109:4; Ибр. 5:6.\xt*\x* 
\v 18 Чүнки алдинқи әмир-түзүм аҗизлиғи вә үнүмсизлиги түпәйлидин күчидин қалдурулған 
\v 19 (— чүнки Тәврат қануни һеч ишни камаләткә йәткүзәлмиди). Униң орниға бизни Худаға йеқинлаштуридиған, униңдин әвзәл үмүт елип келинди. \x + \xo 7:19 \xo*\xt Юһ. 1:17; Рос. 13:39; Рим. 3:21,28; 8:3; Гал. 2:16.\xt*\x* 
\v 20-21 Униң үстигә, бу иш \add Худаниң\add* қәсими билән капаләткә егә болмай қалмиди (илгири өткән каһинлар \add Худаниң\add* қәсимисиз каһин болған еди; лекин, Әйса болса Өзигә: —
\m «Пәрвәрдигар шундақ қәсәм ичти, һәм һәргиз буниңдин янмайду: — «Сән әбәдил-әбәткичә каһиндурсән»» Дегүчиниң қәсими билән каһин болди). \f □ \fr 7:20-21 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар шундақ қәсәм ичти, һәм һәргиз буниңдин янмайду: — «Сән әбәдил-әбәткичә каһиндурсән»» дегүчиниң қәсими билән каһин болди»\+bd* — Зәбурдики (109:4) толуқ баян болса: «Пәрвәрдигар шундақ қәсәм ичти, һәм буниңдин янмайду: — «Сән әбәдил-әбәткичә Мәлкизәдәкниң типидики бир каһиндурсән»».\ft*\f* \x + \xo 7:20-21 \xo*\xt Зәб. 109:4.\xt*\x* 
\v 22 Әнди Әйса шундақ улуқ иш билән әвзәл бир әһдиниң кепили қилинди.
\m
\v 23 Йәнә келип, илгири өткән каһинлар көп болуши керәк еди; чүнки уларниң \add һәр бири\add* өлүм түпәйлидин вәзиписини давамлаштуралмай қалған. 
\v 24 Лекин \add Әйса\add* мәңгүгә турғачқа, Униң каһинлиғи һәргиз өзгәртилмәстур. 
\v 25 Шу сәвәптин, У Өзи арқилиқ Худаниң алдиға кәлгәнләрни үзүл-кесил қутқузушқа қадир; чүнки У улар үчүн Худаға мураҗиәт қилишқа мәңгү һаяттур.\x + \xo 7:25 \xo*\xt 1Тим. 2:5; 1Юһа. 2:1.\xt*\x*
\m
\v 26 Мошундақ бир баш каһин дәл бизниң һаҗитимиздин чиқидиған — муқәддәс, әйипсиз, ғубарсиз, гунакарлардин нери қилинған, әршләрдин жуқури елип көтирилгән каһиндур. 
\v 27 У әшу баш каһинлардәк һәр күни алди билән өз гуналири үчүн, андин хәлиқниң гуналири үчүн қурбанлиқ сунушқа муһтаҗ әмәс. Чүнки У Өзини қурбанлиқ сүпитидә сунғанда, һәммәйлән үчүн буни бир йолила ада қилди. \x + \xo 7:27 \xo*\xt Лав. 9:7; 16:6; Ибр. 5:3.\xt*\x* 
\v 28 Чүнки Тәврат қануни аҗиз бәндә болған инсанларни баш каһин қилип тайинлайду, лекин Тәврат қанунидин кейин кәлгән Худаниң қәсәм-калами мәңгүгә камаләткә йәткүзүлгән Оғулни баш каһин қилип тайинлиди.
\b
\b
\m
\c 8
\s1 Баш каһинимиз Әйса Мәсиһ — әвзәл каһин, әвзәл әһдә
\m
\v 1 Ейтқанлиримизниң баш нуқтиси шуки: Әрштики улуқ Болғучиниң тәхтиниң оң тәрипидә олтарған шундақ бир Баш Каһинимиз бар.\x + \xo 8:1 \xo*\xt Әф. 1:20; Кол. 3:1; Ибр. 3:1; 4:14; 6:20; 9:11; 12:2.\xt*\x* 
\v 2 У муқәддәс җайларда, шундақла инсан әмәс, бәлки Пәрвәрдигар тиккән һәқиқий ибадәт чедириниң һәммисидә каһинлиқ хизмитини қилғучидур.\f □ \fr 8:2 \fr*\ft \+bd «У (Мәсиһ) муқәддәс җайларда, шундақла инсан әмәс, бәлки Пәрвәрдигар тиккән һәқиқий ибадәт чедириниң һәммисидә каһинлиқ хизмитини қилғучидур»\+bd* — «муқәддәс җайлар» болса «муқәддәс җай» вә «әң муқәддәс җай» демәкчи.\ft*\f*
\m
\v 3 Һәр бир баш каһин һәдийә һәм қурбанлиқлар сунуш үчүн тайинлиниду. Шуниң үчүн, \add бизниң бу баш каһинимизниңму\add* бирәр сунидиғини болуш керәк еди.\f □ \fr 8:3 \fr*\ft \+bd «бизниң бу баш каһинимизниңму»\+bd* — грек тилида «Униңму...».\ft*\f* \x + \xo 8:3 \xo*\xt Әф. 5:2.\xt*\x* 
\v 4 Дәрвәқә әгәр У йәр йүзидә болсиди, һәргиз каһин болмайтти; чүнки бу йәрдә Тәврат қанун-түзүми бойичә һәдийә сунидиған каһинлар аллибурунла бардур 
\v 5 (бу \add каһинлар\add* хизмәт қилидиған \add ибадәт чедири\add* пәқәтла әрштики ишларниң көчүрүлмиси вә көләңгисидур. Муса дәл бу ибадәт чедирини қурушқа башлиғанда, Худаниң вәһийси униңға келип: «Еһтият қилғинки, буларниң һәммисини саңа тағда көрситилгән өрнәк бойичә ясиғин» дәп агаһландурған).\x + \xo 8:5 \xo*\xt Мис. 25:40; Рос. 7:44; Кол. 2:17; Ибр. 10:1.\xt*\x* 
\v 6 Лекин һазир У (\add кона әһдигә аит\add* вәдиләрдин әвзәл вәдиләр үстигә бекитилгәч) техиму яхши бир әһдиниң васитичиси болғачқа, Униңға берилгән каһинлиқ хизмити башқа каһинларниңкидин шунчә әвзәл туриду.\f □ \fr 8:6 \fr*\ft \+bd «лекин һазир У ... техиму яхши бир әһдиниң васитичиси болғачқа, Униңға берилгән каһинлиқ хизмити башқа каһинларниңкидин шунчә әвзәл туриду»\+bd* — бу айәттә көрситилгән әһдә «йеңи әһдә», 8-12-айәтләрни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 8:6 \xo*\xt 2Кор. 3:6.\xt*\x*
\m
\v 7 Әгәр шу дәсләпки әһдә кәм-күтисиз болса еди, кейинкиси үчүн орун издәшниң һеч қандақ һаҗити болмиған болатти.\f □ \fr 8:7 \fr*\ft \+bd «Әгәр шу дәсләпки әһдә кәм-күтисиз болса еди, кейинкиси үчүн орун издәшниң һеч қандақ һаҗити болмиған болатти»\+bd* — немишкә расул мошу йәрдә: «кейинкиси үчүн орун издәшкә һаҗити болмиған болатти» дәйду, пәқәтла «кейинкисиниң һеч қандақ һаҗити болмиған болатти» демәйду? Бәлким у «йеңи әһдә» бешарәт қилған пәйғәмбәрләр (Йәрәмия, Әзакиял, Йәшая қатарлиқлар)ни көздә тутиду; улар өзи «йеңи қәлб, йеңи роһ»қа егә болушқа тәшна болуп издигән, «йеңи әһдә» дәл мошуларға аян қилинған.\ft*\f* 
\v 8 Лекин, Худа кона әһдини йетәрсиз дәп қарап, \add Исраилларға\add* мундақ дегән: —
\m «Мана, шу күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән Исраил җәмәти вә Йәһуда җәмәти үчүн йеңи бир әһдини әмәлгә ашуримән.\f □ \fr 8:8 \fr*\ft \+bd «Лекин, Худа кона әһдини йетәрсиз дәп қарап, Исраилларға мундақ дегән: — «Мана, шу күнләр келидуки, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән Исраил җәмәти вә Йәһуда җәмәти үчүн йеңи бир әһдини әмәлгә ашуримән»\+bd* — Худа Өзи бекиткән кона әһдини «йетәрсиз көргән»лиги һәйран қаларлиқ көрүниду, әлвәттә. Йетәрсизлиги болса дәл 7:19дә көрситилгәндәк «Тәврат қануни һеч ишни камаләткә йәткүзәлмиди». «Йеңи әһдә» пәқәтла Худаниң мукәммәл һәққанийлиғини көрсәткән болупла қалмай, бәлки бу һәққанийлиқниң инсанларниң қәлбигә қандақ орнитилидиғанлиғини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 8:8 \xo*\xt Йәр. 31:31-34.\xt*\x* 
\v 9 Бу әһдә уларниң ата-бовилири билән түзгән әһдигә охшимайду; шу әһдини Мән ата-бовилирини қолидин тутуп Мисирдин қутқузуп йетәклигинимдә улар билән түзгән едим; чүнки улар Мән билән түзүшкән әһдәмдә турмиди, мән улардин нәзиримни йөткидим, — дәйду Пәрвәрдигар.
\m
\v 10 Чүнки шу күнләрдин кейин, Мениң Исраил җәмәти билән түзидиған әһдәм мана шуки: —
\m «Мән Өз тәврат-қанунлиримни уларниң зеһин-әқлигә салимән, һәмдә уларниң қәлбигиму пүтимән; Мән уларниң Худаси болимән, уларму Мениң хәлқим болиду. \f □ \fr 8:10 \fr*\ft \+bd «Чүнки шу күнләрдин кейин, Мениң Исраил җәмәти билән түзидиған әһдәм мана шуки...»\+bd* — Йәрәмия пәйғәмбәрниң бу бешаритидә, «шу күнләрдин кейин» дегән ибарә Худа хәлқини өз жутиға Бабилондин қайтурғандин кейинки күнләрни көрситиду.\ft*\f* 
\v 11 Шундин башлап һеч ким өз жутдишиға, яки өз қериндишиға: — «Пәрвәрдигарни тонуғин» дәп үгитишиниң һаҗити қалмайду; чүнки уларниң һәммиси, әң кичигидин чоңиғичә Мени билип болған болиду; \x + \xo 8:11 \xo*\xt Юһ. 6:45,65; 1Юһа. 2:27.\xt*\x* 
\v 12 чүнки мән уларниң қәбиһликлиригә рәһим қилимән һәмдә уларниң гуналири вә итаәтсизлигирини мәңгүгә есимдин чиқириветимән».\x + \xo 8:12 \xo*\xt Йәр. 31:31-34.\xt*\x*
\m
\v 13 Әнди Худаниң бу әһдини «йеңи» дейиши бурунқисини «кона» дегәнлигидур; әнди вақти өткән, конириған иш болса узун өтмәй йоқилиду.
\b
\b
\m
\c 9
\s1 Кона әһдә дәвридики ибадәт
\m
\v 1 Биринчи әһдидә мунасивәтлик ибадәт бәлгүлимилири вә йәр йүзигә тәвә болған бир муқәддәс ибадәт җайи бар еди. 
