\id JAS - Jemisi#+#No-Penge Nomi Ka#+#9/11/94 \h JEMISI \toc1 JEMISI JEMISIni Pepá Topa Sirimu Bokumu \toc2 JEMISI \mt1 JEMISI \mt2 JEMISIni Pepá Topa Sirimu Bokumu \ip \it I Pepá Topa Sirimumunge Ungu Pulu Mare\it* \ip \it I pepá torumu ye Jemisi kanumu ‘Yesusi lombili andorumu Jemisi molo.’ konopu lemele. Kanu yemo ou toko konjiringi kolorumu (Lipe Mundurumu Yema 12:2 kanani). ‘Yesusi angenu Jemisini i pepámo torumunje.’ ningu pilimele. ‘Yu molorumu mele piliembo.’ ningulie Mateyu 13:55, Jono 7:2-5 kanoko, Ou Korini 15:7, Gallesia 2:9, 1:19, Lipe Mundurumu Yema 21:18, 12:17, 15:13, Jutu 1:1 kanani. ‘Ponie sikiti tu yu toko konjiringi.’ ningu pilimele. Pilipe konginjili yambo mare aisilini Lipe Mundurumu Yema 8:1 kinie 11:19 kinie kanoko, Jemisi 1:1 kanokolie, ‘Ye Sitipene toko konjiringi kinie Kirasinge yambo moloringi Juda yambo aisili bulu balu ningu kowa puku kolea lupe lupe aisilinge anju anju puku moloringi kanu yamboma i pepámo topa sirimunje.’ ningu pilimele.\it* \ip \it Pepá torumumunge ungu pulu mare: Te: Jemisini i pepá torumu akumu ‘Pulu Yemonga yamboma molko konjengi.’ nimbe mane simbendo pepá topa ungu peanga aisili nirimu. ‘Pepána tokoro ungumu yamboma paa piliengi! Ulu peangama mindi konopu siku teko molangi.’ nimbe ungu mare aisili iku topa nirimu (1:23-25, 3:3-12, 4:14, 5:7). ‘Umbunime wendo ombá, mindili nonge kinie tondolo munduku molko munduku naa kelengi.’ nirimula (1:2-12, akumunge 1:12 paa kanoi, 5:7-11,13-18). Ungu te: ‘Yambo te ‘Yesusi Kirasi sike.’ nimbe tondolo mundupe pilimo yambomo we naa molopili.’ nimbe Jemisini tondolo mundupe nirimu. ‘Kanu yambomone yambo mare lipe taponjipe ulu peangama tepili. Aku sipe temba kinie yambomane kanokolie ‘Yu sike Kirasi tondolo mundupe pilimo lemo.’ ningu pilingí.’ nirimu. Bokumunge alsena anjukundu “8. bilip”, “45. stretpela man” kananila. Ungu te: Yambo kamakomando lepi lepi topa nirimu ungu mare 1:10-11, 2:1-7, 5:1-6 kinie molemo. Ungu te: Yesusini mane sirimu ungu mare kinie, Jemisini i pepána torumu ungu mare kinie, telu sipe mele molemo i siku mele kanani: Jemisi 2:5 mele Mateyu 5:3 molopa, Jemisi 3:10-12 mele Mateyu 7:15-20 molopa, Jemisi 3:18 mele Mateyu 5:9 molopa, Jemisi 5:2-3 mele Mateyu 6:19-20 molopa, Jemisi 5:12 mele Mateyu 5:33-37 molemo.\it* \ip \it Ya ungu pulumu pora nikimu.\it* \c 1 \p \v 1 Na Jemisi, Pulu Yemo kinie Aili Yesusi Kirasitolonga* kongono tenjili kendemande ye te, \p nane i pepámo topo, \p ⸤Isirele yambo⸥ talape rureponga yambo** bulu balu ningu kowa puku ⸤kolea Judia disiriki ulsukundu⸥ kolea lupe lupemanga molemele yamboma topo sikiru. \p Ene manda molemeleye? \p \v 2-3 Nanga angokeme, ‘ ‘Ene ‘Sike.’ ningu tondolo munduku pilimele ulumu* kapola pembane manie pumbene.’ nimbe manda manjilimo umbunimene enenga konopuma tepa tondolo mundunjilimo.’ ningu pilimele kene ene topa manie mundumbe temba umbuni lupe lupema ene molemelena wendo ombá kinie ‘Papu wendo okomo.’ ningu konopu siengi. \v 4 Ene molko konjiku, kamu umbu konopu pepili Pulu Yemonga yambo yuma molko,* Pulu Yemone kanopa peanga kanolemo ulu peanga te enenga konopuna molo naa topili molangi kene alieli tondolo munduku umbunime meangi; konopu tondolo mundunjili uluma ene kinie tondolo mundupe pepili. \p \v 5 Yambo te pilipe konginjili naa pemu liemo Pulu Yemo kinie ungu nimbe mawa tepalie “Pilipe konginjili te si.” nimbé kinie melema mawa telemele kinie iri naa topa mele aisili toyo topa silimo Pulu Yemone sike simbe. \v 6 Nakolo kanu yambomo ‘Mawa tembo mele sike simbe.’ nimbe tondolo mundupe pilipelie mawa tepili. Konopu talo tepa kimbu silimo yambomo, poporomene unju mumu memba andolemo mele,* yunge konopumu aku telemo kene ‘Simbene naa simbene. Lipe taponjimbene naa taponjimbene.’ nimbe konopu talo tepa naa kimbu sipelie ⸤melema mawa tepili⸥. \v 7-8 Yambo te aku sipe konopu talo tepa pelemo yambomo yu konopu talo tepa pelemomonga yunge konopumu bulu balu nimbe, mele telu mindi konopumu pilipe ulu te temba aulke te naa lemo kene ‘Ailimuni na melte simbe.’ nimbe naa pilipili. \p \v 9 Ene ⸤Kirasinge yambomanga⸥ angenu te koropa pupili molopa imbi naa molemo yambomo ⸤Pulu Yemone⸥ yu kinie ulu peanga te tepa, ‘Imbi ola molopili.’ nimbé kene konopu sipili. \v 10 Nakolo pillawa sindi te enge naa nimbe nondopa tanda lemo mele yamboma aku siku kamu naa molko nondoko kolemele kene pilipelie ⸤Kirasinge⸥ yambo kamakomo ⸤Pulu Yemone⸥ ‘Yu imbi naa molopa we yambo mele molopili.’ nimbé kinie konopu sipili.* \v 11 Ena paa kondolemo kinie era melema topa konjilimo kinie pillawa sindi peanga tolemoma kolopa olé lepa manie pulimo.* Aku sipela yambo te mele aisili nosilimo yambomo kou limbe kongonomo tepa molopalie kolomba kanumu.** \p \v 12 Yambo te umbuni lupe lupema wendo olemo kinie aku umbunime memba tondolo mundupe molemo yambo akumu umbuni wendo olemomane yu topa manie naa mundulimomonga Pulu Yemone alieli konde molopa konjipe mindi puli ulu pulumu* simbe, akumu yunge mele kalolimu limbe kene umbuni lupe lupema wendo ombá kinie ‘Aku umbunime papu na kinie wendo okomo.’ nimbe konopu sipili. Kanu mele kalolimu koronga ou Pulu Yemone “Yu paa konopu monjingí yamboma aku sipu mele kalombo.” nimbe, nimbe panjirimu mele kalolimu. \p \v 13 Ulu tene yambo te ‘Ulu pulu keri te tei.’ nimbe ulu te manda manjimbe kinie kanu yambomone ‘Pulu Yemone na ‘tepo kenjembo.’ nimbe kondi tokomo.’ ni naa nipili. Ulu pulu kerimuni Pulu Yemondo ‘Ulu pulu keri te tei.’ manda naa nimbé. Nimbé mele Pulu Yemone pilimbe aulke te paa naa pelemo.* Pulu Yemone yambo tendo ‘Ulu pulu keri te tei.’ paa manda naa nimbéla kene ⸤aku siku naa niengi⸥. \v 14 Yamboma enenga konopumane aku ulu pulu kerime ‘teangi.’ nimbe kondi tolemo kinie enenga konopu keri akumane ‘Ulu pulu kerime teangi.’ nimbe kondi topa ene kundulimo. \v 15 Kanu kinie ambo te ambolango monjipelie melemó mele konopumuni waka kolopalie ulu pulu keri te melemó. Kanu kinie ulu pulu kerimu akopa pora sipelie kololi ulu pulumu melemó.* \p \v 16 Nanga paa konopu monjilio angokeme, enenga konopuni ‘Sike nikiru.’ ningu kolo toko enenga konopuma liku kekelepa naa tonjeyo. \v 17 Mele peangama kinie ulu peangama kinie, aku sipe ulu paa peangama pali yando we naa limulú. Kanu melema mulu koleana wendo olemo. Muluna pa tenjili angilimoma tepa panjirimu Lapamone kanu mele paa peangama silimo. Muluna angilimo pa tenjilime omba pulimo kinie kolea tangopa sumbulu topa, unju kinie melemanga minime angilimo mele alowa malowa teko pulimele mele kanu Pulu Yemo aku sipe alowa malowa naa tepa, olio sumbulu tonjimbe mele te yu kinie paa naa pepa, konopu telumu mindi pepili molemo. \v 18 ⸤Kanu alowa malowa naa telemo yemone⸥ ‘Olio yunge ambolangoma molangi meambo.’ nimbelie* ‘Yunge temanemo, olio lipe taponjipe yamboma konde molonge tondolomo pelemo temane paa sikemone olio menjipili.’ nirimu.** Yuni olio ‘melema terindumanga pali kumbi lelko molangi.’ nimbe olio aku sipe merimu. \p \v 19-20 Paa nanga angokeme, Yambo tene ungu te nimbé kinie ‘Mimi sipu piliemili.’ ningu komu tenjiku molko, ungu te nondoko pundu toko naa ningu, sumbi siku mumindili naa kolangi. Kanu ungumu yambomane pali paa mimi siku pilku konopuna panjengi! Pulu Yemone ‘yamboma sumbi siku molonge kinie papu.’ konopu lepa kanolemo mele yambomanga mumindili kololi ulu akumuni ‘Aku siku molangi.’ nimbe naa lipe taponjilimo kene nondoko mumindili naa kolangi. \v 21 Akumunge ⸤‘Ga pupili.’ ningu era telemele mele⸥ ulu kalaro mololime kinie ulu kerime kinie telemelema pali ‘Na kinie naa molopili.’ ningu munduku kelko, ⸤Pulu Yemone⸥ ungu ou enenga konopumanga panjinjirimu, aku ungumuni ene mini pali lipe taponjipe mindili nolemelka aulkena manda wendo lipe Pulu Yemo kinie pea molko konjingí aulkena manda lipe monjimbe akumu taka lelko pilku liku molangi. \p \v 22 ⸤Pulu Yemonga⸥ ungumuni nilimo mele we komuni mindi naa piliengi! Pilkulie pilku liku tenge panjiku teangi. We komuni mindi pilkulie nilimo mele naa telemele liemo ene eneno kolo toko ‘Papu tepo molemolo.’ konopu lemele. \v 23-24 ⸤‘Aku teangi.’ nikirumunge ungu pulu te i sipe mele:⸥ Yambo tene ungumu we komuni mindi pilipelie, nilimo mele pilipe lipe naa temu liemo yu yambo tene ulu te telemo mele yu aku sipe manda manjipe telemo. Yambo te yunge kumbikeremo kariyápana kanopalie, pe yunge minimu kanopa pora sipelie ⸤yu sumbi sipe molomba mele ulu te naa tepa⸥ anju pupe yu molemo mele tamburembu komu sipe naa pilimo, aku sipe mele yambo nikirumuni aku telemo. \v 25 Nakolo yambo tene, ulu pulu kerimene olio ambolopa ka kongono silimo aulkena ‘Mindili naa nongo we molangi.’ nimbe wendo linjilimo ungu mane peangamo kariyápa mele mimi sipe kanopa siye naa kolopa molopa, nilimo mele komu naa sipe pilipe lipe tepa molomu liemo kanu yambomone ulu telemomane yu tepa konjimbemonga yu molopa konjimbe.