\v 2 Буниңға бир ибадәт чедири тикилгән еди; униң муқәддәс җай дәп аталған биринчи бөлүмидә чирақдан, ширә һәм ширә үстидә рәтләнгән нанлар болатти.\x + \xo 9:2 \xo*\xt Мис. 26:1; 36:1; Лав. 24:5.\xt*\x* 
\v 3 Униң иккинчи, \add йәни ички\add* пәрдисиниң кәйнидә әң муқәддәс җай дәп аталған йәнә бир чедир бөлүми бар еди.\f □ \fr 9:3 \fr*\ft \+bd «әң муқәддәс җай дәп аталған йәнә бир чедир бөлүми»\+bd* — «муқәддәс җай» грек тилида «муқәддәсләрниң муқәддиси».\ft*\f* 
\v 4 Шу йәргә тәвә болған алтун хушбуйгаһ вә пүтүнләй алтун билән қапланған әһдә сандуғи бар еди. Сандуқниң ичидә алтундин ясалған, манна селинған комзәк, Һарунниң бих сүргән һасиси вә икки әһдә \add таш\add* тахтиси бар еди.\f □ \fr 9:4 \fr*\ft \+bd «алтундин ясалған, манна селинған комзәк»\+bd* — «манна» Худа чөл-баяванда Исраилларға бәргән «асмандики нан» — «Мис.» 31:16кә қаралсун. \+bd «Һарунниң бих сүргән һасиси»\+bd* — Худа Һарунни йетәкчи қилип таллиғанлиғини көрситиш үчүн, униң һасисини бихлатқан еди («Чөл.» 16-17-бапни көрүң. \+bd «икки әһдә таш тахтиси»\+bd* — буларниң үстигә «он пәрман» яки «он пәрһиз» йезалған еди («Мис.» 31:18 вә 34:28ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 9:4 \xo*\xt Мис. 25:10; 34:29; Чөл. 17:25; 1Пад. 8:9; 2Тар. 5:10.\xt*\x* 
\v 5 \add Сандуқ\add* үстидики «кафарәт тәхти»ниң үстигә шан-шәрәплик «керуб»лар орнитилған болуп, қанатлири билән уни йепип туратти. Әнди булар тоғрилиқ тәпсилий тохтилишниң һазир вақти әмәс.\f □ \fr 9:5 \fr*\ft \+bd «кафарәт тәхти»\+bd* — яки «рәһимгаһ» яки «рәһим көрситидиған тәхт». «Мис.» 25:22-34ни көрүң. \+bd ««кафарәт тәхти»ниң үстигә шан-шәрәплик «керуб»лар орнитилған болуп, қанатлири билән уни йепип туратти»\+bd* — бу ишлар тоғрисида «Мис.» 25:10-22, 37:6-9ни көрүң. \+bd «әнди булар тоғрилиқ тәпсилий тохтилишниң һазир вақти әмәс»\+bd* — бу нәрсиләрниң һәммиси Әйса Мәсиһ вә у елип барған ниҗаттин «бешарәт беридиған көләңгә» еди. Бу айәттики сөзләргә вә 8:5кә қариғанда, шуниңға ишәшимиз камилки, һәтта бу кона ибадәт чедириниң кичиккинә тәпсилатлириму «бешарәтлик көләңгә» яки «символ» еди. «Манна» униң бир мисалидур. «Юһ.» 6:30-35дә Әйсаниң Өзи тоғрилиқ ейтқан сөзлирини көрүң («Рим.» 14:4, «Кол.» 2:16-17ниму көрүң). Худа буйруса бу улуқ вә қизиқ нуқтини тәпсилий тәһлил қилидиған китапчини кейин чиқармақчимиз.\ft*\f* \x + \xo 9:5 \xo*\xt Мис. 25:22.\xt*\x*
\m
\v 6 Бу нәрсиләр мана шундақ орунлаштурулғандин кейинла, каһинлар чедирниң биринчи бөлүмигә \add (йәни «муқәддәс җай»ға)\add* һәрдайим кирип, ибадәт хизмитини қилиду.\x + \xo 9:6 \xo*\xt Чөл. 28:3.\xt*\x* 
\v 7 Бирақ, \add «әң муқәддәс җай» дәп аталған\add* иккинчи бөлүмгә пәқәт баш каһин жилда бир қетимла кириду. Каһин у йәргә өз гуналири вә хәлиқниң наданлиқтин өткүзгән гуналири үчүн аталған \add қурбанлиқ\add* қенини алмай кирмәйду.\x + \xo 9:7 \xo*\xt Мис. 30:10; Лав. 16:2,34; Ибр. 9:25.\xt*\x* 
\v 8 Бу ишлар арқилиқ Муқәддәс Роһ шуни көрситип бәрмәктики, бу биринчи ибадәт чедиридики түзүм инавәтлик болуп турсила, әң муқәддәс җайға баридиған йол йәнила ечилмайду.\f □ \fr 9:8 \fr*\ft \+bd «бу биринчи ибадәт чедиридики түзүм инавәтлик болуп турсила»\+bd* — «биринчи ибадәт чедири» дегән сөз чедирниң өзини, шундақла у вәкиллик қилған ибадәт хизмәтлири (униңда сунулған һәдийә вә қурбанлиқлар қатарлиқлар)ни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 9:8 \xo*\xt Юһ. 14:6.\xt*\x* 
\v 9 Мана булар рәсимдәк һазирқи заманни рошәнләштүридиған бир хил образ, халас. Буниңдин шуни көрүвелишқа болидуки, бу чедирда сунулидиған һәдийә вә қурбанлиқлар ибадәт қилғучини виҗданида пак-камил қилалмайду. 
\v 10 Улар пәқәт йемәк-ичмәкләр вә бойини суға селишниң түрлүк рәсмийәтлиригә бағлиқ болуп, \add қанун-түзүм\add* түзүтүлүш вақти кәлгичилик күчкә егә қилинған, инсанларниң әтлиригила бағлиқ болған бәлгүлимә-низамлардур.\x + \xo 9:10 \xo*\xt Лав. 11:2; Чөл. 19:7-22.\xt*\x*
\m
\v 11 Лекин Мәсиһ болса кәлгүсидики карамәт яхши ишларни елип барғучи баш каһин болуп, адәм қоли билән ясалмиған, бу дунияға мәнсуп болмиған, техиму улуқ вә техиму мукәммәл ибадәт чедириға кирди;\x + \xo 9:11 \xo*\xt Ибр. 3:1; 4:14; 6:20; 8:1.\xt*\x* 
\v 12 өшкә яки мозайларниң \add қурбанлиқ\add* қенини әмәс, бәлки Өзиниң \add қурбанлиқ\add* қени арқилиқ У (Өзила мәңгүлүк һөрлүк-ниҗатни егилигән болуп) бир йолила мәңгүгә әң муқәддәс җайға кирди.\f □ \fr 9:12 \fr*\ft \+bd «Өзиниң қурбанлиқ қени арқилиқ У (Өзила мәңгүлүк һөрлүк-ниҗатни егилигән болуп) бир йолила мәңгүгә әң муқәддәс җайға кирди»\+bd* — «мәңгүлүк һөрлүк-ниҗат» болса гуналардин болған азатлиқ-ниҗатни көрситиду. Мәсиһниң егилигини Өзи үчүн әмәс, барлиқ инсанлар (етиқат қилған болса) үчүн, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 9:12 \xo*\xt Рос. 20:28; Әф. 1:7; Кол. 1:14; Ибр. 10:10; 1Пет. 1:19; Вәһ. 1:5; 5:9\xt*\x* 
\v 13 \add Кона әһдә дәвридә\add* өшкә вә буқиларниң қени һәм инәкниң күллири напак болғанларниң үстигә сепилсә, уларни әт җәһәтидин тазилап пак қилған йәрдә, \x + \xo 9:13 \xo*\xt Лав. 16:14; Чөл. 19:4; Ибр. 10:4.\xt*\x* 
\v 14 ундақта, мәңгүлүк Роһ арқилиқ өзини ғубарсиз қурбанлиқ сүпитидә Худаға атиған Мәсиһниң қени виҗданиңларни өлүк ишлардин пак қилип, бизни мәңгү һаят Худаға ибадәт қилишқа техиму йетәклимәмду?!\f □ \fr 9:14 \fr*\ft \+bd «ундақта, мәңгүлүк Роһ арқилиқ өзини ғубарсиз қурбанлиқ сүпитидә Худаға атиған Мәсиһ...»\+bd* — «мәңгүлүк Роһ» Муқәддәс Роһ, Худаниң мәңгүлүк Роһи.\ft*\f* \x + \xo 9:14 \xo*\xt Луқа 1:74; Рим. 6:13; Гал. 1:4; 2:20; Әф. 5:2; Тит. 2:14; 1Пет. 4:2; 1Юһа. 1:7; Вәһ. 1:5.\xt*\x*
\m
\v 15 Шуниң үчүн у йеңи әһдиниң васитичисидур. Буниң билән (инсанларниң авалқи әһдә астида садир қилған итаәтсизликлири үчүн азатлиқ бәдили сүпитидә шундақ бир өлүм болған екән) Худа тәрипидин чақирилғанлар вәдә қилинған мәңгүлүк мирасқа еришәләйду.\f □ \fr 9:15 \fr*\ft \+bd «инсанларниң авалқи әһдә астида садир қилған итаәтсизликлири үчүн азатлиқ бәдили сүпитидә шундақ бир өлүм болған екән»\+bd* — «шундақ бир өлүм» — Мәсиһниң өлүми, әлвәттә.\ft*\f* \x + \xo 9:15 \xo*\xt Рим. 5:6; 1Пет. 3:18.\xt*\x*
\m
\v 16 Әгәр вәсийәт қалдурулса, вәсийәт қалдурғучиниң өлүши тәстиқланғичә, вәсийәт күчкә егә болмайду. 
\v 17 Чүнки вәсийәт пәқәт өлүмдин кейин күчкә егә болиду. Вәсийәт қалдурғучи һаятла болса, вәсийитиниң һеч қандақ күчи болмайду. \f □ \fr 9:17 \fr*\ft \+bd «16-17-айәт»\+bd* — яки «Чүнки әһдә түзүлсә, әһдә түзүлгүчи қурбанлиқ өлүши керәк. Әһдә қурбанлиқи қилиғучи өлсә, әһдә күчкә егә болиду; қурбанлиқ техи һаятла болса, әһдә һечқандақ күчкә егә болмайду».\ft*\f* \x + \xo 9:17 \xo*\xt Гал. 3:15.\xt*\x* 
\v 18 Шуниңға охшаш, дәсләпки әһдиму қан еқитилғандила, андин күчкә егә болған. 
\v 19 Чүнки Муса Тәврат қануни бойичә һәр бир әмрини пүтүн хәлиққә уқтурғандин кейин, мозай вә өшкиләрниң суға арилаштурулған қенини қизил жуң жипта бағланған зофа билән қанун дәстуриға вә пүтүн хәлиққә сепип, уларға: 
\v 20 «Мана, бу Худа силәрниң әмәл қилишиңларға әмир қилған әһдиниң қенидур» — деди. \f □ \fr 9:20 \fr*\ft \+bd «Мана, бу Худа силәрниң әмәл қилишиңларға әмир қилған әһдиниң қенидур»\+bd* — демәк, әһдә бу қан арқилиқ күчкә егә қилинған. «Мис.» 24:5-8ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 9:20 \xo*\xt Мис. 24:8; Мат. 26:28.\xt*\x* 
\v 21 У йәнә охшаш йолда ибадәт чедириға вә чедирдики ибадәткә мунасивәтлик пүткүл сайманларниң үстигә қан сәпти. 
\v 22 Дәрвәқә, Тәврат қануни бойичә һәммә нәрсә дегидәк қан билән паклиниду; \add қурбанлиқ\add* қени төкүлмигичә, гуналар кәчүрүм қилинмайду.
\m
\v 23 Хош, әрштикигә тәқлид қилип ясалған бу буюмлар мошундақ \add қурбанлиқлар\add* билән паклиниши керәк еди. Бирақ әрштики нәрсиләрниң өзи булардин есил қурбанлиқлар билән паклиниши керәк. 
\v 24 Чүнки Мәсиһ әрштики һәқиқий ибадәт җайиға тәқлид қилинған, адәм қоли билән ясалған муқәддәс җайға әмәс, бәлки Худаниң һозурида бизгә вәкиллик қилип һазир болуш үчүн әршниң өзигә кирип болди.\f □ \fr 9:24 \fr*\ft \+bd «адәм қоли билән ясалған муқәддәс җайға әмәс»\+bd* — «муқәддәс җай» грек тилида «муқәддәс җайлар» дейилиду — «муқәддәс җай» андин «әң муқәддәс җай» демәкчи.\ft*\f*
\m
\v 25 \add Йәр йүзидики\add* баш каһинниң жилмужил өз қенини әмәс, бәлки \add қурбанлиқларниң\add* қенини елип, әң муқәддәс җайға қайта-қайта кирип турғинидәк, у қурбанлиқ сүпитидә өзини қайта-қайта аташ үчүн киргини йоқ. \x + \xo 9:25 \xo*\xt Мис. 30:10; Лав. 16:2,34; Ибр. 9:7.\xt*\x* 
\v 26 Әгәр шундақ қилишниң зөрүрийити болған болса, дуния апиридә болғандин бери Униң қайта-қайта азап чекишигә тоғра келәтти. Лекин У мана заманларниң ахирида гунани йоқ қилиш үчүн, бир йолила Өзини қурбан қилишқа оттуриға чиқти. 
\v 27 Һәммә адәмниң бир қетим өлүши вә өлгәндин кейин сораққа тартилиши бекитилгәнгә охшаш, 
\v 28 Мәсиһму нурғун кишиләрниң гуналирини Өз үстигә елиш үчүн бирла қетим қурбанлиқ сүпитидә сунулғандин кейин, Өзини тәлпүнүп күткәнләргә гунани йоқ қилған һалда ниҗат кәлтүрүшкә иккинчи қетим ашкарә болиду.\f □ \fr 9:28 \fr*\ft \+bd «Мәсиһ... Өзини тәлпүнүп күткәнләргә гунани йоқ қилған һалда ниҗат кәлтүрүшкә иккинчи қетим ашкарә болиду»\+bd* — «гунани йоқ қилған һалда» грек тилида «гуна йоқ һалда». Бизниңчә «гуна йоқ һалда» дегән ибарә Мәсиһниң Өзиниң гунасиз екәнлигини көрситиш үчүн дейилгән әмәс (чүнки Униң гунасизлиғи ениқ), бәлки Униң гунаниң өзини бир тәрәп қилиш ишини түгигәнлигини көрситиду, дәп қараймиз. \ft*\fp «Гуна йоқ һалда ниҗат кәлтүрүшкә иккинчи қетим ашкарә болиду» дегәнлик тоғрисидики йәнә бир чүшәнчиси: «(Мәсиһниң иккинчи қетимки келиши) инсанларниң гуналириниң бәдилигә қурбан болуш үчүн әмәс, бәлки ниҗат кәлтүрүшкә иккинчи қетим ашкарә болиду» дегәндәк.\fp*\f* \x + \xo 9:28 \xo*\xt Рим. 5:6, 8; 1Пет. 3:18.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 10
\s1 Мәсиһниң бир қетимлиқ қурбанлиғи
\m
\v 1 Тәврат қануни кәлгүсидә елип келинидиған гөзәл ишларниң өз әйнини әмәс, бәлки уларниң көләңгисинила сүрәтләп бәргәчкә, у тәләп қилинған, жилмужил сунулуп келиватқан охшаш қурбанлиқлар арқилиқ \add Худаға\add* йеқинлашмақчи болғанларни һәргизму мукәммәл қилалмайду.\x + \xo 10:1 \xo*\xt Кол. 2:17; Ибр. 8:5.\xt*\x* 
\v 2 Болмиса, мошу қурбанлиқларниң сунулуши ахирлишатти, чүнки ибадәт қилғучилар пак қилинип, виҗдани йәнә өз гуналири түпәйлидин азапланмайтти. 
\v 3 Һалбуки, мошу қурбанлиқлар жилмужил өз гуналирини өзлиригә әслитип туриду. 
\v 4 Чүнки буқа вә өшкиләрниң қени гуналарни һәргиз елип ташлалмайду.\x + \xo 10:4 \xo*\xt Лав. 16:14; Чөл. 19:4; Ибр. 9:13.\xt*\x* 
\v 5 Шуниң үчүн, У дунияға кәлгәндә мундақ дегән: —
\m «Нә қурбанлиқ, нә атиған ашлиқ һәдийәлири болса Сениң тәләп-арзуюң әмәс,
\m Бирақ Сән Мән үчүн бир тән тәйярлап бәрдиң;\f □ \fr 10:5 \fr*\ft \+bd «Шуниң үчүн, У дунияға кәлгәндә мундақ дегән: —»\+bd* — «У» — Мәсиһни көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 10:5 \xo*\xt Зәб. 39:7; Йәш. 1:11; Йәр. 6:20; Ам. 5:21.\xt*\x*
\m
\v 6 Нә көйдүрмә қурбанлиқлар, нә гуна қурбанлиғидинму сөйүнмидиң;
\m
\v 7 Шуңа җавап бәрдимки — «Мана Мән кәлдим!
\m — Қанун дәстуруңда Мән тоғрилиқ пүтүлгәндәк —
\m И Худа, ирадәңни әмәлгә ашуруш үчүн кәлдим».\f □ \fr 10:7 \fr*\ft \+bd «....Шуңа җавап бәрдимки — «Мана Мән кәлдим! — қанун дәстуруңда Мән тоғрилиқ пүтүлгәндәк — И Худа, ирадәңни әмәлгә ашуруш үчүн кәлдим»»\+bd* — (5-7-айәт) «Зәб.» 39:7-10 (кона грек «Септуагинт» (LXX) тәрҗимисидин). Бу айәтләрдә Тәвраттики төрт хил асасий қурбанлиқ (инақлиқ яки тәшәккүр қурбанлиқлири (рәһмәт қурбанлиқлири), ашлиқ һәдийәлири, көйдүрмә вә гунани тилигүчи қурбанлиқлар) тилға елиниду. \ft*\fp Демисәкму, Мәсиһ бу сөзләрни Өзи дунияға келишидин 1000 жилчә бурун Өз Роһи арқилиқ Зәбурда Давут пәйғәмбәрниң ағзидин бешарәт сүпитидә алдин-ала ейтиду.\fp*\f* \x + \xo 10:7 \xo*\xt Зәб. 39:8, 9\xt*\x*
\b
\m
\v 8 У жуқурида: «Нә қурбанлиқ, нә ашлиқ һәдийәлири, нә көйдүрмә қурбанлиқлар нә гунани тилигүчи қурбанлиқлар Сениң тәләп-арзуюң әмәс, Сән улардинму сөйүнмидиң» (бу қурбанлиқлар Тәврат қануниниң тәливи бойичә сунулуши керәк еди) дегинидин кейин 
\v 9 йәнә: «Сениң ирадәңни әмәлгә ашуруш үчүн кәлдим» дегән. Демәк, \add Худа\add* кейинкисини күчкә егә қилиш үчүн, алдинқисини әмәлдин қалдуриду. \f □ \fr 10:9 \fr*\ft \+bd «Демәк, Худа кейинкисини күчкә егә қилиш үчүн, алдинқисини әмәлдин қалдуриду»\+bd* — «алдинқиси» бәлким (1) жуқурида тилға елинған кона әһдигә мунасивәтлик қурбанлиқларни яки (2) кона әһдиниң өзини көрситиду; «кейинкиси» (яки «иккинчиси») болса (3) Әйса Мәсиһниң бирдин-бир қурбанлиғи яки (4) 9-айәттә көрситилгән «Худаниң ирадисини әмәлгә ашуруш»ни көрситиду. Бизниңчә (1) вә (4) алди-кәйни айәтләргә мувапиқтур. Йеңи әһдиниң түп мәхсити вә ахирқи нәтиҗиси «Худаниң ирадисигә әмәл қилиш»дин ибарәттур. Бу ирадә Мәсиһниң бизни гунадин қутқузидиған қурбанлиқ өлүмини өз ичигә алиду, әлвәттә. \ft*\fp Демәк, бу bашқа-башқа көзқарашлар арисидики пәрқләр анчә чоң әмәс.\fp*\f* 
\v 10 Худаниң бу ирадиси бойичә Әйса Мәсиһниң тениниң бир йолила қурбан қилиниши арқилиқ биз гунадин паклинип, \add Худаға\add* аталдуқ.\f □ \fr 10:10 \fr*\ft \+bd «Әйса Мәсиһниң тениниң бир йолила қурбан қилиниши арқилиқ биз гунадин паклинип, Худаға аталдуқ»\+bd* — «гунадин паклинип, Худаға аталдуқ» грек тилида бирла сөз билән ипадилиниду: «муқәддәсләштүрүлдуқ» яки «пак-муқәддәс қилиндуқ». Инҗил бойичә «муқәддәс» дегән сөзниң икки мәзмуни бар: (1) гунадин пакланған; (2) Худаға алаһидә аталған.\ft*\f* \x + \xo 10:10 \xo*\xt Ибр. 9:12.\xt*\x*
\m
\v 11 Һәр каһин һәр күни ибадәт хизмитидә туриду, шундақла гуналарни һәргиз сақит қилалмайдиған охшаш хилдики қурбанлиқларни \add Худаға\add* қайта-қайта суниду. 
\v 12 Бирақ, бу \add каһин\add* болса гуналар үчүн бирла қетимлиқ мәңгү инавәтлик бир қурбанлиқни сунғандин кейин, Худаниң оң йенида олтарди; \f □ \fr 10:12 \fr*\ft \+bd «Бирақ, бу каһин болса гуналар үчүн бирла қетимлиқ мәңгү инавәтлик бир қурбанлиқни сунғандин кейин, Худаниң оң йенида олтарди»\+bd* — оқурмәнләргә аян болидуки, кона әһдә дәвридә каһинларниң хизмитиниң айиғи йоқ еди, шуниң билән дайим «\+bd туратти\+bd*» (өрә туратти, ибадәт чедирида орундуқ йоқ еди). Лекин Әйса биз үчүн өзини бирла қурбанлиқ сунғандин кейин «\+bd олтарди\+bd*».\ft*\f* \x + \xo 10:12 \xo*\xt Зәб. 109:1; Рос. 2:34; 1Кор. 15:25; Әф. 1:20; Кол. 3:1; Ибр. 1:13.\xt*\x* 
\v 13 У шу йәрдә «дүшмәнлири Өз айиғи астида тәхтипәр қилинғичә» күтиду. \f □ \fr 10:13 \fr*\ft \+bd «У шу йәрдә «дүшмәнлири Өз айиғи астида тәхтипәр қилинғичә» күтиду»\+bd* — 2:13 вә «Зәб.» 109ни көрүң.\ft*\f* 
\v 14 У мошу бирла қурбанлиқ билән Худаға атап пак-муқәддәс қилинғанларни мәңгүгә мукәммәл қилди. 
\v 15 \add Муқәддәс язмиларда\add* \add пүтүлгәндәк\add*, Муқәддәс Роһму бу һәқтә бизгә гувалиқ бериду. Чүнки У авал: —
\m
\v 16 «У күнләрдин кейин, Мениң улар билән түзидиған әһдәм мана шуки, дәйду Пәрвәрдигар;
\m Мән Өз тәврат-қанунлиримни уларниң зеһин-әқлигиму салимән,
\m Һәмдә уларниң қәлбигиму пүтимән» дегәндин кейин, У йәнә: —\x + \xo 10:16 \xo*\xt Йәр. 31:31-34; Рим. 11:27; Ибр. 8:8.\xt*\x*
\m
\v 17 «Уларниң гуналири вә итаәтсизлигирини мәңгүгә есимдин чиқириветимән» — дегән.\f □ \fr 10:17 \fr*\ft \+bd «...Уларниң гуналири вә итаәтсизлигирини мәңгүгә есимдин чиқириветимән»\+bd* — (16-17-айәт) «Йәр.» 31:31-34.\ft*\f* \x + \xo 10:17 \xo*\xt Йәр. 31:33,34.\xt*\x*
\m
\v 18 Әнди шу йолда гуналар кәчүрүм қилинған екән, гуналар үчүн қурбанлиқ қилишниң һаҗитиму қалмайду.
\b
\m
\s1 Әнди Худаға йеқинлишайли!
\m
\v 19 Шуниң үчүн, әй қериндашлар, Әйсаниң қени арқилиқ әң муқәддәс җайға киришкә җүръәтлик болуп, \x + \xo 10:19 \xo*\xt Юһ. 10:9; 14:6; Рим. 5:2; Әф. 2:13; 3:12.\xt*\x* 
\v 20 (У бизгә ечип бәргән, ибадәтханиниң пәрдисидин (йәни, Униң әт-тенидин) өтидиған шу жипйеңи, һаятлиқ йоли билән) 
\v 21 шундақла Худаниң аилисини башқуридиған бизниң улуқ каһинимиз болғанлиғи билән, \f □ \fr 10:21 \fr*\ft \+bd «шундақла Худаниң аилисини башқуридиған бизниң улуқ каһинимиз болғанлиғи билән, ...»\+bd* — «Худаниң аилиси» етиқатчи җамаәтни көрситиду.\ft*\f* 
\v 22 диллиримиз виҗдандики булғунушлардин сепилиш билән пакланған вә бәдинимиз сап су билән жуюлғандәк тазиланған һалда етиқатниң толуқ җәзм-хатирҗәмлиги вә сәмимий қәлб билән Худаға йеқинлишайли! \f □ \fr 10:22 \fr*\ft \+bd «диллиримиз виҗдандики булғунушлардин сепилиш билән пакланған»\+bd* — мошу сөзләр йеңи әһдә астидики етиқатчиларниң әһвали билән кона әһдә астидикиләрниң әһвалиниң селиштурмисини көздә тутиду — кона әһдә астидикиләр каһин тәрипидин қурбанлиқ қанлири сепилиши арқилиқ «гуналири йепилған» яки «кафарәт қилинған». Әнди йеңи әһдә астидикиләрниң диллири Әйсаниң қурбанлиқ қени сепилиш билән, виҗданида һеч қандақ булғинишлар қалмайду. \+bd «бәдинимиз сап су билән жуюлғандәк тазиланған һалда етиқатниң толуқ җәзм-хатирҗәмлиги вә сәмимий қәлб билән Худаға йеқинлишайли!»\+bd* — мошу ибариләр тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә тохтилимиз.\ft*\f* \x + \xo 10:22 \xo*\xt Әз. 36:25.\xt*\x* 
\v 23 Әнди етирап қилған үмүтүмиздә тәврәнмәй чиң турайли (чүнки вәдә Бәргүчи болса сөзидә турғучидур) 
\v 24 вә меһир-муһәббәт көрситиш вә гөзәл иш қилишқа бир-биримизни қандақ қозғаш вә риғбәтләндүрүшни ойлайли. 