* \p \v 26 Yambo tene ‘Na Pulu Yemonga ungumu paa pilipu lipu yu popo topo kapi nimbu konjipu molio.’ nimbe pilipe molemo nakolo yunge alimbelumu nokopa naa konjimu liemo yuni yuyu kolo topa konopuni mindi ‘Sike aku telio.’ nimbe pilipe, yunge konopumu lipe kekelepa tonjilimo. Yu ‘Pulu Yemonga ungumu pilipu lipu, yu popo topo kapi nimbú ungu manema paa pilipu molio.’ nilimo ulu akumuni yu lipe taponjimbe uluri naa telemo. \v 27 Olione ‘Pulu Yemonga yamboma molopo yu popo topo kapi niemili.’ nimulú yambomane olionga Lapa Pulu Yemone ulu kake tepa kalaro naa molemo nimbe kanolemo uluma temolo mele i sipe: Anupili lapali kolemele ambolango kolumuluma kinie, ambo wayema kinie, mindili siku umbunime wendo opili molemelema ‘aku siku naa molangi.’ ningu nokoko, ‘Mana yambomane ulu pulu kerime telemele mele naa tenge. Kanu ulu pulu kerimene olio ulu te naa tepa, olio kalaro te naa monjipili.’ ningu molko konjilimele. ⸤Aku telemele yamboma olionga Lapa Pulu Yemone ‘yambo sumbi nilime molemele.’ nimbe kanolemo.⸥ \c 2 \p \v 1 Nanga angokeme, ene olionga Ye Aili Yesusi Kirasi* ye paa peanga imbi ola molopa tondolo pulimu ‘Sike.’ ningu tondolo munduku pilimelemane** ⸤yamboma apuruku⸥ yambo te ⸤imbi ola mololimu⸥ liku taponjiku, yambo te ⸤imbi ola naa mololimu⸥ naa liku taponjiku, naa teangi. \v 2 Ye te mulu wambale paa peangama panjipe kou gollone teli ki ongi te monjimbe ye te kinie, ye koropa te mulu wambale kerime panjimbe ye te kinie, aku yetolo ene maku toko molongena ongele kinie kanokolie \v 3 ye mulu wambale peangama panjimbe yemo ⸤kanoko peanga kanokolie⸥ paa nokoko “I polo peangana ongo moloi.” ningu, ye koropamo ⸤kanoko keri kanokolie⸥ yundu “Inie ongo ola angili.” molo “Nanga kimbu munduliona ongo manie moloi.” níngi liemo \v 4 aku tengemonga ene konopu keri pepili ene eneno anju yando apuruku naa kenjilimeleye? Ene aku siku yamboma apurulimele mele eneno konopuni pilkulie ‘ ‘I yambomone na manda lipe taponjimbe. Imuni na naa lipe taponjimbe.’ nimbu kanopo apurupu kenjilimolo lemo.’ ningu naa pilimeleye? \p \v 5 Paa nanga angokeme, pilieme! Pulu Yemone ‘Yambo mare nanga yamboma molangi.’ nimbe mako tombando ya ma koleana yambomane yamboma kanoko ‘yambo koropa pupili molemele.’ ningu kanolemele yambo kanuma Pulu Yemone mako topalie ‘Yambo kamako mele molangi.’ nimbe ⸤enendo nimbendo:⸥ “Enene ‘Yu sike.’ ningu tondolo munduku pilku konjikulie ‘Yambo na konopu monjingí yamboma nane ye nomi kingimu molopo nokolio koleana* na kinie pea molamili.’ nimbu panjirindu akumu ene pea aku sipu molamili wangi.” koronga nilimo. \v 6 Nakolo ⸤nanga angokeme⸥ enene yambo koropama ‘Pipili kolangi.’ ningu teko kenjilimele. ⸤Angokeme,⸥ yambo namelene ene kondi toko enenga melema liku, mindili siku, ‘Kote tenjemili wai.’ ningu, telemele yambo akuma nameleye? ⸤Ye koropamane aku telemeleye? Molo!⸥ Ye kamakomane ene kinie aku telemele kanumu. \v 7 Ene Yesusi Kirasinge yamboma molemele kanu yemonga imbi peangamo namelene ungu taka tonjilimeleye? ⸤Ye koropamane aku telemeleye? Molo!⸥ Ye kamakomane aku telemele kanumu. \p \v 8 Pulu Yemonga bokuna ungu mane te sirimu paa olandopa molemo kanu ungu manemo pilku liku tenge panjiku tengi liemo paa papu. Kanu ungu manemone nimbendo: \q1 “Eneno yu mele mele konopu monjiku, \q1 enenga kangime eneno kondo kolko \q1 nokolemele mele \q1 aku sikula pulu lemo yamboma \q1 konopu monjiku nokoko molangi.” \m nimbe molemo ungu mane kanumu* pilku liku tengi liemo peanga. \v 9 Nakolo yamboma kanoko apurukulie ‘Yu peanga. Lipu taponjembo. Yu keri. Naa lipu taponjembo.’ níngi liemo ulu pulu keri te telemele, akumunge ⸤Pulu Yemonga⸥ ungu manemane* ‘Nu ungu mane te pulue tonu lemo.’ nimbe lipe ora simbe. \v 10-11 ⸤Aku nikirumunge pulumu i sipe:⸥ Olio pilimolo, “Ambo ye puli te molo ye ambo lili te yambo te lupe kinie wa ulu kerinele naa teangili.” nimbe ungu mane sirimu yemone “Yambo te toko naa konjengi.” nimbe mane sirimula pilimolo. Aku liemo nu wa ulu kerinele naa tekolie yambo te toko konjinu liemo ungu manema pulue toli yambomo moleno. Akumunge yambo te ungu manema pali pilipe lipe telemo nakolo telu mindi pulue tomu liemo aku telemomonga ungu manema pali pulue tolemo kanumu.* \p \v 12-13 ⸤Ulu te tengendo molo ungu te ningindu ou i siku ningu piliengi:⸥ ‘Ulu pulu kerimene olio ambolopa ka kongono silimo aulkena ‘Mindili naa nongo we molangi.’ nimbe wendo linjilimo ungu mane peangamone nilimo mele pilipelie Pulu Yemone olio uluma tepo unguma nimbu telemolo mele pilipe apurumbe kene.’ pilkulie kanu ungu manemo pilku uluma teko unguma ningu teko molemele mele pilku teko konjengi.* Yambo tene yambo te kondo naa kolomu liemo pe Pulu Yemone kote pilipelie yu kepe kondo naa kolombala.** Yambo tene yambo te kondo kolomba yambomo Pulu Yemone yunge kote pilipelie yu kepe kondo kolomba. Pulu Yemone aku sipe kote pilipe temba kene pilkulie unguma ningu uluma tenge mele pilku konjikulie teangi. \p \v 14 Nanga angokeme, yambo tene nimbendo: “Na ‘⸤Pulu Yemone lipe mundurumu ye nomi Yesusi Kirasi⸥ sike.’ nimbu tondolo mundupu pilio.”.* nilimo nakolo ⸤‘Sike.’ ningu tondolo munduku pilimele yambomane telemele mele⸥ ulu peangama naa telemo liemo yuni tondolo mundupe pilimo ulumuni yu lipe taponjilimoye? Yuni tondolo mundupe pilimo ulumuni yu mindili nolka aulkena wendo lipe Pulu Yemo kinie molopa konjimbe aulkena manda lipe monjimbeye? ⸤Ulu peangama naa telemo liemo paa manda molo.⸥ \v 15 Angena te mulu wambale keri te panjipe, langi nombá te naa lemba kinie, \v 16 enenga yambo tene yu langi kinie mulu wambale mare naa sipelie yundu nimbendo: “Nu konopu pe nipili puku, ali naa tepili mulu wambale peanga te pakoko, olo temba langi mare nani pui.” nimu liemo aku sipe nimbemone yu sike lipe taponjimbeye? ⸤Uluri kapola naa temba.⸥ \v 17 ⸤Yambo tene yambo te naa lipe taponjipe kerena “Kapola molani pui.” we nilimo kinie kanu yambomo naa lipe taponjipe uluri naa telemo⸥ aku sipela. Yambo tene ⸤‘Sike.’ nimbe⸥ tondolo mundupe pilipelie ulu peangama naa temu liemo yunge tondolo mundupe pilimo ulumu mele kololimu mele; uluri manda naa temba.* \p \v 18 Nakolo yambo tene ⸤nane ya nikirumu ‘Kolo tokomo.’ nimbelie nando⸥ nimbendo: “Yambo marene ‘Sike.’ ningu tondolo munduku pilimele ⸤ulu akumu mandala⸥. Yambo marene ulu peangama teko yamboma liku taponjilimele ⸤ulu akumu mandala⸥. ⸤Ulu talo pea telu sipemo. Yambo tene kanu ulutolonga ulu te mundupe kelepa te pilipelie temba kinie kanu ulu telumuni manda lipe taponjimbe.⸥” nilkenje. \p ⸤Aku sipe nilke yambomondo nane pundu topo i sipu nilke:⸥ “Nu ‘⸤Kirasini⸥ sike ⸤“nanga” nimbe tenjirimu tenjilimo⸥.’ nimbu tondolo mundupu pilio mele lipu ora siembo.” ningu ulu peanga te naa tenu liemo nu sike ningu pilino mele na nambe tepo kanomboye? ⸤Manda naa kanombo.⸥ Na ulu peangama tepo yamboma lipu taponjimbu ulumane ⸤‘Sike.’ nimbu⸥ tondolo mundupu pilio mele lipu ora simbu. \v 19 Nuni ‘Pulu Ye telu mindi molemo.’ ningu tondolo munduku pilino. Akumu papu teleno. ⸤Nakolo⸥ kurumane kepe aku siku tondolo munduku pilimele. Pilkulie pungu pungu ningu mini wale mundulimele. \p \v 20 Aroma toli yambomo, we ‘Sike.’ ningu tondolo munduku pilku ulu peangama naa teleno ulumuni uluri manda naa temba mele* ungu pulumu pilieni nimbu siemboye? \v 21 Olionga anda kolepa Eporayamone ulu te terimu mele kanopalie Pulu Yemone yunge ulu pulu kerime siye kolopa, ‘Yu konopu sumbi nimbe peli yemo.’ nimbe kanorumu. Eporayamone yunge malo Aisake Pulu Yemo popo topa kalopa simbendo polona ola nosirimu kinie kanopalie* Pulu Yemone ‘Yu ye sumbi nilimu.’ nimbe kanorumu.** \v 22 Mimi siku piliei! Eporayamone ‘Sike.’ nimbe tondolo mundupe pilirimu ulumu kinie ulu terimuma kinie kapola kapola terimu kinie yuni terimu ulumane yunge ‘Sike.’ nimbe tondolo mundupe pilirimu ulumu kamu tepa tondolo mundunjirimu kanumu. \v 23 Aku sipe terimumunge Pulu Yemonga bokuna yundu ungu te nilimomonga pulumu wendo orumu. Kanu ungumu i sipe: \q1 ‘Pulu Yemone yu kinie “Tembo.” \q1 nirimu mele Eporayamone ‘Sike temba.’ \q1 nimbe tondolo mundupe pilirimumunge kanopalie \q1 Pulu Yemone “Yu ye sumbi nilimu.” \q1 nimbe kanorumu.’.* \m Eporayamone aku terimumunge Pulu Yemone yundu \q1 ‘ “Nanga pulu lemo yemo.” nirimula.’.** \m aku sipe molemo kanumu. ⸤Yambo tene nando ungu te aku sipe nilkenje*** nane aku sipu pundu topo nilke.⸥ \v 24 ⸤Eporayamo kinie Pulu Yemo kinie eltene teringili mele⸥ pilkulie, yambo tene we ‘Sike.’ nimbe tondolo mundupe pilimo kinie kanopalie ⸤Pulu Yemone⸥ ‘Yunge ulu pulu kerime siye kolopo, ‘Yu konopu sumbi nimbe peli yambomo.’ nimbu kanolio.’ naa nilimo. Yambo te ⸤‘Sike.’ nimbe tondolo mundupe pilipelie⸥ ulu peangama telemo kinie kanopalie Pulu Yemone ‘Yunge ulu pulu kerime siye kolopo, ‘Yu konopu sumbi nimbe peli yambomo.’ nimbu kanolio.’ nilimo mele pilimele. \p \v 25 Aku sipela, ⸤Josuane ye talo Jeriko taonona lipe mundurumu kinie⸥ ‘Yamboma nambe telemelenje.’ ningu kanoko panjingilí puringili kinie ambo wapora Reyapone ‘Elte naa tangi.’ nimbe lipe taponjipe ‘Ya lopi teko peangili.’ nimbe nokopalie, pe ‘Aulke tenga lupe kelko yando wangili.’ nimbe lipe mundurumu kinie aku sipe terimumunge kanopalie ⸤Pulu Yemone⸥ ‘Yu ambo sumbi nilimu.’ nimbe kanorumu.* \v 26 Yambo tenga minimu kangimu mundupe kelepa pulimo kinie kangimu kolemo, aku sipe yambo tene ‘Sike.’ nimbe tondolo mundupe pilipelie ulu peangama naa telemo kinie yunge tondolo mundupe pilimo ulumu kolemola.* ⸤Minimu kangimunge sukundu pelemo kangimu kapola konde molemo mele aku sipe, ‘Sike.’ ningu tondolo munduku pilimele ulumu kinie yamboma liku taponjingí ulu peangama kinie liku tere lelko tenge kinie manda temba. Te teko te naa tenge kinie manda naa temba.⸥ \c 3 \p \v 1 Nanga angokeme, ⸤Pulu Yemone yambomanga ulu telemelema apurupe pilimbe kinie⸥ olio yamboma ⸤yunge unguma⸥ mane silimolo yemanga ulu telemoloma paa tondolo mundupe apurupe pilimbe kene enenga ye mare aisilini ‘⸤Pulu Yemonga unguma⸥ yamboma mane siemili.’ naa niengi. \v 2 ⸤Aku nikirumunge pulumu niembo:⸥ Wale aisili olio ‘ulu ⸤peanga⸥ te temolo.’ konopu lepolie naa telemolo; ‘Ulu keri te naa temolo.’ konopu lepolie telemolo. Aku sipe uluma olio yamboma kinie pali wendo olemo. Yambo tene walsikale kepe ungu keri te naa nilimo liemo kanu yambomo yu yambo paa peangamo, yunge kangime pali manda nokopa konjimbe. \p \v 3 Ungu nikirumunge pulumu i sipe mele: Yambo tene ‘Kongi ote te nanga ungumu pilipili.’ nimbe yunge kerena aini te panjinjilimo kanu kinie yuni ‘Otemo i sipe pupili, i sipe pupili.’ nimbe ainimu lipe sumbi sinjilimo kinie otemo aku sipe topele topa pulimo.* \v 4 Sipi telemo mele piliengila! Sipime paa mele ailime nakolo poporomene kolea lupe marenga topa mundumbe telemo kinie sipimenga sitiyama paa mele kangama nakolo sipi kongono telemele yemane ‘Kolea tenga pumulú.’ konopu lelkolie sitiyama ambolko pupú tolemele kinie ‘Pumulú.’ nilimele kolea akuna pulimo. \v 5 Aku sipe mele olionga alimbelumu kangimunge mele kangamo nakolo yu yuyu kapi nimbe yunge imbi ambolopa ola limo. Tepe kanga tene kolea aisili kuli tepe nolemo mele ene piliengi! \v 6 Alimbelumu tepe mélemola. Olionga kangimenga pali yu mele kangamo nakolo yuni ulu pulu keri aisili tepalie kangime pali tepa kalaro monjipe, ⸤akumuni ungu nilimolo ungumane⸥ kuli tepene koleamanga pali nolemo mele yamboma tepo kenjilimolo. Aku tepemo yu ⸤Pulu Yemone kurumanga nomi Setene lipe mundumbe⸥ tepe koleana* wendo omba kalemo tepemo. \p \v 7 Yambomane kongi kinie kera kinie wambiye kinie takara mele lupema kinie nomu kusana suku molemo melema kinie aku mele lupe lupe aisili liku ‘Aku melemane olionga nimulú unguma pilku teangi.’ ningu mane siku nokolemele, \v 8 nakolo yambo tene yunge alimbelumu aku sipe manda mane sipe naa nokolemo. Yu ulu keri tembando taka lepa naa pelemo mélemo; yamboma kolemele tomoma mele olionga alimbeluna si nimbe pelemo. \p \v 9 Alimbelumuni kerena Ailimu olionga Lapamo kapi nimbu imbi ambolopo ola linjilimolo; Pulu Yemone yu molemo mele aku sipe terimu yamboma alimbelumuni kepe ‘Molko kenjengi!’ nimbu, nimbu kenjilimolo. \v 10 Kere teluna ⸤Pulu Yemo molo yambo te⸥ kapi nimbe imbi ambolopa ola linjilimo ungu peangama kinie nimbe kenjilimo ungu kerime kinie wendo olemo. Nanga angokeme, aku sipe ulumu ulu peanga te molo. \v 11 Mana no telu pikipe wendo olemona no peanga te kinie no kombili teli te kinie teluna wendo naa olemo. \v 12 Nanga angokeme, unju piki te unju ollipi mongo manda tombaye? Molo unju waene te unju piki mongo manda tombaye?* Aku sipe, no kombili teli tenga no peanga te manda wendo naa ombá. \p \v 13 Enenga yambo te unguma mimi sipe pilipe, yambomanga uluma pilipe apurupe konjipe, pilipe konginjili pelemoye? Aku sipe telemo yambo te molomu liemo ‘Yambomane yu sike aku sipe yambomo molemo mele ningu kanangi.’ nimbe yunge aulke andopa ulu tembama paa peanga lepili. Yu kara pupe yunge imbi ambolopa ola naa lipe, konopuni pilipe konjipe, pilipe konginjili pelemo ulu peangama mindi tepili. Aku temba kinie yambomane kanokolie ‘yu sike pilipe konginjili peli yambomo molemo.’ ningu kanonge. \v 14 Nakolo yambo mare imbi ola molemo molo teko konjilimele molo ulu telemele mele kanokolie ‘Aku siku naa molangi. Aku siku naa teangi. Olio aku sipu molemelkanje papu.’ ningu ene kinie konopu keri panjiku mumindili kolongi liemo aku siku konopuni pilimele mele ‘Tepo konjikimulu. Olio pilipe konginjili pelemo.’ ningu eneno kapi ningu imbi ambolko ola naa liku, aku siku kolo toko ungu sikema toko manie naa mundeyo. \v 15 Aku sipe pilipe konginjilimu mulu koleana wendo naa olemo; ya ma koleana wendo olemo. We konopu oumanga* ⸤Pulu Yemonga⸥ Minimu naa molorumuma perimu kanu konopumanga wendo olemo; aku sipe ulu wendo olemomanga lapamo depelemo yu.** \v 16 ⸤Aku ungu nikirumunge pulumu i sipe:⸥ Yambo mare imbi ola molemo molo teko konjilimele molo ulu telemele mele kanokolie ‘Aku siku naa molangi. Aku siku naa teangi. Olio aku sipu molemelkanje papu.’ ningu ene kinie konopu keri panjiku mumindili kolemele uluma telemele yamboma molemele kinie ene molemelena yamboma konopu teluna pupili naa molko konopu lupe lupe pepili molko, marene ulu pulu keri lupe lupema telemele akumunge ⸤‘kanu pilipe konginjilimu mulu koleana wendo naa olemo.’ nikiru⸥. \p \v 17 Nakolo mulu koleana wendo olemo pilipe konginjili akumu ⸤lupe⸥. Pulu Yemone pilipe konginjilimu yamboma silimo kinie kanu yambomane i siku telemele: \m Ulu kumbinemo ulu kake telime telemele. \m Ulu mare i sipela: Yamboma mindili naa siku \m ene kinie konopu teluna pupili taka lelko molko, \m yamboma kinie kara naa puku andiki teko \m taka lelko molko, \m enenga nokoli yemane ungu nilimelema \m mimi siku pilku teko, \m yambo mare umbuni pelemoma \m kondo kolko liku taponjiku, \m we yambo koropama molo kamakoma \m apuru naa apuruku \m yamboma kinie pali aku siku teko konjiku, \m kolo toko ‘Ulu peangama teamili.’ naa ningu, \m ‘Temolo.’ nilimele mele sike telemele. \m \v 18 ‘Yamboma konopu teluna pupili.’ ningu \m uluma telemele yambomane poniena langi umbu mele \m mundulimele. Konopu teluna pupili uluma \m poniena mundulimele kinie yamboma sumbi siku molko \m ulu peangama tenge uluma poniena wendo ombá. \c 4 \p \v 1 Ene irinele teko, opa teko, telemele akumu pulu nambolkarenga aku telemeleye? Enenga konopumanga melema kinie uluma kinie ‘Teamili.’ konopu lemele ulu akumane enenga konopuna sukundu kerepali ningu opa mele telemomonga enene konopu talo yepoko pepili aku siku telemele. \v 2 Melte kanokolie konopu monjiku ‘Liemili.’ konopu lemele nakolo naa limele. Naa likulie yamboma toko konjilimele.* Yambo tenga melema kanoko yama melemele nakolo aku melema lingí aulke te naa lemomonga ⸤paa mumindili kolko⸥ lakoko irinele teko opa telemele. Ene ‘Pulu Yemone melema sipili.’ ningu yu kinie ungu ningu melema mawa naa telemelemonga ⸤‘Liemili.’ nilimele melema⸥ naa limele. \v 3 ‘Melema liemili.’ ningu ⸤Pulu Yemo⸥ mawa telemele akuma ‘Liemili.’ nilimele mele enenga konopuma Pulu Yemone kanopalie mawa telemele melema naa silimo. Ene eneno ‘konopu sipu kapola molamili.’ ningu mawa telemelemonga kanopalie naa silimo. \p \v 4 Ambo tene yunge yemo mundupe kelepa wapora andopa tolemo mele ⸤ene pepá topo sikiru yamboma⸥ Pulu Yemo munduku kelko melema konopu monjilimele yamboma, ma koleana uluma kinie melema ‘pulu lemo.’ ningu tapu toko molemele yamboma aku siku molemelemonga Pulu Yemo kinie opa tou mele molemele akumu ene naa pilimeleye? Ma koleana melema kinie uluma kinie konopu monjiku ‘olio kinie pulu lepili tapu topo molamili.’ nilimele yambomane aku siku nilimelemonga ‘Pulu Yemo kinie opa tou molamili.’ nilimele.* \v 5 Molo ‘Pulu Yemonga bokuna molemo ungumuni we nilimo.’ konopu lemeleye? Kanu ungumuni nimbendo: \q1 “Olio yambomanga minime Pulu Yemone sirimumane \q1 ‘Yunge unguma mindi pilku, \q1 yunge kongonoma manjiku teko molangi. \q1 Ungu te lupe pilku liku tenge kinie \q1 ⸤olio minimene⸥ paa kanopo keri kanopo \q1 konopu keri panjimulú.’ nilimele.” \m nimbe molemo* aku ungumu ‘We nilimo.’ konopu lekemeleye?* \v 6 Nakolo Pulu Yemone olio we kondo kolopalie ⸤lipe taponjilimo⸥. Aku sipe telemomonga ungu te Pulu Yemonga bokuna nimbe molemo. Akumu i sipe: \q1 ‘Yambo te yunge imbimu yuyu ambolopa ola limomo \q1 Pulu Yemone yunge imbimu \q1 topa manie mundunjipe \q1 naa lipe taponjilimo. \q1 Yambo te yuyu yunge imbimu \q1 topa manie mundulimomo \q1 Pulu Yemone we kondo kolopa lipe taponjilimo.’ \m nimbe molemo kanumu.