\v 25 Бәзиләр адәт қиливалғандәк, җамаәттә җәм болуштин баш тартмайли, бәлки бир-биримизни җекиләп-илһамландурайли; болупму шу күниниң йеқинлашқанлиғини байқиғиниңларда, техиму шундақ қилайли.\f □ \fr 10:25 \fr*\ft \+bd «болупму шу күниниң йеқинлашқанлиғини байқиғиниңларда, техиму шундақ қилайли»\+bd* — «шу күн» Мәсиһниң бу дунияға қайтип келидиған күнини көрситиду, әлвәттә. Инҗилни язғучиларниң нәзиридә пәқәт бир күн, йәни «шу күн»ла көздә тутулиду. \ft*\fp Грек тилида 19-25-айәтләр бирла җүмлә билән ипадилиниду.\fp*\f*
\m
\v 26 Һәқиқәтни тонушқа несип болғандин кейин, йәнила қәстән гуна өткүзүвәрсәк, у чағда гуналар үчүн сунулидиған башқа бир қурбанлиқ болмас, \x + \xo 10:26 \xo*\xt Чөл. 15:30; Мат. 12:31; Ибр. 6:4; 2Пет. 2:20; 1Юһа. 5:16.\xt*\x* 
\v 27 бәлки бизгә қалидиғини пәқәт сорақ, шундақла Худа билән қаршилишидиғанларни йәп түгитишкә тәйяр туридиған ялқунлуқ отни қорқунуч ичидә күтүшла, халас. \f □ \fr 10:27 \fr*\ft \+bd «бәлки бизгә қалидиғини пәқәт сорақ, шундақла Худа билән қаршилишидиғанларни йәп түгитишкә тәйяр туридиған ялқунлуқ отни қорқунуч ичидә күтүшла, халас»\+bd* — бу муһим айәт үстидә йәнә «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз.\ft*\f* 
\v 28 Әнди Мусаға чүшүрүлгән Тәврат қанунини көзгә илмиған һәр қандақ киши икки яки үч гувачиниң испати болса, кәңчилик қилинмайла өлтүрүләтти. \x + \xo 10:28 \xo*\xt Чөл. 35:30; Қан. 17:6; 19:15; Мат. 18:16; 2Кор. 13:1.\xt*\x* 
\v 29 Ундақта, бир киши Худаниң Оғлини дәпсәндә қилса, Худаниң әһдисиниң қениға, йәни өзини пак қилған қанға напак дәп қариса, шәпқәт қилғучи Роһни һақарәт қилса, буниңдин техиму еғир җазаға лайиқ һесаплиниду, дәп ойлимамсиләр?
\m
\v 30 Чүнки \add Тәвратта\add* «Интиқам Мениңкидур, кишиниң қилмишлирини өз бешиға өзүм яндуримән, дәйду Пәрвәрдигар» вә «Пәрвәрдигар Өз хәлқини сораққа тартиду» дегүчини билимиз. \f □ \fr 10:30 \fr*\ft \+bd «Интиқам Мениңкидур, кишиниң қилмишлирини өз бешиға өзүм яндуримән, дәйду Пәрвәрдигар» ... «Пәрвәрдигар Өз хәлқини сораққа тартиду»»\+bd* — бу сөзләр «Қан.» 32:35 вә 36дин елинған.\ft*\f* \x + \xo 10:30 \xo*\xt Қан. 32:35, 36; Рим. 12:19.\xt*\x* 
\v 31 Мәңгү һаят Худаниң қоллириға чүшүп җазалиниш нәқәдәр дәһшәтлик иш-һә!
\m
\v 32 Әнди силәр йорутулуштин кейин, азап-оқубәтлик, қаттиқ күрәшләргә бәрдашлиқ бәргән әшу бурунқи күнләрни есиңларда тутуңлар. \f □ \fr 10:32 \fr*\ft \+bd «Әнди силәр йорутулуштин кейин, азап-оқубәтлик, қаттиқ күрәшләргә бәрдашлиқ бәргән әшу бурунқи күнләрни есиңларда тутуңлар»\+bd* — мошу азап-оқубәт чекиши етиқатта чиң түрғанлиғи түпәйлидин, әлвәттә.\ft*\f* 
\v 33 Бәзи вақитларда рәсва қилинип һақарәтләш вә харлинишларға учридиңлар вә бәзи вақитларда мошундақ муамилиләргә учриғанларға дәрддаш болдуңлар. 
\v 34 Чүнки силәр һәм мәһбусларниң дәрдигә ортақ болдуңлар һәм мал-мүлкүңлар буланғандиму, кәлгүсидә техиму есил һәм йоқап кәтмәйдиған бақий тәәллуқатқа егә болидиғанлиғиңларни билгәчкә, хошаллиқ билән бу ишни қобул қилдиңлар. \f □ \fr 10:34 \fr*\ft \+bd «чүнки силәр һәм мәһбусларниң дәрдигә ортақ болдуңлар»\+bd* — бу мәһбуслар етиқат үчүн зинданда ятқан. \+bd «һәм мал-мүлкүңлар буланғандиму,... хошаллиқ билән бу ишни қобул қилдиңлар»\+bd* — «мал-мүлкүңлар буланғанда» — мошу ишниң тарихий тәпсилатлири тоғрилиқ «қошумчә сөз»имизниму көрүң.\ft*\f* \x + \xo 10:34 \xo*\xt Мат. 5:12; Рос. 21:33.\xt*\x* 
\v 35 Шуниң үчүн, җасаритиңларни йоқатмаңлар, униңдин интайин зор инъам болиду.
\m
\v 36 Чүнки Худаниң ирадисигә әмәл қилип, Униң вәдә қилғиниға муйәссәр болуш үчүн, сәвир-чидам қилишиңларға тоғра келиду. \x + \xo 10:36 \xo*\xt Луқа 21:19.\xt*\x* 
\v 37 Чүнки \add муқәддәс язмиларда\add* \add Худа\add* мундақ дегән: —
\m «Пәқәт азғинә вақиттин кейинла»,
\m «Кәлгүчи дәрвәқә йетип келиду,
\m У кечикмәйду.\f □ \fr 10:37 \fr*\ft \+bd «Пәқәт азғинә вақиттин кейинла»... Кәлгүчи дәрвәқә йетип келиду, У кечикмәйду»\+bd* — «Йәш.» 26:20, «Һаб.» 2:3.\ft*\f* \x + \xo 10:37 \xo*\xt Һаб. 2:2-3; Һаг. 2:7; 1Пет. 1:6; 5:10.\xt*\x*
\m
\v 38 Бирақ һәққаний болғучи етиқат билән яшайду;
\m Лекин у кәйнигә чекинсә,
\m Җеним униңдин сөйүнмәйду».\f □ \fr 10:38 \fr*\ft \+bd «Бирақ һәққаний болғучи етиқат билән яшайду»\+bd* — бәзи кона көчүрмиләрдә: «Мениң һәққаний адимим етиқат билән яшайду» дейилиду. \+bd «Бирақ һәққаний болғучи етиқат билән яшайду; лекин у кәйнигә чекинсә, җеним униңдин сөйүнмәйду»»\+bd* — «Һаб.» 2:4.\ft*\f* \x + \xo 10:38 \xo*\xt Һаб. 2:4; Рим. 1:17; Гал. 3:11.\xt*\x* 
\v 39 Һалбуки, биз болсақ кәйнигә чекинип һалак болидиғанлардин әмәс, бәлки етиқат билән өз җенимизни егилигәнләрдиндурмиз.\f □ \fr 10:39 \fr*\ft \+bd «... Биз болсақ кәйнигә чекинип һалак болидиғанлардин әмәс, бәлки етиқат билән өз җенимизни егилигәнләрдиндурмиз»\+bd* — мошу айәттә «җан» җисманий тәрәп әмәс, бәлки роһий тәрәптики һаятни көрситиду.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 11
\s1 Етиқат-ишәш — өткәнки гувачилар
\m
\v 1 Етиқат болса үмүт қилған ишларниң реаллиқтики ипадиси вә көрүнмәйдиған шәйиләрниң дәлилидур.\f □ \fr 11:1 \fr*\ft \+bd «Етиқат болса үмүт қилған ишларниң реаллиқтики ипадиси»\+bd* — яки «етиқат болса үмүт қилған ишларниң мутләқ хатирҗәмлиги». Демисәкму, Инҗилда «үмүт» дайим дегидәк мүҗмәл бир арзу әмәс, бәлки Худаниң вәдилиригә чиң бағланған иштур.\ft*\f* 
\v 2 Чүнки бурунқи мөтивәрлиримиз қедимдә мана шу етиқат билән \add Худадин кәлгән\add* яхши гувалиқни алған.\f □ \fr 11:2 \fr*\ft \+bd «Чүнки бурунқи мөтивәрлиримиз қедимдә мана шу етиқат билән Худадин кәлгән яхши гувалиқни алған»\+bd* — «бурунқи мөтивәрлиримиз» дегәнлик грек тилида «ақсақаллиримиз». Демәк, ибранийларниң ата-бовилири арисида етиқат тәрипидә үлгиләр вә йол башлиғучи болғанлар.\ft*\f*
\m
\v 3 Биз етиқат арқилиқ каинатниң Худаниң сөз-калами билән орнитилғанлиғини, шундақла биз көрүватқан мәвҗудатларниң көргили болидиған шәйиләрдин чиққан әмәслигини чүшинәләймиз.\f □ \fr 11:3 \fr*\ft \+bd «Биз етиқат арқилиқ каинатниң Худаниң сөз-калами билән орнитилғанлиғини ... чүшинәләймиз»\+bd* — яки «биз етиқат арқилиқ дәвир-заманларниң Худаниң сөз-калами билән орнитилғанлиғини ... чүшинәләймиз».\ft*\f* \x + \xo 11:3 \xo*\xt Яр. 1:1; Зәб. 32:6; Юһ. 1:10; Рим. 4:17; Әф. 3:9; Кол. 1:16.\xt*\x*
\m
\v 4 Етиқати болғачқа Һабил Қабилниңкидинму әвзәл бир қурбанлиқни Худаға атиған; етиқати болғачқа Худа униң атиғанлирини тәрипләп, униңға һәққаний дәп гувалиқ бәрди. Гәрчә өлгән болсиму, етиқати билән у йәнила бизгә гәп қилмақта.\x + \xo 11:4 \xo*\xt Яр. 4:4; Мат. 23:35.\xt*\x*
\m
\v 5 Етиқати болғачқа, Һанох өлүмни көрмәйла \add әршкә\add* көтирилди; Худа уни көтирип елип кәткәчкә, у йәр йүзидә һеч тепилмиди. Сәвәви у елип кетилиштин илгири, Худани хурсән қилған адәм дәп тәрипләнгән еди.\x + \xo 11:5 \xo*\xt Яр. 5:22,24.\xt*\x* 
\v 6 Әндиликтә етиқат болмай туруп, Худани хурсән қилиш мүмкин әмәс; чүнки Худаниң алдиға баридиған киши Униң барлиғиға, шундақла Униң Өзини издигәнләргә әҗрини қайтурғучи екәнлигигә ишиниши керәк.
\m
\v 7 Етиқати болғачқа, Нуһ техи көрүлүп бақмиған вақиәләр һәққидә Худа тәрипидин агаһландурулғанда, ихласмәнлик қорқунучи билән аилисидикиләрни қутқузуш үчүн йоған бир кемә ясиди; һәмдә етиқати арқилиқ шундақ қилип пүткүл дуниядикиләрниң гуналири үстидин һөкүм чиқарди, шундақла етиқаттин болған һәққанийлиққа мирасхор болди.\f □ \fr 11:7 \fr*\ft \+bd «Етиқати болғачқа, Нуһ .. . аилисидикиләрни қутқузуш үчүн йоған бир кемә ясиди»\+bd* — «йоған кемә» грек тилида «сандуқ» дегән сөз билән ипадилиниду. Чүнки кемә сандуқ шәклидә еди («Яр.» 6-7-бапни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 11:7 \xo*\xt Яр. 6:13.\xt*\x*
\m
\v 8 Етиқати болғачқа, Худа Ибраһимни униңға мирас сүпитидә бәрмәкчи болған зиминға беришқа чақирғанда, у итаәт қилди; у қәйәргә баридиғанлиғини билмәй туруп йолға чиқти.\x + \xo 11:8 \xo*\xt Яр. 12:4.\xt*\x* 
\v 9 Етиқати болғачқа у вәдә қилинған зиминда, худди яқа жутта турғандәк мусапир болуп чедирларни макан қилип яшиди. Худаниң униңға қилған вәдисиниң ортақ мирасхорлири болған Исһақ вә Яқупларму униң билән биргә шуниңға охшаш яшиди. 
\v 10 Ибраһимниң шундақ қилишидики сәвәп, у һуллири мустәһкәм болған шәһәрни күткән еди; шәһәрниң лайиһилигүчи һәм қурғучиси Худа Өзидур.
\m
\v 11 Етиқати болғачқа Сараһ гәрчә яшинип қалған, туғут йешидин өткән болсиму, һамилдар болуш иқтидариға егә болди; чүнки у вәдә қилған Худани ишәшлик дәп қарайтти. \f □ \fr 11:11 \fr*\ft \+bd «Етиқати болғачқа Сараһ гәрчә яшинип қалған, туғут йешидин өткән болсиму, һамилдар болуш иқтидариға егә болди; чүнки у вәдә қилған Худани ишәшлик дәп қарайтти»\+bd* — бәзи тәрҗимилиридә бу җүмлидә көздә тутулған етиқат егиси Сараһ әмәс, бәлки Ибраһим дәп қарилиду. Бир нәччә сәвәпләрдин (җүмлидин бала туғушта күч, йәни һамилдар болуш иқтидари керәк болғини әр киши әмәс, бәлки аял киши болғанлиғидин!), көрситилгән етиқатчини Сараһ дәп қараймиз. У Худаниң сөзидин гуманланғандин кейин, әйипләнгән болуп андин чиң етиқатта турған болуши мүмкин («Яр.» 18:1-15ни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 11:11 \xo*\xt Яр. 17:19; 21:2; Луқа 1:36.\xt*\x* 
\v 12 Буниң билән бирла адәмдин, йәни өлгән адәмдәк болуп қалған бир адәмдин асмандики юлтузлардәк көп, деңиз саһилидики қумдәк сансиз әвлатлар барлиққа кәлди.\x + \xo 11:12 \xo*\xt Яр. 15:5; 22:17; Рим. 4:18.\xt*\x*
\m
\v 13 Бу кишиләрниң һәммиси Худаниң вәдә қилғанлириға муйәссәр болмай турупла етиқати болған һалда аләмдин өтти. Бирақ улар һаят вақтида буларниң кәлгүсидә әмәлгә ашурулидиғанлиғини жирақтин көрүп, қучақ ечип хурсәнлик билән күткән вә өзлирини йәр йүзидә мусапир вә йолучи дәп ашкарә ейтқан еди. \x + \xo 11:13 \xo*\xt Яр. 23:4; 47:9; Юһ. 8:53.\xt*\x* 
\v 14 Бу бундақ сөзләрни қилған кишиләрниң бир вәтәнни тәшна болуп издәватқанлиғини ениқ ипадиләйду. 
\v 15 Дәрвәқә, улар өз жутини сеғинған болса, қайтип кетиш пурсити чиққан болатти. 
\v 16 Лекин улар униңдинму әвзәл, йәни әрштики бир маканни тәлпүнүп издимәктә. Шуниң үчүн, Худаниң өзлириниң Худаси дәп атилишидин номус қилмайду; чүнки мана, У улар үчүн бир шәһәр һазирлиған.\x + \xo 11:16 \xo*\xt Мис. 3:6; Мат. 22:32; Рос. 7:32.\xt*\x*
\m
\v 17-18 Ибраһим Худа тәрипидин синалғинида, етиқати болғачқа оғли Исһақни қурбанлиқ сүпитидә Худаға атиди; гәрчә у Худаниң вәдилирини, җүмлидин «Сениң намиңни давамлаштуридиған нәслиң болса Исһақтин келип чиқиду» дегинини тапшурувалған болсиму, у йәнила бирдин-бир оғлини қурбан қилишқа тәйяр турди. \x + \xo 11:17-18 \xo*\xt Яр. 22:10; Яр. 21:12; Рим. 9:7; Гал. 3:29.\xt*\x* 
\v 19 Чүнки у һәтта Исһақ өлгән тәғдирдиму, Худаниң уни тирилдүрүшкә қадир екәнлигигә ишәнди. Мундақчә ейтқанда, Исһақни өлүмдин тирилдүрүлгәндәк қайтидин тапшурувалди.
\m
\v 20 Етиқати болғачқа, Исһақ оғуллири Яқуп билән Әсавниң кәлгүси ишлириға хәйрлик тиләп дуа қилди.\x + \xo 11:20 \xo*\xt Яр. 27:28,39.\xt*\x*
\m
\v 21 Етиқати болғачқа, Яқуп аләмдин өтүш алдида Йүсүпниң икки оғлиниң һәр бири үчүн хәйрлик дуа қилип, һасисиға тайинип туруп Худаға сәҗдә қилди. \f □ \fr 11:21 \fr*\ft \+bd «Етиқати болғачқа, Яқуп аләмдин өтүш алдида Йүсүпниң икки оғлиниң һәр бири үчүн хәйрлик дуа қилип, һасисиға тайинип туруп Худаға сәҗдә қилди»\+bd* — «Яр.» 47:31 (грек тилидики «Сәптуагинт» (LXX) дегән тәрҗимиси)ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 11:21 \xo*\xt Яр. 47:31; 48:15.\xt*\x* 
\v 22 Етиқати болғачқа, Йүсүп сәкратқа чүшүп қалғанда, бәни Исраилниң Мисирдин чиқип кетидиғанлиғини тилға алди һәмдә өзиниң устиханлири тоғрилиқму әмир қилди.\f □ \fr 11:22 \fr*\ft \+bd «Етиқати болғачқа, Йүсүп сәкратқа чүшүп қалғанда, бәни Исраилниң Мисирдин чиқип кетидиғанлиғини тилға алди һәмдә өзиниң устиханлири тоғрилиқму әмир қилди»\+bd* — Йүсүпниң әмри болса «Силәр Мисирдин чиққиниңларда мениң устиханлиримни елип кетиңлар» дегәнлик еди. «Яр.» 50:24 вә «Мис.» 18:19ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 11:22 \xo*\xt Яр. 50:24.\xt*\x*
\m
\v 23 Етиқати болғачқа, Муса туғулғанда, униң ата-аниси уни үч ай йошурди; чүнки улар Мусаниң йеқимлиқ бир бала екәнлигини көрди, падишаниң пәрманидинму қорқмиди. \f □ \fr 11:23 \fr*\ft \+bd «Етиқати болғачқа, Муса туғулғанда, униң ата-аниси уни үч ай йошурди; чүнки улар Мусаниң йеқимлиқ бир бала екәнлигини көрди, падишаниң пәрманидинму қорқмиди»\+bd* — «йеқимлиқ бир бала» бу сөз чоқум Мусаниң бир алаһидилигини, униң Худаға яқидиғанлиғини көрсәтсә керәк («Рос.» 7:20ниму көрүң).\ft*\f* \x + \xo 11:23 \xo*\xt Мис. 2:2; Рос. 7:20.\xt*\x* 
\v 24 Етиқати болғачқа, Муса чоң болуп улуқ зат болғандин кейин, «Пирәвниң қизиниң оғли» дегән атақта туриверишни рәт қилип, 
\v 25 гуна ичидики ләззәтләрдин вақитлиқ бәһримән болушниң орниға, Худаниң хәлқи билән биллә азап чекишни әвзәл көрди. \x + \xo 11:25 \xo*\xt Зәб. 83:11\xt*\x* 
\v 26 У Мәсиһкә қаритилған һақарәткә учрашни Мисирниң ғәзнисидики байлиқларға егә болуштинму әвзәл билди. Чүнки көзлирини \add әрштики\add* инъамға тикивататти. \f □ \fr 11:26 \fr*\ft \+bd «У (Муса) Мәсиһкә қаритилған һақарәткә учрашни Мисирниң ғәзнисидики байлиқларға егә болуштинму әвзәл билди...»\+bd* — «Мәсиһкә қаритилған һақарәт» дегән сөз бәлким Мәсиһниң һәрдайим (һәтта дунияға келишидин илгири) Өз хәлқи билән бир екәнлигини көрситиду. Бу әҗайип ибарә тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә тохтилимиз.\ft*\f* 
\v 27 Етиқати болғачқа, у падишаниң ғәзивидинму қорқмай Мисирдин чиқип кәтти. \add Җапа-мушәққәткә\add* чидиди, чүнки Көзгә Көрүнмигүчи униң көзигә көрүнүп турғандәк еди. 
\v 28 Етиқати болғачқа, у «тунҗа оғлиниң җенини алғучи» \add пәриштиниң\add* \add Исраилларға\add* тәгмәслиги үчүн \add тунҗи\add* «өтүп кетиш» һейтини өткүзүп, шуниңға мунасивәтлик қанни \add буйрулғини бойичә\add* сепип-сүркиди.\f □ \fr 11:28 \fr*\ft \+bd «Етиқати болғачқа, у «тунҗа оғлиниң җенини алғучи» пәриштиниң Исраилларға тәгмәслиги үчүн тунҗа «өтүп кетиш» һейтини өткүзүп, шуниңға мунасивәтлик қанни буйрулғини бойичә сепип-сүркиди»\+bd* — бу вақиәләрни чүшиниш үчүн «Мис.» 12-бапқа қаралсун.\ft*\f* \x + \xo 11:28 \xo*\xt Мис. 12:21.\xt*\x*
\m
\v 29 Етиқати болғачқа, \add Исраиллар\add* Қизил деңиздин худди қуруқлуқта маңғандәк меңип өтти. Бирақ \add уларни қоғлап кәлгән\add* Мисирлиқлар өтмәкчи болғанда суға ғәриқ болди.\x + \xo 11:29 \xo*\xt Мис. 14:22.\xt*\x*
\m
\v 30 Етиқати болғачқа, хәлиқ йәттә күн Йерихо шәһириниң сепилини айланғандин кейин сепил өрүлди.\f □ \fr 11:30 \fr*\ft \+bd «Етиқати болғачқа, хәлиқ йәттә күн Йерихо шәһириниң сепилини айланғандин кейин сепил өрүлди»\+bd* — Йерихо шәһири Исраиллар Мисирдики қуллуқтин қутулуп, Худа беришкә вәдә қилған Қанаан зиминида җәң қилмайла егилигән тунҗа шәһәр. «Йәшуа» 6-бапни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 11:30 \xo*\xt Йә. 6:20.\xt*\x*
\m
\v 31 Етиқати болғачқа, паһишә аял Раһаб Исраил чарлиғучилирини достларчә күтүвалғачқа, итаәтсизләр \add болған өз шәһиридикиләр\add* билән бирликтә һалак болмиди.\x + \xo 11:31 \xo*\xt Йә. 2:1; 6:23; Яқ. 2:25.\xt*\x*
\m
\v 32 Мән йәнә немишкә сөзләп олтирай? Гидеон, Барақ, Шимшон, Йәфтаһ, Давут, Самуил вә қалған башқа пәйғәмбәрләр тоғрисида ейтип кәлсәм вақит йәтмәйду. \x + \xo 11:32 \xo*\xt Һак. 4:6; 6:11; 11:1; 12:7; 13:24; 1Сам. 17:45; 1Сам. 12:2.\xt*\x* 
\v 33 Улар етиқати билән әлләрниң үстидин ғалип кәлди, адаләт жүргүзди, \add Худа\add* вәдә қилғанларға еришти, ширларниң ағзилирини етип қойди, \f □ \fr 11:33 \fr*\ft \+bd «Улар етиқати билән әлләрниң үстидин ғалип кәлди, адаләт жүргүзди...»\+bd* — «адаләт жүргүзди» бәлким Давуттәк адиллиқ билән жут сорашлирини, яки Аюптәк башқиларниң дәрдигә йетишни (мәсилән, «Аюп» 29:12-17, 31-бапни көрүң) көрситиду. \+bd «улар етиқати билән ... Худа вәдә қилғанларға еришти, ширларниң ағзилирини етип қойди...»\+bd* — бир қетим Даниял пәйғәмбәр шир угисиға ташланған, бирақ у Худаға болған етиқати вәҗидин ширлардин қутулуп қалған. «Дан.» 6-бапни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 11:33 \xo*\xt Һак. 14:6; 1Сам. 17:34; Дан. 6:23.\xt*\x* 
\v 34 дәһшәтлик отниң ялқунини өчүрди, қиличниң тиғидин қечип қутулди, аҗизлиқтин күчәйди, җәңләрдә батурлуқ көрсәтти, ят әлләрниң қошунлирини тери-пирәң қилди. \f □ \fr 11:34 \fr*\ft \+bd «дәһшәтлик отниң ялқунини өчүрди,...»\+bd* — мәсилән, «Дан.» 3-бапни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 11:34 \xo*\xt 1Сам. 20:1; 1Пад. 19:3; 2Пад. 6:16; Аюп 42:10; Зәб. 65:12; Йәш. 38:21; Йо. 3:10\xt*\x* 
\v 35 \add Етиқати болғачқа\add*, аяллар өлгән уруқ-туққанлирини өлүмдин тирилдүргүзүп қайтурувалди; бирақ башқилар кәлгүсидә техиму яхши һалда өлүмдин тириләйли дәп, қутулуш йолини рәт қилип қийинилишқа бәрдашлиқ бәрди. \x + \xo 11:35 \xo*\xt 1Пад. 17:23; 2Пад. 4:36; Рос. 22:25.\xt*\x* 
\v 36 Йәнә бәзиләр синилип хар-мәсқириләргә учрап қамчиланди, бәзиләр һәтта кишәнлинип зинданға ташланди; \f □ \fr 11:36 \fr*\ft \+bd «Йәнә бәзиләр синилип хар-мәсқириләргә учрап қамчиланди, бәзиләр һәтта кишәнлинип зинданға ташланди»\+bd* — Тәвратта мошундақ мисаллар нурғун. 35-айәттә көрситилгән азаплар вә ушбу бабта бәзи башқа ишлар «Макаббийлар» дегән тарихий китап (1-, 2- вә 4-том)да хатирилиниду. Бу китап Тәвратниң бир қисми болмисиму, тарихшунаслар тәрипидин асасән ишәшлик дәп қарилиду.\ft*\f* \x + \xo 11:36 \xo*\xt Йәр. 20:2.\xt*\x* 
\v 37 улар чалма-кесәк қилип өлтүрүлди, һәрә билән һәрилинип парчиланди, синақларни бешидин өткүзди, қиличлинип өлтүрүлди; улар қой-өшкә терилирини йепинча қилған һалда сәрсан болуп жүрди, намратлиқта яшиди, қийин-қистаққа учриди, хорланди \f □ \fr 11:37 \fr*\ft \+bd «...һәрә билән һәрилинип парчиланди...»\+bd* — Йәһудий хәлқиниң бәзи тарихлири бойичә Манассәһ падиша Йәшая пәйғәмбәрни шундақ қилған. Тәврат өзидә мошу тарих хатириләнмигән.\ft*\f* \x + \xo 11:37 \xo*\xt 1Пад. 21:13; 2Пад. 1:8; Мат. 3:4.\xt*\x* 
\v 38 (улар бу дунияға зайә кәткән еди), чөлләрдә, тағларда, өңкүрләрдә вә гәмиләрдә сәргәрдан болуп жүрди.