* \p \v 7 Akumunge Pulu Yemo liku ai siku yunge unguma pilku molangi. Kondi tolemo depelemone* ungu nimbéma paa naa pilku tondolo munduku liku bulu siengi. Aku tenge kinie ene mundupe kelepa kowa pumbe.** \v 8 ‘Pulu Yemo kinie tapu topo molamili.’ ningu yu molemona nondoko wangi. Nondoko onge kinie ‘Ene kinie tapu topo molamili.’ nimbe yu ene molongena nondopa ombá. Ene ulu pulu keri telemele yambomane ⸤‘Pulu Yemo molemona nondopo pamili.’ ningulie⸥ yambo tenga ki kalaro molemo kinie kulumiye tolemo mele ⸤enenga konopuna eneno pilimele uluma kulumiye tangi⸥. Ene yambo konopu talo pepa, ⸤Pulu Yemo kinie ma koleana melema kinie konopu monjilimele⸥ yambomane ‘Konopuma kake tepili. We melema konopu kimbu sipu molemolo mele manie pupili.’ niengi. \v 9 ⸤Ene ulu telemelema⸥ kanoko keri kanoko, konopu umbuni tepa kamele mindili tepili kola aisili teko molangi. Tae telemele ulumu munduku kelko yambo tenga pulu lemo yambo te kolemo kinie konopu keri panjipe kola telemo mele aku siku teangi. Paa konopu siku molemele ulumu munduku kelko konopu paa umbuni pepili molangi. \v 10 Ailimunge* kumbikerena ‘Yu ye ailimu. Olionga imbime manie molopili.’ ningu taka lelko molangi. Aku tenge kinie yuni enenga imbime ambolopa ola linjimbe.** \p \v 11 Angokeme, anju yando enenga angenali marenga ungu bulkundu naa ninjengi. Yambo tene yunge angenu tenga ungu bulkundu ninjipe, “Tepa kenjilimo yambo kerimu.” nilimo yambomone ⸤Pulu Yemonga⸥ ungu manemanga kepe ungu bulkundu ninjipe, ‘Mele kerimu.’ nilimo. Ungu manema* apurupe ‘mele kerimu’ nilimo yambomo ungu manema pilipe lipe naa tepa, ungu manemanga pilipe apuruli yambomo mele molemo. \v 12 Ye telu mindi ungu manema sipe panjipe, uluma pilipe apuruli yemo molemo, ⸤akumu Pulu Yemo⸥. Kanu yemo yambo mindili nolemelka aulkena pulimele yambo mare lipe taponjipe wendo lipe, yambo mare ‘Mindili nangi.’ nimbe topa manie mundulimo yemola.* Pe nu nambe telenomone nunge pulu lemo yambo tenga uluma pilku apuruku ‘Tepa kenjilimo.’ nilinoye?** \p \v 13 Kinié ⸤nane ungu te nimbú tekeromo⸥ piliei. Yambo marene ningindu: “Kinié molo opali kolea aili tenga pupu bisinete tepumulú. Akuna pupu ponie telu bisinete tepo kou mone aisili limulú.” nilimele yamboma piliei. \v 14 Opali ulu te wendo ombá kinie molonge mele ene naa pilimele kanumu. Enenga konde mololi ulu akumu lamana tepe kalemele kinie walsikale ikilie wendo omba nondopa pora nilimo mele. \v 15 Akumunge aku siku naa ningu, i siku niengi: “Ailimuni ‘Na aku siku teani.’ nimu liemo kolou naa kolopo konde molopolie i ‘Teambo.’ nikiru mele sike tembo.”.* niengi. \v 16 Nakolo enene aku siku naa nilimele. Ene kara puku eneno kapi ningu imbi ambolko ola liku “Kongono aili te temolo.” ningu yamboma ningu silimele. Aku siku ningu kapi nilimele ulumu paa ulu kerimu. \v 17 Akumunge yambo tene ulu peanga te konopuni pilipe ‘Aku sipu tembo kinie papu.’ nimbe pilipelie pe naa temu liemo aku sipe telemo ulumu ulu pulu keri te telemo. \c 5 \p \v 1 Ene mele aisili nosilimele yamboma, enendo nimbú tekero ungumu pilieyo. Ene molongena umbuni aili mare wendo ombá kene tondolo ru ningu kola teayo! \v 2 Enenga mele aisili nosilimelema purupe lkupendi topa, enenga mulu wambale mele peangama lkuriniane nomba, \v 3 enenga kou golloma kinie kou sillipama kinie urelo tolemo. Kouma urelo tolemomonga enene teko kenjilimele mele mona lepa, kouma urelo tolemomone enenga kangine tepe mele nombá. Mulu ma nondopa pora nimbé tepili ene aku siku mele aisili sukundu sukundu liku we nosilimele* kene ⸤tondolo ru ningu kola teayo⸥. \p \v 4 Mimi siku piliei. Enenga rasi witime inie tonjiringi kongono kendemande yema kolo toko melema mimi siku naa kaloringimene tondolo munduku ningindu: “Olio teko kenjikimili.” ningu walsilimele. Enene aku siku walsiringi mele Aili Paa Tondolo Olandopa Pelimuni yunge komuni pilipelie ⸤enene kendemande yema teko kenjiringimunge ene pundu tomba⸥. \v 5 Ya ma koleana molkolie mele lupe lupe peangama konopu monjiku ‘Liemili.’ ningu topo toko liku nosiku konopu siku molko, molko konjiringi. ⸤Kongi toko nongendo ‘Kongi akopili.’ ningu langi aisili nopili silimele mele⸥ ene langi paa aisili nongo yambo kapoma molemele nakolo kinié toko konjingí walemo wendo okomo.* \v 6 Yambo mare ene kinie karaye teko ulu keri te naa teko yambo sumbi nilime moloringi yamboma kote tenjiku toko konjiringi. Kanu yamboma tongendo amboloringi kinie ‘Naa tangi.’ ningu karaye naa teko we moloringi. \p \v 7-8 Akumunge angokeme, ⸤yambomane ene umbunime silimele kinie⸥ Ailimu* ou naa opili we umbunime meai. Yambo ponie telemelemane ‘enenga poniena langi peanga te wendo ombá, lipu nomolo.’ ningu nokolemele. ⸤Langi umbu mundukulie⸥ ‘Lo omba ena tepa temba kinie langi ola omba nou lemba.’ ningu taka lelko nokoko molemele mele ene pilimele. Ene kepe, ponie telemo yembomone langi umbu panjipelie ‘Langi wendo omba nou lemba kinie nombó.’ nimbe taka lepa nokolemo mele aku siku enenga konopu tondolo pupili umbunime we mengo taka lelko molangi. ‘Ailimu yando ombá walemo paa nondopa ombá tekemo kene’ ⸤ningu⸥ aku siku molangi. \p \v 9 Angokeme, anju yando “⸤Pulu Yemonga⸥ yambomane ulu telemelemonga umbunime wendo wendo olemo.” ningu iri toko ungu bulkundu ninjiku naa teangi. ‘⸤Pulu Yemonga⸥ kotena naa angiliemili.’ ningu aku siku naa teangi. Kote Pilimbe Yemo nondopa okomo. \p \v 10 Angokeme, Ailimuni ungu umbu tonjirimuma pilku yamboma ningu siringi yemane* Ailimunge ungu ningu siringimunge ⸤opa toumane⸥ ene teko kenjiringi kinie tondolo munduku umbunime taka lelko meringi mele pilkulie aku siku manda lelko teangi. \v 11 Ene pilimele. ‘Yambo konopu tondolo pupili umbunime we mengo ⸤‘Sike.’ ningu tondolo munduku pilimele mele⸥ munduku naa kelemele yamboma ene malo.’ nimbu pilimolo kanumu. ⸤Ou molorumu⸥ ye Jopo tondolo mundupe, yu kinie umbuni wendo orumuma we memba molorumu kinie pe Ailimuni ‘Yu kelepa molopa konjipili.’ nimbe ulu mare terimu mele temanemo* ene pilimelela. Olio pilimolo, Ailimuni yamboma paa kondo kolopa, ulu telemelemanga pundu topa mindili silke nakolo we mundupe kelemo kanumu. \p \v 12 Nanga angokeme, ulu te kumbi lelko tenge mele i sipe: Mulu koleana molo ma koleana molo meltenga imbi lelko “Paa sike nikiru,” ningu mi naa leangi. Ulu te “Temolo.” níngi liemo paa sike teangi. Ulu te “Naa temolo.” níngi liemo paa sike naa teangi. Kolo toko “E.” ningu ulu te naa tenge molo kolo toko “Molo.” ningulie ulu te tenge kinie ⸤Pulu Yemonga kotena angilingí kinie⸥ ‘Teko kenjiringi kene mindili nangi.’ nimbé.* \p \v 13 Enenga yambo te umbuni melemoye? Umbuni te melemo liemo ⸤Pulu Yemo⸥ mawa tepili. Enenga yambo te konopu silimoye? Konopu silimo liemo yu konana nimbe ⸤Pulu Yemo⸥ kapi nimbe imbi ambolopa ola linjipili. \v 14 Enenga yambo te kuru tolemoye? Kuru tolemo liemo Kirasinge talapena* molemele tapu yema** walsipelie ‘Enene yunge ningu ‘⸤Pulu Yemo kinie⸥ ungu ningu ⸤‘Yu altopa kapola molopili.’ nipili.’ ningu⸥ mawa tenjikulie Ailimunge imbimu walsiku*** yunge kangine kopongo wele kanjinjengi wangi.’ nimbe walsipili. \v 15 Kanu kinie walsimbe yema ongolie ‘Pulu Yemone sike temba.’ ningu tondolo munduku pilkulie* yu mawa tenge kinie Ailimuni ‘Yunge kurumu pora nipili.’ nimbé kinie yu kelepa kapola molomba. Aku yambomo ulu keri mare temu liemo Ailimuni ‘Manie pupili.’ nimbe siye kolombala. \v 16 Akumunge enenga kuru tolemoma ‘pora nipili, konde pamili.’ ningulie ene yu mele mele enenga ulu pulu keri telemelema yambomando ningu para siengi, enene enenga ningu ⸤Pulu Yemo⸥ mawa tenjengi. Aku tenge kinie ⸤Pulu Yemone⸥ ‘Ene altoko manda molangi.’ nimbé. Yambo konopu sumbi nimbe pelimuni yambo tenga ⸤Pulu Yemo⸥ mawa tenjilimo kinie yuni mawa tenjilimo mele paa tondolo enge nimbe yambomo paa manda lipe taponjilimo. ⸤Akumunge aku siku Pulu Yemo yambomanga ningu mawa tenjingí kinie pilipelie aku sipe tenjimbe.⸥ \p \v 17 ⸤Aku nikirumunge temane te tambo:⸥ ⸤Pulu Yemone ungu umbu tonjirimuma pilipe yando nimbe sirimu ye⸥ Illainja yu olio mele ye te molorumu. Nakolo yuni ⸤Pulu Yemo kinie⸥ tondolo mundupe mawa tepa “‘Lo naa opili.’ ni.” nirimu kinie ponie yepoko oli talo pakara lo naa orumu. \v 18 Altopa ⸤“Lo opili.” nimbe⸥ mawa terimu kinie lo kelepa omba poniena langime altopa wendo orumu.* ⸤Kinié kepe Pulu Yemo aku sipe yambomane mawa tenge mele pilipelie temba.⸥ \p \v 19 Nanga angokeme, enenga yambo tene ⸤Pulu Yemonga⸥ ungu sikemo mundupe kelepa ulsu pumbe kinie enenga yambo tene yu kelepa yando limu liemo \v 20 ⸤tepa peanga temba mele⸥ i siku piliengi: Yambo tene ulu pulu keri teli yambomo tepa kenjilimo aulkena pumbe kinie ⸤kanopalie⸥ ‘Pulu Yemonga ungumu pilipe yunge talapena omba molopili.’ nimbe lipe taponjipe yando limbemonga ulu pulu keri teli yambo mini pali kolka aulkena kelepa limbe. Aku sipe tembamonga ⸤Pulu Yemone⸥ ulu pulu keri aisili mundupe kelenjimbe akumu mimi siku piliengi! \p ⸤Aku pea nikiru.⸥