\m
\v 39 Буларниң һәммиси етиқати билән Худаниң Өз гувайи билән тәрипләнгән болсиму, Худаниң вәдә қилғиниға әйни бойичә еришкини йоқ. \f □ \fr 11:39 \fr*\ft \+bd «Буларниң һәммиси етиқати билән Худаниң өз гувайи билән тәрипләнгән болсиму, Худаниң вәдә қилғиниға әйни бойичә еришкини йоқ»\+bd* — «еришкини йоқ» дегәнлик йәр йүзидә тирик вақтида еришмигән, демәкчи. Тирилгәндә пүтүнләй башқичә болиду, әлвәттә!\ft*\f* 
\v 40 Әндиликтә Худа бизләр үчүн техиму әвзәл бир нишан-мәхсәтни бекиткән болуп, улар бизсиз камаләткә йәткүзүлмәйду.\f □ \fr 11:40 \fr*\ft \+bd «Әндиликтә Худа бизләр үчүн техиму әвзәл бир нишан-мәхсәтни бекиткән болуп, улар бизсиз камаләткә йәткүзүлмәйду»\+bd* — демәк, улар бизни күтүши керәк, йеңи әһдидин бәһримән болған етиқатчи бизләр билән тәң камаләткә йәткүзүлиду.\ft*\f*
\b
\b
\m
\c 12
\s1 Худа Өз пәрзәнтлирини тәрбийиләйду
\m
\v 1-2 Әнди әтирапимизда гувачилар шунчә чоң булуттәк бизни орувалғачқа, һәр хил еғир жүк һәм бизгә асанла чирмишивалидиған гунани чөрүп ташлап, алдимизға қоюлған жүгүрүш йолини чидамлиқ билән бесип жүгүрәйли; буниңда көзимизни етиқатимизниң Йол Башлиғучиси вә Такамуллаштурғучиси болған Әйсаға тикәйли. У Өзини күткән хошаллиқ үчүн кресттики азапқа бәрдашлиқ бәрди һәм униңда болған һақарәткә писәнт қилмиди. Шуниң билән У Худаниң тәхтиниң оң тәрипидә олтарғузулди.\f □ \fr 12:1-2 \fr*\ft \+bd «Әнди әтирапимизда гувачилар шунчә чоң булуттәк бизни орувалғачқа,... »\+bd* — «гувачилар» икки тәрәптики сөз болуши мүмкин: (1) Жуқириқи 11-бапта тилға елинған кишиләр бизгә етиқат билән яшашниң немә екәнлигини көрситип «гувалиқ бәргәнлиги»ни һәм (2) «етиқатниң бәйгиси»дә жүгүргинимиздә буларниң әрштин бизгә гувачилардәк қарап туруватқанлиғини көрситиду. «Булут» қизиқ гәп — «Дан.» 7:13, «Мат.» 24:30, 26:46, «1Тес.» 4:17, «Вәһ.» 1:7ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 12:1-2 \xo*\xt Рим. 6:4; 12:12; 1Кор. 9:24; Әф. 4:22; Кол. 3:8; Ибр. 10:36; 1Пет. 2:1, 2; Луқа 24:26; Фил. 2:8-11; Ибр. 1:3; 8:1; 1Пет. 1:11.\xt*\x*
\m
\v 3 Көңлүңләрниң һерип совуп кәтмәслиги үчүн, гунакарларниң шунчә қаттиқ хорлашлириға бәрдашлиқ Бәргүчини көңүл қоюп ойлаңлар.
\m
\v 4 Гунаға қарши күрәшләрдә техи қан аққузуш дәриҗисигә берип йәтмидиңлар.\x + \xo 12:4 \xo*\xt 1Кор. 10:13.\xt*\x* 
\v 5 Худаниң силәргә Өз пәрзәнтлирим дәп җекиләйдиған \add муқәддәс язмилардики\add* муну сөзлирини унтудуңлар: —
\b
\m «И оғлум, Пәрвәрдигарниң тәрбийисигә сәл қарима,
\m Әйипләнгиниңдә көңлүң совуп кәтмисун,\x + \xo 12:5 \xo*\xt Аюп 5:17; Пәнд. 3:11-12; Вәһ. 3:19.\xt*\x*
\m
\v 6 Чүнки Пәрвәрдигар сөйгинигә тәрбийә бериду,
\m Мениң оғлум дәп қобул қилғанларниң һәммисини дәрриләйду».\f □ \fr 12:6 \fr*\ft \+bd «И оғлум, Пәрвәрдигарниң тәрбийисигә сәл қарима, әйипләнгиниңдә көңлүң совуп кәтмисун, чүнки Пәрвәрдигар сөйгинигә тәрбийә бериду, Мениң оғлум дәп қобул қилғанларниң һәммисини дәрриләйду»\+bd* — «Пәнд.» 3:11-12 .\ft*\f* \x + \xo 12:6 \xo*\xt Пәнд. 3:11,12\xt*\x*
\b
\m
\v 7 Азап чәккиниңларни Худаниң тәрбийиси дәп билип, униңға бәрдашлиқ бериңлар. Чүнки силәрниң тәрбийә елишиңларниң өзи Худаниң силәрни оғлум дәп муамилә қилғанлиғини көрситиду. Қайси пәрзәнт атиси тәрипидин тәрбийиләнмәйду? 
\v 8 Әнди \add Худаниң\add* тәрбийилишидә һәр бир пәрзәнтиниң өз үлүши бар; лекин бу иш силәрдә кам болса һәқиқий оғуллиридин әмәс, бәлки һарамдин болған пәрзәнти болуп чиқисиләр.
\m
\v 9 Униң үстигә һәммимизниң өзимизгә тәрбийә бәргән әт җәһәттики атилиримиз бар, биз уларниму һөрмәтләп кәлдуқ. Шундақ екән, роһларниң атисиға техиму итаәт қилмамдуқ? Шундақта һаятимиз яшнимамду?
\m
\v 10 Әт җәһәттики атилиримиз бәрһәқ пәқәт өзи мувапиқ көргән йол бойичә азғинә вақит бизни тәрбийилигән. Лекин У болса бизгә пайдилиқ болсун дәп, пак-муқәддәслигидин муйәссәр болушимиз үчүн тәрбийиләйду. 
\v 11 Әнди қаттиқ тәрбийә берилгән вақтида адәмни хуш қилмайду, әксичә адәмни қайғуға чөмдүриду; бирақ буниң билән түзәлгәнләргә у кейин һәққанийлиқтин чиққан тинич-хатирҗәмликниң мевисини бериду.
\m
\v 12 Шуниң үчүн, «Телип саңгилиған қолуңларни, зәиплишип кәткән тизиңларни руслаңлар» \f □ \fr 12:12 \fr*\ft \+bd «... «Телип саңгилиған қолуңларни, зәиплишип кәткән тизиңларни руслаңлар»»\+bd* — яки «...«телип саңгилиған қолуңларни, зәиплишип кәткән тизиңларни күчәйтиңлар»» («Йәш.» 35:3дин нәқил кәлтүрүлгән).\ft*\f* \x + \xo 12:12 \xo*\xt Йәш. 35:3.\xt*\x* 
\v 13 вә «ақсақ»ларниң пүкүлүп қалмай, бәлки шипа тепиши үчүн пүтлириңларни түз йолларда маңдуруңлар.\f □ \fr 12:13 \fr*\ft \+bd «... «ақсақ»ларниң пүкүлүп қалмай, бәлки шипа тепиши үчүн пүтлириңларни түз йолларда маңдуруңлар»\+bd* — «ақсақ»лар бәлким етиқати аҗизларни көрситиду.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Худаниң қорқунучида яшаңлар
\m
\v 14 Барлиқ кишиләр билән енақ өтүшкә вә пак-муқәддәс яшашқа интилиңлар; муқәддәс болмиған киши һәргиз Рәбни көрәлмәйду. \x + \xo 12:14 \xo*\xt Рим. 12:18; 2Тим. 2:22.\xt*\x* 
\v 15 Ойғақ туруңларки, һеч ким Худаниң меһри-шәпқитидин мәһрум қалмисун; араңларда силәргә иш тапқузуп силәрни көйдүридиған, шундақла көп адәмләрни булғап напак болушқа сәвәп болидиған бирәр өч-адавәт йилтизи үнмисун. \x + \xo 12:15 \xo*\xt Қан. 29:17; Рос. 17:13; 2Кор. 6:1; Гал. 5:12.\xt*\x* 
\v 16 Араңларда һеч бир бузуқлуқ қилғучи яки өзиниң тунҗа оғуллуқ һоқуқини бир вах тамаққа сетивәткән Әсавдәк ихлассиз киши болмисун. \f □ \fr 12:16 \fr*\ft \+bd «...Өзиниң тунҗа оғуллуқ һоқуқини бир вах тамаққа сетивәткән Әсавдәк ихлассиз киши болмисун»\+bd* — «Яр.» 25:29-34.\ft*\f* \x + \xo 12:16 \xo*\xt Яр. 25:33; Әф. 5:3; Кол. 3:5; 1Тес. 4:3.\xt*\x* 
\v 17 Чүнки силәргә мәлумки, Әсав кейин \add атисиниң\add* хәйрлик дуасини елишни ойлиған болсиму, шундақла униңға интилип көз яшлирини еқитип ялвурған болсиму, у \add бу ишларни орниға\add* \add кәлтүридиған\add* товва қилиш йолини тапалмай, рәт қилинди.\f □ \fr 12:17 \fr*\ft \+bd «...у (Әсав) бу ишларни орниға кәлтүридиған товва қилиш йолини тапалмай...»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси «у (Әсав) өз гунайидин товва қилиш йолини тапалмай...». \ft*\fp «Товва қилиш» грек тилида «уни» билән ипадилиниду. Бәзи тәрҗиманлар бу «уни» дегәнни «гунайидин товва қилиш»ни көрситиду, дәп қарайду. Лекин «Яр.» 27:1-40кә қариғанда, униң издигини әслидики тәлвилигидин товва қилиш әмәс, бәлки пәқәт пушайман билән атисиниң хәйрлик дуасила еди. Шуниң үчүн мошу йәрдә «товва қилиш»ниң мәнаси: — (1) атисиниң қарарини, яки (2) Худаниң ирадисини өзгәртишни билдүриду (оқурмәнләргә аянки, «товва қилиш»ниң әслидики мәнаси «көзқарашни өзгәртиш» «позитсийәни өзгәртиш» дегәнлик).\fp*\f* \x + \xo 12:17 \xo*\xt Яр. 27:36.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Синай теғи — Исраиллар Тәврат қанунини қобул қилған тағ — вә Зион теғи, йәни әрштики Йерусалим
\m
\v 18 Чүнки силәр қол билән тутқили болидиған, ялқунлап от йенип туруватқан һәмдә сүрлүк булут, қараңғулуқ вә қара қуюн қаплиған әшу таққа кәлмидиңлар — \f □ \fr 12:18 \fr*\ft \+bd «ялқунлап от йенип туруватқан һәмдә сүрлүк булут, қараңғулуқ вә қара қуюн қаплиған әшу таққа кәлмидиңлар...»\+bd* — «әшу тағ» болса Йәһудий хәлқи Муса пәйғәмбәрниң вастиси билән Тәврат қанунини қобул қилған Синай теғини көрситиду («Мис.» 19-бапни көрүң).\ft*\f* \x + \xo 12:18 \xo*\xt Мис. 19:10,16; 20:21; Қан. 5:22.\xt*\x*
\m
\v 19 (у җайда канай садаси билән сөзлигән аваз йәткүзүлгәндә, буларни аңлиғанлар: «Бизгә йәнә сөз қилинмисун!» дәп \add Худаға\add* ялвурушти; \f □ \fr 12:19 \fr*\ft \+bd «у җайда канай садаси билән сөзлигән аваз йәткүзүлгәндә, буларни аңлиғанлар: «Бизгә йәнә сөз қилинмисун!» дәп Худаға ялвурушти»\+bd* — «Қан.» 15:23ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 12:19 \xo*\xt Мис. 20:19; Қан. 5:25; 18:16.\xt*\x* 
\v 20 чүнки улар қилинған әмирни көтирәлмиди. «Егәр бу таққа һәтта бирәр һайванниң айиғи тәгсиму, чалма-кесәк қилип өлтүрүлсун» \add дәп тапиланған еди\add*; \f □ \fr 12:20 \fr*\ft \+bd «чүнки улар қилинған әмирни көтирәлмиди. Әгәр бу таққа һәтта бирәр һайванниң айиғи тәгсиму, чалма-кесәк қилип өлтүрүлсун» дәп тапиланған еди...»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «чүнки уларға тапиланған: «Әгәр бу таққа һәтта бирәр һайванниң аяқлири тәккән болсиму, чалма-кесәк қилип өлтүрүлсун» дегән әмирни көтирәлмиди».\ft*\f* \x + \xo 12:20 \xo*\xt Мис. 19:13.\xt*\x* 
\v 21 у көрүнүш шундақ қорқунучлуқ едики, Мусаму: «Бәк қаттиқ қорқуп ғал-ғал титрәп кәттим» дегән еди).\f □ \fr 12:21 \fr*\ft \+bd «у көрүнүш шундақ қорқунучлуқ едики, Мусаму: «Бәк қаттиқ қорқуп ғал-ғал титрәп кәттим» дегән еди»\+bd* — «Қан.» 9:19.\ft*\f* \x + \xo 12:21 \xo*\xt Қан. 9:19\xt*\x*
\m
\v 22 — Силәр бәлки Зион теғиға, йәни мәңгү һаят Худаниң шәһири — әрштики Йерусалимға, түмәнлигән пәриштиләргә, \x + \xo 12:22 \xo*\xt Гал. 4:26; Вәһ. 3:12; 21:10-27.\xt*\x* 
\v 23 исимлири әрштә пүтүлгән тунҗа туғулғанларниң һейт-мәрикә хошаллиғида җәм қилинған җамаитигә, һәммәйләнниң сорақчиси Худаға, такамуллаштурулған һәққаний кишиләрниң роһлириға \f □ \fr 12:23 \fr*\ft \+bd «исимлири әрштә пүтүлгән тунҗа туғулғанларниң... җамаитигә...»\+bd* — «тунҗа туғулғанлар» дегән сөз бу йәрдә Әйса Мәсиһгә етиқат қилип, «қайтидин туғулған» Худаниң пәрзәнти дәп һесапланғанларни көрситиду. \+bd «әрштики Йерусалимға, түмәнлигән пәриштиләргә, исимлири әрштә пүтүлгән тунҗа туғулғанларниң һейт-мәрикә хошаллиғида җәм қилинған җамаитигә,...»\+bd* — (22-23-айәт) башқа бир хил тәрҗимиси: «һейт-мәрикә хошаллиғиға җәм болидиған түмәнлигән пәришитиләргә, исимлири әрштә йезилған тунҗа туғулғанларниң җамаитигә...». Исраилларниң исимлириниң һәммиси йәр йүзидә «ройхәт»тә пүтүлүши буйрулған еди («Чөл.» 1:1-18). Лекин җамаәттикиләрниң исимлири йәр йүзидә әмәс, бәлки әрштә пүтүклүктур.\ft*\f* \x + \xo 12:23 \xo*\xt Луқа 10:20.\xt*\x* 
\v 24 вә йеңи әһдиниң васитичиси Әйсаға, шундақла һәм Униң сепилгән қениға кәлдиңлар. Бу қан Һабилниңкидин әвзәл сөз қилиду.\f □ \fr 12:24 \fr*\ft \+bd «вә йеңи әһдиниң васитичиси Әйсаға, шундақла һәм Униң сепилгән қениға кәлдиңлар. Бу қан Һабилниңкидин әвзәл сөз қилиду»\+bd* — Әйса Мәсиһниң сепилгән қени инсанниң гуналирини тиләп уларни пак қилиду. Һабилниң қени болса интиқам дәп һөкирәп жиғлайтти («Яр.» 4:10).\ft*\f* \x + \xo 12:24 \xo*\xt Яр. 4:10; Ибр. 10:22; 11:4; 1Пет. 1:2.\xt*\x*
\m
\v 25 Бу сөзни қилғучини рәт қилмаслиғиңлар үчүн диққәт қилиңлар. Чүнки йәр йүзидә өзлиригә вәһий йәткүзүп агаһландурғучини рәт қилғанлар җазадин қечип қутулалмиған йәрдә, әрштә бизни агаһландурғучидин йүз өрүсәк, һалимиз техиму шундақ болмамду? \f □ \fr 12:25 \fr*\ft \+bd «...йәр йүзидә өзлиригә вәһий йәткүзүп агаһландурғучи»\+bd* — мошу йәрдә Худаниң Муса пәйғәмбәр арқилиқ сөзлигинини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 12:25 \xo*\xt Ибр. 2:3.\xt*\x* 
\v 26 Әнди шу чағда Худаниң авази зиминни тәвритивәткән еди; лекин әнди У: «Өзүм йәнә бир қетим зиминнила әмәс, асманниму тәвритимән» дәп вәдә қилди. \f □ \fr 12:26 \fr*\ft \+bd «Әнди шу чағда Худаниң авази зиминни тәвритивәткән еди...»\+bd* — «шу чағда» — Худа Синай теғидин сөзлигинидә. \+bd «лекин әнди У: «Өзүм йәнә бир қетим зиминнила әмәс, асманниму тәвритимән» дәп вәдә қилди»\+bd* — «Һаг.» 2:6ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 12:26 \xo*\xt Һаг. 2:5.\xt*\x* 
\v 27 «Йәнә бир қетим» дегән бу сөз тәвритилидиғанларниң, йәни яритилған нәрсиләрниң тәвритилиши билән йоқитилидиғанлиғини, тәврәткили болмайдиған нәрсиләрниң мәңгү муқим болидиғанлиғидин ибарәт мәнини билдүриду.
\m
\v 28 Шуниң үчүн, тәврәткили болмайдиған бир падишалиққа муйәссәр болуп, меһри-шәпқәтни чиң тутуп бу арқилиқ ихласмәнлик вә әйминиш-қорқунуч билән Худани хурсән қилидиған ибадәтләрни қилайли. \f □ \fr 12:28 \fr*\ft \+bd «тәврәткили болмайдиған бир падишалиққа муйәссәр болуп, меһри-шәпқәтни чиң тутуп,...»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси: «тәврәткили болмайдиған бир падишалиққа муйәссәр болғинимиздин миннәтдар болуп,...».\ft*\f* \x + \xo 12:28 \xo*\xt 1Пет. 2:5.\xt*\x* 
\v 29 Чүнки Худайимиз һәммини йәвәткүчи бир оттур.\f □ \fr 12:29 \fr*\ft \+bd «Чүнки Худайимиз һәммини йәвәткүчи бир оттур»\+bd* — бу сөзләр «Қан.» 4:24, 9:3диму тепилиду.\ft*\f* \x + \xo 12:29 \xo*\xt Қан. 4:24.\xt*\x*
\b
\b
\m
\c 13
\s1 Худани хуш қилиш
\m
\v 1 Араңларда қериндашлиқ меһир-муһәббәт тохтимисун.\x + \xo 13:1 \xo*\xt Рим. 12:10; Әф. 4:3; 1Пет. 1:22; 2:17; 4:8.\xt*\x* 
\v 2 Натонуш кишиләргә меһмандост болушни унтумаңлар. Чүнки бәзиләр шу йол билән билмәстин пәриштиләрни меһман қилған.\x + \xo 13:2 \xo*\xt Яр. 18:1; 19:1; Рим. 12:13; 1Пет. 4:9.\xt*\x* 
\v 3 Зинданға ташланғанларни улар билән биллә \add зинданда\add* зәнҗирләнгәндәк яд етиңлар. Хорланғанларни өзүңларму тәндә туруватқан бәндә сүпитидә яд етип туруңлар.\f □ \fr 13:3 \fr*\ft \+bd «Зинданға ташланғанларни улар билән биллә зинданда зәнҗирләнгәндәк яд етиңлар»\+bd* — «зинданға ташланғанлар» вә «хорланғанлар» етиқати үчүн зиянкәшликкә учриғанларни көрситиду. \+bd «хорланғанларни өзүңларму тәндә туруватқан бәндә сүпитидә яд етип туруңлар»\+bd* — бу җекиләшниң мәнаси бәлким: (1) өзлириңлар аҗизлиққа вә җисманий азапларға дуч кәлгәнлигиңлар түпәйлидин мошуларни яд етип туруңлар; (2) яки Әйса Мәсиһниң тени болған җамаәт әзаси сүпитидә, һесдашлиқ вә дәрддашлиқ көрситиңлар» дегәнни билдүриду.\ft*\f* \x + \xo 13:3 \xo*\xt Мат. 25:36.\xt*\x*
\m
\v 4 Һәммә адәм никаһқа һөрмәт қилсун, әр-хотунларниң ятидиған йери дағсиз болсун; чүнки Худа бузуқчилиқ қилғучилар вә зина қилғучилардин һесап алиду.\f □ \fr 13:4 \fr*\ft \+bd «әр-хотунларниң ятидиған йери дағсиз болсун»\+bd* — башқа бир хил тәрҗимиси болуши мүмкин: «никаһ һәрдайим һөрмәтлик иш, әр-хотунлуқ орун дағсиздур» — бу тәрҗимә тоғра болса, асасий мәнаси әр-хотунлуқ, шундақла әр-хотунлуқ арисидики муһәббәтлик җинсий мунасивәт Худа алдида яхши иштур.\ft*\f* 
\v 5 Меңиш-турушуңлар пулпәрәсликтин халий болсун, бариға қанаәт қилиңлар. Чүнки Худа мундақ дегән:
\m «Сәндин әсла айрилмаймән,
\m Сени әсла ташлимаймән».\f □ \fr 13:5 \fr*\ft \+bd «Сәндин әсла айрилмаймән, сени әсла ташлимаймән»\+bd* — Тәврат, «Қан.» 31:6-8.\ft*\f* \x + \xo 13:5 \xo*\xt Яр. 28:15; Мис. 23:8; Қан. 16:19; 31:6, 8; Йә. 1:5; 1Тар. 28:20; Пәнд. 15:16; Фил. 4:11; 1Тим. 6:6, 8.\xt*\x*
\b
\m
\v 6 Шуңа, жүрәклик билән ейталаймизки,
\m «Пәрвәрдигар мениң Ярдәмчимдур, һеч қорқмаймән,
\m Кишиләр мени немә қилалисун?»\f □ \fr 13:6 \fr*\ft \+bd «Пәрвәрдигар мениң Ярдәмчимдур, һеч қорқмаймән, кишиләр мени немә қилалисун?»\+bd* — «Зәб.» 26:1, 117:-7.\ft*\f* \x + \xo 13:6 \xo*\xt Зәб. 53:6; 55:5; 117:6-7\xt*\x*
\b
\m
\v 7 Силәргә Худаниң сөз-каламини йәткүзгән, силәрниң йетәкчилириңларни есиңларда тутуңлар. Уларниң меңиш-турушиниң мевә-нәтиҗисигә көңүл қоюп қарап, уларниң етиқатини үлгә қилиңлар: —\x + \xo 13:7 \xo*\xt Ибр. 13:17.\xt*\x*
\m
\v 8 Әйса Мәсиһ түнүгүн, бүгүн вә әбәдил-әбәткичә өзгәрмәйду!\f □ \fr 13:8 \fr*\ft \+bd «Әйса Мәсиһ түнүгүн, бүгүн вә әбәдил-әбәткичә өзгәрмәйду!»\+bd* — муәллип, бу һәқиқәтни дәл шу йетәкчи қериндашларниң етиқатиниң җәвһиридур, демәкчи болуши мүмкин.\ft*\f* 
\v 9 Шуниң үчүн, һәр хил ғәйрий тәлимләр билән езиқтурулуп кәтмәңлар; чүнки инсанниң қәлби \add қурбанлиққа хас\add* йемәкликләр билән әмәс, бәлки Худаниң меһри-шәпқити билән қувәтләндүрүлгини әвзәл. Чүнки бундақ йемәкликләргә берилип келиватқанлар улардин һеч қандақ пайда көргән әмәс.\x + \xo 13:9 \xo*\xt Йәр. 29:8; Мат. 24:4; Юһ. 6:27; Рим. 14:17; 16:17; Әф. 4:14; 5:6; Кол. 2:16; 2Тес. 2:2; 2Тим. 4:3; 1Юһа. 4:1.\xt*\x*
\m
\v 10 Бизләрниң шундақ бир қурбангаһимиз барки, ибадәт чедирида хизмәттә болғанларниң униңдин йейиш һоқуқи йоқтур. \f □ \fr 13:10 \fr*\ft \+bd «Бизләрниң шундақ бир қурбангаһимиз барки, ибадәт чедирида хизмәттә болғанларниң униңдин йейиш һоқуқи йоқтур»\+bd* — бу «қурбангаһ» Әйса Мәсиһ инсанларниң гунайи үчүн миқлинип өлтүрүлгән крестни көрситиду. Мошу «қурбангаһдин йейиш» болса униң қурбанлиғидин чиққан, мәңгүлүк һаяттики һәртүрлүк роһий мевиләрдин бәһримән болуштин ибарәт болиду.\ft*\f* 
\v 11 Чүнки гуна тиләш сүпитидә союлған, қени баш каһин тәрипидин әң муқәддәс җайға елип кирилгән қурбанлиқ һайванларниң тени болса қараргаһниң сиртиға елип чиқилип көйдүрүләтти. \f □ \fr 13:11 \fr*\ft \+bd «Чүнки гуна тиләш сүпитидә союлған, қени баш каһин тәрипидин әң муқәддәс җайға елип кирилгән қурбанлиқ һайванларниң тени болса қараргаһниң сиртиға елип чиқилип көйдүрүләтти»\+bd* — «Лав.» 16:27ни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 13:11 \xo*\xt Мис. 29:14; Лав. 4:21; 6:30; 16:27; Чөл. 19:3.\xt*\x* 
\v 12 Шуңа Әйсаму Өз қени билән хәлиқни паклап Худаға аташ үчүн, шәһәр дәрвазисиниң сиртида азап чекип өлди. \f □ \fr 13:12 \fr*\ft \+bd «Шуңа Әйсаму Өз қени билән хәлиқни паклап Худаға аташ үчүн, шәһәр дәрвазисиниң сиртида азап чекип өлди»\+bd* — демисәкму, Әйса Мәсиһ өлидиған җай (Голгота) Йерусалимниң сепилиниң сиртида еди. Мәсиһниң бу «сиртқа чиқирилип өлтүрүлүши» кейинки әгәшкәнләргә символ болған болуп, Худаниң хәлқи Мәсиһниң һәмраһлиғидин бәһримән болуши үчүн «шәһәрниң сиртида», йәни өз жути тәрипидин чәткә қеқилишиға тәйяр туруши керәклигини көрситиду. Мәсиһкә әгәшкән Йәһудий хәлиқ үчүн техиму шундақ еди. 13-айәттики изаһатларни көрүң.\ft*\f* \x + \xo 13:12 \xo*\xt Юһ. 19:17,18.\xt*\x* 
\v 13 Шундақ екән, бизму қараргаһниң сиртиға чиқип, Униң йениға берип, Униңға қаритилған һақарәткә ортақ бәрдашлиқ берәйли. \f □ \fr 13:13 \fr*\ft \+bd «Шундақ екән, бизму қараргаһниң сиртиға чиқип, Униң йениға берип...»\+bd* — «қараргаһниң сиртиға чиқиш» Мәсиһкә әгәшкән Йәһудий хәлқигә нисбәтән ибадәтханидики қурбанлиқлардин, шундақла уларға бағлиқ әқидилиридин ваз кечиш бәкму һақарәтлик иш еди. Худди Әйса Мәсиһ Йерусалим шәһәр дәрвазисиниң сиртида миқланғанда һақарәткә қаримиғанға охшаш, хәтни оқуватқан Йәһудий китапханларму кона әқидилиридин ваз кечишкә вә униң түпәйлидин учрайдиған һақарәткә қаримай, Әйса Мәсиһкә йүзлиниши керәк еди. \+bd «... Униң йениға берип, Униңға қаритилған һақарәткә ортақ бәрдашлиқ берәйли»\+bd* — Әйса Мәсиһгә қаритилған қаршилиқ һәм һақарәтләр бүгүнгә қәдәр Униңға вә Униңға тәвә болғанларға қаритилип кәлмәктә. Қараңғулуқ бәрибир нурға қарши туриду, шуңа Худаниң хәлқи һаман бир тәрәптин болмиса башқа бир тәрәптин зиянкәшликкә учрайду.\ft*\f* 
\v 14 Чүнки йәр йүзидә мәңгү мәвҗут туридиған шәһиримиз йоқ, бәлки кәлгүсидики шәһәргә интилмәктимиз. \x + \xo 13:14 \xo*\xt Фил. 3:20.\xt*\x* 
\v 15 Шуңа, Мәсиһ арқилиқ Худаға қурбанлиқ сүпитидә мәдһийилиримизни тохтавсиз атайли, йәни өз ләвлиримизниң мевиси сүпитидә Униң намини етирап қилайли. \f □ \fr 13:15 \fr*\ft \+bd «...өз ләвлиримизниң мевиси сүпитидә Униң намини етирап қилайли»\+bd* — «униң нами» мошу йәрдә Мәсиһниң намини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 13:15 \xo*\xt Һош. 14:3.\xt*\x* 
\v 16 Әнди хәйр-сахавәт қилишни вә бариңлардин ортақ тәқсимләшни унтумаңлар. Чүнки Худа бундақ қурбанлиқлардин хурсән болиду.\x + \xo 13:16 \xo*\xt Фил. 4:18.\xt*\x*
\m
\v 17 Йетәкчилириңларға итаәт қилип, уларға бойсунуңлар. Чүнки улар өз хизмитидин Худаға һесап беридиғанлар болуп, һемишә җениңлардин хәвәр елишқа ойғақ туриду. Уларниң бу иши қайғу-әләм билән әмәс (чүнки ундақ болса силәргә һеч пайда йәткүзүлмәйду) бәлки хошал-хурамлиқ билән елип берилсун.\f □ \fr 13:17 \fr*\ft \+bd «уларниң бу иши қайғу-әләм билән әмәс ... бәлки хошал-хурамлиқ билән елип берилсун»\+bd* — «уларниң бу иши»: (1) йетәкчиләрниң хәвәр елиш хизмити, яки: (2) Худаға һесап тапшуруш, яки: (3) бу иккисини көрситиду. Бизниңчә у һесап тапшурушини көрситиду.\ft*\f* \x + \xo 13:17 \xo*\xt Әз. 3:18; 33:8; Фил. 2:29; 1Тес. 5:12; 1Тим. 5:17.\xt*\x*
\m
\v 18 Биз үчүн дуа қилип туруңлар; чүнки виҗданимизниң пак екәнлигигә, һәр бир ишларда тоғра йолда меңишни халайдиғанлиғимизға қайил қилиндуқ. 
\v 19 Йениңларға патрақ қайтип беришим үчүн, дуа қилишиңларни алаһидә өтүнимән.\f □ \fr 13:19 \fr*\ft \+bd «Йениңларға патрақ қайтип беришим үчүн, дуа қилишиңларни алаһидә өтүнимән»\+bd* — «мениң қайтип беришим үчүн» дегәнлик бәлким муәллипниң түрмидин азат қилинишини көрситиду.\ft*\f*
\b
\m
\s1 Дуа
\m
\v 20 Әнди мәңгүлүк әһдиниң қени билән қой падисиниң катта падичиси болған Рәббимиз Әйсани өлүмдин тирилдүргүчи, хатирҗәмликниң Егиси болған Худа \f □ \fr 13:20 \fr*\ft \+bd «мәңгүлүк әһдиниң қени билән қой падисиниң катта падичиси болған Рәббимиз Әйсани өлүмдин тирилдүргүчи»\+bd* — «мәңгүлүл әһдә» тоғрилиқ «қошумчә сөз»имиздә азрақ тохтилимиз. \ft*\fp «Хатирҗәмликниң Егиси болған Худа» грек тилида: «хатирҗәмликниң Худаси» — демәк, хатирҗәмлик бәргүчи һәм Өзи һәрдайим хатирҗәмликтә турғучи Худадур.\fp*\f* \x + \xo 13:20 \xo*\xt Йәш. 40:11; Әз. 34:23; Юһ. 10:11; 1Пет. 5:4.\xt*\x* 
\v 21 Әйса Мәсиһ арқилиқ силәргә Өзини хурсән қилидиған ишларни қилдуруп, силәрни һәр бир яхши әмәлдә такамуллашуруруп ирадисиниң иҗрачилири қилғай! Мәсиһкә әбәдил-әбәткичә шан-шәрәп болғай! Амин! \f □ \fr 13:21 \fr*\ft \+bd «(Худа) ... Әйса Мәсиһ арқилиқ силәргә Өзини хурсән қилидиған ишларни қилдуруп, силәрни һәр бир яхши әмәлдә такамуллашуруруп ирадисиниң иҗрачилири қилғай!»\+bd* — «такамуллаштуруш»ниң башқа тәрҗимиси: «әтраплиқ тәминләш».\ft*\f* \x + \xo 13:21 \xo*\xt 2Кор. 3:5; Фил. 2:13.\xt*\x*
\b
\m
\s1 Ахирқи сөз
\m
\v 22 Силәрдин өтүнимәнки, и қериндашлирим, бу несиһәт сөзүмгә еғир көрмәй қулақ салғайсиләр; силәргә мошунчиликла сөзләрни яздим, халас.
\m
\v 23 Қериндишимиз Тимотийниң зиндандин қоюп берилгәнлигидин хәвәрдар болғайсиләр. Йеқинда йенимға келип қалса, мән силәрни йоқлап барғинимда у мән билән биллә бариду.
\m
\v 24 Барлиқ йетәкчилириңлар вә барлиқ муқәддәс бәндиләргә салам ейтқайсиләр. Италийәдин кәлгәнләр силәргә салам йоллиди. 
\v 25 Меһри-шәпқәт һәммиңларға яр болғай! Амин!